Ahmet Altan Kiliç

ABC Amber LIT Converter http://www.processtext.com/abclit.
html
AHMET ALTAN
KILI
Ahmet Altan, 1950 ylnda dodu. Ona ve lise renimini eitli

okullarda dolaarak tamamladktan sonra Orta Dou Teknik niversitesine devam etti, stanbul niversitesi ktisat Fakltesini bitirdi. Yirmi drt yanda gazetecilie balad. Gece muhabirliinden,
genel yayn mdrlne kadar gazeteciliin hemen hemen btn
kademelerinde alt. 1987 ylnda ke yazar oldu, 1990'da genel
yayn mdryken gazetecilie ara verdi. eitli televizyon programlar hazrlad. Birok yazsndan dolay yargland ve 1995 ylnda bir buuk yl hapse mahkm edildi. lk roman Dn Mevsim Sonbahar 1982'de yaynland. 1985'te yaynlanan ikinci kitab Sudaki z,
toplatld ve mstehcenlikten yarglanarak mahkeme kararyla yakld. nc roman Yalnzln zel Tarihi 1991 "de basld. Drdnc roman olan Tehlikeli Masallar 1996 Ekiminde yaynland ve rekor saylacak bask saysna ulat. Son deneme kitab olan Karanlkta Sabah Kullar da Kasm 1997'de yaymland.
ABC Amber LIT Converter http://www.processtext.com/abclit.html

Btn o eski ve unutulmu eyalar; kesme kristalden hokka takm, sls
yazlarn lmekte olan canllar gibi stnde kvrand sararm ktlar,
yer yer atlam deri koltuk, duvara dayal bir teli kopuk tambur,
ekmeceleri kaybolmu ceviz masa, atlak bir porselen taban iinde
duran, sabundan yaplm, boyalar dkk meyveler, ortasndan geen ince
demir ubuu pasl, bir yan gm teneke atlas, duvara yan yana aslm
gm klla fildii baston, odann bir kesine ylm eski dergiler,
maroken ciltli kitaplar; btn bunlar, btn oda, btn ev, hatta belki
btn kent toz iindeydi; incecik bir toz her eyin stne yaylm, iine
sinmi, eskitip ldrmt.
Kendisine btn anlatlanlar hatrlyordu, hibirini atlamadan hepsini

teker teker hafzasna yerletirmiti; her birinin anlatt brnden
deiikti: Kristal hokka takm bazlarnn anlattna gre eyh
Efendinin snnetinde gelmi, bazlarnn sylediine gre ise Ragp Paaya
dn armaan getirilmiti; duvardaki fildii baston bazlarna gre
Reit Paannd, bazlarna gre ise Hikmet Bey Selanik'te bir eskiciden
almt. Bu kentin, bu evin, bu odann, bu eyalarn tarihi, her anlatana
gre deiiyor, her seferinde bir baka hikyenin, bir baka mevsimin, bir
baka zamann sahibi oluyor ve her seferinde tarihini kaybedip biraz daha
yoklua gmlyordu.
Her eyi hatrlyordu, ama llerle ne zaman konumaya baladn

kestiremiyordu; bu eve geldikten sonra
m konumaya balamt, yoksa konutuu ller mi onu bu eve

getirmilerdi; zamann billur kresi belirsiz bir anda atlayarak o
krenin dnda kalan llerle iinde kalan canllarn birbirine
karmasna neden olmutu. lk balarda incecik bir izgiye benzeyen
atlak, kendi iinden yryerek kalmlap btn kreyi paralamak iin
dalrken, Osman da lmle hayatn, aklla deliliin i ie getii ve
kre iyice paralanp yok oluncaya kadar srecek olan netameli yolculuuna
kmt.
Ona anlatyorlard; ehirlerden, saraylardan, kklerden, yallardan,

tekkelerden, savalardan, atmalardan, cinayetlerden, aklardan,
kskanlklardan, fkelerden, ihanetlerden, dostluklardan, insanlk
hallerinden bahsediyorlard ve hikyeleri eyh Efendinin dnnn
yapld o tuhaf gnden balyordu:
Tyl bir hayvan gibi kabaran gkyznn derinliklerinde kkrt sars

bulutlar kaynayordu, tekkenin yanndaki mezarln kysna kadar uzanan
Hali, ehrin iinden szan lm kokusunu emerek imi; Eyp

srtla-rndaki servi aalan kararmt. Bir zamanlar, kaln kabuklarnn
stne dikilmi mumlarn alevlerini titreterek yryen iri kaplumbaalarn
yart Sadabad, yosunlu amur ynlar halinde kayyordu Hali'e
doru.
Dn iin hi de uygun bir gn deildi.
ehirde Ermeni komitaclarla Mslman ahali arasnda patlak veren

arpmalar yer yer kesilerek gnden beri sryordu. Askerler
klalarna ekilmiler, sokaklar silahl sivillere brakmlard. Galata
civarndan silah sesleri geliyordu. Ermeniler, Osmanl Bankasn basm
diyorlard.
eyh Yusuf Efendi, gzleri her zamanki gibi ksk, .

mezarlarn arasndan Hali'e bakarak, birazdan gelecek
dn alayn bekliyordu.
Gelini ilk kez dn grm, Gmrk Mdr Tevfik Beyin on yedi yandaki
kznn gzelliiyle ilgili efsanenin doru olduuna bizzat ahit olmutu. Lo bir odada ancak iki dakika
yalnz braklmlar, bu arada Mehpare Hanm peesini ap yzn
gstermiti.
Geleneklere uygun olarak, alnna, iki yanann ukurlarna ve enesine

drt prlanta yaptrlm olan gelinin bal rengi gzleri iri ve

klyd, kaygan iki hayvan gibi parlyordu prlantalarn arasnda. eyh
Efendi korkmutu, bu kadar gzellik uursuzluktu.
Dn sabah skntl uyanmt, yeni gelinle zifaf odasna girmek iin

duyduu o korkun istek, batan aa siyah cppenin altna gizlenen o
gnahkr arzu, gelinin gzlerindeki uursuzluu ve ekicilii daha da
artryordu; her yerde iaretleri gryordu; yemyeil kesilen gkyz,
lm ve barut kokusu, kpek lei gibi ien Hali; her biri ayr ayr bu
dnden, vazgeilmesi iin gerekli iareti veriyordu.
Sabahleyin erkenden sarayn adamlar tekkenin kapsna gelerek, Padiah

Hazretlerinin selamyla birlikte saray allanndaki en iri kurbanlk kou
da armaan getirmilerdi. Boynuzlan altn yaldzlarla bezenmi, boynuna
gm ngrakla birlikte mavi bir nazar boncuu taklm, beyaz kvrck
tyleri ykanp misklerle ovulmu olan ko, tekkenin bahesine girdikten
sonra durup gkyzne bakm, sonra kendi kendine tekkenin arka tarafna
geip, kurban kesimi iin daha nceden hazrlanm ta oluun yanna
yatp, ban olua dayayarak kesilmeyi beklemeye balamt. Koun
kendiliinden kurban tana yatmasn mritler 'maallah, maallah'
sesleri ve dualarla karlayp eyh Efendinin byklne bir kez daha
iman ettikleri halde, eyh Efendi bunda da bir uursuzluk bulmutu.

Bahede sra sra kaynayan orba kazanlarnn siyahlndan, kazanlar
stmak iin yaklan atelerden tten odun kokusundan, mritlerin telal
kouturmasndan eyhin yreine bir huzursuzluk szyor; bu dnle
ilgili
her hazrlk, ona, iindeki kar konulmaz istei hatrlatt iin onu
utandrp korkutuyordu. Mritler, koyunun boynunu kere okayp bir
azdan tekbir getirdikten sonra tekkenin eskilerinden Kasap Baba ba
hayvann ahdamarna vurmu, hayvann kan minare boyu fkrm,
anlatlanlara gre gkten yamur gibi yaan kan btn mritleri al kana
bulam, yalnzca eyhe bir damla bile kan sramamtf. Avluya denmi
malta talar kpkrmz kana kesmi, birden bastran yamur bahedeki
kanlan ykayp gemiti.
eyhin, kenarnda gelin kayn bekledii mezarlkta tekkenin eski

eyhleri yatyordu; mezarlar bakml ve dzgnd; sarmak glleri
dikilmiti talarn arasna; her mezar ta byk bir kavuk biimindeydi.
ok uzun yllar sonra tekke kapatlp bina kmeye balaynca mezarlk da
bakmsz kalm, aralarna eyh Efendinin de katld llerin mezar
talan devrilmi, bir ksm alnp satlm, mezarlar inenmi,
mezarlk, alnmam birka mezar tann da arplp devrildii bir

mezbelelie dnmt. Alt kattaki mutfann bir ksmyla st kattaki iki
odas salam kalm eski tekkeye ise Osman'n babasnn kr stannesiyle
olu yerlemilerdi. Tekkenin dam umu, merdiven trabzanlar yklm,
basamaklar gmt. Kr kadn alt kattaki mutfaktan st kattaki odaya
kadar gerilen bir ipe tutuna tutuna odadan mutfaa, mutfaktan odaya, ykk
duvarlarn, km pervazlarn, krlm camlarn, harabenin iinde
uuldayarak dolaan rzgrlarn arasndan geerek gidip gelirdi.
Stannenin serseri olu, mezarl bir sinemacya kiralaynca, mezarln
evresine bir it ekip bir beyaz perde koyarak ak hava sinemas
yapmlar, ak sak filmler oynatmaya balamlard. Gelenler tahta
iskemlelere otururlar, ok kalabalk olduunda da bazlar eyhlerin
arplm mezar talarnn zerine iliip kadnlarla erkeklerin perdedeki
iniltili sevimelerini seyrederlerdi. Bir keresinde stannenin olu, Os-
10
man' da getirmi, Osman hangi eyhe ait olduunu bilmedii bir mezar
tann stne oturup, koca memeli bir kadnn sevimesini seyretmiti ve
eyh Efendinin bekledii ifte krekli kara ahaptan gelin kay o gnden
sonra hep o koca memeli kadnn memelerinin arasndan tozlar iinde gelir
olmutu.
O kara ahaptan gelin kayndan inen Mehpare Hanm srmalarla bezeli bir

etek, altna da incilerle ilenmi bir alvar giymiti; ayaklarnda
beyaz gdenden, gm nakl ayakkablar vard. Minik altn pullarla
sslenmi tl gmlei alvarnn iine sokulmu, beline incecik altn
zincirlerden sa ba biiminde rlm kaln bir kemer balanmt.
Bana gl biiminde elmas bir ta, kulana salkm kpeler, boynuna
akarsu denilen elmastan bir gerdanlk taklmt; salar kulak hizasnda
peremler halinde kesilmi, arkasndaki salar parmak kalnlnda altn
tellerle rlp bu rgler birbirlerine elmasl balarla balanmt.
zerine gm teller sarktlm al brmckten bir gelin duva
rtlmt yzne.
Kayktan inince, dnden iki ay sonra lecek olan Gmrk Mdr Tevfik
Bey kzna elini ptrp beline bir al kua balam, bir gm klcn
zerinden atlatp "Dedelerin gibi bu klc iyi kullanacak evlat ve ahlad
yetitir," demiti. Mritler, gelin karaya karken, Hali'e giren bir
yunus srsnn sularn iinde srayarak yzdklerini grmlerdi.
Gelin alay, iki sra halinde, balar nde baheye dizilmi mritlerin
arasndan geip tekkeye girmiti. Gelin geerken, kara kazanlarn
altndaki ateler birden harlanm, parmaklan knal rakkaseler gibi
kvranarak byyen alevler kazanlar rtm, eyh Efendiye cehennemi,
mritlerine 'eyhin kerameti'ni bir kez daha derinden hatrlatmt. Civar
tekkelerden gelen eyhler, mritler, Ahiler, saray erknndan misafirlerle
birlikte yemee oturulmu,
11
ierdeki kadnlar meclisine lenger lenger yemekler tanmt.
Dn orbas iilirken ehirden gelen silah sesleri artmt. Sonra

kzarm dn eti, brekler, dolmalar, pilav, zerde ve hoaf gelmiti.
Yemek sinilerinin etrafna dizilmi, ipekli kumalarla kapl minderlerde
kahveler de iildikten sonra zaten sessiz olan baheye tam bir sknet
kmt. Yeile 1cesmi gkyznden, Hali'ten, ehirden szan keskin
Jbarut kokusu, odun atelerinin kokusuna kararak baheyi kaplamt.
Nikh, eyh Efendinin pek sayg gsterdii Edirne-kap derghnn eyhi

kymt. Nikhtan sonra byk divanhaneye geilmi ve zikir balamt.
eyh Efendi, siyah cppesi, siyah klah ve siyah sakalyla abanoz bir
heykel gibi kan krmz postunun stnde kprtsz oturuyordu; iinde
dolaan zapt edilmez istekle barut kokusu gibi yakc gnah korkusu yzne

yansmyordu; alevini iinde saklayan byk, demir bir frn gibiydi. Hava
"kararnca yakflan kandillerin oynak kzll, salondaklerin ruhlarn
dalgalandrarak keden keye gizli rzgrlarla dolayordu.
Tahta kafeslerle ayrlm blmenin arkasnda, en nde gelin olmak zere

dizst km kadnlar zikrin balamasn bekliyorlard. Derviler iki
dizlerinin stnde sallanarak pes bir sesle ilahiye baladlar;
sallantlarn ar ar artmasyla birlikte dualarn ve kudm seslerinin
temposu da hzlanyordu. Herkesin gzleri kapanm, boyunlar bir yana
eilmiti; ilahilerin arasnda 'hu' sesleri 'Allah Allah' lklarna
karyordu, birer birer her biri kendinden ve dnyadan kopuyor, bir baka
lemin kapsndan ieri girerek kayboluyordu. Cennet kokularn; o gl,
am ve od kokularn duyuyorlar; alayanlar, baylanlar oalyordu.
Kadnlar blmnde, bazlar birbirlerine sarlm, birlikte kendilerinden

geerek iki yana sallanyorlard; be-
12
denlerinde bir boalma, kasklarnda bir holama hissederken yzlerine al

basyor, bedenlerinin iinden boalan gzel kokulu scak sularla
rahatlyorlard; ten ruha demi, olabilecek en muhteem huzuru ve
rahatl hissetmilerdi. Mehpare Hanm, zikrin sonuna kadar, genliin
verdii heyecandan olsa gerek, kez ayn cokuyu yaam, ierisi
zlp zlp boalm, bacaklar titreyip gszlemi, zifaf odasna

bedeninden baka verebilecei hibir eyi kalmamt; eyh Efendinin ise
teni teninde kalm, zifaf odasna byk bir heyecanla girmiti.
Ayn ibadetten biri umu, dieri comu halde knca, zifaf da eyh
Efendinin azgnlat, Mehpare Hanmn ise inenmi hamur gibi
yorgunlat bir uyumsuzluk iinde gereklemi; damat kendi
azgnlndan utanm, gelin olanlardan sklmt.
O gece hi konumamlard, bir daha da hi konumadlar, birbirlerinin

sesini bilmediler; evlilikleri birbirlerinin sesini duymadan srd ve
bitti. eyh Efendi hep ayn azgnlkla, Mehpare Hanm hep ayn yorgunlukla
seviti, bir buuk yl boyunca geline zevk veren tek ey zikir geceleri
oldu; kocasn deil, ayinleri bekledi heyecanla, ilk gecenin meyvesi
elifi elifine dokuz ay on gn sonra doan kzlar oldu. Adn Rukiye
koydular.
Yllar sonra Mehpare Hanm gelinlik kyafetiyle Osman'n odasna

geldiinde, eyh Efendinin hibir zaman duyamad o ksk sesiyle, "Senin
deden eyh Hazretleri," demiti, "beni, onu aldattm iin deil, kendi
azgnlndan korkup utand iin terk etti."
eyh Efendi ise, adn anmad eski kars iin, "O kadn beni

Kapalar'da atlaslar, canfesler, kadifeler satan o Arap tccarla
aldatt," demiti Osman'a.
Bir buuk yl sonra, arkalarnda yllarca stanbul tekkelerinde

mrltlarla konuulacak dedikodular brakarak ayrldlar.
13
II
birbirine hi benzemeyen iki ayr kltr birbirinin ayrlmaz paralar
olarak benimsemi, serazat ruhunun bahelerine iki karde gibi koyun
koyuna yerletirmiti; ama tmyle stanbul'a yerleip bu iki kltrn
birinden kopun-ca ruhundaki topallk ortaya kp aksamaya balamt.
Hemen hemen hibir konuda aka yapamamak, geceleri bir kadnla lokantaya
gidip arap iememek, son piyesler hakknda fikir yrtememek; Paris'in
klarndan kopup stanbul'un ar baskl, hafiyelerle, jurnallerle,
tehditlerle dolu, yanl bir tek kelimenin btn bir hayat yok
edebilecei karanlna hapsolmak onu bunaltp korkutmutu.
Babasnn Padiah nezdindeki nemli yerine, kendine byk ayrcalklar

tanyan saraydaki grevine ramen basky herkes gibi o da hissediyor,

stelik hr bir hayatn nasl bir ey olduunu bildiinden, bu baskdan
herkesten daha fazla rahatsz oluyordu. Ar ar, yabanc, bir diyarda,
herkesten kopuk yaayan bir insann yalnzlna dm; evresindeki her
ey, sokaklar, arabalar, insanlar, evler ona yabanc gelmeye balamt.
Bu yabanclktan duyduu tedirginlii saklayabilmek iin ii iyice

zppelie ve atafata dkmt. Arabas btn stanbul'da nlyd;
Floransa'da' yaptrlm faytonunu iki siyah Macar kadanasyla, bu
kadanalarn nne balanm iki beyaz midilli ekiyordu; kaplarna
armalar ilenmiti. Elbiselerinin kumalarn ngiltere'den getirtiyor,
Fransz sefirinin Pera'daki terzisine diktirip keselerle altn dkyordu.
Arkada konaklanndaki mzik gecelerini hi karmyor, en nl hocalardan

ud dersi alyor ama geceleri konakta yalnz kalnca piyanoda Mozart ve
Chopin alyor, annesine 'cher maman' diye balayan uzun, Franszca
mektuplar yazyordu. Sarayn Arnavut tfekilerinden de, birbirinin
kuyusunu kazan kavuklu mollalardan da, riyakr ve jurnalci mabeyincilerden
de, Franszlar! taklit etmeye alan kendisi gibi zppe entelektellerden
de, hat-
15

Mehpare Hanmn ikinci dn birincisinden ok daha atafatl ve
grltl oldu; yeni kocas Hseyin Hikmet Bey, saray doktorlarndan Reit
Paann oluydu. Msr Hdivinin yakn akrabas olan annesi, Hikmet daha
yandayken Reit Paadan ayrlp Paris'e yerlemiti.
Hseyin Hikmet, ocukluunu Paris'le stanbul arasnda gidip gelerek

geirmi, klar Paris'te okula gitmi, Fransz yazarlarnn,
airlerinin, arkclarnn aristokratlarnn katld 'suarelerde'
alayc kadnlarla, keskin nkteli zeki erkeklerle tanm, en gzel
kadnlar tarafndan plmeye, geni kaldrmlarn kenarndaki kafelerde
arkadalaryla arap imeye alm; Sen kenarnda yryler yapp aka,
edebiyata, felsefeye dair genlikle atelenmi tartmalara dalm;
yazlar paa babasnn yalsnda cariyelerle halayklarn arasnda
kucaktan kucaa dolam; manolya aalaryla glgelenmi bahede,
trlarn, ebboylarn, zambaklarn, gllerin arasnda gezinerek iek
kokularn birbirinden ayrt etmeyi renmi; akamlan yalya getirtilen
ince saz takmndan fasllar dinlemiti. Klar Baudlaire, Hugo, Balzac
okumu; yazlan eyh Galip, Nedim, Fuzuli divanlann ezberlemiti.
Paris'te hukuk fakltesini bitirdikten sonra babasnn "stikbal senin

iin stanbul'dadr," szne uyarak Dersa-adet'e yerleip saray mabeyninde
ktip olmutu.
Btn ocukluu ve genlii boyunca yaad bu ikilik onu rahatsz

etmemi, bu iki ayr hayat biimini, bu
14
ta -bunu kimseye itiraf etmesi mmkn deildi ama- Padiahtan da ayn

ekilde nefret ediyor, hayatna mal olabilecek bu nefreti saklayabilmek
iin de herkesle iyi geinmeye alyordu. Neeli zamanlarnda eyh
Galip'in iirlerini Franszca, Vigny'nin iirlerini Osmanlca sylyordu.
.
Bitmez tkenmez bir Paris zlemi muhteem bir stanbul sefahatiyle

karmt; artk Paris'e dnse de rahat edemeyeceini,- orada da
stanbul'u zleyeceini biliyordu. Sakin, huzurlu, salkl bir
ocukluktan sonra salksz ve endieli bir genlik dnemi gelmiti;,
atafat, zppelik ve elence tek tesellisi olmutu. ^
( Arada bir Paris'e gitmeyi ya da Fransa'tfa|jfcarKadala-rn davet

etmeyi dnyordu, ama bunlarn nepisi de sarayda kuku uyandrabilecek
davranlard; onun iin hemen vazgeiyordu. Rtbesi sk sk artyor,

mevkii ykseliyordu, ama bunlar da babasna borlu olduunu biliyordu.
Bugne dek hibir konuda Padiaha jurnal yazmam olmas da dikkatleri
ekmeye balamt, nk o gnlerde kural ok akt: Jurnal yazmyorsan
sen kendin jurnal edilmesi gereken bir i yapyorsun demekti.
Ya yirmi drde vardnda babas evlenmesi gerektiine karar verdi. Bu

kararn verilmesinde, bir sabah Padiahn, "Mahdum bey nasl paa
hazretleri, hl evlenmedi galiba, genleri evlendirmek lazm," demesi de
ok nemli bir rol oynamt tabii; Padiah, bekr insanlann daha
tehlikeli olduuna inanyordu ve bu inancnda haklyd.
Hummal bir gelin aray balad bylece; gen ve bekr kz olan btn
paalarn evlerine bohac kadnlar gnderiliyor, o zamanlar stanbul'da
garip bir istihbarat tekilat gibi alan bu kadnlar, iinde
ipeklilerin, dantellerin, tllerin, pskllerin olduu alacal
bohalaryla dolayorlar, bir punduna getirip gen kzlar gryorlar,
mahalleden gen kzlarla ilgili dedikodular topluyorlar ve btn bu
bilgileri en ince ayrntlarna kadar Reit Paa-16
nn konana tayorlard. Dad kalfa bu bilgileri paa hazretlerine
aktaryordu ama Hikmet Bey hibiriyle evlenmeye yanamyor, hepsine bir
bahane buluyordu. Evlenmek, Paris'e bir gn yeniden dnme hayallerinin;
hibir zaman gereklemeyeceini bile bile iinde bir yerlerde kimsenin
grmedii gzel bir bahe, peri kzlarnn ark syledii sihirli bir
koy, gizli bir cennet gibi saklad o snma blgesinin de kaybolmas,
izi kaybolmu orak ve sessiz bir da banda mr boyu kalmaya raz

olmas demekti. Paris'e bir daha asla dnmeyecek de olsa bu hayalinden
vazgemek istemiyordu; hayal, neredeyse Paris'in kendisinden bile
nemliydi. Babas ise, bu hayallerden haberdar olmad iin her gn biraz
daha sinirlenip fkeleniyor, 'kk beyin' kaprisleriyle marklklarna
syleniyordu.
O sralarda, bir cuma leden sonra bir para hava alp, efkr datmak
iin arabasyla Kthane'de gezintiye kmt, tekerlei krlan bir yk
arabas yolu tkamt. Hikmet Bey, ne olduunu anlamak iin faytonun
penceresinden ban kartnca, yannda duran siyah landonun perdesinin
aralandn ve o gne dek hi grmedii derecede gzel bir yzn yle
bir bakp kaybolduunu grd. Bir baka zaman olsa belki de o kadar
aldrmaz, bir sre sonra nasl olsa unutacan dnerek geip giderdi,
ama evlenme araylarnn hzla srd o gnlerde her kadnla ilgilenme
hakkn kendinde gryordu, nk bu yasaklar kentinde her kadna
yaklamak iin ok geerli ve ahlakl bir nedeni vard; evlenme ihtimali
kadnlara yaklama konusundaki cretini artrmt. ok uzun yllar sonra
Osman'a, "yle bir yzd ki o, onu grenin hayat bir daha eskisi gibi
olamazd, zaten olmad da," demiti.
Yzn sahibinin kim olduu hemen renildi, hakknda bilgi topland.

Mehpare Hanmn dul olmas Hikmet Bey iin hi de nemli deildi.

Babasnn kar kma-
Kl Yaras Gibi
17/2
sna ramen diretti. Yalnzca bir art vard:-Evlenmeden nce yz yze

konumak istiyordu. Bu istein tuhaflna ramen, damat adaynn
alafrangal ve serveti, bunun kabul edilmesini salad.
Mehpare Hanmn halasyla birlikte yaad Lale-li'deki evin arka

bahesine bakan, perdeleri yar ekik odada ba baa kaldklarnda nce
ksa bir sessizlik olmutu, nne bakan Meftpare Hanm, kirpiklerinin
arasndan yle bir szmt Hikmet Beyi.
Farknda deillerdi, ama ikisi de karsndakine k olmaya oktan karar

vermiler, belki de birbirlerini grdkleri o ilk anda birbirlerine
tutulmulard. Zaten o zamanlarda, bu ani aklar belki de akn tek
biimiydi Osmanl payitahtnda; deniz, hanmeli, gl, incir, limon, kavun
kokan, mrver ve sedir aalaryla kapl, ezan ve ilahi sesleriyle dolu
kenti kaplayan korku ve bask, bu topraklarn hem tutucu, hem kkrtc
iklimini oluturuyor; bu iklimde, yasaklarla ve gnahlarla kuatlan

duygularn srekli olarak en derinlerinde saklayan insanlarn ruhlar
zifiri karanlk gecelere dnyordu ve duygular aniden havai fiekler gibi
patlayveriyordu; o karanlkta fiein kimi aydnlatrsa, kim o k
fskiyesinin iine girerse ona k olunuyor, aklar korkularla beslenip
bytlyordu. Fayton gezmelerinde, kayk safalarnda, siyah, yeil, mor
malahlarn altndan evreyi kolaan eden kadn gzleri hep ayn eyi,
aniden parlayacak k fskiyesinin aydnlataca yz aryordu.
Hikmet Bey nce fesini, sonra da gm renkli, geni boyunban dzeltti.
Naslsnz Mehpare Hanm?
Teekkr ederim efendim, siz naslsnz?
Sebebi ziyaretimi herhalde renmisinizdir.

Mehpare Hanm ban kaldrmad.
Evet efendim.
18
Desti izdivacnza talibim efendim, bunu halanza da arz ettim, lakin
sizinle grmeden, sizin muvafakatinizi almadan bir hazrlk yapmay da

dorusu muvafk bulmadm. Her ne kadar bu ananelerimize aykrysa da
bendeniz mstakbel zevcemin izdivacmz konusundaki fikirlerini bizzat
duymak konusunda srar ettim; umarm bu srarm bir hrmetsizlik olarak
grmezsiniz.
Estafurullah.
Hrmette bir kusur addetmeyeceinizi mit ederek, hakknzdaki

hissiyatm ve fikirlerimi bizzat size arz etmek istiyorum efendim. Sizi
grdm andan itibaren bu evlilik fikrini bir an bile olsun kafamdan
karabilmi deilim; kabul buyurursanz beni dnyann en mesut ve
bahtiyar insan yaparsnz, benimle evlenir misiniz efendim?
Mehpare Hanm, klar iindeki gzlerini kaldrp Hikmet Beye bakt,

grd gzellik karsnda dayanamayan Hikmet Bey gzlerini indirmek
zorunda kald. eyh Efendiyi korkutan gzellik Hikmet Beyi korkutmam;
aksine, bu baklarn mr boyu klesi olacan hissetmesine ramen, bu
klelii sevin rpertileri ve sabrszlkla kabullenmiti.
Mehpare Hanm, hafife bouk sesindeki doutan gvenle konutu:
Benim iin ereftir efendim.
Estafurullah. Bana bu szlerinizle emin olunuz ki dnyay baladnz,

hayatta olduum srece sizi mesut etmek iin alacama bilhassa

inanmanz istirham ederim.
Hikmet Bey bir an duralad, aklna lgnca bir fikir gelmi, karsndaki
gzelliin kendisinde yaratt heyecanla her eyi yapabileceine
inanmt.
Eer sizin iin de muvafksa, dnn en ksa zamanda yaplmasn

istiyorum, sonra da halaymz Paris'te yapmay dnyorum. Bilmem
biliyor musunuz, ocuk-
19
luumun ve genliimin byk bir ksm validemin yannda Paris'te geti;

sizi oralara gtrmek ve ocukluumun getii yerleri sizinle birlikte
dolamak istiyorum. Paris gzel kadnlaryla gururlanan bir ehirdir,
izniniz olursa gzel kadn nasl olur grsnler.
Estafurullah. Siz nasl tensip buyurursanz.
Bu manasz ve garip konuma, aalkl baheye bakan, perdeleri patiskadan

glgeli odada, heyecanla kar karya duran bu erkekle kadnn
hafzalarna 'ak' olarak kaznd, ikisi de, "O odada, orada ona k
oldum," diyordu, ayn szcklerle sylyorlard bunu, ayn gvenle.
in garibi, o oday, o gn, o n, kendi tozlu odasnda aynen yaayan,

kendisine anlatlanlardan yararlanarak o n kendi odasnda oluturan
Osman da o ak hissediyordu; evet, gerek ak vard orada. Mehpare
Hanmn, Osman'n odasna gelen o muhteem lnn, effaf, eyalarla
krlmayan, eyalarla btnleen o olaanst gzel yz, odann ortasnda
duran teneke atlasn stne yansyarak, dalarn, denizlerin, ovalarn,
hepsi eskilikten ayn sarms renge brnm olan o byk corafyann
iinden, dalar, ovalan, denizleri. kmldatarak, "Orada, o odada k
oldum ona," diyordu ve bu szckler Osman'n ruhunda da ak
uyandryordu. Mehpare Hanmla Hikmet Beyin ak Osman'n ruhuna da
yansyor, ii rperiyor, gvdesi telalanyordu, o k iindeki gzler,
'ak' szcn telaffuz eden o etli dudaklarla birlikte Osman' da
'esirler' kervanna katyordu. Hasan Efendi, iri gvdesiyle sallanarak "O
fahie seni de mahvedecek," diye inliyordu; erkeklerin mahvolmak iin
nasl yanp tututuunu, Mehpare Hanm izleyerek yllarca yakndan grm
olmann ackl tecrbesiyle.
Dnden nce bir kez daha bulumalarna izin verilen gen ift, dnn
btn ayrntlarn konutular; kimler davet edilecek, ne yemekler

yaplacak, hangi muganniyeler gelecek, haremde neler olacak, selamlkta
neler
20
yaplacak birer birer saptand; Hikmet Bey btn ayrntlarla ince ince ve
byk bir titizlik ve heyecanla ilgilenirken Mehpare Hanm hepsini
sessizce dinleyip ban sallayarak onaylyordu. Bir yllk bir dulluktan
sonra, stelik de 'k' olduu bir erkekle yapaca evliliin
sabrszl btn ayrntlarn nemini yok ediyordu onun gznde. Henz
ne Osman, ne de bizzat Mehpare Hanmn kendisi, bu gzel kadnn, ak,
sandklarndan ok daha deiik bir biimde bulabildiini, daha dorusu
'ak' dedii duygusunun ancak bir tek art altnda canlandn
bilmiyorlard.
Bu grme srasnda Mehpare Hanmn piyano aldn bir tesadf sonucu

renen Hikmet Bey ise, bir eyhin eski karsndan hi beklemedii bir
mzik sevgisiyle karlanca sevinten ldracak gibi olmu, hemen
birlikte oturacaktan mstakbel evlerinin salonuna bir piyano daha
koydurtmutu. Herkesin herkesi izledii bu bakentte eiyle birlikte
geceleri karlkl piyano alabileceklerini dnmek, ona Paris'teki
istiklalini burada da ele geirebilecei inanc vermi; stanbul'un,
Padiahn, jurnalcilerin, yasaklarn arl sanki stnden kalkmt.
Piyano, aralarndaki ba daha da glendirip pekitirecekti, onlar

yalnzca kar koca deil ayn zamanda piyano eleri olacaklard;
karlkl piyanolannda ayn mzikleri alacaklar, konaklarnn salonunda
yeni bir dnya, yeni bir imparatorluk, yeni bir lke kuracaklard, piyano
onlar bamszlatracakt.
Gerekten de, srt srta yapan o iki siyah piyano, prltl fildii
tularyla, btn evlilikleri boyunca ailenin nemli bir unsuru, hatta
yesi olmu, aklarnn tamamlayc bir paras haline gelmiti;
skntlar, sevinler, aklar, sevime istekleri hep bu piyanolarn
banda, karlkl olarak, deiik notalarla dile getirilmiti.
Mehpare Hanmn ilk evliliindeki, onu tanrya ulatrp kocasndan

uzaklatran o cerbezeli zikir ayinlerinin
21
yerini, onda sevime istei uyandran, pes ve tiz sesleriyle ona yeni
kaplar aan piyano almt. Zaman zaman o zikir ayinlerine duyduu zlemi
de gene piyanosunun tularyla bastrmaya uramt.
gn sren dn Arnavutky'deki geni yalda yaplm, ilk iki gn

yalnn arkasndaki geni bahenin kaplar isteyen herkese alm;
balklar, arabaclar, evre yallarn uaklar, askerler, polisler,
krekiler, seyyar satclar, brekiler, erbetiler, ar esnaf,
mahalle kahvesinin ihtiyarlar, yoldan geen yolcular canlarnn istedii
gibi ieri girip, aalarn altna serilmi sofralarda dn orbalar
iip, zerde, pilav yemiler, kta evin khyasndan di kirasn da
alp, 'Allah mesut bahtiyar etsin, bir yastkta kocasnlar," dilekleriyle
gitmilerdi.
nc gn gerek dn gnyd.
Bahenin arkasndaki, tepelere kadar uzanan korudaki "btn aalarn

dallarna batan aa fenerler aslm, hava kararmaya balaynca da
uaklar tarafndan hepsi birden yaklmt; binlerce titrek alevden oluan
bir ate ormanna dnmt koru, klar bir yangn gibi yansmt
Boaz'n sularna. Rzgrla titreen ate izleri, denizin k-prtlaryla
oalarak karanlk sulara kpkzl yaylvermiti; denize bakanlar suyla
birlikte alevlerin de akp gideceini sanmlar; sular akp gittii halde
denizdeki alevlerin hep ayn yerde kalmasna, birbirlerine
syleyemedikleri ocuka bir aknlkla armlard.
Korudaki binlerce fenerle denizdeki alevlerin ortaklaa yansd iekli

bahede byk sofralar kurulmu, er-ceztavuklar, yalancdolmalar,
bademli ve kaymakl pilavlar, subrekleri, gerdaniyeler, imambayldlar,
dn iin zel olarak smarlanm gm lengerler iinde dizilmiti.
Feslerine sardklar beyaz mendillerin bir ucunu omuzlarna brakm,
frenk usul smokinler giymi Habe uaklar, srf bugn iin giydikleri bu
tuhaf ve yadrgatc giysilerin iinde acemi ve huzursuz admlarla
lengerleri getirip g-
22
trmler; gm ibriklerden misafirlerin sedef kakmal taslarna, k
yansmalar iinde eflatundan mora, mordan kzla dnen nar erbetleri
aktmlard.
Bahenin bir kesine kurulu anoda nce talya'dan getirtilen Avrupa'nn

en nl virtzlerinden biri, seyircilerin sessiz ve yabanc baklar
arasnda bir piyano resitali vermi, ardndan Fransa'dan getirtilen bir
kar-koca Franszca det yapm, sonra ince saz heyeti bir fasl gemi,
sonunda da nl hafzlar ilahiler sylemilerdi. Bahede dolaan
misafirler, bu birbiriyle ilgisiz mzikleri hep ayn huzursuzlukla ve
oturma ihtiyacyla dinlemiler, hep birlikte yorulmular, ama ikyeti ve
dedikoduyu ertesi gne brakmlard.
Yats namazndan sonra sarho olan Fransz iftin manyaka fikrine

uyularak, romla slatlm alt ift iri stakoz atee verilip yalnn
rhtmna braklm, her yanlarndan ate fkran zavall hayvanlar
solungalarn titreterek, arpk yryleriyle kendi atelerinden
kaabilmek iin denize doru yrmlerdi. Denize dmeden uaklar
tarafndan yakalanan stakozlarn ttslenen etleri daha sonra sofraya
konmutu, yank kokan beyaz etlerden misafirler korka korka birer lokma
alp tatmlar, ama bu garip deniz canavarlarnn tadndan pek bir ey
anlamamlard.
Reit Paann dostu olan yal paalar, zmrtler, yakutlar, prlantalar

taktklar iri kavuklar; altn srmalarla, incilerle, ilemelerle
sslenmi uzun kaftanlanyla bahenin bir kesinde kendileri iin
hazrlanm atlas rtl sedirlerde oturup olup biteni uzak, donuk, suskun
baklarla izliyorlar; yanan stakozlar, ba ak Fransz arkcy
'acaib-l garaip' mrltlanyla pek de tasvip etmediklerini evrelerine
hissettiriyorlar; ama ne olur ne olmaz, Padiahn doktoruyla aralar
almasn, balarna bir dert gelmesin diye eletirilerini bu mrltlarn
tesine de tamaya cesaret edemiyorlar; ertesi gn sarayd4>u dn
hakkn-
23
da neler konuulacan dnp ne tr yorumlar yapmalar gerektiini imdiden kestirmeye urayorlard.
Hikmet Beyin arkadalar ise, herkesi ve her zevki memnun etmeye

alrken iyice glnleen bu garip ka -maay 'mondenliin' bir gerei
sanp, 'harika azizim, k \ dm bir blbl,' ya da 'bizde byle piyanist yok
ki stadm' trnden yoru^nlarla deerlendiriyorlard. Dar redingotlar,
pskl arkaya savrulmu viner fesleriy-le kendilerinin de bu dn
kadar garip olduunu grmezden geliyorlar; kendilerinde ve dnde
varln hissettikleri tuhafl, yabanclarn gsterilerine duyduklar
hayranl belirtmek iin gsterdikleri abartl cokunun arkasna
saklamaya alyorlard.
Misafirlerin arasna karm hafiyeler, saraya verecekleri jurnaller iin

her eyi inceden inceye tetkik ediyorlar, hangi vezir hangi vezirin yanna
oturdu, kim kime ne syledi, talyan piyanist alarken kimler ilgiyle
dinledi, Fransz kadna kim bakt, genlerden hangileri geceyi birlikte
geirmek iin o kadna kur yapt, yalya kimler kaykla kimler arabayla
geldi, bunlar kaydediyorlard. Hatta aralarndan bazlar ertesi sabah
bile beklemeden jurnallerini o geceden saraya teslim etmilerdi.
Aralarndan, ormana aslan fenerlerle raan Sarayna 'kapatlan'

veliahta iaret verildiini, dnn bahane olduunu, aslnda veliah-tn
sarayna denizden kaykla kp veliaht kararak tahta geirmek
istediklerini yazan biri bile kmt.
Harem ise tamamen baka bir dn yayordu; Meh-pare Hanm gibi piyano
alan, kitap okuyan birka gen hanmn olmasna karn ounluk yerleik
zevklere sahipti ve her ey onlarn isteklerine gre dzenlenmiti. Yal
hanmlar ba kelere kurulmular, genler ise yerlere serilmi iltelere
yerlemilerdi. nce ingene kzlar gelip bin bir maskaralkla gbek
atmlar, arkasndan kadnlardan oluan bir saz heyeti ar paralar
alm, dn ilerledike alnan paralar hzlanm, annelerinin ka gz
24
iaretine pek aldrmayan gen tazeler birer ikier oyuna kalkmlard.
Gelin hanm da birka kez kaldrmaya heveslenmiler, Mehpare Hanm da her
seferinde kar km, ama sonunda 'burnu byk' demesinler diye kalkp
ortada bir iki dnmeye raz olmutu.
Mehpare Hanmla Hseyin Hikmet Bey btn bu elencenin, mziin,

gsterinin arasnda uyurgezer gibi dolayorlar; nereye gittiklerini, ne
yaptklarn fark etmeden kalabaln salntsna uyarak oradan oraya
kmldyorlard. Akllan birazdan girecekleri gerdekteydi. Hikmet Bey,

dn hazrlklar iin byk bir heyecanla uramasna ramen dnn
balamasyla birlikte dne duyduu ilgiyi kaybetmi, yalnzca yeni
karsyla yalnz kalnca neler olacan dnmeye dalmt; aklnda
Paris'te orospularla yaad,gecelerin anlan vard, ama onlar karsyla
yaayamayacan dnyordu; Mehpare Hanm onlar gibi rahat olamazd, o
da karsna Parisli orospulara davrand gibi davranamazd, onlarla
sevitii gibi sevimek isterdi ama yle olamayacan sylyordu kendi
kendine.
Gece yarsna doru misafirler, yalya yaklaan uzun kayklarla, kapda

sraya giren landonlarla birer birer ay-nlmaya baladlar; uzakta
oturanlar iin misafir odalarna yataklar serildi; kandiller, geceleyin
ackrlarsa diye meyveler, susarlarsa diye az kapal srahilerde buzlu
sular konuldu.
Hseyin Hikmet Bey, arkasndan yumruklanarak gerdek odasna s.okulma

detini kesinlikle istemediini btn arkadalarna ve hane halkna
sylediinden kimse taze damada, "Hadi odana!" deme cesareti gsteremedi.
Gelin hanm ise, yenge hanmn, yal kadnlann itiraz edilemeyen
otoritesiyle, "Hadi kzm, artk odana geme vaktidir," emri zerine
cariyelerle birlikte odasna gnderildi.
Tavandaki bir engelden aaya doru bir adr gibi genileyerek sarkp;
yata kaplayan cibinliin bir kenar
25
yukar katlanmt, Mehpare Hanm yatan o yanma oturup damad beklemeye

koyuldu. Bir yl aradan sonra bedenine ilk kez, bamsz bir hayvan gibi
kprdanmasn bilen bazen dokunup, bazen skan o erkek eli deecekti,
olacaklar dndke yzne heyecandan al basyordu. Pencereden dar
baktnda, yalnn rhtmnda tek bayna sigara ien Hikmet Beyi grd;
arkasndan vuran klarla glgesi uzaypîncelerek rhtmn stne den,
biraz sonra gelip kendisiyle sevieceini bildii erkei, fark edilmemenin
rahatlyla uzun uzun seyretti. Hikmet Bey sigarasn sndrp binaya
doru yrynce Mehpare Hanm da dnp yatan kenarna oturdu yeniden.
Hikmet Bey odaya girince Mehpare Hanma yle abucak bir bakt, sonra
yavaa fesini kartp konsolun stne brakt, ellerini salarnn
arasndan geirip gelinin yanna yrd. Gelinin duva yzn rtyordu.
Cebinden siyah kadifeden uzunca bir kutu kartp at; kutunun iinden,
bir su gibi akan prlanta kolyeyi alp Mehpare Hanma, o gzel yze bu
kadar yaknlamann heyecanyla uyuan parmaklaryla takt.
Koruda yanan binlerce fenerin denize vurarak oalan alevi, odann iine
yaylarak duvarlar, yata, cibinlii, Mehpare Hanmn gelinliini,
Hikmet Beyin heyecandan souyan alnn yangn kzllna boyuyor, deniz
dalgalandka kzllk da dalgalanyordu. Gelinin duva kvrm kvrm bir
ate gibi kapatyordu yzn. Btn koruyu, denizi, yaly, oday,
gelinlii kaplayan bu kzllk sanki ilerine akyordu; kendilerini
yangnn bir paras gibi hissediyorlard.
Bu kzlln iinde Hikmet Beyin beyazlanan dudaklar, olduklarndan daha

beyaz grnerek kprdand, ama biri konutuunu, br duyduunu
hissetmiyordu. kan ses, sanki kendi bedenlerinin iinde yanklanan,
dnyadan uzak, uhrevi bir sesti.
Msaade eder misiniz Mehpare Hanm?
26
Mehpare Hanm ban yavaa uzatt, Hikmet Beyin kan ekilmi elleri
uzand, duvan ucundan tutup kaldrd ve bir ift gz kzlln iinde
parlad. O an Hikmet Bey, byk bir soukkanllkla ama ldrc bir
kesinlikle bu gzleri grmeden yaayamayacan dnd. Belirgin derecede
yuvarlak ve iri iki gz hayatn kendisi olmutu, o an Hikmet Beye biri
kp da "Hayat nedir?" diye sorsa, "ki ktr," derdi.
Bellei bir anda boalm, oradaki her eyin yerini bir ift gz almt;
Hikmet Beyin belleine girip dolaan biri, o karanlk labirentin her
kesinde bir ift esrarl k grrd; garip derecede iri, garip
derecede yuvarlak bir ift bal rengi k ve belki bir tutam da kzllk
bu k damlalarnn yannda.
Mehpare Hanm da karsndaki erkee, kkn ehvetten, erkek etine

duyulan zlemden alan bir akla bakt; bedensel istek nasl oluyorsa
duygusal bir ekilde kyordu ortaya. Mehpare Hanmn duygularnn
kayna karsndaki erkee kyasla ne kadar tenselse, ne kadar azgnsa,
bu duygulan kendi kendine ifade ve kabul edi biimi de o kadar utangat.
Ald terbiye gerei, duygular alp sa-lamyordu iinde; coku
patlayp kamyordu. Bu yzden Mehpare Hanm, kendisine ok berrak
gzken bir akla seviyordu erkei; bu akn kaynandaki o karanlk ve
kzl kpkl fkrty grmesine, ne gariptir ki, kendi ruhu izin
vermiyordu; ruhunun ve isteklerinin derinlikleri kendisine bile kapalyd,
kendi iine doru bir yolculua kmasna imkn yoktu, o yollar ta
ocukluunda kesilmiti.
Ama her zaman olduu gibi daha karanlk olan ruh, daha aydnlk olan esir
alacakt, esaret aydnlk iin kanlmazd; kader karanl sonsuzlua

dek efendi ilan etmiti ve onlar bu kadere kanlmaz olarak uyacaklard.
O srada bunu bilmiyorlard ama bu byle olacakt; bunu, tozlu odasnda
oturan Osman, ate rengine brnen eyalarnn arasnda neredeyse melunca
bir sevinle biliyor, b-
27
yk bykannesinin ikinci kocasyla sevimesini izliyordu.
Kpr kpr bir kzlln iinde, bilinleri bu kzllkla kapanrken

nasl olduunu kendileri de fark edemeden ar ar soyundular. Mehpare
Hanmn salan omuzlarna dkld. Vcudu, ay nda ykanan bir su
perisinin vcudu gibi parlak^ bir beyazla sahipti; yuvarlak memeleri,
karn, biimli bacaklaryla bir yldz kmesinden dnyaya dm'bir
yldz damlas gibi l sld. Hikmet Bey, bu beyazla neredeyse
ekinerek, aniden denizden kveren bir denizkzma dokunur gibi gerek
olduuna inanamadan dokundu. Mehpare Hanm hi kprdamyordu, bir zaman
Hikmet Bey utanga dokunularla bu vcudu, bu yldz damlasn tanmaya
alt; her dokunuta peri kz biraz daha canlanp kadmlayor, Hikmet
Bey erkekliini biraz daha fark ediyordu. Bacaklar birbirine doland,

gsleri birbirine dedi, sonra Hikmet Beyin dudaklar Mehpare Hanmn
boynundan aaya kayd, utangalk her dokunu ve ple biraz daha
eriyip yataktan kayordu. Mehpare Hanm da biimli parmaklaryla Hikmet
Beyin vcuduna dokunuyordu, birden ldnver-diler; Hikmet Bey Franszca
konumaya balad, ak sak eyler sylyor, Mehpare Hanm da bilmedii
bu dili sanki anlyordu.
Hikmet Beyin dili bacaklarnn arasna dediinde bir an kaskat kesildi;

byle bir eyi ne grm, ne duymu, ne de en lgn hayallerinde aklna
getirmiti; bu hi bilmedii, hi dnmedii bir eydi. nce dehete
kapld, utan istein stn kapatt, sonra o utan ve dehet duygusu
yrtlp paraland; o gne kadar hi karmad korkun bir iniltiyle
birlikte kendini iyice kaybetti, dilerini Hikmet Beyin srtna geirdi.
Mehpare Hanm, kendi gerek kimliine doru yola kmt.
28
Osman ise mthi bir fke duyarak "Tahie!" diye mrldand ve Hasan
Efendinin sesini duydu: "Ben sana sylemitim."
Gene de o sevimeyi sonuna kadar birlikte ve kskanlkla yanarak

seyrettiler.
29
III
nyordu; yalnzca, kendini korkutana rpererek bakyordu. Bazen saatlerce
mutfakta oturup karncalar izliyordu, o kalabalk ve kprtl siyahlk
irendiriyordu onu. Seyi-rerek derinleen kara bir delik gibiydi karnca
kalabal, baktka karanlklap derinleiyordu ve ona hi hatrlamak
istemedii bir baka karanlk delii hatrlatyordu; belki de zamann
durduu yerdi o karanlk.
Mum klaryla yldzlanan lo bar hatrlyordu.
Kenardaki piyanonun banda oturan ok yakkl bir adam caz paralar

alyordu; salar dankt, boynunda bir fular vard, gzleri yeildi ve
olduundan daha iri gzken gzlerdendi. Sonra adam ark sylemeye
balam ve yakkll aniden iren bir irkinlie dnmt. Bu
deiikliin nasl olduunu anlayamamt Osman. Adamn yznde
yakkllkla irenlik srekli yer deitiriyordu; bir an yakkl
oluyor, bir an irenlei-yordu; birbirinin ztt iki grnt birbirinin
iinden kyordu sanki. Birden irkinliin nereden kaynaklandn

grverdi; adamn aznda tek bir di bile yoktu, o biimli dudaklar
aldnda ardnda karanlk bir kuyu beliriyor-du.
Sonra nasl olduysa adam masalarna gelmiti, masada-kilerden birinin

tandyd galiba. Hareketlerinde ad ko-nulamayan bir kayganlk vard.
Sz mkemmel bir yaamn nasl olacandan almt; adam sustuu zaman
bir tanry andran yzyle dinlemi, sonra fsltya benzeyen derin
sesiyle konumutu:
Mkemmel bir hayat yoktur... Hayat hibir zaman mkemmel deildir; daima
eksik, bozuk ve ktdr, mkemmel olan lmdr ve mkemmel olmayan her
eyin .mkemmele akt gibi hayat da lme akar, orada mkemmele eriir.
Sonra felsefeden ve filozoflardan sz etmiti o her eyi kmseyen

haliyle.
31
Zamanla ilikisini oktandr kaybetmiti, zaman artk onun iin hep ayn
yne doru akan bir nehir deil; gemiin, nn, hatta gelecein iinde
biriktii byk bir gld. Bu gln sularna dalyor, kendi gemiiyle,
lleriyle birlikte yayor, her gn biraz daha dibe, biraz daha gemie

inerek bugnden uzaklayordu. Zamann, akan bir nehirden duran bir gle
ne vakit dndn hatrlamayacak kadar derinlerdeydi artk; bu gln
iinde bazen hi karlamak istemedii insanlara ve sahnelere
rastladnda btn gcyle daha dibe kamaya urayordu.
Onu hayata balayan tek ba mutfakta biriken ton bal konservelerinin

bo kutularyd. Bo kutularla birlikte karncalar da kmt ortaya;
mutfak tezghn kaplayan kaln toz tabakasnn stnde ine ucuna benzer
milyonlarca iz brakarak, bilinmeyen deliklerden srler halinde kutulara
geliyorlard. Sabahlan kalktnda kutularn iinin simsiyah kesildiini,
bu kpr kpr siyahlktan kan bir uzantnn kutularn bir ucundan
dar akp dier ucundan yine kutulara dndn gryordu. Karncalar,
hareketli siyahlklar ve kalabalklaryla korkutuyorlard onu, ama ne
kutular atyor ne karncalar kovuyordu.
Zaten oktandr kendisini korkutan herhangi bir eye kar nlem almaktan
vazgemiti. Korkuyordu ama hibir ey yapmyordu, onun doal bir
parasyd korku; ne korkudan ne de korkunun nedeninden kurtulmay d-
30
Felsefe, mkemmelin srrn arar ve bulamaz. Bulamayacaklarn bilmenin

fkesi ve kalenderlii vardr btn filozoflarda; olmayan bir eyi
aramann ehvetini yaar onlar. Felsefenin ehvetli ekicilii olmayan
aramasn-dadr. Binlerce yl aradlar, lmn kaplarna gelip durdular,
eer br dnya olsayd mutlu filozoflara orada rastlayacaktk;
aradklarn bulduklar iin mutlu ve can skc olacaklard; ovzaman
onlar dinlemeyecek, okumayacak, aalayacak ve sklacaktk.
Bulamadklar iin imdi yceltiyoruz onlar; mkemmeli bulamamalar bizi
kutsuyor, yceltiyor nk. Kendi eksikliimize uyuyor hayatn eksiklii.
Tam lafn ortasnda birden sz deitirip bir film yldzndan bahsetmeye

balam, salarn elinin kaygan bir darbesiyle geriye atarak 'o mptezel
karyla' ilgili duymayann inanamayaca bir bayalkla svgler dzm,
herkesi ekitirmi, herkese kfretmi; en baya, en adi szckleri,
bunlar kullanmaktan duyduu hazz gizlemeye gerek bile duymadan birbiri
ardna sralamt.
Osman dehetle irkilmiti bu szleri duyunca ve nedenini anlayamad bir

korkuyla hemen masadan kalkp gitmek istemi, ama onun yerine sabaha kar
Beyolu'nda adamla birlikte yrrken bulmutu kendini.
Vitrinlerin klan solmaya balam, gece klarnda canlanan mankenler

yeniden mum rengi lmlerine dnmlerdi. Adam bazen uzun uzun susuyor,
bazen uzun uzun konuuyordu.
Bulak suyu kokan arka sokaklardan birinin ortasnda adam birden

durmutu:
- Sen niye benim peime takldn byle, baka iin gcn yok mu senin?
Osman bu aalamaya ramen adamn peinden ayrlmamt.
Terk edilmi gibi duran rutubet kokulu* bir binann bodrum katna
inmilerdi. Adam, kilidi olmayan kapy
32
iterek ap ieri girmiti. Ortalk darmadand; gmlekler, pantolonlar
yerlere atlmt; portakal sandklarndan yaplm, masaya benzeyen bir
ey duruyordu ortada. Kenarda bu fakir dankla hi uymayan, pirinten,
dzenle rtlm, temiz bir yatak vard.
Masann yanndaki taburelere oturmulard. Adam gzlerini kapam, uzun

sre yle sessizce durduktan sonra gzlerini am, Osman'n gzlerine
ayn alayc kmsemeyle bakarak, garip bir biimde glmsemiti.
Benim niye dilerim yok, biliyor musun?

Osman'n bir daha asla tekrar edemeyecei bir aklama yaptktan sonra
azn avermiti adam, o karanlk kuyu kmt ortaya.
Ondan sonrasn, neler konutuklarn, neler yaptklarn hatrlamyordu.
Sonra bu tozlu evi ve lleri bulmutu. ller daha nce de var myd,
yoksa o geceden sonra m ortaya kmlard; zaman orada, o kulbede mi
durmutu, orada neler olmutu, bunlarn hibirinin cevabn veremiyordu.
Bunlar llerine de soramyordu, zaten onlar da Osman'la

ilgilenmiyorlard; ller yalnzca kendileriyle ilgiliydiler; hep
kendilerini, kendi hayatlarn anlatyorlard. "Onlar olduklar yerde
durmular, zaman yanlarndan akp gemiti; Osman bunu anlamt; sen
durursan ve zaman yrrse lyordun, sen yrrsen ve zaman durursa
deliri-yordun; her deiim bir durula mmknd, btn keskin deiimler
bir durula gerekleiyordu; hibir ey durmasa, hibir ey
deimeyecekti, her ey hep birlikte hi durmadan ve hi deimeden akp
gidecekti.
Ama Osman iin zaman durmu ve her ey deimiti; o duran zamann iinden
ller, bazen teker teker, bazen akn akn, arkalarndan baka lleri de
srkleyerek, resleri, malahlar, kllar, entarileri, kinleri,

fkeleri, aklar, aclar, rengrenk araflan, izmeleri, faytonlar,
Kl Yaras Gibi
33/3
udlar, tamburlar, tabancalar, savalar, gleri, salgn

hastalklaryla gelmilerdi.
lleri arasnda Osman' en ok elendireni ise gelmesini drt gzle

bekledii Hasan Efendiydi; geni, omuzlu, kaln enseli, salar numara
tra edilmi, koca kafal, palabykl, greni rkten, ejderha gibi bir
adamd; talebelii Beyolu'nda kavgalarla dvlerle gemi, on dokuz
yandayken, o\amanlar Hali'te bal duran Donanmay Hmayun'a.zabit
olarak atanmt. Donanmada yaplacak bir i yoktu; Padiah bi.r gn gelir
gemiler sarayn nne dizilip saray top ateine tutar diye korktuundan
btn gemiler Hali'e balanp rmeye terk edilmi'a; gemilerin ahab
kararm, dipleri rm, madeni aksam yosun balam, toplan paslanm,
ounluu Hali'in amurlarna oturmutu. Kamaralarn iine kn rzgr
girer, snmak iin sobalar yaklrd.
Harbiye Nezareti, gemi zabitlerine maa gndermekten oktan vazgemiti;

zabitler de, her gn biraz daha kararp, ryen gemilerin gvertelerine
byk kmesler yaptrp tavuk, hindi, kaz beslemeye balamlard; geminin
hibir yanna nbeti koymazlar, yalnzca tavuklar alnmasn diye
kmeslerin bana nbeti dikerlerdi. Gemi erleri her sabah horoz
lklaryla uyanrlar, gvertelere Hali'ten ektikleri suyu yalap ap
dktkten sonra pazara yumurta satmaya giderler; plak ayaklar, koca
byklar, yar babozuk yar asker kyafetleriyle, pazara gelenlerle
fiyat iin ekiirler, fiyatta anlaamazlar da pazarlk uzarsa, sonunda
kzp adam bir gzel dverlerdi.
Hasan Efendi de gemide yaplacak i olmadn anlaynca talebelik

alkanlklarna geri dnm; zabit arkadalaryla Beyolu lemlerine
katlmaya, kavgalara karmaya, kerhanelerden hara almaya koyulmutu.
eyh Efendinin dnnden alt ay kadar nce yalca bir gemi avuu bir
akam Hasan Efendiyi tekkeye gtrmt; hayatnda ilk kez bir ayin gren
gen zabit de, bir azdan yaplan o
34
cokulu ayinle bylenmi, bir elalenin altna tutulan bo bir kova gibi
ahit olduu inanla dolmu, o akam aniden dindar bir adam olmu, bu ok
sratli deiimine karn bu inancndan bir daha hi vazgememi, hatta
gittike daha sofulap banazlamt. Beyolu lemlerinden ayan

kesmi, bir kandilin aydnlatt, rm tahta kokan, rutubetli
kamarasnda Hayber Kalesi, Kan Kalesi, Kerbela Sava gibi din savalarn
anlatan kitaplar okumaya balam, okuduklarna kendini kaptrmt.
Geceleri kamarasnda okuduklarn, mevsim yazsa geminin gvertesinde,
ksa kamarada arkadalarna anlatmay bir alkanlk haline getirmiti;
okuduu kitaplar dinleye dinleye herkes ezberleyince bu kez yenilerini
kendisi uydurmaya balam, zamanla uydurmaya alm, hatta kendi
uydurduklarna nce kendisi inanr olmuru.
Hasan Efendi, uursuzluun aileye Mehpare Hanmdan bulatna

inananlardand; hayatnda eyh Efendinin karsn bir kere doru drst
grp grmedii bile kukulu olan bu adam bitmez tkenmez bir fke
duymutu bu kadna.
"Ben dn zaman tekkedeydim, o hazrlklarn hepsini biliyorum. Benim

bir ahpabm vard gmrkte alan, Girit gmeni; bana o, Tevfik Beyin
babasnn Rum papaz olduunu sylemiti, ben de tekkede bizim avua
tlattm, acaba eyh Efendiye sylesek mi diye, ama avu, 'Sylemek
yakk almaz, iftiradr, koskoca eyh Efendi ald gelinin kim olduunu
bilmez mi?' dedi; me-ersem bilmiyormu ite, o evlilik yrjimedL ama
onlarn sulb bozuk, yani o Mehpare Hanmn soyundan gelen btn kadnlar
fahie oldular, eyh Efendinin kznn ocuklar da, hepsi... Daha sonra
saraydan bir herifle evlendi Mehpare Hanm, o heriften peydahlad da
dahil btn ocuklar da ya fahie ya serseri oldu, yani dn imdi
koskoca bir eyhin sulbnden gelen bir fahie ordusu;
35
keke diyorum o zamanlar avuu dinlemeseymiim de eyh Efendiye bunlar

gvur tohumu diye syleseymiim.
"Ama ne fayda, sylemedik ite, syleyemedik, dokuz ay nursuz uursuz bir

sessizlik oldu tekkenin iinde, ne ayinlerin tad var, ne yarenliin; eyh
Efendinin surat hep ask, bir yerde beyin efendinin surat asld m
orada hi nur kalmaz, ne itir, herkesin yz aslr. Tekkede de yle
oldu; yzler karardka karard, herkes birbirini halar, barr oldu,
olmaz iler ilendi derviler arasnda, kavgalar kt, a baba bir
kepede yamann kafasn yard, tekkeden ayrlp kendini Pera'da itlie
kopuklua vuranlar oldu, beti bereketi kat tekkenin. Sonra bir gece
yans Rukiye Hanm dodu, hk demi anasnn burnundan dm, gzleri
ayn anasnn gzleri, bir insan yavrusu anasna bu kadar m benzer canm,
ama benziyor ite; sanki Mehpare Hanm kundaa sarp yatrmlar, o kadar
benziyor. eyh Efendi sevineceine yz daha da asld, hamilelik

bahanesiyle odalar da ayrmlard; lohusalktan ay sonra da bir kupa
arabasna bindirip gnderdiler Mehpare Hanmla bebeini, eyh Efendi bir
daha bebeini grd m grmedi mi, bak onu da bilmiyorum. Bana sorarsan
grmedi, karsndan sezmediini kzndan sezdi eyh bana kalrsa, onun da
ne biim bir kadn olacan anlad. Bir yl sonra da Habibe Hanmla
evlendi, ama bu sefer yle dn falan olmad, sonra da her yl bir
kzlar dodu; tam alt kz, bir tekkede alt kz, uursuzluk bulamt
bir kere tekkeye bana sorarsan."
Mehpare Hanm tekkeden ayrldktan sonra da Hasan Efendi nedenini hibir

zaman anlayamad ya da anlamak istemedii bir drtyle onu hep
izlemiti. Konann etrafnda dolanr, sezdirmeden tandklarndan gen
kadn hakknda bilgi alrd; sk sk onun gittii mesire yerlerine kar,
uzaktan uzaa Mehpare Hanmn landosunu gzlerdi.
36
Uursuzluun peine dm bir adam gibiydi; uursuzluu izleyebildii
srece sanki kaderini kontrol edebilecek; kendisinin, eyhinin, tekkesinin
bana gelebilecek felaketleri, o 'fahienin' gzelliinden yaylan
ktlkleri nleyebilecekti. Mehpare Hanmn izini kaybettii anda da o
uursuzluk, bilmedii bir yerden vuracakt kendilerini. Farkna varmadan
hayatm Mehpare Hanmn hayatna balamt. Bir de o uursuzluun yzn
yakndan grme istei vard, Mehpare Hanm ne kadar yakndan grebilir,
yzne ne kadar yakndan bakabilirse, ktle kar o kadar glenip
silahlanacakt. Hibir Mehpare Hanma, onu uursuz sayan Hasan

Efendi kadar balanmamt herhalde, ama Hasan Efendi bu tuhafl da
kadnn uursuzluunun bir paras olarak gryordu.
37
IV
mesafeli glmseyiiyle pmeleri iin eKni uzatp yryordu; hibir erkek
beyaz eldivenler iinde sakl, uzun parmakl bu ellere dudaklarn yle
bir dokundurmaktan ileri gidemiyordu. Bir ara, Sultann kadnlara merakl
olduuna dair bir dedikodu da dolat, ama bunun da asl olmad
anlald. Sonunda, Paris salonlarnda yeni yeni parlayan gen bir air,
bir baloda Sultanla dans etmek erefine nail olduktan sonra, hemen
herkese derhal kabul edilen fikrini bir arkadana aklad:
Msy le Vikont, aziz dostum, ben artk bu kadnn peinde dolamaktan

vazgeiyorum, rakibimle baa kmam mmkn deil, bu kadn kendine k.

Mihriah Sultan, istemeden evlendirildii kocasndan ayrldktan sonra
hibir erkekle birlikte olmamt; kendi gzelliine, bu gzellii-bir
bakasyla paylaamayacak kadar hayrand. Her akam, rlplak soyunup
yerden tavana kadar ykselen kristal aynalarda uzun uzun seyrettii bu
muhteem vcuda lml bir insan elinin dokunmasnn, bu gzellik iin
aalayc bir ey olduuna inanmt. Bu gzellik insanlar iin deildi,
tanrnn dudaklan iin yaratlmt ve ancak bir tanrya sunulabilirdi. Bu
mstesna gzellik, gizli bir by gibi sahibesini esir alm, onu dier
btn insanlardan uzaklatrmt.
Mihriah Sultanla gelini Mehpare Hanmn karlatklar ilk anda, bu iki

kadnn gzellii, iki ar yk vagonu gibi olanca iddetiyle arpt;
kendilerinden baka hi kimsenin fark etmedii o ksack anda birbirlerine
dehetle, hayranlkla, kskanlkla ve nefretle bakp arpmann
iddetini ruhlarnn derinliklerinde btn arlyla hissettiler. Bir
baka insann da kendileri kadar gzel olabileceine inanmakta ektikleri
zorlukla, karsndakinin kendisinden daha gzel olup olmad konusundaki
kukular birbirine kart.
Bu kuku karsnda Sultan, soyluluuna, zenginliine, vakarna,

hayranlarna snd; Mehpare Hanm ise te-
39
Kolerann stanbul'u kasp kavurduu o yaz, Mehpa-re Hanmla Hseyin

Hikmet Bey, evlenmelerinin erefine verilen msaade sayesinde Paris'te,
Hikmet Beyin annesi Mihriah Sultann yannda geirdiler.
Krkn daha yeni am olan Sultan, esrarengiz bir derinlikten bakan uzun
kirpikli siyah gzleri, kavisli kalar, geni aln, Kleopatra'y andran
biraz irice ama biimli burnu, dolgun dudaklar, cmert dekoltesinin zor
zapt ettii bir kaz yavrusu gibi besili ve beyaz gsleri, uzun boyu,
karlat insan derhal hkimiyetine alan stten baklar ve muhteem
servetiyle daha geldii ilk gnden itibaren Paris'in efsanelerinden biri
olmutu; Fransz hkmetinin bakanlar bile bir akam yemeinde Sultan
arlayabilmi olmakla vnyorlard. Gen kontlar, yalca baronlar,
Avrupa'ya hkmeden zengin bankerler, nl yazarlar, hretin kapsnda
dolaan ressamlar, Dou masallarnn iinden amber kokulu ttsleriyle
gelen byc bakl kadnn peinde kouyorlard. Onun uruna iirler
yazlyor, onun uruna paralar savruluyor, onun uruna Boulogne Ormannda
afak vakti dellolar yaplyordu.
Sultan, evresinde dolanan, hikyeler, fkralar, maceralar anlatan, ilan

ak eden, yalvaran, alayan, glen, birbirlerini ldrmeye kalkan btn bu
erkeklere derin gzleriyle bakyor, Parislilerin 'emperyal tebessm'
dedikleri

38
selliyi genliinde ve kocasnn kendisine duyduu akta buldu. kisi de

nasl davranmalar gerekiyorsa yle davrandlar: Mehpare Hanm 'hanm
sultan' dedii kaynvalidesinin elini hrmetle pp btn emirlerine amade
bir itaat-krl benimsedi; Mihriah Sultan ise gelini ezmemeye, ona
mesafeli ve kibar davranmaya zen gsterdi. ki kadnn birbirlerini
kmseyebilmek iin bulduklar en iyi yol buydu, ama kesinlikle birlikte
bir kalabaln nne kmadlar, hibir davete ya da baloya beraberce
gitmediler, kimse onlar bir arada grp kyaslama yapma lksne sahip
olamad.
Hseyin Hikmet Bey ise ba iki ahane kadn arasnda neler gemekte
olduunu hi anlayamad, yllar sonra bir gn Osman'a, "Annemle Mehpare
birbirlerini pek severlerdi, bir gn bile birbirlerini incitmediler,"
demi, kendi soyunun son temsilcisi olan bu yar deli adam kendi
saflna gldrmt.
Paris'te geirdikleri o yaz, kocasnn arzusu zerine Mehpare Hanm

arafn karmaya raz oldu, ama Hikmet Beyin btn srarlarna ramen
bana sard ipek trbanyla, yzn belli belirsiz saklayan ince

peesinden vazgemedi. Bu tl peenin, Dou'dan gelen her eyde bir sr ve
gizem arayan Parislileri daha ok etkilediini gren Hikmet Bey de zaten
ksa bir sre sonra srar etmekten vazgeti.
Eski arkadalarn bulan Hikmet Bey, karsn da yanna takp genlik

gnlerinde gezdii meyhanelere, lokantalara, gazinolara gidiyor,
yemeklerden sonra arkada evlerinde kk 'suareler' dzenleniyordu. Bazen
birka gnlne Paris dnda bir arkadan kr evine gidip kalyorlar,
sabahlar at binip, akamlar nehir kenarlarnda yry yapyorlard.
Mehpare Hanm, bu yeni rendii spordan, at binmekten byk bir zevk
alyordu.
Ak hayatlar ise asfalt, ttn, kahve, meyve, ipek ve arap kokulu bir
afrodizyakla kanatlanarak, her gece sa-
40
bahlara kadar bin bir ive, naz, cilve ve hatta zaman zaman iddetle
couyor, Mehpare Hanmn hi bilmedii, grmedii, duymad, gndz
gzyle aklna bile getiremeyecei oyunlar yaplyor en aza alnmaz ak
sak Franszca szckler, sevimenin lgn anlarnda kulaklara
fsldanyor, bazen lklara dnyordu. Bu sevimeler sonucunda,
Mehpare Hanm garip bir Franszca renmiti; bildii btn szckler

sevimeyle ilgiliydi, baka da hibir Franszca szck bilmiyordu; belki
de bu yzden Franszca konumalar duyunca aklna derhal yatak odas ve
sevime geliyordu. Hayat boyunca da Franszca, Mehpare Hanm iin tahrik
edici zelliini hi kaybetmedi; dnyann en sradan szleri bile
Franszca sylendiinde onu heyecanlandryordu.
eyh Efendiyle geen o .tutuk gecelerle dolu evlilikten sonra ikinci

kocasyla yaad doludizgin geceler, her akam yeni zevkler ve oyunlar
kefetmeler, Mehpare Hanmn hayatla ilgili btn bilgilerini ve
alkanlklarn altst etmi; onu, gizli bir yerlerde henz ulaamad
daha birok yeni zevk olabileceine inandrm, iindeki zevk ve oyun
dkn kadn uyandrmt.
Gndzleri yznde tl peesi, banda ipek trban, hi konumadan,

dudaklarnda Dou gecelerini andran bir glmsemeyle dolatktan sonra
akamlar yatak odalarna ekildiklerinde rlplak soyunup yatan
iine szlyor, kendi cretine kendisi de aarak kocasnn bedeninin en
gizli yerlerini, derin i ekilerle kesilen titremelerle okarken bir
yandan da Hikmet Beyin ald ak sak resimli mecmualara bakyordu. O
mecmualarda grdkleri her eyi aynen, neredeyse ocuka bir merakla
taklit ediyorlard. Mehpare Hanm her gece yeni bir oyun, yeni bir biim
denemek istiyor, her oyunla biraz daha ustalaarak yataktaki ynetimi
yava yava kocasnn elinden alyordu.
41
Karsndaki bu deiimin Hikmet Bey pek farkna va-ramyordu, ama Mihriah

Sultann kadn gzleri, sabah kahvaltlarna her zamanki saygl haliyle
oturan gelinin-deki o bakalam gryordu; belli belirsiz bir tebessm,
yan gzle bir bak, ses tonundaki kk bir dalgalanma, Sultana olunun
yaad geceler hakknda bir fikir vermeye yetiyordu. Masu^m ve mazlum
grnl gelinin geceleri o kadar da masum olmadn fark etmek Sultan
daha da fkelendiriyordu.
Mehpare Hanmn iinde yllarca hapis kalm, o ak oyunlarna ve kendi

tenine dkn kadn adm adm z-grleip kendini belli ederken kocasna
duyduu ak da daha gleniyordu; bir an bile kocasnn yanndan ayrlmaya
dayanamyor; her yerde, her zaman ona dokunmak, onu okamak, kulana
yaadklar geceleri hatrlatan szckler fsldayp gzlerindeki istei
grmek istiyordu. O gnlerde, kocasna duyduu akn, aslnda erkeklere
duyduu dknlk olduunun henz farknda deildi; sevime isteinin
yalnzca kocasyla ilgili olduunu sanyordu. Bunun byle olmadn ancak
daha sonralar ve birok insana ok pahalya mal olacak kanl aclarla

anlayacakt.
Artk toplantlarda elini pmek isteyen erkeklere eldivenli elini daha

rahat uzatyor, gzlerini arayan erkek baklarndan gzlerini hemen
karmyor, dans edenleri daha ilgiyle seyredip admlar ezberlemeye
alyor, hatta baz geceler evde Hikmet Beyle dans ediyordu. kiye,
zellikle de ampanyaya hayr demiyordu, nceleri meyve suyuyla
kartrlp ikram edilen ampanyalar artk meyve suyu katmadan, hanm
hanmck glmseyerek yudum yudum iiyordu. lk balarda neredeyse
tiksintiyle reddettii istiridyeleri ise imdi stne limon skp tuz ve
karabiber ekerek, mstehcen saylabilecek bir itahla deniz kokan
kabuklarndan emiyordu. Yemeklere duyduu itah ehvetiyle birlikte
artyordu.
42
Davetler, yemekler, gezintiler, lgn sevimelerle geen mutlu gnlerden
birinde, daha sonra Mehpare Hanmn asla unutmayaca bir olay yaadlar;
temmuz balarnda bir gn, Hikmet Beyin okul arkadalarndan birinin
babas olan Kont de Moulen'in Park de Souex yaknlarndaki atosuna len
yemeine davetliydiler. Sabahleyin, Mihriah Sultann o gnlne
emirlerine verdii drt ift siyah atn ektii, kaplar armal,
krmzlara boyanm, gsterili arabasyla yola ktktan bir sre sonra
anzeli-ze'de birden byk bir kalabalkla karlatlar.
Balar kasketli, iri bykl adamlar, salarn balam kadnlar, kzl

bayraklar, Franszca yazl pankartlar tayp marlar syleyerek
yryorlard; kalabaln sonu grnmyordu. Arabac, arabay kalabalktan
kurtarp bir ara sokaa sapmak istedi,-*ma onlar yollarn deitireme-den
kalabalk arabann evresini sard; uzaktan bakldnda dalgal bir
denizdeki krmz bir kayk gibi gzkyordu araba.
Kalabalk fkeli haykrlarla arabay sallyor, huy.suz-lanan atlar aha

kalkyor, arabac bir yandan atlar yattrmaya alrken bir yandan da
kamsyla kalabal uzaklatrmaya abalyordu. zellikle kadnlar
arabann basamaklarna basp balarn pencerelerden ieri sokuyor,
Mehpare Hanm birbirlerine gstererek kh alayc kahkahalarla glyorlar,
kh suratlarn buruturarak bireyler sylyorlard. Kalabaln
grltsne atlarn kinemesi, arabacnn haykrlar, Franszca naralar,
kfrler, fkeli kahkahalar karyordu. Kalabaln ittirmeleriyle
alkalanan araba devrilecek gibiydi; o srada arabann iine bir rk
domates attlar; domates pencerenin kenarna vurarak patlaynca Hikmet
Beyin yzne domates artklar yapt. Mehpare Hanm buz kesmiti, Hikmet
Beyin sararm yznde domates lekeleri kan gibi duruyordu.
Kalabalk yanlarndan geip gidene kadar tek kelime konumadan, her an

arabann devrilmesini ve kalabalk ta-

43
rafndan lin edilmeyi bekleyerek kmldamadan oturdular. Kalabalk getikten sonra araba yeniden yola koyuldu.
Bir sre geince Mehpare Hanm zorlukla yutkunarak
sordu:
Kimdi bu insanlar Hikmet Bey?
Hikmet Bey byklarn kemirerek cevap verdi:
Ameleler, efendim.
Mehpare Hanm, amelenin ne demek olduunu tam bilmiyordu.
Yani kayklar, uaklar, arabaclar falan m?
Bunlar fabrikalarda-alyorlar Mehpare Hanm.

Mehpare Hanm o gne kadar stanbul'da 'fabrika' diye bir szck hi duymamt.
Ne yapyorlar fabrikada?
Her ey yaparlar... Kuma dokuyorlar, alet edevat yapyorlar...
Peki, niye yle batryorlard?

Hikmet Bey fesini dzeltti.
Hkmetin istifasn istiyorlard efendim.

aknlktan Mehpare Hanmn iri gzleri daha <ia
ald.
Paalarn istifasn m istiyorlar, padiahlarna isyan m ediyorlar?
Hikmet Bey, olup biteni karsna anlatmakta zorluk ekeceini anlaynca

kestirme bir cevap verdi.
Evet efendim.
Paalar buna kzmyor mu?
Kzyorlardr herhalde.

Bir zaman dndkten sonra Mehpare Hanm gene sordu:
Paalar giderse yerlerine yeni paalar m gelsin istiyorlar?
Hayr efendim, kendi partilerinin gelmesini istiyorlar.
Mehpare Hanm, iyice ard.
44
- Memleketi ameleler mi idare edecek?
Biraz durduktan sonra glmsedi.
- Benimle eleniyorsunuz deil mi Hikmet Bey?
- Hayr efendim, ciddi sylyorum.
Mehpare Hanm bakaca bir ey sormad, yol boyu sustu; ama amelelerin
paalar ykmak istedii, uluorta sokaklarda barp arabalar devirmeye
kalkt bu lke biraz gznden dt. O gne dek hi nem vermedii
hizmetkrlarna kar gizli bir fke ve korku duydu; o olaydan sonra
sokaktaki insanlardan, hizmetilerden, uaklardan, mahalle esnafndan,
ksacas btn fakirlerden kukulanr oldu; onlardan birini her grdnde
arabann evresindeki kalabaln arabay devirmeye almasn hatrlad.
Bir nefret kaznd kald iinde.
45
Mehpare Hanm Fransa'dan, yllar sonra Beyolu'nun en tannm

apknlarndan biri olacak olan oluna hamile olarak dnd; k geirmek
iin ili'ye, nl Krt Beyi Mir Bedirhan'n olu ve skdar kumandan
Ali amil Paann kardei olan Abdrrezzak Beyin kknn yanndaki kke
tandlar, iki kkn baheleri birbirine bitiikti.
Mehpare Hanmlarn Abdrrezzak Beylere komu tanmasndan sonra Hasan

Efendi de sk sk Abdrrezzak Btyin konanda grnmeye balamt;
akamlar tekkeye gidiyor, gndzleri ise bir Krt arkada vastasyla
tant konaktaki Krt muhafzlarla ahbaplk ediyorJu. Mehpare
Hanmlarn konanda ne olup bittiini ise her zamanki gibi btn
ayrntlaryla reniyordu; onu komu konan alanlaryla konuurken
hi gren olmamt; edindii bilgileri nereden ald da bilinmiyordu,
zaten, bu bilgileri paylat pek kimse de yoktu.
Fransa'dan dndkten sonra byk bir Paris hasretine den Mehpare Hanmn

bu hasretini biraz yattrabilmek iin, hem eyh Efendiden olan kk
Rukiye'ye, hem de doacak yeni bebee bakmak zere Fransa'dan bir Fransz
mrebbiye getirtildiini, gelen mrebbiyenin adnn Matmazel Helen
olduunu, her akam Mehpare Hanmn kocasnn yarm saat Matmazel Helen'le
Franszca konumasn isteyip onlarn Franszca konumalarn gzlerini
kapayarak dinlediini herkesten nce renmiti.
46
Hasan Efendi, daha sonra Osman'a, "Fahie kar Fransa'dan dndkten sonra
iyice azd, kendi elleriyle mrebbiyeyi kocasnn yatana itiyordu, haya
diye bir ey kalmamt karda," demiti.
Kasm aynn ortalarna doru yamurlu bir gnde Abdrrezzak Beyin, gn

getike imanlayan birinci kars bir ahbap ziyaretinden dnerken
arabasnn tekeri, caddeden yz metre ierde olan kkn giriinde amura
taklp krld; bu kk kaza daha sonra istanbul'u sarsacak cinayetlere,
binlerce insann hayatn srgnlerde yalnzlk ve sefalet iinde
tketmesine yol aacak bir facialar zincirine neden olacakt; ama o
tekerlek krldnda kimse karanlk bir istikbalin iaretini grmedi
bunda.
Tekerlek krlnca yamurun altnda, amurlara bata

ka yrmek zorunda kalan kars yolun ktlnden
sinirli bir sesle ikyet edifce, eski karsnn stne gen
bir kuma getirmesinin yaratt, ev iinde aka dile getirilmeyen ama srekli hissedilen gerginlii belki yattrrm umuduyla, "Sen merak etme, ben hallederim," diyen
Abdrrezzak Bey, ertesi sabah, o sralarda ili Caddesini
parke ta deten stanbul ehremini Rdvan Paaya khyasn gnderip caddeden kke uzanan yz metrelik yola
da parke ta detmesini istedi. Ama Abdrrezzak Beyle
aralarnda daha nceki bir kz isteme meselesinden krgnlk olan ehremini, "Elde yeterli malzeme yok, biz caddeleri yaparken bir de bahe yolu yapmaya nereden ta bulacaz a khya, " diyerek bu istei kabaca reddetti.
Koskoca Krt Beyi Mir Bedirhan'n olu, skdar komutan, ast astk
kestii kestik Ali amifPaann kardei Abdrrezzak Bey, bu cevab hakaret
olarak kabul etti; stelik karsna "Rdvan Paa bizim isteimizi
reddetti," demeyi de gururuna yediremedi.
Bey olu olmann, manklyla khyasna emir verdi:

Gidin Rdvan Paann khyas Ahmet Aay derdest edip getirin, ehremini bizim bahenin yolunu yapana kadar kkn bodrumuna kapatn.
47
Rdvan Paann Arnavut khyasn, o akam evine giderken yoldan evirip,

kapal bir arabann iine atp kke getirerek bodruma kapattlar;
Abdrrezzak Beyin khyas da ertesi gn yeniden ehreminine gidip beyinin
selamn iletti.
Abdrrezzak Beyin selam var Paam, kkn yolunu yaptrana kadar Ahmet
Aay salvermeyecek.
Khyasnn kanldn duyan, bir de kstaha tehdit edilen Rdvan Paa,

Dersaadet'in koca ehremini, bu ar hakaret karsnda ldrd, yere
ge smaz oldu, Abdrrezzak Beyin adamn makamndan kovduktan sonra
derhal ameleban ard.
Bak aa, imdi iki yz amele alacaksn, gidip o Abdrrezzak deyyusunun

kkn saracaksn, Ahmet Aay alp bana getireceksin; Ahmet Aay
almadan karma kmayacaksn.
ehreminine bal iki yz amele kazma saplarn aba ceketlerinin altna

gizlediler, baklarn kuaklarna soktular, bir ksm tabancalarn
taknd, arabalarla ili'ye gelip kk sardlar; tehditkr bir amele

kalabalnn kk sardn gren Krt muhafzlar derhal kaln kaplan
kapatp kol demirlerini vurarak ieri ekildiler; ellerinde silahlaryla
pencerelerin ardndan dary gzlemeye kovuldular. Khya koarak st
kata kp kkn sarldn beye haber verdi.
Biraz sonra amelebanm sesi duyuldu.
Abdrrezzak Bey, ehremini paann selam var, khyay verin gidelim,

emir var, khyay almadan gitmeyeceiz, bir terslik kmasn.
Abdrrezzak Bey, pencereden kkredi:
Def ol teres, sen kimsin ki bana emir veriyorsun! Syle ehreminine,

yolu yapmadan khyay buradan akmazsnz!
Her zamanki gibi o gn de kkte olan Hasan Efendi de alt kat

pencerelerinin birinden Krt muhafzlarla birlikte dar bakyordu;
kkn yz metre ilerisinde uza-
48
nan, yeni parke ta denmi cadde bombotu. Bileklerine kadar amura
gmlm amele kalabal, yamurun altnda, amurlar kprterek

kaynayor, saylar da her an biraz daha oalyordu. Kalabalk bydke
sessizlik de artyor, sanki kaln abadan kl rengi gocuklan sesleri emip
yok ediyordu; bazlarnn fesinin ucuz boyas yamurdan solup mor izgiler
halinde burunlarnn kenarlarndan aaya doru akarak, onlar garip
masal hayvanlarna benzetiyordu.
Birden kalabalktan biri kkn pencerelerinden birine bir ta att,

angrtlarla knlan camla birlikte sessizlik yrtld, naralar,
hayknlar, kfrler, lklar tat iinden; ard ardna ta yayor,
camlar paralanarak, parlak ve keskin diken paralan gibi odalara
salyordu.
Bey mi emir-yerdi, yoksa cam angrtlarndan rken bir Krt muhafz m

silahn aknlkla ateledi, Hasan Efendi tam anlayamad ama kkn
pencerelerinin birinden bir tfek patlad; tfek sesiyle kalabalk
dalarak kendini yerlere att, bir ksm tek tuk aalarn ardna yatp
siper ald, gocuklarnn altna sakladklar silahlarn kartarak evi
yaylm ateine tuttular. Yamurun altnda, Osmanl'nn bakentinin
gbeinde silahl bir atma balad.
Kk silah tarrakalaryla sarslyor, delik deik olan duvarlardan ahap

paralar frlyor, svalar dklyor, isabet alan kristal aynalar,
vazolar, srahiler cam tozlan gibi yaylyordu havaya.
Bir ara Abdrrezzak Beyin olu muhafzlara bakmak iin aa kata, Hasan
Efendinin olduu yere indi, tam muhafzlara bir ey syleyecei srada
silah seslerini bastran korkun bir lkla yere ykld, Hasan
Efendinin sylediine gre, 'boynundan hortum gibi kan fkryor-du,
kardaki duvar al kan olmutu.' Hasan Efendi, dayanamayp iri elini
yarann stne bastnnca kan kesilmi, braknca gene pskrmeye devam
etmiti.
Kl Yaras Gibi
49/4
Bir anda kkten ate edenler durdular, dardakiler de evde bir ey

olduunu sezerek atei kestiler; kkn iinde "Beyin olu vuruldu, beyin
olu vuruldu!" bartlar duyuldu; Abdrrezzak Bey, koarak aaya indi,
olunun kanlar iinde yattn grnce, "Saln Ahmet Aay," dedi, "ben
bunun hesabn o Rdvan Paa melununa
daha sonra sorarm."

Ahmet Aay braktktan sonra vurulan genci yukar kata tadlar, hemen
bir adam gnderip Ali amil Paaya yeeninin Rdvan Taann adamlar
tarafndan vurulduunu bildirdiler. O srada saraya da hafiye jurnalleri
yamaya balamt.
Bamabeyinci Tahsin Paa, hafiye jurnallerini kendisine takdim ettiinde

Padiah, doktoru Reit Paayla sohbet ediyordu, jurnali okuyunca sinirli
bir tikle burnunu ekti.
Bak doktor, gene ne haltlar kartrm herifler.
Hayrdr sultanm?
Ne hayr doktor, bizim beylerden paalardan bir hayr sadr olabilir mi

ki hayrdr diyorsun; herifler gndz vakti ehrin gbeinde, bizim
payitahtmzda da ekyas gibi msademeye giriiyorlar, Bedirhanlann
Krtle-riyle ehremininin ameleleri vurumular, Ali amil'in yeeni
lm.
Sayenizde hallolur sultanm, siz keder buyurmayn.
Padiah ellerini arkada balayp pencerenin yanma

gitti, tepelerin stnden Boaz'a bakt bir zaman.
u gzellie bak doktor, ama gzellik ka para eder, tadn

karamadktan sonra... Bu ehrin her tarafndan ihanet, cinayet, kan
szyor, bazen ryamda Boazii'ni gryorum, kandan bir deniz akyor,
stnde cesetler yzyor; Rabblaleminin bize verdii u gzel deniz
gzmze kanl gzkyor. Uzaktan bakanlar da kolay sanyor memleket
idaresini; al ite herifler gpegndz payitahtn ortasnda vuruuyorlar,
zindana m ataym, FSO
zan'a m srdreyim, srdrsem yerine getireceklerim daha m iyi, onlar da
birbirlerini boazlayacaklar; Allann gcne gitmesin ama bize yle bir i
vermi ki, atsan atamazsn, satsan satamazsn, bacamza balanm ta
gibi yaadka sryeceiz bunu. Her gn binlerce dert, her gn binlerce
jurnal; bir ksm bizi devirip biraderi yerimize getirmek ister, bir ksm
bizim admza alikran bake-sen kesilir, her yerde gzn kulan olacak,
bir an bo b-raksan kan glne dnecek her yan. u sarayn ii bile
doktor, hainlerimizle dolu, her yan korku, her yan dman; koskoca Padiah
ykanmak iin hayvan gibi kafese girer, girer ki ba sabunluyken biri
gelip de srtndan baklamaya; az tadyla bir taam bile edemez; nce
biri tadacak ki alan biri taamn iine zehir atm olmaya; bilmem ki
ank Allah sevdii kulunu mu Padiah yapyor, sevmedii kulunu mu; bazen
ne zlerim bilir misin doktor...
Padiah, yle bir durakladktan sonra bo ver gibi elini sallad, szn
tamamlamad, doktor da cesaret edip Padiaha neyi zlediini soramad.

Sultan, her zaman yapt gibi birden konuyu deitiriverdi.
Sen geenlerde Fransa'da kan bir polis romanndan bahsettiydin, ne

oldu o kitap?
Tahsin Paaya verdim sultanm evirsinler diye, herhalde bugn yarn

tercmesini takdim ederler, pek gzel, pek heyecanl bir kitapt,
seversiniz mit ederim.
Padiah, knal sakaln kurcalayp yle bir glmsedi.
Bilir misin doktor, hayatn srr bu cinayet kitaplarnda sakl; ben

baka kitap okumam, niye okumam, nk bir adam bir memleketi ynetecekse,
nce insanlar niye cinayet iler onu renecek, nasl birbirlerini
ldryorlar onu renecek; hayat bir entrikadr doktor, cinayet ve
entrika, bunlar da polis romanlarnda var.
51
Padiah yeniden susup geni salonun iinde dolamaya koyuldu; ksa boylu,
dar omuzlu, kambur bir adamd, vcudu sanki iri burnunun arlna
dayanamad iin ne doru eilerek kamburlamt; yaldzlarla,
apoletlerle, srmalarla, nianlarla ssl niformas bile bu vcuda bir
heybet katamyordu. Sesi nazik ve ikna ediciydi; konumaya balad
zaman, yumuak tomna ramen, heybeti artyordu: Sesinde her sultann
sesinde gizli olan o kstah gven vard, o sesi- duyan hayatnn tehlikede
olduunu, bir tek szckle mahvolabileceini hemen hissediyordu.
Burada da entrikayla cinayetten baka ne var doktor? Saraymzda bile

casuslar cirit atyor, paalarn her biri bir baka devletin adam,
arhklarnca altn alrlar o devletlerden; kimi ngiliz'e yanam, kimi
Alaman'a, kimi Rus'a; ben bunlar bilmez miyim, bilirim, uan kutan
haberim var ama ses karmam; paa dediin kesesi dolgun olursa sadk
olur, paray ngiliz'den alr ama ben onu vazifeden atsam ngiliz'den
zrnk alamayacan, bilir; onun iin paray ngiliz'den alr ama bana
sadk olur, el parasyla adam tutarm ben de. Hem de onlar sayesinde.
ngiliz neyin peinde, Rus ne istiyor, Alaman'n hesab nedir anlarm; bir
paa bana bir ey syleyince bunun kimden geldii aktr benim iin, onun
iin ses etmem, ama onlara gvenir misin dersen, hibirine gvenmem;
nesine gveneceksin... Sen beni dinle doktor, Padiah dediin yalnz
doar, yalnz yaar, yalnz lr; kuldan uzak, Allaha yaknsn.
Padiah birden durdu.
Bu Abdrrezzak'n kk senin mahdumun kkne komu deil mi?

Doktor telaland.
Komudur Padiahm, lakin aralarnda bir grme yok.
Padiah masasnn bana gidip ktlar kartrd.
52
Telalanma doktor, senin mahdumun kkne bir ey olmam.
Kafasn kaldrp doktora bakt, gzlerinde, dedikodu yapaca zaman

grlen o merakl ve arsz prlt vard.
Mahdum bey yeni evliliinden mesut mu?
Mesuttur sayenizde hametlim,
Bir Fransz mrebbiye getirmi diyorlar, gzelmi de gelen Matmazel.
Doktor bir an tereddt etti.
Gelin hanm hamile Padiahm, hem de ilk einden olan kz var, Matmazel
o yavrucakla urayor hem de doacak bebein bakmyla alakadar olacak.
O srada gelen bir mabeyinci, Ali amil Paa ile ehremini Rdvan Paann
geldiklerini, ayr ayn odalarda Padiahla grmek 'iin beklediklerini
bildirdi. Padiah, nce Ali amil Paay getirmelerini syledi. Doktor,
"Ben msaadelerinizi istihsal edebilir miyim efendimiz?" diyerek gitmek
istedi, ama Padiah nedense brakmad.
Kal burada doktor, bir beis yok, otur bir kenarda.
Ali amil Paa yerden temennalarla girip Padiahn elini pt, geri geri
ekilip ellerini nne kavuturarak durclu, yznde byk bir hakszla
uram bir ocuk ifadesi vard, Padiahn karsna kan paalarn
ounun yznde ayn ifade oluyordu zaten. Padiah ise kskn duruyordu,
azarlayc bir sesle konutu:
Ne oldu paa?
Padiahm, efendimiz, sizi rahatsz ettiim iin balayn, sizi bu

aciz kullarnzn dertleriyle megul etmekten teeddp ederim; lakin bugn
ehremininin adamlar gpegndz biraderin evini muhasara altna alp
biraderin mahdumunu vurdular; canj,mz Padiahmzn yoluna feda olsun,
bir deil bin Bedirhtnl size kurban olsun, lakin bir kulunuzun ailemize

reva grd bu hakaret; bu zillet ve ac hepimizi mkedder etmitir
sultanm, airetimiz derin
53
bir keder iindedir, takdir sizin Padiahm; ama dmanlarmz, btn

hayatn urunuza harcamaya hazr bu kulunuza gldrmeyin hametlim.
Ali amil Paann yalvarmalarnn arasna, 'airetin derin bir keder

iinde olduunu' syleyerek, gizli bir tehdit sktrmas, Krdistan'n
en gl airetlerinden Bedir-hanoullar'nn douda yeni bir ayaklanma
balatabileceini ima etmesi Padiahn cann skmt, ama duygularn
saklamay baard.
- Paa, biraderiniz, ehremininin khyasn kartp hapsetmi diye

duydum.
- Abdrrezzak kulunuz bir cahillik yapm Padiahm, ama bir khya iin
bir bey olu vurulur mu sultanm, byle giderse beyleri, paalar nasl
koruruz? Adaletinize snyorum evketlum, Abdrrezzak kulunuzun bir suu
varsa emredin bizzat cezasn ben vereyim ama bizi sahipsiz komayn,
oluumuzu ocuumuzu amelelerin ayaklar altnda ezdirmeyin.
Padiah, sakallarn kurcalayarak geni salonun iinde biraz daha doland.
- Sen imdi git paa, ailenle megul ol, ben bu ile alakadar olurum.
Biraz durakladktan sonra ekledi:
- Sakn ola ki almaya falan kalkmayasnz, payitahtmzda bir olay daha

olursa gazabmz ekersiniz.
Ali amil Paa bir ey daha syleyecek oldu, ama konumann yersiz
olacam kestirip Padiah etekleyerek ekildi.
Paa ktktan sonra ehreminini ieri aldlar. ehremininin rengi

atmt, Padiah da daha fkeliydi, Ali amil Paaya kar saklad
fkesini ehreminine gstermekten ekinmiyordu.
- Gel bakalm ehremini efendi, biz sana ceddimizin yadigr payitahtmz

emanet ediyoruz, sen ehrin gbeinde gpegndz ev basp msademeye
tutuarak, adam

54
vurduruyorsun. Ne Allahtan korkuyorsun, ne Padiahtan
utanyorsun.
ehremini, Padiahn susmasn frsat bilip kendini savunmaya alt.
Khyamz karp hapsettiler hametlim.

Padiah konumann bandan beri ilk kez sesini ykseltti.
Krtler azm adam kaldrr, ehremini payitaht da bana evirir, ne

ola ehremini, sahipsiz mi braktk memleketi, artk Padiahn esamesi
okunmuyor mu dev-let-i aliyyenin payitahtnda; ne hacet, bari gelin
sarayn bahesinde vuruun.
ehremini ellerini nnde kavuturmu, Padiahn her sznde biraz daha

ne eilip iki bklm oluyordu.
Estafurullah sultanm, bir hatam varsa boynum kldan jncedir, emredin

ehrin mhrn takdim edeyim; ben sadece payitahtn ehremininin adamnn
yoldan kaldrlp hapsedilmesine tahamml edemedim, yoksa msademe iin
emir vermedim; Krt muhafzlar ate edince ameleler de canlarn korumak
iin mukabelede bulunmular.
Mukabelede bulunmular ama adamn olunu da vurmular... imdi git, bir

daha tekerrrnde vallah insaf etmem, ona gre admn at.
ehremini kapdan karken, Padiah arkasndan seslendi.
Bir hafta bekle, bir hafta sonra Abdrrezzak Beyin kknn yolunu
tamamla.
Yalnz kalnca doktora dnd.
Ne dersin bu ilere doktor?
Ne diyeyim Padiahm, kul ksmnda akl ne arasn!

Padiah, demin sinirlenen o deilmi gibi glverdi.
Kul ksmnda, hakikaten de akl yoktur doktor, her eyi ya Allahtan ya

Padiahtan beklediklerinden kul ksmnda pek akl bulunmaz; geri akl
bulunmamas bulun-
55
masndan evladr, kul ksmnn akllsnn akl da desiseye

alr nk.
Durup ciddileti.
Ama bu mesele akl meselesi deil ki doktor, dpedz densizlik. Bak

Padiahl kolay zannederler, ne yapacaksn imdi; urada iki dakika
huzur iinde gemez, hep bir mesele, hep bir mesele; onu hallet br
kar, onu hallet beriki kar...îmdi iinden diyeceksin ki, sen
Padiahsn, ver cezalarn bir daha yapmasnlar, ne kolay doktor, ne
kolay, cezay verip halletseydik! Krtleri cezalan-drsam, douda Bedirhan
aireti ayaklanr, Araplarla anlar, bir kk meseleden bamza byk
gaileler alr; ordular gndermek mecburiyetinde kalrz, vatan evladn
o dalarda ehit ederiz... Yok, ehreminini cezalandrsak, bu sefer de
Krt olu burada marr, nn almak iin daha ar cezalara bavurmak
mecburiyetinde kalrz... En iyisi meseleyi imdilik byle halletmek; dur
bakalm, ne olacak.
Padiahn sesinin tonundan artk gitmesi gerektiini anlayan Reit Paa

izin isteyip kalkt, kapdan karken Padiah seslendi.
br akam sarayda bir kk ske oynatacaz, mahdumla gelini de al,

siz de buyurun... Ha, Fransz m-rebbiyeyi de getirsinler.
Emredersiniz sultanm.
Epeyce bir zaman sonra, Doktor Reit Paa, Osman'n evine, lm nnda
stnde olan gecelik entarisi ve bandaki yatak takkesiyle geldiinde,
kendisinden hi beklenmeyen eytani bir glmsemeyle, "Biliyor musun,"
demiti, "Padiahn o byk hafiye tekilatn dmanlarn takip ettirmek
iin mi, yoksa etraftaki dedikodular renmek iin mi kurdurduunu bir
trl anlayamadm. Rahmetli Padiahmz efendimiz, mekn cennet olsun,
dedikoduya pek meraklyd; btn dedikodular renir,
56
f
etrafndaki insanlarn hususi hayatyla alakal malumatla pek yakndan
alakadar olurdu, sanrm insanlarn hususi hayatlarn bilmekten zevk
alyordu, bamabeyincisi de ona malumat diye ciddi ciddi bu dedikodulan
anlatrd. Bunlar pek zevklenerek dinlediine birka defa ben bizzat
ahit olmutum, geri o zamanlar btn paalar da dedikoduya meraklyd
ya, biraz dedikodu renmek iin her biri kendi hafiye tekilatna tonla
altn derdi. Bana sorarsan, bizim imparatorluk dedikoduyla idare
edilirdi, ok adamn hayat da dedikodu yznden snd gitti ya, o da ayr
mesele." Bandan takkesini kararak devam etmiti: "Ama her eye ramen

gene de o zamanki yneticiler arasnda en zeki olan Padiahn kendisiydi;
biraz sarraf ruhu vard onda, ok iyi bir Yahudi banker olabilirdi mesela,
baylrd hisse senetleriyle oynamaya, dedikoduyu sevdii gibi severdi
paray, memleketi de severdi dorusunu istersen. Atalarndan kendisine
kalan bir iftlii seven ky aasnn sevgisi gibiydi sevgisi ama belki de
bu yzden iktidannda toprak kaybetmedi, iftliinin bir karn bile
kaybetmek istemezdi nk, her aa gibi de btn yanamalardan
phelenirdi."
lmn geni ve karanlk kanatlan altnda btn ller gibi zgrce

konuan Reit Paa, mr hayatnda bu zgrj hi bulamam, hep
dncelerini saklam ve ok ketum davranmt; btn mevkiini,
servetini, itibarn da bu ketumiyetine borluydu zaten; saraydan kar
kmaz gittii olunun kknde de Padiahla yapt konumalardan hi sz
etmedi/
Kkte bir tela vard; Mehpare Hanm, hizmetilerin pencere kenarndan

ekilmesi iin yalvarmalarna ve amelelerden duyduu korku ve dehetin her
an biraz daha artmasna ramen btn atmay bir an bile karmadan,
kocaman alm gzleriyle sonuna kadar izlemekte direnmi, ameleler
daldktan sonra da bir koltua ylmt.
57
Kaynpederi geldiinde, yeni yeni konumaya balayan kk kz ve Fransz

mrebbiyeyle haremde oturuyordu. Mrebbiye, gen kadnn kollarn ve
alnn souk suya batrlm mendillerle ovuyor, Franszca fsltlarla
yattrmaya alyordu.
Reit Paa, hamile gelinin btn atmay pencereden seyrettiini

renince ok kzd.
Bunu nasl yaparsnz kzm, siz ki akl banda bir kadnsnz, hamile
bir kadn bu heyecana dayanabilir mi? Ya Allah muhafaza heyecandan
yavrunuzu dnseydiniz ya da bir mermi size isabet etseydi, ah yavrum,
nasl byl davranabiliyorsunuz?
Korkuntular efendim, korkuntular, silahlarn ekip ekip ate

ettiler; ya buraya da saldrsalard, bizi koruyacak kimse de yoktu; ya
bize de hcum etselerdi, uaklarmz ldrp rzmza geselerdi; o pis
kokulu esvapla-ryla evimizde dolap her yan yamalasalard!
Sakin olun yavrum, buraya niye saldrsnlar, onlar Abdrrezzak Beyle

hesaplatlar, burayla bir dertleri yoktu.
Mehpare Hanm, bir isteri krizinin eiinde alamaya balad.
Korkun insanlard efendim, salar sakallarna karm, pis, pejmrde,

kirli insanlar; Padiahnza syleyin efendim, hepsini astrsnlar.
Bunlara bir ders vermek lazm efendim, bu amele takmn ibreti lem iin
ili Mey-dan'nda asmak lazm; yalvarrm, Padiaha syleyin assnlar bu
insanlar, bu sefil yaratklar; ya bize hcum etselerdi, ya u bignah
sabiyi de ldrselerdi...
Reit Paa, bir yandan gelinini yattrmaya urayor, bir yandan da

teskin edici bir urup verip vermemeyi dnyordu.
Telalanmayn ocuum, hepsi geti... nemli bir mevzu deildi zaten,

babozuklar Padiah Efendimiz tarafndan cezalandrlacak. Ameleba bu
akamdan tezi yok
58
srgne gidiyor, Padiah Efendimiz benim,yanmda syledi; ltfen sakin

olun, bakn yavruca da korkutuyorsunuz.
Bunlar sylerken, annesinin yannda duran kk Rukiye'nin de salarn

okuyordu, ama kk kzda yle korkmu bir hal yoktu; parlak ktl bir
mecmuadan kesilip de yzne yaptrlm gibi duran, annesinin tpatp
ayns iri bal rengi gzleriyle, kinatn bilinmezliklerinden kopup gelmi
bir yabanc yaratk gibi teker teker herkesin yzne dikkatle bakyordu.
Baklarnda korku grnmyordu; tam aksine, gzlerinde bydke daha da
belir-ginleecek olan ve yeryznden ziyade gkyznn derinliklerine ait
rktc bir boluk vard. Hseyin Hikmet Bey, yllar sonra vey4uz iin,
"Gzbebeklerinde yakc bir karanlk vard," diyecekti; ama o srada Reit
Paa ocuun baklarn fark edecek durumda deildi, gelinini
sakinletirmeye alyordu.
Mehpare Hanm, yava yava sakinlemeye balarken, Erenky'de bir ii

olduu iin eve ge kalan Hseyin Hikmet Bey gelmi, kapda hizmetilerden
olanlar renip tela iinde odaya girmiti.
Hemen karsnn yanna gitti.
Naslsnz efendim, imdi rendim; th, hay Af-lah, keke evde

olsaydm; korkmadnz ya sultanm, size bir ey yapmadlar ya...
Tam gelinini yattrd srada, olunun gelininden de daha telal ieri

girmesi bu sefer Reit Paay gerekten sinirlendirdi.

Siz de bir tuhafsnz olum, karnz yattracanz yerde... Siz
ondan fazla telae ediyorsunuz; kimseye bir ey olduu yok, olan olmu
biten bitmi zaten, daha bunu uzatacak bir mana gremiyorum.
Hikmet Bey, babasnn elini pt.
59
Kusura bakmayn baba, birden ok korktum. Hay Allah, aklm almyor,

gpegndz ili'nin gbeinde atma olsun, yani da ba m buras,
pitovu eken birbirini vuruyor. Bugn Erenky'de de sylediler oraya
eteler inmi, yaknda buralara da inerlerse hi amam, asayi diye bir
ey kalmad payitahtta.
Reit Paa, olynun ileri geri konumasndan huzursuz oldu; bu laflarn

bir kelimesi sarayda duyulsa ikisinin de hayat bitebilirdi ve stanbul'da
bir kkte sylenen bir szn sarayda duyulmas da ok uzun srmezdi.
Hikmet Bey, samalamayn Allah akna, neler sylyorsunuz, heyecandan

sylediiniz sz kulanz duymuyor korkarm; ltfen kendinize gelin
olum, siz evin erkeisiniz, sizin etraf yattrmanz lazm; byle

lzumsuz konumalarn, tuhaf lakrdlarn ne yeri, ne zaman.
Hikmet By, karsnn salarn okad.
Geti sultanm, her ey geti, siz iyi misiniz? Siz hi merak etmeyin,
yarndan tezi yok eve muhafzlar tutacam, isterseniz hemen yalya da
tanabiliriz.
Mehpare Hanm, kocasn grnce birden sakinlemiti.
Hi lzum yok efendim, ben iyiyim, biraz heyecanlandm, beybabam da

zdm... Haber verelim de yemei hazrlasnlar... Siz de bizimle yersiniz
deil mi efendim?
Heyecanl ve yorucu bir gn geirmi olan Reit Paa, soyunup dokunup,

haremdeki cariyelerle biraz oynap, biraz boma rak ierek, bir gece
keyfi yapma hayallerini saraydan ktndan beri kuruyordu; Fransz
mrebbiye-nin iveli glckleri bile geceyi olunun evinde geirmeye ikna
edemedi onu.
Teekkr ederim kzm ama ben gideyim, hava kararmadan yola kaym, siz
de sakin olun, ben yarn urayp sizi gene bir yoklarm; akama da

sylediim gibi sara-
60
ya davetliyiz, Padiah Efendimiz hepimizi bekliyor, kendi yazdklar bir
skeci oynatacaklar sarayda, bakalm efendimiz bu sefer kimi ineleyecekler
oyunda, Allah vere de bizimle alakal bir mevzu olmasa.
61
VI
Hikmet Beyin Fransa'dan getirdii araplar da ald. K-k kz uyutan
Matmazel de yemee davet edildi.
Matmazel Helen'in arpc bir gzellii yoktu, koyu kestane rengi, iri
dalgal, parlak salar belki de ehresinin en dikkat eken parasyd.

Biraz kalnca, uzun ve biimli parmaklar nedense insanda cinsel
armlar yapan bir si-hire sahipti, onun dnda dikkati eken bir yan
yoktu ama etinin scaklnn ilk bakta hissedildii dii kadnlardand;
vcudu bir su iei gibi dalgalanyor, dolgun hatlarndan arya benzer
bir s yaylyordu. Bir de Osmanl kadnlarnda grlmeyen bir
glmsemesi vard ki galiba en heyecan verici yan da birden dudaklarndan
kopup uuveren bu apkn tebessmyd.
Byk konsolun stnde duran, burma burma altn ilemeli lacivert karpuz
lambalarn iinde yanan kandillerin yan sra masaya da 'mum konmu,
dier lambalar 'asab bozuk' olan Mehpare Hanmn arzusuyla sndrlmt.
Perdeleri kapal odada bulunan kiinin yzne, iine altn tozu
serpitirilmi lacivert bir k vuruyor; en kk bir kmltyla
dalgalanan klarn aksiyle oynaan lacivert glgeler, oday kkten,
baheden, sokaktan, ehirden yavaa uzaklatrp iinde nelerin olduu
asla bilinmeyen bir esrara doru gtryordu.
Odann loluuna uygun bir ses tonuyla adeta fsldayarak konuuyorlard;

konumalar, Mehpare Hanm yle istedii iin Franszca yapldndan
aslnda konuanlar Hikmet Beyle Matmazel Helen'di. Mehpare Hanm yalnzca
dinliyor, gittike alan bir itahla yemek yiyor ve boalan ar gmten
ilemeli arap tasn uzatp, kocasnn doldurmasn bekliyordu. Yer

sofrasnn evresinde nn de dizleri birbirine deiyor, sofraya uzanan
elleri birbirine dokunuyordu. Yere bada kurarak oturmaya bir trl
alamayan ama bu oturu biiminden garip ve anlatlmas zor bir cinsel
haz alan Matmazel Helen'in uzun etekleri dizlerinin stne kadar
syrlmt; her hare-
63
Reit Paa, olunun kknden ktnda hava kararmaya balam, ii

kuty yastklarla denmi, gl drt atn ektii kupa arabasnn iki
yanndaki fenerleri arabac yakmt. Yollar hemen hemen tmyle
boalmt; yzyllardan beri geceden korkan, gece yaamay beceremeyen,
gece karanln lmle, felaketle, dertle bir gren halk evlerine
ekilmiti; evlerin panjurlar indirilmi, her ev kendi iine kapanp
bzmt. Sokaklarda, meyhanelerine, kerhanelerine, bitirimhanelerine
gitmek iin yollara kan, karanlktan korkmayan, hatta karanl
kendilerine yolda gren kabaday takmndan birka kiiyle ellerindeki
sopalar kaldrmlara vura vura dolaan, gece boyunca kenti rpertici tak
tak sesiyle gezen gece bekileri vard. Camilerin civarnda yatsy
klmaya gelmi birka ihtiyara rastlanyordu; yal mminleri gnn son
ibadetine bekleyen mabetler de, nlerinde yanan kandilleri, dokunulmaz
minareleri, karanlkta kabarm hametli glgeleriyle gecenin koynuna
doru ekiliyorlard.
Kaynpederi gittikten sonra kk kzn mrebbi-yeyle yatmaya gnderen

Mehpare Hanm, gn boyu olanlardan yorgun dtn syleyerek akam
yemeini yatak odasnda hazrlamalarn emretti. Uaklar sofray yatak
odasna hazrladlar. Evdeki hizmetkrlarn gvur icad diye baktklar
masa yatak odasna tanmam, onun yerine Mehpare Hanmn isteiyle yer
sofras kurulmutu.
62
ketinde etekleri biraz daha yukar trmanyor, lacivert oynak klarn

iinde beyaz baldrlar mum alevleriyle yaldzlanyordu.
Hikmet Beyin gzleri bu yaldzl beyazla, Mehpare Hanmn bal rengi

gzleri de Hikmet Beyin baklarna taklyor, glgeler ve fsltlar bir
girdap gibi n birden iine ekiyor, hepsi de byk bir memnuniyetle
kendini bu girdaba teslim ediyordu. Silah sesleriyle balayan bir gnn
akamnda, ok uzun zamandr sessizce rdkleri ve iinde ne olduunu ok
merak ettikleri karanlk bir kozann iine doru akyorlard. Gndz vakti
yaanan atma sanki onlar iin de bir iaret olmu; silah sesleri kar
ynlar gibi biriken istek ve merak sarsp kzgn bir gibi bu

odann iine yuvarlamt.
Mehpare Hanm imdi kocasnn gzlerine deil ellerine bakyordu; Hikmet

Beyin elini o yaldzl beyazln stne koymasn istiyordu. Hikmet Beyle
Matmazel Helen de istiyordu bunu. Hepsi de bunun ortak br istek olduunu,
bir su ilemek iin bir araya geldiklerini ve bu suu muhakkak
ileyeceklerini biliyorlard; ama bu gizli ortakla ramen ilk hareketi
yapmaya hibirinin cesareti yetmiyordu. Konumalar gittike azalmaya
balamt. Hareketler de kesik kesikti.
Matmazel Helen'le Hikmet Bey oktandr yemek yemekten vazgemilerdi,

yalnzca Mehpare Hanm inanlmaz bir itahla yemek yiyip kocasnn eline
bakyordu. Bakt el, yer sofrasnn stnde, Matmazel Helen'in beyaz
baldrlarnn bir kar tesinde kmltsz duruyordu. Matmazel Helen'le
Hikmet Bey de gzlerini bu ele dikmilerdi. Mumlarn elin stndeki
kumral tyleri yumuak bir kzllkla yalazlandryor, hafif aralk duran
parmaklarn arasna kendi glgeleri dyordu. El, klar kprdadka
bir bakr kzlna, bir lacivert yaldza, bir altn tozuna batarak,
arpntl yrei usul ve uykulu bir
64
ayvan gibi kendi kprtszlyla gitgide daha azgnlaan

hayallere ve heyecanlara srklyordu.
Hepsi de el kprdadnda hayatlarnda yeni ve geri dnlmez bir blmn

balayacan biliyorlard. Kck bir hareket, yllarn iinde bin bir
zahmetle bytlm hayatlar birer byk heykel gibi devirip, ayr
hayat ayn_ anda ayn atein iinde eriterek birletirecekti; ama el
kprdamyor, Matmazel Helen'in bacann biraz tesinde hareketsiz
duruyordu.
Hikmet Beyin her zaman syledii gibi "Ah o Franszlar!" Kimsenin

kprdamayacan anlaynca meseleyi gene Matmazel Helen halletti, masann
br ucuna uzanp oradan tuzluu alp kolunu geri ekerken, dirseiyle
Hikmet Beyin elini o kadar ustalkla itti ki, gen kadn yemeine hibir
ey olmam gibi devam ederken Hikmet Beyin eli de artk onun bacann
stnde duruyordu.
Mehpare Hanm, "Mum klar gzme giriyor, mumlan sndrebilir misiniz

ltfen Hikmet Bey," deyince, kocas mumlan fleyip sndrd. Yalnzca
altn ilemeli lacivert lambalarn koyu kald odann iinde, bir de
karpuzlarn yuvarlak azndan tavana yansyan kaygan san haleler.
Gnah, kendi n yaratmt odada: Ne karanlk ne

aydnlk, iinde her eyin hem var hem yok olduu, btn snrlarn eriyip birbirine kart, her eyin grld-

ama hibir eyin aka fark edilmedii, belirsiz, tarifsiz, cazibeli loluk. Iklarn azalmasyla birlikte odada kokular da garip bir ekilde oalp younlamt; Mehpare
Hanmn teninin belli belirsiz baharatl kokusu, Matmazel
Helen'in haha ieklerinden oluan parfmnn kokusu, Hikmet Beyin kvrck sakallarna sinen ttn kokusu,
yatan lavanta ve sevime kokusu, kandillerin uuk is koki'su, duvarlarn yorgun ahap kokusu, hallarn eskilik
. okusu, sandklardan szan ipek kokusu, konsollardaki
havlularn sabun kokusu, kapal pencerelerden ieri sz-
Kl Yaras Gibi
65/5 ,
len yamur kokusu: Btn bu kokular birbirine karyor ve onlarn

hepsinden gnahn o karmakark, tarif edilemez, gizemli ve ekici kokusu
oluuyordu.
Mehpare Hanm, odadaki kokular sk nefeslerle iine

ekerken zor duyulan bir sesle fsldad:
Biraz Franszca konuun ltfen Hikmet Bey, bir iir okuyun isterseniz.
Heyecanlanan Hikmet Beyin aklna hemen bir iir ya da sylenecek bir 6z

gelmedi; -ilkokulun bahesinde Fransz arkadalaryla el ele tutuup
dnerek syledikleri bir ocuk arksnn szlerini ar ar, iir okur
gibi sylemeye balad, bir yandan da smsk tuttuu baca okuyordu.
Matmazel Helen, Hikmet Beyin byle bir yerde aniden neden bir ocuk
arksn sylemeye koyulduunu anlamad, ama bunun da Osmanllarn
'tuhaflklarndan' biri olduunu dnerek yavaa elini Hikmet Beyin
elinin stne koydu.
Mehpare Hanm, srtn yataa dayayp gzlerini ksmt, o lolukta

gzleri kapal gibi grnyordu. Hikmet Beyin, Matmazel Helen'in
eteklerini yukar doru syrarak bacaklarn okamasn bir zaman
seyretti.
Ben yoruldum, biraz yataa uzanacam; siz de yataa gelin, Matmazel

Helen de sizin yannza gelsin.
Mehpare Hanm, geni yatan bir kenarna uzand, onun yanma Hikmet Bey
yatt, Matmazel Helen ise sran pirin arkala dayayarak yataa iliir
gibi oturdu. Hikmet Beyin kolu, Matmazel Helen'in kalalarnn arkasnda
kalmt, gen adam kadn koluyla sarp kendine doru ekti, br eliyle
de Mehpare Hanmn elini tutmutu, ikisinin elleri de terlemiti,
birbirlerinin elindeki sca Ve nemi hissediyorlard; ter, onlarn btn
sevimelerindeki en byk su ortaklyd; Hikmet Bey, Mehpare Hanmn
elini dudaklarna gtrp avucundaki tere dilini de-dirdi. Mehpare Hanm
biraz da fkeyle ekti elini, kocas-
66
nm kendisiyle deil Matmazel Helen'le ilgilenmesini istiyordu.
Btn sevime tutkunlar gibi o da hep denenmemii, yeniyi aryordu; her

bulduu yenilikle bir zaman oyalanyor, sonra gene yeni heyecanlar iin
yeni kaplar amaya alyordu. Bu yeni bir heyecan bulma istei yle
youn ve esir ediciydi ki bu istein nnde btn duygular, dnceler,
alkanlklar, inanlar eriyip yok oluyordu; ne kskanlk, ne ahlak
kurallar, ne dedikodu ihtimali, ne gnah korkusu bu istei
gemleyemiyordu. Duyulan istek afyon tutkusu gibiydi: Bir kere bastrd m
artk o istein tatmin edilmesinin dnda her ey nemsizdi; bu istein
nnde almayacak hibir eik, geilmeyecek hibir engel yoktu.
imdi de kocasnn bir, baka kadnla sevimesini seyretmek, bunun kendi

'dimanda' yarataca sarsnty yaamak istiyordu. Bu istein tehlikeli
olduunu, ertesi sabah pimanlk, znt, hatta ciddi dertler
getirebileceini biliyordu, ama bu tehlike o anda gerek grnmyordu,
isteinden baka hibir ey gerek deildi, ertesi sabah ertesi sabah
olduunda dnecekti; gerekliklerini kaybetmi olan gerekler ancak bu
istek tatmin edildikten sonra yeniden gerek bir hale geleceklerdi.
Matmazel Helen'i kendi bedeninin bir paras gibi gryordu, bu Fransz

kadn hem bir bakasyd hem de Mehpare Hanmn kendisiydi sanki ve
kocasnn o kadnn bedenine deen elleri, kendi bedenine deen ellerinden
daha ok heyecan veriyordu. Bu heyecan daha da oaltma istei ise
gitgide bir sabrszla dnyordu; kocasna emir verir gibi sinirli bir
sesle sylendi.
Eteklerini biraz daha yukar doru svayp bacaklarn okayn ltfen.
Utangalk ve ekingenlik kalmamt" arakTHikmet Bey karsnn emrine

uyarak elini yukar doru kaydrd. Karsnn kendisine yatakta emir
vermesinden ayr bir haz
67
duyuyor, bir kadn tarafndan ynetilmekten garip bir zevk alyordu;

Hikmet Bey iin Helen'in bacaklarn okamaktan ok bir Fransz
mrebbiyenin bacaklarn karsnn emriyle okuyor olmak daha da
kkrtcyd.
Artk her davranlar ikili bir heyecan yaratyordu: Hem yaptklarndan

heyecanlanyorlard hem de onu yapyor olmaktan; yasak blgeye girmenin
her insanda uyandrd o rpertici, korkuyla kark heyecana
brakmlard kendilerim, sanki o loluun iinde snrlan kaybolan
bedenleri uzayp incelerek birbirine ekleniyordu; Hikmet Beyin elleri,
Mehpare Hanmn elleri, Matmazel Helen'in bedeni Mehpare Hanmn bedeni
oluyordu.
Matmazel Helen ise yabanc diyarlarda duyulan o engin zgrln iine

salvermiti kendini; onu Marsilya'dan bu masal ehrine getiren gemi, yol
boyu btn eski alkanlklar, detleri, rkeklikleri Akdeniz'in
dalgalaryla birlikte geride brakm, ruhunda zaten var olan fettanlk
alabildiine ortaya kmt. O bir yabancyd, ne onu tanyan bir yakm,
ne onu ayplayacak bir akrabas vard. Matmazel Helen de yabanc olmann
btn keyfini sonuna kadar karmaya kararlyd; ayrca bu keyif ona

krmz atlas keselerde verilen altnlarn parltsn da salyordu.
Aralarnda en tutuk olan gene de Hikmet Beydi, Paris'teki rahatln ve

pervaszln nedense bu ehirde bir trl bulamyordu; ama bu odadaki
gnah kokusu ve gnah , Matmazel Helen'in dolgun bacaklar, Mehpare
Hanmn aralanm dudaklar onu da endielerinden soyup etinin kaytsz
artsz hkimiyetine teslim ediyordu; elleri artk Mehpare Hanmn
komutlarn beklemeden hareket etmeye, kendi yollarn eski
alkanlklaryla bulmaya balamt.
Panjurlar sarsan rzgrn uultusu artmt, tahtalarn birbirine

vuruunu duyuyorlard. yice birbirlerine so-
68
l
kulmulard. Hikmet Beyin eli Helen'in kasklarna ulamt.
Dirseinin zerinde dorulup onlar seyreden Mehpare Hanm fsldad.
Ne yaptnz anlatn.

Hikmet Bey, boulmu bir sesle yan Trke yar Franszca anlatmaya
koyuldu.
imdi bacaklarn okuyomm, elim yava yava yukar kyor, kasklarna

deiyorum, tres chaude, tres cha-ude, scakl elimi yakyor...
Matmazel Helen kk iniltiler kartarak hareketsiz yatyordu,

kar-kocann ortak bir oyunca gibiydi; kendisiyle oynanmasna, bu
oyundan gittike daha ok holanarak izin veriyordu; kendiliinden hibir
ey yapmyor, yalnzca kendisinden isteneni yerine getiriyordu.
O geceyi bu yeni oyunla geirdiler; bir sre kocasyla gen kz seyreden

Mehpare Hanm sonunda onlara katld; plak bir kadn etine eli ilk kez o
gece dedi ve zellikle bir erkein yannda dokunulan kadn etinin deiik
ve artc lezzetini; bir baka kadnn elini tutarken bir erkee
sarlmann, bir erkek bedenini bir baka kadnla birlikte okamann,
gslerine bir kadn dilinin dokunmasnn beklenmedik etkisini o gece,
uultulu lacivert bir glgeliin iinde rendi.
Mehpare Hanm silahl atmann bozduu 'asabn' yatak odasnda yeni

tecrbelerle yattrmaya alrken Hasan Efendi de atmalar eyh
Efendiye anlatmak iin tekkenin yolunu tutmutu; grd, duyduu her eyi
daima gidip eyhine anlatrd. Birok mrit de Hasan Efendi gibi
davrandndan eyh Efendi oturduu yerden stanbul'da olup biten her
eyden haberdar olur, zaman zaman dier tekke eyhleriyle bilgi alverii
yaparak 'istihbaratn' zenginletirirdi. Dier btn tekkeler gibi eyhin
tekkesi de bir tr istihbarat merkeziydi.
69
Hasan Efendi, akam yemeinden sonra tekkeye geldiinde, tekkede kalan

mritler kendilerine ayrlan bl-melerdeki odalarna ekilmilerdi; eyh
Efendi zikir odasndaki krmz postunun stnde simsiyah cppesiyle
yalnz bana oturmu tespih ekiyordu. Koca ayin salonunda yanan tek bir
kandil eyh Efendinin yannda duruyordu; kandilin postun
krmzln daha da artryor, salonun karanlna bir kzllk
dalyordu. eyhin gitgide beyazlap effaflaan yznde bir ac vard,
zafen Mehpare Hanm gittiinden beri bu ac tekkenin her yanna bir tts
kokusu gibi sinmiti.
Odalarnda Kuran okuyan mritlerin mrltlaryla, haremdeki kadnlarla

ocuklarn sesleri karanlk salona belli belirsiz yansyordu. eyhe ilk
yl bir kz dourmu olan yeni kars ikincisine hamileydi; kadncaz ne
daha ncekinde ne de bu hamileliinde, hamile kadnlara tannan marma
hakkndan bir kez olsun yararlanmamt, her zaman sessiz ve sakindi.
eyh Efendinin yannda oturan Hasan Efendi, haremdeki gen kadnn,

karnnda kendisinin mstakbel karsn tadn bilmiyordu o zamanlar;
herkese olduu gibi Hasan Efendi iin de gelecek bir srd ve Osman'n
Beyo-lu'nun arka sokaklarnda tant disiz adamn syledii gibi
'gelecei yalnzca tanrlarla yazarlar bilirlerdi, kaderi onlar yapar
onlar bozard' ve tanrlarla yazarlarn Hasan Efendiye izdii kaderde,
birka oda tedeki bir kadnn karnndaki su dolu torbada byyen bir
bebek ona kar olarak yazlmt.
Hasan Efendi kendi geleceinden habersiz eyhine o gn olanlar anlatmaya

balad; msademe nasl kt, gen adam nasl vuruldu, sonra neler oldu,
hepsini bir bir btn ayrntlaryla anlatt. eyh her zamanki gibi hibir
ey sylemeden, hibir yorum yapmadan anlatlanlar sessizce tespih
ekerek dinledi.
Sonunda ksa bir soru sordu:
70
r
- Komulara bir ey oldu mu?
Hasan Efendi, komulara bir ey olmadn sylediinde eyhin yznde bir

ferahlk dolat, Hasan Efendinin daha sonra Osman'a anlattna gre,
odada bir an nu-rani bir aydnlk belirdi, ho kokulu bir rzgr gezindi.
"Acaba Mehpare Hanmn o kke komu oturduunu eyh Efendi biliyor muydu,
hep merak ederim," demiti Osman'a.
Osman ise byk byk dedesi gibi glmseyip Hasan Efendinin merakn
gidermiti.
- Biliyordu tabii, her zaman Mehpare Hanm hakknda senin bildiinden daha
fazlasn biliyordu.
71
, VII

Mir Fuat Paa, halkn kendisine takt isimle 'Deli Mir', doktor
Reit Paann hayattaki belki de tek gerek dostuydu; doktorun Mihriah
Sultanla evlenmesine de o nayak olmu, uzaktan akrabas olan gzel
sultanla en yakn dostunun evlenmesine de en ok o sevinmiti. Evliliin
bozulmas bile, Padiaha biraz daha yakn olabilmek, bir mansp, bir
mevki, ihsan- ahaneden bir pay kapabilmek iin birbirlerinin glgesini
ineyen paalarn riya-krlklanyla, kallelikleriyle, birbirlerine
kurduklar tuzaklarla dolu Osmanl payitahtnm kaygan ve gvenilmez
zemininde bu iki erkein dostluuna halel getirmemiti.
Osmanl tarihinin en byk bozgunlarndan biri olan, halkn ksaca '93

savalar' dedii byk Balkan yenilgisinin yaratt bir iki kahramandan
biri olan Deli Mir, Elena'da Rus kuvvetleriyle ok iddetli arpmalara
girip byk baarlar gstermi, bundan dolay 'Elena Kahraman' lakabm
da almt. 'Mizacen' sert ve fkeli bir adam olan Mir, savata
gsterdii byk kahramanlklar sayesinde hem halkn hem de Padiahn
gzdelerinden biriydi, her gittii yerde sevgi gsterileriyle
karlanrd.
Hseyin Hikmet Beyin arada srada karlatnda 'day' dedii, Msr'da

geni arazileri bulunan, aileden zengin De Mr'in halk tarafndan ok
sevilmesi, Padiahn takdirine mazhar olmas, lafn esirgememesi, her
yerde yneticileri hi ekinmeden eletirmesi kendine ok da
72
dman kazandrmt; stanbul'un nde gelen paalarnn
hemen hepsi Mir'in dmanyd.
O gnlerde, stanbul'un eitli semtlerinde 'Padiahn glgesi' olarak

kendi derebeyliklerini kuran btn paalar; Kabasakal Mehmet Paa, Fehim
Paa, Ali amil Paa, Arnavut Tahir Paa, bamabeyin yardmcs Arap zzet
Paa, stanbul mddeiumumisi Rasim Paa, hepsi de Fuat Paann nn
kskanyorlar, bir punduna getirip onu aradan kartmak istiyorlard.
Saraya ard ardna Mir'le ilgili jurnaller yazyorlard ama paann
askeri baarlarn her zaman minnetle hatrlayan, daha da nemlisi
paalarn iyice 'klhaniletii,' birer ete reisine ve sokak kabadaysna
dnd stanbul'da bir iki gerek ve iyi askerin el altnda bulunmasn
isteyen Padiah, "Dokunmayn benim delime," diyerek, jurnalleri grmezden
geliyor, gene de her zamanki vesveseleriyle4er ihtimale kar Fuat
Paann dmanlarnn nn de kesmiyordu.
Btn gerek kahramanlar gibi, kendine ok gvenen ve bu tr dmanlklara

pek de aldrmayan Deli Mir, Feneryolu'ndaki dillere destan kknde her
akam saz lemleri yapyor, oynaklyla nlenen gzel kadnlarn peinden
kouyor; byk servetini, savasz geen yllarda elenceye ve kadna
harcyordu.

Fuat Paann fkesinden ve gcnden ekinen dier paalar Feneryolu
semtine pek uramyorlar, onun yaptklarn izletebilmek iin adamlarn
gizli gizli gnderi-yorlard. O zamanlarda paalar arasnda neredeyse
mahalle mahalle blnm olan stanbul'da bir paann dier bir paann
blgesinde grlmesi ciddi bir meydan okuma saylyor ve paalarn
'eteleen' takmlar arasnda iddetli atmalara yol ayordu.
Eer o yl, hastalanan bir Arap eyhini tedavi etsin diye, Padiahn bir
'cemilesi' olarak Hicaz'a gnderilen doktor Reit Paa stanbul'da
olsayd, dostuna kurulan tuzaklara kar sarayda baz tedbirler alabilir,
Deli Mir'i uya-
73
rabilir, Padiah nezdinde onun iin tavassutta bulunabilir ve her ey

baka trl olurdu; bir slalenin tarihi de ok baka yazlr, birok
insan domaz, birok insan lmezdi; ama doktor stanbul'da deildi ve Fuat
Paann dmanlar da harekete gemiti.
O yaz, askeri mddeiumumi Rasim Paaya birdenbire garip bir cesaret

gelmi, arabasyla sk sk Feneryolu'nda Mirin kk etrafnda dolamaya

balamt. Mirin adamlar 'deli paaya' mddeiumumunin gnlk turlarn
derhal bildirdiler; Fuat Paa kendi mahallesinde bir baka paann
dolamasn kendisine yaplm bir hakaret gibi grerek, adamlarna,
mddeiumuminin arabasn grr grmez derhal kendisine haber vermelerini
emretti. Aradan ok gemedi, iki gn sonra Fuat Paa, kknde, yllar
sonra harbiye nazr olup kendi hazrlad bir hkmet darbesinde
vurulacak olan Nazm Paayla otururken khyas koa koa geldi.
Paam, mddeiumumi paann arabas gene geldi, araba kkn biraz

tesinde duruyor.
Fuat Paa, lafn sonunu bile beklemeden, abuk parlayan fkesiyle koa
koa kt kkten, biraz ileride duran arabann yanna gidip kapsn
at; Rasim Paa arabann kesine kurulmu oturuyordu; fesini karm,
ceketinin yakasn amt. Deli Miri karsnda grnce hi
kprdamad. Fuat Paa bard.
Ne aryorsun burada be adam?
Geiyordum, atlar yoruldu, atlan dinlendiriyor arabac.
Ne bu halin, yakan paan ak edepsiz herif, bir asker byle ceketi ak

dolar m?
Fuat Paa, arabann iine uzand, yakasndan tuttuu gibi Rasim Paay
aaya ekti.
Gel rezil benimle.

Rasim Paa birden korktu.
Ne yapyorsunuz paam sokak ortasnda.
74
Sus be adam, yr.
Deli Mir, Rasim Paay ite kaka kke soktu, yukar kattaki odaya
kartt.
kart ceketini.
Aman paam...
kart nabekar, kart dedim.
Rasim Paa, sapsar bir yzle, elleri titreyerek ceketini kartt.
Ceketini kartr kartmaz, Fuat Paa, mddeiumumiye tekme tokat giriti,

ok gl olduundan vurduka Rasim Paa sarslyor, duvarlara,
koltuklara, masalara arparak dayaktan kamaya urayor, bir yandan da
"Aman paam, aman paam!" diye bararak Fuat Paay yattrmaya
abalyordu; Nazm Paa ise bir kenara oturmu biraz kaygl olup biteni
sesini karmadan seyrediyordu. Fuat Paa, mddeiumumiyi-fkesi dinene
kadar dvdkten sonra karsna geti.
Buraya bak sefil, imdi sana soracam suale doru cevap verirsen seni
serbest brakrm, lakin yalan sylersen seni burada dve dve
gebertirim... Benim kkmn etrafnda dolamak senin tek bana yiyecein
halt deil, syle bakaym hangi kpek sald seni benim peime?
Zaten korkak bir adam olan Rasim Paa alamaya balad, yalar
sakallarndan aaya yuvarlanyordu.
Paam, zat- devletlinize kar benim hrmetim ok byktr. Fakat Arap

zzet Paann srar zerine bu harekete mecbur kaldm. Emin deilim ama
kulama alndna gre Fehim Paayla Ali amil Paa zat- devletlinizin
takibine memur edilmiler paam.
Fuat Paa, odann iinde bir iki doland.

Pekl, ben ne yapyormuum ki, stanbul'un btn klhanlar peime
dm? Benim neyimi takip ediyorsunuz siz?
Mddeiumumi yle bir yutkundu, ama Fuat Paann kalarnn yeniden

atldn grnce, titrek sesiyle anlatmaya balad:
75
Paam, vaka ben asl olmadn biliyorum ama gya siz Kadky
cihetinde gizli bir tekilat kuruyormusu-nuz, size bal zabitleri
Selimiye klasna yerletiriyor-musunuz,- btn ktalarn bana
adamlarnz geirdikten sonra da...
Rasim Paa burada durup birka kez daha yutkunduktan sora devam etti:
Sylemeye teeddp ediyorum paa hazretleri, ama iddialara gre, haa,

siz bir darbeyi askeriye ile Padiahmz Efendimizi devirecekmisiniz...
Avrupa'da tahsilde bulunan mahdumunuz sayesinde de jntrklerle iliki
kurmusunuz... Geceleri de saz lemleri bahanesiyle tekilatnzn
adamlarn kknzde toplayp gizli mzakereler yapyormusunuz... Kke
gelen erzak sandklar arasnda silah sandklar da varm, Laz takalar

size Karadeniz'den silah sevk ediyormu... te buna benzer sama sapan
eyler...
Fuat Paann yz iren bir ey grm gibi burutu, eliyle Rasim Paaya
kmasn iaret etti; Rasim Paa, eilip yerden ceketini alp kandilli
temennalarla kapya yanat, tam o srada Fuat Paa gene bard.
Bu kyafette uaklarn yanna nasl kacaksn? Ceketini giy paa.
Fuat Paann duyduklarndan fena halde can sklmt, Selimiye'ye

kendine bal zabitlerden birkan yerletirdii doruydu, ne olur ne
olmaz diye zellikle Ali a-mil'le Fehim'in kahpeliine kar kke bir
miktar silah yd da doruydu; ama ayaklanma dzenledii klliyen
uydurmayd; ancak sk bir takip altnda olduu, kkte de casuslar
bulunduu bu bilgilerin doruluundan belli oluyordu.
ki gn sonra gazeteleri grnce can sknts korkun bir fkeye dnd;

gazeteler, askeri mddeiumumi Rasim Paa Hazretlerinin feriklie terfi
ettiini ve be yz altn lira 'ihsan ahane' ile taltif olunduunu
yazyordu; kendi-
76

sinin iki gn nce dvd birinin Padiah tarafndan dllendirilmesi
Deli Mir'i geekten lgna evirdi. Hemen en aaal niformalarn
giyip arabasn hazrlatt, sarayn yolunu tuttu; sarayda, bekletilmeden
huzur-u ahaneye kabul edildi.
Padiahn elini ptkten sonra, kzgnlktan dili dolaarak ksaca Rasim

Paay niye ve nasl dvdn anlatt; sonra durup bir soluklanarak,
yolda sylemeye karar verdii szleri hzla sylemeye balad.
- evketmeap, askerlikte rtbeler, nianlar ya kanunen hak kazananlara

veyahut da vatana kar fevkalade bir hizmet yapanlara verilir; halbuki
zat- ahaneniz daha dn benden dayak yiyen bir adam ferik yapyorsunuz.
Her ne kadar arzuyu ahanenize mdahale etmek herhangi bir kulunuzun haddi
deilse de askerliin de bir erefi vardr Padiahm; askeri rtbelerin
^haysiyeti bu surette payimal edildikten sonra bu mirliin de bana
hibir lzumu yoktur; msaadenizle askerlikten istifa ediyorum. Hem
mademki kulunuza emniyetiniz yok, msaade edin Msr'a gideyim, oradaki
ilerim de aksad zaten, hi olmazsa onlar hale yola koyaym.
Padiah her zaman olduu gibi sinirlendiini belli etmedi, karsndaki

fkeli adam yattrmak iin glerek omzuna vurdu.
Paa, sen bir bilirsen ben bin bilirim. Hikmet-i hkmet derler bir ey
var, ben burada otururum, ama inenin deliinden Hindistan' grrm. Sen
imdi brak delilii, ben seni bilmez miyim, git evine keyfine bak, byle
eylerle vakit geirme; bunlar Padiahna brak, ben yapyorsam vardr
bir bildiim. Ben seni yeni tanmyorum, ne kadar jurnal verilirse
verilsin ben onlara ehemmiyet vermem, yreini ferah tut.
Fuat Paa Padiahn huzurundan ktnda fkesi ya-tmamt; doru Arap

zzet Paann dairesine gitti, kapy ap glle gibi ieri girdi. ki
paayla konumakta olan
77
zzet Paa, Deli Mir'i byle surat karmakark, top gibi ieri girer
grnce bana gelecekleri anlad ama yapabilecei bir ey yoktu,
yanndaki paalar korkudan duvar kenarna ekildiler. zzet Paa, bembeyaz
kesilmi, az dili kenetlenmiti. Fuat Paa, zzet Paann masasna
yrd.
Bre Arap melun nedir bu yaptklarn, ben dayak attm diye Rasim'i baha
inat feriklie ykselttirdin yle mi, demek dayam uurlu geldi; dur

imdi Arap kpek, seni bir tepeleyim de belki sen de sadrazam olursun.
zzet Paa, masann yanndan bir tavan gibi zplayp kapya doru komaya
balad ama Fuat Paa ondan daha atikti; masann stndeki hokka takmn
yakalad gibi kamaya alan bamabeyin yardmcsnn kafasndan
aaya geirdi, mrekkepler zzet Paann suratndan aaya beyaz
kaftann zerine dkld; br paalar araya girip Fuat Paann fkesini
yattrmaya altlar, koluna girip sarayn kapsna kadar geirdiler.
Bu olaylardan sonra Arap zzet Paayla hafiye tekilatnn ba Fehim Paa

arasnda ciddi bir ittifak kuruldu Fuat Paaya kar; kkteki ve
evredeki casuslar artrld, Padiah etkileyebilmek iin yazla
jurnaller oaltld. Fuat Paa olup bitenleri tam olarak bilmiyordu ama
durumun "aleyhine gelieceini seziyordu. O da stanbul'da kendisine bal
olan subaylarn saysn oaltmaya ve Fehim Paann kabadaylar
tarafndan ynetilen hafiye etelerine kar kendi kuvvetlerini artrmaya
karar verdi; Harbiye Nezaretindeki tandklar vastasyla imparatorluun
eitli blgelerine dalm, tanyp gvendii gen subaylarn tayinini
stanbul'a kartmaya balad.
Bu genlerden biri de, o sralar da am'da bulunan mlazm Ragp Beydi;

tayin emri bir le vakti kararghta scaktan bunalm otururken geldi
gen subaya, yllardr uzak kald payitahta dnyordu; o akam subay
arkadalarna gzel bir ziyafet ekti, daha fazla dayanamadABC Amber LIT Converter http://www.processtext.com/abclit.html
78
ndan da ertesi sabah birka para eyasn toplayp stanbul'a giden bir
mlazm arkadayla birlikte karayolundan stanbul'a doru meakkatli bir
yola kt. Bazen bir faytonla, bazen bir Tatar arabasyla, bazen atla,
bazen kzlerin ektii bir kanyla, ky odalarnda, karanlk hanlarda,
aa altlarnda kalarak, amurdan ve kerpiten yaplm khne ve yoksul
Anadolu'yu, kendi deyimiyle lbu zavall viranelii' iki ayda katetti.
defa ekyalar tarafndan soyulma tehlikesiyle karlap dvtler,

saysz defalar arabalan devrildi; insansz kyler, ekmeksiz evler
grdler, a kaldlar; katr srtnda tanan plak llere, ssz ky
mezarlklarnda bir ekmee bacaklarn iki yana averen kahpelere, bir
mecidiyeye karsn, kzn, baldzn satmaya alan kavatlara, ekya
takibine kp vurulan acemi jandarmalara rastladlar. Tifs salgnnn
krd harap ehirler, rveti valiler, olanc defterdarlar,
malmdrn kz sinirinden krba-cyla ar ortasnda dven fkeli
paalar, yirmisinde dileri dklp belleri bklm kadnlar, mezzininin
karsyla camide baslan imamlar grdler; dalara trmanp takn
nehirlerden getiler; ama grdkleri hibir ey Ragp Beyi Kastamonu'daki
bir ky dnnde yaad garip olay kadar etkilemedi.
Kastamonu yaknlarnda bir akam vakti bir kye girdiklerinde silahlar

atlyor, ky meydannda yaklm bir atein etrafnda kyller horon
tepiyordu, Ragp Beyle arkadan da hemen elenceye buyur ettiler.
Muhtarn kz evleniyordu, on yandaki damat bir kenarda, nereden
bulunduu anlalmayan bir iskemlede oturuyordu. Zavall olanck oturduu
iskemleyi yadrgam, kpr kpr iskemlenin stnde durmaya alyor,
bazen iskemleden durduk yerde decek gibi oluyordu. Mstakbel damattan
baka herkes yerlere kmt, boma rak iiliyor, ortadaki bir siniden
tahta kaklarla pilav yeniyordu, bir baka
79
sinide duran kzarm olak da ellerle paralanyordu, sinilerin yanna

ky ekmekleri konulmutu.
Mehtap, kyn amur kulbelerini, ky kndaki mezarln selvilerini,

ykk dkk caminin yans bir yldrmla devrilmi minaresini gmi bir
srla aydnlatyor, her eye bir masal havas katyordu; arada bir coan
genlerin havaya sktklar Karada tabancalarnn geni namlularndan
fkran alevler gmlenmi gecenin iine kzl izgiler iziyordu.
Dn, biraz da 'yorgan misafirlerin' hatrna erken kesip, ertesi gn

elenceye devam etmek zere evlerine ekildiler, 'tanr misafirlerini' de
ky odasna yatrdlar; pencereleri olmayan kerpi kulbe, Ragp Beyin bir
daha unutmayaca kadar havasz ve pis kokuluydu, yer yataklarna yatp
yorgunluktan ve boma rakdan hemen szdlar.
Ertesi sabah Ragp Bey, o gne kadar hi duymad garip bir haykrla
uyand, uyku sersemi ne olduunu anlayamadan don paa kulbeden frlad.
Ky meydanna bir tepsi cier yerletirmi olan muhtar baryordu:
Hooy, hooy, cier... Hoooy, hoooy...
Gnein altnda, st ste ylm koyun cierleri mor krmz bir

parltyla insann gzn alyordu; Ragp Bey, sabah sabah bu cierleri
kimin yiyeceini merak ederken byk bir akbaba belirdi gkyznde, sonra
szlp yere indi; cier sinisinin biraz tesinde kanatlarn kapatp
boynu yoluk kel ban ileri uzatarak durup beklemeye balad. Biraz sonra
bir akbaba daha belirdi, bir sre kyn stnde dnd, sonra o da gelip
brnn yannda iki ayann zerinde durdu. Sonra akbabalar ikier er
gelmeye baladlar; hepsi kyn stnde dnp dolatktan sonra meydana
iniyorlar, sradaki yerlerini alp b'ekliyorlard; yanlarna sarkttlar!
siyah kanatlar, kel kafalaryla lm kular, bir ziyafetin edepli

ziyaretileri gibi yemein ba-
80
lamasn bekliyorlard. Yava yava saylar artt, yz kadar akbaba
dolutu meydana; yan yana rktc bir sessizlikle, birinin lmn bekler
gibi sessizce duruyorlard.
Muhtar son bir kez daha "Hoooy," diye barp kenara ekildikten sonra,
btn akbabalar ayn anda cierlere hcum ettiler; sinideki cierleri
didikliyorlar, birbirlerinin azndan etleri kapyorlar, sonra da
havalanyorlard. Bir anda kyn st, az kan iinde, gagalarndan et
paralar sarkan korkun kularla doldu; akbabalarn kalabalkln-dan
sanki gkyz kararm, gne kaybolmu, kyn stne geni kanatl
kularn glgesi vurmutu; kular rahatsz etmemek iin kimse evinden
kmyordu.
Ky- akbabalara teslim edilmiti; arada bir azndaki cieri yutan

akbabalardan Jbiri sinide kalan son cier krntlarn kapmak ya da
sinideki kan yalamak iin yere szlyor, topraa konduktan sonra geni
kanatlarn zorlukla toplayp sininin etrafnda iki ayann zerinde
dnyordu; ounun az gibi, yoluk kel kafas da kan olmutu, bazlarnn
kanatlarnda da kan lekeleri vard.
Ragp Bey, bu korkun ziyafeti, kapnn nnde donmu gibi kprdamadan,

dehete derek seyretti. lene kadar ryalarna girdi bu sahne; kanlar

iindeki akbabalarn yzlercesinin birbirleriyle dvp her yanlar kan
iinde, azlarnda rnor et paralaryla umalarn grd kbuslarnda.
Kyden ayrlmadan nce teklif edilen kahvalty Ragp Bey reddedip hemen
yola kmak istedi; arkada da ona uydu ve bir ey yemeden a karnna,
telala, biraz da kaar gibi ayrldlar oradan. Daha sonra Ragp Bey,
akbabalara cier ziyafeti vermenin o yrelerde bir kutlama treni
olduunu, dnlerde bayramlarda akbabalara cier verildiini rendi;
genellikle ortada grlmeyen akbabalar ise elence yaplan gnlerde
nasldr bilinmez, elenceden kendi paylarna deni almak iin bilinmeyen
bir yer-
Kjl Yaras Gibi

81/6
lerden uarak gelip bayramlara katlrlarm, Ragp Beye

yle anlattlar.

Ragp Bey, hayatnn birok safhasnda o gn o kyde
grd akbaba dnn hatrlad.
vn
Bir akam yats namazndan sonra ulaabildi stanbul'a, sokaklardan el

ayak ekilmiti; ans eseri nnden geen bir arabay evirdi, karanlk
sokaklarda evi arayp bulmas epey zaman ald, sonunda bitap bir halde eve
vard. Kapy her zamanki ask yzyle aan annesi ifadesi hi deimeyen
gzleriyle uzun uzun yzne bakt, elinden tutup yavaa ieri ekerek her
zaman sorduu soruyu sordu:
A msn?
Am, ama nce bir hamam yapaym, stm bam ok kirlendi.
Ben hamam yakarm, yemek hazrlanrken hamam da snr. Sen stn

deitir.
Arkasn dnp mutfaa gitti. Ne baka bir soru sormu, ne sarlm, ne

pmt; ocuklar nereden gelirse gelsin, ne kadar uzun bir aradan sonra
eve dnerse dnsn, hep ayn 'a msn' sorusuyla karlard, sanki
ocuklarnn bana gelebilecek en byk felaket a kalmalaryd,
karnlar doyarsa sorunlar zmlenirdi. Bu 'a msn' sorusunda bir sihir

vard, bu soruyu duyup annelerinin elini pnce iki olu da rahatlar,
dertlerinin hepsi sona ermi gibi bir gven ve ferahlk duyarlard. Yal
kadnn katl, dardaki aclara, korkulara, kolera salgnlarna kar
bu evi koruyan bir kale duvar gibiydi; hibir felaket bu kadn ve onun
oluturduu kk kalesini ykamazd. Mlazm Ragp Bey, ok sonralar
torununun odasna gel-
83
82
dii bir gn, "Annemin o a msn sorusunu hi unutmadm," demiti, "ok

dndm, biliyor musun, insana a msn diye yalnzca yuvasnda sorarlar,
eer bir kadn sana a msn diye sorarsa bil ki oras senin yuvandr,"
sonra durup, krgn bir glmsemeyle eklemiti: "Biliyor musun, senin
haminnen bana bir gn bile a msn diye sormad."

Ragp Bey, merdiven akndaki, yanm odun, scak su, sabun ve rutubetli
ahap kokan buharla dolu dar hamamlktaki kurnann banda, elindeki
ilemeli yayvan tasla bandan aa sular boaltp btn vcudunu, derisi
kpkrmz oluncaya kadar sk sk keseleyerek uzun uzun ykand. Teni
pembelemi, parmak ular scak sudan burumu olarak kp, lavanta
iei kokan keten gecelik entarisini giyerek, annesinin hazrlad
yemekleri yedi. Ancak yatmadan nce askeri doktor olan aabeyi Cevat Beyin
nerede olduunu sorabildi, bir grevle izmit'e gittiini rendikten sonra
deliksiz bir uyku ekti.
Ertesi gn leye doru uyanp kahvaltsn ettikten sonra Harbiye

Nezaretine gidip grev emrini ald; Askeri Sanayi Mektebine riyaziye
hocas olarak atanmt. Grev emrini veren binba, Mir Fuat Paann
kendisini beklediini syledi, "Paay grmeye gittiinizi kimseye
sylemeyin mlazm efendi," diye uyarmay da unutmad.
Nezaretten ktktan sonra Beikta'tan bir kaya binip skdar'a geti,

Boaz'n kokusunu bir kadn kokusu gibi zlemle koklarken fark edebildi
ancak stanbul'u ne kadar ok zlemi olduunu. skdar'dan bir kira
arabasyla Feneryolu'na Fuat Paann kkne gitti; Paa usuz bucaksz
baheye bakan arka taraftaki verandada yalnz bana oturuyordu
- Gel bakalm Ragp, ho geldin... Nasl rahat gelebil-din mi? Nasl

yollar? Anadolu nasl, bir yaramazlk var m?
Sa olun paam, rahat geldik ama Anadolu bir mezbelelik, bitmi Anadolu, her yan sefalet, rezillik dizboyu.
Fuat Paa gld. '
Anadolu hep yledir olum, oras bu memleketin mezarldr, bu vatann

ocuklarn alr baka diyarlarda ldrtr sonra Anadolu'ya gmveririz,
sonra da stn rtp unuturuz... yi Mslmann mezar ylda kaybolur
derler ya, bizim iyi Mslmanlarmzn mezar da kaybolur gider ite,
senin grdn de kaybolmu bir mezarlk.
Fuat Paa, susup bir zaman bahesine bakt, bir sigara yakp kehribar
azlna takt.
- Ama stanbul her yerden daha berbat, buralar ne Anadolu'ya ne Rumeli'ye

ne Arabistan'a benziyor, buras bambaka, it uursuz takmj Padiahn
etrafn evirmi; her gn yeni bir melanet, yeni bir desise, yeni bir
namussuzluk. Moskof ordusuyla arpmak buradaki ilerin yannda ocuk
oyunca Ragp, Moskof atma biner gelir, dvrsn, dman belli, burada
dman belirsiz, her yan pusu; imdi elini per arkan dnersin, saraya
jurnali ular... Fehim iti etrafna stanbul'un btn klhanbeylerini
toplam Beyolu'nu haraca kesiyor; Ali amil, Krtlerden kendine bir ordu
kurmu skdar'n haracn yiyor; Tahir Paann Arnavut tfekileri
dnyay ben yarattm diye dolayor, Arap zzet mabeynin kpeklerini

etrafna toplam her gn bir dalavere eviriyor... Hepsi birbirleriyle
dalayorlar, ama imdi hepsi bana kar birleti.
Sanki karsnda dmanlarndan biri varrm gibi kalar atld.
- Yzme kar bir ey syleyemiyor namussuzlar, azlarn asalar

tepelerim, bunu onlar da biliyor; Padiah Efendimizin tevecch ve
emniyeti de tamdr bana, bunu da biliyorlar ama drt bir yanm casuslarla
doldurdular; Padiahmz efendimizin iine phe drmek iin akla hayale
smaz jurnaller uyduruyor namussuzlar... Buras
85
84
da bir harp cephesi senin anlayacan olum ama silah,

pususu, plan bambaka bir cephe; burada yalnz cesaret
yetmez, kurnaz da olacaksn, bu namussuzlara kar biz de
hazrlkl olacaz artk.
Birden gld.
Sen tabanca, bak oyununa yatknsndr.
Ragp Bey, kpkrmz kesildi; Balkanlar'da, atmalarn hafifledii bir

gn, Ragp Bey arkadalaryla iddiaya tutumu, evre bahelerden
topladklar ayvalar arka arkaya havaya attrp hepsini havadayken teker
teker vurup paralamt. Bak merak ise daha ortaokulda balamt;
kararghta, hatta btn orduda, niformasnn yeninde st yapra bak
tayan belki de tek subayd; karlkl toplann, obslerin patlad bir
cephe savanda, bak tamasyla btn arkadalan alay ederlerdi ama
bak onun vcudunun ayrlmaz bir parasyd, bak tamaktan utanr ama
bundan hi de vazgeemezdi.
Ayvalar paralad gn, Fuat Paa meerse biraz teden bakarm, olup
biteni grm; birden ortaya knca herkes susup kenara ekilmiti, Fuat
Paa da Ragp Beyi azarlamt:
Aferin mlazm efendi, sirk asak sen pek muvaffak olursun.
Bu olaydan sonra bir daha kararghta tabanca bak oyunlar yapmamt ama
sava srasndaki kahramanlklar, cesareti, her greve herkesten nce
gnll olmas, savan en kzgn nnda on dman atlsnn arasna girip
br yandan srtarak kmas, ksa zamanda onu Fuat Paann en ok sevip

gvendii gen subaylardan biri yapmt. imdi Fuat Paa, ona ayvalar
paralad gn hatrlatnca her zamanki gibi utanmt.
imdi o oyunlarn tam zaman olum... Seni rahat bir greve koydurdum,
nbeti filan yok, her akam serbestsin... Senden istediim u, her gece
Beyolu'na kacaksn, kabaday muhitlerinde dolaacaksn, benim oralar-
86
daki gzm kulam olacaksn, meydan bu itlere brakmayacaz... Kendine
sivil esvaplar al, sana her ay bizim khya masrafn verecek.
- Hi lzum yok paam.
Lzum olmaz m olum, Beyolu dediin yer yedi dvelden insann cirit
att bir gayya kuyusu; kumarhanesi, meyhanesi, kerhanesi var, her
attn adm para; para olmad m kabadaylk hi olmaz...
Ragp Bey kendisine sivil elbiseler diktirdi ve o gnden sonra Beyolu'na

kmaya balad: ieki'deki kerhaneleri, Galata'daki meyhaneleri,
Parmakkap'daki kumarhaneleri teker teker dolayor, orada kendine yeni
dostlar peydahlyor, eski dostlaryla da ahbaplklarn tazeliyordu. Mir
Paaya bal birok gen subay da stanbul'da toplandktan sonra Ragp Bey
gibi Beyolu'na kmaya balamlard, biroklanyla eski dosttu.
O sralar Beyolu, Fehim Paann kabadaylaryla Ta-hir Paann Arnavut

tfekilerinin hkimiyet blgesiydi, bu iki grup sk sk karlap
atrlar, polis de bunlara karamazd. Bir zaman sonra *Mir
Posallarn' da civarda dolamaya baladklar fark edildi; daha ok Fehim
Paa takmn tutan Haddehaneli bitirimlerle Rum kabadaylar kendilerini
biraz geri ekmilerdi; belaya alk olan Beyolu, yeni bir belann
katmerlenerek bydn gryordu.
Gndz vakti Beyolu'nda dplaan, alveri eden k giyimli madamalar,

kibar msyler, muhallebicilerde birbirlerini uzaktan da olsa grmeye
gelen arliston arafl hanmlarla byklar pomatl beyler, geceleri
olup bitenlerden habersizdiler, iki ayr lem yaanyordu ayn caddede.
Bir akam Ragp Bey arkadayla, Gaata'da spi-ro'nn meyhanesinde bir

iki aktrdktan sonra ieki'deki Vrangel'in evine gitti; hemen
kendilerine bir oda ald, sofra dzld, evin en gzel kzlar Despina,
Nadide, pek getirildi; bir kenara da sazendeler oturdu, lem
87
balad. Kzlar bir yandan raklar dolduruyor, bir yandan saz takmna
elik edip arklar mrldanyor, bir yandan da erkeklere sokulup cilveler
yapyordu; muhabbet koyu-lap da saz takm counca dans stanbul'da
efsane gibi anlatlan pek de zilleri takp oyuna kalkt; salam
baldrlar, arkfelek gibi dndrd kalalar, iri memeleriyle
kkrtc bir rzgr gibi odann iinde zillerini akrdatarak oynayan
kuzghi sal kadnn dansna kendilerini kaptrdklar srada dardan
bir grlt iitildi, koumalar oldu, odaya biri girdi kt. Ragp Bey o
tela arasnda Arap Dilaver adn duydu; pek, dans kesip yerine oturmu,
kzlar susmular, saz pes perdeye gemiti; kapnn nnden fsldamalar
duyuluyordu, aadan bir nara koptu.
Nerede bu pek kars, biz burada kar m bekleyeceiz, datrm ulan

burasn.
Odadaki subay hafife dikildiler, bellerindeki Na-gant'larn deri

klflarnn kapaklarn birer parmak hareketiyle atlar, aralarnda
yalnzca Ragp iey saldrma ve bak tayordu; cephelerden gelen br
subaylar genellikle bak dvn, saldrma tamay bilmiyorlard. Ragp
Bey, ceketini omuzlarna ald, saldrmasn dirseiyle bir daha yoklad,
kolunun iindeki st yapra ban, tek hareketle avucuna decek
biimde yerletirdi, ieri girip kan, yz korkudan kararm Vrangel'e
bakt.
Ne oluyor Vrangel?
Dilaver Bey geldi efendim, pek Hanm grmek istiyor, msaade ederseniz
pek Hanm gitsin, biz baka hanmlar getirelim, leme devam edin.
Ragp Bey gld; Ragp Bey glnce, pek, Dila-ver'den korktuklarn,

kendisini brakacaklarn dnp ayaa kalkt. Ragp Bey, pek'in
bileini yakalay iverdi, bir yandan bilei skyordu ama sesi ok sakindi.
Siz oturun ltfen pek Hanm.
pek oturunca, Ragp Bey Vrangel'e dnd.
88
Demek yle Vrangel Efendi, Fehim Paann hadm
Arap' gelecek, edepsizlenecek, biz de yanmzdaki kadn elimizle vereceiz, bizi byle tandn demek.
Estafurullah Ragp Bey o nasl sz, pek Hanm; Dilaver Beyin

mantinotasdr, zaten kimseye karmayz, sizin hatrnz iin kardk,
Dilaver Beyin mantinotas olmasa ben sizi rahatsz eder miyim, yannzdaki
kadn arr mym, haddim mi paam byle terbiyesizlik yapmak.
Vrangel, kafasndan lp bimi Arap Dilaver'in Ragp Beyden daha belal

olduuna karar verip pek'i yle armt. Dilaver, Fehim Paann nde
gelen kabadayla-nndand, ocukluunda Habeistan'da yakalanp hadm
edilmi, stanbul'a yle gnderilmiti. Hadm edilenlerin ounluunun
ince sesli, clz adamlar olmasna karn Di-laver'de hadmlk ters
tepmi, iriyar, zebellah gibi, kavgaya dve, adam vurmaya merakl biri
olup kmt; giritii kavgalarda penesinden kurtulan pek yoktu,
saldrmay da iyi kullanyordu; arkasnda Fehim Paa bulunduundan polis
de karamyordu ona.
Son zamanlarda, pek'e k olmutu, ikide bir gelir, pek'le bir odaya
kapanr, ona ark syletip dinler, gzleri dalar giderdi; kadna iyice
tutulduundan onun baka mteriye karlmasn istemez, Vrangel'e bunun
iin bol para verirdi ama Vrangel paragz olduundan pek'i mteriye
karrd. Bu, biraz da hadm bir adamn akn pek ciddiye
almamasndand; Dilaver iin bu meselenin dier erkekler iin olduundan
daha da nemli olabileceini hi anlamamt, imdi Dilaver birden
bastrnca da korkmutu.
Dilaver'in naralar birbiri ardna patlyordu. Ragp

Bey gene gld.
Git sor bakalm Arap'a, pek Hanm ne yapmak

iin aryormu... Ragp Bey merak etti dersin.
89
Yapma paam, Dilaver Bey sarho, stelik pek onun mantinotas; ldrr
beni, bana ac, ben sana evin btn kadnlarn getireceim, bu gece benim
misafirim olun, ayanz peyim pek Hanm brakn.
Ragp Bey ayaa kalkt.
Anlald Vrangel Efendi, bunu sen soramayacaksn, gidip ben soraym

bari.
Ragp Bey ayaa "kalknca iki arkada da kalkt. Ragp Bey onlara dnd.
Siz oturun, Ragp Bey bir Arap'tan korktu, arkadalaryla gitti

dedirtmeyelim.

Ragp Beyin am'dan arkada olan Mevlut Bey direndi.
Onlar kalabalk Ragp Bey, Allah muhafaza bir kallelie kurban

gitmeyin, bu it kopuk takmna gven olmaz.
Ragp Bey Vrangel'e bakt,
Ka kii bunlar?
Drt kii paam.
Aadan Dilaver'in sesi duyuldu yeniden.
Hangi kavatn koynuna soktunuz ulan kary, art*

olsun hepinizi keserim! "'
Ragp Bey arkadalarn yattrd.
Siz oturun ltfen, ben bir konuup geleyim.
Ar ar odadan kt, bir idare lambasyla aydnlanan, her basama

gcrdayan tahta merdivenlerden ind, alt katta Dilaver'in sesinin
duyulduu odann kapsn at; kapnn aldn grnce ierdeki sesler
kesildi, dnp kapya baktlar. Dilaver kede oturuyordu, gerekten' ok
iriyaryd, bacaklan neredeyse odann ortasna kadar uzanyordu; dier
, boazdan bzmeli siyah mintan* apraz yelek, bol paa pantolon,

yumurta topuk ayakkablar giyip sfr numara sivri feslerini alnlarna
doru bastrp, altndan bir tutam kkl kartm kopuktu; Ragp Bey
onlara bakmad bile, doru Dilaver'e yrd.
90
Ne o Dilaver Bey, ne baryorsun?
Dilaver ard, ona byle bir soruyu Beyolu'nun en naml

kabadaylarndan Matl Mustafa'y bir tokatta bozan Arif Bey bile byle
yekten soramazd; yle boyunu pounu bir tartt Ragp Beyin, uzunca
boylu, yapl bir adamd ama Dilaver'in yannda gene de kmen kalrd.
Dilaver bir kolunun stne kaykld.
Sen de kimsin ulan, Vrangel'in evini sen mi aldn?
Ben aldysam ne olacak?
Aldysan pek'i getir, al bahiini ge kene, ubuunu tttr.
Ragp Bey, bir omzunu Dilaver'e doru arptp hedefi klttkten sonra
alaya bir sesle sordu.

Getirelim de, sen pek'le ne yapacaksn? Kuka m oynayacaksnz? Sw
Bugne dek Dilaver'in yzne kar hadm olduunu syleyecek, bunu ima
edecek kimse kmamt; Dilaver, bir mr bu laf kendine ettirmemek iin
yaam, bunun iin adam vurmu, belki de srf bunun iin kabaday lemine
adn bayla yazmt.
Bu laf duymasyla yerinden frlamas bir oldu, iriyar adamlarda pek sk

rastlanmayan inanlmaz bir eviklii vard; siyah bir fil gibi utu havada
ama bu eviklii aleyhine oldu. Ragp Bey byle bir saldry bekledii
iin birden kenara ekilince Dilaver olanca arlyla kapnn pervazna
arpt, arpmasyla dnmesi de bir oldu; dndnde ustura gibi iki taraf
.keskin, kol uzunluundaki saldrmas da elindeydi; Ragp Bey de
saldrmasn ekmi, omzundaki ceketi de br eline almt. Bir yandan
Dila-ver'i kollarken, bir yandan da dier kopuklara arkasn dnmemeye
alyordu; bu itlerden her trl kahpeliin bekleneceini biliyordu, 'ya
karnna ya srtna.' lafn stanbul'un kopuklar kartmt, srtndan
vurulmak da yazlyd haritada. Bir an arkadalarnn gelmesini engelle-
91
eliine piman oldu, kavgada lrse bu biraz da gsteri dknlnden

olacakt.
Dilaver yeniden saldrd, Ragp Bey yzne doru gelen saldrmay son anda
eline sard ceketle ittirip kenara doru kayd; Dilaver yeniden dnp
Ragp Beye doru hamle ettiinde aya, odann ortasna alelacele kurulmu
yer sofrasna takld, bir an sendeledi. Ragp Bey de, daha sonra yllarca
anlacak ve birok kavgada 'Ragp Bey numaras' diye tekrarlanacak
hamlesini yapt; zerine doru canavar gibi gelen Dilaver'in
sersemlemesinden de faydalanarak meliverdi, Dilaver'in iri glgesini
stnde grd anda da ban yukar doru tutarak dikildi, ii salama
alm, bir yandan da baa btn gcyle abanmt. Saldrma, Dilaver'in
kasklarndan girip karnna kadar barsaklarn paralamt; Arap 'hhh'
diye bir ses kartp btn arlyla Ragp Beyin zerine ykld, ba
tutan eli yanna sarkmt; Ragp Bey baa bir kere daha abanp artk
daha derine gidemeyeceini anlaynca ba ekip silkinerek Dilaver'i
zerinden att. Dilaver yan st, evi yerinden sarsan bir arlkla
devrildi, karnndan fkran kan odann ortasnda birikiyor, herkes dev
Arap'n karnndan fkran kana bakyordu. Ragp By de dahil kimse byle
bir sonu beklemiyordu. Dilaver'in arkada aknlktan donup
kalmt, kendini ilk toplayan Ra-gp Bey oldu; Dilaver'e, Arap'n
karnndan boalan kann paalarna doru yaylmasna hi umursamadan,

hatta neredeyse keyiflenerek bakt.
Arap yatt yerden, "Vurdu beni kahpe dl," diye mrldand.
Ragp Bey, ekik olan gzlerini iyice bir izgi haline getiren ve o gnden
sonra her adam vurduunda yznde grnen souk ve marur glmsemesiyle
glmsedi.
nleme hadm Arap, bir ameliyat geirmitin, bir ameliyat daha geirdin;
ilkinle mukayese edersen bu onun yannda hi kalr.
92
Peykelerde oturan kopuk, ellerini saldrmalarna
atp dorulacak gibi oldular, o srada saldrmasn silip
koltuk altndaki klfna sokan Ragp Bey tabancasn karmt.
Hsst, kpranmayn, hepinizi yakarm!
de saldrmalarn yerlerine koyup peykelere ktler; grlty merak

eden Ragp Beyin arkadalar, Vrangel, kzlar, evin hizmetileri de odaya
dolumulard; Vrangel, "Bir araba arn Dilaver Beyi hastaneye
yetitirelim," diye rpnrken Mevlut Bey de Ragp Beyi kolundan tutup
dar karmt.
Ragp Bey, hemen ko, Mir Paann yanna git, jurnaller imdiden
sarya da Fehim Paaya da ulamtr, ulamadysa ulamas yakndr; seni
kurtarrsa ancak paa kurtarr.
Ragp Bey, kapya dofu yrd.
imdi paaya gidersem onu da bulatrrlar, ben bamn aresine

bakarm, sen paaya olay haber ver.
Ragp Bey, hzl admlarla evden kt, ieki Sokann kalabalndan

'adam vurulmu' grltleri arasndan geti; lk bahar akamnda
Tepeba'ndan aaya inip, Kasmpaa'da demirli gemilerden birinde
ocukluk arkada Hasan Efendiyi buldu; kucaklap ptkten sora olay
anlatt. Hasan-Efendi biraz dnd.
Gel en iyisi ben seni bizim tekkeye gtreyim, eyh Efendiyle ben
konuurum.
Kasmpaa'da kaynn iinde uyuyan kayklardan birini uyandrdlar,

hi konumadan Unkapan'na geip tekkeye gittiler. Hasan Efendi kapc
mridi uyandrd, tekkedeki odalardan birine Ragp Bey iin bir yatak
serildi. Hasan Efendi de eyh Efendiyi bulmak iin zikir odasna geti;

her zaman olduu gibi eyh tek mumun yand karanlk salonda, tek bana
elinde tespihi oturuyordu. Hasan Efendinin anlattklarn sessizce
dinledi, kavga dvten hazzetmezdi, ama Fehim Paadan da holanmazd.
93
Geen yl Edirnekap'mn eyhi haber yollayp Fehim Paann tekkeye bir

hafiye soktuunu haber vermiti; tekkesine hafiye sokulmasna kzan eyh
sesini karmam ama bunu bir kenara yazmt; ksa zamanda kim olduunu
bulduu hafiyeyi de bir punduna getirip tekkeden uzakla-
trmt.
Hasan Efendinin anlattklarn dinledikten sonra tasvip etmediini

belirten dargn bir sesle, "Peki kalsn, ama kimseye bundan bahis
amayn," demiti.
Ragp Bey tekkeye yerleirken, Arap Dilaver'in 'M* ir Paahlarca'

vurulduu stanbul'un btn batakhanelerinde duyulmu, Fehim Paaya ve
saraya birka koldan haber umutu. Vurann Fuat Paaya yakn bir zabit
olmas Padiah dndrm, ertesi gn Mirle konumaya karar vermiti.

Fehim Paa ise intikamn bizzat almak iin her zaman olduu gibi btn
adamlarn gecenin o saatinde 'o namussuz mlazm' bulmalar iin
harekete geirmiti.
Dilaver hemen Fransz hastanesine kaldrlm, Fehim Paann ahsi doktoru

da hastaneye gnderilmiti. Dilaver, hastaneye giderken yol boyunca
polisin "Sizi kim vurdu Dilaver Bey?" sorusuna, "Bamn stne dtm,"
diye cevap vermi, ne Dilaver'in arkadalan, ne Vrangel, ne de kzlar
sulunun adn vermemiler, "Biz grltye kotuumuzda Dilaver Bey kanlar
iinde yerde yatyordu, ne olduunu grmedik," demilerdi. Btn stanbul
Dilaver'i kimin vurduunu, kavgann ne sebepten ktn, nasl cereyan
ettiini renmiti, ama ortada resmen bir ikyet olmad iin Ragp Bey
hakknda resmi hibir ilem yaplmamt.
Ertesi gn Padiah, Fuat Paay artt. Yz askt.
Ne o paa artk sen de mi eteler kuruyorsun?
Ne etesi Padiahm?
Senin adamlarndan biri Fehim Paann adamn vurmu.

94
Byle bir ey benim de kulama iliti Padiahm ama vurdu mu vurmad m
bilemem. Ayrca ad edilen gen benim adamm deil; ben onu cepheden
tanrm, orada benim kararghmdayd; pek drst, pek cesur, kahraman bir
vatan evlad olarak bilirim kendisini.
Padiah, elini arkasna koyup salonda biraz dolat, alma masasnn

banda durdu.
Maallah paa hazretleri, ank vatan kahramanlar Vrangel'in

kerhanesinde adam m vuruyor?
O mu vurdu bilmem Padiahm, benim bildiim o gencin Padiahmzn sadk

bir kulu olduu ve Padiahmz efendimiz iin cann sava meydannda
eitli defalar tehlikeye attdr. Subaylar arasnda pek sevilen efendi
bir gentir kendisi, bir dedikoduya kurban gitmesine zlrm. Ama emir
buyurursanz ben bizzat megul olaym, onu buldurup polise ellerimle
teslim edeyim.
Padiah, bir kabadayy vurdu diye savalara katlp kahramanlk gstermi

bir subay yakalatmann ordu zerinde fena bir tesir yapabileceini
dnd; askerler zaten Fehim Paadan pek holanmyorlard; ii bytmek
istemedi.
Dur bakalm paa, ortada bir ikyet, bir delil yok, sen de kahraman bir
subaydr diyorsun... En iyisi sen zaptiye nazrna syle, o subaya alt ay
tebdili, hava versinler, ortada gzkmesin, sonra bir dnrz.
Emredersiniz Padiahm.
Fuat Paa saraydan karken Fehim Paayla karlat, Fehim Paa hemen
ste kmaya alt.
Paam subaylarnzdan biri benim adamm vurmu.
Fuat Paa kalarn att.
O nasl sz paa, benim subaym, senin subayn m

'var, hepsi Padiah Efendimizin subaylar, benim adamlarm dediin de Padiah Efendimizin kullan; Padiahn kullarn artk aramzda taksim mi ediyoruz?
95
Fehim Paa birden korktu.
Estafurullah, elbette hepimiz Padiahn kullaryz, benim demem o deil

paa, ama size bal bir subay benim konamda alan bir bendeyi
vuruyor.
O mu vurdu, bakas m vurdu, yoksa senin Arap kendi bann stne mi

dt, o belli deil... Hem laf uzatmann manas yok Fehim Paa, ben sana
lafazanlk etmeden aka bir ey syleyeyim: Benim eteimden ekil, sen
benimle uraacak adam deilsin, sonu kt bitecek.
Herkes gibi Fehim Paa da bu nl mirden rkerdi, sarayn ortasnda

zzet Paay dvmekten, ekinmeyen adamn kendisini de dveceinden
korktu; ekip tabancay vursa sarayda adam vurmann sonucu kendisi iin de
iyi olmazd.
Estafurullah paam, benim sizinle uramak haddim mi, ben Padiah

Efendimizin aciz bir hizmetkrym.
yi yleyse, yerini bil.
ki paa souk bir selamla ayrldlar; Fehim Paa, Fuat Paa ve adamlar
iin yeni bir jurnal vermek iin Padiahn huzuruna girdi, Fuat Paann
ihtilal hazrlklar iinde olduuna dair jurnaller geldiini syledi.

Padiah sesini karmadan dinledi ama Fuat Paayla ilgili endieleri de
artmaya balamt, nk birok deiik kanaldan ayn jurnaller geliyor,
Fuat Paann ayaklanma kartaca syleniyordu. Padiah ise, birbirlerine
dman olan birok paann Fuat Paay yok etmek iin ibirlii yaptn,
Arap zzet Paann da bu ortak almay saraydan ynettiini bilmiyordu.
Btn paalarn birbirine lmne dman olmalarn kkrtan, kendi
gvenliini bu blnmlkte bulan Padiah, bu dmanlarn bir araya
gelebileceklerine hi ihtimal vermediinden ayr ayr kanallardan gelen
jurnallerden etkilenmeye balamt. Fuat Paann da huzurda dier
paalardan deiik olarak dik dik konumas, Padiahn honutsuzluunu
besliyor, bu honutsuzluk da
96
Fuat Paann aleyhindeki jurnallere inanma eilimini bes-- liyordu.
Fuat Paa, Harbiye Naznyia grt; Ragp Beye alt ay tebdili hava
verdiler ve bir sre ortada gzkmemesini tembihlediler.
Ragp Bey, tekkede yatp kalkmaya balad, ilk zamanlar eyh Efendi
mesafeli duruyordu; Beyolu kerhanelerinde adam vurmu bir zabitle
konuacak bir eyi yoktu. Ragp Bey de evredeki herkesin hrmet ettii
bir eyhi, kendi askeri alkanlklaryla bir komutan gibi gryor, yanna

pek yaklaamyordu. Tekkede yapacak bir ey olmadndan o da arada srada
yaplan ayinlere katlmaya, hosohbet dervilerle ahbaplk etmeye balad.
zmit'ten dnen aabey Mlazm Cevat Bey haftada bir iki tekkeye uruyor,
kardeine dnya ahvalinden haberler veriyordu; arada bir Padiahn
mstebitliinden de bahsediyordu; bu konumalardan birinde arkadalaryla
bir cemiyet kurduklarn syledi. Ragp Bey, daha nce gizli cemiyetlere
aza olduu iddiasyla iki kere tevkif edilip daha sonra serbest braklan
aabeyinin giritii bu ileri duyunca nce dehete kapld, ama sonra o
da aabeyinin anlattklarm sakin bir ekilde dinlemeye alt. Srgne
gnderilen subaylarn says, zindanlara atlan askeri tbbiye
rencilerinin miktan ok fazlayd; halk olup bitenle ilgilenmiyor,
ailelerinden baka hi kimse stanbul'dan eksilen subaylarn farkna
varmyordu.
eyh Efendiyle de arada srada ba baa konumaya baladlar, aralarnda

byk bir ya fark yoktu, her eyh gibi Yusuf Efendinin de kendisine kr
krne bal olmayan, kendisini insanst bir varlk giBi grmeyen birine
ihtiyac vard; eit olarak sradan konularda konuup ahbaplk edecei
birini zlediini Ragp Beyle birlikte kefetti eyh. Arkadalk
ettiklerinin farkna varmadan Hali kysndaki gller iindeki mezarlkta
ba baa konuarak dolamaya baladlar; Ragp Bey cephelerde
grdklerini,
aras Gibi
97/7
Rumeli'yi, Arabistan' anlatyor; eyh Efendi ise ona pey

gamberin hayatndan, cenklerinden, Hazreti mer'in adaletinden, teki dnyadan, zebanilerden ve eytanlardan
sz ayordu.
Tarikat ehli insanlarda grlen o karlk beklemeyen iyilik, hogr, bu

dnyann nimetlerine aldrmayan bir sevecenlik, te dnyay bu dnyadaki
insanlardan daha ok dnp bilmtnin getirdii gizli kmseme, kadere
rza gsterme, bir lokma bir hrka ile yetinebilme alkanl Ragp Beyi
etkiliyordu. eyh. Efendi de, Ragp Beyi dinlerken dnyadan, dolaysyla
da Mehpare Hanmdan bir haber alyormu gibi oluyordu; dardaki dnya
onun Mehpare Hanm kaptrd bir dnyayd. lk zamanlar o dnyaya dman
olmutu ama imdi onu merak ediyordu; ac, yerini zleme brakmt nk,
d dnyayla ilgili her bilgi sanki Mehpare Hanmdan gelen bir haberdi.
Birbirine benzemeyen bu iki insan dost oldular; Ragp Efendi, eyh
Efendiye balandka tanrya da balanyordu.
Tekkede kald srede, aabeyiyle ve eyh Efendiyle yapt sohbetler

sonucu, tanry ve ihtilali kefetti, ikisini de biliyordu, daha nce
duymutu ama bu ikisinin de varln bu kadar ak olarak hi
hissetmemiti ve bu iki yeni duygu da onu heyecanlandryordu. Padiaha
duyduu sorgusuz sualsiz ballk, yerini tanr sevgisine ve ihtilal
cokusuna brakyor, Padiah karsndaki boynu eiklik ise dmanla
dnyordu; aabeyinin daha nce atld zindanda ektiklerini anlatmas
da bu dmanl pekitiriyordu.
Bir iki defa tekkeye mrit olarak kaydolmak istediini ima etmiti eyh
Efendiye; ama Yusuf Efendi her seferinde sz deitirip laf
geitirmiti, yeni bir mrit kazanp bir dost kaybetmek istemiyordu;
Ragp Efendi mridi olursa aralarndaki dostluk sremezdi. eyh Efendi ise
sadece mritleri olmasndan ama hi dostu bulunmamasndan dertliydi, o da
arada bir sradan bir insan gibi konu-
98
may zlyordu. Mehpare Hanm gittiinden beri tekkesinden hi kmadan
yayordu; tekkede de yapayalnzd, hi kimseye derdini syleyemezdi.
Bir keresinde Ragp Beyle mezarlkta dolarken, bir gl koparp

kokladktan sonra, gittike beyazlap effafla-an yzne uygun den
scak ve derin sesiyle kendi kendine konuur gibi konumutu:
Dnya bir imtihan yeridir Ragp Bey, zamanla sen snflar getike,
imtihan da zorlar; ektiin ac, grdn dert artar; ka kii bu
dnyada btn imtihanlar geip okulu bitirebilir ki... Kuldan sakladn
Allahtan saklayabilir misin, o her eyi grr, o hep bizimle beraberdir,
rlplak durur ruhumuz onun karsnda, bu bize gven verir ama...
Durdu, bir zaman elindeki gle bakt.
Bazen insan Allahtan-bile saklanmak ister... Bunun gnah olduunu bile

bile... te imtihan byle zamanlarda kaybederiz.
Ragp Bey, eyhin bir derdi olduunu bu konumalardan anladnda Hasan

Efendiye, bu derdin ne olduunu sordu. Hasan Efendi ona o zaman ksk bir
sesle Mehpare Hanm anlatt, "Bir orospu koca eyhi soldurdu gitti,"
diyerek.
eyh kendi derdiyle gittike yalnzlarken, ikinci ei Hasene Hanmn

karn da gittike iiyor, Hasan Efendinin mstakbel ei olan ikinci
kzn, cce ocuunu dourmaya hazrlanyordu. 7-
Tekkede doum hazrlklar balamt. Karsnn hamilelii nedense eyhi

daha da hznl ve yalnz bir adam haline getiriyordu. Mehpare Hanmn

teninde azgnla ve gnaha dokunmutu; gnaha bu kadar yaklap da gnah
ileyememi, o gnahkr kadnn teninden gnahn lezzetini tadamam
olmak, eyhi gnaha deil nedense sevaba ve masum kadn tenine
yabanclatrmt. Gnahn yanndan gemi olmak bile eyhi gnah tutkunu
yapmaya
99
yetmiti, ama gnah da ileyemiyordu; kendi iine, gnah zlemine

kapanyor, her gece zikr salonunda yalnz bana Allaha kendisini bu
tutkudan, bu zlemden kurtarmas iin yalvaryordu. Gnah zledike
kendine fkeleniyordu ama gnah karsnda herkes gibi o da aresizdi.
Hasan Efendinin kendinden hi beklenmeyen bir feylesoflukla daha sonra
Osman'a syledii gibi, "Gnah demolu ya hi grmemeli ya <da grrse
ilemeliydi," yoksa eyh Efendi gibi 'masum bir gnahkr' olurdu insan ki
bu her eyden daha ktyd.
eyh Efendinin ayinleri her seferinde daha dokunakl ve daha cerbezeli

oluyordu, tekkenin n ayinlerin iddetiyle birlikte gittike artyor,
stanbul kadnlarnn ou bu ayinlere katlabilmek iin tekkenin nnde
kuyruk oluturuyor, ayinden nedense kimsenin anlayamad bir gnahkr

glmsemeyle kyorlard; erkeklerin gremediini, eyhin iindeki gnah
kadnlar gryordu, ama grdklerinin gnah olduunu bilmiyorlard, onlar
bunu sevabn gzellii sanyorlard. Erkekler ise eyhin ayindeki
cerbezesine tutkundular; eyhin her ayin krmz pos-tuyla birlikte uarak
ayin salonunda drt dndn ayine katlan erkekler yemin billah
anlatyorlard.
Doum yaklatka eyh sessizleiyordu, gllerle dolu mezarlkta bazen

saatlerce Ragp Beyle birlikte hi konumadan dolayor, Hali'e bakyor,
gllere dokunuyor, sonra da sanki uzun uzun konumular gibi, "te
byle," diyerek odasna, tespihine ve dualarna dnyordu. Meh-pare
Hanmn da dourmak zere olduunu Hasan Efendiyle birlikte yalnzca eyh
biliyordu tekkede, bu bilgiler onlara nasl geliyordu, bunu bilense yoktu.
Yaz balarnda bir lest birden hava karard, bulutlar birikti, gk

grlts ve imekler patlamaya balad, balklar Hali'in giriinde
deniz canavarlar grdler, Kthane'de dereler yataklarn deitirdi,
Hali'in sular kabard; harem blmnde kouturmalar artt, scak su
100
leenleri koturuldu, mritler odalarna kapanp dualara ktler, eyh
Efendi mezarlkta gllerin arasnda dolat, simsiyah salarna bir iki

tel beyaz dt, teni biraz daha effaflat, Hasan Efendinin yz biraz
daha aslp karard ve Hasene Hanm cce kzn sessizce, Mehpare Hanm
olunu lklarla dourdu. ki bebek de elifi elifine ayn saniyelerde
geldiler dnyaya; sar toz gibi bir yamur yad, toprak, ejderha derisi
gibi pul pul kabard, Osman'n tozlu odasndaki uzun macerasna iki kii
daha katld.
101
l
O dilenci deil ki, Hasanpaa Karakolunun taharrisi... Bu yokuun
civarnda grdn btn dilenciler, terziler, bakkallar Hasanpaa
Karakolunun hafiyeleridir, gelip geeni gzlerler.
Araba, dilencinin yanndan geip yokua sard; atl, yaya birok insan
yokuu inip kyordu, birbiri ardna pahal arabalar ayn ynde
gidiyordu. Arabalarn pencerelerinden iyi taranm sakallar, krmz
fesleri ve gslerini kaplayan bol madalyalar, kordonlar, srmalaryla
paalarn erevelenmi resimlere benzeyen siluetleri grnyordu; sanki
saraya arabalar renkli resimler tayordu. Hikmet Beyin arabas pa|a

arabalarnn ardndan sarayn nndeki meydanla geldi, saraya girip
kan subay kalabalnn arasndan syrld, byk kapdan geip sol
yandaki mabeyin dairelerinin -nnde durdu. Hseyin Hikmet Bey odasna
yrrken koridorda kendisi gibi gen olan mabeyin ktiplerinden Celil Beye
rastlad; veremden solgunlam yz o sabah daha da sararmt.
Ne oldu Celil Bey rahatsz msnz?
Gen adam ban sallayp elindeki kd gsterdi.
Fehim Paann jurnal ettii zabiti sryorlar, hem de Yemen'e...
Hay Allah...
Celil Bey dilerinin arasndan sylendi.
Geberemedi melun, ka kiinin hayatn mahvetti.
Koskoca imparatorlukta, srlen bir zabite acyp, onu srdren Fehim

Pahaya yksek sesle 'melun' diyebilecek birine rastlanacak tek yer belki
de saray mabeyinliiy-di; Padiaha sadk paalarn mlkiye mezunu, dil
bilen ocuklarnn ounluu oluturduu mabeyinde garip bir hrriyet

vard; belki de" kendilerini Padiaha ok yakn bulduklarndan bu gen
insanlar sarayn iinde hi ekinmeden jurnalcileri ve paalar
eletirirlerdi, aralarndan hibirine de bir ey olmazd. Hikmet Beyin
alt ksmdaki genler sarayn dier blmlerinde alanlardan
103
Hseyin Hikmet Bey, herkesin dikkatini eken arabasyla Yldz Yokuuna

dnp kedeki dilencinin nnden geerken her zaman olduu gibi dilenciye
biraz kzgnlkla biraz da alayla bakt. Her seferinde partal esvaplar
iindeki bu dilencinin nnde durup "senin kim olduunu biliyorum" demek
istiyordu. Saraydaki grevine ilk balad gnlerde birka kez arabay
durdurup ke banda yapayalnz duran bu zavall dilenciye, gzlerindeki
sevinci grebilmek iin yklce sadakalar vermiti, adam her defasnda
minnetten ok kmsemeye benzer bir glmsemeyle kabul etmiti
sadakalar. Bir gn, mabeyindeki arkadalaryla konuurken, yokuun
banda grd 'garip' dilenciye verdii sadakalardan sz edince,
saraydaki btn mabeyin odalar gibi duvarlar krmz kadifeyle kapl,
ssl odada kahkahalar patlamt.
lahi Hikmet Bey, sen o dilenciye sadaka m veriyorsun?
Hikmet Bey, herkesin bildii bir eyi bilmeyerek, yalnzca

bilgisizliinden dolay aptal durumuna den insanlarn duyduu sknty
duyup suratn asarak, "Ne var bunda, siz dilenciye sadaka vermez
misiniz?" demiti.
Burundan skma gzl sayesinde, yirmi iki yanda olmasna ramen otuz
beinde gsteren Sabit Paazade Ali Kenan Bey, gzl gibi yznn
ayrlmaz bir paras olan kmseyici glmsemesiyle "Aman moner,"
demiti.
102
ok farklydlar; bu blmden pek jurnal kmazd, ksa da tek tuk; geri

Padiah buralarda konuulanlar bilirdi ama ounluu edebiyatla uraan,
Avrupa'y bilen bu genlere dokunmazd. Onlarn sadakatinin gvencesi
babalaryd; babalar sadk olduu srece, genler de eletirilerini
sarayn dna tamadka, bu hrriyetten yararlanrlard, biraz da
'aileden biri' gibi davranlrd onlara. Padiah ounu ta bebekliinden
tanrd ve bu genler her gn bin bir entrikaya, srgne, kyma ahit
olduklar bu sarayn iinde kendi durumlarn hi garipsemeden yaarlard.

Hikmet Bey, ayakst Celil Beyle konuup Fehim Paaya biraz sylendikten
sonra odasna gidip kendisine bir sabah kahvesi syledi. Kahvesini
ierken, bir zenci hizmetkr girdi odaya.
Hikmet Beyefendi, zzet Paa hazretleri sizi emrediyorlar efendim.
Hikmet Bey, kahvesini bitirmeden kalkt, zenci hizmetkrla birlikte

binadan ktlar, mabeyin dairelerinin kar tarafndaki kk kkte
alan zzet Paann yanna gittiler. Paa, alma masasnn arkasndaki
dner maroken koltua bada kurup oturmu, Kuran okuyordu, Hikmet Beyi
grnce Kuran masann stne brakt.
Buyrun Hikmet Bey olum, naslsnz.
Duacnzm paam.
Mahdum bey nasllar?
Ellerinizden per efendim.
Hikmet Bey, imdi ltfen hariciye nazr paaya gidiniz, kendileri bugn
hasta olduklar iin Ayazpaa'daki konanda; kendisine Padiahmz
Efendimizin selamlarn syleyin. Dn akam, Fransz sefir-i kebirinin
konanda Rus, Alman, ngiliz, Fransz sefirleri toplanp konumular,
sefirlerin ne konutuklarn sorunuz; Padiahmz efendimiz hemen renmek

istiyorlar.
Bastne paa hazretleri.
104
Hikmet Bey, zzet Paann yanndan ktktan sonra odasna dnd,
arabasn hazrlatt, biraz nce trmand yokutan aaya inmeye
balad. Sa taraftaki bo arsalar-da askerler talim yapyordu, yokuun
altnda dilenci her zamanki yerinde duruyordu. Hikmet Bey, arkasna
yaslanp bir sigara yakt, ne zaman yalnz kalsa ayn eyi dnyordu:
Geceleyin lohusa yatanda yatan karsnn, kendisiyle Matmazel Helen'in
sevimelerini seyretmesini; Mehpare Hanm hem seyrediyor hem de Hikmet
Beyin her yaptn sylemesini istiyordu, grdklerini bir de kocasnn
azndan duymak heyecann arttnyordu.
imdi ne yaptnz syleyin.
Bacaklarn okuyorum, yava, yava yukar doru kyorum.
imdi ne yapyorsunuz?
Kasklarn pyorum.
imdi ne yapyorsunuz?
imdi yavaa yaklayorum...
Matmazel Helen, Hikmet Beyin karsyla sevimesinde nemsiz bir arat,

eer kars seyretmese Helen'le se-vimezdi bile; heyecan veren, onu
ldrtan Helen'in vcudu deil, karsnn seyretmesi, ona emirler
vermesi, yaptklarn anlattrmasyd. Sevimeye katlan nc vcut
karkoca arasndaki su ortakln dolaysyla da ak pekitirmeye
yaryordu yalnzca; su iliyorlar, birlikte suu paylamann tadna
varyorlard. Sevimenin, masumiyetten uzaklatka daha ok zevk
verdiini, sula zevk arasnda inanlmaz bir iliki olduunu
kefediyorlard, hibir ey su kadar keyif verici deildi; sululuk
onlar masumlarn dnyasndan kopartyor ve birbirlerine daha ok
ya-knlatryordu.
Hikmet Bey hl utangaln yenemiyordu, geceleri kendini yaptklarnn

heyecanna brakabiliyordu ama sabahlar, gn aydnlanp gnahn klar,
yerini sabahn plak aydnlna braktnda, geceleyin yaptklarndan
105
belli belirsiz bir rahatszlk ve tedirginlik duyuyor, Matmazel Helen ve

karsyla kahvaltda karlatnda birka dakika ikisinin de yzne
bakamyordu. Mehpare Hanm ise her sabah, ayn alayc glmsemeyle ayn
sradan soruyu, Hikmet Beyin btn bedenini ve ruhunu sarsarak soruyordu.
Bu sabah naslsmz Hikmet Bey?
Matmazel Helen'in yznde de ayn Mehpare Hanmn yzndeki ifade

oluyordu, birbirlerine benzemiyor-lard ama sabahlar glmsemeleri
tpatp aynyd. O da ayn ses tonuyla konuuyordu.
Bonjour Hikmet Bey... Naslsnz bugn?
Geceleri, kendisiyle kars arasnda bir su ortakl

olduuna inanp bu suun zevkini yayordu ama sabahlar kendisinin dlandn ve iki kadn arasnda bir su ortakl kurulduunu dnyordu; geceleri de sabahlan da
suun oda Mehpare Hanmd; gece biriyle sabah bryle ortak oluyordu. in garibi kadnlarn arasndaki bu'
garip benzerlik ve birliktelik de Hikmet Beyi hem tedir-

gin ediyor hem heyecanlandryordu. Konakta geirdii
her dakika, sabah kahvalts, akam yemei, yemek sonras, yatak odalar, her an ya sevimeyle^ya da sevimenin
glgesiyle doluydu; birlikteyken baka hibir ey dnmyorlard. Yeni doan bebekle bile ok fazla ilgilenmiyorlard, bebekle en ok Mehpare Hanmn yana varan kz ilgileniyor, kk olana sanki kendisi byk bir
kadnm gibi davranyordu.
Arabacnn, "Geldik efendim," diyen sesiyle toparlanp arabadan indi.

Konakta hi bekletmeden hariciye nazr paann yanna aldlar kendisini.
Yal nazr boazna kadar ilikli, siyah bir redingot giymiti; st beyaz
uzun sakalyla bir nazrdan ok inzivaya ekilmi bir manastr papazna
benziyordu. Saraydan gelen haberin ne olduunu renmek isteyen nazr
selamlama fasln ksa kesti.
Padiah Efendimizin bir emri mi var Hikmet Bey?
106
Hikmet Bey hafife ksrd.
ehriyari hazretleri selamlarn gnderdi paa hazretleri; dn akam

Fransz sefirinin konanda, Fransz, ngiliz, Rus ve Alman sefirleri bir
araya gelmiler, ne konutuklarn merak ediyorlar.
Nazr Paa, yle bir i geirdikten sonra kendini tutamayp sylendi.
Ben nereden bileyim Hikmet Bey, sefirleri arp dn akam ne

konutunuz diye soracak halim yok ya...
Sonra sakaln svazlayp kendi kendisiyle alay eder gibi glmsedi;

glmseyiinde, Hikmet Beyin iini szlatan bir aresizlik vard.
Aslnda Padiah Hazretleri de benim bundan haberim olmayacan bilir

ya, mahsus yapyor; yarn sizi gene gnderip unu unu konutular diye
bana bildirecek, yani bizim bir ii beceremediimizi yzmze vuracak.
Hikmet Bey buna gerekten at.
Padiah Hazretleri nereden bilsin nazr hazretleri?
Rus elisinin tercmanna her ay bin altn ben de-sem, ben bilirdim
Hikmet Bey, Padiah Hazretleri dedii iin olup biteni o biliyor, biz
ondan reniyoruz.
Hikmet Bey buna daha da at.

Rus elisinin tercman, Padiahn casusluunu mu yapyor?
Nazr Paa, bu sefer de Hikmet Beyin saflna gld.
Ne sandnz Hikmet Bey olum, sadece Rus elisinin tercman m; bizzat

Avusturya sefiri de her ay maan saraydan alr, Padiaha malumat verir.
Hikmet-i hkmet, devlet ilerine akl sr ermez, bunca yldan sonra ben
bile bazen olup bitenlere ayorum; siz gensiniz, benden de ok
aarsnz, daha neler grecek, neler duyacaksnz, bin yldan beri bu
ehir herkesi artr; insanlar deiir, bu ehirde olup biten
tuhaflklar deimez.
Hikmet Bey, Nazr Paann ikram ettii kahveyi alelacele iip konaktan
ayrlarak saraya dnd, zzet Paann
107
huzuruna kp, 'Nazr Paann sefirlerin ne konutuunu bilmediini ama

aratracan sylediini' bildirdi. zzet Paa, omuzlarn silkip, "Hh!"
dedi.
Ne aratracak... Yarn ne olup bittiini gene Padiah Hazretlerinden

renecek; bazen Padiahmz efendimiz iin ne kadar da zlyorum, bu
kertede akll bir insan ne kadar da kabiliyetsiz insanlarla evrilmi,
Padiahmz olmasa bir gnde dalr bu imparatorluk.
Hikmet Bey, z2et Paann konuma tarzndan hariciye nazrnn hakl

olduunu anlad, kendisini nazr paaya bir ey renmesi iin
gndermemilerdi, nazrlarna kendisinin hepsinden daha akll olduunu
sk sk kantlamaktan holanan Padiah, hariciye nazryla alay etmek, onu
kmsemek, aslnda bir ie yaramadn yzne vurmak iin gndermiti
kendisini.
izzet Paann yanndan ktktan sonra, mabeynin eskilerinden olan Ali

Nail Beyin yanna gitti, olup biteni anlatt.
Ali Nail Bey siz benden ok daha tecrbelisiniz, niye nazrlarn

aalyor Padiah Hazretleri.
Hikmet Bey, Padiah Hazretleri, naizane kanaatim btn nazrlarndan

daha zekidir, her zeki insan gibi zeksnn haracn ister; bir de
kanaatim, Padiah Hazretleri cennetmekn atalar gibi imparatorluu tek
bana ynetmek ister, daha dorusu padiahlarn lkeyi tek bana

ynetmesi gerektiini dnr. Amcalarnn bir darbeyle devrilip
merutiyetin kurulmu olmasn da hazmedemez; bugn geri o gnk artlar
ok deiti ama bence gene btn devlet memurlarndan gizli gizli
almaktan holanr Padiah Efendimiz, hepsini mstakbel bir darbeci gibi
grr, onun iin hepsini bask altnda tutar; bazen bir nianla, bazen bir
bala bazen de byle hakaretle ezer onlar.
Tuhaf ey... Byle bir hariciye nazr Memalik-i Osmani'nin

menfaatlerini yabanc sefirlere kar nasl mdafaa eder?
108
Ali Nail Bey gld.
Hariciye nazr neyi mdafaa edecek a Hikmet Beyim, sefirlerle Padiah

Hazretleri bizzat halleder meseleleri... D politikay, paalarn ve
valilerin tayinlerini bizzat kendisi yapar, bu eyi baka hi kimseye
brakmaz. Hem unutmaynz ki, Padiah Efendinizin devr-i iktidarnda tek
kar toprak kaybetmedii, memleketi savalarda perian etmedii de bir
gerektir; bana sorarsanz kendisine merutiyetten miras kalan Balkan
Sava belasn da pek mahirane savuturmutur. Memleketin gcn en iyi
Padiah Efendimiz bilirler ve o gc de en iyi ekilde ustaca
pazarlklarla pek iyi kullanmlardr.
Gene de ben pek utandm, nazr paaya kar pek mahcup oldum.
Size ne Hikmet Bey.hem kul ksmnn mahcubiyeti Padiah Hazretlerini

neden alakadar etsin. Memleket meselelerinde, Padiah Hazretlerinin
emirlerindeki kul ksmnn ahsiyat bir kymet tanmaz; siz byle eylere
aldrmaynz, Nazr Paa hazretleri de aldrmamtr zaten.
Hikmet Bey, 'kul ksmnn ahsiyatnn bir kymet tamadn' zaten

biliyordu ama bunun bu kadar aka yzne vurulmasndan da pek
hazzetmiyordu. Padiaha ya da padiahla kar isyan etmek elbette
aklnn ucundan bile gemiyordu ama gene de kullarn da ahsiyatn
koruyabilecek bir dzen istiyordu, bu dzenin nasl bir ey olacan ise
hi dnmyordu, onun itiraz kendisine yaplan muameleyeydi; yoksa
bakalarna ne yapld onu pek de alakadar etmiyordu; geri kendisine
yaplan da eve gidince unutacakt nasl olsa.
O gn leden sonra bir baka i iin zzet Paann
dairesine yeniden gitti, odadan kaca srada ieri Fehim
Paann adamlarndan biri girdi. zzet Paa geleni grnce,
<onumay. kesip Hikmet Beye, "Siz gidebilirsiniz," dedi,

sonra grrz."
109
Hikmet Bey odadan karken kulana bir 'Fuat Paa' laf arpt, olup
bitenleri bilmiyordu ama Mir Paann bana gene bir oraplar rldn
hissetti. Gerekten de Fuat Paa hakkndaki jurnaller sklamt,
zellikle evinde yapt saz lemlerinin zerinde duruluyor, bu lemlerin
aslnda ayaklanma toplantlar olduu her jurnalde bir daha
vurgulanyordu.
Jurnaller, Fuat Basann da kulana geliyordu. phelerin gzlerden uzak

bir yerde oturmasndan kaynaklandn sanan Fuat Paa bu sylentileri
kesebilmek iin stanbul tarafna tanmaya karar verdi. Adamlarn
gnderip bir kk aratt, ehzadeba'nda paaya uygun, geni baheli,
byk bir konak bulundu. Fuat Paa, Padiaha bavurup ehzadeba'na
tanmak iin msaade rica etti, her trl hareketten phelenen Padiah
bu izin isteinden de kukuland, izni verdi ama Fehim Paann
jurnallerine de daha ciddiyetle bakmaya balad. Mir Paann
ehzadeba'na tanmas zerine bu sefer de jurnallerde, 'Fuat Paann
ayaklanma hazrlklarn tamamlamak zere olduu, ayaklanmay yakndan

kontrol edebilmek iin stanbul tarafna tand' sylenmeye balad;
artk Fuat Paa her hareketiyle biraz daha skyordu, asl astar
olmayan bir dedikodu tekrarlana tekrarlana ciddi bir pheye dnyor,
payitahtta Padiaha en sadk paalardan biri olan koskoca Mir takip
edilen bir zanl haline geliyordu; bunu hissettike Fuat Paann da fkesi
artyor, asab bozuluyordu. Her ihtimale kar evde yapt saz lemlerini
de kesti, evden kmaz oldu. Bu sefer de, "Ayaklanma hazrlklarn
tamamlayan Fuat Paa, dikkatleri ekmemek, apansz baskn vermek iin
ortadan ekildi," dedikodular
yayld.
Fehim Paa hem bu jurnalleri yazdrp Padiaha gnderiyor hem de adamlar

vastasyla bu dedikoduyu evreye yayyordu; Mir Paann adamlarnn bu
dedikodular duyunca bunlar syleyen insanlarla kavgalar karmas,
110
paalarn mdafaa etmek iin dvmeleri de Mir Paann aleyhine
oluyordu. Dedikodu ve jurnal tezgh yle bir dokunmutu ki Fuat Paann
kurtulmasnn imkn yoktu, nasl srklendiini anlayamadan bir tuzan
iine srklenmiti, kurtulmaya abaladka batyordu.

Dmanlar artk son darbeyi vurmak iin hazrlanyorlard, ne eski
kahramanlklar ne halkn sevgisi Fuat Paay kurtaramazd; tam aksine o
kahramanlk ve halkn sevgisi imdi aleyhine oluyordu; her gn okuduu
jurnallerden etkilenen Padiah, halkn sevgisinin Fuat Paay daha
tehlikeli bir dman haline getirdiini dnyordu.
Bir keresinde izzet Paaya da durumdan yaknmt.
Gryor musun zzet, kendimize en yakn bildiimiz paalar bile ne

komplolar kuruyorlar, Padiahlarna hainlik ediyorlar, bir de bana
vesveseli diyorlar. te her ey ortada, vesveseli olmayaym da ne
yapaym, en yaknlarmz bile hainlik ediyor, babo mu brakaym onlar,
ceddimizden bize miras olan bu taht sahipsiz mi kalsn, memleket
maceraclarn eline mi dsn?
Padiahn byle aktan aa ikyet etmesi meselenin olgunlatn

gsteriyordu; zzet Paa hemen Fehim Paaya haber gnderip Miri biraz
daha sktrmasn syledi. Fehim Paann kabadaylar, Mirin konann
etrafn sarmlard, ehzadeba Camiinin avlusuna iskemleleri atp
ftursuzca kona gzlyorlard, her keye de birer ikier hafiye
yerletirmilerdi. Fehim Paa da ak bir arabann iinde iki kez konan
nnden gemi, Miri bu ak meydan okumayla iyice kzdrmt; Fuat
Paa, bir olaya sebebiyet vermemek iin bu kkrtmalar grmezden
geliyor, kendine bal subaylar da konan civarnda dolamamalar iin
uyaryordu; u sralarda kacak bir olayn kendi aleyhine olacan

seziyordu.
Bir gn Mirin ktibi Avnullah Bey, Babli'deki cilti Nasrullah

Efendiye verilmi kitaplar almalar iin konan iki uan gnderdi.
Uaklar ciltlenmi kitaplar
111
paket ettirip aldlar. Kestirme olsun diye, bol yeldirmeli taral

tazelerin, mevlit okutmak iin caminin mezziniy-le pazarla gelen yal
kadnlarn, tra uzam isizlerin, namaz vaktini bekleyen ihtiyarlarn,
kulara ekmek krnts atan aylaklarn topland caminin avlusundan
getiler; tam camiden karken Fehim Paann adamlar uaklarn evresini
sarverdi.
Ne var bu paketlerin iinde?
Bir tuzaa dmek zere olduklarn fark edemeyeji uaklar, paalarna

duyduklar gvenin gururuyla adamlara aldrmayp terslediler.
Size ne? Gidin yolunuza!
iinde bomba m var, ne var, ap bakacaz.
Fehim Paann olay kartmak iin emir alm olan adamlar paketlere
yapmlar, ekiyorlard; uaklar da paketleri brakmamak iin
aslyorlard. Caminin kapsnda bir hareketlenme olduunu gren evredeki
hafiyeler de kalabal omuzlayarak, koa koa gelmilerdi; iki uan
evresini saranlarn says onu gemiti. ki uak da salam yapl, zel
seilmi adamlard ama kendilerini kuatanlar ok kalabalkt, sonunda
hafiyelerden biri uaklarn elindeki paketlerden birini kapp, Fehim
Paann hafiyelerinin oturduu ehzadeba Karakoluna doru komaya
balad. Paketi kaptran uak da kalabaln elinden kurtularak, hafiyenin
peinden koup eteine yapt. Hafiye paketi yere atp dnerken
revolverini de ekmiti, hi duraksamadan ate edip ua omuzundan vurdu;
vurulan uak da yarasna aldrmadan saldrmasn ekip hafiyenin kulan
yukardan aaya budayp drd. Silah sesini duyan br hafiyeler de
silahlarn ekip, "ldrn Padiah hainlerini!" diye bararak rastgele
ate etmeye balaynca, uaklar da saldrmalar brakp tabancalarna
davrandlar. ehzadeba bir anda sava alanna dnd; Na-gantlar,
Parabellumlar, revolverler patlyor, korkan gen kadnlar ayaklar
araflarna dolanarak lk la kaABC Amber LIT Converter http://www.processtext.com/abclit.html
112
maya urayor, yal kadnlar korkuyla barp sanki atmada onlar
vurulmu gibi duvar diplerine ylyor, aylaklar bir duvar arkasna
saklanmaya alyor, naralar, kfrler, Allah akna yapmayn yakarlar
caminin ta duvarlarnda yanklanarak sokaa yaylyor, silah seslerinden
rken araba atlar kineyerek aha kalkp arabalar oraya buraya
arpyorlard. Fuat Paann konandan grltleri duyan iki kii de
tabancalar ellerinde koarak geldiler.
Gelen iki kiiyi gren hafiyeler konaktan bakalarnn da geleceinden

korkup tabancalarn havaya skarak kamaya baladlar, bir yandan da
baryorlard.
Kan, ihtilal oluyor.
htilal yapyorlar.
Bir anda herkes kam, 'ihtilal oluyor' bartlar drt bir yan
tutmu, sokak boalvermiti. Fuat Paann adamlar yaral uaklarla
paketleri toplayp konaa girdiler.
Fuat Paa olanlar duyunca derhal ehzadeba Karakolunun bakomseriyle

bir cerrah artt, o arada olanlar anlatan bir telgraf yazp saraya
ekilmek zere ktibiyle Babli telgrafhanesine gnderdi. Olaylar duyan
Fehim Paa ise 'demiri tavnda dvmek' iin hemen saraya koup Padiahn
huzuruna kmt.
Allah, efendimize uzun mrler ihsan etsin, saye-i ahanenizde ihtilali

bastrdm, fakat o deli Miri ele geiremedim, yoksa onu da orada
tepeleyecektim.
htilal szn duyan Padiahn yz sararverdi.
Hadiseyi btn tafsilatyla anlatn.
Efendimiz, Fuat Paann hali harektndan haddizatnda epeydir phe

ettiim iin konann civarn tarassut altna aldrmtm. Bugn leden
sonra paann adamlarnn konaa bomba paketleri tadn gren memurlar
adamlar tevkif edip bombalara el koymak istemiler; lakin vaziyeti
pencereden seyreden Fuat Paa derhal prsi-
Kl Yaras Gibi
113/8
lah adamlarna emir vermi, adamlar konaktan karak memurlara hcum

etmiler, bu arada civardaki halk da ihtilale kkrtyorlarm.
Memurlarn cansiperane mcadelesi sonucunda halk datlm, Fuat Paann
adamlar da konaa kadar pskrtlm, maalesef bu msademe srasnda
memur yaralanm.
Padiah elindeki bastonu hafif hafif yere vuruyordu.
Pekl, bun cret edenler yakalandlar m?

Fehim Paa duralad.
Hi phe yok Padiahm, mamafih henz kati raporu almadm ama...
O srada ieri Arap zzet Paa girerek elindeki kd masann zerine

brakt.
Padiah azarlayan bir sesle sordu.
Nedir o?
imparatorluun en gl adamlarndan biri olan zzet Paa, btn azametini

Padiahn odasnn kapsnda brakr, Padiahn yannda bir tr soytar

gibi davranrd. Padiahn gvenini, soytarl bile rahata kabullenen
ball sayesinde kazanm, bu soytarlktan hi vazgememiti.
Azarland zaman da hemen susar ama Padiahn yumuadn hisseder
hissetmez gene ayn soytarca tonla konumasn srdrrd. Padiahn,
yeryzndeki hemen hemen btn iktidar sahiplerince bulunan bir soytarya
sahip olma ihtiyacn tatmin ediyor, bu soytarnn birok insann hayatn
yok edebilecek kadar gl olmas ise Padiahn gururunu daha da
okuyordu.
Allah mr- ahanenizi mzdat klsn, aciz kulunuzun mrn sizinkine

eklesin, dmanlarnz kahhar ismiyle kahretsin... Ne olacak, ihsana gark
ettiiniz nankrlerin ihaneti... Bu koca aslan olmasayd bugn neler
olurdu kimbilir?
Padiah, zzet Paann getirdii kd ap okudu, Fuat Paann ektii

telgraft. Padiah telgraf okuduka yz daha ok aslyordu.
114
r
Karsndaki adamlara bakt.
Lakin Fuat Paa sizin gibi sylemiyor.
Sesinde karsndaki adamlara inanmadn gsteren, ar ve sulayc bir

karanlk vard; ihtilal iddias onu endielendiriyordu ama bu iddiann

bykl iddiay ortaya atanlardan kukulanmasna da yol ayordu. Garip
bir yaps vard zaten; birok vesveseli insan gibi o da, ortada ciddi bir
sorun yokken her eyden phelenir, her tan altnda bir bela arar, her
yerde dmanlar, dertler grr ama ciddi bir sorunla karlanca birden
soukkanl, dirayetli hatta cesur bir adam olurdu. Korkulacak bir ey
olmad zaman korkan, korkulacak olaylar karsnda ise cesur davranan,
tuhaf bir tabiata sahipti. Reit Paa daha sonra Osman'a, "Eer korkulacak
zamanlarda gsterdii cesareti ve basireti, korkmamas gerektii
zamanlarda da gsterebilseydi belki de btn tarihimiz baka trl
olacakt," demiti.
Padiah, bastonunu yere vurarak azarlayc bir sesle konutu:
Siz kabilirsiniz, meseleyi bizzat tahkik edeceim.
kisi sklm pklm dar knca Padiah, sarayn Fehim Paadan sonra
gelen en nemli hafiyelerinden Kabasakal Mehmet Paay ard.
Neredesin paa, taht alp gitseler haberiniz olmayacak, bak neler olmu
ehzadeba'nda.
Haberimiz var sultanm, mtemmim malumat almadan zat ahanelerini

rahatsz etmek istemedim, ben de birazdan arz edecektim...
Neyse, neyse, imdi halkn arasna daln, bakalm halk ne diyor bu

olay hakknda; sen de bizzat ehzadeba-'na git, oradakilerle konu,
karakola sor, ne olduysa aynen bilmek istiyorum, hem de derhal.
Kabasakal Mehmet Paa prtela ehzadeba'na gidip olay yerinde tahkik

ederken, ayr ayr kanallardan saraya jurnaller yamaya balamt. Btn
jurnaller Fuat Paa-115
nn hakl olduunu gsteriyordu. Kabasakal Mehmet Paa da ksa bir sre

sonra geri dnmt; olay Fuat Paann anlatt gibiydi, halk arasnda
bir heyecan dalgas esip gemiti, insanlar Fuat Paay destekliyor, onu
hakl buluyordu
Ortada ihtilale benzer bir olay olmad anlalyordu. Zaten Padiah da

daha bandan itibaren yle tahmin etmiti ama Padiahn^canm skan
yalnzca bu olayn kendisi deildi, Fuat Paann saraya gnderdii
telgraft asl can skc olan.
Fuat Paa, telgrafnda dorudan doruya Padiah suluyor, Fehim Paa

iin, "Sizden cesaret almasa bu ilere cret edemez" diyordu; hele
telgrafn bir blm vard ki, bu satrlar yazmak, belki ihtilal
kartmaktan bile daha ktyd Padiahn gznde. Fuat Paa, "O melunun bu
gibi harekt bugne kadar olduu gibi yine msamaha ile karlanacak ise
hi olmazsa bundan sonra can ve mallarn bu haydudun taarruzundan
muhafaza etmek ve icabnda mdafaai nefseylemek hususunda icap
eden<tedbiri almalar iin ahalinin bunu bilmesi ve ona gre hareket
etmesi elzem olduunu alenen ve resmen ilan lazm geliyor," diyordu.
Halkn Fehim Paann errinden kurtulmak iin silahlanmas bile

gerekebileceini sylemekten ekinmeyen bu sert bakaldr telgraf,
aslnda birok bakaldrda olduu gibi bir snma isteini de gizliden
gizliye ieriyordu. Fuat Paa Padiaha ektii bu sert telgrafla Fehim
Paann azgnlklarna kar kendisinin korunmas isteini, kendi kahraman
gemiine, dillere destan cesaretine ve deli paa hretine uygun biimde
dile getiriyordu. Padiah, 'Deli Mirin' dilinden anlamaz deildi, birok
yldan beri herkesle ve her eyle kavga edip dmanlarn oaltrken her
kavgada Padiaha biraz daha balanp biraz daha sndn biliyordu;
deliliklerine ses karmamas ve ho grmesi de bunu bilmesindendi, ama bu
son telgrafta Fuat Paa
116

yapmamas gereken bir ey yapm, mektupla gndermesi gereken mesaj
telgrafla gndermiti; telgraf eken, okuyan, aktaran herkes, Fuat
Paann sert szlerinden haberdar olmutu. Fuat Paa snmak isterken ele
gne kar da kahramanln yaldzlamaktan holanyordu; Padiahn
kzd da buydu. Bu kahramanlk gsterisinin nereye kadar uzanacan tam
kestiremiyor, ak bir telgrafla dile getirilen bu gsteriin yarn nasl
bir biimde ortaya kacan bilemiyordu. Fuat Paay hem seviyor, hem
deliliinden ekiniyor, hem kendisine snmak istemesinden holanyor,
hem de byle kendisiyle uluorta konuulan bir Padiah olmaktan
sinirleniyordu. DeL Mir, Padiah zor bir duruma sokmutu.
Kabasakal Mehmet Paay ard yeniden.

Akam karanlnda--Fuat Paann konana git,
kendisiyle gr, selam ve sevgilerimi syle, vakay bir de
onun azndan dinle ve ne yap yap, onu saraya gelip olanlar bir de bana anlatmas iin ikna et.
Kabasakal Paa, Fuat Paann konana vardnda, konak hl olayn

heyecann yayordu: Doktorlar yarallarla ilgileniyor, polisler etrafta
dolayor, savclar soruturma yapyor, kaymakamlar Mir Paay
yattrmaya urayordu. gnden beri souk algnl yznden evinden
kmayan M$ir, gecelik entarisinin stne geirdii krkle emirler
veriyor, bana dert aacan sezdii olaydan kurtulabilmek iin gerekli
btn tedbirleri almaya, bir szntya yer vermemeye abalyordu.
Bu olayda hakl olduunu bilmesine ramen ruhunda bir arlk,

hastalyla daha da artan bir sknt vard; gl olmak isteyen ve gl
biri gibi davranan, bunu, bu gc artk benimseyip bir gerek olduuna
kendi kendine inandracak kadar uzun sre tekrarlayan birinin, birdenbire
aslnda o kadar da gl olmadn hissetmesinin skn-tsyd bu ve
aresi de yoktu.
117
Her seferinde bir baka g gelip kendisini sktryordu, Mir belki de

ilk kez o gn, o kargaa arasnda Padiah devirmeyi kafasndan geirdi
ama bu dnce onu korkuttu; olacaklardan, Padiahn kendisini
cezalandrmasndan ya da ldrlmekten deildi korkusu; bunca zaman doru
bilip, kabullendii Padiaha sadakat anlayn bu dncenin
atlatmasmdand. Sadakat, benliinin ylesine nemli bir ksmm kaplyordu
ki, Padiaha bakaldrmay dnmek kendi benliini, kendisini inkr etmek
manasna geliyordu. Bu dnceyi hemen karmak istedi aklndan, ama gene
de aklnn bir kenarna bu fikrin yerlemesine engel olamad.
Kabasakal Mehmet Paa, Miri bu kark dncelerin ortasnda yakalad,

uzun uzun sayglarn sunduktan sonra Padiahn selamn iletti.
Padiah Hazretleri hastalnz duydular, pek zldler, shhatiniz

hakknda malumattar olmak arzu ettiler.
Allah Padiahmza shhat versin, bizimkisi mhim bir ey deil, Fehim

rezilinin kopuklar olay kartnca mecburen kalkp bu halde selamla
getim.
Olanlar duydum paam, ok zldm, Padiah Hazretleri de ok zld,

adamlarnza saldranlarn yakalanmasn emretti. Arzu ederseniz siz de
saray- hmayuna terif edip Padiah Hazretlerine olay bizzat anlarsanz,
efendimiz de olanlar sizden dinlemekten memnun olurlar, hem de
mnafklarn yalanlar uydurmasna imkn
vermezsiniz.
Fuat Paa phelendi, Kabasakal Mehmet Paann azm arad.
O zaman bekleyin, hazrlanaym, saray- hmayuna birlikte gidelim.
Nasl emrederseniz paam ama bu acizin kanaatini sorarsanz sizin yalnz

gitmeniz daha uygundur, birlikte karsak bin trl yalan uydururlar,

yanl anlalr.
118
Kabasakal Paann szleri Mir Paaya gven verdi, saraya birazdan
geleceini syleyip misafirini gnderdi.
Kabasakal, Fuat Paann saraya geleceini haber verince Padiah, Fuat

Paann nasl davrandn, neler sylediini inceden inceye sordu; ne
yapacana karar veremiyordu. Olaylarn kendisini de srklediini biliyor
ve bu srklenii nlemeden, aksine isteyerek kendini bu akntya
brakyor, daha nceden kafasnda bir zm oluturmadan ani bir karara
varmay bekliyordu. Kmsedii kul tayfasndan ok azna sevgi beslerdi,
bunlardan biri de bu Deli Mirdi, bu olayda suu olmadn da biliyordu
ama bu paadan iten ie bir rknt de duyuyordu. Fuat Paann kaderini
etkileyecek olan da bu rkntyd, nk btn hkmdarlar gibi Padiahn
kararlarn sevgi deil korku belirliyordu, ayrca ekilen o telgraf da
vard ortada. Bastonuyla biraz daha oynadktan sonra bir daha sordu. .
Saraya geliyor mu?
Geliyor Padiahm.

imdi bu deli, evimizde bir olay karmasn.
Sarayndan daima 'evim' diye sz eden Padiahn bu sualini Kabasakal Paa

melunca bir suskunlukla karlayp, cevap vermedi, yattrc bir s.z
sylemedi.
imdi hemen haber gnderin, zaptiye nazr, harbiye nazr, dahiliye

nazn, eyhlislam efendi gelsinler, muhafzlar da her ihtimale kar
tedbir alsnlar.
Fuat Paa khyasyla birlikte saraya geldiinde Padiahn artt heyet

de gelip bir salonda toplanmt, Fuat Paay Arap zzet Paann odasna
aldlar. Mir Paann khyas da arabann iine uzanp, pencereden
sarayn bah-resinde neler olduuna bakyordu. Gecenin o saatinde saraya
arka arkaya arabalar geliyor, muhafzlar sarayn evresinde dolayor,
atl subaylar devriye geziyor, bahede yanan mealelerin altnda uzun
tfekli Arnavut silahrle-rin kalabalk glgeleri bir topiap bir
dalyordu. Biraz
119
sonra bir subay gelip arabann kapsn at, khyaya bakt.
Siz konaa dnn, Fuat Paa hazretleri bu akam sarayda Padiahmzn

misafiri olacaklar.
Khya, paay sarayda brakp konaa dnd.
Fuat Paa da zzet Paann krmz kadife duvarl odasnda dolaarak

Padiahn kendisini artmasn beklerken, aklndan syleyeceklerini
hesap ediyordu. O srada kap -ald, Arap jzzet Paa ieri girdi; Deli
Mirden mmkn olduu kadar uzak durmaya dikkat ederek, memnuniyetini
gizlemeye alan ama gene de st perdeden bir sesle konutu.
Padiah Hazretleri olanlar bana anlatmanz rica ettiler, ben

kendilerine malumat arz edeceim.
Padiahla konuacan sanrken karsnda Arap zzet Paay,

imparatorluun en byk hrszn grmek, ona hesap vereceini duymak, bu
akam sarayda sakin durmaya karar vermi olan Fuat Paann sinirlerini
allak bullak etti, zor tuttuu fkesi patlayverdi, izzet Paann stne
bararak saldrd.
Def ol nabekr, haddini bilmez sefil! Gebertirim seni kara papaz!
zzet Paa kendini dar atp koa koa Padiahn huzuruna gitti.
Fuat Paa kulunuz ifade vermeyi reddediyor efendimiz.
Padiah kararn o anda verdi.
Nazr paalarla eyhlislam efendi hep birlikte Fuat Paann ifadesini

alsnlar, muhafzlar odann kapsn tutsun, ifade vermeyi reddederse
tevkif etsinler.
O tek cmleyle Fuat Paann kaderi belirlenmiti, arta bal olarak da

sylense, bir paa iin 'tevkif edilsin' sz Padiahn azndan ktktan
sonra artk o paa hibir zaman eski hayatna dnemezdi. Elli metre tede
krmz kadifelerle kapl bir odada tek bana oturan Mir ise o
120
anda hayatnn deitiini, kendisi iin bireylerin bittiini, bir tek
cmlenin insann btn hayatn deitirdiini bilmiyordu; her zaman
olduu gibi, kaderi deitirilen insan, kaderin deitii n grememiti.
lleriyle konutuu btn o geceler ve gnler boyunca Osman hep buna,

insanlann kaderlerinin deitii n bilmemelerine taklmt. Hayat

darbesini indiriyor, darbeyi yiyen ise darbenin indiini epeyce sonra fark
ediyordu, kaderin deitii anla kaderi deien insann bunu fark ettii
an arasnda geen zaman dilimi Osman'a, insan hayatnn en trajik ve
rktc paras olarak gzkyordu. Gelecek, insann nnde uzanan ve
iinde sakl olanlarn gzkmedii sonsuz karanln iinden syrlp
karak kesinleiyor ama insan kendisi iin kesinleen geleceinin farkna
varmadan -baka umutlar ve hayallerle baka bir gelecei bekliyordu; o
bekleyiteki bilgisizlik korkuntu ve Osman'a gre insanolunun en byk
zaafn oluturuyordu.
Yalnzca llerin yaamlarnda o anlar belirgindi, yaayanlarn ise

nlerinde o tr karanlk boluklardan ka tane olduu belirsizdi. Osman'n
lm sevmesindeki belki de en byk neden gemi bir hayatn apaydnlk,
belirgin, gizemsiz olmasyd. Gelecein karanlyla gemiin aydnln
her kyasladnda aydnlk ona daha ekici geliyordu, lm her trl
belirsizlii ve gszl bitiriyordu. "Hayata kyasla ne kadar daha
gl lm," demiti bir keresinde Hasan Efendiye ve Hasan Efendi hibir
ey anlamamt, l olmasna ramen hl anlaysz olan tek yakn belki
de oydu ama nednse btn ller arasnda gene de en ok onu seviyordu.
Heyet, kaderi belirlenmi olan Fuat Paann bekledii odaya biraz endieli
girdi, bir hadise kmasndan ekmiyorlard ama Mir Paay ok sakin

buldular, biraz nce esip grleyen adam deildi artk o, yaptklarndan
rkm, snr getiini sezmiti. Uysal-bir halde, heyettekile-
121
rin sorularn cevaplandrd, olay bir kez daha anlatt, 'Padiahn

kendisini birtakm ite kpee' feda ettiini syledi, ama sesinde o eski
coku ve saldrganlk yoktu, daha sakin ve daha teslim olmu bir ruh hali
iindeydi. Heyet bir rapor tanzim ederek paann sylerini saygl bir
slupla yazd. Heyetin hazrlad raporu alan zzet Paa, Padiahn
huzuruna kp raporu uzatt.
Buyrun Padiahm, Fuat Paa suunu itiraf ediyor,
dedi.
Padiah raporu okumad bile.
Bahriye nazrna bildirin, izzettin vapurunu hazrlasnlar, bir olaya

mahal vermeden paay vapura bindirip
am'a gnderin.
erkez Mehmet Paa, Mir Paann bekledii odaya girdiinde Fuat Paa
kendisini fkeyle karlad.
Daha bekleyecek miyiz... Huzura ne zaman kabul
olunacaz?
erkez Mehmet Paa ellerini ovuturdu.
Hakk- devletiniz var Mir Paa hazretleri, ancak, efendimiz bugn

yorgun olduklar iin haremi hmayuna terif ettiler, bugn maalesef
kabulnz mmkn olmayacak, buyurun beraberce kalm.
Fuat Paa yzn buruturdu ama yapacak bir ey olmadn bildiinden

byklarn kemire kemire kt, erkez Mehmet Paayla birlikte saray
bahesinin d kapsna doru yrmeye baladlar. Yolun iki yanndaki
adam boyundaki taflanlarn arkasna gizlenmi tfekli muhafzlar fark
etmedi bile paa, tevkif edilebilecei aklna gelmiyordu. Hayat boyunca
hep iktidardaki gcn bir paras olmu her insari gibi bir gn
bireylerin deiebileceini hi dnmemi, gelecekten hi kukuya

dmemiti; imdi de evresine bakmyordu bile, baksa hatta mu hafzlan
grse bile tevkif edileceine ihtimal vermezdi. Bahe kapsna doru
yrrken iki gen zabit de arkalarndan yrmeye balamt, kapnn
yannda da bir manga askerle
122
birka paa duruyordu. Fuat Paa bunlardan da kukulanmad, hep birlikte
kapnn nne ktlar, bir araba paay bekliyordu; paa arabay grnce
birden ard.
Bu benim arabam deil, benim arabam nerede?
Paam, evketmeap hazretleri gndzki olaylarn tahkikiyle bizzat

ilgileniyorlar, bu gece bununla daha fazla megul olamadklar iin
tahkikatn yarn devam etmesini arzu buyurdular, sizi burada tutmak
istemedikleri iin de geceyi izzettin vapurunda geirmenizi ferman
buyurdular.
Fuat Paa, Mehmet Paann yzne birka saniye bakt, sylenenleri

gerekten de anlamamt, ancak bir zaman sonra anlayabildi ne olduunu.
Vay ahlakszlar vay, hem beni tevkif ediyorsunuz, hem de beni aldatmaya
yelleniyorsunuz.
Fuat Paa barmaya balaynca kapnn yannda duran paalarla muhafzlar

ileri yryp paann etrafn sardlar; Fuat Paay gerekten seven
paalardan biri Miri yattrmaya alyordu ama Fuat Paa, btn gn
boyunca gerilen sinirlerine daha fazla hkim olamad iin kendini
kaybetmi baryordu.
Ah, kabahat bende, tabancam arabamda brakmayacaktm, o zzet alan

orada vurup gebertecektim.
Fuat Paay ok uzun yllardan beri tanyan Hac Hasan Paa, iin
rndan kmaya baladn grnce Mirin omzuna dosta ama otoriter
bir ekilde vurdu.
Paa... Paa... Greyim seni, metin ol, dmanlarn kendine gldrme,

Allah byktr, bir gn her ey aydnla kavuur, sabret.
Mir Paa arabaya binerken son kez dnp saraya bakt, bahe yollan
mealelerle aydnlanmt, saray uzakta kl pencereleriyle, iinde
atebceklerinin dolu olduu sihirli bir balkaba gibi gzkyordu.
Yazklar olsun, Padiah iki namussuza feda etti beni!
123
Mzrakl svarilerin arasnda hareket eden araba ssz ve karanlk

yollardan geip evlerinin iine saklanm insanlarn odalarnn
duvarlarnda rktc ve uursuz nal sesleri brakarak rhtma vard;
paay 'drt ifte' bir kaykla gemiye gtrdler. Geminin kpetesinden
bakldnda kent, yer yer ykselen ksz minareleriyle kendi iine
bzm kocaman antenleri olan, simsiyah, dev bir bcek gibi gzkyordu;
o karanln iinde klaryla fark edilen saray ise esrarengiz bcein
ateli ve her yan tarassut eden uursuz, krmz gzleri gibi parlyordu.
Fuat Paann stanbul'u bu son gr oldu, gne doarken gemi onu bir
daha dnmeyecei uzun yolculuuna doru ald gtrd. stanbul'un en gl
paas bir gecede uzak diyarlarda kendisini bekleyen lmne giden zavall
bir insan haline getirilmi; Reit-Paa en yakn dostunu, Ragp Bey gen
yanda hayatnn btn akn kendisini stanbul'a ararak deitiren
hamisini kaybetmiti.
Ertesi sabah balayan byk tevkifatla birlikte ok sayda paayla yzlerce kk rtbeli subay evlerinden toplayp Balmumcu Klasna gtrmeye baladlar; ehirde
"Ayaklanmaya katlanlar yakalyorlarm, bazlarn asacaklarm," fsltlar dolayor, zaman zaman ortaya kan
bir yeralt canavar gibi stanbul'un altnda saklanan korku, yeniden bir salgn halinde ortalkta dolayordu. Haklarnda jurnal yazlan sivillerden de tevkif edilenler oluyordu, herkes dmann 'Fuat Paann sadk bendelerindendir,' diye ihbar ediyordu. Tevkif edilen yksek rtbeli
subaylar Divan Harbe verildi; yzlerce kk rtbeli subayla sivil memur da imparatorluun en cra kelerine,
kerpi duvarl l kylerine, kervanlarn bile alt ayda bir
urad da balarna, karanlk ormanlarn diplerine unutulmaya gnderildiler. Bir ksm gittii yerlerde ldrd,
bir ksm bir gece yars kendini vurdu, bir ksmn ismi
bile bilinmeyen hastalklar tketip ldrd; evlerinden,
sevdiklerinden, aklarndan, ilerinden kopartlan bu insanlarn ok az yaamay baard, onlarn ok az da evlerine yeniden dnmeyi becerebildi. Dnenler de artk gittikleri gibi deillerdi, srgn yaadklar diyarlarn sszlklar hepsinin ruhuna yerlemi, onlar kendilerine de
bakalarna da yabanclatrmt, suskun ve ykk insanlar
olmulard.
Ragp Beyin, Arap Dilaver'i vurduu iin izne karlm olmas onu gzlerden ve tevkif edilmekten uzak tut-

125
124
tu, izinde olduu iin tevkif edilmekten kurtuldu; Harbiye Nezaretinde

tand bir subay bir sre ortalarda hi grnmemesini, mmknse evine
bile gitmemesini syledi, Ragp Bey de tekkeye iyice yerleti.
Uzun siyah salarnn arasndan iki tutam incecik bir ekilde rp

omuzlarna brakan eyh Efendiyle sk sk gl bahesinde, mezarlkta,
deniz kysnda dolayorlar uzun suskunluklar nm arada bir bozarak
konuuyorlard. Tekkede eyhin sarsc ac krizleri yaadn, zaman
zaman younlap zaman zaman azalan ac sarsntlaryla kvrandn
hisseden belki de tek insand Ragp Bey, acnn kaynan tahmin ediyordu
ama aralarnda bu konuda tek bir szck bile sylenmemiti ve asla
sylenmeyecek-ti.
Allah yoluna bedeni aclarn en mthiini ekmek gerektiine inanan,

bedenlerine demir iler sokup kor halinde alevleri azlarna dolduran,
kendilerini zincirlerle dven bir tarikatn eyhi olan, her ayinde atei
gzn krpmadan avulayan, bedenini btn aclarn stne ykseltebilmi
bu insann zihnini ve ruhunu kaplayan acyla nasl dvtn, o acyla
ba etmekte nasl zorlandn grp anlayan tek tank belki de Ragp
Beydi. Tekkede ondan baka hi kimse eyhin ac ekebileceini
dnmyordu bile. eyhin ruhunu zehirleyen aclar bir arkfelek gibiydi,
ne zaman balayp ne zaman biteceini kendisi de bilmiyordu. Bir sabah
neeyle, her trl acdan ve kederden arnm uyanyor, ruhunun
hafifliini byk bir minnet ve kranla yaayp nihayet acdan
kurtulduunu dnyor, ama leden sonra birdenbire, ortada hibir
grnr neden olmadan gene ayn acnn penesine dveriyordu. Ac ekmek
hele bir kadn iin ac ekmek onu kendi gznde kltyor, acya, acnn
olduu her yerde her zaman olduu gibi bir aalanma da katlyordu ve bu
aalanmlk duygusu bazen acnn kendisinden bile daha zor tanr bir
yk oluyordu.
126
eyh Efendi, kederin dourganln da kefediyordu; keder kendi kendini
dourarak gittike byyor, bydke de kendi kaynandan kopup
uzaklayordu ve eyh Efendinin ruhuna bir daha asla iyilemeyecekmi gibi
gzken bir gle yerleiyordu. Ac o raddeye ykseliyordu ki Mehpare
Hanmn kendisi de gelse, kendisi iin ekilen bu acy artk
iyiletiremeyecekti. O karanlk zikir salonuna ekilip tespihini eline

alarak kendine hep ayn soruyu soruyordu, "Niin Allahm, niin ekiyorum
bu acy?" ve bu sorunun cevabn ararken ararak hep ayn garip gerei
fark ediyordu; bu sorunun cevabn bilmediini. Uzun sre ekilen btn
aclarda olduu gibi, bu sorunun cevab da kaybolmutu.
eyh Efendi bir gn Osman'n odasna siyah cppesi, siyah klahyla

geldiinde, belki ilk ve son kez torununun torununa kar itenlikli
'davranm, "Mehpare Hanm ok zlyordum ama aslnda onu sevmiyordum,"
demiti. Belki de, sevgi acnn altnda ezilip kaybolduundanârtk
sevmediini sanyordu; Mehpare Hanm bir gn birdenbire geliverse, ac
ortadan kalksa belki de sevgi, o karanlk kederin altndan yeniden
kacakt. yle bir gn olsayd eyhin kendisi de sevgisine aacakt ama
yle bir gn hi olmad, eyh Efendi sevgiyi bir daha hi bulamad; sevgi,
derinlere saklanm bir ekilde, saklanan btn sevgiler gibi srekli
hzn ve keder reterek eyh Efendi yaadka yaad.
eyh Yusuf Efendinin acs arttka tekkenin n de yayld, ayinlerine

katlmak iin gelenlerin kapda oluturduu kalabalklar her gn biraz
daha byd; efsaneleri dilden dile btn stanbul'a, oradan Anadolu'ya
yayld, imparatorluun drt bir yanndan eyhi grp elini pmek iin
gelenler gnn her saati kapnn nnde bekleir oldular; zamanla insanlar
iyiletirsin diye hastalarn da getirmeye baladlar, herkes eyhe
kendince bir efsane yaktryordu: Dindarlar eyhin bir gecede Halep'e
gidip dnABC Amber LIT Converter http://www.processtext.com/abclit.html
127
dn, yal kadnlar her gece stanbul'un stnde uup fakirlerin evini
gzettiini, pehlivanlar kolunda Zalolu Rstem gc olduunu, kabadaylar
eyhe bak tabanca ilemediini, klar birbirine kavuamayanlar
kavuturduunu, ocuu olmayanlar bir duasyla kadnlarn hamile
kaldn, paazadeler eyhin ryasnda gelecei grdn, hastalar
elinin dediinin iyiletiini, hafiyeler Padiah devirmek iin tekkede
kumpas kurulduunu, paalar Padiahn gizlice her hafta gidip eyhin elini
ptn, imamlar El Ezher Medresesinden eyhe akl danmaya
mderrislerin geldiini anlatyorlard.
eyh gelenleri geri evirmiyordu, kalabalklar ve hareket ona derdini

unutturuyordu, bazen de birden herkesten sklp kendini karanlk zikr
salonuna hapsediyordu. Geceleri yaplan ayinler gittike daha ateli
oluyor, erkekler karnlarna, yanaklarna, pazularna daha byk iler
sokuyorlar; kadnlar daha derin ve unutulmaz sarsllarla kendilerinden
geiyorlard. Ayinlere katlanlar arasnda zengin konak kadnlaryla

paalarn says da gittike oalyordu, tek kiinin ektii ac
neredeyse btn imparatorluu sarsyordu.
Ragp Bey bu kalabaln arasnda fark edilmeden yayor, tekkenin

mritleriyle hasbhal ediyor, sk sk gelen Hasan Efendiden ehirde ne
olup bittiini reniyor, akamlan ayinlere katlyor ama artk ne
eyhten, ne mritlerden, ne ayinlerden, ne de gelenlerden etkileniyordu.
Her cuma dzenli olarak kendisini almaya gelen abisiyle birlikte bir
faytona binip Kuyulu Bostan'da mollann iftliine giderek orada be alt
zabitle ihtilal toplantlarna katlp, mstebit Padiahn devrilip yerine
iyi bir Padiahn tahta karlmas iin yaplan hrriyet konumalarn
dinliyor ama onlardan da etkilenmiyordu. htilal toplantlarna, bir gre
msabakasna ya da ko dvne giden bir seyirci gibi gidip, seyredip
dnyordu. Hibir ateli nutuk dncelerinde ya da ruhunda bir kprdanma
ya-
128
ratmyordu; "Hadi ihtilal yapyoruz," deseler pelerine taklr gider, her
tehlikeye dnmeden atlrd ama hayatn verebilecei byle bir ie
girmek bile onu heyecanlandrmyordu. Allahla ve ihtilalle ilk
karlatnda ruhunda yanan ate abuk snmt; o, cesaretini ve gcn
kantlayaca bir rol olmad zaman yalnzca bir seyirciydi; ayinlerle,
ihtilal hazrlklarnda ise gcn hemen kantlamasna izin veren bir rol
yoktu; o da seyretmekle yetiniyordu.
Etrafndaki btn bu hareketin ortasnda sakin ve kprtsz dururken,

yalnzca, eyhin kudretini yaratan acnn kayna olan kadn, Mehpare
Hanm merak ediyordu; sk sk Hasan Efendiye 'o kadn' soruyor, Hasan
Efendi de kendisiyle Mehpare Hanm konuan tek insanla, inanlmaz bir
ehvet duyarak, o orospuya kfrler ederek konuuyor; Mehpare Hanmn
yaptklarn anlatyordu.
Ragp Bey, zamanla bir tefrika okuyucusu gibi Hasan Efendiyi bekler oldu,
Mehpare Hanmn ocuunu, kocasn, mrebbiyesini hep ondan reniyor, bu
kadnn grntsn kafasnda canlandrmaya alyordu. eyh Hazretleri,
Hasan Efendi ve Ragp Bey arasnda garip bir gen kurulmutu; hepsi de
dierlerinin Mehpare Hanmla olan hayali ilikisinin farkndayd ve
ilgilendikleri kadnla ilgilenen bir baka erkekle birlikte olmak nedense
onlara garip bir rahatlk veriyordu. Mehpare Hanmla olan ilikileri ise
ok tuhaft; eyh Hazretleri bir buuk yl hi konumadan o kadna kocalk
yapm, Hasan Efendi yalnzca birka kez kadn uzaktan grm, Ragp Bey
ise ona hi rastlamamt, ama Mehpare Hanm gene de ^psini kendi
hayalinin etrafnda topluyordu. Atete snan m yolcular gibi ayn
hayalin etrafnda oturup .snyorlar ve ate yeteri kadar stmadnda da
daha ok .-anabilmek iin birbirlerine sokuluyorlard.
Kjl Yaras Gibi

129/9
Aylar byle geti. Fuat Paa meselesi Osmanl'dak btn meseleler gibi
ksa zamanda unutuldu, hafiyeler baka 'hainlerin' peine dtler,
paalar stanbul'u paylamak iin kendi aralarndaki savaa dndler. Fuat
Paa diye bir kahraman olduunu, kahvelerde pinekleyen bir iki Balkan
sava gazisiyle Padiahtan baka hatrlayan kimse kalmad; Reit Paajse
hayat boyunca dostunun eksikliini hissetti ama bunun iin Padiaha
fkelenmedi, "Hakszdk etmek iktidarn ayrlmaz bir parasdr," dedi
Osman'a, Padiaha neden kzmadn anlatmak iin, ama Osman Padiaha
kzmak doktor paann iine gelmedii iin byle bir bahaneyle acsn
iine gmdn dnmt. Ragp Bey ise Osman'a alay eder gibi bakm,
"Fuat Paa olmasayd sen olmayacaktn," demi, torunun akn baklarn
grnce de, "O beni stanbul'a getirmesey-di her ey baka trl olurdu,"
diye eklemiti.
Harbiye Nezaretindeki dostlar Ragp Beye abisiyle haber gnderip

frtnann dindiini, artk ortaya kabileceini bildirdiler; Ragp Bey,
nce birikmi maalarm alabilmek iin Maliye Nezaretine gitmeye karar
verdi. Bir sabah, aylardan beri ilk kez niformasn giyip klcm beline
takt, fesini keyifle alnna 'doru bastrd, tekkenin nnden bir arabaya
binip nezaretin yolunu tuttu.
Nezaretin nnde byk bir kadn kalabal birikmiti; babayani araflar

iinde yzlerce, belki de binlerce kadn siyah bir deniz gibi dalgalanarak
giri kapsndan girmek iin urayorlard; kadn kalabalnn arasndan
tek tuk krmz fes, 'destur, destur' diye bararak gemeye alyordu
ama pek ilerleyemiyordu. Kadnlarn barlar, beddualar arasnda zaten
erkeklerin 'destur' sesleri duyulmuyordu bile; kadnlar, "Allah
namussuzlarn belasn versin, Nazr Paay istiyoruz," diye
banyorlard. Nezaretin kapsnda bekleyen iki asker, ne yapacaklarn
armlar, "Yapmayn baclar, etmeyin analar," diye ka-
130
dnlara yalvarmaya balamlard ama kadnlarn laf dinleyecek hali
kalmamt, a kular gibi kapya mlerdi.
Ragp Bey, kadn kalabalnn arasndan zor bela kendisine bir yol aarak
kapdan geip ieri girdi. Binann iinde memurlar gayet sakin ilerine
devam ediyorlard, danda olanlara kimse aldrmyordu. Kapdan kapya
dolaarak kendi iiyle ilgilenecek memuru aramaya balad; memurlar kahve
ierek kendi aralarnda konuuyorlar, gelene gidene pek aldrmyorlard;
her odada en dipteki masalara yerlemi on -on drt yanda birka ocuk

oturuyor, nlerindeki ktlara bireyler yazyorlard, ocuklardan baka
alan da gzkmyordu.
Ragp Bey, dardaki aydnla ramen lo bir halde uzanan kirli, sar,
labirent gibi koridorlarda bekleen kadnlarla erkeklerin, duvar,
diplerine dizilmi, ileri kum dolu krmz yangn kovalarnn, duvar
kenarlarna kp sigara ien hademelerin, ellerinde dosyalarla nemli
tavrlarla yryen, kollarna kolluk takm yal memurlarn arasndan
geip sonunda arad oday buldu. Odada, evredeki sefaletle alay
edercesine iman olan bir adamla iki ocuk vard; ocuklar kam
kalemleriyle yazlarm yazyorlar, memur da kahvesini ierek, gzleriyle
masasnn stnde uan bir sinei takip ediyordu, biraz sonra atlamaya
hazrlanan bir panter dikkati vard halinde. Ragp Bey, "Affedersiniz
birader," deyince, avn elinden karm bir avc gibi yzn
buruturarak Ragp Beye dnd.
Ne vard?
Ragp Bey, elindeki ktlar uzatt.
Birikmi maalarm vard da, onlar alacaktm.

Memur ok komik bir ey duymu gibi gld.
Para m istiyorsunuz.*
Ne oldu birader, ok mu komik maam istemek,

bor istemiyorum ya senden, birikmi maam istiyorum.
Sinirlenme zabit efendi, sana glmyorum, halimize glyorum; btn memleket para istiyor ama hazinede
131
ake yok, kapdaki kadnlar grmedin mi, onlar da cephedeki kocalarnn

paralarn almaya gelmi, nazr hazretleri kadnlarn errinden nezarete
arka kapdan girip kyor, aylardr kimsenin maa ald yok. Admz
Maliye Nezareti ama, maliye bizden ok uzak, nezaretliimiz kald m ondan
da pheliyim ya... Ragp Bey sinirlendi.
Uzun etme bifader, maalarm ne zaman alacam?
Anlamyor musun zabit efendi, para yok diyorum,

para yok...
Koskoca Osmanl'nn zabitine verecek paras yok
mu?
Zabitine deil, seraskerine bile verecek paras yok.
E, ne olacak?..
Olaca, bann aresine bakacaksn.
Ragp Bey durup dnd, memurun ciddi olduu belliydi; cebinde paras
kalmamt, brakp kamyordu ama srarn bir faydas olmadn da
anlyordu. Memura bakt, adam gene sinei takip etmeye dalmt, ocuklar
garip bir ciddiyetle kam kalemlerini czrdatarak birey-ler
yazyorlard.
Ne zaman geleyim?
Ne zaman istersen buyur, biz hep buradayz, yarenlik ederiz.
Param almaya diyorum.
Memur birden ciddileti.
Bak olum, hi bouna buralara zahmet edip. kalabaln arasnda

dolama, vaktini boa harcarsn... Git bir paaya kaplan, para imdilerde
devlette yok ama maallah paalarda bol, devlete kul olacana git bir
paaya kul ol.
Ragp Bey, hakarete urayp da cevap verememi bir adamn i sknts ve

fkesiyle kt nezaretten, kadnlar hl baryorlard. Aabeyinin
arkadalaryla yapt ihtilal toplantlarn ilk o gn ciddiye ald; yol
boyu kendi kendine "Devlet batm, devlet batm," diye sylendi.
XI
Osmanl mparatorluu, yirminci yzyla uykuda girdi. Takvimleri farkl

olduu P btn Avrupa bakentlerinde yeni bir yzyla ylba
enlikleriyle girilirken Osmanl imparatorluu sradan ve sessiz bir gece
yayordu; Pera'daki birka yabanc sefarette balolar verilip sabahlara
kadar dans edildi. Ertesi gn hafiyeler, saraya jurnallerini sundular:
"Gvurlar sene-i devriyelerini kutlama trenlerinde kadm-erkek birlikte
dans ederek elendiler, inanlarna gre yeni bir asra girmiler."
Hikmet Beyle Mehpare Hanm da, Fransz sefaretinde yeni bir aa dans
ederek giren 'gvurlarn' arasndaydlar; sefarethanenin geni salonunda

dans hi kesilmeden srm, btn gece boyunca Fransz sefir-i kebiri,
Mehpare Hanmn yanndan ayrlmamt. Mehpare Hanmn gzleri, sefire
protokol ve dier misafirleri unutturmutu.
Madam, diyordu sefir, bu ne muhteem bir sergzet! Dnn yeni bir

asra giriyoruz. Yepyeni bir asr, neler yaanacak, insanlk iin her yeni
asr yeni bir mit demek ve madam itiraf edeyim ki byle bir asra sizin
gibi gzel birinin bulunduu salonda girmek ansna sahip olmak,
nmzdeki ala ilgili mitlerimi ve sevincimi daha da kuvvetlendiriyor.
Mehpare Hanm, Fransz erkeklerini ldrtan, artk iyice ilerlettii

Osmanl ahenkli Franszcasyla cevap verirken, sefirden ziyade kendi
kendine kmuur gibiydi.
133
Her zamanki gibi ok zarifsiniz ekselans, lakin yeni eyler, ne kadar

ok mit ve heyecan verirse o kadar ok korkutur beni; bilmem neden, her
balayan eyin sonunu merak ederim ve sonunu dndm her ey de hzn
verir bana.
Madam daha balangta byle hznlenir, sonun-.da zaten son olduu iin
zlrseniz, sevinlerinizi nereye
sdryorsunuz.
Mehpare Hanm, zellikle yabanc erkeklerle konuurken sesine ve

tavrlarna yerleen alayclkla glmsedi.
Ortasna ekselans.
Her balangla sonun arasna bir de ortasn koyduu iin tanrya

kretmeliyiz yleyse sevgili madam.
Mehpare Hanm, gzlerini hafife yana doru evirirken, ltl

gzbebeklerini bir an sefirin gzlerine dedir-
di.
Onay, balangla sonun arasna sktrd iin tanrya sitem etmek

de mmkn... Ortay baa da koyabilirdi.
Sefir bir kahkaha att.
Madam, tann bunu yapabilirdi elbet, ama kadnlar onu gene ortaya
getirir, iki uta gene zlrlerdi.
Kadnlarn zlmekten holandn m dnyorsunuz?
Hayr, kadnlarn kadn olmaktan holandn dnyorum madam. Bana

sorarsanz hznlerini kadnlar gzel bir bro gibi yakalarnda
tayorlar.
Sefir bir an durup ekledi.
Soyunurken ilk nce hznlerini karmalar belki
de bundan.
Mehpare Hanm, kendisiyle konuan erkeklerin zaman zaman karlarndaki

gzelliin etkisine kaplp konumalarnda snn gemeleri karsnda hep
bunu fark etmemi gibi davranr, cevabn da hep ayn vurgusuz tonla
verirdi.
Buralarda kadnlar hep giyiniktir ekselans.
Salonun ortasndaki geni dans pisti, bir kenarda alan orkestrann

mziine uy<trak vals yapan uzun tuvaletli, bol dekolteli, aka gerdanh
kadnlarla, rengrenk niformal, siyah smokinli erkeklerle doluydu;

birbirine tutunmu beyaz eldivenli kadn elleriyle erkek elleri, bu
kalabaln iinde yumuak tyler gibi uuuyordu. Dans edenlerin
arasndaki birka fesli ve siyah redingotlu Osmanldan biri olan Hikmet
Bey, dans ettii kadn zarif bir reveransla masasna gtrp braktktan
sonra Mehpare Hanmn oturduu masaya doru yrd.
Yapmamalar gereken bir konumay yapm bir kadnla bir erkein acele
kesilmi sohbetlerinin insan kukuya dren garip sessizlii karlad
onu masada, ama Hikmet Beyin aklna kukulanmak gelmedi; bir insann her
gn kk miktarlarda ald bir zehire almas gibi karsnn dier
erkeklerin ilgisini ekmesine, onlarla kkrtc konumalar yapmasna
ar ar almt. Bir Osmanl erkeinin ruhunun ve kiiliinin en
nemli paralarndan biri olan kskanln eksiklii, farkna varlmayan
daha dorusu bir trl isimlendirilmeyen baka eksikliklerle birlikte
yaanyordu kan-kocann arasnda. Her ey eskisi gibiydi aslnda, annesi
hastaland iin giden Matmazel Helen'in yerine Matmazel Chantal'm
gelmesinden baka bir deiiklik yoktu; gene geceleri klar kslyor,
yatak odasnda kiilik sofralar kuruluyor, gene Fransz-calar
konuuluyordu1 ama eskisi kadar yorulmuyorlard sanki, eskisi kadar
terlemiyorlard seviirken, sevimeye balarken elleri titremiyordu ve
Mehpare Hanmn baklar deimeye balamt.

Hikmet Bey daha sonra Osman'a, "O ylba gecesi masaya dndmde,"
demiti, "Mehpare'nin gzlerinde kl bir boluk vard ve ben
grdm yalnzca ama, tuhaftr, o n her zamanki gibi olmad da ben
farkna varmadan aklma takld demek. Epeyce bir zaman getik-
135
134
ten sonra bir gn yolda yalnz yrrken o geceki kl boluk birden

gzlerimin nne geliverdi, anladm ama artk ok geti."
Osman, Hikmet Beyin bunu uydurduunu dnmt, 'kl boluk' szlerini

onun syleyemeyeceini, bir yerde'okumu olmas ihtimalinin daha yksek
olduunu aklndan geirmiti; nedense Hikmet Beyi, bu gen lnn btn
eitimine, bilgisine, kltrne ramen biraz kmsyordu ve bu
kmsemenin belirli hibir nedeni yoktu; belki de Mehpare Hanmn yannda
yaamasna ramen bu kadnn derinliine nfuz edememesi, onun ruhuna
sahip olamamasyd bu kmsemenin nedeni. Hasan Efendi ise, "O orospunun
ruhuna kim sahip olabildi ki," diyordu, "sadece bedenini verdi orospu ve
verdiinden ok daha fazlasn ald her zaman, tketti adamlar."
Mehpare Hanmn srekli olarak gzelleip tazelemesine karlk Hikmet

Beyin yakkl yzne ismi konamayacak bir yorgunluun yerlemesine
baklrsa Hasan Efendinin sylediklerine hak vermemek mmkn deildi Osman
iin. Hikmet Bey gene genti, gene yakklyd, yznde bir tek
krklk yoktu ama ona bakan insanlar yal birine bakyormu duygusu
ediniyorlard, baklar iht-yarlamt sanki, bir klenin yorgun
teslimiyeti vard gzlerinde. Sahip olmak istedii kadna sahipti ama hep
bir eksiklik hissediyordu, ne olduunu anlayamad, adn koyamad ama
onu hep rahatsz eden, onu yoran, kendine olan gvenini gizli gizli
kemiren bir eksiklik. Kendisinden gizli breyler oluyormu duygusunu
tayordu iinde, aslnda bu bir kuku deildi, nk kukulanacak bir ey
yoktu. Sadk bir eti Mehpare Hanm ama bu sadakatinde gven vermeyen
bireyler vard; Hikmet Bey ne olduunu anlayamyordu ama bu, doutan
oynak kadnlarn ele gelmeyen ama hissedilen kayganlyd; tam sahip
olduunu dndnde bile ona asla sahip olamayacan, ellerinin
arasndan kayp gideceini hissettiren tuhaf belirsizlik-
136
ti: stekle sarldnda kafasn hafife yana evirmesi, bir davette
evresini fazlaca dikkatle szmesi, erkeklere mesafeli ama vaatkr
glmsemesi, 'ben istediim zaman, benim istediim kadar' diyen tavrnn

kck paralara ayrlm, ona sahip olduunu sanann aklna ve ruhuna
saplanan, yaralayan kymklar; bu, dile gelmeyen, yakalanamayan, ikyet
edilemeyen kk paralar yorup eskitiyordu Hikmet Beyi ve o yorulup
eskidiinin farknda deildi.
Mehpare Hanm gittike gzelleip Hikmet Bey de yalanmadan eskirken

ocuklar da Matmazel Chantal'le Arap halayklarn deiik terbiye
sistemleri arasnda by-yorlard. Rukiye, kendisinden ya ufak
olmasna ramen, erkek kardeini kendi olu sanyordu, bakas ona
dokunduunda bas bas baryor, kyametleri koparp kona birbirine
katyordu. Im garibi, kk olan da Ruki-ye'yi annesi sanr gibiydi,
ondan bakasnn kendisine yemek yedirmesini kabul etmiyor, Rukiye olmadan
kimseyi yanna yaklatrmyordu. Hikmet Bey bu durumdan ok rahatszd ama
Mehpare Hanm omuzlarn silkip glyordu, zaten ocuklar da onun yannda
uslu duruyorlar, annelerinin emirlerini dinliyorlard; onlara szn
geirebilen tek k'ii, onlarn tuhaflklarna aldrmayan, onlarla aslnda
fazla da ilgilenmeyen Mehpare Hanmd. Hikmet Bey bir keresinde kars
iin Osman'a, "Mehpare'de kimseyle ilgilenmeden herkesi tesiri altna alan
garip bir kudret vard," demiti ve Osman belki de ilk kez ona hak
yermiti. ocuklar da bu gcn tesirinden kurtulamayanlar arasmdaydlar.
Rukiye de daha o kk yanda annesinin kudretine benzer bir kudrete

sahipti, insanlara hibir ey sylemeden, annesininkine benzeyen kl
gzlerini dikip bakyor ve onlara istediklerini yaptryordu; Nizam'n ise
daha ok babasn andran bir yumuak bal vard, konak halk

Rukiye'den korkuyor, Nizam' ise ok seviyordu.
137
Kk kz, kardeinden baka bir de kedilere meraklyd, nereden bulduunu

kimsenin .anlayamad, bembeyaz, uzun tyl bir kedi bulup getirmiti
eve, adn da 'Habe' koymutu, bu ismi nereden kardn da kimse
anlayamamt. Evdeki insanlarla pek fazla konumamasna karlk
kedisiyle uzun uzun konuuyordu, bazen bir srdayla dertlerini paylar
gibi kimsenin duyamayaca bir biimde fsldyor, bazen onu bararak
azarlyor,-bazen de kedisini kucana alp onu ikenceye benzer biimde
hrpalayarak, tylerini ekip kulaklarn srarak seviyordu. Baka
insanlarn kendisine dokunmasna bile tahamml edemeyen kedi ise bu
hrpalanmalara hi ses karmadan katlanyordu; kk kz grdnde
sanki bir kedi olmaktan vazgeiyor, cinsinin btn zelliklerini unutuyor,
kedilerin efsanevi bamszln koruyamyor, bylenmi gibi Rukiye'ye
yryor ve btn emirlerini yerine getiriyordu; bakalarna kar
alabildiine irretle-en, kendisine uzanan elleri hi duraksamadan

trmalayan kedinin kk kz karsndaki artc uysall da konak
halkn rktyordu, bir uursuzluk seziyorlard bu ilikide.
Rukiye'nin ise daha imdiden iki klesi vard: Biri kardei, biri de
kedisiydi; Rukiye de tpk annesi gibi, klelerini seviyordu. Tek
benzerlii de bu deildi annesiyle, ayn annesine olduu gibi ona da,
kimseye balanmayanlar kolayca balanyordu; stelik o yle bir bamllk
talep etmedii halde.
Sessizlii ve az konumas ise babas eyh Efendiye benziyordu. Zaman

zaman, somurtkan yznden, hi beklenmeyen nurani bir tebessm uuyordu;
olgun, anlayl, bilge ve alayc bir ihtiyar gibi glmseyiveriyordu.
Gngrm, ihtiyar bir din adamnn tebessmyd bu ve kk bir kzn
yznde ok artc duruyordu.
"Ama en fenas," demiti Hikmet Bey, "ne zaman bir muzrlk yapsa o zaman
byle glyordu."
138
Mehpare Hanm tekkeden ayrldktan sonra eyh Efendi bir daha kk
kzyla hi karlamamt; yalnzca eyh Efendinin bildii yollardan
kzyla ilgili her malumat kendisine ulayordu; hastalandnda yz
aslyor, iyiletiinde yz iiyordu. Rukiye Franszca'yla birlikte ilk
Arapa dersine baladnda konakta nereden geldii anlalamayan, srma
kapl bir cz peydah olmu ve kk kz daha sonra hep onu kullanmt.

Konan deiik yerlerinde, bazen merdiven altndaki hamamlkta, bazen
kilerin giriinde, bazen misafir odasnda, deiik zamanlarda, kimin, ne
zaman aldn kimsenin hatrlamad esvaplar bulunuyordu Rukiye'nin ve
esvaplar bulan hizmetiler Rukiye'nin danklna sylenerek bunlar
gtrp kk kzn dolabna yerletiriyorlard. Rukiye'nin hi dank
bir ocuk olmadn, aksine ok tertipli hatta titiz olduunu hatrlayan
bir hizmeti de kmyordu byle durumlarda.
eyh Efendinin sanki her yerde eli ve kula vard; kerametleri yalnzca
Mehpare Hanmn konandaki esrarengiz kk kz esvaplarnda deil,
imparatorluun neredeyse her yannda grlyordu, ilk kanl kprtlarn
belirdii Makedonya'da Bulgar komitaclarca ldrlen bir Mslman
kylnn kapsna dul ei alsn diye atlas bir kesede altn braklyor,
Selanik'te hrriyet iin gizli toplantlara katlan bir renci,
zaptiyelerden kaarken bir el kendisini bir medresenin bahesine ekiyor,
am'da mnzevi bir din adam hastalandnda kapsn hi tanmad bir
tabip alyor, Hicaz evresinde ayaklanan kabilelerin ehit ettii gen
bir zabitin yetim ocuu bir sabah vakti gle yzl bir ihtiyar
tarafndan evinden alnp bir mektebe kaydettiriliyordu.
eyh Efendi ise mritleri oalp gc daha ok arttka yalnzlna daha

ok gmlyordu; gittike uzayan siyah salar ve gittike effaflap

yava yava beyaz bir a dnen yzyle ya zikr odasndaki krmz
postuna
139
oturup tespih ekiyor ya da gl bahesinde mezarlarn arasnda dolap tek

bana dnyordu; anan yalnzl insanlarn stndeki etkisini de
artryordu; yalnzhyla ykseliyor, insanlarn arasndan ayrlyor,
onlarn tahamml edemeyecei bir hayat tarzn, onlarn hayranln
toplayarak tek bana yayor ve gerek hayattan srlarla kapl bir
efsanenin iine kayyordu. Hi kimsenin byle bir sessizlie ve yalnzla
tahamml edemeyeceini dndklerinden onun 'baka' glerle, cinlerle,
perilerle konutuuna, onlarla arkadalk ettiine inanyorlard, hatta
bir peri kzyla sevitiine ve hamile kalan peri kznn ocuklarnn
eyhin kars tarafndan dourulduuna dair yaygn bir sylenti de vard;
btn ocuklarnn kz olmas da kskan bir cinin intikam olarak tefsir
ediliyordu.
Kk kzlar da gerekten bir cinin gadrine uram gibiydiler, sanki

gne de dahil hibir k onlarn stne vurmuyordu, yzleri hep glgeli
ve lotu; onlar da Rukiye gibi sessizdiler, ama onlarda Rukiye'nin ilk

bakta hissedilen gizli kudreti yoktu. Onlar bekleyen hayatn
skcl- uhrev bir g tarafndan sanki baklarna yazlmt,
etraflarndaki her eye ayn aldrmazlkla bakyorlar, hibir sevinten ya
da kederden pay akmyorlard. Tekkenin harem ksmnda, babalarndan ok
annelerine benzeyerek ve bu benzerlikleriyle babalarn hi sylenmeyen
bir zntye boarak byyorlard.
Hayatn btn seslerine sar olmu gibi btn bu sylentilerin, inancn,

hayranln ortasnda eyh Efendi hibir ey duymuyormuasma sessizce
dolayor, emirlerini bile artk yalnzca baklaryla veriyordu.
Yalnzln paylat tek insan, arada bir gl bahesinde birlikte
dolat Ragp Beydi; herkesin varlnda huzur arad eyh Efendi, ne
gariptir ki, huzuru bu sradan, az konuan, ask suratl zabitin kimseye
hayran olmaya yanamayan bkn ve fkeli tavrnda buluyordu.
140
Fuat Paann emriyle stanbul'a gelen Ragp Bey, Deli Mir srgne
gnderildikten sonra koskoca Dersaadet'te yapayalnz kalmt, Fuat
Paann 'bendelerinden' olduu bilindii iin kimse ona yardm elini
uzatmyor ama eyh Efendinin dostluundan dolay da kimse ona
dokunam-yordu; Ragp Bey hayatn bir yerinde taklp kalm gibiydi,
kimsenin gc onu geri ekmeye ya da ileri itmeye yetmiyordu.
Fuat Paann gitmesinden sonra paras da bitmi, Fa-tih'teki evden kp

kiras daha ucuz diye amlca'nn tepelerinde ku .umaz kervan gemez bir
yere annesiyle birlikte tanmak zorunda kalmt; binlerce kilometre
telere keseyle altn yetitiren eyh Efendi ise hayattaki belki de tek
dostuna, hemen yan banda durmasna ramen yardm edemiyor, bir kudret
kayna iin uzaktakile-re yardm etmenin yakndakilere yardm etmekten
daha kolay olduunu kefediyordu.
Ragp Bey, ok yaknda hayatnn yeniden ve ok kkl bir biimde

deieceinin farknda olmadan, gnlerini okulda geiriyor, akamlar da
okuldan kp doru evin yolunu tutuyordu; artk Beyolu'na hi
kmyordu, zaman zaman fingirdek Rum orospularn, iki lemlerini,
kavgalar, bir kabadayya gsterilen saygyla evrelenmeyi zlyor, bu
zlem dayanlmaz hale geldiinde de tekkeye gidip eyh Efendinin yannda
oturuyor, kendisinden daha gl zlem eken birinin yannda sesini
karmadan durup onun kederinden ve aresizliinden kendine bir teselli
karyordu.
Karanln erken bastrd bir k akam okuldan kp tekkeye uram,

eyh Efendinin Msr'dan gelmi misafirleri olduunu grnce yanlarna
bile girmeden mrit' lerle ayakst konuup ayrlmt; ii sklyordu,
hayatn yeknesakl, paraszlk, okuldaki paazadelerin terbiyesizlikleri
onu canndan bezdiriyor; aabeyi Cevat Beyin arkadalarna katlp ihtilal
planlarna ortak olmay bile ak-
141
Undan geiriyordu; hayatn deitirmek istiyordu; buna gc yetmediinden

btn Osmanl'y deitirme fikrini ekici bulmaya balamt.
Hava iyiden iyiye kararm, kar serpitirmeye koyulmutu. Unkapan'ndan

bir kaya bindi; kayk kaln abadan koyu bir gocuk giymi, kukuletasn
da bana ekmiti; rpntl denizde kreklere her asldnda,
skarmozlar zorlayan halatlarn gcrtsyla birlikte, karanla dalan
bir buharla geceye sald 'hh' sesi duyuluyordu. Hali'in knda
akntyla ve rzgrla kayk zorlanmaya balaynca Ragp Bey de kayknn
yanma oturup kreklerden birine yapmt. Deniz simsiyaht, ehir de
koca glgesiyle kapkaranlk gzkyordu, yalnzca Pera srtlarnda birka
sefaret konann klar parlyor, onlar da gecenin yalnzln
artrarak Ragp Beye scak salonlarda-ki elenceleri hatrlatyordu.
skdar'da kayktan indiinde meydann bombo olduunu grd, bir iki

sokak feneri yalnzca kendini aydnlatarak titrek bir kla yanyor, sa
taraftaki camiyle caminin ardndaki tepelere yaylm koruluk, kapkara,
dev bir kambur gibi rktc bir siyahlk iinde birleiyordu. Kar
hzlanmaya balamt, krek ekerken terlediinden ayaz taa iine kadar
iliyor, onu titretiyordu. skelenin yannda, siyah krnn st karla
beyazlanm bir kira faytonu bekliyordu. Fesini kalarnn stne kadar
indirip, omuzlarn boynuna doru ekerek bzlm arabac, ellerini
birbirine srterek stmaya alrken o havada bulabilecei tek yolcu
olan Ragp Beye mitle bakt, ama Ragp Beyin cebinde arabacya verecek
paras yoktu. Mecburen yrmeye balad, pencerelerinden l gz gibi
yanan kandillerin klarnn szd khnemi eski ahap evlerin
arasndan parke talarna arpan izmelerinin sesini duyarak geti. Kar
kaputunun omuzlarnda ve kalpann stnde birikiyor, slaklk ar ar
kaputundan ieri geiyordu. Uzun yokuu trmandktan sonra grnrde hi-
142
bir ev kalmad; mahalle aralarndan knca rzgrn keskinliini yznde
duydu, gzlerine kar taneleri giriyordu, uzaktan kpek ulumalar
duyuluyordu. Kalar, kirpikleri, byklar bembeyaz buz kesmiti.
Epeyce yrdkten sonra bir aacn dibine oturdu.
Sadece rzgrn uultusu duyuluyordu.
Kapkaranlkt, tek bir k bile yoktu, sonsuz bir siyahlkla kuatlm

gibiydi.
Alamaya balad.
At, paraszd, yalnzd, kaputundan ieri szan karla ter birlemi,

amarlar srlsklam olmutu, stndeki kaln kaputa ramen rzgr
plak tenine deiyormu gibi yakyordu etini; ama btn bunlardan deildi
alamas, utantan alyordu. Daha otuz yana bile gelmemiti, parlak bir
zabit aday olarak okuldan mezun olmu, savalarda kahramanlklar
gstermi, lm grm, Pera gecelerine karm, stanbul'un en naml
kabadaylarn titretmi, imparatorluun en nl eyhinin dostluunu
kazanm, ihtilal toplantlarna katlm ve kendini bir gece amlca'nn
sszlklarnda, srlsklam, parasz, a ve mitsiz bulmutu. Hayattan
bekledii bu deildi ve beklediine ulaamam olduunu ilk kez bylesine
aka grmek onu kendi gznde kltm, utandrmt.
Ask yz ve kslm gzleriyle o geceyi Osman'a anlattnda, "O akam

hi unutmadm," demiti, "orada titreyerek otururken gelecekle alakal
hibir midimin ve hayalimin kalmadn grmtm ve neyi anladm biliyor
musun, insann hayallerini kaybetmesi kadar kendisini utandracak hibir
ey olmadn... Hayallerini kaybettiinde yle bir ihanete uramlk
hissi saryor ki seni, haini aradnda kendini gryorsun, kendi kendinin

haini oluyorsun."
Osman dedesini dinlerken, daha sonralar paala ykselecek Ragp Beyin,

hayatnn tmyle deiecei bir gnn neredeyse birka saat ncesinde
kendini mitsizli-
143
in ve sefaletin dibinde grmesinde, kaderin ya da kinatn yaratfcs

'Yce Rabbmzn' alaycln seziyordu; llerle konumak belki de bu
alaycl yakndan grmesini salad iin elendiriyordu onu, ama hep
elenen baka biri daha var duygusuna kaplyordu: nsanlarn kaderini
izen, bu hayatlarn hikyesini yazan her kimse, yazdklarnn
yaanmasndan ve onlar yaayanlarn aknlndan kendinedir elence
karyordu. Hayat elenceli bir eydi ama Osman'a gre elenenler
yalnzca tanrlar, yazarlar ve delilerdi, yani yaamayanlar; yaayanlarn
payna elenceden fazla bir ey dmyordu.
O aacn altnda ne kadar oturduunu hatrlamyordu Ragp Bey, eve nasl

vardn da; yar yarya buz tutmu bir halde eve ulatnda kapy her
zamanki gibi annesi am, onun souktan ve yeisten kzarm yzne

sessizce bakm, kaputunu, kalpan, ceketini, gmleini, sanki o kk
bir ocukmu gibi karm, onu sobann bana oturtup her zamanki gibi
'a msn' diye sorduktan sonra cevabn bile beklemeden gidip mutfaktan
tarhana orbasyla bayat ekmek getirmi, ekmekleri scak orbann iine
dorayp oluna vermi, sonra da karsna geip oturarak olunu
seyretmeye koyulmutu.
Bir ara Ragp Bey de ban kaldrp annesine baktnda, efkatini inatla
saklayan o hain yzdeki izgilerin son yllarda nasl derinletiini,
neredeyse karardn iini yakan bir acyla fark etmiti; aabeyi Cevat
Bey geici bir grevle Gebze'ye gnderildiinden bir sredir evde ikisi
yayorlard; yal kadn btn gn bu da bandaki evde tek bana
kalyor, Ragp Bey tekkede yatt zamanlarda o uultulu geceleri de
yalnz geiriyor, yaadklarndan hi yaknmyor, kimseye dert yanmyor,
oullarndan biraz daha alaka beklediini ima bile etmiyordu; yalnzca
yzndeki izgiler derinleip koyulayordu. Ragp Bey kalkp annesine
sarlmak, o souk ve umutsuz gecede hem annesine snmak hem de annesine
duyduu sevgiyi vt
144
minneti gstermek istedi ama bunu yapamad, annesinin bundan
holanmayacandan, kendisini usulca iteceinden ya da azarlayacandan

korktu; eer annesine sarlsayd o yal kadn ne yapard, bunu hi
bilemedi, belki gerekten de her zamanki soukluuyla iterdi olunu, belki
de olunu kk bir ocukmu, gibi gsne bastrrd ama birbirlerine
artlamadlar, yalnzca baktlar birbirlerine. Anne, olunun yzndeki
aresizlii ve kederi grd, oul, annenin yzndeki derin izgileri;
aralarndaki, Osman*n deyimiyle 'korkun' sevgi ne o gece dile getirildi
ne de baka bir gece; onu bir sr gibi birbirlerinden bile sakladlar.
Hayattaki tek amac ve grevi oullarn beslemekmi gibi grnen o yal
kadn, btn imparatorluu efsane-siyle sarsan eyh Yusuf Efendiyi bile
yllarca sonra karsnda tedirgin bir saygyla eilmeye zorlayacak
mesafeli tavryla, oullarndan gelecek bir sevgi gsterisine izin
vermeden ve hibir sevgi belirtisi gstermeden, iki ocuunun bekisi gibi
lmek iin bile nce ocuklarnn lmesini bekleyerek yllarca yalnz ve
suskun yaad.
Ertesi sabah Ragp Bey, bir gece nce yrd yollar yeniden yryerek
geip retmenlik yapt Unkapa-n'ndaki askeri okula geldiinde, hibir
askeri okuldan duyulmayacak bir grlt bahe duvarlarnn dna
tayordu. Paalarn, beylerin, mabeyin ktiplerinin haylaz ocuklarnn
gittii bu okul, askeri bir okuldan ziyade bir berdu yatana, bir
bitirimhaneye benziyordu. Btn renciler koltuk altlarnda
saldrmalaryla dolayorlar, hibir retmenin giremedii tuvaletlerde
baca gibi esrarl ci-garalar sarp iiyorlar, hocalarna hakaretler
yadrp onlar aalyorlar, daha imdiden garanti gzken geleceklerine
serserilikten baka hibir ey renmeden ve retmenlerinin hayata ve

orduya lanet okumasn salayarak hazrlanyorlard. Okuldaki hocalar,
rencileri azarlaya-myorlard bile, o gnlerde bir paazadeyi azarlamak
ann-
Kl Yaras Gibi
145/10
da jurnal edilip imparatorluun en cra kelerinden birine srgne

gnderilmek iin yeterliydi.
Ragp Bey, sert ve kat admlarla, ask bir yzle girdi okuldan ieri,
rencilerin marklklarndan, kstahlklarndan neredeyse ireniyor;
bunu hem ahsna, hem de aslnda ok sevdii mesleine, kendisine her
zaman kutsal grnm olan askerlie bir saygszlk olarak
deerlendiriyor; mark paazadelere hadlerini bildiremedii iin de ii
iini yiyordu. Serpular kaym, boyunlarna yazmalar balam,
niformalarnn dmelerini am bir babozuk gruhunun kirli bir deniz
gibi alkaland koridorlardan kimsenin yzne bakmadan yrd, ikinci

kattaki zabit odasna gitmek iin basamaklar gevemi, gcrtl
merdivenleri trmanmaya koyuldu. Daha okula girdii anda, ruhuna ta
ocukluundan itibaren nfuz etmi askeri bir terbiyenin neredeyse
mucizevi saylacak etkisiyle, yorgunluunu, bezginliini, umutsuzluunu
unutmutu; iinde yalnzca fke vard, askerlii 'sirk maymunluuna'
evirdikleri iin fkeleniyordu.
Merdivenlerin stne vardnda ikinci kat koridorundan koarak gelen

iriyan bir son snf rencisi, ttn kokan nefesi, geriye kaym serpuu,
serpuundan fkran vck vck briyantinli kklleri, yakas ak
niformasyla Ragp Beye arpt. Hi beklemedii bir "sadmeyle" sarslan
Ragp Bey trabzanlara tutunup kendine arpan serseri klkl renciye
bakt; iriyan, kstah paazade, "Kusura bakmayn efendim," deyip yrse
belki de Ragp Beyin hayat bambaka bir mecrada akacak, bir baka hayatn
kahraman olacakt ama renci kendilerine bakan dier rencilere fiyaka
yapmak iin serpuunu biraz daha geriye itip ttn kokan nefesini Ragp
Beyin yzne fleyerek "nne baksana birader," deyince, sadece bu cmle
yznden gen bir zabitin btn gelecei deiti.
Ragp Beyin ok zorlukla benimsemeye alt sne-pe retmen kimlii

birden yok oldu, savalarda dman
146
askerlerinin arasna tek bana dalan, Beyolu kabadaylarn darmaduman
eden, elenceyi lmn ve macerann kenarnda dolamakta arayan gerek

kimlii ortaya kverdi; daha sonra olay grenlerin anlattna gre
yznde tuhaf ve rpertici bir glmseme belirdi ve paazadeye yaradana
snp yle bir tokat vurdu ki gen olan merdivenden uup basamaklarn
dibine tortop derek, kanlar iinde kendinden geti.
Ondan sonra her ey ok hzl oldu, bir kouturma balad okulun

koridorlarnda, kapnn nnden geen bir araba bulup, tek bir tokatta
burnu krlp, ene kemii ken paazadeyi hastaneye koturdular, dier
zabitler Ragp Beyi alp mmeyyiz odasna gtrdler. Ragp Bey olup
biteni sanki kendisini hi alakadar etmeyen bir olay izler gibi
aldrmadan izliyordu; garip bir ferahlk, huzur veren bir boalma vard
bedeninde, oktandr bir cenderede hissettii ruhu bedenini terk edip
azade bir halde umu, okulun hatta ehrin snrlarnn dna km,
uzaklardan bir bakasnn bana gelenleri seyrediyordu. Ne alaca ceza,
ne srgne gitmek, ne rtbesini kaybetme ihtimali hatta ne de ok sevdii
mesleinden tard edilme endiesi artk onu ilgilendirmiyordu. Bir savata
kaybettiini sand kardeini yeniden bulmu bir adamn mutluluu vard
iinde; kardeinden bile yakn birine, ok ama ok zledii kendine
kavumutu; bu kavumann bedelinin ne olaca o srada hi de nemli
deildi.
Telala koturan zabitler ise, hem ok uzun zamandan beri yaplmasn

istedikleri bir eyin yaplp, bu kstah itlerin elebalarndan biri
cezalandrld iin hem de bu kendileri tarafndan deil de bir bakas
tarafndan gerekletirildii iin iten ie seviniyorlar, hem de bu
sevinte bir ikiyzllk, arkadalarna kar bir kallelik sezdiklerinden
Ragp Beye abartl bir dostluk gsterisiyle sigara tutup, teselli etmeye
alyorlard. Arada bir Ragp Beye gsterdikleri bu sevginin jurnal
edilebilecei korkusu le-147
rini yakp gese de duyulan ortak sevincin cokusuna kaplp bu korkuyu

geriye itmeyi baaryorlard.
Haberlerin, dedikodularn, ihbarlarn, jurnallerin sanki insanlarla,

ktlarla, yazlarla deil de bulutlarla, denizlerle, rzgrla
dalyormu gibi masajs bir sratle dald imparatorluk payitahtnda,
Unkapan'ndaki askeri okulda meydana geldikten handiyse be on dakika
sonra Yldz Saraynn krmz kadife kapl mabeyin odalarn alkalayacak
olan olayda gerekte zlen ve ac eken iki kii vard: Biri az burnu
krlan, fiyakas bozulan klha-ni paazade; dieri de yapt direi
ldkten sonra bile brakmayan, yal bir midye gibi makamna yapan,
yeryzndeki her hadiseyi kendi mevkii ve istikbali asndan
deerlendiren, kendi hayatn etkilemeyecek hibir eyle ilgilenmeyen okul

mdr.
Zabitlerin sarmtrak ttn dumanlaryla doldurduklar, pencereleri

buulu, badanalar dklm mmeyyizlerin odasna, yal bir kaplumbaay
andran buruuk yz, kr kr boynu ve kambur srtyla telala girdi
mdr; srekli stlerine yaltaklanan doutan dalkavuklarn hi ciddiye
alnmayacaklar endiesini tayan sesiyle her zaman olduu gibi acele
acele konuarak, "Ne yaptn zabit efendi," dedi, "Rfk Paann mahdumunu
yaralamsn, ne olacak imdi?" Yal bir kadn gibi ellerini ovuturdu,
"Hay Allah, ne yapacaz imdi, okulumuzun adn nasl temizleyeceiz."
Ragp Bey, okul mdr ieri girdiinde ayaa bile kalkmamt,

komutanyla deil de bir astyla konuur gibi tepeden bir ifadeyle sordu:
Rfk Paa m, levazm komutan olan paa m?
Evet, evet, Rfk Paa hazretleri.

Ragp Bey gld, o anda olanlara gerekten aldrmyordu.
Altnlarn istiflemekle uraacana oluna mukayyet olup terbiye

etseydi.
148
Mdr ksa boyuyla durduu yerde korkuyla zplad.
Tvbe... Sen kendinde deilsin zabit efendi, sarho

musun nesin, nasl lakrdlar bunlar?
Ragp Bey ayaa kalkt.
Doru lakrdlar, dosdoru lakrdlar, lakin sen iki bklm durduundan

sana eri geliyor mdr efendi.
Kapya doru yrrken, mdr beye deil de odadaki kalabala hitaben,

"Ben gidiyorum," dedi.
Arayan olursa evdeyim, artk bir zahmet amlca'ya kadar gelecekler beni
grmek isteyenler.
Odadan kt, kendisini gren rencilerin korkuyla kark bir hrmetle

susup, duvar kenarlarna ekildikleri koridorlardan, zor zapt ettii bir
slk alma isteiyle dimdik, izmelerini inadna talara vura vura geti,
topuklarnn takrts kulaklarna bir sava naras gibi arpp
coturuyordu onu.
Okulun nnden akan Hali, gkyz gibi kl rengi olmutu, kar

serpitiriyordu, deniz ve kar kokuyordu hava, keskin bir ayaz vard;

rzgr yznde hissedince ahrdan km bir at gibi birden ard.
Biraz nceki aldrmazlna benzeyen, onun kadar gerek, onun gibi ta
iine, ruhuna, hcrelerine, tenine, etine nfuz eden ama aldrmazln
serazatlna hi benzemeyen dehetli bir korkuya tutuldu birdenbire;
btn vcudu sinirli kaslmalarla batan aa sarslyordu ve bu utan
verici titremeyi bir trl durduramyordu. Yapayalnzd, gszd, Rfk
Paann gc karsnda o hi kimseydi; onu bir solucan gibi ezebilirlerdi
ve ezeceklerdi, Fizan'a srgne gnderecekler, ordudan tard edecekler,
erefiyle oynayacaklard ve o hibir ey yapamayacakt, kimse ondan yana
kmayacak, kimse onu korumayacak, kimse onu savunmayacakt. Bir an Rfk
Paaya gidip yalvarmay dnd, eer Rfk Paann kendisini kabul
edeceini akl kesseydi koa koa gidip yalvarrd; ok istemelerine
ramen dier zabitlerin niye talebelere dokunmadklarn imdi ok daha
iyi anl-
149
yordu, onun tokad attktan sonra duyduu korkuyu onlar tokad atmadan

duymulard ve onlarn korkusu hayatn gereklerine daha ok uyuyordu.
Rzgrn ve karn iinde hzl hzl yryordu, kendini birdenbire okulun

ok da uzanda olmayan tekkenin nnde bulunca hi de armad; farknda
olmadan snabilecei tek yerin tekke, snabilecei tek insann da eyh
Efendi olduunu hissetmiti; daha nce de ba belaya girdiinde tekkeye
gelmiti ama o zamanlar saklanmaya gelmiti. imdi ise saklanmaya deil
snmaya geliyordu, aresizliine are, gszlne g, yalnzlna
dost aramak iin oradayd; o anda o kapya daha nce snm yzlerce,
binlerce insandan hibir fark yoktu. ten ie hep kmsedii o
insanlarn neler hissettiklerini imdi ok iyi anlyordu ve o insanlar
nedensiz bir kibirle kmserken aslnda bugn tokatlad o mark
paazadeden pek de farkl davranmadn, itiraf etmek istemedii bir
utanla seziyordu. Bir gn iinde utan onu ikinci kez yakalamt.
XII
Tekkede Ragp Beyi Hasan Efendi karlamt.
Osman'a o gn anlatrken, sesinde Ragp Beyi o halde grm olmaktan

duyduu ama asla kabul etmeyecei bir memnuniyetin izi var gibiydi,
"Biliyor musun ben Ra-gp' hi yle grmedim, onca beladan geti, hatta
Arap Dilaver'i vurduunda, Fehim Paann hafiyeleri peine dtnde bile
ftursuz, alayc bir hali vard ama o gn," burada durup o koca kafasn
iki yana sallamt, "ejderha grm gibiydi, bak ben ok korkan adam
grdm ama bunun korkusu bir tuhaft, bunun gibisini hi grmedim, lm

korkusuna da benzemiyordu, sanki lm de cehenneme gitmi, zebanileri
birden karsnda grp ldn, bir daha geriye dnemeyeceini anlam
gibiydi, bugn gibi hatrlyorum, bak ant olsun, Hali kl rengiydi,
dedenin yz de Hali'in renginin aynsyd, yz su gibi akp boalyordu
sanki; acayip, ekilden sekile giren bir tuhaf surat, gzler dersen
bakyor lakin grmyor." Bunlar syledikten sonra hain hain glmt
Hasan Efendi en Yakn dostu kabul ettii Ragp Beyin hallerine.
Sonra da, "Alp gtrdm onu eyh Efendinin yanna," demiti.
Ragp Bey, eyh Efendinin yalnz bana Kuran okuduu o lo salona

girdiinde, o gne dek hi yapmad bir ey yapm, gidip eyhin elini
pm sonra da karsnda diz kmt.
151
150

eyh Efendi hibir ey sormadan, ermilere mahsus baklarla, her eyi
biliyormu ama bir de karsmdakin-den duymak istiyormu gibi bakmt;
Ragp Bey, kk bir ocuk gibi niformasnn eteini ellerinin arasnda
buruturarak, gzlerini yerden kaldrmadan, "Bir talebeyi dvdm,"
demiti.
eyh Efendi gene sesini karmamt; sessizliin, insanlar soru

sormaktan daha fazla tahrik ettiini, onlar anlatmaya daha ok sevk
ettiini ok yllar nce renmiti. Onun erdemi hi konumadan
konuturmak, hi anlatmadan anlattrmakt, eyhin kerameti sessizliinde
saklyd; aslnda Ragp Bey bunu daha nceleri, tekkede kald sralarda
eyhin mritleriyle ilikilerini gzleyerek fark etmiti ama o gn, o
anda, daha nce bildii ne varsa unutmu gibiydi; unutmam bile olsa, o
da eyhin mritlerinden biri olmak, onun koruyucu gcnn altna snmak,
kendini gvende hissetmek istiyordu.
Devam etmiti:
Levazm komutan Rfk Paann oluymu.
eyh Efendi, elindeki Kurankerimi kapatp, pp bana koyduktan sonra

nndeki rahleye yerletirmi, bir dirseini yanndaki mindere dayayp
eliyle sakaln okayarak, endieyle bakmt Ragp Beyin yzne. Bu gen
zabit onun hayattaki belki de tek dostu, kendisiyle az da olsa
konuabildii tek yaknyd; dost olduklarn fark etmeden dost

olmulard, belki birisi onlara dost olup olmadklarn sorsa, ikisi de
"Yoo, deiliz," derlerdi ama dosttular, birbirlerinin varlndan huzur
duyuyorlard nk. Ragp Beyin bann ciddi dertte olduunu anlamt
eyh, onu nasl kurtarabileceini dnyordu. Gc ok eye hatta
Padiaha bile yeterdi, ama Padiaha kar kullanlacak g bir kere
kullanlabilirdi ve gcn gsterip istediini elde etse bile, bu kazan
ona pahalya mal olur ve gcn bir daha Padiaha kar kullanamazd.
Padiahn ok
152
fkelenecei ak olan bir olayda, elindeki gc Ragp Bey
iin kullanp kullanmamakta kararszd.
Hakl mydnz, diye sordu.

Ragp Beyin cevab da ksa oldu.
Haklydm.
eyh ayaa kalkt.
Gelin, baheye kalm.
Ragp Bey, kendisini de artan kardee bir efkatle, kenarda duran

krkn alp eyhe uzatt.
Krknz aln, dans souk.
eyh Efendi ok uzun zamandan beri ilk kez gerekten glmsedi. Krk alp
omuzlarna att.
Daha nceleri de birlikte dolatklar bahede, yaan kara aldrmadan yan

yana dolatlar bir sre, Ragp Bey korkusundan kurtulup rahatlamt;
eyhin varl, o semavi skneti, insan gnll bir itaate sevk eden o
gizli gc, aresizlik ve yalnzlk duygusunu yok etmeye yetmi, Ragp Bey
gene eski Ragp Bey olmutu.
eyh Efendi uzun uzun dndkten sonra Ragp Beye yardm etmeye karar
vermiti; nce Padiahn kararn bekleyecek, verilen karara gre araya
girip gen zabit iin efaat dileyecekti ama Padiah karar vermeden olaya
mdahale etmeyecekti.
Ragp Beye dncelerini sylemedi.
Siz eve gidin, dedi. Endielenmeyin, Allah dorunun yardmcsdr.
Ragp Bey, eyh Efendinin ne demek istediini anlamt, kendisinin o

srada Allahtan ok eyhe gvendiini dnp glverdi ama dndklerini
sylemedi, sadece eyhin szlerini tekrarlad.
Evet, Allah dorunun yardmcsdr.
Ragp Beyin sesindeki alaycl fark eden eyh, ayplayan ve azarlayan

bir bakla bakt gen zabite ama Ragp Bey arkasn dndnde ve artk
kendisini grmediine emin olduunda eyh de gld, sonra da o
tebessmdeki
153
gnahn kefaretini demek iin yeniden odasna dnp Kuramkerimin bana

oturdu ama odaya girmeden nce Hasan Efendiyi yanna arp bir iki emir
de verdi.
Ragp Bey evine doru yolu ktnda Rfk Paa da, 'mahdumunu darb eden
haini* ikyet etmek iin Padiaha gelmiti. Padiah, doktoru Reit
Paayla sohbet ediyordu, Rfk Paann geldiini haber verdiklerinde,
"Beklesin," dedikten sonra, lafna devam etti:
Ne diyordum, ha, bir gece bir ngiliz muharririnden tercme ettikleri

bir cinai roman okuyorlard, biliyorsun her akam ben uyumadan bu cinai
romanlardan okuturum; o kitapta, canilerin ekserisinin baparmann ucu,
ahadetparmann ortasndaki boumu geiyor, uzun oluyor, el de bir
hayvan penesine benziyor, diyordu. Mtecessis bir tabiatm vardr,
bilirsin; derhal kalkp, yatan iinde oturdum, bir emir verdim, yarn
hapishanelerdeki kanl katillerin ellerinin fotoraflar alnacak bana
getirilecek, dedim. Birka gn iinde fotoraflar geldi, tetkik ettim,
filhakika, hepsinin baparmaklar uzundu. Bir de una dikkat ettim,
kimsenin eli bakasnn eline benzemiyor. Duydum ki, Avrupa'da canileri
yakalamak iin bundan ok istifade ediyorlarm.
Padiah durdu, genellikle yapt gibi birden konuyu deitirdi.
Yahu doktor bizim Mfika Kadnefendinin srtnda bir yara, bir nevi
ban kt, kadncaza ok strap veriyor; ben yak yapmalarn
emrettim lakin hayrl bir netice istihsal edemedik, sen ne tavsiye
edersin?
Soruyu soru tarznda, bir meslektana danan bir doktor edas vard;
ok vesveseli bir adam olduundan gerekten de tpla ilgilenir, son kan
ilalan, tedavi tarzlarn yakndan izler, zaman zaman evresine
tavsiyelerde bulunur, nemsiz baz hastalklarda hastay tedavi de eder ve
bundan ok memnun olurdu ama haremdeki en sevdii kadnn srtndaki derde

deva olamad anlalyordu.
154
Reit Paa, Padiah kzdrmamaya uraarak,
Efendimiz, emir ve msaade buyurursanz, hanm sultan bir de ben

muayene edeyim.
Padiah, elini sakalna atp biraz dnd, haremdeki bir sultan bir
erkek doktora gstermenin doru olup olmayacan aklndan bir tartt,
sonunda sevdii kadnn ektii strab gidermenin kurallardan ve
geleneklerden daha nemli olduuna karar verdi.
Peki, dedi, sen bir bak bakalm.

Reit Paa kalkmak iin msaade istedi, Padiah,
"Otur, otur," dedi.
u Rfk Paay bir dinleyelim, derdi neymi bakalm, sonra birlikte

hareme geeriz, sen Mfika Kadnefen-diyi bir muayene edersin.
_ Reit Paa bir keye ekildi.

Padiah, Rfk Paay ieri almalarn emretti.
Paa, ar bir hakszla uram aresiz bir ihtiyarn zavallln yz

izgilerine yerletirerek girdi ieri, ar bir darbenin altnda ezilmi
gibi admlarn srkleyerek Padiahn yanna gelip etekledi, eteini pp
bana koydu, sonra bir iki adm geri ekilip, ellerini nne
kavuturarak, boynunu bkp bekledi. Hi tanmayan biri, ma-iyetindekileri
krp geiren bu paann gerekten mazlum ve madur bir adam olduuna
inanrd.
Padiah, tebessmn knal sakalnn altna saklad.
Hayrdr paa, dedi, ne oldu?
Ah efendimiz, huzurunuza kp rahatsz etmekten teeddp ederim ama bir

vatan ve memleket meselesi, malumu ahaneniz mahdum kulunuz askeri sanayie
gidiyor; bugn bir haini vatan, bir Allah ve Padiah dman zabit,
bendenize ve dolaysyla devletlumuza olan dmanln bignah yavrudan
kartarak kendisini darp etmi, merdivenlerden aaya yuvarlayp ene
kemiklerini krm, sonra da hem bu kulunuz iin hem de devletlumuz iin
ileri geri konumu, sonra da ekmi gitmi. Padiahm bu
155
azgnt zabitin yaptklarndan size smyorum, ahsm iin deil, haa,

ben kimim, bir bendeniz, bir kulunuzum, bana sylenen laf ne olacak ama
bunlara msaade edilirse yarn bir gn bunun gibiler daha neler yaparlar
diye korkuyorum.
Padiah ellerini arkasna balam, dar omuzlarn ileri doru karm,

hametli burnunu yere emi, salonun iinde dolayordu, bu tr laflar
her gn iitiyordu; paalarn yalanlarna, riyakrlklarna, onlarn
tahmin ettiinden daha fazla alknd; paann 'bignah yavrusu' hakknda
da bir fikri vard stelik, okulu kasp kavuran bir zbandut olduunu
biliyordu, okulda olup bitenlerle ilgili daha yeni bir jurnal almt;
onun iin aklna paann hi dnmedii bir konu taklmt.
Paa, senin mahdum maallah iriyar bir gentir yanl hatrlamyorsam.
Rfk Paa ard, doktora yan gzle bakp bu sorunun ne manaya geldiini
gzleriyle sordu ama doktor ban evirdi.
Sayenizde Padiahm, serpilmitir biraz.
Peki bu zabit nasl bir zabit ki o iriyan olan bir vuruta

merdivenlerden uurmu, pek tuhaf!
Padiah el rpp kapda bekleyen mabeyinciyi ard.
Bir zabit bugn Rfk Paann olunu dvm, aratrn, adn sann
renin sonra da syleyin Harbiye Nezaretine, bu zabitin bir resmini
ektirip bana gndersinler, merak ettim nasl bir adam bu?
Sonra da Rfk Paaya dnd.
Tamam paa, sen gnln ferah tut, ben alakadar olacam... Ha, mahduma
da syle haarlk etmesin pek fazla.
Padiah o gnlerde fotoraf denilen bu yeni icada takmt akln, her

eyin fotorafn ektirmek, neredeyse saraynn dnda kalan btn
hayat, bu fotoraf denilen
156
sihrin siyah-beyaz ekillerinde grmek istiyordu; insanlarla yz yze
gelmekten, onlarla konumaktan sklyor, hem de btn insanlardan biraz
rkyordu ama fotoraf, btn o insanlar onu skmayacak ya da
korkutmayacak bir biimde, ktlar halinde nne getiriyordu ve insanlar
kttan ekillere dntrmek Padiahn mthi houna gidiyordu. stnde

insan suretleri olan o ktlara bakyor, o insanlarla ilgili fikirler
serdediyor, grnlerine, baklarna gre kimine kzyor, kimini
seviyor, sonra sklp onlar atarak yeni fotoraflar, yeni yzler, yeni
ekiller, yeni ktlar istiyordu.
Bu fotoraf mhim icat doktor, adamn suretini alp kda

nakediyorlar, yani Allann bir ii, makineye t diye bastn m
karndaki adam o anda bir kdn stne kveriyor, adam lse. de
sureti kalyor, hi aklm almyor, insan kendi suretinden nasl
ayrlyor... Bu gvurlar nereden buluyorlar byle ileri, bizimkilerin
aklna hi gelmez bylesi, geri gelmemesi belki de gelmesinden dana iyi;
bizimkiler gvurlar gibi deil, byle bir i icat etseler nce bunu
melanete kullanrlar, Allah bilir ne yaparlar...
Padiah durup pheyle bakt doktora, Reit Paa bir su ilemi gibi
korkuyla nne edi ban.
Hata m ettik acaba doktor bu gvur icadn memlekete sokmakla...
Ne yapabilirler ki Padiahm...
Padiah sakaln svazlad, gerekten de korkmutu
ama niye korktuunu tam kestiremiyordu.

Birden aklna geldi.
Ya benim de suretimi kartrlarsa... Hay Allah, bak hi aklma

gelmemiti, kimse de bir ey sylemez ki, bir akl veren bulunmaz ki, ne
yapsak, yasak m etsek acaba...
Gidip doktorun koluna girdi.
157
En iyisi fotoraf makinesini saraya sokmay yasak etmek, evet, tamam,

benim suretimi kartmalarn yasak ettireceim, onun Bunun elinde
dolaacak suretim, Alla-hn bana verdii suret kul tayfasnn elinde
geziyor, dnebiliyor musun doktor, ne felaketlerin kysndan
getiimizi dnebiliyor musun?.. Neyse hadi yr, hareme geelim de
Kadnefendiyi bir muayene et.
Padiahn doktorla birlikte hareme girmesi zerine, harem koridorlar

hadmaalarmn 'destur' naralanyla yankland; cariyeler, halayklar,
kadmefendiler kap odalarna kapandlar. Padiah, haremaasm arp
emir
verdi.
Doktoru, Mfika Kadnefendinin dairesine gtrn, bir muayene etsin.

Sonra doktora dnd.
Muayeneden sonra bana ura da anlat bakalm, neymi, ne olmu?
Ssl esvaplaryla, ince uzun Habe haremaas, memnuniyetsizliini belli

eden kzgn bir sesle, "Buyur doktor efendi," dedi.
Bir anda sessizleip sszlaan haremin ta koridorlarndan geip

Kadnefendinin dairesine vardlar, haremaas kapnn aralndan bir
cariyeye doktorun geldiini Kadnefendiyi greceini syledi. Kap
grnmez bir el tarafndan ald, sonra iki kap daha grnmez ellerce
ald doktorun nnde, doktor ban hi yerden kaldrmadan geti
kaplardan, sonunda Kadnefendinin yatt odaya girdiler; Padiahn en
sevgili kadn yzst yatm, usul usul inliyordu.
Doktor, yavaa, mrldanr gibi, her an bana bir felaket gelmesinden

korkarak,
Neyiniz var sultan hazretleri? dedi.
Kadn yzn bile evirmeden nazl sesiyle cevap verdi:
158
Srtmda, sa kreimin altnda bir yara var, acs sanki canma
iliyor.
Doktor yataa yanat.
Msaadenizle yaraya bir bakabilir miyim sultanm?

Kadnefendi cevap vermeden haremaas atld.
Hayr, bakamazsn... Sen ne biim doktorsun, .madem doktorsun bakmadan

bileceksin, kul ksm hanm sultann srtna nasl bakar, daha neler!
Doktor iinden bir 'lahavle' ekip, yattrc bir sesle konumaya

alt.
Aa hazretleri, grmeden anlalmaz ki, yaray greyim ki ne olduunu arlayaym, ifasn syleyeyim.
Haremaas ban sallad,
Olmaz... Bakmadan bileceksin.
Aa hazretleri bakmadan bilemem, ben bakmadan

bilicilerden deilim, doktoram, bakarak anlarm.
Haremaas gene ban sallad.
Olmaz... Bakamazsn, sen kimsin ki hanm sultann srtna bakacaksn,

hi grlm, duyulmu bir ey mi bir hanm sultann srtna bakld?
Doktor iin sarpa sarmaya baladn anlamt ama iin iinden nasl
syrlacam bilemiyordu, yle bir yerdeydi ki, en hakl durumdayken bile
insan br anda haksz duruma debilir, bir yanl kelimeden hayat
felaketlerle snebilirdi. Sonunda en etkili laf syledi.
Padiah Hazretlerimizin emri byle, muayene etmem iktiza ediyor.
Haremaas gene ban sallad.
Olmaz... Hanm sultan Padiahtan baka erkein yannda soyunamaz, sen

yalan sylyorsun, Padiah Efendimiz asla ve kata byle emir vermez.
Doktorla haremaas yatan banda ekiirlerken, yatakta yatan nazl

kadndan bir ses duyuldu.
Bir makas getirin, yarann olduu yerin stndeki kuma kesin, doktor
yalnzca yaraya baksn.
159
Haremaas iini ekti, dnd; o dnrken doktor hi sesini karmadan

bekledi, sonunda Habe'in akl yatt.
Olur.
Ellerini rpt, incecik sesiyle bard.
Kzlar bir makas getirin.
Kapdan bir el uzand, haremaasma bir makas verdi, aa uursuzluk olmasn

diye makasa tkrdkten sonra ald, sultann stndeki sam ii ipekli
hrkay, brmck gmlei, i gmleini birer birer kesti, hanm sultann
srtnda el ayas kadar bembeyaz bir et ve onun ortasnda kpkrmz,
cerahatlenmi bir yara belirdi. Doktor, ellerini arkasna balayp,
dokunmayacan haremaasma gsterdikten sonra eilip yaraya bakt; kk

bir sinek sr ya da sivilce, byk bir ihtimalle sultan kad iin
mikrop kapm ve iltihapl bir yaraya dnmt; ama sultann inleyip,
naz yapt kadar ciddi bir ey deildi.
Doktor, reete ktlarn kartp permanganatl bir solsyon yazp,

"Bunu sabah akam hanm sultann srtna pansuman yapacaksnz," dedi.
Yzn kendisine evirmeyen Kadnefendiye "Allah ifalar versin sultan
hazretleri," dedikten sonra tts kokan odadan kt, ciddi bir belaya
dnebilecek bir vartay ucuz atlatt iin sevinmiti, o sevinle bir
an nce eve gidip, soyunup dokunup, yeni halayklarla gzel bir gece
geirmenin hayalini kurmaya balad, Padiaha meselenin nemli olmadn
syleyip gidecekti.
Doktoru Padiahn yanna gtrdler.
Padiah, yakasz, uzun, beyaz bir ipek entari giymi, bana bir gece
takkesi geirmi, denize bakan bir pencerenin kenarndaki sedire, bir
dizini dikip bir ayan altna toplayarak oturmutu.
Eee, syle bakalm doktor?
nemli bir ey deil devletlum, cerahatli basit bir yara, mikrop kapm,

potasyum permanganat yazdm, sa-
160
bah akam pansuman yaplacak, bir hafta on gnde hanm
sultan ifaya kavuur Allann izniyle.
Padiah doktora gzlerini dikip, dmanca ve rktc bir sesle sordu.
Mikrobu nereden kapm?
Doktor ard, byle bir soruyu hi beklemiyordu.
Bilmiyorum Padiahm?
Hep stnde esvaplar var, srt ne zaman plak

kalm ki mikrop kapm.
Doktor kekeledi.
Belki sivrisinek srmtr hametlum, hanm 'sultan kamtr, yara

olmutur.
Padiahn kalar daha da atld.
Sinek onca esvabn stnden nasl sryor doktor efendi?,

Doktor, Padiahn fkelendiini, hatta daha beteri phelendiini ve

phelendii her sefer olduu gibi btn lleri kaybedip, o anda
karsnda duran doktoru bu pheli durumdan mesul tuttuunu anlad. Bunun
hibir mantkl yan yoktu ama kimse bu olaydan mesul o.lmad-na dair
mantkl bir aklama da istemiyordu doktordan. Sz konusu olan 'Padiah
fkesiydi' ve bu fkenin zaman zaman deli bir kasrga gibi esmesi iin
Padiahn akl banda bir nedene hi ihtiyac bulunmuyordu; zaten
doktorun daha sonra Osman'a syledii gibi, 'Padiahlk, sebep gstermeden
kzma hrriyetine' sahip olmakt ve Padiah kzmt.
Aynen o sabah Hali'in kysnda yryen Ragp Beyin duyduu aresizlii

ve korkuyu hissetti Reit Paa, hayat, istikbali, mevkii verecei cevaba
ve Padiahn ikna olmasna balyd.
Hamamdan kapm olabilir hametlum.

Padiah bir gzn ksp, elindeki tespihi evirerek
t-zun uzun doktorun yzne bakt.
Evet, dedi sonunda, hamamda olabilir.
Kl Yaras Gibi
161/11
Tespihi yanma brakt.
imdi doktor, harem aalaryla gidip o hamama bakacaksn, bak bakalm

sinek var m hamamda?
Doktor belay imdilik atlattn dnrken bu tuhaf emirle karlanca

gene ard.
imdi mi Padiahm?
imdi doktor efendi, imdi, derhal, hemen... Artk bir seferde yerine
getirilmiyor mu emirlerimiz, kere, be kere mi sylemeliyim, ka kere
sylemeliyim ki szm dinlemelisiniz, daha m syleyim doktor efendi,
imdi diyorum, hemen diyorum, derhal diyorum.
Reit Paa sapsar kesildi.
Estafurullah sultanm, kulunuzun aknln af buyurun, bir an

anlayamadm devletlum, ne demek iki kere emretmek, ln deyin lelim, bu
can size borluyuz efendimiz, emredin verelim.
Cann istemiyorum doktor efendi, gidip hamama bakman istiyorum, git

bak orada sinek var m?
Emredersiniz sultanm.
Doktor drt haremaasyla sarayn bahesine kt, ellerinde mealeleriyle

drt de baltac katld onlara, hep birlikte hamama gittiler; hamamn
altndaki klhan sn-drldnden hamamn ii o karl k gecesinde buz
gibi ve karanlkt, adm seslen karanlk boluun iinde n n
nlyordu. Doktor ne yapacan bilemiyordu, mealeli baltaclar ve harem
aalaryla hamamn iinde dolap duvarlara baktlar, baltaclar
ayaklarnn ucuna kalkarak mealelerini kubbeye doru uzattlar, doktor
yukarlara da ban kaldrp bakt, bir zaman o rktc hamamda
oyaland, sonra yeniden Padiahn yanna dnd.
Ne oldu doktor?
Sinek yok Padiahm, belki karanlkta gremedik, belki de daha nce uup
gitti. Padiah ban sallad.
Syleyin yarn sabah o hamam yksnlar.
162
Padiahn eliyle gidebilirsin diye iaret etmesi zerine doktor hi sesini
karmadan geri geri yryerek odadan kp, cann sarayn dna att,
kar kokusunu derin derin koklad, yksek bir yerden yuvarlanm gibi btn
kemikleri szlyordu, korkudan bitap dmt. Zorlukla bindi arabasna,
inler gibi "Eve," dedi, arabacya; araba yalnzca muhafzlarn dolat
Yldz Yokuundan aaya inerken arabann bir kesine ekilmi dehetle
titriyordu.
163
XIII
Ragp Bey, bayat ekmek, zeytin ve aydan mteekkil kahvaltsn etmek

zere, annesinin alt kattaki odada yanan sobann yanna yerletirdii
sininin bana oturduunda, kap, btn gece kbuslarla dalan uykusunda
alndn duyup defalarca yatandan frlamasna yol aan o uursuz

sesle alnd. "Hayrdr inallah!" diyerek dorulan annesini durdurup,
"Siz durun, ben bakarm," deyip kapy amaya gitti, derin bir nefes
aldktan sonra kaln kol demirini kaldrp kapy at: Kapda ayn
kbuslarnda grd gibi tfeklerini omuzlanna asm iki ask suratl
nefer duruyordu.
Yzba efendiyi emrettiler, Harbiye Nezaretine gideceiz, dediler.
"Bekleyin, geliyorum," dedikten sonra ieri girip annesine, "Ben Harbiye

Nezaretine kadar gideceim valde hanm, hemen kmam gerekiyor," dedi.
Yal kadn, hibir ey sormadan "Daha kahvaltn etmedin," demekle

yetindi.
naallah dndmde yerim.
Palaskasn kuanp kaputunu giydi, fesini bana yerletirdi, tam kapdan

karken annesi arkasndan yetiti; bir bekleyen zaptiyelere bir de oluna
bakt, ne olduunu anlamt ama ne alad, ne yalvard, ne beddua etti;
yalnzca yz biraz daha asld, izgileri biraz daha derinleti. Kpr
kpr dudaklaryla bir dua okuyup olunun srtn svazlad.

164
Doru sallansa da yklmaz evladm, dedi, selametle git, selametle gel,
Allah muinin olsun.
Zaptiyelerin geldii kira arabasna bindi Ragp Bey, hareket ettiklerinde

dayanamayp faytonun arkasndaki kck pencereden evine bakt. Annesi
hl kapnn nnde duruyordu, araba yokuun altnda kaybolana kadar da
orada ylece durdu.
Geceden yaan kar tutmu, her yan bembeyaz olmutu, plak aalarn
buzlanm dallarnda karlar birikmiti. Zaptiyelerden daha saf ve munis
gzkeni, aalara bakarken dayanamayp, ''Gelin gibi olmular,"
deyiverdi, sonra Ragp Beyin kendisine baktn grnce bir daha azn
bile amad, Harbiye Nezaretine kadar hi konumadan gittiler.
Harbiye Nezaretinin, yzlerce zabitin ellerinde ktlarla hzl hzl

yrdkleri kalabalk ve kasvetli koridorlarndan hi kimseyle gz gze
gelmeden geip kendisini artan miralayn odasna girdi.
atk kal, tknaz bir adam olan miralay Ragp Beye bakt.
Ne var?
Beni emretmisiniz.
Kim emretmi?
Bilmiyorum, eve zaptiyeleri gndermiler.

'Zaptiyeleri gndermiler' lafn duyan miralay oturduu yerde yle bir dikildi.
Adn neydi senin yzba, girdiinde kim olduunu sylemiyorsun ki

birader, mneccim miyim ben kim olduunu bileyim?
Ragp Bey, bu tr subaylardan duyduu tiksintiyi saklamaya alarak adn

syledi. Miralay nndeki ktlar kartrdktan sonra, "Ha," dedi,
"demek sen osun."
Bak imdi, gidip bir fotoraf ektireceksin, sonra fotoraf alp bana
getireceksin... Al u be mecidiyeyi de... Fotoraf iin.
165

Ragp Bey paray alp aknlk iinde kt odadan, raptiyeleri kapda
grd andan beri tevkif edilmeyi bekliyordu, 'fotoraf ektireceksin"
laf hi beklemedii, ummad bir laft. Tevkif etseler, yarglasalar,
srgne gndersclcr bu kadar arp kzmazd ama ortada alt dzene
benzer bir dzen kalmamasna, bu onun lehine b netice verse de, elinde
olmadan fkeleniyordu.
O gne kadar hi fotoraf ektirmemiti, doru Be-yolu'na gitti, sora

sora Innadi Efendinin fotorafhanesini buldu, ecza kokan dkkndan ien
belli belirsiz bir i da-ralmasyla girip fotoraf ektirmek istediim
syledi. Tos-tOporlak, gle bir Rum olan fotoraf, insanlarn
fotorafhaneye bir bycnn maarasna girer gibi rkerek girmelerine
alkn olduundan, her zamanki gibi -mterisini yattrmak iin kahve
ve sigara teklif etti ama Ragp Bey ikisini de reddetti; bir an nce
fotorafn ektirip gitmek, bu tuhaf macerann sonunu renmek istiyordu.
Innadi Efendi, kaln bir perdeyi kaldrp duvarlar siyah rtlerle

kaplanm lo bir odaya soktu onu, bir eski zaman canavarna benzeyen
krkl fotoraf makinesinin karsndaki tabureye oturtup poz verdirdi;
kendisi de gidip krn ime ban sokarak o canavarn bir paras
haline dnt ve "Kprdamayn zabit efendi," dedikten sonra, eczal bir
kokuyla dumanlar salarak patlayan flan parlak ziyas altnda Ragp Beyin
hayatndaki ilk fotorafn ekti.
Ragp Bey, Innadi Efendinin teklif ettii kahveyle sigaray bu sefer kabul
ederek, bir koltua oturup fotorafn tab edilmesini bekledi; bir zaman
sonra fotoraf gelip hl nemli olan resimleri verdi; sanki ne
greceine aldr-myormu gibi bakt resme Ragp Bey: Yumuk gzlen,
kntl elmack kemikleri, geni aln, atlm kalar, po.s byklar
ve belli belirsiz rkm baklaryla, 'kendisi' kendi elinde duruyordu.
Yzbann resme yle uzun uzun bakmasn bir memnuniyetsizlik belirtisi
sanan n-166
nadi Efendi, muhtemel bir ikyeti nlemek iin hemen
atlp, "ok yakkl kmsnz paam," dedi.
Nezarete dnerken, yol boyu resmi birka kez daha kartp bakt, bugne
kadar hi ilgisini ekmemi olan grntsn sevmiti, tam istedii gibi
heybetli bir erkek havas vard, kendi kendine glmsedi; elinde tuttuu
resmin kendi kaderin^ nasl etkileyeceini henz bilmiyordu.
Harbiye Nezaretine varnca fotoraf miralaya verdi.
Sen git, dedi miralay, biz seni artacaz daha sonra.
Ragp Bey evine gitti ve tam ay hibir haber gelmedi Harbiye

Nezaretinden.

Bu tedirgin ay neredeyse hi evinden kmadan, yaan kar, beyazlanm
tepeleri, uzaktan gzken Bo-az' seyredip, arada bir bahede dolaarak
ve Gebze'deki grevinden dnen aabeyi Cevat Beyle ve Cevat Beyin hemen
hemen her akam gelen subay arkadalaryla sohbet ederek geirdi. Ev,
ehir dnda ve gzlerden rak olduundan Cevat Beyin ihtilalci
arkadalarnn kararghna dnmt. Hepsi- de, imparatorluun drt bir
yanndaki kk rtbeli subaylarn ourtluu gibi gidiattan
ikyetiydiler. Ragp Bey daha sonra Osman'a, "Gariptir," demiti,
"subaylarn huzursuzluu, imparatorlua bal ekalliyetlerin huzursuzlanp
ayaklanmaya balamasyla birlikte ba gsterdi; bir yandan hareketlenen
Makedon, Bulgar, Ermeni komitaclarla dvyorlar, bir yandan da
kendileri Padiaha kar komitaclayorlard; komitaclarla vurutuka
vatana ballklar artyor, Padiaha fkeleri ise oalyordu."
Cevat Beyin arkadalar 'bir eylerin' yaplmas gerektiinde gr

birliindeydiler ama ne yaplmas gerektiini hibiri bilmiyordu,
toplantlar fkelerin dile getirildii bulumalar oluyordu. Ragp Bey, bu
hiddetli grubun doal bir paras olmutu, onlara katldn
sylememiti, kimse de ona "Sen de katl," dememiti ama her gece top-
167
lantlara katlmak onu yllar iinde byyp imparatorluun kaderini

deitirecek olan yeni bir hareketin yesi yapyordu. Aslnda
dierlerinden daha kzgnd, askerlik mesleinin yozlamas, daha yirmi
beine bile varmam paazadelerin bir gecede miralayla terfi
ettirilmesi, orduda disiplinin kalmamas, basklarn artmas,
tevkifatlarn oalmas, jurnal korkusunun yaygnl ve kendi zel
durumunun insann iini tketen belirsizlii onu zaman zaman lgna
dndryordu, ama sadece kzp sylenerek bir yere varlamayacan da
dierlerinden daha fazla fark ettiinden kendini onlarla birlikte
hissedemiyordu.
Bir gece gene alt katta oturmu konuurlarken Ragp Bey aklna taklan
soruyu pat diye soruverdi.
Peki, ne yapmak lazm geliyor, nedir stmze den vazife?
Al yanakl bir Arnavut olan askeri tabip Ltfullah Bey hemen atlmt.
Bize hrriyet lazm birader, hrriyet, hrriyeti ele geirmeliyiz.
Ragp Bey ayn sakin sesle gene sormutu:
Nasl?
Bir sessizlik olmu, herkes birbirine bakmt.
Cevat Bey, kardeinin koluna dokunmutu. -
Biz de bunun iin buluuyoruz ya Ragp, bunun iin tekilatlanyoruz ya,

ne yapacamz, nasl yapacamz bulmak iin.
Ragp Bey odadakilerin kendisine sinirlendiini hissetmesine ramen

srarn srdrmt.
Be on kiilik bir tekilat koskoca imparatorlukta ne yapabilir ki?
Cevat Bey ban sallamt.
mparatorluun.her yannda byle tekilatlar var.
O zaman onlar birletirmek lazm gelir.

Cevat Bey glmt.
Telaa lzum yok, o i de oluyor, yava yava.
168
O zaman Ragp Bey, dierlerinin kendisinin bilmedii baz eyler
bildiklerini anlam, bunu kendisine sylemedikleri iin krlmt ama
gene de toplantlarna katlp fkelerini paylamaya devam etmiti; bir
gece dierleri gittikten sonra aabeyine, "Gel bir sigara daha ielim,"
demi ve oktandr sormak istedii soruyu sormutu.
Benden niye bir eyler saklyorsunuz aabey, bana emniyetiniz mi yok?
Cevat Bey, kardeinin zldn anlaynca, gelip yanna oturmutu.
Hi olur mu Ragp, bu nasl sz, her eyden evvel ben byle bir eye
msaade eder miyim, kardeime emniyet etmeyene ben emniyet eder miyim?
Mesele o deil, senin ne olacan belli deil, yarn bir gn seni tevkif
edebilirler, srgne gnderebilirler, yle ya da byle ellerinde esir
olabilirsin, eer bir tekilatn kaytl yesi olursan, bu ortaya
ktnda kaamazsn, kurtulamazsn; aramzda en muhataral durumda olan
sensin, ben istedim senin tekilatn dnda kalman; hele vaziyetin bir
belli olsun o zaman zaten bu konular seninle daha teferruatl konuacam
ama imdilik bilmemek senin iin daha iyi.
Ragp Bey itiraz etmemiti.

Siz nasl mnasip grrseniz aabey.
ay sonra bir gn Hasan Efendi anszn kp gelerek, Ragp Beye eyh

Efendinin kendisini grmek istediini haber verdi. Birlikte gittiler
tekkeye, yol boyu Hasan Efendi Mehpare Hanmla kocasndan, neler
yaptklarndan, Hikmet Beyin akln mum imal etmeye taktndan ve yaknda
Selanik'e tayin edilmesinin beklendiinden sz etti.
eyh Efendinin bugnlerde can epey skkn, zan-nmca bu tayin

meselesinden haberdar oldu.
Eeee, demiti Ragp Bey, ona ne, niye can sklsn?

Hasan Efendi yzn buruturmutu.
169
Sklr birader, sklr, sen anlamazsn, ayrlmak baka ey, ayr

memleketlerde oturmak baka ey.
Ragp Bey, merak etmekten ziyade Hasan Efendiyi memnun etmek, ilgili
grnmek iin, "Bu mum meselesi de nedir?" demiti, "Hikmet Bey Padiahn
doktorunun olu deil mi, mumcu mu olacak?"
Hah, demiti Hasan Efendi, tuhaf bir adam, neyse ben sana tekkeden
kta mufassal bilgi veririm, bildiin gibi deil.
Tekkeye yaklarken Ragp Bey dayanamam, yol boyu sormak istedii soruyu
sormutu.
eyh Efendi beni niye grmek istiyor?
Valla bilmem ama anladm hayrl bir haber var.

Hasan Efendi biraz durduktan sonra eklemiti:
Hayr deilse de er de deil en azndan.
Ragp Bey bu szlerden bir anlam kartamamt.
Tekkeye vardklarnda eyh Efendi mezarlarn arasnda tek bana dolamaya

kmt. Ragp Beyi grnce uzaktan eliyle 'gel gel* diye iaret etmiti,
yaklanca eyhin yznn daha da beyazlap effaflatn,
salarnda-ki aklarn arttn fark etmiti. "Kendisinden baka herkesin
derdini zyor garip," diye geirdi iinden, sonra eyhe acd iin

utand, byle birine acmak kibir gibi gelmiti ona.
Hi selamlamadan birlikte yrmeye balamlard, eer uzaktan iaret

etmemi olsa eyh geldiini grmedi diye dnecekti Ragp Bey.
eyh birden o usul sesiyle konumaya balamt.
Havadisler biraz acayip.
Anlayamadm eyh Hazretleri.
Havadisler biraz tuhaf diyorum.
Nasl tuhaf efendi hazretleri?
Almanya'ya gidiyorsun.
Ragp Bey duruvermiti, Almanya'nn neresi olduunu birden karamam,

imparatorluun iinde bir srgn
170
yeri sanmt, sonra baka bir memleketten sz ettiklerini anlamt.
Benim Almanya'yla ne gibi bir alakam olabilir ki efendi hazretleri, beni

niye gndersinler; dilini bilmem, yolunu bilmem, izini bilmem.
eyh Efendi de hikyeyi batan sona anlatmt ona.
Harbiye Nezareti, Ragp Beyin fotorafn saraya hemen gndermiti, ama

her gn hatta her an yeni bir olay yaanan sarayn dadaas iinde
Padiah Ragp Beyin fotorafn istediini unutmutu, mabeyindekiler de
onca iin arasnda Ragp Beyin fotorafn czat- ahanelerine' sunmay
mnasip grmemilerdi; Ragp Beyin yakkl yz de o masadan o masaya
gezmeye balamt mabeyi-nin iinde.
O arada Almanya sefiri Padiaha bavurup, Alman subayn Osmanl

ordusuna misafireten gnderip buna karlk Osmanl zabitini Alman
ordusuna misafir subay olarak almak istediklerini bildirmiti; Alman
imparatorunun arzusunu kramadndan Padiah da olur demiti. Saraydaki
paazadeler diline dinine yabanc olduklar 'kefere diyarna' gitmek
istemediklerinden, Padiahn emriyle ' civanmert, yakkl Osmanl
zabiti' aranmaya balanmt. Zabitler hem Osmanly temsil edecek kadar
gvenilir, hem de byle skntl bir greve gnderilecek kadar nemsiz,
hem de eli yz dzgn, yakkl birileri olacakt. ki zabit bulmular
lakin ncy bir trl tedarik edememilerdi. te tam o srada, birinin
gzne masadan masaya dolap duran Ragp Beyin resmi ilimi, 'kim bu
adam' diye aratrmaya balamlard. nce kimse kartamamt o resmin

kime ait olduunu, araya sora kim olduunu bulmulard sonunda; resmi
Padiaha gsterip durumu anlatmlard, Padiah da, "yi ya bu gitsin,"
demiti.
Bylece Ragp Beyin Almanya yolculuu iin emir kmt.
171
- Hazrln yap, demiti eyh Efendi, yarn sana emri tebli edecekler,
bir hafta iinde trenle hareket edeceksin.
"Allah biliyor ya," demiti Ragp Bey Osman'a, "ilk defa eyh Efendiye
inanmadm, biri bizim eyhle elenmi, diye dndm."
Tekkeden karken de Hasan Efendiye ayn eyleri sylemiti Ragp Bey\
- Yahu Hasan. Efendi, biri eyh Hazretlerini yanltt galiba, syledikleri

pek aklma yatmad.
Hasan Efendi koca kafasn gvenle sallamt.

- eyh Efendimiz yanlmaz, deil bu dnyadan, o te dnyadan bile haber

alr, sen ne diyorsun, sen tedarikli ol.
Sonra da Mehpare Hanmla Hikmet Beyin yeni hikyesini anlatmaya

koyulmutu.
XIV
Osman, bunu btn llerine sordu, ama hi kimse tatmin edici bir cevap
veremiyordu, hemen hemen hepsi kendi tahminlerini gerekmi gibi
anlatyorlard; Hikmet Bey ise Osman' kmser gibi cevap vermiti,
"Bence biraz fazla mbalaa ediyorsunuz azizim, bir insann bir ey yapmak
istemesi neden bu kadar artyor sizi?" Lafn burasnda durup o
yakkl ve kibar yzne hi yakmayan bir kstahlkla, "Belki de siz
hayatnzda hibir ey yapmadnzdan, yanlmyorum deil mi, siz hibir
ey yapmadnz hayatnzda, yapanlara da zannmca bundan ayorsunuz; bu
kadar bytlecek bir mesele deil ki bu, mum imal etmek istedim, koskoca
imparatorlukta mum imal edilemiyordu, ben tecrbe edeyim dedim,
becerebil-seydim ok para kazanrdm."
Hikmet Beyin 'ok para kazanrdm' demesine karlk aslnda hi de paraya

ihtiyac yoktu, gerek annesi gerekse babas ok zengindiler ve tek
evlatlarndan hibir ey saknmyorlard, stelik bu mum imal etme iinde

kazanmak bir yana inanlmaz paralar harcamt.
Hasan Efendi ise, her zamanki gibi basit bir ekilde izah etmiti durumu:
"Orospu ondan bkt, o da kendini avutmak iin bir teselli arad, baka ne
olacak, yoksa btn geceler boyunca o ya kokularnn arasnda niye
rpnp dursun ki..."
Nedeni ne olursa olsun, Hikmet Bey kendini inanlmaz bir tutkuyla mum imal
etme iine vermiti, mabeyin-
173
172
den de izin alm, kendini kkn bahesindeki mtemilata hapsetmiti,

orada yatp kalkyor, eve bile uramyor-du.
Mtemilat aslnda daha nceki ev sahibi tarafndan ngiliz usul bir sera
olarak ina edilmiti; tmyle camdand, cam duvarlarn stnde demirden,
ilemeli, bir adr gibi yukar doru sivrilen beyaz bir at
oturtulmutu; dardan bakldnda ierisi olduu gibi grlyordu.
Hikmet Bey, bu mtemilatn iine kat kat tahta raflar dizmiti.
Btn raflarda yan yana Hikmet Beyin serann iindeki deiik kaplarda
oluturduu karmlardan yaplm mumlar dizilmiti; Hikmet Bey
anamaddesi ya olan bu beyaz svy alyor, iine fitil yerletirip
yuvarlyor, sonra da yakyordu. Serann ii l sld, geceleri caml
mtemilat karanln iinde yol alan alevli bir ehrayin gibi parlyordu,
binlerce ate paras ylan dilleri gibi birbirine kararak
kprdanyordu.
Geceleri ili'nin gbeindeki bir konan bahesinde, etrafndaki her

eyi yutacakm gibi tutuan bir ate ejderhasnn belirmesi halkn da
sarayn da dikkatini ekmiti. Akamlar civardaki ahali akn akn gelip
konan bahesinin parmaklklarna dayanarak 'acayip paazadenin'
lgnln seyrediyordu; kalabaln olduu her yerde meydana kan
kozhelvaclar, sumuhallebicileri, kuruyemii-ler, erbetiler de akamlan
konan parmaklklarnn dibine diziliyorlar, o souk gecelerde ili'yi
bir mesireye eviriyorlard; bunlara halkn topland her yere szan
taharriler, zaptiyeler, mahalle bekileri de katlyordu. Kimse ne
olduunu bilmiyor, herkes kendi merebince uyduruyordu; paazadenin
Hezarfen gibi kendine kanatlar yapmak iin balmumundan kalp dktnden,

karsnn hastalna kahredip bir ila kefetmeye uratna kadar bin
bir eit dedikodu dolayordu.
174
Saraya giden jurnaller ise her zaman olduu gibi 'Padiah aleyhtar'
faaliyetleri haber veriyordu; Reit Paazade Hikmet Beyin Yldz Sarayn
ili'den bombalamak iin top yaptndan, denizde de yanan 'Rum ateinin'
terkibini yeniden kefetmeye uratna ve amacnn Boaz' tututurmak
olduuna kadar bin bir trl zrva saraya gnderiliyordu.
Padiah o vesveseli yapsna ramen bu ihbarlarn pek de ciddi

olamayacan kestiriyordu ama gene de hafiyelerinden bir paay
doktorunun yanna katp 'ziyaret maksadyla' Hikmet Beyin kkne
gndermi, iin asln renmiti. "Hakikaten," demiti, "neden biz mum
bile yapamyoruz," sonra da telala eklemiti, "ama gene de ate oyunlar
fevkalade tehlikelidir, mum yapmasak da olur." Ama Hikmet Beye mani
olmamt.
Mehpare Hanm ise Osman'a, "Hikmet Bey neden byle bir ie heves etti
anlayamadm ama geceleri seyri pek'gzel, pek latifti, pek elendim,"
demiti.
Mumlar ok gzel yanyordu, seyri 'pek latifti' ama halledilemeyen bir

mesele vard, Hikmet Beyin gece gndz uraarak yapt, her birine ay n
bir madde katt bu mumlar yanmaya baladktan birka dakika sonra

tkeni-veriyordu, uzun uzun yanmaya dayanamyorlard. Hikmet Bey, Osman'a
ok ackl gelen bir benzetmeyle 'hayatm gibi' demiti, Osman, Hikmet
Beyin hayatnn yanl yaplm bir mum gibi tkenmesine zlmemiti
de''tebihin' bu kadar 'ucuz' olmasna zlmt. Ona ondan sonra hep yle
geldi ki eer Hikmet Bey bu mum meselesini daha zekice bir benzetmeye
oturtabilseydi yaad hayat daha anlaml olacakt, en azndan Osman,
Hikmet Beyi hep bu benzetmeyle hatrlamayacak^.
Bir gece anszn, Hikmet Bey, alrken stne giydii, her yan ya
lekeleriyle dolu beyaz gmlei, yorgunluktan kanlanm gzleri, damk
salan ve stne sinen
tuhaf mum kokusuyla, iinde binlerce mumun yand o
175

ate sarayn terk edip kt; o ktktan sonra btn mumlar birka
dakika arayla snmeye baladlar. Bahenin ortasndaki o k kresi hzla
soluklaarak snd, yerinde grimsi siyah dumanlarla dolu camdan bir
mtemilat kald.
Hizmetileri uyandrp hamam yaktrd, uzun uzun, neeli Fransz

ansonlar syleyerek ykand, kp kuruland, halayklarn getirdii
ropdambrn giydi ve her zamanki kibarlna hi uymayan bir kabalkla
yatak odasna girip Mehpare Hanm uyandrd; Mehpare Hanmn deyimiyle
'bir hayvan gibi' saldrd ona: Ne pme, ne okama, ne Matmazel Chantal,
ne Franszca fsltlar; hi konumadan, hoyrat hareketlerle, homurtuya
benzer sesler kartarak, dada yolunu kestii bir kadnn rzna geen
bir haydut gibi, o hi kyamad karsnn bembeyaz etlerini neredeyse
fkeyle skp gerterek, bitmek bilmeyen bir arzuyla, ldrm bir
istekle, defalarca, defalarca, dur durak dinlemeden sabah ezanna kadar, o
gne dek hi yapmad bir biimde sahip oldu karsnn vcuduna. Mehpare
Hanmn gzel gzleri daha nce hi tanmad bir zevkle kayd, hi
itiraz etmeden, hibir talepte bulunmadan, kocasnn her istediini
yaparak teslim etti kendini.
O gece Hikmet Beyin hayatnda bir dnm noktas oldu.
Sanki btn gcn ve isteini o gece tketmi ve kimsenin bilmedii,

grmedii, anlamad bir savatan yenik km gibi neesini, sevincini,
beklentilerini yitirdi; karsnn yannda, ona tutkun, onun sznden

kmayan ssl bir kukla haline geldi. Geri birka defa daha o geceki
gibi sevitiler ama Mehpare Hanm ksa srede ondan da skld, yeniden
Matmazel Chantal'i ardlar.
Osman ise, notlarna byk harflerle, 'PARAFN' diye yazm, bu szcn

altn birka kez kaln kaln izmiti, yanna da eklemiti: "Parafin, bir
ak ve bir hayat
176
kurtarabilir. Hikmet Bey, parafin kullanmay akl etseydi
bambaka bir hayat olacakt."
Mehpare Hanm, bu satrlar grdnde, gerek bir bykanne gibi efkatle

glmsemi, "Ah ocuum," demiti, "sen ak hi renemedin."
Osman, kendisine alay etme frsat verdii iin haince sevinerek glmt
bu szlere; bu kadna kzyor, btn erkekler gibi o da Mehpare Hanma
sahip olma isteiyle bunun imknszlnn bir arada hissedilmesinin
yaratt o garip fkeyi yayordu: Bu kadn kendisine sahip olamayan
erkeklerde kskanlkla beslenmi bir hiddet, sahip olanlarda ise ac

yaratyordu; ya fkeye ya acya srkledii erkeklerle, bu iki duygu
arasnda yaad ehvet paralarna da ak diyordu. Ama bunu Mehpare
Hanma syleyememi, "Asl ak sen bilmiyorsun" diyememiti, kimse
Mehpare Hanma byle bir ey syleyemezdi, hayat boyunca erkeklerden
kendisini kzdracak hibir sz duymayacakt, nk btn o karmak
duygularn arasnda ayn zamanda vazgeilmez bir mit de uyandryor; bir
trl ele gemez, gzle grlmez, yalnzca sezilebilir kaygan oynaklyla
erkekleri 'belki bir gn' vaatkrlnn peine takyordu. Osman da bu
ekicilikten kendini kur-taramyordu; onun bekledii elbet de fazla bir
ey deildi, yalnzca bir glmseme ya da bakalaryla paylalmayan bir
srrn ortakln istiyordu, bu kadar ona yetecekti ama bunu ok
beklemesi gerektiini de biliyordu.
Mehpare Hanm, llerin btn bilgeliine ramen, kendisinin ak diye

adlandrd btn duygularnn ve ilikilerinin aslnda yalnzca tensel
bir arzunun ahlanma dnemleri olduunu gremiyordu, etini heyecanlandran
her insana arzuyla yaklayordu; hatta bir ara Matmazel Helen'e bile
duygusal bir ballk hissetmi, Hikmet Bey biraz da bunu sezmenin
telayla, babas hastalannca izne giden Helen'in dnmesini beklemeden
Matmazel Chantal'i getirtmiti. Hikmet Beye duyduu 'ak' da, onu arzu-
Kl Yaras Gibi
177/12
lamasyla balam, artk eskisi kadar heyecan duymaz olunca da 'ak'

snklemi, iliki hastalanmt.
Mehpare Hanm, btn hayatn, duygularyla ya da dnceleriyle deil,

yalnzca 'etiyle' yaamt; duygulan da dnceleri de vard ama onlar
etinin gc karsnda ok yetersiz kalyorlard. Her trl tensel arzunun
'gnah' ve 'ayp' olduunu duyarak yetimi, gnahtan ve ayptan korkarak,
erhle evlendii gne kadar kendini kendinden bile saklam ve o ilk gece
artk gnahtan ve ayptan korkusundan kurtularak ylesine salvermiti ki,
daha zikr salonunda kendinden gemi, ondan sonra da hayat, kendini azgn
bir at gibi srkleyen etinin peinden koup erkekleri de 'peinden
koturarak gemiti. Bunlar bilen Osman da imdi ak bildiini sanan
Mehpare Hanma glyordu ve onun gllerine Hasan Efendinin "O ak ne
bilir, ak eyh Efendiye sorsun," diyen homurtusu karyordu.
Mehpare Hanmn bilmedii 'ak' Hikmet Bey biliyordu; grnte o, btn

stanbul'da tannan aaal arabas, her zaman modaya uygun giyimi,
konumalarna katt Franszca szckleri, kadnlarla konumasndaki
zarafetine bir ss olarak ekledii komplimanlar, yetime tarznn

rahatl ile karsndan ok daha hafifmerep ve hoppayd ama derininde,
Fransz iirleriyle Osmanl divannn da kabartt bir kozada duygularn
ok daha scak bir ekilde besleyip bytyordu; seviyordu karsn, bir
insann bir insan sevebilecei en gl duygularla seviyordu.
Bir koltua oturup amdanlarn nda saatlerce seyrediyordu onu,

yzne, o ei bulunmaz yze bakyordu. Bazen efkat, bazen fke ama
genellikle bir ksknlk karyordu sevgisine, artk eskisi kadar
istenmediini hissetmenin o dayanlmaz ve onulmaz krgnl; bir trl
stesinden gelemedii ve artk mcadele etmekten vazgetii bu duygu, usul
usul onun kiiliine nfuz ediyor, bakla-
178
nn ihtiyarlatnyor, haline tavrna, iine ileyen bir yorgunluun
arl yerleiyordu. Bu krgnl ilk duyduunda, nce yanldn
dnmt, sonra kk kk iaretler onu yanlmadna inandrd, bu
sefer eski cokuyu ve istei yaratabilmek iin urat. Evliliklerinin ilk
zamanlarnda yaptklarn hatrlamaya alarak, o gnlerde yaptklarn
tekrarlad, daha konukan, daha akac, daha ilgili oldu, daha ok
seviti. Mehpare Hanm btn bunlara elik etmeyi hi reddetmedi,
kocasnn her istediini yapt, konumalarna, akalarna ortak oldu,
onunla seviti ama ikisi de eksik olan parann yerine konulamadn fark
ettiler. Hikmet Bey son are olarak bu sevgiden kurtulmay denedi;
mabeyindeki arkadalaryla akam gezmelerine katld, edebiyat
mahfillerine girdi, Beyolu gecelerini dolat, siyasetle ilgilendi, en

sonunda kendini mum iine verdi ve nihayetinde bu sevgiden
kurtulamayacan kabullenip kendini, kendisine ac veren bu sevgiye
teslim etti; acdan ve krgnlktan kurtulamadysa da teslim olmann ve
artk uramayacan bilmenin huzurunu duydu.
Karsnn sevgilisi deil de 'seyircisi' olduunu kabul ettikten sonra

rencide olmu gururu ve kendini terk etmi gveninin iinde brakt
bolukla ama unutmay baaramam herkes gibi sevgisine daha ok balanm
olarak karsn izliyor, bazen de yalvarr gibi, "Birlikte piyano almak
ister miydiniz Mehpare Hanm?" diyordu.
"Nasl arzu ederseniz," diyen Mehpare Hanm, eteklerini dzelterek kalkp

piyanonun bana geiyor, Hikmet Bey de br piyanoya oturuyordu.
nce ar paralarla balyorlard, ilk notalarda birka mezr

kardklar, birbirlerinden koptuklar oluyordu, ama sonra alkn
olduklar uyumu yakalayp sanki tek bir insann elleri gibi ayn ritimle
tulara dokunuyorlar, bir paradan bir paraya, hangi paraya
geeceklerini bile sylemeden, bunu hissederek birlikte geiyorlard.
Setikleri paralar gittike daha hzl, daha cokulu 'allegrolar'
179
oluyordu ki, Hikmet Bey o anlar iin, "Mziin deil hayatmn

allegrosuydu o hzlanan tempo," diyordu; gerekten de kendini canl, gen,
cokulu hissettii tek zaman paras piyanoyu uyumlu aldklar o anlard;
ortakl ve ak o anlarda o piyano paralarnda buluyor, yeniden
birbirini seven iki insan olduklarn, karsnn seyircisi deil sevgilisi
olduunu hissediyordu. Mehpare Hanmn da gzleri o anlarda parlyor,
yanaklarna bir kzllk yaylyor, fildii tulara doru edii ban
bir yandan bir yana evirdike, bukleleri, piyanonun stndeki mumlarn
zi-yasyla yaldzlanarak dalgalanyordu.
Hafif bir ter alnlarnda incecik bir tabaka gibi, yzlerinin n

artrarak belirdiinde yavalyorlard, Mehpare Hanm, o muhteem
gzlerini kaldrp Hikmet Beye sevgiyle bakyor ve her defasnda kocasn
artan utanga bir sesle, "Acktnz m?" diye soruyordu.
Eer siz de acktysanz...
O zaman, o gzel yz bir ocuk gibi glyordu.
Hem de ok acktm.
Birlikte ayaa kalktklarnda Mehpare Hanm gene utangalaan sesiyle

soruyordu.
Arzu ederseniz odada yiyelim.
Eer siz de arzu ediyorsanz bence mnasiptir.
Mehpare Hanm, hizmetilere seslenip yemei yatak odasnda, yer masasna

hazrlamalar iin emir veriyor, istedii yemekleri arsz bir itahla bir
bir sayarak, hangisinin hangi srayla getirileceini sylyor, sonra
Hikmet Beye bakyordu, masaya arap koymalarn sylemek de Hikmet Beye
dyordu.
Mehpare Hanm nde, onun eteklerinin ehvetli hrtsn dinleyen Hikmet

Bey arkada yatak odasna gidiyorlard ve her seferinde Hikmet Bey,
karsnn gene o soruyu sormasn, 'inallah sormaz' diyerek bekliyor ve
her defasnda Mehpare Hanm yatak odasnn kapsnda Hik-
180
met Beye dnp, "Matmazel Chantal'i de yemee aralm m?" diye soruyordu.
lk balarda heyecan verici bir su ortaklnn iareti olarak Hikmet

Beyi zevkten lgna eviren bu nc kiiyi aralarna alma fikri, imdi
kars asndan tek heyecan kayna olarak grldnden ya da en azndan
Hikmet Bey bunu byle sandndan artk Matmazel Chantal'in kendilerine
katlmasndan neredeyse nefret ediyordu; bunu kendisine duyulan sevginin
eskidiinin kant olarak gryordu ama hibir zaman 'hayr' diyemiyordu.
Bu sevimelerin bir girdaba atlamak gibi olduunu tecrbeleriyle
biliyordu; nce istemese, ekinse, korksa bile bir kere atladktan sonra o
girdap alp gtryor, Hikmet Bey ok abuk simsiyah bir zevkin iine
dalp hayattan kopuyor-du. Zaten Matmazel Chantal'in kendilerine katlmas
konusunda gsterdii isteksizlik bundan zevk almadndan deildi;
sevilmediini dnen herkes gibi her yeni nn kendisini bekleyen
sevginin bir iaretini ortaya karabileceini sanarak, bu iaretin ortaya
kmasna engel olarak grd herkesi ve her eyi sevdiiyle arasndan
kaldrma abasyd.
Bu abalarn faydasz olduunu anlad sralarda Paris'ten gelen bir

telgraf annesinin stanbul'a doru yola ktn haber verdi. Hikmet Bey
belki de hayatnda ilk kez annesini grecei iin bu kadar ok sevindi;
onu seven bir kadn geliyordu, stelik de gzel bir kadn. Annesinin
gzellii ona anlalmaz bir ekilde inanlmaz bir g ve gven veriyordu;
annesinin de, sevdii ama kendisini sevmediini dnd kars kadar
hatta belki de ondan da gzel olmas ve bu gzelliin yeniden yanna
gelmeye hazrlanmas sanki Mehpare Hanmn Hikmet Bey stndeki sihirli

etkisini kryor, en azndan azaltyordu. Kk bir ocuk gibi, "Senin
kadar gzel bir kadn daha var hayatmda ve o beni seviyor," diye
dnyordu, daha dorusu tam olarak byle dnmyordu da, iinde bir
yer-
181
lerde bunu ondan habersiz dnen ve ona bu dncenin hazzn yaatan bir
ey vard; ortaya kan, dncenin kendisinden ziyade onun yaratt
sevinti.
Sultan Hanmn gelii iin hummal bir faaliyet balad, Boaz'n en gzel
ve en byk yals tutuldu, en gzel, en yeni arabalar kiraland, yalnn
mefruat yenilendi; btn bunlarn hepsiyle Hikmet Bey tek tek.ilgilendi;
annesinin memnun kalmasn ve kendisini sevmesini istiyordu. Bu ani
ziyaretin sebebi telgrafta belirtilmemiti ama dedikodular Sultan Hanmdan
nce vard stanbul'a: Bir erkekti bu ziyaretin sebebi; btn Paris'i
peinde koturduktan ve hibir erkei beenmedikten sonra birden ortaya

kan bir ngiliz aktr gzel kadnn 'kalbini alver-miti,' prenslere
layk grlmeyen o kalp bir aktrn ayaklarnn dibine dvermiti ve
Sultan Hanm imdi 'aktan' kayordu. Paris'te birka gn hatta birka
saat daha kalrsa, tanrlarn bile dokunmasna izin verilmeyecek kadar
gzel bulduu, hayran olduu, tapt vcudunu, bir lmlnn, sradan bir
artistin yatana brakacandan korkmutu; bedeninin ve ruhunun isyann
bir kala yattrmaya alyordu imdi.
Her eyi gibi ka da pek grkemli olan Mihriah Sultann geleceinin

duyulmas bile stanbul'un konaklarn alkalamaya yetmiti; herkes her
eyi brakm Mihriah Sultan hakknda konumaya, onunla tanmak iin ne
>' vesileler uyduracan, kimleri arac koyacan dnmeye balamt.
Bu ziyaretten memnun kalmayan tek kii vard, o da Sultan Hanmn eski
kocas Reit Paayd; bir daha karsyla karlamak, o gzellii grmek
istemiyordu, ama daha da nemlisi serazat bir hayat olan eski karsnn
stanbul'da yapabileceklerinin kendi durumunu kt etkileyeceinden, alay
konusu olacandan korkuyordu.
Mihriah Sultan, stanbul'a gelirken Ragp Bey de Almanya'ya gitmek zere son hazrlklarn tamamlyordu.
182
Her zaman olduu gibi eyh Efendinin istihbarat doru km, Ragp Beyi
nezarete arp Almanya'ya gideceini haber vererek, bir an nce
hazrlanmasn sylemiler, hazrlklar iin de epeyce bir para

vermilerdi. Ar bir cezaya arptrlmay bekleyen Ragp Bey, ceza yerine
byle bir emirle karlanca hem cezadan kurtulduu iin sevinmi, hem de
lkesinden ayrlp yaban ellere gidecei iin can sklmt ama sevin
daha ar basyordu.
Yola kmadan bir gn nce veda edip 'hayr duasn' almak iin eyh
Efendiyi ziyarete gitti. Bahar yamurlar balam, tekkenin bahesi
yeillenmeye koyulmu, gl dallarnda ilk tomurcuklar belirmiti; eyh
Efendiyle toprak kokan bahede dolamlard gene.
Yarn gidiyorum efendi hazretleri, veda etmeye geldim.
eyh Efendi r gibi cppesine sarnmt.
Bir ihtiyacnz var m, yapabileceimiz bir ey?
Sa olun efendi hazretleri, bir eye ihtiyacm yok.
Biraderiniz dnm, diye duydum.
Evet efendim.

Valdeniz, siz yokken yalnz kalmayacak yani.
Kalmayacak Allahn izniyle.
eyh Efendi ban sallamt, gene kendi kendine konuur gibiydi.
iyi... Yad ellerde zor gnler geireceksiniz Ragp Bey, zor zamanlarda
metin olmak hizum eder, metanetinizi kaybetmeyin, kaybetmezsiniz ya...
Dnya bir-imtihan yeridir unutmayn, bu lemde misafiriz, alnmza
yazlann niye yazldn Rabbimizden gayr kimse bilmez; onun iin
nedenini niinini merak da etmemeli, pek kur-calamamal, stmze deni
yapmak bizim vazifemiz.
Durup ekledi:
Bir eye ihtiyacnz olarsa hi tereddt etmeyin, bir haber saln.
183
Teekkr ederim efendi hazretleri, hayr duanz e

verir, ba&a bir eye ihtiyacm olmaz. Hakknz hela1

edin.
Estafurullah, bir hakkmz yok, varsa da helali ho olsun...
Bir dosttan ayrlmann zntsyle, bu znty hi gstermeden

ayrldlar; eyh Efendi yaad ehirdeki tek dostundan ayrlyordu,
artk buralarda onun kederini sessizce de olsa paylaacak kimse yoktu.
Son olarak arkasndan seslendi:
Allah yardmcnz olsun, selametle gidin.
Ragp Bey ban sallad, bu hznl sesi, yannda kendisini gvende

hissettii belki de bu tek insan zleyecek; Almanya'nn souk ye gri
gnlerinde onun bu dnyada yaamyormu gibi grnen varln, hayata
anlayla ve kederle bakan bu beyazlap effaflam yzn arayacakt.
O akam, anneleri ierde oullan iin yemek hazrlarken iki karde, evin
nne kp alak basamaklara, kklklerinde yaptklar gibi yan yana
oturdular, sonra birer sigara yaktlar. Hava tam kararmamt ama
yldzlar gzkmeye balamt; bahar akamlarnn o en gzel saatleriydi;
civardaki tepeler, aalar, iekler birer glgeye dnyordu ar ar,

tepelerin etekleri karanla gmlrken hl gnei gren zirveleri mutlu
yzler gibi parlyordu; imen ve papatya kokuyordu.
Bugn eyh Efendiye vedaya gittim, dedi Ragp Bey, iyi bir insan.
Cevat Bey, eyh Efendinin 'tekilata' yardmc olup olamayacan dnd

bir an.
Bilmiyorum, dedi, iyi bir insana benziyor hakikaten ama hi belli olmaz,
yarn iler tersine dndnde ne yapacan bilemezsin, bu molla takm
biraz tuhaftr.
Yoo, yle syleme, en kt gnlerde, en muhataral zamanlarda gzn

krpmadan at tekkesini bana, bir
184
gnden bir gne yardmdan vazgemedi, reddetmedi; hatrlamyor musun Fuat
Paay srdklerinde, Dilaver'i vurduumda, hep ona sndm, kendi yok
AUaru var, onun yaptklarn unutamam.
Aabeyinin alay etmesinden korkarak ama dostuna gvenilmemesine de iten

ie krlarak ekledi:
O, sanki bizim bilmediimiz bir lemde yayor, bizim bilmediimiz bir

eyleri seyrediyor, dnyevi korkular yok onun, baka mollalara benzemez

eyh Efendi, o Allah adam.
Cevat Bey, eyh Efendi mevzuunu fazla uzatmad, 'mspet ilimlere' bal
bir doktor olarak dini ve dindarlar hep pheyle karlard, laf
deitirdi.
Hatrlyor musun, birka ay nce u tekilat meselesini konumutuk,

hani sen, bana emniyetiniz yok mu demitin.
Hatrlyorum, niye?
Eh artk bu mevzuu konumann zaman geldi bence Ragp... Yarn

gidiyorsun, artk bilmen gereken baz eyler var, btn imparatorlukta
tekilatlanyoruz, daha ok zayf tekilat ama gn gnden gleniyor,
byyor; her yandan yeni katlmlar oluyor, zellikle Makedonya'da,
Selanik'te garnizonlar kaynyor, subaylar ok hareketli.
Ne yapmay dnyorsunuz?
Cevat Bey, snen sigarasn atp yenisini yakt.
O akam da konutuk ya, hrriyet lazm bize, bu mstebitten

kurtulmalyz. Devlet elden gidiyor, koca imparatorluk mezbelelie dnd,
hazinede memura verilecek para kalmad.
Ragp Bey, elinde olmadan sesini bir fsltya dntrerek sordu:
Padiah hal'etmeyi mi dnyorsunuz, tahttan m indireceksiniz?
Cevat Bey pervaszca verdi cevabn:
185
ndirebilirsek indiririz, indiremezsek merutiyet ilan etmeye zorlarz,

melun zaten merutiyet sz vererek gemiti tahta, sonra sznden cayd.
Nasl yapacaksnz?
Cevat Bey glerek palaskasna takl tabancasna vurdu.
Silahla Ragp, silahla, bir Padiah baka nasl iner

tahtndan... Ricaylalnecek deil ya...
Bir sessizlik oldu.
Ben ne yapabilirim aabey?
imdi senden baz isteklerimiz var, artk seni de tekilattan kabul

ediyorum... Bir itirazn var m?
Elbette yok.
yi, sen Almanya'ya yerletikten sonra seni orada baz arkadalar gelip
bulacak, gerekirse bazlarn misafir edeceksin; bir de darda kan
baz dergiler var, onlar buraya yollayacaksn.
Nasl yollayacam?
Ben onu sana bilahare bildireceim, ya postayla yollarsn ya bir

arkadala.
Ragp Bey, ban sallad, sonra birden aabeyi iin endielendi.
Aabey ltfen kendine mukayyet ol, bunun sonunda Fizan da yazl,

siyaset meydannda daraacna ekilmek de, akas yok bu ilerin.

Cevat Bey, kardeinin omzuna vurdu.
Meraklanma, ierde adamlarmz var, bir ey olursa nceden haber alp

karm buradan; bir bakarsn bir gece kapn almm Almanya'da ama
inallah hi yle eylere gerek kalmayacak. ok kk gruplar halinde
alyoruz, herkes birbirini tanyor, kolay kolay hafiye sokama^.-lar
aramza, zaten sokarlar da yakalarsak cezas lm. Biz Padiahtan daha
insafl olacak deiliz ya, ihaneti affetmeyiz, herkes biliyor bu kural,
kelleyi koltua alm hafiye-
186
yi biraz zor bulur Padiah Hazretleri, komuyu jurnalle-meye benzemez bizi
jurnallemek.
Konumann tam burasnda annelerinin onlar yemee aran sesini

duydular, ayn ocukluklarnda olduu gibi, cyemek hazr' diyordu.
Ayaa kalkarken, Cevat Bey annesi duymasn diye sesini alaltarak, "Sen
benden haber bekle," dedi. eri girip, annelerinin kurduu sininin bana
kerek sessizce yemeklerini yediler.
Ertesi sabah Cevat Bey, kardeini Almanya'ya yolcu etti.
Ragp Beyin hareket ettii saatlerde Mihriah Sultan da dadaal geecek

bir yaz iin stanbul'a varyordu.
187
XV
Byle zor durumlarda hep olduu gibi Padiah kararsz ve vesveseli
halinden hemen syrlm, derhal ehirdeki binlerce hafiyesini kesin bir
emirle harekete geirerek, her yana 'Msrl'nm aslnda gizli din
tadn, ocukluunda Fransa'da papazlar tarafndan vaftiz edilip
Hristiyan olduunu yaymt; her zaman kkrtclk yapan hafiyelerin bu
kez halk yattrmak iin balattklar faaliyet yararl oldu,
stanbullularn fkesi uyand kadar hzla dindi: nce kulaktan kulaa,
sonra yaldan yalya, cumbadan cumbaya, mahalleden mahalleye uultuya
dnen bir fslt yayld: "Fahie gvurmu!" Hseyin Hikmet Bey alayc
bir glmsemeyle, "Osmanl'da da, ayn kutsal kitapta sylendii gibi nce
sz vard," demiti, "sz insanlar ldrmeye de kurtarmaya da yeterdi,
gerek o kadar nemli deildi."
Mihriah Sultan kendisini hedef alan hiddeti, dedikodular, sylentileri

duyduysa da ok aldrmad; o yeryznn her yannda evinde dolar gibi
dolaan kadnlardand; kimsenin kendisine dokunabileceine inanmazd ve
gerekten de kimse ona dokunamazd.
Onun iin, yannda getirdii porselen takmlarnn krlmamas halkn

fkesinden ok daha nemliydi; yaad ehri annesinden daha iyi tanyan
olunun sararan yzne, eski kocasnn muhtemel bir felaketin dncesiyle
endielenmesine, yaldaki hizmetkrlarn elini ayan birbirine
dolatran korkularna hi aldrmadan zel eyalarnn yerletirilmesine
nezaret etti; akam yemei iin talimatlar verdi, sonra oluyla birlikte
yalnn bahesini dolamaya kt.
Geni bahe, yaseminlerle, zakkumlarla, hanmelle-riyle, gllerle,

portakal aalaryla kapl teraslarla denize doru iniyor, bir terastan
bir terasa aa dallarndan olumu kaplardan geiliyor, Boaz'n sular
kaykhanenin iine kadar sokulup uysal hrtlarla duvarlara arpyordu;
yeni gelenleri neredeyse sarho eden binlerce iek, s-
189
Mihriah Sultann Osmanl payitahtna varmasndan sadece birka saat sonra

btn ehir 'Msrl fahienin' geldiinden haberdar olmutu; saray
odalarnda, kklerde, konaklarda, yallarda, mahalle aralarnda,
tekkelerde, camilerde, kahvelerde, kerhanelerde, hamamlarda hatta
hapishanelerde hep o konuuluyordu. ehir aknlk ve fke iindeydi,

stanbul Osmanllarn eline getiinden bu yana ilk kez Dersaadet'in
yollarndan ba ak bir Mslman kadn geiyordu.
Sadece gr kzl salarla ssl ba ve grenin bir daha asla aklndan

karamad benzersiz yz deil, kendisinden baka kimsenin okamasna
izin vermedii muhteem gslerinin st, omuzlarna atlm tl bir
aln altndan gzken kollan da akt; bunu dinlerine, halifelerine,
imparatorluklarna ve belki de en nemlisi tek tek btn ehir halk kendi
namuslarna yaplm ak bir saldr, bir hakaret olarak gryorlard.
Din adamlar, 'fahienin' derhal taa tutularak ldrlmesine fetva

vermeye, halk da bu fetvay yerine getirmeye hemen hazrd; ama Mihriah
Sultan bir 'fahie' ilan edilemeyecek kadar zengin, dokunulmayacak kadar
glyd; sultan hanma yaplacak en kk bir saldr, en kk bir
tariz, Osmanllarla, sultann kuzeni olan Msr Hidivinin arasn
aabilir, gzel bir yzle dekolte bir gs binlerce insann lmyle
bitebilecek bir savaa neden olabilirdi.
188
lak yosun, balk, tmbeki ve insan kokusuna bir de gizliden gizliye tten
bir anason kokusu karyordu. Ne Franszlarn dzenli bahelerine ne
ngilizlerin disiplinli imlerine benzemeyen bu bakml ama gene de vahi
baheyle, bahenin hemen dibinden akan koyu lacivert deniz artk hibir
eye amayacam sanan sultan bile artp bir an ban dndrd,
insiyaki olarak olunun koluna girdi.
stanbul'u unutmuum, dedi.
Paris'e benzemiyor.
Mihriah Sultan, erguvan rengine brnm kar tepelere, tevazuyla

eilmi gibi duran kubbelerinin yanndan tanrya uzanm parmaklar gibi
ykselen ince minarelere, kar sahile dizilmi sar, yeil, krmz
yallara, arada srada nlerinden geen drt ifte krekli, uzun, siyah
kayklara, kayklardaki malahl, ellerindeki emsiyeleri sinirli
hareketlerle.eviren kadnlara bakt.
Hibir yere benzemiyor.
Bir zaman bahede kol kola dolatlar, sultan kokulara, ehrin iinden
akan denize, kubbelere, minarelere altktan sonra oluna bakt.
Biraz solgun gzkyorsun.

Hikmet Bey telala atld.
Yooo.
Arkadan gelen soru, ok kadnca ve kadnca olan birok ey gibi

yaralaycyd.
Karn nasl?
Soru deil, sorunun sorulu biimi ve zamanlamasyd yaralayc olan;

Hikmet Bey annesinin ne demek istediini anlad ama anlamazlktan geldi.
Ellerinizden pyor, siz yerleir yerlemez ziyaretinize gelecek.
Mihriah Hanm, kmseyici bir dudak bkyle glmsedi.
Yarn gelirsiniz... Baban nasl?
yi.
190

Bir aalayc tebessm daha utu o gzel yzden.
Hl Padiahn fkesine uramaktan korkuyor mu?
Hikmet Bey yzn buruturdu.
Herkes korkuyor.
Sen iyi misin?
yiyim.
Peki, hadi dnelim, artk biraz dinleneyim, yarn karnla gelirsiniz.
ki kadn, savaa hazrlanan iki komutan gibi zenle hazrlandlar

karlamaya; en byk zaman ise hazrlanmak iin zel bir aba
harcadklarnn anlalmamas iin sarf ettiler, defalarca elbise
deitirdiler; bunlar yaparken odalarna hizmetilerin girmesine bile
izin vermediler. Hazrlanmak iin bu kadar.uratklarn bir bakasnn
grmesine, bu bakas ne kadar nemsiz biri olursa olsun tahamml
edemeyeceklerdi. lerinde hem merak hem de bir mit vard, yeniden
karlamak ve birbirlerinin yzne bir daha bakmak istiyorlard, "Acaba
geen sefer aklmda kald kadar gzel mi, yoksa geen sefer onun
gzelliini biraz byttm m?" diye dnyorlar ve o gzellii abartm
olmay diliyorlard.
Karlatklarnda birbirlerine baktlar ve nefretle ya-nlmadklarn

grdler, oktandr unutmaya altklar phe, 'acaba benden daha m
gzel' endiesi gene ilerini yakt ama ikisi de kendilerini sarsan
sancy vakarla sakladlar. Mehpare Hanm ilerleyip Mihriah Sultann
elini pt; Hikmet Bey bu karlamann tek tan olmann ayrcalnn
tadn kartarak annesiyle karsnn gzelliklerini tartt, bir birine
bir dierine bakt, hangisinin daha gzel olduuna karar veremedi; ama
Mihriah Sultan annesi olmasayd ve iki kadndan birini semesini
syleselerdi, sultan seerdi. Annesinin gzelliinin yan sra bir de
tannalara benzer bir duruu vard ki, bu, onu gelininden daha ekici
klyordu. Belki de karsndan daha gzel ve
191
ekici bir kadn grmek istedii iin byle hissediyordu, belki de

Mihriah. Sultan daha ulalmaz gsteren onun 'kaynvalide' olmas ve
Mehpare Hanmn 'rol' gerei onun karsnda biraz daha boynu eik ve

ekingen dur-masyd, yoksa baka zamanlarda Mehpare Hanm da btn
dnyaya gzelliinin zirvelerinden ve biraz kmseyerek bakard. ^
Terasa kurulan sofraya oturdular, bir sre sessizce yedikten sonra

Mihfiah Sultan alayla glerek Hikmet Beye dnd.
Bam ak diye taa tutulmam isteyen sankilotla-rn fkesi dinmi

galiba...
Mehpare Hanm, 'sankilotlar1 szcn daha nceden duymadndan

aklasn diye kocasna bakt.
Fransz ihtilali kebirinde aristokratlar alay olsun diye isyanclara

sankilot derlerdi...
Kelimenin 'donsuz' manasna geldiini syleyemedi Hikmet Bey, ald

terbiye byle bir szc telaffuz etmesine maniydi.
Sonra sitemkr bir ekilde annesine bakt.
Ama valide, banz amanzn onlar kzdracan

biliyordunuz, maazallah banza kt bir ey gelebilirdi.
Mihriah Sultan irenir gibi yzn buruturdu.
Kt bir ey aptallarla zavalllarn bana gelir, benim bama gelmez.
Hikmet Bey, annesinin marklna bu kez gerekten sinirlendi.
Anne nasl byle bir ey syleyebilirsiniz?
Peki, kt bir ey oldu mu, geldi mi bama senin dediin gibi kt bir
ey... Hikmet, seni biraz Paris'e go-treyim ben, sen burada gittike
babana benziyorsun, ocukken byle korkak deildin.
Ben sizin iin endieleniyorum.
Sen benim iin endielenme, sen kendin iin endielen... Ben yle iki
baldr plak iin esvabm, alkanl-
192
m deitirecek deilim, ne yle, ky bedevisi gibi simsiyah torbalara
giriyorlar; yolda gelirken grdm, iim fena oldu.
Bunu sylerken, arafn biraz nce kartan Mehpare Hanma da yle

kirpiklerinin altndan bir bak att. Mehpare Hanm hafife dudaklarn
srd ama sesini karmad.

Hikmet Bey karsnn yerine cevap verdi.
Her yerin bir alkanl, bir gelenei var... stelik sadece baldn
plaklar deil saray bile rahatsz oldu yaptnzdan.
Olsun... Ben senin Padiahnn kulu deilim, o karsn, cariyelerini

araflasn, koca bunak evinden kt yok ki dnyann gidiatndan
haberdar olsun.
Hikmet Bey bu kez gerekten korktu.
Anne ltfen, burada yerin kula vardr...

Mihriah Sultan omuzlann silkti.
Benimle babanla konutuun gibi konuma ltfen, bktrmayn beni, ben

buraya dinlenmeye geldim... Hem sen istikbalinle ilgili ne dnyorsun,
Paris'e yerlemeyi hi dnmyor musun?
Buras benim vatanm anne.

Mihriah Hanm acyarak bakt oluna.
Bu nasl vatan mon cher, konumaya korkuyorsun, insanlan brak', yerden

bile korkar olmusun... Seni hi gndermemeliydim buralara, yazk, ne
olmu sana.
Hikmet Bey kpkrmz kesilip kalkt masadan, terasta yrmeye balad,

iki kadn da ona bakyorlard; daha lisedeyken arkadalaryla yapt
konumalar, Diderot'dan, Voltaire'den, Rousseau'dan sz edilerini,
isyankr fikirlerini hatrlam, kendisine ok normal gelen u andaki
durumunun aslnda nasl bir esaret olduunu alayc bir cmleyle
yaralanarak grvermiti.
Skntyla oturdu sofraya.
Kth Yaras Gibi

193/13
Haklsnz anne, La Rochefoucault'nun dedii gibi insan aptallarn

arasnda aptallayor, ben de aptallatm burada, insanlarn korkusu bana
da bulat.
Kk bir ocuk gibi annesinin elini tuttu.

yi ki geldiniz, size ihtiyacm varm.
Annesinin gl kiilii, kendine olan gveni, etkileyicilii ve Par

is'tek^ zgr gnlerini hatrlatmas, Hikmet Beyin korkudan ve endieden
olumu kabuunu atlatm, o kabuun iinden Parisli, yakkl,
delifiek delikanl kmt.
Ne isterdim biliyor musunuz, Paris'teki hrriyetin burada da olmasn,

bu gzelliin o hrriyetle birlemesini isterdim; inanmayacaksnz ama
burada Voltaire'den, Ro-usseau'dan bile konumak yasak.
Hikmet Bey, yllarca iinde biriktirdiklerini imdi boaltyordu.
Burada sadece kadnlar deil ki kapal olan, onlarn vcudunu saran

araf aslnda herkesin akln sarm, zamanla insan onlara benziyor, ben
de onlara benzedim. Evet, ok haklsnz, babam gibi endieli ve korkak
oldum, gvenimi kaybettim burada.
Sonra ackl bir sesle, bir an annesiyle karsnn kendisini dinlediini

unutup ekledi.
Sadece gvenimi deil her eyimi kaybettim.

Hikmet Bey yeniden ayaa frlad.
Alons enfant de la patrie, toujours de la gloire...
Terasta bara ara Marseillaise'i, Franszlarn daha sonra istiklal

mar olarak kabul ettikleri devrim marn sylyordu.
Annesi eteinden tutup glerek ekti.
Yerin kula var, byle barrsan sadece yer deil gk de duyacak

stelik.
Yapmayn maman, duysunlar, ok bkmm duyacaklar diye korkmaktan...

Hakikaten Mehpare Hanm gidelim mi Paris'e, oraya yerleiriz.
194
Siz nasl mnasip grrseniz Hikmet Bey.
Hikmet Bey ok ksa bir sre iinde, evlenmeden nceki Hikmet Bey olmu,
Mehpare Hanm idarenin bir anda Mihriah Sultann eline getiini,
kocasnn stndeki etkisini kaybettiini anlamt ve o ok garip
balanty grmt: Kocasnn kendisine olan bamllyla mevcut dzen
karsndaki korkusunun ve ezikliinin byk bir ilikisi vard; btn
akna ramen Paris'te Mehpare Hanmn kleliini byle kabul etmezdi.
Mehpare Hanm, neredeyse insiyaki bir ekilde Padiahtan ve istibdattan

yana olduunu hissetti; Mihriah Sultan serbestlii ve hrriyeti temsil
ediyordu bu masada nk. Kendisinin de Paris'i ok sevmesine ramen
gitmeye raz olmayacan o anda anlad; Hikmet Beyi kaybetmek deildi
korkusu, hibir eyi kaybetmekten korkmazd ama bir erkein kendi
etkisinden ylesine kurtulup gitmesine tahamml edemezdi; bu olacak ey
deildi, bir erkek Mehpare Hanm brakp gidecekse bunu ancak srnerek
yapmalyd, mar syleyerek deil.
Hl Marseillaise'i sylemeye devam eden kocasn souk bir sesle uyard.
Biraz sakin olunuz Hikmet Bey.
Niye? Yllardr sakinim ben, imdi biraz sknetten vazgesem ne olur?
Belki unuttunuz ama hl stanbul'dayz, babanzn durumunu da dnn,

byle yaparsanz onu da zor vaziyette brakrsnz.
Mehpare Hanmn neden birden byle titizlenip huy-suzlandm Hikmet Bey

anlamad ama Mihriah Sultan derhal anlad; o gnk partiyi kendisinin
kazandn biliyordu, o yzden olunu uyaran gelinine ii rahat bir
ekilde katld.
Mehpare hakl Hikmet, gel hadi, tatlmz yiyelim, sana biraz Paris'teki
edebiyat mahfillerinde konuulanlar
195
anlataym; yeni bir romanc kt, okusan baylrsn, burada duymamsnzdr herhalde.
Hikmet Bey heyecanla oturdu sofraya.
Neler konuuyorlar maman, neler yazyorlar, anlat biraz; ben hibir

eyden haberdar olamyorum, buraya yabanc gazetelerin de kitaplarn da
gelmesi yasak... Kim bu yazar, gzel mi kitaplar?
Buna inanamayacaksn; Gide, bu gen yazarn kitabn okuyunca

beenmemi, yaynevine basmayn demi. imdi kitap baslp byk bir skse
yapnca rezil oldu, bir ay evinden kamad.
Ana-oul edebiyattan, yazarlardan, sanat dedikodularndan konumaya

koyuldular; Hikmet Bey artk stanbul'da deildi, Paris'e gitmiti bile;
Mehpare Hanm unutmulard.
ok uzun zamandan beri ilk kez Mehpare Hanmn olduu bir yerde Hikmet Bey
bir bakasyla ilgileniyor, bir baka konuyu daha ekici buluyor,
aralarnda nc bir kii olmasndan sklmad gibi bundan memnuniyet
duyuyordu. Mehpare Hanmn kalkp baheyi dolamaya gittiini Mihriah
Sultan fark etti, Hikmet Bey farkna bile varmad karsnn gidiinin;
annesinin getirdii zgrlk havas onu lgna evirmi, bambaka bir
adam yap mt, ama Hikmet Beyin bilmedii bir eyi iki kadn da
biliyordu, bu geici bir durumdu; bir aktan, bylesine amansz bir
ballktan yle bir yemek sohbetiyle, bir genlik zlemiyle kurtulmak
mmkn deildi.
Ancak kahvelerini iip de glgeler uzamaya baladnda farkna vard

Hikmet Bey, Mehpare Hanmn masada olmadn.
Mehpare Hanm nerede?
Dolamaya gitti, sanrm edebiyat konulan skyor onu.
Hikmet Bey itiraz etti.
1%
Yoo, hi sklmaz, aksine ok sever, biz hep konuurduk onunla
edebiyattan.
Demek bugn skld.
Hikmet Jky ok ard karsnn edebiyat konumalarndan sklmasna,

genellikle byle konumalar dinlemeyi severdi; kendisi katlmasa da can'
kulayla dinler, bazen sevimli bir utangalkla anlayamad bir konuyu
sorar, sorularyla da daima yeni konular, yeni tartmalar aard.
Eve dnerlerken arabada, "Skldnz m edebiyat sohbetinden?" diye sordu,

"her zaman holanrdnz yeni melliflerle, ediplerle alakal hikyeleri
dinlemeyi."
Mehpare Hanm souk bir sesle cevap verdi:
Hayr sklmadm.
Neden habersiz kalkp gittiniz yleyse?
Haber vermem gerekmezdi Hikmet Bey, yannzdan kalktm ama siz benim
gittiimi bile fark etmediniz.
Hikmet Bey, her erkek iin her zaman ok artc olan o tuhaf ve
rktc zevki, gzel bir kadn tarafndan kskanlma zevkini ilk kez

tatt, yznde bchriveren tebessm saklayanad ama bu zevki tadan her
erkek gibi korktu da 'bunun bedeli ne olacak' diye. Gzel kadnlarn
kskanmaya kolayca tahamml edemeyeceim, mutlaka bir ey yapacaklarn
tecrbeleriyle olmasa da sczglerylc biliyordu. Annesiyle konumak,
Paris'in hr havasn koklamak, eski gnlerini hatrlamak; Osmanl
payitahtnn ar basks altnda, bu baskya dayanamayarak uuralt bir
istekle kendi klarn karaltan zeksn yeniden parlatmt: Olayn
acayipliini gryordu, kars tarafndan ilk kex kskanlyordu ama
kskanlmasna neden olan kadn anncsiydi; bunu fark ettii anda yzndeki
memnun tebessm olgun ve anlayl bir adamn krk tebessmne dnt.
Kskanlan kendisi deil anncsiydi, annesinin gzelliiydi; bu meselede
kendisinin hibir rol yoktu, mesele iki kadn arasndayd. Osman'a, "Beni
kullanmlard," demiti, "ben onlarn arasndaki oyunda raketleriyle
197
vurduklar toptum sadece, daha fazla bir nemim yoktu; hayr, beni
sevmiyorlard ya da bana aldrmyorlard demiyorum ama birbirlerine daha
ok aldryorlard."
Baka zaman olsa asla soramazd ama o gn iindeki Parisli delikanlnn

hoppalna kar koyamad.
Annemi mi kskanyorsunuz yoksa?

Mehpare Hanmn sesinin o zamana kadar hi yle
sertletiini duymamt.
Ne mnasebet, bunu da nereden kartyorsunuz?

Biraz da, daha nce ektiklerinin bastrlm kzgnlyla cevap verdi Hikmet Bey.
Bu o kadar ak grlyor ki insann grmemesi iin kr olmas lazm...

Biraz kendinize hkim olun, gln oluyorsunuz.
Mehpare Hanm, gzlerini ksarak yle bir bakt ki kocasna, Hikmet Bey ne
Padiahtan, ne hafiyelerden korkmad kadar korktu; o halk deyiminin ne
manaya geldiini anlayarak 'ta iliklerine kadar titredi,' korkmakta ne
kadar hakl olduunu da anlayacakt; cannn en ok acd bir anda
kars ona ayn cmleyi tekrarlayacak, "Kskandnz m, kendinize hkim
olun, gln oluyorsunuz," diyecekti.
Mihriah Sultann varlyla sarslanlar yalnzca Hikmet Beyle Mehpare

Hanm deildi, Padiah da bu tuhaf kadndan huzursuzdu.
Bir gn Reit Paaya, 'eski zevcenizle bir konusanz doktor, ona devlet-i
aliyyenin payitahtnda bulunduunu bir hatrlatsanz,' dedi, 'ahalinin rf
ve detini pek fazla rencide etmemeli, her gn saraya ikyet yayor.'
Reit Paa iini ekti.
Emredersiniz Padiahm konuaym, lakin bu kulunuzu dinlemez, ok bana

buyruktur.
Padiah, Reit Paann bu szlerine knal sakalnn altndan glmsedi,

Mfika Kadmefendinin bir akam, ba-
198
ka kadnlara gitti diye nasl kendisini odasna almadn,
haremin iinde bas bas bartp rezil ettiini hatrlamt.
Ah, sz dinlemiyor bu kadnlar doktor, sz dinlemiyor.
Sonra yavaa doktora sokulup yal bir kocakar gibi sordu.
ok gzel diyorlar doktor, gerek mi tevatr m gzellii?
Reit Paann i geirdii Padiahn gznden kamad.

Daha gzelini grmedim devletlum, eski zevcem cariyeniz Allann bo bir

vaktinde zene bezene yaratt kullarndan. Ama gzellik ka para, huyu
gzel olmadktan sonra...
Ne zaman dnecek hayrlsyla Paris'e?
lk terinde gidecek diye duydum sultanm.
Sen gene de mahdumla bir haber gnder, bari ortalarda dolamasn.
Reit Paa oluna bu konuda bir ey sylemedi, Mihriah Sultann inadna

sokaklara kmasndan korktu. Sylese de zaten Hikmet Bey gidip bunu
annesine anlatmazd, annesinin geliiyle birlikte yeni bir insan olmu
gibiydi; Paris'teki gnlerini hatrlatan bir heyecanla her trl baskdan
nefret ediyordu.
Hafiyeler, dedikoducular, apknlar, kabadaylar, dalkavuklar,

dolandrclar, hepsi ayr ayr nedenlerle Mihriah Sultan izliyor, her
yaptndan haberdar olmak istiyordu ama btn kalabaln arasnda
Sultan uzaktan takip eden, hi kimsenin aklna gelmeyen bir ift gz daha
vard: eyh Yusuf Efendi. ehirde dolaan dedikodular, elbette mritler
tarafndan neredeyse n nna tekkeye tanyor, zaman zaman bu 'gvura'

kzlyor, zaman zaman alay ediliyordu ama btn bu dedikodular sanki
iitmi-yormu gibi dinleyen eyh Efendinin 'Msrl fahieye' duyduu
alakann nedeni bambakayd. O, gzellii dil-
199
den dile dolaan bu kadnn gerekten Mehpare Hanmdan daha gzel olup
olmadn renmek, bunu gzleriyle grmek istiyordu. Ayn Hikmet Bey
gibi, o da Mehpare Hanmdan daha gzel bir kadnn olmasn diliyordu; bu,
huzursuz ruhuna bir nebze de olsa skn verecek, hibir zaman alamad ve
alamayaca bir intikam bir baka gzelliin yardmyla almasn
salayacak, aresizliine sanki are olacakt. *
eyh Efendi, bu isteini kimseye syleyemez, derdini kimseye aamaz, Bu

kadnla yz yze gelemezdi, ne ziyaretine gitmesi mmknd, ne tekkeye
davet etmesi. Her zaman olduu gibi Hasan Efendiyi artt. Osman, bu iki
adam arasndaki ilikiyi hibir zaman zemiyordu, lleri arasnda en
duyarsz, en anlaysz gzken bu Hasan Efendi, nasl oluyordu da eyh
Efendinin asla dile getirmedii isteklerini anlayabiliyor ve eyhini
memnun edecek areleri buluyordu. Hibir eyi anlamaz gibi duran Hasan
Efendi, eyh Efendinin arzularn derhal, eyh sylemeden anlyordu,

zellikle de bu dertler Mehpare Hanmla alakal olduunda.
Bu sefer de yle oldu, eyh Efendi aka bk ey sylemedi ama Hasan

Efendi kendisinden ne istendiini anlad, dahas bunu gerekletirmenin
yolunu da kendince buldu.
Mihriah Sultann evresinde eyh Yusuf Efendiden, onun kerametlerinden,

hakknda dolaan rivayetlerden, imparatorluun drt bir yanna yaylan
nnden, efsanesinden, yakkllndan, baklarnn gcnden sz
edenlerin says artverdi. eyhin, Mehpare Hanmn eski kocas olduunu
da laf arasnda mutlaka sylyorlard. Btn kadnlar gibi Mihriah Sultan
da birok acya dayanabilir, kalabalklarn fkesine omuz silkebilir,
gerektiinde bir servete arkasn dnebilirdi, ama o da aynen dier
kadnlar gibi iinde uyanan merak tatmin etmeden duramazd ve bunca
sylenti merakn uyandrm, hele 'gzelliine
200
marur' gelininin eski kocas olmas bu merak daha da dayanlmaz
klmt.
Mihriah Sultan nce, her zamanki alkanl ile eyh Efendiyi yalya
davet etmeyi dnd, ancak bu fikrini at insanlarn yzlerinde

beliren akn ve alayc ifade onu vazgeirmeye yetti. Bunun zerine
kendisinin tekkeye gidip gidemeyeceini soruturdu, gidebileceini ama
ban kapamas gerektiini sylediler.
Kaynvalidesinin eyh Efendiyi ziyarete hazrlandn Mehpare Hanm,

annesini grp onunla konutuktan sonra kendini siyasete veren, her gn
mabeyindeki arkadalaryla, yazar dostlaryla saatlerce siyasetten konuan
Hikmet Beyden nce duydu ve o akam, karsnn niye o kadar sinirli ve
ask suratl olduunu merak eden kocasna durumu anlatt.
Valideniz gittike tuhaflayor Hikmet Bey, imdi de eyh Efendiyi

ziyaret etmeye hazrlanyormu, ne der el lem, bizi hi dnmyor.
Hikmet Bey birden kartamad karsnn ne dediini.
Hangi eyh Efendiyi?
Hikmet Bey benimle eleniyor musunuz, bizi alakadar edecek ka tane eyh
Efendi var Allah akna, zaten asabm bozuk, bir de siz byle yapmayn
ltfen.
Hikmet Bey gerekten ard; annesinin bir tekkeye gideceini, hele

gelininin eski kocasn ziyaret edeceini hi dnmemiti. Her ne kadar
kacak dedikodulara kars kadar nem atfetmiyorsa da gene de annesinin
tekkeye gitme fikrinden pek holanmad; yalnzca kendine ait olan iki
gzel kadn da yakndan grme ayrcaln eyh Efendiyle paylamak
fikriydi asl onu rahatsz eden; hibir zaman kabul etmedii, kendinden
bile saklad bir kskanlk vard iinde eyh Efendiyle ilgili.
Ben annemle bir konuurum.
Ertesi gn annesini ziyarete gitti, Mihriah Sultan yalnn verandasnda

kahve iiyordu.
201
Anne, eyhi ziyarete gidecekmisiniz.
Evet.
eyh Efendinin Mehpare'yle eski rabtasn biliyorsunuz herhalde.
Mihriah Sultan sinirlendi.
Biliyorum.
Sizce biraz tuhaf karlanmaz m?
Hikmet, bilmem farknda msn ama buraya geldiimden beri neyin yaplp
neyin yaplmayacan retmeye alyorsun bana... Erkeklerin
kadnlardan her eyi daha iyi bildii fikrine biraz fazla kaptrdn galiba
kendini, ama unutma akl reten erkekler her zaman skcdrlar; hibir
kadn byle bir erkee fazla tahamml edemez, hele ben hi tahamml
edemem.
Estafurullah akl retmek iin sylemedim, sadece aradaki rabtay bilip bilmediinizi sordum.
Mihriah Sultan tartmay kesip att.
Biliyorum, umurumda da deil... Otur da sana iecek bir eyler

getirsinler.
Hikmet Bey oturdu; annesiyle konuurken gerekten de her eyin

olabileceine, her eyin yaplabileceine inanyordu; baka birisinin
yannda ok tuhaf gzken bir hadise annesinin yannda birdenbire
sradanlaveriyordu.
Ama gene de aklna taklan sormadan edemedi.
Peki anne, dine mi merak sardnz birden, ryanza ak sakall bir

ihtiyar m girdi, ne oldu?
Herkes eyhin ayin srasnda utuunu sylyor, uan bir eyh her yerde
grlmez.
Ya umazsa...
Mihriah Sultan btn Paris'in yreini hoplatan g-lyle glverdi.
Ben uururum...
Sultann, olunun yanndaki bu alayc tavr tekkeye gitmek zere arabaya

bindii anda yok oldu, gs ve kollar kapal bir elbise giymi, bana
spanyol ii siyah dan-
202
telden bir rt alm, dantel rtnn ularm omuzlarndan aaya
brakmt. yle bir kyafet semiti ki, gzellii dekolte bir kyafetle
olduundan daha fazla ortaya kmt; saatlerce uramt hazrlanmak
iin, eyhin kendisine hayran kalmasn istiyordu. Bunu gerekten istiyor,

bunu istediini de biliyordu.
Mihriah Sultan en ok kendi isteklerinden etkileniyordu; eyhi hayran

brakmay istedii iin daha eyhi grmeden kendi isteiyle
heyecanlanyordu. Arnavut-ky'den Unkapan'na kadar yol boyu eyhle nasl
konuacan, neler syleyeceini, nasl davranacan tasarlam ve
yllardan beri ilk kez bylesine bir beenilme arzusuna kendini
kaptrdn fark etmiti.
Ahali, 'gvur karsnn* eyh Efendiyi ziyaret edeceinin haberini alm,

bunu eyhin kerametine yorarak, ziyaretin sonucunu beklemeye balamt.
Ziyaret, birdenbire bambaka bir anlama brnm, eyhin gcnn bir
snav haline gelmiti; insanlar, 'fahienin' bu grmeden sonra yeniden
'hak dinine' dneceine inanyorlard. Dnmezse eyh hakknda anlatlan
rivayetler unutulacak, yllar iinde oluan o efsane, bir kadnn
ziyaretiyle kurt-yenii bir aa gibi devrilip paralanacak; bizzat o
efsaneyi oluturmak iin nefes harcayanlar, her duyduklarna bir de
kendilerinden katarak anlatanlar, efsaneyi olutururken hissettikleri
cokunun aynsn bu kez o efsaneyi didik didik edip yerlerde srklerken
hissedeceklerdi.
Hasan Efendi, "Bir tek eyh Hazretleri sakindi," demiti Osman'a," tekkeyi
grsen, herkeste bir asabiyet, hi kimse elindeki ii bitiremiyor, dua
eden duasn aryor, baheyi sulayan aknlndan dnp sulad yeri
bir daha suluyor; bir acayiplik ki bylesi daha grlmemi. Ben ne

yapacam bilemiyorum, bir kapya gidip bakyorum, bir deniz kysna
iniyorum, Allann bildiini kuldan ne saklaym, eyh iin korkuyorum;
gzelliine marur bir fahie eyhi sallad, baka bir gzel orospu gelip
sallanan
203
ykacak diye dm patlyor, korkuyorum korkmasna ya Allahn ilerine de

akl sr erdiremiyorum. Koskoca bir eyhin, nam diyar- kfr tutmu bir
ahir zaman evliyasnn kaderi iki orospunun arasnda dolanyor, buna da
aklm aryor, gnah mnah demiyorum, ayama deen taa, yoldan geen
ite svyorum ki hani bir duyan olsa beni o dakka atarlar tekkeden."
Mihriah Sultaftn arabas yolun banda gzktnde, 'geliyor' fslts

yangn yalaz gibi dolat tekkenin odalarnda, avlularnda, salonlarnda;
herkes olduu yerde durdu, kimse ban kaldrp bakmad, edep erkn hi
elden braklmad; ama herkes arabadan inen kadn, kadnn gzelliini,
bana gr kzl salarnn ltsn saklamaktan aciz dantel bir al

rttn grd. Kadnn gzellii bir gnah gibi yerleti ilerine,'ou
bir daha o gnahtan kurtulamad, ok kefaret duas okundu o gnah
unutulsun diye.
Sultan Hanm tekkenin avlusuna girdiinde kendisini bekleyen heyecan fark

etmedi; ta duvarlar sessizdi, avlular bombo; uzaktan bir dua mrlts
duyuluyor, mezarlk tarafndan gelen gl kokulu bir esintiye
buhurdanlklardan tten ttslerin ar kokusu karmyor; binalarn
arasndan ilahi bekiler gibi ykselen servilerin arbal glgesi btn
fanilere lm ve kaderi hatrlatyordu; Mihriah Sultan rperdi.
Ayaklarna kadar inen cppesi, banda uzun klah, gsne apraz

balad kollaryla Hasan Efendi karlad Sultan, hibir ey sylemeden
nne dt, eyhin oturduu salona gtrd onu. iinde birka mum yanan
yar karanlk salonun loluu ieri gireni sarp, onu d dnyadan, o
eikten girmeden nce sahip olduu her eyden, gururdan, kibirden, gten,
servetten kopartp alyordu.
eyh Efendi her zamanki yerinde oturuyordu.
Mihriah Sultan ieri girdiinde kprdamad, kalarnn altndan usulca

yzne bakt ve grd grmek istediini; evet, ok gzeldi, Mehpare Hanm
kadar gzel.
204
f
Sultan o yar karanln arasndan, iindeki gizli bir ziyayla aydnlanm
gibi grnen o effaflam, beyaz yze doru yrd, eilip elini pt.
eyh Efendi yannda yer gsterdi.
Buyurun oturun.
Mihriah Sultan, eyhin yanndaki mindere diz kt, Hasan Efendi de

salonun en karanlk kesine ekilip -meldi.
Beni kabul buyurduunuz iin teekkr ederim eyh Hazretleri.
Estafurullah, kapmz her isteyene ak, gelenler sevindirir bizi.
. Bir sessizlik oldu, eyh sessizliin ustasyd ama konumada ok

becerikli olan Mihriah Sultan sessizlik sanatnda acemiydi; sessizlik onu
telalandrd, aceleyle konumaya balad.
Biliyorsunuz, buras da benim lkem ama gelir gelmez ok tarizlerle

karlatm, bilmem duydunuz mu ama bam rtmediim iin bana gvur
diyorlar, gnahkr diyorlar. Allaha itikadm tamdr ama ben uzun yllar

baka diyarlarda yaadm, bam rtmeye alkn deilim, size danmaya
geldim.
eyh Efendi, tespihini ekti bir zaman; sonra o usul, insann iine
ileyen sesiyle anlatt.
Kimsenin bakasnn gnah ya da sevab hakknda fikir beyan etmesi caiz

deildir, bu Cenab- Allaha irk komak olur; Yce Rabbim herkesin
kalbini, itikadn grr; onun karsnda hepimiz plaz zaten ama
esvaplarmz Rabbimizin yaratt kullarna kar saygmz ifade eder.
Sonra anlatmaya devam etti.
Kurankerim de zaten giyim kuam konusuna ok nem atfetmemitir, ksa

gemitir bu bahsi. Peygamber efendimiz de ziynet yerlerinizi rtn
buyurmutur; r-tnmekten murat gzelliimizle ya da zenginliimizle, bi-
205
zim kadar gzel ya da zengin olmayanlarn kskanln

uyandrmamak, onlar zmemektir.
Mihriah Sultan, eyhin sesine dalmt, bu beyaz ve yakkl yz, bu

usul ses, onun btn erkekler karsnda sarnd zrhn en zayf
ye"rinden deliyor, iine nfuz ediyordu; erkeklerin her trne kar
kendini korumaya alkt ama bir din adajmna kar kendini nasl
koruyacan bilmiyordu.
Sizce ban' rtmeyen biri itikadn kaybetmi mi

olur, gnah m iliyorum?
eyh Efendi ban sallad.
Gnah tartmak bizim haddimiz deil, kalbi ibadet, ekli ibadetten her
zaman nemlidir, her ey insann kalbinde balar nk; itikadnz olduu
srece ibadetiniz sizinle Rabbimiz arasnda kalr, iinizden nasl
geliyorsa yle davrann. Dediim gibi banz rtmeniz yalnzca Rab-bin
yarattklarna kar saygnz gsterir, bu saygy gsterip gstermemek
de size kalm.
Mihriah Sultan durup dnd.
Sizce bam rtsem iktifa eder mi?

eyh Efendi, Sultann sezemeyecei biimde glmse-

di.
Peygamber efendimiz utanmadn srece her istediini yap buyurmular,

insanlarn iradesine nem vermiler; banz rtmek istiyorsanz rtn,
elbette iktifa eder.
Mihriah Sultan, sesindeki cilveyi saklamaya urat.
Acaba bana verebileceiniz bir bez paras var mdr, karnzda

otururken bama balayabileceim.
Daha szn bitirirken karanlklarn iinden Hasan Efendi elinde geni bir
alla kp al sultana verdi. Mihriah Sultan, gerek bir heyecan
duyarak balad ban, gr salarn aln iine hapsetti; bylece
yznn gzellii daha ok kt ortaya. eyh Efendi o gzellie bir daha
ve gene ayn gnah korkusuyla bakt.
206
Mihriah Sultan o tekkeden ban balam olarak kacak, btn
stanbul'un 'Msrl fahienin' eyhi grdkten sonra 'hak dinine'
dndn dnp eyh Efendinin kerametine bir kez daha iman etmesini
salayacakt; ban rtmenin kendisine yaktn kefettikten sonra da
hep yle dolaacak ve eyhin etkisinin kalcln da gstermi olacakt.
Sultan kalkmadan nce eyhe bakt; hibir zaman bir erkee bakamad
gibi, kendini brakarak arzuyla dikti gzlerini gzlerine, kendisini ve
duygularn saklamaya gerek duymad.
Tekrar gelmeme msaade eder misiniz, gelebilir miyim?
eyh Efendi glmsedi.
Ne zaman arzu buyurursanz, kapmz size her zaman ak, bizi

sevindirirsiniz.
Bunu duyan Hasan Efendi, "Eyvah," dedi iinden, "bir gzel orospu gitti
baka bir gzel orospu geldi, hey tanrm nedir senin eyh Efendiden
istediin?"
207
XVI

mparatorluk, geni snrlan iinde yaayan insanlar gibi, dardan
bakldnda sessiz, sakin, suskun ve hareketsizdi. Gcn tanrdan
aldn syleyen, eyhlislam fetvalar ve Padiahn halifelik sfatyla
neredeyse ilahi bir grnt alm olan istibdat, sonsuz bir baskyla
imparatorluu dilsiz ve kprtsz brakmt, ama eit eit milletten,
rktan, dinden, mezhepten mteekkil bu cemiyet aynen insanlar gibi
ruhunda derin bir huzursuzluk, serazat bir hayata duyulan bir susamlk
ve yakn zamanda patlayacak isyah tohumlan tayordu. Bu gerei daha o
zamandan grdn iddia eden ama bu iddiasna hibir zaman Osman'
inandramayan Reit Paa, "Padiah daima bir devrilme endiesini
tayordu; bu endieyi izale etmenin yolunu ordunun komutanlarna,
paalarna, beylerine paye ve para datmakta bulmutu. Bu politikas
istedii sonular dourdu, paalar hi isyan etmediler lakin Padiah
ordunun alt tabakalarna hi ehemmiyet atfetmiyordu; kendisini kk
rtbeli subaylarn devirebileceini hi dnmyordu; ama onu paalar
deil yzbalar, k-msedii o alelade subaylar devirecekti," demiti.
mparatorluun deiik blgelerinde kk rtbeli subaylarn kurduu tekilatlar bir kurutma kdnn eitli
yerlerine damlatlan mrekkep damlalar gibi genileyerek
birbirleriyle btnleip kaynamaya, bir byk tekilat ,i
haline dnmeye balamt. ttihat ve Terakki Cemiyeti *
etlenip kemikleniyordu; bu byk tekilatlanmann stan208
bul bacan oluturan Cevat Beyle arkadalar, o yaz artk

seslerini ahaliye duyurmaya karar verdiler.
Paralarn birletirip Yksekkaldrm'daki kk bir dkkndan, ta bask

yapan, elden dme bir litografi aleti satn aldlar, makineyi aramba'da
bir arkadalarnn evine tadlar ve ba baa verip yazdklar bir
bildiriyi yeni aldklar alette kan ter iinde kalarak oalttlar.
Bildiri, 'Ey Mslmanlar ve Trkler,' diye balyordu, 'zulm, istibdat ve

idaresizlikten' ikyet ederek halk harekete aryordu: 'zulm ve
istibdadn merkezi olan Babli'yi, eyhlislam Kapsn, Yldz Sarayn
basarak, bu daireleri mstebitlerin bana ykalm, el ele verelim,
toplanalm, oalahm. Bizim de hrriyete, serbestiye k ve mstahak
olduumuzu lem-i medeniyete gsterelim.'
mza olarak da, 'Osmajl ttihat ve Terakki Cemiyeti' yazmlard.
arkada bildirileri paylatlar; biri bunlar Askeri Tbbiye

talebelerine, Harbiye Mektebine ve subaylara datacakt; bir dieri
Aksaray, Fatih civarnda yollara bn-a-kacakt; Cevat Bey de Ortaky'de
Padiahn sarayna mmkn mertebe yakn yerlere koyacakt.
Akamst, bildirileri koynuna sokup koltuklar eskimi bir kira arabasna

binerek Ortaky'n yolunu tuttu; tenine deen bildiriler sanki etini
yakyor, havann scaklndan ok, gmleinin altndaki ktlarn
etkisiyle terliyordu. Bu bildirilerle yakalanmak demek, idam mangasnn
karsna kmak demekti; korkuyordu ama Allahn yeryzndeki glgesi
olduunu iddia eden b'ir gce meydan okumann, bir tr by gibi kendini
gereklerden kopartan zevkine de doyamyordu. Cesaretini korkusuyla
besliyor, ne kadar korkulmas gereken bir i yaptn fark ettike bunu
gerekletirmek istei de o kadar artyordu. Cevat Bey, belki kardei
Ragp Bey gibi nl bir kabadayy kavgaya davet edemez, elde bak
Vrangel'in kerhanesinde kavgaya tutuamazd, cesareti buna yetmezdi; onun
Kl Yaras Gibi
209/14
cesaretinin ortaya kabilmesi iin tehlikenin ve meydan okunan rakibin de

byk olmas gerekiyordu.
Akam ezan okunurken Ortaky'de indi arabadan, sokaklarda pek kimse

yoktu, namaza giden ,bir iki ihtiyarla, siyah cppesinin eteklerini
dalgalandrarak telala yryen bir Ermeni papazna rastlad; o saatlerde
saray yaknnda dolamak hi^de tekin deildi; ama Cevat Bey stndeki
askeri niformaya gveniyordu.
Sarayn yksek duvarnn hemen bitiiindeki kk sokaa sapt; sokan

sa tarafnda, Fesli Zuhaf Alaylar ile Sarkl Arab Taburlarnn
klalar vard. Cevat Bey yolu kolaan edip civarda kimse olmadn
grdkten sonra koynundan kard bildirileri sarayn duvarlarna
yaptrmaya balad, on be yirmi tanesini yaptrdktan sonra geri
kalanlar da klalarn kapsnn yanna att.
Hzl admlarla yryp Zuhaf Alayna girdi, alay ktiplerinden Yzba

Kzm Hilmi Bey askeri liseden snf arkadayd; talimler bitmi,
askerler karavanalarn yemek iin yemekhanelere gitmilerdi. Odasnda tek
bana sklan Kzm Bey snf arkadan sevinle karlad, sarlp
ptkten sonra, "Tam zamannda geldin," dedi, "imdi sana bir sofra
donatacam, biraz aktracaz, es k gnleri yad edeceiz."
Askerlere emirler verdi, biraz sonra nbeti subayn odasndaki masaya bir
ilingir sofras kuruldu; ekmek, peynir, domates, yeil soan, kavun,
karpuz, bir ie de binlik rak; Kzm Bey o akam nbeti olan bir
binbay da davet etti yemee. Tam ilk kadehten ilk yudumlan almlard
ki bir asker telala gelip br binbay saraydan ardklarn haber
verdi. Binba hemen niformasn dzeltti, azn alkalad, fesini

giyip, "Siz keyfinize bakn, ben birazdan dner, size yetiirim," deyip
gitti.
Gerekten de yarm saat sonra dnd, kpkrmz kesilmiti; hibir ey

sylemeden kk kadehe bir rak ko-
210
yup bir dikite yuvarlad, yumruuyla byklarm svazlad.
Tahir Paa artm, dedi.
Arkadalarnn meraklanmasn beklerken kendine bir kadeh daha

doldurduktan sonra devam etti.
Hainin biri sarayn duvarlarna istibdada karyz diye beyannameler

yaptrm; Padiah kprm, anlalan Tahir Paay bir gzel
kalaylam. O da karsna alp bizi kalaylad, prl prl yapt;
parlamayan yerim kalmad u mbarek akam vakti.
fkesinden ikinci kadehi de dikip bitirdi, sonra nispeten arlanm

hareketlerle gene byklarn svazlad, iki subaya bakt, syleyeyim mi
sylemeyeyim mi diye biraz dndkten sonra sonunda sylemeye kwsr verdi.
Yani adamlara hain diyoruz birader, ama bu gidiata da dur diyecek biri
lazm hakikaten.
subay, biraz ilerlerindeki sarayda kopan frtnaya hi aldrmadan,

imparatorluun drt bir kesindeki askeri kararghlardaki subaylar gibi
'bir eyler yaplmas gerektiinden, istibdattan, hrriyetten' konutular,
gece yarsna doru Cevat Bey, akrkeyif bir halde, tekilat iin
mstakbel azalar peylemi ve grevini yerine getirmi olarak neeyle
ayrld kladan.
O bildirilerin etkisi ertesi gn gzkt, gene tevkifat-lar balad, bu

ile hibir ilgileri olmad halde birok subay gzaltna alnd. Bir
ksm srgne, bir ksm askeri hapishanelere gnderildi, ama bu basklar
ve tevkifatlar arttka tekilat da geniliyor, Padiahn amansz fkesi
subaylarn stnde kam etkisi yapyordu.
Avrupa'daki Osmanllarla da iliki kuruyorlar, oralarda kartlan

dergileri, gazeteleri kaak olarak stanbul'a getirtiyorlard. Almanya'ya
gittikten bir ay sonra Ragp Bey de kaak yaynlarn Dersaadet'e
gnderilmesi iinde dzenli bir grev edi'nmiti.
211
Ragp Beyi bir topu birliine tayin etmilerdi, Prusya ordusunun

disiplinine hayran kalan Ragp Bey toplara da k olmutu; bir yandan
Almanca renmeye alrken bir yandan da bitmez tkenmez bir itahla son
model toplar hakknda bulabildii btn bilgiyi yutar gibi okuyordu.
Bo zamanlarnda birliin ahrlanndaki atlara biniyor, stanbul'daki

yllarnda biraz paslanm olan adalelerini hareketlendirip, dedelerinden
tevars ettii binicilik yeteneini gelitiriyordu. Zaten ok iyi bir
biniciydi, am'da birok yarmaya katlp kazanmt; atn geni Alman
ovalarnda drtnala kaldryor, koturuyor, hzla giderken atn boynuna
yatyor, karnna dolanyor, zengilerinin stnde ayaa kalkyor, trl
hareketler yapp steplerde bym bir Tatar delikanls gibi eleniyordu.
Yalnzlk ve yabanclk zor gelse de, toplara, atlara ve yeni bir dil
renmeye olan tutkusuyla ok da sklmadan gnlerini geiriyor, ok
sevdii askeri disiplinin iinde askerce bir hayat yaayabilmenin tadn
kartyor, bir gn Osmanl ordusuna da bu disiplini tamay hayal
ediyor-^ du. ki ayn hi ikayetsiz, Alman meslektalarnn beenisini,
komutanlarn takdirini kazanarak geirdikten sonra nlenemeyen bir kadn
zlemi bast; kadn istei, bir trl gemeyen bir kant gibi yerleti
vcuduna. Kimseye bir ey syleyemiyordu ama taburundaki Alman subaylar

gen Osmanl zabitinin derdini anlamakta gecikme-, diler.
Taburun belallarndan, birka delloya, bol miktarda meyhane kavgasna

karm iriyar bir yzbayla iki arkada bir gn nbette, Ragp Beyin
yanna gelip ehirdeki bir 'cafe'den sz ettiler, oraya gen 'Fraulein'lar
geliyordu. Tantklar erkeklerle dans ediyorlar, beendiklerini alp
evlerine gtrerek elenceyi koyulatryorlard; "Ama" demiti, iriyar
yzba, "oraya giden bir erkein yalnz olduunu ve gen bir hanmla
tanmak istediini
212
belirtebilmesi iin yakasna krmz bir karanfil takmas gerekiyor."
O hafta sonu Ragp Bey niformalarn tletti, dizlerine kadar ykselen

krkl izmelerini prl prl boyatt, salarn tarayp byklarn bir
iyice burdu ve kendisine tarif edilen cafenin yolunu tuttu; yolda bir
iekiye urayp ald krmz karanfili de niformasnn yakasna
takt.
Heyecandan ve utantan etrafna bakmamadan areye girip kendine bir kahve

smarlad, bacak bacak stne atp yannda getirdii Almanca gazeteyi
aarak kafasn gazeteye gmd, hem Almancasn gazete okuyarak

gelitirmeye alyor hem de heyecann bastrmaya urayordu. Garson
kahvesini getirince pek de anlamad gazeteyi masaya brakp kahve
fincann aldij fincan azna doru gtrrken ban da geriye doru
atarak evresine bakt; etrafndaki masalarda oturan hemen hemen herkes
kendisine bakyordu. Bu baklarn nedenini anlamad, ama herkesin
kendisine bakmasndan huzursuzland. kinci yudumunu alrken cafede hibir
kadnn bulunmadn fark etti; evredekilerin hepsi erkekti ve
niformas, parlak izmeleri ve iri byklaryla oturan bu Osmanl
zabitine glms-yorlard. Erkeklerin uzun dalgal salar, gzel yzleri
vard ve birou rengrenk esvaplarnn yakalarna krmz bir karanfil
takmlard.
O pudra ve parfm kokan, ipekler ve ketenler iindeki gzel erkekler

kalabalnn ortasnda smsk tlenmi niformas, kat yakas,
izmeleri, palaskas, tabancas, byklan ve yakasndaki krmz
karanfiliyle Ragp Bey herkesin ilgisini eken egzotik bir bitki gibiydi;
ilk kez byle birini gryorlard orada ve masadaki erkeklerin ounun
zihnnde yeni fanteziler yaratyordu. Ragp Bey nereye geldiini,
yakasndaki karanfilin manasn ancak kumral sal, mavi gzl, yakkl
bir delikanl kendisine uh bir tebessm yolladnda fark etti ve
aknlktan titreyen el-
213
leriyle kard paralar saymadan masann stne attktan sonra

geldiinden ok daha byk bir utan ve fke iinde frlad cafeden
dar, epeyce gittikten sonra bile arkasndan patlayan kahkahalarn
sesini hiddetten kpre-rek duyuyordu.
O akam doru subay kulbne gitti, gzleriyle kalabal yle bir

kolaan ettikten sonra iriyan yzbann oturduu masay grp kararl
admlarla o masaya yneldi; Alman meslektalarnn kendisine takt
isimle 'von Ragp'a yaplan akadan herkes haberdar olduundan onun
hareketlerini ilgiyle izliyorlard. Ragp Bey yzbann tam nnde durdu,
yakasndan tutup ayaa kaldrarak, yarm Almancasyla "Dar gel," dedi;
sonra kelimenin Almancasn unuttuundan eliyle tabancasnn klfna
vurarak, "bunu da al," diyerek silkeledi yzbay. br subaylarn Ragp
Beyin yzbay delloya davet ettiini anlamalar iin birka saniye
gemesi gerekti, ama anlar anlamaz ayaa frlayp araya girerek gen
subay yattrmaya altlar; Ragp Bey ise yatmyor yalnzca "Dar
gelsin," diye baryordu kendisini tutanlarn arasndan.
Alman subaylarn dellodan korkular yoktu ama haksz olduklarn ve

akay biraz abarttklarn fark etmilerdi, iriyar yzba Ragp Beyin
yanna gelip, elini uzatt.
zr dilerim Von Ragp', kt bir niyetim yoktu, aka yapmak istedik ama
hatal davrandm. stersen dar gelirim, ama eer onun yerine benimle
bir iki iersen hayatm boyunca dostun olurum.
Ragp Bey, yzbann sylediklerinin hepsini anlamamt, ama banmak

istediini, zr dilediini, en nemlisi de yaptndan gerekten utanp
piman olduunu sezmiti; dier subaylar da dosta srtna vurarak, erefe
kadeh kaldrmay nerdiler.
Yznde derin bir yara izi olan, bir baca aksayan, geni gs
nianlarla dolu bir yarbay da kalabaln arasndan Ragp Beye yaklat.
214
Cesur ve deerli bir misafire yaplan bu tatsz akadan hepimiz mahcup
olduk, dedi; yzba yapt iin zr diledi, ben de zr diliyorum.
ahsnz rencide edecek bir hakaret ya da kt niyet olmadn askerlik
erefim stne yemin ederek temin ederim. Bir delloya gerek yok.
Ragp Bey, ii uzatmann ilik olacam sezdi.
Peki, dedi.
Hemen Ragp Beye bir iki getirildi, subay kulbn-deki btn subaylar
ayaa kalkarak Ragp Beye dndler ve btn salonu kaplayan bir akrtyla
topuklarn arparak kadehlerini kaldrdlar.
Von Ragp'a...
Biri bard.
Bir dikite.
kilerini bir dikite bitirip, bardaklarn yere atp paraladlar.
Ragp Beyin Alman meslektalaryla arasndaki gerek dostluk o gece

balad; kavgalaryla ve dellolaryla nl yzbay delloya davet
etmesini de, zr dilenince ii fazla uzatmadan barmasn da
beenmilerdi; bir subayn hak ettii saygy Ragp Beyin de hak ettiine
karar vermilerdi.
riyar yzbayla arkadalar Ragp Beyi kendi masalarna davet ettiler.
Yzba yeniden zr diledikten sonra, "Sana dostluumu kantlayacam,"

dedi.

ki hafta sonra Berlin'de btn alaylardan subaylarn katlaca bir at
yans yaplacak, imparatorun nnde yarlacak. Bu Alman ordusu iin
nemli bir yartr, her vl yaplr. Bu yl ben gidecektim, yerimi sana
brakyorum, sen git.
Ragp Bey reddedecek gibi olduysa da, gndz ne kadar sert ve

disiplinliyseler geceleri de iki iince o kadar cokulu ve ocuksu olan
subaylann hep bir azdan, "Sen
215
git, sen git!" diye barmalarna daha fazla direnemeyip kabul etti; Alman
imparatorunun nnde yanan ilk Osmanl zabiti olmak Ragp Beye dmt.
Aka sylemese de Ragp Bey, Alman imparatoru nnde yarm olmaktan

daima gurur duydu; o dello olayn anlatrken de Osman'a, "Hayrettir,"
demiti, "ne zaman bam belaya, girse sonuta mesele hep benim lehime
tecelli etti." v
ki hafta boyunca, Alman subay arkadalaryla birlikte hazrladklar bir

program dahilinde idman yapt, yara katlaca alayn en iyi atyla

gecesini gndzn birlikte geirdi, neredeyse ahrda yatp kalkt.
Binecei at, yelesi ve kuyruu siyah, sa n bacanda beyaz bir leke
olan, gnete ksa tyleri par par yanan stl kahverenginde, bin
altnlk, heybetli bir ingiliz ksrayd ki yrynde bile bir 'asalet'
vard; drtnala kalktnda bir yay gibi geriliyor, karn yere deecek
gibi oluyor, kk kulaklar arkaya yatyordu.
Ragp Beye, birliinden Alman subay arkada daha katld, onun

Berlin'de yalnz kalmasna, yabanclk ekmesine gnlleri raz olmamt;
hl bir borluluk duygusu hissediyorlar, bunu demeye urayorlard.
Trende yol boyu askerlikten, ordulardan, toplardan, kadnlardan
konutular. Ragp Beyi en ok artan ise subaylarn imparatorlarna
gerek bir hayranlkla bal olmalar, ondan iten bir saygyla sz
etmeleriydi; kendi lkesinde hibir subay bir tren yolculuunda aka
Padiah eletiremezse de ondan byle sevgiyle sz edecek, birka riyakr
paa ve hafiye dnda, kimse bulunamazd; Padiah sevilmez, ondan
yalnzca korkulurdu.
Subay arkadalaryla gittii dans partileri, ba ak kadnlar, hep

birlikte iilen ikiler, sylenen arklar, byk orkestralar, bata
Beethoven olmak zere bestekrlara duyulan hayranlk, hemen hemen herkesin
Almanya'nn nl ediplerinden ezbere msralar bilip yeri geldiinde syle-
216
mesi gibi imparatorlarna duyduklan sevgi ve sayg da ok artcyd.
stanbul'daki hayat artk gzne ok snk, daha da fenas sfli
gzkyordu; kadn diye yalnzca Rum ve Yahudi orospular, mzik diye
yalnzca meyhanelere arlan ince saz takmlarn biliyor, edebiyattan
neredeyse hi anlamyordu; silahlar konusunda da dier subaylara kyasla
ok gerideydi; bak ve tabancay iyi biliyor, iyi kullanyordu ama
kllar ve toplar konusunda ok bilgisizdi; eskrimde kimseyle
yaramyor, toplarn kullanlma teknii konusunda tam bir cahil olarak
kalyordu. Almanlarn elindeki silahlarn hibiri Osmanllarn elinde
yoktu; hele makineli tfek diye bir yeni icat grmt ki grr grmez
akl gitmiti. Btn subaylar gibi o da milletiyle ve vatanyla
gururlanmak istiyor ama bunda ok zorlanyordu.
Yar gn Berlin'deki byk hipodroma arkadalaryla birlikte gitti,

hipodrom tklm tklm doluydu, mparator maiyetiyle birlikte eref
locasna yerlemiti. Yaracak subaylar, siyah, boz, kl rengi, krmz
deiik deiik niformalar, alar deri kapl at pantolonlar, pnl
prl izmeleri, gslerini kaplayan rengrenk madalyalar, balannda,
tepelerinde mzrak ucu gibi bir sivrilik bulunan elik miferleriyle
atlarn son kez gzden geiriyor-lard. Ragp Bey, gri niformas, tepesi
pskll mor fe-siyle bir garip duruyordu bu kalabaln arasnda ve kendi
grnnn garip olduunu dnp sklyordu.
Yarlarn k yerine gelmesi emredildiinde 'Senfoni' isimli atna

bindi; kendisiyle birlikte gelen arkadalar elini skp ona iyi anslar
dilediler. Iriyan yzba Ragp Beyin izmesine dosta bir aplak att,
"Hadi von Ragp gster unlara bizim alayn kim olduunu, Trk nasl ata
biniyormu grsnler."
Arkadalarnn dier Almanlar deil de kendisini desteklemesi Ragp Beyi

hem artm hem de ok sevindirmiti.
217
Yar drt tur koulacakt.
Btn atlar yan yana dizildiler. Bir tabancann patlamasyla birlikte

komak iin sabrszlanan atlar ileri frlad. Yar balar balamaz,
siyah niformal bir subay, niformas gibi siyah atyla ne gemiti;
heyecann tam bas-tramadndan Ragp Bey ilk turu drdnc bitirdi ama
altndaki at gerekten mkemmeldi ve Ragp Bey kendini at koturmann

ve^kazanma hrsnn o muhteem rzgrna brakp heyecann unutunca,
ikinci turda ncle geti; ikinci tura girdiklerinde ndeki siyahlyla
aralarnda yalnzca yarm at boyu fark vard. Son tura ikisi baaba
girdiler; ikisi de iyi biniciydi ve ikisinin atlar da mkemmeldi. Btn
hipodrom ayaktayd ve Alman subay alklyorlard; finie yaklarlarken
Ragp Bey zengilerinin zerinde hafife dorulup boylu boyunca atn
boynuna yatarak arln hafifletti ve mahmuzlarn vurmasyla birlikte
at son gcyle yeni bir hamle yapp siyahly bir ba geti ve yans nde
bitirdi. nce derin bir sessizlik oldu, koca hipodromda yalnzca ift
elin alk duyuldu sonra dierleri de isteksizce katldlar bu alklara
ama mor fesli Trk zabitin birincilii herkese biraz ar gelmiti.
Ragp Beyi alp imparatorun huzuruna kardlar.
imparatorun karsnda, tam bir Prusyal gibi topuklarn arparak dimdik

durup selam verdi.
"Tebrik ederim" diyen imparator, daha sonralan Ragp Beyin kendisine byk
bir konak almasn salayacak bin altn bir kesenin iinde uzatt.
Gnlszce vd Ragp Beyi. -
Ata iyi biniyorsun Trk.
Arkasndan, dayanamayp imparatorlara zg marklkla ekledi:
Ama atn stnde kedi gibi duruyorsun.

XVII
Hasan Efendiye gre, Mihriah Sultann tekkeye ikinci ziyareti, stanbul

ehremininin Ali amil Paann kardeine bal Krtler tarafndan
vurulduu gne rastlyordu, ama Osman, bu pehlivan yapl, yan tekke
mridi yar bahriye zabiti adamn syledii tarihlere pek inanmyordu,
nk Hasan Efendi zaman bir deste iskambil gibi kartryor, sonra
aralarndan ektii ktlar cannn istedii gibi yan yana diziyordu.
Hasan Efendi ise her konuda her zaman olduu gibi inat ve srarlyd:
"Btn ehir alkalanyordu, dn gibi aklmda, Abdrrezzak Beyin olunun
intikamn almak isteyen Krtler Gztepe stasyonunda trenden inen
ehre-minini istasyonun tam knda oluyla birlikte vurarak
ldrmlerdi."
katilden ikisi kamay baarm, ncs ise olay yerinde, trenden

inen kalabaln da yardmyla yakalanm ve katillerin kimler olduu o
anda ortaya km; "Ali amil Paa ehreminini vurdurmu," laf hemen
ehre yaylmt.

Padiah fkeden kplere binmiti; Ali amil Paann rakipleri olan btn
paalar, Fehim Paa, Yedi Sekiz Hasan Paa, Kabasakal Mehmet Paa saraya
dolumular, hafiyelerinden gelen raporlar bire bin katarak Padiaha
aksettirmiler, 'melanetin* altnda Ali amil'in olduuna onu
inandrmlard. Belki de Ali amil Paa bu suikastten haberdar deildi;
kardei ve yeenleri, belediye bakanyla
219
218
daha nce yaptklar msademenin ve ldrlen oullarnn intikam iin

tek balarna harekete gemilerdi; ama siniri tepesine kan Padiahn
ince eleyip sk dokuyacak hali yoktu.
Benim payitahtmda, diye baryordu, benim payitahtmda...
Elleri arkasnda salonda dolanyor ve yeniden barmaya balyordu:
Benim payitahtmda benim ehreminimi vuruyorlar, kl kadar ftur

etmiyorlar; bir mahalle bekisi mesabesinde bile yerim yok gzlerinde.

Devleti aliyenin Padiah, slamiyetin halifesi, iki Krt'n
edepsizliinden ehre-minini koruyamyor; ruz-u maherde bu cinayetin
hesabn Allah sorar, ama ben bunun hesabn mahere braknl Krt Beyi Mir Bedirhan'n soyundan gelen tam iki bin kii, cinayetle
alakalar olup olmadna baklmakszn evlerinden toplatld, gemilere
dolduruldu ve srgne gnderildi. ou perian oldu, aileler dald, kar
kocasndan, evlat babasndan ayr dt, birou bir daha kavuamad
birbirine; hasret iinde, llerde, bedevi adrlarnda, kamay
baarabilenler Avrupa'da gnesiz pansiyon odalarnda kendilerine bir
yudum su verecek bir dosttan, helalleecek bir yakndan, bir dnyadan
tekine geerken yaanan son nn dehetini elini tutarak azaltacak bir
sevgiliden yoksun gp gittiler.
katilin silahndan kan kurunlarla binlerce insan bir perianla

doru yola karken Mihriah Sultan da, kendisine ok yakan viner
ipek aln bana rtp eyhi ziyarete geldi. Tekkenin sessiz, serin,
glgeli avlular hayatta kendisinden baka hibir eye nem vermeyen bu
kadn etkiliyordu; 'Allann kabul salonlar' dedii btn tapmaklarda,
camilerde, katedrallerde, kiliselerde bulunan ve insana yce bir g
karsndaki gszln hatrlatan o grkemli hava, bu tekkede mimarinin
mte-vazi izgilerinde ortaya kyordu ve bu tevazu o grkemden daha
etkileyici oluyordu sultan hanm iin. Grkeme, gsterie, gce alknd;

ama gsteriten kanan bir yalnln her yannda hissedilen, tevazu ve
tevekkl bu kadnn hi bilmedii bir g olarak belirip onun ruhunu
sarsyordu. Tanry aramyordu ama eer arasayd, onu burada, bu tekkede
arard; bunu hissetmek bile onu saygyla eilmeye, kendisinden baka
nemli bir eyler olduunu kabul etmeye zorluyordu.
eyh Efendi, ilk karlatklar salonda oturuyordu, Mihriah Sultan,

plak ayaklarnn altnda eski ran hallarnn prtkl dokunularn
hissedip bundan ne olduunu anlayamad garip bir haz alarak yaklat
eyhe; siyah cppenin iinden kendine uzanan eli pt; bir erkein elini
pmek ve elini pt bir erkei, asla batan -
221
mam...
Kabasakal Mehmet Paaya dnd.
Derhal btn Bedirhanileri toplayacaksnz; Ali a-mil'i bizzat sen

tevkif edeceksin. Yanna Tahir Paayla tfekileri de al, msademeye
girimeye kalkarsa, gzn bile krpmayacaksn, can da mal da sana
helaldir.
Fehim Paayla Yedi Sekiz Hasan Paaya dnd.

Derhal btn Bedirhan airetinin adamlarn, kadnlarn, beikteki

bebeine kadar toplayacaksnz; yarn akama kadar payitahtta bir tek
Bedirhani kalmayacak; bir tek bile, hepsini datn, eff cra kelerine
atacaksnz imparatorluun, bir daha ne seslerini ne isimlerini
"duyacam. ehreminini vuran o akiyi de Beyazt Meydannda ibreti
lem iin sallandracaksnz, leleri bir hafta asl kalacak orada.
Padiah, doktoru Reit Paaya dnd.
te tu affedilmez doktor, dedi; isyana teebbs ederlerse onlan da

topraklarn da yakar, yeryznde bir tek Krt kalmayncaya kadar krarm
hepsini. Payitahtmda ehreminine dokundurtmam, ehreminini vuran yann
Padiaha dorultur silahn, buna gz yumulmaz.
220
kanlamaz bir din adamn 'batan karmak' iin buraya gelmek, tanrnn
evinde apak bir gnah iinde tamak, belli belirsiz bir korkunun

arasna kart muhteem bir heyecana srklyordu onu. Btn erkeklerin
ondan istediini hibir zaman isteyemeyecek olan; gemii, inanlar,
varl ve efsanesiyle kendi ruhunu ve duygularn bir daha hibir zaman
almayacak bir ekilde mumyalam bulunan bu adam kendisinden bir ey
istemeye zorlamak, elleri kollar bal bir erkein nnde rlplak
soyunmaya benziyordu. Onun ekecei azab tahmin ediyor ve bundan zevk
alyordu. Ayn azab kendisi yllarca ekmi, eyhin inanlaryla
balanmas gibi kendisi de kendi gzelliine olan hayranlyla balanm
ve nnden geen onca ekici ve yakkl erkee, bir ey istemeden ve bir
ey vermeden yalnzca bakmakla yetinmiti. eyhin ekeceini dnd
azaptan duyduu zevk de kt kalplilikten deil daha ziyade roln
deitirebilme imknna ok uzun yllardan sonra ilk kez kavumasmdand.
eyhin de elinde olmadan katld, daha dorusu 'hayr' demeye gcnn

yetmedii bu oyunda Mehpare Hanmn da nemli bir rol vard. Mihriah
Sultan, bir tekkede, bir mum altnda yaayan gen ve yakkl bir
eyhin yle bir gzellikle geirdii bir yldan sonra o byden
kurtulamayacan biliyordu ve gelinine balanm olan ruhu, oradan zp
kendi gzelliine balamak istiyordu. ki gzel kadn arasndaki gizli
savata, bu, Mihri-ah Sultan iin byk bir zafer olacakt ve hi kimse
bilmese de Mehpare Hanm bu zaferin darbesini hissedecek, stelik de
bundan asla kimseye sz edemeyecek, kimseye yaknamayacak, kimseyle
dertleemeyecekti; hep iinde tamak zorunda kalacakt bu yenilgiyi,
yarataca hasar da bu nedenle daha byk ve kalc olacakt.
eyhin yanna diz kt, Hasan Efendi karanlk kedeki yerini almt.
222
- Gelmeme msaade ettiiniz iin teekkr ederim eyh Hazretleri.
- Estafurullah, tekkenin kaps herkese aktr, gelmek isteyeni evirmek

yoktur bizde.
Geen geliinde, bann ak olmasnn yaratt olaylar ve bu konudaki

cehaletini mazeret olarak sylemiti ama bu ziyareti iin bir bahanesi
yoktu. Ban kaldrp eyhin yzne bakt, beyaz yzn ortasndaki
simsiyah, iin iin yanan iki gzle karlat gzleri. eyh Efendi
gzlerini indirdi; ama gnah grmeye yetmiti bu ksack bak ve bu din
adamnn ruhunda karlat her gnah bir tohum gibi barna basan, onu
besleyip byten bereketli bir toprak bulunuyordu; Mehpare Hanmn
brakt gnahn yanna bir gnah daha ekildi bylece.
- eyh Hazretleri msaade buyurursanz, hep aklma taklan bir soruyu

sormak istiyorum, benim Paris'te, bir gnah ehrinde yaadm
dnrseniz, sorumu mazur grrsnz; Allah yaratt kullarna neden bir
de eytan gnderiyor, neden gnah var, neden gnahn ivasna kaplmamza

izin veriyor?
eyh Efendi biraz dnd, bu soruyu o da kendisine ok soruyordu.
- Elbette Yce Rabbimiz sadece sevab ve sevgiyi yaratabilir,

bizi'gnahtan koruyabilirdi; ama iyi ve kt, sevap ve gnah olmasayd biz
yalnzca iradesiz kuklalar olurduk, bildiimiz tek eyi yapardk. Hak
Taala, insan, yaratt her eyden daha yce yaratt, insann amuruna
kendi iradesinden bir para katt ve hayat denilen bu dnyaya, bu imtihan
yerine elimize irademizi vererek gnderdi bizi. Biz bu dnyada
snanyoruz, Rabba duyduumuz sevgiyi hak edip etmediimizin snand yer
bu dnya.
Mihriah Sultan iini ekti, soruyu ylesine sormu da olsa imdi kendi
sorduu soruyu ciddiye almaya balamt.
223
Neden snyor sevgimizi eyh Hazretleri, sevgi snanr m?
Soruya bir soruyla karlk verdi eyh Efendi.
Snanmaya dayanamayan sevgi, sevgi olur mu? Sevmemek kabil deilse,

sevmenin ne kymeti olur? Gnah ve eytan gnderdi bize, gnaha cerbeze
ve cazibe katt ki, gnahla snanan sevgi de daha deerli olsun.
Mihriah Sultah yeniden eyhe bakt, yz hafife kzarmt.
Allahn elinin dedii, onun yaratt, onun gcn tayan gnaha

kaplmamak bir kulun baarabilecei bir i mi eyh Hazretleri, sevap gibi
gnahn da yaratcsnn ayn olduunu dnrsek, cazibesinin bykln
de anlarz; yle deil mi, yoksa yanlyor muyum?
Hasan Efendi, bu sorular duyunca, "Vay fettan!" dedi iinden ve bir an

Mihriah Sultann gerek bir eytan olabileceini dnd, "eytann
kendisi olsa gnah bundan iyi vemezdi."
"Mihriah Hanm," dedi eyh Efendi, ilk kez sultana birisi 'hanm' diye
hitap ediyordu, sultan bir an irkildiyse de bir eyhin karsnda
sultanln nemli olmadn dnd.
Zaten bunun iin Rabbimiz affedicidir, samimi bir pimanlk duyulduunda

Rabbimiz ilenmi btn gnahlar affetmeye muktedirdir, o nedenle kimse

bilemez kim gnahkr, kim deil, ama gnahlarndan tvbe etmek isteyen
biri varsa bilmeli ki yaad srece ge kalmamtr.
Sadece tvbe etmek yeterli mi, yoksa ilediin gnahtan aldn hazz da aklndan silip atmal msn?
eyh derin derin iini ekti.
inden atmak iktiza eder.
Peki bu mmkn m eyh Hazretleri? Gnahn tadn unutmak mmkn m?
eyh Efendi gzlerini kapatt.
224
Zordur elbet, unutulmas o kadar kolay olsa ten gnah olmazd... Ama
uraacaksn, lene kadar ura: saaksn, hep uraacaksn; gnahndan
vazgemenin, onu unutmann acsn duyarak uraacaksn. Kabe yoluna kan
topal karnca misali, yapamayacan bilsen de uraacaksn, baka bir
aresi yok.
Mihriah Sultan yeniden gelmek iin msaade isteyip arkasnda eyh

Efendiyi boan bir gnah kokusu brakarak tekkeden ayrld. Mehpare Hanm
yalnzca gzellii ile gnah getirirken, Mihriah Sultan, Paris
salonlarnn bu hazrcevap, nktedan kadn, gzelliine zeksn da
ekliyor, gnahn etkisini katmerletiriyordu. Mehpare Hanmn

isteksizliine karlk stelik bir de kendi isteini sunuyordu eyh
Efendiye ve gnah reddetmeyi de, unutmay da daha gletiriyordu. Hasan
Efendi Osman'a, "eyh Hazretleri daldaki elmaya bakan Adem gibi bakyordu
Frenk orospusuna," diyecekti daha sonra; eyh Hazretleri ise byle
konularn konuulmasndan bile holanmadn belirten bir yz ifadesiyle,
"Hasan Efendi mbalaay sever" demekle yetinecekti.
Mehpare Hanm, nasl altn yalnzca kadnlarn bildii o garip ve

gizli istihbarat a sayesinde kaynvalidesinin ziyaretlerinden haberdar
oluyor ve Mihriah Sultann tahmin ettii gibi fkeleniyor, ama kimseye
yaknam-yordu; ama Paris'ten gelen bu gzel kadnn hayatndaki iki
erkei de elinden almaya altnn farkndayd.
Hikmet Beyi hrriyet konumalaryla Mehpare Hanmn etkisinden

kurtarmt, 'ama iki kadnn gznde de Hikmet Bey yeterli bir zafer
deildi. kisi de onun geceleri Mehpare Hanmdan gndzleri de Mihriah
Sultandan ivilendiini biliyorlard; asl byk ganimet, etkilenmesi g
gzken ama etkilendiini gstermesi, etkilenmesinden de zor olan eyh
Efendiydi. Mehpare Hanm, kimseye sylemese de kadnlara ait sezgilerle
ayrldklarndan beri eyhin kendisini unutamadn biliyordu ve unutul-
Kh Yaras Gibi

225/15
mamaktan her zaman gurur duyuyordu. imdi ise unutul mak tehlikesiyle
kar karyayd ve yapabilecek bir ey bulamyordu. *
nce Hikmet Beyi kkrtmaya alt.
El leme rezil oluyoruz, herkesin diline dtk; nerede grlm bir

kadnn gelininin eski kocasn byle ziyaret ettii?
Sonra da kendisini irkinletiren, Hikmet Beyi ise artan bir

irretlikle eklemiti:
Eski kocam size vey baba m getirecek, evli barkl bir adam azdrmaya
m gidiyor?
Ailesi, eitimi, terbiyesi ne olursa olsun her kadnn baka kadnlara

'erkekleri batan karmak isteyen bir hoppa', diye baktn bilmeyen
Hikmet Bey sinirlenmiti.
Ne diyorsunuz Mehpare Hanm, rica ederim, beni artyorsunuz, annemden

nasl bahsediyorsunuz byle?
Hikmet Bey ne kadar safsnz; Allahm, bu erkekleri niin bu kadar aptal

yaratyorsun! Hikmet Bey anneniz hidayete mi erdi, bir gnden bir gne
ban balamayan, caminin yolunu bilmeyen.'her akam iki imeden
uyuya-mayan bir kadn hafta sekiz gn dokuz neden gider bir tekkeye? Hadi
diyelim ki aniden valide hanm dini btn bir kadn oldu, koskoca
stanbul'da gidecek tekke, ziyaret edecek hoca m kalmad, niye Yusuf
Efendiye gidiyor?
Hikmet Bey omuzlarn silkti.
Bytyorsunuz Mehpare Hanm, onu duymu ona gidiyor.
Mehpare Hanm sinirli sinirli glmt.
Ne tuhaf bir tesadf, adn duyduu hoca benim eski zevcim.
Ne var bunda Mehpare Hanini, hem size ne, sizinle
ne alakas var?

Verecek cevap bulamayan Mehpare Hanm, "Krsnz siz krsnz," diye
bararak km, o gece odasna
226
kapanp Hikmet Beyle birlikte yemek yemeyi reddetmiti.
Mihriah Sultann kendisini kskvrak, hibir ey yapamayacak bir durumda

yakaladn gren, bundan mthi bir keyif kardn da tahmin eden
Mehpare Hanm, hem aresizliinden hem de kaynvalidesinin duyduu sevinci
dnmekten lgna dnyordu; bir ara gzn karartp tekkeye gitmeyi
bile dnd. "Beni bir kere grse yeter," diyordu kendi kendine, Mihriah
Sultann etkisini silebileceinden emindi, ama tekkeye gitmesinin
imknszln abuk fark etti.
Reit Paaya konuyu amay, eski kansna sahip kmasn salamay da

aklndan geirdi; ama Reit Paann Sultan zerinde hibir etkisi yoktu.
Onunla konumaya, hatta karlamaya bile ekiniyordu, karlasa eyh
Efendiden nce kendisi yeniden aka debilirdi.
Mehpare Hanm aresizliin de verdii hiddetle evin iinde dn dnyor,

herkesi krp geiriyor; hizmetileri, cariyeleri, ocuklar azarlyor;
Hikmet Beyle ise hi konumuyordu. Tekdze yaamnn ortasna den bu
sorun sanki onu bylemi, baka ey dnemez olmutu ve fkesinin dier
insanlara aklanabilir bir nedeni yoktu. Sadece bunu dnyor, bu

ilikiyi engellemenin bir yolunu aryordu.
Hikmet Bey, karsnn huysuzluunun nedenini seziyor, ama buna ok nem

vermiyordu; kskanlann ne kendisi ne de eyh olmadn, iki kadnn
birbirlerini kskandklarn anlamt. stelik annesiyle konuup da
stanbul'da nasl bir tutsak hayat yaadn birdenbire yeniden fark
edince siyasete ilgisi younlamt. Bu istibdattan, baskdan,
yasaklardan kurtulmak istiyordu; karsyla ilgili dertlerinin de bu
karanlk basknn sonucu olduunu dnyordu. Eer byle bir istibdat
olmasa Mehpare Hanma bylesine hastalkl bir biimde dkn olmaz,
ilikinin dengesinin bu kadar abuk bozulmasna izin ver-
227
mezdi gibi geliyordu. Bu dncesini tartacak bir imkn olmadndan ksa

zamanda buna inand; zgrln kurtarmak akn da kurtarmak manasna
gelir oldu.

Yeniden Paris'e dnebilmek iin babasyla konumay denedi, Reit Paa bu
fikirden holanmadn aka syledi.
Ne iin var Hikmet Paris'te, orada sradan bir insansn, ama burada
Padiahn doktorunun olu, saray hmayunun mabeyin ktiplerinden birisin;
yeniden Paris'e gidip orada nemsiz bir adam gibi yaamaya dayanabilir
misin?
Dayanrm baba, burada bouluyorum artk. Ne bir ey okumak ne iki satr

konumak mmkn burada.
Olunun fikrini deitiremeyeceini gren Reit Paa kati tavrn ortaya

koymutu.
imdi Paris'e gidemezsin Hikmet, Padiah aleyhtarlar Avrupa'ya kap

tekilatlanyorlar, burada da tekilat-lanmalar hzlanyor. Padiah
endieli, eer Paris'e gitmeye kalkarsan sen de ben de pheli hale
deriz, btn bir hayat biriktirdiklerimizi bir tekmede ykarsn; belki
sen gensin dayanrsn, ama ben Fizan llerine bu yata dayanamam, yolda
lrm... Sen bilirsin, bunun vebalini srt-lanabileceksen git.
Hikmet Bey nce babasnn abarttn, Padiahn kendi doktorunu srgne

gndermeyeceini aklndan geirdi, ama mabeyindeki arkadalaryla
yaptklar konumalardan durumun ciddi olduunu, saraydaki tedirginliin
arttn anlad; babasnn lmnn vebalini yklene-meyecei iin

gitmekten vazgeti. Onun yerine Babli yokuundaki gazete binalarna
yapt ziyaretleri sklatrd; ediplerle, gazete mellifleriyle
sohbetler edip 'hrriyetten' konuarak biraz ferahlamaya, 'nefes' almaya
alt; ama konutuka meselenin vehametini kavnyor, bir are bulunmas
gerektii fikrine olan inanc artyordu, "Ne yapmal?" diye soruyordu
arkadalarna,
228
Bir gn mellif arkadalarndan, kendisi gibi bir 'paazade' olan smet
Hulusi Bey onu, her rzgrda sallanan ahap binann bir kesine ekerek,
Franszca bir gazete verdi; "Bunu ltfen hemen cebinize sokunuz," dedi,
Hikmet Bey gazeteye bakmadan cebine koydu.
Ben gazetede bir yazy iaretledim, dedi ismet Hulusi Bey, eer
ltfeder de tercme ederseniz, memleket iin faideli bir i yapm
olursunuz.
Tabii, olur, bu akam tercme ederim.

Ayrlrlarken smet Hulusi kulana eildi.
Kimseye gstermeyiniz, yasak matbuattandr.

Hikmet Bey, Avrupa'ya yerleen baz muhaliflerin orada gazeteler karp
imparatorlua soktuunu, bu gazetelerle yakalananlarn ar cezalar
aldklarn, Galatasaray postanesinin hafiyeler tarafndan srekli
gzaltnda tutulduunu, postaneden yabana gazetelerle karken tevkif
edildiklerini duymutu.
stanbul'un en ssl ve en nl arabasna, koltuunun altnda 'yasak

matbuatla' binerken, hi yapmad bir biimde etraf kolaan etti.
Osman'a "O akam korkmutum" demiti, "ama her ey biraz da aka gibiydi
benim iin, gerek korkuyu renmek iin yola ktm henz fark
etmemitim."
O akam 'hrriyeti ven, ahaliyi istibdad ykmaya davet eden' makaleyi

odasna kapanp tercme etti. O ilk makaleyi dierleri izledi ve Osmanl
imparatorluunun Padiahnn doktorunun olu, farkna varmadan, Padiah
ykmaya hazrlanan bir tekilatn tercman oldu; Osman'a sylediine
gre, 'hayat ve kendini yeniden sevmeye' balamt. . ,
229
XVIII
Reit Paann ii sklyordu; arada bir paa ahbaplarnn dostluk

hatrna muayene etmeye gittii yalca validelerinden ya da yksek
tavanl konaklarn salonlarnda huzursuz huzursuz gezinip, vara yoa
sylenen gen yata dul kalm hemirelerinden 'iim sklyor' lafn ok
duymutu ama bu duygunun nasl bir ey olduunu ilk kez hissediyor, iten
ie alay ettii o kadnlar dnp utanyor, sebebi belirsiz bir sknt
kadar bunaltc, usan verici bir duygu olmadn anlyordu. Mesleki bir
alkanlkla, hastalarn sorguya eker gibi kendini sorguluyor, sorular
soruyor, bu sknty yaratan sebebi ortaya karmak iin urayordu ama
bir sebep bulamyordu.
"Yalanyorum herhalde," diye dnyordu, "bu sebepsiz endieler

ihtiyarlk alametleri," ama ellisini geceli henz birka yl olmutu;
sadrazamlk koltuunu kapabilmek iin bitmez tkenmez bir hrsla bin bir
entrika eviren aksakall paalarla kyaslandnda 'daha dnk ocuktu.'
ok sevdii, drstln, ak szlln her zaman takdir ettii Fuat

Paann srgnde ldn o gnlerde duymak, gznn nnde yaanm bir

hakszln ackl akbetinden haberdar olmak skntsn daha da
artrm, her yanda kt bir gelecein iaretlerini grmeye balamt;
"Vesveseli bir adam olmutum," demiti Osman'a, "Padiahtan huy mu kaptm,
nedir?"
230
Skntdan hi yapmad eyler yapmaya balam, Sabah gazetesinin sahibi
Mihran'n Suadiye'deki yalsnda verdii davetlere birka kez gitmi,
yalnn altnda ina edilmi hamamda dzenlenen lemlere katlm, bu
lemlere katlan, yar plak dilberlerle oynap daha sonra Mihran'n
devlet katndaki baz ilerini kovalayp ona kar salayan paalar
grnce onlardan da kendisinden de irenmiti.
"Zaten utanma duygusu neredeyse btnyle ortadan kalkmt," diye

anlatmt o gnleri, "paalar eskiden utandklar ileri artk aka
yapacak bir hayaszlk ve pervaszlk sahibi olmulard."
Arap zzet Paa, Osmanl ordusuna zrhl kuleler satmak isteyen bir
Fransz irketinin mmessilinden doktorun yannda aka rvet istemi,
bunu saklamaya bile gerek duymamt, bu 'komisyonu', Padiaha
ballnn doal bir karl olarak gryordu; Reit Paa bu olay
Padiaha haber vermeyi aklndan geirmi ama daha sonra Padiahn bu
ilerden haberdar olmasna ramen ses karmadn dnerek vazgemiti.
Padiah bu paalarn hem efendisi hem tutsa durumundayd, aldklar
rvetlere, yaptklar yolsuzluklara kar kacak hali yoktu; hemen hemen

btn devlet ricali birka hari bu kirli ilikilere bulamlard.
Bunlar devletten ayklamaya artk Padiahn da gc yetmezdi; bu
ahlakszlklara bizzat Padiah, paalarn her yaptklarna gz yumarak
kendisi yol am ve sonunda kendisi de bir rezillikler bataklnn
ortasnda kalmt, bu amurdan kmas mmkn gzkmyordu.
Reit Paa, paalarn hrszlklarna arszlklarna sinirleniyor,

Padiaha ise nedense acyordu; etraflarndaki rezillikler artka Padiah
gzne daha zavall gzkyordu. Halife-i ruy-i zemin hazretleri, slamn
klc, Allann yeryzndeki glgesi, Devlet-i Aliyye'nin evketlu
Padiah; yzszlerin, arszlarn, hrszlarn arasnda, onlara gvene-
231
rek ve onlarn yaptklarn durduramayarak geiriyordu hayatn. Kendi

ahlaklarna sadk kalmayanlarn Padiaha hi sadk kalmayacaklarn
rendiinde vakit ok ge olacakt.

Padiahn evresindeki kurallarn gittike zayfladn, bu byk
'kudretin' yakn evresindekilerin, bu kudrete kar aldrmaz davranmaya
baladklarn artk aka grebiliyordu. *
Bir akam yats namazndan sonra Padiahla Boaz'a bakan salonda

oturmular, sohbet ediyorlard, konu tptaki yeni inkiaflardan alm ve
Padiah yemei birlikte yemelerini teklif ederek, akam yemeini selamla
getirmelerini emretmiti.
Tam yemee balayacaklar srada sarayda bir vaveyla kopmutu, grlt

perde perde ykselerek yaklayordu. Padiahn yznn bir anda kl
rengine dndn grmt, aceleyle kalkp masasnn ekmecesinden kk
bir revolver karm, onu yan bana koyarak, "Hayrdr doktor!"
demiti; hayat boyunca korktuu bir ayaklanmayla karlatklarn,
'biraderine' sadk birilerinin kendisini devirmek iin isyan ettiklerini
dnd belliydi.
Hayrdr sultanm, diyen Reit Paa kapya doru yryerek,'imdi

anlarz, demiti.
Kapy atnda koarak gelen bir mabeyinci grmt.
Ne oldu ktip efendi?
Marangozhanede yangn kt paam.
Reit Paa, merakla bekleyen Padiaha haber vermiti.
Marangozhanede yangn km Padiahm.
Marangozhane, Padiah arada bir tahta oymaya gittiinden haremin hemen

bitiiinde kurulmutu ve yangnn hareme atlama ihtimali vard; Padiah
yangnn, kardeinin adamlar tarafndan karldna hkmetmiti.
Talalarn tutumasyla balayan yangn ksa srede sndrlm ve derhal

soruturmalar balamt.
232
l
"Hadise aslnda komikti ama bana ok trajik grnd," demiti Reit Paa
Osman'a, "bir damla kanda mikrobu grdmz gibi sanki minicik bir olayda
byk bir k grdm ya da grdm sandm. Bilirsin, biz doktorlar da
az yanlmayz ya bizim yanldmz bizden bakas anlayamaz, her neyse;
harem ok kalabahklat zaman haremdeki kadnlardan bazlar ra
kartlr, Padiah tarafndan azat edilip bir saraylya nikh kylrd.
Bir grup kadn haremaalanna bavurup ra karlmalarn istemiler,
aalar da Padiaha haber vermiler, Padiah da onlara msaade etmi. Az

bir zaman sonra, bir grup kadn daha ra kartlmak istemiler lakin
daha yeni bir grup gittiinden, haremaalar bunu Padiaha sylemeye
ekinmiler, sanki btn kadnlar haremden kamak istiyormu gibi olmasn
diye,. Lakin Rum cariyelerden biri illa evlenmek istiyormu, hani o nl
Rum atasz vardr ya, koca istiyorum imdi istiyorum, diye, atasz
gerek olmu; kzcaz koca istiyorum diye tutturmu, kimse kendini
dinlemeyince de fkesinden gizlice gidip marangozhaneyi tututurmu."
En kk bir phede gen zabitleri, talebeleri, mnevverleri, edipleri

srgne yollayan, zindana attran, hayatlarn yok eden Padiah, Reit
Paay ok artan bir davranla, bu olayda, haremindeki gen kzn
kundaklna kzmam, aksine onu hakl bularak, onun isteini kendisine
aksettirmeyen haremaalann stanbul'dan srm, gen kz da
evlendirmiti.
Reit Paa ise bu olaydan ok sarslm, yaklamakta olan bir felaketin

izlerini grmt; 'haremdeki bir cariyenin sarayn kat kurallarn byle
hie sayabilmesi aslnda o srada kimse farkna yarmasa da, o kurallar
koyanlarn gcnn artk zayflamaya baladn, bu zayfln da bir
ekilde hissedildiini gsteriyordu, yoksa o cariyenin aklna bile
gelmezdi byle bir ey yapmak; yapmas deil bunu dnebilmesiydi yaanan
kn iareti.'
233
O olayn da etkisiyle olsa gerek Reit Paa ok skntl uyumu ve

grd ryadan ter iinde, 'hayrdr inallah' diyerek uyanmt.
Ryasnda, rlplak bir kadn Padiahn yatana yaklayor,

cibinliini atktan sonra aniden elinde beliren bir bakla Padiah
baklayarak delik deik ediyor, Padiah kendi kannda eriyip yok
oluyordu; plak kadn dnnce Reit Paa katilin Mihriah Sultan olduunu
gryordu; aynen onu hatrlad gibi dolgun gsleri, yuvarlak karn ve
benzersiz gzelliiyle.
Mihriah Sultan stanbul'a geldiinden beri bastrmaya alt o eski zlem, yllarca insanlardan saklanmasnn cn alr gibi dehetli bir acyla kmt ortaya. Reit Paa iinin paralanacan sand, mecazi anlamda deil,
ryann da etkisiyle gerekten cierlerinin acya dayanamayp dalacan dnd bir an, 'safrakesesi krizi gibi
bir sancyd,' o saniye Mihriah Sultan grmek iin her
eyini verirdi. Hayatnda bir kez ve gerekten k olmu,

ksa bir sre mutluluu tatm, ak ve mutluluu renmiti, sonras bir hastalk gibi srekli tedavi ettii bir acyd; 'tedavisi mkl bir vaziyetti' ve tahmininden daha
uzun srmt. Acnn dinmesinden sonra geride kalan
byk boluu ise meslei, Padiahn doktoru, daha da
nemlisi dostu olmann hazz, bu dostluun bahettii servetinin rahatl, byk konaklar ve gen cariyeleriyle
doldurmu; gemiindeki acnn izlerini ise hem kendinden hem de dier insanlardan telaa kaplmayan olgun ve
anlayl bir tavrla ve iin derinini pek kurcalamayan hafifmerep bir hayat tarzyla saklamay baarmt; ta ki
Mihriah Sultan stanbul'a dnene kadar. Ne gariptir ki,
imparatorluun knn ilk izlerini grmesi, ihtiyarl
andrr endieli bir sknty ilk hissedii de Sultann dnne rast geliyordu, belki de eski kars geri gelmese imparatorluun kntsn bu kadar abuk grmeyecekti.
234
Sabaha kadar, uzun gecelik entarisiyle konan iinde dolam, biraz
serinleyebilmek iin baheye km ve acnn da eit eit olduunu
kefetmiti; terk edilmek ve zlemek baka baka aclar yaratyordu.
Kaybetmenin acsyla kavuamamann acs birbirine benzemiyordu; kars
kendisini terk ettiinde onu bir daha gremeyecek olmann kederine, knlan
gururunun ve kendisini alayc baklarla szen gzlerin yaratt
aalanmlk duygusu da karmt. imdi zlerken ise strap

rlplak ve katkszd, bu nedenle de daha sarsc; tek tesellisi
bunun ilk ac kadar uzun srmeyeceini bilmekti.
"Eer seversen, hissediyorsun," demiti Osman'a, bunu yle bir sylemiti

ki Osman anlamt ne demek istediini; gerek bir sevginin hi
bitmediini, hi lmediini, azalsa da hi yok olmadm Osman bu tuhaf,
bu manasz cmleden renmiti. Ayn acy babasndan bir miras gibi
tevars eden Hikmet Bey ise, lmeden nce, hatratna, biraz da edip
arkadalarnn etkisiyle daha edebi yazmt bu konudaki duygusunu:
"Hakiki ak kl yaras gibidir, yara kapansa da izi mutlaka kalr."
Reit Paa, gece rzgrlarnn ve fstk aalarnn arasnda, rzgrla

kabaran uzun beyaz entarisini dalgalandrarak, ihtiyarlayan, kederli bir
hayalet gibi, aklnda karsnn gerek yz deil de ryada grd yz
olduu halde epey bir zaman dolat. ektii zlem nedeniyle olsa gerek
istikbalden artk bir ey beklemediini, hibir hayali olmadn,
etrafndaki birok ey gibi kendisinin de kmekte olduunu dnd orada;
gne doarken, duyduu acya ve umutsuzlua daha fazla dayanamayarak,
keselerle altn dkp ald o gzel erkez kzn, Dilrba'y uyandrmaya
gitti. Daha sonra "Gidecek baka hi kimsem yoktu," diyecekti Osman'a,
torunundan ya da kim olduunu bilmedii birinden zr diler gibi.

Reit Paann mitlerini, hayallerini, geleceini terk ettii o hanmeli
kokan byk bahenin yalnzca iki kilo-
235
metre tesinde, amlca Tepesindeki, bahesi de, salonlar da ok daha

kk olan bir evde ayn saatlerde umutlarla, hayallerle ykl bir
istikbalin cokulu tartmalar yaplyor, ihtilal planlar kuruluyordu;
Padiahn doktorunun grd knty onlar da gryordu ama bu onlara
Reit Paann aksine nee veriyordu. Palaskalarn kartp tabancalarn
yanlarna brakmlard; tabancalarnn yannda, yemekten sonra itikleri
kahvelerin bo fincanlar duruyordu; oda sigara dumanyla bir ine
dnmt.
Yzba smail Hurit, artk karar verilmesini istiyordu:
Edirne'deki kinci Ordu ile Manastr'daki nc Orduda zabitler ok

geni bir tekilat kurmular, sivilleri de almlar; Avrupa'da da Ahmet
Rza Beyle arkadalarnn hareketi var; burada da bizim tekilatmz
bulunuyor; arkadalar artk bu tekilatlarn birletirilmesi iin zaman
geldi de geiyor, derhal harekete geip onlarla temas kurarak birleelim.
Yzba Fazl Hsn Bey lafa kart:
yi de birader, kim kime intisap edecek, birle deyince birlemek yle

hop diye olacak kolay bir i mi?
Cevat Bey bunu duyunca kzgnln bir akayla saklad.
Yahu Fazl Bey daha imdiden siyaseti oldun, kimin kime intisap
edeceinin ne ehemmiyeti var birader; ehemle mhimi birbirine
kartrmann lemi yok, daha kk tekilat daha byne intisap eder,
olur biter. Esas ehemmiyetli mevzu tekilatn bymesi, bu istibdadn bir
an nce bitmesi, yoksa vatan elden gidecek.
Cevat Bey doru sylyor, Srplarla Bulgarlar kay-nyormu, byk bir

ayaklanmann eli kulanda, Babli uyuyor, artk lakrdyla
geitirilecek zaman deil, bu vatan bizden vazifemizi yapmamz bekliyor;
aksi halde yediimiz ekmek bize helal olmaz, onu da syleyeyim.
236
Uzun uzun tarttlar, aslnda kararlarn vermilerdi, ama bir byk
hareketin geleceini planlamann, bunu tartmann ehvetinden

kopamadklar iin konumay ksa kesemiyorlard; sonunda Cevat Beyi
gndermeyi kararlatrdlar.
Yarn Harbiye Nezaretindeki arkadalarla konuur, seni nc Orduya

Manastr'a tayin ettiririz; Ramiz Beyi de Edirne'ye gndertelim, bu i
hallolsun; artk imparatorluun her yannda hareket tek elden sevk ve
idare edilsin, bu babozukluk bitsin.
smail Hsn Bey, "Ya Anadolu?" diye sordu.
Anadolu'da ne oluyor?
Anadolu her zamanki gibi sessiz, orada da mutlaka vatansever arkadalar

var, belki onlar da tekilatlanyor, ama Anadolu'dan pek ses gelmiyor.
Balkanlar ise ok hareketli, biraz da Bulgarlarla Srplar sayesinde
arkadalar orada tekilatlanyor, nk vatann tehlikede olduunu daha
yakndan gryorlar. Anadolu'dakilerin bir ey grd yok, en kabadays
bir iki ekya yakalyorlarsa o da ehemmiyetli bir mevzu deil. Bugn
Dersaadet'in anahtar Balkanlar'da, tekilat oraya yerleti mi stanbul'un
yolunu aarz.
Fazl Bey, "Peki, tayinleri hemen halledebilir miyiz?" diye sordu.
Personel dairesinde skdarl Binba Cemil Bey var, halledecek.

Eh, yleyse Cevat Beyle Ramiz Beye yol grnd, anslsnz ha, biz
burada paslanp kaldk. Siz oralarda hem tekilatlanacaksnz hem de
Bulgar komitaclarla elleyeceksiniz; yalnz dikkat edin, herifler ok
kyc diyorlar.
Dalmadan nce son sigaralarn ierken savatan, vurmaktan, vurulmaktan

kahkahalarla sz ettiler, vatan uruna dvmenin lafndan bile
holanyorlar, bir an nce bir dmanla karlamak istiyorlard;
savamamak
237
onurlarna dokunuyordu. Gne doarken trkler mrldanarak daldlar.
Cevat Beyin Manastr'a tayini iki hafta sonra kt, yz elli nc

piyade taburuna tabip olarak atanmt. lerin sratine kendileri de
armlard, henz iktidara alkn deillerdi ve glen onlar biraz

afallatyordu; girdikleri iin ciddiyetini kendi glerini fark ettike
daha iyi anlyorlard; garip bir kibirle birlikte tuhaf bir rknt de
kmldyordu ilerinde. Fazl Beyin dedii gibi, 'haritada lmek de
ldrmek de yazyordu* artk; dn olmayan bir yola girdiklerini Cevat
Bey ilk olarak, Manastr'a tyin emrini okurken anlad.
Fazl Bey, "Sizi byle bo bo gndermek yakk almaz," dedi, "bu akam
bir lem yapacaz."
Cevat Bey byle eylerden pek holanmazd, geirdikleri skntl

ocukluktan Ragp Bey fkeli ve atak olarak, Cevat Bey ise arbal ve
olgunlam olarak kmlard. Kardeinin aksine gece hayatna hemen
hemen hi karmamt, bakalarnn elendii kalabalk yerlerde
sklrd; daha ilk kez grdkleri bir erkee krk yldan beri tanyormu
gibi davranan ak sak kadnlarla nasl konuacan kestiremez,
somurtup otururdu ama o gn arkadalarn kramad; giden iki subaya kar
dierlerinin kendilerini borlu hissettiklerini anlamt.
Bu ileri iyi bildii anlalan Fazl Bey program herkesin yerine yapt.
nce Langa'da Maksud'un yerine gidelim, bir altlk yapalm, oradan

Beyolu'na kar felekten bir gece alarz.
Maksud'un yerindeki mermer masalardan birine oturup kalem efendilerinin,

civar esnafn doldurduu uzun salonda, taze mezelerle gzel bir akam
yemei yiyip rak itiler. Gece yansna doru, "Hadi artk gidelim," diyen
Fazl Beyin peinden dar ktlar, iki arabaya doluup Beyolu'nun
yolunu tuttular.
238
Osmanl'nn bakentinin bu en nl caddesinin iki yannda, buzlu camdan
fanuslarn iinde havagaz fenerleri yanyor; arabalar tiyatrolarn,
meyhanelerin, cafelerin, birahanelerin nnde yolcularn boaltyor;
imparatorluun drt bir yanndan gelen byk bir kalabalk, poturlar,
alvarlar, tl niformalar, smokinleri, redingotla-ryla on bin
ayakl, rengrenk dev bir trtl gibi kaldrmlarda kmldanyor; arada
bir alan birahanelerin kaplarndan iki kokulu bir buharla birlikte
kadn kahkahalar fknyordu.
Odeon'a gidelim, dedi Fazl Bey.
Fazl Beyin dndakiler bu hayata, bu caddeye ve bu gecelere

yabancydlar ama hissettirmemeye alyorlard. Odeon'dan ieri
ekingenliklerini saklamaya uraarak girdiler, bir koridordan getikten
sonra, etraf localarla evrilmi, bir ucunda byke bir pist bulunan
geni bir salona vardlar. Pistin ucundaki sahnede bir orkestra vals-ler
alyor, pistte erkeklerle kadnlar dans ediyordu; localardan localara laf

atlyor, selamlar gnderiliyor, masalarn arasnda plak kollann akta
brakan uzun tuvaletle-riyle kadnlar dolayor, ampanyalar tabancalar
gibi path-yor, kpren ikiler biraz yukardan tutularak bardaklara
boaltlyordu. Sekiz zabit bir masaya oturdular; biraz ya-drg
duruyorlar, o kalabala ait olmadklar, niformalarndan, hallerinden
tavrlarndan hemen anlalyordu. Dans etmesini bilmiyorlard,
ampanyann tadn hi tat-mamlard, alnan mzik onlara yabancyd;
pistte vals yapanlan bir askeri manevra izler gibi byk bir ciddiyetle
izliyorlar, dans edenlerin admlarn saymaya altklarnda gzleri
al ayordu; iskemlelerinde dimdik oturuyorlard.
Arkadalarnn huzursuz olduklarn hisseden Fazl Bey, "Hadi fuayeye

geelim," dedi, nereye geeceklerini anlamadlar ama birer otomat gibi
ayaa kalkp, sert admlarla localarn arka tarafna doru yrdler.
Demir mer-
239
divenli bir koridordan geip deminkinden daha ufak bir salona girdiler.
Buras br taraf kadar kalabalk deildi, bir kenarda bir incesaz takm
alyordu.
"Bunlar ok nldr," dedi Fazl Bey, "u lavtac Lambo, kemenede

Akribaz, def alan da nl Arap ibrahim."
Kendilerine birer bira syleyip bir masaya yerletiler, burada kendilerini

laha rahat hissediyorlard. Fazl Bey, "Bakn imdi," diyerek cebinden
bir ake kartp saz heyetine doru frlatt; para bir kavis izerek saz
heyetinin stne doru derken defi hzl bir hareketle elini havaya
kaldrp avucunu at; para tam avucunun iine oturdu ve adam ayn hzla
elini indirip def almaya devam etti; ya Fazl Beyin siftah uurlu geldi
ya da definin el abukluu seyircilerin houna gitti, para yamaya
balad. Defci hepsini ayn maharetle avucunun iine oturtup annda
ortadan yok ederek def almaya devam ediyordu. Biraz daha lo olan arka
taraftaki bir keden ngrakl bir kadn sesi bir gazel tutturdu:
Nedir ey em-i nazm sende bu mjgan ebrular...
Kadn gazeli sylerken salona alt kii girdi, feslerini sol kalarna
basmlar, ceketlerini omuzlarna atmlard. Birok insann girip kt
salonda bunlarn girii hemen fark edildi, bakalarna benzemeyen bir
halleri vard nk, marur ve saldrgan baklarla bakyorlar, oradaki
herkesi kmsediklerini hissettiriyorlard. Zabitlere yle bir gz

attktan sonra gelip biraz ilerlerindeki bir masaya oturdular, onlarn
oturduu masann evresi hemen boald.
Fazl Bey, "Fehim Paann itleri," dedi.
Hulusi Bey, dilerinin arasndan svd.
Jurnalci kahpeler.
Beyolu'nun haracn yiyen Fehim Paann ekibinden olan kabadaylar, be

alt kiilik gruplar halinde dolayor-
240 .
lar, devletin gcn de arkalarna almann marklyla kimseyi
dinlemiyorlar, etrafa kan kusturuyorlar, kendilerine duyulan nefreti her
gn biraz daha bytyorlard ama kimsenin sesi kmyordu, ses karan
hemen ldryorlard; stelik vurduklar adam yerde yatarken ellerini
kollarn sallaya sallaya, bir de polis memurlarn azarlayarak
gidiyorlard; haklannda bir zabt bile tutulmuyordu.
Subaylarn kendileri hakknda konutuunu hissetmiler ters ters bakmaya

balamlard, Cevat Bey bir bela kacan sezerek, "Gidelim," dedi ama
kimse yerinden kmldamad; subaylar da kabadaylara ilerini yakan gerek
bir fkeyle bakyorlard. Ramiz Bey, "Koskoca cihan imparatorluunun
kann bu itler eme eme kuruttu," dedi.
Ramiz Beyin ne sylediini duymayan ama kt bir ey sylediini tahmin

eden 'itlerden' biri sa omzunu arptarak subaylara dnd.
Ne o, ne bakyorsunuz zabit efendiler, birine mi benzettiniz?
Kabaday daha szn bitiremeden, Fazl Bey masadan kapt ieyle

yerinden frlayp sapndan tuttuu ieyi adamn yznn ortasna yle bir
arpt ki kabaday, ieri gen burnundan, patlayan dudaklanndan fkran
kanlarla iskemlesinden utu; ayn anda subaylarn hepsi kabadaylarn
stne atlamlard. Meyhane kavgalarnda Fehim Paann kabadaylar
zabitlerden daha iyilerdi, ocukluklarndan beri byle kavgalarn arasnda
bydklerinden baka bir zamanda Cevat Beyle arkadalar byle bir dv
ok pahalya derler, bir ikisi canndan bile olabilirdi; ama kabadaylar
kendilerine herhangi birinin saldrabileceine ihtimal bile
veremediklerinden hazrlksz yakalanmlar, zabitlerin gc de
fkelerinin ateiyle daha artmt. Kabadaylar ne koltuk altlarndaki
saldrmalara ne de bellerindeki 'Nagant'larna uzanabildiler, kafalarna
gzlerine inen yumruk ve ie darbeleriyle salo-
Ki Yaras Gibi
241/16
nn ortalk yerine yuvarlandlar; lklar, feryatlar, koumalar,

haykrlarla salon birbirine girmiti; ksa bir sre sonra, zabitler
stlerine ullandklar kabadaylar bitmez bir kinle yumruklarken ddk
sesleri duyuldu. Cevat Bey, "Polisler," diye bard, kavgaya pek gnlsz
karm, arkadalarna yaptklar 'ocukluk' iin ok sinirlenmiti; bu
aklszca kavgadan dolay tutuklanabilirler, tayinleri yanabilir,
gelecekle ilgili btn hesaplar altst olabilirdi.
Polis szn 'duyan arkadalar baygn haldeki kabadaylar yerde brakp

ayaa frladlar, boalan salonun ortasnda yle ne yapacaklarn, ne yana
gideceklerini bilemeden durdular. O srada beyazlanm salarn kazkanad
taram yal bir Rum garson dip taraftan "Bu tarafa, bu tarafa!" diye
seslendi; garsonun seslendii yana kotular, garson ilk bakta fark
edilmeyen bir kapy at; polisler ieri girerken onlar o kapy
arkalarndan rtp ta basamaklardan aa inerek, raflarnda yiyecek
uvallarnn, iki ielerinin dizili durduu souk ve uzun bir mahzenden
getiler, Beyolu'nun arka taraflarnda ssz bir sokaa ktlar.
Garson, arkalarndan kapy kapatrken, "Elleriniz dert grmesin zabit

efendiler" diye fsldad. .
Sokaa knca Cevat Bey kendini tutamad.
Yani Fazl Bey, yle bir i ettin ki btn planlarmz mahvedecektin

iki it iin...
Fazl Bey, yaptnn doru bir i olmadn daha yaparken biliyordu

aslnda.
Kusura bakma, herifleri grnce kendime hkim olamadm.
Sonra da birden ocuk gibi glverdi.
Ama acayip benzettik rezilleri, bir ay kendilerine gelemezler, bir daha

niforma grdler mi de hrmette kusur etmezler.
"Artk dalalm," dedi Cevat Bey.
242
Fazl Bey elini kaldrarak hepsini durdurdu.
Yoo, dalmak hi yok; bak Cevat Bey tekilat konusunda her sylediine

evet dedim ama bu gece emir komuta bende, bu gece byle bitmez, bunu
bitirmenin bir raconu var, her eyi gereince yapacaz... Blk, d
peime, uygun adm mar.
Arkadalarnn keyfini karmamak iin Cevat Bey ses karamad; o

karanlkta, nerelerden getiler, nerelere gittiler hi anlayamad ama
Fazl Bey onlar, bahe duvarlar yklm, iinden k szmayan eski bir
konaa gtrd. Bahesini otlar sarm, kurnalar ve fskiyesi krlm
havuzu amurla dolmutu; akrll bahe yolundan geip ahap kapnn
stndeki kaln demir halkayla birka kez arka arkaya kapya vurdular;
kap ald, elindeki gaz lambasnn solgun nda, gklerinin ak
kanlanm, iriyar bir Arap bacnn kaln surat gzkt.
Ne var, ne istiyorsunuz?
Fazl Bey ne geti.
Ne o Habe Teyze, ieri almayacak msn, felekten bir gece alacaz,

Hsniye Hanma haber ver Fazl Beyle arkadalan gelmi de.
Kap kapand, biraz sonra, ssl elbiseler giymi gekince bir kadn,
"Bizi unuttunuz, nerelerde kaldnz," sitemleriyle kapy ap gen
subaylar ieri ald. Ta bir holden geip merdiven altndaki demir bir
kapy at; ierisi aydnlkt, yanplak gen kadnlar oturuyordu;
yeniden bir sofra dzld, ikiler geldi, kadnlar topland, ceketler
karld.
Arkadalarnn birer birer ortadan kaybolduunu fark eden Cevat Beyi

sknadan raklar doldurup doldurup iiyor, kendisine eliyle meze
yedirmeye alan yar plak kadna skntyla bakyordu. Orada neler
yaptklarn tam hatrlamyordu ama bir ara o gen kadnla birlikte bir
odaya gittiklerini, kadnn kendisini soyduunu hayal me-
243
yal hatrlyordu; evden gn doarken km, ertesi gn bulumak zere

szleip dalmlard.
leye doru ba ars ve utanla uyand, bir daha byle bir geceyi asla
yaamayacana yemin ederek giyindi. Beyazt'ta bir kahvede bulutular, o
gelmeden nce, evvelki gecenin hatralarn kendi aralarnda yad eden
arkadalar onu grnce konuyu deitirdiler. Cevat Beyin gerekten
skldn anlamlard; son grmelerini yaptlar, nasl
haberleeceklerini belirlediler, gerekli isimleri akllarna yazdlar ve

helalleip ayrldlar.
Cevat Bey, Beyazt'tan Aksaray'a indi, oradan Unka-pan'na sapt, ar

ar yryerek tekkeye geldi; 'mollalardan' holanmasa, onlardan
kukulansa da eyh Yusuf Efendinin btn imparatorlua yaylm gcnn
farkndayd ve tekilat adna bu gten faydalanp faydalanamayacaklarn
merak ediyordu, ama Osman bu ziyaretin 'mehule giden' bir yolculuk
ncesine rastlamasn tebessmle karlyordu. Cevat Beyin inatla
reddetmesine ramen, hayatn onaya koyduu bir yolculua kmadan evvel
farkna varmadan da olsa manevi bir destee ihtiya duyduuna inanyordu.
Cevat Bey bunu hibir zaman kabul etmedi, o, dini inanlarn daha
tbbiyenin ilk snflarnda kaybetmiti, ama Osman gl inanszlklarn
iinde yuvalanm gizli bir inanma ihtiyacna llerle yaad
maceralarnda ok rastlamt; hatta kanaatince, inanszlk ne kadar kat
ve keskin ortaya karsa inanma ihtiyac da o kadar byk oluyordu.
eyh Efendi, Cevat Beyin, dier ziyaretilerinin aksine elini pmediini

hemen fark etti, ama fark etmemi gibi yapt, imparatorluun eitli
yerlerinde subaylarn tekilatlar kurduundan haberdard, Cevat Beyin
bunlardan birine dahil olduunu da tahmin ediyordu, hi sesini karmadan
konumasn bekledi.
Manastr'a tayinim kt eyh Efendi, yarn gidiyorum, vedaya geldim,

hakknz helal edin.
244
eyh Efendi Ragp Beye syledii szleri aynen tekrarlad.
Estafurullah, bir hakkmz yok, varsa da helali ho olsun.
Sonra Ragp Beyi sordu.
Biraderinizden bir haber aldnz m?
Hrmetleri var, iyiymi, memnunmu, topulukla urayor... Almanca da

reniyormu.
Siz de muhabbetlerimizi bildirin mektup yazarsanz.
Ba stne.
Bir sessizlik oldu, sonunda Cevat Bey konuya dorudan girmeye karar verdi.
eyh Hazretleri, imparatorluun iinde bulunduu durumdan herhalde

haberdarsnz... Devlet kyor, rvet alm yrm, Padiahn en
yaknndaki paalar hrsz olmular, devlet memuruna maa deyemiyor,
Balkanlar kaynyor.
Kulamza arpyor baz eyler, duyuyoruz.

Cevat Bey, dimdik eyh Efendinin yzne bakt.
Ne dnyorsunuz peki?
eyh Efendi sorunun byle aka ve acemice sorulmasna usulca tebessm

etti.
Siyaset bizim iimiz deil Cevat Bey, onu bizden iyi yapacaklar var, biz
haddimizi biliriz.
Dar yerden geiyoruz eyh Hazretleri, siyaset herkesin ii byle

zamanlarda... Siyaset dediiniz insanlarn hayat...
Durup alayla glmsedi.
Her ne kadar siz lmle daha ok alakadar olsanz da, bu dnyadaki

insanlarn hayatlarndan da mesulsnz; hele imparatorlua yaylm
gcnz ve kudretinizi dnrseniz.
eyh Efendi, tespihini tane tane ekerek cevap verdi:
245
Bir faninin gc kudreti ne olacak ki Cevat Bey, bizim bildiimiz Allah

yolunda ibadet... Topraktan geldik topraa gideceiz, dnya stndeki u
ksa misafirliimizde g kudret aramak kendini aldatmaktr.
Cevat Bey, bu tarz konumalarla bir yere ulaamayacaklarn anlad.
eyh Hazretleri, Rabbimizin kullarna yardm etmek hepimizin grevi

deil mi?
Elimizden.bir ey gelirse, elbette.
Benim sorduum da o ite, elinizden geleni esirger misiniz ac eken

kullardan, esirgemez misiniz?
Konuma slubundaki terbiyenin ve nezaketin her eyden daha nemli

tutulduu Osmanl sekinlerinin arasnda bu tr bir konuma pek
allmam bir kabalkt. Ama eyh Efendi kendisini yadrgatan bu
kabaln, genellikle drstlkle birlikte ortaya kan bir kabalk

olduunu biliyordu; Cevat Beyin konuma tarzndan holan-masa da
drstln ve inanlar iin aka konuarak geleceini tehlikeye
atmasn beeniyordu. Ayrca bu aklkta ve kabalkta ayn zamanda eyh
Efendiye duyulan gven de gzkyordu; hi kimsenin gvenilir olmad bir
lkede birisine 'gvenmek' de kabal affettirecek bir sayg iaretiydi.
Elimizden gelen bir ey varsa esirgemeyiz elke^te.

Cevat Bey memnuniyetle glmsedi.
Benim sylediim de bu zaten eyh Hazretleri, bir yaraly saaltmaz,

bir evsizi barndrmaz msnz; bir hayat kurtaracak haberi bir yerden bir
yere aktarmaz msnz?
Bu ok ak bir soruydu ama usturuplu bir biimde sorulmutu.
eyh Efendi, uzun uzun dnd, verecei cevap birok eyi

deitirebilirdi.
Derde dm kullara yaplacak yardm ibadetlerin en bydr

itikadmzca, siyasetle ilgilenmeyiz ama ba skana kapmz hep
aktr.
246
Sa olun eyh Efendi, ba skanlar bu szlerinizden haberdar olacak,
emin olun... Ben msaadenizle kalkaym, daha fazla vaktinizi almaym.
Cevat Bey ayaa kalkt, bir anlk bir tereddtten sonra eilip eyh
Efendinin elini pt.
Sa olunuz... Ragp'a da muhabbetlerinizi bildireceim.
Cevat Bey kapdan karken eyh Efendi arkasndan seslendi.
Sizin iin dua edeceim.
Lo salonda, Cevat Beyin, titrek mum klarnn yansd yznden, bu

szleri duyunca sanki b ab as nf zlemi bir ocuun hznl glgesi
geti ya da eyh Efendiye bir k yanltmacasyla yle geldi.
O akam Cevat Bey kk bavulunu hazrlad, birikmi parasn annesine

teslim etti. Ertesi sabah annesinin elini pp hayr duasn aldktan
sonra evden ayrld; annesi ardndan bir tas su dkp ksa bir dua okudu,
"Su gibi git, su gibi gel."
Byk bir imparatorluun geleceini deitirecek bir macerada kaderin

kendisine bitii rol oynamaya hazrlanmann heyecan, annesini
yapayalnz brakmann znts ve yad ellere giden herkesin hissettii bir

i skntsyla bindii trenin ikinci mevki kompartmanndaki kat
koltuklara oturup, cebinden kartt gazetedeki havadisleri okurken
gzne ilien kk bir ilana da yle bir bakp geti. Cevat Beyin bir
nem atfetmedii bu kk ilan Osman'a gre gelmekte olan deiimin nemli
bir iaretiydi:
"ki midilli ve dn Macar kadanas tarafndan ekilen alt kiilik

landonumu sata arz ediyorum. Alakadar olanlarn gazete idarehanesine
mracaatn rica ederim. Hse-, in Hikmet."
247
XIX
Arabann satlacan duyunca ldracak gibi oldu Mehpare Hanm; ilk

dncesi Hikmet Beyin parasnn bittii ve arabann parasna muhta hale
geldiiydi, bu ylesine byk bir felaketti ki Mehpare Hanm iin;
kapld dehetle titrerken Reit Paayla Mihriah Sultann, bu iki byk
servetin tek mirass durumunda olan Hikmet Beyin bir para sorunu
olmasnn manaszln kavrayamad. Servete ve servetin getirdii
rahatla ok abuk ve ok fazla almt; kt kanaat geinen bir ailenin

ocuu olarak domutu. Bu yzden yaad refahtan eski hayatna geri
dnmek, onu, servet iinde domu birini korkutacandan daha fazla
korkutuyordu; ilk aklna gelen kamak oldu, kocasn ve ocuklarn
brakp kamak.
Hikmet Beyle evlenmeden nce byle bir para tutkusu yoktu, aslnda hibir
tutkusu yoktu; parann ve ehvetin kaplarn Hikmet Bey amt onun
hayatnda ve o kaplardan kendisini de artan bir sratle, hep o gn
bekliyormucasna rahatlkla gemiti. Hikmet Beyle yaamaya baladktan
sonra hayat onun iin 'etinin' arzulad zevkleri kefetmek ve bunlarn
peinde komak macerasna dnmt. Yeni hayatnda grd her eyi,
istiridyeyi de, ampanyay da, sevimeyi de ayn cokuyla seviyordu ve
bunlarn hepsi de 'neuzibiHah' cehennemlik gnahlard; binlerce ermiin
cenazesini barnda barndran diyar- Rum'da bu gnahlarn cezas maher
gnne braklmaz,
248
bu gnahlar ileyen kadnlar meydanlarda krbalanarak, taa tutularak,
dvlerek bu dnyada cezalandrlrd.
Cezadan kurtulabilmek iin bu gnahlar saklayabilecek kadar 'byk'

bahelerin iine kurulmu, ehirden kaln ve yksek duvarlarla ayrlm

konaklarda, kklerde, yallarda yaamak gerekiyordu; hayat boyunca
gnahn da cezann da 'kk' baheli kk evlerde yaayanlara ait
olduunu grmt ve gnahlarn srdrebilmek iin her eyi
yapabileceini, arabann satlacan rendiinde yaad dehetli
korkuyla aka anlamt.
ocukken oturduklar Yeiltulumba'da bir gece, mahalle halknn, nlerinde

uzun beyaz sakall imam olduu halde, komu evin kapsn nasl
krdklarn, yamurun altnda yar plak bir kadnla, bir erkei,
"Dinsizler, iret yapyorlar!" diye bararak'nasl dve dve
srklediklerini, kadnla erkein amurlu sokan ortasnda nasl acyla
ve korkuyla haykrdklarn, kimsenin onlara yardm etmediini, aksine
krk yllk komularnn pencerelerden kadna nasl tkrdklerini, "Rezil
orospu, Mslman mahallesinde salyangoz satlmaz, fahie!" diye nasl
bardklarn ok iyi hatrlyordu. Fakirlerin fakirlere vahice
davrandklarn ocukken renmiti ve o vahetin ortasna dnmeye hi
niyeti yoktu.
Hikmet Beyin geldiini duyunca, sanki onu hemen Yeiltulumba'daki eski

evlerine alacaklarm gibi heyecanla komutu.
Neden arabay satyorsunuz Hikmet Bey, paraya m sktnz?
Hikmet Bey, kamnn telan anlayamam, glmt.

Bunu da nereden kardnz Mehpare Hanm, Alla-ha kr bir para

skntmz yok, nereden aklnza geldi imdi bu?
Mehpare Hanm sinirlendiini gizleyemedi.
249
Madem yle neden satyorsunuz arabay, o arabay ok sevdiimi

bilirsiniz.
Msaade ederseniz bir yukar kalm, bir nefes alaym, araba

konusundaki istintaknza orada devam edin.
Yukar kmlar, Hikmet Bey ceketini kartp ok sevdii koltuuna

oturmutu.
Mehpare Hanm fazla beklemeye dayanamamt.

Neden satyorsunuz o zaman Hikmet Bey, beni deli m edeceksiniz; neden
sylemiyorsunuz?
Hikmet Bey evlendiklerinden beri belki de ilk defa kalarn atarak

bakmt karsna.
Mehpare Hanm, neden bu kadar mbalaa ediyorsunuz bu araba meselesini, ok mu ehemmiyetli sizin iin?
Mehpare Hanm topuklarn yere vurmutu.
Evet efendim ok ehemmiyetli, o arabay ok seviyordum, imdi herkes ne

dnecek, stanbul'un en gzel arabasn satmamz nasl karlayacak?
Hem Allah bilir kim binecek imdi o arabaya; benim oturduum koltuklarna
kimler kurulacak, o arabada giderken hakkmzda ne dnecekler, belki de
acyacaklar bize, belki de alay edecekler.
Sakin olun Mehpare Hanm, icap ederse ben size daha gzelini alrm.
Ben daha gzelini istemiyorum, ben o arabay istiyorum.
Hikmet Bey bir ocua anlatr gibi tane tane anlatmaya balad.
Baknz Mehpare Hanm, siz belki de farknda deilsiniz ama

imparatorlukta vaziyetler ok ciddi, insanlar ok fakir, sokaklarda adm
banda bir dilenciye rastlanyor, a sefil insanlar; onlarn arasnda

yle gsterili arabalarla dolamak artk yakk almyor.
Size mi kald insanlar dnmek, Allah onlar fakir yarattysa bunun

gnah bizim mi, Allahm dnmediklerini siz mi dneceksiniz?
250
Hikmet Bey derin bir nefes ald.
nsanlar imrendirmek, zenginliinle onlara gsteri yapmak hem gnah

hem ayp.
Hh, imdi mi aklnza geldi aypla gnah? Yllarca ssl elbiselerle,

ssl arabalarla dolatktan sonra n'oldu birden, valideniz gibi siz de mi
hidayete erdiniz; siz de mi baladnz tekke ziyaretlerine?
Hikmet Bey sinirlendi.
Rica ederim, samalamayn... Evet, imdi aklma geldi, hi gelmese

miydi, daha m iyiydi o zaman?
Peki ne yapacaksnz, koskoca doktor Reit Paann mahdumu kira

arabalaryla mf dolaacak, insanlar kendinize mi gldreceksiniz

Allahnz severseniz; fakirler arabanz sattnz diye kymetinizi ok mu
bilecek?
Hikmet Bey, sevdii kadnda beenmedii bir yan gren erkeklerin aresiz
ve zgn baklaryla bakt karsna; fkesi gemi yerini zntye
brakmt. Sevgisi eksilmi-yordu ama sevginin yannda bulunmas gereken
hayranln kaybediyordu; tamaktan, iinde beslemekten hep - memnun
olduu o sevgi, tanmas zor, ar bir yke dnyordu her yeni olayla.
Btn zenginler gibi, fakirlerin ya da fakirlikten gelenlerin mal mlk
tutkusunu kmsyor ve onlar adna utandrc buluyordu, bunu karsnda
grmek daha da yaralaycyd. Krgn bir sesle konutu.
Eskiden mala mlke bu kadar ehemmiyet vermezdiniz, eyh Hazretleriyle

evlenmi olmanz da dnya malna ehemmiyet vermediinizi gsteriyordu
zaten, ne oldu imdi, niye byle oldunuz?
Mehpare Hanm birden kendini kaybetti sanki, sesi btn konan iinde
nlyordu, herkes susmu onu dinliyordu.
eyh Hazretleri mi, eyh Hazretleri mi, ne zamandan beri Yusuf Efendi,
eyh Hazretleri oldu sizin iin, ne
251
zamandan beri eski zevcim zatalinizin gznde hazret katna ykseldi, bu ne hrmet?
Hikmet Beyin sesi Mehpare Hanmn hi duymad, khyasyla konuan bir

paazadenin souk sesine dnd.
Sizin zevciniz olmas, bir erkein hrmeti hak etmediini mi gsteriyor

Mehpare Hanm?
Mehpare Hanm, konumann tehlikeli bir mecraya girdiini o sinirinin

arasnda fark etti.
Ben onu sylemiyorum, mugalata yapmayn ltfen ama eskiden byle

hrmetkar deildiniz Yusuf Efendiye kar, imdi validenizin tesirinde mi
kaldnz? ok deitiniz Hikmet Bey, ok deitiniz, bazen sizi
tanyamyorum.
Hikmet Bey ban sallad.

Ben de sizi tanmakta zorluk ekiyorum, anlalan ikimiz de deitik.
Hikmet Bey mnakaann sona erdiini, artk tartmak istemediini

gstermek istercesine yerinden kalkp alma odasna doru yrd ve onu
ok artan, bir ey oldu: Mehpare Hanm sratle yanma yaklap elini
tuttu.
Nereye gidiyorsunuz, ben odamzda "yemek hazrlamalar iin emir verdim.
Galiba Mehpare Hanm, yeni bir hayat, yani yeni bir erkek bulmak fikrine
ilk kez kocasnn elini tutuu o anda sahip oldu, ama yeni birisini
bulmadan nce eskisini kaybedecek bir kadn deildi.
Hikmet Bey ne kadar sinirlenirse sinirlensin Mehpare Hanmn byle bir

teklifine hayr diyemedi, henz sevdii kadnn byle mahrem bir davetini
reddedebilecek kadar hiddetlenemiyordu.
Sanki hibir ey olmam gibi glmsedi o da.
Tabii, nasl arzu ederseniz.

El ele yatak odasna doru yrdler.
Odaya yaklatklar srada Hikmet Bey karsn artarak usulcack fsldad.
Emir buyurun da Matmazel Chantai de bize katlsn.
Mehpare Hanm aknln gizlemeye alarak, "Elbette," dedi.

* Nasl arzu buyurursanz.
Ahin yaldz kakmal, lacivert karpuzlu lambalardan odaya yansyan,kendilerince ok zel kta, Matmazel Chantal'i de aralarna alarak
sabaha kadar sevitiler. Mehpare Hanm sevimeyi ynetmedi, o da daha
bandan katld sevimeye ve kocasna dokunduu kadar Matmazele de
dokundu; Hikmet Bey'onu Fransz kza daha ok dokunmas iin tevik etti.
Sevimelerinde yeni bir blm daha amalar gerektiini hissediyorlard,
atlar o gece o blm. Mehpare Hanm bir kadn vcuduna dokunmann
yadrgatc ve aykr .cazibesini alabildiine yaad, Hikmet Bey bir
aykrla ortak olmann tadn kard; lacivert kl odann dnda
kalanlar unutup o oday yaadlar. Kendisine yeni bir zevk biimi daha
tantt, en azndan bunu tevik edip ortak olduu iin bir sre iin
yeniden 'k' oldu kocasna, ama artk bu aklarnda son fasld.
Mehpare Hanm, arabann satlmasn hibir zaman affetmediyse de bir daha

bu konuyu amad; Hikmet Bey ise karsnn hrsla kaslp irkinlemi
yzn unutmaya alt ama ikisi de unutamadlar olanlar.
Hikmet Bey, 'hrriyeti' ararken, gittii gazete idare-hanelerindeki

konumalarda, toplantlarda, tercme ettii risalelerde ve toplantlara
katlan yeni insanlarn anlattklarnda 'halk' diye bir eyi kefettiini,
ne olduunu tam anlayamadysa da srf istibdadn karl olarak
kendisine sunulan ey bu olduu iin 'halk' sevdiini karsna izah
etmeye almad; halkn olduu bir yerde 'zppeliin' kendisini
utandrdn da; ama arabasn satp onun yerine drt atl, siyah,
gsterisiz bir landon ald.
253
252
Mihriah Sultan, olunun arabasn sattn renince nce Mehpare Hanm

sordu.
Karn sinirlenmedi mi arabay satmana?

Hikmet Bey gzn krpmadan yalan syledi.
Hayr...
Ama merakn yenemedii iin sormadan duramad.
Neden sinirleneceini dndnz anne?

Mihriah Sultafi kmseyici bir biimde glmsedi.
Bilmem... Arabann gsteriinden holanyormu gibi geldi herhalde

bana...
Hikmet Bey, annesinin gerei grmesinden rahatsz oldu.
Mehpare'nin insanlarn dikkatini celbetmek iin gsterili arabalara hi

ihtiyac yok ki...
Gzellii kfidir diyorsun... Bence de yle ama sanki bu ona kfi

gelmiyormu gibi grnd bana... Yanl-dm demek.
Gerein annesi tarafndan fark edilmi olmas Hikmet Beyi utandrmt,

ama bunu sinirli bir sesle saklamaya alt.
Yanldnz herhalde.
Mihriah Sultan, "Herhalde," diyerek glmsemekle yetindi ama sesinden

Hikmet Beye inanmad belliydi; o muhteem grntsyle bir gece anszn
Osman'n odasna geldiinde gelini iin, "Grgsz ve muhteris bir
kadnd," demiti, "benim onu kskandm dndler, ama ben onun nasl
bir kadn olduunu hemen anlamtm; bir erkee iyi gelecek bir kadn
deildi, gelmedi de zaten."
Annesinin kendisine inanmadn fark ederek, kendisini bu duruma

drd iin karsna fkelenirken Mihriah Sultan laf deitirdi.
Baban nasl?
Biraz yorgun gibi... Sizin tekkeye gitmenizden ve eyh Efendiyi ziyaret

etmenizden de pek memnun deil
-- Allah Allah, ona ne... Hem onu ne alakadar ediyor, benim nereye
gittiim?
Bilmiyorum, dedikodudan korkuyor herhalde.
Reit Paann dedikodudan korkmasna hi gerek yoktu aslnda, tekkeye

gitmesi ahalinin gznde ona itibar kazandrm, oktan 'Msrl
fahielikten kahve konumalarnda 'sultan hanmla' terfi etmiti; nefret
hayranla dnmt. Tekkeye gidileri Mihriah Sultan iin de yeni yeni
efsanelerin yazlmasna yol ayordu: Aslnda ermi bir kadn olduu ama
ahalinin itikadn denemek iin stanbul'a ba ak geldiine, Paris'e
srf gvurlar hak dinine evirmek iin halife tarafndan gnderildiine,

eyh Efendinin kadnn din bilgisine hayret ettiine dair eit eit
hikyeler anlatlyordu.
Mihriah Sultan gnah konusundaki konumalarndan sonra kez daha

gitrrrti tekkeye; her seferinde bir din adamn ayartmaya almann
heyecanna kendisini daha fazla kaptryor, eyhi ayartmaya alrken
kendisinin batan ktn da fark ediyordu. Yusuf Efendinin
yakkll, vcudunun mtenasip duruu da gittike daha ok ilgisini
ekiyordu; hem eyh Efendinin asla kendisine dokunamayacan, bunu
aklndan geirmesinin bile yasak olduunu bilmenin gveni hem de eyhin
aslnda kendisine denk grd ilk erkek olmas, duygularn serbest
brakmasna yol am, her geen gn eyh Efendiye biraz daha balanmt.
Uzun sessizliklerle kesilen sohbetlerinde dinden, gnahtan, eytandan,

zaaflardan, tevekklden sz ediyorlard, ama btn bu sylenenlerde
aslnda hep gizlice sz edilen ak ve tutkuydu. Sanki kendilerine ait
zel bir lisan icat etmi gibiydiler ve birbirlerini anlyorlar,
birbirlerinin grlerine deer veriyorlard; zaman zaman ikisine de ince
bir ter basyor, yzlerinden bir kzllk gelip geiyordu. Mihriah Sultan
ise neredeyse aka bir davetkr-lkla bakyordu eyhe, zaman zaman
imalan bu baklar

255
zannmca.
254
kuvvetlendiriyordu, ama hibir zaman hibir ey aka sylenmiyor ve

yaanmyordu.
Hasan Efendi, "eyh Hazretleri Msrl orospu gelsin diye bekler olmutu,
Mehpare'yi gnlnden karamad ama o mbarek gnl meerse ne genimi,
Mihriah' da ald oraya," demiti; sonra da hayat boyunca eyhe sayg
duymu ve sayg gstermi o adamdan hi beklenmeyecek bir biimde alayla
glvermiti, "yz de daha beyazlad."
Aralarndaki iliki gittike daha tuhaflayor ve garip bir mecraya

dklyordu ki bir gn saraya bir jurnal geldi; Padiahn ok ilgisini
ekecek bir biimde yazlmt.
Mihriah Sultann, Fransz casusu olduunu, eyh Yusuf Efendiyi 'ifal

ederek' onu Padiah devirip, Padiahn biraderini tahta geirecek bir

suikaste katlmaya ikna etmek iin sk sk tekkeye gittiini sylyordu.
Padiah bu sylenenlere inanmamt, ama zellikle son zamanlarda ylesine

vesveseli bir hale gelmiti ki artk kendine, kendi sezgilerine, kendi
aklna, kendi deerlendirmelerine bile gvenmiyordu; her jurnal onu
telalandryordu. Mihriah Sultann 'Paris'e dnmesinin vakti geldiine'
hkmetti. Derhal doktoru artt.
Reit Paa biliyorum sen eski zevcenle konuamyorsun ama mahduma syle,
validesine arak yola kmasn sylesin. Misafirliin makbul olan ksa
olandr.
Artk her mimiini, her jestini, sesinin her tonunu tand Padiahn
kararnn kesin olduunu ve Mihriah Sultann oyalanmas halinde ciddi
dertler kacan hemen anlad Reit Paa.
Emredersiniz hametlum, dedi; ben bu akam behe-mahal Hikmet'le konuur,

emirlerinizi ona naklederim.
Reit Paa, Mihriah Sultann gitmesinden memnun olacakt, onunla ayn

ehirde olduu srece bu 'hastalktan' kurtulamayacan, yz yze
gelmesinin mmkn olmad bir kadn aklndan bir trl karamayacam

biliyordu. Gitmesini, hayatndan ve aklndan kmasn sti-256
yor, unutmann yumuack tyh bir hrka gibi saran rahatlna yeniden
kavumay arzuluyordu. Unutmak iin bile aba sarf edecek gc kalmamt;
hayattan ve olaylarn akndan yardm dilenir hale gelmiti; stelik
unutmaya altka unutamayacan biliyordu; "nsan ok tuhaf," demiti
Osman'a, "yle zamanlar oluyor ki, en ok yannda olmak istediin bir an
nce gitsin, uzaklasn istiyorsun; onun civarda olduunu bilmek, onu
grebileceini bilmek ve grememek... Bu ok zalimce."
O akam hemen Hikmet Beyi artt ve oluna Padiahn emrini syledi.
Annene syle, bu sefer mesele marklk kaldracak bir mesele deil,

zaten yaz bitti; yaz sonunda gideceim diyordu, gitsin hayrlsyla. Yoksa
Padiahn hiddeti ayaklanacak ki o hiddetin nasl ve kimi vuracan
imdiden hibirimiz bilemeyiz. Bunlar lisan mnasiple anlat annene.
Hikmet Bey, barp armasn dinlemeye hazr olarak gitti annesine, ama
bekledii gibi olmad; Mihriah Sultan iin ciddiyetini anlad, gld
sadece.
Artk bir kadndan bile korkar olmular.
Bakalarn korkutan, bakalarndan daha ok korkuyor, ama artk bu

istibdata bu lke daha fazla tahamml edemeyecek.
Mihriah Sultan olunun yzne baktu
Artk korkmaktan vaz m getin Hikmet?

Hikmet Bey, bir sigara yakp korkmaktan vazgeip
vazgemediini dnd.
Bilmiyorum anne, ama korkmaktan yoruldum, herkes gibi ben de yoruldum...

Korkunun ayar kat bu memlekette... Dorusu size minnettarm, bunu fark
etme-<ne siz yardm ettiniz, yoksa ben korkunun iinde uyuup gidecektim.
ltc Yaras Gibi

257/17
Mihriah Sultan uzanp olunun elini okad, Hikmet B,ey annesinin

efkatinden yararlanp hep sormak istedii soruyu sordu.
eyh Efendi nasl bir adam, ne dnyorsunuz onun hakknda?
Onun gibi birine hi rastlamadm diyebilirim... Gen bir adam, eyh

olduuna bakma, benden ok gen ama yz yanda bin gibi konuuyor; onunla
konuurken sanki asrlarn, zamann tesinde biriyle konuuyormu-sun,
tarihe dokunuyormusun hissine kaplyorsun.
Hikmet Bey, eyh Efendinin byle vlmesinden elinde olmadan

huzursuzland.
ok tesirinde kalm gibisiniz.

Mihriah Hanm, olunun 'rakibinden' konutuklarn anlaynca Hikmet Beyi zmek istemedi.
Yoo, aslnda btn din adamlar biraz yledir; ahrete bu dnyadan fazla
ehemmiyet verdiklerinden, ahretten seslenir gibi konuurlar.
Ayrlmalarna yakn Mihriah Sultan aniden sordu:
Jurnali kim vermi Hikmet?

Hikmet Bey ard.
Ne jurnalini?
Padiah, durduk yerde gitmemi emretmedi ya, biri kulana kar suyu
kard herhalde; kim yapt diye soruyorum.
Hikmet Bey, ancak o anda kimden kukulanmalar gerektiini ar bir

utanla fark etti ve derhal bu fikri reddetti.
Bir jurnal yok anne, olsa babam sylerdi.
Mihriah Sultan stelemedi, 'asaletin' kurallar vard ve Mihriah Sultan

o kurallar sever, onlara uymaktan holanrd; oluna ocukken o sz o
retmiti: "Nobles-se oblige - asalet zorlaycdr," imdi kendi
rettiinin aksine hareket etmek islemedi.
258
Bir hafta iinde toparland ve eyh Efendiye veda bile etmeden, ba ak
geldii Dersaadet'ten ba kapal olarak ayrld; eyhle yapt btn o
konumalarda, konularn hemen hemen daima dini olmasna ramen o bambaka
bir gerei renmiti: Bu dnyada kendisine layk erkeklerin de
bulunabilecei gereini; ruhundaki katln yumuadn, Yusuf
Efendinin usul sesinin yllarca kendine rd duvarlar esnettiini
hissediyordu; iinde yaama istei belirmiti. eyhi hep zleyecek ve
zledii erkek sayesinde baka erkeklerle birlikte olabilecekti.
Annesini yolcu eden Hikmet Bey, Mihriah Sultann bindii geminin

arkasndan el sallarken yalnzca n be gn sonra kendisinin de ayn
gemiye bineceini bilmiyordu, aklna bile gelmiyordu byle bir ihtimal.
Saray, paazadelerin marklklarna, .kaprislerine, kendi aralarnda
'hrriyet' hakknda yaptklara konumalara alknd; ama Hikmet Beyin son
zamanlarda sk sk gazete idarehanelerinde gzkmesi, daha nceden
mimlenmi melliflerle ahbapl sklatrmas, ileri geri konumalarn
mabeynin dna tarmas sarayn dikkatini elbette ekmiti. Her ne
kadar, Padiahn doktorunun olunun byle ilere karacana kimse
ihtimal vermese de, kt rnek olmasn diye Hikmet Beyin Selanik'e
gnderilmesine karar kt ve emri bu sefer Reit Paaya deil, dorudan
Hikmet Beye ba-mabeyincinin odasnda tebli ettiler. Selanik vilayetine
bamfetti gidiyordu.
Olunun tayin emri Reit Paay tedirgin ettiyse de Hikmet Beyle, Mehpare
Hanm, stanbul'un boucu basksndan kurtulacaktan iin sevindirdi;
Selanik'in payitahta kyasla daha zgr bir ortama sahip olduunu
biliyorlard; Mehpare Hanm daha serbest bir hayat srebilecei, Hikmet
Bey ise daha serbest dnp tartabilecei iin memnun olmutu. Padiah,
gnln almak iin Reit Paaya da yeni nianlar ve Saryer'de byk bir
arazi balad.
259
Kendilerini Selanik'e gtrecek gemiye sevinle bindiler; hatta geminin

merdivenlerinde, Hikmet Bey, Mehpa-re Hanm, Rukiye, Nizam, Matmazel
Chantal ve Ruki-ye'nin kedisi Habe, hep birlikte poz verip bir de
fotoraf ektirdiler; kendilerini bekleyen gelecei bilmemenin
mutluluuyla glmsyorlard.
Mihriah Sultan hakkndaki jurnali kimin yazd ise hibir zaman

anlalamad; Hikmet Bey bu konudan karsna hi sz etmedi.
Osman'n odasna bir gece gecelik entarisiyle geliveren Mehpare Hanm ise,
aynen Hikmet Beye kzdnda yapt gibi topuklarn yere vurarak, "O
jurnali ben yazmadm," demiti, "hem niye yazaym, bana ne onlarn
arasndaki ilikiden."
Btn ller ona bakmlard; kimse onu sulamam-t, ama kimse de ona
inanmamt.
XX
Caddelerinde palmiyelerin dikili olduu, sokaklarnn deniz ve manolya

koktuu Selanik'te geirdikleri ilk aylar sancl bir hastalktan sonra

gelen nekahet dnemi gibiydi, yorgun bir huzur ve sknet vard
hayatlarnda; henz ehirde bir ahbap muhiti edinemediklerinden
vakitlerinin ounu evde hep bir arada.geiriyorlard. Padiahn
doktorunun olu olduu daha kendisi gelmeden duyulduundan Hikmet Beyin
etrafnda gelir gelmez bir dalkavuklar kalabahki olumu, ama Hikmet
Beyin ahbap olmak istedikleri, sarayla alakal biriyle fazla yakn olmak
istemediklerinden pheyle geri ekilmilerdi.
Hikmet Bey de yeni dostlar edinmek iin acele etmiyor, dikkati kendi
zerinde toplamaktan kanyor, erkenden iten kp eve geliyordu. O
evcimen gnlerde, izah edilemeyen bir ihanete uramlk duygusuyla
birlikte ocuklarn bym olduunu kefettiler, Rukiye on u yana,
Nizam da on yana basmt, Selanik'teki bir Fransz okuluna
gidiyorlard.
Selanik'teki o k, Mehpare Hanm ile Hikmet Bey, anne-baba olmann

sorumluluunu ve zevkini hayatlarnda ilk ve son kez birlikte yaadlar;
Hikmet Bey ocuklar hi ayrmyor, Rukiye'ye de kendi kzym gibi
davranyordu. ten geldikten sonra oturup onlarla saatlerce Franszca
alyor, Mehpare Hanm da bu derslere bazen bir renci bazen bir
retmen gibi katlyordu; bazen yeni bir kelime ya da bir zaman ekiminin
gramer kurallarn
261
260
kocas ocuklara anlatrken reniyor, bazen de bildii bir kelimenin ya

da cmlenin ocuklara retilmesi iin onlarn aklnda kalacak rnekler
buluyordu.
Her akam, onlarla birlikte Selanik'e gelen Matmazel Chantal'i de

aralarna alarak seviiyorlard; sevime biimleri artk ok
serbestlemiti, Matmazel Chantal Mehpare Hanma da, Hikmet Beye de ayni
cokuyla karlk vermeyi renmiti; Baz geceler Hikmet Bey, Mehpare
Hanmla Chantal'i seyrediyor; baz geceler Mehpare Hanm kocasyla
Chantal'i izliyor, baz geceler de birden yataa ayn anda giriyorlar
ve vcutlarnn birbirine karmasndan mthi hazlar kartyorlard.
Sevimelerinde hibir snr bulunmuyordu, yalnzca sylenmeyen ama
herkesin kesinlikle itaat ettii gizli bir kural vard; Mehpa-re Hanmla
Matmazel Chantal asla Hikmet Bey yokken bir araya geliniyorlard; bunun
kabul edilemez olduunda hepsi de sessizce fikir birlii etmiti.

ocuklarn bu ilikileri fark etmemesi iin ok dikkatli davranyorlard;
onlarn yannda herkes roln oynuyor, anne, baba ve dad oluyordu. Nizam,
evdeki hizmetilerin syledii gibi 'eytan tyne' sahip bir oland, onu
gren herkes seviyor, sarya alan kumral salarn kartryor, yzn
okuyordu; o da herkesle arkadalk ediyor, oynak Rum hizmetilerin
anlatt ak sak hikyeleri, Arap halayklarn maceralarla dolu
masallarn, Arnavut bahvanlarn ok holandklar kahramanlk
menkbelerini dinliyor; sonra da hizmetilerden rendii hikyeleri
halayklara, halayklardan rendiklerini bahvanlara, bahvanlardan
rendiklerini hizmetilere anlatyor, hepsinin ayr ayr taklidini
yapyor, herkesi gldryor, daha o yata kendisini dinletmesini ve
insanlar gldrmesini beceriyordu, ama bunlardan hibir ekilde annesiyle
babasna sz etmiyordu. Bir apknda olmas gereken her ey vard onda;
yakkllk, sevimlilik, konukanlk, elenceli hikyeler anlatma
yetenei, kime ne anlata-
262
can sezecek bir igd, ketumiyet ve o ketumiyeti asla hissettirmeyen
bir hafiflik.
Rukiye ise kklndeki huysuzluundan vazgemi, arbal bir ocuk

olmutu; stanbul'dayken yalnzca kendisine ait olan kardeinin Selanik'te
birdenbire herkesin olmasn bile olgunlukla karlamt; Nizam'n
herkesten fazla kendisini sevdiine olan inanc hi sarslmamt ve byle
dnmekte de haklyd. Nizam'n aksine evde alan herkese mesafeliydi

ama herkese ok kibar davranyordu. Gzlerinin gzellii annesine
benziyordu ama yz bydke deimiti; kalnca kal, ince yznde,
kimsenin bilmedii bir eyleri bilen bir insann etkileyici ifadesi vard.
Nizam' okamaya alan ev halk ona yakla-amyordu; onu okamyorlar,
ona dokunamyorlar, onunla akalaamyorlardj; sanki o kk bir kz deil
de byk bir kadnm gibi, onun byk bir doallkla verdii emirleri
ayn doallkla yerine getiriyorlard. Nizam'n doutan bir apkn olmas
gibi o da doutan bir hanmefendiydi; giyimi bile kendi yanndakilere
benzemiyordu. Nizam'n renkli giysilerden horlanmasnn aksine o daima ok
sade ama ok zevkli giyiniyor ve elbiselerinin bakas tarafndan
smarlanmasna asla izin vermiyor, eve gelen terziye bizzat kendisi
anlatyordu ne istediini.
Okuldaki Fransz arkadalarnn verdii kitaplar okumaya balam, Romeo

ve Juliette'i, Abelard ve Heloise', Pol ve Virjini'yi alayarak okumu,
teneffslerde kz arkadalaryla bu kitaplar hakknda, ak hakknda
tartmaktan zevk alr olmutu; okuduu kitaplarn da etkisiyle akn
'kutsal' olduuna inanyordu.
Bir akam, ailecek oturma odasnda oturduklar srada, her zamanki ak

szllyle, ortaya bir soru sormutu:

Sizce ak nedir?
Sylemek ya da sormak istedii bir ey olduunda, bu. ne olursa olsun,

asla sylemekten ve sormaktan ekinmez,
263
her eyi dmdz sylerdi. Zaten hayat boyunca onun bu ak szll

erkekleri artacak, onun kimseye benzemeyen yz ifadesi karsnda
a|knlaan erkekler bu ak szllkle darmadan olacaklard.
Mehpare Hanm soruyu duyunca kalarn atarak susmu, Hikmet Bey ise
glerek karlk vermiti.
Bu bir histir yavrum.
Bir his olduunu biliyorum baba, ben size nasl bir

his diye soruyorum, k olunca ne hissediyor insan?

Hikmet Bey ban sallamt.
Bu anlatlamaz Rukiye, bunu herkes ancak yaayarak renir.
Ama kitaplar anlatyor.
Hikmet Bey yardm ister gibi Mehpare Hanma bakm, ama Mehpare Hanm
ban evirmiti.
Kitaplar ak anlatmyor Rukiye, kitaplar k insanlar anlatyor.
Rukiye'yi bu cevap tatmin etmemiti ama aklna taklan baka bir soruyu
sormay tercih etti.
Siz birbirinize k msnz?

Mehpare Hanm dayanamad.
Rica ederim Rukiye, bu nasl konuma; o Fransz

arkadalarndan m reniyorsun byle konumalar?
Hikmet Bey araya girdi.
Sinirlenmeyin Mehpare Hanm, madem aklna taklyor brakn sorsun,

cevapsz kalmas daha m iyi? Brakn kz serbestlie alsn, rahata
konusun.
Sonra da Rukiye'ye dnmt.
Evet yavrum.
Rukiye, bu cevaba ok sevinmi, gzlerini ksarak g-lmsemiti,

glmsedii zaman Nizam'nkine benzer bir sevimlilik geliyordu yzne, ama
ok az glmsyordu.
ok iyi.
Hikmet Bey, ocuklar Avrupa terbiyesiyle bytmek istiyor, onlarn

kendisi gibi zgr bir ortamda yeti-
264
melerini; yasaklardan, basklardan uzak olmalarm amalyordu. Mehpare
Hanm ise eski usul Osmanl terbiyesinden yanayd, ocuklarn byle
konumalarndan rahatsz oluyordu. Eer stanbul'da kalsalard Hikmet Bey
istedii gibi yetitiremezdi ocuklar, ama Selanik'in nispeten zgr ve
kozmopolit yaps ocuklara Avrupai bir terbiye vermelerine imkn
salyordu.
ocuklarn terbiyesi konusundaki ufak tefek ekimelerine ramen nisan

ortalarna kadar mutlu bir aile olarak yaadlar; ak, sevgi ve efkat
vard ve herkes bundan payna deni adil bir biimde alyordu. Rukiye de
Nizam da o gnleri hayatlarnn en gzel gnleri olarak hatrlayacaklard.
Rukiye, kyafetleri gibi dz ve etkileyici sesiyle Osman'a, "Ben ocukken
ksa bir sre de olsa saadeti yaadm," diyecekti, "lakin daha sonra
olanlar grnce saadetten hep phelendim."
Osmanl Bankasnn arka sokandaki geni konaklarnda, ocuklaryla,

geceleri gizli gnahlanyla, gnahlarn eitlenmesi sonucunda Mehpare
Hanmn kocasna yeniden artan akyla, Hikmet Beyin karsna hi bitmeyen
ve tam yorulduu srada Selanik'te yeniden soluklanan sevgisiyle
yaayarak, kaderin kendilerine bu son armaannn tadn kardlar.
Hikmet Bey akamlar eve gelirken bankann kar kaldrmndaki ask
suratl Bulgar stden kaymak ve szme yourt alma alkanl edindi,
Mehpare Hanm kocasn ve ocuklarn artarak birka kez onlara
annesinden rendii Girit yemeklerinden piirdi, onun iyi bir a
olduunu da grdler.
Ilk geen bir ktan sonra nisan, yamurlarla ve rpertici sylentilerle

geldi. Bulgarlar ayaklanmaya hazrlanyorlard-; tren yolu basknlar, ky
yangnlar, yol kesmeler artyordu; Selanik huzursuzdu, hayatn sakin bir
ekilde devam edemeyeceini hissediyorlard, gen subaylar la devlet

memurlar idareden ikyetiydi, stanbul ise gelimeleri fark etmez gibi
davranyordu.
265
15 Nisan gecesi, byk bir patlamayla sarsld Selanik, sokaklardaki gaz

lambalar aniden snd; btn ehir, iinden ateler pskren kzl bir
karanla gmld. nsanlar beyaz gecelik entarileriyle kaybolmu
hayatlarn arayan hortlaklar gibi sokaklara frladlar, "Bulgar
komitaclar Selanik garn basp gaz depolarn uurmular," deniyordu.
Patlamalar arka arkaya devam ediyor, kaldrmlar paralanyor, caddelerden
alevler fkryor, tyleri tutumu kpekler, kvlcmlar saarak yanan
kedHer, ahrlarnn kaplarn krm atlar ehrin iinde drt dnyorlar,
btn ehir gaz ve duman kokuyordu. ehir tiyatrosu, Yeni Konak Gazinosu,
tophane, komitaclarn bombal saldrlaryla birbiri ardndan havaya
uuyordu. Rukiye, "O geceyi hi unutmadm," demiti, "kaderimiz sanki o
gece deiti."
Darda bir yeryz maheri yaanrken Hikmet Bey ocuklarla kadnlar

bir odaya toplad; konan kaplarn, panjurlarn kapattrd, uaklarla
Arnavut bahvanlar aa katta nbete dikti. Kendisi de babasnn hediye

ettii ve hi kullanmad revolverini kartp ocuklara gstermeden
beline soktu; o gece hi uyumadlar, Matmazel Chantal btn gece korkuyla
alad. Mehpare Hanm korkudan sararmasna ramen hem onu hem de
hizmetileri yattrmak iin urat; Hikmet Beyin o kargaada bile fark
edip at ana bir hal vard stnde. ili'deki msademeye ahit
olduunda sinir krizleri geiren kadn sanki o deildi.
Ertesi sabah, Hikmet Bey, kaplar ve panjurlar kapal tutmalar,

kimsenin dar kmamas iin kesin emirler verdikten sonra, Arnavut
bahvanlardan en babayiit ola-nyla arabacsn yanna alp, silahn da
cebine sokup, vilayetteki iine gitti. "Ben erken dnerim," diyerek
karken, Mehpare Hanma, "Ev sana emanet," dedi.
Mehpare Hanm, kocasna sarld.
Dikkatli olun ltfen, dedi.
266
Meraklanmayn, vilayete bir urayacam, sonra babamla anneme shhatte
olduumuzu bildiren birer telgraf ekip dnerim.
Sokaklar bombotu, ahali evine kapanmt; zaptiyeler enkazlarn arasnda

devriye geziyorlar, gar tarafndan, devam eden gazhane yangnnn yal
dumanlar kapkara bir stun gibi gkyzne ykseliyordu. Yeni Konak
Gazinosu stnden dumanlar tten siyah bir iskelet gibi duruyordu; ehir
deheti grmt.
Vilayet binas zaptiye kordonu altna alnmt, binann iinde tam bir
karmaa hkimdi, herkes kouturuyor ama kimse ne yaplmas gerektiini
tam bilmiyordu; vali bey emirler yadrmakla meguld, 'sulularn derhal
yakalanmasn' talep ediyor, hasar raporlarn bekliyor, polis mdrnden
bu kadar kalabalk bir komitac grubunun ehre nasl szdn kendisine
aklamasn istiyordu. Hikmet Bey bir ara valinin odasna girdi.
Vali fke iindeydi, stanbul'un kendisini sorumlu tutacan biliyordu.
Bunca hafiye var ve komitaclar ehre ellerini kollarn sallayarak

giriyorlar, kimsenin ruhu bile duymuyor.
Valinin barp armas arasnda, Hikmet Bey, komitaclarn gruplar

halinde birka gn nceden ehre geldiklerini, bombalamalar srasnda
birounun ldrldn, dierlerinin kamay baardn, pelerine
zaptiye salndn renebildi ama valinin bir cmlesi onu korkuyla
rpertmeye yetti.
Bunlarn bir ksm hl ehirde anlalan, hemen yakalanmazlarsa

melanetlerini srdrecekler.
leden sonra telgraf ekmek iin telgrafhaneye gitti, oras da

zaptiyelerle evrilmiti; tepesinde byk bir vantilatrn hareketsiz
durduu, yerleri mermer kapl geni ve sessiz salonda birka ecnebi
telgraf ekmeye alyordu. Ksa bir telgraf yazd: "Biz iyiyiz, endie
buyurmayn, herkesin shhati yerinde. Ellerinizden perim. Hikmet."
267
Mihriah Sultana da, Reit Paaya da ayn telgraf gnderecekti.
Telgraf memurunun nne geldiinde, ar aksanl bir sesin haykrn

duydu.
Kimse kmldamasn!
Hep birlikte balarn evirip baktlar; ince bykl gen bir delikanl,

bir elinde bomba, bir elinde tabancayla kapnn yanna dikilmiti; salar
darmadank, gzlen uykusuzluktan kan ana gibiydi. Hikmet Bey
komitacnn genliine ard en ok, Bulgar komitacs dediklerinde onun
gznn nne hep iriyar, kaln bykl, zebel-lah gibi adamlar
geliyordu; en genlerinin en kyclar olduunu daha sonra renecekti.
Yere yatn.
Ondan sonraki olaylar ise sadece birka dakika srd.
Dardaki zaptiyeler, ierde bir komitacnn olduunu fark ederek ate

etmeye baladlar. Kurunlar keskin vzrtlarla yerde yatan adamlarn
balarnn stnden geip, tok seslerle duvarlara arpp, madeni
akrtlarla yerlere dyorlard. Hikmet Bey btn sesleri ayr ayr
duyuyordu; komitac kapnn yan tarafna ekilip elindeki bombay dar
frlatt, bir patlama sesiyle birlikte "Yandm anam!" diye bir lk
duyuldu; ardndan koynundan kartt bombalar da pe pee dar
frlatt gen ocuk. Her patlamayla birlikte duvarlar sarslyor,
lklar duyuluyordu; silah sesleri susmu, zaptiyeler kapnn iki yanna
kaarak saklanmlard. Koynundaki bombalar bitiren komitac, salonun
ortasna yrd, "Yaasn hr Bulgaristan!" diye bardktan sonra
tabancasn akana dayayp tetii ekti. Bir akandan giren kurun
dier taraftan kt; bir an hibir ey olmam gibi ayakta durdu, sonra
eli yere sarkt; tabanca o sessizlikte byk bir grlt kartarak
talarn stne dt; nce krmz bir delik gibi grnen akandaki
kk yaradan birden beyinle karm kan fkrd ve gen komitac lm
olarak ykld yere.
268
Bir sre kimse yerinden kprdamad; sonunda birisi kendini toparlayarak
zaptiyelere, "Adam kendini vurdu," diye seslendi. Zaptiyeler tfekleriyle
koarak girdiler ieri, Hikmet Bey stn ban silkeleyerek
grdklerinin deheti iinde doruldu. Kimseyle konumadan dmdz
yryerek dar kt; kaldrmlarn stnde, ierde l yatan
komitacyla ayn yataki iki zaptiye neferi kanlar iinde kvranyorlard;
ektikleri acyla yzleri kaslm, renkleri, sanki btn kanlan boalm
gibi sararmt.
Hikmet Bey ilk kez bir insann lmn izlemiti, yaad dramatik
olaydaki btn sarscla ramen onun akl bambaka bir yere taklmt:
lmn sratine; "Yalnzca bir saniye srd," demiti Osman'a, "sa bir
insan bir saniye iinde l oldu, lmn bu kadar hzl ve acsz
gelebileceini hi dnmemitim; kafasna tabancay dayad, tetii
ektii anda lyd. Biliyor musun, zor olan lmek deil, zor olan lmeye
karar vermek; ben o gn bunu anladm."
Dnte, yaad o korkun olaylardan sonra eve yaklarken sanki hibir

ey olmam gibi can kaymak istedi, ama her zamanki st kapalyd, o da
eve varana kadar bu isteini unuttu. Evdekilere hibir ey anlatmad,
'vaziyetin sakin olduunu' syledi; yalnz bir sre daha herkesin dikkatli
davranmas gerektiini, evden kmamalarn, kaplar pencereleri kapal
tutmalarn tembih etti. ocuklan okula gndermediler, Hikmet Bey de
sabahlar ie gidiyor, ama eve abuk dnyordu.
Bir hafta sonra artk her eyin getiini dnmeye baladklar srada
bir sabah hayatlarnda duyduklar en korkun grltyle yataklarndan
frladlar. Btn ev einen bir at gibi titriyor, an arda infilaklar
oluyor, evin camlan angrtlarla knlyordu; Hikmet Bey yere yaylan
camlara basmamaya alarak plak ayaklanyla pencereye gitti: Osmanl
Bankas havaya umutu, yerinde alev alev yanan bir enkaz yn kalmt.
269
Hizmetiler alyor, Matmazel Chantal ise sinir kriz leri geirerek

baryor, hemen gitmek istediini sylyordu; Hikmet Beyle Mehpare Hanm

gen kadn yattrmaya altlar ama yatacak gibi deildi; "Gitmek
istiyorum, bu barbar memleketten kurtulmak istiyorum, burada hepimiz
leceiz, lmek istemiyorum." Birka kez bayld; sirkeyle bileklerini,
akaklarn ovalyorlar, yzne tokatlar atyorlar, o aylr aylmaz gene
"lmek istemiyorum," diye bararak alamaya koyuluyordu.
Sonunda Hikmet Bey, kza ilk gemiyle kendisini Fransa'ya gndereceine sz

verdi: "ki gn sonra stanbul'dan kalkan gemi Selanik'e urayp buradan
Marsilya'ya gidecek, sana sz veriyorum, sana bir kamara alacam hemen
bugn."
Matmazel Chantal, ancak bu szden sonra biraz sa-kinleti ama gene de

btn gn Mehpare Hanma sarlp alamay srdrd.
Hikmet Bey, ne olup bittiini renmek iin giyinip vilayete gitti ve bir
kez daha kaderin kendisiyle alay etmekten holandn anlad. Polis
raporlarn okuyunca her zaman kaymak ve yourt ald stnn aslnda
komitaclarn ss olduunu kimseye syleyemeyecei bir mahcubiyetle
rendi; alttan bir tnel kazp bankaya ulaabilmek iin oray tutmular,
kazdklar tnelden bankann altna ulap btn binann iini dinamitle
donatmlar, sonra da fitili ateleyip kamlard. Polisler, stde
alan Bulgarlarn ekllerini tespit etmeye alyorlard ama Hikmet

Bey azn ap da tek kelime etmedi bu konuda, komitaclardan kaymak
aldnn renilmesini ve Selanik'e alay konusu olmay istemiyordu.
Bir adam gnderip iki gn sonra Selanik'ten Marsilya'ya gidecek olan

Guadalquivir gemisinde Matmazel Chantal'e bir kamara ayrtt; son iki
geceyi Matmazel Chantal'i yattrmaya uraarak, ge saatlere doru gen
kadn yatnca da sevierek geirdiler.
270
Geminin kalkaca gn Matmazel Chantal'in eyalar bir arabaya yklendi;
Hikmet Beyle Mehpare Hanm ocuklar da yanlarna alp Chantal'i geirmeye
gittiler. Limanda byk bir kalabalk birikmiti; ehirdeki yabanclarn
ou son olaylardan sonra ehirden kayorlard. Uzaktan bakldnda
erkeklerin siyah apkalaryla kadnlarn kabark, tll apkalarnn
rzgra tutulmu gibi dalgaland grlyordu; aralarda tek tuk krmz
fesler de vard ama onlar yolculara deil hafiyelere aitti. Yabanclar
gibi giyinip Avrupa'ya kamaya alan Trk 'mnevverlerini' yakalamak
iin her zaman limanlarda dolarlard ama bugn yalnzca 'mnevverlere'
kar deil komitaclara kar da dikkatli olmalar iin emir almlard;
limann evresi ise askeri kuvvetlerle evrilmiti.
Matmazel Chantal, 'enfep de la vie' dedii 'hayatn cehenneminden'

kurtulaca iin ok sevinliydi, solgun yzne yeniden kan gelmiti,
Mehpare Hanmla Hikmet Beye o gne dek hi yapmad bir biimde cinasl
akalarla taklyor, ocuklara sarlp, 'biraz dinlendikten sonra yeniden

geleceine' sz veriyordu; gemiye binmeden nce gerekten hznlendi ve
gzlerinden bir iki damla ya dkld.
ok gzel gnler geirdim yannzda.
Gemiye bindikten sonra kamarasna inmeden nce kpetede durup uzun uzun
el sallad; onlar da limanda kalan kalabalkla birlikte el salladlar.
Matmazel Chantal'in eksikliini daha imdiden duymaya balamlard ve bu
eksiklik duygusunun gittike artacan da hissediyorlard.
Gemi ar ar ald limandan, Hikmet Bey, "Gelin," dedi, " uradaki

gazinoda birer limonata ielim."
Kordondaki gazinolardan birine oturup birer limonata smarladlar, geminin

yava manevralarla iri bir balina gibi krfezde dnerek burnunu ak
denize eviriini zle-271
meye koyuldular; gemi dnd, krfezin ortasna geldi, bi-

razdan krfezden kp gzden kaybolacan biliyorlard. ,j
Tam o srada, geminin k tarafndaki lombozlarndan
birinden eflatun bir alev fkrd ve krfezde byk bir'
grltyle yanklanan patlama sesiyle birlikte tahmin bile
edilemeyecek kadar sratle alev gemiye yayld, masmavi*
durgun sularn ortasnda bir orman gibi atrtlarla yanmaya balad. Unvandaki herkes donmu, Osmanl tari-'
hindeki en byk deniz facialarndan birini seyrediyordu; ,
alevler iindeki geminin knda bir yark aldn ve '
burnunu havaya diken geminin knn sulara gmldn grdler.
lk aknlk getikten sonra balayan lklar, haykrlar, alaylar

arasnda gemi yzlerce yolcusuyla birlikte1 krfezin sularna gmld.
Sahilden hareket eden tahlisiye sandallar kendilerini denize atmay
baarabilmi yolcular kurtarabilmek iin geminin batt yere giderek,
de^ nizden adam toplamaya baladlar; sahildekiler heyecan iinde
kurtarlanlarn arasnda kendi yaknlarnn da olup olmadn anlamak
iin bekleiyorlard.
Sandallar epeyce adam kurtard, kurtarlanlar arasnda, yolcu gibi bindii

gemiyi dinamitleyen Bulgar komitacs Pavel atef de vard ama Matmazel
Chantal yoktu, cesedi bile bulunamad, 'cehennemden' tam kurtulduunu
sanrken yakalanmt lme.
Guadalquivir'in bat Matmazel Chantal'le birlikte ok eyi gtrd

Hikmet Beyin ailesinden, 'sihir' bozuldu, bir daha o 'saadeti'
yakalayamadlar.
Byk Selanik basknndan gn sonra stanbul'dan gelen Hikmet Beyin

yakn dostu ismet Beyin Selanik'te tandklar fazlayd; onlara
'paazadenin' yapt tercmelerden, fikirlerinden, hrriyet sevdasndan
sz ederek, Hikmet Beyi kuatan gvenilmezlik emberini krd. Hikmet Bey
Selanik'in mnevverleriyle ahbaphk kurdu, smet Beyin araclyla
tercmelerine yeniden balad. Mat-272
mazel Chantafin lmnden sonra, 'hrriyet] istei, gen kzn lmnden
sorumlu tuttuu istibdat idaresine kar duyduu ve gittike artan fkeyle
birleti. Komitaclara deil, memleketin bu hale gelmesine gz yuman
Padiaha kzyordu.
Artk zamann byk bir ksmn bu yeni arkadalaryla geiriyor, eve

akamlar ge geliyordu; zaten Matmazel Chantal ldkten sonra Mehpare
Hanm yatak odasn ayrmt; kocasna sanki Chantal'in lmne o sebep
olmu gibi neredeyse dmanca davranyordu. Evin iinde ok az
karlayorlar, ok az konuuyorlard; artk ne piyano alyorlar ne de
seviiyorlard. ocuklarla da ilgilenmiyorlard; Nizam'n ynetimi tamamen
Rukiye'nin stne kalm gibiydi ve o byk bir kadn gibi ilgileniyordu

kardeiyle.
Mehpare Hanm, o ofydan sonra kendisine Selanik'teki Fransz kolonisinden

dostlar buldu; ouyla ocuklarn okulunda tanm ama daha nce
ahbapl ilerletmek iin bir aba gstermemiti; imdi onlarla her gn
yeni bir davete gidiyordu. Selanik'in Fransz kolonisi yeni yesinin
gzelliinden, gzlerindeki esrarengiz ifadeden bylenmi gibiydi;
herkes, ona yaktrdklar isimle, bu 'Osmanl prensesini' davet etmek
iin sraya giriyordu.
Karsnn akn bir kere daha kaybettiini anlayan Hikmet Bey, bunu artk
bir daha kazanamayacan seziyordu; karsnn akn kazanmann yolunun
yatak odasndan getiini evlilik hayatlar boyunca edindii tecrbelerle
biliyordu ama artk ona sunabilecei, akn yeniden canlandracak bir
yenilik yoktu daarcnda; bildii her eyi yapmt bugne dek ve
bildikleri tkenmiti.
Kederini aa vurmasna izin vermeyen hayat yalnzca fkesini aka

syleme hakk tanyordu Hikmet Beye ve o yeni arkadalaryla her
bulutuunda biraz daha fkeli ve ateli bir ekilde, artk bir eylerin
'deimesi' gerektiini sylyordu. Hemen hemen her gn bulumalarna
Kl Yaras Gibi
273/18
ramen yeni arkadalar Hikmet Beye hl 'tekilattan bahsetmiyorlard,

ama Hikmet Bey, sadan soldan duy duklaryla gizli bir cemiyetin
varlndan herkes gibi ok tan haberdar olmutu. Akamstleri kordondaki
gazinolarda oturup memleket ahvalinden konutuu ahbaplar nn ounun bu
cemiyete ye olduunu da tahmin ediyor kendisine hibir ey sylenmemesini
bir onur meselesi ha line getiriyordu. *
Bir gn sme.t Bey ona yeni bir Franszca makale verdiinde, sordu.
smet Bey ne yapyorsunuz tercme ettiim bu makaleleri?
smet Bey, bir an tereddt etmi, sonra da:
Biz, bunlar basp gizlice datyoruz, demiti.
Biz derken kimi kastediyorsunuz?
smet Bey aslnda bir yldan beri Hikmet Beyin bir gn bu suali sormasn

bekliyor, bu sualin sorulmamasn Hikmet Beyin henz 'hazr' olmamasna
balyordu, 'duymak istemedii iin sormuyor' diye dnyordu, imdi bu
soru sorulunca artk Hikmet Beyin hazr olduuna karar verdi.
Zannmca artk sizinle daha tafsilatl konumann vakti geldi Hikmet

Bey.
Bence de geldi smet Bey.
smet Bey son bir kez daha denemek istedi.
iteceklerinizi iitmeye hazr msnz, bunlar duyduktan sonra

hayatnz deiebilir; eer benden duyduklarnz herhangi birine
sylerseniz hayatnz muhataraya girer.
Hikmet Bey hi duraksamad bile.
Anlatn ltfen.
smet Bey ona tekilat anlatt, bylece Hikmet Bey, 'hrriyet' isteyen
bir tekilattan ilk kez resmen haberdar oldu.
274
sterseniz bundan sonra tercme yapmayabilirsiniz, benimle grmeyi de
kesebilirsiniz, sizden tek istediim burada konutuklarmzdan kimseye sz

etmemeniz ki sizin gibi erefine dkn bir insann byle bir ey
yapmayacana eminim.. Ya da isterseniz sizi tekilattaki arkadalarla ve
Talat Beyle tantrrm. Zaten o arkadalarn ounu siz tanyorsunuz da
tekilattan olduklarn bilmiyorsunuz.
Posta mdr Talat Beyin adn ok duymu, birka kez de karlamt

Hikmet Bey, tekilatn banda onun olduunu duyduunda hi armad.
Beni arkadalarnza takdim edin ltfen, dedi.
Tekilata katlmak m istiyorsunuz Hikmet Bey?

Hikmet Bey byklarn srp cevap verdi:
Evet.
Sebebini sorabilir miyim?
Hikmet Bey bu sorunun cevabn biraz daha uzun dnd ama sesi ok daha
kararl kt.
nk artk bu hayata tahamml edemiyorum smet Bey.

smet Bey, tekilattaki arkadalaryla konuup Hikmet Beyin de katlmak
istediini ve kendisinin Hikmet Beye kefil olduunu syledikten sonra bir
gn Hikmet Beyin yanna gelip, "Hazr ol," dedi, "seni cuma gecesi evden
alacam."
Cuma gecesi bir arabayla gelip Hikmet Beyi ald, arabacya bir ey
sylemediler, belli ki arabac da tekilatn mutemet adamlarndan biriydi
ve gidecekleri yeri biliyordu; ehrin varolarna yaklarken, smet
cebinden siyah bir bez paras kard.
Msaade eder misiniz?
Ne iin?
Gzlerinizi balayacam.
Neden byle bir eye lzum gryorsunuz?
275
Bu sizinle alakal bir mesele deil Hikmet Bey, tekilatn kural bu,
yeni azalar merkeze gzleri bal getirilir.
Hikmet Bey aresiz gzlerinin balanmasna raz oldu ama ilk kez yreine
bir korku dt, giritii iin ciddiyetini ve tehlikesini fark etti; gz
bann altnda gzlerini smsk yumdu; ablarn arnavutkaldrmlarnda
kard nal seslerini, tekerleklerin gcrtsn, bir sigara yakan smet
Beyin sigara'dan nefes ekiini duyuyordu. Bir yerde durdular; smet Bey,
dirseinden tutarak arabadan inmesine yardm etti. Bir kapya parolal bir
biimde vurdu, onlar kapy alarken arabac da gitmiti; Hikmet Bey bir
an "Biz nasl dneceiz?" diye sormay dnd ama bundan hemen vazgeti.
Kapnn arkasndan biri "Kim o?" dedi, smet Bey, "Hilal," diyerek
karlk verdi, kap ald. Ta bir avludan getiler, kalabalk olduu
ierdeki insan scaklndan hissedilen bir odaya girdiler, smet Bey onu
odann iinde yrtp, "Burada durunuz," dedi.
Hikmet Bey nndeki bir masaya dayanarak durdu.
smet Bey, Hikmet Beyin bir elini alp bir kitabn stne koydu, "Bu,
Kurankerim," dedi, sonra br elini de hibir ey sylemeden bir
tabancann stne koydu; Hikmet Bey Talat Beyin sesine benzeyen kaln bir
ses duydu.

Sylediklerimi tekrarlaynz.
Kaln sesin ar ar syledii yemini, heyecandan hibir ey anlamadan

aynen tekrarlad, aklnda sadece yeminin sonunda duyduu tek bir cmle
kald:
Tekilata ihanetin cezas lmdr.
Bylece Reit Paazade Hseyin Hikmet Bey, Kuran ve tabanca zerine

sadakat yemini ederek ttihat ve Terakki Cemiyetine yz numaral aza
olarak resmen katld, artk Padiah devirmek iin fiilen mcadele
edecekti.
XXI
"Beni unuttular," demiti Ragp Bey Osman'a ellerini iki yana aarak,
"beni unuttular."
Salarn kaztm, byklarm mparator Wilhelm gibi yukar kvrm,

fesi atp tepesi sivri, parlak elikten mifer giymi, tam bir Prusyal
subay olup kmt. Onun saldrgan bir bknlkla sk bir askeri
disiplinden ayn ekilde holanan elikili ruhuna ok uyuyordu Prusya
ordusu: Askeri ilikilerde ok kat neredeyse lmcl bir disiplin hkimdi
orduya ama ou aristokrat ailelerden gelen subaylar karargh dnda
kavgaya, dve, delloya, ikiye ve kadna meraklydlar; yzlerinde ve
vcutlarnda gururla tadklar yara izlerinin ounu dellolarda

almlard.
Ragp Bey kesinlikle reddediyordu ama sylenenlere gre o da ok delloya

katlm, afak vakitleri sabah sislerinin iine gmlm kara ormanlarn
kysnda sralanan siyah elbiseli ahitlerin huzurunda, on adm tesinde
durup silahn kendisine dorultan rakibinin gzlerine bakarak tabancasn
kaldrp ok adam vurmu, silah sesleriyle korkup tnedikleri dallardan
havalanan ku kalabalnn patrtl kanat seslerine, aynen silah
seslerine ve ldrmeye alt gibi almt.
Alt aylna geldii Almanya'da bir buuk seneden fazladr bulunuyordu

ama Osmanl'nn gayya kuyusu gibi derin devlet dehlizlerinde evraklar
kaybolmu, kendisinin de syledii gibi devlet onu gnderdii yerde
unutmutu.
277
276
Almanya'ya emirle geldii iin dnmesi iin de bir emir'

gerekiyordu ama o emri vermeyi hatrlayan kimse bulunmuyordu stanbul'da.
Her ay annesine para gnderiyor, kendisine ulatrlan 'yasak matbuat'

kardei Cevat Beye postalyor, 'dn emrini' bekleyerek, kendini dostlukla
kucaklayan Alman ordusunda talimlere katlyor, topulukta hzla
uzmanla-yor, yeni silahlar konusundaki bilgisini artryor, ata biniyor,
kl talimleri yapyor, arkadalaryla 'prosit' diye bararak votkayla
bira iiyor, alay komutan Albay Schim-mel'in kz Frulein Constanza'yla
danslara gidip vals yapyordu.
Uzun boylu, iri mavi gzl, kumral bir kzd Frulein Constanza,
Schubert'ten 'Lied'ler sylyor, en ok Goet-he'nn 'Gen Werther'in
Aclarn' seviyor ve yaad aklarda nedense hep hayal krklklarna
uruyordu. Dans etmeyi, mzik dinlemeyi Ragp Beye o retmi ama
edebiyat sevdirmeyi baaramamt, Ragp Bey edebiyat biraz 'kadnca'
buluyor, roman okumay erkeklere pek yaktramyordu.
Ragp Beyin, alayn biraz ilerisindeki kk kyde tuttuu, duvarlar

iekli ktlarla kapl kk evinde seviiyorlar ve her sevimeden sonra
Ragp Bey Alman komutanna kar sululuk duyuyordu; Frulein Constanza
'fahie' olmad halde evlenmeden nce sevitiine ahit olduu ilk
kadnd ve bir kadnn evlenmeden nasl sevie-bileceine bir trl akl

erdiremiyordv. Almanya'da birok eye almt ama kadnlarn
'serbestisine' almas mmkn deildi, onurlarna bu kadar dkn Alman
subaylarn 'namus' meselesindeki 'geveklikleri' onu aru-yordu.
Bu yzden, Frulein Constanza'ya olan hislerine bir trl isim koyamyor,

evlenmeden sevien bir kadna k olmay kendi erkekliine ve namusuna
uygun bulmuyordu. Constanza'nn kendisiyle sevimemi olmasn tercih
278
ederdi, eer yatmam olsalard onunla evlenmeyi dnebilirdi ve bundan
byk bir sevin duyard, ama bu artlar altnda bu imknszd. Aslnda
ok da gzel olmayan bu mavi gzl kza daha fazla balanmamak iin
kendisiyle mcadele ediyor ama Constanza'y aklndan karam-
yordu.
Byk bir manevra srasnda komuta ettii topu birliiyle gsterdii

baar stne Alman ordusunun kendisine verdii nc dereceden demir ha
nian almas onuruna alayda verilen davette, krmz bir kurdeleye bal
nian boynuna gururla asm ve sra sra dizilmi ampanyalar, ayn
arkadalarndan rendii gibi, klcyla, ienin mantarnn yerletii o
cam bombenin altna hzla vurup aarak, silahla yaplan hibir ite hi

kimseden geri olmadn gstermenin keyfini bir daha yaam ve alan
ampanyalardan alabildiine ierek iyice sarho olduktan sonra
Constanza'ya evlenme teklif etmiti.
Kzn duru mavi gzlerinde beliren yalar, Ragp Beyin Osmanl ruhundaki
son engelleri de ykm ve bu Alman kza k olduunu kendine itiraf
etmek zorunda kalmt.
Constanza o gece babasna evleneceini sylemiti.
Alay komutan bu gen Osmanlnn askeri yeteneklerini, cesaretini,

disiplinini, alkanln takdir ediyor ve bu adam beeniyordu ama
kzn verecek kadar deil. Ragp Bey, Constanza'yla evlenmek konusunda
ok zor karar verdii, bunu yapmak kendisine ok zor geldii iin, tek
engelin kendisi olduunu, kendi geleneklerini at anda meseleyi
halledeceini sanm, ama yanlmt. Btn llerin rendiini Ragp Bey
de bir kere daha bylece renecekti: "Kimse hayatn efendisi deildir."
Ertesi gn alay komutan Ragp Beyi artt, karsnda esas duruunda

bir heykel gibi gururla duran subaya evlilik konusunu hi amad.
279
Herr yzba, dedi, sizin askeri yeteneklerinizder memnunum, alaymda

grev yapmanzdan onur duydum lakin yabanc bir ordudasnz, sizi ne kadar
takdir etsem de benim sizi terfi ettirmem, Alman ordusunda ykselme niz
mmkn deil, hayatnz boyunca da Alman ordusunda yzba olarak
kalamazsnz... Ne yapmay dnyorsunuz?
Ragp Bey kplhrmz kesildi, Osman'a da daha sonra syledii gibi,

'hayatnda hi byle aalanmam, hibir aalanma karsnda byle
aresiz kalmamt.'
Reddediliyordu ve yapacak hibir ey yoktu.
Hemen stanbul'a mektup yazp geri ekilmemi is teyeceim efendim.
iyi yaparsnz.
O akam derhal stanbul'a Harbiye Nezareti'ne mektup yazarak geri

ekilmesini istedi, ertesi sabah da Alman ordusunun niformasn kartp
Osmanl niformasn giydi, bana, stnde kabartmalar olan elik
miferini deil de bir dolabn iine att fesi bulup giyerek gitti

alaya; herkes bu deiikliin nedenini anlamt ve bunu saygyla
karladlar, Ragp Bey bir 'erkek' ve bir 'subay' gibi davranmasn
biliyordu.
Ondan sonras Ragp Beyin deyimiyle 'kabir azab' gibiydi, ard ardna
yazmasna ramen Harbiye Nezaretinden bir cevap gelmiyordu; imparatorluun
drt bir yannda Araplarn, Ermenilerin, Srplarn, Arnavutlarn
balatt hareketlerle uraan nezarette bu mektuplar kendine bir muhatap
bulamyor, kimse Almanya'da unutulmu bir subayla ilgilenmiyordu. Ragp
Bey ise artk alaydaki subaylarla mesleki konular dnda konumuyor,
imeye gitmiyor, akalamyor; ya ata binip saatlerce geni ovalarda bitap
dene kadar drtnala koturuyor ya da eve kapanp Constanza'y
dnyordu. Aniden evini, memleketini, annesini de zlemiti, 'yabanc'
olmad, kendisini ev sahibi gibi hissedecei lkesine dnmek istiyordu.
280
ki defa evine gelen Constanza'ya, ieride olmasna ramen kapy
amamt, 'askerlik gururu' bunu yapmasna engeldi, kendisini reddeden
bir komutann kzyla ilikisini srdremezdi.
Artk nezarete neredeyse yalvaran mektuplar yazyordu ama cevap

alamyordu; devletinin kendisine cevap vermemesi sahipsizlik duygusuyla
birlikte yabancln arln da artryordu. Sonunda nezaretten bir
emir kartt-ramayacan anlaynca ne yapmas gerektiini, kendisi iin
bir kurt kapanma dnen, iinde artk rahat edemedii ama bir trl de
kurtulamad Almanya'dan nasl kurtulacan dnrken aklna eyh
Efendi geldi; onun payitahttadaki gcn ve etkisini biliyordu.
eyh Efendiye, Constanza meselesinden hi bahis amadan, vaziyetini

anlatan.bir mektup yazp, dnne yardmc olmasn rica etti.
Hasan Efendinin getirdii mektubu, uzun ve kalaba lk bir ayinden sonra

mumlan sndrlm zikir salonunda yan banda yanan tek mumun nda
okudu eyh Efendi. Yznde ayin srasnda yanan mealelerin kzlln
tayordu hl, karanlk salon d aac kokuyor, vec-de gelmi mminlerin
kendi ruhlarndan bir para koparr gibi salverdikleri lklarla,
kudmlerin dorudan insann yreine dokunan vurular sanki duvarlarda
yanklanyordu. Yorgundu eyh Efendi, uzun srm bir ayinin geici
yorgunluu deildi bu; bir insann, kendisini, iindeki karlksz
zlemler ve gnahlarla, tek bana, hi kimseyle paylamadan tamasnn
getirdii kalc bir yorgunluktu. Herkes kendi arln bir bakasyla
paylaabiliyor, dertleebiliyor, pimanlklarn ve aclarn bir
bakasna aktarp blebiliyordu ama eyh Efendi, siyah bir cppeyle
dnyadan ayrlm varln tek bana tamak zorunda kalyordu. Hasan
Efendi, "Hali kapkara akyordu o gnlerde," demiti, "balklar simsiyah
balklar ya-

281
kalyorlard, tekkenin bahesindeki aalara hi tmeyen

kara kular konuyordu."
Mehpare Hanmla Hikmet Bey gibi eyh Efendi de kzlarnn bymekte

olduunu o sralarda fark etmiti. Annelerine benziyordu kzlar,
suskundular; babalarnn yannda hi konumuyorlard ve eyh Efendi hi
grmedii, kendisinden uzaklarda yaayan kzn dier evlatlarndan daha
fazla sevdiini ar bir vicdan azabyla fark ediyordu; herkes onu
gnahtan ari bir ermi olarak grrken o srekli yeni gnahlar
ykleniyordu.
kinci einden olan byk kz on iki yama gelmiti,

eyh babasnn isteiyle deil de annesinin arzusuyla Kurankerimi ezberleyip hafz olmutu; gzel sesliydi, hep
ask duran somurtuk yz yalnzca Kuran okurken iiyor
gibiydi; ama en ok cehennemin katranl alevlerini anlatan blmlerini sevmesi, oralar sesini daha da titreterek,
insanlara hemen ayaklarnn dibinde duruveren cehenneABC Amber LIT Converter http://www.processtext.com/abclit.html
mi gstermek ister gibi okumas babasn zyordu; kimseye syleyemese de cennet bahsini seven kzlar olmasn
istiyordu. Byk kz daha imdiden ban balamt, bir
iki yla kadar araflanacaklar, gelin olacak yaa geleceklerdi. Osmanl'da gen kzlar on nde on drdnde evlenir, ondan sonras evde kalm saylrd; artk eyh iin
kzlarna koca dnmek zaman yaklayordu ama kzlar
ok gzel deildi; stelik hafz olann k bir de ksa
boyluydu daha dorusu cceden biraz daha uzundu. Btn bu gerekler de eyh Efendinin yorgunluunu artryordu. Hasan Efendinin dedii gibi, o, 'kalabalklara mutluluk datan, yalnz ve mutsuz bir adamd'; onu, esiz ve
efsanevi klan da buydu zaten, kendinde olmayan bakalarna verebilme yetenei.
eyh Efendi de Mihriah Sultanla konuurken bir kez

bu konuya deinmiti.
Kendinde olan vermek yetmez, demiti, kendinde

olmayan da vermek gerekir bazen.
28?
Sultan, anlamaya alarak bakmt eyhin yzne.
Bu nasl mmkn olabilir ki?

eyh ban nne emiti.
Allaha inancmz ve ibadetimiz bu yzdendir, olmayan da verme

kabiliyetini bize balasn diye.
Mihriah Sultan, Fransz salonlarnda devrin entelek-telleriyle cmle

arptrarak keskinletirdii ve eyhi ok etkileyen o kavrama gcyle
hi duraksamadan sormutu:
Kendinde olmayan bakasna veren kabiliyet, onu kendisi iin neden

yaratamyor eyh Hazretleri, kendinde olmayan bakasna verebilen bir
kudretin kendisine faydas olmamas tuhaf deil m?
eyh bu konumalarda sk sk yapt gibi gene iini ekmiti.
Bakalarnn zayflklarn, zaaflarn grr onlara yardm edebiliriz

ama Cenab- Allah, kendi zaaflarmza yardm etme kudretini bizden
esirgemi... Gnahn ortaya kt nokta da zaten bu kifayetsizliimiz;
buna isyan etmek, bu hakikati reddetmek bizi gnaha srkler.
Bunu sylerken eyhin sesi belli belirsiz titremi; aclarn tedavi

etmekteki yetersizliinin ruhunda at yaralarn her birinin aslnda
birer gnah olduunu dnmenin strabn bir kere daha hissetmiti ve

karsndaki kadnn, varlyla bu gnahlar ve strab artrdn da
aklndan ister istemez geirmiti.
Ragp Beyin mektubunu okuyan eyh ne yaplabileceini dnd, Harbiye

Nezaretinde de saray mabeyninde de sznden kmayacak insanlar vard.
Saraydaki tan-dklanyla bu ii halletmeye karar verdi.
Harbiye Nezaretindeki tela sarayda yoktu, Selanik'te patlayan bombalar

biraz sinirlilik yaratmt ama stanbul'dan uzakta olan tehlikeler saray
ok fazla telalandrmyordu. 'Allahn yeryzndeki glgesi' olan Padiah,
kendisini ancak 'Allahn glgesi' olabilecek birinin yani
283
kardeinin tahttan indirebileceini dndnden, tedbirlerini zellikle

stanbul'da ve kardeinin evresinde younlatrmt; mcadelenin iki
'glge' arasnda olduuna inanyor ve ok yanlyordu, ama yanldn o
sralarda bilmiyordu. Selanik'teki bombalamalarn 'mnferit' olaylar

olduuna kanaat getirmi, Bulgarlarn 'terbiyesizliine ve nankrlne'
sinirlenmi ve derhal cezalandrlmalarn emretmiti.
u nankrle bak doktor, demiti Reit Paaya, ekmeimizi yiyen

Bulgarlar bize nasl cevap veriyorlar. Tabii melanetin ba Rusya, o
tahrik ediyor bunlar; ceplerine para koyup srtlarn svazlyor,
ellerine bombalan verip gnderiyor, daha sonra onlar bize kar pazarlk
kozu olarak kullanacak; ama nc Orduya kesin emir verdim, ylann ba
daha kkken ezilecek.
Acaba bu nankrl niye yapyorlar Padiahm, geri bu kulunuzun akl

ermez ama Bulgarlarn ileri gelenleri arlp bir sorulsa bir faydas
olur mu diye dnyorum.
Padiah, bir ocuun saflna glen bir baba gibi glmsedi.
marrlar doktor, stelik sadece Bulgari deil imparatorluun her

tarafn azdrrz; Bulgarlar iki bomba att Padiah onlar artt
derler, eline iki bomba alan ortaya frlar. Byle durumlarda merhametten
maraz doar, bunlara devletin gcny gstermek mecburiyetindesin doktor,
yumuaklk acz iareti olarak grlr.
Doktor buna cevap vermemi, o srada, ieri giren bir grevli Padiaha bir
eyler fsldam, Padiah glmt.
yi, getirdiler demek, peki getirin bir tadna bakalm, doktora da

getirin o da tatsn.
Billur bir tepsinin stnde, iki kk altn tasa konmu kahverengimsi bir
macun getirdiler, yanlarna da birer kk altn kak konmutu.
284
Tadna bak, dedi Padiah, bunun kavanozuna on altn veriyorum.
Padiahn, zaman zaman byle Galata sarraflar gibi ald maln parasn
sylemesi doktoru hep artyordu ama aknln saklamay becerdi.
Altn ksedeki macundan bir kak ald; baharat kokan, ok ekerli ar
bir tad vard. '
Bunu Msr arsnda bir adam yapyor, zellikle ondan aldryorum;

kimin aldn bilmedii iin bir suikasta urama tehlikesi yok, herkese
satt maln iine zehir koyamaz nk. Bir kak daha al doktor, bu
macun shhate ok faydal, zihne kayi, bedene kavilik verir.
Padiah, bunu sylerken kendini tutamayp glver-miti; insanlara, hep

onlar ezen bir nezaketle davranr, nezaketiyle onlar kendisinden uzakta
tutard. Yalnzca Reit Paann yannda, onun bir doktor olmasndan

herhalde, samimileir, hatta zaman zaman bu samimiyete ocuksu bir
marklk bile katlrd. Reit Paa, Osman'a, "O da bir insand,"
demiti, "ama koskoca imparatorlukta onun da bir insan olduunu kendisi de
dahil syleyebilecek kimse yoktu."
Gdasna zel bir itina gsteren Padiahn getirttii macunun ne ie

yaradn anlamayacak kadar saf deildi paa ama hi yzlemedi. Samimi
olmak Padiahn hakkyd, bir kulun samimi olmaya kalkmas 'laubalilik'
olurdu ki, bu, sarayda asla affedilmeyecek bir kusurdu; "Tad pek
gzelmi," demekle yetindi.
Syleyeyim de sana da bir kutu getirtsinler.
Sonra tababetten konumaya baladlar; Padiah askerlere askerlik,

marangozlara marangozluk, nazrlara nazrlk, doktorlara doktorluk
retmekten zevk alr, her eyi herkesten daha iyi bildiini gstermenin
tadn hi durmadan tatmak isterdi.
Reit Paaya, ayandaki ayakkablar gsterdi; zel olarak yaptrd

garip bir iskarpin giyerdi; konlar uzun,
285
bot eklinde dikilmi, yumuack glaseden bu ayakkabla rm yksek

topuklar ve topuklarnn stnde minicik birer mahmuzu vard. Reit Paa,
Padiahn neden ayakkablarn neredeyse kadn ayakkabs gibi yksek
topuklu yaptrdn hep merak eder ama bir trl soramazd.
imdi ben niye ayakkablarm yksek keli yaptrrm, nk biliyorsun

benim romatizmam var; bir adamn sal iin ayaklarn salam tutmas
gerekir, keler yksek olunca ayann altndan hava geer, hava cereyan
olan yerde rutubet olmaz doktor, onun iin yksek ke romatizmann
tedavisinde birebirdir.
Reit Paa, bu aklamay dikkatle dinlemiti ama asl dncesini elbette

Padiaha sylememi, Osman'a anlatmt: "Bence ksa boylu olduu iin
yksek topuklu ayakkablar giyiyor, uzun boylu gzkmek istiyordu; koskoca
bir imparatorluu vard ama santim daha uzun boy istiyordu, Allahn ona
vermediini ayakkabc veriyordu."
Kendisini bekleyen gelecein, uzaklarda bir yerde ekillenmekte olduundan

habersiz olan sarayda, eyh Efendinin ricas hemen kabul grd ve Ragp
Beyin Selanik'te nc Ordunun 46. Topu Taburuna tayini kt.
Almanya'daki son aylarn ok skntl geiren Ragp Bey, emri alr almaz
Constanza'ya veda bile etmeden ayrld Almanya'dan.
Constanza'nn, mineli bir madalyonun iine yerletirip kendisine verdii

resmini de, elinde uzun uzun tutup baktktan sonra sandna yerletirdi.
"Gzel bir madalyondu, atmaya kyamadm," dedi Osman'a.

XXII
O temmuz gecesi, geni ovaya ykseke bir tepeden bakan tabur kararghnn
bahesindeki ardan altnda tek bana oturan Cevat Bey, sessiz gecenin
iindeki bcek cayrtsn dinleyip stne doru akyormu gibi gzken
yldz kalabalna bakarak gnn yorgunluunu karyor, 'mutlu b.ir
adam' olduunu dnyordu. Manastr'a geliindeki amacna ulam,
tekilatlar birlemi, kendisi de birleen ttihat ve Terakki Cemiyetinin
yneticileri arasna girerek 'hrriyet' iin mcadelesini aralksz
srdrmt. Cemiyete katlmlar hzla artyordu, geri henz 'hrriyeti'
nasl bir politika izleyerek elde edeceklerini tam belirleyememilerdi ama
hedeflerine ulaacaklarna emindi; u anda mcadeleyi balatm olmalar
bile onu mutlu etmeye yetiyordu. O, 'saadeti' mcadele etmekte bulan bir
adamd; hayat boyunca ne para, ne hret, ne ak aram, ne de hayatnda
bunlann eksikliini hissetmiti; kendini adayaca bir mcadele olduu
srece mutlu olmu ve daima uruna dvecek bir ama bulmutu.
Ovaya yaylan koyu karanln iinde birden bir alev parlad. Cevat Bey,
dikkatle bakt, bir yerde yangn m kt diye; o bakarken, ovann dier
ucunda baka bir ate yand, sonra bir ate daha, sonra bir tane daha;
Cevat Bey bir tuhaflk olduunu sezip ayaa kalkmt, nbetiler de
dikkatle bakyorlard, kararghtan 'yangn' alarm olarak pare top
atld.
287
286
Ate noktalar gittike oalyor, ovann her yannda yeni yeni klar
parlyordu. Ksa srede btn ova atee kesti, l l parlad; yalnz
ovada deil btn Bulgaristan'n her yannda ateler parldyordu:
yaylalarda, tepelerde, dere yataklarnda, ky meydanlarnda, harman

yerlerinde ateler yaklyordu; lke tanrnn tututurduu esatiri bir
meale gibi alev alev yanyordu.
Osmanl'nn kaderini deitirecek byk Bulgaristan ayaklanmas

balamt.
nce tek tek tedhi eylemleri yapan komitaclar sonunda byk bir ihtilali
balatmaya karar vermiler, ihtilalin balama iareti olarak da her yanda
ateler yaktrm-lard.
Yllarca srecek garip bir sava balyordu.
Padiahn ' be apulcu', Babli'nin resmi aklamalarnda 'ekya'

dedii Bulgar komitaclar subaylarn pek alkn olmad gerilla
savana giriiyorlard. Bundan sonra nc Ordunun subaylar 'ekya'
takibine kacaklar, Bulgar komitaclardan suikast yapmay, adam vurmay,
dalarda pusu atmay, da balarnda yaamay reneceklerdi ve bu
rendiklerini daha sonra kendileri uygulayacaklard. Cevat Beyin Osman'a
syledii gibi, 'ekyayla ekya usulleriyle dven sonunda
ekyalard.'
Ondan sonraki aylar Makedonya iin bir cehennemdi; iki tarafn

dmanlnn karlkl aynalar gibi oaltt vahet her yana yayld.
Bulgar komitaclar amansz bir fkeyle Mslman kyleri basyorlar, oluk
ocuk ldryorlard; karlnda Bulgar kyleri askerler tarafndan

baslyor, komitaclar hakknda bilgi almak iin ky halk ikenceden
geiriliyordu. Her yeni lmle, her yeni basknla nefret daha byyor,
her trl cinayet mubah hale geliyordu.
Subaylar, Bulgarlardan ayaklandklar iin, Padiahtan da 'memleketi bu

hale drd' iin nefret ediyorlard
288
ama Padiah ilerde Bulgar komitaclardan rendikleri yntemlerle
devireceklerini o srada daha bilmiyorlard.
Hikmet Beyle arkadalar arasnda ilk gr ayrl Bulgar isyannn

patlak verdii o temmuz gecesinden yaklak alt ay sonra, yamurlu bir
gece genel merkezde yaptklar tartma srasnda ortaya kt. Hikmet
Bey, geen zaman iinde Cemiyetin en gvenilir azalarndan biri olmu,
herkesin saygsn kazanmt. Hafiyeler ondan phelenmedikleri iin
genellikle bir yerden bir yere gidecek haberleri o gtryor, tekilat
iindeki balantnn salanmasnda nemli bir rol oynuyor, gndzleri
olduu gibi gecelerinin ounu da evinden darda geiriyordu; hem
istibdatla mcadele ediyor hem de karsndan kayordu. Mehpare Hanmla
iki yabanc gibi yayorlard, yatak odalarn ayrmlard; karsnn
akn yeniden kazanamayacan anlayan Hikmet Bey, aresizlikle biraz

daha byyen âcsn ve zlemini dindirebilmek iin kendi karsndan
kamaya balam, araya giren mesafenin yaralarn iyiletirebileceini
dnmt. Rukiye'den baka hibir lnn gsteremeyecei bir ak
szllkle, "O gnlerde yaralarn yalayan bir kpek gibiydim," demiti
Osman'a.
Pencerelerde yamurun sesi sakrdarken, Hikmet Bey, btn arkadalarna

sormutu oktandr sormak istedii soruyu.
Aslnda Bulgarlar ne istiyor?

Hep bir azdan cevap vermilerdi.
imparatorluu blmek istiyorlar.

Hikmet Bey, bu cevaptan tatmin olmadm gstermek ister gibi ban sallamt.
Ama asl gayeleri ne, niin bu insanlar hayatlann tehlikeye atyorlar?

Kimse imparatorluu paralamak iin lmez, daha kutsal bir ama olmas
gerekir ortada.
Hikmet Beyin ne demek istediini anlamayan arka-ralannn ou susmu,

birka mrldanr gibi cevap vermiti.
Kl Yaras Gibi
289/19
Hrriyet istiyorlar.
Biz ne istiyoruz?
Bu ok sevdikleri bir soruydu, gene hep birlikte,grler gibi cevap

vermilerdi.
Hrriyet istiyoruz.
O zaman da akln kurcalayan soruyu masann1 ortasna koyuvermiti.
Onlar da biz*de hrriyet istiyorsak niye onlarla savayoruz, niye onlar ldryoruz?
Cevap bir uultu gibi geldi.
O baka, bu baka.
Hikmet Bey sknetini hi bozmad.
Baka olan ne?
Elinde hep bir kamyla dolaan svari binbas Naci Bey, gr sesiyle
dierlerini bastrp hiddetle sordu.
Siz ne demeye alyorsunuz Hikmet Bey, nedir sizin teklifiniz?

Topraklarmz Bulgarlara m verelim? Hrriyetle ihanet-i vataniyeyi
birbirine kartrm olmaz myz o zaman?
Daha yarm saat evvel ok iyi dostlar olan bu subaylarn, bir anda
kendisini 'hainlikle' sulayabilecek kadar deimeleri, tartmadan hkm
vermeleri Hikmet Beyi sandndan daha fazla etkiledi; aklndan
'gvenilmez bunlara' diye geirdi. O gnden sonra Cemiyetin askeri
kanadna kar hep pheyle yaklat ama orada sakin bir sesle dncesini
aklamaktan da kanmad.
ki taraf da hrriyet istediine gre dvmenin, insanlarn birbirini

ldrmesinin ne faydas var? Onlarla konuur, hrriyetin gelmesinden sonra
yeni bir idare kurabileceimizi syleriz.
Nasl bir idare olacak bu Hikmet Bey?

Gene merkezi bir idare olur ama Bulgarlar i ilerinde serbest olurlar.
Gene hep bir azdan itirazlar ykseldi.
290
O zaman hepsi ayn eyi ister; Bulgarlarla bitmiyor ki bu, Srplar var,
Araplar var, Ermeniler var, Arnavutlar var, buradaki Yunanllar var.
Naci Beyin gr sesi hepsini bastrmt.
Bu, imparatorluu bir arada tutmaz, aksine paralar.
Peki biz ne yapmay dnyoruz, dedi Hikmet Bey, idareyi bir gn

alrsak ayet, hrriyet isteyen insanlar ldrmeye devam m edeceiz, biz
istibdada kar karken kendimiz mi mstebit olacaz, bunu mu istiyoruz?
O gn bu tartmadan bir sonu alamadlar ama subaylarn arasnda bu tr

tartmalar sryordu. Bulgarlar karsnda kendilerinin kim olarak
mcadele ettiini tam isimlendiremiyorlard; 'biz Osmanlyz' deseler,
Bulgarlarla Srplar da Osmanlyd; onlar da imparatorluun teba-syd, o
zaman kendilerini ayaklananlardan nasl ayracaklar, onlarla nasl
mcadele edeceklerdi? Gnlerce aylarca sren tartmalar sonunda, Cevat

Beyin deyimiyle 'imparatorluu bir daha dzelmeyecek ekilde paralayacak'
cevab buldular, "Biz Trkz," dediler, bylece imparatorluun sahibi
Trkler ve onlarn 'kullar' olarak zihnen ikiye blnd imparatorluk;
paralanmaya giden asl byk adm atlm, Trk' szc yeniden
kefedilmiti. Cevat Bey, "Bu sz biz mi bulduk yoksa biri bize bunu
buldurdu mu, bunu da hl anlam deilim," demiti Osman'a. Trkl
'kefettikten' sonra subaylar daha ateli bir hale geldiler, Bulgarlarn
milliyetilii onlar da milliyeti yap- m, btn rklar ve dinleri
bir araya toplayan imparatorluk fikri bir kenara braklmt. Hikmet Bey
ise, belki de annesinin Msrl olmasndan, kendini Trk gibi deil
Osmanl gibi hissediyor, imparatorluun rklar kavgas iinde dalmamas
gerektiine inanyordu ama onun bu inanc pek taraftar bulmuyordu.
Arkadalarnn 'istibdada' kendisi kadar kar olmadklarn, 'hrriyet' fikrini deiik bir tarzda deerlendir-
291
diklerini grmek Hikmet Beyi biraz sarsmt ama gene de zamanla tarta
tarta ortak bir yol bulabileceklerine inanmaya alyor, ailesinden
sonra bir de 'mcadelesinde' hayal krklna uramaktan korkuyordu. Bir

daha uzun zaman bu tartmalara girmedi ama asl kt gnlerin geldiinin
farknda deildi. Rukiye her zamanki ak yrekliliiyle, "Annemdeki
deiiklii ilk ben fark ettim zannmca," demiti, "birden genlemiti."
Rukiye artk on beini geiyordu ama araf giymeyi reddediyor, gittii
Fransz lisesindek yabanc arkadalar gibi giyinmekte s'-rar ediyordu.
Mehpare Hanm da dahil kimse ona sz ge-iremiyordu, iradesi ve
kararll herkesi geri pskrtyordu; zaten o sralarda Mehpare Hanmn
da Rukiye'nin arafyla alakadar olacak vakti pek yoktu. O gne dek hi
rastlamad trde bir adamla tanmt ve tenleriyle konuan insanlarn
gizli ifreleriyle o adamda istedii bir eyler olduunu hissetmiti.
Hikmet Bey gibi melezdi o adam da, babas talyan, annesi Yunanlyd;
Serez civarnda, ailesinden kalma, sonsuz gibi gzken balan ve byk
araphaneleri bulunuyordu. Aslnda yz hatlar yakkl deildi hatta
irkin bile saylabilirdi; krba gibi incecik, sinirli bir vcudu ve 'it
bir gl' vard; hali tavr dier erkeklere hi benzemiyordu, Mehpare
Hanm onun hallerini tarif edecek szc uzun zaman bulamamt ancak
daha sonra Osman'a, 'cilveli bir adamd,' demiti; bir kadn gibi
sokulgand, kadnlar erkeklere nasl sokuluyorlarsa o da kadnlara yle
sokuluyordu. Yumuak sesi, dokunularnn da yumuak olduunu hissettiren
uzun parmakl esmer elleri kadnlarn hemen ilgisini ekiyordu ama hi
beklenmedik anlarda gzlerinde parlayveren vahi bir k grlyordu ki

kadnlarn asl ilgisini eken de galiba sesinin yumuaklna hi uymayan
bu kt. Kadnlar hem ekiyor hem rktyordu ve bu tuhaf karm
kadnlar iin dayanlmazd; evresine sokulan her kadnda kendine dokunma
ihtiyac
292
uyandryor, hibir zaman kaba nkteler yapmamasna ramen konumalarnda
hep sevimeyi hatrlatan bir eyler bulunuyordu; Mehpare Hanm sinirli bir
sesle 'fahie tabiatlyd' demiti. Onunla konuan kadnlar, onun
konutuu ve dnd tek kadnn kendileri olduu duygusuna
kaplyorlard.
Konstantin Cesar Togliatti, Mehpare Hanma, ilk tantklarnda, "Bir

dolandrc ismi bu, ama daha iyisini bulamadmdan bir trl
deitiremedim," demiti.
Mehpare Hanma gizli ya da ak hi kur yapmam, konsolosluk

davetlerinde, Selanik'teki Avrupa kolonisinin sk sk dzenledii
partilerde karlatklarnda gzelliinden bir kere bile sz etmemiti;
yalnzca bir seferinde o yumuak sesiyle, "Cannz skan bir ey mi var?"
diye sormutu.
Mehpare Hanm, sert bir sesle cevap vermiti:
Ne mnasebet!
- Bilmiyorum, sizi biraz skntl gibi gryorum da.
Mehpare Hanm, cevap vermeden arkasn dnmt. Bu tuhaf adamn sabrla

kendisini beklediini biliyordu, sanki Mehpare Hanmn bir gn kendisine
geleceinden emindi ve bu gveniyle sinirine dokunuyordu ama Mehpare Hanm
gittii her davette gzleriyle nce onu aryordu. Bu uzun isimli, ne
Yunanlya, ne talyana ne de Osmanlya benzemeyen adamla sevimenin nasl
bir ey olduunu merak etmekten kendini alamyordu ve daha fenas onun
bunu sezdiini hissediyordu. Konstantin'le ilgili dedikodular Selanik
sosyetesinin en sevdii konulard ve her hafta onun baka bir kadnla olan
maceras anlatlyordu; bunlar her duyduunda Mehpare Hanm yzn
asyor, iten ie hiddetleniyordu.
Hikmet Bey, bir hava cereyannn ortasnda kalm bir adam gibi evresinde
bir rzgrn dolatn hissedip rperiyordu ama grnrde hibir ey
yoktu; ele gelmeyen, gze grnmeyen, anlatlamayan sadece hissedilen
293
bir eyler oluyordu ve bunu hissetmesine ramen kar kamyor, olacaklar durduramyordu.
Sadece bir keresinde, "sterseniz sizi stanbul'a babamn yanna

gndereyim," demiti Mehpare Hanma, "buralar karyor, orada daha
gvende olursunuz."
ocuklar burada brakamam.
Onlar da gtrn.
Okullar var>
Hikmet Bey, hemen ona da bir are bulmutu.
Bu sene ara verirler, ben onlara hususi hoca tutarm.
Mehpare Hanm kestirip atmt.
Burada kalmam daha mnasip, kimsenin zevcesi gitmiyor zaten, benim

gitmem yakksz olur.
Mehpare Hanm, jurnallenmekten korktuklar iin birka tccar dnda

kendilerinden baka hibir Osmanlnn katlmad partilere her seferinde
biraz daha heyecanlanarak gidivor, Hikmet Beyin Padiahn doktorunun olu
olmasnn kendilerine tand ayrcalkla katldklar bu toplantlarda
bir keye ekilip uzun uzun Konstan-tin'i izliyordu. Konumasn,
gln, bakn, zengin Akdeniz jestlerini, zaman zaman gzlerinde
parlayveren , vcudunu; yanna gelmesini bekliyordu ama o
gelmiyordu, Mehpare Hanmn dedii gibi onda bir orospunun sezgileri
vard.
Sadece bir keresinde, esmer bir kadnla dans ettikten sonra Mehpare
Hanmn yanndaki bo sandalyeye oturup dipleri terleyen salarn
elleriyle taram, biraz havadan sudan sz ettikten sonra ok sradan bir
eyden sz eder gibi konumutu:
Ben balarda bydm, zmlerin olgunlamasn bekleyerek geti

ocukluum; babam bana sabrl olmasn retti. Sezar dedi bir defasnda,
babam Sezar derdi annem Konstantin; aile iinde kk bir milliyetilik
ekimesi, neyse. Ne diyordum, Sezar dedi, beklemesini ren-
294
melisin, erken koparlan zmlerden kt arap olur, iemezsin.
Sonra hafife Mehpare Hanma sokulmutu.
- Ama rtecek kadar da beklememelisin, yle tie-miti babam.
Mehpare Hanm, alayc bir ekilde tebessm etmiti.
- Hayatnz zmlerin banda beklemekle geti herhalde ondan sonra.
Konstantin glvermisti, kstaha bir eyler vard glnde.
- Yoo, zmlerin ne zaman olgunlaacan reniyor insan, banda

beklemek zorunda deilsiniz; gidiyor, dolayor sonra zaman geldiinde
dnp olgunlaan salkmlar koparyorsunuz... imdi msaadenizle gidip
biraz daha dans edeyim.
Aylar geiyor, Mehpare Hanm evde biraz daha suskun ve huysuz oluyor,
kocasyla hemen hemen hi konumuyor, sk sk ocuklarna kyor,
hizmetileri azarlyordu. Hikmet Bey ise eve herkes yattktan sonra gelip
yatyor, sabahlan da erkenden kimseye grnmeden gidiyordu; Bulgar
meselesindeki tavrlarnn belirsizliinin yaratt hayal krklna
ramen Cemiyetin ilerine veriyordu kendisini. Cemiyette de sinirlilik
hkimdi o sralarda; Bulgar isyan genileyerek sryor, Cemiyete katlan
azalarn says artyor lakin ne yapacaklarna, gayelerine nasl
ulaacaklarna, hrriyeti memlekete nasl getireceklerine dair aydnlk

bir yol izilemiyor, tekilat toparlayacak tartmasz bir nder kadro da
ortaya kmyordu. stanbul ise Selanik'teki gelimelerin ciddiye alnmas
gerektiini hissedip basknn ve hafiyelerin saysn artryordu; henz
zel tedbirler alnmyordu ama yaknda stanbul'un bir eyler yapacan
herkes hissediyordu.
295
XXIII
Akam iniyordu; gne, zirvelerinde hi kimselerin grmedii benekli kar

kaplanlarnn, gmi vaaklarn, altn sars parslarn, siyah tyl
aylarn yaad sylenen dalarn tepelerine bir mzrak boyu yaklam,
ovadaki aalarn glgeleri uzamt. Sabahtan balayan msademe hi
kesintisiz sryordu, bir aydan beri izini kovaladklar Kaptan Uzunof'la
adamlarn gne doarken kstrmlar-d ama tahmin etmedikleri bir gle
karlamlard. Bulgar komitaclar araziyi kendilerinden daha iyi
tanyorlar, askerler bir yana hcum ederken onlar gizli patikalardan, su

geitlerinden geip baka bir yandan atee balyorlard. Ragp Bey
sabahtan beri byklarn srarak svyor, bir yandan Bulgarlar
kuatmaya urarken bir yandan da mfrezesini bir kuatmaya drmemek
iin pe pee emirler veriyordu.
Yozgatl a avua mermi sesleri arasndan sesini duyurabilmek iin

bard:
Sen iki mangayla sol taraftaki stlerin oraya doru yayl, bu

deyyuslar kuatmaya urayorlar bizi.
a avu 'gvur dlne' sverek iki mangay stle doru kaydrrken,

Ragp Beyin nndeki kayala arpan mavzer mermisinin kopard bir ta
paras yerinden frlayp sol omzuna dedi; Ragp Bey nce vurulduunu
sand ama baknca niformasnn yrtldn ama yalnzca etinin
kzardn grerek, ta arptn anlad.
296
Omzunu ovuturarak ban kaldrd; Makedon dalarnn yol vermez vahi
zirveleri, batan gnein klarnn yansmalaryla atee tutulmu demir
gibi kzl kahverengi, mor, eflatun renklere brnmler, masal
ejderhalar gibi kafalarn dikmilerdi.
Birden ensesinin dibinde Yozgatl avuun sesini duyup irkildi; dalm,

geldiini duymamt.
Gece bastryor beyim, bu it dlleri ekiliyor galiba.
Arkalan bataklk, ekilecek yerleri yok, sktlar... Kasabaya bir adam

sal hemen, sabaha kadar bize birka blk yollasmlar, kuatmay
glendirelim... Yaralmz var m?
yaralmz var ama kulak asma beyim, yaralarnn bir ehemmiyeti yok.
Tepeler kararm, dalarn simsiyah gzkt lacivert bir gece kmt;

sivri yamalarn arasndan Arap haneri gibi keskin bir hilal douyordu.
Sabahtan beri sren silah seslerinden sonra aniden bastran sessizlik,
insan, silah seslerinin grltsnden daha fazla endielendirip
rktyordu.
Bir kayaya s'rtm dayayp azk torbasndaki bayat tayn kard;

mataradaki lk suyu katk edip yedi; sonra bada kurup bir sigara yakt.
Almanya'dan dneli beri, bir yldan fazladr bu dalarda 'ekya'
takibindeydi, gnlerce, haftalarca dalarda kalyor ancak arada bir
karargha dnebiliyordu; ksa zamanda subay arkadalar arasnda
sivrilmiti. Prusya ordusunda edindii bilgiler, arpmalara gz kapal
atlmas, hibir grevden kanmamas, yaptklaryla asla vnmemesi onu

sayg duyulan bir subay yapmaya yetmiti. Selanik'e dndkten iki ay sonra
ziyaretine gelen Cevat Bey onu Cemiyetteki arkadalaryla tantrm,
dzenlenen bir trenle kendisi de resmen ye olmutu.
Sigarasn bitirirken avu geldi.
297
Haberciyi saldm beyim, nbetileri diktim.
Asker yorgun mu?
Yorgun ama sktrdk diye seviniyorlar.
yi, ben biraz kestireceim, iki saat sonra uyandr beni.
Ba stne beyim.
a avu kayalarn arasndan sekerek uzaklat, yllardan beri

ordudayd, imparatorluun drt bir yann dolamt. Hl subaylarla
'kyn aasyla' konuur gibi konuur, bif trl 'kumandanm' demeye

alamadndan 'beyim,' derdi; askerlerin ou da onun gibiydi. Savatan,
atmadan kanmazlard ama asla Ragp Beyin istedii gibi bir asker
olamazlar, hep niforma giymi bir kyl olarak kalrlard.
Ragp Bey, iki saat uyuduktan sonra uyand; avuu uyumaya gnderip askeri
dolamaya kt. Nbetilerin dndakiler kayalarn ardna sinip
uyumulard, uyurken kaba kyl yzlerine ocuksu bir masumiyet
yerleiyordu. Ertesi gn insanlar ldrecek ya da lme gidecek
birilerine hi benzemiyorlard; aralarnda sayklayanlar vard; bajzlar
irkilerek uyanp sonra yeniden uykuya dalyordu.
Sabaha kar takviye kuvvetler geldi; Ragp Bey, yeni askerlerle gne
domadan nce Bulgar komitaclar tam bir kuatmann iine alm, onlarn
szabilecei bir boluk brakmamt.
Gne, dalan bakr kzl bir atele yakarak doarken, Ragp Bey,
komitaclarn komutanna seslendi:
Hey, Uzunof, teslim ol, sarldn, kn yok!
Bulgarca bir kfr, ardndan Bulgarca emirler duydu ve bir yaylm atei
boald stlerine doru; ate kesildiinde Ragp Bey yeniden seslendi:
Kaptan teslim ol, ksmetin bu kadarm, bari yanndakileri yakma.
Cevap gene Bulgarca bir kfrle yaylm ate oldu.
298
ki saat kadar attktan sonra, gne dalarn tepelerinde ykseldiinde
Bulgarlar, tamamen kuatmaya dtklerini, kurtulamayacaklarn
anlamlard.
Atei kestiler; Ragp Bey, Bulgarca konumalar duyuyor, sesini karmadan

teslim olmalarn bekliyordu.
Yarm saat sonra bir cayrt duyuldu, krk mavzer ayn anda patlyordu.
Askerler hemen silahlarn dorultup ate etmeye hazrlandlar ama
stlerine hi mermi gelmediini o srada fark ettiler. Ragp Bey de ne
olduunu anlamam, tabancas elinde bekliyordu; cayrt balad gibi
aniden kesildi. Son iki el silah sesi daha duyuldu, sonra dalar
sessizlie gmld, arlarn vzltsndan baka hibir ey duyulmaz oldu.
avu, yavaa, "Ne oldu beyim?" dedi.
- Bilmiyorum ama bir tuzak olabilir... ki asker gnder bakalm; ok

dikkatli, srnerek gitsinler, biz onlar buradan koruruz.
ki askerin kayalklarn arasndan srnerek ilerlediklerini gryordu

Ragp Bey; her an silahlarn patlamasn ve askerlerin defalarca grd
gibi olduklar yerde 'yandm' diye bararak kvrlmalarn bekledi ama
silahlar patlamad; askerler Bulgarlarn mevzilerine ulatktan sonra
birden ayaa kalktlar, elleriyle gelin iareti yaptlar.
Ragp Bey, Bulgarlarn siper aldklar kayalklarn ardna dolandnda

aknlkla durdu; krk komitac, uzun salar, kvrck sakallar,
gslerinde apraz fieklikleri, balarnda kalpaklar, bellerinde
nagantlaryla ok sevdikleri kamalar, ellerinde mavzerleriyle, kanl bir
tepe gibi st ste ylmlard; altlarndaki kayalklar kpkzl kana
kesmiti; kurtulamayacaklarn anlaynca teslim olmak yerine birbirlerini
vurarak ldrmlerdi.
Uzunof'un adamlarnn palalarla paralad ky imamlarn, ldrdkleri

hamile kadnlar, yaktklar kyleri grmt. Btn subaylar gibi nefret
ederdi onlardan, imdi bu yaptklarn grnce fkeden deliye dnmt;
299
lm karsnda gsterilen cesarete sayg duymak onun

mesleinin bir parasyd ve bu adamlarn lm karsnda ister istemez duyduu sayg hiddetlendiriyordu onu.
Askerler bir su ilemi gibi bard:
Gmn bunlar.
a avu emri anlamad.
Lelerini ky meydanna srklemeyecek miyiz?
ldrdkleri komitaclarn cesetlerini ibreti lem iin gtrp ky

meydanlarna atmak dettendi ama Ragp Bey avua vuracakm gibi yaklap
bir daha bard:
Gmn dedim, ka kere syleteceksin kr herif?
Gnein altnda hi konumadan gmdler krk adamn cesedini; sonra

stlerine toprak atp mezar kapattlar. Dnte, zafer kazanmalarna
ramen neeli bir trk ykselmedi yry kolundan, aralarndan biri bir
ara bir yank hava syledi; brleri hi katlmadan onu dinledi; o akam
yol stndeki bir kyde konaklayp ertesi gn Se-lanik'e vardlar. Ragp
Bey bir aydan beri ilk kez izmelerini ayandan karp yumuak bir
yatakta yatt.
Ertesi gn raporunu verdikten, kararghtaki ilerini bitirdikten sonra

akamleyin ehre inip Alatini Tula Fabrikasnn arkasndaki kk eve
gitti; Cemiyetin nde gelen yeleri her zamanki gibi toplanmlar, 'ne
yapacaklarn' tartyorlard; Ragp Beyi karlayp son arpmann
tafsilatn bir de ondan dinlemek istediler, "Birbirlerini mi ldrdler
hakikaten?" diye sordular; Ragp Bey olay ksaca anlatt.
O akam orada olanlar; gz pekliiyle nl yzba Enver Bey, Hakk Bey,

babayani grnyle subaylarda sayg uyandran ok az sivilden biri olan
Talat Bey, Reit Paazade Hseyin Hikmet Bey, zeks ve hrsyla tannan,
sarn, ince sesli Mustafa Kemal Bey olanlar dinledikten sonra bir zaman
sustular; sonra yeniden neler yaplmas gerektiine dair konumaya
baladlar. ,
300
Yzba Hakk Bey her zamanki delidolu haliyle bir teklif att ortaya.
Biz de Anadolu'da bu Bulgar komitaclar gibi eteler kurup halk

ayaklandralm, ihtilali Anadolu'da yapalm.

Enver Bey, her hareketi desteklemeye hazr haliyle bu tekliften yana
kt.
yi bir fikir bence; biz bunu Anadolu'da komitaclardan daha iyi

beceririz.
Talat Beyle Hseyin Hikmet Bey, bunun olamayacan sylediler.
Mustafa Kemal Bey hi kimsenin aklna gelmeyen baka bir fikir syledi:
Avusturya-Macaristan, Rusya, ngiltere; bunlarn hepsi Hristiyan halkn

yaad topraklar Osmanldan koparmaya alyor. Osmanly bunlara
krdracamza, biz Trklerin olduu blgeleri, Anadolu'yu, Trakya'y,
Musul'u, Kerkk' alalm, gerisini brakalm.
Bunu duyunca odadakiler bir lm haberi alm gibi donuklap sustular;

subaylar iin 'toprak vermek' ihanet-i vataniye demekti ve byle bir eyi
deil tartmak dnmek bile imknszd onlar iin.
Hakk Bey sapsar kesilen yzyle dnd.
mparatorluu bize mi paralatacaksn Mustafa Kemal Bey?
Hseyin Hikmet Bey araya girdi.

Bence, biz de hrriyet istediimize gre, hrriyet isteyen dier Osmanl

tebasyla; Bulgarlarla, Srplarla, Arnavutlarla, Ermenilerle, Araplarla
grelim, meseleye ortak bir hal yolu arayalm.
Ragp Bey, Hasan Efendiden szn ok duyduu Mehpare Hanmn kocasn ilk
defa gryordu; bir yandan sylediklerini dinlerken bir yandan da 'gzel
orospunun' kocasnn yzn seyrediyor, 'onun hakknda neler
301
bildiimi bilmiyor' diye dnyor, kaderin bu gan,

oyununa ayordu.
Gece yarsna doru ayrldklarnda hibir konuda anlaamamlard; hepsi

hrriyet istiyor, hepsi bir eyler yaplmas gerektii fikrine inanyordu
ama kimse herkesin mutabk olduu bir are bulamyordu. Evden tek tek
ayrlrlarken Mustafa Necip Bey, Ragp Beyin yanna geldi.

' Biz beraber c,kp biraz yryelim, dedi.
Siyah pelerinlerini omuzlarna atp birlikte ktlar; ierisinin

havaszlndan sonra dars serin ve feraht. Arnavutkaldnm deli
sokaklardan, ar ar, arada bir kendileriyle karlap selam veren
devriyelerden baka kimseye rastlamadan yrdler.
Mustafa Necip Bey, ciddi bir ey sylemeye hazrlandn belli etmek

ister gibi ksrdkten sonra sze balad:
Bu konumalar iyi ho da, bizim burada daha acil meselelerimiz var; bu

komitaclar azdlar ama kimse sormuyor, bu adamlar o silahlan, o silahlan
alacak paralan nereden buluyorlar diye.
Hakikaten, geenlerde benim de aklma takld bu mevzu.
Mustafa Necip Bey, hakl bulunmann gururuyla 'hah' diye gld.
Asl mevzu imdi bu; bunlara Rusya'dan, Avustur-ya-Macaristan'dan para

geliyor ama asl bunlara buradaki Bulgar zenginleri yardm ediyor, gizli
gizli para veriyorlar... imdi, biz birka arkada, dndk, dmann
nce destek birliklerini temizleyeceksin birader.
Susup Ragp Beyin tepkisini bekledi; Ragp Bey ses karmadan lafn
devamn bekleyince o da kald yerden devam etti.
Biz paralar kimlerin verdiini biliyoruz ama haklarnda bir delil yok.
Birden, laf uzatmaktan skld.
302
Anlayacan biz bu herifleri temizleyeceiz... Var msn?
Ragp Bey omuzlarn siikti.
Olur.
Mustafa Necip Bey, bu kadar ksa bir cevap beklemiyordu.
Yani varsn?
Olur dedim ya birader.
yi... Yarn altda Kristal'e gel o zaman... Tabancan da yanna al.
Ben tabancam hep yanmda tarm zaten.

Ertesi akam tam szletikleri saatte Kristal Gazino-sundayd Ragp Bey
ama Mustafa Necip henz gelmemiti. Btn duvarlar aynalarla kapl
salonun ii tklm tklm doluydu; sakallar, byklar, iesler,
redingotlar, plas-tron boyunbalar, setreler, cketataylar ve bu
kyafetlerin iindeki eit eit insan karmakark bir halde aynalara
yansyor; btn grntler bir aynadan dierine vurduundan oalyor,
artyor, birbirine karyor; ierdeki grltyle birlikte, dev bir elin
avucunda geliigzel alp sktrd bir insan topana dnyordu.
Trke, Rumca, Franszca, Yahudi aksanl spanyolca szckler kalabalktan
kopup sa rgs gibi birbirlerinin iine dolanyorlar, anlalmaz bir
uultuya dnyorlard. oktandr dada bayrda, bataklklarda, insansz
yerlerde dolaan Ragp Beyin bu kalabalk ve grltyle karlanca bir
an ba dnd, kendine bir bira ve tuzlu badem syledi. nsanlarn
yaadklarn, ikiler* itiklerim, lokantalara, gazinolara gittiklerini,
sevitiklerini neredeyse unutmutu; "Demek biz lmle bouurken bunlar
her akam burada eleniyorlar," diye geirdi aklndan. Onlann bu
sradanhklann kmserken, hemen yirmi otuz kilometre telerinde dolaan
lme, len insanlara hi aldrmadan hayatlarn srdrmelerine fkelendi.
Eer girdii atmalardan birinde lseydi, buradaki insanlarn hibiri
onun eksikliini his-
303
sermeyecek, imdi olduu gibi gene grltl bir ekilde

konuup glerek ikilerini ieceklerdi.
Birasn bitirirken nefes nefese ieri girdi Mustafa Necip Bey.
Kusura bakma birader, ge kaldm... Hadi hemen

kalm, herifi karacaz.
Hesab deyip ktlar.
Gideceimiz,yer yakn, dedi Mustafa Necip, hemen arka sokakta, kede

bizi bir araba bekleyecek; ii bitirdikten sonra arabayla kaacaz.
yi.
Hzl admlarla yryp arka sokaklara saptlar, Mustafa Necip nden

gidiyor, yol gsteriyordu. Panjurlar kapal, bahelerinde manolya ve
palmiye aalarnn bulunduu sessiz konaklarn geni baheler iinde yan
yana dizildii bir sokaa girdiler; sokan br ucunda bir araba
bekliyordu. Sokaa girdikleri srada kar kaldrmda, siyah elbiseler
giymi, siyah melon apkal, ksa boylu bir adamn, elindeki antasyla

yorgun bir ekilde yrdn grdler; adam etrafna bakmyordu bile,
ban nne eip bir dnceye dalmt.
Mustafa Necip Bey, Ragp Beye, "te bu," dedi.
Kar kaldrma geip adamn arkasndan yrmeye baladlar; Mustafa Necip

Bey nedense biraz yavalayp bir adm geride kalmt. Ragp Bey
tabancasn kartp eline ald; tabancal elini aada, vcuduna yapk
tutarak hzla yrd; son bir defa daha etrafna baknp kimsenin
olmadn grnce, adama bir adm yaklaana kadar ilerledi. Adam
birisinin yaklatn hl hissetmemiti; elini kaldrd, adamn ensesine
bir el ate etti; adam ses bile karmadan, sanki lmeyi bekliyormu gibi
yzkoyun yere ykld, antas hl elindeydi. Koarak sokan ucundaki
arabaya bindiler, arabaya binerlerken, "Hadi," diye bard Mustafa Necip
arabacya, araba bir karnemin s,akla-masyla birlikte sarslarak hareket
etti.
304
Olay yerinden epeyce uzaklatktan sonra Ragp Bey bir sigara yakt.
Kimdi bu adam, dedi.
Valla adn ben de bilmiyorum birader; uzun bir ad var ama bunlarn
hesabna Bulgar esnaftan para toplayp daa gnderiyordu.
Ragp Bey o akam kararghta geirdi, orada gvenli olduunu biliyordu.
ki gn sonra binbahyla, Uzunof etesini yok etmekteki baarsndan

dolay on be gnlk memleket izni geldi.
Yllardan beri grmedii stanbul'u yeniden grecei iin gerekten

sevindi; evini, annesini, ehrini zlediini bu izin haberiyle hissetti.
Eer olacaklar bilse belki de stanbul'a gitmezdi ama bilmiyordu; Cevat

Beyin yalandka filozoflaan sesiyle syledii gibi, 'gelecek,
insanlarn iinden bir k fkracan bekledikleri bir karanlkt
faniler iin.'
Kl Yaras Gibi
305/20
* XXIV

Daha gemiden indirdikleri anda grntsyle btn ehri bylemiti;
getii yollarda herkes duruyor, onun gzelliini, esizliini,
eriilmezliini bir anlna da olsa seyredip bu gzellikten bir seyirci
olarak payn almak istiyordu. ehirde daha nce de otomobil grlmt,
byk zenginlerin getirttii birka araba, landonlarn, faytonlarn,
ekeklerin arasnda dolar, sratini onlarn sratine uydurur,
ilerindeki beylerle hanmlarn, insanlarn baklarna kaytsz kalmaya
alan gururlu durular o arabalarla birlikte insanlarn hafzalarna
kaydolurdu. Ama bu, o otomobillerin hibirine benzemiyordu: Kzl bir
eytan gibi kpkrmzyd, iki yannda drderden sekiz havalandrma yar
bulunan upuzun burnu, gm nike-lajl tekerlekleri, arkasndan kvlcml
dumanlar pskrten parlak egzozlar, bagajnn stnde, iine yedek
lastiin yerletirildii yuvarlak knts, hareket ettii anda btn
sesleri bastran homurtusu ve her eyi ardnda brakan sratiyle alevden
bir canavard o.
Yznde her eye ve herkese taklmaya hazr glmsemesi, isyankr ve

dank salar, beyaz gmlei ve kahverengi bej baklava desenli kaza
ile, st ak arabasnn iinde oturan Konstantin Sezar, zengin
mahallelerinin pahalya alnm sessizliini homurtularla paralayarak
ehrin iinde dolayor; arabasyla erkeklerde kskanlk, kadnlarda
nedeni belirsiz bir ehvet uyandryordu.
306
O kzl homurtu her gn birka defa Mehpare Hanmlarn kknn nnden de

geiyor, oktandr yeni tarz bir sevime isteiyle kamaan etiyle baa
kmakta zorlanan bu gzel ve azgn kad.da o arabaya binip gitme, sonu
mehul bir maceraya atlma arzusu yaratyor, sadakatinin son balarn da
kopartyordu. Homurtu duyulduunda elinde olmadan pencereye gidip bakyor,
tuhaf bir kzgnlkla 'domuz' diye sylenirken, rzgrla uuurken
olduundan daha uzun gzken o siyah salara yapp ekmek, o salarn
sahibini sarsmak, srmak, hrpalamak ihtiyac duyuyordu. Arabann
geiini izlerken, sanki kendisine sahip olabilmek, o arabaya doru
komasn nlemek ister gibi pencerenin pervazna parmaklarn geiriyor,
parmaklarnn narin boumlan beyazlanana kadar tahtalar skyordu.
Bu 'serseri gll' adam ona 'gel' demezse bir gn kendiliinden, o 'gel'

demeden gidecekti; duygularn her zaman denetim altnda tutabilirdi ama
etine sz geiremi-yordu ve bir sabah o araba geerken bana bir rt
atp kapnn nne kvermekten korkuyordu. Bu adama duyduu istein, bir
arabayla bylesine artp dayanlmaz haller alacan imkn yok daha
nceden tahmin edemezdi ama bu araba, kendini saklamak iin bir mantoya
brnp yeryzne inmi eytann, mantosunun altndan gzken sivri
kuyruu gibiydi,, kadnlarda onu tutup ekme ve eytanla yz yze gelme
arzusu yaratyordu. Mehpare Hanm ise, kendini savunmak ister gibi, "O
arabada, hibir erkekte olmayan bir iddet ve g vard," demiti Osman'a,
sanki Konstantin'le deil de o arabayla sevimek istermi gibi ama arad

iddeti o dank sal adamn bedeninde bulacan da daha ilk gnnden
biliyordu.
Aslnda, belki de istedii ne o arabayd ne de o adam; kendisine yeni

zevkler yaratacak yeni bir gnah istiyordu yalnzca, kocasnn kendine
verecei yeni bir zevk, retecei yeni bir gnah kalmamt ama onun eti
taze gnah-
307
larla beslenmeye almt ve yeni bir gnah bulamad zaman alkla

kvranyordu; bu gnah isteinde karnn doyurmak iin bir ceylan
paralayan aslann vaheti ve masumiyeti vard; vaheti bakalarna
verdii acdan, masumiyeti ise bu istein kar konulmazlndan ve
doallndan geliyordu. Mehpare Hanm bir keresinde Osman'a, "Beni hep
aypladlar," demiti, "nk onlar arzunun gcn ve gnahn ekiciliini
bilmiyorlard; dnyorum da beni belki de yalnzca eyh Efendi anlad
diyorum bazen, gnah aralarnda en iyi tanyan oydu nk."
Konann nnden her gn krmz bir arabann karsnn iini

karmakark ederek getiini bilmiyordu Hseyin Hikmet Bey ama yaral bir
hayvan gibi keskinleen sezgileriyle kt bir eyler olacan
hissediyordu; ban giyotine dayam bir idam mahkmu gibiydi. Bir yandan
"Artk indirin ba, bitsin bu bekleyi," demek isterken bir yandan da
"Yapmayn affedin," diye yalvarmak iin mthi bir istek duyuyordu;
beklemek yoruyordu onu ama korkarak bekledii olay gerekletiinde
ekecei strabn, bu bekleyiin skntsndan ok daha byk olacan
da kestirebiliyordu. Henz olmasn 'bekledii' olayn bir ad yoktu
aklnda, ona bir ad koymamaya urayordu ama derinlerde bir yerde onun
adnn ne olduunu aka biliyordu; "Mehpare'ye ehveti, zevke giden
yolda baz kurallarn inenebileceini ben rettim ama bunlar benimle
yapsn diye rettim, benden rendiklerini bakalaryla da
paylaabilecei ilk balarda hi aklma gelmemiti."
Her an kt bir haber duymay bekleyen bir adam gibi yayordu; itah
kesilmi, yz eyh Yusuf Efendiyi andrr biimde beyazlamt,
salarnda tek tuk aklar belirmi, gzlerinin kenarlarnda krklar
ortaya kmt. Karsna besledii ak btn abasna ramen unutamyor,
onun kendisine sevgiyle bakt gnleri, birlikte piya-
308
no allarn, sevimelerini zlyordu ve hemen yan banda duran birine
duyduu bu korkun zlemi kimseye anlatamyordu; yannda duran, ayn evde

uyuyan bir kadn zlemek Bakalarnn anlayabilecei bir his deildi.
Bir keresinde, yalnzlktan ve sevgisizlikten ok yorulmu, dayanamayp

annesine bir mektup yazm, "ok yalnz hissediyorum kendimi," demiti;
cevap Franszca ksa bir telgraf olarak gelmiti:
"Her eyi brak, hemen gel."
Annesine o da Franszca ksa bir mektup yazarak, "Her eyi brakabilseydim

kendimi bu kadar yalnz hissetmezdim," demi ve annesine bu konularda
mektup yazmaktan vazgemiti.
Cemiyetteki arkadalaryla da tam anlaamyordu; ne yaplacana dair

kararszlk srerken, arkadalan 'Trklk' meselesini ne karyorlar,
kendilerini hrriyet isteyen dier gruplardan byle ayryorlard, Hikmet
Bey ise 'Osmanl' kimliinden gen subaylar gibi bir rpda soyunup Trk
kalmay beceremiyordu; onu Osmanlya balayan kkler sandndan da
kuvvetliydi.
"Dnyada olabilecek en kt durumdaydm," demiti Osman'a bir doktorun

tonlamasz sesiyle; kendi aclarn heyecan duymadan, onlar saklamaya,
iyiletirmeye ya da are bulmaya uramadan benimsedii, bir yabancnn
hayatn yaar gibi yaad gnlerdi o gnler; "stediim her eye
sahiptim, k olduum kadn karmd, ulamak istediim gayeyi iar
edinmi bir cemiyetin azasydm ama ikisiyle de sahici bir ilikim yoktu;
karm duygularm, tekilatm grlerimi paylamyordu; her eyi olan ama
sahip olduu hibir eyi kullanamayan bir insan durumundaydm, artk neyin
hayalini kuracam bile bilmiyordum."
Her gn sahneye kmak zorunda olan bir oyuncu gibi roln hi aksatmadan
oynuyor, karsnn kocas, tekilatnn azas olarak zerine deni
yapyor, belki de vazi-
309
yetin bir gn dzelebileceine dair iten ie tad bir midi bylece

hep ayakta tutmaya alyordu, nk baka trl yaamaya devam etmesi
ok zorlaacakt. Fikir ayrlklarna ramen tekilatn verdii grevleri
aksaksz yerine getirip tartmalara da, midi azalmasna ramen, tuhaf
bir ekilde eskisinden de ateli katlyordu.
Hazirann banda, tekilatn emri zerine Manastr'a Cevat Bey ve

arkadalaryla bulumaya giderken yolda ald Asr Gazetesinde okudu

'Reval bulumasnn' haberini; Rus imparatoru'ile ingiltere kral Reval
kentinde bulumulard; Osmanl'y 'taksim' planlan yaptklarn dnya
lem biliyordu; haber Makedonya'da bomba gibi patlad. Manastr'a
geldiinde Cevat Beyle arkadalarn heyecan iinde buldu, "Artk harekete
gemeliyiz," diyorlard, "yoksa ok ge kalacaz."
Derhal Merkez-i Umuminin toplanmasn kararlatrdlar.
Merkez-i Umumi uzun ve heyecanl bir toplant yapt, sert tartmalar

oldu, sonunda, Avrupa devletlerinin Manastr'daki konsolosluklarna bir
'layiha* gnderilmesine karar verildi ve bir bildiri yazld.
eitli defalar dzeltilen bildiri sabaha kar son halini almt.
"Avrupa'nn Makedonya'daki son drt senelik slahat tecrbeleri hibir

olumlu sonu vermemitir. Byk devletler de bunu itiraf ediyorlar. Ama,
gene faydasz kalacana inandmz yeni tedbirler peinde kouyorlar.
"Cemiyetimiz ise faydasndan ziyade zarar dokunacak olan mdahalelerle

deil, slam ve Hristiyan btn vatandalarn elbirliiyle ve bunlarn,
kendi vatanlarn yabanc mdahalelerden koruyarak, hepsinin siyasi ve
ahsi hrriyetini, imdiki idarenin istibdadndan, zulmnden kurtarmak
davasndadr.
"Avrupa muhtar ve mstakil bir Makedonya yaratmak istiyor. Halbuki

Makedonya, Osmanl devletinden
310
ayrlamaz. Avrupa'nn Makedonya diye ayrmak istedii vilayetin talihi,
devletin dier yirmi yedi vilayetinin talihinden ayr olamaz. Makedonya'ya
ait olmak zere alnan tedbirlerin hepsi, birer l domu ocuk gibidir."
Bildiri Rusya'nnki dnda btn konsolosluklara datld, ttihad ve

Terakki, ilk kez siyaset sahnesine fiilen kp siyasi bir adm atyor,
Osmanl'y stanbul'daki Padiahn dnda temsil edecek bir g daha
olduunu dnyaya ilan ediyordu. "Heyecan iindeydik," demiti Cevat Bey,
"ne yana yrnecei o bildiriyle birlikte ortaya kmt, hayatmz
ortaya koymutuk ama kimsede korku yoktu, belki biraz endieliydik ama
duyduumuz memnuniyet daha fazlayd."
O gne dek kendisi iin tek tehdidin, stanbul'daki 'biraderini' tahta

karmaya ynelik bir hareket olabileceini sanan ve muhalif grd
herkesi stanbul'un dna sren Padiah, ilk kez Makedonya'da ciddiye
alnmas gereken bir hareketin tomurcuklandn anlad ama hl gerektii
kadar ehemmiyet vermiyordu bu yeni cemiyete, 'paalarnn' bu iin
stesinden gelebileceini dnyordu.

Sadrazam artp direktiflerini Verdi:
Hemen Selanik merkez kumandan Nazm Beye emir veriniz, bu kendini

bilmez adamlar derdest etsin, nc Ordu'daki kk rtbeliler zerinde
de devletin gcn gsterecek bir disiplini derhal salayn, her yanda bu
adamlar takip edilecek ve devleti aleyhine alanlar derhal tevfik
edilecek.
Sadrazam gittikten sonra bir kede oturan Reit Paaya dnd.
Grdn m doktur, kendi subaylarmz Bulgar komitaclarndan beter

kt, iki paralk akllaryla devletin siyasetine nizamat vermeye,
Padiaha bakaldrmaya cret ediyorlar, ben onlara evlatlarm derken onlar
bana ihanete bir an tereddt etmiyorlar.
311
Reit Paa Padiah yattrmaya alt.
Belki de Rus imparatoruyla ngiliz kralnn Osmanly taksim edecekleri

dedikodusunu duyunca infiale kaplp, hadlerini atlar sultanm,

teessrleri onlar artm olabilir.
Padiah yatacak gibi deildi.
Ben onlar teessr duysunlar, infiale kaplsnlar, isyankrlk etsinler

diyt mi subay yaptm; onlarn vazifesi devletlerini ve Padiahlarm
korumak, kendilerini Padiahn yerine koymak deil... Hayr, hayr, Nazm
Bey derhal bu adamlar yakalamal, her subay teessre kaplp devleti
kendi idare etmeye kalkarsa bu devletin sonu ne olur doktor, sorarm sana,
ne olur!
Padiah dndke dehete kapld, her gn tedbirleri sklatrmalar

iin Selanik'e emirler yadryordu. nc Orduda Padiah yanls
subaylar 'ttihat' olduundan phelendikleri subaylar gz hapsine
almlard, ittihatlar da Padiah yanllarn izliyorlard; askeri
kararghlar, birlikler, polis tekilat, hafiyeler, ittihatlar, iktidar
kavgasnda taraf olan herkes tedirgindi; herkesin herkesten phe ettii
gnlerdi. ttihatlarn stndeki basklar artyor, Selanik merkez
komutan Nazm Bey ehirde dehet estiriyor; otelleri, gazinolar,
sokaklar adamlaryla srekli tarassut altnda tutuyor, phelendiklerini
tutuklatyordu.

Cemiyetin nde gelenleri, tula fabrikasnn arka tarafndaki kk evde
toplandlar; bu basky kracak bir hamle yapmalar gerektiini yoksa
nc Ordu'daki taraftarlarn kaybedebileceklerini biliyorlard; hem
saraya hem de ordudaki kararsz subaylara glerini gstermek zorunda
olduklarnn farkndaydlar.
Talat Bey, her zamanki ky aas haliyle sordu.
Ne teklif ediyorsunuz arkadalar?

Birka kii ayn anda cevap verdi.
312
Nazm Beyi vuralm, gcmz gstermek iin baka are yok... Ondan
sonra da Padiah yanls memurlarla subaylann nde gelenlerinden bir
ksmn temizleyelim.
Btn gzler Yzba Enver Beye dnd; Selanik Merkez kumandan Nazm Bey
ttihatlarn liderlerinden olan Enver Beyin ablasnn kocasyd, gen
yzba da zaten Nazm Beyin evinde kalyordu.
Enver Bey hi tereddtsz, "Tamam," dedi, tek bir kelimeyle ablasnn

kocasnn lmne izin vermiti; her sabah birlikte kahvalt ettii adamn
idam kararn imzalyor, onu kendi elleriyle lme gnderiyordu.
Cemiyetin verdii 'idam' hkmn kimin 'infaz' edecei de uzun uzun

tartld, sonunda Mlazm Mustafa Necip'in, Nazm Beyi vurmas
kararlatrld, kararghn kapsnda bekleyip vuracakt. Ertesi sabah
Nazm Bey evinden kmad; bir gn ertelediler idam ama Nazm Bey ondan
sonraki gn de evden kmaynca sessiz bir pheyle sarard herkesin
yz, aka sylenmiyordu ama herkes Enver Beyin akrabalk hatrna
Cemiyete ihanet edip etmediini merak ediyordu.
Hseyin Hikmet Bey de btn ttihatlar gibi huzursuzdu, verilen idam

emrinin yerine getirilememesi herkesin hayatn tehlikeye atyordu, artk
Cemiyetin yneticileri her gece baka bir evde kalyorlar, bir baskna
uramaktan korkuyorlard. Taburundan izin alarak Manastr'dan Selanik'e
gelen Cevat Beyle Hikmet Beyin de katld yeni bir toplant yapld,
Enver Bey toplantda yoktu.
Karar vermek ok ksa srd.
- Nazm Bey evinden kmadna gre onu bu akam evinde vuracaz, aksi
takdirde hem Cemiyetin gelecei muhataraya girecek hem de bizim
kellelerimiz.
Mlazm smail Canbolad Beyle Mlazm Mustafa Necip Bey, Selanik

komutann ldrmekle grevlendirildiler; karardan hemen sonra tekilatn

gvenilir arabala-
313
rndan biri arld, iki gen mlazm yola kmak iin hazrlandlar;
tabancalarn, arjrlerini bir daha kontrol ettiler. Tam onlar yola
kaca srada, biri, "Cevat Bey de onlarla gitsin, kendisi tabiptir,
belki gerekir, mlazmlar ieri girdiinde, onlar arabada bekler," dedi.
Teklif derhal kabul grd; "Padiah nasl dreceksiniz?" diyen
kardeine tabancasn gstererek "Silahla," diyen Cevat Bey, sanki
yllarca nce syledii o sznn bedelini der gibi, aslnda pek tasvip
etmedii ama o srada baka bir are de olmadna inand suikastlardan
birine katlmak zorunda kald.
Yola ktlar; yol kenarlarndaki yabani manolyalarn pembe beyaz

iekleriyle at, gl kokan sokaklardan hi konumadan getiler;
Mustafa Necip ellerini ovuturuyor, Canbolad yzn asm nne bakyordu;
Cevat Bey, "Gen mlazmlar ne dnyordu bilemem ama ben bir insan
ldrmeye gittiimizin iddetle farkndayd m," demiti.
Arabada lmn arl hissediliyordu; sanki lm, Ege scann Selanik

sokaklarna bastrd o bunaltl yaz gn onlarn arasnda oturuyordu;
kurban m yoksa cellat m olacaklarn kestiremiyorlard ama ktklar bu
yolculuk hepsinin hayatn deitirecekti, bunu biliyorlard. "Scaa
ramen yordum," demiti Cevat Bey, "korkmu-yordum ama iim rperiyordu,
kaldrmlarda yryen insanlar bana bir baka lemin insanlar gibi
gzkyorlard, onlardan, onlarn dnyasndan koptuumu, ayrldm
hissediyordum."
Askeri Tbbiyeden mezun olduu gn 'insanlarn hayatn kurtaracana'

yemin etmi bir doktor olan Cevat Bey, mesleiyle u aMaki yolculuunun
amac arasndaki tezattan da huzursuzdu; yanndaki mlazmlarn
hissetmedii bir duyguyu, utanc hissediyor; bu duyguyu, 'kutsal bir
gayeye ulamak iin baka bir yol olmadna' kendini ikna ederek
bastryordu.
314
Araba, Nazm Beyin konann nnde aniden durunca, birden, ilerinde
bir eyin, sanki bir yere hzla arpmlar gibi sarslp titrediini
hissettiler; 'o an' gelmiti.
Cevat Beye, "Siz arabada bizi bekleyin," diyen smail Canbolad Bey,
Mustafa Necip Beye de, ok ksa olan suikast plann anlatt: "Sen

pencerenin kenarnda beklersin, ben onu aadaki odaya artrm, ieri
girdiini grnce pencereden ate edersin."
Bahe kapsnda duran arabann arka camndan, kendini gstermemeye

alarak bakan Cevat Bey, iki gen mlazmn sert admlarla bahedeki
akllar atrdatarak yrdklerini, konan kapsndaki nbeti avula
konutuklarn grnce, tabancasn kartp her ihtimale kar kucana
koyarak arkasma yasland.
avu, kararghta alan Mlazm smail Canbolad Beyi tanyordu,

"Kumandan beye imzalanacak evrak getirdim" deyince hi kukulanmadan onu
ieri alp alma odasna soktu, Mustafa Necip Bey darda kald.
Canbolad Bey, avu odadan karken arkasndan seslendi:
Enver Beye de haber ver, gelsin, kumandan beyi beklerken ona bir ey
syleyeceim.
Enver Bey, odaya girip de ismail Canbolad Beyi grnce ne olduunu tahmin
etti; smail Bey, yavaa yanma yaklap fsldar gibi konutu.
Cemiyete kar en byk vazifeyi ifa edeceiniz vakit gelmitir Enver

Bey.
Enver Bey ban sallayp, "Hay hay," diye mrldand.
O srada avu ieri girdi.
Kumandan Bey, evrak yukar istiyor efendim, sizi de yarn sabah

kararghta grecekmi.
315
smail Canbolad Bey, pheyle bakt Enver Beye, elini tabancasnn zerine
koyup yanna giderek, avuun duyamayaca bir biimde fsldad.
Onun imdi bu odaya gelmesi lazmdr... Gidin, ne yaparsanz yapn, onu

getirin, bu vatannza kar da bor-cununuzdur.
Enver Bey yukar kata, harem blmne karak, enitesinin yanna gifti,
"Bir subay bekletmek ayp olur enite, inip bir grn, zaten ksa
srer, gen bir subay zlr grmezseniz," diye aaya inmeye ikna
etti; Nazm Bey, kaynbiraderinin kendisini lme gtreceine hi ihtimal

vermediinden onu krmayp aaya indi.
smail Canbolad Beyin bekledii odaya girdi.
Ver bakalm evrak mlazm bey, imzalayalm, neymi bu byle ehemmiyetli

olan, diyerek alma masasna doru yrd.
smail Canbolad Bey, ldrmeye geldii adam karsnda grnce birden ne

yapacan kestiremeyerek akn-lat; ocukluundan beri grd askeri
terbiyenin etkisiyle 'idam mahkmunun* karsnda hazr ola geti.
"Sizi rahatsz ettim beyefendi, evrak takdim edecektim," diyerek elindeki

ktlar Nazm Beye uzatrken bir yandan da Mustafa Necip Beyin ate
etmesini bekliyordu ama tabanca bir trl patlamyordu; Nazm Bey
ktlar almak iin uzand anda tabanca sesini duydular, Mustafa Necip
ak pencereden ieri ate etmeyi nihayet becermiti ama heyecandan Nazm
Beyi kalbinden vuracana bacandan vurmutu.
Nazm Bey, 'yandm' diye yklrken, smail Canbolad Beyle Enver Bey
odadan ktlar, nbeti avula askerler ieri doru kouyorlard;
konaktan hzla kp arabaya bindiler.
Araba sratle hareket ederken, yzleri sapsan kesilmi subaylara heyecanla

sordu Cevat Bey:
Ne oldu?
316
ismail Canbolad Bey, yzn fkeyle buruturdu.
- ldremedik herifi, yaraland ama yarasnn ne durumda olduunu

anlayamadm.
Mustafa Necip Bey, 'grevi ifa edemedii' iin utanarak, Enver Bey ise,
enitesini vurdurduu iin, kendi i hesaplamalarna dalarak nne
bakyordu.
Bakaca hibir ey konumadan Cemiyetin gizli evlerinden birine gittiler.
Birka yl sonra imparatorluun ve Osmanl ordusunun ynetimini ele

geirecek olan yzba Enver Bey, acemice yaplm bir suikastta
enitesinin vurulmasna yardm ederek gizli kimliini aa vurmutu,
onunla birlikte smail Canbolad Beyle Mustafa Necip Bey de tannmlard,
askerler onlar grmt.
Enver Bey, hem kendi hayatn hem de imparatorluun geleceini

deitirecek kararlarndan birini kendisine has acelecilikle hemen o akam

verip arkadalarna aklad: Hakk Beyin daha nceden Anadolu'da yapmay
teklif ettii 'etecilii' Makedonya'da yapacakt; "Ben daa kacam,"
dedi, bu kararna kimse itiraz etmedi.
Ksa srede hazrlklar tamamland, Enver Bey, birliinden kendine bal

olan askerleri alarak bir yaz gecesi, Selanik'i Vardar Kapsndan terk
etti; kendisini yolcu etmek iin oraya kadar gelen Cevat Beyle
arkadalarnn yannda apoletlerini skt. O gne dek mcadele ettii
Bulgar eteciler gibi dalarda imparatorlua kar dvecek,
komitaclardan rendiklerini uygulayacakt.
Enver Bey Selanik'ten ayrlrken Resne'de Yzba Niyazi Bey, Ohri'de

Yzba Eyp Sabri Bey de birlikleriyle birlikte ordudan ayrlp Padiaha
kar arpmak zere daa kyorlard.
Osmanlda 'yzba isyan' balyordu.
317
* XXV
Burnu dner dnmez, stanbul, kendisinden baka hibir eyle

kyaslanamayacak, muhteem grntsyle ortaya kverdi; camileri,
kubbeleri, kubbelerin stnde parl parl yanan altndan hilalleri, ince
minareleri, kuleleri, saraylar, yallar, erguvan korular, korularn
ilerine saklanm krmz kiremitli konaklar, Hali'in iki yakasn
birbirine balayan ilemeli kprs... Yaklatka limandaki kokulan ve
sesleri de duyuyordu Ragp Bey: Katran, baharat, nargile, slak deri ve
terli hayvan kokusu; araba atlarnn kinemeleri, hamallarn haykrlar,
maclarn naralar, kara kayklarn krekilere tempo veren
hamlaclarnn dzenli 'hah, hah'lar, mavunalarn patpat-lar, vapur
ddkleri, kaynaan bir kalabaln uultusu... ocukken annesi ve
aabeyiyle birlikte ilk grdnde kendisini korkutan bu grntler,
kokular, sesler imdi onda kavumann saadetini yaratyor; ehre sanlmak,
onu kucaklamak istei uyandryordu.
Bir sandalla skdar'a geip oradan bir arabayla amlca'ya kt;

yllardr oturduklar ev aklnda kalandan da kkt; kararm
ahaplaryla beli bklm yal bir kadn gibi bir yana bel vermiti.
Daha o arabadan inerken arabann sesini duyan annesi kapy amt, minik
bahenin kapsnda durup annesine bakt; ev gibi o da yalanmt ama gene
dimdik duruyordu. Valiziyle yryp kapda annesinin karsnda durdu,
valizini yere brakt, annesi birden ona sarlp ban olunun gsne

bastrd, a-
318
lamaya balad. "Bir daha dnya gzyle sizi gremeyeceimi zannetmitim,"
diyordu alarken, bir iki dakika sonra kendini toplad; olunu brakp
gzlerini sildi, "a msn?" dedi her zamanki gibi.
Am anne, ok am, ne yaptn?

Geen yllar iinde annesi alamay rendii gibi glmeyi de renmiti sanki, yal kadnn gldn grd.
Sevdiin yemekleri yaptm, brek atm, kuru kfte yaptm.
Ragp Bey, stn deitirirken annesi sofray hazrlamt bile, birlikte

yemek yediler; yerken sk sk balarn kaldrp birbirlerinin yzlerine
bakyorlar, yllarn iaretlerini z"mtyle gryorlard.
Yemekten sonra annesi kahve yapt.
Kahvelerini ierken Ragp Bey, Alman imparatorunun kendisine verdii

bin altn koyduu keseyi kartp annesine uzatt.
Anne al bu para sende dursun. Bu parayla, sana bir kk alacam; byk

bir bahesi, ahrlar, kmesleri olacak; istersen tavuk besle, bir de
yardmc tutacam... u ahir mrnde sen de bir gn gr, rahat et artk.
Ne lzum var olum masrafa, sakla paran dursun, bir gn lazm olur...
Mesele bamz sokacak bir dam bul-maksa Allaha kr ite bamzn
stnde bir dam var, nmzde iki lokma ekmeimiz; daha gensin bu para
ilerde lazm olur... imdi lzumsuz masraf karma.
Ragp Bey bir sigara yakt.
yle deme anne, seni brakp gidiyoruz, bu da banda yapayalnz oturuyorsun, aklmz sende kalyor.
Sonra gururla ekledi:
Almanya'da subaylar arasnda bir at yarn kazandm iin Alman

imparatoru bizzat verdi bu paray... O gn kararm verdim zaten, gzel
bir kk alacam.
O gece, Ragp Bey, uzun srm bir gurbet macerasndan sonra, ne kadar ok
zlediini ancak varnca fark
319
ettii kendi evinde yorgun ama huzurlu bir uykuya dald. Gece yarsna
doru bir ara gzlerini atnda, uykuyla uyanklk arasnda, mehtapl
yaz gecesinin Boaz tepelerinden yansyarak odaya vuran mphem nda,
salarna beyaz bir tlbent rtm olan annesinin, baucujna yerletirdii
bir iskemleye oturarak dikkatle yzne baktn grd. "Ne var anne^"
diye sormak istedi ama yorgunluk ar bastndan yeniden uykuya dald;
sabah kalktnda annesi de, oturduu sandalye de yoktu odada.
Ragp Bey, gn evden kmad.
Annesinin piirdii yemekleri ocuka bir itahla yiyip ona Almanya'y

anlatt; Makedonya'y Selanik'i, ora-dakj insanlar, hayatlar;
Constanza'dan sz etmedi, ldrd insanlardan da, bir anneye anlatlacak
eyler deildi bunlar. Annesi ise soru sormadan, yorum yapmadan, yalnzca
dikkatle yzne bakarak dinledi onun anlattklarn.
gn sonra, annesinin iine kor paralan yerletirdii ar demir tyle

sk skya tledii niformasn giydi; eski ifonyerin, iine kuru
lavantalar yerletirilmi ekmecelerinden kartlan beyaz mendilini,
ttn kesesini, parasn cebine yerletirdi, ehre indi. nce Harbiye
Nezaretine gidip, oradaki zabit arkadalarn ziyaret etti; Nazm Beyin
vurulduunu, Enver'in, Niyazi'nin, Eyp Sabri'nin birlikleriyle daa

ktklarn orada rendi. Dalm bir bcek yuvas gibi iinde boz
niformal subaylarn telala kouturduu Nezarette kimse aka bir ey
sylemiyordu ama herkesin bir eyler olmasn bekledii anlalyordu;
subaylarn kulaklar Makedonya'dan gelecek haberlerdeydi; imparatorluun
kaderini belirleme gcnn artk stanbul'dan Makedonya'ya getii hemen
seziliyordu.
Bir ara yalnz kaldklarnda Cemiyetin yelerinden olan Yzba Necib Bey,
- stanbul sallanyor Ragp Bey, dedi, Makedonya biraz daha sk

bastrrsa yklacak bu istibdat...
320
Ragp Beyin kolunu tutup sylediklerinin ciddiyetine inandrmak ister gibi
skt.
Biz burada gerekenleri yapyoruz ama bundan sonras artk Makedonya'ya,

sizlere bal; ben burada arkadalara da sylyorum, bundan sonra durduk
mu yandk, durulacak yeri getik, durduumuz anda tepemize binecekler.
imdi paalar sessiz ama sarayn kuvvetli olduunu anladklar anda
bugnk korkularnn intikamn fena alrlar; onun iin yrnecek bundan
byle, ya devlet baa ya kuzgun lee; gidildii yere kadar gidilecek,

baka aresi yok.
Ragp Bey, 'ben de ayn fikirdeyim' der gibi ban sallad.
Makedonya'ya yeni kuvvet sevk edecekler mi daa kanlara kar?
Necib Bey iini ekti.
zmir'den yeni birlikler nakletmeye hazrlanyorlar duyduum, emsi

Paay da Arnavut tfekilerle birlikte gndereceklermi; kyc heriftir
emsi Paa, cehenneme evirir Makedonya'y.
Ragp Bey, "Bo ver," diyerek omzuna vurdu arkadann.
Necib Beye 'bo ver' demesine ramen, Nezaretten biraz ii sklarak

ayrld Ragp Bey; emsi Paa, Padiaha ball ve sertliiyle nlyd
orduda, kendine lesiye sadk Arnavut birlikleri vard; eer. hemen tedbir
alnmazsa Cemiyeti ok zorlayabilirdi.
Beyazt'tan aa inerken, elinde olmadan evrede grdklerini Almanya'yla

hatta Selanik'le kyaslyor, koskoca imparatorluun payitahtnn
sokaklarnn grnnden utanyordu. Uzaktan grdnde iinde sevin
uyan-d-ran bu ehrin kaldrmlar dilencilerle doluydu, vcutlar clk
yaraya kesmi ocuklar, olaklar, krler, opurlar, topallar, ak
avularn uzatarak 'Allah rzas' iin gelen geenden para

dileniyorlard. Yal sarklar, kalb kam
Kl Yaras Gibi
321/21
fesler, kirli poular, keelemi serpular giymi bir erkek kalabal,

ykanmam yzleri, uzam tralar, sararm, bakmsz yzleriyle, saman
arabalarnn, muamba koltuklar atlayp yarlm faytonlarn, gelip
geene hnnap, amtatls, keiboynuzu, leblebi satan satclarn
arasndan gemeye alyor; kebaplarn kaplarndan yaylan yal et
kokusuyla czrts btn caddeyi tutuyor; kasaplar stlerine sineklerin
konduu koca butlar akta paralyor; kalabaln arasnda seyrek de
olsa grnen kara araflara brnm toparlak kadnlar yuvarlanr gibi
yryorlard. "Pislik ve sefalet Dersaadet'i ele geirmiti" ve daha nce
bu grnty yadrgamayan Ragp Bey, imdi bu ehrin pisliinden ve
fakirliinden Padiah mesul tutup, iinden lanetler okuyordu, "istibdad
yktmzda," demiti Osman'a, "o sokaklarn ve insanlarn tertemiz
olacana inancm tamd."
Bir kira arabas evirip hem eyh Efendiye Alman-,.. dan geri gelmesine
yardm ettii iin teekkr etmek hem de neredeyse btn imparatorluun
her yannda olup bitenlerden haberdar olan Hasan Efendiye satlk iyi bir
kk olup olmadn sormak iin tekkenin yolunu tuttu.
eyh Efendiyle son grtklerinden bu yana seneye yakn bir zaman

gemiti; simsiyah uzun salarnn ortasnda, alnndan balayp omuzlarna
kadar beyaz bir su gibi akan parmak kalnlnda bir aklk belirmiti;
salarnn aarmas eyhi daha gizemli ve iin garibi daha gen
gsteriyordu; yznn effafl da daha artm, neredeyse bir a
dnmt. Ragp Beyi sessizce ama his-sedilebilir bir memnuniyetle
karlad. Yllar nce yaptklar gibi baheye ktlar, mezarlarn
arasndan geip Ha-li'in kysna indiler, gl ve yosun kokuyordu.
Neler yaptnz Ragp Bey, gurbet hayat zorludur.
Pek bir ey yapmadk eyh Hazretleri, askerlik, her yerde askerlik,

gittik sayenizde de dndk. Yardmla-322
rnz iin medyunu kranm, imparatorluk bizi oralarda
unutup gitmiti siz olmasaydnz.
Estafurullah, yaplm bir ey yok; bir iki dosta rica ettik, eksik
olmasnlar yardmc oldular.
Biraz daha sessizce dolatktan sonra eyh Efendi gene bir soru sordu:
Siz imdi Selanik'tesiniz galiba?
Evet, Selanik'te.
Nasl Selanik, oralar pek muhataral bir hale geldi diyorlar, ahali iin
bir tehlike mevzubahis mi?
eyh Efendinin neyi, daha dorusu kimi sorduunu anlamt Ragp Bey.
Mbalaa ediyorlar, sivil ahali iin bir tehlike mevzubahis deil,

herkes iinde gcnde, merak edilecek bir durum yok.
eyh Efendi usulca glmsedi.
yi... Biraderiniz nasl, o da Makedonya'daym diye duydum.
Hrmetlerini ve kranlann yollad... Bir iki arkadaa yardm

etmisiniz, eyh Efendinin gnlmzdeki yeri bir bakadr diyorlar.
eyh Efendi, kendisine ok yakan o tevazuyla boynunu bkt.
Zorda kalana yardm bir nevi ibadettir Ragp Bey; bizimki sadece bir
ibadet, elimizden geldiince, baka bir ey deil.
Birbirlerinin ne dediini anlyorlard, ikisi de dierini sevindirecek

haberler vermek istiyor, itina gsteriyordu. Biri, hakkndaki efsaneler
imparatorluun drt bir yannda anlatlan bir din adam, dieri eline kan
bulam bir askerdi ama onlarn arasnda kendilerinin bile anlayamad
bir iliki vard, onlar dosttular; bu bahede birlikte dolarken, biri,
dierinin bir eyh; dieri onun bir asker olduunu unutuyor, toplumun
onlara bitii esvaplarndan syrlyorlard. Mahalle arasndaki kalabalk
bir ocuk gru-
323
bu arasnda iki olann nedenlerini hibir zaman anlayamadan birbirleriyle

samimi arkada olmas gibiydi onlann arkadalklar; ocuka bir
masumiyeti ve nedensizlii vard. kisi de karsndakinin 'iyi bir insan'
olduunu dnyordu, ikisi de birbirine gveniyordu, bunda da
haklydlar; asla birbirlerine ihanet etmeyecekler, asla kendilerine
duyulan gveni bpa karmayacaklar ve asla kendi aralarnda bile

dostluktan ve gvenden sz etmeyeceklerdi. Hasan Efendi,. "Rbbimiz
yaratt herkesi bir dostuyla birlikte yaratr, o dostunun kim olduunu
bilemezsin," demiti; "belki sana hi benzemeyen biridir ama Cenab- Allah
onu sana dost semitir, bana sorarsan, Rbbimiz de eyh Efendiyle Ragp
Beyi birbirine dost semiti. Niye dersen, onu bilemem, Cenab- Allann
ilerine kul ksmnn hi akl ermez; bouna denmemi, Mevlam ne eylerse
gzel eyler diye."
Bahede, hi konumadan, uzun uzun dolatlar; konumaktan ziyade,

sessizce birlikte olmay, bahede byle konumadan dolamay zlediklerini
hissettiler. Bir ara lmden, savatan, Makedonya'da olanlardan sz
ettiler. Ragp Bey sanki eyh Efendi onun yaptklarn biliyormu gibi,
zr dileyen bir sesle, "Bazen yaamak iin ldrmek gerekiyor eyh
Hazretleri," dedi.
eyh Efendi bir zaman cevap vermeden yrmeye devam ettikten sonra, Ragp
Beyi krmamaya alan yumuak bir sesle konutu.
Yaamak iin yaatmak gerekir Ragp Bey... Hayat hayat arr, lm

lm... Rbbimiz, ldrmeyeceksin buyurmu; niye, yaayan ldrme
kudretimiz var ama leni diriltme kudretimiz yok nk.

Mritlerden biri eyhe misafirlerinin geldiini haber verince, "Ben
gideyim," dedi Ragp Bey, "Selanik'e hareket etmeden nce vedalap
helallemek iin sizi tekrar rahatsz ederim."
324
Ayrlrlarken, "Hasan Efendiyi grdnz m?" dedi.
eyh.
- Hayr, ama imdi bakacam, eer tekkede deilse

ziyaretine gideceim.
eyh glmsedi.
- O sizin geldiinizi haber almtr, sizi bir yerlerde bekliyordur.
Gerekten de tekkenin kapsnda kendisini beklerken buldu Hasan Efendiyi,

her zaman tekkedeyken stnde grmeye alt cppe yerine, bahriye
zabiti niformasn giymi, yeni ald binbalk apoletlerini de
takmt. Kucaklatlar.
"Hayrl olsun," dedi Ragp Bey, "binbaln almsn;"
- Halife hazretlerine krler olsun, devletimiz yle mnasip grm;

verdiler biz-de taktk.
Hasan Efendi, Padiaha can gnlden balyd; Padiahn ayn zamanda

halife olmas, onu yce ve dokunulmaz bir insan olarak grmesine
yetiyordu; eyhin, Cevat Beyin 'baz arkadalarna' yardm etmesini de
hibir zaman doru bulmam ama sesini de karmamt. Ragp Beyin
merebini de az ok tahmin ettiinden onunla pek tartmaya girimiyor ama
gemideki zabit arkadalaryla alabildiine ekiiyordu siyasi konularda;
"Padiaha bakaldrmak dine bakaldrmaktr," diyordu, "koca imparatorluu
iki zibidi mi idare edecek, urada bir gemiyi idare edemiyoruz, devleti
nasl idare ederiz?"
Ragp Beyin koluna girdi, "Gel," dedi, "uradan bir kaykla karya
geelim, benim gemiye bir uramam lazm, hem gideriz hem konuuruz."
Kaykta, her zaman olduu gibi nce Mehpare Hanmdan sz at.
- Ne yapyor o orospu, hi grdn m Selanik'te?
- Hi grmedim, nereden'greyim, sadece bir kere kocasyla karlatm,

adamn yz bembeyazd.
325
Hasan Efendi, "Ah!" diye iini ekti.
Ah, o orospu, o fahieye deen yanar, o zavally yakt... imdi de

gvurun biriyle mercimei frna vermeye hazrlanyormu.
Ragp Bey, bu tr konumalardan pek holanmazd.
Gnahn alma kadnn, evli barkl kadn, namus meselesinde byle

konumak doru deil.
Hasan Efendi, iaretparman diline dedirip kayn kenarna srd.
Aha buraya yazyorum, dediydi dersin, yaknda o fahie kocasn yakacak.
Ardndan konuyu dier 'fahieye' getirdi.
Mihriah Sultan duydun mu?
Yoo... Ne olmu Mihriah Sultana?

Hasan Efendi gld.
Gen bir papaz yaman eve kapatm diyorlar... Olan bizim eyh
Hazretlerine pek benziyormu denilene gre.
Kaykla Hasan Efendinin grevli olduu gemiye yanatlar; alt simsiyah

yosun ve midye balam, tahtalar bakmszlktan kapkara kesilip yer yer
kmt. Gverteye kp askerlerin besledii tavuklarn sra sra
dizilmi kmeslerinin, direklere balanm amarlarn arasndan
getiler; geninin ii kavrulmu ya ve soan kokuyordu; "Askerler yemek
piiriyor," dedi Hasan Efendi.
Hasan Efendinin bir zabit arkadayla paylat kamaras da btn gemi

gibi ya ve soan kokuyordu.
Sen burada m kalyorsun, dedi Ragp Bey.
Tekkede kalyorum, insan burada kalsa iki aya kalmaz her yan midye
balar, "rutubeti grmyor musun? Arada srada uruyorum.
Kimse bir ey demiyor mu?

Hasan Efendi ellerini iki yana at.
Kim ne diyecek, kimse gelmiyor ki... Herkes srayla arada bir uruyor
ki, hani gemi yerinde duruyor mu, it
32^
uursuz takm askerle anlap gemiyi paralayp kerestecilere satt m
diye... Ne yapalm Padiah babamz deniz iinden holanmyor, bilsem
svariye yazlrdm ya, her eyde bir hayr var, o zaman da tekkeye
gidemezdik... Neyse, bir dakika, urada bir kitap var, bizim mritlerden
birine sz verdim; onu alaym karz, u ilerde bir kahve var, birer ay
ieriz.
Kocaman bir asma kilitle kilitlenmi tahta sandn ap oradan bir kitap
kard, alp koynuna soktu.
Hadi gidelim.
Bir kr kahvesine gittiler, Ragp Bey bir kk almak istediini syledi.
Senin kulan deliktir, var m yle iyi bir kk, eli yz dzgn,
giderken valideyi iine yerletirip gzmz arkada kalmadan
gidebileceimiz bir yer.
Hasan Efendi, kafasndan yle bir tartt.
Ka para vereceksin?
Ragp Beyin sesine gene o gurur yerleti.
U bin altnm var, Alman imparatoru at yarn kazandk diye verdiydi.
Hasan Efendi gzlerini kocaman kocaman at.
yi para... Bizim Sami Paann Gztepe'de bir kk var, satmak

istiyordu. ehzadeba'na tanmak istiyormu; ben bu akam bir konuaym,
yarn sabah seninle skdar'da bulualm... Hem eve bakarz, hem de
seninle konuacam ehemmiyetli bir mevzu var, onu konuuruz.
irnî konualm.
Ragp Bey, her lafn bir sras var, nce evi grelim sonra konuuruz.
ErtesLsabah, kavilletikleri gibi skdar'da bulutular, "Ben an gece

Sami Paayla konutum," dedi Hasan Efendi.
Eer ki evi beenirsen, bin altna ev senin.

Gztepe'ye vardklarnda vakit leye yaklayordu;
parlak yaz gneiyle yaldzlanan tozlu yollar sszd, aus-
327
tosbceklerinin sesleriyle guguk kularnn kesik tleri duyuluyordu;

dzenli bahelerde sessizce alan bahvanlar gzkyordu; yeil kapl
byk bir bahenin nnde arabadan indiler.
Kapnn hemen yanndaki byk bir dut aac, parmak iriliinde, sarmtrak
meyvelerini yerlere dkmt; kapnn dier yannda ac yeil yapraklanyla
bir akalerii vard. Kapy itip atklarnda, kapnn stndeki ngrak
ald. Bahenin sa yan balkt, sol yan ise eit eit meyve
aalaryla doluydu. Kapdan girdikten sonra, yolun iki yanna dikilmi
bodur vine aalarnn birleen dallarnn oluturduu bir tnelden
getiler; tnelin sonunda, stne uhaieklerinin, hercaimenekelerin,
asla-nazlarnn, ebboylarn bulunduu bir gbek, onun ardnda da iki
katl ahap kk kt nlerine. Kkn alt katndaki pencerelerin hemen
altnda baygn kokularyla zakkumlar boy vermiti. Kkle ban arasnda
kk bir havuz, havuzun yannda da bir kuyu grlyordu. Ragp Bey,
baheye k olmutu ve lene kadar da bu ak hi bitmeyecek, hep bu
baheyi, bu skneti, bu kokular zleyecekti.
Bir de ieriyi gezelim, dedi Hasan Efendi.

Cebinden kard byk, demir bir anahtarla kkn iki kanatl byk
kapsn at; serin bir tala girdiler. Taln iki yannda iki byk
odann pencereleri boy atan zakkumlarla glgelenmiti; talktan geip
ift tarafl bir ahap merdivenin altna vardlar. Merdivenden knca,
byk bir salona giriliyordu; salonun iki yannda ikierden drt oda
bulunuyordu; salonun nndeki balkondan bakldnda uzaklardaki Marmara
Denizi masmavi parldyordu.
Aaya inip arka baheye getiler; arka bahede byk bir mutfak,
hizmetiler iin odal kk bir ev ve ahrlar dizilmiti; ahrlarn
yannda da bo bir kmes duruyordu.
328
Tamam, dedi Ragp Bey, alyorum... Allah raz olsun Hasan Efendi, byk
bir iyilik yaptn bana.
Beendin mi?
ok beendim birader, ok beendim; buradan bize gideriz, sana'paray

veririm, hemen tapu ilerini hallederiz.
Hasan Efendi hayrl bir ie vesile olmann sevinciyle gld, "Eh, hayrl

r>lsun," dedikten sonra neredeyse kolundan ekitirerek n baheye doru
yrtt Ragp Beyi; konan sa tarafndaki geni glgeli atkestanesinin
altnda durdu, "Gel biraz oturup, konualm."
Konan kapsnn nndeki basamaklara oturdular.
imdi, Ragp Bey, evi beendin, hayrl 'olsun, gle

gle otur ama benim aklmda bir hayrl i daha var.
Ragp Bey birden tedirgin oldu.
Nasl bir hayrl i?
Hasan Efendi durdu, kulan kad, lafa nereden balayacan kestirmeye

alt.
Ragp Bey, yamz otuzu geti, herkes kendine bir yuva kurdu, biz byle
kaldk.
Ragp Bey, laf nereye vardracak diye sesini karmadan dinliyordu.
eyh Efendinin kzlar da byd.

Ragp Bey birden dehete kapld.
Ne diyorsun Hasan Efendi daha ocuk onlar, bizim elimize domu sabi
sbyan.
Hasan Efendi sanki bu itiraz bekliyormu gibi hi

acele etmeden sakin sakin cevap verdi:
Seneler geiyor Ragp Bey, ocuk dediin kzlarn by Hatice on drt

oldu, k Binnaz on yanda; oktan araflandlar da, civar
tekkelerden grcleri gelmeye balad.
Eeee...
E'si, yalnzlk Allaha mahsus Ragp Bey, daha ne kadar tek bana
dolanp duracaksn? Er kiiye bir kadn
329
lazm, imdi evini aldn, buray ekip evirecek bir zevceye ihtiyacn
var. Eer sen istersen, uygun bulursan, ben senin adna eyh Efendiyle
konuurum; senin adna kzna talip olurum; seni sever, hayr diyeceini

sanmam. Ben de kn alrm, ifte dn yaparz.
Ragp Bey, birden bu teklifin aslnda eyhten geldiini anlad.
Ama birader feen on gn sonra Makedonya'ya gidiyorum, ne zaman

dneceim, ne olacam belli deil.
Birader hep orada kalacak deilsin ya, neticede gene buraya dneceksin;
hem senin yokluunda validen burada yalnz kalmaz; gelini de ona can
yolda olur, yemeini piirir, kahvesini eline verir, hizmetine bakar.
Koskoca eyh kz benim anneme mi bakacak, eyh raz olur mu kznn

buraya gelmesine?
Hasan Efendi, karsndakinin bilmedii bir eyi bilen insanlarn gvenli,

biraz da alayc glmsemesiyle glmsedi.
Onu sen bana brak, elbet de eyh Efendi raz olacak; senin nikhna
giren kadnn nerede kalacana eyh ne karr... imdi lafmz o deil,
sen bu ie ne diyorsun; akln yatyorsa, haftaya dn yaparz; gelini de
annenin yanna kor gidersin, sonras Allah kerim.
Ragp Bey, derin derin iini ekti; Constanza'y hl unutamamt,

stelik kolay kolay unutamayacan da biliyordu. Ama eyh Efendiye hayr
demek, kzn reddetmek de pek mmkn grnmyordu; ayrca eyh Yusuf

Efendiye damat olmak, her kula nasip olacak bir ksmet deildi.
Kulann dibine konan bir ary eliyle kovalayp dnceye dald; ya

eyhe hayr demeye ii elvermediinden ya da ak krgnl yaayan
insanlarn, belki unuturum midiyle yeni bir ilikiye girmek iin duyduu
i huzursuzluundan, kararn vermesi uzun srmedi.
330
Her ey nasip, ksmet, git eyh Efendiyle konu; o evet derse, ben
annemi gnderir kz istetirim; eyh Efendiye damat olmak bana eref
verir, ne diyeyim.
Hasan Efendi Ragp Beyin srtna vurdu sevinle.
Ben sana yarn haber veririm, ama sen bu ii oldu bil, ona gre
tedarikli ol.
Ragp Bey eve dnceli dnd; annesine, "Gel anne," dedi, "biraz
konualm, sana haberlerim var."
Karlkl oturdular.
nce, bugn Gztepe'de bir kk aldm; byk bir bahesi, iinde ba,
meyve aalan, kuyusu, alt odas, ahr, kmesi... ok beeneceksin,
ben gitmeden seni oraya yerletireceim, inallah orada rahat edeceksin.
Sonra durup bir sigara yakt, annesi olunun yzne bakarak ikinci haberi
bekliyordu.
Ragp Bey hzl hzl konumaya balad:
Eer mnasip grrsen ben evlenmeye karar verdim valide.
Annesi, kendisine danlmadan kararn verildiini anlaynca biraz

burkuldu ama bunu oluna hissettirmedi.
Vakti gelmiti ... Kiminle evleneceksin?
eyh Yusuf Efendinin kerimesiyle... Hasan Efendi bugn eyh Efendiyle

konuacak. O evet derse, gidip istersin, ben dnmeden dn yaparz.
eyh Efendinin kz... Dini btn bir kzdr herhalde... Hayrls

olsun... Ama biraz acele etmiyor musun, bu kadar acele yakk alr m?
Sz kesilsin, dn dnnce de yaplr.
Ragp Bey, annesinin krldn hissetti.
Anne, seni burada yalnz brakacam, biliyorsun aklm sende kalyor,

ben yokken gelinin yannda olur, hizmetine bakar, evi ekip evirir.
Annesi belli belirsiz yzn ast.
Ben kendi evimi ekip eviririm olum... stersen sen karnla oraya
yerle, ben bu evde iyiyim zaten, benim yeni evlilerin arasnda ne iim
var?
331
Ne diyorsun valide, hi olur mu, ben o evi senin iin aldm... Evi ekip
evirir dediysem, lafn gelii; elbette evi sen ekip evirirsin; o senin
hizmetine bakar, dediini yapar.
Ertesi gn Hasan Efendi beklenen haberi getirdi, eyh Efendi, "Evet,"

demiti; Ragp Beyin annesi yllardan beri ilk defa araflanp evden

kt, oluyla birlikte tekkeye gitti. Ragp Bey, annesini kapda brakt,
"Sen yalnz gir, ben seni biraz ilerde beklerim, sonra beraber dneriz,"
dedi.
ki anne, gnlszlklerini birbirlerini sezdirmemeye alarak birlikte

erbetler itiler, biraz havadan sudan konutular. Ragp Beyin annesi
kendisine danlmadan karar verilmesine krgnd; evinde baka bir kadn
da istemiyordu. Hatice'nin annesi Hasene Hanm ise kznn, yaa
kendisinden ok byk, sradan bir zabite gelin gitmesinden ikyetiydi;
kzn bir eyh oluna vermeyi planlyordu hep. Kk kz cce kald
iin, onun Hasan Efendiye verilmesine ses karmamt; ona ksmet bulmak
zor olacakt ama byk kz iin zlyordu. "Hata ediyorsunuz eyh
Efendi," demi ama kocasna sz geirememiti; "Bana anl, hretli,
paral adam deil drst adam lazm hanm," demiti eyh Efendi, "bu
zamanda Ragp Beyden drstn, mertini de bulamayz."
Sonunda, Ragp Beyin annesi, 'Allahn izni peygamberin kavliyle' kz

oluna istedi; Hasene Hanm da, "Ksmet, bir babasna danaym," dedi.
kisi de kendilerine den rolleri oynayp ayrldlar; ama onlar
ayrlrken dn hazrlklar balamt bile. Hasan Efendi her ie
kouyordu. Kkn tapu ilerinin halline, Ragp Beyin tanmasna, dn
hazrlklarna yardm etti; bir cceyle evlenmesinin burukluunu,
koturmann telal heyecanyla bastrmaya urayordu; eyhi emretmiti
evleniyordu ama biraz daha uzun boylu bir kadnla evlenmesini emret-se,
eyh, mridini daha fazla mesut ederdi.
332
On gn sonra, sade bir dn yapld tekkede; Meh-pare Hanmla yapt
dnden sonra eyh artk aaal dnlerden, sanki o aaa bir felaket
yaratacakm gibi pheleniyordu. Hasene Hanmn btn srarna ramen
kzlarna basit bir dn yapmakla yetindi; tekkenin ileri gelenleri,
mritlerinden birka paa, civar tekkelerin eyhleri arld; zerde
pilav yenilip erbetler iildi. Tekkeye i gveysi giren Hasan Efendi cce
karsyla tekkede gerdee girdi; Ragp Bey, karsyla annesini yanma alp
kaynvalidesini arkada gzleri yal brakarak Gztepe'deki yeni konana
geldi; yeni evindeki ilk gecesini yeni bir kadnla geirecekti.
Annesi, ask bir yzle, "Hayrl geceler!" deyip odasna ekildi.
Ragp Bey, karsn odada rahata hazrlansn diye yalnz brakp bir
sigara imek iin balkona kt; bir sigara yakt. Bahe, sokak, deniz
simsiyaht, atebceklerinin prltlar grlyordu, gkyz yldzlyd,
havuzdaki kurbaalarn grltlerine austosbceklerinin sesleri
karyor, konan nndeki atkestanesine konan bir puhu kuu bir
uursuzluu haber verir gibi kesik kesik tyordu.
Sigarasn bitirip odaya dnd.
Bir idare lambas yanyordu ierde, kars soyunmu, gecelik entarisini

giyip yataa girmiti. Ragp Bey, salar yasta dalan karsnn,
ksz yzne bakt; kk bir kz olmasna ramen yal, bkkn bir
kadn ifadesi vard yznde ve o ifade hibir zaman deimeyecek, o yze
hi k dmeyecekti.
Soyunup yataa girdi, usulca karsna dokundu.
Kz, kendisine rettikleri gibi gecelik entarisini karmadan eteklerini

kasklarna kadar ekti, bacaklarn at; iki eliyle yzn kapatp
kocasn beklemeye balad.
Ragp Bey, karsn altna ekti; nce utanga ve ekingendi, ama sonra
oktandr kadn vcuduna dememi
333
bedeni, altndaki gen kadnn etini hissedip azgnlat; Ra-gp Bey hi

kmldamayan karsyla sevimeye balad.
Sevimenin sonlarna doru, bir su sesi duydu.
Ne olduunu anlayabilmek iin, karsnn salarna gmd ban kaldrp

evreyi dinledi ve birden karsnn mrl mrl dua okuduunu fark etti;
Ragp Bey kendisiyle seviirken o hep dualar okumutu.
Ragp Bey, doacak erkek ocuklarnn dln braktktan sonra sessizcekalkt, gecelik entarisini giyip baheye kt; scak topraa oturup bir
sigara yakt.
Karanln iinde bir slk tutturdu.
Yatmak iin ayaa kalkarken fark edebildi ancak Schubert'in bir 'Lied'ini
aldn.
ki gn sonra, iki ask suratl kadn ba baa brakp Makedonya'nn

yolunu tuttu.
Evi vard, kars vard ve sonsuza dek mutsuz kalacan biliyordu.

XXVI
Ragp Beyin Selanik'e varmasndan iki gn sonra, omuzlarnda filintalar,

gslerinde apraz balanm fieklikleri, ar byklar, ask suratlar
ve her an patlamaya hazr fkeleriyle evresini kuatan, grnleri bile
korkun Arnavut tfekileriyle birlikte emsi Paa bir kara kasrga gibi
dald Makedonya'ya. Daha geleceinin duyulmas bile dehet salmaya yetmi;
kendisini nianlara ve paraya boan Padiaha olan ball ve sertliiyle
btn imparatorlukta nlenen bu deli paann iddeti daha gelmeden gen
ttihatlar rktp sindirmiti; gerek cemiyetin azalar gerekse
destekileri arasnda bir ekingenlik ba gstermiti. emsi Paaya kar
nasl bir tedbir alnaca konusunda da hi kimsenin bir fikri yoktu.
emsi Paa geldii andan itibaren, "O ttihat gvurlarn da, onlara
yardm edenleri de bu kararghn kapsna tespih gibi asacam, Padiah
dmanln bu topraklardan sileceim," diye bas bas baryor, dediini
de yapacak gibi gzkyordu; idam sehpalarnn kurulmasnn yakn olduunu
herkes hissediyordu.
nc Ordunun btn birliklerinde Padiah yanllar da birden ne

kvermiler, emsi Paann gelmesiyle birlikte, 'ttihat gvurlarna,
Padiah hainlerine' edilen kfrler artm, yaknda hepsinin belasn
bulacana dair konumalar oalmt. Alay mftleri, 'halife
hazretlerine' kar kmann dine kfr olduuna dair vaazlarn
hzlandrmlard; sanki bir ay nceki Makedonya bu de-
335
334
ildi; bir ay nceki 'istibdad ykacaz' rzgrlar imdi 'ittihatlar

asacaz' rzgrlarna dnmt. .
ttihatlar her akam tevkif edilmeyi bekleyerek tedirgin uykulara

dalyorlar, Padiah yanls komutanlarla kaymakamlarn bulunduu
kasabalardan tevkifat haberleri geldike geceyi kendi evinde geiren
ttihatlarn says azalyordu. Hseyin Hikmet Bey de dahil olmak zere
birou evlerine gitmeyip baka yerlerde kalyorlard; kimsenin aklna bu
gidiat durduracak bir tedbir gelmiyordu. Daima evresindeki tfekilerle
dolaan emsi Paay vurmak Nazm Beyi vurmak kadar kolay olmadndan,
bir de btn isyankrlklarna ramen ruhlarna sinen askerlik nedeniyle
bir paay vurmay telaffuz etmekte zorlandklarndan, bir suikasttan da
sz edilmiyordu.
Sert bir paa tek bana Osmanl'nn kaderini deitirecek gibi

gzkyordu.
emsi Paa da, stnln kendilerine getiini, ttihatlarn sindiini

fark etmiti; aydnlk bir temmuz sabah, tfekileriyle birlikte Manastr
telgrafhanesine gelerek, Padiaha, 'vaziyetin tamamen kontrol altna'
alndn bildiren bir telgraf ekti.
Telgraf geldiinde, Reit Paa Padiahn yanndayd; Padiah o ok sevdii

zencefilli akide ekerlerinden birini emer gibi, tadn kararak okudu
telgraf; duyduu haz yalnzca yzne deil sanki btn vcuduna
yaylmt.
Ya, ite byle doktor, dedi Padiah; emsi Paa Ma-nastr'da vaziyete
tamamyla el koymu. yi askerdir bu Arnavut, serttir ama sertlik bir
orduya her zaman lazm.
Padiah sabah kahvelerini getirmelerini emrettiinde emsi Paa da

telgrafhaneden kmaya hazrlanyordu.
Cevat Beyle ttihat iki arkada da, telgrafhanenin biraz tesindeki bir
kahvehanede, civar kasabalardan gelmi Makedon kyllerinin arasnda
oturmu, aresizce ay ierek, 'davay' kaybedip kaybetmediklerini
dnyorlar ama birbirlerine bir ey sylemiyorlard. O 'srada
336
ieri, henz yirmili yalarnda, sarn, yakkl, gen bir subay olan
Mlazm Atf Bey girdi; gzleriyle kahveyi yle bir taradktan sonra
Cevat Beyle arkadalarn grp yanlarna geldi.
Soukkanl olmaya alan heyecanl bir sesle, selam

bile vermeden konuya girdi.
emsi Paay vurmaya karar verdim, bana hemen

iki revolver verin.
. Masadakiler Atf Beye alay m ediyor diye baktlar,

ciddiydi.
Deli misin, o kadar Arnavut'un arasndan nasl vuracaksn?
Atf Bey kararlyd.
Gidip Arnavutlarn arasndan ate edeceim.
Seni orada ldrrler.
Atf Bey, hepsinin yzne tek tek bakt.
Baka bir are var m?

Kimseden cevap kmad.
Bana iki revolver verin ltfen Cevat Bey.

Arkadalarnn yannda silahlan yoktu, Cevat Bey kartp kendi Nagant'n verdi.
Dikkatli ol, Allah yardmcn olsun!
Atf Beyin arkasndan kp hem olan biteni grebilmek iin hem de

gerekirse Atf Beye yardm edebilmek iin telgrafhaneye doru yrdler;
Cevat Bey daha sonra Osman'a, "Genellikle pek sabrl olan, yllara
yzyllara aldrmayan tarih o gn pek sabrszd; bir imparatorluun
kaderini dakikalarla belirliyordu," demiti.
Atf Bey, tarihin belki de en hazrlksz, en hesapsz ama bir

imparatorluun geleceini tmden etkileyebilecek suikastn ilemek iin,
dmdz yryp telgrafhaneyi kuatm Arnavut tfekilerin arkasnda
durdu; birka dakika sonra emsi Paa maiyetiyle birlikte telgrafhaneden
kt. Paa merdivenlerden inerken Atf Bey Nagant'n
Kl Yaras Gibi
337/22
ekti, tfekilerin arasndan iki el ate etti, ayn anda emsi Paa merdivenlere l olarak ykld.
Bu, o kadar beklenmedik, ylesine tahmin edilmedik bir iti ki herkes

olduu yerde bir an olanlara inanamadan durdu; o kalabaln arasnda
birisinin emsi Paay vuraca kimsenin aklna gelmemiti. Bu bir anlk
aknlk Atf Beyin hayatn kurtard, arkasn dnerek komaya balad
ve bir silah cayrts duyuldu; tfekilerin hepsi birden ate ediyorlard
ama ou emsi Paay vuran grmemiti bile, krlemesine atyordu. Atf
Bey keyi dnerken bacanda bir yanma hissetti, hi aldrmayp komay
srdrd, iki sokak sonra, bir ayakkabc dkknna girip kapy
arkasndan kapatt.
Kimse kprdamasn, yakarm, sesinizi karmayn, size bir zararm

olmaz.
Arnavut tfekiler, polisler, taharriler, askerler sokaklara dalm Atf

Beyi aryorlard, kaps kapal dkknn nnden adm sesleriyle dar

soka titreterek getiler.
Be dakika sonra Padiaha bir baka telgraf getirdiler, emsi Paann

ldrldn bildiriyordu; eer biraz nce emsi Paann gndermi olduu
telgrafa o kadar sevin-mese, bir anda isyan bastrdna ylesine
cokuyla inanmam olsa belki bu telgraf onu o kadar ykmayacakt ama o
byk sevincin hemen ardndan en gvendii adamnn tfekilerinin
arasnda ldrldn renmek, Padiah birden kertti, kl gibi oldu
yz, "Eyvah," dedi, "emsi Paay vurmular."
Salonun iinde, "Ne yapacaz, hey Allahm, ne yapacaz?" diye ellerini

birbirine vura vura yryordu; emsi Paay vuran gcn her an odaya girip
kendisini de ldrmesinden endie eder gibiydi; yattrmaya alan Reit
Paay dinlemiyordu bile derhal sadrazam artt.
Sadrazamn, "Tela bulunmaynz, iki serdengetiye koca imparatorluu

brakmayz, derhal yeni bir tayin emri karr, bir baka dirayetli paay
gnderip Makedon-338
ya'daki nankrleri hizaya sokarz," szleri Padiah etkilemiyordu,
bunlar duymuyordu bile; o anda ldrlme korkusuna kaplmt, bir nevi
sinir nbeti geiriyordu; hatta Reit Paa bir ila verip vermemeyi bile
dnd. ye says bini gemeyen ittihat ve Terakki Cemiyetinin
dehetengiz bir gc olduuna, her yana szabildiklerine, herkesi
ldrebildiklerine inanm, kendi vehimlerini kafasnda kura kura nne
geilmez bir biimde bytmt. Her zaman olduu gibi gerek olmayan bir
tehlike karsnda vesveselerinin esiri olmu, karar veremez hale
gelmiti; bir an nce, bu 'grnmeyen, tannmayan, her yana uzanabilen,
istediini ldrebilen byk gle' anlamak, hayatn kurtarmak
istiyordu.
Sanki Padiahn, Boazii'ne bakan salonunda hissettii korku ayn anda

Makedonya'ya sirayet etmiti; Padiah yanllar emsi Paa vurulduu anda
sinip susmular, ttihatlar ne kmlard. nc Ordunun gen
kurmaylar, korkunun kokusunu ok abuk aldlar, derhal Padiaha hitaben
bir bildiri yaynlayarak 'Tekilat- Esasiye Kanununun yeniden kabuln ve
merutiyet istediklerini, bundan baka bir gayeleri olmadn, aksi
takdirde Padiah dinlemeyeceklerini' bildirdiler; Padiaha bir anlama
imkn veriyorlard.
Ayn zamanda, ttihat subaylar btn kasabalardaki, kylerdeki,

ehirlerdeki telgrafhanelere girdiler; onlara kar durabilecek hibir g
yoktu. Btn Padiah yanllar kafalarna bir kurun sklabilecei
korkusuyla susmular, btn direnlerini kaybetmilerdi. Makedonya'daki
telgrafhanelerden Babli'ye telgraf yayordu; sadrazama gnderilen
telgraflar nce kendisi okuyan, btn haberlemelerden herkesten nce
haberdar olmak isteyen Padiah, bu meraknn kurban oldu ve yaan
yzlerce telgrafla btn lkenin ayakland zehabna kapld. "Korku,

Padiaha, korktuu eyin ne olduunu aratrma gereini
339
bile unutturmutu; biraz daha soukkanl olabilse tarih baka trl

yazlacakt," demiti Reit Paa.
ki gn sonra Padiah sadrazamn deitirerek, yeni sadrazam Sait

Paaya, "Git nazrlar topla, bana ne yaplacana dair bir teklif
hazrlayp gelin," dedi; Sait Paa tecrbeli bir zatt ve Padiahn
anlamak istediini, baka hibir teklif kabul etmeyeceini anlamt.
Nazrlanyla konutu ve Padiaha 'Kanuni Esasiyi yeniden kabul edip
merutiyete gemeyi kabul etmesini' teklif etti.
Padiah derhal kabul etti ve bir gazetede Kanuni Esasinin yeniden kabul
edildii haberi kt.
Haber kk yaynland ama etkisi ok byk oldu.
mparatorluun drt bir yannda bayram yaplyor, toplar atlyor,

nutuklar syleniyor, ttihatlar omuzlar zerinde gezdiriliyor, her

kasabada, her mahallede mitingler dzenleniyordu.
ttihat ve Terakkinin yneticileri, Hseyin Hikmet Bey de dahil olmak

zere bir toplant dzenlediler, herkes sevin iindeydi. Yalnzca Hikmet
Bey, 'silahlarn fikirlerden daha etkili olduunu ve arkadalarnn da
silaha fikre verdiklerinden daha fazla ehemmiyet verdiklerini' grmekten
dolay biraz buruktu; yllarca peinden kotuu gayeye ulalmt ama
onun istedii yoldan olmamt bu.
Hikmet Bey, dardan gelen sevin avazelerini dinleyerek toplant

yaparken, konann nnde krmz bir araba durdu. Pencereden bakan
Mehpare Hanm, milletin meydanlarda topland o saatlerde tamamen
sszlaan sokakta Konstantin Sezar'n arabasndan inip kaputu aarak
motoruna baktn, arada bir de pencerelere bir gz attn grd; btn
lkeyi -saran o cokulu, sabrsz ve her eyin yaplabilecei inancn
tayan hava onu da sarm gibiydi. nsanlarn niye byle barp
ardn bile dnmeden, bana bir rt atp ev kyafetiyle kapnn
nne kt, arabann yanna yrd; sanki Mlazm Atf Bey at-
140
t kurunla yalnzca istibdad deil Mehpare Hanmn sabrn ve dayanma
gcn de vurup ldrmt.
Mehpare Hanmla Konstantin hi konumadlar; gen idam arabasnn kapsn

ap Mehpare Hanmn binmesi-,u bekledi, o da bindi; sonra Konstantin
kaputu kapatt, yerine geti ve gaza bast. Terk edilmi gibi gzken bo
sokaklardan hzla geip ehir dna ktlar; Halikidikya Yarmadasna
uzanan yola girdiler, ormanlarn arasndan, patikadan biraz daha bycek
bir yoldan, tehlikelere aldrmadan sratle geerek, dalara
trmanyorlard.
Tepede, k bir ba evinin nnde durdular; evin nnde kk bir ba

vard; aada Ege Denizi beyaz kpkten ssleriyle, yaz gnnn neeli
oynaklyla uzanyordu.
Eve girmeden nce Konstantin kk ba gsterdi.
Buradaki btn zmleri kendim yetitirdim, dedi; sadece bana ait bir
ba bu.
Mehpare Hanm, erkeine ihanet etmeye hazrlanan kadnlarn, biraz sonra

sarlacaa erkee duyduu o garip istei ve kzgnl ayn anda
hissederek, eski bir konumay hatrlatt.
zmler olgunlat m bari?

Konstantin yzn krtrarak gld.
Evet, ok yaknda babozumu yaplacak.
Sonra bir daha konumadlar.
Denize bakan pencerelerine sakz sardunyalarnn yerletirildii yatak

odasnda, Konstantin'in ok kadn grm yatana girdiler; konumadan,
neredeyse vahice sevitiler. Orada, o yatakta o gne dek hi bilmedii
bir eyi, gerek iddeti rendi Mehpare Hanm. Bunu biraz da rkerek
bekliyordu zaten; yatakta grd her yeni ey gibi iddet de onu arzudan
ldrtt ve arzudan her ldrdnda olduu gibi, kendisine yeni bir
heyecann yolunu aan, etine yeni bir lezzet reten erkee, ayn Hikmet
341
Beye olduu gibi k oldu. Bir sreliine de olsa her eyi, herkesi,
ailesini, kocasn, zaman unuttu.
Kendilerine gelip de yeniden zaman hatrladklarnda, vakit akama

yaklayordu. Telala giyindiler, hi konumadan yola ktlar, konan
nnde hi konumadan ayrldlar; birbirlerine kzgn gibiydiler.
Mehpare Hanm salona girdiinde nce Rukiye'yi grd; kucanda kedisiyle

salonun bir kesinde oturan kz, annesininkine benzeyen gzleriyle, ayn
kucanda okad kedisi gibi bakyordu ieri giren Mehpare Hanma. Biraz
ilerisindeki Nizam annesine bir ey olacak diye korkar gibiydi, Hikmet Bey
ise piyanonun nnde duruyordu; sakal hafife uzam, yz solup
beyazlamt, ak pencerelerden ieri ehirden taan sevin sesleri
giriyordu.
Neredeydiniz Mehpare Hanm, dedi.

Mehpare Hanm, artk sevmedii erkein yzne,
kendisine soru sormasna ararak bakt.
Neredeydiniz Mehpare Hanm dedim...
Beni sorguya m ekiyorsunuz Hikmet Bey?

Hikmet Bey titreyen ellerini saklayabilmek iin cebine soktu, sesini ykselterek sinirli bir ekilde bard:
Sanrm, bir erkein hakkdr bu saatte eve gelen zevcesine nerede

olduunu sormak. Bu saatte nereden geliyorsunuz?
Kendisine sylenen hibir sz unutmayan ve vakti geldiinde o sz

mutlaka hatrlatan Mehpare Hanm, ban bir yana eip gzlerini ksarak
bakt Hikmet Beye.
Bu bir kskanlk krizi mi Hikmet Bey?.. Rica ederim kendinize biraz

hkim olun, gln oluyorsunuz.
Aslnda karsnn nereden geldiini tahmin ediyordu Hikmet Bey, ama gene
de bir inkr bekliyordu. Karsnn inkr etmesi, bir yalan uydurmaya
almas, kendisine duyulan bir alakann, efkatin, zenin delili
olacakt; karsnn kendisine artk k olmadn bilse de, bu zen ve
342
alakann stne yeniden bir ak ina etmenin hayalini hi olmazsa
kurabilecekti; ama Mehpare Hanmn szlerini duyunca, gerei btn
aklyla grd; artk kars bakasna kt ve bundan sonra kendisine
dokunmasna bile tahamml edemeyecekti. Karsn neyin k ettiini de
elbette onca yldan sonra iyi renmiti; Konstantin'le nasl
sevitiklerini bile tahmin etti. Gznn nne o esmer adamn karsn
yatakta dv geldi, byle bir ey olduuna dair hibir bilgisi
olmamasna ramen bu sahneyi gerekte yaand gibi getirdi gznn
nne.

Btn vcudu rperdi.
- Niin geri geldiniz Mehpare Hanm, diyebildi sadece.
ocuklara bakt; Rukiye kucandaki, hi ihtiyarlamayan kedisi Habe'i,

sanki hayattaki en nemli ey oymu gibi dikkatle okuyor, Nizam sedirdeki
minderin sa-aklaryla oynuyordu.
Baka hibir ey sylemeden salondan kp alma odasna girdi; belinden

tabancasn kartp masann stne koydu.
Darda insanlar yeni bir dnemin aln, istibdadn ykln

kutluyorlard.
343
XXVII
Osman tnazlar gibi ylan konserve kutularnn, evin her yannda

kprtl siyahlklaryla dolaan karncalarnn, llerinden ona kalan

eyalarnn arasnda oturuyordu; btn lleri, effaf bedenleriyle
odadayd.
stibdadn ykln kutlayan imparatorluun o maheri grlts

doluyordu odasna.
istibdat bitti diye sevinen, imdi oktan ller diyarna gm bu

halkn, bu topraklarda istibdadn hi bitmeyeceini, biri bittiinde
yenisinin balayacan, bu topraklarda yalnzca istibdadn
yetiebildiini bilmediklerini dnyordu.
Rengrenk havai fiekler yaylyordu gkyzne; ard ardna toplar

patlyordu, meydanlarda toplantlar dzenleniyordu; nutuklar syleniyor,
kelimeler insanlar boacak kadar oalyordu; her yanda telgraf
makineleri alyor, havadisler vnltl telgraf tellerinden
imparatorluun her yanna akyordu; vapurlar ddklerini alyordu.
Fesler, serpular, apkalar havaya atlyor, gvuru Mslman' birbirine
sarlyor, kahkahalar salnyor, sevinten kadnlar alyordu.
Osman ise btn bu grltnn ortasnda, yalnzca, Selanik'te bir alma

odasnda patlayan bir revolverin sesini duyuyordu.

Tek bir revolverin sesini.

Ahmet Altan Kiliç

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ahmet Altan Kiliç

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ABC Amber LIT Converter http://www.processtext.com/abclit.

Ahmet Altan, 1950 ylnda dodu. Ona ve lise renimini eitli

ABC Amber LIT Converter http://www.processtext.com/abclit.html

ABC Amber LIT Converter http://www.processtext.com/abclit.html

Kendisine btn anlatlanlar hatrlyordu, hibirini atlamadan hepsini

Her eyi hatrlyordu, ama llerle ne zaman konumaya baladn

ABC Amber LIT Converter http://www.processtext.com/abclit.html

m konumaya balamt, yoksa konutuu ller mi onu bu eve

Ona anlatyorlard; ehirlerden, saraylardan, kklerden, yallardan,

Tyl bir hayvan gibi kabaran gkyznn derinliklerinde kkrt sars

ABC Amber LIT Converter http://www.processtext.com/abclit.html

ABC Amber LIT Converter http://www.processtext.com/abclit.html

Dn iin hi de uygun bir gn deildi.

ehirde Ermeni komitaclarla Mslman ahali arasnda patlak veren

eyh Yusuf Efendi, gzleri her zamanki gibi ksk, .

Geleneklere uygun olarak, alnna, iki yanann ukurlarna ve enesine

ABC Amber LIT Converter http://www.processtext.com/abclit.html

drt prlanta yaptrlm olan gelinin bal rengi gzleri iri ve

Dn sabah skntl uyanmt, yeni gelinle zifaf odasna girmek iin

Sabahleyin erkenden sarayn adamlar tekkenin kapsna gelerek, Padiah

ABC Amber LIT Converter http://www.processtext.com/abclit.html

ABC Amber LIT Converter http://www.processtext.com/abclit.html

eyhin, kenarnda gelin kayn bekledii mezarlkta tekkenin eski

ABC Amber LIT Converter http://www.processtext.com/abclit.html

mezarlk, alnmam birka mezar tann da arplp devrildii bir

ABC Amber LIT Converter http://www.processtext.com/abclit.html

ABC Amber LIT Converter http://www.processtext.com/abclit.html

ABC Amber LIT Converter http://www.processtext.com/abclit.html

ierdeki kadnlar meclisine lenger lenger yemekler tanmt.

Dn orbas iilirken ehirden gelen silah sesleri artmt. Sonra

Nikh, eyh Efendinin pek sayg gsterdii Edirne-kap derghnn eyhi

ABC Amber LIT Converter http://www.processtext.com/abclit.html

ABC Amber LIT Converter http://www.processtext.com/abclit.html

Tahta kafeslerle ayrlm blmenin arkasnda, en nde gelin olmak zere

Kadnlar blmnde, bazlar birbirlerine sarlm, birlikte kendilerinden

denlerinde bir boalma, kasklarnda bir holama hissederken yzlerine al

ABC Amber LIT Converter http://www.processtext.com/abclit.html

zlp zlp boalm, bacaklar titreyip gszlemi, zifaf odasna

O gece hi konumamlard, bir daha da hi konumadlar, birbirlerinin

Yllar sonra Mehpare Hanm gelinlik kyafetiyle Osman'n odasna

ABC Amber LIT Converter http://www.processtext.com/abclit.html

ABC Amber LIT Converter http://www.processtext.com/abclit.html

Bir buuk yl sonra, arkalarnda yllarca stanbul tekkelerinde

Babasnn Padiah nezdindeki nemli yerine, kendine byk ayrcalklar

ABC Amber LIT Converter http://www.processtext.com/abclit.html

tanyan saraydaki grevine ramen basky herkes gibi o da hissediyor,

Bu yabanclktan duyduu tedirginlii saklayabilmek iin ii iyice

Arkada konaklanndaki mzik gecelerini hi karmyor, en nl hocalardan

ABC Amber LIT Converter http://www.processtext.com/abclit.html

ABC Amber LIT Converter http://www.processtext.com/abclit.html

Hseyin Hikmet, ocukluunu Paris'le stanbul arasnda gidip gelerek

Paris'te hukuk fakltesini bitirdikten sonra babasnn "stikbal senin

Btn ocukluu ve genlii boyunca yaad bu ikilik onu rahatsz

ABC Amber LIT Converter http://www.processtext.com/abclit.html

etmemi, bu iki ayr hayat biimini, bu

ta -bunu kimseye itiraf etmesi mmkn deildi ama- Padiahtan da ayn

Bitmez tkenmez bir Paris zlemi muhteem bir stanbul sefahatiyle

( Arada bir Paris'e gitmeyi ya da Fransa'tfa|jfcarKadala-rn davet

ABC Amber LIT Converter http://www.processtext.com/abclit.html

ABC Amber LIT Converter http://www.processtext.com/abclit.html

Ya yirmi drde vardnda babas evlenmesi gerektiine karar verdi. Bu

ABC Amber LIT Converter http://www.processtext.com/abclit.html

izi kaybolmu orak ve sessiz bir da banda mr boyu kalmaya raz

Yzn sahibinin kim olduu hemen renildi, hakknda bilgi topland.