EMS BELL ATATRK'N AK HAYATI

Tarayan Yaar Mutlu www.yasarmutlu.com www.kitapsevenler.com Bu e-kitap taslak halindedir. Okumay zorlatrc tarama hatalar iere ilir. Bu taslak s!r!m! okurken d!zeltir ve d!zeltilmi s!r!m! izimle paylamak isterseniz memnun oluruz. "#B$ http$%%ayrac.or& 'letiim$ ayrac.or&(&mail.com

*T*T+,-.+/ *0- 1*Y*T2 emsi elli *,*3T2,M* 4'5'0'$ 6 7 '/8#9#M# Y*Y2/9*,2 Ba ali 8ad. /o$ 6:%66 8a;alo;lu - 'stan ul Bu kitap 6:<< ylnn -asm aynda 'stan ul.da T=B* Mat aas.nca diz&i ve &erekletirilmitir. 4iz&i$ /aci -ararsz Bask$ 0aim #r!st!n -apak 4!zeni$ >!rhan 0odan -apak Basks$ 0on O?set

asm

*T*T+,-.+/ *3- 1*Y*T2 3#M0' B#99' '/8#9#M# Y*Y2/9*,2

B/0B5 O da ir insandC ettenD kemikten yaplm. O da ocuk olduD er&en olduD delikanl oldu hepimiz &i i... 0evildi... 0evdi... 4a;daki o anlardan tahttaki h!k!mdarlara kadar her kiinin y!re;inden &elip &een ak esintileri... O ?erman dinlemez duy&u... O !y!k insann da yaamnda yer ald... /e var kiD Musta?a -emal.in y!re;inde kvlcmlanan sev&isel duy&uD O. nun hudutsuz vatan sev&isinin yannda mini mini irer yalm olmaktan Eteye &itmedi. Bu satrlarn yazarD Musta?a -emal.in kzkardei Mak ule *tadan.la FEl!m!nden irka ay Encesine kadar s!ren Fuzun ir &Er!me yapm ve t!m korunmalarn ses antlarna kaydetmiti. Bu &Er!melerin a konusuD ocuk Musta?a -emal.den !y!k kurtarc *tat!rk.e kadar uzayan yaam iz&isindeki ilinmeyen yEnleriD il&in anlar ieriyordu. Bunlar arasnda Musta?a -emal.in sev&isel yaantsndan izlenimler ve &Er!nt!ler de vard. Bu dizi iinde okuyacaklarnzD yalnz *tat!rk.!n kzkardeinden derlenmi anlar de;ilD ?akat ayn zamanda Musta?a -emal. in Ezel hayatna ok yakn olmu kiilerin hatralar ve &Ezlemleriyle pekitirilmiD do;rulanm olaylar kapsamaktadr. *tat!rkD &!zelli;i ileD Ezellikle &Ezlerinin &!ze1..;i ile kendisini etkilemeye alan ir hanma ir karlamalarnda Eyle demiti$ GF 1anme?endiH.. Ben &!zel &Ezl! hanmlar ok severimH.. Iakat vatanm ve politikayD &!zel &Ezl! hanme?endilerden daha ok severimH..J O.nunD duy&usalD sev&isel ve Ezel ilikilerinde ile ne denli onurluD mesa?eli ve zari? ir insan oldu;unuDD ak yaamnn !zerindeki t!l! iraz aralad;mzda daha iyi &Ereceksiniz. 3emsi Belli

Birinci BEl!m Tarih$ ): Ocak 6:)@. Yer$ 'zmir.in >Eztepe semtinde =akLzMde Muammer Bey.in kona;. 0aat$ 6N.OO... Banda koyu renk astra&an kalpa;D omuzlarnda lMcivert kruvaze el isesi ile >azi Musta?a -emalD kona;n !st katndaki salondan ieri &irdi;i zaman t!m aklar kendisine ve yanndaki orta oylu &en hanma evrilmiti. Mareal Ievzi PQakmakR Saa ile -Mzm -ara e-kir SaaD prl prl !ni?ormalar iindeD tarihL ir olaya tanklk etmek iin heyecanla ekliyorlard. >elin aday =akLzMde 9Mti?e 1anm.n nikMh tanklar ise 'zmir Talisi Musta?a * dulhalik Bey.le >azi Musta?a -emal.in Bayaveri 0alih PBozokR Bey.di. A@ yanda olmasna ra;men daha &en &cvsteren k ve zari? damat aday Musta?a -emal SaaD hazrlanan masada u tarihL olay tescil etmek iin ekleyen 'zmir -ads.na Eyle hitap etti$ F #?endi 1azretleriH.. Biz 9Mti?e 1anm.la evlenmeye karar verdik. 9!t?en &ereken ilemi sPmuamelei lMzimesiniR yapar msnzU *nadolu *Vans.nm ): Ocak 6:)@ tarihli ha er !lteniD u ola;an!st! tErenin ayrntlarn o &!n!n diliyle Eyle Ezetlemektedir$ G-ad #?endi evvelM 1anm.a tevecc!h ederek$ F On dirhem &!m! mihri m!eccel ve aranzda takarr!r eden mihri muaccelle hazr ilmeclis >azi Musta?a -emal Saa 1azretleriyle tezevv!c! ka ul ediyor musunuzUW demi ve 9Mti?e 1anm G-a ul ettimW ceva n vermilerdir. -ad #?endi m!teaki en Saa 1azretlerine ayn suali irad etmi ve m!ar!nileyh G#vetD ka ul ettimHW uyurmulardr. 4uay m!teakip tara?eynD hazirun tara?ndan pek samimi ir surette te rik edilmilerdir. *nadolu *VansD millet ve memleketi halMs ve necata isal eden !y!k m!ncimizleD y!ksek tahsille iktisa ?eyz ve kemMl eylemi ulunan 9Mti?e 1anme?endinin mazhar saadet olmalarn niyaz ve tazarru eyler.W G0#TM#Y# T*-'T B=94=- M=UW Bata kzkardei Mak ule *tadan olmak !zere kendisine ok yakn olmu t!m hanmlarnD hattM erkek arkadalarnn verdi;i il&iye &Ere *tat!rk ince ruhluD duy&ulu ir insand. Qocukluk a;larnda Fher delikanlda oldu;u &i iF romantik e;ilimleri de vard. 3iireD ede iyata !y!k ir il&i duyuyordu. 4elikanllktan kp ilk &enlik dEneminin ok cepheli kiili;ine yEneldi;i zamanlarda ile ak ve sev&i konularna il&isiz kalmamt. O.nun iin en !y!k ak GMemleket *kWyd ama &E;!s ka?esinde y!rek tayan her insan &i i Musta?a -emal de sevmeyeD sevilmeye kar il&isiz de;ildi. 9Mti?e 1anm.la evlenmesinden ir ha?ta EnceD )) Ocak 6:)@ akam Bursa.dayd. >azi Saa.y a;rlamak iin can atan ,au?L Bey ve ei 9Mika 1anmD !y!k kurtarcnn onuruna ir akam yeme;i vermilerdi Madam Brod.un otelinde. 0o?rada ulunanlardan kurmay in a 8evdet -erim P'ncedayRD 9Mike 1anm.la irlikteD >azi Saa. ya sorular yEneltiyor ve O.nun duy&usal yEnlerini tes- ite alyorlard. 6O Bir aralk 9Mike 1anmD ir hayli teredd!tten sonra t!m cesaretini toplayarak$ F SaamH.D dedi. *? uyurunuzD ir ey sormak istiyorum$ 1i sevdiniz miU Musta?a -emal SaaD elindeki kadehi dudaklarna &Et!rd!. Bir yudum iti. Bir s!re dald ve sonra &Ezlerini 9Mike 1anm.a evirerek$ F 0evmekH.D dedi... 0evmekH.. 1anme?endiD sevmeye vakit ula ildik miU.. Bir Em!r eitli m!cadeleler iinde &eti... 4a;D dereD tepe... QadrdaD karar&Mhta Em!r s!ren ir askerin sevmeye vakti kalr mU.. GB'5 4# '/0*/25D B'5'M 4# Q*,S*/ B', -*9B'M'5 T*,H..W #tra?ta t yoktu. Madam Brod.unun otelinin &eni salonundaki so?rada t!m alar ve &Ezler

>azi Musta?a -emMl Saa.ya evrilmiti. OD kadehinden ir yudum daha aldktan sonra ltl aklarn tekrar 9Mike 1anm.a evirdi ve u kez iraz Encekinden daha sert ir ses tonu ile$ F Biz de insanz 1anme?endiH.D diye konumaya alad. Bizim de arpan ir kal imizD izim de ir his tara?mz varH.. *skeriz diye mi u yEn!m!zden !phe edersinizU.. Iilmi aa alalm ve yllarn say?alarn yaprak yaprak evirerek kameramz 6K yalarndaki ocuk Musta?a -emal.in Ezel yaamna do;ru yEneltelim. OD hen!z ocuklukla delikanllk arasndaki ilk kilometre talarnda. 0elanik.te *skerL ,!tiye.ye devam ediyor. *nnesi 5! eyde 1anm ve kzkardeleri Mak ule ile /aciyeD ocuk Musta?a -emal.e yann ok !st!nde ir il&i ve say& &Esteriyorlar. *ta ve silaha kar !y!k ir sev&isi var. 66 O &!nleriD kzkardei Mak ule *tadan Eyle anlatyor$ GF >!zel ir tay vard... Mekte e daymla era er atla &iderlerdi. 1er cuma &!n!D annemiD eni ve /aciye.yi &Ermeye &elirdi. Yine ir cuma dEn!!yd!... *tn eyerini vurdu... >emi takt... Yola kmaya hazrlanyordu... Yanna sokuldum$ F *;a eyH.D dedim. F /e varU.. F Mekte e mi &idiyorsunU F #vetH.. F Beni de alsana atn terkisineH.. F OlmazH.. F /e olursunU.. F OlmaaazH.. F /e var sankiD en de &eleyim seninleH.. F Olmaz dedik yaD hadi dEn akalm eveH.. *tna indi ve &itti...W M=0T*I* -#M*9'/ '9- >B5*Y,20H -O9*Y*02 ,+-/#TT'/ B#Y.'/ ','D 0'Y*1 >B59+ -252 M+Z>[/.42... O yllarda sk sk &Er!t!kleri -ola;as ,!knet-tin Bey.in iri siyah &Ezl!D uzun kirpikleri siyah &Ezlerini &El&eleyen &!zel ir kz vard$ M!V&MnH. Musta?a -emalD ok duy&ulu ve romantik ir yan iindeydi. *rkada /uri P8onkerR ile yapt; Ezel soh etlerindeki konular &enellikle ak !st!neD iir !st!neD ede iyat !st!neydi. *ma ne var ki di;er delikanllardan ?arkl olarak Musta?a -emalD onurunu aktan daha !st!n tutuyordu. -ola;as ,!knettin Bey.in kzD aile dostlarD M!V-&Mn.dan holanyordu. Musta?a -emal.in M!V&Mn. sevmeye alad;n 6) evin iindekiler de hissetmiler ama kendisine elli etmemilerdi. 'ini at;D srlarn paylat; tek arkada o sralarda sadece /uri P8onkerR idi. Ba aa dertletikleri ir &!nD M!V&Mn.m \Juy&u-sal etkisini o denli a;a vurdu ki /uri P8onkerR dayanamad$ F Musta?aH.D dedi... Madem ki u kzdan u kadar holandn... 0Eyleyelim 5! eyde Teyzem.eD &itsin istesin M!V&Mn.... 3imdi sEz keser nianlanrsnz... 0onra da za it kt;n zaman daD evlenirsinizH.. Bu tekli? karsnda Musta?a -emal.in ceva udur$ F Benim tek tara?l holanmam kM?i miU.. Bakalm M!V&Mn da eni e;enecek miU.. 3imdiden EyleD ir tee !ste ulunmak do;ru olmazH.. Ya G1ayrHW derlerseD ya reddederlerseU.. Onurunu duy&ularna kalkan yapan F*skerL Ortaokul E;rencisiF Musta?a -emalD iri sivah &Ezl!D uzun kirpikli M!V&Mn.m hMtrasn iinde saklamay daha uy&un ulmutu. M=0T*I* -#M*9.'/ O4*02/* >',#/ >#/Q -25

-2,M252 B', -*,*/I'9' 4#SW -'T*B2/2/ *,*02/* B2,*-2S -*QT2H.. Onurunu akndan daha En plMnda tutan Musta?a -emalD yakkl ir ocuktu. -endisinin holand; kzlardan daha ok kendisinden holanan kzlar vard. Bu&!n m!ze olan 0elanik.teki tarihL evin yaknnda oturan komu kzlar /adire ve 1atice. O.nu uzaktan uza;a sevenlerin anda &eliyordu. Bzellikle /adire. Musta?a -emal.e delicesine Mkt. /adire deD 1atice deD daha ok 8uma &!nleri G5! eyde 1anm TeyzeWlerine &itmek iin can atarlard. O zamanlar ha?talk resmL tatil &!n! 8uma oldu;u iin 6@ *skerL okulun yakkl ve !ni?ormal E;rencisi Musta?a -emal mutlaka evde ulunurdu. Yine ir 8uma &!n! komu kzlar /adire ile 1aticeD annelerine sokularak Mdeta yalvarrcasna$ F 5! eyde 1anm Teyzelere &idelim mi anneU.D diye tutturdular. 5! eyde 1anm Teyzelerine &eldiklerinde Musta?a -emalD arkadalaryla &ezmeye kmt. *nnelerI 5! eyde 1anm.la soh et ederken her iki kz da &Ezlerini pencereden darya evirmilerD !ni?ormalD sarn ir delikanlnn yolunu eklemeye alamlard. Bir aralk 5! eyde 1anmD 1atice.den ir sey istedi. +st kata kan 1aticeD so?adaki sakslardan ir krmz karan?il kopararak &izlice Musta?a -emal.in yatak odasna dald. Yata;n yan andaki masada Musta?a -emal.in ak rakt; ir ders kita duruyordu. #lindeki karan?ili say?as alm ders kita nn arasna koyan 1aticeD heyecanla odadan kt ve 5! eyde 1anmn istedi;i eyi alarak aa;ya indi. Birka saat sonra Musta?a -emal &eldi. Misa?irlere ho&eldin deyip irka nezaket sEz! e]tik]en sonra odasna kt. Bir de ne &Ers!n... Tarih kita nn arasnda krmz ir karan?ilH.. 4elikanl Musta?a -emal.in yata;nn aucundaki kita a raklan krmz karan?il karssnda neler duyducLunuD neler d!!nd!;!n! ilmemiz olas de;il. *ma neler yapt;n sEyleyelimH.. *a; katta annesi 5! eyde 1anmD kzkardei Mak ule ve komu misa?irler iraz sonra Musta?a -emal.in merdivenlerden inen ayak seslerini duydular. #linde krmz karan?ilD mutlu ir aks.a misa?ir odasna &irdi. 1atice.nin heyecan ve korkudan kpkrmz olan y!z!ne tatl ir nazar ?rlattktan sonra ir arkada ile uluaca;n sEyleyerek evin kapsndan kp &itti. 6A Oysa iin iinde &arip ir terslik vard$ -omu kz 1aticeD a las /adire.ye ak elili;i yapmak istemi ve krmz karan?ili Fo sralarda a;r ir t! erk!loz hastal; ile ruhen sarsld; yetmiyormu &i i ir de Musta?a -emal.e Mk olanF a las /adire adna rakmt tarih kita nn arasna. 4elikanl Musta?a -emal ise /adire.den ok 1atice.ye il&i duyuyorD odasna &izlice raklan karan?ili u yEnden de;erlendiriyordu. G-252/2 5*B'T# T#,#/ */*9*, B*Y,2/* T*3 B*0*,W -rmz karan?ilD yeni ir duy&usal kvlcmlanma-nn alan&c oldu Musta?a -emal.in ocuk y!re;inde... Yllar &eti... Bir &!n annesi 5! eyde 1anm &Enderip 1atice.ye resmen talip oldu Musta?a -emal.. *rtk ir har iye E;rencisi idi. 4uy&ularn daha iyi tartmasn ve yEnlendirmesini iliyordu. Olumsuz ceva kzkardei Mak ule.den ald. 1atice.nin annesi kzna pek d!k!nd!. G-zn za ite veren analar a;rna ta asar... =za;a tayin edilir za itler... Ben kzm nasl &Er!r!m...W demiti. Baz &!nler kendilerine konuk &elen u komu kzlarnnD Ezellikle 1atice.nin Musta?a -emal !zerinde derin ir iz rakt;n yalnz kzkardei Mak ule de;ilD ayn zamanda o yllardaki samimi dcntlar da ok iyi hatrlamaktadrlar. 4#9'-*/92 M=0T*I* -#M*9 B', ,=M -252/2 -*Q2,*8*-T2 Musta?a -emalD Manastr 'dadisi.nde E;renci. *skerL !ni?ormalar iinde Eylesine kD Eylesine yakkl kiD annesini ziyaret iin 0elanik.e &eldi;i &!n6K ler evredeki t!m &en kzlarn y!re;i hop oturup hop kalkyor.

<

Yaz tatilinde delikanl Musta?a -emal.le yakn ir iliki kurmay ecere ilmi ir ,um kzD hem &!zelli;i ileD hem de sokul&anl; ile O.nun !zerinde olduka etkili. Musta?a -emalD Manastr.a dEnerken u &!zel 0elanikli kz da karmakD Manastr.a &Et!rmek niyetindedir. Olay ksa s!re iinde evrede duyulur. 5! eyde 1anm delikanl o;lunu atan karmaya alan ,um kzn ve ailesini ok iyi tanmaktadr. Bu ocuka macerann her iki tara? iin de yakksz olaca;na emindir. 4urumuD Musta?a -emal.in days 0u a 1!seyin *na.ya aar. Ye;eni Musta?a -emal.in anda esen kavak yellerini durduracak tek kuvvetD 5! eyde 1anmn kardei ve Musta?a -emal.in days 1!seyin *;a.dr. Bir aralk 0elanik.ten kaamak yapp Manastr.a &iden Musta?a -emalD sev&ilisinin kala ilmesi iin ir oda ile kiralamt. 'ki uar sev&iliD kalkacak trenin hareket saatinden az Ence &arda ulumay kararlatrrlar. 1eyecan ve sevin iinde istasyona &iden Musta?a -ems-HD &Ezleri &ar saatinde sa rszlkla ekler... ekler... ekler... 'lk kanpana P#skiden trenlerin hareket saatinde kanpana alardR alnca va&ona &iren Musta?a -emalD u kez trenin penceresinden darya akmakta ve tatl mavi &Ezleriyle kala al; ir proVektEr \i i tarayarak ,um dil erinin &Er!nmesini eklemektedir. Oysa days 1!seyin *;aD suyu andan kesmiD kzn ailesiyle &Er!erekD &enlerin u l&nl;n zamannda Enlemesini ilmitir. Bunlar yllardan sonra anlatan *tat!rkD ^4aym haklydR diye a;lard sEzlerini. 6X 1*,B'Y#9' M=0T*I* -#M*9.'/ '9- >B/+9 *Y,202 B', S*3* -252Y42 'lk &Ez a;rsD M!V&Mn.dan ilk &En!l a;rsna kadar Musta?a -emal.in yaamnda koskoca ! yl han&i duy&ulanlar iinde &eti. -imler O.nun sev&iset yaamnda iz raktlarU... Bunlar kzkardei Mak ule *tadan da ilmiyorD o yllardaki samimi arkadalarnn anlarnda da komu kz /adire ve 1atice.den aka ir ada rastlanamyor. Yl$ 6<::... Musta?a -emal 6< yandaD yakkl ir har iyeli. 0elanik.te Iloka >azinosu.nda ir &ece... >!zelD serin ir yaz &ecesi... Okullar tatil... 1al edildikten sonra 0elanik.e s!r&!n &iden ). * d!lhamid.in ikamete mec ur tutuldu;u *lMtini -E-k!.n!n hemen yaknndaki Iloka >azinosu tklm tklm &enlerle dolu. ,omantik &enlerin sevdikleriyle a aa kaldklar Ezel Elmeleri var &azinonun. 'te u Elmelerin irinde deniz mavisi &EU.eri-niD yan anda a;layan &en kzn &Ezlerine dikmi delikanl ir har iyeli... Musta?a -emal.. >Ezyalarn tutamayan &en ve &!zel kz ise Musta?a -emal.in Ezel ders verdi;i ir E;renci... +nl! ir Saann kz... Musta?a -emal.in o yllardaki samimi arkadalar unlar$ M!hendis Mekte i tale elerindenD sonraki yllarda *nkara 3ehreminli;i ve Bilecik Milletvekilli;i yapacak *sa? P'l ayR... #czac Mekte i Tale esi *hmet /uman... O yataki t!m &enler &i i u ! &encin de &!nleriD &eceleriD anlar era er... TatiliD umutlarD cokular ve mutluluklar iinde renklendirmeye alyorlar.. Odeon Tiyatrosu.nun hemen yan anda ulunan ir al&l kahve ile *lMtini -Ek! civarndaki Iloka 6N >azinosuD Musta?a -emalD *hmet /uman ve *sa?.dan oluan ! sacaya;nn alca uluma ve e;lenme yeri... Qal&l kahvede alan ,omen asll ! kz u ! delikanly ayr ve Ezel ir il&iyle a;rlyorlar. Iani adndaki kz Musta?a -emal.e Mk. Toni adndaki ,omen dil eri de *sa?.a... >eriye kalan Zanet ise *hmet /uman.a il&i &Esteriyor... >!nlerD &ecelerD o yllarn en renkli ir dinlenme yeri olan u ka?eantanla Iloka >azinosu arasnda &eiyor.

Musta?a -emalD tatil s!resi iinde Ezel ders verdi;i GSaa -z.nD pek yaknda kay ede ilece;inin kay&s iinde... Q!nk!... #vetD !nk! irka ha?ta sonra tatil sona erecek ve kendisi 0elanik.ten ayrlp 'stan ul.aD 1ar iye Mekte ine dEnmek zorunda kalacak... O yl ,amazan ay da yaz tatiline rastlad;ndan ayram ertesiD ver elini 'stan ul diyecek Musta?a -emal... Qal&l -ahve.de ,omen asll IaniD her&!n Ezlemle ekliyordu Musta?a -emal.i. Oysa Musta?a -emal iin Iani ve arkadalar e;lencelik ir kah_k r`11e-;i ile de;illerdi. OD ir akasn seviyordu. 1er &ece ders vermeye &itti;i Saa kona;nn ki ar ve zari? kzyd &en 1ar ivelinin &Enl!nde taht kuran... -zkardei Mak ule *tadanD o uzak vllarla il&ili anlarn Eyle anmsayacakt yarm y!zyldan Etelerde$ F Mektep tatil... *;a eyim az akamlar &elmeydi i?tara... *nlardk ki vine Sasa.nn konanna &itti ders vermek iin... 4uydu;umuza &Ere Saann kz da a;a eyimi seviyorduD elki daha ?azla... '?tar onlarda yapyordu a;a eyim... BMz &eceler sahura kadar orada kald;n iitiyorduk. Tatilin de ,amazan.n da sonu &elmiti. Musta?a -emal ile sev&ilisi ir irlerinden ayr6< lacaklar &!n!n yaklamas nedeni ile !z!l!yorlard. O tarihlerde 0elanik.te 'dadi Qemesi.nin karsnda Y!ksek -ahve denilen ir &azino vard. Musta?a -emalD *sa? 'l ay ve *hmet /uman sacaya; ara-sra u &azinoya da &elirlerD ir s!re Qal&l -ahvedeki ,omen kzlarn konuurlard. Iakat son &!nlerde Musta?a -emal.in artk u t!r akalarla il&ilenmedi;ini ve &erek ir sev&i esintisinin iinde dal&n ve d!!nceli oldu;unu hissediyorlard. ,amazan Bayram.nn son &!n!yd!... Mavi &Ezl!D sarn 1ar iyeli ile sev&ilisi Y!ksek -ahve.nin En!nde ulutular. 'dadi emesinin En!nde G#mlMk- 3MhMneW inalarna do;ru uzayan ulvarda ir s!re yanysna y!r!d!ler... 0onra... 0onra ir inek ara as... Te... *lMtini -Ek! yaknndaki Iloka >azinosu... Te &azinonunD sadece &een sev&ililer iin tahsis etti;i Ezel Elmeli odalarndan irinde a aa &een saatler... Te nihayet... sarsla sarslaD hkra hkra a;layarak iini dEkmeye alan &!zel sev&ilisi kars_n-daD kal inin de;ilD eyninin sesiyle konumaya alan &en 1ar iyeli... >en kzD 0elanik.te itimMi ir mevkii olan ailesinin savnnlEna &E?ae d!!rmemek iin ir an Ence evlenmeleri &erekti;inden sEz ediyor... 0ansn 1ar iyeli ise &erek ir duy&u ile sevdi;i iriyle de olsa o aamada evlenmeyi d!!nm!yor... O c!n Iloka >aT.nosu.nun EUel Elmesinde Musta?a -emal ise sev&ilisinin karlkl konumalarD daha sonraki dEnemlerde F ir irlerinden hi ir eylerini saklamayanF !c sacaya; arasnda uzun uzun tartlyordu. Te *sa? 'l ay daD *hmet /uman da 6< yandaki &en 1ar iye+ninD srlsklam Ms.k Musta?a -emal.in kal i ile de;ilD ka?as ile verdi;i kararD en uy&un davran tarz olarak de;erlendiriyorlard. 6: M=0T*I* -#M*9 'QT#/9'-9# 0#T4'Y' -252 /'Q'/ ,#44#TT'U Bu dizide !y!k insan Musta?a -emal.in duy&usal ilikilerine konu olan olaylar sunmaya alrken psikoloVik tahlillere &irimek ve yorum yapmakD u eserin amac ve kapsam dnda kalmaktadr. IakatD yanl yorumlara ve de;erlendirmelere neden olmamak iin &!n!n koullaryla irlikte &en 1ar iyeli Musta?a -emal.in iinde ulundu;u psiko-sosyal ortam da elirlemek &ere;ini duyuyoruz. a 4elikanl Musta?a -emal.in Manastr *skerL 'dadisini itirip 'stan ul 1ar iye Mekte i.ne &irii 6<:: ylna rastlar. 6< yandaki ir delikanlnn 1ar iye Mekte i. nin k !ni?ormas iindeki ?iziksel &Er!nt!s! ne denli &Ez alc iseD do;up !y!d!;! ve pek ok ocukluk hMtrasn iinde rakt; 0elanik

6O

kentini terkederek 'stan ul.da daha yeni ve daha disiplinli ir yaamn havasna &irmesi de o denli karmak olmutur. 4uy&usal ve ruhsal alkantlara ilaveten sosyal yaamnda da de;iimlerD &eliimler ve oluumlar alamtr. >Enl!nde aka EzlemlerD ka?asnda daha aka umutlar ve hayMller rpnmaktadr. Bu rpnlarn yEn! ir akma eliiktir. 4elikanl Musta?a -emalD her &en &i i sevmekD sevilmek... kendisini ok iyi anlayan dostlarla Ezel soh etlerD &ezintiler yapmak... ksacas &Enl!nce esen kavak yellerinin do;rultusunda &!nlerini renklendirmek hevesindedir. BuD her &en &i i O.nun da do;al ir hakkdr. 4o;a yasalarna ters d!ecek kadar duy&usuz ve kat ir kiiliEe de sahip de;ildir. 1ar iyeli Mustp?a -emal iseD &elecek yllara !y!k umutlarlaD !y!k isteklerle hazrlanmaktadr. -a?asnda dolaan d!!ncelerD yarnn !y!k admlarnn ilk ekirde;idir. *skerlik akD vatan sev&isiD t!m )O sev&ileri ve duy&ular &eri plMna itmekte ve O.nun iin kiisel anlamda her t!rl! sev&iD u !y!k idealden sonra &elmektedir. 1ar iye Mekte inin ilk sn?D u duy&usal ve d!!nsel ztlklarn arpmas iinde &eer. Bir tara?ta romantik 0elanik akamlar... Mini mini sev&iler... sev&ililer. Qocukluk arkadalar... *nnesiD kzkardei... Bte tara?ta /Mmk -emal.in h!rrL$ yet iirleri... 'stipdat yEnetimine kar akaldr e;ilimleri... *skerlik ak... B!y!k -umandan olma hayalleri... Tatan ve millet sev&isi... Bu arada FMusta?a -emal.i olduka !zen_F ailevL ir olay da &en 1ar iyeli.nin &Enl!nde !y!k ir eziklik yaratmt$ *nnesi 5! eyde 1anmD Musta?a -emal.in iddetli muhale?etine ra;men 0elanik ,eVi PT!t!nR 'daresi.nde memur ,a&p #?endi adl iriyle evlenmiti. 5! eyde 1anm.n evlepmesi delikanl 1ar iyeli.nin y!re;inde !y!k ir iz rakmt. Manastr *skerL 'dadisi.nde yatl okudu;u yllardan kalan u izD &iderek daha da !y!m! ve O.nun hassas ruhunu !y!k El!de etkilemiti. Bzel ders verdi;i 0elanikli Saa.nn kzD Iloka >azinosu.nda hkra hkra a;larken Musta?a -emal Eylesine !z&!n ve karmak ir ruh haleti iindeydi. 0eviyordu... 0ev&isinin itenli;inden kukusu yoktu... *ma o aamada evlenmeyi d!!nemezdi... B!y!k duy&ularn ve d!!ncelerin ahland; ka?asndaki idealleri &Enl!ndeki tertemiz sev&i iin ?eda edemezdi. 'i paralana paralana sevdi;i kzn evlenme tekli?ini ka ul edemiyordu. Q!nk! ir s!re sonra 6O 3u at 6:O) tarihinde )6 yanda ok &en ir te;men olarak 6AN) sicil numaras ile 1ar iye.yi itirecek ve ka?asnda tomurcuklanan !y!k idealleri &erekletirmek iin ordu sa?larna katlacakt. )6 *skerlik akD vatana hizmet akD t!m aklardan !st!nd! Musta?a -emMl iin... 4elikanl Musta?a -emal.i !y!k El!de etkileyen u GSaa -zW kimdirD kimin nesidirU ,ahmetli Mak ule *tadanD &!zelli;i dillere destan olan u zari? &en kzn 0elanik Merkez -umandan G3evki Saa.nn kerimesi #mineW oldu;unu sEylemektedir. *tat!rk.!n ocukluk arkadalar ve delikanllk &!nlerinin yakn dustlar arasnda ulunan *sa? 'l ayD anlarnda u sev&isel olaya yer vermekle irlikte isim aklamaktan dikkatle kanmaktadr. Q!nk!D 0elanik Merkez -umandan 3evki SaaD *sa? 'l ay.larn yakn aile dostudur ve evresinde !y!k ir say&nlk yaratm onurlu ir zattr. >azeteciD yazar YLlmaz Qetiner.in 6:XA ylnda yapm oldu;u ir m!lakatD *tat!rk.!n ilk akna ilikin esrar perdesini iraz daha aydnlatmakta ve 3evki Saa.nn kz #mine 1anm.n &erek duy&ularn tes it etmektedir. GM=0T*I* -#M[9 B', '9*1T2 B#/'M 'Q'/W Ylmaz QetinerD #mine 1anme?endi ile olan &Er!mesini Eyle nakletmektedir$ GMavi &Ezl!D em eyaz salD narin yapl NN yandaki hanme?endi duvarda asl duran ?oto;ra?a ir m!ddet akt... akt... Te sonra tazelenen hMtralarnn arasndan ayrlp strap iinde sarslarak$

66

F >azi.yi ..sevmek ne demekU O ir ilaht enim iin... O.na tapyordum. 4edi. #mine 1anme?endi u kelimeleri sar?eder-ken XK yl Enceki &i i duy&ulanmD heyecanlanmt. Mahcu iyetten pem eleen y!z!n! zaman zaman elleriyle Erterken dar&n ve kr&n &Ezlerle y!z!me akt$ )) F QocukD dediC unca yl sonra ana unlar sEyletmeninD iimde k!llenmi ir acy tazelemenin anlam var mU 1em unu ilmelisin ki unlar konuulacakD anlatlacak konular de;ildir. Bu ir hayaldi ve elki de ir d!t!.W $ Musta?a -emsl *tat!rk.!n en yakn ocukluk arkadalarndan rahmetli 0alih Bozok.un hatralarmdaki u satrlar ilmem hatrlar msnzU F GMusta?a onD on iki yalarndayken sekiz yanda ir komu kzna ak olmutu. *kamlar okuldan kar kmaz evine koarD derhal el iselerdi !t!letirD oyun seyretmek nedeniyle zpzp oynayan ocuklarn yanna &iderdi. Iakat asl &ayesi komu kzn pencereden &Ermekti.W Yimrz QetinerD u anektodu verdikten sonra yazsna Eyle devam etmektedir$ G'9- *3-2 -+Q+- #M'/#$ 'te imdi 6<:A ylnda 0elanik ,!diyesi.nde okuyan Musta?a -emal.in < yandaki komu kz #mineJ ile kar karyaym. Yarm asrdan ok ?azla ir zaman &emiti aradan. 1arpler olmu... ,eVimler de;imi... 4!man i&alleri &Erm! &eirmiti u topra;n insanlar... *maD 0elanik Merkez -umandan 3evki Saann kz #mine.nin duy&ularD ak NO sene Ence naslsaD hep ayn heyecanla ayn tazelikteydi. Te karmda olan #mine 1anme?endinin &En!l ahesinde tek ir iek halinde kalan u akn daha da ol&unlat;n &Er!yordum. 1#,-#0'/ >B/9+/4# B', #M'/# Y*T*,H.. #mi-nem arksn sevmesinin nedenini asl imdi E;rendi;imiz Musta?a -emal.in yaknlarna sk sk sEyledi;i u sEzleri de her halde hatrlarsnz$ G1erkesin &Enl!nde ir #mine yatar.W 'te imdi O.nun u ilk aknn hikMyesini &eliniz izzat #mine 1anme?endinin a;zndan era erce dinleyelim$ G'stan ul.da do;muD @-A yandayken 0elMnik.e )@ t &Et!r!lm!t!m. Ba am 0elanik Merkez -umandan % 3evki Saa... 5! eyde 1anme?endiD Mak ule 1anme?endi ve >azi ile ayn sokakta senelerce oturduk... Qocuklu;umuz hep era er &eti. *nnemD a am ve onun annesi sk sk era er olurduk. Bizim zamanmzda pek k!!k yata evlenildi;ini ilirsiniz. Bu y!zden kziarla erkekler pek kolay kolay kar karya &elmezdi. >aziD yakkl ir ocuktu. -ya?etine ok itina eder ve herkesin hayranl;n ekerdi. OD *skeri -uuye.ye devam etti;i sralardaD izim evin En!nden ta urla era er &eer ve en de ak iinde dolu olarak kendisine akar dururdum... O da te ess!mle &Ezlerini izim pencereye dikerD ana karlk verirdi$ ,!diye E;rencileri arasnda pek ok yakkl &enler vard ama >azi.nin hali herkesten akayd. 9acivert uhadan ceketinin &E;s!nde tek sra ay yldzl d!;melerD kol kapaklarnda ! sra eritD dar ve yeil pantolon iinde o kadar almlD o kadar zari? y!r!y!! vard ki uD asla &Ezlerimin En!nden silinmiyor. -*Q*M*- -O/=3M*9*,$ O.nu kEt! ir atn !zerinde &Erd!;!m zaman teess!re &ark olurdum. 4aima O.nun en iyi eylere sahip olmasn isterD undan zevk duyardm. Qocukluk hayallerimin iri de >azi.nin padiah olmasyd. -apnn ei;inde iki ! dakikalk kaamak konumalar enim iin tadna doyum olmayan en !y!k zevk halinde !t!n enli;imi kaplarD !t!n &ece O.nun hayaliyle uyurdum. Bak sana ir ey sEyleyeyim ocu;um$ Ben >azi. yiD enimle evlenirD diye sevmedim. O yama ra;men unlar d!!ne iliyordum. OD enim iin eriilmez ir varlkt. -arlksz ir akt u... 0eneler Eylece en ka?es arkasndaD o okulda zaman zaman aile toplantlarnda karlamamz ve konumamzla &eiyordu... Ba am ok mutaassp ir adamd. /edense >azi.ye kar herkesten ayr ir il&i duydu;unu iliyordum. /ihayet ir &!n o ,!diyeyi itirdi. Manastr *s)A keri 'dadisi.ne yazld. BEylece zaten pek seyrek olan &Er!melerimiz !s !t!n azald. Ben 6) yama &elmitim ki >azHD Manastr 'dadisi.ni itirip 'stan ul.a 1ar iyeye &itmeye

6)

hazrlanyordu. 7Bir &!n !z!nt! iinde kendisine yakn dostlar vastasiyle ha er &Enderip G1ar iye.ye ne zaman &idiyorsunUW diye sordum. Bana kendi el yazsiyle &elen cevap uydu$ B= 4*-'-*4* T*S=,* >'4'YO,=M. B= */2 M#3.=M B'5# -[/ *Y9*T*8*-. B#/4#/'5 0'5' =/=TM*Y*8*Y2M* T'84*/#/ Y#M'/ #4#,D 0'54#/ 4# *Y/2 T#I*Y2 B#-9#,'M. *99*1*20M*,9*42-. M=0T*Ir -#M*9 GBu mektu u ald;m zamanki sarsnty ilmem u&!n nasl anlata ilirim. -Et! durumdaydm. *ma ir yandan da O.nun nihayet 1ar iye.ye &idiine seviniyordum. 0onra araya yllarD olaylar &irdi. Biz hMlM 0elanik.teydik. >azi de izinli oldu;u sralarda &eliyorD annesiniD kardeini ziyaret ediyordu. Yine pek seyrek &Er!e iliyorduk O.nunla... Iakat u de?a &Er!yordum ki memleket meselelerineD milletin dertlerine !t!n varl;yla sarlmt... 0elanik.teki *skeri Mah?el.de veya di;er toplant yerlerinde s!rekli olarak arkada-lariyle &Er!t!;!n! duyuyordum. >azi o kadar doluydu ki eminim kendisine ayra ilece;i hi ir Ezel hayat yoktu.W 1ar iye.yi y!z a olarak itirdikten sonra O.nunD staV &Ers!n diye 3am.a s!r!ld!;!n! iliyoruz. Oradan Tra lusD -ahireD Balkanlar ve nihayet &izlice tekrar 0elMnik.e dEn!. GIakat artk !s !t!n ol&unlam ve kendisini tamamen millet ve devlet ilerine adam ir Musta?a -emal vard karmda. /e ayramD ne seyran ve ne de akD hi ir ey umurunda de;ildi. Yalnz u arada Mak ule 1anme?endiden duydDu)K ;um ir konuma eni d!nyalara sahip olmuasna sevindirmiti. >azi &elir &elmez annesine sormu$ F 3evki Saann kz evlendi miD evlenmedi miU F #vlenmediD demi. >ezi undan ok memnun olarak$ F 1i olmazsa imdilik nikMh yapsak. 4iye !stelemi... *ma yine araya &iren !y!k olaylar izi ir evlili;e kadar &Et!remedi.W #mine 1anme?endi !t!n unlar anlatrken o kadar heyecanlanyordu ki sesinin titredi;ini ve ok yoruldu;unu hissediyordum. Bir aralk enim kendisine sordu;um az sorulara cevap olarak$ GOnunla evlenmedi;ime !z!lm!yorumD dedi. 0onucun Eyle olmas daha iyi ence... O.nun &En!l ileriyle uzun oylu u;raacak vakti yoktu. #sasen u ir karlksz akt. 1i ir zaman karlk eklememitim.W F SekiD *tat!rk 8umhur akan olduktan sonra O.nu &Ermeyi hi d!!nd!n!z m!U 3evki Saann kzD mavi &Ezlerinin pnarnda iriken yalar hala zara?etini muha?aza eden ince uzun parmaklariyle silerken$ F 1ayrD dedi... 1ayr. O.nunla tekrar &Er!meye tahamm!l!m yoktu. 0eneler sonra iz de 'stan ul.a &elip yerlemitik. Mak ule 1anme?endiyle &Er!!yorduk. Beni irka de?a 0aray.da aloya davet ettiler. *maD heyecanmdan ne 0aray.a ne de yanlarna &idemiyordum. Yalnz 0alih Bozok Beye?endiyle irka de?a konumutum. F *tat!rk.!n rahatszl;n nasl ha er aldnzU F 1ayatmn en ac anlar O.nun hastaland; &!nlerde &eti. O tarihe ait &azeteleri hala saklarm. >azi.nin 0avarona yatna yatndan iti aren stra m hala devam ediyor. 1er &!n &iderD sanki O.nu seyrediyormuum &i i yat seyrederdim. Bir sa ah 8um)X . hur akanl; ayra;nn yarya inik oldu;unu &Er!nce yldrmla vurulmu &i i sarsldm. 3imdi El!m yldEn!mlerine ait !t!n &azeteleri saklyorum. Benim iin hayatn tad yok artk.W *T*T+,-.+/ *3- 3'',9#,' *tat!rk.!n u ilk ve duy&usal d!zeyde en &!l! aknD *li Iuat 8e esoy da do;rulamaktadr. 8e esoyD anlarnda Eyle der$ G...... en 1arpokuluna kaydoldu;um zaman O sn? avuuydu. 0n? su ay eni kendisine

6@

vererek yerimi ve ko;utaki yata;m &Estermesini sEylemiti. Benim u !y!k insanla arkadal;m Eyle alad. >entiD &!zeldiD temiz &iyinirdi. *rkadal;mz ilerledi;i zaman da 0elanik.te tand; ir kz hi unutamad;n sEylerD o zamanki iir !slu uyla yazd; ak iirlerini de okumay ihmal etmezdi. O.nunC hMtralarndaD PBirinci sn?ta sa? &enlik hayMllerine tutuldumD derslerimi ihmal ettimR dedi;i zaman 1arpokulundaki u ilk yldr.W )N ikinci BEl!m 6:O) 6:6) *,*02/4*-' Y299*, B+Y+- O9*Y9*,9* Y+-9+Y4+ >en Osmanl za iti Musta?a -emal.in Ezel ve duy&usal yaamn incelemek isteyen aratrmaclarD u 6O yllk dEneminD !y!k olaylarla y!kl! oldu;unu &Erecekler ve duy&usal ir ilikinin varl;n saptamakta &!l!k ekeceklerdir. 6O) ylnda 1ar iye Mekte ini irincilikle itiren Musta?a -emalD kendisi &i i ola;an!st! aarlar &Er!len arkadalaryla irlikte #rkMnharp Okulu.na devam ediyordu. 66 Ocak 6:OK ylnda )A yanda kurmay y!z a olarak #rkMnharp Okulu.nu itirdi. +lkenin &elece;ine ilikin &izli ve politik almalara da katlan Musta?a -emalD aralarna szan ir kiinin aVan kmas sonucu yakay ele vermiti. 8an skc olaylar hzla ir irini izlemekte devam etti$ Yakalan... 0or&uya ekili... 3am.a K.inci Ordu @O.uncu *lay emrine s!r&!n &idii... Iirar... Msr yoluyla 0elanik.e &eli... *raya &iren tandklar aracl; ile irka aylk te dilhava raporu... Tekrar 0uriye.deki ktasna dEn!... 6:ON yl #kim aynda 0elanik @.!nc! Ordu -urmay 1eyeti.ne tayin edilii... O sralarda kurulu hazrlklar alayan &izli 'ttihat ve Terakki 8emiyeti.ne &irmesi... 1emen arkasndan 6:O< Merutiyet ihtilMli... 9i ya... Tra lus&arp... 6:O: ylnda 0elanik.te toplanan ittihat ve Terakki 8emiyeti ). B!y!k -on&resi.ne Tra lus&arp dele&esi olarak katlmas... 6@ /isan 6:O:.da mehur G@6 Mart OlayW... @6 6:66 ylnda 'talya-Tra lus savana katlmas... Te nihayet Balkan 1ar i... '9'3-' -=,4=Y= >+5#9 -259*,2 B5#9 '0T'1B*,*T2/4* -=99*/42 Yl$ 6:6@... Musta?a -emal @) yanda... 0rma yklD yakkl ir kurmay in a... Qok yakn dostu 'ttihat Terakki Sartisi.nin eski >enel 0ekreteri Iethi POkyarR 0o?ya.da se?ir... -endisi de Osmanl 4evleti.nin 0o?ya se?aretinde *tee-militer. T!m *vrupaD Birinci 8ihan 1ar i.nin ei;inde... Balkanlar kaynyor... 1an&i !lkenin han&i sa?ta savaa katlaca;D karmak ir ilmece \i i... Bul&arlarn niyeti hen!z kesinlikle elli de;il... 0o?va 0e?irimiz Iethi Bey.le Musta?a -emalD 'ttihat ve Terakki liderlerinin F*lmanya sa?ndaF har e s!r!klendiklerini hayret ve !z!nt! iinde izliyorlar... -urmay in a Musta?a -emalD 6:6@ ylnn #kim ay alarnda atand; 0o?ya *teemiliterlini &Erevine alamak !zere Bul&aristan.a &eti;i &!n do;ru Bul&aria 1otel.e iner... -onaklayaca; uy&un ir ev aramaktadr amaD u ir zaman meselesi. 1otel Bul&aria.da pek rahat edemez Musta?a -emal. BCrka &!n sonra 0plendide Salas Oteli.ne &eer. Bu otel Encekinden daha rahat ve nis eten daha kon?orludur. Bu dizi iinde Musta?a -emal tara?ndan kendisine yazlm irok mektuplarn okuyaca;mz Ma-dame 8orinne.e @ -asm 6:6@ tarihinde yazd; ir mektupta yeni tand; oteli Eyle tanmlar Musta?a -emal$ J... 3imdi 0plendide Salas Oteli.ne yerletim. Ye@) ni yaplmD cidden kon?orlu ir otel. Banyolar varD oda hizmetileri var. /e isterseniz var. 'indeki Ezel e;lencelerD urada oturmaya de;er. 1ayrH.. 1ayr 8o-rinneH.. 0o?ya.da ir tek &!zel kadn ile &Ermek m!mk!n de;ilH.. 3imdilik otelde kalyorumD zira uy&un ir ev

6A

ulamadm hen!z. 8evdet Bey.le dostlu;umuz iyi. Onu u kadar sempatik ulaca;m ve u kadar iyi ir arkada oldu;unu ummuyordum. #vvelki akam eni Madam 4curzi.ye &Et!rd!. Madam 4ourziD 8evdet.le aralarnda derin ir dostluk olan Sarisli ir hanm... #vinde o akam ki ar insanlarD vekiller ve daha irok tannm eye?endiler vard. Bakara oynuyorlard. Ben kumar oynamad;m iin ksa ir tanma ve konumadan sonra onlardan ayrldm. GS*,'0.9' 1*/2M2 >+5#9 B=9M*42Y2M2 0BY9#Y#B'9','MW GBu Sarisli hanm &!zel ulmad;m sana sEylememe izin verir misinU... 5annediyorum ki 8evdet Bey aracl; ile eni evine davet eden kendisidir. *y-rrlrken ana$ FBu akam izde e;lenemedinizH... Iakat inann ir aka se?er sizi memnun etmeye al-nca;.ir. dedi. Ordan ayrldktan sonra /ovia *merica adnda ir 8a?e 8oncert.e &ittik. IranszD *lman irok antEzler vard. Bu hanmlarD Mz erkekler tara?ndan davet edilmek iin localarn arasnda piyasa yapyorlard... 8evdet Bey iki Macar ayan davet etti. DBu hanmlardan iri *lmancaD di;eri Macarca konuuyordu. Bilmem nedenD en hi memnun olmadm ve hep skldm. Onlar localarnda rakarak ordan da ayrldk. OteNe dEn!p yata;ma &irdinim zamanD vakit &eceyarsn &emiti. >!nd!zD 0o?ya.da ksa ir tur yaptm. Qo;unlukla 0e?arethanede ve !romda alyorum. Iethi Bey de aka ir ey yapmyor. Bu&!n kendisiyle irlikte K kilometrelik k!!k @@ ir ara a &ezintisi yaptk. Bana her zaman kendinden sEz eden ha erler ver... B!t!n kal imle... M. -emalW b bb Musta?a -emalD ok ksa ir s!re iinde 0o?ya. da &eni ir evre oluturdu. 1i ir davetiD hi ir ziya?eti karmyorD her &itti;i yerde yeni yeni dostlar ediniyordu. Bzellikle &en kzlar ve hanmlarD u yakkl in aya candan ir il&i &Esteriyorlard. 0o?ya Operas.nn primadonnas *nna TodnrovaD yine opera sanatlarndan Mimi Balkanska ve Sor?o-laD Musta?a -emal.in evresinde pervane &i i dEnen &en ve &!zel hanmlar arasndayd. 0o?ya.ya yerlemi ok zen&in ve ok &!zel ir T!rk hanimi vard$ Tari?e 1anmH.. 0c?ya sosyetesinin kal ur !st! hanmlarD tannm ilelerin &en kzlar o;u kez Tari?e hanmn evinde direnlenen partilerde ir araya &elirlerdi. Musta?a -emalD o;unlu;u &en kz ve &en hanmlardan oluan &!l! ir istih arat e ekesi kurmutu. B!y!k savan ei;inde ulunan !lkesi iin millL &!venlik asndan ok Enemli ir ok srlar hanm dostlarnn aracl; ile sa;lyordu. Bir aka deyimleD &ene ve yakkl T!rk in as Musta?a -emal.in iliki kurdu;u her &en kzD her kadnD her insanD O.nun Ezel casusu oldu;unu ilmeden evresinde ulunuyorlard. Musta?a -emal.in evresindeki &en ve &!zeH hanmlarD 0o?ya.nn tannm ailelerinin kzlar oldu;u iinD u &en ve yakkl T!rk su ayna kar &Esterdikleri yaknlk &Eze atyordu. Bul&ar parlamentosundaki T!rk kEkenli mi.letve-killerinin o;u Musta?a -emal.in yakn dostuydu. Musta?a -emal.inD Bul&ar Ba akan.nn kiNi /i-kolina ile olan yakn ilikisinden dolay u milletve@A killerini iktidar lehine etkiledi;i sEylentileri dolayorduD siyasal evrelerde. Musta?a -emal.in /ikolina kadar Enem ve de;er verdi;i ir aka &enkzD 0avunma Bakan 0tiiyan.n kz 4imitrina... s B', T*90 B', *3-2/ B*39*/>282 O94= Matmazel 4imitrina ir aloda tanmt Musta?a -emal.i. ,e?ik 0EnmezsoyD Terc!man &azetesindeD u tanmann iirsel Eyk!s!n! Eyle Ezetler$ GMusta?a -emalD 0o?ya *taemiliteri idi... Bir G#?saneW erke;i olarakD Bul&aristan.a &elmiti... Tra lusD Bin&aziD Balkan 0ava kahramanD yakkl ir T!rk 0u ay... Omuzlar srma dolu &enerallerD u &en su aya say& duyuyorlard... >eneral kzlarD Musta?a -emal.i &En!llerinde paylaamyorlard...

6K

Musta?a -emalD o &ece Yenieri el isesi &iydi... -llaryla Bul&aristan. Osmanl 'mparatorlu;unun ir GTilMyetiW yapan YenierileriD ir GMaskeli aloW da canlandrmak istiyordu. GMaskeli aloWda &eneral kzlarnn &Ezleri GT!rk Yenierisinin !zerinde topland. >en kz dudaklar GMusta?a -emalW adn ?slt halinde heceliyordu$ GMusta?a -emal &eldi...W 0alondaki her &en kzn &Enl! GMusta?a -emal ile dansetmekW dile;i ile doluydu. Musta?a -emal aya;a kalkncaD &en kzlarn &En!lleri hoplad... >Ezler G4avetW doluydu... >en ataemiliterD MillL 0avunma Bakan 0tiiyan.n oturdu;u masaya yaklat. Ba@K kann yanndaki &!zel kzn En!nde e;ildi$ GBu valsi ana l!t?eder misinizU...W dedi. #?sane erkekD !t!n kzlarn &En!llerinde dEn!yordu artk... 1em deD ir kzn kolunda... b bb >eneral kz 4imitrinaD Musta?a -emal.in kollarndan ayrlrken GYarn ulualmW diye ?sldad. G/eredeU...W GBizim eve &elH... Ba am sizi daima takdirle anarH...W Balo.nun en il&i ekici olayD -ral.n Musta?a -emal.i te rik etmesi ve ir hediye vermesi olmutu... *ncakD Musta?a -emalD sa aha karD ir T!rk arkadana$ G>ecenin en de;erli hdeiyesi 4imitrina idiW dedi. b 'lk ne?esiD ikinciD !!nc! ne?eslerD ilk c!mleyi ikinciD !!nc! c!mlelerD ilk valsi ikinciD !!nc! vals-ler takip etti. Ba a 0tilyanD Musta?a -emal.i ok sevmiti... Balkan 0ava.ndaD M.-emal.inD talihine d!en orduya >eneral 0tilyan.n komuta etti;i deD soh et srasnda E;renilmiti. >eneralD GBu ikinci ve dosta karlamamzW diyordu. 4imitrina ile Musta?a -emal hemen her &!n era erdiler. 4ansD patinaVD ev ziyaretleri ve &izli ulumalar ile G*k hikMyesiWnin c!mleleri s!r!p &idiyordu... Bul&aristan sosyetesi GT!rk -Bul&ar akW ile alkalanyordu$ F G4imitrinaD Musta?a -emal.e l&nca MkH..W F GMusta?a -emal de 4imitrina.y seviyorH..W b bb Bul&ar -urmay Bakannn kzD G'ki sevdal arasndaW saadet temsilcisi olmutu. Bu sevdann ir evlenme ile itmesini istiyordu. ...Te ir &!nD u sevdann itmesi iinD Ba a 0til-ya.nn G&En!l kapsWn ald$ @X GF Musta?a -emalD kzn 4imitrina ile evlenmek istiyor... -zn da en Musta?a -emalsiz yaya-mamD diyorH...W >eneralin ceva ksaD kesin ve ac idi$ GF Ben ir T!rk.e kz vermemH..W ...Te u ak romannn ilk El!m! u c!mle ile noktalanr &i i oldu... b bb Musta?a -emal &ururlu ir erkekti. 4imitrinaD ir ak mektu unun ! satr ile u &ururu okamasn ildi$ GF Bl!nceye kadar seni sevece;im. 0on ne?esimde GBnce -emalD sonra *llah diyece;im. Beni unutmaD araH..W Musta?a -emal Qanakkale savalarnda daD 'stiklMl 0ava.nda daD 8umhur akan olduktan sonra da G4imitrinaWy unutmad. Mektuplar yazd. 4ileri Bakan Tev?ik ,!t! *ra ile Gsev&ilerini tayanW hediyeler &Enderdi... 4imitrina G a asnn uldu;u Bul&arW ile evlenmiti amaD kal i snr talarnn Etesinde arpyordu. b G6O -asm 6:@<W &!n! Bul&aristan.n G&Ez!nden en ok ya dEk!lenW kadn 4imitrina idi$ GF -emal eni raktn daD nerelere &ittinW diye a;lad durdu. 6:6@ ylnda alayan u G*k hikMyesiWnin erkek kahramanD ir milletin kal ine &Em!lm!t!. 4imitrina iseD u ak romannn eski say?alarn evirerekD ir de?a okuyarak avunacakt. b

6X

)< ylD u romann say?alarna ir c!mle eklemeden &eti... 'ki ay EnceD N@ yana asanD Bul&aristan.da G*ta@N t!rk.!n ilk ve itmeyen akW diye ilinen 4imitrina ir r!ya &Erd!$ G*tat!rkD 4imitrina &el artkD seni EzledimD diyorduW. 4imitrinaD u r!yay yorumlad$ GF -emal eni a;ryorW dedi... ...Te u r!ya &ecesinden )A saat sonra son ne?esini verdi. Bu Gsevda romanWnn ilk say?alarnda sEyledi;i pi i son sEz!$ GF Musta?a -emalW oldu... ,omann son c!mlesiD GMusta?a -emalW ile noktaland. B*3B[-*/.'/ T# 1*,B'Y# /*52,2./2/ -259*,2D M=0T*I* -#M*9.'/ 0#T>'9'0'Y4'9#, Bunlar arasnda Bul&ar Ba akan 4r. ,adoslavo? un kz /ikolina ata &eliyordu. Tari?a 1anm.n evindeki toplantlarda tant; ve ik yakn ir iliki kurdu;u Matmazel /ikolina ile Musta?a -emMl arasndaki Ezel dostluk t!m 0o?ya.da duyulmuD dedikodular ayyuka kmt. 'ktidardaki Ba akan ,adoslavo?.un siyasL muhali?leriD kurmay in a Musta?a -emal.in ?lErtleri arasnda yer alan &!zel /ikolina.nn u Ezel ilikisini dillerine dolayarak Ba akan ypratmaya alyorlard. 0o?yaD o yllarda yo;un ir diplomatik kaynama iindeydi. Birinci 4!nya 0ava.n yEnlendirmeye alan P'n&ilizD IranszD 0ovyet ,usya &i iR !lkelerin temsilcileri Bul&arlarla s!rekli m!zakere halindeydiler. Bu ortamdaD iri Ba akan.nD di;eri 1ar iye /a-zrd.mn kz olan iki &en hanmD Musta?a -emMl.in Ezel istih arat iin en m!kemmel irer kaynak idiler. @< Bul&ar 1ar iye /Mzn -ovae?.in kz MaraD duy-&ultD iliD k!lt!rl!D k &iyinmesini ok iyi ilen Makedonyal ir tazeydi. +stelik ?izik yaps akmndan zari? ve irin ir kzd. 0nk sk Tari?e 1anm.n evinde uluuyorlarD ir ka kadeh erik raks... Biraz m!zik... Biraz soh et... Biraz ak... derkenD Bul&ar h!k!metinin en &izli srlarD azen /ikolina.nn dudaklarndanD azen de Ma-ra.nn &evezeliklerinden Musta?a -emal.in istih arat dosyalarna yansyordu. Ba akan.la 1ar iye /azr.nm kzlarndan szdrd; Ezel ha erleri di;er aVanslarnn istih aratyla da pekitirdikten sonra de;erlendiren Musta?a -emalD u arada yar ayl;a ter?i etti. *teemiliter Musta?a -emalD o sralarda 4imo *ko? adnda T!rk dostuD ir Bul&ar avukatn kz #lena ile de Ezel ir yaknlk kurmutu... >itti;i her yerde sekin insanlardan ir evre oluturanD edindi;i dostlar ve kurdu;u evreyi muha?aza etmesini ilen &en kurmayD ir yandan 0o?-ya.daki &!zel ?lErtleriyle ilkisini s!rd!r!rken Ete yandan uzaklardaki dostluklarn da mektuplamak yoluyla canl tutmaktan &eri kalmyordu. 'stan ul.daki &en ve &!zel dul Madam 8orinneD Musta?a -emal.e !y!k ir sev&i ve hayranlk duyuyordu. Te de !stelik kskan ir kadnd Mm. 8orinne. Musta?a -emal.in 0o?ya.daki arkada ve kendisinin de yakn dostu 8evdet de Mm. 8orinne.in aVan?HR idi. Musta?a -emal.in 0o?ya.daki Ezel yaamn &Ezetlemesi &Erevini !stlenmiti Mm. 8orinne.e kar. >En!l ilerini de memleket ileri kadar !y!k ir eceri ile y!r!ten &en kurmay Musta?a -emal.in ir yandan Ba akan.n kz /ikolina ve Bul&ar har iye /azr.nm kz Mara ve *vukat *ko?.un kz #lena *ko? ile il&ilenirken 'stan ul.daki Mm. 8orinne.e cFIranszca kaleme ald;F mektuplaryla nasl ses-endi;ini hep era er okuyalm$ @: 0o?yaD )N *ralk 6:6@ G0ev&ili 8orinneD mektuplarn !y!k ir sevinle aldm. Bu mektuplarda ana kar &Esterdi;in dostluk duy&ularna itenlikle teekk!r ederim. 4i-yorsu kiD son yazd;n mektuplarda Encekiler kadar imlM yanl yok. *ca a ir akas m yazd o mektuplar. Bu

6N

Enemli dikkatini senden ana yEnelmi ir kompliman olarak ka ul ediyorum. Q!nk! E;rene ildi;im kadar Iranszcam !zerinde hi ir hayale kaplmyorum. Iranszcay T!rke kadar ilseydim sana yalnz daha ok mektup yazmakla yetinmezD iimdeki samimi duy&ular daha &!zel ve daha sekin ir !slupla anlata ilirdim. *nTyorum ki 8evdet Bey.e enim uradaki hayatm &Ezetlemesini tavsiye etmeye devam ediyorsun. -endi hareketlerinin &Ezetlenmesi &ereken 4onVuan. m sEzlerine ilmem ki han&i noktaya kadar inanla- ilir. PMusta?a -emal mektu unda 4onVuan sEzc!;! yerine G8ourreurW sEzc!;!n! kullanmaktadr.R Yine de hemen sEyleye ilirim ki onun sana anlataca; eylerde elki hakikatin ir zerresi uluna ilir. Buradaki hayatm monoton ak ile devam ediyor. 1i ir olay hayatma ir nee katamad. P......R iten dostluklarm sunarm. M. -emalW *rtk ir kurmay yar ay olan Musta?a -emal.i kutlayanlar arasnda O.nu itenlikle seven ve kskanan Mm. 8orinne de vardr. O zamanki deyimle kaymakam Musta?a -emal.in MklarD hayranlar yalnz 0o?yal kzlarD yalnz Mm. 8orinne midirU.. Mm. 8orinne.nin kzkardei Matmazel #dith de u yakkl kurmaya kar Ezel hisler eslemekteD a lasnn yazd; mektuplara arasra kendi duy&ularn da y!klemektedir. AO G-*9B'M'/ 4'-T# #TM#4'Y' 0B59#,' B#/4#/ B#-9#M#Y'/W 0o?ya *teemiliteri kaymakam Musta?a -emal.in Mm. 8orinne.e yazdt ir aka mektu u &EzdenC &eirelim$ )< 3u at 6:6@D 0o?ya G0ev&ili 8orinneD -aymakaml;a ter?ii ediim m!nase etiyle &Enderdi;iniz te rikler eni ok derinden duy&ulandrd. >!zel sEzleriniz kal imde !y!k ir yer i&al etti. -endi kendime izah edemedi;im suskunlu;umun ir ok nedenleri vard$ 0o?yaD Bel&rad ve Setinya ateemiliterliklerine tMyinim ana !y!k iler y!kledi. 1en!z di;er iki ehre &idemedim. Bzellikle 0o?ya.da eni il&ilendiren az. sorunlar incelmek zorundaym. Buradaki t!m me&uliyetimD ana !y!k ir sknt veren otel hayatndan kurtulmak iin uy&un ir ev aramak. P.........R 0ana uzun uzun yazamctymn nedenle1 unlar. Birka kelimelik kartpostallar yollaya ilirdim. Iakat uD hem seni tatmin etmezdiD hem de en kendilerine nezaket ica yazmak zorunda kald;m kimselere kar ancak kartpostal kullanrm. -!!k ve sevimli Matmazel #dith.in istemeyerek meydana &e_enD u uzun suskunlu;um karssnda sitemkMr eyler sEylemesi eni hayretler iinde rakt. O.nun sana kar !y!k ir dostlu;uD ve enim samimiyetime ise pek az &!veni var. 1ayat tecr! esi de o nis ette az. ,ica ederim. O.na sEyleC ok konuan ve say?alar dolusu mektuplar yazanlar m- &erek ve samimi dost saylrU.. Qok itenlikle hisseden ?akat uzun lM?larla karsndakini yormak istemeyen ve duy&ularn &izlemeyi tercih eden kimse6er il&isizlikle sulana ilir miU 0evimli #dith zuna inansn ki en de O.nun *vusturyal dostu kadar ?edakMr ve candan olmaya muktedirim. Te o insanlar &i i kur yapmasn ok iyi iA? lirim. +stelik unu da ilsin$ 0enin enimD nazarmda ok y!ksek ir mevkiin var. 0enD Eyle ir kiili;e sahipsin ki enden kal imin dikte etmedi;ini kelimeleri eklemezsin. Tatl ve irin kzkardeine u satrlar okuman ve kendisine enim hayalimde kolay kolay silinmeyecek ir hMtras ulundu;unu sEylemeni Ezellikle rica ediyorum. P............R 'ten ve 8andan 4ost M. -emalW b dbb B=9>*, 1*,B'Y# /*52,2/2/ -252 M*,*D M=0T*I* -#M*9.' 4#9'9#, >'B' 0#T'YO,4=H.. Mm. 8orinne ve onun irin kzkardei Matmazel #dittD 0o?ya.dan 'stan ul.a postalanan

6<

me.-.tualann ksal;ndan ve katl;ndan yakmadursuniarD Bul&aristan.n akentinde &!zel ir &en kzD Musta?a -emal.i ir ka &!n &Ermese l&na dEnecek kadar O.na Mkt. Bu duy&ulu ve zari? kzD ilikilerine yukarda ksaca de;indiEimiz Mara idi. Bul&ar 1ar iye /Mzr.nn k ve k!lt!rl! kz Mara... Musta?a -emal.in 0o?ya.daki evresi iinde daha Enceki yllarda Manastr.da tanm oldu;u 4ino *-ko ?isminde &en Hr hukuku da vard. Musta?a -emal.in ?lErtlerinden #lena.nn a as 4ino *ko?D Bul&ar asll olmasna ra;men T!rklere kar !y!k ir sev&i ve say& esliyordu. Musta?a -emal.in kiili;ine hayrand. 0o?ya.da avukatlk yapan 4ino *ko?D sk sk evCn-de zCva?etlerD partiler d!zenler ve yakn dostu Musta?a -emal.i de a;rmay ihmMl etmezdi. Bir akma Musta?a -emalD u davetlerin a konu;u durumundayd. -onuklar arasnda Mara -ovae?.le irlikte 0o?ya. A) nn ileri &elen ailelerinin irok temsilcileriD Musta?a -emal.e hayran &en kzlarD opera sanatlar ve politikaclar da ulunuyordu. Mara -ovae?D irlikte &eirdikleri tatl saatlerin ve &!nlerin adedi arttka ortak hatralar o;aldka Musta?a -emal.i daha ?azla sevdi;ini hissediyordu. -endisini seven ve etra?nda pervane &i i dEnen kzlarn karsnda El!l! ve den&eli iryakiasmla hareket eden Musta?a -emalD 'n&ilizlerin Bul&aristan yetkilileri ile yapt; &izli temaslarD ,uslarn tekli?lerini ve niyetlerini rahatlkla E;rene iliyordu. /ihayet sava alad. Bul&arlarD *lmanlarla itti?ak halinde olan T!rklerin sa?nda yer ald. 4elicesine Mk oldu;u Musta?a -emal.in E-bel hir casusu olarak O.na hizmet etti;inin ?arknda olmayan Mara -ovae?D Musta?a -emal 0o?ya.dan ayrld.ktan ir s!re .sonra O.nu unuta ilmek iin evlenecekD ?akat iindeki !y!k akD Musta?a -emal.i asla unutamayacakt. Te... Yllardan sonra... 6:@@ ylnda... 8umhuri-yet.in 6O.uncu yldEn!m! tErenlerine T!rkiye 8umhur akan >azi Musta?a -emal Saa.nn EzeH konu;u olarak katlacak olan avukat 4ino *ko? ile &en T!rkiye.nin !y!k kurtarrs arasnda Qankaya -E-k!.ne u konuma &eecekti$ F >ospodin *ko?D kznz ne alemdeU F #lena mU F #vetH F 0iz 0o?ya.dan ayrldktan sonra #lena *dliye /azr 1risto 'state?.le evlendiH.. F Ya Matmazel Mara -ovae?U F Bir doktorla evlenmiti... 4uydu;umuza &Ere ir aralk *nkara.ya sizi &Ermeye &elmiti. *nkara &eliinde size anlatmad mU F #vetD anlatt... 4okuz yl Ence *nkara.ya &eliinde urda ir uuk ay kalmt. -endisiyle m!teaddit de?alar konutuk. A@ F 0ize ir ey sEyleyeyim mi #kselansD MaraD *nkara.dan Iiil e.ye dEnd!kten sonra kocasndan ayrldH.. F YaaaaHDD Byle miU.. Bu !nlemde ve u soruda ok uzun yllarn &erisinde kalm duy&ulanlar ve hMtralar d!;!mleniyordu. YZ4'/.+ -=,TB#Y *'9#0'/'/ >+5#9 >B59+ -252$ /*5M'Y# Musta?a -emal.in 0o?ya.da tanyp holand; &en kzlardan iri de Tidin.li G-urt ey *ilesiWnin kzD /azmiye.dir. Bu kita n askya hazrland; 6:<< yl yaz aylarnda :).nci yana hazrlanan /azmiye P*tie 1anmD 'stan ul.un Be ek semtindeki konutunda &Er!t!;! ir &azeteciyeD o ok uzak &!nlere ilikin anlarn Eyle anlatyor$ G#vetD Musta?a -emalD 0o?ya.da ana evlenme tekli? etti;i zamanD en hen!z 6N yandaydm. *nneannemle Tidin.den 'stan ul.a &idiyordum. Oradan da tp tahsili iinD Iransa.ya &eecektim. G0o?ya.ya u;ramtk. Musta?a -emalD 0o?ya.da ataemiliterdi. Bizi anneannemle aya davet

6:

etti. 0imdi elili;imiz olan evde oturuyordu. Qay so?rasnD ahede iki akasya a;acnn altnda kurdurmutu. O cay masasnda anaD .0izinle evlenmek istiyorum. dedi. 4edi amaD ardndan daD artlarn Eyle dile &etirdi$ .BenD @@ yandaymC KO lira altn para maam var. Bunun )O lirasn size cep harl; olarak verece;im. Ben deD kalan @O lira ile evi idare edece;im. YalnzD ?imm hir artm varD nikMhmz imam de;ilD 0o?ya 0e?iri Iethi Okyar kyacak. G#vlenme tekli?iD eni ok artmt. *maD mutaassp ir a ann km olarak da en okD imamsz kylacak ir nikMhla taklmtm. AA BEyle ir tekli?D Eyle ir nikMhD enim ka ul ede ilece;im ir ey de;ildi. Q!nk! !t!n nikMhlarD imam kyyordu. 'mamsz nikMh olmazd. Bunu kendisine i?ade etti;im zamanD Musta?a -emal ana kar karakD . .1ayrD en prensip sahi i ir kiiyimD enim nikMhm imam kymayacak.D diye srarn s!rd!r!nceD en de tekli?ini ka ul edememitim.W 6:<X ylnda Tidin.de do;an /azmiye 1anmD ilk ve orta E;renimini tamamladktan sonra anneannesi ve a;a eysi ile irlikte 'stan ul.a &elmi. O zamanki adyla Qapa -z Muallim Mekte i.ne &irmi. B;renimini tamamladktan sonra tekrar Tidin.e dEnm!. Tp E;renimi yapmak amacyla Iransa.ya &itmeye hazrland; aamada 0o?ya.da tant; Musta?a -emalD evresini dolduran ok renkli ir hanm kala al;na ve !lkesinin iinde ulundu;u uhranl ir dEnemde akti? ir \Erev ateiyle rpnan y!re;ine ra;menD -urt ey *ilesi.nin u &!zel &Ezl! kzna &erekten ev.enme Enerisinde ulunmu mudurU Bu hususu kesinlikle saptamak olana;na sahip de;iliz. /e_mive *ti 1anme?endiD aklamasnda ununla da yetinme mekteD *tat!rk.!n 9Mti?e 1anm.dan ayrlma aamasnda -avalal 'smail 1akk Beyi kendisine &Endererek Pki o sralarda /azmiye 1anm Behi /uri Bev adnda ir zMtla evlidirR dolayl olarak eski Enerisini yineledi;ini ileri s!rmektedir. /azmiye *ti 1anme?endiyi dinleyelim$ G*maD daha sonraki yllarda ir irimizi hep \Er-d!k- Mektuplatk. Bana yazd; mektuplardaD tekli?ini iki kez tekrarlad. IakatD .Ben prensip sahi i ir kiiyim. demekten deD vaz &emedi. G'stan ul.da ailesi ile tantm. #vlerinde kaldm. *nnesine 5! eyde Teyze dedim. -z kardei Mak ule 1anmD yakn dostum oldu. Musta?a -emalD eni yakn evresi ile tantrd.W >En!l isterdi kiD Musta?a -emal.inD /azmiye 1a-nm.a yazd; ve evlenme Enerisini irka kez tekrar AK etti;i u il&in mektuplarD tpk anlar &i iD u&!ne dek titizlikle saklana ilsin. *ma.D ne yazkH.. *tat!rk.!n &Enl!nde yer etti;ini aklayan /azmiye 1anmD u mektuplarD ha?zasndaki anlar kadar Ezenle saklayamam. Bakn ne diyor$ GO kymetli mektuplarD kocam Behi /uri Bey.in El!m!ne kadar sakladm. Q!nk! Behi /uri BeyD 'n&iliz.diD 'n&iltere.de do;up !y!m!t!. #ski T!rke okumasn ilmiyordu. 'kinci eimD #rzurum MilletvekiliD 81S >enel 0ekreteri ve 'ileri Bakan 4r. *hmet Iikri Tuzer.di. Ba akan ,e?ikD 0aydam.n El!m!nden sonra da Ba akanl;a ir m!ddet vekMlet etmiti. G#vlendikten sonraD .Mektuplar kocaman eline &eerC evimD yuvam yklr. korkusu ile hepsiniD o zaman oturdu;umuz -urtulu Tepe!st!.ndeki =sulcuo;lu *partman.nn anyosundaki so aya atp iim paralanarak yakmtm...W /azmiye 1anmD analrnda Bursa.daki ir akam yeme;ine de Ezellikle yer vermektedir. =zun s!re Musta?a -emal.le &Er!emediaini Boz!y!k Me usu Qolak ' rahim Bey.e ildiren /azmiye 1anmD ir &!n m!Vdeli ha eri alr$ F ,eisicumhur 1azretleriD sizi Bursa.daki kEk!nde kocanzla irlikte ka ul uyuracaklarH.. >erisini yine 1azmiye 1anm.n anlarndan dinleyelim$ GO &!n kocam hastaland. GBen &idemeyecenimD sen kz kardeini alD Bursa.ya &idinW dedi. Ben ve kz kardeimD ' rahim Bey.le irlikte Bursa.ya &ittik. 0et- andaD aklmda kald;na &EreD 8umhuriyet Ote.i.ne indik. ' rahim BeyD enim kz kardeimle aeldinimiD Saa.ya ha er verdi. #rtesi &!nD saat 6X.OO.da ,eisicumhur hazretleriD her zaman indini ahsi otomo ilini &Enderip izi aldrd. *tat!rkD elediyenin kendisine hediye etti;i villada kalyordu.

)O

AX /ihayet akam yeme;i vakti &elmiti. ,eisicumhur hazretlerininD her zamanki &i iD misa?ir arkadalar vard. Bazlar da hanmlar ile &elmilerdi. =zun yemek masasnaD misa?irlerD oturmaya aad. ,eisicumhur hazretleriD yemek masasnn en ana oturmadan Ence eni sa; tara?naD kz kardeimi deD sol tara?na oturttu. *klmda kald;na &EreD Bursa Taliei -emal >edeleD Boz!y!k Me usu ' rahim BeyD yaver ,asuhi BeyD Mak ule 1anmD Saann kzlarD *li 1ikmet Saa ile sa;mda oturan *li 0ait Saa vard. *li 0ait Saa.nn hanm /eciye 1anm yoktu. 4aha ismini hatrlayamad;m misa?irler vard. 0ervisi yapan &arsonD yeme;i Ence ,eisicumhur hazretlerine vermek isterkenD ,eisicumhur hazretleri yeme;i kendi eli ile alp Ence enim ta a;maD sonra kz kardeimin ta a;na koyduktan sonra kendi ta a;na alyor ve &arson ondan sonraD di;er misa?irlere ikrama &idiyordu. ,eisicumhur hazretlerinin ana kar &Esterdi;i u ince zara?et &Ez!mden kamyordu. BununD kendisinin &erek zara?eti oldu;unu ilmemle irlikteD kal inde ana kar ir sev&i iareti oldu;unu hissediyordum. BEylece herkes yeme;e alad. +!nc! yemek ta aklara alndktan sonraD ,eisicumhur hazretleriD enimle yava sesleD kimsenin duyamayaca; iimde konumaya alad. GBen 9ati?e.yi oad;m zaman sen ne yaptnUW dedi. GBoanma te li;ini &azetede okudumD eviniz ykld diye m!teessir oldumD ayn zamanda da d!nyalar adeta enim oldu. O yazy kesip sakladmJ dedim. O enim u sEz!m !zerineD manal ir ekildeD GSeki ama siz -avalal 'smail 1akk Bev.e ne dedinizUW deyinceD derhal 'smail 1akk Bey.in sEzleri &eldi aklma. 4emekD Sasa a;zm aratmak iinD en yakn arkadan ana &Endermiti. O &eceD o so?rada ulunanlar arasnda irok !nAN l! kii var$ 4aha sonraki yllarda 8umhur akanl; enel 0ekreterli;i yapan Bursa Talisi -emal >edeleD *tat!rk.!n kz kardei Mak ule *tadanD 0a iha >EkenD *li 0ait SaaD *tat!rk.!n mMnevi kzlarndan ,u-kiye ve 5ehra... Te daha pek ok sekin kii... Tarihe ve &ereklere k tuta ilmek amacylaD rahmetli Mak ule *tadan.n rahatszl; srasnda kendisiyle tant;mz 0ayn 0a iha >Eken.le @) yllk ir aradan sonra tekrar konumak &ere;ini duyduk. 1*Y*9 M*10=9+ 1*T2,*9*, Tarih$ )K *;ustos 6:<<... 0uadiye.deD Okul 0okak /o$ KO -amer *partma-n.nn A.!nc! katnda 6O numaral dairedeyiz. Bir s!reden eri 'stan ul.da ve u adreste konuk ulunan 0ayn 0a iha >Eken.leD *tat!rk.!n ak yaam !st!ne soh et ediyoruz. 'lk merak etti;im eyD 1!rriyet &azetesinde yaynlanan G*tat!rk.!n >Enl!ndeki -adnWPHRn ok iddial anlar... =zun yllar *tat!rk.!n ok yaknnda ulunan ve yaayan canl tarihlerimizden iri olan 0a iha >Ek-en.in anlattklarn sa;lkl ir ekilde tes it ede ilmek iin saat 6O.@O.dan 6).@O.a kadar s!ren ) saatlik soh etimizi tey e kaydediyoruz ayn zamanda. F 0ayn 0a iha >Eken... Okudunuz mu 1!rri-yet.teki anlarU.. G*tat!rk.!n >Enl!ndeki -adnWD 0ayn /azmiye *ti 1anme?endiD irok Enem! iddialarla ortaya kyor. Bursa.daki akam yeme;inde *tat!rk.!n u konuda aklamalar yapt;n sEyl!yor ve sizi de tank &Esteriyor. F Ben de okudum o yaz dizisini... O &eceden hayatta kalan iki kii varz$ Biri enD di;eri de ,uki-ye... >!ya *tat!rkD ize demi kiD /azmiye 1anm.n A< i?adesine &EreD &idin akn.D iki kz karde var... han&isi daha &!zel... demi &!ya... ,ukiye deD en de &idip akmz &!ya... BEyle ir ey asla olmad... *tat!rk Eyle ir eyi zaten yapmazd asla... /azmiye 1anm.n *tat!rk.le arasndaD 0o?ya.da ir ?lErt hali &emi ola ilir... *ma *tat!rk tara?ndan ir evlenme tekli?inin yaplm olmas ve u tekli?i de /azmiye 1anm.n reddetmi olmas kesinlikle d!!n!lemez... #;er *tat!rk Eyle ir tekli? yapsayd /azmiye 1anm reddedemezdi... Biraz hayal mahsul! u hatralar... Ben Bursa.daki akam yeme;inde

)6

so?rada *tat!rk.!n Eyle ir aklamasn duymadm... *tat!rkD /azmiye 1anm.2 tant; tarihlerde evlenmeyi d!!nmemitir... *ma.D ir ?lErt olay olmu ola ilir... G>#9 >'TM# -*42/H..W *tat!rk.!n ak hayat hakkndaki &Er!lerini sordu;umuzda 0a iha >Eken.in yant Eyle oldu$ F Ben Eyle ir eye ahit olmadm... Yalnz m!sade ederseniz ir hatram anlatmak isterim$ *tat!rk ok nazikD ok temiz ve her haliyle m!kemmel ir kiiydi. -adnlara say&s ?azlayd. Bir akam so?radaydk... Qok hassas ve ince ruhlu ir insand *tat!rk... M!zi;i de ok severdi... 5ama zaman T!rk 0anat M!zi;i sanatlar a;rrd kEke... O akam da m!zik sanatlar vard. Bir aralk G>el &itme kadnHW diye ir ark okundu... Bu ark devam ederken en *tat!rk.!n yannda oturuyordum... 1!z!nlendi... &Ezleri u;uland ...a;layacak hale &eldi... Bakyordum... /eden aca aU.. /eden *tat!rk a;lyorU.. *ca a &emiteki ir hatras m onu duy&ulandrdU.. #rtesi &!n odasna iyi sa ahlar dile;iyle &irdi;imde ana Eyle dedi$ GF 4!n &ece nasl &etiUW A: GF iz dun &ece ir arkya !z!ld!n!z... a;ladnz aya;...W dedim. 4aldD d!!nd!. GF Yak u si&aram ocu;umHW dedi. *T*T+,-.# YB/#9'- >#,Q#- *3-9*, F Seki 0ayn 0a iha >EkenD *tat!rk.!n derin ir akla kimler sevdi size &EreU.. F Bizler *tat!rk.!n manevi kzlar idik... Iikriye 1anm &enD &!zel antellekt!el ir hanmm... *ralarnda hissi ir a;lant olmu ola ilir... Belki *tat!rk.!n de Iikriye 1anm.a hissi ir yakalm vard... *ma daha ok Iikriye 1anm *tat!rk.e ok a;lanm hissen... Iikriye 1anm hakikaten Mk... *tat!rk de ok a;lanm hissen ...Iikriye 1anm hakikaten Mk. *tat!rk de u aka kar il&isiz de;il... Onun da Iikriye 1anm.a ir il&isi var... ama Iikriye 1anmnki kadar de;il... Te nitekim u ak y!z!nden intihar ettL Iikriye 1anm... F /e ile iin de ayn eyi sEyleye ilir miyizU F /e ile 1anm.n Iikriye 1anm olmas m!mk!n de;ilH F 9Mti?e 1anm.2a Iikriye 1anm arasndaki duy&u ?ark ne ola ilir size &EreU F 9Mti?e 1anmD iin anda hi ir zaman hissen Iikriye 1anm \i i olmad. 9Mti?e 1anmD elki sonradan hissen a;land *tat!rk.e... 9ati?e 1anm iraz daha sa rl olsaydD akll olsaydD aklszd demiyorum yanl anlalmasnD elki Em!r oyu ir evlilik ola ilirdi... Ben he rzaman... keke *tat!rkD Iikrive 1anm. la evlenseydiD diye d!!n!r!m... Q!nk! Iikriye 1anmD hakikaten her zaman akln kullananD *tat!rk.! hakikaten seven ir kadnm Iikriye 1anm... Ben tanmadm... =?ak te?ek kaprisleri ola ilir her insann. KO *tat!rk.!n de ola ilir... *ma Iikriye 1anmD onlar ho &Ere ilirdi... 9ati?e 1anm ise unlar ho &Eremedi maalese?... I'-,'Y# 1*/2M9* 9*T'I# -*/2M *,*02/4* 4=Y>=0*9 Y*-9*32M I*,-2 F 0ayn 0a iha >Eken ...3Eyle diye ilir miyiz$ Iikriye 1anmn unlar ho &Ere ilecek kadar derin ir ak vard *tat!rk.e... *k iin her eye katlana ilirdi... *ma 9Mti?e 1anm... F Bakn 3emsi Belli BeyD enimD *tat!rk.!n kendisinden dinlediklerim var... 9Mti?e 1anm hakknda ve Iikriye 1anm hakknda... *ma sizinle oldu;u &i i kar karya konumadk unlar *tat!rk.le. 0o?rada arkadalarna anlatrken izzat dinlediklerim var... F Bu hatralardan aklnzda kalan azlarn l!t?en hatrlamaya alr msnzU.. MeselM Iikriye 1anmla il&ili... F 4olma aha 0aray.nda ir konuma &eti ir &!n... Bir kiiD m!sade edin de adn vermeyimD !nk! tannm ir kiiD Iikriye 1anm hakknda iraz ho konumad... *tat!rk o kadar asa iletiD o kadar asa i-leti kiD *tat!rk.! ilk de?a o kadar asa i &Erd!m.. O kiiye ?ena halde kt... Te unu sEyledi$ GF Ben *nadolu.ya &eti;im zamanD idamma karar verildi;ini duyar duymazD Iikriye 1anm o &en ve &!zel kzD o &!n!n o tehlikeli artlar iinde ana kotu &eldiD *nadoluya &eldiHW dedi

))

*tat!rk ... F Bu anlattklarnza &Ere Iikriye 1anm kadar olmasa ile *tat!rk.!n de O.na kar il&isiz ve sev&isiz kalmad; izlenimini kara ilir miyizU F Ona !phe yok... Ta ii... mutlaka... Iikriye 1anm.a kar O.nun da ir eysi vard ...ama evlenmeyi d!!nmemiti... d!!nm! olsayd onunla evlenirdi ta i.. -eke O.nunla evlenseydi *tat!rk... elki Ki daha mutlu olurdu... 4aha de;iik ir hayat olurdu herhalde... Qok !y!k ir h!rmetim var Iikriye 1a-nm.a kar... tanmad;m halde... 1ep isterdim ki keke *tat!rk O.nunla evlenmi olsayd... *ma ksmet Eyleymi... F SekiD 0ayn >EkenD *tat!rk Iikriye 1anm.la evlenmi olsaydD Iikriye 1anm.n *tat!rk.!n ei olarak tutumu 9Mti?e 1anmdan ?arkl ne &i i ir seyir takip ederdiU F Iikriye 1anmD *tat!rk.! iyi tanyan ir kiiy-mi... tM &enli;inden eri yani... &en kzl;ndan iti aren... 9Mti?e 1anm ise ancak ir-iki &Er!te tanm oluyor *tat!rk.!... Onun iin Iikriye 1anm.n ta ii ok daha iyi ir tutumu olurdu mutlaka... 4aha sa rlD daha ho&Er!l! olurdu... 'nsand *tat!rk de... #rkektir... =?ak te?ek kaprisleri ola ilir... Iakat unlar hi ir zaman kEt! ir ekilde karlamazd Iikriye 1anm... F 3Eyle diye ilir miyizD 0ayn >EkenD 9Mti?e 1anm.n *tat!rk.le evlenmesi ir ak evlenmesi de;ildi... Tanma... ir rastlant... ve undan do;an ir evlilik... diye ilir miyizU F 3u ekilde ...evvelM isterseniz... #?endimD ite iliyorsunuzD kurtulutan sonra onlarn evinde misa?ir kalyor... 9Mti?e 1anm.n ailesi Iransa.da... *tat!rk memnun kalyor u misa?irlikten... Bir ayia kyor halk arasnda... *tat!rk 9Mti?e 1anm.la evlenecek diye... F 3ayiann kmas iin ir se ep olmas lMzm &elmez miU F 0e ep... Onun evinde misa?ir kalm olmas... >en ir hanm... O zaman taassup var... *nnesiD a as hen!z dEnmemi 'zmir.e... 3imdi herkes daha ak ?ikirli... O zaman taassup var... >en ir hanmn evinde misa?ir kalmas ayiaya se ep... F *tat!rk.le 9Mti?e 1anm arasndaki mesa?eD izmir.deki misa?irlik srasnda nedirU.. Bir ev sahi esiyK) le misa?ir arasndaki mesa?e midirU.. Bir &en kzlaD ir kadnlaD ir erkek arasndaki mesa?e midirU.. F 1ayrH.. 4o;rudan do;ruya ir ev sahi esiyle misa?ir arasndaki mesa?e... *ma unu etra? do;ru ulmuyor ve u y!zden evlenecekler diye ir sEylenti kyor... *tat!rk.!n rahmetli Bayaveri 0alih Bozok. la yakn ir dialo& kuruyor 9Mti?e 1anm... 'yi ir ah ap oluyor... 0alih Bozok daD durumu >azi Saa.ya yanstyor... *tat!rk tam ir karar veremiyor... *tat!rk.!n annesine ok h!rmeti vard... Bu konuda annesinin rzasn almadan ir sey yapmak islemiyor.. *nkara.ya dEn!yorlar.. *tat!rk annesine sEyl!yor$ GF 9Mti?e 1anm.la evlenmeyi d!!ne ilir miyimU..W diyor. G0en onu &Er!rsenD e;enirsenD ancak o zaman evlene ilirimHW diyor... *nnesi o sralarda hasta... 0alih Bozok.la era er 'zmir.e &Enderiyor annesini.. 1attM * durrahirrLTunok da era er... * dur-ruhimi tand.nz siz 0emsi Bey... hatrlayacaksnz... F MuallM Tunok 1anme?endi.nin kocas * dur-rahimD de;il miU F #vet... O zamanlar * durrahim ocuk daha... *tat!rkD 'zmir.e &Enderiyor onlar... 9ati?e 1anm.n evine... *nnesi daha ok hastalanyor orada... Te 9Mti?e 1anm. uy&un \Erm!yorD e;enmiyor annesi... 0alih Bozok.a diyor ki$ GF O;luma sEyle... =y&un ulmadm u hanmla >azi Saa.nn evlenmesiniH..W diyor... Ben unu so?ra soh etlerinde resmen *tat!rk.-den duydum... so?rada anlatrken... *ma 'zmir.deD G*tat!rk.!n annesi &elmiD 9Mti?e 1anm.la >azi Saa evleneceklermiW diye yay&n ir sEylenti var... -onu Eylece a?ie oluncaD 0alih BozokD annesinin d!!ncesini sEylemiyor *tat!rk.e... Olumlu ekilde sEyl!yor... *tat!rk de evleniyor... *yrldktan sonra unlar *tat!rk.e aklyor 0alih Bozok. K@

)@

F O halde *tat!rk.!n 9ati?e 1anmla evlenmesi ir ak izdivac de;il. F 1ayr hayr... /#B'9# 50* >*BO, 0BY9#/T'9#,' dF /e ile.nin *tat!rk.e Mk oldu;u yolundaki yaynlar &erek d mU F >erek d... /e ile Mk olsayd *tat!rk.eD akasyla evlenmezdi .../e ile ) de?a evlilik yapt... /e ile olamazd Mk... !nk! /e ile.yi de ir evlMd mMnevi olarak ald *tat!rk... *ksini d!!nemem hi ir zaman... F P.........Rnin hanm 5sa >a or.un *tat!rk.le ir ak &ecesi yaad; yolunda ir k!!k ha er kt &eenlerde... F Ben Eyle ir ey ola ilece;ini sanmyorum.. *tat!rkD arkada ildi;i kimselerin hanmlaryla asla Eyle ir ey yapmazd... 1anmlar kendilerini iraz daha lanse etmek iin ?alanD u &i i eyleri ortaya atyorlar... *ksini sEyleyecek kimse kalmad hayatta... O akmdan sEyl!yorlar.. 4aha pek ok Eyle &erek d eyler kyor ortaya... F Bu konuda sEyleye ilece;iniz aka ir eyler var mU F 0izin soraca;nz ir ey varsa sorun.. Benim u anda hatrma ir ey &elmiyor... F 0ayn 0a iha >EkenD hazrlad;m kita n konusu *tat!rk ve ak... *tat!rk ve kadn.. -ita mda ilemeye alt;m konu u... O !y!k insann ok yEnleri t!m ayrntlaryla yazld... Bu yEn!n! de en tes- ite alyorum. F Benim tek diyece;im ey$ *tat!rkD hakikaten ir kimseye ak olmu iri de;ildir... *ma &enken olmu ola ilir... -omu kzlarna ?ilan ak olmu ola ilir... >elip &eici duy&ulardr unlar... *tat!rkD KA memleketi kurtarmay ka?asna koyduktan sonra Eyle ir olay kesinlikle olmamtr... F SekiD ama... O !y!k ir kumandan... !y!k ir lider ama ...o da ir insan... ir erkek... >E;s!nde ir kalpD o kalpte ir takm duy&ular tayan ir insan... Bir manastr hayat m yaad Emr! oyuncaU.. F Bu konuda ahit oldu;um ir ey yok... Bilemem... F B!y!k ir liderin Ezel yaam &enellikle kapal kalr... 1erhalde *tat!rkD her insanda do;al olarak ulunmas &ereken ir takm hislerden yoksun de;ildi... F #l ette de;ildi... Muhakkak de;ildi... F Tahmini olarak ir eyler sEyliyemez misinizU F >Ez!mle &Ermedi;im iin ir ey sEyleyemem. Belki seyahetlerinde herhan&i ir kimse ile ilikisi olmu ola ilir. IakatD nihayet *tat!rk de ir erkektiC o da ir insand. Q*/*--*9# 0*T*39*,2/4*/ Mm. 8O,'//#.# M#-T=S9*, +lkesi savaa &irdikten sonra Musta?a -emal.i 0o?ya.ya han&i kuvvet a;laya ilirdi. /ikolinaD MaraD #lenaD Tari?e 1anme?endiD *nna TodorovaD Mimi... 1erkesD herey... O &!nlerin artlar iinde ve vatan &Erevi &erekleri erevesi iinde kalm irer eski ve tatl hMtra idi artk. Tekirda; 6:.uncu T!men -umandanl;na tayin edilen Musta?a -emalD imdi ok sevdi;i askerlik sanatnn odak noktasnda... O &!nlerin havasnD o &!nlerin Musta?a -emal.inin Mm. 8orinne.e postalad; mektuplardan izleyelim $ KK 6N Mays 6:6KD Maydos -arar&Mh .0ev&ili dostumD 0on kartnzD Maydos.a Iethi POkyarRnin ir kartyla irlikte &eldi. 0iz ki her eyden ha eriniz oldu;unu iddia edersiniz ...0iz ki enim Ezel hayatm takip etmekten memnun olmak istersiniz... /asl olur da enim sava alannda ulundu;umu E;renemezsiniz. Bunun enim kusurum oldu;unu mu sEylemek istiyorsunuzU Ta ii de;il miD en Maydos.ta olaca;mD &ece &!nd!z d!manla savaaca;mD sev&ili dostum 8orinne unlar ilmeyecek ve her zamanki &i i mektuplarn ve kartlarn 0o?ya.ya &Enderecek. Te unlar da enim yerime Iethi POkyarR Bey alacak. >erekten hayretler iinde kaldnz sanrm. Qanakkale Bo;az.nda durum uhranl ir hal alnca sev&ili dostumuz /uri P8onkerRnin eski yeri olan Tekirda;.a &iderek ordaki ir ?krann kumandasn !stlenmemi isteyen acele ir

)A

tel&ra? almtm. Yeni dostlarma *llahasmarladk ile diyemeden 0o?ya.dan ayrldm. Biliyordum ki uD enim iin ir nezaketsizlik idi. Msr.a hareket etmeden ve -ud!s.te dinlenmeye karar vermeden sizin evde ir akam yeme;i yiye ilen ve size scak duy&ularla veda ede ilen /uriD hi ir zaman enim &i i hareket etmez. M*5' T# M*5'/f/ */29*,2 B9+M0+54+, B#/f =/=TM*Y2/25 8O,'//#H.. B90#M B'9#H.. 'ki aydr uradaym. Qanakkale Bo;az.n m!tte?iklerin karma &iriimlerine kar savunuyorum. *ziz 8orinneD u ana kadar daima aardm... Te yerimde kalrsam kuvvetle umuyorum ki hep aaraca;mH... Burada enim adm ?azla duyulmazsa hayret etmeyiniz. Q!nk! u Enemli savan onurunu Mehmeti;e kazandrmay tercih ettim. 3!phesiz iliyorsunuz ki sava yEneten sizin dostunuzdur. Te sava &ecesi siperlerin iinde Mehmeti;i harekete &eiren de odur. KX 8orinneH.. 0o?ya.dan ayrlm ve urada &Erev alm size niin ha er vermedi;imi ana sormaynz. *nlyorsunuz ki olduka me&ul!m. *ma yine de !phe etmeyiniz ki ha?zalarmzda silinmez izlerini saklad;mz &!zel anlar asla unutmu de;ilimH.. .5aman &eer &ider... *ma dostlar arasndaki a;lar her zaman kuvvetlendirerek &eer &ider zaman... Mektu u izzat size vermesi iin ?rkamdan ir za it &Enderiyorum. Q!nk! postayla ancak pek mMnMsz irka kelime yollamak m!mk!n ola iliyor. 0iyasi ve askeri &enel durum hakkndaki &Er!lerinizi ana aka sEyeyiniz 8orinne. Benim u konuda size vere ilece;im ir izahat yok. 0ize istedi;iniz zaman hemen cevap yazamazsam umarm ki eni mazur &Er!r ve ana ksaD asit kartlar postalaya ilirsiniz. Matmazel #dith.e itenlik dolu dostluk duy&ularmD anneniz hanme?endiye ve a anza say&larm l!t?eri ildiriniz. Mazi ve mazinin hMtralar El!ms!zd!r... eni unutmaynz 8orinneH.. 1attM u savata Elsem ile... 6:. Irka -umandan M. -emalW Musta?a -emal.in sava iinden 8orinne.e Ezet kurye ile ulatrd; u mektup &Esteriyor ki !y!k askerD kolay kolay aralamad; kal inin kaplarnD sava psikoloVisinin elki do;al ir sonucu olarak Mr. 8orenne.e ha?i?e aralamakta ve duy&ulu ir seslenile G>emi &!nler ve o &!nlerin hatralar El!ms!zd!r... Ben u savata Elsem ile eni ve o hatralar unutmaynzH..W diye ilmektedir. 0ava devam etmekte ve Musta?a -emal !y!k ir aar ile 'n&iliz kuvvetleri karsnda savunmaya devam etmektedir. *r urnu 8ephesi.nde 'n&iliz kuvvetleri a;r yenil&ilere u;ramD !y!k asker Musta?a -emal sava meydanlarnda ilk askeri za?erini kazanmD G1arp 9iyakat MadalyasW ile takdir ve talti? KN edilmitir. 0evindirici olaylar !st !ste &elmektedir. *lmanlar da u &en kumandan 4emir 1a /ian ile de;erlendirmilerD arkasndan GMiralayW P*l ayRl;a y!kseldi;i te li; edilmitir kendisine. Miralay Musta?a -emal.in karar&Mh hMlM Maydos. tadr. -azand; za?erler ve madalyalar O.na &Ere ir alan&tr. Bir ilk admdr. >!nl!k almalarndan arta kalan zamanlarnda can roman okumak istemektedir. G8#0=, T# '/*/Q92 *0-#,'M 3#1'T O9=,0* 8#//#T.# >'4#8#Y'/# Y+,#-T#/ '/*/M23W -arar&Mhndaki &Erevlilerden irinin 'stan ul.a yapaca; seyahati ?rsat ilen Musta?a -emalD 8orinne.e yeni ir mektup yazmaktan kendini alamyor. MaydosD )O Temmuz 6:6K G0ev&ili MadamD -arar&ahmn kMtiplerinden 1ulki #?endi.nin 'stan ul.a &elmesinden ?aydalanarak size u satrlar yazyorum. Birka &!n Ence iinde ir takm akalar ulunan ir kartpostal yollamtm. Buradaki hayat pek ?azla sakin de;il. >ece &!nd!z top sesleriD arapnellerD mermiler alarmzn !st!nde patlayp &idiyor... -urun vzltlar ve om a &!r!lt!leri

)K

iinde adeta ir cehennem hayat yayoruz. Qok !k!r ki askerlerim pek y!rekli ve d!mandan daha direnlidir. Moralleri de y!ksektir. Q!nk! dinsel inanlarD onlar ok de?a El!me &Et!ren emirlerimi derhal yerine &etirmelerini &erektirmektedir. >erekten onlara &Ere ) sonu ihtimali var$ Ya &azi olmak ya da ehit olmak... 3ehit olmak nedirD ilir misinizD do;ru cennete &idecek... Orada Tanr.n.n en &!zel kadnlarD hurileri onlar karlayacak ve sonsuza kadar onlarn arzusuna ta i olacak. #n y!ksek K< mutlulukH.. Olaylarn etkisiyle sertleen karakterimi -mantkl E;!tlerinize dayanarakyumuata ilmek iin romanlar okumaya kararlym. 1erkesin !y!lendi;i tatil ve esprili konumalarnzdan zev ala ilmek imkMnndan mahrumum. Bu nedenle ak duy&ularndan ve pek az ?ikrine katld;m ir insan.n hayat ?else?esinden aka ir ey ilham etmeyen ir romann te?rikalarn okumak ihtiyacn duydum. 1ulki #?endiye irka roman ismi verinD &idip satn alsn. Q!nk! u olaylarn ard arkas kesilmez. *nneniz hanme?endiyeD ey a anza say&larm ve Matmazel #dith.e en iten duy&ularm arzetmenizi ve en scak ve say& dolu a;lllklarma inanmanz rica ederimD sev&ili Madam. Miralay$ M.-#M*9 6:. Irka -umandanJ GY* 1'Q 4OYM*M23. O9M*-D Y* 4* 1'Q =/=T=9M*M*- '0T#,4'MH..W Qanakkale savalarnn &en ve muza??er kumandan 'stan ul.a dEnd!;! zaman annesi 5! eyde 1anm ve kzkardei Mak uleD Beikta.ta *karetler.de oturuyorlard. +vey a as ,a&p #?endi ise ir s!re Ence Elm!t!. *d ve !n! ir anda ayraklaan Musta?a -emal her &itti;i yerde !y!k ir say& ve hayranlkla karlanyordu. San&alt.daD 1ar iye Mekte i.nin karssnda ir konak vard$ Ta i Miralay MEsyE 9ui&i.nin kona;... Bu konakta y!z a Bmer 9ut?i Bey.in dul ei Mm. 8o-rinne oturuyorduD kzkardei #dith ile irlikte. Matmazel #dith.in Musta?a -emal.e kar Ezel ir sempatisi vard. Belki de a las 8orinne.in !v!k dostlu;unu &El&elememek iin iindeki duy&ular astryordu. Bunlar kesinlikle ilmemiz olas denil ammaD 8orinne.e yazlm mektuplarda ve 8orinne.den MusK: ta?a -emal.e ulaan ha erlerde u duy&unun elirtilerini sezmemiz ok kolay. 5iyaretlerinin irinde Matmazel #dithD Musta?a -emal.in kahve ?alna akmt. Bir s!re sonra... 6:6X ylnn alarnda tayini -a?kas 8ephesi.ne kan ve /isan aynn ortalarnda 0ilvan.da kumanday ele alan Musta?a -emalD #dith.in ?al akt; &!n! sk sk anmsyordu. 4aha Enceki mektuplarnn o;unda G0ev&ili 8o-rinneW diye alayan Musta?a -emalD 0iirt.ten &Enderdi;i mektu unda da Maydos.tan yazd; son mektu unda oldu;u &i i G0ev&ili MadamW hita ile dikkati kemektedir. Te mektu un ieri;inde GMatmazel #dithW daha ?azla ir a;rlk kazanmaktadr. 0iirtD X Mays 6:6X G0ev&ili MadamD >erek dostlu;umu kantlamak iin u kez sizden Ence kaleme davrandm. =zun ve ok yorucu ir yolda iki aylk ir seyahatten sonra dinlene ilmek iin ir ?rsat ola ilece;ini sanrsnz de;il miU.. /erdee... Bu dinlenme ancak El!mden sonra m!mk!n ola ilir. Oysa enD u muhayyel istirahata kavumak iin Tan-r.nn cennetine &itmeye hi de niyetli de;ilim. Yarn yine ir aka yEnde yola kyorum. 0iirt.e ! &!n uzakl.ktaki Miyotarkin.de enimle ?ou.umas iin 4iyar ekir.deki /uri.ye talimat verdim. + &!n sonra uluaca;z ve inanyorum ki &emi &!nlerden ve sizin sev&ili varl;nzla s!slenen hatralardan uzu uzun sEz edece;iz. 4oktor 1!seyin BeyD en u mektu u yazarken yanmda 0ize neler yazd;m soruyor ve kimin Matmazel #dith.e ait oldu;unu E;renmekte srar ediyor. 0ev&ili #dith.in FMdeta ir melek &i iF ?almza akt; tatl anlar Fkendisi memnun ve mutlu olsun diyeF hatrlamamza m!saade eder misinizU XO

)X

4oktor 1!seyin BeyD Matmazel #dith ile il&ili sa-t$rlan yazd;m srada eni yalnz rakt. 3u anda yalnzm. Yalnzm ama hereyi tasvir ede ilmekten acizim. Mektu umun &eri kalan ksmn u anda cn!m-de duran ir kitaptan alntlarla dolduraca;m.- G... ,uhlarn takati itti;i zaman &eneraller kend=erine &elemezlerD ve za?erlerC askerlerleD &enerallerle ve para ile irlikte sona erer. M'>/#TW 0on sEz$ GYa hi do;mam olmayD ya da hi unutulmamay isterdim. 81*T#*=B,'*/4W *dres$ >eneral Musta?a -emal 4iyar ekirW Mektu unu altndaki imzada G>eneralW kelimesi ulunmas &Estermektedir ki Musta?a -emal.in Mirliva PTu;&eneralR l;a ter?ii 6 1aziran 6:6X olmasna ra;menD paal;a y!kselii daha Enceden kendisine te li; edilmitir. @Kyandadr Musta?a -emal. Qok &en .yakklD k!lt!rl!D duy&uluD hrsl ve memleketinin &elece;i iin mutlaka ir eyler yapmaya kararl ir &eneral... Te ir irini izleyen olaylarla y!kl! yllar... 'kinci Ordu -umandan Tekilli;i.ne tayini... Bitlis.in ve Mu. un d!mandan &eri alnmasndaki aars nedeniyle yeni yeni takdirler... Madalyalar... 0uriye... 1alep... Bakumandan Tekili #nver Sa-a.nn masasna kadar ulaan GMusta?a -emalW imzal sert raporlar... 'stan ul.a dEn!... Teliaht Tahdettin #?endi ile *lmanya seyahati... Osmanl 'mparatorlu;unun ve m!tte?iki *lmanya.nn yenil&isiyle iten Birinci 4!nya 0ava.nm m!tareke yllar.... 5! eyde 1anmD o;lu Musta?a -emal.i evlendir meyi tM 0elanik.te oturduklar zamanda eri istemektedir. X6 1ar iye.yi itirdi;i yllarda ayn konu yine yer almt. 5! eyde 1anm.n &!ndeminde. *nnesinin u yEndeki tekli?ini kesinlikle reddeden &en za it Musta?a -emal aynen Eyle demiti o zamanlar$ F *nneci;imD imdi evlenmenin sras de;ilH.. Ben vatanmla evliyim... Beni ekleyen !y!k iler ve vazi?eler varH.. 5! eyde 1anm o yllardaki &Er!mesinde srarla !st!ne !st!ne &itmiti meselenin$ F O;lumH.D demiti. Saradan yana d!!n!yorsanD hi d!!nme... Ben verece;im... *ltn sapl emsiye verece;im... 1er eyini en temin edece;im... >Ez!m kapanmadan evlenH.. O;lunun ceva yine kesindi$ F *nneci;im .diyordu. M!mk!n de;il u... Bu&!n evlenmekten daha m!him memleket ileri var... Tatann meseleleri halledilmeden insan kendi meselesini d!!nemezH.. Oysa imdi aradan ok zaman ve ok olaylar \e-miti. 5! eyde 1anm.n sev&ili evlMdD artk delikanl ir za it de;ilD yldz parlam !nl! ir &eneraldi... Musta?a -emal Saa idi o artk... Te de... 5! eyde 1anm.a pEre... oElunun ksmeti almt$ Sadiah Tahdettin.in kzD &!zelli;i dillere destan 0a iha 0ultan.n Ezel ir ilaisi vard nene &enerale... 0araydan araclar &elip &idiyordu 0a iha 0ultan.la -emal Saa.y a&Ez etmek iin... S*4'3*1 -252Y9* #T9#/'S 0*,*Y* 4*M*T O9M*Y2 ,#44#TT' Baz kaynaklar Mehmet Tahdettin.in kz 0a iha 0ultan.n GIahri YaverW Musta?a -emal Saa.ya Mk oldu;u yolunda sEylentiler karmt. BuD Musta?a -emal.i etkilemek iin uydurulmu ir senaryo idi aslnda. Q!nk! esas amaD u &!l! ve X) !nl! kumandan saraya damat yaparak sallantda olan Osmanl saltanatn kurtara ilme umudunu iraz daha s!rd!rmekti. Sadiahn kzkardei Srenses M!ni e.nin aile dostlaryla irlikte araclk yapt; u konu iin Musta?a -emal Saa.nn karar olumsuzdu. 4amat Musta?a -emal paa olmay kesinlikle ka ul etmedi. M=0T*I* -#M*9.# >#,Q#-T#/ [32- B', >#/Q -*42/$ I'-,'Y# Musta?a -emal.in !vey a as ,a&p #?endi.nin ir kardei vard$ Miralay 1!samettin Bey.

)N

Musta?a -emal.in !vey amcas saylan Miralay 1!samettin BeyD ,umeli.liydi. #nver adnda ir o;luD Z!lide ve Iikriye adlarnda iki kz vard 1!samettin Bey.in. 4i;er ocuklar &i i kz Iikriye.yi de at k!lt!r! ile yetitirmeye Ezen &Esteren Miralay 1!samettin BeyD ok duy&uluD il&ili ve ileri &Er!l! ir askerdi. -z IikriyeD ocuk yalarnda piyano dersleri almaya aamt. *r derecede duyarlD ince ruhlu ir &en kzd. >en kzl;nn ilk kilometre talarnda Musta?a -emal Saa ile tanan IikriyeD her !y!k akn ilk yol kava;nda oldu;u &i iD ilk sralardaD amcasnn u yakkl !vey o;luna kar sev&isel ir yaklam iindeydi. G*;a eyW diye hitap etti;i ve a;a ey &i i sevdi;ini sand; Musta?a -emal Saa.nn evresinden ayrlmayan kanatsz ir melek &i iydi Iikriye. 4uy&ularnn ne zaman &!l! ir aka dEn!t!;!n! ilmekD el et olas de;il. *ncakD Musta?a -emal in *nadolu.ya &etikten sonra Iikriye.nin duy&usal ir unalma kapld;D onu ok arad; ve Ezledi;i. X@ her zaman herkese ondan sEz etti;iD *tat!rk.!n kz kardei rahmetli Mak ule *tadan.n da ka ul ve eyan etti;i ir &erek. 6:)O ylnn son ahar aylaryd. B!y!k Millet Meclisi ,eisi Musta?a -emal Saa. *nkara.da kalmakta ulundu;u G5iraat Mekte iWnden imdiki *nkara >an.nn yannda ulunan G4ireksiyon inasWna nakletmiti. 0ivas -on&resi.nden iti aren yanndan ayrmad; Bekir QavuD u k!!k ina iinde Musta?a -emal Saa.ya hizmet etmeye alan &Erevlilerin anda &eliyordu. *ma Bekir Qavu.un hizmetleri deD di;er &Erevlilerin almalar daD Musta?a -emal.in rahat ve huzurunu sa;lamaya yetmiyordu. 'te u srada Iikriye.nin *nkara.ya &etirilmesi ve yakn akra as Musta?a -emal.in hizmetinde &Erev almas d!!n!ld!. -im d!!nd!U.. Bu ?ikri ilk kez ortaya kim attU.. Bilinmiyor kesinlikle. Bilinen tek eyD *nkara.nn en dkritik &!nlerini yaad; o dEnemde u ?ikri Musta?a -emal.in de onaylad;dr. 1a erD 'stan ul.a Ezel ir kurye ile ulatrld. IikriyeD sevintenD mutluluktanD cokudan uuyordu adeta. *ma ok Enemli ir sorun vard$ 'stan ul.dan *nadoul.ya &emekD sanld; kadar kolay de;ildi o &!nler. Bu anlattklarmzD ata Mak ule *ta.dan olmak !zereD o &!nleri yaayan canl tanklarn anD &Ezlem ve izlenimlerinden oluan il&iler. 3imdiD T!rkiye.de ilk kez u kitapla kamuoyuna yanstt;mz tarihi ve resmL el&eleri konuturalm iraz$ G-aradeniz #re;lisi -aymakam /aciW imzasn tayan 66.66.6@@X P6:)OR tarihini tayan ir yaz$ XA -aradeniz #re;lisi 3i?re$ NXN B!y!k Millet Meclisi ,eisi Musta?a -emal Saa 1azretlerine Iikriye 1anme?endiD u&!n 'stan ul.dan &elmitir. . Biraderi #nver eyD Bursa tarikiyle Pyolu ileR *nkara.ya &itti;inden ve hemiresi V!lide 1anm dahi ve?at etti;inden PEld!;!ndenR yalnz kalm ve u hal ile artk 'stan ul.da devam- ikameti Poturmaya devam etmesiR &ayrim!mk!n Po.anakszR oldu;undan oraya ne suretle ve han&i tarikle PyollaR hareketi tesvip PonayR uyrulursa em-! irade develtle-rine mutnazr oldu;u Py!ce emir ve isteklerinize hazr oldu;uR arzolunur. 66.66.@X -aradeniz #re;lisi -aymakam /aci -aradeniz #re;lisi -aymakam /aci Bey.in ayn tarihte *nkara.ya ekti;- ir tel&ra?n metni de Eyle$ T#9>,*I/*M# Musta?a -emal Saa 1azretlerine Merkezi /o$ -elime *lnd; mahal Tarih ve saati #re;li @N< KO -astamonu )@.KO

)<

8.6@.66.@X ve K-):KN tel. Mithat Bey Iikriye 1anme?endi ile irlikte u &ece alaturka saat e uukta -rm vapuru ile ine olu.ya hareket eyled.;i ve es a - seyahatleri Pseyahat se epleriR temin ve key?iyet PdurumR 'ne olu -aymakaml;.na da tel&ra?la ildirildi;i arz olunur e?endim. 66.66.6@@X -aymakam /aci Musta?a -emal Saa.ya hem yazyla hem deD daha Enceden *nkara.dan ekilmi ir tel&ra?a yant oldu;u anlalan ir GTel&ra?nameW ile GIikriye 1anme?endinin seyahati ile il&ili il&iler sunan -aradeniz XK #re;lisi -aymakaml;nn u el&elerinden aka iki el&e daha var dosyamzda. 6@.66.6@@X P6:)OR tarihini tayan el&eD do;rudan do;ruya Iikriye 1anm.a yazlm ir tel&ra? m!sveddesi. T!rkiye B!y!k Millet Meclisi *nkara -alem i Mahsus 6@.66.6@@X PBzel kalemR *det$ NXN -aradeniz #re;lisi -aymakam Tastasyla Iikr.ye 1anm.a Muvasalatnz PvarnzR imdi ha er alarak yannza ayan emniyet P&!venilirR polis memurlarndan irinin te?riki ile Pyol arkada olarak ayrlmasylaR *nkara.ya hareket etmeniz arkadalarmdan o.up irka &!n evvel uraya &elmek !zere #re;li.ye &eldi;ini ha er ald;m M.th-t Bey.le irlikte &elmeniz. -aymakaml;a yazlmtr. Saraca olan ihtiyacnz uradan... PokunamadR !zere -aymakamlktan temin edilecektir. 1areketinizin i.ar P ildirilmesiR Saa 1azretlerinin arzular iktizasndandr. P'stekleri &ere;idirR 0izin de una &Ere hareket etmeniz muva?ktr Puy&undurR. B!y!k Mil.et Meclisi Yaver$ 0alih Bun.arn imdi maklna anda keidesi PeklmesiR Yazld. PimzaR PimzaR Bir yandan Iikriye 1anm.aD derhal ekilmek !zere u tel&ra? m!sveddesi hazrlanmD ir yandan da Musta?a -emal.in emri ile -aradeniz #re;lisi -ayma-kaml;.na ayr ir tel&ra? ekilmitir$ XX T!rkiye B!y!k Millet Meclisi *nkara ,iyaseti 66.66.6@@X PBakanl;R -alem-i Mahsus PBzel -aHemR . *det PsayR$ NXN -aradeniz #re;!sl -aymakaml;.naC Iikriye 1gnm.n yanna ayan emniyet ve itimat P&!venilirR polislerden irinin te?riki Pyol arkada olarak ayrlrnasRile -astamonu.ya kadar &Enderilmesi ve u hususta ihtiyar ediienek PyaplacakR mesa-ri?in P&iderlerinR uraya i.ar P ildirilmesiR ile derhal tesviye edilece;i PEdenece;iR ve ayet 'zmit Iasrika M!dir-i sa k Peski m!d!r!R olup irka &!n evvel oraya &eldi;i ha er alnan Mithat BeyD eiyevn PimdiR orada olup ursya &elecekler ise kendileriyle irlikte &Enderilmelerinin muva?k Puy&unR olaca; ildiriliyor. - 4ahiliye Tekaleti Tekili *dnan Bu tel&ra?n imdi makina anda keide edilmesi PekilmesiR emrolunmutur. Yazlmtr. 6@ 0eryaver$ 0dih PimzaR *karetler.deki NX /o.lu eve sk sk &elen IikriyeD &!nl!k ev ilerinde G5! eyde 1anm TeyzesiWne yardmc olmaya alrD Musta?a -emal Saa.nn her t!rl! hizmetinde ulunurD az &!nler O.nunla sEyleirD akalar ve &Er!n!te ir Ga;a ey sev&isiW ile dolup dolup taard Musta?a -emal iin.

):

IikriyeD kendi duy&ularn elki evresine sezdirmemek iinD elki de u duy&ular anlald;nda Musta?a -emal Saa.nn il&isini yitirece;i kay&syla ok El!l! ve dikkatli davranyordu. *nkara istasyonundaki G4ireksiyon inasWD o &!nlerin yay&n adyla GTillaWD uzak mesa?elerden XN eklenen duy&ulu konu;una kaplarn at; &!nlerD 6:)O ylnn k alamak !zereydi. Iikriye.nin *nkara.ya &eliiD yeni ir renk ve &!vence katmt Musta?a -emal Saa.nn yaamna$ Bata Saa a;a eysinin sa;l;D rahat ve hsru-ru olmak !zere her konuda !y!k r Ezen ve duyarlk iindeydi Iikriye... -sa ir s!re Ence askerlerin ve muha?zlarn &Erd!;! ir ok hizmetlerD zari? ir kadn ruhunun &Ezetim ve denetimi altnda yeni ir iime sokulmutu. 1en!z irinci yln doldurmam ulunan T!rkiye B!y!k Millet Meclisi h!k!metiD G,eis SaaWnn direkti?leriyleD ok Enemli sorunlarn Ez!m! iin u;rayordu. 0k sk toplantlar yaplyordu. >eceninD &!nd!z!n her saatinde G4ireksiyon inasWndaki konutD yo;un ir konuk tra?i;inin ak iindeydi. Bu &eici konutun ihtiyac karlayacak !y!kl!kte olmamas eitli skntlar do;uruyordu. Musta?a -emal Saa.nn otura ilece;i ve rahata ala ilece;i veni ir yer &erekiyordu. ,uen #re? P+naydnR ile ei 0aliha 1anmD Qankaya srtlarnda !y!k ve &!zel ir kEk!n varl;ndan sEz ettiler Musta?a -emal Saa.ya. Ba yaver 0alih BozokD Iikriye 1anmD ,uen #re? ve eiD ir payton ara asna inerek &idip aktlar kEke. Be;endiler. Te &eciktirilmeden uraya tanl-mas iin &ereken En ilemleri ve hazrlklar tamamladlar. S'Y*/O B*32/4*-' ,OM*/T'- -25 Qankaya.daki kEke tanmaD kEk!n d!zenlenmesi ilerinin t!m! Iikriye 1anm.n &Ezetim ve denetiminde yaplmt. Qocuk yalarndan eri piyano alan Iikriye 1aX< nmD yen konutlarnda piyanonun ana &eerD zaman zaman ,umeli t!rk!leri alard Musta?a -emal Saa. nn &!nl!k yor&unlu;unu irazck olsun sile ilmek iin... C *yaklarnda zari? izmeleriD oynunda Musta?a -emal Saa.nn te ihinden yaplm ir kolyeD kimi zamanlar ata inerD E;le sonu &ezintileri yapard Qankaya srtlarnda. Mutluydu Iikriye 1anm... Qok sevdi;iD deliler &i i Mk oldu;u Musta?a -emal Saa.snn yannda ve hizmetinde ulundu;u iin mutluydu. Qocuk yalarndan u yana iinde yaatt; duy&ularnD sev&iD say&D e?katD itenlik dolu ir il&i ve hizmete dEn!t!re ildi;i iin mutluydu. 1epsinden EnemlisiD d!man kuvvetlerinin !y!k saldrlara hazrland;D Qerkez #them.in !y!k pro lemler yaratarak *nkara.ya ka?a tuttu;u ve &izliden &izliye isyana hazrland; kritik irJ dEnemdeD da; \i i sorunlar &E;!slemeye alan Musta?a -emal.in rahatnD huzurunuD &!venli;ini -duyaulu ir kadn y!re;inin cokulu rpmlaryla- sa;lad; iin mutluydu. X Ocak 6:)6 tarhiinde Yunan kuvvetleri t!m cephelerden saldrya &emilerdi... Qerkez #them. *nkara.ya ka?a tutuyordu. T!rkiye 8umhuriyetinin ilk *nayasas olan GTekilMt #sasiye -anunuWnun En hazrlklar yaplyordu. 9ondra -on?erans toplanyorduD Osmanl 4evleti.nin kaderini elirlemek iin... Te daha pek ok Enemli konu vard Musta?a -emal Saa.nn &!ndeminde... Iikriye 1anmD u denli !y!k olaylarn olutu;u ve &eliti;i ir ortamdaD sa;l;n sarsa ilecek kadar yo;un ir alma ileD kEk!n hizmetlerini y!r!tme a asmdayd. Siyanonun tularnda dolaan zari? parmaklar Saasnn ok sevdi;i ,umeli t!rk!lerini hep ayn sev&isel mutluluk iinde alyor ve t!rk! ?asl ittikX: ten sonra ok anlaml ir ark ile noktalyordu ilin altna itti;i duy&ularn$ Mani oluyor halimi takrire hica mH..

@O

Siyanonun tularnda dolaan parmaklar ir s!re sonra mut?akta irmik helvas hazrlyordu Musta?a -emal Saa iin... Yunan cephesinde sava devam ediyordu. Iikriye 1anm.n i d!nyasndaki savalar da... Mutlu &!nler a uk &eer... Iikriye 1anm.n mutlu &!nleri de saylyd. 0a;l; ozulmutu. 0k sk doktor kontrol!nden &eiyordu. Musta?a -emalD u yandan B!y!k Millet Meclisi. niD ir yandan cepheyiD ir yandan uluslararas kon?eranslar izlemek ve yEnlendirmekle yetinmiyorD Iik-riye.nin sa;lk durumu ile de yakndan il&ileniyordu. Olaylar ok hzl &eliti$ )O Ocak 6:)6.de TekilMt #sasiye -anunu ka ul edildi B!y!k Millet Meclisi.nde. *rkasndan 'stan ul ve *nkara h!k!metlerinin irlikte katldklar 9ondra -on?erans... Birinci ve 'kinci 'nEn! 0avalar... 4erken Bakumandanlk -anunu.nun Meclis.te &Er!!lmesi... Bakumandan Musta?a -emal... 0akarya za?eri... Te daha nice olaylar... Bunlarn t!m Qankaya.daki kEke tanmadan sonraki ilk alt ayn tarihsel olaylaryd. 0ava meydanlar G>eeelH.. >elH..W diye a;ryordu Bakomutan. Iikriye 1anm.n y!re;i aka a;rlar iindeydi. Bu kitapD sadece ir takm romantik sev&ilerinD duy&usal yaklamlarn Eyk!s!n! yanstmak amacn tamyor. *tat!rk &i i !y!k ir insann Ezel yaamndaki tarihsel &erekleri saptamak ve unutulmasn Enlemek de u eserin yazl amalar arasndadr. >erekD *tat!rk.!n kz kardei Mak ule *tadan.-la yapt;mz &!nler ve ha?talar oyu s!ren uzun \E-r!meD &erek di;er aratrmalarmz sonunda sa;laNO d;mz resmi nitelikteki el&eler &Estermektedir ki Iikriye 1anm.n !y!k sev&isine kar Musta?a -emal Saa da tamamen il&isiz de;ildir. Bu il&inin niteli;ini saptamak olduka &! olmasna ra;men yorumunu ve de;erlendirmesini yapmak o denli zor de;ildir. TarihD )< Mart 6@@< P6:))R... Bakomutan Musta?a -emal SaaD irka ay sonra yapaca; B!y!k Taarruz.un En hazrlklarn denetlemek !zere cephede ulundu;u ir srada Iikriye 1anm.n sa;lksal durumunu da izlemek &ere;ini duymaktadr. *sl 8umhur akanl; *rivi.nde 6ANXN sra numarasnda kaytl ulunan ir el&enin elimizde ulunan suretini irlikte okuyalm$ T!rkiye B!y!k Millet Meclisi 5ata mahsustur ,iyaseti )<.@.6@@< -t.em-i Mahsus- M!diriyeti PBzel -alem M!d!rl!;!R 3i?re$ 6KO Taki en P/erede oldu;u izlenerek kendisine verilmek !zereR >arp 8ephesi.nde T!rkiye B!y!k Millet Meclisi ,eisi Bakumandan Saa 1azretlerine Iikriye 1anme?endiD yataktan kalkmtr. Bu&!n kendisini muayene eden doktorunD stma oldu;unu ve ayrca da ir E re;inin za?iyetinden iraz P...R kapt;n ve iptida PEnceR kinin ile stma ve ila-hsra PsonradanR E rek rahatszl; tedavi olunaca;n sEyledi;ini kendi i?adelerine at?en PdayanarakR arzederim. ,iyaset -alem i Mahsus M!d!r! PBakanlk Bzel -alem MdR 1ayati Iikriye 1anmD iine &Emd!;! !y!k sev&iyi evresinden &izlemeye alarak Qankaya -Ek!.n!n yEN6 netimine !zerine ald; zaman )K yan hen!z doldurmamtr. 4eliler &i i sevdi;i Musta?a -emal Saa.nn yaknnda olmakD hele heleD Qankaya -Ek!.n!n yEnetiminde sEz sahi i olmakD Iikriye iin ok !y!k ir mutluluktur. b

@6

bb -sa ir s!re iinde Qankaya -Ek!.n! d!zene sokan Iikriye 1anmD kendisini yalnz Musta?a -emal Saa.ya de;ilD t!m kEk presoneline sevdirmiti. 5ekiD sevimliD ecerikli ir kadnd Iikriye 1anmD Musta?a -emal.in !st!ne- titiriyordu adeta... O.nun u candan il&isiD u iten davranlarD tM 'stan ul.danD *karetler.deki evden eri s!r!p &iden ir duy&usal yaklamn do;al elirtileriydi. Iikriye.nin u duy&usal e;ilimini 5! eyde 1anm daD Mak ule 1anm da kay& ile sezmilerdi o zaman. 1attM Musta?a -emal.in kzkardei Mak ule 1anmD zaman zaman Iikriye ile tartyor ve a;a ey-sine kar &Esterdi;i ar il&i nedeniyle ir antipati duyuyordu Iikriye 1anm.a. Q*/-*Y*.4* B', >#8#... 0cack ir hanm il&isinin kEk!n kavasn ne denli de;itirdi;ini &Eren Musta?a -emal Saa kzkardei ile annesini de Qankaya -Ek!.ne aldrmay d!!nm!t!. Bir &ece... Qankaya.da !nl! so?ralarn kuruldu;u ir &ece... 0o?radaki kala al;n ir ksm ekilip &itmiti... *li -lD Iuat BulcaD ,uen #re?D so?ra andaki Musta?a -emal Saa.y dikkatle dinliyorlar... Iikriye 1anm da so?rada... O sralarda T!rkiye.yi ziyaret eden -lod Iarer.te &Er!mek iin Musta?a -emal Saa.nn yapaca; 2zN) mit seyahati !zerinde soh et ettikleri ir srada Mus ta?a -emalD o yllarda #mir 0u ay olan sonraki yllarn 0iirt MilletvekiliD Mahmut 0oydan. caErd. F Musta?a Mecdi Bey.i uyandrD so?raya &elsinU Qankaya -Ek!.nde konuk ulunan ve so?radan erken kalkm olan Mak ule 1anmn kocasD Musta?a -emal.in enitesi- Musta?a Mecdi Bey.i uyandrdklarr zaman sa ah yaknd. >iyindiD kuand ve tekrar so?ra erkMnna katld Musta?a Mecdi Bey. Musta?a -emalD enitesine Ence ir kadeh ik? ikram ettiD sonra kelimelerin !st!ne asa asa$ F 0eninle &Er!memiz yarm kalmtD dedi. Bir Iikriye ile &Er!t!k. O da senin ?ikrinde. Binaenaleyh valide ile hemireyi 'zmit.e &etir sen... BenD -lod Ia-rar.2e &Er!t!kten sonra valide ile irlikte *nkara.ya dEnerimD siz de hemire ile 'stan ul.a dEnersinizH.. F Ba!st!ne SaamH.. -lod Iarer ile 'zmit.te m!lakat yapacak olan Musta?a -emal.in ordaki istirahatinin En hazrlklar iin Iuat PBulcaR Bey 'zmit.e hareket ederken Iikriye 1anm da ald yanna. Musta?a Mecdi Bey de 'stan ul.a &itmi kars Mak ule P*tadanR 1anm.la 5! eyde 1anm.D Musta?a -emal Saa.nn emrine uyarak 'zmit.e &Endermiti. *ralar eker renk olan Mak ule 1anm.la Iikriye 1anmD hen!z Musta?a -emal &elmeden 'zmit.te kaptlar... Bir irlerini incitecek kadar hrn davranlarla tarttlar... BuD Iikriye 1anm.la Mak ule 1anm.n ne ilk tartmalarydD ne de son... Bir s!re sonraD ama u kez *nkara.da Qankaya -Ek!.ndeD tartma ve s!rt!melere kaldklar yerden devam edeceklerdi. Mak ule 1anm.la aralarndaki zddiyet ve &eimsizlik Iikriye 1anm.n kEkteki yaamn etkilemedi. N@ OD artk Musta?a -emal Saa.ya kzkardeinden daha yaknd. >nler... 1a?talar... Yllar &eti Qankaya -Ek!.n-de... Iikriye 1anm iin her an ir Emre edelD mutlu ve &!zel yllar... Qok sevdi;i Musta?a -emal Saasnn tarihlere s;mayan m!cadeleleri ve za?erleriyle dolu yllar... b 6: Mays 6:6:.da 0amsun.da alayan ir m!cadeleD akla hayale &elmeyen i ve d olaylarD saysz isyanlar ve ir irini izleyen za?erlerle sona ermiD artk yeni unvan G>azi Musta?a -emal SaaW olan !y!k kumandan : #yl!l 6:)).de askeri ahlann 'zmir.de noktalamt. '5M', >B5T#S#.0'/4# 0'Y*1 >B59+ B', >#/Q -25$ 9*T'I# 1*/2MH..

@)

>!zel ir 'zmir akam... >Eztepe semtinde =akizMde Muammer Bey.in kEk!nde Bakumandan Musta?a -emal Saa iin hazrlanan so?radaD uzun siyah kirpikliD elM &Ezl!D ortaya yakn oyluD siyahlar &iyinmiD cvl cvl ir &en kz... Ba as ve k!!k kardei *vrupa.da oldu;u iin kEkte annesiyle irlikte kalan u zari? &en kzD daha sonraki yol kavaklarnda kendisini han&i s!rprizlerin ekledi;inden ha ersizD 9ati?e =aklpil.cTr. +nl! yazar ve o &ecenin tanklarndan 1alide #dip *dvarD yllardan sonra yazaca; anlarnda o &!zel 'zmir akamndaki u karlamay u c!mle ile tanmlayacaktr. GO akam enlendiren olayD u iki kii arasndaki ak alan&cyd.W Yllardan eri cepheden cepheye koan ve s!rekli ir didinme iinde olan Musta?a -emal Saa NA iin 'zmir.de kald; &!nler ksa ir istirahat dEnemi olmakla kalmadD ir yandan !y!k milletin cokun sev&isiD ir yandan 9Mti?e 1anm.larn kEk!nde &Erd!;! candan yaknl;n yaratt; Gisimlendirile-meyen duy&uWD !y!k ir mutulluk kayna;C o.mutu. Bir s!re 'zmir.de kaldktan sonra *nkara.ya dEnen >azi Musta?a -emalD )K #kim 6:)) tarihinde 9Mti?e 1anm.dan u mektu u ald$ G>Eztepe. )K.6O.6@@< Mukaddes SaamD Sek mesut dakikalar yaadm. 3imdi de derin ir teess!r!n altnda ezilmekteyim. Burada rakm oldu;unuz ere?D !t!n ailemin hale-i saadetidir PMutlulu;unun ltsdrR. Iakat yalnz endenizin olan ok kymetli ve e edi ir eyi daha vardr$ O da canl hMtranzdr. Yoksa u kadar de de eD ihtiam ve ilhassa samimiyetten sonra yapayalnz nasl yaaya ilirimU.. >Er!yorum ki !t!n hissiyatmla zMt- devletini-nizi takip etmekteyim. Ye&Mne emelim m!nciye P-ur-tarcyaR daima hizmettir. Birok de?alar u?ak ir vazi?e istirham etmitim. Muva?akat uyrulmad. Bar zen dalyorumD saatlerce &Ezlerim kapal d!!n!yorum. Bu r!yalardan uyanmda$ GYa ,a ne eksilirdi deryay izzetindenW diyorD &Ezyalar dEk!yorum. Belki$ GF Beni yirmi &!n &Ermekle u kz enden ne istiyorU Te u hakk ona kim vermitirUW diye hiddelenirsiniz. Bu zavall kzca;zD imdiye kadar hayatn irok ac say?alarn okumuD hi kimseye ra t- kal etmemitir. P-al ini a;lamamtrR /azarnda hi ir eyin ehemmiyeti olmamtr. Iakat ilk &Er!te d!nyann en !y!k dahisiD kendisi iin saklanm olan sadakatD h!rmetD samimiyeti almak tenezz!l!nde ulunmutur. #vetH.. 1ayatmn son dakikasna kadar mesut veya ed aht edileyimD -urtarc.y takipten hMli kalNK mayaca;m. Iiilen olmasaD hayalen daima era er yaayaca;m. Mademki !t!n saadetimi zat- devletinizin hizmetinde uluyorumD ye&Mne arzumD her ne ekilde olursa olsun sadakatimin yannzda ir silah olmasd-r. #sasen zat- devletinizi u kadar temiz ve her t!rl! ahsi men?aatten uzak olarak seven ka kii vardrU ,ahatszl;n iitince ne kadar mahzun ve m!kedder oldum. Madem ki seyahatinize devam ettinizD a?iyette oldu;unuzu tahmin ediyorumD m!sterihimD Ptim rahat.R Bursa.ya hareketim hakkndaki emre teekk!r ederim. Bendenizi ir dakikack hatrlam olmakl-;nzD &pta edilecek ir ere?tir. 1i olmazsa iki heyecanl &ece &eirdim. Me&uliyetiniz arasnda kal imin en derin kEesinden ?kran c!mlelere at?- nazar ederseniz PBir &Ez atarsan-zR mesut olaca;m. 4aima emr-i devletlerinize intizar eder Pemirlerinizi eklerRD iki ellerinizi kemMli h!rmetle EperimD mukaddes Saam... 9Mti?e.W b bb 9Mti?e 1anm.nD 'zmir.den *nkara.ya yEnelik duy&usal seslenileri devam ederken Iikriye 1anm Qankaya -Ek!.nde G>azi Saa.sna her &!n iraz daha artan ir sev&i ile a;lanmaya devam ediyordu. -endisine !y!k ir yaknlk ve say& &Esteren yaverlerD Iikriye 1anm.n

@@

kula;na kar suyu kara ilecek en u?ak ir ha eri ile darya szdrmamlard. 5aten 0alih Bozok.tan aka 'zmir-*nkara arasndaki yazmadan ha eri olanlar pek azd. Belki de yoktu. Musta?a -emalD yllardan eri kendisine en sa? ve en iten ir duy&u ile a;land;n ok iyi hissetti;i Iikriye 1anm.n Fkiili;ini incitmeden Qankaya.dan *nkara.dan uzaklatrlmas arelerini d!!nmeye alamt. Bu d!!nceD ir akma 9Mti?e 1anm.la evlenmeye karar vermesi saylrd. Q!nk! kendisini itenlikle seven iki &en kadnnD F9Mti?e ve Iikriye 1aNX nmlarnF Qankaya -Ek!.nde ir arada ulunmalar ir yanaD karlamalar ile ho de;ildi. *3- 0+,>+/+ I'-,'Y# 1*/2M2/ M+/'1.T#-' B=1,*/92 >+/9#,' Musta?a -emal Saa.nn emriyle Iikriye 1anm. in *lmanya.da irka ay istirahat etmesi uy&un &Er!ld!. M!nih.te kalaca; s!re iinde her t!rl! rahat sa;lanmt. OysaD &en kadnn ii rahat de;idli... 0iirt Milletvekili Mahmut 0oydan.n muha?azas altnda *nkara. ya veda etti;i &!nD hereyin itti;ini ve t!m umutlarnn ir serap oldu;unu ok iyi anlamt. M!nih.te ok uhranl &!nler &eirdi Iikriye 1anm... ,uhsal akmdan eni-konu sarslmt. M!nih.te karl ir k &ecesi... 4arda dondurucu ir so;uk... M!nih sanatoryumundaD uzun s!reden eri tedavi altnda olan ir ak s!r&!n!... 1emire Martha.nn &etirdi;i &azetelere dalp &itmiC vatan EzlemiyleD Musta?a -emal Ezlemiyle dolup taan &Ez e ekleri... Te... Bu yor&unD u h!z!nl!D u Ezlem dolu &Ez- e eklerine taklan ir &azete ha eri$ >azi Musta?a -emal Saa.snnD 'zmir.in tannm ailelerinden =akizade.lerin kz 9Mti?e 1anm.la evlendi;ini aklayan ir ha er... O anda d!nyalar yklyor Iikriye 1anm.n y!re;inin !st!neD diye ilmek iin mutlaka o anda Iikriye 1anm.n yaad; ruh halini yaamak yeterli. *k denilen o y!ce duy&unun ir insana neler &etirdi;ini ve ir insandan neler &Et!rd!;!n! ile ilmek iin ne ?alc olmaya &erek varD ne de ir psikiatriste... 1er insannD t!m umutlarn ve t!m yaamn u kutsal duy&uya a;lam her kadnnD o anda duya ileNN ce;i hisler ne ise Iikriye 1anm da ayn duy&ularla sarslyor. O &eceyi sa aha kadar uykusuz &eiren &en ve hasta kadnD ertesi &!n doktorlarn t!m srarlarna kar koyarak hastaneden kp do;ru M!nih &arna kouyor. 'stikamet$ Bnce 'stan ulD sonra *nkaraH.. -*S29*,2 5O,9*Y*/ *3-2/ >+8+ 0ultanahmetD 'shak Saa Maha1eMiD Iikriye 1anm.n ya anc oldu;u ir semt de;il. Y!re;ini dolduran &izli ve !y!k aknn aclarn zaman zaman El!t!;! Memduha P-uleR * lasnn oturdu;u -azasker 1ayrettin Molla.nn -ona;D onu ta &enkzlk yllarndan eri tanr. Memduha a -la.s onun hem eski ev sahi esiD hem de dert orta;D srdadr. 0irke.ci &arndan trenden inen Iikriye 1anmD do;ru 0ultanahmet.eD 'shak Saa mahallesindeki u eski kona;a &itti. Tpk yllarca Ence oldu;u &i i. Takvimlerin !st!nden saysz yapraklar uuo &itmiti. Bu yapraklarla irlikte saysz umutlarD hayaller de uup &itmiti. *nkara.ya &itmek istiyordu Iikriye 1anm. 1er ne pahasna olursa olsunD ne yapp yapmalD mutlaka *nkara.ya kadar &ide ilmeliD ir kez olsun Mustp?a -emal Sasa.s ile aEr!e ilmeliydi. Iikriye 1anm.n M!nih.teki sanatoryumdan kap 'stan ul.a &eldi;i ha eri *nkara.ya hemen ulatrlmt. 'lk kez yaynlanan aa;daki el&elerden Iikriye 1anm.n *nkara.ya hareketine ilikin yazmalar irlikte izleyelim$ N< * T-) 'stan ulD X.@.6:)@ 4 N:-) d Makina anda ceva

@A

I 6-6K< hemen alnacaktr. >azi Musta?a -emal Sasa 1azretlerine Iikriye 1anmD u&!n &eldi. Yarn hemen *nkara.ya hareket etmek istiyor. Y!ksek emirlerinizi eklemekteyim. *dnan *tm X.@.6:)@ 9!t?! Bakanlk Bzel -alem M!d!r! 1ayati Beye?endiye Yukardaki i?renin hemen Saa 1azretleri.ne sunulmasn ve hemen ceva nn verilmesini *dnan Beye?endi rica ediyorlarD e?endim. Mac t *nkaraD X.@.6:)@ 3i?re$ Makina Banda. * T-) 4 N:-)a I 6.6KX *dnan Beye?endiye Iikriye 1anm.V tedavi iin *lmanya.ya &Endermitim. Benden izin almadan neden Et!r! 'stan ul.a &elmitirU -esinlikle *nkara.ya &elmesine izin veremem. -endisine &ere;i kadar para vermitim. Orada otursun ve ana aklama yapsn. Benden izin almadan hareketine m!saade olunmamak iin &erekenlere emir uyurmanz ve ildirmenizi rica ederim. >azi Musta?a -emal 3i?reyi kapadm. X%@ 9!t?! *yn &!n 'zmit Mutasarr? P-!!k il valisiR 0adettin Bey.eD Iikriye 1anm.n yolculu;unun durdurula ilmesi iinD GBayaverW imzasyla aa;daki i?re ekildi$ * T-) X.@.6:)@ 4 N: )d I 6-6KN 'zmit Mutasarr? 0adettin Beye?endiye Saann ye;eni Iikriye 1anm *vrupada tedavi iin ulunurkenD Saa.dan izin almadan ve tedavisi itmeden &eri dEnmekte oldu;u anlalmtrD izmit.ten &eiinde orada alakoyarak il&i vermeniz Saa.nn emri &ere;idir. 3i?reyi kapadm. X.@.6:)@ X.@. Bayaver 9!t?! BuradaD kendi kiisel de;er yar&larmzlaD ir &ere;i saptamak istiyoruz$ 1er insann yaamnda oldu;u &i iD o !y!k insannD *tat!rk.!n yaamnda da sev&isel yaklamlarn Enemli ir yeri yeri vardr. Qocuk yllarndan El!m!ne kadarD niteli;i ve niceli;i de;iik de olsaD *tat!rk de y!re;inde GakW denilen duy&uya yer vermi ve y!re;i u y!ce ve &!l! duy&uyla rpnan ir ok &en kzlar ve kadnlar tara?ndan sevilmitir. /e var kiD *tat!rk.!n &Enl!nde zaman zaman k-vlcmlanan ak duy&ularD O.nunD kal inde taht kuran vatan akndanD millet sev&isinden &!l! olamamtr hi ir zaman. Belki deD kendisinin de i?ade etti;i &i iD cepheden cepheye komaktan sevmeye ve sevilmeye yeteri kadar zaman ulamamtr. *tat!rk.e yEnelmi ak duy&ular iinde GIikriye 1anmWD ir doruk noktasdr. 0Ezc!klerin tam anlamyla delicesine ir sev&idir .V. 1i ir olaynD hi ir &!c!n sEk!p atamad;D hi ir en&elin kar koyamad;D !y!k ir duy&u... !y!k ir ak... Memleketin eitli yErelerinde a &Esteren !y!k isyanlarD ana kayna;nda sEnd!ren ve durduran Musta?a -emalD *nkara yaknlarna kadar sokulmu !y!k d!man kuvvetlerini durduran ve &eri eviren Musta?a -emalD M!nih.teki sanatoryumdan kaarak <O *nkara.ya yEnelen Iikriye 1anm.D t!m a a ve Enlemlere ra;men durduramamtrH.. >!c!n!D iindeki !y!k aktan alan Iikriye 1anmD Musta?a -emal Saa.snn t!m kar koymalarnaD il&ili ve yetkili ir ok &Erevlinin ald; t!m Enlemlere ra;menD yoluna karlan en&elleri teker teker amasn ve *nkara.ya ulamasn ilmitir. Q*/-*Y*.4* T*B*/8*92 B', >#/Q -*42/$ I'-,'Y# 1*/2MH.. *nkara tren istasyonunda ir paytona inerek Qankaya.nn yolunu tuttu;u zamanD ne

@K

kEktekilerD ne de 'stan ul.daki yaknlar Iikriye 1anm.n &izlice ir seyahate kt;n ilmiyorlard. Bilmedikleri ir ey daha vard$ Iikriye 1anm u kez yannda ir de silah tayorduH.. Qankaya -Ek!.n!n- ekleme salonuna &irdi;inde >azi.nin Ezel &Erevlilerinden Bekir QavuD Iikriye 1anm. tanm ve hemen koarak uyumakta olan Sa-a.y ha erdar etmiti. >azi SaaD hemen Bayaver ,!suhi Bey.i a;rtarak u randevusuz ve se epsiz ziyaretin i y!z!n! E;renmesini emretti. Bayaver ,!suhi Beyle Iikriye 1anm arasnda u mealde ir konuma &eti$ F 1anme?endiD l!t?en OrtakEk.te istirahat uy-runH.. Saa 1azretleri uyanp hazrlandktan sonra teri?inizi kendilerine arzedece;im e?endimH.. Iikriye 1anm direndi$ F 1ayrH.. Burada ekleyece;imH.. 0iz herhalde eni tanmyorsunuz... Benim zamanmda urda yoktunuz... 0onra kEkte &Erev alm olmalsnz... Ben ya anc de;ilim... >azi Saa.nn ok yaknym... >en kadn unlar sEylerken ir hayli heyecanl ve sinirliydi. <6 Q*/-*Y* YO-=3=/4*/ B', 0'9*1 0#0' >#94'$ I'-,'Y# 1*/2M '/T'1*, #TM'3T'H.. Bir s!re ekledikten ve >azi Saa ile &Er!e ilmek umudunu yitirdikten sonra Iikriye 1anm ekleme salonundan ayrld... -Ek!n kapsna kt ve oradaki ir paytona inerek Qnakaya.dan ayrlmak !zere iken... irden ire antasn at... Brovnik ta ancasn karmasyla kal ine dayayp teti;i ekmesi ir oldu. Saytoncu da ir m!dahalede ulunamadD kEk &Erevlileri de... Iikriye 1anm.n intihar derhal >azi.ye ildirildi. Te &E;s!nden a;r yaral oaln &en kadn hemen *nkara /umune 1astanesi.ne kaldrld. Qankaya.nn emri ile derhal hastaneye koan ve &en kadnn kurtarlmasna alan 0hhiye Tekili ,e?ik P0aydamR Bey.in devreye &irmesi de ir ie yaramad. Musta?a -emal Saa.nmD mutlaka kurtarlmasn emretti;i Iikriye 1anmD )A saat komada kaldktan sonra &Ezlerini hayata kapad. Yllarca Musta?a -emal.in akyla arpm ir y!rekD Brovnik ta ancadan kan mini mini ir kurunla durmutu artk... Iikriye 1anm.n intihar olay &!nlerinde *nkara Memleket 1astanesi Bahekimi ulunan OperatEr 4r. Bmer Tas?i *y arD u konudaD &azeteci-yazar 1ikmet Ieridun #s.le yapt; ir sEyleide diyor ki$ G6:6<Ten iti aren aralksz 6< sene *nkara Memleket ve daha sonra G/!muna 1astanesiW adn alan hastanenin ata i i ve operatEr! olmak s?at ile intihar eden Iikriye 1anm. atan aa; kadar tedavi etmi ulunuyorum. *yn zamanda hemen her&!n kEkeD Qankaya.ya &iden ve *tat!rk.!n annesi 5! eyde 1anm. tedavi eden ir hekim olmak s?at ile de Iikriye 1anm.la tankl;mz ve dostlu;umuz vard. Iikriye 1anmD intihar ettikten sonra hemen has<) taneye &etirildi. -endisini derhal hususi ir odaya aldm ve tedaviye aladm. *ra asnn iindeki ?eci intihar olaynda dolay ara acnn adeta dili tutulmutu. -endisi ile konuup il&i almak hususunda &!l!k ekiyorduk. Brovvnik ta anca mermisiD sol akci;eri !y!k ir apla delip kalp nahiyesi yaknndan &emi ve u meyanda kal in d muha?azasn zedelemiti. 'lk tedaviyi yapp yaraly istirahate koyduktan sonra rahmetli 4oktor ,e?ik P0aydamR Bey hastaneye &eldi. Qanakkale sava srasnda 0ahra 0a;lk M!?ettili;inde ulundu;u zamanda kurulmu eski ir dostlu;umuz vard. Beni ir kEeye ekerek$ F Iikriye.yi ve Musta?a -emal Saa.nm yanndaki kymetini iliyorsunuz. SaaD olaydan ok ?azla !z&!nd!r. *man BmerD elimden &elen dikkat ve Ezeni &Ester... Bu kz kurtaralm... >erekirse 'svire.ye kadar da yollayaca;z ...Bir de her &!n ayet &erekirse hatta her saat d!zenli &EzVem notlar ile hastal;n &elimesini inceleyiniz ve kimse ile &Er!t!rmeyiniz... 4ediler.

@X

Tavsiyeyi tamamen uy&uladm. 1atta irka &ece de hastanede yattm. Iikriye 1anm ilk oklardan sonra iraz sakinleti. Yalnz plevre ve pericardede toplanan kanlar y!z!nden ne?es darl; vard. Iakat unlarn En! alna ilir ve yara kurtulurdu. /e yazk ki tam ir ha?ta sonra y!ksek ir ate aad. Muayene ettik. Tehlikeli ir zat!rreeH.. 'ki &!n sonra da Eld!...W <@ +!nc! #Ei!m GB#/ -20-*/Q B', #,-#Y'MH..W s izmir.de sade ir nikMh tEreni ile d!nyaevine &iren Musta?a -emal.eD evlili;inden ir ha?ta Ence Bur-sa.da Madam Brod.un otelindeki ir akam yeme;inde Eyle ir soru yEneltmilerdi$ F 9ati?e 1anme?endi &!zel mi SaamU #lindeki kadehi yudumladktan sonra u soruya u karl; vermiti$ F 1anme?endiH. Qok &!zel olsa zaten en almam. Ben kskan ir adamm... 9Mti?e 1anm.n zekMsnD il&isiniD ter iyesini e;endimH.. *tat!rk.!n krzkardei Mak ule *tadan.la uzun s!reli m!lakatmz esnasnda ayn eyi en de sordum. Mak ule 1anmD u-satrlarn yazarna aynen u ceva veriyordu$ GF -skanl;n ilmem ama ok sertti a;a eyim. Ben yumuak al oldu;um iin enimle pek takmazdD ocuklu;unda. /e dese oyun e;erek ka ul ederdim. F Mendil ilemeH.D derdi. F Seki a;a eyci;imH.. F -itap okumaH.. F SekiH.. F Sencereden akmaH.. F SekiH.. F -omu kz ile &Er!meH.. F SekiH.. #vin esiri en... /e sEylese peki... *ma di;er kardeim /aciye Eyle de;ildi. *car ir kzd.. O.nun-la kav&a ederdi... Bakardm ki horoz &i i kapmlar.W <N Q*/-*Y* -B3-+./+/ >#9'/' $ =33*-'5*4# 9*T'I# 1*/2M O yllardaki Qankaya -Ek!.n! 'smail 1a i D -astamonu.da kan G*ksEzW &azetesinin )A Temmuz 6:)) tarihli saysnda Eyle tanmlar$ G0a; tara?taD yolun kysndaki toprak yarn oyul-masyla yaplmD En! kapaksz ve !st! yuvarlak ir ini so as iine enzeyenD ma;arams ir otomo il ve ara a han&arnn En!nde paytonumuz durunca 9az el iseli ir muha?z nE etiD eri tara?ta tek katl yine asl kEk &i i eyaz &Evdeli ve krmz pancurlu Yaverler 4airesi.ne ismimi &Et!rd!. 'ki dakika sonra ahedeD &eni ve renkli ir adrn iindeyim. 'nsana ir POta;R hissini verenD atlasnn sol&un renklerinden ir tarih kokusu duyulan u re?ah adrn iinde kahveD ayran ierek Saa.nn yanndaki misa?irlerin ekilmesini eklerken En!mdeD on adm mesa?ede duran u kEk!n mazhariyetini d!!nd!m.W #vet... 6:)).nin Qankaya.s ite Eyle... Baheye kurulmu ir adrn ekleme salonu &i i kullanld;D yemyeil a;alar arasnda adeta ir kartal yuvas... 9Mti?e 1anmD ite u kartal yuvasna &elin &eldi. Te 9Mti?e 1anm.n Qankaya -Ek!.ne adm atmas ile ir ok ey de yava yava de;imeye alad. Musta?a -emal SaaD evlenmeden Ence niin evlenmedi;ini soranlara Eyle diyordu$ GF #vli olmak enim iinD millet ve memleket lehine ica nda !y!k ?edakMrlklar &Eze almay kaytlarD zincirler... Yerine &Ere insann enerVisini krar. Ben m!cadele adamym... 1i ir kayt altna &irmemek isterim...W Te imdi... 9Mti?e 1anm.n Qankaya -Ek!.ne &elin &elmesiyle O !y!k insann &!nl!k yaamnda ir takm kaytlamalarD ya da snrlamalar alayacak &i i << &Er!n!yordu... ama... akalm Qankaya.daki kartal yuvasnnD ala ildi;ine Ez&!r ve a;msz kartalD u yeni d!zenlemelere uya ilecek miydi... >*5' S*3*./2/ B*9*Y2

@N

-av KO kuru... Bop y!z para... *nkara.dan Toroslar.a do;ru yol alan Ezel tren &ecenin karanl; iinde kara ir ylan &i i akp &idiyor... Treni ir kompartmannda !st !ste konulan avullardan oluturulmu uyduruk ir masa etra?nda dErt kii -yolculu;un monotonlu;unu &idermek iin-poker oynuyorlar$ -onya me usu ,e?ik P-oraltanRD -l *liD 'smail 1a i ve Bayaver 0alih Bey... TarihD 6) Mart 6:)@... >!nlerden Sazartesi... >azi Musta?a -emal SaaD kars 9Mti?e 1anm.la yurt &ezisine kyor... Bir akma- ir alay &ezisi denile ilir... 9Mti?e 1anmD ilk kez peesini takmadanD y!z!n! ak rakarak kyor erkeklerin karsna. >eziye katlan maiyet erkMnD irka ay EncesiniD A Ocak 6:)@ 8uma akam *zer aycan 0e?aretindeki ir ziya?eti hatrlyorlar. 8e eci.de ahapD eski ir *nkara kona;... *zer aycan 0e?areti uras... 0o?ra ala ildi;ine kala alk. *;ao;lu *hmet BeyD Yunus /adiD 'smail 1a i ve daha irok sekin kiilerin evreledi;i so?rada t!m &Ezler Musta?a -emal Saa.ya evrilmiti o akam. F #vleniyorumH... F >erek mi SaamU F >erek e?endim... >erekD kat.i ve mukarrerH *;ao;lu *hmet BeyD ekine ekine sormak cesaretini &Esteriyor$ F 'zmir ?Mtihinin kal ini ?etheden u ahtiyar kim aca aU <: Musta?a -emal SaaD aklar ile so?radakilerin &Ez e eklerini taradktan sonra cevap veriyor$ F 'zmirli ir kzH... Te ilMve ediyor$ F Ben sadece evlenmi olmak iin evlenmiyorumH.. Tatanmzda yepyeni ir aile hayat yarata ilmek iin Ence kendim Ernek olmalym... -adn Eyle umac &i i kala ilir miU 0o;uk ir Mart &ecesi *nkara.dan hareket eden Ezel trenin sekin yolcularD ite u &eceyi ve >azi Saa.nn u sEzlerini anmsyorlard o avullardan oluan poker masasnn anda. Birden ir hareket oldu... Bir ses nlad kulaklarnn di inde$ F OoooD akn u eceriklilereH.. 1i yoktan masa da yapmlarH.. BuD >azi Saa.nn sesiydi. -l *li ile arkadalar kM;tlar toplamaya alrken O mMni oldu. F YoooD dedi. 4evamH.. Ben de oynayaca;mH.. #rtesi &!n... Sr prl &!neli ve aydnlk ir ahar havas var Toroslar.n Etesinde. Tren *dana istasyonuna &irdiciinde her tara? taklarlaD ayraklarla donatlmt. -adn-erkekD oluk-co-cukD t!m *danallarD t!m 8ukurova.llar yollara dEk!lm!lerdi... >azi Sasa.y ve karsn &Ere ilmek iin... O.nun GBalay >ezisiW ile ir devrim &ezisiD ir Ernek olmaD ders verme &ezisiydi. 9Mti?e 1anmD an evreleyen ve enesinin altndan omuzlarna kayan ir ?ular a;lamt. Y!z! tamamen akt.. *yaklarnda zari? otlar vard. Musta?a -emal SaaD anda kaloa;D ovnunda F eyaz ?renk &Emle;i !zerinde zari? ir ekilde duranF kravatD takm el isesi ileD her zamanki &i i pek kt. *k renk kruvaze ir pardEs! &iymiti. :O 1alkn arasnda &eerken astonunu sol koluna atyorD sa; eliyle yediden yetmie kendisine muha et &Esterileri yapan Qukurova halkn selamlyordu. B#/'M O9M*42Y2M Y#,4# -*,2M 4* B=9=/*M*5 3imdi *dana.da G*tat!rk M!zesiW olarak kullanlan inaD o srada Musta?a -emal ile eine konut olarak tahsis edilmiti. 0eyhan /ehri sahilindeki u muhteem konakD o &ece tarihi ir &!n yayordu. 1avai ?iekler... Iener alaylar ...,enk renk klar... Bayraklar... Te maheri ir kala alk... *danal hanmlarD 9Mti?e 1anm. ir yerde a;rlamak ve konuk etmek iin davet ettikleri zaman Musta?a -emal SaaD hem inklMp ir liderD hem de yeni evli ir aile reisi &i i konumutu$ GF Benim ulunamayaca;m yerde karm da ulunamazH..W

@<

BuD haremlik-selMmlk alkanl;n s!rd!rmekte olan ir topluma ilk uyardr. >aziD eiyle yapt; u &ezide halka Ernek ola ilme a as ile halkn tM iine &irmiti. 9ati?e 1anmD ev resindeki kEyl!lereD i?tilereD ocuklara ikolata ikram ediyorD >azi Saa si&ara da;tyorD herkesle yarenlik ediyor ve onlarla !t!nleiyordu. 9*T'I# 1*/2M2/ '9- M+4*1*9#0' -*4#19#,'/ 0*Y202Y9* B*39*42H.. 9Mti?e 1anmD !phesizD Musta?a -emal Saa.sn ok seviyordu. O.nunD ata sa;l; olmak !zereD t!m mutlulu;unda kendisini sorumlu sayd; iin ieD >a-zi.nin iki kadehlerinin saysn snrlandrmak niyeti ile alamt. :6 *dana ...Mersin... Tarsus... T!m yolculuk s!resince unu d!!n!yordu 9Mti?e 1anm. /e yapp yapp iki so?ralarnn miktarn azaltmalD ya da kadehlerin saysn FSaa.y incitmedenF snrland ra ilmeliydi. >azi Saa ve maiyetiD ir ha?ta sonra -onya.ya &emiti. Qeitli ziyaretler... Toplantlar... 4avetler ir irini izledi. *nadolu *Vans.n temsilen &ezileri izleyen !nl! yazar 'smail 1a i de maiyet erkMn arasndayd. Saa.nn nutkunu temize ektikten sonra kendisine &Estermek iin konaklad; yere &iden 'smail 1a- ipD O.nu 9Mti?e 1anm.ia irilkte a aa istirahat ederken uldu. >erisini kendisinden dinleyelim$ G/utkun tutuluunu ve yazln nezaketi ica ermutad e;endi. Iakat u se?er ?azla e;enmi &Er!nerekD ilti?atn maddL ir cemile halinde de &Estermek ister &i iD karsna dEn!p$ F Qocu;a ir kadeh &etirsinlerH dedi. Ta ii en ortada ir vesileydim. OD ununla kendi arzusunu izhar ediyordu. 9Mti?e 1anmD elli O.na m!mk!n merte e ?rsatlar icad ederek iirtmemek iin elinden &eleni yapmaya alyor. F *?yon.a hareket edece;iz diye !t!n ieleri trene yollamtkH.D dedi. Tay sen misin unu sEyleyen... Byle ir &!rleyi &!rledi ki... G/asl olurmu e?endimD insan misa?irine kar da mU..W /e misa?iriU.. Benim vazi?emD &etirip nutku okumakD tasvi ini aldktan sonra da &Et!r!p tel&ra?haneye ektirmek. Ortada msia?ir yok amaD O.nun ruhunda volkan varH..W Te... 9Mti?e 1anm.m t!m ?erasetiD dikkatiD >azi Saa.s !zerinde titreyen duyarl; oa &itmiti yi:) ne... 3ieler almD kadehler doldurulmutu hereye ra;men... GB', 3'', O-=0*/* 9*T'I#HW 'mek zevkini kstlama a asna ra;men karsna !y!k ir say& duyuyordu. 9Mti?e 1anm.m k!lt!r!n!D &Er&!s!n!D il&isini evresindekilere de &EstermekD T!rk kadnnn yalnz peesi alm a ile de;ilD ann iindeki k!lt!rle de !y!k yarnlara hazr olmas &erekti;ini ihsas ettirmekten &eri kalmyordu. F 9ati?eD Byron.dan ir iir okusanaH.. MMnasn anlamasak ile ahen&i houmuza &idiyorH.. 9ati?e 1anm.m okudu;u 'n&ilizce iir zevkle dinledikten sonra u kez Eyle diyordu$ F 1adi ir tane de Tictor 1!&o.dan oku daD ari mMnasn da anlayalmH.. Bu kez 1!&o.nun ir iiri dEk!l!yordu 9Mti?e 1anm.m Iranszca.y okDiyi tela??uz eden dudaklarndan... G-#M*9 S*3* -*,202/2 *Q2- >#54','YO,W S,OS*>*/4*02 M=1*9#I#T'/ 0'9*12 O9M=3T= Solitika... Te de Muhale?et... 1er !lkedeD her a;da kurallar pek de;imiyordu... SartilerD politikaclar ve insanlarD aarlarn ekemedikleri de;erleri yprata ilmek iin her areyeD her yola avurmaktan &eri kalmyorlard. Qocuklu;undan u yana scak ir aile hayatnn dnda ve uza;nda yaayan G>azi SaaWD ei;inden hen!z adm att; G#vlilikW m!essesesinin havasn doya doya tene??!s etmeye ?rsat ulamyordu.

@:

Bir yanda kesintiye u;arayan 9ozan -on?erans.. Bir yanda 'smet Saa.nn kiili;ine yEnelik iddetli muhale?et$ T!rkiye B!y!k Millet Meclisi iinde G'kinci >rupW adyla ahlanan milletvekilleri... Sarlamento :@ iinde alayan anari... ismet Saa.y oy hede?i aanD ancak = nun kiili;inde G>azi SaaWy da ypratmaya alan kulis dedikodular... ti 9ati?e =akl&il.le irlikte -onya &ezisinden *nkara.ya dEnen >azi SaaD Meclis.teki muhali? &ru un seviyesiz dedikodularndan son derece !z&!n. B!y!k kurtarcnn ei 9ati?e 1anm.la rEportaV yapmak !zere kendilerinden F-onya &ezisi srasndaF sEz alan &azeteci 'smail 1a i o &!nlere ilikin anlarnda Eyle der$ G... *nkara.ya &eldi;imizin ikinci &!n! ve ikindi. !st!yd!D en Meclis.teydimD ir iki saat evvel k!!k mesai odasnda >azi.ye nutuklarndan irini okumutum. -oridorda dolarken o?Er yanma &eldiD ir &!n evvel de Qankaya.ya &Et!rd!;! iin eni tanyor$ GF BuyrunD 1anme?endi otomo il &EnderdiHW GF SekiD &eliyorumH..W >azi.den tekrar izin istemeye hacet yoktuD izin dErtD e &!n evvel -onya.dayken verilmiti. Byleyken mademki imdi uradadrD kendisine ihtiyaten ha er vereyimD dedim. 'yi ki ha er vermiimD iyi ki... 'eri &irip de meseleyi sEyleyince masadaki evrakn yannda duran kalnca ir zar?D sanki en onun iinde ne oldu;unu iliyormuum &i iD eliyle iaret ederek$ F GBrak e ocu;umH..W dedi. GBaksana ne propa&andalar yapyorlar. 0eyahatte alnm ?oto;ra?larmz !y!lterek P-arsn ak &ezdiriyorR diye en !cra yerlere kadar da;tmlarH..W Musta?a -emal &i i duy&ulu ve kskan ir erke;inD muhale?etin u t!r sEylentilerinden ne denli !z!ld!;!n!D incindi;ini tahmin etmek zor de;il. >erekten Eyle miydiU 9ati?e 1anmD kocas ile yapt; &ezilerde ak m &iyiniyorduU.. 4iz kapa;na kadar ru&an izmeler... Bacaklarnda Fs!varilere Ez&!F k!lot pantolon... Omuzlarn:A da dizlerine kadar uzayan ir ceket... 8eketin altnda oynuna kadar kapal &Emlek... -!lot pantolonun !zerineD elden topuklar !st!ne kadar uzayan Enden yrtmal ir etek... #llerde eldivenler... BasndaD kandan enesine kadar y!z!n!n k!!k ir El!m! dnda her tara?n P0alarnD kulaklarnD oynunuR kapayan ir a Ert!s!... 1attMD e;er mevsim iraz serince iseD t!m u &iysilerin !zerine omuza alnm yakas k!rkl!D ok uzun ir mantoD ya da pelerin... #letirecek aka ir yEn ulamaynca einin &iysilerini polemik konusu yapan 6:)@ yl muhale?etinin incitmeye alt; G>azi SaaWD !y!k devrimlerin ei;indeD 9ati?e 1anm. el etteki kara ara?n iine sokamazd. OD siyasal muhali?lerini ok iyi tanyordu amaD ir ksm politikaclar G'nklap >azi SaaWy ve O.-nun uy&arl;a yEnelik d!!ncelerini tanmyorlard. 9*T'I# 1*/2M2/ 8*M-*Y*.4* >#Q',4'Y' QO- M=T9= >+/9#, 'zmir.in tannm ailelerinden =akizMde Muammer Bev.in talihli kz 9Mti?e 1anmD aelin oe.dini Qankaya -Esk!.nde mutluluaun doruk nokta_nd_.d. B!y!k kurtarcnn evresini kendine &Ere d!zenlemeyeD yEnlendirmeye alyor$ yatl okudunu comkkk a imlerinden u yana annesindenD kzkardeinden ve t!m yakn.armdan uzak kalm Must??a -emal Saa.sna itenlik dolu ir aile havas tene??!s ettirmeye alyordu. 'zmirD uzaklarda kalmt 9Mti?e 1anm ic.n. *nnesi *dviye 1anmD a as Muammer BeyD kzkardesle-ri ,ukiye ve TeciheD zaman zaman *nkara.ya &eliyorlarD Qankaya.da kzlar 9Mti?e.nin ve damatlar >azi Musta?a -emal Saa.nm konu;u oluyorlard. -Ek!n arka tara?nda eitli meyve a;alaryla :K dolu !y!k ir ahe vard. O &!n!n olanaklaryla ah cenin iinde ve evresinde &enie yollar almD ekleme salonu niteli;inde ir adrD kEk!n hemen yan ana kurulmuD kEk evresinde yaplacak &eziler iin payton ara alar &cr &cr oyanm ve ci-2alanmt.

AO

bb >azi Saa.nn ir ok atlar vard. *ncak OD G0akaryaW adl atn di;erlerinden daha ok seviyordu. G0akaryaWD oylu-posluD ! aya; sekiliD aln aktmalD ok hassas ve &Esterili ir hayvand. 9ati?e 1anmD kimi zamanlar u ata iniyorD Qankaya evresinde &ezintiler yapyorD kimi zamanlar da elinde astonuD omuzunda peleriniD meyve aEaclar-nn arasndan &een &El&eli yolda sa ah y!r!y!lerine kyordu. >en evlilerD konuklarn da yanlarna alarak Qankaya -Ek! evresinde ksa &ezintiler yanyorlarD ailece yaplan dost ziyaretlerini ka ul ediyorlar ve onlar kEk!n ahesinde irikte \ezdiriyorard. MemleketD 8umhuriyet.in ei;indeydi. 9ati?e 1anm da mutlulu;un ei;inde. 6:)@ ylnn yaz sonlaryd. izmir.den ziyaretine &elen ailesiD 9ati?e 1anm. in mutlulu;una katmerli mutluluklar katmt. >azi Sasa.nsn aldz Tecihe 1anmD cins ve a!-zel atlarn ekti;i zari? paytonlarla kEk evremde ksa cezintiler ysovor. atlan izzat vEnetivorD ara a-y tek ana kullanmasn EErendikten snnra rl\ konuklar paytonlarla &ezdirmekten !y!k ir zevk alyordu. Bu satrlar yazarken o yllardan kalma ?oto;ra?lar dnrvor masamm !zerinde. Musta?a -emal.in ok eski dostu Iethi ?OkyarR Bey.in. esiyle irlikte Oankaya.va yaotklar ir ziyareti &Er!nt!leyen ?oto;ra? en il&in olan$ ,esimde :X A kii var. Iethi BeyD eiD >azi Musta?a -emal ve ei. 1anmlar oturmularD eyler ayakta ve hanmlarnn yan anda... Qankaya -Ek!.n!n ahesindeki atal ir a;acn En!nde ekilmi ?oto;ra?... 9Mti?e 1anmD resmin sol yanndaD siyah &iysiler iindeD ak renk ir sandalyeye oturmu... -ocas Musta?a -emalD hemen yan anda... -oyu renk kruvaze ir el ise &iymi... 8eketin altnda krem ren&i k ir yelek... Yele;in ir ce inden di;er ce ine &emi ksa ir altn zincir... 8eketin yaka ce inde desenli ir mendil... Bu &!nlerin modasna uy&un k!!k yakal ?renk &Emle;ine a;lanm koyu renk ir kravat ve yine u yllarn modasna uy&un kravat i;nesi... 0alar arkaya d!z taranm... 'nce dudaklarnn !st!nde &!r ve kumral ir yk... Bir elini arkaya a;lam ve hi ir yoruma a kolmayan sakinD rahat aklarn o Vekti?e evirmiD di;er elini karsnn oturdu;u sandalyenin arkal;na koymuD tam ir Gaile reisiW. Iethi POkyarR Bey.in ei iseD o &!n!n koullarnaD daha do;rusu G>azi Saa muhal$?leriWnin &Er!lerine &Ere daha akPHR &iyimli$ 0alarn ere &i i saran ir apkaD ya da koyu renk earp. Omuzunda ipekliD parlak kumatan yaplm ir pelerin. Selerinin altnda !st! iek desenli ak renk ir el iseD ak renk ipek oraplar... *k &erdanndan &E;s!ne do;ru sarkan ?ndk !y!kl!;!nde oncuklardanD ya da talardan olumu sk ir kolye... Te yan anda siyah kruvaze takm eli esesiyleD ir eli ce indeD di;er eli einin oturdu;u sandalyenin arkal;nda Iethi Bey... Bu aile ?oto;ra?D >azi Saa-9Mti?e 1anm ci?]inin evlilik yaamndan memnun ve mutlu &Er!nd!kleri &!nlerC nEnint!leyen en Enemli el&elerden iri. Musta?a -emal.in Gnumhurre.cLiW olmadan Ence Gaile reisiW oldu;u o &!nlerde evlilik yaamndan neler umdu;unuD neler ekledi;ini kesinikle imemiz :N olas de;il amaD her insan &i i O.nun da y!re;inde ailesel eklnetilerin yer etti;ini tahmin ede ilmemiz &! de;il. GB', QO8=Y=M O90*Y42 8O- B+Y+- 0#T'/Q 4=Y*8*-T2MW Musta?a -emal.in ocukluk arkadalarndan *sa? il ayD anlarnda u konuya k tutan &Ezlemler ve tes itler sunmaktadr$ *tat!rk Orman Qi?tli;i.nde ir &ece... 0o?rada /e.et BmerD *sa? 'l ay ve di;er konuklar... Bir tara?tan kadehlerini yudumluyorlarD Ete yandan eitli memeleket meseleleri ve &!n!n konular !zerinde &Er! al-verisinde ulunuyorlar. >!ncel ve ok Enemli konular arasnda Ezel ve kiisel konular da yer alyor zaman zaman.

A6

>erisini *sa? 'l ay.dan dinleyelim$ GMusta?a -emalD aklarn /e.et Bmer Bey.e evirdi$ GF Bir ocu;um olsayd ok !y!k ir sevin duyacaktm. Milletime enden sonraD enim neslimdenD ana enzer ir evlat rakmay ok ioterdim. Sro?esErD unu aresi yok mudurU..W /e.et Bmer Bey &!l!ms!yordu... #im sEze kart$ GF SaamD dediD ir de;ilD irka evladnz olmalyd. Belki irisi ir ne ze size enzerdi. Q!nk! SaamD size enzemek o kadar &! ir ey kiH..W GMusta?a -emal.in &!zel &Ezleri uzaklaraD derinlere dalmt...W Bir aka &!n... Bir alo &ecesi... >azi Saa.nn oturdu;u masann evresi vine renkli ir kala alkla evrilmi... Balonun davetlileri aileleri ile irlikte u masann En!nde &eip O.na say& :< ve sev&ilerini sunuyorlar ve kendilerini takdim ediyorlar. >erisini yine *sa? 'l ay.dan dinleyelim$ GBen de eim ve kzm takdim ettim. Saa aya;a kalktD ize yer &Estermek l!t?unda ulundu. Oturduk. -zm Bedia.ya akt ve sonra adnD yan sordu kzmdan. Onalt yanda oldu;unu sEyledim. G>azi SaaD evresindekilere dEnerek$ GF *sa? ile ir mahallenin ocu;uyuzH.D dedi. Beki de ayn yatayz... 4emek en de vaktiyle evlenmi olsaydmD onalt yanda ocu;um olacaktH..W GQok duy&ulanmt. >Ezlerinin nemlendi;i &Er!l!yordu.W G#im aya;a kalkt.W GF SaamD !t!n mLllet sizin ocuklarnzH.D dedi.W GF 4o;ru... 'te en de ununla teseli uluyorum... #vetD milletim san olsunH..W GTe ir an sonra ilave etti$W GF Belki enim ocu;um olmad;nda ir hikmet vardr. Qok sevdi;im ir tay.mn El!m!nden o kadar m!teessir olmutum ki &!nlerce acsn unutamadm... Yemek yiyemedim... Ya ocu;umu kay etmi olsaydmD ne olurdumD ilmemH..W *yn kaynaktan tes it edilen u iki Enemli hatra aka &Esteriyor ki Musta?a -emalD G8um urreisiW olmaktan ok daha ?azla ir Gaile reisiWD ir G a aW ir GeW ola ilme Ezlemi iindedir. SO,T#-'59' >#/Q T# >+5#9 -*42/ B*9O >#8#0' B',*5 32M*,2-T2 1MlM merak edenler vardr$ Musta?a -emal.le 9ati?e 1anm niin anlaamadlarU diye... Bu sorunun yantn tek c!mle ile Ezetlemek m!mk!n$ -oskoca ir milleti yEnlendirmeye ve yE:: netmeye muktedir ir EnderD einin e&emenli;i altna &iremezdi... Burada ir parantez aalm ve Sortekizli &!zel Madam 1anses.i dinleyelim$ G...Bir akam Musta?a -emal Saa ile >!lcemal vapurunda verilen ir aloda ulunuyorduk. P#kselansn ana kar !y!k ir tevecc!h! vard. Bir aralk dalmD yere akyordum. Birden ire$ F MadamH.D dedi. *ka yakalanm ir kadn &i i ne d!!n!yorsunuz Eyle derin derinU.. BenD o zaman nereden aklma esti ilmiyorumD anlalan dilimin ucuna kadar &elmi olacak kiD d!!nmeden hemen cevap verdim$ F SaamD dedimD Ba akannzn dudaklarndan eksik olmayan u sempatik &!l!lerine hayran oldum. O kadar &!zel ir erkek &!l!! ile &!l!yor ki... Musta?a -emal Saa o zanman d!nyada hi ir zaman eine rastlayamayaca;m kadar harikulade &!zel ir mavi ile parlayan ak renkli &Ezlerini ana evirerek$ F MadamD dediD Ba akanmn &!l!lerine hayran olmusunuzD enim de elki dansmdan holanrsnz... M!saade ederseniz u valsi era er yapalmH... -alktk ve irlikte dEnmeye aladk. Ben o zaman ok &en ve ihtimal iraz da martlm ir &!zel kadndm. /ereden iime o heves do;du ilmemD aladm dansta Saa.y en idare

A)

etmeye... Bir de?a aktD ses karmad... Bir daha aktD yine ses karmad... /ihayet !!nc!s!nde irden ire durdu. 1iddetle de;ilD ama ciddiyetle &Ezlerini ana evirdi$ F MadamH.D dedi. Bir erkekle ir kadn yanyana ulunduklar zaman idareyi erke;e rakmak en do;ru harekettir. Qocukluk ite... O.nun u ikazna ra;men en !y!k ir cesaretle u karl; verdim$ 6OO dF SaamD m!saade ediniz de ir de?a da en sizi idare edeyimH.. -zmad... Bilakis &!lmeye alad... F MadamH.D diye ?sldad... Bir memleket idare edeniD ir kadn idare etmeye kalkarsaD o memleket... 8!mlesini itirmeden ilave etti$ F >elin iz yerimize oturalm sizinleH.. b bb -iili;ineD onuruna ve prensiplerine u denli d!k!n ir insannD &!nl!k yaantsnn her annda yarataca; inklMplarn d!!nsel hazrl;n tasarlayan !y!k ir Enderin kars olmakD 9Mti?e 1anm iin el ette !y!k ir handikapt. O.nu u yEnleriyle de;ilD sadece Gaile reisiW s?atyla de;rlendirmek m!mk!n olamazd. 5aten 9Mti?e 1anm da u !y!k Enderin sa;l;n ve d!zenli ir yaam erevesi iinde daha !y!k atlmlara yEnelmesini En plMnda tutmu olmal ki G>azi SaaWsn elirli snrlar iine ekmeye ayordu. Tpk Sortekizli &en ve &!zel Madam 1anses.in dansta O.nu idare etmeye kalkmas &i i... 66 #yl!l 6:)A &!n! Mudanya.dan hareket eden 1amidiye &emisiD 'stan ul limanlarna u;ramadan -aradeniz.e almt. >emide >azi SaaD ei 9Mti?e 1anm... Yaver 0alih PBozokR Bey ve ei Sakize 1anm... Iuat PBulcaR Bey ve ei 0a iha 1anm ile di;er GMaiyet erkMnW vard. 9Mti?e 1anmD so?ra hayatn snrlandrma denemelerinde aarl olamamann !z&!nl!;! iindedir. Musta?a -emalD kayt-kuyut altna alna ilecek ir koca de;il. Oysa 9Mti?e 1anm el ette ok iyi niyetlerle Qankaya.nn Ez&!rl!k ve a;mszlk Mk kartaln evlilik denilen ka?esin erevesi iine sokmaya almaktadr. 6O6 1uzursuzluk ve &eimsizlik elirtileri yava yava evreye yansmak !zeredir. '9- >#Q'M0'59'-9#,' 0O/=8= Y*T*- O4*9*,2 *Y,2942 0amsun limannda toplanan !y!k kala alk arasnda >azi Saa.ya iten sev&i &Esterilerinde ulunan &en kzlar ve hanmlar da vardr. 9Mti?e 1anmD Ezellikle &en kzlarn ve &en hanmlarn kocasna &Esterdikleri ar sev&iyiD kadnca duy&ulanlar iinde de;erlendirmekteD kskanmaktadr. Musta?a -emalD 0amsun.dan #rzurum.aD oradan da 0arkam.a &eer mMiyetiyle irlikte. 9Mti?e 1anm.la aralarnda alayan &er&inli;i evreye sezdirmemek iin !y!k ir Ezen &Estermektedir. N #kim 6:)A akamD Ordu -umandan *li 0ait Saa.nn >azi Musta?a -emal Saa onuruna verdi;i ir ziya?ette 9Mti?e 1anm.n E?keli davranlarD yalnz kocasnn de;ilD ayn zamanda t!m davetlilerin dikkatini ekecek kadar elir&inlemiti. Musta?a -emalD !y!k ir !z!nt! ile so?radan kalkt. O &ece 9Mti?e 1anm ayr ir odadaD >azi Saa ayr ir odada istirahat uyurdular. Yatak odalar ilk kez ayrlmt. #vlilik ats yava yava atrd-yordu. O &ece 9Mti?e 1anm iin yaamnn elki en uzun &ecesiydi. Musta?a -emal Saa.nn da rahat ve &!zel ir &ece &eirdi;i el ette d!!n!lemezdi. #rtesi &!nD < #kim 6:)A sa ahD konvoy #rzurum.a dEnecekti. *ra alar hazrland. >azi SaaD 9Mti?e 1anm.n !z&!n ve huzursuz haline aldrmadan ara ann kapsn at ve Ordu -u6O)

A@

mandan *li 0ait Saa.nn hanmna dEnerekD sa;ndaki yeri &Esterdi$ F/aciye 1anme?endiD l!t?en uyrunH.. *ra ann En tara?na da Bayaveri ,usuhi Bey.le 0alih Bozok oturunca otomo il hareket etti. .d 9Mti?e 1anm donup kalmt. =mumL -Mtip Tev?ik Byklo;lu.nun ara asna inerek konvoyu izlemek zorunda kalan 9Mti?e 1anmD artk hereyin itti;ini ok iyi anlamt. +z&!n ve pimand ama olan olmutu ir kere... -onvoy #rzurum.a ulat;nda >azi Saa kesin kararn oktan vermiti$ Bu evlilik artk y!r!yemeye-cekti... O &eceyi #rzurum.daD kar-koca yine ayr ayroda-larda &eirdiler. >ecenin ilerlemi ir saatinde >azi SaaD yaveri 0alih Bozok.u a;rd$ F Yarn 9Mti?e 1anm. *nkara.ya &Et!receksinH dedi. 1!k!mete de durumu ildiren ir yaz yazdm. *yrlmamz iin &ereken -muamelenin yaplmasn istedimH.. #rtesi &!nD maiyet erkMn arasnda ulunan -l *li.yi deD ei 9Mti?e 1anm. #rzurum kaplcalarna kadar u;urlamaya memur etti. 9*T'I# 1*/2M YO9 BOY=/8* 4=,M*4*/ *Y92YO,4=... -arsndan kesinlikle ayrlmaya karar veren >azi Musta?a -emalD iinde ulundu;u ruh haline ra;men ki arl;n ve inceli;i rakmad. #ini izzat ara ann kapsna kadar u;urlamak ve kendsine GBon Toya&esHW demek nezaketini &Esterdi. Yuvalarnn temelinde !y!k harc ulunan yaver 0alih BozokD yol oyunca 9Mti?e 1anm. teselli etmeye alt. Yol oyunca 9Mti?e 1anm durmadan a;lad. Te 6O@ hem 0alih Bey.eD hem de -l *li Bey.eD u yuvay yklmaktan kurtarmalar iin yardmc olmalarn rica etti. 'sterlerse >azi Saa.y teskin ede ilirlerD ayrlma kararnda caydra ilirler ve kendisine son ir ans tanya ilirlerdi. /itekim tandlar da... T!m a;rlklarn koyarakD ok duy&ulu ve ince ruhlu ir ina olan >azi Saa.nn E?kesini teskin ederekD 9Mti?e 1anm.a yeni ir ans tannmasn sa;aldlar. *ma t!m a alara ra;men u evlili;in s!rmeyece;i her halinden elli oluyordu. 9ati?e 1anmD kendisine tannan son ans da kullanmD ancak aarl olamamt. *li -l hatralarnda u aarszl;n nedenlerini Eylece Ezetler$ G... *sl talihsizlik iki mizacn yaratl iti ariyle ir irine uyamamasndan do;mutur. 9Mti?e 1anme?endiD >azi Musta?a -emal ile evlendikten sonra O. nu !t!n milletin mal ir adam oldu;unu unutarak tamamen kendisine hasretmek istemiD hattM zaman zaman tahakk!m! andrr haller almD u haller neticede >azi.yi m!k!l durumlara d!!rerek ayrlmak kararn vermeye mec ur rakmtr. 9Mti?e 1anme?endiD kadn olarakD kocasn tamamen kendisine ait &Ermekte haksz mydU -adn olarak elki kendi yEn!nden haklyd. Iakat >azi Musta?a -emal.in kars olarakD O.nu millete mal olmu ir adam oldu;unu da d!!nmesi &erekirdi.W Musta?a -emal.inD evlilik m!essesesi ve kendi evlili;i ile il&ili - 9Mti?e 1anm.dan ayrldktan ok sonra 4olma ahe 0aray.ndaki ir Ezel so?rasnda yapt; aklamada daD -l *li.nin &Ezlem ve izlenimlerini do;rular niteliktedir$ G#vilikte kadnn her arzusunu yapmak ok &!. Mesela siz kitap okumak istersiniz. O o esnada kitap okumanz istemez. Bizim evlili;imizde de u eit anlamazlklar ok olurdu. *sl tuha?D 9Mti?e 1anm e6OA nim kendisinden ayrla ilece;imi hi tahmin etmezdi. Bir &!n u ihtimal sEz konusu olunca ana$ GF /asl olurU.. 4!nyann tand; Musta?a -emalD d!nyann En!nde eini nasl oarU..W diye ayrl;n Mdeta imkMnsz oldu;unu sEylemek ..istemiti. Me;er 9Mti?e 1anmD ?ormalitelerinD vaziyetimden dolay nerede ise imkMnsz olaca;n d!!n!rm!. -endisine$

AA

GF >ayet asitHW dedim. GByle ir vaziyet olmasn istememH.. Iakat ayet mec ur kalrsakD zile asarmD =mumi -Mtip Tev?ik Bey.i a;rrm. *nadolu *Vans.na iki satr vererekD >aziD 9Mti?e 1anm.dan ayrlmtrD derim. Te i olur iter. 9ati?e 1anm u ceva ma kar hayretler iinde kalarak$ GF Bu kadar asit miUW diye sordu. Ben de$ GF #vetD u kadar asittirHW dedim.W b *nkara.da &een &!nler anlamazl; &iderek ke-LL. 8an skc olaylar ir irini izliyorD Musta?a -emal.in 9Mti?e 1anm.a &Esterdi;i anlay ve ho&Er!D tatsz tartmalar ve olaylar ir t!rl! Enleye-miyordu. Bir &ece... Qankaya.daki so?rann konuklar da;lp &itmilerD >azi Saa iraz hava almak iin aheye kmD kEk!n kapsnda dinleniyordu. 9Mti?e 1anmD alkondan aa;ya seslenerekD vaktin ok &eti;iniD artk yatma saatinin &eldi;ini ihtar ediyordu >azi Saa.sna. #tra?ta nE eti askerler ve kEk personelinden &Erevliler vard. Musta?a -emalD einin alkondan sesleniine ve kendisini kEk personeli iinde ikaz edi ekline Eylesine !z!ld!D Eylesine incindi kiD ir an iin ne diyece;ini kestiremeden Orta -Ek.e &eti. 6OK Biraz sonra yata;ndan kaldrlarak kEke davet edilen -l *li ve 0alih BozokD >azi Saa.nn yanna &ittiklerinde O.nu ir kanapenin !zerine el iseleri ile uzanm ve ok !z&!n ir durumda &Erd!ler. M*,M*,* -B3-+./4# >#Q#/ =Y-=0=5 >#8#/'/ 0*B*12 >azi Saa o &eceyi Marmara -Ek!.nde sa ahlayarak &eirmeye alt. Qok !z&!nd!. Bu ie artk ir son vermenin zaman &elmiti. Bu evlilik y!r!meyecekti. +z&!n ve uykusuz &ecenin sa ahnda verdi;i oanma karar u kez kesindi. *rtk hi ir eyD hi ir &Ezya ve szlanmaD O.nu kararndan dEnd!remeye-cekti. >ereken yerlere &ereken emirler verildi. 9Mti?e 1anm.n yaver Muza??er Bey.le irlikte 'zmir.e &Enderilmesi iin &ereken hazrl;n yaplmas ve 0iirt Me usu Mahmut Beyin de durumu 9Mti?e 1anm.a te li; etmesi kararlatrld. 9Mti?e 1anmD *nkara >ar.ndanD ir daha dEnmemek !zere izmir.e hareket ederkenD ac ve tatl hMtralarn iine &Emd!;! ir evlilik yaamnD &Ezyalar ile noktalyordu. 6OX 4Erd!nc! BEl!m B*94252/2/ >B5+ '9# #/'3T#0' M=0T*I* -#M*9 Musta?a -emal.in ksa s!ren evlilik yaamna ilikin anlarD t!m ayrntlaryla saplamak olanaksz. 9Mti?e 1anmD o !y!k insanla il&ili anlarn ir sr olarak son ne?esine kadar iinde saklad. -endisini konuturmak iin &Esterilen !t!n a alar ouna &itti. 3Eyle diyordu 9Mti?e 1anm$ G*tat!rk.e ait ir eser yazmak istedim. 'eD !t!n d!nya !y!klerinin hayatn tetkikle aladm. Onlar okuduka ve tandka *tat!rk &Ez!mde daha ok !y!d!. #n nihayet una kani oldumki *tat!rk yazlamaz anlatlamaz...W 9Mti?e 1anm.nkardei Tecihe 'lmenD uzun ir zaman diliminden sonra da olsaD enitesi Musta?a -ee-mal.le il&ili ir ksm anlarn aklamaktan kendini alamad. 6O -asm 6:<A tarihli 8umhuriyet &azetesinde yaynlanan u anlarda >azi Musta?a -emal Saa.nn aldz Tecihe 'lmenD yazar Yaln SekenVn kendisine yEneltti;i sorular Eyle yantlyor$ 0ayn Tecihe 'lmenD *tat!rk.le ilk karlamanz anlatr msnz e?endimU F Bundan evvel m!saade edersenizD i o noktalara nasl &eldi onu izah edeyim. Ba am =akizade Muammer BeyD 'zmir.de 6:)).de 'zmir istirdatn m!teakip aileyi toplayp

AK

Iransa.ya &Et!r!yor. Bunun da nedeniD dedem 0adk Bey.den eri ailemizin 'zmir era?ndan oluudur. '&al kuvvetleri a am tazyik ediyorlard. Teriki mesaiye zorlayarak a amn etkisinden ?aydalanmay d!!n!yorlard. Bu srada da ir kardeim ok rahatszd ve 'svire.de tedavisi yaplyordu. 4oktorlar kendisine deniz havas vermiler. Ba amD Yunanllarla teriki mesai yapmamak iin izi 6O: topluyor ve Marsilya.ya &Et!r!yor Ence. 0onra deniz kysnda oldu;u iin 'spanyol hududunda Biarritz.e yerletiriyor. 9ati?eD enden< ya !y!kt!. 6:OO do;umlu oldu;una &Ere )) yandayd ve Saris.te 0or onne +niversitesi.nde siyasal il&iler ve hukuk okuyordu. Ben de liseye &idiyordum. : #yl!l.de *tat!rk 'zmir.e &irince ve d!man denize dEk!l!nceD a am u se?er G/e var ne yok topl#yn .vatana dEn!yoruzW dedi. -alktk dEnd!k. 'zmir yan&n olup itmi. : #yl!l.de yaktlar iliyorsunuz. Biz 6A #kim.de yurda dEnd!k... F *tat!rk.le tanmanz ne zaman olduU -asm 6:)).de sanyorum... -asm.n ortalarnda. F /asl oldu u tanmaU F Onun da hikMyesi uzundur. *tat!rk 'zmir.e &irinceD Bakumandanlk -arar&Mh olarak kullanaca;r ir yer aram... Buca.da saray &i i ir 'n&ilizin evini &Estermiler. 1er tara?ta &eyik ka?alar ?alan... GBen urada oturamamW demi... -ordon.da ir ev &Estermiler... Bu ev imdi m!ze oldu. Oras da iraz kokar... Be;enmemi... O srada 'zmir Belediye ,eisi olan zatD enim dedemin kMti i 1alim e?endiye tele?on etmi. G0izin kEke &ide ilir miyizUW diye... Ta ii a ama ile sormadan G a!st!neW demiler... *tat!rk de G1emen imdi &ide1mW demiD yani evde-kilerin ha eri olmadan *tat!rk kordondan kalkp >Eztepe.ye izim eve &eliyor. Yannda rahmetli 8wWt * asD yaveri ,esuhi Bey ve 0alih Bozok var. #vde de hi kimse yok. Yalnz usa1arD ir de dadn . F /ereye &itmi evdekilerU Mesela 9ati?e 1anm neredeU F 1erkesin ii var. 9ati?e 1anme?endi de ir ada; var onu adamaya &itmi. Bu da enteresandr. Biz Iransa.ya &itmeden EnceD 9ati?eD rahmetli *li ,za Bey.e ir mektup yazyor. Mektup mealen Eyle$ GBuralar d!man i&al etti amaD Musta?a -emal Eyle yapecakD memleketi kurtaracakD kurtuLacaEzW \i i. Bu mektup Yunanllarn eline &eiyor. 9ati?e.yi tevki? edip 66O yine izim evin iinde e?sun askerleri tara?ndan &Ezaltna aldlar. 9ati?e deD GBiz u d!mandan kurtuLur-sak adak yapaca;mD askerlere hediyeler verece;imW demi. 'teD lokumD si&ara eker ?alan &Et!r!yor adak olarakD Bu srada da *tat!rk eve &eliyor. BVzim ev >Eztepe.de !t!n 'zmir -Er?ezi.ne hMkimdir. Qok &!zel ir ev. *tat!rk evi &eziyorD odalar e;eniyor. 1atta han&i odada yataca;nD nerede alaca;n ?alan ile sEyl!yor ve GBen urada kalaymW diyor. *ma evin sahiplerini tanmyor. Ba am ile tanmyor. O srada 9ati?e 1anm dEn!yor. Bir de akyorD kapda o zaman -aradenizli ne?erler nE et tutmu. GYasakW diyorlar kardeime... GBenim evim urasW diye direninceD te;men &elmiD GSeki hanme?endiW demiD ieri rakyorlar. Bana 9ati?e anlatt. *tat!rk alkonda ayak ayak !st!ne atm oturuyorD si&ara iiyor. >Er!nce kalkm. 9ati?e.ye elini uzatm. -ardeim GBpeyimW diye eline sarlncaD G-!!k hanm -hep k!!k hanm derdi- en el Ept!rmemD hanmlarn eli Ep!l!rW demi. Oturmular. 0onraD GBen uray ok e;endim. M!saade eder misiniz urada oturaymHW demi. GTa ii ne c.emekD ere? duyarz SaamW demiler. 0onra hepimiz &eliyoruz eve. ' E;reniliyor. 1emen her eyi selaml;a naklettiler. Be;endi;i yerleri *tat!rk.e raktlar. F Tantklar srada *tat!rk ve 9ati?e 1anme?endi ka yalarndaydH F *tat!rk AO-A6 yandaD 9ati?e 1anm )) yandayd. *ralarnda 6:-)O ya ?ark vard. Iakat *tat!rkD G*ramzda )O ya var amaD en senden yal de;ilimW derdi. F Tecihe 1anmD karde.niz *tat!rk.le evlili;i konusunda hi konumadan ve?at etti. *tat!rk.!n Ezel yaam !zerine aklk &etirmek !zereD aca a u konuda ir eyler sEylemek ister misinizU Mesela nasl e.enmeye karar verdilerD neden ayrldlarD neler oldu &i iU F *slnda *tat!rk evlenmeyi d!!nmeyen irisi 666 idi. Iakat izim aile de Eyle ir aile idi kiD aka t!rl! era er olmaya imkMn yoktu. *ralarnda

AX

unu d!!nm!lerdir. Iakat *tat!rk ile 9ati?e 1anmD hususi hayatlar !zerinde hi ir ey anlatmayacaklarna dair m!teka ilen ir irlerine sEz vermilerdir. Ben irok eyi ilmeme ra;menD anlatmam imkMnszdr. G#T,*I Y+5+/4#/ BO3*/429*,HW F Brne;in resmen oanmlar mydU Te nasl olmutu u oanmaU Mahkeme ile miU Bunlar an-latsanz... F 1ayrD alaturka ayrlmlar. Boad *tat!rk... F SekiD alaturka m evlenmilerdi de alaturka oandlarU F *la?ran&a &_ i evlendiler. Bakn... masa vard... masann etra?nda *tat!rk ve 9ati?e 1anm .. Bir de 'zmir m!?t!s!... Bir iki de dini zevat... O zaman usul Eyleydi M!?t! 9!t?! #?endi *tat!rk.e sordu$ G>azi Iusta?a -emal Saa hazretleri... Bu hanme?en diyle yani 'zmir era?mdan 0adk Bey o;lu Muammer eye?endinin kerimesi 9ati?e hanme?endiyle evlenmeye raz msnzUW *yn ekilde kardeime de sordu. F Seki evlendikten sonra d!;!n olmad mU F 1ayr olmad. /ikMh merasimi yapld sadece. 0onradan Bal Mahmut Bey ir eyler yazd kiD u aileyi ok !zm!t!r. >!ya nikMh olduktan sonraD 9ati?e 1anm GSaam iki imeW demi. 1i Eyle ir ey sEyleye ilir miU =suldendir. /ikMhtan sonra iilir. O kadar da ta ii ir ey ki u... F Boanma nasl olduU F *tat!rk ayrlma arzusu &Esterdi. *yrlalm dedi... Bir yaz yazd. Bunu ir adam ile &Enderdi. G*ramzda karar vermi ulunuyoruz... Bu izdivaca son verme...W diye. F 0on vermek istiyorum mu diyorduU 66) F G'stiyorumW demedi. Yaz aynen Eyiedii. G0on verme...W diye itiriyor. F Te her ey itiyorU F #vet... *laturka oanma Eyleydi. Yani ala?ran&a evlendilerD ?akat alanturka ayrldlar. d F *yrldktan sonra neler olduU 9ati?e 1anm nasl yaadU F 1ep *yazpaa.da #kselsiyor *partman.nda a amD annem ve !t!n aile irlikte yaamtr. 0onra 1ar iye.de ir apartmanda oturdu. 1ar iye inasnn karsnda. BiliyorsunuzD orada ir heykeli vardr *ta.nn. GOrdularD irk hede?iniz *kdenizW derken. Yine onu oradan seyretmeye &itti. Onu ruhundanD ka?asndan atamad. F *nlarn yazm mydU F Yazd... F /e oldu o yazlarU F B!y!k ir ksmn imha etti. -alanlar T!rk 4il Tarih -urumu.na yolladk. *tat!rk.le il&ili olan ev-rakiarD mektupalrD kitaplarD vesaireyi... F #?endimD *tat!rk Eld!kten sonra ir vasiyetname kt mU BEy?e ir ey iliyor musunuzU F 1ayr hi ir ey rakmad. 0a;l;nda *tat!rk ok srar etti. G-endisine ir para verelimW diyeD ?akat kendisi ka ul etmediD G7htiyuem yokW demiti... F Tam olarak ne zaman evlendilerD ne zaman ayrldlarU F Bunu uraya yazmtm. 0Eyleyeyim... ): O-cak 6:)).de evlendiler. ) sene K ay K &!n evli kaldlar. K *;ustos 6:)K.te ayrldlar. Bu kadar anlaan ir i?tin ayrlmas hepimizi ok !zd!. 9ati?e 1anm da kendi ka?asna denk ir insan ulup onu kay etmenin acsndan !y!k zdrap duyuyordu. F Seki e?endimD u kader anlaan ir i?t neden ayrldU F Tallahi ok samimi sEyleyece;im. 0on zamanlarda pek yaknlarnda ulunamyordum. IakatD ayrla66@ caklarna asla ihtimal vermiyordum. O kadar anlaanD sevienD m!teka il h!rmet ve itimat eden ir i?t olduklar iin... F SekiD ne oldu irden ire aca aU F #tra? ite...

AN

F -im etra?U F #tra? ikiye ayrmt. Biri tekrar 9ati?e 1a-nm.la *tat!rk.! uluturmak iin... Biri de ayrmak iin... -ula;mla duydum ka kere... /uri 8onkerD G*man SaamD kadn lakrds dinlenir mLU >elin ielimW demitir. F Yani siz s0li ir hadise ilmiyorsunuzU F 0Eylemedi... Belli ir hadise yok. B!t!n meseleD Musta?a -emal.in hususi hayatna kimse karmasn ...B!t!n ka ahati u. Baka ir ev yok. F *nlyorum... 0iz *tat!rk.le ne kadar s!re era er oldunuzU F 4edi;im &i iD kardeimle iki uuk yl kadar evli kalmlardr. 'zmir.de ve *nkara.da ulundular. Bu zamann irD ir uuk ay dnda en de hep kendileriyle era er oldum. F O zaman *tat!rk.!n Ezol yaamn yakndan tanyorsunuz. /rW@il ir insand Ezel yaamndaU F Bzel yaamnda ok sakinD ok temkinli ve e?endi ir insand. Bir kere ilmem kiD en odaya &ireyim de *tat!rk aya;a kalkmasn. 1al uki en o zaman on dErt-on e yanda ir ocuaum... -endi say&sndan herkese kars m!thi say&lyd. F #v iinde &!nl!k yaam nasl prcerdrU F #mir eri Bekir ve *li vard. Onlar hizmet ederdi. Ber eri 'smail e?endi vard. -endisi hin tra rh.r-ha1- ipp-_M I?_n1- tra ederdi. B.r eve kzda zaman GMaallah e?endimW dedi miD ir delik ulun ve &irin. -zd; zaman en ok sEyledi;i u idi. Bunun dnda ?evkalade ter $yeli ir adamd. Ter iyeliD duy&uluD neeli ir insand. 1erkes kendisine !y!k say& &Esterirdi. *ma o etrs?a say& &Esterirdi. -im olursa 66A olsun herkeseD GBu konu hakknda ne d!!n!yorsunUW diye sorard. BizD G*man e?endimD izim haddimiz miUW deak miD G1VyrD sEyie l!t?enW derdi. Bir halk olarak herkesin ne d!!nd!;!n! imlek isterdiD Enem verirdi. 0o?rada kim varsa hepsinin ?ikrini alrd. F Bir &!nl!k ev yaamn anlatr msnzU F 0a ah sekizD sekiz otuzD dokuz civarnda kalkard. *kamki yat durumuna &Ere. 1emen ykanrD tra olurdu. 0onra sade kahvesini ierdi ve si&aray yakard. -ahvalt pek sevrek teterd.. Naten cnk @N v\-mek yiyen ir insand. Yalnz ?evkalMde temizdi. >!nde iki de?a duD anyo yaparD ha?tada hCh- _.c 1Jbi .h hamama &iderdi. >!nde en az iki &Emlek de;itirirdi. F -ahval?rdan snra ne yapardU F _>Eztepe.de iken k!t!phaneye &irerD iraz okur 9ati?e 1anm.2aD enle soh et ederdi. F 1an&i kitaplar okurduU 1an&i t!r kitaplarU F Tarih kitaplar okurdu. F ,oman okunuz mydU F #vde ok zen&in ir k!t!phane vard. Ben tarih kitaplar okudu;unu iliyorum. ,oman okuduauna dair ir ?ikrim yok. Yalnz hatrlyorum. 5ola.nn G=ne-3ieW kita n 9ati?e 1anm.2a irlikte okumutu. F Iranszca olarak mU F #vetD Iranszca... 'Y' '4*,# #4#,4' ivW rr.vdi h-V kadarU F Iranszcas o kadar iyi de;ildi. Biraz da *lmanca anlard. Iakat o kadar iyi idare ederdi kiD sanrsnz ok iyi iliyor. Iranszcay 0o?ya.da ataemiliter iken Iethi Okyar Bey.le irlikte E;renmi. F 0rnyorumD 9ati?e t-anm.n dil il&isi daha kuvvetliydiU 66K F 9ati?e 1anmD IranszcaD 'n&ilizceD *lmanca ve 'talyanca.y son derece iyi ilirdi. F *tci!rk aka no.er yapardU F -!t!phanede notlar alrd. -im &elecekD kimlerle &Er!ecekU Ta ii kMti i umumisiD kalemi mahsusu hazrlarD *tat!rk de notlar alrd. Iakat elinde kM;tla veya akarak konutu;unu &Ermedim. 1ep irticalen konuurdu. F B;le yeme;ini nerede yerdiU

A<

F B;le yeme;ini azen yainz yerdi. Bazen i yeme;i &i i arkadalaryla... Bazen de aile arasnda. Qok az yerdi. F 0evdi;i yemekler nelerdiU F Bir Erek yaplrd. Qarpma hamurdan... 'inde eyaz peynirD tavuk ?alan olurdu. Onu ok severdi... Makarna severdi... -uru ?asulye sever derlerD en ok az yedi;ini &Erd!m. Balk severdi... -e?al al; 'zmir.de topan ke?sl derler. 2z&arasn... 'zmir.in upra-sn severdi... *nkara.ya &itti;inde de a am yollard u anklardan Qankaya.ya--- 0onra omlet severdi. 0ulu omlet. Bir de irmik helvas ama suluca olacak. F B;leden sorara ne ycpsrdU F E;le yeme;inden sonra yatak odasnda 6: dakika kadar istirahat alkanl; vard. Ondan sonra &idece;i yer varsa oraya &iderdi. >itmedi;i zaman alkonda otururdu. 0Eylemeyi unuttumD U.z sa ahlar ata inerdi. ,ahmetli -emaiettin 0ami SaaD Yunan -omutan Ttikopis.in atn ona vermiti. Ievkalade ter iyeli ir att. Ona inerdi. Iakat en sevdi;i atD 0akarya isimli att. O at 9ati?e 1anm.a hediye etti. *yrldktan sonra 9ati?eD ?ur&ona koymu yollam. GBu ancak size yakrW diye... F 0onra akam yeme;ine sra &eliyor &ali aU F #vetD yedi uukD sekize do;ru akam so?rasna otururdu. Bu so?ra ok uzun s!rerdi hakikaten. #n erken on ire kadarD azen ire ikiye kadar s!rerdi. *ta-tat!rk.!n m!saadesi olmadan so?radan kalklmazd. 66X 0OI,* B*32 0BY9#3'9#,' F /eler konuulurdu so?radaD hatrlaya iliyor musunuzU F #n ok hikMyeler anlatlrd. Ya kendisi anlatrd veya dinlerdi. Bir tanesini hatrlyorum. Ta ii en k!!k oldu;um iin u t!r tatl eyler aklmda kalyor. Bir keresinde G1cyst nedirUW diye sormutu. 1erkes ir ey sEyledi. O da Eyle dedi$ G1ayat ir kuru kestaneden i arettir.W Olayn asl u$ >enli;inde ir &!n 0elanik.te Olimpoz >azinosu.nda arkadalaryla oturuyorlar. Masadan kalkarken elini ce ine atyorD akyor para yok. Masada da ir tane kuru kestane kalmD G1eyet ir kuru kestaneden i arettir Bma u ii aaraca;zW demi. Bunu anlatrd. 0onradan yapaca; ileri taa o zamanda d!!nd!;!n! anlatmak iin u hikMyeyi irka kez anlatmtr. F -imler &elirdi so?rasnaU Yani en yakn arka-da0rr kimdiU F >elenler de;itirdi... *ma en sk ulunanlar ve en sevdi;i kiiler... Mareal Ibhvzi 8-kpr_l. rok severD son derece h!rmet ederdi. 'smet Saa.ya ok &!venirdi. >enler arasnda en sevdi;i Tas? QnarD ,uen #re? +naydnD Yakup -adri -araosmanorLLuD yaveri Muzr??er -lD Ierit TekD 3!kr! 0arao;lu.nu da severdi. /ecip *li.yi ok e;enirdi. Yazarlardan *hmet #min YalmanD 1!seyin 8ahit ve Yunus /adi Bey.in yazlarn ehemmiyet verirdi. 0onra sevdikleri... Iethi Okyar ve kars >ali e OkyarD *hmet *pwk=u ile kars 0!reyya *;t$o;Lu... #n ok da *;ao;ululara &iderdi. 1a?tada ir iki de?a &iderdi. Tezer T-skran. da ok severdi. F #?endimD 'smet Srsa ile ilikili nasslchU F Qok Enem verirdi 'smet Saa.ya... 1i ir isini 'smet Saa.ya danmadan asla yapmamtr. Belki kararn vermitir amaD 'smet Saa.ya hep sormutur. Ievkalade itimat etti;i ?evkalade sayd; ir isand. 66N F Onu yanna m a;rrdU F 5aten 'nEn! her zaman &elirdi. *kam !st! veya akam... B;le yeme;inde hususi toplantlar olurdu... 4ostlarD arkadalar... Onlarla i ..nnnsmUr sadece yemek yerdiD soh et edilirdi. *ma 'nEn! &eldi;i zamanD &enellikle devlet iler.ni konuurdu F 3unu sormak istiyorum... 'nEn! ile arkada &i i mi idilerD yoksa cmir-memur ilikisi mi vard aralarndaU F *rkada &i i idiler. F /asl hitpn ederlerdi ir irlerineU 'smet Saa derdi *tat!rk. 'smet Bey de GSaamW derdi... G>azi SaaW da derdi... >azi Saa la?n severdi *tat!rk... Iakat sadece ok yakmla- kul.JJJ-.H..

A:

F 0ize ve ei olan 9ati?e 1anm.a nasl hitap ederdiU F Bana Tscihe derdiD 9ati?e 1anm.a da 9ati?e veya 9ati? derdi. F 0iz ona nasl hitap ederdinizU 0iz veya 9ati?e 1anme?endiU F Biz GSaamW derdikD 9ati?e 1anm da ona GSaamW derdi. G-emalW de derdi ama *tat!rkD GSaamW denmesini isterdi. F Bzel soh etlerinde neler anlatrd size veya 9ati?e 1arum.? U F Bize sk sk Bakumandanlk Meydan Muha-re esi.ni anlat;n hatrlyorum. /e?erlerin halini ve alkta Yunanllarn raktkalr konserveleriD peksimetleri nn_i vedi;$ri sr.atrd. Bir ey daha hat.rla-dm. Ben 8umhuriyet.in ilannda da yanndaydm. Yani hanedann il&as sasnda... Bize sk sk 8umhuriyetten sEz ederdi. Ta ii izD 8umhuriyet.in ne o.duamu pek ilmiyoruz. *ma la? &eerdi. Bir &!n 'smet Sa-a.y a;rtt. Qankaya.da yaveran dairesinde kalyorduD kEkte kalmyordu. Masada kendi vrp.p1_ o]!-_u. GG0en uraya otur SaaW dedi. 0onra kM;t kalemi posterdi. GYazW dediD 1anedan- *li Osman m!l&adr. On66< dan sonra yazmaya devam ettiler. 0onra ize anlatt;na &EreD *tat!rkD unlar daha 1ar iye.de iken d!!n!rm!. Tahdettin ile era er seyahate &itti;i zaman ile unlar d!!n!rm!. -rall; sevmedi;ini sEylerdi. Bu y!zden de /apoleon.u sevmezdiK. #Y9#/8# */9*Y232 F *tat!rk.!n e;ence anlay neydiD nasl e;lenirdiU F *ta inerdi. 'zmir.de de ata inmeyi severdi. *ma 'smet 'nEn! daha iyi inerdi. 0k sk ize de G1aydi akalmD 0evk!l 8ey usul! ineceniUW 1p1i. O EndeD re?ikasD yaverD enD ,ukiye... G0evk!l 8eyW askeri usulde ir la?. Bn!m!ze ne &elirse DdereN hendekD ukurD tepeD &ideceksiniz. *t hi durmadan koacak... F 1i &ezmeye &itmez miydiU >iderse nere0ers &iderdiU F >idecek pek yer yoktu o zamanlar. *nkara ve havalisinde kEyl!lerinD analarn evlerine &id`rdi. Bir keresinde ir a;ann evine &ittik. Muazzam ir so?ra hazrlanm. *damn dErt kars varmD ?akat kadnlar so?raya oturmuyor. -apya kadar yemekleri &etiriyor-laD adam elerinden alp so?raya koyuyor. *tat!rk. G#e a;aD karlarn neden so?raya oturmuyorUW dedi. *dam ard. Mrn krn etti. 0nnrp _dama. c.Me_`J __t kadn aldnUW dedi. *dam da G4in de vardrW deyinceD G*ma ancak ir tanesini &eindirirsenD daha do;ru olur kanaatindeyimW diye cevap verdi. F 0ayn O.vihe 'lmenD *tat!rk kadm devrimlerini yaparken 9rti?e 1arsm.a danr mvd e?eWb1$mU F Tamamen... Qok u;ratlar irlikte. Irke_ kadn yan yana oturmazD unlar otururdu. Mese.a kadnn y!z!n!n almas... O ara?n kmas... G/e 1ersin 9ati?eD Eyle yapalm mU Mesela sen Eyle ir ey 66: yapsan.W O skma a Eyle kt. OtururD konuurlard. G/asl yapalmD nasl alayalmUW -a ul &!nleri vard. ,eisicumhur hanm olarak ka ul &!n! yapard. 8umartesi &!nleri hanmlar &elirdi. Iakat kararlatrdlar. 1anmlar &elirD otururkenD *tat!rk ieri &irecek. 'eri &irdi. Tar m o zaman erkekle kadn ir arada otursun. O &irdiD arkasndan irka ey daha &irdi ve Eyle Eyle Eyle akamlar kadn-erkek ir arada oturmalar alad. F 4cnslsr da Eyle alam &ali aU F 4ans da yaparlard... *ma daha ziyade T!rk musikisi severdi ildi;iniz &i i... Musiki heyeti sEylerkenD G4urH 3urasn Eyle okuW derdi. M+5'- T# 4*/0 F 'yi enler myd musikidenU F M!kemmel anlard. Te oynamas... &E ek atmak de;il de ?akat ciddi musiki ile mendilini alr eline... dEnd!re dEnd!re am aka ir dans yapard. F #?endimD ala?ran&a danslar yapmsz mydU F Yapard. Tals yapard... Bir de a;r vals yapard. Bunlar ataemiliterken *vrupa.da E;renmi.

KO

F #n ok sevdi;i sanatkMr ve ark han&isiydi... 0a?iye *yla derlerD do;ru muU F 0a?iye *yla.y severdi. #n sevdi;i ark GSencere aldD pitov patladD Bilal o;lanW diye ir ark vard. 9ati?eD piyanoda alard. Bu arky irlikte sEylerlerdi. Bunu ok severdi. 4'/ -O/=0=/4* F 0ayn Tecihe 'lmenD *tat!rk.!n dine kar tutumu neydiU Bu konuda dr. ok sEz edilir. 0izin &Erd!klerinizD duyduklarnz nelerdirU F *tat!rk.e GdinsizW diyorlar. *sla dinsiz de;ildi. Iakat laisizme &En!lden inanmt. #n !y!k prensi i laisizm idi. Bunu ir keresinde Yunus /adi Bey.e 6)O de sEylerken duydum. Bu memleketin din ile devlet ilerinin kartrlmasndan ok ziyan etti;ini iliyordu. Iakat *iiah adn her &!n zikreden ir adamd. 4in aleyhine tek saur la? etti;ini duymadm. F *tat!rk.!n sava srasnda ekilmi ?oto;ra?lar var. 1eprintie son derece k &iyinmi olarak &Er!n!yor. >iyim kuam konusunda tavr ne idiU F 4ehetli merakl idi el iseye ve ayakka ya. Qok zari? &iyinirdi. *llah ver&isi olarak &!zel &yii-nirdi. F -im u;rard onun &iyinme meselesi ileU F 1i ir kimseyi u konularla me&ul etmezdi. -endisi seerdi her eyini. 0tron&ulo diye ir terziD &Emleklerini dikerdi veya *vrupa.dan &etirirlerdi. Qok el isesi vard. #n ok sevdi;i redin&ot ve iz&ili pantolondu. F 0anyorumD hep sivil el ise &iyiyordu. Bunun nedeni neydiU F #vet hep sivil eZ ise &iyerdi. 1atta u konuyla il&ili ir anm vardr. *tat!rk.e demitim kiD GSaamD sizi hi resmi el ise ile &Ermedik. *ca a resmi el se ile &Ermek l!t?una nail ola ilir miyizUW GTeciheW dediD GBiz o e iseyi kardk. *rtk &iymiyoruz.W Iakat o &!n E;leden sonra emir eri eni a;rtt. Bekir &eldi dedi kiD GSaaD Teci e 1anm. istiyor.W Byle pek a;rtmazd yanma. -orku iinde k!t!phaneye &ittim. Bir de aktmD m!ir !ni?ormas ile ayakta duruyor. Beni &Er!ceD elini ana &Et!r!p asker selam verdi. GTecihe 1anmD emirlerinizi yerine &etird.mD memnun oldunuz muUW dedi. Ben nasl titriyorumD &ittim ellerine sarldm. *;layarak teekk!r ettim. 8=M1=,'Y#T'M '0'M #*B*0H F 0ayn Teci e 'HmenD przeternizin ad.b t!rk.!n koydu;u iliniyor. 0anyorum siz de o &!n ora 6)6 daytnsnz. *nlarda Eyle &eiyor. /asl oldu u olayU 8umhuriyet ad nasl ortaya ktU F #vet oradaydm. Yunus /adi BeyD Yeni&!n.! karyordu. Qankaya.daki eve sk sk &elirdi. Yine ir &eliinde sEz &azeteden ald. Qok &!zel ir &!nd!. Bahede oturuyordukD akasya a;alar arasnda. >azeteden konuurlarkenD Yunus /adi Bey.e dedi kiD GBu &azetenin yeni&!nl!;!n! kaldralm artkWD G-aldralm SaamW diye cevap verdi /adi Bey. GBu &azetenin isim a as en olaca;mW dedikten sonra Eyle ir durduD ksa ir s!re d!!nd!D GMuva?k &Er!rD tensip ederseniz 8umhuriyet olsunW dedi. -alktlarD Ep!t!lerD &azetenin ad u ekilde kondu. F Tecihe 1anmD iki konusuna &elmek istiyorum imdi. Qok ierdi deniyor. 0izin d!!nceniz nedirU F #vet ierdi amaD e?endice ierdi. >!nd!z a;zna iki koymazd. *kam alard yemekle era er. 0arho &Er!nmezdi. Bir &!n 'zmir.de tam yemek yiyoruz. M!him ir tel&ra? &eldi herhalde. Tel&ra? aldD Eyle ir akt. 0onra emir eri Bekir.e akt. Bir ayran istedi itiD ir portakal suyu iti. 0onra sade kahvesini iti. 0anyorum iraz sarho olmutuD ?akat kendine &eldi. 1emen tel&ra?n ceva n yazdrdD &Enderdi. F /e ierdiU ,ak mU F *sl rak ierdi. 6:)N.de ayrldktan sonra 4ol-ma ahe 0aray.na eni irka kere a;rtt. Bir keresinde ampanya iiyordu. Beni de imem iin zorluyordu. Ben an evirdi;i zaman ikimi yanmdaki saksya dEk!yordum. F -endisini hi sarho &Ermediniz miU

K6

F 0arho oldu;unu anlamadm hi. *ma haz olaylardan iraz sarho ola ilece;i sonucunu karyorum. Bir &ece yemekten snra yanna sadece vave-rini alarak#rkan- 1ar iye.ye yani Ievzi Qakmak.a &idiyor. >ece zaman oldu;u iin kap kanal. Bir asker nE et tutuyor. *sker unlar ieri rakmyor. G0en 6)) enim kim oldu;umu iliyor musunUW diyor askere. *sker de s!n!y! &E;s!ne dayaypD G-im olursan olD yassakW diyor. >eri dEnd!ler. Iakat u olayD *tat!rk. !n ok houna &itmi. O askeri uldurttu. #rtesi \!n kEke &etirdiler. 'ki yana;ndan Ept!. Qkarp ce inden az ir paras vard onu verdi. 4edi ki$ G*skerD u kadar naram varD Una ?azla para vermiyorlar. *l u seni olsunW dedi. >Ezleri yaarmtD a;lad;n o zaman &Erd!m ilk ve son de?a... F Tecihe 1animD siz$n irlikte cjdv.\unnb sra-lertJ i *tat!rk.!n sa;l; nass!dU Bir hastal; var mydU F 0a;l;nda ir eyler vard. Iakat elli etme-mpv-o nhr-?i. vDe rhst!nde durmazd. Bazen karn ii-yordu. Trnaklarnda ir hastalk vard. Bir keresinde 4oktor 0!leyman /uman &elmitiD GSaamD reVimn ok dikkat edinW dedi. Bir se?erinde de *lman doktoru ,om er& &elmiti. Ben yanndakilereD G0chadeD es ist zu spMtW Pyazk ok &eR dedi;ini duydum. *ma niye dedi;ini ilmiyorum. 0onradan hastU..bc _.G_ ?.-.t. F #?endimD ir de 9ati?e 1anm aklanda yazlanlar var... Bunlara ne diyorsunuzU F 9ati?e 1anm .yaam oyunca hi ir na_,te-cj ile konumad. Birka istisnas vardr. Bir kere Metin Toker.leD ir ksre de kzyla konumutur. 9ati?e 1anm u konuda konumayaca;na dair sBN vermi *tat!rk.e. Buna hep riayet etti. Birok saom_ s_nar$ yazlar kt. -atiyetle yalan. . /e ir yer! ctazeteciD ne de ir ecne iyle temas etmitir. 5aten yurt dna da 9ati?e 1anm olarak de;ilD Iatma 0adk diye kmtr. F /iye adn de;itiriyorduU F Tannmasn diye. *tat!rk Eyle arzu etmi. *tat!rk.!n arzusu ile kendisine Iatma 0adk diye pasaport kartlmtr... F *nlyorum... *yrldktan sonra *tat!rk.! &Erd!;!n!zde szie ir ey dedi miU 6)@ F *yrldktan sonra en kendisini m!kerreren &Erd!m. GTecihe akW dediD G3u halime ak.W G/e var paamW dedim. G3u halime akD ana akan kimse yok...W F /asl cHurD etra?$ncHs ir s!r! insan olmalU -F *ma yakn irini aryor... F 0iz ne dedinizU F GSaam unu siz arzu ettiniz. -imsenin ka ahati yokW dedim. 6:)N senesinde oluyor u... F >erekten evresinde ir yakn yc?$ muyduU F Manevi kzlar vard. *?et 1anmD 5ehraD /e- ile dive... /e !eD d!nya &!zeli ir kzd. Onunla ok &Er!t!k. Ben ok severdim... F Tecihe 1anmD 9ati?e 1#nm ile *tat!rk oandktan sonra hic karlatlar mU F Bir kere karlamlar. >Eksu.da ...9ati?e 1anm sandalla daLasyormu. *tat!rk.!n de ir motoru vard. *dn hatrlayamyorum. Bir irlerini aEr!nceD *tat!rk kalkm selam vermi. Qok a;lad 9ati?e sonradan. Tek karlamalar udur. Iakat &Erd!;! &!nden El!nceye kadar sevdi;i ir insand...W Q#9'3'- >B,+39#,9# 9*T'I# 1W/2M -M=0T*I* -#M*9 '9'3-'0' Qeitli yazarlar ve kaynaklarD Musta?a -emal.in evlilik yaamna ayr ayr ak alarndan yaklatlar. 0adun Taniu 6O -asm 6:<A tarh! Millivpt nsze-tesinde PMusta?a -emal.in 4amat >irdi;i *ilel as-lkl dizi yazsnda u konudaki inceleme ve aratrmalarn Eyle anlatyor. 6)A B59#/M'3 4=Y>=9*, T# 028*- '9'3-'9#, >en Emr!n!n 6N altn yln Ez!l!p da;lan im-paratoriu;un itmez t!kenmez savalarnda harcayanC sonunda ir vatan kurtarcsD ir devlet .kurucusu olarak za?er sevinleriyle 'zmir.e varan Musta?a -emal SaaD =akizade Muammer Bey.in kz 9ati?e 1anm.la karlat; zaman krk yandadr ve kzn ir &Er!te Mk olmsana yetecek anlar ere?lerden akaD &erekten ir masal prensi kadar cek.ci. rnt alc ir erkektir. Musta?a -emal Saa iin de

K)

9ati?e 1anmD *nadolu kadnnn im ikten s!z!lm! ola;an!st! ir Erne;idir. Bil&iliD &!zel ve atakH Olavlarn yaratt; ! ha?talkD era er6_D du_nu.s- JG JGJo-i /.-.\ &elitirir. Musta?a -emal SaaD hayatnda ilk kezD aile kurma d!!ncelerine deD ka?asndaki in ir sorun arasnda yer vermektedir. Bu arada ir aka &en kadnn dram pslar. Musta?a -emal.in yalnz ye Ez&!r hayatna zaman zaman &irip kay ola kadnlardan .riD uzak ir akra a kz olan IkriyeD adamakll telalanr. 9ord -inrossD *tat!rk.le il&ili iyo&ra?ik eserinde Eyle pn.atvor$ GL_ustn?a -err_VD h.rhir karH.JG rUun sibJ_ tvn.a-namazd. Iikriye iseD hayatn art$k sona emi ir dE-nenrrsi temsil ediyorduD om hordan sonraki ir._n l.ie ir sev veremezdi. 'ZMWGJ2c vo_pe_i son zamanf,rda rrtm. *nkprs.dpM dokt_rhrD -WmJJn-lar tara?ndan aklmas aerektiymi dsEv.eJUH0keh?1h. >nUj nbw M!nih.e sonptoryi.tna \Erhderivordu ve hu kn_arda asTa nedenlerin rol! Ele ilece;i de hemen akla &eliyordu.W 1alide #dipD GT!rk!n *tele 'mtihanW adl k.ta- ndaD 3evket 0!reyyaD GTek *damW adl iyo\ra?isin-deC Musta?a -emal.in hayatna &iren yeni kadnnD za6)K vall verem hastas Iikriye 1anm.D seven ve kskanan ir kadnn &En!l aclarna u;ratt;n uzun uzun anlatrlar. *ma u tek tara?l ir aktr ve Musta?a -emal.de e?kat ve acma duy&ular uyandrmaktadr. Iikriye 1anm.n hasta !nyesini &ittike yakp kavuran kskanlkD mektuplarna da yansyncaD Musta?a -emalD M!nih.tenD Saris.ten &Enderilen u mektuplardan iyice rahatsz olmaya alar. BunlarD karmakarkD !rk!t!c! i?adelerle doluD hezeyan mektuplardr. 4erken &!n!n irinde askn verir &i iD &en evlilerin kaldklar Qankaya -Ek!.ne dalacakD yaverlerle tartrken ap-kapad; antasnda ir ta anca uiudu;u &Er!lecekD kEkten uzaklatrlmak iin indirildi;i ?aytonda da ekip kendini vuracaktr. 1erkes de GIikriye 1anm >azi.yi ve 9ati?e 1anm. vurmak istemiD aaramaynca kendini vurmuW diyecektir. *3- T*, M2 YO- M=U 3evket 0!reyya *ydemirD G4i;er ilikilerinde oldu;u &i i 9ati?e 1anm.la evlili;e varan ilikisinde de ak yoktuW diyor. Yazarn yorumu Eyledir$ GBu ir ask evlenii de;ildi. #vet ir yuva kurulur &i i &Er!nd!D ama arada iki tara?l ask yoktu. Su evlenme ir olup itti ile alad ve Evle sona erdi. *rada .r eyler eksikti. #vvelM karlkl ak yoktu. 9ati?e 1anm ir ev adamD ir a!e re.pi erv_rdu. Bir hata ile alayan u iin !t!n kEksJ1i".n! rnn, p`c-ki Mevlevi 8eLe isi Telet 8ele i sEylemitir. Bir enin Qankaya.da 9ati?e 1anm ir hiddet ve sinir uhranH iindeykenD komusu ve aile dostu Telet 8ele i po-nunrla su ceva verir$ G-zmH 0en ir kocayla de;ilD ir kaplanla evlendin. -aolana &em vurulmaz.W 9ati?e 1anm k!lt!rl!D ince ruhluD iraz da ekle a;l tam ir 'zmir kzyd. >azi.nin hayatna ir d!6)X zen vericiD ir devlet reisi hanm olarak &irmek istedi. 0akillerD tErenlerD so?ralarda resmi kya?etler ve resmi ir vekar ekledi. Iakat ne var kiD u artlarD kaplann alt; hayatn ve onun mizacnn l!&atnda yoktu.W C -'/,O00D *3- T*,42 4'YO, 'n&iliz iyo&ra?isi yazar 9ord -inross Eyle d!!nm!yor. >Eztepe.deki =akizade -Ek!.n! GBakumandanlk B!rosuW &i i kullanmaya alad; andan iti aren Musta?a -emal G&Ezlerinde keyi?li ir ldaylaW 9ati?e 1anm.n &Ezlerinde do;an Gsev&i ateineW karlk vermetedir ve &en kz !y!k ir tutku ile istemektedir. Yani ortada ikisini de a uca sarveren &!l! ir ak vardr. 1alide #dip.in Ialih ,?k.nn ve Yakup -adri.nin anlarnda da iddeti hemen &Eze arpan ir karlkl il&idenasEz edilir. *tat!rk.!n kz kardei -rahmetli- Mak ule *ta-dan.la yapt;mz sEyleilerD &!nlerceD ha?talarca s!rd!. 6:KK yl 1aziran aynn son &!nleriydi.

K@

>!ihane *skeri 1astanesindeki Ezel odasnda yine kendisini ziyarete &itmitim. 5o&uldak Milletvekili #di e 0ayar.2a irlikte T!rk -adnlar Birli;i !yelerinden irka hanm ziyaretiD *nt--a re akan pencerelerin En!ndeki koltuklarda oturmularD s!rekli konuklarndan 0ayn 0a iha >Eken ile MuallM Tunok da yam anda ayakta duruyorlard. 0es alma ay&tn her zamanki sehpasnn !zerine yerletirdim. Mikro?onuD srtn dayad; yast;a iyice &Em!lm! ulunan Mak ule *tadan.m eline verdim ve odada ulunan ziyaretilerin iznini aldktan sonra de;iik ir soruyla atm o &!n!n konuma &!ndemini$ 6)N F *tat!rk hi Mk oldu muU Mak ule *tadan u sorumu Eyle yantlad$ F 4elikanMk ra;anna ait duy&ularn !emem. Bize hi ir eyini elli etmezdi. -urtulu hareketinden sonraD sizin sordu;unuz mMnada kuvvetli ir ak &eirdi;inden de ha erdar de;ilim. F *tat!rk.e Mk olan kadnlar var mydU Mak ule 1anmD &!ld!. #liyle havada ir yarm daire izdikten sonra$ F Sek okD dedi... Sek ok... Bir tanesi Ba;dat. ta tanmt a;a eyimi. -endisine kar ne kadar .H\i &Estermise asker Musta?a -emal de u duy&uya o kadar i&Mne Pya ancR kalmt. Tazi?esi elki unu icap ettiriyordu. Qevremizdeki hanmlar da t!m dikkatleriyle u il&in konuyu dinlemeye altklar iin Mak ule 1anm ?azla almak istemiyordu. 5iyaretilerin !y!k ir ksm &ittikten sonra konuyu yinelemek istedim. Bu kez keskin aklarnH el.n-deki mikro?ona ve ir kenarda t!m konumalarmz anda alan tey e evirdi. Mikro?onu prizinden kardmD tey i kapattm ve Mak ule 1anm dikkatle dinlemeye aladm. >erek kz kardeininD &erek *tU]tJrk.p vn=m olmu di;er kiilerin anlattklarndan Enrendinimiz kadar ile O.naD o !y!k insana yEnelik ak duy&ular ir hayli ok. 4elikanllk yllarndaki esintiler ir yana aklrsa Musta?a -emal.i itenlikle ve delice sev_n krlarn anda Bul&ar Ba akan ,adosla_o?.un khN. /i-kolinaD Bul&ar 1ar iye /azr -ovae?.in k.U MMnaD T!rk dostu ir Bul&ar hukukunun kz olan #Lena *-ko?D 5! eyde 1anm.n ikinci ei ,a&p #?endinin kuzeni IikriyeD 4olma ahe 0aray &Erevlilerinden /eileD ilk sray i&al etmekteler. /e ile ile Iikriye.nin Musta?a -emal.e yEnelik 6)< sev&ilerinde !y!k ir duy&u derinli;i oldu;u anlalmakta. *tat!rk.e ve kEke yakn olan kiilerin anda &elen !nl! yazar Yakup -adri -araosmano;lu.nun ei 0ayn 9eman -araosmano;luD 6O -asm 6:<K tarihinde 1!rriyet &azetesinde #min QElaan.la yapt; ir PSazar 0oh etiRndeC *tat!rk.!n manevi evlad 0ayn 0a iha >Eken de 6O -asm 6:<K tarihinde Milliyet &azetesinde Yener 0!soy.la yapt; ir PTatil 0oh etiR nde ayn kany do;rular nitelikte konuuyorlar. 0ayn meslektamz #min QElaan.n Bn. 9eman -araosmano;lu ile yapt; soh etinD konumuzla il&ili El!mlerini aynen aktaryoruz$ 9ati?e 1anm &!zel miydi e?endimU G'yi yetimi ir kadnd. Onun iin enimle hi ir zaman s!rt!mesi olmamtr. 1erkesle olmutur ama enimle asla.W 0onra kendisiyle iyi dest oldunuz muU GOldukD ama en her_zaman mesa?e rakrm. Yakup da Eyleydi. Yalnz size unu sEyleyeyimD hepiniz iyi ilin *Tt!rk kadar a;layc ir insan olamaz. 4erler ki G1ayrD acmaszdrW. 4esinler... O kadar insan y!rekliydi ki. *yrca *llah onu ho yaratm. Bulunmaz ir eydi. Ioto;ra?larna akmayn. Orada sert durur. G-adn &Ez!yle akt;nz zaman yakkl ir erkek miydiUW G-adn &Ez!yle akar mym en onaU Ben Ya-kup.un karym. P-ahkahalar...R *ma yine deD o &!nlerde ok &!zel ve &en Lr kadncnz. Belki o &Ezle akm ola ilirsiniz. G-adn &Ez!yle akmaya l!zum yok. 8ihan &Ez!yle akn. 4!nyann en yakkl insanlarndan

KA

iri... 0onra mahcup ir insandr. 1ele &!pe&!nd!z konutu;unuz zaman almaz.W 0iz *tat!rk.!n iki masasnda ulundunuz muU GBulunmaz olur muyumU Bulundum el ette. *ma 6): yeme;e oturulur ve iki de verilir. -atiyen iki so?ras de;ildir.W 0ayn !y!;!mD u ta lolarnza akt;m zamanD &enli;inizde &erekten ok &!zel oldu;unuzu &Er!yorum. P9eman 1anm kahkahalar atyorR. G*man eye?endiD ende &!zellik ne ararU *ma &ali a de;iik ir kadndm. 'n&ilizce ve Iranszca ilen okumu ir kadndm.W G0ayn !y!;!m *tat!rk.le 9a??e 1nnm iki yl kadar evli kaldlar ve ayrldlar. 4aha do;rusu *tat!rk 9ati?e 1anm. G>Enderdi.W *ca a iinU *ca a 9ati?e 1anmD *tat!rk.! ok mu disiplin cltna almaya elitiU.. Q!nk! ir yerde okumutumD ayrlmadan Ence *tat!rk demi ki GBu kadn imek ai i akyorD y. idin m &i i &!rl!yor. Ben Eyle eye &elemem.W Ta ii i y!z!n! ilemem. *ma meselM 8ankpya -Ek!.n! 9ati?e 1anm ulmutur. Q!nk! o *nkara.ya &eldi;inde *tat!rk hMlM o istasyondaki inada oturuyor. 5aten 9ati?e 1anmD -urtulu 0ava srasnda *nkara.da de;ilD O srada *nkara.da Iikriye var. O intihar eden yavrucuk.W IikrLye 1anmD *tat!rk.e MkD de;il mi e?endimU GByle olmasa intihar eder miU *tat!rk.! iki kii deli &i i sevmitir. Birisi IikriyeD irisi /e ile... /e- ile.yi sonra ir hariciyeci ile evlendirdi *tat!rk. O yavrucak da Eld!. GOnlar da sonra soraca;m e?endim 9Wt.?e 1anm *tat!rk.ten ayrldktan sonra da kendisiyle dost-lu;unrz devam rtti miUUW GTa i... Yakup daD en de her zaman mektuplardk. 1atta ilk mektu umda G0iz nidCnne Qankaya oald 1anme?endiW diye yazdm. Q!nk! olaylardan ir &!n Ence -Ek.te kendilerinin yanndaydm. >ali a &!nlerden 8umartesi. Bana dedi ki G*%nemD a am kardelerim de *nkara.ya &eliyorlar. Biraz izimle urada kalacaklar...W G*h ne &!zelW dedim. Ben kendisinin yannda ?azla kalp rahatsz etmek istemezdim. 6@O 1atta o da ana taklrd. 4i;er hanmlara derdi kiC G#?endimD hanme?endi yeni evlidirler... Yakup -adri Bey eve &elmilerdirD diye erken kalkarlar...W Bir deD en oradan davet &elmedike &itmek istmezdim. Q!nk! enim akra am ?alan de;il ki. Ben ir me us hanmymD o ise muza??er ir kumandann hanm. Ona &itse &itseD her &!n Ba akan.n hanm &ide ilir. *ma eni her zaman a;rrd.W *yrlmsdan ir&!n Ence -Ek.te era erdiniz. G#vetD &!zel &!zel konutukD iteD ailesinin &elece;ini ?alan sEyledi. Ben yine erkenden izin istedim. #rtesi &!n E;le vakti izim eve *;ao;lu *hmet BeyD 'zmit Me usu 0!reyya Bey ve irka me us daha &eldiler. *;a eyim Burhan Bel&e.nih yatt; ir oda vard. Yakup ?alan hepsi oraya dolutular ve ?s ?sD hepsi ka?a ka?aya evrmiier. G/e oldu eye?endiHerUWdiye sordum. *;ao;lu *hmet BeyD G1anme?endi siz !z!leceksiniz ama sEyleyeyim... 9ati?e 1anmD >azi 1az-retleri.nden ayrldlar. *nkara.dan da ayrlp &ittilerW dedi. Ta ii ok !z!ld!m ve !t!n &!n a;ladm evde. 1ep G/asl olurUW diye soruyorum. 9ati?e 1anm -Ek. ten ayrlrken 8oli ortalkta dolayormu.W G8oli kimUW G*tat!rk.!n taz kEpe;i... 9ati?e 1anm Eyle ir akm 8oli.ye ve okam... G/e tuha? 8oHi.ci\imD sen kalyorsun uradaD ama en kalamyorum artkW demi. *;ao;lu unlar anlatnca daha da kEt! oldum. Qok dokundu. *tat!rk duysaD 9ati?e 1nam. mutlaka &eri a;rrd. Q!nk! ok iyi y!rekli ir insand. Bir de?a da una enzer ir hadise #rzurum.da olmu ve >azi SaaD 9ati?e 1anm. &Endermi. *ma daha onlar -astamonu.ya varmadanD GBeni orada ekleyinD \elCyo-rumW diye tel&ra? ekmi ve 9ati?e.cikle *nkara.ya era er dEnm!ler. 1i &einemiyorlar ikisi de;il mi e?endimU G0adece unu anlataym. 1en!z *tat!rk.le evli 6@6

KK

oldu;u &!nlerden irinde 9ati?e 1anm emir vermi ve GBana Telet Qele i.yi a;rnW demi. Telet 8iee iD iliyorsunuz Mevlana ah?adndan... #n !y!k Mevlevi... Bunu ana Telet Qele i.nin hanm anlatt. Ona demi ki GQele i #?endiD sizi rahatsz ettimD ama iraz dertlemeye ihtiya duydum. Baka hi kimseyle sizinle konuaca;m &i i rahat konuamam. 4urum Eyle Eyle. Ben ne yapaymUW Yani &einemediklerini sEyl!yor. G/e sEyl!yorsa sEyl!yor ite. Yine Qele i.nin hanmnn ana anlatt;n aynen size aktaryorum. Qele iD 9ati?e 1anm.a demi ki GBaknD her &en kz evlenmeden Ence ir s!r! hayal kurar .BuD her &en kzn hakkdr. Bazen hayallerinden daha &!zel ir d!nya ile karlar. Bazen de unun tam tersi olur. 0iz evladmD siz herhan&i ir insanla evlenmediniz. Bir kaplanla ir arslanla evlendiniz. Bunu demir ka?eslere hapsedemezsiniz. 1apsetseniz ile parmaklklar krp yine kar. 0ize !t!n derdinizD uradan &eliyor.W 0ize iraz Ence ,ukiye.nin resmini &Estermitim. ,ukiye kimdi e?endimU G9ati?e 1anm.n k!!k kz kardei. Benim ok iyi arkadamd. Bir &!n ana dedi kiD GBiliyor musun 9e-man enim a lam ok !y!k hata etti. Ben *tat!rk.!n kars olsaydm derdim kiD G0ev canm... B!t!n kMinat sev.. 0ev canmD her ey senin hakkndr. 1epsi senin hakkndr.W Te hi mesele karmazdm.W ,ukiye 1anm hayatta mU GMaalese?... -ocasyla irlikte otomo il kazasnda Eld!.W *taL!rk istese 9ati?e PJanim kendisine &eri dEner miydi aca aU G4Enmez olur muydu eye?endiU..W #?endim /e ile 1anm olay nedirU F /e ile ok iyi ir ailenin ocu;uD ama deli ir ocuk. Bu /e ileD *tat!rk.! ok merak ediyor ve evinden kap 4olma ahe 0aray.na &iriyor &izlice... Ya6@) kalyorlarD ama kovmasnlar diye yalvaryor. /eyseD hizmeti olarak alkoyuyorlar orada unu. Bir &!n !st kataD *tat!rk.!n yanna kveriyor ve diyor kiD GSaamD en alt katn hizmetisiyim...W Bu srada da ailesi ?ellik ?ellik kz aryor. Te Eylece Saa .-1azret-leri.nin orada kalyor /e ile. *tat!rk.e Mk m oluyorU. F O !s !t!n aka. Iakat sonra u kz tehlikeli oldu. Baknz onu anlataym size. *tat!rk ir akam 4olma ahe.de ir davet verdi. Qok kala alk ir so?ra. >ece yarsndan sonra ir ara u /e ile ana dedi kiD GSaam.a s!rprizim var...W Bir ara m!zik alarken krmz alvarD krmz cepken ve hilali &Emlekle kt ortaya ve imdiki assolistlerin yapt; &i i d ?i.L.adH ark sEylemeye. Yakup da o ulunupD G*h canmD ne kadar da &!zelW dedi. *tat!rkD Yakup.a Eyle ir dEn!p akt. -zd mU F Ondan sonra duydum kiD /e ile.yi ir hariciyeci ile evlendirecekler. *ma kzca;z eni her &Erd!;!nde anlad ve GSaam eni &EndermesinD en onunla kplrvp istivorumW dedi. 0onra isteD mehur d!;!nleri yapld. *tat!rk ve 'nEn!.de d!;!ne katldlar. Bu yavrucak sonra kocasndan ayrld. >Ezleri kEr olarak 1ey pHCada.da ir sanatoryumda Elm!. GBir de *tat!rk iin intihar eden Iikriye 1anm var e?endim. Onu 1a anlatr msmzU F #?endimD Iikriye 1anmD 'stiklMl 1ar i samannda *nkara.da *tat!rk.!n yannda. Saa.ya hizmet etmi.s. 8ankava -Ek!.nde kalvor. SaaD 9ati?e 1a-nm.la evlendikten sonra Iikriye.yi 0iirt Me usu Mahmut Bey.in yanma verip *lmanya.ya tedav$ve vollu-yor. Q!nk! Iikriye verem. -zca;z *lmanya.da hasret iinde ve ir an Ence *nkara.ya dEnmek istiyor... *tat!rk.! enk seviyor. Orada &azetelerde okuyor kiD SaaD 9ati?e 1anm.2a evlenmi. 1emen trene atlavp *nkara.ya &eliyor. 3imdi undan sonrasn ana Ya6@@ kup anlatt. IikriyeD istasyonda ir ?aytona inip -Ek. !n kapsna &eliyor ve nE etiyeD GBana yaveri a;rW eliyor. O srada ierideki yaver Iikriye 1anm. eskiden eri iliyor. Bir de yeni ayaver olan ,es!-hi Bey var$ ,es!hi BeyD ieriye &irip arzetmi. 9ati?e 1anm da Saa.ya G1ayrD ka ul edemezsinW demi. ,es!hi Bey.e de G-ov &itsinW demi. ,es!hi unun !zerine

KX

-l *ii.nin ye;en.neW>it sen sEyle ve kovWde-ynceD o da diyor kiD GBen Iikriye 1anm. d!nyada kovamam. 'stiklal 1ar i srasnda dErt yl urada hepimizin ora n yamadD amarlarmz ykadD her eyirrrze akt. 0adece izleri de;ilD !t!n Muha?z *lay.nda ne kadar orapszD yrtk prtk !ni?ormal as-er varsa hepimizi o &iydirdi. Ben u nankErl!;! yapamam...W *ma ,es!hi ayaver ve unun amiri yaD G>idip sen kovacaksnW diye emir veriyor. Bunun !zerineD -l *li.nin ye;eni olan yaverD kapya &idipD GMaalese? ieriye &iremezsiniz hanme?endiW diyor. Iikriye de az Etede ekleyen ?aytona iner inmez antasndan ta ancasn karp kendini vuruyor. Iakat orada Elm!yor. *lp hastaneye &Et!r!yorlar. 1as-tane.ye kaldrlnca SaaD 9ati?e 1anm.dan tekrar rica ediyorD G/e olur &idip ir akverD kzca;z El!yorW eliyor ama 9ati?e 1anm &itmiyor. 0ayn Yener 0!soy.un 0a iha >Eken.2e yapt; sEyleinin sonlarnda PIikriye 1ammRla il&ili sorusu ve u soruya karlk Bn. >Eken.in yant ise Eyle$ F G#?endimD ir de *tat!rk.e !y!k ak duyan Iikriye 1anm var...W F GIikriye 1anm. en hi tanmadm... Ben o kadna karD !y!k ir h!rmet duyarm. *tat!rk.! &erekten seven ir insanm. O mutlaka *tat!rk.e Mk olan insand. Bu u;urda hayatna kyd. Ben o kadn m! arek sayarm. BiliyorsunuzD *tat!rk.e idam karar kt; zamanD o 'stan ul.dan ir alk teknesiyleD *tat!rk.e &idiyor... O devri d!!n!n... B!y!k ir cesaret..W 6@A /#B'9#./'/ 4,*M2 G9ati?e 1anmW ir yana raklrsa Musta?a -emal.i !y!k ir itenlikle seven ve sev&ilerini yaamlar oyu devam ettiren hanmlar arasnda Iikriye ve /e ileD ilk srada yer alr. Bu kita n eitli El!mlerinde Iikriye.nin dramatik ir ekilde sona eren ak Eyk!s!ne yeteri kadar de;indik. /e ile.nin ak Eyk!s! de al ana ir roman konusu ola ilecek kadar itenlik doluD ac dolu olaylarla y!kl!. /e ileD *tat!rk.! tand; yllarda 6N yaslarnda altn sars salar dal&a dal&a omuzlarna dEk!lenD mavi &Ezl!D &!zel ir &en kzd. 'zmit Talisi #re? Bey.in yakn akra as idi. 0esi oHduka &!zel ve dokunakl olan /e ileD *tat!rk.! ilk kez 4olma ahe 0aray.ndaki ir davette tanmt. /e ile.nin 4olma ahe 0aray.na &iriiD *tat!rk.le karlamas de;iik kiiler tara?ndan de;iik ekilde anlatlr. Qeitli kaynaklarn anlat tarz de;iik de olsa &erek udur kiD /e ileD *tat!rk.e duydu;u derin akn etkisi ile aile em erinin snrlar dna taarak 4olma ahe 0aray.na &elmi ve kendisiniD *tat!rk. !n hizmetinde &Erevli kldra ilmenin yolunu ulmutur. 5ekMsD &!zelli;i ve canll; ile evresinin dikkatini ekti;i kadarD zara?eti ter iyesi ve &!zel sesiyle *tat!rk.!n de sempatisini kazanmt. 0araydaD ir hizmet &ErevlisiD ya da *tat!rk.!n manevi ir kz &Ez!yle de;erlendirilen /e ile.nin &erek i duy&ular elli olunca O.nu ir hariciyeci ile evlendirdiler. /ikMh tEreni Qankaya.da kyld. #vlili;ine ra;men iindeki duy&ular k!llemesini ilemeyecek kadar plMtonik ve romantik ir sev&inin 6@K a;ltsna kendisini kaptrm ulunan /e ile.nin u evlili;i ) yl kadar s!rd!. #inden ayrlan &en kadnD u kez 0a ahattin 'rdelp adl ir m!hendisle evlendi. 'kinci evlili;i de /e ile.nin duy&ularn yok edememiti. Bu arada *tat!rk.!n a;r ir ekilde hasta oluuD O.nun iideki onulmaz yaray daha da artryordu. . *tat!rk.!n El!m!D /e ile.nin dramatik yaam iz&isini daha !y!k aclarla doldurdu. B!y!k ir ruh Ek!nt!s! iindeydi. >!nden &!ne eriyorD t!m canll;n ve sevimlili;ini yitiriyordu. *ckl Eyk!n!n undan sonrasn *ltan 4eliorman.n kaleminden dinleyelim$ GYakack 0anatoryumu.nun alkonu denize akan ir odasnn En!nde Bahekim 'hsan ,?at.la ir &azeteci durdular. Bir an konumadlar. 'erisini dinler &i i kapnn En!nde ta kesildiler.

KN

GF 'erde *tat!rk.!n kz /e ile yatyorHW GF Qok mu a;rUW GF #;er hekim s?atyla konuuyorsam size sadece PBurada ir hastamz varR diye cevap vere ilirim. O kadar. 1astalarmz ha?i? ve a;r diye ir tasni?e tM i tutmak adetimiz de;ildir. Iakat...W Tecr! eli hekim u GIakatWn sonunu ir t!rl! &etiremiyordu. >Ezleri dolmutu. /ihayet sEz!ne devam iin kendinde kuvvet ulunca$ GF Iakat /e ile.nin ize verdi;i asl !y!k z-drapD onun ir sanatoryumda kalmasn icap ettiren malum hastal;ndan ileri &elmiyorW dedi. 0onra ir m!ddet sustu. /ihayet$ GF >Ezleri hi &Erm!yor artkH..W diye ilave etti. GF Tah zavallH.. O.nu ziyaret etmek m!mk!n olmaz m aca aUW GF Yannda ok kalmamak art ile. Q!nk! ok konumaya tahamm!l! yok. Teess!r! derhal artyor.W -ap sessizce araland ve Bahekim EndeD ziyareti arkadaD ir &El&e &i i ieri kaydlar. 6@X Odadaki karyolada k!!k ir t!msek yatyordu. *deta hi &Er!nmeyecek kadar k!!k ir t!msek. 'ki atlas yast; arasnda kay olmu minimini ir a ha?i?e kprdad. 0anki &Evdesi hemen hi olmayan ir a... Bu ata &Ek mavisi iki &EzD uzaklarda ir noktaya akar &i i cansz ve sa it duruyordu. Bu &Ezlerin kendilerinden eklenen vazi?eyi yapmadklar ne kadar elliydi. 5iyareti donukD cam aklarn altnda ezilir &i iydi. GF 0iz misiniz 4oktorUW cdF #vet kzmH.. Bu&!n iyisiniz ya.W GF Qok iyiyim.W -endisini ile aldatamayan masum ir yalan. Bahekim &!l!msemiye alarak cevap verdi$ GF 4aha da iyileeceksinizH.. Bu&!n ka de?a yemek yediniz akalmUW GF 0ormaynz. + de?a yemek &etirdiler. +!n! de evirmedim ama ilmem ?azla &elecek miU *teim y!kselirse diye korkuyorumH..W O srada kap vuruldu. 1asta akc elinde ir demet taze iekle odaya &irdi. 'hsan ,?atD /e ile.ye dEnerek$ GF BaknD dediD size 'stan ul.dan selMm &etirmiler. Bir demet karan?il ile hatrnz soruyorlarHW 1astann soluk dudaklarnda &eni ir te ess!m yayld$ GF -aran?il mi dedinizU *manD en ne kadar severim karan?ili. -uzum doktorD emrediniz de onlar ir vazonun iine koysunlar.W 0onra irka teekk!r kelimesi mrldand. /e ile.nin v!cudu kadar zay? ir sesti hu$ GF *hH.. Bu &Ezlerim ir para &Erm! olsaydH.. Byle sanyorum ki a ucak aya;a kalkaca;mHW GF /e zamandan eri hastasnz /e ile 1anmUW GF *tat!rk merhum oldu;undan eri. 0arayda o ac ha eri ald;m dakikada sol koluma ir uyuukluk 6@N 22 &eldi. *mma nasl ir uyuukluk. 0ize imdi anlatamam ki... -olum sanki yerinden kopmu. 4erken srtmdaD ite u hizada P8i;erlerini iaret ediyorduR ir a;r peyda oldu. Biraz sonra kendimi kay etmiim. 1ekimler zat!rre tehisi koydular. 'te imdi de...W 'riD &Ek mavisi &Ezlerde ir ulut paras ve damla damla akan yalar... >en kadn sessiz sessiz a;larken Bahekim.2e ziyareti kendilerini zor tutuyorlard...W b bb

K<

Qocuk Musta?a -emal.den *tat!rk.e kadar o !y!k insana yakn olmu t!m kaynaklarn verdi;i il&iler ir arada de;erlendirildi;inde ortaya u &erek kmaktadr. Musta?a -emal.in Ezel yaamnda akD O.nun ruhunu ve ka?asn dolduran !y!k vatan sev&isi yannda sadece k!!k ir kvlcmlanmadr. *ma... -endisini Elesiye seven nice &en kzlar ve kadnlar olmutur kiD unlarn duy&usal evreninden Musta?a -emal.e yEnelen sev&ileriD &!r!l &!r!l ir ak ?rtnas halinde yaam oyu devam edip &itmitir... 3emsi B#99' 0uadiyeD )< *;ustos 6:<<

K:

-*Y/*-Q* -'T*S9*, *;a eyim Musta?a -emal % 3emsi Belli *nkara.nn 'lk >!nleri % Yunus /adi *tat!rk.!n 1Mtralar % Ialih ,?k 1emehrimiz *tat!rk % /ait 1akk 4amla 4amla % ,uen #re? *tat!rk % Yakup -adri *tat!rk.ten 1Mtralar % *?et 'nan M!tareke 4e?teri % Yunus /adi Tek *dam % 3evket 0!reyya *tat!rk 'in % 'smail 1a i *tat!rk.! Bzleyi % ,uen #re? -l *li 1Mtralarn *nlatyor % -l *1 /!kte ve Ikralarla *tat!rk % /iyazi *hmet *tat!rk.!n 1ayatndaki -adnlar % *ltan 4eliorman *tat!rk *nsiklopedisi% -emal 5eki 8enosman/iyazi *hmet Bano;lu >*5#T# ve 4#,>'9#, *;a eyim Musta?a -emal % Mak ule *tadan - 3emsi Belli - Milliyet *tat!rk.!n Bir -adna Mektuplar % Seyami 0a?a Milliyet *tat!rk.!n 1ususi 1ayat % * sa? 'l ay - 5aman *tat!rk.ten 1Mtralar ve ' retler % ismail 1a i 8umhuriyet 6@: *tat!rk 9Mti?e 1anm ile /asl #vlendi % /ait 1akk - 1ayat 'mtihan Teren Millet % 'smail 1a i - 1Mkimiyeti Milliye *tat!rk.!n Bzel Yaam % Yaln Seken-8umhuriyet Sazar 0oh eti % #min QElaan - 1!rriyet Tatil 0oh eti % Yener 0!soy - Milliyet Musta?a -emal.in 4amat >irdi;i *ile % 0adun TanVu - Milliyet *tat!rk.!n >Enl!ndeki -adn % 0elma T!kel-1!rriyet Qeitli Yazlar % 'smail 1a i - Yeni&!nD *ksEz &azeteleri 0#09' -*Y/*-9*, *tat!rk.!n kzkardei Mak ule *tadan.n sesiyle GQocuklu;undan Bl!m!ne -adar *;a eyim *tat!rk.e *it 1MtralarW konulu ses antlar %3emsi Belli 6AO ocuklu;undan evlili;ine kadar 3emsi BelliD *tat!rk.!n kz kardei Mak ule *tadan.-laD son hastal; srasnda ha?talarca s!ren uzun ir &Er!me yapt. Bu &Er!melerin t!m!n! ses antlarna kaydetti. Bu sEyleide saptanan anlarn ir ksm P*;a eyim Musta?a -emalR adl kitapta yaynland. 3emsi Belli.nin u eserinin az El!mleri Sakistan.h T!rkolo& ve Tarihi Mohammet 3akir tara?ndan PZrdu diline evrildi. +nl! 'n&iliz yazar 9ord -inross daD *tat!rk.le il&ili iyo&ra?ik eserinde P*;a eyim Musta?a -emalR adl anlar u konuda yazlm di;er kitaplarla irlikte ana kaynak olarak kulland.

SON

XO