ATATORK KOL.TOR , 011. vr; TARIII YKS EK K lJR UMU T ORK 01 1.

K UH UM U YAYINLARI : 340

900, Yrldn m Dolayisryle

KUTADGU BiLiG iNCELEMESi

A. DI LAR

YUksekAfeum Kurulu Marbaasr'ndabasilrmsur. AnkAra 1995

Hu eserin 5846 sayth Kanuna gOl"e OOln yaym. tercme ve uba s hak.lan T RK DiL. KUR UM U'n a aittir .

I. Basll : 1972 2. Baskl : 1988 3. Basks : 1995

IS DN 975 16 - 069 4 2


95. 06. Y. 151 - 340

t IN D E KI L E R

IINDEKILEfl.

NSZ

AIKLAMA

1. "K UTA DGU BILIG"IN ALT KATMAN I ve BALASAGUNLU YUSUF

f. "Ku t.dgu Bllla:" ve

Kuahanhlar: Hu n Trk lerlnden Karahaohl ara

.

2. Karal!a,, ' ,n anl am

" " "

15

3. Karahln t. devJetl nln cog ,y.., 4 . K",nhlnh d evletl ri ln klt r mer kezlerl
S . Salullunlu

" re
.
. 1an,nd. kl kaynlkl. r , 28

Vu."'

6 . Bal,,"gunl u YUl"f"un felsefe,

ynet lm. slyuet

7 . Baluiliunh,. VUl'" ve e, kl TUrk dnYU I .

11. " KUTADGU BILlG" IN FllOLOJISl

1. El yumal",

.. .. . . ::t . M Kuud, u BllIl" rumal.r'r!" 11,,11 kl, lIer

3 . YumaJarm okunmul . . . . . 4 . Ureu , aIf.be!ll ve bu .If.b. Ilo "Kutadgu 8111g"
S. Karal'lln h TUrk.ul k,l. vUIU UI. ~ K UTA DG U SIL1G"

ae
<0

. . . . . , _o.
.

"
SO
71
12 12 12

"

1 . Kenueu, \Iun i, l IXII1Im ierl , eklerl . , . . . . . , . .

2 . Ani
konu ~

I lrlf

GeneilirIf: I. - 111. bap!ar Bahar fllrl: IV. bap EYre n : V. bap . . . . . . BII I I: VI. bap . , ._ . .. .. . . .. .. . ... . . 0 11 : VII. bap BU,lilalIk: VIII. blp Iyillk : IX. bap

81
82 82

" es

A. lll LAAR
Bilr i ,Ie Aklon e.d emi ; X. l>ap 3 .Anakonu : .. .. .. .

87 91

Y~p 't ,n adl, gene l konu . u, ~ .. hne hk d iylloed .ki ~Heeor ik "iJHer : XI. bap

l. bol um : ~I I. - XXtU. bl pll '

11 . bolu m : XXIV. - XXX VIII. b.plar til . bolum : XXX IX. - LXVII. baplar IV. beilum : LXVIII. - LXXXV, blpl. r
~,

" ,,, "

115

110

YaplC ,n .onu ndaki 3 ek (6 521. _ 6645. beylt!.r)

'"

IV, M KUTADGU aiUG" iN OEGERLENDlR,ILHESI 1 . Gen el ko nul.r 2 , Ahl:ik ve d in 3 , lsll.ml,k. u..... vur
~.

,..
152

Bill i ve erele ml,. .

S . " Kuu dc u ail'I" in mesa;,

m .., ,,,
eue-

V. ONYA EDESIYATI Efl. EVESi IEfl.ISI N OE " KUTA OGU

A . Bir ' pen dn. me" ve " hikme t o l...k" B , Bir h. t U U" ;e ". d eyiJ" t ur u o/I t l k C . Bor h' iyu etn l m, " ol...k

" Devl't bill i' i" o l. r. k

D , Bir " uto pi. " , ''' d...ie t .om.no" ve " p re n.l erln . yn... ," o l... k .

'" ". '" ".

HO

VI, SO N U

'"KIIUdJlu BiliJl"de " " umi niu s"

elSLlv OG RAFYA

f. ydac,h k,

o/ um, "l uk

y.. ~rc.h k ; " d ivinilu " ,n

y''''baJ,ndl

H el in d' J' ; I . Kar.h. nl. de vl"in' " kron o loji.' 2 . Ka..II'IIl, lar d..vleu " ln h itUl

'" '"

"Trk Dili"ndeki nsz

Tr k YUlmn ln 1 1k allnl aYr! dine bagh e rarak buluruz : Kk-Tr klerde (552- 745) ~ aman lik : Uygur larda (7047-840) Budd haohk : Kara hanhlaeda (9J2~12n) da IslmlJk. Bunlardan ikinci si Buddha d ininde n baj ka ManlcUi g e, Hlrls tlyan11fa da bath bul undugu ve zel YUIP d a sah!p oldugu halde, pek yarat lcl olamamrj. daha o k evtrtcthkle geinmi, ve "Oguz Kagan" destamrun paracrkla nnda n ba,ka byuk bir klUp ya da yan r adt blra kmamlltlr. Bu yu zden Tr k yallnlnln ilk byiJk p ZI anltlll i Kk-Tu r klere Karahanhlard a buluyor uz : Orhon YOZI!/Otl, Kutadgu Bilig ve Kltab D/vanl LOgat/'[-TUrk ; btrtncutntn yua n Ko k-T rkle rd en pr ens Yoll! Tigin, brle rln ya13rlan Kara hanhla rdan Balasagun'I u Yusuf'l a Kaig ar ' h Mahmut. Tar thle r! slrulyle 732, 1069, 1072. Bu bir mutl uluk tu r : Ba~ h k l~r belll, pur adla n belt, tarihler belll. ..iiniin de jubIIe yllla,.. Tur k Dil Kur uluy' yillanna ran[amaSI da ba,k a btr muthduk : Orhon Yczrtlarl'nln n oo. Ylrdn um I. Kuru ltay Ylll, 1931' de ; Kutadgu Bilig'ln9..QlJ. y,II, k'n 900. yiI, XIII. Kur ultay XII, Kur ult ay yI11,1969' da ; Kitob Divanl LDgati't-TUr ylli. 1972'd e , kl ay nl zamand i TDK'nm k ur ulu j unun 40, Yllo el acaknr. Bir nc mutlulu!a di l ~ :ar e t etmem gerekiyor. Tr k yu mlnln bu tlk anlt lan nln iiii de At a_ t r k' n I, aret iyle Turk Dil Kur umunun alilma prog ra m l n~ al m ml~ ve yaYlmla,.. blre r btrer ge r e k [e ~t i r il m l 't lr . Bu ar ada bu dey yaIl anrtlartm i ~l e y i p bugiinku zdan ay rli m l~ bulunan e me kt ar ark ada~lmI Z' da dll1mlze evtren ve i1mdi ararr u bun da nhmetle an mak ge re klr : Aym sin He H se ytn N a rr uk O r kun (1901 1956), Re~lt Rahmet l Ar u (1900-1964) , ve Ahmet Beslm Ata lay (1882 1965). 1 a!ustos 19) 2' de , yurt d ll inda tken, [st anbul gazeteler inde " O r ho n Yam ta,... nln 1200. Ylldrl mu" ba~ II!' lIe blr yazi dizisl yaYlmlamalda Ataturk'n begenisini karandrm . ~ u anda bu yazlml kltap il! lmda, yaYlmlarl ge r e k le ~ t i r i l m i ~ clan bu Tr k yU I anmmn ve Atatu rk ' n glgesinde yulyor um. mrm vefa ederse, 1972'd e iiunc s de byre cl acaknr, lrll allah. 3 n isan 1969 g n, ku tla ma toplant lsl nd aki konu,mamm nsz : ~u anda, en ge ni, anlamlyle Tur k yn lnm ln ilk Mslm an ve rim i ve Tu rk di r yl! lehelerlnl n duny a apm dak l 1 1k b<l}yapltl olan Kutadgu Bilig' tn yazli'iln ln 900 . ylld niim n kutl amak ye bu yap't l, nnde hibir Turke r ne k bulunmada n, bir

NS Z

A. DIL.lAR

~ lrp l da meydana get lren Ba' u agun' lu Yusuf Hu Hatlb'ln y ce edim rahmerle anarak o nun nnde levgl 'Ie vg ue y knme k zen bu rada toplanm lJ bu l un uyoru~. Gerek Kutadgu 8Wg'l n gerek Balasagun'lu Yusuf'un yalnll duygunl olarak dei li. billmsel gereklere gore de ulu 'Ie y te olduklannln ta nlt 'Ie kanlt lan na. blIgIm 'Ie gcm yeutll kadar nn ze serme!e alIJat a! ,m. Bu Jerefll 'Ie tr ensel g rev l bana ernanet ettlklerinden dob,y' kurumumuzun Yr ut me Kurul una 'Ie Gene' Yazmanlmlz nym Om er ASlm Aksoy 'a teJekk rleriml blr gnl bc rcu clarak burada btldtr-

mek tsee r tm.

AIKLAMA
I1u k; ta lu, lJ a ~ h~a , ~ r~Il ..;Il'Tl.. ~"n ; ~ hal l. I... tmall ian i~';n )'111.,[ 11 11, 'u/ml!!." Ri li!! '; a lk hir d i1l~ , 0 1.1 " /;,, ~; loi ' ''lIIl1.. "k,,,,, 1, ..~ k a h;r ';;Jh" ,,, )'''I. l ''', Tu lu,,, Y" anlulm """ I,u allHIt'" UY~ll" I.II ..r..k );lik 1I11la~,I'r 1,;1;",,,,1 ~' ;'1.ij ", h'IIIt' I" r~ . Ia l", .. k tan
ka~'lJld,m .

"" rk Dil. " .1l'Tjt'imi"lin 1969 yd. ni.an

.")"" ,,,d,,

~ I k ;",

" "' '' I... I" u lI ilig' in wo,

Ya!d" m (1069 - 1969) " e na lll,,, ::,,,,I.. Y" ~,,f" ha~ h l. h Y "~ "' '' . :1 " i'lIlt 19(J" ::iin Trk Di l Ku rum " sal on unda J zenlr n..n kutl ama t 0l' la nu'lIltllll i L"'llJ ~ ma nU w~ a ylU p hn 21 1llalok ~n Anka u ' d a " ) li ne" j Cil'''''''anma Crm;yeti " lid.. a )'1'11 a ma d a ver d ilim ko nfera nso b rb ir iyle kaU t hrar a k, bu nla n ay m tut u m a 1:'"'' 1:'.. " i~l~tt i m " e Kw ",%u Bi lig me t ninden ok ..y.d a iljl; n b..y itl.,r (a la. zl..ri, " Ua ha r !$ii r", t rl ii konul ard a zd"yi~lrr, lir ill; par alar " .la .) ..<:(tim , ( r ,-irilr rini .Ic ,l.lr Ji ro. Hu ( evi r ini n a ynn t ili ~n:r.li!:n d e " ermeyi fayd",l, bi r )'(in trm I.il.l im . Ba,h..a a mae = , T urk YU ln aom b u ilk b"'n ' ap I1l111 ,.0' Onun hii)' k y u a n olan Bah agvnlu YUBUf'U. 900. )"udnml..ri dolaYi<,y le ok u rlanm lZllta nl1ma ll;, ", .,,' d ir m..\; ve yap.tla ya ... nnm b yldUrrini gBter mrkt ir.

Kultulgu Bilig'in biadeki ilk ~v ri yaz.I~lm " e evirisini ra h mdl i Prof. R. R. h lllcti Ar. t 1947 v 1959 y ula randa ve rdi. n u (<,vr i)"lIZ-', yar"m ..1,1.. hulunan tol yumum , d..n.., t ir:m..1I; yo luyl.. n rtanml~Ur , Ger ..kbiz kafl t 1kl,k )'lIla t m a ma k iia., hu (evriya""y a byk bi r dr~ i~ik1ill; ya l' m aJ a n, a~ a~ a y ull; i m oldllj!:u liI i!>i Lur a da ku Uanmay. uygun b" ldum, Oll;unu l (lIlklanm, me ti " evir ileri nin ..o n u na .,kl ..d id igim s:r.l kJ.,r d e gs te rdim , c_ i,
O_ U,

iJ_ , !!_ k d algalanmalan giLi: rn.,g in ,

I. Yan ile g<'l.t",rilm~mi, .... l.ri '

aY'>t .." ..."'.....

ll..ye n~, ~, ': ~, ~,~, ~, ~ gihi altl. n nol ' aloh..Cl . .i kul_

lan.rnalllalll; f ( _ kapa], ..) harfin. y", r \' m."'..... ; laba n.., ro... kJ",. J ", i . I, <'I. Cl ~ bi aou n ~ ..kan..ri

2. ng ( _
hu v.ya ...1< 1l. i;. ). . ( - th.

d:.:J) M dip. r,,,,

h",p g... ~.k N O d",~ ..iyl", !1 b. ,r;

il.. ,

",. ,...
~IIl, nce.y'i(_

3. V.l.l",rii,

tli il ('" ka h n g) n i ( _

",1<, ll, '{) h.o.rfJrriD.i . ull... "'

(- ~). <i- /i ( H.."......

)d",

: Lilin ~ ( _ J) iJe i......

k' y' {_ f )de hq>kharfiik ka ." ...........

4 .d h /I 13 (_ ~ ). w /~ 1f3(_

J). k /'1 {- J }"

..,;). t (-

J,. ).

(-

8, .:.. ).' (-

. , .). '(- e. ) pbt h. rf1o,.., y.r Ii

m.

Bvaa k.artdak YU>&DCf ...H. o6lriiU.

. lIaIumoyi dootno bGId .... B.. onbiJaioi , 60lcrilom.ittir.

Ie.:<''' i ( .. j ) b- ( .. ( I vr " ( oa t

) N O d<t""krioi

ri, Yb""''' MKan.h.a"h Tiid,(t"oi K.l...... . .. ~ bel"lIlifnde

'"

\ , IJILA AR

yel,..., y il (= y cl), f'l m~k""';/I>lPk (= dzeulcme k}, ter ruek_ l'rmeli ( '""" ,te r mek) , " du.

mal.. ,....,udufllOlk ( "= "yu",,, k) , lod""-'I" d< ( -"' h t ll). ri!1_iir iig (= a k ). kiil'ez_
k"ez ( = k u ru m ill. kilJ irli), .reg",.",k {= 'i"y t anl g ihi.

'l..t in (C\' iri,in,]". Lunu ,,"'aCIm" uy!(un k Ll m ak zorulIlug u ik kar~ lla~tlln . P rof. Hal""" ,; her hald e "",le lo; ~." v k" ' a~l a"' a k a ma", yl.., ( ev iri,;u; I.iz.- " , i;~lk,d", I ..n (Ig ad) da lia ,:" k "anlamsal" (m.."lcn ) ola ra k v err lli ~l i r. Elinisdc I,ul" " "n hu yal " l l a js.. gr rlici bir a m" " gli<!ld j;ii. iin , e\'iri d e ..ze k ler in tam ka r~ll lglTli ,-".mer i " ..ol"l> 1.e" k "tril reg '''rd ,,". rn eg iu , 49(, 7. },e)' ltek i )' nru d, /Ill d iin.va i ri ',ern k-uz' , z;i,,,i sap" pr uf",r T iirki y.. T iir ".:... ' ;ne " d llya nlll he r t a ra .~,klor a .ho guld u" .Iir e cv ir m i ~ , hellim evitimde i~e "1~J d l d ny a. ~iine ~ gre " y u i ,Ic gr meyen ; de " d c nm i~ , al tta ki , t.Jk te de "Jilramu" = ' ~'mnk , ir = g ii,w y, g iitlt'~1i yer , {",= = ku z,'Y, gii n e~ giir meyen ye r" a <;.k la ma'l yap.ltlll~tl"r. Ba~ka bir yade (552. heyt ), '''' J '' lrgse ""plik u{" gl"k IJ ku, kiiglik ," w k ,,,' (jriiq blJlg"ka so : iin Prof. R e h rue ti khcmize ~ylc ev irmi~ : "s ana hey lik vc hi iy iiklk ('Ti~ i rse , hu dev le t iind e s a ve sa kalm lll a ~arm a " iin, k..nd in i ki i iik t ul vc miitev az. 01." B" IL i, e ~yle de mis im: "'a na ..ris irec lwylk, ulu lu ~u a nla ; a h;ak gn ll kle has rrlan aga rmag a" ; al tt a ki , 1'ld k te ,Ic ~ u arklnm ala n )- al, m l~J m; l"gm rk = Ik ~ m e k, eri~ me k, Qkm ak lu~' m ak = an lamak, ki {ildik = k klk, a lak !l611 l1lk , ,,'wk 'u trnuk = Ila z.rl a n mak , ur;i,! lilri'') = ak , iirii') IIOlmll k = agarn ,ak. Yine , ay m pr of" , r 6 531. h..ytte ki h az,jll m,( lii~ iilJ;; m' ii "haznaml u~ r attl m" a larak T rk emi ze ~'e \' i r m i~, benun ..vi;;m isc ~iiyled i r ; "souhaharmu igne Ji m", arklamam d a eo ylc : "['a:a n [ Fa rea} = so n hah ar, giiz , k u r uJll u~ , J k iilm- ~ ya pr ak , tii ~ iil "' ek = , t iine j,,, ,mak, ignem ek". Yap 'tta ge"l1 gk h li m l erimleri n i P rof. Hahmet i, Tii rke m izue ~<iyle k ars ilauns tu' : rn'i 5676 ,-e 62:!O. 1eyitle ru" Y d,/., k' l YlldJrlk, Ad8"" d a AyglT, 6220 . Ley tt oki Yiti!. Yedi-Kard csler, 6221. heyne d e 1~'r pllf i r' i E rr " tir. n..." hu "lan T iirk iy e T iirke,i ler imlu iyl e kar~II am'~l!ll; Y Jid" k = ceu (L a l. l' ro" yon ), Ad;;" = Aky ,lih 1' (Lat. Sir;n, ), Y il i!.en . ~ Ij y k Ay , (L al. Un ", ma j or ), Y..tli K urd csler , Er rm ir

d" = l kizler (Lal. Ge m ini). n ir il"rim l' a~k al aTl n k i nden d a ima ba~ l m -"7. ol,lu~u iin , deg erl eu tlirmder min soru ml" lug ullu l a~lIIl akt aY"11 . :;Oll yrllar d a Kk_T iirk e iJl' Uygur ve K ar a hanh Ti irk el uin in 'd k biJgi,i alanmds yeni yay mlar ortaya ko n mu ~ , bunla r Ku l",lgu nili~'rIc geen szcklcrin I'erek anla mma <la I"k tutmust ur. Bun la rdan bi ri n i i;z"Jliklc h u ra<la anm a k i_Ier irn ; 1969 'da , Sovyel B ilimler Aka d em i"ine hagh Ili ll,i lim E ml il iis iine e Leniogr ad'd a yay ltllla nlltl \'C Ka ra hou ll 'I' rkes ini d e iine ala n Drevn ely urks ki. r Slover' (Es ki T ur ke Silzlii~ii). Ok u ya na k ule vhk ~ aglamak a m a"_ ly lc, Iwn ,i;~l ;jgi i lll ii t op ln ola ra k ) '0 1'1 1 10 ""lluna kOYlllaklall"O, onu her ~'e v i ri hijli' miin iin , un u na I'nr ll I' a ra " kled im. K ita p ah, alla hiil iime ayrnue nr: I. " K u l atlg ll Hilig"in Ah Katm am, ~ . " Kula d gu Bilig " in F ilolojiai, 3. ""K ut ad gu B lig" 1. ~ K u l adg\l Wli g" in De g..ri eo u 'Hilil;" , 6. SOIlU. .!iri lme, i, S. D iin)'a E dc biya u crcv es i teri~illd e " Ku l..ol g:

KUTADGU

ntr .rc

INCE LEME SI

Bir in e i b lm de Karahanh de vletin in cografyasi larihi ve k lt r ii, Hala 'agunlu Yu sufu n

k i ~ i1 g i ,

kay na klan VI' e, ki T iirk Je ri e cl an

i1i~ki s i

ele

al tll ml~ "r.

tkinciblii.ml e K u radgu B ilig' in el ya zm al an , iJk oku ma ,Ienem..ler i- ve Uygu r yazlsl zer ine hil g i ve rld ik le n soma, Hk T r ke tIene me ola ra k, Karaha llh Tiirkesi nin !>i r gr a mer z,t i yap llm ' ~ ltr . Hu gen i~ 6zel , ya l' ,tta ya a lan ' zciik a ,k lam,, lan m de~ tck lr yip t a mamlamak vI' ok urlarm K a ra hnn h T rk cs ini ger/."g i j:! ihi a nlama sma ya rd rrn etme k a mecayle kon m ustue.
U n cu bliim K Ulad8" Bilil!'in t a m iiz m\f' n mes ini ele alnll~l ' r. Ba; l a t. rl kon uiar ia 1gili bul una n ve X I. bapa k ad e r " ren gr e tic pa rala r, zd ey i ~ler se ilere k dili miz e evr i"" i~tir. K"radg ,t BWg' in a na hliim t a rll~ lIt ah diyalog hiiminde oldugu iin, hika yen in 3. ve 4. " bol m leeini sah ne ya zlsi kahbi na d e k mek fa yd alt grl rnet r. D rd nc blm, Kwadgn Bilig' i dunya e dehiy ali erev e, i i"e r,intl e geregi gibi degerlendirm ek amaclyle ahlk , h ikmeI, "p enu ltame" , ad eyi e, "siyaset na mc",

" d,tum am c" , t o pv alar, rIevJe l k u raml ve felsef" si , ya<a , 'e yn et imle ilgili ba ~ hca yab a ncr ya prtl a rla rI cne~t ir ilm esine deg in i lm i ~lir. Hu yoMa h ir k tlavu1' olmak iizere, hirok nlii yabancr yaprtlarm kon us u 7.etk"ltl i~, I.at kala nnm konularr 1..1eaca arkla nnus , ki m ; yap,tl a r iin d e k'8a bibl iyog rafya bilgisi ...e",,,, kl e y e l i n il mi~ tir. AhJllCl h lmde Ba la sagun lu Yu suf'un aSll amaCJlII, on u n, t er im in kl asik a ulamlyle bi r h u m a n;1'm ac . oldugunu -belir l mege ah~llml~ Ill". K Uladg" B il ig' le ilgili zl bil' b ibliy ogr afy a, h ar it a ve lJiI' Karahauh d ev lel i k rouolojie i b u yap 'l' l a m a mia r . Hu yap 'l, K uradgu Rilig' i haIklIl k olaylikla a llla ya hil"eeg i Joi r duru ma get ir m" .Jen tm e"i oldu gu iin , old uk a a g,r bil' soru mlul"k t a~ltnakl a , br. Yu ka rd a f... lir ltigim gibi , a ma e"ll, T rk k !t r n k,sa hir siir" ieri"inde <lor llkla ra ka d e r yiikeelt mie clan K a ra ha n h d evlet ini, Balasagunlu Yu'uf' u, Ku ,,,agu Bi lig' i ve gen e Ilikj e g eel ve zeng in Karahanh T rke, ni sev d irme kli r. Sa yglm v C ha y ran ltg'lll h y k olan iJk a M ikloped icimiz Hal asagunlu Y usuf'u d ogTu anla drgmu ve talllthg lm, sOllly omm. Saym oku rala nm da ya l' lt lml gedcn geird ikte n sonra Lu karasa ve ne lere e, e me gimin
b o~ a gilmemi~

old ug n n u

lallltlanll ~

olaca klar.

A. Dilar

Bu h lmd e ' -orilen ,.". imlerd eu vou H ammer'l e ilgili olanlann. Cru Oniv ....ilind.n Prr. Dr. h a n~ Sauor gliud ermi, lir. GereI. oua gereI. Ha mme< _ I' ur g. tall _ Ge""lIhaft' a h urada Ie_ ..kk rl eri mi bil di<rn e ~; bi, bor bUi,i,u.

I. Kutadgu Bilig"jn Alt Kat mam ve Balasegunlu Yusuf

I , "Kutadgu Bilig" ve Karaha nhlar t H un Tiliklerind en K ar aha nhillra
K utadgu Bi lig. Trkle rill Ka raha nh, tI illha nh y a .la H a kent deuilc u de yleti zamanmda, 1069 Yllm da, Bala "agu nlu Yusuf''uu yazdlgl nem li ilk M" lma n y apr tidir,
Ka ra h a nldar m , Asya Tii rklceinin X IV. yii zy ,I,. kadar ku rd uklan ded<;llc r aea smdaki yeri, ~u la ],loda n kola y ca anla~ l!ah; l ir : H un lar (Asya: M. . 220-M .S. 216; Avrupa:374.496), T ahga y a da T ' o. pa' . lar (43 6-557), Kk-Trkler (5 52-745), K u tl ukla r (681 -745), Trk eeler (690766), Uy gurla r (747- 840), Karlu klar (766-932), K a rahanhlar (932- 1212), H llrezm lil er (1172-1231), agatayhlar (1227-1530 ; dil oJarak: X IX. yzyll SOlluna ka da r).

T rk k eganla rmm iJk Ms l m all soyu olan K araillmhla rm t iireyiini tiirl T rk kkJ erine bagla mak ist eyenler olm ut ur. K tmine gore onIar T ' u- kiue Tr kle ri ud en , bask al a n ua gre Uyg ur TrkJerin d en, Ya~ma T rk1e'ri ndell, igil Trk le ri nd en , Karluk Trkle rinden , Ka rluk-Yag m a k aTllOllnd all, y a dil. Trkmenlc rden tiirem ile rd ir. Bu grslerden e n dog ru olan ., ge nel kalll~ a g re, Ka dul.. gI~ olsa gerek . Karluk Trkle ri 747--840 yrll arm d a Uy gur bir lig ine bagh bu lu nuyor lard r. Buna gre, eg ee K a rluk-Karah a nh gr~n kabul edeeek olursak 0 zaman Kara ha nhlar ag.nl, nce"iyle bi rli kte, u hlmler e ay rre hili riar 1. Uygur.Ka rluk hirlig i : 766-840; 2. 18Hlm da n nceki Karluk y a da Karahanh dcvlet i: 840-93 2; 3. Msl m all Karluk ya d il. Karah a nh de vleli : 932 -1212.
81.0 yihnd a Uy~ u r .Karluk hirli gin in kmesi zer nc t.lilm d au i'nc<'ki KaIahanhl ar d evl et ini k ur a n Kl Bilge k agall llir. Bunun aId aM B azi r kag an olmue, bir s rc sonr a lahtl Ahd lkerim: Sat uk Bu gr a Karahau'a gemiqtir [ lm . 955). Satuk Bugr a Karaha n'da Il ok nee, 705-715 yrllarmda, Araplar m H or aean (k uz eydogu iran ) valisi Kuteybe ibn Mslim , beu Tiirklerinin On -Ok devl et m e saldll'm l, Mavcean nehi e [Transox ianaj'e ka dar sokulmu, sonr a Araplar 751'de Telas sa vee m ds inl ileri ye nilg iye ugr a t ml, 776'da ve Cu lI'maklarllllll vadilerine girmi~, 792 'de v e 806'd a Karahanhlarla arpl~ml, 960 B .ra laIl nd a da T rklerden ilk olarak Kar.

ru

"
lallll..... K a, gar . Mgm m.1k

A. nl L..\ AH

lul.l ;l,'," 1, l rn l ' ~1 1..I.u l e u i, ,,, i, l i. :'\e , 'ar ld. "'..nlll l,d..roc' ';0 ' '', K.r. hanhl ar d a I,.
~o'u r"l .. kal m l~ 01 "'0 Sa~a n" P re n~ N",," Jn e tk b-iyle, YU' kar . la .mlan Abdulkeri m Sat uk R ug. a Kar . han zam an llida . 932'd e k.Lul edil mis tit. lIu <l ak; T iirkl..r oiaha ll .... Buddlta'cl (Burkllnc l) idiler, KUludS" Bi/i/g'de "B urkan'm ..viII; ya k, y,k. orliJa mcsclt ve n maal mey tla na gcti ," uenmes i bUllu ! llutl,u.

Sa l uk B ug K ar ah "n'," a rJa" Si.iley man H a n'd a n ~onr. H arun el H au D Hu # r. H a n (h n. 992 ) t a bla ,k m l~. Ilig Na " bin Ali 999 y.h nd a D uh. u YI de ge. in n i, n , h u r .Ja Saman ho g uUann l1l sal t aDa l m " aOn , -erm i, ti r , Bu .r.d . K ar ah a n. hb rlll bat l k OIPf ul a n o la n Ir all 'daki Sa ma nhog uUu . (8. 4. - 999) , 999 ile 1003 y ,Ua n a ra.",d a y urtl a rlll d a n "Q\'u lduk l a n \ 'C Tiirk a.llh G ...... ndi Mahmut (970 - 1030 ) tahl a ot urduktan sonra, Ka rahanhla e Lu "IIIln g ve ulig e k.avu,tul mu, ve () ".rala rd a, H arun el-Hasan B u ~ r a H an'III a rdaa l ola rak K aegar'd e h kru al lren Yu su f Kadir Hen <hlik. lO I4 -I 02J; lm . 1032 ) Ga"lndilerle Lir ant la tma yapml,hl . N'e 'ar k i_K ad ir H an'm , b irl i ~i kQrumll YQlun da gst etd i ~i a balall loQ, a "lkaun 'de K arahanh J oeo,,!..l in; Va)la,ull~l ardlr. K a, gar 'da Kad ir H an 'm bil. ogull all 10-l.7 y lnglu , VH n .l i k a ~ m d a lJ ug: u T ig in doeoni l..n Sii leyman A,.,.lan Han ; k uze yd e T a. la .., ~ , y a .l a " (Ta~ke"t ) 'e I, ri<"a b l.v ls ... in de K ad ir lI a n'IQ ikin d o~l u, p r..nl' lij;:n.le Yagan (fiI) T ig n den ilen ~I ahmut Bug r... Han (lm . } 074); orl a M Igede bulu nan Uzgand ya da O zkell.l'de ( Fe rga na hlge si) J e ha nm ik i kiik Qg ull atl Tu~ru l ilc H a run . K usg ar'da Sule y man Ar .lan H a n 1056 y.hll a k adar h k m erm t . y t l ini oglu lI a,all hin Ar .hUl 'a (l a m ad l Ve sanl il",: H ak a n T a vga" Vlug B ug. r a K a ra H an E h u Ali H b a n b. A..la n Uan: lm . 1103) 1oIrakml,lir. Hasan B ugu H a n, Ka ra hanMa r a ra sm d a, dr;l,t yo n"'t imi , bilim ve &ana t ad amla r uu ko rumasl

ile krndi ne olaganstii bir y.." yu et Hnl dan nl a, a n bir n &a gla m., ve Q "agla r iin T rkle ri n H aru n 'r rr~id . Carolu ~ )lagnu s'u (Cha ri e m agM ) olm u, t u r. K endi gij.
nund e K lJtadgu Bilig'd en ba, ka , Ka ~ garh Mabmu t 'un Kifa b Di~anJ L g tJl' ir.

T rk' (1072 ), ve I ma m Abdulfet tab Abdlgafa r b . el-H se yn elAlmaTnin (o lm , 1093) Tar ih-i Kd~8/J rr~i YUIIIlU,tlr. Trkl er in i jk dnya luuit a. \ .l a K a, gar h
Ma!olll1lt'un Di, 'a n'md a lk mlttlr, K ar ah a nhlar ag l ,airle rinden E mir Anla n H oea Tarh an ' l, Em ir &.yfed din'i . K ar ah a nh Trke.inde YUlh ya p. tlardan d a YlnekJi Ed ip Ahm ed 'in X II . y zyd aon un d. Y. d. X I II . y "yil ba'lnda mte. ar b vez nioJ e y.ad. g.. MA taMl l.b a kayik" (Gt:rekJer in ~ i ~i) .dh l rel id ,iiri, aYlIca elimi "de bu lu Qll .n birl. a K..,. 'an ter. irini de burad a a n m ak ge rrk ir. Say . Jun'da d o~up Yeai'de yatam l, olan , "Diva n-. bikmet" yua n "-e TiUk tuavvnfu. nun ku ru c u. u Ah me t Ye.evi (llD. 1166 ) de bu a~m ada~.d" . H asan Bugra 'H a n' <1 a n .onra, K a ra ha n hlar devlel birka kagan d ab a grm., on u ne u1ar , d Q~ u,l a lI l. Meh m r t Hall (olm . 1211), b a t l< la Mehmet Hau (olm. 1182 slrala ,,). ortad ak i Fergana blge~inde de O.man H an (lm, 1212) olmu,lardll'. Dolu. dan Itrlen Molola.uh K ar aUIt . y' lar (K 'i_t a n) Kara banb dev lelilli l 2 12'de Yllu n ". d n 'le t in bal. hhim de Harezmlilerin dine gemitlit. -

K UTADGU BI Llc I:i CELEMESI

2. Karaba n'm anlalUl in byk" anl amma g,lc n Alta y mi tQloji .ine gre , e vre ni n ba , tan n ~l " zen!'l Bay lgen' d ir. 0 , d ok ue ka th bi l altUi dagllllll le !,c_~ ind eki g k sa ray m d a ot urued u. tik adam. , ok yan us un dibindeki amurdan yarah. rak ona Erlik ednu verJ i. Ba y

Il lgen, yarat.k la" k aY lrd '~ 1 i" in Qna K ay ra Han d a d eoi r di. KarJ~lll)n ,ad l H a ,n m' d l; Y~ ' gan, K ar ,.t, B a btaga n, Kara, Ku ,ha n, Kalllm ve Y a y.k ad m d a d a ~ ..d i o glu vard.. Bu nl a rdao Kara H an (k r,. Ing ili zler ill K a ra Pren. i (Blado. P rin coeo, 1330---1376 ]), I' lkl a do lu ba ba IKagm da n I.aarak karanllk ta lDuyu iJarlnak edi nd i. K .'ld a,tlrmala mit oloji ye g re, Kara Hao, ytl du: ta nr l1arllld a n bi ri olup re ngi Ve b a,ka nilelikle riyle Av r upa ltlann Sat urnu s (Ara p. Z hal, T iirk. Sr l.e nd ir) g..z.-geniyle de n e ~ t i ri1eb il ir. Saturnus'a rski Babilliler " ka ra yrldr a" d emi , l..rd i. Alta" . TUrk mitol ojis inc gee, tgen, Bna YHY"l (so ma " k ut sal or rueu"} ; Uluk..n de stnine di r . Kul , dogamn l~ ' (. a hibi; SQn ra M saadr t ve h..rc ke t" a.. la mllla); Siir, canhla nn ve nesne lerin ti n i (ruh u); Tn de k ot rubtu. Yrr kud,," pard. , "yer k utun ( be reket ini) yitird i" dr mrkti. 'Tueklerde K ar a H an 'lU yanl ba' lllda bie de Sa r> H an (Sa ruha n) <rfsan"i vaed r. Ela;ka bir ef. a neye j; re de K ar a lI a n, Mogol lI a n'l n b yk og lud ur.
Er. aord en hil me d nec: el. olun ak , K a r. Han, Hb iiy iil. , b at han" de'll ek t ir _ , I; inlilere uya rak , y nler d rt reu k adiyle anlh rd . : kuzey = ka ra ; g ne y = k' "l J Q ~U = gk (mavi); Latl = a k . T iUk k ag a nlarm dall k uzeyde otu ran . " iJy k ban" ~aylli rdl, T rk t re ein e gre karo . a m , "byk!k. y k,ekli k, ba~a thk" en la lllllll verir olmu~tu. Karahan'a anlamda~ olaral< 11<rk .ha n y a d a Ili g.hlln sam d e l.uUamhrd l. B ykJii1< nni QJara k Kora ad ., ol. ha z adl..a d a l akultdl: K a ra Te miU, K ar a Buge, K ar a SolJa y, K a.. T og ma . J ah a ' Qnl atl K ar a Yusuf, K ar. Ol ma n, K ar a VaSIC , Kara Be ldr; bo y adla nnd an , yll lere gore A lo. Ko)-unlu, K an Koyunl u (ongun, ya ni to te m, kavram l d . buoa ka rl,m.,hr) ; yer ad la nnd an Alo T rrek, KaraOrd u v.b . gib i (bu tad a yn kavramm a uyulmu,t ur). Es ki T r kJerd e 12 Zodyak b ure .. ua ' u hayv an ad la " verilm i, ti : ej d ..r, k apl a n, inek, dom u:l', may mun , IIan, it. k urb. ~ a, y tlan, borQz , at, tav,an (On iki hayvan t ak vimin e go re; ..gan (..an J, ud [sl~lr ). b lltl! I!,a rs J. tavI,gan It av ,an J.lu [ej der )

y>1a11, yond [a t), koy [koyun). bi in (maymun ], t aguk (tavuk), it , tongus [domUil]). Bunlann yanwa,mda ongun ' a y a n bir ka ba YVall ad l .la vardl: Alo_Ia.. ,

b u lrafho~ra (de ve ay g1l'l), ya~an (iJ) , bri (k urt) gib;. K..aba nb b~anlar Anl an ve Bug-ra on gun ad lanw alma,uw olaral. k uUanltlard l: Orne~in. S leyman Ars lan Hall (prensli~inde : B u ~ra Tigin). ka :rde,i ~labmul BU~la H a n (preo.li~inde : Y a gan T igin), S iUey m an Ar.lan Man'm ollu Hu a n Bugra H an, B uba r.'Yl ele ge iJe n Nu r'lll oglu tbrabi m B ug ra H an (p ren.lig in de: Br T igin)

Karahan _anllllll duygu sal bir yo r um u da v a rda. Ben bunu 1932'deki J. Trk Dil KunI1layuwl alfllldan b ir gD 6 nre AI.tiirk'n yce l<al1n<:la i,itlim. 25 ey . liU giinii l:ledeD. !JOnta Dohaababe Sar a yuun st kali aalo nunda ha"'ltlaytCl I<urul.

A. nlLAAR

.lan hirk a ki~i Atatrk' evrelemi,ert e~i gnk K urultaym dzenini gr,y orJuk. Biraz $on ra , Kurultaym birinci 8yle vini yapaeak olan Sarnih Rifat Bey, basta oldu~undan 8I!nd eleye aen de leye odaeJ.1ann ya rd .mlyJe ie ri gi rdi. Erte~i giink aylevini brr kez Atatrk'e okumak iBtiy ordu. Oturdu, ok um ega ba~ladl, blJ'ka $atIr eon ra KUfadgu Bilig'den sz ederek Karaha.. eannu ~yle aikladl: "~ar~han ad . Trkler aeasmde hkmdar hanedanlarma me neup olmayan ve hal l. lenBWden yeli~en devlet baskanlarma verilen hir sandc. Bildigimiz Og uz d est ent Og uzun babasnu i~te hyle bir Karahau'da b ulur. O.manh padi,ahlarlua u kideu ,..

Osman Kay.han oglusun, Ugu~ Karahau nesli siu

dc rlerdi." Atat rk, "h enedaue lnensup olmayau ve halk ieri~ indel\ yeti~en" azn i~itince gz ler i parlad., biee baki'. Prof. Raglp Hul. i, Kuradgu B ilig' d e h alk t abakasma kam buflull denmis old ugunu hatll laUl, beu d e Car lyle ye Emers on kahramanlan aeasmd a ki farkt kl" aca ~yle a nla t tr m . "Kahramanlar ve K ahraman Klt" (t ng. "On H cro ee, Hero.Worship, and the Heroic in Histo ry", 1841 ; Re~ at l'ud Gntekin bu yapltl Kahraman/ar ha , ht,yle T rk eye ev irm i, tir, 1943) ad h kit abm da h koyah Carlyle, k ahramanlanw, koy u n srlerm e benzettigi h alkt gtmek zere gkten indirilIDi~ bh-er ar iat okrat k a hr a man olarak ~ekinendirmi, t ir. Amerikah Emerson ise Temsilci lnsalllar (tng. "Represe ntative Men", 1850) a JIL.kitabmda k ah ra ma nl a rt, bunahm gii nlerinde ul us u n h t n gen bir odek gibi ken di znJe t oplayan ve bu g le aha ka Ikan, ulusun bagnndan d ogmu, demokrat bie kalreeme n ola rak tamtnus'nr. Ger ek Samih Rifat Beyin, gerek P rof. Rag rp H ul ei' nin anlat tlklart Karahan hu tip t e hir kahraman c lsa ger ek" d edim. At at rk' n gzle ri yine p arl ad r, ger ek t e kendi ei d e h u t ipte ve anla md a hir Kee a-

h an dr,
3. Kara hanb devle tinin eografyasi K araha nh devletinin (932-1212) X -XIII. yzy J.11ard a e gemenlig:i alunda bu lu nen t opraklard a b ugn, R us lar dan ve inliler d en b a,ka, Karakalpa k, T rkm en, z bek, Kazak, K ,rg lz ve Yen i Uygur (T rki ya d e Do gu T rkleri d enilen Do gu Tr ki$tan hlar) T u rkt eri , gneyin hir bl m n d e d e Iran a8illI Taeikl er YllijamaktadlT. Eski de n dog uda, KarahanWardan nce, Uygu r Trkle rinin yerie,tikleri Ku a, K ara~ ahr, T uefan. Kara -Hoo, H eo, Be, h ah k v.b . bu g n in devletinin mah olmu" adl an bi le degi~mi,tir: Kar a, ah r yedne Y en'i g iLi. Du filann de do g ueu nd a bulu na n eski K k-T rk al a n m da , Orhon lTmagl kIyli annd a ki Ord u-BaIlk (K ar ak oru m ), Kara.BalgaBun, h ugn Mog:olista n'lU k uz ey b lmlerinde ndir. Trklerin kuual tken orman' ve Jaglan ise, Ubsa Nor'un (Mog ol. oor = gl) kuzeyinJe, Sovyetl er Bir ligindeki Tu va Trkleri ze rk Cumhuriyeti ile Mo~olistlI.n ' lUInndad ll . Eski Trk d evletl erin in topraklarml d ogudlUl glleybahya dogru ,yle iEleyebiliriz : Kuzeydoguda Kk.Trk, bunun gneybatumda Uygur, bunun da batlfm.u.

KUTAD GU lIlLI C

I" CELE~IESI

Karah'an b devleti. Bil devl etin kaplad'gl toprakIar, bugun k adlanyle ~unlarla ev rili idi r Doguda, Dogu T rk ist a n m ban Ll!" (T a kl a Makan l ile Tan m Irmagl ana~mlD Lall ke. imi ); ku zeyde, Cun gar ya , Ala T a u (,\ I a d a ~) , Tarhagatay daglan , Yedisu Llg esi, Ba lka~ gl , Kara-T au (K a ra d ag), Krarlku m l. Ara l gl ; bande, Ka rakurum lo., Alllud erya (Oxu,) lrma);l; g uneyde d e HinJi"lan ve Hind ukus P a mir, Karakum da glan. Fergalla hiilge,i hu alamn oer asmda hulunuyordu: Sude rya (J axarta ) H T a n m lrmakla rmm kaynakla n ile y uk a rJ kesimleri de Kar.u.anh top raklan zerinde yaYllnll~tl. Yurdun Lat, !'iilgcsinde esk iden Orta. han topl lllllklarJndan olan Sogda kla r (Sogdin na haiki), gneyba nsm da , yani Bu h ar a' nm Il:iineyinde de Tobaristan (Or l a tra n topluluklarmd all ola n Tobr; Y3 da Tub ri haikIllIn yurdu ] yer a lm l~tl ; tran a" lh olmayan asrl T o lJa r' la r (y..rJi adn Tuyre, in . T u-h u-Ia, Hint. Tukhra, Yun. T ok ha r oi) ok daha do gu da , Do gu T rki staDln Kara~ahr , Kua ve Tur fan bl gelerind e otu rmu~lardlr. 1047'deki blnmede n ~onra Karaha nh ,l e,let i cog rafyes uun d ar umu ~yI,", idir Ba li blm : Mevc rannehir bolgesi ve Fergana hlgesinin hir blm; Am u. d e rya'um bi r k olu ola n Z..ref, a n eerinde Buhara, Semcrkand : A mud erya' mn yu ' kU l ke. iminde Tirmid h ; S,rde rya ' mn orta ke simind e Fara h (son r ak i edu Ou i r) ; ay n ' lTm ag m yukatl kes im inde Andican, O~, !' unun do~usunda d a zkend ya .la Uzgand. Devlet merkezi , n c,", zkc nd, sonra Scmcrkand old u : ikinci ya ni ya rdrm Cl h a k~n da Buhara'd. otururdu. Dogu bi>lm: K uzeyd e u 'ile Slrderya nm a klarl a rasmdaki $i, ya da i [son re ki ad ,: T askent}, hu n un dogusun da Talas ya da Ta. raz, ku zeyi nd e d e f.fjcah ; Yedis u Llge" i, F erg ana bo lg esmin hyo. k hi r biil m . Kara- Kre {K a ra gl) d kle n Ka ~ gar s u yu o.zetinde Orduken d ya da Ka~ga r, h u. nu n gney inde Y aeke nd (iki, ; d e Tar.m Ir m ag ln m yukan ke .iminue); Isejk- K l'n (blkgl) hatlSlndan crkan u lTmag' aeeinde KuzOrdu ya de Kara-rdu, hu n u n yalun mda da Balasagu n (Syb ); I ~ l k - K I' o. n kuze ydogus u nu a, Bal ka} gln e dk le n tli lrmag' ze rinde Almah k ; Kaga r il " Almahk ara.md a. dn';u sm mnda hu; ku zeyd oguda Cungarya boekrrlarr, Ala -Kl (Ala gl), Irt. Irm agl; gneydng u_ d a Tak.la ?'Iakan l ve SLUl ra y ak ,n 'Jotan sehri; go.ney snnra yakm, Hinduk u ile Ka rakoru m daglan aras mda, Gilgit. Bu blm n me rke zi Ba lasagu n ehri idi. ikinC ya ni yard ,mc. hakan .Ia K agar ' d a k im i zaman J a Ta las'ta otururdu. Ku1ad'!U Bilig yaz lld lgl y Lllarda b . ~ k e n t Kaga r'dl. Band a, Karahanh d evleti nin dl, mda 01arak , Am ud erya u7. e rinde Gurllen c, bu nun gn eyinde tIive (H a re zm ), daha g ne ydeki Karaku m.blgevinde Mc-v, S' ney hatt d a .la Belb ehirlri vardl. Ortaagm nl ipek yolu KarahanJ lIar )' u rJ u n u n gn ey ke$i mlerind en gee rdi ( K a~ g a r, Yark end ....b .). Bugn b u yerl erden Ar a l gl, Gurgenc (imdi Urgenc) .ve Hive, Karakalpa. ki stan'da; B ubara , ~ e me rk a nd, $, (Takent), F ergana, zbeki.,ta n'da : Merv, Tiirkmenilltan'da: OAr (F i rib), Trkmen istan-zbeki stan slDlTinda; Tala. VI' BaIa..gun (S yi b) Kl rg lzistan'da ; Kokand , zbekis t a n-T a cikis t a n slUlTlnda:

"

A. DILA AR

Bd b Afgan i..t an'd a; l .rk ah . K uz-Or du K u ."i~t.DJ . : K a, gn (Io o ra ki .d.: KOo li h. f imd ik i adr : s u-ru). iD T rJrj~t .mnd . bu luDm aJ.l adll.
4. Ka raha nh d"",If'linin klt r mukezl eri

K a u. hanb d rvld nin b<Ui ha~I. k ltr m ..rkezl..ri . b.~l<l. Se mr rkan d, Duhar_,

H rib (Otr i r), fa d . ~ ~ (Ta, "..ot ), dog uda d. Bala n gun (Sy i b) ile K.,gar , ebirlrfi idi .
~mukand : haD asrlh Sog.bk.lann ".IU yu rdu nda . ZUtf'i1D lrm aglDlD yul.an

k... imin J " 01 hrul a bu \uoao bOl ,ehr in t ari bi , Dy l.. 1eke nder'e (M. O. 356-323) ka d a. O;lk a . 0 u m ao k i a d. !tiar.kand. idi. Bu .. .l U I "'", ai.. bi. " li..... uloj i.i Y.JIJm.ml ~ a .Ia adr n k {lndo paru lnlD a n l a Dll D.1 hiliyorul iD t arihinin HaD (.~Dd. (M. O. 20:! "1. S. 220 ) Senu 'rkand'ID .d. inced e 5.-1110 ...80 , ekli nd e l:" o;mi, ve K' "ng.lm d ruil..n d evletin ba~kenti 0lmu9tur. Bu e rece de t t hir . Ilra~lyle ~lan i. Hlristi)'an ve Buddha Jinlerinin et ki~ i a!t ID':!. k.lm.~tU'. Bu ar ad. Al Hun [H ephIhalit ya da ~ Hi n t . h lJ t" ; , e rli d iMe : Kii , Ja a)' lar hu blgeyi ve Semtrk.nd'l de geo;irmi, ve orad a hir ~ t . rh a n" ot u rt m u ~laf<h r. 705-71 5 YIUa n nd a Ara pla nn H ora uo (k u:r.eyd ogu lra n) vali si K ute ybe ibo Mslim. Ma ve ra oo... hi r b lgteine eek uldukta ll se ur e, Seme eka ud da Ara pla nn d ille geo;mi" fa kat o raJ aki tarha n vergi ve tu tak v u ert k Ku t..y be ile ha n, ya pml, tar. T arha ma bu tut umun u be~en meyen haik aya kla na ra k On u d e ~ irmi " ye tin e ba , ka bi r t ar han getirOl i,tir. Ye ni t ar ba Din eert .:lavra n. ,. zerine Kutey be, Se me rk an d' l u ~u n bi r ku ,atmadan SO nra ele geo;irmi,. t a rha nl ata rak yeri ne bi r Arap vali get ir mi l . ayn"a u k" r; birlikler de yerie , tirmi , . t ir. Semerkand ~ eh ri bu holgenin hl mla l tan lmll8lDda n ..mli hir rol oyna llU~, E me vi'Ie r ll.~1 isya nla rla geo;mi" AbLas' ler Lu , ehr i 8 19'da t ran d aki Sa ma nho~ ullan na blrakm.u r. Hun lar, 900 yihna kada r T ahiril erle Saffarile rle "a rp .,malJ a birlik t e Semerkand'l bir kltlir. uyga rh k n ' Is l m!,k m erkell i bali ne ge ti rm il ti r. 999'da Samanhoiju Uan devlct i Gaz nd ilerin d iy le y .k tld lkta n 800ra , Se me rkand Kara ban hlara gem il, 1I02'd" Kara hanh Anlan H a n S"m{" rkand~, Seluklolar a btrakmak :torunda k alnnI, 1141'de , ehir Sel uk lulard an, M ~lman oimayan Mo ~oi asJ1h K ar a' ljday 'lara gemi" 1209'da .l a H ar ze m, ah lar bura y a sa h ip olmu , la rdlr. Sem crkand'ln s ere k ba ,kent gert' k k lt r Olerkn i ba ku llllld lln d oru~a _ er il meei, T i Uiur a~lDa ra 8tlar (1336-1405); Ulug Bey med re! e8i ~420 Ylhnda nd U'. Sem e rkan d
So i d ak. '""uI/lu"" = , ehir. Tii.k ~evre.i ..d. "", hir" . ..1. ....... : E.!.i Iran.. 1.',,6, 0 (/ot<ulto Ok ..OU7). P.h1.vi. i...l, . Veni Fu . . O.man. , eIlO r. S. ... krit . p..r. Tibol. IIM'JWI.in. ' , "lI" Mant.. kol... ~toi"l. j e<>, Veniy O.t y. k. k.I . Kk.Twk ve U,.s..r TUrk~e.i "',0.1: (kM, _ . ...... . kalo, ", hir. kll _kl"k . U" ll"" "'hk "8i ~ vali. Hl,,,,,, _ ,.birli). Tllrkod. "' >1 ani - me ml. ke t,

,,,h ,.

. bi, likl -,.b u" . ..l. m'''. d . k.,]I. " .bm ' tu.II..... io K UI _ yd. u lke. duld ... I..... ..1"",11.1 ",hir. ~oJor. k.nd vo klJc I. ,..p,I.",.er . dl. nD doOl 6<... 101 ., 1, ....,.,. bi"", . Boy,.. 'ir v,b. YMtJ'..... 4 (= Y.oi kenl . V.oi,.hir), T""'..... Sr ......,,"". OoIo."" (bu ",hirl ki SOl d 1>61. I..inde ""I"..,J"I" iin h.. . dl nJ / d . ..II." ,lm"I.r; T .do i U U l bOl otd. ha , lo_ .u ); o,. J 1lolJc ( _ b ., ..o 1.,, ; 4" _ b...n. k ). 11 801.10 ( _ t ,.hri _

K . . ......'.

A.'""

P. ll". K..

bil.,. H

&""" ,.,

... bqke.. ti ).

lt UTADGU BIIJG INCE LE MESI

..

ile Buhara ar umdak i bozk1rlard a, Zeref~an trOlaglIUD b yil a.. yal lm nda , " T rk Meli~ iniD ~ehri" denilen Kk ,lbagan yalularmJ a Ka rab a nJl " ag m da n ka lma loir m eaeit ka hnull vardU'. Se mer ka nd' da AJp Er T0'Ja'nm ve T r k k ah.a 'nan lanmn VII-X. yiilylllard an kalm a, pi,mi, top rakt an yapil ml ' hey kell~riD ia I.a llrlula n da buh:lnmu,tur. B ..luua: Buga lbekutan 'd a huInnan Bu ba ra , Es k i a~l .r d a bir Bu ddh i..t te h ri id i. AdlDJ.n et imoloj iei (Bu~r(l < SallJ!hit _ dfuir(l = m an utu. in e..d ..lr.i ev. iyazt P.. 1uJ, Sog daka Pwy'r) hunu t am tl a ma kt adU'. S..m er I." nd l. Litli1 te Buha ra te Lri de, tran a511h topl uluUardan So~dak'lanD o t urJ ugu :;ogdiana bo ig....ind e, ZneC,au armagl zerinde lur;-i;"'u, ve Buddha dinin.. bag" oneOlIi bi r ,et.i.di. M. O. V. YIYll<la inliJer Buhara'ya Na-mi demi~l..r , M. S. 627 'd e OIiU y eDi adlyle illu m;la r ve ,e br ia Bubar ijuJat d.. uilen preru;ler iDi tamml;l ardlT. h lilllia ya Ylb~ ai,ada. 674'te, Araplardaa UbeyduUah b. Ziy" d buralara kada r . uk ul a.ak ,elu i ele l!eirmege a1J ; m l,.a da batarlUz kalmt~t .... Uu ~lTal . rd. , ..hirde Sogd a k". 1.0nu, uldugu balde, T rU",me akImt gnden ~ nl" kunetlenwi~tir. Duhara hall B iJ ua ). d a Ben dun o ldii~nde oglu Tug~ida "ocu kl uk .~md. b ulundugu iill , a nUI K ab a.. (ya d a Ka YI~) , e h ri 15 y il yOnctmi ~t ir. Ar aplard an H ura . an va li. i I\utey be b in M elim 710' d a ,ebri ele geo;irerek Hubara e mirl igin i k urnlUt , ~eno; I'. ..n. T ug,idalou e m i. lige b a~h ola rak h k m s rm ~. fa kat Arapl"ra bu, l!r "e ll1 rd ij;i iio. ld r lm tt r. Tug~id a'nln oglu K ut ..yb .., Araplara ba, {"~ meye lo a ~ l ll rDl~~ a da Dubar ijud at'l ann e.k i l!itg id !nm , IX. y:tYl lda Buba.. nce Tahi. ri'Ier e. 87S'te de hand ak i Sa manhog ul1anna g.... D1i ~ tir. Bu agda Huha ra kalkwUl lf. Budd h e manut u larl yllularak eannler ve med re.el..r yhd m i~, ~e h i r, 1! la m in cele ine ve ar a, tlTmalar llllli ne mli bir merkeai olmu~ , " Ca m i's ' u hil," in YUUI IX. yzyilda lourada yeti~mi, . byk T rk f ilozo fu lblli Sina da 980 'd e Bu hara' nm Ef,e De k y nde dogmu ~ bym t r . K a rah anblllT d 'lD lli g Nh r L. AH 999'da nul.ara'YI Samanhogulla nnda n al a rak ke ndi t ov ra kl a rma katm l~t1r. Yi ne K ar a hllnh lllrda u Arslan H an b . Sley m a n, ll uha ra'Y' y k.elt mi" ra ka t 114i ' de, K at wa n 5ava'lIldan sonr a, Isu.m olmayan K ara-U lt a y 'l a r B uh a ra ya aahip olm u, lardl',

Far. b (Ot r r) : Bu gn Trkmenistan'lli zb ekiotan SlOm ya klD.m da ki K a rak um blgniad e Slrde rYll lr mag m m ug luYI ~l y a kln lan n da lou ad l tat 1ya n hi. ka .aLa, U'magm tam klYl81nda d a F ar bPri!tan admda ba~ ka b ir kasaha va rd Ir. E.ki Firlb'm yel i i! e Ylk l hal inde, Suderya'n. n ~aglUdll, 10 km uuk ta b ulu nmakta du. Far.ada bn ,ebre P r b , d ah a son r a B r b denmi ~ , "oa DI a ra k d a Onr llduu alOlI, tu. Farah bo lgesinin me rhzi e"ldde n Kadar (y a d a Kadir) den ilen , ..hir,J i ve b yk eamisiyle n luanOlI~ ll. 1el mhk bu ray a S am .mt.o~ ul1a Tl aA.n da , ya kln Jn. dali 8Ci..ib (bugnlt Sa ydm ) ,ehfi ele geirildik tea (840 ) aonra girmi~ti r. nyk T rk filozofu Farabl. 870 y illarwda, Trk y ..rd u ola..k taom an Farab b ll!u ioin buki tilmi, Wade k as ah ulIld a doJm uttu r. '

a, ya da $~ (Ta,kent) : SlTd"ry.' DlD 8al; kol1anndan olan irik ve K al.e "ayJ.riDlD .u l.dl~1 bir vah ad a buluaa n bu gn k Ta,kent'Jl e.ki ad l .l'u. Dill e .

A. nl LA AR

rin."-' f . ..~ i hulunm aJ ,~ . i<;in. Auplu bu nu $ 4, ' a ~ ,"ir mi~lrrdi . inl il~ r d e k ~ndi <;... ri ~- u , l any l .. hu . d. .(i, .,i Y. d. ud...,., $i t .. klinJ ~ k.ydumi tl ..rJir. F.k.t in k.~ n.lIa nnJ. ~ ..h rin ..n ..sk i adm. Vu -ni olu . k. n sthyo ru t . Si. in ....d.. "u ," a n ' a m . n a l:..I d i~i iin. XI. yiizyuda ... hrin .1. T.o -k~ nd ' .. (evr i1m i~tir. I ~limd .n o n' r" lou 1.011: " b itden (o k kii( iik beyl..ri n ..lin d e iJi. Ara plar uzun ( U I" , m alar d. n 60nr. hu ..' ml ..Ie s.. ird iler, on tl.n ~ O n r. cia Tirb.ncl ya d a T u ra rha nd merkeeind e Tii rk ""lh m ..li klrr o tu r mu,. u a . ... inlil rr d e b llleyi "(I; .. m ~n lik\~ri a!t m. al m,. Jar d... 7:;1 ",bnd. inli n li T.k aII, ~ i, me likini ld iir n..... o~ l u A pl. n y.rd. m . ( t-or m",~ . H oraun u li~i Abdu rrahman b . M-i im ' in e mri yle Ziy.d b . Salih ay m pld. Tab- (p cia T a ra1-. bu gun Tal&5 n m . ~. iiz.-rind eki [ ...liy .Ata) y . k.m l. n nd a in!iIn i ye ni lJ:iye u ~ r a t hk t a n . on ra , ..hri alm., , e bu ..la ra 1 8l i m h ~1 iylce y..r l.., t ir mi" t;i nlil..r.. , e o nlar a b a~h b ulu na n 'Ie M . lm an olm.y.n T rk le.~ ka r, . b ir ou r y .p' , .. m"' ''. F.k u 806'J . T r kl..r , r h r i ele lI:e irm i, l l e d e Arapl a r 8 13',.. bu nu grr i a lm ., I. rd ... 819' d a tf' ''ir SamanhoJull. n n. ge( miO' bOlg..nin b. , ken t i Bi n k.t h elmu" !;i ar ii bil!!:ini Ebubrki r ..I-K arr.l' , -$i,i (olm. 975) $a, 't. g omlmii, tii r. ~.O, l)9#l ' da S. m a nh n J;uU. n ' nd an K . r. h . nh T rld~ rin~ ge( mi " X I-XII , y t yill ar d a Sm'lny.'n m sa J; k.y. sm d. ki B an a k..t ,e hri Ta ~ k ent 't en da h a o k nern ku a n m." e T im ur lulara ge tl'\ i ~ t i r, Ei ki T a,kent bu g n bor.kll d ah. oon ra , ..hi t Mo ~ ollar a , o nll t , ~" ..r ine Y~n i T. ~k ent rI. mll , o e z b..ki.ta n' m m erk n i ol m u~ tu r , lJ.. /lI s"~ un (S yi b) : Ba litt:n, B. Ii kn ya .Ia '\l' aU.uk n d en e n b u ~.k i , eh r ;n y...i d iye , k... in liUe bi linm iyo"a .Ia, b U5 nk K lrgll i~ta n'd . u "m. t l .... di. in rl.. bul una n Frun z~ (el ld ad l : Pi.pek)b.,k~n 'i ool5uind eki Ak, P"liQ8o. t... il m~k , t ..d ir. $thrin V II . y zy d d an beri .... r ld utu , M o~ oll .nn hu n. G bili k (go.. = iy i, Mlik = {ehir) d edi!i, b.~ ka T rk (~ ad lan nl n d a Kar.Ordu (= kus eydeki b e rrnak , , ..hir), K uz-Or d u (a ynl anl . m), K u'Z -Ul u, (.ym . nla m), Ku t -B ah k [eym an la m), KkSallun ( _ m . ' "i, ya ni do . udali , ehir ), d.ha . on ra .Ia B iladl -' ugun oldu' lu an la , mak l.J" . B olol o&",, 'un Mgkada "kale, ,ehi." anl.mm. gel..bil eceli nllma klad " , Son raki ( al;la rd a ,~hi.e Sy&b de n mi, ..... ynrlim i im .... n t' in d ol U' u nda ki h fit i b Y. d . A. biti b'. (b ug nk S.yrin) bag:lan nu ,tlT, Mahmut K. " ~arj'n i n za ma n ma k. d.r (10 72), Sold ak dil ... e k !trnn n e ml i hir me ak e ai ol.n b u ~ ..I.r i, T rkl... t .. Id i mhl ln kabulnd en u nc~ 94 2'de, 0 um.n B uddh.clhlo

l. a ~ h h ulu n. n K"ah a n1J T ijr kle ri ele geirm i, Jer dir, BURlu m merk u ~' u rd u, u lTma l:' urinde bu,nk Se m ir '....' nin dl ayla nnd. b ulu nmu , olu ~o:-rek . U'Z un (a rT" ~ mal arda n aonra, B.lu.gun T rk.1eri 1 .l imh~1 9 60-1,/61 ~"illannda ka b ul etmitlrrdi r. K ar ah an hlann ilk M ~lm.n bak . nl Sa t u k Anbl ker im Bu ~r"Han (lm, 995 ), M. v.ra nn ..h ir blge~ iui el.. ge( ir irke n b unsm l m erk u ol.ra k k ulla n m.,IIf , Haru n b . BuAn H . n (lm. 992) .Ia 960' ta Ba liug n ' u ba , k r n t yap ml, IIr , B . ll , . a ;:: u n, K . , garh Ma hmu t 'un 10 72- 10 74 y illa n nda ort. y. ko yd ul u 'b.rilamD ta m
" .t a~' n a-a y....IUlI' b ulunmakt.dar. Kut""~ u Bilif in y u . n Yu suC H . ~ H . cib, 1018 ~w .ualannda B al i ..gnda dtmu , b y m ,tiir , 1026 'da K . rah.nhl... Klif-

, ar ban ed.TU, Bal i 1ag n h ak. DIT u, an Y. d. Tog a u H.n'l yu .dunda n ata r.k , , eb ri K.,g ar 'daki m er kn e b.~ I .m" ve b u iki ,ebir tek bir hak.D taraCmdaD y ne t ilmi,.

KUTAOGU e l LIG INCELEMESI

t ir, 1130 'J a Bal.u , un , M. l m . n o lm a ya n ...e Mol;ol a_llh K ar . -ttl tay'l. n ll elin .. gemi., Mol ol .lun' urn.wn da b u , ehriD adl lo.aybolmu,lur; so n a nI, 1210 \ 1. H a

re I m' . hl.r

(.~IDJad",

K OM'lr (Ord u. Ke n t ): Bug n in T .k i~tanl .. d. Su fu . d lyle an da n K a, ga . , (,,~ ki ad, K ' o,i") Ata.rafd a n ( .kan K. t . l ~u'nu n k <>ll ar m d a n T iim el\' ;n " ~ k' y"llId ..d sr. [ .ki in kayn a klum d a ,eh.in .1. Sclek v~y a So .ak' .n in~e e n iyu",ylc Su -I~l...
K a.~ar .d m 'n (e"Tiyu 'H d . K'u,. Y .Ia K a-t a ... k.l i n d ~ g~( mekted i r, Asd ..,.ki K a, ar, T urnen IIm a"nln a z t .._ind e bi. upe urin d. , ourl. (~vrli olar. k k u rulm u ~t u . Y .k'}. " b ug n d" lI: i.irulm ..ktC'dir, in , Hi ndi.l.n , b.t l T r ki. l a n, ,Ug a" i. t a n ara 'mJa k.. r ~ a n yo Ua rl nlll ka v, ak nok ta olan K . ,g. r' m ta rih i M. . 76' .1" ba~ lar, !l1 . S. VII . }' zy d a k. da . bu ra'l :'th ni, Na . tu r .... B ud d h. d inle rii n hir ya ta~ l ultlu k t an l o nr a 640' t . inlil... in . li n.. gc(mi ~ t i r . 610' Ie T brkle-i n K a.ah. nhl a tl .l a id " " ala n K.d ul boyu T ib..ll il..rle . nla oara k. iDlilrr i K . ' s ' d a n ko v rnuo ,... ouJ. T u rk yD..t imi k urlDu t, C.k.t 69:'d.. inlile r O ..h ri }" in ~ el ~ geirmi, l..rd ie, 150'J. illh leri n, Uy gu r TrUe.i H Tj betlilerle H ,hklan bil' u ma nd a, Ka rlIlllar Ka~Il:..' a g ir ip

hk met k ur mu,lar d lr. Ka rluk t op lul utu &4-0 yula rl nd a Uygu r TrUer ine Lag\'
k. alm ' ~ ' o e t ken me ekeainden id a re e d i l m i~tir . 840'ta K ITg.z T u rkle ri' nin Uygu r

d e...letini y,k ma ' l u u rine, K a rl u klarm K anha nh k . ~a n .oyu, mer ke ai nce B.la.ag un'da. 893'1 ..n ~o n ra d a K at g. rd a b ulu nan ilk Tli rk I. llom devle t kni k.urmu ~ lu r_ B u mrrk.... d..~ ilik l i J; i .. i b a"an Otul('&k yapm."". Ara pla. Kau;a r' a kada r . 0l" la mam.o, hlloml'~1 T rklrr~ lr.nl,}ar g~ti rmi,tir , I.lmhl: ' ka bul ..den ilk Karal, a"h ha k. nI S.t llk AbJ ijlkerim B utn H.n 95S' te Mm ii, ve K a ~ g ar'm k uee yied e Art,~'a gm lm otr. B t un y urJun loIm la om ul S al uk' u n o~l u B a yt u ( l ~lall1 i a d,; MU' II b. ALd lko:-ri m) zilman md a u m a mla n mI, t lt . hU m K a rah . n h d evlel i a ~ lnd a .-I og u bhi rn nn"b a okenl i ola" K . t g ar , L y k bi r k hii r m ..rk..- i olm u" B a lll_,,!' ull' lu Y Uluf KutoJ~ u Bilili 1069 .Ia burada Ha.an Bu~'a Han (lm . 1103) za ma nm d a t .m.mJanml', bu yilla rd. K . , arh Mahmul K irob D ie."1 l" gnrir-TiiT" ' (1072) , Im. m Abd lfet tlh Alma'i de T.., iA-, K..~~o,i'y i yu a rak K a l'ga r' m H as:m H a D (.~ m m nn uhr m. olard U',K agar h Mab m ut 'un bi . JiILilgi-; kiu!.> ..,lall Ki rab r e".. hi, 'in - onhvi f ' I i!<lt,"- T, kt a dh yap ' h yi tikti. , D ah a sonr a, LaLa" B.laujI; u n'da ke ndi~ i d e Alm allk 'ta do lmu, ol. n Ce ma l K . r~ 1282' d e K ll ~ j:a r'J a ye rl.., ip M lh4k/lt'~-~ U rf . dh ~ ..,i ya l lZllttlf, 1032- 1205 y,lIaTl ar.~m J a K a, gar ba k.. nl a" lJ k.!eri um.n Tmen "matm'n " IY'>lndaki tiirbrd~ gmlm,lerJi. K.lg a r' m go rk bir d" 'lbi r.. 1130 y,l md. 6nm iJ~, !lhi slma n olmayan Ka .ll -l hta y' hla. b u yd. bi r akmla K a ~ gar'da n b.~k a b u dn"l.tin br oeh irle riui d e 1"1.. ge(irm iOI~ " Karahanh lar Ja 1212\ Je t a rih e k afl fmltl ar d lf ,

S. B. I...gunlu Yu. uf
B a1a~ .gun T iirkl ..r j 960 - 961 ydmd. I liimh~1 ka b ul ..Uikten 58 yu so nr a, 1018 .~birJe Y U8U( .Jm d. bi r ocuk d oJidu . tslmhk, y u rt l . artlk iyice ye rle,mio. kk . al m l' b ulu n u yorJ u, ls1i m a in llIl ba tl.TI u 'g l. m ollln a n&6 ' La-

pl. 8u al . TlDd. , 'ym

"

A. DILAAR

ba~l. YU ~ ll f'u dogn~ yold ll yet ~ l i rm.,~e .h~ t1I .r. aht k.n oldu~u kad . , . ..laY llJ b ti. olau o~ u llan. brr te )'", m eu k ed ip lu u bil ~ re iinde .n ~ikl o~d ik bil !':; topl. d l l Alla J ilind en. Arap. d a n. F. r~.dlln VII' m eeelekefind e hili kODu,ulroakt a Dia n Ona IrliD d ill.ri nd ..n Sog,l a k adll n La,kll, 1;"'' '; ' dil ve r U I bilgi. i d e eld e ert t, r i, de n;', nin Sahn<lme' ~in i . Flllilhinill VI' Ih ni Sina' lIIn Arllpa felsefe kitepla rmr oku du, cf~ ll nelere lIlefak e n i. alun , helga t "a lla h na, kelima. Id m hilgilerf ne , T urk ata. zlerm e, {olll.loruna. de vlet ' llt ne. Ieleefeye , 8uJdhaelligll. a hli k., tu plumhili. me, mat em alige. ..t ec nom iye , hekimli ge. d ut yo rum u u n at m ll dald .., lIynea olr. v: luk , II vell ,k , ku t ul ok fl:iLi T rK "porlu Im cl.a grendi, .. t UIl( "e l.' Vr;en ( t ng. polo) oy unla n na tla yab an c. kalm a rh . Bu Kf'rdd eri Kutad~ u Bifi~'i e k u rken "'t ren iIA! ok kesk in ol an Yusuf'un ~ reni m a y n n tl yoruz. Gr , . d , n ~ . u. a v urnU Jarln ' yaklnd an bilmi yofHak da , fd "efe, eblk ve to plumh ilim ala nmola a,agl yu kan "a~Ja'l olan iki Trk fil ozofunu a nlay ., la ok ud ug un u. o nla rm tigrel ilu ini benimeeJ igi ni bil iyo ruz . B unla rtla n bi ri. F.. aM (8 70 ?- 950) . ikindA i d e Duh. ..mn Ef, en" koynd e do g mu, olan t bn i Sina (980 - 10 37) idi. Yu ~u ru n d ogum un d .n 50-60 y il tine., Farabi b u due yad an gii" m , t . fa kat t bni S ina "'i lt ya,a m al ta olu p Yu su fun dogdujlu za ma n , ye ni 1018 yill slrala n " d a H eser denltinin gn eydcgu k eesin de, t ra n" o e urean ' ~ e h r i ll d e hul unu,ordu . Bala.agun lu Y u.uf dogrud en dogru ya thni Sina'nlJl "o mezi olup ol madl gl bilinmiyo n al d gerek onun genk r a rabi'Din yu ,la n RI oku m u, ve o nJann ga rtlerin i benim "elOi, olma. anda , p be y e kt ue. B~ka g ret me nlc rin yar d luu il" ke nd ini yeti, lird ikten 8on... KUI~" Bi1i~'i yud.g. ralard a. 1068 -1 069d a. lend ini vak t inden o na ya,la n m .,. h....t a mi n b ir ki ,i olaU y emek" ten . a z aU glllll ve ra k b uluy erue. Kit a band a ve rd ig i ag t lerd e 8.1. 11k M "bogazJall hem e au g irer hem hastahk" d ed igine gre, Yus uf'un wi d e I,a.tabg l Vl.l igi lIu ile bili r . Doklorl a rd a u da yalun ma k tad lf Yu. u!. 0 yill arda y ~ ' an eak 50' Ot UZUll top lad lyi b uilOU' oldu gu hald e, 0 kend in i "ok ya,la n mIt du ym a kta dll'. M gl R' ell i ge ri aid, !t ml' eli ni d el;.li rir e De y ap . cagl m ?" , M ge n..li gimde e k g ibi idim. ~i m d i ya y g ibi oImu, um" diye d, nm ..k t" " e y.lunma. ,nl , yle de vam e tt irmckled ir :

O'u: YI/{ ml, ltl .Ylln,[fll 1I1d, . li/( ; n~g kl//{IIY IIllml, l./( . " g1 O tu ~un )"Il d .gml geri aldl ~1Ii; De y.paca~l m alt m 'l .-l e l di rine eli ni ?

Ntgu kd d" .. t ,ki tlig mm "" 0 ; nt lk t, d , ~mdi b.. "..k. mo')o ? ~ e yap t ,m ~ a nl i elli beo u u; ni in b a ~ladm , imd i b u C han. ?
Taug u di ba, a y ig irlik i ~ im ; agu kdd, .mdi ma');; y it a' ln l. Zev k Idi hee genelik i ~ru; zehi r eui , imd i b an a yedijl;im a'l.

K i, .nsi: k l nd i ma'Juma. odak; tn t,di y a rum'u k"' iigli kara te . K st e"~i ~ ~ay.fI .d t, ad n n a l a maa o!du a yak: l. rnd,. pa rla m.,. oldu gore. g~ be bel i.

Ay m"') IU: Idi ... lfU')g lul", li,ig; 6lii mke

bu IOnlU ri,i! . Ey derhiz Tanruu, . Led;, daim; d iri; lme tl'euin bu ..yunz d irilen.

'''' iil''ii')

KUT ADGU lLI G I NCE I.U I ESI

Ti/ u mtn It ni!Jd in d Ullm bu lo. n : li,i! IUlg ,l a nu y a~ lIn k ,l u: un . D ilf'rim ben eende n, d uam bu w"d r ; <l id l ut "'ira: , "a~l m l hl UZU II. " ', 6u , ,,: l>a~/ad.m tkt' kd~ul.-II k r . d' ' I Se' I') lno up "
Sen<len ist " e re k

gue, hu

ol" bir lJi...!k l . ... sn b a ~ladlln ; l am a rula ma k ' '>lO g u ee n a , ~'e r T allll "' !

,.n

erdi ok teg Mni l ii : ; ya liJ[ , egri bo/d l. egi/d im toyillim . , , .. .' . K o d I !I reg 0 du m K a Y'D (ag acl) gibi id i OO y un , ok ~ibi dogeu d uz; y ay ~.I .' ~~ r' old u. t; i1 d im bu lr.i.l ldum.
SOZLC K
)'IID,,", llIuu.k .. gori . 10' . 10.
"""J~ .. ~,,~i , . h*dl 1"' I _ d aiml

lul..y .. lil yapau~ ,ra ~k = d.i dirme" diJ; .. I. I n;., 2. I I oftj . . bot I ";" .a.ki ...tI. .. Iliin ~ .. dtinnl k. bat la.... "
.~

Iiri,t; " d in liri,...k .. I U~l!DCk. yuall ".k

_ ... ,. " ",.'S

lill_k .. dil......k ....utj. i.. _ ~d . n
lulP! .. l ul (..ni. ki pi)

emd l .. imdi. t irndi

_ tja .. ban. ..... .. ' 01, ~ k

..... ~ .. b...

ana '" L.i. ..

kom..1r. .. dikm.k . " 1. "" 1..

kti _ gii
n.d _
~k

ap .. op. u l';'r
~

1.1Il.O'"

.. bai- 1o.1)o1.k Ir.ijl~ .. l ti ay a'" " Y'f 011ll.O"

Iud 1I.olmU _ 1a", a...la...ak

.. vormtk

lD&IlmU .. adu" a tmak adak .. m yak 1nonzwlr. = .... ...",..10.

,..........u. _

part.m _"

k /iJ: .. . lul .... I ~D .. kllma~s Iraduj .. Dy.n (al . " ) .q;: __ ib.
.... ... boy Y = YY
*~mrlr. . ... . rilm

kiriiIU ... ,: ftriir ....... .. ~ ... d .. botli

"'Dl)'"

d." oio:

tlJitmek ..

bo. iil.... " .

loli ...ahip, TlIDn

Ullla~" J(un 'lu YIl"u f Kutad8" IliUl i 1I 11 1 "~ " ll u ll .Ia y~1. " , ,,~a l ", ~l ll .h , II IMI "Imda m em ll ke rilld en a YrIla ral Do gu K ar ah a n h .Ievld inin merk u i "I.. n Ka ~ Il '''' ! i tti . Or a 03 a da bi r butj uk )"11 .. al. ~ hk.tan 80 n.a, 1069 (H ierl -162) ).Im d a b un u t am a mla ya ra k. f:;nn h km d a n clan, 5 l ey m a n Au la n H a n' lJl oglu l lak a n T a \' l;ll ~ Bu ~ra K ar a H a n Ebu AIi Ha ~an'a (hl.. 1056-110 3) s und u. H a kan yaz.,. 1.cj!.'lId i, odl ola ra k da Balaea gu n'I u Y UBufa hlU hiidb (" m ahey inci " , se n-ak i ya za rla ra ,-,re ulug 1Ia.s lIii eib . y a ni " b a~ m a heyin ci". Fr. gfllnd eham L.,nan. Alm . Oh"thnf",a r
B ehali) ad lnl ve edi. Ar ap a olan bu u n m T rktje~i lay a ')lIdur. Bal . aagu.'lu Y uaufun . tjald AtI ola u ve a y ,lIa rd. K a n :ar ' d a ya,a ma k ta ..lo3 uakla gelen K " ab D iw>n' 1~"'i'I- T,k (1072 - 10 7-1 ) yaz. .. . bal.. n ail" i..d ln Mahmut'u t&nlm .. ol03u gunu gBterir bir bei ge yo kt..r . Ne K lIlad~u Bilig'd e ne de Kil4b Divanl las ali't. T rk 'te Y U8 uf 'la Mahmut'un hirLirinin ya p.h m gfln,

!u

A. n lL.4.AR

.,ld u J.l...... tallltJayal\ bi . bi lg iye r tlanamam aktadlr: b.,ka kit.pl.rlb da aun an lanltl loul . ml yor u ~ . K.~!!:ar h ~lah Dlu t d . O& I...gu,, 'lu YUluC giLi aUli kJoped il t bi. 1.i111in.li. n u ti pte bir ~dk olaD Ki,a/> Dicolll1ll /& t1,i'I . T , k. d il, lehe bilgi.i. edebi) ".I. etn0l: raCya, {0Ik10. , '.rib. (ol r.fr mitol<.>ji . I.n md&" t oplanan hilai ile dulu d ur . T iirk"" j ol dul u k. d ar T r" ii de iJ i c , Ki t .bmm ilk ..h rlum.da ,oy l.. .l em r 1.uJir : ~ Y iiee Tlllln'nm de vlet gii n,,~ i n i Trk bu rla n nda dol d ur m u, old u j:uQ\I ve on l.fln zniillk ri eerind e go k.le. in ht" d ai rlerini d lindrm, b ulu n d u t u n u grdii n. T.'lri o nlau Trk .dm. ~'erd i ve 001." yeryiiziine ilba y lu .ldl. Za al_ Olmaun H.kanlul ill onla rJan lk. .. h; diin )'. millf'tie .inin ldere yula n nl onla n D elje eiee n.Ji... DaJin i <linle lf'Lilm ek " e T.U.,.in gnln almak kin anlarm dill er iyle ko n u ~ mal..u n h a,l. a yol yoktu , " IBesim Au lay e , i . i ~i . d it I, I. 3-4). 1072' d., Ki,tab" ni...... l ..~ ..lj. -Tii..kii yu ma f. l.. , la ya n ve a nu 1014' le bi li. ip Bat da t 'ta Ab bui .. al i{e. i [ bul Ka .,m Abdu Uah'a ' u na n K aN.t:a.h Mahmut'u n, Ba l..agunlll V Uluf 1068 ' d e K a~ gar'a "arJ 'ii ' nman Bagd .ft. bul unm u, olabilmf' olasu.g, a U. geleLili e,
KUlod~ .. Ri li~'i T rk hak am n. eund .. Ju um.n Balll5. l':u nlu Yu""f lIlt hl' u dm " . ~'-i zi.i 2lIy.n.m" . ihti ya.h kt an ve df'. m.n llzhktan y.k lna n. SO'liu i ben\i .. gemi, bi d.mJI. Ondan .Onr. (ada y.,ay.m. m l' ol.. ge..~k. H .k.n H aun B"pa H a n 110:\ yd. na ka d .. t"hUa hulu"du~una gdre-. Ba la.agunlu Yus uf onu n sa m anm d . lm , l r ,]f'n.,Lili e, Ka , ga .da m yokn m emlekefi ala n B aI..agun d a mi !tml uld ugu belli J rkildi r, H er il..i f'hii de 1130da. ~dm.u ol m.yan Kar. - th t.y hla rm elin e gemi~t i.

K UloJ gu RUig. e..s ba!r.lmm d. n bi . '"siy. set na me" hDet im k u u... YII.\51) bi. " pend na m,," (gt }U I51). bir topya ym umanda TrJ.leriu bclli ba, l. iJk Ioli mi yal'lh old uguna g. e, onun kay n.U. l1n. ilk byk :\Ii.i . lma n filo zonarda n onla'~ f ilir , oe g., akhrm ., ola n B udl d ,nrl"rde , yan i E nu un' la Ari. lo'da . ra ma k ge'f'ki. Iolim fel~rf... inin babul . a p la n Kfe'li E I-Kindi (ah, ma 850 51 r al u llld. IJa. ,a ile n a ~ d a t t a) . tu tuh bi r ~ i. t t m kuu m a nll ' " e Gnun E n at u nl. Arino'nuu go r u ~lf' rn i 1slimllUa ba~da,t . r m a den<'yi ~hli-.iinne ( Mslii m.n fil n on a rul ca ka LLil r,li1n,emi ~li r. Bu b a ~ arUlZhkt an 80 n.a. a yn llr.anuyu Far.b TiirJ.:.ler~d~ n byiilr. filo zof Fa.al,j (810 ?- 9S0) rit aim i' , i~trnil~D bintim.i ta m bir b . , uI Ue y.p ml' ve ODU. Rub...nm [ f1tn~ l o y nde do,tmu, olan ikinci b yk T rk filozo fu Ibni Sin.' y. (980- 103':") aktarml,t1 . rara hill in l a ynaUarl ola n E (l a t un '1. A.iolo, gtrelr. . hlik ger rlr. siyas et ataluuda merdana I::et ird ilde ri ya pltla r H o rada a.U adikl a n .na Ciki. le. ' LiDla rd .. : Bu al.nda Enatun'u n ik i ba,yaplt l v ard lf : " De vle t " ( P"lil~io) ile "Kanu Illar Y. da V.a.m. Bi.l im i" (,v"IIl"i f p~,i .."m,,'h, .ia. ). OIk.cWii! n b abll51 olan En.tun, " D evlet "

J; UTADGU BI LIG INCELEMESI

ts

adh yapltlnda btiin nlanhlr. iin rn,k ol. c.k id cal hir toplum d e eninin, bir " devlet"in e. ... I. .. nl a ,kl a m " t ,r . Kura md . var olan bu <levltt. ad . let v~ er de m lle. ne kUl'\llmu , olup. t opl um I o.yalilt Ilkele re d a yanma klad... Bu il ktl~ r in t il n emlid 01a4 lrttimin b.,rolde bulunDl 1 n her ,tyin j!: rel im H hilgi ile ll meaidir. Bol y le bi. de vlet h bili m a dam la rma yer veril di l!i h ald e, mi t oloj id eki t annl.nn ve kahr.ln.n lartn ve bunl.fl y.pltlann a konu yapan , airler in yer i yoktur. HomhoI d . mitoloj ik konu l.nyle genle.e , a, ,,ticl ve yanh, filirler .,uadlgl ve ab ll Uaruu b ozdu gu iin, ideal dev ltt in yoneti mind c . ,kta blrakll n" ,t.. . Ena tlln' u n Ka n.. nl/l r ya d<lI YlUama Ri l~i . i . d h y. p't m <la. i.lu l d "l~ t . p; nf'~ ~ d ah . yakl.,t ..d ml' bulu nDl. kt.d... Bir ne. ki ya p'tln<l l a ni l.... d ..' te. $. i. lr . e. . ile h ay. u n. ve lloi, i. el mlkiyet e y~r ver mtdigi halde, E nalun. h u yaplt lnJa. denetle me ve . a n8ii. ed ilme ko,uluyk , ,ai.le.e dl.'. aile h . ya t. n ~ da , ki ti "Cl rnlk;y tt.. de yr r verm i,tir . Enat uu'd hlik 'u ilkel...e b. Ah olatak bcli rm.,ktcdi r : Il iyi a ra ma k M anl a. d a bu hlD.n dog.1 bi . g tr. E rdem , bi lp;idir ve bil gid"D do gar. ln un iy ; huylu ola rak y. ra t d m ., h " kU8ur iu davu nl ,lan i. ttmeytrtJ. ya p". Hult be dende n d .h. ' nt ml idir. R ub un b.,hea d rt erd., m i var d .. ; (,ilgrlik d al.. ! . p,k gozll k ve ,lIm hltlr.. KI V.D . k. vaD .d.rak ne iy; ne de kotd r. In. an . tabiall nea . 805yal bir eenhd lt . Bir topl ulug un iinc d,rbilc gi tn a g,r h.s t ah k, a kl1 kan'lkhgl vr her i, in \i.t\inde hulun m aal gereken am.clD b ulunmama .. J ,r. On ..mli lo plum ~ o r u nl an . bilgi , ye1ene k ve beeer iye d . yaDt.la. alt. ..Ide t dilmf'lid i r, U ~, insao m cn riiksc" ,I o~al ye1isi di r. Arilto'ya geltace, 8iYlllet ala nm d. " P"li t ikll " ( Palila-a) "C " An. Y._ , al " ( Politf'i.) .dh ik i ya p lt! vard IT. O blml " Polit ika" d a . nt e bir ideal devletm kuraull a nla t udJ1ta n oonra . hki.imet in , r kl i v C u s ul!e ri haU.'nd. rr . ti k fikirler Hcri lii riilm,tr. Son blm de ile Ideel df'vlrl in zii mlrn mesine giri ,i1m i"e de, bu d ea eme yand. k .lnu,hr. Ari,to h u al.nd . Enatun' un .,tld .i abmd . kalm.,a .. d a. y nt em bailDund . n on d. n . ynlm" ve . iyrt. t oplu mhilim . I. nmd . biy" loj i in eel" mclerind~ k ulJandl~1 y neteme ba, vu rmu ,tuf . Ad. t oy. g . e d o~. bi, ere ktir ve dol dLDJ ve. e bil di#im i&,ty. e, ya o m iyiee gelittiJ i &aman .1d1~1 hal <l i. B u b. lumd an Ariato'da devlet, " erek" (t t lol ) ve "evrilJl" (a na pt ysaol . ..k. t liaa) k.""'. rnlanD a da ya olr. D evlc t d ol al bir olu, olup iyi hi, y., a m iin kur u l mu~t u r. De vlet Iw u gerek hii.lr. rnda " ya. a1 old u~u gi bi. h!r.m .,t1cr tle ya la rm hi& me tiler idir. Yurtla n ol hyfe b.gh ol...k yne1rn k'Yl el (Iyra n) hlt.m darl a rl y ay a b .~h ola rak yntten h k mdarlar auamd. far k vn d ... H . lk , to plu oIar a k y. rglI.mak, kendi hiikmd I.... n' .em ek, o nl." . a rguy. e kmc k l':ihi d o~ . 1 h . U .... aahiptir. B a tlrun. yani E n atun'la Ari. t onun bu fjkir "e i1krler in i Fata bi cle . lm ' lj " e MiUllQao b ir (iJOllO! olarak hlimln gr,lr riyle ba~da ljhrrna~a ah, m '~ t l r. F. ..bi' Din bu ai. nd. m eyd . u. gdirdij:i b.,bu y ap,t1 ar , unla rdl r : MO"lIni '/flkl (Ak . lm anlaml), Rl.al. f i ra- .AIi'I-"..d i n.,i1 /tUl lo (E rd r m le. Wkeai h . klu lld. ri o

"

A. DlL AR

sa l..). Kita1>'l ("fOm beyn .. ray ty' l hokimtyn Iflol un" iMAi u An!lalafs ( Iki l.ilgenin. ilihi En.t un'la Ari,;lo'n un or I.nnl df'nqtireuk l.irh~,tir"n !l.i'.p), Essi yaMl' J-nu d m i)Je [Devlet ~ip" ..ti ha kkmda).
Fat.bi'nun us (al .l) kurammda, .dl aki f)ld u ~u hald.., . Iu l d em..k1.. r uh, n"is an l_t alm.k tad t" nk Ari"lo'nun Kitab'noMf, 'indt ( Pui psyl.1t i .) de alklan J.gl gibi , in".nm I nt ulu r. grlr veudunu lml~e ..ri:.lir..n ru b' t ur (."' ri. t o'da:
I'nt..l..k"'io). Oaha.d <Jg ru.u anl .k'm (int ..llect ] iU YI ( pet }" .rd U': bid obi, b , ruh . Ari.to'nun hu y. pJtIIll .Ierin ee Ineel..mi, ol.n Faf.bi'nin " M.'ani'I.ll..I" . md_ u s'UII, lijde ri , oyle sm dla nd m lm" h r: 1. Kgl 1 (. md i) UI ; 2. ku ramsal (n :r.ui ) us Y. d. hil im eel us: ik.i . ltblnl " . rd ll: . var '.Ylli [b ilk uv ve, mmkiin) u~ , h . v.... olu~lu (Bilfiil ) us; 3 ~lgl. oalm" (mih t~ rid) 4. etkio (f. a1) us,

u.;

E n.tuo'UD "'m ln" inde oldll~u ltihi , F.....hi " dft,kf" iod~ de , in u nlar do gal hi rgu~ki r1ik d u ygusu yl e bir Y'" '' biriktrtl.. ke ndiJe rinden: ~to yd aloJ.n bit ,in io b uyr ugu .!tm. g irm i ~ ve bir ".in kt " kurmu , l. rd.r. " U lr. md . r" d en il"n b u Ir.i~i iyi Y. d. Ir.o l ola biJirs~ d e, fil o1l 0CU D Ir.u r.mmd.lr.i <le"lel in ba , ulda b ir filo _C b ul uod ugu ii n b k iimd ar ko ti.i ola mal. F ...bi Din " dn, ltf" ind r ki b i.i lr.i.i mdar d a iy i olu p ios.nbg,n b t n eede mlerhr i ve olumlu fel~ere. io i Ir.endi &i.ind" topl. ml~t1r. F.rabi bir Mslm a nd Tann ' d ao b . t k p "yga mb e r" d e in aolyo rd u. Bu k . vra mlan d. Enatu ~-A r i~t<) felsefeviy le bagd a t tl ra r.k kend i " Jevlet" in" m al edeb ildi . En.tuo uo a~Lo {m te a], tra neceed e nt ] bir ..id.... , ve rd . Yeo iEnat une uluk

(Nop latoni5 m~) lIl. y :r;)"lld a Imnu .~kln ve d eo " y at (lI, lea \i, l ra nsccntlaotal) y ;;k ~eldi k"'rd" " " C \:p " vc " , ,, ,\,, r" ( """,al in,, ) )'< .Iu yl" " .. fl: it. "."li \, ir ~rlo. i"l" y..r yii. :r;" " itu li.. li. P I '-' li "n~ u ll b u f... l ..r..... in" I/." lIr...... v r..o<1" , "j(f'''''''' .. lil" !.ir n,,<1 ru (ill et , ca u~e), hir ilk" (mt!.,le, !,rinei!,e ), ..~k", I.ir b ir y a ,Ia Lirli k (...alLdet, u nit ) vard.r. ey z" yoluyl e p ka r: ll i.i y k lI"d en ya .Ia ilked" n ' tanr al u' (a kal. J[ "r ~ey bundan " C (ra ison), bundan di.inya ruhu . bu ndau d .. d ..h .. ata ~' I,i r tli iuy<1c Imlulla o bi rey ruhlarl "" neonel r~ya . Sam; di"l"rtle (Mu""...i1ik. h UmILk) T lintl il.. kul ara.m<1a Lir ll'; urum hulullDlU~, {akat Ar l. ld a rm mi toI" j i_inde i n~lIn , tit a nl..r vr yan. tan n lar yoluy le t a nn Iard an t r" m i ~t ir. Yen i-Enllt un uluk hu iki "i~ t emi " C ey z" yoluy le h ltA:rl a ~ t lrln J ~ , 1 ~l m hk " (" yz" i "1'''ygaDlb..r'' kavn n" il.. kar1 ,la ml, t lr. 1"a.ab'y., lI:n', " u.. I.i" (p ey ga mbe r. yalavad ho yl e bir va rlL k oIul" v tlhX ( r~v~ lat i o n) "'1' ilhtlm ( ill~piration) an u Tann'ya b ag l ll m . ~ t.r. Yin " f'ar a!.i y" gore, ".levie t" io ba~1 oIan h k md a r. ~ a n ki "y al llva~ hk lurkllSlni " (h .. ka . i n b ...... et ) g iy m i, o lan bir ba~kao ola rak ulll "unu g d en bir 't n ki ,idir. Ulu5 ht o umutl ar lnl ona b .~lay ara k y r me kte. ba~kan ile ulus o:r;Imez bir bulik, bi rI..,ik b ir r uh ola ra k ya, a ma kt.d U".
Far abi'ye ~Ore. ah l k a nca k d in i bir t oplulu k lII"yd .n. get ir mi, olau b ir .1.., I"tt<l <.>1Ji( unlu A: a "ri~i . IJlI~i ,i t. ve k iit bir .Ievle tt<l b.lk y... . ier. ;;oc:u k do gll_ ru r, . m. d. ima h.yv an giM y a~ar. EA:H d",lr l bat".n. hilJ(in. iyi, i d il. m..rha metli ~." 5zn<1e du ran bi r k i~ i i ~ ... hal ka d o~ru y<.>11Igoaler ir. o n u h..r b al.md.o yillu"lt ir. Dlln u ).p.Lilmr k iin .I.. k..nd in de 12 ..r<1..m topl a m" Olm 1 g... "JUt. Keodine ik i y.d. . g..rr ki ...e d ab a o k yard. mei a1. hilir. 8 un. uy. r. k. F.r.hl E..-si.r4.W-

KVTADGV BILIG

I~ CELE}( ES I

"
(siy list1 =. l ln '

tij. l -mhniyye .

lbni Sin. J. Kitab's-siyase ad l.t li ta pl. nnda.

id.." ..,yislik "Im")' Ya r.Un i1e y. ra tlk . rasmdali baglot.,... . YOl y <.> 1<11l aIU . , D:Uf tin '(y. p. n. T.nn) ile lrIas.. .. (ya p.1m1d. lrI/ik (.a hip) iJe IrItlrl/k (k ul). ~-e ~ (id.re ed en) il" IrIItS.w (id . r" ..dilen) a ra emdald r.. k. go.t..rmi, . d .., I..t b. ~ l a_ 01010 111uI ululun d . b.,k.n. ol. n bo",l. nRl he li rtmi" , .liler/ e l, y " l..rin yo_ n" lim l.o~UIlU1nl, t utu ml . nn l ve "A:itimio on ..min i ..k;;. anl .t lm,t1r. lboi Sin a' m n {f'!leCe~i, eiyu..tt eu ba,ka. d in hllr., "u du r, , .hiy" .,.... m l.... a1.nmd .I Yuoao mo&OOanolll ve F.r. b'nio filirl"rin" uymalr.u ve "Urn'" ioao;;l.....y k b.~da'III.l.t.d u -, IbDi Sin. dio aIamnd. im am a klm y. nlo d. on un tama ml.Ylcl" v t k"mali olar.1. kabul ede r: bunlar hirbieiyle b . ~ d a , . m a y. n ik i .yn ka vtam d ..~ild ir. Ahlk k on u8uod. Ibo i Sin. "tannsal .h1 k " l [ Yu n. lheoJik ia = T . n n .d.leti) " iO nIllr. . hlilu"nda o . Ylnr. B iri nei alanda. hl imda " O.yr ih i ve t"rri hi min AUah t..I."( =iyililr.ve ktliilr. y ee T eu rr'dend rr] ian.nN ' -U5& <1. ve " Ib oi S ina. E n . tun. dayana r.k . k. d"rin mutl ak bir Y""" oldu~un ...... h..r ~"y D ii o yuat.lml' " On u y.p.c.g>n., her '''Yin ol . eaglDa , '. ra caglll. , hu . ktlU" rin kul uu iat .. mi n" bath o huayar.k T. ...n d . n (irade -i kiill iye"den) 1I:..ld i ~in" i n.n .yo r~ a .I., k ul. v.. on ul1i, led igi gD .hl yal n u: ve yalDlZkad er " bITak maz . Ibni SinaY.l:re, int.nd. n (irad ,, i cziy"' d,,n ) o; trl kiH l k ;;lka hili r: l. l'-II: i, izli kt ....., ." ..hikl ik. tee, 2, Ac" t~. ve i;; ~.Ir..l1tlelDda n. 3. Abl ilr. bOJ:uklu gund an . A~ tl E.ulltlh sa y ,la n. I.udur ve kul hund . n 80rum lu d u r, ceea g reeekfi r. A nca k. vdl.I ~elld' u n ( "" ec ru nlu va rl,k ). yu. t .k1an z r rin de tkrn ';'ez i...aye li va rdl r. So k rat ' la E CiatuD'da n r . inlenen lh n ; Si na. " .. le m ku nu ouIl'l a, Lunl .... rull t a bu lun an J(l"rl" k U 'll a ~tm r : rn"jl:in, o(ko Lir r uh lI:c, f.ka t yi~ i t li k hi r..r ,l ..mtIir : yi n,. dn5r1 i. te k bir mh giie , dn~e l ah l k i.e I.ir erdem . ay .h r: ..kl m aY1ll1 el"'" yet" nt'~i I,ir ru h g;;cd r, I.ik m et i.e bi r ..rdemdi r. Huh g ."leri Lir ar a YIlgd., rrk I,ir d rnge kur llrla.... ndt m olauk b unun kar~lhg. lI<1aleltir. A.ht u' <1 a uld ug u ;ij,;. IJmi Sina'd .Ia er<1 e lll t ..k hir kl!t, a bag\r olma Ylp , alJ ~kan h ga . gene l t ut uma . h u ya , Ia . y aUIl. So krat'ta nl<lug u gil,i, Iboi Sina"la d a a bliik m eregi kUI'tu r (....,1..1. YUlI, e u da imollia) . Ge r."..k kut ,Ia, Ibni Sina'o m t a~ av v u fa Jaya nan k ll " ' ~lIla j(re . in ' ,w akllD ln "aki . rvve l" e hiti~m"~iyI,, (ittiaal' iyle) "Ide e,liI ir. S ud u r vc vah iy louuln nda I l.ni Sina'mn kalLl~l a .. ~ oy le <1 i r : Slld ur I,ir ...~ i l y. ral m a, ken tli z ne zoruulu olma yan bir ~ e yi k..ud isi nd en ay ,rlp ona bir ' arl,k verm ..ktir.llu su du r y .Ia " Ceyen n" (m a na ti on) ti irl a~am a v.. <,vrde rden gemi~ ve bo yi.." .. 11k N..d..n h nd io de birilr.mi, olan iyil igin y<, ry:r;ne in., relr. t rl ki ~ i "e ne80..lerd e b"li rip ya ,amaUIll, yayilmasJnI ~ a g la m.~t .... Vah iy . gf'ro;ekt .., ee br.i! iJ" ko ou fm . Jl: a s m .rl a na m u, V.hyi Ir.. hul eden kul , n e" , h"n iDl.e o 'll i ~ . t n hir ak .1 ol. ra k, ku l1 bir go; (k n vv et j. ku d.iye) e Ji n ' n i~ . 80nr ll b.. ~ t n IIUm 1r...n,li"i" " ve rd igi sezg i iJ" va hy i .nl.y.biJm i,t ir. En. t uo l. Ari.t o' d. g6rd gmz g ihi. F. rabi 'd e v.. Ib ni S ina'd. d. I,ilj(i ...k
n~m li hi r y" r t ut m.kt.d ,r. B.. nl ..... g re . in 8an . hirette na~i " io i , y..ryii z n tl" ka.

z...d'li bil t\iye gr" . I.uk lre n .. hil gi y" gre y..r v..ril ..eektir. D u E fI.tun <1_11 '"

A. DILA.AR

en " UI ill.l!l a nJn en yUbek doAal yeteneA"idir" . .n k Uglul (rratik ) . blik. evrilmi, ~ekl i d ir. tl "rd" gr"cejtimia gib i, KulOO~u Bi l,,!'de ok, b em de pek ok onemli bir yer tutan bilSi gr~, Efl at u n ve Ar~to'd an son u ls li mda da n srray a . b n lIllf olan bir ko n udur. t .lima gore, h il gi t op lamaIr. ve ope nmek her Ms lmamn farudr.r.161 5'te Botancraade Y abya Efendi'ntn Tarih,i .af tuhj,,''l-ahbab (Sa f tarib , a bbaplara arma~an) a db kitabmda dendi~i gibi, "bilimie iJgili bu Tann yaUII bi. reyl er in ba~ 1 a lanlar ii n ck daba kesindir. Bilim pad i~abhktan dsttl edtir, Bt n beylerin, bak.nla nn, . en in b uyruguna gir mele r ini isteuen, bilim ve khr y"lu n u se, b u yo ld a ab a goster [ Need et Sakaoglu evirisi, 1969). Ve gnm,,;d e d e y ee Atattk'n ~ u l'deyi~ i aym d ~ncon in , in an'~m ve gUt n tek.ra tlamp dog ru la nm alJdr.r: "Hayau a en hak iki m t~it i1im d it ." Balasagun lu YU6uf da K utOOsu Bilig'ini b u te me! eertne otu n m u~tur.
7.

Bal"-.ua'lu

YlUU{

ve e.k i TUrk. dilnyaal

Balaugun '!u Yu euf ya ln lz Arap ve h . n d il ve khrlerini, harti Ba tldaki i md an ncek i TUrk d n ya. ulI ve k h tn d e iyi bil iyo td u. kJasik bilgiler i degil, t Bl Ar apayl "tui t ili", Far"aYI d a "tejik t ili " " Iarak tll n. m. " Mu.a, h a v c hken der hikiye ve me nlu bel erinin d e yabane.s. kalmamJ,h. Bu adlar ve b unlarla iJgili biJgi K"tod~ " Bilig'de geiyor, $ ah1Wme'delr.i ka hram a n tipl eeine d e orad a rastlanz. tyi ve klit in san konu. u n u a nla t lt ken Balaugun'lu YUluf $ahname' den aktararak " Fecid un vl d, Dahbak e v ld" d em ekt edi r, Ba~ka bit yerde, a lul k on csunda d a "Nllt io-Reva n akll goz He dnya )'l ay dm lath" kayd, gemektedir. $OOllame' n in T tkle rle il gili bit p ar a olarak, Ba l...gu n'lu Y ueuf, tr.nhlann Aftisiyib d ed ikle ri To')a Alp.Er T rk kahrama mll,l enl a t m a k t edie. lyi bir in eau oluak t anm a n, iyi a d brrakan ve k itaplata ge en b yk Trk begt t negi "l ar a k K Ulfldgu Bilig'de T o')a Alp-Er gste ri lm ekted ir : biJgi ve erde m sah ibi . anlaYI~h ve eekin bit yigit. Bu st n l k.leti nd en dolay. TO'Ja Alp-Er kitapialIl gemi~ olm .laydl "nu kim tafuya bilee"kti? d iye l or ulm.k tad lr. B ilindi gi gibi, Fe rid un lkesin i blerek, 0Aullan T ur'la tr 'e bltakmq, Tu re n kagan, TOlJa Alp-E r, ha nJ. Minuihr'in oglu Nz er'i ldrm~tr. Yine TOlJa Alp -Er a dl iJe iJgili ola ra k, V I II. y.yu da Kk-TiirlJer, 714 yllwda B e~b.hk't. idam e dil en hhraman TO'Ja Tigin i in her yd yog (=yas ) t reni yap m,~lardlr (To TJ a T igin yogu ki Kitob Divan_. Lgati 't T llrk'te aynen verilmi~tir). Div an .. lgati't-T llrk' e gore. to9a .z "beb r" (Fr. Mopard ) d en eu hayvsnm ad. olu p kahrama nlara ad ole rak ve rilirdi. Ayuea 109a alp .oz de Kutadgu BUig'd e "yigit, cesur, kahraman" anlamwa kullanaIml~tlt_ Bal uag unlu Y usuf y a.a ve ynetim a lam n da Kutodgu Bilig'i yazarken eek i Trk geleneklerine "llu slb hagh Ir.alml~trr. TUrkJ er t ed en heri , y ap t llr..l a n aklnlarla "Ie gei rdikleri l kclerd e yneti m kurmak ve yas&. dzeolemekl " ta mnmllard. lIukuk falr.ltel e rimiz Trklerin bu niteligi ile vnebilir. Kk Trklerin 732 yihnd a diltikleri YUlt a ll,.ltl a u n da sik .ik , oy le denmektedir: ilig tullp I~rllg ilmi$, y a da T r k 6udunua ilill lrsill lUUJ.birmi, in 6irmi$, y an i "yut d u y net ip dzenI emi," ,

KUTADG U DILle INCELEMESI

Ylletmi " d zt'IlJemi " ; ba~ka h ir yerde d e ii. e asra .rlt lelonmeser Tii,k buJ un ilillill lij, iini" kem ar/au ?, alli " ukanda l\"ok k muse, a~aglda yer d elin mezs(', T tk uI USu yurdunu t ~ k . ~ . nbil" ? " B d b ' , "rt'm 'm 0 . Ir. ur,~ a IUJa " mek "ynetm ek ", i/i birme k " d ze nJemt'k ", tijrii de " t re, gelenek , y as a anlammaJ'rJ .a r . Balasagun'Ju Yllsuf Ja T rk let in b g I , I.. K . . ,. . " U ete neg me uy a ra ulaJgu Bd'g IDI bir t or ve yasa k it a bl olerak Y U m l~" t.

te,,,

"T;;~k ul u~unu n yurd~nu, .t resi n i

r:-:

8IJzo (ya ~1I . nsa n, ata "ol'u) ya .la iJglii g sibi (ak.1 1I ki,i sz " l d ~ / " . I _ I k - .. '1 ' u y a a 14 u~ ug SO Z. (anaYI~' I ~ I SO ~U ya J a kan siJu ( ya ~ h i nsan, i " ' i ya r so .) - 2 Difi 1" _. (b-l soi ); 3. $a;r 8~ ; . , . E '8 sou ' ge

.. ~ulad~u !Ji~ig ay'" u. manda, batan ba~a, ..,ki a gl a rdan kal m a Trk ata_ soz~er. Ve b~lge sozl eri '~~ !. ugr ulmu, t u r. B u soderi ' u slIu fa a Ylt a biliri,,;: I. Av.go

Y aprtta ge"n en (inI;; at a.z;; ~"JlIr:

Vku~ klJ,k i lil ol, bu til klJrki J lJz , Ki# klJrki y iiz ol, bu .r z krki k6._

Akhn . s ;; dildi r, dilin . s s a, In sanm s s Yl,d r, yz n S' de g e, En esk i a glar .d an beti bt n Trk dnya smda .evilm i, ve yayelm olall b t .. .. eek k .. J u a asozu, .. ere "~y a U~.e rlll.e e yazlhrd,. Ona, b u to praklarda yap,lan kazuardan ,ka n esk i k"p ler , k ap lar uz etmd", de rastl a nm" lI r. Kita pta gecen o b r atas: leri nden

~unlar da

rne k

",.,.'~ b
JO.

V , uglu[/. ki ~i ;;I se urg' kall r

Seylu b iri olse dahi soyu kall r .
V~ I4 ~ S UZ bi/ig.i: beJiilmez zg

, d , b Ol. a a an i a ' Ir :

Aku slz ve bilgisiz k im . c kendin i yhehem ez.

Vk ll ~ ll<g ki~ikt i~i tap uku~

Akilll h ir kim sey e akh t am olan bir et ir.

Kvenme k.V! kutka kullug ki$i I lIanm a Z') k Ulka alhg k i~ i

Ey ~u ta kavu~mu~ "Jan Ir. ims e, geici kuta gvenme,

E y Uil,

kaza nml~ ola n kirns e, ku ta inanma.

Orii9 siit 6il.. k ir.. eJgii kl l.k, Oliim lutmagllleo f>li ll'mez yonk
E ger iyil ik a na lJln a J.. s t ile insaoln Zne g ire rse 0, lneeye kaJ ar yolunu ~a~ lI"m a;r;_ '

Bu edg k.lu lu r ay tJgii kii, KanmIl; bo/ur t ds me9~ii .ra$t

tyi lik ya p mak t a d ev.m et "Y iyi k i, i, tyi/ik koe amaz , on un omr eb edidir.

"
..10 ". "" .....la)'.,. ahl 11....... _ III>.k. ll ii .., lIik ii .
lil .. d il

A. DtLAAR
SOZI. O K
b ... _
.~iri, ." ..... ".110 _ k..,o, ... .k nnit ..lo lt __ dh. iill ,ahib
IO>k ..... 11..
~Io

.... = 1"5
..... ooy
unou,,11 '" ooyl.. ioHiil-a _ l.ii yii lt m. yij k...lt .....k

irirJ -

a "
~ ., ir

"" Ik. bitbk te

Lb" .. hu,.. l idi, ... k _ 1'~'"

7

1<

"I. .., h' lI i1/bt = ...

loii...._ .. =

nI. p tlo1 "l h

ll ii~ ~ D

w.m.k _ .._ .....". ,..,l

'r-...: -

yr ...... pl

yol

....k

Wa.k _ Dl m. 1r.

mftj~ . . bo,~l

bedl

.., _ .Inrit. Y"rr

Ba)"..' /a:ll bif1~ bnlr ol kiJ i, TiI.kin /.../n , ki<ntk i lf iiT iJ;
Tann ruh il.. byr in~ .n. DiI..!!:in e kaYll ~ur. gnd"D g ne d uli r i ,i.

Kil; iJ!" nii r bilSi arrar /Ski" .

Stt;t grenip uha OOlma: ukul
l nse n birok ter gren r. bilgi.; arta r, Fa ka t ne kad ar /!:re Do" ve anlua .kll f'lde ede m..,..
Ki ~ i

emSf'k ,dza Id , i yu m l !l <l.

ki~i

Yamttl ki,iliT< kl luJ orm !,a

E(!:e r bir bh in s..n p.r". llla
e me~i ni

geirine.

Kar~lhk ol arek 0 o na in sanlrk yapar.

KUladgu Bilig'de bilge ft zlcd ik i sim fa _y n llr: l. am lm ayan bilgeleria 2. sa lll verilen T rk begleeinden akta.. l an sz\cr, Btelnceeden , unlar ruek olarak buraya ahnahilir :
~;< ,

Aa.

BU~ I

IlOlsa y a/!,uk biligJ: bolur,

K alt IJvke kebe "ku ~su : k llur

In san krea rsa bilgisiz du ruma dti eer, E~er fk e gelirs e, 0 un u a k&lol:_ e virir. Biliglig slln m Se1.'g ran I U ~I Bilge "Z gerek te n ftevgili ca n gjbldlr,
Ki~ ide

b,pgorsak :

i ~ k.

6:i

In san'n kendiai, k eadi i,ine ha,k a8m da n d ah a 'y a km d lr, St'Vilse

ki~i

k6. miin erd .m

bG~ 1

Bir i.nun kend ini .evd irine, Itu. urn

h.,

f'rde m u yU.hilir .

B iliglig s6n k6rH oore. n " : ;,

BiJginin eeiz ip ekli b ,m.,. bennr,


KUTA DCU DItJe INCE LD 1ESt

"

Ka)'u i, kt

u:ar ki kalur I re k..lml , i,ler knlg boJur,

ir~f'

fb ugi i,le _cd e edihrse , i, uzar VI' gedk ir. Aeele He y;lpu;ln i,ler pi, ma nhkl a bi le r,
SOZLCK
ILo,. _

T . ..n Mol...... _ buyii _ k

di~k

i. "e
~~

bfle

<UI "" lI'e....... . dou

tiIdo _

_ "", pil

kII _ ",..
lli1...k1"U-k _ dijubnek i k.. _ ok ......... _ . nl.....k.. ku r. ..... ..
""""e" _ emd,

Nprwak. _ yi, ....n. y. lw.

r,.. '"

CJ. d onk, be n UT

...itmek
lltiiB =

= ""... di.".e"
' "(,

~= g- "
Mrm

-....... _ aoDdenne" . tew ih ,. _ p.. ...r.

el1''''.

peloJi ku...., ... = e.. . . cc,....... n..t . h

"'b.oh.,

,.

1 _ 10.'11'"''

"'ru
ki~

h. ngl

... ~ . _ on.." ..... yenne tow,1IlU _ UIU . ,Iul",...

yalrj .... _ iD""' kiti kab _ etrl .

.a>dr. I........... _ .ccle etmel

~eo;

n,"

. e f....e . . .ccle iJe

lo" w.~k

pi"".nh"

Bu kU l klly da bolsG boy" n bir Y" ' "' ,

KGII 6:neu kUlk G kads"n k re~.

B u kut ner ede iee boyun e ~. nyu . Ege r k.utll l a rfl gelirs ee k eygu iJl'

bog u ~ ur~ un .

K eU, kut hIla bi/mese sen ba,n , Birr n el) y iy bi/me.. sen aln.

K ut gelir, ouu t utrn aarm hi lmezsen gide r, Mal vedr. ye m e~i n i bdmeeaen , a hr .

K 'nilik

Ijlt

boldl beg/i k ~h,

bu eds asumaz
ki ~i ,

Dag rlll llk Ileeetnd e kurulan herlik ul u olu r,

ASI ~ leg

Yok uf lkmak gibid ir iyilik, herkes yoku, ,ka mn,

T k el bolsG ni mn bulunmll: yig ii. T iik,1 bolsa nirnn ,k" YG~ lirni~ .

Nime l u rn olu r.. yiy:ek b ulu n mea, N imd Um oJurs a inunm Yatl tkenir, demi f. Bu biJS' s'si ol iJiJiS Jiz lW , Bil gf'nin 8ciz bil gisiz iio gei..: olur,

A. DILAR

Ku~u rr~

Kan<

IJa,~'a ~'irse ~ugu

klrU$I.
ah~ma h.

rii'l hIB" kll'lUn ki,i . ki

Artlk b a ~ a gir ene k uj!;u ren!!;i, ins an Glll u~ kut u g ibi ak ol. un.

Jlay at ki mke bi,se uku$ /jg, bi/ig. Kamug ar:ularka J<'li/di rlig.
Ta".. k im e a ktl , anlaYI~. bilgi v<'ri.se, Bt" anulan"a eli yeti,ir.

Bor i,mr, ;ina~'a yaguma hlutr, Ru iki "Kayli~' lo.u.n kede r:

~ aral'

lme , zinaya yanam a. dikkatli ol , Hu iki, i insana fakirlik elbisesini giyu ir ir .

Apn 0810'1' kou,. ark., sa.", Org l rg bo/ma: rgler kam.

tl\ sa n otlu n u g r r sen ODu ketva n san, K onak yerinde ok kal m ak olm a z, b r kona ldar ner d e ?
SOl l.OK

tuyu = nr",Jr 1oinIIdo: , mrk

....,...... k = boyu n .~mrk y....--.Jr. _ u)'utmak. ya,olm.k.

I<UuMok _ 8'

ek
n~

lu7Ut _
riiq _

y ii
a ~ ' 1<

..11k., ak

ya . a n", . k

Ul)iU .. 8nl yoti lmek

= kO Ol' grbnrk k..qu = kan u

~

~=kayl{U'I.

dif ..

k.....-.. ... ~r<,!=k, bogu jm ak - - . . "'" 'l" a . ....a k, gitm rk. u.. klaf mak ""'J = f<') . m. l. mot.h &Ool.iJ.ik = do&ruluk
_ _ ot n dr, zeri.. dr
~ l km a k

bmu8 ... b ';; n, hrp = yrti,mek rl y~ _ yan o,m ak. yalo.l. , mok

apaalo _ almak, ,'okUI

les - 8ib; Iiikd _ Urn

yip jyqii '" y'yr""k Iiil<rondt .. t krnmrk 1 ~ 1 ' __ .. dun.k ....... _ .....de

Nlayw. = talti1'lik d on, elhr k 8'y mek a,. ,,,, .. ab a, a..a , bah ahlo .,. 0Jlam .. in l an ....... = kr..... a" ........ .. a..mak, u rmak
tDII

Driif jilriil< _

ko"ak yen

t ....... ... dl1J" 8"

Ioqb .. h...

T ire bildi') altu" yiy bi/medi'J, B u altun y 'glp bi, nelk birlMdi'J.
D e"'ryebildin altrm, ye meeini bil medin,. . Bu altUll Ylpp ba~ka.slD,. bir gstermelik vennedlD, .

KUTADGU BI LIG JXCF.LE}{ESI

Bil igf ig bUig vi,di bilgin ~'ijre. Koni r rn ki i bolsa kozke "iire.
llilgi Ji hilgi nrrli, hilg in g"" n , Dog ,u , dr "t ki i Lulu,<a on u gznc s ,,, n.

JUg hn.vnl kt fa iikekre ba~l.

Ka~1I"1l\ I", y .~u k il, ha~ l U1l Imr g ih itli, .

I"iere k l/ga i~ fer bor ise kalur, Ne re kilmagu i~ esiirs" h llir.

K, lmmllo l gerCk l"tl ni ce i ~ Ic r ~lIra !, yii~ ;;'\ll eJl kalIr. K.lmIDallla81 ge reken lIice j ~ler de " arh o ~ l " k t " n geli

Rha birle ""'fn. kan al se" ~'I'rn, Bu ik i arah :r o/u8 Sen ahn.
Hiea ile knrkuya ben ket ltl i"e kan at 10.11, Hu ik i"i aeasrnda ki yolu eu a l kend ine .
SOZLK
ti......lr.j l<n>td. = dern lrk, top!~'lI .k "r1iik - n .lik, lIrRoklik, 8.to o,olik Iikr lr. "" b"r eolir mrlr. '" <u ho! olma k _lik = ' . r h " ~ ar. 1u = " co..

verilerek T rk heyle ri nd{,ll a k t a r>iall szlerden unlar m ek olar ak hu.ada blrlll a"llhilir : A . (Jlken b"8 i (E sk i Trklertu k u t sa ! dagl re orm aru, K ijk-T rk dcrlctin in m erke"i. Bah blgesin r!e, Uyg ur VI' Karahauh Trkl,'rinin de kuzeydogu suuda i<l i. 0 zamanki T rk-Mog... 1 iuaUlIarltla g re, Yer ana ter masr rketl [ Mogol. E tgenJ iJe stnille Vluken b u ra d a otu'urla rd l):

yamba~lIlda, "~'"

KUladgll B i,ig'uc aUI antlm ayan bilgcle rin "zler i hu nite1ikredir. llunlarlll

Budunka begi artuk lJdrm kerek , KO'Jllil kni kl/h k/jd,m kerek .
Haik iin beg in e ek ee k jn olm a ai g er ek , Gn/. uili drst. huyunun d a sekin olmasl gerek.

BiUg/ig uk u/ug budunka lalu Ah, hem k:i tok nfl ko!]/; tolu.
Bilgili, ak rlh, halka daVrall1~1 s ek iIl, Cmer~, gl/: t ok, g nl do lu .

K o.mlll! edgke b0180. elgi u:un , UVU!/u l! ..Wg hem kl/lnl t: n.

Biitll iyiliklere e!ini usatm ahdn-, Terhiye!i, t em.il/:, edimlerl de B oy lu i,i.

A. DILAAR

Bu ag~.ry mis ..li ngr sant leg, S fjziing lks.. arldm sehar tant leg.
B u a glz mi sali ni bi r in g ibi een, Szu or eduu rka rs a
SbZLtl K
driilm.k = aynhn ak , , eihn ek luhk = hu )", ta bi.', korakt er kiHlri;", = "ek.in uk u,lug .. anlay,~h, .",lh la lulamak = "emek ... lu = ..kin, iyi, mmtaz
0

sehe r esin t iai gib i olur,

. b = cllm erl
edg = iyi, ,yilik
un>tlu ll = t erbiyeli, namu .lu . ilijl; = temi., ,ilik lnL.n = icraat, if, edim tQa = oylu

.,il.

B. U Ord" begi:

Ki# emgek Idsa sa')a bdg ii/iig, Umtma ol emgekni halma /;;g,
Unutma o e mcg i,

Bir in in emegi gce rae sa na ger cktcn, cru gihi uI ma .

C. U Ordu hl11U :
A)'a beg bo/ugft budur/ka ulug, I kulu!. Bed i,t edgii tutgil tap ug
Ey beg ol an, ha lktn ul usu. Y kseIt, iy i davrllU i ~ya r kullerma.

Ylllat'lI sil:; Utr yanul. kolu r, Yllnut sih e$ittiry Icg r ay un ur.
El; s. iletir, am t uu ioter, Yamt s. n i~ittin, g tr onu ey g i ki~i.

, Yagma begi:
Aya beg i$ig il biliglike bir; Y aras/ lg :;; klld. kllma= kii
E y bcg, ~i i ~ bijene ve r, l~e y arayeue, do~ru d avr a n an a

D. Trk harlI;
Kmam a yalava sij~ ay sa klini.
Kmama, e!i szn dog ru e yle rse,

E. Ulug K end beg. :

Kut ol beg b",lunka kUladg u kerek, KUlads u budun karnl wd g .. kerek.
Kuttor 0 beg ha lh iill, h alkm g ne n li <>Ima.. geeek, Gnen li halkm ka rn, doymue <>h ua e, gerek,

KUT ADGU BtLtG tN'CELEMESI

F. Bk e )'UVgu5U:
Kij')iil arzulasa ylTak yir y asuk. Kil')iil birle ma')sa k;i anulap, Teglr 'arzuka terk yagukluk ulap , Gnl arzular sa ir ak -yer yakll\ olur , E~er insan h ar ar e tl e v e an u ae )'rrse ArzuJanan ~ eyc ab u k ye kla srr ve on a kavu~u r.
sOZLUK
i .., "'.agara lan = .ab.h ve ak,arn .e ri n e,inti.i flIIll"k _ emek
n ~ ~

unur '"'
bHiglik

gii~l ii ,

kuJ rel 1i

bilgili, Lil e..

yu.ghg = y ara)"a.., yaklla n

,dmak

gnde rm ek, . alma k, yaymak

lI '

= ij"ii, kenJi

emgek .dor ak = emeg i gemek belf1If1 = hem , gerek liig = ohi y. /ay ... ey bolu jl;h _ oh""" " lan tegiirm ek _ gtiirmek

'"' Jog ... d avra " . n ayma k "" . ylemek kul.dg.. _ gn enli, refah iiode

1nI<h blm"

kul. dm ak = gOnen li kJlmak, gnenli s elmek

duro>m

G. /la alhS ' : K av at tilese luz ekmek yilr, Tiriglik tile5e an I <>k yetr.
K im nl a d ,
Ya~ amak
~hre t

ist.ly ors a t u z etm ek yedir ,

istiy<>rs a on a yine yedir,

C.

/la begi ; Uilig sizke det'let ke/iir erse ku l, BuJun bara budur bolur ilk e y ut.
Bil giaize d evl et ve k ut gcHrse Btn ha lk b ozuJur, yu rt iin de b ir y,k ,m .. lur

H. 11 K end begi:
Ajun tUlguka er uku~lug kerek. Budun baguk a ijg kerek hem yiireh.
Acun u ynetm ek i in in san m akh olmast gerek Haik k t!es ini ynetebt lm ek i in de hem akrl hem y rek gerek,

TlJr/iig kiin; heg kul ol belglg, KuIL birl e legrr tii:;ke Wg.
T ry g s ete n d <>gru beg eaadettir gcrekte n Ou u u 8IladlOtiuden herkee e hiase ul.~\C.
I , Trh buyr uk u :

Kiir, k:; y arukt <>gai hu <>hl .

Grr gzn
1~$d\Cl ar

erkel. v lO h . lOvltlar, gercekteu,

.-0\ . DlLAR

SOZLO K
......ij''''" _ bijylll...... . ,.,. .... , ..,.... _ , .., "'. ... ida.., e'"",". d....... ma k

1''''''.

tiIaDok _ dik"",.. tiripi, _ el< _

~ a

"i

~.

_ ..... ,o bu'
d irih k. y.......

i"",-" _ilr' n.. 1<

,._ ul "" ya I
........... _ ,

'....a' _ . Ii

" pun' - 'n" . IUrm'"

-. p
k. d ikmrk

,.i'ruwIo "._iirark _
"f'liit _ _
~r lirw .

yrdi ...... ..
~l

)-i... (prki. .... ..,laU)

..

_ h ij'ij ", bop

ydLlm

,.."u. ,..... '"

, ~ _ do" ,. tok ,.4........... _ doy .. rm.k. ' a. mi n d mrk

,ut _ bolo..
..... .. _

......... _ ..... .. 1 ...

y . k,.. ma ~ ... " _ yijni mrk Ir,;l ",,", _ ... rm . ... "I .,m.k
~ a b<l k

il jorl _ run. mrmltl<rl

k .. <lr. ... ...

6& - ... "

ula_" _
ol.. _

rakl. ,.p Io... ~ ma k

kij _ ij1l, .... " ij _ ij..lij .d

~'~"1r1l

tirialiic "" l6r,- '~"'r .... ~ _ ,r'9'Ir. ... .... _ br ..

..

(prki...., rd ato)

iiI& .~ bi. oe oi..:I .... _ r," rl< ... I<,t . ..li d.<

K Ulo~u Bili! ' d e b u ni t... l ik t e ola n . d ...r in . 0 11 bi r t r de "fa ir .o",leri" di r.

Hu l.i\i1rrin d e a <l . ve.i1rn...rni ~. yalnu: "fa ir oz i" d enmifl ir. rne kJeri , ull la r.:!,r ;
Kru k e, k... hl mmf't mil,iln", ,... ya .... . 1'u nlS and. n 1'..a sa 6!1i.

,i.

lI im m... t ile mr vvet jn d en k 0101111" ge re lr. ir K liil ed e i, .. yaram a y an t l ki fil erin ondan u ukla f wael i<; ill.

Uk ll~k a

B iliS k .yme li ni bili S/ig bi/i,. ag.,[.k bili!din k...li,

AnlaY'~ a . ayp l~ i '1 , ~s e

BiJgin in d egerin i bil gin bili b!lgid e n g... li r,

i.,me sablr birle oyt, Ka1'u edgil ijkn, kij, edgil n ,

Hangi iyiy i grm~Bn k i i y ili~i Jl.(l r n d oleyi I.if m an oleu n .

Bir iue i~ i n d eerse aede etrue, u b lrla .yle.

S.iig 1'a k~ , slh le id i sokn u liJ. AJIII ..kl o sijzl" 1'ana rerkin z.
Siiz Jl: zd ve "ok d ilr. k a tl i olarak . yl e. So . uld u g un d a y in., d erli t oplu. " ab u k ..y le ve 10. es,

"""('g bar aj unda a!1a, hi/u i: . lVrgii. hil" ba, ki m a!]ar

,0,,,JiJ.

Ae u nda De ' a r k i oDd a h ile bulunm a.m. Ne hil e var ki On a "ar., b u lu n mu.n ?

KUT AOCU n l1.IG I:-lCE LE MF.Sl

Kam ..! n"!1k r .'akl ol N (' j , J IIn ,o" ,'''a .anl

""ni b,,'~ii1i.i~
M/giilii~.

"

11..., ~e) n ' -" " Ii nuhr. g ni ; bdIi,li , .

r.. nl.lum ~()I u l. al'l' v... rm e " a).~' h..lld ir

U$ol J ol, .. k ugl. ikii.f n, !'1 liu , . 'tgke rgi, m &<lhn mu . bi, (',
Cam insa ll o1: l u <;010. ma l t op lar. Yem"~ " u l.. ~aca k m, bu n u hi r J1nmez.

J....." , 1'ara, sa I.,/ip , IW i! /igk_ af/ uk 1'a;a" .. lJilip UiI)!;. iJ., <I , dev let 1l"le h ilir. ya 'a~ ".
. a lo. a t bilJl:i1 iye .Iah a <;01<. ra fa" r.

BiIi~.j : k,

d' :... r ini bildi ~ i i<; i ~

Mr !'1 i1ig kaJ" ol """ a 0)' J O <o. K iJi k uIlus u kim ki,if ara
:'oi('fe n..d ir. ba na
~yl

,o e a<; . kla .

tManl a r ara ~m<la k u la eri se n k imJ ir? Ag t. 1'k ki , ik_ k .l.n ark ..ki In a t<;,kJ Io. ill8a n ii n ag ' f bi r yk tr.
SOl LCK

........ _ ,,1 0l. k. imel<

..... _ i..

Ir. ...... . . . . _ ola>u , , ..rel< ' Irl) _ d .ok ,.aYUlll _ ~ Iii

ari' = a') ... = " nd . ....... _ ","Y. .... 1 ""l _l, _ beUi, belir li
b n = tin. ru h .., Iuk ba lolor ... .., luk s hp n ren. , ... h
..... "yl

T"-"PI _ 'uylf.

i,.

y... .... y. o

....... _"..d. ..

T"""""k - a..kl m.k, .. . klq 1Jl.ll1< 111)1 _ trlii, b. , l<. b I< . aprhk. _ yg.. deier bUm"
etmel< knmek _ pit", . n 01 ",.1< . y.",o",.k
ITmek _ a .. lo

.....J _ gaJl. ;" bilmeyr n

, alrj.. k _ in n..nre

oki;" _ ok .innek _ dennel<. lopl.m.k

r ilfI, , i' "" yeme ime
'CJPnr k "" d..p"..k , eri ,mek ..hnmak "" d ij,;; nm ek mf'fJilik _ .e ~i " c . n.., ... m..mn uol..k yonnak _ yo"". I< ,ll, ol.k

oisInrk _ olIy l~me k y..... _ iyi. ,iiut

i"'-i/"' i _
..I<. _
~o l<

diU s. U . it uy.o,1<

,
....

- y;....
_ to pt...
1<.

... ...... _ .ylun. 'rn

ahul<

...lr.w. I,i

ia. t~'

. d. m

&D>d _

h'lIl.k

..lr.ul. kdm

= inat>hl<

11. "Ku.ta dgu Bilig"in Fi lolojiei

I. EI }'I\zmalal'l

Ye r y.7.iin,l e Klluulgu B i/ ig ' in

,:

y nzm a n "hasl hulunmaktathr: -

1. V lynll a 1IiiS/U"S I; iJk or ta Vli rk un n sha Herar't Ik b f ' H39 '1 1 <\_ _.. .. . . ,a uzey a n A g am' t An) ) In " o k ko tu h lr Uy gur ya a rsryle yazll l (18 5 5 " yf. 9 15 h ) . b d rr B I 'I Y , e y l " US a. a a sa gun u us uf, ya l'l tuul aki 3. ekte (hey t 66 23 -6624 ) Kufad"u- R i[" ,. 18 ' I d " -. 'g .., ayda ya zlp Hic c 462 y Illllll a, y an l Milad 1069 -10 70', t I I . . " e, emam al gInI s ylyor i ay , a ay , .m bu 50: ). Yll suf k il ab lnl IH a t1"'~ zh. n J, rcm yi iz bite ,.. j l e! 0 n Sek r: A.~ al' harfl efl yl e de g il, o k u nak ll gael Uygur harfler iyl e yazml~ olsa ger~k ki hu

Ilus ha , ne ya zlk kl , or tada yoktur, 1<139 n s h asmd a k j bozukluklardan m" " ,'mihler . , K' . eerumludur. Hu cl ya "m a.'! ij " " .. Tok a l 'a, oradan .la 1474'1 J' . Ff ]"' li I e {'na rlOg u a, I Ah ""IY c ht"nl,"l 'a f( elirilmj ~, Fal ih S"l!an Mehmed'illllOcasl H ayreddln h- ( ll<l~lJn (olm . J.1. 75) adryle aml"" c u m a meecid i moUa laTllHlan Hoea H a!:1 De lla l u nu om~u s ~ Na lhant H amx a'dan "a llIl ahDl~ tlr . Bu k on uda, yaz manm aonunda Uy gllr harfJenyle y a zlb ka sidede {s. 185 -HI9) ve nte n Lil,' ,y' di . h H' , 8 13 K i e Ir . U yazma ren , oy u n , YI 1~1 ~ 4 m U !Iauem'lnd e (= 18 ha zifltn 1439)" yani e ur r a ri hin den 370 yil sonre , 1I 11d lk l A fg a n i~ t a n'm H erat sebrin de tamamlanmllL r " H' 8 79 Y' yrlmda ( = MiUd HU ) Abd . ' CTl I an urrezzak Seyhzade Bah~I ijn F enarlzade K adi Ali I ' .. f. st an b ul dan m ek tup go nde rerek , Tokat' tan ge tirttiler ." Yazmam n eo 190 sm .-l a 5 he ytlik bir g a zel vard rr, Ah d u rreea a k imzah. Bundan so m a d e n , k ' ', ' '' ,' m ekl..<!ir' UH d], , u ay, ger, ayre, In cu m a mc..;ci<1 illde oturen h iz Ha el Dellal hu kit b N JI Jfamza 'dan ~ atln aldrk." IY ' 11 ~ a ran t. . aZillllflln I. sa yfasm da, Uygur h aefle j-iyle b k h " larafm.-la ll yazlhlll~ 4 "a l lrh k "hal ~erbdi" tarifi bulunmakta,hr) . a~ a IT I

I':/ '" ""

C ,-r"k Vu,hr y g~rek H Olill ff , K lJ/ad,;" B i/ig ya zma"mda b d "k 8e~ler a y.. harflerl e birh irindeu ke"in olarak ayut e d 1 l "/1 " " , g, p, I, . ,v.b. me I~I ' m , y a plh n d llmde

~ Y rlla r son r a, Avus t u ryah d ogu Lilgj n i Joseph von Hamm er. Purgda Jl (177 4 -18.>6 . ]", . ), I 1796 sira larind a di plomat olarak I.ta nL ul'd a h u ' unur k en,aa b anlln n hl"lgl. "IZ IgUS l< en fa y<!alanarak, Lu p a ha hiihne z y a zm ay. yok p.h. . am a aa "In a ml V'1 yan a aray' K 'la l'hgma vermi~l ir, Ya zmanm ilk ya yumm Ma carl , " V" ", h ry 118 32 1913 11' . ' ar, a ll r mlll . ~ .: ' !< uru rhe Sp rurhd Pnkmler und do~ KUl d B'l " V' 1H70 IV 1- <J (3 ) 'k ' . .. u 1\0 " , Iyan ll : - J. ", , .1. IIl "'~ 1n 1 d l' /l lrna ll a"Ilh Ro slardalI WilJ...lm Ha dl off (183 7_ 191'1, iJa. .; K u/,IOZ X" U, llk Je. 1 1.l.mj Cha. .h", /srhib au~ B lusa" u- , k b +200 I' ' o ", lp lasu n, XX IV : " ..tu. b u rg 1390, ~ ..vr iy a? l '\o e evirl 2 blm, X C1II 560 "., l el ersh ur g 11l 9 1- I 'HO) yal'''"~!lr.

X '"
+


KUTADGU BILtG lNCELEMESI

"

hu ses e ycu h ulunmnd lglnl sa u aeak , okumalarrm ve ev r y a za n nI h un a ~re ya p mJ~lardu. rnegin, V mb ry KUladgu Bi/i k, R adloff KutaJgtt Pili k : Vm bry

bilili m , Radloff p ;!id im ; Vmhry i ki~ Rlldloffigi ; V mh ry ili k, Rad loff elik : VUl' b ry ba~ i, R ad loff paj~ ; Vmbry sa:, Rad loff ~Ib ; Y mbry ati, Ra.Jloff ad~ ; V"mbry k i~ i, R adloff kij i ; Vmhry bib a, Rad loff p i/u: Vmbry bufun, Radloff pdn ; Vmbry Kn tokli, Radloff Kn-wkn; V m hry erk, Radloff elk v.h . Danlmarkah "I' rkolog Vilhelm Themeen (184 2-19 27), 1897' d e Do gu Bilginlerin in Parigteki 11. Uluelaraeaer K ongresinde yapu~i bilimsel bil.Jirisiyle b u yanh~l afl du~ eltti, 1901'de de B udapeete'de sken K eleti Szem le dergi sinin 2. ~ a)'l"llld a (. 241-259 ) bu k on u ?cri ne " Sur Ie eyet rne des con son ne" dana la langue Ou igoure" ba shkb bir makale yaYlmla(h. Buna gre, Vmbry ile Radloff'un aZ y u ka rd a get erllen yanh~lan, aym srra ile , ~yle dzeltildi: KUfad yu Bilig, bitidim ( = yazdun ), iki, eUg (= 1' 1), ba*r, s:, at~ (= ad r), kis i, bils e, bolur (= olur], bt n, K n-royd l (Gn do~du), edg (=iyi). Trk Dil K llru mu , ortay e koydu~u hu yazman ln upklb a,, ' rnlnd a n (194 2, n _zle: 144 +200 a.) aanra, Re~it Rahme t Arat'lf1 (1900- 1964) ev yaz iainI (1947 , hu VI' hr yazmalar arasmdaki far klan gst er er ek vc ns ale; Kil. ' la dg u Bilig I: Melin, 6645 beyt, LI X 656 s.] yaYlm lamI~ , Trk Tarih Kut m u da b u yapihn, y lne Re~it Rahme ti 'nin eliyle yapIiml~ evi ris ln i 1949'Ja YIlY1" alanma lkarml~hr (Kl.ltadgn Bilig II; T ercm e, XXVIII + 477 a.) , Faket Alk lama ile S:di.ik clltlerinl lkarmaga, ue yazik kl, .R a h me t i' n in mr vefa e tmemi~tir.

2. KBhire nshasl: Arap harfleriyle yazw h u ntisha (5800 beyt], 1896 'da Ka hire Hrdivlik Kitaphgmm Alman mdr Dr. Moritz t ar afmd au ortaya lkar ml, W. Rad loffbundan hemen faydalllnml~hr.Trk Dil Kurumu , K ab.ire'd eki b y kel iligimizin arac1~;IYle bu yazmanin fotokopisini gefirte eek 194 3'11' trpkrb asrmtm
(14 + 392 a.)
yaYlmlam .~hr.

3. Fergaua n sha."; 445 eayfahk v e 6095 beytlik bu n "ha da Ara p harfleriyle yazldl r ve n ehalerm en yetkinidir. 1914 'te Zek i Velidi (T oga n, 1891 -1970), bnnn Trkietan'm F ergana ilinin N emengb ~eh rinJe bulmu~ ve on u Ruslara tarnt mI~l1r. Bu el y az m aSl hi r ar a!lk ortadan y ok olduktan . om a, 1924'te Buhara'h gretmen F Itn a t tarafl.l1dan y ine hulun mu ~ V e b ir yazi il e T~kent'te bi r kez daha t a n lt mlttll'. 19 34 y llm d a Sovyet Bilimler Akademi"i bu ya zmanm fotokopisin i Trk Dil Kurumuna armagan et ml , Kurum da bunun uI'klha~lmllu 1943' t e yaylm

laml~ tll' (24 + 447 8.). Bu yazma tirndi Ta~kent'tc h ulunmaktadlf.

A. n l r,A AR

2. "Kuladg u UiIijl:" ya zm llia nyle i1gili ki,iler

RMIN V.M ll t RY ( 18J 2 . 1913)

JOSEI' H FRF.lI/ERR UAMIIlF,R_I' I:Rr;'TAU (1 771.1156 )

'oa

lI'lL HEut RAD/.O FF (11l37.U11 )

ZW VELlDI TOGA. 'Ii

( 1391-1919)

J _, ~ ' .~

l;,....

,ail

..-.p 8..." " . Nlo.l - . ."

Rqtr R.ulME T1 .. RU

(191)l> .l9U)

V1LU EI.. W T1IOWSEN (11U . l'lU)

SERGEY E. IIIALOV (118O_1'U)

KUTAllGU

nn.tc

lNC}:LEME SI

3. Yazm al a n o

oku n ma~1

9
.-.&. ~ /0
'--"t!-r~
,

. ..M

"
o .
OK""lln

KIl/a dgu Ilili,(ill \ lya lla n"ha ' m d.. n <'; lkllnlal l " a~ t1 a n _ , ,,I.. d,,~ru Uygu r harfle ri yle yanh KUTADGU B1 L1G ad r

+de- ........

. ,

.... ~ -..
,

~ ~~) -g..
Q"~' -

.0 "

......--"-'

~~;~~~~'

r,.u--- .... ,."..; ~~

,

..y ~~ ~ ~

'~~oUAov~~~~ JQf

......... "l-

.....-:r- ..... "".... -

K utadgu Bi /ig'in :V ya n a niish a.mda n (. 22) alman hi r puree (h al' X I, heyt 350 - 353) SlJzm $IJyledim m8n bi/idim bilig, S un up ik i aju n nI IUlgu 8lig . Ki/ab all urdu m KUladgu B ilig, Kut~u. oltghka t u lSU 8lig. Ki~i iki ajunn . l u.l $O kmun, Kulnd,,"~ bo/ur bu s(J;;m f 'n btiin. Bu Kn. Togd. ilig tidim s;; ba~. , YIJrgin, ay oYlIl ay edg ki# !
evi ri : Sz w ayledim hen, kilahl yaed rm, Ua amp iki d nyay. t utan hir eldie. Kitabm adml koydu m K u tadg u Bilig , K ut lu olsun ok uyan a, eli ni tut~ u n. Ki~i iki d nya)'l k utl a t utarea, K u tl an ml~ olu r, hu es m dog eu, htnd r. nce K..n.Togdl b eyd en aae begladun, Yo rarak aUclaYJw, ey iyi kii!

IJILAIl.

,.

"to

ii. Vmhry'nin, Ilygar harfJcri dk lriip 1670't e Viyana'da yaY'mJadlgl

Viyana nus has i K Il/adg" Ri lig'in La~hgl : K UDATK U B1L1K

. Vlllultry 'niu y aYlnlla,lJ{(1 KIllafIgll Bilig'dcn J)a~l . l\cck i sayfa.1a ve-ilen metnin ay m.

hir par .. : ~ . 88 , L..p X II

Szn szletim men bititim bitik sr b iki agun ui lutsun ilik Kitab ati urdum Kudatku Bilik kudat ku okik lik" tuu.-'u ilik Kisi iki agun ni bilsa kutun kudat mis bolur bu szm din butun Bu Kn-tokti IIik tedim sz basi jorukin aju jin ej etk kisi
. Vmhh y'nin ev rl y az ter (s. 69). evirisi iin nceki sayfaya hekuua.

KUTAll GU ntr.t c I N CE I .F. ~I ES I

W. Raaloff'ull Uy g llr harfleri dktiirp 1890'.1a Pet "rsh llrg',l a yay " "lad J ~ ' Viyana n shasr Ku/ad gu Bilig'in ha,hgl: KUDATKU BtL1K

""

.. I

~ ~i""'~"""V ~ "2 j~.&o., v,-; j - ~ ~

~~
~
-

", .."

"o~ ~ V"""- ~

-'-'t. ~ ",<1'-0., t~
~

-x ~

&,'i, I~'i,
~ ~

. v--: J" -. = i "= AJ-C' """V

v JI'.;3
e"'--::c- 1""'"

~,,~ J~ ~'i, ., (

"""V ~ ~ ~

j->e\

~
ha~l.

v-:..I->J

v...-

1 '1

j-=

W. Hadfofftun ya yun ladl[:' Klilalign Bil ig'dcll hir para: s. 88, bal' Xl Bir nc ek i sayfadaki met"in aym,

C3Y" cc!iiAiM MH, lliAiAiM- nIA "' , Cynyu iri al, !Y"Hb! TYT~YH lix! KTan aasr YPAYM Kyaarky-nilix, KYAaTCY, OykJbla TYTCY lis! !\iati iri aQYHHb! nils kYilYH KYAaTM-b!m nOJYP ny e3Y" %IH nYAYH. Ily KYH-TOkTbl-liK TAiM C Cnarast Jpiria ajajblH, TKY Kimi!
W. Radloff'un evriYU IS I: 11/1 , e. 36--39.

"
S .. n"p
"~" n n.

.<\. . [) l LAA K

ll aJ loff <:~~1' i y U .. m ln I.a t;" ha rne,;"" "H ilrn i~ i :

Sihiik " 's14i ". m iJn. pidid i m

piJi/,; .

' uu .... ..file!

K illJ p ", I. .."Iurn Quda''lu-pili/r . Q..tl a l m 0 I' Uq/ l }'(I t u t s.. lik ! K ij ; ig; <ICU""' p il : ii 'Iud..n QUlIa/m1l pe lu r P" , : iim ri n p d ijrl,
PI' K n-'I>tjll-ii li k liidi ", Jlb [>G il }'ri~in ay n:Y1n , ol ii'~' Hji .

S zg szldim m n , bitidim bitig, S unub iki aunny tutBun lig I Kitab aty urdum Qutadru- bilig , Qlltadru oqyrlyqa tuisu. lig Ki i i i ki aunny bils qutun, Qutadmyi boluT bu Bzm yn bln. Bu K n-tordy lig tOOim B Z baiy, J oriiqin ajajyn, dg kW I
U il.

V. Tho m ~ ..n'm 1901 '.1", (" K elet i See mle" U l, V mbt'ry'n in (1870) ve R adl off' (19 00) ev riyae d arm d a ki yanh~lan di.izdtm esi

K UTAUGU

en.te

I S CE L E MESI

"

KultldS" Bil is"in ,\ , ap ha,n.., iyl.. yaZlh F" ' l:a na n.., ll a <ln tla n <;Ika nbn K UT A DGU RILIG ad l

F" '!iia na n , ha"lIlJ a n Li, p ar<; ~ ; mdin, nc..ki sa)'(al ard a v..rile n wet";u . YO I

d il'; y alnll:, ~on m l~ra,l. Ji'J, if,in ~zc ~ yc r jn~ lziiki" ( = d zeyi m , du n l ~y;m )
kulbmhm.t h r .
K illIlo IIll .. ,dum K UIMgu Bilig , Ku fods" Oklililk o l"Uu ~lig .

$i'J:m s ibl~di m m en biti dim bili.g. S u n ub iki "j un nl ''''gu di".

Ki si i ki aj unlll ,,,ua k"lun,

Kulad", , ~

bo/u T bu si'J:iim ('In bi' liin.

Hu K ii n .T ofl, de ilig ,idi ... SQ: b a~ l . Tii :kin , oyaY l n ry edg ii ki~ i .

A. IJt LA AR

Fu , [,

I. K Ulru/g ll Uilig'in Viya na llii~ lllISln, la " B a har -~ iiri" u in ha~1 ( Y aruk Yaz = I'>irla\;. Hahar Mcni ",i , IJap I V, Iwy t 63- 66)

2. Aym m~ ln in Serg~y E. :'I t a lnv 'un (" Pa ltly a t nild Dr e vnttyu rk sk oy Pi s'wenno oti" , Mo~lr.ova.Leningr.d 1951, J. 237 ) k l .~ik Uyg u r b.rner iyle dii.eEll~d iA:i , ekli

KUTADGU BILIG lNCE LEMESI

en;)"a:! :

"

T ogard,n ese ke/di Q']diin y U;, Ag r Jn ils iike a fl u ~lmaQ yoll . Y tlgn y r Y ' ptlr I"IJI kaf ur ki tip . Be:enmek lil er diiny a kiirkin ilip.
Jr in , ig k'~'g ,rdi y tukl uin, Ytlruk _Y~ y antl kurda dn iel JtiJIn.
Ya~.k Jtlnda "lgay y ana " rnl']a. lJalolr kudt .k lnd.n K"n but m']a.

Do~ ud an "'~errk geld i hahar yel t, A" u n u hueyerek a"t. ee neetln yolu n u.

YaglE yro:r mi ~k l~ d oldu , U fur g itt;. D un ya grke b r n",r ",k be ecumek i.te )"or.
5rfi] kl~1 s rd g6trd baha. evintiei, Ay. lm ha har yin e kurd u .a le t y ayulI.
Gne~

dnd yine ye rine , Ua lalr. b ur cu nuu ku y r u ~ u ud a u K uzu' u u n b ur uuna.

Ye

4. Uygu r a lf a t-.i

bu alf.be Ue " Ku t adgu Bilig"

KUTADG U R1Lle .dmlD, Ir..I llll ik Uyg u r harn~ri yle " I da n sola ya EII,,1 (yazau; . Dili"ar ) K eu-t-e-d-g-u Bvi-l-i -g'fn hecel en m esi:

ugdatuK
K uI.lIlgu
kul

-Gd. --go.
/a il-

-i!

Bil-ig WS D.U ' sm leu mes i; ku t , nadet ~hlma.k." k.vramUll utan nil el i " luJ. an , hhCi" lavramuu ver en suat eli " bilmek" Ir.avram. fiil d e D i8im yapan. el

b tu.D. aEllaml; " l ullu lubel bilg i"

nlLAR

UYGUR
Ge ne t
S<'! nda

ALFABE Si
" Kutadgu BllIg"de
B a~ta

A lfa be

S..
del e rl

O rtada

f!...
~~

"-'

....
Ba~ta

Sonda

+-

f
(J

e, e

~
~

..
".

)'

"
i

UI

...
or

,
~
I,

De:>.
~
1:;.

-~ -

e, u, ...
,

..

i
,J

;U~

"
f'

b. P
c, ,
d,

s,
~

'J

;(t yi.

; (x!

-... )

"

-V-(f

.....
'

g, h. k

ij

'.
e

; (Ci
I

KUTADGU BILIG INCELEMEst

UYGUR

ALFABES i
"Kutadgu Billg"de
a a~ta

G e n el
Sonda

A lfab e
Ba~ta

S..
delen

Ortada

Sonda

S
~

.4

....

I'

.
I

)J

.l;1

ip
::l

"
l'l (gemz n'sr)
r

JIo

-"No
jo

=-0a
~

..
~A

.,

-IJ
->"
=-0

I'
c""

s. ,
t

.,...
.,.

-:>

.a.
~

a.
.A...

w"f
y

.,.

.,.

..

---L

z
).

:it

&:..

Satrr do/gum

5. KARAIIANLI TRK ESl KILAVUZ U

Tiirk edeb iya tl llm iJk agllll a yn d ine ha gh olar ek hul uru'l': K k-T riler . d e (552 - 745) $am a nhk ; Uyg utla td ll (747--840) Budd haclhk; KBra han ld a td a (9321212) J a hl rnhk. Bu nlat d a n iki nc.i Bu dd ha dininden b aska Man iciliAe. H eistl yanhga Ja bag lt buluo du gu ve 'l'el yaz lla ta d a n hip oMug u he ld e, pek yatall el olemarnl~ . d a ha ok e vir icilik " e ti ea retl e geinmi~ vc " Oguz K agaD" J e, taDlnUl par a clklarlndaD ha~ka byk bir ya plt. y a da yn ar adl bll'akmam lt h r . Bu y zde n T rk yazlnllUn Hit byk aDlt lnl K k Tr U"'rle K a rahan hl ard a bulu yoruz: Orhon ve l'enise y }' Ul tlan. K UluJg u Bil i! ve Kit abii. Dil',u '!ati' I-Trk. Bi ri n('i~inin y u a n K ll. - TiirUerJ..n pu'n, YoIJg Tegin, brlerinin ya zar lan, K ar a h anhlar.lan BaiasaguD 'lu l'u ~ uf ve K a~g ar'h !olahmu t . T ari bler i: 'lI'&lllyle 732. 1069. 1072. Son O l UI yddan be ri K ok T rk e iJe Uy gur TrkCllini wE.lr.i T r ke" (Alm. Altt rUseh ) adl altm da bir grupt a t op lamak attlk ah~kI olmu tt ur (b h . A.v . GabaiD : AUtrkiu l.. Cra"''''alik. Leipz ig 1941 , 2. h ... 1950. ve 1J<U A la r lri.d .., P hilologiae T urd cae Funda menta ad h koUektif ya pltt a. d it I . Wi"'s b~den 1949, e. 21-45). K a ra ba nh y a d a H a ka niye Trke~ine, ond an ok nee. 1928de. Cul Brockelm enn " O rt a T rke" (Alm. Mi tteh rlo.isch. bke, wI Hiueu rkiuhn ",'orrad h l zl g . B ude pest -Leip eig 19 28 ) d e m i ~ t i. K a ra ha n u Tiirk"e~i. ay m ES ' manda, h U ml.gm k abulnd e n (960) $o nra, bu orla devr ed e Or t a A$y a'd a art a rda an-alanan U" k1a.ik T rk yaz i d li uin Liri ne . iJ ir ; ik inci olara k lI ar Uln T r k.;e. i (X II I -X I V, y~y tlla r). " ne o la r" k da agal.y T rk es tni n kla aik nc e. i ve kla sik .;aglnr l g..li r (X IV-X VI. y zy dlar) , bunun de va rm XX. yey dde O~be k Trlo.""ine Jo(l' lir d Bya mr . C. B ror kdma nn hu U T Urk ya Z!dilin ill g r~ meri n i t U ba thk a!t ,u' d a r ay "ulamltt ll : Ona Asya l s/iim Yan Dil/ n ini n Dt1gu T rke Granwr (at t rki"ehe G ra mma t ik d"'r slamiaeh en Li ttera tu n pr ach en Mittelasie U8. Lei den 1954). Sovyetler Birliginde he Eski T r kf l ( Ru t. D revnetyurksk iy ), VI I. - X III. Y I')'l! T r k YU I J illerin i iiDe almaJ. t ad ll (Lb. Akad e mi ya N a uk 555 R, In s ti tut YU.I!l.o~na niya : wD re , 'nel y urkskiy 510var.. Le ningrad 1969, redaktrle r : V. M. Na de ly aev, D . M. N... i1ov. E. R. Teni ~e'. A. ~1. !;i er b ak ),

"h ",.

e lelad eri IInaClamaalnda ge nel olara.k. W , ney ' Ka raha nh Tt kft i, Trk. d il ' "
Jo ~u " YIa " Orta A. ya" Io. olund an . a ylllt . Dn kol d " M , ne yLa tJ" ya da " Og ua"

koluna " D y akln olan.koldu r. K im i , m. n a Yleil a, bu iki kol" :-Trkt" (_ T iirk' ler ;

-t. e.lo.i ahnh ol.r.k ogul ekj ) ad. a1hnda birl""tirmit''''rd it (bb. Karl H . M~nge. :

IC.VTADCU BIIJ G INCELEXESI

" O .....ifi calion of tbe Turkie Laaguagea", Pb ilologiae Turcicae Fundamenl d1l koUektifyapltta, rilt I , " e. b . d en 1949 , I . 5-8). B u . , ndlama, Wgne ydogu" ya d a " O rta A&ya" ll.o lu na " Dog u T r k t " kolu demis, "g Une r b . t l" ya d a " Og u." kclunu da " Ba t l T r k ~, ko lu ~elJ ind" ad la ndltmltur. B iri nd ko la tu nla r gire r : ".U t ab akad an K k-T rke, E,ki Uyg ur T Urkes i, o tta tab akad an Ka raha nh T rk e~i , lI ar ezm Trke~i, all;uay Trk "li . yeni ta bakada l\ J a Od ,..k T Ut !.o,: ",. i, Yeni Uyg ur Trlo. ~ i il o T ar aM I. Sin Uyg ur ve 5alar T rk ele ei. t kin d . ya ni B a t! k..Juli y e!cr i d e ~ u nl ar d ll' : eek i ta ba k ada n E eki Anadol u Trkesi (S rl~u kl u ve Eski Osm a nh), orla t ub akad en Orta Osm all hca, ye n i t ab ak adan da Trlo.i ye T r k~eSi( A n a ' d olu ve Ru mel i aglda n VI" GUn",y Ktrt m leh e. iy le birl ikle). Gagauz T rkc esf, Azeri Ttlrkeai (t rl aglda n ile birli kte ; Ka sk a y ve E yna U" leh ele ri; aynea ij alac ve ay " bil' s m lla gir me"i gere ke n U o ra un TUr k" "'s , ve T rkmen Trk~esi (t r1 aJ:lz la n ve Trubmene e iJ" birlikte). K~ . A. D il.. : " Dil. D iller ve Dilci1ik " , T. D. K . Anka,. 1968. I. 84-93 ve kitaba elJi Trk di l ve I",h"e le ri . Inln a ma t a bl..s u : o ra da T rk dilleri K uuy (pe r er ik ol . ra k l'akut ' "e uv.~) O rt a (Ah a y ve Kl p..k) ve Giiney ( I. gneydogu : K olt,Trked en bu giink 5alar lebeeia e ka d .... 2. gn eyba h : E .ki Oguzeadan bugllk Trubmen Ieh eaine ka da r) pa raleUe r ae rbae slll1fla nml t , K ar a han h Trk"",iy le T.rkiye Trk C"&i gn"y p a raleli eerin de g"te ri1mi~ t ir. Knah an h T . lr. etli ile Trkiye Trkesinin y a \u nhk ve dalI anma dereeo:'ieri hyled ir. K ar ah a nh T rkee i (ogu nlukla ~ap alfa be"y le YU lh bu lunm aktad l UYl!: ut barfler in i Kutadgu Bi fi!,iD Viya na Y8lmaU il e Alabtfi' I-I.oka ik'j n l U 4. t ar ih 1i Se merkan d ve 1480 l arihli Iat a nb ul yumala nn d.. bu luruz. H er iki yap'hn A.ap b arn e ri yl", YU II. yaz malan da v ar d Il' . K a rab a nh T rko:'sinin ba, I,C8 an'tlao ~ u n lar dIl': 1. Baluaguo'lu Yueuf H as U acih : Kutadgu Bil i! (1069), 2. K a ~ (: a r h Ma hDIut : Ki lab Dioonl /! alit. T rk (10 72) . bil yazarln J aba One", yazd '~ 1 Kitdb Vvahirin n ahvi f i lga' l"- T rH yit iktir, 3. Yknek ']j E d ip Ah met : At abtl' f-hakuik ( = "g<" " kl"'ri n e, i(;i", 121 ruballik j:; retici ~ i i r. X I II. y zYI Id a Y8l 1ln1l' 018a gerek]. Al l! E. ki T rke , y ani K k -T rk v e E .ki KltgIt (Y"'n i~ey) ya .a tla tl. l (= ej .ler ha . ine ed en), ma"alla r ("'" gna hla n m. So ~d akada n ) gibi Lirka yabancl asilb azek bit l arafa h llakllaea k olursa, y akla Ollt olar ak :t T urk.. . a y ua. bilir. Bu na kar~ dlk Uygu r T rke', d ile gi ren bi rok yabanel .liD ve bili m le ri mle. ind en dola)'l t r l d iUerd en a hnt ar la epey y k ld r : Ornegin . incede n ookOI (= h ou ). Mogolead an kiij i ( "" buh ur), 5anskri t dili nden "di ni ( = mv ber). To harcada n fGntal (= eeUit), T ibe t eden iJm a ll (= il_). T urfan Pehleviees in den <In",,,! (= be D!i, ebed!), Sakaeadan tUil (= giyoi . dan). 50ldakad an IG mu ( = ee he nne m). P a rt ad a n tJ.mNl'di'lI ( _ topla nb). 5ryancaJali ba. ( = Lel ), YunantaJ an ark .....(= ba~kaD . Lirind). H an.., bu alda Ara p .lan da 'Glek a.Imaya ba~ la nID.Lf u, I fIU'l at (= .leviet) gib. Karahanh Trkesinde. bu eaki a1mtdardan bi roiu, Miiolii ma nhk dolapnyle. alllm.t, inceden 6ur ball {_ pu t, B ud d h . ),14U" Il<!f (I. in1i, Z. Dupa Han' lU .aDl,

A.otLAAR
" "' aj c~ tC ' anlamma), SogJak ~IIJan ajun ( = d nye}, lamu (= cehennem), utma~ ( ,,= reruwt ), Sanskrit Jilin(l...n )"ek = eey te n , muyan pu!)ya = Buddhecr imarthan..., ltayrat), sarI (= tc car), Buryara dryara = mana~tlr) gibi al: sayid a ..hntI kalm .~, buna kursrlrk , yine Mslmanhk dolayrs ryle , Farsadan ve Ar ap a d an daha ok sa y rd a a lmt! I;innitir : rnegin, Farsadan bor (= arap), pend

( = g t ), n"maz, cU/ap gulab = gl SUYIl), ArapaJan hacib (= mabeynd, Trk ..._' : /a)"a(lu), ha/al (= heLiI), haram, hccel, hile , hendes e, dua , ilmr, air, ['efa, rpfa gibi. Fakat hu iki dilden gelen almtilarm aayrsr , Karahanhlar a~lndan
""nra, hd e agatay Trkesi agmda, Trkeyi bozguna ugratl rcaSlna kabaran yak",e . akrm kadar b y k Jegiltlir. K"wdgu B ilig, bu baklmJan, rahata Qkun ll1>ilen 1',k(, hi r ya pn t1u'umundalhr, Kar a],anh Trk e"inin s zc k haaineei, Eski Trkeninkille bakarak daha geli~ llli ~, ye art tlili nden ,laha ~'Qk hir edehi yazl dilin e yara~lr, dQyumcu bQlluga kavu~ 1lI" ~t,,r. E~ ki S7,c k ve ,le yilll]I'f,len kimi artlk ku llamlmal: olmu~tur : n.egin, "serse ei" anlamtna biint~g/bUntUg, "dedeler, ecdet" a nla m m a erU apa, "yle" anla",ma an(ula)"u, "kagan oturup btn yoksul halkI taplad.m" anJamma kagan (llu" p yo k (.ga)" bllJ lIn.g kop kubraIdim. n u 80U cmledeki olurmak Karahauh Trke~ i ll d .. olrurmak ( > bizde ~imdi olurmak) ~eklinJedir , "toplamak, taplatmak" anlam m a olan kubratmak /ko bralmak ise yalmz Kk-Trkede kullamluns olan bi, Sl:c iiktr (..sk i Tunll Uulgar TUrkl"rin;" i\k kaganlanndan bi rinin ad, Kobral idi, ,;Im. 612 Mralan). " E~ , zevc e" au lamma _yuluz /YDtuz, "bo~una." anlareme rlta, "onla, kUl:eye" anlamma Ylrgaru, " ze n gin . gnencli" anlalll,llla J .ls.g, "lulavuz" aulamma :,,ui, " y ine" anlamma yie /y ee, "yarglp yerine getiren grevli" an laIDlna

y argan g ihi 8lizck lcr d e artrk ku llamlmae olanlar arasmdadre. Kimi szckler de t rl <Ic~i~ikliklere ugraml~lal(hr : rncgiu, vokal konu8unJa ve y ine y - s.rafHud an , K k.-Trke yUgerii, Kanh a"h T rkesi JukMu /yokaru (= yukan), Kk-Trke Y"n ~ ak, Karabanh Trkesi yum~ak (= yumuaak) , Kk-T rke y egirmi, Karaban_ h l' rk r "i y egir mi/yigi rmi (= yirmi). Buna kar~.lJk, Kk-Trkenin aeck h az inesinden 1>irok lige, ~eki1 Ve anJam degi~tirmeden Karahanb Trkeainde de kullam lm a ga de~am ..tm itir : rnrgin, "yes, matem" eulamme Jog, " kos m a k" anlam lUa y iigUrmek, " yine" anIamma yeme, "soguktan hayvanlann kmlmasi" anlannna YUI, "misk" anlamtna Y'par, "Inci" anlamma yinii, "ince" anlamme y inge, ", Iii d ev e" anlamma i (len / I'}an ve titir (erkek d ev e: bugra, igdi~ edi1mi~ deve: "'an), " fa k ir" anlamma .gay, "eey, mal" anlamma ne(l, " h ayv a n" anlamma ydh, "hiti rmek , s ona crdirmek" anlamma yeriirm~k, " a t " anlamma Kk-Trke yum, Ka rahanh T rk esi y un/I, Kk_Trke T e(lri = Tann, gk ; Karabanll T rke ai T e(lri = Tanr., kallk, kk = gk ($amanhk v e Mdmanhk fa rk.). Karahanl. T Urkesinin vokal (" nl ") dUzeni ( Alnl , Vokalbestand ) olduka zen_ gin,li r. Ortak T rkedeki 9'lu vokal dizi6ini , alduglI gibi Karahanh Trkesinde de
Lul um z : nde" arkaya dogm i, ~ (kap a1I e), (alk el, il, , a, ~, 0 , u, Bunlann yawha~.nd a UZ lln vo k a ller d e vardlr, Ka~garh Mahmut, D ivan'mda, Arap barfle rini

KUTADCU BtLtG tNCELEMEst

kullandl gl iin, (' u ueun ve kalle rd en yalnI7. uzun ,,'p gs tcr me olan aglIll Im llll,il mi ~

VI! bunu ift

" l'Hf" Ie

i~ are !le m i~ t ir,

aal (.:. 11

~'"

ad ), aar kil

~~

a \' , t ok

olmayan,), aar

() \ = sIltlan), lUl y ( <.5 11 = a y ), aa~ ( ';11 = a), aak ( J II = ak ), gibi. U zu n v okal ile ku.a vckel, yal'l.a l [vt ruct u ral] "k a r~ lnhk" (oI'IJo"it ion, Fr. pertiucuce, til!\,. rele vance) durumund adrr, yani a n la m farki yaparlar; kr~ . rek, yen i Iosa a ile al = a t, beyg ir , c- = amak , a ~ = a~mak .
Kereheuh Ttkesi nde, genelolarak ve hy k lde , kap ah e (~) ile i a-esmda

oyuekhk vardre: rn... gill, "yemek." an1amma y~mek....., yi mek, " iI , vilyet" anlarra na ~l....., il, " i~ it m e k" anlam.na ~~ilmBk....., i#lmek, "dzeltmek" llnJamma ~fm el,_ i, ya ]",al "ka r~mhk " itmek. Kal>alt ~ ill' a . k ol de , uzun vc ki sa v ok llllerd c oldug u g il> (Ol' po, i lioll) d urumunda olup ..nlam {ark. yaparill r : rnegin, kapah ~ He )l/)'il = yel, rii7.gr , {akal a<;:lk ol ite yfl/ = eiu, ein "a rp " ,a.l ; kal'a1l f, ik h - /ir - = u ,,,'u nak
~'ed l'

(" D h a n' \ la: flr ir holdu = adam utan(!I), fak at a lk il " r == er, ad am. IJn leltf!'We _ IM le ....., Iney fleu;ey _ fh ,",""" tew; gi hi ..~ill i kl H ue ,ljkk ati "e ker . Daha az lde byle h ir oynakhk a_i . a....., e, ,, _
V I' _

~-okalle ri

araam.da .Ia

vaedre. rnekler : annu""-' erinU (= gnah ); a~a_ e~i""" a~l (= llllek, tencere ,
a~ pi~irileeek

kap ; ahmga,...., ilimga ( = Lir san} ; ark m,...., arl", n (= ge-

'"lu _ bulul (= bulut ); yrJrlk_ yo r" k (= g idi, huy ). AYrIca 1 _ i IC Cl'k y.l ); 1 Ilra6.nda (Ia hir oynakhk giir lmektedir : rneklee, I~ _ i~ (= i ~) ; tol,...., lil ( = dil),
n lJkmak (= konuemak) , li/emek (= dilomek}, tilek ( = dilek) ; IS _
k nd en isi",;ek /isi nme k /l8lnmak (= 18lUlIlak)
VI'

is (=

ISI )

k -

isig /lSIg ( ~ 8.cak); bi- (= hi ... bl akIamak), hem blma k

mek) kknden hem biek (= hlak), bieklemek (=

(= bi m ek, ke suiek}, ln(gu (= h .<;:Io), b.gu (= makas}; bylc olmakla bi rlikte,

Lu ""-' i oynakh gl mee-kalm vok al aprilna uydugu iin, uyum k u ralm " dokunma maktadlf. Kara ha nh Trk ",i 8zc k ha~. o' n u n Trkiyc Ttlekeaindc )"1' ya e vrilmesi de grlm st.r, opralmak> )"fpralmak,
~ ihi .

Karehsnh Trke"inde, sz ck kkle rindeki " voka l duru"'n" (Fr, tat voc alique, :\Iacar. hangreud } ile ek katlhrken meydana gel eu "voke l uyumu" (Fr. harmoni e vocalique, Macar. hangrande ill eszked. ) olayla rmda yalma inc ..-kahn (ya da n-arka, Fr. pelato- vlair e; Ylln i i ,~, ~. , U ilc a, " 0, 11 divileri a rasm d llki fark) far kl gze tiler ek iler ; bil:d~ki yuverlak-dtle (IaL ial- illabial), ya ni d udak,tl , ii, 0 , u ile diiz i, i , , a.
I

far k l k esin bir kUfl\l

Je~i1Jir,

Biitiin g ney Trk leb e\eri nde vl-

dU~1I gibi, 0 ve il vok~lIeri aRIi oIarak yalmz ilk hecede y er 1l1llbilir, rnegin hizde kul,
koldan, Karabaub Trke6inde de lrol, kolJ ... , fakat Altay. T rk es inde k(ll, kol-

zii'1"/ don ; aym ekilde, r ne gi:u bizde zUne, sljzUne, Karahanh Trkesiude (on u Il) ;; bifje, SilzU(l e /silzi(l e (il yaln lz birind hecede, eklerde uyum ij iJl' dc gil, U, i, e ile), narka {arlu gzetm e ilkesi bizdeki durumd an d a ha ke sin olmu~tur, rnegin Inanmtlk (bizde i- - a iJe inanmak), alm.la (bizde e - a ile eIma), kardU4 {bizde a - l! ile kar de, ) gibi , Voka! durum u .ve u yu mu rn ekl eri: rUp - IUpi (= d ip , dibi), Iupi (= tipi),

A. DILA AR

liip (= t ep..), /rarIt! (= ka., ,), ~lI l i (= ez), y:i (= yz ), kaki (= lr. lr. ), I'tlg ( = u" !g..), n (= iin), al tun ( = alh n), ya~ll (= ye~i l ), y ort",ak ( = y , r iimek), y uld ul ( = yll dlZ), bogu i /lmga: (= ho gaz ), oki mak ( = okuma k}; ya ,,1 ..kl..rinde uku#ug (= anlaYI~h , a kIUI), erJg l k (= iyili k), Okigil (= o1.u ya n), k un (= Ir.u ru ), lii p rndi ( = 8prnt ), 6liimfi ( = lmc, l mciiI). 'gdi ( = e.a u, a l lr..~ ); i. im ve (jiJ r 1r.iminde ' lm iig (= 1m), kll. lr. ii (= gr1.), korli, . ( = gr.

kne), 1011I (= do n u), kt/i kelg? (= gelir, geleee k), Wu ., ba/gay ( = olur, ulau k), kt,di ( = (;ot rd, kaldd. ), 1.i.di (= gord), ' , di ( _ d.d), lu, dl ( = d urd u), boldl (= olaca1r.), i /di ( = ld), Ioldl ( = d oldu), i ui (= 11), &l,mi, (= &eiI. mid , ' II' m....,IIIII (= tu tmasnu), ulu m (= unu11u ), y it, d m (= yit ird im). 6.d _ t' (= h y l r), yelkii l r (= avu nduru.), aftllT_ k , or uk ( = a h r ma k, alk), a/lU.mak ( = aldu mak ), biltrm . k ( = hildi rmek). Bied .. old ugu giLi, K ar ah anh T.ke.itHle .t e r kimd", ya da yapl g..n i ~l emesi nd e vokal i yit irip derjlrn e ( Fr. cant. ra "lioJ') ulaYI vard re: rnegin, yaplda k ./k....., k'/Ik ( = kil ,k , klu, . gidi ~, hu y) ; k. z':;"gii ....., ~'ijzng (= ay n a); elitllde kl)g':;. - kgsin (= gg! iin) , uk u (= ..nlaYI'). -e hali uk fa; bazulm ak - bazlu. ( = bo zulur), kalij,m ek (= gt n n ek, kal.h rm ak ) k lrp ( = glilr p). Ko nson J , me ~ i rn egi: y uvga > r uga = kalme r, yu rka , Cllarda n 6"p ; d,,; g, Ir , l< ('I); flzlclla rKOnt IIn (" n 5 ~ ") d~t ni , or l..dir : p ..t1a}"l d a n ift <I ud ak 6'e i ~, w, J ), I .~h ~k (d it ier a.asl) d (3, ~

I, ~ (xl, r

ahISIIkll ve

b l~ lrhll] ..rd an J, , ; f ; . rt nll~ rd ~n S' ; ge uselle rdea m, 11, !7 (!J) al",cila.dan " I, k a. h n, artd a mak r.i( ' ); Y"f) "okaUe rd ~n y. Duna go. e Kan hanh T rk el;ind e a~l i ol..u k f, rl 'e C yo kt llr; ancak yabao n d ill~rdcn ahull ola n 8;c klerde kIlUaDll.lIIt ll r ; j e~ i d.. ah nh lar d a, ar a 51'" T rk a' llll 50& cklerde de (;eme kted ir. Kok .T .ked ~ h ses i b lllu nm a.hAI gibi Ka ha nh T .k o;esin.t e d e ... U olarak yokt ur; hunun r e' ini
I) \'e k t ut m..kt edrr. Aym t elr.ild e v _.,, ~ i. b ve ~ ( J ) i1e ka rt 1 1a null , t lf (ko~ay uk ele un

d iye biz K utads u Rmg' in meln itui e I(' ye rine V; r y erine g , a y",r ine de d kull ..nd ,k. Karahau h konsen d zen ind ..n r n,'kle.: dl(' (J \ I = av) , allah ( o"r~ l = aya k),
" i'",(l k

(J L,.:.'=

ak. ak), a yu ( ~ I ... a~ l z), T rk e e ih ck olar ..1r. aj m u k

(0 d--j.'

= ak '''1'), Sogda k rlh a1mli olarak ajun ( oZJ~ ~., = ae un, dilnya), ~ r apo; a .'1 111

.oze k olar ak fa . 1,< ( 0

J ";J

= fa.l), vo/ a

( j

= , -ef. ), {Iab (~(,..= mawynci,

Trk ~~i: lay a!1 u). T rko;e !'zc kle.d~ n o~a ma1. ( = ol, . mak ), o!u.. nmok (_ pi~m ..n olm. k), ye. y~r w (J )~..rin'" f ( "j) de ge mekt ..dir, y apaS" yerint y af gu
( = bi, gibi.
~ ;'le
U il ..

dl); ya ..... ~ yerine ) a/ u I; ya u4 y~ rine ya/a,; u~ u t ( = ut), yeri n.. II/Ul

K. rah.nh T r k\ f .inde !e.i, KkTrk<"dtlr.i d oe! ind..o, d aha ' l>nr..lr.i bi. ge.,i, deg..ri nd edir. rll tg in:

y oe'

K trrADGU BILI G INCELEMESI

ss
Trkiye Trkel i ayak y aya ,yoya n ay pr ayl ay lrln ak
boy byk

Kk-Trk..
adak

K arahanh Trkesi a6ak y aJ as

~I r

yadag
adYlr
ath y

adlr nuJ.k

G6lY O<3m nak

60d
lrIJc

kJ 6edJc

eds
kod'm41. Illulru1l JUi'lmak

e6
k~ ma1c-

erii iyi koymm:

kuyrulr.

>-

kudruk ud llna1c-

II Y llmak

Bil ol" Yln Ka.ah anh Trkesi iJe T.kiye Tr k"Ji ar a.mda pt k ok mekJeri va. dll: /co. > kaJ '; 6..k > blYlk, gihi.
Aym rnegiD :
~ekild e

bu

"

Trk lehc!i ar ..sm da bir 6

> p >/

gei~i

de vard ll ,

Kk Trke
6bkl!

Ka . ..hlUlh

Trke~ i

Tr lr.iye Trkesi
6 Jkl!

6pfct

K'

Yin e am l ~c1r.i1de bo T rk leb es i ....~ m d ...&ck 10uu ve or t an Dd .. 6 > e, ve 6 > te' > " gei,i d e grlmektedi r, Omegiu :

>

K k-Trke

...
ob .h

Karah .nh Trke.oi

T rkiye T rk es i

,"h
n billm.k yobu ya61ak yalabllf &Gb, , )'a n y albarmak y awu: y awlak yolawaf Iaw. , ,.on yollCafmak 1.ulob..: / k ulof:u: / ku/as la
Trke~ i

y avu:

Y llv/ak (=> k l )
y a/avll f

lavlon J alvarmak
k i/aNI.:

B..k. bi. Lialm. rnegi : Ka,.ha.nh Trkiye Trltesi 1o nca.

yo rlll(la, (OguKleh... i: 10rl Ilf1l) .

B..Ui ka, uU.,I. , K k-Trke Ye K . r ah anh Trke.iodelr.i e~e~, ba ' l 61e r bizd" " {he . oou r' den <I D ee) ve p ; k1ar g (inee vok.Uerden ~ce); ~m~.'ler d e ~ ol mu ,tar ( It"~ ulo u a). Geoel egili m bayk iee de. iDce vokaUerde n a nc., !.~ :r.c k batik Ier, ve her durumd. ,1er d e v ard ll', Ki mi ye rlerd e d e 6'Ier dfmf , b u du,mey.. k. 'llh.k< Ir.imi yerl erde d e h a~ . rl lr.at llmJ.ttu . rne lr..le r :

A.

DtLACAR
T r kiye T rkesi

K k-Trk ve

Karahenlr Trkeai

barmak bermek ho, bo/ma k urmak

t nee vo ka ll erden nc e k

bormak bermek ba, bolm ak urmak

varmak vermek

,.,

olmak vu rmak

>

g: kemek ke/mek ku mek kirmek keyik gemek ge/lW!k

ge~ mek

ke mek ke/m ek kezmek k irmek k iyik ki'Jk

kM

ki'J z k
km ~

kbk kbl kb,

k
k m~

girmek gey ik gijk gol

g"
g
gm~

kn
Iuce vokal ler den uc e k ; k

kn

gII

kesmek kiig
ki~i

ki">pk kp
Szek ba emde

kesmek ki fig kii klJpk

k p

kumek k1c
k i~i

kiJpk kp

s> d

gei~i :

tabar ,og tegmek tem r tirig

lawar
tag

Java,

daS
de#m ek demi, dir i dil ..dolIlUik

"I tolm ak lokuz tVkmek

tijr'

legmek tem r lirig uI /til tolmak

IOklU

ti'ikmek

di">kmek

"'k~

turmak tuymak trlm ek

l ~ mek

tljrt turmak tuymak trllW!k tmek

.,,,

dro,mak

'aymak drtmek
d ~me1c

KI JTADf; U BIL l (; Ji'lCE LEM};sl

K ar aha Jlh Trkcsiyle Trkiye T rk....e" a ras md a , "z6ik h a~ l I : d g e d ~ill i hir k .ua la ba gJ.lma k g tr : ince - ka l' lI vo ka l fat k, hu"a IJir ku ral sa Ylla m a z. t ncc vc k aJul vo ka Jlet den nce g elen birok "zci ik h a ~ l I'le r d're . . "v r meyi p /. ola rak k al Dll~tU. rneg in:

'a, 'T 0e')ri '

Ier lilk ii IIryak /t lffJl } ak 'o k Wr lulmak li' ketmek

/l H)

<0,

,,,

T e'lr i

'0" '0'

,,,
'"'

Taa n

'0'

,.,

ti/kii Ilf lJak <ok

/i/ki "m ak <o k

lr ii

lrii

lu /mak liikelm ek

lulmak li.k e/mek

Karahanl. T iirk ....e. in< I... ~ iJl' ~ ',Ie old u~ ll gi hi, a ile '1 ara, md a da y a plsal " k,u. ~ mh k " (op poaition) verd u-, ya ni bu iki ses aYlr t l artlam fa rkr y ap ar. rnegin: men (= hen) ile me9 (= y zd eki hen), Ion (= ~ ipi, .1,10) ij l' lOT) (= .Ion, buz tut ma ), kali (= damardaki kali ) iJe kaT) (= haha), (m (on, lOl ilc OT) (= kolay), en (= en, gcnielik) ile ey (= yan ek , y iiz), bin (= bin.-m ek ) il" biT) ( = bin, 1000 ) g ibi. Bile
11 ile . y lcn en ve y uo1an hirok s ze kler eskitlcn gen iz y' si ile sy lc O\i r yasibrdr, , a y a (= sana ), iT)e k (= inek), " T)ek (= ai nek) , oy (= ll ), '''T)a k (= tirnak), y ay llmak (= ya m lma k), bClJiz (= heni z), te'Jiz (= deniz). aT)lamak (= anlam ak ), y aly uz (= yetma), la'J"( = tan) gib i.

~ i m di dz

VI'

K k -Trkc iJe K a rahanh Trkeeindeki ~7.liik ii Trkiye Trkes ind c d ~ m~ tr . r negin :

VI'

SOJlU birok g (k)' ler

ke rgek C1ngek

kergek
..mgck
e~gek l ey ek

gerek "
cmek
e~ ck

ku ga k u/kak kazgan

y umurlga kl'ga k u1kak kaygik k azgan 'Igall y a/gall

y umurta kua kulak kaYlk ka zan s fan ({are ) ya/an (K ar a-

hanh T,
yavg an
SlJtlgl

y a1ay=yah n, rplak ya van san n

"
tirig ui ug BWg elig taTlag kal' S ,erig k.#ag

A. Dtr.. AAR

orgak fir iS

Qrah

ulrlS oWg elig ta,lag kang

erig
hlag

diri ulu
lllii

k,,,

e larla

eri ki /a, k.#ak

sii!}iig

S'lk

kapag ia dlg ekig s,g S!lk (= kelllik)

kap a

>

kap.

"p
ek# snS ii .

Kk.Trke ile Karahanh T rkeainde, szcgn ilk hecesin de n (y)'den nce gele n imdi Lizde ki b ses inin kar~lhgtnl m ~ek1ind e bulurua. rn egin :
Kk -Trke ma!!" men /hen
K araban h Trk esi ma!]" men /ben me
mC!lgj helJ g
balla

b"
hen (yzdeki) bengi (ehed) ben;:: hmzemek bin (= 1000) binmek botUIIk
/u Jynuz

me!!;:: jmcIJgi:
mig /bi') minmek fbinmek mQnuk /munuk mg z
mC(lumek mi!!

minmek Imiinmek
mQnuk

m1Jm

Karaha nh Trke~i ile T rkiye Trk",i araslllda s zc k ii -m - ,....., .n. e; itlen m esi d e var,h ~ : y eme ,...., yi n.., gibi. Ter8ine ola rak > om d egi~i mi de grl. lt1U~tr. rnegin: k']'ek > SiJm/ek.

-r-

Karahanh Tiirke~i u,le , yer yer , eec k iind e

t ......, -d-

dal~alanrnasl ve ed rr,

rue ~ill : art" k ,...." arduk ( = ar t. k) , y u/tu: ....., y uldu: (= YIld", ), o/lUrmuk ....., oldur. mak (= ot urmak), k~ rk etmek _ k~rkedmek (v- g zd le~l i r rnl'k) g i[,i. Aym ~ ek i l de , ~ 'wk iind e, ye r yer d e eenunda, k __ g_ dalgala nmasme da ustlanmaktadlr. rnl'gin: y rkemek _ )"iJrse mek (= sa rm ak ), ik ....., ig;; ( = iki), y elk itmek _ y e/gilmek (= ,talgalallfll rm ak ), ek<rmek "-' egirmek (= egi rmek) , sekirtmek _ segiTlmek (= sel';i r, kO ~111ak, k ost urma k]. S ac k sonla rm d a hu -k ve -S e~ i tle nme s i bir a YIrt nit eligi ka zanm ak t ad, r : -k A esi isimlik, -S ses i de "Ifa lh k g revinde, -I.k ile.IIS gihi (k r~. hi zo e -11k ill' -I.). Or ll..kle r : adakhk = ayakhk (isim), adak/'l; = ayakh (",fat); b..tf{/ k = iJ el~e , bdirlilik, belgliig = },elli, b elirli ; lanu kluk = tanli.Lir.,


KUTADGU Bt LtG tNCELEMESI

sahitlik, tan uklug =

t a m kh, ahitli ; edgaW k = iy ili k ("edglk" ),. edglg

iy i (" e d gl"); klirklWak = grkllk, gz ell ik , kiJrkWg = grkl, gzel. Kara ha nh T rkc sinde s zc k ii kimi .k- j -g- 'Ier , bizde t"ye ev rilmi anr, takag u > tavuk;

kagrulmak > k avrulmak ; Jgmek fJkme k

>

siivmek (sg me k) gih i.

Bu Trk leh esinde _ (s); z ,...", s ; z_ r gibi aea dalgalsnma lan va ri!t r. rnegiu : ......, 1 [s} ko uueuuda : yapurmak fyalv furmak "-' yap~ u rm ak (= yapI~ hr mak), agl /amak,...", agrlamak "-' jag.lamak (= a glamak), iJpik ,...", pik (= ':iir p ), (diz) fJkmek ,...., siJkmek, fJkrmek ,...", slJ knmek ( = diz kmek, k nmek}; %,...., S k on u8und a: bil me: ,...", bilm es (= b il mez), y aI']uz _ y al']us ( = y,Jn ..:) ; z _ r konu8un da: hlz (= ku:)""'" kxr-km (= car iye ], Se~" enli:,...., Sek entir (= Z hal ge. eegeni, Saturnus); z- konue un da u d ur u ma d a dikkat etrnek gcreki r : Ka rahanli Trkeei soz - siizlemek = sylemek. Kimi yerlerde szk ii ~I biIe~ig i --' ye evr ilmist b-, rneg in "cennet" anlemme Sogdak asdh u~tmatt'm umuk' a evrildigi gibi, yine "ce nnet" an lamlyle. Kk-Trke - Ka rabanh Trkesl - T rkiye Trkesmde y'nin zel bi r duo rumu va rdre . Yukanda, seck ii kimi -d- ve .J-'Ier in bizde y -' ye evrildigini grd k: adak juJak > ayuk ; kedmek jkeomek > giymek; odunmak fuunmak > "Jan mak , gihi . B un dan ba~ka, a nla m fark r iJe y : 'ni n kar~J1a~ma" ' Ja va rd ie. rnegill: Kk-Trk e ve Kareha nh T rk eei y az = bahar, y ay = yaz ; hizde y at = ya1:; Kk_Trke ile Ka rahanh T rkesinde yazmak = yaymak; Lizde ya:mak = y a zl yazmak (Eski ve Or ta Trked e; bitimek = y az m ak). Sack haslarmda : " aga" an la mma Kk-Trke Iga, K ar ah a llh Trkesinde y'ga, T rk iy" Trkesinde aftaf. Y in e eoze k beslannda e Kk-Trke y ;;r'}, Ka rahallh T r kesinde rii') tijrii') (= ak, alk renk); Kok-Trke "ak, Karaha nh Trkeai yr rak, Trkiye Trkesi "ak Iy " ak ; "hayvan ini" an lannna Karah an h T rk es i yin jy m itn, Trk iy c T rkesi i n ; Karah an b Trkes i y'par_ lpar = iyi koku , m isk; Kok-Tiirke ve K a r ah a nh Turkes i yi nfge ly inke, Trk; ye T urke~ i in cc; Karahanh Trk\" "s i y i ..ii, y ' p , .rl. hmak,yilg"l, y'glamak jlglamak , yiIig, Trkiye T r kesi a y m "Ir a He in ri, ip , ,l.mfl ~" , Ilgm (a gael), agllimak, i/ik. Karahanh TUrkesindcki opralln(jk 'In hiad e y 'p ratmak oldugun a y u ka rd a i~aret ed ilmi~ti . K ar ah anlt TUrk esinde es e k ii ses ve he ce d ~rnel "ri verdie. rnegin herk hek (= pe k , A agi a m ), birI" > bil e (= Lile , He) ; kr s. hamak (= bag lama k), hu nd a n -g "ki ile Ishu ola rak bag (= bag ), bag' d a n -Ia ek i ile f ij] hagfamak (= ba gla ma k ); yiue kr~. "y av a ~ " an la rnma Uygnr T urkeA i akuru , K arahanh 'I'iir kesi akru la kru'l . Ortada hece J~mesi rnegi : kagada > kaJa ( = arka.la), sa)"'~ > sa~ (= d e me , s aYl~) , Kerehenh Trk eAi _ Trkiye Trkeei kar~,laFlrma <l y ep rhesa, hi rok sze k ii hece d sme ai rnekler t ortay a rkae. rnegi n: )"ap urguk ( = hizde : y aprak), y ogurkan (hizd e: y organ) , kurugsak (= hizd e : ku rsak), fa\l t~wllt (= bied e r la \l~ all ) . BU'la ka r~":hk Karahanh T rk es;llfl e heee art tJtas, ,,\eg; ola ra k : Ortak T rke (Uygu r v.b.] aIma jolma julma , hizd" 'lIma, fa k a t Karalta nh T rk \,,' ill . d" almda laI.mla . s, n,, 8aY' adJannda iki zlem e (l!,"t nillat io,,) ola yJan : ikk i

>

,,"

A . DtLAR

(= iki), ye lfi (= yed i, 7), sekkh (= sekiz),

k:r~ . slig /ellig (= elli, 50). Ses gm (m t a th he) rnekle ri nden : y agm uT > y amgUT; ~grenmek > iirg en me k; agnutr > am8ur = aIgllm ; karhga > hr/anp = karlengi ku u ; sarmusak > samursak = sanms ak, sarm.sak. kr~ . Karahanh Trkesi aklanmak. er/cl i , otro: Trkiye Trkes t alkanmak, keri, orla.

Karahanh T rkcsinde a8a ben zcsm eai. ater u ya rl am a (a ccom oda t ion), later iizmlem" [ ass imil a rion] derecesinde ols un , biedekind en da ha su nrhd re. rne~in : ~d genelolarak 'I 'ye evTilmez, fiil ekiminde bi li~di ( = hili t i, tamt.), iip ii ~ d (= pI), ulud. (= u lstl), fakat b unun y~nmda, isim ckimi nd ". rne~i n la' tin (= dJtan); 'pd-'nin nurllmu da hyledir, yani gene! ola rak -pil. > -p t- uyerfamasi yok t ur : kap - k(lpll~ (= kaph), {ipdi (= pt), faket isim ckiminde rnegin ~' ''pla n (= k a l,' tan) , Buna k a rsrhk -Id_ > -11- z mleme~ i va r,hr : kalmak'tan kald~ ,1c~il, kMI! ; ki,m ck""1\ kirdi ,Ie ~il, kini ( = gitti) : -d- > -l u yarlamas, kan;lktlr: kcmek' t en kcdi ,Ie~il , kcli (= geti), samak' t an sarl. m (= "atlrn), fakat sad, (= Mt1); armak'tan arnm,z (= a nk) ve ad. (= e tr}; ka rmaJ,;'tan hem ka rr. hem kard, (= ka t r) gihi; -kd- > -kl- uyarlamasi .Ia arm kafl~lk durumdadU': megin raktl, rekri, fakat bakmak'tan hem bakt! , h em bakd. (= bakti), imek'ten hem irri hem idi (= i ai], Isim ekimind e keyik/en (= geyikten), klMIa" (= kihkt au],

ekim bilgisi (Inflexion ): I . /sim fekimi {D clm aieo n): ogul eki: -lor I-Ier; eski agul ekleri : -t vc -en, rnegin ogul - oght = o~ullar, tegin - regil = prensler; er _ eren = erlcr, rt - {ir/en = al evlee. hal ekleri :
.i bali (acc usativus ): _n I I-ni :

-n: ' g;

-l /-i

-in hali (genit ivu s) : -n!!1/ -ni!1/-nll.!1 /.niil) -e hali (d at iv us): -ka l -ke: -ga l-ge; -a l -e -de hali (locativu s) : -da l -de; -la l-te -den hali (a bla t iv us) : .da f-de: -den l -din l -dun l diin : -tin I-tin -Ie hali (inst ru men t ali s): -n : -la l -Ie r hali (d irec t iv us) : ogam I-geri I -gerii: karu I-ker: ra I re I' ru I-r: ar I-er: -r -ce hali (ae qu a t ivu s): 'ra l-fe _ -~iz hali (privativus) : -su / -si1il-su1i/-Sz rnek (paradigma) : yalm hal: cv: -i hali : evni/evin; -i n hali : cvni !He hali:

ooge: -de hali : evde: -den hali : evde l evdin l evd"n: le hali : eoin l evie: -r hali: evger ; -ce hali . eve: -siz hali : et'si::.
C mle m ekl eei-

i hali : Ol bu evn i cvsi"di = 0 , bu evi kendi evi sayd l; ol a"'!1 win arkam = 0 , onun evini yokledn bu er ol alg tadurgan = h u adam 0 al dcyerandu ; but un bolup bO'1 lIgd. = tu tBak olup ha~ egdi .

Kt ITAJ)(; U

ante

I NQ<:1.F,ME SI

,,'

-In hali : E mil) opke si udt = adamm iOfkcsi geti.

e hali: Aka bo ~m ak = a~a (ye m r~e) I';i tme k: metr r l'ge bangIt men = },ell eve gitmek ZeTeyim: m~ niry ki;"iimr 'Ie') ilndi = J;r nim gzmc IJir ~"y
il i ~t i .

de hali : Kii e.de tlk lft' =

ha ik evd c t ,k ,Jdl (s lkl~tJ).

d en bali : T ilde fl ~' O r edgii sz = dilde n ,kar iyi siiz, y a kljzdi n saI'ru fd, = ya~, gzd en' sav ru ld u. _Ie hali: Y llkl atlap on lll el.len r = haYVlIll a t la r, ollunla e tle nir ( no t . 811llJ = o nun , ""lil = on ull i<;in, o n unla ): lok.p anlll ketimiz = a'l)]~tl k, Onu rl i\'ill ger ik t ik : ollg lan g a" HI ner = yemr-klik bu ~(lay onunla JJi. t e r ; liillie /",lu Mlense "" ta nla ym h ul!'t k, za n rs a; li,mle y eTi"" tiinle bile ~i; zi i .Ic kllllatillLr . -r hali: T" I)riger lal' glll ijler = TlI llfl ya k"r~, t a1'K',<1lI1 ;;,l,o r : k< )''.lplr ll siivlen r = L~ b a ha ra Jo~ru f",ldaynt; olg ba ~ ra kakar = ycmegi ba~ ma kakIIr ; iker ki rmek = i cr i girmc k; yokaru = yuk arn /a/. rlln = drsaedan, -ce hali: Ti lek e luru = dilc g'ine gr e {diledi gi gihi ); iik ii::ndak< bolgmra b" za.

gu ba. ba/sa yeg = eiu, ayag, olaca gme huzagl bal o lmak ycg dir: barfa = v arr ca (v an kadar ), solra = solea (sol t a r aft an) .
-siz hali : Y igit y azuks uz bolma. = gen glla hslz olmaa j oglak yiliksi z, oglan biligsiz = oglak iliksje, oglan hilgi siz . /.' Im lam/amosl : okz adah = raglar ba~1 = dll~ bll~l. kz a yag., buzagu baF =

huza~1 ha ij',

S'fat tamlamasI: Ki)ni lQr = dogru ya sa, edg;' ki 1i = iyi lIdam. Slfallarda lii ~tii rme: st nlk iill -rak l rek eki: bediik = Ly k - bediik rek = d a ha hyk, edg = iyi - eJgiirek = daha iyi , ya k~ l lya ~ . = iyi, gzel yaklrak = dah a iyi , daha g zel , az - aHak = daha az. Eli at nl k dcee cesi: el) edat u ery y avlak = en k t , el) allin = en altta. Say~ ad/art : B ir, ik i (ikk i), , ti)rl, bP~. a lll , ye li (yeni) , sekiz (sekk ), roku!, on, y igi rmi j)"igirme. onus... Y!, mi !] (bin), liimea = 011 hin (kq . Kk-Trk . er 62 iin, ik i ye lmi ya da altm ' f arwh iki. Karll hanh T rk e"i : a lrml iki ). .SU'a sa Ylsl (ord in a l) : bir in, ilk , i)I)di, iki nf / ikini li ki/e " , n / n, IQrln r = birillci, ikinei v. b. le~ tir me say ilan [diet r ibutif): birer, ikkier v.h. TopJuluk say ilaer (collec tif) : bir"g her biri, ikig = he r ik.isi, eg l egn = he r . Ay n ca: iki % = ik.iz; ii. gil l iirgl = l, gell. Z amirler: K i# zamirleri : men , sen, ol: biz, si:: (~i1iler), olorlanlar. Zamir eki m rneg i: men = ben, meni l menig = beni, meni!1 = benim, mal)a l ma!1 ar

"
=

DIUAR

ba na , rn~ni, = ben im , mil. d,,/ mtcni'JtU = Le nde . mituh /m tni din / minin lm:ndt n = w nd.,n. "' t!ni" be nim ar aclh glml a. be nl e, mt n, ! m...1jIJ,i= = ben s;,.. .

Ki~ i tI< =<1 mirleri : Tc kil m j . i m,

-/.i, . s j I-i;ogul 'miz/.mi:. IJil /.i ')i:, -fan I

-ten

[ hcps i w kal u yumu il ).

J ~ ar"t urn ;,I." i: bu, bul", [ eebunlar], ol, alar (=onlar).

SO '" umi'/eri: kim ?, n,,?, kaYllJU? (= ha ngisi ?), ayu be' ma!1<1 u n, kayuJu Y01,o1, ? = ~ylcyi ve r Lana hangisi yarar?

O:edjjn~1ii :ami rI"r: ~r, """ dil /bodi (= kendi).

Bdi, , zamirl",r: ki m : ki m'Jd" ukus /)01.11:1 <1,/f b(}l ur ~ a 80) " lu olur . ikindi fekin di =2 Lr. tek i,
B~'n" :am irler (Fa r~ a(l a ll ahnt l): kim
~,.

= kimde an la YI'

alur.

(= kil : Hu ' :: kim '''Ol ay Jl' = bu k i ~e n sU}I..,]in ( = ~ii)I ..J igjn 80Z); nt! te& kim lil~; m~ botd. kam u& U" gibi he)'I,,' ) kj diledim. old u h..p .i (= n e ,1iI e d i m~ .. h"p j i oldu; d il...tigim ~ ..yle ri n hr 1'5i oldu).

II . Fi il f~kimi (Con jugaiwn ): KOfaf (e apul. ) : O lumlu : 0 (n fll) , o meg in : b" ki lab O$'&i'& = bu i l ap ray d aL (d ,r) ; D l (= ... dr r], rneg in : UIr .., Irllrlri lil ol, Iri,; klJlk i y= ol = akll n s w dildi r, insanm S S y =d r ; lur .. r ( = ...d u ). r.. egin : B u ki lM y l1k,. lu' u' = h u k itap, iy i, g .....ld ir; bolmak ( = olm ak). rn e~in ; Sen ";im OOlu , srn ? n ki m ol unun? (. en k i m~i n) ; bar (= , a r). Ir =2 kuy ud a ' u var. Olum.u=: rr,.,.. ( =2 olm az), rnegi n: K udU!do ' uv bC rnegin: Ka mug ki, i lii: er,.,.. = hel in.an bir ohn a"': yo k (= yo k); ru ..gin: a ~' f'a f i& yok = t .." cered.. ya g yok. So ru : mu f / mii ?, rn.egiu : S~nJ~ y a, mak ba, mu ? = s..nde para v ar mi ? Ce mi~ lik : E ,dim, udi, . ~rdi, r, di m, erdi, l:. udiie, (= idi m. id in , idi v.b.], r nesin: Ben anda r rdim ~n andlJ erdi, . DI anda u di, biz anda u dimi., $.{ier) anrl o rrdi!Jis , oiar 0,,,10 udiirl = L"n Dra. ,Ia ;clim , ... n ,,'aria iJin v. I,. Ld' el..rd e: Olum..u=: Dllg ol, u giil , iirneg in: Ar.:" ld1c"..ir\<l.. ol andal( duS "I == 0 , y le J('g il; O~U1. Jd.\... in .1<: bu ar las "" Xiii = lou at kiit ,lcAil. H a ~k a l n.-kl"r : S en bilip.li (.. ..n) "'" ....11 1>ill,(ili.in: 'lf{~ eg'. ors e y o/ rdg = IlC kaclar ..gri ob. yol iyiJ il ; bu ml6u y rr rrmrl = bu J ur ut aeak ye , d egilJir.

= ....

1"1'" y kle.../ile f ill (I ng . (ini te ve rl. of eom l' lde pre ica lio n) : Ma ota r eU : -mak / -mek, ba...mak , kei-m ek = varmak. gel mek.
rnek (p .,ad i~w.) : l. ~n i, :amon : Ek t ab an i or; men k rU, mrn, 's~" Icrl ir u no D I h ll r Dl: biz kelir bi:J, .h(lrr) keli~ Ih(l,,). olar /;'-iir 010' br-n jtellrim. 0 ..... ge_ ul : m~n k.im.. men "'.10. = ben gel me m. So r,, : . ". Ic eli, m linin v.b. Olum M . . .. ? ... . ~n gr li, n, i"in ~ v.I. Ol!;u: leI..;....i : m"n " . i.n ya .Ja ... ~,. 'rliri n = j;tr li, im v.h .

1 ' '1.

2 . -di'li ~~mi, l am on : Ek'ah C IlU ./. (./i- v .b.) : m. .. le . fJi m ", . " , ..,. Ir.l'/i, ol kJdi ol: bi. kelJi",iI bi i. (l,,) ' .Idi'}i:J .iI(/er). oio, Ie .l di f" olor _


JtUT ADGU BIL!G l NCELDlESI

"

geld im, geld in v.b. Olu Ulsul : ,\fr n k~imedi m mrn. U n k,,/medi, . en = gelmedim, gel m..dill v.b. Soru : ke/di, m '! = geldi n m i ? Ogu: Ir h e- i: Ben k ,ldiik. s~n /;'-'dk S2 geldi m , gel din v .b. 3. mi f ti gl'{m i~ . aman : Ek t . banl : m", : ben krimi, (bell:). sr n kri mif (SM). ol krimi , (oi): bi. kelmi , (bi. ), siz kelmi, (siz) , olar kri mi, ()Iar); keimi f tur " , = gelruistir v.b . kelmi, b()lmak = gelmi~ oh nak , kelmi, erdi = g..lm i~ ( i . kt/mi, ermi , = gelmi 'llli, .

4. Ge/ecrk zaman: Ek : -go / .gay ge /-gey: ke/ge m.>n, kr/ge sr n, kelge jkrlgey;
keigr bia, kelg" si keig~lrr jkdgryirr = gele cegim, gelecck.lI, geleeek v.h. S. Ko~ ul dilrk kip i : ek taba ni: _SA: kel. "m , kelsr'}. k"ls,,: kelubiz. kels~IJ i::, k"u elr, = geleem , gelsen v.b. k el~um v. b. gelmesem : kelu,r = geleen e; ketst bolu, = gelee el e e, gelebili r; ke/di rrs" = gel cli i, e: kr/m"s"m erdi = gel m..sem di ; kelso boim.u = gelmek olm az . gdin m..-z. 6. B uyr uk kipi : ",, : -gil /-gil v. b.: K ei! = I:d!. k~/6il gel , keb " = gel . .in. kelmesn = gel me. in. Irri..ii", = g..lel im, kriry in geleyim. kelm... y in = gdmey im. leelmr, = gelmeyin iz. 7. K elmek fiilinin hat" a tu rev ve ortslarmdan - K e/meli = gel md i: '~li!i = gd......gi: ke!glk gdekl i ; k~/~si = g..lesi ; k~lmekJin = g..Im..k ~ iz in ; krl~!ince = gelmeyince: kelmedin lk e/mnJip = gehn ..dt'n; bl~sii : = gcleee~;1 (gclee::clr. deg il); "l lrdi rm ", ki? = 0 gr lir mi '! [derein}; erki = ~uphe ve SO I11 ed atl : Irelr = gele: kr/6eli = gcl..li; leti ibrn = gelince; kn & = gel me u ma lll : k~/ip /blipen = gr lip: kei&~ = g~Ii , gclmu ; kd & M = gele n ; y ona kJmi,d~ = yine g.,ldig inde : k~imi ~ i lJdi n ber = gel . dij:inden ber i; neliile kJmi,in = n...11 g..ldi~ini ; kelmi , i ba, = geld igi (gelmi,1igi ) vu; kelmi, kn E:S geJindigi gun; kdm..k k~rek bi. = gelmcli yi z. gelgeJmi , adam ; keldei er m emiz gerek ; krWr erkrll = gel irk en ; kelmi , er = gdid ad all\ ; oi ki , i oi b i~6~ kri tgen 0 adam bi ae o" gt'i",ndir; oi ki~i ol bizg" ke/igrrk 0 ederu biee gelm r yi kurm u ~ l u r ; ()I ki ~i bi:/(e krlg1k .. " Ii =2 0 ad am lriee grImekt.. hakh id i: men sz6e k"Ugli mfll: = J,..... izc gel ",rk zereyim; kelgi _ ok gel"'l\; ke/egen = gel", i, : k..lig = gdif, I,(clulC: okt/me k k"ldi = o. bi r geli, geldi ; krldg m ... geIJili;im ; Iee/J uk i kelmediiki = g..ldigi gelmedigi . gelip gelmedigi ; ke/i~lig = geli, li; keli~ /ig bart,llg el' = geli~1i gidi, 1i ev : kelgrli m~t = gelme" iin : ()I k,,/di "r in belld gelm i, ti r : apa, k~lm ".. "" ege l gelOlus,,; kei&r = geler .." ; kti eyk = geld ;: k~lmrg = gelmemeli ; ma !Ja kd med k = ba na gel meJ igin i: ma') " kelmekin ban a gelm ey i: leol IHrmd: = gel v..rm e" ; krlgiii ""' mie = gel.,k olmak: k"ln mek =2 /i:e t irt melr. : k. lirlrnek; k~ip 'di" ",ek ...... geirme" : leeliJrmek //;'-/i rm"k == Ketirmell.: keh ' .. r",ak = gel" durmal..: Irri6irmek = gele yuma" , gel me1l.. i. tcmek fak at gelem cm r k : k"/i,,.wk = I(eli,melr. : ' "I IlJrme' / ke1drm. 1c lI"tirmel 8olti, m"k ): Ic ol. emo' _ il"hnel.. i" " "l r l..; Ir.l~""m'" _ Kelmek i. t emek: 1celiwui ,. mek _ p;e li r K riinm ek.; k. I" ;,, lI:elgin (gelgit 'te ki m edd); kfl in = Selin (s uvey in in e, i).

L.t

61

A. D fLAAR

Za rjlar, Frlllt/ar, BagIalfl7, OnlemIer : a: = az; lJkii~, yavlak, klJp = llk; UI = ~imrli , i ~ t e ; munu = i,te, gr!; IUI~ = dai ma ; kayra = y ine; imdi / emai = ~i llld i ; lerk / lrrkin = tez, ab uk ; -in / _In / _un / _n ekiyle eda t lar: mllll ' '''' att, a~ llg1 : allm = ah; lJydiin = nc e; .'/ n; burun = nc e; soldm = sola , ll9d1n = sag a; i>') din = ileri, ile riy e; kedi n = geei, ge rrye, lli mend in burun baril, = 0 b en den nc e va rd a; bakar slllrlm , o')dm , hem Qydin , ktidi" = baka r 80la, saga, hem ile rfy e, geriye; asra = alt, a ~agl; a}ak = a ~a ~ l : iize = zeri. st , st n de; klldl = a ~a g lya , ar k as. sua; Q,ii = yuk arr, YllkarIy a ; ka r~ IJkar~u = k ar ~. ; kiy /ke d = "onra: i>ydiin = ne e; basa = "onr a ; a:nu = ne e: lab<lru = ... e Jogr u : yokar .. = y ukar'; keri; Jk;r = geri; ber = b eri; an a = y le , 0 ka dar ; anJa = ora na ; andag = yl .., y lcee: mun dag = b yle, b r lzee; m"nda = b urada; yi /;;yi" = ba~k a; hi [Fe rs ad a n] = h i; nee = ne kadar ?, ka ?; neme = n aSII?, n en l nctuk = ni in ?; kaan = ne za m a n? , eger; kah = na,,]? , eger ; kanfa = ner ey e ?; kanda /k ay da = ne re de?: kant = ne. e ? kapt = h a ll ~i ?, hir ka ; ma, ok, kllp , lakt = pekit m e edatlan; apay = eger : l>irle/bile = iie, V I' : azu = y a .l a; hem [Farsadan } = h e m , vei y a = ya; kerek = gere k ; va (Arapad an ) = ve; rakt = d ahi, de; ay / aya = ey!; y a = Yll !; hay = he y !

SiJuk yaplS l:

...

I . l simden isim ve srJal yapan (rll!nomi nal) ekler :

L -a i-e : a ~ - a}af = te nc ere, a~ kabl; 2. -agu / -eg : iki - ikes = her ikisi; 3. -agUl : alp - alp agul = se kin yi gi t , " ,agul = kadm ; 4. -ak : bll4 - ba, ak = ok t e mr eni, ok b a ~ ag l; y ol - y olak = ke i yo tlt; 5. -a n / .en ; llgul- llS' lan = ogla n : 6. -c r i-er-: bi r _ birer = birer ; 7. -: ok~amahk olarak a la - ara; ana - ana ; 8 . -a i-e-: y eli }mi,ince = y ettig i kadar ; ri/ske = d it /- fi ; kap u!; - kap ugl = k alege g re; bar = var - bara = b tn: .9. - pIer: k", - k unt = kus u; Ylll - yo Iu = yolcu; 10 . lk / -ik: baka = k ur b aga - bakafuk = kk k urbaga; llg ul - ll8uluk = a na uh mi; st_ g<r.k = s' gltc,k ku ~u ; 11 . -m / -inhtn -/lin: klJkin / klJ k,i n = gk rengin d e; ball k - ba/l km = bahkl1 ku~ ; 12. -uk ; kaya - kaytlfuk = ho , kokulu hir dag otu ; 13. -dam /-d em: er _ erdem: bi, - birtem = ueun s re ; 14. -da} /- de: : kann - kannda, ; ada , = arkada~; kay da, ~ bahalan bir ola n; 15. -dl / -di: iJ =n _ iJ9di/lJ nd = biri nei : 16. -dr/-di: sag = sa g,
geeek - sagdt = iy i do st , s ag d l; 17. -duruk J-rllJ rk : boy un duruk , kmI-

dr iik = a i gg s lg ; 18. -dz: kn - kiindz = g nd z; 19. oe : lig = al,, 1 - oge = a k ilh; 20. -ea : eski ogu l ..k i, er - eren = a d am la r; IJrl = al ev , yanan ey - IJrlen = a levier; 21. -gak / -gek / -kak / .k ek ; er e, kek = her hayv a mn er kegi; 22. -garu J-ge, J-kar u J-k e, : T e')ris er / T e')rikeri = Taurl'ya y n ele rekj 23. -sen: yeti - ye tig en = Ye d i K arde,ler (Byk Ayt) takIm

K UTAn c u BILtG t:'ln;n;~lEst

yrld rau 24. -g u /-gii /-k u / -kii: ogla" - oglug,a/og/fm gu = Loll nk i<;"dc l>YF"; lmgrag u = hu g. a (crkek d e ve ) ~if> i ; " k a '~lIl hk" -J cj;e. i iJe de kar ak = gz - karag u = kr; 25. _,I /_g>1 : ba~ IJU ~' I/'.IU ~!ld l"'ln<l" a ki hulu"",, ; 26. k : k hme "ki olara k lip - lJpik -' ijr ",p; 27. -kan / -k', n ; ba~ ~<l} ' gan = hy k bir ba hgIn ad. ; lark an /lllrhall = hir f>ey sam; 28. -h n /- k'iin: ik irkii n = iki re im, t eredd t t kkiirkiin = gnrdn; kQkq~iin = gk ~i nek; 29. -kr / -ki: ok~ amn ltk Ol"'llk , (J/akl = f> a h" e' gu n ; 30. -Id : ircki = ier d e b ulu ua n; evdcki = ev de hulu n",, ; 31. -h y a / -ki y e; k\lllnHJ eki olarak, kzkiye /k;;zgine = gzceg iz; .zki)"e/sQ:"e = 'z<"'giz: 32. _ I,,!!, ; ba~ - ~ a ~/<lg = ha~lho~ hlrakll n,, ~ ; 33. -lak : k.~ - k,}lak, ol - ollak; 3.t. -lan / -len: arslan , burslan = ars la u, ka pla,,; 35. -lI / -/i: bilig,li = Lilgil i; 36. -I,gj -lig : S1fat ,e k i, IIdakbg = ayakh; bilig/ig = h il glli; 37. -/Ik /-lik ; gencl "I a.ak isi m eki, edg = iy i - edgii!k = iyilik; . a _ al,k, fa ka t h} - hI}!lk = krshk, ll.l~ iin hazlfl a " 'lll ~ : :lil. om: runm = tekinlerc ve hat u nlara h it ap; 39: -muk / -miik : karam"k ,,, I,i; ick ve ha , tah k ; k,z1rm",k """'" kl'lalm k ; i O. -y: ne - ney ~"" ,ey, m "l; "I - llWy = od un; .i 1. -nri / -m/i : ik inli / ikindi = ik in ci ; ikindi ; 42. -r<l k /-r ek : blf al larda l~trmc eki, edg ed!,rek = d ah a iyi; az _ axrak = d ah a az : 43. -sak /-suk : bug" = bag.. - baglrsak = merh a me t li ; tecar - tat'ar.~ak = da var, ze nginlik seven; la') = ~a~" a c ak ey - laysuk = ~ aJl aea k, aea y ip ; 44. -s'g : oglan_ slg = ocu k h u ylu; kuls 'B = kul a henzeyen; 4.'). s,z / -siz /-suz /_si: yoks u nlam a ..k i, yaz uksu z = g na hs,z; l, = all a - iig siiz = ksz ; lig = a k ll - ogsz = akJ s1Z; 46. -~: bag = ha g - bagl} = p a rma k ve lJa~k a organ la rln ek y ed eri, karnlln bog umla u ; 47. -}m J- ~ i n ; kok~i n = ggm ,; 18. -I: ebk i og lll eki, llgU[- oglu = ogla'll"r; legin - I"git = t egi u'Je r , J>re,,"Ier; 49. -uk : aglr = a glf - agruk = aiju h k, yk: 50. -zk : bilek _ ~ilez;;k = hile aik.
IJ. Fiilden i. im ee nJlIl yapan (dl'erbal) e!.:ln:

1. -a /-e : kiJmmek = gmme k - kQme = gme; 2. -<lgan / -egen: baragrlr! = B ik elk va eant kelegen = sIk s.k g elen; 3. l / -i : akmak _ ah nn = ak InCl; um ma k - umdu l = dile ne;; 4. -ek / -k : briinmek _ biJlii",iik = bii rne k; 5 . -dI J-di J-du /- rI: Ijgmek = ... " nek - agrIi = alkl~; ummak umdu = dil..k, iBtek; 6. -duk / -diik: barduk j erde = va nla n ye rde ; U} kel . diJ gm bu = geli~ im imdi; bilmi } yek bilmedii k ki} iden yeg = t aUln Im~ eoyta n tam n m ad ik a da mda n yeg" ir; 7. -eyri : sQzeyri = eama s alJan syl,,yen; 8. -g J-k : ballg = hat ak , derin yer; y aruk = yerik ; anumak = lla airlau mak - anuk = han r: ya:mak = a,mak, yamlmak - y azuk '= a-

kt, eu, g na h; bedmek = bymek - bedk = byk; 9. -ga /'gc / -ka J -ke: kls mak - kiSga = kIBka~' ; -gak /-gek : kap_ kapgak = kapak; yapu l = yap.~mak ,y ap u$gak = di kenli h ir o t , hcr i~ e kan~an kim _ bei tutmak - lu/gak = d~ manm gzeillerin ya kalayan asker; 10. -gan J

A. oILAAH

h..t um an d o yu rlln ; bitgt = Lilg t , bil g in; ompk = J~ii n p .nl. m.k iigt = ok a k,llt u: }'a~h kimst ; 12. gln / sin l . kl n / kin : k"(t ln = k.o;a n ; lulku n tu t~. k ; u rm pk d erm ek Iprkin = .l..rli loplu olan : 13. -" fl h:1i: oorl,,/1 == u r k I. n : k..ligli 1! ..le....1o: ola n; lol. '" .. I-gi;: 1 .h~ i ifgii = ild ; ).." i; y iy e k : . 10' 1, blfgu = I.. kl; sp.g = siipiirgr ; so)"" t isim , kiU" = gl~ ; lu . gu = dur.klama; ak i ouJi. S<1ran sokgsi = ..i1 m" rt \F: ij~ . ..im r i ,'-gii,ii ; .... II. n.. Jrgrri ile s lf. t .,ki, ulad!u = k utlu lu lan (kulad", ..k ku t lu lulm ak ); ~JI,"" n'k1 i" enlenuyle, )- a .... agu = )a manm asi gtrrkli : a rlIl t"dgu kar," d uy" ra ... k; olm&!'1 gr r...k rn ; krl" gr l..uk, grl m....i ~k1..n e n : t(g = geoolgu ecek. I(r m" i hek!.." en : ki.g = g ir m,,'i brklrnrn ;15. ,s uf i /." fi: bar gufl = va n ..,. va.makl a " Ian ; k..lg fi = gr hnr kle ola n ; 16. "u1cl g1c : lap u: ma1c = bih ne<' r sor m ak , r s}lr,nr k - ,ap u=t;u1c = Lilm ee..; 17 gulu1c l g l k; lodg u .gll l u1c = doyu rm a I.ak kl; kfilg l 1c EO gi yec e" : lu . gul u1c = durula cd. : 18. ' Ii : k": mak - ka:1 = k U Ih l' f lk . n la n ,ry; uk mak ah = ci). m!!'rl , aki ' r r_cn ; kli"m rk = d ogru lmak k6n i = dogru ; 19 un /im /-um l ' m : alomok ahm ; bilmrk bili m ; isl ..mrlc istrm = alZu: lilmrk iJlm:
0

-~tn /-kon /-ktn : kof.<l rgan = klILa r II; IMs " rgdn oos",olr bu gan = tk i; 11. -ga lgt : bil",..k

Jiig rnpk 20. "' / in ; akm ak - <1"'n; ..gm.." tgill = ~ 1I 1. t gin ; lgm.." diigi'n ~ d ii: n; kplm pk = ~ ..In>ek krfi" Itt lin ( = I(ii \~ i n i ll ~ i); 2 1. k : lodmlJk = .1"Yllla k 10k ; kOrm..k = Itrm ..k k".k = go rk, gor ii " ii~ . l: i; "t, lJjk ; kdm 'lk - k.fk = k.hk . g i,Ii,. hUYi 22. 1: k Ul /, .'u ~ .1 = ye~ i l; y as .l = YIi SSI; tiikel = tarna nu yle . h(i ~bii tII : 23. ma' l m ..r : ka l'urm a, = k ... r ll l mu ~ bu gd aYi 24. -m" k l ' mek : 6kmek y,~mak iikm..k = t op la n' nll ~ ola n f ..y ,' ka d m k uJakla.ma la kllan a lhn. " i;mii, ha lkil: 25. oman l ' mrn: lm rn = d am, y~"y; 26. m ..; fiigm ..k = J i.i~ me k liigme = iJrlmek i.ir . Iii ~ m e ; 27. -m"1{u / -meg;; : biwugil = ..... n.. meyc,, ; bll/mag u == L" luna ma yan: 28, . m'f / m i~: e~ itmi~ S Z i~iti lrlL; ~ -uz; ' lnaml~ ki ~ig " m"n m l~ ,,<l am; 29. n, / -nf u / -nf ii : k l/mak kll"'f == i~, k lim ,,; .nin ~: kiz lu'fii = I(izli; 30. -"di / nti : siipi irmek siip rnrli = ' lil' rllfii; akm .." ak", d. = ak';'l '; .'iiriinJ i, i = _ r "t ad am : 3 1. ' !} ; yu lln mak ... soy u n m a k ya h !} = . pla k. Iundan flk ml~; 32 . r / . ar /. u l u' I ii. r: ak ar suv "'" a ka r SU: k u; 33. T1 /.ri: rr kiiz = gor r g ~: logmak = d o gm . k loga. = doA; ~!m ..k = c gmc k cgri = "gr;: 34. o~ : bil i,: roku, ; u.u~ = vu ru , : Mantk = )",gmllk. birikti rmrk iJk, = o k: 35. -1: 6WI = h ir birini ld rm e: bprmck = vcr me k hert = efr ndi.inin k lede n her yrl ald '&1 vr rg; : 36. i /-da'l /defi ; 6IJ "fi; lilJr , i II f811<1 mu , la ~ ak . ka ~ 1T "'" lee..k . ' a n .IOfI / , .... !: krdin in b " y a~"" ka~ ..; ul "mak ..... ayl ..",rk. ayd"f l ... . ylcyrctki 3 7. U kop- k<1pu!= kap' ; 38. -'r u k; bulgamok ""' Lul . n m . k bul8" y ak "'" LuIa ni" : i, bilmeyen, I... mak = u nmak usa l = u yan.k olm ay a n, u,al _kifi = u.o)'uk ..' = gafi l a da m; 39. ,: umak -= ftc ii y..t rnck . u, o= usla, mani r; umok lO f u, = dtgc r. i:r., ueur.; kgmak _ ","UI _ 1.oglll .

p;.m.


K UTADGU BIU G JXU:U:MESI

"
=

111 . Jtim n sl/auall { iil y aplln (Ji n... m ina/) tUrt : I. -aol". ; .., Il ~omok = yemek yewt'k ; ya , )"Ilfllmok; kii , k iift "..:k = gf kullallm.I.. :r. c rl. m . k ; 2. ad / .... rl_ : kul - kul admak ku tlu klhn a l. ; 3. '''!}u, : J a, . Yll, a~u rm ak = a. g:r. YII~ arma l. . L. y.~I. nm.k; 4. ,"' ,1 orr l u' Ii;. ; klil = gl kalerm ..k = gol hal i"e Ittlm rk; liill = IC..... . t,u .m, k = g " c hllllk: 5. -o -l-s....: bo/J( amok = hu lllllU.alr., k. n, ,,,. Ir.; 6. "'su' : Ju ~ = ~ u Juvg llrm ak = sula JllIII;.; 7. -1 I i-: kIllI ' ka lluuk = kan.IDak ; 61 Islak _ lim ek = "Ia n m all.: 8. -lk l ul..; )"u_ " amok = ya. lallmait. )"0"1'4 = y . ~tl" ; 9. -10-/. /....: kli/.; /,;ok l..m,k = .I kl " .. ~I ... m. k : /.;'f kl Jlamak = u ,lama"; a:l! - auglam ..k au .li ~i a.. ISll m. Jo. ; 10. IU<1 I I..no: kak _ kakl ..nm ek = ~cngill olmal. , . IU Lagl.mall.; 11. 1 " ,, 1 le, ; Ir ilk k61cl~J mek m ,ip 50" ulma k; 12. " a' i'''' ' : Ukumtk = kk ; l .I. sa / .u.: Suil = . u ' 101"' relllr k : 13. , ,,ol . i. : sr mrimrk = scm irm .. L. .amak = a.ua ma k; ballksamak = Cam ba llk i.tr,uclr.; k..gu n.omak ca ll' ka ' un i""I11"": IS. ..Ici: .10 1' - JUIslm ak = . ul. " lIIa k: 16. .n.I,i... .; ba,. bu, ..,amak = b., m l yit irmcll.: 17. ' ,a l -tr-; l J, m,k l ist..mrk = iaIe mek. ivtemek; '0' = Io n ' sO'Jrlamak = a rkas m den ko va l.m.k; n iillJ em..lr "'" nlerne k; 18. " IJf' I,' t ' - : kijk k6kl ..,m..1r = iJi, i" . 0... 1.1 1,""... . IV . Fiit.l..n {UI y ap lln (d ..... bal) ..kirt ; Bu ek lr r, u "'kiine b ll lm.k la k l l, ,, ,~ (a~ llecl , Alm . Akt ioun rt ), eau (v oi x ), ha lla kip [sned e] fa , kl lIIe ydan a ~" , i . nrle e. Karllhanh Trk~.."ind c bu nla r ck v ~itlid rne~i ll , bir rek " tfmt" ( = ge,, ' nc "') fii li. t rl ekle rin kat,lma"ylr 10 l ,I" .. " \,.. 1. v.. ki l' ma,la u t1 u ~u ' u r : k.... i/-.... k = gei1me k (cJilgrn, I' a . ~ i f) : k..,i, m,k ~ g"., i~II"'J.

(ka r, lh kh ve i"e~lik. r ciproque, cuutr;l,utif) : k"f-il-...ek K"l ill!!.,'it. , b" ' lIIe~i ,d u~l.m.k (ed imli, effcetif ); kef-. i; msill ek = gen gijrulln",k (Il ' rllil rJ ,lik, al'l'ari lionnd , sim ula t if); k,- .ii~""k = birloirini lellld. (y a' n,ma, comp l iti f): k"","' m ,k = gcmek u m u dund u LuiUIlm a k (u m u tl il"o ma. Llit . ~ 1 't' rilhili8); ke-lii r -mt k /ke, .;;rf.mek = gc~'ir trlld. (e ll ir;;cll , flll,ti ' ge lnme k (uze dn~l ii , c(["c1d ); kCI'iirs..",. k .... 11:'" t iE); keiinm..k irm ..k iarer u ek (k ur m ... i"t ..m e, t1,i dc atif )i kef- i-hmck g" \;"u,,,.. k (ku llly hk , tnlik. facil itati E, h tif}. Bunlar .,..k im kouj ug a i.un) t1e~i1 , mil.hr (iuf ini tif) k"llphmd lf.

K . lllb anl l T urkeainde e dilgrn (passif) fii Jiu ald.gl ekler 11iJlla rdlf : 1 , n, .ln., 1 ', .10'" k , .Juk., '1.1'. , ,, e1o:1er; k rm"k - krlm.k = g. lm..k: almuk . aulmak; ki lmok Ir.l . nmak; Oklma k okdmak lokonma k oku mak ; ..k m.k e kinm." ekilmek: Mkm .k lkWnm.k = d l lmek : .uvlamak su ~lonmok = aul. n m ak : afmllk of/lllmok = af llmak; i~l"m"k i~l,l," !!'k i~ I,,"m!!'k ; o{m<lk o a ll,mok = al lm ak: j,...,mak _ bl lk mok lba ss,"mo1c ba.,I","k : bu/mak bu' . d u 1cmak = b ulunmak: oofllma k bOfum a k = L o ~ alrn . k, h....,.nmak; fav fal'. l..nm alrI, av. kmok = ean lanma k. Ou dn,l l k. (rO....hi ) ekl e ri ' UnillId II"; .n., 1-, k , ' 1' . rneli.lcl : IrliTm...\-lr6 ,llmek _ g rnmek ; f TltMk 6"lltM1c ; bilmt k bilinnl#k = kend ini Lilm rk,

A, lllLAR

jtiraf "' me k ; "kme/; - e/;inmek = kendiei i"in ek ruck; suui am ok _ suvlanmak = bogmak - bogun mak = bo gulm ak ; kork mak _ kork" nmak = kork ma k ve ko rk u"unu gielemek; ekme k _ ekil mek; kUlgarm ak _ k urlulmak jku/ul mak = k urt ulmak ; rmeklrlenm ek = belir mck ; savm ak _ savlI~"lanm ak, s u haline gd mek;

mak = fil vu lmak; armak - I1 rs. kmak = al danmak ; bir - biri kmek = biri k m.ek; bilmek - bi/ge - bi/getmek = akrlla nma k ,
K ar~ Ihkhhk ve ist eslik (r ciproq ue, c on t rihu t if) ekleei u nlard lr ; -s- ve -111- j _Ie~ " r n....kl er : kesmek - kes i~ mek; IJ p mek - ijpmek ; lanuml1 k _ l anu~mak = da ,,,~ ,, ,,, k ; M/ii~",{'k . ~' amak

- ka.,rnok; sd emek _

'lJe~ mek;

bek/emek _

bekle~mek;

6r1 nwk
;~_

t, t..k

( {I ~ , i ,I ':'R l i f)

..k i ol" n _.,,_j_re_ , K a",ha llh Trkesillde ok

,.1' pe k <; ok

Icktir, Or llck ler : sarsumek: = Bu_a mak; " mak - " ,amnk = a m a k istemek ; yu kar daki kagunsa mak, bn/,bam ak rne kle ri ne fi n i~lii r ii k = fn a lt ga be neer hir yemi~ rini~/iiriiksemek = canl i ni~trk i"tcmek r negi ni d e k a t a bilb-ia .

Grnii rdeli k (a pl' ar ilionnel, s im ulat if) genellik le _sin_, _sir_, -iui n. ve _imsir_ ekleri tle y ep rhe, rnekler : ke/mek - keIimsinmek = gel ir grn mek ; kl mek _ k iiliim<;'lmek jkii lsi rmek = g l mse r g rnmek ; kaf runs m mak = ka mr gr nmek. Srklastrreua (fr' Juent a tif) VI' y ine leme (it ra t if) ekl eri genellikle -f- ve -i-' tir. rn~gi n, kaz mak - /mzlma k ; lammak /amt mak = sik Sik d a ml a m a k. Yaklafma (e pp rox ima tif] krhmsi genelo larak -gar- I-gi r- ek i He anlatlhr. rne ~in, Il1mla mak - wm gurm ak = da mla yaya z.mak; kelmek - kelgirme k = gele y a zmak, giht, Ert irgcn - oldurg an (faet h if, cau ea t if] IuIml t ekl eei funlardu : -ur- I-er- j_,,_j , -ur-I-i;r-, -dl1r-l -dcr- l-dur - /.Jar-, . duz- / -diiz- I-/uz-, -gar - j-ger- I-gur-I-giir-, _/1 _ -rar_, -I- j-H- j-it-. rnekler: f Ikmak - flkurml1k ;,ki Jmek _ kite rmek = gi d er mek; kopmak - kop urmok = yuindell oy n at ma k ; basma h - basu rma k = bastIrmak; yakl1lak = y eklaernak - y ak urmak = ye klast rrmek ; yu mmak _ yum darmak = toplama k ; ka tlmak - kundu rma k /kaaturmak = ke ndo ma k . ka rrnak - ka/urm ak = ka trt ma k ; lilry mek - I'Jdermek = dlldrmek ; Mmek - illdiir mek; tH'mek t ktiirmek = d ok t rm ..k; bilm ek - bildiizmek = b ildi r mek; bu/makbulduzmak = hu ldur ma k ; arm ak = yo r ul ma k _ arsarma k l argur mak = yorma k: rnrroak - /nrg"rm ak = d u rdurma k; tegmek - legiirmek = de girme k; kijnmek - kngerm ek jklin dgcrmekjkilllg rmek/klJndgiirJmek = do grult mak; karlamak - kartanm ak = s ag altmak; ku rgarmak /ku rrarmak = k urtarm ak ; ablnlG~ - abld mak /"/Jum ak = gizJemek; hirimek - Mti/mek = yazdumak; okimak - oku mak = ok u t ma k; bakmak - bah/ mak = baktIrmak; ka m"k - ka/ Jmak = k aurmak .
Ye~jnmeli

[intensif]

kllml~1

gsteren ieler de elde bu lu n ma k tadg-, -I- ve -d_

(-tl-)' uin -y -' y" ka y m asl gi bi. Or llek lcr : koJmak jkomak = b uakmak, yeg inlenm ifi

hoymnk = ko y ma k; h u nlarm her n < Ie Divan' da h uluyor ua. B u n un yamh a ernda - ve -tl-z-' nin -,-'ye kaymasr d a bir yeg inle me s ay dahili r, kMmek ( = gelem ek), kiSezmek (= gzetmek), kIJz eImek (= gzct m ek ), ytginlen mit i krmek =

KUTAD(;U a lLIG IN C};LEMESI

grmc~. Ba~ka bir yegjnleme ek i d e -.- j-i. j-'l- j-i'- sa Y'lah ili r. m<:k ler : a ~milk (= a~ m ak , t~ peyj b r yan a geltl<:k) - aju", ak = a~lllak, ko~ m ak: sanmnk (= s a n mak) _ stll'amllk = saymak, ,tiin y" gi lllell",i~i sakm"~' = say",a k (sak = ste uyamk V I' zeyeck ola n], D a ha b a~ka yeginleme ler : jajmak - ,,urmak = ~a ~lr m ak; sa,'mak _ savurmak. sim k knd cu yeg in le me rmi gi : kli/ik = glge -

klig~ = koy ~ glg e.

Kllrll ha nh T iirk \'e. i, giiriil dj'( gi h i, ol<1"k\'11 ~ell ~in !oir Tii rk <1ili,lir, 1l iiu " i "'os. h iitu , <ii,.i", v <: a nl aol g<:li~IlW _i Io a k lnnndcn J,iiyii k iilii<! e a ydmla ta'l. Omegi", i.,r",""J,- fiili Kar ahll"ll T iirk, "s i" ,f,o IJ"_ llln.-lug" gil.Ji,Uygur 'l'rkesi ndc dc va r.-llT. Dy g" rca, "istemck, aram ak "demek "Ja n bu fWi" a nla md a ~ 1 " larak zdemek-i ,Je kullannt1, Karahan h T iirk e.i ,1" iSle",,,/,' in, yanma irlc mek jirdf",,,k'i de kat a rak , l,unla rI "i,tcmck. ar amak. a rknsma d~mek" anla m m a alm I~tIr. Bllr aua is- kk " Il1rak lp i z- ve ir' -; ele a hr , ak, Jm " la r is-tin kk anlamma gen i l de t~.k tut aca klard lT: iz = " i~km"k , ar k Mmd a n gitmck, izini huakmamak. pe~i "den ko , mak" ; ir- jer- = " i~ lcmc k , a rka,md a n git mek" (K k -Tr k ha rfle riyle yazlh To nyuku k ve Moyun-,' uru ya~Itl a rl) . H er jld kk l<: n <Ie temek' in " h ir ~ cyi icm ek , o nu u pc ~ind en k omak" k avra mln a hag h hir siizc k
gel ti~ , ktvrak , kuralfan ,Ia ,lil t a rih imizi

oldu gu meydana rk m a ktad rr , Bizde imren mek ka h hmda bir szc k v ard n-; szI k on tl "g r len bi r
~t~y i

ed in -

Zm e y a da bir y iy ec"gi y eme ist egi n i duym ak " eeklinde t alllm lam ltlr. F ak at hn B cgn kk ve k k anla mr ne dir? K ar ahanh Tr k esi b u soru na y ine IIk tutma kta du. Bu Ieh e.-le amul v amra k, am - kkne bagh olar ak , " ra h at, s akin", amurtmak de "y atltlrmak" anla m ma gel mekte, Uygcrc eda aynI amra k s zcg "sevgili"; amranmak, "sevm....k"; amsak "zev k, cgilim"; am ul d a "halim, y u m uak h u y lu" anlamla rJDI ver mek t ed ir. Byleee, "yu mlla k, di ngin" kavra mlar mdan " y ulllua k huy lu , sev imli, ea na yak m"ag eil mekte, biz m i mre1 lmek' t e de "sevimli hir cye hay ra n olmaIr.; On u e di nm ek ist emek" a nl amma varrhaaktadrr. Daha ha ka b ir Bzegiim z: uk ur; hi zd ck i talliml syle: "Eski hii m
~ aJv a r

ve i d onunu be le hagla mak ya da torba, kes e llgZinl bz m ck ii n b u n la ra gei rile n bag," Bu s:r.cgn kk n ve kk anlam. n' bu lma k i in y i,,~ K arahanh T rk <;eai blze ya rd nn a ko~ m aktad lt. Bu leh ~ye gr e. ukur'u n c~ki ekl i ikur'.-lur , a mlem..ai d e ~yIe: i = i kur = ktl ~ak , ke mc t; uku r' un kk a nlalm : " i k u~ak, i kem er ". Ne y a z,k ki Karahanh T rkes inin Kasg arh Mahmut'un diy le yaz.h gramer y iti k t ir . K as garb, Di van'm d a (I, 25), Lun u eu s alerle bildi rmektedi e: "ogul, te k tl, oh ar tm a, k ltm e g ib i 'i'r ab' la il gili cyle r y~z,] mam l~t1r. nk on u n i in a ynca bit kita p ye sarak aduu K ita b CelJl1 hiri'n-naht'i [ i Lgati'l-T rki"

Ie ol makla bi rlikte,
pi~t irmi,tir.

koydum. Yce Tan n Uin dilegiyle, na h iv He i1gili ku ra llat orade bildirilmi eti r, B yK a~g arh Mahm u t. D iva n'Hl d a da h u alanda bol hilgi 5er-

\ . Il ILAR

1( 1

11]. Kutadgu Bilig

1. Konu~u. "nni. i blmll:ri, I:kl~ri
~ Ki~i1..,i he, iki dny.da k"t. (n adet e) I: ri~ti rme)"e yar ay an 1,;I~ i" a nla r",na

-~ " = " k,la n" I: ! jj bili& = bilgi ) T rlYu lnlnln a a, f.Ulu-;:~ ..-n-I:~k i J. la mi verj midir , Cfff. k T rklk. g.. rek 14 imhk: h alu mmtla n, )a zi ~ . ll . t , '-I: ahl k I ,i l ~ i. i iJ.. jl; t al.nmdall j!. kaba rhCI b y k bir b . ~ ' .r'l hr. Onn.i.. ko~ u '" , a .Ia d "y ... hi bir T r k.. rn "Ai. benu ri y a d. k lla vu "u bnl unm a y. " B.I. ' . II"",,' lo Yu ~o f b u y. r ' lI. < m.uz VI: I:i r i~ 1: k1l:ml:dl:n . 85 ba ra .,r.Jnll ~ 65~n "..yil hal inol.. , ... mt ..kari!, (f. ln, faln. fa ln. f. l, yani , --I . - -1 . - -1. -) , -nni",I... jt, ..tk i I.ir .l ..d an (ipopie d id act iq ue] ya da etyaset na me ola rak )'n m l ~lIr_ Oil i K ar .ha"h Trk.. ~i olup h u Lalumd ll-n Ka~garh :'Iolahmut'un Ki /ab D iI>a nl l!"ti'{-Tiirk' yle

dl:~eri

gel..n K u/aJsu lIiIi! (lrut = u ade t. -ad = oldu rgan fiil dd ,

He

~Ifat

hi rll:~ i r.

T rk y urd o nda ve y urt dl ~ lnda ok

kg..u il.. n 1.\1 .1... l a na ~o n ra,l a n

iki l n

ij ,, -

~ :r; , ek l j,ule l.a1m alu ya p llm ,t h r. B un la rdan ilki t U hiim d ..dir : na , a 77 h..,. it lik Lir

giri, . ~oll a l ".pILk 125 Leyit ve b a,taki 77 b eytin so nun a. hu ~ ekil<l e ~ a y ," 1 88' ",yk ~d m i~ olall La p b a,hkl um ln di:>:i.ni (FihriB t ' l-ebva b). t k ind ka tma b e, ilk ka l m ,.. mn ha ~ma get ir ill:lI 38 nl lrhk d ..yaZl ns:r;dr. Sun redan yal"lan IJu "kl, rl.. bey it ~ .YI~ l 6615'e y he li r : sona do g ru ye r yer ho;luklar .Ia n IHIlr. Sonda ki 3 baI,hk ek, Yueuf'uu ka leminden rkmrt rr , n u ekler de ypr al nll~ ola " Fa r~ Ve Arap a"llh s,iz]ere (;;rnl"gill, T r k . i/ig yu .1" bp S y..rine Ara". m ..lik. d ah a ~ o n ra Far . pal1i~ ah; Trk. UkUl [ =anla y l' 1y....i" .. Fllr . , hir el1 [ = a "I")'l ~ , ~ "ka J) bak,la cak ulu r"a. hu ckJ..rin ba nd a Fa rM ; a,,, ,, aAlr 1", . ll g' Seme rk.n f! f(ib i hi r Llged'" yaprlnus old ugu an la ~lhr .

K warisu BW/fin y a plM, 8a hne ye kunmu ~ allegorik. , ol rt ki,i ara.m,h {I"<' '' bi r mUnaura ya ya .Ia ata...Ier] VI' hilge deyimlcriy le s d ~ " m i ~ ,!i yalo glu hir .ahne YUI81na hen eer . KOIIU, kut ' ull [eaa d et ia ] ..Ide edilmeaidir . Urt M!( i h ey i. t erne! ilke yi) tem.iJ ede n konu ~anl ar ~ u nlar d lr: 1. Kn ; lor ii' y (do~ r u yasa YI) t 1"m.iI ",dl'n KUII Ta~(h .d,ndaki Uig (hkUmd a r): 2. KUI'u (. ...,Ictl) tl"m.i1 ..,I" " Ay-Told l .dmdaki vn ir : 3. V..zi rin . uku~'u (a nlaY'd t .. m~i1 eden ll: dl m i~ ad m ,Ia li ait lu ; 4. jl;d hn i~in . ak ' Mj'i (hayat ve dnya mn ee nu hir..t) t "m~i1 ..d..n Q,I(l;urml~ ad m dald ka rd..~i Y .la akr a b,. Konu~mal. r ve mn u ... la r (kit a r t a bil tuim ku Uanllm l,t lr) d .ima ikili olarak bu d rt ki ~ i araMn d a 1I;",>" r : . r... .I. , . u,ak , b.be rei ve m rit gibi ikind dee eeedeki ki riIer "emli bi r rol ..y nalua d a r.

A. D1LAAR

Daha ~ o"r;,ki ilk ka lmah nii, ha d a, ne') y eri ne nik ",if(~erefJi iyi ), uku yerine hi red (z..kii.) akibeI ye rine kanaa l ( VI' afi y el); ikinei katmah n iishaJa d a ney ye ri" e ,,/II#, f1#,1T ui (l>ytik ~ e tefJ i z..min). " d rt ' ..mei" s ayil a n all ..gor ik ilkcleede n kni liirii y..rtne a,I.,lel; kul ye rin\) det"lef; uku ye ein e akll; akI bei ye ri ne de k<1I1aaf kullan ,l.
'm~ tl r.

2. Ana "'on uya giri~:

,,,

Hu diirt ki ~i l\i n hikay... i. ki lahm XII. bablyle ba~la r. tn II Lapta BalaMg;'n. lu Yu~uf. t slanlllaki tii rm u~ u l ~ere k l e rini yerfne getirdikten eon re, ~e n el grii~ leri. ni ac iklarmstre. U~ u l gcreklikleei ~unlardlr : Allaha hamd sen a (I . haf'. h"')'f 1- 33) lh. Pe y ga rnl",r.. (I J. haf'. ''''yl 31--48) vc n.t Sahahcye (ilk d et halife : Hz . Ebu hek ir, Hz. Om er, Hz. OMrnan, Hz . Ali ) selt selirn (H l. h ap, heyt 49-62 ). Fakat Yusuf koyu Siinn Mslman oldll gu kadar koyu Trk VI' Tiirkecidir d e: kaliplas-

ml~ haz, fo rm llerin ,h~md a Allah'a Tenri (Tann), Hz. Pe ygambere Yalava i) ya da Savel (Kk-Trke sabl = heberci ], D rt Sa( K k.T rk e yalaba = e1 habeye de Trt E~ der.

n u usul gereklikler ind..n sorrra, I V. hapta, Kutadgu Bilig'in en lirik paras. gelir: Baharm (y az y amk fash ), ardmdan d a H asan Bugra Han'.n vg s v.. yam l lln ona sunulm asa, hep ~ j 61 he rt (bey t 63-,,123). B abar
~ii ri

As/<: Yaruk Yaz Pash , Ulug Bugra H an Ogdii 1 . TlJgardm es e kelJ i iJqdiin yili, Ajun ilgiike nn : "~Imall y ol<. 2 . YaglZ yir y 'par lo/dlkafur kilip, B ezenmek tile r dnya krkin itip. 3. t rinis k'~'g siirdi yazln esin , Yaruk yaz yan" kurdl devlel ya sm. 4.
Ya~lk y and. bulgay y ana ormqa, Bahk kudrukmdm Kon burnlqa.

5. Ku"m.~ Y'galar lonadl yad, Bezendi y ip iin, al, sang, kak, kuil. 6 . Yagtz y ir y ail lorku y iizke badl, IJI/a y arh~t y adll Tallga edi. 7. V an, lag, kif, oP" tij~endi y ad.p , lt indi koll , ka~t kak , rl1 kedip. 8 . Tmen l iekler y az.ldl kk, Ytpar MIdi, kafur aj un Y IJ bile.

K UTADGU

nn . rc INn :U :'oIF.sl

9 . S aba y Ui kopt< karanf il y"lm. Aju" barra biJlr y 'p"r I"" d,

h n.

IQ . Ka:, iJrdek, k "I<". lid ka/,/.,Il. 101</' . Kah la" vu kar"''' roka", ko</.

11 . K ay " ." kapar, ki;', kay,u u ko" ur, Kayu..u apar, kijr, kayu suv ier, 12.
Kijki~,

Tiz iIm i ~

tuma k kt e iin iin Y" 'Jku lar, tirir lef!, ':ar yilkiirer.

13 . Ular

k,,~ "in liizdi , nder i~i n, SUiS kI : akn leg k'Jiil bi rm i ~ i n .

14 . Onin ijlti keklij;. kiUn kalgu ra , K rul "sn kan tes k a ~. kap kam ,

15 . Kara umgllk litti slla lum~ lkm , Oni uglagu Inz, ni leg y akln .
16 . ieklikte sand.'a liter m i'J n;;n,

Okir sun t bri riin iin hem k" n .

17 . Eli k, kiilmiz aynar iekler ze,

S.S"'" muygak ngnar YIJrtr tip keze. 18 . Kali k k" 1 tgdi , kiizi ya~ suar, iek y a: J. y : , kiJr, kii/er kalgurar. 19. Bulidu ajun zi'Je bahp, K.'enip, sevinip edi'Je bahp. 20 . t1etii ma ya au diinya siizin , Ayur : " K rmedi qm ii bu hakan yii zi n? 21. UJ" erdiq erse tur a emdi klJz, Eitmediq erse eil minde sa, 22. Tiimen y.lda ber lul erdi m lul,,, Bil lul dom SU lllP lirii f) kedlim as. 23 . Bezendim , begim bolill hak an ulug, OliinJm ; m,mu kolsa eam m y ulug. 24. Bulu kijkr edi, urdl nevbel tug. , Ya~m ya~nadl, tarnt: hakan IUg 25. Biri hnda lku sunup U tular, Biri k si avt aj unka ye ler. 26 . A jun lu.rtl l'at'ga V lug Bug ra Ban , KUlad su all birsii iki. dh an. 21 , Ay din iu i, devlelka nasir mu in ! Ay millelka lac, ay y aYlg kUlka IJrk !

A. lllLAH

28 . Ba)" aJ bi ,di bara tilem if tifek , B a,Hl/ ok bolu bi ,si; ar~'a yii hk.
2<l. A.v Jny a rema/i, u/uf:/,. kka kij,k !

Ay m ii/h"'lk" IIlIr, ")' )'a)"I; k'ut l"" ik k-!

30 . Ra/u /,i,di et" H ' /l ilig lJ irdi Whl, T uta bini; T N),i Im laht birtc b"h ,. :11 . Aju>! /.. ,,[, " n lal' /". hnhm ZP, A 'lIn. ,d tl ri;; nya lay" k/ar li'ze .
;{2 . Es ir di n k-cli?,l; kah/; k u/,m,

KIlJ'u m.r-; hillJi . k ayu knysuri .

:\:1. 0A'"

ar,n,

ii ll d,'!, ijtl;" l iir l ii iip ,

K ii"':''': birlr mm" , se "ju(he 1U ~"p .

H. U" riirW/!. (i p -" y in/, mll n ra {,edi: , ) "/1 : 1. I a;; , kif, ap" )'a~.I kk m C(l iz .
3:;.

K <l)'I~." J uli I,i,/,- /<l p " " , 'npug ,

Knyn kli,k ""' yi z I,i,le
" (/I

kapll f(.

3(,. Kap ,s, dig ",(InrIt . l ii, .iig tIltar, Kap , "iilki , er kin ajun J,J kopa, .
37 . K u) "us. fOga r dlf' lut '" miy tayu k ,

K I'Y" s, bala,ril1l /('l'''g l '!nu k . .18 . 7''' p ''1:ka kelip kU l kflp ugtlfl furu r. K" p,,?!/... tur ugf< t"pugdu tur ur.
:~C) .

R" J a !!!> /;: lopu f;ka iti ndi ajun , Yagl 1"' )n1 pgdi kMi' nU ziitl.
to. Ajllndu UV I bard. haknn k iisi , Kriirr lt'gli kz/erd e kini usr.

'H . Ajua i nJ.:e legdi liiziilfli tiiri' . Tikii hi rJe a/l n kop u , tI, ril.

42 . A h siin 'tin ki m h,")"i" lise , K "lip kr.'ii h"ka" yii zini uSa.

43.

(;~f"s u

vl'f al' g til e. ,e k "lUn , Y iizi klir, krl m Cf .,efa ()/ /' ;;Iiin.

oH . AS' g ~o l.' a hara ziirJ y as",z ltl, Rerii kefl ap ug hl kry iil bir . sm .
45. T zi'" krlh u/uk bagrrsuk kry iil. K re'yin ti so !.:el mu" r kilr, amu l. 46 : A y edgii h lm asI. NIgii u,ug, Ajun kalnrasunl si zirysi z kuruS'

K UT AD GU

en.re

1:'(;J,;I,};\ I ESI

,.,

47 . Bay al hi rdi J rI'l p t, ay terken !w ll, A m y ~i.k ri h lgu ohf' mi l] "'.

18.

kiH s: ol meselde kdi" Ata urn l ti ugu lk'a ~a/rr.

u:

Ara ",m J"IIJ, UI' ma bih, Ad", ma /ah holsu mi y mi y ule.

SO. 'r alIl "('y lrlyuk 1"1Il mi!) mi !! dil'"

Mu .w k,1 'u l]ul.., K utatigll IliI ip;.

51 . OIam. y tay uk , kP/ir hem l"lrt r, ;\feni') bu ,,,'),,1, boId. me')i; hal " .

52. Ne e tirse diin)'a tiiker a/h uu r, Bitise kalrr s; aj r m Irzg; " ii,.
5:1. Ki,,, /,/,' a hit i"di IJl< hak"m a/l,

H"

tl/

ml'y ii kaltl, ax terken k ut<. :;1. }'t1 Ru l" ii." p tledet /iil.-d bi Ii/ I'k', K amItg i ~ tl' lw/g t! sen arl.. tl .tiilek .

55. Seoerin I'selI lU I y aglS'" kliir , .'ievini n lolu lUI sak. n' ... ko/u , . 56 . Yagll IUrS lI )"agmu , yazrlsu (';('ek', K urtmus y 'g a/l tl "a/ ln su kiijd:. 57. B al" I,i, sii esre n tu t e,', i/ii, K od. ho/.." d~ m tln ba~ r ka""/,, . 58 . Yaglz Xir bahr IIO /mag",,~ hrz./, Ya alla iek nmegi "c e ya ~ . ', 59 . Ti rib ni I~,ken ku l' mi !] ku,un , }'a/l nsun' k/irmez kara h olun. 60 . T akl ma nl'gii er.e a, zlt lil,k , 1:Iaylll ok holu bir.< ",kit yii /ek. 61. Sev i ai n, ....... fI .. , kii l'enin W, A~t1s" ya ~(I Sll n l L"kman y, It". evi, : P arlak RIlhar Fa.,h , Ul u Ba A'" Han (l vgii.< 'i
I . D o ~ u d a n cse rek geld i ba ha. y eli, Acunu bezry erck a n cen Jle ti n )"olu nu.

2. Ya gl2: )"er mi..k le d old u, kafur gi tt i, D ny a gr ke b r nerek },ezenm"k j"t iyo r. 3 . SefiI k"1 erd gt rd ba ba r esin li si , Ayd ln bah ar yine k ur d u ea a d et y a pUI.

4.

Gue~

d6nd yine yeri ne, BalIk bureunu n k u y rug u nd a n K uzu ' uuu lmruuua.

A. DILA R

:;.

Ku rumu~ agalar do nandl yesille, Bezendi mor, nl, MU, y eeil, klZll re nkle r!e .

6. YaglZ ye r , yeil ipeg i yatlne h rd, et a in ker va m da yaydi in kumn~ml. , . Ov a, dag, kir, de re bunu yaYlp dsendiler, S,lendi yama, k ryi ye~ il, al giy erek.

8 . On hinl er ee iek, tii.rl trl, g lerek addl,

Mi,k ve k iifu r kok usuyle doldu ae un . 9. Saba yel;yle ka lkh k aeanfil kokusu. BiHn acuna ba~ta n ba~a nii~k ko k u8U sa lld l, 10. Kaz, r dek , ku~u, ya ba n rdegi gk kaplad l, tii~ ha J\ "lrII'lyle y uk arl aag l kayna~lyorla r. 11 . Ba k. kimi kalkly" r, k imi kon u)"or, Ha k , kimi ytle 'yoe, kim i "u ;iY"T. 12 . Gug uk, tu rna gk te "eB yankdan I>ITak lyo r, D iailmis d;i develer gi bi, u up kanat lTp.yor. 13 . Erk ek kekli k sesini d a enle j-er ek esi ne eesl en iyo r, GnU! vl"rdigi temi e b ZI ag lTlr gi bi onu agmyo r. 14. Yksek eesle tt kekl ik . g lme k te n k atd arak , Kl zIi agzl ka n gi bi , ka~1 k ap ka ra . 15 . Ka ra k a rga (k uzgu n) tyor, gne~ 1~ lm gnl\"aslyle, Scsi neaik bi r klzln aesi giM (ea na) yekm . 16. iek li kte h lb l tyor b in ezg i iJe, e"ee g n dz tbra ni eueel er i (Mez mu r) okuyor,

17 . D ii karnen, erkek ka raea iekler et nde oynuyor, Erkek geyik, di i geyik de belene rek, y rtlyere k ge ziyo r.

18 . Gk ka~ml a tt l, gz ya~ sa m aga basladr, iek e n y z n , ba k giilme kte n ka tIh yor .

19 . Bu aaraan aeun ken d i kendi ne b ak u, Gv eni p, sevini p mlkne baktI.

20 . (Gz) hana

ili~i nce , at1 Jnya szn, Ded i: "'Grmed in m i bakanln yzn?

2 1, Uyuyo rdun ise, k alk. a imdi gzn, t~it med i n iee, i~it ben den s z iim ii, 22 , B inleree )"llda n be ri d ul id im , ben~ seluk, B u d ul giyeimi lk anp beya z kak un gi yJ im . 23. Be zendim, beyim ulu ha kan old u , Diledi m: Ieterse ca mm fe da 018un.

KUTAJlGlJ

ntuc lNCELEMl:s l

24. Bulut kkredi , vurJ u nh ~,t dnvulu nu, :jim ek ak ti, ekt i l.aka ulJl tU~UH U . 25 . Biri krnmdan lkl1' (o na ) iller ha ~lou~lu g"nu " 'lI a r, Bifi (OIlU Il) gzel rln ecu na Y"li ~tirir. 26 . ACUJla egemen olJu Tav ga Ulug nug ra H all, KUllu ols un adl her iki Jnyada.

27 , Ey Jinin izze t j , devleti n naar -i mu ;ni.

Ey mille tin lacI, e y Jnek ku tun yula.,.

28. 'I'au rr verdi diled igin d ilekle rin hi itlln, Tann her zaman olu ver, in (~ ana) arka VI"(Ie'!tk .
29. Ey ,lnyaulll g zclligi, ululugUll ~rk, Ey . ait a" " !,,, l~l~ l, ~y dnek huylu "",,,letin y ula m u tutan . :10 . Illu ""r,li Iclc k "a na "al!llllut, taht v,,,,li, SUreldi chin T a nTi tahtm la ba litIm . :n . Acun J imli, hakan (taht ) iizerind" y"r le ~ince, B und an do laYI buru d n ya d egerli armaganl ar gedcrdi. 32. E.irJen Kelen gk ku~laTl, Kim; Hindistanden kim i Bizanatau. 33. Ad rm overler , nn aglTlp yar'~arak , Gvc nce VI" seviuce ka v uup avun arak. 34. Bu t rl ie k, ye rdc b u nca bezek . Ova, Jag, ki r , de re, mavi gk , grn . 35 . Ki mi koku.u i1e kulluk eder, Kim i gzel griinil~ iJe kaplyl a ar , 36 . Kimi dini uzatlp tt" tutar, K imi misk koku8u 8aa.., aeun koku la ria doler.

37 . Kim i dogudan hi n a rmagan sun ar ,

Ki mi b au J a n kulluk u olmaya ha zlr "lut .

38. Ku lluga gelen ku t (. aad e t) ka pida d u ru r,

Kapida duran kull ukta durue. 39. B u gibi ku llllk iin h aarrland r aClln, D m a n bcyun egdi, Z l\ or tadan kaldn-di.

40 . Acunde n yayild r, hakanln ho~ kokusu. (On u) g rmeyen galerden a b l kat t.

41 . Aeun erm ee kavutu, t ec d7.eldi, Adlnl t re ile ykseltti. 42 . Kim cmerdin yzn gr cyim .1er"e , Del ip bakamu yan gn n.

\ . DII.,I,AR
1:1 . C" fA~ I ~, ...,f.. l. J.. ul luy u g rn w k , l i l ~ Y PlL ,

G,I'iu ha k a JlIJl y(i;eii"U fl;,ir ,Un; 0IlUtl ],Utn i ~r..ri vl"faltdlr,

14. Zara r ,,; ;,rrlll" tk u h..p Iay da ,liier~en , Un i g .. r, kull "k el, g ll ijJ \ er, l "lD ,

l :;, So)'lu, al ~'a k jo;"ll..r, ", ... ham l."lli I.iri ni Gijr"'y,i'" d" r,.,.o. g..1 h u n u g(ir \ 'e ,.ki ol..~.

u. .

E}"

i,

' \ ("U ll

i k d . ~Ii .-h iyi lo yd an ol. ~ (h. k. ..) ~i ~, iz kupk ur u k.lm.~ ln.

11. Ta" .. . ,I..d e l , ~.. ,I" I 'erd i (, a " .). er hUk m da r!

Onull ~ krilJlU kl lrlla k g erek , ad ", . bin ket o kuya ra k.
.Jij . Sa l.il. i ",ki I.ir ~:z ~u m .., ..IJ .. !l:""er.

AUn m y..ri . ad r ogu la k.hr.

~9 . Alamll yeri. alll H. J,irlikte (. aua ) k ald,.

lluudall haskala n .-1" bi n hi n katl r~ m .

5 0. S"~'ki" lIP" ,,I...., ar llL a ~ a nl a r ~ u ll d u [one] hinlt" rl'C d. (Snl ti ,,) hUllu " K ut aJ gu Bi li ll " i IIrmag a n et. 5 1 , Olllllrll1 ar m aga", ~,Ii r, gl"<;"r. B..nim hu arma ga", m e b..di otuak Ir. ah r.

52. DUnya (mah) U " Ir.ad a r tor "n tk.." ir. yok elur, SUz YUll. rta 1ahr. al"un u do l~' lr. 53 . Kita ha yuild , Lu hakanm ad i , Hu ad ..he d; lald, "y ku t lu h k md ar.
. S I. Y.. HaL., ..t lr (O I1UII) d ..,-Iet ini. Jill"k1 r rim in b l nn

lI..r ifind.. ' ("11 (ona) a rka. J ... t..J1. ol. 55 , (Oll un) sc'-J igini eeeu l u t. d ~ma Dln. yok et ; Sevinciui dolu t ut. ,,",I i ~t'~ ini bo~a1t.
56. Yagll (Jur_ull ya gm ur, a ~II~'n ~i <;" kl " r . K uruJllu, " ~ a ~la ...al"'"lIl I''''~ '' m ''' r . 57. Fd~k da ima "vril ~ v..rein, D,ma!,1ll LaO' daima ..jl:ik 1r..1;"1I.

t am llm la.

58 . Yagll' y..r k ,zil ba kr r olun"ay . kad ar . Ya d. al .., I..n y~i1 i<'k Lit in(" ..ye k lld a., 59. D",I..tli h k md., Lt in kut i"ind.. ya, u'n.
tr i gzlc balm ay ani...",
II:Z

at t',IC r an "n.

60 . Ba, lr.a u.. ~i b i a u u. di l..gi v arn , Ta".. o na d aim rk dhl"lr. o l. un.

61. S.... " ...; d irli k. gU" ..n i... ind e y urd unu (y" .. t .i,,).
Ya,. I.okm a" y.h,u .,.'n l"

KUTAllCl1 Rille I N CELE~ r.S r

SOZLtJK

"

,.as "" L.h..

~, ~

ya ruk _ 'l.k, ('o. ,h,. p o.l.k

y.d _ koku bil.. = He lop....k = k . l~mak bara ,. L ln. h. p "'rii;), ,,..;: _ 1. .......11 ) 100,
............ _ l .. ~u ~ "'"" . . in = mi. l , ..iok _

"'K u

..
b.har

lepr = dot, dotu ., _ ".. Ia'.(. d,otu.

h.o t' ~ n

La :.

,.il _ yd .j.... ... ~d '; n y . i'-8/tdtlii _ i)i liL " , " i" l,;k

.,.i.

lul =
.

~ /f1D.
,.~ ~

_ ....."'"
1o.'zo1 ile 10.

"'ll ., c.
11
~

,.bon
~.

y......

... i_L

ij. d'*i
1o. ~pl. mal

,..tu,

b ......... l , 6' ln,

,.i< ""

)ff

,..,... ,. mi.lr. lr.i. ...... _ l il.... k

kr ll
~

b koio _
by. =

"" h.Ito uk olm ... kim, 1o.;mi

~,-" .n.k ,
,. ; i ~ n

go r k, K ii. elh k

..
(. p

k =
k _

bal mak

i ll:l>r " ... h..,rl ..... . , d'; .. nle",.k i.;n ... il': _ til , b.ht

...

...... .,. ;n'i, ),. 1

,.a... _ )'i"r, ,.a _ ,.a,.,y ...n_ ,.a,..",
,...... _
~ n'1

~.".

tin _

( ho . ... ol k )

,.aoomak _ don_k, ile.... k

..... _,.u
N at -

1oaI....... _

ol"'ok

1I...trv.k _ .... y-ruk 11..- _ k..zu

,.09 10...1 . ...0. _ "erm.l li'i. "" di li d.. . 1..1': ... gihi. d.k yilkiimf'k _ ) .1 .. ti.... ek. kona' ...'P..... .alar (1<", ) _ ."-,10. kr Llik tiizmoek ~ dtit.tllnoork

,. " ".,Ia...... ..'

it -q
..........10 _ iinJ..u><l. ... l.." ... k .~ "" I ; oiJijl 10.", _ hak i... ..... ..... 10 = o n.o k, (at .. ...... k
lr.9ii1 ,. I lIn;;1
~ noon _ "rmilI ph' kiilm..1I. ...' g.... m. 1r. _ jllrn.kt.n k .lllJn.k kara la .o ka.g ., ku~~ un

at &(
iotinin "'nll. p"rlo"

,...,t ... , . ,.i,- /""';;" fy. ,... _ lot ...

w .l,t"orliri
aanfl -

.an U k _ mavi, y..,H

i~k

1 00""" _

tUlll':b" _
_ n",i k

,.

Ioa.ozo&l. _ haAlamo k, O'l u ,..p", . k U.la ,. _ Ort. in ...... _ k. ..... .. TUIa

y_ _

.'Ia "" grin'f 't""

1" ...... 11. _ g " K"
o~"

_ "."lD.k, .,,,,.k, " ' '''

k .d,

oand~ . / .... d u. . (

hl b;;l

_ in; Tij,"lerd., o,.

OVo

m.i9 _ b in. 1000

... _ ku...... Ip<"Ui dol

&q

..,,.a

...... bori _ I L ni ' Ul'rwri (Mu m" t)

tiia _

g_

= dt

diIr.; /ililF. _ diti k

Ir. i ibais[km-... _ _ .. u.rriD<\<.

.
10. 10......

.... _ tulu..., 0..... m...ei: _ oii.WIlIlI. k. baarl. ......k

.. ....... _ . ,,. ....11.

,...und.

.. eruk , oyUr.
dit< IOyi" _ dobolonmek, L vr.n.......

11..1 _ y oOllO(
_ _ bot _ _ lu,.. bia

-nat ~

y--a _
lil _ di., afit

, u",,,,e"
(" _ "

tip /'''' (-.10',...) _ ih lelr...., .du.

k-m.k _ !tu rn. k, dolo, mok lutmek _ d dJ .....k, dUt'bul e....".

,aoolmak _ ,.. y.lmalr. . adm."

"1Ilmek _

Ilm...

A. DfL AR
k;; '

~6 .

r a,mak

y~y ,,, ..k, ,m,

amnk

klir .. ~ i;r ~ , hnk ~

;;d = '~"'''n < ;" ' Je ~ kondi kolldine

kii .~m.... 1r.

...a =

i l~"n~kfel~lmek

.. ~Hn m . k miilk, " He., ha . ine "" i l~' m elr., ili, mek

r k = yulnr ene" "" fdek . devran h.I . binii = . rekli ul. un bide = ile tlnmak = dinmek , dinle umek urn.",ak = ye.I'l m~k a." " = hu ndan da lny, ,dm ak ~ gl>ndennr k " 9uk ~ drgerli a rm a gnn l .. /t_ = ber hif i, bHi n kelmek = gelOlek hiDdi = (llind "t an m;hr "ee.i) H intt en ~e. len ku~ kay . ari = (Do gu Rama, Bi n. Imp .ratu m) Ui' an ".n gel~n ""I gm.J, .. vme k
r~,..

,na 'Ja = hnu~ ar ", . k = dem ek yl~mek udJr ....li l)

uyuyo rdll U

, ,,rrn. k _ kulkm " k. ,I< m " ok e m ~ i "" imdi . li md i .,il mr k _ i, ilme k ,,,i nde ~ heltden berii ... Bi'ri mI ~ dul eroli", = ill im lul.. = beu" .oluk Ion ", l(iyoi, dutt, elbi.. . u t ulmak = ,uyu nJU,k

.... =

rul) = nlk "nkte, beyaz kak ,m 'iin me k =

, Ii l. ",~k .

cic, .,,,,. k

nd_ek = u leme k, o~ltt". k lnijmek "" y .",ma k kven ... g veu, " n,u'. ,,,,e k .en .., . in = mll. lu ""i n I",mak = kavu,mak 1>1;" = .', hezek m"') i. = br niz, gifri;u1 kay = kimi p mak = lr.uUuk ..mek lapug "" kullu k , l>i'''I<' , t opUla t.pug.. = kul, hiun e' i, in ar, me UlUl" kap ..g ... kap, elig = el

",unll = hu" u. , ,, nu kolm.k ,., i.tem ek ru lug "'" ver~i, fidye buh. = hulu., gk kk... mek .. kkT.mek, gr lemek urm.k = vurruak u b.!: = nb.t tul': ,., I . d avuI, 2. 'u~ tanmak _ <;<,km.k Y"'I '" = ,irn , ek yq uam.1r. .. , im, a kmak H ... Im.... _ yurda " ohip olm ak ku. i/k iij i _ gii.e l, ho, kokulu
.. = n . ~hr et ' ''' melr. = yeti~tirmek, gt lir mek k.u adou = ku 'lu; k" ladan hi..li olun..i"
.t _

."nut.... =

Ul,alm"i<, . uuma k hvkirmek ... oa ma k

kin ,., mi . k kokuou

kopmak ... kupup gelm. k , dolm.k ;
legu a: duin

"op _

olr.

"-lar = hou &nuk = burr,

amlr. t"""ll:lt _ d ura n

y' 9[,g = gihi, t r; Y ' 9 = hiim . e, i. ,.aijt. = d , man ku tlu klrJnek = gl>trm. k. Mtn dnn kriimegli = gl>re mey. " Il& = uk<l in .. aoay i" d... nlik, gnn];k tegm ek _ dekOlek. kn, ul rrtnk tiisiilmek = d .r "'ek, d ii. r ue i tlirmek ll' '"" Mre, niu m, rf kupurm.... = Ir.ald,nna k, yiik... hm rk ka ld""'alr.

",I

hi"".k _ verme lr. n . y ~ T ann

'il~1r. ... dil.k

oir. = u maD, vakit bonI.. hiR = ulu .e..in ylil.1r. = d""I< k; ,.iileme k 1aytlr. = dDek buylu
a:

d..t eklem t lr.

l' "" yu kan ako = oO mtft 1imdF. = dem elr.

K UT ADGU "B ILI G INCJ:L EM ESI

luIm _ knai. ioler, edi
UIl!' "" fayda ko1mak _ diIOln .k, iotemek
,. .. _ ..rar ; ,. ....

"

alkm ma k oe yo k ultn Kk, Li'mek, ,kenruek bili_i< = y". mak l"'giom.1r. =0 dnmek, dolafma k I. rlr."", ku " ~ 1';ikii", J u, ku'" .l"",el< = ar" rm . k liik el = h;; ' ;;1l; lkel lulm ak li lek ~ dilek kam ..g = hepoi, h tlin bolg.l! = al! o. ...-in = ... d ig;ni ,.agt = d iil mau

U pug luimaIr. _
~It

,&01 ,.. za rar hiom.t e' mek

g;l""ed."

.. \'Or

ta mumb.m ok

tU.n "" ooylu, ooil ... ..k "" huy, ya .ad,tol, gu l baiu'aak =0 me llam et l; mUtu. _ Lu nu
....ulmak =
oald n le~mek

ed "" iyi
" "'ll ~ ku, ak . aoy .iair) . iz , i iz kurug lr.uN _11. .... _ hk md ..
atlitJ
~

km"".k "" gohi"" .Ir.. yok ..mek .alun _ ,];il;;"'.' "" ,li", k<>tu, ma k = bo,alt mak . otl adan k ~l dlT ma k y....ltnak ...
Y '~' y aY'ln,~k , a~,I "'ak

unun

;di '" . ahi p

kiki fke gii ... gemi l . .. ki ; idi i ki .,. . nhibi .. ki

"" n~a kiijek = p<t~.'u, .lillir bolu biR = ulu v. ..in IUI = h.. va ki., daim a
a~a~

lood! =

..u..

= b Olk .

.... "" d ah; talu =< d. hi, bu nd an ha, k . ; .dmm.aub = bnn dau ha, kal an da

k. u nlmak "" eg;.; r u.k , k,,,,dm . k oo1magm _ = uluueaya kadu ol = a" ', ot nmek "" bil ", . k, ye ti , ,,,.k tirilmek ... diril rnek, y~la ,,'ak ,.. hu k = alevl enm ek, yanmak k iyi g, le ba km.y an k '"" gz

talanmak _ b u lmak
talu ... 'e<;",e elU"

""'l - "'ra. neoue 0U'II>l) _ on\ann

~

bern N.rrr _ gel;' Ve ge...,r

=0

"eg;; =
&&&au

"""J
Dee _

ebed l De k .d... dUIll ek, tOpl.mak ... tiikenntek

ne gibi n Ul '" d id i k. huz1lr

aIl'n

tlrmek { -"
~

y_ u... '" ,.a , ' 1~ .,. b ay a. , ya, am

Yaprtta bu bahar ,iirinden ve Bugra Han vgsnden baska, yer y er, gne,in blltmas.n., g nn kararma!1DI, gece karanitgm., gnn agarmss.n l, ,afagm skm eefni ve g ne,in dogmas'lll hetimleyen paralar da Yusuf'un gi bir air oldugunu g5te rir ; hu paralardan rnekle r ileride ve ril ecektir. Yukardak i ,H r i verdikten, vg en yap t,ktan, yapltmm ad rm, anlanum ve k onu sunu a1U"d,ktan sonr a, V. bapta, Bal aeagun'lu Yueuf evrenj an lat,r (be y t 124-14.7 ): 7 g,,~egen (ynUnz, 0 agm kavrap,.yle ) ve 12 bur (kek). GezegenIer, Trke adlallyle : Sekenlir [Sat r n, Arap. Zhai, Lat . Sa t urn us) , O'lay (J p ite r, Anp. Meter, Lat. Jupiter), Krd (Mars, Ar ep . Merih, Lat. Mau)o Y a.k (Gne" o agm hvra}'l.'lyie gezegen olarak ; aynca k n = gn e" gD ), Sevil (ulpa n, obanyddlZl. Arap. Zthre, Lat. Venue), A r: ulilek (Atzltilek, Utas-t , Arep. U t rid , Lat. Mercurius), Y alflk (Ay, 0 a gm kavraYlf.yle gezege n olar a k ; aynca,

A. DI LAAR

ay = ay). Burlar, mar t ' t a n La~layarak: Kon (Ko , Ar ap. H amel, L a t . Aries; kon = ku zu), Ud (Bog a, Arap. Se vr , L a t . T au ms; ud inek , 8lgrr) , Ereruir
(l ki er , Arap ' ,Cevza, La t. Gemini), Kul1~ (Y enge, Arap. Sere t n, Lat . Cane er), A rslan (A5la n, Ar a p . E sed , Lat. L eo), BugdaylJa~l ( B a ~ak, Arap. Sn h le, Lat, Virgo ), Olg" (T era.zi , Anp. Mi z n, L a t , Libra; "lg" = l), adan (Akrep, A ra p. Akreb, La t. Scorpiu5; adan = a k.rep), Ya (Y a y, Arap. Kav 8, Lat. Sagittariu.s), Oglak (Ogla k, Arap. Ced, Lat. Cap ricornu" ), K onek (Kova, Ara p. Delv, Lat. Aquar iu s; kiJnek = kcva, Su kab ,), Ballk [Belik , Arap. H t , Lat. Pi ~ce . ). Mevsim ler: Y a:: (h a ha r), Yay ' (ya z), Kz (g z), K l (kl ~) .

VI~X. ha pl ar da Yusuf, genel ola ra k, kend i d ny a g r~n zetleyip ~u nokta aeri nde d urm aktadu : bilsi, dil ve iy ilik.

VI. ba p (bey t : 148-16 1), yal(luk oglalUnln, yani ki~i oglllnu n, hndi degeri ne bWg (h iJgi) ve uk u (a b l, anlaYI~ ) iJe eri~t igilli k onu etmi~tir. Bu na gre , h ilgi he r
~e y in st nde di r, on a degel' Liil mez, etn bir v erhk u r, Lir erde m, bir g t r,

Ki~iogl u on u nla vnebili r . Hilgi anl aYl~la e dinili r, b u nu .Ia Tann bize vermi~tir, Hu Laptak i nemli adeyislerden :

Uku kayda bolsa ulugluk bulur, BUig ki mde bolsa bedklk ak ur. Biligni bedk bil ukunl ulug, B u iki bedl r iJdr mi, k ulug. Yon ay baigs iz, igi(l ni ola, B ilig z olm sen ay bi/ge ku io.
AnIaYl~ ne red e oIu rsa (oras1) ulu luk bul~r , B ilg i kimde olu rsa (0) byiiklk kazam r .
Bil g iyi b y k bil, aolaYI~ da uIu, Bu iki (~ey ) y k8eltir ee kin k ulu. Git, e y biIg i. iz, ha8taligilU on ul t , Bilgisizin il acml sen sy Ie, ey bilge, k ur t ar.
SOZL'O K
6diinne k = m.k ,.onmllk ... yrii.m.k, gitmek iIl ... h tah k ... ,., ili
<>lp

= h.ki.... ili y.p.n otamak _ onultblak, n t . lt.... k _,.mak = . oylemek .... tannalr. /kt.l_a'mak = Imrt a.mu

VII. b a b rn (heyt: 162-1 91) kenusu, d ili n erd em i (eTdIlm), kUiluru (m n), fll,Yda 51(mllg) VI' zar al'l (Ya3) dit. B iza D8h yazar Mekaimoe P lanou de8' in (1260-1310) a nIathgllia gre, nI Yu na n hayvan h ik i y eleri yazan Ais po8'un efendi~ i, h u klesioi hir g n ar~rya gnd er ip or ad a hu ldugu en iyi ~eyi sa hn a lma"lnI ist emi~, Aisopos da git mi~ bi r di l ahp eve get irmi~; bi r b a~ka gn efendisi on u en J(t ~eyi "a tln a lmak zere yine ar~lya gnderm i~, bu kez k le yine d illl;etirmi~ ve h u duro-


KUTADGU B1LIc lNCELEMESl

aa

m UD a ik lamasrm ~ yle y apml1j: "Dil, dnyanm hem en iyi , he m en k t ~e y iJ i r; hu {ark, d iIi kull anma biimi nden d ogar." Balasagunlu Yu.~uf dilin erdem ini , kUBu' ru nu, fayd asm i ve eararrm bil araya genrmekl e, hu geregi Bizan81I yazardan 200 Yll nee bize B) ~ lemi~ oldu. YU8uf'a gre dil, Tann'um ki~iogluna baglladl~l en d egerli armagan,d,r; iyiye kullwlma!ldll". Bilginin ve aulayrsm t er cu mani dild i. ; ki~ i lr, sz ka lir . Bu h aptaki ne mli edeyielerden:

Mini emget, til idi (ik telim, Ba~lm kesmesni keseyin tili m; Bil ip 1I 0,d ese 110. biligke sanur, Biliglli. siJn o. b~l nl y iy r, Ok, lI :leme, SQ. birer siJ",. az , T"men s. tiigni" bu bi, 116.d. yaz . Bilig. iz karas u tur ur belglg, Yor' oy bUiglli. b'lig al lg.
Ki# logd!, Mdi, sz' kald" M rt Ozi ba,d, y all)uk, atl k aU l, kr!
Beni pek ok zyor ger ekten, dil sa hibi olmak , B a~ lml k esmeainler, h en ke seyi m dil im i. Bile r .k .yIene n _sz hilgi sayslu-, Bilgisizin sz ke ndi bll,~ m' ye r. Z al ve hi...,r hirer sy fe, ok konu~ma, S Yz bin SZI! dgmD. hu hi r s ed e a. Bilgisiz k rd r, besb elli, Yr ey bilgis iz, bilgid en pa y al. Ki i dog d u, ld, "Z kaldr, ba k ! e u gi tti ;ns an ln, ad r ka ld r, h ak l
s OZLtl'K
mlai _

beni

""'I_ ek - omok ~ktinnok, yorm .k, tl_ok id.i _ oahip

i k _ p o1<itme ed . b,
~l'> .

topLo1 .. doimlk kllnnek _ gl'>rmek, b.k.... k

kend; " , " gerek len"

klim ... ""I. 0IIIUII.I.k = y", . k Iaanp _ kl'>r

turur .. -ol ..

""

lNumo.k = gitm ek, varm .k, aynl mak ,.ah)..Jr. "" io.an al _ .d

6k;q, _ ""k
ol\demdr. ... . l'>y\emok. konulm . k IIa_ _ on bUo

IleI p iif - belll, be.bolli

lUs _

,........u _

lsfu1 - d iitfun
1I l mek, yaym.k.

p.y, nuip

VIII. bapta {be y t : 192- 229), B aleeagunl u Y us uf kendi Z;rD. ~yle eyle r : yap'tlW bilgisieler iin d . g il, hilginler iin yaltnllJtIr, bund an d olayr , .kine rek , bilg i.

"'

A. nl l.A"lt

1i1.., .I.." ;,~ii r .lil.-m..I< I ", );' ; }'a",lm" Y. . " I . M I ;T; .... llly., Mar h u ..rt m..1rr i H;uh ~j "J,. : ~ii", . n lay a" 'I<la m, .;; " ..d.." i<;;n u i" .li. Ru "apl"ki IIn..mli M d ..yi ,_ 1 ...<1..,, :
IJ...I"" , ilj :r....ral< ~ i ni 50;les ty .

,a,nml,

Kif; 'Illk. 1<i rt f r')"i

yi~ry.

H ..lkm dili kl d r. s..ni r U,! i. ir. K i ~inin yara lll,~ , lu . kantl!". r li n; y r r.

B il ,.al') " k on bDld. Y0'l l uJc ii('n .

R" Y"'J/uk ".uId. b.. y al, ulr Oi{" ",

Hu in. a n l)-al l)u"') . d l }'a nlla n (" I1 ')ll1 k) iin old u, Hu y . .. .. la n b- lIlJlu k) d. inull (y . 11)u k) io;in old .. .
Uilig, i = "ili~IjKl.. bold. YOl, I. nil;1C5i~ bj' igligk.. kdd. rog>.
11 ;11:;. ;0: hi lgil iy.. d ,man old o ,

B ilg;_;z b ilg llip ' ",," a, y . ptl.

Hur u ndukl ug ol 50:; ,i l>f' bu.n" u~. BaT". konCII ye lU ,iri. boy" .. ' rg .

Yula rlnhr soa d ev.. b uen u gih i.

Gid... "".ry" y..d.... I.. glr1r. f! d i, i deve nin ooyn u. giM.

Kom u~ ed~ iUi' k IN bi/ig osg' oio Bi/i~ bi, /e b"ld. mesel kkk e y ol.
B iitun iyil iller hilginin fe ydaer d ir , Bilg i ile g k~ bile (rne ~ in) yo l b.~unu ,.

B iliSlig lka rm4S tJ bi/gin ,i /in. Yaru'ma : a M., bi/gi y autJ y alm.
Bilgili (or t aya) lk ar ma ,". a bi lgin dil ini ,

Aydmlatmaz (et rafllll ) onun h ilg i. i, )'l Ilare a ya ua hi le.

Aj rm ' u' guka er ukll/ug kerek. Budll n ba-.gllka g kerek hem y rek.
Aounu tutmak iin insan a anlaYI' gerek, Halka ege men olmak iin hem alul ge rek , hem y rek .
U ku birle m lu. ki i a. tah, B ilig birl. s:l. budu " bulgah .

B il i ki n i' mese kodg.l bilig. K rllfk a ug,~ sen /l' r . lig.

A nla~JII

asuu ki,inin "kt .,

k.n "k.h~l.

BiJg i ile _:r.lr haikin

Bu ik i. i y e1mu"", h ilgiy i b' T .k. K lhe. d ejdir u n hem en . Iini .

11;;8;' , l.i1 I:.e 1 ,rt./rr. bu J" " loa I.., ., K il." bid.. i,mi, biliS.i . i ~i . AL.ul.. b ill:i1i ''''yle ,. 1 ,.n.III b" ~ 1 olllllla,. K I!.."I. g r mii~le, d i , h i l~ i ~i:r.i n itin i.

....... _ ...tk , \.010 _ kM;; oftk_k _ ool y ...... I., d a.. oI""' .n ..k. <'l.i" itn",k lu.bk _ Iouy. , IIl" kirtu ~ _ k n. o . ....... ~.. ..

_~

'"' fay da

tu tm.ok = '"' n,,,k . l" ....' ....k kM = ,,;.10 ' ....., ......10 _ . ydm t. ..... k

, &lquk _ in ..
,.a q"'k _
u ...... k

,a lon ' ma J "l,.... k. I. km.k ..

_
d

' ''l<' _

f"', ' . . ... t .......Dd..k _ yul b....... <I..ru k

aj'''' = ...... n. d""Y. .. k""" ~ '"' a nlay .,h .. L..a k<'fflt. = ~ . ... k kapok ~ e~e""''' a lma fl ~ " k,l anak = 1.... ;;. I...noh ...., Lul " . k _ kanl lkhk
i,ij_k = y e l .. ", k

l i _ dn .

.... _

~lh i

u ..a _ nU' J '

,. ... m _

..1..., _ a ytay . ~. " .. .... . ma . muhak...... 1.. ......1. _ bi, ,.." fa I...."kmak le~ k _ rlep rm . k
~;;'''' m.k

y.. let inJ . bl i. = <Ii, ; ol . ... Io a m u ~ _ b" ln rd~l" k _ iy;tilr.

<rii = """ra. h..m." ..J i~ = el b ~ ii _ a I1 .

'

...

il m.k "" ..m.I.. rap m.l .

I X . hap t a (I,,)" : 230- 286), Bala.ag u nlu Yu, uf iy ilik e t m..., in (rdJ:iiJii k ~' ,Im"k hay " i, l..m..k) \A.il ll ya p m l~ V I' h u i ~ in fa pl alanm alklam'111r. tvnn ..u".. 1. b y k h ir eTl l en, ,]ir. lIa )'l" i, lcm ek . s u b a ~ I ~l am a k, Hei len , zil l ul ma k h u "Til... ne bagl,,'!,rlar. K i, i " Hir, yaptlA' iyi lik ka IL r. ya~a r \ e kisiy i tari hl c ye eau e, T ii, k I,,' ) leriud en T o,)a All' E rill (Fan . A fra ~ i y al.) kital'l urJa hila y a~a.:It~, g iLi. T LIl)a All' E r seki n hir k ah ra man oldcgu ka.la e, y k. ek hilg i ve erd eme d e "" hil' ti. Uil llit l'!iU "r i Il:" t " ' tn i ~ ",. 'in!'",li kllgllur,I. l,u[u n mu1 olm a' ay ,h . ~ i m rl i O ll ll I< ion la llly.,,"akll ? Dil hUI"aki ne mli z,h y i ~ l ..rd e n :

Tir igli kni mi, kIf, e Ulg rJgiUk.

Y Brt n bolsa r~ y iK. kedgl ~.
Y a~ am lill "er maye y ap . fail i iyilik t ir.

Yarm

0 111r

(u na) iy i y iyecek , g jyccek.

J. i:kr siJk , fflg /lEdi b../u, .

Oz.,ke ooka k~r. ko_ ru $1n /cofur ? K t ye ."" g; iyi aJiu, h ulur. zn e h ak g r, hanlfi, in i i..tn ?

_ 4.. DILAAR

Bilig kimde erse ajun iJpgleri, Tor;; rdgii urml~ ki# Y ig/eri.
RiJg; kimde. olm u~sa .l nya Leylerin in,

t ri ras.. koyan yeg ki~i1rr (onlat olmutur).

Beg;; beg kim erse biligke yakm, Bili glig ki~ig k llml $ iizke y akm . Elig urmf$ i$ke iJaklp i~lemi$, Bilig i1ke IUfml1 bud"n ballamf.

lt'a itmi atr bayuml kam, Kam bayllklll kt/mt =k" rura.
AkJih Ley kim olmusa, hiJgiye yakm,
Bilgili kiileri kendisine yakla~hrm ltlr. E I vurdug u ie hakJp i le m i ~ . Rilgi, i~ (yolnnu ) tutmu, haik a krle vue olmustur, Yurdunu rl"e niemi , Bonra ha ik! zenginietirmitir. Halkm zenginligini kendino kalkan etmtir.

Knli bi/gek" ug.e iide Orlm . 0/ il bo/d, riJrde !ah ked bu'un. Eger LiIgiliye e~ikte (bir) ye, ra stlarM, o eik ba kiieden dah ne ehnnue olur.

tu

lr1 S ol, kr bu esh: kii, Biri h~, bi,i bi!ge, y n!!/Ilk hnl.

tki trlii olur, hllk! , ~"ylu ki~i , Bid hey, hiri Lilgin, (h u nla r) imanl l~ln l)a ~,.

Amyda .mru Imra Yflh sam, Tilcse "'u'" lUI, lik<e mil .
Oullltdan haka hep"in; hay vlllI sa n, tstet"en bunu tut , ste r"e n onu .

Uku kiJrki lil IJl, I... lil kl!rki s,h, Kii kIJrki yz IJl, bI' y iit kijrki kijz.
Ak lm " , ii IliMit , <lilin aii, ii , z, KI~ j "jn " ... y iiz" li., y en 'h ,[" 1;<;", (Onl a t a.,"zii)

SOZLUK
lir;~lik

_ di,il ik, h aya t, ya , a " ", ya,am

~rn lay ~

i.ia ... k <>IU

a(l k a./-~ u,

mn

>=

.v ~U .

kMi; ,

U 'll "" fayda. H r, fai. ediliiliik "" iyiJik yi ~ ... yi y~ e~k ..dl!liik ,., l!iy~""k

gd; =0 a lkl, "yu _ hangi

kolmak "" ; "~ m

r i !! ...

y~~

KUTADCU B1LIG I NCELEMESI

~ _ all.llli

ha.,1amak =0 tul n u. luk ~tIIl~k, ba, olmak hayumak _ z .n giol ~ ,tinn~ k

kan = (kan ",*,0) = haIk tahaka" N I " .. ..,nginlik lunI ".. kalk .a
bh ,.,
t~k
~ g eT

.. d~m.k. rutl. mak, iubet d mek il /el. >= etik orua _ yor
tr ... oda n... ha , k, i

tab =- dah; ked .. daha .. (l~ , t flo , do ohrtma v~ l'.kjtru~ ) bnnm .. ~lklOU, oivr ilmi,. 1I0de buluna n u b '"' a, tl DU'I1 = ba, k.. ..... ~ .. h op, bUt" pIb ... hayvao mlUll =0 bunu uk"4 "" aola)";, u. a vurm a

Ur" .. gllrk. gU.e llik. u. ol .......d .., olu r.

Yaplhn X. habr (hey t : 287-349), Lilgi ile akhn erdemi ve faydillan konUhuna aynlmlhl". D IlbIl nceki baplaeda oldugu gibi, Baleagunlu Yusuf hu konuyu da z deyislerle ele alml~ , i ~ l em i , geni~letmi~ ve a ,klam l~tIr. Bu hapt aki nem li ade ylslerden:
Uku~ ol y ula teg kara!/ku l" i. Bilig ol Yllrukluk yarulli sini, Uku~un aga, ol, hilgin hedr, Bu iki: bile er agfrllk kl!rr.

Abl meale gibidir, ka ranltk gecede, Bil gi 1lktlr , aydmlatan seni.

Kisl akla ykselir, bilgi ile hyiir, Bu ikiai Ile kisi Baygl grr.
(Bu konuda rnek olarak, Balasagunlu Yusuf, trallhlarda N~in Revan'm "akil ge" [uku , kiJzi] ilc d nyayr eydmlattrgmr, yasa YI d og rulukla UygUIIl(h~llll vc hylec e ha lkl zengillletirdi~ini, ta ribte bir ad hiraktlgllll anmakta dtr.)

K alf til.,!, "'.a, kr, IJlsll ki~i, Oliim yok aryar, hem birilmes fi,
E~er (hi,) dcli vurup, bak! ldrrse bi-ini, lm yu k t u r ona , v.. za ra r verilmea.

Ukuka tur ...r bu aglrl.k ;,ig, Uku ~s ll t kii bi, a~uffa lelig. KMi. I,a.." yak~ , ayur bu slb g , UkUSIU , biligsiJ: hedtmez iJ:iig. KiJ, barsa harfa urnr bil kediik , Uk u~ l"g, biliglig, klir, asl. ked ijk.
Bu aay p IInlaYIa ynettlmietir (itilmitir), AnlllY',sIZ ki,i bir avu hallktU. Dikkat edil ir ee, iyi 8ylemi~ u sz , An laY'8Iz, bilgiaiz, y kselt em ez kendini.

A. DI LAR

Di kka t edtliree, herkea (antma) giyai v u ru r, Anl aY I~h, bilgili , giys; iJl' deg il, ash, z (ile dcgerli dir).

YagU' Jir lize ya ll)uk ogll elig Klitrdi, kam ugka ye rrdi biUg.
Y llglz yer Ilzeeine ins a n oglu elini UzattJ; h er ~eye bilglei i l~ eriljti.

Bit llirl neg azllt azka lulma neg, Biig;; sQz/emi~ sliz e~;lg;i, llg.
nrt IllTIIP I,iri ol, biris i ya gt, Oiini ;1; 0/, klir, lir igli k ag'.
Bnsns' bilig ol hulardll hiri, B" rlirr npI) UptZ tulm>1, yk spk lliri,
~ n d rt ~eyil\ aZJnI az tutrus hani , Ak illmm eyled ig i ez iljit , v.

Hu ,lr tten bir i a t"Ij, h id d ljma n, \,nc s ha stahk , ha ya t m t nza gl, Son rael, bilgidir b u nl ardan biri, Bn drt ije)'i d ege rsi z say m n (k mseme), yksek t ir de geri .

Y 'par kizlese sen Yldl he/gru, . B ilig kid ese Sen IUig /gler,
Miski gizlersen kok\l..u belfi olur, Bilgi yi g izlerse n d ilin oynamesmdan (belli olur}.

Bilig hay h k ol, bi, '"8'ny bolgusuz , T egip ogrr levIig ani algusuz.
n ilg i bi, zenginl ik t ir, hi fak ir ola ma z. H ITS1Z, d ole nd m et onu el... gei rem ez. Ki~e n ol keljike bilig hem uku lj,
Ki~enlig yarag~ U'ka hnrm (U 6k lj.

(Bi r) k stektir kiljiye bi lgi ve anlaYLt, Ks tekle nen {ki ei] ya kIljlkslz heyle re) pek gitm ez.

Riligske bilgi kd /llfi y agl, Ad," bolrnasa lap bu iki {og l.

.-

Bilgisiaiu, bil digi ve ya pt$d l1' dljma ru, Baska (d ljma ru) olm aoa bile, yeter h u ik i res alet,

B iligligke bilgi lkel IOn, alj ol, Bilig s hhnf' yav lIz koldllij ol.
Bilgiliye, bil gi yeter giyei ve yiyecektir, Bilgi ..izin kilgJlan, ona kt arkadq clue.

rr

K UTADeu BILle I ", CEL} :m :gl

ij~ nfUig bolru ruf~' iivh i~i.

Yazuk lug bo/ur

i~ fe '''' ~sa ki~i .

Plmauhk olu r kem susu lifk"l; i ~ i " , Ya llllm a olur i ~te ki ~ i fhl"llirsc.
Uku~ lug kerek ~ed lidi,rse ki'lig, Ri/ig/ig ke rek ked biiti,rse iljig. AnlaYJ~h

olma k ger ek, iyi seem ..k i, ter ,, " i ~ i, Bilgili ol mak g" r..k, ;yi h a ~ ar m a k i, l "" " k i ~ i. Hol"r ijlT;. isler 'Jiiliilr I<em I"~' K, WliS/ig k i~ il" r /Ilfg yi r a~ rl(. Sonunda isler ,l ogru ve olg"" olllr, Bilgili ki ~ i lcr i' i .~ llli~ )'PT a~l .

Ru bir kUf ne'] 0/, sr, kiike _Ya ~'uZ, M an. bi/se ya ll)uk . I,~ar el z, Ru larda hirisi bu li/ ,YII/~("" , M unl da basII." sli:S kIY~ll>lI . Ofiinfi lah bi, bor iH e seue, Siz iks bu er boM. biT/em yal'lI. T ak. biri arke bu arklIk kllln, R u arkuk klltn /lgka ho/maz ,,vin. Yall a bir angs~z bu hikt oton , de bu k prur I;;ln. K isi ler MJin Yana bir lili il bu~. IJvke lig, V /lil' ki~ ig slJl ,'se asll tiiig.
$ u birka liey, b ak, kisiye kt d r , Bu nu hiliree in sa n, I1 IT eti, z, B u nl ard an bid dil yala rudn-, Bu nd an ecn ra gelen d e se de n dnm ek tir, nc s d e iki im ey i ~ever, $pheeiz Lu ad am adrekl i bosune
ya~aml~

olur .

Bi ri ne inea nm in al\" hglth r, Ru ine t rhkla sevin olrnaz. .Bir yalufi lk" .z h k da k ebe h u yd ur, (Bunla r) ki ~ i evle einde d u m an kaldmr, B id de dilli (kon uljkan) , k.zg111, fkcli [olrua k tsr ], Bkee (bar) inaam, ek p aarsa d ilini.

"
, . .. _ "'<tak
......" ... .. ko.. nhk
hin "" ~O'ff

. ... D1LA AR

SOZlC K
lP1 .. f. ~ ir

,aru,..." _ .yd ,nbot nuok

Afl'IU k _ yilk..,t.-k """iiaxlr. _ bymo:k
~..... "" " )"8"
.... 10 _

, . ..11.1.1. _

.,.11., . yduw l

~ .. "'."'oU &<-11 .. d~._~. ~ .. "'" =- b...... 1"";1 .. d<>l.rld,,,"

~;if ... ~l.

.t<.

~.ni. a U ",

"60tr" ,......... .. ,. ,.....

l .., jidiit
tap ..

aIJ-u. .. . 1. .... . lUot- ,.

..

ilft j'l_he = <klj

,i,. "" .....

_
k _

..... .. b.,o..

lot i. :'i1 ' " _ .,

o;a ... ~ hal1k

,.et...

~ I .~ ,; .

ra"" ,. ip. yabt<

~ .. l';'I!Oi.

" UI . ttl. l~l

....,1il
kna
kirii

oyk.....k
...,m~k

urn ,_ .. ti ,.. ;.
'iikd ..

b,,,,,

d ..

1r. _ biiy ii l md. , .... ""'It.......

"""ij. . ... ..li lt

"" K6r "a n lU'>a. dikl. . <'dil ine ~iyli. db,..,

M ij

"..wa. .. ..hd.,
ilF.iftf10ilt ..

,.. . ... .. 106'"

pit... n....

~lil me ..... b

n "" ....di.

,.

10''''' .. ...."""

101.., .. ,.. ..,Im .uf

6B.~I' ..
~

- Ih"';n d "nd. ,..llJ" k ~ .. _ in.~n olj:lu

_.1

. "' iIol; ;,-...k

rn'''.
k

i,I~_

oinif ln ....k

l il' Oir irril =

n

b.,

" .. " rl.

k,;;,-",.k "" 1 rm , yk ..h ....k

'.hLt...... _ .ri,
bijil _ . k, lh Dil..... )" _ /I. 'md.
al '" . ", . o t
' 0101"'

.....no. _ biil;;n, h.. t<,.

1r.

...... ,. ..I, un. pi,..u,

.w"...ll .. ,11
et

10
I ' " 6 1 .. rl~

n"'l = , r y . ....Il;; = n. " I, "', n' jn. h. ,,;

6. t

,.~.n

.. y. I ..
\

...,.

...... .. IOn

d ;' 1m "n
"~ .

. ;;n,l I. ka .. d. n;. rl. b.o . "" , . rop. ;U

Iu,.

.
,l~" ' n

ill _ h . ,'.hk
all _
ba .. _

itfO,I lf" ..
. i. iloi . /
hirt ,.
....k ~

i~n"

tu . " k

ik. i. .. , ,,_ ,,,. don. , iiph i,

" ,,.. kli. bi'....;) . 1 101"n . d

lir illl ik _ .lidi;", ya~.",

oonn, . ..n u n d .

hu l _

b u ni
d.~ .

..~U.
t iior _
)'l

.. j.

.... u

0"1.,,,

..,o

lu' ... . .
_

..,

} 'm nk

dr l
m.i, k

ulo...11 11.Imf ...,.klt; I, gMm... in.t.hk

....J

_ ,cid . mr k

........ .. ,..k" .I1. ki, 1i

Iu.ll .. hu y

1an . .. y;n e, rl.

yJ<l = kok.. MI.ii....... ... _ ""U,md, iiliiI_k ..., .. 11. _

I., 'm ak, I. .. .. Ilibi

al_t '

..Iunl..'u" ....,...,....
, uh "

Mik . fi. kin. h b o y. ';n d." lIJd ,"". k. kopottn . ..

l iiriiJI .. du m.n

" ylUIDak .....p nl ik

Moto .. Iu"tt' '' . li B." ,; ..to-.lI .. bl n.. lI.

KUTADGU BILl e I1'i CEI. EMESI

"

n.las.gunlu Yu ~u f, )uk ar d . n~ ml i kon u ola .ak ay"d,g ' bi/!i. dil, . hilil<I"". en (ok bi lS; ri ede du 'mu ~tur. Bu yu mm b a~ mda helirt ilJ i ~ i gi!.i. hi1 tl i~, , ull .1, reee D ~ m ve r me ilk""i Yu na n filo.onannJ an E n at un"l an . A. i' l nAan . ve ~I .l u _ m anltktan Tu r m 01.ufu Farabi yolu il. K ara hanJi J u a.l a.a. h u alll"la n . la, agun_ 11.1 Y u.ur. gl"m it t ir , Yu~ u f, . n y uk~ek erdem olar ak l arllll, ~, , .. ueu n ur ,," eeeinde d u ,d u ~ll . "d ~ bilg i)..~. in"anbk nil~li ~in i h aglapp, onu i" ,a... I", p an_ d an a)'lUb. . 11l1T ol..ak t a... yo. KUladtlu BiIi~'i n "unu nJa ki ii ~u " .. 011 . LIr, I... ilk'J i hall.latl p b. m l~ Dd ini ~ii tle m i ~. hem de hu gr r<;.gi hiz. lo rkun ( Lir h"ri l l.
rdl~ m i ~ l i r :

Bili1 bil. ~i,i looI. b..dI! l 6: ,. Ya ,.. 11<. ala ngzl. ki,iJ , J 1ra !
Bilj!;i bil. aJ a m ol, yuk~elt kr n.li ni. Y. d a h ayv all adm! al. in.anla. dan

.. .

Ifakl a~ !

(I.e)t: 6611)

8u ger (.lder i, ill. v e ..deml~ri hylece n m u , ~ .."li k t ~R SOIl. a. )'''''Il m X I. babmd a (b'yt : 350-397). H al a . a~un lu Yu "uf. kilablll aJ m a nla e um ve k" nd i~i n i n o a~ h k durum unu a.k1 ... T a" ll: a( H a. an Bug. a HaR ' " , m" lu j;u ya l" t " , a, 11 10:1.1''''',('' BWl d i, ; oku yan a kutl u oloun. elinden tutup yol g" t .. ,. in; ~ u la r"p iki ,) llyaYI. b ur uml " . ah.ed ..liude tut an h it J ap ' U" ; k i~ i y.. r y ii't ij"d~ ik,.. hu iki .lunY. ) 1 elin de tuur, a kuta e ri ~ i ,:' Hu a( .k1ama J:'n ~onrll, r alli '. kit alu ll all"l!" rik kunu. ullu ve bu all.gori yi 6 yn.yan do. t ki~iyi bi..u unar : 1. Yuka..la l..,lirtil J il1i!liLi. l. I.uk ", dar, bey Y. da jli l( . Kn-T osd., do~.u ya _ "aYI (kllni W,ii). 2. vu ir .h . ToM., K ....I.li (k.,,), 3. vni rin o~lu ' e ..da 'l 0sdlmi , anl ay ", (,,~.,,~ ). 4. hUllun k ar.l ~ ~i . u l,it (1</. gu 'ml ~ d a d n ya i~ l" ri n i n souunu (a"' bet) t em,ij e.ler. K n- T"gd,. " ,I,,::a n " " "," lir; Ay-T,,/d "Juluna y" Ju ; OSd ii/mj~ . " .. lm~" (lJ g" wk = i;v llwk) . (),/s .. , m' f .Ia " uy a nm,, " (od~u 'm'lk = uyan mak) anlae um ta,... B al a " a ~ ,, " l u Y" . uf k..." Ij" d," . .. et mede n iin"e. ~rn li tl;:e ~e~ l" nerr k ~yle de r: " Ey gen , !!- en<;li~ i lli I"" 1:'\]'''''" ' f.ydala n, a huk I/." er , J ojl;ruluk yol un Ja n ~a'lrla. " YU8uf. ot u'tulldlln Kon'a 'lI ~ hj; ' "arol hlll~ clan IJi. a.lan"l ,. Kila l."l1 ra l. . I , ~ , italllU, alt/ll I,ll la ya JJ II ~ "' " !.ulunuyonl u. K en d i a nl " tl~ly l". ulu l. y a~"l, l ll ik"" "I.. gihi dimdi k. dan J a kueguu I y gibi sim.iy ahll; rakal "oIUI.Ul1 I:,t irtl i,tl iui ,m gt . m , " , , imd i .llm"" mc.d iven dayad,g ,nJa. ol uz unJ aki d in.. liL. . ,k. ..." . d_ h1k bir yaya '\"fi l m i ~ . ba ,mdaki kuzgun t y de kuji:ularlll ak t vune I"rlt.. ,,,i ~ ti. Bu ben zeti ,l .r. Yu. uf'u n z kal eminden rkn ugtrr, Ba ~n y am kt tr Yu ~u f' u " : A.I" " ataIDl Yo, . RZ iy i lI. rmyol . Tan n'ya yekerryor r " Ey Tanflm. heni Liru daha ~' II , .t. hu ya," t ,ml t am am 1ayab iJmem ii n bana g . k uvvet b a~ ,,1 a . KlIl ad,." lli/il imi u m amlay,m; g na h lm oktur, ka.a t opraga f!"i. dig imde ya . h gall1alll h an a ul a ~ ' ne , btn in en sa hipler in i d e y .. 1. g. ... Hu (1:<'''1' 1 ~ i .i , ba l' lanndan . nn' lI, X lI. b. " ta (k r' 398 ) " K u t aJ~ u Hil ij(" n a' ol hil. i Y' 8i ha ~l .. v~ LXXXV. bab ' n or ta -m a (hey l 642-1 ) <l ~k sr. r. 11"

.. .

A. OIL AI{

p;cll i ~ Jlik aye d e, y nycr trl a" , iIJop etlik b ilgilere d e ye t verilmistir: 1. D evletin ni -

teligi , 2. Ad alet iu ni t eli gi, 3. BaLa g t , 4. Aklm n ild igi, .S. D cvlet ve ordu rgt, 6 . Ba bug - g revl i ili, k L ' , 7. Dogr u yasa ve h ak, 8 . HaIk tebekalarmm ~l mfl a n m asl , 9. ~ ehirli giir!(i , ID. Devlet ,lzeltirni,lL Dnyadaki Jevler irniz v e ahr et , 12. Giik ,-i.,irnleri , bunlar"l J evirni , d y oru mu; v.b. Y ap rtta ki KnoTogdl, Ay -T old l, g . <liil m i~ v c OJgurrn, h ika yes i, y ap ' bakl mmdan drt perdelik bir ~ahne yazl8In a benzet, K" .inti'z pe rdeler halind e ola" devim lr ri , bilimsel tartremnla rr, gi dj ~ geli~leri g ruplayrp dn! 1" a yna ra k , bu h ikaycyi d rt perde halinde d e alaeaglZ. Hi bir d sy azl para 'l bul unrnayan v e s on u n a d"k stl rel i olatak ko uklu ge l"n b u yaplt , batan Io a~a .d' y ilcrl, ,Ioluclur. I. voo 11. bijlmleri duz o/arak anl a tt,k , n".mli zd"y ileri ol " "",,,I,, t" l'la y"r"k ""lIaT) il" [,irl iktl" T r li.iye Trke"ini d e v" .dik, ",i k ,Ie ekle ,l ik. 111. " c I V. Llm!cri iizelle yc rek , og unlukl a , a81llarma da ima llygUli olarak, "a 1,,)('ya ~ l " ~ckline koydu k ; z ole)'i ,le ri 'erp i~l nl ik. ti erde h u yapltm t a m a rmIe h e",ize ~''''- ril''T(' k "a h n c y aZI"1 I.i ind n e sok ulm us oldugunu gfl,,~k i, t l't iz.

3, Ana konu
J. bQ/iim (IJa p Xll - XXllI , bp YI:.398- 1547)

EskiJen Kn-Togdl (g n do gdu) admda b ir ilig (bey , b a~h u g) v a rdr. Kendls! k/ini I6rii. y an i " o oKru ya sa" adanu oldugu ve bil gil a d a mla n korudugu iin yurt, gerek --; d a1et, ge rek ahlk ve gerek gc im, g& n en bab rnmd an iyi bir du rum da idi . Hey in basbakam (ve r) olmaihgl iin y net im yknn btnii kendi ornuzIanna km ~t . Ay -Tulih (d olu n ay) admda gen, a k ol\, ve Lilg in Lir y urttes, heyi n iin n iaite rek V " oua yarJlmc. bir adem gerek t igin i duyarak, gr ev a lmak ze rr yerini yurd unu hrr ak rp ba ~keute gcldi. Uz un b il' eilre gu rbe t aerlar nn ekti, ~onll n d a K~("m i~ ( = i.t ekli) admo a bir arked as h uldu . Hu adam Ay-Tolde'mn ist egin i sa ra ym hadhine ( ma beyn ci) a nlattl, onuu araelhg ,y lr Ay -T old l sataya gt rii1p be y e tamuldr V I" uaun hir so rgu v e de nem ed cn sonr a verIig e atan d r, hylee e de Ay -Toldl . ab nn v(' naeik davremsm dln alnns oldu. Ay -Toldl, beye, Lir hizrnct i olarak geldii(i n i, h izmet etmenin hir "roem oldugunll, kendisinin kut'u (s aa de t ) temsfl enig ini, kuta f!ri~mck iin , ok kez , krsuramak, gz yummak gerektig in .y Ied i. Ad l clan " ay -t old l" y a (d olu n ay) i,arct ederek, sa adetin aya henzedigini, d ai m a h yyp k Id g n , t a lihe v e zen ginlige inanmamn ve gvenmenin dogru olmadigun da hil dirdi. Bir t ath~m a srea sm d a Ay-Told l eebindcn bir top ikararak serine oturdu ve tcm.i! eUigi ~ aade t in top g ibi oynak oldugunu, edrm alml~ bulundugu AY'IIl d"

ye riui, evini, haemini, eekfini Ja im a degi~tirdiginden dola YI. aaad etin Kvenilir bir ~ey olmadlgml bu t op deneme s.iyle gstermis oldu. Huna karphk., her gn etlr egelen hu t a rns m ala rm hirillde, bey Je, t elludl ettigi adalet in, dogruluk, d,l ve ceee ze. r ine k uruldug un u anlaUI V I" Lunlan simgelerle gst erm ek iin , birhirine haglau. nll~ a yakll y e denge s i tam, grn~ b ir t a h t ~t ue oturarak, eline byk bil'
h la k ald l, solun a acr Hint ot u, Bag.n a d a eeke r k oydu. Brak, y arg lYlj Hint otu, eezaYl; ~eker d e dI simge1iyo rd u. H ak su:Ltga ugra )'l p beyin ka plsma slg, n a n ve

K UTAD Gli BI LIG INCELEMESI

adele t i on d a bula nl ar a sek er v ere cek r zorba olan v e dogrulukt a ll ka all lar a tl a .. Cl Hint o tu iirilece kt i ; hu iste bey in y a Tgl bl a gl ke , li.ill ,-c amamlZ ola caktr. Bey in adi , Kn-To"JI, gii Ile~ t e n ahnml~t1. Gn q . Ay {(ir.i kiihnca, pa rlakh~l Jegi ~mez , eydmla trr fa k a t k en dinden Lir ~ey eksilmea, on u n sleakll g' ilc \'ie k ler ecihr. Giill e ~ in hurc u ola n Arslau d a glu VI" ulu gn ll iid r, eH en ar k ll" l a YCTi negi~ mcz. AY'lIl bue e u olau Akrep , in san, sok a r, cv ren a rkrnda ycr l oyna r . Gnlcr get ike Leyl c v ezi r t rl kcnular iizc Tinde d u rllJ-' lart''imalarda ioululldular : dilin erd em i. mutlul llk (k ul hvh~') giL i. K n-Tognl , J\y-To h h ' n lu <! ';'ii;,ICclerini y e kOIlUma"lll' ok be~endi. Dna v ez;t gi pisi ile , kthgllll tam amlamak zer ,'. mh r , tu~, ,Ia v u l, kU'llk ve ztth vereli. Tilzeli, ,lo g ru V I" crd " mli hir y iille t mdcn , " " _ g l1. ,I~ t. Hey ok iiziil<l, " czi rin i ~ ii n""i\" g" Ira, vezi r y a~ I IlH , It, hll_t a lantl. \'<l ) ' IlI 11 di , dua ett i, a!tm, g m ii ~ torlaml~tl , I>i~man olnu , fllkirlere n aglt tl, aglanr, fa kat he n y akm k imlel' hi r kurtlll ,, ~ y olll [",lama,l,lllr ( M"l il'r<'g ihi Yu .<uf <la "",n ' c e6i' lf'rd emakta,h r). Il llrllmu a~lrlamea Ay.To 1<l1, o~ l lI gdii lmi 'i'i ( ij \ ii l m ~ ) a~l rd" ""U il BltlaY' IllI, anla~11l1 de n e<J i, gnlii k and l, se" in, \i .. e onB ' ou haha gtlerini v"nli ( a~aglya bakuuz]. Bcye Je bir kumaru bitig [v asiyctna me} y a z.p on a adale t ve lH" rhametten ayn lmamasuu v eai yet, ksa ka la cak oglu nu .Ia ernanet er t ikten SOnra g zler in i bu d n yaya kepadr. gd Imi 'i de )' as a girn i ve IJir eure bey veaira iz kaldl. liim d eeginde Ay -Toldr'nm gdlmi~'e n rJigi ba ba gl (ala pendi , beyt 1278--1341 ; se me ?arcalar):

1, K lJ']ii/, til kni Iut, BaJatka tapIn , U~anm" , )-arinlIk i~i']ni itin.
Gnl iin , dilini iyi t ut , TatlTl ya t a pm, Sa \'sama , y a rlllki iini dzenl,.

2 _ Kamug edgii 'si: Ba yal hiikmi bil, Ba.yatka Inan!pl, A n.y tapg. k. l.
Btn iyi lik ve Ir. tllr.lc ri Tann hiikrn h il , Ta nnya jn an, Onun k ulu ol.

3. Npg kim kereki'] An.ydan tile,

Am da ad.n y ok saya kii biIe.
Ne gibi ge rekligin v a rs a Ondan dile, Ondanbaska seninle olae ak gu yoktu r.

4 , Ag" tut neg crse yarllXlann , Ag.r kdga Te'}ri bu k iin hem y arm .
N e olursa olsun hu yrukiarlll' dinie. Tann senin dln v erir b u gn d e yarlll da .

S . YlInkly kn i lUI y ay ,lma z'}, K'}iil.. li{ ki ig lUl, />ediilme ~ziilJ'

D a vr aruslerm dogru alsun, kendini y a r ultm a, G nln , d ilini a la k t ut, SZl\ oh a rt m a.

A. DfLAAR

6 . {jz ') Dl ka a/ ma bu dnJ"1l n, Ki$i nery ill alma kiieme kiJ!' '' '
Ke",j j n j ah'~e

Kir me tlen bir

a tma bu ,j ny a iin , ~ey a lma ~cii n zor Jaya rak .

7 . Ka)"" i~le bolsll )" on k u/ru flll, Yonk alra unsa; SIl !!1l rg~ kU l .
Hang' i ~te ols a vnu uz d ille k ar91la, Uz d ille kare alarsan , sa adet sa na haglamr.

8. TiliIJni kiid ezgil, kz'Jni k dez, BOg IUlI'J kii JezgiI, halal yigil, Ilt.
Dflin i gze rle, gzn ~zetle , Ooga1.lm gzet le, heUl y e, a l'. ye-

9 . Budull

m"'r~'a Iwlsa, y " ak tur, saa, K are bllIgah'Ja kali /ma , kaa.

H ai k kargasede " Iu rs a, Ira k dur, da~ ll , Av a mm k arI~lk hg lna ka !llma, ka.

10 . Ki si ,-an ko/ma, ik'J h/ma )"a5,

N ee edgliik hl; hava, arzu bas.
Ba sk asm m eararnu iateme, ke ndin J e za ra r verme, ok iyil ik y a p ; he vea, arzula nna hk im ol.

11. Kayu i~ke kirse, .h$ IY' kor,

,h~ krmese, i~

bolur erk e kor.

Hangt

i ~ e gieersen, lkl~ma bak,

.L~1 grlm eyen ieler insa na zararh olu r .

12 . Kal, kelse fIt' kel) ka ltglan serin; S erimli k ki~ini l) sevi rn:i y a" n.
.E ~ e r f k eu geiirs ", k a lila ~, sa hr et , Se b rrh kisinin sev inci yann [eon ra] geli r.

13 . OWmg unllma, anuk tu r, sakm, Ot1Jni ulU/ma , /byke bakm.

lm uQ.utma, aruk d ur, d ~n, Ken dini un u tma, aalua, son u n u d~n .

14 . K ir i$ Mr sen, ,klf JHl ne!Jf'}, Silz!J silzlemegil, meger ijz le!Ji'}.

Giri~ine

gre

lb~ml

y ap malm,

en in Zn e d enk degilse. Sz eylem e, egel B

KUTADGII BILIG t NC F.LF. M ESI

15. TiI i!J de (lkarma bu y algan sziig, R" y algan szn er uuar ziig.
Dilinden y al an sijz .k a rma , Yal a n sz in samn z n d egersizle ndi ri r.

..

16. K ada" yak y agllkka y akm l.k uIa, Ulug ka , kiigke sevg bol kii le, Tuz , etmekni k i') tu t, kifike )'i liil.
Kard es lusrm akrabaya yakrnhk uIa (gst er), B y ge, k~e eevg ili ol , g ler ek. Tuzunu , ekmeg in i hol t u t , ba~kalarma yedir,

17. Bolu birse devlet, k ve.tlenmegil,

Usa edglk k. l, l$iz kdmagd.

0 1u ve ri rse saade t , kihirlenme,

Su s a iyilik etmege, ktii.l k yapma.
18 . T ay anm a Kvenme Gvenme G venme

liri/ikke, If leg keer, hiv , kutka , kUf leg u( ar. ha yata, dt g ihi geer , s re ksiz eaadete, ku~ g ih i ua r.

19. Tirigli g y ava k lima, edg klIm, Ke(er kn iinde kerekiy al;n.
H ayatl bot geirme, iyilik yap , Ge mi~ gnlerden gerekeni (ihreti) al .

20. B or ime , fesadka kanlma , )'lTa, Zina krIma, fasik a.lanma kara. ~arap ime, fesada k anlma , ll'aklat, Zina i~leme, sa p kIn olmakla kara ed lendmlma.
21 . Ru bord." kopar mil) y at llkka y rek , Z inadlll kaar kUl, Ytyke sudar . Bu ikid en hareket ede r bin g na ha YTek , Zin adall "a a d et kaar. (zina ieteyeniu) y zn e tkrr.

22. Sal)ll silzledim sz, kumaru a/l, Unuma bu silzler, ky1ke bi/i. Sana 8zlerimi s y le dim, e d i vasiy eu ir, Unutma b u szl eri. gnlne yaz.
SOZLUK

ill _'"

k6Qil1 _ ,611111
kIa.I _ duin>

ilUuoek _ h.....)..... k. dzenlemek

......"8 = b l iin
iaU _ k6111
aq _ "" gihi

e4ii "" iyi

& yat .. Tann ......& _ u.v .am.ok

A, nlLAAR
~ hn, ka . u' D k ~ diDlem . k y.rhg = ),u y....,1< .~r 101_10 _ a glrlamok, de gttlendinn . k yonk ... gidif , do vr om, ~tnlek = b iiy l m, Ob&Tl mak

_cL ..
.~"

o' =
".~

. U!,

<>,\
~ey

= mn l,
Ul,

kiiemek
yonk _
uU'u uU'u

~ 10 ' ,

gii gij. termek, I"lmet m

uY" "" ha ng i
=

f " mu !ok

fU'm.l = ka r!,l. mak k .. b .~lom.k, 6. "",k kd k .. gil. etmek , korum . k kii1 = gil.

oo~

"' ~l

_ on ,k. uyomk W'DD1.Ok = <!ii , llm ek ,L "" dip , .,,1, klik balun_k _ ,o ""ou d ~ii omek kiri , = gint. va . ida! , gel.. IeQ = de.. k y.Jp.D = yal . .. DcwdlUJl.O.k .. d. gerini d !iinnek, al.y etm ek bd. , = kard. " y.k y....k '"'" yak'''I , a luabala . ulamak = lIlam ak, uzatm. k, u h lm.k - ,: = ..vgili kle ... gliJ.rek -.do = ek mek lJj ... bol kn,demnel< _ ki h" lenmek

_n..k

...

............. ... ,uoamok

t.y""_I< ... dayanm . k, gv onmek tlriglik .., dirilik, y.,om tij, "" d, lon _ k"., . re . i.

b<,~u

yimek .. y .. ....... .. '.pm~, Ioun, k.nl,khk k .. d.~"m.k, oam. k l ( budIlD) = ovam r a. = za ra r, .iyan lolmak oe i. u rnek Dee .. nice, ok ba. . = hev.., . ,k, merok
.... . &nU

,,.k

r."

bo,

...... _ "".p, i~ki Y"1UJl.O.k ... lTakl~mak _ ta.ik .. ( Anp,) '" {i.k i,lonllf, ..plon atantD = ad alm . k, . dl.ndll"l lma k

m.rak , ib t". '

kol-

Urnt

miJ.J
kendini lutmak

kopmak "" "",,ket umek lkmak = I1l00

bh ... eg.. uugLunak .. k . luo,m.k, oerinmel< .. oabretmek oerimlig ... . . btt h

r unk "" gna"

andamak .. tknnek kuman '"'" vaoiy .. IUtimek "" y .un. k,
zdeyi~ler :

Bu. blmden baeka

DnJa : nu irsel y aY'g 1.'.11.'. kurlga ajun, K.llnl kol ol, kiir$e yafl u.un ,
Bu
dhi~mez ,

DaVrant~i

dnek huylu koeskan dnya, klZ gibi, .1J ak ar sa n yllt' byk.

Erej kolsa, emgek tutaft banr, Sev in koba, kadgu Imafl yonr.
Hahathk ietereen, emekle (zah me tJe) kom,u claeak gelir, Sevin ietersen, kaygrya komsu olarak yrr.

Y asa: Jdi t>dgii Inglik, taJn edgrek, T6r ol; ani lii:: yorHgu kerek.
Bey beylik iyidir, ((a ka t) daha iyi si, YlU!ad.r (tr); onu dtl e (d ogru) y rt mek gere k te.

K UT AU GU HII.l G IJ'I<CRLEMESI

Bi /gi : kaJr'n i hem uk u~lug /lilir, Bi/ig $IllSa bi/ge, bilig/ ig alu.
Auleyism dcg cr ini anlayrsh olan Bilgi eatae bi lgin, Lilgili aLt t. hilir,
Uku~

Curbel:

Y Ill'g y arllkag,l, ir bir yig, . O meg eJg Illtg./ , ay bi/ge bgiil

y a bant ')"' bagi~la , Onu i'r, YCII,r , Yolcuya ,y i ola vran , ey akill.t bi lginl
Halka i)"ili~ :

B u y ayltB bolllr bu k i~ i cd}:".li, Ki~i t>dgsii ol bIlJun yii dgii.\i,

o adam

olur in eanlarm iyi~ i ki, (l n, a nl an n j yi~i ) halkm k a yg ienu talr.

Kimi y devleli ba~ klrsc r, KamUS edg kdgu budunka tOr.

Kimin olgunlugu basr m yukan y kseltirse, Halka hep iy' ya sa uygulamahdr r.

KimilJ elgi boba budunka lUnn, SiIig bolgu klikl, kol",l r::n.
K,min eli halkIl uaarsa (halkl eld e ederee), Huyu temiz olmah, edil eri de Boylu.

Kut: Bu kUlka lJtanma , usa t>dg k.l, nu kn munda erse, yarlJt anda bil,
Bu talihe inllnmll, iyilik etmegi d stin , . Bugn bunda ise, yerm orada bil .

SalJa teg$e beglik, ulugluk oka , Kiig/ik anu k tut , rii!l bolguka ,
Sana cri,iflle beylik, ulu lugu anla , ak gnllkle haarelan aga:a:maga. A1 Aeele :

K ayu i~k" iVf " u::ar, ki kalur, Iv " kdml f isler knlg holur,
Hangt i ~te ecele edilirse, uzar, ge kahr, Acele edi len i,ler pi~manhkla olur (bit er).

A. DILAAR

Ku : Bu mUIldag ki~i ler bolur idi kt::, Bu J..u ktdlkt kuidl h z all ku.
Byle ki~iler ok kit olur, B u degerli nadirlikten, nadirin ad r krs kald r. ( Nad ire )

Tegim~iz

Yarag~u

lapug birle, lilrke tegir, y ara1lsa, kr ilk e tegir,

yaranoa cla, kapl
e~i~ine

lierlemem..i~ kimel', gorevl ( ah~ m asl) He ytlkeek oru na e r i~ i r,

Elveri~Biz,

va nr,

u; Dil :
Akar suv , yonI. lil , /til k ut lurmadt, Ajun lezginrler, y an p unmadt.
Akar BU ,
UZ

dil ,

VI'

A~UllU Jol>I~lrlllr.

kut, dur madan , yor ulu p di nlenmedef\.

Iluy:
M in i /tulgut kdh alak kerel., Kii!'Jl kodh , lil sii;de y umak kerek.
Beni (sa a de ti) bulanm huyu yumusak olmah, Gnl alak, dili d e konu ~mada yumu~ak olmah,

Onni kdene , ayl erlme~e, Yavuz, y unlg i~k t yak.n turmala .

K endini g'l: et me li, a~m gememeli (varmamah), Kt , irk in i~e yana~rnarna!.J .

Denge: T e'Ji /tirle '/lua li,ilmi neryln, Y"Tlk lihse kolh, h/incl y a'J!R.
Dengeh olarak idare et m eU derilm..i~ mali, Ust ac a daenlemeli hu yunu, i~ini, hareket tanml,

Byk-Kk: l.lzinok uluska tap1l8 kl/ &Cl Ib, O;inde kii8k e .iiig luua s/lz.
K "ndinden hyk olene ""Yll i Il~termel i , K endinden kk olana tath idare etmeli ez n .

KUTADGU RILIG I NCELEMESI

"

Tul um : salgamasa kvdik bile, hde ki figke k le, Ba sumasa ; K isileri ki bir likl e tahkir etmemeli, Ke ndim ig net m emeli k klerln gdl n ciinc . Ba:una:
Ki~ iF

bile barka ba~ sakmasa, Yauall kka ba~lag ne!lin samasa .

Bo~un" ;kiye ba~ sok ma m ah,
Bo~u bo~una

Ya~'ahk

mahn! aamamah,

Oyun: Oyunka kan/masa elgi1l, IWn. Knilik: iize nnea kilkl, y a!'J tn.
Oyuna kaliimamall elle, dille, Dogruluk ,wre ynetmelidir huyunu, da va "'~lnl.

YllYlg kul kieni bu ntlJlu lurur, Bu yalJlig basa kumt kama;, kaluf. Kaypak saadet in ks tegi bu eeyle rdir, Byle yapddrktan Bon~a saadet kaarnaz, k ah r Yalan: O;m lapiama:: ne!'J bid y algan ol, Munl!'Jda /tasas. /tu k hlgan ol.
B"nirn kabu l etmedigim eey leede n hiri yaland rr, Bunuan som a, zulrn yapandlf.

A8/1z1/k: Sul. erse kll.np, y i8 erse /I:, t vek erse kolkt, uvuuw; kijzi.
Agiizl ise ed is i, ig ise z. Aceleci ise huyu , yzsz iae giiz,

Ofke: Bu t erse i~le, y ime lh!kelig, Yava erse /torfl, y a klY8an e/jg.
Sinirli ise i ~t e, fkeli d e ise, FaydasJ z (ola ra k, bo~una) i~kji iee, ya da do gru degilse eli. Bu y a'Jl'8 ki~iler yaramas ma'Ja, Ayu /tirdim emdi auklUil ~a!'Ja. Bu t rl ki,il er yaTamaz ban a, Syl"yi verdim imdi ealla aJk olarak.

""
tY ili k:

A. ntLAAR

l /ig "'Jd,; edg bu I.. Ik< y ayr, Tus,.lu, bo/ru h,Jlk4:a asgr liyi .
Bey dedi: iyinin huyu, t anJ, Yararh , hal ka fayd ah olm a k ; budur rengi.

T oz halkka ba, a kr/u' edglg, Yarw min nel u,maz ki ~ike klk.
Dt n halka he p iy ilik e d er, Yine de minnetini vu rm a Z ki~iye
(b o ~u n a),

s oylu adam.

Oz asgm Iilemez, ki#ke aSlg, ni r iJ, 0/, a."gd"l b" ko/ma z y am g.

Kell,linin f ay <.1 asUlI d lelllez, ha~kaam a yara rh alu., Verir 0, faydanm istemes kar~Jhgml .

Dog,uI'Ik: tlig aydr : klirgil koni er fJ::i, TW, kog/i bi,le bi,ike, s<J::i.
Bey dedi : gr, dogru ki~inn zn , Dili, g;;nl ile hi r '<l!UT sz .

Ta l tel, ii ol, ii leg tll{l', Ru yay"g bolur al kni m kis i,

DI'J, ii gibi Qlur, ii de dl'l gihi , Bu insan dogru, gerek ki~i olur,

Kli'JIin (' karsa ayada u,up , YOrlsa uyadmasa. y al!luk ko,p.

G6 nln tkanm ayaama koyarak, Ytirdmelidir utenmedan, iu eanlan g r p .

KniIi k kuek e,ke kapsa kUlun , K{jnilik all ol kiilik, bln.

Dogru luk gerek ins ana, ykBeimek iin kuta, Dog.ulugun adr drr in sanhk, inan!

l nsan.lnsanllk:

Ku u mez bu yalT)uk, kiilik ku ol,

Az ermez bu y al!luk, k<Jnilik az al.
Azr a k degildir in 8an , inaanhk aarektn-, Az degildir insa n, d0iVuluk eadu,

K UT ADGU BILle INCE LE\lES I

'"'

Jy i . K lii:

lI i" '1y,lr : (', Illi' iki liirl iifl, 0./. Mu m yda bi,i m !UIar cdg v ol.
Bey ,Ied i: iyi iki t d ii olur , Bunl ard an hid dOgru <' ll rur ar iyili k yoluJlu.

Bi, edg bolur, k" anud" n logup ,

Yon r ol /Wni pn, k" edgii ba/up, Bi .i i)i alu . , ba k !, anadao ,logma, Y hrii. 0 dog.u ,l Ur,i, t , iy i ola rak.

T ak. bi ri edgii, k/ir, IitgiJu bo/u', Isi: ke A'ulsa ol i " jz ku r.

B i.i de iri alu . , hak! , t a kl it ede re k, Kot yc kauhrsa 0 k tl k ya pa r,

tu

l,lg ol, k{j" /", isi: y ime, l kigni bir li p L i ;:ke sama .

tk i t ,l olu., bak ~ , hu k6t yine, t ld si Je hiT ,Iey il' kt "lly m a.

Taga ,si: al, k r, m Un/yda bi, i. Ru er lmegince arrma~ ki ri,

Dog u ~ lan

Bu adam

h~eyince

k t iidiir, hak !, hunlerd au hiri , t emizlenemez kiri.

Tak l bi fi litgiin Iwl ur bu ;-"'z, 1i edg balsa, tiuer bu ma is.

Biri de t a kl it edere k k t 01u1, . Arkada'l iyi olu'~a, 0 da yolu n u d zenle r.

T oga edgiidin lul' edgii kelir Ajun blldm andtn a.i' gla, al" .
Dog ll ~t a n iy i cla nda n ilaima iyi lik gdir, Dnya halkJ onden fayd alar ah .

Toga isi:: ene a!l<1r yak olt , A junka bela ol budunka y un.
D ogu ta n k t i"e ona aee yokt ur, D n y ay a hela olu., halka da krran.

Bu edg afl,l~ tel" agl, aggr lka, Yat' lIZ ne!l i ni ~ ol, uuz bulgrlka.
Bu iyi , yo k u, gihidiT , g tr Jk a n iin , K t aey ini, t i. , ko lay buhmur,

'"
501" } ' '/" 1 ' am u 0' 111, "llrn~ ~. I) "jl;k sagd ad .. , bal!, kOlllr. J e sold a
Seni" eelu n ("rh..nnrm in ye t i,lir, cennef
Bu t r/s
o '}

of, 1oor , iJizlik 6..

0 '

I()/

i~e ~agJ.d lr.

Dil v.. S: :

K am bn~ J n8"uf km I lil lil' ''' , Ne,r bal yiJi bu lakl ma yiy;.
K ar a ha~lJl d ~mam kJzll (1ilJ ir N j" ba1 }'Cd; b u, yiue d e

yrme~teflir.

Ti,;g .ii:1romt., idi 6k mahaf Ahger iki t rliOh ki~i ol bili,,: Birisi 'j/ilpi:, bii,i tIglIl ,
Ya1a:ranm hi kon ut ma rnaM 6I am.~ An ealr. iki t , ki t; olabilir (Lllnl&,) . Biri biJgu;iz, o b r de dil .iJ:.

bunu bil,

Al,ua

BiliS" = sij y irke luV UK tur ur, J .. . ag. y irde nim"" ';n r.

lJiigil inin ~J: )"er iin ~ u jl:il>dir. Suyu n u .Ltlru yer de nime t hit ..r,

Difig, i: ki Ji 1r6')/; kam leg I'.,.. r,

Ogi.iz ki'.e tIlim..e, lip

Dl ,

y"m

onur.

Biligsjz k.i;inin gllhi k um (sal ) gibidi e, {.,n U gi r~e do lmaz, ol, yem bitmee.

Ay ilmll/ik ~,k~k lum, II Y ilig, (;" I'flllI li~i ol. ye/ij , s" biUg,

Ti~ike I,i, ..,kek /"'/u, Aar, .ti,

1U '}d"

, M!J<I'

'"g_ '''

iki '''I.

So n n.k .. tk..kt j, . ey bey.

Ce va}" t.Ii ~ jd j" hilg; (bu i~ ..) y e t "r~,

Di~iye bir ..rkek ka... olur , hak !.

On da n. do~ aCII. loo a . ik i erk.. k ,,""uk do~.r.

&~ S,h
I'"

Ro!.tu:

KlIr .. l a tlu loJ ' iI. kll, . ..ol ' f' K J at.. ,. YlIt"O ..J: M 01'11"'. lI:i" umritij,. YiSf'. Io<ha, yatsll b.. y,Jln Bu y<J1u ,i1riiJ m bI' lulkl tu, .. r,

,,,'U'.

KUTAOGU BILle INCELEMESI

'"

Bifi!I;S 1rilitn tl Ol' J ar m ..r, Hilig birte 01'111" rIllItIl lem, i, ,.

E, 0: lgi 00"0 bosu>;4.11 1ri,', Bu CO " lSi. 111: k.. loI<t." kiriir,

,1/1

H r~

BUig b..lgsi . kil' . ihi <1.. '1 tu ,u r. 1ki bile u knil ''1 arur,

Bi ri lil ru,,, , , kil'. bi,isi b(Jgu>;, B u iki basa lUua a, ' g' g:.
K . ,a bu dunun (.vam m) k ar m <I0 YUM , bakl, kz Il: ihi yal.r.
Bo~

w zle .vunur . z n eemir fi r,

Y..se, d oys Y'ln. bi c h. )"'Vand lr. Bu h.p"all d iye pt . dl g.m(m ) hu )... d ur .

Bilgili ki~i1 ..r g\'del..rin i Y1pntlr, Bilgi i].. avunur, ca nl.rlnl ....millirl..r .
G\ 'de nin nadbi h..p bo~n t.l a lL 1I:;...,r. Canm n&>libi , d o~ru ~o z . Itulaktan g iret. Bilgillin klirl i8i. balt!, i~! _ ,~d ir. Bu ik i ile in8a n mutlu o lu r. Biri dild ir, Lak!. bi.i .i de bogn. Bu iki. ine ' oz geiri rse ok fayda gr
S IS ;
t '..

Susma:

B u Ay .Told. lIyd . : lil: 0'''' SI' ol, S/i>; lgi on ol. ,:l"S,i bi, ol, Biri '1i; I"s ol, roku:l tld.g, T .d.S , /S; f'l pi , ad . bar fa y . dlg.
Ay.Toldl dedi: ~zn yeri m d " . Sl: n sa)"lbl (blm ) on d u r, eylene bilen i bitd ir, Biri M}y leneLilir. d okuzu ya~akJanlUl~ tlr . Y k w z n di Li. ...1. b..p kt d r.
S: Ut ' bil I.IS,. y~ '" yi , deki Y"I<J k6l<k~ Jokl.. r, bolw t" Jel.i.

Kw. IlIdey
YOI.1 1r1l1rl....

J.ilmes.. lil

sll:~, Il"~.

,u. kil ' .

imI, '

SOlt nY""' intie. bakl. y al'l Y"' rd",l..i. ?tf . ~ i gl... ~ deler . bAfk l!iteye g<:e1l olu r.

'"

A. DtLAfl.

E ge .-lil ." sylemesin i bilmeese, Mav i gkt ekilli, bak!, (yere ) a ~mp indirir.
Ok~ s: p~ it8 il, telim slJ :teme,
Uk tl ~

bi,te s:le. hi/gi birlt liz.

(,: "k ~" i ~ i t (d inie), {aa syle me , Anla yi ilc syle, hil gi il~ d eenle.

T ilig sokse bolrna: teUm 088~ i , S:iig ggiisi bar yime slJ kgiisi. Ka mtIg tepre nig/i hu sann: ka/In, Tan uk/uk bi,, bi, Bayalfg tilin.
D ile s vm ek olm az, okt ur vg ~, Szn Qvgs de va r, 8Q VgS de . HUtUn cauhla hu sa)" 8lZ k alabahk, T ltmkJ,k vc rir, te k bir Tann diliyle. Ay-Tol dr' nm hey e vasiyet i (p arala r);

B ela, k .. y i, in de ben edg kl /In, B udunug sednd ,g il , elgin, tll in .

Bela, zulm ye rin e . en iyilik yap , Halk'nl eeviudi r, elinl e, di ltule.

T r riU , y orttgd budtlnka k ni, K nii(1 edg bIJ/gay k/$nilik kiini.

Ya8a dz enle, halkl dogru yrt K i, gnn iyi 018un, dogrnluk (k,y a met) gnnde,
Kt'e zi en me

artuk, ktiirme M(1iil, Inan kdgu urne: btl dn ya , 1/$(1 iil.

ok kibirlenme, gnln ytlkseltme, Inanmak ol maz bu d n yaya, don (vazge).

Ki~i

ne!]i alma , y ime tlJkme kan , BIl ik i y azukk a uil r lkJa e an.

K iei le ein malnu a1ma, kan d a dkme , Bu iki gnah t an inler [ine en}, cam ,k ark!f'

Sara n bO/IflII, ilig, ah bol, akI, Ka llr me!] Mme: akil,k art-.
Cimri olma, bey, c rnert ol, cmere , Cme.t1ik ehe didir, lmez cmertligin ad l.

KUT A[)l;U Il ILtG J:"I CELD IESI

Har amka k,mlm<l. yime k,im" kI' , . K i ~ i k'o m li;/..... p., ha_<l'" k ,/", ,, li l' .

Har nme k atrhu a

K i~l

V l-

'w r

" "Ua" ,,''' .

olma , ki" 1",,1,''''<' '

kam ,liikmc,

,lli ~," a n

Kir;ig <'flwn ijS"'l "!juli", /,i/ip"

K i, igde bi/ig bilse ko/rr elig.

K iige er ke n ~rcl, o~ llia <la 1>il"i , K iik ken Lilg i ii~ r r n i r~e . ,,\i n i yij k , d LiT.
sOzLl IK

"."'1(
k,lk

i ...d 1 ,.-1 ... d e, I; ' ;' k<" , diri ,,,,""

dn r k huy , ~i<l i,

k10 = I , koz, 2, ,l o~.,li, pahat<, n. ,li, lu ol<k = ,l c~c ,likl ik, na,[;rli k al

~c y

.d

kung . = k"". k."

rnoj/....inj /... in = kolm ak = ;". mrk

I.~ i , ,,, i o

= =

ilerl"mo"'ij
~" rev ~ "ro ,-li ,

,"h,' Io". 1 1U"'"

l.pUI:

hi''''H,

..... ~.k _ r m. k.
k adj{U

~"h"

,....'" = yakm, k,m' l"

mo",uc , -ij",ck "' '' '' yu.~ .,z _ ,~ . y",a ma. , d n ri" iz liOc

'ap" ~ ~'

k oyW

il /_I .. ""r' ya n k lil _

I ",,~ in m . k

'li~; ;

yonmu = y riimek id; = m p, hey, T,m" 1.1u _ d.h "

,,>, ' 0 ' '' ' a dil

, .

.dg ..."

oe

= d.,

".ha iyi
d"~TU

... ,Ii;n",.k

I,nm ak

r at = ,.abanel yigi i /ye,ii = yedi r

mel( = r olr u bg ....k,lh y.~ lolf _ in>a n , . d am

kodk , k iid""md, [ki'odio,,"k = -gMtI",ck ay ' _ .~ 'n, <;<>k on mok = ~om ck , }'uu. = kti ; Y""(' 11 = ya kl,mao, i, ki" , ..lun I =. k = yan.~m ak I.~ .. dtllk t.~ i Li, l" = donllC li, liih. 010,0.1< lulmok = idart tl mok, yllnotmo" liri lm.k/tm lmolr. = d.rilmok, t<>planmak nO IJ = ma l. "y y....k = Uz. ,,"aca yonk li.i.otl.k = u at.C.
Y.~

= dinl enwk = "y,I, y" m" l a k

ydmd. = ykJern.", yklr nmek. tn~'m.k h-. kliinne1 ... haf'''' y uk.d'm," di ll .........k = d "''' 'mak, r1d~ ~tm.k omll = t em io, on

UI""" . .
~gn> ~k

tiJriD /IOsiiD _

ooyl"

d~ nm. k

,., d.tm, . ritmol olm.olr./..lunak = anlam ak k i(ik!ik _ k klk , alakg1lnU lk

dztlll~m.k

= ...... (davro"', )
g.t ~""o lr.

an ulr. hUm..." = hU lTlanm..k riig /tlriiq .. ak

l'<j

holm u

...

a ~armalr.

t.p" _ Iulm .1r. = ' . J'g, o ~ i g = tatlt .. tg.m. lr. = igno",;" lr. ,

h. lo u t

d m.k

b y" = hang;
ivmdr./n-md< = acd. ' otm. k ki \! = g. kDf _ pil m.nltlr.

kv""l ilr. = kibi. I>M ttm.lr. = in~tmek, La'ttnnak lr.lm.1r. = glm.1r. , . . .. = !,,,ok"; o, r.yda..o, b., y..u w. Lik = h01"na ho<

momdatl _
Odi /.... i

b6yl.

_ ok

' .'0.1"

iki

.-\ . ll lLAAR
'-t1 .1! - I~.~.. I~~ ....... knnilik _ ",,~",l .. k
oZ<' iij ~ .

il _

,...1

_ U",

,j,..;

y.r'. - ,]iin.k,
t"",.

k" l r . k

"'It. = daim a b..d,,, ,", I,ud" .." . hai k, . ..d, .. _ .... d. n

.~

= ...,1" (,I" . " .) kIl ""'JI'II = Im ~ k' ld Mlle """'" = " 'n.a
l. pIa _ ka 1 rln raL..., _ ,.mn al _ .. hlt ..01 ..
.. ;; ~ _
~ii ..... . ~ .. Iu'"

..

..n"
t ....
~- . klm.

11 _

ill.
=

r"l
Imak

k an .... _ ,Uk...l;,. , ..10 .., tl k... .

op - ai'" ,Ilt ......" _ yo k.., t .k. ..

.. t"" ""l _

-= ..cu~. d'lr' oi.. knla,

luIII . " _ )" lan. . u k _ .(I.I

)'~ ra "

ut

Iata '

loiolik _

kotl"k

r il( "" m ' ~. i~ i . . .. _ . c. le

... " " ... '" u tan .... z. 1:6' olor"''', y.... ~ "' ''' = Mh li;"i, li ri.....I,...... . -= da!>i. dr. yin. b r il'" _ <'in. dn~", olo.... 'al>. ar " W .....k _ ""y l."; nrm.k ..... kh"" _ at, k ..lal

"Ir"..

lam.. _ ho........ ' n'nl _ orun " . yrr i ..,t....h = "'''''' 1

".,.. _ d,maa

li.;, _ di,;, "., a ,.o"

.... hi<; (....

'-(1 -

i<;" ,c

a' '" mu
al

l..... . d'lI)
ol.".kol ~ itn kiD"~

..'""-I
" i. ... _

(An p.) _

. .... _ dil _i
" u .., ,.. it in

1.....1".. .. "" ,.a ... ",.l. r. r ,t. lo "In,. k

.... 11 _

r..)-d..

;;nm..k -= hi'k i. I.il " "

i>f(iia '" "mak

"'.I _

' Mk

.p

,,,. ii hart. = h. r. :ona _ yill<: d .

h' ", h. p

l !ti _ di,

.,. .t

olum.uz luk od.h = oOyl..mok. "" , m. "

l ;;I;;. = ..., 1 ... nl

"."'11 _ k .."l,k
l ....il _

.., ... luK.

.(1

. n _ k."
.....
t~

nl.it
m

bok

..) _

I., _
,._

Wri k_l ""

, I~

l~ ,

..Im.k

" 11 _ lIibi
t in = .Iot''' . 1;"';'" r. "" "'" ii. , .

.oolmaIo = do " ..4 _ 6k6.. ,.... _ ho,

ormt ilm. k

. omirt n,

" Ilu _ hay... "

li"_1< _ .op '.m. ~. " . pit et_I< '1 ... j. I" . _ .ilnll. ~ O.de. et .. . 6

....... . k _ vIl. m. k. ko, m~k l _ r ,ij", <IoI.. m. k

..'.d _ .... ..m. l k l _ korm.". kol...... ".

Ioihi n-lo _ ; k

yiikO*I.....k

ii hi ll

, . ""..... .. _ ..,...Oa' m." = bi_. ..... ip

p .,.

" praun.k

lul _ .... . 1.. nadi r

.......... .. olm... d" iMi . ", ,wat _ 6d u"
;;'I( ......k _ i. i. _ kMi ;

~ = boo~ ki.-l.. _ I(inn< "

tv' _

d.. ~ru. 1I . .d<

Iorl~ ...

br l, _
k"ui
.~

al.i ... et klMrl mu. _ ... .. tl .. 01....... .

l.k li' .tm.l. ,a" ..I.",

"",,, .k /"'}

("yrl. ..o. ",.k

ba 'u'mak _ " ru n _ y.. hi kim "Im ak . alI. .. 8..irm .k

il.i!l "" iki. i . amo k _ ... ,.m..k

'''lIa = d..tu~ la" it _ . , . kod",

.... '" ,1... d.. hi (''''kil .... <d.lI)

..I... _ p.,ta. h6l um aalqiioi _ 06, bilrn

' .... _ . loko) ..I

" U . .......

Kl'TllDGU
ti i, _

e n.r e

l "' u::I.}: \I~: ~1

I" ;

di p 1. k6 k

ba. t . _ b <p
",d'l! _ kOl;; bil. ~ (o,., la .. i...l,, , okla ....k dr~mr\". ,." klu,.k . ylil .. lm" n o...",li yeri. 1o., U... Ii< _ od. n

l t '" s t k"n~" ..... liir _ y.... k~uu"

.u,..

;ir. "),

liiom.k _ ~ u z ...,l.u.. ~ ,..... tm.k _

"',IIIIlY _ "I"u

,.il,,,,,.k. )",,,.,,,,,,
~. ~

kOn.i lik Lni _ ki k /ki

I'ii" "

( . I"~ '1J I" k

~ ' '' ' ;' l

ka lo _

.~

..

= k"

..,....k {i kmrli: _ ai,rm.k

ik.. _ ok ,..l i_ _ rul . i_ " _ di
06 k

,..I . kil.i. lr nn..k

........ =
d.. ~erJ .....L
r lm.. _

fad. . \.... ... a,le." kt iinDrk _ )k ll m.k

.i~ilrnr1<

oOlmrk _

- - ...
'..,..... i~i = k.a44 _
~

bot.nu .. olm .. . ll _ ovg Ioar _.-a

_ rl.." k. , .. ~ .tm. ~ rloh. Il~ lokm.k ... dIlL... . .. ulomok .... I " ",~ k . inl. ", _an = .im..

,uuk = gi;"."

Ba,,.. _

kaloob.hL _ '"emwk T.... n

...

d'r""''' a..10

alu _

cf> ......

H . /M/iim (/" ,p X .\:I V - XX XVl/ J. /I".H : l S1-R -:lU lt,)

~elli

Ay-Toldi'nm ya,. hit in..... K litl.Tog,ll OJLU ll o~ l u iij;;,HlIm i ~ 'i .a ray a o,:aibnl' t ~ t'ui. g t ve t, li. "" Jl' a ona "L~J1 "an ll LaLal, k. t'd t'yil1l. M" n ,1.. I,a na " ~ul " I" .I.. .li . J;dlm if t ~ ..kl t et t ! ve balJlI"lIIln ) az.II~ 1 mektu be L.~!' ver d i, U.., " , " . iyc t - m.1;, lub... eku d u, lI.'d..ti n.lc n )'11j lIktl. gd;itm i~ J " ~"' ii . 1..,,1 1.1' ",int' I:iui. Io al .a' l A).T old l io;in "c ena u a ~ l" b 'o! a~l) ,apll. faki rl"r" l:illl~ " .. ip ..l.li kum a'j .la~ lltl. Bey de es ki ' "zitin " a _i)et in i ..k".luklan "o nra. y .mlu o,:, n ,I"ji;'" k., ,"u'llar (luJn i tiJrii) ya p li , h..t l at. f, ni iu- IlI...Ii . halkl zCIlp:ill l"~ l i r,1i , loalk. .Ia I,.. ~". ,Iua r-rti. Bir s ure eou ra. I..,y kihl ' ok ur kcn Oj;;,l l mi~ ak huu ,:,,),Ii \'C " /lU "ar ay a ~'lIii:t r l ' husura ~Ik.tt , I,ey ona "babad an "o nra f.,I.k. ~ an a 11 ..t... y apt .?" ,]j y'. se rdu . ~d l m i ~ "nt k ind.. ol d u ~ unu . fa kal h. y i ;.:ii. nc" y " " i;n g l.l /ii n & yl. di. Bey o m' l r\ "orula . 80''' U . b illti~i ni d"n t',Ii. f;( tl l lll i ~ h. ,,_ ill" uYll:'un c.. ".plar ,:!'. di , bey"" g!'" d h izm" l ine ald l ve o n u Y'l i7Iirmej' karar ver di . 0 !t,, ' ler de bey ona r.)" tla lt '(: kt u ,eylrri n lid ... ul"ugunll , ,,rtl,,. gtli.i lrlli~ fay da lt t e) I..rin : I. i}' ilik (f'<18.i lk). ::. utan (Utut). 3. "ognl luJ.. (kuni/ik); knl ~,,)'I..rin de : 1. ina t (a rktdr kl1l1l ) . 2. yalan (Ja /ga n). 3. d m. il ik (.....milk) ol.lu/ii unu bil diedi. n.~ hu ce va plar" a n memnun ol d u ve Dna b a~k . bir so ru "" r,Iu: " l ",an a na,la" m l hit !:in "Ian k doga r, yok. a y a~ l il "rl " .li k~e mi ii ~ r" n i r ?" Bil ~ "ru y" ii:.:tli,l (ll i ~ ~;' y le ..e nl p' la ndud u " In-all Lilgi"i z d" Aa. "t' yaelendsk ca g, ..n ir. ah1lllalda .101 " "d il..", .,..." ~ey aluJd U';T a nr l onu ;n, a nm h. mu runa kata. tn _all nkllda .. La, ka J, t Il u d..rnlrr i gre nir vt' ba y l. ce hi lgi. ; g..li}i.' Dey hu ....va plan .1" l,"l:"n d i "" ~"n ..i y.. t i,t ir g" " ..va m " lI i. O nu gun"t'n !tu"" k..n.H"e yakla~t ...I....na in""." J.l un ;, 1 . onun ..ti"e , .Ii . S""",,.I. tla o"a tin . ml ,r, .. , l. o~ " '" , .. hilat , n:zi. , "'ptl.
ti . K<ilmi~

'"

nlLAAR

J(iin..nd . '11 ' , lw)" .1.. . a ha t l.,h .

ltl iilmi~ .1<'~rll

k . nunl, ,kurn.g a d.."am rlti, y u.t .Iil....n;

~.~I.ml.,tl.

haI kIn

lI i. !ln I> ..y, {)ji:dhni it..n ttm.i1tUil;i . nl .YI~1n (ui... , ) lan,m ln l ialrdi. v.,~ir d r I.u t a nlln , , ,,}" l.. y art " ~ " nla)' 11 Li. m~ .l ..d ir. k o r iin .:zd r. lil , -iir u l iin un, d il~ iz i in ol.. ~;.z J r " p ( wa ,,/ uk"l. kir. k<lru& uka l,b ; OI6 ,.., tb c.... (>1, "6'" rilh ..-12.) . \ l\ laYI~ m 1>.lirt ilni tl., ~ u nb.nl l r: Alu.lh ad a m dof:ru dur. yum u, ak hu)lud ur. dingindi r H~ "ok 8. 1" , 1,<11 ,." fJ.~k a hi. g.. b.:oy, vu i, ;n., ' Unll . o. d u : "GnlluvanCl nedir.
M

~~z kn-.nn nl/'?"' ' "n i . i n ...va },. : "G "" iin . llevrli~ i )-:r.ii J:o rm.,J" 1t" s n" !I'; lC on) "Y ."' UYIl yeli,lirdi : ' (IR " 'Zu." " . l . ,-utm ak la vantU": ' BItDUn ..k.!lnda n }, ~ :""-ji: iJ i ll i n 1...lir li . i nr ' li r ,?" Vni rin c bl : MG. ii... b. k.r....n hrr , ey 6rl l ol I..h r. r. ....1 Jo:ii .... 1 ii" o tl .. ~,.olo.l .. r. Se n in u n y. nd ..n I...llidir:

'Il

" I~u .n l . p~l . hi lj!:i wo gilde gn l konu~und .1r.i 1r.ollu,m. d.n "o nr ,1", ,1 ..1 , ... . &r'Y m..re (.op ug_ or!:tllu. d~ ~Im ara k. hryrl.... . yani hlo.mda r.l an . bu yru1r.ulardan ltr,.... fl) ve I........ ha ~ .) a kadar ht" ynet ici ve gff:\'lilerin du rumu, o nl..da aranan " iI..~i~~r grii~ iil~ ~ " .. lkusel bir . aray grevl ile ri orgiit lablo~u ya pLld r, KII~ II 8 .1 ' 8 In d..,-I..llhk ba ktm mdan ..n n..mli bolml..ri nd..n hiri ola n b u bapJa nn .ynn1.lan , unla rd ., :

l. B..~~ .Bey .l ogark..n b..ylikl e doga, ; go, er..k ol ' ..ni r. T an n kim .. beylik

V('-

rn~~. ona I ~ ' .1" oran h a k" \".. go nl d.. v,., ir. Bey r ... ur. ka hr am a n. g l v.. p..k yii. rek l. o.l~al"l . r. n il!!i1i. a k,ll eo m..rt , .':. yu mu,ak huylu. goz re k, goul zen gin ol-

mal .; ' YI)'e ..Illzal mal m"r h am" lli ve ad U olm al Gn.hlan u km m alt , -e t emi:ll ol ma l. Ya nl., har ..Ir."1 et m..mek idn d aim a l it iz d e vr e nm ah. Sab ., h ve d in gin olmal .. . ... ..I..d..n ka m mah . lw d av ra na na km g. n "" uya n.k olmal. ve soznde d llrm ahdLl. .ka nltgl kanu ular d ogm (kllni fli') ohnah . k..n,ij de zali m olm ama b; "dakAr olmah. eefak i . olmamah. ~u dorl , ..yden kaln mah : I . Ae..l..d lilr.. 2. el m rilik, 3~ Mlle. 4. i"al . A ~ zmda " lkan "OZ , ..knd..n daha lu h o[mal,. K..ndi, ve ut a gz..1 yti zlti olma llal ."ka h d zgn . yak1' lkl. v.. or la h oyl u olma h ; iyi ad v.. n . ah ib i ulma h. Boyu ok uzu n olmamah (kJsa ho ylu v.. hodu r kim ' f'lf'r hl rm olur). t ki im..mdi, vakl in i oyuna ver memeli. kibirli olma ma ll, g..I"" l'k . gllr..n..k V Ol ya.ay, gll~e t mel i. Klsa casl . bt n erd ..mler i herh.t..n .ln olma h. tn "Bnl. r do~u ~tan hir_ dirI... . fa kat hi lgi edinmekle er erden y k.ek v.. h yl. olu r. 2. V..:i.: Vnir, heylerin eH d ..m ektir ; vezir iyi olu ru I,,' y rah at ..der v.. t emcH "a~ lam la ~ lr. Vn ir. h aik IIrll" "da y ksdm i, . ak.h gonl " r..n \/.. i; " can d .n ha~h hi.. in . a n ol mah . Bi lg... i d ..niz gibi. kendi d .. ok h..eeri kH olmall. Soylu bi.. aHed..n g..l_ m.. li ve d ... t davr anm al l. Ya sa adarm olmah, h..yin yzn g ldrme li. E lini h aik urinOl . "vji; il.. uz at m all . Nam uslu. lo kgz l v.. nazik olmal l. Yz g zOlI .... d z .. k..ndi. i d.. h..yh..tH. dop,.. yum u;.k h uylu v.. aJiI olma h. H eu p bilme li. olm ah . yu. bilm..H. a1ak gn U. t at h d iUi, din gin davramth v.. olgun ohnalt. M..rham d li. uyamk 0lma1l , ... ite yuayan. y.... m a yan dan . Y' " ...I..hil m" lidi r. E ma h .. t .. ka'l ' liliz...rd ..m _ahibi olm ah . k..nd i d ..ngini ....ndi . in.. n kada, se<; md i. V..zir . beyin damtm amd u . V"ir i)'i olmu. hem beyin i,i l am olur , h..m yurt d zen .. g i~ .., haik da J..uta "avuour.

aula:~

tn

" UTAIJGU n l LII; I :"i U': LE MES I 3. OOf' (... d u l.a ' ... .. mllta '" ) : Ouln ha~ "' '' mu lam '-'U I', gl-ii I...k. \ ., ik. , ,r ' ..... l re ......... l i I.ir ."Ia m lmllla.l .r. T...II.ir li. " ya"'.... soj::llkka "h. Irm"'i,,1i ,e a p" Til ' m a n.la cOn...rl H ~ ... f , . a\lk Lil' i" ln. a. k,. ..1..,al.. II. Uii. " ." ah , ,1"i:'I' .nala, d... t ' e . ilila . r Ja'. ,.Ji""...li " , <"l ra """ .. .;J..i n ki''' ,;"I'' r 'ul,Ia" I, " .Ij . in e b ir a il.1a H ' y..te r fl: iy.i ..I' ihi ..1", .1. )," r. K al" a. " .." .. .I . kaza'''j' ,l unya ya . m..l ", iilk n alm .., krll,Jj l u .a,, ". olac ak" r. A;I., ; !.a. il oln. a h; r , . o;o l...k \ ..c " ... ikinci der..r" d.. 1.almah . ,,1r. a.. 1 i ~ ; ee nku r. ("I" i, lrg;" i l lhla LiMir md i. ve rmal almall VI' n kua urn . l.d,, : M Gel iu k, zUl sr , i"r; d g.. ge"l'ler idi r: yi ~it .1.a"ra' mali e rin O" no;o . a' a~ r:n l... idir" ( Ktli n " " sninci l d"" ,;;nl... i ; 1-i alp ..r "'-",, fi f.. ,i~ I:Un/..ri ). Sa..h a rk . " . ~l a Tl n a iy i uak ma h. o.Jan her balnuJau .lu)"I u m"'I" " . I.n<l r n l o,km . mah ", u .lm..,I.." d ,"' a".! .." )'" 0;'" i""... " rli .li, . .\ ~1.,., " '1',. fin e ~ ..hip ..Im..h . h..II... ".rt ' d . a1\'ak g""ll ... Im ah . k"IJ il lu ll" .u ll"lIl IlJ " h r. I lr ). betl, ral al kih irli ..lm. mal ..he , Ord .. ~ i)a .r . i fl i hilm di.Jir. O. J~ m a na kar~ lol"'nUJ: giL; ina l<;., k url giLi g l YI gil.; aZiI. n " yah a" "gIn gi h; l iu li. ku" ,,,,. li l...i t:il.i .. g lm ..lidir. ~ " h aga nJa n Jaba ihti )'at h ,laHauhU ..d olm. b, d" v.. ayg." gi l. i ol mal r, g:ln ka ya kuzgunu gihi uzaklara e ,irmelidir, A, Ian. gib i alieo;onal' ..Imalr, bayku t gih i. grede, i uyl usuJ:" aIm ai,dIT. Tuzu k megi H )'emeg i hol ; all . I:i). i. i , ... . ilbl d . huna gor.. olm abd" . Dol1ru sO)I..m..l; " sozne g\'en ket ma hdie. Di'it ken ve k.,..i.. k ar a,b olmah v.. a_k..el..rini lutabilm ..lidi , ; ~ ..k ill ask .., .. ve k..~ if IlOlIarll1.. ft('m ""nneUJ ir. K onB~ y..r1..rini , ... nb"l i ~ ; lIi d ZT'III..md i.. sorg uy a " km("I. ze'e d ~man u keri (, il) rakal amaya \'e dt ma lla til ..erm..me ye al l~ m ah d ". Sa"a~a a"eIe et m..m"li. t ed bi r alm ah . d t mam raha l h.ra k m am ahdn. El i gnd..r..rek b ll n~ ya pm.g. al '4u ken d 4mam 8zI., oyala mah ,..e ask er lopla yara k sa"at a girm ..lirlir. D ~m an. y al Ui he nm " Imdi. agarllp m d~ mana brrakm emahd u -, I' us uya y etme1 1lll. d~ m. n a yiAil ask.., t;8te rme"i"i hilmeli ; nc., ueak ta n "kla. som a yakJlld ..n Iuh ve balta iJe 8a\'a~ m a h J IT. Dil ~rnau ka ars a unu ll ola rak iale meli, "sir y ak a. ..rin.. iyi hakm ah . ya ra "arlay an a. ke ri vme 1i ve una J l ve rm..li . Ylllra lan a ll ask..r1 m ali. l"l} va ria a U".in" ha km al..h r. By l.. bi, in sa .. o, d uy a ba. olur. a. be y. yurt ve h aik i v.. d l~ gve ne " ri~ ir. Vezi rle urd u ha~kom utanl yurdu ll d z eni ni ve ,lizl:inin i elluind.. lutar. v..zir kal..ml.., b8 ~komutan da kl hla. Y.. rdu al an O" tI klh la alulI4t u. Vurd... lulan .la O Il U k al"ml.. t ut mu~tur (K .llr bid .. aIJ k'k, il alguf'; kalem birl.. baslt <I / il basgu l ). Gr w dg giui. hu s ba1' b lmnde. Balasa~u nlu Yu.uf, ya ~a ' d..gl ag m Lir ,v:..nd ku rm ay b a ~k a n . bil gisi ni n mze B er",i~ hul unm ak tad lr : Drolu rg t , a.k"r Hi lIlar. "a \/a~ , . Iralej i. tak tik , ocd u aWkt v.b . k ..n,Jj " 'b iklol',,,Hk hilgi,;in in ~ alt bir bl"' olarak. 4. Vlug hacib (ul u mabeyinci ): G ..'cnili c. d ugr u YC iyi bir k i ~ i olmalldlt. S...y u t cm iz. goz 10k . a nlaYI~h . Migisi g..ni,. yeyin'iye kar~1 ser l, inr" daY'a,,,~h . u)amk. yalu~,kl l. .t La, . Icm iz, gonl . ahibi. dili yum u~ak , g 1... y zl. alak gn1lii. ku lag. d ..li k...Inril . ..rdcm "'e ka l,.", ..hiLi olm audtr. KIMc a. ke"di, i"c ' u 011 ..rol..", hulunmalldlt: l. k..sk in gz (yiti koz), 2. de lik kuJak (sak ku /gak). 3. g..ni, g n1 (ki, kll,iil). 4. yaL"kh y iit . S. s..vim.li gork. 6. o rt a Loy, 7. uz dil , 8. anlaYlf (UkUl), 9. alul (liS). 10. bilgi (bi/i.d. da\'raw~lan .la bunIara den k olm ahJu. Y v.-a. u.ul \"(' lo r..-

ss

HO

\ . u ll..-4.n

lIin }"'ri'll' j::d ir hn " ~ill i 1 , i1ml'li,lir. 11 .., I.., . a yma mnll, grH-!ih:'r.., gelen gille n .,1, ;;1.. re, i",,, larm k , l" vu~[arlU", l;;n'nIH", faki r fuka ralltll dcklenue dikkat {" t md i, lIlIk ~I~ h g ll\ iiui iH" ",,~, tlldi , urg" ""U~ k i ~ i1"rill hllkkmdllll geiIll d i, hu ite iht iy"lh d av" n'" " Imam a!,. kl h u yla n olmam ah . ~lr sllklama"ln ' hiImel i, gr m..me.i ranm al" }'1I1 Il:"uk .." ,"r l.. , ; I:;'r m.. ,,, i ~ t:il>i "Imah \"e 1o. .. ",I;" ;ne h_kim " Imahd i" Beyine k . r~ 1 r..I<...n . " yg'}" 1...~"I" md i ' o e " nunla kO"lJ~m a yol v.. )' n tern i bi lm..lidir. !.J In h. db,

1;"-

,-n iri n )-a rdlR'CI~ 1 .1I;f1h r.

5. Kap u~ /..u'flSl (ka p, lim it; ve l"tr flll l ): Sa.hl. ..lmah, p roto kol }'oU.nm bil. m..!;; g"c", ~.r ..) I.ul.,t il..rini " ",r"k r n )..rlr'", d ikm..li. nerden g..l<IiU..r i hdli o.>hu.y. D.
ya ha nn l.n ~"r\l~ t u rm ah. ~aLa lol ..)iI ~ g(jr.. \-IiI~ri l"pl. y'l' k)'in h ..z uru na "ik.r m.b. ~onra u ray JlOr~ \ lil.-rin in .Ii l..l.l..ri lli t nl.layar al h..yc 1,i1<i irmeli . ool ve ~l de_ meler i 10.. )-1 .. l: rt n,,_li. h..yin I.u yr ullanm gerek..nle' " hildi r meli; )-em..1t t"p8 i~i"i d cnet lem ..li. I'..yi" nn u ~an' n1 ye m..!. konu sun dada yb..k l ut m ah , ~ a r 'p"IY'. d ~ ..kiy i. """,' p . tu gt'uyu gzt'l l..m.-1i . doS . ne' YI. a ve ,-.. ok uI.,. d . da ima h u .r l"..luadurm ..l..h r. B"..I.cl.. dai m.. ilg ilcll", ..li. j,,.l..L. "1U1 v..rm ell \'e hH trl gerekeernele rt m kar~t1ama hdlr. D isiI,lini srkr t ul m ah, fakat her i~t e ha k tamr, aIak gnllii. ta th ,Iilli H g uler yd olmahdre . Sava)Ip_. >l v,la . cirit oy unun ,). ve yurt g..aile rinde loep korulllah. ntullaf,z . laym m d ze" lcll m.."in,l.. ba }komulana )"a rd lD l e t mel id ir. Za t"l1 k ap ' a m iri. bi r< ;ok .Ian la rd a. loa,kom ula nm yar .h mc' "1 u ydu . 6. YlI1<l. "tl f (d<;i) : D .~a ~n, lc r i l ..eek e k i ~t'lUn . a nl ay., li. bilgili. t't'ri n I ... nlt. Ier . hi)..,li, g rgw. inee . I, \ran~h . kOllU)m. ...u hili r, g ,-enili r. do~ru . d ev letjue ve beyin.. i';l ..n ba#h, ine.. J f o ~ l olma lullr. ok ki tap ok umu,. k.ra.l dol u. ~"lllyl ..mes ini bil en . t iird en de .nlayan. k.rll di ~ i de fai r c la n b ir liti olma.IJ. ast rono mld en., h.... limlikten. d Ut )orumull da n. SI yoru mu nd a n. heoapl. n, gwm etri d..n d e .nl.m ala. T..-Ia ye 8atr a n oy u nlanlll .Ia hilm~li . u~l a riri t" i. ok u, Ir.u, u ve a V el 03:" olm ah. li u h. h; olaral. t anmrnl' Ye ~iytilDl i, bulunm.hk.n eas. h..r a lan d . g..nit Mlg i ve e< d U"o n ,.l e bi r a tla m he m d",'lctinin h" m heyi nin Y1<un a~.rtlr. d ..~e rini yt..e hir. hyle olma1<'a tl . ~ m eml ..kellnd e y ur tlu tl <lo.~ ..ri oI,er. I::I"i ~u sa loJ a m U lDl bi lmeli . t.;ld i.,.m ..m d i ' "e zu bask. llhuul a tutm.hillr, \'nk ",ar ap kar m a gilt'rae. ~l' i d, ta.. ,>,ka ru. h u lkan "1< .Ic k,," tli~ i l\ i ya k.r" (Ka rlnka ~ ri8 ki r~" flkrur ,(lliig. I", rlkml~ i1k y a/ldru IJrter (;zg; (j,J .. mek = yakm.I.). Jo:li yak., .k b, bo yl Il b081u,

,(1,

hellegi g l . konu,kan. f.ht 811' ea U . m a a l' llln r1 .

"iJl 8110 oIma.IJd.r.

1. Biligr ; du"g<l (..ray kal r mi y u m. m) : H ..r , ..yd eo ne... 8uay y aam 'DJ 8u &a kl a""".. m bilm..Jidir. Bu ba lomdan y.z01.... v",irin yard lO1cl81 8Iyllabil ir . Dev. I..tin ye . ar' ym b tn Hrla n bu iki Ir. i, id e hulu nur; al.d . n ulu oh na.IJdU'. nJ. " . gzllU bi r in 8ay :c n o r. d. o f.lr.a r~ e hu y ..l; g ib i olu r" ( B u ag%lll milOli , lir '011 ' t~g; sill li, rlba and ... ... 1I ..r "1111 ' ..g ; . a bah. ak,a m ~D. . ..riD. y..J). Y &zman bild ll', E I"i kon~.m'~IDJ bildiAi g iM, g ili ye . Iulb. YU I. ' guul ye ~lup ..hi bi olma.IJ yn man d. yazmu' DJ " bilm d i. CO:c t olt olmah, tamah bilm",m..li. a1tm v~ gi m,e k.pJlm amaI., gre ' "i"e ba gh olmal Yu m a n d. iki i me m..li ; ilt i ienin ~Iint ur ve yu. i, i buaJ.ilmu.

KUTADGU DILle I!liCELE'I Es l

'"

8. Agi el (h n in..d a r): Altm v.. g m, ea na Hi oldu g u iin , h U 1.ineJann d,,~ r u .... g ve nili r bir adam ..hna>! gerek ir. nu a da m . a ltm g r,lii~ ZllllIa ll y ii f(' ~ i Y ll rn ,, ~aY ' I ' ahJikl bozul m a m ah ; ok ma l gr m, . !l 1. d oymue ye All a h tall korkar olmah. 11..UH haramdan ayll'd etmdi. Bu i, e g nl Be h agh. uy a mk . ihl iy a th .-r a nla)".~h hir ki,i olm .h. l.;ki ime r u ..li . " nk ikili i n~ . n emert cla \"tamr. mah ~ u n a buna ,I. ~. til' . H azin ed ' f1n, b un u n t ersine, e1i Mk. olma~ ' gereki r; o. b..yin i 1.,n ~ i n ..Im eli Ia ima uy .Dl k olmah..ve m.1a " ..u p" t u t ma.IJ. Ak.lh ve Iteki ol ma~ ' v ll1.g..ilm..z bi r ko ,old ur . nk hes ep a k.Ua yepdrr, H az in..d . nn . )nl umanda iy i hi r u )"m all"" h..~ a l-' ... ~ dm. iy i bil en bir . J am olma~l g..reJ.ir . Ydmy m r, ~u"un I,il .....li. h..' a plafl l.u lU' gr",d ..ftl!'re g..ir md i; he e, ey k . yJ a b . gh olmaI ldIl' ; . z lIuClk y u. ,lma k.1 a kalu- , )'ok ~. u".r. H u. in..dar yal m lt h e ~ap hilm..lle k alm. mah. " ,,"d..~ e d.. bil m..li. d..ri n " ""' 1 'I... heudeee iJe y.pahr. Huinedar. bilgili kilh . d .-r .m~lafl d. J ogru ..lmahdn- , Go I..~ ..ri"i ve a"~ .. ,, r i~ ya p m. ",iin iy i g",ethm ..li. J ilini d e iyi tulm ahd ,r. He r ~ey i n < "lOl hil meh, nv~ak la m a1an k a mmah. pa ra ye r ilme ..mr i .;.k m f a a1a<" ak.1 ,ya !...m.."
parllY' J..m ..Hd ir.

9. A~.b"H I (lIt.ha~'): Ruhu ve rli t em iz. g,'enili r ve oJllun hi r ad am ,,111I11>' gr rekir; yo k n h..yin ye mesi ime~ i t ehlikeye Il:ire r. Y..mekl eri eevkle n 'akti",l.. ha' I ltl.m.h . ,en me meli ve em egini e~ i!ge me melid ir. m r J ..g i!. ye m..k azi lJir. Af\lba; uun Ylt. Itlyafet i t emis. ve gi\lt t ok olmahdir. Kird en . vi_li k te n ka m ma h . l :l i d.im. temilt ol m. lld lt . Y.makJannm t ..m i:digin e d e d ikk.t e Imdidir. Sa .llk olmah, fra g ren..j{ini iy i Lilm .......yini o;ok . ev Uleli. yelDek ' akl inde elin i ( . b uk lu lm al Bo

ti ,".. ku sllrd . bu lu n maw abdu. 10. Idiff i k}1 (iJ..i cib . , .): U ltu n yill . t d..nenmi, . g v~n lo.aullm'" gzii. j[nhi tok. dogru. bir ad . m olm asl g..rek ir . l ld h nul.masm l ve ou u iyi muh afa u et me,.ini bilen biri olm .h. E lind e .. t irI i.;]d bulunm.h : Sindi ri m i lr.i~i. k u vv ..t ik i.i. ' "e mii~ hi l ikisi. Ku ru Y' d . y. , m ..yva. ik i v I.! , ar . p hep onun ..linden g..er. B e nd en dolaYl . ,';1 ve i1aicinin temil' ve g .... ni lir kim....le r Olml5l 8erekir ; lounlann bi lg- iJi v... . kl11 . olmalan d. vazg..ilmu bir ko , ul d ur. l lr. iciba'l ok titiz olm ah, iki y i k rndi eti il.. kan~tll'ma.IJ ve mh rleyere k 8ak1a mahd u.lJ..iye k ant tlt.lan odlm d a iyi ... m f'li .. e bndi eti He katmahd .r. Gl b.11I1I. gUl f u ru bu n u ken di Yll.p malulu. t ki d ag' llln k.
d eh ileri (..lr.i) Site! yd n.;lerden .e m ~li. fid . n boylu. h"'yaz t enli. kl rm. 1<. ya nakb b u g",nle r", r",akl i ipek elbi~",ler giyd ir01e!id ir ; .unu l.n ik il..rd e d.. kLI . t y gibi ,,,,yler buluDm.ma.IJdll. 5u.y gr ..vlilerinin 1k... l ni telikleri oo yl........ uzun uzadlya gr,iild ikten ;m ra. hu go.....vlilerin (.ap "!(I ). be yI('f zerindek i haklan d a b u m iina:r.a r. dlfa~md . e1e a llo' dl. OD.c:eOgdlmif.beye. "kullu iaerinde beyinh.ak.kl v.r d a. be yl..r .,..rind e kuU.rw. hUb yok mu 1" di ye aord u. Bey de. v....irind en. bu h.lr.1ann nder old u Au nll leme.ini inedi. Bu hu yruk urine Ogdillmit bu h.ld.n birer bi..... r ydl: 1. Bey . S.....vlip i... lL oymadan <'i ne...o o a pree...... verm",ll, onuD. yi y..u la. ve i..... ..~ ini h'1<ula m abdu; 2. s revliler c.nla balI. beyi la.oruduklan m . hey o nlann hIIUl.IUI de m~l i onlua .",ve ccD. d.",.nmllh; g&revli k.p.d. u mu t il e h izmet ed er , bey onun u mdu Au,

s..

.or-

'"

A. [) /I- AAR

"" Yernwz ,, iyise verhk ~i .J ,r ; 3. hey, grevliye, i ~ " yar ad,g. ora nda h a~~t a bul unm alt . hi7,mNi o.a"""l" cla ""U" h akkln l ve r melidir j 4. g revd e iki l . l in san }' ul un u r,

IJie; hur, hiel ku l. K ul, k.."d; ist"iF dl~lll<'l a h izmc te "hud 'gl iin , dayak yiy"hili r, fa ka t h. gre d ikre iyilik YOJUn Ull dai m a a rk tu t ui masi gen- ki r; 5. fa ydall ineen, k ul hi l.. olsa , ojiuldan d ah.. y akl tl uld ng" iin, he y , k ula da lll(" rharne t gs te r me lid u,; 6. Ask... . , lJeyJerin kan st t y oldu gu iin, eekerfere iy i Lakrnak gerekir , y urdu lutan so m al t lIl il.. kj hue, ord u)'-u dai m" m emu n e t meli.
G""el "l ar ak tla , hal k tlln ve ord u d a n aldl~' y ar dun a k arsrhk, beyin d a ima cij. merl olma" gNck lllt' kte di r. Dbnyanm he. ye ri nde "c irnri svlr, cm ert v !r" (.'Ilranka SQ"ii~ , akika gJii). Bu m na zara v~ t artl_~ m alarJ an ~onra, b ey , uku~ ( R nlay '~ ) ~ ahi bi ve eirin gn er_ <l igi )'ul -Jan y iiry e rek , gi;n liin J ogru Ittu, iyi ve d ogr u k a nu n lar lk art tJ, y urd u n u k a[I<III.1Inl " k urt ilc ku zu e~ it oldu. Vezir , Can y a k rcr__h~l n '\Ie kl YlClhglU neJenlerini s avl; a m a- h (j~ 1am a cl a (usal b"lm" k), zaYlf kis ilerde (ba..ncak er) ve tamahta (suk) hularak, lmnl a n beye a ll[aU I. Bey d snd , hu i~ler i yo luna k oymak iin gdlmif e hir ya rd u ncr "u i ma k gerekligi n i d uydu , '\I e v eeirc , akrabal iln a ra.mda b yle b i. kim . aen i n Lu lu llu r Luluum a d' gJlll s ord u. gdlm i, " va r, a ,h Od gurml 'tir ( Uy an w ld, akl ll"Jar, am a ke ndini ibad ct c ve rm i, h ir za hi tt ir, daga .k a ra k inzi'\laya e kilm i, t ir." ded i. Be ) , Q,lgunmf a m ek t up yazlp, Olla v ezi rilli n eli y le ula samlmasma karar verdi. Hu b l mdcki z deyi~lerden :

Alo pendini sen kal' g lul, karog, K uradgay "llii ~ birge k ndc talig.
Ba b a gtn "en alk l tut, slkt, Ku tl u olur gn n , v er ir (sana) her gn tat.

Alaq. ana!], sevindr, tap m, Y allul birge tapgu!], tm ell mi!] eng,
Atanl, anaru sevi ndir, onIa ra h izm et e t , Kar~ L!l k ve rir hizm etin, on hinlerc e (ay da.

K imi emgek Idsa sa!]a belg lg, Ulllt ma (11 emgekn i, b"lma liig.
B iri LcJli l.i r c mek eala rs a eana, Un utma 0 cm egi , iil giLi olma.

Uruglug ki~i /se, u'g' kab,.

Soy lu ki~i ls e, ~ oyu kehr .

..

Kam u b(ll g u ne!]ke bolur belg te9, K iigJe bcJgince (11 balgu leI).
Bt n olac ak ~eylerin (ken d i) belirtisi alu r,

K kJk t en byynceye kadar (k en di ) h eliti~i olu r.

K UTADGU

s tuc

INCE LE MESI

T iri bi/diy alw n, Y;)';i I, ilm e,fi~ . n u ai'UIl Y'g!P bi. nr-Wk bi.mediy.
Alt m .lermegiui bilJ in, YC llw~ i ll i b ilme diu, Bu al tnu YIglp, hir ( I ane~ in i ) n iin ve rl'lled iu? ( h u~k l1' m a)
Ukll~ ol om y al!]uk grenmedi, T adu birle kathp frtr idi.

AnlaY l1, insalllll (al l ~ m akl a) grenm eil ig i seydir , Tabian ile kar rstrrarak y aratr r Tantl.

Kni , rln

k ; ~i

balsa kzke sre.

Dogru , d r gt ki~ i Lulur'an ga ne , r.

n u emg"k nere bogu , egni r n, T irer "" !]' y imez, {j lse enoger kriin .
Bu n ice emc kl er boga zl, en u iin ilir , Ma l .le rl er, yiye mez, ldg n d e zul m n e aeb un eker ,

Ay a beg, i ~ ig i~ biUglike bir, Yaragl!g kni , tz y"rl gh ka bir.

E y b ey , i ~i , i~ b Hen e ver, Yarayana, dagru d r st. ha rek et eden e v er .

B iligsizke devlel kelr ers e kul , B udun bara bu:!ur bolur, i/k e y ut.
Bilg isize devJ et , eaadet gelir.e Rtn haI k bozulur, y ur t i in d e y rkr m "Iu r.
Ki~i

k!]U bag "I, ya arg u sum , Bu begier s iiz bi,le edg sav!.

Kj~in in gnl h ir b ah ed ir , onu y esa t an au , Be ylerin 'Z He iy i sa vlarrd ir ,

Bagorsak Bayat, kr, {jdrmi kulIn, Ki ide uku~ biru kll km lilin .
AelYlcl Tann, h ak, "et igi kulun
Gidi~ini ve dilini anlaYl~la k gtekle mi~t i r

BUig If ildi ki~i yi lki dm, Bil igek beddrek neg bar adm ?
Bgi ayirdi ins ani h ayvandan , Bilgiden d ab a h y k h l4 ka ne var ?

Uk up n !]la yu al

ki~i

arbuu!

Dinley er ek an la m ag a ~, in sanlerm karpuzu !

'"
E,I~k k~

A. D1LAR

ol

$dd~IM1d"

ledri.

Di ule mek elbette . ylemek leu iiat iin d ir.

E,ilnuJr bile

~ldl

"ilg" kj".
b~i D

Di nl em elJe ine au

cl ue,

S: g s:le rnue sav a /lu n JG'" , Bahr b(J1J1 ,jlJin lha rsG dm ,
Sylen meye n ~ ii z y erdeld a1lm Bak.f olur dilden ,k ar lr sa n eau,
81111,

K lJ" a rJi4" holu bine II/u. 00.,1, BI' .1 k rr a arslan ""lil' ol: IU'"
B ak , ..lan itlere bilt oluveri .... e. B t iin nler anlau olnf kll 'ltlannd aki ne.

Tan uk koydd

bol~

bu hiU'm anuk.

Tanlk neeede lee h cce t or. d.d'T ,

K t/Ir baldu bold. bI' il , ..hfls t. KUI, bal t . yur un kor uyucu su oMu.

U,up bu g" bal' b re,. luk s nfT, Tilin , "k n blmu GflS' y dm.
Vurulan hmuu.n b~1 (r u ",,) Ir.a Pan1! "ahu k, eoner Dilin Ylr ttl.g l ><e kap a nm.u , I CII' y illarc

B itip kGdmaso ", di bilS'" b~ii. Bi:ri9" OUZklg kim .,uli ,ig ?
Y.Z lp karm a.al. rd . bilgel"'r, l..k..i mler, B izd en ncekil e rden kim ~z edebil ird i ?
SOZLtl K oM ( Fan.) _ 61il1

.....JI.., - ...yl..
y -'"l 1, tq _ .leak. -';1., iloDdi; l,.lik oki W--..lr. _ bil yii ....1. ....... _ d<11Dei< . -'iik _ Di9-a- ....u ..

..t> _
tootII Ia

ka ....d"

ar-c -

t. t, luut
k _ bi,.....,1 . 1.IIO. i<

fO,

' 1 _ kUllhk. ' ....1 lafuJ _ bi~ t

l ii_ _ l ootIl)

. ........ ... llj _

10000 )( 100II

..., _ r. yd.
""lId<. _
I ......... _

''''1.10 _ i
ui.. _ In
tiiriibDol _

..

I.hi. t;
, .. umai<

em ol.
..

""',wil, _

Im . k boUi

Idi _ .0IJ p. T ann ~ _ ,Iotm, dil r.t

61... _ ohl

" "'" _ bolaa

KUTAD GU BILI G INCELEMESI

ns

..... _ .,n
~i<

.....-.. = i"l mek. dinJ. D>dt

~It

_ l.h.... 1., .. mil

.... 1.

klif _ pi. &Or. nllilm tiia _ dia, diirii.t

Itirii _ Joke r..l.. ii.hin ... _ ,.r. t opr."

11 _ it.U""k Nf _ bir ..yi n lta....., "'y<la _ .. o~ d o u w. _ ha .. ......d. bald.. _ h.lt. alik'l1 _ ko. .. y.. "u, u kJay ' c' ........k = "u..nall.
...... _
hm~ 1

Y-shll Nua _
it _ y.. tI .

h ...,kot r&... ,uniy. ..

boil D

.... mklt.t rilt _ }'1 k, m, r. l.hl

... _ k,".,

6ld .y il
001)1 01

ba.proak _ w.rhametli,
B., . I _ To nn 6d~ k _ ..<mok ~ _ lokt.kl.....1. Iulk jkW1t _ l idi" h"r yillu - b.Y"a.. Wriiftlt _ dab. hyk

Ioi.i tmelt '"' bil mok. r u. k.pa nm. 1l.

..... - abuk. IU oIIL.d: r."". k. ynlmal.

. afI ...

... -......

UmaIr. _ anlamak t1l) .......... _ dinkmok

. IWodI = r k k.aoI..oJr. '"' or k 1oi.iP/Mikii ... h. I.tm

..... _ 6nee U
. i... . k '"' d.....k, 061 . t....I..

art.... _ karp...
kM _ olbon . ; p.kitm dol1

Hl. !Itllm (hap XXX IX- L XVll, ht)'r: 3187--4933)

Odgu nJU ~'. mek t up yum. k iin, bot')', divit k ~lt i ~tedi, S'lne T an n . dlnl

e n...... b..l. d l, Odg. umt"ln erd e ml..rin i, ukisllll , a n1' YI, 11 old u ~ U hll i ~illi~ini " e memDUD eldugunu ~}' ledi . So n r. ederine ~}'le d eva m en i : "5.11,. gdiilmi~' i gnderi)'o rum , OIlUW. birlikte b'll' gel. Ihadet ii n trk ha~lna d ag. lk m l'~ln, f.-

k .t h u ib .det usun etm, . Gel buud. ya,a; akr . b. a kr . h. d. n faydala ns m . Bi ~ i edin, Bilgi~iz larak edilen ibade t t ea fa yda gdm ez. H. i t rl ins . na insan d erl ee: hiri i rt' le n, hr gr ..ne n, n,e t r h . y" an d.., hu nd an ka m, IIi lg i_izirl ihadetiuden. bil gili nin uyum mID aevsbr d.h a okt u r, K lly ve ,ehir iin.l" ya p" ac ak "Z, kr, k t r m, t op alla ra ok ib . d d vardi r, Gel, ha ik. faydah ol. Yet im, .lul, g yar d lm et mek, fak id er e p.ra d.glt m.k d. ihad ett ir. n a~k.larllla fayd .. n d oku nsu n, gel! Fan nunulan nl J. eemaatla kt!. Gel, halk toplu lugund a n uzak kalm.... n ey. yazdlp bu eeek tu b u v uiri gdiil mi~'e ve rdi . 0 d . on u ahp ",v ine gtfud ve yem
TUmG I6rlcu Icallcan lc6tr< Ufun ,

Yllruk

r ii. k ler U! r ..rud&

..jun.

(Ciin..in ) fl1lurau kalk'nI (y ziin 6 rt en) ip ek k um a,. o mu :r. uyl ty trl p C iile r parl.k yiiz gibi . cun I1ld L.
SOZLtl'K
I...,.. _
~lur .n

.tII,

1l41Ul _

Om .. &un .. ""

lOri... _ ipei< k.. m", ~ _ . ' Y"'P .tmall.

1andt _ pari ."

, ........alt _ ".....1.

1I6

A. DILAAR

S. h. h ..lun " a Rd lmi , kalkt., atm. ( aid . OJ jl: u rm't i b.d~ tini bu.knak. g~ldi " l' , t, ... . IU irri . ld., . k ra bal . n m sord u, "';",10. iot..,li. gJlmi, On u o ded iiini . ORUD t .. m...t i~ in i. ttb r.. ium..ni n dogro ola c-!lIu

binip Jata .k tl. Odgu ruu,'m k.pl~lm lup'Yl ecu, Ogd h ni, ' le kucakl.,arak ni .;in d alt_ ( .k lp yanm. geldilini d Uuy. da n ..kil mi, y a , a m alllU artlk iebildirdi. Boyl...,<" mnaz ar a bqlad. :

.nl.

G D(j L~I I~: tn~'n " ..udi i.teti Ile yol y r n ...,kmU ek mU . Niin "endine hO,-I.. uiyrt rdiyouu n?
ODG URMI~ : Dinimin ..~nli~n.i . lendimin kuNulu, unu bu yolda grd#m iin. Du n)' , ;,I... ;y l" ugr ~ 'n lUm ~ e ib ,drt ~ . hi....t i,in; )'('ri M I:rtin mu.

GJ) OLMI~: Ir,. an. bayatlDd a krndini yk~lt m ..k ve a(li m yqatmak i in b a,k.lanu. fa ydah olma\uh... Evlrnmrli v r oluk (<)Cu" u hiL i olm ah d u. ldklen .onra .,, 'Iid. kal.n bi r ha b. iin "y~ a mlyor" denemu , ODGllR ~ I~ : E~er oIu k oeuk iyi ve h.yu1J olu n bu i, . e Da de ditin gibi olu r. Jo'..lo. at evlt l..aY USI11 Ikars hayatt a &tui inleti r, olu k ot uk uana d , ' mandu. k tk bi , ~inrgin koe. m. n riIe d , m.u old u# u (tibi. D,man Ir.!..tr

diye 0 01.1 hi Io. m&eme meli.

G DOLM I~ : Dogru . in~.nl d algi uyk u8u nd .n u yaud uan d ,m.nd u . Iyi ilU. n 'n d , ma n. bell; olur. D ,ro ao ile up.,a a rp ',. i n~anm a d l b yiir . F akat u n u tma, eera ed enlrre ka~1 eee armadan. vda gslermel i.in; nn. ki m . verse on u v me-

tJI. T eIr. li. in . e . n ya kJcilan bag.~I. mal"lD .liD yo lu bu d ur . D agd . u iu d nya ya Ir.a b.,..u. b ur ad . k. paomaklan ue ra yd . u mu )'onu n ? Se n e rinci . ibll:gi ve ergiyi giizu Ie giirmed in . g m~e. allm a . &hip olmad m. Ne b uld un Id 60nl'& ondan vugel in? Erke k 0 kimsedir ki. bir iSlegini bulul ve oud au mert e y z evirir,
O DGU R M I~ : htegin nedu. ne y apm a lW i~ tiyonun ?
GDOLM I~: Be y seni ger eksi yor . agnc . ol.,rak be ni yollad.

{mektub u ve -

ri r) .
OD G URMI ~ : [mek t u b u olmduktan ve bir ere d il ~ ndkten lonra) Bana bir

Iul gre l ;

De

ya p mah ?

Byle bi r inunlD y z n go' ren kull u ol ur. Dogruluga da ya uan ya,a bu gkn dire~idir. Gn l kim i sever ee, g:r. dai m. on u griir; gz ner eye ba kar sa. orad a 0 uar, Bey l en i gor mek il tiyor; "g id eli m" d e mek ten ba~ka bi, sz m y oktu r. Bana dan.,tm. fiu imi lo rd u n. Iyi, ben b u i, t e kend i yua nm. d,umyorum , D anl , mad a kendi ya ra n Dl dii.fnenlerle gor, m ek dog .u .le giI. B...n halkJ d,nyorum. K.lk, , eh re iuelhn. inl. nlara kar". onln g ih i ya, MlIlmani ara r.yd ah ol. o nlann i ~ini gor . ee n neUe yerin 011.11.
ODG URM I~ : (d iiny a nm aJ"wfini temsil ed e n Odgufln". duy.nm opp lanw. ya ni ku ~u .lanm nzu n bit mon ologl. a nI.tu; O~urn.. , . dal"d an uy a n ml' . ger~ nlam 'l d em ektir. otl!urmok /~fUmt< = dfiince l oa u nd. anl.m.): Bu duya

GDOLM t~: Bey . til~eli ve h ak tamr h u beydir.

Kl lTAOGU nn.t .. I:"CF.LEM ESI

k('n~i~illi ~.". uk ~\'dir mi1; ollun i in h u a)-ll'la. sa na e. d ..m f::i hi ~,,,ll m ~. A,h-",
"'C II .. ett.,

I':... h i, l"y i...,... T ., n Im d iill)-. p " ". "it.. I." ya l' i '. n" .li; "y...'" ~a... I.-t i in_an . T .".. ,I." " Ukl.ll ..... Di" i{ill .~,I ~ .l .m hu du . ,\1\,,,10. J:;;n ;;ll iihik ,,' " -al ra. " ..)".. )"...... ! Ihi.. y.~. 'I.1aJ.. 1(.. I ",i ~ k i. liUOl ,.~ I.nal. il i . D ny. ",.hn. IDI'I. m olan in ~.ri I,u d ny ." . " y ine ';' I'I. k ,,:;<I.,.. kli . D n yaYI 1(.. " .. " i,I..... din i yzii ' l h .. . lu r. n u ,I ;i ,, ~ . malm ln ni ttli gi ' a.d..: O. ra I...l.i l. P' ~ii l' h ...li. )'1.. ha. .. ""h. n a y.1 1D" .... lIi", ..1 i~ .., ,Iibi mih"P1 ti . ; I,.. ~. mil"'''1 i ~r. snnulli",rl Dlu . ,\llll, u ' aAlr b a~h in~an .Il ..I..c..L.olanl I,u lrla . Bu ,I;;"ya mi~afi .han..-in,le ....10. fad.. ~,, ~. a'a"I""Z. YuyzndeJ..i hiit" tad'm ' c .. ~IOl lIc'" ~ u { ~ ..y.lcnolnlad iT: 1. Yem..k i m..1.. 2. ..rL. "ih a'ul.n ka,hll. 3. " a~hk l . ya,..na k. Bu nbrlll "n j: ...r... k1i 01."" nji:hU. y a~ " m .k ll . Y..m...l i<; m..1. z.., -1.i I'. r n.a l.llk 1"'1: 81 io;i",lir (bil ' '1/11'" ii{ .. r..rk I.o!l " :~" ,. " "r). K a J", u , 'k ini .1.. . , k,nh ide Ye.y ziiIlJ .. in _a m ii.; J t m a n 1,..1 0.1... . : L D ii" )" " ", l e,,. oIi. 2. I':",d... 3. ~ ..~' I .n. $")'u n di n llU~n:,," ' . frli .-.l e i,... l am j,ir .,- lprj:ill" I ,,,' r ; ~"m i . i .......al.i l.inin h.ldu m ulU mu. a._ a'. Ya7am m h iil;i n la m ii jl:n . iir : D n. !.ugn. y m : h un,I." iit"Bi bi.L.. d ~ ' e j: .. n Ji . Bun,la n b~k a .Iaha ne ,a "U ~.1. m uy ma. l -ee r ,eker. h..Iv i. le r a rr a. Ja.. . y.. m; ~ ol_un . J O)'ul' ~a l.n , aha l. )il'e . k alk . r hek..-. 11../.'0 y igli. JO arp". ., ' r. IOJ" p .\"t i/:sa . ,,,, Ja )0" " 0" lur u' l. G"m j il.. f!:... I....ek ara _lnl hie d ~ " . y.~ k..n , ..,in ; hu ka J . r yk.....lt me ( ~, ..,ii . m i~ krr rg

" ra bi", " . tiri/ i1tke m",,(o W lml' "91. Ya~amla lm 'ara,mJ aki l.i. ka n1 )ol.la ko p. 'J1. n b u ~ ii 'h J'Au m i ?
GD Ol MI ~ : Y.u!.." Io.ulunu Ta"n d a im a )-a' ''ga r. D ag a {.kma k I':..r..k m" ' .. Hln haik i ~ini '".aklp .Ia!. ....kilir.e. <Inya hozu lu in_a,n " <I)' '' yok niu ..lu . Ahir,,' d agd a d"Aiilii lly a.-l a. y... y~ii" de l a u mh r. in .anla. a. a.mda Y"1a m ak la. Tan.. , n net , b r ce henne m. Kula ,Ia iki !/. l)" b tn b u ha ik i<;I; ik i .., . y a r a t lm~ t ..: Bb-i .....

ve iki kulak ..... mi t li . : hirj ile ,Iunya y. hakaroa, b . il... ahirel., bakmah " l' . T a" .. k ula ik; d... /" 1 ve rm i' li r : hiri ni hu dn ya iin lullan""an , bii rn .l,ir e! k in k ulltm , Iki ", ny ay! d a Tann yaralll. Ioi dn i Im lu n ea lo~ , iihiir nii ol.. a ra. T an rl. k" lu llu a"l ka n VI" doyen ya ra uk olarak dnyaya koy <1 u: y..mek ve giy.i yat a nll il.1, :la n .h . , H el l d Un ya a"l~l bu lma k ~u ..k. Ya lmx ibad..te gve n" ,, k. iha d..-tt.. a~lfll 'ga ~i t m r ' mdi. Bu nle n ee n,pla. kan a" am seni h tr ak, p geri d nerim .
O DG URM I~: ( b a ~ "" ell.,rj s c-as ma ahp I, ir stlre J ii~nd kle n .o n ra ): Ey kar-

d.., liin

eeh me t ld u amall:nl m.a nl attl~mi~ i Le~en m ed i. n nd a n ..kini ~.or. Gliw i,e ~i r m ..k tchli kclidir . Beni zrl g.m..ni di l..rilll . K ..nd i"i TonT! k\l l1u~ un a " ermi ~ bir kim senin. in sana k u Uuk Ol t mesi yak .~ .. m I? Se n ~t:lt r .. ,1"Tl. tt..rt:k tig ind.. hen ~" n i araT Lulu .um.
be~e n me.IiKi

~. n.

GDOLM I ~ : B...n .eni !o rl a ma m. Ama. beye bir eOlya r YIl7.. h"lI i IItan dlrma.
ODGUnM I ~ : (dh it . k A ~, t a1a.ak beye m("k.u l' ,.,n ar): T allll a. hy le. ey L..y ! T anny . v g ol~un. 0 birdi. ' e va .. h r. Yer i. gg 0 y a.at ll . Ya rall .g. lu1>l>.. e\"in ki b.ltan y.p!lm., ll r ve karanlIkltr; ya lmz O'nun ege men gc bu ev i g net ile

.yd ln la t h, Ahl k. ra lop rak ile m. vi ~u d u r. , t s ziilm t rel iie .teljt ir. BOly' e Ju.c

'"

A. DI LAAR

o l. . ... hu mek t ub u }".-.l:Jyorum ; er tel 'Dln in n, n. fflim .,.1"' ~ I ll d ile r;m . R.na h'~I~I.dlgln rn..ktub... ok ud u m. (..rma rumb raf.lh ~IJ ..ri g nd im . F. ka t d ii,ndunl,lH-n or'Y'gid"~m. ~a}d.g-.nJ. iy ililJ r . in . . ... . md.n kllJ.I.., gde....k. n kii. bi. kere ben i,to:di* iniz bianlet ve l revle. ; Lilm i)o.um. Bend e gure n..k. d u. ..n bil lti.i (t<ir t.. ku ) r ok: hu h ilJ':i de n yo ll.l u n o la o gre v al,m n , Sonr a, ' u u. e dun}", l>e n i c; o l Z~ektir. K ul u n kul. k ulluk ..tm Hi y.kl~mu. F.limd e ola n ~"YI('r.

yiyee..1. ve giyecek ban. r eler. Bunl.n r arad an Tannm han. "hik etme... B.-n . lrn . ii. l.i . Y'~.m i..t .. rim . ihtiy.rh~1 olmar an bi. s en"l' k il1er im. n aim. d ir; ve "A: olm. i< i, !t' , im. tiik"n mn bi . nnginli~ e uh ip olma k b ierilll. B u d et iotf'l;im i uA:I. y.n k giieniil v. ....a. g..r ~ i z .. I..ullu l.. ed..t Dl. Bu !i d~.. J.. ..an .hit .. man..nit ...ma ne t o la n hir ' ''Y b tka~lna blJ'IlI ...lm u . Er ky iu ., d alglda olma. burad a be n ~ana d ... ola Ylm . ~n ....ndin e (a ydah ol. . ..n.. v.. h.n. in . anl.rd.n (. yd a )'o kt ur, !kni nd i hali m.. h u ." (m..kt uhu t am e mlar, ka tl.) lp h ag; lar . Ogdiilmil " ' -eti r ve d er ) : Bak. lm yu d, m. sa n. a nla tt l"lan ml d . hu nl"'a ka t a.,. ln. b..ni k..ndi hali m.. bua k. Sm ..Io;i oin ..Ii i ~i tt~ i M Z ol d u~u ,:ib i an l.hh. o n. lm ' "e en. yokl " '.

GD OLMt~ : Sy l"< Jigin . d,'ri n h"p.ini il itl im. ~imd ban a izin v..r, m..lo.l ub un u k )" Jl:l"'y im , fa"al. iyi hil )"orsun . 0 heni hu ,,)'a gnd"" .... l ir. Srn ot8 ya J!it m ed iko;e 0 raloa t ed eme y eeekti e.
" " r. ya gelm...

OD G URMI ~ : K ard,,~im . 100)'1" soy le me,

Sana ey ley ..eek

n"ll or.ya I':it mem.

Zabm..l edi p y ine

GD OLMI~:
dinle udi,

ha~ka

B Znr yok. Aruk gid iyoru m,

Od gurm'I " arde,ini ug "rla,h, 0 .Ia a1'na hin..rek geri do nr!, 0 al ~a ,!, evind e
Ya~.k y irke yandl, y n kil/NIi , KlliIJ< me,zi ki ~ leg boIu!, ilrledi,

Ac ull tiirtti yiizke kilm iir teg b(}dug, Kll riir kz y umuUI, uduII (}Jug, Giim:I y..r.. do~ru egildi , y z" gidedi , Gln henzi ea mut gib i Lelirtli. Dnya y z ne kmr gi M I.oya ~ .d . Grr gzle r yum uld " . uy amkl", ria uyurl ~ ,
SOILO K
d ~n ... ek. oJ<lI... . "

,......u. _ ,
kehk _
~h

,~ -

, .....
~~",

h. va

_ bnU. . ki, _ mur

e ". .. ........ - ....,. ......... ......,......... " , amk

liirtmelo _
.ij ....

..Ie....." _

beli"nek.

v ..... .,

...... _ di..

KUTADCU BILtG INCELEMESI

'"

Boyle olan e. gdl mi, uyud .. , sab. h. 1..11I1' b. , ml kald lt d._

T/lgord"l bull kl/lrH ll Ol U y aIl". Ylltudl y a,1 yii: Gfllt l~ kl! li" . K /lp<J kd4i 'rIep SIlO: kalkanI . 041'1"" 1M9n 00141 irii9 mli ni.
DoAud.n dal budalr. nld. atq gibi al.. .,". Aydllll.dl gelm. yii:n ye ni a m.ll gib . Kop. geldi YWl!letek gn~in ' ilnt. kalum. D n yanm benai cld u all. cev he r giM.

..... - ......
~

50UVK
d. 1 b..d.k ..I.... "
f t = ,"be>- ... enlini _ iri ine.i,
....., ....IJ

oot

- .1<1

vhe.

............. _eu oLor.". b. ,IIIlIk I. oLo......

_ aLr"
_ ." ....10 , d, nl..... k

.iloeti
", ,, i. bo-n. , dor';

brut .,. , ...

lu.bIo ... 16 " .

y - yi .... 60iaDck _ yiikH I_k

uv.

.., ... ....,1<

.... -

I~'

.,

"

,. ;; ~

.. '''n, , ii n Iy,;

' k t i. g'r. " n d 1 ' r. y , id i" b. yin G .. . bvle do~duk tan 80m a O gd l m i~ k III _ hu.. '"11 v.. . cevap-mekt ubu on a eun ff u. B ey . m ektubu ok ud uk. t an ve . zuru na 0;11.. . . , I dinle.:lik.teu . onra , z nt.n bildirerek " ben ona ipek gon detd.m . o ."ee d l~l! n 1,1..m i," (a9ar lorkl" IJtl m . ri b .. ikn..mi~ ; iknl!ml!k = allu d ik.~ ..k , teh e1 1" 1~le u:'e.k) d..di . Ve belllt'n l unu ekled i: "A m a dogru "y lem i~ , dogtu "Ol sert ve lutlel (m,v:) olu r, z.ran yo k, "

gd lm'~

Az B o nn bey yine O d gurml~'1 gormek ist edi ve bey olarak dll.i\:~. ~IIU". ya nl~ a. , , d .. d" gltmeYI u~un u. F a k. , O,d!mi, bUllu uyg"n hu lmll.yank. kendi " . !l'd ..b, le('''~llll r. bi ldirdi . Bunun zerin e h..y. Od gurml ~'a ik inc b it ",..klu p yud,: ~ ~Irll:ey..n v.. y a L a Yen T.nn edryle. Ey olg un ina.n. bey seni ok verek. 8a~hk dll..yere.k ..a n.. ..... Ugm nderiyc r, MektuLu nu ok ud urn. a nillttlkl.nm da dinledim, F aka l .Z", d.. d in I.., Ka lk but.y. gel. ba lk hd.oU kann. a larl doyur, lpl akl a n giyd it. Tann'mn ku llarma fa yda h ol. B~n ~eRl ~\I ~I~m.n l.rll\ C.yd.lanma.1 iin hu ray. ag;myotum, he m de list el..me ve direnm e lIl', . iln.k il fa y. d""11 kimae d ir iler a ra. m da bir ldr. Bu az l irnd i yet e r ..y kla ve b~l g l ye ka ryley ee"Aim var.... ka t d..~ine f'rnan ...t !'Ulm. ond an I di",nme. D.ha L a~k. ne gibi B :,iteeeuin" (m..ktuhu m bi.i.rleyip kali",. b.Alar. vetll v.. d.. Ogdlmil' bunu gl ilt kard l:line,ve r. bitdikJe,:m i d e .~I zdan .yle. d aba ne gt'rt'k ly ona r.p. gaynt et . onu , ebre getl r mey .. aht

ben.i~

katde~inin ara~lna latl~.

,I~\ya. ,~~h

gdiilmi~'e

r~)

gdiilmi, Dlt'ktubu aldl . evine gitti. akt.m o!d u.

Aju..

Y U.. Iridedi yi rh run km hn.~. bolJ. ae~ rengi

'"

A. DILAR

KaJ.k blrw tuUI ka'o ku , r/i , Aju" ba.,a rold. ka,o ku, y!]i.
YZ" yeTe gi zled i rum i 11.111, Dnyantn y a u- nd , ..ng ; g ib ; c ldu .

H a ve tam a ml}-Ie lultu kaf.ku~ nngi ni , Btn dnya doldu kara ku, ty yle.
g dlm ~
}' s l ll ,

uyuJu. ~.b. b . k ar " ,

KMa l n k,r mi, ft~kin r.

Y"filo: kop" y irdin kl,di ba' In, Ya",k y z kii/u "S r iT i,'i ti ,in.

Karanl.k ge<:e yukan kald lrln l.t1 .. t e ~ini . Gnr, r k,rldi yerden, ba,ml 1.. 1<1..1., Aydm . g.!e' rijz gibi di, I""oi g ~ terdi.
SOZLVK
liia _ irii _

Jtte
yu kan

J~ -

<,pld , ol. ..k 86t1.......k

y...... _ . ,.d ,n

li<I -dit

S.h"h olunes gdlmi. atm& bin ip y ine Odgu nnl,'. giui. On un evin .. ya kla, m r. Itmda.. ind i ve y rye rek en ne yakI.th. "aplyt .l< h. Odgurm l' ihadetin i buakuak he eaeu kap l)'I a,p k. , d"'l in iui ald
ODGUR~U~ :

Ey

klrd~im .

n;ye y iue eebmet

m i ~l im. N iin benu bu i ~e zorlu yo uun ?

~lt in ?

S.na sen . z;m syle_

OGD OLMt ~ : K ard~,im . b.p. g eenme, beyin buyru~u ile gdd im . San. on d an Lir m ekt up var (mek t llbu " eri r).
ODG UR~lI!;j (mek t ubu okud ukt an so nr. ): K.rd et im , seniu ne be y bu kadar d ireniyor ? ek8 i~in

var ki

OGDO U l l !;j: $ebir ve ka~ahalard . birok iyilikJ er va rd ie. Orad. da .h, ar. k T.nn k.yr ma er i,ir ve d llenebiliu in. Gel , ebire ia eli m,
O DG UHM I~ :

(;{;reve g irm ek ve lIdev al ahilmek Iin gereken tfey i,

yoUa" hil mem.

grene~i,

OGD OUlt!;j ; Bu i, sa nd >t.n. kad ar g d el ildir. t ns.n bilmedi~ini ~renebil ir.

ODG U RMI~ : Bu g"""'I", nel e edi r ve null y.p':hr ? Anl .t bikahm.. G DO L M I ~ : ~i md i beni dinle. (B alas. gu nlu YU8U{ , bu mn az.rad . devlet .gt n v e hizm et d w nini, yol ve ynte mini inud en in cey e ani.unakt ad..). lki t rl tapu&l (gre vli) vard...; I. aeukken goreve girenler , 2 .anr. d au gorev e alm.n.-

Kl 'T-\llGU RIll e

I :\ U: l Ul t~ 1

I~'

lar. Hiri "ci lii. dah. i)idi r. T iir.., )..1 . -.. yiill' ..mi 11" ,..1. II:"<I-I.i. , . 1.." ..."]..." ,,,], . "l ~al. il"'lllii. 1." ' '''''. U7. "I mah: I.... i ~l _ ;.. 10,,1.. v.. va kl i." I" > -" l' m,,],: I:";o;i;, k " la ~' ... ik 'e bu lunma h : d ili,,; t Ilta h. ..k.lh " 1"Jl m ... Ia m. iyi hu ylu ..1", ,,10. Iyi j(iir" ..!i a bu k yk. elir. U,ak h k tan (O .YOk{l) y ],n ..k idn alt a~ama].r ~ 1l " l a ..I,,: I. t > -i n i~ancl v e jl:o z pek ise jl:. edi, ok u ..., )'ayel (ok )' 0,.) "l u. ; 2. jl:ii . -eni li r. <1o~ru "ie k i~ i i ~e m iihrtla r (Iamga (l ) olur ; 3. t e miz .. e !Iiizl'i yiizl i ~" iki d a~ ' t a" (idif(i ) ulur ; 4. ya Z! , ." h e ~a l' i~lerinJen a nlars a ha zin e.l>H (..g'(' ) ulur; 5. anl a p~h vr - kalcru ~ a h i Ioi " iri ise yaz m a n (b;,iS{i) olur. Gene! ol. ra k. g riilme) 'el' ek ' l'l he.. !>ak ma mah . "OZ Ir.. & a .. .. OZ . yl..mel i. b..yin n n<1.. " Uf'. i 1r.ev u~tu .malJ. a)' akl atl Li . i ~t ir m"' i . "af: ~I i sol elin 8t nf' koy ma h . ka p"lan J:.i r... k.... nee s.~ a )a~ . al ma h . l.i. ~"Y s una rkeu ell..ri a~,, ~ l ~ n rJl.l l m a.l l . il.i rlir. i i~ rri n " _ :;;I.",, ]i. ",,,,rlt ..Ii u"I.ltl 'l' . 'JlJlu" I. 1\" y" l<Ill iy i i ~ " rr u y uk,,lir. A ~'Il111lllllr ~1l 11I11r, h. : I . /fi/' /"'11 (l ak " " ha~'), 2. "" ' ''I''F ("" ~1I. 1 .. kom "l an. ). 3. .;i-6011' (urd " ko m u. ....). 1. i/' /""I (, il;;yl'l . ,,)al.' , ,,!i.i). :i . 11 ,,'-;[, (mabe)'nei: Tii rk...~ i: laya !},, ), 6. a,(.. (h u ined a rl. 1. ,f.mll" (" " k alihi ). R. p,r(.aray d an. tmallI ). 9. kk.OIY"~ (a la k ".:i;"ll ii \ f' ulu d a m t ma n). 10. ""In{-/.r/{ (i na.l, mut em et ), 11, ogn.beg ( d o ~ a n beyi}, 12. ligin -I.rg (kii].. he yi ), 1.3. ad. -Ileg (iinlh I,ey ). 14. ya vS" (y ~l'k ida reci ), 15 .r UIlr", (hak a n <l a n hi t a, ama a ~ af: l ) . 16. il-h g ( i i ~I ... i bak a m ), 17. p,.!!.i("czie<1en bir . , ,, ma a~al!:l. , ..k bi r k i~ i "i .. "" ",). 18 . p; ; r (ha~uak.n '. H aya~1 tap u&,, 'l ae d. wfPki ( d~ ..ki). kUl " ( ku~ u) . alP (.~l) gi hi a <1a mla rd n. Fak a t "ui ne ka d ar y k..e".... .. y ksel~in . ..... Iun a.1t y ine ku Mur . !;ju ii t ..ye .Iik k" t et llldid ie: 1. Yanar ate~. 2. ekae au, 3. bey ler in II , aa ru, !;Iu , ,,)'<1..,, de uzak ,Iurmah : I. beylik t a~l a Pla. 2. yalau , 3. agzlhik . Gn. c.lil..e <le dikod u y"p ma ma h. d ogr uyu gizlememe li. yiiks..k oesie jl: h 'lemeli. ba, kal an ha kark..n m ak ke ;m ..nwli. !;iu te y jl:re vli nin ba~ln' y i)"ehi li r : I. 8 f'ylerin ~ozn t ulm am . k. 2. p:"'..n i kM)"c ku lla n m ak, 3. uygun uz i ~ l ..r grmek, t ~ t e bey I.oyl... /:" re.-Ii d e 0>1" olur. n en s y Icd im , se n ,Iilll ..dio, t:: re v< l.. na"l buJullar a~ml iyic.. ~rl'",1ill . O DGU IU II:;i: 10;' -"1. h u ..zle, i d inled im. Sa.na ~o raeak I.i, ~ 7. m ,bha va r, n e'l !.ocyin hizmelinl: gir m..k iin , ..hr l: ine r~e m h..r ~ n on un ka p,. ma g ifUlek g..r..I.... ee k. Orad . insan la n n do~t1 uk1annt n a~ .lt anlyalJi lue~ ln ? O nl at la i1i~kim nasd 01mll lJd.. ? HUliu d a "nlatlrnll~ lII? G DOLM t!;i: K.p .daki ins a nia rIa iyj geinmch, " nla.la ka,d <:', . <1",t ..Imah . Oradaki i n~anl.t 1I11l1{t U: I. Senin h y kler in : h unlara 5llYP gost ..r. 2. Sa na d..n k ala D !.r; h un l.r1 a .I..~t. If ~in. 3. Send r .. ~onra j1; .. len k <; k.l..r ; h unl. rla ci ddi ol, d~m anhk ka u nm a. Ka p.da kl ar kad a t ~ d i nmP . ,karm i<; ' " d o~, l u k et me. Ho, t y a J a a ekaJ a~ den..n ada m ....vi n ve kay~,da . iyi ve k t za man lar d a j" ' an a fa.yJ a' h olan kims..di e. T u'/: v e ek mek y e dir ve j(iil .. ry z g.<t er : b u iki <1 avra nL~ insam kend iae I~ mdu'll. yd d ~m.n. va" h r: l. Din dii tm aDl; bu kiri rdir. 2. { .k ar y zn de n d , man; hu nl arla b." tahiliu in. fak a t din d tman l il.. ug r., n (a rp'~' !;iu ik i trl in sandan uuk Ju r : l. K ara ( aI.e. v e f1Z l a ~ .y. c t, 2. ik i y zl , ,"' '' tC. 5.." k ..ndill e sayg' g. te rilmu ini i ~t ..r8en , h.kalarm a " ay~' /1;;' "t er . G" l f1 rr llll herke , ,, am a, h..r i, .. el sok m ded i"'od uy a " yma. S a na "~ i z" d iyen .. ""i z". "s ..n" fliyen.. d e " sen" de .

10.,

n,

A. DILA AR
OOr; lI H~II ~ ; nu ezle ri d inl~,l im, iyt ~,. h r" p: id..rse m h. lk .ra~ma kar .t m aJ., nnIa ria ih,li ku rmak ... . .1 olm. h ? Bunu ,I. anl atll" mNn? (;OO LM I~; K.m . oudu.. (. yam) d ..nen.lt lop lum uo nil"lil: i ve hUYlIUmam,y. J.. ba~kad ". Grg'l; olu r. llitkilnin d" t r e ye g re ue k yoktur. On l...la iyi d avr an , a ma arkad.. ~lok etme, no~ud.n ha~k. bir kayg lla n yoktu r. n u . It te plu mu n karn, d o)"ar . a, il..ri If..ri konu ~ma~. La~ la r; Iyic e ..Iu ya a hn ma u a. bat kaldmr, s z n grirm<:")"e .. h~lr, ke nd ini "grm" n grmek iet er, Onlan n )iye.,e k iece klerini ekstk d m... onla-a ka'11 Yllm ut ak dil ku UM n ve ok konll ,m a. Gr..vhle rde n ve bey ' in adam la n nda n IJ<I~ka . halk top lu luguu Ja t ~ katm.nla. hulunur ( B a l .~aft u nlu Y uellf. nce acrk lad ,g. "Kray V" d..vlet . gtlr ri nd rn eonra, bu raJ.. to plumun t.rl k .lm. nlu'nI . a ymaktad, r); 1. Ali "julia'" (Ale v'le r), ya n i H s, P r yft. mberin aoyu ve .loru nlan. m keod ilu ine iyi Bun lara .""S i H' eayp:' g. I"r md;~in. onl.. n n iini dUJ.n. ...,tll" ba k ,"" y a. dlmda bu lun. 2. Bil~inl ..r (ilimlrr); baalarm LiI,:i. i hallu n yo lunu ay d,nlat u. Onla n I,rk ok ~e' ve k..od ikrine ' . YKI (!Mle r. Bil(!ileri ni f: r ..nm el;:e (nku 0,, 1 .. n..: ,al.. gibidi r, e u .Oarm y':lonl.t lll. r. K en di m.llnd.n on l. r. p.y ".k.., onl all yeJi., iir. Onl a.. di"le. B un lar b a, . g....ip suryu dOj!;ru yola gtunun ler. 3. Hekim!rr (<l l a. la r); Btun ha .t.l.k.Iafa ve . (;:rda ra b aLp in"" 1 sal!:altl r, o nu It url ar . GerelJi ki ll1 ~rle rdir. Y at .m ve Mg hk i ~ i o nl af~u: olm .... Hunla rla iy i g..in, onlan kendine y aklll tu t ve hakla rn u g ect. 4. J. .1Jullr ulnr (muazz imlr r); Cin ve periles-in a qH~ "'a , " " IMlL ileri grI en ha.ta hU"" bun ta r n~ al l1r. B u lIiLi hastal.k.1ar. h unlar a " k ul mak ~ ..rrkir. E i, uDcu la rla iy i J a n an n' al H ekim, eis uncu" un szn begr nm,,"!:. dsuncu da h..kime d eger ve rmes. Birin in szne ss re il aI"'lr" h ast . hg. iy i geli r, br nn so"!: une gre ol.. mus k.. t .~'uan dn ler send"n UU k.1at' f. S. D, Jo ran lar (t Ut }"o rg ual.r) ; D t )orm.k bi, bil imd ir. Du , ~ rnce . yo n ll ki m.e Om. iy iye ," iri r. d ii, b,. I.. iyi (lkar ' o e in.an sevinir. D , ktii i..... f. kirl" n s.d. .... , " ..rm ..k, , "rudu onun k t l giind..n ku ru rmak gerek ir. Ktii d U ~ grunre T. nn ' y. s.j!; mm ah . Ey du~ )"or. '1 kim oe du~ i)"j illr ..lr 'oe i)"iyr )or . D iit )" ora nl. rl. d a iyi ge<; i" meli d ir. 6 , Y I/dlz f a/el fan (yuld uz,lar): Hu da bir j,ilim W' ok g,.,e kli bir tryd ir , bu YII, ay, g " hc~a l>l . G..o metri.(hrll dr....) vc he sap ("r"~ab) oku m ahs ll\, a rpm a (darb ) ve Liilm e (1Ilhim ) okumah V I' kr .irl..ri (kPsir) ~rr lLllw\isin. Ik i ile kad. map (Iazif) " " ikiye zri) d e al, bund a n to pl.m ah lm..yi (IB".i/) ,le bilm di. in. Sonra saYI kiik n (ndrd t'fl ya (remi). lI).t m ay . (hofrik) v.. l mey e (mis n1lal) !Ie<;. yed i kat f..lr j!;i (.rili IUll f rkk ) avue und a tul . eebi r (ubr. m kaM) oku ve E ukle ide .'in (OkliJr.) k. p,...n' ( . 1. y,l. e gel"erk .iunyaYI birbirinJ r n h....I' ile . Ylr. r. k eli"de .h", f..I",. , I' unl.... bil ir. I,u ' o tu ta r" G" , ." .)"Iarm d . "u il"." " e k.. bu >:" ' .rd lr. Bu o u ,.u.I.>: (. I...I. rm a 80r, i.l. t de di lJeri nr inlnm. H rr , r )' i bil ..n )almz T. nnd .. . 7. ~airltr (.-irler); Bunl a' ,.(ia di U"1I k im~ ..I... ,jir. ln .anI." " ..r1er Y. d. )' ''rr rl"r. Bunlann d ili kwt .n d ab. lIe.kind ir. Den i", d ..n. d eg..rli inri vr yak ut ,k.r.n ill.anla ra br nl;r rle r. B irini lIver l..noe oou n 'lii but n y,eryz ne yap Lr. YHerle".e in "a n'n ad. kt u k. " r. B" ne denl e on la rla iyi I( .. ~" in, v l mek i.te"" hun lar , ~.v i "d i r. kendini bu nl ar 1l1 dili nil en ~ Ilt m al. 8. T art ", r, /u, (t ntl !!:llar): C;" rr kli in ".. nl" r<h, . H..r ea nh bunl ., la n fayd . l. nlT. Sen e 81r ! II1 111 m. ,Ie (,,, nl a ra YII "II.~ ve a . tIk b ,,~MZ ve yiyecek i in k.ay~ lIa 'l m . 1I "~ " l; lIu n , o

"al."

"e-

ta,.

KUT..\DGU DILle Il'iCELEMEsl

h hel.i l olm. hJ .r. Zin. it l..m..m..ye de (.h~ . bo rg un <'uluk ..1' afm,l a d. d " I .~ Ill . ift( ileri n ..lIrr i grn it ...Iur. onlu T.n r", m v..rd ij!:ind..n h. r"... I. r. "uniu.. L.at,I, o nla gI" rys g.t..r. 9. Sall r,lar (utlgll.r); Bunlu m.1 ahp .",tarla, 11,n"';, J .l'u. k..a n( pt-;i nded rler . Doj!;ud . n ba t .y. k.dar duo}"a p oI "I.~Ir, i.t...l i~;"i I'ulu r na geri ri rler: Turl iv..k1..r, k.r. sa mur k rk gibi. Ort. in (Ij.ta)") k..r\8 nl. n in,,; d iaileri get ir ir. Sa u ealarm kaz an ve r it im (as.g.yu) he. a pl atl ok inr-eJi r. J ikka tl i ol. Bunla r ok y olculuk et rikleei ii n yolcularla , bunlarla. ker vancrla r!a iyi !!:r in " 10. lI fl Y "an yeli~lirrnlrr (i gdiiler) ; Oed unu u binek all am". a yg.r1arl ve y iik ha }" vanlUID , bunlar ye ti tir ir. Ayn ca kam ," ut . y nn, y .g. )""gu rt. I' ..yni. (k " r ,.J), yay g' (y adlm), h e (kiJ iz) de bu nl ll.d . n geli r. B unlllrJ II g r~ 'Oe bilgi ara" n, .... Bilj!;i.i a ve ".I b . inol. rd .. . . m. onlarl a iyi ge(in me1i, t . tb dil kulla n m. h. Onlllr.. pe k k aul m . 11. El sanada rl ulmanlarl (u d. r); Buni de m ird (t..m rfi ) )...l . b,e. (elkfi ), de ri"; (kum"fl), ..iJira (51 rl), hoy.c. (W iui) ve oku')'ayel (ekr l y a.) jtil,i o rl. h.lli in nl.rd.r. B u y.,.m bie eerm ayedir. onu.. l.iyi.d k.... nm.~. . ll, m. l" il r. EI natlan uet . l. n iJ.. t . m, v.. o nlarl. iyi gein. 12. F aki ,lu (lg.ylar); BUllla, a d al ve ;yi.k ollr.k m al Io ..klr me; onlik et. O nlan y..d ir. ;ir. giyd ir; n n. d ua ..de rl..r, K u , t1 lar e" ve iyi d eve a n. l st e, Od gu rm 'f . fehre in eesrn . h all. torlu l\l ~u n un t rlii k at m anlar.na gir rn bu giLi in sa nl ar grecek~in. H etke~lr iy i ge inmen gH,.kir" G D LM I ~ [deva mla}: Eg ..r orada ev le nmek i' ''t . en, ok .lj kka tli ol ve iy i k.a ara. Kim ; alar ..k. a n, . ...y u so pu v.. aile. i de iy i " I. " " . Alarak' .. n, ..1 ,I rg llle m i ~ VI' .end en b a1ka u k.e k yuzu " r mr mit ol.n biraile k.z. alm ag. a h, . It tr ~ a n a il i k,,,:, ul ; l,.n ; kr nd ind..n y k. . ..k aile l..n 1. E , 'I..neeek sen , ke ndin den .~ag . d ereud", b iri ile e... y.lI.,m., 50n... OnUD k le~i olunu n ; 2. ond. yUJ: giiulligi aram., giil;e1 h u)' ar . ~u t .rlii k.d",la e... l "nm.., 1. un(!in i..adm. 2. guZt'lladlO, 3. yub..k ~o)lu (ur u1/U;!) k .d.n . u"k unlt in k . dlll. m.hn. gU'..n..rek, dilini u"'.l1 r, h. ; llIa kakar: gzel k . dln b.t b ela olup ~ ..ni m..... r. eder ; )"tik. ..k Boylu k.d' n yL.~ekt ..n kon u ~ur. Sen n am u.lu, t e miJ: k'J: (sa kan.1r l i~i) . r . Byle bi r ini bulu"'an . hr ii t ..)'i - Ungin ligi. g zelIigi. 50ylu lu ~ u . d . ond . bir ar. da b ular ak. lU. K adllllll ,;7.<'lIigi On\ltl hu yu ve davralllt.dl r (kl /Ik ). S ak lnlk li~i ( k "'gall. ifflOt _ahiLi d i ~i ) bu lur. a n. ahu k d.vran ve onunla hem .." e vleo. Bu evIil ikt en oeuk d o ~ a t ' lI . oglunu vr k,zlIl' ",," Je y". t ittir. eli! . gr..t , rg it illld iyi bir a<l .m tut; bu it i b., k" ,"II.. r.. b .r akm ..; . iil ni" ... i <I... t uuhili rt in. Oglun ye ti, in..e luz al. l" zlO' d. ere ver . Oglunu b . " bo, dola, ma y. b. ...km. K ."'m . d. .b uk ev lend ir. K. d. nl. nd .im. evd.. " oru ; k.dlllin i i, ,h~ . gibi ol mal. Yab .ne, )"' ""e ook ma ; kad,n. ok d. , any. " ,k.rm nk k . du.I.."_,,k.kt. goren g. onla n n giinln ..ler ; glll!:rme,..e gnl .nu elmez. Y..meklr. im..kte k. :I 11 ..n ir (Ii~i a.d. t'l ol). .. . ... t "'.d'na ' .'"(1:' d .nl .T1 e rk ..kIere k.tm nku k . dlOlI p:..ter . ne i8te ree ' " er (a,!!:ll 'ut li ~ i~ . t n, M g keisa bir). Evin kap""" k ilitl i t ut. K ad lO ...hm etl e .ren ve yet i, "n bir .g.... I' enl;er ; Ol ..,..... . 1 ar l,irdir. onl ..r. ka' o, ah k ,Iuy. f a birle /l " mi~. idmi~ y .gor; yi mi ag u ol. u!1'" /lo/ma a). n i" lre..,., nIii k i ~ i m. (.... leri kad",lar diri ola.ak Y"re grn m ,l erd ir (li~i1 ..r nn. y irke kiimdi lirig). E vdeki h iz met iler e (t lig "" rak I) y iyecek . ier ek ver . onl .r. iyi d an an" Giiler i" .. I/:re onlara i ~ ver ; g lerin d..n y uk.." i ~ veri..en T a",, ')" k .'1" l< la Lulur.un. O" m... r .n y",k 01

A. nlL AR

onlar Ja Tann'n m k uluJu r. Al<,:a k g nll ol, byge alak gn ll lk yak ",~. Gelirine g ee gideriu i a yarl a; do gru yo ld a n y ili . E liu dard a ise b a~kalann a Hzlanm a, Hio"eli i ~ lcre g i ri~ me VI' by le i~c mal yatrrma, Evin byk, i ~lek yollara yakm olmlll!In, ta1''' \ lr m a~ a ko m~ lI olma, h i.<ara yak .n oturma. Bu kom ~ulu ~u n sa na Zaran do. k unur. Ev a lma k ibterocu kom~unu 80r , y er alm ak i8ter8cu8 uyunu oor . Ey kard esim Odgllrm '~, alt lop lum (Iedi~im i~ te budur. davranl11 da h yle"ir. Bunlan anlad.nsa, arnk sorac a k h ir liey in kalmaml~tlr ,
ODGUHMI ~ : Bunlan ,li n Iedim. F ak at sana sora eak h ir seyl m "aha var. Hen

~eh re in ip insanlara karIlill"sa m , onlara gid ip gelireem, betli )"eme~e agm rlarsa , hen

,Ie onlarl a~mrsam, yo l V I' /l: re nek ne dir. na srl gidilir, y ..m..k yen ir, na. ,l a ~ 'nhr, ~l e ne gitme t resi (a, ka barma 'QreJi) nedir ? GDOL'\.tt$ : Ycmt'k lileIl trler i fiunla rdll": L Dgn yemegi (kdenke a,) , 2. s iln net yem e ~i {-,,m et a ~ ' ) , 3. ad , san al m a a~ 1 (al ",.), 4. uogum yc mcjti (Iogum a~') , 5, a rk a dali yc nl('g i (ko Ma, "', ), 6. cena ze a~l (yog a,. )- . E1, <I o<t, arkada1 yemeginden t,a~ka ~ ii l e nlere gitme. Gnln yar al a m r, kalahalik olu r, s. arhos olu rl a r, kavga lk a r, ycdigin iine sinm es. Hogazm, SIk! tu t, on u n k lesi olma. Yemekte gre ncge giire davrun. Se nde n b yk ki~i yem ege La~ladlktali sonr a c1in ; uzat ; nndc ne v ar. ~a -ug eliulo al, y" , ha skalannm lokmasma dokunma. Sofrad a h. ak rka rm a ve kemik "'Y' rma. Oltu r (kot'd~) olma, ye me gi mr V I' a zar a za r igne , yer ke n soCra zerine ,ril nme. Ne kadar to k "Iursa n ol, Sana eunulan ~ey i al ve "una m memnun ederek ist ah ile ye , <'v hamen da sc n; g rer ck m em nun olsun. tnsan gnld in cedir, 0 bir 81r. Z 8ylcm e, kmhr. Y em egi l ijl.' ye ; u nu t m a, ha ,tahk boga z. ay a (,eIlzer, kaba 8 ,Ian gire r. San a u ygun olm ayan eeyleri ye me. Gensen sogu k seyler kulla n, kanm bUll' Jan 1.'1tIr. Ya~m kukl ge m i ~ sc ye m egi ni mcak fiey lerle a ya rla. Alt mssrm a ~mlsan, sogu k ey lerc ya nama. Kuruluk vc sogukluk ar tarsa, Bwak ve y a ~ eyler i haz,r1a. InB a n m dog al zcll igi (tab = tab;at) knal, ea ra, ak yada kara olur ; bunleem he r bid h rleeine u ~ mand>r. Az ye meli ! "A z" ad l, ilcl al ve y l.. ya1a. Rahat y asa m ak iBtersen "dil" a dh e1i ye. Y a ~lalldlgl h ald e bunlarl gren ip olgun k ii (biig) 0la maml1 y ere rsklara "'i n" an" (k ii) deg il, "hayvan" ()"I/ki ) dcmelidir, Bu eylediklerim ye mek agn8ma gitmek (aka barm ak ) i in dir. Bir d e ba~k alanm ye meg e agll"tlla (~ka ohmok) VI' hunu n yollarr va rd u. Yemege ko nuk aglrmak istersen, ev ba rk, s afra, t abak, minder, y iy ecck, iecek temz (silig) olmal ld U". Sen agnm gen i tu t, gelen gelir, geleneyen gelmez. Kim senin ha tlr . kalmaz. Herke.e y iyecek, ie eek yet it ir. tster arpa "uyu ( Ara l" Ju ka'), ist er sofr a su yu ( F a rs . mbb) , ist er Lal su yu [F e rs . clry bin ). [eter g l su ru (clb < F ars . gulb ) vc r. Byk!er sofr a d e n kalktIktan sonra~ kkle re y iy eee k, iecek ve ril mdi d ir. Sonra, ye mek ecn u ere al (Arap. nui>;ul, n ..i>;I) ve me yva (y imi,) ver ; kuru ve ya1 yemie yanmda biraz d a ecmirte n yiy ecek simi1 IJPmi~) bulun. un . Sofead a h ulunanlara ann agan (bll) daglt, gc n ye~rse ipekl i kuman
Ka lgarh Mahm ut ' un Kid> jj Div....' L g"ti"T ,k'nde bol/U S .., .(i. in a, ' ) diye bi. af da .ml. mutadu : h<>f ,l; M iz.in " de mektir. H, .,,,,d,,,, biri U. ak<.n izinli geldig; .. man, dOniif nd e hep birlikte bof~ "I' yenird.i.

KUTADGll IIILII; lNCl: LEMESI

(a,gl) 'V er ; di~ kir asr (Ii, Ier. ) da vc r, k i dmhl (op = grlt) ke ,iI 5in. Yem ege a.l a m agIra n ve ye mege gi d en ler d rt t rl dr : 1. "g n Jd lg' her )'e me ge giJ e r, ye r ,fakat hakalanm ev ine a gIrm a z, 2. ye m ege !!: id er, )'Pr . kcn d i d e ""U agm r , 3. " gn lu,g, halde gitme> ., k endi -i de ye m ege kim ae agl rma 7 ., 4. Y('", ege git nw <I, am a h a~ka' m l ye mege ngmr. Ru B on uneu cu iyisidir. l lite ye me;;e ag n \..on u"u hu <lur, Od gunnJ ~ . E ger in eenlar a ra8m a k ar tsm ak is te ," en b yle ,1av ran m a n ger eki r.
ODGURM I ~ (u "'u n mon olog hali n J e): Hu d lly a tla UZUIl su rc k al may ~" aii" mlZa gre, insuni hu ka dar zahmetlere bok mak . mal to pla trnak. lIeye ya rar? I nsa n dnya peeinden kosarsa ibad eti h ir tara fn hrrakn-. Ben ~dIrc incrs em daima in sa nInrla u ~ r a~ ae,agl m , ihadet e v ak it Imllimll ya Ca g Ull, D nya y u yil", cvi ril'. clunl a yeti, .. "di. Artl'" y,.~I .. '''1ll1111 ' . i h t i y,.r !> 1.. l a Y"l ,,\ ..cak itlcri gcn~kell yap n'aga <".. j,.~ ma], . E y bey, so,,"ndll din de kalacak olan ik i hez para s,dIr. Sle llk t a h u ka J ar tc rleyec.'k. Mg uk t a .Ia h u kedar ti treyecek "e s on u nd a ik i i"te k elde enceek. i" . Hu nl a r<lan IJlr i maJ, iki nci si yurtta SZ ge en hir adam olmak. Dnya Yl )"en en lskendcr, d elli7.i yanp a1an !!-fu8a, lleri diril ten ha lmd i nuen e? Y oklar! Ben gnli im k ur t a ra ' rak Tann 'ya ula~t lfdtm, Ya lma Onu ibtiyorum. Ren i blrakm. T an n m ban a ye t er bir destektir, Giymek i in ko yun y n , ye mck i ~in d e a rpa MI bana yet er . nu dn ya iliini hIrakmadlka insa n ahiret i~ini y ap a m a7.. Hu hayet r hOt una harcama. Hey be nden hi yararlanamayaeakt lf . Sev gili karue~ ! m gdlm i, ben;m ;in ke ndini z-

me .
GDOLMt~ : Eve t. fiimd i ben geregn yolunu alllad.rn, diyeeek sz m ka lm,, dl. Ge r ege hoy un egiyorum ve oyu nu Imak1yo rurn . Simdi ben gidey im . BCllim ii n

Tano'ya d ua et.
gdlmj~ s z n kesfi, vedaillftl, atma binerek ehr e dogru yall! lktl. Eve Vl!-

one. ye di, i"ti ve d1nc ey e dald Sonra,

y ~.k bad. y:ke kara Yl: bagt, Aj un ,old. btr kara y ir 1081.
'K j ek ytu dl ruml klZl rll' y :, Kam !a bodu,g! aj un loMI t: . Tkel :en y urundl kali k, Uat IIndl kodn YOTl811 YOTlk .
Gnefi ha~ladl yzlle kara y z bagm r, Utn Jnya doldu ka ra y er tozu ijl'. , Peremlerini yiizne y ay d l rum ktz , (b ah g uei), Kara aa hOYlISlyJe doldu dnya d ped z. TamaIlUyle unci yzyle rtnd gk, U a nlar dindi , yry1t e olllnlann d evimi durJu .

126

A. OlLAR SOZL VK

bam .k =
bi;,T

bniiT""Hlk
hij'; ;"
p", \~m

tJl ~

d .
"" lI r [nm ek

urun

'oK = I" .
kiijek =
,. nmak

'''''",ak
l"llll"k

dinmek dnin en

koclllld. "" dllt du n" ak, b".km

yongL. iy~l'g "" yry.",

bodug _

boy"

Jonk = dev ,m

Yalt., az son ra kal kt!, ]',brs gezegen i (BakI. sokma) repeden yana yatnustr. Yin " baktr , lker Ylldlzmln ba~l alalmre, Akrep (Codan ) ykselmisti. Yin. hakt!,
sQll un d a ;

Kalik kIrt Il Win kafUT bodug, Ab i, bi;rk;,. r leg, tiinerdi kalIk , S I/a kopn y iTdin, yaJl/d, /wllk.
Ya~lk ikIedi, yi,de kopt! tOgl , Yaka keldi a~"l1 ,aha. al lugl.

Gk kaL ugunun y iiz tu ltu kiifur rengini. Giizel kok" serrili r !!;ih i, ala caland l gk, Gilne, rsmlan ykscldi yerden, yay.Idl .hllaTt.

Gne, yukseldi, yenl en koptu toa,

YlIklarnagll hasladi dokue al t ugu .
SOZLK b id< '" 8k
klJ'l't = Y" k abu k

y .w....k _ y ayJim':k bnllk = kol, d.l ya,d< '"' glle' .l.~Jr. = beJirmek , ,k'n ak
' op _
to~

OOdu g '" boyo. renk

.bi. ( Arap. 'Bbl.) .., h,,~ koku bF ki ...... 1o, _ .. 'p"k
~ I(

~ ;h i

tn...... . k = alac alanmnk

.. t. = J(i' ue ,

I:iim, . enl(;n; .Imak

'I''''

.,n u

yd:.. ...1 .... 1. _

~

y .1.~m.k

erh n, h.,l anjl1ta

gJlmi, "kalkan, rmxrakl aeryle ufuk ta n gzkrkeu" kalk.u, aara y"gitti ve heyin yamna iktl. Od gu rm l'11I yaptt!;1 kon usmayi beye anlatu. Bey bunlam ii. tiu"e gzleri ya~ardl. D~nd , Odgnrm l~'1 hakh bu ldu ve "biz ona ki)'1elhk ediyo. rue" ded i, " on u b uraya getiremeyta. Karde~ini, b urada bana yol geterm esi iin buraya a~lrdlm. Fakat syled ikl eri dogru old ugu i in, OltU zorlamak dog ru olmaz. D nyamn b uyu byled;r, pe~ine d seeeen eenden kaar, vaegeersen saua yakla~lr. Bua. bekley"lim."

IV. blm (bap LXIII - LXXXV, beyt: 4934- V 6520)

Birka gn wnra bey gd.hni, 'i agudl, Odgur~'m y.n grmek ist ed igi. ui , fakat 0 ehre in m em ekte direud igi iin, ke ndi5i gitmegi dilijndgn eyledi,

KUTADGU BtLIG tNCELEMES I

'"

gdlmi bunu uygu n bulmadl, bey t ar aflnd a n ~ nc k ee Odgurm .~~ g.id e~jl ,,~e. k tu . nk , eak . .(nr soed r gini bildirdi. Bu kee mektup yazmaga d a gerek Ilik YO .... .,

"e li gvenilir kirn ee "l u raa , ona mektup verm ek ger"kmez." Kald . k, ~)gtluhnI~ kardeini hakh lf'a rarak ona ~unu $)'leyecekti : "Seni n t e mcll i ola~ a ~ ~ " ~ ' rde " ' : " m an! istemiyoru z. Y alme hirka gtln Iiu bizi grmcge gel, bey se m hu gor m"k " I.
yor." gdlmi~ , beyl e anlastr, ka lktl evine gitt i ve,

K~:~l y z 'li ogdl, bold~ sang,

Ajun boMr aImn iJgi leg ang.
Ya~~k trUi yzke sang zafaran , Ozin kl/dl mina gi teg ciha n.

Kal,k blr tuW set'gler ka~~, Ajun b(lldr zengi kabel klrllSl. (Gnc~in) k U il yii. solde, oldu sari, Dnya oldu ar' a!tm re ngi gihi.
Gne~

srd y ~ne sa rt safra n, K endine mi ne rengi (al tll) ci ha n.

B t n gk a~lk kaslan dold ur d u, D nya oldu zend ha bee t en i (gibi).

SOZLOK
ij~ ...

renk

........ _

JDine

..~maIr. "" oolrn "k Mnfl _ oar1 te _ gihi

Liitrii _ bt..
tut=a.k ... tutmak, k"plama k, doldurrnak .., riS _ . ev gili, 't,k
~

y-..,k "" gne, trbnek _ d rtmek, "Urmek

= beni" t en

Byle olu uca, gdlmi y a tt., uyudu. Bir a ra uy a udr, b l b l seslermi i}itti,
yine y etu, eu ure ,
Af~kd~

Kahk yrrl/l kedmil kara kllg/ekin , y aruk y:, klll rdi egin. Kle baktl, rlep laIu k l:; y, Ya rud. bu dnya i,i hem kun. Toga ke/di, rlep flkarth y iizin, Ya ruk kL/di Jnya kolm hem nn.
Gk yirt n giymi oId uAu kara gmle~i, Aild . parlak yz, he ri ald l bezi (peeyi). Glerek hakU, y kseld i lu'l'UI sek.in yz , I~ldl hu d n ya, gne gr en ye ri d e, gr meyeni de .
D o~u verdi, ykeeldi, >kardl

y.n.

Parlak kildl diinya, vadisini de, dereaini d e.

'"
1r.....lm< 1r. _ ~iy m lr. .ql<lo __ "",ido.
~ ..w.

A. . DILA R

SOZLtl K
1.1
y

~lr.i n 1r. _ ." ", ok

_ "' '',
1. _

..00
~1I

pul.k . ... r_lo.. ......i .h".1r. b..... p" r<;. " . pe<;.

k~ k

.pa

U .""-k = pee yi -..;.... k. -tontkm..k inDd< _ I>.H...... Ir. . ,l...I.... "

.".. D.,li kItS _ kuuy. ~ ..... g6nmy. n , I _Ir. _ dtJlmolr. kol _ ...d. i

i. _

e,.

,e.

o. "

d.~

V" ~Jiilmi ~ kalk". y,ka llJ I, alm.. binerck y ola rkt r. O dg ur ml~'1n dag daki c~ i ne vart!., ka p.y. 0;;01<11. O diturm l~ lkh. K ard esini ~rnc e "Niin yi lle /l:eld in. lIid" I, u i t uz at .yuT.UU" diye re k onu ie r i elda,
(; UOL:nl::,;; Bty ""'ni _erbeat bITlIkta; Ben; '0,- 1 .. bi . liy.rd iin .~ lnyor . .iireld i ..lara k , . hit de kalmak in de;: ;!. Hi " b i, t e !y ka nma, l y .~. n

';'Il'T1n.la.. 0;'1.
On GU RM I ~ :

Bu .Uz

J:el iri m

""'lU
y~ n e

.IJ.

ya kmd .

~irndi

oen g it. evd.. hekl ben nu

"lUI.

{I ~ n r iiz.

CDO LMIl;j : Sak ... . zn t ut mulik enne. G net bat lp y~n g izled ik t"n,
d iin ya k mr j::ih i ftiyah bi r d eri
ba~l .d .J.. l a n

'onra. M'ni evd e be loJerim.

Bu anla~m. zerin" gdiilmi, t ehr e dnd , -e d~ru be yin ' a ray m . (!: ilt i. anI",. map b..ye bildi rdi ' .1' )in" " vi ne dnd.
Yo, .,,"yi rk r i ndi, y n kizledi, K arorlp luman Il>%d. dnya lu dl .

Aj u" lUl IM UI k,dti , ka'lo. liigp . K fI1.k, y ek ' U kg, karardl , l>'Jup.
K G"',,! Irp ren r "rad" ]"&1",," I;,zi, ~I, n ImiMi li ris ler ,,~.
G n", ye r" ind i. y~iin g id ed i, K a rlll1p d n ya)'! d uma n tozudu tama mly1e. D nya du l giys i. i giydi, k af Uil a t lJ, Gk. fey t an y z 8Lbi, ka r ar d ., , oh. rak. Btn ll.lm.J1d a ya nlar dindi., yumdular 8zl erin i, n ild i. Grlti;. _ . drilerin azii lr.

1_

_ dum.n

.,..,, /.,. ek _ ",yun

0 ') ....... _
~

....... _ 10%11", . 11:, 101 yk. d lDlell: l>OIb /__ _ 1.0"'...... .,.1&. b t n

",,1m.1I:

..

_ lepreomek. 1umaldam . 1I:

tal _ "" _ dlll p.,..;. dot>

keMiI. _

- . _ diamck

pymek
diipmk_ k. (o'ltmak

.. - oe'

- IIlriiIt

tiiJ-k -

KUTADCU BILIG

l :"l L ~LE!.ESI

, O dg ur m' f, dagd aJ.. i ev in d en , eh re y ry e r" k gelt1i. On u bek je me k t e olan ,, o.! l mif karf ,la YI!, ieri a MI, yiyecek, iccek .ka rd , VI' I",men h e)e ha !>er ~;; n,l ".nli. Bey ee v ln d i V I' onl an uraya a A.rd . Sa ra )"a gi lt 'k!erinde geli nu "ee bey , 'e rd i, O dgu rm .~ . c1. nu ka'lua ndll"dl. BEY: E y, Odgurm'f. uzak yerl erd en y.). ol. r.k bur.y. kad.r geldin , za h mel lere lr.atlandu.

OD GURM I$ : Gu ld en a rzu la nlr,a ulilk ye r yakm olu r.

B~Y : Se u beni g r uc e sel iID ve r me din, u na selnu "e re n he n oMum. N iin

acaba ?
ODG URM I ~ : Ben h u n n hi le rek yapl lDl. Sel. m in , .n' "" Ii m.. t yolud u r. S..l m "errn ki~i. ka'l., m d akine gveu " c rir , , e1i ml .Ian d a kcndinin giive nlikte oIJ ,,~ u .. u ; ge rekie . Se n ~eli m ,er . nl.... B..ndan dol.Y'. byiikJerin kiikler ......Ia m , er m"A

me kle ban. ltiiven ve rJ in. BEY: Sa na soraca~ . m va r. B ana iyili k yeluu u I; ~ l"ri r mi siu ? Ue"i ugll"., fa y. ' ,Iala nay , m. t yi b e seniu yoluna gi rey ; m . O DG U R MI$ (269 beyd ik U'J; u n monolog ): Saoa felegi n v..rd ig; ibre l )ete r. Se nde n nt"e r1 iiny amn egemenligini e1e ~e i rm i ~ olanl.r ~ i md i ne red r ? J'lO.. reye gilt;. I..r ? 1hretle d,n. Oliiy gren hi " k im;e d iri kahua E. Sen d e lii me hallrl a.. . lo:i;er a, d l n a1acabln. l badrli lurakm a, v ar a dagll , al d o )uT. ' l' lagl iyililt y. ptlhA g iyd ir v e ~".v a "a giro E ge r y urt ta bir ki m, .. l,iT g"'c". a kll h r~a, 0 110.1 Ta u n ga"a 80raca ktll"; d ogru lu k y olund a n f a~ m a; g n nd" l1 ,;;;"d",. Serayin nc .lcgcri v ar? Ey d n ya bey i, h u dnYII Lir aindandie, Bi., de te. i, " oras r" va r. Orasm . lUlSz ya'll m ". " ye ri olar a k kah ul et . R uh u Dl~ te mi zle. H u in.." " '-I' a.ke ri ne g , e n me. lI e rlr. I.a'1' yiiEU a .k ve a1nlN pel t ut . lIt"r i, i bilgi iJ.. i'lle. t ll. a nd . n kalIl Il. i)' i ). rI. l l ii add.r. D al g.h olma, har.ma el ul&l m ~a ra p im r. Itan, .k veboluk i~l ..re " auIn... 8 .. Il: ib i fl")'l er .aray ' . kfk , kale yi y .lt.r. Be)I.1t d r di~in . a nea k ya. a .)" . )ak l a d uo r UT . D inin d nya ile birl eft irilme.i g t iir. H aik . kal1il se, gin biire lJi oh u n; ok kiMrI..ume. Su i, e se k in lr.imse!er a ra: 1. Ad alel ha kalU (k adi), 2. beyin a r<la" . olac ak k i m~e (halif<'l) , 3. ba tba ka.. (vn ir). Bu ulan n ,Iogru, bilgin . t ok ve g veni!ir kimseler olmu. ger ekir, Bu " yer de ifC ya ra m aya n inu nl ar bu lunursa, yurd u n, h al km i ~ i lr. t olur. A1lm, g mf, t a hd, ip eUi ve filrm ah i, le meler. ~ inc. p , u m ur k rkl e ri, in "I' B iza n, ( R umi) kumqlan. at, d ifi de ve.lr.o yu n, k ..I, ea ri y"', geyik . "utu, .~ra p mel zt) bu nlar bot ""ylerd ir. Ey bey, beni m Lil,ligim bu k ad.r. S;r: m tuu r.an I.n (' G ya rm fayd a~m l griirs n. Ege r tu t'D a .~ a n gnahl M'n de kal u . BE Y (a Alay a ra k) ; B u gz1ern z".ri ne Lu be ylik a rt .k La na hi r Ylklm ol.-l u. 1y i ce a nl adrm, beu kend imi at ete atmltlm. Ey Od gu rllU!j, dua ct , T a n.. Leni k uru rsln . O OGURM I$ : T ann, yardlm'DI , ende n eai rgemesi u, Me rh a nlel d e eh ..i n. E y bey . kcndini. unutma , iyilik y.p. (Aya Aa kalkaralr.) : S z m b u ~ada r. BEY: Birn ~ .. etur, Ann. bUteyler Y'" (yi yec ek
VI'

ieul getirti.,).

uo

A. DILAAR
IU

OU G Ulo.lI ~ : (loir.J. a lokma uitlikt_u V t l.itka yudum T a bny.. ,kr. (K all ar a k) : T ann ),,,raberim:e ol... un !

it il t en 50n ra) :

Od gur ml, . gdl mi~lr. ~ara)'JalL ay ralara k bi. , re birlikte yr d let , ... a b U Od ~u rDJJt k ~rJ"'iiD i Llra k u ~... t .. k b.. ~ Ul. d .~. " ,kIt. gdlmi" zgiin ve bitkin. cve ,1':;" d. r ut h f.k. t uyu)"am .<h . To!o.d' R YIJ~l k b<J1 kot, di lirii , K "! ,, kl rfl~ 1 boldl dny .. "lll..
Ya ~lk kop" 1c~.in kitr di , ..f.jun 101.1, kaf.., SO{ lJt '''' &.olu.

Firill '" y iiri Ir! )"o.udl aj un , Kallk 1.0 /.11 kafu.. S Ora! u& y ii r ii ll. Dogudan
giin~ ba~ 1Il 1
Ku~u gr n~l

yub n .1.. 1011".1 01.1... bliin d ny .

Gne, 1kl' . gt.n yk~l tl i . Dijn }". d old u ~ 1I~.,j ll n U.furl .

Md rk y z gibi panldad t d ny Gk y i kifut ~ a<;lI m., gibi 01.1 u.

SOZLUK
' ''!lar _ d"iu
~ ., u.

u ... .. , ot.
f iri ,. ~

lI"'"
.\lirm~k.

( F... .) _ ", rkk

Io.oh i.......k _
0 ";; .. y uk.n

k.oldll"Il1ak

"'rtu _

,..........1. .. par l. m. k b bk .. ,ok

dl ' grii n, -

B ylece eabah olunea gdlmi~ kalkt l. ~ araya gitti. Bey, Odg u r m l~'ln ne yaptl~m ne olJ ug un u B ord u. gd lmi~ d e ola m anlat tr. Bey , di.inyanlll , bir bkmdar olar ek k. " lldhine artlk . zehir oldugu nu. bu y k artlk t.'ly .tn.y"'ea~IIU eyledi, gd ii l", i~ onu a"undurmaya ahs ara k, y urdunu d eene kllynak yolullda , yle 1.0nu ~tu :

GDO LM t ~: Term'ya kulluk. haIk . da hi zmet et . Onla ra kar;. k atl y re kle d an a nm a. se vi/: i gste t. A~1n ieteklerini a k,) ile ye nere k, iind e k ah ar an 'z varhj!:IDlD ba , .nl hil gi iJ", u . Ad amlanm uce mem uun et . aonn onl ard a n i, ist e. K i fir lerl e sa n t . t.li mh~1 yaym aga a!L~ . Hyl e yaparu n iki dnya d en in olur.

BEY ; Iyi, yle ise hu iler Iin bana y a rdlm et, yu rdu d n ne koy ah m.
GDOUtll~ ; )' ur d U'1 kuru lu; dze n i , yled ir : nee bi lgiol ..r (bi1 s e al im) gr lir, bu"l"'a o .y~' gote r. So nra yu'Ua d . ell (l: .., nil ~l.ya .. la r (m .. hu ,ib). b .. nlarln (l:d olm as . g..reki r. Dah . SOn'. y netim g.ev lile.i (lap uBfl), eler nleye mnsen tan. katl. geien ier bunlar ol.caktlr. Son olarak da h. lk t a b. k u . (,!,,,,.. b..d"II), ki ..engin (bay) , or t . b .m (ort.. '!'i~i) ve f. lr. ir (f'S"Y ) olarak e blnUr. Y ualan uygul ..

KVT.u>GU BIIJG INCELEMESI

UI

bunlan Lirbirinden a yn tu t , fIl.Ir.Il. l "orI.m . Zeng inlerin ykn orta hallilere, ort. halliJeri n ynii de f.ki rle re ykleme. Yonet im inin allinda bu hlllan (rai)')'rI) balIr.m se ni n ii:terinde " h.lJu var d u : 1. Giimf .yanDln ('!' mi~ IJan ) lo. oru 'lma~I, 2. ba1lr.m dolJ'u yu. ile ('!'6/ lorii ) )'onetilm esi, 3. ul.~lm y01l.nnlll FnD alUna al m m~l. So:-nin de b al:-eeeinde " b alr.km 'u rd u : 1. BuyrukJara nYgl. 2. ve rs iJeri , '. k tiud e M eme , 3. eenin dOOltunu dost, d,maDUIl d . d~m an t amlDL D.im. ,UDU d fn : kendirn le yim , . dlm iyi k.aL!m. B E Y : S: ale. ini, gt!e.riDi i,inim v e sevin d im, alluf u na . Tann yard imam olsun, bunlan ye rine getir"""",~im. Y Il.lnn. een de bana b.~b olarak }'ard.m et bu ifte. OgdWmio o-.. verdi ve aar aydan .ynldl. Bey de, '\'eri de azle rinJe du .dular ve yu rd u Sonen" iinde ynettil"'r. F .kal brr s re aonr a Ogdlmi, (l:nliln yolr. l. d L Vicd . lI1II a dan.,U, !nl"'rini !e.elr.tigi gibi get;irmtdi~in i Il.nI.d t inin tamaauyJe, ummU UII iatedi ve kead i Ir.endine ,yle kon utt u.
OGOOLMt~ : O.lgl iiDde Ir.endi mi mudu aan d im ve bu dalsl iinde m tm t kelldi. ~imdi gecem lr.ararm Il.ktIl.dU". B ir k% gibi rll, .d.m, ..lr.allm ku ru ou d ed , YIlf. m i1erledi, (l:nablan mm ba.gq lanmasl iin a.glam . k ve bayklrm aktaY' m. T vbe et me li ve pi omanb.k.gOst",r meliyi m. F. k.t ace te etm emeli, bie b ilene d a nltmalryrm, 111,,11., i, ind e a nrak dam, m akla b at u 1Y. var.bilir. K . rd etim O dgurm.~a gi-

deyi m ve (jlri ni . 0ra Ylm. Ene8i ba h Ogdiil mit nce ta..y. gin i ve niyet ini bild irer elo. beyden bin i. t edi . Berin i. nin ! u~I.d1kt.n v e . eli m gt Tme de '\'in i de :lCrne ald llo. t an aOD'., evme d nd ve d, nee ler iind e u-rumagll ~tl. Fllk at uyu yam .yo.du, dl,any. b aktI,

B aka kMdi {jlJdn Karaku~ los up Kap a kt/ di , y irdi.. y a/ln leg ba/up. Y arud. ba,a Ydd"k , Adg lr bil~. T ia:ildi E rem ir. On belsiil~. S ki, kopll ()rIep kalikka as1p, V n n s umlidl s.. ri lbr i okup. Kfjlrdi y~ lk bakt, ,"",rik t..pa . K fjrr asdl yirdin y okaru kop... Buukl.. ndl y ird. y o'!' ' '' u , ua, Koli '!' lIle,. i boldl y 'lll n "! ota. S",k kiJir.r "! y ar ud l ajun. S""'lnf kUl" boldl, ,,,,,,i " fler lIIun.

---

Bakt! ve (l:rd ki nc e Miifteri do~up Y lr. , eld i ye rde n, .lev Sib i olu p

A. DlLAR

Sonra parlad, Deu yI1d' ZI Akydd,z He, Di ye tkiz ler de girdi. (B u nl lll") kendine i~aret olauu,

Seher

ku ~u kop up bel irdi, gijke yhcldi, Sesini yabanc, b ir dilde duyurdu, tbrani sureleri okuyerak, Ba~In' kaId lrd" d ogu ya bakt" gne,i buIdu, Onun ye rd en y u kan )' k8eId igi ni grd .

Yerd en yukan budaklaudr gne~in "mlan, Gkn benzi aIev ve ate, gibi cldu.
Sevgili n in gle r yz gibi parlad, dnya, Ka ygr krealdi eeviu uzad,.
SOZLUK
"" bal" p gllr m. k ~diin = Il.."" Karak.., (y.. hW. ) _ M,t .ri (J .. pi') kopa .....olm.k .. b "l, n, g.terip y h.lm. l ys b.. _ . l. v

baks

"rm~k

. u............ "" y . b. ne. bic dilde ko..u, ms k . u n Iki = Ibrs..; . ur i, Mum"" almek = b al'u, ks ld tcora.k gllr nm. k yatU< _ gnol

mqrlk (Acop.) ... dol;u yarumd t = pa ria ma k I.p>nak "" bu lmak h..s = sonra "".. klanmak ... hudokl oum ak y, ldnk = Onc , , Pro cyon (Kii~ k Kllp., yani ta "" g no, 'I,m Cani . Minoc ' ak lm y,ld,. ,nm 0: yIld, .. ) "l1e~ia "" h.ni~ AdgIl" = Ayg' r. Ak y,ld, Siriu . (B yk KIlpek. ot "" ot yoni Cani. Major uk,my, ld,,,um 0: yl1d ..,) ... ~Iil< "" ""~'gili ti.ilmek _ di';)' ".. oys girm ek kiilmek .., Klm ek . ki "" .. her ku,u, gn.,; . Ilke n kUl aakm~ = diituce, ka YgI rlenm.k = h. lirmek 1uall- "" 1<,u

-"t,

Sabah oIunea gdImi, k alk t! , a tlna hinip onu daga dogru s rd , Odgurml"ln kaptalDl aIdl. Od gu rm l' ihadeti brr ekrp kardesini kar'lladl, oturttu v e konu,ma ha ,-

ladr.
ODGURMI ~ :

Kardeim, yine ni in geldia ? Seni hiraz

km~

gryorum. Bit

de rdin mi var ?
GDLMt~; Alm y azm (jd/ek) heni okla vurdu, ben; uyandll'd,. Ben t vbe ed erek Ta nn 'ya yakarrp heni yariJgamaslDl dilemeliyim. Syle, hu durumda ne yapmal. gerek ?
OD G URMI ~ : Kardesim. iyi bir ~eye niyet etmi~ain. Fakat Renin aar ayd a bulunm an daha iy i olacaktn. Buraar d a henim il n iyidir. Yurt senden faydalanaeakur,

haik se ni n iyiIi gin iin dua ed eee k ti r. Gre vinden ekiliuen , Ben in ye rine kt bir adam geel dlir, Yapt lgltl iyilikleri hozma ve bo zulmasma firsat v erm e. Ben dnya ve
,1e~' I et in ne oldugunu grme d im , ar h le: ora y a, , eb. e, gide m em. Sen or aya dn. K i\

min s oy u bahadan te m iz iae on d a n yur<la iy ilik ve fay d a geJir. E ger ana hrr srebk Suy un u gizlce ahr ve bundan bir ogul do garsa, 0 , yurt iin b ir yrkrm olur, ~im di git,

K UTA DCU

nnrc

INCELE~IESI

In

beyin iyilig i i in ah ~. Evel, d ogru

".

a c,d lr. ~ im ,Ji heyd en yiiz evirmek "a na yab~

mee . Be y a..ni aIdl , b y tlii, ykseltt i, . an a yetk i ve .di ; git , hey iin ah~ v c kut

i inde y a~ a. t yili !;e ka'~1 iyi lik gos te rmek ger ek ir.
GD LMt ~: Bu ay led ikl e. in i bilmi ycrd um , ~ im d i bu nlan g.enrni~ buI un uyoru m. st egimden v azget im. Tanu Lana desrek ve ya rd mier olsun . Se n de basanh

olm a m ii n due et. Escn kal. gd u Im i, ka rde , iy le vedala, tl , atma hin ip ev e dnd , ye m egini .ye d i v e

c)jn Ienmeye ekild i.

Kod, .du kesme yaru k y ii. IUd" Ka"" rul '0'" "< cdri , hili .. bad
y a~.k ya~dl bolgay riigliig sal, Tigi') ki ')i lul/l diinyo ii.

OdUlld., bako kMdi klrp ba~ln, Kalik ka kiiler leg y i r i~li li~in.
Ya~.k bo kiHiirdi , y iiz al' y a')l, Ajun blr l uln rii') k~ ') i.

Scrbest h rr akti .Ifn , parlak y >;n rtt, Gk d ul g iysi"i g iydi, belini begledr.

Gne ~ zm~ oha gerek r )m, " a'n~, Sineap ve ea mu r . engin i t u ttu duuyanm ii.
(Ogdlmi~) uyandr, haklp grd , kald,rarak baIDl Gk krslarm glmesi giLi d i, lcr in i aral adr .

Gne~ ha"Dl kaldlld" yz n at' yi ne, Btn dnya tuttu akku , rcngini.

SOZLUK
kodmak _ loymak oimak _ . olmok ligi = . inc. p, l iliu

kit = mur
odlllllll&lt. ludunmsk '" u y.n mok ktiindol< ". glIl rmek , kal dlflnok klmok "" glmck " iri, mek ... du dsk lan. d illeri s" lam _k , glm_ mek

k e _ , l\if I _ kop.u n.k, . t mek kahk _ gllk

tul ... dul toD "" giyoi, don k Mmok ... IPym.k bamak _ . h. tl . .... k
". _ gn., ,,- . l t _ y. ym.ok ,
~=k

'it '" dit

Y'~ '

_ yi n. blr "" btn iir 'l /iir = . k

"... 100""" =

ll~ ... , ol.. g. u k

A. DI LAAR

g,] ii1mi1 k alkh, kahvalt l",1lI y a p t t, a tma Lin ip n raya git ti, L~yin nU1.urun a
\' 11.. 11.

HE Y: 0 olgun in ~ a lu n . O.I "urllJ '~ '1n $ag l.g l na.~ u dU' ? Ben im iin d ua ~<l iyor m u?
OGD O Utl .!;j : K a rd ~,im o r.d. Ylllnlzhk Iinde biz im i in d UR ediyc r, G" R." Liz i ~l~ri z, , luRY' 4) e de r,

BEY : U..nim Una inan ..n n ve g UH nim v.... Slon ifl~ri yolR koy, b~n d ~ biru
dinl.. n .. ybn . G nU I.MI!;i: U..y, ~"n ra h. t1. , I, jil n .l>. H ' d ~ r1I ..r L. n. ka l"'n ; ben . u ,k k ..",li m i ~a .. a b.~ l a m '~ l m. ~n f U ,: l rl ;'I~a n a d e~er \'~ r : I. Usu r (alp) i n ~a " . 2. a k,lr. ve bilg~ (biiS'ti bilse) i n~lI n. 3. nl . y ,~ h v e b~~ri kll i (Ie,,! u= ) in~an. Bea ! biri ~k i~t i, i r~e-. loun u nee ba na hildie.
HI~Y : G e Il yeU igi kadar he- r ~ in i k.. ndin y ap. blln. g ve n m.., b..~ ~ a n a )'a rrllt ll c d ...,im.

nu kOIll'~ m ,,,lan sonra g,liil tlli~ ~a ' aytl an aynld r ev tn e r1 ndii . Yurdu iyi y ne t 1;; bey ra l"l.Ila.h , halk e rfne e ka v u,lll, l.a m a n ve ayl ar jl..t t, .li inYli ~Zf lligin i b ul.

,I" , Bir ~ r" ~" n ra, j:l,li mi, "}"n1.k ur~ ilen k al' ula .....~ I.., i ~ il1 i . lI izm" l(; i k ~ " r
ka pI)"' 8.:t'. !>iri < lil a: " U.."i O, l g " rnH~ g nd ..rdi , ka rd ..ti" i g u ne k i. liyor. Dna ~:r. \'a rm "," d e-di ve ~ i tt i. ,h W IlT. jldl u,if d e d ag a ,k h. "ard e-~ini h uldu . Od gur mlt u:r.amr yatlm ~ ha "n. ~rine o;<>kmi, . La'lnl da ko lu na daya m'tll.

Gn ~LM I $ : ;-;.. oldu S. na k a rJ ~,i m ? S~ni grdm @: nl m )'ar aIall,h.

OD GURM I.!;j : Ey Ir.ard fl im. }'olu m g r d ed , d n y.dallo ay nl malr. 1C'Te-)'im. Y :r.iin hi r kn d .lla gr"Yim d..d im. G DO L Mt.!;j: N'i n b yl.. kt ~ ..yle r ~yliyors u n? Olre ..~ ini n..d en a nlad m ? OD G UHMI .!;j: D ~ md e- T an " Ita na lijm gs t..rdi . OGDOLM ! $ : 11I 8an u yk ud a d , gr r, fakat yoruc ulal' c n u iy iy e y!!u iJilil'. D ogru yo tlibil nwk i\'in J ~ yor ma !>ili",;"i iyi ~r" nmi , olm ak ger ekie Cec .. d , , ~ ii n d z ,I ii~ ij n ,lc ' l fllrk hd .. . K i", i dii ~"'r me vsi",lere ba~ ltdlr, Mevsim hahar, d , ~ . re" ,I" Il:" " \' i. .. vr lwr , ..y ; 1..'7.<1 . y r , ; ,I, kll' a g ii rm ~"e, b..lli ki kan, a,tm,,; kan a lm a k I;"r..kir, M.." s illl yu , .Iii ~ J!:ii rf'1\ d e- .I,lil...",j, i, c ve h..r ~ e y i . a rl ve p"fliloe gii rmt8e, heUi k i safra. , ar l m "lIr ; m ide . in i bo , a lt rnak . k e n d i~ ine d e k "Jl'C't h..h asi ... .,rm..k gerek ir. Me\ . im g:r: , d , gT~ n d.. g.. kin i "~ ~e siyab d all;, k uyu \.~ u k u r grm t~e-, br Ui ki ka r. balg a nu (5~Ja) a rtrn l,h r; iU k irmel i ...e bC'ynio i temi:r.l..melid ir . 101e-\' si m k" . d ~ Rre n d .. iht iyar i..... \e a kllTou ya d. buz, !. ar \ 'e dolu gr m~!I(!, bC' Ui k.i balgam , a rt mltur ; nea!. ,e-yl~r yed irm..li . D , n k a", .!. t ri d e-vard IT. K imi dij , ler d e ' ''Yt. nd. n Sdi r ; Ylka nm ahd lT. Ki m ; J, lerin yorumu yokt u r. P~li k.rd~,im , &e n na~ 11 h ir d , F:u rdn. ! Anl a t !>akal "n.
OD G U R)lI ~ : D , mde b ir merd\'~n grd m; ..Ui h a.a m a~. va o h ; y ....,k ve g..n; " kar "md a ,Iu ru yord u, B asam .kJ.r. ba rak yu ka Tl lk1l m, yd ,m , t am e-Ui b a_ ~ ..ma k ; ' on huam Olkta bir at h ban . ' U uzath. eli nd..n a ld lm ye- hep .ini it im , . onu ha va ya y k . ..l..rek gk., utum . ka yl",I,lu m.

K UTADGU 11lLIG INCELEMESI

Merd iven ollu rJur , her ha samak d. bir z eaYgly a yk~ ..lme-YI gOh ,te n ,: kal'takl ~ u~ k k di e t orunlann. uzun ya~ am a e reeek t ir d ~ mektu ; gkl..re uma yuahp lm e , e-n m ... k I , _ yiibekl _ IMI ere <; Ik", a k , T a n n b 't" u un ieteklerini yerine get i re-e~ trr a n a nim a .ir, "'i1 d 'IT. lil rdi ven in t"r ..~ me ODG UR!lU .!;j : G rdg m d , n yo rurn u b u d e" , e " ka-- k " a....el ol.n e-llinei bua maga ka da r ,ltm . m. ya~ a Jm mll' lu lo.e-n d ar ya'lm lll b ug un u 8 J ' __ " . __ . ~idir. Ath, oe ukl.ru nr. babasIr. b ll . un ki~idir. Ben . uyu n b u t .... .....u l"tIJU ~ . . .. - b-h r Iul....a d ab a y .'. ya c....m d e-meltlr, (a lo..t bu "ge r y . n .. ." ,II",e \ 'e o ur y.n~. I I.. tiiui i"i1irl'e y .,a mln ta m. mI.n m l' . bit mi,lir .nla~1 ".Io..r. M. vl._ gob e h~ uga a: .- l.' md ..n lk ar ak hi r dab a gen d nme m.,k u:r.c .e- umu ~ olm . ",mam , ea n nu ," )' u"',,' b' 1 _ - T b nlan ban. d t md e- g.t~rdi. Ben g id iyo. u m. sa na son If . 8 ' D1 ge st ene. a nfl m u kd _ . lu .z . leY"Yim (99 b..y t ): Dog ru a d . m ol. yar at lklara k a 'l l . y~ m ll ,a awan , gon unii v e ~i1ini bir ed e rrk Tanfl'ya ib ad et lul. Dllyad~iin ....leri n i kl~a tut; aede e~lerk~n - k d I I lm unutma btn ha:r.lrhklannl yap. D u ny . ya d ll,gm ol, k'13r .." .. uyaa o. , ' k f I I -I _ - . mah " me T a nn' nm y a rg.. mll 1J 1I~ ~g , SIra . ' ,I,t ke hal a ay' a , " . Imre Dlp . 11 , , H Ik " k k vl e.e , - k gnl n d al<>a k olsuu, hteller ini iilijhi tut. D ogrusoy llla~I .. . , a a yu t y u -

GDLM I.!;j : Col.. gijzel bir d ,. Y k>l~lmek iy idi r, ~ aygm~lg: eri~.m ..k J e nle~' ir.

I.

._

Ieme; y k ke ndin ta " . ?oIahlll m l kn , g nahla nn d lln 8 .. mm ~n rm, da glt . ~ ~ an 11k adm. t a, 'ya bi iluek i in iki ,ey geTe-k ir : 1. AClmab ol ma k. 2, eh a lk .olma k. Eh a lk I k" m , d a! ltan de~d i . ; eIi a"lk olan ea u w ' ~ i rg~me- y~rek , lD. a Dm hal. k'"l o a o " lg b !IJ 1 al lk " o nu r ver en ki_idir. D nr ad a tin u . a hibi ol ma~ ik i t" ye a I 11: m . .m , w . . DUnya y: gn l v.,rme. Dn ya ve k u t gnleri b.ir g~lg.,Jir. Ue- D gid iyoe um , duede bC' n i u nu tm . ; d n , eviue g it ve b eye be nden . d . m &oyl e. OG D OL MI!;i : ~n i hut. bu aklp. n ull gid..ri m?

ODGURMI~ : Karde,im, b . rdi P t . Sa! ol, gr. nd ..n Y81 d km ...

gdlmi, kalk ,p OdgurUUt'l ku e.kladl, p t ii ve :r.nt iJ., evd ..n ,ka ra k at m a binip eve d nd U, Ye mek yedik ten . on ra,

YOI.k yirke rndi, Ylin killedi.

Kallk ka.1u keldi, ilrn u/.d i. GD e, yere indj , y r.n glal edi, Gk y :r. ka r~.dan hunu n iz in i iziedi. Ogdlmi, yatb. fak at "I1td en uyku tlltmadl.

Aj ull 1'U9zi

/)oldJ, habq klrtlll, D ijn yllJUll be-ui b abe, ysne J Dd .

Ogdlmi, l alktl . d ola, t l. yine ya ttl_ AI .on.a.

Y iU.. kJl edi yi r'" rurnt kUl , Aj u.. 1'U91 00140 bu " "Bi y tin.

YaUnli l izl.,d i ye-re, bati IJn et i. Dilnyanw ben:Ji :<en ei Y:r.ne dnd.

,..

A.DILAAR

Yin .. U)I.." Iulm. ,h, j!: dii lmit kan.tI, dl t.nr. bal.h,

Ko, . V lk.., J.nuf," l~. "r,.kml, liin'

Grrl.ii. (1 lk~ r )'I !,i,ZI " a" u hn u ~, gec,", .I.. ~Onu n a v.fm.k zereyd i. (lIf"k mak = "" Iluna "arma k) Hiru yal ll,

ur" .lu. yine

u y and l. dIt _n r . bakt r,

To/(ardm KaTa" w, kopup 6rlftli. ra,ll: ' ol kil/' ",', ''',11: 0' y .ld' l dl.

T/j, imi
":u lI/ i ,

}'ilik..n kl,di y a na ba, 6r . .' "a n a rald"k. A~ , "GTU .

ba ~ 1 'adi ) 'j ,ke ) "I! UH. l'1l}.k b ,,~ kd,ii.di , Ji;~ ar" y aw k .

n ".1i,,<I au Miil ll'ri ,kt p h..lird i. lJ ii ~m a n ate, yk.<dt m it g ibi at et perte dr. Bylr. Ay:J yin.. ha, ml kai diJ'dl, Y ana d n.ui ne , AkyJldl2 t ....fm .
Ik i:r.ln hurru }'. ~m . ind irdi r rre y.lun. Gn", I , .", Ilo. t('.<!i. pul.k y"n II.l;h .

SOzl K

I",., ..

d"~,,
M ~ 1t.ri.

Karak", _

0.,.,

Jupit ,

ba,h

bir

ad"

irr...-ll l6rf,.amdo ., ""lir_1<

1~ ":;; d~",,"
" _ .l~ od

lii ~ ilmfk _ dndrmek. dnm~k YLWnk _ tuii, Pt"OC)"o.. (K-k Klopt yan; Co. ni. 1lI D<>t' t. yt1d<un.n 11 ,... Id,o'l Ajp _ Ayl"". A.)"IId Siri... (By. ~ ... y "';' c..u. M. ;'" 1.lwnyUd11UUII .. yoldlZ1)

l'- -

T
\ -n i

_ p. rI .......
I \ ... I.~ .. _ Y.di K d~, I~ Ry. A y

Y;". ....... _bir r....

Eronll. _ l ki. \.e. b..", ...
~mini

Pr. ". Mij",

;;. = yuh ..

y~ _ l'&t"Ilk _

yokon

po.lolr.

B)\e olu nu gdillmi, ke lk u, " d nya nlD y. a!tm rengine b rn p g ok y ' l ij de al... gib i ol u n~. " fl; iy in ip ~aray beyi grme ye gitti. Bey on u o1r. d il, n li ve j!:: n buldu. gdlm il ola m anl u lI . Bey de aClmata ba~Iada. atladl Ve h"'''YI bri11 ledi. Ogdlmit. k a. de ,inin"o.. dinIem.... n k,p t"hr",dn m..~i nin d otm olma dl t ml o.y ..)'. ha otaYI. keudisini ve veairiai k utl. rabil mek i in balka d itini a nl .1U . 0 ... man 1. ~adak. datltm ak . dert l..ri ile ilg il..nm ek ' ie onI..a a""gi g8t ermek buyru ~Du ve rdi . on ra. a CI ve.:.liz n t ie.isinde gdlmi , ka lki p ev ine I!l itt i. bir ka gn hekie d ikte n & yi ne sa raya gitl i ve (lag. lk..t p ka.d.., ini bi r kez d .ha grm e k iin beyden il in iete di . Bey eeve eeve hu izn i ve rdi, gdlm i, yi ne . t m . h in ip Odguruut'm evi a e gilti. Bu kn kap I)' Od,ll:Urm l' d"AiI, o n u n meai K u ma na (= VlIJliyet) at" nJr. OdgunDlf l m d 1..gind.. bil", d..gildi. Kumera , Ogdlmi,'j g~..lan ile .kar,llam ve "Tann

KUTADGU BILIG l :-.: tELE'lI F$1

sana IUIi nm r n u in. ka .do:'l in b u d iln ya.!." gt " iU i" d edi 'I ." on u j;llo:'<! i: " At;la ma. h... . do~an l iir. dnyad . ne h..y n" k uln...<!.. j>('Yf:i1 nlh ... ka h r: ' p: <!i1 l mi ~ yk. ..k ~e~ l .. aj!;la "'a~ a ba~l ad " <!i; vnd. KlIltlaru )io.. "'''' D\-lln<!urrn" jla \'ar.~ 11 'I. " giitkdi: "Ta n rl' n ltl bu y .u g u/la J(olnl.., akhnla ve dil j"l .. L II ~ ..g_ Il " "Imlii on a Tan r] v" rmi ~ li , , imd i ge.i aldr. Kar<! ~ ~ i ll i n giiml iin lrie gr. yl~ I:" ... i .-l,," . g.li ilm it kard e~ in i n ll:m t iin il grd , agladl , ona ~~sl" n.li : ~ K. nl ..~ i m. h ir ka lk, ) i m. Se nin l.. g..ird igim il g n lo:'r a r.b a bir (I ~ m ydii . yo ba It..r..k mi ? y >;n 1I:i>l... Gd .. rimd ..n sili n ip lliUin (b u nda R w n.a m",t n l.q )'ud e ..k. ik ; p:dl mi, a:r. SOn" ..,inin .uhu i in b ll..yl...r yapmlt olac:.k ). Bey. O<! g u.n"' .n nlm , ' o:'hre in mt ve ka r<! oJdu Aunu duyu nn . -ui.inin y.mna gi lt i 'I -e I>a,ut;I'AI ,Iil...li. Olen ,., <!II . il.. ya . d lm ..tm.., '"i , h u lihn 1I..... t ol......k .1 ..,,, ,,. ;,~ l lr,lj . i)to:, lii lmil .,,-1... to:,... h; ~tinti. lIlum dn~ ..~i"de Od gu r ml,'111 " d er . y l..rni, olduJ1unu heye an lalU. Karll ~~ i "i ll a n mllilk ola' lIk lura k tl g , allllk ile d ..gn..J1i beyin n"r. koy du . B..y ,legnegi aJdI. a n"g ' dil 'V n ir;n.. hl . akt l. II Z &On rIl saraya d nd .

""lli

Y g ilolui It.. inc:e, g<!ii1mil . a ra ya gi n i .... g c n ii toplayarak ilj'" ba~la<! l. Bir Jl: n bey onu ya m na a glllp i,I ....in na-,d gilt i~ini se rd u. Vuir. ha lL" durumu ol i}i o1dut;u n u bildirdi. K on usm e "lr.'.nd. gdii lmi , he y.., t U "" yi ll kt ii oMug u nu 6y l..d i : "1. knp..k. 2 \' ku ~u. 3. ,ll:nvd... Iyt ce yolll g..Jmo:'l..ri iin b unlar] a h lr ak ma J"lJr. 11... , ..y in ,"nu liimdii r, U..y , ..l yl~'" T . ,.tl ... " in "" y u n u k hmes in. fak al y a ~ a ma R isl'" l lU . i.I.... ulun "h Uil, a.1In '''1'1.. iy i).. .l..m., \I C: . hil IYilY" Y"y ,I nu et rr, Dostla rm .....k ol. u n, <! ii, m lln la rlll c1 11 J1 ,I, ," , yunl" n <la ~ ~ " i ~lc , i n V I ' ~ d i ~ " i ll. " gd lmi, . z n ht ..di. yeri ptii ve h..y in yanm d a n aynlarak evine !tilti. F.rte~i eabah yine i ~ i tl in b.,mdll bulu nd u. bu)'rukill r ve rd i. ke tld i,i J e ah~t l . i ~le r d sel di.
K OIJ 1 lil k&ni luW . ,jdi Yllrak.
Kflm ~ ~! ..il.... kondi.

iu; kollk .

/ Iil di ojgn. a,m ed! d.. e , K,,'adf. klli kn d.. M8 d ..a. Gn l, dil d0 A:ruluk (yol lln u) t ultu. JiI"..ld i I(i" i, .. B t n eA:riler d eeldi, t10gm ld u g idi,. Dusene gi rdi d nYlI, utt l hayU" d u K ull u 1ul<!1 (d nya y.). gn d en giln... ba pr du a.
SOZL OK
Uooi _ ....iru

no-. _
)'-.k -

""ul_.
" "tru l.m.1r.

""-. _"ul_.. ;yilo,_k,

r;idi,

i.__ I........ _ dii ...J. -k. dii ...... cir< lobk _ k.ol." rd, r;idiJ ~ _ i';' ho )" . k..... mak _ kUllu k, lm

"Onla . gitti, fllk,t iyi ed ta n kal d r. Hu a d la r d a im a ~lIygl jJe aml aca k nr. Hyl c k i, i1er. go:'. ..ktee i08a.n ml d lr. yoksa yaptJi a rl il mele k i, i m id ir ? Ey bil gin k i~i > bir d e g r ver dlly.n m bugilnkii d\lna mu Du. 8ilgiJ ucu l l. mll ; d eg"'rini yi t irm il. bir t ..aC. ekilmi, . tutunuyor, Ahlli d il..iz olmu" agllm l .mlyor. H... lil in &.neak a d l

A, vll.A AR
" alltJ1 ~ , ha ram k apl~ lhror , b una do ya n ye k. Giiv ~ n ilir kim se kal mam ' ~ , vefa y eri ni ' .

cefaya lnru kmie. Do gru yold a y iiryc n adam n.,. ..d e ?

K iidez., ii Ugan TC'Jri im(lnlm'z , K liin Im fim e, bela isi z iz.
Kor us u n
G ii~l ii

Talln

ilJlalllJll I'~I ,

Gtrsn Lu Iuneyl, Lel ap ve kt izleri.

SOZI,tl K

= korumok UI!""" = giicii ye!er, kndiT

kiid.~.k

i.iz = klitii

+
Yrl ,162, h u yaplt' ya z,!, hi tir dim . Ey ok uyu eu, h u nd a n hiss e at Hangi y ola gi. <lc ('~ iu i a7. ~' "k a ~.klallltu. Tl,-" k"" di m,, iiu, an )'a d a iyi ad dil eme .lim. BUllU oku yan , herrim iill d ua ..,I.'r di ye Jii~ ii IlTlled im .

Uni/ma min i a)' O hlglt /irig, zm dny a kodsa t~ense yirig.

Unutma ben i ey ya~amakta olan okuyucu, Be n ny aYI blralu p y~ re (topraga) denscm.
SOZJ.tl K
okuy." ' irig = din. Plo y. n
oll.l~h =

E y Tanrnn, Liiliin sana inana nlan y a rh g a, b tiin g nehlamm da bagl~la. Dog . ru Yl.llu g!' te rmi ~ olan Se vcrya Lin sl'l m. Ey T a nr lrn, komsun olan O'nun Drt E ~i ne d e be ud en t ke n me z s..lam ul a~t tr . 4. Yeprtm 1\" I'Hlg"
~onunrlaki

3 ek (beyt: 6521 _6645)

l/ilig' in u-h louTa,11l hiter, y aplh " sOllUlldaki dJer baslae. 1I" "lar

;i t ar""lir ( 1 ~5 I... yl). Bi ri'H'i 'i u<i,". Ilala,ag""lu Y It"uf, gen 1igi"" apr ve ya~h lt/!: "ll

uulal Ir. 1ki"" i, il"I .., ya~ um u kla ol,l ugu \'''glll bozuklugunu Ve ,1,,~ ( I IlTllllll ek t igi ii~giiyii ,;;yler . ~nl' sii tlde de k,.utl i k..nd illi gt ler ve bilginin \'g " n yinclcr , ll irillri ,' ki en ((,eyl: 6S2 1- 65M ) heyit k r:

)' Qngh built leg yigillikni Hltlm, Tiipi. y il k: ..er t ..g tir iglig liikeuim.
Y r Yl'tl h ulu t lIihi gen 1igillli ge irim, T ipi yel! I\",.~"r g ihi y a~arn lllll t iikettirn.

J. izim y igi tli k, i.<izim yi gillik, T ula bil..m..dim mm 5ini , rerk kaunm,
Yaz ,k gend igi rne, YlIz,k gen ligim e. TlItlI !>ilellledim he n 1I" ni, t ez k a rrdun .

KtJTADGU BILIG t NCELEMESI

T emam ergut'a" leg klul11k!'Jzim e.di, Bu k" zaferan "rgln e'1de tantum.
Tam er guyan gibi Iuzll ii be uzim , Bugiin saf ea n (oh um u ek t im y z me .

Y 'parslg kam b~ka kaf ur a~udum , Tolun ve lolu yii z kayuka ileuim?
Misk giLi kara b R.fl ma kifur rtt m,

Dohmfay} gil ,i Jolgun yzii nereye ilettim ?

Yamk y az I..g erdim, tm e" l ieklig, {fazanmu tii~iittm, kamugn l k Url Ui m .
Parlak bahar g ib i ii m, nbin renk iek lerl e, Sonbahanm l ~' i gnei m , hepeint kurutt um.

Kad,'J leg bodum erdi , ok teg kni , fiiz, Ya reg egri bold~, egildim rli'Jirtim.
K a y m (aga c}) gibi idi boyurn , ok gihi dogru, 7., Ya y g ibi egt; olu, egildirn , hijkiilJ m .

Yall'J heldim erdi, y alt'J kirg yFhe, NeWh dn yaka zni muna i~irfi rn?
Yalm geldimdi, yahn girecegim yere, Niin diiny aya kend im i hunca rart t rrn ?

S en "k sen ya~ uk y arh kagli Jdim bir, S .q"rka mini sen, ya~ uk u m un l//lrn.
Sensin gnahlanml Yllrltga yan Tannm hir ieik , Bagl~11l heni se n , gnahlllrim l un utt um.
SOZl.tlK
10,,&1.& ""

y,yen

yaa = h h.,
enIim _ lm""

,dma k = gO nd rr mck . ..Imak, geir mrk

idi,,'
100 00

lpi = tipi yil = yel i.i" /"';,, "" ynok ! I ..... = tez, abuk k.a ~ _ ka>rtnlol<
""'8 _ . .. hnm eg _ yll", <' hro

lii = renk
bllZlUt ( F. ...) - """bahor, ~U1 ltiillnek = ii.lii no ha.mal<, igucmel<
kachlj = !<ay", kani _ d(l ~

o.g.,.

y_ ... ya,

,.,.par _

u.ntmak .. oktirrnel<, ekm'"

"",k

k, bl< lmol< tlIgilmel< ... egwel<. ogilmo

neliilr _ niin, nedo " ;, ;unek .. " 'hu ak lr. _ ~ \U t"' ob.rtma , ..1. 11

q WII.. _

Ort IJlck

kay""" _ noroye

yaruk _ p. ,lal<

uy.urk.",0..1< "" b"[!;JII.m ok

H"

Dt LAR

tk inci ekten (beyr: 6565-6604) be y itl ee:

Tura.Yl,

ba,ay ., ajU7IllJl, k ef ryi , Vefi./,Jl, ki m ~r k i aj u lIda ,Ueyi ?

KaJk aYlm, vaeayuu, t1nyaYl geaeyim, Vef a h ki m var ki d ny ada , ar ayeyun ?

K amug arr u bu fdum, ki~i bu/mad.m men, K al, hu/sa a.zum yziye bakay ,.
n tiin a rzul a nmi b uldum. inee n b ulrnadun ben, Ege . Lu a rz um u b ul~ am. y z ne bir ba ka j-im .

A p"y Iml." mm bi. t'e JaI<g, aki er, Eg inke 'yiidryi, klbiimke ..ray' .
Eger b ui ufssm ve fllh, crnert ki ~i , Sl fl l ms y kleyeyim, g z m e ere yi m. Y ig m ot kk i bo/su , yagmu r SUVI UJp, Edi: kum tneyi. tagar ton ked eyi . Yiy ecegim ot kk olsu n, y ag mu r 8 U)'U ye t er , Bi, kurn YIgmm d a tne yim . u \ giys i gi yejim.

Au ka/d. yaly uk, ki~i kllki bardt, ' Bu klik ka na bard, ?, ud u 1: en bamy t ,
Ad , kalJ t ins a nm. iu san(bk ) u iteligi kayboldu , Bil n itel ik nereye gift i?, ardmdan ben gid eyim.
Ne1k arladl haik , neg /} dj kodl r? K ayu iJdke tu ~wm , ya kay da turaYI ? Ned en bo zuldu h aik, n iin gre ne jti bllakh ? H an gi aga ras tl a dnn, ya nered e durayrm ? K am ug edgii bardl, IM /}di ilt ti,
Ki~i 50']' kaldl, 'I e edgii bulaYI?

flt n iyiler ,lI;i tti, y asa ve greueg i de gt rdle r, Ki ~ i a rt lgl kald l, iy ileri oasJ1 bu layrm ? OIar bardr, ka /dIm b" farm bi.U-men , N egii leg yorrY I, ne k likm raTaYI? Dular gitl i, bu nl arla kald.m ben, N as d ha re ket e d eyi m , ne g ihi huyla rl a hagd a~arlm ? ada n leg liker ler , 1bu n leg sorar/a r. KIJpek leg re,fe r, kaYIL.,,,n "raYI? Akrep g ih soka rlar, sinek gi hi em er ler, K pek gihi rerler, hangiaiai vurapm?

K UTAOGU

nmc

INCEL'K'dESJ

'"

J/ah' , ru kIl "euiig Savl rn, Y in<e Tijri E, ini'] yiUni kaTey'. T a n ruu , na,ip eyle sevg ili Sevcmm yzn, B ic d e D r t E~illj n yzll I;( rme yi.
SOZLVK
ItlI'D>d. ~ h Ikmak, dUfm ak buma!< _ vu mo"" gi'm,k, hy h<>!mok k-..k _ ge.m ..ki _ .o ru ve tliphe edat> lilemek "" ar amak , di!e mek kab _ e ~ " eger egin ylde mek. yk len",.1< .rtatn.k = hozulm ak, kM lel m " . g = ., i~ i n , na " I, ne gihi gd i ~ ya,o. Ml, g.o n.k 10..,.,...... "" koym. k, L"ok mok kayu _ hongi d _ znmon, ~'A lut""'k = . a.t1.,nak, ka vul mok kayd. = "",. de il.mek lel.wek ~ i!e'mek, I!trm ek

.""IJ , aba g _
esia .. "" ,
yiiime" _

unnak = v U nn.l k rm ek ,;..,dt ,., y. ", . k

' ' 1) "" .on,

. r11 k yonmak = ylir\imek, ha"rekel etmok y"" a"' ak _ ya f.mak, uysnn geimok . hoA:d o, mak

I&p}l& p. = hi.

~eyi

yetor uyma k., yetinmek yor, y' A m

M ill = yu k k., yiikoek

tagar "" ul, uvol I.... = giyoi, don k..tm. k = giyme k ya11juk = in ... n Inlk llulJ.k "" k,h m l, huy, gidi" ni telik ...I.. = orka, arl .. eJiik. "" neden?

adan = skrop t ikm dt = ookm . k , de!mek ohun }t,L .n ~ oinek ...rm ak = emm"', . or mak raai lulm ak ( Foro") ,;" ih.on etme k, n..ip eyle.

m,'
"" Save. (hoh.. g. tir. n), P eygomheo Tlt E.t = Drt E I (ilk d'-'rt Soh abel er) yime /yeme _ yine, dahi, hir ,Ie
Sa'~'

uc ve eon eklen (heyt: 6505- 6645) heyitler: B iligsi: yrek, lil lIegk e yarar? B il ig bir /e, su v leg ka m ugka yara. Bi lgisi1. y re k, d il ney e y ar a r? BiJgi ile , Su gihi. k am uya ya ra, Nee bilJ i'] ene lab bir tile, B il ig/i legir, klT, li /ekke serc. N e ka dar de bilsen. hir ara , B ilgili, ha k , diledigine serarak
eri~ i r,

Bi lig biT Ie']': ol, UI yok tpi, Nee suv kQlrg"Y .e m rgk sora .
Bilgi bir d e ni zd ir , ueu, di bi yok, N e kad er su gt rehilir ( e~er) eer e emcrse

Bilig bil, ki$i bol, bediitgil Pl ii/}, Yq' y likl atallgfl, ki$ide Ylra.
BiJgi bil, a dam ol, ykselt kendin i, Ya da h ayvan a d ml al , ios anlardan
lTakla~.

A. DI LAAR

Elig su..dum u ~ mn . I,ilig"i ,il, p, SiJ:g s:/'-, liulim , f'I~u rdu m ura.
1:; 1 u e a r t un, i ~ t '" k n bilgi di l",)..r.." , Szii ,ze I....lI l1 ll , ya n ya lla ~ I "- ,, hf{h m.

K',vi/' ' agl /'-iJrdi, m bI< T r k, e siJ :g , Ani <l/,;ru ' '' lI um y a/'urdum ara.
C ey ik g ihi /(nlm Im Tiirke sz, nu yavlI t a tutturn. a nti alJ ..ta -a k yak la~t l rd ,m .

Slkadim , .., villim , kiJ " ,1 birdi terk , Tukt ma beliler b'r,r'/, J U'"
Ok,alm , 'e,di r im , p; niil v rrd i t e..., Yin .. d.. rk yor, ara Mr.. irkiliyo r.

Su nup t ul m i llmfa hlndim s. g,

K ..t biTd. ~I' YlfH '" buro.

EI u::atarak tu it ugullld a . iird r d m &OZ, Gdi , ..,d i ~oll ra Ill i~l I... k usu .
K~ni so:1,.d im w:, irig h..m Of l.(, Koni Jo: ni y dg..n ~k ullug ere,

n ogru :5yl",dim ozii..... rt , .", ac l,

Dogm s~'" d ap .na bil"," ak llh iraa nd lr.

Ok'gll J..o ar,,,k kt lmt,n, Oim uu. koldum af a hl'm J ora.
Oku yaoa razl.. a p; lr gel mesin, Hen im ... riimii ,!iI..d im, a", Uay arak
r Il airml~ ik; erdi, fllr' bil.., H" Jij, JiJded;m men, WI"p raI l ' re,
Ve

asl,

yorarak .

r'

Y,l d rt y ... alt ulI; iki id i, nu "d eri , ylerk"," v.. tuUu~ um cau . r e rkeu.

Tk..1 on J",ki, llyda llrd,m blO J', Odrdm , ",dmllm, J' evdip tir e,
T am
Oll, . ..

k iz .yd. ey l..d im hu Ilde ri; .

.S"' t im, a ylfd lm , . z tapla y'p d"'r1e Yer..k.

Y lId,m ~ rir..k " g J ld, kill buro" OfUII'" m'n, it ll , km i"" IlUo.
.., ill i d <;..k yayg.~. l!iLi kok u~u mi ~k hur.ml; lI i" . y.. .. ui,.. b..u, ".,~ in ol.,. .. t a ma ml . d lm, (it t l!") du ru yor.

It UTADCU Di lle l NCELEM ESI

.u

AX 'f lUuf, Im d: ' ," i WUI!" klli, K ..reb i, , iI:g kiJI" kdsa korll.

Ey Y u_uf, ger.... "'n ve dogru ~z wy l..,

~rek,;i z

w zii gid.., za ran olu r.

Sa,a ok J ISlll dl/71, Bllyat , sen kiidn , " Bu saf/rt ,tUlldlll min i o~ura.
Sa na M~ lII d ,m , Tanrun , een keru , Bu gafl..t ~am~1Ud ll n beni uyaud ir,
5""0 XaJd. , t inJi n k"di. :m, B u k n SISnu keldim sa!1a yalmra.

Sllna kar" gn ab i~I ..d im , eend ..n ka "t1 eum, Bu g n 81~ ln m a ya geldim sa na , yal va r.., a k.

Y a Rob, yarld"J~d kam,,! ", miniS ,

T elim rGAtrWlri'Jdill ' kel lurgurll. Y a Hab , )arl'la biitiin-ima n n hi pl..rini,

Bol rah m..t in de n her.i ni a1ak ayma.

T"'g r .so""muka tmtll mi !!, t eld m ,
T iI, ii T ilrl Eli!!''''

f""'"

et1 r ",.

Erittir Sa veunaa yii.. binl ..ree seUm, Drt Ark ad quun her bb-in.. d e erdir e,
SOZLtJK
.......... _ . ra m.lr.. oo.m. k ~oIr. _ .,rlf m, drpn.k oakamak _ okt . m. Ir., ol iJ., " i.m. k ~illDelr.. _ k.,..dini ...vdimltk
I ..... _ In

f<oJ '" - deDi.

Illp _
De~ _

dip

n.

k.d ~T,

Di ""
Ol."

m ._
itrii _

-ilrJlik l~ - " bli~. bll" diy " Ir.lillk Ir.Ut, .o m8U1 .,~ _1i1lDelr.. _ hiiyiit m. k , y\l1r..elt m.1r.

rI1Iu

haYVaD

taIu _ d.hi, yin' d. pekil "' '' .,d.t1 beUg_ir. _ iirlr. ...elr. I>ir<d. _ aT. ''' bir hir y.......u. I _1r. _ bctellm<", elr., ir kil ...el< edonnd< .. i. le",.k, koul. mak, . rdU ""ek

.d . h".k

..,nr'

,........,. _ uakJatmak

yrpu _ mi.1r.
........... _ iyi kok .. Y.,......k
wrt

.. _"te
~

- t _ ol Ul&lI". k, ........ ~Ir.

_

k6Di _
dikmel<
. 91 _

cIotru
&Cl

iri& _ iri.

...... _ dizmek, bu...1r.

ktyik - c.,yiIr. l&& - _ dek, .. .ea.

,...--. _ , iu..-k
,...,... _ y;;1r.H... hiU... ,lIy. ...hil<..
_ I< _ _ 1<,

ribO
lI

........ _ Y' V"" , . _

r.ola

yu.r-k _ yaklat _
...... _ ald.tmu

(Arap.) _ ......

1<...... _ i .... _k, dikmflo

'"
_a = al klaya ra k yo r. _ yum mlay a rak . yorar_1< ti.ibl = tam

A. DtLAAR
iln _ kuin, hitm;, "I. r.k
...... _

'lik......,.. ". l am.ml. mak

Ura,

ar
" diir

ooylem."
"" ,.mr k

a dJrnuok = .Y' nna k mimer.. "" t opI.m.k .;..." /....... . 1< = <te rmel... d. rl.m. " ,.a do .., Y'Jg', " fg; l ". r. nk , ( .,it y,d .., ko k.. kin _ mi,k
tnm .k = hilay. rt mek

ok _ fiild . pd < tm e .dau knd",... ~ ~ 'm. k , komma" ...",... = "allrnak

od~k '"" .. yandm.. . k

y.......... = gM h ;, Iomol: kI'ftDek = ka ma k tdim _ hol , <;ok

'uglUlb ak ... du ro... m.", alakor m." I<tnn.k _ eri , tir mek. ul.rmak, deg:irmek
ll</tai _

bo. bi,

IV. Kutedgu Bilig"in Degerlendirilmeai

I. G..nel konuln.

Karahanh devlet; iki ulusal au ,ik1op ..dici ydi ~ti .. " i ~ lir , iki, ; .1" T iirk.:ii VI' Trkeci: hi.i Ba ls"agun lu YLl"uf, b r K a ~ ga rh Mahmut. Yapnuu, TrkCllill "11ginligini vc geclligini g"t ercrek , Ar aplara T lirk.~ gretmek. ama'"yle yazun Ka~ garh, ,li ld, etnograf, ta rihi, g ram cr"i , diyaltkt ol..g, cogrufYIICl, hari!u"" f..I).,.I" r,," , ~ air, parcm iyol og (= ata" ~ !>;Igi ni) ve Ar a!, i"t " lllrnk. hdi r mi~ , Bnlu sa guIl lll Yusuf .la *u el anla-de an"iklope,lidli~illi ortay a sermisti r: D in, m itoloji Ve din kr t ar i"i , felsefe , ru hhilim , hil gi ku r a rm , egitim.gret ;m, ai]e dze ni, a h1<'l k, ka,lm , i ki , at asz bilimi, yas a Ve tre hilgiai , dcvlet vc sar ay iirg t li, . iy a"';1 \'c J iJ'!UrlLlIthk, oedu ve . s lmn..k. (~ t ru ! cji ve taktik), tur ih , ..ogrllfyu , hu, bw I,il,.;i .;, l;r"n V" ~ ;l "tl ,Iz""i, sofra gr g s , ulllsal spo r ve oyunlar, di; ~ yor ma, gkhilim , mal ematik, zoo!oji , ede biyar, iir sanatt , sahne sa nat r, sag hk Lilgi, i, a,hk, ta n m , hayvancihk ve r nIer , t ccim , mal, d saaat!an, maliye , para, ula 'rn . Grnel amaci lk sel v e tkel bir kis min. lk.scl hi r <Icd"tin ve ha~], u gun na su olmak gcrektigini, yurt ba~bugu na ve yu rtt a~lara d ~en dcvlcri' ve ahlk k uredlanui bildirmek ise de, B alaimgunlu Yusufyukarda srra lan an konularm ay nn trla rm n da giemi arir , B u ans fklopedik yapltta scrpili, y er yer de deenl ! ve loplu olarak bu luuan hu hilgi par "al lln m eyle zetIeyebiliriz: Gkbi lim alanllld a, Bala~agun1u Yueuf, ya p'tllllll V. babmda 7 kat et'ren"l",

(= (elek) JollllJall 7 y uldu:' u (= ylldlZ, gezegen) T rk e adlaflyle sa yml, 12 iikek ';n (= bu r} adiarun da Trk"e olarak vermisrit. K"ladgu Bilig'in hikye b hlmlerinde (lI J. ve I V. blmler) J e, g dlmi~ aqam ye terken , eaba h J a kalkarken, Yuauf,
gerek hi r caan kalemiyle gan karar maslll i ve agar maslnl hetimledigi slfada, tam bir uraaograf (= gk y zn betirnJeyen bilgi n) gibi aYla , geeegenlerin ve t akemy ddislenn gecenin gkyiiailnde devinim yolunu izmi~ ve bem saat le rde nerede b ulunduklanm bi rer bire r bi1Ji:rmi ~tir : Vlker, Y il iken (= Y edi Ka rdesler}, YI/dnk (= ne), Adg!r (= Ak ytlJI.Z) v.b, Cogra fya alanmda, yazar, m evaim leri saym,, yap' tmm t iirl yerlerinde de drt ana yn anrn~tu" : ku: ( = kuzey), Ir ( = g n"y), dogar (= dog u), balar (= bat'), Aynca ajun (= acun, dn)'a ), ka/t k (= gk), lo/un (= dolunay), bulll (= bulu~) , ya~m (= ~i m~ek), korum (= ka ya ) , lJgii: (= ,rmak), yul (= kaynak) , opn [ee dere, ukur}, : (= der e, va d i) , kol(= vad i, y a m a), Ie'] (= b at a khk ), y an (= ova) gibi cografya t erimlerini de Letimler gibi kulla n m' tl r.

I~

A. n lLAAR

Hu .1.,,,1. Ru m ( = n; n. n~). l rtln. lJi nJ. Marin (= yuk. n in). l)lfay (= .. ri a in) putia"n. d. d('giuD1i~. in Tiirli, t .." il'o:k )..luuun ve ark' I'l arln ( = ke n -...) nemin; de h;lmi~t i r.
1\ I .1('llla t iJ.. aIamnda, )"uL. ; ,rJa grd g iim iiz giL i. p iJn: {. lniannl ( Yuld u zll ar ) anlat'rko:on. bu hil imi ll La~hca Llm l..rini ve i~lell1l",rini "miite 5('rmi~tir; Okli.us (= F.u klei.l ~). hrndcsf', htsap. darb, lukJim . ufrik , k<'Sir, ,a:if (= 2 ile ".'p ma). Iq,u i/ {= 2 il.. ooim e), u :;ir t= kk), m;Jaha.! (= ulmf' ). O'w.jJ m.. ka~l ( = cebi r] \".. .J,~_ n~J1k Ilara K Ula Jg u Bilig',]e ok bol du r e "nonk, hoy." anlamana : lu, 1xHlU!. rund . 0!1' sonra al, /;':;11, 101:.;..1 (= Loz Ile l..Ir ara...). pd (= .t.... i1 .. lur ....' 1). Illlal ( - "'urn. .. I) ...... 1.1 ( _ )..,il), kfik ( ._ I"av i), lel... s (= ~...). JU!U, 1<aro. uk, Ilra !1

(= a lk renk, ak),Jipn iJepn (= lot us ke~ i"in reng i, parla k kmi, fi rfiri ) v.b , 'ral"l '" IV. Lab ",d a im reudieiei ~ nahar $iiri", .rnl zama 'IJ. zooloji t erimJeri k ilalnn,I" .. kopanl llll~ Lir sayfa gil,i geli)'flr okuyana : Art a rda 40n (= k u zu) , k.I{=
ra Lan or J eg i), kokif (= gugu k ), tuir (= d i, i den), u/or (= e rkek kekli k), koro ' '' '''S ..k (= ka ra k a rs a , k uzg ulI), 5fJndnJ{ (= blbl), dik (= di, i "arac a), kwmiz ( ~ "r~d.. k a raea ), slg"n (= e rLek gey ik), m"JgfJk ( = di , i Ilryi k), 4J ( = laka.m) ,'.I. ' ;11"11'1 I .a~k a )'c rl,riu. l" ,Ic ....., larJa u k..S" ra d a r ii!1 ku, ( = .l ug u), I.ara kUf ( = ... . ra k a rta h, t a veancd ), ,,,vl. (= ~ahi ll), ""na, ka:. orJ..k /odirrk , !i (= beyku , ), 5f'miirgiik (= ~emgu r, ~b k , hk" I I' Il, 8c r"ye be nee r k k "'u , ), y u! ok (-'" ka z' a beuee r bir ~ u k us u} v. b." Da lsagu.J u Yu suf, gen .. d"ueeek bir ya ~ t a saf;t.~1 ut"ll llU; ol.l ug u i ill hastahi! la rm y a ba nrl si k alr na llll" lr. 0 ag '" inanlarura g.irc Y", uf .Ia ,\ rist o'd a ll k a ln". ,1 1, a~hc a "'ka r" l hk" ilke. irli ("Ir a k, so~u k, k u ru, ya,) l... n i nN "li ~, Hil' l,,, l..rati' sin <>r la )'a koyuu[:u .1 "Inlt ' " ( Yu n. MlO/i, mfiallkho/i , oima, pl./,gmll ) I(',;r, n e tic k a l, l nn~ t'r. Uuna gr e, ilu a ndaki 4 " I"h" ( = tr md L at . l,ulll or ) vc 0 ag d ak i lock imlcr in illa llul g llla gr e, hu nl afl U et kil cri ,yle J ir: 1. sang ( = "a u . a fra. ea, La l. hili. ) t e h, a h i t al.ia th O lulauul, 2. sn'J u (= ka"l . afra, ma Jlihul ya , Lat. molancboha] zgn, llcicsi z tabiat ~ ulmamn, 3. k un {Arap .

sm, lukimlcri n (em(i. 010(') ve

.'V ',

o K il"b Dil'an, U igg'i'./.Til,k "I lllllhA,n d a. Lu li.t . y. ku, a,l1 nn nd." bi.ok kalm .la. ya. ,,,l,,hih. : lel,iklll ( _ d. ....ku~Il). Iwrday (_ \:o" klluIU). y u" ku, ( _ uvuo). k ubu'lIa jkabnrlla ( .. haykUl)" . Ol' (_ ul bulo a ), laf'" ( _ dog", ,). ka rk ay/J urk"y ( _ . ' III.CO ). ' ," " ", ' oy ( _ ,olLi" ). ~,lin ( - . u hjn), ("I,k (_ ulluk). IUI"lIol.a[ll(a ( _ aynku,u). ;;"Kiik ( _ ibihik). II.ol"fuk (_ "l'l'<;.k). h,I'f." f ( - k"la nj(lj,.' kii k. k... /kJ; k iirf h .n ( _ g" <rn). lJJ.klgu /'a.kag u (_ .......k) ,10..10. 101<'6" ( - I",,,, .). lu ru "1'1"l'UIU,}'a nlurooll ,,~. }'o , an (_ Li. k"~a l .ii), '''''a' (_ ku u uy. " . n Li.r knl) ""lo. K ar .h.,,!I1 'jj, k,.....ind. hay. . n . ,11" " 1"10. o, i' H n bnld ... . O"'''lin. ".1......,," iin IUko ~,bklar ... " li,.. :'"',, _ d....o. bUllra = .1. "" 0 a yf." ' . "'o n .. i ~d;, . "ih,,';, .1..." . , lilir _ di" .1.0" 0. bolwk _ ',l;;..d. " 10.0"1,,,;, .1.., . yu'ru.u. 'n' ..... _ g"a .1.",,,. BiIILi .dl. n .la ~Ol;l lid ir."..H _ ll '. ' , ""'jd - o~ '. /0;",.... /0; = K'"K~''' ' ''ll',.k ~ ka ~.k. hd" _ ka )'Ul ,'J~uf _ 10.,.. 1" oo~'; k.lt<. _ p omuk ' .Y"8"k _ """u. 1<0..... = {.ad,k. yl i"iik _ r.. .. k; iJ< _ k a}, .. . ' il1iil " r ii1< _ ... rtali. = tu .p. "''' 1 _ ba".. . (""'I'" _ ..!,gam. !>jdii ' ,o;f _ p.l1lua ; '~doy, l ",. "' .iJ<, _ , o.rik; I O 'P". ,~u /"" w . 01 """f - k f.ibo "ol,,/,; _ " yn 1& Oh'. k..,burn.......,"1' _ anb. " " ' ''' - k nlo hu mu. ,....,It~" _ y.. nu; 1<o,w" _ w . _ kotp yi goh _ lido. /';aNk, ,,' /aJlIoolo _ "tm "'''''''. ;u 0'7" _ ay "Wit oot 1< _ ...

'''''I ...

1<.""... ..... i""".. _

"'lI." _

....., . . 10.. . . . b .

"1 _

KUTADGU BILIe l NCELE MESI

",

d " m, L a t . '.lIsuis) ~I('a k tabiat h olm a n lO, 4. t.alglJm (Lat. 1.ltl ,~.lla) .Ia .oguk fa l.iath elmamn !.aynag.. !,,; h u d ort t e mel ogen in. in ull \'u euJun dalt i nklo~ " ya ti... u.llgl, ~ 1 .. llk Jo~u ru r. 0 ag m heki mli j;ille go re. Yusuf 1 ... ula ri (0'" i)'i hiliyo. du (b. p L XX VI : gd tilmi,'in Od gu.m. , ' . d~ yorumunu a n l.tm ,). iJa la ._a gun lu y ... u r. bi lg i ye bilg i k.u..muu.Ja ri f' . Im'}h ', On "f', kendi l.ri,"le. rio e gi>re, IU , " . k il" d rr (Lat. eee ue], UkUf Ja " anla)'I'" (La l. i"tt'll ectu~) . Yu ouf' u n o zd r )'i, l..rill.lell b i. i " . n laYI' 1 bir me,ale"ye benserie (y ulo ol uk ..,) \' e ~k r i,;i" l.i. guz" {koros..ka ko: ) oldugunu e yler, Yunanldardan Ho m"'o;; da " 1~ .It" d f'nlclt olan ph;;J IOz"u~ u n " in.all" anlamma d a kull .n ml~II', Enatun, gozii . iimi z. konmu~ . )'anll' hitmr)t'n \,,, ,h ,.n)a y.n81 layan bir t annsal a l~ diy" tamt. 1(' ve .h, 1~' rUa n ll (,jrlf"mr"ill d.... J e du y u \'t' hi lgi d ogar. S.IU!k.ri1 dil inde "..dIJ, ~ Ioi ll:( i" ,I"m .......!<Iugu g iM. aym kiikt"n Lat ince vicko &zeg d e " gonnck" a n la m .na g..Jir. Yu. ufa go re (hap : X X\'I , X XV II), in~an h ilgisiz d og.,. T ann ona akil ( .. s) ve a nla p1 (uku, ) " erir, h u yoUa d a inD bilg i edini r, Bu ko n u Ball d a d a J ub n Locl. ..uau ( 163 2 1704 ; Euay ConcertIi n! lIum an Umk,Slandi ll!. 1690) Dn id U u", ,,' a (1711. 1716 ; E nq..iry Conurtl'l{ lIumon Umk.st.a nding, I H 8), Imman uel K ant'. ( 1724- 1804 ; K,it ik J n fri n,n Vtrnunf t. 1781-17 87. K ritik Jtr p ra1< tisdtf'1l V.rtl unf t, 1790) \ 'e \:" ,,, ze .I..k {ilozona n ve p.ikologlan ugra,tIrm " . ~ i 't53 " ogJ u n u il a nla)"9 ycli~ i", Lu n un ! . ve n it"l ig i t art l ,i1tn1~tlT . B ala~ lIg u nl u Y u~u{'u n ile ri -u eJ iig Itil>i, gr l:eu lg ( Ing. e mpi!ici.rn) kuran Lorke' . g re de Ioilgi " iulI. te " (",,'hbi, .I "gu ~t a \ ' ar ola n ) d egil, 50ma h" , du yu , y a ni algl (i,lra .... I,,'rcep t io,, ) y olu yl" ....Jinilir. Locke ' un b u yarg"'.n. izleye n David Hume, algrler m bi! i ..l<I a t a bjJ..ce~ illi il ..ri ~r"', ve b u y zd" n, alg. yoluyl.. elde e dilen h il~iye g 'c"i],, lIl&' yc rf'gilLi " ;y lr y u ek ~ l' hec ilig i [scep rici sm] dog u.mu, t u. n a ha "o n ra Ka n l da "Insamu a.. I " Y I~ l" 111 "I" a la ra k onu n w u rh ol dugullu bih li.."i " bu . uu rl a fl iZUli; v,, k llra Ua TII II (".m llrm i,tr. Bala"agu nlu Yusuf ne belir li bi . g rg" ue ol" bdirll h ir ~ ii ph cci J i r. Ona g re , T .. a n y ,til' lZ alp yeluyle degil, akll ve a nla Y"lI", ve hele Lilgin led dinl ..mek te, i ~ ill igini ue a vu t m ak i a greu ir. Bu ned enl e Ba la sa gu nl u Y,,"ufl a , iiphecilik ltralll allllL yrTi yokt ur. Aristo'ya ve Kan t' a gre , Lilgi, " uia"," (ka l rl('" ri) J c n ilt'1II:,," d ka vr a m kll1Jl' Iarma J k ldk ten som a " d in il ir ( Aris to 'ya g re 10, Ka nt ' a g re 5 ulam ). Ka nt'liI gre Liri cik . alt .k (mu tla k, a bso lute) kan am , dog u,la \'a T olan T a nn klt n a n.. dl r. Da la"agunlu Y usuf, Ka.. t 'm y a d a Arist o' nu n " ula m" lar lIla ha t " u rm a n,. , .a d lt, Il: l'nf:1 " e sa lttk k avra m olarak, T an n k avramulI , d o~ aJ "r il1lallll hagh b ir k a ~' r a m d iy" kabu l e l m it l ir. Bil gi konu ~u nda B al "ea gu nlu Yu "uf .ahlltl (absulut ist) \'f' yal11lmazc . (i nfall ibiliet ) d egildir. Ona f:re iu~ .n," Lilgisi ~lI"rl , ol a bilir , fak a l h ilgi, hize s r e, h ilgi di r. l usan , in san lsn ce bilin..n h ilgi ile yetinme li d ir. B ilg i h ir g , b ir erd em d ir. B i!g isiz in sanm h.Y"a ndan fa~ltl )'u k lut; h u g iloi in. anl ar ye r y z nde hap'. " gibi ye r ( Fr. v gl er), ier , "g l..n ir , ltir. g irl". I.... UiI.:i \ 'e ).nh, konu.und . Lkz . E rnst Ma cb: Erktnntni . u nd [.n om (1905,5. ha . 19:::6 : F r. d.u C" 'iri : Sah.i E.al Ander [S iy.vu,gil]: " B ilgi ve H a t a" . 1935). Rilim UI . ,nor la n ii n bh. R . K uub : Van d..n Gff'n ~n Ik . Wis s..nschaflJ, Mn che n 1953. RiJmel<. inan m al<' re , pbeif'u m ek l O DU SU iiD bit, K .W. Lowith : Wi sHn, !lau1M-n "'IJ Sk ..p'

...
si"

A. DILAAR

Gtl ing ..n 1963. Wd a, hi lgi Ir.u.amlan n hb. T . E. H ili ' Contf'IItporary ThHri... o f K,._ ~ :"i'ew Vo rk 1961.

~~l~~ll .~"i) . Uk "#l~ . 'bi ( anl I1Y I~h jns" n . z); iJdnd I,mft . : B iI ig/ig szi (hilge l zii): u'(u ncu ~ lI " ft a : ,:lau , ij:' ; . Bu n,lan ha , k. , B al.'llgu nJu Y uguf, blge pllremi yoloj.iloi ( = ." h ~"l. ij l.il ilni) 0.1 ", y .p m l ~ V" tlr.en be g i, U Orou b~" i , U O,d u ham , Yagm a
1",JtI, T ..rkllll.tll. 11IuIlkl' nd h"'lo:i, B ke yevgueu, Ua at hg" lI a begi , ti ken d h' Si, T ,!. buyruk u gi bi I,y ld , rin teri he g~rn i , ola n iin1 .d" ini d e )'ap' t lDa alm'I tl ' . YI ' p.ua ld ata-.zl" ' in i ~ a y 's ' y zler~ dit. Oal a. ag u nlu YOIuf, Ir an ~'e Anp ieb iya hP I, bel e F il d eni'n in $eh_IIW'ami d" iy i bilip >,du . Arulu, v"zinlni iyiee op"nm j ti . nnd" hi hit T r ke o mek b uo lunmad..gl haM e, bnd;~j mI..kar ip vnninde, T rlr. ed"b iya tlDln m.. yap .t uu ort aya koymu lhlf. Aym u ma nda H in t, Sogd al Ibn oi edebiy ahn,n ya ba ot'u l da kal. rna m ~ ~... birlr.a y..rde Oz..lIikl" Jb,i' yi ( = Ib ra lli aure leri), y a ni Me:r.m uru ao' ~.~tll. Y a ba n< '1 d ill..rde n he r halde Fa..aYl, ArapaYl, So! d ak a)"1 v e tinee )"i de b,hyord u. Y UI aa na h ala n md a, d 2 l ii rde n bqJ..a. dra mat ikaII egor ik . abne .aoab hnd ~in i et lr. iJemf t. Bil u na U ao eaialeuere k, KlllaJgu B ili& ' ini ean h bit d iyal.... yer r er d e g..rek bil . ahn" YUI SI olarak kalem e a1d.. Bu ka d arla lalmayaral, yap.. lI DlD kah ram an laruu a1legorik k i ~ it.. r !uh!,yle aab a eye lk ar d

~ ...ml~t ~k : bir i"d 8Imf t. : Altlga

T arih . T ur k .~ li il i kl ..ri. IIl a~zl. ri ve ede bi ya t . I. mud . , Kw,aJs u B itig'do: M II~a'<I 11 " , I......' an. I1 y lr. l~ k('n J ..r d"n. Loll.mau 'dan ve T urk b y R Alp Er. T u'JII'da n ~"t ed ild igillj y uka rdll grd k . Y . pIU. ~ I I.. _ik T rk II t ll~zl" rin in "'.pi' lir i l d i~i ol.. d ik kali mizi .. k ti . Hatta h u .odi, r U a f lD ad lllndlT<h~n a ~re Jlr lilllD'
. z (ya, h inun l d i, 118,1 atIlSz).

~srS .'bi (akllli.

'U"

V"

. ..

Kwot1 & u Bilil in d evle r, yurtt a, hk . yau, u rar orgl , geevlilee, y6neti m. t r e, or d u ve t oplum ka t m aolan kon u. und a vflrd i! i bilg iler, ilerde y a han eJ ala nda ka " lIa,tm!rn ak Zere, burada ze tleyelim. Yurdun, d evlet in ve h k me t in ba~ lDd . il ig . al1l nl l a~'y a" bi r ba , b ug vard ir, 0 , yu k ar da Yen i E fi a t unc uluk. Fa ra bi.Bal u l '
g u nlu Y usuf k a r,d a ~ tuma sl bolm nde atk.lan dl! ' g ibi, " fer "" ( ma na t ion) ye luyle, 'fa nl1.Yalava a ~ a m aJ annlD h em en alt md a " yalav a hrrkaeuu giymi~" ola n ve etl yilksek or un d a b uluna n y ne ticid ir, Ball'dl, b u agd a ve d eh a sonr al an, kr al , Ha. d e m' in IId.'1 VO" " t a nll!lal hak" (Ing. d ivine ri gh t ) ile tahta oturm u~ sayl1udl. Ka. r a hanW a rd a .l ev iet b a, kanl d a bu na ben ,.er bi , duru md a id i. AVTUpah d~ orleria Io..misi (T h . H o bbe s, J. J. R ou~ "ea u v b.), bi, t a ra rt a dev let ile yo net en. h r ta rafla .la yo ne lilen haik. t oplum u a, asm da, yaz"lII: old uP. hald e ge~rli sa ytl a n . a ymau hir " t op lumul a nla t ma" (Fr. contrat ,oci al ) bu lundll !un u sa nm ., ludIT. K ar ab an L. la n D i1ig'j d e, yu rtta~ lara bOyle bit an lq ma ile bagh bullln uyord u. Bal augunlu Yu' suf bu a nlat ma)'! her ik i tarafa d Jjen ""t noktay~ b~lamlftlt ; 0, illio halh ah yw ve ODun i1i~'d ..n tey bdJed itinj a<:lk.hyor: 1. G mfn ayarull (k iimi , lyon) dij . ,rme mek ; 2. d ogn. yasa (kclni ,or ) <:lk ar m"'; 3. kuvan yollanIl.l gven aJtm d a

KUTADr.U m UG I:-;U ;l.DtESI

.,

tu tn , . k. Hu iio;: nokla n m ..n o ne rnli.i kni ,,,, \lr. T o r ya tla ya _a , hr r ,1..vb -tte-I" u "l " \"u"uf, ,Ori lun ur: n" Va r k i lim i ya~alar "d o~ r u" (koni) ..Io" ay a l>ilir. Bala' '' ,;: hirl ikt " ku Uanm.t "" ;Iig' i, kiin i oh na)" n h riiji." h..nu' n I",. y" rd,' U ni . ,fa u .'';" ., a rro IIY ro ,. ~ l.r ya' " o;: . ka r m,,\.lan ~" 1;.,,..lt rn" ~t1 r. (h"' " " I,.....I.. ",(.,1"1 il,' /"''''.... die , AJul..t . ,le...I..t ;" <;.ka ro.l .g. y a..y. ~;;rc .1"iirllYu y a "h~ (a" " o;: l ..n apra" )",u lh ;"'c' e bi. Y" 'II ' Ve 1"11' 1". l1a/,;ka..Xd i.... i)'iyi kiit ,l ..n. du ii' u y u e~ r i ,l" ll aY" II1 Ilk. T a rmlil n bie ler e. kull ar m .n bilin ve "iooa n",a k.. yd ug ll du ygu d u r. ll a l a ' a~ " tll 11 \"1,1 ' ~ u f ~'o ll i de lll ~kl .. " ad alet " i " e ~il " ha kk alliyl'l," i anl at m ak i . l " mi ~ l i r. 't " za r. /iir (= ya." ) ~ ,; zciii\ ne krmj ( = d og' u) "tf.. l" u ~ klcmckl ", b ugiin "JlUk uk ,1,,-I"l i" (Alm. Hcchl ""l alll ) .]" di gim ;z d ev],'1 t uriiniin ni lciildni alllatmak i"t r m i ~l ir ; ya ni,

a..

d""I'1 y jilL'" itllillill. 1""" ,1 i ll ~"n hk IIl . kl "'IIIIII. y "'1 1" ~ln ya".1 kM ''' '''' '' I '' l'' . " '" ' r'' ''' ve ya' al .lz' lI\" "" 1'13l1lna" vc b u rn l"m lar m inanea alt ",a a!" " uII. t, ki riir ii' .. u tI",'I"t )'a , "la' lIlIlI ii.l n .le b ulun a" lIh1k .Iun:ul lin na "C insan h ald a' ",a dayan un " ' ,", m..1 ya. a" (Alm. G.und. ..c h t) .1..m..kl ir. lI ill: ve y u rtt a~ la '_ aralllnd a hll luna n uymaea an l a ~ man m ikinci bHi m i l i~' i n in ..kl ..ri ni ve h.aJk t a n bekled ikle eia i d e aima k t ad IT . Yine l DIa ra k : 1. Uu y rukla n t1ayeein e ~el i rmek (~kn i t r " re g"",), 2. v..rg il..ri ve k tinde d"rn ek . 3. i1ig'in .1..... nnl rIoot , d ~m anl anDl d a d~ma n bil mek . Bu na k atl" J", let go re~'IiJ"'rinin (Iap ugfl) d e i1i~ nrinde hallarl ",.,d lr. Bu kon u bu ba~hkla ayn bi, " ha p" ola rak Kw..dgu Bili~'d ,", i~lenmi: li r. Gore....l ile ri" ilijl: zerind..ki halL , ~ hakka n i ye t"" innn...1 lu ' tu rn. u. a Ylilkm h uy ri.k , yedirme ii rme, iy i ha k. m, e mek de~e rlend irme ve < llle reedie. lid t a ranl 1.1,1 ..~a~lara gor.., hall.. ilip;:' in yn e l im i, bU)',ug u, " , aiyy .. C' i al tmda blllu nllf. tlin ri .., ki ni k u ~a n m l~ ola n ilig' i " din in iu "l i" (,Uil i~:i). "~e r i a l ' n .Ii " j" " d evle rtn ~a" r-I m uin i" olala k tame. 0 , ,I"n gc, i t a m olan a r ak il bir tll uU"al1a y..r a lm ' ~ ya rp:.ll r: )' a n md a k,II. ar . o t v.. , .. 1.,,. " a.. h r. K .I.C1 yle yarg .la r, "" .;llIlar a iinl i;llii " h r. a"l " I i ~ iri r, hak 71Iga ugratl" ~ " l.ml nrltl hllkk llll a ra r VI' ,,, ko- rlr "n l" ' lIl l1 Bey (ilig). bey ola ra k ve be ylikle d.)!:" r. O. h"m k,h , hcm kale", adam"lIr, a.ken!i r, bilgifltlir . K u/adgu B ilig'e gr .., " Y u rd u aln n onu kih la al ml~lir, yu rd u t utan d e 00 1,1 kale mlc l u t m ll ~ lu r ". Decle t <ir~ut ,Ltl e YC y ue timdc i1 i ~ ' i n t rl )"a rd lml'llaTl ve rd rr: y uka rd a ~ rl d g gil,i . alt at a mlila n la" hll.~l aya.a k : hi1IJ a ~I ,
' Hl '

~'a," r (tm

olag), ~ b a~ l, i1b a ~I , haeib (T rk. roXa !lu), ag,e" " tmga, ge, koka yuk. ma 'I<;Io"g, agnl'l" I\:, dgia.h..g, a ~'h b"g, ya ' " gu , yu~ ro~, i1b../Z, l'" o,!! i, ve zir . V.." irin g i)'~i~ i " .. k.hg. iki y..rd e a"lahl m .~ t ir: AyTol<h' lIIn kalig. : V..zir g iys isi, m h l, t ul , .llvul. ku ~ a k , " I.l'h ; l:dlmi , ' in kd .g. : w zi r ~ iy~ i~ i . m hi; a t , ktl~ u rn , h ilal (= de K..rl i k uma, ya d a k , k<len ya pLl m., kafl an ). ll i~ , ~t1 <; i ~e ~e<;k in ki m"'f'le' a ra mal .<l .r : l. Adal n ba kam (kad.), 2. il iJ:'; n ard,,~. ola eak kim . e (" oli! ft) . 3. ha , ha kan (1'<":i r). Hu ~ Ir"n a maya gore, ,le,'ld rg t nd~ 1<"mutay ya da pa rlam ..nt o y.. sen a t u (co m it ia. forum y h .) yo ktu r; aynea ya'g. (t ri b un u . aedilia ....b.) . ,m fmd a n .l a W~ etl ilme mi" ku rum " dlan d a veri lm"mi, t ir. Bu nll k&lll.hk 10ro budu n (YUI\. di moJ'u n k a " I"~1 uha gl"re k) aR,lm .t tlT. Yap'lln h iT )'erin de Jrara b..d..n (Jra ra ' om bud.. n). topl u rn..,. "It ka tmaru

''''

A. DILAAR

" Iara k 1~lU tll nu~, L ~ k a. ~ir ye rd e d" tU diJim<l ..n olu ~ tu gu a ~ 1, "'n ~l i.: 1. & y 'lar ( = ung lnl... ), 2. o.ta " "1 ,'1 ". ( = o.ta haUi ki~ i l<: r) . 2. fl so " la. ( = bkirltr). D.. ~-Id.. r~y.'lah o l~n .; t . im an var dl' : L A fp (= cesur] ki, i. 2. biis 1H18"( = . k.II hiJge) kl~l, 3. ,ril! u: (= anlay~" ,re b,,- . iUi ) ki, i. Ya JlIlI ' ye r, ye. " u/&ak' ta u d a ( = ka n f.U.k . ~~at . a)"akla nma) rol: edilmi,t ir. K utad&u Bilis ' te Teimi "iEiIen devlet, kut v~ gonl'n~ ar. ~ . ve b unla n sagla ma zer in" ku rulmu ftu r. To prak ao. unu (F r. 'I U"~.I .o n ~g r.l re) SOl: kD~U.~U d ..~il<l i r. Y ur du o ,.o nelim dunini t u enuf u ~la.r : J. Balg.. td,.ml... . 2. m ~1ru~' b I... (= ba, crdu olm.k lt".. , ,l u'n l\: "n li.~l ayan l.r). 3. /nl' u8(llar ( = y o oe ll rn g. e,JiIfri). . K.ar aha nh d. " leti ~a ray .g t n de ilig'de n 80nTa t U ata malaT bulunmaktad ll':
I ~ \ "7.Jr . 2. ~ .lh~~1 (= urd u " on ult a ru), 3. ulu g ba eib ( = ma beyindl,4. lr. apug ba,l
( ~ .~ray b a~ kahya ,.t' tC~rJ(a t l.I), S. ya lav a (= ..I.;i), (j. bitig i lhm ga (= Hr kallhl ), 7. ag iel (= ~ a~' m a n l , 8. a~-ha~l (= a,.h.tl). 9. idii i ba'l ( = ilr.iri ha t l). 1I""I.. r~~ a n ~a l l ug~'a KI ( Lal . m aj ord om u ~'UD, ia nito r ve o~l iar; u .'u n ka'l' ~I), ~a rapn l,': uve n.)I" gor<:,I......lirilm~ li r : a ym n ma nda ord u Ir.omut a nl ~ ba~ ln l n d a )'a r,h m("l~l d u. K a pu gb esr hu . a ba b ht o giirev lile ri ".zden ~ ..irir. huolano dil..kle rini

.I:

i1 ~~'" bi~d~ ri.r~ ~iir" ': I ~I~ r.i n dllen m.. v.. s tele nm..l..rini .I.. ili,;.. <:i nu ir: /l;r" " lile rio blld...r:, Aya kl' hkl a n (= u , a1o.hk), t a mgal'hl.t an (= d a"'s ac I) J II.kJ..n lll lh J:" " _ yuk ar 'ra <Iog ru go""vde usl..l.m m.. j::.. len..gi ve rdre, Tap uR. 'la r iki "m. rl ,r: 1. Gre.-li~ ...r., ~ ' k ulla r. tl ig hu.nla n ,.}"di..me, )..d irir iirm e ve b anndl~ ma eorunded rr, Arnea, lh ~ In bu~lara ka'l IIDSafh .Ia... r allma>l, iy i a l" a nJan dll..me " .. 8t grev lere almaM b,..~...n...! 'l~allhga a ykl n da\"talLl rsa , k ar t l. IIlJ a T an n 'Y' grtc..1o.ti r. Tapugl' la rdan ll,g .. haghh~ , do~rul u k , aht ka nhk, grg V" I6rii lofu ( = d iiu n bUgi. i) be1o.1..nir. ' ,a la.~a . y an l e1l, ,lo gr u,lan ,lo ~I1IY" i1ig' e ba ~ 1 1 01,,1', 1o.l'l"l i. ind c n g " n i ~ Lilgi, o lo pl um IIglnn..ele ri bil lli. i (d ril , e vgoll, . v, . al ran I:" rl: ". alllay., ~. a~r.I .u ,",ug u .... , '.It.) Jot k)',,,. Gore,'; ' '/.' Tlllid kA .la r n e rnli olan hir y k~,k lIijr"" 1id e o. d u ko rnu1" " ,,1.. , Y" " ; ~ ; i l ~ " ~ l . lIa l" '''I'" "I .. y" "Ur, .i il" " ' }'l " "I " r" ken ,~ . iiltu,,k " ( .Ira_ I"j i , .,. 1 '~ l.. r ; k ) ,:[ ,""~ ,,Iaki g"";' 1,;I;;;, i" i .1.' "' r" y" .e rlllt'kl,,lir; "r ',"1 ii .~ ii l; i : pi y..,\e ( 1.,,1. 1"' ,I,re, ), ~ ll \' an ,( L u l. e' luil<"), ok" (1." 1. ""lIilt llr;;), ti irlii . ilf,18r. Inlz ra k, ball a. " n luy a 111 )e l ; ~ 1 irc u i ~~,li~<;il.' r v.h. ; ' a VII' : ilcr l..mr, I;,ril.." ..., Ilkru. ,I ii ~ m a lll ..1<Ial_ ma , "l il" ,l lllll, tu ts aklu r, ord u ah lakl. ...< ke rler i ka Ylrm,, ; ay tl n l a v o
Ual hllg unlu

lo plum kal m..nl amll Ve trl yolak ve u~;a~latl say ", a y' Ba la, y ak anl a a nlat ila n !.. .. r. "UdUII, 80nr a Ali ogu Ua r. (Ale,Tler), 1,'lll" .I.H, ", k.. uler (d l\'i, 0111<;1)...f' un eu l..r (mu u ~i m 'l er ) , ,I, yu, ,,,' ula,,, m "" ,,,: imI..... ~ u , r1" r , la rrmc,la r, sall ,.,lar, cl Mna t la n u_ta l" r. (uzl..r) ve f..ki rl" r {\"lgay 'lar). her "" ufu, eTl iern l..ri " e olum ~ \I z tarafl a rl ile hi rlikt e.
d ~ ~ " u l m .. m:tlt :

Yu~uf,

Ku lfl./gu BiIi I('<I..n K ar ah . ult d ", 'lel ini n t.-.:imi u rill" J e bit r i1o.ir ed inmelr. olllnaj!;1 va n h r. Y"p'lta ind m , H intlen , Uiu n8t llllo (R um) gel"ll1f'ci m e'Y "1 8aVl.1m. kt ad lt , in-T rlr. is ta n kerv a n (.. rk., ) y..U.nlld" lI, ze UikJe ipelr. yo1110d ..o ~z

KUTADGU BILIG t NCE LE..'d ESI

ISO

ed = iJ"'kJi do k urn asl

edilm..!.. t ..di r, Du yoM.o Tr!..iAtao. ' a gelen ",yadan: IDr ' u ftur ku = ipe kJi !..um a" e p"lr.li " e ~ ltm.h ku m a" ril = nalu,h in ip ..kJh i. b z "'" ip..kli in k.um a~I, ziimk iim = in ipekli~i , yurun. = ip..kl i 1o.uma, . tu lvir = ipekJi n. penk , bU. fUl = ipekJi Ir.um~ v.b . UJa, .ml t<aglayall )' k hayv.nl... : et , a yg ll', Iu. rak., de ve, ka tlt. K ar ah a nh b. yanlann b..z..nm ....ine y . ..y. n ~ya d.n : y inr ii ind , e.dini iri ind, SI1ta = lIlereao . )"lpG. , -e Iri" = iki.i de mi.1o., y", bot " 01.11. Icof iU = Ufuru. tiit5iik = t h. lrtd ulr = ~j r.i , lri , l..k g mlek., h ft4n, Irr'. , j..1r = p"~em , e&i n = J"'" , bil..: iiIr. folS<I! = k r". ~1rd.J< "'" kad m gl. lg. beu k = o.a lut v.b. T eci red ee 1 Sii = te ra n , aJ'8 ' y u = \o. aza n-y il im,jaiz v.b . El8anadan lIz1an olara k: femri = d ..mi rd . flii"( i 0 ; ara'" kablCl, kumap = J ..riei , I lrf! = eiJcl, 6eJi:ri = bo yae l. t"~kfi = d~e1o.i , okfl Y"(1 = o ku yayn, . ynca <JKIo, k uK', Ulf ..rfl = y k ta~IYICI v.b. H a p .nc u hk yayg', kidil = rnleri nde n : I.. mu, IW, y iil),Y fIJ!. y os urt. '" rul = pe y nir , yadun kece , t.n md a u.u~ "'" t ohum v.b . Y..mek , ... i k ide : ~, el , gl bal" g l ,urub u, ern (Ara l" nukui). ye lll i~ , l imi, = 8emi rm ..li k yiyf'C"k., " rp a . uyu (Ara p. ru\o..), 80fra ouyu ( Fa ra. mi zi b), bal luyu [Fere, c l..ybin). g l 8UYU ( F. ra. c l b) , l ind iri m ild . i, kuvve t iki"i. m . bil ik.i . i, , ara p. baharat. otlu v.b . At ve , Men trl..r i: = ad, 8ao alm. a", fog um "Jl ,10' ii<knke "f _ d l ll t len i, .iinnd "fl, 0.1 t um , 6leni , kolda, a, ' = arkad a,lar y emegi, y og "~ I = c..oaz" a, . , h ,"! .. ~. = i ,"i, li . ' 1: ye meI..te n o.onra I.. on ukJ. ra d agltllan ,i, ,ui = di , k ir , bi.., = ., . rm.g..m v. b. V.. bu tlenle r, a, la r, .gni u . .. asmde gst er ilmCll i s er e1o.e n l o(ra gt g. ve gre negi : E t i 8 1 ~' lTma , bl a1 ku Uanma, yem e bi.,im i, konu ~m a v. b. Ay" hi r konu olualr. , d , yo rumu ; J 1 t tleri: Geee d ,, g n d z d ~ , J , ' "e m en imler. ,I , ve d, greni n Y.' I, ka n ' lk d , lcr , YO l umeuz d ,Je r, iyi ye yor m a, dille VI' y.,. gre " er ilecek ila l.r v.. ya r ,laca k n~ah m a abalan: M. hil ,1o.a n alma, Le)'in Ylkam. v.b. Ay n bi r kom l ola rak "por : T ...I., n t ra nt. gre" d rit , cvg en, o ku luk, 1o.u, ul uk, . v v. b. E~i li m' ~ rd im ku nu8un d a : B.ha gt , u" u~ u ", 'J e oku l", a Ve oku l ln ail:"

fI"

er ken b"1Jumu; kji"t, dh'lr, m..k.tup v .h.

O ne mli hir knmi "Iarak , k ad m. DuguJa, z..Uikl" e. k i Y"k 11ldo~uJa oJ.It, ji, u gil, i, K.. r. h.n" T iirklerin ,le <I.., Jogan ocug un crkek oh " a," yeil'; "a YllL rJ , . Ne var ki bUllu sy lem ..kJe birlikt e Bala s..gunlu Yu. uf bit yeld e lu zla rm gnl o okay ar. k 1'!J, eytc ye l
v ermi~ t i r :

..

IJu mum /tl)!' ki ,i/er h /u r id i ku. Bu ku " u llkl Irfl1d~ kil <lil kn. Byle ki ,iler ok n. dir olur, Bu degetli n. didi kt ....., o.dirin ad. Ioz ka lJl. K a r.ba nh T rk.;e! ind e ku , ,)zcl iki . ntam. gdm..kte id i: bir i " b z" , ik.ioci_i " d egerli, pahah.o. J ir , ..y": ku ilk .Ia "degerl ilik., nadid i1o." . nla m ma iJi. Bu na ka 'lii.k . BaI.8"1 UnJ.. Yu. ur, ka d m lD u h e t oldu g unu d . hilJ irm ~ k te n eki nm..mi, V " u\o...k.

I S2

A.OfLAA R

I"r i 'ak m .:l l"m~l .r : Tifi ""I. " 01, ~tl i~ in in a~la fol tir" dtye. K ara h a llh T d. .,s in d", "c a r i ~- ,' " kau a"" ii" 7 8 ~" ..l. kullamlm ak la id i. K aih n kORu.unda Ba la u fl: un lu Y " ' ''(''''I 1,,1" """''' , "a,.,a m~ "" l:..r" jl;i gib i d r g",rlrn d irehilm..k kin , K a ra han h T rkI"ri "i ll ke,,, li !"Iamltkla rmlll ilk y "y ,l"'l ya~ am akta olJ u ~ u nu \ItLUt m amak gn .. kir . y " . ,,(, oku rlar llll M ka.h na "a)"I:' gmt.,, " ("Sir tul tiig ) d iye g l le mi,. olu r ohll a~ ..rk,U ..ri. an la 'na.la n. d .." elllr ,)'n .., e 50 k m . m alan n" eve k; h izmet<;ilere (rli g lU",A" ) .I, di lkat N""lnini i ' l' mi~l i r. O. bt n k",;!an , evlil ik t",n o ne", hl"p s il ig 11:1: (= Ir m i" k, 7., h ak ire ) ola ra k giirrn, y i ",n: u lam.~t1'. Evlen mc k on uoun da. er1<.eklere , ""h" " k ti ~ i (= iff.. , I; ka d m) ar a m ala n n. V I' b u nitdi k t e ola n "mg/ug li i (= eoylu ka ,1111), "a.\' lii ( = zrn ilin ka ,lm ) , -.. kiJrkliglfi ( = g u l k a,h n) gi h i k a, l", t rl",rin,I," ii_l n l ulma lan m ogii l l, m i~ . hah a la rll da M h zm ,"" erk ..n evl .." d ir in " , I e mi~t i r. 2_ ),J1<. ve d in

l\ ul",IF, 1I Hi/i,(i n ha ~ I , r a ttil d ikle rin in bid ,Ic onun hir " ,;g iit k ital,," (r""" lna" ",) ..lma, ,,I,,. D i'l k O ''' I ~ u nrl a B al asa gu nl u Y U"u ( S nn l bir M.lm a" olur , I,u ,Iini" Liitii n T iirk lcrd ", ve On", Asya y u rtl . n nd . yay.l ma' '' ll dil e raekt...lir. 960 )'Il ,,,d . ,, iin.... O rta 4.. ya,lll1<. i Trklu, ~[an irilik ' e H ri oliya nhk . ""l erini g..i.. likt e n ...n ra Hu,l,lh .'n hlta duruIltlu~lard k _Yun)an nda. Bu ddh a'nm yurd u
H inl ' in, Za ra lh"" ra'" ,,, y u rdu Ira n'm, Ku ng -fu-da e'mn y u n )u in' in, ~a ma nr l Kk-T rkl ". in VI' c"ki 'l'iirk m ito loji oin in (t ke n or m am v.h.) etkiled v a edr. K arahauh ,I" ' -!cl in in ban hli im . alt -ka l ma n ola ra k, Bu d dha ' cl Sogdak'la n o ve Ort a h all .Iill..ri n <l..n hi r! ola n So~d ak<;"nln zerind e ot uruyor d u _ n<:ller i olao Uygu r T iirl.lrri, Bu,l.l ha 'cl olmu ~, yaz lla nm Budd ha 'n Sogd akl a n n aIf aooind cn geli, t irm it li. Ra la. a gu nlu Ylls uf Ja K UllldS" Bilig' in i Uygu r h arnrr; ~' le ) az m l~ ve h u YUf" n ll B ,,, I,lha '.., alt k atm a nd an k al ma San.kri t ve So ~ d ak as.lh bi r<;ok t er imler k ll llat\ nll~ t lT : " <:co nd" an la mlna ulmab , "sey t an" a n lam m a yrk, " .-l nya" a nlamma

<li "'"

" me1..k" a" lam ma liri,u II .. r i, fe. ~ mi 'afir ban e, imaret ha n.," a nlam ma m W Ylln a::i l,;. 1"lmln .1 11"h Ir rimi K"'IId~ " nili~ 'd"" h i. milla"" (or mln n .;.nd a, h i- gellI i~- " r ; Lun un )'crine Til .." . tI!.., l, I Ji . Bayal luiml, ri , <;01< "" )"Tek ob ra k d a Ara pa }{" f, k u lla ",l ml~tl.: M P..yg a mbe rt'e Tii . ke ola rak Yalal'ar. " D rt Sahahe" ye d e yi ne T r k\> e olura k T iJrt E, d e nmi jtie, Ay-Told r Hig'I n be skenfin e gitt i[;ind e bir muyan h k'l a ( 8 '1,l.1loa '< 1 ima re ti ) kal ml,t lr. K ut (sa ad' l) te rimi d emalill d eni len . a ad e tv ed ei -): izli g" ka\'fa'n ma ba; lt, Bu d d ha .., U ygu r T rk1er ind en k al m a bir m ir tlfl f'5.1d kkul (= K u t . a hi bi) 5a nt da h u !r.ana ma bag b bulunTu rk ha kan lanIL" veril en 'nal.l ..J,r (h u ko n ud a d a ha (teni , hilg i iin bh. . tn a n : M Y U"U( H as H a cib , o e seri

u..

K Ul a d gu fi ilig Ozp,joe No tl ar ". T,k K l' rii rlergi~i , say' 98, 1970. 5.11 2- 126). {;"r",l.t cn, K Ulfldg u Bi/ig 'd e ye lli ih ti d a etm i, bir ulu eue ru h belirt ile r; n i ~e"' me k 1::;; ' ; ,k~ i l<l i r. Uil a la rda P rof. S",,,,,let agata y hi r a d lD' d aha iler i g id e l"k, Kutod!u nili~n za bi t k. hr a ma n. O ,lj';u" m ' l1l Buddha ' f1 oldu A:unu iJ",r i 5 rm ii~tii r (b k",_ ' 1\11/'1,1 8" llifig' ,I" Od j';"r m l ~'ln K i~ili~ i" ad ia yazlH, T rk Dili A rofllrl"awn Yd/1#,' _ n~lI..,,,,, . 1 96 7, ~ . 39 ~l9), l,u na kar~ ilik g d lmi,'in d e "ham d ",d ih ni;, Mulla " ",,,J " au la mm a a larak , 1. la m", pe yga mbeeini t ems il e lt igini ii)' Il'" mi~t ir (h k z.

Kli TA DCI I 1111-1(; I .. u: u: ~n:s l

r:;"

~ K u ta,lg:u Uilig"ll'" jl:dlm i," ba~ hl.h yal"', T rk K ll r ,J.rl::i.i , "ap 'Ia, 1970 ,

,I,ilir. H a l, ,,,iin..,k i ~a l 5. 9 5- 111). Sap" Su. let ag a lay'", I,,r ik i .. "". , ,Ia .1"1;'" ..1; (al.rel.. h..lirt il.l igi llilti, Q,lg urm r, ~i; u gii " u y" ", ,, ,~ . (J"~","", h' . 1.. " . hi ~ ii ,, " . "" nu nd a a nlamak, 'lal;.:"lan uy a n m ak' an lao" na ,],r; iigd ii/,, "'" " \' i; l lll ii~", lig ,/iil d,' i " ay d m , ayd ml a " nll~" . Itmr k" d l" an la lllma gdi r. SaR~kr i l d ili n,l", bItdJ!", ""z ..iij::; , ', gr m..g.. ~ i U i i: in Je . t ir. N l'" va ' ki , w aJ,;u B ilig ' e 0 lld iilmi, . ,lag d a Odl: u rm,_ her k.e 7. on U iha d etlr h ulma k la , il i!! .1", m..k tu pb.",Ja Onu ~r u lll a nama""" ],aIU " h irlikt ,," ~l"hird "'<i ("amid e k,hna ~a a ~.r lll a).. l a. lt r. !l il:, O ,l l( u r m . ~', ih t ida

"I"...~r

d..!\i1. On1l1l hi r Mij"l ", a" ola ra k Im d in i )lIym llk. " kaf irl rr le" ya,, ' n,, <ldha" 't1 ar la n v a}lllak k in ~ ..hr r i n m e~in i i ~ l i yn r . K UI", lll u IlifiF,' ''~ ki la mmll (I:" re, wk h "yt an ), M.li .. h "~I ~ '" (./in "Fru '), ~kf; r" ,I" ~ ,I i n ,I ii ~m ..n," ,\,. 11,1':' ;" I", o:"~,,., ,..." y<"ri n,le id i. t; nk. 1212'Je K ar aha n h d ey J.ti,,; ~,k a lli a r M l. ( jr", ya n i Hu,l.I h" r,
1II <>~ ,,1 h,,)'u K ar u. I.I" a y' la r "101 ,,.

Ilig' in ag z.)"le Rala <aj';u nlu Yu~u ru n halk ( ., (a yd a,", (u t il;t a ire) ve )'arar(',
(p r a . mal i~l e) ola n k T iirk l opl u lu ~u n a )"al,I'j::' f:"nel ';:a~rl ~ u o"zle ZI'I I.. n"hil ir :

A Sig/'g /10/, ya n i "Iaydnh ol!" Hr i..t iya nlarlll nl 1,ir a zi>.i\ ur< h : Suriye'd c, ,Iiin y adan u zakla~a 'ak 3 (ki m i yuar la ra 11:''''' 9- 20) rnr U(' y kseklikte b ir s t u n "e rin ,l..
e ahi re ll'" ('enll ete I!i.lec"'i ii tli .10 p l. M m n ze, -i h ir u l.it" olu ak ,. a~ayan " r h yl, IiJ..l um a n S tu neu Sim",o n (Y u n. 5y m eon St rl li's, 390 ---1-59). !lu adalllin iOba nhA:'" ne Gdto: " B i/ig" le d e Od s " rm " (a yd a" l d "ku n mu ~ l u r ? F a ydas." b ir, be ncil rn ej1.i. K UI a rak y a~ . )- .. "I" . lIil:: ona . a hirct ill Iou y uMa hu u mut l. d a~d a " ,n n ze v i h ir u ltit " DI
k u a n . la m a yaca~ l n l , Lu i, idn halka, "'l ~J;illt anh ~ a (a)"<l a h " Im IInlII ke.in bir k" ~,, l ol d u~unu !'y l.,m i~l i r. K "'4J,: U Belil in " kly a m..l , 'e ah r" l h il):;-;" ( Fr.....r1'a ln ln-

I!ie) fel..r(e. i b u.l u r : - Fa y rla h ol!" lI u grii ~ v", Iru i"' n" i" n.., l.i. l a ra fu ll f; . nal i (olm. 1111), h r l a r. (la n T rlJerd e d", Ah m..t Y... ev i (o lm . 1166) u rafll" la n )en i fO Tinij ilenmek t" ola n ta~ a \'vu (a, d elg rya, m nz nil i~ e ve u hi tlige kar ~ l , k"rtulll ~ yolu n u et ki nii k t e v'" (ayd a clhk t a gste rcn ilk tCl' k i,lir. Bal seegunl u YU8U( bil ",Ia nalm YU ISI"RI .."J em ll" yen megi d e J ii ~ n m ..kd a "kad e rd" Je J ,tiMir ; w /,k d ed ig i M t ed ir ; A ugi.! bol. eJ!/k kil ! (= (ayda], ol. iyilik y ap). T a ..n ya . ail emiae (a na .ha1.a, e, , <;oc uk) , b a~kal llri n a kall l ola n sa )g. ve d evl ..rimiz i ya pmakla k almaya ra k, kendimie e ka r' l ola n d ev imi zde d e k".urd a }, ulunm a m ak . K c ndimize kar~ ...Ia n h a ~ hc a devi rn i:z hi lg ; edinmek tie : Ok u m akla. " ul" m u a k l V I' ua lJ i" ulr malan n i, bilg in l" ri. I,i1gelrr; d in l" Ill'U,. T an " bi"i lt a yv a n ol. ra k ,leg H, in" "'" ..b ra k ya lm'~ llr. d e" im iz I,ilgi ..dinmek, l...nJ illli z i yk"dt m..k, ve Oliirk..n, ,u1t urnu "'u Tall,.' ya, ,- araIo., v iicu rIu mu", cud u muz u d a a na l up r"'g a t e>o lim "de rke n, r" l", m u'" e rd ",mle .1..lu DI d a " "' ~ ag ,h k to z" a (L at . I'lIlv is in(... ior) rl..~ i1. " _l ijn t" ,,"a (Lal. I'u lvi s eu pe rio r] el"Tilmf'ge hak kazanllll ~ ol",rak dnyadatl a y"lllla kti r.

'"
(!>il iS I,il. ~'i~i Iw /,

A. DILA R

RaJ a'a ~""I .. y" our I.i"" " I , i l~ i ." Jin in ;r.. ad e m o lu n uz, lu 'nd iui zi yk"f" h in"

""Jur/

6:li 9') g t tlli \'erm i ~ l i r.

n..fll. d ..

" y ksclt mek'" kavr arm

" r~llrh k (e jviliza l iuu', y a ni kOllu t , y ol, l ~ l k. "U, gip i. },,,. in . ~ii ". I:n('ll ) alalll,,,lak i

11""11..1 k alk mma i ~i n <!..~ i l . killt r (cult u. ..) ala rllnd .. t iood [r uh, ... V" hilgi ) kalkm "'" . ,-iik"e1" ,,' a nla ,," na k.. II ." "l nll~1J r. IIl0jUI lIa'" hil!!:; e di ni r, adam ol uT VI' k..", lini ~ i;l.,,h i r ? Amr r i"'ah d~n r. ~ ai r. <l" ne mr d H' Ioee f Ral"h \1....:1.10 E me rse n (18031888 1. " D...n ..m .. I.. ' ''intle (~E ..... y". J, 18 U. IJ. 18" ). Liu hun un )olu n u ,:: 'lerm i, . I lr, lil i ~ .,la rak "J". r lldine ,:\-en" ( Ing. .... 1C.rtl ;.nee). y ani "1U~j n i n lu'ndi y<:t"" ",kJf" rin i, ,.a tgl v" ' i . .. tm..,.,,'. in i. r uh n~ u~ g iit iin ii bil m"i. bUIIIII.1I in a/l mll"!. g u venIn<" ; , ... IjU yo l.i.. I.."" ""d", " h l' a ~lln~. zll~,". II..'nc i i~ " Ia. ak " ", . u""a (In g. "'-rt. 8u" l) k a u lma , }a lli ";" . ende h iit n ru h lar m hirle* me " i" d ~n m eydane gelen v" k.i ~i ,, 1 h, l,nt ell a ~k lll huluneu r-anh ru h, o irim . d t z, b..sin edinmek" . Bu duru ma gel. Iik l... , ''' ur.. lo il;,: ; ,.H" " ,,,k. _ . ,,"_ ,U 1. ..Iar" k l, il ~ i l-ieikt ir" ...k. 1,,,, ,1,,.. y ,, ~ u r n u.k ' -I' I,;r . " " u",l.. . Ia. ua~,1 hi r to laum I UI'ra~ a . I ~ r Ile" o ini "l':~r. - k i,lt i; r I"" " .. ru " yal ~ ''' ak . _ V'1..l.~li ri l" I.ilk i ..Inp .r.a. i",. " ,Ia c e uh, ruM " ve O ~ i; ll r hit }a t. tlk ol. ra k " k" n' tl i,, ; ::tr~"klr ~t i rmt 'li di t (Inf:. ~"'f-.e.li.alion). }ani gd i~m". in i, . l la na Lile n sen a~a ' l\a)"" ya .. larma h. in.allliak i J'i:r:i l :,:cn t m gel i ~ i mi "i ~ a~ l a )"a Lil m~k y~tlU nli~ i ne , . i~ IIl .li.li t. Em n O'; ' 1ll "Iiim a d a'n"1 ( t np;-. " "1 i.., n ,,) , ." " get <' k a.la m " . ( l " lt, genui "" "'an) h u,lu r : Kl"n.li ijl,;;ne in a ua n. l!1't~"gi . y le y" n. ge .~egi d ~ n !'n ve 1"t'T\,,~ i ya l' alL hilgiu a.l ..m . Bilg, er ,jem ,I"1l do ga r, c rdem de Lilgi ""gu m . E me r. ~ " ,, ' 1Il .1 " ,Ii ~i 1: i1,;: " " .. leuiin YH,n i tut au ha ~ ka hit ~" r r ukIlU" "I'! en yk sek )" ' :lb r .uh )".a l".ul ,r . I"Sil,,, d ii~ u i; r ii TI "' ma~ Ca. ly le (1795. 188 1. S ,mor l;,) ti .. louua I,..uze r L' . ~t Vt' rrui~l i t : C lk " ,,) olm aR",,,. /u! r "I'"I, IR: )a.. i ~ lr'" "'~" ".''' Z h..p . !" ( I" ,:. ..n rl... l j ll ~ nu). "'r uh " 1." . I..,...n. y k,..h ..n i~I ... .. d.. ~.O ll. " "- " ' -"I!" ( I ,, ~ ..., ,rl.. 'ill~ y..a ). Hu " la.,n h" r "i 1069' d a !la la. a g" "I " Y u. of' u n ,",,, r..1o;,,, I, Ti irL.l..r.. a~ ,I<,, "~ ' fi l.it , .. iiii:i i tlr.i" l'at..l..li",!.,d ir: Hilj:t I,i!, a,la m ol. 1., ".l i"i )iil."" lI. lI a la .a ~u " l .. Y " ~n r, lJa t , fi loz..Ha rtmn j,u ~ii n ""I u ~ mll ~abaSi " ( Lat. " j,.". ru rm" li" II". Alm . lli l,l ullj(. ..i.h) ..,likl... i ."h y" u. g iiri;",' i "anm'~I .
I ~t .. Yusuf''uu loiz.l." i ' l e < l i ~ i eed em l..r : kUlli (= ,1"Aru). ..d;: ij (= iy i), MIi",lig " k ,, ~ l"g (= aul " p~I , ) , /'QfI,,,. , .. k ( = m..rha", el li) f rirniig (= ... b.. I,), ukl ( = r o mert ). IQ/ .. (= .",,,ki n). li:iin (= ""'y lu) olrna : ye d ir me ii .me. giyd i .m~, I'ara ,la ;;lI lIIa, i)'i a d l nrak ma , ha Ha g ,.. .l': . g n..n". ~ .., -iru; i"ind e Yllta t m a. {",k iti.,.
( =< Io ; l~ ili ) ,

,l;in yanm aY'I,lat!"'n da" n k ln ma (3 u .. k : . i" !Ja(" t"! <lla n .... m. llam a Zlllll kat ,lma. M l. y..... ..k-i"m..k . 2_ n k"j!:i .nlla ll kadan. 3. a ~ hkla ya~ a ma ; h " na ka'1 ,lIk 3 d~. ma li: I. d iin)'a . 2. g\'t I... 3. ~ ..}Ia" ); lIi1ill l'r,I ,, in i (fa zil..t ). mij n'n ( ku~u naki~e). <1_ " '<:'''' ' (r,, ~ .l a ) , ... .\ 11'111I (1, 11. ... ) I,Hme ; .I<i k ... aelel '" " r ,Wnya " im ..tlerine g 'iv l'n' " "' '' ''' , !:" " iil ~ t,k i ll i giiz ~ , \" l. i", I , " ii_liill "" Y"''' ; h yi ;k J('r" \"e k ,lt na ".yg'. \'"cuk, I" .. , . "\ -g i, I,i ._md.: il.r. ,I, 'n."f j(; i~ I , tn.... V.. ~ u kl iili,kl e rtl j'n ti " I.. a~ u"na : hllrllm . "; '1" 1."lIa" ",,, (l,,, I,, ...t .. ,, I;.), y ll/,ll" " h " la n) , 0llrd ,k (ll\tM'tI,k ), n dn ( m al t a,nal,, ). 5 <1r ...,{,k (" imrilik). l ij".>:!i/': ( k iLi.). k irl ijrliik ( h-k all ~h k ) a r/", k k" ... ,, (ina l>. ut'iik

""!f

KUTADe u DILle I:O CELEME:'>1

!S5

(J ol. n) . ul:uUl u ,k (u t a nMzb k ). kovd0l"" (olau rluk ), Y0!lso U ,k (lI: .., -ezd ik ); irk ii (i{k.i). zi.... . K,,'Qa8 u Bi{i8d ..n b ut n hu ko n ula n icine a la.. I,i r ')(''''1'1 {;",I .y i~ : 1. B il!:, y i by k , 1I 11 1 aYI~1 da uI.. bil ; . .. kiu ku lu hu ik i ey yliJ..,,lt ir, 2. Alll a y'~ v" h ilg iyi a Hla lan dildi . 3. Bil gi ,i zin .z kendi L a ~m . Yef. 4. S't. deve hoy " " ih, y ula rl,, !.r . n..... yc ekersen o ra ya p;-i d... , 5. Ya~ .m' "n ma)".. yap. I"," ull {"''ti i)ilil.l' r, 6. K ol ,.ij, 'lr . iy i v l 1. Eg.. r hi t h ilgine e,i k le lai. y..t .hi~" h" , u "'i il. Lil; ku}...I!'" ij. t .. .. lue. 8. lid t .l y ce i" oa n vafdl!': B id hey. o},r ii h ilgi n; {u(". h ",)"' an .I.

9. Joli, k V I' hUgi birl,i.i " e Len U t . in.a n hunlan )a n" ,,1a g izli t uta "'az . 10. ~ u J rt ~e)"in a zm , a . ~.m e : At .., . d ~man. h a. t a h k. hi lg i. 11. :\ lIl ka ta"hk " ....ede bi. m..~., Ie g iLid ir. 12. I n~an a kll H", y iikse li bilS' ile bllyu r. IJ. H ir srx "I' .1.. I. nd "'cm ll1 rl i Lilgiye e.i~ e mez V I' OIlU a la maz. a. Sevin iet ... . e" . " ka ygr ile birl ikl e gel,.; hu zu r ll k" . uru "U i. l r <sen" zah mct il" /"rlik te b ul unu . 15. t il_all k.... ,li . ini ' e vdir,."... "" U I' y k e rd "m .ayil.r. 16. l n8a nogl u Lir k... vana I 'c ll ~.r. k" " " k y,r in.lt .li nU i ku la ." a z. 11. Akl m . 8ii dil, ,li lin 8U8 ~z. in eemn , .l; )uz. '- UZ;;lI . ~ u .11' go't.l r , 111. Nimet tam ol u... . in sa n y iyee ek hulam al. 19. Bil lf" in .uzu lailj(i. iz idu gijl, olu 20. Sa )lu innn l~ d e soy u kali r, 2 1. B~~ lik " ok iyi I>i. t ..yd i ue " ar k i tl ab a iy i OIIlUI yas.dlZ" ' .1' om, d o~." " y gul .lll. k gerckir. 22 . H a ik... y iik iin ha firl"l r n k im... i,,"a,,_ la t m iyisidir. 23. Halkm i( inde n y ksel ip z" nlf i " l i~e eren ima" lIl dil i , .; " '",ij t a l b <lIma" . k..nd i, i d" al"ak gij"l gs te. m..li . 24. S lIa c!<'I in a )' II ~ ' ka}g ll''' ''' . 25. S aade ri k.."din" Lagla rnak iin 10 ko ~u l vartl,r : a. alak gi;niillli ve lath "jll i olmak. b. asmhktan sakm ma k, c. kl i ~le.e }a "a ~"' amak , , l"l' l a "' m~ "Ia n ma h ye rine h .rca ma k, .1. ya~a nll nl. i ~ini ve d aVTam ~ lar"" <Iu"lcm..k. e. Ly j!:.. 8a YI=' fl:ste. m~k . k iij;" ~ ..nll tl i o lm a l.. f. kih irle h ~k a'ar llll in. ilm..",..1... ~. kend in i i ki . )'1' , 'er meme l... h. el i ,-e i h iJ.. o)"u n. "'an~ ma mak , ' . d aHan,;l ar u..1a '!....~ rn olm a" . 26. I.. sa.. k il ,1..J il, I", ol... ill8. ...hkl ,r . 27. Ho~ l a n. l m ..)"a .. in.a lll.. .."la r ..: Y a la,,rala a fl:zJ;iI... . a"" l....il..r, h r r i ~l " n....I..n"'n l.r, iki y.. d ~k " ol.... la r. Im . ,d ar . 28. t y i inn n h rl' i)' il;k .. ol.... ya l' !I~ IIl ' in . a", n h."", a l..d. Ill&Z , k.".h \,k a t ." . ,I ~ ;; ,, ' mez .. e bi. kar~l hk !> ..k l"",,,z, 29. D o ~r u i" . a n. go"I; ' u;; <;: ,k a" " a \"u"""11 koyar.J.. I, u ~ kalan n nd e mahe" p olma tlan (lola ~lI l .il"n iMano rr, :10. I)' i, r"k u ~ I"man muk " iI,itlir. g lr; kl ~ey i n i~ gihid i ko la yc a el dc c.lil ir. 3 1. EI.I..n I=.lir. ,. kift l!:li" ina d ' na i)ilik )ap . 32 _ Cim.i k"lld i mah m ke ndi.i nd .." "" i. gH. nll... 1 ..lu. d e I'a~ k a " nm h..kk rm , ..ri. ? 33. K..a ba~ m J ~ m. "1 ki. mll:l .Iil.l i 3-1.. Ril gi n I.i:in ill sOz 1" 1' rak i"in Su lI: iLidi ~u ,~riIi IlC'" n im el ( Ikar. 35. Yiie ud ull bes ini "'):lz.lan "I.un b in i se k"lakt .n ~d i 36. ok d inl" (ak at at kon u~ . bUZ . ki l iJl' s)le ' .'" I,il~i il", . .I... 37, Sol" k a h p ve. m.." in "Y"u heUid it . 38. G z ii n rt ola l.ili fak a t gon l i\'in rt yoklu t . 39. D inlem ..k " yle mek t e" d.ha iy i,lir . in. a n dinl"IIl..lJe l,ilJ::in o l.... 40. ~ah il ne.eole ise hcc et d e ora dad,., 41. HiJgi.' "i" iha d et.. dalmll. md ..n lti lJ:: ili,.i" u y um a llln" l ""vaLl ,Ia ha ok t u t . 42. OI,lk te" _o" r.. ~- " e u ~ " kal." Io ir 1,..1,.. i\i" ")a . a nuy o. ,lell..rnez. 13. Sa" a ki m 8," "U., ..",,, ""IU n... l i. i ".I ~. Jo:~. r ~ " I i '" . .... a ~ u l llI"d... . '" 6en unu l>,,!:,~ III . tl in yo lu bu .lu 45. Ad al..t.. tla ya na" ya, a , b u ~~ ll .Ii. ..~ i di . 46 . Gn l ki m i ."'...... "'. goz d aim . " n u go. t . l1. D nYII" 1lI te p.,. ..i n ime t ~.

''''

.ollAAR

d i},; d e mihn..tti r. 48. ~ryt.1l din JU.... . S.dl'. 49. Omrun tamaml ,. gun .,.. , ; Yan... .lun, L"..-:n . 50. 181'" , ..ku. '...h - i ~t ..r a rp d a" remi, ohun, d o)'" up yata.. .. b.h y ine a( k . lk ar . 51. T a "n k ula iki g ..... e ik i k ul.k ",,,,nn i, . bi, i i1e hu d n y . y . 1 Ioiri il.. .I.. . lm,... I,.km aILd 'T. 52. Yal nlZ ibade te gv e ne rek ibadenr .~ ln gi l m..m.,Ji. 53. Fa yd a~l z in san di ril..r au'm d . bir l d r. 54. 0 .. , e ye ya km ol ma: Yanar a ka r s u, beylcrin , an "'~ , ..ren . 55. D o;; ~"y den nu k d ur : Be)'lik t 861a m a, y alan. cimri. lik. 56. Tuz ..km ek yedi r ve guler r" g. trr. hu ik i d.vun" in sani kend ine l~lndUi r . 57. ~u iki tr! kimseden uza k dur : Htiraer, ga mma%., ve ikiyzl rka rc r. 58, K I>:1 a1 uk t"v1, ,ulir. 59 . F.vl... n ecehen kendi nden a,aA ' der eced e Liri ile evlen, on dll yz I( i izd lj ~ i , ll"~i l, jl:zd hu y ara. 60. Oglunu ve krlln! e vde I"A, Lu isi La,ka d ier e lnrakm a. b I. onlk.l ar a J,iljl: VI" ".]r p gr et . 62 . Ka.lmm a611 et ti r. 63 . Hizmet ilere ui. yd et rnl" . ltiil..rmtn ii.tnde ol an i, ve rme, Ta nrl' Yl kar~mda Lulur~u n. 64. E Hn d er ,la i"c " a ~kal aTltI a "Ixianma. 65. H i el i i, le re giri, me ,..e hoyle i, <' mal y a t lr ma. 66 . T a,an Irma#a k...m ~ u o.> lma. h isar a ye krn d urm a. 67 . E v al ma k iate eaen kom,u~unu 801, Yl" r al mak ist er se n 8uyun u sor, 68. Bog nm a he kim el, oaun f:l! iri olma, 69 . ln88 n gn I\i incl"d ir , o bir , m;aya kn:r.er, kab a 8 :r. M"iy leme. kmhr, 70. Boga:r.d an he m ea n he m ha-tal.k girer , 71. So nunda. ha kanm elinde de kala eak olan nu bee pan;a'ld" . 72. In' a n, i, ind c an eak d an.~makla ba,anya uia ,,,. 73. ~ u .. insana d eg(,T ver : a . go:r. I. !.. i, i. h . bill/;in ki , i. c, bel"('rilli ki ,i. 74. H alka rk ykleme, y kii kendin ta,.. 75. Cm ..rl . giimii, daAltan d'ii"ildir; emffl, eariinl (eda ederek insaw.n halF.l"D1 ' ..eoren ki ~ i<l ir, H ..r dinde ..Ioiugu ~ihi , hurad a da bi rhkJm o~iitlerle ku~. kar tl )'a ylZ. oAu din1" 1' <1.. g;; tl ..r buyruk I,ii mind <, " <'rilm i" huy ruklarm ogu da ya~akIaOla nit di~ini t a~ l m ., l l r. Uala .al/;un lu YU6uf'1a )a.akla ma ' ar .. da , ~iit lerin ogu, oku ya nl olumI" i ~l ..re eendir mo, l'lkinlige il mc a ma el ile ve ril m i,t ir. K im i d inlerd<' grii l..n m, ilJ"me, k l (i](ii\ii klii!kJ.., M rU M rla kar, .la ma, "d i,e ka r, . di" g>:e ka r" ge" ilke.i Ku /adgll Bili8'oIe yo kt ur. Ta m t o:r~iIl", lnd/'de d e ol d u~ u giLi, B al asagnnlu Yu euf ktl gii iyili J..l!' ka r~ "a ma invauc rl il kesine h a ~h k alnu ~ hr. " San a s,en i v " , "san a zulmed o:ni 1 ':l j';I ~l a ", gihi.

10..,...

al",.

5. K utadgu Bili g'in m esajl

.'.

K il""'! " Bili! , h ylo:u , ansikla pedik, a ynnt lb hi t ya plt olma kla hi rlikte, I.ir t m, liir, h iitnd r. n u LUt (in, hi r an a temel iiz...rin e ot urt uJ mu~, a t ~' .Ia bi rka a na d ir..kl!' kurnlm n,t u r. B nnd an 9QO ylI nte hu binan.n t <'meli, iusan m he r iki d nyad ak i 8lIade iini ~aj1:layabilm..,.i ii n atilml,t1r. Ana direUeri de, eri ~ i1l:'ffk m nd uJnf:a yn ~~tu... n i, ar ed r rd ir. Kwadgn Bili! grlemli hir ",hle Mnzer. P in] p'nJ pa rla)'an "o ka ki a rlO' aunn luual b<')itle rind e grrz. Bunlard an t..imi Tann huyruj1:n, kimi uyat ma , limi giit., Idmi ea km d il rna, kim i de yasakI amadll. BunlalUl I, a ~hcalannl. ppUll1 tOliind..n see l"ek., yukatd a bek be k toplad ,m . Bunlar, )".pU.n zo:-tiyle hir likle g:.: niind e billundllnllllna, drvri bir kat daha yiibelir,

K t;TA l>G\ 1 DI Lle l :"lf :J:I .EMESI

'"

900 y ll on ee Balasagunl u Yueufun biz ..." e rdi /!; i m..eajdak i ~ii tl..ri ,yl.. MfilJaya hiliriz : Tann ' ya haJ;h bulu nma ; l m ve . I.irr t i unutmama; ak da , -e " i l~ i y .. drl;..r , ,,rme ; oc uU al'l ok ut m a; d inl ..mek ve okum.ld. hi l~ i ..dinIllO:-; h..r i, l " du i:r uluk a r. m a; t ...mi:.:d , nce n hihi olm a ; d iinya y a ve f;r<,,ki z<'vklrre dkn olmama; d ile, hoj!:az a , nef~e ba kim ol ma ; zor k uIlan m.ktan , h 'hlZh ktan , yalau dan, ikid..n , hak"lzhk ta n, kaba 8zden, de d ik odudan, geveseljk te u , e acelecilikten kamma ; $111mb, e,; mer l, hayireeve r ..Ima ; y apJla n hit iyili~e k ar" hk h ekle meme; d i~ i plin, (Io~ ru ya"a, d ecn ve adale t "a~ la m aj iffet ve n amu sa " I m ~ lkl ba~ b olma; ktii ar kad as ...Iinmeme Ve hoz guncula ra kat lImama; biiy~ e ve kedma aa ygl, oculrJara , ef k u , hit.mel ilet e de iD8af g..t erme; gele nek Ve grcno:kle re (,"g h huIuIl ma ; her i., kl .IH" II ,1" \''1' l1rna: h " ' ''I ,h i, g;; 'rn ~ ; ,h imll h ll, h , , ok !l", "I.;a k gn ll ni m.. ; ;;"",,,, liIcr,ln , hi. ; de , iy i ad hlra kmaga a h, ma.

lle U

Ya pll m b a~rnd a nemle a lklad l~ 1 j:ib i, Yu~uf, "o n ek lerd.. de yin.. ele ..I.p zerin d e d u rdu ~u hit kanu vard re: Bil! i, in 8aRl hayvand a n ay llan hilg i, ka ranhll. gec ede Ol",al e gihi hize 1" 1. t utaD bilgi,erde min ba" al a n bilgi, Enatu n'uD, Fllfahi'nin ueetinde d urdu gu bil gi , erd emi da gu ran b illti. t~lma gre de bi lgi laplam ak ve g re nOl..k her :'tIl! m.an iin bir (afZd lt . ]615'te Boetenciaede Yahya Efendi'nin dedigi gihi " hili m p.dqa.hhk.tan iist iin d iir ; ilim ve klt iir YOIUDU 1ie', bu ruMa a ba g.ter. " Ve gnm&<!e d.. yce At atrk.'n " H a ya tt a en hak.ik mii rtit i1imdir" zJeyj~i, aynl dii ,iin,, inaRJ~l " e gii t ii dogrula)'lp dest eklemektedie. Bal a.agunlu Yusuf, K~u Bilitini i,t<' h u t e m... 1 n rinde ot urt m ust ur,

V. Dn yu Edeblya r evreel t f'risinde ' .Kuladgu Bilig"

K"fuJg" Bil i! roskiJ"" ya hu:II: Tiirl.i~tan'Ja J "gil, hiil iin ,Iug u y un!a nnJ a t a' n:" llll~ " e ~n- i l u , i} l i. Sen redu n )al,,11I1I e kle r tn anla l( 'S lIla g r e, t iirl ii y urtlarda til:. 111 adla el... t uulIu yo rJ u : in T tlrkl er iml e E d eb iilm l uk " , Ma" in' de " E nis'l me m alik " ) 11 ,la ""Eni , iil "",ml"k ,," YII ,Ia "' .\yin ii' lm ernleke". d ogu il nd e "Ziy ne t'l mera " , Ira n',Ia ~~a.I: "allw i T r ki " Y" ,Ia ~ Pell.l namei m1uk " , T ura n'<lil J a z ad lyl e " K u. ladj.!u H, llg . Klif" "'; " nil~'ill I...r liidii ya)"lInl (1II,lu ba "lm, "e \Ti)"az l. evi ri, m ak ale ha. l i ~~ ,l e 1.._a i",,ol.- m..l,.r, ,1,g.rl" llIl irmd "r v.b.] y a r.l m .~tlr. Fakae e n esa , " o lalll, }ani

,I ~"'ya ".l " l~ i~,~t l "c re n,"i. i::..ri' irl,.le illceie'lJllO'., i. y a 7- arlll l Lekl iyor. Genel ol a ra k 1\. 1~I"Jgll 111 /18 J e l' a~I[('a "'. t kol" a t"r latlaLiI..n ~ u ya t! 8allat l "e fi k ir } u m t rI" rl kar~I!.a : I'rmah ,~I a rak izl"" I' itll"r l..nrbil ir. Hir ..pe ndna m e '" (g t kilah l) , ." " d st u rn a lll"

~ "'~.I 1,,1" '1,. , (,\ !rll. . H,,h l'l.l l!u."" I, ir ), "tra, ,t lI1.1nlu (Alm. l'.. li l i,d .r Et l' il ) ve I..i; ~ii " r a"' I' " unl a' m I""" ,in i I:.....;;i Siloi Y"I'a' " ' ~ }' a l";' I:UI " r. " 1'''~ l k ~'I~, la ,l,r ; da ha (u k. ln lolullU w, M 'l' i~ t i r"w '-" .. r"'".k yrl in ... r . ",," ;:.. I.." I.... , lIr. 1,. 1.1 11..;;".la l.... , e r ba ~ l p llf( . ( ( a uMaAu i( i.. , I" , t rl e r I,ir l,ir;n. , I :~~ I..:' i" ..I l " pr t ,. IH", ,",i, . , [iu I..'' ' TlIt". ,Ia 1o,,,,I ..ra k """" I~l lt . A,a~" l ll \.i>;. ,101(1" "" t ..l,I" ,I:1, h u y iit.,l.." . l iidii k"Ua r hir hirill " gi r i ~ rlli , . i r .
.. lk 'IS,J :1,., ['1 (" 1" 1" ") l " n, ,,,,. 11 "

( ~lrtl. U:I,rg..s~r chr1, >;tI '~:i~l ..r, !.ik niet grel i, i (Alm. Wei~hri l,lelore) Ve bilgi ( \ .UII. 'l"~l e'n~., Alm . Kell llt n '~) vS iis ; bir "s iy a,etnarn e" 6'n r ti m hilgl"i , Fr. m i. t,"l r .1 ~ !,Cl: I":..' , Al m . F iir SI"" "!,i l'gd ) olaeak d a .Iev let k urmu i (AllII. Staa h t h,,!}rie).

ig re t i..i kon u ~ m alar (k u ral k ua ln) olarak , birind kolola. a Ma ka d "gg in e

A. Bir " Pr n dnallle" ve " lI ik mel" o lara k, Ahll.. \e h ilr. m et grel isjnin eskiligi M. . 3000 y tlla mna ka d a r lka r. Esk i <'t deder,lj. Hu yo ld a, loiyr ral ik hatfJ"rl e "uIlI Yllp, tl a rm oaYI"1 l\h 'lrhla r Lu tii re ,b oy. ~ ...okt~' r. Bun la rm rn ".k i, i ~e "n nl ., fi rav un I. si' ni .. ba, ba kanl Pl a n oltluk...

- 11" 11'1' In ~1. 2870 . ~r:larlnd~ ~lt~.. _ o k u Ulln nd a "-uUantlmak urr ya>; d ttl ya plttlt. ,lgq n, l,~ de 'rt,I.... ot:utlr rl.. d rnr ,t irilme"- >:rrr , rnr k ola ra k, hu lIu ra.la. Y" llIn a .. I,i r " >;rl ( Ika tl yo rum: " T a llula rn l se"'jl"ili. i prrll" " Ol ba, " aka n Pt ab .hut e bil~ i.ulere loilgi ve tm ek, do~rulugu grelmek . krn d isill i d inle}enlrr i k utl u ve mutr~

K,,,,..

o.

KUTADGU BILI G t NCELEMF.s1

k u mak , i, ili p d e Miz dinl..meyenlrri ka rg u.a mak iin I", ,, u ~u yur : Hild igi" le Lyiild t'" , me ve o na g ven me. Bilgilidell (aydaland ~ 1O giLi, hilg;"i:dr rden d e fa ydalanm ay . bil, uk hilg i "'e , auatln ~lOm yokt u r ve h i bi r bi l.:i u ya .Ia ' a nal<;, j-etkin, .l n ve eb;k~i% saYllari.az. Iyi Lir ':ll:, d egerli ye, i ll8 ~ g ihi l,( izle nmi~t ir; in"an " n u k..l.. I.ir kad m ya da Fekir lerm fa kiri ol au bi r k im senin ya n m, l.. ,Ia h ulahi lir. - e n .,- ..k Jo.. r , "y d en 'tn d r, on un ertl rmi d e soes us , l m ~ii z ol u!, ).. ra t ,lo~lII t1an I,..ri ~a r.' lh" " lll lt
tIr; o nu ign.....k i ~t cyen er

ge eez.."WI h ulur. 0 , d..gr " loir }'ul /fih i .. iim iir, h- uu ,, e g; lIi~ illd .., " ue kOllul. ", ma k t ad u ; ond a n , al,ma rnah.- K ODUk olarak hir y..m..-g

} e. bq k.ala t lll n nd..l ne w kma. E v , a bibi ae ni "e1dlnl"d.l..tan ~o n ra ku"u t ; " /fI._ Sa lla e ms ne t edil en bie ,eye, b ir gre\'< -', hi r a t ilcu'ga ~e gr oei ola ra k Iers e .en 1e gi.; gveue ihanet e t m e. Ger.,-e&e & lkl
yap l~.

kI:t ma. agzltll bozm a, Bu ist c b y k I.( ijk

farkl ye k t u r,c- B u diill ya ,l", yk~elmi, olalliatl k rskauma , onl < t1 heg.."i!, alk ' ljili. ) ' iiregio d" ll kt bir tey g..ir me . Og lu na Ta.. n kork u ~u " u ligr'" ve 0 ' 111 ,\ .. j': ru luk yolun d a yet i~tir. G i di ~; iyi o lu.."a hrg en i s i;" t er, ~ u itl..ese On u ""zal,....lu.- K ad lUla r d ao ~alun. I. tn "f i .. I, j.te r k ..J"1 i, iole r I.. .. m' u.u. i. lrr ar1.a,b,~, ya ,I" 1 '''' III, ~, . uln bil. D I' gr n, jneam ek-:r ,_d ege rli aand 'AIII Ije} ,," (a ,;,kae. K ,:iil.. Lir albeni M e nJ e hit d ~. ho , k urunt u yar at lr, "" " ra keudin i l 'lI k ap " ul, la Lulue"u" . - At; gzll k i yi l " ~lll e yell bir he st ahk.nr. O. ba b a yr, a uaYI. e~i . ka rtl" t i iiUt, " klll IIY" d lj r r. 0 , b l n k. t lU eri iin e top larm , ulau I,ir bo ha,lor. D oi:r ul ugu lol ll"u7alan biri d u~ru )alja r. ol r. gomlii r. Fakat dwtil i~i" d rn J Ub )"l, at; g,i:diin u mu a.. -, OIlU" bil.. olmaz.- H al ini , 'aJ..ti ni d z elttilo.len ,onra evlen ' " bi r }u' a k ur . Elji" i .t,, ye t i evd ir, OtlU ye di r, i\ir, giyd ir, h a~ lal l gmJa ilii( v..r. O" u " ,le , .. "e~' i n,l i r. 0, .ahib i iin iyi bi r ra rl ad re, Cm ert ol , fak at On u e vd e h a~ a t k, hua.- Ar l a ,l ,,~ ~r<,;ee,g i" kilIUley i n ce k O ll u ~makl a d en e, <I itrIig ini yo kl a. ~on r a y akl a, ve (11111 y rcg in i a':.K onu , m a hir ,alla lIl t. buuu b il ve gre n. Giiz el "" zI,re kaltll m ... i~ i ll iKi" i ta rl , .I..g. ru yu eCriden " ynm a' lI11 Lil. D inle.o eyi d .. u{;t"" . AI.,II,laul..", I.ilg i.. "' ,d." fll}d al all.
I ~ i lmel.., J iItlc tn r k, ""'tu~ll'akt ..,, iy idi r. Uilg i goz,I," v', l. UI"l.tllll ,::ir..r, aJ.. ,I I.uullln
~i" djrir.

naba lll \ e ya, lIIu , ,Jinlr , k t iile rd ell u rn e,," " 1",,, .- S lIgla ,n .. I ~ .. fi rll\uu a

I.i ~

Dlel et . Eger bu 8 ~ l e r i rn i Jiwers eR, d og ru yolu lo ullll u ~ U1I1CII""III. (; ,r,;<:I..I< " ~a~ "'a , do gru!ulo.tan . a J'tua." H LI g tle r l>L O. 2870 YIUarlll J .., yalli K u!u"SII lJiliStI"' l 4000 y tl neo "",rilmi , gii lletd ir. Ik i ya pl t .Ia ay nl l,a rlll"ld r ,lirlr r. l id ; ll ra~lO " a d al Ia kartJl a~t1tm al ar ya puabili r, B LI y aplh rk .." , ~ K u t a ol g u Hili g" in ~l.J yaktn Vcl man TiirkIerin ilk jl;iit kit ab t old ujl;u Ullu tulmam al" lor.

m ee

u ki ;\Imr' d a n e~ k i ~I e.opota m yay a ge<;tigim iz.le. h u ala nda , Sum erlil ..ri n " aile ya s ul" m (M. . 3500 ), Al lad hlaTln da 1945--1947 ka zola rm d a n 1918d e orta ya " kar olan E,nu nna (T eil Ha rm al) , ,,h ri nin 59 mad de lik )'aSIl81l11, az bom aJ a kr alll .m mu" pi' nin (M. . 1728 -1 686) 282 m add elik nl ya~ a8ln' louluru z. E lde hulu nan Sumer ya ,au. ",ki hir t m n ka hn t lsl olup , " alla iu i. u" d en r n hu d i:r:inin 7. lev ha", . .la d ulu d ur. E , nu n na }akiti. el ya .. par al a nndan olm adu ve olduka "" rl }argol 8a8" d ah a ( ok (a '1 ' pazar, adam ya r ala ma.ld rmt' s ibi kOllul an ele al m,~ t u. Ah l.k kOnU8Unda, rnejl;in, S umer ya"sl , a yl e der: " KaJu t kucaoma ilo. nr l r deh e ,rm .. ~. at ,hp ld tl r ; ."kek ih anet edene eeza ola ..k pa ra d er" . Harnm Utllpi yaoa . .

A. nlL AR

ti u . ma ,M,,) ~;yk

lar~IJar : ~ El:"r e.ti hiT Ir..dm zin.d. yalr.alan .na. Ir..dm, . u ort agm. b . ~I ..narak nm aga a rehr," Ihmm ura pi y a.a$m dan 300 p i so nra, M. . J3S0 " Jann.!. E~ k i An ll.lolu 'da S uppi hu ium a Y. d. o~lu ~I ur~ili za m anm da m eyd en e v;rti ril en 2(l(lllla.ltldik Hiait rass"",_ gre (19 7. madJ e), "e~ H biTi dlljl;dll ra~tladlgl l,ir ka,hll l zorla r"8 ceu", iilunHl r; ege r b u zorl.ma eehirde OIUT"_ k ad, n l mle cezala nd ...l.r : k,,,hmn ko r zin . i,leyen bu ilt i lJ rrs e cua grmez: '

E.k..iajl; Y a k.lnd o~u )as alannd .n Uzakdoluy. gl'o; t igi m zde. y ine Kutadgu Hilig"drki ozJ ..y i ~l ..rle Laflua~tml.bilen ahlik gri4lui ve uz-.o:U er buleN_. inl iJ..rin ii by k din mlr ri '"ar dl: LIl)-clzl [Lee-tee, M. . 604-53 1), Kun!!: Fe-der (Confi r i..", !l1. . 551-479) H' M ~ng.bl (M~ nciu M. O. 372-289), Bu nla n n ~I\ nl. olal\ K""".Fu-.1zI' ,lan Lirk a il7.J eyi~ : " D ,n c~ katlima mi' ara,t1rrna ve incele me fa)"'l a.l1.. II ra ~ l lr ma " .. in ....I..me kai llmaml~ d , nee d e te hlik..lidir. Ege r bi r i eski bil . ~ i" ini y..nilu.e ba~ka]a r\lul\ ~rl'lme ni ola hi lir , E rdem hi bi, zarnan ve hi hi e ye rde te k h a,ma ka lmaz, daim. k o m ~u ku.nlf. Erdem drt eeyde n olmed u r 1. DI~ ..da iManla rl. ola n m ,kin , evd e L.i rini k on ukhyorm u jeun gibi 8ayg lh olsun; 2. bu ki , i1erle 1..onu,ma ve .Ia n .m,m, bi r ~ u na" l8 T ann')'a adak sunuyo rm u,. un gibi tem is v-e pr u:l ol~ un ; 3. h .~k a ' mll\ sa na na>ll J . v...nm 'J1nl i81iyo n a n r;en d e on . yle davran; ol . e, illde ve yu rtre hi hi, y. nh, ,eytl )and., olma. Bi ri ba na devlet ynetmelr. ~ a nal lllin n" old u ~ u nu 50ra n a. Jyle ce " a pla ndlTlfl rn: H allu doyu rmak skee buluodu rmak VI" halktan y a. alar a il u t ve d ogr !llulr. bekle mek ; rualara ilaal1 an ve d og. r ulukt an h i v a z g ci km~z." Men g-d u ' dan hir iki z deyi~: "BII , ar lh bir devl et ba,kalll hal km arkll d.' 1 vc beb. ..dIf; onla rm sev ineine kalIIn, aeuaflrn payla~lr. Ya~l.IlI. . uu nu bilmek ve Lunu alka & yle me k h y k. bi, erd"md ir ; ~n ybek a,amad . Lulunan y n~ l ic il~ri n ve devlet ba,lr. a nl annm d e yapma"1 gerek ie. H alkm gonliinde artlk ye ri bul unm ey e n balka ni.. d ,tlr. O ne m de haik bir inci }'eri, t annl.. ikinei r al yurd u nlln geD ~lig i.D i delil hal r eri , b allar da 6'm ye r i tut arl ... Alulh bir k. Jun g on~nti ni . Ioilgiyi w dogrulug u .~\'~r." La o-dzl'um ozdey i,l~rind~u: "~II ' eri 'tn ta m : M('rhamet. palllYI yer i n d ~ ku llanma Iak gn ll lk; Lunlardan uce d o~ ruluk !i\dir. Y alandlln V I: alo at m llda n ka m. K e nd in i yk~ek grm~ VI' hizm~t et megi sev. Bi lgiden d ah a st n de~erli bir ~ey yokt ur; bu nu bi lmek Lir ~ rde rnd ir. Bilgi-iIl8llrl1 a1J~ m aya .r meli; h ilip olurmanlll f.ydas, yo k t ur ( kr~. T rk aU8Z: "'ya t a nm yr~ne bor cu , a rd ll ." ) ok. konu ,mak ruh d ~ngesi niD hozlllr. old u ~ u nu j!:ogterir. Ylftr ri' l Im ill m g~me ; ye l nm ek d UygUIIl ba~h ba,ma bir zen gin likt ir." Aym amala in'de n H in di gt.n . ind igim izd e \'edan h lr.. Brahm r aLk. Duddhaclh k \"e Hilldueuluk ina n la nnd. geen ahlikla ilgili god er bul ur uz. Ved acdLkU.n rnelJ~r : "Tann sev dili in'a nll g " e hilgi "erir, Tann'D1n glgeti, iDllanm luttugu yolo. gre hem lm";dk hem lmd r, Cmert adamm zenginligi hi tke n mez. ci mri i " ~ bi tes elli Lul maz. Zenginlik bugn birine. yan n b rn e geli r, bu ar hn d n ,n kim"e bile me1i . E1ler birbirine hen zer , ama grdkleri ve ba~ardlklan i, fa rkhdll." Br ahmicaLktaD: "'I va,bk, bilgidir ; ber 'erin n~deni, Ion bilg idl'. Zen gi.nlik, ykaelr. omD, diiny. nim('lleri dit gipilerdir; hunlm a l,e ngi lilr.dDY'51na gi-

K. UTAHGU en.re

I SO: I.f.'l F~1

ri lmu ; i".an (1l'lak 1I:..I",i~. 'pl.k gid teekt ir. Yu .. lu }'"r l ,,"i~ dev i d"Aru lu ~" ko'uOlak . kUll g .u.. l.n,h n" kO' UI..kt If. H k un"lllr. alol,,i: ' n'r!:i)' i h ..lk iill I..ulla,, mal","r. Yomt i""l" La, klla" u1: )'aga , .(' .I ,,~r ll l ,, '" .. lma h.hr" (Ma nu '" " Ul' lIui';ad " . la r). 1I..,1,1I.., c,lIl..l" " : " Il okua " nah va..lu: I. h alo.~ ,z ..]ar ..l.. adam '. hl ;' r",..Io., 2. Illr' S I~!Ik . :1. zin ", ,~ . }"1,hUl, :;. II ': f( i;~ li; liik, 6. hi]" I.ilo- y a n h~ Illraf, t utn",l.. , 7. k i"oI," .]". 111)"1 pll"l~ yola ."I'ru..k. 8. iy i ,Hi~iin nU' , I" 1I yan lt ~ yo!.. ~ ll l . "' ak , 9. k..rku ,la ll ra" l") in; ka.lm I"'ycla . armak_ lIi... ><or kuUa nm a , kl arka,l al ('.lin me ; l....rk....I.. iy i j::l" ~ind en "'.., ma ; i.t..U"ri" i i ll tul; u ng inli;: e zel\m t> ; I.u ,In}'a)'a !.a j;h ol ma ; m..rh. mrl li ..I; I.il~i ..din. Ya~ a m lnm ...alavu1.u t unlar ol~ u lI : lI " ~ru g"ru ~ . ,Iuj;:ru i-t ...... dog ru ~uz . oo~ r u daHal\l, . dogru )'a~aYI', dog ru e h a , ,lo~1"t1 d~iiIl;i~ . Joji:ru z he.1l ,.I .~tII"'1 ' C ya rj(lla';la.l" (" Lakha.. a "" l llIn la", ~ K h aj:;::'l\' i '" l1 a ~" Ir;l'. " Hc" ar... v a~ I") . lI iu ,h w "l ukl .m : " Uti ill i",.lt"llIr i;z!(" r.li ir; kll,],rl,r ;" . I" , iJz!(iirliik )" Iun . \y m ;:: i i l H' ~, , ~ , k \"r "",akl,k ,11111 "i ,].rI,' r. E" ["lll ,;ol m ka zlllllr. kijl iiliik Cr Z" ;.:iir iir. .' I... rk,_;" J ,a ~"'a ,Io~n r . in.anlall"I' Il1,I"r,I .." f..y, I'I1;lu n", yo l" ld l rlii,.J r. n ui': ar un a kl, ya ral ,k a khn,lan _ti in ,lr. Hub hem Ioil~ i.li r J,rm ti.. iJil.." . t ll'an krn.li uIibn.I. hil;;inin ..1 17 . m ITlna. lJr ueuna ,-ar ma ga ah~ ntal l\h r. lJilgi e uc , ... g ve udir c 0 , \"a rl '~m b ll ~ l . on"'1 ve . ollud \l' " (" Ved a nl a ~ u t r;, h P uran a" "C' ~Ta "l r a"). UrahI",, ~o tlra miic,lalln .... ku lal )az ala n n.lall Li.i olall ~ HJ' aj(a'- aJ -Jd t .i "dan: "l " \< vii cut y ok ~Iu r. r ul. j.e y.~a nll'i:a d evam ede r. n..,\ Ioi lj(e l.. i ~ i1 ... i o1. . .., ..r, .",Iar .Ia IJru i se, ..rl... . 8 ..n yul. J e.trk . hat loui;. l alllk , l' llrm ak , ", ~m a k "e ar k.. ,I "~lI" . Hall il g... rr-k l,ai:M,k1a yi ikii n..nl..r h,ml ..,li rJ.., I..." .1" ,,,, Ia.m ii" .]ryim. K CII,l i .I,,;:ru gi d i~lcri il.,. h..r ~<' y i tl k" YlllIg, "Iana, UMlZ 1,,,c,,k' lz I.u <',",,,ni m<' y, la lla gcl ir<'", .' ayg' " '" ,I" "il " n \"e im..n r; ii~ t " rc ll "' r, O ~ tii ll OJgu lll ulla " r;~ ," " k1' r, l i r." Ili nl lil". in lIi/i-.',i. ve ah!;;k i; ~ fl t c II. I' u n u n yanmcla ,Ia <J"hlls<i.' lr<J ..1,.";1..,, " . ~ i} a "' 1 ,;~r"h' " y a ~ 1 l rIl. r i va r-hr , T..k m l, ra la. Ja ,Ja h")'il1('r ~rkl ill. i .. ort aya I..u"a n hu ya p'llarcl an .. 11 ... ki. iu in Ch.i!)a\")a a,lh Lir Ju.rm kal erru ud en lL. nn~ 1JUjl:'1 _amIIf. Hu.. laflr ' Jam IJa~In,l a al ,ti \" iig r"len hiJc.i)..lcr .I... \('m... i " Ian M l' allchal allt " , ' " m (= U.., li ta l') i)7 .('1; " ~ ;> rj y a n a "l1 l11 o rl a r a koy.l ugu lt> ;h lik " lI il"l' a I..':a" ( ,,--_ F . )" ' ]al l 10;11;;) geIir . Bu ...la " Yolc u ilr K uW" . " Brah'lIan ile D Ihr' lz... " ," ,l au il" K llr lo;o ~a" t:iloi ilj!;rr' lici !ta p 'all m a _alla rma r..,tlanlr . lI i.. ll !" r Bra hma"lh kt llJl Bud,J lta" lltglt !l.',;iu",, I". n u.lclhllnlll . <l og unlllll da n u..e ;.:ircligi l rl ~ ,ki ll,'ri a n .h1;kl Yk_~elt IUc am a'I)" taka OkllllUf ; Pali cliln,)" = " on g um" ) , .,. al" uJ anol (Sa u, k rt . = latan ,-" i ,jlaJ.:a_(cD "b) 'iik k ra at " ) < I.' nil..n hi kii}'rl e r ort a ya kon <lll o Bu,I,lha<'1 t:'y~ur T iirkkri 1'01 ..,Ir!oiyaH an Jit" ni ~ l;i.i.. cv iril..r yartll a.; 1.oUllla.. la" I.iri, h iri Ilkllh ul. r ak, l ~ l z olan K al}-i !)a ", ka.a v(' Pipa~k llra ad l, iki ka rd.., ill biki;'"_' itli r (Irl ,e m izoo: ~ .. , i ri ~ i : T D_ K. 1910), 8izd r 1.. ~rel id hk.i) c " Keli l.. ve ll imn c" , ller i. in ~t'ri F"" a , S r~..an' ('11. Ara!,,:a ve P..hle, ie" yol u)I... Sau.krit .Iili",l..ki " K u at al a Uanl/Ulal..a" hi kiiyt'. . ine <iayallir . H il< tl il.., [;relid ~i i rle. de o rl a)'11 kOy mll~ tll . Bu alal ul a Bha rlr ha ri nde g,lir . l 'ire iJir ;;r /l..k: " Hilgi: lI iraz hir ,ey g rendi gill" I... "<,v incnl< I.." 1:;;r" "'7olm u, .khm "-en ,Jini " IIJim-i k W" ilan ..tl i ; f. klll hilgim Lirn da ha i1,rle yil l<' l'. hey ' nim.lelr.i ate, t av saJI " e loilgi. iz bi , ah walr. OJ,JUg uDlU anlad.m ." Or ta ai: gn"Y H indis tanllld., ~[a,J' as I . , Ti ruva!!u,.r (M.. S. 600 sualan) .1l1l<la nl Lir , a irill T a mil

'"

'"

A. 1I11. AIl.

.l ili " ,I. y'u.J,g. " Ku.'". I" (= b~ l . "' ~'''''\ i) 1 , . ~l d.b I,i , ;,~.l ..,.i~ " jul" ' lIT1ltr. " Aram" ( = ,"n l" rn), " J'o ru l" ( = ", .. I) ve " 1" I.a m ' ( = a: l..) ~ ..J..lind.. ij~ .. Ll ll..n h u y~. p'ltall n".I ..~ j ~l ...r ; " ld rme m..k i ~i I gi .. .Iorug ud ul; }a ran ~iiyl" "lrmd. LUlIda" heme n ~ollra glir" ("E rd...m ). " tn, an ~n..k k u m ,,,ind'm Iu ".kar n ; a ra, h rma kJ. d . Ioi l::l i ..,Ii"i," (- ) Ial" ). .. A ~J,;. t a na alanar ak ~o mu Jl m. k l uz. bene... : rula l uz y",,,,..gin 1... 1,,11 k_ ,:UI'" (" ,\ ~k").
l.a,,', I.. Z.. rd ~ t ~ l g ij " I.. ururu ,u Z.ra ll. u'l rahli k ) '01..... 1;0. tunl ,yl..m i~.

t i. : - l H "Il,It i ) ' j . L l ,-I..: 1~l k , kara nIIUa: d ogru d a r~t i il.. ". '1"1 rna L. ta,h r. I),j 'W : dogru ola ll, Li' e lJitl. i1 .. ri )"ag llluri a l ..t i~ l i ri r. j' ayvanll1fl k ,! er, I) j 'r .Iugru ullln d ~ ll ii~ , ~uy l ..)i~. i, t.. ~i~ v.. L.. h~la r . IIn.. , ~ l a lllal. du. Ooitru h . y~ t )1I ~a ",,,L. I,,, rcum u:.:.Iur : 1''' yl t"''C .. I,..r ili d ll Y'I~'1 L. au " nn~ uluru&. I"i;m. i)i" i" , . I"~ru "u " izi", I.." giJ ..n . . " ",Ik tUIm ailp l " (A .-\, ... . 1..). h a,,'da Sa, ang n,, " i ~ I"'''' e;t. RullUmuzu Lu nit..likl... lIla . ... ..gUlJ a Lir... o k ~, i~a ....t lla ul"-. , .. ~ 1 " ,, ,l u . "' e"l ..r , d . S II,an h H u- rev ..\lIu ~irv.." (5l l -5'9), ~a,,~ L.ri t t1i1 i"t1,," P..h1... , i..y.. Lir " , ,uln. me" ... .., i rlrn i ~ l ir. Ar ,,!, ya ;,(;lli ..I-Mllka{{a Ain ,,,;,,,,' y i Sa.a nhlarm P..hl..,-;.. in J ..n ~\i .. li. S a.a nhl arlO i.lk lIal m G,,) ltan . hali{e '''' (',,,irI er i... in K ila b" " inj yn.l!. h u r- B. I. il vr- E, l ; :' \1.. " k ayl lo r" ,,;I..r y a1.lOda Li' .;nk l r 'e fi k;,I,,'i S u, ''''' , .lIa1..la. md .." al ",,~la ,d .. _ ~ E .ki ,\ hit " I..ki AF.y" ,," (11" . I n ,LI,. Yu n. InL. La t . J ob ), " Siil..ym alll11 ~1 ... ..l1..ri" ( Ibr. '{ i ~ I " . 'fun . Par" i""ai Solom nlo. , Lat . Prov..rbi a) v e " " ;ii&" ( 11... f:i. l,,lel h. Yu n. E k kl"' ia,h'. , Lat. E('..I..~ i t... ) Idl al,]an ' ''rl nilnin lt'i1 ", ,,ilt' ,, ,. ( = hil. "".I) io; in.. al,. I ~ ,, I,ulll a.. la n bi rk . ';,n ..k : " E yul," t a n: "0 U m a" Bal. k. ...::: " ,,'" i.. illdt'1I Eru],' a "" ' '' I' ",r il' <I...,Ii : lI i1jti. iu . . lid., I" l ak.li, i ka rl< ' l ~ " I'n . ,la 'lI J", i", ~ ~ i .",li kU ~ l< ):: lIn 1", lilL" ~ u r, ..rk ek !l.iloi: ~ . " l< ~o " .y ' m J l< , b a"a anla !. Jl.. n .t iinya '"," l emell H ini al ark.." ~" I\ " .. r... d e irlin ? Bil'!i" ..~"r ' ''!lJ .. a ll l a)'I~ var.a. Ma'],'m ki loili Y ,onllll, Onu" ;;I\';;],'r ill; kim ko yd u? Ya .Ia .kn iz i ka l>l lul. kim ka l' a,I" "'Ng'" , <l a lg:<l an u Lora.la .lu ra "Nk. d..ligh n za m an? ~ " n m rlilld" . a baha ..n" "l l ;1I !rIi, ("cr in )... ini ...."'I" in.. grr riin llIi ~ K a ,Hrin i, ini k ni I;"'II onun l. ",e'ap v... il't1 edi: k it i. rui ? T an .. il.. ,I aval a ~ a 'l ..eva f' "" ,in. 0 1.1I ma n E yu f' , RlIbl> a ..,"\I ~I<' 1"'1\ d,'g.,... i ~ bi. '~ r y i rn ; Sa na n" ..ev al' ~, ... r eyim ? Sr n ],e' ~,,)' i yaI'Nbil ir~ in, bili ri l " .\" la Ul a.l1~ " n ~" yl ..r i "y l,rlim. :?im<l i i. e wll i lIz rn lI.ii r<l . T ,, ~_ , I l< ve k iil,l .. Iv. I,... ')'],I11..1..t. ),jru," _ " S l..y ", a,"" M"" 'llcr i" n.l'n : "H alo ko rku "u 1 , i1 ~ j ll j ll h.~l a ll gl <'1<11" (; ii m ~ ku anmaklu nsa h ik"'''l kl<zanma k iy idi.. ve onun k'n haH. alt m dl'. Znrba ;ld "llI3 imr .."me. h ;kmel k azan , a n l a y' ~ k u an. Ey ' .. ml,,I. kllrme aya I{ it , "n Un yollarlJl3 I... k ,Ia hik m.tli ol ! Yazlll eknlt"~in i hu ..]a... hi i", u mu.un rl. yiyec ..~ ini tu ('lar , Ba-i r,t li a,la", hil gi t op la. " .. "aJ..l ar. Ala k g nlllk izz" u ",\ n .... gel i. K"n.li nl agZ1l1 d egi!, b a~ kal an niin . Ba tl~ .k h k l. kuru h ir luk ", . , kll" ga ilO' ziy afet . j .. l" ,., .1.." iyi. l;r. Z"yk i ... , ... .. yoh ul olur, Iyi a.1 b i;y,;k z"ujt inliJ..'..n . t n t Ul ulm. 1..1,.. :\ ""k a~a .I " "' a ;;..l i' l . e' giJe ll iri.l ir. Ala l llml, .., r ftr g..m ' e ak.I~l a rln .h-g" ..k. uku ru ku an iille d~(" r . S t ~ , k mak )' . 1; lk aru, buru nu Mkmak k ali l1...r it , fk")'i "lkm.1r. ka "ga ,k an ." _ " V.iiz" den : ~ Bo,l.rln bo, u , V.iiz d iyo ....her t r y L'!1. 1I..r t ..yiu Zilmam n : gkJer all m d . h..r i ~ i n vak li va r : S,," manul vak.ti v . r, wy-

.,tl,,,.

KUTADe u RI Lle IXCELEMESI

IU

lemeni" .... 1..ti v ar, Inn nlD b t iin e me~i al;z. ii"dir , yi ne ea m dOYlOn. Iyi ad bot koku lll ylli d an iyi di r. Bir ada m im alul slZlann ,arkl~ln1 i~ it m ..kl ..n~e, hil mellin in alll Tln. i~t m ek iyidir. Bir ,erin se nu blllJ la ng.elOda n iyid ir . Sag k p..k l asla ndan iyi dir , Ey gen, t,peliginde u vinli ol, aneak billi Ta nn sen i Mikm .. gt r d l,ti r, Gelllijini n gilnlerinJ e aeni Yar.dan'l hatlrla!" G,ldilgil j!:ib i, l bra nilerio ltliltm <1l'" yani "hikmet" i T a on ko rku su, iy ik. c.l ogru lok erd ~ml ...i "tr. flOd. l oplan ml~ hr. H ..le V.iiz' in sde.i, biulel i Od,o rm., ' In 8 d er ini ok y akmda n and m , . Bu hi k met i, Mili t srr alarm da l lorani ve Y unan f..[, sefeleei birhirine hn~l1gl gnl..rde H eUeol tl m i, bi, Yahud i, Isk eud eri yel i Pb iln (Y un. Ph ln ho Ald .u nd r"lIl l! 10lldaios, M. O. 25-M. S. 50), Ylln anc. y az dlgl yap,da rla, ..n o1.:. o nun yndlgl . a nJian " D~ ilnI bir Ya ~ . nu Ozer ine" (Yu n. P..ri bi"l1 t hert ik t>ll, L.t . De , 'it . con t" mpl.ti v. ) edh kitapl. , bat, d nya~ ma, Yu nanhlara ak tard. , Y u" anltl a r o1.:. erkell bi r atd a, M. O. VI I. y zplda YlllJaml ' oldu kla n ean tl." " Yed i Bilgele,"den (Y IID. H ep t . Sophoi) kal mta. <ozI..rine 8IIhi!,tiIn. 8u sde, d..n birkal, rn rgin " K..nd in i t am" (YulI. got bi >;a ut on) ~d~ i ~i. D..lph oi'd ..k i Ap oUn tal' lIIag mm du .... nna kaztl m1' u . Bundao so llt a Sol n (M. . VII -VI. yy .; " 1.ogOll P... inet ilo, " = ~dey i,le r) , T heogn ie (101. . Vl . yy.), Mil':l o,,'lu Ph 6k yIid e (101 . O. VI. y) . , Ozd ey ,l..r), Pythagoru (M. . V I. yy .: ~ KhT)e . "'p ':" = Ah lll m.sral ar) gib i hukuk u, ,air ve bilgiol erd ell de hik mei ..ode ri kalm l, tn. E fia t un'la Ari sto 'nu n kenumuale ilgili gr ~lerin i, y. p' tl m,u n ba ~lDda F ara bi ile n al. s. g unlu Yu su f'u ele . lll'ken g, dk : E n. IUD' d ." $likn (1'0 hy mposion) , }'asa "" Y.., ..mn (Nomoi f peri nomo th ..~ias), Siytl$O!t w K nd (Pol itik,, " per i ba~i1e i a~ ) Cumhuriy . t y. d . IJ"-'lfl (Po lite ia p"ri t . di kh ), E rokm (Peri t c' a.et i's); Ar i. h, ' d an A li llo A naya,on (Poli tt ia t (ln Athnai n), Eu d':mOS'(l Ahlk (R t hika Eu dfm "i ")' Ni komllkho,'o A ltlk (E t hika Nikomakheia), B y k Ahl<k (Elhika meS. I.)

.. .

B, Ata.. ve Oadeyi, tr olar ak: EaU Y una nhla rda " h ik me t", "mesel" , ya da " l\Ia.. z", "~Je yi, " anl.mlll. p(I,oimia t eriminin k ulland ,gllll, , ii, de de bunun iin zel bi, ko,uk trnn geli,t irilmi, old ug lln u g, , z : poroimi(lkon metron , yan i ;;:; 0; 0; / 0; ;;:; ; / ; 0; ;;:; /0; (kt , . Kulad!u Bi lig' de kuUan Jian mtek arib vuni: Faln, f.ln, f. !tin , fal, ... -- / / /_ - ). Bil kon IIda YlIDanh E pik ttos' t an (50 ?-138 : Ep ik li lou Diol ri lHJi "''' E! kheir idi/l ll _ Elkitahl) rn..U ..r : "V u . ola n bi. ki m....ni n ya lw a u.a ay kln gelen t eyler" katl .nmam M' gu ekir; u uyg un ola n ,ryler ekil ;r, Iltemmi ucu za aat m a, fi )'atlnJ ybelr. tut. H arva" da ye r, ier, uyur, " yn af, )' ..am t ve dota yl goenir ; ' . k. t m san ba, h du, Tann'd an ona y keek bir ....y kaul mlf tu : B unu bi l ...e keodini hayvand an aynmu lDl liAren . Sen d ny. m A

'"

A. otLAAR
Ya ~am l

iille m._i1. bi r !Ia rel ,le gij , ye ry ii i" ,]e On un efen<li"i"i,, ; h un u d a bi l.

g ne n,

OIlU h()~ U ll a " "ream a, ~ " ii r ya~ a YC ul u g n ll ol. Tann 'tllll yiiz iin ii gr rn ege

ha?:!!l" n. H ay" !t a .., kin oh ki;~ ..d(' otu rup "iiln ine n ; },eklc tn c. K en di",\..,. k tii i g , pjm rili gi, imkanhgl , korkuy u, uyusuklug u, ! szliig. a p km h gl ueak t ut . K atl<.'r e kar ~l gei me, fa ka t "en de k ueurd a h ulunm a. Sylenenleri kly e )'or m a, fi k ir H k am~ 7.grlii g nii t am . Y " s" la ra uy , kar~ l gel m e. Akl a, hilg;y" n em ve r. Sok r a t her soru n u usa Yllnu ak l" e m et ur." Rome " t l I uliu s Ca esar gcrck askerl eri n i gcrck haik, d s manl a <; arplm ay a ee ndi emek it in ~ ,] eyi ~ le r top lauusu ("A d a gen t is"). Hu VlO .l a ha s,mraki a gla n l a, R o ma,la Y lL ~ ay "" Yunanh fil"~,,f Z'"ll"hi.,", KB rnde ni ~ E re ~li .i ll.l .. tl (Il ..rakleia ) Diol,:("'_ t. :;. 11. y y.) ula"ii'lio- ri l,,['la,h la r, A i",i p"" lIa h ik "". l i hu yv eu llIR"llllar .yl " 'w i,m" . p. uulu t.n. La l ill e de lJi)'a !Ln<la :'o l "r eu " Vale riu" Ma rtial is'in (10-101-) E p igra mmala'''1 (" l gllde me ler", 1557 tam ,) iI " D "dm\l~ Ju niu" J u v cn elis'In (55- 135) S al)'rae',i (" Y..rg ik r", ..h l" h ulu na nl ar 16 t ane] b u alanm n srrasm d a yer ahrlar. Martiali~ ' te il rne kle r : " Du l Erkek le D ul Kadmt'd a n : "Fabius b t n k a rlla n lll gm er , Ch res k te )' a na n me1a lel... ar abuk l d~ek til1a hi it ll k ocal annl n ili p ). .,1.. eJ er, gerd ... I" rini aplt nla t Ir ; ey Venu., hu iki kah ra m a lll b i rle~t ir, d iil d hereketli ola cak, tehHk r-li hu iki k i ~ i ye ,Ie t ok hi r er-uaxc al ay r ye le cf k." - " He kim ik Ha"fa " d a n: " H as l a11 ~II1 Hl a, ,.y hr-kim, ae,"!.' 1: ,I,lill, he ra br-rimlc yii7. iig rc ne ,1" ~ r-ti T<lin ; ok i1gi n bu ulflU) U ~r", " I.. i<; ill, y ii~ I..i~i llill " II,'ri I... ni yokledr, !,"yrll7. "" j:; uj:;llIulll" hU1 . ke.ilrn i, 1" '1 " 1,, n . , ~ y" I..l U, ~ i ""l i a t,,~ ll'r i<:i Jld"yi m. " a ~ " I ,, "t a Iwkimim ." Juve ,'II"ri, ' ; na li. l..n : " Y iik ",,,l i~": "Ba~ k ii~ "Jere aenty ors a n ktl jl;" ha ZJriall, <,e Za"1 lm , ha pis y a da s iir !(iill olan sun tu rlu bi r cin ayet islc; eed em p ara etmez, gl'l;er ake d eg iltli r, imam a l>ltakJ r j i""<lllla r c r tlm v e lu Ylelhkla konak , k s ane "Cd evl ete sa hi p olmu~ la ed rr. Syle, b ir og ulu n k an " para t a m ah i He na m uss uz hie ya la ga yat a rsa, k an , k .1. ve gebn sa t rbk olur sa , ya'a ve tOI,lu01 d10 eni Je bu nu nleyem lO1o~e, hang i e rkck }' o, t d~eg in d e gi;z1er in i YUnlUP rahat uy u yabilir ? t ~te 0 10am an hu sa t rrlar fke ve ga za p fJ~km r . " Ho ma ' da 111. y ey rlda La t in y a zan D lon ysi us Cato 'nun me ydana gel ird ig i at as xleri ki t a b r Orta a g Av ru pa"Jn d a en <;ok okunan h ir y apl t old u. V. y zy rlda St . Augll"tiuu s'un (354, 430) ort a ya k oydugu n l De dl'ila te Dei (= Tann ~chri) adh ki t ap, tari h fcl"cfesi y ap lt la nnln en eskla i olu p, " T ann sehr i" ni " d ny a ~" h r i" ile k a r1"a ~I Jrnll ~ , her ik i"iui n dogu~ ve gel i ~ilnini i zlemi ~ ve " a d ille riu ak,h eti" u i ine elemistir, 19nele mc tr alamnda Biz ansh T h eod ros ho S to udit es (759- 826)

"lU"

il.. Ina n n"" Ma ur " p"u" ( X l. y y.) hirer Epigrammata mcyd an a g"tir~ ilj lcr, Or t a a g so nla rmd a ~ reti( i me sel VlO h ik "y ..!er d erl em esi ol a n L atinee, a no n im Gesla Rom\! norum (= Ro mahl ar m K rlgrlar r, X I II . yy. ) He ltBlya n Leo " e d'A"ise'n in L a t inee

Spcnl1l1m perfe rtion i. (= Mdkemmelig in ayn a 81, 1227) a dh ya plll hiz i H u ma niz ag ve Hnesans yi i7.Ylllrmd a Era. mu " v ~ ma vc H nc san s a glll a u la~ t l rmllj t lr. Ort a1; ha~kalan a r m ala nd a ah ~ tll a r, R aJiel a i~ , Cervallt~s , S hak esl' ea re g ih i nl ya7.arl ar ,la k end i ya l' ltl an lll hu g ihi ~;;zlerle ss l" d iler. La ti necde Lu I\it d ik te olan "zle re gene l ola ra k protoerbium de nm i ~t i. Fakat I", t r ilelle iljlen e a lt-t iir ler d e dog ur, lu . 1948'dr T . D . K.'n Ja iki arkada~la (Meh me t AH Agaka y, AH mvi E I\'e) iljled ig im iz

K UTA D ( ; t/ n tuc I N C E U': ~IF;sl

'"

Edd ,jy al ve Sih ,'i",,(JU 1'eri m l"ri Szliij2. ii'n , ~" r" , "l>roye rl "' .. (d a rl " "''' '''J) m a sii; ii. " a,la ,.;e"" ,..td sij:, "maxin w"e [hi k-ne t] uz S Z, " al'l",ri, m""e ( \'('c'l.<'j ii%.%, ""en1<''''''''''' '''4 S ', "ne" is,," e hi a r) iill,iilii k , ""pi gr;\l~l ",,,"a igllelen ,,', " sa ,"/, di y"""". AI <!,ij,.ii ti re" " (hiriv} :~crgj, " <l iet on" 11 demeo ', "{aLI,,"a ,Ia ''' ')''-'''1 "". Lilg ioine , ge "cI n1a ra k, F rall ' lZe a d a par~m i " /Qf!, ie YUll' l'"rollli(l) ,Ieuir .
la r< la Av rup a'd a " ,,],1{ i k 0yulllafl" ( 1 1l ~ . '1l\o r,,]ily plays ) ,11""c" XV -XYI. yii7.yl1 "lIegorik p iy""ler "yn an m l~; 1420'<1" K e ml,c'l i T hom as (T ho m a" a K c m l'i s) adh AIman Imira/io ('hr sti h a~hk1t L at m ee Ylll'lt .y le ha lk i i<; armmay ai y a lja ma ve ie t es"lIi ye ail.l r m l~; 11n' le Ik a uvll i,,'Jj Yinc cnt'm L au nee S l'rni/um Ahju.<'ulld a 1""" (Sl', 'r.llllllll llIorul.-). "" 1" ", 1 ",, i ;v mii~: .. rk l"."; m rilik g 'lo; kny..r aIluI " ,\ " I,H, '\ )'1 su rl a n <1 .. ) er"';~ l i r . Bu yiizy ,\... "M,la ru " lu. \. al ;"'" Y " Z U Il Y" " "uIJ Mid ...1 ~1a f"lI" T " reha lliole ' uJl "i~ 'I<' I "'n e " "' r i ya y"nlan 'lIl~tl r ( 1197) . X VI. y ii7.Y lh n busmda, Holla."l ah buy uk h um a n i"l Des id erius E ra "mu' (1467- 1536), A dagioru m Chi li" des ("'m nlerce E ski Sz" , 1500), E nchiridion (" E lk it "l" ", 1504), Enc omium A/ ori " ", er , 1518) adh La (" Dclilige Ov g", 1509), Colloquia F<lmi/iaria ("T"kl if~i 7. Syl e1i1 ti nee kita plarm tl a in ce a la y la eski)' i Ylk lt\l1, yen iy i kUfln a~a ah ~mJ lj li r. Delilige 00gii adh ba~yal'l l l, af ka d a~ l , In gil i7 . l,uma" " t i Sir T h oOIa" More'u n (L a t. moru s = " tl" li" ) ~a..ri 'l!'di r. Y"i'Jtt a. " J) elilik Ta'lf\ ~ n.l " k" n \l ~m n kta "ir, " Mullu a d a lnr" ,1e_ y" n1.., I,iil iin i,,",m lurut ve t a n rtlurl n ~.' r\ ..k 1,,"IJlI'" "I a n V" ~c l\~" i k I , ,, ~i ll ( k n k o~ aJl I'l ut u" (La l. 1.,lt~ i nli k la n rl " ) a,l h lon~ t uurunu k' 'f .1 " Iuru k d " ~,,,,,~ll". " , ka d aelan a ra"ltltla Sllrl ",~ l u k , Bil gi-i ,.lik, 1l'lld llil.., Ik i Y ii,.liiliik.: lJll ul k" "hk, '1" ' 11 ,1",1lik , Egle "".., Ta ~kltL hk, Sa p.k h k, Derin lJ y ku a,lh kisiler h ulu"m ak ta,ltr. n d ilik 1allrrsa l h ir n it elikti r. " Bayag l .ld iJe r" a rasm r1a a vedar, m ucrtlee, oyu ne ula r, "oy Ju!a r,
1L"1l

san at rla r g iLi tak un la r var dJr. " ll a~ ,leliI e r" t akrm u u isc g.. -t mculer , pr ofes rlc r, eydana ge lidr . K a (hns airh-r, konuma eua r, yasa car, t eolo gfa r, k rall ar ve p apaJar r n lar, e rke kl"r tlen J aha " d eli " old ukl an iin yakJ~JIJ Hhrl ar ; erkeUerl.' bira 7. ak .1 h ula~ li gl i in .laba k ab a ya p J!ld Jri ar. Y a p' tl a h" r ~ey sem holikt ir. Sava , ma.ld"cilik, ueu k gelen"k ' ''I' g ren" Ul.'r k ly a"Jya y" rilm i1, k m ant nkiirliik , " ak llh gei nme" , b01. mJIj, Hn coan sa dog ru yo l aJ lml ~tl r.

XVII . )' iizy dcla Frano is d e Sale'm Fransrzca Inrr oducti lm la vie dlivolc' u (1609), J erc lILY Tayl or ' m l ng il i1.ee Iloi)' Lid ng (1650) .... e Holy Dy i.. g (1951) adh ya pi tlan halk r dinda rhji a a glrm JIj (S Oli iki k it ab a grc b a~hea e.. lem : a glr I) a~ hhk, ad alet , d ind ar hk }, J ohn Bu ny an'm nl Pilg rim's Progress'i (1678) d e bir dindarm h u d iinya,l an h ,ir dnya ya ya l'ligJ alle golr ik y ole u l u~ u romanl astUnll 1Ii r . Bu y ii7. Y1I ,a ltI" k alan",da sy l,:n ip yazJla n 7. t.Iqi~lerin " ar lak a gl.ll r: F ra m l'l :larJ a n Franois La R od.efouc au ltl d ukas i 11613Q 780) : Rflexi ons ou Sentences JJora les et j l1 ax imes (16 64 ; 541 zd"y i~), Marqu ise J e Subj'uin, a b h Jacque8 E spri t 'n in, J ea n Dom at ' mn " m a ximf''' Jeri , Anto in" 1\1r' n in d ~ R gles df vie qui doivent gui der !' honnte Iiomme'u (H aya tt a na mu slu illsana yo l giist ereeek kur aUar ). Ay m yi,i1.yd J a ckli J a n A m os Komensky (Co men ius, 1592-1 670), Labyrynl sv"la a rtij udce (Dn y an m lab ire n ti ve gnln e"nne t i, 1622) a (lh lll

,
..

..
. . IR

Y"I" II i j .. f1ii nya kar,::a~al.l.Ian nl )-rr," i~ W ~d . m .. tj I.u l" "'}lur. Bu ..al .... _ _ "y ,am.l., J" n l,," rr n nd in d.. 11.., yu d iil k e ed ..m<zi" n 0<' r ou.a ul,1 .Jan u rn""..!rr : - , ' r rn rv e ~ u nrl u ~u ~ . ot J) 11. ", ;~Ii ~i n J:<:'.. r al,'ye r " , .. k ' , yg . Ir . a .'ullu k.l...ndini h..~ ..n.l " ' Ir. ' g ' a p parad.t Enl k li il' kafl, llj::. .. ihi k i. i,,", {', k a I . ," d , ' .. e m f m l _ulum," .I""ir e .Iii k . '", " r ar ' { lR .. )-n ol.h,ll.. E r.l.. ml.. .. u " " 1 rr,I"""irh U n,l r; i ~t ... likl . .. _ _ _ . r1nllrm <;01: , ma, lel..n_ d , il . -, H ,mI Z' oZj!:u rCr ve .... Z. J: , _IE I,u nl ...ra I. ir.... ve I 'm'. ' . . " . ya !,,, J ' Dlt m ir ' (i n n"m u. u ad , .kull: AI k - . I' , , laenn I.,,-.k. \,... ala "i l" ", ).. . . . . I . . go nu u u O~ UI\('., La. ka . m g"',cl 0 a ra k. hoyun ",' 1. - K' .. """,rk., oular a i) ilik. etm Ir.t ol I . gme IIr. Im, UlJl a nlara kl llr. "n a la act t r hhkf'li,lir. Viic" t vor _. /; , __ , ~ "Ila \'al..il I"rakolu'. (.. kir d e mu I' u IUtoUIIU ' b uo.l . bulu . I 1:""'''.. yo rg u nl u, . " ku llla kl, " )'.",Ii,. Yiik 1. . 1" " e. n~a" a u m rrlf'lnrk I..i la p .. ,.., mi .. , 'r ...al "p (O lm. k. IIla, u" J a L,ilmd iJ ir. Hayra n 011 ,. . me a, on a n yrrindf' I.. ullall _ . ~ 'ugumu:c l~drrJ f'n d ah a ok. b ' h I .....-rru:. Grr.,.di. arka,la~hk ~rr ..l.. a~kh n dah. lo u .. A k .. '. 'u a)"ln. IJ a"l a l"l r lil' l:i.I" r. .\tl.. lan lu lku va T ~ ~ur~mrr ba~I~la'na .la ~. f!:~ 1 .r , a a l tutku d an .~k. ....1 K " --' . ,:-, ' m M:. al 'Jl ar ilJ... a.k. Ia r".. l a .i" I..1" " 11 , " ,,, Ia ., -eu r..., ..,e r.... e a~ kl Jl r \' 1 ki ",i" i kur klIl hl... ki",i"i J. 1. I f I . er ..r , ul UI\ k- .it nl ar I'J rl.,. .lr ; r a l ' '11 e r, A, km .. n b --I.. ' . 1..11 .1.. "" a .... ) -"I u il.. k UrI I .I K y u mUrJ U-M, d ii,m ii. I,ir ., ' .. .. m Ir. ad ' nl. n n cehennemi ' hl ' I J.. , .' 1 I,ar , IJr. kl,..ye d , 1,. I...Jm u , I.ir; gil " .." hr lii m: '
O~ ~oz ~'e

0"

.a i: ~"z"

'"

11 ' 1.' ,

ol.

La

i.. '. n h' . .

ok,.,....,

'' '1UI

re<

r,

'

n'- '-

'

X\,III, y zytld a t ll{lilizl..rJ ..n W illiarn L.", 17 . l'Out ",,,I 1I1J/Y Lif" a dJ, , -a, " I,\ '1 I Ik , 29 d a A Smou, (all I" a Dr:I . - " , ' a ' ( ua y. n ' h.y ,r i.l,.,nv" /; l a '" y" IoI .." H i,a"c"gi " i I,il.l irmi , ir I , " , . . ' . . ~e a~,rmlf ,-.. ku (I.(,ltfl 1772) f) " rO"'l>rii .r: ' d: ' .8 J e 1,\-".,." III'"U I., Ernll".",.IS .. .. ..,I.u l...rg ' .1'''"0"X IJlI " U .. , ,i,;, (I -i li l<l i" i . -, ~;,I., "" ""1,,''''''' ''') a,lI, I. al'm .... ) ,..", (,)'" , ,, ' ~ "" \." go ru ,1t'~UIl" I:,;re g"k n ' r-.. h"I1" ..mi I,' rl ' '1 , n' ru l, ,... , am ll ll ll Luu a ," . , . I ",,) .. 1I'1,la~t ""lIf r f:"r.., ay ar an ma"InI ' " I e m i ~ t i r XIX . 11 " t ,1 " 1.,,[,, IJ"r1...rl SI""""' r ( l fI:!O-I 9U:I) Th 1" " " . ' Y"I'Y" a "gil i! 'H ) )'''1" , ,)' 1.., . in _ ~ " nf/ p l..s of Elhl.r~ {A hI~k'n t1kl'1..ri. IfI9::! -11l . ' ~ II " y a~R m"'lIl H' f: itli~i "l ll " vrim ini d., ..I , mul,,,, uit .. 1,~ ,," an lalnll~ b ' ' Wkl . . . Ull~, ulull "e I U IPI . .. lm a ".", -..rh g, k ar f.la, t'T a, "I.. Fa-kun g<i'h'rm i~ l!ed"lin .-J ., . " " d' . "ll~, " .. t ve "agm" , P\ .. ruIl " "nll ~ ,rl..crk i ~i .-J "," i~'ir. lI il"i" ill tl" " "ri k d .' , 11 r t "l mlar n,.,~<> '>I1I1'u" a. Alm an (lI ow fu J G F' h ( ' 76 " tllI" I;, n~s/immu ..~ d..~ U h (I " 'c Ie 2- 1811) 1800 . , <'n sp en n MtI Ne fdll Y . ral I - ) I>II~h" 1I ~l/ " " k' " la .. 1,e1i rt ""1 . I' . I I I nll~l" " ,.lh yup" " " !" Il . . " "" ,,,I .. "L,il,,,""im '" I" I - , , var,h r, t , DOKa iJ" jl, Hi L' r d " ._ , " '" ' ",.,. Hr f!: '" ,. ' -e ~' ..I' a 1 I C fUP Ie va. d 'T 3 Bil,; I E; ii,k k " " y u g,y' la mamiar. " Ir r ,eye Yf'hllu, 4. Illa n
_ . ,~ I .l ii ~ k" " " ' u.. ,la yuk a..la n 10,' '; <i u tl "" ..n fik i" " "r " l i "" 1/1/' , ,1,1.,. I "" ' , t' pa ra.' H l '" a.,t.I a ~ lm.l "'ak iitc re h ura ya I.,ondu ,

. ..

z.I" yi~lrr, K u/m/,"

C. Bir "Siya8e ln..m "," ola r. 11OI

K.",ad!:" nmS b u - n it ellikl" riy le olarak dr almd, In ' . '. n",k 'Urrf' y i' le Lir ki ta 11k ,Jol " . A ,J o n unla dr net l lr.lI' u. U y ap llia ka.,,Ja,...:c, Ba, he. konu iilk iiwl (i d<:&l)

KUTADGU

muc I~CEI.E)lES I

'"
"U"
HO" ma k"

.1""1,,1. lk ....1 ,le, I...

ola ra k d. o nun frl." f..~i gel ir, yan i h" mt'lin

I,a~kalll.

lk",.,) ya'. , o e lk ,..,1 y ne t im, lir. [lu ko n uy' I;iri t kurulu~u, am ac" \Iil lig i ve g rrd.

(tril.u~) .. ..j!;il. alril...h k ll [b aba I. r. f, eke..bah~l: o~lIatil>. a n.-haba taraf, al.,r ahaI'~I : rolt"olio): ya"i . ";I rrkin'" ya d t.e rk in" day..ne n " e <;:" k koeah ya .Ia o l., l.,ar.h ......t .n te k. ka " l. .I .. .. rk in" .Io~ru geli, ..n "aii"," (fa milia ). n ..ba a)'l" um an, la h" ".

nu konuIIuIl U71nanla .. nd.n kimine g-. h km"tin en r ,ki

"bey" Ulri n" r p") , )'a ni " aile "a,kam" (p a te r fam il ia-). ~ha.". otorit ""i" (I,a nia 1'0' l e>ot aA ) ile "~r', hf'ln .1 ", " l' al'aE" d, (ur"rd os). AH " gr ni,l"dike " hanr,J a n"'Jle hi rli"' t " "hane" (Il:"n~), "uniaru. Lir ikiminJ" n de " oy ma k" (t rilou. ). " !Jan" (d a n) meyd." a ((f' M i \e " "un " (I,a tr i. , Alm . L.nd ) ka Hann y, ri"'lti. Daha il ..ri a,a m.I...I" Yun."hl a..la " fra lr i" (ph ra u ia) , " fiJi" (ph}li). " a.il :ca.le" ("upat ri,I;:~) " iliikm.la r k ra l" (,rk h;m ba.ilfU~). R om ahl .rd da ( l/ria. fo mi';". " kr al" (,''x), ~hiikn"lar r r" i ve ot"';I",,i" (imp.. rium ). " impa ra t o r" (im l." rat o r). " y a, a" (iu., I", : n" m ahlar,J a o l " 12 1.-"10. ,-a'.~I' IO uod....;m T .lml." l ... I....,""-; r.. I<" r "a m;l" ", .l." . M. tI , 451-450 r d"" la " 1...lm.d lr), "ya rl;l<;:" (j u.le x). " .Iin i~],'ri 1 ~k. lIl" (I" "'t ifn ; 1Il . " iI"U')' l' all., a ra' lIltl . ,Ia l a ha k.l. n m a ("palri." I"r : palri"';i; " 1'1.." " lrr: 1lr loii: "I "'"
lrl.""ar: p rol....ri i: " i,<;: ilrr": ."rari i; " kon ukl.. r , )"al ..." ...I.., " ; P"'''II'i" i: " k a ra I.ud u n": ,"ul gu. : " h r " urUa , " : e i, it .. libe-rta. ) v ,h. k a",.. mla r yerl r~ l i .

E"l.,i,j"n ilkrl .~l a rd . in ~ an . t op lumu n iine Lir " d u, um"l. (. ta IU'). ya ni Io aba ,ull" ilr .i nin "durum" uy le "ogarol (k r,. Klll a Jg u Hi/ig d e : O/lU' ""g n_." I>It,ll 10g.l. b.-g : 1J1l"/ /IJIl'" b"S hem fIl,,/art beS = Lal,a. ' b.., i,"" ,,~ ul d il I..,y o l",ral., .1,,~a r; " .lul L.., , I ,,~a r.a IIla\u , d. L,ydi r). Do~a n, hu M d " ... ", " ,Ja YIl 1.. r. Im ' .Iuru' '''' .Ia iilur d ; yi i......lm.. ),.. 1..111. nll hir :-ka. t " (ca", ..) .llIr ulllu iJ i. B"ll i I,ir 1.. 1111 h ul.. um aki .. h..m jli loa. k . ",,, " . , h" Jll (lf y."a llm ko ru ma H ' . a v ullln a'" ait lll.l al, ul unur.l u. ,\u rum llltl111 ,Ie~ i,li rll\"k, y k" e lm ..k iiu hi r ,IC\"fimi, hi r kkl (Irfl:i~ikli~ i ir beklcrierti L Bu '\e~i~i kl i k, I. ireylc rin rli k" ck yelen ek k azarun ...,,. I,, " ... y.la "a lI,'klo il . di . Bu kuram .. k'H~ ' I, a ~ka bir kuram ilc,; " . lil ",ii ~tiir: ' T" l'l u ", ,,al .. ,,la, ma" (r " ut -

8ir~yl"r

r.1 ""rial) k llra"lI. 1Il/1I11 j::r c, hireyl~r , aralar,nda Joir a nla1m a ya pa ra k ke nd i l,igc,."ek, "nu, kentli "etik.l ..ri Mo rt .. k Ol" ri t .."p. reys,., 1 h llklarllllll Lir Ll m nd "n vlI'l.

Y""; I,i , l,a ,k... lIlll. Io ir " h k m r t "c lu,ak,rl ..r. " lI erk ""in llt'rkes" kar~1 "..va' ''' I1 ' ''''' d lln, y a"i a"ar 1i.\ ..11 k..u lllla ll111 tel...yolu by lc Lir alll" 1""1 il.. nl,,,,,I,ilir <ii. 11.. fil,ir d e ol a n ha f/ h r a d 1n rl..r fUlllu olmuft ur : t ngil itlcrJ en Ri char d 1I0" ker (/.0'<-' of Errl~5i(l .di r,,1 I'oIiIY .tll, y all't m da, 1594), T ho llla" H oh],,," ( Th~ L~t'i<l lh,," or IM M IllI.." (o'",m "n J P OUIU of 0 CIJ/fImlJllw~a /lh, E rd f5iasil (u l "n d Cil'il ..,lh ,-". I" tm tla , 1651 ; h una gre, Li, zOfUlll uluk. ola n "'"alt ,k Yllcli"''' [al'M,luth '<L I ".a-' , 1 ha k" Iud " . hl/ n u kabul et ",ek.ge r.."'ir . " L"'\' i..II, a" " , yal' ma ",k h k ..ularm "'ta nr ,,,,,, i" 8.."III"" " I"p lum.a l an la ,ma" ile laurd u1Ja .. d og..1 cu ",h u riyet l"o m mo nwf'all h I Y. da .le \I..lIi r) v.. Joh" Loe ke (E,s ay' IJn Ci"il (;01 iernm..nl , H,It" ve 169 0 ; in. yazl".yl" Lo...I.,'" kr .narm .. t.n.. . . 1 b a k" k, k a.., am,," b alt alam aga .. '" bu nl.r... Ih . d em 'i n t orun ia .. ololukl...na de~ g i" in. nel y .kmag.. . h~m ', , oe I,;;yl ..c" :tgurl li ~ii ..vu n m u, ; ilaind y u ' . ' iJ.. .I"" ta m . h ine " , &l u k " o ne t im"i ' -n.ii1 " e IJu ala n.la

.
'.'''.1': "

A.DI LA.AR

' lmd.1.. J,,,~llU: K j~j"gr"""" :>''' 1'1')1 ' y a" lIla.. " ,1'~l n,la, "'mn ij,1 linde .." O"UIL j' nc l " Ianik , " ,I"g a YII" " '" ' " r,]. lI"hh,. ' a gr", in"IH\ YU!,'" ' " " " ..1"1" teil da l,a ok T a".. ""rlli. i ~h a l. ka ni)- ..t"', ( Ing. eq ul ry } d ayana n ''tlog a )a.aH" ya cia "doga! j-a- a" su nu .I..r : DOg" l " I, a l(ak gnlI ol. me rh . metli ol, b. ~kaluuull s.na n.. )'.p' lIIa' II1 ' i. t ..r. .... een d.. n n ia ra ;;~ Ie )'ap; yani bi r o;f1il " !l..n rlem ..u' , ag ree ment", ee n t -

llOl ~"Il..J ,Ia ya m naluh r. Drt hImJ.. ~u konuIa. de 111 10"11111, : t. !\ "I.~m. ("mb..... I..) p .It.},.. m<')',IaIl8 gel..n . iv ;1 toplul ugun tr")'i~i; 2. F.~"rn"nlik ku raml ve ;:.."d ira ,I..; .1. De,I..lin ana yasa 'l: 4. Siv il d in. Rou' ... au i)a \;l1 erke h.k kualld,. ran llil"li~in lt" 'I~i nlik , .. ' oy luluk olrluj!;un u iler i ,r..n ~ki !l-;'r~ Ylkmak " e de... k. i" ,. ;;n.. ti",i".. I. u J .., -I,ti k",,<li r.. ti,.j e meti iJl' .yak.a t ulan .. u...kkrin kAhl rna _ .,'" iel.. m i ~ t i ,. Fa ka t "'/1 '11\.1.. , ~ lo l, l u m o al atl la~ l\l a" k urann, "rl r .. *u k ur arm k aloul

H... " ..... u . Top'"'''' '''' A"/"~m" (Lr Co n t rat ~ocial. 1762) ,,<111 ya r 'h il... i n~. nl.ll ll:pri_ - in g.'ri " <I n):. ~ a'a"n. o;.. vir .. hil<.... ~illi S. n m l~ w' daya na k. ,t k u t am la. 0' 1aya koy_ "' "~ lo .. . "' '' I'' t l ~ u .,'~. I ..rI l ,,, ~l ,, r : - t., , zg. dojlar , "ma hr . ye rfl.. o n ll krl" f"'" , e aYIIl.]'ag l '-lI r" r"' ''~lu r. ,".. .. di li. vc hi raeksm yes alu itllllt r-'nwk 7, 0 ' uII<II" h r." ' ' ' '' In, ~" " :.J.. I." ,,,. I,,. y"p il .. : Iln "I,t i n ""aM g ii~ d"l\il, ieade, i' lr l , ;. ; hukuk d.. .-Jl"l i

~ I "I, I " ", _ . I . 11 1 ,,~ m . " ;.t ..",i~li r). Bu ii.; 'ogilizd ..n 100 y il ~on,. . Fra'I~.:d8fd.n J. J .

ii'j::iit e .a.tlan m am' ~IIl. Bu n u n a h ine, Ar i. ton u n d..d igi gil.i, ~illu n polil ik bir ha Y" a n" "I a. ak . ".logal ye ea" )'er'ine "ulu~:J:l yua"l ar la rgtlrnmi , VI' f'~k i llgla r,I" n her i <1f'v lelin t a nn . a l l, i. k lly na k t lln ,kt lgln a i ll an ml~, kralla rm "tann~al h ak " km , .Ia I l(nm"~tlr. K utnds u Ri lis ' de b u esas r b.. ni msemi~lir: Y uk a rd a a<;,k1andl~' ~ i"i. Yf'lli r. Oat uneu luk ( rltino~) _ Fara bi _ " f..ya" k ur a ml _ Ta nn _ Ya l a~'a " . " }'a la" a lu rk a bllli g iy mi, " sa mla n i1ig ( b..y). Yf'ry z n d.. m")'d a na j!:..Jrn ilk DYj!:a r 10plulu kJa ra )'a'a ve renler de b u f's... tan

",rnl..r anl.~"'a' , . \ h la l.. I,aummdan ka bul e dilebiJj r hi r kun,m saplahil i .~ .. d e, "'t opllllll1 a "l a~m a", la ril , . .., n-ta ri b t e h io; g;' rlm .. m i ~l ir ; hyle h ir k urulu, ve

P.. mpiliu ". lIunlard a n Dra k" n, y a oar ' ola ra k ";l:a!im" ~ayJl nll~lir, Ati na ~' .. Sp art a ya- al a.. "~e hi .Jevl el" (pO J"';8) yasa lan i<1i. Sp art a' da yurt t aela e" .., itlr r" d i ( hom oio ;), 81 ud " Yun a nh yaa h kIlt ma m " h..lot " lar (he ilovs) meydana getirir d i, k le 8a )' 1 l,a" "1 kom , ula r (pf'Jioi koi ) .yn , aYI!lJ(h. Bir " re ~onra "e~itlf'r" ikiye hl ne.rk " a lt a~am"''' ( h )' po m..io nN) ~1l11f o rta)'a (!.k il. ~hir.de~tf'ttf' ik i lul (h asite us) " u d . " \prll"," d"nil..n g"ni~ ' e turn hallo toplant1S1 yapu tr, parlamento "e """.to ni tdi. gbde olan 28 k i~ilik " iJ,t i)'" rnoN'li si" (r;f'JOu. ia ) lIei1ird i. Ynf'lim , ... YUp. kr aUalUl ' ''m-ild'i olall ' ''' "I;... nll~ia " ta rafmd a n da onayla nan 5 "h aka n"a (e p bord a) h luk ,lil.' . 7-30 Ja, a, a' mtl a her f'rkek askf'r d i>. ip lin iyl e dr" le t<;e egit ili" g'l" I..r d e k u Ila n i' 11',30 ya' lIIa I= d, ligill .lf' to '"nlu ola. ak ev len ir, y ine asker d i,iplini )' Te )'a~ar, " IOr ]u y,'", ... k" Jf're (_ oy_,'i tion) ka tllir v.. 60' ,"a ka d a r d evl..t .. verg i <1..r.li, Atina ha~ ka idi . M.. 752',]e" "on 'a or a oa a rt Ik kr al yok t u; ik; kr a lm ye ri n i, ""'iml.. gelen 9 " ha,b ug" (a rl h n) a h mt h . Ebk;de n h a l (a. k h on b a~i l"u5), sel Yelki~in i "Sf'1 b..,h ug". (po lema,kh u~) L"."lT<h. ~f. . 752'Jen l\t)n ra 9 "ar1thoD" dan hi r i "ba, a rkhoD" (ar1hoD

apdrnaml ~la ..d ,, : EsI..i M,",,' r!a ~f"n"~, Gi . i,'te :\fi nOll. H indi 'l . n' d a "'Ia nu , Isra U'd e ~I u. a . .\ ti na h la r' ,la Dr. kn il.. Sol" n,Spa rta h la. < la Lykou rgo. , Rom .Mard a ria N u m a

Jo..t"TAI)I;l' 111 1_ 1/; 1;\1 ~: ...;'\ n:: ... 1

'"

i, Ij" i ~ " epo")"III (h ) 0 IJ u , I ,n 'il ~ I.. a" \ <Ia ,inf' ~ ~ iid a rkh"m" 1: , " " , i,,.I, Iml"",lu _~ . I" r.i . I " a rk)II -III 1.. 1" (a rld "n h.~i1 .. ,, ~) ~R lI"l1' a~ 'l a ll !<i r a. k1",,, .. Io trak.l,h. , .",rlll"' ~ er in" ...ar,I"" .., ola r .. k ,11 (, ~ y lt ' a ", yar!:,,:" (l h... ,,,,, . I,,.... ) ,,1,n,~I' . 11" y"-<;""I;' " I:' '' ,1)' '' -

k un. 1\1. . ('2 1 ~-,I""la I,,'''''''' h"r s lld ,, ~ ,~ Y" ii!iil" " Y" :1" "oj,.!ige .f!j''' '.l... .ll "~~"~",7. . ,. S'H",' ~f> I,-, ,, . "" vuo"" ,7.],..11. . II. bir YU_I< llwy,l""" 1:" 1'" I., " " YII" ". ," ' . i ). . _. "!", ,, 7.a" ki~ i, I" l1 " IrIIa I,ir ~ m , "' i. " (1." ,,1.., ,artII; a o"nk , .., ( " u I.a l . " I ,~) ' '' I,ra l.. I m a m" , a ' '. , "I (I " ._ " ta , la la rll ll i ~I ..)'il' rillli lll I /(,'i"i .. ,-r," " la ra '" alan ~a lt ". , 'H. "'. ". a h il' l..rillilJ mo rlli ) , .. ni "k..n"n la ~ o"k ~ '''''~llI"Ild,' ar, Yr n i ")'a ~an" (""m" l h... ..~~ ol ar a~ I ~ I~a:~."a ,.j.. n.."k~rl )as ... {pa l ri". p<>li . ..iaJ !tillt"" j: .. . irdi, y k I " :1;;" \ ! illa )'a _a _lI" - f!: gf''''' '''' ' ' ' <1-[ ' rJ . I... r i harif/... l l (....i~a ... l,t1... j. ). ' -arl, jia 'I '" \"f"j:j ~" I!-'''''' ,.lti . I' a lk llll nrt ~lfl ' a a) l , . , . , . " (SOO l,,k [ " , ,,,I i ,,, ,, ,,~ l 'al,,1. ~' '' ii. ) . ,I" ,ar"l.. .. 1..,,1...., I. " I," " 'a... o~,,' m .., " " " 0 0 . . ... 'r .,. " UH - I,' r j.a .. (" a 11,la," 30(j jil ~,," ~j" 01, .,."1,,., .). :1." 7" 111: 11;" . (,:'.... 1.\" ,r._ )'a ll'. 7, " 1l I:lfl 'v. --, ".1'1" 10 , -- , ~"'I: -' -- ,,-,, ' ;,~" , .. " al l",). Snlt," . h u ,\"1"""" du ~" h ro, "' Io " ." .""" ' " , "" , ti. ) ," . ... , ,,I ~ " Y . ]u "[",, -,k ld,-.ia.. y" ;,1>11. Ark l",,,'ln, hirl, ~jk "l... ..k 1:;;""-,I(j;r lll, y, I:" ~~.,, ' ... lan " boul "de- .Ir lli i. ik lik ya p tlJ t, h u ku , ula ge l i, ll..nk h.. r , ~ o"t'e- ' HO Ie organto~ . ~I ,.. . I " I.. ,,1.K u ru lu" n J a n. arkh.. " ,' la r", y a r!tala n <1 . yen i k ueula n ve ' '' Ia. .. " 'n. "~' "" n . ~. -, , ., . , ,,' ' .ru Ma n , ..6rilm..j;.. h a~lan,h . " ,tH O'If'r K"."lu "na )-a -" , ~ I"n " ,JlI r a t, " ,, ' , _ " . "' k ~ k .. rn a n..i,," rI..nil .... ).rd ,mO:-I bi r y a rk u rul ..U ....,)j ; ~ a r ..is I,a l:0' j", ana )'a ' a ) u , ..

_ ""r,

' 'u:'':

J. '... (. ,, -,,1,,) " I. rp'I" ~ ....n , ' _.

- ,m _ dr e n,,'

, u ru I u ~" IJ 1111 - - a"

ka . manl, a' ri.{tlnl.",.I. " Df mo," , tI'lI i1..n haik toplul u!!.,,"u" ". .... )_ , ' " a ra lioi" (orl a 1 ,..l1 il,',). 1. .h ak n ol (ra k id, r . n:.
,

KlI lnds" Uilig" le 1. "baylae" (zl'tJl(i" I" . ), 2. "ort .. k i~ l ... " [o rt a !l" llll,r " . ga)'la. " (fa IJd e.).

)'~

" .

' -

" D.... lel Bi lg iJt ' " IIla . a k:

A fi " .. "na ~'a,"'$' (I' olile ia Ion Atbt'naion ) . d h yaplt""] .. ,\ t ina ')-a "r~j:: iJl lo~ . . " f'r..n . ,,' ... , 10 , Y go .... ~"k1i va ...1Ir: l. Kral .., Id (" .o u ~ l ill hkm "l > I ,.,al"';" I 1".lgl'\-' v - n><" ,.. " ,,-,. ), .. .ulJ . _. H")'f ' r"' i (ari~lok.a_i. Y"n. a.isl okratia 'a da. h ' ")l1"" 3 T " r, I .._

[:i, il.i ..Iarak :

rl m ok rari a}. Bunlur kim i .. a kit ~1ji:m",l an ~ r~arak )'",<la: ", 1. K ra l erk i, :r.orha ... ld (l ira nIlk, Y nn. tyra nn i.o) olu r. 2. H"y1<-r "rk l, t~k ll" Hk ",~ (oH" a r. ; Y u n. oli):a rJ.l. ia) ~ pv , i1 i r, 3. T oplu rn ..rk i ,).. a ya k ta k lrnl erkl ( "k~"kra' " ... okhlokratia) " . J"k . Y uno a na rUua) ",.l... Yun. Ja Ja b~htn )'ozla~ara k, e, , _IZ I ( ana r~' .' line girf'r.

crk~(del\l(lkra'i. Y un ,

n... ji:... liI ... f'rki

(zr n l= inl.., ve

~" r"f i

"...v e nl..r Y un . Iimok . a ll:'

','1' utll

J . J.

Rou ~. tau .l a bu ~d.i ld " .l~ nm~tr. 191 9'dan 1,1,1 yan. , t .. knl~I",: ..n

Jn yanm )'o net im i idn ~ tek n ik ilf" erki" (In g. t ""hno.-r..<')' , W . H . Sm)'lh) rI " ' - I "~.~ (In'g. pl u toeraey . Y" n. p loUtl15 = zr n gi n) J f'llrn ..k. ..,lir. N: < I",.oha ~!on ..t ::t1 ,~Id a: rf' La l , ad ", i" i ~l ra ti ,,) " h i z m ~ l" k nvramm a Lag hJ,r; e. kl d f'"r' n at" , . , ~ m.lt "~akan": " j,,,k" n",,, LIl.i ncf', i min ister = h i, nwti, g rcvli , h,,~"n, La~ , "'""'s~r~, m in i..tra = h iz met "t m~k. KUlnJIP' Rilis 'd r Tann'm ll Ce yIIln r.. y u ol..... d 'r; rh angi bi . haik t oplulu gu, urg t , ku ru lu , k~ rumu . va r,t " parl a me nt o , ~el\. t o ' e h... dern~~inrl~n !-Z ed ilme m it t ir ; ilifl:'in ha, ,I.n"maul (er ii ), ha ,bak am (....: Ir ). ba
m i~l ir ; kap ila1izmin .tn old ugu y.., l..rd ..ki h k i' me tl..re d f' )'f'r )..r "z~ngi,.'I ..~, .. ~I<I

1, \1

l a" /;,,. , ,' "1..,Ir;:1 ::""' \li l"r

'O..,h

r. ",\ lill, l ..r (I,i l;:rkr) ,mdl h rr h..I,lr ..u!.. I"....)"I.

.,r.

d . li ". lIaU i"' l,jIj", hi i\"iil l..ri" i ,I, i.:ir... .allll,tl . Y,-," et im ;Iln " a~r""l' """" ,." .l l,dir 'il,li;:i ;:: il.i. I,a lk ll' !!iill""rI i,li. 11 ,, k , ,,' I' iik iill" ' l k,,,,,, . ,, ,,, I,, kl" . iL. p v a rla r,lan MU" " '''I " i,' '' , } "".. tnri n

U.. /", ( 11,. l ' E ' I' ~ j l ,I,. I."i 171Jl) " ,l h ~ " J " ' "" I ". "u ml" , riY"1 i. a r i'lu kr a. i)'i. """"Ir.~ , ~ i. ,1"'1 ,.. , 1,,1. . , rra"I ,~ , ~ ij z ol ,' " b,,:i,,,, i-, ,." iyi I, ii"i i", ,,, ~dd i"i I ,,~i l l"fc I.r ilth k li.

l'i".1, 1,,,I""":' lIr : " ~ a n hlll "" ~ kralhk", I ~ I.; I " l.rallll yctkil... i" j :\llIgIII\ Charla He k,. " .. , 1 (o~B' , k I. C1.arlo ,.'a " Ha l l", lI;] '"':'. ;"" i ( I" ' ili" " r lli j:I" , ) ' !'f"II , I(,:;')' ua .. ,," JW., j;" ~i!<.' ,,," i (en',,! H"'''''''' I'''' ''''') "l ,,~ II ' . 1(, 19'<1" U" " " liim l.' rt' ~. a l a ll,h . " '" . II,H'l'oI" 11. f:]" .r],.,';1 k<lf ~ ' ~"rl l" :", y" . a l hall" " k..." ", ..1. io:i ll. ona " l la l"'as

f:...I" , " ~ a' a' " ''

la l.,, 1 " I.i " 11 ij~ ~i ir I" ;.:iliz I,lil i;"""i. R" Il.lan i . i rl. a ~ ) 'I! "'lir a. 1,,::",l i/ l... I.,. .I.,, m y B,nl l ",. lI ii/,iim,., O: ..,i".. Rir }" z. ( F ra ::""...n t IIn Gu 'rfll'

' ''''11 1. 177/,) il. r ".." I n,/.,i i l', i ll<' I . I.~ of Mu r" l. .. "tl IA ',::i, I..l io" . 17HlJ) ."I h ~ ' I ' I I " ,. ~ Ic '. h iil ' i",'" iu. f,, ~.I.,, .1 (ul il jt a, i" ,, ) iIJ, I..r ii""r i,,.. "u,ulm.. ~JII . i . I ~.

,"".iI. . "

", i ~l ir. y" "i - ." I,ii)"iik I, a ll :o;:" " I,,;:.. nu n .. n I,iiy l iil( ii,le "ui , ., g""ll ri " . Ru na ~i;n' .1.. ,,1oI', l , .' , j ~ " -" 1; a ~-a rl .. "'a. I,;i k nlt' t t ('ll illj sa l,l .. ma. 7.<", L. , r arlY, hr~al' la'
m a. i,.'." ,,, .. d l i" l.i;:;,,; i" ..J." ....".: , .. ..7. a la Tl .lr g..r1rn .lirm r-, Yin .. .
} Ol

pllll.Ja.

.\ " ... ,.l" I . I.,~ ," ,~ I" !!ilid,nl," Th " " ", ~ Pai..... / " " '" I1 ,, ~ t..,. (T hr Hi;.: I.h of ~lan, , I ~ Q1 1 1 ~ 'J~ ) ... Ih }a p'11l,,1....1...~ aJ I,aklafl 1, ;il."'''lin \r rd ij! ha kla rla l ar~lla~hrnl1' . ' ],'r i f, l .. ,,"r ' '' ''' ~ " , i> Y"" i i h ml,r i ". Fr " "'l,"

n.., ri"';u i lu tu".....

III,l: ih .... ')-.. l a '~ l

~ .I\ " "'" I1~ I " r. \ 1\ . ~ij ~. ~ 'I ..'la."' .h F, .... "Ja .. la lll '\ " 1: ,. , 1.. c:."..I'. O/~ur u l ....i,... ." ., , " i,'r", ; P;~ " :' " '" .1, l'..li l ;'''''' I",i ' i'.. UGI -lIGI ) ".11, Y"I"I",.I.. . f..I,..frJ .. I:"r. . I.. ~ .. - .. I;::, ..-.. I.. l "" 11''' ili, ;. ",.-) . iy... .I. 1.. u~'I:U la n"~ I .. : tn..." lll la ( h u m a uil':') i l ~ i l i ~, .. i l .. , ' a",lar. I" , i" a llilk . 1 ,,/,l ll m ~,,1 s.. r.. ula r, ij,I., I..r ' 0: h. klar : in. ' ..uh;:-a I "1 '11111.....I~ ....J11 la kt i,,," , Y" ll i i" .a .. I,;::. I,iz mrl " I m i ~ "tlIlIar, lIOl~'i nu' I:" ~ i .

"(""lil

, ::... l ,: 1... ~ 1i I: li , ~ ],-rc l . "ui" ,. ."",ak. ~' f< f1. u (l i ,,, ...". l nl:ilid " .. l ..... SI" ..rl MiU. {J:ll iir I,,~' " :,., ,, ,.. 1Irt Dn l<'''' ''' (E " "y "Il Li I "' TI ~'. IS." ,lJ) ik F"J<1an/ l k (lTlili t . ri a ui. rn, IHld ) ;ull. ~ " I " I I " " ", t .., .lij~ij"i i ~ ,.' lRrl' ~" ... ij~l: i; r li;~i; " ij ' a" " u ", ,,~; l, i T(' Y" i l i ~ ; l\ (i." I;, ;,1" ..11, .,,). i"" tl,,l a r i': i" ;:ii",",i" lJir k,,~ulu " Id ug u u" ~;; v l r >ll i~ ; hir r , I..r i;7."';'" 1. 1" 1,1,..." y" l"i-i" i~, '''llt fa n,' !lroJ''''''' UJl i. , . ,,,;~; lI<1 a],'l in, fa;, la ~,I'j1; 1I p;ii'ro: a )'/lrlllll' "'''.- '''' " " " , ,,, i~ l j r. 'J i", 1.. ;::ilo/ ,I.." I... , 1I,tI ..,. S I" 'H'<'T. Top /u"'I"'/i ,,, Arrl ~II''''<l /a'' (T I... ~ 1 ",l y " f ~"d"I .. ~~ . IH7h) it, "('''I''"mMfim l lkr/n i (1'1.. I' ri lJt'I,le. uf Su" i" I";::I . 1117(, l lllJ(,) a dh ~ a l " l l a r .. " la , , i",ri" (1', ol" li.. "i'l) I.ir l ul " ",I. , ...aA:" ;I.~ u ygarh l k ill l" I,lu m Lilimin iill<'llIi,,; 1 l irtlll i ~. 1.ll r .Hi ~ iimr il.. hir likl r d i';I,li" .Ie

j " " lIl i~ . a r r...... ii.. I"pl"m/,ili"'i " i. ' ;ya , .. 1 nr g I I ,n m ,~ i. ra'a}l. m iil" . 10i'lu nIlJn ~ a " a ~ i t"~ lIl .."ini. ~ 1", ' i ", l ..m..li 101'1"mi .ilil"" (.l... n ipl ;'r ,,~iolo~}' ) ~r kl i ndo: in r ..I...
mi ~ ' i r.

11 " , k l I.jlj:i. ; (.\ lm . ~1I... I. lth r" ' , )a. a noa ltilpli.i (Alm. \"..rf "Io:.I..hr o:). Y" ' . 1~ I f i (.\ h n. H "' "I 'I'~il o "I ,h i ..) I..~I" I f..l. rf... i (.-\Im . S r lspi,i l phi..). d r, lr t l a ( .\ h ". ~1 " a .. II..... r ;..). ' iy <'1 . M.H" (Alm. Io li l i...." ..: E l hik) .. 1.nl. ..." I

"'-"t"' /II" lIi/ i, .Iah . l.i ' ~ol modr... ya l" lla rl. l ar~ola~u .. l. bi lir : Ornrlin , J. C.

Kl tTAI>GU

nnrc I:-'CE Ll::t1D'1

81u n t !>('h1i : AI/lw"r;nr S ,qatd ..h rfl (G.." ..I De' 1..1 llil l!i,i .1 8':). f;. , .. E. Kd..."h"..-: AlIgrmri nr S tafltd ..h,.. (GI'I' ..l Devle t Il ilg i. i, 5. I.a. ''1''7 ). eh. 11. \lad l" ..i.. : Thr Gr"..'II1 of Politi.... t Tlum! '" i n ,,,.. Jf"..st (Il .. I.. I.. Si ya .; n i; ~ I","i,, (;"li';I" " ' ;, 13. La ~. 196 3), C. M.. I,iu O. H. " On d ," (;111..1 .. ,,17. : Po/i li ~," , l''' N'ri ~" ( ~ i ~ " . i K lITumlar Tarihi , 3. I.a 1'16 3). L. S l r.u '" - .1. Cr" I"" Y: lI iw >ry ...f , '"lili",,, Ph i/"" .
/, h)" [Siya- FI'I, rfe T ..ril. i. 1963), G. Sa lom ",, ]) "Ial o"r : MOI/"'"'' -"t,"' t,./~h ,.. "

(MOt ll'r n D" vlr l Ilil ~ilt'r i , 1<;1 65), F. W . Forr.t".: P ,,/ iri u" l' /':rloi~' (~iyad .\ h Li k,_ 4. La. 1956 ), N. L " h ma" ,, : Th ..",i.. d~r V""w(I/wn.lIsu'i" I'(I.d",j t ( Yill... I; " , Bil;!; i Kuranll , IlJ66 ), W. T hi,n ,.. : 1'.., ,,,,,/wng.<1l'hr.. (Yij 'lO'lin. Hiljli, i. 1'1 (07 ). K. C. \\ Iu. re : M"d..m c.m5/ i/lI/iQ " ~ ( M... l een An a ya ,alar, 2 . ha . I lJ66 ). ,p 1<)1 :1 -I'H~ p ' huda ,Ieta ki lal" ol..,ak ,, "u,I ,, ~ um ~u yal>!l : "'oo.h" w \\'il~ull : 1'1r ~ Staf.. . FJ., m~ " t5 of 1I's /o, im l IIIu l l'rll(f(al Po/itin (Ded.., . TIl. ih.. 1 \ K , I ~ I , " J ~i ra"' I ;" A.... ~l"I ..ri ; S.m KUIluI.., . : z.. l : An . y.~al ve y .... im, ..1Grli .lt...I,r : Il iil iin"'Ij,, iu Nil ..li ~ i , ... ~ k ill ..ri; '1' : ~i1 ..Ii~i ve Gf'l i~;mi ; lI iil\.iil/... lin (; iin \ i; lI iikiirnd i" Am. CI, ;\"rw Y or k. 1889 " 0: "o n b.,kll ). A ~'''''a l.b.. K ,\ . \\.~lrm' a"k : T".. Ori! in and Drr-r/op m"nt of .\lora ' U N f (Ahlii Ua 1I!J:i1i Fi kirl ..rin Doii:u~u ' e Grl i~;m;) 2 .. ih . l?01'>--I908. DO:"let ko" .. . u" .. bur.d.k.".tm.,lan llt'... lo" l ;\I,, ;\ma j, . ~h 1",luna" _ \ Ia l r).. , ... .-\Ial rk ,1..~ I ..t ~ ; l i ~ i n r .Ir kL~ae a .lr j!;inm..1. ~ ..ri" ,l.. ul,,a l t .. . Al a lrk j . t oplu m>a l. "ko lto lllik \e kh r.. t yo" I... ; I,ulu" . " ill..I..,i,,; ).. lme
ku r.m~ ai.

~ ii li;/!:e

) .~al ,

iilk"'1 olaeak .I"j::il. 1..1" .' a l. ,. )'~u . ..1 ..b r. " .Ia o rh. ,. .. lorUlu ~. g.r,;.. U" ~l im, i~ H ' }a~.1 m l~l l r : Ej;:rmenl ik ul u.un uu , ; u.., It'I i ~l ..rin, .Ii.. k. fl~II" 7. : "i:; I;IJ' -t>j::r" li ll' I,il giyi. rrni harfl..ele, kp: k ..d ar g t rn, ~ t r: I,a l).. .., k ri l UTul mu~lu r ; ya~amola ....

krlavue I,il im.lir : ;\<ulld. barl~. y u rtt a ba n ~ : 101.lu n.. la Mlllf , ,, a r u t'" h k p').. ' tu , : yur llaihk h alla nn.i .. ..ek..k " .. " . dm eti ll irlt' r; T ilrl. ..I.. , a k 1' ''" ~' 1I y.. dm ;~ i /' dir ; uyga rh k )'a '''"l grlmi ~ }..rlrt mi ~li r ; i1rrl e"'ed.. h..rkr . iti n f.r ..a l t' ~ il li~i , .. ~ Ia " m' ~hr ; it ya' a" l verdm . iim re l k y a s akt,.; d evlet , en....k , t e nlPl.,;i)' i k orur, J", . Ia n u ... ho:r ~e)'i daenter , 'l'rk, v n, <.: ah~ , I'(",,,,, (A l a tij r k~;;hl k i ~ i" ' 0 11 u!an,l l, ""'. Pr of . Dr. SUil" K ili : K~m .. /ism, R"hrrl K olej , htll nl,,,I . 1969 ).

~e r~ ..k

Ru a1.nd.. r l.. al muak ~on konuia'. yin r K IJ' tld!" Hili,l" ka ,~. la,>t .nlma l ure tu nl. rd .. : ~u 1"pi ." laT. "d f'\lrt To m a nl. n" (Alm. S r 1 ~ro m a n" ) ve " p rf'n,l..rio ayn.6'" ( F, . mi. oir dee prineee, Alm . F ....l en~piq:rl ) . a . Utopia : U r" pi... a dm. I" l:iliderucn S ir Th"m ' t " r. un 1:>16.l a Y.~' '''' l.do.l;l ~Ul0i'i."dan ah'u ~.a d o lld . 1 1 1>oco: bu "i1..li kl e ula ll ili b. n .p'l } . z.l n" ~ u e, biri En.tull. l,, CiC CTO t . T.fmd.n. Bi~ bura.i "n llr m li ulopi.larl biu~ .)'TInt.h ol. r. k I.mt ..ca k. obT b.,hc. }. I'ltlan .la l.ic iJ.i ~ .. Ilrl . " ild"."<:1<1,, yd i' necet:i:l.

112

A. DII_AA R

1. Ef!a IUIl ( PI~.I.; " , M. , 421-317; "H Po/iteia i' p eri tis di ki s" = De vlet ya da a<l alt'! i i~ " ri,lf' , M. O . .18'1 H" .16<l aru smd a ya1,llnll*t lr) : G<:n"" ..I" rak " 0 ",,1,,1" ya ,Ia '"(;" ", I", riy" l " '''llyl" Illm nllll, y" k.lrd a ,Ia ~~ ko n" s" " I.." , 10 l,ijlii", lii h .. d iy al ,,#u ll i; ~ " ' ml i I.. "!lulan . ],a ~ h "a k O ' IU ~ a l~ Sok rat ..Im ak ze re, ~ u n [ a r.-l ' r; Ahl iik la "iya. " t 1" rhi ri,,,len ayrama z; ya l,,1Z en lem li1er gc r ek "aa,le te er lsrnc ) o[un u hilir ; in ba"

I..." ",l~ni "nl.."'e w rla ma l,d,r : ,)"\ [el in devi e r"emli k i~ i F I i~l i, rn"kt ir ; bieey d evl... l Ul bir ~,', i, l i r; rl/h la iil: hl m im ll/Ildllg u gihi , *ehirde de ii 'llllf'-a.. [rr : EI se n a t s1 ~l r' ,I" rrga tl ar, Ilsku, hu ku k\'ula rla f'Ilozof'la e ; bir fn..i srmf t a ,Irn,bllk, ikineie yig it h l., ;iiin"iid,. <I e bilgelik bulrm lllah; hireysel adalcttc ol,lu g n I:ihi, to plums al a.-lalet ,l ~ hu ,;: " m f.n. hir]' ir iy le llyu *ma s, yo lu n.. sag la nm ah dJr; hll i~ i k"l ayla~tU'mak iin l-iroylc riu he " ... I1 ,gini . k i~ i"el ':Ikarlarl ye nm ek ge rekir; I", nlln ii" ,1.- mal, mlk , ,;,...uk v" I..",lm, 10pl,ltllUn onak mah I,alin e get irilmeli, erkekli. ka omh, oeuklu olara k IJirlik l" y a~ arn ah , ah~ ma h, ye mcli, iemeli, yatmah; dc vle t , evlen m ele ri de netl..mcli: <:o<: uk ,kdH\'e )"eli~ti rihneli ; r cticilere, isilere vc k'irllere ye le ri ka dar "~al hakkr lan lHmah : herkevin to plum" aki ycri ve a ~ama"" ntukhk ve yetene/j:ine !\":~ r"_, o l m a h; 1',,1' ..,,1.... yct em-kfi ki~i1l'r ata nmah ; d evl..t , ,Izen ve uyg ulu , hilgil i, )l:",;lu , ak,II,. adil VI' ,I o ~ rll olmah ; y net im, hilginlige dayanmah; askerler ak mcr de. ~il, "a\' I1I1 I/<: U ve ko ru yue u clm aln gcreksiz incelik ve kahahkta n sa km m a h ; v c ud u jimna-t ikh-. r uh" da m zilJe e ~itm eli ; de \'le !i ynetm"k iin ra y net icile r filozof, y a da f ,r"zo n ar yiine l iei olm all ; filozof, t ", bilg iye aueanus , bil bilg iyi, yamlau kamu. :)"~m Y kat~' koran ki~i.-lir; "adalet devlct.in old ugll gibi bir eyleri n de erdemid ir", . I.. r "rrlemin .. ~ U Il U dcvlette hul m am. z, aZml hireylerde h ulmaIlllza yard un ed er " ; lIl<anlllrln og u, karanl, k bir m agar ara git mi~ olan ve d rsarda yanan ate~in ba,ka iu'an ran n ma ga ra nlll iinc ) 'a" slt tl gl gIgeleri grp glgey i gcrek varhk san e n ah lllllklara bl'nzl'r ; f iloz"f y ue tici , hu yanh~1 ha lka gst erip J ze1tmeye ahmah. ,lrr . Efl atun, Slefl (Sym p".ion) adh yapm nda d e heneer konulun tart l,mltlr.
Mar cu s Tullius Cicero (1\1. . 106-43 : De republica = Cum huriyct iize rine, M, (J..q ): A[" I,<ilijm"i hu ,liyal ..!:la Cicero, Eflatun.-lan e_inlenmitir. Yaplt, Dpv. ir'/I" II d a ha IIUllh ve ge rege daha yabndlr. Roma'nm tarihi ve 0 agd a ki durumu <:"a" a[Jrllnr~tlr. El e alman u kouu sun la rd n-: Devlet ~ekli, an ay"sa, adele t , ne" monars r, ari st..kr asi, demokrasi t an l' llml" b unlan n ayr. lIyn t ek baqla rma dl'gerli o!ma, hg ' .< y1e nm i, . Ro ma '.-Ia oldug u gib i, bel' *ekli n k atis tmlar ak d eg n brr h . l n haline geli ri!rnesi uygun !!:'irl m iit r. An ay asa m n tek bir kiei ta ra fmdanJegil, y iizy,llan n te cr be si p:z n nde bulu ndurularak, haik tarufmdun yapllni.a~, nf'~il. mistir, Teplum y a.<ala n, gerekl ikt l'n ve g t en dogar, buna .la adalct l'nir. Yapltlll souu nd a Scipif> Aemj]janus bir d * gr r, babah~ Scipio Africanu s ona gr tln r ve , at ana iy; lik e,l"nlere Jm 6l,Ik v aat ede r.
:'1, Sir T ho ma s Mor e (Lat. Morus, 1478-1 535 : De opti m us rei publicae slat u sioe dp "om ins uIa U-Iopi a (= En iyi c umh uriye t durumu y a da "Hi-bir yer '" adli ye n i 1],1<1 ,151 6): La tince h u y aprti ya zarken More, ro ek "Iarak K senophn 'un Kyrou p ai d,i a'slll i niill de hu lundur mu * y a da ondan gene101a rak esinlen mi, olabilir.

.?

Ut0l' ia'nm yazJlrna"md a, Efllll un' " n I' Q/it,'ia'"" 1498'< 1" Anw ri ka' Illll una y" ~' l ka r ilIJ''''' ' Th .. tll.., :'10rf""" Avru I'1I ;,; .d,r;" i" ;:;, l i~ i ii7"ri,,, l..k i ;:i>_,,l iml,-. ri ...' , I i i ~ i "' ,,' ,, Ier l ,I" r..1 0 Y"III11' ~ ,,11I 1,il; r. Ki t " l' l" ki UI" l'i a, ,lii ~ , i , ,,, ' 1 lJir ".1" ,1" ' " y,,"i [,j , ,Iya ):ill" ' l)'Yl' "ii"",ii ~ ,,' '1'1" "" 11' l... m,H . S<i1.dc , ur ad all Hal'loa d H y l lrl...I" y a.l ll" llll ,;ri II1 More'a ada dak i d ur urn iit "rine hi lgi .."rlll"k l..,li r, \'" ril"" bIJ IJilgiy" g;;r", iill, ii",l loir cUlllhu riy et olal\ lJU a"a d.. ;,t h iiy iiJ.. v, "Y'" lil ,te Y" I " l rrll ~. giiu l ~ ..I rir \'a r,h .. G,' leue k, g ren"k. k urum , orgiil V" ya; ala n IJi.. li r. ij .. de r v,' IJ a~ ka l\larr . "rr .. rtu I,.. yllllarlolall Amaurotc ad h hir kim scdir . H "r ~ ..hrill aY' Ll ,ay,,[ a if,l jkkri v.' orad,. ,'a ir ~all ta TlOlC1lan ,-a..hr . llulI[ann y a.. ' . I,..r p I ~ e h r" diiner, ~ chi rd cn de a y'" ~a)" "l a yu r tt,,~ if tl ikl"rf' gi,ll)r. ""r 30 ailc, "~i l' h l) !:r a nl ' (1 ,' " i l ~ lI hir gr.."' i ,,, ,,' ,,r; 10... 10 ~" ; pJ ' og r " n !'" " Ira " ilo or,," ,kn il,,!] ,lal ", yi ik"" k a ~ ," ,, "lt I,ir g<i r"" liy " loa/1:I,,1Ir. C" ,,;. Jer, k"l " "Ia ra k ':alr~t . r .h r, "f"l'lu", ,,u k a \' ramlarr ,,1,," \ 1"." , hu yal' ll lIIrlll l ng ilt<'T("'o1 i!r)l", iui, t "l'r akt a n " Im a n y iiksek deki yol' llzlukla r" i ~ar'" "' m i~ , IllrOlzl" Im i,lan , < k irlllan , tepr uklaruu . r lll('Y"1l !o pra k , ,,hip"' rini, larrr neJIIgm ~' r i" "", '. i n i , y a ~ a l>\ l' alral ,hjl;:L lll, al , lf,k,, ~h~ l , piy,,' a)"' I"k,]],'r i ,,11110 " " I Ill '~ ..Ia n a':g,;d z<'Ilgillkri 1", 1' kllI a 'lIl~I' r , Ut "pi,,'.l a ya , a rn t" l' hllll, ,,I.I,r ; 1 ('1Il 1"'lli ~<,, I' i.; g;;z Yll lll U l lll"~, fal..at z"r" ,, Iu '.' " h ~ m " klsa t "t u l llL "~l u r ; fa bri kalu r g,' ,wl !:i; n ~ lI ..i ' a~ l ay a hil " ""k ka ,la r ': ah~ lr . Il... h , i" j1: r<'lliIll ta m dIr , !J"rke < ki ih iirlii , fay .h,h e,k['iyMla ilg ilellir. H orkr-s lupl u h" l,k (r olllrrlullal) y a~ a (h~l iiu, \'a lr ~ ma, l an . iir..li "" I" n, t kctinuh-n W' "i ~ ;;1, ;;;,[,- t a _ ' a rrul" c.lil m ekt"d ir. faki r r ok tur , Faxla ma l Ioi ri kl im,,' k ki"" cni n a lJmll gel"",!. . Alt", V,-. gii lll~ her giinlk k al'l ar, ke1(' I' ~'" \'1) a ya k l "I ~ 1 v. h , ~ " yl " r i';in I.. "llalllll <, ,kmir , ha ku gi IJi; alt uun ba~ka hir ,Iegeri yok t ue. Eli yi ib"k lk,i, ge", '1 , aa,I"l ill , " gncn cin sagl an masldlr, G,,"d ~;;re di l c r Lire vlet den <liin tu tulul': y a<"ya ay b n '1 k lelikt ir, Yasalanu "a)' ,'1 I,,,k az tl,r , iin k im a nlan bi r','..k yad aHa n a,J an Il ceZR setare ha glamak, bu nllln n ezhe rlen mesini zorunlu tu l m ak , bi re yle r! ge ,,'k~ i l. ..la rak u ~ r a ~ tlnr, )"or ar vc >.gii rl k l"rin i kls,tl ar . Sa \'a~ l kinr-e "eVmeZ, B <J ~ k al"' l ~ ola l\ tul" ra j1:1 i ~l e ll",k i.<tey etllc ri "ngell")""nlere k ar1' , a ' a ~ l h r. l ;tol,ia ' r1 a tii rl ii ,l in ler vard rr, f" kal p ut , -,' , ,,rl'! )" a~" k t Jr. ll" rk ," , [,,,j:( ,~I ,, , h i1:' nim"ll... i,:itl Ta lln ' y" ,IUll "" I,";" kk r ed,r.
4. F ran';oi" Ha belais (149,t- 1553: GarWI1!/WI el Pafltag r u ~ 1 ( ,"" G a r ~a n l u a ik Pan tag rll,d, 5 h lm , 1533- 1567): A[aylr hie kahra manhk r", ,,,{1lJ hkim ir" I,' y azll. m l ~ hir ut opi a' .-Irr. Sir T llOma s Mo re' uIl "U to p ia" smd an ,-.tk i le llmi ~ ..1aIJi li... B a~l l<'a ka hramanlan ~U lll a rd , r : Dev },jr kr al olan Gran;:osier , (= Iri bo~a z ) ..glu dc\ Gar ga nt ua, t onlllll de.... Pan t ag ruel, b un un a lkgiiz , -.: al' klll a rk ndas r P a n u r j n-, din v c etkin hir din adallll ola n F rh c Jea n. ll l1\: , a n ~ \'agmd a )' a~"I " " h u ulop ia' ,la H a bela i" ortaaglll sko la, tik t u l um lln ll ye rmc ktc, hilgiy i H' y a~a llll onull d ar g r ~lerin "f:n YC ha skrsmda u k urt an p, g,, " i ~ ~' e\r,," ler ... "c ~"ye, g" ne "",,-, all. , ik[opedik etrafh g re nim f: ka, u ~ t u r rn a k i' Icmek t ..dir : D in , -r- mezhe!, aYrJ/L kla n nede ni

ile y a prlan sav eslar g l nctii r, rah ip v,-. rah il,<'I er erkin yas am al r cvlenll", ]i, in sa nlar
yemclr, imeli, b or~' l a nm ah , a h~1 1' demel i vc hu giizd dIl)"ayr g<ill eIlnlcli,lir. Ya amlllm bel giler i *u,J a rdlr; " DiI,,<l igi ni Yllp" ( Fay <:c que vou l(lr" , ) n' "'i "

'"
li"

A. Dfr, AAR

(T r~"d,!) , ~ ; i " k i""an !:l"lO' k ii ll }'ar" lIl nll~t lr. Rahelai~ ge ndig in d e rahip! ik ten ,.,k l[,r.-" M"" ll'dh," C,,;vc"it(, ill',j . "k"lIIu ~ H ' l'cki", olmu~tLl.

c.. .J"", ),,, V" I" nl i" A,,, rn'ii (1511IJ -16S.1. : Rpi 1[" e h ' ,. . . . , . P U ' IfU " S ltlll QP o/tfUllae Jes."p" . ( -- l: n"l l"' '''puh, - " Il ri" i}""" sehri" - "unili u ri ye lirlin 1'''li rn!cmesi 1619). Dm ,, '] JHr uI"l' ia"h r, "p iet ;., " V" " m ist i!..", .
6. T om",,,,,, Ca rnl''' t>,Jja (I S61:1-1637- C' ,",.

'J' " . . ,I~' as SQ IS = u n"~ "hl'i , 1623) : rr 1t,t1ya ll f,luzof L ar a fm ,la n La ti ncc ola.,,!.. 1 L ' K ' '/ . , ya z. all u u t opia, K ~enopII OI\ 'UII , :. r,,,, p au f'lu ., mda n, Efl a tu n' un d a P olil eia 'smdan csinlen mist ir B .. (,,,u,'- b v k J' I ' ,. G" . . ' Una gore, .' u Hr ~e,,Jlr, Ir ; ,u ll e~.'.' I"'II1 .. 'g lii ve yae a nu ' Eflat Uil da ve Th omes " or ' d ' . k' e a a l 'man tul' um~al h ir d UZl:'lI ua erine klJ." lmu~t ur Zen,. inli k .. , . , . "al . I I . '" , y o" " 'nl , um, . rs m a. ~ a " a ~ lel' l0l' u ms al ka vr amlara uy g u n c dara k g s te ':illn i~t i r,
7, Si r F.anc is Baeon ( 1561- 162 6 ' N lw a All ,. y . , . W" -iik ( ." . , a ll IS = en . A I a ntis, 1626) : U }ll , ozol Bacu n d a hu yapr u La tinc e olar k . . , . __ ,. . a y eznus ve ulo p,a snuhir adada ku ~ "111.,,,,,11,,. toplu l",,- ula. a k lwl illlle' ml. ti. S uz, " , e, P a~lHik Ok yanusun d a bul u na n u "'II _ . > .

"
,

n.u: ullo1a h a t nll ~ oldu gu . s antlan b i. ka raya vc rilen ad d,.. Bacon 'a gre "Yeni Atlant IS , 1)( 01101 1, P a"i f, k Oky an o ~o llJ a Llllunm ll~ ole n bir he n zeridi r,
m u~

:h " .al,'", a d " ulak l bu ad a y. goacn IJit k imse orall a H ' I' Ik ' .,. , I" 1- ' ., . _ ' . " Iy a n I , " Ims e ata~ tlrma ve e ,de uzt'r ln,le k ur ulmu s IJlr dC\ l" tl." .a't la r. Ara _h.ma ze~i~ill ad ,-,S ' ' F -'" I" (S I ' > I; ' u ey ma n lil ,' " ' :: , 0 ",mo n " II' lu _~,' ) , Uu ad ."lan k ill"u aynlrnaz. Y ahll z, aeada hiT ''- I ~ l k 'rue, ' , arla .. ( M" r< it a"l ., u I" L 'g ltl) ,Il." n ilen k i",s"l t'r '1 ' d " _ 'o k ' ' ." . . !t" ' l' ullya ).I tl ()Ia~,r, ye lll hul u ~lan ,. Y" lll !' ,rlen ogrl." lllJ' ao1ava " , t ar thten " .. nee Atlas Ok ya o ha h..r g"l iri r]('r ' "\ " tl a ll t Is

R, S. G01l: N ova So /yma ( = h ir ,liu ut opia's rdn.

YI'n i Ku d s, 1M B). Te o k.ra~ i lk esi ze rine kor ul_

l lJl' ra k .d ~lIl ~ 1 1l I: O~llJ( ~ Il i-':un "Jilule ka lma h, aZ llll l~lIl e line I(,' mc llId i< lir; I, klll el .. , I,k" ,1>llIlla I",Jli I.ir ,li re iiu " y la H r d lmdi d ir , I;

. 9, .~ a 1l1 ~' H a rri ng l on (161I - 1677 : Th " Comm onwealth of O.-eana = Oeeana C"mhu n y"I I. 16S), Bu In g ili 7. devh-t k u ra me ' "" " n y ap't uu Ja y ine Ok 'I () ' '' 'III' ;' ,.. I, " ,ti lo- 'l ],uva li bir a,I ",la,"I~.. A,lad .. Ol i M 1 , y~'~~sY" , a I. . . I' la uS eg ll <'lor ,.. IIHI.. lun lk ",", ' ~.< " ""'louri?"' 1 l..1I'."" '~ l lI r, BUlla giit l' " lIl n lt u ri y~ t t'u i)"i d e" let rl."j irni,l ir . Ada,l a ml. kll " .01 " "g,. ", YII <'! " "'n " l..ea '" ~ llll h"! '. , " 10""1(1 """ C I ' rIrIr , lllU \ O",UII o ki.. toprak!lr'

"'k .' ,

.:

, ~ . ueur un m a ccr.......1 l "6 ) . Sread an hir k~~i ~ ol a ll y az a r, Orta Avrupa'da kssa bi. gea ide n sonr a mana_~t l~ " U il k"I""Ill"~ ve h ayal; ,l. i. d ny a "" zi,i ni n h ik ii " U. Ol"k b Ir ' Dl " ~.'lllld e yaznJ1~ tJr. K' ,.,. ye 'ln' Itab m kahramam Jae'! ues Sa de u r, T h o ma8 ~t ore'a u ya ra k illk scl I ' d t' I . I . n . unyaYI ...e_ l,~ "1Il"y" <; ~ '~ :'"~ . m lk,i t0l' lu m ull m a lt ola. ak !!:8 ter m i~, din in ti .. gretisz , p a pa z", z v" a Ylll"lZ 'd oga l l ,ir ,Iin" ulma ",m i s le m;~ l i r. 11. D . , Va i. as8e : L'h islr>ir<' des Semra mb P.' ( _ S eva. a m L 1677) (J . u" " arln hlld. ye~I , . cel lllld" orl akla~aeall k (e oll"c t i " i~ m e) ilkes i Uzerin .. kucuImll ~ bir top lumu n

lil. Gahr i..1 d.. Fo ign y (1630-1692 : L a Jerre aa~lra le i n<'on nw': les aventures de J arq"e., Sadeu r = Bil imry eJI gney k ar asl ' Joe,"", S. -, , .. _,

KUTAD(;U HIJ.l r. I N CF. I.EME~ I

17';

u t 0l'i a'"d lr . X IX , yi.izytlm ilk ya rJsfHJa FTa,"' 7. i" l i"a l<; , la ron,l all Clt at J,.. , F,,,, r in ilc E tien ne ahcr'de, lngili zlerd e n ti" Hohn t O l' en' ,l, l'" llll ll d ki, i f('ir iil'ir. 12, B... na rol, lt, MIlIt< levi lle (1670- 17:J:J: TIl<' I',,/d,' of Ih.. 11... . A rt larlIl ~l a '

Hl.ll, 171 4). A l l- h a~ hg llld a " ya da ki ~ isel e rd..m , jzik ler, lo plu m ,al ya ra tl a r" (I'riv a te , ';,-es, I'llhlic bene fit s) d enmektedie. ~ i i r ula ra k 1705' t..k i ilk yaYlllllll<la I ' a ~ h k "Ho murday a n an k u valll y a na nllJllm lu k i~ill" l:' e vr ih'n lIil"" il"r " (T he G . um hl ill ~ Hi ve, ur Kn Jl, 'e8 T nr n',l Ho ne st ] idi. 1714 ' t ek i ha ~k" l a t1iiz)"a ll I,i. n" z , anI " . ln g jlte re'ye yerle~m i~ ola n JIoliamlah h u he k imin ya rullll da l n f!: ilt "re'n ill 1705'l ek i dIl r IlmIl (Ye,li Y,I Harbi) ye rilmekte die. Ay n e a, doga l " Iara k ill,auw ala k h i. yar a

nk old ugu s ylenmek t .., t op lum ve devl e t h irh irini ""k.ul' yok e l m,g" ca hsan art la r kov a runa benee tilmekte di r. Y a zar a g -e ills a nm da vr umslun iyi v.. k t ii )'a da tll."gl"li ve J ege r.ii l , a lak " e )"k, ek biiminde ik; ye a y rrlamuz ; I", r erdl'lUi" k k imd .. Io ,.neill ik bulunue. Insan ,I og u ~tall ktd r. Frlozo f farla d l'd l't adumln rr, y""" l illl i " .
t opl umun d a)'a,"~m a" m l yalllll a~unn a k amll "l y l.. "y b ek Yll~am" ka, rill llllll ya rut 1I1llar .. l tr, k i ge r..k te bi. ha yaltl ir. D ny a y r y nl'l ell g , er<k ll" id ik, z e ll~ i " Ji k H gn ll g n e t me i, t eg i ve ab a, " hr. I", an Ja ima 1"'" Ull i ~'i ll <.; a h~l r vc }'a1a r. ll u "i t elikt e, ya ni ol u Jl(su ~ ohm bir u t ol,i a'y a "anri -u topia" (Alm . (; "!-{""ol0 l' il') d "" ir. 13 , Da n',1 D,C" .. (1(,(,O--17J l ; R o/,illsorl Crng,,,,,1 71'J). B ir ~ ,' z i '" "'l" "' ra , ..mam , ha tt a <.;oc" k v ,' ge n<;Jik h ikiiyel er in' " b a~ yaJ' lll a,,, ,,I ,, n I,' , i "'lytI... " I", romu n, !(er<;d<.t e, k k li; h ir "i)"a"a l ro ma lldIr . Ya za rl Dan i ~1 Uefo.. "i)"a' '' II.. lIl' uj::r ll~ a n hir adamdl. Pa nt-I h k iimd e. k in i y it irine c, Defoe, z n ii h u ru "' a n, }' azlll akl " doy urd u: "S iya, ett e yeuildim, a ma yaraH'gl m a da mn k . alr ,,1,l u lll," ,I""h"k i~ l<' .r i . l J y r ll ~ll da vard l, lIir cuma g" ya ba n kl y,e,larJan k urta r<hgl ,e Eu m a {Fride y] a, I"'1 ~I'fdi gi adam. Ad a d a Rub in sun egemou dir, Uyru gUllll ll kend uro k" s in boy uJl cg JllC"in i icte r " "' '' UI\ o luri l<,r, vc on u )"ere ya tua ra k ayagm ' ha~lllln us tu ne koya. Bu luto m , D" C J,ireyeil (in,l iv i,luali, le), uy ga r ve di ' ipl ini s" " er " l.lu g" " " ~i; ,l, .ir , " Huh i n~" " Crllsoe" hi T ro m a n l il ,i ul m o~, flrt llla ~u n u ll d a ],;;)"1.. ,>" z aJ al a ra Jii~n ll' "Ia y"" I",,, ,, alan rouranlaea " roIJillsona d e" denmis. J .J . Hou ~~cau " t1oga l hay a l"l l,o" tlllll e,i" I,,nl:'r~k iJeri 8 r m ~ (t'mile romanI, 172 ), Lu yolda WIl'11' I- vi ,;..Ji Alma n )"ua n Johan n Hu d olf Wy, s, l svio;reli Robin son (DH ~eh wci zer i"d , .. n Olli" ' ,, ,, ) IId h h ir roman
yaz m l ~ t l r.

Gull,,'er's T ra .'../s in/Q Set'e7" / D is lmll HemOl.. N a/rons oft he W or/d = G uUiver'lll , yc ryznd ck i bi r"k uzak ul uslaea yap' tIgl gcz ile r, 1726). B u ya p't da, t'SIiSllId a, c cele r ve ,1".-]et yurtla m ll a n latan WT \'Ueuk romalll clmayrp , C d , e ri b )"k ve ..~ "jz yergidir, a CI bir " k a '~ ' L - u t 0 l'ia " (an t iu topia ). R omaOi n ka hr am am Lemuel Oull iver, cerra h , kapt an ve gez gi " ula. ak g rd iig ye rl eri vc inaan la n anlatIr : Lillipu t'tak i ue ..Ier , B. obdi n g"ag' ,jaki de vle r , Laputa'da ki "s oy ut a ydmla .", Balniberb t'd ekl - Yaee Aka d emi" , C lu LLd ubdr ib' d..ki . ih irba:r.lar, Lu ggllllgg' d ak i Stru ld brug d enle n "l","iizle r", a usl z b ir adada Ya l"", d enilen ap tal in"anlarl y ne ten H ouylmh n m adh akllh u lar , k i~i ogl ll nu, d iin )"a k iil_
}4, Jon a t ha n S wif t (1667- 1745 :

A. DILAR

l riinii. u Yf(arhk d",w" ,IUTu m u kkne ka d a r yer en kOTkull hir tab loJu,; nemsiz veren, pi r':ri dc vc )'a pan inhan la r (d evier) gerek t e ok n emli " Ia n ~" y l,,,i , J.. i i~iik gil,e n , ij""'l\,emey en in,alliar (ee der) v. b.
~" )' I ere iil <; ii~" , I ~i:" r

15 . JUhal lll Go llfrie,l Sd llla bd (1692- 1752: Die l ns el F elsellburg : Mmderliche Fut" "iuig'r SNj ahrn = Fd ~<: llhurg _ ka y" eb ri _ udasr: Birku ,Ie llizcillin yalglll!, 4 d it . l j :l l -l j I:I). Bir l'a l'''zm oglu clan r az a r, bir ara bcr berlik, eerral,hk y ap "I...ta", ,, I.....n ,l.. gi ll ;I...l "" " ", ra, gezg; n olarak ~urap hu ra YI <!{>Ia~lll l~ ve bu " r oLin " m a d," l nw) d a na g ' l irrn i ~l ir . .\Il",.t J u l i u ~ admtla hi ri flt tm a , ollu n,h d~tiig ii giiz,.] H ' "rituli l,ir a<la d<l, lki i" '1 !.ir seh ir-dcvlct kurar : " K a,- a ~ eh ri " [F els enb urg). Hu, " Hohi " , "" Cru-oe" <Ia ria ,,1,1 'lgU gibi, uygarhk t.au hir " ~ rg l]" rlc!:il, bir "sr ~ " "" a "lt r . )"I,,"a, X VII. , X VIII. )' z)' 11 Alillan yas l'fl J"k; ,l"rum , adadaki lk"cl, " t opik ,1" r" ", la k " r_,; , I " ~ ' 1fl l ll 11 ~ , -e cl c~liril mi~tir. l . Ll" h ig lI" ll' ..rg ( I(' R1- 175t : Nicotai Klimi i iu . s..blermll"um (= !'\i d , K lim'in Y<: ral lma tni~i , 174 1). nnima rkah b y k sa hlle y az a n nln La t in c<: r az tllgl hu )" 'r gili \l10l' ia'", MOllt<:"'l " ieu'll iin Fars lHeklup /an [Lett res persanes, 172 1) k alilJllula. to pl u""al ah~J...dan , yanlt~ grc ti vc iuanlarr, dins c! n ye rgrlanm , s i Y" ,al )'a ~nnll , a~ k ili;kileril1i, ka,h nlan , capkmla rr, zenginle-i kmamaktadir. H ik ay..d,' , l\ids tdim , I,ir gUn ku yuya inJig inJ e ip kopae, Klim HJIlSuZ olaeak dii~er, ncc
i\I aZa r g" ~" g" n i ll " " Ia ~ lf , so nr u Martinia' ya gc cr ve oralarda grd klerini , l. a~lnd a n ;,::"\'e nl" ri ",oIa ll r. Ya yr",lanll' )' a Y I ", l a n ll~az biiyilk tar1 I~t)l ala fa yol aan Lu ya-

IJlt a l " "'fa " :'\ i"' ~ Kli,m u ndcrj oediskc Rejsc" ba~hglylc Dauca ya J a e\'f i !llli~ tir, Hollwrg'm a )'m n it ..likt e olan Sganarels R ejse lil ,1"1 philos0l'hiske Land (Sg an a re llc.in fels..r e )'u r.lun a )'aphgl yo leu lu k, 175 1) adh I.ir ral'l h <la vard1r. Saana n-lle . 'It"lih,,' in r a ra n l);l. " h aik u, sa gduyusu'tnu tc m-il e d en bi r tipt ir. 17. S. /l, 'ring !< ll] : V eni.-u 'iinli8keite" Gouden /i". n H! Lucc c ( = l ;aud.." li" ' ''''1 amlan, 17SJ ). Alm allca bir "r obinson a(I,," dIT. Lueea' h

111. Mor "liy (ijl adl ve (jogum, i;Im yrlla n hell! rlcgild ir : XYIlI. yzyil; Nau!'
rflfV des i lcs f!ol/ an tes ou la Basifiude dil dlbre P ilpai = Yi izer AJalardaki n..nil Fa";a", ya da n! P ilpa y' m [ = nlii Hintli brahm in hilg ini , " K elile ve Dim -

ne'd eki B"y,l ..ha 1$ ah lla me,i, 1753). XVII I. yilzyrlm Lu Frausiz filozofu ve "Bebeuf",:iilk ' n {ba bo u vis me ] ne s , hu utopia "robinsonade'mda, t oplamun kurulu~ ilk..!,,';"e
\"C

" i t "l i ~ i , ,, l e

" <l oga ra,a.'l"na deginmi, "e~i tl,,';n bild iri,i" [Ma nife ste des Egaux ) olan f ikiTI...; sav Ullm ut u r. A YIII yazarll1 Code de la ,wtur~ all la vri -

,,,bie e"I' , il d,' ..e.. lui! (Dog a ko <lu y a da Joga )"asa smUi gCr< ;..k r uilU, 1755 ) atlh bir
yaplt 1 ,Ia ,";!r.lrr. 19. St all i"las L eH e7.)"n~k; (P olea ; S la nis /a w Le szc pl,ki, 16'17-1766 : Elltrelier' . ' 11'"" F ural'en at'ee " " in sulai re da royaltme de Dumomla = B ir A" rup al "1I1l1 1)u mo('3la A,la H K1ralhg1 Y urUa~ l tic Gr~mesi , 1756 ). P olon ya krahlll n F ranslz, r a olarak )"a z ,h ~ l bir ut0l'ia\I If, bu trn bi r kmi larafllld an ya zlla n biricik rlleg i. '\ y <l rn kralhk d evlet ~"k1 i ~ avU nU l m llqt ur .

KUT ALJGU Bl IJ ;; INCE LI':.\I ESI

177

20 . Dr. Sam u'" .Iohnson (1709-1784 : Ra ..sda.., I'rin ee of Abyssilliu = R a ,.; sela. , Ethiopia P re n"i , 1759 ). eru t llgil iz )"aZam llr' fplsen I,i r k"a roman,,!.r . E sa s k on u, k ul (aaadel) aea ma k tu-. E ,;ki Erhio pia'da ( J1 " I ,..~ i , t ,"' ) , k ra l a r<l"" "" p t a llUl< c ay a kadar, pr en" ' "C }lfcll,.; cs1cr uza k bir ye..le kllp a t lllr,ll. I'r ClIS Ha >seia s ,Ia k a r,le~ ve kl zkarde~leriy lp bielikte hu d ur uma J~e r. Ka l'a lll, h kla n rcr g iizel ve verimli bir vadi.H r. Ra s"ela s hir s re som-a lnknr vu kraka- d esi N eka ya h, h edim"hi l'ekuah ve ~air Imlac ile Lirlik le, k u t uIl IIe oldu ii;unu " " la ya hilme k i<; ill k utl ll in sa n a ra m agn <;1k arlar. Hi, ara kut , u" ve anla )"llll lle m in i, i, tekJeri ir de ,lizg inini ek nwyi IJilell hir fil ozo fat" bulundugu ,amirr, fakat 1"1 adam pklllla ug raYlllca bu grctill in ifl as eU igi anla~d1f. Hasseln s vc yanuul akiler Ircr r""l c ku ra act v<: ta sa k a fl~ lIgllll gri jr!cr. Sonu nda P <'ku..h hi r manas.tna gir nlt'ge, Nc ka ya h gre lmcn, R asselna ria IJilgin ve kral ol maya, Inr l" c ise ya~amllll gt'li~ i g zcl s rme ge karar ve rir lcr, H epsi yur ll:mlll araule rler ve ycryiiziin <, <'11 iyi yeTin orasr old u~ ll llU k a lmI cd erler . 21. Lou is Sbastien Mercier (1740 . 18 14: 1:a .. 2440 : .ve s 'ij en fut jama = 24W Yrh, Eger G<,rekten Ol mu~s a , Bi r D~, 1770). Bi T haya! ve ne elem e (a nt id pation}, r ani yillar son ra olac ak, olma~l heklen en, sa m la n , umu lan ve dil enen ~cy lerin hayalini k'Jfma u topia'suhr, Y aza T1770 y .lm da, 1670 yil Soor a Fransa'da grimesi istenen gael eeyl eri dlemi~, r uh u nda k i istek ve dHekl er i cisimlc~t ire rek, bunlan bir d~ olarak a nla t m rvt rr . 22. J ames B u rgu : Account of Cessores, 11ll(iliz"e bir " robinsona d e" ulopia'". 23. Nicelas Edme Re stif de la Breton ne (17.H - I R06 : La dcolJl'eT'e uustmle p ur lJn homme lIol"'l! = Uan Bie Adamsn Gn <:rdeki BlIlu~u , 1781). e tu Fr anarz. r om a nClSlnln "robinsonade" utop ia'sr. 24. Johann .Ie cob Wilhelm Heinee (1746- 1303; Ardinghelfo "nd die g/iiekseeli. 8en b,seln = Ardi nghella ya da Kut lu A,lala r, 2 d it , 178 7). Ah La ~ llg llla glire, XVI. yzrddan hi r Italyan hikyes.i olup A hn an ..,Id,iyatmlll ;;F1rt m a V C ll iirt" (Sturm u nd Dr a ng) ag mdaki "e st etik ahlksaxhk" vc "g e ellik kiil t "nn IJi r ndr. Mek tuplar seklinde yazJlm1~tlf. zg rl g, giize lligi ve g e be ven .Ard inghello ad 1nda bir ltalyan gen ci F loransa'Ja, Ga rda'Ja, Cenova'da. R om a'da v e \"ene d ik 'te a~kl ya~ar, At ina'daki Pantheon'da yapilan hir grmede Sokrat iinc<:., i Joga felsefesi ve koemik Eros ululamr, "Biit n 'e hatl l' g mlme k" istenir, Sonund a, Pa' os ve Nakso~ a d alannd a zgrliik.G -G z<:llik lii~ iiniin temeIi zcr ind e llt opi k bir <:umhuriyc t kurulmaSl k ararla~tJrl!n . N iet zsdlP n<: lcrind en bir y a p' U n . on Sto lbc rg-S tollJ<''1:; (1750 - 1819: Di e I ns..1 = AJ a, 25. F riedrieh Leo pold ' c 17811). Goethe ve lI erd er' lIl arkada~ l olan hu Alman ~ a i t i ye d ip lomatJ <l a " h rl m a ve Drt" (St u rm und Drang ) ag mll\ hir adaml , Ro u bbeau'nun iizgdk iJke"i "i n \'e ag .n ha bta hgl ola n " r uh erksi zligi" nin bir )"oI J a ~ 1 olmu~tur. Ko ~ uk ve d iiz)"a7.l katl~lm, olan Adu , bu etkinin a ltlllda ya z d m l ~ ro m n tik hir ~ roh inso na d e" dir, 26. J<'an-Baptist e Sar (17 67- 1832: Olbie 011 E . ..ai sur les mo)"ens de rifarmer

les

mOeurS

d' un e nu/i on = Olbie y a da Bi , UlUSUll T r<:s ini D zeltinc arelcri z eri '

A. DI LAR

lH' Hir D CH cm", IBOO ). Adam Sm i!h t arafl ~1 olan Lu ya7.ar, faydacr (u tili ta ire) iJ. k d " ri or la ya koy makta, rna k im- , o e , erln a) 'C et rnenlerinin d zcuc k'mrn a'lni is tem ek tedir. FraJl' I7. De,-.imi srrasm d a P a ri, 'le arka ark aya l ns an ve Yurtta~ H akl a n Bil <lid._i" (Ddar at ion Jes Jroit s d e l'heunue et d u c it oy en. 1789) ik " t ns a n ve Yurtta ~ Bil.lirj,i" (D ,:d a ra t ioJl dl" I'hommc et ,lu citoyen. 1793 ve 1795 ) y aynnlannus, 1898 ',le ,Ie " tnsa" H a kl ar r flirlj~ i" (Lif(u r ,Ic , Jroil, d e I'homm..) k"rulmu~, X IX. y ii1 YII ort alanua dogru d"gal j,ilimle nl e ilcr feruelee ollllu~,topl \lm sal gcl i~Jlleie r seriill1lii ~ , l <:-kllikI c~lllc geJi ~ rlI i ~, h u na g iire ya~aml d a kkl olarak )'c ni d e n diizcnlem<:-1.. ve tnl'hllll,al giiliik leri y en mek I'''rck m i~ t ir. 1863'te Amer ika Birl " ~ik Devlctlcr i Ba~kalll Ahraham U" enln, m oJern dem ok; r asinin teltl"H olan " ha lkltl hkltlcti, halkin c liylc ve ha ll.. yararma" ilke-Ini or taya koYlllu~lur. 27. Eti,""' '' Cal,.. t (17118-1R.;(j: Le t'oYllgr rn le ari c = l1.. a ria'da get. i, IB45) . Sa llayi J c i ~l) i r! i g i ("o"I"' ra t ion) t a-a fm n olan l ng iliz Bo li" rt O wen' in yo lu nu tu lan L " t0 l'l"fiIcul fil",,,,r, l,u y a lJltmd a Lonl Cari ,dal1 a d m d " IJir IngiJiz' i s zdo Yu u"u i,tan'daki [karia hlg ceind e g,zJiri r. OraJa , Lu t e zin i lam tlamak iin, szde Eflatun , l ,a, H" ,,"eau , Mout<'s'lu icu . R ob e' p ier r\', i"a l'0lon ilc lorJ u lIr~trijr. bunlarda loplum,al ilerlcme fikir1cri lJUlur : T Ol'l u m , he r ecyiu sahihi d ir; ki~i, JogaJan ya. IJ aJlnl a~ml~tlr ; hyle oluncu ki~i ki~iJ"n ,Ic ya IJanc Jla~Ir.

28. 136:-1 -1897 araSI, Julcs Veme'Iu (1823 - 190 5) u~ (Jp ik fik irler Je kal',aya u "gcl cceklik romanlarr" (Alm. Z u kuuftr oUla'''') y rllarrdrr : na/oml" [,C$ huftu (Cinq , em a ia es en hallml, lB63). Yeri" iHerkczille Yolcu lu k (Voyage au cc u tre ,Ie la Ie r n' , 136.t), Y<:-,dell AJ" ( IJ;, la lcr rc a I" lune, 18(5), Kaptu" U " II1' ra s' n m MIlfeTa' /" " (I"" a,,'ullm.;",lu (''' I'ila iu" lIa U "nl" , 18( 6), K 'I JHU If (,'''1111'", O{'uklar! (Les "U(""'I S ,lu " al, i ta i" " t : ra JlI, Ill(,7 -lll (,ll), [J,-"i:/e,ill Alll"JU ::011110 F :rsuh (Vingt ", iU. li..."" M"'.' I," me," , 1870 ), A)' l''''iftrlda (Aulo" r de I" I" "" , 1870), UI<Z lii ( I.e ' [,:, ,,rl .1" lila ,,,,, 1870), Yii:,'" Bir $ehi, ( Un" viUe flo Uau t.., 187 1), S eksen (;", l" Dii" Ju T a ", (Lc tou r Ju mond e Cu qualre -viugts jours, 1873 ), Esrarlt AJa my, t ri euw, IB74 ), Aficlie! StroMoff, 1876; Jki YllIlk Tal il (Deu x an s d e va ea"" "" HI88 ), Cfsar CascalJeI, H190; AJnalur Sfc"ksi (Le sphinx d es gla cb, 1897) .

n.n.,

29. E d ward Georg e Bul wer-Ly(!oll (18 03-1873: Tlte COlllllling R a ce = Ge1e<:- ,'k Irk, 1871). O"l t ..g ili z ro ma"emm hir ulopia'M,hr. Gi ze",li h ir ye raltl d(jnya.
~ " "I a Vr ilya ya ,Ia Alla J""ile" ha yal hi r Irk }'a ~ a m a k ta':hr, Ruular h tn g iilerin k "y u ,, ~ , " Ian ""iI" giidi"i i H' t ke nm ez SO li ' uz I~ Jg l Lulmu~l ardlT; (]~ abilirler Je. ll "" la rd a i~\' i , uu f, y" kt ur; maki,,,' , lm ,,!a n u yerill i alm J~tJr , Tam hir "t0l'lumsal ,'~il lik" V" a,l ald va r,hr; t.eL . g " iin y.. rilli alnll ~tlr . KaJ mlar, i~lcrinJc l",lu uan "vril" ,l,' u <InlaYI, er kc k.lerJe n ii ~ tiind iir ; a~kla kadUllar n .;Jerlik e(lcrle r ; erk..kIer y a lmz l eknik le l\,l e ~ d i rier. F el, ef" Ve din gr ~leri u d e fiklr birl i;;i va r, tel.. T ,m n ' ya

KUTADGU

au.te

IN CF:LEUES I

iuamhe, Ru yeralti dnyasua bulan bir N ew York' ludur. 0 , Amerikan demokra.'lisiy. Ie v n r, ("k a t Vrilya dilinde hu n a Koom-Bos h (= Bi lgi~i"r h k me-i] d enmekte_lir. Yeralt l dnya~1 gne~i d iiny adau Jaha ilerdedie. rada roman , iir, mzik gihi ~eylcr yoktu r; ne,.c anilere r astlanrr ue de kahramanla ra . Yasam, k t hi kle rd en armmuur, h arp yoktur, para peginden ko eulmae, fakirligin ne olJ ug u !>iIilJm cz . O rada },erkcs ve he r ~ey eski Yu u an felsefeainin "ataraksiat' sr [r uh uu t iim rahat hg ,)) iindedir,

30. Sa mue l Bu tle r (1835 - 1902: ErewhQn = Hi B ir Yer , 1872 , vc Er<:-whon R evi sil ed = E rewhon' u Ye nidc n Ziy aret, 1901). E rewh on, n gilieccd e "I,i bir ye r" d ernek olan nowher e'i n CVTigi' d ir [t ersine yazl ~ , Fr. pa li ndro me) . Tammme lngil iz romanCIS Jnm t ugil iz to pIuIuk ya~amml, gelenck ve gr cncklerin i ye ren bu utop ia' Ie-de, h ikyenin ka h ram am Ge or ge Hi gga i~ bulmak i,;in Y en i ZeianJaya {::id er, ora J a Chowhock admda bir yerli onu d ev ler lkesi olau Er ewhon'e glr r, Orada ha~ [tea aba saghk d urumunu bozm am aktJ r. Ne zle olu .. ag lr cezaya \'a rl't lnhrken, ah. la k ku rallar m l ignelllek d og el hir ha,lahk BaytlIr ,'e cee a grme7.. Vere m olan mii r hoyu nca ha pseJ ilir, y de 20000 st erl in kaz an an ki 'ji list adam say dar ak ve rgi dcmez. Ora d a "l't1antJ1..Olzhk Ko lej i", "Tutmazhklar Ok ulu" , " K a a m ak Ok ulu" gibi kurulus lar ve rdie. B uu tara gre mant Ikh vI' t utarh duvrumelar insani h ayvanla~tJran al akhklardn. Sonunda Hi ggs sev di gi bir k, a hirl ik te ha la nla l ogtltc re'ye ka ar, R omanm d eva ml OlaJl 1901'deki y ap Jtta, H iggs 20 y ,l sOllfa yine h u yurda gelir Ve byk d eg i~ ikl iklcr gr r. E ski krlav usu Chow lw ck, admJ d"gint ir crek l' iB k "p os K ah aLuk a olmustur, Yerliler Hfgge'I, 20 yil u ee balonle katlg l iin,
gnc~

t a uns i

Bam I' onun a dma h ir ana killee yap ml~, "gne~ ogulc ul u1\'u" (Su nehilJ reuis m) a dmda yeni bir din k urmu slard rr. Kilise ba balan dinso l ho k ka bazhkl a rIa ugra~maktadlr. Higgs, kendini yanhs anlad J..k1aTJnl grr, (akat on larJ lalllhra maz, Son u nd a yerliler on u giz!ie e yurrt an uz aklast rrrrlar . 31. EJward Bellamy (1850-1898 : Looki ng Bfj(,ktf'lIrJ : 2000 - 11187 = G,

riye nalu~ : 2000 - 1888; ve EqualitJ = E~ill i k , 11197). Amerika dn)' 11 J 7 ...,, leyicici vc iktisat dcvr imciai B ella m y'nin hir utop ia ' BHhr. lI ik iiy "ye g re, J ul ia n Wesl ad md a hir aJam B o- t ou' d e Lir gece u yk u ilaCJahr, 113 YJI, 3 a y ,.1' II gn uy uya kabt. 2000 y thnda hUl 30 ya~lD<1 a hi r gen giLi yatakt an ka lkar, k ar~ J~md a Or , Leete'i ve eski lJi~anh8 lnm ad lm ta~IYlln gen Edith'i grr. Boston degi~mi~tir, XIX. yzytl ka nl l i~~i kavgalan hi t llli~, kanera bi t devrim ol",u~, insanlar kut ve gnen iin' d e y a~amaktaJll'. P ar a Jenilen ~ey y oktu r; heikesiu (lcvI etc verilen bi r gelid vard .. ve I) para iJe idare tmck 7.orunda<1Ir. rttagaz alarJa )'aln,z bi rer tanc r nek c~ya , 'a r ; ist eycn bu rnekl ere bakar, hirini seer, sip ari~ini verir, kendisi daha cve va rmadan malleslim eJi lir. H e rkeB 21 ya~ma kaJ ar gr e lim griir; gcrcksiz ~eylcr programdan kaldJTJlmi~t Ir. 21 ya~ lua ui~en ler 3 y t! dev let hizme tiude hulu llu r ; 3 y uson r a Slllavla dev let mcslek okullanna ah nll'. Smavda kazanamaya"Iar i, alanma ahhr, ke ud ilc ri" ", uyguu bir j ~ huIuncaya kaJar yer degi~tircbilirlcr, Dokto r da duvare l da a y nl cre t i aw. Cinayet, bir alul h ast ah gl sayilir; eaniler b astaulere y a u rilir; p ar a d e nilcll ~ e)'

A. DILA AR

ortaclun ka lk t ,gm<lan l.er i l'inayet u al m'~Ur; h lrs lZl,k <I a arrrk gerek. i'l: ohnuetu r, ii n kii he rle. her cyi ...linehili r. Hiik mct ill ha m d a hir Haka n va.," r, bun u CO ng re8S delLetle<; jlrctim ve h ck iml ik , Dakanm .etig i h ir ku r ulc a .lenetlen ir. K ad m "akIa r uu, k a tillilarm aetj~i h ir ka,hn h a~kan se v u nur. Yurt t a ho~nut8l1 zlu k v e siailt i yo k. t ur. H e r evdc tel efo"la mzik dinlen ilir; ha ik k itaphklanda ya rd ,r ; bunlar k hr yay ma kt a, alm at yup ill an llllla )'l la he gelli lmek te d ir . Julian West , y u rd un 113 yd ;;Ile.k i t ar ilti"i hil.J i ~ i iiu I'wfe.rlgc a t alu r, esk i nis anhsrm n to ru n lln u n t e eunu olan Edit h L eet e'!e evk-nir,

32. Ber tha VOn Suttncr (1813-1914 : Dos Afasch inenz eilaiter = Maki ne ag l. 189 9). Die Waff en aieder (Sil:ihla r A~ ag l, 2 dit, 1889 ) adh ro m smy le 1905 No hel l:l an ~ , ];iliinii k aza nan, 1891' d e de "Avu"t urya Darl~Slwericr K urumu"n u k u ran Av u.tur)a h hi r kadul, Jl. f" ki" e agl'nd a t oplu m 80r UlLla rull ha n l a rsm d a n ele a lm, ve h u yolrla bi r u topia il ori 8iirrntr. :l3. TJwou or H e rlzk e (111,1-$- 192 4: Freiland, ein sod 01es Zu kunfubi1d = z. f:iir Yu tt , D ir T O I,lu m "al Gelceckl ik Tah]" . u, 11190; E ine R eise nach F,eiland =
zg r Y u rda Dir Y olcll luk, 1893 ; Ent,ckt in die Z uk unft = Gelccegin I ine Uza. JU~, 11195). Ya h lld i aMlh Av ust ur ysh h u ik tisat i ve gaz eteci, b ashc a p ar a ve toprak reC or m u ile ug ra ~ m ., t op rak t miiniin d eyle tletit ilm esin i. kis ieel miilkn k aldml-

m asmi n~ ~' ifli1e rill iit eti m k llr uluIarma dag tlmaSln l is t em ist ir, Yaprrl armd an gii r ii/keye bi, J olm iuk. Orla Afrika ' da h if t oplu mu ele alml~t'r.

Oz-

31. \\'illiam Morris (1834 - 1896: N ews f rom Nowhere = Hi Dir Y erden H a. her , 1119 1 vc A Dream o f Joh .. B ull = J ohn Bull'm h ir d~ , 1888). n l l n gil iz pi'; h u oto p ik y ap rt lanyle tng ilt er e' y i t opl u D"1sa l bir " com mon wea lt h" ola rak grmek ist emi srir , Ya zar , biz i Orta ag A nnp asl'n daki y elm, uy u ml u, scvg i ve gue ellikle d oln y aa m a vc lk dil gc agu m akl a d n. 35 . He rbe et Georg e W eUs (18 66-1946) : T he Time Mll chi .. e = Z a m a n Makinesi , 189.'5 ; The Wlmderfu/ Vieit = Yebeusr Blr Ziyare t , 1895 ; T h" I sland of DoelO r J l1o reou = Do kt or Mor eau'nu n a d asr, 1896; T he Wa, of Ihe Wo,fd~ = D n y al a rm H ar hi , 1898 ; When Ihe S /eeper Awakes = Dy uyan D ya mn ca , 1899 ; Anlici p fJIion. = Gelr"ek lg i On eele me, 1901 ; Th " Frst Afen in the "1-100n = Ay d a k i ijk ins anlar, 1901; Afankind i n the Ma ki ng = Oluan lnsanhk, 190 3; The

Faod of I" e Gods = Tann1ann Desi n i, 1904 ; A J l10dern Utopi e = ...Modern Bir Utopia. 190 5; In Ihe Days of Ih e COl1U1f = K u y rukl uy tld,z m Giin ler in d e. 1906; Ncw Worfds for Old = Eski Diin ya lar Yerin e Yeniler 1908 ; M m Lik " Gods = Ta lln Jara ll en zeyen l nsanlar, 1923. T opl u mhi lim ci, d iril bilim ci, "hil im ro ma nCi81" (scienee fieli oll), u to pia'Cl olar ak belire" b u nlii tngili z roma~ e mm iJk n ernli
yapl tl olan Z aman AIllkinesi 'nde, za m am d r d ne b oy u t sayrnl, "zam an y oleusu" nu (T ime T ra veller) " za man m akinesi " ne hi ndiren,k M. S. 8027 01 YIJm a Va rdir. rn l~; Ween a a uh hi r kl Zlll kd a vu zlugu He. Morloek d enilen t a nslk61 h ir ins a n Uktn lll

ya~ adl~l yu rJ u ge'l:mi~ , aon r a geris in g" ri bizim dny aya d nmii~. ha ik onu n grrn ~

KtJTADGU nu.ie

JNCE I.E~tE~t

rar

old";,, ~"yIHl' in''''r)lam.~; a d a m ik inc l..,z yo k u l ,,~a \'Iklll l ~ . " urtI~ .<i <i llfJl""'i. Yab:"s l Bi, Ziv ",,'!"te h ir mel <;>k y.,.yiiz nc inil' ,lotu>;" . 'e ~i'nlllk lcrlJ" y".t"" daarak an lallr. Dr. ,\ lorc" ,,' nu" AJu"I' nd a. " y" r;"l a,," ola raI. lal\.r~la~m"k ~_ l ' ? "" ~u dokto r ve yar,hmcl_1 Mont gomc ry'y i giir iiriiz. P rl'w li" k adm'!" b tr adam 1 "l~ 'bk' . 'l' 1l'r, ora. Ia "u t ek . l iou a ,Iay a g l> ik i a <l " "' [(1 ha)'van la n insan la~t , rmaI. ' . . a.l ~ c aTll" 'yal _ I -

Ia r1a OnIa n ,j ,' ', >; -iill,l iir lllck "" -

konu ~l"rlllak is t edikle rin i g"r ut . \i a rh kla r", y al' b l ot I kl k ,l a r esne k "1"J:,,h~ . i in hu ,Ieney h' r ha~ a' I " ' 1, k uhr, anwhya l.U g In '" "ar I ar Y: HI .a I 'a la va n hayvan-Ins nu olurlae. SOJluJlu a g l lu r Ylrtl c' hayv an ,Iok rn sa n- ,ayvan) ' . I I . _ lar ha. k aldmr cv i d e yandlk t a n "outa ter e ve yardl lllclsllli para ar , l ay~'all - ms all > ' . _ok I ', k')'lkl a aJ a d an ka a r. Dii ny ,, 'arlll II arbi' nd e ".l ats gcz."'.'.lll l ." P ren ure I k k " 11 uu " . I ' d en lll'ania r Ye r' in li7 .c. akm edetler. Hunlann gdi~mi~ a.~p I~m a ma~lI\~ C Tl.'".''' .. .. l ' J Yer 'd eki askcr jer smhr, faka l h ir <ure sonra, I er d ek, nuk, 0l' rueu l a l' ~ lll art~ ar Ir. Cl 11"" , ' yo k olu r . Hi r dell cm l'i<;>r kitalu ola" e ,'fe, 'P la- a ka '~ ' koru na ma ya n , ars' as k er ICrI . " 'l im )'o lllil da ilcr i. i i" J,irt x nu I l' ml', y al)lCI . 'nb, ak ,m or an lu . mllla r, asrlamau ' ''1' Iu . . " .. .. .

u:

lar Vl' i., t"k1cr or lav a k oy m u~t u r. Modern bi , U/op,a'da, ust u nl u k, elde b U! UlI~n st;; n a id Vl' m a k i;,clcrle cld e cdilir" "un cIc ulmuns VC s av ~nu ~.mll.tur. Bu Ut"I' I~ . 'L.' .. .J I>l z , m gllncm u'l: ' Akvrldi . e'm (Si rius) ;;te" inde Illlllllla ll bir g une~1Il etrafmd a .10 gezegenu 0 mae ,I>U I". m akt ad,r O rad a h i hir ~cy b o~una bar~an m az, her ey I , nen I,11"
, '

ki . t u-, . e I" k u-iklc m Jk kalk manust rr a ma ka rla s ah~ ra l" ma z, Ine1esrms ~ i~lel"' ~ ki~hcl ~ ret ici em eki, tiiketici ih irli~ i ) ap arlat. usakhk kal k rr u stu , n am u~l u )"aam r, tem "I~iisz yemek yc nmemes i ii n, i~tah a \"'" i kil er yo k; .. a~kl .a, da ' k'' v b e III'k yo , . . ,,h" _ kal ma ." ok , ka<lmla r namuslll kalrr , ab uk evl cnir ve ocu k <!og:.u t u r. Yone t ll~ l :,~ m" r a ' .. 1'1 " ....... , ' bunla r E fIatun'un "bckit'Icrine hen zer, D m, oenen "'" rey , er ~ . , . . . klt'td iir, herkes yslda hir h aft a ya paya llll z yab a n" ckilip do~aua vah~, gIl .. ) ". 111". Esk i D ny alar Ye rin e Yen i/e r' ue U J ii~ neder or tay a konmust ure D e. let s n .. < 1ene."lffi a I'., '" alm ah t o"lum'al ad ulot i ,Iey rim lc uegi l, gcr ..I k. n aYll ,' . I t' rm eli' devlet h ulk,. olmah, h alka h izmet ed.,,,ek he r ~cyi yiiue t iml altma" l",a I; vc gclitlere y ksek yergi konm ah; iicr etin cn d e re.,c, i saptan h ' "'"c u k bak lm nIl. e;;i t im- ~ re ti mini ,leviet zeri ne a lm al, ; Illc,lek okullnn a, timama " . ., ki " I " lk" te dan h ; h a milr ka dml at, yashlar vc h aatalar ko ru n m ah; a ilcy i ve 1 ~'.C IIIU \t o r a .a . kaldlrmamah : yuk neda a lkla na n y n temlc , trl yurtta~la rlll gone" derecclcrin i

lIl~all l. 'k

yaYa~ ya"a~

he~ylk 'le~ginlik

a~ai": l_

hirb ir i"" y a kluIIrlll ah:

' YI1 30 ~0 : Bir D~ ,

36 . P aolo Man t cgazz a (18 31- 1910 : J,'anno 300D: sogno =

1897 ). lt al yan fieyoloji , p atol"ji, e n tropoloj i ve sag ltk hi lillli profe srlc nll.den ~fa.nt.e g azza'mn h u y al"" iJir " gd eeek lik ro m a lll''<hr (Zuku nf tsroman ). Da ha .m C e Snllr Iili k vzY lh" (Il sccolo ne ur otieo , 18R7) ve " t kiyiizJiihik y ii7.y,]'" (11 seca lo t a; t ~f~ , 18Rn ) giM kon ulur iio:erinde dl' durm u ~ olan yaza r, M. S . 300f} y ,lml ~rek :'l~ara ...u: grmc bi irninde ya z Il m l ~ b n gcle eeklik utoI,ia'sml. llzrnanl Im lllndugu !>iIJllIler u ze
kurmu ~tur.

r illd e

"izm in kurueusu

37. Thc od m llet zl (1860-1904 : Altneu/<md = E ~ki ye n i )"u rt , 1(02). Siy~ olan Yah ud i a81m d an Av usturyah yazar, bu y aIHlm d a, F I-

A, DILA AR

li. lill<l. ile r' ,I" k u r u la'~ag m a i tl all,1J'~ 1 , -,. hUIluIl j . " . los ullu bir u1ol,ia Ilali' "l e "iz . , _ "I' ~ m ';:ah~lJg> YlIh'Hh d ev ldi lli'l tab, . trl , ~ 'r. uman yazrld r,. d FT . d L- " luni sj" kllrul mu~ hulu lluyo rdu . 1,,1Il a J rstm c Ir Siyuni ~t ko Oiin ya 19 14- 1918 ydlarm da Bi rinei Dnv a H b ' . .. .. , r m kopm\l~, harJ,in son u na cl g 1918 ) 1 I. a r Inl go rm u~, 1917 de R us Dev_ W",,,lrow Wll, on " l " I ' k, o"ru, rn YII . asrnda Am erika Cumbu rba skem , nu a " 1111 I an e t nus ( . r di I . lanma koala ca k, d cuider d ai m a z J k " .. pz .1. lp oma" olmayacak, ~ilahYersnilles nan~ A tltla{m aMvJc " JL:I:raC;u, "'om~,rgcClI~~ ~Oll Lul~c~k v.b.} , 1919'd a 1923' t e d e, Yuuanh Iiir k' d,' t ' , m m u (SuelCte d es N a llOlls) kuru lmu ; 'un _ orUIlU 0 a n balJaM F I J de Ame ri ka Birlei k De vIelleri u rtt a l bI ' : aman, alla"! ap onl u, kend iai u neurop a" ad, alt md a (,t n A : ~ Ik unan R lchar d Koudcn ho vc-Ka ler g i, "Pa
q

'rul'''

.ve d e" letierin in bi r1e,""'sini ta sarl"'lII~tlt.

' R acle . to lI-fetuseiah = l'tfetllelah' D _ 38 .GGeor " g e H" r,ianl Shaw (18.'>6- 1950 . . a o!(ru e rblll Geri , 192 1; Metuscla h "Eski Ahit " e " I B'" _ , , " gor e, en ma m om rlii ki~i ol , ya~lIl' a >aba olmu 969 YII yaHalm~tlr) 0 I" t "]' , ' up f:d "'''' gi i.;:i ll ~ alan 5 , h ~lml" b " ,.. 'k , . ' .u U , lIgI I Z oyun y asarnu n ge m i ~ i ve u U) u Hr utopra oy u u d r A 100 inc elemc-a rklamas r da b i , ,, u u. yuca sayfalrk bir !I (" u Ulla u Lu 0YUIlUI\ hlumler i ~unlardIr ' 1 " B I . f. J. 1004 (Ad e n ba h.;:e_iude l'" ? " G " .. .. d .. a~ an g rta, " " v. uuu m ue e: Ba rnabae ka rd e 1 r' t '1'" 3. Olan oluyor , M. S. 217 0" . 4 " Y , L' , . ~ e In ncr I ; a ~ I I r ,aym fa el a"" M. S. 3000" ; 5 " D . ._ " , . eu~eh i leeeg i k ad a r u ~ ak M 5 31920" 0 . . , neerun k' .' . . . YUlI u n "Metab,yo lojik Be~ Ha p h bi r T evr " ~~ hml" hir alt- beshk ta~lI11akta<l' r. (A l'rIetahiological Pc t t hl 0 .. at . "ya rauci evrhn" (crea t ive evolutio nfdir B .. . n a cue . yu nun oze~l erfskin oldugu z T' . h . una gore , msaJllu ya~am l klsadl r, ta m , . a m a l' ." ur, u ya~aml uza t m a hd ,,; inea n bu d uv u u , k itzeri nd e direni rse , id r t ya~am l uzatahilir. tki perdeli I. hiiJ,, ;;e Y dg"re ~er ve. ve ~eyt an il e lJirHk t e cenne tteyie. Gen bir gev ' k . ' cm , avva kork usu u u d o ~ ', I y a v rusu n u n cesed i, H a vv a' d a lm gur ur , Adem de u-u ndmci rek-deenltkten brkrms f kt " ko u hl )le va.am k ',t :;; -" a a yenI esme ,lt. r ili t h 'd l' I ' a k I~ e r. y t au, ,Jogur mauln 11" old ugu n u, kendiHinin v e .-lem'in .. .: , a , lIr 11 mdan , I Og tl lll ~ Lul m ' du gullU bildi rmeklc sor un u z " ikinci l)e.. I.. ]'ir k.a.;: y zy .1 so n r a , d ny a n m ilk k' Ylcm :u la' UIl grmege gel ir , 1T; , lJil ' i ii[d iiroliikt ,' n hu yana b' k i k ,ana a "" lo:".h k u, a llll 'l ,r ._ Ir a ua man as er olm u~tll r; , . . , y _ ) e ,I "y e,l" r. B,n , ti, ill " " " tl klY'clh k t lln _ , la h.. iikt iiu ' ..yI _ ," . ""-' !tll l" er 11 1"1 " I , . . v - ' f ( . "t.e,, . . 0 UIlt< C , ,IZIIll Y"~ ''' tlakt a uJdugurnuz \'ag d ay ,z I D " H L' d ell ],{'mcn son r a 1919 K . . ' . unya ar Jnrad vc Fr kl ' , a' n yen ;;, k a z a u m l~t lr, mil yonIarea illsan lm ~tiir. Con' vc te olog k.,d.I I an Yll I Barnaha s a du lt1a Idyol o" '=' ~,- er, y aa m, ok k I' al m , h 1

:"'ll1mill~

~i,,,le,

~ai~mler.

I In "~ I .a ~lll Lul ul1" u~ t1 tlll 'lI111""kla,hrl a r; b u nu poli likad a' Se\'illl ler~ 'd " I' " man k ",,, I S I gl I " !>l za 1 I k 11 a n a rm UZU ll ya~ a m aS1t ll Uyglll\ },ul llluyorlar ; ne va r ki ortada da ha ], ir " I u ~ yo l u r, 1II. I, l " " I" . )" 12 170, t " g il1er.. a rtl k Lir cu m h u ri Y"U ir Barn de~ler,l"n birilllll d am a,1" H a,lam , "B3 , _,I Y" ' d' L ' L .' a(,ak ,;' kk ar~ aa IUI~ ~l m I Jr apl sko <110 hizmet.;:ileri < Ie 274 Y'I Ba kam Mrs. Luters triug tau ya Arlalun CUllIiIuriyct ini inli lcr Ylle t mek te, yazrn an hk.lara da Afrik a'd a k; ze~-

' ~J ';'~ '~~ ,llllrg,' a dlt,,1a iki ha~Lakan Lu kard,'~leri giirme ge gelid cr ; ya.aml uz:t::~

LUlu.yo r a r; t ol' u rn slk m t'"! ve te .-l irginl i[d bund andlf; hi olm llzBa 300 y d ya~

ya~alltl~, t,;i~kri

ol'.:'~~t:sr Br~:

....
KUTADGU nlLIG I NCELEMESt

'"'

ei k a dutl ar ahnml ~ur. Cum h u rba, kanr, ne eki L uhin ve Du rge'm tor u nla rmdand.. , Ba rnabas'Ierm bir t or u n u d e c u mhu riy et in " ya~a m a s res i isleri" daire"ini ll ba~say manItgmda b ulunma ktadrr. U perdelik IV . b lmd e, -yd M. S. 3000, t llgilt er e yn..-

t ieilerinin k orktugv gibi, uzun ya~amh, gen yeni uk ayak.lanarak " esk i" leri adad a n kovmu~tur. Ingiltere a rtak Mesopotamya'da, Bagdat ba ~kent olm ak zere, bil Com , mo nw ealtb'fir, " T u ra nia" im pa ra t orl ugu d a en yakm kom~ulandlr. Bagda ttau yash

bil bay, da ma~1 ba~bakau Mr. Badger Blue h in , k .Z1ve torun u ile Ielanda'yr ve UZ UII ya~ a mhl ar)/l kahinilli grm ege gel mi ~t ir. Ber aherlcrinde, "Turania" imparatoru,
nl askee ve "kader ada nu" Cain Ad amson Charles Napoleon d a Vardlf. Sa vasd t uturou ii boza r , ona t elsi st e i~ten el ek t iri rler. Irfand'da Falstaff adm a hir "Korkakhk Am h " d ikilm it ir, hir d e kadm kahi n va rdar. Konuklerm "tllgili'" uy gar hg .mn son u U" ula c llk, han g i parti ka zan aca k ?" ecr u. unu , khin kadm " H ay d i, d ef olu n, Imdalala r. " ek.linde ceva pl a nd m r. Anla,amazlar, kahnin Be rt bir hakl1 ya h ba YI ld re. V. h lmdc yil 1\ 1. S. 31920. Bilinen insan lrk, y ok clmustur. ocuk lar 17 y asmde olarak, YUlIIurtad a n do er ve so ns U? B unla r drt yil ived ili geli im v e egtim grdkte n eonr a, oynar,-dalls eder; dogurdukl an som-a "eskj u k 'a dner ve yemek imektell doymue ola rak , "c isimsiz art d ,nce"ye evrdirler, Oyu nun so n un da gene hir P ygmalion, hir kadm b h de erkek heykeli ni birl e, ti r ir, bir ki my ae> da bunJara ca n ve y a,a m b a~ I~lar. Ad em ve H av va'nm enneler i Li lith sa h ned" ~ rlr ve bu sis te m in

ya~arlar.

s rp gideecgini syl " r. 39. Karel Capck (I BB7- 1945 : R . U. R. 1921; Kraki l, 1924; R. U . R., " R ossu m's Un h e rsa l Rohot6"m, yani Rossum' un Evrense l Hobc tlan'mn krsaltmasrd rr ; Ros sum, ki~i ad ld rr, rozum , ek ed e "akii" , robota da aynl dild e " ah, ma" an lamlnadtr; " K t akit " d e bir m a d d e a d ldrr). Bunla rd an bi ri ncisi perdelik bir oyund ur . Av rupa'dan o k uzakta bu lunan bi , adade R ossum hir formul bulue, bunun le seri h ali nd e rnak in e ad am (roh ot) yap ar. Bu nter tam makinele~mit ir, .1uygulan yoktu r . ret im b old ur; Ro ssum hi r tann olmak i "te ~ indedi r, oj!;l u da mhendisti r. R o],ot fabrikasmm gellel m d r Harry Do m in, i ~letme m<!r d e Alqu i,t a d m d a hiri tlir . R ossu m' u n b ZI ve " t nsa n h k B irli gi" )' esi Helena Glury bu adaYI get.ii' d enetlem..y{' gelir. RoLotlafl gr iir, hunla fl rnak ine gibi ya~aJ"ak kkli~ill,l"l1 kurt a rmak i, t er . Harry Domill i~iu tek lligini anlatlr ve robotlanll gerek in san o lmadl~llll, <1uygullu tl lle old uguuu bilmediklerini "yler. Domin, blUn dnyap robotla~ma yoluyle ar i. tokrat yapmak, Hele na He de evlen m ek niye t inde d ir. Bir Sre son ra Helena , fizyol o!\" kimyacl D r. G aU'\ k an d m r ve roLotiatm yaplmlllda onlara bir a z d u ygu ve ruh kan~tlfllrr, ya plm forml de yaluhr. Robotlar ba~ k ald m r, h"r ~ ey i y ,kar, herkesi ldrr , yalmz Alq uist kurtulur. Son u nd a, duygu ve ruh knzal1nU~ ola n rob ot Primus ile robot ka<lllliardau Hetena sevi~ip yeryz nde y"ni Adem ve Havva olu rlar. _K rak it madd esi, K rakata yanard agmdan ah nma bir m a d e n olup en g.;: l patlaYICl maddedir. !tlucidi Prokop admda biridir. Roma nda, Alm anl ar hu maddeyi ele geirm ek iin P raha'ya aj a n gnd erirl"r,- P rokop v erme z, AlmanJar d a ouu esir ederIer . Faka t Prokop metres; olan kadmla kaar. Daimon adillda bir ajau ouu yine elI' ge.;:;-

...

DIL A AR

r;1' l.i n . r ~ i , t mr '},,' ";n .. I(';\, ;;" na imo n'tl ." git.li ..' ..ku iL..lalF.'1 iJe 3000 km .yl' , .llah ilr " .... k in "n hi . I, ar .;" ' -.rolt . K :w ga "Ik n , Dll imon ka..a. , P rokop u ve Onu n r ve esk i anar~i.t ar k llda~ l a Tl m r ok "d r r, mrn... ini J.irl ikte !: l riir , kr ak it i p at.lat .r d e g..irme yi (inr r ;r. Prokop k ahu l etmrz ve ka a '. SoI' rnk npa d iin ya YI h u ~ ..k il<l, Ilu n.la P ro J., op bi . ihli yad a ka r~ l l at l r. t ht;y on a t ilyl.. d r, : " ., k b yk eey l..re 7_rnmi}'in. imanlara faydah olan k iik ~,,)I ..r ,ra p." J:.-l ir
\t'

nu , z

ona T llnn'nm ... ~ i gib i

onu ,l o~ru )'ola t1nn .liiriir._ Cap"k'in h u yolde yaZl.l m l~ Makropulo$ St".i

(" ;ic Mak." I,,,I,,. , 1922) \'c Yllrud<l n dem (Ad a m Su";'t,-]. 1927) ad IJ oy unla n .la \'3.,h .
10. I1'YII G. E rr,,]' u' g (1891- 1% 7: N t'Ob,ll.Ylllr po~ojd<'niya {Iolio (tu, mito i .80 u ~ni"o" = J ulio J ur !'nito ' nu n n ' Mritl('r inin G rlmedik :\b ('( ',.I.n,I922). l ek; ik a h d eveimci J ul io J ur eDito' n UD ve Ala yh vc y..r/::i1i Lir Sov1'U ro rn.md ll. ;'I
onun Hu ,o. Arn..rika n, S"I1... ~ al , lt alya n, Fr a tl~'z vc Alma n a. ,lh y... . 1j mril inin 1913 - 1921 karf:a ~ ahkl a n ~ ' r a' Jn . l a k i y .. ~ a nll llllll ,l atlr . r naa ulu. lard an ola n hu mli-itle r k..ntl i ul" , al nit ... l ikJe rini J e )a u' ltlrla. , d ijnya",n g idi~ini k tijm. erl ikl" ('1f1tiri. le " ul o"i k h ir ,Iiin,a. ul op ik bi r u yglrhk iin li~llkl a rma nln.r1ar. 11. E V /il...ni y I. Za m)'a tin (1884 -193 7: .\t. = Diz. 192 2; RU5a m"li n t am ola rak : 1 9.~ 2 ) . Yd 3000. G..1....egin ut opia ' "1 olara k b t n d n ya t ('k bh d evl..t d urumUna g\"l LiI", i ~ ti r. Ba ~ mat"'o aliki D 503. Lu d im y a r nn betimlcn m e'ini Fnce.ioin 10 , a"fa,ull' J:(' id r. D n 'I" 1 Laba'lO m a~ 1 M ty ili k Ba ba . ....hr, D n y e, m.te mat ik ill",ligi" I(' ah~ an , I'-U"u ....uz bir m . kine rgt ii ol. r.k i ~l('ml'k.t('di r. t D. a ni.. bir('r M n um ar . ... hr; numa ra d a )'Urtt a~ de mekfir. B un l. rm b..yioll'ri d..netlenerek . )'TII l ee ye !tr!' ay arl a nabilir . Evl('r u mda nd .r, gizli t . ra nan yo k t ur. D "vl..t l urla rla \..vrrlidi r, kimse l aamaz . zg rl k va h, i bi. d u.um sa y,h . " M yo nla r a.ab a.," IUIl bek i, i vc ko. uy ucu la r l va u h . Ha d a hk k i~ i l,,1 hi. i. t okt ir ; bu ola r b&yindeki h . r al k ur m a z..k1..ri ni n rnt !:en " lOlan)'le yok r d ilm e. i yoluy le ~.I:.h ,]ll. H ... ,r)-in " a k t i va .dn , ye mek, imr k, a~k v. b. A~kl he rke ne . k p..m lt.- b.m ol.. k . r',]'i!:Uld. ,.t k.~ burosunda n ..Id e e d..bil ir. Ki m i lt.d'n " n um ar a" la r hili n..izIiltle d evlen t ehlikey e ,.ok ar: hu nla r " l yilik 8 /1ba"," om a rabasr altm.la eailir. Bu rad a ar eu, aClma gih i du yg ul ar )'o kl u r. Insa n m hayal k u rm a yetkisi, a,k d uygu ~u . s z "e r mi, oJm. bili,, ei ya k ..d ilm ;~t ir. K ul:, k lt' olmaltl a eId e ed ili r. E..ki " cen net" lta v ra m V I!! h.yalinin ,:r r..kl ..em....i.lir h u d r vlet .
4-~ . AI ,Iou 8 He xley (189 4-- 1963: B,at~ Nt!W W", ld

= t , t e Gr.el Ye ni Dny . ,

1932). 1'0I'IulOu y..r..n b; r re ma ndrr , H en ry Fo rd 'd an 6 32 ytls on ra Lond ra'da k urulau bu )..ni d iinyad a bir Jabo ralu va r v. rd tr, or ada insa n ka d md a n do gm akl a d e jiil. ~-"mu rl adan ....,kmakl. r1 ny" y. (ii:irer . Bokanov eky ..yle m iyl... . iA t r m1i ol. ..lt, y ~ . nll o t,..r t r v r l a t ma m n" " Y(ii:un iou nl. r m.-ydana get iril ir. 11'1540 (ab riltas,o'o a.h " L..n rlra Ku lu lalama , ... Af ar lama Mer kr zj" d ir. T .him F. . (= Fo rd ' d .n "nrr) v.. F, S ( = Fo rd'.lan ,.on ra) grr h... aplamr. Fo rd . zc ~ a' lra F reud bi a na t, (eIA ,,(e y a imi n" k ay Oret illl v.. t k d im, r a, a mm t "k amar ultr. E de biy at , A ,.a"" r. H ..r t r y . Ia" d . rd ir.e... .liIm i, t ir. hil... r d uru mla n nd .n mr mn un ud ur ; en y k8elt

KUTAIl(; U RII.Ie; 1"\(".J: U: \IE,01

'"

v... i ,"l i i ,~ i l t'Tr M\I I,h. A.I, Jo'i" i .'1..1" " ,," . rn , ,., j ",~iz ula'''"a ,I.. - E I,,.il,,,, E" . i " " al, l,a ) 10,,,1 arl" " Ja I.ir i<l ir. T oplu ", ,, ,, I,el~ j ~ i Moron " .Ie" ir. n " ya n ..n r t . . isi. :'I( " ll irlik l.. z. k~lik . n"nl:"l ilik" " Iara k ka l,ul .,Iilmi : l ir. Yll t lt " ~l ,, r ar a>ltl,la B,r na . ,1 Ma. _ " il" "" "j: i l i~i Le nina Cru ,.-"e J,':;'z,' ~ a r l' a ', 11.. t Ul' luluj::un . \ m.' rik. .I'I" i N.. w :\le x i ~o ('ya leti".!.. ~ \-a h~i kr K a"'I ' I" de m'u Io i, ,I,n..n... " ... , "(' ~ i h ul l1 uDlak la.I,r, fi u'

Ii".

ra .la e-, J.i )a~a n"l. n kalm a ki ~ ilrr ," z..).. J..."llm ll ~t ur. fiT)'a z t ..,,1i ' ah ~ il. .. lon 1 01",. hu ",~...liJ.. ki ~il " r,I ,-n I.iri.li. lI..rn;l... 1 il,' I." i,,;, l.i. ".k,",I< I, " r " ~1I ~.-Ij rl. .I..!", ..nla ... - a,m e" ik
( ,k " " ~ t l r, M I . a l ' a "~1ll . 1 a lt

,0;" <'!Iigi,ul ".

~ a~ "rl ,.,.

';iink i;

1o .. "oIil,.

i Y"Ulll rl a.I" "

.I" lm"", a n<lll:' f' !,..k.... I" a r..i rI. ""\"n a~. l ll " .I" h" ,, 1.00"lr,,)' a ~i;ti i .. lii k Ie rInd e ad a m ~a~ln r ; h u la .ar ('. k i anla" l~ a J! t .. ahl h ,,,h k i",I.. J oh n, 1..."i na ' lIm . ~k n~ ril"r ilt i ~rri it er, 1hin ya n.. n..t .... il i :'Ilu. t a" hl il.' J ..h.n u)'I:",.l1k l"""' ""d ,, I . rt .~ 'r ; :\l u' l al ,h ~ zell ik .I... t , .. d rnJ! id ik )' u a ll ' \' iin . a nat ll' af.,rtl1 " ,liMij!:in i. Loi lim "r " ' kni g.. u..,,' yerilrlij:,in i. ,\ini " ,I.. kl' ll la.. ,i>gllll siiyl,'. J oll1ll", nla rll illilll" la1, ..~ k i a ll l a Y' ~l a "\ Ioagh ka l,r . L"",I.a" l1l , h~, ,,tl a "' u' u' , Iw. k..s IJo acuy ip Ia .1..1",' " ~ r m "f:'" )a . atl j::. ii: r lll"~" ~ ..Ii ., ga1o'1"dlrr. 1e I "v- i ~.yonrll la r v. h. Lr " ina < lle ld i~ i ll ,I .., J ohn k""tli n<l..,, gr ... , "nu lta " ,(lIaya ra k l,l, e, k..." li"i .Ir a'-ar.

1939 --I <Jt5 Ylllarmda Iki" d D ii" ya H .., hi "l u. ; 1915'1" Ili rl,'~ " li ~ :\lill" llt'l r~ ii t ii l Unil" ,I N al i.. " . O r~all i ' ati 01I) k llrulJl ": 10 a raltL.. ]?IR" ,l,: " Bi rl .., ,,, i ~ " m" l l.-r I,, la n H . klarl UI" ,la.ara., fi il<lir i, i" ( Unit..1 :'I' a, i,," ~ Un;'-,-r... 1 D....l;:a t ali,'" o r lI" ma n Ri gh lS) i1 n ('.l ilir.
Y,~dl ~

, .... hi rr )"zI..~m' tohl il ....i

k a .~ I ' m'la

).." i Ilt " l'ialar Y"'I

In

n.

K a ri n :'o1ar ia U..y.. ( I<JO O- 19 H : K,d um i" .1 910). 1;..,,(

ya~l a

i" li ha . ..<I,' "

1 " ~ ....li b " ka <l m yau r hu "1 .. "ia'",~I" g..I......$:i ha )aU.. m i ~ ,\.. ". u" "I , illoan ,," . kiilt ;;r '

l I,ir tol alilrr d e \'let in uMo.u.. " .... i l m i ~t i'. 44-. S ref an And re8 (.log . 190tl: Wi , silld Ufop i" = Hiz Ut ..pia)'1-, 19B : D ie Silliflut : I. Da~ T ter uus J,., Tirf p. IJ. Die Ar dw, 111. Der grau e R p gen. ""S"" = Tufa n ; 1. De ri nd en ,k atl lI a y , 'a ll. 19 19. 2. ;'01,,1.1,1" G" lIli ~i . 1951, 3. lI uz Gi,\.., lt..,ag 1959). T..oloj i. sa n..t l ar ilti \ e f.-I., r" okUlllu t ola " bu ,\l III& n y a u rllun " lI i" Uto j,ia'yi> :" . l kiie lu . l bir rom ."tl". t r.. ir,,-i )''' 1'' 11'' ise ~...rF-i-all"got i ~ck.li " tl " "'0 d..rn bi r <llly a "a ll l a n d ltl l ,m~ t l r : ~",' )' ll alya,la rill morf" ( = au ~,"i r ) . Or ada N ietz "che 'c i L...c Ok h . et ra fmd a I li r i k m i ~ I''' ll\'lerle y" n i d n ya, ye lli ad a m w: yenl t reyi " n..rm a" . ~ok m lk is te r, T ri lt>j inin Li.i nri h hi m nd c, d.., i"'\"11 ,ka n hap-an i nri d" y r ni ,l, in yl g" rlIlll" Sr La~l ar, "nei iJ e .1" gl l" L.n~ e,.ki "n) a y. y,k , iI.. ku ~ai:l g. lr. 1 5. lI "rm allll 1I " .~ .. ( 18 77- 1')62 : /1,,_ . G/" ,. /",l",u l' irl = 1I" ,,,,,,k "Y" " '" 19n ). On lii Alm au yaz a'l Lu ro malllOa a lt' ], a~ l l k olar ak t U Il U k" y m" , t ur ; Oyu n t r..t mr ni J o:.....f K ItE'C h t ' i" l,iyogra rya'"l1 y.z m a , I r nr mr~i \'r' o llu n (.. rak l 'j;1 y"zll..

\ . OlL1AR

( V" ""Ud l .. illl"r ulwll~L..-~, h r.. iu u n/!: J e: M II.~~t ..r Ludi J .... o:f K n r d,t n m t Kn ed.tes "illl..r1a ~~l ll"n Sd, riC h."n). Ya" a r, 1 933 -19,~5 yil le rrm H itJe.. Ah"lI.u y a ' . 'lld an ka a rak ln o ;., " I.. I!o><:i rmi,. hu I< itah. yaz ml~ ve I ~\'in:d .. yap mla m., lu : Polil ika ya kar~1 rul. ,l i l\ i ~ i. Yap llla ~tl! e r\~k (s urr':a1i'lr) ut ol,ik. . Urgo rik bi.. tutu m va rd ,, ; bu y u l,u, yuula g~"" loirok ad lan n kim .. ld u k la rt deh nl. ~a1l1. m .ml~tlr. Hik p 'l .\1. S. 2000 Y,)I011. ka tlar u zar. H arpt t'D ~u n r ~7d ... d n)"a n rn ru h du rumunu d ~ ..It. ",r k iill ~ Kbla1i" n" .h-nil..n ilJ e. m an a'l.r rs lnr he nee r, " Be nc uk ~YllIlU " a . tl m .J:.,. bi.. kne uen m..p lan. geri eilir, Bu oyunu yn..ten .I.. J o're Ko ec hl ad m da bid. .Iir. O' UI\. b i....y in .. ~ nzc r ve tutum u ..Iduko;. k. ra nhlri. u r. Gt n..1 ola ra k, in u .n ln Li. lint a lau m ,la k i I,iit n , ..rirnl ..ri unk r.. uk Lun e u klarla l e m LoII..~t i . il m i~t r_ Oy u n ~fl"1 m..n b.. boncukJan ..l..kt . oni k a.ad a rla oy na t lp ,...ni d..i; e r1 ..r W lIIl.. rl,'.. lU..r ..Id .. ..di y..r . ~ K a ' t aH"n-'_ Goet h e -n in u t op ik " F;f: i l irn i1i"ni (Padal(ol!:iKh e Pro" in z) ha lulatu. t: j:it im i_ j::r<"t imi ve k lt r .lz..nl.. rne am ."l iJ... y u ,l. n Lu rnmand a g~"'n J.. i~i l, I.." P al ('. J akohu ~. Hu.ckha.d t ol. a 1: " re 10., Thoma l von d... Trav e .I e Thomas !lla uli. Yaplli a. l ose f Kn""hl -in <><: u kJuk l a n oyun jl:. .. tmellj i~ iru, ondan d a " a n . u h", J.. a ' " ~ lllak iin " "n lij::i karar a kadar bt n ~'a~a m aptn t da n , . .. 1. Se n u nl nd .. LoIa. I,,, ;t hi. ( 0 .. .. 1.. 'ig . ..t lllt' nligi ya p ll l..ta n s on re, jo~..r K IIht bi r d ag j:; gul u r , 46 . F.a",.. W..rfel (1890--19 -1-5: S tll ti..r UnSt bo,..nen ; t in RtiJ... oman = ()"l:m.,,"da.m Ydd,z, : B i. Cu i Roma lll,1916 ). Yahud i a. lnwl a n ola ll ta"Lnm'~ Av us. l u. )"a h ~ a i r ' " rOlUann . Hi t I... Ahua n)'a"',, ,lan k a ~a tal.. 19 ,U -1 915 yrlla rrnda, y urt ,h~ ""I ;l Im r.. "' a m ha Zlrl a rm* ,." ,t,. w ,\' t.. J ay,," I ;lrnl~ t l r. Ol,' I" ihj mlii ut 0l' ik h ir ro..1 ,,<' ..k utopil.. dn )..,la , "(l ogrn a nll~la m arull . ; Ilikayt' d. )'azar konu~ .. r. O h l m . 1t nu )'11,liL," " ,la I:' '' l,' i ril"o iil,' ~"d r. ",... f..1. Lu ;;0; j::nlill.. z iy ar t'tilLdl:" , " a kJi" iman_ 1,k 0; <l1;" ,,1a1 i ,ill)"a .la giin l iikl ..rini a n lat l. ; Inrey, ai lc, .h " ld. 'un: llrh k. k !til r v. b. {;,.lo-....1.. ':u)7: '"I,k" ik """rl,,' \'lll;' " "Iu"uk ; hi r iirn""l uklu Yllp L1 11 n I.itk i "rd ru go'uh.." i , . (I:" ri- i" g,. i .1")7:"~ ) I:: il,; . )';ik", 1.. ilk.-l,' " "1I "1"l lIJll~ , y,,~ l a~lJll~ ..r,I," ,I..r Y" lIi,I,." ,.;.:

U"," " I", '"kt ,r.

17, I,;"'. t .Ii' u;.:..r (. I,,~. Ill% ): Ifd i lll wli. : 1lii<-kf,li ,.k II U! Ij". Sllllit ( ;...,. lidi" f", I;, ; (; "riy" 1J,,!;r u Uir :;iel".. B"k, ~ , 1fH'J). 11" u1" I.ik rOllla ll iki l,Ji;,uli iolr , Hiri u"i , i )' a'/_I Jrl II g"u " 1 ;.:rii~jj uii k apsar ; dah a Ul:"ltIli "Ian i!.. iud I,(jliimol" ,liy ..lug. lIJon O. Jog i.i>;i llliHC k giin l k am l..r, (I" ll('n,,I..r VC h ikl)'{'I..r "e rj[Jr1 i~tir, Knl1LI , .." ....n . T a" " , IJu n s iir e, iz bi r u)"una a lt' t ..lm aS! "" in~ll.ll [,~Ln ka, IHiolir . Di jny a bir mu de l. in'an. I" L ,Iir. "'JL IH ik I,ir rt' sim; ~ a~lar ,ilIt'r "" y..n il..n ir , c.ksizlik gii~ I,' r j ,[i ;z,'" gill e rh' le .,-a q>L~ , r . Sa illW, ;':el,'l\li~lik l ..u g..lcc..Ui gr ka,la r u za r. lI ik ;yrnill u~ir"lt' lI ar p O k u. I" !.."mula,,, I.u ..ius V U il G,er' , haik k a rg"~ ll h kl a r ll .. lan k"rt arJI ~ 1 I'II. si k,z, Bu <lur I''''i'y i 1" ,l lI. Uz. S.. ,,,, y , k , h~ .I,gil . yi ik" ..l i ~ " <' y" r. ,,1 m ad, l i .1" vi"II" lL yuk ar ,la k i 1;" . ('1 ,1.,1.-\, rr ; ~",, k. -I( i i ll"~ ~, ln ; Il .' ( 1I"li" p"l i_) g irm..k .. I~ r_ Ev....n (Ko_ mll") Talltl' IJln r.. ",an"h. _ .
18. C ..orl:" 0 . .... ...11 ( 1903---'19 50: ,v inet...." F.isht)'-Fou, = Bin Doku z Yz Sek. '''11 J);; rl, 19-19). In g ili L yazarm ~ ; y a . a l yer~i . 0 m a m J ..: 1984 y,lJnJ a ld durum. Dir

K UTA DC U BILIG I I'iCE LE .\l.E.. q

'"
"8"-

d ev r unden l o n r. Ok yanu syad . Oc rallia admde l ol a lit" r Lir 101,lolul.. .I" , '10"I ku rol mu ~ tu r, Dii, ma" l olall hk i E Ulluia (Av ras )'a ) d evl et i iJe ~a 'a, m a l.. l a , I . IJ.., -Iet .Hli
"ilir w~ peak " (= ye " i k"nu ~lIIa. yen i dil ) d e ne n d iJd ir. Orada b yk hi r p la n

m..ndi r : H.. r ~e~' ~t en .i d i ld '" ya p..Jn, he rkes birhiri n in k" y u '''"'' " aLar. I.irloi_ rnd t'n ku ~k u lanl r, her k.. n~ 0 8l u k ya pa r, "telesc ree n"] b rr ~e }' gz~t l"n i r, izl..ni r f iki rl..r kentrol ..,liIir. I g.." ilm ..y...n k ~ilt'r n. tad a n rok .,dili r. Ui l' ~S<.I. ... K ar tl Sa, . ,.. ku t umu "ar. a <I g izl i .~k , k a r. berea , sahtd "h hk da ahm~ y ii riilltii~t ii t, Dt ,. It't ve part iba t lr. anma " Big Brctber" (= h y iik kard ~. agab..y ) de uir ; " .. mti bir d e, le t Laka nh~1 J . " C..rl,'...l , Bakanhg,"dlf (1tlini~t ry nf T r utb ], GoIJ'I..i" admda h ir i d", I.t e k.", hi r YU I yu .n'~ tlld ug u il,' in " pa rti d ii~m a rn" ilin r,liI nli~t i t ; h..r I(ii" i ~ '., ., ;k i d ak ik _ a ra ...",.i1..r..k I,... k.... h.. h" ;n; ln etl..r. r.ha n inf':ton .,Im.la birin in it e tt igi . nlik aCI dii l.Julnln d a. ya.ak ya z,lar da l;idice "a l lhr . P art i" in hi r ol.. ~ tl,' . Pa r ti " h lii m v arJ, r ; OS.i.." bunu y iint trnrkt..di r. P a. ti F'i."... lilt'ri",I.." ",,'i"' 1" " Smit h, J uli a a,im<la Lir g. ", \i kula ye sak ask )"a: am aktad U'. C!O r in glnll'ln dkk inmdan J . lI:izli )'azllar almaktad U', F a ka t Charrinl,!:l"n hafi y.. ololug u i.,-i" ..n ir " Wi ....ton yaka lanarak " t..mi z.l

49, Con.la" l ill \'rg il Ch('(lrgbiu (dug. 1916 : 0." 25. 19-11, F. " La 'i"llt-e in. qu i"m .. b.... r.... . 19-1-9 = Yi rm i " e,ind Saat). R.. mall yah y aza fll' ka. a ", ~ar hi r u t opia'e rd... "Yirm 1> t'1J i" d u a t ", "giin n 24 sa a l i gem it . ;.:n l a mamlan 'n1 ~. Il: e k al", m., . I da bi d nya )'1 korl aramaL" d..m"k t ir. Yapatta I,a l l <Iii"~' a " , -t' ha ll k iilt iirii v" rih lJf'k t ..die. Ho rna n", ka h ra ma m Traj ~" Ko..uga a.lmela a~-,I", I,i. Humrn . r, ir kam p. , -e Liiro ktatlar hro~u halinc gNi.il ..n .1un ya, lan anrak inti harl a kurtulur,
Maki"..I.., m i~ in_ an h k t a n h,kan ikind bil' k ahram an .l a j"I,an Mori l zti r. 0 11 ii" )'11 ..sir kaldikten . " " ra . l il , D n ya H a rh i srrasinda Ban dnya"llln n"~,, . lilny a 'lrJa
k a r~1 a ~ t , ~ ,

harbe i. t " rllt' y.r r k gnll ya7.,lma kla k url " lur ,
g I l ,

50 . H . G"h<l..: V,., arhl" Tug ( = Sekiainc i lI uf' lLn LtL y,,I; "i,,,ii ,,,, I,ir ,,"u ,'k l,",e. :; 1. Il u.I,,11' 11"" 1 . (,I"l: . IH'J7 :

19:;0, ) Di n. r1 hir UI"I.i... ,I,t .

Il i;" y" KII I..__ i, 1'):; 1).

1),., 'I'",m rI,,

Ir '''' {

[)jn.-\ !oir u t"pia"," r. Av u. L"ry a K lltnli ld" ri hu lk !..lllir ii , 1 " " "'A i" i ll l ,,,~k "Jll I,u "I ,,

.. li, . pia ' y' "pik ~; i r " la rak YaL Ltll~t,r; BahiJ k ule.i ye ri"e ,li; IlYIl k " I,~" irw yiik.
52. j ..an F t a nl,'" is R cw l: Sn"" ;\!" , x ni jh".. = :'r l a rx \ lz vr ha '."., 1911. ,,1... y a~aYll ' GaZ<' lcd "tnl' a'Md.., E Acr in.anILk ya~ ayac aksa, ant'a k iJir ,1t'Him ""'1L1I h ilir. nu <I"Him i~ i lL r n uy g ull ye r Ameri ka B i .I,,~ik [)..d etl e ri"lir. 5 i)'a"al h ir " "t:~ i 1 ' me" (o. rno.e) t;.. rekJiJi r. Bu '"ged, mc" d e n ye ni "diinya hiikm..t i" n , ")'t'lIi ad a"' " ( Ho mo nO" uM ) lk m al..lLr, 53. Hu n ],us Fr.,I..';c Sk in n..r : Walden
T W II

Ik illd

WaM, n . I'nl ; 11,,

) 'ond Frrt dom ,md DiS" 'ly =- zgiU liik ve A ~IC" a ~ IlI ' glll Io.i. I'n l. If'ald"II , 0' Lift in lht WooJ~ ( .\1111 . WaM"" = " rmanla . ). ya"; zg , ln~1I1 ya~. 'n l a nla la n kita l' , Amt' rik .h .1~ii Jl r H r n ry Da vid T ho ruu'"u n (18 17- 18b:!) 1851 y ,I" .. I. yaYlmla d l#, ki t aLIII . ,h ,h . ~ i m<li , H a n "a rd On\"..il... i I', ikoloj i I.",fesi\r Sk in", r.

.,

A. LJ IL AR

I,,, " h. i" ..j W;,I,I,-" "I,, " k " ~ ,, I , u z 7.gii r Y. ' lI,n"l jsllmek l..di r, )"an i " l opi k bir h 'p" I" Ul, ''<la '' ra ul, ' (1...1111\ ior ) ku ra nlll ll iAnrYl' re k . uenetl, m,," i ~. ) ' j niye t , g v c' l v e "YJ,: u i ~' ill <1 (' ya~ U lt1B k. . ahs mu k, ~ .. d ~ru ,.J1.j ye te ri kad ar yiypl'ek. iecek, giye cekr 1" IIl;'" ha va, t .. ",i" o rl a m; 'liikJ .. rr " I';'h l. relsu korunm a, "rt aJ,.l Il ~ 1I l opra k 'lre k on u! ; ,rk,k kall lll .. ~ i l li ~ i; . 8" 011, ... ih ik w .. . I..l>iyat ~e~'f!isi; ya plel i~l ..r ve a h>j m a la r iiu ;,,1;,1; k._k....;I. k INli k."I .. ~jJ.i e rd..msidilUerin kal d lrl lm a.". ve lk sel zg rl k.
" i'Ll:" rl iik
~. L.I i .l i r.
H;"

.\ ~ lr l. a ~ h h ~ m t... s i' ..d h k il a " , " I kinci Wal .lr n" m , rom a n 0Im8). n

l :' ''I,;" ' I,,, " , ".)I~ I louI.. 1=",;;1.... ~ .) "I. rl ok k a b a n k t,t. n.. t'irl ..rd e.. , " .1 .., -1 " 1 . " ". " " la n " ,,, I,an ( ,\ 1",. Staal uma ne) v e ~. i) ...e t na ", .." le.. I<'11 ba, k" k.onu , a ,18 'u tu lllia n " ' '' I . i a~ a 1" u>;l" . I,iro,:nk. fik i. o n... md ,. i. >;cni~ ' -I' Il.lm ,h .la. olm uet ur , l l' '' 'j:.i ll. I" r i li ~ .i) a- " I y"."r vc ro ma ,..-,I" .. ndau W illiam (;,,,I,, in (175(,-111 3). A " E"IJlli.)' C"""" 'fl iflll [ '" Ii /i m l J u.<lia all d it , [ " /lU" " " f I'" Cener/ Virtll f (lnr / lI"pp i "".~ .~ (S iya<lIl A.l akt tl zerine R i. A . a ~ t ' .ma ve Bu nun G eu ..1E ede m vc K Ull ul uk (I u r in" Et ki-;' 179 3) adh yaI)ltm ,l a. R,m < . ea unu n etki, i alt m d" ola r uk, g nn dc var .da n h iit iin hk iiul" t lin. ailc vc ki, i~ d ung inligi t a n'i1nll yk or tada n kalJ lrm aYI 'i " 'r1ui, !ir. J, ",, -.1<I"' III"S R O'"' ...1I1I (18 12- 1778), lmile 'w d~ I'Mu rali cm [E mile P ' .Ia ()~r' l i fl\ fl1.Prhw. 1 7 6~ ) adh y al' lt llHla " do gal og rel im" i o rl aya koym akJa. ....I"mlu eJ::i l illl" i " "I Il' ll' llZ ~ rt'l i m" ,I..n ~ y'rm akJ a . I!l"nd j!:rfo limin ilk ~ r ....ini 1- :, ~"a,l a r"' a. il..i nl"i . ii.l",illi 5- 12 ya~lan na, o; n s r""i n i 12-1 5 ) a~l a nn a . drd n. ~ . .. ~in i .11" 15-20 p. ~la .. n " balilam al..la " e ,la im a d ogay" "a ~ h kalmap k~i n Lir 1.... ~ u l . a ym akla. l.i . ~ " ~ rr t i m ut ..pia.. ro.mlll"m i~t i r. IlIgilia tai. le ri nd..n S amu~1 T. Cul... id t:.. (1~ ~:! -IR:l-l) ile RO.... r1 SQul hey (1771-1843) Il"~n d ikll".inde , R oussea u il.. (; od " i" "''' n ,,' inl"'I1" . "'1... l j9~t<' .' \ me. ikalllll Pf'nm)"h-a nia I .l~f' ..indf' k i S U"iUfo ' i~okralia halllll I.. na~. k ,~' .I" tltHl a " Pamisoereey" (Vun. pon = h~r . h tn '"'" ..~ i l li k ..rk i) ...!ln.1a IU 'rk <'-ill hi.I, irin.. f1 it old u ~u ve ..~i l e rk . ah ibi l,ulund ugu hir yo k ~ ll n lay 'cl el.. , phe. " to plulllsal ii.giit " I.. urm agl ' C k" ' l' h" ll'ri' lIl" i (Yun. a_ /" ros ='" mulk sa hi" i olm,,). uygulam ayr, yan i ki ~i8d m;ilk YMakl am ay . ta ~ "rl a' ""~ I ,r . i llgili7. ,l ii ~ ii n ii r Tho ma s Carl)I"1Tl (1795- 1881). $ a rlor Rcs<lr/u, (Gi)"lli. .i lm i, T... zi. 18 36 ) a,1I1 y e prnrun kal .rama nl H en Diogene~ T~ uf..l.d. tk.h.bir ut opi a'. .la ya~ " r : y e rin a,iJ " Wl"i_ . snic hl wo' d ur (Alm,----= n... e ol.tu~ u n u bilmiyo ru m ) ve Gr ne] ~ ..yl..r" (Th i "l:~ in G" lll'r al) prof..~ r d . [Is ko t llgil iu ....ind e hu k""Tam a - K..nn a'lll ha ir" (Inl':. I kno w not whe re = u_ta pia J d eni r, yan l "hi l i n mey~ n ha raIi I,i. )er). Yin <,.Ingilit parlame nt eri J a me1 Silk BUl"k.ingham ( 1786--1855). l\'a tion ,,1 F.r i/ . a n" Pm rt nt R..m,Ji..~ (Ul ,, ~ al K llkl er ve KUj;!1h Car..I.... 18-18) ad h )"a I" u nd a ul op ik Ili t~l i~ .. ya kJ a~an 10 rl um~.1 ona..m la r on..r m i ~ l i r. Amerika b t opl u m ona r.l"'" J uhn lI u mr h.l"Y N o~..es (1811-1886) n"~, tnl"rrl~n e~i n lC' n ..rC' k iJl H ri8ti~a ll l ,~ . gt lr n "Ol l.l..Ia ,a (r o m munal ) ya~a ml diri hmek il tr mif (1836). !IOnn Ero kkar.hlJga (poln :a mir) ",n n.i, ve Putne)"'lal un' lln l"lk i_i a ll m,la, " >; g. "tk"" ve o; .1.. ho)"l.. bir 101.lu lu k k u rm u ~ tu r (1846). D aha io nra One id . h liim nde lttndine a y'

".
n1 11.11 zg ih hi r 1';' lll: e,l.. t Ol,lunl sa l ol'" " Ill.'I.ri" i , ii lClii r m ii~ t i , r ( IIH ll ): j,u 1" l umu" ad ke"di dcyimi il", " Ku toal Kit,,!, K Ol1l ii l\ i~ll i j:. i ' (lJiM.. (."""m 'Hl i~m ,,,lh ki tal " . 1848) olm ust u r. Din ala nm da X VI. y iizy .I,la J\n al,al' l i' l k.in ( ~o" n k , a fl i'.in i ka bul et mey enler). XV II I. yzy ll,la ~1 ..m llon ' i ~ l l ..ri l\ h" faga ta p,,,uar ). Morevia Ka.d "l lerin ( ~lor. ," i ll Prot e~ l lI nl arl ) " e Shakerla . m (e \'I.nmeyl''' , T a nn ' pl'l'lll ..rk..k 11..,,, ,H,i t a m)an lar ; Qu a k..,. boeuneusu], XI X, y zy.l.la dll M" . mOIllat. n (Ameri l ll...a. J ""ep h S lRil h tarafu.d a n Igl O' ,l a )"ay.m la nan ,Hormon I( i' ob, ' mn I... y . ukl ar llla >; ala . .. k (Jla " hlli llliilld .. olu ran gore o;olla n h ya,aya n ' e _Slib La k.. City')j III.. . I... tari kat o;lIar) ulopik hirlikIeri de me)d an a gelm i ~tir. Hunla n la n ya lmz Morm nla r. Ya hud i ut opi_tlr lell d.. Siyo,,;';tI... (lioniol) l ut ll n aJ. i1m i~lr r,l ir.

Ul a pia' la rd lln " d., ,' I.1 rom allllln " na [St aa tero ma ne] ~ ..<; t i ~ ; ", i7-dl" . ba~ 1 1I Yuna nh K" ''''P''' ''I llll (M. . 13,I - J :;:;) Kr'o" l'" i,l..io''' 11 (K ilruf ' un Egit.imi} buluru e. Seki~ hllphk ta riJl ~d l,i. ro m a n d a sa yJ!aIJil..n IHl y a]'ll . Ab am ani~ soy unda n I' er. krah K(i. ll ~ un (Kyr o. , hk. M . , 121 -4 01) yalmz egitillli l\i d c gil, b t n Ylit a mllll el" aler a k lk sel bh durum a lld i. m iti r. Bur ad a K rll, ge ro;" k d ,. da ul~a, Sokrat il kd c rin e ~ r c ye l~l iri l m i , lk~ e l bi. kral H mo del Lir in .<an ola rak t a mt llm akt atllr. Jo:flll t un'JlIn alUllllo. J.i ro;ok d ~ nre ve ilkder
b. DeI'i.., Romon.a:

..

de hu ya:l: , y a kat um" I" . Ejit im J zeni ola. ak to plu ~g i t i m vl mekt e ve og I olarak ,la ogullara, bir bielerini M'Vm enili. d oj::ru olma nm ve h .n~ i<; ind .. y~a m amn int n eed eml er ~lrulnd . bulu nd ugunun allla t J.! m3.!;, ist ..nm.... led ir. B u ho l ",.. D lInl e' nin (1265-1321) D. monarrhia ( ~tollal1 i Ouri n..) a.lh w,t in e.. ya pl; . dl' almaLili r. Bu ra d a D a nt e ~ iya~al l..u ram m l a nlal m ak la , p apa il.. im l,a' ee to r iliflilerine degin mekte ve im paratoeun ~,lu d ll' ''a'lm vUll g lle m..ktedi r. XV I . -yz)"lld a hu .land . ik i t t al ya n Luluru:<; nal d a~~are Ca. l iglio ne (1,1781529) iJl' Ni l"l"ol Mar hiav e Ui'yi (11(,8-1 527). D iploma l kont Ca. t igl ione. Mila no ve Vrbino ~ ara)l an n da e,lin digi grg y d.. k ala rak Tl rortf8 iOllll (Sa ra y Giire, -li. i, 1528) adh nl Y"p ltl ortRya kc y m uetur , Bunda lk sel sar ay ya ~ alll m . ve ~ "r ay gorg~n en k k iueelikle-ine kadar anl at nll~t\f, Drt hlm l bi r di yalog olun hu ya plt , gere baknnmd a n Arist o. Pl uta rk hos cH oeatiu s, vid illS. Q uinrilie nus gib i eeki yua. la ra ve iizd likle Ciceronun Oml or ve De 07010r. ad h y azJ!lIrma d a hcrlud ur. Ama ,.. k us urs ua, ! k~d hir sa ra y g re ~lis i nd c bulu nm a<1 gl"rt' k" n nit..likl eri tlImtrnaktir. Diyal')gll o; aglU tanmml' ediple rt ve ~iyas c t ve 80I ray adil lllia n ,Ia k ilt .lu . \-g..n ve av b i l:; i~ine ka da r hir K w adg u Bilig'J e 1k .el bir elo;iden t a, -Ia. eieit, o;e 0;010. , ey hek.len dij:i gibi . Ca.liglionen in ... ay gtl:\i i..in de de o;~itl i ydenekl..ri n bu lunm all' ist en ", ..kted ir : Soy lu olm alo.; a.knlikun anl a mak: g l. a llla ~I~h , J..um lll ve da \liIrn~l . nnd a - J.d likle kadmlar . 1..-1)1 - Huil olm a"; kh rl " e iy ; kun ufur olma k ; YUDanCll. La li n..e hil mek. m zik ve resimden IInlamak.
t1o.an~lIh hir d 'n 'let ad a ml ve ~ iya ....t fi lozoru ollln :\la rl, iavfoUi. k k tt alyan . S lIn Casd ev letle. ind ... F ra naa' d a ve Alm .ny . d a ~iy.saI l,il:m.. t1.. r g'. rdkten s" nEll dano yakmmda ki ~ ato~ u n a ek iler..k Tl prind~ (P rens, h u . 1532) ad h nl yap1-

''''
I >l r~'"k ",.o1"r~''''i ko)'n"".la ,1~v1"1 J' l . r ' ,
;:1Il
!l.m

'\ . DILAAR

k ,.. la .. "I"" J,"ilm ,le a~.1 -1'..t'Il-~ '; " Ir ahnnll~ ve bil ~o'ru~ ~u , "k gn ,:.. k~,L.I " .'" 1;,i l.hU.. i" ...I..lUni~ li ... IJu k.. n u,la ...;'" ~"i ~ lellli ~ ol." {il"t,,{ ve ~ .. az arl a" ,..J'~ 1. ~a,.l m a ml. '\,'(. h" v ' rn" m..., , g . "I . , IIt1l nll~ , IJU " l ar g...... rli l::..r..... . a IJ ..re k apu
t~. ~ ,' n 1l 1l~ llr .. 1''''''.'' . I,a..a i ~ lt'ri ll , l .. tu t umi .. olmah ; l.a U.1 " ..... ,:i1r1 .. "z lIle mt'li : ):..r.,k -

O~ . I~.~""'I !>aplan :,!.l . I,al ,a

yii nl'l i m i k Ur a lllllll , \'I " kllg'ill <lr vid Lilgi ,iuf' d g_ I"J,lutm, olnn :;6 iJiiliim l hu va, 'ltm , 'end ko e . , n u.' u, . "'': . ".Il Il L l~' 1I1!' - t):: l, tlirl"ri , IJlI Im~kanh~1I 1 ua -rl I"lde etlilol i~i vc na srl cld <J t u lu lal" I"" ',,,I ,,, '\ " 1"111' iJk .l" kuz 1 ,,,lmul,,, ka t r .1.,,'ld ha~kalLh~1 " "lulI,lu " U " f' J"",l..r lll " " , d .-1:1. ' k..,,,,. ,, .r., "rlt" "',:I", 0 "" ", " I.al" .1, " \" I i" I.ir ,1;;;'''11''' I. ,,,,1 ~a\ ": " I " I ,,, (,, , ; 11. I'''l''a k il i..,- .1.., 1.'1'" I ' _ I ~ . I '''1' - , 'Ir' , a . ' , c' Id Ul . . . I 1 \' I.~I,n .,. .. .. u. ..I., ' -al'''''TI ,,,k.-r,'.. ri,\!" ulu .sal 0" "AU " " a r" m a si o . ur n., . . ahu"ll ~ . ii' n 'll ' _ lUI_tir

r.aZllll~I,'r. K'~ll<li,jlljn d",ld

":~ il,l i:::i

I ~.;! ~ , 7,a"'a " .~ . k , ,Ia\ rau .ual, ; p ri.,," /l;,r.. 10"111 I iII..i h"lIl a~,l a ll uima -m i Lilmdi: , ..rd ig i ii!<;" ii,w ::'ir e, iv ili l..I'1I . a"nam al, Ir..r " ' Y ""t'rekl"J,". ~ ~ I 1 I ~ .. .... I e, 'li"'.-e ". k I _I' '. " , . '. . . .. ' > '" " l1~'" ( ugu rm, Lu t un au, . "" a r [,u ;:, ft "I," ,. ( I (al. " '''' ''''Itato) Lag l, ],u l""ll1al"h r; ... uuk n ,ju,'m lj "Ia " ""tlll ~'1 ue , ,I" , k t "'I<'al.. I,u ~, ..I,I" yiir i; II,t'k1" "yakla lul u[" loilir: E n'k , I ululau )' 0 1 I'" "I.u,a "r,,,", ),,,[,, I,akll ...k.a.. r. . ~,,,, " ~ - "6 - I ar . I a , I ta , )'a ' "m" g " l" rtl,.J.;,j .Iu ' . ~ . I"'1'
~ol ::e ., .t , ,,;:ru . . ""ant'! . , . ee n1 ". I ' r..k, "'... . u t ma ' .ma . k.ta ll kao,:mm ama h '' , um u l y r r k' I,' an , ' lu,la r j.;o r'Ul lll..!'. la"ka' g.... , k l i ~ i , ,, I t' lu lUIJlUIIU . 1 ,,~ i ' l i r ll ll' l i h ununla Mrl 'kt

: ..r ' ''''.' .. t .. ( "', I~'a .. larlll yiir '"l~i ,Ialoa l",.. ",i ~ l i r) . Tarihte ,r.. ,i )a~ ..tte .'bel . ,a ]" 'lh ...I"'.. b uJu r . 1" .a' l\' \ ragon . , .. Ca~ 11 k . l.];." (:'< lar hia..dl.i'",r) .I..n." ... . a"u a .. ti a ra I l' er llol llJu d C" ll,,o. h al y".I .."la F ra' lc" """ Sr..rza il... c..,. a re Burlt ia hu r.li". Pr u>va h, .-I ,, ,ut: ." .. .n.. ..... ru I mu , yo ldan poru"",:l, , . . krah lJ iiv ' iik .....i.... u. v... uz.... "t m_ 1..,... 1. l:'-' rl..emli ~iic nc ." " in -..n..r ek 1739' ,la . '\l a l. ia, ...1 1 "';':1 - ' lIdll . ~ , ...a ~ , m a k i.iz . . 1 c re,
A "f' m '~" I" """ 'h a.lI. I.ir ,-al"t ya)' lIllla llll~ t 'r.

r um u ,Ie al m ll"'i ,r 1ta l)'.... Je,k tl" riui " I.a rl,a r " Ia rm. Fr" " ,, 7. ,arJl~ ve . I ' 1' '' 11)"'']['' "n a,I.IIlI." .. "" J.. "r~I .I... euura )'u ll" ... j.;ii' I,ri hni tl ir. \'al.,t , I'..Ua r.... 'n m " h ali" Illia" (R.'" '''' . lI alya lll) ~ i i r i .il.. I~"'''' ,n n..kl ,.l ir. 1Ju"uI1 ,...ut . Ii;v~i ~i;,I.,lir,. . ' . . "'X..I",, , a~1

d "':"" 1II....

1";(il. I y" ~ " m l , ' . i7. ~;. .i ri Ve p'rg i"i , ; J"I"I Barda.. (158"-16" _ ~ ' ) . , u .. , , IJlt ' a k I ' Iy,ua ' ];i7."" . ' 7.I ' 1...1 ,'., 't klYJll~' t a, a rl a )';",lllll ..Uegori k I,ir ~ ..ki],l, y'... n .. e iyi ~i.itl" r "C.

r.,,, Irg"" , , ., ( H,"" " . _ _ ) ' " 11 I I .a t i IIW" I' " r Y"I' " Y "Y"ll l allll~l or. 1\ )' 11' yii1.y,I,la All1uml..rl lJ "I".. lo- t ro m a ll' " J a ,Ia ll . \ nl ull Ulr,,], ven ll raumdn....ig 'lll Octat'la (1611) 1I,
\' l k nll ~ l l r.

KUTAOCU

enrc

INCE L'EMF.s l

,,,

--

He, T ' o ia harbind e kayLolan L ab a~' UIY8~e~'i (Y u n. Od y ,,~e u ~) 1,"l m ..k. ii" .liiny;,}', do l"" r: Fe uike, M I~ ", Gid ' , K lbr'~ , O ,IY '8e u~ ' a gniil ve r il' nu on)'ll ya llllldll 1"1 mu~ olan .-l e " i~ kl ZI K alyps'nun ya~adl~ 1 g)"gi a ad a~l , hatta " el~l ]llle m . B uralll r,]" T lm a' lu e Lir ok . av .~l ar, den iz aelilakla ll, k.yomla r, t iirl ins" nla r. t cc a el.. r 'e ef:.i t id " "'I1..ler, ..I" yla.., ye ..le r gr iir , S"n ull,l.. ~l" fl t "r. l(i/,l..mni ala r v.. '\Ii", ,,. uln llk. ort" ya .:.It".., T~ lb"a 'lu e 'a .1" h .I,a~ m l h ul a"" i:m a .... iz " 'ri r " . ,,)'.. 1.. . F, :",, 10;"', okuye ne ..rd ..rn, ~t\' g i ve iyilik du ygu eu a ~ da)'an I,u hi !." > ''' )"' I..r al .-e .I", lel i.I. resin e d egg in l ..n.li .l~n"e1eri n i .1.. k"t auk ~'ap.t"'l I,i r " ~i y,,~elnalfl ..".-e - uto l,i... d uru m un a Ja l:ldi rmi ~t ir, Si)",,~et alolilu m v.. kr alhk j!r""illi a" llIl .. k.." a~m d ., t i.. ..; ...Idu gu ndan J ..la), k ra h n gznd..n d~ m ~ t i.ir.

XY III. y-zy,lda yi n.. F raW' .zJa rdan , yazar " .. ~ i ya"d fiI ..-z..fu (ha ri.., .10' ~tu "l e~ .
qu ieu ( 1689 - 1755 ), Leltre! /Wr! lInfS ( Flol n ~t ..k 'ul,l"n, 1721) ".l h ;ra l'l t"" la U, I,,k ve B iea a,lm d oi iki Ira nh gezgin i o rt a ye koy " ra k., o l\l..rm a ~-z l yll , ,\ \'lu !';!'.l ak.i. '"11:" ]' likJe Fra,,~aJak.i t" I,!um u ygarl.gllll, ev!" n mey i, l> o~ a m IlY ', I,al,a y' , t e ol"ji)' i, hlik " ,,,

ri, adalet i, n- rgil" ri, ~m rge" ili~i, yasaY I, t OI,]um l " '7.u l..l\l~U"\l ill"e ala)"la yer lll i ~ . tir. Y a plt 160 llle1<tup L i~imi n d t' ya~.Llll,,~t ,r . Hu nda" joir s \lr" S" 'U II l n g il i ~ )'..,.,,' UH..e. G"I J s mi lh (1728- 17701 ), !l-[ollt esq uie u' J e n ".inlr"" r,k., Th,. Cil i zl'/' r.>f rl,, lf 'orl d (D " y a \'u r l t a~' , 1762) adh " e 126 nwktupl"" "Irna I,i.. Y"I,' I Y " Y' m la" " ~ I". Rund a .la , ~tJc Lon d r..' )'a gehn i, ol.. u Lien e h i ,\ h a ngi " d m .llI inli I,ir r,],, -zo f,lngili ;l. tUl' lum )"a~ a lll1 n', gel....ek.ve g..r "e U ,riJli, trhi "Miok vc ya7.TTI " ' ,.]. likl erini (" ru ..~ in, olu.rtmah atlp tutu cu flt.au T il'l" ile ..li >lLI " ~I ,, " in 111 1....
~iyah e II,i",,]i lilll",) yenni , , ... in~.mn "'d ny'a )" u r tt ol ~ '" ..Illlakl a I,ir lil..t ua a,lIh Fr iln,I E , e F':ud ,," ' uu y urd un. hagu k. lmal'lIu i,ternittir. Du al a nda h k taklitki And .. Mich ..J de R am ~ ay l l686--1713) L ,'oJ"!:u de C) 'ru. ' ( K r" ~ ' _ uft Gu ileri, 1727).. Akad.. m )"hi J u n Terra'''''" ( 1 67~ l750) .la Silho. (lj31) adIJ fd".. f r"wam o et aya koy ar ak La.'lu )' nelimill i ve aa"at . Lt l"mi ~ l" rJ ir.
Ru y iizy .11Il 10" alanJ ak ; 1 " ' 1y a p" " " nlii Fran~lz y.. ~ ar ve f ilol." f.. Fr ll" ':" ;" Me rie Arout't Vulta ir.. (1694- 1778 ), ZlIdig 011 111 de,;l jll~P , '"-' Zadi!: ya ,I.. K" ,[,r. 1747) ad h rom uluy!e ve rm i1ti r. Y a plt , d ny a gi;rii1ii " I..ra k, , afl Ik];, " ,ulla ,l, ~, kllr~ I ka r1.)'a k"y mu ~ \' e ra,tlantl1arm ",k .. k a,l u,,,I,,ra ya lll 'llI I'l t i ~i Jli , I.ir 1"1']"'" ye rgi olarak, helir amek is temit tir, R om a na gre, e..kideu Bahi l k rah Moa l"] ur',,, gnnd.. Za,lig ed md e zeng in v.. okumu s hi r gen.; , armlt. G.. n, Jo u n itt'li kJ~rirl" j:: vener..k k ut . ra mag " lka r. Smire . d UlJ " Lir lt,zl , adam ka o,:"a" lar.lan kurt ll"I ,j::. ,ll'aJa hi r ;;~ ll y il irir, rakat ni,.ol", uy olan I.u I.. z Lu Y'l,I..n Ol'" hlla k.p I,i.. I ' M ~' l " ,u\" lll\"r . Runu .\ ~t ll" Zadig .le , ..h rin ..n alall. lo tl ol a n __\z or il" ..d .." ir. ,\ t l on ra hu kad", d Il " n u alJatlr. Gnn loirilld .. klali enillll"'~i il.. k.ralu. a U url ll.la." yuk "lu.., Zatlig ilo..i h" y"""1 gnneJell, Lirine h u"lar", n" ".1 ..1,lvkl ..r"' l lI " llI tl I~I i,;i.. h"p.e at d.r, Dir ' u'ukl unun l """ ';ml e:r p d e 1.."I...i]..r.. I,,,I...r ",rm e.1ii:i \'f-' I'.." ' .. reye b"kltjll iin l.ara za. m a a rp t ln l.r. Arim a z ad lntla Io.. ,,,kano: bir k om 1u, U. Zadi g'in yazd,~. bir , ii rin ya n nl b ul . r"k " .. onda k r" hn e l..t l irild ii;in i gr... "k. 1...,lil:: ; ele v..nr, faka t hi r pa pag an ~ii r in br yan~m. lual", k ut'llgma Jii1 riir, bun.l"

'''1= ''

'"

A. n lLAAR

~i; r ; i hi r. Z,.. l i ~ ,1 ~ l .a~l.ak an .. lu . Za.lig l rali ... A . I .rtly~ I{ lk oh" . So n ll n J. !ol "" ... l a po"" M, .. nd .. kahr. Or . Ja i~ l e mey"r..k hi . !oli. ,r hm .. lm n.. ~ ..b'1' old u~u iD I..<il..l;!':., ,), j' (;I' ti;..c Stl""un c vine g lii rl iir. Za Jig, hilg;";y l... efendis ini bi. d ..ve1a k a r a ll,llT1 . .... tl a d l o la rak Za.l ig'i aza l c d il' So-re n,li b'" (St.-y la n ) g nderfe. Za <l il(. ''' I a ~,: 'y j ],,,],,, ..k ;\';11 ,1 "l a ~ma ya b a~ lll r ' " e Arl.o ga.! ad m ,). bi. hayduu lIfI A. tar . I':''' ;''. hi r ")'"I..la o ,,,. y.;;",I ,-" t ahtt a u dii, l' a rt ,k l!" haline gt'IJiA:ini ve Ogul a.lmda !oir 7 .,-n"io ...al ll<i lgllll iigr..ni r . Ajl:I' h". ta oJan Ogu l'u . agall ara k A.! IHl' yi kaza,ur. ik; I(.. n\' Babi l'e dne. ..k tahta ot u r url ar . Voltaire 'in verm ek istedi jl:i den :

i nsa n hu <liinya,la kade -in t u-ru oyunla rme , tep lum eal haksrahklara , t r l Jeliliklere
, ~ h ~kl ~ n m ..(lik ~l " rl;r

, -e

l:(~ nd

seyle ee, yoksu lluga hazl' olmahd lr , nk b\ m lann kan~ lm . ku ta uYUJIlU "a gJamak tm iyi ve kl u mla n ~ "yl("r i~ birligi y a pa rl a r.

X VI I I. )" If.y,hn " O U ya rlSlnJ a h u abnJa n l Alm an y aza r la n nd a o AJbr ht \ on 1I.II..r' l" ( 1 7 08 ~ l n 7) Chri, to p h Ma.i n W i~land . (1733-1 813) d. bu lu ru . H all", UW,,! a,lh I.ir tril<>ji yal m l~ ( 1. d e"rutlu~u ele a htn Dt'~poIie. 1771 ; 2. s mu h mo na r~ i y i .. I ~ alan Alfrrd, 1773; 3. dt mokra.iyi a la.. FobiU5 .." d Cato . 1774) . \\1..Jan,1 <Ia, V.., Gold..ne Spiegd txkr di" K I ni! " L -on Sdleschi an (Alli n Ayn a ya d a ~i) a'l Kra llan. 1772 ) a dh yapr tmda in imparatoru ~ab G"ba l iJ" filozof D an j"ch-

"I"

mend'In ( D ani, m"l" l) d evlet )n "limiy l" ilgili ko n u ~ m al an D1 Tomanla ,tU'mqtlr.

r, Pren .l..,i n n) 'o O:I$' : ~ D .., -Iet rom an lan" (Staauro ma n e) sU'all nd. , Kula Js u Bilig'l e k a r~ Ll a ~ t lfllma "l g" re L.en bi r t r d e " P re nale ri n .ynssl (Lat. Specul u m
p rindpor ulII, F r . :tlir uir d"s p rinees Alm . F rs t en spi"gd ) Y. da " P re ru<lu in Dmen i" ( F r. Go uH'rna il d" 5 p riuc es] den len trdr. Do~ud . h u t re " Ain n i m e" ve "SiyAset . Dogu bred e i, l" n' Illu lle" d em i~ I"f<lir. Bu nlar z cr indt b u ra da Ju rm ay.c.~lm. n L. mi~ l i r : Do~u <l aki Yllpu lardan k aq.la~t lf maya gi flu,,~i ge re ken ilk "peud ne me t'lerde n hh+, T a L"r i. t an K his ta n hkmJal"l K iih ~ (K c ) U.vus) ibn Va~m grr'in , o~ lu
Giyliin~ah \ll 1082'de Farsa olarak Yllzdagl , UOO su ala rm d a AkklldlO~lu tara fUldan a g,lal , ola rak T rk ..mi ze ak t arrld ik t e n ~ oll ra 11. :'I l u r at 'm istegi ZHine ;'.le rc im c k A I "u~ t ' i l1 1431'd e ye ni de n T rk em ize cvi rdi g i KlIb u~o m td ir .

U h iili im lii b u )'lIll1t ahlak, grg, t op lumbilim, uy un, a~k, zen ginli k , ev lilik , egitim, ticaret, hekirnlik, sauat , gk bili m, , r, m zik, a vo ~ a ra y yas a rm ve y llet irn Lil;lIIi k on u~ un da fa yd ah gde r v('rm ek te, uya rLlar Yllp maktll, f.k ralar a nl al m ak ta , -e Pyth a gorll ~l a n. Sokrat t . n. Ena t ull' d a n, Ari 8t o\hm. H ippok. f.ti's t ..n ~ l l"r akt a rtnaktad U'. N fUihaln m" Y. d a Ka bu5nm.. dene n hu y aF"t X IX . )'u zy tlda :'o t..hm"t Rl:Iia gll bt' n in (1809 -18 U) eli)'le agatay Tu rlr.. e~in" d e .. .-r ilmi, t ir. Kabu~ nm .. i in ~ an alar.k hb. Orhau ~.ik G lyay : Ka bu5nm.. ' IOZ. ~zl k , 'e not lar . ll illi E~ iti m B aL.a nhgl y aym.. 19"". DOjlud a L. i "~i y a ''' l n i me l..r iin d e Lk z. Agi h S. rl"l Lev en d : Siyaset-n. me ler". Turk Dili .frQJlm.ltllnTl }d l,S' - B"llrlrn. 1962 yili . 167- 194.
BatlJa. EO.tunun Polirko~ i p"ri 6a.ikiQ' (Siy ..cti Y. d. KraILl Ourine) dh yar ' h odan , 'e Ar-f, to'nun Politikn ndan eonr h u t T La tinee o l.rak o rta

KUTADGV au.re I:-; CELEMF.SI

a~,I. ba~lll lnl~

~unl ard lr :

V" ",ogu nca d in a da mla ll I.raf' ndan I n{::i ltl' re de Sali~bury'l i J oh n' u n (John uf

i ~l"lIln i~l ir.

na~ hea

rllf'I..I ... i

Sal i ~" u ry. o lm. 1180 ) 1159'<111

yu. I I~1 l',,/i(fn/...u; b u ra da n ra y f"f< l..ml..ri vr ~iya'''1 kura lla n ..Ic a hnm l, llr. " Mrlrk dokter" [ Doc t or an gelieu s) ~.m)-"Ie a,ula'l L yk hal )"a" 1.."log fil ozof.. .\qu' no'Ie Thom a~ (T ho mas Aquinu , lta l. T ummaso d ' Aq ui no , 1225 -1 271). Hun"'l 0 ..

r"B;"';"" pri"rip u m (l' rem l..rin y ne ti m i) YII .Ia }J .. rrww (lI i;k i;" " la rltk ;17. e r in.., 1265) ll dh ya p' t, nd a " ha ik iin Y II"t id bi r i1k.." (ali'lllo.l ' ''j.!il iv llDl) I.ulllllm a'lOm lte r..k t ig iu i, Lunu n Ja kral ol,l lIj!;unu ileri gr m..kt e, y iinel im.i.. <I.. toplu mu n "~" Il li~ i , Lirlik [uni tas) ve bali ' (1'IIlt) ~ira_et inin fl; .liilm... in i ist eun-ktr-dir, T a tlt1 du ny ayr ynf'lti~ i {::i bi, kr lll,J a devl .. u " lugr ulu k. " la ) nl ir. lIu r.. l't.,,,}".. gre ,Iem o kr asi ve o ligar, i k t ,eyl..r,Jir, n\U ll ar~ i y i lul mak ger..ki r, fakat 7...,ba kr . lla r (ty ra n) o!<l rm r. Fr a n.~a,l . I V, Hen ri ol tl r l,liii: i; 7. a llllln Aq uill o lu Th ,,m.'... I... ;;j;rf'lj ~i ka,,;,la' ''m~ l lf. Thom . ~U1 iii:r..n, i~i '1'1",1010"'" d e L U""" (1t. 1. '1'ulomo . 1... L uc... a ). ha~ka Li r .dla Ba rt olu... ..n F ill,lun i ( 1:!10-1327 ). iillr..tmc llinill fiki rle ri n i Ece....m..ron (Yara tlh ~ m altt gn. 1272) ad h yar"t.n.l. )"lln'il OlI, llr. AIm an pIda I,ir mana.tlno ha~ .... ~ i~ i ...Ia n ." ,lmo n t' Iu E ngelbert (En{::"Ih.. rt '"on Admonl, 125ll-1331 ), D .. .... ~min .. prinr ipum (P ,., n, l..rin Ynet im i, l.a . 1725 ) adh yapumda bal -papa ka'galarml.-l...lar ll1<. Y" n<'lilll,l.. o:.; itlik i'l em i" )"r r Yl'"r de r inin ilH, t1anm. sml o n" rmi , l ir. nu ara.l a R OOlad a l u51 itia /unJnm<'ll tu ", p a pa y..t" il... "A' noru m (S alt . na ll n T em t:'! Ad aleli) 1I,lmd a "i r )'apil d. ya) lml. nll"~I If . h al ya nla rd. n Tho mas Aquinu '1I\ gr..ndd , ... F ransa krah bi; z..l" P hil ip pe ' in (l' h iHp pe I.. ..I, 1268- 1311 , t ai ll a .k~ : 1283) ~r ..tm"n i A e~i du H R oman UKya d a CoIo nna ( ltaL E,v: id io Ro.n a no , Fr. G ille d e Home ne, 12.16-13 16) . i )"a~al ~ r"n im i in V .. rrgim"n ~ prindp u m ( P rf'nslerin g rl'"nim i, 1290 ) aJ h bi r "~ i ya .. tname" )'azm'~, h Ullda I" e nsin ....ndme (e r.lt m ed in mc v.h. } a ile. ine (.na. l.a l.a, e. oeuk ) ve d e vlct e ( I.a~hca ,Io[:ruluk) k ar ,. ,,1 1I n g re v v.. b or~' la rm uele r ol d\l ~ unu hild irm i ~tir. Bu y ap,t . on ra lHiTtm rr enmplc rr 0 11 gO lwetnemrnl des priTIt U ( rn ~ k aynll ya d. pr rnMI<' rin y iinf't imi. X IV. y il ~yJl ) 1'IIh[;lyle F r a nZ<"aya evrihn i ~ l i r. Hu tf R nesan s \"e KI asik ag la rmda,Ja s regclmis tie. F ra n",zl.. ed en hu k uku , fil O1:of v e ikli sllt I Jean Bodio (1530 - 1596) .'lice liL 'T u d.. la Ri p ubliqut (Alt i k i. t apt a cu mhu riyet, 1576) a d IJ ya p' tl nd .. K at ..likti k P ro t es ta nl ,k d in k llvg a[an nl de alara k k a r~ lltklt ho,gr i. tem i, ; di n, .M'k ve allalet 801'unlllfl nl. yn..ti m e ' a... olan " a iIe igd." n n nrmin i belirt mi ~. "yu rt "e haik lu.h n m .h ,Ie~ildi r, k. mu o)u n. d a ya nm ahd u " d..m i,tir. Isp. n yol J es ui t 'i Ju.n J e ~l lIri . na ( 1 53 5- 1 62 ~)
1) .. r"g~ ei rrg i5 ios,;tutione (K r.1 v" K u ru lu ~ DIa ra k K,ral hk Ol..rin ... 1599) .dh . lk, n h.kklnl Un lmaIJa bi rl ikl" . k il;'"yi ha ,t. t ut m ..,lur. Alman ya p'l ,nda. b l n 1I la r<lan J oh a nn... A1lhu . U8 (155 7- 1638 ). yin.. Lalinc," oIa rak Poli ti ea "'rtodi .... b-g,,""'5 ..n mplil ei pro/ani~ ilIW1Tnla (D in ve dn)"e,-j rn..kl ..r1e gii..te ril -

I4ern

mi , m..todlu . iy....t. 1603) .dh y.pIl IDd. ya u)'l. mon.'lii ..Ie a lm., ; eg..m..nli ~n . "s.embolilr. bi l toplul ula:". (c0 '1'us symbolku m) ola n ulusu o ol du~unu . yiinetmr )'e t k i sinin u al .....m. n..t .. olar.la: verildiiio bi ldi rmi" b unun yu.". b ir anl.,m. s a yll-

\<)1

A. DILAAR

m a M, ha lk m da " d oga l tluygu" larlllm [naeurhe affeet io) deyu rulmast gerektigini beIirtmi{ti r. On l tS}lariyo l yasa n F rencisco Quevedo y Villegas'm (158 0-1648) siyaset alanmda da bh yapltl vardir; La politica de Dios (Tannmn Siyaseti, 1626).

Bu nda, devlet siy asetini T anr r' r un tut umuna u y dur ma k gerektigi s ylenmis, btn
krallaria hk met )'etkililerini hu yo la ve deve aglr1lm l~, -m on ari ve ls panya kr a h vlm~tr. Fransada lll din adanu ve y a"'a r .lec q uee- Bntgne Boss.lel (162 7-1704 XIV. Louis'"in og[u DauJIhiu'ingret meni oldugu aa man y a zdlg l Palitique lir~e des

p rop Te. parales do. I'Eeriture sainle (K u t sa l kitapt a n ahuau s ale re gre slyaee r, 1678-1679) a dh on h aphk kilapta, den ola rak , Tann'ya ha glJlgl , insanla r ar asmd a karde slik d uyg usu nu , dogru lugu , ya rdunlasmay i gerekJi gster m ie, sonra ha rp, I,ara i~ leri, ve rg t g ih i konula n de alnustrr,

aleude tline, a hl5.ka yada

B a tI d ny aSlnda aiyasetin t oplumsa l hir bili m olar ak de ahll dlg l a ga k adar bu d o ~ a l d u yg uya go re yas rlen "siyasetname" le riu saym p ek .. ktue. Yalnlz tngiltert'.le XV -XV I, yzYJll a rd a tammm~ ~ a i r w )az arla r t a ra f mflJas Uecicve ya .la H oed en : " De regimiue prineipurn" ( Pre n~ler i n y netim i, veliaht Henry io; in , Aegidus Homanus'un yapllI e~M ahna rak ya .Jl nll~ 2000 lrllsrahk bir ~iir, 1411-1412 ); J ulm Lyd gate , " T he r ail of Princes" (l'renslerin J ~~, h ikyeli ~i ir,

dan " . ta ya konmu{ olan yaprtlard an setigimiz ~lJ rnekler bu ge regi tann la r: Tho-

1130); Si r Thomas EIF't : " The C overnc ur" (Ynetrnen, VII I. lI en ry' ye sun ula n iyaeet gre-timi, (lzyazJ, 1531); 1skoy ah Sir D a vid Lyndsay ya d a Lindsey : "Com"Iai"t to Ki llg" (Krala swlanma.toplum ya~ammm .1zelm esini t1i1eyen ~i ir, 1529), "Te~taJlLellt alld Complaynt of our Sov ranc Le edis Papyngo" (lIk m da r efe ndimie PapYIl~o'll uu vas iyeti ve slzlanmasl; bir papag a llln a g"'lyle k rala ereia nma ve "n u gtktlle, 15 30), "Ane Plesant Saryre of the T h ree E sta ites" (0." snufrn [ = se ylula r, tli" ada mlan, haIk toplumu] ho~ yerg isi; Jevlet ve kilise d ck i yols ua lukla rm ye rgisi ; sahne ya "'lsl, 1540); ve "'The l'.Iona rehie" (MoJla r~i; bir saray grevlis i iJe g r m~
g" irmi~bi r ki{i a ra sllld a ge en bi r di ya log h iim in de uzu n ~ i ir, 1554); Ge orge Ga scoig ne : "Th", Glasse of Gove rn m en t " (Yijn"'t im aynasl; "msrif oc uk ve b ag l~layau

beh a" kOllusund a bi r oy un, 1575), "Tbe Steel Gl a~" (elik a yna ; kra h n, grevtilorin, as kcrl"rin , t ee a rl an n ve pa padar m yol~uzl ll kJarml gs te ren ve iftiyi erdemli h ulan ..di k bi r ay naYI konu alan bir yergi ~iiri, 1576); William B al d win ile Geo rge Ferrers: "'lirror for Magistrates" (Ynetieiler iin ay na; tarihte yanh~ y netim yznden lme gi.len 19 yonet iei zerine yaz lhlll~ sahne yaZJS l ya Ja bi yo gr afy-a, 1559) .

Kuwdgu Bilig yalnn: h u turlerlc dcgi l, daha birok balI yapltJar ly le kar{Iia~o tmlabilir. Bir a lleg ori old ugune, "iyilik yapma" konusuuu ele al dlg.n a ve a bre t le de ilgil i bulund ug una gor", he r ,"ytl"n uc e ve ok kol a yhkJa. Orta a gd a Flama nea
yazilall "Elcke eljjk" (H er hangi bir ki ~i, 1 495 ), sonra Ing tlteceye a da pte e dil en " E very nla n" (1509 ) "ahliik piyeoi" ( mo rali t y) ile (ah rette iM anm en BlId Ik ~ef!, a l lal: yeryzndc yaptlg l iyilikler); yine dnya ,e a hret ko n usu baklmmdan, t ngili z y ann J oh n B llnyau'm (16 28-1688) "'Hacmlll bu dnyadan geleee k d n y aya yapt lgl yo lcu

KUTADGU DILle INCELEMEsl

'"

lu k" (T hc Pilgriro's Progrees {ro m this Wo rld t o t h at whieh i~ to Come, 1678)ilo; alle goriJ.; olarek erde mlert ele aldI glll g re , E dmund Speuser'll\ (1552-1599) "'P eriler Iua,

Iieai" si ile (The Faerie Queene;; erdeml er : Mutluluk, I"l llr., Siliklik, Baghhk, Dogruluk, Saygiilik, 159 0, 1596); yine ahIk allegoeiai olmaar baknnindan, Jean de Ml."uug (1250-1305) v e Guill au me de Loreie'In F ra nsreea Gln romam ile (Le ro man de la ro se,1230--1240 ara~l ; Ilfk ile us kar~lUhgl ; gl , a,k m aimgeai; kr~. d ogud aki "g ill ve hlhill" wotifi); hit habarnn, oglu na verd igi gt tr b akl wm dan William Sh akea p eare'i u (1564-1616) Hamln'indek j (160 1) baba Poloniu 8 ve og ul La eetee ile; yine ay m baklmdan P hilip Sta u hope, Lord Chesterfield' in (1694---1773) " Oglun a ve v aft iz ogluna me ktupl an" (Letters t o h is Son en d t o b i! Gods on, 1774 ve 1777-1778) ile ; kt ms er lik ve rkrklk balummdan Sh akespe ar e' in "'At inah Ti mo u" u (T i. mon of Athens, 1623) il e; lme " are aranmaal baJummda n Sumer'li ler in Gi lga me~ d estanI ile (M. . 3500); erd em lerin euuf' le umaer bak.mmdan H ri 8ti yanlann "'yedi ha ,hca erdem" i ile (Se ven Ca rdiual Virtuea: in an , umut , sili kl ik, ngr, do gruluk , daya m m, ilun hlrk]; agd a~l oldugu t op lum d ak i h all. katmanl annw t oplu t ab108un u izmesi baklm m d a n Geoffrey Ch aucer' m (1340--14 0 0) "C an t erbury masallan" (The Canlerbwy T ales; Prologue , 1387-1400) ile; ve aiu b a klmm JaU Eir d evei'nin (9401020 ) "'$ a hlla me" ~ i (980-1010) ve T rk hec e vezn i (pa r m ak beealu ] lIn ll'Jisi i1e
v.b., v .b .

VI. SONU
KwaJsu Bili~ hu ~ iy&" al )'.pltlann . , as m d an t~okr.lik. bil " ~ iY. 'd n.me" oluak befirie, T ..a kr at ik ol.lu jlu halde " h.ali fe" den ve -un r.. t " ten ..ol. edilmemi,.
" Yalavao;"
V I"

- Turl ~" lr )"' in i l nl i~ l ir. Yuk.rd. belirl ilJiji jl:iLi Fal.Li're ve tbn ;

Sin.'ra Il:t.., - ("ra" yr - s u.ln'" )'oluyl.. "orbi" (peyga mbe r ). " m teali Li, \". I.d ..l" n ' " Akh evv.. I" uyJlaD Taun ' d an ye ry :r.ne in roi, . " v . hiy", " tec elli" ve - llha m " il.. Tann'ya L ai; l a n m.~tlT. F a. al,; ')-e g re, " d evI<:t" in b .~ 1 01&0. " hk md . , " ~ .nkj " yela va hk h'lk. ,, " III [hr rka -i nu bvvet ) giym i, 01. 0 bi , ha t k_ u o la ra k, ulu eu nu gd en hi r ijstu n kit itlir. Bal asag u nlu Yu su( .Ia Fa bi'mn l;, e ncs i old u,lu idn bu . Iand.

b a, h Liimd.. d , nemez di. D, n, bu yold a y ii r ii t n .. k. yan i K utads " Bilig'.

d ek i " i1ig" e (bey) yalna lurka"'nl ghd irme k, u lu ~al M ~l ma nhkt an ba , h bir , ey ,I..~il<.l i r. KIIf..ha nh Trk l"r i her sey d eu nce ulu su ve T rk ol m u ~l ar<.l 'r" K a ra I,anh bir l,r N l' olan K a~ g arh ~I ahm u t , K iw b ii D ivlln-1 L 8.l/i' ,-Tiirk' Do[;u T iirkj . ta,.. l a yazd ,kt a n sonea, Ab b asi h allfe lerin e n grk e mli bir a~ md., Anpanw d a hiit" 1. lin\ .liin ya"Jnm di" ~ e hil im d ili ~ ayll d 'g' bir ~"aJ a . 1072-1074 y aJlarm da K a, g llt'<Ia" kalk,l'_ hilfet merk ezin e, Da~d a t ' a g it mi; ve y alu tml J,ali fe EL ul K a _Im Ab d ulla h' a s una ra k, " T an n ye ry s nd eki erki T iiriJere ~' er mitt ir, bu nl a rm d ilin i ~ re nm ekt e fa)"d a va r<.lu; h u kita b. Ar apla r. T rke gretme k. iin y aedrm, b uy ut un" " emi~t ir. Bu y i~i tlig i gste rell K.ra1 an lllar M ~l m allll ktll ulu ~ u lu k.l an ha ,ka hit yol i eyem ezl..rd i. Bala.agunIu Yus uf ,l a, K Uladgu Rili 8' in i A ra p. y a d a F., .a d egil, T rk..e olarak yazm\~ V I' onu ls l mh ga g lre .. Tthklere Hk basyap rt {kos ukl u 661-5 beyt] oIarak tarihe ge irmis ve hat kt eye utU rtlJl u ~t u r.
KU far/gu 11ilig' in hize betimled i ~i top ya , t eokr atik he ,Ie, ili g ne bit Ji"-tatr

ne d e bir Ma..hiave lli prototil'idit. Trl at a malar da hu lu na n hir ok dan ' ~ m a nl an va td ". O t ama unyle ulusu ve t oplum eu d em okr atik bi r hef <l lr ; ulus unu g d" n bir U"l " ve h ilgi .. k.1la vuz , ulu. - h..ij: d ay a nltmagma ina ua n bir n der, halJn u mutlanm I..e" <l i,,jnd e 1 0f'l a llU~ ola n bir y ne tmen, onla n k u t ve gueuc iin d e ya ,at nlaya aiJ~an bi r ha ba dr e, 0 , " kni t r" (d ogtn y asa ) yapa r, ad il ve me rh ametlid ir, halka ,Iogru yolu gs te rir, er<.lem Ieri g r"tir, bilg iy i h"r ~ey n . t n <l" l ulaJ': Y zyill ar ~onr a lI a u d a " a yd lll h k md a r" de nil en kr alIa TIn ti pindedi r_ Ena t u n' u n, Ar i. lo'nUD,

F..rah r ni n ka \"Ta)'l~lIl a gore, bilg i e n byiik erde m o ld uAu g ibi, Da ln a ll;unlu Y U ~l1f'a !tre d e bit n e rd eml er hilgi d e n d oglll', in&an ab re tte ua. ibin i y"ryznd e ka za nd 41 hilgiy" go r" . h r. Bil gb izin, hayvandan fa rkJ yokt u r. " Bilgi bi l, in8an ol. b nd in i y k. ~I'It, yok blIYV.1l a d Ull al , inllllnllll'd.1l u aU .... (B il ig bij, kit i bo l, ht'd tg il z'].

K lITAUGU

nu.re

I :'I O :U :MESI

'"

y. }',lkJ .UIIIlII, ki ~i .l" )'l ra) wz b un lln en j:: l a nla t 'nluh r. " 1\l'lIOlin i yi; k~ ..h " g iil ii d e L..ra.i.. n..mlid ir . Yukard a ht' li. ti ld igi g ib i, Am erikah nl . I ~iin r n .ll,h 'U". ld a Em ..r. o n ( 1803 - 1882) , Hri~ti)"a u h g l n " t"sli s" in y a.-l l..d,];"t. n, " llizlik lrn t eki l" ... in. a" ,n y'"r)"ii~ ii ... I"'d d ik t.." , a" .. n.." . ',. e. '. e nin lJ y k. R u h u u. Mf:" ,ulo.ta b.~ h e. <l"v iniu, bilt' i e d inllld ., !.; " ndini ),L<..ltmek., i in d..ki ruhu .on ~"I .. ~ " n.la eYunin B )'k It..h u" gd i, mit, bil gi ile d olmu, . yk,dm i, hir rllh ola rak t,.,.li m ..t m ..k oldugunu ~)' lrmi~t i r. Hu b al"m dan Bala. agunJ" "i " . " f, X IX. YI)",I . onlafl nd . Aml'. ika', la E ml'"oll'''' ..tra f,uda t opla"m't olan Con ..ord g rubund.ki " a ~k m fl" (tr a n_cl'lld..n ta li. l) d t iin r!" rin Lir neii . .a)",I" . " X u ta dpl BiI/l:"d" raydaelhk. o lu me ulu k , ,..r "II.k ; "ilhin ita . "m yau. b. , md a .. h um . nit
H ala ' a ~un l u Yu.u f, fayd."1 ( ut ilitari. n), ..lumcu (I',,-ili,i"t ) n' ya ra r... (1" 011; mali_t ) bi r . I ~ iilli; r ve yat.ar d. Alh ,.1' f ik ri daim a j::iill"J.tl' " I' l.u lu t la t< l a .Iula , mu.l. , Yl'ryii ziin.. tl.. l;a~h id i, a ma d n y. ze~'iJl'finl' d e~il . imanlara, in . an hj1: a, 0"I.rm iy iligin" h aAh bul unuyordu ; LiI ~ i " diue... k keml;n i y iik. elt mt'k, ~<> nra hu hil 1;' I, la~ ' g iyd irm~k ,

. d < "u r m a k, s u m 't ' k a nd IT ma k, g iui.. kuamh rd 'F;1 I'r dt'mlc in Aanlatl kap rmak , a... o nla ra iy ilil _ do~ru l uk oj:: tetm ek. Shakespeare'In d t'di jl,i Itil,i, " ken <l i zlle, .log ru ve Io;('r" kol , bylt' ol ur san , Laj-ka la rm a hi Lir zamau "1:ri ve )'ala nel ol. ma:r.sm " , ya ni K ulaJ8 u Hili ! ' in her kost en ist r d igi " kn i" lik., d u~ ru l u k . Hala _a !!: u nl.. Yu suf, a r nl zam an d a, T iirk du,n ..". i t a rih ind e I,i"i m ilk ,.. I,iiy i;k h um a uizm . "'lII' Zol. ra k L~l i r ir. B u . ze ii ~ ii h ay a ~ ,l a ~ m a n\l~ kla.ik d l'~ ..r iy'" \'(' in.&n"e.'(' r (h u m . nit:l irt') ni1 1'1i~i ylr k llllan \yoru m. O nu h vr a d a o nee, Bi-inci D ny a H . r l,i" ,I..u . Ollra y,ry ii1o n,lt' ~.,J i' lIl i ~ VI' y..tl..t m ; ~ .. lan "i n_a n h k .h ~l" (" ru t.li la;,. ,) ka v'. y' ~

ve

.l a vr a lll ~ l ara

1. 1tllu la m ol u a k k ull a nry or, sonra

~ .i \' i ll j l ai t,,"

(il hiYllt l. iJ

g ili) kav-an nHe k ar ,\lattmyoru m , Avr ul' ada hu rn an;zm a L ali n....dr " in" an , insa n ml" a" Jam m . gt'J..n /rumanu.' . zcp; n n kiik a nla rlllua ba~h ola ra k ,l o~ d u . 0 a /i;a ka, d a r y k"r k okulla r h"l ' "Tan n bilgi i" , " il hi ya t, th olog ie" , "Jl,inil ~ , divjnity" (La t. ,li" i n i ta ~ ) ,I..n..n "alJi" 1,i1imir rie ug r a ~ .. la rd\ " F ak a t hi . 108maU g..Idi ki, insan lar D il';ni,a" ' I" y.m h a ~lt\da " ins a n hilgi.i" , Huma nita s'lll .Ia n ~ ra ~mak istrrlil <:' r, y a ni iU hi ya t ll1 , h ~Ir\ll a ola u ius an , in san lJk, i"s a nl Jkl a i1gili Il er~ey, insanla rm .I zr nled ip;i eski ve ye n] hil g i Vil bil imler v.b . H uma nizmalll n ger ek a nl a m , h" ,lu r. Pa.e al' m ,le d iAi gibi.' " In. a n Lir ka m" p a ras rdr r , do g ad a en zay,f n"s ne, a ma d ~ ueu hit k am '~ .' nu a la n,h, Halasllgu nlu YUSUf' Ull k a\'taY I ~l 1i;y l" olmu,tur : Gauali ( lm . 1111) v r Ah met Y" , c, '; (lm" 1166) ile ye nl . liizrn l<:' n. 'l'uf'u n ( < Yun. Ihui SfJphi a = T a nfl h ik m" t i hilg i"i) k ar~ " Lnda, me kte olau IflMJl Y uguf, T an w lan ay n lma m ak, On u k ud mse mem ..k , iba d et t e k usue e t me mek k01uluyle, in_an', da d ii ~nd. Ya~am. m,zlll, abal lltl m lZm ' -e i Jl:iieiirnliziill t m y . lm z yalm<l T an ,, 'y a ayrllm aSl nu d ogr u olaellk tl , )'o kn iM a n'1 ua d , llm('k gerekiyorl l,, ? Yu su f, !>ir t a rafa m nz.., -i IlIhi l Od g u rmlt ' "Lii r

V"

t a rafa d a K n-Togd , iJ" g d l mit'i koyarak , h...r iki l a ra f'n d a s..' u n m . . . "' ya l,Ukla n so n'a s ITa y. rS'ya geli nce, illu llel' lllrlll t a rafml tult u. " H aik:> d n, o nu kalkm-

'"

A .DtLAAR

d, r" ds neeai v", g t on unrlur, " T a nrl s an a na srl iyilik e utyse . ... n d e b8~kalarma cyilik ede n k g xctle", Ve ah5in ~ ... mii ahsen Allaha ileyke (K Ma" su resi; ay et 77) bu yru gu Tann V I" Kur 'an buyrugudu r. Bu haknnd an di,';n ira! X humaniras kar~lla~' maSIJIJn bisd ek i ilk kalu-a rnam llalasa gu nlu Yusu f'tur. Eger de yim 0 eamamn t resine uy gun gr iHiirs e, Trk t oplulu gu n u n ijk la y ik' i d e adur. tU"all el! tn giliz eairi , Po pe 'ull ve l d ig ; gt nmiizrledir : "Kendini hiJ Tanr l)'l l~tiirmeye kalkma, in "a ulIga yara~a n aralIrma insa m n kendisidir" [K now t hou thyself, pree urne not Go,] fo sca n, tiJ" proper ~tudy of Mankind is man, "Essay On Man" ). Balaeagunlu Yu suf , kaderci , kt mse r ve kader in ancl nnde devim siz ka la n, Ril ig' in s onu n rla, ili g K HnT ow h iI " ~ n i< gd1",i~, yurrlarrm vI.' ynetimlerin iy i yo la get ;rm i~, h alkl ka lklJldlta< ak onlara kut ve mut yolunu a<;ml~ hulunuyorlar. Byle olmakla hirlik te, Ba i ~l ..r i olac a gJna hrrekan !>ir rl~ nHr ''',gild ir . Klifadgu

la8a gunlu Yuauf, ya~a{hg ' ~'ag l heg"nmiyor, onu he r bakrmdan bczuk h uluyor; en ok, hilgiye .leger verihnedi~';i i in e lyor, lksii
V I'

mesajs ." bilig bil, k ni bol, as.ghg bol" (h ilg; h il , rlog<u ol, fa) 'rlah ol)

ola n Ha!as a gu nl u Yusuf, Ank ara'da GH"e n lik AnttJnI s ~ l eyen "Trk, vn , all~, gven" seklindeki ya :tltm " \.'n " s en n ve anlamnnn en eski V I.' en g"l tantt .n . yarat a n kisidi e. Ru amt yapurl.ktan az s on ra, Atatrk'n ~ of<a s lll d a Lu yaenta yer alan " zc k ln in siraa n'a eleetirenler olrlu . H e r keai nd e d e Atatiirk hu szc k srrasrn'n aa \"Un m a81111 ~yle yap tl: "Akl.mda oviin, fah~, g ven szciiklerini bu siraya gre rlizen T rk taril ri kendieidi r, Tarib alanmd a der inIere in il dike a t ala n mUlll grke mli Lh~la <l ile kart.la~lrIz , Bu nla n n karsrsmda .Ia vgii kendiliginden dogar. Du, gerekten T rk n h akkidrr, v g , dviinme, b ir i~ e haalarken i im izd e hir g i i g gihi, a h~arllk olaua hlo;aid mr. Hu hrela d a ah~llu, h asarth r VI.' g ven ili r." Atatrk h u "Z _ ckler; bu slr aya gr e dizerken, yalIll"lT rk babuglar.n., Tii rk orlluaunu ve askerler ini

,Iegi! , fiki r vI.' sanat alanmda h a ~aTl ve yeng i kaza n ml~ olan T rk biiykleri ni Je d ~nrnii~tiir. Atatii rk . t ilIllgl olrlllguma gre, 1932 y ihn d a t opl an a n Birinci T rk Dil KllrultaYlllda K~laJgll Bilig'i biliyordu. 19H 'teki Ikinct Ku ru lte'yde d a y al"tlU Fergaua n shasllllll foto kopi sini g rd. Kutadgu B ilig 'in Kitab -;; Divan_, L. J('ui't -Tiirk" iin ve "" E~ k i T iirk YaZltl" n"llI n ha"llmaSlIll i ~ t,di.

Kwatlgu llilig bizi m i~itl ges-eekte n ~ o ns u z vnlecek, tukenmez h ir gu kaynafpdl r. Ba la sa g u nl u Y usuf'un ah~mas l h ize v nmek hakkllll kazandlrm.~t.r. 0 , Trk . Tiirked , Iel mcr , lkc , devleti, toplumeu biiyiik h ir fiiozof, ahJakl ,

~ a i r. turihi, yas acr, t ~l'l u mhilim ci , budunbilimd ve u ru k bi!im d d ir. T kenmez bir gme ola n Kutatlg u Bilig'i , hilim~d ve k ar~u a~tlrmah ineeleme lerle diinya edebiyan er ev eai iinde y ksek lere lkarmak b aehc a d evleeimieden bieidi r, Shakea la rlllll\ iJk yay.mllll y apa n yay. mcI, kiteb m ba~ .nda ~yle d e mi~ti : spea re' in t oplu ya"l "Onu ok u yunuz , ok uyunuz, eev eceksinia, ve eg" r beg enmezs eniz, b y ak h ir t ehlikede bul untlugunuzu bil in." Balaaagunlu Yusuf'un ve K utadgu Bi/ig'in in 900 . Ylldnm dolay.a.yle ya Y"Il III,h g. m bu yaZ'ffi' hitirirken, 900. YUI ~on "uz allu~ ve vg ile kullal', yu kllrdaki ~ z d e okurlanma y inelemek i~terim.

BIBLlYOGRAFYA
ALBE RTS, Qlto : " Z ur Textkrilik des Kudotku Bilik" [Zeitschrift d e r De" .
t eeh en Morgenlndiseh en Gesellschaft de rg i"i, cilt l.I , Leipzi g 189 7, s. 715~7I i ).

ALBERT5, OUo: "Der Dichter des in uiguri .rh-tiirkischem gesrhrieb".nen Ku dtuku Bilik ( 1 069~ 1 07 0) ein SchUIe r des Avic en,,,," (" Archiv f r Phi l""<>phie" t1erg i,i,

cilt VII, Be rlin 190 1, a. 319-336).

A RAN, Mahmut Sa d.k: " T iirkiin Allin Kila/" Kutadglt

Bi/ig", htanbul, 194t,

ARAT, Re~it R a h m et i: "KuradgIt BiIig'de TabiMer ,'e Ejsuncularla Miin a.'"./'rt

Hakkmda" r 1k " dergisi, s ap 46 , e. 292 ~293. A nka ra, 1936 ).

ARAT, Ree it Rahmcti: " K utadgu B ilig, J. r Hetin" , VII 656" Istanhul1947, T rk D il K u ru m u y aym .

+ XXV II I Giri~

of-

';RAT, Resh Rahrnct i ; " Kura dgu Bilig" (""slam Ans iklopedis i," eilt VI , '. 1038 - 1047, Ist an b ul , 1952). ARAT, Re~it Rahmeti: " K utadg Bilig, TI. T erriime" , XXXV III Ankar a 1959 , T iirk T a rih Ku rumu yaym. RART L 'D, Yas iliy V.: " T u rkr.i la n v epo!!u manga/'skaga na~rswiya", 2 r ilt , St. Pe t erahurg 1898~1900. Bun un tng. evirish "Turke~tan Down 10 t hc Mangol Invasion", Oxford, 2. bas. 1928 , Husa 2. ha . 1963 . HARTOL ' D , Vnsiliy V.: "The Bughra Khan , menti aned in the Quda/'l" Bi/ ik" ("Bullet in of the Sch ool of Ori ent..1 Stu d ies" , dit 111, s, 151~1.~8 , Lond ra I fn .I). T ek eye "viri~i , Rag lp Hul~i (zdem): " K utad gu B ilig' in Zikrcltigi Bugea Ha n Ki mdir?" (" T iirk iya t Mecmu as i" I, e. 221~226, I sta nbul 1925).

477 a.,

ya Tii rk T""h' JI"kko",l" IJ,'''/er'' . T<ki y~L UAHT J. ' U V",i liy V, : "Orta A . E natit., Ist anbul 1927; Almancaya evirtsi r "Zwlf Yorle"ungcn tibcr die
Geachich t e d er Trken Mittdasiens" (T heod or Meuzcl}, B erJin 1935.
(" ~ark Hakikah", s aYI 1~2 14-5 }, s. 14-15, Taskent 1944 ).

BERTEL'S , Evge n iy E , : " Uy gurskay a poema Kuwdgu Bil i/( i eSa maenir " BERTEL'S, Evgeniy E .: ""Podgotot'ka k izdani ylt N amanganskoy rukapisi Kutadgu Bilig" (" L iteratu tl~aya Gazeta", 10 m art 19-15, Mosko va ]. RERT EL'S, Evgen iy E .: " K utad8u Bilig - faks imile" ("So vet sko e Vustokove d enie", ei lt V, Maskova 1948, a. 327~328) .

""

A. DILA AR

ll < H l nA CI , t\ l,'~" i,, : " K w "" g " Hili " lI'1k kl flda Baz. M ii/<lhlUul"," (" Fl,Iad Kf'" , " Iii Arm agan' '' . 1-181\1,,,1 , 1'}5.1 ). IlOMBACl , AJ ~ s" i(J : "Stori.. d,'II" Im~rawra lu'Ca", 8, 8.1-96, Milanc 1956 ve
" lI i " l " i r ~ dl' I" (in h ul" ,!, 1" "1'''''' ' s. 76-87 . Pari _ 1968.

110:\ 1':1.1 .1, I.u i ~i: " 1),,/ " urm/ k.. nW k. poema luua d, /j' XI &~ola" (" '\Jl"llh 1d ti. 1'I;t ut n Ori..nl. le d i "'ap"i i" d" rgi..i. d it VI . 1933, 8. 3 -~ 8).

B HOCK t:U t '\:" :'\, C" r1: "''t"usuf Ij tIH l;ItId j ib" ('"E neydo pt:d ie de " hlam " , ,-ih 1\' . 8. 1277. Leiden 1933).
CAF E ROr. LU. Ahmtt : ~ Tij rk Dili Tari" i ]\'or/arl , IJ ,
5.

58-75 , ht &llhul. 19 U .

C \ F F.R O(;I .U . Ah OI "' : " La ii" ir a' ,," l" rlJlU' <k flP IHl"''' oU., K arokh" nid..... (HI' ltil.. I"Jti... Tu nj.... Fun,la m.." t .. ", 11.... 267- Z75. \\'i.., b. dt' :l l %t).

CL \USO:'O , Sir <;r.rard : " Ery mological Di~ion ary of P ,e-Thir lt n uh u nt u,,.. Tu, ki . h" (Oxf,,,J. 1972 yrh nd a y . ).ml a nacak ).
CLE RMO:"lT-GA!"iNE AlJ, Ch a de~ : " .'V o/t . u, un p '....as e du Kuda/k" Bi/ik " (" J ourn al A. iali,!u"," .Il'r~i,i , "ill 9, X I , e. 334- 335, P ad , . 1898).
A(;.ATA Y, Sa.t1 ,'t : " K lIladgu Ri/il de Odgurm /~' 1n K;~ililli " (" T rk Dili A ra ~' 1"" ".1.. '1 YLih ih - II,IJ", ..,," , 1967 YUI A. y .~ ., 8 . 39-49, An k.r . 1968).

A(; :\T AY. Su,I..' : " KI/ Mdgu Bilig' de Ogdlm i~" (" T rk K h r" dcrgi, i, " 'Y ' '18, A" 27~ n. Ank ar a I ( 70). DA\'IDS, A, th ur J.u!lIle)": Grammor oftM T urkish Lon~ulltie". Lon d ra 183::,
Fr a n" z<' a~ra <;<,~i ri"i : ..r. n m m.i.... T urJ.e" , Lo od r. 1836. nwz , ~ . XXX I I X X X " I.

DI L-\ R . A.: " K u/Gdgu Bilig'in 900. Y lldoniim ( 1069- 1969) Ie Bol(U~unlu ""UU } ' ("Trk Vil r ' .I..rgi. i, ' a)"1 211. 8.6-17. An kara 1%9. T. O. K .), OI LAR, A.: " Ri: t .\l n,.,.j CihtUI....may . OArmn K UI Gdg u Bifig" (K onfe ra n.
,juti , 12
A.

mim ....g raf. )fne~ i Ciha :zla nma Cf'miyd i. An kara 1969),

FI :"ODiKOCL U, Ziy aetl.-l in Fahri : " X l . (U. ,da bir T t k ml# !ekkir i t" ahI,U i du~ii nalui" ' (Cu lllhu riyt'l Haik P a rt i. i yaymlarr. KOllfe ran dar . "ri ,i, 2, Ki tap 7, Ankara 1938) .
EJT R T H ACI B-1ETf : "Q,,'adYlI Bi/ig" ("Ungari" ch~ J lI1arL"hl'r" t1l'r gi, i. ,ill VI. s, 154 -1 58. lIerlill-Lr ipzig 192 7), Ta~lent'teki "Maarif v", Okutgu," ad h .l ,r jl: id..n a lm m ' ~I II , _ap 2.". ('8- 74, 1925,
IIA UT~IA N N ,

Mar li n : ~Zur ",../,i,(hM

Farm dps K u/oJs u Bi/ik" ('"'K t'I..t i

"
(" Ori,.n t a li ~.

:- ~r n.lr d.. rgi.'i , eilr 111, 8. }.I1- 153, 8udapt'5t 1902 ). HAHT~l A N N . ) 1. rt in : ~ lJi ..

m",ri ,(h.. Fa, m tUs QUdOI 'l" Bili k"

V , ~.

l i...,b,. Lit teraturse ieung'" .I...gi, i, d it

349-351. v ipt;ig 19(2).

I~ AX , Ah,liiH..a,li r : K u/tlJ" .. Bi lig Viyano nUJhlUln1n tlpk l iHu lm, .. daki " G iri, " boliim. ~. n -ras. Iol a nh ul 19'J2, T . D. K ,

t :\' :\ N, AI.. llla,li r : " "' us u! lIi H ri b I"" Es eri K Uladgu Bili ! O: uin" /'IO lla, " (" T rJ. K !ti ir" tle rgi.i, ~ a)'l 98, ~. 44-58, Ank ara 1970).

JA UIl EH T. A" ,('.I':.' : " Nul' ,r d " .. ",,,,,",, ,,,,i, lu" en o,,,,, ,,\, r>ui l(" u,,' ,'u!"U}" P'" lH. d; Ham", .., ,l A bri Rm"..,,(' (" J " " rII111 A _~ial i'lu,, " ,I..rf( i ~ i , Pilt VI , , . 39 52; 78--9:;, Pari, 1825 ).
I~ ,l lillr/" . it'fu "

K. IIA LISSI G. H.W , S l' l II. E B. 1l. I'E TE Cll , 1..: (;p,,,'hi. h, II,,".II,u,11 d" r f)r i '> lI llt li ~ l i J. a.lh ,lir i,l,' , ,ih \' , (,' il' i'" 5 l. " i,I'Il/KJn 19(6 ). .I ETTMAH.

KPR OLtl ZAot: , ~l ..h med Fu ad :

bu l 1928.
Do~ru" d crF-i ~;, ~a Y I 10, ~ .

"l'u'"

f :J..lt)"utl Ta, ihi" , . 198- 1'J<1, h.t a n-

KSE H Al F (' :\ :;'AO C L U, ~le h m ..t ru u : " K udaz!" B ilik" (" z Dilimize 171-173, h l a nh ul 1933)_

I. EV E ~J) , '\ fl '' '' s,.. >: ~ Si.v"s"' _"""'./u (" Tii rk D ili .\ . ", II. n,. I. .. Y.Il' f ' B.,Ud ..n" , 1962 )".1. A a YI> I, ~. 167 -1 9.J. Ank ar a IW' 3).

LEVE!\O, A/( h S,,,,: " Ya%l" ~"" n 900 . " ',/diniirni' nb KUladg.. Ri/ig " (" T rk t un'' ,JHgi~i , AaY I2 11, 5. ,J-5. An ka ra 1961l, T . 11. K .)
MALOY , S.. rll: ~ )l: , : lre" "y mkoJ,i . i I( uwd/{ u /-Wi!':" (" !t.vr'l iya Akad e",ii Na uk SS H H. "I<lr l. jI;" milll. ua uk ., ' ay' 9.". 7:17- 75,1, J\t" , l" ~-a 192'1). MALO V. S.. rgr-y K : " K u/ad!,: u Wli g , ! u4,. imile" (" SOH 1"ko" VlI_ ,t oko v,', I,' ni.." dit V, ". :127-32 n, Mo.ko va-v lIingr ad 1'I'IIl ). '
~l A LO\', S... ~<') K : " P umYGlniki dr "l" Il"'y ..rhko) pi,' m..nn u_ . ti " , . 22 1- :nH . I","in jl:rad IQ :>9.

"r.

~t o\ !\S U R O r. L U, ~l,,<'t1 u t : " Da. K ..rnkh..niJi.., h. " (" P I, i l o l,,~ i .... T ureieae Fua-

tl. m..nra", I,

5.

87- 112, Wi... ba d..n 1959).

)l E LtOH .ol, ,,"SKIY . Pla t on ) 1.: "0 K w.adk u Biliki in~i= t l ana" ("" Zal' i.l i VO' I ~ n ago Ol del"ni,.. Hu...... ka go A r ~eol ..ll: if' . hgo Ob~V'I ...... derf!: i~i , <:- ih XIII. ". 015-.-{123, St. P t'I..rshurg 19 00 - 190 1). MIYA ]'\HEZERK (T iirki, t a nh): " Tii,ki.~1If Ilaltrrf",i : T iirki_ , ,,, " d.. K ula.l!!.u l/ ilil{" (" T rkiyal M.... m" .~J ", cilt J. '. 343 - 311 : N..m..nfta b'tll h" lu nau hu y a7.m a ijl' i1gili " ilgi, Ta~k" "l l e d,..k T rk.., iyle \'lk Bll " Maa rif v" Ok ulgllI" ,ll'r gi,in.kn alm' n1J~tJr, ' a;" 2, 1925, . 611 -7 4. Bk. yukartl " Fitrl - Hach m"li ):
NEe) 11 (iJillll..n) Ibr a him : " K liladgu mli~rl V..zni ' (" Ya rm " der gi ' i, JHa n' 1,,,1 1'121, . af ' 5, . 3).

N f; ~lET H. G YOI la : " Ko,o, i Csoma S",lu, ..i /j ,," (M E l iiad".~ k K r'-;~ i Cso m a S ndo r E m l':k.-z..lt:r,.' .tl, k'm f..ra n,l ar , 'ay. 1 0, ~ . 1:\ -16, B..,h [>'""1.l935).
OH K UX , H ii_ . cy ;" fIi .nllk : K w adg.. . a YI In , 5. 196- 197, An kara 19tO).
Ri/i~

h.."k uadu ' (" Va rI,!.. "

J ",rgi. i,

I' RI TS AK . Om .. ljan : " K a' G1wnl,la.. / 840-1212]" (" I. lam .o\n. iki opt'J i.i"' d it \ '1. 5 . 25 1- 173. 1 ~ I . n b ul 1952), R ADLO FF, Wilh..tm : " K utadgll BW k, f"u<" i mil.. drf" Uigr" ..,hrr l l andMhrif/ k i n W im", St. Po:'t ,.r~" u rg 1890. de. K . K. lIofi ibliolh",

~1 ) 2

A. DILAAR

IU D LO FF. Wil hdm ; " Das Ku/ad k u Ri/i k d". ' Ju ~".rCha~sh a,fsrh ib aus Hii/a.ag"n , Thei! I. Der T er t i n Transrripl ion " . S t. Petersburg 1891. HADLOFF. Wil hdm : " Z um KU/aflk" B ifi k" (" Zeitsc hrift de r Dr-utsr he n "lor gt' " liin<! i, d,,]) G e~{'II "'hnfl ",h'r~i < i , d it LIl , s. 1.~ 2 v c 289 , L"' ; l' ~ i ~ 1898). IlA DLOF F, WillH'[rn: "O/ler ,i", i'1 Kniro aufwfunilea f' ZIt'ei IC l1alld ''''llrift des Kutadgu Rilik" (" Jzvrs t iya Ak a,lem ii Na uk", cilt IX, saYI ,1, s. 309 - 319, S I. Pet ershurg 1898).

"agU Il ,

HADLFF, Wilhdm : " Dil" Kwadkll Bi lik des .l u, ml C/w."hwl'ehib tuts Blao Th cil 11, Tu/ u",i bersrtzlI ng /l(uh drn llandsrilriftN! VOII WiN! und Kairo", St. Petl'T,Lurg 19(1(J - 1910.
SAl\IOYLoVt. Aleha ndr N.: "Srednl'aat.<Jdya nadpi..i na glinyarHwm /,oUl '-

" j"e i z S 'ml)"l~'a" (" Zap i,ki Vosto ,:nago O t d l'l~ n i ya Ru.,.'kago l\r~en["gi\ 'esk'lgoOh. ~est\"a ", I'ilt XXI , ~ . 038 --IH7, St, 1'<:,II'f.I,Ufg 1912).

SA ~t()Y LO\j(_:. \Il"k-m "lr :\. : " Il o/wl,lr lli,. k p rrrUoj. 1(,,</I"I'rm i T O lllsonrm I'Nev",I"", ",lu ogo ..,;t'" KW'lf/gU lIilig" (" J)" ld a I Akade mi i Na u k", 1928 pIJ. s. 232;;, .\I o, ko" ,, ).
SAM OYLOY I, A[I'k,andr N.: "/z popral"ok k izdani)"u i pe reooda Kwadgrt B ilig" (" Doklad l Akad em ii J\-,, ~k" 1912 yill, 8. 148-151, :\lo, ko,,'l). SCIIO T T, \l 'ilhel m : "H, V"",bhy : Uig urisch e Sl'raeh m'>rI umrnlr und das Ku d<l/k" Rili /,o" ("Zo ilsC'hrift ,I,-r Dc ul sehell Mor~l'nli(ll dischen Gesdlsch aft" der gisi, ,-ilt XXV, -'. 288- 291, L<:'il'~. ig 1871). SOVYET nlLt~I1.EH A KADEM tSt: " Dret'nel)"urks h)' Slo l'ar"" 1969. S PU L E R, Iie rt ,,!" : "Ge"ch;..hle .l/illelas ien s" (" GcsC'hi ht e Asi en~" adh kol. Ickl if y al'l tl a, s. :lU9-:l60, Mn chen 1950). T E ;"' l~ E V, !-;I lu-Ill n., " K u/m ig" lIilig va (J/u" 1': ( " UzI...k r ik" , ' ["r g;, i, ' ''P 1'J70 /(" s . ao-ae T ut k,' '' !) . Len ing raJ

ru:

va A,L.I,i,'! i"

T IHHtS EN , Vill", lm : n(O(O tl lu, la ra ras. j) ogu Bilginlerin in 1897\k I'a ris'te I" p l"na n X I. K ' ", g[".' " " le hilirns..II ,il,l iri olar ak " Im n m u ~ , -'onra: " SI" I#J s)'sme de~ e01t.<on" es da"s /" /"'Igue olligo"r,," b a ~ h ~ . y l c " K r le t i Sze mle" d"rgi'inde babllm ,_ hr, e ill Il, s, 24 1-1 ;;1, ll ud ap est 190 L D a ncase " S a mle de A fJ,a nrllin ger", eilt lIJ, ". 269- 292, K openhag 1922.

TH URY , Juef : "TiJrk ny rh'rmlk r/,o a X I V .uzad "' giifl, " (Mac8r BiJirnler Aka ,ll" rniH i, s. 12-1 3, Bud a pe Ht 11)0:1); T iirk\' eyr R all: lp H ulj H i (z< lr m) \'e" i ri~i: " On J [di incii ""lf B o" lart na ka<lar Ti irk .m i ya tligd a r," (" Mlli T e n-bbler Mec mu a. 'I", ' ap2, s. RI- D3, " K ut aol g u I:l ilig" lJlm : s. 89-9 1, ,18I8n l.uI1915 ). T RK DIL KUHU MU : " KlI /ad;l u Ri/ig. Viyana " SI'a'l . T'pkIbas, m" , 190
s., h t a uh lll 1942.

K UTADGU BIL1G INCE I.E MF..s1

TRK Dt1. KURUMU: " K uladgu Bilig. K ahire nu,h"". T'pk,I''' Bll n ''. :f'J2

8., htanhul 1943.

, m , 4.15 ' " T RK Dt L KUR UMU: "Ku/adg l~ Bilig . Ferga na niish asr. T ll'luhaH htllnbul 1913.

" T R K KLTR" d ergi5i: "K uladgu B ilig S aYM.", y J1 I X, sap 98, Ankara 1970; yazarlar: Almlel Te mir, Heeit R ah m eti Arat, M. ;lakir lk ta' lr, Saadet a. gatay, Abd lk ad ir lnan , Ali F. K arema nhoglu , Emel Esin, T uneer Gle" Hoy. \ ai1e Bina k. 41
VAL tD t (Togan), Ah met Zeki: " VoslO nly e rl/kop;si IJ Ferganskay o/)'Iasti" " Zap i8k i Yost ocnago td elniya R usskago Arbc ologieskagn Dbs eetva" dergi ' i, ei lt XX II , s. 312-3 13, St. Pet erBbu rg 1914.
VALtTOVA, A. A. : "K "oprosu 0 klussov oy priroile K am l;anidskofl,o gorudu, .< l.,' I'a" (" T rud, Ki r iZ8kago fil iale Akad em ii Nauk SSSH" , cilt I /I , ,.127-136, F n1ll7 1943).

YALtTOVA, A.A.: " K vnprosu 0 fo l'klorrul; moliva~ v p aem e Kutudgu Bi lig" (" Sov eh k oe Vost akovedenie" dergisi , d it XV , a. 89 -1 02 , Mo,kava 1958).
VAM B~RY , H erm a nn: "Uigurische Sp rach manUmelll un d das K udatku B i/ik" , I nns bruck 1870.

KARAHANLI DEVLETiNiN KRONOLOJiSi

(840 - 121 2)

&1-0

K lrgu; Trklerinin Uy gu r Trk d e vletiei )'llunUI Ilzer ine, K arluklan n K arahanh kolundan Kill Bilge ka ganJn ndulip )'le' Syab'da ( Balasag un) Karahanb de v leti nio kuntl masl . B yk Trk filozofu Farabj'nin. Farab hle:esinJeki Wu ic b ucagmd a dogu mu. Buhara'mo, lran'daki Sa ma nhog ulla n na ge rneai. Ogu lca k kag8mD K llljg a r'l Ka rahanh devl etinin ba~kl'nt i yapmasl. S y a h' ln yi ne Ka ra hanh lara ge me sl. Byk Trk tJlozofu Fa ra bi 'o in lIIm . Karaha nh Ab d lker im Satuk Bugra H a n'lD l m ve Arti,' te gllm lmesi ,

870 8 75 893

94Z
950 955 960 960 960 975 980 992 993 996 99(,

Cedieuv' dak i [Yedisu) Trk1eri n tslmbgl kabu l etmesi. Ha run Musa Bugra H an 'm Ba lasn glln' u ha~kl' nt ya pmu i. 970 : ls lAmlllljma nm. Ahdlkc rim Sa t uk Bug ra l l an' m ogl u Bayta, Musa Han aamamnda tamamla n ma-n,
~afij hilgio~

Ehuhekir el . Karral'~-:;il.,'ni n :;i!;l'ta (T a!;lkent ) lmesi,

Hyk Trk Itlozofu lhni Sina'm n, D uha ra'OI~ Ef~e ne kynde do gumu. Harun Bu gra Han 'ID, Buhara'Y I SamanllOglu Nult' un elieden geri
alm e sr .

Harun Bugra Han'ID lm . :;ia!;l'm (a, T a!;lkent), Samanhoi;ullan'odan Kanhanllla ra geme si. Karahanh tng Nasl r Han'la Gundi Sevk-T igio'i o Mavera nnehir' e giru e k bir a ntlllljma ya pmalan : SIr-Dery a b lges i K a ra ha nbl ar a. Am u Derya blgesi Gaz nelile re.

999 : Ka rahanIJ tlig Na slr Hao'ln 8uhua'YI .lIP, S. man bogu llap s.ltanatma son Vl'nnesi. 100 1 Ga"Dl'l i l'tl ahmu t'uD Ka rahaDh tlig Nun HaO'ln !uZi iJe evl e nme.i.

1006

K ar a hanh tli g :'<IasIr Han'm Ni~ apur 'u . Tus'u Yeni bir K arahanh alu runm ya prlmasr.

W'

lldlt' j a l ma~ 1.

1007 - 1008 10U - 1012 1014 1016

l lig Nas n Han ile Ka~ garh Tu ga n Han 'm ha n~mala n. Yak up K ad ir H an'm sa ltanata ha~l amu l .

K a ~gar 'da

Kar a han lJiarda i 88va,: Hareemli lenn a eaerhk yal' maM.

1018 8nala n : 8 alasa(l;lIn'1u Yu suf'un dogum ll. 1019 : S ley man Anla n Ha n'l a Yakup Kadie H an 'an Gaz nelil.' r yunluna ak i'
ID .

1026
10 31

Yusuf K a.l ir Han 'm Bel sagun' u ahp K a ~gar 'd aki merkt"ne La~l a masl. Ga zn..li )f..sur ' un Ka!;lgar'a e1i g ntil'rmf"si.
YU ~lIf

1032 1037 1039

K a.1ir Ha D'1R l m ,

B yk T rk filozofu I l.on i Si na' mn l m . Na sn Han'ln oglu Ih rahim Bri-Tigin'in. :\Ia ve ra nnehir'i egem..nligi altma almalli. Ka raha nh de vl..tinin e -hln mes i: Doguda {Kasgar] S leym a n Anlan Han; o rtada (Fe rgana) Ma hm ut Bugra Han ; bauds [nee Ozk enJ, eun ea Sem erkand ) T ug ru l ile H ar un Ha nla r. Sleyman Anla n He n'in . lm ot uem as r.
VI'

Jo."
1056 1058 1058 1068 1069 1072 1074 1074
1083

oglu Hasa n Bug ra Han 'ln tabta

U U : lIo rua nh Lyk filoaof ve ilalli yatl Gaual. Ke sga eh Mecdeddin Mehm ed 'in , Ihrahim Hau'a , ~im di yltl k ulan "Tarihi Trkistan ve Ultay" ad" ya pltlm sunmas r. Buh e m
VI'

Se me rkand Ham Ibrahim Bri.Tigin'in lm.

Be lasagun'lu YUS Uf'UD, Kutlldgu Bilig'i h itirip H asan Bu gra lI an'a u n m as r, 1074 : Ka,gar' h Mahm ut'un Kilab- Divan- , Lgali',Ttk' YU lp. Bagdat'ta Abbasi halifu i E b1 K aslm Ab du llah'a SUnmll8l. Mah rout Bugr. Han'm lm . Oz.kend h. kam Tu ~rul H an 'm l m.

Tari" i

Ka ~gari

yaun E bl-Futuh elA sma'j'n in Jm.

1095

1097 sJrala n : Meh met Se merkandi 'oin "Agrzu'lI.siyul' fi ilm i'rriya , e" ad ll y. pltl yallp Ka ,gar'! 1 }Il'sut Han' a 'unmasl.