Kambiyo senetleri poliçe, bono ve çektir.
Poliçe üçlü bir ilişkidir. Poliçe, düzenleyen(D) tarafından ödeyecek olan kişi muhatap(M) üzerine düzenlenir ve kime ödenecek ise ona(L) verilir.
Bono(emre yazılı senet) ikili bir ilişkidir. Bono düzenleyen tarafından düzenlenerek kime ödenecek ise ona verir.
Çekte üçlü bir ilişkidir. Çek düzenleyen tarafından ödeyecek kişinin üzerine düzenlenir ve lehtara verilir. Çekte muhatap daime bir bankadır.
Temel İlişki(Adi İlişki) – Kambiyo İlişkisi
Kambiyo senedi bir temel ilişkiye dayandırılarak verilir. Bu temel ilişki borçlar hukuku sözleşmesidir. Yani her kambiyo ilişkisinin altında mutlaka bir temel ilişki vardır. (Kambiyo ilişkisinin tarafları arasında bir borç ilişkisi bulunmasa bile bir hatır ilişkisi vardır. Temelinde hatır ilişkisi yatan kambiyo senetlerine hatır senetleri denir.) Tarafların temel ilişkiden doğan borcun ifası için kambiyo senedi verilmesi konusunda anlaşmaları taraflar arasında borç sözleşmesi kapsamında bir yan anlaşmadır.
Kambiyo Taahhüdünün(ilişkisinin) Doğumu
Kambiyo taahhüdü; temel ilişki ve bu ilişkinin tarafları arasında ifa için yapılan anlaşma çerçevesinde kambiyo senedinin düzenlenmesi ve bu senedin kambiyo senedini düzenleyen tarafından ilk alıcısına(lehtar) teslim edilmesiyle doğar.
Temel ilişki ve ifa anlaşması sonucu düzenleyen tarafından senedin ilk alıcısına verilmesi yani dolanıma konulması kambiyo sözleşmesi denilen ‘’teslim sözleşmesi’’ ile olur. Kürsü görüşüşüne göre; borç tanıması niteliğindeki kambiyo taahhütleri bakımından teslim sözleşmesi zorunludur.
Bonoda; bonoyu düzenleyen senedi düzenleyip lehtara vererek yani teslim sözleşmesiyle kambiyo taahhüdü altına girer.
Poliçede kambiyo taahhüdü muhatabın poliçeyi kabul etmesi ve kabul için ibraz edene geri vermesi(teslim sözleşmesi) ile doğar.
Çekte ise kambiyo taahhüdü hiç yoktur. Çek bakımından gündeme gelebilecek tek kambiyo taahhüdü avaldir. (aval/avalist: kambiyo senedindeki kefil)
Temel İlişki ile Kambiyo İlişkisinin Karşılıklı Durumları
Düzenleyen ile lehtar arasında iki ilişki vardır:
- Satış sözleşmesinden doğan temel ilişki (adi alacak)
- Düzenleyenin bonoyu düzenleyip lehtara vermesiyle meydana gelen kambiyo ilişkisi (kambiyo alacağı)
Kambiyo senedi ifa yerine verilmişse temel ilişkiden doğan alacak hakkı sona erer (sadece kambiyo alacağına sahip). Kambiyo senedi ifa uğruna verilmişse temel ilişkiden doğan adi alacak hakkı sona ermez. Bu durumda adi alacak ve kambiyo alacağı birbiri ile yarışır. Ancak senedin lehtarı vadesi gelinceye kadar adi alacağı takip edemez. Yani adi alacak senet vadesine kadar donmuş durumdadır. Senedin vadesi gelince alacaklı serbesttir. Alacaklı adi alacağı talep ederse kambiyo senedini zedelenmemiş olarak geri vermekle yükümlüdür. Kambiyo senedinin ifa uğruna mı yoksa ifa yerine mi verildiği taraflar arasında belirlenmemiş olan hallerde kambiyo senedinin ifa uğruna verildiği kabul edilir.
KAMBİYO SENETLERİNİN ÖZELLİKLERİ
Kambiyo senetleri kıymetli evraktır. Bu sebeple kıymetli evrak için sayılan özellikler kambiyo senetleri bakımından da geçerlidir. Bunlara ek olarak;
1. Kambiyo senetlerinde soyutluk ilkesi geçerlidir.
Kıymetli evrakta soyutluk genelde senetteki taahhüdün hukuki nedeninin açıklanmaması veya açıklanamaması yüzünden gündeme gelir
Biçimsel Soyutluk(İspat Soyutluğu)
Kambiyo senetlerinde senette taahhüdün nedeni gösterilmez. Aksi davranışta senedin geçerliliği etkilenir ve senet hükümsüz sayılır. Bu emredici bir düzenlemedir. Bu kural kambiyo senedi üzerinde daha sonra yapılacak kabul, ciro ve aval gibi işlemler açısından da geçerlidir. Ancak bu durumda yaptırım genel olarak senedin değil, sadece o işlemin hükümsüzlüğüdür.
Medeni kanunun 6.maddesindeki genel kurala göre alacaklı(L), alacağın varlığını kanıtlamakla yükümlüdür. Fakat kambiyo senetlerindeki biçimsel soyutluk ilkesiyle borçlu(D), alacaklının(L) bir alacağı olmadığını iddia ediyor ise bu iddiasını ispat etmekle yükümlüdür. Yani biçimsel soyutluk sonucunda ispat yükü yer değiştirir.
- Biçimsel soyutluk –> ispat yükünün yer değiştirmesi
Maddi Soyutluk: Maddi soyutluk(temel ilişkiden kaynaklanan) kişisel def’ilerin senedi iyiniyetle devralan üçüncü kişilere karşı ileri sürülebilmesini engeller. Çünkü üçüncü kişinin elde ettiği talep hakkı saklıdır.
- Maddi soyutluk –> Kişisel def’ilerin senedi devralan üçüncü kişilere karşı ileri sürülememesi
Bu durumun istisnası; senedi devralan üçüncü kişinin bilerek borçlu zararına hareket etmesi durumunda bu kişisel def’iler üçüncü kişiye karşıda ileri sürülebilir. Örnek: hamil düzenleyenin ayıp def’ini lehtara karşı ileri sürmesini engellemek için devralmışsa borçlunun zararına hareket etmiş olur. Bu durumda düzenleyen yani borçlu ayıp def’ini(kişisel def’i) hamile karşı da ileri sürebilir.
Nama yazılı kambiyo senetlerinde soyutluk ilkesi sadece ispat soyutluğu olarak karşımıza çıkar. Çünkü nama yazılı senetler alacağın devri yolu ile devredilir ve borçlu nama yazılı bir senedi devreden kişiye karşı olan kişisel def’ilerini bu senedi iktisap eden kişiye karşıya da ileri sürebilir.
2. Kambiyo senetlerinde sınırlı sayı ilkesi geçerlidir.
Kambiyo senetleri poliçe,bono(emre yazılı senet) ve çektir. Bunlardan başka kambiyo senedi yaratılması mümkün değildir.
- Kambiyo senetleri özellikli şekil şartlarına sahiptir
Bir senedin poliçe, bono, çek olarak kabul edilebilmesi için kanunda gösterilen şekil şartlarının gerçekleşmiş olması gerekir. (TK m.671, TK m.776/1, TK m.780/1)
Kambiyo Senetlerinin Ekonomik İşlevleri
Kambiyo senetleri ödeme, kredi ve teminat aracı olarak kullanılabilir. Kambiyo senedinin teminat amacı ile verildiğini iddia eden kişi bunu ispat etmekle yükümlüdür.
Çekte sadece ödeme aracı işlev görür. Kredi aracı işlevi yoktur.
Poliçe –> Ödeme aracı (+) / Kredi aracı (+) / Teminat aracı (+)
Bono –> Ödeme aracı (+) / Kredi aracı (+) / Teminat aracı (+)
Çek –> Ödeme aracı (+) / Kredi aracı (-) / teminat aracı (?)
KIYMETLİ EVRAK NOTLARI İÇİN TIKLAYINIZ
TİCARET KANUNU İÇİN TIKLAYINIZ
