Zamir (Adıl) nedir? Zamir türleri ve özellikleri nelerdir? Ettirgen edilgen, etken çatılı fiil nedir?

Öğrencilerin en çok araştırma yaptığı konulardan biri olan Zamir, türü ve özellikleriyle merak ediliyor. Peki, Zamir (Adıl) nedir? Zamir türleri ve özellikleri nelerdir? İşte, detaylar…

ZAMİR (ADIL) NEDİR?

Zamirler (Adıllar)

Zamirler; adların yerlerini tutan, kişileri ve nesneleri temsil veya işaret ederek karşılayan kelimelerdir. Varlıkları ifade ederken onların ismini söyleriz: Ayşe, kalem, masa, ağaç vb. "Ayşe hikâyeyi yazdı." cümlesini bazen varlığın yerine farklı kelime kullanarak ifade ederiz, örneğin "Ayşe onu yazdı." dediğimizde "onu" kelimesinin "hikâye" kelimesinin yerine kullanıldığını anlarız. İsmin yerine kullanılan kelimelere zamir adı verilir. Yalnız, zamirler adların yerini tuttukları hâlde, kendileri ile isimler arasında önemli bazı ayrılıklar vardır. Bilindiği gibi isimler, yalnız başlarına bir varlığa, bir nesneye ad olan sözlerdir. Söz gelimi "ayva" denildiği zaman zihinde "ayva" kavramı canlanır ve bu söz bize yalnız başına bir anlam verir oysa "Şehrimizin bütün serveti orada korunur.'' dediğimizde, bu cümledeki orada zamiri yalnız başına bir nesneyi bildirmemekte ve açık bir anlam taşımamaktadır. Bu zamirin somut bir anlam kazanabilmesi, ancak yerini tuttuğu isimle olan bağlantısının bilinmesine bağlıdır. Bu cümleye bir önceki "Kalemiz, tarihî bir anıt gibidir." cümlesi eklendiği zaman zamirin "kale" isminin yerini tuttuğu anlaşılır. Dolayısıyla "orada" zamiri de orada, yani "kalede" anlamını kazanmış olur. Zamirler, yerini tuttukları varlıklara ve özelliklerine göre ikiye ayrılır.

A. Kelime Hâlindeki Zamirler

1. Kişi (Şahıs) Zamirleri

2. İşaret Zamirleri

3. Belgisiz Zamirler

4. Soru Zamirleri

B. Ek Hâlindeki Zamirler

1. İyelik Zamirleri

2. İlgi Zamiri

A. Kelime Hâlindeki Zamirler

Kendi aralarında kişi, gösterme, belgisiz ve soru olmak üzere dörde ayrılır.

1. Kişi (Şahıs) Zamirleri

Kişi zamirleri, varlıkları kişi olarak temsil eden ve kişi adlarının yerine geçen zamirlerdir. Bütün varlıklar teklik ve çokluk biçimleri ile üç şahısta toplanır.

A. Kelime Hâlindeki Zamirler

1. Kişi (Şahıs) Zamirleri

2. İşaret Zamirleri

3. Belgisiz Zamirler

4. Soru Zamirleri

B. Ek Hâlindeki Zamirler

1. İyelik Zamirleri

2. İlgi Zamiri

A. Kelime Hâlindeki Zamirler

Kendi aralarında kişi, gösterme, belgisiz ve soru olmak üzere dörde ayrılır.

1. Kişi (Şahıs) Zamirleri

Kişi zamirleri, varlıkları kişi olarak temsil eden ve kişi adlarının yerine geçen zamirlerdir. Bütün varlıklar teklik ve çokluk biçimleri ile üç şahısta toplanır.

Örnek: İnsan kendi işini kendi yapmalı.

Uyarı: Dönüşlülük zamiri, kişi zamirinin yerine kullanılabildiği gibi, kişi zamirleriyle

birlikte, cümleye pekiştirme anlamı katacak şekilde de kullanılabilir.

Örnek: Bu sorunu kendim hallettim.

Bu sorunu ben kendim hallettim.

Birinci cümlede "kendim" kelimesi I. tekil kişiyi belirtecek şekilde, kişi zamirinin yerine; ikinci cümlede kişi zamiriyle (ben) birlikte, cümleye pekiştirme anlamı katacak şekilde kullanılmıştır.

2. İşaret (Gösterme) Zamirleri

Varlıkların adını söylemeden, onları işaretle göstermeye yarayan kelimelere işaret zamiri denir. "Bu, şu, o, bunlar, şunlar, onlar, buraya, şuraya, oraya, burası, şurası, orası, öteki vb." işaret zamirleridir.

Örnek: Çok kitap okurum ama onu daha önce okumamıştım.

Bu cümlede, "onu" kelimesi işaret yoluyla "kitap" adının yerine kullanıldığından, işaret zamiridir.

Örnek: Siz buraya daha önce gelmiş miydiniz?

Bu cümlede "buraya" kelimesi, bir yer, mekân adının yerine geçtiği için işaret zamiridir.

Uyarı: "O" ve "onlar" kelimeleri, Türkçede hem işaret zamiri hem kişi zamiri olarak

kullanılabilir. Bu kelimeler, insan için kullanılırsa kişi zamiri; insan dışındaki varlıklar

için kullanılırsa işaret zamiri olur.

Örnek: Onları eve de davet etmelisin.

Onları bir hafta içinde tamamlaman gerekiyor.

Birinci cümlede "onları" kelimesi, insan için kullanıldığından kişi zamiridir. İkinci cümlede ise insan dışındaki varlıklar için kullanıldığından işaret zamiridir.

Uyarı: Diğer işaret zamirleri (bu, şu, bunlar, şunlar, öteki…) insan için de kullanılsa, zamir olduklarında her zaman işaret zamiridir.

"Osman'ın değil, bunun konusuna hazırlan." cümlesinde de "bu" kelimesi bir kişiyi karşılamasına rağmen işaret zamiridir

Uyarı: İşaret zamirleri varlıkların mesafesini belirtmek için kullanılır.

Yakında olan için: bu

Biraz uzakta olan için: şu

En uzakta olan için: o işaret zamirleri kullanılır.

3.Belgisiz Zamirler

İsimlerin yerini belli belirsiz, kesin olmayacak şekilde tutan zamirlerdir. Hangi varlığın yerini tuttukları açıkça belli değildir. Başlıca belgisiz zamirler şunlardır: bazısı, kimi, çoğu, hepsi, birkaçı, birçoğu, tümü, tamamı, herkes, hiçbiri, biri, falan, şey ...

Örnek: Senin yerine başkası yazmanlık yapsın.

Bu cümlede, "sen" zamiri, belli bir kişiyi karşılarken "başkası" kelimesi , karşıladığı

kişi kesin olarak belirtilmediğinden, belgisiz zamirdir.

Örnek: Birçoğu, kampanyaya destek verdi.

Bu cümlede, "birçoğu" kelimesi, sayıca bir belirsizlik anlamı taşıyıp karşıladığı kişiler kesin olarak belirtilmediğinden, belgisiz zamirdir.

Uyarı: Belirsizlik bildiren kelimeler bir isimden önce kullanılıyor, o ismi etkiliyorsa bu kelimeler belgisiz sıfat, bir ismin yerini tutuyorsa belgisiz zamir olur.

Örnek: "Bazı insanlar tatlıya pek düşkün değildir." cümlesinde "bazı" kelimesi, "insanlar" kelimesini belirttiği için belgisiz sıfattır.

"Bazıları tatlıya pek düşkün değildir." cümlesinde ise "insanlar" isminin yerini tuttuğu için belgisiz zamirdir.

4.Soru Zamirleri

İsimlerin yerini soru yoluyla tutan kelimelere soru zamiri denir. "Ne, kim, kimi, hangisi, kaçı, nereye, nerede, nereden vb." kelimeler soru zamirleridir.

Örnek: Seni tüm gün kim aradı?

Bu cümlede, "kim" kelimesi, soru anlamı taşımaktadır ve yerine cevap olarak bir isim gelebilmektedir. "Beni tüm gün arkadaşım aradı." cevabında görüldüğü üzere "arkadaş" ismi, "kim" kelimesinin yerine cevap olarak gelebilmektedir.

Uyarı: Soru bildiren kelimeler bir isimden önce kullanılıyor, o ismi etkiliyorsa bu kelimeler soru sıfatı, bir ismin yerini tutuyorsa soru zamiri olur.

Örnek: Hangi filme gittiniz? ("film" kelimesini belirttiği için soru sıfatı)

Hangisine gittiniz? (filmin yerini tuttuğu için soru zamiri)

Uyarı: Soru zamirleri, cümlelerde her zaman soru anlamı taşımaz fakat bu kelimeler yine de soru zamiridir.

"Senin nerede ne yapacağını kestiremiyorum." cümlesinde "nerede, ne " kelimeleri cümleye soru anlamı katmamıştır ama yine de görevce soru zamiridir.

B. Ek Hâlindeki Zamirler

1. İyelik (Aitlik) Zamirleri

Ek hâlinde olup getirildiği ismin hangi kişiye ait olduğunu bildirir. Bunlar aynı zamanda iyelik ekleridir.

1. tekil şahıs iyelik eki -(i)m defterim

2. tekil şahıs iyelik eki -(i)n defterin

3. tekil şahıs iyelik eki -ı, -i, -u, -ü, -(s)ı, -(s)i, -(s)u, -(s)ü defteri

1. çoğul şahıs iyelik eki -(ı)mız, -(i)miz, -(u)muz, -(ü)müz defterimiz

2. çoğul şahıs iyelik eki -(ı)nız, -(i)niz, -(u)nuz, -(ü)nüz defteriniz

3. çoğul şahıs iyelik eki -ları, leri defterleri

2. İlgi Zamiri

İlgi zamiri "ki" ekidir. Bu ek, isim tamlamalarında tamlayana gelerek tamlanan olan ismin yerine geçer. Kısaca ilgi eki olan "-ki" bir ismin yerine geçerse ilgi zamiri olur. Bu zamir kendinden önceki kelimeye bitişik yazılır.

Örnek: Ben şemsiyemi evde unuttum, seninkini alsak mı? Bu cümlede "şemsiye" kelimesi iki kere tekrarlanmayarak "-ki" eki "şemsiye" kelimesinin yerine kullanılmıştır. "-ki" eki ismin yerine kullanıldığı için ilgi zamiridir.

Örnek: Madem annenin cüzdanı evde kalmış, seninki nerede?

Bu cümlede "-ki" eki, tamlanan durumundaki "cüzdan" isminin yerini tutmuştur.

Uyarı: İlgi zamiri "-ki", tamlayan ekinden (-ın, -in, -un, -ün, -im) sonra gelir.

Onunki, seninki, benimki, bizimki…

Bizim çalışmamız sizinkinden daha kapsamlı olmuş. (çalışma)

Sizinki yine inanılmaz bir başarı gösterdi. (çocuk)

Yapıları Bakımından Zamirler

Zamirler yapısına göre basit, türemiş ve birleşik olmak üzere üç gruba ayrılır.

1.Basit Zamirler

Kök hâlinde tek kelimeden oluşan zamirler, basit zamirlerdir: ben, sen, o, biz, siz, onlar, kendi, bu, şu, kim, ne, ki…

2.Türemiş Zamirler

Bazı ad, sıfat ve zarflara iyelik, aitlik ekleri getirilerek kurulmuş olan zamirlerdir: başkası, bazısı, biri, birisi, büyüğü, çoğu, gerisi, hepsi, öbürü, öteki, topu; benimki, evdekini, önceki, öğlenki, uzaktaki, yakındaki, yanındaki vb.

3.Birleşik Zamirler

Birleşik zamirler birden fazla kelimenin birleşmesiyle oluşturulan zamirlerdir: falan filan, falanca filanca, öteki beriki, birazı, birçoğu, birkaçı, birtakımı, her biri, her birimiz, hiçbiri, hiçbirimiz…

Gündem Güncel Haberler