Atatürk Aleyhine İşlenen Suçlar; özel bir kanun olan 5816 sayılı “Atatürk Aleyhine İşlenen Suçlar Hakkında Kanun” kapsamında düzenlenmiştir. Bu suçlar Türkiye Cumhuriyeti kurucusuna duyduğumuz sonsuz saygı ve sevginin kanun yoluyla da ifade edilmesinden ibarettir. Bu kanun, söz, yazı veya farklı eylemler yoluyla işlenebilen iki temel suç türünü içermektedir. Bu suç türüne göre farklı cezalar bulunur. Ceza hukukuna ilişkin dava ve danışmanlıklarınız için ceza avukatımıza ulaşabilirsiniz.
Atatürk’ün hatırasına hakaret suçu, Atatürk’ü temsil eden heykel, büst, abideleri veya Atatürk’ün kabrini tahrip etme, kırma, bozma veya kirletme suçu. Atatürk’e hakaret suçlamaları özellikle internet üzerinde, sosyal medya platformlarında (Twitter, Facebook, Instagram vb.) sıkça karşımıza çıkmaktadır.
Madde 1 – Atatürk’ün hatırasına alenen hakaret eden veya söven kimse bir yıldan üç yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
Atatürk’ü temsil eden heykel, büst ve abideleri veyahut Atatürk’ün kabrini tahrip eden, kıran, bozan veya kirleten kimseye bir yıldan beş yıla kadar ağır hapis cezası verilir.
Yukardaki fıkralarda yazılı suçları işlemeye başkalarını teşvik eden kimse asıl fail gibi cezalandırılır.
Madde 2 – Birinci maddede yazılı suçlar; iki veya daha fazla kimseler tarafından toplu olarak veya umumi veya umuma açık mahallerde yahut basın vasıtasıyla işlenirse hükmolunacak ceza yarı nispetinde artırılır.
Birinci maddenin ikinci fıkrasında yazılı suçlar zor kullanılarak işlenir veya bu suretle işlenmesine teşebbüs olunursa verilecek ceza bir misli artırılır.
Hakaret suçu genellikle yaşayan insanlara karşı işlenebilirken, ölen kişilerin hatırasına da hakaret edilebilir. Kişinin hatırasına hakaret suçu, Türk Ceza Kanunu’nun 130. maddesinde düzenlenen genel bir suç olarak kabul edilirken, Atatürk’ün hatırasına hakaret veya hakaret suçu özel olarak 5816 sayılı “Atatürk Aleyhine İşlenen Suçlar Hakkında Kanun un 1/1. maddesinde düzenlenmiştir. Atatürk aleyhine işlenen suçlar hakkında kanun ile Atatürk’ün manevi mirası ve hatırası korunmaktadır.
Atatürk’e hakaret suçu, failin Atatürk’ün hatırasına hakaret veya hakaret içeren bir eylemde bulunmasını kapsayan genel bir suçtur. Yani, failin niyeti ve motivasyonu, suçun oluşumu açısından önemli değildir, önemli olan eylemin kendisidir.
Atatürk’ün hatırasına hakaret suçu iki farklı şekilde işlenebilir:
Atatürk’ün hatırasına hakaret etmek, somut bir eylem veya olgu ile Atatürk’ün hatırasını küçümsemeyi ifade eder. Örneğin, “Atatürk, devlet malını çaldı ve kötüye kullandı” gibi ifadeler, Atatürk’ün hatırasını küçümseyen somut bir eylemi temsil eder. Hakaret kastının varlığı, failin belirli bir bilinç ve olumsuz değer yargısıyla ve Atatürk’ün kişisine hakaret etme niyetiyle hareket ettiğini göstermelidir.
Atatürk’ün hatırasına sövmek, genel ve soyut ifadeler veya davranışlar yoluyla Atatürk’ün hatırasını küçümsemeyi ifade eder. Örneğin, Atatürk’e yönelik soyut ifadelerle küfür etmek veya Atatürk’ün resmine tükürmek gibi davranışlar, Atatürk’e hakaret etmek anlamına gelir.
Atatürk’ün hatırasına hakaret suçu, açık bir şekilde işlendiğinde suçun gerçekleşmesi için aleniyet (herkesin görmesi) gereklidir. Suçun işlendiği yerde başkalarının bulunması, suçun aleniyetini sağlamak için yeterli değildir. 5816 sayılı kanun, suçun alenen işlenmesini öngörüyor ve fiilin başkaları tarafından görülme, duyulma ve algılanabilme olasılığının bulunması halinde suç işlenmiş kabul edilir.
Atatürk’ün hatırasına alenen hakaret eden veya hakaret eden kişi, 5816 sayılı Kanun’un 1/1. maddesi gereğince 1 yıldan 3 yıla kadar hapis cezası ile cezalandırılır.
Atatürk’e hakaret suçunun internet üzerinden, özellikle sosyal medya platformları (Twitter, Facebook, Instagram vb.) üzerinden işlenmesi durumunda, yine aynı kanun hükümleri uygulanacaktır. Kanunda suçun internet ortamında işlenmesi ayrıca bir artırım nedeni olarak düzenlenmemiş olup, zaten suçun aleniyet şartı Atatürk aleyhine işlenen suçların bir parçasıdır.
Atatürk’ü temsil eden heykel, büst ve anıtlar ile onun kabirlerine yönelik zarar verme veya tahrip etme suçu, Türk Ceza Kanunu’nun özel bir kanunu olan 5816 sayılı “Atatürk Aleyhine İşlenen Suçlar Hakkında Kanun” tarafından düzenlenmiştir. Atatürk aleyhine işlenen suçlar hakkında kanun, Atatürk’ün manevi mirasını ve hatırasını koruma amacı taşımaktadır.
Atatürk aleyhine işlenen suçların unsurları şunlardır:
Atatürk’ün temsil heykelleri ve kabirlerine zarar verme suçunun caydırıcı cezaları bulunur. 5816 sayılı Kanun’a göre, Atatürk aleyhine işlenen suçlarını işleyen kişilere 1 yıldan 5 yıla kadar ağır hapis cezası verilir. Bu ceza, Atatürk’ün anısına saygı göstermeyi ve manevi mirasını korumayı ciddi bir şekilde teşvik etmeyi amaçlar.
Atatürk aleyhine işlenen suçları toplumda büyük tepki çeker ve Atatürk’ün hatırasını koruma sorumluluğu hepimizi kapsar. Toplumda saygı ve hoşgörü, önemli bir değerdir ve Atatürk’ün anısına olan saygıyı yansıtır. Dolayısıyla, bu suçların ciddi cezalarıyla vatandaşlarımızın bu konudaki hassasiyeti artırılmıştır.
5816 sayılı Atatürk Aleyhine İşlenen Suçlar Hakkında Kanun, Atatürk’ün hatırasına hakaret suçunu ve Atatürk’ü temsil eden heykel, büst ve abidelere veya Atatürk’ün kabrine zarar verme suçlarını düzenler. Bu kanun, Atatürk’ün manevi mirasını ve hatırasını koruma amacı taşır ve Atatürk aleyhine işlenen suçlarına caydırıcı cezalar getirir.
İki veya Daha Fazla Kişi Tarafından İşlenirse: Atatürk’ün hatırasına hakaret veya Atatürk’ü temsil eden heykel, büst ve abidelere zarar verme suçları, iki veya daha fazla kişi tarafından birlikte işlendiğinde, faillerin cezası yarı oranında arttırılır. Yani, Atatürk aleyhine işlenen suçları toplu şekilde işlenmesi durumunda ceza daha ağırlaştırılır.
Umumi veya Umuma Açık Mahallerde İşlenirse: Bu tür suçlar, umumi veya umuma açık yerlerde işlendiğinde (örneğin, alışveriş merkezleri, camiler, okullar, toplu taşıma araçları vb.), ceza yarı oranında arttırılır. Toplu alanlarda Atatürk aleyhine işlenen suçlarının işlenmesi daha ciddi bir suç olarak değerlendirilir.
Basın Yoluyla İşlenirse: Eğer Atatürk’ü temsil eden heykel, büst ve abidelere zarar verme veya Atatürk’ün hatırasına hakaret gibi suçlar basın vasıtasıyla işlenirse, ceza yarı oranında arttırılır. Bu, medya aracılığıyla yapılan suçların ciddiyetini yansıtır.
Zor Kullanılarak İşlenirse veya Teşebbüs Edilirse: Atatürk’ün hatırasına hakaret veya heykel, büst ve abidelerine zarar verme suçları, zor kullanılarak işlenirse veya bu tür bir girişimde bulunulursa, verilecek ceza bir misli artırılır. Yani, şiddet kullanarak veya şiddet girişiminde bulunarak Atatürk aleyhine işlenen suçların işlenmesi, daha ağır cezalara neden olur.
Zincirleme Suç Şeklinde İşlenirse: Atatürk’e hakaret suçu zincirleme bir suç şeklinde işlendiğinde, yani birden fazla kişi tarafından işlenen suçlar zinciri şeklinde gerçekleştiğinde, ceza 1/4 ila 3/4 oranında arttırılır. Zincirleme suçlar, daha ciddi sonuçlar doğurabileceğinden, ceza daha ağırlaştırılır.
Atatürk aleyhine işlenen suçlar hakkında kanun, Atatürk’ün manevi mirasının korunması ve Atatürk’e karşı işlenen suçların daha sıkı bir şekilde cezalandırılmasını sağlamak amacı taşır. Toplumun bu konudaki hassasiyetini yansıtan bu kurallar, Atatürk’ün anısına saygıyı korumayı amaçlar.
Atatürk aleyhine işlenen suçlar, hapis cezası veya adli para cezası gibi yaptırımlarla cezalandırılabilir. Atatürk aleyhine işlenen suçlar ile ilgili hükmedilen hapis cezası, 1 yıl veya daha az olduğunda, mahkeme tarafından adli para cezasına çevrilebilir.
Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması ise, sanığın ceza süresi boyunca belirli şartları yerine getirmesi halinde cezanın uygulanmamasını öngören bir hukuki düzenlemeyi ifade eder. Atatürk aleyhine işlenen suçlarda hükmedilen hapis cezası 2 yıl veya daha az ise, mahkeme tarafından hükmün açıklanmasının geri bırakılması kararı verilebilir. Bu durumda, sanık belirli bir denetim süresi boyunca belli koşulları yerine getirirse, ceza uygulanmaz ve dava sonuçlanmış olur.
Erteleme ise, mahkeme tarafından belirlenen bir cezanın, sanığın belirli şartları yerine getirmesi halinde cezaevinde infaz edilmemesini sağlayan bir hukuki prosedürdür. Atatürk aleyhine işlenen suçlarda hükmedilen hapis cezası 2 yıl veya daha az olduğunda, mahkeme tarafından cezanın ertelenmesi kararı verilebilir. Bu durumda, sanık şartları yerine getirirse, hapis cezasının infazından vazgeçilir.
Atatürk aleyhine işlenen suçlarla ilgili kamu davası açmak için yeterli şüphe bulunsa da, cumhuriyet savcısı iddianame ile dava açma yerine, şüpheli hakkında 5 yıl süreyle davanın ertelenmesine karar verebilir. Bu hukuki sürece ‘kamu davasının açılmasının ertelenmesi’ denir (CMK madde 171/2).
Soruşturma aşamasında, sadece Atatürk’ün hatırasına alenen hakaret suçu (5816 sayılı kanunun 1. maddesi) hakkında kamu davasının açılmasının ertelenmesi kararı verilebilir. Bu karar, şüpheliye belirli bir süre içinde davranışlarını gözden geçirme ve düzeltme fırsatı sunar.
Atatürk aleyhine işlenen suçlar, şikayete tabi olmayan suçlar arasında yer aldığından, savcılık tarafından resen soruşturulur ve Atatürk aleyhine işlenen suçlar için belirli bir şikayet süresi bulunmaz. Suçun mağduru olan kişi veya kurum, şikayet hakkını kullanıp şikayetten vazgeçse bile, ceza davasının düşmesine neden olmaz. Suç, dava zamanaşımı süresi içinde ihbar veya şikayet yoluyla savcılığa bildirildiği takdirde, herhangi bir zamanaşımına tabi olmaksızın her zaman soruşturulabilir.
Dava zamanaşımı ise, suçun işlendiği tarihten itibaren belirli bir süre geçtiği halde dava açılmamış veya dava açılmış olsa bile yasal süre içinde sonuçlandırılmamışsa, ceza davasının düşmesine neden olan bir hukuki kavramdır. Atatürk aleyhine işlenen suçlarla ilgili dava zamanaşımı süresi genellikle 8 yıldır. Suç, bu zamanaşımı süresi içinde her zaman soruşturulabilir, ancak bu süre sona erdikten sonra soruşturma yapılması mümkün olmaz.
Uzlaşma, suç isnadı altındaki şahıs ile suçun mağduru olan şahıs arasında bir uzlaşmacı aracılığıyla iletişim kurarak anlaşma sağlama sürecini ifade eder. Ancak, Atatürk aleyhine işlenen suçlar, uzlaşma kapsamında yer almayan suçlardır. Bu tür suçlar, uzlaşma yoluyla çözülemeyecek ciddi suçlar arasında bulunur.
Atatürk’e hakaret suçunun yargılandığı mahkeme, Türkiye’de Asliye Ceza Mahkemeleridir. Asliye Ceza Mahkemeleri, ceza davalarını ve ceza hukuku ile ilgili diğer davaları ele alır. Atatürk’e hakaret suçunun yargılandığı mahkemeler genellikle yerel Asliye Ceza Mahkemeleri veya Sulh Ceza Mahkemeleri olabilir, çünkü bu tür suçlar genellikle yerel düzeyde işlendiğinden ilgili yerin mahkemelerinde yargılanır.
Yargılama sürecinde, savcılık dosyayı hazırlar ve suçlamaları sunar. Şüpheli veya sanık savunmasını yapar. Mahkeme, delilleri değerlendirir ve kararını verir. Atatürk’e hakaret suçu, Türk Ceza Kanunu’na ve Atatürk Aleyhine İşlenen Suçlar Hakkında Kanun’a tabi olarak yargılanır. Suçlu bulunanlar, 5816 sayılı Kanun uyarınca cezalandırılırlar.
5816 sayılı Kanuna muhalefet suçu yönünden ise, sanığın kendisine ait e-mail adresinden, başka bir şahısla karşılıklı olarak mesajlaşmaları sırasında Atatürk’ten bahsetmeksizin sadece Kemalizm ideolojisi hakkındaki kaba sövme sözlerinin ne şekilde Atatürk’ün hatırasına hakeret suçunu oluşturacağının karar yerinde tartışılmaması ve söz konusu mesajların başkaları tarafından görülmesinin mümkün olmaması nedeniyle, 5816 sayılı Kanunun 1/1. maddesindeki aleniyet unsurunun bulunmaması karşısında, Atatürk’ün hatırasına hakaret suçunu oluşturmayacağı gözetilerek, başka suçu oluşturup oluşturmayacağı tartışılarak sonucuna göre hukuki durumun takdiri gerekirken yetersiz gerekçe ile yazılı olduğu şekilde karar verilmesi bozma nedenidir (Yargıtay 16. Ceza Dairesi – Karar : 2017/3769).
Sanık … hakkında mala zarar verme suçundan kurulan hükme yönelik yapılan temyiz incelemesine gelince;
Tüm dosya kapsamına göre, sanığın kimliği tespit edilemeyen şahıslarla birlikte Fevzipaşa İlköğretim Okulu’nun bahçesinde bulunan Atatürk büstünü tahrip ederek yerinden söktükleri ve benzin dökerek ateşe verdikleri olaya ait görüntülerin sanığa ait cep telefonu ile kayıt altına alındığının anlaşılması karşısında, eylemin Atatürk’ün manevi şahsiyetine hakaret etme amacıyla özel saikle işlenmesi nedeniyle, 5816 sayılı Kanunun 2/1. maddesinde düzenlenen suçu oluşturacağı, hukuki durumunun buna göre takdir ve tayini gerektiği gözetilmeden suç vasfında yanılgıya düşülerek yazılı şekilde hüküm kurulması, bozma nedenidir (Yargıtay 16. Ceza Dairesi – Karar : 2016/61).
Kamu malına zarar verme suçundan kurulan mahkumiyet hükmüne yönelik sanığın temyiz isteminin incelenmesinde;
Mala zarar verme suçu başkasının mülkiyetinde bulunan taşınır veya taşınmaz malın kısmen veya tamamen yıkılması, tahrip edilmesi, yok edilmesi, bozulması kullanılamaz hâle getirilmesi veya kirletilmesiyle oluşur. Bu bakımdan söz konusu suç, seçimlik hareketli bir suçtur. Yıkma, yalnızca taşınmazlar için söz konusudur. Taşınmazın önceki kullanış biçimine uygun olarak bir daha kullanılamaz duruma getirilmesini ifade eder. Yok etme, suça konu şeyin maddî varlığını ortadan kaldırmaktır. Bozma, suça konu şeyin, amacına uygun olarak kullanılması olanağını ortadan kaldırmaktır. Kirletme, başkasının binasının duvarına yazı yazmak, resim yapmak, afiş ve ilân yapıştırmak şeklinde gerçekleştirilmektedir.
Somut olayda; Sanığın olay gecesi götürüldüğü polis karakolunda bulunan Atatürk büstüne tekme atarak çökmesine neden olmak şeklindeki eyleminin 5816 sayılı yasanın 1/2 maddesinde düzenlenen suçu oluşturduğu gözetilmeden yazılı şekilde hüküm kurulması, bozma nedenidir (Yargıtay 15. Ceza Dairesi – Karar : 2012/45018).
Tanıklar Y…B… ve H…T…‘in sanıkların okulun kapısından 5- 6 metre mesafedeki Atatürk’ün büstüne “Vajina monologları” adlı tiyatro oyununa ait afişin yazılı kısmının bütün alın, burun ve yüz kısmını kapatacak şekilde konduğunu görmeleri üzerine kendilerini Emniyet Müdürlüğüne götürdüklerini beyan etmeleri, sanıkların da kısmen tanıkların anlatımlarını doğrulamaları karşısında, mahkumiyetleri yerine Atatürk’ün manevi şahsiyetini tahkir özel kastı ile hareket etmediklerinden bahisle beraatlerine karar verilmesi, bozma nedenidir (Yargıtay 11. Ceza Dairesi – Karar : 2007/7531).
Sanığın, Milli Eğitim Bakanı’nı protesto etmek amacıyla üzerinde “Atatürk İlah Değildir” yazılı pankartı açıp aynı şekilde bağırdığı olayda konuşma yapan Bakana yönelik eylemi sırasında Atatürk’den bahsettiği ve ancak konuşma sırasında Atatürk’ü küçük düşürücü bir söz sarfetmediği ve davranışta bulunulmadığı gözetilmeden Atatürk’e hakaret suçundan beraati yerine yazılı gerekçelerle mahkümiyetine karar verilmesi, bozma nedenidir (Yargıtay 11. Ceza Dairesi- Karar : 2002/5786).
Sanığın, Devlet Meteoroloji İşleri Genel Müdürlüğü’nde memur olmasına, dava konusu suçu, görevi sırasında işlemiş bulunmasına, 5816 sayılı Yasanın 3. maddesinde yer alan “re’sen tahkikat yapılması” koşulunun şikayete veya şahsi davaya bağlı olmadığını belirtmek amacı ile konmuş olmasına ve memurların yargılanmasına ilişkin usul hükümlerinin uygulanmasına engel bulunmamasına göre, sanık hakkında, ilgili yönetim kurulundan yargılanma kararı almaksızın, iddianame ile açılan davaya devam olunarak hüküm kurulması; bozma nedenidir (Yargıtay 9. Ceza Dairesi – Karar : 1979/262).
Atatürk’e hakaret sicile işler mi?
Bu süre içerisinde failin kurallara uygun hareket etmesi sonucunda verilen hüküm hiçbir sonuç doğurmayarak ortadan kalkar ve adli sicil kaydında da görülmez
Atatürk’e hakaret suçu nereye şikayet edilir?
Atatürk aleyhine işlenen suçlar, şikayete tabi değildir. Ortaya çıktıktan sonra savcı tarafından resen soruşturulur. Eğer bu suça şahit olmuş kişi ya da kişiler varsa, savcılığa suç duyurusunda bulunabilirler.
5816 sayılı kanunu kim çıkarttı?
“Atatürk Aleyhine İşlenen Suçlar”, Türkiye Büyük Millet Meclisi’ndeki uzun görüşme ve tartışmaların sonunda, 25 Temmuz 1951 tarihinde Demokrat Parti Hükümeti tarafından çıkartılmıştır. Kanunun gerekçesi, Atatürk’ün heykel ve büstlerine yapılan saldırılar olarak ifade edilmiştir.
Eserçelik Hukuk Bürosu; İstanbul ilinde faaliyet gösteren ve Avukat Doğa Eser Eserçelik tarafından başta sağlık ve boşanma hukuku alanında hizmet veren İstanbul Hukuk Bürosudur.
