Senet Türünün Değiştirilmesi (Dönüştürme/Tahvil)

Bir senedin devir türü bakımından dahil olduğu grubun değiştirilmesi; yani bir grupta yer alan senedin başka bir grupta yer alan senede dönüştürülmesi mümkündür.

Söz konusu tür değişikliği, bir kanun hükmü uyarınca gerçekleşebileceği gibi tarafların iradeleriyle de gerçekleşebilir.

2Kanundan kaynaklanan tür değişikliği “kanuni dönüştürme”, tarafların iradelerinden kaynaklanan tür değişikliği ise “idari dönüştürme” olarak da ifade edilir.

Kanundan Kaynaklanan Tür Değişikliği (Kanuni Dönüştürme)

Kanundan kaynaklanan tür değişikliği, tarafların iradesine bağlı olmaksızın bir kanun hükmü uyarınca gerçekleşen bir değişikliği ifade eder. Bu tür bir değişiklik örneği, gecikmiş ciro işlemidir.

Emre yazılı senetlerin normalde ciro ile devredilirken, nama yazılı senetlerin alacağın temliki yoluyla devredildiğini biliyoruz. Ancak kanunlara göre, emre yazılı senetlerde ödememe protestosu yapıldıktan veya bu protestonun düzenlenmesi için belirlenen süre geçtikten sonra gerçekleştirilen bir ciro işlemi, yasal olarak sadece alacağın temliki hükümlerini uygular (Türk Ticaret Kanunu, madde 690/1). Bu durumda, ciro işlemi sırasında alacağın temliki hükümlerini taşıdığı için, senedin kanunen nama yazılı senete dönüştüğü kabul edilir.

Tarafların İradelerinden Kaynaklanan Tür Değişikliği (İradi Dönüştürme)

Bir senedin türünün değişmesi, tarafların iradeleriyle de gerçekleşebilir. Bu tür iradi dönüşüm, iki şekilde gerçekleşebilir:

Nama veya Emre Yazılı Senedin Hamiline Yazılı Senede Dönüştürülmesi

Nama veya emre yazılı bir senet, ancak kendisine hak verdiği ve borç yüklediği tüm kişilerin mutabakatıyla hamiline yazılı senete dönüştürülebilir. Bu mutabakatın, senedin üzerine doğrudan yazılması gerekir (Türk Ticaret Kanunu, madde 650/1).

Bazı istisna durumlarında ek şartlar da aranabilir. Örneğin, nama yazılı pay senetlerinin hamiline yazılı pay senetlerine dönüştürülebilmesi için ödenmiş pay bedelinin tamamının olması gerekebilir (madde 485/2).

Hamiline Yazılı Senedin Nama veya Emre Yazılı Senede Dönüştürülmesi

Hamiline yazılı senetlerin nama veya emre yazılı senete dönüştürülmesi de aynı kurala tabidir. Yani, bu dönüşüm, yine kendisine hak verdiği ve borç yüklediği tüm kişilerin mutabakatı ile gerçekleşir ve bu mutabakat doğrudan senedin üzerine yazılmalıdır (madde 650/2).

Ancak, hamiline yazılı senedin nama veya emre yazılı senede dönüştürülmesi durumunda, hak veya borç sahibi kişilerden birinin mutabakatı olmazsa, bu dönüşüm sadece dönüştürmeyi gerçekleştiren alacaklı ile alacağın halefi olan kişi arasında geçerli olur (madde 650/2). Buna göre, bu dönüşüm işlemi, dönüştürmeyi kabul etmeyen kişiler için geçerli değildir. Dolayısıyla, bir senet, bazı kişiler için nama veya emre yazılı hale geldiğinde, diğer kişiler için hala hamiline yazılı olarak kalabilir.

Kıymetli Evrakın Sınırlı Sayıda Olmaması

Kıymetli evrak türleri sadece kanunlarda sayılanlarla sınırlı değildir. Özellikle Türk Ticaret Kanunu’nun 831. maddesinde, kıymetli evrak niteliğinde olmayan senetlerin, açıkça emre yazılı olduğu belirtilmek suretiyle ciro ile devredilebileceği hükme bağlanmıştır.

Ayrıca, Sermaye Piyasası Kanunu’nda da Sermaye Piyasası Kurulu’na yeni sermaye piyasası araçları çıkarma yetkisi verilmiştir. Her iki hüküm, kıymetli evrak türlerinin kanunda sayılanlarla sınırlı olmadığını ve kanunlarda düzenlenenlerin dışında yeni kıymetli evrak türlerinin oluşturulabileceğini açıkça göstermektedir. Bu nedenle, kıymetli evrak türleri geniş bir yelpazede oluşturulabilir ve geliştirilebilir.

Kambiyo Senetlerinin Sınırlı Sayıda Olması

Kambiyo senetleri, kıymetli evrakın özel bir türüdür ve sadece poliçe, bono ve çekten ibaret olarak kabul edilir. Kanunlar kapsamında, kambiyo senedi niteliği taşıyan başka türler oluşturulamaz.

Türk Ticaret Kanunu’nun 831. maddesine göre, kıymetli evrak niteliğinde olmayan bir senedin açıkça emre yazılı olduğu belirtilmek suretiyle kıymetli evrak niteliği kazanması mümkün olsa da kambiyo senedi niteliğinde olmayan bir senede kambiyo senedi niteliği kazandırılması mümkün değildir. Bu nedenle, kambiyo senetleri sınırlı bir sayıda ve türde bulunur ve bu konuda herhangi bir tartışma veya değişiklik yoktur. Kambiyo senetlerinin türleri belirli kanun ve düzenlemelere tabidir ve bu türlerin dışında yeni kambiyo senedi türleri oluşturulamaz.

Av. Ahmet EKİN & Şevval Asude DOĞAN