Giden sermaye geleni geçti
Türklerin yurt dışında doğrudan sermaye yatırımları, ilk kez 2023 yılında yabancıların Türkiye’ye doğrudan sermaye yatırımını geçti.
Türkiye’ye doğrudan yabancı sermaye yatırımı azalırken, yurt dışına Türk sermaye göçünde hızlanma şeklinde son yıllarda yaşanan süreç farklı bir noktaya evrildi. İlk kez 2023’te Türklerin doğrudan yatırım için yurt dışına götürdükleri sermaye tutarı, yabancıların yıl boyu doğrudan sermaye yatırımı için Türkiye’ye getirdiği net döviz tutarını aştı. Merkez Bankası’nın ödemeler dengesi veri setinden yapılan belirlemelere göre geçen yıl yabancılar doğrudan sermaye yatırımı için toplam 5 milyar 588 milyon dolar getirdiler.
Önceki yatırımlarında yıl boyunca gerçekleştirdikleri 372 milyon dolarlık tasfiye düşülünce geçen yılki net doğrudan yabancı sermaye yatırım girişi, 2022’ye göre yüzde 18,6 daha az olmak üzere 5 milyar 214 milyon dolar olarak gerçekleşti. Türk girişimciler ise geçen yıl çeşitli ülkelerde doğrudan sermaye yatırımı için toplam 5 milyar 669 milyon doları yurt dışına transfer ettiler. Yıl içinde gerçekleşen 276 milyon dolarlık tasfiye ile netleştirince 2023’te doğrudan sermaye yatırımı için yurt dışına aktarılan net tutar net 5 milyar 393 milyon dolar oldu. Yurt dışına net doğrudan yatırım tutarı geçen yıl yüzde 18,1 arttı.
Buna göre doğrudan yatırım için dışarı götürülen yerli sermaye, ilk kez yıllık bazda dışarıdan doğrudan yatırıma gelen sermaye tutarını geçti ve onun yüzde 103,4’ü düzeyine ulaştı. Doğrudan yatırıma gelen yabancı sermayeden bu amaçla giden Türk sermayesi düşülünce 2023 yılındaki net 179 milyon dolarlık bir çıkış olduğu belirlendi. Buna göre karşılıklı doğrudan sermaye yatırımlarının neti ilk kez eksiye geçti. Yabancıların gayrimenkul alımları ile yabancı firmaların Türkiye’deki, Türk firmalarının da yurt dışındaki grup firmalarına kullandırdığı kredi ve diğer plasmanlar bu tutarların dışında yer alıyor.
Seyir tersine döndü
Merkez Bankası’nın 2006 başından bu yana 18 yıllık dönemi kapsayan verileri, karşılıklı doğrudan sermaye yatırımlarındaki dramatik değişimi ortaya koyuyor. Net 16 milyar 982 milyon dolarlık yabancı doğrudan sermaye yatırım girişi kaydedilen 2006 yılında, yurt dışına doğrudan yatırım için götürülen net Türk sermayesi sadece 924 milyon dolarla bunun yüzde 5,4’i düzeyinde kalmış, doğrudan yatırımlar alanında 16 milyar 58 milyon dolarlık bir net giriş yaşanmıştı. İzleyen yıl net sermaye girişi 18 milyar 394 milyon dolara yükselirken, giden Türk sermayesi de 2 milyar doları aşarak gelen tutarın yüzde 11,4’üne ulaşmıştı.
Küresel kriz yılı olan 2008’den itibaren gerilemeye başlayan, anılan yıl 15 milyar doların altına inen, izleyen iki yılda ise 6 milyar dolar dolayında gerçekleşen net yabancı doğrudan sermaye yatırımı girişleri, 2011 ve 2012 yıllarında yeniden 10 milyar doların üzerine çıkarken, Türkiye’de özelleştirme portföyünün boşalması ve ülke görünümüne ilişkin algının değişmesi gibi faktörlerin etkisiyle özellikle 2015’ten sonra olmak üzere son yıllarda sürekli gerileyen bir trend izledi.
Pandemi yılı olan 2020’de 4 milyar 401 milyon dolara kadar düşen net yabancı doğrudan sermaye yatırım girişi, 2021’de 6 milyar 873 milyon, 2022’de 6 403 milyon, 2023’te 5 milyar 214 milyon dolar oldu. Buna karşılık Türk sermayesinin doğrudan sermaye yatırımı için dışarıya götürdüğü tutar 2011’de 2 milyar doları, 2012’de 4 milyar doları aştı, 2014’te 4 milyar 963 milyon dolarla bundan önceki en yüksek yıllık düzeyi gördü, izleyen yıl da yaklaşık aynı düzeyde gerçekleşti.
İzleyen yıllarda 2-3 milyar dolar dolayında seyreden sermaye göçü son üç yılda tekrar hızlandı ve 2021’de 4 milyar 274 milyon, 2022’de 4 milyar 591 milyon dolar oldu, 2023’te ise 5 milyar 393 milyon dolarla şu ana kadarki en yüksek yıllık düzeyi gördü. Doğrudan yatırım için dışarı giden yerli sermayenin bu amaçla gelen yabancı sermayeye oranı 2009’da yüzde 25’i, 2012’de yüzde 40’ı, 2020’de yüzde 60’ı, 2022’de yüzde 70’i aştı, 2023’te ise ilk kez giden sermaye geleni geçti.
Hollanda, ABD ve İngiltere favori
Türk sermayesinin yurt dışına doğrudan yatırımlarında geçen yıl da en büyük payı Hollanda almaya devam etti. 2023 yılında bu ülkeye yapılan 1 milyar 395 milyon dolarlık doğrudan sermaye yatırımı toplam tutarın yüzde 24,6’sını oluşturdu. Geçen yıl 1 milyar 321 milyon dolarlık Türk yatırımı gerçekleşen ABD toplamda yüzde 23,3, İngiltere de 513 milyon dolarla yüzde 9 pay aldı. Buna göre yurt içi yerleşiklerin yurt dışına yaptıkları yatırımların yüzde 60’a yakını bu üç ülkeye gitti. Bu ülkeleri 459 milyon dolarlık yatırım ve yüzde 8,1 payla BAE, 355 milyon dolarlık yatırım ve yüzde 6,3 payla Almanya izledi. Sırasıyla Yunanistan 203 milyon, Portekiz 159 milyon, İsviçre 117 milyon, İtalya 112 milyon ve İspanya 89 milyon dolarla en çok Türk yatırımı kaydeden on ülke arasında yer aldı.