Jean-Paul Sartre  SÖZCÜKLER

Muhammed Salih İrge

Jean – Paul Sartre belirli bir dönem felsefe ve edebiyat dünyasının en popüler öznesidir. Onun hakkında hem kendisinden hem de ona dair yazanlardan edindiğimiz bilgileri toparlayacak olsak, bir ‘Sartre’a dair bilgiler ansiklopedisi’ bile yapabiliriz. Sartre, felsefe, edebiyat, tiyatro, politika gibi geniş bir yelpazede yazılar yazmış, sözler söylemiş, çalışmalar yapmıştır; hâl böyle olunca da, onun bu çok yönlü çalışmaları ilgi görmüş, yaşadığı çağ Sartre üzerinden okunmaya çalışılmıştır. Sartre’ın çalışmaları farklı ilgi alanlarına dağılmış görünse de, bu çalışmalarının merkezinde onun ‘yazma tutkusu’ yer almıştır. Biz, Sartre’ın varoluşunu onun yazma tutkusunun açılımı, yaşamını yazmaya adanan bir yaşam olarak değerlendirebiliriz. Bu çalışmam da, çalışmanın olanaklılığı – sınırları içerisinde Sartre’ın yazmak –yazarlık tutkusunu onun hayatı, edebi ve felsefi çalışmaları çerçevesinde kurmaya, değerlendirmeye çalışacağım.

Erdal Beşikçioğlu'nun sahnelediği Sartre oyunu Mezarsız Ölüler üzerine yazdığım ve Yeni Tiyatro Dergisi Aralık 2015 sayısında yayımlanan eleştiri yazım.

“İnsanın belirlenmiş sabit bir fıtratı yoktur. Onun için insan kendisini sınırsız bir şekilde geliştirebilir” diyor, Sartre.. İşte bu iddiada üç skandal yanlış var; şöyle ki: 1. Yazılım ve ikili sisteme dayalı program kültürünün anlaşılmasıyla göründü ki; varlık diyebileceğimiz her şeyde bir program, yazılım ve gelişme süreci denilen bir açılım var. İslam literatüründe yazılım ve mukadderat kısmına fıtrat denilir. Açılım ve gelişme kısmına da fütuhat denilir. 2. İnsanda üç beyin katmanı var. Bitkisel, hayvanî ve insanî… Bitkisel ve hayvanî beyin tamamıyla yazılım ve programdır. İnsanî beyin ise her ne kadar içinde belirli bir program yoksa da, diğer alt iki beyin ile olan bağlılığı ve sonsuz diğer varlıklarla olan etkileşimi, onun sonsuza dek gelişemeyeceğini gösterir. Evet, insan sonsuz olamaz; fakat sonsuz sisteme entegre olursa bir nevi sonsuz olur. Ne yazık ki, Sartre, ne sonsuzluğu, ne sonsuzluğa entegre olmak demek olan ibadeti ve ne insanın saf soyut ve ruhanî olmakla bitkisel ve hayvanî engellerden kurtulmak demek olan insan-ı kamil kavramını kabul etmiyor. 3. İnsanın üst korteks beyni, her ne kadar zirvelere çıkabilecek şekilde gelişebilecek seviyede ise de; onun bu gelişimi, başta sistemin sonsuzluğunu, bir dayanak noktasının varlığını, diğer sayısız engelleri aşmak için imtihan ve sınavda olduğunu bilmeyi gerektirir. Hâlbuki Sartre sonsuzluğu da, en gerçek varlık ve şüphesiz dayanak olan tanrının varlığını da, sınav ve gelişme programını da kabul etmiyor. Ona sormak gerekirdi; kutsallık inancı ve bu inanca uygun bir program olmadan, musibete ve ölüme çare bulunmadan insan nasıl kendini gerçek bir insan olarak gerçekleştirebilir?!

Je an -Pa u l Sa r t r e SÖZCÜKLER V @59 F R A N S IZ C A A S L IN D A N Ç E V İR E N S E L Â H A T T İN H İL Â V L e s M o ts , J e a n P a u l S a r tr e © E d it i o n s G a l l i m a r d , 1964 © C a n S a n a t Y a y ı n l a n L td . Ş ti., 1997 B u e s e r i n T ü r k ç e y a y ı n h a k l a n O n k A ja n s L td . a r a c ı l ı ğ ı y l a a lın m ış tır . T ü m h a k l a n s a k lıd ır . T a n ıt ım i ç i n y a p ı l a c a k k ı s a a l ın t ıla r d ı ş ı n d a y a y ı n c ı n ı n y a z ı l ı i z n i o l m a k s ı z ın h i ç b i r y o l l a ç o ğ a l t ı l a m a z . 1. b a s ı m : 1997 5. b a s ı m : Ş u b a t 2 0 10 B u k i t a b ı n 5. b a s k ıs ı 10 00 a d e t y a p ılm ış t ır . K a p a k t a s a n m ı: E rk al Y avi _ K a p a k d ü z e n i: S e m ih Ö zca n D iz g i: G ü la y Y ıld ız D ü ze lti: N u rt e n S ö n m e z c a n K a p a k b a s k ı: Ç e tin O fs e t İ ç b a s k ı v e cilt: E k o M atb aa sı I S B N 9 7 8 -9 7 5 -5 1 0 -3 1 9 -8 CAN SANAT YAYINLARI Y A P IM , D A Ğ IT IM , T İ C A R E T V E S A N A Y İ L TD . Ş T İ. H a y r i y e C a d d e s i N o . 2, 34 43 0 G a la ta s a r a y , İ s t a n b u l T e l e f o n : (0 2 1 2 ) 2 5 2 56 75 - 252 59 88 - 2 5 2 59 89 F k x: 25 2 72 33 h t t p ://w w w .c a n y a y i n l a r i .c o m e -p o s ta : y a y in e v i@ c a n y a y in la r i.c o m Jean-Paul Sartre SÖZCÜKLER O T O B İY O G R A F İ Fransızca aslından çeviren S E L Â H A T T İN H İL Â V C A N Y A Y IN L A R I JEAN-PAUL SARTRE’IN CAN YAYINLARI’NDAKİ DİĞER KİTAPLARI BULANTI / ro m a n DUVAR / ö y k ü A K I L Ç A Ğ I ( Ö z g ü r l ü k Y o ll a n : I ) / r o m a n Y A Ş A N M A Y A N Z A M A N ( Ö z g ü r l ü k Y o ll a n : 2 ) / r o m a n A Y D IN L A R Ü Z E R İN E / d e n e m e Y I K I L I Ş ( Ö z g ü r l ü k Y o lla rı: 3) / r o m a n E D E B İY A T N E D İR / d e n e m e Jean -P au l S a rtre , 1905’te Paris’te d oğd u . É cole N orm ale Su- p érieu re ’d e (Y ü k sek Ö ğretm en O kulu) R ay m on d A ron, M au rice M erleau-Ponty, S im on e Weil, C laude L evi-S trau ss gibi g e lec e ğ in ü n lü yazar ve d ü şü nü rleriyle tanıştı. Ö ğ re n cilik yılla rında S im o n e d e B eau voir ile başlayan birlik teliği yaşam ı b o yu n ca sürdü. L e H avre’da öğretm en lik yaptığı 1938 yılında, sonradan geliştireceğ i b irço k fe lsefi k on u ya yer ve re n B u l a n tı adlı rom anın ı yayım ladı. F elsefe alan ınd ak i asıl yeten eğin i, 1943’te V a r l ı k v e H i ç l i k adlı k itabın d a ortaya k oyd u . B ireyin özgü rlü ğü n ü n fe ls efî savu n usun d an sonra top lu m sal soru m lu luk k on u su n a y ö n e ld i ve 1945-49 arasında Ö z g ü r l ü k Y o l l a n adlı d ört ciltlik rom an ın ı k ale m e aldı. İnsanı ey lem için d e en iyi g österecek türü n tiyatro old u ğ u n a karar vererek , S i n e k l e r , G i z l i O t u r u m ,, K i r l i E lle r , Ş e y t a n v e Y ü c e T a n r ı , N e k r a s o v A lto n a M a h p u s la n ve gibi oyu nlar yazdı. B u arada S im on e de B eau voir ile birlik te k u rup yönettik leri L e s T e m p s M o d e r n e s d ergisin d e b irç ok yazısı yayım land ı. K en d in e özgü M ark sizm anlayışını, 1960’ta D i y a l e k t i k A k l ı n E l e ş t i r i s i adlı yapıtında ortaya k oyd u . 1964’te d e ğ e r g örü ld ü ğü N obe l E debiyat Ö dülü ’nü redd etti. 20. yü zyılın en etk ili d ü şü n ü rlerin d e n biri olan Sartre, bireyin k ö k te n özgü rlü ğü n ü vurgu layan varo lu şçu lu ğu n sö zcü lü ğü n ü üstlendi, rom anları v e oyu nlarıyla dünya gö rü rü şü n ü ço k gen iş bir k itle ye aktardı. 1960’lardan sonra olgun laştırdığı ö z g ü n M ark sist anlayışıyla, Fransa’n ın gü n cel siyasal olayları için d e etk in rol aldı. 1980’d e Paris’te ö le n Sartre’m c e n az esin e 25 bin d e n fazla k işi katıldı. S e lâ h a ttin H ilâv, 1928 yılın da İstan bu l’da d oğ d u . 1946’da İs tanbu l E rk ek L ise si’ni, 1950’d e İstanbul Ü niversitesi E d e bi yat Fakültesi Felsefe B ö lü m ü ’n ü bitirdi. 1954-1958 yılları ara sında S orbo n n e Ü niversitesi’n d e felsefe d ersleri aldı. P ek ço k gazete ve d ergid e çalışan Hilâv, Y a z k o F e l s e f e D e r g i s i ’ n i y ö n e t ti. D i y a l e k t i k D ü ş ü n c e n i n T a r i h i (1966), 1 0 0 S o r u d a F e l s e f e E l K ita b ı (1970), E d e b i y a t Y a z ı l a n (1993) v e F e l s e f e Y a z ı l a n (1993) adlı k itapları bu lu n an v e b irçok çe v iriy e d e im za atan Hilâv, 12 M ayıs 2005’te aram ızd an ayrıldı. M ad a m Z ’y e OKUMAK A l s a c e ’ d a, a ş a ğ ı y u k a r ı 1850’d e , ç o c u k la r ıy la n e y a p a c a ğ ın ı b i le m e y e n b ir ilk o k u l ö ğ r e t m e n i, b a k k a llığ a ra z ı o ld u . M e s le ğ in i b ır a k a n b u a d a m , y a p t ığ ı fe d a k â r lığ a b ir k a r ş ılık b u lm a lıy d ı; k e n d is i, k a fa la r ı y e t iş t ir m e k t e n v a z g e ç t iğ in e g ö r e , o ğ u lla r ın d a n b ir i r u h la r ı ş e k ille n d ir m e n v e a ile d e b ir p a p a z o lm a lıy d ı. C h a r le s p a p a z o l a c a k tı. A m a C h a r le s o r ta d a n k a y b o ld u v e b ir a t c a m b a z ı k ı z ın p e ş in e d ü ş t ü . F o t o ğ r a fı d a d u v a r d a te r s ç e v r ild i v e a d ın ın a n ılm a s ı y a s a k la n d ı. S ıra k im d e y d i ş im d i? A u g u s t e b a b a s ın ın fe d a k â r lığ ın ı h e m e n t a k lit etti: T ic a r e t e a t ıld ı v e b a ş a r ılı o ld u . G e r iy e , b e lir g in b ir y a t k ın lığ a s a h ip o lm a y a n L o u is k a lıy o r d u : B a b a b u s a k in o ğ la n ın y a k a s ın a y a p ış t ı v e b ir e l ç a b u k lu ğ u y la p a p a z y a p t ı o n u . D a h a s o n r a la r ı L o u is , u y s a llığ ı, ü n lü A lb e r t S c h w e it z e r ’ in b u d ü n y a y a g e lm e s in e n e d e n o la c a k k a d a r ile r i g ö t ü r d ü . B u ar a d a , C h a r le s at c a m b a z ı k ız ı y a k a la y a m a m ış t ı; b a b a s ın ın o g ü z e l fe d a k â r lığ ın ın e t k is in d e k a lm ış v e h a y a t ı b o y u n c a y ü c e ş e y le r d e n tat a lm a y ı s ü r d ü r m ü ş v e b ü t ü n ç a b a s ın ı, ö n e m s iz o la y la r d a n b ü y ü k d u r u m la r y a r a tm a y a y ö n e lt m iş t i. G ö r ü le c e ğ i g ib i, a ile d e k i e ğ il i m d e n s ıy r ılm a y a y a n a ş m ıy o r d u : D a h a h a fifle t ilm iş b ir ru h a n iliğ e , at c a m b a z ı k ız la r la iliş k i k u r m a s ın a e lv e r e c e k b ir d in a d a m lığ ın a v e r m e k is t iy o r d u k e n d in i. Ç ö z ü m ö ğ r e t m e n lik t e y d i v e C h a rle s , A lm a n c a ö ğ r e t m e y i s e ç ti. H a n s S a c h s ü z e r in e b ir t e z v e r d i, d a h a s o n r a k e n d is in in ic a t e t t iğ in i s ö y l e d i ğ i d o la y s ız ö ğ r e t im y ö n t e m in i b e n im s e d i; B a y S im o n n o t ile b ir lik t e ç o k b e ğ e n il e n b ir D eu tsch es L e s e b u c h y a y ın la d ı v e m e s l e ğ in d e h ız la ile r le - d i: M â c o n , L y o n , P aris. P a r is ’te ö d ü l d a ğ ıt ım ın d a , m e t n i a y r ıc a b a s ılm a ş e r e fin e u la ş a n b ir k o n u ş m a y a p a r a k ş ö y le d e d i: “ S a y ın B a k a n , b a y a n la r, b a y la r v e s e v g ili ç o c u k la r ım , b u g ü n siz e n e d e n s ö z e d e c e ğ i m i a sla t a h m in e d e m e z s in iz ! M ü z ik t e n s ö z e d e c e ğ i m ! ” G ü n lü k o la y la r a iliş k in ş iir le r d e k im s e e lin e s u d ö k e m e z d i. A ile t o p la n t ı la r ın d a , “ L o u is e n d in d a r ım ız , A u g u s t e e n z e n g in im iz d ir; b e n s e e n z e k im iz .” K a r d e ş le r g ü le r, g ö r ü m c e le r d e d u d a k la r ın ı ıs ır ır d ı. C h a r le s S c h w e itz e r , M â c o n ’ d a b ir K a t o lik d a v a v e k ilin in k ız ı o la n L o u is e G u ille m in ile e v l e n d i. B a la y m d a n n e fr e t e t m iş t i g e lin , k o c a s ı d ü ğ ü n y e m e ğ i b i t m e d e n k a p ıp g ö t ü r m ü ş v e b ir t r e n e a t m ış t ı o n u . Y e tm iş y a ş ın d a , L o u is e , b ir g a r b ü f e s i n d e ö n le r in e g e t i r ile n p ır a s a s a la ta s ın d a n h â lâ s ö z e d e r e k ş ö y le d e r d i: “ P ır a s a n ın b e y a z k ıs m ın ın h e p s in i o alıyo r, y e ş ilin i b a n a b ı r a k ıy o r d u .” A l s a c e ’d a m a s a d a n h iç k a lk m a d a n o n b e ş g ü n g e ç ir d ile r ; k a r d e ş le r k e n d i le h ç e le r i n d e p is lik le r d e n s ö z e d e n h ik â y e le r a n la t ıy o r la r d ı b ir b ir le r in e ; p a p a z d a k im i z a m a n L o u i s e ’ e d ö n ü y o r v e H ır is t iy a n m e r h a m e t i g e r e ğ i b u h ik â y e le r i t e r c ü m e e d iy o r d u . L o u is e , ç o k g e ç m e d e n k a r ı-k o c a iliş k ile r in in g e r e k t ir d iğ i ö d e v le r d e n k e n d is in i k u r ta r a c a k v e a y r ı b ir o d a d a y a t m a s ın ı s a ğ la y a c a k n e d e n le r b u lm a k t a g e c ik m e d i ; b a ş a ğ r ıla r ın d a n s ö z e d i y o r d u d u r m a d a n ; y a ta k ta n ç ık m ıy o r , g ü r ü l t ü d e n , t u t k u d a n , c o ş k u la r d a n v e S c h w e it z e r le r in a d i v e t iy a tr o v a r i k a b a h a y a tla r ın d a n n e fr e t e d iy o r d u . B u d i p d ir i, m u z ip , a m a s o ğ u k k a d ın , d ü m d ü z v e k ö t ü b ir ş e k il d e d ü ş ü n ü y o r d u ; ç ü n k ü k o c a s ı iy i, a m a d o la ş ık b ir b i ç i m d e d ü ş ü n ü y o r d u . K o c a s ı y a la n c ı v e s a f o ld u ğ u iç in k a d ın h e r ş e y d e n ş ü p h e e d iy o r d u : “ D ü n y a n ın d ö n d ü ğ ü n ü s ö y lü y o r la r , n e r e d e n b iliy o r la r k i ? ” d iy o r d u . E r d e m li a k t ö r le r in o r t a s ın d a k a ld ığ ı iç in , e r d e m d e n d e , k o m e d i d e n d e n e fr e t e d iy o r d u . K a b a r u h ç u la r m o lu ş t u r d u ğ u b u a ile iç in d e y o lu n u ş a ş ır m ış o la n b u k u r n a z v e g e r ç e k ç i k a d ın , V o lta ir e ’d e n b ir sa tır o k u m a d a n d ik le n e r e k V o lta ir e c i o ld u . Ç ıtı p ıtı, t o m b u l, s in ik v e n e ş e liy d i; s o n u n d a k a t ış ık s ız b ir o lu m s u z la m a h a lin e g e ld i; b ir k a ş k a l d ır ış la , b e lli b e lir s iz b ir g ü lü m s e m e y le , e n y ü c e d a v r a n ış la r ı b ile , y a ln ız c a k e n d is i iç in v e k im s e fa r k ın a v a r m a k s ız ın y e r le b ir e d iy o r d u . O lu m s u z g u r u r u v e h e r ş e y i r e d d e d e n b e n c illiğ i, v a r lığ ın ı y iy ip b it ir iy o r d u o n u n . E n ö n d e o lm a y a g ıp t a e t m e y i is t e m e y e c e k k a d a r m a ğ r u r v e ik in c i sır a d a k a lm a k t a n d a m e m n u n o lm a y a c a k k a d a r k e n d in i b e ğ e n m iş o ld u ğ u i ç in k im s e le r le g ö r ü ş m ü y o r d u . “ K e n d in iz i a r a tm a y ı b ilin ,” d e r d i. B a ş ta ç o k a r a d ıla r o n u , s o n r a g it t ik ç e d a h a az a r a d ıla r v e g ö r e m e d ik le r i iç in d e u n u ttu la r. K o lt u ğ u n u y a d a y a t a ğ ın ı h e m e n h iç t e r k e t m iy o r d u . N a tü r a lis t v e p ü r it e n o la n (b u e r d e m le r b ile ş im in e , s a n ıld ığ ın d a n ç o k d a h a az r a s tla n ır) S c h w e itz e r le r , b e d e n i H ır is t iy a n c a h o r g ö r ü r k e n , b e d e n s e l iş le v le r i a la b ild iğ in e o n a y la y a n k a b a s ö z c ü k le r k u lla n m a y ı s e v iy o r la r d ı; L o u i s e is e , g iz li a n la m la r ı o la n s ö z c ü k le r d e n h o ş la n ıy o r d u . İ m a d o lu r o m a n la r o k u r d u v e o n la r ın c a n a lıc ı o la y la r ın d a n ç o k , ü z e r le r in d e k i s a y d a m p e ç e le r i t a k d ir e d e r v e “ Ç o k cü re tk â r, ç o k iy i y a z ıl m ış b u . K u r c a la m a y ın b u iş i, ö lü m lü le r ! B ır a k ın !” 1 d e r d i ta tlı b ir tav ırla . B u b u z g ib i k a d ın , A d o l p h e B e l o t ’n u n L a F ille d e F e u ’ s ü n ü o k u r k e n g ü lm e k t e n ö l e c e ğ i n i d ü ş ü n m ü ş t ü . E v liliğ in in , s o n u h e p k ö t ü o la y la r la b it e n ilk g e c e le r in i a n la t m a k t a n h o ş la n ır d ı; k o c a s ı h a y v a n c a a c e l e c iliğ iy le k a r ıs ın ın b o y n u n u ta h ta d ö ş e ğ e b a s t ır ıp a d e t a k ır a r d ı v e k im i z a m a n d a y e n i g e lin , s a b a h o ld u ğ u n d a ç ıp la k v e d e liy e d ö n m ü ş h a ld e a y n a lı d o la b ın iç in d e b u lu n u r d u . L o u is e y a r ı k a r a n lık t a y a ş a r d ı; C h a r le s o n u n o d a s ın a girer, p a n ju r la r ı açar, b ü t ü n la m b a la r ı y a k a r d ı v e k a r ıs ı e lle r iy le g ö z le r in i ö r t e r e k in le r d i: “ C h a r le s ! G ö z le r im i k a m a ş t ır ıy o r s u n !” A m a b u d ir e n c i, m iz a c ın d a n k a y n a k la n a n b ir k a r ş ı k o y m a n ın s ın ır la r ın ı a ş m a z d ı. C h a r le s k o r k u t u y o r d u o n u , h a y li c a n ın ı s ık ıy o r d u v e b ir ta ra fın a d o k u n m a d ığ ı s ü r e c e d e k im i z a m a n d o s t lu k ‘P ie r r e - C h a r le s R o y ’n u n (1 6 8 3 -1 7 6 4 ) b i r d i z e s i . (Ç .N .) d u y m a s ın a y o l a ç ıy o r d u . K o c a s ı b a ğ ır m a y a b a ş la y ın c a , L o u is e y e lk e n le r i s u y a in d ir iy o r d u . C h a rle s , h iç b ir i b e k l e n m e d e n d ö r t ç o c u k y a p t ı o n d a n : k ü ç ü k y a ş t a ö le n b ir k ız , ik i o ğ la n v e b ir k ız d a h a . K a y ıt s ız lık y a d a s a y g ı y ü zünden ç o c u k la r ın K a t o lik d in in d e y e t iş t ir ilm e le r in e iz in v e r d i. D in s e l in a n c ı o lm a y a n L o u is e d e P r o t e s t a n lık t a n t ik s in d iğ i iç in , o n la r ı in a n ç lı k iş ile r o la r a k y e t iş tird i. İ k i o ğ la n a n n e d e n y a n a ç ık tıla r ; a n n e d e o n la rı, ç a m y a r m a s ı b a b a la r ın d a n y a v a ş ç a u z a k la ş tır d ı. C h a rle s b u n u n fa r k ın a b i le v a r m a d ı. B ü y ü k o ğ la n G e o r g e s , E c o le P o ly t e c h n iq u e ’ e 1 g ir d i, k ü ç ü ğ ü E m ile is e A lm a n c a ö ğ r e t m e n i o ld u . B u a d a m k a fa m ı h e r z a m a n k u r ca la r : B e k â r k a ld ığ ın ı, a m a s e v m e d iğ i h a ld e b a b a s ın ı h e r k o n u d a ta k lit e t t iğ in i b iliy o r u m . B a b a -o ğ u l s o n u n d a b o z u ş t u la r ; u n u t u lm a z b ir k a ç b a r ış m a d a g e r ç e k le ş t i. E m ile h a y a t ı n ı g iz liy o r d u ; a n n e s in i ta p a r c a s ın a s e v iy o r , h a b e r v e r m e d e n z iy a r e t e d iy o r , ö p ü c ü k le r e b o ğ u p o k ş u y o r , a r d ın d a n , b a b a s ın d a n , ö n c e a la y c ılık la d a h a s o n r a k ö p ü r e r e k s ö z e d iy o r v e k a p ıy ı ç a r p ıp a y r ılıy o r d u . A n n e s i s a n ır ım s e v iy o r d u E m ile ’ i, a m a o ğ lu n d a n k o r k u y o r d u d a ; b u ik i k a b a v e z o r a d a m y o r u y o r d u o n u ; y a n ın d a h i ç b u l u n m a y a n G e o r g e s ’u h e r ik is in e d e t e r c ih e d iy o r d u . E m ile , 1927’ d e , y a ln ız lık t a n ç ıld ır m ış h a ld e ö ld ü ; y a s t ığ ın ın a l tın d a b ir t o p lu t a b a n c a , b a v u lla r ın d a d a y ü z ç i f t d e lin m iş ç o r a p v e y ir m i ç i f t t o p u k la r ı a ş ın m ış a y a k k a b ı b u l dular. E n k ü ç ü k k ız k a r d e ş , A n n e -M a r ie , ç o c u k l u ğ u n u b ir s a n d a ly e n in ü z e r in d e g e ç ir d i. S ık ılm a y ı, d i m d i k o t u r m a y ı, d ik iş d i k m e y i ö ğ r e t t ile r o n a . Y e t e n e k le r i v a r d ı, a m a s ö z k o n u s u b e c e r ile r i g e liş t ir m e m e n in d a h a d o ğ r u o l d u ğ u n u d ü ş ü n d ü le r ; ta p ta z e b ir g ü z e lliğ i v a r d ı, a m a b u n u d a s a k la d ıla r o n d a n . B u o rta h a lli, a m a m a ğ r u r b u rju v a la r, g ü z e lliğ i, k e n d i o la n a k la r ın ın ü z e r in d e y a d a d u r u m la r ın ın a lt ın d a b u lu n a n b ir ş e y o la r a k g ö r ü y o r la r 1 F r a n s a ’n ı n ü n lü y ü k s e k ö ğ r e t m e n o k u l u . (Ç .N .)) d ı: A n c a k m a r k iz le r v e fa h iş e le r d e b u lu n a b ilir d i b u n it e lik . L o u i s e k ib ir k ü p ü y d ü ; a ld a n m a k o r k u s u y la ç o c u k l a r ın d a , k o c a s ın d a v e h a tta k e n d is in d e b u lu n a n e n b e l ir g in n it e lik le r i in k â r e d iy o r d u . C h a rle s , b a ş k a la r ın d a k i g ü z e lliğ i a lg ıla m a y ı b ilm iy o r d u , s a ğ lık la k a r ış t ır ıy o r d u onu; k a r ıs ın ın h a s t a lığ ın d a n s o n r a , y a n a ğ ın d a n kan d a m la y a n , b ıy ık lı v e s a ğ lık lı, g ü r b ü z , id e a lis t k a d ın la r la a v u t u y o r d u k e n d in i. E lli y ıl s o n r a , A n n e -M a r ie , b ir a ile f o t o ğ r a f a lb ü m ü n ü k a r ış t ır ır k e n e s k id e n g ü z e l o l d u ğ u n u fa r k etti. C h a r le s S c h w e it z e r ’ in a ş a ğ ı y u k a r ı L o u is e G u ille m i n ’ e r a s tla d ığ ı sırad a, b ir ta şra d o k t o r u , P e r ig o r d lu z e n g in b ir t o p r a k s a h ib in in k ız ıy la e v le n d i v e T h iv ie r s ’ in k a s v e t li a n a c a d d e s in d e , e c z a n e k a r ş ıs ın d a b ir e v e y e r le ş t i. E v le n m e n in e r t e s i g ü n ü k a y ın p e d e r in b e ş p a r a sı o lm a d ığ ı m e y d a n a ç ık t ı. K ü p le r e b i n e n D o k t o r S a rtre , k ır k y ıl k o n u ş m a d ı k a r ıs ıy la ; y e m e k m a s a s ın d a d e r d in i iş a r e t le r le a n la t ıy o r d u ; k a r ıs ı s o n u n d a “ p a n s iy o n e r im ” d iy e a d la n d ır d ı o n u . A m a y in e d e y a t a ğ ın a g ir iy o r d u k a d ın ın ; k im i z a m a n t e k s ö z c ü k s ö y l e m e d e n g e b e b ır a k ı y o r d u o n u : İ k i o ğ la n , b ir k ız ç o c u k la r ı o ld u v e b u s e s s iz lik ç o c u k la r ın a J e a n -B a p tis te , J o s e p h v e H é lè n e a d la r ı v e r ild i. H é lè n e b ir s ü v a r i s u b a y ıy la h a y li g e n ç y a ş ta e v l e n d i v e s u b a y ç o k g e ç m e d e n a k lın ı k a ç ır d ı; J o s e p h e , Z u h a f b ir lik le r in d e a s k e r liğ in i y a p t ı v e g e n ç y a ş ta an a b a b a s m m y a n ın a d ö n d ü . M e s le ğ i y o k t u ; b a b a s ın ın s u s k u n lu ğ u ile a n a s ın ın h a y k ır ış la r ı a r a s ın d a k e k e m e o ld u v e b ü t ü n h a y a tın ı s ö z c ü k le r le s a v a ş a r a k g e ç ir d i. J e a n B a p t is t e , d e n iz le r d e y a ş a m a k iç in d e n iz c ilik o k u lu n a g ir m e y i t e r c ih etti. 1904’te C h e r b o u r g ’ d a , d e n iz s u b a y ı o la r a k v e C o c h in c h in e h u m m a la r ıy la b ita p h a ld e A n n e M a r ie S c h w e it z e r ile ta n ış tı; b u ih m a l e d ilm iş u z u n b o y lu k ız a tu t u ld u , o n u n la e v le n d i v e a le la c e le b ir ç o c u k y a p t ı o n a ; b u ç o c u k b e n d i m v e b a b a m , ö lü m e s ığ ın m a y a ç a lış tı. Ö lm e k k o la y d e ğ ild i; b a ğ ır s a k h u m m a s ı a ğ ır a ğ ır a r t ıy o r d u , ara sıra d u r a k s ıy o r d u . A n n e -M a r ie , b ü y ü k b ir b a ğ lılık la b a k ıy o r d u o n a , a m a e d e b in i, o n u s e v m e y e v a r a c a k ö lç ü d e b o z m u y o r d u . L o u is e , k a r ı-k o c a h a y a tı k o n u s u n d a u y a r m ış t ı o n u : K a n lı g e r d e k t e n so n ra , g e c e le r i y a ş a n a n b a y a ğ ılık la r la k e s in t ile r e u ğ r a y a n s o n u g e lm e z b ir fe d a k â r lık la r d iz iş iy d i b u h a y a t. A n n e s in i ö r n e k a la n b e n i m a n n e m d e ö d e v i z e v k e t e r c ih etti. B a b a m ı, e v le n m e s in d e n ö n c e d e s o n r a d a p e k ta n ıy a m a m ış t ı v e b u y a b a n c ın ın , k e n d i k o lla r ın d a n iç in ö l d ü ğ ü n ü s o r m u ş o lm a lıy d ı k e n d in e . B a b a m ı, T h iv ie r s ’ d e n b ir k a ç fe r s a h ö t e d e k i k ü ç ü k b ir ç ift liğ e g ö t ü r d ü le r ; b a b a s ı h e r g ü n ik i t e k e r le k li b ir a ra b a y la o n u g ö r m e y e g e liy o r d u . U y k u s u z g e c e le r v e ü z ü n t ü le r b it ir m iş t i A n n e -M a r ie ’y i; s ü tü k e s ild i, b e n i, y a k ın b ir y e r d e s ü t a n n e y e v e r d ile r , b e n d e ö lm e k iç in e lim d e n g e le n i y a p t ım : b a ğ ır s a k h u m m a s ıy la y a d a h ın c ım la . Y ir m i y a ş ın d a , d e n e y im s iz v e y o l g ö s t e r ic is iz a n n e m , a y a ğ ı ç u k u r d a b u ik i y a b a n c ı a r a s ın d a p a r a la n ı y o r d u ; y a p t ığ ı m a n t ık e v liliğ i, h a s ta lık ta v e m a t e m d e g ö s t e r iy o r d u iç y ü z ü n ü . B e n b u d u r u m d a n y a r a r la n ıy o r d u m : O d ö n e m d e an n e le r, ç o c u k la r ın ı k e n d ile r i v e h e m d e u z u n sü r e e m z ir iy o r la r d ı; b u ik ili c a n ç e k iş m e ş a n s ı o lm a s a y d ı, g e ç s ü tte n k e s ilm e n in g ü ç lü k le r iy le k a r ş ıla ş a c a k tım . H a s ta lık lı v e d o k u z a y lık k e n z o rla s ü t t e n k e s ilm iş b ir ç o c u k t u m ; h u m m a v e b it k in lik , a n n e ile ç o c u ğ u n b a ğ la r ın ı k e s e n s o n m a k a s d a r b e s in i d u y m a m ı e n g e lle m iş t i; b ö y le c e , y a lın sa n rıla r v e k a b a id o lle r le d o lu k a r m a k a r ış ık b ir d ü n y a y a d a ld ım . B a b a m ö lü n c e , A n n e M a r ie ile b e n , o r ta k b ir k â b u s t a n u y a n d ık v e iy ile ş t im . A m a b ir y a n lış a n la m a n ın k u r b a n ıy d ık : O, g e r ç e k t e n h iç b ir z a m a n t e r k e t m e d iğ i o ğ lu n a k a v u ş u y o r d u ; b e n , b ir y a b a n c ın ın d iz le r in d e k e n d im e g e liy o r d u m . P a ra sı v e m e s le ğ i o lm a y a n A n n e -M a r ie , a n a -b a b a s ın ın y a n ın d a y a ş a m a y a k a ra r v e r d i. A m a b a b a m ın b u d ü n y a d a n k ü s t a h ç a g ö ç ü p g it m e s i, S c h w e it z e r le r in a ğ r ı n a g itm iş t i, b ir b o ş a m a y a ç o k b e n z iy o r d u b u ö lü m . B u n u ö n c e d e n t a h m in e d e m e d iğ i v e e n g e ll e y e m e d i ğ i iç in a n n e m in a d ı s u ç lu y a ç ık t ı; a lık ç a d a v r a n ıp iş e y a r a m a z b ir k o c a a lm ış t ı o . K u c a ğ ın d a b ir ç o c u k l a M e u d o n ’a d ö n e n u z u n b o y l u A r ia n e ’ a h e r k e s y in e d e iy i d a v r a n d ı: B ü y ü k b a b a m , e m e k liliğ in i is t e m iş t i, a m a h iç b ir s it e m d e b u lu n m a d a n y e n id e n ç a lış m a y a b a ş la d ı; b ü y ü k a n n e m d e s e s s iz s e d a s ız b ir z a fe r in t a d ın ı ç ık a r d ı. A m a m in n e t t a r lık t a n ü r p e r e n A n n e -M a r ie , iy i d a v r a n ış la r ın a lt ın d a k i s u ç la m a y ı s e z in liy o r d u . A ile le r , d u lla rı, e v le n m e d e n ç o c u k s a h ib i o la n k ız la r a t e r c ih e d e r le r k u ş k u su z ; a m a k ıl p a y ı. A n n e -M a r ie , b a ğ ış la n m a k iç in k e n d i n i h e s a p s ız c a h a r c a d ı; M e u d o n ’ d a v e d a h a s o n r a P a r is ’te a n a -b a b a s ın m e v iş le r in i g ö r d ü , k â h y a lık , h a s t a b a k ıc ı lık , s o fr a c ıb a ş ılık , n e d im e lik v e h iz m e t ç ilik y a p tı, a m a a n n e s in in s e s s iz s ık ıc ılığ ın ın ö n ü n ü a la m a d ı. L o u is e , h e r s a b a h y e m e k lis t e s i h a z ır la m a y ı v e h e r a k ş a m h e s a p la rı y a p m a y ı b e z d ir ic i b ir iş o la r a k g ö r ü y o r , a m a b u n u b ir b a ş k a s ın ın y a p m a s ın ı d a k a ld ır a m ıy o r d u ; y ü k ü m lü lü k le r in in e lin d e n a lın m a s ın a , y e t k ile r in i k a y b e t m e k t e n t e d ir g in lik d u y a r a k raz ı o lu y o r d u . G it t ik ç e y a ş la n a n b u s in ik k a d ın ın b ir t e k y e r s iz h a y a li v a r d ı: K e n d is in in v a z g e ç ilm e z b ir k im s e o ld u ğ u n a in a n ıy o r d u o. B u h a y a l g it t ik ç e s ilik le ş t i v e L o u is e k ız ın ı k ıs k a n m a y a b a ş la d ı. Z a v a llı A n n e -M a r ie b ir ş e y y a p m a s a , b ir y ü k o l m a k la s u ç la n ıy o r ; y a p s a , e v in id a r e s in i e le g e ç ir d iğ i n d e n ş ü p h e le n iliy o r d u . B ir in c i b e la y ı s a v u ş t u r m a k iç in b ü t ü n c e s a r e t in i, İ k in c is in d e n s ıy r ılm a k iç in b ü t ü n a l ç a k g ö n ü llü lü ğ ü n ü k u lla n m a s ı g e r e k iy o r d u . Ç o k g e ç m e d e n g e n ç d u l, y e n id e n ç o c u k d u r u m u n a s o k u ld u : L e k e li b ir b a k ir e y d i a rtık . C e p h a r ç lığ ı a lm a h a k k ı v a r d ı, a m a v e r m e y i u n u t u y o r la r d ı; ü s t ü n d e k ile r i h a v ı d ö k ü le n e k a d a r g iy iy o r d u v e b ü y ü k b a b a m o n a y e n i g iy s ile r a lm a y ı d ü ş ü n e m iy o r d u . T e k b a ş ın a s o k a ğ a ç ık m a s ın a z a r z o r iz in v e r iliy o r d u . Ç o ğ u e v li o la n e s k i k ız a r k a d a ş la r ı o n u y e m e ğ e ç a ğ ır a c a k olsalar, ç o k ö n c e d e n iz in is t e m e k v e k e n d is in in saat o n d a n ö n c e e v e g e t ir ile c e ğ i k o n u s u n d a s ö z v e r m e k g e r e k iy o r d u . B u n d a n ö tü r ü , e v s a h ib i y e m e S ö z c ü k le r 17/2 ğ in o r t a s ın d a m a s a d a n k a lk ıy o r, A n n e -M a r ie ’y i a ra b a y la e v e g ö t ü r ü y o r d u . B u a r a d a b ü y ü k b a b a m , ü z e r in d e g e c e liğ i, e lin d e saati, y a ta k o d a s ın ı a r ş ın la y ıp d u r u y o r d u . S a a t o n u ç a lın c a d a k ü k r e m e y e b a ş lıy o r d u . Z iy a r e t le r g it t ik ç e a z a ld ı v e a n n e m , c e r e m e s i b u k a d a r b ü y ü k z e v k le r d e n t ik s in m e y e b a ş la d ı. J e a n -B a p t is t e ’in ö lü m ü h a y a t ım ın b ü y ü k o la y ıy d ı: B u o la y a n n e m i z in c ir le r in e d ö n d ü r m ü ş v e b e n i ö z g ü r lü ğ e k a v u ştu rm u ştu . İ y i b a b a y o k t u r v e b u b ir k u r a ld ır ; a m a b u k u s u r y ü z ü n d e n e r k e k le r d e ğ il, ç ü r ü m ü ş b a b a lık b a ğ la r ı s u ç la n m a lıd ır. D ü n y a y a ç o c u k g e t ir m e k t e n d a h a iy i n e var, a m a b a z ı ç o c u k la r a s a h i p o lm a k n e b ü y ü k h a k s ız lık ! Y aş am ış o ls a y d ı, b a b a m , b o y lu b o y u n c a ü z e r im e ç ö k e c e k v e e z e c e k t i b e n i. İ y i k i g e n ç y a şta ö ld ü v e b e n ; t ü m h ay a tla rı b o y u n c a , o m u z la r ın d a k i A n c h is e le r in i ta ş ıy a n A e n e a s la r a r a s ın d a o ğ u lla r ın ın sırtın a b in m iş b u g ö r ü n m e y e n d o ğ ru t u c u la r d a n n e fr e t e d e n v e y a p a y a ln ız o la n b e n , b ir k ı y ıd a n ö t e k in e g e ç iy o r d u m ; a r d ım d a , b a b a m o lm a k iç in g e r e k li z a m a n ı b u la m a m ış g e n ç b ir ö lü b ır a k m ış t ım ; o ö lü b u g ü n b e n i m ç o c u ğ u m o la b ilir d i. İ y i m i, k ö t ü m ü o l d u b u ? B ilm iy o r u m , a m a s e ç k in b ir p s ik a n a liz c in in y a r g ıs ın a k a t ılıy o r u m : B e n d e ü s t b e n y o k tu r. Ö lm e k h e r ş e y d e ğ ild ir ; z a m a n ın d a ö l m e k g er e k ir . D a h a s o n r a la r ı s u ç lu h is s e t t im k e n d im i; b i li n ç l i b ir ö k s ü z h a k s ız b u lu r k e n d in i; o n u g ö r ü n c e h o ş n u t s u z lu k d u y a n a n a -b a b a s m ın , g ö k y ü z ü n d e k i d a ir e le r in e ç e k il d i ğ i n i d ü ş ü n ü r . A m a b e n h o ş la n ıy o r d u m b u n d a n , k a s v e t li d u r u m u m s a y g ı u y a n d ır ıy o r v e ö n e m k a z a n d ır ıy o r d u b a n a ; m a t e m im in d e e r d e m le r im d e n b ir i o ld u ğ u n u d ü ş ü n ü y o r d u m . B a b a m y a la n y a n lış ö lm e ö n c e l iğ i n i g ö s te r m iş ti. A n n e a n n e m , o n u n ö d e v l e r in d e n k a y t a r d ığ ın ı s ö y le r d u r u r d u ; S c h w e it z e r le r in u z u n y a ş a d ığ ın ı s ö y le y e r e k h a k lı o la r a k ş iş in ip d u r a n b ü y ü k b a b a m , o t u z y a ş ın d a d ü n y a d a n g ö ç m ü ş o lm a y ı k a b u l e t m iy o r d u v e b u ş ü p h e li ö l ü m ü n ış ığ ın d a , e n s o n u n d a d a m a d ın ın h iç y a ş a m a m ış o ld u ğ u ş ü p h e s in e k a p ıld ı v e g id e r e k o n u u n u t tu . B e n o n u u n u t m a k o la n a ğ ın a d a s a h ip d e ğ ild im ; b i r d e n b ir e ç e k ip g id e r e k , o n u t a n ım a k z e v k in d e n y o k s u n b ır a k m ış t ı J e a n -B â p t is t e b e n i. B u g ü n b ile o n u n h a k k ı n d a b u k a d a r az ş e y b i ld i ğ i m iç in ş a ş k ın lık iç in d e y im . O y s a s e v m iş t i o, y a ş a m a k is t e m iş t i v e k e n d in i ö lü r k e n g ö r m ü ş t ü ; b u n la r, b ir in s a n ın in s a n o lm a s ın a y ete r. A m a a ile m d e n h iç k im s e o n u n h a k k ın d a m e r a k d u y m a m a ö n a y a k o lm a m ış t ı. Y ılla r b o y u n c a , y a t a ğ ım ın ü s t ü n d e , d u v a r d a , t e m iz b a k ış lı, y u v a r la k v e d a z la k k a fa lı v e g ü r b ıy ık lı, u fa k t e f e k b ir s u b a y ın r e s m in i g ö r e b ild im . A n n e m y e n id e n e v le n d iğ in d e , b u r e s im o r ta d a n k a y b o ld u . D a h a so n ra , b a b a m ın k ita p la r ı e lim e g e ç t i: L e D a n t e c ’ in b ilim in g e le c e ğ i h a k k ın d a b ir e s e r i v e W e b e r ’ in V e r s l e p o s i t i v i s m e p a r l ’i d é a l i s m e a b s o l u 1 a d lı b ir b a ş k a k ita b ı. B ü t ü n ç a ğ d a ş la r ı g ib i o d a s a ç m a s a p a n ş e y le r o k u y o r d u . S a y fa k e n a r la r ın d a , d o ğ d u ğ u m z a m a n a a ş a ğ ı y u k a r ı d e n k d ü ş e n c a n lı v e p a r ıld a y a n , u fa k b ir ış ığ ın k a lın t ıla rı o la n , o k u n m a s ı g ü ç y a z ıla r b u ld u m . K ita p la r ı sa ttım ; b u m ü t e v e ffa b e n i h e m e n h iç ilg ile n d ir m iy o r d u . O n u n h a k k ın d a k u la k t a n b ir ş e y le r iş it m iş t im ; t ıp k ı D e m ir M a s k e li A d a m y a d a E o n Ş ö v a ly e s i g ib i v e o n u n la ilg ili o la r a k b i ld ik le r im in b e n i m le iliş k is i y o k t u : B e n i s e v m iş m iy d i, k o lla r ın a a lm ış m ıy d ı, ş im d i b ir o y u k h a lin e g e le n t e m iz b a k ış lı g ö z le r in i o ğ lu n a ç e v ir m iş m iy d i? K i m se h a t ır la y a m ıy o r d u b u n la r ı v e b u n la r y it ip g it m iş h e y e c a n la r d ı. B u b a b a b ir h a y a le t, b ir b a k ış b ile d e ğ ild i; i k i m iz d e b ir s ü r e b u t o p r a ğ a a y a k b a s m ış t ık , h e p s i b u iş te. B ir ö lü n ü n o ğ lu o lm a k t a n ç o k , b ir m u c i z e n i n ç o c u ğ u o l d u ğ u m s e z d ir ild i b a n a . H iç k u ş k u s u z b e n i m k a y p a k lı ğ ım b u r a d a n k a y n a k la n ıy o r . B e n b ir ş e f d e ğ ilim , ş e f o l m a y ı d a ö z le m e m . K o m u t v e r m e k le k o m u t la r a itaat e t m e k a y n ı şe y d ir. E n o t o r it e r k im s e b ile b a ş k a s ın ın k u t sa l b ir a s a la ğ ın (ö r n e ğ in b a b a s ın ın ) a d ın a v e r ir k o m u t la 1M u tla k İd e a liz m d e n P o z it iv iz m e D o ğ r u . (Ç .N .) rı; k e n d i ç e k t iğ i s o y u t ş id d e t v e iş k e n c e le r i b a ş k a s ın a ak tarır. B e n , b ü t ü n h a y a t ım b o y u n c a g ü lm e d e n v e b a ş k a la r ın ı g ü ld ü r m e d e n e m ir v e r m e d im ; b u n u n n e d e n i, b e n d e ik tid a r k a n s e r in in o lm a m a s ı v e b a n a ita a t d e n i le n ş e y in ö ğ r e t ilm e m iş o lm a sıd ır. K im e ita a t e d e c e k t im ? B a n a d e v g ib i b ir g e n ç k a d ın g ö s t e r iliy o r v e o n u n a n n e m o ld u ğ u s ö y le n iy o r d u . B ır a k salar, “ a b la m ” d e r d im o n a . H e r k e s e b o y u n e ğ e n v e g ö z a ltın d a y a ş a y a n b u b a k ir e n in b a n a h iz m e t e t m e k iç in b u ra d a o ld u ğ u n u g ö rü y o rd u m . S e v iy o r d u m o n u , am a o n a k im s e s a y g ı d u y m u y o r s a , b e n n a s ıl d u y a b ilir d im ? E v im iz d e ü ç o d a v a r d ı: b ü y ü k b a b a m ın k i, b ü y ü k a n n e m in k i v e “ ç o c u k l a r m k i ” . “ Ç o c u k la r ” b iz d ik ; h e m k ü ç ü k tü k , h e m d e b a k ılıy o r d u k . A m a h e r k e s in i lg is i b a n a y d ı. O dam a b ir g e n ç k ız ın y a ta ğ ı k o n m u ş t u . G e n ç k ız y a ln ız u y u y o r v e b ü t ü n iffe t iy le u y k u d a n k a lk ıy o r d u ; b a n y o y a k o ş u p “ y ık a n d ı ğ ı ” z a m a n b e n h â lâ u y u y o r d u m ; ta m a m e n g iy in m iş o la r a k g e r i g e liy o r d u : B e n n a s ıl o lu r d a o n d a n d o ğ m u ş o la b ilir d im ? T a lih s iz lik le r in i a n la t ıy o r d u b a n a v e b e n d e a c ıy a r a k d in liy o r d u m o n u : K o r u m a k iç in , ile r id e o n u n la e v le n e c e k t im . K o r u y a c a ğ ım k o n u s u n d a s ö z v e r iy o r u m o n a ; k o l k a n a t g e r e c e k t i m v e g e n ç l iğ im i o n u n y o lu n a s e r e c e k t im . O n a ita at e d e c e ğ i m m i d ü ş ü n ü lü y o r d u ? O y s a b e n d e , o n u n r ic a la r ın ı k a b u l e t m e iy iliğ i v a r d ı. Z a t e n b a n a e m ir d e v e r m iy o r d u , b ir k a ç z a r if s ö z c ü k le , g e r ç e k le ş t ir ile c e ğ in i k a b u l e t t iğ im iç in b a n a ö v g ü le r y a ğ d ır d ığ ı b ir g e le c e ğ i n t a s la ğ ın ı ç iz iy o r d u : “ S e v g ili y a v r u m , u s lu u s lu b u r n u n a ila ç d a m la ttır a c a k , d e ğ il m i ? ” B e n d e k e n d im i b u y u m u ş a c ı k k e h a n e t le r in t u z a ğ ın a b ır a k ıy o r d u m . G e r iy e s a y g ıd e ğ e r a ile r e is i k a lıy o r d u : T a n rı B a b a ’ y a o k a d a r b e n z iy o r d u k i, ç o ğ u z a m a n g e r ç e k t e n T a n rı s a n ıy o r la r d ı o n u . B ir g ü n k ilis e y e a r k a k a p ıd a n g ir m iş ti; p a p a z , y a r ım im a n lıla r ı g ö k s e l y ıld ır ım la r la k o r k u t u y o r v e “ T a n rı b u r a d a ! G ö r ü y o r s iz i!” d iy o r d u . D in d a r la r ın a n s ız ın , k ü r s ü n ü n ü s t ü n d e k e n d ile r in e b a k a n ir iy a rı v e s a k a llı b ir ih tiy a r g ö r ü p k a ç m ış la r d ı. B a z e n d e , d iz le r in e k a p a n d ık la r ın ı s ö y le r d i b ü y ü k b a b a m . B ir d e n b ir e o r t a d a g ö r ü n m e k t e n h o ş la n ır o lm u ş t u . 1914 E y lü lü ’ n d e A r c a c h o n ’d a k i b ir s in e m a d a o r ta y a ç ık t ı a n s ız ın ; ış ık la r ın y a n m a s ın ı is t e d iğ i z a m a n a n n e m v e b e n o r a d a y d ık ; b ir t a k ım b e y le r o n u n ç e v r e s in d e y d i v e m e le k le r i a n d ı r a n h a r e k e t le r y a p ıp “ Z a fe r ! Z a f e r !” d iy e h a y k ır ıy o r la r d ı. T a n r ı s a h n e y e ç ı k m ı ş v e M a r n e b ild ir is in i o k u m u ş t u . S a k a lla r ı s iy a h k e n Y e h o v a ’y a b e n z iy o r d u v e E m ile ’in , d o la y lı o la r a k o n u n y ü z ü n d e n ö lm ü ş o ld u ğ u n d a n ş ü p h e le n m iş t im h e p . B u ö f k e ta n rıs ı, o ğ u lla r ın ın k a n ın ı tık a b a s a iç iy o r d u . A m a b e n u z u n h a y a t ın ın s o n la r ın d a o r ta y a ç ık ıy o r d u m ; s a k a lı b e y a z la ş m ış v e tü tü n y ü z ü n d e n s a r a r m ış tı; b a b a lık t a n d a a r tık z e v k a lm ıy o r d u . A m a e ğ e r b e n i d ü n y a y a g e t ir t m iş o ls a y d ı, s a n ır ım k ö le le ş t ir m e k t e n d e a la m a y a c a k t ı k e n d in i; o n u n h u y u y d u b u . B e n b ir ö lü y e a it o l d u ğ u m iç in t a lih liy d im ; b ir ö lü , b ir ç o c u ğ u n h e r z a m a n k i c e r e m e s i o la n b ir k a ç d a m la s p e r m a k ıt m ış t ı; g ü n e ş in m a lıy d ım ; b ü y ü k b a b a m , s a h ip o l m a k s ız ın z e v k a la b ilir d i b e n d e n : S o n g ü n le r in i g ö z le r i k a m a ş m ış o la r a k g e ç ir m e k is t e d iğ i iç in o n u n “ h a r ik a s ı” o lm u ş t u m ; k a d e r in b e n z e r s iz b ir iy iliğ i v e h e r z a m a n g e r i a lın a b ile c e k b ir b a ğ ış o la r a k g ö r d ü b e n i; d a h a n e is t e y e b il i r d i b e n d e n ? V a r lığ ım y e t iy o r d a a r t ıy o r d u o n a . T a n r ı’ n ın s a k a lı v e O ğ u l ’u n K u ts a l Y ü r e ğ iy le b ir A ş k T a n r ıs ı o lm u ş t u a rtık ; e lin i b a ş ım ın ü z e r in e k o y a r d ı; av c u n u n s ıc a k lığ ın ı k a fa t a s ın d a d u y a r d ım ; ş e fk a t le a d e t a m e le r g ib i, y a v r u m d e r d i b a n a v e b u z g ib i g ö z le r in e y a ş la r d o la r d ı. H e r k e s , “ B u y a r a m a z d e li e tti o n u !” d iy e h a y k ır ır d ı. B a n a a d e t a t a p t ığ ı b e s b e lliy d i. P e k i, s e v iy o r m u y d u b e n i? O rta y e r d e d u y u la n b ö y le b ir iç t e n liğ i, y a p m a c ık t a n a y ır t e t m e k t e g ü ç lü k ç e k m iş im d ir h e p ; o n u n ö t e k i t o r u n la r ın a ç o k fa z la ş e fk a t g ö s t e r d iğ in i d e s a n m ıy o r u m ; o n la r ı n e r e d e y s e h iç g ö r m e d iğ i d o ğ r u y d u v e o n la r ın d a b ü y ü k b a b a la r ın a ih tiy a ç la r ı y o k t u . B e n h e r k o n u d a o n a b a ğ ı m lı y d ı m v e o b e n d e s e y r e t t iğ i k e n d i g ö n ü l y ü c e li ğ in e h a y r a n lık d u y u y o r d u . A s lın d a y ü c e li ğ i b ir a z a b a r t ıy o r d u v e V ic t o r H u g o d a d a h il o lm a k ü z e r e k e n d in i V ic t o r H u g o s a n a n 19. y ü z y ıl a d a m la r ın d a n b ir iy d i. B e n c e , b u g ü r s a k a llı g ü z e l a d a m , ik i şa rap k a d e h i a r a s ın d a k i a lk o lik g ib i ik i m e l o d r a m o la y ı a r a s ın d a k a lm ış v e y e n i b u lu n a n ik i t e k n iğ in k u r b a n ı o lm u ş t u . B u n la r, f o t o ğ r a f sa n a tı v e b ü y ü k b a b a o lm a s a n a t ıy d ı.1 F o t o je n ik o lm a n ın h e m ş a n s ın a s a h ip ti, h e m d e fe la k e t in e u ğ r a m ış t ı; e v in iç i fo t o ğ r a fla r ıy la d o lu p ta ş m ış tı: E n s t a n t a n e ç e k im h e n ü z y a p ıla m a d ığ ı iç in , p o z v e r m e le r e v e c a n lı ta b lo la r a d ü ş k ü n o lm u ş t u ; h e r ş e y o n u n iç in , h a r e k e t le r in i a s k ıy a a lm a n ın , g ü z e l b ir d u r u ş iç in d e d o n u p k a lm a n ın , k e n d in i ta ş la ş t ır m a n ın b ir v e s ile s iy d i; k e n d i h e y k e li h a lin e d ö n ü ş t ü ğ ü b u k ıs a c ık a n la rı d e lic e s e v iy o r d u . P o z v e r m e d ü ş k ü n lü ğ ü y ü z ü n d e n o n a iliş k in k a s k a t ı h a y a li f e n e r im g e le r k a ld ı b e lle ğ im d e y a ln ız c a : Ç a lılık b ir y e r v e b e n b e ş y a ş ın d a y ım , b ir a ğ a ç k ü t ü ğ ü n ü n ü z e r in e o t u r m u ş u m : C h a r le s S ch v v e itz e r’in b a ş ın d a b ir p a n a m a ş a p k a , s ır t ın d a k r e m r e n g i b ir t a k ım e lb is e v e b e y a z p ik e k u m a ş t a n b ir y e le k v a r; saat, z in c ir e y e le ğ i n o rta y e r in d e n g e ç iy o r , k e le b e k g ö z lü ğ ü b ir k o r d o n u n u c u n d a s a lla n ıy o r ; b a n a d o ğ r u e ğ ilm iş , a ltın y ü z ü k lü p a r m a ğ ın ı k a ld ır m ış v e k o n u ş u yor. G ü n e ş im s i s a k a lın d a n b a ş k a h e r y e r k a r a n lık v e n e m li; h a le s in i ç e n e s in in ç e v r e s in d e t a ş ıy o r o . N e s ö y l e d iğ in i b ilm iy o r u m ; d in le m e k le u ğ r a ş t ığ ım iç in a n la y a m ıy o r u m . B u e s k i im p a r a t o r lu k c u m h u r iy e t ç is i, b a n a y u r tta ş lık ö d e v le r im i v e b u r ju v a ta r ih in i ö ğ r e t iy o r d u h e r h a ld e : B ir z a m a n la r k r a lla r v e im p a r a t o r la r v a r d ı, ç o k k ö tü k im s e le r d i on lar, a m a k o y u lm u ş la r d ı a rtık v e h e r ta r a f g ü llü k g ü lis t a n lık t ı. A k ş a m ü z e r i, y o ld a k a r ş ıla m a y a g it t iğ im iz d e fü n ik ü le r v a g o n u n d a n ç ık a n y o lc u la r a r a sın d a , u z u n b o y u v e 'c la n s ö ğ r e t m e n i y ü r ü y ü ş ü y le h e m e n ta n ır d ık o n u . B iz i n e k a d a r u z a k t a n fa r k e d e r s e e t 1 B ü y ü k b a b a O l m a S a n a t ı , V i c t o r H u g o ’n u n b i r e s e r i n i n a d ıd ır . (Ç .N .) sin , g ö r ü n m e y e n b ir fo t o ğ r a f ç ın ın s ö y le d ik le r in e u y a rc a s m a “ p o z v e r ir d i” ; s a k a lın ı r ü z g â r a salar, g ö v d e s in i d ik le ş tir ir , a y a k la r ın ı g e r e k t iğ i g ib i bas ar, g ö ğ s ü n ü ş iş i rir v e k o lla r ın ı iy ic e a ç a r d ı. B u iş a r e t k a r ş ıs ın d a , d o n u p k a lır v e ile r iy e e ğ ilir d im ; d e p a r y a p a n b ir a tle t v e b ir a y g ıtta n ç ık a c a ğ ı s ö y le n e n b ir k u ş t u m s a n k i; b u d u r u m d a b ir k a ç s a n iy e , b ir S a x e p o r s e le n i n d e k i g ü z e l b ir fig ü r g r u b u g ib i k a r ş ı k a r ş ıy a k ım ıld a m a d a n k a lır d ık v e s o n ra b e n ç iç e k le r v e m e y v e le r le , b ü y ü k b a b a m ın m u t lu lu ğ u y la s o lu ğ u m k e s ilm iş g ib i y a p a r a k d iz le r in e sa r ılır d ım ; o d a b e n i y e r d e n ta .y u k a rıla ra k a ld ır ır d ı; “ H â z i n e m ,” d iy e m ır ıld a n a r a k b a ğ r ın a b a s a r d ı. Y a n ım ız d a n g e ç e n le r i n ç o k i y i s e y r e t t iğ i ik in c i g ö s t e r iy d i b u . Y ü z le r c e s k e ç i o la n k o s k o c a b ir k o m e d i o y n u y o r d u k : F lö rt, h e m e n o r ta d a n k a ld ır ıla n y a n lış a n la m a la r, ta tlı ta k ılm a la r v e k ib a r c a azarlam ala r, s e v g i h ın ç la r ı, ş e fk a t li sır la r v e t u t k u v a r d ı b u k o m e d id e ; d a h a s o n r a t a d ın ı ç ık a r a b il m e k iç in s e v g im iz d e t e r s lik le r o l d u ğ u n u h a y a l e d i y o r d u k ; k im i z a m a n d e d iğ im d e d ik t i, a m a k a p r is le r im , in ce d u y a r lığ ım ı m a s k e le y e m iy o r d u ; b ü y ü k b a b a m , b ü y ü k b a b a la r a y a r a ş a n y ü c e v e s a f b ir k e n d in i b e ğ e n m iş liğ i, H u g o ’n u n ö ğ ü t le d iğ i g ö r m e z d e n g e lm e y i v e k a b a h a t d o lu z a y ıflığ ı g ö s t e r iy o r d u . K u r u e k m e k y e m e k z o r u n d a b ır a k ıls a m , b ü y ü k b a b a m r e ç e l g e t ir ir d i b a n a ,1 a m a k o r k u i ç in d e k i ik i k a d ın b a n a b ö y le b ir c e z a v e r m e m e y e d ik k a t e d iy o r la r d ı. V e b e n u s lu b ir ç o c u k t u m , b u r o lü k e n d i m e ç o k u y g u n b u l u y o r d u m v e o r o ld e n ç ı k m a k is t e m iy o r d u m . B a b a m ın a n s ız ın b u d ü n y a d a n ç e k ip g id iş i, b a n a e k s ik k a lm ış b ir O id ip u s K o m p le k s i b a ğ ış la m ış t ı; e v e t, Ü s t b e n ’ im y o k t u , a m a s a ld ır g a n lığ ım d a y o k t u . A n n e m b a n a aitti, h iç k im s e o n a s a k in b ir ş e k il d e s a h ip o lu ş u m a k a r ş ı ç ık m ıy o r d u ; ş id d e t i d e , h ın c ı d a b i lm iy o r d u m ; k ıs k a n ç lık d e n e n o z o r ö ğ r e n ilir ş e y b e n i m iç in s ö z k o n u s u d e ğ ild i; b u d u y g u n u n s e r t lik le r in e 1 H u g o ’n u n B ü y ü k b a b a O l m a S a n a t ı ’ n d a n b ir alın tı. (Ç .N .) ç a r p m a m ış t ım ; d o la y ıs ıy la d a g e r ç e k liğ i, b a ş la n g ıç ta , y a ln ız c a n e ş e li y a n la r ıy la t a n ım ış t ım . K im e v e n e y e k a r ş ı b a ş k a ld ır a c a k t ım ; b ir b a ş k a s ın ın k a p r is i, h iç b ir z a m a n b e n i m y a s a m o lm a id d ia s ın d a b u lu n m a m ış t ı. A y a k k a b ıla r ım ın g iy d ir ilm e s in e , b u r n u m a ila ç d a m la tılm a s ın a , y ık a n m a m a v e o v u ş t u r u la r a k k u r u la n m a m a , g iy d ir ilm e m e v e s o y u lm a m a , s ü s le n m e m e v e o k ş a n m a m a u s lu b o y u n e ğ iy o r d u m ; u s lu n u m a r a s ı y a p m a k k a d a r h iç b ir ş e y h o ş u m a g it m iy o r d u . H iç a ğ la m ı y o r d u m , p e k az g ü lü y o r d u m , g ü r ü lt ü p a t ır tı y a p m ıy o r d u m ; d ö r t y a ş ın d a , r e ç e le tu z k a t a r k e n y a k a la d ıla r b e n i: S a n ır ım b ilim a ş k ıy la y a p m ış t ım b u n u , y o k s a k ö t ü lü k o ls u n d iy e d e ğ il, h e r h a lü k â r d a h a t ır la d ığ ım t e k s u ç u m b u d u r . P a z a r g ü n ü b u h a n ım la r b a z e n g ü z e l m ü z ik v e ü n lü b ir o r g ç u y u d in le m e k iç in k ilis e y e a y in e g id e r le r d i; ik is i d e d in in g e r e k le r in i y e r in e g e t ir e n k im s e le r d e ğ ild i; a m a ö t e k ile r d e k i im a n , o n la r ı m ü z iğ in v e c d i n i d u y m a y a y a t k ın h a le g e t ir iy o r d u . O nlar, b ir “ t o c c a t a ” d a n z e v k a la c a k k a d a r in a n ıy o r la r d ı T a n r ı’y a . B u y ü k s e k r u h a n i a n la r ç o k h o ş u m a g id iy o r d u : H e r k e s s a n k i u y u y o r g ib i y d i v e b u , b e n i m y a p m a k is t e d iğ im iç in ç o k e lv e r iş li b ir d u r u m d u : D u a i s k e m le s in d e d iz le r im in ü z e r in e ç ö k m ü ş o la r a k b ir h e y k e le d ö n ü ş t ü r ü y o r d u m k e n d im i, a y a k p a r m a ğ ım ı b ile k ıp ır d a t m a m a m g e r e k iy o r d u ; ta m ö n ü m e b a k ıy o r d u m , g ö z y a ş la r ın ı y a n a k la r ım d a n s ü z ü le n e k a d a r g ö z ü m ü k ır p m ıy o r d u m ; c ü c e le r e k a r ş ı sa v a ş v e r e n b ir d e v d im k u ş k u s u z , a m a o n la r ı m u t la k a y e n e c e k t im ; g ü c ü m d e n o k a d a r e m in d im k i, d a h a s o n r a b ir y a n a itm e z e v k in i t a t m a k ü z e r e c ü r ü m d o lu iğ v a la ra k a p t ır ıy o r d u m k e n d im i: “ B a d a b u m !” d iy e r e k b ir d e n a y a ğ a m ı fır la s a y d ım ? Y o k s a t a k d is k a b ın a iş e m e k iç in s ü t u n a m ı t ır m a n s a y d ım ? B u k o r k u n ç d ü ş ü n c e le r , so n r a la r ı, a n n e m in t e b r ik le r in e d a h a b ü y ü k b ir d e ğ e r k a z a n d ır a c a k t ı. A m a y a la n s ö y l ü y o r d u m k e n d im e ; şa n v e ş e r e fim i d a h a d a y ü c e lt m e k iç in t e h lik e i ç in d e y m i ş im g ib i y a p ıy o r d u m ; o y s a b u iğ v a la r h iç b ir z a m a n b a ş d ö n d ü r ü c ü o lm a m ış t ı; s k a n d a ld a n ç o k k o r k u y o r d u m ; in s a n la r ı ş a ş ır t m a k is t iy o r s a m , b u n u , e r d e m le r im le y a p a c a k t ım . B u k o la y z a fe rle r, a s lın d a iy i o ld u ğ u m a in a n d ır d ı b e n i; ö v g ü le r le k a r ş ıla ş m a m iç in d o ğ a l h a r e k e t e t m e m y e t e r liy d i. K ö t ü is t e k le r v e d ü ş ü n c e le r , d ış a r ıd a n ge lir, b e n l iğ i m e u la ş ın c a g e v ş e r v e s ilik le ş ir d i; b e n k ö t ü lü ğ ü n b o y a t a m a y a c a ğ ı ç o r a k b ir t o p r a k t ım . R o l y a p a r a k e r d e m liy d im v e d o la y ıs ıy la k e n d im i h iç z o r la m ıy o r v e k ıs ıt la m ıy o r d u m ; y a r a tış la r y a p ıy o r d u m b e n . S e y r e d e n le r in s o lu ğ u n u k e s e n v e r o lü n ü d u r m a d a n g e liş t ir e n a k t ö r ü n p r e n s le r e y a r a ş ır ö z g ü r lü ğ ü v a r d ı b e n d e . H a y r a n l ık d u y u lu y o r d u b a n a , d e m e k k i b e n , h a y r a n lık d u y u la c a k b ir iy d im . D ü n y a iy i k u r u lm u ş o ld u ğ u n a g ö r e , b u n d a n d a h a b a s it n e o la b ilir d i? G ü z e l o l d u ğ u m s ö y le n iy o r d u b a n a v e b u n a in a n ıy o r d u m . B ir sü re d ir , b e n i k ö r y a d a ş a ş ı e d e c e k b ir l e k e v a r s a ğ g ö z ü m d e , a m a h e n ü z b e s b e lli d e ğ il b u . A n n e m i n r e n k li k a le m le r ö t u ş e t t iğ i y ü z l e r c e f o t o ğ r a f ım v a r e v d e . E lim d e o la n b u fo t o ğ r a fla r d a n b ir in d e , p e s p e m b e v e s a r ış ın b ir ç o c u ğ u m ; b u k le le r im var, y a n a k la r ım d e ğ ir m i v e b a k ış la r ım d a k u r u lu d ü z e n e tatlı b ir s a y g ı d u y d u ğ u m o k u n u y o r : A ğ z ım , u k a la b ir i k i y ü z lü lü k le ş iş m iş g ib i: D e ğ e r im in fa r k ın d a y ım b e n . A m a d o ğ a l o la r a k iy i o lm a m y e t e r li d e ğ ild i, b ir p e y g a m b e r o lm a lıy d ım ; d o ğ r u y u ç o c u k t a n ö ğ r e n d e n i l m iş tir. D o ğ a y a h â lâ ç o k y a k ın o la n ç o c u k la r , r ü z g â r ın v e d e n iz in a k r a b a la r ıd ır la r ; o n la r ın p e p e le m e le r i, a n la y a n la r a k a p s a m lı v e b e lli b e lir s iz b ilg ile r verir. B ü y ü k b a b a m , H e n r i B e r g s o n ’la b ir lik t e C en evre G ö lü ’n ü g e ç m iş t i; “ C o ş k u y la ç ıld ır m ış g ib iy d im ,” d iy e a n la tırd ı. “ P ır ıltılı te p e le r, d a lg a la r ın p a r ıltıs ı, g ö z le r im i k a m a ş t ır ıy o r d u . A m a B e r g s o n , b ir b a v u l ü z e r in e o t u r m u ş , a y a k la r ın ın a r a s ın a b a k ıp d u r u y o r d u .” B u s e y a h a t o la y ın d a n , ş iir s e l d e r in d ü ş ü n ü ş ü n , f e l s e f e d e n ü s tü n o ld u ğ u s o n u c u n u ç ı k a r ıy o r d u . B ir ş e z lo n g a u z a n m ış o la r a k v e e lin in a ltın d a b ir b ir a b a r d a ğ ı, b e n i m h a k k ım d a d e r in d ü ş ü n c e le r e d a lıy o r ; k o ş m a m ı v e s ıç r a m a la r ım ı s e y r e d iy o r ; k a r a n lık a n la m lı s ö z le r im d e b ir b i lg e l i k a r ıy o r v e b u lu y o r d u . D a h a s o n r a b u d e liliğ e g ü ld ü m ; ş im d i e s e f e d iy o r u m ; ç ü n k ü ö lü m ü n e t k is iy d i b u . C h a rle s, b u n a lt ıy a k a r ş ı c o ş k u y la m ü c a d e le e d iy o r d u . B e n im k iş iliğ im d e , ş u d ü n y a n ın h a y r a n lık d u y u la c a k b ir ü r ü n ü n ü g ö r ü y o r v e b ö y le c e h e r ş e y in v e s e fil ö lü m ü m ü z ü n b ile g ü z e l v e y e r in d e o ld u ğ u n a k e n d in i in a n d ır ıy o r d u . K e n d is in i k a p ıp a lm a y a h a z ır la n a n d o ğ a y ı, d a ğ t e p e le r in d e , d a lg a la r d a , y ıld ız la r ın a r a s ın d a , g e n ç h a y a t ım ın k a y n a ğ ın d a b u lm a y a ç a l ış ıy o r v e k e n d is i iç in d o ğ a d a k a z ıla n m e z a r ç u k u r u d a d a h il t ü m o la r a k b e n i m s e y e b i lm e y e ç a lış ıy o r d u . B e n im a ğ z ım d a n k o n u ş a n , h a k ik a t d e ğ il, o n u n k e n d i ö lü m ü y d ü . İ lk ç o c u k l u k y ılla r ım ın y a v a n m u t lu lu ğ u n d a , h a s ta lık lı b ir t a d ın b u lu n m a s ın a ş a ş m a m a k g e r e k ir : Ö z g ü r lü ğ ü m ü e lv e r iş li b ir g ö ç ü p g it m e y e , ö n e m i m i d e h e p b e k l e n e n b ir ö l ü m e b o r ç lu y d u m . N e o lm u ş y a n i! B ü t ü n k a d ın k â h in le r ö lm ü ş le r d ir v e b u n u h e r k e s b ilir ; b ü t ü n ç o c u k la r d a ö l ü m ü n ay n a la rıd ır. Ü s t e lik b ü y ü k b a b a m , ç o c u k la r ın ın k e y fin i b o z m a k ta n h o ş la n ıy o r d u . B u k o r k u n ç b a b a , b ü t ü n h a y a tın ı o n la rı e z e r e k g e ç ir m iş t i; a y a k la r ın ın u c u n a b a s a r a k iç e r i g ir d ik le r in i v e o n u , k u c a ğ ın d a b ir ç o c u k la g ö r d ü k le r in i d ü ş ü n ü n ; n e k o r k u n ç ş e y ! K u ş a k la r ara sı ç a tış m a d a , ç o c u k la r v e ih tiy a r la r ç o ğ u n lu k la a y n ı sa fta y e r alırlar: B ir in c i le r k e h a n e t le r ile r i sürer, İk in c ile r d e b u n la r ın a n la m ın ı açık lar. D o ğ a k o n u ş u r v e d e n e y im s ö y le n e n le r i a n la şılır h a le g e tir ir: Y e t iş k in le r in y a p a c a ğ ı t e k ş e y d e ç e n e le r in i k a p a m a k tır. Ç o c u ğ u n u z y o k s a , b ir k a n iş o n u n y e r in i t u tar. G e ç e n y ıl k ö p e k m e z a r lığ ın d a , ta şla rın ü z e r in d e k i i ç li y a z ıla r d a b ü y ü k b a b a m ın ö z d e y iş le r iy le k a rşıla ştım : “ K ö p e k le r s e v m e s in i bilir, in s a n la r d a n d a h a ş e fk a t lid ir ler, d a h a sa d ık tırla r, n a s ıl d a v r a n m a k g e r e k t iğ in i bilirler, iy i o la n ı s a p ta m a k v e iy i k iş ile r i k ö t ü le r d e n a y ır t e tm e k o n u s u n d a ş a ş m a z b ir iç g ü d ü le r i v a rd ır,” g ib i y a z ıla rd ı bu n la r. A c ıs ın ı d in d ir e m e y e n b ir h a n ım d a ş ö y le y a z d ır m ış tı m e z a r ta ş m a : “ P o lo n iu s , s e n b e n d e n d a h a iy isin : S e n o ls a n b e n d e n s o n r a y a ş a m a z d ın , o y s a b e n s e n d e n s o n r a y a ş ıy o r u m .” Y a n ım d a b ir A m e r ik a lı d o s t v a r d ı: Ö f k e le n ip b ir ç im e n t o k ö p e ğ e t e k m e atıp k u la ğ ın ı k ır d ı. H a k lıy d ı d o ğ ru su ,, ç o c u k la r ı v e h a y v a n la r ı ç o k f a z l a s e v m e k , o n la r ı in sa n la ra k a r ş ı s e v m e k d e m e k tir. D e m e k k i b e n , g e le c e ğ i n b ir k a n iş iy d im ; k e h a n e t le r ile r i s ü r ü y o r d u m . İr i la fla r e d iy o r d u m , u n u t u lm u y o r d u b u n la r v e b a n a t e k r a r la n ıy o r d u ; b e n d e b u tü r b a ş k a l a f lar ü r e t m e y i ö ğ r e n iy o r d u m . B ü y ü m ü ş d e k ü ç ü lm ü ş ç e s ine l a fla r ım v a r d ı, h i ç g ü ç lü k çek m eden “ y a ş a m ın ü z e r in d e ” l a f e d iy o r d u m . B u s ö z le r b ir e r şiir d i, r e ç e t e l e ri d e ç o k b a s itti: K e n d in i ş e y ta n a , r a s tla n tıy a b ır a k m a k , y e t iş k in le r in c ü m le le r in i a lm a k , b u n la r ı y a n y a n a g e t ir m e k v e a n la m a k s ız m t e k r a r la m a k y e t e r liy d i. K ıs a c a s ı, y e n i k e h a n e t le r ile r i s ü r ü y o r d u m v e h e r k e s b u n la r ı k e n d is in e g ö r e a n lıy o r d u . İ y i d e n e n ş e y y ü r e ğ i m d e n k o p u p g e liy o r d u , h a k ik a t d e a n la y ış g ü c ü m ü n g e p g e n ç k a r a n lık la r ın d a o lu ş u y o r d u . Ş ü p h e y e d ü ş m e d e n h a y r a n d ım k e n d i m e . H a r e k e t le r i m i n ve s ö z le r im in k a v r a y ış ın ı a şa n , a m a b ü y ü k le r in h e m e n g ö z ü n e ç a r p a n b ir n it e liğ i v a r d ı: N e y a p a lım ? B a n a y a s a k la n a n z e v k i ş a ş m a z b ir b i ç im d e s a ğ la y a c a k t ım o n la r a . M a s k a r a lık la r ım , g ö n ü l y ü c e li ğ i g ö r ü n ü m ü n e b ü r ü n ü y o r d u ; z a v a llı in s a n la r ç o c u k la r ı o lm a d ığ ı iç in ü z ü lü y o r la r d ı; m e r h a m e t e g e liy o r , b ir ö z g e c ilik c o ş k u s u y la h iç lik t e n k e n d im i s ıy ır ıy o r v e o n la r a b ir o ğ u la s a h ip o ld u k la r ı y a n ıls a m a s ın ı v e r m e k i ç in ç o c u k l u k t e b d il k ıy a fe t in e g ir iy o r d u m . A n n e m v e b ü y ü k b a b a m , b e n i m d ü n y a y a g e lm e m e y o l a ç a n s e ç k in iy ilik h a r e k e t in i t e k r a r la m a m ı is t iy o r la r d ı s ık s ık ; C h a r le s S c h w e it z e r ’ in g a r ip m e r a k la r ın ı, m e lo d r a m d u r u m la r ın a d ü ş k ü n lü ğ ü n ü k ö r ü k lü y o r la r , o n a s ü r p r iz le r h a z ır lıy o r la r d ı. B ir m o b ily a n ın a r d ın a s a k lıy o r la r d ı b e n i, b e n s o lu ğ u m u t u t u y o r d u m , ik is i o d a d a n ç ık ıy o r y a d a b e n i u n u t m u ş g ib i y a p ıy o r la r d ı; b e n d e e r v a h a k a r ış ıy o r d u m ; b ü y ü k b a b a m , b e n h iç v a r o lm a s a y d ım iç in e d ü ş e c e ğ i y o r g u n v e b e z g in b ir h a ld e g ir iy o r d u o d a y a v e b e n , a n s ı- z m s a k la n d ığ ım y e r d e n ç ı k ı p d o ğ m u ş o lm a m ın lü t fu n u g ö s t e r iy o r d u m o n a ; b e n i fa r k e d i n c e o d a o y u n a g ir iy o r d u , y ü z ifa d e s in i d e ğ iş t ir iy o r , e lle r in i g ö k y ü z ü n e k a ld ır ı y o r d u v e b e n o n u v a r o lu ş u m a g a r k e d iy o r d u m . K ıs a c a sı, k e n d im i v e r iy o r d u m , h e r z a m a n v e h e r y e r d e v e r iy o r d u m k e n d im i, h e r ş e y i v e r iy o r d u m . A n s ız ın b ir o rta y a ç ık ış d u y g u s u n a k a p ılm a m iç in , b e n i m d e b ir k a p ıy ı itip a ç m a m y e t e r liy d i. O y u n c a k k ü p le r im i ü s t ü s t e k o yar, m a c u n la r ım a ş e k ille r v e r ir v e b a ğ ır a r a k s e s le n ir d im ; b i r is i g e lir v e s e v in ç le h a y k ır ır d ı, b ir is in i d a h a m u t lu k ıl m ış o lu r d u m b ö y le c e . Y e m e k le r , u y k u v e k ö t ü h a v a y a k a r ş ı a lm a n ö n le m le r , sa lt t ö r e n o la n b ir h a y a t ın b ü y ü k o la y la r ı v e b ü y ü k y ü k ü m lü lü k le r iy d i. B ir k r a l g ib i h e r k e s in orta y e r in d e y e m e k y iy o r d u m ; e ğ e r iy i yersem , k u t la n ır d ım ; b ü y ü k a n n e m b ile , “A c ık m a s ı n e k a d a r z e k ic e b ir ş e y !” d iy e h a y k ır ır d ı. K e n d im i y a r a t m a k t a n h iç b ir z a m a n g e r i k a lm ıy o r d u m ; b e n h e m b a ğ ış v e r e n , h e m d e b a ğ ış t ım . B a b a m y a ş a m ış o ls a y d ı, h a k la r ım ı v e ö d e v le r im i b i le c e k t i m ; a m a ö lm ü ş o ld u ğ u iç in b ilm iy o r d u m b u n la r ı; h a k la r ım y o k , ç ü n k ü s e v g iy e b a t m ış ım : Ö d e v le r im d e y o k , ç ü n k ü b e n s e v g i y ü z ü n d e n v e r iy o r u m . T e k b ir g ö r e v v a r y a ln ız c a : H o ş a g it m e k v e h e r ş e y g ö s t e r i iç in d i. A ile m iz d e n e k a d a r b o l g ö n ü l y ü c e li ğ i v a r d ı: B ü y ü k b a b a m b a n a b a k ı y o r d u v e b e n o n u n m u t lu o lm a s ın ı s a ğ lıy o r d u m ; a n n e m d e h e r k e s e a d a m ış t ı k e n d in i. B u g ü n d ü ş ü n d ü ğ ü m d e , y a l n ız c a b u a d a y ış , iç t e n lik li b ir d a v r a n ış g ib i g e li y o r b a n a ; a m a b iz b u d a v r a n ış t a n h iç s ö z e t m iy o r d u k . N e ö n e m i var: H a y a t ım ız b ir d iz i t ö r e n d e n b a ş k a ş e y d e ğ i ld i v e z a m a n ım ız ı b ir b ir im iz e ö v g ü le r y a ğ d ır m a k la h a r c ıy o r d u k . B a n a a d e ta ta p ın m a la r ı k o ş u lu y la y e t iş k in le r e s a y g ı d u y u y o r d u m ; b ir k ız ç o c u ğ u g ib i iç t e n , t e m iz v e u y s a ld ım . S a y g ılıy d ım , g ü v e n iy o r d u m in sa n la ra : H e r k e s m e m n u n o ld u ğ u n a g ö r e , h e r k e s iy iy d i. T o p lu m u , m e z iy e t le r in v e y e t k ile r in s a r s ılm a z b ir h iy e r a r ş is i o la r a k g ö r ü y o r d u m . H iy e r a r ş in in d o r u ğ u n d a k ile r , a ş a ğ ıd a k ile r e e lle r in d e k i h e r ş e y i v e r iy o r la r d ı. A m a b e n y in e d e d o r u ğ a y e r le ş m e k t e n ç e k in d im ; o y e r in iy i n iy e t li v e c id d i in sa n la ra ait o l d u ğ u n u b ilm iy o r d e ğ ild im . O n la r d a n p e k u z a k o l m a y a n v e y a n d a b u lu n a n b ir t ü n e ğ in ü z e r in e y e r le ş m iş t im v e ış ın la r ım , y u k a r ıd a n h iy e r a r ş in in a ltın a d o ğ r u y a y ılıy o r d u . K ıs a c a s ı, d ü n y e v i ik t id a r d a n u z a k d u r m a k iç in e l im d e n g e le n i y a p ıy o r d u m ; n e a lt t a y d ım n e d e ü s t te , a m a b a ş k a b ir y e r d e y d im . B ir d in a d a m ın ın t o r u n u y d u m v e ç o c u k lu ğ u m d a n b e r i b ir d in a d a m ıy d ım ; k ilis e p r e n s le r in in h e y e c a n lı s e s i v e r a h ip le r in n e ş e s i v a r d ı b e n d e . A ltla rım a , e ş it im o la n k im s e le r g ib i d a v r a n ıy o r d u m ; o n la r ı m u t lu k ılm a k v e b u n d a n b ir n o k t a y a k a d a r a ld a n m a la r ın ı s a ğ la m a k i ç in o n la r a d in d a r c a b ir y a la n s ö y lü y o r d u m . D a d ım a , p o s t a c ıy a v e k ö p e ğ im e , s a b ır lı v e y u m u ş a k b ir s e s le h ita p e d iy o r d u m . B u d ü z e n li d ü n y a d a, fu k a r a in s a n la r v a r d ı. B e ş a y a k lı k o y u n la r , s iy a m lı k ız k a r d e ş le r , t r e n k a z a la r ı d a v a r d ı v e b u a c a y ip lik le r k im s e n in k a b a h a t i d e ğ ild i. F u k ar a in sa n la r, r o lle r in in , b iz im y ü c e g ö n ü l lü l ü ğ ü m ü z ü y e r in e g e t ir m e m iz i s a ğ la m a k o ld u ğ u n u b ilm iy o r la r d ı; b u n la r u t a n g a ç fu k a r a la r d ı; d u v a r d ip le r in d e n y ü r ü y o r la r d ı; b e n h e m e n a t ılıy o r d u m , a v u ç la r ın a b ir k a ç k u r u ş b ır a k ıy o r d u m v e ö z e llik le e ş it lik ç i o ld u ğ u m u b e lir t e n g ü z e l b ir g ü lü m s e m e a r m a ğ a n e d i y o r d u m o n la ra . K ö t ü b ir g ö r ü n ü ş le r i o l d u ğ u n u dü şü n ü yordu m ve o n la r a dokunm ak i s t e m iy o r d u m , a m a z o r lu y o r d u m k e n d im i; B ir s ın a n m a y d ı b u v e o n la r ın b e n i s e v m e s i g e r e k iy o r d u : B u s e v g i o n la r ın h a y a tın ı r e n k le n d ir e c e k t i. E n g e r e k li ş e y le r d e n y o k s u n o ld u k la r ın ı b iliy o r d u m v e o n la r a ih t iy a ç la r ın d a n fa z la s ın ı v e r m e k h o ş u m a g id iy o r d u . N e v a r k i, s e fa le t le r i n e d e r e c e o lu r s a o ls u n , b ü y ü k b a b a m k a d a r a c ı ç e k m e y e c e k le r d i; ç ü n k ü o k ü ç ü k b ir ç o c u k k e n , g ü n e ş d o ğ m a d a n ö n c e k a l k ıy o r v e k a r a n lık ta g iy in iy o r d u ; k ış m e v s im in d e , y ık a n m a k iç in su k a b ın d a k i b u z u k ır m a s ı g e r e k iy o r d u . A m a d a h a s o n r a h e r ş e y iy iy e d o ğ r u g it m iş t i; b ü y ü k b a b a m , ile r le m e y e in a n ıy o r d u , b e n d e ö y le ; ile r le m e , b a n a k a d a r u la ş a n u z u n v e ç e t in y o ld u z a te n . B ir c e n n e t t i b u . H e r s a b a h , e n s a ğ la m b ir a ile d e , d ü n y a n ın e n g ü z e l ü lk e s in d e d o ğ m a m ı s a ğ la m ış o la n in a n ılm a z ş a n s a h a y r a n lık d u y a r a k , n e ş e d e n a p ta la d ö n m ü ş o la r a k u y a n ıy o r d u m . H o ş n u ts u z lu k la r , şa ş ır tıp t e d ir g in e d iy o r d u b e n i; n iç in ş ik â y e t e d iy o r d u in s a n la r ? B u n la r is y a n c ıla r d ı. Ö z e llik le b ü y ü k a n n e m d e n ç o k t e d ir g in o lu y o r d u m ; b a n a y e t e r in c e h a y r a n o lm a m a s ın ı g ö r m e k a c ı v e r iy o r d u iç im e . L o u is e , b e n i m n e m e n e m ş e y o l d u ğ u m u a n la m ış tı. K o c a s ın d a e le ş t ir e m e d iğ i şa r la ta n lık t a n d o la y ı b e n i a ç ık ç a s u ç lu y o r d u ; o n u n g ö z ü n d e b ir ş a k la b a n , b ir m a s k a r a , b ir y a la n c ıy d ım b e n . B u “ d a la v e r e le r i” b ır a k m a m ı s ö y le r d i b a n a . B ü y ü k b a b a m la a la y e t t iğ in i d e d ü ş ü n d ü ğ ü m iç in ç o k k ız ıy o r d u m o n a : O, “ h e r z a m a n in k â r e d e n b ir r u h t u !” O n a ceva p v e r i y o r d u m v e o , b e n i m ö z ü r d i l e m e m i is t iy o r d u ; a m a b e n i d e s t e k le d ik le r in d e n e m i n o l d u ğ u m iç in ö z ü r d ile m iy o r d u m . B ü y ü k b a b a m , b ü y ü k a n n e m in n e k a d a r z a y ı f o l d u ğ u n u g ö s t e r m e k iç in b u fır s a t ın h e m e n ü s t ü n e a t lıy o r d u : K a r ıs ın a k a r ş ı b e n d e n y a n a ç ı k ı y o r d u v e k ız g ın lık iç in d e a y a ğ a k a lk a n b ü y ü k a n n e m g id ip o d a s m a k a p a n ı y o r d u . B ü y ü k a n n e m in k in d a r lığ ın d a n k o r k a n a n n e m , t e d ir g in lik iç in d e a lç a k s e s le k o n u ş u y o r , b a b a s ın ı b e lli b e lir s iz b ir ş e k ild e h a k s ız b u lu y o r d u ; b ü y ü k b a b a m d a o m u z la r ın ı s ilk ip ç a lış m a o d a s ın a ç e k iliy o r d u v e a n n e m , b ü y ü k a n n e m d e n ö z ü r d ile m e y e g it m e m iç in b a n a r ic a la r d a b u lu n u y o r d u . K e n d i k u d r e t im in t a d ın ı ç ık a r ıy o r d u m b e n : S a n k i A z iz M i c h e l ’d im v e K ö t ü R u h ’u m a h v e t m iş t im . İş i ta tlıy a b a ğ la m a k iç in , u m u r s a m a z lık iç in d e ö z ü r d ile m e y e g id iy o r d u m s o n u n d a . B u n u n d ış ın d a o n u t a p a r c a s ın a s e v iy o r d u m ; ç ü n k ü o , b e n i m d i. bü yü kan n em O n a M a m ie d e m e m is t e n m iş t i b e n d e n ; a ile r e is in e d e A ls a c e lı a d ıy la K a ri d e m e m i y i o lu r d u . K a r i v e M a m ie , R o m e o v e J u lie t t e ’te n , P h i le m o n v e B a u c is ’ d e n d a ha hoş g e li y o r d u k u la ğ a . A n n e m günde yüz k ere, “ K a r le m a m ie b iz i b e k liy o r ; K a r le m a m ie m e m n u n o la cak lar, K a r le m a m ie ...” d iy e te k r a r e d e r e k b u d ö r t h e c e n in m a h r e m b ir liğ iy le , k iş ile r in a r a s ın d a k i y e t k in u y u m u b o ş u n a h a t ır la t m ıy o r d u b a n a . Y a rı y a r ıy a a ld a n ıy o r d u m , a m a ta m a ld a n m ış g ib i g ö r ü n ü y o r d u m : e n a z ın d a n k e n d i g ö z ü m d e . S ö z c ü k , g ö lg e s in i v a r lığ ın ü z e r in e b ır a k ıy o r d u v e b e n , K a r le m a m ie a r a c ılığ ıy la a ile n in s a r s ıl m a z b ir liğ in i s ü r d ü r e b ilir v e C h a r le s ’m m e z iy e t le r in in ç o ğ u n u , L o u i s e ’ in b a ş ın d a n aşa ğı b o ca e d e b ilir d im . Ş ü p h e c i v e g ü n a h k â r o la n v e h e r z a m a n h atalara d ü ş m e y e h a z ır d u r u m d a o la n b ü y ü k a n n e m , m e le k le r in k o lu y la v e b ir s ö z c ü ğ ü n g ü c ü y le z a p t e d iliy o r d u . T e p e d e n t ır n a ğ a k ö t ü in s a n la r v a r d ı: ö r n e ğ in , e li m iz d e n A ls a c e -L o r r a in e ’ i v e b ü t ü n s a a t le r im iz i a la n P ru sy a lıla r. N it e k im g e r iy e , b ü y ü k b a b a m a b ir g r u p A l m a n ö ğ r e n c i t a r a fın d a n a r m a ğ a n e d i l e n v e ş ö m in e s in i s ü s le y e n s iy a h m e r m e r d e n sa a t k a lm ış t ı v e o n la r ın b u saa ti n e r e d e n ç a ld ığ ın ı s o r u y o r d u in s a n . B e n i m iç in H a n s i’n in k it a p la r ı a lm ıy o r v e r e s im le r i d e g ö s t e r iliy o r d u b a n a : A ls a c e lı a m c a la r ım a ç o k b e n z e y e n b u ş iş m a n v e p e s p e m b e a d a m a h iç a n tip a ti d u y m u y o r d u m . 1871’ d e F r a n sa ’y ı t e r c ih e d e n b ü y ü k b a b a m , k i m i z a m a n G u n s b a c h v e P f a f f e n h o f e n ’e g id ip o r a d a k a la n la r ı z iy a r e t e d i y o r d u . B e n i d e g ö t ü r ü y o r la r d ı. T r e n d e b ir A lm a n k o n t r o lö r b ile t s o r d u ğ u y a d a k a h v e le r d e , g a r s o n n e i s t e d iğ im i z i s o r m a k t a g e c ik t i ğ i z a m a n , C h a r le s S c h w e itz e r , y u r t s e v e r lik ö f k e s iy le k ıp k ır m ız ı k e s ilir d i; k a d ın la r k o lla r ın a y a p ış ır v e “ C h a r le s ! N e le r g e ç iy o r k a fa n d a n ! S ın ır d ış ı e d e r le r b iz i! S o n r a s e n n e o l a c a k s ı n ? ” d e r le r d i. B ü y ü k b a b a m s e s in i y ü k s e lt ip “ E t s in le r d e g ö r e lim , b e n k e n d i y u r d u m d a y ım !” d iy e c e v a p v e r ir d i. B e n i, o n u n b a c a k la r ın a d o ğ r u it e r le r d i; o n a y a lv a r ır c a s ın a b a k a r d ım ; s a k in le ş ir v e k u p k u r u p a r m a k la r ın ı s a ç la r ım ın a r a s ın d a g e z d ir e r e k iç in i çe k e r, “ B u y a v r u o lm a s a y d ı g ö s t e r ir d im !” d iy e c e v a p v e r ir d i. B u s a h n e le r iş g a lc ile r e k ız m a m a d e ğ il, b ü y ü k b a b a m d a n s o ğ u m a m a y o l a ç ıy o r d u . Z a t e n C h a r le s , G u n s b a c h ’ d a, h a ft a d a b ir k a ç k e r e y e n g e s in e k ö p ü r m e k t e n g e r i k a lm ıy o r d u : P e ç e t e s in i m a s a n ın ü s t ü n e a t ıy o r v e k a p ıy ı ç a r p ıp ç ık ıy o r d u , o y s a y e n g e s i A l m a n d e ğ ild i. Y e m e k t e n s o n r a a y a k la r ın a k a p a n ıp y a l varm aya v e h ıç k ır ık la r la a ğ la m a y a g id iy o r d u k ; am a o n u n k ılı k ıp ır d a m ıy o r d u . B ü y ü k a n n e m in y a r g ıs ın a k a t ılm a m a k e l d e d e ğ ild i: “A ls a c e ’ m o n u n iç in h iç b ir ö n e m i y o k , o r a y a b ö y le s ık s ık g it m e m e s i g e r e k ir ,” d e r d i. Z a t e n b a n a s a y g ılı d a v r a n m a y a n A ls a c e lıla r ı p e k s e v m iy o r d u m v e o n la r ı b iz d e n a y ır d ık la r ı iç in d e k ız g ın d e ğ ild im . P f a f f e n h o f e n ’ d e k i b a k k a l, B a y B l u m e n f e ld ’ e g id iy o r v e o n u y o k y e r e r a h a ts ız e d iy o r d u m . T e y z e m C a r o lin e , a n n e m i “ u y a r m ış t ı” b u k o n u d a v e o d a b u u y a r ıy ı a k ta r m ış t ı b a n a ; t e k b ir k e r e , L o u is e v e b e n s u ç o r t a ğ ıy d ık . L o u is e , k o c a s ın ın a ile s in d e n n e fr e t e d iy o r d u . S tras - b o u r g ’ d a b ir a ra y a g e ld iğ im iz o t e l o d a s ın d a s a n k i a y d a n g e le n tiz s e s le r d u y m u ş v e p e n c e r e y e k o ş m u ş t u m : A s k e r le r g e ç iy o r d u . B u ç o c u k ç a m ü z ik e ş l i ğ i n d e P r u s y a ’ n ın ö n ü m d e n g e ç t iğ in i g ö r ü n c e m u t lu lu k d u y m u ş v e e l le r im i ç ır p m ış t ım . B ü y ü k b a b a m i s k e m le s in d e n k a lk m a m ış t ı v e h o m u r d a n ıy o r d u ; a n n e m y a n ım a g e lip p e n c e r e d e n a y r ılm a m g e r e k t iğ in i fıs ıld a m ış t ı k u la ğ ım a . B ira z su ra t a s a ra k d e d iğ in i y a p m ış t ım . D o ğ r u s u A lın a n la r d a n n e fr e t e d iy o r d u m , a m a b ü t ü n y ü r e ğ i m l e d e ğ il. Z a t e n C h a r le s d a, k a b a m illiy e t ç iliğ i p e k az b e n i m s e m e iz n in i v e r iy o r d u k e n d in e . 1911’ d e M e u d o n ’ d a n a y r ıld ık v e P a r is ’te, L e G o f f e S o k a ğ ı, n o l ’ e y e r le ş t ik . B ü y ü k b a b a m e m e k liliğ in i is t e m e k z o r u n d a y d ı v e b iz i g e ç in d ir m e k iç in Y a ş a y a n D ille r E n s t it ü s ü ’n ü k u r d u ; g e ç ic i o la r a k P a r is ’te b u lu n a n y a b a n c ıla r a F ra n s ız ca ö ğ r e t iliy o r d u b u r a d a , h e m d e d o la y s ız y ö n t e m le . Ö ğ r e n c ile r in ç o ğ u , A l m a n y a ’ d a n g e liy o r d u . İy i p a ra v e r iy o r la r d ı. B ü y ü k b a b a m , a ltın la r ı h iç b ir z a m a n s a y m a d a n c e k e t in in c e b in e k o y u y o r d u ; u y k u t u tm a y a n b ü y ü k a n n e m d e g e c e le y in , a n n e m e s ö y l e d i ğ i g ib i a şa r v e r g is in i “ g iz l ic e ” a lm a k iç in h o le g ir iy o r d u . K ıs a c a s ı, d ü ş m a n la r g e ç in d ir i y o r d u b iz i; b ir F r a n s ız -A lm a n s a v a ş ı e n s t it ü n ü n y ık ılm a s ın a y o l a ç a c a k tı: C h a rle s , b a r ış t a n y a n a y d ı. Ü s t e lik b iz e y e m e ğ e g e le n iy i A lm a n la r d a v a r d ı: L o u i s e ’in k ıs k a n ç lık d o lu u fa k b ir g ü lü ş le “ C h a r le s ’m D u lc in e a ’ s ı” d e d iğ i k ır m ız ı y ü z lü v e t ü y lü b ir k a d ın r o m a n c ı; a n n e m i k a p ı a r a lığ ın a ç e k ip ö p m e y e ç a lış a n d a z la k b ir d o k to r. A n n e m ç e k i n g e n b ir ş e k ild e ş ik â y e t t e b u lu n s a , b ü y ü k b a b a m , “ H e r k e s le a r a m ı b o z u y o r s u n u z !” d iy e p a tlıy o r, o m u z la r ın ı s il k iy o r v e “ H a y a l g ö r m ü ş ü n s e n k ız ım !” d iy o r d u ; k e n d in i k a b a h a tli h is s e d e n d e a n n e m o lu y o r d u . B ü t ü n b u m is a firler, m e z iy e t le r im k o n u s u n d a c o ş k u y a k a p ılm a m a la r ı g e r e k t iğ in i a n lıy o r la r d ı; u y s a llık la o k ş u y o r la r d ı b e n i; d e m e k k i, k ö k e n le r in e r a ğ m e n b e lli b e lir s iz b ir “ i y i ” k a v r a m ı v a r d ı o n la r d a . E n s t it ü n ü n k u r u lu ş y ı l d ö n ü m ü n d e y ü z d e n fa z la d a v e t li v e k a lit e s iz ş a m p a n y a v a r d ı; a n n e m v e M a t m a z e l M o u t e t , B a c h ’ın d ö r t e l p a r ç a la r ın ı ç a lıy o r la r d ı; b e n d e , m a v i m u s lin e lb is e m le , s a ç ım d a y ı l d ız la r v e s ır tım d a k a n a tla r la b ir d a v e t lid e n ö t e k in e g id i y o r v e s e p e t im in i ç in d e k i m a n d a lin a la r d a n s u n u y o r dum ve “ G e r ç e k te n b ir m e l e k b u ! ” d iy e b a ğ r ış t ık la r ın ı d u y u y o r d u m . H a d i c a n ım , b u n la r o k a d a r d a k ö t ü i n s a n la r d e ğ il! B iz , k u r b a n e d ilm iş A ls a c e ’ ı m ız m in t ik a m ın ı a lm a k ta n v a z g e ç m iy o r u z k u ş k u s u z : A ile iç in d e , t ıp k ı G u n s b a c h v e P f a f f e n h o f e n ’ d e k i k u z e n le r im iz g ib i, a lç a k s e s le p is A lm a n la r ı a la y la r ım ız la ö ld ü r ü y o r u z ; b ir F ra n s ız c a ö d e v d e , “ C h a r lo tte , W e rt h e r ’ in m e z a r ın d a ç e k t iğ i a c ıla r y ü z ü n d e n k ö t ü r ü m o lm u ş t u ,” d iy e y a z a n ö ğ r e n c i k ız a h i ç b ık m a d a n b e l k i y ü z k e r e g ü lü y o r u z ; b ir y e m e k te ö n ü n d e k i k a v u n a t e d ir g in lik le b a k a n v e s o n u n d a o n u , h e m ç e k ir d e k le r iy le h e m d e k a b u ğ u y la b ir lik t e y i y e n g e n ç p r o fe s ö r le m a t r a k g e ç iy o r u z . B u a p t a lc a sö zle r, b e n i h o ş g ö r ü lü o lm a y a y ö n e lt iy o r d u : A lm a n la r a ş a ğ ı d ü z e y d e n v a r lık la r d ı v e b i z i m k o m ş u la r ım ız o lm a k g ib i b ir şa n s la r ı v a r d ı; b iz d e o n la r a b i lg i g ö t ü r e c e k , o n la r ı a y d ın la ta c a k tık . O z a m a n la r b ı y ı k s ı z b ir ö p ü ş , t u z s u z b ir y u m u r t a g i b id ir d e n ir d i; b e n d e ş u n u e k le y e y im : B e n i m 1905 ile S ö z c ü k le r 33/3 1914 a r a s ın d a k i h a y a t ım d a t ıp k ı b u n u n g ib i K ö t ü lü k s ü z b ir iy ilik ti. E ğ e r in s a n a n c a k k e n d i k a r ş ıt ıy la t a n ım la n ı y o r s a , b e n , e t v e k e m ik o la r a k t a n ım la n a m a z d ım v e e ğ e r s e v g i ile n e fr e t a y n ı m a d a ly o n u n ik i y ü z ü y s e b e n h iç b ir ş e y i v e h iç k im s e y i s e v m iy o r d u m . G ü z e l b ir ş e y d i b u : Ç ü n k ü a y n ı z a m a n d a h e m s e v m e y i, h e m d e h o ş a g it m e y i is t e y e m e z s in iz . H o ş a g it m e y i v e s e v m e y i d e s e v i lm e y i d e is t e y e m e z s in iz . P e k i b e n b ir N e r g is i m iy im ? H a y ır b u b i le d e ğ ilim ; b a ş k a la r ın ı e t k il e m e k is t e d iğ im iç in k e n d im i u n u t u y o r u m . H e m s o n r a , o y u n m a c u n la r ın d a n b ir ş e y le r y a p m a m , ç iz ik t ir ip d u r m a m v e d o ğ a l g e r e k s in im le r im i d ile g e t ir m e m p e k h o ş u m a g it m iy o r b e n im ; o n la r ın b e n i m g ö z ü m d e d e ğ e r k a z a n m a la r ı iç in , y e t iş k in b ir in s a n ın b u ü r ü n le r im k a r ş ıs ın d a h e y e c a n la n m a s ı g e r e k iy o r d u . Ç o k ş ü k ü r a lk ış la r e k s ik d e ğ ild i, b e n i m a n la ş ılm a z s ö z le r im i d e F ü g S a n a t ı ’ m d a d in le s e le r , y e t iş k in le r in h e p s i b ir f e sat t o p lu lu ğ u ü y e s i g ib i k ö t ü k ö t ü g ü lü m s ü y o r la r d ı. B u , b e n i m a s lın d a n e o l d u ğ u m u a ç ığ a v u r u y o r d u : B e n b ir k ü lt ü r v a r lığ ıy d ım . K ü lt ü r i ç im e s ız m ış t ı b e n i m v e b e n , o n u , s u b ir ik in t ile r in in , g e c e le y i n ıs ıla r ın ı v e r d ik le r i g i b i, ış ın la r ım la a ile m e y a n s ıt ıy o r d u m . B e n h a y a t ım a n a s ıl b a ş la d ım s a ö y le ö l e c e ğ i m k u ş k u s u z ; h e p k it a p la r ın a r a sın d a . B ü y ü k b a b a m ın ç a lış m a o d a s ın d a h e r ta ra fta k ita p la r v a rd ı; o n la r ın a n c a k e k im a y ın d a n b ir a z ö n c e y ıld a b ir k e r e t o z u n u n a lın m a s ın a iz in v e r iliy o r d u . D a h a o k u m a y ı ö ğ r e n m e d e n , o n la r a iliş k in d ü ş le r k u r u y o r d u m ; d i k y a d a e ğ ik d u r a n d ü m d ü z ta ş la r d ı o n la r ; k it a p lığ ın r a fla rın d a , t u ğ la la r g ib i t ık ış tı k ış d u r u y o r la r d ı y a d a d ik ili ta şlar g ib i s a y g ıd e ğ e r a ra lık la r la y e r a lm ış la r d ı. A ile m in z e n g in liğ in in o n la r a b a ğ lı o ld u ğ u n u h is s e d iy o r d u m . H e p s i b ir b ir in e b e n z iy o r d u ; u fa c ık b ir t a p m a k t a s ıç r a y ıp o y n u y o r d u m v e b u t a p ın a k b e n i m d o ğ d u ğ u m u g ö r m ü ş o la n v e ö lü m ü n ü d e g ö r e c e k o la n v e s ü r e k liliğ i, g e ç m iş im k a d a r s a k in b ir g e le c e ğ i b a n a e m n iy e t iç in d e s u n a n t ik iz v e k a d im a n ıtla rd a n o lu ş u y o r d u . T o z la rı, e lle r im e ş a n ş e r e f k a z a n d ır s ın la r d i y e o n la r a g iz lic e d o k u n u y o r d u m , a m a n e y a p a c a ğ ım ı p e k b ilm iy o r d u m o n la r la v e a n la m a d ığ ım t ö r e n le r e h e r gün t a n ık lık e d iy o r d u m : A n n e a n n e m in e ld iv e n le r in i i li k le m e s in e ih t iy a ç d u y a c a k k a d a r b e c e r ik s iz o la n b ü y ü k b a b a m , b u k ü ltü r n e s n e le r in i, a y in y a p a n b ir r a h ib in u s t a lığ ıy la e lliy o r d u . D a lg ın b ir h a v a iç in d e , m a s a n ın ç e v r e s in d e d u r u p ik i a d ım d a o d a y ı g e ç e r e k , h iç t e r e d d ü t e t m e d e n b ir k it a b ı e lin e a ld ığ ın ı, s e ç m e k iç in h i ç z a m a n k a y b e t m e d iğ in i, k o lt u ğ u n a d ö n e r k e n s a y fa la r ın ı k a r ış t ır d ığ ın ı v e b a ş p a r m a ğ ı ile iş a r e t p a r m a ğ ın ın u y u m lu b ir h a r e k e t iy le d a h a o t u r u r o t u r m a z b ir a n d a “ g e r e k li s a y fa y ı” b u lu p a ç t ığ ın ı g ö r m ü ş v e b u n u y a p a r k e n a y a k k a b ı g ıc ır t ıs ın a b e n z e y e n b ir s e s ç ık a r d ığ ın ı b e l k i b i n k e r e d u y m u ş t u m . K im i z a m a n is t ir id y e g ib i o r t a s ın d a n ik iy e a y r ıla n b u k u tu la r ı g ö z l e m l e m e k iç in y a k la ş ı y o r d u m v e i ç o r g a n la r ın ın ç ıp la k lığ ın ı g ö r ü y o r d u m b i r d e n : B u n la r s o lu k r e n k li, r u t u b e t ü , h a fifç e k a b a r m ış , k ü ç ü k s iy a h d a m a r la r la k a p lı o la n v e m ü r e k k e b i iç ip m a n t a r g ib i k o k a n s a y fa la r d ı. B ü y ü k a n n e m in o d a s ın d a k i k ita p la r y a t ık d u r u m d a y d ı; b ir k ita p lık t a n ö d ü n ç a lıy o r d u o n la r ı v e h iç b ir z a m a n i k i t a n e d e n fa z la s ın ı b ir a r a d a g ö r m e m iş t im . B u ı v ır z ıv ır k ita p lar, y u m u ş a k v e p a r ıltılı sa y fa la r ı y a ld ız lı k â ğ ıt t a n k e s ilm iş e b e n z e d i ğ i iç in y ılb a ş ı ş e k e r le m e le r i n i h a tır la t ır d ı b a n a . P a rla k , b e y a z v e n e r e d e y s e y e p y e n iy d ile r v e k ü ç ü k sırla r iç in b ir b a h a n e y d ile r . H e r c u m a günü, büyükannem “ O n la n s o k a ğ a ç ı k m a k iç in g iy in iy o r v e g e r i v e r e c e ğ i m ,” d iy o r d u , g e r i d ö n d ü ğ ü n d e , ş a p k a s ın ı v e s iy a h tü lü n ü ç ık a r d ık t a n s o n r a , m a n ş o n u n d a n ç e k ip ç ık a r ır d ı b u k it a p la r ı v e b e n a ld a tılm ış g ib i, “A y n ı k ita p la r m ı b u n l a r ? ” d iy e d ü ş ü n ü r d ü m . A n n e a n n e m , d a h a s o n r a o n la r ı t it iz lik le “ k a p la r ” , a ra la r ın d a n b ir in i se çer , p e n c e r e n in y a n ın d a k o lt u ğ u n a k u ru lu r, y u v a r la k g ö z lü ğ ü n ü takar, m u t lu lu k v e y o r g u n lu k la i ç g e ç ir ir v e d a h a s o n r a J o c o n d e ’u n d u d a k la r ın d a k e ş fe t t i ğ im h a f i f v e ş e h v e t li b ir g ü lü m s e m e y l e g ö z k a p a k la r ın ı in d ir ir d i; a n n e m d e , s u s m a m ı iş a r e t e d e r d i b a n a v e b e n , a y in le r i, ö lü m ü , u y k u y u d ü ş ü n ü r ; k u t s a l b ir s e s s iz lik le d o ld u r u r d u m iç im i. Z a m a n z a m a n , h a fifç e k ık ır d a r d ı L o u is e ; k ız ın ı ça ğırır, b ir s a tırı iş a r e t e d e r d i v e ik i k a d ı n ın s u ç o r t a k lığ ı d o lu b a k ış la r ı k a r ş ıla ş ır d ı. A m a b e n , b u c i c i l i b i c il i k ita p la r ı s e v m iy o r d u m ; o n la r d a v e t s iz m is a fir le r d i v e b ü y ü k b a b a m b u k it a p la r ın y a ln ız c a k a d ın la r a ö z g ü o la n d e ğ e r s iz b ir t a p ın m a n ın n e s n e le r i o l d u ğ u n u a ç ık la m a k t a n g e r i k a lm a z d ı. P a z a r g ü n ü , y a p a c a k b ir ş e y i o lm a d ığ ı iç in k a r ıs ın ın o d a s ın a g ir e r v e s ö y l e y e c e k b ir s ö z b u la m a d a n k a r ş ıs ın a d ik ilir d i o n u n v e h e r k e s o n a b a k a r d ı, p a r m a k la r ıy la c a m d a t r a m p e t ça la r g ib i y a p a r v e k a fa s ı b o m b o ş , L o u is e d ö n ü p e l in d e k i r o m a n ı k a p a r d ı. K a r ıs ı, “ C h a r le s s a y fa m ı k a y b e t t ir e c e k s in b a n a !” d i y e b a ğ ır ır d ı ö fk e y le . B ü y ü k b a b a m , k a ş la r ın ı k a ld ır ıp o k u m a y a k o y u lu r v e a n s ız ın iş a r e t p a r m a ğ ıy la v u r u r d u k it a b a v e “A n la m ıy o r u m !” d e r d i. B ü y ü k a n n e m , “ N iç in a n la y a c a k m ış s ın , s e n g iz li a n la m la r ı a r ıy o r s u n ,” d iy e c e v a p v e r ir d i. B ü y ü k b a b a m d a, k it a b ı m a s a n ın ü z e r in e a tıp o m u z s ilk e r e k ç e k ip g id e r d i. H iç k u şk u su z h a k lıy d ı o , ç ü n k ü m e s le k t e n b ir a d a m d ı. B iliy o r d u m b u n u : K it a p lığ ın b ir r a fın d a d u r a n k a lın k a r t o n lu v e k a h v e r e n g i b e z le k a p lı c ilt le r i g ö s t e r m iş t i b a n a v e “ Y a v ru m , b u n la r ı b ü y ü k b a b a n y a z d ı,” d e m iş ti. N e k a d a r g u r u r la n s a m y e r iy d i! B e n , k u t s a l n e s n e le r y a r a ta n b ir z a n a a tk â r ın t o r u n u y d u m v e o , b ir o r g y a p ı m c ı s ı y a d a d in a d a m la r ın a e lb is e d ik e n b ir t e r z i k a d a r s a y g ıd e ğ e r d i. Ç a lış ır k e n g ö r d ü m o n u : bu ch D eu tsch es L ese- h e r y ıl y e n i b ir b a s k ı y a p ıy o r d u . T a tille r d e , b ü t ü n a ile , b a s k ı p r o v a la r ın ı s a b ır s ız lık la b e k liy o r d u : C h a r le s b ir ş e y y a p a m a m a y a t a h a m ü l e d e m iy o r d u ; b o ş u b o ş u n a z a m a n g e ç ir in c e ö f k e le n iy o r d u . P o s t a c ı, iri v e y u m u ş a k p a k e t le r i g e t ir iy o r d u s o n u n d a ; ip le r m a k a s la k e s iliy o r - d u v e b ü y ü k b a b a m , b a s k ı p r o v a la r ın ı y e m e k m a s a s ın ın ü z e r in e s e r iy o r d u v e k ır m ız ı ç iz g ile r le h a ş a t e d iy o r d u ; h e r d iz g i y a n lış ın d a d iş le r in in a r a s ın d a n k ü fü r le r s a v u r u y o r d u , a m a a n c a k h iz m e t ç i m a s a y ı k u r m a k iç in g e ld i ğ i z a m a n h a y k ır ıy o r d u . H e r k e s m e m n u n d u . B ir is k e m l e n in ü z e r in e ç ı k m ı ş o la n b e n , b u k a n a b u la n m ış s iy a h sa tırla rı v e c it iç in d e s e y r e d iy o r d u m . C h a r le s S c h w e itz e r, b a n a ö ld ü r ü c ü b ir d ü ş m a n ı o ld u ğ u n u ö ğ r e t m iş t i: Y a y ın c ıs ıy d ı b u . B ü y ü k b a b a m h iç b ir z a m a n h e s a p k it a p b ilm e m iş t i; k a y ıt s ız lık t a n ö t ü r ü s a v u r g a n d ı v e g ö s t e r iş m e r a k ın d a ö t ü r ü d e e lia ç ık t ı; a m a d a h a so n r a la r ı, g ü ç s ü z lü ğ ü n v e ö l ü m k o r k u s u n u n s o n u c u o la n o h a s ta lığ a , y a n i s e k s e n lik ih tiy a r la r ın c im r ilik h a s t a lığ ın a y a k a la n m ış tı. O z a m a n , b u h a s ta lık , g a r ip b ir g ü v e n s iz lik ş e k lin d e d ile g e liy o r d u : P o s ta h a v a le s iy le y a z a r lık ü c r e t in i a ld ığ ın d a , b o ğ a z ın ı k e s t ik le r in i h a y k ır a r a k s ö y le y ip e l le r in i g ö k y ü z ü n e k a ld ır ıy o r y a d a a n n e a n n e m in o d a s ın a g id ip ü z ü n t ü lü b ir ş e k ild e , “ Y a y ın c ım , b e n i d a ğ b a ş ın d a y a k a la m ış g ib i s o y u y o r ,” d iy o r d u . İ n s a n ın in s a n ı s ö m ü r d ü ğ ü n ü , ş a ş k ın lık iç in d e iş te b ö y le a n la d ım . A m a iy i k i, s ın ır lı o la n b u iğ r e n ç o la y s a y ılm a z s a , d ü n y a y in e d e ç o k iy i b ir d ü z e n e s a h ip t i; p a tro n la r, iş ç ile r in e , y e t e n e k le r i n e g ö r e e l le r in d e n g e le n i v e r iy o r la r d ı. P e k i y a y ın c ı d e n e n b u v a m p ir le r , b ü y ü k b a b a m ın k a n ın ı e m e r e k b u d ü n y a y ı n iç in b e r b a t e d iy o r la r d ı? F e d a k â r lığ ı k a r ş ılık b u la m a y a n b ü y ü k b a b a m a s a y g ım a rttı b ö y le c e : Ö ğ r e t m e n l iğ i b ir r a h ip lik v e e d e b iy a t ı b ir t u t k u o la r a k g ö r m e y e ç o k e r k e n d e n y ö n e lt ilm iş t im . O k u m a b i lm iy o r d u m h e n ü z , a m a k e n d i k it a p la r ım ın o lm a s ın ı is t e y e c e k k a d a r z ü p p e y d im . B ü y ü k b a b a m , o n a m u s s u z y a y ın c ıs ın a g it m iş v e o n d a n Ş a ir M a u r ic e B o u c h o r ’u n M a s a l l a r ’ m ı a lm ış tı b a n a . B u n la r fo lk lo r d a n y a ra r la n ıla r a k y a z ılm ış v e b ü y ü k b a b a m ın d e d iğ in e g ö re , d ü n y a y ı h â lâ b ir ç o c u ğ u n g ö z ü y le g ö r e n b ir in s a n tara fın d a n , ç o c u k la r ın h o ş u n a g id e c e k ş e k ild e k a le m e a lın m ış la r d ı. B e n d e h e m e n , s a h ip le n m e t ö r e n le r in e b a ş la m a k is t e d im . O ik i k ü ç ü k c ild i a ld ım , k o k la d ım , e lle d im , u m u r s a m a z lık la “ ta m s a y fa s ın d a n ” a ç t ım v e g ıc ır d a t t ım o n la rı. A m a n e y a p s a m b o ş t u : O n la r a s a h ip o ld u ğ u m u h is s e d e m iy o r d u m . B a b a m u a m e le s i y a p t ım o n la ra ; p ış p ış la d ım , k u c a k la d ım , d ö v d ü m ; a m a h e p s i b o ş u n a y d ı. G ö z y a ş la r ın a b o ğ u la r a k s o n u n d a a n n e m in d iz le r in e b ı r a k t ım o n la r ı. A n n e m , g ö z le r in i e l in d e k i iş in d e n k a ld ırıp “ S e v g ili y a v r u m , n e o k u m a m ı is t iy o r s u n b e n d e n ? P e r ile ri m i ? ” d e d i. B e n , in a n m a z c a s ın a s o r u y o r d u m : “ P e rile r b u n u n i ç i n d e m i ? ” O y s a b u h ik â y e y i b iliy o r d u m ; a n n e m b e n i y ık a r k e n v e k o lo n y a y la fr ik s iy o n d a n g e ç ir ir k e n , e l in d e n k a y a n s a b u n u b a n y o n u n iç in d e b u lm a y a ç a lış ır k e n , b u b i ld i ğ i m h ik â y e y i d a lg ın d a lg ın d in liy o r d u m . G ö z ü m , b ü t ü n s a b a h la r ım ın g e n ç k ız ı o la n A n n e -M a r ie ’ d e n b a ş k a s ın ı g ö r m ü y o r d u ; k u la k la r ım , o n u n k ö le c e y a ş a m ıy la t e d ir g in le ş m iş s e s in d e n b a ş k a b ir ş e y d u y m u y o r d u ; b it ir e m e d iğ i c ü m le le r in d e n , h e r z a m a n g e c ik e n s ö z c ü k le r in d e n , h e m e n y e n ilip b o z g u n a u ğ r a y a n v e s e s i n in y ıp r a n m a s ı iç in d e o r ta d a n s ilin ip g id e n v e b ir s e s s iz lik t e n s o n r a y e n id e n or ta y a ç ık a n k e n d in e a n s ız ın g ü v e n iş le r in d e n h o ş la n ıy o r d u m . A n la t t ığ ı h ik â y e , b ir v e s ile y d i, k e n d i k e n d in e y a p t ığ ı k o n u ş m a la r ın b a ğ ın ı o lu ş t u r u y o r d u . A n n e m k o n u ş t u k ç a , y a ln ız v e g iz liy d ik ; in s a n la r d a n , ta n rıla rd a n , r a h ip le r d e n u z a k t ık ; ö t e k i m a ra lla r v e p e r ile r le b ir lik t e o r m a n d a ik i m a r a ld ık ; t ü m b ir k it a b ın s a b u n v e k o lo n y a k o k a n d ü n y e v i h a y a t ım ız ı d ile g e tir m e k iç in y a z ılm ış o ld u ğ u n a in a n a s ım g e lm iy o r d u . A n n e -M a r ie , b e n i k ü ç ü k s a n d a ly e m d e k a r ş ıs ın a o tu rtu y o r, ö n e e ğ iliy o r , g ö z k a p a k la r ın ı in d ir iy o r v e u y k u y a d a lıy o r d u . B u h e y k e lim s i ç e h r e d e n , a lç ıy ı a k la g e t ir e n b ir s e s ç ık ıy o r d u . A k lım ı k a ç ır a c a k g ib i o lu y o r d u m : K im a n la t ıy o r d u h ik â y e y i, n e a n la t ıy o r d u v e k im e a n la t ıy o r d u ? A n n e m o r ta d a n k a y b o lm u ş t u , b ir g ü lü ş , b ir s ır d a ş lık iş m a r ı b ile y o k t u ; s ü r g ü n d e y d im ben. O n u n d ilin in d e n e o l d u ğ u n u a n la y a m ıy o r d u m . B u g ü v e n i n e r e d e n a lıy o r d u o ? B ir a n s o n r a a n la m ış t ım : k i ta p tı k o n u ş a n . İ ç i m e k o r k u sa la n c ü m le le r ç ı k ı y o r d u b u k ita p ta n ; b u n la r g e r ç e k k ır k a y a k la r d ı; h e c e le r v e h a r f le r k a y n a ş ıy o r d u iç le r in d e ; ç i f t s e s lile r in i u z a t ıp ç i f t s e s s iz le r in i titr iy o r la r d ı; ş a r k im s i, g e n iz s e l, i ç g e ç ir m e le r le v e d u r a k s a m a la r la k e s in t iy e u ğ r a m ış v e b ili n m e y e n s ö z c ü k le r le d o p d o l u o la r a k , b a n a h iç a ld ır m a d a n , k e n d i k e n d ile r in d e n v e d o la m b a ç la r ın d a n h o ş n u t lu k d u y u y o r la rd ı; k im i z a m a n , d a h a b e n a n la m a d a n o r ta d a n k a y b o lu r la r d ı; b a z e n d e ö n c e d e n k a v r ıy o r d u m a n la m la r ın ı v e on lar, b a n a b ir v ir g ü l b ile b a ğ ış la m a k s ız ın s o n la r ın a d o ğ r u s o y lu b ir ş e k ild e y u v a r la n ıp g id iy o r la r d ı. B u s ö y le m le r b a n a y ö n e li k d e ğ ild i k u ş k u s u z . H ik â y e is e , b a y r a m lık e lb is e le r i iç in d e y d i; o d u n c u , k a rıs ı, k ız la r ı v e p e ri; e v e t b ü t ü n b u s ır a d a n in s a n la r b iz im b e n z e r le r im iz d i v e b ir y ü c e li k k a z a n m ış la r d ı: P a r ta lla r ın d a n g ö r k e m li b ir ş e k ild e s ö z e d iliy o r d u v e s ö z c ü k le r n e s n e le r e d a m g a la r ın ı v u r u y o r , e y le m le r i ta p ın m a la r a , o la y la r ı d a t ö r e n le r e d ö n ü ş t ü r ü y o r la r d ı. B ir is i s o r u la r s o r m a y a b a ş la m ış tı; o k u l k ita p la r ı y a y ın la m a k t a u z m a n la ş m ış o la n v e g e n ç z e k â la r ı e t k ile y ip g e liş t ir m e fır s a tın ı h i ç k a ç ır m a y a n b ü y ü k b a b a m ın y a y m c ı s ı y d ı h e r h a ld e b u . B ir ç o c u k s o r g u y a ç e k iliy o r g ib i g e liy o r d u b a n a : O d u n c u n u n y e r in d e o ls a n e y a p a c a k t ı o ? İ k i k ız k a r d e ş t e n h a n g is in i s e ç e c e k v e b e ğ e n e c e k t i ? N iç in b ö y le y a p a c a k t ı? B a b e t t e ’in c e z a la n d ır ılm a s ın ı o n a y lıy o r m u y d u ? A m a b u ç o c u k ta m a n la m ıy la b e n d e ğ i ld im v e c e v a p v e r m e k t e n k o r k u y o r d u m . A m a y in e d e c e v a p v e r iy o r d u m v e g ü ç s ü z s e s im y i t ip g id iy o r v e b e n k e n d im i b ir b a ş k a s ı o lm u ş g ib i h is s e d iy o r d u m . A n n e -M a r ie d e , k ö r k â h in k a d ın g ö r ü n ü m ü y le b ir b a ş k a s ıy d ı; b e n b ü t ü n a n n e le r in ç o c u ğ u y d u m v e A n n e -M a r ie d e b ü t ü n ç o c u k la r ın a n n e s iy d i s a n k i. O k u m a y ı s o n a e r d ir d iğ i z a m a n , o n u n e lin d e n ç e k ip a lıy o r d u m k ita p la r ı v e t e ş e k k ü r e d e r im b ile d e m iy o r d u m . A r a d a n e p e y z a m a n g e ç in c e , b e n i k e n d i m d e n ç e k ip a la n b u m e k a n iz m a d a n h o ş la n d ım : M a u r ic e B o u c h o r , m a ğ a z a la r ın k a d ın e ş y a s ı s a ta n b ö lü m le r in in s o r u m lu la rı g ib i, ç o c u k l u ğ u m u n ü z e r in e e v r e n s e l b ir ilg iy le e ğ ili y o r d u v e b u b e n i m h o ş u m a g id iy o r d u . D o ğ a ç t a n a n la tı la n h ik â y e le r e , ö n c e d e n d ü ş ü n ü lü p h a z ır la n m ış h ik â y e le r i t e r c ih e d iy o r d u m ; s ö z c ü k le r in ş a ş m a z b ir b iç im d e art a rd a g e liş le r i d u y a r lığ ım ı e t k iliy o r d u : H e r o k u m a d a , b u s ö z c ü k le r , h i ç d e ğ i ş m e d e n a y n ı d ü z e n i ç in d e g e r i g e liy o r la r d ı v e b e n o n la r ı b e k liy o r d u m . A n n ie -M a r ie ’n in h ik â y e le r in d e , k a h ra m a n la r, t ıp k ı o n u n g ib i r a s g e le m u t lu lu k la r la y a ş ıy o r la r d ı; a lın y a z ıla r ı e d in iy o r la r d ı o n lar. K ilis e d e k i b ü y ü k a y in d e y d im v e a d la r la o la y la r ın e b e d i d ö n ü p g e liş le r in e t a n ık lık e d iy o r d u m . O z a m a n , a n n e m i k ıs k a n d ım v e r o lü n ü e lin d e n a l m a y a k a ra r v e r d im . T r i b u l a t i o n s d ’ u n C h i n o i s e n C h i n e 1 a d lı k it a b ı k a p t ım v e b ir m e r d iv e n a ltı o d a s ın a g ö t ü r d ü m o n u ; o r a d a , p o r t a t if b ir k a r y o la n ın ü z e r in e t ü n e y ip o k u y o r g ib i y a p m a y a k o y u ld u m ; s iy a h sa tır la r ın ı h i ç b i r in i a tla m a d a n iz liy o r v e y ü k s e k s e s le k e n d im e b ir h ik â y e a n la t ıy o r d u m ; h e m d e b ü t ü n h e c e le r i t e la ffu z e d e r e k . A m a y a k a la n d ım y a d a k e n d im i y a k a la t t ım ; h a y k ır ıp d u r d u la r v e b a n a a lfa b e y i ö ğ r e t m e k z a m a n ın ın g e ld iğ i n e k a ra r v e r d ile r . İ lm ih a l ö ğ r e n e n b ir ç o c u k g ib i g a y r e t liy d im ; k e n d i m e ö z e l d e r s le r b ile v e r iy o r d u m ; e lim d e H e c t o r M a lo t ’n u n S a n s F a m i l l e ’ i 2 o l d u ğ u h a ld e p o r t a t if y a t a ğ ım ın ü z e r in e t ır m a n ıy o r d u m ; b u k it a b ı e z b e r e b ili y o r d u m v e y a r ıs ın ı k e n d i k e n d im e s ö y le y ip y a r ıs ın ı d a o k u y a r a k , s a y fa la r ı art ar d a v e t e k t e k ç e v ir iy o r d u m ; s o n s a y fa y ı ç e v ir d iğ im z a m a n , o k u m a y ı ö ğ r e n m iş t im artık . S e v in ç t e n d e li o lu y o r d u m : K ü ç ü k b o t a n ik k o le k s i y o n la r ın d a k u r u y u p k a lm ış o la n b u s e s le r ; b ü y ü k b a b a m ın b a k ış la r ıy la c a n la n d ır d ığ ı, o k u y u p a n la d ığ ı, a m a b e n im a n la m a d ığ ım b u sesler, a rtık b e n i m m a lım o lm u ş t u ! O n la rı d in le y e c e k t im , t ö r e n s e l s ö y le m le r le d o ld u r a c a k t ım b e n liğ im i v e h e r ş e y i b ile c e k t im . K ita p lık t a d o la ş m a m a iz in v e r iliy o r d u v e b e n in s a n b ilg e liğ in e s a ld ır ıy a g e ' B ir Ç in lin in Ç in ’d e B aşın a G ele n ler . (Ç.N .) 2 K im s e s iz . (Ç.N .) ç iy o r d u m . B e n i b e n y a p a n ş e y b u y d u işte. Y a h u d i d ü ş m a n la r ın ın , b u in sa n la rı, d o ğ a n ın v e r d iğ i d e r s le r v e s e s s iz lik le r k o n u s u n d a c a h il o lm a k la s u ç la d ık la r ın ı y ü z le r c e k e r e d u y m u ş t u m ; b u n a , “ Ö y le y s e , b e n o n la r d a n d a h a fa z la Y a h u d iy im ,” d iy e c e v a p v e r iy o r d u m . K ö y lü ç o c u k y a ş a n t ıs ın ın z e n g in h a tıra la rı v e tatlı s a ç m a lık la r ı d e n e n ş e y le r y o k t u b e n d e . T o p r a ğ ı h iç b ir z a m a n k a z m a m ış y a d a k u ş y u v a s ı a r a m a m ış tım ; o t t o p la m a m ış t ım v e k u ş la ra taş a tm a m ış tım . A m a k ita p lar, k u ş la r ım v e y u v a la r ım , e v c il h a y v a n la r ım , a h ır ım v e k ır la r ım o lm u ş t u ; k ita p lık , b ir a y n a d a d a y a n s ıy a n d ü n y a y d ı; o n u n g e n iş liğ in e , ç e ş itliliğ in e , ö n c e d e n k e s t ir ile m e z liğ in e sa h ip ti. İn a n ılm a z s e r ü v e n le r e a t ılıy o r d u m ; a ltın d a k a la b ile c e ğ im ç ığ t e h li k e le r in i g ö z e a la ra k , is k e m le le r e , m a sa la ra t ır m a n m a k g e r e k iy o r d u . Ü st r a fta k i k ita p la r a u z u n sü r e u la ş a m a d ım ; ö t e k ile r i d e h e n ü z k e ş fe t t iğ im z a m a n e lim d e n a ld ı lar; s a k la n m ış o la n la r d a v a r d ı; a ld ım on la rı, o k u m a y a b a ş la d ım ; y e n id e n y e r le r in e k o y d u ğ u m u s a n ıy o r d u m , a m a b u lm a m b ir h a fta s ü r ü y o r d u . K o r k u n ç ş e y le r le k a r şıla ş tım : B ir a lb ü m a çıy or , r e n k li b ir s a y fa y la k a r ş ıla ş ı y o r d u m ; t ik s in ç b ö c e k le r k a y n a ş ıy o r d u g ö z ü m ü n ö n ü n d e . H a lın ın ü z e r in e y a ta ra k , F o n te n e lle , A r is t o p h a n e s v e R a b e la is ile ç e t in y o lc u lu k la r y a p ıy o r d u m ; c ü m le le r , t ıp k ı n e s n e le r g ib i d ir e n ç g ö s t e r iy o r d u b a n a , o n la r ı g ö z l e m le m e k , ç e v r e le r in d e d o la n m a k , u z a k la ş ıy o r g ib i y a p m a k , a n s ız ın ü z e r le r in e g e lm e k v e o n la r ı h a b e r s iz y a k a la m a k g e r e k iy o r d u ; a m a ç o ğ u z a m a n s ırla rın ı s a k lıy o r la r d ı. L a P e r o u s e , M a g e lla n v e V a s c o d e G a m a ’y d ı m b e n ; a c a y ip y e r lile r b u lu y o r d u m : A le k s a n d r in ile y a p ılm ış b ir T e r e n tiu s ç e v ir is in d e “ H e a t o n t i m o r o u m e n o s ” 1 b ir k a r ş ıla ş tır m a lı, e d e b iy a t k it a b ın d a C h i a s m e ,4 P a r a n g o n 5 “ i d i o s y n c r a s i e ” ,2 A p o c o p e ,3 g ib i y ü z le r c e b a ş k a a n la ş ılm a z v e 1A cı ç e k m e k t e n h o ş la n a n k im s e . (Ç .N .) 3 M iz a ç te p k is i. (Ç .N .) 2 K e lim e s o n u n d a s es d ü ş m e s i. (Ç .N .) 4 S im e t r ik an lam . (Ç.N .) 5 Ö rn e k . (Ç .N .) u z a k ilk e l in s a n , b ir s a y fa ç e v r ilin c e or ta y a ç ık ıy o r d u v e y a ln ız c a a n s ız ın g ö r ü n m e le r i, b ir p a r a g r a fı s ö k ü p d a ğ ıt ı y o r d u . B u k a tı v e k a ra s ö z c ü k le r in a n la m ım o n y a d a o n b e ş y ıl so n r a ö ğ r e n d im ; b u g ü n b ile s a y d a m d e ğ ille r d ir v e b e lle ğ im in h u m u s u d u r la r . K ita p lık ta , F ra n sız v e A lm a n k la s ik le r in d e n b a ş k a p e k a z k ita p v a r d ı. G r a m e r k it a p la r ın ın y a n ı sır a, b ir k a ç ü n lü r o m a n , M a u p a s s a n t ’ m S e ç m e H i k â y e l e r ’ r, sa n a t k i ta p la r ı o la r a k b ir R u b e n s , b ir V a n D y c k , b ir D ü r e r , b ir R em bra n d t v a r d ı v e b u n la r ı, b ü y ü k b a b a m a , y ılb a ş ı ar m a ğ a n ı o la r a k ö ğ r e n c ile r i v e r m iş t i. C ılız b ir e v r e n d i b u . A m a B ü y ü k L a r o u s s e , b e n i m h e r ş e y im d i: Y a zı m a s a s ı n ın a r k a s ın d a k i s o n d a n b ir ö n c e k i r a fta n r a s g e le b ir c ilt a lıy o r d u m ; A -B e llo , B e llo c - C h y a d a C i-D , M e le -P o y a d a P r -Z (b u h e c e b ile ş im le r i, e v r e n s e l b i lg in in b ö lü m le r in i b e lir t e n ö z e l a d la r h a lin e g e lm iş le r d i: Ö r n e ğ in b i t k i v e h a y v a n ö r t ü le r iy le , k e n t le r iy le , b ü y ü k a d a m la r ıy la v e sa v a ş la rıy la , C i-D , P r -Z b ö l g e l e r i v a r d ı) v e b u c ild i b ü y ü k b a b a m ın y a z ı a lt lığ ı ü z e r in e g ü ç lü k le k o y u y o r d u m , a ç ıy o r d u m o n u v e g e r ç e k k u ş la r ı y u v a la r ın d a n k a ç ır ı y o r d u m , g e r ç e k ç iç e k l e r ü z e r in e k o n m u ş g e r ç e k k e le b e k le r i k o v a lıy o r d u m . İ n s a n la r v e h a y v a n la r c a n l ı o la r a k o r a d a y d ıla r ; g r a v ü r le r o n la r ın b e d e n iy d i, m e t in d e r u h la r ı v e t e k il ö z le r iy d i; d ış a r ıd a , a n a ö r n e k le r in e az ç o k y a k la ş a n , a m a o n la r ın y e t k in liğ in e h iç b ir z a m a n u la ş a m a y a n s ilik ta sla k la r a r a s t la n ıy o r d u , a n c a k : H a y v a n a t b a h ç e s i n d e k i m a y m u n la r , daha az m aym un, L u x e m b o u r g h a h ç e s in d e in s a n la r d a d a h a az in sa n d ıla r. D u r u m u m g e r e ğ i P la t o n c u o la n b e n , b i lg i d e n b u b ilg iYıin n e s n e s in e y ö n e li y o r d u m ; fik ir d e , n e s n e d e n d a h a fa z la g e r ç e k lik b u lu y o r d u m ; ç ü n k ü b a n a k e n d in i ilk ö n c e v e r e n fik ir d i v e b ir n e s n e g ib i v e r iy o r d u . E v r e n e , k i ta p la r d a r a s t la d ım b e n ; ö z ü m le n m iş , s ın ıfla n d ır ılm ış , e t ik e t le n m iş v e d ü ş ü n ü lm ü ş b ir e v r e n d i b u , a m a y in e d e k o r k u n ç t u v e b e n , k it a b i d e n e y im le r im in k a r m a k a r ış ık lığ ın ı, g e r ç e k o la y la r ın r a s tla n tıs a l a k ış ın d a n a y ır t e d e m e d im . İ ç i n d e n s ıy r ılm a k iç in o tu z y ıl h a r c a d ığ ım f e l s e f i id e a liz m im b u r a d a n k a y n a k la n ıy o r işte . G ü n lü k y a ş a m , d u p d u r u v e s a y d a m d ı; y ü k s e k s e s le v e k o la y c a a n la ş ıla b ile c e k ş e k ild e k o n u ş a n , k e s in g ö r ü ş le r in i m ille t le r in b i lg e liğ in e d a y a n d ır a n v e k e n d ile r in i s ır a d a n in s a n la r d a n a n c a k , ç o k iy i b i ld i ğ i m b ir r u h y a p m a c ık ç ılığ ıy la a y ır t e t m e t e n e z z ü lü n d e b u lu n a n d e n g e li in s a n la r la g ö r ü ş ü y o r d u k . D a h a a ç ık la n ır a ç ık la n m a z , g ö r ü ş le r i k r is t a lim s i v e s a d e b ir a p a ç ık lık la ik n a e d i y o r d u b e n i; d a v r a n ış la r ın ı h a k lı ç ık a r m a k is t e d ik le r in d e , g e r ç e k o lm a m a la r ı d ü ş ü n ü l e m e y e c e k k a d a r s ık ıc ı n e d e n le r ile r i s ü r ü y o r la r d ı; b ile is t e y e o r ta y a d ö k d ü k le r i v ic d a n s o r u n la r ı, ö r n e k o la c a k y e r d e t e d ir g in e d iy o r d u b e n i; b u n la r h e r z a m a n a y n ı o la n v e ö n c e d e n ç ö z ü le n s a h te s o r u n la r d ı; k a b u lle n d ik le r i z a m a n , h a ta la r ın ın p e k ö n e m i y o k t u : a c e le c ilik v e h a k lı, a m a h i ç k u ş k u s u z a b a r tılı b ir k ö t ü r u h h a li d o ğ r u y a r g ı v e r m e le r in i ö n l e m iş t i; ç o k şü k ü r, z a m a n ın d a fa r k e t m iş le r d i b u n u ; o r a d a b u lu n m a y a n la r ın d a h a a ğ ır o la n h a ta la rı is e , h iç b ir z a m a n b a ğ ış la n m a z d e ğ ille r d ir : E v d e , b a ş k a la r ı h a k k ın d a k ö t ü s ö z s ö y le n m e z d i, y a ln ız c a k a r a k t e r k u s u r la r ı ü z ü n tü d u y u la r a k s a p t a n ır d ı. D i n li y o r d u m , a n lıy o r d u m , o n a y lıy o r d u m v e b u s ö z le r i g ü v e n v e r ic i b u lu y o r d u m ; h a k s ız d a d e ğ ild im , ç ü n k ü b u sö z le r, g ü v e n v e r m e y i a m a ç lıy o r d u ; ç a r e s i o lm a y a n h iç b ir ş e y y o k t u v e ta d e r in le r d e , h iç b ir ş e y k ıp ır d a m ıy o r d u ; y ü z e y d e k i b e y h u d e k ıp ır d a m a la r , k a d e r im iz o la n ö lü m d in g in liğ in i s a k la y a m a z d ı. M is a fir le r im iz g it t iğ i z a m a n , t e k b a ş ım a k a lıy o r d u m ; b u c a n s ık ıc ı m e z a r lık t a n k a ç a c a k v e h a y a ta , k i t a p la r ın ç ılg ın lığ ın a k a v u ş a c a k t ım . B u k it a p la r d a n b ir i n i a ç m a m , o n d a t e d ir g in e d i c i v e in s a n lık d ış ı d ü ş ü n c e le r i b u lm a m a y e t iy o r d u v e b u d ü ş ü n c e le r in şa ta fa tı v e k a r a n lık y a n la r ı a n la y ış g ü c ü m ü a ş ıy o r d u : B ir fik ir d e n ö t e k in e a t lıy o r d u m v e b u ö y le s in e h ız la g e r ç e k le ş iy o r d u k i, b ir s a y fa d a b e lk i y ü z k e r e ip in u c u n u k a ç ır ıy o r d u m v e h e m ş a ş k ın , h e m y it ik b ir h a ld e k e n d i h a lle r in e b ır a k ıy o r d u m o n la r ı. B ü y ü k b a b a m ın h i ç ş ü p h e s iz in a n a m a y a c a ğ ı, a m a y a z ılı ş e y le r in g ö z k a m a ş t ır ıc ı h a k ik a t in i ta ş ıy a n o la y la r la k a r ş ıla ş ıy o r d u m . K iş ile r, h a b e r v e r m e k s iz in o r ta y a ç ık ıy o r la r d ı; b ir b ir le r in i s e v iy o r la r d ı, b o z u ş u y o r la r d ı, b o ğ a z la ş ıy o r la r d ı; h a y a tta k a la n is e h ic r a n iç in d e m a h v o lu y o r d u ; b ir a z ö n c e ö ld ü r d ü ğ ü a r k a d a ş ın a y a d a n a z e n in m e t r e s in e m e z a r d a k a v u ş u y o r d u . P e k i b e n i m n e y a p m a m g e r e k iy o r d u ? Y e t iş k in le r g ib i s u ç la m a m , k u t la m a m v e b a ğ ış la m a m m ı is t e n iy o r d u b e n d e n ? N e v a r k i b u g a r ip a d a m la r, b i z i m ilk e le r im iz e h iç d e u y u y o r la r m ış g ib i g ö r ü n m ü y o r la r d ı; d a v r a n ış la r ın ın n e d e n le r i a ç ık la n s a b ile , a k lım a lm ıy o r d u b u n la r ı. B r u tu s o ğ lu n u ö ld ü r ü y o r d u v e M a t e o E a lc o n e 1 d e a y n ı ş e y i y a p m ıy o r d u . B u tü r d a v r a n ış la r ç o k y a y g ın g ib i g ö r ü n ü y o r d u . A m a ç e v r e m d e h i ç k im s e b ö y le b ir ş e y y a p m a m ış t ı. B ü y ü k b a b a m , M e u d o n ’ d a, A m c a m É m ile ile b o zu şm u ştu v e o n la r ın bah çede b a ğ r ış ıp d u r d u k la r ın ı d u y m u ş t u m ; a m a b ü y ü k b a b a m , a m c a m ı ö ld ü r m e y i a k lın d a n g e ç ir m e m iş t i s a n ır ım . Ç o c u k la r ın ı ö ld ü r e n b a b a la r h a k k ın d a n a s ıl b ir y a r g ı v e r iy o r d u a c a b a ? B e n k e n d i m i b ü t ü n b u n la r d a n u z a k t a t u t u y o r d u m ; b a b a s ız o l d u ğ u m i ç in h a y a t ım te h lik e d e d e ğ i ld i v e b u t ö r e n s e l ö ld ü r m e le r , b ir a z e ğ le n d ir iy o r d u b e n i; a m a b u n la r a iliş k in h ik â y e le r d e , t e d ir g in o lm a m a y o l a ç a n b ir o n a y la m a n ın o l d u ğ u n u h is s e d iy o r d u m . M iğ fe r iy le , e lin d e ç ıp la k k ılı c ıy la , z a v a llı C a m ille ’in p e ş in d e n k o ş a n H o r a c e ’ı g ö s t e r e n g r a v ü r e t ü k ü r m e m e k iç in z o r t u t u y o r d u m k e n d im i. K a ri, k im i z a m a n şu m ıs r a la r ı m ır ıld a n ır d ı: O n n ’ p e u t p a s ê t ’p l u s p r o c h ’ p a r e n t s Q u e f r è r e e t s o e u r a s s u r é m e n t...2 A k lı m ı k a r ış t ır ıy o r d u b u ; k a d e r in c ilv e s i s o n u c u b ir k ız k a r d e ş im o ls a y d ı, b a n a A n n e -M a r ie ’d e n , K a r lé m a m i’ 1 M é r im é e ’ n in ay n ı ad ı ta şıyan k ıs a h ik â y e s in in k a h ra m a n ı. (Ç.N .) H iç b ir ak ra ba , k ız k a rd e şte n v e e r k e k k a r d e ş te n d a h a y a k ın olam az . (Ç.N .) 2 d e n d a h a y a k ın m ı o la c a k t ı? Ö y le y s e â ş ığ ım o lu r d u o b e n im . Â ş ık , C o r n e ille ’in t r a je d ile r in d e s ık s ık k a r ş ıla ş t ı ğ ım v e h e n ü z a n la m ın ı a ç ık ç a k a v r a m a d ığ ım b ir s ö z c ü k t ü . Â ş ık la r b ir b ir le r in i ö p ü y o r v e a y n ı y a ta k ta y a t ı y o r la r d ı (g a r ip b ir ş e y d i b u ; a n n e m v e b e n i m g ib i n iç in b ir b ir in in a y n ı i k i a y r ı y a ta k ta y a t m ıy o r la r d ı? ). D a h a fa z la s ın ı b i lm iy o r d u m ; a m a b u f ik r in ış ık lı y ü z e y in in a l tın d a t ü y lü b ir k it le o ld u ğ u n u s e z in liy o r d u m . H e r h a lü k â r d a e r k e k k a r d e ş o la r a k b u e n y a k ın a k r a b a m la c in s e l iliş k iy e g ir e c e k t im . D ü ş lü y o r d u m b u n u . B ir d ü ş ü n c e s a p ış ı m ı? Y o k s a y a s a k la n m ış d u y g u la r ın k a m u f le e d i l m e si m i? E v e t, b u o la b ilir. B e n d e n b ü y ü k b ir k ız k a r d e ş im v a r d ı; a n n e m d i b u ; b e n b ir k ü ç ü k k ız k a r d e ş im o ls u n is t iy o r d u m . B u g ü n - 1 9 6 3 - b ile , b e n i h e y e c a n la n d ır a n b ir i c i k a k r a b a b a ğ ı b u d u r .1 K a d ın la r a r a s ın d a b ir t ü r lü k a r ş ım a ç ık m a y a n b u k ız k a r d e ş i a r a m a k g ib i v a h im b ir h a ta y ı s ık s ık iş le d im : D a v a m r e d d e d ild i v e m a s r a fla r ı ö d e m e y e m a h k û m o ld u m . A m a y in e d e , ş u sa tırla rı y a z a r k e n , C a m ille ’in ö ld ü r ü lm e s in e d u y m u ş o l d u ğ u m ö fk e y i y e n id e n y a ş a m a k t a y ım ; C a m ille ö y le k ö r p e , ö y le c a n lıy d ı k i, b u y ü z d e n b e l k i d e H o r a c e ’ ın iş le d iğ i c ü r ü m ü d ü ş ü n ü p a n t im ilit a r is t o ld u m b e n ; a sk e rle r, k ız k a r d e ş le r i n i ö ld ü r ü r le r h e r z a m a n . B u a s k e r m ü s v e d d e s in e n e y a p a c a ğ ım ı b ilir d im b e n ! Ö n c e d a r a ğ a c ın a g ö n d e r ir d im ! S o n r a i ş k e m b e s in e o n i k i k u r ş u n ! S a y fa y ı ç e v ir iy o r d u m v e h u r u fa t k a r a k t e r le r i h a ta m ı k a n ıt lıy o r d u b a n a : K ız k a r d e ş k a t illiğ in e b e r a a t v e r m e k g e r e k iy o r d u . B ir sü r e y a la n c ı h e d e f e k a n m ış b o ğ a g ib i, b u r n u m d a n s o lu y o r v e 1O n y a ş ım a d o ğ r u L e s T r a n s a t l a n t i q u e s ’ i ok u r k e n ç o k z e v k a lıy o r d u m : O rad a, ik is i d e m a s u m k ü ç ü k b ir A m e r ik a lı o ğ la n la k ız k a rd e şi v ar d ı. B e n , o ğ la n ın y e rin e g e ç iy o r v e o n u n a ra cılığ ıy la k ü ç ü k k ız ı, B id d y ’ yi s e v iy o r d u m . K a y b o lm u ş v e g iz lid e n g iz liy e e n y a k ın a k r ab a arasın d a c in s e l iliş k iy e g irm iş ik i ç o c u k la il g ili b ir ö y k ü y a z m a y ı u z u n s ü r e d ü ş ü n d ü m . Y azıla rım d a b u fa n ta z m a n m iz le r i n e rastlan a bilir: S i n e k l e r ’d e O r e s te s v e E lek tra; Ö z g ü r l ü ğ ü n Y o l l a n ' n d a, B or is v e İv ich ; A l t o n a M a h p u s l a n ’ n d a , F rantz v e L e n i b u n u n ö rn e k ler id ir. Y a ln ız ca b u s o n u n c u ç ift , e n y a k ın a k ra b a arası cin s e l iliş k iy i u y g u la m ış la rd ır. B u a ile içi iliş k id e b e n i ç e k e n şey, aş k iğ v a s ın d a n ç o k , c in s e l iliş k in in y a s a k la n m ış o lm a sıy d ı: A te ş v e b u z , z e v k a lm a ile h ay al k ır ık lığ ın a u ğ ra m a o la rak e n y a k ın a k r a ba yla c in s e l ilişk i, p la to n ik k a ld ığ ı s ü re c e h o ş u m a g id iy o r d u . (Y azarın d ip n o tu .) a y a ğ ım la t o p r a ğ ı e ş e liy o r d u m . S o n r a ö f k e m i k ü lle n d ir iy o r d u m h e m e n . D ü n y a b ö y le y d i iş te ; o n d a n d e r s ç ık a r m a lıy d ım ; d a h a ç o k g e n ç t im . H e r ş e y i t e r s in d e n a n la m ış t ım ; o y s a b u , b e r a a tın g e r e k li o ld u ğ u , a n la m ın ı k a v r a m a d ığ ım y a d a s a b ır s ız lık la a tla y ıp g e ç t iğ i m b ir ç o k a le k s a n d ir in le t e m e lle n d ir ilm iş t i. B u k e s in s iz liğ i v e ö y k ü n ü n h e r y ö n ü y le e l im d e n k a ç ıp g it m e s in i s e v iy o r d u m : B e n i b a ş k a y e r le r e g ö t ü r ü y o r d u b u . M a d a m e B o v a r y ’n in s o n s a y fa la r ın ı y ir m i k e r e t e k r a r te k r a r o k u d u m ; s o n u n d a p a r a g r a fla r ı t ü m o la r a k e z b e r le m iş t im , a m a z a v a llı d u l a d a m ın d a v r a n ış ın p e k a n la y a m a m ış tım . M e k t u p la r b u lm u ş t u o ; s a k a l b ır a k m a s ın ın n e d e n i b u m u y d u a c a b a ? R o d o l p h e ’a k ö t ü k ö t ü b a k ıy o r d u ; d e m e k h ı n ç d u y u y o r d u o n a ; a m a n e y ü z ü n d e n - o n a n iç in , “ S iz e k ız m ı y o r u m ,” d iy o r d u ? R o d o l p h e o n u n i ç in “ k o m ik v e b ir a z d a a d i” b u lu y o r d u ? V e n ih a y e t , C h a r le s B o v ar y, ü z ü n t ü d e n m i, h a s ta lık ta n m ı ö l ü y o r d u ? H e r ş e y b it t iğ in e g ö r e d o k t o r o n u n iç in i n i ç in a ç ıy o r d u ? B u d ik k a fa lı v e s o n u g e lm e z d ir e n ç t e n z e v k a lır h a le g e lm i ş tim ; ş a ş k ın v e b it k in h a ld e , a n la m a d a n a n la m a n ın ik ir c ik li t a d ın ı ç ık a r ıy o r d u m : D ü n y a n ın k a r a n lık k a r m a ş ık lığ ı y d ı b u ; a ile iç in d e b ü y ü k b a b a m ın r a h a t lık la s ö z ü n ü e t t iğ i in s a n y ü r e ğ i, k ita p la r d ış ın d a , y a v a n v e b o m b o ş b ir ş e y d i. B a ş d ö n d ü r ü c ü adlar, r u h h a lim i b e lir liy o r , n e d e n in i b i lm e d i ğ i m d e h ş e t le r e v e m e la n k o lile r e d ü ş ü r ü y o r d u b e n i. “ C h a r b o v a r y ,” d iy o r d u m v e b u r a d a n b a ş k a h iç b ir y e r d e p a rta lla r iç in d e b ir a v lu d a d o la ş a n , u z u n b o y lu , s a k a llı b ir a d a m g ö r m ü y o r d u m ; d a y a n ılm a z b ir ş e y d u b u . B u t e d ir g in lik d o lu ta tla rın k a y n a ğ ın d a , ik i ç e liş k ili k o r k u n u n b ile ş im i v a r d ı. B ir, m a s a l d ü n y a s ın a b a lık la m a d a lıp H o r a c e v e C h a r b o v a r y ile b ir lik t e , o r a d a L e G o f f S o k a ğ ı ’n ı, K a r le m a m i’y i y e n id e n b u lm a k u m u d u o lm a k s ız ın s o n u g e lm e z y o lc u lu k la r a ç ık m a k t a n k o r k u y o r d u m . V e ö t e y a n d a n ,, b u art a r d a g e le n c ü m le le r in , y e t iş k in o k u r la r a , b e n d e n k a ç a n a n la m la r s u n d u k la r ın ı s e z in liy o r d u m . G ö z le r im a r a c ılığ ıy la b i ld i ğ i m d e n ç o k d a h a z e n g in z e h ir li s ö z c ü k l e r i s o k u y o r d u m b e y n im e ; g a r ip b ir g ü ç , s ö z a r a c ılığ ıy la b e n i ilg ile n d ir m e y e n k ız g ın a d a m la r ın ö y k ü le r in i o lu ş t u r u y o r d u iç im d e ; k o r k u n ç b ir e le m , b ir y a ş a m y ık ın t ıs ıy d ı b u ; y o k s a m ik r o p k a p m a y a , z e h ir le n e r e k ö l m e y e d o ğ r u m u g id iy o r d u m ? S ö z ’ü ö z ü m le m iş , i m g e ta r a fın d a n ö z ü m le n m iş o la r a k , k e n d im i a n c a k b u ik i e ş z a m a n lı t e h d id in u y u ş m a z lığ ıy la k u r t a r ıy o r d u m . A k ş a m b a s t ır d ığ ın d a , s ö z le r in v a h ş i o r m a n ın d a y o lu m u k a y b e t m iş o la r a k v e e n u fa k b ir g ü r ü ltü d u y u n c a t it r e y e r e k , p a r k e n in ç ıtır tıla r ın ı, ü n l e m le r sa n a ra k , d ili, in s a n s ız v e i ş le n m e m iş s a f h a lin d e k e ş f e t t iğ im i d ü ş ü n ü y o r d u m . A n n e m iç e r i g ir ip ış ığ ı y a k a rak , “ Z a v a llı y a v r u c u ğ u m , g ö z le r in i h a ra p e d iy o r s u n a m a !” d iy e h a y k ır d ığ ı z a m a n n e k a d a r ö d l e k b ir r a h a t lık la v e h a y a l k ır ık lığ ıy la a ile h a y a t ın ın b a y a ğ ılığ ı i ç in e n a s ıl d a d ü ş ü y o r d u m y e n id e n ! T ü y le r im d ik e n d ik e n o lu y o r d u , s ıç r a y a r a k a y a ğ a k a lk ıy o r d u m , b a ğ ır ıy o r d u m , k o ş u y o r d u m v e m a s k a r a lık e d iy o r d u m . A m a y e n id e n e le g e ç ir ile n b u ç o c u k l u ğ a u la ş ın c a y a k a d ar, i ç im i ç im i y iy o r d u ; k ita p la r ın s ö z ü n ü e t t iğ i ş e y n e y d i ? K im y a z m ış t ı b u n la r ı? N iç in y a z m ış la r d ı? B u t e d ir g in lik le r im i b ü y ü k b a b a m a a ç ık la d ım ; o d a d ü ş ü n d ü k t e n s o n r a b e n im b ü t ü n b u n la r d a n k u r t a r ılm a m ın z a m a n ı g e ld iğ i n e k a ra r v e r d i v e b u n u d a ü z e r im d e h e r z a m a n e t k is i k a la c a k k a d a r iy i b ir ş e k ild e y a p tı. B e n i, u z a ttığ ı b a c a ğ ı ü z e r in d e h o p la t t ı v e ş ö y le b ir ş a r k ıy ı s ö y le m e k t e n d e g e r i k a lm a d ı: “ K ü ç ü c ü k a t ı m a a tla y ın c a b en , tın s a k a lk ın c a y e lle n ir g id e r ,” ş a ş k ın lık iç in d e g ü lü y o r d u m . A m a ş a r k ı s ö y le m iy o r d u a rtık ; b e n i d iz le r in e o t u r t u p g ö z le r im in iç in e b a k t ı v e r e s m î b ir s e s le , “ B e n b ir in s a n ım v e in s a n i o la n h iç b ir ş e y b a n a y a b a n c ı d e ğ ild ir ,” d e d i. A m a a b a r t ıy o r d u b ü y ü k b a b a m , P la t o n ’u n ş a ir le r e y a p t ığ ı g ib i, K a r i d a, k e n d i D e v le t ’ in d e n m ü h e n d is le r i, t ü c c a r la r ı v e b e lk i d e s u b a y la r ı k o v u y o r d u . F abrik alar, k ır s a l a la n ı m a h v e d iy o r d u v e b ü y ü k b a b a m , s o y u t b i lim le r d e y a ln ız c a s o y u t lu ğ u s e v iy o r - d u . T e m m u z a y ın ın i k i n c i y a r ıs ın ı g e ç ir d iğ im iz G u é r ig n y ’d e , a m c a m G e o r g e , d ö k ü m h a n e le r i z iy a r e t e t m e y e g ö t ü r ü y o r d u b iz i; k a b a v e k ö t ü g iy im li a d a m la r ç a r p ıp g e ç e r le r d i b iz e ; k o r k u d a n v e c a n s ık ın t ıs ın d a n ö l e c e k g i b i o lu r d u m ; b ü y ü k b a b a m , k ib a r lık o ls u n d iy e ıs lık ç a la r a k b a k a r d ı d e m ir in e r iy ip a k m a s ın a ; a m a g ö z le r i ö lü g ö z le r in d e n fa r k s ız d ı. O y s a , a ğ u s t o s a y ın d a A u v e r g n e ’ d e , b ü y ü k b a b a m , k ö y le r d e a ra ştırm a la r ya p a r, k a d im d u v a r la r ö n ü n d e d u ru r, b a s t o n u n u n u c u y la tu ğ la la r a v u r u r v e h e y e c a n lı b ir ş e k ild e , “ Y a v ru m , iş te b u g ö r d ü ğ ü n b ir g a llo -r o m a in d u v a r d ır ,” d e r d i. D in s e l m im a r lık e s e r le r in i d e t a k d ir e d i y o r d u v e P a p a ta r a fta r la r ın d a n n e fr e t e t t iğ i h a ld e , G o t ik s a n a t ü r ü n ü y s e le r , k ilis e le r e g ir m e k t e n h iç g e r i k a lm a z d ı; R o m a n s a n a tı ü r ü n ü k ilis e le r e g ir m e s i is e , o a n k i r u h h a lin e b a ğ lıy d ı. K o n s e r le r e p e k g it m iy o r d u , a m a e s k id e n çok g it m iş t i; B e e t h o v e n ’ i, o n u n m ü z iğ in in ih t iş a m ın ı v e k o s k o c a o r k e s tr a la r ı s e v i y o r d u ; B a c h ’ı d a s e v iy o r d u , a m a p e k c o ş k u d u y m a d a n . K im i z a m a n p i y a n o n u n b a ş ın a gid er, o t u r m a k s ız m , k a s k a tı p a r m a k la r ıy la b ir k a ç a k o r ç ık a r ır d ı. B ü y ü k a n n e m d e k ıs k ıs g ü le r e k , “ C h a r le s b e s t e y a p ıy o r ,” d e r d i. E r k e k ç o c u k la r ı v e ö z e llik le G e o r g e s , B e e t h o v e n ’ d e n n e fr e t e d e n v e o d a m ü z iğ in i h e r ş e y in ü s t ü n d e tu ta n y o r u m c u la rd ı. B u g ö r ü ş a y r ılık la r ı, ta tlı b ir d ille , “ S c h w e it z e r le r m ü z is y e n d o ğ m u ş la r d ır ,” d iy e n b ü y ü k b a b a m ı r a h a ts ız e t m iy o r d u . D o ğ u ş u m d a n s e k iz g ü n s o n r a , b ir k a ş ık t ın g ır t ıs ın d a n h o ş la n m ış g ib i g ö r ü n d ü ğ ü m d e , ç o k iy i b ir k u la ğ a s a h ip o l d u ğ u m u ile r i s ü r m ü ş t ü b ü y ü k b a b a m . V itray la r, p a y a n d a k e m e r le r i, k a b a r t m a lı k ap ılar , k o r o şa rk ıla rı, ta h ta y a d a ta ş h açlar, m a n z u m D e r in D ü ş ü n c e le r y a d a Ş iir s e l U y u m la r ; e v e t b ü t ü n b u S a n a t v e E d e b iy a t Ü r ü n le r i, d o ğ r u d a n d o ğ r u y a T a n r ıs a l-o la n a g ö t ü r ü y o r d u b iz i. D o ğ a g ü z e llik le r in i b u n la r a e k le m e k d e iş in c a b a s ıy d ı. A y n ı s o lu k , T a n r ı’n ın e s e r le r in i v e in s a n ın y a p t ığ ı e s e r le r i ş e k ille n d ir iy o r d u ; a y n ı g ö k k u ş a ğ ı, ç a ğ la y a n la r ın k ö p ü ğ ü n d e p a r ıld ıy o r , F la u b e r t ’in sa tırla r ı a r a s ın d a y a n s ıy o r , R e m b r a n d t ’ m ış ık - g ö lg e ü s lu b u y a p ıt la r ın d a y a n ıp s ö n ü y o r d u ; Y ü c e R u h ’t u b u . V e Y ü c e R u h , T a n r ı’y a in s a n la r h a k k ın d a s ö z e d iy o r v e in s a n la r a T a n r ı’ d a n k a n ıtla r g e t ir iy o r d u . B ü y ü k b a b a m , G ü z e llik ’ te , H a k ik a t ’in e t e k e m iğ e b ü r ü n m ü ş v a r lığ ın ı v e e n y ü k s e k ö z le m le r in k a y n a ğ ın ı g ö r ü y o r d u . B a z ı o la ğ a n ü s t ü d u r u m la r d a (ö r n e ğ in d a ğ la r d a b ir fır tın a p a t la d ığ ın d a n y a d a V ic t o r H u g o ’y a ilh a m g e ld iğ in d e ), H a k ik a t ’ in , G ü z e l ’ in v e İ y i ’ n in k a y n a ş t ığ ı Y ü c e N o k t a ’y a u la ş ıla b ilir d i. D in im i b u lm u ş t u m ar tık : H iç b ir ş e y b ir k ita p ta n d a h a ö n e m li g ö r ü n m ü y o r d u b a n a . K it a p lığ ı, b ir t a p m a k o la r a k g ö r ü y o r d u m . B ir “ m o lla ” n m t o r u n u o la n b e n , d ü n y a n ın ç a tıs ın d a , a lt ın c ı k a tta, A n a A ğ a c ın e n y ü k s e k d a lın a tü n e m iş o la r a k y a ş ı y o r d u m : A ğ a c ın gövdesi a s a n s ö r k a b in e s iy d i. B a lk o n a ç ık ıy o r ; y o ld a n g e lip g e ç e n le r e k ü ç ü m s e y e r e k b a k ıy o r , b e n i m g ib i sa rı b u k le l e r i v e k ö r p e b ir k a d m s ılığ ı o la n a k r a n ım k o m ş u k ız L u c e t t e M o r e a u ’y u p a r m a k lık la r ın a r a s ın d a n s e la m lıy o r d u m . S o n r a c e l l a ’ y a 1 y a d a p r o n a o s ’ a2 g e ç iy o r d u m , a m a h iç b ir z a m a n k e n d i m o la r a k a ş a ğ ı in m iy o r d u m o r a la r d a n ; a n n e m b e n i L u x e m b o u r g B a h ç e s i ’n e g ö t ü r d ü ğ ü n d e , y a n i h e r g ü n , ö n e m s iz y a n la r ım ı b u b a y a ğ ı y e r le r e a d e t a ö d ü n ç v e r iy o r d u m ; a m a ş a n lı b e d e n i m t ü n e ğ in d e n h iç a y r ılm ıy o r d u v e s a n ır ım h â lâ o ra d a d ır. H e r in s a n ın d o ğ a l b ir y e r i v a r d ır ; g u r u r d a d e ğ e r d e s a p ta m a z o n u n y ü k s e k liğ in i, a m a ç o c u k l u k k a ra r v e r ir h e r ş e y e . B e n im k i, d a m la r a b a k a n b ir P a ris a lt ın c ı k atı. V a d ile r d e u z u n z a m a n b o ğ u lu r g ib i o ld u m , o v a la r d a n b ık t ım : M a rs g e z e g e n i n d e s ü r ü n ü y o r d u m , b a s ın ç e z iy o r d u b e n i; y e n i d e n n e ş e l e n m e m iç in b ir k ö s t e b e k y u v a s ın ın ü z e r in e ç ık m a m y e t iy o r d u : S im g e s e l a lt ın c ı k a tım a u la ş ıy o r d u m b ö y le c e . E d e b iy a t ın s e y r e lm iş h a f i f h a v a s ın ı y e n i d e n s o lu y o r d u m , e v r e n a y a k la r ım ın d ib in d e u z a n ıy o r d u v e t e k t e k , a lç a k g ö n ü llü lü k le , k e n d is in e b ir a d v e r ilm e 1 H ü cr e. (Ç ev.) u T ap ın ak la rın ö n b ö lü m ü . S ö z c ü k le r 49/4 s in i r ic a e d iy o r d u ; o n a b ir a d v e r m e k , o n u h e m y a r a t m a k , h e m d e o n a s a h ip o lm a k t ı. B u t e m e l y a n ıls a m a o l m a s a y d ı, h iç b ir z a m a n y a z ı y a z m a z d ım b e n . B u g ü n , 22 N is a n 1963’te , y e n i b ir e v in o n u n c u k a t ın d a b u k it a b ın m ü s v e d d e s in d e d ü z e lt ile r y a p ıy o r u m ; a ç ık p e n c e r e d e n b ir m e z a r lığ ı, P a r is ’i, m a s m a v i S a in t -C lo u d t e p e le r in i g ö r ü y o r u m . N e k a d a r in a t ç ı o ld u ğ u m u g ö s t e r iy o r b u . O y s a h e r ş e y d e ğ iş t i. Ç o c u k lu ğ u m d a , b u y ü k s e k y e r i h a k e t m e k is t e m iş o ls a y d ım , g ü v e r c in lik le r e b u d ü ş k ü n lü ğ ü m , g ö z ü m ü n y ü k s e k l e r d e o lu ş u n u n , g ö s t e r iş m e r a k ın ın y a d a k ıs a b o y lu o lu ş u m a k a r ş ı b e n i m s e d i ğ i m b ir r u h s a l t e la fin in s o n u o la r a k g ö r ü le b ilir d i. H a yır, k u ts a l a ğ a c ım a t ır m a n m a k s ö z k o n u s u d e ğ ild i; o n u n ü s t ü n d e y d im z a te n v e a ş a ğ ı i n m e y i r e d d e d iy o r d u m . K e n d im i in s a n la r ın ü s t ü n d e t u t m a k d a is t e m e m iş t im . Ş e y le r in u ç u p d u r a n b e n z e r le r i a r a s ın d a t e r t e m iz e s ir d e y a ş a m a k is t iy o r d u m . D a h a s o n r a , b a lo n la r a y a p ış m a k y e r in e , b ü t ü n ç a b a m ı a ş a ğ ıla r a in m e k iç in h a r c a d ım ; k u r ş u n t a b a n lı a y a k k a b ıla r g iy m e k g e r e k iy o r d u . Ş a n s ım y a v e r g it t iğ in d e , ç ıp la k k u m la r d a a d la r ın ı ic a t e t m e m g e r e k e n su a ltı t ü r le r e s ü r ü n d ü ğ ü m o ld u . B a z e n d e e l d e n g e le n b ir ş e y y o k t u ; k a r ş ı k o n m a z b ir h a fiflik su y ü z ü n d e t u t u y o r d u b e n i. S o n u n d a y ü k s e k l i k g ö s t e r g e m b o z u ld u ; k im i z a m a n y u k a r ıla r d a y d ım , k im i z a m a n d a e lb is e g iy m iş b ir d a lg ıç g ib i d e r in le r d e ; k im i z a m a n d a m e s le ğ im iz in g e r e ğ i o la r a k a y n ı z a m a n d a h e r ik i d u r u m d a y d ım : H u y u m d o la y ıs ıy la y u k a r ıla r d a o t u r u y o r u m v e p e k u m u d a d a k a p ılm a d a n a ş a ğ ıla r d a b u r n u m u h e r ş e y e s o k u y o r u m d e m e k t ir b u . A m a b a n a y a z a r la r d a n s ö z e t m e k g e r e k iy o r d u y in e d e . B ü y ü k b a b a m p e k d e is t e k li o lm a d a n b u iş i u s ta lık la y a p t ı. B u ü n lü in s a n la r ın a d la r ın ı ö ğ r e tti: Y a ln ız k a ld ı ğ ım z a m a n , H e s i o d o s ’t a n H u g o ’y a k adar, b ir t e k h ata y a p m a d a n k e n d im e o k u y o r d u m b u lis te y i: B u n la r a z iz le r v e p e y g a m b e r le r d i. D e d i ğ in e g ö r e C h a rle s S c h w e it z e r o n la r a a d e ta t a p ıy o r d u . A m a o n la r d a n y in e d e r a h a t sız o l u y o r d u ; t e d ir g in e d ic i v a r lık la r ı, b ü y ü k b a b a m ın , in s a n e s e r le r in i K u ts a l R u ’ h a d o ğ r u d a n d o ğ r u y a a t fe t m e s in i e n g e lliy o r d u . A d ı b i lin m e y e n y a r a tıc ıla r ı, k a t e d r a lle r in in a r k a s ın d a s ilin ip g it m e a l ç a k g ö n ü llü lü ğ ü n ü g ö s t e r m iş o la n s a n a tk â rla rı, s a y ıs ız h a lk ş a r k ıs ı b e s t e c i le r in i g iz lid e n g iz liy e t e r c ih e d iy o r d u . K im o l d u ğ u k e s in lik le s a p t a n m a m ış o la n S h a k e s p e a r e ’ d e n n e fr e t e t m iy o r d u . A y n ı n e d e n d e n ö t ü r ü H o m e r o s ’ t a n d a, y a ş a d ık la r ı k e s in o la r a k b ilin m e y e n b a z ı b a ş k a y a z a r la r d a n d a n e fr e t e t m iy o r d u . H a y a tla r ın ın iz le r in i s ilm e k is t e m e m iş y a d a s ile m e m iş o la n la ra , ö lm ü ş o lm a la r ı ş a r tıy la m a z e r e t le r b u lu y o r d u . A m a A n a t o le F r a n c e v e k e n d i s in i n e ş e le n d ir e n C o u r t e lin e d ış ın d a , ç a ğ d a ş y a z a r la r ın h e p s in i t o p t a n m a h k û m e d iy o r d u . C h a r le s S c h w e itz e r, y a ş m a , k ü lt ü r ü n e , y a k ış ık lılığ ın a , e r d e m le r in e g ö s t e r i le n s a y g ın ın t a d ın ı ç ık a r ıy o r d u ; b u L u t h e r c i, K u ts a l K i ta p u y a r ın c a , Y a ra d a n ’ ın k e n d i a ile s in i k u t s a m ış o l d u ğ u n u d ü ş ü n m e k t e n g e r i k a lm ıy o r d u . M a s a b a ş ın d a o l d u ğ u m u z d a , k im i z a m a n h a y a tı ü z e r in d e u m u r s a m a z lık la d ü ş ü n c e le r in i y o ğ u n la ş t ır ıp “ Y a v ru la r ım , in s a n ın k e n d i s in e y ü k l e y e c e ğ i b ir k a b a h a t b u la m a m a s ı n e k a d a r iy i b ir şe y ,” d iy o r d u . Ö fk e le r i, a z a m e ti, g u r u r u v e y ü c e liğ e d u y d u ğ u d ü ş k ü n lü k , d in in d e n , iç in d e y a ş a d ığ ı y ü z y ıl d a n , ç e v r e s i o la n ü n iv e r s it e d e n g e le n b ir d ü ş ü n c e ç e k in g e n liğ in i ö r t ü p g iz liy o r d u . B u n e d e n d e n ö t ü r ü k it a p lığ ı n ın k u t s a l c a n a v a r la r ın d a n , k it a p la r ın ı iç in i ç in s a ç m a ş e y le r o la r a k g ö r e n b u a ş a ğ ılık h e r ifle r d e n t ik s in iy o r d u . Y a n ılm ış t ım b e n , o n u n z o r la m a c o ş k u n l u ğ u a ltın d a k e n d in i g ö s t e r e n ç e k im s e r liğ in i, b ir y a r g ıc ın s e r t liğ i s a n m ış t ım ; “ m o lla lığ ı” o n la r ın ü z e r in e y ü k s e lt iy o r d u o n u . B u a y in r a h ib i, h e r d u r u m d a d e h a n ın b ir ö d ü n ç o l d u ğ u n u v e o n u h a k e t m e k iç in b ü y ü k a c ıla r ç e k m e k , a l ç a k g ö n ü llü lü k le v e s e b a t k â r lık la s ın a v la r d a n g e ç m e k g e r e k t i ğ in i f ıs ıld ıy o r d u k u la ğ ım a ; iş te b u n la r d a n s o n r a s e s le r d u y u y o r d u in s a n v e o n la r ın s ö y le d ik le r in i a y n e n y a z ı y o r d u . İ lk R u s D e v r im i ile ilk D ü n y a S a v a ş ı a r a s ın d a v e M a lla rm e ’n in ö lü m ü n d e n o n b e ş y ıl so n ra v e D an ie l d e F o n tan in ’in D ü n ya N im etleri ’n i k e ş fe ttiğ i sırada, b ir 19. y ü z y ıl ad am ı, L o u is -P h ilip p e y ö n e t im i d ö n e m in d e k i y a y g ın fik irle ri k a b u l e ttiriy o rd u to ru n u n a. K ö y lü â d et le rin in ş ö y le a ç ık la n a b ile ce ğ i sö y le n m iş tir : B a balar tar laya g id e rle r v e o ğu llar ın ı b ü y ü k b a b a la rıy la b ü y ü k a n n e le r in e bırakırlar. B e n s e k s e n s e n e lik b ir g e c ik m e n in h a n d ik a p ıy la y o la çık ıy o r d u m . B u n d a n şik â y et m i e tm e liy d im ? B ilm iy o ru m : B izim h a re k e tli to p lu m la rım ız d a , g e c ik m e le r k im i zam an avantaj sağlar. N e olu rsa o ls u n , k e m ir m e m iç in b ir k e m ik atılm ıştı ban a v e b e n d e on u , zar g ib i in c e lte c e k k ad ar iy i k e m ir m iştim . B ü y ü k b a bam , s in s ic e yazar d e n e n a racılard an tik s in d ir e ce ğ in i u m m u ş tu b e n i. A m a te rsi b ir s o n u ç e ld e etti: B e n y e t e n e k ile m e z iy e ti b irb ir in e k ar ıştırd ım . B u y iğ it in sa n lar b an a b e n z iy o r d u ; u fla n m a e r k e k ç e d a y a n d ığ ım zam an , d e fn e d alların a v e ö d ü lle re h a k k a z a n ıy o r d u m ; ç o c u k lu k tu b u . K arl S ch w eitzer, b e n im g ib i ü ze r in d e titizlikle d u ru lan , sın a vd an g e çir ile n , ö d ü lle n d ir ile n , b ü tü n h a ya tla rın ca b e n im y a ş ım d a k a lm a y ı b aşaran b a şk a ç o cu k la r gö s te riy o rd u . E rk e k k ard e şi, k ız k ard eş i, ark ad a şı o lm a y a n b e n , on ları ilk d o s tla r ım o la rak b e n im s e d im . Onlar, ro m a n la rın d a k i k ah ram an la r g ib i sevm işler, b ü y ü k acılar ç e k m iş le r v e ö z e llik le iy i b itir m iş le r d i h ayat ların ı; on la rın azapların a b ira z n e ş e li b ir şe fk a tle ya k la ş ıy o rd u m : K e n d ile rin i ç o k m u ts u z h is s e ttik le ri zam an , b u ç o c u k la r k im b ilir n e k ad a r m u tlu y d u la r v e k e n d ile r i n e ş ö y le d iy o rla rd ı şü p h es iz : “ N e şan s am a, g ü ze l b ir m ısra d o ğ a c a k ş im d i!’” B e n im g ö z ü m d e ö lm e m iş ti onlar, d ah a d o ğ ru su tam an la m ıy la ölm e m iş le r d i; k itaplara d ö n ü ş m ü şle rd i. C or n eille, p ü rtü k lü k ırm ız ı y ü zlü , d e ri k ap a k lı v e za m k k o k an şişm a n b ir ad am d ı. B u rahatsız e d ici, sert v e s ö y le d ik le r i zor an laşılır k işin in , o n u ta ş ıd ığ ım zam a n b u tla rım ı b e r e le y e n k ö ş e le r i vard ı. A m a a çtığ ım an d a sırlar g ib i y u m u ş a k v e k aran lık gra vü rle r s u n u y o r d u bana. F laubert, u fa k te fe k , b e z ciltli, k o k u s u z v e ç illi b ir yara tıktı. Ç eşit ç e ş it V ic to r H u g o, ay n ı an d a h er rafta y u v a tu tm u ştu . B u işin b e d e n s e l ya n ıy d ı; ru hlara g e lin ce , b u e s er le rd e d o la şan h a yaletle r g ib iy d i onlar. S ayfalar bire r p e n c e r e y d i; d ış a rıd a n b irisi y ü zü n ü ca m a y a p ıştırm ıştı v e g ö z lü y o r d u b e n i; h iç b ir şey fark e tm e m iş g ib i yap ıyor, m ü te v e ffa C h a tea u b ria n d ’ın sabit b ak ışları altın d a g ö z lerim ad eta s ö z c ü k le r e ça k ılm ış g ib i o k u m a y a d e v a m e d iy o rd u m . B u te d irg in lik le r ç o k s ü rm ü y o rd u ; b u n la rın d ış ın d a o y u n ark ad aşla rım ı ç o k s e v iy o rd u m . O n ları h er şey in ü s tü n d e tu tu y o rd u m v e ban a B e ş in c i C h a rle s’m T iz ia n o ’n u n fırç a s ın ı y e r d e n a ld ığ ın ı s ö y le d ik le r in d e şa şırm a d ım ; a fe rin on a ! B ir kral b u n u n iç in yaratılm ıştır. A m a say gı d u y m u y o r d u m onlara; b ü y ü k in sa n la r o ld u k ları için n e d e n ö v g ü le r y a ğd ıra ca k tım ? O nlar, ö d e v le rin i y er in e g etiriy or la rd ı ya ln ızca. Ö te k ile ri d e , k ü ç ü k in s a n lar o ld u k la rı için k a b a h a tli b u lu y o rd u m . K ısacası, h er ş e y i te rs in d e n an la m ış v e k u ralı k u ra ld ışı h a lin e g e tir m iştim : İn s a n ırk ı, d o s t h ayvan larla çe v r ili v e dar sın ırlı b ir k o m ite h a lin e g elm iş ti. Ö ze llik le b ü y ü k b a b a m , o n la ra p e k k ö tü d a v ra n d ığ ı iç in b e n d e tam an la m ıy la c id d i y e a la m ıy o rd u m on ları. B ü y ü k b a b a m , V ic to r H u g o ’n u n ö lü m ü n d e n son ra b ir ş e y o k u m a z olm u ştu ; işi g ü c ü o l m a d ığ ın d a e s k ile r i y e n id e n ok u y o rd u . O n u n asıl işi ç e v i ri ya p m ak tı. D eutsches Lesebuch yazarı, aslın d a , d ü n y a e d e b iy a tın ı k e n d is i iç in b ir m a lz e m e o la ra k g ö rü y o rd u . K e n d is i d e p e k in a n m ad a n , yazarları, m e z iy e tle rin e g ö re sın ıfla n d ırıy or d u ; am a b u g ö s te rm e lik h iyerarşi, yarar g ü d e n te rc ih le r in i zar z o r g ö z d e n sak lıy ord u : A lm a n ö ğ re n cile r için e n iy i çe v irile r M au p a ssa n t’d a n yap ılırd ı; G ottfrie d K e lle r’i b ir baş farkla g e ç e n G o e th e ile tem alar b a k ım ın d a n k im s e b o y ö lçü ş e m e z d i. B ü y ü k b a b a m , h ü m an ist olarak ro m a n la rı p e k ön e m se m iy or , am a h o c a olarak, s ö z c ü k d a ğa rcık la rın d a n ötü rü on la ra b ü y ü k d e ğer v e riy o r d u . S o n u n d a ya ln ızca s e çilm iş m e tin le rd e n h o şla n m ay a b a ş la d ı v e b irk a ç yıl son ra M ir o n n e a u ’n u n h azırla m ış o ld u ğ u Lectures için s e çtiğ i M a d a m e B o- v a r y ’d e n b ir p a rça y ı k e y ifle o k u d u ğ u n u g ö r d ü m ; am a bu yaza rın ge ri k ala n eserleri, o n u n e ş r e f saatini b e k le y ip d u rd u . O n u n , b u ö lm ü ş k iş ile rin sırtın d a n g e ç in d iğ in i h is s e d iy o r d u m v e b u da on larla o la n ilişk ile rim i k ar m a şık h ale ge tiriy o rd u ; ad ate tap arca b ir sa yg ı g ö s te rm e k için on ları zin c ir le re v u ru p tu tu yo r v e b ir d ild e n ö te k in e rahatça ak tarm ak için d ilim le r e ay ırm ak ta n g e ri k a lm ı yo rd u . O n la rın b ü y ü k lü ğ ü n ü v e s e fa le tin i ayn ı zam an d a g ö rd ü m . M é r im é e , e n s titü n ü n orta sın ıfları iç in u y g u n gö rü lm e fe la k e tin e u ğ ra m ış tı v e d o la y ıs ıy la ik ili b ir h a yat s ü rü y or d u ; k ita p lığ ın d ö r d ü n c ü ra fın d a k i C olom ba y ü z k an atlı, b u z tu tm u ş v e k e n d in i h er za m an sun an, am a s istem li o la rak u n u tu lan , e l d e ğ m e m iş k ö r p e b ir d i şi g ü v e rc in d i; h iç b ir ba k ış, h içb ir za m an ırzın a g e ç m e m iş ti o n u n . A m a a şağ ıd ak i rafta, b u ay n ı b ak ire , k a h v e re n g i, p is k o k u lu v e k irli, k ü ç ü k b ir k ita b ın iç in d e h a p se d ilm işti; k ita p ta k i h ik ây e d e, d il d e d e ğ iş m e m iş ti; am a A lm a n ca n o tlar v e k ü ç ü k b ir sö z lü k v a rd ı b u k itap ta; ay rıca, A ls a c e -L o r r a in e ’in gasp e d ilm e s in d e n b u y a n a eşi g ö rü lm e m iş b ir rezalet olarak, B e r lin ’d e b a s ılm ış o ld u ğ u n u d a ö ğ re n m iş tim . B ü y ü k b a b a m işte b u k ita b ı h afta da ik i k ere çan tasın a k o y u y o rd u ; le k e le rle , k ır m ızı çizgilerler, ya n ık la rla k ap la n m ış tı k itap v e o n d a n iğ r e n iy o r d u m ; k ü ç ü k d ü ş ü r ü lm ü ş M é r im é e ’y d i o. K ita b ı açm am , ca n s ık ın tıs ın d a n ö le c e k g ib i o lm a m a y e tiy o rd u ; h e r g e ce e n stitü d e b ü y ü k b a b a m ın ağ zın d a b ir b ir in d e n a yr ıld ı ğ ı g ib i b e n im b a k ış ım altın d a da b ir b ir in d e n ayrılıyord u . A lm an ların o k u m a s ı için A lm a n y a ’d a basılan , b u b ili n en , am a n e o ld u ğ u an laşılam ayan işaretler, F ransızca s ö z c ü k le r in sa h teler in d e n b aş k a n e y d i k i? İşte b ir ca s u s lu k daha: B u n la rın G al d ili te b d il k ıy a fe tle r in in altınd a G e rm e n s ö z c ü k le r in te tik te b e k le d ik le r in i k e ş fe tm e k için tırn ağ ın ızla şö y le b ir k a zım a n ız y e te rd i. S o n u n d a , ik i Y s e u t o ld u ğ u g ib i, b iri ü rk e k v e h a k ik i ö te k i sah te v e d id a k tik ik i C olom ba o lu p o lm a d ığ ın ı s o r d u m k e n d im e . K ü ç ü k d o stla rım ın b aşla rın a gelen ler, o n la rın eş iti o ld u ğ u m a in a n d ırd ı b e n i. O n ların y e te n e k le ri d e, m e z i y e tle ri d e y o k tu b e n d e v e ya zm a y a da h a z ırla n m ıy o r d u m h e n ü z ; am a b ir “ m o lla ” n m to ru n u olarak d o ğ m u ş o lm a m d a n ötü rü on la rd a n ü s tü n d ü m h iç k u ş k u su z; o n ların biraz in sa n ı şaşırtan k u rb a n olu şların a d eğ il, am a d in a d am lığı g ib i b ir şe y e y a z g ılıy d ım ; b e n d e C harles S ch w e itz e r g ib i k ü ltü r b e k ç is i o la ca k tım . Ve ü s te lik y a ş ıy o r d u m b en , ç o k h a re k e tliy d im ; ö lü le ri k es ip b iç m e s i n i b ilm iy o r d u m h e n ü z , am a k a p ris le rim i k a b u l e ttiriy o r d u m onlara; k ollarım a a lıy o r d u m onları, ta şıy or d u m , y e r e k o y u y o r d u m , say fa ların ı a çıy o rd u m , k a p a tıy o rd u m ; h iç lik te n çık ar ıp y e n id e n h iç liğ e a tıy o rd u m on ları; b e n im b e b e k le r im d i b u k o ls u z b a c a k s ız ad am lar v e ö lü m s ü z lü k d e n e n şu fe lç li v e s e fil h ayata d e v a m e d iş e a c ı y o r d u m iç in için . B ü y ü k b a b a m b e n z e rlik le ri te şv ik e d i yo rd u , on a g ö re b ü tü n ç o c u k la ra ilh a m g e liy o rd u , ş a irle re gıp ta e tm e le ri g e r e k m e z d i, çü n k ü şairler d e d ü p e d ü z ço cu k tu la r. C o u r te lin e ’e b a y ılıy o r d u m , y ü k s e k s e s le k e n d is in e Théodore cherche des allum ettes ’i 1 o k u m a k is te d iğ im a ş çı k a d ın ın p e ş in d e n m u tfa ğa k ad ar g id iy o r d u m . B u aşırı se v g im , e ğ le n d ir ic i b ir ş e y o la ra k g ö r ü lü y o rd u ; titiz e m e k le r b u s e v g iy i ge liştird i v e s o n u n d a iti r a f e d ile n b ir tutku h a lin e ge tird i. G ü n ü n b ir in d e b ü yü k b a b a m , b an a p e k ö n e m s e m e y e r e k şö y le d e d i: “ C ou rte lin e e sa slı b ir a d am o lm alı; b u k ad a r s e v d iğ in e g ö r e o n a n iç in b ir şe yle r y a z m ıy o r s u n ? ” B e n d e y a zd ım . C h arles S chw eitzer, e lim d e k i k a le m i y ö n le n d ir e r e k y a r d ım etti ban a v e m e k tu b u m d a k i b ir ç o k im la h a tasın ı da o ld u ğ u g ib i bıraktı. B a zı ga z e te le r b ir k a ç y ıl ö n c e y a y ın lad ılar b u m e k tu b u v e b e n d e b e lli b ir can s ık ın tıs ıy la o k u d u m on u . M e k tu p , b an a ç o k d o ğ a l g ö r ü n e n “ g e le c e k te k i d o s tu n u z ” s ö z c ü k le r iy le son a e riyo rd u ; V oltaire v e C o rn e ille b e n im y a k m ım d ı, ya şa ya n b ir yazar n a sıl ' T h é o d o r e K ib rit A rıyor. (Ç .N .) o lu r da d o s tlu ğ u m u r e d d e d e b ilir d i? C o u r te lin e, b u n u re d d e tti v e p e k d e iy i ya p tı; çü n k ü toru n a ce v a p v e rir k en , b ü y ü k b a b a y la u ğ ra ş m a k zo ru n d a k alacak tı. B iz d e o n u n s u s k u n lu ğ u n u sert b ir ş e k ild e ya rg ılad ık . C h arles, “ E m in im ç o k işi vardır, am a b u d u ru m d a b ile bir ç o c u ğ a ce v a p v e r m e k ge rek ir,” d em işti. B u g ü n b ile , te k lifs iz lik d e n e n b u k ü ç ü k k u s u r hâlâ va rd ır b e n d e . B e n b u ü n lü ölü leri, e s k i o k u l ark ad aşları g ib i e le a lıy o r d u m ; B a u d e la ir e v e F lau b ert k o n u s u n d a a çık v e s o ğ u k b ir ş e k ild e k o n u ş tu ğ u m v e s u ç la n d ığ ım zam an, “ B u iş e k a rışm a yın . S izin d e h a la rın ız b e n im m a lım olm u ş la rd ır; on la rı e lle r im d e tu ttu m b e n , tu tk u yla s e vd im , h e m d e s a yg ıs ız ca ; s a k ın g a n lık la m ı d avra n sa y d ım y a n i!” d iy e s im g e liy o rd u . A m a h e r in sa n ın , tü m in san lar o ld u ğ u n u a n la d ığ ım gü n , K a rl’m h ü m a n is tliğ in d e n , b u d in a d a m ı h ü m a n is tliğ in d e n sıy rıld ım . İy ile ş m e k n e k ad a r h ü z ü n v e r ic i b ir şey; d il sih r in i k a y b e d i yo r; b ir zam an lar e ş itim o la n k a le m k ah ram an ları, ay rı ca lık lı ü stü n lü k le rin i k a y b e tm iş v e sırad an in sa n la r o l m u şlard ı; o n la rın m a te m in i ik i k e re tu tu y o rd u m iç im d e . İm d i y a z d ık la rım d o ğ r u d eğ il. E vet, öy le . D e lile r v e in san lar ü ze rin e y a zıla n la rın tü m ü g ib i d o ğ r u d a d e ğ il, ya lan da d e ğil. G e rçe k le ri, b e lle ğ im in ban a iz in v e r d iğ i ö lç ü d e d o ğ ru lu k la ak ta rd ım . A m a b e n h e z e y a n ım a n e ö lç ü d e in a n ıy o rd u m ? İşte asıl s o ru n bu rad a; am a b u k o n u d a b ir k arar v e r e m iy o r u m . D ah a sonraları, s e v g ile r i m iz h a k k ın d a , o n la rın g ü ç le r i d ış ın d a h e r ş e y i b ile b ile c e ğ im iz i fark ettim ; y a n i o n la rın içte n liğ i d ış ın d a d e m e k is tiyo ru m . D avranışlar, b ire r je s t o lm a d ık la rın ı k a n ıtla m a d ık la rı s ü re ce , b ire r ö r n e k olarak b e n im s e n e m e z le r v e b u da k o la y d e ğ ild ir h e r zam an. Ö rn e ğ in b e n , y e tiş k in le r in ara sın d a m in ya tü r b ir y e tiş k in g ib iy d im v e y e tiş k in le rin o k u d u k la rı ş e y le ri o k u y o rd u m : B u b aşta n b e r i ya n lış b ir şe yd i, ç ü n k ü b e n b ir ç o c u k t u m a yn ı za m a n d a . K aba h a tli o ld u ğ u m u id d ia e tm iy o ru m ; d u ru m b ö y le y d i işte; h e p s i bu ; am a ir d e le m e le r im v e araştırm a larım , A ile s e l K o m e d i’n in b ir p a rça sın ı o lu ştu ru yo rd u , z e v k v e r iy o r d u on lara v e b e n b u n u n fa rk m d a y d ım : B ir h a rik a ç o c u k h er gü n , b ü y ü k b a b a s ın ın o k u m a d ığ ı sih ir li k ita p la rın ı ortaya çık a r ıy o r d u y e n id e n . İn san ların k e n d i o la n ak la rın ın ü s tü n d e y a şa m a k is te d ik le ri g ib i b e n d e, k e n d i y a ş ım ın ü z e r in d e y a ş ıy o rd u m ; yan i, b ü y ü k ga yre tlerle, y o rg u n lu k la , p a h a lı b ir ş e k ild e v e s ır f fi ya k a y a p m a k için . K ita p lığ ın k a p ıs ın ı açar açm az, h a re k etsiz b ir ih tiy arın g ö b e ğ in d e b u lu y o r d u m k e n d im i; g e n iş ya zı m asası, ya zı altlığı, p e m b e k u r u tm a k â ğ ıd ı ü z e r in d e k i k ır m ız ı v e siya h m ü r e k k e p le k e le r i, ce tv e l, z a m k şişe si, b aya t tü tü n k o k u s u v e k ış m e v s im in d e Sala m a n d r s o b a s ın ın k ızarıp d u rm a sı, m ik a la rın çıtırd a m ası; b ü tü n b u n la r k iş ile ş m iş v e ş e y le ş m iş o la n K arl’dı: M e r h a m e t d u y m a m iç in b u y e tip a rtıy or d u v e b e n k ita p lara k o ş u y o r d u m . İç te n lik le m i? P e k i, b u n e d e m e k ? Ö z e llik le b u k ad ar y ıl son ra, sa h ip o lm a k la d alave re y a p m a k ara sın d ak i ele g e lm e z v e k a y p a k sın ırı n a sıl b e lir le y e b ilird im ? Ö n ü m d e a çılm ış b ir k itap , sa ğ ım d a iç i n e b ira z şarap k atılm ış b ir b a r d a k su v e so lu m d a taba ğ ın iç in d e b ir d ilim re ç e lli e k m e k , y ü z ü m p e n c e r e y e d ö n ü k olarak y ü z ü k o y u n y e re u z a n ıy o rd u m . Y aln ızk en b i le g ö s te ri y a p ıy o rd u m : A n n e -M a rie v e K a rle m am i, b e n d o ğ m a d a n ç o k ö n c e b u sa yfaları k arıştırm ışlard ı, b e n im g ö z le r im in ö n ü n d e s e r g ile n e n şey, o n la rın b ilg ile riy d i: a k ş a m ü z e r i so ru yo rla rd ı ban a: “ N e o k u d u n ? N e an la d ın ? ” ; b iliy o r d u m b u n u , g e b e y d im b e n v e ç o k b ilm iş ç e sin e b ir s ö z c ü k d o ğ u r a c a k tım ; o k u m a y la b ü y ü k le r d e n k a ç m a k , on larla ile tiş im in e n iyi y o lu y d u ; orad a o lm a d ık la rı zam an , d ah a so n ra y ö n e lt e c e k le r i b a k ış b a ş ım ın a rk as ın d a n giriyor, g ö z b e b e k le r im d e n çık ıy or, b e n im ilk ola ra k o k u d u ğ u m b e lk i d e y ü z k ere o k u n m u ş b u c ü m le le ri y e r e fırla tıyo rd u . G ö rü le n b e n , k e n d im i g ö r ü y o r d u m ; tıp k ı in sa n ın k e n d is in in k o n u ş tu ğ u n u iş itm es i g i bi. A lfa b e y i ö ğ r e n m e d e n ö n c e L e C hinois en C hine’i o k u y o r m u ş g ib i y a p tığ ım d a n b e r i b u k ad a r ç o k m u d e ğ iş m iş tim ? H ayır: O y u n d e v a m e d iy o r d u . A r d ım d a k a p ı a çılıy o rd u , “ n e işler k a r ış tır d ığ ım ” ı g ö r m e y e g e liy o rla r dı; h ile y a p ıy o r d u m b e n d e: F ırlayarak ayağa k alk ıyor, M u s s e t’yi y e r in e k o y u y o r v e a ya k la rım ın u cu n a basarak v e k o lla rım ı k ald ıra ra k k u rş u n g ib i ağır C o r n e ille ’i al m a ya g id iy o r d u m h e m e n ; tu tk u m g ö s te r d iğ im gay retle ö lç ü lü y o r d u , a rd ım d a e tk i altın d a k alm ış b ir se s in fıs ıl d a d ığ ın ı d u y u y o r d u m : “N e de s e v iy o r C o r n e ille ’i !” O ysa s e v m iy o r d u m on u , a le k s a n d rin le r itici ge lird i ban a. Ya y ın c ı iy i k i y a ln ız ca ü n lü tra je d ile ri tam m etin b a s m ış tı; ö te k i tra je d iler in a d ın ı v e k o n u la r ın ın ö ze tin i v e r iy o r du: “ L o m b a rd la rın k ralı ola n ve G rim o a ld tara fın d a n y e n ilg iy e u ğratılan P er h a rite’in k a rısı olan R o d e lin d e , U n u lp h e tara fın d a n y a b a n c ı k ralla e v le n m e y e zo rla n m ıştı...” C id ’d e n v e C in n a ’d a n ö n c e , R o d o g u n e ’u , T h e o d o r e ’u, A g e s ila s ’ı ta n ıd ım b e n ; a ğ z ım ı çın la y an adlarla, y ü r e ğ im i y ü c e d u yg u la rla d o ld u r u y o r d u m ; ak raba lık b a ğla rı iç in d e y o lu m u k a y b e tm e m e y e d ik k a t e d iy o r d u m . Ş ö y le d e d iyo rla rd ı: “ B u k ü ç ü k , b ilg iy e su sam ış, L arousse ’u y u tu y o r !” v e b e n d e b ıra k ıy o ru m söylesin le r. A m a g e r ç e k te n b ir şe y ö ğ r e n d iğ im y o k tu : B u a n s ik lo p e d id e p iy e s le r in v e ro m a n la rın ö z e tle ri o ld u ğ u n u k e ş fe t m iş tim v e ç o k tat a lıy o r d u m on la rd an . H o ş a g itm e y i s e v iy o r d u m v e k ü ltü r iç in d e y ü z m e k istiy or d u m : H e r g ü n k u tsallık la y e n id e n d o ld u r u y o r d u m k en d im i. K im i z a m a n ü z e r in d e d u rm a d a n y a p ıy o r d u m b u n u : Y ü z ü k o y u n ya tıp sa yfaları çe v ir m e k y e tiy o r d u ; k ü ç ü k a rk ad a şlarım ın es e rle ri, ç o ğ u n lu k la b ir d u a k ita b ı g ib i iş im e y a rıy or d u . A yn ı za m a n d a gerçek bir cid d iy et iç in d e n e ş e le n d iğ im v e d e h ş e te k a p ıld ığ ım d a o lu y o r d u ; k im i zam a n da, d ü n y a d a n b a ş k a şe y o lm a y a n d e li b ir b alin a n ın sırtın da, te h lik e li b ir h ızla k a ç tığ ım da o lu y o rd u . Varın h es a p la y ın ! H e r h alü k ârd a, b a k ış ım iş li y o r d u sö zcü k le ri; on ları sın a m a k , an lam la rın ın n e o ld u ğu n a k arar v e r m e k g e r e k iy o r d u ; k ü ltü r k o m e d is i u zu n v a d e d e k ü ltü rle n d iriy o rd u be n i. A m a gerçek ok u m a la rım d a o lu y o rd u : T a p m a ğ ın d ı şın da, o d a m ız d a ya da y e m e k o d a s ın d a k i m a s a n ın altın d a o lu y o r d u b u iş; b u n la rd a n k im s e y e s ö z e tm iy o rd u m , a n n e m d e n b a ş k a h iç k im s e d e on la rd a n s ö z e tm iy o rd u ban a. A n n e m , b e n im u y d u rm a ö fk e n ö b e tle r im i c id d iy e a lıy ord u . B u k o n u d a k i te d irg in lik le r in i b ü y ü k a n n e m e açm ıştı. B ü y ü k a n n e m d e h e m e n s a ğlam b ir m ü tte fik o l m u ştu : “ C h arles d o ğ r u h a rek et etm iy or,” d iy o rd u . “ Ç o c u ğ u zorlu yor. B u n u ya p tığ ın ı g ö r d ü m b e n . Ç o c u k bir d e ri b ir k e m ik k a lın ca g ö r e c e ğ iz g ü n ü m ü z ü !” H e r ik is i d e sü rm en a j ya d a m e n e n jit o la ca ğ ım d a n k ork u y o rla rd ı. B ü y ü k b a b a m a c e p h e d e n sa ld ırıya g e ç m e k te h lik e li v e b e y h u d e ola ca k tı, o n u n için çe v ir m e h a re k e ti yaptılar. B ir g e z in ti sıra sın d a A n n e -M arie, S a in t-M ich e l B u lva rı ile S o u fflo t S o k a ğ ı’n ın k ö ş e s in d e h âlâ d u ra n g a zete sa tış k u lü b e s in in ö n ü n d e rastlan tı s o n u y m u ş g ib i d u rd u ; b az ı o la ğ a n ü s tü re s im le r g ö r d ü m orad a, ç iğ r e n k le ri b ü y ü le d i b e n i; is te d im on la rı v e e ld e ettim ; h ile m yu tu lm u ştu , h er h a fta C ri-C ri’yi, l’E p a ta n t’ı, L es Vacances’ ı, Jean d e la H ir e ’in L es Trois B oys -S c ou ts’u n u , A rn o u ld G a lo p in ’in h e r p e r ş e m b e fa s k ü l olarak y a y ın la n a n Le Tour de m on d e en a éroplane’ın ı a lm a k is te d im . B ir p e r ş e m b e d e n ö te k in e kadar, d o stla rım R a b e la is v e V ig n y ’d e n ç o k , A n d e s K artalı’nı, d e m ir y u m r u k lu b o k s ö r M ar c e l D u n o t ’yu , h a va cı C h ristian ’ı d ü ş ü n ü y o r d u m . A n n e m , b e n i ç o c u k lu ğ u m a d ö n d ü r e c e k k ita p la rın p e ş in e d ü ştü : Ö n c e a y lık p er i m asalları d e r le m e s i ola n “ k ü ç ü k p e m b e k ita p la r” , dah a sonra, y av aş ya vaş, L es Enfants du capitaine Grant, L e D ernier des M oh ican s, Nicolas N ickleby, L es C inq Sous de L avarède alın d ı. Ç o k a k lı b a şın d a ola n J u le s V e rn e ’e, P au l d ’I v o i’n in ta şk ın lık la rın ı te rc ih e d iy o r d u m . A m a yazarı k im olu rsa o ls u n H e tz el d iz is in d e k i e s er le re , altın p ü s k ü llü k ır m ız ı k ap ağ ı, p e r d eyi, k en a rla rın d a k i y a ld ız sa h n e ış ık la rın ı s im g e le y e n k ü ç ü k tiyatrolara b a y ılıy o rd u m . G ü z e llik ile ilk k arşılaş m a m ı, C h a te a u b ria n d ’m d e n g e li cü m le le r in e d eğ il, b u sihirli k u tu lara b o rçlu y d u m . O n ları a çtığ ım d a h e r şe yi u n u tu y o r d u m : B u ok u m a m ıy d ı? H ayır, am a v e c it iç in d e ö lm e k ti: B e n im ortad an k a lk m a m d a n , m ız ra k lı y e rli ler, v a h ş i orm anlar, s ö m ü r g e c i şa p k a sı g iy m iş b ir k â ş if d o ğ u y o r d u h e m e n ; b e n b ir h a ya ld im ; A o u d a ’n ın o s ol g u n v e g ü z e lim ya n ak ların ı, P h ile a s F o g g ’u n fa v or ile ri n i ışığ a gark e d iy o rd u m . K e n d is in d e n n ih a y e t k u rtu lan k ü ç ü k h arika, k atış ık sız b ir h arik a h a lin e g e liy o rd u . D ö ş e m e n in e lli sa n tim y u k a rısın d a e fe n d is iz v e b o y u n d u ru k su z, y e tk in b ir m u tlu lu k d o ğ u y o r d u . Y en i D ü nya, b a ş la n g ıçta E s k i D ü n y a ’d an dah a te d ir g in e d ic i g ö r ü n ü y o rd u : Y ağm a v e ad am ö ld ü rm e v a rd ı orad a; su g ib i k an a k ıy o r d u . K ızıld erililer, H indular, M oh ik an lar, H ota n to lar, g e n ç k ız ı kaçırıyorlar, b a b a s ın ı b a ğ lıy o rla r v e e n k o r k u n ç iş k e n c e le r le ö ld ü r m e y e karar v e riy or la rd ı. K atış ık sız K ö tü lü k ’tü bu . A m a K ö tü lü k , İy iliğ in k ar şısın d a y e r le re k a p a n m a k iç in g ö s te riy o rd u k e n d in i: D ah a so n ra k i b ö lü m d e , h er ş e y ye rli y e rin e otu ra ca k tı. C esu r B e y a z lar, v a h şile ri k ır ıp geç ir iy o rla rd ı, b a b a n ın ip le rin i k e s i y or la r v e b ab a d a k e n d in i k ız ın ın k o lla rın a atıy ord u . Yal n ızc a k ö tü le r v e ö lm e le ri h ik â y e n in fazla h arcam aları ara sın d a y e r alan ik in c i d e r e c e d e n iy i in san lar ö lü yo rd u . A yrıca ö lü m d e tertem iz h ale ge tirilm iş ti: S o l m e m e al tın d a k ü ç ü k v e yu v a rla k b ir d e lik le k olla r h a ç ş e k lin i al m ış h a ld e y e r e d ü ş ü lü y o rd u v e e ğ e r t ü fe k h e n ü z icat e d ilm e m iş s e , su çlu la r “ k ılıçta n g e ç ir ilm iş ” o lu y o rd u . B u g ü z e lim d e y iş i ç o k s e v iy o rd u m : O d ü m d ü z v e b e y a z ş im ş e ğ i, y a n i ç ıp la k k ılıcı g ö z ü m ü n ö n ü n e ge tiriy o r d u m ; ter e ya ğ ın a girer g ib i s a p lan ıy o r v e b ir d a m la k an b ile k a y b e tm e d e n y e re y ık ıla n k a n u n d ış ı a d a m ın sırtın d a n ç ık ıy o rd u . Ö lü m , k im i za m an g ü lü n ç b ir ş e yd i; san ı r ım L a Filleule de R ola n d ’da an latılan ola y gib i: A rap as k eri, atın ı b ir H a çlı ş ö v a ly e s in in atı ü z e r in e sü rü y or d u ; ş ö v a ly e d e k afasın a m ü th iş b ir k ılıç d a rb e s i in d ire r e k te p e d e n tırn ağa ik iy e b iç iy o r d u on u : G u s ta ve D o r e ’n in bir illü s tr as yo n u ö y k ü n ü n b u ö n e m li o la y ın ı ca n la n d ırıy o r du. N e k ad ar h o ş tu b u ! V ü c u d u n ik iy e a y rılm ış p a rça la rın ın h er b iri, ü z e n g in in ü z e r in d e b ir y a rım d a ire ç iz e re k d ü ş ü y o r d u y e r e v e şaşk ın a d ö n e n at şaha k a lk ıy o r d u . B u gravü re, y ıllar ca g ö z ü m d e n yaş g e le n e k ad a r g ü lm e k s iz in b a k a m a d ım . İh tiy a cım ola n ı e n s o n u n d a ele g e çir m iş tim : N e fre t d u y g u s u d o ğu ra n , am a a m ac ın a u la şa m a d ığ ı iç in y in e d e zararsız olan D ü şm a n , ça b ala rı n a v e şey ta n c a k u rn a zlığ ın a ra ğm e n , İy ilik d av asın a h iz m e t e d iy o rd u . G e r ç e k te n d e b e n , d ü z e n e g e ri d ö n m e y e , h e r za m an b ir ile r le m e n in e ş lik e ttiğ in i g ö r ü y o r d u m ; k ah ram a n la r ö d ü lle n d iriliy o rd u ; şan şe ref, h ay ran lık , p ara on la rm d ı; g ö z ü p e k lik le r i s a y es in d e , b ir ü lk e ele geçiriliy or, y e rlile rin e lin d e n b ir sanat e s e ri a lın ıy o r ve m ü z e le r im iz e ge tiriliy o rd u ; g e n ç k ız da, k e n d is in i k u rta ran k â ş ife tu tu lu y o r v e h er ş e y b ir e v le n m e y le so n a e r i yo rd u . B u d e r g ile r d e n v e k itap la rd an , e n m a h r e m k u ru n tu m u e d in d im b e n ; iy im se rlik ti b u k u ru n tu . B u o k u m ala r u z u n sü re gizli k ald ı; A n n e -M a rie ’n in d e b e n i ik az e tm e y e ih tiy a cı y o k tu ; d e ğ e rs iz şe y le r o l d u k la rın ı b ild iğ im iç in b e n d e, b ü y ü k b a b a m a , on lara ilişk in b ir te k s ö z c ü k b ile s ö y le m iy o rd u m . K ö tü k iş ile r le d o s tlu k ed iyor, k e y fim c e davranıyor, tatillerim i b ir g e n e le v d e geçiriyor, am a v a rlığ ım ın g e r ç e k y a n ın ın ta p ı n ak ta k a lm ış o ld u ğ u n u u n u tm u y o r d u m . Y o ld a n ç ık m a larım ın h ik â y e s iy le “ m o lla y ı” şaşırtm ak n e y e ya rard ı? S o n u n d a K ari e n s e le d i b en i; a n n e m e v e b ü y ü k a n n e m e k ız d ı; o n la r da b ir an s a k in le ş m e s in d e n ya ra rla n ıp b ü tü n s u ç u b e n im sırtım a yü k le d ile r: D e rg ile r v e se rü v e n rom a n la rın ı g ö rm ü ş tü m ; h o şla n m ış ve is te m iş tim o n la rı; satın alm a d a n e d e b ilir le r m iy d i? B u u s ta ca yalan , b ü y ü k b a b a m ın e lin i k o lu n u b a ğ lıy o r d u : C olom b a ’y ı, o m a k y a jlı şırfın tılarla ald atan b e n d im , e v e t b e n d im . P eyg a m b e r im s i b ir ç o c u k olan b e n d e ; g e n ç P y th o n is s e v e e d e b iy a tın E lia cin ’i ola n b e n d e k ö tü olan h e r şe y e k arşı b ir e ğ ilim vard ı. B ir s e ç im y a p m a k b ü y ü k b a b a m a d ü ş ü y o r d u artık: B e n ya p e y g a m b e r c e d e n e c e k h iç b ir s ö z s ö y le m iy o r d u m y a d a an lam aya k alk ış m a k s ızm . z e v k le rim e sa yg ı d u y m a k g e re k iy o rd u . B ab a o la ra k h er şe yi m a h v e d e rd i C h arles S chw eitzer, am a b ü y ü k b a b a olarak ü z g ü n lü k d o lu b ir h o ş g ö r ü y ü te rc ih etti. B e n d e dah a fazlasın ı is te m iy o r d u m za ten v e çifte h ay atım a sa k in sa k in d e v a m e d iy o r d u m . B u g ü n b ile , “ p o lis ro m a n la rı diz is i” ni, W ittge n ste in ’d a n d ah a is te k le ok u ru m . B e n e sir b ö lg e le r in d e en ö n d e y e r alan v e k im s e y le k ıy asla n a m a ya n k iş iy d im ; am a y a y g ın k u rallara b a ş eğ d irild iğ im d e e n ark a sıraya d ü ş ü y o r d u m . B ü y ü k b a b a m , b e n i M o n ta ig n e L is e s i’n e y a zd ırm a ya k arar v e rm işti. B ir sabah ok u l m ü d ü rü n e g ö tü r d ü b e ni, m e z iy e tle r im d e n ö v g ü y le sö z etti o n a v e b ir ic ik k u s u r u m u n y a ş ım a g ö r e çok ileri o lm a m o ld u ğ u n u sö y le d i. M ü d ü r ç o k a n lay ış lıyd ı; b e n i s e k iz in ci s ın ıfa ald ılar ve b e n d e ya ş ıtım ç o c u k la r la b e ra b e r o la c a ğ ım ı d ü ş ü n d ü m . A m a ö y le o lm a d ı: İlk im la d e rs in d e n son ra o k u l id aresi, b ü y ü k b a b a m ı h e m e n ça ğırd ı; o d a k ü p le r e b in m iş ola rak ev e geld i, çan tasın d an k a rg acık b u rg a cık yazılarla ve le k elerle d o lu be rb at b ir k âğıt çık arıp m a san ın ü z erin e fırlattı: B u b e n im v e rd iğ im k âğıttı. “ L e lapen çovaehe em e le ten”1 d iy e y a z d ığ ım cü m le n in im lasın a d ik k a ti çe k ilm iş ve b e n im y e r im in o n u n c u hazırlık sın ıfı o ld u ğ u anlatıl m aya ça lışılm ıştı b ü yü k ba bam a. “ L ap en ç o v a c h e ” ı g ö r ü n c e a n n e m k a tılırca sın a g ü lm e y e b a şla m ış v e b ü y ü k a n n e m k o r k u n ç b ir b a k ış la su stu rm u ştu o n u . B ü y ü k b a b a m da b e n i k ö tü n iy e tli olm ak la su çla d ı v e h a y a tım d a ilk olara k b a ğ ır ıp ça ğ ırd ı bana; dah a son ra d a b e n i y a n lış an lad ık ların ı s ö y le y ip lis e d e n ald ı v e m ü d ü r le b o zuştu. B u iş te n h iç b ir ş e y a n la m a m ış tım v e b aş a rıs ız lığ ım etk ile m iş ti b e n i; im la b ilm e y e n b ir h arik a ç o c u k t u m be n , h e p s i b u y d u işte! Ü stelik y a ln ız lığ ım a h iç b ir s ık ın tı d u y m a d a n y e n id e n k a v u şu y o r d u m ; k ö tü lü ğ ü m ü d e ' “ D ağ tav şan ı k e k ik s e v e r ” a n la m ın d a k i bu c ü m le n in d o ğ r u y a z ılış ı ş ö y le d ir; “ L e la p in sa u v a g e a im e le t h y m .” s e v iy o r d u m . H a k ik i b ir v a rlık o lm a şa n sım ı fark ın a va r m a d a n k a y b e tm iş tim ; b ir P arisli ilk o k u l ö ğ re tm e n i olan B a y L ie v in ’i, b an a ö z e l d e rs le r v e r m e k ü ze re tuttular; b u ö ğ r e tm e n h e m e n h e r g ü n g e liy o r d u . B ü y ü k b a b a m , o tu ru la ca k sırası v e b e y a z tah ta d a n tablası ola n b ir yazı m a sası a lm ıştı bana. B e n sıraya o tu ru y o r d u m v e B a y L ie vin , d ik te yap tırırk e n d o la şıp d u ru y o rd u . V in ce n t A u r io l’a 1 b e n z iy o r d u b u ad am v e b ü y ü k b a b a m , o n u n b ir fa rm a son o ld u ğ u k o n u s u n d a ısrar e d iy o r v e b ir h o m o s e k s ü e lin te k lifle r i k a rş ısın d a tik sin ti d u y m u ş b ir in sa n ed a sıyla, “ K e n d is in e g ü n a y d ın d e d iğ im zam an , elin in b a şp a rm a ğ ıy la a v cu m a fa rm a son la rın ü ç g e n in i çiz iy o r g ib i y a p ı yor,” d iy o r d u b iz e. B e n i p o h p o h la m a y ı u n u ttu ğ u için n e fr e t e d iy o r d u m on d a n ; sa n ırım p e k d e y er siz o lm a y a rak b ir ge ri zek â lı ç o c u k olarak g ö rü y o r d u b e n i. N e d e n i n i b ilm iy o r u m , am a ö ğ r e tm e n ortad an k a y b o lu v e rd i; b e l k i d e h a k k ım d a d ü ş ü n d ü k le rin i b irin e açm ıştı. B ir sü re A r c a c h o n ’d a k a ld ık v e b e n y e r e l ok u la g it tim , b ü y ü k b a b a m ın d e m o k r a tik ilk e le ri b u n u n b ö y le o l m a s ın ı ge re k tiriy o rd u . A m a sıra d a n k a la ba lığın d ış ın d a tu tu lm a m ı da istiy or d u . İlk o k u l ö ğ re tm e n in e , “ S e v g ili m e s le k ta ş ım , siz e d ü n y a d a k i e n s e v g ili va rlığ ım ı e m a n e t e d iy o r u m ,” d iy e r e k te s ü m etm iş ti b e n i. B u ilk o k u l ö ğ r e tm e n i B a y B arrau lt’n u n k e ç i sak alı v e k e le b e k g ö z lü ğ ü vard ı: V illam ız a g e lip m is k e t şarabı iç iy o r v e b ir y ü k s e k o k u l h o c a s ın ın k e n d is in e g ö s te r d iğ i itim attan ö tü rü iftih ar ettiğ in i s ö y lü y o r d u . B en i, k ü r s ü n ü n y a n ın d a ö z e l b ir sıraya otu rtu y or v e te n e ffü s le r d e y a n ın d a n a y ırm ıy o rd u . B u a yrıca lık lı d a v ra n ış h a k lı g ö r ü n ü y o r d u b a n a v e e şitle rim o la n “ h a lk ç o c u k la r ı” n m n e d ü ş ü n d ü ğ ü n ü b ilm iy o r d u m ; sa n ırım u m u rs a m ıy o rla rd ı. A m a o n ların k ab alık ları b e n i y o r u y o r d u v e es ir alm a ca o y n a d ık ları s ü re ce , B a y B arrau lt’n u n ya n ın d a s ık ılıp d u rm a yı d a h a s e ç k in bir şey olarak g ö rü y o r d u m . ' F ran sa c u m h u rb a ş k a n ı (1947-1954) (Ç .N .) Ö ğ r e tm e n im e ik i n e d e n d e n ötü r ü sa y g ı d u y u y o r d u m : B e n im iy iliğ im i is tiy o r d u v e ağzı k o k u y o r d u . B ü y ü k le rin çirk in , b u ru ş b u ru ş y ü z lü v e h o şa g itm e z k im seler olm ala rı g e r e k iy o r d u ; b e n i k u ca k la rın a a ld ık la rın da, aş m am g e re k e n h a fif b ir tik sin ti d u y m a k ters g e lm i y o r d u ban a v e b u , e r d e m in k o la y b ir şe y o lm a d ığ ın ın k a n ıtıyd ı. K o şm ak , sıçram ak , p asta y e m e k , a n n e m in y u m u ş a k v e m is k o k a n c ild in i ö p m e k g ib i b as it v e ıv ır zı vır h azlar vard ı. A m a o lg u n in sa n la rın ya n ın d a a ld ığ ım k ar m aş ık v e b ilg e lik d o lu ze v k le re dah a fazla ö n e m v e riy o rd u m : O n ların itici ya n ları b ü y ü le y ic i e tk ile r in in b ir b ö lü m ü n ü olu ştu ru y o r d u : T ik s in ti ile c id d iy e ti b irb ir in e k a rış tırıy o rd u m b e n v e b ir z ü p p e y d im . B a y B arrau lt ü ze r im e d o ğ r u e ğ ild iğ in d e , tatlı sık ın tıla r d u y u y o r d u m ; o n u n e r d e m le r in in k ö tü k o k u s u n u is te k le iç im e ç e k i y o rd u m . B ir gü n , o k u lu n d u va rı ü z e rin e p e k az ö n c e y a zılm ış b ir y azı b u ld u m , y a k la ştım v e ok u d u m : “ B arrault b a b a b ir a.çıktır.” K a lb im d u ra ca k g ib i ça rp ıy or d u , o ld u ğ u m y e rd e k a la k a lm ış tım v e k o rk u y o rd u m . B u “ a .c ık ” s ö z c ü ğ ü “ p is la flard an ” b ir iy d i k u ş k u su z ve iy i y e tiş m iş b ir ç o c u ğ u n h iç b ir za m an k ar şıla şm a d ığ ı s ö z c ü k d a ğ a r c ığ ın ın a y ak ta k ım ı ara sın d a y e r a lıy o rd u ; k ısa v e k aba o la n b u sö z c ü k te , ilk e l h a y va n la rın k o r k u n ç y a lın lığ ı vard ı. O n u o k u m a k b ile o la c a k iş d e ğ ild i; a lça k se sle b i le olsa bu s ö z c ü ğ ü tek ra rla m a yı y a s a k la d ım k e n d im e . D u vara y a p ış m ış olan b u h a m a m b ö c e ğ in in , b o ğ a z ım ın d e rin lik le r in d e k ap k ara b ir b o ru se sin e d ö n ü ş m e k için a ğz ım a s ıçra m a sın ı is te m iy o rd u m . O n u fa rk e tm e m iş g ib i yap arsam , b e lk i d e d u v a rd a k i b ir d e liğ e g ire c e k ti. A m a b a ş ım ı ç e v ir d iğ im d e b u n e fr e t e d ile c e k ad ı k a r ş ım d a b u lu y o rd u m : “ B arrault b a b a ” v e s ö z c ü k le r d ah a fazla k o rk u tu y o rd u b e n i, n e d e olsa “ a .c ık ” s ö z c ü ğ ü n ü n an la m ın ı b e lli b e lir s iz s e zin liy o rd u m , am a a ile m d e k im e “ fi la n ca b a b a ” d e n d iğ in i ç o k iy i b iliy o r d u m ; bah çıvan lar, p ostacılar, h iz m e tçi k ız ın b a b a s ı g ib i insanlar, ya n i za vallı ih tiyarlard ı bu n lar; ilk o k u l ö ğ r e tm e n i v e b ü y ü k b a b a m ın m e s le k ta ş ı o la n M .B a rrau lt’y u , b ir is i zavallı b ir ih tiya r olarak g ö rü y o r d u d e m e k k i. H e r h a n g i b ir ye rd e, b ir k a fa n ın iç in d e sin si sin si d o la ş ıy o r d u b u d ü şü n ce. P e k i, h a n g i k a fa n ın iç in d e ; b e lk i d e b e n im k in d e . K u tsal b ir ş e y i k ir le tm e y e s u ç orta ğı o lm a k iç in b u k ü fü r d o lu y a zıyı o k u m u ş o lm a k y e tm iy o r m u y d u ? A yn ı zam an da, g a d d a r b ir d eli, te rb iy e m i, g a y re tim i v e h e r sabah , “ G ü n a y d ın ö ğ r e tm e n im ,” d iy e r e k ş a p k a m ı çık ar ırk e n d u y d u ğ u m h a zzı m atrağa a lıy or g ib i g e liy o r d u b a n a v e b u d e li b e n d im ; k ö tü s ö z c ü k le r v e d ü ş ü n c e le r iç im d e k a y n a şıy or sa n ıy o rd u m . A va zım ç ık tığ ı kadar, “ B u m o ru k m a y m u n le ş g ib i k ok u y or ,” d e m e m i k im e n g e lliy o r d u ? B e n d e , “ B arrau lt b a b a p is k ok u y or ,” d e m e k t e n k e n d im i a la m a d ım v e ç e v r e m d e h e r ş e y d ö n m e y e başla d ı. E rtesi gü n , B a y B arrau lt’n u n k e n d is in e , s e lü lo it y a k a sın a v e p a p y o n k ra vatın a d u y d u ğ u m s a y g ıy a k av u ş tu m . A m a m ü s v e d d e d e fte r im e e ğ ild iğ i zam an , b a ş ım ı çe v ir ip s o lu ğ u m u tu tu y o rd u m . E rtesi son bah ard a, a n n e m , b e n i P o u p o n E n stitü sü ’ n e g ö tü r m e k ararm a aldı. Tahta b ir m e r d iv e n i çık m ak , ilk k atta k i b ir o d a y a g ir m e k g e r e k iy o r d u ; ç o c u k la r s e s siz lik iç in d e y a rım d a ire olara k to p la n m ışla rd ı; o d a n ın d ip tarafın d a d im d ik v e sırtları d u v ara d a ya lı olarak o tu rm u ş o la n a n n e le r d e ö ğ r e tm e n i gö zlü y o rla rd ı. B iz e d e rs v e r e n za vallı k ızların ilk ö d e v i, b u h a rik a ço c u k la r a k a d e m is in d e , ö v g ü le r i v e iy i n o tla rı e şit olarak d a ğ ıt m ak tı. B u n la rd a n b iri b ir an s a bırs ız lık g ö s te rir ya d a iy i b ir ce v a p ta n ç o k h o ş n u t k alırsa, P o u p o n ’u n m a tm a ze lle ri, ö ğ r e n c ile r i; k e n d is i d e iş in i k a y b e d iy o r d u . B iz, b irb iriy le k o n u ş m a y a za m an b u la m a y a n tam o tu z a k a d e m is y e n d ik . D e rs le r b itin c e a n n e le rin h e r biri k e n d i a k a d e m is y e n in i k a p ıp a llah aısm arlad ık b ile d e m e d e n d ö rtn a la g ö tü rü y o r d u . S ö m e s trin so n u n d a , a n n e m b e n i o k u l d a n aldı; ça lışm a d iy e b ir şe y y o k tu orad a v e te b rik e d il m e sırası b a n a g e ld iğ i zam a n y a n m d a k ile rin on a ç e v r i le n b a k ış la rın d a n b ık m ış tı artık. M a tm a ze l M a rie -L ou S ö z c ü k le r 65/5 ise, k e le b e k g ö z lü k k u llan an sa rışın b ir g e n ç k ız d ı ve P o u p o n E n stitü sü ’n d e b o ğ a z to k lu ğ u n a g ü n d e sek iz saat d er s v e riy o r d u ; k a d ın m ü d ü r le r d e n gizli olara k b a n a e v d e ö z e l d ersle r v e r m e y i k a b u l etti. İ ç in d e k i ü z ü n tü yü atm ak iç in ç e k tiğ i b ü y ü k ahlar, d ik te ya p tırm ay ı k im i z a m a n k e s in tiy e u ğ ra tıyo rd u . C a n ın d an b ık m ış o l d u ğ u n u , k o r k u n ç b ir ya ln ız lık iç in d e y a şa d ığ ın ı, k im olu rs a o ls u n b ir k o ca b u lm a k iç in h er ş e y in i v e r e c e ğ in i s ö y lü y o r d u ban a. O da orta d a n k a y b o ld u s o n u n d a : B ana h iç b ir ş e y ö ğ r e tm e d iğ i s ö y le n iy o r d u , am a sa n ırım b ü y ü k b a b a m m u s ib e t b ir k ız olarak g ö rm ü ş tü on u . B u d ü rü st ad am , d ü ş k ü n le re y a rd ım e tm e k te n k a ç ın m ıy o r d u , am a o n la rı e v in e ça ğırm a k ta n n e fr e t ed iy o rd u . T am za m a n ıy d ı o n u n u z ak laştırılm asın ın , ç ü n k ü M a tm a zel M arie -L o u is e m o ra lim i b o z u y o r d u . Ü cr e tle rin m e ziy e tle rle oran tılı o ld u ğ u n a in a n ıy o r d u m v e m a tm a z e lin m e ziy e tli b ir in sa n o ld u ğ u s ö y le n iy o r d u ba n a ; ö y le y s e n iç in o k a d ar az ü c r e t v e riyo rla rd ı o n a ? B ir m e s le k s a h ib i o lm a k s a y g ın v e on u rlu o lm a k d e m e k ti v e in sa n ça lışm ak ta n m u tlu lu k d u ya rd ı; ö y le y s e h a ya tın d a n sa n k i ted a vi e d i le m e z b ir h a stalık m ış g ib i n iç in s ö z e d iy o r d u ? O n u n şik â y e tle rin i a n lattığ ım d a b ü y ü k b a b a m g ü lm e y e b a ş lı y o r d u : B ir e r k e ğ in k e n d is in e iste k d u y a m a y a c a ğ ı k ad ar ç ir k in d i b u m atm a ze l. A m a b e n g ü lm ü y o r d u m : İn sa n ö n c e d e n m a h k û m ed ilm iş olarak d o ğ a b ilir m iy d i? D o ğ a b ilir s e b a n a ya lan s ö y le n m iş ti d e m e k k i v e d ü n y a n ın d ü z e n i, h o ş g ö rü lm e s i ola n a k sız b o z u k lu k la r ı g izliy o rd u iç in d e . M a tm aze l u zak laştırılın ca , te d ir g in liğ im d e g e ç ti. C h arles S ch w eitzer, b an a d ah a m ü n a s ip ö ğ re tm e n le r b u ld u . B u n lar o k ad ar m ü n a s ip k iş ile rd i k i, h e p s in i u n u ttu m on ların . O n ya ş ım a kadar, b ir ih tiyar a d a m ile ik i k a d ın arasın d a y a p a y aln ız k ald ım . G e r ç e k va rlığım , k ar ak te rim v e ad ım , y etiş k in le rin e lin e v e rilm iş ti; k e n d im i on la rın g ö z le r iy le g ö r m e y i ö ğ r e n m iş tim ; b ir ç o c u k tu m b en , p iş m a n lık la rıy la yarattık ları can a va rd ım . O rad a o lm a d ık la rı z a m a n b ile , ışığ a be- le n m iş b a k ış la r ın ı b ıra k ıy o rla rd ı artlarında. Ö rn e k t o ru n n ite liğ im i b an a k az an d ıra n , o y u n c a k la r ım ı v e e v r e n i su n m a ya d e v a m e d e n b u b a k ış iç in d e k o ş u y o r v e s ıç rıy o rd u m . B e n im g ü z e l k a v a n o z u m u n iç in d e , y a n i ru h u m d a , d ü ş ü n c e le r im , h e r b iri k e n d i y ö r ü n g e s in i iz le y e re k d ö n ü p d u ru y o rd u : T e k b ir k aran lık k ö ş e y o k tu . N e var ki, sa y d a m b ir k e sin lik , s ö z c ü k s ü z v e ş e k ils iz olarak v e su la n d ırılm ış h a ld e, b e n im m a s u m s a y d a m lığ ım iç in d e h e r ş e y i b e rb a t e d iy o r d u : B ir sa h tek â rd ım b e n . O y n a d ığ ın ı b ilm e d e n b ir ro lü n a sıl oy n a y a b ilir in sa n ? K iş ili ğ im i o lu ştu ra n o p a rla k v e g ü n e ş li g ör ü n ü m le r, k e n d i k e n d ile r in i e le v e riyo rla rd ı: H e m a n la y a m a d ığ ım , h e m d e h is s e tm e k te n g e ri k a lm a d ığ ım b ir va rlık k u s u ru n d a n ileri g e liy o r d u bu . B ü y ü k le re d ö n ü y o r v e m e z iy e tle r i m in va r o ld u ğ u g ü v e n c e s in i v e r m e le r in i istiy or d u m : K e n d im i sa h te k â rlığ ın k u ca ğ ın a atm ak tı b u . H o ş a g it m e y e m a h k û m olarak h e m e n s o lu p g id e n tatlı h avalar v e r iy o r d u m k e n d im e ; y e n i b ir fırsat k o lla ya n sah te y ü r e k te m iz liğ im i v e ay la k ö n e m liliğ im i g e z d ir iy o r d u m h er y e rd e : O n u y a k a la d ığ ım ı sa n ıy or v e b e lli b ir tavır b e n im s iy o r d u m , am a k a ç m a k is te d iğ im k a y p a k lık la y e n i d e n k a r ş ıla ş ıy o rd u m . İs k o ç k u m a şın d a n a tk ısı iç in d e u y u k lu y o r d u b ü y ü k b a b a m v e b e n , fırç a g ib i sak a lın ın altın d a d u d a k la rın ın ç ıp la k p e m b e liğ in i g ö r ü y o r d u m ; d ay an ılm a z b ir ş e y d i bu : İyi k i g ö z lü ğ ü k a y ıy o r v e b e n d e o n u d ü z e ltm e k iç in a tılıy o rd u m . U ya n ıp k o lla rın a alı y o r v e k a ld ırıy o r d u b e n i: B ü y ü k s e v g i r o lü m ü z ü o y n u y o r d u k y e n id e n ; am a b e n im is te d iğ im b u d e ğ ild i. P e k i n e is tiy o rd u m ? U n u tu y o rd u m h e r şe y i v e o n u n sak alla rın ın g ü r ça lılığ ın d a yu v a la n ıy o r d u m . M u tfa ğa g iriy or v e salatayı k ar ıştırm a k is te d iğ im i s ö y lü y o r d u m ; b a ğ ır ış larla v e k ah k a h alarla k arşılıy o rla rd ı b e n i: “ H a y ır c a n ı m ın içi, ö y le d e ğ il! K ü ç ü c ü k e lin i iy ic e sık b a k a y ım . İş te old u ! M arie, y a r d ım e d in ona. N e d e g ü z e l y a p ıy o r b u iş i!” B e n sa h te b ir ço c u k tu m , e lim d e sah te b ir salata k a b ı va rd ı v e h a re k e tle rim in , g ö ste rişli je s tle r h a lin e g e ld i ğ in i h is s e d iy o r d u m . K o m e d i, d ü n y a y ı v e in sa n ları g ö z ü m d e n sa k lıy o rd u ; r o lle rd e n v e ak s e su a rla rd a n b aşk a ş e y i g ö r e m iy o r d u m ; m a sk aralık la rım la b ü y ü k le r in iş le rin e y a rd ım e ttiğ im e gö re , o n la rın e n d iş e le r in i n a sıl c id d iy e a la b ilird im ? O n ların y a p m a k is te d ik le rin e , a m aç la rın ı p a y la ş m a m ı e n g e lle y e n b ir e r d e m li ş e v k le k atılıy o r d u m . İn s a n ır k ın ın ih tiyaçların a, h a zla rm a v e u m u tla rı na y a b a n c ı o la n b en , o n u baştan çık a r m a k iç in s o ğ u k k an lılık la b o ş u n a h a rcıy o r d u m k e n d im i; b e n im se yircile rim d i onlar, g ö z k am a ştırıcı s a h n e ış ık la rı b e n i o n la r d a n a y ırıy o r v e s o n u n d a b o ğ u n tu y a d ö n ü ş e n g u ru r d olu b ir s ü rg ü n e g ö n d e r iy o r d u . -İşin e n k ö tü yanı, b ü y ü k le r in d e r o l y a p tık la rın d a n ş ü p h e le n m e m d i. B an a y ö n e lttik le ri sö zc ü k le r, b o n b o n ş e k e ri g ib iy d i, am a araların d a b a m b a ş k a b ir to n la k o n u ş u y orlard ı. Ü s te lik k u tsal v e giz li s ö z le ş m e le r in i b o z d u k la rı d a o lu r d u v e o zam an b e n , e n e m in o ld u ğ u m d u d a k b ü k ü ş ü m le y a k la şıy o rd u m on lara v e b a n a g e r ç e k b ir sesle , “ H a d i se n o y n a m a y a git y a v ru m , b iz d e rtle ş i y o r u z ,” d e n iy o rd u . K im i za m an da k u lla n ıld ığ ım ı h is s e d iy o r d u m . A n n e m b e n i L u x e m b o u r g B a h ç e s i’n e g ö tü rü yor, b ü tü n a ile ile b o z u ş m u ş ola n E m ile A m c a b ir d e n o r taya çık ıy or, k ız k a r d e ş in e ters ters b a k ıy o r v e k u p k u ru b ir se sle, “ S e n in için g e lm e d im , ç o c u ğ u g ö r m e k iç in b u ra d a yım ,” d iy o rd u . Ve d ah a son ra, a ile d e k i te k m a s u m ü y e n in b e n o ld u ğ u m u v e ya ln ız ca b e n im , b ile iste ye k e n d is in i g ü c e n d ir m e d iğ im gib i, asılsız s ö y le n tile re k a n a rak m a h k û m da e tm e d iğ im i a ç ık lıy o r d u . G ü c ü m d e n v e b u k a s v e tli a d a m ın y ü r e ğ in d e u y a n d ır d ığ ım s e v g i d e n rah atsız olarak g ü lü m s ü y o r d u m . A m a a ğ a b e y v e k ız k ard e ş, k e n d i soru n ların ı tartışm aya b a ş la m ış o lu y o rla r d ı b ile ; k a r ş ılık lı a cıların ı sayıp d ö k m e y e k o y u lu y o rla r dı; E m ile, C h a rle s’a k ız ıp k ö p ü r ü y o r d u . A n n e -M a rie d e biraz g e r ile y e r e k sa v u n u y o rd u o n u ; s o n u n d a L o u is e ’ d e n sö z e d iy o rla rd ı; b e n d e on la rın d e m ir is k e m le le ri a ra sın d a u n u tu lm u ş olarak k a lıy o r d u m h e p . A n la ya cak k ad ar b ü y ü k o lsa y d ım , ya ş lı b ir s o lcu a d a m ın b an a d a v ran ışlarıyla ö ğ re ttiğ i s a ğ cı h a k ik atle ri k a b u l e tm e y e h a zırd ım : y a n i H a k ik a t v e M itos a yn ı ş e y d i v e d e r in d e n d u y m a k iç in tu tk u lu o lm a ro lü y a p m a k g e r e k iy o r d u ve in sa n , b ir tö re n s e l v a rlık tı ya ln ız ca . K o m e d i o y n a m a k iç in yara tılm ış o ld u ğ u m a in a n d ırm ış la rd ı b e n i; k a b u l e d iy o r d u m k o m e d iy i, am a b e n b aş a k tö r o lm a k is tiy o r d u m v e b e n i b itk in liğ e s ü r ü k le y e n b u n a lım an ların d a, ya ln ız ca “ u y d u r u k ro lle r ” o y n a d ığ ım ı fa rk e d iy o r d u m ; o y n a n a n k o m e d id e b ir ç o k s ö z ü m va rd ı v e s ık s ık ortada g ö r ü n ü y o r d u m ; am a “ ta m an la m ıy la k e n d in e ö z g ü ” b ir r o lü m y o k tu ; b e n d a h a ç o k b ü y ü k le r e re p lik v e r iy o r d u m ya ln ızca. C h arles, ö lü m k o r k u s u n u y u m u ş a ttığ ım iç in p o h p o h lu y o r d u b e n i: L o u is e b e n im a fa ca n lığ ım d a , surat asm ala rın ı h a k lı ç ık a r d ığ ım v e A n n e-M a rie k ü ç ü m s e n m iş liğ in i g id e r d iğ im iç in s e v iy o r d u b en i. O ys a b e n o l m asam , an a-bab ası a n n e m i b a ğ rın a b as a ca k tı v e o n u n in c e liğ i, a n n e s in e s a v u n m a s ız ca te slim o lm a sın a y o l açacak tı; y in e b e n olm a sa m , L o u ise , surat asıp d u r a c a k tı v e C h arles da, C er v in D ağı, gö k taşları ya d a b a şk a la rı n ın ço c u k la r ı k a rşıs ın d a h ayra n o lu p k alacak tı. O n ların an la şm a zlık la rın ın v e u zla şm a la rın ın rastlan tısal b ir n e d e n iy d im b e n ; g e r ç e k v e d e rin n e d e n le r ise b a ş k a y e r d e y d i. M â co n ’da, G u n s b a c h ’da, T h iv ie r s ’d e y ıp ra n m ış ya şlı b ir y ü re k te v e d o ğ u ş u m d a n ç o k ö n c e k i b ir g e ç m iş te yd i. B e n , a ile n in b ir liğ in i v e k a d im ç e liş k ile r in i y a n s ı tıy o rd u m ; o n la r n e is e le r o o lm a k için b e n im T an rısal ç o c u k lu ğ u m u k u lla n ıy orla rd ı. B ir te d irg in lik iç in d e y d im v e tam , on la rın tö re n le r i b e n i h iç b ir ş e y in b e lli b ir n e d e n o lm a d a n var o lm a d ığ ın a v e e n y ü k s e k te k in d e n en alttak in e k ad a r h e rk e s in e v r e n d e , k e n d is in e v e rilm iş b ir y e ri o ld u ğ u n a in a n d ığ ım zam an , k e n d i va rlık n e d e n i m in orta d a n k a y b o ld u ğ u n u v e y u m u ş a c ık b ir v a rlık o l d u ğ u m u a n lad ım v e b u d ü z e n li d ü n y a d a k i m ü n a s e b e t siz var o lu ş u m d a n u ta n ç d u y d u m . Bir b a b a m o ls ay d ı, b an a ru h h a lle rin d e n ilkeler, c e h a le tin d e n b ilg i, h ın çla rın d a n gurur, a ca y ip m e ra k la rın d an yasalar sa ğlay a b ilird i v e b e n im iç im d e m e k â n tuta bilird i; b u s a y g ıd e ğ e r k irac ı k e n d im e sa y g ı d u y m a m ı da sa ğlayabilird i. S ay gı ü ze rin d e , yaşam a h a k k ım ı te m e l le n d irir d im b e n d e. B e n i d o ğ u r ta n k işi, g e le c e ğ im in n e o la ca ğ ın ı k ararlaştırırd ı: D o ğ u ş ta n p o lite k n is y e n olan b e n d e h er za m an için e m in o lu r d u m b u n d a n . A m a Jean B ap tiste S artre n e o la ca ğ ım ı d ü ş ü n m ü ş olsa b ile , b u sır rı k e n d isiy le b irlik te g ö tü rm ü ş tü . A n n e m in b ü tü n h atır la d ığ ı sö zle r şu n la rd ı: “ O ğ lu m b a h r iy e y e g ir m e y e c e k .” D ah a k es in b ilg ile r e ld e o lm a d ığ ı için , b e n d e n b a şla m a k ü zere h iç k im s e , şu d ü n y a y a n e halt e tm e y e g e ld iğ im i b ilm iy o r d u . B a b a m b an a m a l m ü lk b ıra k m ış o lsay d ı, ç o cu k lu ğ u m d e ğ iş ik ola ca k tı; b ir b a ş k a s ı o la c a ğ ım iç in ya zı da ya zm a y ac ak tım . A r azi v e ev, g e n ç m ira sçıy a , k e n d i h a k k ın d a sa ğ la m b ir im aj sağlar; kendi ça k ıl d ö ş e li y o lu n u n , kendi v e ra n d a s ın ın bak lav a ş e k lin d e k i ca m la rı n ın ü ze rin d e, k e n d i va rlığ ın ı fark ed er; o n la rın h a re k e t siz liğ in d e n ru h u n u n ö lü m s ü z tö z ü n ü oluşturur. B irk a ç g ü n ö n ce , restor an d a, p a tro n u n o ğ lu o la n y e d i ya ş ın d a k i velet, k a sa d a k i k ıza, “ B a b a m b u ra d a o lm a d ığ ı zam a n p a tro n b e n im !” d iy e b a ğ ırıy o rd u . İşte b ir er k e k ! O n u n y a şın d a b e n k im s e n in p a tro n u d e ğ ild im v e b e n im h iç m a lım m ü lk ü m y o k tu . E n d e r h a y la zlık an larım d a , an n e m k u la ğım a şö y le fısıld ard ı: “ D ik k a t et! K e n d i e v im iz d e d e ğ iliz !” B iz h iç b ir zam an , G o f f S o k a ğ ı’n d a d a, dah a son ra a n n e m y e n id e n e v le n d iğ in d e d e k e n d i e v im iz d e olm ad ık . B u n d a n ötü rü a cı ç e k m iy o r d u m ; ç ü n k ü h e r ş e y ö d ü n ç v e riliy o rd u ban a, am a y in e d e s o y u t b ir v a rlık ola rak k alıy or d u m . D ü n y a m alı, sa h ib in e n e o ld u ğ u n u y a n sıtır; oysa b an a n e o lm a d ığ ım ı ö ğ re tiy o rd u ; d u rm u ş otu r m u ş v e s ü r ek li değildim ben-, ç e lik ü re tim i iç in g e re k li d e değildim ; k ısa ca sı r u h u m y o k tu b e n im . B e d e n im le u y u ş m a h a lin d e o ls a y d ım ç o k iy i ola cak tı. A m a b e n v e o, a ca y ip b ir ç ift o lu ş tu ru y o r d u k . Y ok su llu k iç in d e k i ç o c u k , k e n d in i s o rg u y a çe k m e z : İh tiy a ç lar v e h astalık lar y ü z ü n d e n bedensel olarak zo r d u r u m lara d ü ş tü ğ ü için , h a k lı çık ar ıla m a z d u ru m u , v a ro lu ş u n u h a k lı çık arır o n u n ; a çlık v e s ü re k li ö lü m k o rk u s u , y a şam a h a k k ın ı te m e lle n d irir v e o ö lm e m e k iç in yaşar. B e n , k e n d im i b e lli b ir ş e y e a d a n m ış g ö r e c e k k ad ar z e n g in o lm a d ığ ım gib i, gıp ta d o lu is te k le r im i zo ru n lu g e r e k le r olara k h is s e d e c e k k ad a r fu k a ra d a d e ğ ild im . B e s le n m e ö d e v le r im i y e r in e g e tir iy o r d u m v e Tanrı, n a d ire n d e olsa, tik s in ti d u y m a d a n y e m e y i, y a n i iştah d e n ile n o in a y eti b a ğ ış lıy o r d u ban a. K a y ıtsızca n e fe s alarak, s in d i r im yap arak , d ışk ıla y a ra k y a ş ıy o rd u m , ç ü n k ü ya şa m a y a b a şla m ıştım . B e d e n im in , b u b e s iy e ç e k ilm iş ark ad aşın , se rt v e v a h ş i is te k le r in i h is s e tm e m iş tim ; k e n d in i, h a fif ra h a tsızlık larla b e lli e d iy o r d u o v e b u n la r da b ü y ü k le r ta ra fın d a n te şv ik e d iliy o rd u . O zam anlar, s e ç k in b ir a ile n in e n az b ir tan e n arin y a p ılı ç o c u ğ u o lm a s ı g e r e k iy o r d u . D o ğ u m u m sırasın d a ö lm e y i d ü ş ü n d ü ğ ü m e göre , b u iş için ç o k u y g u n d u m b e n . Ü z e r im e titriyorlar, n a bzım a ate ş im e bak ıyorlar, d ilim i çık a r m a k zo ru n d a b ıra k ıy o r lard ı b e n i. “ R e n g i biraz sararm ış d e ğ il m i? ” “ Iş ık y ü z ü n d e n ö y le gö rü n ü yo r.” “ S e n i te m in e d e r im za yıfla m ış.” “A m a bab a, d ah a d ü n tarttık o n u .” B u ir d e le y ic i ba k ış la r altın d a b ir n e s n e y e , sa k s ıd a k i b ir ç iç e ğ e d ö n ü ş tü ğ ü m ü h is s e d iy o r d u m . S o n u n d a yatağa ya tırıy orla rd ı b e n i. S ı ca k ta n n e fe s alam az h ald e, ça rşa fla rın altın d a ad eta y a va ş ya va ş k ay n a ya ra k b e d e n im ile h a stalığın ı b irb ir in e k ar ıştır ıy o r v e h a n g is in in is te n m e y e n b ir şe y o ld u ğ u n u b ile m iy o r d u m . B ü y ü k b a b a m ın b irlik te ç a lış tığ ı B a y S im o n n o t, p e r ş e m b e le r i, ö ğ le y e m e ğ in e b iz e g e liy o rd u . B ıy ığ ın a b a l m u m u sü ren , p e r ç e m in i b o y a y a n k ız y a n a k lı b u e llilik ad am a g ıp ta e d iy o r d u m . K o n u ş m a y ı d e v a m ettirm e k iç in A n n e -M a rie ona, B a c h ’ı s e v ip s e v m e d iğ in i, d e n iz d e n v e d a ğlard an h o ş la n ıp h o ş la n m a d ığ ın ı, d o ğ d u ğ u k e n tte n g ü z e l hatıraları o lu p o lm a d ığ ın ı sor d u ğ u n d a, d ü ş ü n m e k iç in d u ra k sıy o r v e iç s e l b a k ış ın ı, z e v k le rin in g ra n itim s i k itle s in e ç e v ir iy o r d u . İs te n e n b ilg ile r i e ld e e ttiğ i za m an da so ğ u k k a n lı b ir s e sle v e b a ş m ı sallayarak o n la rı ak ta rıy ord u a n n e m e . M u tlu ad am ! H e rh a ld e se v in ç iç in d e u y a n ıp h e rh a n g i b ir Y ü c e N o k ta ’d an , d a ğla rın ı, d o ru k la rın ı v e ya ylala rın ı s a y ım d a n geçirir, son ra d a şeh vetle gerin erek , “ İşte b u b e n im : b e n B ay S im o n n o t’ y u m , te p e d e n tırn ağa,” d e r d iy e d ü ş ü n ü r d ü m . H iç ş ü p h e s iz , s o ru ld u ğ u zam an , te r c ih le r im i a çık la m a k v e h a t ta on la rı ileri sü rm e k ç o k iy i g e liy o r d u e lim d e n ; am a y a ln ız k a ld ığ ım za m an k a ç ıy o rla r d ı b e n d e n ; sap taya- m ıyord u m on ları v e y a k a la yıp d ü rtm e m , iç le rin i h ayat la d o ld u r m a m g e r e k iy o r d u ; b ift e ğ i d an a k ıza rtm asın a te rc ih e ttiğ im d e n b ile e m in d e ğ ild im b u d u ru m d a. B e n liğ im d e , fa le zle r g ib i d im d ik s e b atk â rlık la rm v e fırtın a lı b ir p e y z a jın g e r ç e k le ş m e s i iç in h e r ş e y i ve rir d im . B a y a n P ica rd , o g ü n ü n m o d a s ı o la n s ö z c ü k d a ğ a r cığ ın ı u s taca k u llan arak , b ü y ü k b a b a m h a k k ın d a , “ C harles, ç o k tatlı b ir in sa n ,” ya da “ İn sa n la rı ta n ıyıp b ilm e k o la n ak sız,” d e d iğ i zam an , k e n d im i h iç k u rtu lm ay ac ak ş e k ild e m a h k û m e d ilm iş h is s e d iy o rd u m . L u x e m b o u r g B a h ç e s i’ n in ça k ıl taşları, B a y S im o n n o t, k estan e ağaçları v e K a r le m a m ie b ire r varlıktılar. A m a b e n d e ğ ild im ; b e n d e , h a re k e tsiz lik d e, d e rin lik d e , g e ç ir g e n s iz lik d e yo k tu . B e n b ir h içtim ; s ilin e m e y e n b ir s a y d a m lık tım . B a y S i m o n n o t d e n e n h e y k e lin , b u y e k p a r e b lo k u n , ü s tü n e ü st lü k , e v r e n b a k ım ın d a n v a z g e ç ilm e z b ir va rlık o ld u ğ u s ö y le n d iğ i zam an, k ıs k a n ç lığ ım sın ır tan ım az h ale ge ld i. B ir k u tlam a v a rd ı y in e . Y aşayan D ille r E n stitü sü ’nd e k i k alabalık , A u er ga z la m b a sın ın titre k ış ığ ı altın d a e l çır p ıp d u ru yo r; a n n e m C h o p in ça lıy or ; b ü y ü k b a b a m ın b u y r u ğ u g e r e ğ i h e rk e s b ir o ra to ry o n u n s o lm u ş g ü z e llik le r i v e şatafatıyla, ağ ır v e gırtlak tan g e le n b ir Fran sızca k o n u ş u y o rd u . A y a ğ ım y e r e b as m a d a n b ir e ld e n ö te k in e u ç u y o r d u m ; b ir A lm a n ro m a n c ı k a d ın ın b a ğ r ın da ta m s o lu ğ u m k e s ile c e ğ i sırad a b ü y ü k b a b a m , b ü tü n şan v e şer e fiy le , y ü r e ğ im e iş le y e n b ir açık la m a y a p tı ve “ B u rad a b ir i e k s ik . E v et S im o n n o t b u ,” d e d i. R o m a n c ı n ın k u c a ğ ın d a n k u rtu ld u m , b ir k ö ş e y e s a ğ ın d ım , d a v e t lile r orta d a n k a y b o lm u ş tu v e g ü rü ltü lü b ir d a ire n in o r tasın d a b ir sü tu n g ö rd ü m . M .S im m o n o t’y d u bu ; h e m d e e lle tu tu lu r h a ld e y o k tu . B u şa şırtıcı orad a o lm ay ış , o n u d e ğ iş im e u ğratm ıştı. E n stitü ile ilg ili b ir ç o k k im s e y o k tu orad a; b a z ı ö ğ r e n c ile r h a stayd ı, b az ıla rı d a m a z e re tle rin i b ild ir m iş le r d i; am a bu n lar rastlan tısal v e ö n e m s iz olaylard ı. Y aln ızca M .S im m o n o t eksikti. A d ın ı an m ak y e tm iş ti v e k ala ba lık la d o lu b u sa lo n u n iç in d e b o ş lu k b ir b ıç a k g ib i sa p lan m ıştı. B ir in sa n ın k e s in lik le b e lir le n m iş o lm as ı, h a yre tlere d ü ş ü r m ü ştü b e n i. O n u n yeri, h e rk e s in b e k le y iş in in k a z d ığ ı b ir h iç lik ç u k u r u için d e n an sızın d o ğ u p ortaya ç ık ıla b ile c e k g ö r ü n m e z b ir d ö l y a tağı g ib iy d i. N e var k i, to p ra ğın b a ğ r ın d a n alk ışlar ara sın d a d a çık s a v e hatta k ad ın lar ö p m e k iç in o n u n e lle ri n e d e atılsalar, k e n d im e g e le c e k tim b e n ; ç ü n k ü b e d e n s el va ro lu ş v e orta d a b u lu n u ş, h e r za m an b ir fazlalıktır. B a y S im o n n o t, el d e ğ m e m iş v e o lu m s u z lu k taşıyan b ir ö z ü n k a tış ık s ız lığ m a in d ir g e n m iş olarak, e lm a s ın o sert s a y d a m lığ ın ı ta şıyo rd u . H e r an b a z ı in sa n la r a rasın d a v e y e r y ü z ü n ü n b ir y e r in d e var o lm a k v e fa zla lık o ld u ğ u m u b ilm e k , b e n im k a d e r im o ld u ğ u n a gö re , h e rk e s tarafın d a n v e h er y e r d e su, e k m e k v e h a va g ib i aran an b ir şe y o lm a y ı ö z lü y o r d u m . B u d ile k h e r g ü n d ilim in u cu n a g e liy o r d u . C harles S ch w eitzer, y a ş a d ığ ı sü re ce b e n im fark e tm e d iğ im v e ya ln ız ca s e z in le m e y e b a ş la d ığ ım b ir ü z ü n tü y ü h e r y e rd e s a k la m a d u r u m u n d a y d ı. O n u n b ü tü n m e slek ta şla rı, d ü n y a y ı sırtla rın d a taşıyorlard ı. B u A tlaslar arasınd a, gram erciler, filologlar, d ilbilim ciler, B a y L y o n -C a e n v e Pedagoji D ergisi y ö n e tm e n i va rd ı. B ü y ü k b a b a m , o n la rın ö n e m in i a n lam a m ız iç in m a n a lı m a n a lı s ö z e d iy o r d u b u k iş ile rd e n : “ L yo n -C a en , işin i bilir. O n u n y e ri e n s ti tü y d ü .” Ya d a ş ö y le d iy or d u : “ S h u re r y a şla n ıy or ; o n u e m e k liliğ e ay ırm a b u d a la lılığ ın ı g ö ste r m e s e le r bari: Fa k ü lte , o n u n la n e le r k a y b e d e c e ğ in i b ilm iy o r !” Y ak ın da ö te k i d ü n y a y a g ö ç m e le r i, A v ru p a ’y ı ya sa v e b e lk i d e bar ba rlığ a g ö m e c e k olan b u y e ri d o ld u ru lm a z ihtiyarlar arasın d a, in a n ılm a z b ir se sin y ü r e ğ im in d e rin lik le r in d e ş ö y le b ir y a rg ı ile ri sü rm e s i için n e le r v e r m e z d im : “-Şu k ü ç ü k S artre iş in i biliyor. G ö ç ü p g id e rs e , Fransa n e le r k a y b e d e c e ğ in i g ö r ü r !” B u rju v a ç o c u k lu ğ u â n ın e z e liliğ i iç in d e yaşan ır; ya n i h a re k e tsiz lik için d e ; b e n is e h e m e n A tlas o lm a k is tiy o rd u m ; h e m d e e z e ld e n b e r i v e h er za m a n için ; ö y le olm a k için ça lış ıla b ile c e ğ in i b ilm iy o r d u m ; h a k la rım ı ban a ge ri v e rm e s i iç in b ir Y ü c e D iv an ’a ya d a k a r a r n a m e y e ih tiy a cım vard ı. A m a y a rg ıçla r n e re d e y d i? D o ğ a l y a rg ıçla rım ro l k e s tik le ri iç in sa yg ıy a d e ğ e rlik le rin i k a y b e tm iş le rd i; am a b a ş k a y a r g ıç d a gö re m iy o r d u m ortad a. A p ta lla şm ış b ir h a şe re g ib i in a n çs ız , ya sasız, ak ılsız v e a m a ç s ız o la ra k aile k o m e d is in e s ığ m ıy o r d u m ; b ir h a ya l k ır ık lığ ın d a n ö te k in e d ön ü yo r, k o şu y or, u ç u y o rd u m . B e d e n im d e n v e s e fil sırların d an k a ç ıy o r d u m ; to p a ç bir e n g e le ç a rp tığ ın d a v e d u rd u ğ u n d a , b e n z i a tm ış k ü ç ü k k o m e d y e n , h a yv an sal b ir şa şk ın lığ a d ü ş ü y o r d u . A n n e m in y a k ın d o stla rı h ü z ü n lü o ld u ğ u m u , d a lıp g ittiğ im i g ö r d ü k le r in i s ö y lü y o rla rd ı ona. A n n e m b e n i g ü le re k b a ğ r ın a b a s ıy o r v e “ H e r za m an n e şe lisin d ir, şa rk ı s ö y le y ip d u ru rs u n ! N e d e n şik â y et e d e c e k s in k i! İs te d iğ in h er şe y e sa h ip s in ,” d iy o rd u . H a k lıy d ı da, ş ım a rtılm ış b ir ç o c u k h ü z ü n lü o la m a zd ı; on u n , b ir k ral g ib i c a n ı s ık ıla b i lird i y a ln ız ca . Ya da b ir k ö p e k gibi. B ir k ö p e ğ im b e n : E sn iy o ru m , g ö z ü m d e n ya şlar ak ı yor, h is s e d iy o r u m ak tık ların ı. B ir a ğ a c ım v e rü zg âr d a l larım a ta k ılıy o r v e b e lli b e lir siz sa llıy o r on ları. B ir sin e ğim , b ir ca m d a n yu k a rı tırm a n ıy o r v e a şağ ı y u v a rla n ıy o ru m , y e n id e n tırm a n m ay a b a ş lıy o ru m . K im i za m a n g e ç e n za m a n ın o k ş a y ış ın ı d u y u y o r u m , ç o ğ u n lu k la g e ç m e y e n za m an ı h is se d iy o ru m . T itre k d a k ik a la r y e r e d ü şü yor, y u tu y o r b e n i v e can ç e k iş m e le r i s o n a e rm iy o r; d u r g u n v e k ok u şm u şlar, am a h âlâ can lılar; sü p ü rü rs ü n ü z onları, d ah a taze, a m a a y n ı ö lç ü d e b e y h u d e o la n b a ş k a ları g e lip o n la rın y e r in i alır; b u iğ r e n m e le r e m u tlu lu k d en ir; a n n e m , b e n im , k ü ç ü k ç o c u k la rın e n m u tlu s u o l d u ğ u m u s ö y le r h e p . N asıl o lu r da in a n m a m on a; çü n k ü doğru bu. İh m a l e d ilm iş liğ i h iç d ü ş ü n m ü y o r d u m ; ç ü n k ü ö n c e b u n u b e lir te c e k b ir s ö z c ü k y o k tu v e son ra g ö re m iy o r d u m o n u ; e tra fım h e r za m an çe v riliy d i. B e n im h a ya tım ın ağı, h a zla rım m d o k u m a s ı v e d ü ş ü n c e le r im in te n iy d i bu . Ö lü m ü g ö rd ü m . B e ş y a ş ın d a y d ım , ö lü m g ö z e tliy o r d u b e n i; g e c e le y in b a lk o n d a d olaşıyor, b u r n u n u ca m a d a y ıy or d u ; g ö r ü y o r d u m on u , am a b ir ş e y s ö y le m e y e c e saret e d e m iy o r d u m . V oltaire R ıh tım ı’n d a b ir k e re rastla d ık on a; siyah lar g iy in m iş , u zu n b o y lu , ih tiyar b ir d e li k a d ın d ı; y a n ım d a n g e ç e r k e n ş ö y le m ırıld a n d ı: “ B u ç o c u ğ u c e b im e k o y a c a ğ ım .” B ir b a ş k a sefer, b ir çu k u r ş e k lin d e çık tı k arşım a . A r c a c h o n ’da o ld u b u ; K a r le m a m ie v e a n n e m B a ya n D u p o n t ’u v e b e s t e c i o ğ lu G a b rie l’i ziy a ret e d iyo rla rd ı. V illa n ın b a h ç e s in d e o y n u y o r d u m ve k o rk m u ş tu m , çü n k ü G a b rie l’in hasta o ld u ğ u v e ö le c e ğ i s ö y le n m iş ti ban a. A tç ılık o y n u y o r d u m is te k s iz c e v e e v in çe v r e s in d e k o ş u ş tu ru y o rd u m . B ir d e n k a ran lık b ir d e lik g ö rd ü m ; m a h z e n d i b u v e k a p ıs ın ı a çm ış la rd ı; a n latılm az b ir y a ln ız lık v e d e h ş e t sard ı b e n liğ im i; d ö n d ü m v e av a z ım ç ık tığ ı k ad ar şa rk ı s ö y le y e r e k k aç tım . O zam an lar h e r g e c e ö lü m le ya ta ğ ım d a r a n d e v u m va rd ı. B ir tö r e n g ib iy d i bu : Y ü z ü m ü d u va ra çe v ir e r e k so l y a n ım a y a t m am g e r e k iy o r d u , tir tir titr e y e r e k b e k liy o r d u m ve ö lü m , e lin d e tırp an , h e r k e s in b ild iğ i h a liy le g ö r ü n ü y o r d u ban a; o z a m a n sa ğ y a n ım a d ö n m e m e iz in ç ık ıy o r d u ; is k e le t g id iy o r d u v e b e n iç ra h atlığıyla u y u y a b iliy o r d u m . G ü n d ü z, o n u çe ş itli te b d il k ıy afe tle ri iç in d e ta n ı y o rd u m : A n n e m F ra n sızca olara k L e Roi des aulnes şar k ısın ı s ö y le y e c e k olsa, k u la k la rım ı tık ıy o rd u m ; L lvrog n e et sa fe m m e ’ı o k u d u ğ u m d a L a F on tain e’in m asalla rın ı b ir d a h a altı a y a çm a d ım . A m a ö lü m d e n e n o u m a c ı k a rı h iç a ld ır m ıy o rd u ; M é r im é e ’n in L a Vénus d ’Ille h ik â y e s in d e s a k la n m ış olarak b o ğ a z ım a atlam a k iç in o n u o k u m a m ı b e k liy o r d u . C e n a ze le r d e m eza rla r da te d ir g in e t m iy o r d u b e n i; o sıra b a b a a n n e m S artre h a stala n d ı v e ö l d ü ; d ah a ö n c e a n n e m v e b e n , b ir te lg ra fla ça ğ r ıld ık ve T h iv ie r s ’e gittik . B a b a a n n e m in u z u n v e m u ts u z h ay atı n ın s o n a e r m e k te o ld u ğ u y e r d e n u zak ta tu tu y or la rd ı b e ni; d o stla r ilg ile n iy o r d u b e n im le , e v le rin e götü rüyorlar, b u o la y d o la y ıs ıy la ica t e d ilm iş v e c e n a z e s ık ın tıs ı d olu oyu n larla m e ş g u l e d iy or la rd ı. O yn u yor, ok ü yor, ö rn e k b ir iç e k ap an ış g ö s te r m e k için b ü tü n ça b a m ı h a rcıy o r d u m , am a b ir ş e y h is s e tm iy o rd u m . T ab u tu n a rk as ın d a n m e za rlığa g ittiğ im iz d e d e b ir ş e y h is s e tm e d im . Ö lü m , ortada b u lu n m a y ış ıy la p ırıl p ırıl p a rlıy or d u : v e fa t e tm e k ö lm e k d e ğ ild i; b u ih tiyar k a d ın ın b ir m e za r taşın a d ö n ü ş m e s i rahatsız e tm iy o r d u b e n i; b ir tö z d e ğ iş im i g e r ç e k le ş m iş, va rlığa b ir u la şm a o lm u ş tu y a ln ız ca ; g e r ç e k te n d e h er ş e y b e n , B a y S im o n n o t’ya c a fc a flı b ir ş e k ild e d ö n ü ş m ü ş ü m g ib i o lu p b itm işti. B u n d a n ötü rü , İtalyan m ez a rlık la rın ı h e r za m an s e v m iş im d ir v e h âlâ sev erim : O rad a taş, e ğ ilip b ü k ü lm ü ş v e tam b ir B a ro k in sa n o l m u ştu r; ö lm ü ş k iş iy i ç o k ö n c e k i h a lin d e g ö s te r e n fo t o ğ ra fın b u lu n d u ğ u b ir m a d a ly o n iş le n m iş tir taşa. Y ed i y a ş ım d a y k e n G e r ç e k Ö lü m ’e, S uratsız Ö lü m ’e m eza rlık la r d ış ın d a h er y e r d e ra stlıy or d u m . P ek i, n e y d i o ? B ir k iş iy d i v e b ir teh d itti. K işi d e liy d i, te h d it d e g ü p e g ü n d ü z en p arlak g ü n e ş ış ığ ın d a a ç ıla b ile ce k v e b e n i h ap d iy e y u ta b ile c e k o la n k aran lık ağızlard ı. H e r ş e y in k o r k u n ç bir te rs y ü z ü va rd ı; in s a n d a a k ıl k alm a yın c a , b u ters y ü z g ö rü lü y o rd u v e ölü m , d e liliğ i son u n a k ad a r g ö tü r m e k v e o n u n ta ra fın d a n y u tu lm a k tı. D e h şe t iç in d e ya şa m ış tım ; g e r ç e k b ir n e v r o z d u bu . N e d e n in i araştırırsam şu ç ık ı y o r k arşım a: Ş ım a rık b ir ç o c u k v e T an rı’n m b ir lü tfü o l d u ğ u m iç in d ö rt d ö rtlü k iş e ya ra m az lığ ım , aile iç i tö r e n le r b an a s ü re k li ola ra k u y d u r u k bir g e r e k lilik o la rak g ö r ü n d ü ğ ü iç in ç o k d ah a a p a ç ık lık la ca n la n ıy o rd u g ö z ü m ü n ö n ü n d e . K e n d im i b ir fa zla lık olarak h is s e d iy o r d u m v e d o la yısıy la orta d an k a y b o lm a lıy d ım . O rtad an k a lk m a n ın sü re k li y a rg ısı a ltın d a k i s o lu k b ir ç iç e k le n m e y d im b e n . B aşk a b ir d e y iş le h ü k ü m g iy m iş tim v e b u h ü k ü m h e r an u y g u la n a b ilird i. A m a b ü tü n g ü c ü m le h ay ır d iy o r d u m bu n a; h a yatım ın , g ö z ü m d e d e ğ e r ta şım a sın d a n d e ğil, tam te rs in e on a ö n e m v e r m e y iş im d e n ötü r ü b ö y le y d i bu : H ayat n e d e n li sa çm ay sa, ö lü m o d e n li az ta h a m m ü l ed ilebilird ir. T an rı b e n i b u sık ın tıla rd a n k u rtaracak tı, im za lı b ir şa h e ser o la ca k tım b e n ; e v r e n s e l to p lu lu k iç in d e y e r im i k e s in lik le b ile c e k tim v e T an rı’m n n iy etle rin i v e b e n im g e r e k li b ir va rlık o lu ş u m u a çık la m a s ın ı sabırla b e k le y e ce k tim . D in d e n e n ş e y in fa rk m d a y d ım , o n u ö z lü y o r d u m v e çare o y d u . B e n d e n sa k la n m ış o ls a y d ı b ile , d in i ica t e d e rd im . A m a b u s a k la n m ıy o rd u b e n d e n ; K a to lik in a n cıy la y etiş tirilm iş v e K a d iri M u tla k ’m k e n d i şan v e ş e r e fi için b e n i yarattığı ö ğ r e tilm iş ti ban a; d ü ş le y e b ile c e ğ im d e n d a h a d a fa z la sıy d ı bu . A m a d ah a sonra, b an a ö ğ re tile n b u h e rk e s in ta n rısın d a, ru h u m u n b e k le d iğ i ta n r ıy ı b u la m a d ım ; b e n b ir Y arad an a rıy or d u m , am a b an a b ir B ü y ü k P atron s u n u lu y o rd u . A s lın d a ik is i ay n ıyd ı, am a b ile m iy o r d u m b u n u ; b u F erisi id o lü n e c o ş k u d u y m a d an b a ğ lılık g ö s te r iy o r d u m v e re sm î ö ğre ti, k e n d i in a n c ım ı aram a fik r i d o la y ıs ıy la iğ re n d ir iy o r d u b e n i. N e şan s am a! İtim at ve u m u ts u z lu k , r u h u m u Ö te D ü n y a’n ın e k ile b ile c e ğ i e lv e riş li b ir to p ra k h a lin e ge tiriy o rd u . B u ya n lış an lam a o lm a s a y d ı b ir k e ş iş o lu rd u m b e n . A m a ailem , V oltaire ’ci y ü k s e k b u rju v a z id e d o ğ m u ş olan v e to p lu m u n b ü tü n k atm an ların a y a y ılm a s ı iç in b ir y ü z y ıl g e ç m e s i g e re k e n H ıristiy a n lık ta n sıyrılm a a k ım ın ın e t k is i altın d a k a lm ış tı v e in a n ç z a yıfla m as ı olm as a yd ı, K a to lik b ir k ız ola n L o u is e G u ille m in , b ir L u th e rci ile e v le n m e k iç in ç o k d ah a fazla n az ya p a rd ı şü p h e siz . T abii b iz im e v d e h e rk es, ö lç ü lü lü k y ü z ü n d e n d in se l in a n c a sahip ti. C o m b e s 1 h ü k ü m e tin d e n y e d i ya da s e k iz y ıl s o n ra, a çık ç a d ile g e tirile n d in s e l in a n çsızlık ta , b ir tu tk u n u n b ü tü n ş id d e ti v e an arş isi vard ı; b ir tan rıtan ım az, “ b ir çık ış y a p m a s ın d a n ” k o r k u ld u ğ u iç in y e m e ğ e d a ve t e d ilm e y e n a ca y ip b ir in sa n v e çılg ın b ir a d a m d ı; k ilis e d e d iz ç ö k m e y i k e n d in e y a sa k e d e n v e ru h u tabu larla d o lu b ir b a ğ n a zd ı; k ız la rın ı d a k ilis e d e e v le n d ir m iy o r v e orad a iç i rah a tlay aca k ş e k ild e a ğla ya m ıy or d u ; ö ğ r e tis i n in h a k ik atin i d e , d a vra n ışların ın te m iz liğ iy le k e n d in e zorla k a b u l e ttirm e y e ça lış ıy o rd u ; g ö n ü l ra h a tlığı iç in d e ö lm e ola n a ğ ın d a n k e n d in i y o k s u n k ıla ca k k ad a r k e n d i n e v e m u tlu lu ğ u n a g a d r e d e n b ir in sa n d ı. A d ın ı a n m a d a n te k sö z e d e m e d iğ i T an rı’ n ın h e r y e rd e y o k lu ğ u n u g ö r e n b ir T anrı m a n y a ğ ıy d ı; ya n i k ıs a ca s ı d in s e l k a n ıla rı o la n b ir bayd ı. İn a n m ış in s a n d a b u n la rın h iç b ir i y o k tu ; ik i b in yıldır, H ıristiy a n lığ ın k e sin d o ğr u la rı, k e n d i le rin i k an ıtla m a z a m a n ı b u lm u şla rd ı; h e rk e s in m a lıy d ı on lar; b ir ra h ib in b ak ış ın d a, b ir k ilis e n in ya rı k ar an lık h a v as ın d a p arıld a m a la rı v e ru h la rı ayd ın latm aları is te n iy o r d u on lard an , am a h iç k im s e on lara sa h ip ç ık m a y a k alk ışa m a zd ı; çü n k ü on lar h e rk e s in orta k m alıyd ı. Y ü k s e k so sye te , h a k k ın d a h iç k o n u ş m a m a k iç in in a n ıy o rd u T an rı’ya. D in, n e k ad ar d a h o ş g ö r ü lü g ö r ü n ü y o r d u ! N e k ad ar d a e lv er iş liyd i: H ıristiyan , a yin le re k atılm ayabilir, am a ç o c u k la r ın ı d in î n ik â h la e v le n d ire b ilir d i; S ain t-S u lp ic e ’in “ k o y u d in d a rlığ ı” n a g ü lü p g e ç e b ilir v e L ohengrin’in D üğü n M a r ş ıy la g ö z y a ş ı d ö k e b ilird i. Ö rn e k b ir h ayat sü rm es i d e, u m u ts u z lu k iç in d e ö lm e s i d e g e r e k m e z d i; hatta c e s e d in i y a k tırm a k z o ru n d a da d e ğ ild i. B i z im orta m ım ızd a , a ile m d e , d in s e l in a n ç tatlı F ransız ö z gü rlü ğ ü için r e s m î b ir a d d a n b aş k a ş e y d e ğ ild i; ç o k sa y ıd a b a ş k a sı g ib i, b a ğ ım s ız lığ ım ı k o ru m a m iç in va ftiz e d ilm iş tim b e n ; v a ftiz e d ilm e s e y d im , ru h u m a b ir k ö tü lü k y a p m ış o lm ala rın d a n k or k ac ak la rd ı; K a tolik olara k 1 E m ile C o m b e s (1835-1921) D in a d a m la rın d a n y a n a siy a se te k ar şıt o lm a s ıy la ü n lü d ü r, 1902-1905 y ılla rı ar asın d a F ran sa B a ş b a k a n ı olm u ştu r. (Çev.) k a y d a g e ç in c e , ö z g ü r d ü m , n o r m a ld im artık. “ D ah a s o n ra n e is te rs e o n u yap ar,” d iy o rla rd ı. O zam anlar, d in s e l in a n cı e d in m e k , k a y b e tm e k te n ç o k d a h a g ü ç b ir ş e y ola ra k d ü ş ü n ü lü y o r d u . C h arles S chw eitzer, Y ü c e S e y r e d ic i’y e ih tiy aç d u y m a y a c a k k ad a r b ü y ü k b ir ro l k e s ic iy d i, am a T an rı’y ı a n c a k e n ik ir c ik li d u ru m la rd a a k lın a ge tiriy o rd u ; ö ld ü ğ ü an d a y e n id e n b u la c a ğ ın d a n e m in o ld u ğ u iç in b ir ya n d a tu tu y o rd u on u . Ö ze l k on u şm a la rın d a , e ld e n ç ık m ış ille rim iz e v e k a r d e ş le ri o la n P ap a -k arşıtların m k aba n e ş e li liğ in e b a ğ lılığ ın d a n ötürü, K a to lik liğ i g ü lü n ç h ale d ü ş ü r m e k iç in h iç b ir fırsatı k a ç ır m ıy o rd u ; M a sa d a s ö y le d i ğ i sö zle r L u th e r’ in k o n u ş m a la rın a b e n z iy o r d u . L o u rd e s h a k k ın d a k o n u ş u p d u ru y o rd u : B e r n a d e tte “ g ö m le k d e ğiştire n bir k a d ın g ö r m ü ş tü ” , b ir fe lç li h a v u z a a tılm ış ve o ra d a n çık a r ıld ığ ın d a “ ik i g ö z ü y le g ö r m e y e ” başlam ıştı. B itle rle k a p lı A z iz L a b re ’m v e h astaların d ış k ıla rın ı d i liy le te m iz le y e n A z iz e M arie A la c o q u e ’u n h ay atın ı da an latırd ı. B u s o n u g e lm e z h ik â y e le r iş im e yaram ıştı. D ü n y a m a l m ü lk ü n e h iç sah ip o lm a d ığ ım için , on la rın ü s tü n e y ü k s e lm e y e dah a da g ü ç lü b ir e ğ ilim d u y u y o r d u m v e iç im i rahatlatan y o k s u llu ğ u m d a , a d a n m ış o ld u ğ u m ş e y i za h m et ç e k m e d e n b u la c a k tım : M istisizm , y e r in d e n e d ilm iş k iş ile re v e fa zla lık ç o c u k la r a ç o k u y g u n d ü şe r: O n u n için e atla m am iç in so ru n u ö te y ü z ü n d e n b an a g ö s te r m e k y e ter d i; b e n , k u ts a llığ ın b ir avı olm a te h lik e s iy le k arşı k a rşıy a y d ım . B ü y ü k b a b a m , h er za m a n iç in tik s in d ir m iş ti b e n i o n d a n ; o n u n g ö z le r iy le g ö r m ü ş tü m k u tsa llığ ı v e b u g a d d a r d e lilik co şk u la rın ın y a v a n lığ ıy la iç im i b a y ıltıy o rd u b e n im ; b e d e n e ilişk in sa d ık k ü ç ü m s e m e s iy le d e d e h ş e te d ü ş m e m e y o l a çıy or d u ; A z iz le rin e k s a n tr ik yanları, ü z e r in d e s m o k in le d e n iz e gire n İn g iliz in e k s a n tr ik lik le r in d e n d a h a fazla an la m lı d e ğ ild i. B u h ik â y ele ri d in le rk e n , b ü y ü k a n n e m p ro te s to e d iy o r g ib i davran ıyor, “ im a n sız ” v e “ d in sa p k ın ı” d e d i ğ i k o c a s ın ın p a rm ak ların ın ü z e rin e vu ru yor, am a g ü lü ş ü n d e k i h o ş g ö rü , b e n i h a y a lle rd e n k u rtarm aya y e tiy o r d u ; h iç b ir şey e in a n m ıy o r d u b ü y ü k a n n e m v e ya ln ız ca ş ü p h e c iliğ i, ta n rıtan ım az o lm a k ta n a lık o y u y o rd u on u . A n n e m b u işle re k ar ışm a m a ya ç o k d ik k a t ed iy o rd u ; o n u n “ k e n d i ö z e l ta n rısı” v a rd ı v e o n a a n ca k k e n d is in i a vu tm a sı iç in g iz lic e b a ş v u r u y o rd u . Tartışm a, d a h a h a fifle m iş olarak b e y n im d e d e v a m e d iy o r d u ; b e n im ö te k i k iş iliğ im , y a n i k aran lık k a r d e ş im , b ü tü n d in se l in a n ç il k e le r in e k ay ıtsızc a k arşı ç ık ıy o r d u ; b e n K atolik v e P ro te s ta n d ım v e ele ştire l d ü ş ü n ü ş ü b aş e ğ m e an lay ışıyla b ir le ş tir iy o rd u m . A s lın d a b ü tü n b u n la r ca n ım ı s ık ıy o r d u ; d in s e l in a n çs ızlığ a d o g m a la r ın b irb ir iy le ça tışm ası d o la y ıs ıy la d eğ il, b ü y ü k a n n e m v e b ü y ü k b a b a m ın k a y ıt s ız lığ ı y ü z ü n d e n y ö n e ld im . Y in e d e in a n ıy o rd u m ; g e c e lik le , ya ta ğ ın ü ze r in d e d iz ç ö k ü p e lle r im i b itiştire re k h e r g ü n d u a e d iy o rd u m ; a m a g ittik ç e d ah a s e y re k d ü ş ü n ü y o r d u m T an rı’yı. A n n e m p e r ş e m b e g ü n le ri R a h ip D ib ild o s ’u n ok u lu n a g ö tü rü y o r d u b e n i; orada, ta n ım a d ı ğ ım ç o c u k la r ın arasın d a, d in d e r s i a lıy o r d u m . B ü y ü k b a b a m b e n i ö y le s in e e tk ile m iş ti k i, ra h ip le ri a ca yip h a y v a n la r olarak g ö r ü y o r d u m v e d in s e l inanç açıklam am ı on la rın ya p tırm a sın a rağm en, rahipler, giys ile ri v e b e k âr ya şam alar ı d o la yısıy la p a p a zlar d a n d ah a y a b a n c ıy d ılar ban a. C h arles S ch w eitzer, ş a h s e n ta n ıd ığ ı R a h ip D ib ild o s iç in “ d ü rü st a d a m !” d iy o r v e on a sa y g ı d u y u y o r d u , am a d in ad am ların a k a rşıtlığı ö y le a p a çık tı ki, av lu k a p ıs ın d a n , d ü ş m a n to p r a k la rın a g irm iş g ib i b ir h is se k ap ıla ra k içe r i g iriy o rd u m . B a n a g e lin c e , ra h ip le rd en n e fr e t e tm iy o r d u m b e n ; b e n im le k on u ştu k la rın d a , B a y a n P ic a r d ’d a ve a n n e m in ö te k i m ü z is y e n k a d ın ark a d a şların d a g ö rü p ö ze llik le b e ğ e n d iğ im y u m u ş a k , ru h a n ilik le y o ğ r u lm u ş v e iy ilik d o lu b ir y ü z ifa d es i e d in iy o r lard ı; b e n im v a rlığ ım ara cılığ ıyla on la rd a n n e fr e t e d e n b ü y ü k b a b a m ın k e n d isiy d i. A r k a d a şı o la n ra h ib e b e n i te s lim e tm e y i ilk o d ü ş ü n m ü ş tü ; am a p e r ş e m b e a k ş a m ı k e n d is in e ge ri ge tirile n k ü ç ü k K a to liğ e te d irg in lik d olu . s o rg u la y ıcı g ö z le r le bak ıyor, b e n im g ö z le r im d e p a p a cılığ ın n e ö lç ü d e ile r le m e g ö s te rd iğ in i sap tam ay a ça lışıy o r v e şa k alaşm ak tan d a ge ri k a lm ıy o rd u . B u sah te d u ru m altı ay d an fa zla s ü rm e d i. B ir g ü n ö ğ re tm e n e , T u tk u ü z e rin e ya z ılm ış F ran sızca b ir k o m p o z is y o n v e r d im ; aile m b e ğ e n d i o n u v e a n n e m d e k e n d i e liy le b ir k o p y a s ın ı y a z dı. A m a k o m p o z is y o n u m y a ln ız ca g ü m ü ş m a d a ly a k a zan d ı. B u h a yal k ır ık lığ ı, b e n i d in s e l in a n çs ızlığ a gark etti. B ir h a stalık v e tatiller, D ib ild o s O k u lu ’n a d ö n m e m i e n g e lle d i; ok u lla r b a ş la y ın ca d a b e n g itm e k is te m e d im . D ah a so n ra b ir ç o k yıl, h e rk e s in ö n ü n d e K ad iri M u tla k ’ la olan iliş k ile rim i sü rd ü rd ü m , am a ö z e l h a ya tım d a o n u artık aram az o ld u m . Y aln ızca b ir k e re o n u n var o ld u ğ u h is s in e k a p ıld ım . K ib ritle rle o y n a m ış v e k ü ç ü k b ir h a lı y ı ya k m ış tım ; k a b a h a tim i g iz le m e y e ç a lış ıy o r d u m k i, T anrı b ir d e n b ir e g ö r d ü b e n i; o n u n b a k ış ın ı b e y n im in iç in d e v e e lle r im d e h is se ttim ; b a n y o d a , a p a ç ık g ö rü n e n b ir h e d e f o la rak d ö n e n ip d u ru y o rd u m . K ız g ın lık k u rtar d ı b e n i: B ö y le k a b a b ir n e za k e tsiz liğ e k ö p ü r d ü m , k ü f re tm e y e b a ş la d ım v e b ü y ü k b a b a m g ib i m ırıld a n d ım : “ H a y A lla h ım ya R a b b im , h a y A lla h ım , y a R a b b im !” T anrı da b an a b ir d a h a h iç ba k m a d ı. B o ş a ç ık m ış b ir e ğ ilim i an lattım size: T an rı’ya ih ti y a c ım v a rd ı v e o n u v e rd ile r b an a v e b e n , o n u a ra d ığım ı k av ray a m a d a n a ld ım ; y ü r e ğ im d e k ö k s a la m a d ığ ı için , b ir sü re b itk is e l h ayat ya şad ı iç im d e v e so n ra öld ü . B u g ü n b an a O ’n d a n sö z e d ild iğ in d e , g ü ze l b ir e s k i s e v g ili y e rastlayan ih tiyar b ir d e lik a n lı g ib i p iş m a n lık ta n u zak bir n e ş e y le , “ E lli y ıl ö n ce , o y a n lış an lam a, o hata, b izi ayıran o rastlantı o lm as a yd ı, aram ızd a b ir ş e y le r ola bilir d i,” d e rim . O ysa ara m ız d a h iç b ir şe y olm ad ı. A m a iş le rim d e h e r g ü n d a h a k ö tü y e g id iy o rd u . U zu n sa çla rım b ü y ü k b a b a m ın c a n ın ı sık ıy o r d u : “ B u b ir o ğ la n ç o c u ğ u , se n o n u b ir k ız y a p m a k istiy or su n ; to r u n u m u n b ir ö d le k o l m a sın ı is te m e m b e n !” d iy or d u . A n n e -M a rie d e d iren iS ö z c ü k le r 81/ 6 y o r d u ; b e n im g e r ç e k b ir k ız o lm a m ı is te m işti san ırım ; y e n id e n ca n la n a n h ü z ü n lü ç o c u k lu ğ u n u , m u tlu lu k d u ya rak iy ilik le re b o ğ a c a k tı. A m a T an rı d ile ğ in i y e r in e g e tirm e m iş ti v e o da e lin d e n g e le n i yap tı: M e le k le rin , b e lirle n m e m iş , am a b ira z cık k a d ın ım s ı c in s iy e tin e sah ip o la ca k tım . Ş e fk a tli o ld u ğ u için , şe fk a ti öğ re tti ban a, y a l n ız lığ ım d a ge ris in i ge tird i v e sert o y u n la rd a n uzakta tuttu b e n i. B ir gü n , h e n ü z y e d i y a ş ım d a y k e n , b ü y ü k b a b a m d a ya n a m a d ı artık; b e n i g e zin tiy e g ö tü r e c e ğ in i s ö y le y e r e k e lim d e n tuttu. A m a d ah a s o k a ğ ın k ö ş e s in i d ö n e r d ö n m e z , “A n n e n e b ir sü rp riz y a p a c a ğ ız ,” d iy e re k b e r b e r e s o k tu b e n i. S ü rp riz le re b a y ılıy o rd u m . E v d e h er z a m a n b ö y le olay lar olu rd u . K im i za m an e ğ le n d irici, k i m i z a m a n e r d e m d o lu giz li sırlar, b e k le n m e d ik arm a ğanlar, a rd ın d a n k u cak laşm ala r g e le n tiyatro vari g ö s te riler g ib i ş e y le rd i b u n la r v e h a ya tım ız ın h a va sı b ö y le y d i işte. A p a n d is itim a lın d ığ ın d a , a n n e m K a rl’a, h is s e tm e y e c e ğ in d e n h iç şü p h e e tm e d iğ im e n d iş e y i d u y u rm a m a k iç in te k b ir s ö z c ü k sö yle m e m iş ti. Parayı a m ca m A u gu ste v er m iş ti v e A r c a c h o n ’d an gizlice ge lip C o u r b e v o ie ’da bir k lin iğ e sak la n m ıştık . A m e liya tın e rte si g ü n ü , A u gu ste, b ü y ü k b a b a m ı g ö r m e y e g e lm iş v e “ K ari, san a g ü z e l bir h a be r v e r e c e ğ im ,” d e m işti. K ari, a m c a m ın d o s tça c id d i s e s in e ald an m ıştı: “Y e n id en m i e v le n iy o r s u n ? ” “ H ayır,” d e m iş ti a m c a m g ü le re k , “ h er şey ç o k iy i g e ç ti.” “ N e d e m e k h er ş e y ? ” K ıs ac as ı b u tür tiyatro ola yları a lış k ın o l d u ğ u m ş e y le rd i v e b e n b o y n u m u sık a n b e y a z h a vlu d a n aşağı k ay a n v e a k ıl alm az ö lç ü d e d o n u k b ir re n k le ye re d ü ş e n b u k le le r im e h o ş n u tlu k la b a k ıy o r d u m : G u ru r iç in d e v e k ır k ılm ış olara k d ö n d ü m eve. H a yk ırışla r d u y u ld u , am a k u ca k la şm ala r o lm a d ı v e a n n e m a ğ la m a k için o d a sın a k ap an d ı: K ü ç ü k k ız ı b ir o ğ lan ç o c u ğ u y la d e ğ iş to k u ş e d ilm iş ti. İş in d a h a k ö tü bir ya n ı d a va rd ı: G ü ze l b u k le le r im k u la k la rım ın ç e v r e s in d e d a lg ala n ırk en , an n em in , b e n im a p a ç ık ç ir k in liğ im i k a b u l e tm e m e s in i sa ğlıyo rd u . O ysa d a h a ş im d id e n sağ g ö z ü m yarı ya rıy a k ararm ıştı. A n n e m in b u n u k a b u l e t m e s i g e re k iy o rd u . B ü y ü k b a b a m da şaşırm ıştı: O n a k ü ç ü k h a rik asın ı e m a n e t e tm iş le rd i, am a o, b ir k u rb ağ a ge tirm iş ti ev e; g e le c e k t e k i g ü z e l ş a şk ın lık la rın ın t e m e lin i yık m ış tı. B ü y ü k a n n e m d alga g e ç e r c e s in e b a k m ış tı o n a v e y a ln ız ca ş ö y le d e m iş ti: “ K ari, k e n d is iy le iftih ar etm iyor, k aba h atli o ld u ğ u n u h is s e ttiğ in i b e lli e d iy o r.” A n n e-M a rie n için ü z ü ld ü ğ ü n ü b e n d e n saklam a in c e liğin i gö steriyo rd u . A n c a k o n ik i yaşın d a an sızın v e b e k le n m e d ik b ir şe k ild e ö ğ r e n d im b u n u . A m a y ü re ğ im in d e rin lik le rin d e rahatsız h is s e d iy o rd u m k e n d im i. A ile d o s t larım ız, ço ğ u n lu k la y a k a la d ığ ım e n d işe li v e şa şk ın b a k ış ların ı çev iriyo rlard ı bana. S eyircilerim , h er g ü n biraz d a h a zor b e ğ e n ir olu yorlard ı; ca n ım ı d işim e takarak b ir ça b a h a rca m am g e re k iy o rd u ; e tk ile rim i abartm aya k o y u l d u m v e son u n d a k ötü o y n a m ay a başlad ım . Y aşlanan bir aktrisin can ç e k iş m e le r in i y aşad ım ; ba şk aların ın da h o şa g id e b ile c e ğ in i an lad ım . B iraz dah a son rak i d ö n e m d e n , am a y in e d e ça rp ıc ı ik i hatıra k alm ıştır b e n d e. D o k u z y a ş ın d a y d ım ; N oire ta ble O teli’ n d e o n ç o c u k tu k ; ay n ı to rb a d a o n şey ta n g ib i; b iz i m e ş g u l e tm e k için b ü y ü k b a b a m , on k iş ilik bir y u rts e v e r lik p iy e s in i y a zm a ya v e s a h n e y e k o y m a y a razı o ld u . B iz im ta k ım ın e n b ü y ü ğ ü B ern ard , iy ilik s e v e r v e h u y s u z b ir a d am o la n ya şlı S t r u t h o ff’u ca n la n d ırıy o rd u . B e n d e g e n ç b ir A ls a ce lıy ı; b a b a m Fransa’y ı te rc ih e tm iş ti v e b e n d e g id ip o n u b u l m a k iç in sın ırı g iz lic e g e ç iy o r d u m . K ah ra m a n c a r e p lik le r h a zırla n m ıştı b e n im için ; sağ k o lu m u k aldırıyor, b a ş ım ı e ğ iy o r v e y u m u ş a c ık y a n a k la rım ı o m z u m a g ö m ü p sak la yarak m ırıld a n ıy o r d u m : “ E lve d a , e lv e d a s e v g ili A ls a c e ’ım ız .” P ro va la r sıra sın d a b e n im p e k şirin o ld u ğ u m s ö y le n iy o rd u ; b u d a ş a şırtm ıy o rd u b e n i. T em sil, b a h ç e d e g e r ç e k le ş tirild i; ik i k a im p a p az ta k k es i a ğ a c ı v e o te lin d u va rı s a h n e n in sın ırla rın ı b e lir liy o r d u ; an a-babalar, h a sır sa n d a ly e le re o tu rm u şlard ı. B e n im d ışım d a b ü tü n ço c u k la r ç ılg ın c a e ğle n iy o rla rd ı. P iy e s in k a d e r i n in ban a b a ğ lı o ld u ğ u n a in a n d ığ ım iç in , o rta k d avam ıza d ü ş k ü n lü k te n ötü rü , b e ğ e n ilm e k iç in e lim d e n g e le n h er ş e y i y a p ıy o rd u m ; b ü tü n g ö z le r in b an a d ik ild iğ in d e n e m in d im . A m a ip in u c u n u k a ç ır m ış tım v e h e m e n h e r k e s, d ah a az y a p m a c ık lı o y n a y a n B e r n a r d ’ı b e ğ e n m iş ti. T e m silin s o n u n d a B er n ard , y a rd ım p arası to p lu y o rd u ; ark asın d a n s ü z ü ld ü m v e sa k alın ı çe k iş tird im ; e lim d e k ald ı. Y aln ızca g ü ld ü r m e k için ya p ılm ış tı b u v e b ü y ü k bir a k törü n d a lg a g e ç m e s iy d i; ya ln ız ca b ir şa k a y d ı, ç o k h o ş la n m ış tım k e n d im d e n v e g a n im e tim i e lim d e h avaya k ald ırarak zıp la y ıp d u ru y o rd u m . A m a k im s e g ü lm e d i. A n n e m e lim d e n tu tu p h ızla u z a k la ştırd ı b e n i. Ü zü n tü lü b ir ş ek ild e, “ N e o lu y o r s a n a ?” d iy e so rd u . “ N e g ü z e l b ir sak a ld ı o. H e r k e s şaşırıp aa, d iy e b a ğ ır d ı,” d ed i. B ü y ü k a n n e m h iç z a m a n k a y b e tm e d e n h a be rleri y e tiş tirm iş ti b ize : B e rn a rd ’ın a n n e s i k ıs k a n ç lık için d e , “ G ö s te riş y a p ılırsa n e olur, g ö r ü y o r s u n iş te !” d e m iş ti. B u n u n ü z e rin e orta d a n sıv ış tım b e n , o d a m a k o ş tu m v e ayn alı d o la b ın k arşısın a g e ç ip a ğ z ım ı b u r n u m u u z u n za m an ça rp ıttım . B ay an P icard , b ir ç o c u ğ u n h e r şe y i o k u y a b ile c e ğ i d ü ş ü n c e s in d e y d i. “ İy i y a zılm ışsa , b ir k ita p ta n h iç b ir k ö tü lü k g e lm e z ,” d iy o rd u . O n u n y a n ın d a, b ir k e re M a d a m B o v a r y ’y i o k u m a izn in i is te m iştim v e a n n e m m ü zik a l s e s in i k u llan arak , “A m a b e n im s e v g ili k ü ç ü ğ ü m , şu y a şın d a b u tü r k itap lar ok u rsa, b ü y ü k o ld u ğ u z a m a n n e y a p a c a k ? ” B e n d e, “ O n lar ı y a ş a c a ğ ım ,” d e m iş tim v e b u ce v a p en e k s ik s iz v e s ü re k li b aşa rıy ı k a za n m ıştı. B a ya n P ica rd b iz e h e r g e liş in d e , b u ce v a b ım a im alard a b u lu n u y o r d u v e a n n e m k o ltu k la rı k abararak azarlar g ib i y a p ı y o r d u on u : “ B la n ch e , lü tfe n susar m ıs ın ız ! Ş ım a rtıy o r su n u z o n u !” B u s o lg u n y ü z lü v e şiş k o k a d ın ı s e v iy o r d u m ; h e m d e h o r g ö r ü y o r d u m ; b e n im e n iy i s e y ir c im d i o; g e le c e ğ in i s ö y le d ik le r i za m an p ir e le n iy o r d u m ; e te k li ğ in i k a y b e ttiğ in i v e a rk as ın ı g ö r d ü ğ ü m ü d ü ş lü y o rd u m . B u da o n u n ru h a n iliğ in e b ir tür sa y g ı g ö s te r m e k d e m ek ti. K a sım 1915’te ban a, d er i ciltli v e sa yfa ların ın k e n arlı y a ld ız lı, k ü ç ü k b ir k ita p a rm a ğa n etti. B ü y ü k b a b a m orad a o lm a d ığ ı iç in o n u n ça lışm a o d a s ın d a y d ık ; k a dınlar, h e y e c a n lı b ir şe k ild e , a m a 1914’te o ld u ğ u n d a n d ah a a lça k b ir s e sle k o n u ş u y o rla rd ı; çü n k ü savaş iç in d e y d ik ; k irli v e sarı b ir sis y a p ış ıy o r d u p e n c e r e le r e v e b aya t tü tü n g ib i k o k u y o r d u . K ü ç ü k k ita b ı a çtım v e b a ş la n g ıç ta h a yal k ır ık lığ ın a u ğ ra d ım ; b u n u n b ir ro m a n ya d a k ısa h ik â y e le r d e r le m e s i o lm a s ın ı b e k liy o r d u m ; am a ç o k r e n k li sayfaların d a, ay n ı so ru la rı o k u d u m h ep : B a y a n ban a, “ D o ld u r o n ları y a zın la ,” d e d i, “ k ü ç ü k a rk ad a ş la rın ın d o ld u rm a s ın ı da sağla. B ir y ığ ın g ü z e l hatıra h a zır la y a ca k sın k e n d in iç in .” B ir h a rik a o ld u ğ u m u g ö s te r m e k iç in b an a b ir fırsat v e r ild iğ in i a n lıy o r d u m ; b ir an ö n c e ce v a p v e r m e k is te d im ; b ü y ü k b a b a m ın y a z ı m a sas ı n a otu rd u m , k ü ç ü k k ita b ı o n u n y a z ı a ltlığ ın ın ü ze rin e k o y d u m v e b ü y ü k le r in e ğ le n c e li b a k ış la r ı altın d a y a z m a ya k o y u ld u m . K a le m in i a ld ım v e k ır m ız ı m ü r e k k e b e b a tırd ım b u arada. “ K e n d i y a ş ım d a n ç o k b ü y ü k la fla r” b u lm a k iç in r u h u m u n ç o k d a h a y u k a r ıs ın d a k i b ir y e re sıçra m ıştım . N e y a z ık k i, so ru la r y a r d ım c ı o la m ıy o r d u ban a: B e ğ e n d iğ im v e b e ğ e n m e d iğ im şey ler; h a n g i r e n k te n ya d a p a r fü m d e n e n fazla h o ş la n d ığ ım s o ru lu y or d u . P arlak b ir ş e k ild e orta ya ç ık m a fırsatı varsa, h iç a ld ır m a d an ce va p la r u y d u r u y o r d u m . N ite k im , “ E n b ü y ü k d i le ğ in iz n e d ir ? ” soru su n a, h iç te re d d ü t e tm e d e n , “A s k e r o lm a k v e ö le n le rin in tik a m ın ı a lm a k ,” d iy e ce v a p v e r m iştim . B iraz sonra, d e v a m e d e m e y e c e k k ad a r h e y e c a n la n d ığ ım için , aşağı in iy o r v e e s e r im i b ü y ü k le r e g ö tü rü y o r d u m . G ö zle ri p a rıld ıy o rd u on la rın ; B a y a n P ica rd g ö z lü ğ ü n ü ye rle ştiriyor, a n n e m o n u n o m u zla rı ü z e r in e e ğ i liy o r v e h e r ik is i d e d u d a k b ü k m e y e başlıy orlard ı. B ir lik te b a k ıy o rla rd ı v e a n n e m p e s p e m b e o lu y o rd u . B ayan P ica rd , “ S e v g ili k ü ç ü k d o s tu m , b iliy o r m u su n , bu n lar a n ca k s a m im i olu rsa n ilg in çtir,” d iy o rd u . O an ö le c e ğ im i d ü ş ü n m ü ş tü m . H atam ap açık tı: O n lar b ir h a rik a ç o c u k is te m işti, b e n on lara y ü c e b ir ç o c u k s u n m u ştu m . F elak e tim i artıran b ir ş e y dah a va rd ı: B u h a n ım la rın c e p h e d e k im s e s i y o k tu , y ü c e ask er on la rın h o ş g ö r ü lü ruh ları ü z e r in d e h içb ir e tk i y a p m ıy o r d u . B e n d e orta d a n k a y b o ld u m b u n u n ü ze rin e v e a ğ z ım ı b u r n u m u ça rp ıtm a k iç in a yn an ın ö n ü n e g e çtim . B u ağ ız b u ru n ça rp ıtm a y ı b u g ü n h a tırlayın ca, o n u n la k e n d im i k o r u d u ğ u m u an lı y o r u m ; u ta n cın y a y lım a teş in e k arşı, k assal b ir e n g e l o lu ş tu ru y o r d u m . Ü stelik o h a re k etle r ta lih siz liğ im i s o n u n a k ad ar g ö tü re re k b e n i k u r ta rıyo rd u on d an : H o r g ö r ü lm e k te n k u rtu lm ak iç in o n u n iç in e a tıy o rd u m k e n d i m i. H o ş a g itm e ara çların d an y o k s u n k ılıy o r d u m k e n d i m i v e b u araçlara sah ip o ld u ğ u m u v e on la rı k ö tü k u lla n m ış o ld u ğ u m u u n u tm a k iç in y a p ıy o r d u m b u n u ; a yn a bir k u r tu lu ştu b e n im için ; b ir ca n a var o ld u ğ u m u b an a g ö s te r m e k g ö r e v in i v e r iy o r d u m on a ; b u n u başarırsa, acı p iş m a n lık la r ım m er h a m e te d ö n ü ş ü y o r d u . A m a h e p s in d e n ö n e m lis i şu yd u : B a şa rısız lık b an a z a va llılığım ı a ç ık la d ığ ı için , o n u o la n a k sız k ılm a k in sa n la rı r e d d e tm e k ve on la r tara fın d a n r e d d e d ilm e k iç in ç ir k in le ş tiriy o rd u m k e n d im i. K ö tü lü k K o m e d y a sı, İy ilik K o m e d y a s ı’n a k ar şı o y n a n ıy o rd u . E liacin , Q u a s im o d o ’n u n ro lü n ü ü s tle n i y o rd u . Ç arp ıtm alar v e k asm alarla ç e h r e m i b o z u y o r d u m ; e s k i g ü lü ş le rim i s ilm e k iç in k e z z a p a tıy o r d u m y ü z ü m e . D eva, h astalık tan d a h a b e te rd i: Ş a n ş e re fe v e rez il o lm a y a k arşı, k e n d im i y a p ay aln ız h a k ik a tim in iç in e sı ğın m a y a y ö n e ltm iş tim ; am a b e n im h a k ik atim y o k tu : B e n liğ im d e şaşırm ış b ir y a v a n lık ta n b aş k a ş e y b u la m ı y o r d u m . G ö z le rim in ö n ü n d e , b ir d e n iza n a sı a k v a ry u m u n ca m ın a çarpıyor, to p a rla n ıy o r v e k aran lık lara d a lıp k a y b o lu y o rd u . G e ce bastırıyor, m ü r e k k e b im s i b u lu tlar a yn ay ı k ap lıyor, b e n im so n e te k e m iğ e b ü rü n ü ş ü m ü d e ö rtü y or d u . O rad a b u lu n m a d ığ ım ı k an ıtla yıp s u ç s u z lu ğ u m u ortaya k o y a m a d ığ ım için , k e n d i ü z e r im e ç ö k ü y o r d u m . K ara n lığ ın iç in d e , b e lir s iz b ir d u rak sam a, b ir s ü rü n m e ve patırtı d u y u y o r d u m ; ta m b ir ca n lı h a y v a n d ı b u ; h e m d e k o r k a b ile c e ğ im e n k o r k u n ç ve b ir ic ik şey. Işık ların altın da, k ö r p e liğ in i y itirm iş s e v im li ç o c u k r o lü m ü y e n id e n e d in m e k iç in k a ç ıy o rd u m . A m a b o şu n a y d ı. A yna, u z u n sü re d ir b ild iğ im ş e y i ö ğ re tm iş ti ban a; b e n , k o r k u n ç d e r e c e d e ta biiy d im . B u n d a n h iç b ir za m an s ıy ı ra m a d ım k e n d im i. H er k es ta ra fın d a n tap ın ılan , k iş is e l olarak b ir yan a itilen b en , g e r i ç e v r ilm iş bir m a ld ım v e y e d i ya şın d a, h e n ü z var o lm a y a n k e n d im d e n b a ş k a s ığ ın a ğ ım yok tu . B en , e m e k le m e ç a ğ ın d a k i y ü zy ılın ca n s ık ın tıs ın ı için d e ya n sıttığ ı b o m b o ş b ir aynalar saray ıy d ım . K e n d im e ola n b ü y ü k ih tiy a c ı g id e r m e k için d o ğ m u ş tu m b e n ; o za m a n a k ad ar ya ln ız ca , b ir sa lon k ö p e ğ in in k e n d in i b e ğ e n m iş liğ in i b ilip ta n ım ış tım ; gu ru r ta ra fın d a n s ık ış tırılm ış o ld u ğ u m iç in G u ru rlu o lm u ştu m . K im s e ü z e r im d e cid di olarak h a k talep e tm e d iğ i için , b e n d e E vr en için g e rek li o ld u ğ u m id d ia sın d a b u lu n m u ş tu m . B u n d a n dah a y ü c e n e o la b ilird i? D ah a ap talca n e o la b ilird i? A s lın d a s e ç m e o la n a ğ ım y o k tu . K a ça k y o lc u ola ra k b a n k e tin ü z e r in d e u y u m u ş tu m v e k o n tro lö r sarsa lam ıştı be n i: “ B ile tin iz !” B ile tim o lm a d ığ ın ı k a b u l e tm e m g e r e k m iş ti. S e y ah a t ü c r e tin i ö d e y e c e k p a ra m d a y o k t u o an. K a b a h a tim i sa v u n m a k la işe b aş la m ış tım : K im liğ im i e v d e u n u tm u ş tu m ; b ile tç iy i n asıl atlatm ış o ld u ğ u m u da h atır la m ıy o r d u m , am a va g o n a g iz lic e g ir d iğ im i k a b u l e d iy o r d u m . K o n tr o lö r ü n y e tk is in e k arşı ç ık m a k ş ö y le d u rsu n , iş in e d u y d u ğ u m sa y g ıy ı b e lir tiy o rd u m a ç ık ç a v e v e r e c e ğ i karara ö n c e d e n b o y u n e ğ iy o r d u m . K ü ç ü k d ü ş m ü ş lü ğ ü n b u e n aşırı u cu n d a , k e n d im i an ca k , d u r u m u te rsin e ç e v ir e r e k k u rtarabilird im ; d o la y ıs ıy la D ijo n ’a,.F ran sa’yı v e b e lk i d e in s a n lığ ı ilg ile n d ir e n ö n e m li v e gizli n e d e n le rd e n ö tü rü ça ğ r ıld ığ ım ı a çık lıy o r d u m . B u a çıd a n b a k ı lın ca, b ü tü n tren d e , b ir y e r işgal e tm e y e b e n d e n daha fazla h a k k ı ola n k im s e b u lu n a m a zd ı. Y ö n e tm e liğ e ters d ü ş e n b ir y a s a n ın va rlığ ı söz k o n u s u y d u k u ş k u s u z v e y o lc u lu ğ u m a e n g e l olu rsa, k o n tro lö r b a şın a b ü y ü k b e la lar alabilird i: B u iş i e n in e b o y u n a d ü ş ü n m e y e d a v e t e d i y o r d u m o n u ; b ir tre n d e d ü z e n i k o r u m a k u ğ ru n a tü m in san ır k ın ı k ao sa s ü rü k le m e k d o ğ r u o lu r m u y d u ? Z a v a l lıların sa v u n u s u olan gu ru r b ö y le d ir işte! A lça k g ö n ü llü o lm a y a y a ln ız ca b ile tler i olan ların h a k k ı vardır. D avayı k a z a n ıp k a z a n m a d ığ ım ı h iç b ilm iy o r d u m : K o n tro lö r se sin i ç ık a r m ıy o rd u ; a çık la m a la rım a y e n id e n b a ş lıy o r d u m ; k o n u ş m a y a d e va m e ttik ç e b e n i tre n d e n in m e k z o r u n d a b ıra k m a y a c a ğ ın d a n e m in d im . B irim iz su sk u n , ö te k im iz ç e n e s i d ü ş ü k olarak b iz i D ijo n ’a g ö tü re n tre n d e k ar şı k arşıy a ö y le c e k a lm ıştık . T ren d e, k o n tro lö r de, k ab a h a tli k iş i d e b e n d im . Ve b e n a y n ı zam a n d a b ir d ö r d ü n c ü k iş iy d im ; b ir orga n iza tö r o la n b u d ö r d ü n c ü k iş i n in ya ln ız ca b ir te k isteğ i vard ı: b ir d a k ik a iç in d e olsa k e n d in i ald atm a k v e h e r şe y i k e n d is in in b aşlattığın ı u n u tm a k . A ile s e l k o m e d id e n y a rd ım a ld ım ; T an rı’m n a rm a ğa n ı d e n iy o r d u ban a; g ü lm e k iç in d i b u v e b e n b u n u b ilm iy o r d e ğ ild im ; aşırı s e v g iy le b ü y ü tü ld ü ğ ü m iç in k o la y c a a ğ lıy o r d u m , am a y ü r e ğ im b u z g ib iy d i: G ö n d e r ild iğ i k iş ile r tarafın d a n a ran ılan yararlı b ir arm ağ an o l m a k is tiy o rd u m ; v a rlığ ım ı F ransa’ya su n u y o r d u m , d ü n ya ya s u n u y o r d u m . İn san lara ald ırış e tm iy o rd u m , am a on la rın ara sın d a o lm a m g e r e k tiğ in e g ö re , s e v in ç g ö z y a ş ları, E vr e n ’in b e n i m in n e ttar lık la k a b u lle n d iğ in i g ö s te r e c e k ti ban a. Ç o k id d ia lı o ld u ğ u m d ü ş ü n ü le c e k ti b e lk i d e, hayır, ö y le d e ğ ild im ; b e n b a b a sız b ir ç o c u k tu m . K im s e n in o ğ lu o lm a d ığ ım d a n , k e n d i k e n d im in n e d e n i o l d u m ; g u ru r v e zav allılık k u m k u m a s ıy d ım ; b e n i iy iliğ e y ö n e lte n a tılım tarafın d a n d ü n y a y a g etirilm iştim ; o la y ların art ard a g e lişi a çık ça g ö rü lü y o r d u : A n n e m in ş efk a tiyle k ad ın sılaştırılm ış, b e n i d ü n y a y a g e tirm iş M u s a ’n ın y o k lu ğ u y la tatsızlaşm ış, b ü y ü k b a b a m ın y ü ce ltm e le riy le k ib ir k ü p ü n e d ö n m ü ş tü m v e aile se l k o m e d iy e in anabils e y d im tam an lam ıyla m a z o ş iz m e a d a n m ış salt b ir n esn e olaca k tım . A m a hayır, b u k o m e d i ya ln ız ca y ü z e y d e e tk i liy o r d u b e n i, d ip s o p s o ğ u k v e h a k lı çık ar ılm a m ış halde k a lıy ord u ; sistem d e h ş ete d ü ş ü r ü y o rd u b e n i; m u tlu b a yılm alarım d an , k ay ıtsızlık la rım d a n , şu ç o k ok şa n m ış, aşırı b a k ım d a n g e ç m iş b e d e n im d e n n e fr e t e d iy o rd u m ; k arşıtlık iç in d e k e ş fe ttim k e n d im i, gu ru ra v e sad izm e, ya n i b aş k a b ir d e y işle y ü c e g ö n ü llü lü ğ e k ap ıld ım . Y ü c e gö n ü llü lü k , tıp k ı cim r ilik v e ır k çılık gibi, iç im iz d e k i y a raları iyile ştire n v e s o n u n d a b iz i z e h ir le y e n b ir m e r h e m d e n b aşk a ş e y d e ğild ir; ya ratığın b ıra k ılm ışlığ ın d a n k a ç m a k için , e n te d a v i e d ilm e z b u rju v a ya ln ızlığın a , Yarad an ’ın y a ln ızlığın a h a zırlıy o rd u m k e n d im i. B u d arb e g e r ç e k b ir b a şk a ld ırı ile k arıştırılm am alıd ır: B ir zorbaya b aşk a ld ırılır an cak , oy sa b e n im ya ln ız ca iy ilik s e v e rle r im vardı. U zu n sü re o n la rın su ç orta ğı olarak k alm ıştım . T anrı’n m b a ğ ış ı d iy e b e n i ad lan dıran lar d a on lard ı; b e n ya ln ızca e lim d e k i aletleri başk a am açlar iç in k u lla n m ış tım . H er ş e y k a fa m ın iç in d e o lu p b itiy o r d u ; h a yal d ü n ya sı ç o c u ğ u y d u m v e h a yal g ü c ü y le s a v u n u y o rd u m k e n d im i. A ltı y a ş ım d a n d o k u z y a ş ım a k a d a rk i h a y a tım ı g ö zü m ü n ö n ü n e g e tird iğ im d e , y a p m ış o ld u ğ u m m a n e v i e g ze r s izle r k a rşıs ın d a şa şk ın a d ö n ü y o r u m . B u n la rın iç e r iğ i ç o ğ u n lu k la d e ğ iş ik liğ e u ğr u y o rd u , am a p ro g r a m h iç d e ğ iş m iy o r d u ; y a n lış b ir giriş y a p m ış tım v e d o la y ı sıyla b ir p a ra van ın ark asın a ç e k iliy o r d u m v e s e çilm iş b ir n ok tad a, E v r e n in b e n i s e s s iz ce is te d iğ i a n d a d o ğ u ş u m a y e n id e n b a ş lıy o rd u m . İlk h ik â y e le rim , I ’O iseau bleu’n ü n 1, Chat b otte’n in 2 M a u r ic e B o u c h o r ’u n m asalla rın ın te k ra rın d a n b aş k a ş e y d e ğ ild i. A ln ım ın ark asın d a, k a şla rım ın arasın d a k e n d i k e n d in e k on u ş u y o rla rd ı. D ah a so n ra on la ra d o k u n aca k , on la rd a b ir r o l o y n a y a c a k k adar ile ri gittim . N ite lik ler in i d e ğ iş tird ile r; p e rile ri s e v m iy o r d u m b e n , o n la r d a n b ir y ığ ın v a rd ı ç e v r e m d e v e b ö y le c e atak lık , p er iler d ü n y a s ın ın y e r in i aldı. B ir k ah ra m a n o ld u m ; s e v im lilik le rim i b ir ya n a attım ; h o şa g itm e k d e ğil, k e n d in i k a b u l 1M a v i K u ş. (Ç ev.) 2 Ç iz m e li K e d i. e ttirm e k s ö z k o n u s u y d u . A ile m i te rk ettim : K ar le m am i, A n n e -M a rie , fa n te z ile rim in d ışın a atıldı. J e s tle r d e n ve gö s te riş li d u ru şla rd a n b ık m ış o ld u ğ u m iç in rü yalarım d a g e r ç e k oy u n la r o y n a d ım . Z o rlu k la rla d o lu v e ö lü m c ü l b ir e v re n yarattım . C ri-C ri’n in, I ’E p a ta n t’m , Paul d ’ Iv o i’nin d ü n y a s ıy d ı bu , h a k k ın d a h iç b ir ş e y b ilm e d iğ im ih tiy a cın v e ça lış m a n ın y e rin e te h lik e y i k o y d u m . K u ru lu d ü z e n e k ar şı çık m a k ta n h iç b u k ad a r u za k o lm a m ış tım : D ü n ya la rın e n iy is in d e y a ş a d ığ ım d a n e m in olarak, o n u can a v arla rın d an te m iz le m e g ö r e v in i v e r d im k e n d i m e; a yn asız v e lin ç ç i olarak h e r a k şa m b ir h a yd u t ç e te sin i k u r b an e d iy o r d u m . Ö n le y ici savaşlara d a ce z a la n d ı rıcı s e fe r le r e d e g iriş m e d im ; g e n ç k ız ları ö lü m d e n k u r tarm ak iç in z e v k alm a d a n v e ö fk e y e k a p ılm a d a n ö ld ü r ü y o r d u m , B u n a rin yaratıklar v a z g e ç ilm e z d i b e n im için v e b e k liy o r la r d ı b e n i. Tabii, y a rd ım e d e c e ğ im d e n e m in olam azlard ı, ç ü n k ü ta n ım ıy or la rd ı b e n i. A m a onları, b e n d e n b a ş k a h iç k im s e n in iç in d e n çık a r a m a y a ca ğ ı te h lik e le re a tıy o rd u m . Y e n içer ile r p a laların ı k ald ırd ık la rı zam an, b ir in le m e ç ın lıy o rd u ç ö ld e v e kayalar, k u m lara ş ö y le d iy o rd u : “ B iri e k s ik bu rad a, o d a S artre !” O an p a ravan ayı itiyor, k ılıç d a rb e le riyle k afala rı u ç u r u y o r ve b ir k an d e ry a s ı iç in d e d o ğ u y o r d u m . S o ğ u k ç e liğ in n e ş e si o r ta m ın d a y d ım artık! Ö lm e k iç in d o ğ u y o r d u m : K u rtu la n k ız, b a b a s ı ola n u ç b e y in in k o lla rın a atılıyo rd u ; b e n d e u z a k la ş ıy o rd u m ; y e n id e n ya fa zla lık h a lin e g e lm e k ya da y e n i k atilleri aram ak g e r e k iy o r d u . B u lu y o r d u m ö y le ad am ları. K u ru lu d ü z e n in k ah ram a n ı o la n b e n , v a rlık n e d e n im i s ü re k li b ir d ü z e n s iz liğ e d a y a n d ır ıy o rd u m ; K ö tü lü ğ ü k olla rı m ın arasın d a b o ğ u v e r iy o r d u m , o n u n ö lü m ü y le ö lü y o r v e o n u n y e n id e n d irilm e s iy le b e n d e y e n id e n h ay ata k a v u ş u y o r d u m ; b e n , b ir sa ğ cı an arşisttim . B u g ü z e lim şid d e tle rd e n h iç b ir s o n u ç çık m a d ı; baş e ğ m iş v e ga yretli b ir in sa n olarak k a ld ım ; e r d e m d e n e n a lışk a n lık k o la y lıkla k a y b e d ilm iy o r d u ; am a h e r ak şam , g ü n lü k m ask a- ralık larm s o n u n u s a bırs ız lık la b e k liy o r d u m . Y atağım a k oşu yor, d u a la rım ı ediyor, çarşafla rın arasın a g iriy o r d u m ; çılg ın a ta k lığ ım ı y e n id e n b u lm a m g e c ik iy o r d u . K aran lık lar iç in d e ih tiy a r lıy o r d u m ; ya p ay aln ız b ir y e tiş k in h a lin e g e liy o rd u m , h e m d e an asız v e b a b a s ız v e d e a d sız o ld u ğ u m iç in y e r s iz y u rtsu z d u m . A le v le r iç in d e k i b ir d am d a, k o lla rım d a b a y ılm ış b ir k ad ın olarak y ü r ü y o r d u m ; ta aş ağ ıd a k i k a la ba lık h a y k ırıy o rd u ; e v in ç ö k e c e ğ i b e s b e lliy d i. T am b u a n d a p e y g a m b e r c e sö zle r s ö y lü y o rd u m : “ D e va m ı, g e le c e k sa y ıd a .” A n n e m , “ N e d iy o r s u n ? ” d iy e s o ru y o r d u v e b e n d e gu ru r iç in d e , “ K e n d im i a sk ıy a a lıy o ru m ,” d iy e c e v a p v e riy o r d u m . T eh lik e le r arasın d a v e ç o k tatlı b ir g ü v e n s iz lik için d e u y k u y a d a l d ığ ım b ir ge rç e k ti. E rte si a k şa m ra n d e v u m a sad ık o la rak d a m ım ı, a lev le ri v e k e s in b ir ö lü m o la yın ı y e n id e n b u lu y o r d u m . B ird en , e v v e lk i a k şa m g ö r m e d iğ im b ir su b o r u s u n u fa rk e d iy o r d u m . T an rı k o ru m u ştu b iz i. A m a d e ğ e r li y ü k ü m ü b ıra k m a d a n n a sıl tu tu n a bilird im o n a ? İy i k i o sırad a g e n ç k a d ın k e n d in e g e lm iş ti; sırtım a alı y o r d u m o n u v e o, k o lla rın ı b o y n u m a d o lu y o rd u . H ayır, biraz d ü ş ü n ü n c e , b a y g ın lığ ın a ter k e d iy o r d u m onu; k e n d is in in k u r tu lm as ın a b ir a z c ık k atk ıd a b ile b u lu n sa, b e n im m e z iy e tim i ç o k fazla e k s iltird i bu . İy i k i a ya k la rı m ın u c u n d a o ip vard ı; za vallı k a d ın ı k u rta rıcısın a s ık ı sık ıya b a ğ lıy o r d u m v e b u n d a n so n ra sı ç o c u k o y u n c a ğ ı g ib i b ir şe yd i. B e le d iy e reisi, p o lis m ü fe ttiş i, itfa iy e ş e fi g ib i b e y le r b e n i k olla rın a alıyorlar, öp ü y o rla r v e m a d a l ya yla ö d ü lle n d iriy o rla rd ı: K e n d im e g ü v e n im i k a y b e d i yor, n e y a p a c a ğ ım ı b ile m iy o r d u m ; b u y ü k s e k ş a h s iy e tle rin k u ca k lam aları, b ü y ü k b a b a m ın k ile r e ç o k b e n z iy o r d u . H e r şe y i sil baştan e d iy o r d u m : B ir g e n ç k ız y a rd ım is tiy o rd u v e k a v g a n ın ortasın a a tıy o rd u m k e n d im i... Sonrası gelecek sayıda. D o la ş ıp d u ran b ir yaratığı, Tan- rı’n ın g ö n d e r d iğ i bir y o lc u y a d ö n ü ş tü r e c e k o la n y ü c e an iç in h a ya tım ı te h lik e y e a tıy o rd u m , am a z a fe r im d e n s o n ra y a ş a m a y a ca ğ ım ı h is s e d iy o r d u m v e o n u ertesi g ü n e k ad a r g e c ik tir in c e b ü y ü k m u tlu lu k d u y u y o r d u m . M o lla lığ a a d a n m ış b ir y a z ıcın ın , te h d itle rle d o lu b u d ü ş le ri in sa n ı şa şırtacak tır şü p h es iz : Ç o c u k lu ğ u n te d ir g in lik le ri m e ta fiz ik b ir ö z e llik taşır; on ları ya tıştır m a k iç in k an d ö k m e k g e r e k m e z . Ö y le y se , k ah ra m a n b ir d o k tor o lu p h e m ş e rile rim i h ıy a rcık lı v e b a d a n y a d a k o le r a d an k u rtarm a yı h iç d ile m e m iş m iy d im ? İtira f e d e y im k i h ayır! A m a b e n y in e d e v a h ş i v e sa vaşçı d e ğ ild im , e m e k le m e ç a ğ ın d a k i y ü z y ıl b an a d e sta n s ı b ir h a va v e rm iş s e , b u d a b e n im k a b a h a tim d e ğ ild i. Y en ilm iş o la n F ran sa’da h ay ali k ah ram an lar k a y n ıy o r d u v e o n la rın başarıları, b u ü lk e n in g u ru ru n u o k ş u y o r d u . B e n im d ü n y a y a g e liş im d e n sek iz y ıl ö n ce , C yran o d e B er g er a c, b ir “ k ır m ız ı p an tolo n lu lar m ız ık a s ı” g ib i orta lığı b irb ir in e k atm ıştı. D a h a so n ra da E A ig lon , g u ru rlu v e h ırp a la n m ış olarak F ach od a b a şa rısız lığ ın ı orta d a n s ilm e k iç in ç ık m ış tı o r taya ya ln ızca. 1922’d e b u y ü c e k iş ile rin h iç b irin i b ilm i y o rd u m , am a o n la rın ç ö m e z le r iy le s ü r ek li ilişk i h a lin d e y d im . H e r g e le h ırsız C y ra n o ’ya, ya n i A r ş e n L u p in ’e h a yra n d ım , am a o n u n H e r c u le s ’i a n d ıra n g ü c ü n ü , k u r n az alaycılığın ı, ta m an la m ıy la Fransız z e k â sın ı, b iz im 1870 b o z g u n u n a b o r ç lu o ld u ğ u n u b ilm iy o r d u m . M illi sa ld ırg a n lık v e in tik a m ru h u , b ü tü n ço c u k la r ı in tik a m cıla r h a lin e g etiriy or d u . H e r k e s g ib i b e n d e b ir in tik a m c ı o lm u ştu m ; y e n ilg iy e u ğra ya n ların b a ğ ışla n m a z h ata ları o la n ş a k a cılığ ı v e fiya k a sıyla, serse rilerle, b e lle r in i k ırm a d a n ö n c e alay e d iy o r d u m . A m a savaşlar c a n ım ı sı k ıy o r d u b e n im ; b ü y ü k b a b a m ı ziya ret e d e n s e v im li A l m an ları s e v iy o r d u m v e a n ca k ö z e l h a k s ız lık la r ilg ile n d i r iy o r d u b e n i. H ın ç d iy e b ir ş e y b ilm e y e n y ü r e ğ im d e t o p lu lu k g ü çle ri d ö n ü ş ü m e u ğ r u y o r d u v e onları, b ir e y s e l k a h r a m a n lığ ım ı b e s le m e k iç in k u lla n ıy o rd u m . Ö n e m li d e ğ ild i bu ; b e lir le n m iş tim b e n ; e ğ e r b ir d e m ir y ü z y ılın da, h ayatı b ir e p o p e sa n m a b u d a la lığ ın ı g ö s te rm iş s e m , b u n u n n e d e n i, b e n im b ir y e n ilg in in k ü ç ü k to ru n u o l m a m d ı. T am b ir m a d d e c iliğ e d a yan an e p ik id e a liz m im , ö lü m ü m e kadar, m aru z k a lm a d ığ ım b ir h akareti, d u y m a d ığ ım b ir u ta n cı v e n ic e d ir y e n id e n b iz im o lm u ş ik i ey a letin k a y b e d ilm e s in i te la fi e d e c e k ti. G e ç e n y ü z y ılın bu rju va la rı, tiy atroy a gittik le ri ilk a k şa m ı h iç u n u tm a m ışla rd ı v e yazarlar da b u ola yı tas vir etm iş le rd i. P erd e k a lk ın ca ç o c u k la r sarayd a o ld u k la rın ı d ü ş ü n m ü ş le rd i. A ltın lar v e ip e k k um aşlar, p arlak ışıklar, m akyajlar, tu m tu rak lar v e y a p m a c ık la r c ü r ü m le re b ile b ir k u tsallık k az an d ırırd ı; sa h n e d e , b ü y ü k b a b a la rın ın ö ld ü r m ü ş o ld u ğ u s oy lu la rı g ör ü rle rd i. P erd e arala rın d a, g a le rile rin y er le ştirilm e d ü z e n i, to p lu m u n im g e sin i su n a rd ı v e lo ca la rd a k i ç ıp la k o m u z la r v e yaşayan so y lu la r gö ste rilird i onlara. E v le rin e, ap tallaşm ış, y u m u şa m ış, tö r e n s e l alın yazılarına; J u le s Eavre, J u les Ferry, J u le s G r e v y 1 olm a y a g iz lid e n g iz liy e h a zırla n m ış olarak d ö n e rle r d i. Ç ağd aşlarım , s in e m a ile ilk k arşılaştık ları tarih i b a n a s ö y le s in le r b ak a lım . B iz, g e ç m iş y ü zy ılla r d a n k ö tü h a lle riyle b e lir g in bir b iç im d e ay rılan g e le n e k siz b ir y ü z y ıla b u r n u m u z u n u c u n u g ö r m e d e n g iriy o r d u k v e y e n i ay ak ta k ım ı san atı b a r b a rlığ ım ız ı ö n c e d e n ortaya k o y u y o r d u . B ir h ırsızlar m a ğ a ra sın d a d oğ a n , y ö n e tim tarafın d a n p a n a y ır e ğ le n c e le r i ara sın d a sın ıfla n d ırılm ış o la n b u sanatın, c id d i in sa n ları şaşırtan k aba ya n ları v a rd ı; k ad ın la rın v e ç o c u k la r ın e ğ le n c e s iy d i b u san at v e a n n e m le b e n b a y ılıy o r d u k on a; am a s ö zü n ü e t m iy o r d u k : B o l o lu n ca e k m e k t e n sö z ed ilir m i? V arlığın ı fa rk e ttiğ im iz zam a n o, ç o k ta n b a ş lıca ih tiy a cım ız o l m u ş tu . Y ağ m u r lu gü n le rd e A n n e -M a rie n e r e y e g itm e k iste d iğ im i s o ru y o r d u ; sirk, C h âtelet, E le k trik E v i v e G rev in M ü z e s i ara sın d a s e ç im y a p m a k iç in u z u n u zu n d ü ş ü n ü y o r v e s o n an d a bir s in em ay a g ir m e y e k arar ve riy o rd u k . A p a rtm a n ın k a p ısın ı a çtığ ım ız d a , b ü y ü k b a b a m d a çalış' O n d o k u z u n c u y ü z y ıl F ransız d e v le t ad am lar ı. (Ç ev.) m a o d a s ın ın k ap ısın d a be liriyor, “ Ç ocu klar, n e r e y e g id i y o r s u n u z ? ” d iy o rd u . “ S in e m a y a ,” d iy e ce v a p v e riy o r d u a n n em . B ü y ü k b a b a m , k aşların ı ça tıy o r v e h ızla e k liy o r d u : “ P a n th é o n S in e m a sı h e m e n yan d a, S o u fflo t S o k a ğ ı’ m g e ç m e n iz yeter.” O m u z silk e r e k g itm e m iz e izin v e ri y o rd u . D ah a so n ra k i p e r ş e m b e g ü n ü d e B a y S im o n n o t’ ya ş ö y le d iy or d u : “ G ö rü y o r m u s u n u z S im o n n o t; siz k i c id d i b ir in sa n sın ız, k afan ız a lıy or m u b u n u ? K ızım , to r u n u m u s in e m ay a g ö tü r ü y o r !” B a y S im o n n o t da yatıştı r ıc ı b ir sesle ce v a p v e riy o r d u : “ B e n h iç g itm e d im , am a k a r ım b a z e n gid er.” F ilm b aşla m ıştır içe r i g ird iğ im iz d e . Yer g ö s te re n k ı zı tö k e z le y e r e k iz le rd ik ; g iz le n m iş olarak o ra d a yd ım sa n k i; b aş la rım ız ın ü z e r in d e b ir ış ık d e m e ti sa lo n u n b ir u c u n d a n ö te k i u cu n a u za n ırd ı; iç in d e tozların , d u m a n la rın o y n a ş tığ ı g ör ü lü r d ü ; p iy a n o tın g ır d ardı, a rm u t b iç i m in d e k i m o r lam b alar d u va rla rd a ışıldar, b ir te m iz lik m a d d e s in in v e r n iğ e b e n z e y e n k o k u s u g e n z im e d olard ı. B u in sa n lı g e c e n in k o k u s u v e m e y v e le ri, b e n liğ im d e b ir b ir in e k arışırd ı; asit ta d ın ı d u y d u ğ u m çık ış k ap ıs ı la m b a la rın ı y e rd im ; sırtım ı b a ş k a la rın ın d iz le rin e sürte rd im , a n n e m gıcırd a ya n b ir s a n d a ly e y e o tu rtu rd u b e ni; b o y u m u y ü k s e ltm e k iç in altım a k atlan m ış b ir örtü k oy ar d ı; n ih a ye t b a k a rd ım p e r d e y e ; ışık lı b ir te b e ş ir v e sa ğan ak larla çiz g ile n e n titre k v e d o n u k ış ık lı g ö r ü n ü m le r algıla rd ım ; h er za m an y a ğ m u r ya ğard ı; e n g ü n e ş li h a vad a v e ap artm an ların iç in d e b ile v e k im i z a m a n a le v le r iç in d e b ir gök taşı, b ir b a r o n e s in s a lo n u n d a n ge çe r d i, am a s o y lu k a d ın fa rk ın d a o lm a z d ı. B u y a ğ m u ru , d u vara iş le y e n v e k ıp ırd a m a d a n d u ra m a ya n b u te d irg in liğ i s e v e r d im . P iy an ist Fingal M a ğ arası ’m ça lm ay a başla r ve h e rk e s ca n in in ortaya ç ık a c a ğ ın ı anlard ı; b a r o n e s k o r k u d a n d e liy e d ö n e rd i. A m a yarı k a ran lık g ü z e lim yü zü , le y la k re n g i b ir p an karta b ıra k ırd ı ye rin i: “ B irin c i b ö lü m ü n s o n u .” B ird e n ayılırd ı in sa n v e ışık la r yan a rd ı. N e r e d e y d im b e n ? B ir o k u ld a m ı? Y ok sa b ir h ü k ü m e t d a ire sin d e m i? H içb ir s ü s le m e y o k tu ortada; ü z e r le rin d e y a y ları g ö rü n e n açılır k ap a n ır isk em leler, aşı b o y a lı d u va r lar v e h e m izm aritle rle h e m d e balg a m la rla k ap la n m ış b ir ze m in v a rd ı ya ln ız ca . B o ğ u k m ırıltılar s a lo n u d o ld u ru y or d u ; d il, y e n id e n ya ra tılıy ord u v e y e r g ö s te r e n k ız bağırar ak İn g iliz b o n b o n la r ı satıyo rd u ; a n n e m on lard a n a lıy or d u ba n a ; b e n d e on la rı a ğz ım a atıyo r v e çık ış k a p ı sın d a k i ışık ları e m iy o r d u m . İn sa n la r g ö z le r in i o v u ş tu ru y o r v e y a n la r ın d a k in i k eş fe d iy or la rd ı. A s k e rle r v e h iz m e tçile r vard ı; b ir d e ri b ir k e m ik ih tiy ar b ir a d a m bir şey le r ç iğ n iy o r d u ; şa p k a sız iş ç i k ad ın la r y ü k s e k sesle gü lü y o rd u ; b ü tü n b u in san lar b iz im d ü n y a m ız d a n d e ğ il di; iy i k i b u in sa n başları parteri ü ze rin d e , şu raya b u ra ya serp iştirilm iş şap k alar in san a g ü v e n v e riy o r d u . Y u karı b a lk o n la rd a o tu rm a yı âd et e d in m iş m ü te v e f fa b ab a m a v e b ü y ü k b a b a m a , tiya tro n u n h iyerarşisi, bir tö re n z e v k i k a z an d ırm ıştı: B ir ç o k in sa n b ir aradaysa, on ları tö re n le r le a y ırm a k gerek ir, y o k s a b irb ir le rin i ö l dürürler. A m a s in e m a b u n u n te rs in i k a n ıtlıy o rd u ; b u k a rm a k a rışık to p lu lu k , b ir k u tla m a d a n ç o k b ir fela k e t y ü z ü n d e n b ir araya g e lm iş e b e n z iy o r d u ; ö lü p gitm iş o la n etik e t, in sa n la rın ara sın d ak i g e r ç e k b a ğ ın , b irb ir i n e b a ğ lılığ ın n ih a y e t ortaya çık m a s ın ı sa ğ lıy o rd u . B e n n e fr e t e d iy o r d u m tö re n le r d e n v e k ala balık lara b a y ılı y o rd u m ; ç e ş it ç e ş it k ala ba lık g ö rd ü m , a m a 1940’a k adar S talag X I I D ’d e b u ld u ğ u m o çıp la k lığ a , h e r k e s in b irb iriyle b ö y le s in e iç te n k ay n a şm asın a , o a ç ık g ö z le g ö rü le n rü ya ya b a ş k a h iç b ir y e r d e rastlam ad ım . A n n e m , b e n i B o u le v a rd sin e m ala rın a, K in é ra m a ’ya, F olies D ra m a tiq u e s ’e V a u d ev ille ’e v e o z a m a n l ’H ip p o d ro m e d e n e n A u m o n t P ala ce ’a g ö tü r e c e k k ad a r ile riy e va rd ırd ı işi. Z ig om ar’ı v e F antom as’ ı, L es E xploits de M a c iste’i, L es M y stères de N ew York’u g ö r d ü m ; yaldızlar, d u y d u ğ u m h a zz ı b e rb a t e d iy o rd u . D ah a ö n c e tiyatro o la n V a u d ev ille , e s k i y ü c e liğ in i b ıra k m a k is te m iy o r g i b iy d i: Y ald ız p ü s k ü llü b ir k ırm ızı p e rd e s a h n e y i so n âna k ad a r k a p lıy o rd u ; g ö s te rin in b a ş la y a ca ğ ın ı b e lir tm e k iç in ü ç d a rb e se si d u y u r u lu y o rd u , ork estra b ir u vertü r ça lıy o rd u , p e r d e k a lk ıy o rd u v e lam b a la r sö n ü y or d u . F ilm d e k i k iş ile ri s e y r e d e n d e n u z a k la ştırm a k ta n başk a b ir s o n u ç v e r m e y e n b u y e rs iz törenler, b u to zlu şatafat c a n ım ı s ık ıy o r d u ; b alk o n d a , ga le rile rd e otu ran , av ize le r v e tavan r e sim le riy le g ö z le r i k am a şa n baba larım ız , b u tiy a tro n u n k e n d ile r in e ait o la b ile c e ğ in e in an am ıyo rla rd ı v e in a n m a k da is te m iy o rlar d ı; onlar, oraya y a ln ız ca k a b u l e d ilm iş le r d i. B e n film i, elden geldiğince ya k ın d an g ö r m e k istiy o rd u m . M ah a lle s in e m a la rın ın e ş itle y ic i ra h a tsızlığ ı iç in d e , b u san atın b e n im v e h e rk e s in o ld u ğ u n u ö ğ r e n m iş tim . İk im iz d e ay n ı ze k â y a ş ın d a y d ık . B e n y e d i y a ş ım d a y d ım ve o k u m a y ı b iliy o r d u m ; o o n ik i y a şın d a y d ı v e k o n u ş m a y ı b ilm iy o r d u . A m a b u san atın, d a h a işin b a ş ın d a o ld u ğ u v e b ü y ü k ile r le m e le r g ö s te r e c e ğ i sö y le n iy o r d u ; b irlik te b ü y ü y e c e ğ im iz i d ü ş ü n ü y o r d u m . O rtak ç o c u k lu ğ u m u z u h iç u n u tm a d ım ; B an a b ir İn g iliz b o n b o n u ik r a m e d ild iğ in d e , y a n ım d a k i b ir k a d ın tırn a k larına o je sü rd ü ğ ü n d e , b ir taşra o te l od a s ın d a h e rh a n g i b ir te m iz lik m a d d e s in in k o k u s u n u d u y d u ğ u m d a , g e c e y o lc u lu ğ u y a p tığ ım b ir tre n d e ta va n d a k i m o r re n k li la m b a y a b a k tığ ım d a , o k a y b o lm u ş s in e m a sa lo n la rın ın ışık la rın ı v e k o k u la rın ı g ö z le r im d e , b u r u n d e lik le r im d e , d ilim d e y e n id e n b u lu ru m ; d ö rt y ıl ö n c e d e , F in g al M a ğa rası a çık la rın d a , fırtın alı b ir h avad a, rü zg âr b ir p iy a n o se s i g e tirm işti ban a. K u tsa llığ ı b ile m e y e n b e n , b ü y ü y e b a y ılıy o r d u m : S i n em a , k e n d is in d e h e n ü z e k s ik o la n ş e y iç in ad e ta b ir tür sa p ık lık la s e v d iğ im b e lli b e lir s iz b ir g ö r ü n ü m d ü . B u ış ık a k ışı h e r ş ey d i, h iç b ir ş e y d e ğ ild i v e h e r ş e y h iç liğ e in d irg e n m iş ti: B ir d u v a rın çıld ırışla rın ı s e y re d iy o r d u m ; k atı cisim le r, b e d e n im e k ad a r h er ş e y i d o ld u ra n b ir kitle s e llik te n te m iz le n m iş le r d i v e g e n ç id e a liz m im b u b ü zü lü p k ü ç ü lm e d e n h o şla n ıy o rd u ; d a h a son raları ü ç g e n le rin ya n la m a sın a v e d a ires el h a re k e t ettirilm eleri, şe k ille rin sin e m a p e r d e s i ü z e r in d e k i ak ıp g id iş le r in i h a tır lattı ban a v e sin e m a y ı ik i b o y u tlu lu k n ite liğ in d e n ötü r ü s ev d im . B e y a z v e siya h ren k le rin i, b ü tü n ö te k i r e n k le rin ö z e ti o la n v e o n la rı a n ca k b u işi an layan lara işm ar e d e n te m e l r e n k le r olara k k a b u l e ttim ve g ö r ü lm e y e n i g ö rü p k e n d im d e n g e çtim . K ah ra m a n la rım ın h iç d e ğ iş m e y e n su sk u n lu ğ u n u , h e r ş e y d e n dah a fazla s e v iy o r d u m . H a yır ö y le d e ğ il; on lar d ils iz d eğ ild ile r, ç ü n k ü k e n d ile rin in a n la şılm as ın ı sağ la m a yı b iliy or la rd ı. A r a m ız d a m ü z ik le ile tiş im k u ru y o rd u k ; m ü z ik , o n la rın iç h a yatı n ın gü rü ltü sü y d ü . Z u lü m le k arşılaşan m a s u m lu k , a cıs ı n ı d ile g e tir m e k te n ya da g ö s te rm e k te n d ah a iy is in i y a p ıy o rd u , k e n d is in d e n çık a n m e lo d iy le b e n liğ im in için e g iz lic e s ü z ü lü y o r d u . K o n u ş m a la r ı o k u y o r d u m , am a u m u d u v e k ır g ın lığ ı a n lıy o rd u m , k e n d in i a çık la m a y a n gu ru rlu a cın ın fıs ıld a m a la rın ı k u la ğ ım la y a k a lıy o rd u m . S ü rü k le n m iş tim b u işe; p e r d e d e ağlaya n g e ç d u l ben de ğildim , am a o n u n v e b e n im b ir te k ru h u m u z va rd ı: C h o- p in ’ in ö lü m m a rş ın ın ça lın m as ı, o n u n g öz ya şla rın ın b e n im g ö z le r im e d o lm a sın a y e tiy o rd u . H içb ir ş e y i ö n c e d e n h a be r v e r e m e y e n b ir p e y g a m b e r g ib i h is s e d iy o r d u m k e n d im i: H a in d ah a h ıy a n et e tm e d e n , c ü r m ü g iz li c e b e n liğ im e g iriy o rd u ; şatod a h er ş e y y o lu n d a y m ış g ib i g ö r ü n d ü ğ ü sırada, u ğ u r su z akorlar, k atilin v a rlığ ın ı ele v e riy o r d u . O k o vb o yla r, sila h ş ör le r v e p o lis le r n e k ad ar m u tlu yd u la r: O n ların g e le c e ğ i orad a, o ö n c e d e n h a be r v e r e n m ü z iğ in iç in d e y d i v e ş im d i’y i b e lir liy o r d u . K e s in tiye u ğ ra m a ya n b ir şarkı, on la rın h a yatıyla iç iç e g e ç i yor, k en d i s o n u n a d o ğ r u ile rle rk en on la rı da za fere y a d a ö lü m e sü rü k lü y o rd u . B u insanlar, te h lik e iç in d e k i g e n ç k ız, g en e ra l, o rm a n d a tu zağa d ü ş ü r ü lm ü ş h a in v e b ir b a rut fıçısın a b a ğ la n m ış h a ld e a lev in fitil b o y u n c a ile r le y i şin e ü z g ü n ü z g ü n b a k a n ark ad aş tara fın d a n b e k le n iy o r lard ı. B u a le v in ile rle yişi, k ah ram an la rın ç ö ld e d örtn a la at sü rm eleri, b a k ire k ız ın k e n d is in e sald ıran a k arşı u m u ts u z m ü ca d e le s i, b ü tü n b u im g e le r in v e h ızların iç S ö z c ü k le r 97/7 iç e g e ç m e s i v e b ü tü n b u n la rın altın da, D a m n a tion de Faust’tan a lın m ış v e p iy a n o y a u y g u la n m ış “ U çu ru m a K o ş u ş ” ad lı ork estra p a rça sın ın c e h e n n e m i h a rek eti; evet, b u n la r ın h e p s i, b ir t e k ş e y d i v e b u d a a lm ya z ısıy d ı. K ah ra m a n y e r e atlıyor, fitili sön d ü rü y or, h a in o n u n ü s tü n e çu llan ıyor, b ıça k la d ö v ü ş m e y e b a şlıy or la rd ı; am a b u k a v g a n ın rastlantıları da, m ü z iğ in g e liş im in in şaş m azlığ ın a k a tılıy o rd u ; bunlar, e v re n s e l d ü z e n i p e k za va llıca g ö z d e n sak la yan sah te rastlan tılard ı. S o n b ıç a k d a rb e sin in s o n ak orla a y n ı za m a n d a v u ru lm a s ı n e h o ş b ir şe y d i! M u tlu lu k ta n u ç u y o r d u m ; y a şa m a k is te d iğ im d ü n y a y ı b u lm u ş tu m ; m u tla k la ilişk i h a lin d e y d im . Iş ık lar y e n id e n y a n d ığ ı za m an da n e k ad a r b ü y ü k b ir rah at sız lık d u y u y o r d u m ! Ö u k ah ram a n la ra d u y d u ğ u m s e v g i iç in k e n d im i p aralarm ştım v e o n la r orta d a n k a y b o lu p g itm iş le rd i, h e m d e d ü n y a la rın ı g ö tü re r e k ; o y s a s o n la rın z a fe rin i ilik le r im d e d u y m u ş tu m ; a m a on la rın zafe ri sö z k o n u s u y d u , b e n im k i d eğ il; so k a ğ a y e n id e n çık tı ğım d a , g e r e k tiğ in d e n fazla b u lu y o r d u m k e n d im i. B e n d e, k o n u ş m a v e m ü z ik te y a şa m a k ararı ald ım . H e r a k şa m saat b e ş e d o ğ r u b ö y le b ir o la n a ğ ım va rd ı. O saatte b ü y ü k b a b a m Y aşayan D iller E n stitü sü ’n d e d ers ve riy o r d u ; b ü y ü k a n n e m od a sın a ç e k ilm iş G y p ’in r o m a n ların ı o k u y o r d u ; a n n e m ban a k u ş lu k y e m e ğ i y e d ir i yor, a k şa m y e m e ğ in i h a zırla m ış o lu y o r v e h iz m e tç i k a d ı na so n ta lim atı veriyor, son ra p iy a n o n u n b a ş ın a g e ç ip C h o p in ’in baladlarını, S ch u m a n n ’m b ir sonatın ı, F ran ck ’ m s e n fo n ik çe ş itle m e le r in i v e k im i za m an d a b e n im is te ğ im ü zerin e, Fingal M ağarası U vertürü ’n ü ça lıy o rd u . B e n d e ça lışm a o d a sın a sü z ü lü y o r d u m ; orad a k a ran lık b a s m ış tı b ile v e p iy a n o n u n ü ze rin d e ik i m u m y a n ıy o r du; alacak ar an lık y a rd ım e d iy o r d u ban a; b ü y ü k b a b a m ın ce tv e lin i e lim e a lıy or d u m ; k ılıc ım d ı b u b e n im , k âğıt k e s e c e ğ i d e h a n çe rim ; b ird e n b ire b ir silah şö rü n b e n z e ri o lu y o r d u m . A m a k im i zam a n e sin b ir tü rlü g e l m iy o rd u ; z a m a n k a z a n m a k için , b e n b ü y ü k k ılıç ustası, ö n e m li b ir işin , k im o ld u ğ u m u b e lli e tm e m e m i g e re k tir d iğ in e karar v e riy o r d u m . H iç c e v a p v e r m e d e n d a rb e le r a lıy o r d u m v e ce sa re tim i k o r k a k lık k ılığ ın a s o k u y o r d u m . O d a n ın iç in d e d o la ş ıp d u ru y o rd u m ; k aşlarım ı ça tarak, b a ş ım ı e ğ e r e k v e a y a ğ ım ı s ü rü ye re k ; b ir is in in b e n i to k a tla d ığ ın ı ya d a a rk a m a b ir d a rb e v u r d u ğ u n u b e lirtm e k iç in ir k iliy o r d u m ; am a te p k i g ö s te r m e m e y e d ik k at e d iy o r d u m ; ban a h a k a re t e d e n in a d ın ı y a z ıy o r d u m b ir k enara. B ü y ü k d o zla rd a a lın ın ca , m ü z ik n ih a y e t e t k is in i gö s te riy o rd u . P iy a n o , b ir V u d u d a vu lu g ib i ritm i n i k a b u l e ttiriy o rd u ban a. F antaisie Im prom p tu r u h u m u n y e r in e g e ç iy o r d u , y e r le ş iy o r d u b e n liğ im e ; ban a, b i lin m e y e n b ir g e ç m iş v e h e m p arlak , h e m d e ö ld ü r ü c ü b ir g e le c e k v e riy o r d u ; c in ça rp m ış tı b e n i v e şe yta n tara fın d a n b ir e rik ağacı g ib i sa lla n ıp d u ru y o rd u m . A t bin!, H e m at, h e m d e s ü v a riy d im ; d ö rtn ala sü ren d e, d örtn a l k o ş u ş tu rm a da b e n d im ; k ır a ç alanları, tarlaları, k ap ıd a n p e n c e r e y e k ad a r ça lışm a o d a s ın ı e n b ü y ü k h ızla g e ç e n d e b e n d im . A n n e m p iy a n o ç a lm a s ın ı b ıra k m a d a n , “ Ç o k g ü r ü ltü e d iy o rs u n , k o m ş u la r ş ik â y e t e d e c e k ,” d iy o rd u . C eva p v e r m iy o r d u m on a, ç ü n k ü b e n d ils iz d im . İk a z e d i y o r d u m d ü k ü , attan in iy o r d u m v e d u d a k la rım ın su sk u n h a re k e tle riy le o n u re z il b ir in sa n olara k g ö r d ü ğ ü m ü b e lirtiy o rd u m . O da ad am la rı o la n atlıları ü ze r im e sald ırtıy o rd u , k ılıç salla yışlarım ç e v r e m d e b ir ç e lik is tih k â m o lu ş tu ru y o r d u v e za m an z a m a n b ir g ö ğ s ü d e lip g e ç iy o r d u m . O a n d a ro l d e ğ iş tiriy o r v e ik iy e b iç ilm iş savaşçı olu yor, y e r e d ü ş ü y o r v e h a lın ın ü z e r in d e ölü y o rd u m . S on ra ce s e tte n s e s s izce k e n d im i ç e k ip çık arıyor, ayağa k a lk ıy o r v e g e zg in şö v a ly e r o lü m ü ü s tle n iy o rd u m . B ü tü n k arak terleri ca n la n d ırıy o rd u m ; ş öv a ly e olarak , d ü k e k ılıç d a rb eler i in d iriy o rd u m , so n ra ro l d eğiştiriyor, d ü k o lu y o r v e d a rb ele re m a ru z k a lıy o rd u m . A m a k ötü a d am ı u z u n sü re ca n la n d ırm ıy o rd u m ; star ro lü m e, ya n i k e n d i m e d ö n m e k iç in sa b ırs ız la n ıy o rd u m . Y e n ilm ez b ir iy d im b e n v e h e p s in e g a lip g e liy o r d u m . A m a tıp k ı g e c e an lat tığım hikâyeler gibi, zaferim i belirsiz bir zam ana erteli yord um ; çü n k ü onu n ardınd an ge lece k ruh çök ü n tü sü n d en korkuyordum . G en ç bir k ontesi, kralın öz k ardeşine karşı k oru yor dum . A m m a da kan ak ıyordu! Ne var k i ann em sayfayı çeviriyor ve allegron un yerin i yu m u şak bir ad agio alı yordu; b en d e k esip b içm e y i hızla tam am lıyor ve k oru d u ğu m kadına gü lü m sü yord u m . B en i seviyordu o ve bu n u m üzik söylüyordu. B elk i b en d e seviyord u m onu: A şk d olu ve rehavetli bir yü rek yerleşiyordu içim e. Â şık olunun ca ne yapılır? K olu nd an tutuyordum sevgilim i ve bir kırda dolaştırıyordum ; am a yetm iyordu bu. A celeyle çağrılan serseriler ve paralı askerler sıkıntıdan kurtarı yord u beni; ü zerim ize atılıyorlardı, yü z k işiye karşı tek başım aydım , d o k sa n m ı öld ü rü yordu m , geri kalan on k i şi k ontesi k açırıyordu. H ayatım ın k ötü yılları başlıyordu bu an; ben i seven k adın başkalarının elin d eyd i; ü lk en in bütün p o lisi p eşi m e düşm üştü; kanun kaçağıydım , etrafım çevrilm işti, sefil haldeydim . V icd an ım d an ve k ılıcım d an başka bir şey k alm am ıştı elim de. Perişan halde, od ayı arşınlıyor ve C h opin’in hüzn üyle d old u ru yord u m ben liğim i. K im i zam an hayatım ın sayfalarını karıştırıyor, sonu n d a her şeyin m utlulukla biteceğin e, unvanlarım ın geri verile ceğine, nişanlım ın el d e ğm e m iş halde geri d ön eceğin e, kralın ben d en özür d ileyeceğin e inanm ak için iki ya da ü ç yılı atlıyordum . A m a bird e n gerilere, ik i ya da ü ç yıl geriye, m utsuzluklarım a d ön ü yordu m . B u ânı seviyor dum ; öyk ü hakikatle k arışıyordu, adalet p e şin d e k oşan üzüntülü bir serseriyd im v e bü yü kbabasın ın çalışm a odasında m ü ziğe uyarak yerlerd e sürünen, k en disin i ne yapacağını bilem eye n ve bir varlık n ed en i arayan aylak ço cu ğa bir k ardeşi kadar ben ziyord um . R olü bir yana bı rakm aksızın, yazgılarım ızı birleştirm ek için bu ben z er lik ten yararlanıyordum : S on zaferd en em in olarak, başı m a gelenleri, bu zafere ulaştıran en em in y o l olarak gö rü yordu m ; d ü şk ün halim de, on u n gerçe k n ed en i olan ge le cek te k i zaferi algılıyordum . S ch u m an n ’m sonatı b u na inan dırıyord u ben i; h em u m utsuzluğa k ap ılm ış yara tık, h em d e dünyanın yaradılışınd an beri onu kurtarm ış tanrıydım . B öyle üzü ntüye k ap ılabilm ek ne hoştu; b ü tün d ünyaya burun kıvırabilirdim . K olay başarılardan bık m ış olarak m elank olinin lezzetlerini, h ın cın acı hazlarını tad ıyord um . Ü zerine titrenen, sem irtilen ve istek siz bir ç o cu k olarak, hayali bir sona d oğru hızla k oşu y or d um : S ekiz yıllık m utluluk, k urban olm a d urum undan zevk alm am d an başka bir so n u ç verm em işti. H epsi be n d e n yana çıkan her zam anki yargıçlarım ın yerine, be n i d in le m ed en m ah k ûm ed ece k olan asık suratlı bir m ah k em e h eyeti k oyuyord u m : B u h eyetten bir beraat kararı koparacaktım ; kutlayacaklardı ve öd üllen d irecek lerd i beni. G risélid is’in hikâyesini tutkuyla yirm i defa ok u dum , am a acı çe k m ek te n h oşlan m ıyord u m v e ilk istek lerim d e gadd arlık vardı: B u n ca p ren sesin kurtarıcısı, kat k om şu su k ü çü k k ızın kabaetine tokatlar ind irdiğini hayal etm ek ten geri k alm ıyorum . P ek d e salık verilem e y e c e k olan b u h ik âyed e h oşu m a gid en şey, kurbanın sad izm i ve cellat k ocaya en sonu nd a diz çö k tü ren o eğilip bü k ü lm ez erdem d i. B en im d e k en d im için isted iğim bu yd u ; yan i yargıçları zorla diz çö k tü rm ek ve onların c e zalarından ötürü yin e onları cezalan dırm ak için bana saygı d u ym a zorunluğund a bırakm aktı. A m a beraatim i h er gü n daha sonraki bir tarihe bırak ıyordu m ; her za m an g e le ce ğ in bir k ahram anıydım ben v e ileri attığım bir k utsam ayı gön lü m ü n en d erinlik lerin den arzuluyor dum . D uyulan ve oynanan bu çifte m elank oli, sanırım, ben im hayal k ırık lığım ı dile getiriyordu; art arda bir sı ra oluşturan başarılarım , bir rastlantılar tespihin den başka şe y d eğild i. A n nem , F a n ta isie I m p r o m p tu ’n ü n son akorlarını çaldığı zam an, babasız çocu kların ve ö k süzleri olm ayan gezici şövalyelerin zam anının içine d ü şüyord um ; aynı şeyleri dayatan ve aynı başarıları ger çek leştiren kahram an ya da öğren ci olarak bir hapisha n ed e m ahp ustum v e bu hap ishane tekrardan başka şey d eğildi. Ne var ki ge lecek d iye bir şe y vardı ve sinem a açıklam ıştı onu bana; bir yazgım old u ğu n u d ü şlü yor dum . C riselid is’in surat asmaları, sonu n d a canım ı sıktı; şan ve şerefim in tarihsel ânını durm ad an ve belirsiz şe k ild e bir yana atm anın anlam ı yok tu ; ondan, gerçek bir ge le ce k k u ram ıyordum k en dim e: B u yalnızca ertelen m iş b ir şim diydi. îş te o sıralarda (1912 ya da 1913 olm alı), M ic h e l S tr o g o f f ’u 1 ok ud um . S evin çten ağlıyord um ; ne kadar ör n e k bir hayattı on un k i! Ne kadar d eğerli old u ğu n u g ö s term ek için bu subayın, haydutların k eyfini bek lem esi gerek m iyord u ; yukarılardan gelen bir bu yru k on u k a ranlıklardan çek ip alm ıştı, o buyru ğa itaat etm ek için yaşam ış ve kazandığı zafer için d e ölm üştü; bu zafer ölü m d en başka bir şey d eğild i ve kitabın son sayfası çe vrild iğin d e M ichel, kenarları yaldızlı, k ü çü cü k tabu tund a canlı olarak kapatılm ış d urum d ayd ı. K aygılana cak bir şey yok tu; daha ilk ortaya çık ışın d a haklı old uğu belirtilm işti onun. H içbir rastlantı da söz k on usu d eğ il di; d urm ad an yer d eğiştird iği d oğru yd u , ama bü yü k ç ı karlar, cesareti, d üşm anın uyanıklığı, bu lu n d u ğu zem i n in niteliği, iletişim araçları ve h ep si ö n c ed en belirlen m iş ço k sayıda başka etken, h er an, on u n haritadaki y e rini be lirlem eyi sağlıyordu. Tekrar yok tu , her şey d e ğişi yordu ; on u n da sürekli olarak d eğişm esi gerekiyord u; g elec eğ i aydınlatıyordu o ve bir yıldız da ona y o l göste riyordu. Ü ç ay sonra bu rom anı aynı h eyecanla ok ud um ; ben aslında M ich e l’i sevm iyordu m , ç o k aklı başında b u lu y ord u m onu; gıpta ettiğim yanı yazgısıyd ı. O nun k işi liğin d e, gizlid en gizliye, b e n im olm am ı en gellem iş o l d ukları H ıristiyan’a hayrandım . T ü m R u sya’nın Çarı, 1J u îe s V e m e ’n in (1828-1905) r o m a n ı. (Ç ev.) Tanrı B aba’yd ı; h içlik ten özel bir buyrukla çek ilip çık a rılm ış olan M ichel, bütün öteki yaratıklar gibi tekil ve ön em li bir görevle yü klen m iş olarak, bizim gözyaşlarına boğ d u ğu m u z vadid en ge çip gidiyor, iğvalardan sıyrılı yor, k urban olm anın tadına varıyor, d oğaü stü bir yar dım d an yararlanıyor,1 Yaradan’ı yü celtiyor ve işi bitince d e ölüm sü zlüğe k avuşuyordu. B u kitap bir zehir gibi geldi bana: Yoksa seçilm iş insanlar m ı vard ı? Onların yolları, en sert gerek lerle m i belirleniyord u ? K utsallık tik sin diriyord u beni, am a M ic h e l S t r o g o ff’ta k ı kutsallık la bü yülenm iştim , çü n k ü ond a k ahram anlığın süslerine bürü nm ü ştü b u kutsallık. N e var ki, p antom im lerim d e h içbir d eğiş ik lik y a p m adım ; gö re v fikri d e hiçbir zam an ete k e m iğe bürünem eyen ve be n im d e k en d isin d en k urtulam ad ığım bir hayalet olarak havada asılı kaldı. K on uşm ayan oyu n ar kadaşlarım , yani Fransa kralları em rim altındaydılar ve bana em irlerin i verm ek için bir işaretim i bek liyorlardı yalnızca. A m a onlardan h içbir em ir istem iyord u m . H a yatınızı itaat etm ek için tehlikeye atarsanız, yü ceg ön ü llülüğünüz ne olacak tı? D em ir yu m ru klu b o k sö r M arcel D unot, her hafta görev in i fazlasıyla yapıyord u ; k ör ve bedfeni şanlı yaralarla kaplı M ich el S tro g o ff ise, k en d i görevini yerin e getirdiğini söyleye m e zd i p ek . Y iğitliği n e hayran oluyor, am a alçak gön ü llülü ğü n ü d oğru b u l m u yordu m : B u kahram an adam ın başının ü zerin de yal nızca gök yü zü vardı; p ek i ayaklarını öp m esi gerek en Çar’ın karşısında başını n için eğiy ord u ? A m a alçak gö nüllü olm asak yaşam a hak kını n ered en bulabilirdik? B u çelişk i k afam ı karm akarışık ed iyord u. B irkaç kere bu gü çlü ğü n yön ü n ü d eğiştirm eye çalıştım : G öze çarp m am ış bir ç o cu k olan ben, tehlikeli bir görev d en söz ed ild iğin i d u yu yord u m ve ayaklarına kapanm aya gitti ğim kraldan, bu görevi bana verm esin i yalvararak isti 1 S tr o g o ff, b ir g ö z y a ş ın ın y ar at tığ ı m u c iz e y le k u rtu lu y o rd u . (Y azarın d ip n o tu .) yord um . R ed d ed iyo rd u isteğim i, ç o k g e n ç o ld u ğu m u ve görevin de ç o k cid d i oldu ğu n u söylü yordu . Ayağa k alkı yor, subaylarını düelloya davet ed iyor ve h ep sin i yen i yo rd u m h em en . H üküm d ar bu d u ru m karşısında razı olu yor ve “M ad em k i istiyorsun, hadi al görev i!” diyordu. A m a oyn ad ığım oyu n un farkınd ayd ım ve bun u k en d i m e zorla k abul ettird iğim i biliyord um . Ü stelik bu m ay m u n suratlılar tiksind iriyord u ben i: Fransız D evrim i’ni yapan bir halk ço cu ğu ve bir kral k atiliyd im ben; b ü y ü k babam ister X V I. Louis, ister B ad in gu et1 olsu n zorbalar k onusund a uyarm ıştı beni. Sonra ben , L e M a t i n ’d e her gü n M ich el Z e v a co ’nun tefrika rom an ın ı okuyord um : H u g o’dan etk ilen en bu d âhi yazar, cu m h u riyetçi k ılıç ve p elerin rom an ın ı yaratm ıştı. O n un kahram anları halkı tem sil ediyor, im paratorluklar kurup yıkıyor, daha 14. yü zyıld a Fransız D evrim i’n in haberini veriyor, iyi yü rek lilik leriyle ç o cu k yaşta ya da m eczup kralları bakanları na karşı koruyor, k ötü kralları da tokatlıyorlardı. O nla rın en bü yü ğü olan Pardaillan be n im ustam dı: O nu tak lit etm ek için belk i yüz kere ip in ce bacaklarım ın üzerin d e d ik ilip III. H en ri’yi, XIII. L o u is’yi tokatlam ıştım . B ü tün bunlardan sonra, onların buyruklarına boy u n m u e ğ ec eğ im ? Kısacası, şu yeryü zü n d ek i varoluşum u haklı çıkaracak k esin izni k en d im d en alam ayacağım gibi, b u nu bana verm e hak kını da k im seye tanıyam azdım . Y eni d en at sırtında koşuşturm aya başladım ; karışıklıklar için d e k e n d im d e n geçtim ; d algın bir ad am öld ü rü cü y d üm ya da haylaz bir kurban; bir Çarım olm ad ığı için G riselid is olarak k aldım ; bir Tanrım v e bir babam olm a d ığı için d e aynı d urum daydım . İki hayat birden sürüyord um ve bunların ikisi de yalan d olu yd u ; herkesin arasında bir sahtekârdım : Ünlü Charles Schvveitzer’in şanlı torun uydu m ; yalnız kaldı ğım da, hayali bir surat asm anın için e batıyord um . Sah 1 III. N a p o ly o n ’ u n la k a bı. (Ç ev.) te şan ve şerefim i, sahte bir bilin m ey en k işiyle d üzelti yordum . B u rollerin birin d en ötekin e ge çm ek için hiç zahm et çe k m iy ord u m . Tam son atılım ı yapacağım sıra da, anahtar k ilidin için d e d önüyordu, ann em in ansızın fe lce uğram ış elleri, tuşların üzerind e hareketsizleşiyordu, cetveli kitaplığa k oy u y ord u m ve bü yü k babam ın k ol larına atılıyordum ; k oltu ğu nu çekiyor, k ürklü terlikleri n i getiriyor ve öğren cilerinin adlarını söyleyerek gü n ü nü nasıl geçird iğin i soruyordum . R üyam n e kadar derin olursa olsun, on u n için d e k e n d im i k aybetm e teh lik esiy le karşı karşıya d eğildim . A m a yin e d e tehdit altınday d ım ; gerçek varlığım , sonuna kadar bu sıraladığım ya lanların tehlikesi altındaydı. Bir başka gerçe k daha vardı. L u xem bou rg B a h çesi’ n in taraçalarm da çocu k la r oyn uyordu; onlara yaklaşı yordum , am a ben i gö rm ed en yanım dan sürtü nerek ge çiyorlardı; d ilen cim si bak ışlarım ı çeviriyordu m onlara. N e kadar gü çlü ve çeviktiler! Ne kadar güzeldiler! B u el le tutulabilir kahram anların karşısında, sınırsız zekâm ı, evrensel bilgim i, atletik kaslarım ı ve h e rgelece ustalığı m ı k aybed iyord um ; bir ağaca d ayanıyord um ve b ek li yord um . Eğer ço cu k ların başınd ak i bana, kaba bir şek il de, “ İlerle Pardaillan, tutsak sen olacak sın !” d eseyd i, bütün ayrıcalıklarım ı bir yana bırakacaktım . H iç k on u ş m ayan bir oyu n cu n u n rolü bile ço k h oşum a gid ecekti; sedye ü zerind eki yaralı bir adam ya da bir ölü olm ayı se verek k abul ed ecek tim . A m a bu fırsat verilm ed i bana: G erçek yargıçlarım la, çağdaşlarım la, eşit old u ğu m in sanlarla k arşılaşm ıştım ve onların k a yıtsızlığı b e n i m ahk û m ediyordu. O nlar tarafından ne old u ğu m u n an laşılm asının rahatsızlığından h iç sıyrılam adım : B en bir harika da, bir denizanası da d e ğild im ve yalnızca k im se n in ilgilen m ed iği bir k ıytırıktım . A n n em öfk esin i zar zor saklıyordu; bu uzun bo y lu ve gü zel kadın, be n im cü ce boyum la hayranlık verici bir biçim d e uyuşm a h alin d ey di; ço k d oğal bir şey olarak görüyord u bunu: Schw eitzer- ler boy lu p oslu insanlardı ve Sartrelar da u fak tefektiler; ben d e babam a çekm iştim , h ep si bu yd u işte. S ek iz ya şım d ayken hâlâ kolayca taşınabilir v e idare ed ilebilir bir ç o cu k olm am dan m e m n u n d u ann em ; ben im k ü çü cü k boyu m , ilk yıllarım ın bir uzantısından başka şey d eğil di. A m a h iç k im se n in ben im le oyu n oyn am aya yanaş m ad ığını anlayınca, bana olan sevgisin d en ötürü, k e n d i m i bir cü ce olarak görm e tehlikesiyle karşı karşıya old u ğu m u ve bu n u n acısını d u yacağım ı sezinledi. O ysa ben tam bir cü c e d eğild im . A n nem , be n i um utsuzluk tan kurtarm ak için sabırsızlanm ış gibi d avranıyor ve “ Ne bek liyorsu n k oca alık? Seninle oyn am ak isteyip istem e diklerini sor bak alım !” diyordu. B aşım ı sallıyordum , en bayağı işleri k a bu l ed ebilirdim , am a onları istem em ek b en im gu ru ru m u n gereğiyd i. D em ir sandalyelere otur m uş olan ve örgü ören hanım ları işaret ed ip “ İster m isin anneleriyle k on u şay ım ?” d iyordu annem . B öy le bir şey yapm am ası için yalvarıyordum ona, elim d en tutuyordu ve oradan ayrılıyorduk, bir ağaçtan ötekin e, bir gruptan başkasına gid iyord uk , rica ediyord uk , am a h er zam an d ışlanıyorduk. G ün batarken, tü n eğim e d ö n ü y ord u m yen id en ; ruh rüzgârlarının, rüyalarım ın esip d urd uğu yü k sek yerlere u laşıyordum . D üştüğüm k ötü durum lar dan, yarım d ü zin e bü y ü m ü ş d e k ü çü lm ü ş ç o cu k sözcü ğü yle ve yü z tane paralı askeri öldü rerek intikam alıyor dum . Am a n e yapsam nafileydi! B ü yü k babam bunlardan kurtardı be n i ve hayatım ı değiştiren yen i bir sahtekârlığın için e istem ek sizin attı. YAZMAK Charles Schweitzer, k en d in i h içbir zam an bir yazar olarak görm em işti, am a yetm iş yaşında bile Fransız d ili n e hayranlık d uyu yordu; çün k ü bu dili gü çlü k le öğren m iş ve tam anlam ıyla özüm leyem em işti; am a oyn u yo r du bu d ille, sözcük leri seviyor, onları söylem ekten haz d u yu yordu ve am ansız d iksiyon u yla tek bir h eceyi bile atlam ıyordu; vakti olunca, k alem iyle sözcü k buketleri yapıyordu. A ilem ize ve üniversiteye ilişkin olayları dile getiren eserler d öktürüyordu: Yeni yıl kutlamaları, d ü ğü n ziyafetlerind e söylen en övg ü sözleri, Saint-Charlem agn e ok u l bayram ı d olayısıyla verd iği m anzum sö y levler, gü ldü rü cü skeçler, bilm ece oyunları, verilm iş k a fiyelerle kurulan mısralar ve basm ak alıp tatlı d eyim ler gibi şeylerdi bunlar; konferanslarda, A lm an ca ve Fran sızca d örtlü kler okurd u doğaçlam ayla. Yaz başında, ann em ve bü y ü k an n em le ben, bü y ü k babam ın d erslerini sona erd irm esin den ön ce A rcach on ’ a gid iyord uk . B ü yü k babam haftada ü ç kez yazıyord u b i ze: L ou ise için iki sayfa, Anne-M arie için bir ham iş, b e n im için d e başlı başına m anzu m bir m ektup . M utlulu ğu m u daha iyi tatm am için annem , vezin kurallarını ö ğ rend i ve bana da öğretti. Birisi, m anzum bir cevap kara larken yakalad ı beni; tam am lam am için sıkıştırdılar ve yard ım cı oldular bana. B ü yü k an n em v e annem , bu m ek tu bu gön derd iklerind e, bü y ü k babam ın içine d ü şe ceğ i şaşk ınlığı d ü şün erek katıla katıla gülüyorlardı. Bir sonraki postadan bana övgü ler yağdıran bir şiir çıktı; ben de bir şiirle cevap verdim . Bir alışkanlık oluşm uştu artık; bü yük baba ve torunu yen i bir bağla bir birleşm iş lerdi; K ızılderililer ve M ontm artre p e zeven k leri gibi, k a dınlara yasaklanm ış bir d ille konuşuyorlardı. Bir k afiye sözlü ğü arm ağan etm işlerdi bana; b en d e m anzu m eci ol m uştu m ; V eve için, şezlongund an h iç k alkm ayan ve bir kaç yıl sonra ölen o k ü çü k sarışın k ız için m adrigaller yazıyordum . K ü çü k kız h iç tak m ıyordu bunları; bir m e lek ti o; am a b u kayıtsızlığa karşılık, bü y ü k bir okur k it lesinin hayranlığı avutuyordu ben i. B u şiirlerden birk a çın ı bu ld u m . Cocteau, 1955’te M in ou D rouet dışında b ü tün çocu k lar deha sahibidir, dem işti. 1912’de ise, benim d ışım d a bü tün çocu klar deha sahibiydi; ben, bü yü k m ü şü m iddiasıyla taklit ed erek v e tören sel bir havayla ya zıyord u m ; özellik le de Charles S ch w eitzer’in torunu o l d u ğu m için. La Fontaine’in m asallarını verm işlerd i ba na, am a h oşlanm am ıştım bunlardan; yazar işin kolayına k açm ıştı; b en d e bunları aleksand rin olarak yen id en yazm aya karar verdim . B u iş, gü cü m ü aşıyordu ve baş kalarını da gü ldü rü yor gib im e geliyord u : son şiir d e n e y im im bu old u işte. A m a ok yaydan fırlam ıştı bir kere; şiird en n esire geçtim ve C ri-C ri’d e ok u d u ğ u m h eyecan lı serü venleri yazıyla yen id en yaratm a k onusund a h iç bir gü çlü k çekm edim . Tam zam anıydı, hayallerim in boş lu ğu n u ve anlam sızlığını k eşfed iyord u m . H ayal gü cü m le kanatlanıp uçtuğu m d a, asıl yakalam ak isted iğim şey gerçek likti. A n n em ön ü n d ek i m üzik parçasından gözlerin i ayırm adan “Poulou, ne ya p ıy orsu n ?” d iye sor d u ğu n d a k im i zam an sessiz kalm a and ım ı bozu p “ Film yapıyoru m ,” cevabını veriyordu m . A slında, im geleri ka fam d an çek ip çıkarm aya ve k en di dışım da, gerçek m o bilyalar ve gerçe k duvarlar arasında sinem a p erdesind e akıp duranlar kadar parlak ve net olarak g erç ek leştirm e y e çalışıyordum . Am a boşu n ayd ı bu ; çifte sahtekârlığı m ı bilm ezd en gelem ezd im artık: Bir kahram an gibi g ö rü nm eye çalışan bir aktör olm ak id d iasın d aydım ben. Yazı yazm aya başlar başlam az, k alem i bir yana k o yu p sevinçten havaya u çuyord u m . Sahtekârlık yin e ay nıydı, am a sö zcü k leri eşyanın özü olarak görd ü ğ ü m ü ileri sürm ek ten geri k alm ıyordum . H içbir şey beni, kar gacık bu rgacık yazılarım ın belli belirsiz alevinin, yavaş yavaş, m ad d e n in yoğ u n lu ğu yla d eğiştokuş old u ğu n u görm ek kadar ted irginliğe sürüklem iyordu: H ayal d ü n yasının gerçek leşm esiyd i bu. A d lan dırm anın tuzağına d üşen bir aslan, bir ik in ci im paratorluk subayı, bir B e devi, ye m ek odasına giriyorlar, göstergelerle ete k em iğe bü rün erek orada eb ed iy en tutsak olarak k alıyorlardı ve ben, rüyalarım ı, çe lik bir kalem u cu n u n karalam alarıyla dünyaya d em ir attırmış old u ğu m inancına k apılıyor dum . Bir m ü sv ed d e defteri, bir şişe m or m ü rek k ep al dırm ıştım k en d im e ve d efterin kapağına “ R om an D ef teri” d iye yazm ıştım . B itirdiğim ilk rom an ım ı da P ou r u n p a p illo n 1 d iye adlandırm ıştım . Bir bilg in k ızı ve atle tik yapılı bir kâşif, d eğerli bir k elebeğin p eşin d e A m a zon’un k aynağına d oğru gidiyorlardı. Olayı, k ahram an ları ve serü venin ayrıntılarını ve hatta h ik âyen in adını bile ü ç ay ön ce yayınlan m ış bir anlatıdan alm ıştım . B ile bile yapılm ış olan bu hırsızlık, son ted irgin lik lerim den kurtarıyordu ben i: H içbir şey u yd u rm ad ığım için her şe y gerçekti. R om an ım ın yayınlanm ası için yanıp tutuş m uyordum , am a ö n ce d e n basılm ış olm ası için her şeyi ayarlam ıştım ve örn ek ald ığım anlatıda bulu n m ayan tek satır bile yazm am ıştım . Bir ed ebiyat hırsızı olarak m ı görü yord u m k end im i. Hayır. Ö zgün bir yazar olarak görüyordu m : D üzeltiler yapıyor ve yenileştiriyordum ; örneğin, k işilerin adlarını değiştirm e titizliğini göster m iştim . B u k ü çü k değiştirm eler, bellek ile hayal gü cü n ü birbirine karıştırm a yetk isi veriyord u bana. Y ep yeni ve h ep si yazılm ış olarak cüm leler, esin d en en şeye atfedi len şaşm az bir k esin lik le oluşu yordu kafam da. K opyası n ı çık arıyordu m onların ve onlar da gözlerim in ön ü n de ' B ir K e le b e k İçin . (Çev.) eşyadaki yo ğ u n lu ğ u ediniyorlardı. G en ellik le inanıldığı gibi, esin lenm iş yazar ben liğin in d erinlerind e k e n d in d en başka bir varlıksa, esinle yed i ile sekiz yaş arasında tanıştığım ı söyleyebilirim . Bu “ otom atik yazı”ya hiçbir zam an tam am en aldan m adım . Ne var k i bu oyu n un k en d isin d en hoşlanıyor dum : B iricik oğu l olarak ben, tek başım a oynayabilir dim onu. Ara sıra yazm ayı bırak ıyor ve çatış kaşlarım ve uzaklara dalm ış gitm iş halim le k e n d im i b ir y a z a r ola rak h issetm ek için tereddüt ed iyor gibi yapıyord um . Za ten zü p p elik d olayısıyla h oşlanıyord u m ed ebiyat hırsız lığın d an ve ileride görü leceği gibi bile isteye aşırı d u rum lara kadar götü rüyord u m onu. B ou ssenard v e Jules Verne, okura bilgi verm ek için hiçbir fırsatı kaçırm ıyorlar, en kritik anlarda, bir zehirli bitkiyi, bir yerli m ek ânını b etim lem ek için hikâyeyi k e sintiye uğratıyorlardı. Okur olarak bu didaktik pasajları atlıyor, am a yazar olarak, rom anlarım ı onlarla tıkabasa d old uru yordu m ; bilm ed iğim bütün şeyleri çağdaşlarım a öğ retm e is te ğ iy le ya n ıp tu tu şu yord u m : T ierra d el Fu ego’da yaşayanların töreleri, A frik a ’nın bitk i örtüsü, çö l ik lim i gibi şeylerdi bunlar. Talihin bir cilvesiyle bir birin d en ayrılan, sonra bilm ed en aynı gem iy e bin en ve aynı fırtınanın kurbanı olan k elebek k o lek siyon cu su ve kızı, aynı can sim id in e tutunarak başlarını kaldırıyorlar ve haykırıyorlardı: “ D aisy!” , “ B aba!” H eyhat! B ir k öp e k balığı taze et arayıp durm aktaydı; yaklaşıyordu ve karnı dalgalar arasında parıldıyordu. B u zavallılar ölüm d en kurtulacaklar m ıyd ı? B ü y ü k L a r o u s s e ’nun “ P r-Z ” cildi ni alm aya gid iyor; m asam a kadar gü çlü k le taşıyor, ara d ığım sayfayı bu lu yor ve satır başı yaparak sözcüğü söz cü ğü n e k opya ediyordum : “Atlantik O kyanu su’n u n tro p ik bölg esin d e ço k sayıda k ö p ek balığı vardır. Ç ok yırtı cı olan bu bü yü k deniz balıklarının boyları on ü ç m etre ye, ağırlıkları da sekiz tona kadar ulaşabilir...” B u m ad d eyi k opya etm ek için h iç acele etm iyor, k en d im i tatlı bir can sıkıntısı için d e ve B oussenard kadar se çk in bir k işi olarak h issed iyor ve kahram anlarım ı kurtarm anın yolu n u henü z bu lam ad ığım için tatlı bir d ehşet d u y g u suna k apılıyordum . Her şey bu ye n i alınyazısını da m aym un luğa çevir m ek için bir araya gelm işti sanki. A n n em be n i sonuna kadar yü rek lend iriyor; yazı m asasının başınd ak i o gen ç yaratıcıyı habersiz yakalam aları için ziyaretçileri ye m ek odasına sokuyord u: H ayranlarım ın oradaki varlığını h is setm ek için ç o k m eşg u lm ü şü m gibi yapıyordum ; be n im ço k tatlı, ço k h oş old u ğu m u m ırıldanarak ayak p arm ak larının u cun a basa basa odad an çıkıyorlardı. A m cam Em ile, h iç k u llanm ad ığım bir daktilo aldı bana; B ayan Picard da, d ü n y a y ı d o la şa n k a h ra m a n la r ım ın yollarını yanlışsız olarak saptam am için bir d ünya haritası satın aldı. Anne-M arie, ik in ci rom anım L e M a rc h a n d d e ban a n e s ’ı1 k aym ak k âğıd ına k opya etti ve etrafa dağıttı. B abaannem bile be n i yü rek lend iriyor ve “ H iç olm azsa uslu bir ço cu k , gürültü patırtı yapm ıyor,” d iyord u. İyi ki adanm ışlığım , bü y ü k babam ın hoşn utsu zlu ğu n dan ötü rü ertelendi. Kari, be n im “ k ötü okum alar” ım d ed iği şeyi, hiçbir zam an k abullenm em işti. A n n em , yazm aya başlad ığım ı söyled iği zam an, sanırım k esk in gözlem lerle v e hayran olunacak çocu ksu luk larla d olu aile tarihim izi yazacağı m ı u m m uştu. A m a d e fterim i elin e almış, sayfalarını ka rıştırm ış, surat asm ış ve ç o k sevd iğim d ergilerd ek i “ sa laklıkların” ben im k a lem im d en çıkm ış haline öfk elen ip ye m ek od asını terk etm işt'. Daha sonra eserlerim le h iç ilgilen m em işti. Ç ok ü zü len annem , daha sonra L e M a r c h a n d d e b a n a n e s ’ı okutm aya çalışm ıştı ona. B ü yü k ba bam ın pantuflalarını giyip koltu ğuna oturm asını b ek li yordum ; büyük babam , gözlerini s e ı; < r şekild e d ikm iş olarak d inlenirken ve ellerini d izlerinin üzerine k o y 1M u z T aciri. (Çev.) S ö z c ü k le r 113/8 m uşken, ann em m ü s ved d e m i eline alıyor, d algın bir hal d e sayfaları çeviriyor ve sonra bü y ü k bir etkiye kap ılm ış gibi tek başına gü lm e ye k oyuluyordu . S onunda, karşı k onm az bir coşk u yla yazım ı bü yü kbabam a uzatıyor ve “ Baba oku şunu! Bak, n e h oşl” diyordu. B ü yük babam d efteri eliyle itiyor ya da kızarak im la hatalarım ı bu l m ak için şöyle bir göz atıyordu. A n n e m gid erek yıldı; ben i kutlam aya cesaret ed em eye re k ve ü zü lm em d en korkarak, haklarında bana bir şey sö ylem ek d u ru m u n da kalm am ak için yazılarım ı okum aktan vazgeçti. Pek h oş görü lm eyen ve suskunlukla geçiştirilen edebiyat etkinliklerim , bir yarı gizliliğe bürün dü ; ama bu etkinliklere yin e d e cid diyetle d evam ed iyordu m . P erşem be ve pazar günleri boş vaktim olduğu nd a, tatil lerde ve hasta olm ak şansını elde ettiğim d e yatağım ın içind e sürdü rüyordum onları; m utlu nekahetleri, bir ör gü işi gibi elim e alıp sonra bir yana bırak tığım k ırm ızı kenarlı bir d efteri hatırlıyorum şim di. Daha az sayıda film yapıyord um ve rom anlarım her şeyin yerin i tutu yordu. Kısacası k en d i zev k im için yazıyordum . R om an larım d aki tem el olaylar gittik çe karm aşıklaşm ıştı, çeşitli k ü çü k h ik âyeler yerleştiriyordu m onla ra; iyi olsun k ötü olsun bü tü n ok ud uklarım ı karm akarı şık halde bu h eybelere tıkıştırıyordum . Anlatılar zararlı çıktı bundan, am a bir k azancım da vardı: B irbirine u yum lu pasajlar yaratm am gerek iyordu ve b öy lece daha k ü çü k bir ed ebiyat hırsızı olm uştu m . Ü stelik k işiliğim ik ileşiyor gibiyd i. Bir yıl ö n ce “film yaptığım da” kend i rolüm ü oynuyor, hayal dünyasına bütün varlığım la atılı yord u m ve birçok kere, bu dünyada batıp k aybo ld u ğu m u düşünm üştü m . Oysa yazar olarak k ahram anım hâlâ b en im kend im d i, ep ik rüyalarım ı ona yansıtıyord um . Ne var ki artık iki k işiydik: K ahram anım be n im adım ı taşım ıyordu ve ondan, ü çü n cü şahıs olarak söz ed iyor dum . Jestlerim i ona aktaracağım yerde, sözcü klerle ona bir bed e n k azand ırıyord um ve bu bed e n i görd ü ğ ü m ü ileri sürüyordum . B u ani “ m esafe k oym a” korkutabilir di beni, am a büyü led i; kahram anım tam am en ben im m alım olm asa da be n im o o lm a m h oşu m a gidiyordu. B e n im b e be ğ im d i o; kap rislerim e boy u n eğd iriyord u m ona; sınam alardan geçirebilird im , bir m ızrak d arbesiyle böğ rü n d en yaralayabilir ve daha sonra ann em in bana bak tığı ve be n i iyileştirdiği gibi bakabilir ve onu iyileştirebilirdim . S evd iğ im yazarlar, içlerin d ek i utanç d u y gu su kalıntıları yü zü n d en yü celiğ e varm adan duraklı yorlardı: Z e v a co ’da bile kahram an, yirm id en fazla serse riye kafa tutam ıyordu. S erü ven rom anını dört dörtlük hale getirm ek istiyordu m ben; inanılabilirliği bir yana atm ış ve h em düşm anların h em d e tehlikelerin sayısını ik i katına çıkarm ıştım . M üstakbel k ayınp ed erini ve n i şanlısını kurtarm ak için P ou r u n p a p illo n ’d ek i gen ç k â şif, k öpekbalıklarıyla ü ç gü n ü ç ge ce boğu şu yord u ve so nun da d eniz k ıpk ırm ızı k esiliyord u ve karnı d eşilm iş olan bu adam , A p açilerin kuşattığı bir çiftlik ten kaçıyor, bağırsaklarını ellerind e tutarak çö lü aşıyor ve generalle konu şm adan ön ce yarasının d ik ilm esin i k abul etm iyor du, Daha sonra, aynı adam G oetz vo n B erlich in gen 1 adı altında bir ord u yu d arm adum an ed iyord u. H erkese kar şı tek bir kişi; evet, kuralım buyd u. B u kasvetli ve tanta nalı hayalin kaynağının, çevrem in burjuva ve püriten bireyciliğin d e aranm ası gerekir. K ahram an olarak, zorbalıklarla savaşıyordum ; Ya radan olarak, k en d im i zorba yapıyord um ; yani iktidarın bütü n iğvalarım yaşıyord u m . Zararsızken kötü biri ol m uştu m . D aisy’nin gözlerini k ör etm ek ten ne en gelli yord u ben i? K orkudan ölecek g ibi oluyor ve şöyle cevap veriyord u m k end im e: h içbir şey. Ve bir sin eğin kanatla rını koparır gibi gözlerin i k ör ed iyord u m onun. K albim çarparak şöyle yazıyord um : “ Daisy, ellerini gözlerine g ö türdü: K ör olm uştu ,” ve k alem im havada irkilip k alıyor 1 G o e t h e ’n in ilk p iy e s le r in d e n b ir in in k a h ra m a n ı. (Ç .N .) d um : B en i tatlı tatlı teh lik eye atan bir k ü çü k olayı yarat m ıştım m utlağın içind e. B en , gerçek ten sadist d eğild im ; b u sapık neşem , h em en p aniğe d önü şüyord u; okunm az hale gelm eleri için üzerlerini karalayarak bü tün karar nam elerim i yü rü rlük ten k ald ırıyordu m : G en ç k ız yen i d en görm eye başlıyord u ya da daha d oğrusu, görm e d u yu su n u hiç kaybetm em işti. A m a kaprislerim in hatırala rı uzun süre işk ence çek tiriyordu bana ve cid d i te d irgin lik lere düşüyordum . Edebiyat d ünyası da tedirgin ed iyord u beni: K im i zam an çocu k lar için yazılm ış suya sabuna d oku nm az ad am öld ü rm elerd en bık ıp k en d im i k ap ıp k oyveriyor ve k o rk u n ç olabilirliklerin yarattığı bo ğu n tu içind e, be n im m utlak gü cü m ü n tam tersyüzü olan canavarca bir evren k eşfed iyord u m ; “ H er şey olabilir,” d iyord u m k en di k en d im e ve bu sözlerin anlam ı aslında şuydu: H er şeyi ha yal ed ebilirim ben. Titreyerek ve ön ü m d e k i sayfayı her an yırtm aya hazır bir d urum da, doğaü stü canavarlıklar anlatıyordum . O m zu m un ü zerin d en bir göz atıp ya zd ık larım ı ok uyabild iğind e bir zafer ve kork u çığlığ ı atan an nem , “ Ne m üthiş bir hayal gü cü !” diyordu. D udaklarını ısırıyor, bir şeyler söylem ek istiyor, am a h içbir sözcü k bulam ayarak ansızın k açıp gid iyord u . O nun bu şaşkınlı ğı, boğ u n tu m u d oru k noktasına çıkarıyordu. A m a b u n ların hayal gü cü yle bir ilişkisi yoktu; bu d ehşetleri ben yaratm ıyordum , başka her şe y gibi belle ğim d e bu lu yor d u m yalnızca. O d ön em d e Batı, havasızlıktan boğularak ölüyord u ve “ tatlı hayat” d en en şe yd i bu. G örü nen bir d üşm anı olam ayan burjuvazi, k en d i gölg esin d en k orkm aktan haz d u yu yordu; can sıkıntısını, yön lend irilm iş bir te d irgin likle d eğiştokuş ediyordu. İspritizm a, ek top lazm a’dan söz ed iliyordu ve L e G o ff S ok a ğı 2 num arada, bizim k al d ığım ız binanın tam karşısında ruh çağrılarak masalar d önd ürülüyord u. D örd ü n cü katta, bü y ü k an n em in “ bil ge adam ın ev i” d ed iği yerd e oluyord u bu iş. B ü yü k an n e m k im i zam an da bize sesleniyor v e bir yuvarlak m a sa ü zerine k on m u ş elleri görm ek için tam zam anında yetişiyord uk ; n e var ki biri p en cere ye yaklaşıyor ve p er deleri k apatıyordu. L ouise, bilg e ad am ın h er gün, anne leri tarafından getirilen ben im yaşım dak i çocu kları ka b u l ettiğini ileri sürüyordu. “ Onların ellerini de masaya koydurtuyor,” diyordu. B ü yü k babam başını sallıyordu; bu tür işleri h iç d oğru bulm ad ığı halde, alaya alm aktan da çek in iy ord u ; ann em ise k orku yordu bunlardan ve Louise, ilk olarak şü p heci olm aktan ço k şaşkın görü nü yordu. S on u n d a h ep si fikir birliğin e varıp “ Bu işlerle u ğraşm am ak gerekir, yoksa çıldırır in san!” diyorlardı. Fantastik h ik âyeler m od ayd ı ve saygıdeğer gazeteler, her hafta bun lardan ik i ya da ü ç tanesini d in sel inancın inceliklerin i özleyen bu H ıristiyanlıktan çık m ış okur kitlesine sunuyord u. H ikâyeci, tam anlam ıyla n esnel olarak anlatıyordu şaşırtıcı bir olayı ve p ozitivizm e de bir şans tanıyordu; nitek im ne kadar garip olursa olsun, bu olay akılsal bir açıklam aya k avu şuyord u . Yazar, bu açıklam ayı arıyor, bu lu yor ve d ürüst bir şekild e su n u yord u bize. A m a h em en ardından, bu açıklam anın da ne kadar yetersiz ve yü zeysel old u ğu n u bize gösterm ek için bü tün sanatını ortaya k oyu yordu . H epsi bu yd u işte ve hik âye bir soru işaretiyle bitiyord u. A m a yeterliyd i bu; öte d ü nya vardı ve ortadaydı; üstelik adlandırılam ad ığı ölçü d e d e korkutucuydu. Le M a t i n ’i açıp ok u d u ğu m d a k ork ud an d onu p k a lıyordum . B u hikâyeler arasında biri, özellikle etkiliyor d u beni. A d ın ı hâlâ hatırlıyorum : A ğ a ç la r d a k i Rüzgâr. B ir yaz gecesi, hasta bir k adın yatağında d ö n ü p durm ak tadır v e bir kır evin in birinci katında tek başm adır; açık p en cered en , bir kestane ağacı, dallarını içeriye uzat maktadır. A şağıda, birço k insan top lanm ış çen e çalm ak ta ve ba h çe y e karanlığın bastırm asını seyretm ektedir. Birisi ansızın kestane ağacını gösterir ve şöyle der: “Aaa, bak ın şuraya! R üzgâr m ı esiyor y o k s a ?” H erkes şaşır - mıştır, dışarı çıkılır: En u fak bir esinti bile yoktur, ama ağacın yaprakları oynayıp durm aktadır. İşte o anda bir haykırış duyulur; hasta k ad ının k o cası hızla yukarı kata çıkar; karısı yatağın üzerinde d ikilm iş haldedir ve par m ağıyla kestane ağacını işaret etm ektedir; sonra düşüp ölür, ağaç da esk i hareketsizliğine bü rün ü r yen iden. Ne görm üştür k ad ın ? Bir deli k açm ıştır akıl hastanesinden, bu işi yapan o olm alıdır; dalların arasında gizlenm iş ve k ork u n ç yü zü n ü göstermiştir. Evet odur, on u n olm ası gerekir, çü n k ü başka h içbir açıklam a akla yakın d e ğil dir. Am a... Nasıl olm uş da ağaca çık tığın ı k im se gö rm e m iştir? İn d iğin i d e gören olm am ış m ıd ır? K öpek ler ni çin h avlam am ıştır? Nasıl olm uş da bu deli, altı saat son ra bu evd en yüz k ilom etre uzakta yakalanm ıştır? B u so rulara cevap verilem em ektedir. H ikâyen in burasında yazar, satır başı yapıp üstünkörü bir son u ca varıyor ve şöyle d iyord u: “ K öylülere inan m ak gerekirse, kestane ağacının dallarını Ö lüm sallıyordu.” G azeteyi elim d en atıyor, tep iniyor ve yü k sek sesle, “ H ayır! H ayır!” d iyor d um . Y ü reğim yerind en fırlayacakm ış gibi çarpıyordu. Bir gü n d e L im og es treninde, H achette alm anağını ka rıştırırken, insanın tüylerini d iken d ik en ed en bir gra vür görm üş ve bayılacağım ı sanm ıştım . Ay ışığında bir rıhtım görü lü yordu bu gravürde; u zu n ve d işli bir k ıskaç sudan çıkıyor, bir sarhoşu k ıstırıyor ve derinlere çek i yordu. B u görüntü, yutarcasm a ok u d u ğ u m ve şu söz cü klerle ya da şuna benzer sorularla sona eren bir m et ni canlandırıyordu: “ B u bir alk oliğin görd üğü hayal m iyd i? Yoksa C eh en nem ’in kap ısı m ı aralanm ıştı?” S u dan, ye n ge çlerd e n ve ağaçlardan k ork uyordum . Her şeyd en fazla da kitaplardan k ork u yordu m : H ikâyelerini, bu k ork u n ç şekillerle dolduran gadd ar adam ları lanetli yord um . A m a yin e d e taklit ed iyord u m onları. Tabii, u y gu n bir d u rum u n ortaya çıkm ası gerek iyord u. Ö rneğin, karanlık bastırm aktaydı: Gölgeler, y em ek od asm ı kap lı yordu, k ü çü k yazı m asam ı p e n ce re n in önü n e çek iy or dum ; boğu n tu yen id en ortaya çık ıyord u ; her zam an y ü ce, yanlış anlaşılm ış ve sonradan saygınlıkları geri veril m iş olan kahram anlarım ın yum u şak başlılığı, kararsız lıklarını açığa vu ru yordu ; o anda geliyord u o: G örü n m e yen, baş d ö n d ü rü cü bir varlıktı ve görebilm ek için onu betim le m e m gerek iyord u. Sürüp gid en serüven i hızla sona erdiriyordu m ; kahram anlarım ı, gen ellik le d en izal tında ya da yeraltında bulunan bam başka bir d ün ya b ö l gesin e yollu yord u m ; onları yen i tehlikelerle karşılaştır m ak için acele ed iyord u m : D urum un gereğin e göre, form alı dalgıca ya da je o lo ğ a d ön ü şen bu kahramanlar, o yaratığın belirtilerini buluyor, bunları izliyor v e son u n da bu Yaratık’la karşılaşıyorlardı. O anda k alem im in ucuna gelen bu ateş gözlü ahtapot, yüz ton ağırlığınd ak i k abuklu h ayvan ya da d e v büyü k lü ğü nd e olan ve k o n u şan örüm cek ; aslında ço cu k su bir canavar olan ben d im ; be n im yaşam aktan d u y d u ğ u m can sıkıntısı, b e n im ölü m d en korkum , b e n im yavanlığım ve sapık lığım d ı bu. T anıyam ıyord um k end im i: B u iğren ç yaratık, daha orta ya çıkar çıkm az, be n im ve yiğit m ağarabilim cilerim in k arşım ıza d ik iliy o rd u ; k ahram an larım ız h ayatlarını k aybe d e ce k d iye k orku yordu m , k albim k üt k üt atıyordu ve sözcük leri yazan elim i unutuyor, onları ok u d u ğu m u sanıyordum . Ç oğunluk la, olay bu noktada kapanıyord u: K işilerim i o hayvan ın eline bırak m ıyord um , am a işin için d en d e sıyırm ıyordu m ; onları karşı karşıya getirm iş olm am yetiyord u. A yağa kalkıyor, m utfağa ya da kitaplı ğa gidiyordu m ; ertesi gü n birk aç sayfayı boş bırak ıp kahram anlarım ı yen i bir girişim in için e atıyordum . H iç bir zam an bitm eyen , her zam an y en id en başlayan ya da d evam ed en bu garip “ rom anlar” ı ya da başka bir d eyiş le, bu k asvetli hik âyeler ve başıboş serüvenler, bu fan tastik h ik âyeler ve ansik lop ed i m ad deleri aşuresini k ay bettim ve k im i zam an hayıflanırım buna: K ilit altında saklam ayı akıl etm iş olsaydım , bu yazılar bü tün ç o c u k lu ğum u geri ve re ce k ti bana. K end im i keşfetm eye başlıyord um artık. B en nere d eyse bir hiçtim ya da içeriksiz bir etkinliktim , am a bu n dan fazlası da gerekli değildi. K om ed id en sıyrılıyordum artık: H enüz çalışm ıyordum , ama oyu n da oyn am ıyor dum ; yalancı, yalanlarını işleyip ortaya koyarak öz haki katini buluyord u. Yazıdan d oğm u ştu m ben, bun d an ön cesi yalnızca aynada bir yansım aydı; ilk rom anım d an iti baren bir çocu ğu n aynalar sarayına girm iş old u ğu n u bil miştim . Yazarak varoluşuyordum , büyük lerin elind en kurtuluyordum ; am a yalnızca yazm ak için vardım ben ve ben d ed iğim zam an bu sözcük, yazan ben anlam ına geli yordu. Ö nem li d eğildi bu: Sevinci tatmıştım, herkesin arasındaki ço cu k , özel buluşm alar düzenlem işti kendine. A m a sürüp gid em ey ece k kadar gü zel bir şeydi bu: Sırrım ı saklasaydım , içtenliğim i k aybetm eyecek tim ; ne var k i ben d e n çek ip aldılar onu. Burjuva çocuklarının daha sonra ne olacaklarının işaretini verdikleri kabul edilm iş olan yaşa geliyord um ve G u erign y’d e k i S chw eit zer k u zen lerim in tıpkı babaları g ibi m ü hend is olacakla rı uzun zam andan beri söylenm işti bize; k a yb ed ecek bir dakika bile yok tu. Bayan Picard, alnım d ak i işareti ilk ok uyan olm ak istem iş ve bü y ü k bir inançla, “ B u k ü çü k yazacak !” d em işti. Canı sıkılan Louise, kısa ve s oğu k bir şekild e gü lü n ce de B lanche Picard, ona d ön m ü ş ve sert bir tavırla, “Yazacak o! Yazmak için d oğm u ş!” d iye tek rarlamıştı. A n n em , Charles’m b en i bu k on ud a d estek le m ed iğin i biliyord u; tatsızlık çık m asın d an korkarak m i yo p gözleriyle bana bak m ış ve “ B una inan ıyor m usunuz B lanche? İnanıyor m u su n u z?” dem işti. A m a akşam , g e celik k ıyafetim le yatağım a atladığım zaman, om uzları m ı sıkıca tutm uş ve gü lüm seyerek , “ B en im k ü çü k be yim yazacak,” d em işti. B üyükbabam a da k ızıp k öp ü r m esin den korkarak sakınganlıkla haber verm işlerd i bu nu. O da başını sallam akla yetinm işti ve ertesi p erşem be, son yıllarında h iç k im senin, bir yeten eğin d oğm ak ta old u ğu n u görü n ce bu n dan heyecanlanm ak tan geri kala m ayacağım B ay S im on n o t’ya bir sır gibi söyled iğin i d uym uştum . B en im karalam alarım ı görm ezd en geliyor d u büyük babam , am a A lm an öğren cileri bize ye m eğ e geldiklerind e, elini k afam ın üzerine k oyuyor ve dolaysız yön tem le onlara Fransızca d eyim ler öğretm e fırsatını k açırm am ak için h ece leri tek tek telaffuz ederek, “ O nda ed ebiyatçı m ayası var,” d iye tekrarlıyordu. S öyled iği bir tek sözcü ğe bile inanm ıyordu, am a s o run bu d eğil. K ötü lü k yapılm ıştı bir kere: Karşıdan sal dırıya ge çsey d im daha bü yü k tehlikelerle karşılaşabilir dim : B elk i d e inatçı olacaktım . Kari, ben i yeten e ğim d e n başka yön lere çevirm e şansını el altında tutm ak için bu yeten ek ten söz etm işti. O sin ik bir insanın tam karşıtıy dı, am a yaşlan ıyord u artık: C oşk usu yoru yord u onu; d ü şün cesin in ta d erinind e o so ğu k v e k im sen in ge lm e d iği çöld e, be n im de, ailem izin de, k en din in de ne old u ğu n u b ild iğ in d en em ind im . Bir gün, ayaklarının arasında yat tığım , bir şeyler ok u d u ğ u m ve bize k abul ettirdiği taş laşm ış ve son u gelm ez bir sessizlik içind e, bir fikir g e ç m işti k afasından ve on u n yü zü n d en be n im orada o ld u ğu m u unutup an n em e s ite m li bir şekilde bak m ış ve ş öy le dem işti: “Ya k alem iyle yaşam ayı kafasına sokarsa ne olacak ?” B üyük babam , k itaplığınd a şiirlerinden bir seç m e bulu n an Verlaine’i takdir ed iyordu . A m a 1894 yılın da onu, “ dut gibi sarhoş” olarak, S aint-Jacques’d aki bir m eyh an eye girerken görd ü ğü n e inanıyordu. B u rastla ma, on u n p ro fesyon el yazarları, yani A y’ı gösterm ek için bir altın isteyen, am a sonu n d a yü z m eteliğe kıçlarını gösteren gü lü n ç k ehanet sahiplerini k ü çü m sem esin i daha da p ekiştirm işti. A n n em onu n söyled ik leri karşı sında k orkm uş gibi bir tavır takınm ış, am a cevap ve r m em işti. Charles’m be n im h ak kım da başka şeyler d ü şü n dü ğü n ü biliyordu. L iselerin birçoğu n d a A lm an ca h o calığı Fransa’yı tercih etm iş olan Alsacelılara verilm işti ve bö y le ce onların yu rtseverliği ödüllendirilm işti: İki m illet ve iki d il arasında k apana k ısılm ış olan bu insan lar, d üzensiz bir öğren im görm ü şlerdi ve kültürlerinde boşluk lar vardı; acı çekiyorlard ı bunlardan; ayrıca m es lektaşlarının d üşm anca tutum larının, k end ilerini öğret m en top lu lu ğu n un d ışında bırak tığını söyleyerek ya k ı nıyorlardı. B en onların intikam cısı olacaktım , bü yü k b a bam ın intikam ını alacaktım ; A lsacelınm torunu olarak ben, aynı zam anda Fransa Fransızıydım ; Kari, bana ev rensel bir bilgi ed in m e m i sağlayacaktı, ben krallara ya raşır yollardan yü rü yecek tim ; kurban ed ilm iş Alsace, ben in k işiliğim de I’E cole norm ale su p erieu re’e g irecek ti, sınavları parlak bir başarı elde ed erek geçecek , bir p rens yani bir ed ebiyat p rofesörü olacaktı. Bir akşam, ben im le erkek erkeğe k on u şm ak istediğini söyledi; k a dınlar yanım ızd an ayrıldılar, dizlerine oturtup cid d i c id di k onuştu benim le. Yazı yazacak tım tabii, itiraz yok tu buna; isteklerim e karşı çık acağım d an k orkuya k ap ılm a m a gerek kalm ayacak kadar iyi tanıyord um onu. A m a her şeyi old uğu g ibi v e apaçık bir biçim d e görm em gere kirdi: Edebiyat insanın karnını doyurm azdı. Ü nlü yazar ların bir lokm aya m u htaç olarak öldük lerini biliyor m u yd u m ? Daha başkaları da karınlarını d oyurm ak için k en dilerin i satm ak zorund a k alm am ışlar m ıyd ı? B a ğım sızlığım ı k orum ak istiyorsam , bir ik in ci m eslek se çm em d oğru olurdu. H ocalık boş zam an bırak ıyord u insana ve üniversite hocalarının uğraşları ile edebiyatçıların u ğ raşları birbirine ço k yakınd ı: Bir papazlar takım ından ötek in e g eçecek tim sürekli olarak; bü yü k yazarlarla her zam an ilişki için d e olacak tım ; aynı çabayla onların eser lerini öğrencilerim e açıklayacak ve esin im i yin e bu eserlerd en alacaktım . Taşra yalnızlığım dan, şiirler yaza rak ve H oratius’u kafiyesiz mısralarla çevirerek kurtula caktım ; yerel gazetelere k ısa edebiyat m akaleleri ve R e v u e ■ pedagogique’e G rekçe öğren im i üzerine parlak bir d en em e ve delikanlılık çağı p sik olojisi üzerine d e bir başka d en em e yapacaktım ; öld ü ğü m d e, çek m ecele rim d e yayınlan m am ış olarak deniz üzerine bir şiir, bir p e r d elik bir p iyes, Aurillac anıtları üzerine d erin ve geniş bilgilerle d olu ve duyarlıkla yazılm ış birk aç sayfa bu lu nacaktı; bun lar da eski öğren cilerim in çabalarıyla ya yınlanan bir k itapçık oluşturacaktı. Bir sü red en beri büyü kbabam , erd em lerim k on u sunda coşk u ya kapılırken, ilgisiz k alıyord um ve ben i “Tanrı arm ağanı” d iye adlandırırken titreyen sesini d in liyorm u ş gibi yapıyord um hâlâ, am a sonund a bu sesi d uym az olm uştu m . O gün, bana bile bile yalan söyled iği an, bu sese n için kulak verm iştim ? H angi yanlış anlama sonu cu , b u sese, bana öğretm ek idd iasında bulu nd u ğu şeyin tersini söyletm iştim ? B u n u n n ed eni, d eğişikliğe uğram ış olan sesti: K urum uş ve sertleşm iş olan bu sesi, ben i d ünyaya getirten ve orada bu lu n m ayan varlık san m ıştım . C harles’m iki yüzü vardı: B ü yük babalık oyn ad ı ğı zam an k en d im gibi bir m askara olarak görü yordu m on u ve saygı d u ym u yord u m ona; am a B ay S im on n ot ve oğullarıyla konuştuğund a; bir tek sözcü k sö ylem ed en parm ağıyla zeytinyağı şişesini ya da ek m ek sepetini göstererek çevres in d ek i kadınları k en disine hizm et et tirdiğind e, otoritesine hayran k alıyord um . Ö zellikle par m ağın ı k ullanış tarzı etkiliyordu beni: N eyi işaret ettiği açık ça be lli olm asın ve k end isine h izm et ed en ik i kadın, em irlerin i sezinlesinler d iye p arm ağını iyice germ iyor v e k ıvrık bir halde havada belli belirsiz bir şekild e d olaş tırıyordu; sinirlen en bü y ü k an n em de, k im i zam an yanı lıyor ve su isteyen bü yük babam a k o m p ostolu ğu uzatı yordu; kabahatli bulu yord u m bü y ü k an n em i ve gerçekleştirilm ekten daha fazla ö n c ed en k estirilm ek isteyen bu y ü ce em irler ön ü n de eğiliyordu m . E ğer Charles, k ol larını açarak uzaktan, “ İşte ye n i H ugo, işte tom urcu k halin de S hak espeare!” diye haykırsaydı, bu gü n bir sa nayi tasarım cısı ya da edebiyat öğretm en i olacaktım . A m a bu n u yapm aktan k esinlikle k açınd ı, hayatım da ilk olarak bir atayla işim vardı, asık suratlı görü n ü yord u ve ben i sevm eyi unuttuğu için d e daha saygıdeğerdi. Yeni yasayı dikte ed en M usa’yd ı o. B en im yasam ı. Ne olaca ğım ı, k ötü yanlarını gösterm ek için söz k onusu etm işti; b en d e bu n u olm uş bitm iş sayd ığı son ucu na vardım . K âğıd ım ı gözyaşlarım la ıslatacağım ı ya da yerlerde y u varlanacağım ı söylem iş olsaydı, burju va ılım lılığım k or kuya kapılacaktı. Bu tür şatafatlı d üzensizliklerin bana u yg u n olm adığını anlatarak n e olacağım k onusu nd a ik na etm işti beni. Aurillac ya da p ed ago ji k onusu nd a yazı yazm ak için, k en dind en ge çm ey e de, gürültü patırtı et m eye d e gerek yok tu yazık ki! 20. yü zyılın ölüm süz h ıç kırıklarıyla ağlam a görevini başkaları yerine getirecek ti. O rtalığı kasıp kavurm am aya, e v cil niteliklerle ed e bi yat d ünyasın da parlam a ve bu n u da nezaketim v e u ğra şıma bağlılıkla yapm aya rıza gösterm iştim . Yazarlık m e sle ği bana öylesin e cid di, öylesin e nafile ve aslında öylesin e ilgin ç olm ayan bir yetişk in insan etkinliği ola rak görün m ü ştü ki, bana u ygu n olm ad ığın d an bir an b i le k uşku ya d üşm em iştim ; k en d i k en d im e hem , “ İşte h ep si bu n dan ibaret,” h em d e “Y eten ek liyim ben ,” d e m iştim . B ütün açık gözle rüya gören ler gibi, hayal k ırık lığı ile hakikati birbirine karıştırm ıştım . K ari bir eld iven gibi tersyüz etm işti beni: Ona göre, yalnızca rüyalarım ı k âğıda d ö k m e k için yazdığım ı san d ığım sırada, k alem im i sınam ayı d ü şlem ek ten başka şey yap m ıyordu m ; boğuntularım , hayalî tutkularım , y e ten eğim in h ilelerind en başka şey d eğild i ve onların bü tün görevi yalnızca ben i her gü n m asam ın başına getir m ek ve yaşım a u ygu n anlatı tem aları verm ekti ve bu arada ben d en eyim in ve olgu n lu ğu n sağlayacağı bü yü k yazıları bek leyecek tim . M asalsı hayal kurm alarım ı k ay betm iştim . Ş öyle d iyordu büyü k babam : “ Hah! İnsanın gözleri olm ası her şey d em ek değildir, onları kullanm a sını b ilm ek gerekir. M aupassant, k ü çü k yaşlarındayken Flaubert ona ne yapıyordu biliyor m u su n? Bir ağacın k arşısına oturtuyor ve bu ağacı betim lem esi için ik i saat zam an veriy ord u .” D olayısıyla ben, görm eyi öğrend im . A urillac anıtlarının ö n c ed en belirlenm iş övg ü c ü s ü olan ben, şu ötek i anıtlara da m elank oli d olu gözlerle bak ı yordu m : Yazı altlığı, p iyano, sarkaç, be n im kutsam ala rım la n için ölü m sü zlü ğe kavuşturulm uş olm ayacaklar dı? G özlem liyordu m . K asvetli ve hayal k ırık lığına u ğra tan bir oyu n d u bu: K adife kaplı bir k oltu ğu n karşısına d ikilip in ce lem ek gerek iyordu onu. Peki sö yleye ce k ne vardı koltukla ilişkili olarak? Evet, bu k oltu k yeşil ve yıpranm ış bir kum aşla k aplıydı; iki kolu, d ört ayağı ü ze rinde iki ahşap çam kozalığı bu lunan bir arkalığı vardı. Ş im dilik bu kadar, am a yin e d ön ecek tim ve ge le ce k se fer ço k daha başarılı olacaktım ; avcu m un içi gibi tanıya cak tım bu k oltuğu v e daha sonra da betim leyecek tim ; okurlar da, “ N e gü zel d e gözlem lenm iş, n e iyi görülm üş, ne kadar ge rçeğe yakın bu! U ydurulacak ayrıntılar d eğil bunlar!” d iyecek lerd i. G erçek bir k alem le yazılm ış ger çe k sözcü klerle gerçek nesneleri betim leyen , eğer ben k en dim g er çek olm azsam , k uşkusuz şeytan olacaktı. K ı sacası, bana biletim i soran kontrolöre n e cevap v ereceğ i m i k esink es biliyord um . Talihliliğim in d eğe rin i ço k iyi bild iğim e inanabilir siniz! İşin k ötü yanı bun dan tat alm am am dı. A d an m ış tım ben; bir ge le cek verm e iyiliği gösterilm işti bana ve bu n un ç o k gü zel bir şey old u ğu n u söylü yordu m , am a için için n efret d e ed iyord u m bundan. Yazıcılık y ü k ü n ü çe k m ek istem em iş m iyd im ben ? B ü yük adam larla iliş kilerim , ü n lü olm ad an yazar olunam ayacağına inan dır m ıştı beni; am a ardım da bırak acağım birk aç k itapçığın bana sağlayacağı şan şerefi ölçü p biçtiğim d e, aldatılm ış h isse d iyo rd u m k en d im i; torun yeğe n le rim in , be n im yazdıklarım ı okuyacaklarına ve böylesin e cılız eserlerin onları coşk u ya sü rü k leyeceğin e inanabilir m iyd im ? Ü s telik o eserlerin konuları da ön ce d en sıkm ıştı ben i. K im i zam an da bü yük babam ın , S tend hal’d e d e ğil R en an ’da bu lu n d u ğu n u söyle d iği anlaşılm ası ço k zor bir erdem olan “ ü slup ” sayesinde unutulm aktan kurtulacağım ı söy lü yord u m k end im e, am a anlam dan yok su n olan bu söz cü kler içim i rahatlatm ıyordu. Ö zellikle k e n d im d en va zgeçm em gerek iyord u. İki ay önce, bir k ılıç ustası, bir atlettim ben , am a h ep si artık bitm işti' bunların. Corneille ile Pardaillan arasında bir seçim yap m am gerek tiği söylen iyordu bana. D erind en se vd iğ im Pardaillan’ı bir yana atıyor ve C orn eille’i seçi yordu m . L u xem bou rg B a h çesi’nde, kahram anların k oş tuklarını ve savaştıklarını görm üş, onların güzellikleri k arşısında m ahvolm u ş ve aşağı bir ırka m en su p old u ğ u m u anlam ıştım . B unu ilan etm em , k ılıcım ı k ınına sok m am , sıradan insanların sürüsüne k atılm am ve büyü k yazarlarla, be n i k orkutm ayan o k en d ini beğen m işlerle ilişki k urm am gerek iyord u. B u adam lar zaten raşitik ç o cuklard ı v e b en h iç olm azsa b u bak ım d an onlara b en zi yordu m ; onlar hastalıklı yetişkinler ve n ezleli ihtiyarlar olm uşlardı ve bu bak ım dan da b en ze yecek tim onlara. S oylu n un biri Voltaire’e dayak attırm ıştı ve b en de L u xem bou rg B a h çesi’nde, esk id en sokak kabadayısı olan bir yü zbaşı tarafından k ırbaçlanacaktım belk i. • Y etenekli olduğu m a, boy u n eğm e yolu yla inandım : Charles Schw eitzer’in çalışm a odasında, yıpranm ış, eğri büğrü, ek sik sayfalı kitaplar arasında yetenek , dünyada en az d eğer verilen şeydi. N itekim D evrim ön cesin d e d oğu ştan d in adam lığına adanm ış b irço k g e n ç o ğ u l b ö lük k om u tan lığı yapm aya m ahk û m edilm işti. Bir im ge, uzun süre ü n lü olm anın kasvetli şatafatını canlandırdı gözüm de: B eyaz örtülü, u p uzun bir m asada portakal su yu d olu sürahiler ve k öp ü k lü şarap şişeleri vardı; bir ka d eh alıyord um elim e; on beş kadar fraklı ad am sağlığı m a k adeh k aldırıyordu; arkam ızda, kiralanm ış bir- salo nun tozlu ve ıssız bü y ü k lü ğü n ü h issed iyord u m . H ayat tan, be n im için, daha sonraları Yaşayan Diller Enstitüsü’nün yıllık kutlam a gü nü nü yen id en canlan dırm asın dan başka bir şe y bek lem ed iğim anlaşılıyordu. A lınyazım , L e G o ff S ok ağı bir num arada, bir b eşin ci kat dairesinde, G oeth e ve S ch iller’in altında, M olière, R acin e ve La Fontaine’in üzerind e, H einrich H ein e’nin ve V ictor H u g o ’nun karşısında, yüz kere yen id en başla yan görüşm elerle işte b öy le şekillenm işti: Kari ve ben kadınları k ışk ışlıyord uk ; sıkı sıkıya k ucaklaşıyorduk birbirim izle, her sözcü ğü üzerim d e iz bırak m ış olan o sağırlar diyaloguna birbirim izle fısıldaşarak d evam ed i yordu k . Yerinde d eğin m elerle Charles, deha sahibi ol m adığım a ikna ed iyord u beni. G erçek ten d e deha sahi b i d eğild im ; biliy ord u m bu n u ve h iç d e aldırış etm iyor d u m ; ortada bu lu nm ayan ve olanaksız olan k ahram an lık, tutku m u n biricik k on usu yd u: Zavallı ruhların alevi de odur zaten. İç y ok su llu ğu m ve ned en siz bir varlığım old u ğu h ak kınd aki d u ygu m , b u tutkudan tam am en vaz ge çm em i en gelliyord u. G e lecek te k i eylem im e hayranlık d uym aya cesaret ed e m iyo rd u m artık, am a aslında d eh şet için deyd im : Birisi, ya ç o cu k ya da ge lecek te ne ola cağı k onu su n d a yanılm ış olm alıyd ı. Ş aşırm ıştım ve K arl’a itaat etm ek için uğraşına bağlı bir k ü çü k yazar ol m ayı k abul etm iştim . K ısacası büyü kbabam , ben i e d e b i yata, on d an vazgeçirm ek için harcad ığı çaba yü zü n d en atm ıştı; öylesin e ki, bu g ü n bile k ötü m ser old u ğu m an larda, bu n ca gü n ve ge ce y i harcam am ın, b u kadar sayfa y ı m ü rekk ebim le çiziktirm em in, k im se istem ed iği hal d e b u n ca kitabı yayınlayıp ortaya sü rm em in n ed eninin, büyü kbabam ın h oşuna gitm eyi am açlayan biricik ve d e lice um ut olu p olm ad ığın ı sorarım k end im e. Eğer böy leyse gü lü n e ce k bir şey bu: Elli yaşım ın şu kadar ü stün de, öleli ço k uzun zam an olm uş bir adam ın isteklerini yerine getirm ek için, on u n da d oğru bulm ayacağı bir ça baya takılıp k alm ışım d em ek ki! A şk belasından k urtulup “ D oğrusu h iç d e tipim ol m ayan bir kad ın için hayatım ı ziyan ettim !” d iye iç ge çi ren Swann’a ben ziyoru m . K im i zaman, yalnız başım a k ald ığım da h öd ü k olurum ben: Kaba saba bir sağlık k o rum adır bu. İm di, h öd ü k her zam an haklıdır, am a belli bir noktaya kadar. Yazı yazm a k onu su n da yete n eğ im ol m ad ığı doğrudur: B unu bildird iler bana, kitabi bir insan old u ğu m u söyled iler; evet öyleyim ; kitaplarım ter ve zahm et kokar ve aristokratlarım ızın burnuna da onlar dan pis bir k oku geld iği doğrudur. B u kitapları ço ğ u n lukla k end im e, yani h erkese karşı ya zd ım ;1 h em d e so nun da yü k sek tansiyon haline gelen bir d ü şün sel zor lanm ayla yazdım . Bana buyurulanlar d erim in altına d i kilm iştir; bir gü n yazı yazm asam , yara zonklar; eğer ço k kolaylıkla yazarsam , yin e zonklar. B u k öh n e zorunluk, bugün, k atılığı ve becerik sizliğiyle şaşırtıyor be n i ve d e nizin L o n g Island kum sallarına attığı tarihöncesind en kalm a h eybetli ye n ge çlere benziyor; o da tıpkı bu hay vanlar gibi ge çip gitm iş zam anlardan arta k alm ış bir şey. Yaz akşam larında, kaldırım ların üzerine d ö k ü lü p is k em lelerine ata bin er gibi oturan L acep ed e S ok ağı k ap ı cılarına uzun süre gıpta ettim : Onların m asum gözleri, bak m a görevleri olm ak sızın görüyordu. Yalnız şu da var: K alem lerini kolonyaya batıran bir k aç ihtiyar v e kasap gibi yazan k ü çü k züp peler bir yana, iyi çevirm enler y o k ortada. S ö z’ün d oğasınd an ileri ge li yor bu: Ç ünkü insan k en di d ilind e konuşur, yaban cı d il de de yazar. B u n dan şu son u cu çıkarıyoru m : B iz h ep i m iz aynıyız bu m eslek te: H epim iz kürek m ahk ûm uyu z, h epim iz dam galanm ışız. Ayrıca okur, benim , ço cu k lu ğu m d an ve on dan arta kalan her şeyd en nefret ettiğim i anlamıştır: B en i irkilten ve m asam a sürükleyen b ü y ü k babam ın sesi, o m ek an ik ses, b en im sesim olm asayd ı ve yed i ile sekiz yaş arasında baş eğm e içind e o sözd e gö re vi ukalalıkla ben im se m iş olm asaydım , kulak ve rm eye cek tim o sese. 1 K e n d in iz i h o ş tu ta rs an ız , k e n d ile r in d e n h o ş n u t o la n ö te k i in s an la r siz i s e v e c e k le rd ir ; k o m ş u n u z u y e r d e n y e r e ç alar sa n ız , ö te k i k o m ş u la r g ü le cek tir. A m a k e n d i r u h u n u zu yar alar sa n ız, b ü tü n ö t e k i r u h lar ç ığ lığ ı basa ca k tır. (Y azarın d ip n otu .) B ir k ita p ü r etm e m a k in e s i o ld u ğ u m u çok i y i b iliy or u m . Chateaubriand N ered eyse bu yarıştan çekilecek tim . K arl’m , ak ıl sızlık olur d iye tam am en inkâr etm ed iği ve ben d e b u lu n d u ğu n u yarım ağızla söyle d iği yeteneği, aslında bir rastlantı olarak görü yordu m ve bu rastlantı, bir başka rastlantı olan benim varlığım ı haklı çıkarabilecek nite lik te değildi. A n n em in gü zel bir sesi vardı ve d o l a y ı s ı y la şarkı söylüyordu. A m a y in e d e biletsiz yolcu lu k ed i yordu. B en d e edebiyatçı m ayası vardı, öyleyse ben de yazacak v e b u m ayadan bü tü n hayatım boyu n ca yararla nacaktım . Tamam. A m a Sanat, en azından ben im için kutsal gü çlerin i k aybed iyordu ve b en biraz daha fazla olanakları olan bir yersiz yurtsuz olarak kalacaktım . K en d im in gerekli old u ğu n u h isse d e bilm em için insan ların be n i alkışlarla istem esi gerek iyord u. A ilem bir sü re h ep bu hayal içind e tutm uştu ben i; bana Tanrı’n ın bir bağ ışı old u ğ u m söylenm işti d urm ad an; b ek len e n ve b ü yü k babam la ann em e ço k gerek li olan bir bağıştım ben; bun a in an m ıyordu m artık, am a ço k özel bir bek len ti karşılığı olarak dünyaya gön d e rilm eye n bir varlığın g e reksiz ve fuzuli old u ğu n u da hâlâ h issed iyordu m . O d ö nem d e, gu ru rum ve tek başına bırak ılm ışlığım öyleyd i ki, ya ölm üş olm ayı ya da bütün d ü nyanın ben im p e şim d e k oşm asını istiyordum . Y azm ıyord um artık: Bayan P icard ’ın yaptığı açıkla malar, k alem im in k en di k en d isiyle yaptığı söyleşilere öyle bir ön e m yü klem işti ki, yazılarım a d evam etm e c e saretini bu lam ıyordu m . R o m an ım ı yen id en ele alm ak ve h iç olm azsa, Sahra’nın ortasında erzaksız ve söm ü r ge ci şapkasız bıraktığım ge n ç çifti kurtarm ak isted iğim de, gü çsü zlü ğü n acı sızılarını yaşam ıştım . Oturur otur m az, k afam ın için e sisler d olu yord u, yü züm ü gözü m ü S ö z c ü k le r 129/9 buruşturarak tırnaklarım ı k em iriyord u m : M asum luğu k aybetm iştim ben. Ayağa kalkıyor, bir k un d ak çı ru h u y la apartm anın için d e d olanıp d uruyordum ; ama yazık ki b u apartm anı h iç ateşe verm ed im : D urum um , be ğ e n ile rim ve alışkanlıklarım d olayısıyla yum u şak başlı olan ben , baş eğm eyi aşırı uçlara kadar götü rd ü ğü m için ba ş kaldırm aya yön e ld im daha sonraları. Siyah bez kap lı ve k ırm ızı kenarlı bir “ öd ev d efteri” alm ışlardı bana. Dış görün ü şü bak ım ınd an “ rom an d efteri” m d en h içbir farkı yok tu bun un. B u d eftere şöyle bir göz attığım da okul öd evlerim le k işisel y ü k ü m lü lü k lerim birbiriyle k aynaş tı; yazarı öğrenciyle, öğren ciyi m üstak bel p rofesörle ö z deşleştiriyordum . Yazm ak ve gram er öğretm ek bir ve aynı şeydi; toplum sallaşm ış olan k alem im elim d en d ü ş tü ve gü n lerce yen id en elim e alam adım onu. A sık sura tım la çalışm a odasına gird iğim de, büyü k babam b ıy ık al tınd an gülüyord u: G üttüğü p olitikan ın ilk m eyvelerin i verd iğin i d üşünüyordu şüphesiz. E p op elerle d olu bir k afam old u ğu için tutm adı bu p olitika. K ılıcım k ırılm ış ve sıradan insanlar yığın ın içi n e atılm ış halde, geceley in şu iç daraltıcı rüyayı sık sık görü yordu m : L u xem bou rg B a h çesi’nde, havuzun yan ın da ve Senato binasının karşısınd ayd ım : Bir yıl sonra ölen V ev e’ye ben ze yen k ü çü k bir sarışın kızı, bilin m e y en bir tehlik eye karşı k oru m ak gerek iyord u. K ü çü k kız, sakin ve gü ven li bir h alde cid d i gözlerle bak ıyordu bana ve çoğu n luk la elind e bir çem ber tutuyordu. K orku ya kapılan ben d im : G örü lm eyen gü çlerin eline bırak m aktan k orkuyord um onu. Ü stelik um utsuz bir aşkla nasıl da seviyord um b u kızı! H er zam an sevm ekteyd im onu; arıyordum , k aybed iyord u m , yen id e n buluyord um ; kollarım a alıyordum , yen id en k aybed iyord u m : E p op ey d i bu. Sek iz yaşım da, her şeyd en va zge çe ce ğim anda bird en şiddetle irkildim ; b u k ü çü k ölü yü kurtarm ak için hayatım ın akışını değiştiren basit ve çılgınca bir eylem e giriştim : Kahram anın kutsal gü çlerin i yazarâ yü k led im . B u işin başlan gıcınd a bir k e şif ya da daha d oğrusu bir hatırlam a vardı; çü n k ü iki yıl ö n c ed en sezm iştim onu: B ü yü k yazarlar, gezgin şövalyelere benziyorlardı; çü n k ü , bu n ların her ikisi de, tutkulu m innettarlık dav ranışlarının ortaya çıkm asına önayak oluyorlardı. Pardaillan söz k on u su olunca, bu k on u d a şun d an başka ka nıt gerek m ezd i: M innet duyan k im sesiz kızların gözyaş ları elinin üzerind e d erin izler bırakm ıştı. A m a B ü y ü k L a r o u s s e ’a ve gazetelerd e ok u d u ğu m ölü m ilanlarına inan m ak gerek irse, yazarlar da bu açıd an şövalyelerden daha az talihli değildiler. U zun öm ürlü olm aları k oşu luy la b u yazarlar, en sonund a şaşm az bir biçim d e , k en d ile rine teş ek k ü r ed en , tanım adıkları bir k im se d en m ektup alıyorlardı; bu andan sonra, teşekk ürlerin son u gelm i yor, m ektup lar m asanın üzerind e birikiyor, apartm anın içini d old u ru yordu ; yabancılar, bu yazarlara saygılarını su nm ak için d enizler aşıyorlardı; k e n d i vatandaşları da onların ölü m ü n d e n sonra, d oğd u ğ u k entte ya da k im i zam an başkentte hatırasına bir anıt d ik m ek için para topluyorlardı; sokaklara adları veriliyord u onların. Bu m innettarlık arm ağanları, k en d i başlarına ele alındıkla rında, ben i p ek ilgilend irm iyor ve daha ç o k ailem iz için d e oyn anan k o m e d iyi hatırlatıyorlardı. N e var k i bu ara da bir gravür be n i allak bullak etm işti: Ü nlü rom ancı D ick ens, birk aç saat sonra N ew York R ıh tım ı’na in ecek ti ve onu taşıyan gem i uzaktan görün ü yord u ; ona hoş geld in d em ek için kalabalıklar rıhtım ın ü zerin de top lanm ıştı, bin lerce ağızdan haykırışlar yü k s eliyo r ve b in lerce k asket havaya k alkıyordu; k alabalık öylesin eyd i ki çocu klar n ered eyse boğulacak tı; am a yin e d e bu kalaba lık, bek le d iğ i insanın gelm em iş olm asınd an ötürü, bıra k ılm ış ve k im ses i kalm am ış bir ye tim gibiyd i. B u görü n tü k arşısında k en d i k end im e, “ Birisi ek sik burada. O da D ick en s !” d iye m ırıldan ıyord um ve gözlerim yaşlarla d oluyordu. A m a bu etkilen m eleri bir yana bırak ıyor ve onların n ed en lerin i ird eliyordum : “ B öylesin e beğen il- d ik lerin e göre edebiyatçıların, ço k k ö tü tehlikelerle kar şılaşm ış olm aları ve insanlığa en se çk in hizm etleri yap m ış olm aları gerekir,” d iye d ü şü nü yord um . H ayatım da bir kere bu n a benzer bir coşk un un ortaya d ök ü lm esine tanıklık etm iştim : Şapkalar havada uçuşuyor, kadınlar v e erkekler haykırıyordu; 14 Tem m uz K urtuluş Bayram ı’yd ı ve Cezayirli askerler ge çiyo rd u önü m ü zden . Bu hatıra be n im şu sonuca varm am ı sağladı: B ed en sel yapı larına, yap m acık hareketlerine ve k ad ınsı havalarına rağm en be n im m eslektaşlarım , bir çeşit askerdiler; es rarlı çatışm alarda gön üllü asker olarak hayatlarını tehli k eye atıyorlardı; yeten ek lerind en çok, askerî cesaretleri alkışlanıyordu onların. “ D em ek k i d oğru ym u ş bu ,” d e d im k en d i k end im e. “ Onlara ihtiyaç var.” Paris’te, N ew Y ork’ta, M osk ova’da, sıkıntı ya da co şk u için d e b ek le n i yorlardı onlar; h em de, ilk kitaplarını yayınlam adan, yazm aya başlam adan ve hatta d oğu m ların dan ön ce b e k leniyorlardı. “ Peki... öyleyse ben n e y im ?” Yazı yazm ayla gö re v lend irilm iş olan ben n eyim ? E vet b e n d e bek len iy or dum . B ö ylece, C orneille’i Pardaillan’a d önüştürdü m ; eğ ri bacakları, daracık göğ sü ve k up kuru yü zü hâlâ aynıy dı, am a cim riliğini ve kazanç hırsını elin d en alm ıştım onun ; yazı yazm a sanatı ile yü ce gö n ü llü lü ğ ü bile bile birbirine karıştırıyordum . B u n dan sonra da k end im i C orneille’e d ön üştürm ek ve bir g örev le yü k ü m lü kıl m ak ç o cu k oyu n cağıyd ı ve görev im d e insan ırkını k oru m aktı. Yeni sahtekârlığım , garip bir ge le cek hazırlıyor d u bana; b u arada yararlanıyordum ondan. K ötü d o ğ m u ştu m ve yen id en d oğm ak için çabalarım dan söz ed i yord u m : B e lk i b in kere, tehlikeye d ü şm ü ş m asum luk yakarışları be n i yen id en canlandırm ıştı. A m a gü lm ek için d i bu: Sahte bir şövalyeydim ve kararsızlığı en so nun da tiksin m em e yol açan sahte işler yapıyordum . O y sa şim d i rüyalarım geri veriliyord u bana ve gerçek leşi yordu. Ç ünkü adanm ış old u ğu m şey gerçek ti, kuşku d u yam azd ım bun dan; bü yü k babam gü ven ce verm işti bu konuda. Hayal d ünyası çoc u ğ u olan ben, başarıları ger çe k kitaplar olan ge rçek bir şövalye oluyord u m . A ranı yor ve isten iyord um . E serlerim bek len iy ord u ve bütün çabam a rağm en bun ların ilk cildi 1935’ten ö n ce yaym lanm ayacaktı. A şağı yu k arı 1930 yılında, insanlar sabır sızlanm aya başlayacaklar ve birbirlerine şöyle d iy ecek lerdi: “ İşi ağırdan alıyor bu! Y irm i beş yıldır besle d ik onu, ama h içbir şey yapm adı! Yazdıklarını ok um ad an ölüp gid ec ek m iyiz y a n i?” B en d e onlara 1913’teki se sim le şöyle cevap verecek tim : “ Hey, vakit bırak ın da çalışabileyim !” A m a k ibarca yapıyord u m bu n u: B en im yardım larım a m u htaç olduk larını (Allah bilir hangi n e d en d en ötürü) ve bun un, söz k onusu ihtiyacı karşılaya b ilecek biricik araç olan be n i d oğurm uş old u ğu n u ço k iyi görü yordu m . B en liğim in d erinliklerind e canlı k ay nağım ve varlık n e d en im olan bu be k lem ey i yakalam a ya çalışıyord um ; k im i zam an bu n u başardığım a inanı yord um , bir dakika sonra da her şeyi oluruna bırak ıyor dum . Ne olursa olsun, bu sahte hayaller yetiyord u bana. G ü ven d uygusuyla dış d ünyaya bak ıyordu m ; bir yerler d e daha şim d id en e k sik liğim duyu lurdu b elk i de. Hayır, daha çok erkendi. H en üz k end isini bilip tanım ayan bir isteğin gü zelim n esn esi olarak daha bir süre tanınm a dan kalm aya haz duyarak d evam ed iyordu m . B ü yü k an n e m ara sıra kitaplığa götürüyord u be n i ve orada, içleri n i rahat ettirecek yazarı bu labilm ek için bir raftan öteki rafın önü n e gid en uzun boylu ve d ü şü n celi kadınları g ö rerek eğlen iyordu m . B ulam ıyorlardı yazarlarını, çü n k ü bu yazar ben d im , şöyle bir göz bile atm adıkları v e e te k lerinin çe vresin d e bu lu n an bir ç o cu k olan ben d im . Ş eytanlıkla gülüyor, m erham et duyarak ağlıyor dum . Kısa hayatım ı h e m en sulanıp eriyen beğ en iler ve önyargılar yaratarak geçirm iştim . A m a şim d i ü zerim de bir sondaj yapm ışlardı ve aygıt kayaya rastlamıştı. Char les Schw eitzer’in bü yü k bab a old uğu gibi, d oğu ştan ve her zam an için bir yazardım ben de. A m a k im i zam an coşk u nu n altından bir ted irginlik beliriyord u: K arl’ın k efil old u ğu n u d ü şü n d ü ğü m yeten eğ in bir rastlantı ol d u ğu n u k abul etm eye yan aşm ıyordu m ve bir bu yruk haline getirm eye çalışıyord um onu, am a teşvikten ve gerçek bir isten işten yok su n old uğu m için onu k en d im e yin e k e n d im in verd iğin i unu tam ıyordu m . Tufan ön cesi bir d ünyad an çık m ış olarak ve nihayet k en d im olm ak için D oğa’d an sıyrıld ığım ve ötekilerin g öz ü n d e bir Ö te k i haline ge ld iğ im anda A lınyazım ın gözlerin in için e ba k ıyord u m ve tanıyordum onu; k en d i çabalarım la bir ya ban cı gü ç olarak karşım a d ikilm iş özgü rlü ğü m d en baş ka bir şey d eğild i o. Kısacası, tam yu valan am ıyord um , h ayallerden d e tam k urtulam ıyordum ; bir o yana, bir bu yana gid ip geliyord u m . Tereddütlerim esk i bir sorunu yen id en ortaya çıkarm ıştı: M ich el S tr o g o ff’un k esin lik lerini Pardaillan’ın gön ü l yü celiğin e nasıl bitiştirecek tim ? Şövalye olarak kraldan h iç em ir alm am ıştım ben; p ek i em irle yazar olm ayı k abul etm ek m i gerek iyord u ? Sıkıntı h içbir zam an uzun sürm üyordu, iki karşıt m istik Tanrıbilim in k ovaladığı bir avdım , am a onların çelişk i lerine iyice uyarlanıyordum . Hatta bu, aynı zam anda hem Tanrı’n ın bağışı, h em d e eserlerim in ço cu ğ u olm a m ı sağlıyordu. K eyfim yerin d e oldu ğu n d a her şey b e n d en k aynaklanıyordu; ok um ayı isted ikleri yazıları in sanlara sunm ak iç in k en d im i yin e k en d i gü çlerim le h iç lik ten çek ip çıkarm ıştım ; itaat ed e n bir ç o cu k olarak ölene kadar bu tutum um a bağlı kalacaktım , am a yaln ız ca k en d im e itaat ed ecek tim . U m utsuzluğa k ap ıldığım saatlerde, işe yararlığım ın yavanlığını h issettiğim d e ise, onu ön ce d en belirlenm işliğe yü k ley ere k k en d im i yatıştırabiliyordum ancak: İnsan ırkını yard ım a çağırıp ha yatım ın soru m lu lu ğun u onun sırtına yık ıyor ve k o lek tif bir gereğin ü rü n ü n d en başka bir şey olm ad ığım ı d ü şü nüyordu m . Ç oğunluk la da y ü celtici özgürlüğü de, haklı çıkaran zorunluğu da bir yana atm am aya d ikk at ed erek içim i rahatlatm ayı başarıyordum . Pardaillan ile S trogo ff ço k iyi anlaşabiliyorlardı: Tehlike başka bir yerd eyd i ve daha sonra bazı önlem ler alm am ı gerektiren tatsız bir karşı karşıya gelm eye tanıklık etm ek zorunda bırakıl m ıştım . A sıl sorum lu, gü ven m e k ten geri k alm ad ığım Z é v a c o ’yd u; canım ı sık m ak ya da ben i uyarm ak m ı iste m işti acaba? O lay şuydu: B ir gü n M adrid’de, bir p o s a d a ’da. hak ettiği bir k ad eh şarabı içen zavallı Pardaillan’ d an başka gözüm h içbir şeyi görm ezk en, bu yazar, C ervantes’ten başkası olm ayan bir m üşteriye dikkatim i çekm işti. B u iki ad am arkadaş olmuşlar, birbirlerine saygı gösterm işlerdi v e birlik te hak lı bir saldırı ge rçek leştirm eyi kararlaştırm ışlardı. Çok m utlu olan Cervan tes, yen i arkadaşına bir kitap yazm ak isted iğini açık lı yord u; o âna kadar kitaptaki kahram anın k işiliği p ek b e lirginleşm em işti; am a iyi ki, bu kahram ana örnek ola cak Pardaillan ortaya çıkm ıştı. B irden kızıp k öp ü rm ü ş tüm , k itabı fırlatıp atacaktım ; n e densizlikti bu! B en şövalye-yazardım , k esip ik iye ayırıyorlardı beni; bö lü m le rim in her biri bir bü tü n ad am oluyor ve ötekiyle tartışı yordu. Pardaillan aptal d eğildi, am a D o n Q u ic h o tte ’u h içbir zam an yazm azdı; Cervantes iyi d övü şüyord u , am a yirm i tane paralı askeri tek başına k açırabileceğine inan m ak olanaksızdı. O nların d ostlukları bile, sınırları n ı belirtiyordu. Pardaillan şöyle d üşünüyord u: “ Cılız, ukala ve k ibirli biri bu, am a k o rk ak d eğil!” Cervantes d e şöyle geçiriyord u akim dan: “ H ayret! Bir asker esk isi o l m asına rağm en p ek d e fena d ü şü n m ü yor bu ad am !” A y rıca, kahram anım ın D on Q u ich otte’a örn ek olm ası da h oşu m a gitm iyordu. “ Film yaptığım ” d ön em d e, bana, ahlaka aykırı bölü m leri çıkarılm ış bir D o n Q u ich otte ar m ağan etm işlerdi; bu k itabın elli sayfasından fazlasını okum am ıştım ; ben im kahram anca hareketlerim elâ lem e rezil ed iliyordu bu h ik âyede. Ş im d i Z é v aco da aynı şeyi yapıyordu... K im e gü venilebilird i? A slında ben, ah lak ı zay ıf ve şapşal bir yaratıktım ; yüreğim , o alçak y ü reğim serü venciyi aydın k işiye tercih ediyordu; yalnızca Cervantes olm aktan utanç d uyu yordum . İhanet e tm ek ten k en d im i alık oyabilm ek için, kafam da ve sö zcü k da ğarcığım d a terör estiriyord um ; kahram anlık sözcü ğü n ü ve onu n yerini tutabilecek başka sözcük leri k ovu y or dum , gezgin şövalyeleri elim in tersiyle geri itiyord um ; k en d im e sürekli olarak, edebiyatçıların karşılaştıkları tehlikelerin, k ötüleri d e lik d eşik ed en zehir zem berek kalem lerinin sözün ü ed iyordu m . P a rd ailla n v e F a u sta ’ yı, S e filler’ i v e Y ü z y ılla r ın E fs a n e s i’n i1 okum aya d evam ed iyordu m ; Jean Valjean ve Eviradnus için ağlıyord um ; kitabı kapayınca, onların adını siliyord um belleğ im d e n ve gerçek tak ım ım ı çağırıyord um : Hayat bo yu hapse m ah k ûm edilm iş olan Silvio Pellico, giyotinle başı k esi len A n dré Chénier, canlı canlı yakılan Étienne D olet, Yu nanistan için hayatını veren B yron. Eski rüyalarım ı iç i ne bo ca ettiğim geleceğ im i, bu z gibi bir tutkuyla d e ğ i şikliğe uğratm aya çalışıyordum ; hiçbir şey geriletm iyor du beni; fikirleri eğip büküyor, sözcük lere yanlış anlam lar veriyor, k ötü karşılaşm alardan ve karşılaştırm a ya p ılm asından k orktu ğu m için k en dim i dünyadan k oparı yord um . R u hu m u n tatilinin ardından top ye k û n ve sü rekli seferberlik gelm işti ve askerî bir diktatör olm u ş tum ben. T edirginlik bir başka biçim d e sürüp gitm işti: Y ete n eğ im i bilem ek teyd im ; h ep si o kadar. A m a n eye yaraya caktı bu yeten ek ? İnsanların bana ihtiyacı vardı: P ek i n e y a p m a k iç in ? R o lü m ve yazgım k onusund a k en d im i sorguya çek m ek bah tsızlığına uğram ıştım . Ş öyle soru yord um : “ G erçek ten d e ned ir söz k onusu olan ?” ve o an her şeyi kaybettiğim i d üşünm üştü m . H iç b ir şey söz k o nusu d eğildi! H er isteyen h em en kahram an olam azdı; cesaret d e ye te n ek d e yeterli değildi; d oku z başlı yıla n lar ve ejderhalar da olm alıydı. Etrafta böy le yaratıklar ! H u g o ’ n u n ü n lü e s e r i L a L e ğ e n d e d e s s i è c l e s . (Ç.N .) görm ü yord u m . Voltaire ve R ou sseau iyi darbeler indir m işlerdi k en d i d önem lerin de çü n k ü hâlâ zorbalar vardı o zam an. H ugo, bü yük babam ın bana k en d isin d en nefret etm e m i öğrettiği B ad in guet’yi, G u ern esey’d en yıld ırım çarp m ışa çe virm işti. A m a b e n h ın c ım ı açık la m a yı ön em li bir şey olarak görm üyord u m , çü n k ü bu im para tor öleli k ırk yıl olm uştu. Charles, çağdaş tarih k on u su n da la f etm ezd i; bir D reyfu sçü old u ğ u halde D reyfu s’ten h iç söz etm em işti bana. Çok yazık! O ysa ne bü yü k co ş k uyla oynard ım Z ola rolünü: M a h k em ed en çıkışta h ır palanırken, atlı arabam ın basam ağınd a şöyle bir geriye d ö n er v e en saldırganların belin i kırardım ; hayır, hayır, onların geri çek ilm esin e y o l açan d ehşet bir sözcü k b u lurdum . A m a h iç kuşkusuz İn giltere’ye kaçm ayı k abul etm ezd im b en , G riselidis haline gelm ek , Pantheon’un be n i be k led iğin d e n bir an bile k uşku ya kapılm adan Pa ris’in kaldırım larını çiğn eyip d urm ak n e kadar hoş olur du! B ü yü k an nem her gü n L e M a t i n ve eğer yanılm ı yorsam E x c e ls io r alırdı: B ütün dürüst insanlar gibi b e n im de iğrend iğim hırsızların v e dolandırıcıların varlığı nı bunlardan öğrenm iştim . A m a bu insan yüzlü kaplan larla uğraşm ak ben im işim d eğildi; korku nedir bilm e yen B ay L e p in e1 hakkından gelirdi onların. K im i zaman işçiler kızıyor ve serm ayeler h em en u çu p gidiyord u; ama bü yü kbabam ın bu konuda ne d ü şü n d ü ğü n ü h iç öğren e m e d im ve hâlâ da bilm iyorum . S eçm en lik görevini titiz lik le yerine getiriyor, oy k ulübesind en gen çleşm iş ve b i raz da k ibirli bir halde çıkıyor, bü yü k an n em ve annem kend isine takılarak, “ H adi söyle, k im e oy verd in ?” d e diklerinde, soğuk bir tavırla, “ B u bir erkek işidir!” diye cevap veriyordu. Am a yen i cu m hurbaşkanı seçildiğinde, bir an boş bu lu nu p Pam s’ın2 ad aylığını koym asına karşı old u ğu n u belirtm işti bize ve “ Bir sigara satıcısıdır bu ’ O d ö n e m d e P aris p o lis m ü d ü rü . (Ç.N .) * S e ç im i k a z a n a m a y a n rad ik al s os y alis t c u m h u r b a ş k a n ı a d ay ı (1913). (Ç .N.) adam !” diye bağırm ıştı. Bu k ü çü k burju va aydını, Fran sa’daki en yü k sek göreve, k end i m eslektaşlarından biri nin, bir k ü çü k burjuva aydının, P oincare’n in gelm esini istiyordu. A n n em bugün, on u n radikallere oy verdiğini ve bu n dan kuşkusu olm ad ığın ı söylüyor. Ş aşm ıyorum buna: M em urların yön eld iği partiyi seçm işti bü y ü k ba bam ; radikaller d e zar zor ayakta duruyorlardı: Charles, oyu nu d eğişiklik isteyen bir partiye vererek bir düzen partisini seçm iş olm anın gön ü l rahatlığını yaşıyordu. K ı sacası, Fransız politikası h iç d e fena gitm iyordu. B en im k anım a d oku n u yord u bu, insanlığı k ork unç teh lik eler k arşısınd a savu n m ak için silahlanm ıştım ben ; oysa herkes insanlığın u su lca yetk in liğe d oğru iler led iğin e inandırm aya çalışıyord u ben i. B üyükbabam , burju va d em okrasisin e saygı d u ym am ı sağlayacak şe k ild e yetiştirm işti beni; bu rejim için k elim em i zevkle k ın ın dan sıyırırdım ; am a B aşkan A rm and Fkllieres1 y ö n etim ind e k öylü ler d e oy verebiliyord u ; bun d an daha fazla n e isten ebilirdi ki! Bir cu m hu riyetçi, cum huriyet yö n etim i altında yaşam a m utluluğu na erişm işse daha ne yapabilirdi? Ivır zıvırla uğraşır ya da G rekçe öğretir v e b o ş zam anlarında A urillac’d aki anıtları betim lerdi ancak. Çıkış noktam a yen id en geri d ön m ü ştü m ve yaza rı işsiz gü çsü z bir insan haline in d irgeyen bu çatışm asız d ü nyad a boğu lu yoru m sanıyordum . B u açm azdan beni çıkaran yin e d e Charles oldu. A m a bilm ed en tabii. İki yıl ö n ce hüm an izm aya ilgi d u y m am için bazı fikirler aktarm ıştı ve d eliliğim i azdırm a m ak am acıyla onlardan h iç söz etm iyord u artık; am a bu fikirler ben im zihn im e k azınm ıştı; yavaş yavaş yık ıcı gü çlerin i yen id en kazandılar ve işin esasını kurtarm ak için şövalye-yazarı da kurban-yazara yavaş yavaş d ön ü ş türdüler. B abasının isteğine sadık kalm ış, ama papaz olam am ış olan büyük babam ın, k ültüre aktarm ak için ’ A r m a n d F allieres (1841-1931). 1906-1913 yılları a ras ın d a c u m h u rb a ş k a n lığ ı y a p tı. (Ç .N .) Tanrısal-olan’ı nasıl da k orum uş old u ğu n u d ü şü n m ü ş tüm . İşte bu bileşim d en , sonsuz T ö z ’ün sıfatı, ed e biy a tın ve sanatların, ölü ve yaşayan dillerin ve d e D olaysız Y ö n tem ’in k oru yu cu su olan ve ansızın ortaya çıkışlarıy la S chw eitzer ailesini hoşnutluğa boğan, pazar günleri orgların ve orkestraların üzerind e kanat çırpan, öteki günler d e bü y ü k babam ın tep esine k onan beyaz d işi gü vercin, yani K utsal R u h d oğm uştu. Karl’ın esk i sözleri bir araya ge lin ce k afam ın için de bir söylem oluşturm u ş tu: Dünya, K ötü lü ğü n p eşin e d ü ştü ğü bir avdı ve bir tek kurtuluş vardı; bu da k en d i k en d in d e ve Y eryü zü ’n d e öl m ek ve bir d en iz kazasında İdeaları d erin lerden seyret m ekti. A m a gü ç ve tehlikeli idm anlar yapm adan k im se nin başaram ayacağı ap açık old u ğu için, b u iş, bir u z m anlar toplu lu ğu n a em anet edilm işti. D in adam ları ta kım ı, insanlığın soru m lulu ğunu ü zerlerine alıyor ve m e ziyetlerin tersine çevrilm ezliğiyle on u kurtarıyordu: Z a m ansa1 d ün yan ın k ü çü k ve bü y ü k yırtıcı hayvanlarının birbirlerini boğazlam ak ya da sersem lik için d e hiçbir hakikati olm ayan bir hayat geçirm e k için b o l b o l boş za m anları vardı; çün k ü, yazarlar ve sanatçılar, onların y e rine, G üzellik ve İyilik üzerine d ü şü nü p duruyorlardı. İnsan ırkının tüm ünü hayvansallıktan sıyırm ak için yal nızca ik i k oşu l gerek liyd i ve bu koşulların biri, ölm üş din adam larının kutsal eşyalarının (resimler, kitaplar, heykeller) gözetim altındaki yerlerd e tutulm ası; İkincisi de bu işe d evam etm ek ve m üstakbel kutsal eşyalar üretm esi için en azından bir canlı d in adam ının kalm a sıydı. Pis saçm alıklardı bunlar: Ne olduk larını iyice anla m adan yu ttu m onları ve yirm i yaşında bile onlara hâlâ inanıyordum . B u n dan ötürü de, sanat eserinin ortaya ç ı kışını, bütün evreni ilgilend iren m etafizik bir olay ola rak görm üştüm . B u vahşi dini toprak altından çık ard ım ve d on u k g elec eğ im i yaldızlam ak için ben im sed im : B e nim de bü yü k b aba m ın da hissetm iş olm ad ığı hınçları ve huysuzlukları özüm ledim ; Flaubert’in, G oncourtların, G autier’nin esk i öfkeleri zehirled i beni; ben liğ im d e aşk m askesiyle yer ed en kinleri, insana d uyduk ları o kin, yen i k en d ini beğ en m işlik ler bulaştırdı bana. D in sap kı nı old u m ve edebiyat ile duayı birbirine karıştırdım ; ed ebiyatı bir insansal kurban oluş haline getirdim . Kar deşlerim in, elim d e k i kalem i, onların kurtuluşuna ada m am ı d ü p ed ü z istediklerine karar verdim . O nlarda bir varoluş ek sik liği ve zayıflığı vardı ve ek siklik, A zizler araya girm ezse onları ebe d i olarak h içliğin kucağına atacaktı. Eğer, her sabah gözlerim i açıyorsam ve p e n ce reye k oşu p o beylerin ve h an ım efen d ilerin yold an hâlâ canlı olarak geçtik lerin i görüyorsam , bu n u n n ed eni, bir adam ın, sabahtan akşam a kadar, çalışm a odasınd a bu bir gü n lük tecili sağlayacak ölüm süz bir sayfa yazm ak için çırp ın ıp d urm asıydı. B u adam karanlık bastırınca, geceleyin, b u akşam , yarın, yıpranıp ölen e kadar işine ye n i baştan başlayıp d evam ed ecek ti ve o zam an onu n n öbetin i d evralacaktım : B en de, m istik sunularım la, eserlerim le insan ırkının u çurum a d ü şm e m e sin i sağla yacaktım . İşte böy lece, asker u sul u su l rahibe bırak ıyor du yerin i ve ben trajik bir Parsifal olarak k en dim i, tövbe etm iş bir kurban gibi su nuyord um . C h antecler’i1 k eşfet tiğim gün, bir d ü ğü m oluştu y ü reğim d e ve bu k örd ü ğ ü m ü çöz m ek otuz yılım ı aldı: Paralanm ış, kana belen m iş ve iyice dayak yem iş olan bu horoz, k oca bir k ü m esi k o rum a yolu n u bulm ak tayd ı ve on u n ötüşü bir atm acayı kaçırm aya yetm ek teyd i ve aşağılık kalabalık, alay ettik ten sonra on u gök lere yü k seltm ek teyd i: A tm aca ortadan k aybold uk tan sora da şair savaşına geri d önm ek te, G ü zellik ona esin verm ekte gü cü n ü daha da artırmakta ve ü zerine saldırd ığı hasm ını yere serm ekteyd i. A ğ lıyor dum : G riselidis, Corneille, Pardaillan; onların hepsini tek bir varlıkta buluyordum ; C h antecler’d i bu ve ben o 1 E d m o n d R o s t a n d ’ m ay n ı ad ı taşıyan p iy e s in d e k i h o r o z . (Ç.N .) olacaktım . H er şey basit görün ü yord u gözüm e; yazı yaz m ak, sanat tanrıçalarının gerdanlığına bir in ci daha e k lem ek, daha sonraki kuşaklara örnek bir hayat bırak m ak, halkı k end ine v e d üşm anlarına karşı savunm ak, görk em li bir Ayin’le insanların üzerine Tanrı’nın kutsa m asını çekm ek ti. Bir k im senin, ok u nm ak için yazı yaza bilece ği h iç gelm iyord u aklıma. B en ce, kom şular ya da Tanrı için yazı yazılırdı. Ben, k om şularım ı kurtarm a am acıyla Tanrı için yazm ayı s e ç m iştim ; okur değil, bana borçlu kişiler istiyordum . K ü çü k görm e, ben im yü ceg ön ü llü lü ğü m ü yozlaştırıyordu. D aha önceleri, k im sesiz kızları k oru d u ğu m sırada, o n lardan kurtulm ak am acıyla bu kızları, gizlenm eleri için yan ım d an uzaklaştırm akla işe başlam ıştım . Yazar ola rak da tu tu m u m d eğişm em işti; insanlığı kurtarm adan ön ce, gözlerini bandajlam akla işe başlıyordum ; ancak o zaman, kapkara, u fa cık ve hızlı hareket ed en paralı as kerlerin yani sözcü klerin karşısına d ikiliyord u m ve y e ni k im sesiz k ızım ban dajı çıkarm aya kalkıştığında, b en uzaklarda olacaktım ; o be n im yiğitliğim le kurtulm uş olacak, am a U lusal K itaplığın bir rafında parıldayan ve be n im adım ı taşıyan yep y en i v e k ü çü k cild i fark etm e yece k ti hem en. H afifletici n ed en ler ileri sürm ekteyim . B u türden ü ç n ed en var: Ö nce, saydam bir fantazm a için den, yaşa m aya h akk ım olup olm ad ığın ı soru yord um k end im e. Sanatçının k eyfin i b ek le ye n bu vizesiz insanlıkta, m u t lulukla tıkabasa d old uru lm uş olan ve tü neğin d e sıkılıp duran ço cu k görülüp tanınabilirdi. A yaktakım m ı kurta rarak azizlerin iğren ç m itosu n u ben im siyord u m , çü n k ü aslında bu ayaktakım ı ben d im . K endi kurtuluşum u usulca, Cizvitlerin d e d iğ i gibi üstüne üstlük eld e etm ek için, k en d im i bu ayaktakım m ın patentli kurtarıcısı ilan ed iyord um . İk inci n ed en d e şuydu: H enü z d oku z yaşındaydım . A ilen in tek ço cu ğu ve arkadaşsız olarak, yalnızlığım ın sona ereb ilece ğin i d üşü nem iyordu m . H em en h iç tanın m am ış bir yazar old u ğu m u k abul etm em gerek iyord u. Y eniden yazm aya başlam ıştım henüz. Yeni rom anlarım , elim d en başka bir şey gelm ed iği için, eskilere tıpatıp benziyordu, am a k im se farkında d eğild i bunun. B en de farkında d eğildim , çü n k ü yazdıklarım ı yen id en ok u m aktan nefret ed iyord u m : K alem im öylesine h ızlıyd ı ki, bileğ im e sık sık ağrılar giriyordu; yazıyla d old urulm uş defterleri yerlere atıyordum , onları u n u tu yord u m so nun da ve h ep si ortadan k ayboluyordu: Başı k aybolm uş bir öyk ü n ü n sonunu anlatm ak n eye yarardı ki! Zaten Kari, bu sayfalara şöyle bir göz atm ak ten ezzülü nd e b u lunsaydı; ben im gözü m d e bir o k u r d eğil, y ü ce bir yargıç olacaktı ve be n i m ah k û m etm esi olasılığı içim e kork u salıyordu. B en im o kapkara işim olan yazı yazm a, her hangi bir şeye gö n d erm ed e bulunm uyordu, bird en k en di k en din in am acı haline geld i: Yazmak için yazıyord u m ben. E sef etm iyoru m buna; çü n k ü ok unm uş olsayd ım hoşa gitm eye çalışacaktım ve yen id en bir harika olacak tım . A m a gizlen m iş olarak gerçek bir varlığım vardı. Nihayet, d in adam ının idealizm i ço cu ğ u n ge rçe k çi liği üzerind e tem elleniyordu . Yukarıda da söylem iştim : D il aracılığıyla d ün yayı k e şfetm ek için, d ili uzun zam an dünya olarak k abul etm iştim . Var olm ak, S özü n S onsuz Levhalarında belgelen m iş bir ada sahip olm ak d em ekti; yazı yazm ak da onların ü zerine yen i varlıklar k azım aktı ya da h iç kurtulam ad ığım bir yanılsam aya göre, varlık ları canlı olarak cü m lelerin tuzağıyla yakalam aktı: S öz cükleri ustaca bir araya getirirsem , nesne, göstergelerin ağına d ü şecek ti ve onu yakalam ış olacaktım . L u xe m bou rg B a h çesi’nde, bir çınar ağacının parıltılı görün tü sü karşısında bü y ü le n m ek le işe başladım : O nu gö z le m le m iyordum , am a tam tersine, boşlu ğa gü veniyor ve b e k liyordum ; biraz sonra on u n gerçek yaprakları bir sıfa'. görü n üm ün e bü rün erek ortaya çıkıyord u ya da ek sik siz bir cü m le oluyord u: E vreni titreyen yeşillik lerle zengin- leştirm iştim artık. B ulgularım ı yazıya h iç d ö k m e d im ve onların belleğ im d e biriktik lerini d üşünd üm . Oysa, h ep sini unu ttum aslında. A m a onlar, daha sonraki rolüm ün bir ön sezisin i verdiler bana: Varlıklara adlar k abul etti rece k tim ben. U zun yüzyıllardır, A u rillac’da, beyh u d e ve bem be ya z yığınlar, belirlen m elerin i ve dış çizgilerinin çizilm esini, bir anlam kazanm alarını bek liyorlardı: B e n onları gerçe k anıtlar haline getirecek tim . Bir terörist olarak yalnızca onların varlıklarını göz ön ü n e alıyor d um ; d ille var ed e cek tim onları; ama, retorik çi olarak sözcü k lerd en başka hiçbir şeyi sevm iyord um : G ökyüzü sözcü ğü n ü n m avi bakışı altında katedraller inşa e d ecek tim . H em d e binyıllar için. B ir k itabı elim e aldığım da, boş yere yirm i kere açıp k a p ıyord u m onu; kitap yin e de d eğişm iyord u . H içbir d e ğişik liğ e uğram ayan bir töz olan m e tn in üzerinde kayıp gid e n bak ışım , yü zeysel bir k ü çü k olaydan başka şey d eğildi; h içbir şeyi d eğişik liğe u ğratm ıyor ve hiçbir iz bırak m ıyordu . E dilgen ve bir an lık hayatı olan bir yaratık olarak ben , gözü kam aşm ış bir sivrisinekten başka şe y d eğildim ; bir ışığa yakalanm ış tım , çalışm a od asını terk ed iyor ve ışıkları sön d ürü yor dum . A m a karanlıklar için d e görü n m ez halde olan kitap tek başına kıvılcım lar saçıp d uruyordu. Eserlerim e, bu y ık ıcı ışıklı fısk iyelerin şidd etini kazandıracaktım ve daha sonra yıkıntı h alind ek i kitaplıklarda insanlıktan sonraya kalacaktı onlar. K aranlık varlığım dan tat aldım , onu sürdü rm ek ve üstün bir n itelik haline getirm ek istedim . Zindanlarda m u m ışığınd a gizli gizli yazılar yazm ış olanlara gıpta ed iyord u m . Onlar, çağdaşlarını kurtarm a yü k ü m lü lü ğü nü sürdürm üşler ve onlarla birlik te olm a yü k ü m lü lü ğü nü kaybetm işlerd i. A m a tö relerd ek i değişiklikler, y ete n e ğim i k od este işleyip d urm am a p ek izin verm iyordu artık; ne var k i bu yü zd en tam am en um utsuzluğa da k a p ılm ıyord u m ; hırslarım ın alçak gön ü llü lü ğü n d en e tk ile n en yü ce Tanrı, onların gerçek leşm esin i ü stlenecekti kuşkusuz. Bu arada ben de, bek len ti için d e yapayalnızlığa itiyordum kendim i. B ü yük babam ın yanınd a sa f tutan ann em d e gele cek tek i m utlulukları anlatm ak için h içbir fırsatı kaçır m ıyordu: B en i k andırm ak için, k en d i hayatında ek sik k alm ış her şeyi ben im hayatım a aktarıyordu: Sükûnet, isted iğim gibi k u llan abileceğim boş zam anlar ve u y u m d u bunlar: H enüz evlen m em iş ge n ç bir öğretm en ola caktım ben ve güzel yüzlü yaşlı bir kad ın lavanta ve y ı k anm ış çam aşır kokan bir oda kiralayacaktı bana; bir adım d a liseye gid e ce k ve d ön ecek tim ; akşamları, k ap ı nın ön ü n d e be n i yü rekten seven e v sahibim le soh bet et m ek için biraz oyalanacaktım ; zaten herkes sevecek ti ben i, çü n k ü kibar ve iyi yetişm iş bir gen ç olacaktım . Yalnızca bir tek sözcü ğü d uyu yord u m ; “ odan” sözcü ğ ü y dü bu; liseyi, yü k sek rütbeli bir subaydan dul kalm ış ka dını, taşra k okusunu un u tu yord um , m asam ın üzerind e bir ışık yuvarlağından başka şey görm ü yordu m : P erd e leri çekilm iş ve gölgelerle k ap lanm ış bir od anın ortasın da kara kaplı bir d efterin üzerine eğiliyordu m . A n n em hik âyesine d evam ediyor ve on yıl ileriye atlıyordu: Bir gen el m üfettiş k oruyacaktı beni, A urillac’ın seçk in in sanları severek içlerine alacaklardı, ge n ç karım derin sevgi be sleye ce k ti bana; on a sağlıklı ik i oğlan ve bir kız ço cu ğ u yapacaktım , miras yolu yla para kalacaktı karı ma, k entin kıyılarında bir arazi satın alacaktım , orada bir ev yaptıracaktık, her pazar gü nü cü m bü r cem aat in şaatın ne durum d a old u ğu n u görm eye gidecek tik ; bu on yıl boyu n ca m asam dan kalkm ayacak tım . U fak tefek, ba bam gibi bıyıklı ve sözlüklerin üzerine kapanm ış ola cak tım ve bıyıklarım beyazlaşacaktı, bile ğim oynayıp duracaktı, defterler bir bir d öşe m en in üzerine d ü şece k ti. İnsanlık uyum uştu ve ge ce bastırm ıştı. Ö lm em işlerse, karım ve çocu klarım da uyum uşlardı; ev sahibem de uyum uştu; uyku bütün bellek lerd en silm işti beni. Ne yalnızlık: İki m ilyar insan uzanm ıştı ve ben, onların y u karısında tek gözcü yd ü m . Kutsal R u h bana bak ıyord u. Y eniden gök yü zün e yü k selm e ve insanları terk etm e kararını biraz ön ce al m ıştı; k en d im i sunm ak için ço k az zam anım vardı, ru hum un yaralarını, ön ü m d ek i k âğıd ı ıslatan gözyaşlarım ı gösteriyordu m ona; om zu m u n ü zerin d en ok uyord u yazdıklarım ı ve k ızgın lığı yatışıyordu. Ç ek ilen acıların d erinliği ya da eserin görkem i dolayısıyla m ı yatışm ıştı acaba? E ser dolayısıyla d iyord um k en di k en d im e; ama gizli gizli acılar dolayısıyla d em ek ten geri k alm ıyordum . Kutsal R uh, g erç ek ten sanat d eğeri taşıyan yazıları tak dir ed iyord u kuşkusuz, am a M usset’yi ok u m u ştu m ben ve “ en um utsuzlar, en gü zel şarkılardır” gerçeğin i bili yord u m ve gü zelliği u m utsuzluk tuzağıyla yakalam aya karar verm iştim . Daha sözcü ğü her zam an kuşkulu bir şey gibi gelm işti bana: Hatta ond an tam am en tiksinm iştim bile. Y eten eğim varsa, boğu ntu, sınanm a, boşa çık a rılm ış iğva ve hatta m eziyet ne olacaktı? B ir bed en e sa hip olm aya ve her gü n aynı kafayı gezdirip durm aya gü çlü k le d ayanıyordum ; k end im i herhan gi bir d on an ı m ın için e h ap se d e cek değildim . S eçilm iş olm am ı, hiçbir şeye dayanm am ası, m utlak boş lu k için d e ned en siz ola rak parlayıp d urm ası k oşuluyla k abul ed iyordu m . K ut sal R u h ’la gizli görüşm eler yapıyordum : “Yazacaksın,” d iyordu bana; ellerim i ovuşturarak soruyord um : “ N e yim var ki seçtiniz ben i Tanrım ?” “ H içbir özelliğin y o k .” “ Peki n için ben se çild im ?” “ N edeni y o k bu n u n .” “ Biraz yazı yazm a yatk ın lığım var m ı ba ri?” “ Hayır, h iç yok . B ü yü k eserlerin k olayca yazanların k alem in d en m i çıktığını sa n ıyorsu n ?” “ Tanrım bu kadar az d eğerim varsa, bir kitap nasıl ortaya k oyabilirim ?” “ K end ini işi n e vererek .” “ Ö yleyse h erkes yazabilir m i? ” “ H erkes ya zabilir, am a b e n seni seçtim .” B u dalavere ço k işe yarı yordu: h e m ön em sizliğim i ilan etm em i h em d e g ele ce ğin şaheserlerini yazanı kend i ben liğ im d e yü celtm em i sağlıyordu. Seçilm iştim , belirlenm iştim , am a yetenekS ö z c ü k le r 145/10 sizdim : H er şey uzun sabrım dan ve acılarım dan d o ğa caktı; b en d e herhangi bir benzersiz özellik bu lu n d u ğu nu k abu l etm iyordum : Karakter özellik leri k üçültü r in sanı; azaplarla ben i şan ve şerefe ulaştıracak yü ce bağla n ım d an başka h içbir şeye sadık d eğildim . Ne var ki, bu azapları bu lm am gerek iyord u; b iricik sorun buyd u, ama çözü lm e z bir sorun gibi görü n üyord u bu; çü n k ü yok su l lu k için d e yaşam a u m u d u m elim d en alınm ıştı: Tanın m am ış olsam , ü nlü de olsam , E ğitim B ü tçe si’n d en m aa şım ı alacaktım ve hiçbir zam an aç kalm ayacaktım . K or k u n ç acılar çek e ceğ im i söy lü y ord u m k en d im e, ama bu n dan coşk u d u ym uyord um : Ç ek in gen âşıklardan n e f ret ed iyord u m ; Cyrano ayıbım a gid iyord u : B u sahte Pardaillan, kadınların karşısında salaklaşıyordu; oysa ger çe k Pardaillan h iç aldırış etm ed en bü tü n kalpleri ardın dan sürüklüyordu : S evgilisi V ioletta’n m ölü m ü n ü n onu h iç g e çm e y e ce k bir acıyla yü rek ten yaraladığı d oğru y du. B ir d u lluk ve iyileşm ez bir yaraydı b u ve evet, bir ka dın yü zü n d en d i, am a bu kad ının hatası yü zü n d en değil: B ütün ötekilerin bana gösterecek leri yak ın lığı elim in tersiyle itm em i sağlayacaktı bu. D erinleştirilecek bir k o nu işte. A urillaclı karım ın bir kaza so n u cu bu dünyadan göçtü ğ ü n ü varsaysak bile, bu felaket b en im seçilm iş b i ri olm am ı sağlayam ayacaktı, çü n k ü h em rastlantısal, h em d e ço k sıradan bir olaydı. Ö fk em her şeyin üstesin d en geldi: Alaya alınm ış, d övü lm ü ş bazı yazarlar, son n e feslerine kadar utanç ve karanlık için d e kalm ışlardı ve şan ş e re f ancak kadavralarını taçlandırm ıştı: İşte ben im olacağım da buyd u. Aurillac ve h eykelleri üzerine doğru dürüst yazılar yazacaktım . K in d u ym ak elim d e n gelm e d iği için, yalnızca bağdaştırm ak ve h izm et etm ek am acı nı gü d ecek tim . Ne var ki, daha yayınlanır yayınlanm az, k itabım bir skandala yol açacak ve be n d e bir halk d ü ş m anı haline gelecek tim : B ölg e gazeteleri ü zerim e küfür yağdırd ığı için, bakkallar h içbir şey satm ayacaktı bana; öfk e li insanlar, p en cerelerim i taşlayacaktı, lin ç ed ilm ek ten kurtulm ak için k açm am gerek ecekti. Ö n ce şaşkın lıktan d ilim tutulm uş olarak m ankafa bir h alde aylar g e çirecek ve d urm adan şu sözleri tekrarlayacaktım : “ B u yalnızca bir yanlış anlam a canım ! H erkes iyi old u ğu na göre başka nasıl olabilir?” G erçek ten de bir yanlış anla m a olacaktı bu, am a Kutsal Ruh, on u n ortadan k alkm a sına izin verm eyecek ti. İyileşecek tim ve gü n ü n birin d e m asam ın başına ge çip d en iz ya da dağ ü zerine bir yen i kitap yazacaktım , am a b u kitap yayın cı bulam ayacaktı. Takip ed ilm iş, k ıyafet d eğiştirm iş ve belk i d e k an un k a çağı ilan ed ilm iş olarak, bir kitap ve on dan sonra da bir ço k kitap yazacaktım ; H oratius’u m anzum olarak çe v i recek, p e d a goji üzerine alçak gönü llü ve akla yakın g ö rüşler ileri sürecektim . A m a boşu nayd ı hep si: K itapla rım basılm am ış halde bavulları dolduracaktı. B u hikâye iki ayrı şekild e sona eriyord u ve ruh h a lim e göre bunlardan birini seçiyordu m . İçim in karardı ğı günlerde, d em ir bir d öş ek üzerind e, herkesin n efreti n i çek m iş ve um utsuz bir halde, Şan ve Ş e r e fin boru su nu öttürdüğü anda ölü yord u m . B azen de, biraz m utlu luk tanıyord um k en dim e. Elli yaşım d ayken, ye n i bir ü s lup d en em ek için, ad ım ı biraz sonra k aybolan bir m ü s ved d en in üzerine yazıyordum . B irisi de onu, bir çatı k a tı odasında, bir akarsuda ya da terk ettiğim ev in bir d o labında bulu yord u ve ok uyord u; hayranlıktan şaşkına d ön ere k M ich el Z e v a co ’n u n ü n lü yayın cısı A rthem e Eayard’a götürüyordu . B ir zafer oluyord u bu: İki gü n için d e on bin satıyordu kitap. İnsanlar nasıl da p işm an lık duyuyorlardı! Y ü z röportajcı p eşim e d üşüyordu, am a be n i bulam ıyordu . B ir yere kapanıp tek başım a yaşad ı ğım için, u zu n bir süre d ü şü n celerd ek i bu d e ğişik liği bilm iyordum . Yağm urdan k açm ak için bir k ahveh aneye sığm ıyor v e orada bir yerd e duran gazeteye gözu cu yla bak ıyordu m : Bir d e ne göreyim ! “ K end ini saklayan ya zar Jean-Paul Sartre, A u rillac’ın ozanı, d en iz şairi” yaz m ıyor m u! H em d e iri puntolarla ve altı sütun üzerine ü çü n cü sayfada verilm iş. S eviniyordum . Hayır, tatlı bir hüzne göm ü lü yord u m . O dam a dönüyor, ev sahibem in yardım ıyla kapatıp bağlad ığım d efter sandığını, adresi m i verm ek sizin Eayard’a gön deriyord um . H ikâyem in bu noktasında, daha tatlı hayallere k ap ılm ak için duraklı yord um ; eğer yazıları bu lu n d u ğu m k en tten gön d erir sem , gazeteciler, çek ild iğ im k öşeyi bulm akta g e cik m e yecek lerd i. O n un için sandığı Paris’e götürecek, bir em anetçi yard ım ıyla yayınevin e gö n d e recek ve trene bin m ed en önce, ço cu k lu ğ u m u n geçtiği yerlere, Le G o ff S ok ağı’na, S ou fflo t S ok a ğı’na, L u xem bou rg B a h çesi’ne geri d ön ecek tim . Baltazar B irahanesi’ne yön elece k tim ; büyü k babam (çok tan beri ölm üştü) 1913’te birk aç kere oraya götürm üştü beni: Banketin ü zerin de yan yana otururduk, h erk es bize bir su ç ortaklığı havası için d e bakardı; bü yü k b aba m bir bardak bira isterdi; b e n im için de k ü çü k bardakla bir bira ve b en sevild iğ im i h issed er dim . Ve böy lece, elli yaşında nostaljik bir ad am olarak birahanenin k ap ısını açıp içeri giriyor ve k ü çü k bir bira istiyordum . Yanım daki m asada ge n ç ve gü zel kadınlar heyecanla k onuşu yorlar ve ben im ad ım ı anıyorlardı. Aralarından biri, “ İster yaşlı, ister çirkin olsun; on u n ka rısı olm ak için otuz yılım ı verirdim ,” d iyordu . Ona, gu rur d olu ve h üzü nlü bir gülüşle bak ıyord um , o da şaşkın bir gü lüşle cevap veriyord u bana; ayağa k alk ıyord u m ve uzaklaşıyordum oradan. B u olayı ve daha birçoğu n u işleyip sü slem ek için hayli zam an harcadım , am a okurlara bunları anlatacak değilim . B u olayda, ge lecek tek i bir d ünyaya yansıtılm ış olarak, ço cu k lu ğ u m u n kendisi, d urum um , altıncı yaşı m ın fantezileri, d eğeri tanınm am ış gezgin şövalyeleri m in surat asm aları görülüp tanınacaktır. D oku z yaşım da hâlâ surat asıyordu m ve bun dan bü y ü k bir haz d u yu yor dum ; surat asarak, sonuna kadar bir kurban olan ben, Kutsal R u h ’un bile bezm iş gibi görü n d ü ğü bir yanlış an lam ayı sürdürüyordum . Şu gü zel k ad ın hayranım a n e d e n a d ı m ı s ö y l e m e d i m ? “A h ! ” d i y o r d u m k e n d i k e n d i m e . “ Ç o k g e ç g e ld i o .” A m a h e r ş e y e r a ğ m e n k a b u l e t m e m iş m iy d i b e n i? E v e t, ö y le y s e y o k s u l o ld u ğ u m iç in b ö y le d a v r a n m ı ş t ı r . Ç o k y o k s u l m u ? P e k i , y a z a r l ı k h a k la r ı n e o l u y o r ? B u iti r a z d u r d u r m u y o r d u b e n i : A l m a m g e r e k e n p a r a y ı y o k s u lla r a d a ğ ıt m a s ın ı y a z m ı ş t ım E a y a rd ’a. G e n e d e b ir s o n u c a v a r m a k g e r e k i y o r d u ; e h ö y l e y s e , h e r k e s t a r a f ı n d a n t e r k e d i l m i ş o la r a k , a m a v a k a r i ç i n d e k ü ç ü c ü k o d a m d a ö lü p g i d i y o r d u m : G ö r e v t a m a m l a n m ı ş t ı . B e l k i b i n k e r e t e k r a r l a n m ı ş b u h i k â y e d e b ir ş e y ş a ş ır tıy o r d u b e n i: A d ım ı g a z e t e d e g ö r d ü ğ ü m g ü n iç im d e b ir y a y k ır ılm ış tı s a n k i, b it m iş t i m ben; ünüm den h ü z ü n l ü b i r ş e k i l d e h a z d u y u y o r d u m , a m a a r t ık y a z ı y a z m ıy o r d u m . İ k i s o n , a s lın d a t e k b ir s o n d u : İs te r ü n k a z a n m a k iç in ö lm ü ş o la y ım , is te r ü n d a h a ö n c e g e lip b e n i ö ld ü r s ü n , y a z ı y a z m a a ç lığ ı, y a ş a m a y ı r e d d e d iş i iç in d e ta ş ıy o r d u . O g ü n le r d e , n e r e d e o k u d u ğ u m u b ilm e d i ğ i m b ir f ı k r a t e d i r g i n e t m i ş t i b e n i : G e ç e n y ü z y ı l , S i b i r y a ’d a b ir is ta s y o n d a , y a z a r ın b ir i tr e n i b e k le r k e n b ir a ş a ğ ı b ir y u k a r ı d o la ş ıp d u r m a k ta d ır . U f u k t a , b ir t e k k u lü b e d e , b ir t e k k u l d a g ö r ü n m e m e k t e d ir . Y a z a r k o s k o c a , k a s v e tli k a fa s ın ı o m u z la r ın ın ü z e r in d e zar zo r t a ş ım a k ta d ır . M i y o p t u r , b e k â r d ır , k a b a d ır , h e r z a m a n ö f k e l i d i r ; c a n ı s ık ılm a k ta , p r o s ta tın ı v e b o r ç la r ın ı d ü ş ü n m e k te d ir . R a y la r b o y u n c a u z a n a n y o l d a , k a p a l ı a r a b a s ı y la b i r g e n ç k o n t e s b e li r i r a n s ı z ı n : A r a b a d a n a ş a ğ ı a tl a r v e h i ç b i r z a m a n g ö r m e d iğ i, a m a k e n d is in e g ö s t e r ilm iş b ir g ü m ü ş lü l e v h a ü z e r i n e ç e k i l m i ş f o t o ğ r a f t a n t a n ı d ı ğ ı n ı i le r i s ü r d ü ğ ü y o l c u y a d o ğ r u k o ş a r ; e ğ ilir , s a ğ e l i n i tu ta r o n u n v e öper. F ık r a b u r a d a s o n a e r m e k t e d ir v e b u r a d a n e a n la tıl m a k is te n d iğ in i h iç k a v r a m ış d e ğ ilim . D o k u z y a ş ın d a y k e n , b u h a ş i n y a z a r ı n b o z k ı r o r t a s ı n d a y a z ı la r ı n ı o k u y a n b ir k a d ın b u lm a s ı v e b u g ü z e l in s a n ın u n u t m u ş o ld u ğ u ü n ü y a z a r a h a tır la tm a s ı h a y r a n b ır a k ıy o r d u b e n i: D o ğ m a k tı b u . A m a d a h a d e r in d e n b a k ılın c a ö lm e k ti: H is s e d iy o r d u m b u n u v e b ö y le o lm a s ın ı is tiy o r d u m ; b u g ü n s ı r a d a n b ir a d a m a , h e r h a n g i b i r a r i s t o k r a t b ö y l e b i r h a y r a n lık g ö s t e r m e z d i. K o n t e s o n a s a n k i ş ö y le d iy o r d u : “ S i z e y a k la ş m a m v e d o k u n m a m , ü s t ü n b ir z ü m r e d e n o lm a n ı n g e r e k t i r d i ğ i h a r e k e t l e r e a ld ı r ı ş e t m e d i ğ i m i g ö s te r ir . D a v r a n ış ım h a k k ın d a n e d ü ş ü n d ü ğ ü n ü z ü d e d e rt e d in m i y o r u m ; s i z i b i r i n s a n o la r a k d e ğ i l , a m a e s e r i n i z i n s i m g e s i o la r a k g ö r ü y o r u m .” S a i n t - P e t e r s b o u r g ’d a n b i n f e r s a h u z a k t a v e e ll i b e ş y a ş ı n d a y k e n b i r e l ö p ü ş ü y l e ö l d ü r ü lm e k t i b u ; y o lc u a le v a le v y a n ıy o r d u , ş a n v e ş e r e fi k ü l e d i y o r d u o n u v e g e r i y e a l e v l i h a r f le r h a l i n d e k i t a p l a r ı n ın k a t o lo ğ u n d a n b a ş k a b ir ş e y k a lm ıy o r d u . K o n te s in a r a b a s ın a b in d iğ in i, g ö z d e n k a y b o ld u ğ u n u v e b o z k ır ın y e n id e n ıs s ız lığ a g ö m ü ld ü ğ ü n ü g ö r ü y o r d u m : K a r a n lık b a s tır ır k e n , tr e n g e c i k m e s i n i k a p a t m a k iç in is ta s y o n d a d u r m a d a n g e ç iy o r d u ; ta iç im d e k o r k u n u n y a r a ttığ ı titr e m e y i h is s e d iy o r d u m , D a l l a r d a k i R ü z g â r ’ı h a t ı r lı y o r v e ş ö y l e d i y o r d u m k e n d i m e : “ K o n t e s , ö l ü m d ü .” B i r g ü n g e le c e k v e ıs s ız b ir y o l ü z e r in d e p a r m a k la r ım ı ö p e c e k ti. Y a şa m a y ı s e v m e d iğ im iç in ö lü m b e n im baş dön- m e m d i: B e n d e u y a n d ır d ığ ı d e h ş e t i a ç ık la y a n d a b u d u r . Ö lü m ü ş a n v e ş e r e fle ö z d e ş le ş t ir e r e k , o n u a m a c ım y a p m ış t ım . Ö lm e k is t e d im ; k im i z a m a n k o r k u , s a b ır s ız lığ ı m ı d o n d u r u y o r d u : A m a h iç b ir z a m a n u z u n s ü r m ü y o r d u b u ; k u ts a l s e v in c im y e n id e n d o ğ u y o r d u v e k e m ik le r im e k a d a r y a n a c a ğ ım o y ıld ır ım d ü ş ü ş ü n ü b e k liy o r d u m . E n d e r i n n i y e t l e r i m i z , t a s a r ı la r ı m v e k a ç ı ş l a r ı n ç ö z ü l m e s i o l a n a k s ı z b ir y u m a ğ ı d ı r ; v a r o l u ş u m u b a ğ ı ş l a t m a k iç i n y a p t ı ğ ı m ç ı l g ı n l ı k d o l u g i r i ş i m i n , y a l a n la r a v e k o r k a k l ı ğ a r a ğ m e n b ir g e ç e r l i ğ i o l d u ğ u n u g ö r e b i l i y o r u m : B u n u n k a n ı t ı d a e ll i y ı l s o n r a h â l â y a z ı y o r o lm a m d ı r . A m a i ş i n d e r i n i n e i n i n c e , b u n d a i l e r i y e d o ğ r u b ir k a ç ı ş , G r i b o u i l l e 1 t a r z ı b ir i n t i h a r g ö r ü y o r u m ; e p o p e d e n ç o k , k u r b a n o lu ş ta n ç o k , ö lü m d ü a r a d ığ ım şey . U z u n sü r e , tıp k ı d o ğ d u ğ u m g ib i h e r h a n g i b ir y e r d e v e h e r h a n g i b ir ş e k ild e 1 Y ağ m u rd an k a ç ın m a k iç in ırm a ğa atlay an fo lk lo r k ah ra m a n ı. (Ç .N .) ö le c e ğ im d e n v e b u b e lir s iz g ö ç ü p g it m e n in b e lir s iz d ü n y a y a g e liş im in y a n s ıs ı o lm a s ın d a n k o r k m u ş tu m . A m a b e lir le n e n g e le c e ğ im h e r ş e y i d e ğ iş tir m iş ti: K ılıç d a r b e le r i g e ç i p g id iy o r , y a z ı la r k a l ı y o r d u v e B a ğ ı ş s a h i b i n i n , E d e b i y a t ’ta , k e n d i B a ğ ı ş ı n a , y a n i k a t ı ş ı k s ı z b i r n e s n e y e d ö n ü ştü ğ ü n ü k e ş fe tm iş tim . R a s tla n tı b e n i in s a n y a p m ış t ı, g ö n ü l y ü c e liğ i d e k ita p y a p a c a k t ı; g e v e z e lik le r i m i , b i l i n c i m i , b r o n z h a r f le r e d ö k e b il ir , h a y a t ı m ı n g ü r ü l t ü p a t ı r t ı s ı n ı , ö l ü m s ü z y a z ı t la r h a l i n e g e ti r e b il ir , t e n i m i n y e r in e b ir ü s lu p , z a m a n ın y u m u ş a k s a r m a lla r ın ın y e r i n e e b e d i l i ğ i k o y a b i li r ; K u t s a l R u h ’ u n k a r ş ı s ı n a b ir d il ç ö k e l t i s i o la r a k ç ık a b i lir , i n s a n ı r k ı i ç i n b ir m u s a l l a t f i k i r h a l i n e g e le b i li r , y a n i n i h a y e t b i r b a ş k a s ı ; k e n d i m d e n b ir b a ş k a s ı, ö te k ile r d e n v e h e r ş e y d e n b a ş k a s ı h a lin e g e le b ilir d im . K e n d i m e s o n s u z a d e k v a r o la c a k b ir b e d e n v e r m e k le iş e b a ş la y a c a k v e d a h a s o n r a , tü k e tic ile r e s u n a c a k t ım v a r lığ ım ı. Y a z ı y a z m a z e v k i iç in d e ğ il, a m a s ö z c ü k l e r l e b u ş a n l ı ş e r e f l i b e d e n i ş e k i l l e n d i r m e h a z z ı iç i n y a z a c a k tım . M e z a r ım ın y ü k s e k le r in d e n b a k ın c a , d ü n y a y a g e l i ş i m i z o r u n l u b i r k ö t ü l ü k v e b i r b a ş k a v a r lı ğ a d ö n ü ş ü m ü m ü h a z ı r la y a n t a m a n l a m ı y l a g e ç i c i b i r t e n l e ş m e o la r a k g ö r ü y o r d u m : Y e n i d e n d o ğ m a k i ç i n y a z m a k g e r e k iy o r d u v e y a z m a k iç in d e b ir b e y n e , g ö z le r e v e k o l la r a i h t i y a c ı n ı z v a r d ı. İ ş i n i z i s o n a e r d i r d i ğ i n i z z a m a n , b u o r g a n la r k e n d i i ç l e r i n e ç e k i l m i ş v e e m i l m i ş o la c a k l a r d ı ; 1 9 5 5 y ı l ı c i v a r ı n d a b i r l a r v a y a r ı lı p a ç ı l a c a k v e s a y f a l a r d a n y a p ı l m ı ş k a n a t la r ı n ı h ı z la ç ı r p a n y i r m i b e ş k e l e b e k , U lu s a l K ita p lığ ın b ir r a fın a konm ak üzere ç ık a c a k tı o n u n iç in d e n . B u k e le b e k le r b e n o la c a k tım k u ş k u s u z . E v e t b e n , y a n i y i r m i b e ş c ilt, o n s e k i z b i n s a y f a v e y ü z i l lü s t r a s y o n ; y a z a r ın b ir p o r tr e s i d e v ar. K e m ik le r im , d e ri v e k a r to n , p a r ş ö m e n d e n te n im tu tk a l v e k ü f k o k u y o rd u ; a ltm ış k ilo k â ğ ıt iç in d e k a s k a s k u r u lu y o r d u m v e iç im ra h a ttı. Y e n id e n d o ğ m u ş v e n ih a y e t d ü ş ü n e n , k o n u ş a n , ş a r k ı la r s ö y l e y e n , k ı z ı p g ü r l e y e n v e k e n d i n i , m a d d e n i n in a t ç ı h a r e k e t s i z l i ğ i y l e o rta y a koyan d ö r t d ö r t lü k b ir adam o l m u ş t u m . E l l e r i n e a lı y o r la r d ı b e n i , a ç ıy o r la r d ı , m a s a n ı n ü z e r i n e s e r i y o r la r d ı , e l l e r i n i n a y a s ı y l a ş ö y l e b ir d ü z e l t i y o r l a r d ı , k i m i z a m a n d a ç a t ı r d a t ı y o r la r d ı . Y a p t ı k la r ı n a r a z ı o l u y o r d u m , a m a b i r d e n b i r e ş i m ş e k g i b i ç a k ı y o r , g ö z l e r i k a m a ş t ı r ı y o r , ta u z a k l a r d a n k a b u l e t t i r i y o r dum k e n d i m i ; k u d r e t i m z a m a n ı v e m e k â n ı b ir b a ş t a n ö t e k i b a ş a g e ç i y o r d u , k ö t ü l e r i p e r i ş a n e d iy o r , iy i le r i k o r u y o r d u . H iç k im s e u n u ta m a z d ı b e n i, s ö z ü m ü e tm e d e n de g e ç e m e z d i ; b e n , k o l a y c a k u l la n ı la b i li r , k o r k u n ç v e k o s k o c a b ir fe t iş t im . B ilin c im d e u n u f a k o lm u ş t u ; a m a n n e k a d a r i y i ! B a ş k a b i li n ç le r y ü k l e n m i ş l e r d i b e n i . O k u n u y o r d u m ben, h e r k e s in g ö z ü ü z e r im d e y d i; b en d en söz e d i y o r l a r d ı , d i ll e r d e g e z i y o r d u m , e v r e n s e l v e t e k i l b ir d ild im : B in le r c e b a k ış ta , b e k le n e n b ir m e r a k k o n u s u o lu y o r d u m ; s e v m e s in i b ile n iç in , o n u n e n m a h r e m te d i r g i n l i ğ i y d i m , a m a b a n a d o k u n m a k i s t e r s e , o r t a d a n s i lin iy o r v e k a y b o lu y o r d u m : H iç b ir y e r d e y o k t u m v e n i h a y e t k e n d im d im ! H e r y e r d e y d im ; in s a n lığ ın a s a la ğ ıy d ım v e iy ilik le r im o n u k e m ir iy o r v e y o k lu ğ u m u sü r e k li o la r a k y e n i d e n c a n l a n d ı r m a k l a y ü k ü m l ü k ı lı y o r d u . B u e l ç a b u k lu ğ u d a la v e r e s i b a ş a r ılı o ld u : Ö lü m ü , ş a n v e ş e r e f k e fe n i iç in e s a r d ım ; y a ln ız c a ş a n v e ş e r e fi d ü ş ü n d ü m v e ö lü m ü a k lım d a n b ile g e ç ir m e d im ; ik is i n in b ir t e k v e a y n ı ş e y o ld u ğ u n u d a h iç d ü ş ü n m e d im . Ş u s a t ır la r ı y a z d ı ğ ı m s ı r a d a , ö n ü m d e y a ş a y a c a k p e k a z z a m a n k a ld ığ ın ı b iliy o r u m . İ m d i, k e n d in i d u y u r a n ih ti y a r lığ ı v e g e le c e k t e k i d ü ş k ü n lü ğ ü m ü , a p a ç ık a m a p e k d e h o ş a g i t m e y e n b ir b i ç i m d e g ö z ü m ü n ö n ü n e g e t i r i y o r u m ; s e v d ik le r im in d ü ş k ü n lü ğ ü n ü v e ö lü m ü n ü d e ö y le ; a m a k e n d i ö lü m ü m ü g ö z ü m ü n ö n ü n e h iç g e tir m iy o r u m . K i m i z a m a n , b a z ı la r ı b e n d e n o n b e ş , y i r m i , h a t t a o tu z y a ş g e n ç o la n y a k ı n l a r ı m a , o n l a r d a n s o n r a ö l ü r s e m n e k a d a r e s e f e d e c e ğ i m i s ö y l e r i m : B e n i m l e a la y e d e r le r o n la r v e b e n d e o n la r la b i r li k t e g ü l e r i m , a m a i ş e y a r a m a z b u , h i ç b i r ş e y d e iş e y a r a m a y a c a k t ı r : D o k u z y a ş ı m d a y k e n , b ir a m e liy a t, in s a n lık h a lim iz in k o ş u lu o ld u ğ u s ö y le n e n p a t e t ik d u r u m la r ı d u y m a y a t k ın lığ ın d a n y o k s u n b ır a k t ı b e n i . O n y ı l s o n r a b u p a t e t i k d u y u ş , e n i y i a r k a d a ş l a r ı m ı , I ’ E c o l e n o r m a l e ’ d e , k o r k u y a d a ö f k e i ç i n d e ir k ilte r e k u y a n d ır ıy o r d u ; Çünkü ben, güm bür güm bür h o r lu y o r d u m . C id d i b ir h a s ta lık t a n s o n r a , b u a r k a d a ş la r d a n b i r i , s o n n e f e s i v e r m e n i n h ı r ı lt ı s ı d a d a h i l o l m a k ü z e r e c a n ç e k iş m e n i n k o r k u n ç s e s le r in i d u y d u ğ u n u k e s i n l i k l e s ö y l e m i ş t i b i z e . B u i ş e e n f a z la a k l ı t a k ı l a n d a N i z a n ’ d ı; k i m i z a m a n u y a n ı k h a l d e , k e n d i s i n i k a d a v r a o la r a k g ö r ü y o r d u ; g ö z l e r i n d e k u r t la r k a y n a y a r a k a y a ğ a k a lk ıy o r , e l y o r d a m ı y l a B o r s a l i n o ş a p k a s ı n ı b u l u p a lı y o r v e o rta d a n k a y b o lu y o r d u : E r te s i g ü n , ta n ım a d ık a d a m la r a r a s ı n d a s a r h o ş o la r a k b u l u y o r d u k o n u . B u m a h k û m e d i l m i ş in s a n la r , k i m i z a m a n b i r o d a d a u y k u s u z g e ç e n g e c e l e r i n i v e h i ç l i ğ e i l i ş k i n ö n d e n e y i m l e r i n i b i r b i r le r i n e a n la t ı y o r l a r v e a ç ı k l a m a l a r a g e r e k k a l m a d a n a n l ı y o r la r d ı b i r b i r le r i n i . K u l a k v e r i y o r d u m s ö y l e d i k l e r i n e ; o n la r a b e n z e m e y i t u t k u y l a i s t e y e c e k k a d a r s e v i y o r d u m a r k a d a ş la r ım ı, a m a n e yap sam b o ştu ; ö lü p g ö m ü lm e y e iliş k in b e y lik d ü ş ü n c e le r d e n b a ş k a s ın ı a n la y a m ıy o r v e h a tır la y a m ıy o r d u m : Y a ş a n ıy o r v e ö lü n ü y o r d u ; k im in y a ş a d ığ ı, k i m i n ö ld ü ğ ü b ilin m iy o r d u ; ö lü m d e n b ir s a a t ö n c e h â lâ c a n lıy d ı in s a n . O n la r ın s ö y le d ik le r in d e k a v r a y a m a d ığ ım b ir ş e y le r o ld u ğ u n d a n ş ü p h e d u y m u y o r d u m ; s u s u y o r d u m , k ıs k a n ç lık iç in d e v e nunda, h a ld e c a n la r ı s ık ılm ış s ü r g ü n d e y d im . S o d ö n ü y o r la r d ı bana ve “ S e n , b u n la r d a n e t k ile n m iy o r m u s u n h i ç ? ” d iy o r la r d ı. E t k i l e n e m e d i ğ i m i v e k ü ç ü k d ü ş t ü ğ ü m ü b e l i r t m e k iç i n k o lla r ım ı ik i y a n a a ç ıy o r d u m . Ö fk e y le g ü lü y o r la r d ı v e b a n a ile t e m e d ik le r i ç a r p ıc ı a p a ç ık lık la g ö z le r i k a m a ş ı y o r d u . “ U y k u y a d a la r k e n , u y k u d a ö le n in s a n la r o ld u ğ u n u h iç d ü ş ü n m e d in m i ? ” D iş le r in i fır ç a la r k e n , iş te ta m a m , b u s o n g ü n ü m b e n im d e m e d in m i h iç ? Ç o k sü ra t le , h e m d e ç o k s ü r a t l e h a r e k e t e t m e k g e r e k t i ğ i n i , ç ü n k ü z a m a n ın k a lm a d ığ ın ı h iç h is s e tm e d in m i? Ö lü m s ü z m ü s a n ıy o r s u n k e n d in i !” H e m y a r ı m e y d a n o k u y a r a k h e m de a lış k a n lık s o n u c u , “ E v e t ö y le , ö lü m s ü z o ld u ğ u m u s a n ı y o r u m ,” d i y e c e v a p v e r i y o r d u m . O y s a h i ç d e d o ğ r u d e ğ ild i b u ; k e n d im i r a s tla n tıs a l b ir ö lü m d e n k o r u m a k iç i n ö n l e m l e r a l m ı ş t ı m , h e p s i b u y d u i ş t e ; K u t s a l R u h u z u n s o l u k l u b i r e s e r o r ta y a k o y m a m ı b u y u r m u ş t u b a n a v e b u n u g e r ç e k le ş t ir m e m iç in z a m a n t a n ım ış o lm a s ı d a g e r e k iy o r d u . B ir ş a n v e ş e r e f ö lü m ü o la n ö lü m ü m d ü b e n i y a n lış y o lla r a s a p m a k t a n , k a n a m a la r d a n v e p e r ito n it t e n k o r u y a n ; ö l ü m v e b e n b ir t a r i h ü z e r i n d e a n l a ş m ı ş t ı k ; r a n d e v u y a e r k e n g e lir s e m o ra d a b u la m a y a c a k tım o n u ; a r k a d a ş la r ım , ö lü m ü d ü ş ü n m e d iğ im iç in is te d ik le r i k a d a r k a b a h a t l i b u l s u n l a r d ı b e n i ; Ö l ü m ü y a ş a m a k t a n b ir d a k i k a b i l e g e r i k a l m a d ı ğ ı m ı b i l m i y o r l a r d ı o n la r . B u g ü n h a k v e r iy o r u m o n la r a : İ n s a n lık h a lin in tü m ü n ü , h a t t a t e d i r g i n l i ğ i b i l e k a b u l e t m i ş l e r d i ; b e n is e g ü v e n d u y m a y ı s e ç m iş tim v e a s lın d a k e n d im i ö lü m s ü z s a n d ığ ım d oğru ydu ; k e n d im i önceden ö ld ü r m ü ş tü m b e n , ç ü n k ü a n c a k ö lü le r ö l ü m s ü z l ü ğ ü n t a d ı n ı ç ı k a r a b i li r le r d i. N i z a n v e M a h e u , v a h ş i b ir s a ld ı r ı y a u ğ r a y a c a k la r ı n ı , d ü n y a d a n , c a n l ı c a n l ı v e k a n l a r i ç i n d e k o p a r ıl ıp a l ı n a c a k l a r ı n ı b i li y o r la r d ı . B e n i s e y a l a n s ö y l ü y o r d u m k e n d i m e ; e l i n d e n b a r b a r lı ğ ı n ı a l m a k i ç i n a m a c ı m h a l i n e g e t ir m iş t im ö lü m ü v e h a y a t ım ı d a ö lm e n i n b ilin e n b ir i c ik a ra c ı y a p m ış t ım : S o n u m a d o ğ r u u s u l u s u l g id iy o r d u m b e n ; k ita p la r ım ı y a z m a k iç in g e r e k li o la n u m u t t a n v e i s t e k t e n d a h a f a z la s ı y o k t u b e n d e v e k a l b i m i n s o n a t ış ın ın e s e r le r im in s o n c ild in in s o n s a y fa s ın a y a z ıla c a ğ ı n d a n v e ö l ü m ü n z a t e n ö lü o la n b i r a d a m ı a l a c a ğ ı n d a n e m in d i m . N iz a n , y ir m i y a ş ın d a , k a d ın la r a , o to m o b ille r e v e d ü n y a n ı n b ü t ü n n i m e t l e r i n e u m u t s u z b ir a c e l e c i l i k l e b a k ıy o r d u : H e r ş e y i g ö r m e k , h e r ş e y i h e m e n e le g e ç ir m e k is tiy o r d u . B e n d e b a k ıy o r d u m , a m a a ç g ö z lü lü k t e n ç o k ş e v k l e : Z e v k a l m a k iç i n d e ğ i l, b i r b i l a n ç o ç ı k a r m a k iç i n ş u y e r y ü z ü n d e y d i m . B i r a z f a z l a r a h a t t ı b u d u r u m : U s lu ç o c u k ç e k in g e n liğ iy le , k o r k a k lık la , a ç ık , ö z g ü r v e T a n r ı s a l g ü v e n c e s i o l m a y a n b ir h a y a t ı n r i s k l e r i k a r ş ı - s m d a g e r ile m iş tim ; h e r ş e y in ö n c e d e n a ln ım ız a y a z ılm ış o ld u ğ u n a , h a tta o lu p b itm iş o ld u ğ u n a in a n d ır m ış tım k e n d im i. T a b ii , b u h i l e l i i ş l e m , k e n d i m i s e v m e i ğ v a s ı n a k a p ı l m a k t a n k o r u y o r d u b e n i. O r ta d a n s ilin ip g it m e t e h d id i a lt ı n d a , a r k a d a ş l a r ı m ı n h e r b i r i ş i m d i k i a n i ç i n d e b a r i k a t k u ru y o r , ö lü m lü h a y a tın ın y e r in e h iç b ir ş e y k o n u l m a z n ite liğ in i k e ş fe d iy o r , k e n d in i e tk ile y ic i, d e ğ e r li v e b e n z e r s iz o la r a k g ö r ü y o r v e k e n d in d e n h o ş la n ıy o r d u ; b e n , y a n i b i r ö lü o l a n b e n i s e h o ş l a n m ı y o r d u m k e n d i m d e n : Ç o k s ır a d a n b ir i o ld u ğ u m u d ü ş ü n ü y o r d u m ; y ü c e C o r n e i l l e ’ d e n d a h a s ı k ı c ı y d ı m v e ö z n e o la r a k t e k i l l i ğ i m in , b e n i n e s n e h a lin e g e t ir e c e k â n ı h a z ır la m a k ta n b a ş k a b ir d e ğ e r i y o k t u g ö z ü m d e . D a h a m ı a l ç a k g ö n ü l l ü y d ü m y a n i ? H a y ır , d a h a k u r n a z d ı m : B e n i m y e r i m e , k e n d im i s e v m e y i b e n d e n s o n r a g e le c e k le r e y ü k lü y o r d u m ; h e n ü z d o ğ m a m ı ş e r k e k le r v e k a d ın la r iç in , b ir ç e k ic ili ğ i m o la c a k t ı y a d a b i l m e d i ğ i m b ir b a ş k a ö n e m l i ş e y o l a c a k t ım ; m u t lu e d e c e k t im o n la r ı. K ö t ü n iy e t liliğ i v e k u r n a z l ı ğ ı d a h a d a il e r i g ö t ü r ü y o r d u m : S ı k ı c ı b u l d u ğ u m v e ö lü m ü m ü n a r a c ın d a n b a ş k a b ir ş e y h a lin e g e t ir m e y i b e c e r e m e d iğ im ş u h a y a tı k u r t a r m a k iç in o n a g iz lic e y in e d ö n ü y o r v e g e le c e k t e k i g ö z le r le b a k ıy o r d u m o n a v e b u h a y a t b e n im h e r k e s iç in y a ş a d ığ ım v e s a y e m d e h iç k i m s e n in y e n id e n y a ş a m a s ı g e r e k m e y e n v e y a ln ız c a a n la t ıl m a s ı y e t e r l i o la n e t k i l e y i c i v e h a r i k u l a d e b ir h a y a t o l a r a k g ö r ü n ü y o r d u g ö z ü m e . G e r ç e k b ir ç ı l g ı n l ı k l a g i r i ş t i m b u i ş e : G e l e c e k a d ı n a ü n l ü b ir ö l ü n ü n g e ç m i ş i n i s e ç t i m v e te r s in e y a ş a m a y a ç a lış tım . D o k u z v e o n y a ş la r a r a s ın d a , te p e d e n tır n a ğ a ö lü m ü n d e n -s o n r a h a lin e g e lm iş t i m b i le . B u n u n h e p si b e n im k a b a h a tim d e ğ ild i: B ü y ü k b a b a m , b e n i b ir g e r i y e d ö n ü k l ü k y a n ı l s a m a s ı i ç i n d e y e t i ş tir m iş ti. O d a k a b a h a tli d e ğ ild i z a te n v e o n a h ın ç d u y m u y o r d u m : B u se ra p d o ğ r u d a n d o ğ ru y a k ü ltü r d e n d o ğ m a k t a y d ı . T a n ı k la r o r t a d a n k a y b o l u n c a , b ü y ü k b i r a d a m ı n ö l ü s ü , b ir f e l a k e t o l m a k t a n ç ı k ı y o r d u a r t ı k v e z a m a n o n u b ir k a r a k te r ö z e lliğ i h a lin e g e tir iy o r d u . U z u n s ü r e ö n c e ö lm ü ş b ir a d a m , k e n d i d o ğ a s ı g e r e ğ i ö lm ü ş t ü ; a r t ık v a f t i z t ö r e n i n d e d e c e n a z e a y i n i n d e d e a y n ı ö l ç ü d e ö lü y d ü o, h a y a tı b iz im d i; b u h a y a ta b ir u ç t a n y a d a ö t e k i u ç t a n y a d a o r t a d a n g i r e b i li r d i k ; a ş a ğ ı s ı n a y a d a y u k a r ıs ın a d o ğ r u is te d iğ im iz g ib i g id e b ilir d ik : B u n u n n e d e n i k r o n o lo jik d ü z e n in b e r h a v a o lm u ş o lm a s ıd ır , o n u t o p a r la m a k o la n a k s ız d ır : B u k iş i, b u r u n d e lik le r in in g ı d ık la n m a s ın ın , b ir h a p ş ır ık la s o n u ç la n m a s ı t e h lik e s iy le k a r ş ı k a r ş ıy a d e ğ ild ir v e d e o n u b e k le m e m e k t e d ir . V a r o l u ş u b i r s ü r e ç g i b i g ö r ü n m e k t e d i r , a m a k e n d i s i n e b ir a z c a n lılık v e r m e k is t e s e n iz , e ş z a m a n lılık iç in e d ü ş m e k t e d ir b u v a r o l u ş . Ö l ü p g i t m i ş b u a d a m ı n y e r i n e k e n d i n i z i k o y m a n ız , tu tk u la r ın ı, c e h a le tin i, ö n y a r g ıla r ın ı p a y la ş ıy o r m u ş s u n u z g ib i y a p m a n ız , g e ç ip g itm iş d ir e n ç le r d e n b ir s a b ır s ız lık y a d a te d ir g in lik ş ü p h e s i o r ta y a ç ık a r m a y a ç a lış m a n ız b o ş u n a d ır ; o n u n t u tu m u n u ö n c e d e n k e s t ir ile m e y e n v e e d in m e m i ş o ld u ğ u b ilg ile r in s o n u ç la r ı n ın ış ığ ın d a d e ğ e r le n d ir m e k te n v e d a h a s o n r a o k iş iy i e t k i l e m i ş o la n , a m a o n u n t a r a f ı n d a n i h m a l k â r b i r ş e k i l d e y a ş a n a n , e tk ile r d o ğ u r a n v e rm e k te n a lık o y a m a z s ın ız o la y la r a ö z e l b i r y ü c e l i k k e n d in iz i. İşte soru n bu: G e le c e k , ş i m d i d e n d a h a g e r ç e k . B u n d a ş a ş ıla c a k b ir ş e y y o k : T a m a m la n m ış b ir h a y a tta s o n , b a ş la n g ıc ın h a k ik a ti o la r a k k a b u l e d ilir . Ö l ü , v a r l ı k il e d e ğ e r , i ş l e n m e m i ş o lg u y la y e n id e n k u r m a a r a s ın d a t a m o r ta y e r d e k a lır ; h ik â y e s i, h e r b ir â n ın d a ö z e t le n e n d a ir e s e l b ir ö z h a lin e g e lir . A r r a s s a lo n la r ın d a , s e v im s iz v e hava basan b ir g e n ç a v u k a t, m ü t e v e f fa R o b e s p ie r r e o ld u ğ u iç in b a ş ın ı k o lt u ğ u n u n a ltın d a t a ş ım a k ta d ır v e b u b a ş t a n k a n d a m la m a k ta , am a hah le k e le n m e m e k te d ir ; m is a fir le r d e n h iç b ir i fa r k e t m e m e k t e d i r b u b a ş ı, o y s a b iz y a ln ız c a o n u g ö r m e k te y iz d ir ; g iy o tin s e p e tin e d ü ş m e s in d e n ö n c e b e ş y ıl k a d a r b ir z a m a n g e çe r , a m a iş te y in e d e o r a d a d ır o ; k e s i l m i ş h a l d e v e s a r k m ı ş ç e n e s i n e r a ğ m e n g ü z e l s ö z le r s ö y le y ip d u r m a k ta d ır . B ilin ip t a n ın d ığ ı z a m a n b u o p tik h a t a p e k s ı k ı c ı d e ğ i l d i r ; o n u d ü z e l t m e o la n a k la r ı v a r d ır , a m a d ö n e m in d in a d a m la r ı m a s k e liy o r la r d ı o n u v e id e a liz m le r in i o n u n la b e s liy o r la r d ı. B ü y ü k b ir d ü ş ü n c e d o ğ a c a ğ ı z a m a n , b u d ü ş ü n c e n in , k e n d is in i ta ş ıy a c a k b ü y ü k a d a m a b i r k a d ı n ı n k a r n ı n d a e l k o y d u ğ u n u g i z li c e s ö y lü y o r la r d ı; a y n ı z a m a n d a b u d ü ş ü n c e b ü y ü k a d a m ın y a ş a m k o ş u l u n u , ç e v r i s i n i s e ç iy o r , y a k ı n l a r ı n ı n z e k â s ı n ı n v e a n l a y ı ş s ı z l ı ğ ı n ı n d o z u n u k e s i n l i k l e b e li r li y o r , e ğ i t im in i d ü z e n e so k u y o r, o n u g e r e k li s ın a v la r d a n g e ç ir i y o r v e a r t a r d a g e l e n f ır ç a v u r u ş l a r ı y l a , ü z e r i n d e b u k a d a r titiz lik le d u r u la n n e s n e n in o n u d o ğ u r a r a k y a r ı lı p a ç ı l m a s ı n a k a d a r d e n g e s i z l i k l e r i n i y ö n e t t i ğ i k a y g a n b ir k a r a k te r o r ta y a k o y u y o r d u . B u h iç b ir y e r d e a ç ık la n m a m ış tı, a m a h e r ş e y n e d e n le r in a rt a rd a g e liş i d o la y ıs ıy la , t e r s v e g i z l i b ir d ü z e n i n v a r o l d u ğ u n u a k l a g e t i r i y o r d u . A l m y a z ı m ı g ü v e n c e a lt ı n a a l m a k i ç i n b u s e r a p t a n c o ş k u y la y a r a r la n d ım . A c e le e t m e d im ; z a m a n ı t e p e t a k la k h a le g e tir d im v e h e r ş e y b ir d e n b ir e a y d ın la n d ı. H e r şey, k a im sa y fa la r ı k a d a v r a Ç o c u k lu k la rı kokan ve Ü n lü K işile r in a d ın ı t a ş ıy a n v e y a ld ız lı s ü s le r i b ir a z k a r a r m ı ş o la n k o y u m a v i r e n k l i a l e l a d e b ir k ü ç ü k k i t a p la b a ş l a d ı ; b i r e t i k e t t e n , a m c a m G e o r g e ’u n o n u , a r i t m e t i k d e r s i i k i n c i ö d ü l ü o la r a k 1 8 8 5 ’ t e k a z a n d ı ğ ı a n l a ş ı l ı y o r d u . O n u , e k s a n t r ik s e y a h a t le r im s ır a s ın d a b u l m u ş , b ir a z k a r ış tır m ış v e so n r a b ir y a n a a tm ış tım . B u s e ç ilm iş v e ü n l ü g e n ç in s a n la r , h a r i k a ç o c u k l a r a h i ç b e n z e m i y o r l a r d ı; b e n im le d e a n c a k e r d e m le r in in y a v a n lığ ı b a k ım ın d a n b ir b e n z e r l i k l e r i v a r d ı . O n l a r d a n n i ç i n s ö z e d i l d i ğ i n i s o r u y o r d u m k e n d im e . S o n u n d a k a y b o ld u k ita p : O n u , s a k la y a r a k c e z a la n d ır m a y a k a r a r v e r m iş t im . B ir y ıl s o n r a , o k i t a b ı b u l m a k i ç i n k i t a p l ı k r a f la r ı n ı a l t ü s t e t t i m : D e ğ iş m iş tim b e n , h a r ik a ç o c u k , ç o c u k lu ğ u n u n e lin d e b i r k u r b a n o la n k o s k o c a b ir a d a m o l m u ş t u . B ü y ü k b ir s ü r p r iz d i b u : K ita p d a d e ğ iş m iş t i. G e r ç i s ö z c ü k le r y in e a y n ı s ö z c ü k le r d i, a m a b a n a b e n d e n s ö z e d iy o r la r d ı. B u k ita b ın b e n i m a h v e d e c e ğ in i s e z in le m iş tim , n e fr e t e d i y o r d u m o n d a n , k o r k m u ş t u m . H e r g ü n , k ita b ı a ç m a d a n ö n c e , g id ip p e n c e r e n in y a n ın d a o t u r u y o r d u m : T e h lik e li b i r d u r u m o lu r s a , g ö z l e r i m i n i ç i n e g e r ç e k g ü n ı ş ı ğ ı n ı n d o lm a s ın ı s a ğ la y a c a k t ım b ö y le c e . B u g ü n , F k n to m a la r m y a d a A n d r é G i d e ’i n e t k i s i n d e n y a k ı n a n k i ş i l e r e g ü l ü y o r u m : Ç o c u k la r ı n k e n d i z e h i r l e r i n i y i n e k e n d i l e r i n i n s e ç m e d iğ in i m i d ü ş ü n ü y o r la r y o k s a ? B e n k e n d i z e h r im i, u y u ş t u r u c u b a ğ ım lıla r ın ın k a s v e t li a ğ ır b a ş lılığ ıy la y u t m u ş t u m . A m a z e h ir li b ir ş e y e h iç d e b e n z e m iy o r d u o . G e n ç o k u r la r y ü r e k l e n d i r i l i y o r d u : İ y i d a v r a n ı ş v e e v l a d a y a k ış ır b a ğ lılık v e s a y g ı, h e r ş e y in te m e liy d i v e R e m b r a n d t y a d a M o z a r t o lm a y ı b ile sa ğ la r d ı; k ıs a h ik â y e le r d e , n o r m a l ç o c u k l a r v e o n l a r ı n u ğ r a ş la r ı a n l a t ı lı y o r d u v e b u ç o c u k la r d u y a r lı v e s a y g ı l ı y d ı l a r ; a d l a r ı d a J e a n - S é b a s t i e n , J e a n - J a c q u e s y a d a J e a n - B a p t i s t e ’t i v e b e n i m g i b i o n l a r d a y a k ı n l a r ı n ı m u t l u k ı lı y o r la r d ı . A m a z e h i r ş u y d u : R o u s s e a u ’n u n , B a c h ’ı n y a d a M o l i è r e ’i n a d ı n ı a s la a n m a k s ı z m , y a z a r , b ü t ü n u s t a l ı ğ ı n ı , o n l a r ı n g e l e c e k te k i b ü y ü k lü k le r in e s ü r e k li g ö n d e r m e le r y a p m a k , e s e r le r i n i v e e n ü n l ü e y l e m l e r i n i b ir a y r ı n t ı y l a ü s t ü n k ö r ü b e lir t m e k , h ik â y e le r in i e n s ır a d a n o la y ın g e le c e k le ilin t iy e g e t ir ilm e d e n a n la ş ılm a s ın ı o la n a k s ız k ıla c a k ş e k il d e d ü z e n le m e k iç in h a r c ıy o r v e g ü n lü k h a y h u y u n iç in e h e r ş e y i d e ğ i ş i k l i ğ e u ğ r a t a n e f s a n e v i v e ç o k b ü y ü k b ir s e s s i z l i ğ i , y a n i g e l e c e ğ i i n d i r i y o r d u . S a n z i o a d ı n d a b ir ç o c u k , P a p a ’y ı g ö r m e k i ç i n y a n ı p t u t u ş u y o r d u ; i ş i ö y l e s i n e k ı v ı r ı y o r d u k i , s o n u n d a , b i r g ü n , K u t s a l P e d e r ’i n geçeceği a la n a g ö t ü r ü y o r l a r d ı o n u ; ç o c u ğ u n b e t i b e n z i a tıy o r , g ö z l e r i d ö r t a ç ı l ı y o r d u ; s o n u n d a ş ö y l e d iy o r la r d ı o n a : “ S a n ır ım ş im d i m e m n u n s u n R a ffa e llo , K u t s a l P e d e r ’e i y i c e b a k t ı n m ı b a r i ? ” N e v a r k i ç o c u k , y a b a n i b ir h a ld e “ H a n g i K u t s a l P e d e r ? R e n k le r d e n b a ş k a b ir ş e y g ö r m e d im b e n !” d iy e c e v a p v e r iy o r d u . B ir b a ş k a g ü n , a s k e r o l m a k i s t e y e n k ü ç ü k M i g u e l , b ir a ğ a c ı n ü z e r i n d e , e l i n d e k i ş ö v a l y e l i k r o m a n ı n ı k e y i f l e o k u y o r v e t a m o s ı r a d a b ir m e t a l ç a t ı r t ı s ı y l a i r k i l i y o r d u : L a g a r b i r b e y g i r e b i n m i ş o la n v e p a s l ı m ı z r a ğ ı n ı b i r d e ğ i r m e n e s a p l a y a n , y o k s u llu ğ a d ü ş m ü ş , y a k ın d a o tu r a n y a ş lı b ir k iş iz a d e y d i b u . M i g u e l , y e m e k t e , b u o la y ı ö y l e g a r i p v e h o ş y ü z h a r e k e tle r iy le a n la tıy o r d u k i, h e r k e s k a h k a h a la r la g ü l m e k t e n a la m ıy o r d u k e n d in i; a m a d a h a s o n r a , o d a s ın d a y a l n ı z k a l d ı ğ ı n d a , r o m a n ı y e r e a tıy o r , ü z e r i n d e t e p i n i y o r v e h ıç k ır a r a k u z u n u z u n a ğ lıy o r d u . B u ç o c u k la r , y a n l ı ş i ç i n d e y a ş ı y o r l a r d ı : E n k ü ç ü k la f l a r ı n ı n g e r ç e k a m a c ı , A l m y a z ı l a r ı m a ç ı k l a m a k o l d u ğ u h a l d e , r a s t l a n t ı s a l o la r a k h a r e k e t e t t i k l e r i n i v e k o n u ş t u k l a r ı n ı s a n ı y o r la r d ı . Y a z a r v e b e n , b i r b i r i m i z e ş e f k a t d o lu g ü lü c ü k le r g ö n d e r iy o r d u k o n la r ın b a ş la r ın ın ü z e r in d e n ; b u s a h te b a y a ğ ılık la r ın h a y a tla r ın ı o k u y o r d u m ; h e m d e b u h a y a t la r ı, T a n r ı ’n m b e l i r l e d i ğ i b i ç i m d e , y a n i s o n d a n b a ş la y a r a k o k u y o r d u m . Ö n c e le r i n e ş e le n m iş tim ; b u n la r b e n im k a r d e ş le r im d i; o n la r ın ş a n ş e r e fi b e n im o la c a k tı. A m a so n r a h e r ş e y y e r in d e n o y n u y o r d u : K e n d im i s a y fa n ın ö te k i y ü z ü n d e , k ita p ta b u lu y o r d u m : J e a n -P a u l’ü n ç o c u k lu ğ u , J e a n -J a c q u e s ’a ve Johann S e b a s t i a n ’a b e n z i y o r d u v e o n u n d a b a ş ı n a , h a b e r i n i ö n c e d e n v e r m e y e n h i ç b i r ş e y g e l m i y o r d u . A m a b u s e fe r , yazar, b e n im k ü ç ü k y e ğ e n le r im e g ö z k ır p ıy o r d u . B e n , d o ğ u m u m d a n ö l ü m ü m e k a d a r b u m ü s t a k b e l ç o c u k la r ta r a fın d a n g ö r ü lm ü ş t ü m v e o n la r ı h a y a l b ile e d e m iy o r d u m , a m a o n la r a k e n d im in s ö k e m e d iğ i m e s a jla r g ö n d e r m e k te n g e r i k a lm ıy o r d u m . B ü t ü n y a p tık la r ım ın g e r ç e k a n l a m ı o l a n ö l ü m ü m ü n k a r ş ı s ı n d a b u z k e s iy o r , titr i y o r v e k e n d i m i k a y b e t m i ş o la r a k s a y f a y ı t e r s y ö n d e ç e v ir ip o k u r la r ı n y a n ın a g e lm e y e ç a lış ıy o r d u m : B a ş ım ı k a ld ır ıy o r d u m , ış ık ta n m e d e t u m u y o r d u m , n e v a r k i b u d a b ir m e s a jd ı; b u a n s ız ın d u y u la n te d ir g in lik , b u k u ş k u , g ö z l e r i n v e b o y n u n b u h a r e k e t i , 2 0 1 3 ’t e , b e n i a ç a n ik i a n a h ta r a , y a n i e s e r le r im e v e ö lü m ü m e s a h ip o lu n d u ğu zam an n a s ıl y o r u m la n a c a k la r d ı? K ita p ta n ç ık a m ı- y o r d u m b e n ; ç o k ta n o k u y u p b itir m iş tim o n u , a m a o n u n i ç i n d e k i k i ş i l e r d e n b ir i o la r a k k a l m ı ş t ı m . İ r d e l i y o r d u m k e n d im i: b ir sa a t ö n c e a n n e m le g e v e z e lik e t m iş t im ; p e k i n e s ö y le m iş t im ? S ö y le d iğ im s ö z c ü k le r d e n b ir k a ç ın ı h a tır la d ım v e y ü k s e k s e s le t e k r a r la d ım ; a m a b u d a y a r a r lı o l m u y o r d u b a n a . İ ç l e r i n e g i r i l m e z c ü m l e l e r a k ı p g i d iy o r d u ; s e s im , k u la k la r ım d a b ir y a b a n c ın ın s e s i g ib i ç ı n l ı y o r d u , h ı r s ı z b ir m e l e k d ü ş ü n c e l e r i m i y a ğ m a e d i y o r d u v e b u m e l e k , b i r p e n c e r e k e n a r ı n d a o t u r m u ş o la n v e b e n i b i r k i t a p a r a c ı lı ğ ı y la g ö z l e m l e y e n o t u z u n c u y ü z y ıllı s a r ış ın v e o n ü ç y a ş ın d a k i ç o c u k t a n b a ş k a ş e y d e ğ il d i. S e v g i v e d e h ş e t k a r ı ş ı m ı b ir d u y g u y l a o n u n b a k ı ş ı n ın , b e n i iç in d e y a ş a d ığ ım b in y ıla y a p ış tır d ığ ın ı h is s e d iy o r d u m . O n u n h a tır ın a s a h t e le ş t ir iy o r d u m k e n d im i; ik i a n la m lı s ö z c ü k le r y a r a tıy o r v e o n la r ı h e r k e s in ö n ü n e s ü r ü y o r d u m . A n n e - M a r i e b e n i , y a z ı m a s a m d a b i r ş e y le r k a r a la r k e n b u lu y o r v e “ N e k a d a r d a k a r a n lık b u r a s ı! C a n ım yavru m g ö z l e r i n i k ö r e l t i y o r !” d i y o r d u . T a m a n la m ıy la m a s u m l u k iç in d e c e v a p v e r m e k iç in b ir fır s a t g e ç iy o r d u e lim e . “ K a r a n lık ta b ile y a z a b ilir im b e n ,” d iy e c e v a p v e r iy o r d u m . A n n e m g ü lü y o r , b a n a “ k ü ç ü k b u d a l a m ” d iy o r v e ış ığ ı y a k ıy o r d u . O y u n o y n a n m ış t ı a r tık v e h e r ik im iz d e , m ü s t a k b e l s a k a t lığ ım ın ü ç ü n c ü b in y ılın ı h a b e r v e r d iğ im i b ilm iy o r d u k . G e r ç e k te n d e h a y a tım ın s o n la r ın d a , B e e t h o v e n ’in sa ğ ır o ld u ğ u n d a n daha kör o la c a k t ım ; e l y o r d a m ıy la m e y d a n a g e t ir e c e k t im s o n e s e r im i v e b u e ly a z m a s ı k â ğ ıt la r ım a r a s ın d a b u lu n a c a k tı, h a y a l k ır ık lığ ın a u ğrayan i n s a n la r , “A m a okunm uyor b u !” d iy e c e k le r d i. E s e r im i ç ö p s e p e t in e a t m a k b ile sö z k on u su o la c a k t ı . S o n u n d a , m e r h a m e t e g e l e n A u r i l la c B e le d iy e K ita p lığ ı is te y e c e k ti b u e ly a z m a s ın ı v e u n u tu l m u ş o la r a k y ü z y ı l k a l a c a k t ı o r a d a . S o n r a b ir g ü n , b e n i s e v e n d e r y a g ib i m a lu m a t lı g e n ç b ilg in le r ç ö z m e y e ç a lı ş a c a k la r d ı b u m e t n i : T a b ii , ş a h e s e r i m o la n b u k ita b ı o k u n u r h a l e g e t i r m e k iç i n h a y a t la r ı y e t e r i n c e u z u n o l m a y a c a k tı. A n n e m o d a d a n ç ık m ış tı, y a ln ız d ım , k e n d im iç in ve d ü ş ü n m e k s iz in ö z e llik le “ K a r a n lık ta ” sözün ü te k r a r e d i y o r d u m . K u r u b ir ş a k l a m a d u y d u m : B ü y ü k y e ğ e n im , y u k a r ıd a , k ita b ın ı k a p a tıy o r d u ; b ü y ü k a m c a s ı n ın ç o c u k lu ğ u n u dan g ö z y a ş la r ı g e ç ir iy o r d u a k lın d a n v e y a n a k la r ın a k ıy o rd u ; “A m a doğru bu, k a r a n lık ta y a z m ı ş ! ” d i y o r d u iç g e ç i r e r e k . B ü t ü n ö z e l l i k l e r i b a n a b e n z e y e n d o ğ a c a k ç o c u k la r ö n ü n d e g ö s t e r ile r y a p ıy o r d u m v e o n la r a d ö k t ü r t e c e ğ im g ö z y a ş la r ın ı h a y a l e d ip k e n d im d e n g ö z y a ş la r ı d ö k ü y o r d u m ; o n la r ın g ö z le r iy le g ö ı a y o r d u m ö lü m ü m ü ; g e r ç e k le ş m iş ti o v e b e n im h a k ik a tim d i: B e n k e n d i ö lü m ila m ın d ım . Y u k a r d a k i s a tı r la r ı o k u d u k t a n s o n r a b ir d o stu m , “ S i z d ü ş ü n d ü ğ ü m d e n d e d a h a r a h a t s ı z m ı ş s ı n ı z ,” d e m i ş ti e n d i ş e l i b i r ş e k i l d e . R a h a t s ı z m ı ? P e k e m i n d e ğ i l i m b u n d a n . H e z e y a n ım iy ic e ö lç ü lü p b iç ilm iş t i. B a n a g ö r e , a s ıl s o r u n iç t e n lik o lm a lıy d ı. D o k u z y a ş ın d a b u s o r u n u n b e r is in d e k a lıy o r d u m ; d a h a so n ra d a ç o k ö te s in e g e ç tim . B a ş la n g ıç ta s a p a s a ğ la m d ım ; z a m a n ın d a d u r m a s ın ı b ile n k ü ç ü k b ir h ile k â r d ım . A m a k e n d im i v e r iy o r d u m : B l ö f t e b i l e , k i t a b i o la r a k k a l ı y o r d u m ; b u g ü n o h o k k a b a z c a h ile le r im i, r u h a n i e g z e r s iz le r v e iç t e n lik s iz liğ im i d e h e r a n b e n i s ıy ır a r a k g e ç e n v e e lim d e n k a ç a n b ir iç t e n l i ğ i n k a r i k a t ü r ü o la r a k g ö r ü y o r u m . B e n o la c a ğ ım ı g e le c e k te n e k e n d im s e ç m iş d e ğ ild im : B a ş k a la r ı b a n a k a b u l e t t i r m i ş t i o n u . A s l ı n d a b i r ş e y i n o lu p b i t t i ğ i d e y o k tu : İ h t i y a r b ir k a d ı n ı n h a v a y a s a v u r d u ğ u s ö z c ü k l e r v e C h a r l e s ’ı n M a c h i a v e l ’c i l i ğ i y d i h e p s i . A m a i n a n m a n iç in y e t e r l i y d i b u n la r . R u h u m a ç ö r e k l e n m i ş o la n y e t i ş k i n i n s a n la r , p a r m a k l a y ı l d ı z ı m ı g ö s t e r i y o r l a r d ı b a n a , y ı l d ı z ı g ö r m ü y o r d u m , a m a p a r m a ğ ı g ö r ü y o r d u m ; b a n a in a n ıy o r m u ş g i b i y a p a n o i n s a n l a r a i n a n ı y o r d u m . Ü n l ü ö lü le r o ld u ğ u n u ö ğ r e t m iş le r d i b a n a : N a p o lé o n , T h e m is t o k le s , P h i l i p p e , A u g u s t u s , J e a n -P a u l S a r t r e ... b u son u n cu su d a h a so n r a o rta y a ç ık a c a k tı. Ş ü p h e e t m iy o r d u m bun d a n , y o k s a o in s a n la r d a n ş ü p h e e t m iş o lu r d u m . Ö z e llik le , s o n a d ı g e ç e n le y ü z y ü z e k a r ş ıla ş m a k is t iy o r d u m . A ğ S ö z c ü k le r 161/ 11 z ı m ı b i r k a r ı ş a ç ıy o r , b e n i h o ş n u t e d e c e k s e z g i y i o r ta y a ç ık a r m a k iç in o r g a n la r ım ı k a s ıy o r d u m ; t itr e m e le r i, ö n ce o r g a z m ı d a v e t e d e n v e d a h a so n ra o n u n y e r in e g e ç e n f r i ji t b i r k a d ı n d ı m b e n . B u k a d ı n i ç i n n u m a r a c ı m ı y o k s a b ir a z fa z la ö z e n tili m i d e m e li? H e r h a lü k â r d a , h iç b ir şey e ld e e d e m iy o r d u m ; beni k e n d im e açacak o la n im k â n s ız v iz y o n u n y a ö n ü n d e y a d a a r k a s m d a y d ım v e e g z e r s i z l e r i m i n s o n u n d a y a l n ı z c a ş ü p h e i ç i n d e v e h a y li s i n i r l e n m i ş o la r a k b u l u y o r d u m k e n d i m i . O t o r i t e i l k e s i v e b ü y ü k le r in in k â r e d ilm e z iy iliğ i ü z e r in d e t e m e lle n e n d o k u n u lm a z v e m ü h ü r le n m iş g ö r e v im i h iç b ir ş e y d o ğ r u la y a m a z y a d a y a la n la y a m a z d ı; b e n i m iç im d e y d i o, a m a b a n a o k a d a r a z a it t i k i , b ir a n i ç i n b i l e ş ü p h e e d e m iy o r d u m o n d a n v e o n u ç ö z ü n tü y e u ğ r a tıp ö z ü m le y e m iy o r d u m d a . İn a n ç , d e r in o ld u ğ u z a m a n b ile t a m d e ğ i ld ir . O n u h e r z a m a n d e s t e k l e m e k y a d a e n a z ın d a n , ta h r ip e t m e k t e n k a ç ı n m a k g e r e k ir . A d a n m ı ş t ı m v e ü n l ü y d ü m , P e r e L a c h a i s e ’d e y a d a b e l k i P a n t h e o n ’d a m e z a r ı m v a r d ı , P a r i s ’t e a d ı m ı t a ş ı y a n c a d d e , t a ş r a d a v e y a b a n c ı ü l k e l e r d e d e m e y d a n la r ım k a y p a k lığ ım a v a r d ı. A m a b u i y i m s e r l i ğ i n ta i ç i n d e , iliş k in g ö r ü lm e y e n ve a d la n d ır ılm a y a n b ir ş ü p h e v a r d ı b e n d e . S a i n t e - A n n e ’ d a b i r h a s t a , y a t a ğ ın d a ş ö y le h a y k ır ıy o r d u : “ P r e n s im b e n ! G r a n d ü k ü h e m e n t u t u k la y ın !” B ir is i d e o n u n y a n m a g e lip ş ö y le d i y o r d u : “ B u r n u n u s il b a k a y ım !” H a s t a b u r n u n u s iliy o r d u ve k e n d is in e “ M e s le ğ in n e d ir ? ” d iy e so r u ld u ğ u n d a , “ K u n d u r a c ı ,” d e y i p y e n i d e n h a y k ı r m a y a k o y u l u y o r d u . S a n ır ım h e p im iz b u a d a m g ib iy iz v e b e n d o k u z y a ş ım a g ir d iğ im d e h iç ş ü p h e s iz onun g ib iy d im , yani hem p r e n s , h e m d e k u n d u r a c ıy d ım . İ k i y ıl s o n r a iy ile ş m iş s a y ıla b ilir d im : P r e n s y o k o l m u ş t u o r ta d a n v e k u n d u r a c ı h iç b ir ş e y e in a n m ıy o r d u v e b e n , y a z ı y a z m a y ı b i l e b ı r a k m ı ş t ı m ; ç ö p t e n e k e s i n e a tı la n , k a y b o l a n y a d a y a n a n r o m a n d e f t e r l e r i n i n y e r i n i , gram er ç ö z ü m le m e le r i, d i k t e le r ve a r itm e tik a lm ış tı. E ğ e r b ir is i b e n im h e r r ü z g â r a a ç ık k a f a m ın iç in e g ir e b ils e y d i, o r a d a b ir k a ç b ü s t le , y a n lış b ir ç a r p m a c e tv e liy le , o r a n k u r a ll a r ı y la , i l ç e l e r i b u l u n m a y a n o t u z i k i i l il e , r o s a r o s a r o s a m r o s a e r o s a e r o s a d e n e n b ir g ü lle , b a z ı e d e b i y a t v e m i m a r l ı k a n ı t la r ı y la , s ü t u n l a r a k a z ı n m ı ş b a z ı i n c e ö z d e y iş le r le v e k im i z a m a n , b u k a s v e tli b a h ç e ü z e r in d e s ü r ü k l e n i p d u r a n s i s l e k a p l ı s a d i s t b ir d ü ş l e k a r ş ı l a ş a c a k t ı . K i m s e s i z k ız la r , z ır h g i y m i ş ş ö v a l y e l e r y o k t u . K a h r a m a n , k u r b a n v e a z iz s ö z c ü k le r i h iç b ir y e r d e y a z ılı d e ğ ild i; h iç b ir s e s d e t e k r a r la m ıy o r d u b u s ö z c ü k le r i. E s k i -P a r d a i ll a n , h e r ü ç a y l ı k ö ğ r e n i m d ö n e m i n d e n s o n r a iç r a h a t la t ı c ı b e l g e l e r a lı y o r d u : O r t a z e k â l ı , a m a h a l v e g i d i ş i ç o k i y i b ir ç o c u k , p o z i t i f b i l i m l e r k o n u s u n d a p e k a z y a t k ı n l ı ğ ı v ar , a b a r t ı lı b i r h a y a l p e r e s t l i ğ i y o k , d u y a r lı ; z a te n d a h a ş im d id e n g e r ile y e n b ir y a p m a c ık ç ılığ a r a ğ m en ta m a n la m ıy la n o r m a l, y a z ıy o r d u b u b e lg e le r d e . A m a b e n ç ı l d ı r m ı ş t ı m . B i r i g e n e l ö t e k i ö z e l i k i o la y , b e r i d e k i b ir a z c ık a k lı d a a lıp g ö t ü r m ü ş t ü . B ir in c is i gerçek b ir sü r p r iz d i: 1 9 1 4 ’ü n Tem m uz a y ın d a b ir k a ç k ö t ü a d a m v a r d ı h â lâ , a m a a ğ u s t o s t a e r d e m a n s ı z ı n e g e m e n l i ğ i n i k u r d u v e b ü t ü n F Y a n s ız la r iy i in s a n la r h a lin e g e ld i. B ü y ü k b a b a m ın d ü ş m a n la r ı, o n u n la d o s t ç a k u c a k l a ş ı y o r l a r d ı , y a y ı n c ı l a r y e k v ü c u t o l u y o r la r, s ı r a d a n i n s a n l a r k e h a n e t l e r s a v u r u y o r l a r d ı : D o s t l a r ı m ı z k a p ı c ı la r ı n , p o s t a c ı l a r ı n , m u s l u k t a m i r c i l e r i n i n , b a s it a m a y ü c e s ö z le r in i a k ılla r ın d a tu tu p b iz e a k ta r ıy o r la r d ı , h e r k e s h a y k ı r ı y o r d u ; t a b i i k e s i n o la r a k ş ü p h e c i b ir k i m s e o la n b ü y ü k a n n e m d ış ın d a . B a y ılıy o r d u m b u n a : F r a n s a b a n a b ir k o m e d i s u n u y o r d u , b e n d e o n u , F r a n s a iç in o y n u y o r d u m . A m a s a v a ş ç o k g e ç m e d e n s ık m ış t ı b e n i: H a y a t ım ı ç o k a z d e ğ iş ik liğ e u ğ r a ttığ ı iç in o n u u n u t a c a k t ım h e r h a ld e , n e v a r k i o k u d u k la r ım ı b e r b a t e ttiğ in i fa r k e ttim b ir d e n v e o n d a n n e fr e t e ttim . S e v d iğ im y a y ın la r s a tılm ıy o r d u a r tık . A r n o u ld G a lo p in , J o V a lle , J e a n d e la H i r e , h e r z a m a n k i k a h r a m a n l a r ı n ı ; i k i k a n a t l ı u ç a k l a y a d a d e n i z u ç a k l a r ı y l a d ü n y a t u r u y a p a n v e ik i y a d a ü ç k iş i o ld u k la r ı h a ld e , y ü z k iş iy e k a fa tu ta n o d e l i k a n lı la r ı , o b e n i m k a r d e ş l e r i m i b i r y a n a b ı r a k m ı ş l a r d ı ; sa v a ş ö n c e s in in s ö m ü r g e c i r o m a n la r ın ın y e r in i d e g e m i m u ç o l a r ı , g e n ç A l s a c e l ı l a r v e a la y m a s k o t u o l a n k i m s e s i z ç o c u k la r a l m ı ş t ı . B u t ü r e d i l e r d e n n e f r e t e d i y o r d u m . B a lta g ir m e m iş o r m a n la r ın g e n ç s e r ü v e n c ile r in i, h a r ik a ç o c u k la r o la r a k g ö r ü y o r d u m ; ç ü n k ü o n la r , n e d e o ls a k o s k o c a a d a m l a r o la n K ı z ı l d e r i l i l e r i ö l d ü r ü y o r l a r d ı ; b ir h a r i k a ç o c u k o la n b e n d e k e n d i m i b u l u y o r d u m o n l a r d a . O y s a h e r şe y , a s k e r î b ir lik le r in p e ş in e ta k ıla n b u ç o c u k la r ın d ış ın d a o lu p b itiy o r d u . B ir e y s e l k a h r a m a n lık s e n d e liy o r d u ; b u k a h r a m a n lık , v a h ş ile r k a r ş ıs ın d a s ila h ü s t ü n lü ğ ü y le d e s t e k le n e n b ir k a h r a m a n lık tı, a m a A l m a n l a r ı n t o p la r ı n a k a r ş ı n e y a p a b i l i r d i i n s a n ? B a ş k a to p la r , to p ç u la r v e o r d u g e r e k liy d i. B a ş m ı o k ş a y a n v e ö v g ü le r y a ğ d ır a n k a h r a m a n a s k e r le r a r a s ın d a k i h a r ik a ç o c u k , y e n id e n ç o c u k lu k d u r u m u n a d ü ş ü y o r d u ; o n u n la b ir lik te b e n d e a y n ı d u r u m a g e r i d ö n ü y o r d u m . K im i z a m a n ya za r, m e r h a m e t e g e le r e k b ir h a b e r g ö t ü r m e k le g ö r e v le n d ir iy o r d u b e n i, A lm a n la r ta r a fın d a n y a k a la n ıy o r d u m , y i ğ i t ç e c e v a p la r v e r i y o r d u m v e d a h a s o n r a k e n d i h a tla r ım ız a d ö n ü y o r v e g ö r e v im i t a m a m lıy o r d u m . T a b ii, t e b r ik e d iy o r la r d ı b e n i, a m a g e n e r a lin b a b a ş e fk a t i d o lu g ö z le r in d e , d u lla r ın v e y e t im le r in h a y r a n lık ifa d e e d e n b a k ış la r ın ı b u la m ıy o r d u m . G ir iş k e n liğ im i k a y b e tm iş t im ; m u h a r e b e le r k a z a n ılıy o r d u , b e n s iz , s a v a ş d a k a z a n ı la c a k t ı ; b ü y ü k l e r , k a h r a m a n l ı k t e k e l i n i e l l e r i n e a l m ı ş la r d ı . V u r u lu p ö l m ü ş b i r a s k e r i n s i l a h ı n ı k a p ı p b i r k a ç e l a te ş e t t iğ im o lu y o r d u , a m a A r n o u ld G a lo p in d e , J e a n d e la H i r e d e s ü n g ü h ü c u m u n a k a l k m a i z n i v e r m i y o r d u b a n a . B i r ç ır a k , k a h r a m a n o la r a k a s k e r e g i t m e y a ş m a u l a ş m a y ı s a b ır s ız lık la b e k liy o r d u m . D o ğ r u s u p e k d e ö y le d e ğ i l: B e k l e y e n , a s k e r î b i r l i k t e k i ç o c u k t u , A l s a c e l ı k i m s e s iz ç o c u k tu . U z a k la ş ıy o r d u m o n la r d a n , k ita b ı k a p a tıy o r d u m . Y a z ı y a z m a n ı n u z u n v e n a n k ö r b i r iş o l d u ğ u n u b i l i y o r d u m ; ç o k b ü y ü k s a b ı r i s t e y e n b ir i ş t i b u . N e v a r k i , o k u m a k b ü y ü k b ir z e v k t i; ş a n v e ş e r e fi h e m e n e le g e ç ir m e k is tiy o r d u m . A m a b a n a s u n u la n g e le c e k n e y d i? A s k e r o lm a k m ı? D e m e k h e p s i b u ! T e k b a ş ın a k a ld ığ ın d a , b ir e r in , b ir ç o c u k ta n d a h a fa z la ö n e m i y o k t u ; ö te k ile r le b ir lik te h ü c u m a k a lk ıy o r d u v e m u h a r e b e y i a la y k a z a n ı y o r d u . B e n b ö y le o r ta k la ş a z a fe r le r e k a t ılm a y a m e r a k lı d e ğ ild im . A r n o u ld G a lo p in , b ir a s k e r i s e ç k in le ş t ir m e k i s t e d i ğ i z a m a n , o n u y a r a l ı b ir y ü z b a ş ı y ı k u r t a r m a y a g ö n d e r m e k t e n b a ş k a ç a re b u la m ıy o r d u . B u n e id ü ğ ü b e lir siz b a ğ lılık c a n ım ı s ık ıy o r d u ; ç ü n k ü k ö le e fe n d is in i k u r ta r ıy o r d u . Z a t e n , r a s tla n tıs a l b ir k a h r a m a n lık t ı b u : S a v a ş s ır a s ın d a k a h r a m a n lık , in s a n la r a r a s ın d a e n iy i p a y l a ş t ı r ı l m ı ş ş e y d i ; b ir a z ş a n s l a , b i r b a ş k a e r d e a y n ı i ş i b e c e r e b i li r d i . K ü p l e r e b i n i y o r d u m : S a v a ş ö n c e s i n i n k a h r a m a n lığ ın d a b e ğ e n d i ğ i m y a n , o n u n y a ln ız lığ ı v e ç ık a r g ö z e t m e z o lm a s ıy d ı: G ü n lü k h a y a tta k i s ilik e r d e m le r i a r k a m d a b ır a k ıy o r d u m , te k b a ş ım a y a r a tıy o r d u m in s a n ı y ü c e g ö n ü llü lü k le ; D e n iz U ç a ğ ıy la D ü n y a T u ru , B ir P a r is Ç o c u ğ u n u n S e r ü v e n l e r i , Ü ç İ z c i g i b i k u t s a l m e t i n le r , ö lü m ü n v e y e n id e n d ir iliş in y o lu n d a k ı la v u z lu k y a p ıy o r d u b a n a . A m a iş te b ir d e n b ir e b u k ita p la r ın y a z a r la r ı ih a n e t e t m iş t i b a n a : K a h r a m a n lığ ı h e r k e s in u la ş a b ile c e ğ i b ir ş e y h a lin e g e tir m iş le r d i; c e s a r e t v e k e n d in i k u r b a n e t m e , g ü n d e lik e r d e m le r h a lin e g e liy o r d u b ö y le c e ; d a h a d a k ö t ü s ü , e n b a s i t ö d e v l e r i n d ü z e y i n e i n d i r i li y o r d u . D e k o r d a k i d e ğ iş m e d e b u b a ş k a la ş ım a d e n k d ü ş ü y o r d u : A r g o n n e ’u n k o l e k t i f s i s i , E k v a t o r ’u n o t e k v e k o s k o c a g ü n e ş i n i n v e b i r e y s e l ı ş ı ğ ı n ı n y e r i n i a lı y o r d u . B i r k a ç a y l ı k b i r a r a d a n s o n r a , k e n d i k e y f i m c e b ir r o m a n y a z m a k v e b u b a y la r a i y i b i r d e r s v e r m e k i ç i n k a l e m i e l i m e a l m a y a k a r a r v e r d i m . 1 9 1 4 ’ü n E k i m a y ı y d ı v e A rcach on ’dan a y r ılm a m ış tık . Annem h ep si b ir b ir in e b e n z e y e n d e f t e r l e r a lı y o r d u b a n a ; m o r r e n k l i k a p a k l a r ı n a , o g ü n ü n s i m g e s i o l a n m i ğ f e r l i J e a n n e d ’A r c r e s m i b a s m ı ş l a r d ı . İ ş t e b u B a k i r e ’n i n h i m a y e s i a l t ı n d a e r P e r r i n ’i n h i k â y e s i n i y a z m a y a k o y u l d u m : P e r r in , K a y z e r ’i y a k a l a y ı p k a ç ır ıy o r , k ı s k ı v r a k b a ğ l a y ı p h a t l a r ı m ı z a g e t i r iy o r, s o n r a i ç t i m a h a l i n d e k i a l a y ı n ö n ü n d e , t e k e t e k d ö v ü ş m e y e d a v e t e d iy o r , y e r l e r e s e r i y o r v e b o ğ a z ı n a b ı ç a ğ ı d a y a y ı p b i z e A l s a c e - L o r r a i n e ’i g e r i v e r e n u t a n ı l a c a k b ir b a r ış im z a la m a k z o r u n d a b ır a k ıy o r d u o n u . B ir h a fta g e ç m e d e n h ik â y e m iç im i k a r a r tm ış tı. D ü e llo fik r in i k ı lı ç v e p e l e r i n r o m a n l a r ı n d a n a l m ı ş t ı m : İ y i a il e ç o c u ğ u , a m a k a n u n k a ç a ğ ı o la n S t o e r t e - B e c k e r , h a y d u t l a r ı n b u l u n d u ğ u b ir m e y h a n e y e g ir iy o r , ç e t e b a ş ı o la n H e r k ü l g i b i b ir h e r ifin h a k a r e tin e u ğ r u y o r , o n u b ir k a ç y u m r u k la ö ld ü r ü y o r , y e r in e g e ç iy o r ve s e r s e r ile r k r a lı o la r a k , a d a m la r ın ı b ir k o r s a n g e m is in e b in d ir e c e ğ i s ır a d a ç e k ip g i d i y o r d u . B u t ö r e n i , d e ğ i ş m e z v e s ı k ı k u r a ll a r y ö n e t i y o r d u : K ö t ü lü k t e m s ilc is in in y e n ilm e z b ir k iş i g ib i g ö r ü n m e s i , İ y i l i k k a h r a m a n ı n ı n d a y u h a l a r a lt ı n d a d ö v ü ş m e s i v e b e k l e n m e d i k z a f e r i n i n d e a la y e d e n l e r i k o r k u d a n d o n d u r m a s ı g e r e k iy o r d u . A m a b e n , d e n e y im s iz li ğ i m d o l a y ı s ı y l a , b ü t ü n k u r a ll a r ı b o z m u ş v e a m a ç l a d ı ğ ı m ı n t e r s i n i y a p m ı ş t ı m : N e k a d a r s e r t o lu r s a o l s u n K a y z e r b i l e ğ i n e k u v v e t l i b i r i d e ğ i l d i v e e s a s l ı b i r a t l e t o la n P e r r i n ’ i n o n u b ir l o k m a d a y u t a c a ğ ı ö n c e d e n b i l i n i y o r d u . S o n r a s e y r e d e n le r d ü ş m a n d ıla r o n a ; a s k e r le r im iz , n e f r e t le r i n i y ü z ü n e k u s u y o r l a r d ı ; ş a ş k ı n l ı k t a n d o n u p k a l m a m a y o l a ç a n b ir t e r s i n e d ö n ü ş l e , c a n i , a m a y a p a y a l n ı z v e ü z e r in e tü k ü r ü k le r v e k ü fü r le r y a ğ d ır ıla n II. W ilh e lm g ö z le r im in ö n ü n d e , k a h r a m a n la r ım ın y ü c e t e k b a ş ın a b ır a k ılm ış lık la r m ı g a s p e tm iş ti. D a h a d a b e te r i v a r d ı. O g ü n e k a d a r h iç b ir ş e y b e n i m “ z ır v a la r ım ı” (L o u is e b ö y le d iy o r d u ) n e d o ğ r u la m ış , n e d e y a la n la m ış t ı: A f r ik a k o s k o c a b ir k ıta y d ı, ç o k u z a k ta y d ı, ü z e r in d e p e k az in s a n y a ş ıy o r d u , h a k k ın d a p e k az b i l g i v a r d ı; ç a r p ı ş m a l a r ı n ı y a z d ı ğ ı m s ır a d a , k â ş i f l e r i m i n o ra d a b u lu n m a d ık la r ın ı, P ig m e le r e a te ş e tm e d ik le r in i k i m s e i s p a t l a y a m a z d ı . K e n d i m i , o n l a r ı n v a k a n ü v i s i o la r a k g ö r m ü y o r d u m , a m a b a n a r o m a n v e h ik â y e le r in g e r ç e k le r i a n la ttığ ı ö y le s in e s ö y le n m iş t i k i, b e n d e m a s a lla - r ım m a r a c ı lı ğ ı y la h a k i k a t i d i le g e t i r d i ğ i m i d ü ş ü n ü y o r d u m v e b u n u n a s ıl y a p t ığ ım ı a n la y a m ıy o r d u m , a m a h iç ş ü p h e s i z , y a p t ı ğ ı m iş m ü s t a k b e l o k u r l a r ı m ı n g ö z ü n e h e m e n ç a r p a c a k tı. İ m d i, b u u ğ u r s u z e k im a y ın d a , e lim d e n h i ç b i r ş e y g e l m e d e n , h a y a l ile g e r ç e k l i ğ i n iç iç e g e ç i ş i n e ta n ık lık e d iy o r d u m : K a le m im in y a r a ttığ ı K a y z e r , y e n il m i ş v e a t e ş k e s i l a n e t m i ş t i ; d o l a y ı s ı y l a a k l a e n y a k ı n şe y , ş u s o n b a h a r m e v s im in d e b a r ış ın g e r i g e lm e sin i g ö r m e m iz d i. O y s a g a z e te le r v e b ü y ü k le r , s a b a h ta n a k ş a m a k a d ar s a v a ş ın iç in e b a tm ış o ld u ğ u m u z u v e d e d a h a sü rü p g i d e c e ğ i n i t e k r a r lı y o r la r d ı . K a f a m s a h te k â r d ım ben ve k im s e n in k a r m a k a r ı ş ı k t ı , b ir in a n m a k iste m e y e c e ğ i a b u k s a b u k ş e y le r a n la tıp d u r u y o r d u m ; k ıs a c a s ı, h a y a l g ü c ü d e n e n ş e y i k e ş fe t m iş t im . Y a z d ık la r ım ı h a y a tım d a ilk d e fa y e n id e n o k u d u m . Y ü z ü m k ız a r m ış tı. B u ç o c u k ça fa n ta z m a la r a k e n d in i k a p tır a n b e n m iy d im , e v e t ben m iy d im ? N e r e d e y s e v a z g e ç e c e k t im e d e b iy a tta n . S o n u n d a d e fte r im i k u m s a la g ö tü r d ü m v e k u m a g ö m d ü m . R a h a ts ız lığ ım g e ç m iş v e g ü v e n im i y e n id e n k a z a n m ış tım : B e n a d a n m ı ş b i r v a r l ı k t ı m ş ü p h e s i z v e E d e b i y a t ’m b ir sırrı v a r d ı v e b ir g ü n o n u a ç a c a k tı b a n a . B u n u b e k le r k e n , y a şım d o l a y ı s ı y l a i h t i y a t lı h a r e k e t e t m e m g e r e k i y o r d u . Y a z m ı y o r d u m a r tı k . P a r i s ’e g e r i d ö n m ü ş t ü k . A r n o u l d G a l o p i n v e J e a n d e H i r e ’i b i r y a n a a t m ı ş t ı m : B u o p o r t ü n i s t l e r i n b e n i m k a r ş ım d a h a k lı ç ık m a la r ın ı b a ğ ış la y a m a z d ım . B a y a ğ ılı ğ ı n e p o p e s i o l a n s a v a ş a b u r u n k ı v ı r d ı m ; k ü s k ü n o la r a k ç a ğ ım ı te r k e ttim v e g e ç m iş e sığ ın d ım . B ir k a ç a y so n ra , 1 9 1 3 ’ü n s o n u n d a N i c k C a rter, B u f f a l o B ill, T e x a s J a c k ve O t u r a n B o ğ a ’y ı k e ş f e t m i ş t i m ; s a v a ş ç a t ı ş m a l a r ı b a ş la r b a ş l a m a z b u y a y ı n l a r o r ta d a g ö r ü l m e z o l d u : B ü y ü k b a b a m y a y ı n c ı n ı n A l m a n o l d u ğ u n u il e r i s ü r ü y o r d u . İ y i k i r ıh tım la r d a k i e ld e n d ü ş m e k ita p s a tıc ıla r ın d a e s k i y a y ı n la r b u l u n u y o r d u . A n n e m i S e i n e k ı y ı l a r ı n d a s ü r ü k l e y i p d u r u y o r d u m ; O r s a y G a r ı ’n d a n A u s t e r l i t z G a r ı ’n a k a d a r k i b ü t ü n e s k i k ita p ç ı k a s a la r ın ı d id ik d id ik a r a m a y a g ir iş m iş tik : B ir d id ik le m e m iz d e o n b e ş fa s ik ü l b ir d e n b u l d u ğ u m u z o lu y o r d u , ç o k g e ç m e d e n b e ş y ü z f a s i k ü l ü m o l m u ş t u . O n la r ı m u n t a z a m k ü m e l e r h a l i n d e b i r a r a y a g e tir iy o r d u m , k a ç ta n e o ld u k la r ın ı s a y m a k t a n v e e s r a r lı b a ş l ı k l a r ı n ı y ü k s e k dum : s e s le s ö y le m e k te n b ık m ıy o r B a lo n d a B ir C ü rü m , Ş e y ta n la A n tla şm a , B a ro n M u t u ş i m i ’n i n K ö le le r i, D a z a a r ’ı n Y e n i d e n D ir iliş i. Sa r a r m ı ş , l e k e l e n m i ş , b ü z ü l m ü ş v e ç ü r ü y e n y a p r a k la r ı n k o k u s u n d a d a o ls a la r s e v i y o r d u m o n l a r ı ; b u n l a r d ö k ü l ü p k u r u m u ş y a p r a k la r d ı, y ı k ı n t ı l a r d ı , ç ü n k ü s a v a ş h e r ş e y i d u r d u r m u ş t u ; u z u n s a ç lı a d a m ı n e n s o n s e r ü v e n i n i h i ç b i r z a r fia n ö ğ r e n e m e y e c e ğ i m i , d e d e k t i f l e r p r e n s i n i n e n s o n a r a ş tır m a s ı k o n u s u n d a d a c a h il k a la c a ğ ım ı b ili y o r d u m : B u y a p a y a ln ız k a h r a m a n la r , tıp k ı b e n im g ib i d ü n y a s a v a ş ın ın k u r b a n la r ıy d ıla r v e b u n d a n ö tü r ü o n la rı d a h a d a ç o k s e v iy o r d u m . S e v in ç t e n ç ılg ın a d ö n m e m i ç i n , k a p a k l a r ı s ü s l e y e n r e n k l i g r a v ü r le r e b a k m a m y e t i y o r d u . B u f f a l o B i l l , ç a y ı r la r d a k i m i z a m a n K ı z ı ld e r i li le r i k o v a la y a r a k , k i m i z a m a n d a o n l a r d a n k a ç a r a k d ö r t n a la a t s ü r ü y o r d u . B e n , N i c k C e r t e r ’i n r e s i m l e r i n i t e r c i h e d i yordum . B u n la r ın m o n o to n o ld u ğ u d ü ş ü n ü le b ilir d i: Ç ü n k ü b u r e s i m l e r i n h e p s i n d e b ü y ü k d e d e k t i f y a b ir in i b a y ı l t ı y o r y a d a s o p a y i y o r d u . A m a b u d a la ş m a la r , k a h v e r e n g i p a r m a k lık la r la v e k u r u m u ş k a n r e n g in d e in c e c ik k ü b i k b in a la r la ç e r ç e v e le n m iş M a n h a t t a n s o k a k la r ı n d a , b o ş a r s a la r d a g e r ç e k l e ş i y o r d u : B ü t ü n b u n l a r b ü y ü l ü y o r d u b e n i ; m e k â n ı n a d e t a y i y i p y u t t u ğ u v e a lt ı n d a k i b o z k ı r ı z a r z o r s a k l a y a b i l e n p ü r i t e n v e k a n l ı b ir k e n t h a y a l e d iy o r d u m : C ü r ü m v e e r d e m in ik is i d e k a n u n d ış ı y d ı o r a d a ; h e r i k i s i d e ö z g ü r v e e g e m e n o la n k a t i l v e a d a l e t a d a m ı , a k ş a m l a r ı b ı ç a k d a r b e l e r i y l e a n l a ş ı y o r la r d ı. A f r i k a ’ d a o l d u ğ u g ib i b u k e n t t e d e a y n ı k ı z g ı n g ü n e ş a lt ı n d a , k a h r a m a n l ı k y e n i d e n b i r d o ğ a ç l a m a h a l i n e g e l m i ş t i : İ ş t e b u y ü z d e n t u t k u y l a s e v e r i m N e w Y o r k ’u . H em s a v a ş ı, h e m d e b a n a y ü k le n m iş g ö r e v i u n u t m u ş t u m . “B ü y ü d ü ğ ü n d e n e y a p a c a k s ın ? ” d iy e s o r u ld u ğ u n d a , s e v im li v e a lç a k g ö n ü llü b ir h a v a iç in d e y a z ı y a z a c a ğ ım ı s ö y lü y o r d u m , a m a şa n v e ş e r e f k a z a n m a r ü y a l a r ı m ı v e r u h a n i e g z e r s i z l e r i m i b ir y a n a b ı r a k m ı ş t ı m . B e l k i d e b u s a y e d e , s a v a ş y ıl la r ı , ç o c u k l u ğ u m u n e n m u t lu y ı ll a r ı o l d u . A n n e m il e b e n a y n ı y a ş t a y d ı k v e b i r b i r i m iz d e n h iç a y r ılm ıy o r d u k . B a n a , h iz m e tk â r ş ö v a ly e m y a d a k ü ç ü k b e y im d iy o r d u ; b e n d e o n a h e r ş e y i s ö y lü y o r d u m . H a tta h e r ş e y d e n fa z la s ın ı: Y e n id e n b e n liğ im in iç in e y e r le ş e n y a z ı y a z m a k , g e v e z e liğ e d ö n ü ş ü y o r v e a ğ z ım d a n d ö k ü lü y o r d u ; g ö r d ü ğ ü m h e r ş e y i; A n n e -M a r ie ’ n in d e b e n im k a d a r k o l a y c a g ö r d ü ğ ü h e r ş e y i , e v le r i , a ğ a ç la r ı , i n s a n l a r ı a n l a t ı y o r d u m , o n u n l a p a y l a ş m a h a z z ı iç i n d u y g u l a r y a r a t ı y o r d u m k e n d i m e ; b i r e n e r j i t r a n s f o r m a t ö r ü n e d ö n ü ş m ü ş t ü m ; d ü n y a , s ö z h a lin e , g e l m e k iç i n b e n i k u l l a n ı y o r d u . K a f a m d a , a n o n i m b i r g e v e z e l i k le b a ş lıy o r d u b u : B ir is i ş ö y le d iy o r d u : “ Y ü r ü y o r u m , o tu r u y o r u m , b ir b a r d a k s u iç iy o r u m , b ir b a d e m ş e k e r i y iy o r u m .” S o n u g e l m e y e n ş u a ç ı k l a m a y ı y ü k s e k s e s l e t e k r a r lıy o r d u m ; “Y ü r ü y o r u m a n n e , b ir b a r d a k s u iç iy o r u m , o t u r u y o r u m .” İ ç i m d e i k i s e s v a r m ı ş g i b i g e l i y o r d u b a n a ; b u n la r d a n b ir i, y a n i p e k d e b a n a a it o lm a y a n v e ir a d e m in d e e tk is in d e b u lu n m a y a n se s , ö te k in e d ik te e d iy o r d u b u s ö z le r i ; i k i l i b ir v a r l ı ğ ı m o l d u ğ u n a k a r a r v e r m i ş tim . B u h a f if te d ir g in lik le r y a z m e v s im in e k a d a r s ü r d ü ; y o r u y o r la r d ı b e n i , c a n ı m ı s ı k ı y o r la r d ı v e s o n u n d a k o r k u y a k a p ı l m a m a y o l a ç tıla r. “ K a f a m ı n i ç i n d e k o n u ş u y o r o ,” d i y o r d u m a n n e m e , a m a i y i k i e n d i ş e l e n m i y o r d u a n nem . B e n im m u tlu lu ğ u m u da, a n n e m le b ir liğ im iz i de b o z m u y o r d u b u . B i z im m ito s la r ım ız , k o n u ş m a a lış k a n l ı k l a r ı m ı z , t ö r e n s e l ş a k a l a r ı m ı z v a r d ı . A ş a ğ ı y u k a r ı b ir y ı l b o y u n c a , e n a z ı n d a n o n c ü m l e d e n b i r i n i a la y lı b i r b a ş e ğ iş le te la ffu z e t t iğ im ş u s ö z c ü k le r le b itir iy o r d u m : “ O l s u n , ö n e m l i d e ğ i l .” Ş ö y l e d i y o r d u m : “ İ ş t e k o c a m a n b ir b e y a z k ö p e k . B e y a z d e ğ i l , g r i, a m a o l s u n , ö n e m l i d e ğ i l .” H a y a t ı m ı z ı n a y r ı n t ı la r ı n ı y a ş a d ı k ç a , e p i k b i r ü s l u p i ç i n d e a n la tıy o r d u k b ir b ir im iz e ; k e n d im iz d e n , ç o ğ u l ü ç ü n c ü ş a h ı s o la r a k s ö z e d i y o r d u k . O t o b ü s ü b e k l i y o r d u k v e d u r m a d a n g e ç iy o r d u ö n ü m ü z d e n . O z a m a n ik im iz d e n b ir i ş ö y l e h a y k ı r ı y o r d u : “A y a k la r ı n ı y e r e v u r u p T a n r ı ’y a la n e t l e r y a ğ d ı r d ı l a r !” v e g ü l m e y e b a ş l ı y o r d u k . B a ş k a l a r ı n ı n a r a s ı n d a g i z l i i ş a r e t le r k u l l a n ı y o r d u k v e b i r g ö z k ı r p m a y e t i y o r d u . B i r m a ğ a z a d a y a d a b ir ç a y h a n e d e g ö r e v li k ı z g ü l ü n ç g e l i y o r d u b i z e v e d ı ş a r ı ç ı k t ı ğ ı m ı z d a a n n e m , “ S a n a b a k m a d ım , ç ü n k ü k ız ın y ü z ü n e k a r ş ı g ü le c e ğ i m d e n k o r k t u m ,” d i y o r d u v e b e n g ü ç l ü o l d u ğ u m i ç i n if t i h a r e d i y o r d u m : B i r b a k ı ş l a a n n e l e r i n i k a h k a h a l a r a b o ğ a b i l e n k a ç ç o c u k v a r d ı k i ! Ç e k i n g e n d i k v e b i r li k t e korku yordu k. B ir gün S e in e r ıh tım la r ın d a B u ffa lo B i l i ’i n b e n d e b u l u n m a y a n o n i k i s a y ı s ı n ı b u l m u ş t u m ; a n n e m b u n la r ın p a r a s ın ı v e r m e k ü z e r e y d i k i, s o lu k b e n iz li v e ş iş m a n , k ö m ü r g ö z lü , b ıy ık la r ı b a lm u m u y la ş e k ille n d ir ilm iş , h a s ır ş a p k a lı v e o d ö n e m in y a k ış ık lıla r ı n ı n ç o k s e v d i k l e r i o a r z u u y a n d ı r ı c ı t a v r ı t a k ı n m ı ş b ir a d a m y a k la ş m ış t ı b iz e . G ö z le r in i a n n e m e d ik m iş t i, a m a b a n a h i t a p e d e r e k , a c e l e y l e , “ S e n i ş ı m a r t ı y o r la r y a v r u m , ş ı m a r t ı y o r l a r !” d e m i ş t i . Ö n c e h a k a r e t e u ğ r a m ı ş g i b i h i s s e ttim k e n d im i: B e n im le h e m e n s e n li b e n li o lu n m a z d ı; a m a s o n r a m a n y a k b a k ış la r ın ı y a k a la d ım : A n n e -M a r ie v e b e n o a n d a , d e h ş e t e k a p ılm ış b ir g e n ç k ız o lu v e r m iş ve g e r i ç e k ilm iş t ik . B o z u la n adam d a ç e k ip g itm iş ti. B in le r c e y ü z ü u n u ttu m , a m a o e r im iş d o m u z y a ğ ı su ra tı b u g ü n b ile h a t ır lıy o r u m h â lâ ; t e n a r z u la r ı k o n u s u n d a h iç b ir ş e y b ilm i y o r d u m v e b u a d a m ın b iz d e n n e is te d i ğ in i d e k a v r a y a m ıy o r d u m , a m a a r z u ö y le s in e a p a ç ık tı k i, a n l a d ı ğ ı m ı s a n ı y o r d u m v e ş u y a d a b u ş e k i l d e , h e r şey iç y ü z ü n ü a ç ıy o r d u bana. B u a r z u y u , A n n e -M a r ie a r a c ı lı ğ ı y la s e z i n l e m i ş t i m v e o n u n a r a c ı l ı ğ ı y l a e r k e ğ i n k o k u s u n u a lm a y ı, o n d a n k o r k m a y ı v e n e fr e t e tm e y i de ö ğ r e n m iş t im . B u o la y b iz i d a h a d a y a k la ş tır d ı b ir b ir im i ze; e lim a n n e m in e lin d e , o n u k o r u y a c a ğ ım d a n e m in , e f e l e n e r e k y ü r ü y o r d u m . O y ı ll a r ı n h a t ı r a s ı m ı b u ? B u g ü n h â lâ ç o k c id d i b ir ç o c u ğ u n , a ğ ır b a ş lılık la v e ş e fk a t le ç o c u k -a n n e s iy le k o n u ştu ğ u n u h a z la s e y r e d iy o r u m ; i n s a n l a r d a n u z a k t a v e o n l a r a k a r ş ı t o la r a k d o ğ a n b u y a b a n i , a m a ta tl ı d o s t l u k l a r ı s e v i y o r u m . B u ç o c u k s u ç i f t e u z u n u z u n b a k ıy o r u m v e s o n r a b ir e r k e k o ld u ğ u m u h a tır la y ıp b a ş ı m ı ç e v ir iy o r u m . İ k i n c i o la y E k i m 1 9 1 5 ’t e g e r ç e k l e ş t i ; o n y a ş ı m ı b i t i r m i ş v e ü ç a y a l m ı ş t ı m ; b e n i d a h a f a z la e l a lt ı n d a v e k a p a lı t u t a m a z l a r d ı . C h a l e s S c h w e i t z e r ö f k e s i n i d i z g i n l e y i p k ü ç ü k I V H e n r i L i s e s i ’n e g ü n d ü z c ü o la r a k y a z d ı r d ı b e n i . İlk k o m p o z is y o n ö d e v in d e son u n cu o ld u m . G e n ç b i r f e o d a l o la r a k ö ğ r e t i m i k i ş i s e l b i r b a ğ o la r a k g ö r ü y o r d u m ; M a t m a z e l M a r ie L o u is e a ş k la b ilg is in i v e r m iş ti b a n a ; b e n d e o n u iy iliğ im v e o n a d u y d u ğ u m s e v g i y ü z ü n d e n k a b u lle n m iş tim . K a n u n la r ın d e m o k r a tik s o ğ u k lu ğ u y la b ü tü n h e r k e s e h ita p e d e n b u r e s m î v e te p e d e n in m e d e r s le r , r a h a t s ı z e d i y o r d u b e n i . S o n u g e l m e z k a r ş ı la ş t ı r m a l a r ı n k o n u s u o l d u k l a r ı i ç i n , h a y a l î ü s t ü n l ü k l e r im o r ta d a n s ilin ip g ittile r ; n it e k im , h e r z a m a n b e n d e n d a h a ç a b u k v e d a h a iy i c e v a p v e r e n b i r i ç ı k ı y o r d u o r t a y a . K e n d i m d e n ş ü p h e e t m e y e c e k k a d a r f a z la s e v i l i y o r d u m : A r k a d a ş l a r ı m a i ç t e n l i k l e h a y r a n l ı k d u ; ru y o r d u m v e g ıp ta e t m iy o r u m : b e n i m d e s ır a m g e le c e k t i. E lli y a ş ın d a . K ıs a c a s ı, a cı ç e k m e d e n y itip g id iy o r d u m ; b e k le n m e d i k b i r p a n i k l e s a r s ı la r a k , u ğ r a ş ı p d i d i n m e m e r a ğ m en b e r b a t ö d e v le r v e r iy o r d u m ö ğ r e tm e n le r im e . B ü y ü k b a b a m k a ş la r ın ı ç a tm a y a b a ş la m ış t ı b ile ; a n n e m d e b e n d e n a s ı l s o r u m l u o l a n ö ğ r e t m e n B a y O l i v i e r ’ d e n b ir r a n d e v u a l m a k i ç i n k o l la r ı s ı v a m ı ş t ı . Ö ğ r e t m e n b i z i , k ü ç ü k b e k â r e v in d e k a b u l e tti; a n n e m o e z g i d o lu s e s in i e d in m iş ti; k o ltu ğ u n u n k a r ş ıs ın d a a y a k ta d u ra ra k , c a m la r ı n to z t o p r a ğ ı a r a s ı n d a n g ü n e ş e b a k a r a k d i n l i y o r d u m o n u . A n n e m , y a p t ığ ım y a z ılı ö d e v le r d e n ç o k ü s t ü n o ld u ğ u m u is p a tla m a y a ç a lış ıy o r d u : O k u m a y ı k e n d i k e n d im e ö ğ r e n m iş t im v e r o m a n la r y a z ıy o r d u m ; s o n b ir k a n ıt o la r a k d a , b e n i m o n a y l ı k o la r a k d o ğ d u ğ u m u s ö y l ü y o r d u ; fır ın d a d a h a fa z la k a ld ığ ım iç in , ö t e k i ç o c u k la r d a n d a h a iy i p iş m iş , d a h a p a r la k r e n k li v e d a h a g e v r e k t im . B e n i m m e z i y e t l e r i m d e n ç o k , b u t a t lı s ö z le r e i l g i d u y a n B a y O l i v ie r d ik k a tle d in liy o r d u a n n e m i. U z u n b o y lu , k u p k u r u , ~\ d a z la k , ç u k u r g ö z lü , k o c a k a fa lı, s a p s a r ı te n li b ir b a y d ı b u ö ğ r e t m e n ; k e m e r li b ir b u r n u v e a ltın d a b ir k a ç k ıl k ı z ıl r e n k b ı y ı ğ ı v a r d ı . Ö ğ r e t m e n , b a n a ö z e l d e r s le r v e r m e y i r e d d e tti, a m a b e n i “ k u r ta r m a ” k o n u s u n d a s ö z v e r d i. B en de fa z la s ın ı is te m iy o r d u m za te n ; d e r s le r d e hep o n u n b a k ış la r ın ı y a k a la m a y a ç a lış ıy o r d u m ; y a ln ız c a b e n i m iç in k o n u ş u y o r d u , e m i n d i m b u n d a n ; o n u n b e n i s e v d iğ in i s a n ıy o r d u m v e b e n d e o n u s e v iy o r d u m , b ir k a ç g ü z e l s ö z d e b u iş in s o n u n u g e tir d i v e b e n b ö y le c e , fa z la ç a b a h a r c a m a d a n i y i b ir ö ğ r e n c i o l d u m . B ü y ü k b a b a m , ü ç a y lık k a r n e le r im e b a k tığ ı z a m a n h o m u r d a n ıy o r d u , a m a b e n i li s e d e n ç e k ip a lm a y ı d ü ş ü n m ü y o r d u a r tık . B e ş in c i s ın ıfta b a ş k a h o c a la r ım o ld u ; b a n a e s k is i g ib i a y r ıc a lık la d a v r a n ı l m ı y o r d u a r t ı k , a m a b e n d e d e m o k r a s i y e a l ı ş m ış tım . O k u l ö d e v le r im , y a z ı y a z m a z a m a n ı b ır a k m ıy o r d u b a n a ; y e n i d o s t la r ım d a b e n im b u is t e ğ im i b ile b ile e li m d e n a lm ış la r d ı. E n s o n u n d a a r k a d a ş la r ım o lm u ş t u b e n i m d e . P a r k la r d a d ı ş l a n a n b e n , d a h a i l k g ü n d e v e d o ğ a l b ir ş e k ild e b e n i m s e n m i ş t i m o n la r t a r a fın d a n ; a k lım a l m ıy o r d u bunu. D oğru su , a r k a d a ş la r ım k a lb im i k ır a n g e n ç P a r d a i ll a n la r d a n d a h a y a k ı n g e l i y o r d u b a n a : G ü n d ü z c ü , a n a k u z u s u , ç a l ı ş k a n ö ğ r e n c i l e r d i b u n la r . N e o l u r sa o ls u n , h o ş u m a g id iy o r d u b u . İ k i a y r ı h a y a tım v a r d ı b e n im . A ile iç in d e a d a m ta k lid i y a p m a y a d e v a m e d iy o r d u m . A m a ç o c u k l a r k e n d i a r a la r ı n d a ç o c u k ç a d a v r a n m a k t a n n e f r e t e d e r le r . A d a m l a r ı n a r a s ı n d a b ir a d a m o la -, r a k ü ç M a la q u in J e a n , R e n é v e A n d r é P a u l v e R o b e r t M e y r e , B r u n , M a x B e r c o t v e G r é g o i r e ile b i r li k t e l i s e d e n ç ık ıy o r d u m h e r g ü n ; b o ğ u ş a r a k k o ş tu r u y o r d u k P a n th é o n M e y d a m ’n d a , c i d d i b i r m u t l u l u k â n ı y d ı b u , a i l e i ç i n k o m e d iy i b ir yana a tm ış tım ; göze çarpm ak is te ğ in d e n u z a k , o n la r ın g ü lü ş le r in i y a n k ılıy o r d u m , s lo g a n la r ım v e ş a k a l a r ı n ı v e la t i f e le r i n i t e k r a r l ı y o r d u m ; o n l a r l a b ü t ü n l e ş m e k t e n b a ş k a b ir t u t k u m y o k t u . S o ğ u k , s e r t v e n e ş e liy d im ; k e n d im i ç e lik te n y a p ılm ış g ib i h is s e d iy o r d u m ; v a r o lu ş g ü n a h ın d a n s ıy r ılm ış tım n ih a y e t: G r a n d s H o m m e s O t e l i il e J e a n - J a c q u e s R o u s s e a u ’n u n h e y k e l i a r a s ı n d a to p o y n u y o r d u k , b e n v a z g e ç i l m e z b i r i s i y d i m ; y a p t ığ ım iş e la y ık tım . E ğ e r b e n , b u r a d a v e şu a n d a b u lu n m a d a y d ım , M e y r e , G r e g o ir e ’ın ü z e r in e g id iy o r m u ş g ib i y a p a r a k p a s ın ı k im e v e r e c e k t i? V a r lığ ım ın g e r e k li o ld u ğ u n u b a n a a ç ık la y a n b u ş im ş e k g ib i s e z g ile r in y a n ın d a ş a n v e ş e r e f r ü y a la r ım n e k a d a r y a v a n v e k a s v e t liy d i! N e y a z ı k k i , b u s e z g i le r , p a r l a y ı ş l a r ı n d a n d a h a h ı z la s ö n ü y o r la r d ı. O y u n la r ım ız , a n n e le r im iz in d e d iğ i g ib i b i z i “ a ş ır ı h e y e c a n l a n d ı r ı y o r ” v e k i m i z a m a n g r u b u m u z u , iç in d e k a y n a y ıp g ittiğ im y e k p a r e b ir u fa k k a la b a lığ a d ö n ü ş t ü r ü y o r d u ; y i n e d e g ö r ü n m e z v a r lı k la r ı b i z i , ç o k g e ç m eden hayvan t o p lu lu k la r ın ın o r ta k y a ln ız lığ ın a ite n a n a -b a b a la r ım ız ı h iç b ir z a m a n u z u n s ü r e u n u t a m ıy o r d u k . A m a ç s ı z , e r e k s i z v e h i y e r a r ş i s i z o la n t o p l u m u m u z , t a m a m e n e r iy ip k a y n a ş m a v e y a n y a n a b u lu n m a a r a s ın d a s a l ı n ı p d u r u y o r d u . B i r l i k t e y k e n , h a k i k i b ir y a ş a n t ı iç in d e y d ik , a m a b ir b ir im iz e e m a n e t v e r ild iğ im iz i; b ü y ü le y ic i m it o s la r y a r a ta n , h a ta la r la b e s le n e n v e is te d ik le r i n i b i z e k a b u l e t t i r e n d a r, g ü ç l ü v e i l k e l t o p l u l u k l a r a a it o ld u ğ u m u z u h is s e tm e k t e n g e r i k a lm ıy o r d u k . E l b e b e k , g ü l b e b e k b ü y ü t ü lm ü ş , u s lu a k ıllı v e d u y a r lıy d ık ; d ü z e n s iz lik te n ü rk ü y o r, ş id d e t v e h a k s ız lık ta n n e fr e t e d i y o r d u k , d ü n y a n ı n b i z i m k u l l a n ı m ı m ı z iç i n y a r a t ı ld ı ğ ı n a o l a n i n a n c ı m ı z l a b i r l e ş m i ş v e a y r ı l m ı ş t ı k ; a n a -b a b a l a r ı m ı z ı n d ü n y a n ı n e n iy i a n a - b a b a l a r ı o l d u ğ u n d a n ş ü p h e e t m iy o r d u k ; k im s e y i in c it m e m e y e v e o y u n la r ım ız d a b i le k ib a r d a v r a n m a y a d ik k a t e d iy o r d u k . A la y v e k ü fü r y a s a k t ı; b ir is i k ız ıp k e n d in i k a y b e t s e , b ü t ü n g r u p o n u n e t r a f ı n ı ç e v ir iy o r , y a t ı ş m a s ı n ı s a ğ l ı y o r v e ö z ü r d i l e m e s i n i is tiy o r d u ; a n n e s i J e a n M a l a q u i n ’ in ya da N orbert M e y r e ’in a ğ z ın d a n a z a r lıy o r d u o n u . B u h a n ım la r ın h e p s i b ir b ir in i ta n ıy o r v e b ir b ir le r in e k ö t ü d a v r a n ıy o r la r d ı; s ö z le r im iz i, e le ş tir ile r im iz i, h e r b ir im iz in b ü tü n ö te k i a r k a d a ş l a r ı h a k k ı n d a n e d ü ş ü n d ü ğ ü n ü d e a k t a r ı y o r la r d ı b ir b ir le r in e ; a m a b iz o n la r ın s ö y le d ik le r in i a r k a d a ş la r ı m ı z d a n s a k l ı y o r d u k . A n n e m , B a y a n M a l a q u i n ’i z i y a r e t i n d e n k ı z g ı n l ı k i ç i n d e g e r i d ö n m ü ş t ü ; b u k a d ı n , “A n d ré, P o u lo u ’n u n m a r a z a ç ı k a r d ı ğ ı n ı s ö y l ü y o r ,” d e m i ş t i . B u a ç ı k l a m a c a n ı m ı s ı k m a d ı b e n i m ; a n n e l e r a r a la r ı n d a z a t e n b ö y l e k o n u ş u r l a r ; A n d r é ’y e k ı z m ı y o r d u m ve bu k o n u d a d a h iç b i r ş e y s ö y l e m e d i m . K ı s a c a s ı , h e r k e s e , z e n g in e fa k ir e , a s k e r e s iv ile , g e n c e y a ş lıy a , in s a n la r a v e h a y v a n la r a s a y g ı d u y u y o r d u k b iz ; y a ln ız c a y a r ım p a n s i y o n v e y a t ı l ı o la n ö ğ r e n c i l e r i k ü ç ü k g ö r ü y o r d u k : A i l e l e ri o n la r ı b ö y le te r k e ttiğ in e g ö r e k a b a h a tle r i o lm a s ı g e r e k i r d i ; b e l k i d e k ö t ü a n a -b a b a l a r v a r d ı , a m a s o n u c u d e ğ i ş t i r m e z d i b u ; ç o c u k l a r m l a y ı k o l d u k l a r ı b a b a la r ı v a r d ı ş ü p h e s iz . A k ş a m s a a t d ö r tte n s o n r a , g ü n d ü z c ü ö ğ r e n c ile r ç ı k ı p g i t t i ğ i n d e , li s e te h li k e li b i r y e r h a l i n e g e li y o r d u . B ö y l e s i n e ih t i y a t lı a r k a d a ş l ı k l a r d a b i r a z d a s o ğ u k l u k v a r d ı ta b i i . T a t i l d ö n e m l e r i n d e , e s e f e t m e k s i z i n a y r ı l ı y o r d u k b i r b i r i m i z d e n . A m a , B e r c o t ’y u g e r ç e k t e n s e v i y o r d u m . B ir d u lu n ç o c u ğ u v e b e n i m k a r d e ş im d i o . Y a k ı ş ı k l ı , n a r i n v e u y s a l d ı ; J e a n n e d ’A r c ’v a r i t a r a n m ı ş s i y a h s a ç la r ı n a b a k m a y a d o y a m ı y o r d u m . Ö z e l l i k l e , h e r ş e y i o k u m u ş o lm a m ız d o la y ıs ıy la g u r u r la n ıy o r d u k ik im iz d e v e o y u n a la n ın d a k i k a p a k b ir y e r e g id ip e d e b iy a tta n k o n u ş u y o r d u k ; y a n i e l i m i z d e n g e ç e n k i t a p la r ı , h e r s e f e r i n d e h a z d u y a r a k b e l k i y ü z k e r e t e k r a r la y ı p s a y ı p d ö k ü y o r d u k . B ir g ü n , b a n a m a n y a k ç a b a k ış la r y ö n e lte r e k y a zı y a zm a k is te d iğ in i s ö y le d i B e r c o t. D a h a s o n r a o n u , e d e b iy a t b ö lü m ü n d e e s k is i g ib i y a k ış ık lı, a m a v e r e m o la r a k b u l d u m v e o n s e k i z y a ş ı n d a ö ld ü . H e p im iz , h a tta u s lu a k ıllı B e r c o t b ile , ç o k ü ş ü y e n , to s to p a r la k v e b ir c iv c iv e b e n z e y e n B é n a r d ’a h a y r a n d ık . Onun ü s tü n lü k le r i ü z e r in e s ö y le n e n le r , a n n e le r im iz in k u la k la r ın a k a d a r u la ş m ış t ı v e b ir a z c a n la r ın ı d a s ık m ış tı , a m a y i n e d e ö r n e k g ö s t e r i y o r l a r d ı o n u b i z e , a m a o n d a n n e f r e t e t m e m i z i sa ğ la ya tm ıy o r la rd ı. B u , o n u n e k a d a r s e v d iğ i m iz i g ö s t e r iy o r d u . O b ir y a r ım p a n s iy o n ö ğ r e n c is iy d i v e b u n d a n ö tü rü d a h a d a fa z la s e v iy o r d u k o n u ; b iz im g ö z ü m ü z d e g ü n d ü z c ü ö ğ r e n c ile r in b ir ş e r e f ü y e s i y d i o . G e c e l e y i n , e v d e k i l a m b a n ı n ı ş ı ğ ı n d a , y a t ıl ı y a m y a m la r ı d o ğ r u y o la g e t ir m e k iç in b a lta g ir m e m iş o r m a n d a k a la n o m is y o n e r i d ü ş ü n ü y o r d u k v e d a h a a z k o r k u y o r d u k . Y a t ı lı l a r ı n b i l e o n a s a y g ı d u y d u k l a r ı n ı s ö y l e m e k g e r e k ir d i. B u o r ta k la ş a b a ğ lılığ ın v e b a ş e ğ iş in n e d e n le r in in ne o ld u ğ u n u k a v r a d ığ ım ı sö y le y e m e m . B é n a r d , k ib a r , s e v i m l i v e d u y a r l ı y d ı ; ü s t e l i k h e r ş e y d e b ir in c iy d i. A y r ıc a a n n e s i, o n u n y o lu n a s a ç ın ı s ü p ü r g e e d iy o r d u . A n n e le r im iz b u te rz i k a d ın ı p e k z iy a r e t e t m i y o r la r d ı , a m a a n n e le r in ç o c u k la r a d u y d u k la r ı s e v g iy i k a v r a y a b ilm e m iz iç in ç o ğ u n lu k la o n d a n s ö z e d iy o r la r d ı b i z e ; n e v a r k i b i z , B é n a r d ’i d ü ş ü n ü y o r d u k ; b u z a v a ll ı k a d ın ın h a y a tın d a b ir m e ş a le , b ir k ıv a n ç t ı o ; e v la t s e v g i s in in n e o ld u ğ u n u a n lıy o r d u k ; s o n u n d a h e r k e s b u z a v a l lı v e iy i i n s a n l a r a m e r h a m e t d u y u y o r d u . A m a y e t e r l i d e ğ ild i b u : A s lın d a B é n a r d y a r ım y a ş ıy o r d u ; o n u k o s k o c a b ir y ü n a tk ıs ız g ö r m e m iş t im h iç ; b iz e k ib a r c a g ü lü m s ü y o r d u , a m a p e k a z k o n u ş u y o r d u v e o y u n l a r ı m ı z a k a t ı l m a s ın ın o n a y a s a k la n m ış o ld u ğ u n u h a tır lıy o r u m ş im d i. B e n , z a y ıf s a ğ lığ ı o n u b iz d e n a y ır d ığ ı ö lç ü d e d a h a d a fa z l a s e v i y o r d u m o n u ; b i r f a n u s a k o n m u ş g i b i y d i ; c a m ı n a r k a s ı n d a n s e l a m l a r v e i ş a r e t le r g ö n d e r i y o r d u b i z e ; a m a y a k la ş a m ıy o r d u k ona. S e v iy o r d u k onu, çü n k ü yaşar k e n , s im g e le r in g ö z e ç a r p m a z lığ m ı t a ş ıy o r d u v a r lığ ın d a . Ç o c u k l u k g e n e l v e y a y g ı n g ö r ü ş l e r d e n y a n a d ır . B i z , o a r k a d a ş ım ız a y e tk in liğ i, k iş ilik s iz le ş m e y e k a d a r g ö tü r d ü ğ ü iç i n ş ü k r a n d u y u y o r d u k . B i z i m l e g e v e z e l i k e t t i ğ i z a m a n , s ö z le r in d e k i a le la d e lik k o la y c a h a y r a n e d iy o r d u b iz i; o n u h iç b ir z a m a n ö fk e li y a d a n e ş e li g ö r m e m iş t ik ; s ın ıfta h iç p a r m a k k a ld ır m ıy o r d u , a m a k e n d is in e so ru so r u ld u ğ u n d a H a k ik a t k o n u ş u y o r d u o n u n a ğ z ın d a n ; te r e d d ü t e t m e d e n v e ç a b a h a r c a m a d a n H a k i k a t ’ i n ta k e n d is in in k o n u ş m a s ı g e r e k tiğ i g ib i k o n u ş u y o r d u o. B iz h a r ik a ç o c u k la r ç e te s in i ş a ş k ın a ç e v ir iy o r d u ; ç ü n k ü o , h a r ik a ç o c u k o l m a k s ı z ı n e n ü s t ü n ü m ü z d ü . O s ı r a d a h e p i m i z a z ç o k y e t i m d i k : B u b a y la r y a ö l m ü ş l e r d i y a d a c e p h e d e y d i l e r ; g e r i k a l a n la r i s e k ü ç ü l m ü ş v e e r k e k l i k l e r i n i k a y b e t m i ş h a l d e ç o c u k la r ı n ı n k e n d i l e r i n i u n u t m a l a r ı n ı s a ğ l a m a y a ç a lı ş ı y o r la r d ı ; a n n e l e r i n e g e m e n l i ğ i s ö z k o n u s u y d u : B é n a r d , b u a n a e r k illiğ in o lu m s u z e r d e m le r in i y a n s ıtıy o r d u b iz e . K ı ş ı n s o n u n d a ö ld ü o . Ç o c u k la r v e a s k e r l e r ö l ü m e p e k a ld ır ış e t m e z le r . A m a y i n e d e t a b u t u n u n a r k a s ı n d a h ıç k ır a r a k a ğ la y a n k ır k k iş iy d ik b iz . A n n e le r im iz s e y r e d i y o r d u : Ç u k u r , ç i ç e k le r le k a p l a n m ı ş t ı , o k a d a r ç o k ç i ç e k v a r d ı k i , a r a m ı z d a n b u a y r ıl ış , e n b ü y ü k y ı l l ı k o k u l ö d ü l ü g i b i g e l d i b i z e . D a h a s ı B é n a r d o k a d a r a z y a ş ı y o r d u k i, g e r ç e k t e n ö l d ü ğ ü s ö y l e n e m e z d i ; y a y ı l m ı ş v e k u t s a l b ir v a r lı k o la r a k a r a m ı z d a k a l m ı ş t ı . A h l a k l ı l ı ğ ı m ı z il e r iy e d o ğ r u b ir a d ı m d a h a a tm ış tı: S e v g ili b ir ö lü m ü z v a r d ı a r t ı k , a l ç a k s e s l e v e m e l a n k o l i k b ir h a z d u y a r a k s ö z e d i y o r d u k o n d a n . B e lk i b iz d e o n u n g ib i e r k e n d e n g ö ç ü p g id e c e k tik : A n n e le r im iz in g ö z y a ş la r ı n ı dü şü n ü yor ve çok k ıy m e tli o ld u ğ u m u z u h is s e d iy o r d u k . Y o k s a b ü tü n b u n la r ı d ü ş l e m i ş m i y d i m b e n ? K o r k u n ç b i r h a t ı r a y ı h â lâ i y i c e u n u t m u ş d e ğ i l i m : B u te r z i k a d ı n , b u d u l , h e r ş e y i k a y b e tm iş ti. B u d ü ş ü n c e b e n i g e r ç e k te n d e h ş e tle r e m i d ü şü rm ü ştü ? K ö tü lü ğ ü , T a n r ı ’n ı n y o k lu ğ u n u , y a şa n m a z b ir d ü n y a y ı ş ö y l e b ir g ö r m ü ş m ü y d ü m ? S a n ır ım e v et; y o k s a , in k â r e d ilm iş , u n u t u lm u ş , k a y b o lm u ş ç o c u k lu ğ u m d a , B é n a r d ’ i n h a y a li a c ıl ı n e t l i ğ i n i k o r u r m u y d u ? B ir k a ç h a fta so n ra b e ş A I s ı n ı f ı n d a ş a ş ı l a c a k b ir o l a y g e r ç e k l e ş t i : L a t i n c e d e r s i s ı r a s ı n d a k a p ı a ç ı ld ı , y a n ın d a k a p ıc ı o ld u ğ u h a ld e , B é n a r d iç e r i g ir d i; ö ğ r e t m e n i m i z B a y D u r r y ’y i s e l a m l a d ı v e o t u r d u . D e m i r ç e r ç e v e li g ö z l ü ğ ü n ü , b o y u n a tk ıs ın ı, h a f if k e m e r li b u r n u n u , ü ş ü y e n c iv c iv h a lin i h e p im iz ta n ım ış tık . B a y D u r r y d e ş a ş k ın lığ ım ız ı p a y la ş ıy o r g ib iy d i: D u r a k la d ı, a ğ ır a ğ ır s o l u d u v e s o r d u : “A d m , s o y a d ı n , n i t e l i ğ i n , a n a - b a b a n ı n m e s l e ğ i ? ” B é n a r d y a r ı m p a n s i y o n c u o la r a k o k u l a g i r d i ğ in i, b a b a s ın ın m ü h e n d i s , k e n d i a d ın ın d a P a u l-Y v e s N i z a n o l d u ğ u n u s ö y l e d i . B e n h e r k e s t e n f a z la ş a ş ı r m ı ş t ı m ; t e n e f f ü s t e y a k ı n l a ş m a k i ç i n b ir ş e y l e r s ö y l e d i m o n a ; c e v a p v e r d i v e a r a m ız d a b ir d o s t lu k b a ş la d ı. A m a b ir a y r ın t ı , k a r ş ı m d a k i n i n B é n a r d d e ğ i l d e o n u n ş e y t a n i b ir b e n z e r i o ld u ğ u n u s e z in le m e m i s a ğ la m ış tı: N iz a n , ş a ş ıy d ı. B u n u h e s a b a k a t m a k iç i n ç o k g e ç t i a r t ı k : B u y ü z d e İ y i ’n i n , e t e k e m i ğ e b ü r ü n m e s i n i s e v m i ş t i m v e s o n u n d a y a ln ız c a k e n d is i iç in s e v d im o n u . T u z a ğ a y a k a la n m ış t ı m ; e r d e m e d u y d u ğ u m e ğ i l i m , Ş e y t a n ’ı s e v m e y e g ö t ü r m ü ş tü b e n i. A s lın d a , s ô z d e -B é n a r d p e k k ö tü d e ğ ild i; y a ş ıy o r d u o, h e p s i b u ; b e n z e r in in b ü t ü n n ite lik le r i v a r d ı o n d a , a m a s o l m u ş v e k a v r u l m u ş o la r a k . B é n a r d ’ m k in g e n liğ i, onda o ld u ğ u n d a n b a ş k a t ü r lü çe görün m eye d ö n ü ş m ü ş t ü : Ş i d d e t l i v e e d i l g i n h e y e c a n l a r l a s a r s ı lı r k e n b a ğ ır m ıy o r d u , a m a ö fk e d e n sa p sa rı k e s ild iğ in i, k e k e le d iğ in i g ö r ü y o r d u k : U y s a llık s a n d ığ ım ız şey , a n lık b ir d o n u p k a l m a y d ı ; a ğ z ı n d a d i le g e l e n ş e y i s e h a k i k a t d e ğ i l d i , a m a a l ı ş ı k o l m a d ı ğ ı m ı z iç i n b i z i t e d i r g i n e d e n b ir ç e ş it s in ik v e u ç a r ı n e s n e llik t i v e a n a -b a b a s m ı ta p a r c a s e v d i ğ i h a l d e , o n l a r d a n a la y c ı b i r ş e k i l d e s ö z e d e n t e k k i ş i d e o y d u . S ı n ı f t a , B é n a r d k a d a r p a r la k d e ğ i l d i , a m a ç o k o k u m u ş t u v e y a z ı y a z m a k is tiy o r d u . K ıs a c a s ı e k s ik s i z b ir k i m s e y d i v e h i ç b i r ş e y , B é n a r d ’ in ö z e l l i k l e r i n i t a ş ıy a n b ir in i g ö r m e k k a d a r ş a ş ır tm ıy o r d u b e n i. B u b e n z e r li ğ e k a f a m ı t a k m ı ş o la r a k , e r d e m g ö r ü n ü ş ü n e s a h i p o l d u ğ u i ç i n o n u ö v m e k m i , y o k s a e r d e m i n y a l n ı z c a d ış g ö r ü n ü ş ü n e s a h ip o ld u ğ u iç in s u ç la m a k m ı g e r e k t iğ in i b i l e m i y o r d u m v e k ö r ü k ö r ü n e g ü v e n m e k l e a k ı l d ı ş ı b ir güvenm em e a r a s ın d a k a lıy o r d u m s ü r e k li o la r a k . İ k i m i z , a n c a k ç o k s o n r a la r ı u z u n b i r a y r ı lı ğ ı n a r d ı n d a n g e r ç e k a r k a d a ş la r h a l i n e g e l d i k . S ö z c ü k le r 1 7 7 /1 2 B u o la y la r v e k a r ş ıl a ş m a la r , i k i y ı l b o y u n c a k a f a m a t a k t ı k la r ı m ı , n e d e n i n i o r ta d a n k a l d ı r m a k s ı z m a s k ı y a a l d ı. A s l ı n d a b e n l i ğ i m i n ta i ç i n d e , h iç b i r ş e y d e ğ i ş m e m i ş t i . B ü y ü k le r in b a n a m ü h ü r le y e r e k y ü k le d ik le r i g ö r e v i d ü ş ü n m ü y o r d u m a r tı k , a m a v a r lı ğ ı n ı s ü r d ü r ü y o r d u o . B e n l i ğ i m i e l e g e ç i r m i ş t i . D o k u z y a ş m a k a d a r , e n a ş ır ı h a l l e r im d e b ile g ö z a lt ın d a tu tu y o r d u m k e n d im i. O n y a ş ın d a , k e n d i m i g ö z d e n k a y b e t t i m . B r u n ’l e k o ş u y o r , B e r c o t v e N i z a n ’la g e v e z e l i k e d i y o r d u m : B u a r a d a , s a h t e g ö r e v i m k e n d i b a ş ı n a k a l ı p ş e k i l l e n m i ş t i v e s o n u n d a b ir d a h a g ö r m e d im o n u ; b e n i o lu ş tu r m u ş tu o; h e r ş e y e ç e k im g ü c ü n ü u y g u l u y o r d u ; a ğ a ç la r ı v e d u v a r la r ı e ğ e r e k , ü z e r i m d e k i g ö k y ü z ü n ü k u b b e le ş tir e r e k y a p ıy o r d u b u n u . B e n k e n d i m i b i r p r e n s s a n m ı ş t ı m , a m a d e l i l i ğ i m b i r p r e n s h a lin e g e l m e m d i . Y a k ı n d o s t u m o la n b ir p s i k a n a l i z c i , k a r a k t e r p s i k o z u d e m i ş t i b u h a l iç in . G e r ç e k t e n d e h a k l ı y d ı : 1 9 1 4 y a z ı ile 1 9 1 6 s o n b a h a r ı a r a s ı n d a b a n a y ü k l e n e n g ö r e v , k a r a k t e r i m h a l i n e g e ld i ; h e z e y a n ı m , e r iy ip k e m i k l e r i m i n iç i n e d ö k ü l m e k i ç i n k a f a m d a n ç ı k ı p g i t m i ş t i . Y e n i h iç b ir ş e y g e lm iy o r d u b a ş ı m a : O y n a d ı ğ ım v e k e n e t k o n u s u y a p t ı ğ ı m ş e y i , e l d e ğ m e m i ş o la r a k b u l u y o r d u m ; b ir f a r k v a r d ı y a l n ı z c a : H e r ş e y i b i l g i s i z , s ö z c ü k s ü z v e g ö z le r im k a p a lı g e r ç e k le ş tir iy o r d u m .. D aha ö n c e le r i, h a y a t ım ı im g e le r le c a n la n d ır ıy o r d u m g ö z ü m d e ; ö lü m ü m , d o ğ u m u m u g e tir iy o r d u v e b e n i ö lü m ü m e d o ğ r u f ı r la t a n d a d o ğ u m u m d u ; b u k a r ş ı l ı k l ı l ı k i l i ş k i s i n i g ö r m e m e y e b a ş la d ığ ım z a m a n , k e n d im k a r ş ılık lılık h a lin e g e ld im v e h e r k a lp a tış ın d a d o ğ u p ö le r e k b u ik i a ş ı rı u ç a r a s ın d a k o p m a n o k ta s ın a k a d a r g e r d im k e n d im i. G e le c e k te k i e b e d iliğ im , s o m u t g e le c e ğ im h a lin e d ö n ü ş m ü ş tü ; h er ö n e m s iz â n a d a m g a s ın ı v u r u y o r d u v e e n d e r in d ik k a t v e y o ğ u n la ş m a d a , d a h a d a d e r in b ir d a lg ın lık o la r a k o r t a y a ç ık ıy o r , h e r d o l g u n l u ğ u n b o ş l u ğ u v e g e r ç e k l i ğ i n g e r ç e k o l m a y a n ö n e m s i z l i ğ i n e b ü r ü n ü y o r d u ; ta u z a k la r d a n , a ğ z ı m d a k i b i r k a r a m e l a n ı n t a d ı n ı , y ü r e ğ i m d e k i h ü z ü n le r i v e h a z la r ı b e r b a t e d iy o r d u ; a m a s ır f e n s o n o r ta y a ç ı k t ı ğ ı v e b e n i o n a y a k l a ş t ı r d ı ğ ı i ç i n e n a n la m s ız â n ı b ile k u r ta r ıy o r d u : Y a ş a m a k s a b r ı v e r iy o r d u b a n a ; b ir d a h a , o n y ıl a tla m a y ı y a d a h a y a t ım ın o n y ıl ile r is in e g it m e y i y e n id e n h iç a k lım d a n g e ç ir m e d im ; z a fe r i m i n ç o k ile r d e k i g ü n le r in i d e y e n id e n h iç d ü ş ü n m e d im : B e k le d im y a ln ız c a . H e r a n b ir s o n r a k in i b e k liy o r d u m , ç ü n k ü d a h a s o n r a g e l e n i k e n d i n e ç e k i y o r d u o . A c i l b ir d u r u m d a h u z u r iç in d e y a ş ıy o r d u m ; h e r z a m a n k e n d i m in ö n ü n d e y d im , h e r ş e y iç in e ç e k iy o r d u b e n i v e g e r i d e t u t a n h i ç b i r ş e y y o k t u . N e k a d a r iç r a h a t l a t ı c ı b i r d u r u m d u b u ! D a h a ö n c e le r i, g ü n le r im b ir b ir in e o k a d a r b e n z iy o r d u k i, k im i z a m a n , a y n ı g ü n ü e b e d iy e n te k r a r la m a y a m a h k û m o lu p o lm a d ığ ım ı d ü ş ü n m ü ş t ü m . O n la r p e k d e ğ iş m e m iş le r d i; h â lâ a rt a r d a y ık ılıp g it m e a lış k a n lığ ın ı s ü r d ü r ü y o r la r d ı a m a b e n , e v e t ben d e ğ iş m iş t i m o n la r d a ; h a r e k e ts iz ç o c u k lu ğ u m u n ü z e r in d e n ta ş a n ş e y z a m a n d e ğ ild i a r tık , y a y d a n e m ir le ç ık m ış b ir o k o la n b e n d i m v e b u o k , z a m a n ı d e l i p a m a c a d o ğ r u d a n d o ğ r u y a y ö n e l i y o r d u . 1 9 4 8 y ı l ı n d a , U t r e c h t ’t e , P r o f e s ö r V a n L e n n e p , y a n s ıt m a lı t e s tle r i g ö s t e r iy o r d u b a n a . K a r t l a r d a n b ir i d i k k a t i m i ç e k t i ; ü z e r i n d e d ö r t n a la g i d e n b ir a t , y ü r ü y e n b i r a d a m , u ç a n b i r k a r t a l v e il e r i a t ı la n b ir d e n iz m o to r u g ö r ü lü y o r d u ; d e n e k h a n g i r e s m in k e n d is i n e e n b ü y ü k h ız iz le n im in i v e r d iğ in i s ö y le y e c e k ti. B e n , “ d e n iz m o to r u ” d iy e c e v a p v e r m iş t im . S o n r a , b e n i b ö y l e s i n e e t k i l e m i ş o la n r e s m e b a k t ı m : T e k n e , g ö l ü n y ü z e y i n d e n y ü k s e lm i ş g ib iy d i, b ir a n s o n r a b u d a lg a lı b a t a k lık ü z e r in d e u ç u p s ü z ü le c e k ti s a n k i. S e ç im im in n e d e n i n i h e m e n a n l a d ı m : O n y a ş ı n d a y k e n , p r u v a m ı n ş i m d i ’y i y a r d ığ ı v e b e n i o n u n e lin d e n a ld ığ ı iz le n im in e k a p ılm ış t ım ; o z a m a n d a n b e r i k o ş t u m v e h â lâ k o ş u y o r u m . B a n a g ö r e s ü r a tin a s ıl ö z e lliğ i, b e lli b ir sü r e iç in d e a ş ılm ış o la n m e s a f e d e ğ il, b ir ş e y i ç e k ip a lm a g ü c ü y d ü . Y i r m i y ı l d a n d a h a f a z la g e ç m i ş o l m a l ı ; G i a c o m e t t i , b i r a k ş a m , P l a c e d ’ I t a l i e ’d e n g e ç e r k e n , b i r o t o m o b i l i n a ltın d a k a lm ış t ı. Y a r a la n m ış , b a c a ğ ı e ğ r i b ü ğ r ü o lm u ş h a l d e v e iç i n e d ü ş m ü ş o l d u ğ u b i l i n ç l i b a y g ı n l ı k i ç i n d e , b a ş l a n g ı ç t a b ir ç e ş i t s e v i n ç d u y m u ş v e “ N i h a y e t b a ş ı m a b i r ş e y g e li y o r i ş t e ,” d e m i ş t i . O n u n b u r a d i k a l t u t u m u n u ç o k iy i b ilir im : E n k ö t ü s ü n ü b e k liy o r d u o ; b ir b a ş k a tü r lü s ü n ü ö z le m e y e c e k k a d a r s e v d iğ i b u h a y a t a ltü s t o l m u ş v e b e lk i d e r a s tla n tın ın a p ta lc a ş id d e tiy le p a r ç a la n m ı ş t ı : “ Ö y l e y s e ,” d i y o r d u k e n d i k e n d i n e , “ b e n h e y k e l y a p m a k iç i n d o ğ m a m ı ş ı m , y a ş a m a k i ç i n b i l e d o ğ m a m ı ş ı m , h iç b ir ş e y iç in d o ğ m a m ış ım b e n !” O n u h e y e c a n la n d ır a n ş e y , m a s k e s i a n s ı z ı n d ü ş m ü ş o la n n e d e n l e r i n t e h d i t e d i c i d ü z e n i , k e n t ı ş ı k la r ı , i n s a n l a r v e ç a m u r a b a t m ı ş k e n d i v ü c u d u ü z e r i n e b ü y ü k b i r f e l a k e t i n ta ş la ş t ı r a n b a k ış ın ı ç e v ir m e k ti: B ir h e y k e ltır a ş iç in m in e r a lle r d ü n y a s ı p e k u z a k b ir ş e y d e ğ i ld ir . H e r ş e y i b ö y l e k a b u l l e n m e ir a d e s i n e h a y r a n lık d u y a r ım . S ü r p r iz le r i s e v iy o r s a n ız , b u a ş ır ı u c a k a d a r ; d ü n y a y a t u t k u n o la n la r a , b u d ü n y a n ı n k e n d i le r i i ç i n y a r a t ı l m ı ş o l m a d ı ğ ı n ı a ç ı k l a y a n v e e n d e r r a s t la n a n b u ş i m ş e k g i b i o la y la r a k a d a r s e v m e l i s i n i z . O n y a ş ım a k ad a r, o n la r d a n b a ş k a h iç b ir ş e y i s e v m e d iğ im i id d ia e d iy o r d u m . H a y a t ım ın h e r h a lk a s ı, b e k l e n m e d i k b ir ş e y o l m a l ı v e t a z e b o y a k o k m a l ı y d ı . T e r s l i k l e r e , k ö t ü r a s t la n t ı la r a ö n c e d e n r a z ı o l u y o r v e d o ğ r u s u g ü le r y ü z l e k a r ş ılıy o r d u m o n la r ı. B ir a k ş a m e le k tr ik le r s ö n m ü ş t ü ; b i r a r ı z a y d ı b u ; ö t e k i o d a d a n ç a ğ ı r d ı la r b e n i , k o lla r ım ı a ç a r a k y ü r ü d ü m v e b ir k a p ı k a n a d ın a ö y le k ö tü ç a r p t ı m k i , b i r d i ş i m i k ı r d ı m . D u y d u ğ u m a c ı y a r a ğ m e n h o ş u m a g itm iş ti b u v e g ü lm ü ş t ü m . T ıp k ı G ia c o m e t t i’n in d a h a so n r a , ta b a n ta b a n a k a r ş ıt n e d e n le r y ü z ü n d e n d e o ls a b a c a ğ ı iç in g ü l m e s i g ib iy d i b u . B e n im h i k â y e m i n m u t l u b ir s o n u o l a c a ğ ı n a ö n c e d e n k a r a r v e r d iğ im iç in , b e k l e n m e d ik o la y b ir a ld a tm a c a , y e n ilik d e b ir d ış g ö r ü n ü ş o la b i li r d i a n c a k . İ n s a n l a r ı n , d ü n y a y a g e lm e m e y o l a ç a n is te k le r i h e r ş e y i d ü z e n le m iş t i; b u k ı r ıl a n d i ş t e b ir iş a r e t, g i z l i b i r u y a r ı g ö r ü y o r v e a n l a m ı n ı daha so n ra k a v r a y a c a ğ ım ı d ü ş ü n ü y o r d u m . B aşk a b ir d e y iş le , e r e k le r d ü z e n in i, h e r d u r u m d a v e n e p a h a s ın a o lu r s a o l s u n g ö z ü m g i b i k o r u y o r d u m ; h a y a t ı m a ö l ü m ü m ü n iç in d e n b a k ıy o r d u m v e iç in d e n h iç b ir ş e y in ç ık a m a d ığ ı v e iç in e d e h iç b ir ş e y in g ir e m e d iğ i k a p a lı b e lle k te n b a ş k a b ir ş e y g ö r m ü y o r d u m o n d a . B e n im duydu ğ u m g ü v e n i d ü ş ü n ü n b i r k e r e ! R a s t l a n t ı l a r d e n e n ş e y le r y o k t u , y a ln ız c a o n la r ın m u t lu lu k v e r e n s a h te le r i v a r d ı. G a z e t e le r , d a ğ ı n ı k g ü ç l e r i n s o k a k l a r d a d o l a ş ı p d u r d u k la r ı n ı , s ı r a d a n i n s a n l a r ı k e s i p b i ç t i k l e r i n i a n l a t m a k is t e r g ib iy d ile r ; a m a önceden b e lir le n m iş o la n b e n , o n la r a r a s t la y a m ıy o r d u m h iç . B e l k i d e b ir k o lu m u , b ir b a c a ğ ı m ı, ik i g ö z ü m ü k a y b e d e c e k t im . A m a h e r ş e y p la n a g ö r e g e r ç e k l e ş e c e k t i ; b a ş ı m a g e l e n f e la k e t le r , s ı n a m a l a r d a n b i r k i t a p o r t a y a k o y m a y ı s a ğ l a y a n a r a ç la r d a n b a ş k a ş e y o lm a y a c a k tı. Ü z ü n tü le r e ve h a s ta lık la r a d a y a n m a s ın ı ö ğ r e n m i ş t i m : O n la r ı , z a f e r d o l u ö l ü m ü m ü n b a ş l a n g ı ç l a r ı v e b e n i k e n d i s i n e k a d a r y ü k s e l t m e k i ç i n h a z ı r la d ı ğ ı b a s a m a k l a r o la r a k g ö r ü y o r d u m . B i r b a k ı m a k a b a s a y ı l a b i l e c e k o l a n b u i l g i c a n ı m ı s ı k m ı y o r d u v e b e n o n a la y ı k o ld u ğ u m u g ö s t e r m e n in te d ir g in liğ i iç in d e y d im . E n k ö t ü y ü , e n i y i n i n k o ş u l u o la r a k g ö r ü y o r d u m ; h a t a l a r ı m b i le b ir iş e y a r ıy o r d u , y a n i b e n h iç b ir k ö t ü ş e y y a p m ış o l m u yord u m dem ek is tiy o r u m . O n y a ş ın d a k e n d im d e n t a m ı t a m ın a e m in d i m ; a lç a k g ö n ü llü v e d a y a n ılm a z d ım ; u ğ r a d ığ ım b o z g u n la r ın ö lü m ü m d e n te m e lle r i o ld u ğ u n u h a ta la r ım la y o lu m u s o n r a k i z a fe r im in d ü şü n ü yord u m . K ör ve ş a ş ır m ış da o ls a m , k ötü rü m , m u h a r e b e le r k a y b e d e r e k s a v a ş ı k a z a n a c a k tım s o n u n d a . S e ç ilm iş k i ş i l e r e ö z g ü s ı n a n m a l a r il e s o r u m l u l u ğ u n u t a ş ı d ı ğ ı m b a ş a r ı s ı z lı k l a r a r a s ı n d a b i r f a r k g ö r e m i y o r d u m ; b u a s l ı n d a , s u ç l a r ı m ı , t a l i h s i z l i k l e r v e b a ş ı m a g e l e n k ö t ü ş e y le r i h a t a o la r a k g ö r ü y o r u m d e m e k t i . G e r ç e k t e n d e , i s t e r k ı z a m ık , is te r n e z le o ls u n , k a b a h a tli o ld u ğ u m u s ö y le m e d e n h e r h a n g i b ir r a h a ts ız lığ a y a k a la n a m a z d ım : Y e t e r in c e d ik k a tli o lm a d ığ ım y a d a p a lto m u g iy m e m i v e b o y u n a tk ım ı t a k m a m ı u n u t t u ğ u m iç in b a ş ım a g e lm iş ti b u . H e r z a m a n , e v r e n d e n ç o k k e n d im i s u ç lu b u lm a y ı te r c ih e d iy o r d u m ; a m a iy i h u y lu lu k t a n ö tü r ü d e ğ il, h e r z a m a n k e n d i k e n d im in e fe n d is i o lm a k iç in . B u u k a la lık , a lç a k g ö n ü llü lü ğ ü d ış la m ıy o r d u ; y a n ıla b ile c e ğ im i b ile is te y e dü şü n ü yordu m ; çü nkü y a n ılm a la r ım , z o r u n lu o la r a k İ y i ’y e g ö t ü r e n e n k ı s a y o l d u . H a y a t ı m ı n d e v i n i m i n d e , b e n k e n d im k a r ş ı ç ık s a m b ile , y e n i ile r le m e le r g e r ç e k l e ş t i r m e z o r u n d a b ı r a k a n k a r ş ı k o n u l m a z b ir ç e k i ş g ü c ü n ü h is s e d e c e k ş e k ild e a y a r lıy o r d u m k e n d im i. B ü t ü n ç o c u k l a r k e n d i l e r i n i n i l e r l e d i k l e r i n i b ilir le r . B u n u b i l m e m e le r in e d e iz in v e r ilm e z z a te n : “ G e r ç e k le ş tir ile c e k i l e r l e m e le r , i l e r l e m e d e , c i d d i v e k a r a r l ı b i r i l e r l e m e l e r d e ...” d e n ir h e p . B ü y ü k le r , d u r u p d in le n m e d e n F ra n sa t a r i h i n i a n la t ı r la r d ı b i z e : N e i d ü ğ ü b e l i r s i z b i r i n c i c u m h u r iy e tte n s o n r a ik in c i v e ç o k iy i o la n ü ç ü n c ü c u m h u r i y e t l e r k u r u l m u ş t u ; ik i o l m a d a n ü ç o l m a z d ı h i ç . B u r j u v a iy im s e r liğ i, o d ö n e m d e r a d ik a lle r in p r o g r a m ın d a ö z e t le n iy o r d u : E t r a f b o llu ğ a b o ğ u la c a k t ı, b ilg in in v e k ü ç ü k m ü lk iy e t in k a t k a t a r tm a s ıy la , y o k s u lla ş m a o r ta d a n k a l k a c a k tı. B iz g e n ç b e y le r e s u n u lm u ş t u b u p r o g r a m v e b iz d e b ir e y s e l ile r le m e le r im iz in , u lu s u n ile r le m e s in i g e r ç e k le ş tir d iğ in i b ir d e n b ir e dan d a h a y ü k s e k le r e a n la m ış tık . A m a ç ık m a k b a b a la r ın is te y e n le r p e k a z d ı; b u g e n ç le r in ç o ğ u iç in y a ln ız c a y e t iş k in lik ç a ğ ın a u la ş m a k s ö z k o n u s u y d u ; b u n d a n s o n r a b ü y ü m e y e c e k v e ile r le m e le r g ö s t e r m e y e c e k le r d i o n la r ; ç e v r e le r in d e k i d ü n y a k e n d i l i ğ i n d e n ç o k d a h a iy i v e r a h a t y a ş a n ı r h a l e g e l e c e k t i . A r a m ı z d a n b a z ı la r ı, b u â n ı s a b ı r s ı z l ı k l a , b a z ı la r ı k o r k u y l a , b a z ı la r ı d a e s e f e d e r e k b e k l i y o r d u . B a n a g e l i n ce; adanm adan önce k a y ıts ız lık iç in d e b ü y ü m ü ştü m , h i ç b i r ş e y e a ld ı r ı ş e t m i y o r d u m . B ü y ü k b a b a m , b e n i ç o k u f a k t e fe k b u lu y o r d u v e c a n ı s ık ılıy o r d u b u n d a n : O n u n c a n ı n ı s ı k m a k iç i n d e b ü y ü k a n n e m , “ B i r S a r tr e g i b i c ü s sesi o la c a k c a n ım !” d iy o r d u . A m a büyükbabam , onu d u y m a z d a n g e liy o r , k a r ş ı m a d i k il iy o r , b e n i t e p e d e n tı r n a ğ a s ü z ü y o r v e s ö y le d iğ in d e n p e k d e e m in o lm a y a r a k , “ B ü y ü y o r i ş t e !” d iy o r d u . O n u n u m u tla r ın ı d a , te d ir g in lik le r in i de p a y la ş m ıy o r d u m ; k ö tü le r de büyüm üy^ m u y d u ? B u n u n k a n ıt ı d a k ö t ü lü k t e n a y r ılm a y a n la r ın y in e d e k o s k o c a a d a m la r o lm a s ı d e ğ il m iy d i? O d ö n e m d e b e n im a s ıl s o r u n u m e b e d iy e n iy i o lm a k tı. A m a h a y a t ım h ız k a z a n ın c a h e r ş e y d e ğ iş ti; iy ilik y a p m a k y e t m i y o r d u a r tık ; h e r a n e n i y i y i y a p m a k g e r e k iy o r d u . B ir t e k y a s a m v a r d ı b e n im : tır m a n m a k . İ d d ia la r ım ı b e s le m e k v e o n la r ın a ş ır ılık la r ın ı m a s k e l e m e k iç in , o r ta k la ş a v e genel y a ş a n tıy a b aşvu rd u m . Ç o c u k lu ğ u m u n k a r a r sız ile r le m e le r in d e , a lm y a z ım ın ilk e tk ile r in i g ö r m e k is t e d i m . B u g e r ç e k , a m a u f a k t e f e k i y i l e ş t i r m e le r , y ü k s e l e n g ü c ü m ü s ı n a m a y a i l i ş k i n b ir y a n ı l s a m a v e r d i b a n a . D ı ş a r ıd a v e i n s a n l a r a r a s ı n d a y a ş a y a n b ir ç o c u k o la r a k s ı n ıfım ın v e k u ş a ğ ım ın m ito s u n u b e n im s iy o r d u m : İn s a n la r e d i n i l m i ş o l a n l a r d a n y a r a r l a n ı y o r la r d ı v e d e n e y i m b i r i k t i r i y o r la r d ı v e ş i m d i t ü m g e ç m i ş t a r a f ı n d a n z e n g i n le ş t i r i l i y o r d u . A m a y a l n ı z k a l d ı ğ ı m z a m a n b u d ü ş ü n c e m e m n u n e t m iy o r d u b e n i. V a r lığ ın d ış a r ıd a n a lın a b ile c e ğ in i v e h a r e k e ts iz lik iç in d e k e n d in i k o r u y a b ile c e ğ in i v e r u h u n d e v i n i m l e r i n i n d a h a ö n c e k i a n l a r ı n ü r ü n ü o la c a ğ ın ı k a b u l e d e m iy o r d u m . G e le c e k t e k i b ir b e k le y iş t e n d o ğ m u ş o l a n b e n , p ı r ı l p ı r ıl v e b ü t ü n s e l o la r a k s ı ç r ı y o r d u m v e h e r a n , d o ğ u ş t ö r e n im i t e k r a r lıy o r d u m : Y ü r e ğ i m i n i ç li d u y g u l a r ı n d a b i r k ı v ı l c ı m ç ıt ı r t ıs ı g ö r m e k i s t i y o r d u m . D o l a y ı s ı y l a g e ç m i ş n a s ı l o la c a k d a z e n g i n l e ş t i r e c e k ti b e n i? T a m te r s in e , k ü lle r im d e n y e n id e n d o ğ a r a k h e r a n y e n i d e n b a ş l a y a n b ir y a r a t ı ş la h a t ı r a m ı y o k l u k t a n ç e k i p a la n b e n k e n d i m d i m . D a h a iy i b i r ş e k i l d e d oğu yord u m ve ru hum un k ım ıld a m a y a n y e d e k le r in i d a h a iy i k u l l a n ı y o r d u m . B u n u n n e d e n i , h e r s e f e r i n d e b a n a d a h a y a k ı n o la n ö l ü m ü n , k a r a n l ı k ı ş ı ğ ı y l a b e n i d a h a f a z la a y d m l a t m a s ı y d ı . B a n a , s ı k s ı k g e ç m i ş i n b i z i it tiğ i s ö y le n iy o r d u , oysa g e le c e ğ in beni e m in d im ; b e n liğ im d e , u y sa l g ü ç le r in ç e k tiğ in d e n e tk ili o ld u ğ u n u , y a tk ın lık la r ım ın y a v a ş y a v a ş ç iç e k le n d iğ in i h is s e ts e y - d im n e fr e t e d e r d im b u n d a n . R u h u m u , b u r ju v a la r ın s ü r e k li ile r le m e fik r iy le tık a b a s a d o ld u r m u ş t u m v e p a t la m a lı b ir m o t o r a d ö n ü ş t ü r m ü ş t ü m o n u ; g e ç m iş i ş im d i n in le h in e , ş im d iy i d e g e le c e ğ in le h in e h o r g ö r m ü ş tü m ; s a k in b ir e v r im c iliğ i, d e v r im c i v e s ü r e k li b ir fe la k e tç iliğ e d ö n ü ş tü r m ü ş tü m . B ir k a ç y ıl ö n c e , p iy e s le r im in v e r o m a n la r ım ın o la r a k k a h r a m a n la r ın ın k a r a r la r a ld ık la r ın a b ir d e n b ir e v e b u n a lım lı ve ö r n e ğ in O r e s t e s ’i n g e ç i r d i ğ i b ü y ü k d e ğ i ş i k l i ğ i n S in e k le r ’ d e k i g e r ç e k le ş m e s i iç in b ir â n ın y e t t iğ in e d ik k a t im i ç e k m iş le r d i. T a b ii ö y le : B u n u n n e d e n i o n la r ı k e n d im e b e n z e r y a r a t m a m d ı; a m a h iç ş ü p h e s iz , o ld u ğ u m h a lim e d e ğ il, o lm a k is te d iğ im h a le b e n z e t m e m sö z k o n u s u y d u . B ir h a in h a lin e g e lm iş t im v e ö y le d e k a ld ım . Y a p m a k is te d iğ im ş e y e b ü tü n v a r lığ ım la b a ğ la n m a m y a d a ç a lış m a y a , ö fk e y e y a da d o s tlu ğ a b ü tü n b e n liğ im i v e r m e m b o ş u n a y d ı; h e m e n in k â r e d iy o r d u m k e n d im i. B ili y o r d u n ! b u n u , is tiy o r d u m v e g e le c e k te k i ih a n e tim i h a z iç i n d e ö n c e d e n g ö r e r e k , t u t k u n u n a t e ş i y l e k e n d i m e i h a net e tm iş o lu y o r d u m . b a ş k a s ıy m ış ım G e n e llik le g ib i y e r in e b a ğ la n ım la r ım ı g e tir ir im ; s e v g ile r im d e b ir ve d a v r a n ış la r ım d a d ü r ü s tü m d ü r , a m a h e y e c a n la r ım a s a d ık d e ğ ilim d ir . G ö r d ü ğ ü m s o n a n ıtın , r e s m in , m a n z a r a n ın h e p s in d e n d a h a g ü z e l o ld u ğ u z a m a n la r v a r d ır ; a m a s i n i k b i r ş e k i l d e v e a ld ır ış e t m e z g i b i g ö r ü n e r e k , a r k a d a ş l a r ı m i ç i n d e ğ e r i n i h e r z a m a n k o r u m u ş o r t a k b ir h a tır a d a n s ö z e d e r e k c a n la r ın ı s ı k m ı ş ım d ır o n la r ın v e b u n u o n la r d a n s ıy r ıld ığ ım a k e n d im i in a n d ır m a k iç in y a p m ı ş ı m d ı r . K e n d i m i y e t e r i n c e s e v m e d i ğ i m iç i n d a h a s o n r a y a k a ç ı y o r u m h e p v e b u n u n s o n u c u d a ş u o lu y o r : K e n d im i d a h a d a a z s e v iy o r u m ; b u a m a n s ız ile r le y iş , k e n d i m i k e n d i g ö z ü m d e k ü ç ü k d ü ş ü r ü y o r : D ü n o l d u ğ u iç i n k ö t ü h a r e k e t e t t i m v e b u g ü n y a r ı n ı m ü z e r i n e il e r i s ü r e c e ğ im se r t y a r g ıy ı s e z in liy o r u m . Ö z e llik le r a s g e le h er ş e y l e y a k ı n l ı k k u r m a k y o k : G e ç m i ş i m i s a y g ı l ı b ir m e s a fe d e tu ta r ım . D e lik a n lılık , o lg u n lu k , h a tt a g e ç e n y ıl b ile , h e r z a m a n E s k i R e j i m ’d i . Y e n i s i n i n h a b e r i v e r i l i y o r ş i m d i, a m a h iç b ir z a m a n o d a e g e m e n li ğ i n i k u r a m ıy o r ; y a r ı n h iç b i r z a m a n o l m u y o r . Ö z e l l i k l e i l k y ı l l a r ı m ı n ü s t ü n ü ç iz m iş im ; b u k ita b a b a ş la d ığ ım z a m a n k a r a la m a la r a l t ı n d a k a l m ı ş o la n o y ı l l a r ı g ö r e b i l m e k i ç i n ç o k z a m a n g e r e k t i b a n a . O t u z y a ş ı m d a y k e n d o s t la r h a y r e t l e ş ö y l e d i y o r la r d ı : “ S a n k i a n a - b a b a n ı z y o k . Ç o c u k l u ğ u n u z d a y o k .” B e n d e p o h p o h la n m ış o ld u ğ u m d u y g u s u n a k a p ı la c a k k a d a r a h m a k lık e t m iş t i m . O y s a b a ş ta k a d ın la r o l m a k ü z e r e , b a z ı in s a n la r ın , z e v k le r i, is te k le r i, e s k i ilg i le r i v e g e ç i p g i t m i ş e ğ l e n c e l e r i u n u t m a m a k o n u s u n d a g ö s t e r d ik le r i a lç a k g ö n ü llü v e in a tç ı b a ğ lılığ ı s e v e r im v e s a y g ı d u y a r ım o n a . B ü t ü n d e ğ iş ik lik le r in iç in d e o n la r ın o ld u k la r ı g ib i k a lm a la r ın a ; h a t ı r a la r ı n ı k o r u m a l a r ı n a , b ir o y u n c a k b e b e ğ i, b ir s ü t d iş in i, b ir ilk a ş k ı m e z a r la r ı n a b i r li k t e g ö t ü r m e l e r i n e h a y r a n l ı k d u y a r ı m . İ y i c e y a ş la n d ı k l a r ı z a m a n , s ı r f g e n ç l i k l e r i n d e a r z u d u y d u k la r ı i ç i n y a ş l ı b i r k a d ı n l a y a t a n e r k e k l e r t a n ı m ı ş t ı m ; b a z ı la r ı d a , ö lü le r e h ın ç d u y u y o r d u y a d a y ir m i y ıl ö n c e iş le d ik le r i s a ç m a s a p a n b ir h a t a y ı k a b u l e t m e k y e r i n e o n u n l a s a v a ş m a y ı te r c ih e d iy o r la r d ı. A m a b e n h ın ç d u y m u y o r d u m v e h o ş g ö r ü y le itir a f e d iy o r d u m h e r ş e y i: Z o r la k a b u l e t t i r i l m e k i s t e n m e d i ğ i z a m a n ö z e le ş t i r i k o n u s u n d a g e r ç e k t e n y e t e n e k l i y d i m . 1 9 3 6 ’ d a v e 1 9 4 5 ’ te b e n i m a d ı m ı ta ş ıy a n k iş iy e k ö tü ş e y le r y a p ılm ış tı; p e k i, b e n i ilg i le n d ir ir m iy d i b u ? H a k a r e tle r i o n u n h e s a b ın a y a z ıy o r d u m . B u a h m a k , k e n d i s i n i , s a y g ı d u y u l m a s ı g e r e k e n b ir in s a n h a lin e g e t ir m e s in i b ile b ilm iy o r d u . E s k i b ir d o s t b a n a r a s t lı y o r v e i ç i n e i ş l e m i ş b i r d e r d i , o n y e d i y ı l l ı k b ir k ız g ın lığ ı d ile g e tir iy o r d u : B e lli b ir d u r u m d a s a y g ıs ız lık e t m i ş t i m o n a ; o t a r i h t e k a r ş ı s a ld ı r ı y a g e ç e r e k k e n d i m i savu n d u ğu m u b e lli b e lir s iz h a tır lıy o r d u m ; a lın g a n lığ ı v e k e n d is in e h e r z a m a n k ö t ü lü k e d ild iğ i k u r u n t u s u y ü z ü n d e n s i t e m d e e t m i ş t i m o n a ; k ı s a c a s ı b u o la y ı b e n d e k e n d im e k e n d i ta r z ım c a a n la tıy o r d u m . O n u n b u k o n u d a k i d ü ş ü n c e le r in i k a b u lle n m e k iç in d e b ü y ü k b ir e n d i şe d u y u y o r d u m ; o n u n g ö r ü ş ü n ü p a y la ş ıy o r d u m v e k e n d i m i k a b a h a t l i b u l u y o r d u m ; g u r u r l u v e b e n c i l o la r a k d a v r a n m ı ş t ı m ; k a l p s i z b i r i y d i m b e n . Ç o k e ğ l e n c e l i b ir k a t lia m d ı b u v e b e n k e n d i k ü ly u t m a z lığ ım d a n h a z d u y u y o r d u m . H a t a la r ım ı b ö y le b ir in c e lik le k a b u l e t m e m , d a h a s o n r a b ö y l e h a t a la r ı y a p m a y a c a ğ ı m ı k e n d i m e k a n ıt la m a k iç in d i. K i m in a n ır b u n a ? B e n i m b a ğ lı lığ ım v e y ü c e g ö n ü l l ü l ü k l e y a p t ı ğ ı m it ir a f , ş i k â y e t e d e n i t e d i r g i n e d erd i a n ca k . O y u n u m u b o z m u ştu b e n im , o n d a n yarar la n d ığ ım ı b iliy o r d u ; n e fr e t e ttiğ i d e b e n d im ; y a ş a y a n n e is e o o la n v e g e ç m i ş t e o l a n b e n d i m ; h e r z a m a n t a n ı m ı ş o ld u ğ u a y n ı b e n d i m v e b e n , y e n i d o ğ m u ş b ir b e b e k o l d u ğ u m u h i s s e t m e n i n h a z z ı iç i n o n a , t e r k e d i l m i ş b i r y ı la n d e r is i b ır a k m a k t a y d ım . S o n u n d a , c e s e tle r i m e z a r d a n ç ık a r a n b u ç ılg ın a k ız m a s ır a s ı b a n a g e liy o r d u . B u n u n ta m te r s in e , p e k k ö t ü d a v r a n m a d ığ ım b ir d u r u m b a n a h a t ı r la t ı lı r s a , e l i m i n t e r s i y l e s i l e r i m b u h a t ı r a y ı v e b e n i d e a l ç a k g ö n ü l l ü s a n ı r la r ; o y s a d u r u m b u n u n t e r s i d ir : B u g ü n d a h a i y i d a v r a n a c a ğ ı m ı v e y a r ı n d a d a v r a n ı ş ım ın çok d a h a fa z la iy i o la c a ğ ın ı d ü ş ü n ü r ü m . O lg u n y a ş t a k i y a za rla r, ilk e s e r le r in d e n ö tü r ü c o ş k u y la , ö v ü l m e le r in d e n h o ş la n m a z la r ; a m a b ö y le ö v g ü le r d e n e n az h o ş la n a n y a z a r ın k e n d im o l d u ğ u n d a n e m i n i m . E n iy i k it a b ı m y a z m a k t a o ld u ğ u m k ita p tır ; o n u n a r k a s ın d a n , s o n b a s ılm ış k it a b ım g e lir ; a m a ç o k g e ç m e d e n o n d a n d a tik s in ir im . E le ş tir m e n le r b u g ü n onun k ö tü o ld u ğ u n u ile r i s ü r e r le r s e b e l k i k ır a r la r b e n i , a m a a lt ı a y s o n r a o n l a r ın g ö r ü ş ü n e k a t ı l m a k t a n g e r i k a l m a m . A m a o k i t a b ı n e k a d a r y ü z e y s e l v e d e ğ e r s i z b u l u r l a r s a b u l s u n la r , d a h a ö n c e k ile r d e n d a h a b a ş a r ılı b u lm a la r ı k o ş u lu y la k a tı lır ım . H e p s in in d e ğ e r s iz b u lu n m a s ın a , h iy e r a r ş in in g ö z e t i l m e s i k o ş u l u y l a r a z ı o l u r u m v e y a r ı n d a h a iy i, e r t e s i g ü n o n d a n d a d a h a iy i y a z m a m ı v e s o n u n d a b ir ş a h e s e r o r ta y a k o y m a m ı d a y a l n ı z c a b u h i y e r a r ş i s a ğ l a r z a t e n . K e n d i m i a ld a t ı y o r d e ğ i l i m ta b i i : B i z s ü r e k l i o la r a k te k r a r la r ız k e n d i m i z i ; b u n u a ç ı k ç a g ö r ü y o r u m . A m a ç o k y a k ın z a m a n d a e d in d iğ im b u b ilg i, e s k id e n a p a ç ık g ö r d ü ğ ü m g e r ç e k le r i y ıp r a ts a d a t a m a m e n o rta d a n k a ld ır m ıy o r . Y a ş a m ım d a h iç b ir şe y i a ffe tm e y e n b ir k a ç sert e le ş t ir m e n v a r ; a y n ı a lış k a n lık la r a d ü ş e r k e n s ık s ık y a k a l ı y o r la r b e n i v e b u n u s ö y lü y o r la r , o n la r a i n a n ı y o r u m v e d a h a so n r a e n s o n a n d a , te b r ik e d iy o r u m k e n d im i: D ü n k ö r ü n b i r i y d i m b e n v e b u g ü n k ü i l e r l e m e m a r tı k ile r le m e d iğ i m i a n la m a k tır , d iy o r u m . K i m i z a m a n k e n d i a le y h im e ta n ık lık e d iy o r u m . Ö r n e ğ in ik i y ıl ö n c e ş im d i y a r a r la n a b ile c e ğ im b ir sa y fa y a z m ış o ld u ğ u m a k lım a g e li y o r . A r ı y o r u m , a m a b u l a m ı y o r u m o n u ; a m a n n e iy i , t e m b e lliğ e k a p ılıp y e n i b ir e s e r e e s k im iş b ir y a z ıy ı s o k u ştu r a c a k tım n e r e d e y s e ; o y s a ç o k iy i y a z ı y o r u m bu g ü n , o sa y fa y ı d a y e n id e n y a z a c a ğ ım , d iy e d ü ş ü n ü y o r u m . A m a y a z d ığ ım y a z ıy ı b itir in c e , k a y b o lm u ş s a y fa y ı b i r r a s t la n t ı s o n u c u b u l u y o r u m . N e r e d e y s e v i r g ü l ü n e k ad a r, a y n ı fik r i a y n ı t e r im le r le d ile g e t ir m iş o ld u ğ u m u görüp ş a ş ır ıy o r u m . B ir a z te re d d ü t e ttik te n son ra bu k ö h n e b e lg e y i s e p e te a tıy o r u m v e y e n i y a z d ığ ım y a z ıy a b a k ıy o r u m ; b u n u n , e s k is in e g ö r e n e o ld u ğ u n u b ilm e d i ğ i m b ir ü s t ü n lü ğ ü v a r. K ıs a c a s ı, iş in iç in d e n s ıy r ılıy o r u m ; y a n ı l s a m a d a n k u r t u l m u ş o la r a k , b e n i d ü ş k ü n l e ş t i r e n y a ş l ı l ı ğ a r a ğ m e n , b ir d a ğ c ı n ı n g e n ç s a r h o ş l u ğ u n u h â lâ d u y m a k iç in a ld a t ıy o r u m k e n d im i. O n y a ş ı n d a y k e n g a r i p m e r a k l a r ı m ı n v e t e k r a r la r ı m ın fa r k ın d a d e ğ ild im v e ş ü p h e z ih n im i h iç y o k la m ı y o r d u : K o ş u ş t u r u y o r , g e v e z e l i k e d iy o r , s o k a k t a o lu p b i t e n le r e b a k ıp b ü y ü le n iy o r d u m ; yeni d e r im i ü r e tiy o r d u m v e e s k iy e n d e r ile r im in b ir b ir i ü s t ü n e d ü ş t ü ğ ü n ü d u y u y o r d u m . S o u f f l o t S o k a ğ ı ’n d a n y u k a r ı ç ı k a r k e n v e h e r a d ı m d a v i t r i n l e r i n g ö z k a m a ş t ı r ı c ı ı ş ı k la r ı b ir b i r i a r d ın d a a r k a m d a k a lır k e n , h a y a tım ın d e v in im in i, y a s a s ın ı v e h e r ş e y e s a d a k a ts iz o lm a n ın s o y lu g ö r e v in i h is s e d i y o r d u m . K e n d i m i t ü m o la r a k k e n d i m d e t a ş ı y o r v e g ö t ü rü yordu m . Büyükannem m a m la m a k is tiy o r d u ; z ü c a c iy e d ü k k â n ın a o n u n la b ir yem ek m asası ta k ım ın ı ta lik te g id iy o r d u m ; k a p a ğ ın ın ü z e r in d e k ır m ız ı e lm a ş e k lin d e tu ta c a ğ ı b u lu n a n b ir ç o r b a k â s e s i n i v e ç iç e k g ö r ü n tü le r iy le s ü s le n m i ş t a b a k la r ı iş a r e t e d iy o r d u . A m a a s ıl a r a d ığ ı b u d e ğ ild i: B u ta b a k la r ın ü z e r in d e ç iç e k g ö r ü n tü le r i v a r d ı ta b ii, a m a s a p la r ın d a n tır m a n a n k a h v e r e n g i b ö c e k le r d e o lm a lıy d ı. B u n u n ü z e r in e d ü k k â n c ı k a d ın h a r e k e tle n iy o r d u ; m ü ş t e r in in n e is t e d iğ in i b ili y o r d u o ; b u t a b a k la r b ir z a m a n l a r v a r d ı o n d a , a m a ü ç y ı l d ır ü r e t i l m i y o r l a r d ı a r t ı k ; b u i m a l a t d a h a y e n i v e d a h a e lv e r iş liy d i v e b ö c e k li y a d a b ö c e k s iz , ç iç e k le r y in e d e ç iç e k tile r v e d o ğ r u s u h iç k i m s e d e b u h a y v a n c ık la r ı a ra m a y a c a k t ı t a b a k la r d a . A m a b ü y ü k a n n e m a y n ı fik ir d e d e ğ ild i; d e p o y a b a k ıla m a z m ıy d ı a c a b a ? H a , e v e t, d e p o y a b a k ıla b ilir d i, a m a z a m a n is te r d i b u v e d ü k k â n c ı k a d ın y a ln ız d ı; te z g â h ta r ı b ır a k m ış t ı iş i. H iç b ir ş e y e d o k u n m a m a m ı s ö y le y e r e k b ir k ö ş e y e b ır a k m ış la r d ı b e n i, u n u t m u ş la r d ı; ç e v r e m d e k i k ır ılg a n lık la r d a n , to z lu p a r ı l t ı la r d a n , P a s c a l ’ı n ö l ü m m a s k ı n d a n , B a ş k a n E a ll i e r e s ’ in b a ş ıy la s ü s le n m iş o tu r a k ta n ü r k ü n tü y e k a p ılm ış tım . İm d i, b ü tü n g ö r ü n ü ş e r a ğ m e n , ik in c i d e r e c e d e n sa h te b i r k i ş i y d i m b e n . N i t e k i m b a z ı y a z a r la r d a k ü ç ü k r o lle r y ü k l e n m i ş k i ş i l e r i s a h n e n i n ö n ü n e s e r e r le r v e k a h r a m a n l a r ı n ı , a r k a l a r d a k a ç a m a k b i r ş e k i l d e c a n la n d ır ır la r . A m a o k u r a l d a n m a z b u n a : R o m a n ı n iy i b i t i p b i t m e d i ğ i n i a n la m a k iç in s o n s a y fa la r ı k a r ış tır m ış tır v e ş ö m in e k a r ş ıs ın d a k i s o lg u n y ü z lü g e n ç a d a m ın d ö l y a ta ğ ın d a ü ç y ü z e l l i s a y f a o l d u ğ u n u b ilir . Ü ç y ü z e ll i a ş k v e s e r ü v e n s a y fa s ıd ır b u . B e n d e , o n d a n e n a z b e ş y ü z s a y fa v a r d ı. İ y i b it e n u z u n b ir s e r ü v e n in k a h r a m a n ıy d ım ben. B u h ik â y e y i k e n d im e a n la t m a k t a n v a z g e ç m iş t i m a r tık ; n e y e y a r a r d ı k i ? K e n d i m i r o m a n t i k b i r i o la r a k y a ş ı y o r d u m v e h e p s i b u y d u . Z a m a n , n e y a p a c a ğ ın ı b ilm e y e n y a ş lı k a d ı n la r ı g e r il e r e d o ğ r u ç e k i y o r d u ; f a y a n s l a r ı n ü z e r i n d e k i ç i ç e k le r i d e , b ü t ü n d ü k k â m d a g e r i y e ç e k i y o r d u ; s i y a h e t e k l i k l e r s o lu y o r v e s e s l e r t i r f i ll e n i y o r d u ; a c ı y o r d u m b ü y ü k a n n e m e , i k i n c i b ö l ü m d e y e r a lm a y a c a k t ı k u ş k u s u z . B a n a g e l i n c e ; d a h a ş i m d i d e n y a ş l a n m ı ş v e h a tt a ö l m ü ş , k ü ç ü k b ir ç o c u k t a ö z e t l e n m i ş o la n b a ş l a n g ı ç , o r ta y e r v e s o n d u m ; h e m d e bu ra d a b o y u m u a şa n ta b a k y ı ğ ı n la r ı a r a s ı n d a , k a r a n lı k la r ı n i ç i n d e v e d ı ş a r ı d a ; ç o k u z a k la r d a , ş a n v e ş e r e f i n k o s k o c a v e k a s v e t l i g ü n e ş i a l t ı n d a . Y ö r ü n g e s i n i n b a ş ı n d a k i b ir p a r ç a c ı k v e v a r ış e n g e l i n e ç a r p t ı k t a n s o n r a , o n u n ü z e r i n d e n g e ç i p g i d e n b ir d i z i d a l g a y d ı m . T o p a r la n m ı ş , s ı m s ı k ı h a l e g e l m i ş t i m v e b ir e l i m l e m e z a r ı m a , ö t e k i e l i m l e b e ş i ğ i m e d o k u n a r a k k e n d i m i ç o k y o ğ u n v e o l a ğ a n ü s t ü o la r a k v e k a r a n lı ğ ı n iç in d e y itip g id e n b ir ş im ş e k g ib i h is s e d iy o r d u m . A m a c a n s ık ın tıs ı te rk e tm iy o r d u b e n i; k im i z a m a n ç o k i n c e v e g i z li , k i m i z a m a n d a ç o k m i d e b u l a n d ı r ı c ı y d ı b u s ı k ı n t ı v e b e n , o n a a r t ık t a h a m m ü l e d e m e y e r e k e n ö lü m c ü l iğ v a la r a k a p ılıy o r d u m . O r p h e u s , s a b ır s ız o ld u ğ u i ç i n E u r y d i c e ’i k a y b e t m i ş t i ; b e n d e ç o ğ u z a m a n s a b ır s ız lık y ü z ü n d e n k a y b e d iy o r d u m k e n d im i. A y la k lık d o l a y ı s ı y l a y o l u m u ş a ş ı r m ı ş o la r a k , g ö r m e z d e n g e l m e m g e r e k tiğ i s ır a d a d e liliğ im ü z e r in e d ö n d ü ğ ü m o lu y o r d u ; o n u e l a ltın d a t u t t u ğ u m v e d ik k a t im i d ış n e s n e le r e ç e v ir d iğ im d e o lu y o r d u ; iş te o a n la r d a k e n d im i h e m e n g e r ç e k l e ş tir m e k , k e n d i s i n i d ü ş ü n m e d i ğ i m zam an k a fa m ın iç in d e n ç ık m a y a n b ü t ü n s e lliğ i b ir b a k ış ta k a v r a m a k is t iy o r d u m . N e fe la k e tti b u ! İ le r le m e , iy im s e r lik , h a z d o lu ih a n e tle r v e g iz li s o n ; e v e t , b u n la r ın h e p s i B a y a n P i c a r d ’ı n k e h a n e t i n e e k l e d i ğ i m ş e y d e n ö t ü r ü y ı k ı lı p g i d i y o r d u . K e h a n e t a y n e n k a l m ı ş t ı , a m a b e n n e y a p a b ilir d im o n u ? B ü tü n a n la r ım ı k u r ta r m a k is te m e y e y ö n e lin c e , b u iç e r ik s iz k e h a n e t , o n la r ın b ir b ir le r in d e n a y r ılm a la r ın ı e n g e lliy o r d u . B ir d e n b ir e k u p k u r u k e s ilm iş o la n g e l e c e k , b i r i s k e l e t t e n b a ş k a ş e y d e ğ i l d i ; v a r o l m a v e y a ş a m a g ü ç lü k le r im le y e n id e n y ü z y ü z e k a lıy o r d u m v e b u g ü ç lü ğ ü n h iç b ir z a m a n y a k a m ı b ır a k m a m ış o ld u ğ u n u fa r k e d iy o r d u m . İ ş t e t a r i h s i z b ir h a t ı r a : L u x e m b o u r g B a h ç e s i ’n d e b ir s ır a n ın ü z e r in d e o t u r m u ş u m : A n n e -M a r ie y a n m a o tu r m a m ı r ic a e t m i ş t i ; ç ü n k ü ç o k k o ş u y o r d u m v e s u g i b i t e r le m iş t im . E n a z ın d a n n e d e n le r d ü z e n i b ö y le y d i iş te . Ö y le s in e c a n ım s ık ıld ı k i, b u d ü z e n i t e r s y ü z e t m e u k a la lı ğ ın ı g ö s t e r m e k te n a la m a d ım k e n d im i: A n n e m e , b e n i y a n m a ç a ğ ı r m a o la n a ğ ı s a ğ l a m a k i ç i n s u g i b i t e r l e m e m g e r e k m iş t i. H e r ş e y b u s ır a d a s o n a e r m iş t i v e s o n a e r m e k z o r u n d a y d ı. P e k i, o n u n o y n a d ığ ı r o l n e y d i? B i lm i y o r d u m b u n u v e b a ş la n g ıç ta p e k d e m e r a k e tm e m iş tim , ç ü n k ü r u h u m d a n ş ö y le b ir g e ç e n iz le n im le r d e n h iç b ir i k a y b o lm a y a c a k tı: B ir a m a ç v a r d ı: B ile c e k t im ğ e n le r im onu; ye d e b ile c e k le r d i. Y e r e d e ğ m e y e n b a c a k la r ım ı s e r t b i r h a r e k e t l e s a l l ı y o r d u m ; p a k e t t a ş ı y a n b ir a d a m ı n v e k a m b u r b ir k a d ı n ı n g e ç t i ğ i n i g ö r ü y o r d u m : B i r i ş e y a r a y a c a k t ı b u . “ B u r a d a o t u r u p d u r m a m ç o k ö n e m l i ,” d i y e h e y e c a n iç in d e t e k r a r lıy o r d u m k e n d i k e n d im e . C a n s ık ın tım d a h a d a a r tıy o r d u . K e n d i b e n li ğ i m in iç le r in e b a k m a te h lik e s in d e n k a ç ın m a y a ç a lış m ıy o r d u m a r t ık . S a r s ıc ı a ç ık la m a la r p e ş in d e d e ğ ild im , a m a b u â n m a n la m ı n ı s e z in le m e k , a c ılığ ın ı h is s e t m e k : M u s s e t ’d e , H u g o ’ d a b u lu n d u ğ u n u d ü ş ü n d ü ğ ü m o k a r a n lık v e h a y a ti ö n b ilg in in b ir a z ta d ın ı ç ık a r m a k is t iy o r d u m . N e v a r k i, s is le r d e n b aşk a şey g ö r e m iy o r d u m ta b ii. G e r e k liliğ im in s o y u t il e r i s ü r ü l ü ş ü il e v a r l ı ğ ı m a i l i ş k i n k a b a s e z g i b ir b ir iy le ç a tış m a d a n v e b ir b ir in e k a r ış m a d a n y a n y a n a d uru yordu . K a ç ıp k u r tu lm a k ta n , b e n i a lı p g ö tü re n o k a s v e tli h ız ı y e n id e n b u lm a k t a n b a ş k a ş e y d ü ş ü n m ü y o r d u m ; a m a b ir iş e y a r a m ıy o r d u b u , b ü y ü b o z u lm u ş t u . B a c a k la r ım k a r ın c a la n ıy o r d u v e k ıv r a n ıp d u r u y o r d u m . T a m b u s ır a d a T a n r ı y e n i b ir g ö r e v v e r iy o r d u b a n a ; m u t l a k a k o ş m a m g e r e k i y o r d u . Y e r e a t lı y o r v e b ü t ü n g ü c ü m le k o ş u y o r d u m ; y o lu n s o n u n d a g e r i d ö n ü y o r d u m : H iç b ir ş e y k ım ıld a m a m ış t ı y e r in d e n , h iç b ir ş e y o lm a m ış tı. H ayal k ır ık lığ ım ı s ö z le r le g iz liy o r d u m k e n d im d e n : A u r i l l a c ’d a d a y a lı d ö ş e l i b i r o d a d a , a ş a ğ ı y u k a r ı 1 9 4 5 y ı lın d a b u k o ş u n u n p a h a b iç ilm e z s o n u ç la r ı o la c a ğ ın ı ile ri s ü r ü y o r d u m . K e n d i m d e n g e ç t i ğ i m i , c o ş t u ğ u m u s ö y lü y o r d u m k e n d im e ; K u t s a l R u h ’u k e n d is in e rağm en d a v r a n m a y a z o r la m a k iç in o n a g ü v e n d i ğ im i ile r i s ü r ü y o r d u m : Ç ı lg ın lığ ım iç in d e , b a n a v e r d iğ i ş a n s a la y ık o la c a ğ ım a a n t iç iy o r d u m . H e r ş e y y ü z e y s e ld i; b iliy o r d u m bunu. A n n em ü z e r i m e e ğ iliy o r d u b ile ; iş te y ü n k a z a k , b o y u n a t k ı s ı , p a l t o ; s a r ıp s a r m a l a n m a y a b ı r a k ı y o r d u m k e n d im i: B ir p a k e t t im b e n . B ir k e r e d a h a S o u ff lo t S o k a ğ ı ’ n a , k a p ı c ı B a y T r i g o n ’u n b ı y ı k l a r ı n a , h i d r o l i k a s a n s ö r ü n p u fla m a la r ın a k a t la n m a k g e r e k iy o r d u . H a k id d ia s ın d a b u lu n a n m u s ib e t u fa k lık , n ih a y e t y e n id e n k ita p l ı k t a y d ı i ş t e , b i r i s k e m l e d e n ö t e k i n e g id iy o r , k i t a p la r ı k a r ış tı r ıy o r , s o n r a b i r y a n a a t ı y o r d u ; p e n c e r e y e y a k l a ş ı y o r d u m , p e r d e n i n ü z e r i n d e b ir s i n e k g ö r ü y o r , o n u m u s li n b ir t u z a ğ a d ü ş ü r ü y o r v e ü z e r i n e , ö l d ü r ü c ü b i r i ş a r e t p a r m a ğ ı y ö n e ltiy o r d u m . B u a n , p r o g r a m d ış ıy d ı; o rta k la ş a z a m a n ı n d ı ş ı n d a y e r a lı y o r d u v e b ir k e n a r a k o n m u ş t u ; b u g e c e y a d a d a h a so n r a b u a n d a n h iç b ir ş e y ç ık m a y a c a k t ı: A u r illa c , b u b u la n ık e b e d iliğ i, h iç b ir z a m a n b ilm e y e c e k t i . İ n s a n lık u y k u d a y d ı; b ir s in e ğ i b ile i n c i t m e y e c e k b i r a z i z o la n o ü n l ü y a z a r i s e b i r a z ö n c e d ı ş a r ı ç ık m ış t ı. D u r g u n b ir a n iç in d e y a p a y a ln ız v e g e le c e k s i z o la n b ir ç o c u k , ö l d ü r m e o la y ı n d a n g ü ç l ü d u y u m la r e l d e e t m e k is tiy o r d u ; b e n d e n b ir i n s a n a lın y a z ıs ı e s ir g e n d iğ in e g ö r e , b ir s in e ğ in a lın y a z ıs ı o la c a k t ım b e n . A c e le e tm iy o r , ü z e r in e e ğ ile n d e v in v a r lığ ın ı s e z in le m e si iç in z a m a n b ır a k ıy o r d u m o n a , s o n r a p a r m a ğ ım ı u z a tı y o r d u m ; e z iliy o r d u v e k a n d ır ılm ış t ım b e n ! T a n r ım ! O n u ö l d ü r m e m e k g e r e k i y o r d u . B ü t ü n y a r a t ı k l a r a r a s ı n d a b ir te k o k o r k u y o rd u b e n d e n v e b e n k im s e n in u m u r u n d a d e ğ ild im a r tık . B ö c e k ö ld ü r ü c ü ila ç k e n , k u r b a n ın y e r in i a lıy o r d u m : S in e k t im b e n , h er z a m a n d a s in e k o lm u ş t u m . B u s e fe r , i ş i n i ç y ü z ü n ü g ö r m ü ş t ü m . M a s a n ı n ü z e r i n d e n K a p t a n C o r c o r a n ’m S e r ü v e n l e r i ’n i a l m a k t a n , h a l ı n ı n ü z e r i n e y a t ı p b i r ç o k k e r e o k u d u ğ u m b u k i t a b ı n b ir s a y f a s ı n ı a ç m a k t a n b a ş k a y a p a c a k b ir ş e y k a l m ı y o r d u b a n a ; ö y le y o r g u n v e h ü z ü n lü y d ü m k i, s in ir le r im in v a r l ı ğ ı n ı n b i l e f a r k ı n d a d e ğ i l d i m v e d a h a i l k s a t ır la r d a u n u t u y o r d u m k e n d i m i . C o r c o r a n s i l a h ı k o l t u ğ u n u n a lt ı n d a , d i ş i k a p l a n ı n a r k a s ı n d a n , b o m b o ş k i t a p lı k t a s e z d i r m e den a v ın a y a k la ş ıy o r d u . V a h ş i o r m a n ın s ık ç a lı l ı k la r ı ç e v r e s i n d e h e m e n y e r l e r i n i a lı y o r la r d ı ; t a u z a k l a r a a ğ a ç la r d i k m i ş t i m ; m a y m u n l a r d a l d a n d a la a t lı y o r la r d ı . D i ş i k a p la n L o u is o n k ü k r e m e y e b a ş lıy o r d u b ir d e n . D u r u y o r d u C o r c o r a n : İ ş te d ü ş m a n ! Y u v a s ın a d ö n m e k iç in ş a n v e ş e r e fim in , İ n s a n lığ ın ir k ile r e k u y a n ıp b e n i y a r d ım a ç a ğ ır m a k v e K u t s a l R u h ’u n , ş u ş a ş ır tıc ı s ö z c ü k le r le “ B u lm asayd m a r a m a z d ın b e n i ,” d iy e k u la ğ ım a f ıs ı ld a m a k iç i n s e ç t i ğ i a n , i ş t e b u h e y e c a n l a n d ı r ı c ı a n d ı . B u p o h p o h l a m a l a r k a y b o l u p g i d e c e k t i : Y i ğ i t C o r c o r a n ’d a n b a ş k a o n la r ı d u y a c a k h iç k i m s e b u r a d a y o k t u ç ü n k ü . S a n k i b u a ç ık la m a y ı b e k liy o r m u ş g ib i ü n lü y a z a r iç e r i g ir iy o r d u ; b ir k ü ç ü k y e ğ e n s a p s a r ı b a ş ın ı h a y a tım ın h ik â y e s i ü z e r i n e e ğ iy o r , g ö z l e r i y a ş l a r l a d o l u y o r d u ; g e l e c e k k e n d i n i g ö s t e r iy o r , s o n s u z b i r s e v g i b e n i s a r ıp s a r m a l ı y o r v e y ü r e ğ im d e ı ş ı k la r fır d o la y ı d ö n ü y o r d u ; k ıp ır d a m ıy o r d u m , b u g ö s t e r i y e ş ö y l e b i r d ö n ü p b a k m ı y o r d u m b i le . O k u m a y a c i d d i y e t l e d e v a m e d i y o r d u m , ış ı k la r s ö n ü y o r d u s o n u n d a ; b ir r i t i m d e n , k a r ş ı k o n u l m a z b ir i t k i d e n b a ş k a ş e y h is s e t m iy o r d u m ; v ir a e d iy o r d u m d e m ir i, e v e t v ir a e d iy o r d u m , ile r liy o r d u m , m o t o r h o m u r d a n ıy o r d u . R u h u m u n h ız ın ı h is s e d iy o r d u m . B u b a ş la n g ıc ım d ı b e n i m : K a ç ıy o r d u m , d ış g ü ç le r k a ç ış ım ı v e b e n i ş e k ille n d ir m iş le r d i. K ö h n e b ir k ü ltü r a n l a y ı ş ı i ç i n d e n d i n , k e n d i n i g ö s t e r i y o r v e b ir ö r n e k o l u y o r d u ; ç o c u k ç a o ld u ğ u iç in , h iç b ir ş e y ç o c u ğ a o n u n k a d a r y a k ı n d e ğ i ld ir . İ n a n m a y o l la r ı g ö s t e r i l m e d e n K u t s a l T a r ih , İ n c il v e d in b ilg ile r i ö ğ r e tiliy o r d u b a n a ; b u n u n s o n u c u d a b e n im k e n d i ö z e l d ü z e n im h a lin e g e le n b ir d ü z e n s iz lik o ld u . B ir ç o k k ıv r ılm a la r v e ö n e m li b ir y e r d e ğ i ş i k l i ğ i g e r ç e k l e ş m i ş t i ; K a t o l i k l i k t e n k o p a r ı l ı p a lı n a n k u t s a l l ı k , E d e b i y a t ’ a y a t ı r ı lı p b i r i k t i v e y a z a r h i ç b i r z a m a n o la m a y a c a ğ ım H ır is tiy a n ’ın k u k la g ib i b ir b e n z e r i o la r a k o r t a y a ç ı k t ı ; o n u n t e k iş i k u r t u l u ş t u ; b u d ü n y a d a b u lu n u ş u n u n te k a m a c ı d a , s a y g ın lığ ın ı k a y b e tm e d e n t a h a m m ü l e t t i ğ i s ı n a m a l a r a r a c ı lı ğ ı y la , ö l ü m d e n s o n r a k e n d is i iç in b a h tiy a r lık k a z a n m a k t a n b a ş k a ş e y d e ğ ild i. Ö lü m , b ir g e ç iş a y in i h a lin e g e lm iş t i v e d ü n y a ü z e r in d e k i ö l ü m s ü z l ü k , e b e d i h a y a t ı n y e r i n e g e ç e n b i r ş e y o la r a k s u n u y o r d u k e n d in i. İ n s a n ır k ın ın b e n im v a r lığ ım ı sü r d ü r e c e ğ i k o n u s u n d a k e n d i m i i k n a e t m e k i ç i n , b u ır k ı n sona erm ey eceğ i k on u su n d a b ir fik ir p e y d a h la n m ış t ı k a f a m d a . B u ır k ın iç in d e k e n d im i k a y b e t m e m v e s ö n ü p g it m e m , y e n id e n d o ğ m a m v e s o n s u z b ir v a r lık h a lin e g e l m e m d e m e k t i ; a m a e l l i b i n y ı l s o n r a d a o ls a b ir f e l a k e tin g e z e g e n im iz i y a k ıp y ık a c a ğ ı v a r s a y ım ı y ü z ü m e k a r ş ı s ö y le n d iğ in d e k o r k u y o r d u m ; h â lâ b u g ü n d e h a y a l le r im d e n s ıy r ılm ış o ld u ğ u m h a ld e , g ü n e ş in s o ğ u y a c a ğ ı n ı k o r k u y a k a p ılm a d a n d ü ş ü n e m e m . H e m c in s le r im b e n i, c e n a z e m in to p r a ğ a v e r iliş in in e r te s i g ü n ü u n u ts a la r b i l e , ö n e m l i d e ğ i l d i ; ç ü n k ü o n l a r y a ş a d ı k ç a y a k a la r ı n ı b ı r a k m a y a c a k t ı m , e l e g e l m e z v e a d s ı z o la r a k v e k i m o l d u k la r ın ı b ilm e d iğ im , a m a h iç lik t e n k u r t a r d ığ ım b in le r c e in s a n ın b e n d e v a r o ld u ğ u g ib i o n la r ın h e r b ir in d e v a r o la c a k t ım ; a m a in s a n lık o r ta d a n k a lk a r s a ö lü le r in i d e k e s i n k e s ö l d ü r m ü ş o la c a k t ı . M ito s ç o k b a sitti v e g ü ç lü k ç e k m e d e n y u t m u ş t u m o n u . P r o t e s t a n v e K a t o l i k o la r a k i k i i n a n c a b a ğ l ı l ı ğ ı m , a d l a r ı y la a n ı l d ı k l a r ı s ü r e c e a z i z le r e , B a k i r e M e r y e m ’e v e T a n r ı ’y a i n a n m a m a y o l a ç ı y o r d u . A m a b ü y ü k b i r k o l e k t i f g ü ç i ç i m e s ı z m ı ş t ı , g ö z e t l i y o r d u o lu p b i t e n i v e b u , ö te k ile r in in a n c ıy d ı v e o n u n n e s n e s in i a d ın d a n y o k s u n b ır a k m a k v e y ü z e y s e l b ir d e ğ i ş ik liğ e u ğ r a t m a k y e te r liy d i : İ n a n ç b u n e s n e y i , b e n i a ld a t a n k ı l ı k d e ğ i ş t i r m e l e r a l t ı n d a ta n ı y o r , ü z e r i n e a t ıl ı y o r v e p e n ç e l e r i n e a lı y o r d u o n u . K e n d i m i E d e b i y a t ’a v e r d i ğ i m i s a n d ı ğ ı m z a m a n , a s l ı n d a ta r i k a t a g i r i y o r d u m b e n . B e n d e e n a l ç a k g ö n ü l l ü in a n m ış k iş in in S ö z c ü k le r k e s in liğ i, ö n c e d e n b e lir le n m iş liğ im in 1 9 3 /1 3 k i b i r li a p a ç ı k l ı ğ ı h a l i n e g e l i y o r d u . N i ç i n ö n c e d e n b e l i r l e n m i ş o l m a y a c a k t ı m ? H e r H ı r i s t i y a n s e ç i l m i ş b ir i n s a n d e ğ i l m i y d i ? B e n , d e li o t, K a t o l i k l i ğ i n h u m u s u ü z e r i n d e b itiy o r d u m ; k ö k le r im o n u n ö z s u y u n u e m iy o r d u v e b e n d e k e n d i ö z s u y u m a d ö n ü ş t ü r ü y o r d u m o n u . O t u z y ı l a c ı s ın ı ç e k t iğ im s a y d a m k ö r lü ğ ü n n e d e n i b u y d u iş te . 1917 y ılın d a b ir s a b a h , L a R o c h e lle ’d e lis e y e b ir lik te g id e c e ğ i m i z a r k a d a ş la r ı b e k l i y o r d u m : G e c i k m i ş l e r d i . S o n r a , k e n d i m i o y a l a m a k iç i n n e y a p m a m g e r e k t i ğ i n i b i l e m e y i n c e , K a d i r i M u t l a k ’ı d ü ş ü n m e y e k a r a r v e r d i m . A m a K a d ir i M u t la k o a n d a m a v i g ö k y ü z ü n e y u v a r la n d ı v e h iç b ir a ç ık la m a y a p m a d a n k a y b o lu p g itti: O y o k d e d im k e n d i k e n d im e ş a ş k ın lık iç in d e v e b u s o r u n u n k a p a n d ı ğ ın ı d ü ş ü n d ü m . B ir b a k ım a g e r ç e k te n d e k a p a n m ış tı; ç ü n k ü d a h a s o n r a o y ü c e v a r lı ğ ı c a n l a n d ı r m a y a h i ç k a l k ış m a d ım . A m a ö te k i, y a n i G ö r ü n m e y e n K u t s a l R u h , g ö r e v i m i g ü v e n c e y e a la n v e h a y a t ı m ı a d s ı z v e k u t s a l g ü ç le r le y ö n le n d ir e n o Ruh, o ld u ğ u g ib i d u ru yordu . K e n d im i a n la m a k , k o n u ş la n d ır m a k v e h a k lı ç ık a r m a k iç i n k u lla n d ığ ım k a lp , k a v r a m la r la k a fa m ın a r k a s ın a y e r l e ş m i ş o l d u ğ u iç i n o n d a n k u r t u l m a k t a g ü ç l ü k ç e k i y o r d u m . Y a z m a k , u z u n sü re ö lü m d e n y a d a k ılık d e ğ iş tir m iş D in ’d e n , h a y a tım ı r a s tla n tın ın e lin d e n k u r t a r m a s ın ı i s t e m e k a n la m ın a g e lm iş t i. K i lis e d e n d im b e n . B ir m i l i t a n o la r a k e s e r l e r l e k u r t a r m a y a ç a l ı ş t ı m k e n d im i; b ir m i s t i k o la r a k , v a r l ı ğ ı n s e s s i z l i ğ i n i , s ö z c ü k l e r i n k a r ş ı t b ir ç a ğ ıltıs ıy la b o z m a k is t e d im v e ö z e llik le n e s n e le r i a d la r ı y la k a r ı ş t ı r d ı m : İ n a n m a k t ı b u . B u l a n ı k g ö r ü y o r d u m h e r ş e y i. B u d u r u m s ü r d ü k ç e , r a h a tım y e r in d e y d i. O tu z y a ş ı n d a b u s o y l u i ş i b a ş a r d ı m : B u l a n t ı ’d a ( i ç t e n l i k l e b u nu s ö y le d iğ im e in a n ın ), h e m c in s le r im in h a k l ı ç ı k a r ı l m a m ış v e ta ts ız v a r o lu ş u n u b e t im le r k e n , k e n d i v a r o lu ş u m u s a ğ l a m a a l d ı m . R o q u e n t i n ’d i? n b e n ; h o ş n u t o lm a d a n h a y a tım ın d o k u s u n u on d a, p e k de a ç ık la d ım ; a m a a y n ı z a m a n d a b e n k e n d im d im ; s e ç ilm iş k iş iy d im , c e h e n n e m le r in v a k a n ü v is iy d im v e ö z p r o to p la z m a s ıv ıla r ı m ü z e r i n e ç e v r i l m i ş c a m d a n v e ç e l i k t e n y a p ı l m ı ş b ir fo to m ik r o s k o p tu m . D aha s o n r a la r ı, in s a n ın o la n a k s ız b ir v a r l ı k o l d u ğ u n u g ö s t e r d i m z e v k l e n e r e k : K e n d i m d e o la n a k s ız d ım v e b a ş k a la r ın d a n y a ln ız c a , b ir d e n b ir e d e ğ iş ik liğ e u ğ r a y a r a k e n d e r in o la n a ğ ım h a lin e g e le n b u o la n a k s ız lığ ı o r ta y a k o y m a g ö r e v iy le , y ü k le n d iğ im bu ö d e v le , ş a n v e ş e r e fim in b u d a y a n a ğ ıy la fa r k lıy d ım . B u a p a ç ı k la r ı n i ç i n e h a p s e d i l m i ş t i k , a m a o n la r ı g ö r e m i y o r d u m ; d ü n y a y ı, o n la r ın iç in d e n g ö r ü y o r d u m . İ liğ im e k a d ar sa h te k â r v e y a n ılm ış o la r a k , z a v a ll ı d u r u m u m u z ü z e r i n e y a z ı la r y a z ı y o r d u m z e v k l e n e r e k . D o g m a t i k t i m v e ş ü p h e ta r a fın d a n s e ç ilm iş o lm a m ın d ış ın d a h e r ş e y d e n ş ü p h e e d i y o r d u m , b ir e l i m l e k u r d u ğ u m u ö t e k i e l i m l e y ı k ı y o r d u m v e t e d i r g i n l i ğ i g ü v e n l i ğ i m i n k a n ı t ı o la r a k g ö r ü y o r d u m ; m u tlu y d u m . D e ğ iş t im . B e n i sa r ıp s a r m a la y a n ç a r p ıtıc ı s a y d a m lık la r ı h a n g i a s itle r in k e m ir d iğ in i, n a s ıl v e n e z a m a n ş id d e ti ö ğ r e n d iğ im i v e ç ir k in liğ im i k e ş fe t t iğ im i (o y s a b u ç ir k in lik , u z u n s ü r e b e n i m o lu m s u z ilk e m d i; h a r ik a ç o c u ğ u n iç in d e e r iy ip g ittiğ i s ö n m e m i ş k ir e ç ti); n iç in , b ir fik r in a p a ç ık lığ ın ı o n d a n h o ş la n m a m a m ın d e r e c e s i y l e ö l ç e c e k k a d a r k e n d i k e n d i m e s i s t e m l i o la r a k k a r ş ı ç ık m a n o k ta s ın a g e ld iğ im i ile r id e a n la t a c a ğ ım . G e r i d ö n ü k h a y a lle r im p a r a m p a r ç a o lm u ş t u : k u r b a n o lm a , m a n e v i k u r t u l u ş , ö l ü m s ü z l ü k ; e v e t b ü t ü n b u n la r , y e r l e r e d ö k ü lü y o r d u , b in a b ir y ık ın t ı h a lin e g e liy o r d u ; K u t s a l R u h u m a h z e n d e y a k a la m ış v e o r a d a n d ış a r ı a t m ış t ım ; t a n r ı t a n ı m a z l ı k , g a d d a r v e u z u n s o l u k l u b ir i ş t i ; o n u s o n u n a k a d a r g ö t ü r d ü ğ ü m ü s a n ıy o r u m . H e r ş e y i a ç ık ç a g ö r ü y o r u m , y a n ıls a m a la r d a n s ıy r ıld ım ; g e r ç e k ö d e v le r i m in n e o ld u ğ u n u b iliy o r u m v e b ir y u r t ta ş lık ö d ü lü n e la y ı ğ ı m ; a ş a ğ ı y u k a r ı o n y ıld ır , a y ı l m ı ş , k e n d i s i n d e n k u r t u l a m a d ı ğ ı m b i r u z u n v e h e m ta tlı, h e m a c ı b i r d e l i l i k t e n k u r t u l m u ş o la n v e e s k i s a ç m a l ı k l a r ı n ı g ü l m e d e n h a tır la y a m a y a n , a m a h a y a tın ı n e y a p a c a ğ ın ı d a b ilm e y e n b ir a d a m ı m . Y e d i y a ş ı n d a k i b i l e t s i z y o l c u o l m u ş t u m y e n id e n : K o n tr o lö r k o m p a r t ım a n ım a g ir iy o r , e s k i s i n d e n d a h a s e r t b ir ş e k ild e b a n a b a k ıy o r d u ; a s lın d a h e m e n ç e k ip g it m e k v e y o lc u lu ğ u m u b a ş ım a ğ r ım a d a n b it ir m e m i is t i y o r d u ; g e ç e r l i b i r m a z e r e t il e r i s ü r e b i l s e y d i m , h i ç b i r ş e y d e m e y e c e k t i . A m a b ö y l e b ir m a z e r e t b u l a m ı y o r d u m v e a r a m a k d a is t e m i y o r d u m ; iş te b ö y le c e b e n i k i m s e n i n b e k l e m e d i ğ i n d e n e m i n o l d u ğ u m D i j o n ’a k a d a r k a f a k a fa y a v e r i p k o n u ş a c a k t ı k . Y a z g ılı o ld u ğ u m ş e y i b ir y a n a b ır a k m ış t ım , am a m e s le ğ im i te r k e t m e d im . H â lâ y a z ıy o r u m . Z a t e n b a ş k a n e y a p a b ilir d im k i? Y a z ıs ız b ir g ü n b ile g e ç ir m e d im . B e n im a lış k a n lığ ım v e a y n ı z a m a n d a m e s le ğ im d ir b u . K a l e m i m i u z u n s ü r e b i r k ı l ı ç o la r a k k a b u l e t t i m , a m a b u g ü n ş i m d i n e k a d a r z a v a ll ı o l d u ğ u m u z u a n l ı y o r u m . A m a ö n e m l i d e ğ i l , y a z ı y o r u m v e g e n e d e k i t a p la r y a z a c a ğ ım ; o n la r a ih tiy a ç v a r ; y in e d e a y n ı ş e k ild e iş e y a r ıy o r la r . K ü l t ü r h i ç b i r ş e y i v e h i ç k i m s e y i k u r t a r m a z , b ir ş e y i h a k l ı d a ç ı k a r m a z . A m a i n s a n ı n b i r ü r ü n ü d ü r o v e i n s a n o n a y a n s ı t ı r k e n d i n i v e o n u n a r a c ı lı ğ ı y la v e o n d a k e n d in i g ö r ü p ta n ır ; b u e le ş tir e l a y n a , in s a n a i m g e s i n i g ö s te r ir a n c a k . A y r ıc a o y ık ın tı h a lin d e k i e s k i b in a n ın , y a n i b e n im s a h te k â r lığ ım ın , k a r a k te r im o ld u ğ u n u d a u n u t m a m a k g e r e k ir ; b ir n e v r o z d a n k u r t u la b ilir s in iz , a m a o n u k e n d i k e n d in iz e te d a v i e d e m e z s in iz . B ir ç o c u ğ u n , y ı p r a n m ı ş , s i l i n m i ş , h o r g ö r ü l m ü ş , b ir k ö ş e y e a t ı l m ış v e s ö z ü e d ilm e m iş b ü t ü n t e m e l ö z e llik le r i, e llilik b ir a d a m d a y a ş a r d u ru r. Ç o ğ u n lu k la k a r a n lık iç in d e y a s s ı la ş ı r o n la r , a m a f ı r s a t b e k l e m e k t e n g e r i k a l m a z l a r ; b ir a z d i k k a t s i z l i k e t s e n i z , k a f a l a r ı n ı d i k e r le r ; k ı l ı k d e ğ iş tir m i ş o la r a k p ı r ı l p ı r ı l g ü n ı ş ı ğ ı n a ç ı k a r la r : Y a l n ı z c a i ç i m d e y a ş a d ı ğ ı m z a m a n iç i n y a z d ı ğ ı m ı i ç t e n l i k l e i l e r i s ü r ü y o r u m , a m a b u g ü n k ü ü n ü m d e n c a n ım s ık ılıy o r : B u ş a n v e ş e r e f d e ğ il, ç ü n k ü h â lâ h a y a tta y ım v e b u e s k i r ü y a la r ı m ı y a l a n l a m a y a y e t i y o r ; a m a y o k s a o r ü y a la r a g i z li c e k a p ılıy o r m u y u m h â lâ ? P e k s a n m a m : B a n a k a lır s a k e n d im e u y a r la d ım o n la r ı : T a n ı n m a y a n b ir i o la r a k ö lm e ş a n s ın ı k a y b e ttiğ im e g ö r e , k im i z a m a n y a n lış a n la ş ılm ış o lm a k la p o h p o h lu y o r u m k e n d im i. G r is e lid is ö lm e d i v e P a r d a i ll a n h â l â b e n i m i ç i m d e ; S t r o g o f f d a . B e n , k e n d i l e r i d e y a l n ı z c a T a n r ı ’y a d a y a n a n l a r a d a y a n ı y o r u m , b a ş k a l a r ı n a d e ğ i l v e T a n r ı ’y a i n a n m ı y o r u m . G e l i n d e i ş i n iç in d e n ç ık ın ! B e n ç ık a m ıy o r u m v e k im i z a m a n , k a y b e d e n h e r ş e y i k a z a n ıy o r o y u n u n u o y n a y ıp o y n a m a d ığ ım ı d ü ş ü n ü y o r u m v e d a h a ö n c e k i b ü t ü n u m u tla r ım ı, b a n a k a t k a t d a h a f a z la v e r i l m e s i a m a c ı y l a e lim d e n ç iğ n e m e k iç i n g e le n i y a p ıp y a p m a d ığ ım ı d ü ş ü n ü y o r u m . B u d uru m da P h ilo k te te s ’te n b aşk a b ir şey o lm a y a c a ğ ım b e n : B u o la ğ a n ü s t ü , a m a p is k o k a n h a s ta a d a m , h iç b ir k o ş u l il e r i s ü r m e d e n y a y m a k a d a r h e r ş e y i n i t e s l i m e t m iş t i; a m a e m in o la b ilir s in iz k i, b u n a k a r ş ılık b ir ö d ü lü i ç i n iç i n b e k l i y o r d u . B ir y a n a b ır a k a lım b u n la r ı. M a m ie , ş ö y le d e r ş ü p h e s i z : “ K u r c a l a m a y ı n b u i ş i ö lü m lü le r . B ı r a k ı n ! ’ D e liliğ im d e s e v d iğ im y a n , d a h a e n b a ş ta n b e r i, b e n i “ e lifle r in a y a r tm a la r ın d a n k u r ta r m a s ıd ır : K e n d im i h i ç b i r z a m a n b ir “ y e t e n e ğ i n ” m u t l u s a h i b i o la r a k g ö r m e d im : B ir ic ik ilg i d u y d u ğ u m ş e y k e n d im i k u r t a r m a k tı , h e m d e e l i m d e v e c e b i m d e h i ç b i r ş e y o l m a d a n , y a l n ı z c a ç a l ı ş m a y l a v e i n a n ç l a k u r t a r m a k . İ ş t e a r t ık k a t ı ş ık s ız s e ç im im b e n i k im s e n in ü s tü n e y ü k s e ltm iy o r d u ; d o n a n ı m s ı z , a r a ç s ı z v e g e r e ç s i z o la r a k , b ü t ü n v a r l ı ğ ı m ı , t ü m b e n liğ im in k u r t a r ılm a s ın a v e r m iş t im . E ğ e r o la n a k s ı z K u r t u l u ş ’u y e d e k p a r ç a d e p o s u n a a t a r s a m , n e k a lır g e r iy e ? B ü t ü n in s a n la r d a n y a p ılm ış v e h e p s i k a d a r d e ğ e r i o la n v e h e r k e s i n k e n d i s i k a d a r d e ğ e r l i o l d u ğ u b ir a d a m iş te ! Jea n -Pa Sa ul r t r e SÖZCÜKLER V @$3 OTOBİYOGRAFİ 2 0 . y ü z y ı l ı n e n e t k ili d ü ş ü n ü r le r in d e n J e a n -P a u l S a r t r e in gözü pek b ir ç o k la r ın c a özyaşam öyk ü sü J e a n -J a c q u e s S ö z c ü k le r , R ou ssea u ’nun ü n lü İ t ir a fla r ’ ıy la k ıy a s la n m ış t ır . S a r tr e ’ ın 5 9 y a ş ın d a k a le m e a ld ığ ı v e a lı ş ıl m ış ö z y a ş a m ö y k ü le r i n d e n ç o k fa r k lı o la n b u k it a p , b ir y a z a r ın k e n d i ç o c u k l u k ç a ğ ın ı g ö r ü lm e m iş b ir c e s a r e t le y o r u m la m a s ı a ç ıs ın d a n b ir b a ş y a p ıt tır. Ş a ş ı v e u fa k t e f e k o l d u ğ u iç i n y a ş ıt la r ın c a d ış la n a n k ü ç ü k S a r t r e ’ ın “ s ö z c ü k l e r ” e s ığ ın m a s ı v e k e n d is in i d ış la y a n d ü n y a y ı d ü ş le r in d e y e n id e n y a r a t m a y a ç a lı ş m a s ı , e d e b iy a t v e f e l s e f e y l e y a ş a m ı b o y u n c a s ü r e c e k a ş k iliş k is in in d e r in lik le r d e k i ip u ç la r ın ı ta ş ır b a ğ r ın d a . A s l ı n d a S a rtr e , S ö z c ü k l e r ' d e , ç o c u k lu k a n ıla r ın d a n y o l a ç ık a r a k , e d e b iy a t ı n v e d ilin in s a n y a ş a n t ıs ın d a k i ö n e m in i k e ş f e d e r v e d e ğ e r le n d ir ir . S a r t r e ’ ın k e n d i n e k a r ş ı ö d ü n s ü z d ü r ü s t lü ğ ü n ü n ü rü n ü o la n S ö z c ü k l e r 'i o k u d u k ta n s o n r a , a n ı k it a p la r ı v e ö z y a ş a m ö y k ü l e r i n d e ç o k d a h a fa r k lı d e r in li k le r a r a y a c a k s ın ız . K A P A K R E S M İ: A Y Ş E Ç E L E M ISBN 978-975-510-319-8 K D V İÇ İ N D E D İ R 1 4 .0 0 TL 9 7 8 9 7 5 5 I 0 3 I 9 £ http://w w w .canyayinlari .com

Log In

Jean-Paul Sartre SÖZCÜKLER

Jean-Paul Sartre SÖZCÜKLER

Related Papers

RELATED PAPERS