SAMUEL NOAH KRqMTR aoa SUMERTERIN KURNAZ TANRISI ENKI Eskikitaplarim.com Karagöz samuel Noah KEmer ' John R. Maier . stnrrl.tfl Krr@ TdMe E fti Myrhs oJ Enhi. me CraJE God O Oxlord UniveEny Pres, lnc. New York, @ Kabalq N Y, U S.A.,1989 Yaylneli, lstanbuL 2000 Binnci Baem: Karm 2000 K"pak Dtrze serdar Bal Yry1ma Haztrlayan: M$rafa Krp$oglu Bash: Yayladk Ma$aasr MtlceLlir: Yedigun Mncellitbanesi KABALC] YAYINEVI Himaye-iErlal sok. 8-B cagaloghl 34410 ISTANBUL -pt !02 t_r s)o 85 86 t-rk! r0212\. 1610s KU]UPHANE BlLGl (ARN catalogin8'in'Ptrblicaton Dara (cl?) Knmer, sanuel Noah - Maie., John R. SrrDdledtr Krnrdl I fdrfls Er*i - MetinLer \t Glinler \t eevirile. Enki (suner Ennst 2. Snmer dili 4 Akld dili Merinler lstanbuLr Kabalcr Yay'ne{, 2000 lsBN 975-8240 33-l \ Eskikitaplarim.com Karagöz Samuel Noah Kramer John Maier SUMERLERIN KURNAZ TANRISI ENKi Ceviren: Hamide Koyukan { @**'t^t,** Eskikitaplarim.com Karagöz Millv ve Helen'e Eskikitaplarim.com Karagöz ICINDEKLER GIRI5, 7 I, B6LOM Enki r€ NinhuMg: Somer Gnnet Miri, 49 2. Enki mLUM w NinrMh: 3 lBnn YaatftF\ 66 EOLIrrL'l Enki ve Inanna: Yerynztutu r'e Xohorel SoreClerinin Duzenlenmesi, 8.1 4. BoLllM lMnna ve Enki: Uygarllk sanadrnnm Eridu dan Uruk a Akan[9\ 125 5. BOLUM Enki !e Eridu: su,tadnsnm Nippurh Yolculugu. r49 6. BOLI'M Muanma! Enki, 163 7. BOLUM Ynce Botdoi, 218 8. BOLIJM Enki G€leneginin Gncn, 270 9. BOLUM Kacak Tdnrun lzleri, 320 10. BoLUM Mit ve Edebilic Enkihin Yeri. 374 K6aitmalar, 4?7 D Sorrkce, 429 Eskikitaplarim.com Dizin,441 Karagöz AJ Eskikitaplarim.com Karagöz Girig George Steiner ceviri kuramr uzerine yazdrgr kitabrna pek yerinde al^nk AJtet B6bel lBa\lden Sonra) adnr verdi. Bu eal{m61nda srei- ner, "djller ieinde ve arasrnda, insan ne basarak soyliryordu. StmeAein K ileti;imi geviriye esitlir"i tjLzeri ma4 Tanns Enhi bir eeviriler ki tabrdrr ve diger eeviri kiraplarrndan daha fazla Babil'in sonucu oldugu bir dil ve ortak bir knltrirti payla$Armr- bize en yakn kieilerce gonderilen mesajlan tam olarak ve ayrrnrrlanyla anlayamayrz. Oyleyse i,r, b^zen de ddn binyli once yazrlmrs karna5rk edebi eserleri anlamay nasd umabiliriz ozellikle de gtrntimuzde bilinen binlerce dil ansrnda hiebir akrabasr gdzden kaemamahdrr. Bu yandan -orrak b lutumyanstimerce sdz konusu oldugunda? Di8er yandan, diller arasrnda eelirinin {eviri teriminin genel an' bir sorun olnasmdan bir lamryla yazr tarihinde erken karsrlaerlan awne payr qrkarabiliriz. Bu knaplaki edebi eserler Silnerce, Akadq !e Hirirc€ olm:k trzere iir kadin dildedLr. 1O uEnncu binyidan iriba ren, Mezopotamya'nn yazman okl larr eevirj sorunlan ilzerine eals' fl. Yazmanlar iki dilli, hatta iir dilli sozlukler hazrrladrlar. Aynr dil ailesinin bile iiyeleri olmayan dill€rdeki bieimleri elitlemeye ugrastrlar. Bir sozciLgun soyteniri ile yazn4r arasndaki uyumsuzluklan bite lO Lietrncn binyrlm Sumerlerinin, "Enki nin Ndn-I ltu denilen kendi Babil dyklsti uyarlamalarr vardr (burada 7. boljLmde sunulmu:tur). Oykri bapl barna bir biryndtrr (bir ndttl{uD) lnsanlann yrlan, aslan ya da yabani kopek korkularrmn olrnadrlr ve tek Eskikitaplarim.com bir insan dili- Karagöz ITJMERLERIN (URNAZ TANRISI ENK n'n oldtrgu blr Ahrn Cagdan soz eder. Bu uyum( Irozan "E€kismecr,' Enki adL rann)dr. "Agrzlanndaki sdzu degigrirdi, .cekirme ko)du , Bu hiq umulna.Lk bir harekertir, sunkn Enki, Sumerlerin raprndrgr yiizierce lann ieinde, insanlgrn koruyucusu olamk ancLklarr rek tannYd,. Snmellenn Kt(naaTannn Enfti, dunyann en eskr edebiyarndan ya prlan eevirile.rn kilabrdrr. ciiney Mezoporamyada, b$iLnktL gLrn€y lrak bdlgesi, kNulmug kadim Sumer Enkiyi, pameonun en y|Ll(sek derecesini olusrrmn don ranl ve ranlsadan biri otarak kabul ederdr. Aerklanacak nedenlerden dolayr, Siimelin €n bnemli nirleri muammah Enki rzerinde yolunlarm$u Enki yararrcr bir ramydri ana ranreayla bi.likte SiLmerlerce bilinen eyrenln biiyuk boliimirne, kok€nle, ri kimi mirlere konu olan birkaq garip yara k .La dahil, o biqim yer misti Kozmosun duzenli iFleyirini saglayan "ozlete !e kaderlefe haknn oldtrglr dtsirnLrlurdu. Enki, guney Irak re Basra Korfezintn barakhklafl yak rnda bulunan ana kirh merkezi Eridu)la ozdeglesrinlmirri. 'ya9an sulan hayatln kortrnmasr irin elzem olduklaflndan, yeralu sulafl !€ sulu dip siz derinlik in tanr$ Enki a)nr zamanda bir bereker ligiLruydu ve miller, ornegrn, buyuk rrmaklrfl haya! veren ersuyuyla doldurmasrnr !e halkr kuLsamak iein kanaliarda yolculuk ehesini iEeriyordu. Enkinin diger tannlada ozellikle de Lanncalarla- oian rarrqma lan pek eok oykrinun konusudur. BL,nunla birlikre Enki, kavsalannda bir savaiel olarak anlarrlmaz. YanFmalar hemen her aman kur- asla nazlk !e buyrr denemeleridir. Guntlmtlze rlasmD Slimer meiinl€.inden Grkar an Enkr portr€si oldukea rnuammal, mantrk drgr re aykrndrr. Millere yay an ilahiler !e ilahi trri,nden pasajlarda orneg,n, Enki, tannlarrn eok akrlh, her Eskikitaplarim.com Karagöz CIRIS seyi bilen onde.i, bilge bir danDman, degerli bir dosr ve gdnene !e basafllan iein dirimsel her 9e)'i sagladrgr insanlgrn cdLnen lelinimeti olarak yircelLiimii ve oviilmiiFriir. Enki grizel sanallarn !e anaaF lann becerikii bir ustasrdrr. Belagar ustasrdrr, vararrlan her seyrn adr nr bildlrrr. Abzu'nun kralr, yazgrlan belirleyendir; degerti raelerin (degisririlenez, sisenilir, evrensel yasalar - bkz. 3. bolLim) idarecisi ve dagrtrcrsrdri denizlerin ve nmaklann nesesr ve dehseridir; ulhenin etendisi!e biltiln iLlkelerin babasrdri rannlann agabeyrdtr. Hepsinin olesinde, en1irleri sorgulanma,vandrr. Ote yandan, mirlerde bu erklleyicj glicler, unlu nirelikler ve usG, ltklt baganlar hiq de her zanan aynr bqimde gdrirlmez. Gersekren de, mi! yazarlan Enkiyi qogunlukla mamrksE, uekuruna duskun, nelsine hakin olanayan, uyusuk !e arkadaer olan ranfllafln acrlanna kulak asmayan, ba5rna ne isl€r arac.grnrn larkna larmaksrzrn bol eamataL alemler dnzenlemeye merakh bir adam oiarak resmederler. olmusa olmaz, paha bieiiemez ,r'lerin aianm\ koruyucusunun, onlan elinde tutamama derdivardrr ve bir mit yazanna gore me'leri gereekien de lnannaya ve onun kenti Uruka kaptrrmetrr lnsanlarln velinineii oi ma roli bile, insanoglunu hayann /'1r'sinden yoksun brrakmasryla; korku salan, kin dolu sozlenyle nsanlan dehpere dlrLsilrmesiyle; il6anrn elrensel diline son venp boylece insanoglunun baerna dnler katr marasl derdini arnasryla bir bakrma kuskulu hale gelrr lili - asabeyj En k$kandrgr iein yapmrgirr burnn bunlan Enki, soylemesi uzricti ana, asagrlk komplekinden mudaripti CunkfLkenri Eridunun din bilginleri, rahipleri !e iairleri alabildigine gueler ve a)'ncalklar yukl€seler de, onu paneonda arzu euigi ko- numa geriremiyorlardr. Uzun bir sur€ kutsal hiy€rarFideki yeri, An, Enlil ve Ninhursagdan sonra dorduncL' srrada oldu. Aradan uzun yriz, Eskikitaplarim.com Karagöz SUMERLERIN XURNAZ ] A NRI5I EN KI yrllar geetikren sonra, IO yaklag& 2100'de nil"yet Ninhursagla yer degiFtirerek ucuncu srraya yukseldi - bedelini s€ve seve 6dedigi paha Lya mal olan bir zaferdi bu. Mu yazarla.na gore, Ninhursag onun guelerine !e baganlaflna meydan okumayr snrdlrdn ve bir ker€sinde onu neredeyse oidurecekti: Enk, bunun yan,nda kimlik bunalrrnr da cekiyordu. Kendi adr, en' hi konpleksi, 'Yeryilzirnirn Ef€ndisi," yerin ahrndaki kozmik larhk, her tnrden kotir cin re korkung canavarrn yurctu olan Ktr'm parqasr, lu derinlik Abzu ntrn kral olarak onun konumuna kars,l,k olusLLtrmaz. Ashnda, daha erken brr deyirde ona, Kur'u istila eden canavan yenmesiyle kazandrgr bir ad olan, En kur, Elendi Kur," ad, verilmis olabilrr. lO yakla;,k 2500'lerde, Akadlar Enkr iern Ea adrnr orlaya ar oiar. Ea olasrhkla Sami dilinde bir sozcdktdr anlam ve kbkeni bilinnemektedir. lkinci Dlinya Savasr srrasrnda lrak Eski Eserler Mir' durltigu'nce EridLida )trrutulen kaznar yaklagrk don metre kare bnyukll'gturde iki sunak ieeren kueuk bir odadan Ibarer olnn stmer'deki bilinen en eski taprnagl ortaya rrkardr. orada tapln an rannnrn, En kinin, Sunerce onc€si bir adr olabilecek en eski at6r oldugunu var saymak akla yaLk,ndrr Ana ozgun adr ne oltusa olsun, Enki,€a, lnanna,49!aldan sonra Sirmer unnlanmn en insanr ve €n sevileniydi. Sumerin gairleri ve ozanlan onun ganrnrn ve budalalklanntn garktla flnr so)lemekten nutluluk duymug gibidirl.r. !e silindir mtihirr baskrlannda Enki siirekli olarak ikr rnaddeyle ozde5lertirilir: sr !e bilgelik. lkr ogenin MuseYi, Hrristiyan !e lslam dinlelindeki onemrne karsrn -Onadogu'da gelgenler d4rndaki pek sok dinsel gelenek bir yana- din tarihqileri ozir su olan bir tann olarak ya da kendine ozgiL bir "bilgelik"i olan bLr Kadim meLrnler ranrr olarak Enkiye henuz hak etriAi degeri vermemiglerdir Eskikitaplarim.com t0 Karagöz 6IRI5 En oncle gelen din larihsllerLnden biri olan Mrcea Eliade nin iark- I kuhurler ve larkh krihsel devirlerde su simgeciliginin devanllgr uzerine iddialannr ele alalm: Sekilsiz!e gizilolan hergeyin dzn, her kornik tezahrlriin kaynagr, rirm rohumlannk^br olan su, tlim b{inlenn geldigi \t. ya kendi ncadan ya da biralerle Een ddnecekleri 6li 6zn sim8ele. aaslangcra vardr k her kozmik ya d^ taiihi se\,rimin $nrnda te.i dbne.iasla tek barna olmasa di herzannnvr olacakr, cnnkiisu, parcalanmanE binmler halin de biitiio bieimknn gizil olaDagrD isine alan tohum itreticisidir Eliade, kozmogonide, mir, dinsel roren ve ikonogralide buldugumlrz her tnr kultur ortiLnlr:rLstrnde sur-un aynr iileyi yerine gerirdigi ni b ltr. "tirn brlimlerden dncs.qelir ve rilm yaraolg strreql€rinde ral- Suyla ilgrh her baglann yeDiden olumn trtr'yenr doglm olu etnkt onclikle, olank$ya sokaak laltiz erne mu ifade eder izler ve rl(inci r. hay^ln re yaEr,lqn pohnsiyelini eogahtr Baglangr su yeni dogs bag'tlar. bnyu ayinlerinde iyihsdnr re ce naze.yinlerinde olirnden sonF teknr dogunu eglar Bagh basma berekeri ^ll ayinlennde, rl,m gizilliEiieinc aldrgr iein, su bir hayal singesr ( canlandrncr su ne ) hali selrr Tohunu boldur, topraAr, han anlan \t kadnlan doller Kendi b(inn olanaklar icenr, te\ kalade ak$kandrr, herseyin geligmini isrnde desrekler b3nzetilir !e bundan dolayr kgl.. s. l89l l" ayla ka$ annlrr ya da dosrudan ona mir, dinsel tbren !e ikonografide dinlerinde bal|ca unsurlardan brri oldugu Ya5anrn simgesi, kozmogoni, onemli ol.n suyLln dirLnya Mircea Eli^de. P./llnts ,r Cor?a,"dve Rcir8o (New Library, 1958), s \orki 188-89. Eskikitaplarim.com ll Karagöz SUMTRIIRIN KURNIZ TANRISI ENKI sonucuna vanr Eliade. saydrsr diger unsurlar "Gokyrrzu !e cokyirzu Tannlafl,' "GirneF ve cunese Taprnna," "Ay ve Misrjk Ozellikleri, .Yeryuzll, Kadrn !e DogurganLk"ur. Sonn blrki orriislrL a)inlerine v€ dogurganlrk kuliterine, kutsal tasllr, k'usal yerler ra birkrc b"r.m ar edilmiglir - rrr. un l.|Jpra !e kursal tnl,iirpr ):ln./..r zaLnanla L.r l.ez..7 su snngeciligi bolirnunde ise adr hiq geemez Niye Enkiden uzak duruldugL' sorusuda ikineden kendini gbsre- rir. Kadrn Yakndogu lzmanlafl eelr€si d$rnda iyi bilinen, qok onenli mernler olmasrna karsrn Babil Yararrl15 Desranr ya da [mm.i E'i ve C gdnnr verilenler gibi, gorece geq birkaq neun 1'alnrzca ^dr lardLr. Enl'm.r Elii !e Ctlgdrnrr gibi eserlerde Enki (Sami Akadcasrnda, ki adryla, Ea) iyi tan,mlanm$rrr, ancak oynadrAr rol oldukqa krsadrr Eliade'nin ayflntrlanyla ele aldrgr su simgeciligini gercekren de her asrdan iqeren Srlmer E.ki mitleri uzman olnayan okrr ilin hala bi lkinci blr neden Enkinin kolayca srnrflandrnlan bir rann olmayts irdrr. Mezoporanya pant€onundaki diAer lanfllan srnrflandrrnak daha kolay gibidir An, gok baba, gokyirzune rekjlen diger de'otiosi gi' s 6a 66). Girclii ve saldrrgan Enlil bir ftrona ve !er,mlilik tigiLrirnirn bildik srnrtrna sokrLlabilir. Tannlar hi)erarsisinin iepedeki don rannsrnrn en eski grublr, Nrnhursag, Ninmah gibi pek eok adla bilinen, bir am tannqayr ilenr. Ve daha gene sald'rgan unrrqa, merkezi gruba girmek ilin kendine yol aqan lnanna (Akadcada letar olarak bilinir), brr dogurganlk singesi' dir. Kutsal eylilik ayininde oynadrgL rol tirm dilnya dinlerinde yer alan bir girtrngirdur. A9k, gilzellik ve bereke! tanneasrdr. Savas ye bi, uzaklaslr ve ahl hal€ gelir (n.8]]., yrkmla d€rin basianrr icinde olmasr paradoksu da kadirn dunyada ga yer i)i bilinmektedir. Eskikitaplarim.com )7 Karagöz YirLce ranfllar donlusrnnn dordirncnsii Fnkidir. Eliade, yukaidaki )orumundan da anlaerldrgr ilze.e, str ranrlsn, senellikle disi ve ayla iliskili olarak diisunne egililnindedir. Elbeue Enki'nin ayla hicbir iligkisi yoktur. Sumer Enki mulennd€ gorecegimiz gibi, Enki kugkusuz, cogunlukla Y.ice Anayla eiftleten eril unsur olarak yaratLcr ilkey- le ilitkilidir. Yine de oykirler, Cok slk olmasa da, yararma snrecinde eril ve diril unsl,rlar arasrndaki qekismeye dikkar cekerler lronik bir bieimde, Enki, Su ve Su Simgeciligi nde Eliadenin rldrgr yapryr din tarihinde en iyi tensil eden lanr olabilir. ele Enk,nin ikinci nrieligi bilgelikrir. "BilSelik" her eagda kalranmasl zor olan nazik bir kavranchr. Blrgirn lerime Kitabr Mukaddesten lrl(afllmrg anlamlar )rrklenmlilir. Buna karern Kimbr Mukaddesle bi le bilgelik, sn sundelrk olandan, cok derin zihinsel !e rinsel gno' sise degin uzanrr sirlqman\n Mesellerinde !tr tiLrden atasdzle.i L.rp- 1^m.hk.r idanrla yemek yene 123:61. Aphla soz sirlerme I23:91 Bireodl$ shh ederken esrSeyici olma. Bir degnek drrbes ontr oldnmez oou degnekle doreFin \- .,n,n nl,,lerDr),., ndinkr.rrr 'n 2r: r lql.t lnsanlann srradan deneyimle.inden senel ilkeler erkamn boylesi slLndelik osutler, Enkinin bilgeligin efendisi olarak ovirlmesine kar irn, btr kitapt.kl Enki metinlerinde bulirnmaz. Ve Kiubr Mukaddes Kirab, Muklddes prsrjlaD. Tl,! J.nrJdlzir Birhdan, ed AleMnder Joncs. (cadeD (:iry, N.\.: Dorbled.y, 1968), s 8+0'41. 881 84. Eskikitaplarim.com l3 Karagöz 5!MLRLERIN (URNAZ TANRISI ENKI btr "bilgelik,, Enki merinlerinde belirgin olabilir ya da olmayabilrr Helenisrik Bitgelik Kiia blnda, orneAin, Siileyman Tanrlya, ona "BilgelLgin ruhu"nu verdigi geleneAinde de bulunan eok larkh rurden Herseyin dogm bilgisinibana ltEn oydri diinyamn yaprs,or \e dEele nn .,zelliklerini, zdnanlann baslangrcur, onastu re sonunu, glndd, nuhle,inin degFn.sini\t me\5nnlenn $Fsnr nn duumunu, ha) anlann dogasnr \t Iln delnni re yrldrla, yabani haFanllnn icgndrihri, ni. ruhhnn gucnnu !e iEanknn zrhnsel snFcknni, birkr cesnlenni re kttkknn iyileiriri.i ozellikknnibana ogrer€n oydu Burln gizli \r bnIrin aelk olanhn .gEndim. bnrlin bunL.a brcm lercn Bilgelik bana ogreui bunlan 17,17-211. Brnu, Sulevman\n Mesellerinin srradan, gundelik bilg€ligiyle Sisi olmayan bi. nitelikler lislesi izler: Cunkt onun rcindekr ruh zcki. ku6al, e5siz, rok yonli. krhaz. erkin, nutuz eden, lekelenmemi5, bemk, incirilemez, yardrn*ve.. kn. kaEr komlanaz. lntu{kir, inen. arrk, deEismez. giilenihr, ayarulam^z, her grye kadn, her 91 dnsnnen, hlron zihinlere islq,en, st rt en mahtr ruhlann tuhudur. ciinku Brlgelik her derinihden daha hEh hareker eder, oylesaftr ki, ltri€ye y.yrltr,t iclerine n ueder lBilgelik 7:22- 241 Enklt€ duzenli olank bilgeligin efendisi' srfarr verilmrsrir Bil selik kavramr kadim d[nyada eskiden beri karmasrk !e Kuabr Mukaddes geleneginde btrlunan arrnhklardan farkL boyurlara sahip oidtr- gundan (orn., biLytL ye dinsel ayinlerde, oluler dryarna giris ve ora dan erk$ bilgisinde), Enki oykuleri, Duzenbazln sanatlarr, kurnaz|k ya da hilekarhk g€rektirir gibi gorlindilgunde bilgelik'ren kaqrnmayr Eskikitaplarim.com 14 Karagöz yegLedik. Enki, haltedilmesi olanaksE gorunen sorunLara sok edici qozunle. bulmakla diger ranllal bile ta9rrrrr. Ingilizcede "drizenbaz' gok terini eskr anlamlafl olan "bilgi kazanna, genis bilgi" anlamlaflndan yalnEca bir iz rairr, ama guzel sanatlar, el sanarlarr ve bilimde, oz.llrkle de buyuyle ilgili konLrlarda "bu seyin nasl yaprlacagrnn bilgisi nden gelen yonlerini korur. Belki de sorun eozlrLclrL Enki ien €n uygun rerjm "ktrrnaz drr (cralty) En eski anlamr olan "surliL, etkin, kudrerli"nin (oED .rnning !e.ralty maddelerj) cok az,n, banndlrdrgr kuskusuu Enkide de arrk, ttr. Ancak daha biluen anlamda, "huner ya da becerklilik gosrer, mek, ustalkh ve duzenbz anlamrna gelen zanaar k/d/r), Enki'nin "bilgelik inden bLr seyi barLndrrrr. Enki, bliylrLniLn elendisi !e ranrLlann btiyrik sorun'qdziiciisu olmasrnrn yanr srra, gimdisanarerlar ve ya, zarlar dedigimrz srnrfr da ieine alan zanaarkarLann rannsrdrr. Ozellikle, bilgrsinr o[lLrna aktaranlann babasrdrr Enki. Enki temelde, belki de diger kadim tanfllardan daha qok, konusu lan ve yazrlan sozle ozdeglegiiriimEti Enkinin kavranmdrnda sdzin oneminin bu krlaplaki qeviriler aesrndan iki anlamr va.drr. Eirincisi, "o . ,.kler o"gfl olrrak anlamrmz g",ek,'. Bur rr er Ir; de L r J r, suz, bunun iqin raba harcarur. Enki'nin durumunda, Enki'nln sozleri ni ve tannr nnrmlamak irin kullan an sozcirkleri okLryan kLri uya' nrk, ironik donlrslere, her tarala eekilebilecek sozlere ve en kutsal baglamlarda bile niikteye hazrrlkh olmahdrr Cevrrileri elimizden geldigince aerk ve siislemesiz yapnaya qa|Ftrk, setrefil, ancak okLrna bilir dzgnn metrnlere sadrk kaldrgrmrzr umuyoruz Bilimsel bir netni Celreleyen, bzen de iGrilLnti rirlen kaynak ki taplar notlarda asgarr derecede ve genetde konn dtsr trrulm$tur. Gii nirmuzde Asurologlarca lerilen eseriere daha derjnlemesine Srrn€k Eskikitaplarim.com t5 Karagöz sUMERLERIN (URNAZ 1NNRISI ENK1 isteyen genel okLrr iein, bLL kitabrn qeviriler ve klsa acrnlamala.la ye lerince ilginq oiacaAr umuyoruz. Bu krapraki aabalanmEda Enki'yle zrn ikinci yon , onlan riir ilgili merinlere yaklajrlnrnL olarak ele all9rmrzdrr. Oykriler, ilahil€r, sarkrlar l,e genellikle hikayelerden olusan daha genig eserlerin bir parrasrdrr bu knap. Akadca ye Hlntee(leki birkaq ornek drsrnda, me tinler okura giir dizeleri olarak gornnnr. Sumerce, Akadca !e Hi tqe (eger HrLrtqede de I'a6a) siirler arasrndaki uyumun nerden kaynaklan d,grnr belirlemek giiqtnrr ama aralannda temel bir uyum oldugu go rirlrnektedir. Bu anlamda bunlar "9irlsel" merinler.lir. Faka! bizim bu giiri ele algrmE siir yazma sanaunclan biraz larkldrr. lyi yaztlmrs bir Fiir, parcayla b|Lttrn ardrndaki karmairk birlige sa hipii.. Tek bir dizedeki ayrr ayrr sozcukler bir bitiLnin parqalairdrr; merinlerdeki dize daha buyi,k bi,ti,nlerin, mrsra paragrallan ve benze.inin pare.s! drr; mrsra paragraflan uyumlu epizorlar !e daha genii birltinler olur tlLrur. Mesel€ elbeu€ yeterince aerkLrr, ancak rygrlam:rya gelince zor' lrklar qlkar: bir sdzciigiin, dizenin, bir pa..g.atrn anlamnm daha gena baglaml^rda, daha ktiriLk birimin bir otqu oktugu soze dayammk bir birini korumak yeterince girqriir Burada slrnulan siirler, bugun giuiazlsr olarak bilinen (bu xd lslak kil zenin uzerine sivri ucltr b,r aletl€ kazrlmrg rrYi bi!imli i:aretlerden gelir) zor !e karmagrk bir yazl dizge sjyle )azrlnDlaritr. Tablerler binlerce ylld,r, €n az,ndan €rken Hrris' ri)anhk eagndan berl, kayrpo. eogu durumda, netinler parqalanmEur, igaretleri qaprasiktrr ve biuirn pasailar ytmigtir. Uygun bir bnLrin oluglurmak, bir mernin biittLnlngn isinne dilLSiinmekten eok daha taz lasrnl gereknrir. Diyelim ki lsianbnl'da bir nuzede bulunan bir par Bu denli eski ye bunlar kadar yabancr yazmalada kuciLk Eskikitaplarim.com t6 Karagöz 6lRr5 exnrn simdi Phrladelphia Universue Mirzesinde (yrne krnk) bir e9i rar, bu pargalan brrlefrirmek yrllarca slren ririz enlek gerektinr. Co, gu hala biljnmemekredir. Butmacanrn parqalarr bazen beli brr kesin lik derecesinde yeniden kurulur. Cogunlukta boFluklar eok buyirkrur. Parlalardan burtrnri !e brirllnden parlaian antadrgrmrz "yo.umbilin, sel dongti, sadec€ buyirk parsalar eksik oldugundan qosu kez boz hr. Babii'i inra ermenin bi. diger sonucu. Oyleyse kitabrn nesneleri oldLrkca yahn ve dogru sozltrdu. Melin, ler kendi kendilerine, agrk !e dolaysrz bir dilde konugsrnlar isriyoruz. Edebi eserlerde (nirler, iarkrlar, ilahjler, mekruplar !e briyLi metinlerinde) gdiindugu kadanyla eok yonlu, kadim brr rannnln porrresinirizme)e sabah)'orlrz Uzun bir yazr gelenegndeki belli Fj irsel trygulamalarr sergilemeyi nerinlerin kendilerine btrakryoruz. Ve son olarak, girrlerde bulrndugunu.lu:rindugumuz belli siirset, bilyu leyici ve grzenli nrtelikler ilsrune likir yururiiyoruz. Enhi \e Mn'Jazarlan )rl insan bilinleri iein buyuk anlam ve onenii olan bir kalklya tanlkhk €tnn5rii uzun zaman gdmtLlli kalmrg I'e unutulmug Geren elli Sumer edebi merinlerinin uluslararasr brr Asurolog !e Sunerolog grubunca derece derece, parqa parqa, adm adrm yeniden ele geGirilip onanlmasr, eevrjlnesi ye yorumtannasr. Bu eserlerin qogu, IO yakla srk 2000lerde ve bir k6mr daha da once yazrlnDu, buna kargrn bun- lann bu)iik bolnnLi lO ikinci binyrhn birinci yarNrndan eskiye gi! meyen, tabletlere yazrlmre kopyalar ye dirzehilmis nushalardrr. 5u anda tirm dunya mirzeleri!e rabler kolekiyonlannda ranlnml! v€ sap tantn4 roplam ahr bin kadar "edebi'tabler ve parea bulunmakradrr ve bunlarrn eoguntrn ilerigi gindr su ya da btr bilimde, kopyalar, forog, Eskikitaplarim.com I7 Karagöz SIJMERLERIN IfuRNAZ TANRISI ENK ranar, kaLplar, eevriyazrlar, ei!iyazrsr uzmanlarrnrn elindedir. Oriiinalleri Philadelphia ve lsknbul ya da Londra ve Bagdat kadar uak terlerde korunsa bile, 5imdi metin parralan brr amya gelirilmir ve oh$turuln$ btL tablet ve parqalarrn EogLr birlegririlmis !e kopyalanmrg r. Sonuc olarak, um ya da krsLren, yirnli kadar nit, doktlz destansr (tyku, tarkl tur, uzunluk ve reerikte ihi yLizLrL askrn ilahi tLrrrnden yaprL, bir Kutsal Evlilik Ayini seYresinde donen ) irmi sarkr !e mersiye, yirmi lane toplu dua ttLrtind€ Kent Agrrlarr !e trdter Aobrosallrcdt{i ana]l, eok sayrda diyalog, mnrtma !e deneme re bir duzineclen fazla atasozu, ahlakikrnl, vecize, bilmece le fabl deneme- yenlden si metnine sahibiz Fimdi. Humanisiler ve uzman olmay.nlann bu kadin Stimer yaprtlanna ulaqabilecekleri oldukEa guvenilir qeviri ve yoruml:r eok az degildir. bir )iru)rl once, Snmer edebiyan hakkrnda hemen hiebir rey bilinmiyordu Varlgrmn ilk igareti eagdq bilim dirnyasrna 1875 Irlnda ularrLi Asulolojinin babasi' Henry Rawlinson, bir diger lnSadece ceorg€ Snrth iarafrndan kopyalanan Brrtish MusetLmdaki bir kae ikF.tilli metni de -yani, SiLmerce iazrlmq metinler dnce Asurca sonra Babilce denilen simdi Akadca oldulunu btldiginiz Sanr diline gilr, sanr satrr 9e!rilmisti- ige[en civiyazrsr meLrnleri bir knap halind' yayrmla.tL. Nini!€ deki Astrrbanipal Kirtiiphaneslnde yaprian kazrlarcta qrkanlan !e lO iedinci yuzytla tarihl€nebilecek bLr ikl-dilli neunler amsrnda, rannqa lnanna ku[iL (Sami dilind€ lgtar) ve onLrn korrL yazgF l kocasr ye a$9, Drmuzi Temntlz) ile rlSili brr da onenlisi, o zaman bi|nmeyen, ama (KiLabr Mukaddesle kae tane krnk giir vardr. Daha gomultr oldugu sanrlan edebi eserle' ;-ine de Sumer kalntrlan iginde rin pek roguntrn aynntrL bir listesini ice.en, Simer Akaclca olarak ra' nunlanabilecek br edebikatalog metnide bunlara dahildi. Eskikitaplarim.com 18 Karagöz GIRI5 lzleyen attmr5 yrl lngiliz, Fransrz, Atnan ve Amerikal bilim adamlan, British Muselrn. Louvre. Berlin.tevler n.i askrn ddnem ieinde zeleri, lsranbrl Eski 5ark Eserleri Muzesj ve A5molean Mnzesi,ndeki ynzlerce rabl€r !e pareadan erkardrkian kopyalan yayrmladrlar. Ama oncelikle parEalarm aosunun hasarh durumda otmasr nedeniyle, bun, larda yazrh olan yapulann yeniden kurulnusr, eevrilnesi ve yorum lanmasr bir dnzen icinde iterleyenedi ve geri kaldr Elbene, bu rabter ve parqalara yazrlmrp merinler ieinde birbirinin eri olan say.rsrz kopya lardr ve yap,rlardan btrindeki boFluklar ve ekik ,erler eosu kez kopyalanan parealardan tamamlanabiliyordu. Ama bu can al,cr 6nem deki kopynlar ye onanlan parsalardan ram olarak yararlanmak rqin. olab'ldigince lazla ka]'nak malzemeyi, o zanan mevcu! olandan qok daha tazlasrnr, elde bulundL,mak gerekiyordu. Bu duruma sare bul, mak ieln, Sam!rcINoah Kramer bilimsel kariyerinin eogunu niLzeter arasrnda mekik dokL,yarak, trzerlerinde eallerlmamre ve yararlamlma m$ halde m(ze aekmecelerinde )a!an edebi iabler ve parsalan sapra mak, karalog halure gerirmek, kopyalamak ya da cesrrtj mtizeierde Ealean uzmanlara kopyalama konusunda yardrmc, otmakta geeirdi. Bu elkinlklerin oykiisir, Kramer'in ozyaqamoykusii tn rie Wo/d o/ Srmer'de (Delroiri Wayne Srarc Universiry press, t986) )ayrnlanm$nr. 1960'larda bailayan bu cabayr daha geng bilim adamlan surdurdil Kramelin eskiasisranr ve Pennsyivania Universuesi Muzesinde do gent olan Miguel Civil yakrn bir gelecekre, bilinen hemen ritm Siimer edebi eserlerinin genre brr kaiaioglrnu, yaymlanm4, yaylmlanmam$ rablet !e parealann bir listesiyie birlikre yayrna hazrr hale gerirecek- on lrllardrr devan eden, birikerek cosalan Sltneroloji 'ir ortaklara biliminin ba;ansrnrn bir sonucudur bu. BunLrnla bi.likte, merinlerin onanmr !e y€niden kurulmasr, Eskikitaplarim.com iee, t9 Karagöz 5IJMIRLERIN KURNAZ IA1.]RIsI tNKl r e', ,d,-\r' k"mro\u,f,n SpEprl, hale gerrrme sun.rnd" v,ln.z., adrmlan olu;turular. Baglana iliskin yaygrn belirsizlikler, iki ' ilk lemler r,e muammalann yanr rra sozliige ve gramere iliekin rok sa celirileri !e yorumlan eok daha gtLqtlir Boy leyken bile, oldukga fazla ilerleme ve baian saglanmrgur ve g|Lnn yrda sorunla kusaolan nuzde makul bieimde grivenilrr sevrrilerle okunabilen strmer edebi eserlerinin say$r az degildir. llk oncu cabalar buyuk insan, nerhun Jacobsen !e .j. J. Van ye Drjk in elkin eaLrgmalanndan Kramer'in bizar saprayrp, kopyaladr- Adam Falk€nsrein in kaleninden, Thorkild erkm$nr Gelen yir nibes yrl|k zaman irinde daha genr bir eiviyazlsr uznanl kugaAr bunlann roEunluAu Gou'nsen de Falkenstein in ve Philadelphitda Kramer'in yrllarca esitip bz€ndirdigr ogrencilerdir- kendilerini bu gueluklerle doh ire adamrr, haua izlerinden gidecek yeni bir kusak gr nerinle.in anlamlarnl lozme gayretlerinden bile yeristirmeye barlanDlardrr. Bundan dolayr, lum bunlar goz onnne ahndrgrnda, bu ylrryrl sona ermeden once eok sayrda yeni Suner edebi esennin giin [rglna qrkmasr, aynca daha eskr, 8eqe61z hal€ ge- len qe!irilerin geljrririlip, gozden geeirilmeleri olasrdlr. Bu umu! ve U-r"' r e r" brr' ,nr r .aglam -in.le K .n ei,r, ,rl L o a- {ke tober in. gen\ ,h \.' ,r ..: '.n humdnr5 \4t.re r\ rI, 26, uzmanrnrn kadl,ml ve i5birligryle ya)rma hazslad,s, Pennn'vh'dnja s&mrtan Di.tiondn"nrn birinci cildinin 1984 ytlmda oftaya rrk Kramer'in Suner Milolojisi'nin, Anelican Philosophical Socie!) nin brr incelemesr olarak ilk basksrnrn yaprldrgr l9'14 )rhna desin, miiz€ rekmecelerinde saptanmaln$, kataloglanmam\ ve inceLennemig hal rc parca iiz€.ine yazrlnlD mirolojik hikayele' rin coAu bilinmiyordu ve Sriner nitololisi, insan bilimciler !e me- de yatan yiizlerce tablet Eskikitaplarim.com 2a Karagöz rakh okurlar 9l))le drlsnn, eivi)azEL uzmanlan iEin gersekren rel/a Dtognrtdydr Ikeilediimemii kual. James Hasrings tanfindan yayrma hazrlanan ve 1908 1927 yrllarr arasrnda ontc cih halinde yaymlanan al brnesin, Kozmogoni ve Kozmo lo1i" ba5lrkl oldukqa uzun bir rnakale vardrr (lv, 125,7s). Bu bohm hem€n hemen buItLn dirnya halklannur, kadim re qagdag, ilkel !e uy gar, yararrirs miLlerini krsaca anlarrr, ancak Sunerler hakkrnda rek bir sozcuk )'oktur. L. I{. cray ve J. A. Macculloch taralndan yayrma EncJlapedia Reli$an and Erhics de, hazrrlanan ve 1916-1912 yrllafl arasrnda onric cih halinde yayrmlanan Mlihology o/,{llthe Rdcer baslkl d€rleme, Steph€n Langdon ranhndan kaleme alnmls Sani nirolojisi iizerine bir cildi irerir. Langdon Sir merlerin muolotrk ka!.amlannrn bazrlannr k6aca ranrmlanayi eal9rr, ancak Langdonin hakkryla iBresinden gelemedigi ciddi dilbrlim sel somnlann ya srra. o zaman geqerli kaynak malzemenin de eok srmrll olnas nedeniyle sonuqla.r oldukra gli!'enilmez !e yanrhrcrdrr Stntzr l,litololis nrn 19a4 rlnda hazrrlanrp, yayrmlanmasr, Kra- nleflin, lstarbul Eski sark Eserleri Mirzesi ve Philadelphia 0niversue Muzesin.Le bulunan yayrnlanmamrF Sirmer edebi tablet ve parqalan ca|ltrgr qogu ilk kez onun tarafrndan sapranmr9 !e kopyalanmqur on yrlhk srirec sononda gereeklegli. Krrabrn ilk basrmrndan sonra seeen krrk yrl icinde, eegilli bilin adamlarnca uzerinde yogun olarak vaprlan sayrsrz katkrnrn sonucmda yeni metinlerin birikmesi ve eski lerin .taha dernlemesine kavranmasr, Kraner'in, giin|Lmnze rrla;an mitlerin qogunu yeniden g0zden geeirmesini ve diizetmeler yapmasrn, sagladr !e gLincel taklaga oLarak h FransE meslektarr lean llorLEro ile or mftholoqx accadienne baslkh bir kuap hallnde la' relinleri !e gozirmlene, gildlier re hedener yrnilanacaktrr. BoylelikLe reenklellni eleme, aragtlam yapr re nrteliklerr, koorpozisyoniannrn esinlediAi Eskikitaplarim.com )l Karagöz SUMERLERIN XURNAZ IANRIsI ENKI irzerine, konulanmn ana hatlarmL ortaya srkarma, yararma ve gelistirmede yazarlannrn, kullamlan yontem ve siireeler uzerine durunup, tartacak fr.s?rLr olmugur. SlLmer nirolojisine bu yog nlaFtrrrlmrF )e niden baklilan erkanlan kavrayf]ar, sonuElar ve kanrlann bazrlarr, bu kitapta yayrmlanm\ olan baghcn be9 Enkr nrtindeki daha bilme cemsi ve muglak pasajlan aerklanaya !e aydrnlatnaya yardrncr ola Gliniimiize ulatan Strmer mirleri, Sumer bilim akademLsinde, ldrillrd, eguim girnnr, mezuniyeir€n sonra taprnaklarda, saraya bag L memuriyellerde ia da yine Ed&bbada, ealDan dus gucu kryvetli, yarancr rairler i'e ozanlarca yazrlmtp du5sel nasallardrr. Bu siirsel masallafln her biri igin erk$ nokrasr, harekeie geqirici krvrlcrm, tan- nbilimle ilgili bazr inane dizgeierinin kokenlni aerklanaya duyulan gereksinimdir: olume mahk0m edilen belli tannlann sasrrncr yazgrlan, oldukea onemsiz tannlann dogLrmlan ve sayrlannrn eoklugu, bir tannnrn drg€rine olan nsinnllign, bir rannnrn dirinsel insan ge' reksinimleriyle iigili griiElerle donatrlmasr, belli kenrlerin girs !e 9an iqjn dognalan )a da yeni.ten kLrrulnialannda lannsal rol, onemli po lnik olaylarda rannsal rol, b€lirlisanar eserleri, bitkiler !e anma 9ar knaflnrn kokennrdeki tannsal rol ve br insan,n tanrF^l olLimsuziuk rol, mevsmsel durgunluklar ve ilgili olaylarda !e krahn oliLmu ve katlna ytil.sehilmesindeki tanrBal doganrn yeniden u)anmasryla olirnden sonraki hayatrnda tanrrsal rol. Bu tannbilimsel inanq dizge lennin asrklanmasr !e aydrnlatrlnasr srrasrnda rair, tenalan, gudirLe' ninleri, tikideri, olat'lan !e eprzorlarr sLrna( bunlardan bazrlan ken di llydtlrmalafl re yararmalarr olabili., ancak eogunlLtgu zaman'nn lannbilin !e edebi celrelerinde gecerli olmullardrr ve agzdan agtza yayrlarak gelenlerin de, hem yazrlL hem s0z1u, az olmadrgrna kueku Eskikitaplarim.com 22 Karagöz clRl9 Snmer mit yazarlannrn cekirdek oyktilerini oncelikle epizorlar ye ,,1i)'l.tr, etkinlik !e ghdtilenn]eler, insanlarln oramndan lannlarln (lnn)asna gesigler olu5turur Bu duznrce I'e dnrsel o)kuleri yaaD fiirler, derin di(nnnrler )a d^ meratizlkle ilgili filozoflar degillerdi. (;enellihle, geEerli tannbilimsel inane dizgeleri ve dogrnalan, kokenlcri ye geeerliLikleri lzerine ciddi ve anlamh bir bieimde du5rintrp ra 5mmaksrzn, kabul etnislerdi. En eski arketipler ye kozmrk iEgbrii lerle dolmue ha)alperesLler d€ degillerdi. Bundan dorr, be5 binyrl yrl once yaeama olmalan, onlafl, ilkel Homo saprens arketiplerine eag- das ioman yazarlanndan daha fazla yaklaetrrmaz Dahasr, gllnl,mnze ulasan StLmer mirlerinin taprnak ayinleriyle baglantrr laFa da rok azdrr hiebir bicimde a)in sozleri" olarak tanlnlanamazlar. Cagdar Iaprsalcrlar sezgi ve anlam kabuklannl ne kadar soyarlarsa so)sunlar, onlarda lezzetli ,va da degil, )€mek reeereleri de bulanayacaklardrr. Inilleri, eekici, esrn ve,,ri, eglendirici, nedensel olarak harekete geririlmis, tanns:rl Lrykulerdr.. Krsacasr, ieerjklerine bakrldrgrnda, Snmer nlt I'azarlannca srrsel brEmde Iazrlnrs olnalan gercegi dDrnda, evrenin )araoh9r, insann yarauhir, Aden baheesi, Babilin QokLannl ilgili Krlabr Mukaddes nrleri)le eok ortak yonlen lardtr. HaLta, Talmud gunlerinde hahanlar taralndan tu.etildil kargasasr \'€ tLrfanla miF MNeli din kihplariyla Eski Ahid in Amni diliyle yazrlan tefsrr- lerindeki oykirlerl€ qok daha yakin benzerlikler ta9rrlar. St]mer, Ahda |e Hitit EaebiJatl (irncu yirzyrlda Babit rahibi Berossusa atfedilen Yunan meiinlerinde Kronos olarak belimesi, onun hakkrnda yazLlLrre SLimerce oykiilerden iki bin yrl sonn Mezopotamya edebiya! gelene' Enki nin lO Eskikitaplarim.com )1 Karagöz SUMERLERIN KARNAZ TANRIsI ENN goslerir. Enki nin Mezopotamya n rn gliney sLnrrndakiana kuh merkezi Eridu kenri, lO ikinci binyLln barrnda su- gin in devan euigrni mer dili kullanrmdan erktrg zaman siyasr gucnnii yrlirmeye bagla- mrgtL.r Enki -Akadca merinlerde adr genellikle la olarak geqer Me !e bugilnku Turkiye ve kuzey Suriy€'yr ienle alan Hifit lmpamlorlugu n.tan gererek kadim dilnyarun geniF bir cog ra! alanrnda, lridudan Ebla, UgariL ve Hama gibi gehir nerkezlernle zopotamyadan yayrlan kadar tanrnrr hale gelmigti Enki v€ Ea hakkrndaki oykiller yuzyrllar bol'unca yazrlmala delam efti !€ Sumerceden bajka dillerde yazrld! lar. YMan ka)naklan Enki hal&nda fazla ipNu !erme:. Berossusda bir Ierde Enkj/Ea Yunan tanrsr Kronos a benz€r hale geririlmiirir ve bir diger pasajdr Akadca adr "Aos biEiminde Ilelenleglirilmisrir. Me, zopdanya geLenegrnin ne kadannrn dola)l olarak Barlla girrigrni biimek girerur. Mezopotanya gelereginin erken Ilrrisriyanlk eagrna degin erkin olmayr surdurdugn dtLnyanrn bu bolgesinde nunyanrn Yunanllann Dogu" dedikleri bdlgesinde- Enkr edebiatrnr btlestj ren onak ozellik brr yazr dizgesidlr. Enki hakkrndaki oykiLler Sami Akadcasrnda ve Hint Alrupa dili olan Llitueede ya:rlmrglar ve gilnu- nrlzde eiviyaz$r diye bilinen karniagrk yazt drzgesrnde yazabrlen yaz maniann yollann, izl€yerek MFrla kadar ulasmDlardr. Yazman okul- - irqirncil binyrl Mezopotamfr rnda (r bLn )'rt bofrnca canl tLrtLular srk lafl s Enkr, bu dummda, zaren sadece Siimer tannsr Ed.hr radhi iqin. hnh6n.esi derirk rden iribaEn Ildrn bilinen Enki,!i )akla degil.lir geli5imi\r 13 br\llrmde, l0 iiei,n bin- binnci binyrla tarihel derirlerdekr cokusnne kadal. bkr. Marg.cr whnneyGEor. Eridu in Sunenan LrleratLrE (ltz, Unstsny oI Chrc.8o. 1975), s 14-72. Eskikitaplarim.com 24 Karagöz 6lRl5 Akad ve Hlrir dillerinde yazrlm$ edebiya a Enki,nin rolii antatrlmE o.. Slimerce (bn zamanrn buyiik bohimunde konugulan bir dil otnlamastna karqrn) (lqiincu binyrln onalanndan lO )aklarrk 85'e degin )azr iein kullanrlmq . Babilliler !e Asurlafln Sami dni otan yazrlr Akadca n€rede)se onun kadar eskidir Mezopotamyada Io yakia5rk 2400den l5 l00e degin yazrlmr5trr l siimerce ve Akadcada yazrlmrg edebDatrn kesin yerini ve rarihsel donemlerini sapramak eoglrnllrkta guqtn.. Hitir!e, korunmug Hur Alrupi dilierinin en eskisidrr.5 Hirir kil tablederinin briyuk eogLrnlugu kadim Hauugasda, rimdi Trirki ye deki Bosazkoy, bulunmusrur. Iabletler IO yaklaqrk 1650den lo l200lere tarihlenmelkdir. Enki'den saiz eden nnler ve desranlar Ye ni Kral|k (ondordrincuye onucuncriyi,zy,llar) doneminden l€ltnadrr. delrin mitleri !e desLanlan uzerindeki Mezoporamya erkisi, a.a karakrerler \,e epizotlar kesin olarak Hirir tigu.leri irerdigi zanan b! Btr le, Enkr,€ayr iee.€n bolnmlerde ozellikle belirgindir.6 1 i Eica Reircr. ,.1 /-n,g!ird. ,,lndlyss o/.{&d.l. (TheH.gue Mouon. 1966). ! 20 H.nsC Girterbockve llrrry A Hoffner,J., Onsoz, |Jv Uittitt Dicti.nary i980), l, xniaynia bkz johrnnes Fnedndl, (}rl winn( 1960) !e Edgar ll (Heidelberg: Hdiririnhd AdrnrdrLrd, (Chrcaeo: Onental InsllrlLe, srrlteunr,4 ar, lJdr.rive Gr.ruD althe Hnril? Ii aLdSe \New Llalen Yale UnntEniPre$,l9tl),s l9 Genelbir bakE iein bkz ?hilip Baldi,1'/o tir"pdft (State College: Pennsyhrni.slare UnnttsiryPIe$. I983). s. 15l l6l " lltn edebiyanna genelbi. bakrs iein bkz wollgang Rollig ,r. lik,?rr,?ndc Hans G Giiterbock, !d, Alrdr?nr.?kc HenhirEche Lirehr$e. (wiesb.den: Akrdenische Verl.gsg.*llnhalLAthenaion, 1978),s. 211 16, 212,40 HiIit .debiyahdr Mezopolanya erkisine dair alnca bkz. G^ry Beckman, ''Mesopolamirns and Mesopdtami.n Leaming ar Harrus, JCS 15, Eskikitaplarim.com 9 7- I L4 )5 Karagöz sUMERLERIN KURNAZ]ANRIsI EN(l Huu oyktrleri oldukra krsa bir devirden kalrnadrr, ele aldrgrmz SLimer metinleri daha uzun ve daha karnasrk bir tarihsel gelisim sunar. Heln lnitolojik m€tinlerin hem de buyrilerin kokeni Eski Si,mer Devrine (2500'2200) gidebilecek olmasrna karln, merinlerin eogu Yeni Si,mer D€vri 0O 2200-1900) ve Eski Babil Delrindendir (lo 1900'1600). Yeni Strmer Devri, Eski Sumer yaranlaflnr korum$ !e digerlerini "ragda5lastrrn$'hr Cogu uzman Elafrndan Akad edebr yatrnda hatrn sayrlrr yenilikler yapngr di$uniilen Eski Babil De!ri. Slrmerlerinki kadar yaratrcr brr delir degildi. Yeni Sirm.r edebi)aIr Ofta Babil ,amanlainda (1600'1300) bir kuGal krhp gibi toplanrp bir araya Seririlmirri. o zamanlar yalnrzca Mezopoiamya nn yazman oktrllannda degil, ama HartNar, Alalakh, Ugari!, harta Frl6rin (Megiddo) ve MErrtla (Amarna) standart bir iIltltredar Prergramna LtyulLt' yordll. Ona Babil Delri'nin Kassir yazmanlan stlme[ce eserl€rin satrr aralanna Akadca q€\,irilerini yazdrlar, diBer durumlarda da eserle.in bir yolda kurdrlar. Strmercenrn, IIl. Ur Delrinin sont'nda (1O y. 2100-2000) yasa)an, konuqulan brr dil olamk hirknlinun kalnadrgr direirnulnekredil Snmersonmsf Ona Babil re daha sonraki delrrler (lo 1600-15 100), Slim€rc€nln arlrk bir genel bicimini az q.rk sistemalik konugma dili olmadlgr zamanlar, Sunerce yaprtlar onaya crkardr, ancak kullannan dil eogM[,kla klasik sirmerceyi bozdu !e Akid dilini Hnn dininde EtrkLf. icin bkz O R. Gumey, 5orllg ,qspdls (oxlord orfoi(l Unne6rry ?res. 1977), s. 15 ' O"'i't"* {, Hrlht. R.l]gid 17 ,ry'.,^, william w. Hallo'nun 5ur.roiogr.dl sl!/dies nr Honor oJ Tl,o liil.l /d.obsr'deki Tovard a Hisrory ot suneian Lirortun indandtr, ed stephcn Lrebeman (chi.ago: Chicago Uli\ttsity Pre$, 1975), s l8l 201 Eskikitaplarim.com 16 Karagöz clRi5 bir dil olarak seriledigi delirde hEla geliFli Eski !e Orra Babil devirlerinde Srimerc€ kulsal retinl€r biqimlendigi zaman, Arrd,hasis (rrLfan oykusu) ve GlSarrr'n Akad edebiyao, simercenin yasayan giiqlir brr uyarlamasr gibi yeni mLrhreEem eserler yazrlnrsrr Her ikr sjnn de Stlmerce oncelleri lardrr, ana Eski Babil u)arlamalan giinu nnze ulasan SiLmerce uyarlamalardan oldukga larkldrr. Orra Babil Delri, Eski Babil Deyrinin yararrcrlgrnr gosrermedi. Y€ni edebi eser, ler r:rrehekten qok, eski eserl€rin bilinsel olarak yeniden gdzden ge, sifllmesi, degigtirilmesi, gelenegin yeniden duzenlenip, yazrlmasr devnydi bu. W. G. Lamben, "Babil edebiyau rarihin(Leki ikinci ve son buyLik yaprcr devir" ile ilglli olarak Fu sonuslara varrr: Ona Eabil deunin Kasir alinlei gecmisre yagama egilimdeydiler !e daha.jncekieserlerin esininden yoksundular Bn dilde bile aclkca gd, riiLirr Cagdas gunlirk dil olan Ona Babike, lski Babilce nsrnnde geligrinlmis, Lkar gend olank edebiyaua kullanrlnramrsu Kassir deqin.le y.nrlan \r kadanyla ozel btr edebi lehse olan sLandad Babilce, b ebrldigmi2 ^il^ bir konnsma lehce! olm.mrgfir. Ona Babilcenin bir re melolahkallnrp, Eski Babilceni! belli biejmhnnnr korunmrya eal$I, masLnrn bir$Ductr Bbi gbr.lnnr bu. Dilde oldnBu kadar uslupra da boyledir. Kigihk brlinci nshpta 8^yrerkeslik dogururlt baa Ka$rr der nyipulan a2 brlunff sdz.nklerle nka bae doldurulmugrur Yararlar akadenik renellenne re egirimlerine ihanet ederler Astrrlular, sinleydeki rakipleri Babilliler d gibi, Dogu sami .tili olan Akadcanrn kendi lehEelerini konueuyorlardL. Blrnunla birlikLe th bil Akadcasr edebiyat sahnesine hakil11di. Asurlular, Babillilerden da $ W G Lamben, htroducrory l$ay: Ihe DereLopnenr oI Thoughr and Li- te.arue in Anoenr Mesopotamr,' B.lrylo i.D Wrlorr Clarendon Pre$, 1960), s. lit.r"rr (Orlord: ll. Eskikitaplarim.com 27 Karagöz 5UMTRLERIN I{URNAZ TANRI1I 'NK ha a, ozgun edebj eser ortaya lrkarn$lardrr. Yine de, her iki lehqede de varolan esederin Asurca uyarlam:]an BabillL ragdaslanndan oldukca tarkh olabilnektedrr. Farkl uyarlamalara ek olarak, daha son' raki devirlerin (birinci binyrl) Asur ve Babillileri y€ni eserler oriaya erkarmDlardrr.' Asur Krall Asurbanipalin (y. 650) tablet koleksiyo nuna tefekkiLr eLm€liyiz, yoksa YenFAstrr neiinlerinde bdunan sok lazla sayrda eser kayrp olacakn. Bu devrin (1000-650) lazla ozgun eser ortaya qrkarmamasrna karrrn, Enuna Elis olarak bilinen biL),uk eserin deyrin baslannda yaratrldrgr duFiiniilmektedir Yine de, yeni ya da eok eskiedebiyaua, Fnkr./Fa uzun Akad edebiyatr gel€neginde one erk- Bes E [i Miti simdi, Enkili re.ren olagan[stiL bazr olaylan ve baskrn br rcl oynadrgr tanfl !e insan dirnyalannr aqrkianak iqin yamncr, dulsel ny knsLin aeLp gelistiren Fzan izlelerek bei ana Enki mllini adlm adrm sdzrlmleleiim. Enki ve Ninhursag: Srlmer Cennet Miti ''Enki !e Nxlhlrrsag: Stimer Cennet Miti'ni (1. bolLrn) iein yazann arzusunu tottrgturan krvrlcrm, zamanrnm btLyuk yazmak bir rica' ret merkeziolan Dilmundan so.umlu olan iannnrn Ensag adrnda ol- dukra onensiz bir tann olusunun bir bakrma gagrrtLct tanrrbilmsel nedenini aqrklayabrlecegine duydugu inanrtr. Onu Dilmunun elendisi )apan Dilmtrni'n gdnencr, gorkemi ve saflrgrndan sortrnlLr olan tan 'I oyle)5e Ak!.I ddi.led sunlardtr (1600 l loo). Babrl ora lski Babil 0o 1900-1600), Ona Babil Asur (1100 1000). Yeni Asu. (1000 650) 0o 650' lS 100). Eskikitaplarim.com 28 Karagöz clRt5 n, tepeden trrnaga bilge !nki, EnFg)n babasr oln]alydr. lgerdigr ba- :r motifler, ola)rlar !e €pizotlar hala muaLnriah ve qapngrk olan bu cpeyce karmagrk ijykunirn ana remasmr, Ensagrn Enki tara{rndan na sll ve hangi kosLrllar alnnda atandrgr oiurturur. Elde bulunan edebi kaynaklarca kannlandrgr gibi, oykrintrn ana konusmr olL$trunada yazarm kullammna acrk olan gererli tannbr limsel jnanq drzg€si ve ogretil€rle baFlaya|m. Bunlar oncelikle, Uil innn dan sorumlu tann Enrag'rn lnki !le Ninhursas',n ogullan oldu gu inancrnl ieerir. Bundan dolayr, ilk olarak btr iki iann oglLllannrn bu oldukea onemli konuma atamnNnda baFlca rolu oynamiF gibi gorunmektedirler. lkinci olarak, Enki ve NinhuEagin yedi tannnln daha ana babN olduklan yaygrn bn inanetr: Abr, NinlLrla, Ninsrtu. Nrnkasi, Nazi, Azimua re Ninti. Bu adlar, yakrndan incelendikleri za man, yazarrmrzr oldukqa garip ve dikkat cekici bir rasllantrya g(nlrLr mu$Lrrdir: her birig(irdenin bir organrnr gosreren tek hec€]l ciLgtL iqennekLedir - bir soz- Ninsulu'daki rL, ornegin, dir" cleorekrrr, Nrnka- sidekr ftd aglz, Nazidekl r "bogaz ve Nintideki ti kaburga kemr- gi" denektir Bll lanfllar Enki ile Ninhursagrn eocuklafl olduguna sore, bu adlafln ieerdigiorsanlann rna-babalanndan birine )a da di' seine ar( oldugu sonucunu q,karmak nanuga aykrn deEildi Uluncu olarak, rannbilimsel aqrdan bakrldrgrnda, Enki ile NjnhursxgLn bir birlerine oltrml,ne rakip olduklaflnr yazanm,z sa)'ei ,yi bili)ordr. OrneEln, her ikiside uglinclr yani panteon hiyerargrinde An !e Fn lilden sonra s€len yerde- olduklarrnr one sur|vorlardr. Bundan dola y,, aralanndati mucadele birinin )-a da digerinin as,r b,einde yaralrnmasna yol aca6a blr hic de sagrrocr olrnazdr. Tannlann soyagaqlaflna iliskin bu iannbiiimsel inane dizseieri ve davranElanna rligkin insanbieimci gornrler dikkate ahndrAnda, mnin ikinci Eskikitaplarim.com 'artslnrn, 29 Karagöz SIIMERLERIN KTIRNAZ TANRI5I ENI{I Ninhursagln vicLrda getirdigi sekiz birkinin Enki'nrn aegozlirlngLiyle tukerilmesiyle baglayan bblirmiin ana senaryosunu kurdugu zaman, yazann dirgrince bieini betlibir kesinlik nokrasrna degin izlenebillr. Muann1al !e capnFrk olan, milin ilk yarFrnda berinledigi Enkiirin cinsel istismarlan iizerine yiiriiuiigLiL mannk r. Gecerli Snmer edebi eserlerinin hlCbi.isi, yazann, r:ic tannlanrn, Ninmu, NinkLrrra !e Uttu, dogNnlanna jl\kin yapugr dtizmece berinlenelerin nedenlerini aqrklama)-a ye a)drnlatma)a yardrncr olmamaktadrr Bu rannqahr hakhnda sok az re) bilinmekLedir r€ brlinenler d€ nitin qekrr dek oykuslndeki ro]leri)le pek rlgisrz gdrnnmekte.lir. Btua karsrn, nit yazannrzrn ne yapugrnr bildignr Ie bu tanrrealan yapruna dahrl etmek iein kendi nedenleri oldugunu girnumuzde bunlar hepien dr\tinrck akla yalkrndrr, ancak bilgi alanrnrz dDlndadrr. Birkae deneme olmakla birlikte, henuz hiqbir bilimadam, akla yatkrn, inamlrr brr acrklama getirenemisLir. "Enki!e NinhLrrsag: SiLmer Cennet Miti nin mernj oncelikle Nrp' puidaki kazrlarda bulunmui ye rimdi Universite Muz€sinde olan, ol' dukea iyi korunmui bir lablete da)anmaktadrr; stephen Lnngdon tara' findan kop),alanmrF \,e PB5 10, 1. bolund. (1915) The Sunenan EN al P.tratlise, the Flaoi, a d thu Fdll o/Mdn barllgr alflnda yalrmlanmrr tlr. o zamandan bu )'ana Henri de Genouillac arafindan IRs 62de ka)'nagr bilinnelen bir parca yayrmlanmD, ancak ireriginin yap$r rlk kez Edward Chiere tar^frndan (bkz JAos 54, 417) bildiriimisriri parralafln metninin dikkitliIe )ararlr bir karsrlaglrrmae Ecole Praoque des Haures llludeCren Jean Marie Dumnd tarafrndan Kramer iqin gereeklegtirildi. Metnin bir Eeyriyazr, brr eeliri !e aqrmlamadan olLr 5an yeni brr baskrsr 1945 yrlnda Kraner tamtmdan E soR No. ].le )-ayrnlandri daha sonra mernin brr levirisi yine onun rarafrndan Eskikitaplarim.com 30 Karagöz 6tRls 4l de yayrnlandr. 1963 yrlLnda cadd !e Kramer, muin, Uidaki kazrlarda Leonard Wooley tarafrndan bulunan bir eeini ta, ylmladrlar ve bu parea merindeki Getilli borltrklan doldurmaya yar ,lrmd . ld. . b|1, \ nem|dpgrrlp)r.rray, \r/drllr Ll rTV,lr srm I, no. I ye knabln gLrisindeki ilgili yorum.) P. Allinger, Z4 74deki Enkiet Ninhrrcaga'nerni rlndjyeniden Sdzden geqirip )a, yma hazrrlamaktadrr. Bu nedenle, nirin bu knapra sLrn lan Gevirisi ANET, s. 37 !e yorumu Kramelin daha once )apuklanndan bir parqa larkhdrr. Enki ve Ninmah: lnsantn Yaranhir Fnki ile Ninmah ya da Ninhursag adlarryla bilinen rannca arasrn daki .jltimc|Ll rekaber, Enki re Ninmah: lnsanrn Yararllgi (bkz. 2. boiiim) mrinde de baskrn motitLir. Dahasr, bu mLr de iki krnla ayn labiLir; ikinci k,s,m t€na halde koruritm kalrnq am l'un (zayrl ya da bkz 2 bijliln, n. 2) bi{imlendirilmesini, birincisi ise Lro delin -insanrn yaratrlmasrnr anlaur. Iler iki knmda da, oykiLnitn sakat kigii konusunu olu5turan sahne !e epizo!]an turetirken Iazann dr:isiince ve uslamlanasnr iziemek ohnaklldrr. lkinci kErmda, drnegin, )azann bagllca hedefi, cogu Sumerlinin zihnnden geemre olmasr gereken iki kalh bir som)a bir yamr gerir mektir: sakatlklarrra kar5rn, toplumda yararl igler buln$ koLnrt n insanlarn hepsinin kokenleri !e var oluglan BunLrn Enki rle Ninmah arasrndaki rekabetle bir bicimde baglantrl olmasr gerektiginden emin tJlan yazar, iki lann da insanlann )aratrlrtr icin elzen olan girelerle donatrlmrslardr, imgeleminde asagrda verilen senaryoyLr caniandrrtr. ilk orneginin yaratrlrrnr kut lamak iein bu) tik tannlara muhtegen bir ziyaler lerdi !e blr zilatet Enki, kusu$uz insanrr, model insarun srrasrnda genb kavrayrgrn ve biryirk iglerin lanrlsr oLarak alk$landl Eskikitaplarim.com I Karagöz !e yucelLrldi. Buna iserley€n, ickiyle cognus, Enkinin yapngr rak al isL kibrini krrlp kottrlemeye can aian Ninnah, kapris yaprp keyfi darmna- tane koLririim insan yaratir. Ama kendisi de irkiyi lazla kagrr- mE olnasrna kar;rn Enki meydan okumaya kalkrt ve sakalhklanna ragmen hepsi iein yararl, ve uygun Dler buldu. Ama bundan sonra, Ninnahln lsnrcr ve kavgacr rekaberine kEan Enki, oluncit d€recede bir u,r )araru v€ Ninmahtan, kendisinin onun )araftrgr altr kusrrlu insana yapLrsr sibi ona yararll bir is btrlnasrnr rsredi Ninmah bunu vapamadr !e anlarrlmayan bir biqrmde bn aciz unul so, nunda Enki'nin LsttLnlugirnu kabtrl elmek zorunda katan Lanrrqanrn sakar olan a!agrlanmanna Iarad,. Kusureuz insanrn ilk orneginin yarrrrlmasr, ralihsiz ve kagrnJnaz ziyafet sahnesini baslatan olay, mrtin ilk ksmrnrn remasrdrr. Konryla ilgili )a)'grn lannbjlimsel inanslardan yararlanan !e insan dayranf re dLLygularrm tanrrsal duzlene aktaran yaza.,mrz atagrdaki senaryo, yu geligtirmistir. O ginler"d€, gok yerden aynldrkran !e ranfllar Enkl ile ana tannea Nammu iaraflndan bieimlendikten sonra, tannlar yapmakzorunda kaldrklan ielerden, kanallar ka:nak ve binalar rnqa ermek, yakrnrrlar. Nammtr onlafln gikayerlerini dinlen€n Enkiye il€- rir. l$lerl yapmak irin yeni bir yaraugr, insanoAlunu bieimlenekle tanrrlarr zorlLr islerinden klrnarma plannr yapan Enkidir Stlr€e, b! yeni yaraogrn yazgErnr belirlry€n Ninmah\ da icerdiginden, oyknte anrnda tanrr re ranflqanrn kaqrllkl etkilegimi girer - bu da muin can damar olan Enki ile Ninmah ar^srndakl yansmaya yol aqar. Brisi Unne6ite Miizesinde re digeri louvreda bulunan iki mble te dayanan bu mitin iEeriginin bir ozeti Sliner Mit lojisi nde (s. 130 138) bLrlunnakkdrr. 1969 yrlnda Carlos Benito, ek olarak dbrt tablet !e pareadan yararlanarak, bunlardan ue ikrdillydi, Universlre MiF Eskikitaplarim.com 32 Karagöz 6lRl5 r.sin.leki rezii.le )apnrn degerti bir baskErnr ).aI,mtadr (s. 20,76). lltrrada sunulan eeliri!e )'orlrm B€nibnun baskFlna dayannakradrr, ifcak orneklern l,irkaqrnda ondan.nemti olqirde a).n1rr. Enki ve lnanna: YeryUzrinun ve Kulturel surealerinin DLizenlenmesi ''lnki !e lnanna: Yeryirzltnnn re Klilrtrel Sureclernh Diizenlen ,resi"nde (3 bijlL,m), [nki ve Inannann baskarakrerler oldusu iki nnrre de aqrlt ol.ltrgu itz€re, ranflea lnanna, Njnhursag,Nnmah)n re.- s,ne, Enkinin rakibi degildi. Yak,nmalafl !e ralepterllle ,aman a man onrn bairnr ngflrsa da, Enkj asla ona ciddi olarak krzmazdr ye gereekren, sonunda resirn olur, diledigini verirdi. Btr (j)kLrlerclen it, kinde, l:nki !€ lnannr: Yeqrtznniin !e Knltiirel Sirreqlerinin Dizen lenmesi, yazarrn baglca niyeri, zxmaninrn ranflbitimcileri!e mrr ).a zarlan tar.irndrn lninra)a ),iiklenen greleri !e a)flcatrktan ku\a.eG lendirip, geeerli h^le geLj.mekri. Alnacna erignek irrn qkiinin en sonuna dognr dram^rlk bir sahne koydui burada gLicenik 1n.nua. Fn- kj)e itl(eyle )akrnrrken !e o )ertilziurii dirLzenlerken kencljsine k.rsr a)nmclirk Iaprl.trglnr !e rhmal editdigini dne siire.ken beriml€nmis tir. Fnki sr)rsrz rxnflla {uqler, g(ireller ve rsleller lermisrir, ama lnanna nrn payrna diisen lmklar !e ayncallklir btrnl.fln kry,s,ndan br- le geememisLrr l:nki, iazara gire, onrln krtsrahqa sLrclamalanna sinirlenllren€si bir 1ana, gerqekren de onu yauirrnp, Nurmak !e kursamalar !e rikdislere bogNak iein harekeie gerer. bitis sahnesjni u)€un bicinde ussalla5rrrmak i9in, )azar, Enkinin )€qriziiDii diizenl€mesini oldLrke^ a)nnu| bir biqimde anlarmatr gerekli g.jrmirsrtlr \,e bo)lece bize gercekren dr eldeki diger edebi kfnaklarda hemen hiq bilinmeyen oldukra fazla sayrda tanrrbrBu Eskikitaplarim.com 3l Karagöz 5 TI MERLE RIN (URNAZ TANRISI EN KI linsel inanc dizgesi ve mrtolojik motit saglamDur: Sumer, LJr, Meluhha, Dilmtrn Ye Martli)u krisanasr ve Elam ile Marhapiyi lanetle' mesii yiyecek, bannak, giysiyle rlgili tenel insan gereksinimlerini saglamada, insan dogas ve iroan uygarlLgr igin dirimsel aesLtli ve tarkh kuftiirel etkinliklerden somm]u ve onlan denetleyen saytstz Lanrrnrn aranmasr da dahil, Enkinin yararcr !e becerikli edrmlerinin avnnnh bir doktimiL. Ve usrlerinden -tanfl An ve EnLil farkl olrrak panLeonun bastannsr olmadrgrndan. onun gerqekte istese Enki asla bagh olan )eq'iiziinli diuenleme re ranfllan arama yetkisinin dogrur lanmasr ve nedenurin iqrklanmasr gerekiyordtL Bundan clola,vt yazrr. olen birkar tane ilahi tirLrirLnden pasaj koymur re emir Ie isblrlikleri)le mitin ana bolirLmLrLnde anlarrlan olaganiistu bL rimde nz.rk gijrugllrL ve geni5 kapsaml illeri ]erine getirdigi An !e o),klrLsiine Enki')L Enlil ile olan,vakrn iliskisrre lNgr )apmrtlr ilk kez Stmer Milolojisinde kEaca anlar ftusn (s 114-119) Bu taslak, o zamnn FPrta arr oldugu saPtann\ sekiz tablei !e parsaya dayanryordrr. l959da, balka pargalarrn, ozellikle de Unilersite MLlzesi'ndeki benzer biLyuklukteki bir parrar-la gerqekBu mitin igeriginr Kramer t€n bLrlegen Jenadaki Friedrich-schiiler ti nilersrtes i nde blLllrnan altl sLiirnlu btL)|Lk br table! parcasnrn eklenmesiyle lnez Rernhardt !e Kraneain m,L,n bir bask,rnr yayrmlamalan olanak| hale gekli. ok yanus airn bu uzLln mesaleli birlelmeyle olus(rrulan tablet yaptttn hemen timamrnr ireriyordu ve Kramer'in o zaman nrte art oldugil br' l,nen diger tun prrealan dogr olarak yerlertirnesini sagladr' o ta rihren bu yani Falkenst.in, sjrjberg !e Crlil larahndan en azrndan on' don ek parea saptanmrg \'e 1969 yr|ndi ca.los Benlto Laralrndan Un! relsire Mtzesinde tez olarak teni !e eok dalu butiinlirklu bir baskrsr hazrrlanm$n. Burada sunLrlan eeliriyenlden ol$ttrrulmu9 metnin Be- Eskikitaplarim.com 34 Karagöz nrto baskrsrna dayanmakradrr lnanna ve Enki: Uygarl* Sanadannn Eridu dan Uruk'a Akta fl h5r "lnanna ye Enki: Uygarhk sanallannn Eri{tu,dan Uruk,a AkranlF muinde (bkz.4. bdliun), aiE karakrerter yine Enki ve Inanna.dr, rncak daha ijnenli rolu oynayan tanngadLr. Mir yaza.rnrn amacr Uruk Iteminin iilkede tsruni[k |e onderligini nasrl yeniden ele geetrdiginin lrnr srra, kemrn koruyucu rannqasr lnannaya raprnmayla rigili LiLh geririliirni agrklga kavrerurmakrrr. yazam leniden biryLrkhige !e jhtiqama utagmasr, ancak uygar Lr;gLrlamalannrn yerine Sire, Uruk un kent yagamrnrn remelleri olan degerli me,lerieie gerirmesjyle gereek iesebrimisrir !e lnannanrn raprnma knhu, hanisi \€ nfuretiki En l{i'nrn tasdiki !e kursamGr olmaksrzrn kurulamazdr. Bununla birlikre, zamanrnda )aygrn olan rannbilimsel inanca gore, bu me,ler Enki rara frndan ozenle korunan Eridu daki Abzu'daldr ve o da bunlan isreye rek bir bagka tanrrya ve keme delrermezdi Bu n€denje n1r yazanmrz, nelerin Enklnin kenri Eridu'dan ln.rnna'nn kenri Uruka aktarrft9 denini asrklayacak ijtirn, bir ne- konu rasarlamayr gerekli gormnfrr. Bundan hepsi de Inanna'nn ,re'leri gonulsnz koruyucusundan baFanlr bir iekilde ele geqiriri €rnfrnda donen bir dizr sahne ve epizor icar (l) lnanna bilyiilerine drydrgu girvenle Eriduya girme karartrtrgrnr dile geririgl; (2) Abzu'da Enki larafindan bir ho9 getdin senligi eder: dirzenlenir, ctimbuFlii yemekre sarhog Enkr sorumlulugLr ahrndaki bu tun rr'leri lnanna'ya armagan edisi: (3) lnanna paha biqiimez ms le.te dolu "Gok Kiyrgi ile Eridudan ayfllLgri (4) Fnkinin, eesirli cinsren .t.niz canalarlannrn esliginde llftftdl\ lsimudt Eridr i]e Uruk amslll daki yedi duragrn her birinde Lanneanrn yolunu kesneteo emriyte Eskikitaplarim.com 35 Karagöz SUMERLERIN KURNAZ lANRISI ENI{l gonderip, mcl€ri Seri almak iein boFuna eabalamasri (5) lnanntnm sag salinl kentine \arrp, UnLklL'lafln zafer senligi ortasrnda' Ak Rrh omda ne'len birer birer bogaltmasr; !e (6) Enkinin eekjci, hrrslr tannra igin girLkranlar !e lasdiklerle mtrhirllennrg ho5 teslimiyeti ve ia.rigi ilk kez Kraner tarafrndan Srim.r MrloloJisi nd€ kr anlaolmFt! (s. 122 i30). O zamandan bu )"na birkae tane yeni Bu milin snca parea saptanrP, )ayrmlandr ve l97lde Gertmd Farber-Flugge )'aprtrn' Der M-lrjms "lndnnd lnd Enhi" lnterbesonaercr Bcrnd'sichl'gfi8 der Lnc .lerMF(1973) baslkl deserli bir baskrrnr vavrmladr' Bizin mlz ve )oNnumu celirl bir) irk olcirde bu eaLgmava da)"nnakradrr Enki ve Eridu: Su{annsmn Nippur'a Yolculugu .Enki !e hridr: Su hnnsrnrn NipPuaa Yolculugu" nrii (bkz 5 bolum), SLimer edebi rePe lnnndaki en tiirsel erl )arancr !e en an' l resnedilnis vaprttrr.'f^zarrnrn batlca amacr Enklnin taprnagrnrn Eridudaki De z li!i,' tmllL Abz bu)irklr:igirnlrL anlarm^k !e ge- bastanr$rndan e€rli hale geLirLnekli. Enki Siimer panteonumrn d6ri brri ohnrsrna karsrn, )'ine de Deniz Elinin kudretrni Ye hasmeLlni saglanak ilin iistintln, Nipp rl! Enlilin ona)r'r !e kursamasrnr al- nasr gerekiyorclrr Yap,ra, beklendigi gibi, rrprnaArn qekicr silslemel€rinin !iirsel, img. )iiklLi bir beuLnlemesi)le bagiayan yazar' onuntla onun ihtisamr re gorkeminiEnkinrn lLrl.]rdlr (!€zir) lsiolud\ur s(j)le mesinn claha erkileylci olacrgrnr hissetnig(i Rr nedenle [nkr onun minari slislenelerini ajven !e PnsfilLmanral !e sesli miiziginin u)'rm iginde birlikre gtnladrgr ozel btr sarkr besteledi lsr muct N i\'r:Lcu, selsi dollr iarklsrnrn peginden !iir' bakrranrn sasktn hk lerdigi!e deluele dlilirldi8ir bir manzara olan Enki le taP'nagr itin, taprnagrn Eskikitaplarim.com 36 Karagöz 6IR]5 nrn denizin derinliklerinden ynkselmesini canlandrran bir sahneyi an- Enkinin yiy€cek, icecek !e muzik alerleriyle doldurdugu kayrgrnrn ipini edzrLp Nippula yelken aersrnr resmeder. laur. sair daha sonra, unki, Nippufun tanrrsal yemek salonuna, gigma ya, tannlar meclisi iein bir ziyafet hazrrlar; ziyafet Enlilin Enki'nin Ab zusunu, ozellkle de insanlk sanariarr ve eL sanarlanndan sorrmlu ol, maya rLygun bir ev olaak dvmesiyle son bulur. Kramer bu yaprrrn icerigini ilk kez k6aca Sdner MitoloJiq'nde an- latrl (s. il9'122). Taslak, onsekiz tablet masrna dayanryordu. 196qda, Irakl !e pareamn yeniden kurul eski ogrencisi A. A. Al-Foua.li, Universite Mllzesinde Kramer'in ardrh olan Ake Sjoberg in rehberli ginde doktora rezi olarak mirin utizlikle hazrrlanmrF, genig kapsamh blr bdklsrnr )'aynnl^dr. Bu baskr, Sliner Mitolojisi yayrnlandLgr zanan !e pareanrn yeniden birlestirilne sinden olusan bir netne dayamtordu. Bumda sLrnulan eeviri ye yo Eogu bilinmeyen elliye yakrn lablet rum genig cjleiide Al-Fouadi'nin basklsrna dayanmaktadtr. 6-10. B'ltnler Kitabrmrz sunurla baglyor ve giderek aermlama, cdzumlen1e !e ko.gr ekleniior. I den se kadar olan bolumler, gorece klsa aemlamalar ye Eoziimlemel€rle, Enkj'nin bqkarakter oldqu mercur Snme. mnlerini sunar. Bu bdl|Lmlerin hemen hepsi Stmerolog Samuel Noah Kranelin qalrmasrdLri cevirilerin son bieimlerinden John Maier so' 6dan l0a kadar olan bdliinler daha oncekr bolirnlerden bir bakr ma larki bir ki, daha krsa bir grup qalqnayr rini bir biqimde diizenlenmifl€rclir. 6. BohiLn, 'Muanmal En re uzun ealsmalann k6a bolnmle- araya getirir. Hepsi S(rmerce olan bu Eskikitaplarim.com siirler ioplamr Enki'nin 37 Karagöz 9IJMERLERIN KU-RNAZ TANRISI ENKI !'ek eok tarkl, dzellisi hakknda, ozellikle de rtranlarl^ iliFkilerinde (genellikle kuhleri arac ls,yla), bize ipuclan saglar. Bunlar, Enki'nin kudredi Dr:rnlasllla ilgili olmalanyla birbirine baglanan ceslr} me rinle.dir. Bu boliimdeki eahma Kramer hratndan hazrrlanmrirrrl duzenleyen !e celirilere son haliniveren Maier'dir. 7. BLrlirm, Eridu ve diger Siimer kenldellerleri gerilerken, Enkr edebi)atnrn azalmakhn cok geligen bir dzelligi lizerinde yogunlagrr. Bu bblLime Yirce lliiyiicir" adr verilmigrir ve konusu, en azrndan Arka- ik Siimer delirl€rinden itibaren, bu)tide Enkini onemidir Mezopo, tamla diFuncesinde buynyii din, edebiyai, harra Irplan ayrrmak kolay desrldir. ozellikle 'Marduk/Ea ' ayinleri diy€ bilinen buyiiyle ilgili melinlerde bu acrktrr. Bunlar farkh ilk bir edebi trlr olarak incelenmis Sumer-Akadca netinlerdi. Enki tarafindan oghrna -daha sonraki me!inlerde Babii hnnsr Marduk oldugu saptanmrFtrr yerilen talimaL lar degisnqen mi{olojik bir dekor iqine yerleslirilmistir. Ogul bir kirrnin derin kecler icinde oldugunu fark eder !e kendi ieinde kudretli bir tan.j olmasrna karsln ona )arcllm etmeklen acizdir Ogu1, lahat Enkiye lahak rein ne )nprlmasr !e ne soilenmesi gerekrigini ^nlaun bir secneyi de ieerir. BLi )akaflr. Bolirm Mardulifia merinlerinden )uyle ilgili ryinler gizli bilginin geEnlesDle yak,ndan ,liekili oldu gmdan, Enki'yi ileren bazr edebi eahmalarda bu nlotit ornek olus 8. B.rhimrin bagbgrnr olusruran Enki Gel€neginin Glcri, Enki,/Ea nrn gorilndiigii Akad edebiya ve Hilit Fzmalannrn knauk knl liyannda Enki/Ea il€ il8ili izleri surer. Bu bolumdeki eserler Sirmercenin bir konusnn dili olmaktan erkDrndan eok sonm da Enkinin qe- kiciliAinin delarn e(igini gdsterirler Genelde Akad !e Hitit oyknleri anlatrlannda EnkiAaya basrolu vermezler, ancak varLgr qklinrn Eskikitaplarim.com 38 Karagöz clRls ,!xanli bt donnm noktasrnda (cogunlukla da eoztLmrinde) brr anahrar, ,l r lrunik brr biqimde, ijykulerde Enki/Ea baskarakrer olmadrsrn , rn, onun ortaya qrktrgr epizotlardaha onceki bolimlerde sunulan da lrr uzun Silmer mitl€rinden Eok daha lazla aqrmlarna re Eozirmleme ,jrrektirrr. Yedi.ci ye sekizinci boiirnlerdeki seenelerin sorumlutugr 9 Bijlrhm, Kasak Tannnrn lzleri, Enki !e Ea adian ka_vboldukran Lok stura edrbqaLr etkileme)i slrLrdirLrmLis Enki mirlerindeki ),ollan .le a|r Biu dLrgrinftsnin iki ana kaynagr, Krrabr MLrkiddes !e Yunar, llti)i bili)ordL', ancak adnr )a da Sumeain logunu hre bilmil'ordr'. lulan a)kils( ilzerine pek qok uyarlamada bir morilin izini siirmek l,nkinin larhgrnr ortaya E,karmanrn bir yoludur. Bj. diger lol, YLr Lrin ve krcnos/SiLiinl [n daha sNraki n1rt]erDle asrklanmr;, pek qok rrrdan Mezopotlrmyadan larkl kirlrLirlerdeki diriirnce al$kanlklanna \ e nlrlerdekr dftlnrulere bakmakrrr tdebiyxr Enki'nin Y€i, aqrkqaLann re mir le eclebriar ar.srndaki iliski iizerine bir kurgudur Enkici mirin genel bir kuramrnr olLq(rma ginsimi degildir, ama daha onceki bolLrmlerdeki qok hrkl, L,slan birbirine baglamaya Eaherr. CalLsma borunca geleneklere uyma;an birkrr o:€llik kullanrlmrjL,r ornegin, rok ian rL olin Chic.r.qo Ass_y'idn Di.l iolrdl )rden al nl rlar ) aprlnlasr, q r! iyazr sr kaynaklardan cerrilen 5iir dizelerinln tipogrrlik ol^rak g.rsrerilme sl Alrrnrrlar nLrrlardadrr. o Son bLiliim. MiLye L' lden loa krdxrohu biilLunler rcur haznlanin norlanrr burda belirilnesi geEken blrl<.c itzelligi rardrr. KFiltnular (hsrede yer al.Dl. tenfldc. thd ali..rp.\J!l,i.n, D.r,drd,tdekr, l1/1, Bibliyognlik K$.[n]ahnn Gesici Iisresi_niizler Ndrhr.ynnuh degildir. ya nncr oln. .nrsh hazdann$ttr Metnxkkr belli $iB eriD kesin okunuslann! bilmek isreyen cninzN uz Eskikitaplarim.com 3S Karagöz nIMFRIFRIN(URNilTANRlslINK mrnlannr d. y^rdNc, olabili.ler, ancak trorl.trn h^z lann^s xla. tnndi d: ne y.z& ki, Asuroloji .$ttisi d$rnda brru manlar icin ul^nl^bilirokD, ^ma niiyle bilinnr, olan ,engu kaynaklar izlemek \r sotrmkiadrnn arm^k isieyen oktrm itrcelik \tnlniiLir dzdlik eklenmFrir re kullanrl,n malreme genel okuricin esknien oidugtrld.n bir P^44 daha ko hydtr Binsi. ilL Cl .dgo ,ls]rdtr Di.rio'rdr}, C D den yiprl.r allntrlar lciD crh rc $yfa mm.hlan eklenmesidir otfor?l E 8li5h Dicri.nd,:lnin ilkeletui remd rlan }1mibf crllhk Grndiye degin ontkiz bolunrii yaybn.n'n's1rr) bir sdzltk olimk taedanm,t olan C D, blynk bi, olasllkla A$unloji uz MeINler gnj5i s.glanrik ici,l birk^e gelenek dlsr ol.nk knll.nrlN bi,riin k^yniklann icrnde uzman ol y^nrl, bisimde kulknrl.ndrr Cin5ler k.Permli \€ i2le'n.si kolaydn Akad$ reimleritr Snmoce ka$rlklan. so2ctrkl€rnr eniyiztstrrl.kr manlannc. d@enli mayanlarca dr en degiikderi \trhr$tirianlam smn rcLkca gdste.ilmistirl gencllikk bn gi''itirt sotrtrtrda yer alah acrklamal.r ierk re eok brl8ihndincidir Suler sijzlngii prqesr r^minnrnrna degin timdiye lodar yrhnzca bir cildi erkDntrn- a-l\D !e Altnanca esd.si. woltrN rot sodcD'rn Ai.ftddisd,s ll. r,i!'.rr(rDrdit (,\ll'1). Akrdc.,. srmdle s.zcr,k dagatctgryl^ dglli iynnldr l)ilgnnn ana krynag, olmiyr nlr ,recdderdi. Gelenekrl ol.nk, CnD, rDcelent alrrtrd. olan sbz.lk brgl.nnndr ailnulannn5u r - on. CADsut rr,1, Um^nLar bilgirhr' ye gdtkilnn .l!}lnaslir d^ crh \t 5ayta nrnanlinnr 'l.rr/ilr di okluBu grbi, 16. l18'47). C,1D lisklcmesinde RonF Rlhb.snri 'lrrnim' izle esinc -Sani kakler\unnr izleyen d^ha.ncekr s.zliiklerd icsine- lzman olnr),rnl.r cilr \t siyta Duma,alatr olmaks,z,n kaybolabilirLe. Gend oknr /v, A/re /vnii Akrdcidrki faikll toDemler ol.lututru bilir Sibi gonrnme kar5,d mektedir.1c bunu bilse bile, n?man olnayan kisi CADin kullannay' se(i8i iiq loncm rcin tarkh ciltlenD smsnr bilneyebrln. Dahae. bir cilt icrndc. oku \t run, diyehn. J.n, ile ayN bicimde yazrlan, am! tarltll anlamr ol.n Gdu A iki r$i2 harfle yinl.n G.rnD va da uzun \rya onun gibi s.rylenor, R) hi ^na Got) sdzcnklera'?snda k^he lQngibilir. Crlt rc savla num^nla' n eklemeklt, bu eok deterli kaynagn kullannnn ce$rerlendiecegimizi ksh i Eskikitaplarim.com Karagöz CniyazN k.ynakl.rdau yaprlan agagd^ki csnibrde, dizenin bntnnLngt koNrnN5Luri Merindeki tek bir dize parqalara aynlmE ol.bilir re su yolla l'.'r'.'1.'r !e r. d! .1, ) ,1.' b !ol. d,.Fl" ,r.r,,1,1,1,, ediride, duonn brr p.rasm drgen enaynan y.l zci rek birboshk sl. dizi dzgtrtrtrtr.le tek bu duedir Cdiride iki yada daha la2la bo5ltrkla iynlin .lizeler ozgtrn(.de .sla Iek birdizenii pi(ilan dcAiklir Omegrn Durdugn )eele. yn2Lr niil di k^ndr, R rgin^nldlarr! .zgil cnrtna! \ nreriftle tck bir irrgnd!' biiyiik ) intgr i5lcr drdr cc\irir dnlnan.^drr dizei de.zglNurde rek bir dized,, M.mngoanr qnan. Denircnrin saMl'. Den $cFNin trnatl, lnsnnLc nn sanatr, Kam6 i:4isinnr vmu. bu da^slmda rck diz€dir. BtrtrtrtrI^ brrlikle. asrgdakicein qiriy^ae ashndr dort diz€dir: ktrrrlin ahrrhnn,n say's' ana, t cJrnkn aB'llann'n sayE an.. koy!nlfn t2t !ogal., Eskikitaplarim.com 41 Karagöz IIJMERLERIN KURN,\7 TANRI5I EN(I Srner edebilau o krdar eskiye o kadar uzakrrr ki, her ]orum )iorumbilnde gercekren bir ornekrir. Bu, her nokrada brzi kendi bek lentilerjmize karrrn zorla)an bir grnrim olclugu anlamlni geLr. K$ kllsuz edebieserler ragdas diinyada daha rahar oldugun1uz edebi)ara ornegin, roman )'a da l,rik liirler- benzemez. Bu nedenle kendiedebl)aL anla\l5rmrzla ),etinmek zorunda kallnz. Yirminci ) iizfr|n Yenr Ele$innenlerinin bi)'ografik hara ve k.s[ h hala kLuularnda soylediklerine karirn, anonlm edebryatlan rahar srzlk duyma egiljmindeyiz. Cok az tazar bilinnekredrr. Kadrn Fair !e basrahibe, Agadeh Sargon un krzr l:nheduanna d$rnda, onlar luk krnda bile eok az rel biLnmektedir. Genellikle, I'azann adr degil !i1r SigLrdh gdkyurne ebftli kuGrl Bu 5ekh di!.. Dt ellerinisnEe uz^r.l' ^lanrn uyrlm.sndakr rMe, dn orumrlenni t4l .qrker gosreriLke! (h2e nin brrnnhgunn koNmakur. Dah. az geknek d,5l oldr drSer ozelljkler $qlardrr snntr.e. Ak.d.i !c bilih{l !e!irilc r genellikie o2Sirn dilin aynnuh birlehlaz$r esli (Lu reilir rft.len o,nckler 7 boluntrn norlarnda gonrlcbilir) Hcn aindr hdn .le irnic her dirc nndaki boghkta num^ral.ndtrrlNcakuL e.uy^n !d Hirircenii Bu hripri. yiln2.i birkac dizc ntrmahlandnlmlnrr !. btrDlinn \tilNes nin nedcni okuu bilinel bftkrliD okuNida ya(hmcr olma! icindi, Her dr€ye num^n r.rilmesine BeFk olmldr$m diisundiik re her.lizennr nu' m^mlindn nN Belenegi gonncktcr ahkoy.r okuru, nrernin Birdrg ozehk \t d.hl yenne geni5 & retonk orn nlernri Ls ernrhske. knll^nrl lumdaki uygnlamamE bilh cagdis {ulei d ek alnr.ktarh, Ve' ile brslaFn dqnn smlannn oldugu pas^jla kullan,ldrlura dikkat edil. ^ mildr mesi.n.nljdir (\t, Sim dillennde oldukca yaygn oldugu gibi -oE Terr^ira- isrFrin hgilizce cerirknnde erkinlig,ui )irinEsinin olas okttr!tr Eskikitaplarim.com +2 Karagöz CIRB rou onriure aLnmE.,lmaIdrr. Yazarlrk irzerine rrun uygarhklarda gimdiye degin kegtedilmi, en rski belge olaD, JO birincr binyrhn meLm re yazarlannr ileren brr ka Mezoporamya|lann yazarlara ilifkin rultlnlaflna dai. brr fi, sahibiyi, Karalog, girrintrrte hiyerarFik bir srraya gore dirzenten 'ilogdan krr rnir d(5rI )'azar srnrtr sa)ar: r:rnnlar, ozellikle brrinci srrada olan EnItii Yedi Bilge gibi elsanelr !e sok eski oian insanlar ve srradan insan hrdan olutan ilti srn,l. Yazarhk hakk,nda bn ne k.rdar ser sd)te).eb, rFe so) lesin, nnla) $n bizimhin.len qok lark| oldugu aqrkrLr Edebi .serler bo)nnca hrrnnn gel€nek rrmrgr bu)'uk .,leud€ laznun okuttannclan geqer. Yazarhk, bir€y olarak yazann niyer"lerinin rtadesi ol rnaktln qok, bir mernin kendi a.Lna konusmaslnr aLledilen bir ororite Cognnlukla ])arra parsa krl tablerler itzerindeki zor, eivi brqrmli i5ireileri eajzme)e qalFmanrn lorumcrnun rlk isj olduA aerkur. Me Lindeki si\zciilderin anlanrnl saprnmakra Eok bir) LrLk dikkar lurcanmasr gerekir. tlala parea parea olan merin ripleri, rnrleri ye !iirlerden el.le edilebilen bilgiden seqrlebilenler belirli bir n€lnin anlamlandrrllma srnr sagla]'acakllr Yahucli lncil inden (ilahiler, mezmnrlar, meselled re Yunan edebqaundan (rrnegin epik) rirr iidirnq alnak 9ok bailan !r, kancr(|ri liinku onlan zaren rok iyi bilmekLeyiz. Bununh brrlkLe b nlar dikkatle krllanllmahdlr. Costr kez mernin btq uk bir k,snlnrn remel, "srizcilgii sdzcrigune biranlam kazannas bizi rok ke)illendrMerinlenn yrzrrlannLn bilinm€yisr brzi tek rek )^zanara d€grl, kr rmlara g€rj gofti.Lrr. Arkeo]oji, hrihsel kz- rma toplulukhrr re I W 6. Lnnben, "A c.nlogtre ofTo Eskikitaplarim.com s and Aurho$, Jcs16(1962)72 43 Karagöz SU\{ERLERIN KIJRNAZ TANRISI EN KI ) Ilar, arri!ler, karsrlastrrmaL din, sosyo'antropoloji ve topltmsal gelirinr kurannannd.n daha lazla eet ogrendikse, kadim tazarlann edebi)ar e€rrelenni cliha i,vi gijrmeye baslayabilinz. Tanrrlann sim gelesririllrlesi, papazllgrn !e taprnagrn ekonomideki .olilL, mrtler ala srndaki baglanular, bnyiL ve a)in, yazann lopLlundaki roli, edebi eserlerln irretrlmesindeki etkenlerdir. Srradan bir Stune.ce sozciik olan en i ele alahn. En, ranfl lin kinin adrnrn bir aigesidir. lO uqunctl binyrlda, Strmeide larkl srnrflr bir ioplum ortaF erhr. l'rensl€r diyebilecegimiz birkae aile )tll(arr da;dr re onlann altrnda koleler dahrl cnrnak trzere emekgiler lardr Kem dernminin dogusunda rahipler ortayn srkn !e Slrner toplurnsal ya5amrna clinsel bir rol bietiler. Tannsal varlklara insan birini rerilmigli re Lensili sanatlar gollrlmq€ baglanm$tr. Tapnnklar ekono lnr iqin bir -veniden.laArrrn rnerkezleriydi. Bilyiiklukleri !e krma' rrklkLafl arLen taprmklar hesap tulnuk itin Sereksnim du)ulan )'azr sibr znanlk isle)en btlrokr.llik hiLnerlerin nerkezi old Basrnda, si)asi !e rahip srnrtrndan bir kiti ol^n en !aIdr' Fn, tannlara suntrlar !e insaat malzeLneleri doltr sepetler tatrrken goriilir !< raprnaklar inBnnunln birlikte, Frken II Hanedanhk d€vrrnde (lO yalnrzca dinsel brr figtrr halue geldi. Baisiyasi ) 2600), cn ooritenin irnvanl dla' !e cnsi deg$jmli olarak kullanrlr; sonra ensi kullanrmdan rrkar. Kral sozcilgiintl hgai karsllamaya baslar' Enin Sozden kay bolmasr !e hrgalrn briliiyen gfcir)le, ciddi askeri etkinlikler !e salai rak hgdl nnderliginin ijnemin€ du)ulan ilgi de artar. Bu degisirn, Enmerkar ve (;rlganl9 gibi bii)uk krallafl igine alan bir "destan edebiyatrnrn ge' lismesinde kendini g.jsterir. Crlg.Lnli, kenti Umka srn$rz durarlar reknekle iliinirr, dqandan gelen akrncrlara karir gilql(r bir sa\'ltnma' Eskikitaplarim.com Karagöz clRls \., g€reksinim duyddugunm iyr bir i5ar€Lidir bu. Yirzyrllar sonra Al.ad edebiyaunda tanrlsal krallk bir "destanin, Enrnu Elit'in, odagr olur: brrada Babil'in kent tanr$rnrn tanfllarrn kml oldugu bildiril l Liusur !€ onun rihta erkfr dunyeli krahn ornegi o]ff. Sumer edebrlaLrnda bir d.inem iErn en ve hrgdl irnlanlan birlikte softililrler. Bazen kullanrn srralannrn bir ,:inemi olup olnadrgrnr \rylemek gnqtirr Br ilnlrnlardan rkisinden brinln larlLgl Ia da )ok' lLlgu loplLrmsal duzende bir degiliklik yapar m,? A)n, eserde larklr ,Lnyanlann bulirnmasr ee!iri aersrndan ku:kustLz bir sorun )iratrr ller rkisi de esit derecede "kral" nizciigiinti mi karsrlamaktadrrl sii rrn din:rnlklenni anlamak irin mi aynlmqlardrr? Sonunda c ve Al(.ldc. k.rrnrgr Sncinu )ilirmis !e taprnagrn aleyhine saral a daha !ok ) etki rerilmiitir. Bu degigim iginde Riane Eisleiln kiiltiirel doniigiim" dedigi LrlLr .\trmu izlerine ranlanabilir lki k|Lltir aFanasrnl "krdeh !e "break rgzl olarak sim8€legririr K(lrtilel drin|Lfrim krramnda Erler, bit 'i)rrakhk toplunu ile, rl)llerin resitliliginin ieag a olna !e )ukafl (Li olmayla esitl€nlnedigi, rollerin {zellikle de cinsi,rer rollerinin rlL iisr remelnde srralandrgr "hukmeden" roplLlm arasrrda aynm Ir par lnsanrn ranh.incesinin cogunda "o.taklL ropllrmtr ,va)grndr, ima blrnun )erinierkek egemen re kalgicr "hiikmeden toplLur" akL. :rsler'in kuramr remekle Ilinr'Ar[upa toplLmuna dtr)anmakla l,irlik r€, Mezopohn).r tarihinin de N)nr kullti.€ldijnli:um ornnlnsirnii g(js' r€rdigi kxnrsrnr raslnakr^drI. hlberre Mezopdim)a $lllernin hukmeden bir toplnma uygun hale getirmek iErn )'eniden )azrldrklarrnr I Robefl Mcc .lans. lhe [vo],,rrd Prlirfa'r( ildro o/ L/rlMr (alricaSo: Aklinc, 1966), Eskikitaplarim.com Jod.d: s 108-13 t.,ly and ^'ldifor4Di. Karagöz sUIIERLERIN KURNAZ TANRI5I FNITI O)leyse, en'in hgal e ddnrirmesi, Mezopotamya loplumunda gereekl€sen cok genis bir kitltrirelddniigumltn bir iiareri olarak dtrgitnu- Iebilir Enki edebiyau bu degisinden paynr allr. Enki\rin guglirkieri igin (ildiriicLr gnce baivurmakransa hile ve buyi kullanma 'enmek lolu belki de degigimle ilgilidrr. Degjrimin bir dGer isareri Enki oy ktrlerinin qogunda bulunan bir tenaya yansrnrrrrr: Enkj lar, ozeltikle ana tanrrqa, arasrndald yansma. Eisler'in !e rannea- iki temel rop- lLrm nodeli gbririiL)le, Stimer mirinde Enki'nin yucehilmesi ka- dehlen brcak rgzlna bir gecirislngeleyecekrir. Durum yine de kar, naerknr, qiLnkii bir diger gorLig aerrndan Enki'nin savaicr oglu Mar- dukm )LrcelLilmesi, daha Enki'nin ida.esi]le, break eski kadeh' tophrnunun bir kaln olan agn na dogm bir degiFtrni simgeleyecek rir. Karar lernesibasit gibi gortn€n cn,lrgdl, nin ye,rrn gibiSiimer terinlen bizln bildik erkek egemen etendi, kral, hanrm ve .prens sdzctiklerniizle revirmek karmagrk bir soruna donbmekle(Nin dir. sozcrigri somnludtrr, eirnkii Siimer krihinde bir devre kadar ce r Ri^ne Eisler. Ij,e CJrdl,@ drd 8ldd. (New York Harper an.l Row. 1987), s sii,64,66. Yazar, ciklcnn -{ilici. si\merld raRfrn.lan kull.nrl^n l.nn a rl8li anahrar sdz saban. kauk- ashnda Snmerce olmdLklannr !!rgul^r \r zanaa&arl^D belirtetr lerinler de -dokumacr, denci, rperci, denirci, du qrcr \t ednlekci snme er bolgeye hakin oldugtr ,amrn onda btrlunan |e r.nnsaya hp,nan halktan ahnm$ur Enki nin ne iere, rizellikle de zana atlan sahip olnur, diii r^Rhndan hakin olunan ia da eril di5il igandenn onenNiz oldlgu dkinlikler nzennde erileSemenligi kumann bir yolu ola Fk golnhbilir Dislelin \trdrgi yeniden $lenor muin ana ornekleri Ki.br Mukndder'e ailLn, ucak sirccin snneide de aynr oldugnnu one tiircr. r 85 89 Eskikitaplarim.com 46 Karagöz ctRts , kek !e kadln iqin aynr biqinde kullanLlnr5rrr. Daha sonra yalnzca ..rlnlar igin kullanrlmr5 -bundan dolayr, hanrm - ancak tannqa rinnanrn leari NintlLbur gibierkek adlannda katmgrtr). Hem ee!irr hem de yonur bir eifre yommbilimsel dirgirmde brkirlmekledir \ozclLklerin Sumerler i!in ne anlama geldigini dgrennek isrjyoruz. .!na kendi sozcuk dagarc,nz,n karmasrk rarihiyle )Lrl€Fmek durunundayrz.L' Tarihin "gersekler"inclen ctaha tazlasrna ihrita9 varcirr. Kencl zihnilet dilnyamrzdan eok uzak bir kuhtrden gelen merinleri tckrar teknr okurken aragrrrmacr ralnnr stirdiLrmeye ihriyacrnrz !ar. Erjdudaki raplnaga yerlepmi5 olan ranin,n (1000), ancak dbn nletle karelik kueuk, kerpicren soriilmLrLsriir. ilk izi (lO yaklarrk yaprlm4 bir binada 'Oren )erinde yaprlan kazrlarda, qok uzak bir derirde bahk kurban edildigrnin kanru olan, "qok tazla rnikrarcla baLrk krlqr i,)ta yogun biqLmde btrbirine kansnlis ... buyuk ktil yrglnlan bu lundri.' qok daha sonrasrnda, 10 birinci b,ny,lda, Kral Sennache Enkire "saf knrbanlaa' sundusu ka)dedildi. B1r 'gemi dolusrL ,rlun" il€ birlikle Sennacherib denize altrn bir balk ye ahrn bir kap lunbaga ar ." ,,b in ' Dilir roplunsal .nlanlann,n tbzden gecinlmesiyle ilgili ogrtri 'osyo-.iilbi limdn: 5on }1llarda, lngiliz dili hnhi sosyo-dilbilnn yonrenleriylc y.niden incelennitrir - itn . Dick Leiih, A seial fliilo' y of IngliJl (l.ndE: Rour led ge and Kegan Paul. l98l) lngilizce kraliyer \t lord,-'hatrnn'stizcnkleri bu aerdan dzellikle iLsinEir. '' tridu Xl,t d". lk. Charles Burney, flre A cic r N.d, Edn (trhaca: CoLnell UniIeEiIy PEs, i977), s.51. i !. Dorglas Vatr Buren, "lish Ollerings lt (1948) l0l. ' .]g.y, s. l2O Eskikitaplarim.com in An.ienr Mesopotamia,' l,"q l0 47 Karagöz SUMERLERIN KURNAZ TANRIsI EN(I Bu eok erken derrin ince kerpia taplnagr ve ile Sennacherib'n balk kLrrban edilmesi nesneler sL'nmasr arasrnda, Mezopohmya'nrn ^ltrn ciliyazrsr edebr)arrnda bir karakter belirir. Enki, edebi anlatrlardn bi ze o kadar zak, kadim !e )'abancr bir kar:rkrerdir ki, snnu sormamE gerekir: Bo)le ),abancr bir !arhgr nasn anlamaya baglalabiliriz? Yine (te son )rllarda edebi kuraLrcrlar re elegtirmenlerrn metinlen anlama -)'ani,'lorunbilin" ve vorlun' bilinsel son,larla- b.j]le )ibancr bir edebiyaun nle)dan okt}lrsLrnr sorunlan)la Lrgratus, gorulmektedLr Bu kerpic taprnakl^rd^n Ie Loprakhn yapilnD utalanan tabletler .ten gelen gliglir bir cagn, ayanrcr, kar5r konulanaz biqimde bilailead )icr bir !e) rardrr. Derinlere yerlesmif, Sunerlilerin Enki dDe landrrdrldan b,.r la[Lkia, biI zananlar oldugu Sibi hdla bir bi) iilevi cilii( Yardrr. George Sreincr bize Rabalanrn garip bir ursa)rmda bttlundttgttnu anrmsalrr, btlna gore, sizcukl€rin "insana isyan edec€kl€n' bir gtn gelecek. Anlamrn kileliginden sillaniP rrk.rcaklar' onlar'valnrzca kendileri !e rgrzlanmEdaki olir laslar gibi olacaklai' ller dummda !e debdebe hirlikle Stei erkekler re kadrnlar Babildeki Irkrnnl.fln astrlrgrndan sinden sonsuzi degin azar edilmit olacaklir'" ner merak eder, bunun ne )aran rrlicakrrr? Bu lrrrnrrn12 krtiP her eeliri derle mesincte olduAu gibi, Rabil un!r!uldugund^ ugr.drgr akrbetle karitlas mayacagr tr,rt'dL')la sunL'lm^ktadrr Eskikitaplarim.com 48 Karagöz r. (it.UM I rhi ve Ninhursag: , \ met Cennet r ''Ilnki le Ninhursagr Slirner Cennet Miri,'r Sumer reperruarndaki lginq, karmaslk \€ yaralrcr mitlerden, ama aynr zarnanda en lnu Miti l:nki re Nnrhus^g htrri, oncelikte. Nippufd.n s,kantn$ \t iindi Uni, \risire Mn2esindc bnh,nor ol(llksa korunmrr alt1 siiruntu rablere da_ ir yinmrkkdrrt bu tabler srephen t?ngdon uhtrndan kopyalanng re p8-s r |dc (19t5) s;'n,,cfdtr I/. ofpnnlie, ttr IloDtl aw1 rhe FaLl oI i\jar a.iyla )nyrhlann$rr reyol O z^nnndan bu y.na, Hcnn de Gdnouiltac ra'af,ndar bilir birkaynakan gelen birparca TltS 62 de y.yhlandr, Iikar ieenginin lhpH ilk kez l:rlwnd Chicn nmnndan saprann$r,r (bkz J 05 tir, 417). prarnur o2enli. yan r bir kirsrlagr rmis y^hn zamanla(ta J DuraDd li F lDdan KhDeit \trilmi!ir Cernyizr. eerid !e bir acrmlaniyr iceren metrin btrbaskF yiz.r uhf,nd r 1945 yrhndrss ld^ yaynnann$rlr Kr.nrer ra nfndan Fp an bir ee\ii I95O yrlurda A ,EI s 37 4l..ie y.InnanmFu l96ltle Gadd \t Knnert Ufdaki kaalarda erkantan \t heriffteki qesnti hoshrklan doklun.ya F,drmcr olan le bjrkae onemli deEisiklik $nrn hn parlarnn bir e5iri yayNlirl,lar (bkz. UEI Vl, kBrm sindeki ilgrh yoiunr) Mnin gitudikieeririsi k I , no. t !e ki hbrn gdyournu br nedenle Knmefin daha once y^plkl.nndan btr deFceye kadir iarkhdrr 1984 rlhnda. l 970 lcrde Unntrsny of cenerrtla KnN fin 6gEncin olmls, p Afijngen siirin yeni btr biskFur yiyhladr "Enkier Ninhurs.gi. ;t 74 (1984) 1 52 llu (ahgna cei li p.sajlann c$!i !e yon,nlinnhlanlta itg i biikae ilghs ijnei $ti'nrekred'r, incak bunlatrn c6znjnlenmelcri, rannmahn re deger, lendrnlmeleri oldukaa fa2la zaman re sah5m Aerekrftcekrir. Eskikitaplarim.com 49 Karagöz SLJMERLERIN KURNAZ TANRISI ENKI krflklgrn^ gratanl^rdan birisidir' Ovkinirn sonllnclan anlarrldrBna gore -!e bir Siimer yaprtnda yazarrn ntetini arrga lrran genellikle onun sonudur eseri dzgirn haliyl€ yazan sair'rahip amnalr ye diis dncelikle tann lintagln nasrl Ye neden rnitteki ohylar dizisinin geeti gi iilke olan 'Dilnun un l:tendisi oldulunu aqrktamakla ilgilenrnek- teclir Yazanmrza gLire, En5ag, minneLtar Enki hrafrndan DilmunLrn etendiliginrn !eriln1esiyle .'dlrllendirilnis!i. qirnku o, llnl(i ha,na organrnr i)ilenirmek rein rirdigi !e hepside ru ya ana tannea Ninhursagrn ni! sekiz liiclKla da bu bieimd€ Enki tamfrndan krlsinLn$ kiz ranndan biriydi Bu sekiz oz€l tannnrn hasta Enki) gese i ililetLirnek amaclyia I^mtrldtgr diiglrncesini yazanmrza esinlef en nedene Selince - cok blrLyirk dneminin Lrldrtgmu sandrgr, yr:rze)sel bir dilbilim g0rLingrstrnti )orumlanasrydr brr: tanniardan her br'rnin adr lnkinin hasra L'rganlxrrndan birinin adrna ksmen benztordu' sekiz organ' Fzanmrz, nasrl !e neden Enkinin oncelkle nr1 hastalandrg,n, l)ildisrne d€ inanrvordu - Enki, NinhLrrsagrn' on n tannga uuunun kasrgrndrn hFan ersuyundan lticuda getirdrgi A) flca sekiz brrki)i )€mi5li, bu d.rl ranrl tanrrca)1 (i)le nnielendinnitti ki' onrn irLslirne dlnm lanetrni salurdu re ancak Enki)i ha)a{a dond(r mesi rcin ,!as tr(rin AnlLtrna-rannlann )al!anp )akarmalanndan sonra t'lumtLne neden olin hnnca U! likrini degii(irdi. trnkinin nered€yse g'jre tu rle cinsel ilieklde b lunnusrna gelince, )az^nD dnlnncesin€ brrakbu. ilk olarak t^nrrea Ninrnu)!' dos lacak Ninhursas'r hamile ugr bir drzi cinqel parlamanrn sonuncLsudurl bnnu rannca Ninkur rayr ciogrlacak k€nc| krzr Ninmuyu hamile brrakrsr izierr arc[ndan Uttu ddtorunrL Ninkurrayr haLrile brrakrr' sonucta torununlln krzr car kaBu n.denle. rniu€ki irlaylar dizisini yazar tantrndan anlatrldrgr Eskikitaplarim.com 50 Karagöz EN(I !I NINHUR5AC sIMER CINNET MITI ,l,,ryla, bir d€receye kadar adrm adm izley€biliriz. Ama dzellikle ,,L,rn,mah ve dus klnkhgrna ugraLcr birkae morit vardrr. Dolayrsry_ l)ildigi bnriin bukiler i9inden yaarln 6ykusu iqin neden bu sekiz l,L ,lkD'jsecrigini bilmek ilging olrrdui veya neden birkile.jn boy ver ,i$inin Enki'nin baka bir lanncayta degil de, rannga Utruyta olan l,fkisinin sonmunda olduguna karar ve.migrit ya da yazan, ramqa lrllunun dogumMun ran qa Ninnu !e Ninklrrranrn dogumlanndan !ifra oldugu dtrsiincesine ilen neydit yazann seqimleri iein nedenleri ,'ldugunu ursalmak manukl goninmekredir. ana girnitmuzde bllnta- i saptamak, h3Lra tahnin €tmek olanaksEdrr. Bugin bilinen Sumer Linnbilimsel inanq dizgesi ya da efsane yaratrcr rnretmelerin hicbirl u sorulara aErkhk g€rirmez. Mir, sozcirg(i sozcrigiine e€virisigdrec€ ikna edrcj, ancak asrl anla_ ,ir !e dokundumnlan capragrk ve anlasrtnasr gue olan, iyi korun,tr$ bir giriF pasa}yla bailar. Dilmun u krLsal. saf v€ parlak blr iilke ,'lirak b€tnnleri huzrrnnu bozan hiqbir kusun otmadrg, bir itlke. kur b^nla nna cullanan h irbir k)a (b€lki de) ilimn Keu kllsaldtr 5irmer . kll*ldrr. r ni haylanrn olmadrgr, hasralk, yarl, trk hn,.nayan bn r,lke. sairin deyiiiyte: ) aba Dilnu. ulkesikuEatdtr .. Dilmuh iilkesi kurildtr. Dilfrun iilkesisafttr. DilmM iilke$ knrsldrr Dilnuh nlkq efir. Dilnnn nlkesi aydhllklr. le sonrakhde yeralan nokralar Siimerceden seftlemeyen frk ir. dDLDs-en ic .D i 965!eriri bunlar en aandan yrlzeyrl otarak ucuncri 9ah6 Bu dize zaNiri. trc \t hazr brlrnma, h? Iiilinin ikinci terirgibidnkr, rak ma iliskin cog gahs emir k'pini g6, bugiin€ deEnr deyimin doyuru.u bir (e\ins !e bagta yonmu )nprlam.n$or Eskikitaplarim.com 5l Karagöz SUMERLERIN KURNM TANRI5I EN(I O yalnp binsjyle Dilnuntla yatrklan sonn, -Enki kansryl^ yatnktan sonii- yer. O yalnr2 binsyle DilmMdalanklan sona. Enki Ninsikilaylar yart,kran sonra- yer, Dilmunda kuzgun gaklana seslen crkamaz, dnr kun,.' Jnr'kusunun leryadrn crkamaz Oglaklan kEknr* edenyabani kdpek bilinmez Tahrl-yulan domuz bilinmez. Dul k drn' qatrya cimlendirilmig arya *rer: Y andaki kudaron! yemez Gtrlercin boynnnu bukmez Gjzlr agnyaD, "g6zin agnyoi demez Basr agnyan. baerm agnyoi denez B(mdr (Damgalnunna yerne) Ninsikrlladan Enkhrn knnn olirk si\2 edil me5i oldukca g np le.nhtln^zdrr, qnnkn mernin ahrnda (31 dft) lnki onnn babas olihk gosrerilmiitir. Dar ku5u iein bk2. CAD n,l, iltidu,7,104 Bu dizedeki dul'Dilmunln bir sakiniolarak allme, oMdi oliurirn biliF digisontcuna ranlmaldrr. Bllnunla bi.likre $ir' oEda duilann oldugun! Iark emekrizih. keDdi zantnr \t ye.inde ona aeina ol.n ku9lar uratrndan rahats2 edici bir harekeri btLrnliyor olabilir \t bu nedenle de cennerims Dilmun dr bu liir seylet olmayabiln Eskikitaplarim.com 52 Karagöz ENK]W NINHURSAC \.\iL kadn, Sen !r!lLerkek. Ben yagh bir (r, y.sh l)tr kadhlr" MIII demer. erkegim denez. y&anmaz, akar sular kenri ,'nogr gegen deme 5UMER CENNET doldumrj ' ()Nn taFftnda aglayan donnp dumazi 5ad.o ag( )2knuzi Kenlin yan,nda o hic yas rurma2 hrnu, Dilmrn'Lrn koruyucu ranneasl Nnsikillanrn bir soylevi iz, .r. Enkinnr ona rerdigi Dilnun irikesinde rarl su ye ekin yuklu rarL !e gittliklerm olmadrgrndan yakrnrr.'$Enki, Strnelrannsr Urunun ,,l,raktan erkardrfr bol s'ry]a Dilmunu kursayarak kar5rlk verrr rdrnde l:nkihin lanurnln bdundtrgu klsrm krnkor, ana Enkinin l.rrsamaslrda sijz lerdigi comen isin Utu kmfrndan yerin. geririlisi ,,n anlat,ld,g, araArdaki pasajdan Lamanlanabilir (51 64): ULu. gdkynzhnde drkikn . ! ropnBrn sryunt ak,ran agEdan topnknn Geni5 ona udr umrclrnna r $ Serrdi doldunr.ro Bu \t Bu di:edcki nokral.r. dizenin yorumlannar bnnu izleyen jki dpedeki rmalaraerk degildir rern can ald .nemi olan \€ anlall^nay^n siinlerce ri-NEyenDe konmu$rr. llsilipasaj oldtrkla parcilann$tr. ancak izleyen dizde,den, lkla yarkn bir kesinlikle anlan crkinlabilmekt€dr. \okralar ok!nrm.ynn iki dize yerine konmusrur .Sartuc SumeRc GIR ,rfdr icin uysln bir uhLnnrdir Eskikitaplarim.com 5t Karagöz sUMERLERIN KURNAZ TANRISI ENI(I Onladan lNinsikillamnl kenribolsuiceri Dilmun onladan la$n sulan irer. onnn acr sn kiynagr raihsu kqna$dr iimdi. Onrn ftnn ynklu rarl^lan !e qiftlikleri rahrl dbeklerine ddner. Onun kenti iilkenin Dilmun (lkennr Simdi rtidirsimdi. sndir Ul! tiutrndan, Lr bu B!in, tamdr btiyle olmt'trr l Mnin ana ola)lar dizisi rimdi Enkinrn cinsel parlamalaflnrn bir anlatrmryla batl^r, bunlardan ilki iannca Ninhursagr dollenesi ve Ninmu n!'n dogrmuyla ilgili olanrdrr (65-88): YalM olan ki5i. knraz kiti, rrlkeninaMs Ninru nun 6nnnde. I'nt,, kurn 'u l r:, ulr,eni,, i r N,n,u nun onunde eEuyuyla hendekkn dokluran p€nisi meni qr, *liyle q2hgt doldtrnn ptn'si Mr, kuca$ 6r1er soy[' dnuyn ytmp 'Barakhkta kih* peni5irar. ^can yirirmesin dedi yi,k*k sesle. 'Bahkhkk knnse ynNnesin dedi Enkl An rn hryrr uzr e ytrnrn errL l. noua soztr e.lilen Ur pa,eanhda Enklnin kurtminnrn cok dih! kaPqmlr bii trya imas ud!: iqeriEi, yazann DilmN u, iy eder"in ).qlldrgl, ge4eklen de kadin dihyanrn bihnen riim nlkdednin mallano SenilerLe gerirdikler, btrulke olahk bildiSini g6slerir G62 konlsu pasajrn bir eeririsi ieinibk2 Kranrr, "Dilmun. Qrest tor Paradbe, A riqril-l17, lll 15) Sinerce edebi bir kl$e olan bu dizenin brrinci y.nsnrn cerinsi pek kesin deBildir 8u pas^jrnceli$i beiiEizliklerle dolLdur Eskikitaplarim.com (bk s5 ldeki aennlana) BL'Fda 54 Karagöz ENIII VE I"INHURSAC 9UI'{ER CENNET INTI lJirikhktd yatala iit olan erslyu. baukhkta yatau, l,rl,ierruyrm bagh oldugtr Damgalnunna ya ydnehti, .NrIunu dolyara$na rk,tn, lnki nin ersuyum, crsryuntr NinhuNagin ddlyaFgrna ditn gtrn oM ddn yedi giin ona ycdi rkiz rkn! ^ydu, rydr, gi,n ona sckiz aydtr. dokuz glu oni doku ay.ht. Kad * Ay,d,r. halis yaggibi, hilis yiAgibi kDn€rliyaggibi. ' runtrlan deg$ridlmi5 celinlcrin n&lenkn snmerolog ieinaetk ohcakur: val np, gs d i l'.' rlgjMl dirg{ b.rt . ri r biciminde okunan dizenrn dii ,ehilmir ce$iy^zBrna d.y.nan kucakran yukandrki sollu gi|s,yi y'tt'p rt frak iqin penisini harekete geeinf dizesi dDn.li lnkinin baukhklada kinse ynNmeyecek yenininrn nna erdklenne gehnce, cin*l bnleghelennl kimfDin gbzeLkneyecegi konusunda NinhtrF^g\ ikn. etmck isted'g'ni p "e L.\l!, b,, b.,rde onu .,rr'nt a, d- ldllg l?l icin onerilen ydndui" bagl.ma (layanan labnin den ore bir sey degildirr bu dre, biranlahda, Enkintu, k^n! Dahgdntrnn^ go-en)o ol,r,.r stinerce r iein y.zg .nin cFtyunr NinhuFagrn dolyrugrn. .krrnakl. on^ ih^ner ct y.Esibi. halis )rA gibr, krluelli yag gibi ceifti,5r bieinde okunar dizenin dizchi hni! bir ceriyarlsu. dayanu: i lrgir r i h g r Lhim k Sirl ''HalN Eskikitaplarim.com 55 Karagöz 5UMERLERIN (!JRN,IZ TANRISI ENKI Ninru, nlkenin anan, halis yag gibi, hal$ Fggibi, hlnedi yag gibi, Ninnu yu dogurdu rd Enki Fimdi de, dokLz giLrlluk gebelikren sonra ranflcra Ninklrrra )1 dosumn NinmLlrn d.,ller (89-108)l NinN ,m,gnr kryEra qk^. ; lnh bahkl,g r dFudayolahr. yol^lrr slrrrdi r llmud a 5dyle s der ''Grlzelgen! krr i,peynn mi? Cizel Ninrnuyu dpcynn JuJd?dl' nil' knnud onr yanularl ''Cuzel golq krzr op. GrizelNinn )u op Kuhn icn ktr\ relli bir.irzeiresriFceAim Klrlcrli bir riizgir esriEcegin.' I iiiqin bkz " A]nr$,1llr(lrrtiir. rrr rk/icin blc lH, s 90 admn qoLlyr2$rnur Nn!s., yoine NiD n! olr$unu Bu ranncrnD Ji Irn 47 notutrdi nedeni belinilmisriri bununli birlikre. kantr kesin deBlldn re br durumda dogN okun. ri! sdr dr olabilir 5rliy r Iirhn ,ii i iD c okiugn k.nFrna dayantn.kr.dr ( : C,lei k N Rahkl,g r.lNnd. yol^ltr qcririsi. Dur.nd\n. De CenouilLrc I pck o p.rq^in.h [r, anDar rd gd-d. D-d.-I. e ic, cnnktr iDr rd l.ie dcrin mlannnn ,0, r. Sr.ldcvc ''kendi kcndiniu^tnali. kendi kendrni yaymak rb-benzei old!g!n! solle okunan bir dneyk yrptlgr ki$rlasrm,ayx davrnu 'rcn lr: irD-rd dnnunek Drnukh goNnnekredir. \'ine de, itiFledildigi gibi, Enkr! b^ laktgnd$rnd. yol ahi bieiminde berimleyetr yazrnn zihninde ne oldrEn aerk deArldir Eskikitaplarim.com 56 Karagöz ENI{I I !t NINI]URsAC SUMERCENNET MITI nl( rek barna kryrAa ayak bisar run- onu krru Lopraga q"ker. "' l)rN ahr, oper om, lilti eBnyunu dolyaLagura bosal,r () euuyunu dolyaraghda rurar, Enkinin eBuyunr lrirgtrn om bir^ydtr, rl{igin on. ikiaydrr, dokuz girn oda.tokuz aydtr. KadrnlkAyrd,r, lhlisyrg 8ibi. h"lis )nggibi. k,)merh y.g Bibi. \r - J,. ..,q8.1.. hr n ,aSg.L krtr at. )JBgrb,. " \,nln, m yr dogtrrl,, \rmdi Enlii, dokuz giurliik gebelikren sonra rrnnra Ulru . ri (l0s NinkLura) I .tdllemqe kotrLlur N rkurn rmagrn kyFnae llfkr barak|gh yrL dogtr 27): ^r. d,5nrda yolahr, yolal,. Jddrdl r lsimud'r s.yle der ''Gitelsenc ktrr opeyinr Gnzel Nmkrm), nil opeyrm Jrfti..li lsinMl onu mil' yanrrlar: ''Gnzeleenq krzr ot. Cirrei Ninkunr't op Knl,m icin kur\trh br d,2sar esrircceAin. Ku$crli bi, dtzg.r es0FccEih 'Ktrru ropnE lcririsi zeltilnii okun! dDenin ikinci kompldksitin lrtsnDr nr ohnk du ra dalantr 8kz. Cla6 wilke, Dd5 hgdlbdMd.Br (wies )aden:Ork) llarl$owirz. 1969). Eskikitaplarim.com \ 202 rd. 57 Karagöz SUMERLERIN @RNAZ TANRI5I ENKI lnki rek basrni k.yrga.yak b^sar. 5onm onu kun topraga ceker. Enkiersuyunu d 6lyar.Snr O a bosalt r erslyrnr doly.taguda lltar,Inki nih e6ryunu. dok{z girn ona doku aydn. Kadrnlrk Ayrdr. HalB yag srbr, halis yag sibi, h)merli ,rg gibi, Ninktrm halis yag sibi, hali' yag 8ibi, hynedi yag gibi, sehletli kadrn UtlI yu doglrdu.':o BiLyilk biryirlennesi ularmamq olsaydr, kuskusuz Ultu da, annesi M!nr!NI-DrM1-a k.Erhk olank sehtlli kadrn, Nl DlMirn s.8ia benzer biranlamt ol.lug kanBrna dayanan akla yakn bir tahmindir Loune paF gd!, Ninkum nrn dogurdugu ilahh Uttu degil Ninimma Ninsisolank okunan) oldngnm ijzellikle dikkat edjni aynndar icin bkz. 55lnr 55. notll Dtrnnd)n IRJ 62 karg agnmsnm bir sontcu olank, tindibi*4 lane drizehrlmii okurna olanakldrr, doliy6ryla 2 dire' eae lRS 62 ye (onceden nin binnci yaN 5imdi lFr 'Nl-Dll4 s oLuk okun^bilir: bu dizenin ikinci )nm h^la parcaldtr, an. rlk5i i$retininiSi deg si olank okundtgr taE^ }1lank, t'rrrnd fl l, ud, doEurd! bieim'nde dnzeltilebiliri 4. dizedeh ilk sozel biein simdi irtr lo 8id'de olamk okunabilir (bkz. yukanda 18 nooi lO. dize sindi hgdl D& i-irtr di'ig 3a+i i-nn-di'i8 ga rj olarak okunabihr (bu nedenle. br metne 8drc'tirzgai sii2.(Btrntn tu i degilnn olduguna dikkat edin)i 12. dizenrn ikinci yansr txr rn)l1 rrdo u-l'r'A,b olahk okunu.i I I di 2ede. ikinci yin ur ,.rm-a olank bir l8 isaEi yokntr)i h.jdir (.1-hi-in degil) Eskikitaplarim.com lt. okuhur (55 I, 55 notla kab edildigi gibi dizede, binnci kompleks, beklendrgi gibi, 'l Jd- 58 Karagöz ENKI \,I NINHURsAG: 5UMER CENNET MITI bi} iikannesi Ninmunun yaplgr gibi rrmak krlrsrna 8irlecek !e onlar gibi uekruuna dilFkirn Enki ranfndan gebe brrakrla.iku. Yaak ki ilgili pasajrn hemen ramam hasarhdr, ama sonra gelen pasajdan anlarldrgr knda yla Ninhursas ona eyinde kalmasrnr ve l:nki ona armagan olank salah|k, elna ve rznm gelirmedikqe onunNinkuna Ye ln hiqbir iliFki krrrmamasrnr ogriller. Her durumda merin okunur hate geldiginde, Enkiyi minneuar bir baher\.andan rtrunleri alma agama- indabuhLnu (ls3-67): lkinci bir defa stryla doldunnk, Hendeklen suyln doldurdu, Kanallan suyla doldurdu, Ekilmemis ropnklan suyla doldurdu. Kelflenen... bahcrlan ontr ktr.aklar lona soyle derll .Kimsin sen bahcemi lsulayanl?" Enki baherlanr yanrtlar: ''. lliDt di:d l(?). lanndiki slaral*l^n retir t.. 'lanndaki bana l elMlan gedrban..l lC) Asmalanndaki ulmleri gdir bana. ] ' ..I0) lanndaki $lahhklan sertrdi onal, .l2nndaki dnalan seridi om, (l) Asmalanndaki !?nmle.i gerirdi ona, Hepsini kucr4na yqdr Urrinlerielde eden Fnkibunlan armagan olarak, kendisini neseyle kabul eden \€ ok9aIp icine girmesine izin veren UitLL'ya gotnrirr Eskikitaplarim.com 59 Karagöz SOMERLERIN KURNAZ TANRISI ENK 068,87): -yi\2tiniin rcngiarmr5- aeyr karndr, Utttiya dogru yola koyuldu. Enki .Erinde ihtiyael.n olanl?lrr Ae kapryrl Ae kapryrl' ''Sen - kimsin ''Ben sana *n?' ddiilolank salatalk, elma Eorin k^pFru \r iizlim rcrecek olan bahqvanm " acarken yirreF yerinden oynadr Utrunun Enki Uuuya. iehlerli k..hnalll. IFl la'lnddki salatalklan \trdi, .. lanndaki eln^l.n reKli. l?l asnalanndaki il^mleri !erdr. seh\ttLi kadrn ll I Urlu ftaiJ rDi rutur. ellennicrrpar." Enki UtLntu kakl'rd'. on! aldr. knc.g,na yart'. cdrdesini dknd,. srazladr,:r nl -ri, CdD n,,o"tu.4.281'85) bilegtk fiihe kar ihoyacl^n olan yalnEca bi. tahnin lir. 'hkklllinrlan ''Vrrui karsrl€, u rtr sig g. olarak okunan liilin Durandin Fpngr lclsrlat Al--nr (bkz. dl -,?u& !e gddenin bir pare^snn gdstr e gerhiLi getl .nlinr olan $l bnraya lyar Sibi gdNnnenekledir Sj Iin 62 norL,ndaki ilade sordenin birparcasr olarak KAB rein bkz CT 15. yer 14, dre 15- yrnlFLn: o di2e.L. kesin ol.r k sol anlanna Sehr yani ''solgoz, einkii srFki di:e i-l,i :i d.. :ig gdz ile basl^r "J! siSiein ellen ni ( ?ar, bagl.Di dayanrlank yaptlan .kii yatkrn bir rahDrindir umasna dayanrr. BaEllmd^n harekdle, Eskikitaplarim.com K,18 60 Karagöz INKI \'E NINHURSAC: 5UMER CFNNET MI]] Onu aldr, ktrcigrna yatlr. Kbrpenin icine isledi, dprn ohtr Enki elsnyunu ddlyaragna bogaltu. O eNuy(nu dolyahlrnda B^rlan erk^n.r kad,n ru[u, Uil! Enki nin ersuyunu. der k': "Oh, Bile lbeDiml gorden .! ' der ki 'Oh.80e iqerde! un. Den'- g'(.r 1dh'ndr: NinhuRg eFuytru otrun gijrdesinden sildil?1." Ninhursag rn bir bisimde vilcuda gerirdigi stLrgtrn veren sekiz brr- kr. Enkinin bu ersuyundandr: agaq ot , bal-oru, yabani or, atdsar- "OLqf kaE gr Drhndin liil ka$rla$rmasna dayamr !. r&rn1dt-td8lgel olank okNtrri s rr-rnrdgrig-gCnin str?zlaf bieihindeki ed'in5i (dahi dnceki ed irilerindeki) dokunu."a yegdir 8u onemli dizcnin eclirisiDrnnd\n kars asnnnasna dayanr \t goyle oku, ntri'rllrrrtr r,r?8rgad-lldiiB irtrinsd-lJdlnr d sd ry Dr, ir Ddi d+61e d-l'nfm. d-s.-k, gibi. isim \t zamirlenn in hahnde oldugtr kabtrl edilnekte dn Bununla birlik'e, Uuuirun o-bnLnr re ds DB haykngrmn. lninna nrn lnisi lxk' EE kig.lln d r M \t a bo' ,r diye haykrrDm bir bleiiye kad.rc.g$urdrgrna dikk.r edilmelidir (ozellikle bkz. P,IPS 124, s 30lC.eki nirih 216 rc 218. di2deri) Mehimndeki dnn .nrn degi5ik btr yaz $ birimi oldrAu \aNallabilseydi. di2enin celiriri gyle olurdu Ulln, giizel hatur, eyle der, Ah, uyllklann, der, AhdDmlAh, (rm, " bu d. bil bakrma Enki nin eFuyunln UrIu yu h.na ertigini Bdsrerirdi !r dizerin qerinsi \t anlimrn'n hliuiz olftasrn, krlsln, her duNmda, tjtrfnuD crghgnn, sonraki dizelerde anlanldrgr gibi Ninhu6ag a Urtr\ n uyhklanndrki estr Fnu sildirdrgnri dnsnnnek akla y^rkrndtr. ''srldi yalnrca bir lahmhdir: Iiilin okunNu belki de Eskikitaplarim.com bd-d,r'r [d8-ldg-g.I ola- 6I Karagöz sOMERLERIN ruRNAz TANRISI TNI{I otu, diken{1rr, kebere-orr, adr ok narnayan bi. ot ve dmhdni'otr.'6 Anu Fimdi Enki v€ su,?Iali lsim d bi. kez daha sahneye erkarlar. CrinkirL Enki bu birkrlerin ya4lsrnr belirlem€ye karar verir, bu da on- lan dncelikle yemesi gerekrigi anlamrna gelmektedir. Enkinin yazgr- lan belirleme etlemi brtkilere f€laket getirir !e ironik bir bieimde Enki nin kendisine de, eunku bu surer suasnda dlirmc0l hasia dilser. sairin deyieiyle (196 216): Enki bflraklqm dEnda yol alrr, yol al'r. srftftdl\ lsimndn goyle der ''Yaz8rlannt lhennzlbelnl.medigim I?l bu nedir nn l^r aklna bnk erden,)' n€dit tannlar askha?' ? Bn Sririrall lsnnud on! yantlar: .KnlN,.gac oludrr. deron^. Onu Enki icin kese. O da yer "Knlln, btr balordtrr, der ona onu Etrki icin kopanl Odryer. ''Kmlrm, buyabmiorur, derona. Onu Enkiiejn ke*r. O dryer. .Kr.lm, b! dFsdr-orrdu,' der oM. Onu Enkiiein kopanr O da yer. ''Knhm. bt diken otudur, der ona. Onu Enki iein keRr O di yer. 'KnLm. bu keben'otudtrr," der ona. sifrlr ot drr,mr icin bkz CAD "Yazg eh.rlnta,t 2,45-46. arnr (heniz) belirlemed8m ee\ilisi. i$Etler i'r rar okuDuqunu desrekleurese dc. fiilin li-)itr-ldr bieininde okundugu kan$lna dayanmak' Eskikitaplarim.com 62 Karagöz ENKI IJE NINHURSAG: SLJMER CENNFJ MITI O' Enki irin kopanr Oda yer "Kralrm. bn ..-otudur, derom. olu Lnki icin ket L O da yel: KnLrm, bu O .Drh.n!oudur,- derona Enki iein kopanr. O dr yer. sindi miueki olaylann sonrna geliyoruz. Ninhtrrsagin vircudr tanfleayr oyle ofkelendirir ki, ll.rirdigi sekiz birkiyi Enkinin gdzil'yle bakmayacasnl solledigi bir oni "y4ramrn 'emesi L,ner saturtlr r:rzerine. rnki'nin cok yakrnda dl€ceginden korkan !e I Lrki .jlene tugin Ninhursng onadan kayboldugmdan eimdi ne iapacaklannr da bileme' lliklerinden, Anunna'tan.rla. "yasa birLrirnilrler. Bunun nzerine tilki rndada yerigir. Panleonun bagtannsL Enlil'in dniinde, Ninhrrsagr tan ,,lrra geri ddndurmenin )oirmu bildigini iddia €derek eekinmeden l<,nLrqur. ama bunu yapmak iein bir odul ister. Enlil ona odirl sdzir veril" ve riiki Ninhursagr Anunna'tanfllara getirmeyi becerir,)u !in(1i ranrrcanrn tikrini deAi$irm€slne neden olacak bieimde giysilerine ,rkrca yaprqmrplar le buna benzer baska seyler de yaprnrelardLr''o (..tinkn onu, hasla Enki)'i luhasrnrn icin€ oLunmuil !e neresinin ,crdrgrn, sorrrken buluruz. Enki agnyan sekiz organrnr teker rek€r " ) llgilidize (225) royle okur ri Kemimde greenr dik(egrn snin i!in. geF cekren s.nin adLn sdylenecek (ond^)." MatgaEr Whrney cEen (degerli, kapqn bir karkr olan Edd! da),3is'rdr\n,iis,ratru agao otdtrgunu one llgili pa$j krkLrr\t digi aerk .legildir tiLk rin Ninh(N$ rannlin gcn gerinEyi n61l bc.et . llsiliFsaj khkrr\€ Nithtrsagm fiknni deBiedme nedenleri eimdilik I^h Dizenin sdzcngu sozctrEtrne anlamma 86re bdyledir. Eskikitaplarim.com 63 Karagöz ILILIERLLRIN KL]RNIV IANRISI ENXI !e Ninhrrsag karerlk gelen brr sagahrcr r^nn dosurmaya Siri_ Sonunda, Enki, olasrhkla onu hayara dondurditgu icin Njnhur, sayar :ir. sag'a minnerLarlrk duydugundan, henuz dogmL$ sekiz Lanflyr kursar, lnsag adh enunctr rannya ,.Dilmunlln etendisi.' olmayr nasip lste e.ter. iap tn iki kapanrs pasajjr Ninhursag,Enki diyalogLr ve Enkj,nin sagaltrcr lannlan kursamasr (250,7S):x Ninhtr&g Enkiyi rlhasrna orunh 'Kardca, neren ^8nyor?' ''Abuyu doguxlum sennr isin ' ''Kar.le5, ''Nin n.rn agr rIorl' Uair dogurdunseDin icin' ''Karder, Dern aBlyorr" .Dbin ' ^gnyor ''Nin l!yn dog\rdun *nin icin " ''Kardes, neren agnyorl" a8?rm,,gnyu, ''Nink,si yi dogudum *nin iein' ''Ka,det, nenn agnyor?' "Nui yidogurlrm rnin rejn' 'Kades, ner.n iinyorl' Bu rki pasajrn qcljrisi \r yorumu icin, bkz.55lde ma!\t UEIVIg'd9i. kFm I, no L Eskikitaplarim.com 250 64 Karagöz ENKI \t AziNuayr dogurdum Kirdeg, N INHUR5AG STJMER CENNET MITI *nin iein.' nerti rgnyorl' Ninrit dogn rn knir iein." Xakk5. nertn agnyor| ''l,Nagr doiudm senin icin. l),rgurdu$n ktretkler icin... ^b! bi&iknn knh okun. Niltdla Maganin elendisi olstrn. Ninnu Ninlzn yli elknsin Nmkasi aEuyu doyunn olsun Nr2i Nind.nyla olensin Azimta Ningiszida yla erlensin. Ninri aylann kml'eesi olstrn. lintag Dilnn{r!n etendisr olsrn Ey lnkiBaba $n. suktrler olsuni Eskikitaplarim.com Karagöz z, BOLdM Enhi ye Ninmah: Ircantn Yaratth5r. .hnki !e Nr.mah: lnsanrn Yarxrllrrr, anlanr re yommu mLran malt, qapra5rk olan brr diger tarnrrcr re umrLr ktrrcr nilrir. Bu on.e likle m€Iindeki sa,lislz krnk ve boslugun yanr srra Lrzr anahLar soz ciik ve detimlerin bellrsizliguden de kaynaklanmaluadrr. Mernm bi ri9 bdlilnrncleki or\rz drzenn krnk olusu ozellkLe dtrs l(lnklgrna tLg raucr re cesarer krncrdrr: yazann elsanerr ve amacLnr anl.mamrzr q.kiler Iararma.laki nrler !€ kalrrmamrzr engeller Elimiz.le blluD.n parEah nlerLnder srkafllablldrgr kadan,vla, ),azar oncelikle I:nkjnjn !e kenti Eridu nun tannca Ninmah !e kenri Kis uzeflndekt egemenlrgni , .l,lJ, .l \€Ee.",l .re | {r.,r,,"..g,te ,)o,,1, \r,.rt,.: D, I. limde bu, Enkr tarahndan yararllmE olan ye Ninmnh rn ontrn rlin trr' gar IoplLunda u] gLLn brr is bLrlamadrAr kotiiriim, aciz nrrrrl\r da: iceri, bir ladigr, binsi 5r d'ltlirdlojrsi5 Il0 ]Tile yei 1erdi 'eerikldin,n gnn Unn.rsne Mu2esi dige| Lourr'dr btrhnan. iki kblere d.yinmakradlr M'rd 1969di. Crrlos LJenno lrennsl\'ain^ Unners{esi Dotu mii nde tezrdyryrmladr Uc (iner rkidilli, ek.olamk d. n5lnnal.o loli r^bler re par.yr l0 /6) M n buRdi nts onun eal$nannr dayenr, Iakar .lemli bicinde aynhr. Bu larkl rk dayinan Ic, taprun delerli bir baskumr ieenr (5 rul.n esjis \t yorunu oncelikle Bo oneklei.ldn birkrcr Bflnrdnunkih rden Lann nedenle,, Lrr rr norhrd^ g.srerilecekuL Ur kamra5,k yazFnnn benmzananha1 ik kaFrlinna! gerekri{i Eskikitaplarim.com 66 Karagöz I:NK Vt NINNTAH INTANIN \AMTILISI , ,,1,1 l,nkinin Ninmah uerinde egemenl,k kurmak iqin y^zann el , u"1rl gibi sefil bir yararrgr yararnanrn, Enki sibi oylesi, 'r!drgr " l)rlrc !e lutulkar bir tannnrn yapacagr manrrkh bir ir olduguna '.,iflrnak his d€ kola! de8ildir Bu nedenle )azar, rannlann Lir :f 1, nrasrnda btrayla ge!9ediklen" sonra rki tann arasrnda qrkan , .rnior )arLtniasrna baglar bunu Oldukqa rronik bir bicimde, in,rlI isin sok fecisonuqlar doguran bu ziyaler, Enki ra.ahndan lan ' vi)ecekleri isin emek harcamaktan kunarmak rqrtr insanrn yara- rrir ktrrlamak rizere duzenlemniiti, bncelkle Enkil'i, annesi NaLn' , \ r re gucenlk, kavgacr Ninmahl iceren karmaslk bir baiarr lnsa yerilen giris bdllrmund. anlatrlnFtrr (l' , \arauhsr mirin aiaglda ,i.De I qrbs. eRrek Dlrern 1ok !asl1bt adafr n I rr D anlam n ilk ijnercn Tho Lld IBrhimoidr Pengrin. 19491. s 177) l976tla Krlnrer. spc.llatiotrs on Und. The l_i6l Bnbyile, unuhn cok d r (rlsfo,. lh ilosopJry !.\1, bi, ad n .legil. te6im. yenidogmus bebek oldugu frknnr ortayr aur \. r,r'm-lrr. l,enim lblnml gnnum hEikurl breinmd. lerrilmehydi Krd r.r nrrhr&r'y |d!Dr. erl Ba,ry I Eichle, (NNkirchen Vluyn: Neukirche ,,., vedag. 1976). r 265'71 Bununh bnlikLe. r*DtuUl.i,n bu rki kiFrlgr r linkr onun y^rdrnln. grlmeden drntrken, Ninhu&grn kcntinin \e ral)mig no yrknn,yla ilgrl gibigorunen mnrn sonucunu ac*hga kaegftrrma r., pek yMdrmcr olnlz Aync^ a Dni Ufun, yrkm geuren \ty. onun sonr' , , u olan tru y^mnsr bernnleyen,'saldnan llnna' ya da sl.hrg.n frrnan' ,,l.nk edilebrlecek bir tedn olan !{DnLdrT olank okrnabile.cgine dik Iur edrn. fakrt bucew de ilgh pasallardakr syrsr behFzhk\t aNprurkhgr ekhyanumakr.dtr \€ lrndilik urdl okunugunu koruyup, e.rmed€n br rikm.k.krlhci olacak gibr gbrunnekle.lir. Eskikitaplarim.com 61 Karagöz STJMERLERIN KURNAZ TANRISI ENI(I gi)k ile yer lbirbinn.len dynlm$rl,r ixlil, gdk ile yer lkaste yazg ar beln{endih.n son€ki rllarda. AnutrMllarl doAmll9m, unnral^r erlilikle bi e$ni9ti, hnncalara gitk ile yerden Paylan tannsrlar.. dollen{likren enra \trilmirti, l?1.1 dogum yapuhr, hnnlaL.. yiyecekleri.. kendi . Sene k yemek odalarnd^ yapmik zo(trda kaldrkraD sonra,r tannlar*Pet tartrd i hdmli leini 'agarlar,; 1 Dizenin ikinciyanenn eelinsi oldlkqi sel olan nr lasavrma dayanmak_ mdni br izleyen di4deki sdzelbieim yaklasrk olank gdyle d[zdtilebilir' l,r an'ddl)a.1 ' dm sii,trd lliloloiit s l95 in'c Frmel ,r'am,n. drkkir edrn - )anr' karinnaya y^ da acIE^ ntcbur edilmislerdii nokt^l2r nnlaln.s gnr ( ig.relin yerine konmtrslu Ru.li2c.leki (re Benr(o nun bisksrnda mitin 12, 17 !e 48 dizelennde), her _rannl.nn lEpsi_ bisintule celrilebilecek d rgr'er sd' isin zin^nki .yic ' d'bo (bk2. Nokhlar oklDimay.n iki isaEtin yerine konmuttur. KAdl h " du'a-bo\rb. atala-5lr r" Sibi l.Drlar" k^!s rgt biLaz snnlw[r, a.cak lenitonun belirttiBi gibi /irrgr rur.o'a biritnesi ncdeniyle n^nokL g6trhmekkdir' DizroD bifttci)aNnntr okun!9ure(eli$i pek kesin degrldir hdrlrli anl^ Eskikitaplarim.com 68 Karagöz ENK W NINMAH: INSANIN TARATILIsI hay rdan iikayri lar ederler: gnnlede. kunraz k^rEyEL biri. O urol.n bnrh tannlan bieimleyen. Enki.i de.h d.lg.lann kabar.figr denizde o knnsen as'na bakmaya cesarr edemediBi- yatag'.d.'eNbelhk eder, uykudan kalkmayacak. nnnlar h.y lamr h el tdylenulerlkenl. yaragndan kalkmay..ak olana.ro l'r. ur buuk rlnnlir dog,,r ,b olJn. '.nrlann gozyNslarnL oglLrM *tr, getidi: uyuyan, sen, uykNundan k.lkmayacak ol^n:) u.fllar-lFnitu elimdenerkatrlar-.. imdbrnyorl.r.rr nn kuskulu, belisiz bn sdz.nkr[r 'Llh-ftsr'deki liilicin gerksiz goriinen La geeiglidir. llu dizedeki ikinci isarel AI4BARdrr (KU degil): Ki nanmafthnd.n gelen isaFr olas rkla bk, .m.551.73 ddir(,r degil). lltrdizenin ee\'irisi, iki sdzel bicimdeki -.D si aynmrnn yam yan llr ilk i$Ed de gdz ardr 5r dirn diD I! nrd! ftu :u (!i ftlr izleyen sn okunama- emektedir. dizenin cclirisi oldukea akla yatkrn bicimde oMnlan {lizeye d.yanrri di2e L! :u da olabilir) tu url \t !{i: gyle okunan bk2. ditin 14 iiare r dueltilnig hali Mt fdur (ZU degl)i lannlar Eskikitaplarim.com 6S Karagöz 5UMERLERIN (URNAZ TANRISI ENXI Xalkoglun, yaragmdan, g6$er hnnenni zekice. Tannlar ieirr hizmerkarlarlllrs r{ lam. Sepedenni bir kenara a6mlar " 6 Andrnrn s62rryle yatagmdan kalhL Enki. Tann, smimi5 krrsal bir ogla$ gozrlen gegirdi . , 7 kumaz (re) karEy6l' olan. ahy^nlara krlaruzluk edeh. Fylerc bisim leEn hnnerli kisi, sig.trs8.l! lan lneydina Serirdi, r'g Enkiyanrna drkr onlan, dikkatle bakn onlara. Enki'nin degil Nannt nun elinden crkmadr: dizenin sonundaki nokklar, ola$LklaruNlmas tdnntqu raEnsiMn bir ilade olan giivdenin bir pa4a em gdsreren bir sozcnAnn yenne konmustur. "Zekice" i l,i ,r Bir kez gdrllnen $yla bn di .l-la-.!1d }1 ka$rlamaya calErr iitr ri icin "hiznetkarlal akla yatkm bir rahmindt dolayr- kullan'ln$"nr. 'rblhi-h."tleki 'ennel.er dogrulanman$ gibi gorLlnneklediri liil geeislidn, bkz. .Seminnis kurelbir oglak eevirisi d6dnnct igaFtingu{ (ft.btu, nigin degil) okundugunu rarsyar!e ijnce gelen nrds-hr'yu degr$inr dizenin sonunda_ kinokula.Inki ranlhdan okunanamtiltr !e g::nl in sdzcngn ercngirne bilgelik" ve anlay$ anl.nnna geldi ne konmusrur Gestug y.prlan tahnin edilnesi gne bir hareketin yeri - Srrmercedeki ilgrli bdlnm ksmen edin. A6y.nlan krlaruzlukeden' .r rd' ftlvlyr k6$ ar (hus, okunngu akla yarkm bicimde kesindir rablerin toroghfi icin bkz Siirtr Mrdloiisi, s. ll5)iyalnrz.a br milte gdrt en eok 6nem1i rigetrsed! nun anli gine dikkat Eskikitaplarim.com 70 Karagöz ENK \t hki. ;ekilleyici. onlarn Msr NINMAH: IN9ANIN IAIATILI5I kafalannaakrl koyduktan sonra. r' Nanmr'ya r6yle dedil 'Ana. adrm koydqun ),"rat* -qredildi. Tannlann ansarlalan ona )arklendr.':o AiJrll'nun iize nde bulunan kilin oz nnden yogruldu. 5U. !ig.l! hrbu kilden kopaBcaklar Sen ona Ninnah knin bicim rer ya(lh.n ohm lh dizenh selidsi doBruye, dzne ogesi 'r.n-hi yi degil {rd4&ri'n i izlenel! (ltri sitzel bicimnr -d'ge degil -+gn ile sona emesi b€klenebilir. l)ogru birimd€ qernldiy*. bu dize. anasnh adnr bicimlennedig olmakla birlik€, inenn "koydugu'iNn 2aren \2r edildigi \t henuz angaryanrn liikkndigi konu$rnda Enkinin onu ikna edebildi8ini anlarmak isriyot ohbilir lvt'gdr m iein, binnin rnsan Mn,gnda 8e1i9iy1e ilgili ohnk soylenor, ona bkz.5I,l, nan yil i I ltie alrnt'lanan pN}n 3 dizesi Kerda aDrl?l bilimrnde oku sn koNpleks bir emir kipi olarak eerrilnenigur, lnnku kisiye angaF yukleyen NrmnN deEil, Ninmah .Itr (bkz. mnin 47 dizesi) Lhre birdn eki dizede sdzn edilen ilahlarla ilgili olank sunlan dikkat idin: Ninimma (onceden NinsD,'Enki\t Ninhu$g'm Loulre uyarlamaenagore Enki \t Ninkurra-dnn dogma hnnq.dtr (bkz 2. b6l.rn. 20. nor) Eskikitaplarim.com '11 Karagöz JUMNN ERIN XURNAZ TANRI5I EN(I rn brciNled,gin gibi sana hiznrr ctsinler AMnr. onrn )rzssh, behrle \ ',".'h .'1 .. ',,.r g. r.l'n,', r., ) 1, .. Bunu izlqen, yalnrzc.r "irNan !e "dogui gibi brkal anlam| sozcirgllll (rkaflhbildigi lok krrrkll altr dizeden scrnra, sair Lanrllafln zi),aferine g€eei. tnlii(NLrdimnud adr Yerilen) !e onun bilg€ce i5leri- tdnnl.r tarafrndan u){mlu ijvgiLlerl€ resetle ba5lar zi}atel, ama kusurh insanlann uuucn bir koleksiyonunun yar.Lrlnasrlla feci bir lralde sona erer (18 109. dEeler) ne br.utLn onlain Enkr $[Lnre hosgoriiylc bakr.r] YnEklei sdinde conu Ausr Nammu !e Ninnah iein brr zinter dizenledi Nrnn&'r r\ !,yh igdrrSd! larn ondeiyrPll, ckNek olinlt g rr8 )tdileri)' srziadna, Illile yat nlanm rlxhilenn no risndr riPorgr orul.n lnhl\n N.dare \rnb.r hakknnla iz g) bih Drckredrr \in .ldD bdD-ddsrhr N n!g. lo dr2elelne goi0 nuden i5!i|e! kein degrldn).t NnSunnr hakk'n Enki !e lluny. Dilzeni nm '105 okuu$ r.nns^nthr Mtrs da b,! 5c) bihnntrnelndtr. Ayrrci. Ninbrn idr Lrblerte vurrlenmis gLbr go r mrekredi, \c yirdflnctin b1L )aznn hataendan kx),nlklandrgrnr d!9n nen llenuo hakh olibihr, yire de bu gbriinundki yinelemtDh bir rI rceL giba (adrn :) N5i de mnNkurdtrr. sLndilik b! konrda birbilgtrlizyok llosgdn,yld b.kn, id =jrtiir,nr tahmininden r.ni_i,ldyr kaFrldnay. c^lr tr(bkz. a-nDnDftrlh r.8.51925)i onlann .iden dizedeki ikinci bile lhl okurdlguntr !i6ay.r, fakar virtlencn l,gL'ri lcm tihnrinde bullnD,ik SiLstirr (belki k.mnnk gibi btr ulamr rardn ) rr Dizenin ikinq yxnnnr balen sitzcukoL.n|kl^ nrl,rrr trd dn,rd'ri n 3drit. t1 sigorqdr'yu iccnn bu cok ondnh dizenh eelirb \t yonun! ol.hks^ be ,i.qin hrrlL,Ad h,grd {ld lisrdir, btrnhr BoiironuDkilerden lazlasryh Eskikitaplarim.com larkhdlrlar, ozellikle rnkive i- 7Z Karagöz IIN(I !L NINI\IAH INSININ \'Afu\TILI5I Arr'rt linlilicin. h(i,n 'l,) bnynk dernr elendi Nudinmud ku&loglaklar kdanu rannlirordi onu:r" k.uiyFm dendisr:knn kalny$rn kim* de yoktuf liy llnki. ynce soyh scni[ yaphgrn, krm* yapannz! !n -blbac r bir b!b. gibr btu!n ulkcletrn ni. rplcnni koLuyrp kollayanen rrki re 2t Nrnnnh bolbiu rcriler, Nreklencosru. NinDrah Lnkiye so,vL. dedri L! anil otucsi d.rratrm. konN!tr.la: rynca $urhh drkkar edn': n. h.inin b.lndaki S komplek'innr "inrde, den brranl.nr olabilir sijriik nkrinlenndetr larll, oh.ik ilSiliedebi me grbr !r !9, ai 5ig;.lrr rn l\k. onlelnc. bil.hilnn rr) n hi, kid lyla ondd ron nl eln iyo s.zcugri 4N kull.n namrsrr. Nkn, tu, r olabilir nedetr sig.rrgdrnun onderi .lilugrnu irlamik gulrft) (Nant.fn 5.,2.ri811 sozcngtrDe oh$l&h ilk kamElii rnlannnr gclen 8r-r(t. Benirohun belinLigi eibi biden farla aDl.M sahip .hbiln kihncr. s 26t-70. si , dr sir: r?r rrn. Akadca Ardjrnide benze. re .na dolyar.kl^n (\'9a kisilesrnlui5 anae.kiuik) .urlamrna gelen Aka(lca 5.s !r! ya e$t girrdiigii bi. okuma odtrir Itr, rol oymFn ,l,r uleyen ru e drlbjlgisd icdan gercksizdir di2cdeh onuin 17 driesrnde de oldugu gibi) dingr nD sdr id iiir . (gcr "bLirLln bu)nk lannlai' ceunn dogruysa (bkz ln, 6 noO 'r.. sereeklenrsiglc in hililtoNplek$du n, drze, akla )irhn brermde onceki drzennr'kin rrin yip'rklinnla bd) rl.ugebihi cinlesinden i,nce gelfti gcrcketr slar cnNrnden lsarernr yar ,lmlcognriiceir gibig.nu r Brnlnla birhkte, dEenrn carnsinir -kop- vrfn leni h^lde kaqllasrmray. ihtyacr w.lr- gnc okluanna dikkal din. l) run nlkele,,n den $nmkL sozcngun. gozd,ci g,bi bi, sozLtrAdn Sn n,crcc kaigrlAr oln^sr beklenebilir. ama di2cnin mdtut kopy^sna b^krldr lrnlli bu mtrmknn gorunrrenektedir. Eskikitaplarim.com 13 Karagöz IUMERLERIN KURNNZ TANR]SI INKI 'Brrurs.nnr bi(nni usriine, iyryada k0tn, iyrya da k{rr! btr yazg belirhyecegin. crn nn istedigig,bi ' EnkiN nnah y^ kaErhk ''Iy':" ya rfi ktirlrL. Ninmihdb:!y! \e i samgelen yazgrya kn,5r koyaca6k.playan kild r' aldr llk ol.r.k. uarrgr zafrrn kaskiul?lellenni bnk.meven btrerkek v'pn UzarnF,annn krsloo ellerili bukemeyen b( rlk ^daN s'rtn Ltrkr' onu'r otrun yaz8Bnn belirledr, kFln hnnetki.Lr$n. ^hdr lkrnci olank korolmrn. kar5rn gorebilen btr..latu vaPU.'r k.rltr gotbilen br ad m Soren lnki yazg$rnr beltrledr erkr en^rrnr lddr ona. Kbr oln^sna onnn hrlrn.!un.le 'lI .liul r' nnd. Lrn Ltr,Dgdl liiil brsln,uzrsvenligine]" madr onu 5nncrc. kr$rhgnnn ccu}lzsr (sds' 8dl rrrn B'trro brsln ka,ir i'linflsl'r Ka'5, koyacagun si\ne(e gd dDr !-ib_ldnnr ce\irisrdir. Enkr esr kurre'le ler5r koyabilecrgin, !e b.Ile.t Nnrmahrn vaPtl$ her scr, ry va d' tdn' erksr hald g.tjEbilccegmi one slntr _uz^hn (iI bltz cnD ndr l{ltlt 8 27l 84i nrnr r0 5d sd d.li karsil^l'ar I iciD kNk^t, k.Frh8l )hl zcibnuhmindir Ilerhaktd. ellen rzanu bi|iey ilam^yicak k^(hrsikar olan bir'dan'nE- hirf,er clntk icrn idealohunrr bir idani olasrhld^. Strmer topltNrndr gdiebihD karen olmsnm x,rr (Isrin gelcn ErSi repki leremenesnre ka6nr knsku$E nlirbir lignr olan biris rsrgr srhiP okhgu dusuntilen kbr ozant Rnnnlanaktadrr' ko' $i _Nga snrnr doner" anl^nnni gelebilec'k) nlLr gi, Si, GozciiSi sozciignne Ein. kr^l,n h.ziresinde " icin.kla yarknr bir l^hmindir Eskikitaplarim.com 74 Karagöz IJNI{ \T NINIIAH INsANIN]A&{IILEI I (,s{tr olank lntn^yan ayaktnn h tiroaonr yoptr " L,rmiyaniyaklin .hbuad.mr gorenlnh, 11Lmu5 l )! r gibr, nrlorinrerdi dlncri olar k e $uyu ona r' dam layrp dtrFn br erkek yapn LnLyr daml^,vrp.lumn btr admrgoren [nki, rryu lli !rnci ), I , sulann<la yrka<h oli$k )illu llanllgr r vL onu h dogurganjrg, olma)an bir olDr)"n br ka(|nr v.zgNtrr goren kadn yipu lnkr. bd cdi..nabirhirtmyaprr' asydrl dred.ki ilk i$Ftin ii:N delil) N,lR olauk drEehrldr$nr r,'krrl.r, ol$rhl(li aFkla aki br s^karfigr berin eyetr, anhsrlamayan r.r 3tra ,,knrur bu s.krt kisl icin yfl r.l, bir is btrldugunu ankrnnsr goekor bu di- !ir 'tr anl.mr.crk degrldrri rokular onafllnin g,ie trtrkac kuk isarerir yen kornn,srur Aync.. olas,hkl.r av^kli rutmayin id^Dli rlgrli dizeler ilin r'rn Cde (CI42. no 28). \iiMhNr btr bndal^ (h,l) brcimlediA' !c En ' l.r rin on{ kdlh hizmerk.n herhnlde sxril soyransr ol.Rk al.drgr btr , irskcsr olduguDa clikkar edin (Benno. btrdah piqrnrn s.kd clli rda ,rr b(inlenmesi paa}lm bu.leAiikesi oklugutu !aBr)'dr bk:. Nnnr , rrn c.Ism.smd^ki 59 n.ru) \:.trin ,ltind yarlntl^ okur nayd ycre nokh konntErur \rnrihhnr n)$,n 2 N r yrr.tnalyh ilgrli pasaj boyun.i gccct or. 1. Ll), onln (.l6ill \€'orun cil) c$inhinin (nirin 58 78 (lizelc!), 61. 1r \. 74 {ayn.a bk, 71. 75 rc 76 dizelerde !, h \t } bd) dizelere balnl, lL$nda asludi "onun (clnsiyetsiz) bicinjnde olmN geFktignre dikkat (lin. sair, Ni rah rimhndan bieimleRn kilden elkl.n, h. eikela re rtu- Eskikitaplarim.com 75 Karagöz SUTiERLIRIN KURNAZ TAI'RISI LNKI Akn.' olahlt. gdldcnnd. Cijrdesinde penisr ya da penEi ehd y. di ruhsrolhayan bi.5ey)ap! dlnryan bn seyigijrn Enk( Koca yeryrl^rrdeki adryla $slendiAi Enlil -kml^- hiu e-rr Net erneyl y.zgrladr on. Enkr Rrangal ycn yrkn, ! Fena hrkle hrlckrrlk eur Yiice ekndilnkr Nrnm.ha 9.jy1e dedi ''B(Nledrklennn her bin i(in. yiz$ brh e.iin. nJ kid,n ol^rik ranrmliq brle, cinsrz olankele.hr buni kaFnr lnsrlizce celnide iuun knrDrrsiz) okurayr hanrallastmakt.dr \e brlglamr gorc B! re once gelcD dLzrDir (errriJi \t ed nyrzE {lhnuo baskrnnd. 77 78. dr zeler) oklukca l$kuludu,i ikidiuenin nr:ci,gu mzogune reririri 5.ylc.lLr ''Enlilin koca y. D,iizinrdcki rdlyh {naxligine. k,ihn onundr dtrnnr ya2 gFNrbeli.hdi. (Enki). na diha hnnEelene dikkate.lin lirl geqitlL b ' liilir ii2ncsi olL! . rlk konl t)leks jo\'le okurnrldr r ' dr lil /. Oklukca u hr I gonr li sdl ld . koNpleksi ko$ yeryuznndeki rle krrs,lannrya cih5rlr m$rritablet usrinde dor Far.uen rah hrc brn r,;rk degil(irrre br ndcnie ha- okrnmus ohLrilrr) Ctlekidegjsl<de'rrnlil+i Sdl-id r ye.iic adlitrhma Dizenh +rriti oldukca 5rr pheidirt gdyle oldug{ r.NyrlnFt.A Dreltrinde- ki'b h i,i-hr, C m{nindeki '"irLr rtr ayc yegdirt mane.hyeEyrkn manrk gortrnmektedr r, .ma Etrkiinn icrsrndin goriinnsLe 5i.idd isercn bu eyle mi b.gl.n icnrde icrkhnrilt \€ hirekere gecinnd< B et[L (rnsanm yarruhs surecinde kullinrlx! bir aler olanlt daha onc. m.lrLzd^n soz edilmedrg re dikk.r ednr) ltni hal.le hileL,irhl{ e(i, l,l-ds l,i ,tr, !r gdr\n ce{6 .la nk rkl. y^tlqnd,r (c.le si5kenin de bcEer dc boyleilii Atlaki lul ds i ,i 8i olaMk okunan de bir.nlim, Eskikitaplarim.com ol^cag dtisnnrlebrhr) 76 Karagöz ENKI\ININMAH ,, i1)., rnnr tcin birr^ne y.pacagrm r' ! do!^n!r lrr hrsr \AMTII II"SANIN J9I -re s.r )nzgFm belirleyeceksinr"l0 onasrndallibtr agzrl?l olan birsektlyaprr Enki.{ Kidrnrn ddlyiragrna akan ertryuDu yapan penis ,,l(idnn dolylagin& do{trrganlrk reLdi. lr fr,nDih r) .. otrtrn l,idnr, onun o as aFlll llnro ol.hk bir re . br u,rlrpn llnkjl agrz onaya kalasr crkardr." hshhkhydr yert hrsralkhydr,l6 lr{ilklydr 'rrn il dolnnnnda hazrrbrlLrndu r' gtjzleri, hasLlhkhydr boynu, dua et dt ben *nin icin lbr lanel ,li.Aiskenrn ee\nisidir. yapayrm," c'deki daha yeglenii q.hki, dizedeki ilk ih konpleks sijyle oklDur rke h, dizenin celnsi oldrksa kltkuldtrr re anlam blirnnnyle beliEjzdiri lrlkide Enkinir bn bebeArn ilkdrneAini bieinlemerini anlarmakrad[ okunNayan re krnren okunan r( isaEon ydine nokk konmrsrur 'iffer<e !1! Nrn kallrh4 doAurgatr bu durumdr 'sebe kalma drye se!, Nl)lilalai. onaLninn gnc olduEu iie kNk $arerin yerine konmu5rn. r,, re izle)rn drze imsrndi (Benno brskshrla 87-88 dizeler), C de degig ln'nler belnrilneyen, oldrke. korn d ,nnia bir dize ^nlndi ,&hl ile baslar re ri irrle sonaercr (liay, erk.rdr' Cdeki liri r"l atr d d.giskcsini kal5 ,lil,i oklnabilen re okunim.yan rartrr ari olduke. 'hiD t zl. et1 rgaRtin yerine dokLa konmn5lur Noktrlar EslR'i cagnrtmn bir i9arfln yerine konmn5tur. Eskikitaplarim.com 77 Karagöz sIJMERLERIN KURN,{Z TANRISI EN(I solL'gu tiikenmisd, k brgalar $llamyordu, halal,klydr rkcigerlen, hasrahkhyd, yitreEi, hasrahklydr ie orSinlan Boyru! destekleyenl?lel aE ha €khegi koyanadr. parcilanm$ll1 omnrgasr acr icindeydi, omrzlan drierlyor, ayaklan mnyordu, rarlayal?lilNyenezdi{ll 1r Enki Ninmaha rdyle dedi Ha b. hled 8.ain )Jz8br rbrhJrdrm. sindi de Ninnah *n benim bicimLedrgmrn yizgBmr bdirle !trlrl\ g.rdtgn zanan onadbndr,. Yaklastr lrrrli13, ona sordu ama o konugamryordu gctidi, Ona yemesi icin ek'nek Ay.g^ kald,dr,.'!,Bmryordu. uzanamryordu, e! insa edeniyordu, ekhek )ryeniyordu ' Ninmah Enkiie kaien& lerdil Yaplrgu ne canhdr ne dlu. Hiebir pyi kaLdnmryor. ' ''Tarlaya yu yemezdi{?l, can cek$.n a2altan bir ilade, d gdr D Dlryu lrrlu betmledigr zaman elknligr karg anaya !2hrrr {. gd'\n irdrndan se selmedigine drkk^r edrn). Nokt.lar nusu re mu 93 dizelnin neredeyr ramanrnn yerin€ konmugrrri oku eeline bntinriyle kulkuludnr. Eskikitaplarim.com 78 Karagöz ENKI\tNINMAH Enki Ninmhy IN5AN IN IAIATILISI yantrladr: ''Biikllmez elli adahh yazgErN hlirledihben, ona eknek \trdim. kdradamrn y zgshr beli edim ben, ona eknek rerdin: sakat ayakl, adxnrn yaz$srm belirledim ben. ona ekmek lerdim: eEuyu danl.yrp dumn attnnnr yazgsN belirledLm ben, ona ekmek rerdim: dogursrnlgr olNayan kadrnh yazgs,n, bdirledin b€n, ona ekmek penisi F da \rrdimt !ul1an olmayanrn )uzgFrnL belirledin ben, ona eknek \trdimi Karderim, lsimdidesen uDmlun rzgrsnr belirh. ona ekmek ler t! Enkinin konusmasrnrn iki dizesi daha vadrr. ancak bmlann ne redetse tanamr harap olmusrur. Ninmahln Enki'ye verdigi srtem do lu. suqlayrcr yanrt onaltr dizeden olusmaktadr ve bunun yalnEca son iltr dizesioldukca iyi durumdadrr, ama bunlarda bile revirilerini !e rorumlannr kurkulr hale geuren pek eok dilbilgisel ve sozlilksel zor hLk vardrr. 5imdilik ieeriklerinden anladrgrmr kadantla, Ninmah, llnkiye, (olas|kla gok ve yerden uzak Ab,u.la yasadrgr iein) iilke ,le (yani, Sirmelde) nelerolup biuigiyle ilgilenmediAi ifrirasrnr a!ar !e kenri, olas,|kla Enlilin emriyle, sald,nya uAradrsr, raprnagr yrkll{1,s,, oglu (kral) esir al,ndrgr zaman yar.t,m,na gelmemekle ve hata (helki de) ihanet eimekle suclar onu, rum bunlann sonucunda Enlil in ' Bu dizenin rcstorayonu akla ya&rn bieimde baglahdan erkanlm,ttrr Eskikitaplarim.com 79 Karagöz SI]ME RLERIN KU RNAZ IANRI5ILNI(I Ekur'undan kaqmq !e nirlleci olmuglLtr Ve biiliin bunlar yetnezml gibi sllndi de Enki ona desporsa hirknetmeye qal\maktadrr lsie l'- sajm geeici bir gevirjsi ( 123 28. djzelet: Bak, rn gdkylrziinde orlnnadh. yeryuznnde orrmadrn, 'y rlmisyuztirn llkeye Sdimtdin v Yerynznnde orumad'n. sbzlein bcnin iqin yaprlan erde duyulmadr.'l 'feryirzlu b '' e yisamadrn !n r! r ' ,1.1.'n I a.. rh.,ner e,r.- LJn., ) r dilbilgirl gnclrk on^ya okanr (l) lL6, orL,nnak. See4sD bir tiil okitElnd.n, otum^dmrn strnerccdd ,iru c ll6de8,1. m rru nd.n brenniftle okunm!! beklenebilir (2) zn re hiyr izleyqr i'Drin <le hrliD gotteren birsonek buhnnudakl.dn (tiiiin ir Dni?-kl.r yazrldrgrna \r bnnun elL,.ue nr,r,I di, olank oktnabilecegde dikkat edin re yaktlannad,n" kilslirgr he. iki dilbjl8irl Siiehgtr de ona_ Bu dize, seliritini kusla hale gtriFn rkr dan kaldmbilecek bir serin(ltr, ama baglamia nadn' '' qeririsi liilin (meun A da oldtgu gibi) Orraya crk' degil, (merin cilc ol dlgd gibi) nr e oldrgrnu \"rsyar au dizede "onrnnadrn yerine nelnin beklenen Dr ta-al bi(imiN s^hiP ol_ isnin de dtrAuna dikkar cdn, amr yine de hali ekni arl^r. benin iciny^prlad " il$kisi)oktrd) n!-r-. ,ri den sonE 8€lmesi bekleren e!, .,trld {r kompleksi adt. rr nk okunuyouu5 gibr eerdlmisLn or tlizede'ya5or"a<ln yerne meriin bekhnen rl_ri .r (J&.n ola degrl) bici mine sahip oktuAun^ dikkar edin. ama yine de lrtlen sonri Selm$r bekle_ nen isnrin {le h^lr ekini dlar: ih^ner erLin bana D N lti bd ri 8c or icin yal UU zca bir IihNindi! lenhl (in yaPl^n kentre, hlrrtu rl! d komplekst, .h-d"ir Dl^rik okun!.vomN Eskikitaplarim.com Srbi eerrilmittrr 80 Karagöz ENK VI: NINMAII INsANIN]AMTILISJ sldrr)r rEndr, kenrim Aim y{le bir edildi, 'r oglLm csiralndr 5nndi bumda birD(iheoyh. lknfdan kicnnt biri " 5ihdi kendmrscnin ehnden kn inmryon,m BrLnu. llnrl un larlgrfrn bir rol lliltrmn izler, ancak " oynar grbi gorirnd[gr lnirin biri! Eok (ineml olar pek qok sozcuk ve de).im )a kr ,,k )a da anlannan belirsiz oldugundan pasal,n tonunn !e anlam, L, nut krncr biqrmde kesin olnakun uzak ve Eapragrkrrr Enki, Nin Lrtrh\n glicenikllgrnr yaosurma qabasryla konugmasna baglar, onun $rctrnil !€ yerkesini ) ucelrir, kendininkrni atealrrr, selil unlut,u kuca rr,,rclan kaldrrmasrnr r !e iki sey daha )apnasrnr on€rir (ama blrnlafln oldugu anla5rlernamqrrr) ( 129 33. dizeler: Lnki N,nmrhr y nrla.l,: Btr di?eh 0nun 126 dE.si). rdr D !.hr s.nm gelcn irrcL giilr (i tri de g'l). njzunLl erigi kenrnr Kis oldngunl kn5ku yokrLr (is rantnne re rap, nxgmr k.psaNibirbakF rern hk2 (iene CnAe, lir. s 1t7 it4t btrmd^ be hnrlen Kir ile ilsili dikkar (.kicibiry.Ur rcrn bkz Kmn,er, Kes.nd i6fi re, (;rar: CDII@ ADDiv.,wy VohDE. s 167 7l grb r, rn.rlt bugiine degnr brtru do!ruI^ya.^k btrnernFelk nrcrknuDisul 'Krnanmryorum, sozcrlgi, sb:cigine _eli iqain,Ionur" intan ra gekn !, Du d,ze ld jJd KFnr frhlmrinda Nrppuiun pahag, ok[,gur! i,na cder ,. . icir akli y^rkrn bjr rahmindir YnE de, lka.lci l,ni"btr, biar er nek, ilee9 birbilesrk fiil, e ., oldrgun. drkkar cdirt bkz BNt r)8196 nri l9 drs' u2dnne yonnnum, Orlhsk)' haz annn! bir NiDlnus.g i,r'r fenshilr iqin Krnmer r.raindan msr Eskikitaplarim.com 8l Karagöz SIJMERLERIN (URN,\Z IANRIsI ENKI 'AEzNlan crkrn s6zci,gii UDtrrl, koriliNPl - kin deAitrirebilir ki? {yar^t& (?)l kal<lrr onu kuca6ndan.s6 *nin itine. o bana kusurlu brelrcrdi lllKnn ona kanr crkbilirkil'7 .. elbere hosnurlukh bakar onlnlrl rnr lllicin bennn imi $ al, eliniontrn ag,rni koy. lzley€n dize (lla) sLrzci€u sozclig|Lne soyle eerrilebilir, simdi benim penisin coFkuyla selamlansrn, 'bilgelik-bahieden olsun Ru baglan rcinde dizenin onenini!e ne kasrertigini lam olarak anlamak giLelur. lzl€yen ikr dizeyle ler); r ,.lr bir bitimde iliskili oiabr|r (135'16 dize- (1e) nin,.Lrnl . i yLrcelrsinler"''" krrrktrri iq€riklerinden anla.Lgrm kadan)l^, Enki, kard€sin diye seslendigi Nnmah. iallinr Bnndan srrnra gelen rq dize de oldrksa !e soyle d€r { dizeler): Yamrk l-l!-dil!l'd (in tahnini nnin '; (ll7-39 u yi btr ee$rdir, f^kar sonr $!rc i igaretn izle- gnnredigrne drkkar edin. yani r !l,-.iib_Dd deErl Dizenin bagrndiki Dokral^r ol.s rkla bir ilahrn adnrm yerine konmu5tur, belki de'Li&rldu, buna kargm Snmere llendu!$gga denen laDn lsllnrrn, Ninnrh !e Enh gibi yn e ratrnlann iscililinion vl.r bir kon\mda olmasr mirmknn gbrnnfremekEdir 'i Dizennr ilk y.n$nrn ok(nu$ t celin$ olduksa kusk{lud uri onun igzi' \r&yar (du8r gd degil) ba8lantrl ol.rak ikq.5oz cdilhlsrir. rncak noidin Lnkiyle E hrDr\e dr SnDrercesinin Ld l)i oknndtrgunu "' y.p,lan re $lerle.i bihnnemtkrcdir: Mvlhor "hd m! tniri. s. ll'12. Eskikitaplarim.com bkz Gcltrud F^rber l:lugge Do 82 Karagöz ENKI !'IJ NIN[tr,\H: IN5ANIN }AIrATII,ISI ''ly kadesnn, kahnnanca 9rk ar kuntlrmj l6!e. misinl:60 .Isoylermlsinl?6 Onlan igitecek rannlar... Brrakrn urulbenim erimi1apsn, 6') oykilsinn Fu dizelerle biririr (140,41. diz.ler): "Ninnah yire .icndi Enklyie rekaber edemedi. Ey Inki Baba. senin ijlsun rarlLdtr., Sair Ijr dizenin renonsyonu brglam iende akla yarkn birkhmindir. buih igarctlerya lamamen i? da kFmen krnkrlr: soyyatkrn ler mEin .kh bir tahnn ir l}! di2enin baglan$onda (mnrn 139. dksi), elberk onlan dlyan rann' (lannlaa dedil) olaEk ce$lebilecek drar sis (s ru,ll d bi degil) okunur, 'tlnni o ttprn_daki o, lrruldan cok bu rannyr Sbsredyor olabilt fiilin rrr ift lpl olrhk ol,undue,'nr diktJl edrn,r'e..1 deA.l, Ji, den sonra gelen Eskikitaplarim.com 83 Karagöz l. B6LUM Enhi ye Inanna: Y eDti.tzitiin y e Ki;ikiirel Si)r eel erirun Dnzenlenme si ''tnki !e lnanni:Yeryiizunnn !e Kirhirrel 5ureelerinin l)ilzenlenmesi'1 Sumerce repertuanndaki en uzun ve en iyi ko.trnnur mirler den biridir. 467 dizesinin biryiLk bollimii iyi durumdadrr ve bunlann qog!, en azrndan sozciigii sozcugilne ve yiizeysel bir du:efde, akla yatktn bir kesinlikle gevrilebilir. Bu yapura orlaya erkan Enki poftresi, Enki ve Ninhursag: S|Lmer Cenne! Mili ya da Enki !e Nlnnah: YaraulFi gibi mitlerde rizilenden onemli bieimde farkhlk gosrerir. Bu miue tanncalan pes pese gebe brrakan uekur dugkilmi !e lnsanrn I Knner bu niriD icer igini ilk kez 5rnrr Mrlololisr, s. 114 l19.la elealdr: bu z.m.n yipna an oldrgu s^pr.nrn$ sekiz tabler !e Freaya day r yoiil l959ih lntz Behharilr !e Kraner. ce5irli pa(nlann \e ozdlikle .le .Jerail^ki !liedrich-schiller llDi\r6itesi\xleki alt, siLNnh buyiik bir parci1,n .p rn -{.yl n r ,, {, D.rk r'' yr'y, |.tr l, .rn/, .,1' I .. . ,' 1 , te M.rz.sl ndckr benzer btryikhikt€ki bir pareayl. gc(ekren de birlciiyor du \t bu iki parcanrn bdc5mesryle olurrwulan ubler heN r blRin y^pur ieedyorre ona rn oldngu bilinen bi i,n diEer pareala,,n dol-:ru yerlerc kon" Iaslak o ohniklr lule geririyordu O z^mandan bu yua falkens'enr. 5ti\berg re Cilrl nuhndan ondon ek pire. sapmnm$ ye 1969 yrtnd^ C^rlos Beni masrnr ro tarafindan eeli$i it l,cnEyhania Unilesnesi Dogu An$rmlan lld[inlfnde te2 \t cok dah^ b{rnnlnkh btr baskn hazrlanmr5 r. Muin 5iNdiki yorum{, yenrden birlesrinlmig netntu Benno biskFrm dayln olarrk yenr Eskikitaplarim.com Karagöz I:N(I VE INANNA \ERYUZU\iJN VE KULTIJREL 5'RFCLERININ DIJZENLENMISI r s,,k brtkileri itzerine iilum lanetini cekecek kadar buctala bir ,,1,, degiLdir. Ne de, arkadaer olan lanfllann yardrmrna gidip onlan .,h erl irlerden kurranp raharlarmak iqin annesrnin u'.kudan kaldr liyrp f.rrgereken, rembel re uyuguk -kmrdu ve sakarlarn ielake! geriren \,r,rtrlr5lanyla sona eren bir yarlsmaya kendini kaprracak kadrr bu ,l,lr bir tanndrr Mirimizde, uygarhk iein elzem olan kuhitrel srires- l, onaya grkaran re idare eden erkin, verimli bjr drizenleyici olarak ,r,run.rr !e brnlan qok yarancr, becenkli bir biqimde gereekteslirir. bir rane homurdanmatr azam kartanzorunda kalr !e bunu yapan lnanna ve Enki: Me,lerin Eridu,dan llo)"leyken brle, en azrndan ,.Llt rrrka Akhnlrgi mirine gore gLr\'€nilir, evrensel huktmler olan de ,t ,[ ru'leri neredeyse tnkinll1 burnunun dibinden ealan Lutkulu, sat l,r{rn tannea lnannadan baskae degildtr. Bu da bizr, yazann b! .iy ,vu )ararmadaki niyeli !€ amacrna gdtli.irr Mernjn yaklagrk donre Liou kaplamasr nedeniyte sanriacag' gibi, bar|ca amae Enkili !€ 0 365. dizeler). Te6ine, )apr, bolumLiniin de orraya ko)dugu gibi (366-son dizeLer), r-azann r{L\ Lrk basanlannr , , !,n , ytcelimek degrldtr u,rrnrnda geqerl olan ranrrbrlmsel fomi,lterde tnanna,ya artediten r]lieyicr brr gte ye ay.rcaLklar dizisini dogrular ve gererli hale geri , krsacasr, mrLolqik rurehelerin ayflcallkh irrrunden baska 1 degrldrr bu ,lir bir bolilnden once gel.nlerin hepsi, yaln,zca bir plandr.i lnannanrn, Enkinin euerinde acr eekriginr gormezden Bu son ,t,lnresine iliskur srkayerleri;'le ba5layan sahney€ girig kabrhnden bir Llrne arkasrclr !e Enkinin, rannqanrn yerki v. nuiuzLrnu hrqbir kui- L 'er ern're.el br..nd. :r , lrer|gryla \'.ak kr sona erer 'a .r\rsrzr,',r," ,r r.-..' )Jr.) fl. 2 b! kursDr.larn ya2rl oklugu Eskikitaplarim.com mernrn henen Lamann hrsarldrr 85 Karagöz SUMTRLERIN KURNAZ TANRJSI ENK Sair oykii-siiin€ 59 dizelik, degirik dvr:lcii bir pasajla bailar, bunun ilk 16 dizesinde ner-agacrna ve gizemli hrrffgr yakndan incel€mesine ozel yurgu yaprtan Enki yucehilir (l-16. diz€ler): Gokylr2rinde !. yery,:rziude 5oyhlukh ytirtyen, kimseye ihtiyacr olmayan Efendi Bir bogadan dogan, b^bai eh$ bn boBa olanr Enki baba, Enlil in ddnllendirdi$, Xoca Kur, Xutel An\n *!di$, Abzr'da trrr-asacrnl on.ya crkaran kEl, Onu b rnb rilkelete diken, onu Eridu ya dikengdlgesi goAe ne) e E yertnzirne Frhr- agael$ nlkede alab digrne uzamr,6 AnunM tannla!1n sahipoldu$ hegaiin elendisi, Enki, lkuiun kudrrlisi Ntdinmud, Af re Uasn ktr$etlisit ''Bog. re lahsi boga An rn sIallandr' vl,tEs, l0/2.3l-34. frkai melatsi voktLrr' rla .lesinin dogNlatrmadr$na dikkar edin Alnca bkz Sol Cohen Enmeikar and Lord oI Anna, rez. Onental DePanmenr of the Uni\t6irv oI Penns Ma aAacl icin bkz. CAD yh6nia. 1973, s 109-10 "ejderln, Enki nin \e drger rannlann eok bilinen bir srtandrr Br !e once gelen dize Eridr'yla degil, lEs_agacryla ilgilidir UsuDBol, llegdl eelnlmeden brnk acak benze6iz sumerce kalnmdla bereket. g'i nenc, bolluk, comtrcopia lbolluk simgesi boynuz, Eskikitaplarim.com {n l 'b likirlenni icenr 86 Karagöz ENKIVE ININNA I"ER\TIZI]NUN Ekur\rn k W KOLTURIL S II RECLERIN I N D'ZENLTNMESI Frlisi. Ntrdimmud, nn kunrdisi, da kurlin eylu eli Anunna Abzu gdkyn?( \'e yeryuznnnn hasndtrl tek g62[nu kildrmakla lllf u temelnrden saEan Enki.e bi,onlann dogduE!, g.yiklerin dogdugu, ynu"ni t oyunr"nn aogaulu, seyiklenn dogdugu tft !rul, re Jr!6dgn yriregndc eukurlar.ro ycgillik. de. gimeye kimrenin cesaret edefredi$ yere. ohy2 gd2knni2i bir fidlhdl-kanntrLr dbi dikeuiniz Az eok okunabilir dizelerinde Enkiyi insan ropluluklanna'' lazen'yef olank ee$len Urs,Anln "Hasr" Iapnaklar icin ska kullamlan keha kan$nrn adldr bir rfatrf; bkz IH. s 63 Krr, dag,' 'nlke," "dlnler diyan" anlamlanM g€lebLlen reya yeFllrndaki kozmik rrrlkla ilgili bir s6z.0ktrr !e celrilmeden bmk acaktr. !u dizenin ee\insi oldukea kugkuludtrt. eelnLmeden brrak an ,rurrds. esanlaml$dr), dag s6l rb anlamm, da selebiliri ''dag" (dolayEryla /a"'un !osunl.,l,lJ''da p \.ne,n dog,'cnnJal"r d,Bbn so.renr ci-lhl'hal-i.inh anlam' bilinnemektedir re dnceki dizderde sdzn edilen ye en Enki nnr y.hndan inceledigini sdyler gibi gornnen bu dizenin .nlamr Claus wilcke rarafindan s0, konNu paeln dzenli bir karrrlanrrmae y^prl- mqrr, Al,lnndlur8 dgl5d.hrir.h.AftddeD in4, s.9 e d.r wise shatdr Band 65, kf 10, tikar qogu yerin anlamr h.le oldrkea kugknhdur. Eskikitaplarim.com 87 Karagöz SOMERLERIN KURNAZ TANRISI ENKI bir tann olamk ranrhn dldtrkea bolirk porstik bir pasajdan sonra sair, Enkinin neyve veren, canlandrran sozleri iein k$a bir o!gi] sarklsryla delam eder (27 l5 dizeler): net turiLnden kararlar bildiren lah obeklei l5enin kk sdziinlel-ylksek yrgLltr. istiflenir.rr tulke.lel - y^g olsun, siir ol5un- ahdar !e agrlla.onu iire'ir leobanlonun ihidD ru-earkrshr rall rkla sdyler I' llne!. b.nrlonrny'nrndr)iyrgrnrr.'lLJh)'r?l Yenekleri yayiErn {lnMe gerektigi srnusecrn. gibi- r.nnl?nn /erel,..,lonldIndd q"1r.U1rr A,r!.rt.eiyr,rArB,ltendmpt r\ | on"8u."n.r Kal,n boynuzlr biroknz gibi senrn sijzlu: ^rluyu gene kadrn bir yem kana boyar. ola6kon! akl'na yerlegrirtr Yerlesik kenrlerindeki insanla, sens kadrna haymnl&la lki krnk, anlasrlmalan b.karl.r dizeden sonra, metrn sainn Enkiyi, ozel likle de insaniann gtilenligini saglamadaki ozeni nedeniyle yuceltme siyle delam eder (38-51 dizeler: Elendilenn re hitkiimda.lann yiireklenni tnremek, onlan nei€lendinnek ici![?l lnlil, (oca Kr', Bu sanayetki vedL. !e izleyen dr2elerin omnmlan makulbieimde iknaedicLdtr ftldnn(, l?Igr ealkarken bir eoban taratrndan sbylenen bir garkr tiirlrnt belnren doAal sesLen yanrtarak yaprlan bir s.zcnkdir. Eskikitaplarim.com Karagöz ENKIVE INANNA YER\TIZIINIJN !'E KULTUREL SLIRECLERININ DUZENLENME' Enki, legdl in etendisi, bilgeligin elendisi, Anln rr8ih elendisi, Endu nun sisu. emirlen \i kanrlan leren. ydg,yr belirlemekre usra olan sen gnnle kiLitledin, ! Ay, otrun e! ine sokrun. sen gijkynz(nnn yrldplannr asaF say annr hesapladn *n *n irdirdin, 6 insanlan yasamik icin bir yer rerdin. onlarla ilg endin, rr eobanl^rNn petinden gimelerinisensElad,n .. Rn el^hhn $Ler\ne en inqnlan dterinde ged eeviftlin r" gnren ieinde ruIlun ronurdd r r Jlkev,. {, 1havunla' vp,r, al, , .p',r l. ndk !"rdigi irln Enkiy€ bir duayla girieini sona erdrrir (52'60. dizeler)l Enki baba, rohunr ekilen nlkeye yaklasrr: ''E\t soknlan'ay, ayrn uygunzam.nda diribkz. Gudei Silindrn B, nr, 5 baglangrcr iein 7 Y gur, ayl.nn egftrileheli bi. ilade sonu gddi, )di bir trl seldL, Iyenil ay erine si.di.' sumerce rcstoE edilen karrrllgl Dnildur Bu nokklaraLhnrn iki dizeyi gosrenr Ianj, kulhnrlN.drklan zan.n srlahlar nerde s.klanryoBa o'aya, k rltanna. krnlanna gen ko)mak anlamh.drr. Eskikitaplarim.com 89 Karagöz SI]MEILERIN KURNAZ IANRISI ENX! sall*lr rohum \sm€silli egla. I' Nndimnud. g€bel?lko}!na )akl.slr saglkl kuzn doAllnnnshr eAlar. DdllenDrit im8. sigl&l Gll€ lll kecir sagl'kh bir S€n Fkla$r bir bt'za$ dogrmd,nr sglar. yakla$r: o&k dogumdn, sglar. ekili krlaya yaklaehca, Iilizlenen l?l tarlalar,':o ynk*k bozkrrlarda ycrks€k lnhrlobekl€d ),1g rr. isriflenir. Katruhn yerlere yakla$nc. Bunu, EnkitanhDdan Anunna tanllann huzurundfl sdylenen, l(en, dini dldugii iki ilahiden birincisi izl€r. An !e Enlilin onu el .Etiinde lulmalannrn bir betimlem€sDl€ bqslar, tannlar arasrndaki i$nnliikleri, ttraleri ve h(rnerleriyle bobirrlenmesiyle devarn eder !e bagladrgr gibi, k€ndisiri An te Enlil in gozdesi olarak betimleyerek, dahasr tin- Bu pakjrn celiisi Falkenstein nrnkini izler, ZA 56, s.56, fakar "geb." karr rg baglatu diy"n ahk ii D. icnl bizim tarafmrzdaD y.prlm,5 bir tahmin- dir Bn dizede arnd icin 9.b." ycnne "filizlcnen" kars rtrnrn kullamld'g'na dik- Bu noktalar kayrp sdyle bir rey [c dizel g6srenr, baglamdan yola crkarak bunlardan ilki olabilir "onhr )rgl caFdah dondirler." Eskikitaplarim.com 90 Karagöz ENXIW INANNA \ER\IJZUNUN VE KULTORIL slRE CLERIN I N DD2TNLENMESI rl(n Ninhursag:n darz omr bagnna basogmr eklq€rek biririr (61€0. ,l'z€ler: tnki, Abru nun krah -hakkr olduF nzerek ndi aznmetini ilan €d.r.Babam, I'kinnrn !e aiagrmn hnknmdan,'zl nilelikknmi y kanya \r .sagryA sacr. -Yric. .gabeyim. bnrun llk€l.dn hnkumdan, bnrnn r'l€ri bir aBF ropl.dt, bennn dkrime koydu rrehn Enlilin eri, Ekurdan. Abz!ma, Endnya, laedm guzel*narlan re zanaarlan.r" "Ben 8e4ek dbliim, yabani dkurden firlayan. Den An rn yol sdeeren oBluyum Ben Aragrdaki B(yrrk"un tsrnnde kopan buyok frrnnayrm: r. izleFn Enkinin bobnrlencn kendini 6![sa brni, Enki nin leya d.ha cok tridunnn nhipLn \r gaidennin, Enki nin gr'lconn r? ororiiesinidogn dmakle onaylam.k icin zo ayrcr bir ihtiyac duyduklan sonucuna gdtumusltllrt bkz Knmer. Enki and Hir lnleriodty Complq{, O,: Bu l9:103 pasajdaki 10. paejdaki 'y0ce agab€y' (elirisi srmerce p.r1 yr krr5rlari asagdaki. 80. dize, yol sdsreEn ogrl Si,nterce du,a, v8 n celirisidir (senelllkle ilk doBan ogul' diye eelriliD. c.'nkr An\n ilk dogan oElu mhminen Enlil dir Bun unli btrlikrc, rtE{ .dildiSi gibi. bu oc hnnnm se..Esiyle ftili olft'kea tdl. beItrsirlik lad,ri bkz. Ake Sjoberg in Uei.l.lber8er 9!d,or .!'n Alor O .trl de- Bu kit.rtrema', s. 212-18;aynca bkz Endu 4. b6liim (\'e yrkandaki I bd- ldm. nor 28). ''Gtlzel snarlar \'€ zananlai ,rnlg.ldDti knqrlar. Eskikitaplarim.com 9t Karagöz sUMERLERIN (URN,1Z TANRISI ENK Ben iilkenin iinnndeki ynce elendiyirn )r ''Ben hriknrnd^rlar amshda birinciyrm. Ben biirnn nlkelein babasryrm. Ben ranr rlann agabeyryim. hdgdl benim icinde ramantandr 'Ben yuk.(h fe a{grda nnhr.r Ben trlkehde krnuz !e bitgeyih ''Ben kFlAnh yanLnda. elinde franrm Anin kiiEusr:rnde. adalergerirenin Ben lzlr'a gdziintr dikenin, Enlilin yannda ya2gllan bet'rleyeniml G.rncsin dog.lugu )rrder" rn,grlan behrlener ellerime o koydu ''len Ninr nun ge.eekren Ebze(igiyin: B.r Ninhus.gn iyibirad lerd'gilm 17 ''!en ,^ntrnn. radnlnnn onde.iyin. Betr Atrin dogusran yolSdsreren ogluyun. Bu rrmrrrakh iddialardan eLkilenen Anunna unr ar, Fairimize gd re, Enki')e saygrlarnr smadar (8]-85. dizeter): Suherces $yle decerrnebilir "Ben biiynk yedn iisrunde crkrn b.rytrk qii .Crinern Nin aziz dogduAt )er, doAnd. btr yerde blhMn Siimer Olinpotudu r ana ranncatrn rki adrd( Enki.nin. onun rarahndan \e Ninhtr&g trr(ld{g! \r adrnn onun rarallndan kondugu yotrndaki dirnmesi nin, kendishionda! aragrda hise(igini gosrrdjgur dikka( edin Eskikitaplarim.com 92 Karagöz ENKI VE INANNiI \ER\UZUNUN VF KILTUREL sURECLERININ IJI]IENLENMESI lllendi y[cdik]enni ilan enikkn sonh, trlu prens kendini nerheuihen sonn, An{nna r.nnlar dua 'e yakanrlaayaga kalk lar: ''ciizel sanadan !e zanmtlin kolhyanefendi, kahr lermede !sta, cok -Ey Enkr, *Iilen nrler olsm ena " s !e gosrerilen saysdan tazlasryla memnun otan En.r birincisinden sok daha LlzLrn, kendini bvduBil ikinci bir llahi so) l, r iindi llahi, kendisoziinn !e sdziinrin giiglerini (5liing€nlikle yLts ,r baslar, taplnagrnrn !e kay,g,n,n, Ab,u nun Dagkeejsi nrn 'mekle , storal bir resinlenesi)le delan eder ve Stmer'e !e k.mstr tilleleBu alkrqlanma ,, )olculuk yapma karan,r b,ldrrmesiyle sona erer (85,112. dizeler): n.deniyle. lkrncr kez. lirki, ^ldro,erk bztr'nu ltnl,. kendi a.aDre'iniilaneder- hakk, old !u i\zor: ''Elendiyih ben. So2u ebdi olan R.nnn enrnntle ah'rl^r kuruldn, yukanyi yanait,A,anan. I.gdl y^Am(ru yukitrdan bosaldr Aeagry^ yan.sl'B',a'naD, ytrkvk biL srzamrhn, oldtr.)e \.8-b'-J.-.-.\nn "dliimir,z olaDk cernlnctiicir bkz PAP5.c I24,s 109 'sazan rulani icnbkz A.J. f€rrau, slirdin Pofil, 5dr.s M.lor {)B di2eh(le s.rztr edilen her ikibalk da sazan tnfudnr Eskikitaplarim.com 2,s l5l 97 s3 Karagöz IIIMERLERIN KURNAZ TANRIsI ENK Yesil urlalara yanatug' zanun, rahrlobekkn \t yqhlan isriflendi sdztmle to Erimi, kurel.lam inra dtin slbiryerde, iyi br ad \trdin ona. Abznmu, kursal.lanringarunn,..de,rl iyi bir yazgr b€lnkdnn om. Elim sdLsesi yrl.n baraklr$mnlll nzende yay tr.r: Elin - oFda srlu,rktbahklan, bil otlannn aashda ekillarm dals.landnr,rr gd bahklan benim iein kuyruklann' sallart?l kncnk Sr.rkantgl^nnr! ku9 strirleri Kucal sarkrlar \t ltr?lannda d aritnda,l' 9trr....r5 briynlerAbzumu doldurur. 'Sozunlq getksiz gorinnnekIedrr Noklalar sdg-dtliki .nlam, belirsiz sng icindir. Srgiwtun kirr rF kutkuludur Bkz Ttl. s 76 sr,u',trdt, keei b.hgr, icin bkz Anus Salonen, Die Fi{ld"i inr Ake[ i\l.so yola erkrldrgnda bu mutlalil irrdDridtr, s. 225. ancak bEim metnimizden sa2an tuNdiir "llal oRi irin bir brhk, btr degil, geEek btr rane mitolojik bkz A A AlFon^di. Enkisioumey to Nippur. Lez Depdrment ol Orien ul Strdiei, Ullnersny 'r Bu dize isin. bkz. otPennsyh2nia, 1966. "Enkinin !nd(i! s 14l Yolcugulu nun 79 diz6i. kendini onun isin stsle.li ona 86!t di€drilmittir' Gla bahgl da bir saan lrrmdtrr' 1i Bu noktalar, ola$lkh Enki nin .b8dl (bkz cADs]dphnllu l.2. 171 7l) rc dtlaft Bibi hpmaklanndaki 9.I$snlann eelilli din*l krft ltlenledni anlaran alfi krnk di:enir )trine konmusrn. Eskikitaplarim.com 94 Karagöz ENKI\,'E INANNA \ER\UZIJNIN VE K'LTDREL sIJRECLERININ DUZENLFNME' I4ng!r,kay{,.} nc,17 ,4b2n nun Dagkecisi. b[ynk2erkle beni onun onasrna gedrdi: muazzam batakhBrn rrzerinde. secdBin yerde, kollann sllar benim iein, boynunu uzafir K!$tstrz -lar[ Ili kr,rekeiler l?lr! 9ad(]a, 'ijyle benim icin ra k[rklen eekel *rindirn er, nma& Ning,ui6.40 rrdguFk yrgm crsisi AIrn aey, tuhr bennn icin. Kaqqrn, vond,,'' -Alzr'nun U/Eke.r InF ben bnl,,..rn Ben +tetrdi gideceAin. nlkcme yanata.ig,m t'] l\4agan \t Drlmunlr lilkel.nl si, ru'rfla, l0/1. l4l'42 bmnn olauk iliskrlendrmek gncrir. fakar snmerce 56zcnk Md8n,kayrk icin bkz. CAD ''Tac"1 dizeyle llu di2e !rkinin genisinin batrkhkn d ostnndeki yrntGak zi ol^mk berihler gibidi; Snhcrcc KAi"{{. iein kiirekcilef yaluca bir r.hmhdir. d,'bI nl' r',n''"rr."J ryrinineca i, r.'nI l,il,Lr ''Y0ner'a Snmrce h a{91. yolgiis'emek." "gd.er rb.. kaFrLar. noktalar Ltrkhin Strn1er pey2aj,n,n ce5itli dzdlikleini rncelene k^ran ilm.!nr beunliyor ol.bile.ck, alr, krrkdizenin ye,nE konmrnur Dilmu, Mag r re MelLrhh.nrtr ycn bilim adamlatrnca i,ksa krnsrlnFur bkz RqJ geog,.l,s l13, l2l, 157 t8. Knner birkae yerde Ma8an \r Mehrhhayr MFr \t Habe$san la, Dilmu\ ie lndN Vadi$ UygaflrgL bdlse siyle i,zdesleru]nirrir (bkz bm., dnti.iuli\,17, s lll lt) Bnna karsn, ya- Eskikitaplarim.com 95 Karagöz sUMERLER]N KURNAZ IANRISI ENK beni - Enkiyi gosirnler Dilnarn\n k.yklan keresteylelll yuklii olsml?1. " Magan ln kayrklau g.kynznne kad,rdol'un N{eluhha nm rrdSih,'r kayrklan,r5 alln re girm{s r.slqn, Bnnhr Nippda giNin, nlkek,nr linh di M.n ya - lnlrl(in 16 olm^yaD atuagan olauk srgtr lerdim. ri Enki nin, bundan yererince etkilenen Anunna-mnnlaa rkinci sot leri b.r)lece sona erer, ona brr kez daha, ozellikle de nelerden so- km yrllarli Faldk. Nd^lDda siin 6rAma qrkanl2n knabdeF rir buhn['lar drh. onccki Dilnutr sprrnratn, 8eccN2 krlargibnlir a;ii i,. o-di, icn1 .. kfltneyle ynkln olsu lQFrl,E, yalnuc. btr Lrhnindtri l.-.L .l,r.e plr'','.-\r- ev.'1.r1'nn .u .g.. cdilebihr, Dil- ' ll, i''r". rnlgdll cignsrn (bkz RcP.8.o8r., s 158). bu d. siiyle nnNun gonileine (ontrn icin) (onhfln) ftrrundrn ktresre ynklendi" (bun dan dol.yr, d 5! rd mr dlki ee\ innin, s 108 n,D 6. buna goE deEilrnrl Nsi gerckrigrnc dikkar edin)iaynca bk, Gudea 5nr D. i! lotlaki rra gor ,re'lrfi hnN', gl l''r'[r '.liLnuri si sit rrrd 3.l ld-arr ifadeler' Mdgirrn ka}lgr re trdgih/D ganimerine Sondemeler iqn bkz Jefol.l Co. lxr, Ih. Relir of l\'irtrld lo Ni4ntr {Romar Pontilical lnstrlute, 1978) s t4a Bu \? y^pur^kr bu!^ ben,er ry1s'z di2eye goE. Enki Enhle naat emeYi .Annagan olank',8rrstrndum yerine "amaEan ol^rak sgrr sunac^ghi ol Eskikitaplarim.com 96 Karagöz ]:N(I VE INANNA \ERTUZUNLIN VE XULTUREI, SI]RECLERININ DIIILNLENTiEII ,rrnh, lann olank sa).s,lainr sunarlar ( 133 39. diz€ler): lllkesine dogru yolalan brryirk prense, Anunna r.nnlai selgiyle konu5urlar saf r.len ydce yonercn!N elendi, n(len, siyB,, rD.yikollayan. yukatrda !c asagrdi heryerde ondr gelen.r') rn drg€,liycde. soyh rDclerir ahndr$ verde b Enh, yukrnnm !d asagrnrn efendFi, t !,i nrlcrolsun sDal' 5indi, gislei !e ryncalklafl, ozellikle de mc olarrk bilinen desLrtirilelnez, girlenilir, e!rensel yasalarla ilgili olanla , Anunnalan rlar laraindan iki kez ilan edilmis olan Enki, 5ilmer re kom5u iilke lcrine )'apacagr IolculLlguna koyulur. Bununla birlikre, sairimize s.j r., once raprnagrnrn krilL gorellileritaprnagrnrn aflndrnlmasr iqm ge rekli olan ) rkayrp, iemizleme a)rnlerini yerine gerirmek zorLrDclaldr ir. A)nca, ka|gr Abzu nun Dagkecrsinin baglanacagr En.lLinun Su rcl, soylu Lskelesine giderl bjr mercly€n inla ermeleri !e o ka)rgrna lrnerken dulannr sunabilecekleribir Hga-krLrsal alanl kurFralan s€ ''lvc leli yonerer" ,t r'ldrin Brrne rya8,n, kot^n it^delcl rcin bkz cd1 li bq.IhrgCe, Jrudid /dJri 10. s. 144.45 gelen Onde 5dg DU n iqn mrkrl bir hbnindiL. rud Bu dizede Fnrn n.h !i Fh szedenbrrdr nr olm.drgrna drkk^r edin. dizenh ikinciyi sozolk bol(mi Li Jrdi hal ld .s Dr. n ( degrl)i bkz '!ndu s Eskikitaplarim.com ,kr,rlLrl{/ihr (Li.ldl-Ldl-ld dr Dtr 176 97 Karagöz SUMERLERIN (URNAZ TANRI5I ENK rekiyordu (140 5a. dizeler): Ulkerinibarhn baga gecen yuce burnn elendiler. pcns icin, brrin hiikiimdarlar, Eridu nun bnun gananlal, Slimein keren giyenlel i.5l Abzu nun yrkayrp, €mizleme ayinlerini Bmamlarlar. kalkrp klrtsal yerlere bak^rlar, Enki Eaba icin I?1 dege.li yerlee, prcnsin bnynk etini remizlerler, ''dumklairna ad \rride(s'] soylu kntsal alan AbzuF remElerler, ortsrna uznn ardr! raglrlar. salbirkiyi, Enki Baba mn eylu su yollannr . Endr'nun nerdnenini rsrahkla gii2elirkeleye in5a edo.ler, Abzu nutr D.gk<isiiri grizel iskeleye, soylu iskeleye, baglarlar l|,', kucal urgd-^hnu, kuBrl.r, on^ dua nsti\ne dM okur lar oradr . .Keten 6yenler, mabede kabul bkz. CAD flb gdl.idlir, 5, 8. .Dunklai icnr (Stimerce id'$rb) 51 ediLmis belli .ahip bkz C.AD n,b \r kieilerc \rrilen ad, icin Dm'l:dir, l0/1, 233 14 .Ballamak irtr ntljb-dlr-e{e isin bil Iahmindir Noktalarmnin 177-88. dizelenndeki pa.lah bir p6ajh yerine konmugturi bu psajdaki daha iyi korunmug baz, dizelenn eelirisi iein bkz izleyen ddn Eskikitaplarim.com 98 Karagöz ENKI VE INANNA: I€R\''ZONIIN VE KOLT'IEL sIRECLERININ DOZENLENME5I Bunq Enki'nin kayrgrna, Abzuhun Dagkecisi'ne binisinin anlaulrllgr knk re oldukea qapn:rk bir pasaj izler:55 kamularrn arasrndan l),rirklann kuyruklannr onun iein sallam6r gibi piroresk bir ravnn il- r1liginde, sancak,$ direk. srrrk ve asair gibi kayrgrn reehizarrylas$ Mirin 159. dizesinin omnlm$ halinin royle okunabilecegine dikkar edin: 'dLi?i-/ie{ N',ro-8!rs " rrd t!ir!gul7, lnki naglr-ka}Una '. '-'rdnllsili pael (166'70. dizeler) $yle okunur: ayak aul" Abzu dan uzan.n sancak, Bir gitlgdik ohrrunn, Gdlgcsi tom yerylznne yay an, lonunl halkrna hayar \tren, usag, y an batakl,$Ml?l drk mir direk. bnr[n oLkek.in nsrnnde ytkselerek, etendi, Abzu nu ytrce 06isi Abzu'nun Dagkeeci nde emrcder. Bu paej, pek acrk olmayrn ingelerle, Abzu nun adsE }!ce e,Ni sinin so, n'mlulugu altrnda olan snaEm ve Enki nin kayrk dircginin bnilln snclerini lxtimler 6bi gitrthnr. si'gd iein lranan" ce{nsinin bir rahmin \r lrdg\n inlrmrnrn bnrunuylc brlinr"z oiduguna dil kar edrn. ''' llgili 185 85. dizeler goyle oknntrr "Ningi$it, 'r Dragrr-ka}lgn odsi, ku,el encag elnde lutru.' llgili pakj (171-74 di?eler) s6yle okunur: M.$agacr, Abz! dalll suzellerri, lridu di, krrelyer, En krymetli yer, soylu DB lerin kabul edildigi yer, Ktfun eyh ,rr.!ll'd, snda, Enlilin oglu. Kutsal kay,k !n$ elinde rutru. Eskikitaplarim.com I Karagöz SUMTRLIRIN KURNAz TANRIsI ENK gilenmek i(in ilerl€)en cesirli onemsiz tanntar onu izler, bu srradi lafiand denilen elli denaz t'aralrg re&atle Enki konu9ur !e kur€k ciler ona sarkr soylerler Boylece, gdkyuzit ve'.eyerytzrrnde hegdlin onun iqin FyrldrBrndan emin olan Enki tilkesi Srtmele vanr !e onu bol bol kuBar ya da eanin de).i$i)'te (188-2os dizeter): Enki l].b! r'lktF ranr Irice prcns ttlkcsine \tdr$ idn. Yrkarda re iiagda h.gdlyay8nlierr [nki onun yizgs'n' belirlcr y iftli \€ aeagdi olinn nr.{iosr,+) $ns{z 6'8' kusaDin. h.ll<r nstrlrde Drd kn kuran g(n dosnnNndan girnbatlmrna. nl.-letu yi(r. .ririlDrez d yri'tgin esn r bir libirtn y^snD hrdir, ir'. rertn dolyiriErn, C$innin, son dizedeki kayrk rtrginm ilk dizedeki 1ll's-agacinr kars idr rasrydrgrni dikkatedin (yatri. kiyrk srnSrnn .$kerrsresinden yaprl- grnr drAr raNy rn'$rr): ryn.i Abzu-drl?l ar.urdyr l.aDrlam.)h eal,tmlnrr rr ki}lk sn$nr lLrhn hnn adsEdr \t imdilik saphoimamDur. Snmd in /iu, -gol ol^uk tanrmlannai (a1nan zaman lnlilin de hk l ,-g.lol^ cdn) oldukci ganprlr: rr.ld, "tdke." icin bkz CADr,bnrx,. l0/l-414 21. f.kar _Sdkyrizri rt yeryMi nlke5i' ildesinin adlandrnkhArna dikkar 'm.enisinin oktukc^m(AlikoldnEunadikkaredin. Eskikitaplarim.com 100 Karagöz INKI VE IN1NNA \ER\!Z(INON VE X[JLTTJRTL sURECLTRININ DI]2JNLENIIE' lannlinD do8urdq{ yerd cenner Sibi dokrnulmardrr Silltkli hnkumdirlk tacN knllar dog!rur o ynk*k nhipl.r dogunu l)rsa tac koyan *nin taqryan o. etendin. kNlo etendi, Knl An la bidikt€ oluru( Anln k(lsnsi,nd€. ''Senin k6hn, Koca Kur, EnlilBalh. irlkelerin babal, ..y kap.ufr yesil bir a84 dbi Anuooa unnhr. yncc tannlar. \cnin onam mesken {ulouslardrr, yiyeceklenni grg ddan ellarlar 6l enderlll bulunnr alaclanmn aasrnda kunrlan ahtrlanntn uyts ana, ineklerin eogala. c-elrilcn .Arllanmn saylsl an4 koyrnlinn a8!M 'Yilam 'r !ern, eogala. Sokyunne erite, pck cok ta*rn srlan olan ri(d) icin bir nl.k xl!€tkctro acni knrsll.rr bu dizenin (am anlam hhnindr dogrlr' \t iq€riAinin okhk' ci beliFiz oldugt'm dikkat edin. Noktalar, anldnr bilinneyen Duc-dlsrse nin yenne konmltLtr s(leru.riN <likilen kntsalbn yaB re Akadcida taPrnak k! esi icin krlla' bk. C,4D n'lr gi8unu, 5. 67_70 'Ender nrlan riiel bir id olan SiSurrd 'cin nAic,'8ir dlards iein bir lahmindir. Eskikitaplarim.com t0t Karagöz SI]MERLERIN I<URNAZ TANRISI ENKI kalrcr ktrrsal alanu elini soge uz4a!" Sonra Enki, bu yaprrm ilk yaz,ldrgr zamanda olasr|kla S.Lmer'in bir "bir yiice" tanrnladrgL, yaprl das kadar olarak boga, kenr, saglam Ur'a doner Ye me'lerinin elkin idaresini !e "8ok-kadar ytlksek"e qrka' ba€kenti olan, gairin refah iqinde, sulak, agae golSeli, 0z gitr'enli ran bir yaz$yL ona bag$lar (209-r8. diz€ler): O kutsal alana, Ula geeer, Enki, Ab2u nun knh, on{n yazglsmr b€lirler: ''Her s.yin ona layrk oldu8u kenr, suyla yrkanmD,o' sglan luldaki bolhk ku6[str, _drler YaPn, bir boga, alabildi8ine acrk," bir daE kadar ytrce,a genig golgeli tur5li,kon ugud5 kendi bile$ne gitr enir, tkl.ryl, )ondebrhHn yukald. \t asagda *nin ynce ad,tubildirn. qnrn (rn r.'r.mlaDn Enlil. Koca Klr,', 'plpri Yazg6m Enkinin belirledigi kent, Kutsilalan Ur, Sdge - krdar't .ell" Enki Uldan Meluhhaya gerer ve dolayl olarrk fiora !e faunasr "soylaFkannE, sozclgn s62cngn!€'suda yrkanan' anlamma Eelebilecek ''Di,ler alabildigine aek' (drg ldd-Dlr, yani "uzun admlarla vnihek ila desinin anlamr, burtrnolankdire baglamrnda pek ae* degildir: di,enin ilk yaNnn larkl d (t bir eetirisi Sol Cohen tanfindan $yle dn€nhilrir (EDtr ftar ke L\t.|oJ *aua, s Za8-a9): Dagr a5an boiluk knrst6u ' fakat btr nn kasretigr pek ^nlam HdruLko lugu rcin, \tmemektedir Fni, sdl Eskikitaplarim.com agacr korusu, bkz a,'lD sub hdt n 9ai 6. 147 102 Karagöz IJNKI VE IN]{NN,! \ER\IJZIJNUN VE K]JLTLIREL SIJRECLERININ DIJZENLENMEsI L'l(krnda hie de aznsanmayacak bilgj sunan, oldukra srra dlsr bir i,nsama bag$lar ona (219-35. dizeler): Kr Meluhha ya geeer o. [nki, Ab2unun kah, onun yazgBhr belirle.: KaE h!, , agaslann iri aBaelar olacak, l un r"{ konrluplar. ol.(rk onl?r.- onl^un hhtlan nuhterem sanylan kurul^cak."' KamElann iri kan$l.r olacak, h'\ur kaNslan ola.ak onlarl eqr ueydanlannda kahnmanlar onlardan yil)lm$ silahlar kullanacak. Bogaliun in lFgalar olacak, Llfun bogalan olacak onlari krlkreyigleri Tannlarn )!ce neleri Kdundor k\slannn6r kuslann h.r rlnn botAlannrn kukqiri olacak. iein bmamlana.ak. hepsi akik rasmdan ekallar ltakarli j,.-kuglan olacakt6! *sleri 'KL itu,'u n hreiem snylan dolduncak. 'rn ,krkorultrklan ola onla.' diye okunan dizenh ikinci ydrr, ns oyle ol.c.gr asrk olNanikla birlikte, agaelann idliklenni lurSulamak is€r gibi gdrnntr gcrckli deg5ikliklenu }lprlmE olduguna dikk^r edn, izleyen birkac dize icin de ayu gecerlidir. ''onlann, rahrliriein fieip sBlayan 'koca agaelan' kats anaktadrr Dar'ku5u isnr bkz. CAD s1,) iuidu, 7, 304 \r l. biiliimde 'Kenr kuFaldtr di )€ barlayrn prsajrn lZ. dizesi. Eskikitaplarim.com t03 Karagöz S'MERLERIN (URNAZ TANRISI ENI{I Giimiisiin altn olacak.To Bakrutr tunc'kalay olacak. Krr, ehip oldugun her |ey lanacakl.T insanlann lcoBalacakl, erkekle r bir boga gibi hem.indennin peginden gidecek./r Parcal, anlarrlmayan iki dizenin rrdrndan,'r Enkinin DilmunL aflndLrdrgrnr goruruzi lagunl€rini ve hurma agaehklaflnr aylnp, ran nqa Nrnsikil'i orndan sorunltl krlar (218-49. dizeler): O LlLDiLmunl tenizledi re anndrdr. Ninsikilliy L^g(,nleri71 ondau soEmlu tuuu pnNleR yanrr. kursal alanlan bdldtr Dilmnn onun bahgN yer Hunna rgacl.nn' \rnmli LarlaLnna aydr. Dilmun onlann humalannr yer. Daha sonr:r Slmeain ezeli d.lsmanlarl olan Elam \'e Marha:iy€ doner ve onlan Siimelin elierinde harap eden bir yenilgiyle lanerlerl .. El^n \r Ma ro Bu !e bi. gerli \t msi ilrftliki baknnrn dize. brlki de Mehhha nrn gtn.rsrlnnn alfln kada r .le tue rrelnekk ktrllamlan kalay kidar deBe i oLmd se rehigi anlamh. gehrekredir. 3u dizelein sonundaki Esronsyonlar akla )arkn uhminlerdir eeriisi rim olaak sdzctrgo sdzclrgonediri anlann eapmgrklrr. 8n iki dizedn icerik \t b.glanEal iligkisinde akla yatkrn bir khminde b!Bu di?enin lunmak gnedr, ikincisi belkide soyl. eelnlebiLir, O... btr gn\rrcin gibi inle di.' .hAiftlei Fstonsyotru (snmerce drrDdr veyi n,g) yalnfta birlahmindir Eskikitaplarim.com 104 Karagöz ENI(I VE INANNA IR\'OZON'JN VE (TJLTTJRELsURECLERININ her reyi yllup yok DI],:tNLENMESI edenler, llnlilin gi\ \trdigi knl onlann ellerine saldkdr, du\arlanna saldtdt: Bumutleini, laciltn raelannr, Irel ambarlannL Burnn nlkelerin kmlr Enlil iein Nippda gerudr. eu olMyan. Maadya - ann.Ban oLnk egrr iedi !nki. Enki'nin, iLlkelerin !e halklann kadederini tayin edigi, sairin zih ,,nde canlandrrdrgr kadanyla bumda sona eri)or. Bundan sonra En- Ir'nin, insanlann dirimsel yiyecek, barLnma ve giysi gereksinimleri) l( ilgilennesi gelir. lqmek ve sLrlama yapmak ilin tatl, taze slU'la [,r5layarak, Enki, egretilem€]i, imge ] tiklu Fiirsel bir pasajda diqlin Irdiyesi \'erirmiscesine Dicle re Frrafr nei€ igind€ ersryuyla doldu rLrken beiimlenir ve rrmaklann denetimini kanal mtrlettisi Enbilu Itr nun sorunhllLrguna yerir (250. 73. dizeler: Go,ledm o nokradan aylrdrklan $nn,r5 Enki B^b. F,nl^ yoneldiklen sonn, saldrnn bn bogr gibi sehletle dogruldu. penisini kaldlrdr. f,tk'no Dicle yL kabinn suyla doldurdu Yabani bir inek otlakla!daki ya'rusuna bitgnrtryor. :krt,lerrrd, Dicle saklun bir boEa 1l'rn gibi onun yan'na y^natl'. o lxtrisinihldrrdr, dirgnn anlaganN Seridi- ' O noktadan" herhalde Maninun ohrdugu bolseyi gdstennekledir Eskikitaplarim.com 105 Karagöz 5UI\IERLERI\ XURNAZ TANRISI ENI(I Kocaman yabanibtr bogagibi Dicle nin yriregrni rirrerli. dogun yaparken lhaztr btrlundrl Onun gerirdigi $ kabahn sudur, .sanpl rarldn Ontrn g.riidigi tahrl guu rrh rdtr.rd h.lk bunu y.r. Ekuir, Enlilinerini ^Ezrna ka.lar e5yayla doldurdu Nipptrrcostu llendi dirn htknmdarlk racnn rakll, k,ihn ebedi rakBnn koyd!. onun $lund. yntudi\: Topr.kratr Sag onu icin lrgdl l$k , elinde bi1 .s^ rL,rin.' Drcle r 1:rniu birlikIe ye.relerini saglayan, s.rzciklen cosku[rl]l bir agrlalrl sityleyen.r' inylardan refahr yag gibiceken Ya,g an belrleyenelendi. Enki. Abzu\un knh, Enbihln. kaDallann nriife!risnre, Gdr nhrh !n !. ieln bkz Amas i2leven di2elerin. Salonen. .1gr'iddfu d MrJdt,ldrt.n. 5 2ll-15 on.rkiqd imenlei.e !aEay,ld,g, gibi lnkiyle \r lDbiluh degil, ile ilsilioldugun. dikkal edin lam^rn. k^r9rn bu, gonirqre btr brkrmi EnkiDrn s.gIamIIa yere basmi' "saBehnde biras C$ni dizenin ilk yanrnnr ha-gri: rol-t. okundrgNN raFalar Eskikitaplarim.com t06 Karagöz I NIi] VE 1NANNN \ER\TJZUN'N I !E KULTUREL 5URECLER1NIN D'ZENLENME5I rkibuDlarn sorunnuluslnu \rrdi lrnki, Dicle re Frral'tan lagiinlerin \'€ sulak batakLklann bol oldurt , suney srimer'e diiner, bunlan balk ve kusla doldumr re bunlann , ,rnlLrlugunn balrk seven srlJr! r |i \t sru bir tann),^ bahgtlla doldu dtr (adr okunamamaktadrr) onr 7' olgun krnnslir\e ltsilkamrslarla doldurlu onu.. ,{g,ndN rerir i" lilbn brhgu krrtul^n.d,8,. ru,.guddr h(bir. ku.tul nadrgr,* K.p nndan hicbtr ku n kudtrlahi.ltg', Nrb.hkl.nn se\diginc, l:nki btrnlrnn sorunruluiltnu rddr 5imdi llnki, Anunna trnrrlann )aklagma)'a cesareL edemedigi d€h , L !eren, labirent sibr bir knsal alan in5a euigi deniz sulanna din€r \. 1!'m engnliginden sonunlu olarak deniz L^nncasr rrdr,rhlre lrriiahgr iciD bkz. Annis silondr, Di. h$hr!,. Ninge)i .!ar i 197 \e216 2l lJu nokrihrrki kay,t dize re birknkl, dizc ydiN konmrttu rlrzigNl.n lJr noknhr. galiba tre kus ne (le bahk olin, bn hDnnn birfnnl,g r idNn )trtredir. l)izenirr bNrnd.ki noklahr birkac knk kaca nrayatr rokrils isarernr yerift kornnusrrr: jondrkr rlNsrlimr)'^n EzaNr -a )crif,edr )oklaldb! ranrnri oktnamaFt Eskikitaplarim.com adrntn ycrirc konm 5'trr l07 Karagöz sUMERLERIN I(URN.{Z IANRISI ENK Yazrk ki bu gbrece uzun, aydrnlarrcr pasaj k6men krnkur ve birFik bolumil oklrnamamrkhdrri agagrda verilen gecici eeliri okura iqerigi ne iliskin kabaca da olsa taklarrk bir tikir verecekrir (285 309. djze 1".), Bir kutsalalan insa eniEnki kuielbir alandr o, l^birenr gibidiriei. de.izin icinde l?lkntsalbtraLn in5a eni:s kuNal biralandrr o,labirenr gibidir ici b nlni,5birip olln birk (ii salalzn, insinrn bilmedig bir 9ey, alt I?l dtrLa$ biiki\lcn lll ill! rak,myrldE olan bil k sal alatr,$s ir$ llldtrRsr imb.cr rakrmyrldEnm doBru ilibildigine yarl.nltl kuG.lbirilin. calkantll bi1 ['lan drlgxs rrld)n dehser . reric i ?lri AnunM'tin,,lar, biiynk r.nnlar yan.5maya ces.rer edcmez saFy lserinc \tren (?)l d! Aslrndi buh.la "ieinde" yokrlr (Snme rcesi sijyle okunur.a ahba, a dbb.hn degil): brndrn dolayr bu re idcyen dizelerde kasredilen kuGal alan denizin s5 Bnre sonnki dDenhanlahl oldukca eaprasrkrrr "6 ZoL rrelcn kmamr iqir bkz C D !r, DrldDunr, I0/2.9.12. 5dzciigrin paF laklk !e tlogaiisrir. deheer saean prr rr'dan (ilahlrr \e kallarla baglannl) 'iyi saglgn \rltrsirr ka&L bir nnlamlar dizisi urdn. lnnin, hannn" gibibir rnl.Dn ohbilecck birelattrr. Bkz TH. s. 94 95 Eskikitaplarim.com t08 Karagöz IJNK1!I INANNA \ER\TIZDNIN Anrnni unnlardu^ !e VE XULT'REL 5 U RFCLERIN yakansla onun huzunrnda I N DTJI€NLENMEsI dunlr llnki ietu lDenrz-eli {l)lnde ynce Slbirku6tr krFrlar, r-ku5u.3i Iikulu. Enlilin elini ti il Enkirle aA2nn kadar etyayla doldurdu *!indi. Nipptrrcost!' kutsal nlanrn icindel?1, . rugneye ikna eden iD rie, dorizir kocam^n tagkn dalgarn^. calkamrh rulan daleasrna,l ... denizin rulanrn.l?1, deniz kopug.nii onaya crk.Fnal?ls! Denizin bntun enSinliginin Ur kurt rciD bkz Ams Nd$e ih brglamN jqin ktr9rrr '' l2l NaDgeinn Salonen, \/d8.1 bkz ,'ti Nanre rnd the ayaklinnd. t'og.l/dr3. s. 277'78. lantrea Birdt (Miguel Ci\il yaprl0. dutrtr bieimde b€'nnle.. aynca nor Denize.erltr, cir*l bir inlamda binei olank da eelrilebilecek karglgdrr(bkz. AH,v$ilJ r"J..bu)t^ynca izleye! dizede onun '' Iaya bk, e&d"n br r' a9^Bda ,ra n j *itneyi o. lannqa olaEk tanrmlaod'gha dikk^I edin :, trd-{g icin tahminden dte bir sey de$ldir: l!! pasaj.laki hnliyle omn Sinn mpnngr ienr rlahide buhnan ftrsnd. benNanr'nin Ddnr2 kopngri" zedrkler old\guna dikkar cdin (bkz Eskikitaplarim.com 1li,s.ll). 109 Karagöz SLJMERLERIN ruRNAZ TANRI5I ENKI soNnl!lugunu \rrdi Enki. Enki suyla ilgili yaratrcr islerini gogun sulan' yagmun "seslenmek"le sona erdirir, onlan y0zen bulullar olarak Lrlka )ollar ve bun- lann sorumlu[rgunu yagmrr-tannsr lskrr'r alar (]08-16. dizeler): yuk.ndaki $ an, ylzen buLutLi olank yerlegtirdi onlan, Iyasam(?)l soluklan ufl<aSonderdi,{ Iepeciklen kunzL bugday {yelie€n (l)lladalan selirdi,e Bnynk hnrnalara bjnen, snngekten sorumlu olan, kursalkilirle Sdgnn ieiri kpayan. Ar:'Airn !e yenn kanal mnfelritine, boilugunl?l ad.mr lskuia,!: Atr Ln ogluna. Enki bunun sorunlulugunu !erdi. Yagmur sL,)unrln yanr srra sulama suyunun da saglandrg, yeryilzti, limdi iaflm yapmak !e yiyecek 0retmek rcin hazrrdr. Enki, saban stLrmek ve rohun1 ekmekle bu stireci bailalrr Enki sb^rr, boyundurugu \t cilt hai an (lL7-24 dizeler): hkrm' oAetti, ''Ya$mh sohgrl a yi izleyen krngrn r.rLti-id olank oMnld$ vaEayar .Krmfl bu8day yeiren tarlalan ikinci yapm,n ga,r-zi trrd 4 se olarak oku- na.ak bicinde onanldrgrnr raFayar ''Bolluk Sumerce,rlr'mn eevirisidi., bu da onun hi,fi&tun dan hirre \e h.sal'den he yiklFrladr$ !^rsayrmrna dayant. Eskikitaplarim.com I t0 Karagöz ENKI VE INANNA: 'i ERIUZUN'N VE (TIL'IUREL SI]RECLERININ DTIZENLENMESI ylce prens Enki... dknzler kutsal k"ngn aAznr \tdi onlaB.qr aerr, ekili rarlada uhrh b0y!xn. Taekn goznnn aytrmayan elendi, yriLs.k olamn stun, Enlil\n sificGi. \r bendek kitrallann adamr Enkihduya, Enki bunl.nn sonmlulugunu \rrdi. Bundansonn Enki, farkLr tarkh rahn ve baklasiller ekili urlalar rAlamakla yryecek iirerme erkinligini surdurilr (325-31 dizeler): Tohum ekili larlaya *slendi etendi. 8!D! arpaeyla doldurdu onu: nohutla. mercimekle, .. Le doldurdu onu Enki,!5 irurhd-aAa$nib repeleme " NokmlarSlr'ir rleyen in yerine ''Aler cek \t d'dr'$'lldan y{d\ 6nce gelen okrnamayan 56zc[kle- konnllllr. lsras. siiz.i,gn sdzcnguDe dir-dr7)'u ka$rlariyine de _ku$rsuz Ag.de kol isleyen anlamrna gelebile- nh lnnetlenmes nin 93. dizesh.le. bu eelidnin rygnn gbriitrmedigi, d ru duTnun deg\kesnE dikkir edin (bkz.ZA83,s.55). Alet lstan, sonnkidizede"nd sozri geeen Enlililr cifteisi' llnkimdu yu goslerir gibidt. Nokklrr okuMnayan l*estfl, \t r sa !i itrtrll{ arpa s6zctg|Lniin yerine konmusrur. tahrUan bilinmemekredir: bkz CAD s"b drr,tplat, r/2.307"4. Eskikitaplarim.com llt Karagöz SIJMERLERIN (URNAZ IANRIsI ENI<I rahrl .rbekle.i \t yrgrnlannr qolaht Enki: Enlilile btlikre nlkeye lrsal yaydr Bas' re toldesi benekliolaM. yuziuden bal damlayana. cinrl birleimeyi, Ilkenin dineligni. Kin Kalalairn hayarn rerene, A5nan a, gnzel ehnege, biiLnn di\n)amn ekmegine, Enki bunun sotuhlulug!nu rcrdi. Enki dikkatini yiyecek rire(mekten insanlara barnak saglamay. 9e \1rir ye bunrL ik, aramada gerqekl€tririr. Once kazrna ve rugla kalbr- nln qalDna duzenini belirler ve bunlardan tugla tanrFr Kullayl sonlmlLr krlar. Saglam leneller nzernle brn€k bir ey rnqa ettikten sonra Enlilin usra insaatersr Mu5dammaya bunlanD sonmhLlugunu yerir (33+-47 . dizelet) Kazn.nn nsnine btr rp koydn yuce prens, trgla kahbrna yol gosredi, sanki degerli bir yiBm6 gibi 5ilri bpnk uelir kazmar ceset-yutan bir ananh isine irlerd onu y an olana, ki., sagl^mca ' kutulhli ki. ti rugla kahhbir... olana, dri2drir. Kdla ya. nlkenin ktrdntlil?lur8lacsrna, !' lrn fl. hanrm gibi biratrlina gelebihcek bir slaltlri bkz TH,s 9495 Eskikitaplarim.com ]12 Karagöz IIi(IVE INANNA \tR\UZIINUN VE KULTOREL SDRECLERININ DUZENLENVEII lrkiblnlann sorumh trnum () rpkri yerlenirdi, krklan verdi eaktr, uedisin yan,n. bir e! in5a erd, yrkayrp remizleme ayinlenne yol gosredi liice q* Drcns kazrklan yerlegtirdr $letui onlann tugla Kazrklar bir kez konun . u2enne koyd!. bel remeyene, elibir kez illsaedilince edkmeyene, ..,r kp*"fl q"kyuzunun onsrra br gokL,usag, {rnsuz linlilin )rce ineireF srb, .'z.n"n ' Mugdamma ya, llnki bunlann sonmlulugunu rerdi. Kenilerdeki )a8m iein elzem olan temeller atnuk, erler insa et- Li.l(en ir bolgelere, yirk€k bozkrrlara doner Enki ve bLrralarr zengn l,rl(i onrisii) le k.playrp halan sirrtilerinl rogahrktan sonm h!rrt rn kraL Sumugani bnnla.dan sorumlu k,lar (348-56 dizel€.): Yn..lrTkrm rxkin,$ r.rn krrrvlracr rerdr Yiiksek bozk ^ qr lacilen hend^n sakil bagladr, uzcine l.ci\!n ra5,ndan birsalhtrar tic' tako Verioli birki orusirnlr tyr roprag. bolboldagrtu o' 'fi,krk '" bo2krnn srrrnle i eogaltu, tlu ranrnlamadrn hareketle, erle Esmibir binanrn klsredikligi dngtunlebi liri yine de, irinf edildigi gibi, r!hil !e bulmacrnEr _mecl$nr )annu bir e! in5a erti dizesi oldnkea gdrnnmekredir. _Kur'al r^c.- lacnrn msrndan las re lacilen h5rndan rnrbin' bozkun yeril bnki rinusn ilin siir*l ingehrdir. '""Bolbol .. s.Al^di $rxdlJlr.lur')r kals Eskikitaplarim.com ar. 113 Karagöz 5UMERI I]RIN KURN,{Z IANRIsI ENK olnral Crynla r sercken irrlere koydr onlan kochr !e yibani koclan cog^l(Il, a onlatr yar,ulaur Yiikrk bozkrn racr olan kahFmana, bozknn kuhna, ytrkn,k bork,nn yiice.slamna. Enlilin. giichi. ytrce.lnre, hUflgnr kuh suNugrni. Enki bunla,rn sorunrlulugunu Ili|i rdr re aglllar kurar, t.nnlann re )emek sikrnhn iein bunhfl silt )agla dol(tumr \e gdzetirnlerilli An rn dosru, lnanna nln kocasr D(nuzi) e \ erir (357 66 dizeler) ie bilgelerde olan Enki ahrrlar onlar r Lenrizlernresnri enrFtli otrlar en iyisindcn yag re snrle dolduElu hnnlann )tNrk saionlalm bolluk Ye5il l)ozk ^ra yrA.h. hcs.ldag,'l, r,arm nr) yoru1tr1ik brhn.z b.locNr. An\r yigit Siliir (lostun^, rrgih dinmdm kuLsal ln^nra1u kocrsn. brnun y!(e rr'lerin kr.hcesi ir tlr re urLrki drze Dunrryi Eskikitaplarim.com degil, r" lnann^I gdstctir n4 Karagöz LNK1 fD INANNA \ER\IJZUNUN VE IOLIJRELsURECLERININ DI]ZI]N],I!NMEN Ktllabitr genit celdeleinde cift letmtyi te'\ik eden Drnui)t, gogun !6!r,Sdl, Lo') Anin dostuM. !:nki bdnl.N sonnnlulugutru !erdi iki dizede rajr, bir ttr nakarat olarak (367 68. dizelen) l, rltae kez yineler "EkrLau, Enlil in evini, agzrna kadar esya)la dol,l,L.du. Enlil Enkjyle selindi, Nipplrr costrl- Enkinin, daha genel li.,slana L'tdurnranrn !e onunla ilDkilendimenin SLre oldus oldrkea lzle)'en i ,Lnmmal,birkae halekerte daba blrlundugunu sorrruz. Bunlar, olasF iilkeler !e kenrler arasrndaki s,n,rlarn belirlennesini, Anunna i.'nfllar iErn ozel nekanlar kurulnasrnr ve tiim elrenin gozeriminin L,kla lrrnes tannsr Utu)a leriLn€sini icerir (169-79. dizeler)l Srr an kin,hsltrdr. onla1, ci2dr. Anunn^ ranrl rcir, r" yr 'r yiilsehti Enkr. ra xlai re nlrhklcrkurdu goz alabildigine kenrin )^n rda Lir K.hrdn.n. hdirt annanrdan trrliyxn bog.,r01 "': trvr Stri nn nn (\'e ann mrnlgdl-d rm) Dunru2i nin lnlu bir sfitrdtr sbz ciigii s.zcugnne "Sdkyuzuniin yite ejderha5i anlamn. geljr "'Ki{d rd(inbkz c'lD$rb,ioae,l, 198-99 Sozctrk bir kaide reva ieneli gd(eir Bkz.ltr. s 54!e Krameiin Tdih siirtr4'd. Sdtldr kirablndaki NiP- purha.ua$ (Kabal.r Yayrneri, lshnbul 1999). t 442 "'' Uru biiyis rnn 95 dizesinde Utliya ail olduglr soylenen ,.rtdnr hdn,r G CArcllino t^raltndan Ori.Di ArliqtnJda )a}1mlannqur, \t }u' 8 s l'571 ayro bkz. a,, Jr !/ rr r? dtr e. 4ft-e olarik okunan Utrinun eapla9rk unNr(cla s wilcke d.n rlnulanmDur, Da! Llgdlbd ngl05 s 82) AFca. Eskikitaplarim.com l15 Karagöz sIMITLERIN KJRN,TZ TANRISI ENI(I bir allan gibi kukrcyen, yigi' uruF, eglam bot ya 'hp'l! gnnula siishyene, g(tclenni ynce kenrin b6basr. ginerin dogd!'gu ye., rot kursalAn\n btrynkulagrna, l.nnl.r icin kanr reren hakime. hcnen las an skal baglayana, ulkun oresinde. ktrts.l gdkle ates sa(ana. NnBaloghr Urdy^, Enki bnrlnriyle elrenin sorunlulugun! lerdi Son olarak Enki insanlain giysi gereksininliyle ilgilenir. "Kadrn sanarr" olan dokumayr ogrerir ve bunun sorumhrlugnnu giysj sr Uttu)la \,erir (180-85. dizel€r): Mug gryscini doktrdu,rft lc yr gdsrerdi, kadrn rinarnr kurursrelasrrrdr Enki. Enkr lc'n hilk ..., ...-8tysr. Sarayrn krynerlisi, -Grls.mD J&.ldan rot roT o" \r \'.syanl.r llkesi (i rl!1i-ld nde (lrkz. Jcs l. l-46) Ulrntrn l&'s'on! ilc ozder) son'mlu okluguna dikk.r ednr. Glrnesin <logdug\ yer" icin bkr. 26. not| 016 rkla bu, srEryli L!Fl! ri lr olabil€ck, ltu/-Lo r il€ ozdetlcatinkbili. (bkz. oncekinoO rsMrg'gi) 'ot isiiein bkz. CAD n,lJ Dr r{i, l0/2, 187-88, dtlsuk kalitelilrir ynn. tlotutna sor-iyt" rtglitti.e2ctk olan t. nin anlanr bilinmcmekledir lc Xrlrerli ks i karsrlari bk z. Eskikitaplarim.com cAD sub bosnt, z, 142-44. ll6 Karagöz I \III1,'E INANN: TTNI'ZUNIJN W kmlh edeplhi. KULTOREL SIJRECLERININ DTJTENLENVEsI s {drk. *ssiz kadn U(u}a, lltrki bunlinn sorumluhguntr rerdi. l:nki rimdi, ozel iSlemlerden sorumlu tannlann aianmasr da dagerekinimlerini karsrlama kon$undaki karmarrk iqi- Lrl. rnsanLgrn ' r,trDamlam$ gibigorilnmektedir. Bununla birlikte. rairimize gitre, L ld(lisinin ihmal edildigini !€ a'nmcrhga ugrad'grnr hiss€den bir -htrslr r'e saldugan lnanna- rardr. Bundan doia)l lnanna teF \.u. figan )akn'rlarla Enkiy€ Beldi: karderleri olan tannCalardan h€.rrrrtqa .,u (Aruru-Nintu, Ninisinna, Ninmug, Nidaba, NanFe) insanlarla il,1lr olallarda belli haklar ve yerkiler !€rilnieken ona Inanna)a- ne 1{r ,1, *(jre! ne de isle! lerilmigti. Bu otrE}adi dize uzunlugondaki olarLrsr ve aydrnlatrcl pasaj soyledir (386-422 direler)l $nm rek bir Ebrer \'€rilmemis olan. .-kldm{?1. sene lnarna. lek bir gdR! terilmeni5 olan. l'anna. Enki nin. b.basrnh. r\ irre gndi, goz )h$ d.rkrti, bir yakurma koyurerdilll:rro 'AnunMl.nn ytrce lannlann- yazrEnr llnlil*nin dind. kcsh olahkft:n asrdr. Drn., k.drna. nilt tarkh darnndrnl Iten, kulsal lrrlnna: beninr Sderlenn nerede)"' [depli,- tr]gun rc]" y.kFn" anlnmm rel€n Dr'Ir ,!1 knE li, i)l'ta iein yikrmu- yahuca bir lahmrndn. Eskikitaplarim.com I t7 Karagöz 5UMERLFRIN KURNAZ TANRISI ENXI lniil in kE kardeti Arun', dogum kraliresi Ninut, kurel dogum rugla$n, I?l r 2 alan. dr.llg iein, !e g.b€k kordonu nerlenni kazanan, innon tasrm.rrr prnsalan, yesilims hcn€lt hgrndan nidgart kabrm r'alan. re lakdF edilnig kursaldld'kabrnr kaanan,LF ulkenin ebesidir 9imdr. oiin dogumu onun Soylu kadesim, eline ohr' kulnl Ninnisinna, slbd mncerheirni kkan.rr" Anin *\ srlisidii simdi, ' ''lger" r2 nrr:n rr ka.srlar. sigl rugla isaretikFnen krnkui r!'lnnran-rr9 iein bkz cAD n0 i,Dlrirl.hu, 7 127'281 prrcalarla birlikte b rar eo k dogurlan ebe t^uhr.lan bir bieimde kulla lmE olnaldr' L'silogarr, plo*rrrnn icine kondngu bir kap, icm bkz Jacobsen, or 42' 290-91. ' ' so..tig,, ,o..i gnn" tnll.it renlmig olln anlamrna Eelen d'ig'vak'rt' sayialarda hk rerilen \^kdisedilrnit icin bkz .nceki nona atm annrs lan biltumemekle hiebtr sey J^cobsetrrn ydruNr;ge4ekte .tl._kabr hakkNda dir L' tlini'innann rrkllgr sr,ba mucs he ri rein bkz TH no 28rcs l12de Sjo berg nr yoNnu. srh?, lnanna \t Dlrmuzi ile baglanxlrdr lsin dernndeki Dnmui knltnnde NinisnMNn dnemlibirrolu mrdr' Eskikitaplarim.com 118 Karagöz INKI k VE INANNA: 'i ERII]ZUNUN VEXIJLTUREI SURECLIRININ DIJIENLINMESI An'n y.nhd^ J?ldrrur, I ynregin azulatrnr kEkrn^nk.r " ! soylu kard€lin. kllglNinmug.r gn'n$ cekicil?1. c.khakrrnndan bnyuk b4aE,, onrosrrrirnri,o kazanan, u lkenin mehl/.gac &isidnginldi DoBan krNla ebedi silranai dogan dlin bisrn. ho racnr r.knak, koymak, onun ehnden ohr. soylu kade5nn, ktrGalN ab., ,r ijlcn degnegirn clde eden, \t kolhnnn qcrrcsine olci sicrmhi baglayan. bur$ yrice rr'h,i brldiri,.r,: s,n'r crzg'ldiiri cE.r, Ilkenin yrznanrdtr gimdi ' Y.krn kesn.legil.lir, karilladrsr sonek -edir. ''\'nEgin .zular i Sr/-dn &r'-. yr ka$rtir bkz rH, s 92,91. '' llazen NiilNsagrn yan, rm sozu <liten bir :ilin SrDrirnr A$tr iologr.dl -srurJics hnnc. otan N nNS icin bk2 A?ertcd lo F. R K,"!r "Lisir, t.he whre pin8 Coddess, Knne., 12 nor. (Leiden: Rritt, 1982). s. tll_44 ",\r-td !r.rdlrn anlan kuskulLkluri bkz CnDlrbdrt.,ru, t/2. I46 lantrc. Nirlaba icin bk2 D D Reisnnn rn O,,unal Depalrnrnr oi rtre Utri\trsiry oi Pennsyl\rniatla hazn{adr$ rezinde mnnc.y. ilahi, (t969). s. t0t, .t6 ' llupasajrnredncereson selenduelerteitisksinirant.hricrk.tegrt.tir Eskikitaplarim.com ltq Karagöz S!MERLERIN KUR!..]^z T^NRI5I EXK Tannl.n beslemek onun ellerirE brnhLmrsnr Nanse, soylr Dir/€n, I ayaklannda kutel !-kr9rLzr dumn, denuin gtufik mtI€rrGidir rimdi lyi balrgr, lezzerli kurlar.r:' Nippuida babr! Enlile \ erir trit hrkh d^rFndnr Ben. kurel ln n. bflnn gordlenn ne,eder" B^na.ledha. Inanna nrn.rcr Iakrnrslan srndilik bu kadardrr " t,nkl'nln Ion'r' yaprtlll geri kalan klsmrnrn hepsini, yaklairk krrkiie dize, kapsar. zrk ki !e ilk )ar, pasajrr nrn yansrnLn hemen hepsr hamp olntttetur bile yalnr?ca kFmen anlasrlabilmektedir. Enki, lnanna Ya nn sergFizligi !e hornutslrzlLrg na sairgrnr arrga !trrur grbig.jriinen keder doltr bir sorgulama)li barlar, sunkti ona gore lnanna'dan esrrgenmi! bir 5e) )oktur. Vet? Fainn cle)'isiyle (421-26. dizel€r): lnki ku n. ktrrql ''Ben hir, lnannr'ya karsrltkredr *nden nr esrgediml ben rnden ne esr8ednnl IN r. khlilc !edr, tkndi bkz.lH. s 108 8. Ni,r flr!. ')' U, kusu re :'8{ N den olugNri gibi gbri,nen bu komPleks icin (EN) n. Nangchu sr.ndlr' lfaud,r rs.ylc rl$kisr isin bl? 87 trot. okuna. wikkcrin. Kolldtondileki ok(masu s lo. n,D Z.418 Ple,. . ii bi|k te lezzerlikutlai aasnda btrk^y,P olfrad'g n liEalxr ''n rnltihin be! rannendo" trlnrzca NNr'ye isleller yukledignE dikkat dn Digerdordir gnclerini Enki den ihlan dard,r\e lmmannr. suclana.ak tck kisioym!sgrbr [nkiye yakrnnasr oltukei nFnr,kv, gorurnekredir (bk, tak Eskikitaplarim.com r20 Karagöz N(IVE INANNA \ER'IUZUNUN Sana daha t dr! lmnM, VE I{'LTUREL 5IIRECLERININ DTJITNLENME5I lazli ne katibilir.liklrrr bcn sendcn ne esirEednnl Sana daha fazla ne katabihdik? sonra Enkr, :rcrkca bildigi iizere, lnanna nrn gergekte zaten ryglla ,l it, gtq !e gorellerin bazrlannr birer birer salar (427'43. dizelet: inin ic bir '''ftnc gibisi,5lenDri5 erkegin kn\1€ri Biysisnr *n oaya koya6n. I' (ictre erkegn sozlennr, njylenen sdzlen sen iigEtiFin 'Cob.! degneBnrnr, qobalhk aq{nn sorumlultrAu ena \tnldi (;d4ln^nm. ben rnden ne esr8edimr S.ni drlu f.zl^ nc k.r^bih,.lik? garp$r.l^nngEli keh,ndknnir"tn yorun a6r) ri degrlsu, salas re r<uzgnn ' Ilr !e sonra gelen dizedeki biz"in kihden so2 eltigi ,rda Enki, lninn^ y^ An \t lnhl .qk deg raEfindah \tdlnig gnqlen dir belki \t mekredir(bk2 B Hrrska l^rahndan hazrrlanan son ikidilhlcr, bu $lerl.n rceF ,1rl 'Otdr r.litr 17.471521) nrnhki drze oia$hkh 5uner kral,ndan s.z .der, anc.kgercek artann ve kasttdilen lltliNizdir. '' Gizli kehdretler" si\nErce i(nnr, gdt r"tr kaFrlam^)a cl6u, bkz ClD n,b " llu !e rglr,7, 14. "nrd-bl iqin kuzsun tar!1181. btrnun Akadca Eskikitaplarim.com okb! Genellikk su kusti d! l2l Karagöz 5UMERLERIN I(LIRNAZ IANRI5I ENI{I .m^ onh.n orrasnda kdrii kehanerre btrhunn sduler erfedcErn $n dtz iphAi dtEnn edeFrn onda Genc hunni, sen dngiimln jpliAi dizehnsin oMda.rl ''Sen olada iisriine bn *n *! omd. giyii geqirdin, orada ketenler kusandrn. r str Senn .dc ,3 giysGi dokldun, orada kimende ynn egudh. colt renkli . idiklerboyadh ''lnanna. sen k.fal.tr roz gibi y,gdn. sen k.I^lan rohmi gibi er,ala srr!rdun.rI bn 5ozciik oldugunu r.B^ (coSulukla snmerce ugnrlee5 rurul.n) .kuzgun'ile k^nlrmlm$llr B! geeri r^hNin, bas^ gelecek khhsiz olaylann ye yar ee! kn) $2rdgnnden !e b! ardh odlrneleme Sr:ureRc z nrnzinun.,.br habocisjnin oLelkla ku,etrn Gt kusu degrl) oldugu sereegnre dalkn,r. nit',, \c n,?lninn! aynnuh birrnc.lemesi iein bkz salonen. vogelurd \/o.q.I yl 165 67. .Idrrg. s 121- lOi IH. s. 144 \t CAD nrirardrr, l/2. 209 re inbu. 4A 25. 65"7t.1e cnil hnfrndan hazdanan Enlil \ah2nxm oykiisiinde lnhlln x +. h^z anan NrpBriun onannr iein soyhnen ilahi Iunlndel(iduada !nlilbird," bu ohnk rimlendinlnjnrL ir Bu t sonnkr rlizedeki omda" sArg !e c.ry$naldn o ar"nr lol5rliri bu diz.le e tanmlanin h^ftkerler baglamsalolank nn,gl^klr sarar re c.l']ls kendnn trtr ku,gtrna (,gd) sevi.digine de drkkar edin re Prs no. 5tle St.phen Lin8don ta,nhndan nalarla, cn dftlanEo niiite. hiebir iliskilei yok grbjdir. |': Br .li2cnnr lei lsi wilcke in kulhnnnMsnra d^yirtr (Koll.liorer e. tO n,D Z.419)i.yn.. bkz AEadeirin Lanetlennesi nnr 189 dizesi, soyl. okunur sagl?1i,. dri, sd.qrrrr,r .krrcld s cool)ef,n Ii,. PEs, l98l), s i rr 1,. db-gdr. bi.bak,na farldr btrokuyls icin bkz Cr,seofrlgnde (BalumoF john Hopkins Urile5iLy 179 Eskikitaplarim.com t1) Karagöz r!(l!L l\^f.\,\ ln m^, $ IER\UIUNUN\EXULTURIjI 9UREaLERINlrl DUTFNLENMEjI mahredrlemeyeri nuhlerrin. sen akrl str emeyenilll karird,nl?l.ri 5dr leryatlann !.DiiNlen drLrtyrl kaldKl,n.rlr (n{c ln.nna. scn lig re (ddr'l 'erkrrne geri gonderdnr' r! 5im.ti Enki, lnannamn etkileyici Sirrleri !e illerini betinrlemek' ,r. " ozellikle de krallarm yetkrsi !e zulmiin idaresl, k€der lerici .,!.5lerla ils,l, olanlarian, ona sayrsrz kuLsama armagan' !ern'le (er. lnanna nn serseml€tici gariinlilsii Ye uralel ruhuna iligkn gLrrtL rrrr ok5a,vrcr s,rzlerle ba51ar ve Enlil in trlkeye brr kez daha nerhanet !rlrgi re onu eslti .lurumun.r getirdigr n€sel haberi)le delam eder L l4.t 49. dizeler): " N,g tu si '' l'eD'itl hih. rtrr .ifikrFrlayxn rD^krl5r ennerdri kAlndtrl rlnrz'i onnnirD kaldNlnu!. herhakle Sdld raFf'n {lan soylenen tr.D,tr,d aA,rL.rl ol^rak okunugtd{r (bkz M.rk Cohen, 5 rd ,id rnnr r:lirc ii5dnrm (CnfinnaD H€bew Union College Annu^l strpp lenent' nr vn !o !tr(lor. birds\|. 2. 1981) re Kraner "BM 29616: The Fashbnrng ol the g'ld' ,\d.5rrtr"iogt& I (1981) '' Tig \r d,ldbl I ll sleriN goigondermek. lnannannvrkrn geriED eyhmlen- nin sonrctrn.la, bu ntscli ilahi yaPrtlannn anrk soylenmeydcegini dol'vh brr bilimde ifadd dmekre.ld 'ilDannantrr, colu oldukcr ztlnnct. nahre{lcr' Ielaker Seritn nnelikldkr tah guelen \t y.tuklinmn dal* rPun bir lFresi isin ozdlilh bkz Sioberg \t notla 127 trndln hazrrlanin irlnrrrd guri" ilahisi. z\ 65. 161 253 ikr drlli. brn^ gdrc Ar\ inlil \t Enki lnanDaya ozel krrs' cderi mitini2deki nernrn ban ktnklarhrn onafllmasrna yardtm Dr.l^r rlF^tr .irnnl^nan or edebilecek Enkiirin kutsdnrnnm vazrh oldug! y'zrk ki btrluarnaml9ur' Eskikitaplarim.com l2l Karagöz 5UMERI.ERIN KURN/\Z TAI'RISI INKI -AsrkLln gLizledni$andrmayin:1n. Genc ln.nnn, uzak kuyrlaR halarlir baglamakrin habersiz olan sen. ri 5 ndi Enlilin yireAi kryrlinnd.nislr, onu eskr yerinc koyrr. !l hsnoAlu icin lllyuEk kryrl1nnr aenr.r}r llunu hnnsayr kuGimalar izler. Yazlk ki, ilgili onl.edi dizelik p^saj, Somerce "rneli-mal'" \'€ o . Iapabilrr m/ onlar ... senin i{in Ho saizcirLklenDin kargrhgrnr olLr5turan birkac sozcrkle batlamasr d$rnda 'amamr,vla "rer,''' ir: r'" 'ty okunmaz haldedtr. Yap[ olasr]rkla 5tr diz€lerle sona enki 1"b", 5L,kurler olsun sana Kuyullrli iliskili dlank'h.lirlann h^1Alann6i icrn bkz. "Crlgam.s and Atga'5 7 ve 2l-21. dialer. AJA 53, l-18, buhdaki itade brl drismana bo, yun egdrmtyr kisteder gibidir rt onraki<lize icin hk Enlilin Drle nin strlann, 146.a ffrimesinr $f, kflli t)tr har"ker ohrak goneEn Crdea Silindii Anrn 5 6 \trleri (bkz Knmer. Ilc Srdc/ ivl.r,kK Rik lllooningron: lndiana Lrni\tBlly nrsi, Bu l96sl. s 26 \. not 8) '"'Wrlcke in tcllrrhsr,nrasn,r gort ((olldriordril, Z 447) slmcrcede gr {Dr hlrrJl|, sd &Ji, oklnur, lik^r b! !c kleyen kr klr dizenin !eun! okluk- c. kutknkhr ilnkr lnannanrn. Enlilin hrulklr h.rckerine zanr \tpbile, Gk bir*y yipuraktan $kunasrnr isrerSibidir. 'o Hdir!/r. yr -,n o i eki kld \JrI.l4.n ctrr ':dl nx Eskikitaplarim.com 124 Karagöz lnunna ve Enhi: typarhh Sanatlanntn Eidu'dan lJ nth'a Ahtanl6t' I lh mir u)garhk rarih(ileri icin bti) i1k dn€m rasrr !e kirlri.trel an" l',loii iqin ise rnrmi s()k drha fazlad'r. AnrroFrloiiL aqrdan "ayfl, Llil bir mjr -bir 5iiner kenLinln itrbannln !e nnderliginin, gi! ' Lreiuin ve mLrllLrlugtrnuu geri !erilitini a!rklnmnla !e gcqerli hale ,t, rrnnere cabsrn Lannsnl bir ii)ku- olnrak nirelenebilr. AnrroBrL! L l)nlirr arrsrndan eok dnha dnemli olnn, faklasrk lO 2000lerde !n (ok daha once )asan\ ol^biiecek anoninr )azar tam|ndan inc€len- ,1 , ,l,qr te g.rzden Beeirildigr kndanllx Srimer k€nr ulgarbgrnrn dokRnr- ,rr nrleligi !e (jzelliginif a)nnllnfl) l^ lek rek kaldec|lmesid'r (;itece basir nl^D nnin konusu, €sinini o zamar Surneide )'a)grn L,n rki tannbrImse1 ogretiden alnrakradr. llunlardan ilki ,amanrn l,.,fllngrcrndan iribaren, kozmos re onun unsurlan, tannlar ve rnsan' lhr nntnr ic,.ri8r ,.lc llk kez 19.t.1ytlnxla Xrmer ihnm$n, s 122 ll0 'amfirdan 5ntrdr l!1iolo,,! Nl( !$illi p.rcaLir r)1nl.nDrF re l97l Jrhnda Gennd Frrber l:Irgr,e. Dd ilhdtrr 'l,k nu Jrronddt' lidrl.Lsi.lri(us dd bn. ,.' ]\ l[ ( 5rdi , a,],1 I 0) O 2anrand.tr bu yana \r qprinin$r rr.l frLi " rrtd l)iilrg il i nlirirdcgeni brrhastrsnnyiynnl^nrisrr lJiznn rc\inniz onuI (ilsrrjhi d.)rnn, likir deneynnh qrriyrzFr iznunhnn r inliyabilec(Ai nc(knlerlc hi .l( yeh frrkldrr s,rtsp krnk ned€niylc. F.rltr l'liffle nnrn drzetunni ardrsrk olank lnln.hlandrnninnerri k sdyirlam r.pr ^bnrdikr Lxn sitrdemrclcr, gondemie y.prlln p $il.n brlma konustrnd. okun yir. Eskikitaplarim.com t2a Karagöz rftiFEI iRIN KJRNA7TANRIN ENKI lar, kenrler !e illk€ler !e Lrygar )agamrn cesiili asam.larDla Ilgili, nr':olarak bilinen, girtlerin !€ g.ire\'lerin. normlnfln ve standartla nn. kurallar re diizenlenelerin remel, deEistirilenez kaPsanl srnl{ landrrmas,nln rnftndrgtna clu)ulan inanch lkinci olarak, en aendrn iki birrinrrsr bazr r:rnnbilincilerde, btr 111el€rin ^slnda ParteonLn bunlarl Sti daha sonra karln nrn. An !e Enlilin ellelinde ohalarrna merlerin repe.len rrrnaga bilge deniz tanrlsr l:nki)€ leslim €tril<leri onun da bunlin sLrlu laprMgr, Lridudaki Abzutia korudus kanrsr hakimdi. Sonucra, Sumer ulgarlgrnrn merkezi olarak iLst[nluk !e liceligr ele geqirme Ia da rekmr elde etne arayrFroda olan blr Stmer ) bir yoldan bu rreleri Enkiden almak zonur.la)dr Ve bizim lntnna !e Enki mittrnizin konusunu nn da bu ,rlusLuur: Urrk'tln korLq ucu tannsasr lnanna, ne leri strrhor llnkinin elinden alrr re btrnlan, kenrin eski btrLyiiklugune karulmasnr kutl^)an kmlhn, tiiksek rahipleri !e yurttagla krahndan cLrsklL) li k€nti, i)i )a da k(iLu herhangi U rka kaerrrr.' Mir ]iklilrk alLLir! dizelik karsrlan( gr brr gtri$ P.rsajrvli bxslar !e btr boltrLrr salrr saLrr qe!rilemetecek kaclar qok hrnkur. Btrnlrnh birlikte oktrni bili b,len !e anlarrtabrlen yerleruden, sLrgrrrc, bozkrrrn Lacr. 'live nen rnrbanr ba5n:r rrkan lnrnn^nrn, l)trlnLrzi olna olisrhgr ,\'iikselt qobanr zi)arer ehek \€ agrlrnda.nL'n]x cinsel iliskide bululnak igin bozkrrr gittlgi a!rktrr. Or^di, helllilde.otrus d lergd rcin, egrlirken' ''g(iril e,ve degel ruhasr .jtle holuna gider ki. aniden liendrni !t! sir)temeye baFlar, Enki nin gerefrne l:ridtr'ctaki Abzu,vi duslr bir sarkr Anlasrln.q gtrc birkalLam olxn bu koDrpleksrn bkz onceki nonr bah$dilen eal'9'u Ozelliklc bkz. l]l :Inm r trir in'elemesi I'arbcrFlnggetlcn oldukei firkh Eskikitaplarim.com )o mladrg'm'z ieirl n"in 126 Karagöz 1Nr\NNA\E ENIiI U\6,{RLIKSANATLARININ A(TARILI5I l(r l8). )rmdi hikiye ,r , gilnl€rde," sozleriyle baslar. o sunlerde," diye rLrr yazar, lnanna tek basrna, a.llmlannr Eridn'daki Abztia seyir, lzerryken, her geyi bilen Enki. silndir mtr rkr yiizliiJanus gibigosrerilen sd?,rdh lstrnuda, ranncayr yi, Ncredetse larmak ,, Lrrd€ ,,, 'o rI L, ve iqecekle kar;rlamasrnrle ona candan bir don gibidalranma enrreder G. l8 20): r) grtrleNlc. grnC hanni l:rki\inLn.LutlakiAbztr nr ,mn ar': kuril lnmna bir b4,n^ , o $ rleldc. ynce bilge olan- sotun re ye tr nrleri brlcn, Lanrlinn yi,ck_inioLuyanl{rG^l lmnn.lnn [ridudakr rapNaga larnasrn. brn NerEden az k^1., Abninun knh !nki, bunlan bilen, {,hl4h lsinldieag dr, 9u r.hnrarlarr rerdi ona \,nyagd. nrrtulin Diyeceltleini di!k ltniildrrl dllr di:4,ii, }wiih iriiirnii i.ntx l o. gen! dlin, hridr'ya, Eskikitaplarim.com t)T Karagöz SIJMERLERIN KURNAZ TANRISI 1 EN(I Abzula girmek rrzeE.{ Abzu ya girmek tzere. o, getrc olan, lridnla, Abzura ginne, Abzu ya ginne, yemesi icin rereyagh cdrck onlar5 iknm el ona, onu! icin y0regi sennletn soguk sular d6kstnler. lcmesi icin aslanm on6rnda6 ona bir arkadas gibi k l9l lnanna iein tsim,rd lie $n om, damn. bir m€slektaen damMcagr gibi k^rt ama hazula." tnkinin talm.rrlrflnr slzLug,r sdzcug!ne )e'rne Seririr: onunla bu 5ekilde konuilugu zaman, Bu r€ izleyen dizede Ab^ \'e Endu oun yan yam konduBuna dikkar edin. Bu dizedeki 'onlar," netinde aqkea belinilm€mi5 olsa da olas kla Abzu daki hizme&arlan gostemektedir bu. Eridu dan erkanlan \€ simdi lEk Miizesi'nde olan aslanla ilgili_ bunonla birlikte, bu dize "6lanm kaqsnda" olamk da cegrilebilidi \3 OlN kla dt bu da bin l.?brnn bieini.i Sdienrdi lsimM icin "Anln sofEs\" 'AD rn kif$" v€ An'm Tadr Adl sfan, n6tl nicini acrk olmamakla bnlikte, bunlann hepsi An'a Abzu da tap dgn !t gon renrBibidir Eskikitaplarim.com 128 Karagöz INANNA !E ENK! TryGARLI( sANA'IL4RININ AKTARILISI lihlal lsimld knlnm O, gene olan, Endu s6zlenni can kula$yla dinledi. F, AbzuF girer, Abzu lE giEr. Abzr'ya ginnce, TeEyaAI corek yar. Onlar onun icin }!rcgi *rintetn lqmesi icin aslanm orra$nda sogDk sular dokerler. bin inar ona, oru bi. arkadar Sibi darEu, bir m€sleka$n dalBnacagr gibi darramroni. An rn sofGrnda. KuBal lMnna iqin kargrlama hazdar. Bundan sonra Enki ve Inanna, pek rok iEkidolu lung kabn ieinde- liileri bitirnek iein birbirler4le yar'jarak, uun sur€n bir ieki ieme )ir$masna girisirier. Sarho! olan Enki giderek daha da comertlesir !e elinde rutlugu degerli meleri gruplar halinde A.ln edeceBini bildirir (s. 20-22 ve ikisi bir likr 97 kla lnanna'ya arma- -II5)l l?1,$ Abz!'da biF iserler, sampl. keyrflenirler, " "lkBi birlikre" anL6 amayan &etr-bi-ln mn eok geeici bir celirisi.lir. Eskikitaplarim.com t29 Karagöz 5UMERLERIN (URNAZ TANR]SI ENKI t!,nclan.8d rrslannr' agzrna krd.r doln ruurlar, yere gijge meydan okur unclan.L0 ft iliDddraslannr. kusl rkgrr,kayrklannl irip biririrler yarasca (?)l rl lBinlar ieildikren sonra, sarapla keyillendikten Ilnki $rftft.ll lsimrd a sonnl, stjy]e derl, Diyeceklerini drnle. kErma \treceoim arnlan- re buM ka$ gelinmeyecek: Agd-kabr b€lki de lac bieiNhde bir kapnr. Bu dnenh.nlaN \r Bu \t i2leyen kast.dilen belistdir. .li2e. Enkinin Nippur'a Yolcnhgu nun lll-14 dizelerin (bkz A. A Al Fo!^dinh doktor^ den.kla Lezi. Uuirersity ot Penn5yhanir, 1969). r,hrrdd, ,ugu.kayr8lnrn hil.l-ben 2eri bicinindc birkapn[ bk2 d.g',., e 157-15a Lleyen iki dizenin reno rsyonu brglini diyanm gecici birtahmindir E r, slunelde en ynkrk nhiplik gorei, iein bkz. J. Renger, Z4 58, t 15 \ d i yarlan bir kerinlikle onanlmrsflr hakkrnda eok a2 9cy bilincn Eskikitaplarim.com yrik*k ahiplik gdrei lagdl iein bkz. CAD e,b ]]0 Karagöz INANNA !'[ EN(l L\G,{RLIK SANA]LARININ AKTARILIsI Kurel lnanna il,.onlan. l.urmr \erecegrmiunlar- !c degnek re pruu btrna ka.5i seLlnmeyecekl halan, KulMl Inanna altr onlan. krz,ma \erecegLm sunlan- rt bun k l5l gelinmeyecekl esi:i lik nirLrilsiFlik, jri, lik, I0rrllrik, Jd8.rt,9.l7i hnnhk lir,{m.- 6lnmlii birknla ilahlg ih$n eden guele Bli olabi' nlkenineobau Drmuzlnin eslenigi (bk2 Khher. PAP5 107, 605 6da Ni 9602hnr 23. djresr) yi da genelde lannsl khlllk lerhnnyla ilgiliolabilir Ite, ikid!rumdad, kuhyel n$anlanyl. rlgili Eleyen iki rrile ilDu gnpuki be9 middc rr ya di Eskikitaplarim.com bn bieinde khlhkla ilgili.lir 131 Karagöz SLJVERLERIN KURN,{Z TANRISI Knkllnrnn. ENK ahr onlan kaha \eEcegim $nlan- re bun. kargr Belinneyecek DogNluk, t, t, Oliiler Diyanna lni5. ohler Diy^nndan qk6, Kutsl hnN. ^hr onlan. kzma rePcegim '' !n Bnrpra .la cok ^z 5unlan *yrlan begmaddenh hep5irahiplik gotrlerini goslerir. l{akknr sey brlinen.gi:iiq'n bkz CAD su,iSin/l!,7. mhibe nin.li'rgrr iein bkz icrtr bkz j. Renser,.:i159, l22 rd birkirnm, i3 7. 45: yik CADn,bdrtl,4, I727l: isi}, hrrL.h \t Erh *k r5 "DoENhk,'etik +3 \'e ile bu altL nudde, gdNnnste buFda yedzdir lzleyen iki madde okunahanrglrr "Oli er Diyanna lni5 ve olirld Diy nndan Crkrs. nnlii kiilL Iigiirn htry""dnn(bkz CADe,huAdll1l, 8. 557 59) bi. d oyn^drgr "ln.nnann lnr-si mirinde betnnknrig olduN Sibr ae'kca lninn.\nn nr^cer.lanna sttndemede bultnur Eskikitaplarim.com ti) Karagöz INANNA \'[ ENK LA'GIRI]K SANAITARININ AKTARILIsI !e buna ktulr gelinneyecek haneer re break, cnsedekr (ecl^nn) slr\tnlmes\ enre.leki (eelann) roplanm^sr. " Kulsallnanna ahronlan. 'Kudrerim ad'nal krznna lb!r".irt?i )sdj me Kurellnanna r\r \tkcegim sunlaF rc buni kaqr SelhnEyecek: ollM'rd rhtodtl ' onl^n kmm. rcrccegin gunlan- ' IJ! gupm 5ayrlan.hr mad.le de olasrhkl^,9u ya \t dabr biermde lnanna klrl krlrr Lu,g.n" !e olas rkla lnanna knltrinde de bir niyh ilsilidir h.ncer oloynay^n &i,ql]rvg(bkz CAD .idlt n.dde de bir bicnnde sul) drsj'nu. I/2, 341'42), tagrvo I kirlLiinden soze u Sonnki dei rncak sin.Lilik bunl^r.l.n yalnrzca bt knesi, "alaca a)5r,' lmnna'vla ilgrli olarak bilinnekte.lir (bkz. Ada Surrologitu lde Knnrcr tamhndan haztl'n^n hdinr\n ll drzet []9811,I 11) Eskikitaplarim.com 131 Karagöz STJMERLERIN (URNAZ TANRISI ENK rc bun. kary selinm€ytcek: Penisin "itlflr€.i,- penisin dprllmesi. kursrl lnanna ,hr onlan. kEna \tRceg'm sunlan!e buna karrr gdinmeyccek: dogru s62 soYleme sanar. if{im erm. enau, strsln ez soyleme sinau. ?. knh fah!9rliai, -!r krrsal meyhane Kttlel lnanm alrr B{ grupra eFlan o .n ciB ikle ilg ic maddeden vola ckarak, y'tzevde dylc d€ lmnna kitlNnnn bazr ae anyla Sdrrnmenekle biitikc. drger fE0nnn Bli oldugu doerniilebilir. ya B$ trupra .ynnteyla yaz mq nc soz eyleme tnrn dzel oliBk lnanna f€dilmis il' 't_ ol.bilir, ctnk0 ozllikle koh fahi*lqr \c kulgl l.\tma (bkz CAD n,b dsr.r'ru)n. v2.471) lnanna ile ilirhlidir. Eskikitaplarim.com t34 Karagöz INANN,A !T TNK: L\ kEuna GARLIK 5AI'IA'ILARINIii .\KT'QII ISI \tK.$m 5unlan- \e bNa ka$ telinmeyecek: ktrtsal r3ilSdr_alant cmlnYan nzik atell.ri Kntsal ln^nnaillonldn. ki?rna leEcegin $nlan- \t buna kal5l gelinmeYecek: bir$r diger madhnnn^yla ilSisiz Sijrunen yr5l rk" dqnda btr SruPIaki lnan_ aa* olasrlkla hnne.vr !e ktlhnntr g6$enr' N8iDgdr_kur$l alanr a2 Anrn < tll ril sinrn t Drn.A oliFk trnlfldur (bk2 SJdbeE 'sr$' {kcd r'nkn b r jl^rrrr' l'nrlLtl 'rnril *g" **, .r.t" ,e "o*"e" lninni -t.iN(ak '"inntli klLhtrnde Senit rcl ovnsvot(lu Eskikitaplarim.com 135 Karagöz STIMERLERIN (URN.{Z TANRISI ENKI ken .in yagmalanmasr, agrtlann ynLrlmesi, yiiregin Kucal lmnn. *!nrci. :o iltronlu kPrna \tE.eAim sulan te buna karlr gehnmeyecek gurtnl Ku6alln.rDa orLrma ^Lr yel. ']l onl^n kErma \tEceAm 9!nlan- \t buna kargr eelinmeyecek: Bu gnplaki bnr0n maddeler, ynzeyde genel insan dalran[knnr berimliyor gibi gorunhekle bi.likre pekil. lnannayla ilg,li ol.bilirler (ijzellikle bkz Sjdberg L^Etrndan haarlann$ lnanna ilahisi, a4 65, l6l !d ). Onceki notkki yorum bu gmpta s.yrlan maddeleriein de geserlidr Eskikitaplarim.com 136 Karagöz INANNA W ENK] L\6ART& SANA1LARINN AKTARILISI yaz'nanlrk zanaal, demircilik 2anaa!. den issiliAi zan^ar. e!PrcrLk zana^rL, du\"rcrhk,indan. kamE i5ciligi anen. ':'/ Ku6al lnanna ahr onlau. kPrma rerccedim sunlan- re buna karer gehnmeyecek: Jrnlayr5hlkllak, drkk.r lgrrcrrl, ag, Strneiin riim dnemli zanaatla.N aynnuianyla sayan bn grup, en azNdan ynzeyde , lninna re onun klihnyle 64llikle iliskili gibigdriinmez Buna kaF sn, 4naal i.nns Enki ile yak'ndan baglannl'dtrlar. Bu grupk *yrlan doknznadde nitelik bakm,ndan eesitlidir !t lnanna ile ilsiliolabileceklen gibi olmaynbilirler de:ilk ikisi kalnnaya aI ozellikledir. son ien duygu*l nnehklerdiri kalan ddrdlnri Eskikitaplarim.com sn andrrmak gnctnr, fakar 137 Karagöz SIJMERLERIN (URNAZ TANRI5I Kursal lnanna EN(I ihronlan krrma roEeAim gunlan- \r buna kaigr selinneyecek are5in lutngnasr, aresnr $ndarmlmesi, - ag,, birlennilmi5 Kutsal lnanna rih. ihr onlan. kErma reecedin $nlanre buna karsr geltumeyecek: eekirmenin alerlenmesi, ''kulsalannrM ryinleri \t lrcak k.m[ry'$nlnd^n william K Hallo !e J. J Vrn DUk nmhndan hurrlanan ilahinin 136. di2csihde ln.nm ile baglatr- A. nl olar"k sdz edrlnisln, TJte Exdilaior of I'm'ra (New rhlen: Y^ie UnntF B! grupra say,lan maddeleri srnrflandrmak gi,crirr, Iakar br bieimde lMn na ile ilsiii o labilirler Eskikitaplarim.com 138 Karagöz INANNA \E TNKI: LIYGARLIK 5ANAIL{RININ AXTARILI5I 2alerr!inci, itgnr reme, ynEg yat'9rm^. hrikirn leme kamrahna."" Krrsilhanna.h onlan.':6 Yrklarrk ).irmib€r dizelik bir boslukran sonra, l,elki de Abzuda I rnna'nrn davraNelanndan kuskulanan birinin onu sorgulamasr anlat hnaktadrr, tanrrqayr doksanddn m. yi teker teker sayarken ve bunia, , kendisine verenin Enki oldugunu one surerken buluruz. Ama Ab, .1,ilan me'lerle aynlmasrnda yine de engellerle karsrlasmF olabilir, lirLni dizelik bir bosluktan sonra acrkga hala aresli bir []r hali irin.te alan Enkihin trft,?dh lsinud u cagrrdrgrnr re tannqa ,ln Uruka sag salim ulasugrndan enin olnasr yolunda ralimat lerdi ,.LUrkil yaklagrk t,rigdririrz (s. 26): [nki !,lrxrl lsihudh grylc der ''SulJrdl\n lsintrd. -r.(l An Adm! ' .Kmlm Fnki. hi2mttine anadeyim Soyle brna, tre isterenl' .Urik Kullab. gitniek ijLzere ayulann, old *la lnannayla ilgilidir, nzellikle de tar.fiud^n hazr anan ilahinin ll4. rd. dizeleinde kamkrenze edi llu grupu say .D bnlun nuddeler sjdberg lir bicimiyle, Zd 65, 16l rd. Bu grubnn a*^e.daD gelen bir gNp daha nr gibidir (bkz F^rber Flngge motrognlisinde s. zlun ahr re s. 24 iu usd), fakat meinin krnkorre iqerigine il\kin bir bqqk bdlnmi sey sjylenemez. Eskikitaplarim.com 139 Karagöz 5!]MERLEfuN KURNAZ TANRISI ENK si\nesm lpa adr& (?)l yere gihek 02ere aynlaunoraya sag shn ulasrrgndan emn ol, ayn' eheuigin gibi. ' Sair eoyle delarn eder: KuGal lnanna bttunl'l9 leri lopladr, Anln kaFgna rrkledi onlan. lskeleden Anin kayrAlnr rrcrek ac dr.)7 Br srrada, biranrn erkisigeqmrye barlar ve Abztrsuna g0z atan En ki lnr'lerin ka)rp oldrguntr tark eder. Bmun uzerine lsimudl eagrrrr ve 8n'p grupi onlann n€rede oldusunu osrenm€k ,srer, aldrs, Lek ya nLt onlarl Inannaya lermis oklrgudur: Binyla safto9 olandan. birayla srhos olandan. .krp guriAr zman bn", binyl. sihog olan Enki Dabadan, akrp SiItLgi zaman bna, Yirce efendi EDki kulsal lDeniz E{ne (?)l baktr dikka'le Gozlenni Abzu ya kalddr, Knl Enki Erduya bakr dikkalle Srllidll lsimnd r (?) soyle dedr Enk: ''s!iii.dlrn, T.Ih An Adiml' .K6In, Enki, hizmetine amadeyih. Sayle brna, ne isteEir!' '7; Bunda ilk kez s.izii edileo An\n KayrBinLn Abzu da nasil onayi crkugrndan mern e sdz edilmemekredir. Eskikitaplarim.com t40 Karagöz !t INANNA ENK TA'GARLIK 5ANA]TA "er]ik, lagdl hk, soyh. sonsuz .knlhk rahtr - rae, nercde bunlarl' KmIm onlan hzna \trdi. Melinde her , 111z !e lsimudun yantLlaelindeki bultrn ncleri lermis oldu- grubu icin Enki'nin sorl an bu bieimde yineleni. ve Enkr rt,uu anlar. Bu rahatsrz edici habere verdigi, kEgrnlk ve diis kr.rkttrlr olabilecek lepkinin ntteligini b emiyoruz, qunkii m€iinde bunalan rnra gelen yaklasrk ellibes dizelik boltLmun tamamr kayrp ya da faz- l$rlla harap dtrrumda ve sill1dilik iceriklerini akla yaikLn bir bicim (lc restore eLnek olanaksrz.')s Metin yeniden okunur hale seldiginde, l nki'nin, An\n Xayrgr ve yrikti olan ne leri Eriduya gerirme yolun ,liki ahr girigiminden ilkini geraekleglirdigjni PEns nrftrlr lsimud a 5byle gorn,voruz: det. TatI An Adrna hnap ederEnki .suhftnlim lsnnud. Tarh AnAdml' .Kslm Enki, lizmeline imadeyin. 5oyle de bileyim ne sreEin.' 'An\n Kryr$ lercye lanl1l' '' '* ar iskelesine \trdr" pav.In konu.an birkae diasi, bir kurbagann drcmli btr folklonstik birmotil ie.drSibidir. Eskikitaplarim.com l4l Karagöz 5UMERLSRIN K]RN,\Z'I'ANRI5I EI'KI ''Cirl Atr\tr (iyrgr'nr yakalasrnt lDjrrilar r"r, lsimud Inanmy, btr nokrada l€ririrro !e o.a, Enkinin kalrgr Eri duya geri getirmesini emreftigini haber verir, ama lnanna Uruka gr, debilecektir. Tanflca Enkinin hrlekar ravnna ofkelenir ve znlzl1m,lar kayrs, )akalana),a seldiklerinde sadrk srift ftrli NinrLrbuitrrr calrrrri Ninsubur aqrklanna)an bir bicimde kayrgr rnhrrllardan kurtannayr bec€r,r. Lliyalog ag,rlkl b pasaj so)ledir G. srhldlknnud kur*l lnannayi ''Kraleem, betri ina i2 34): soyle der: bab.n Sdnderdi. lnanna, beni sana baban gon.lcrdi Sdvledikle.i yuce olin Soylediklen - bab r, yirce olan - Inki, Onun yn.e so?len boz rnaz KuGal hhnna vjyle krrg rk 'Baban -o ' lenr s.na ne soyledil 5enr n€yle gorellendidrl Onrn bo2nlanayln yuce sd2lcn nclerdtrl' .Khlrh b.m nu dedi, Enki beni EdFrlendirdr t ir! D lar Asl! ^ hakknda. bir tnr raprnak humerkarlatr olmal^n drghda. bir ley bu meunde $ylcnnrDisrn. MeIinde Nrnsrbtr, dan ill( kez bunda c,k'tgr acrl< degildiL. Han eilhcm de s.zrdilirrc br r^nnnnr sNhneye nasl disilola6k hsa\ani edilen btr iyilikse \r, il^hn dogai fe igleli Enr bkz. Chnsrophc. walker E Kramer raraindan ha2!'lanan Binnrng T.bler baskN. Binning 3, Cuneilonn lablets nr rhe Colkcron oI Dinnrng l'dq 44 (1982) 71 86 Lo Eskikitaplarim.com t4) Karagöz INANNA lJ rik \I ENKI LA'GARLIK SAN1ITARNIN ,{KTARILISI lnanna Utuka gitsin sen Anh KiyrAnn [nduia Xut*llnanna nrhl&l hihMa ''llab^n geri 9oy1e dijrdnr"' det na$l olN da bana \trdiAi sozden donel N6lohrdi ban. c{rgi yenini bozai Naslollrdr yucc ao2le re lekesurcl Ilabin bennnh diizenbaz.a konuglu, Ban^ duzenbazhk etti Duzenbazca Kudrcrnn adrn!l Ab2u'm admj dedi Dnzenbazhkli seni bana Sbnderdi.' l an br sozciikler aAzn d n0ilarAnin Kursl dokl,lmii5rr ki, Kayigr'nr de geeidi. ln ua !,ftJrdl\ Nin$b{ia ''Gcl. Einn n r grnn 5oyle der: rdrketrhdll, $zlii n,hftdlim, doEn, sitzh rnu an r"8dldm,' elir $r)" degmez. senur.yaB,n slya degnezl 'r llk glrisiminde b.sansrzlga usrayan Enki isinud u ikincr kez A,r'r (s. la): R.gara (Ak.dci rdlrirtdin odlnclede Slrnerce bir sozcuk) Esmi h.bercr !u muglak. formnlnnsi, dize br bakrma Ningubufun kav$ orltut laftl.n kunafra basarF,yh i18ilidtr, takat $ an bu iliskimn mrehgine diir manukh bir,rreLnedebnl nan'yoruz. Eskikitaplarim.com 143 Karagöz SUMERLEfuN (IIJRNAZ TANRIsI ENK lnanna ya baBrilanao Dr'ler ,!e Anin prens, Kat1gt- iahrenldi, lr.ftdMsimM a ikinci kez Fyle der, Anin Tath Adlna *slenir Enki: 'sli.halln lsimud, "KFhn Ehki. 'n Adml- hizmerine amadeyin. Sityle de ''An Tath An bileyin, ne istdtin " Kay,4 neEyerardr? .Kul$l ..ie qrdr.' 'Gnllndu'nm dellerirr <ll$iAnin Ki\ g S ft,?dl -ryik l8rnl lnannala ikinci kez yetisir ve metinde lsimud ile rannea arasndaki diyalog sorcugu sdzcrigiine yinelenir, Eriduntln elli d€vr kayrgr ele geerdiginde lnanna yardrm ermesi irin yine Nineubrr'Lr qa- g,r'r. Enki, kayrgr Eriduya geri getirmek iein d0 kez daha ugrasrr: elli idhamd-canarann,n yardm,ylaj5 sonra koca bahklnidaha sonra UrLrk'un nobetqilerinjn" ye son olarak da ka)lgrn dnce denizin UnLk'a lannasrndan oncekison dumk olan hturungal Kanal,'nln mu r1 Eridtr Nn rlelled" diBer merinlerde geenez. Bir jik bilgelerle ilgili olabilirler. Bkz. CAD l'rmlerde Ad^pn ' sub ols & .bgdl reya mllolo \t 7. !e 8 bd- aLt&l][, l/2, 17 I'73 ra(r5rna5r rdhdrm.ani\*la'ndrut bi*ac mandqr b,l,nmekredr. reLranslan isin bkz FafterFliigge monognh, s 12 e. Denizin Eskikitaplarim.com krln,k 144 Karagöz INANNA \E ENKI: L'YGARTIX SANA LARININ AKIARIrI5I lr rlLzlannrnri yardrrnryla (s. 36-48). ln'nu bnyiik boluntr okunamayan, onyedj dizetik bir pasal izler, N,,itrburirn hanmrna soyledigr kucuk bir yakanyr ie€rir. Sonra ,i,nna, NineubLrr'a ru sozlerle seslenir (s. 50-52): Uruk Kullabln Nigulla kapHndan lgidigilsnn,r, bmk yokrek sular lcaddeleril silip strp[rsr:rn, brbk yirkrk sular lparikilanl yalayrp secsin, lBrhkl ihriyar erkekler yallstllan ldaArlsrnl, ''urcklen lbrnkl ihiyar kadnlar n sihar ldag sml, lbrmkl delftanhlar lrilahlannl,orlamasryla Iyanesrnl, lbrnkl kiiciik rocnklar nes.li yirreklerle loyn,enl, lb'nklUNk l.idr l .1i.. lKullab baymm etsinl hrtxrl lBrFkl lAnrn KayrElnnl nhrma y.nasmas rarh sr Isansinl, Ibrhkl ,{n\n Kayrg en uhfh(lan r.rhyla lkars ansnl, yt'.e dnalar leylesihl o. brnk hrl dknder kessi., Ibrrk ko\unu (o8^lrinl bmk kiseden bim ddksrrn Gardryanlaf sdzcngr baglaM .layanan gecici bir rahmin ;,;;;r., 0","j," .,,..*rom rahminterrlir Eskikitaplarim.com lii. bagrama dayanan orduksa ^kra yalkm 145 Karagöz 5UMERLERIN KURNAZ TANRI9I ENI( \t Brnk darullar refler ennasn, r brnk rjg,-nnzigi -{ok I-ealmen,rl brhk burnD filke soylu sdmr sylesin, brnk halkrfr b^na duahr etsin." Brnr, lnanna re kayrgrn,n Nigulla kaprsrna, ondan da son dunklan olan tnnnranrn degerli nlc'leri boFalttrgr "Ak Rrhtrm a larEinr anlatan bir pasaj izler. Yolda, aslnda bir "ambar'" ama daha da onemlisi "kuBal ellitik bereke! ayinin yeri (ve ayindeki insan eglelin ortrrma )eri) olan giidr kaplsrna yanasrr. kifdr iein bkz c D $D gI,aru, 5, 83 84). Uruk lrlLb,,' \rq'rlh silip snPiidt, ytksk srlar.dddeleri {ynkseksrL kJp-,trJJn l8,,JiArl 8r'r' P, rikalan yalayr p gecril. cenc kEn $ ine ul.rn,lemelil?1 , sat kayllaEa ly.ni5tri, otrnn bas kaynag'na, lnann. y! bag$l.nan rr.ler !e An n KaY'g' grlIr kapsma hadrl, EnuD ri n krpsrna girtli.r' llgr, bir mr12& 207 r.l. lnun ^leti n .(h (ya da rnunna = t \t ilahi karegonsi, rrtrrr. isii hk7 H''1trddl iv'siL PreDsin E!i) s Uruk\aki lqkiye adantnN btr ku6al ahtr ohbilir (E,idutlaki bir lnun irin bkz' CI42 nin 5 di2e$' no l3)r E.NUN.NAud .rg !r ola6k da okuo^bil'cegine dikkat ednr (bkz. cAD n,bdgdrlow, Vr, i48) Eskikitaplarim.com 146 Karagöz INANNA W FNxl LryGARUK sANATL4RININ AXTARILI5I (uGal lnanni .celeylelrl Ann Kiy,ginrn s yennel?l ,nki bir kez daha Isimud'u eaghr ve kayrgrn .Ak Rrhum,a yanairt,,,r ogrenir (s. 52): llcns suftklr lsimud ''illdlrm a yjyle der, himud. Tath AD Adrm!' Krahm Etrki. hizmetine amadeyiml Soyle bileyim, ne isleBin " 'Anrn KayrAr 'Ak tuhrm a neft,r urdr?" yanaslr. 'Giri..." lsimud:r verilen klsa ralimarlarla. olasrLkla iki dizeden fazla del,dir, sonraki bee dize kayrptrr.{ Merin yeniden okunur hale geldi verne mc'sryle son;t ',.n doksandon,re)i (s. 54,60) teker reker bogahrrgrDr goriiriiz.rl lLnu, birynk bilrmu anligrlaLnayan, Uruktaki bazr yerlere, k Rrhrr da dahil, bir "kadrn" tnrnfrndan isim !erilisini bertrnleyen yaklaI lt Iirmr dizelik bir pasaj izler (s. 60). N..tir, son ue dizesi dqrnda bu rtrnrle lnannanrn, cn-Lk ,1e'siy1e baslayrp karar "' Bu oldtrkca Relki de onenli dizennranlimr belirsizdir. tilinarlar lnanna n Ak Rfinmda ne yaprrgnrn gtj2lenmesini ie+ lnl dokenddr nnddenin pegjnden (yine de, br. 26. nod melne onahr y€ni Nadde eklenir, brnlardan be5i .labilir, b€s rrnesi dtr Dd cin*l -'An'n - cekicilikle, beri ntzik alerlegle ih biren d$nda oknninamr5rrr rc ilgrli so trMcu5u binyla ilgilidir. Eskikitaplarim.com l+7 Karagöz KURNAZ TANRIsI ENK 'UMERTERIN yuk bblirmir krnk oladr Enki'nin sdyleviyle sona ere., b dizeler su birimde .estor€ edilebilmigtir (s. 62): ''senin slrr k.prnda letrl Igrrnlenm aler senli$ iqindd teei6in,r{ Uruk\n ogullan, o6da lyiirek se\inciylel yaearn. kennn gercekren e<ki m.ltii liridt ntrn bir iade edilecektir mtltlefiki olmu5lrr .. i B!, lDahnay^ iaprnmayla ilgili 9trli ayinled, herhalde kuh mhibelerinde! bni ranihdan onun adria tdranrn yanlanmfl dadahil, ayinleLi ieenr 8i !u dizelenn ienonsyonlan bailaha dayrl oldukea akla yalknr hhninler Eskikitaplarim.com 148 Karagöz \, I 'i ROLI]M 'nhi ve Endu: 1 - t annjJnLn N ipryr' a Yolculugt ''Fnki ve Eridu: Su-hnnsrnrn Nippur'a Yolculugu"L Sillller reperr L,rflndaki en klsa ye en iyi korunmus mirlerden biridir - mernln 129 , r,esi neredeyse tamanlann$trr. Bu amacr apaerk olan ayncahkh brr ,rlrtir: Enkinin Erid dakiAbzu ya da Deniz Evi olarak bilinen rapr, ,i,grnn yucelrrlmesi\€ Nippulda toplanan burtn rannlann hrzurun, ,h Enlil'€ gtkredilmesi. Yapr ae$ndan bakrldrgrnda, iki ana boliimlL n ol$;: bi.incisi (dize l-71) kprnagrn yuceltilmesine aynlmrFrrri ' Knmer bu mnin icedgini ilk kez I94,i Llg-lzzi y rnda srndr Mir.iojin'nde ele aldr, s. bu taslak onskiz tablet !e paryadan yeniden ohturulan metne dayamyordu. 1969'da eski dgrencisr A A Ai,FoMdi nirin dikkatle haztr- lanm$, kapsamh bir baskBrm ya}lnladr, EnkisJoumeyto Nippur:TheJo umey of rhe Gods"i bu yapn, Krameiden sonn UniveFne Miize$ labler kolekiyonun banu geeen Ake sjobeGin denetimi ahrnda gereeklelrinlmig bir doktora reziydi Bu biskr, cogu 1944 }1lnda bihnmeyen elhye yakh kbler !e parcadan yeniden ol$ rulmut bi. merne dayarnyordu. Bumda sun{linmelnin ceririsi \t yorumr nitin Al'FoMdi bark,s,na dayann^kra dr,Iakar bazr .Crlardan AlFouadi ninkileden l^rkl'drr Yukardaki gibi, Inkire Erid!yLiieeren mrtlerle ilgili eokyardrm.t dlacak \r y.url bir 9al$ nanrn 1975 yrhnda Maryarer whitney 6reen lanfindrn Ori€nr^l Innntrle of fte Unnr6ny oI chicagoda btr dokroh re,i ola6k haarl^ndrgrna .da dikkar edin: Eridu in Sunerian Lirehrrre, b! kirapra Eridu olank kFl- Eskikitaplarim.com t49 Karagöz SUMENLERIN (URNAZ TANRJST ENK rl.Ir.E|drz( 72-r2 ,) srndan sonn geqen olayla.r b€unler. tnk|rn rrppru.r to.,,l'rg.rnr. re .,r"Ir r,. r !e lacilen tasrndan insa edilmrg, bol altrnla str-slen mis, ay.trn|k, nege saqan tapnagr )aratlcr, giirs€l bir biqimde resmec mekt€ baelari tLrglalan erkileyici !e ses veren, et.alrnr qevreleyen ka, n{lann boga gibi krikr€digi bir taprnaktlr bLr (1 17. dizeler)l Yazar, girLmis Ogunle e, yizsrl.r belirlendiBi zam^n, g{tk'doAumln h.gol rlz - yeryiiznn'i b.5tan basa qidaurkr.h,r birki ve orla.gibibu'nn nlkeye yay'ld,ktan $nm. Khl Eiki. Abzn nun ctendsi, Enki. y^zgl.n ltltleyen elendi, ' Egerbu dEenin cerinsi doAtuy$, dnl c.zne ogcsirin i7l.m.si bekl{'n.bi lirdr. I letruiuu othlti hi-./d'in gentllikle beklenen cdrinsini izhr (bibhyogmtjk ginrdennelcr icrn bkz Al-Fo{adi, s 110)i ka adr, \isrnnii bison b^,s! onrtr rb. c$ iileri de brr[n(yle olanakez deEildtr - Fni. d g] da oldugu gibi ftr dg. srizcLign sd2.n$ne, yerynziint dkmek, :ernek anlamrnr ka zanmFnr \qr 81i'lc, ezctgrl sdzcirgune, les erkannak,' konugh.k anlamrnr k.?an,nrsr,r lkioEenin herbirinin sd2hik ^nlinhilad cok birlctmele- dnjn sonrcuda ilide eiliklei bir anlafr gelinidikleri biktik fiiUedn b! rtutletr $ytsr2 onregi lardn B6ylece lli dar"onmek \t)t krpl.mak gibr bii drlah kazinrbilir. He, .ltrumdi, Sirmerlein, insnl.nn yinr su hay ranhun d. )rnh,n.i. yrhtldrgnr r sonn ropnklan crklrklanrr di\si,ndnkld irn qsaynrak oldLrkq. ganptn 5on olarak ilk konrpleksir olisrllda hr'..lei cok ldldn!! okundrgum drkkrr Eskikitaplarim.com ednr 150 Karagöz ENKI !T ERIDU 5LI-TANR15ININ NIPPUR'AIOLCULUCI] \t l.cilell tarr kanammd.nelini kurdr onnn gnmns re laciren la5r, ttn kadaraydmlk,l 8uNtr9 lnlcalilan lliircrlidle ne5e onaya dk^nlan bzn ekndi sacr Ab2u'ya. Nudnin d i On.la giifrtt n4 irr,' nu! elinden knfltkh'. ci baskr yaptt kurdu, lici\r'rt usryl^ domur om. alrul. nrsle(h heryanrnr Eri.hnh kryryi kudu ei." [rglalir konurur oDun. y.nkrl.n crnl,r Kanni citltribn boga gibi knkier.r Enkiirnr eli, *s !enr, cecek,i d krihnr du.l^r eder. hrl ratll soyler.s sair iimd, Enkinin sadrk srrl?ftdl'r (\ezir), Janu gibr iki )uzlt lsirrud\r ortqa crli.lrrr Ie lrnkinin tapnagrna o!8iil€r dilzdugir, onun ''Cnn kdar ald,nlk olm.k, dilbilsisel ^Edan rijziimlencsi guq bn koml- r! l,irln?rk/r'r qelnne Slitinidir B:rglamdatr fol. oki,rl(. Drt hr canh bi. timuk ol.n|d!. mt!c!r hicbr! metindc geonemekkdir. lek\ ohtr " _K,yr'Abainnr drtl \ND rcln bls Ii,nh, s 180\d rnra olleyst de. kor^nn, Sostenyor ol.bilir. aynntrh bir lI'Enra ' l s.,dnkiiD,)r,szSijninmehedn, ciifki, b hda bir b Nis liildegll brr onl olmr bcklcntL " "(ic(clc),irilc ltisrdilen icLk degrldir. r^r[ urlr ii))'ld' .h rb] nn, rD gd Eskikitaplarim.com I5l Karagöz sUMERLERIN KURNAZ TANRISI EN(I agzrndan soylenen bir garkrdan, raprnagrn mrmarisiv€ {belki d€) sts, lemesinin yanl srra, iqinde yankrlanan z€ngin, karmaiLk enslrlLmantal ve s€sh mitzik hakknda da dah^ rok bilgi sahibi olfttrz. Once "mi marisi" ile 'lgili pasaj (18 48. dizeler): 5!fttrdl kihud knlEnkiye muhabberle seslenir, erde dikilir, *siilenleakur.! tugla i5inde dikilir. ''Clrhri5 \r lacnen hrnrdan inga Edilen, kneli Abruia dikilmis e!.ro Prentin Abzu nun d$ha yrgdrF hrzin..Lr yuksek Dicle re ''5en [nki\ir 5nrgrrn, ! hn.,. korku saldrBt: AbzusuDa nege salaEur kork! leretr btr soylu haylandrr,r) Bu dizedekr Sk irr.Dai. cnrn sdzciign sdzcuArlne eeli.isi ..ssi ihnye akr tr, althdakidizede & iDlnd- nr ru, ses!edr, ile paulelolusuyta dogru 'o ,{,;u-n,s-gn,su, Abzuya dik mrg eelinsi pek kern degitdi.. eiinkn 8d n'n geDel anlamr "doldtrruidur L i': Abzn nun d$na dbi! rdy,kars ari td, { si ieiq brr hala dcAiL€. btrndakL anlamr aerk degildir Urrml icln ryhr hananay'll crmeyi.machr ts! \r ee\irisi, so2cngi esantamlB izleyen mmhnm6r dznnde me.azidir, Eskikitaplarim.com frigden. .,aslan,' drelede kprnagneeguli ktsrniannn takar bazrlan geqek silslemeler \t ra dekoras t5) Karagöz ENKl VE ERIDU: 5I],TANRIsININ NIPPURA YOLd]LU6U !ar, kinsin, Cdgnn Bo86idtr. bir 4-Ju nun kurMzca de\sirdigi,ir lacnrn urindin haenn, qarl kingi iein I siittrtr, rouozun, ).!kan kalkrk boynu,lanyla bir bogadr, kapln, insDr kapan soylLr bn hayvan drr, ns.mn karsEh.erkan bi.slandtr- erLgin, 5 Abz!, safyer, aderld€ !ygrn.r6 Denz Eli knlln ayaBrnr sana doEru snin teNlini ikik onurlatrdrdr "klhdri rni La5r)'la kursal nz.ur ' siisledi, biiyule e.i rutu5nu"n Enkinin Eli,r'l yonla rlgili olabiltr Hannn earkirigi iein birsos olhdryla neyin kasredikligi acrk degildir Bel- L dr hinr bolgede inn kap6Lndaki aslinl.r retu bkz ,ra"rt"* uygun. .ot"tig,i soz.ngur Ay.g,n, sana dogru trzatli JrLi'n sidn (dolqlsyla " gbnne Lr ya da yapr can Ia ndrn lnngsa. br rdil h^!rean knisle genis kaplam6mr snn8eliyor olabiln. lridunun " q^n kinsr ar^endan talanda bng n hela yapilnraktadtr. o lar.k i', Endu," s.216 17 "uygun, yahgan anlamha gelen trr I rr. nLSrD\n sozctrgn sozcugtrne serin- degil). 'onurl.ndrdi Di.lur'yu kdllari kllsal buyrler' 116 r,,6:d-8rn Mhn ol dukea kuskulu brr cerrdsidtr 't l,rdr rn, lalgdfrn degiiik bir t€laliuzu oldugu raEayrmrm day FBk, risi prototip, model olabilirre Eskikitaplarim.com olasrl&la Abzu'da se\ i korunan y'gr luglasi t5l Karagöz SUMERLERIN KURNAZ TANRIsI ENKI knlm srkrca sanl^n boga, k.snnlhkle kukreyi5kn, .henkle tekur reknry.nk an^n.':o Enki'nin ethtrDr kam$ qirlerle sm$kr ceirdigi Deniz onasn.lin yfice knuntrnn ynkseldEi egrgir lti, sn.) gokel r!/r Lr'nun kohrdur,r) beltrle rgi if)er. diizenbazetendi. k6l [trki, Abzn. ya,grl^ntr Nudi;rmrrl. Erid!\utr.lendisi, -kimserin asla bakimadrgr 'yabrni kocin dbSdhnN s^llannr arkasrna on.sndlr salrrcrir ':{ lsrnud un sarkrsr simdi taprnaktan ,\'ankrlanan tarkl mrizik rinin berimlenresi)le silrer (49'71 dizeled: .Fnki sesle- iin *rgrlisi liidu, :g?,m ltadrr ircSnlle doh Dent E!', ulkenrn canr Abzu. Enki niD e\Eilhi, kryya krnrlan Er.r' ijzde5olabiliI bkz. Knmeijn yorumt. h"{, ]6.91'94 ''K.sniillnkle. ni'Di-tyi, doA^srnr utgun olar.k ka$rlari rhenkle rd_bi ile $yik^r5 ar(bkz. Akldca CAD er1) irl.trr, 7, 279 8l). 'Onis,ndan ycriN onNnd. olnas beklenebilir 'cokrl rtr,sJxinN kohi ceriis! oldrkca kutkuhduLleger dogdrys^, nut hlinm cinlr biryrr nk oklLrg! kan'tm desrekleyebilir(bkz 5 noo ''\^b^ni koc Abzuinrn rccizi binfart ol^n 3g"tin s.):cii!ii sdzcrlglr Absille onttr, srcl^nnr ^rk^nn^ c,1Diu,opldllt. l/2, l7l 71. Eskikitaplarim.com rLn Lrid olamk txrmrlPfiFi rn bkz 154 Karagöz ENXI \T ERIDU SU TANRISININ NIPPURAYOLCULUCIJ zanaar relenne lygnndur, golgesi denizin onasna diisen Erjdr. dalgal, esiz deniz. korku sae.n, laskrn rmak. irLlkeye deh4t ulaL,r6 Deni? F!i, gnel(i, e8l.rn yaprl, Abzn\un ora yerinde biraslin, ulkeye brlgelik Fgdrmn Enki'nin soylu [ri: .ynkrlen lasku rmaga b.n,eyen p.nnrn,)r kmllnki iein miizik yapir, onun kuGal erinde rarlllkla ealar,':8 lir. .Kryda drgn rya Abzui(n kryFrm gosredyor olabiln i bkz. nor 6 ''Dehfl s^l^i !, ii.iyi, sitzcrgn soz.ngiine "erikrkhnr, kaErlar ''Parni di?J.il i ltal5rlar; bkz. nak etkinliklcrinnr C D e,l'ift,lilh,7,57 59: bumda .lashkla lap! Iuy-hnyun! gbsrerir ''latlhklac.l^ronu du,ort 'Dnnrs. sd yr ki4,lar; l.kz. nor S re sonhki ilpedeki (62-61) mizik aleLlennir respni, lir (Strhere id riii bkz Bnrish Mukum 1980 Y?d'booft\nda Domi que Collon \e Anne Bn Dhffl.orn Krlnrer rir.ihdan y^)nnlanan onak bi, makile ohn thc I nre nr Ancicnr ivcsopounhinn 20 noru) \e rrp drirndi (siinrerc. dldg. bkz C/D n,b Jrld&gr, 2, 18.19), old(l(r kuskrld r. 62 di2d.ki :(!Dr'd.i Eskikitaplarim.com 155 Karagöz SOMERLENIN KURNAz TANRIsI ENK eli doldlnr. Iath ses, dudakl,n azar eden arp.r0 her biri kendi dnygulatrnagoE ohd^ ernlar,rr Inkinin Yedi dgi kul' olgdri onun iqin qalar 5erkle,r') orada ses lerir.rl ''Fnki nin emrinden ddnnlmez, sonulnd., bn dr2enih okunusunda NN nernindeki degirke renel alnmLg ur (bkz. Al'ljou^di,s 95)resu gehlde bdlnnebilir: dl-gdrbolaS!'dl garjr h, .ld (in -.ld anla5rlanun$rLr)r dlgd, !e dlgd/ed(,d)1nn yam !n lu rdr, idbi ndr (sabu ya dzSu bir salg, \'e D rrun (Man ye ozgri bir calg0 olasrlkla ya/r ealSrla.dr. ozeuikle bkz Asnes sryket, lornrl 16 SdvdnIl (1972) l8l 8li .ynca bkz aAD nrb l'arhnni, 6, dpedekL Evr dol.l rui l00intr u, l0l2. l08i \t rdhru . 15, + 6l e r gd) ikr dizede sozn ediltn huik aleL- (snnerce lennce nEnhn mnzikle ilgrli eibidi. 'Drdaklan azar eden ar p. a,&1! r h Lre didg , gd nn geei.i bn eerinsidir ''Kendi duygulanna gdE \d,n-l,nlidyr karsrlar 'selkle nirn }1, kendiliginden, kars ar Bu dizede sozn ediLen lig olaelkla tannlin dlen rigi-ilahilendiri melcur yap'rlannln bir listetiiein bkz. Claus wilcke,,,15 20,290 9i lrgr SrlgiAnhSt ftr. dizesinde de yeditigden soz edrlmekrediri bkz. jacob Klein, Srlgi HynN (Brr ihn Unrt6uy, 1981),s 167'217. Yedi nkalryla neyin kasre dildigi bilnmeneklediri belki de sksa sdzn edilen "yd$lan bdirleyen yedi tann ya taprnmayla ilgili yazrlm$ ti8r'lerdrr (bkz. Adan I'alkensrein, A.t i6. ll0), bunlann icinde pan€onundon basranisrnrn, n. Enlil. Enki ve NiF hu&8. bullndnEun& kusku yokrur. Kilmer ligi Tnin heplonik muzik' anlamrna gekligini one 5iircr Eskikitaplarim.com 156 Karagöz ENXIVE ERIDU sU.TANRISININ NIPPUR A \OLCUI UdU lonunl sdzii s,mikr koksln$llr lBu nedenlel tugla iginde lsimud Deniz !inde boylece "11 rsrerdi.r' hrldrkla sarkr soyledi. Sindj taprnagr nNa e.lilen Enki'nin Nippula )apacagr )oiculuga l){ilamak irin hazr. du9u, yaprrm ikincr yarrsrnrn remasrn olusturur lLrrde kqlann yura yaptrgr !e ba|klann oynastrgr, cok hos, melae ,l,nu bir b.heeyle eelrili hprnagrn, sulann LrLstirnde, lablrentrmsi bir ,lrg gibi yirzirstrnLin ddisel bir beLim]emesryle baslayan sair, Enkiyi, rinlanndaki dalgalann irstlindeki balklarla sular.tan ]ukselil birim (le resneder - gdrenlen hayrerl€r icinde brnkan bir manzaradtr br, (,trnq Rrzgan ofl<esinr estirerek Deniz Eline ne9e, denize ve Frra! rrmagrna dehse{ sacal (72 on! kndukr.n 84 dizeler): sonn. onu kurduktan sonra. Enki [ridu yu yilkrluikren sonh, kbftnomsi d^A $,lann iinrnde yuzdn'16 nn"ladn krbann $r hEl^odl kan ' s barakltklaflnd.t" llk kompieksin irirnhn.i,,l olaak resroEsyontr akla )atkrn bir lahmrndtri dikk e.lur \t bundan dolavr r btr.tiede bnnris liil biqiNirin olhrdrgrna leyen diztye degil dn.tkine lyu " nu u"rlcnle rcsrorasyon! dizenin ir?hdl ile dcgil lhkr '" libiremimsi tyi olan sdl.D lmd' bkz. IH. s 122. 'r (in labiEnr," genellikle usral*lt akla yarkh bn }1 I'rl ile ba5ladrErnr k.!5'layan bu sozciik hhhindili k^ynakea tlennslan iein Bu dizenin celirisi Siimercetinin gityle okundnEnnu varsaF( zd gd d-:dl Eskikitaplarim.com r57 Karagöz SIIMERIERIN I{URN,17 TANRISI mq\t (totu ho5 IN(l bihcetcrinde yaur,! kurlar kuluckaya {JM lrhgro4h,(in rrsrvh {(nyrt) o)nidr bir.drann,n insrnd.,. g.l-b^lBr onun icnr kryni$ntr k,c[k Enki gj:i-k.rmrglan sallad r, ararndi ) rkeklig,.nrin. bilklal d.lSalann iflnnde onun icin ynk*ldr.l' reir: Deniz ll|ine nesr geridi,r" denp icine kork! snldr.rr raskrn mrakradehrd scr." Abzu da dikild i, goEnlerc fluin ucriftlc haydnlk Guney Rn2gitrnr dlkeylc enidi sair bnndin sonri Enki)i, kalrgrn palanurlannr !o3np, iki hnlalr rurup, srnk ohmk knqtrk brr }rlan !e kurekl€n ohr.rk da kucrrk kr- rnrflrrb s,,.ar.r i(, ,-len re,ur<rter. L'r snda -iyi bir ineAinki gibi seslerl€ onr )ankrlar. rrcrrk brr ll'z"grnrn ' son[n, arrkca tannlirrn zila(eri srmsnrdn almr-\'r umduAu kulsamnlan diqiin€r.k. pek \" .qrs 8i n I'd an/ll)i dire, EIdLr ccwsinin ropgmfrk birozdliAirri tanrnrlar 8r- 8u \r Dleycn rki dianin aynnoh biriocclemcsi lcin bkz. Al-Foudi, 42irytrca bk?. L b.rlnnrn 1'r "D.lgalann r'Ln(lxle ,o -O"nt. ' 'r qok t,i ll'34. s 136- notlan. i.i sikaFrlir. t,t, ur"rnina"ti (,rnAl m deB\kcstu dayanrr: bkz. Al Fou.di. D$izin rciie d'nb Dd ld d.SiskesnE d^ya rl. bk2 Al'Fotridi s 99 "taskn umnkra ld nrafi a degskesinc d.yanrri bk, Al.fou.dr, s 99i delt- rr scri sfar-ri yi kirsrlir: bkz. not 26. Eskikitaplarim.com l5a Karagöz FN(I VIi ERIDU 5U.TANRISININ NIPPURATOLCULUdU ,k{E !e ko}un k.s€r \e bunlan dld te ub muzik aletlerinrn tanr srra N rppur'daki gigrrn(')a g€tirrr (86-97. dizeletl \trrar {nun rru) rinn\ ktrEkl€n elken -kicik Enki ^can rrr kamrslnndttugnl le doklurur']' 'stnevi cekrne halaonr hertsle o l:fth .lah erdcn urrrr r' uzaklattrken. mlik knh icn yinkrl.trt. *sibir buagrrn rndir. iF birine8i s.sidir.+ Enkiokiu kescr, koyuntr qogih'r. lt* dtd olmayan H( i' ' m D 'n ycrt. bn ,onc gtirndri )crt rtr rine iJtrnr NrPptri' bir htnm gider ' " '' " 'r^1t/Sicir bkz. Bkz. '?hr, I lenn kiiclk }1lm l/2 259 de- ^dd^dcr yipuN 2 (lnesi "lleleslc 8u clD $rb !c 'ri I'ilJ.r'yr, 'kenditgnrden,' k1t! ar: bkz nd'12 btr dnctki dizede krncdilon olas'hkla rmr^En bir brz,llNn annesine b "- e Lntivr )inkrlamistdrr bkz Antie Mi,rik aleri dld i(m bkz GID ei' du C. vl. 177-7a: ul, icin Fit Dnflkom Kilmct. [$o)5 drr Ih. A'r.icnr 'drfnnirrMano'v of hcob Jotl l Surrrd"lo8tcd A'l. 23 dizesi' 296l6nrn ftdlsrdir, s. ll2 l3i ayrca bkz. Bi\4 gol4 bash' the of ljishionins (1981), I'll ds yayrmlanin Kr melrn'The bo8!m1e{n, rn.lnin ' grn' \€rdigi mctin. Eskikitaplarim.com l59 Karagöz STIMERLERIN (URNAZ TANRI5I ENK giglD. ya. Nippuaun ktrrsalalanrna gornrir onlan yamnda. Gtgund ya vannca, Enki keyifli bir ziyafer igin gerekli olan iekile ri ve eorekleri hazrrlamaya koyulur. Once genit iunq kaplara bim ve Sarap koyar. Sonra hrrdrru-kabrnda en iyi biranln k€pek lapasn kang rrr !e agzrndan hurma rurubundan esir mikrarda doker. Son ola rak da kepek lapasrnr haya! leren bai ekneginin ieinde pisirir \,€ bu nu Nippur krtsal alanrnda yemesi icin Enki'ye verir (98,105. dize, Enki bihlan almaya giru, ranplan alnaF g ri, garabr genii krmrr tunclau kordu, buEd.y biFnnr damurr aym zamandr. ,tu,{ftlkabrndakepeklapasr kansLrrdF en jyi trira iein o- agz rdan egir Driktaida huma5urubu dokru, rt bu kepek lapasrm hayar lercn balekmegrnde pisirdi. Enki Nipptkrtsal babai Enlil e alannrda eknek rerdiyesin diye. Hazrrhklar rananlanmEtrr ve ziyafet baglanak frzeredir Bunun]a birlikte, oncelikle oturma dilzeninde lan.lsal prolokol gozelilnelidir: An, yannda Enlil olmak iizere "yril6ek" yere, Nimu bir bagkoseye \'e !u pejn eeurisi olduksa gnc !e soinnludur !r bunda sunulan ceriri Al Fonadininkinden bir deeceye kadar farkldrr, fakat deneyinli eniyazlsr urnnalrn farkhhkl.nn nedenlenni anlamakta B'relnk eekmeye.eklerdir. &dltu a'kabr iein bkz. CADsub Eskikitaplarim.com hu*u,ru,8,56164 160 Karagöz ENK VE ERIDU SU TINRISININ NIPPUR',{\'OLCULUdU .reki lannlar, Anunna, yan lirn , yana orunul{nuglardrr. Bdylece hepsi kap ieindekileri buirene dek yere gog€ neydan in n.5a'aor- radrn. qrkarrrla' \ 06 tl okuiaak iserler, bi- drzelerl Ani yiikrk yo€ orunrr An)n ylnma Inirli ouruu Nrntrtu bir barkdreye or!rnru.s .{nunna rannlar teker tekeryerlenni ald ar. Bunlar binlan ictiler, $npla nes.lendiler. tuncran dg. kaplann a8ztuladardolu ruuular,'l tuelarla gdge !e yere bile meydan okudular, k sal rrdgrr-kalklann sui! cekildi y.!ag yaras. lckilerin sonu gdruniince:Enlil'in keytine diyecek olmaz ve bekle- |en kursamalafl bildirir, oncelikle de Enkinin raprnagr ululanll (114, Bin i{rldLkren sonra,'r sarapla keyrfl endikten sonia, binnrn tonuoir erden anldrkran sonra, 'Ba5kijse, sijzcrrgii sozciiEune muazzam taFl, kenar, gelen snd !b. anlanrna .d g.l\ k.s ar \t bund.n oldukca kesin olan bagkdre anlahrnrn ac* deg dtr (kaymk{a releranslan icin bkz. Al-FoMdi. s 155- nasrl crkrEr 56) Bu \r izleyetr dize iqin bkz. ''leildikten sonF" ''r "Birann ronu$, 5 bolnm,6 ka6rlg, liilin ll norlar ba-du r deEil i,{,r8 okundugun. dayanan dizedeki ikinci konpleksin Ar-ri-d degil, gir-,.as-d oldugu Eskikitaplarim.com l6l Karagöz SDMERLERIN (URNAZ TANRI5I EN(I Enlil Nipptidi legeyle doldu Anunna-lannlara gyle dedi Enlill ''Bura<la haft buiunan siz b'jyiik tannlar, mecli* onderlik eden sizAntrnM tannlar: oglum bire! Erdu y! bir krrdu daE knlEnki gibi topLakt.tr yrksehti. eriguzelbiryede kudu, knnrnin gimqr ce$ftt &lemdigr,'r elyer Eidu. 8trnu9retr y^Plan e!, kenirl.r lacneft Llsryla sndu. yedi-rigi Din yol gdsrerdigi. biiyl,lerin yap drgr e!, kucalgark anD \r rdededn L1th bir yerc d,rndugn ku&l alan Abzu. Enkinin zanaarlann cll gnzels.!atLno^. rtsine yaragr. ' "Eridu, kutsal ev, Sair yapur 9u dizelerle brrrrLr (128 29. dizeiel): kuruidu Enki Baba, eiLkhrler olsun sanal" qFayrmrna d.yanan birlihmini bir cerindir !e gir, egi"in (= ddrotuDr, arkada. aian. bitdegiskesi olabilir '1 Bu re Enki nrn e'ine d^ha eok ov8ller dnzen izleyen dbn dizenin hiebinnde bitmig fiii bicnni yoktq bu nedenle Enlil rarahndan ge4ek bf kutsama yaprlMdrgrna, illnlzca onun buynklLrgtrn,:rn biLsisi\t onayr olduguna dik Eskikitaplarim.com 162 Karagöz /I. BOLUM N4tLammalt Enhi Enkinin bagkarikLer ta d^ ilgi odagr oldugu ba9ilc. Siimer mrrte rrre ek olarak, Enkiye Drk rutan daha k6i parealar da gunirrnuze rh;nr5or. Bunlann icinde mirler, ilahiler ha!!a bir yazmanr tamtrn ,lll1 kerdisine gdnderilmig bir nekrup bile bulunmakradr. Konuiarr, \irar F o)kitsrinden, Enkinin savaqan kahranan gibialErlmam$ bir ol ilstlendigi ii)kulere kadar !a)1lan parealar birbi.lerinden otdukea lukldrrlar. Brmda bir araya geririlen dDkrz riirden yedisi, gerlekren !rlrilmesi olanalcr sirmer kavr^nla yla, evrenin kurah otdrstr du I,urirlen anahtrr sozcirl(ler" \'e "o rtinr !iler. ' ,r1l ye grs-irr, tlgitidir. 4. r,,liimde gordiigllmirLz me ler, yalnrzca Enki nin i)etigtnde degiklir, liotlnla birlikre yara cr (!e I'ok e.lici) s.,zu )alnrz.a kaosun oldtrgu \.,e diizen g€Lirebilen (\'e uyunun oldugu yerde kan5rktrk qrkaran) , Lnnnrn oz vad,s,na yakrndrrlar. Bu parlalar Enki kulLune dlas,l,kla L:un mitlerden claha yakrndrrlar. Kusk!6uz ihhil€r ve dualar insanla ,, oykulerde oldugundan daha dolaysrz bir biqimde ieerirler ye drr, .r'nbaz tanrrnrn ugurs[z gue]eri hakkrnda daha tazia soru orra]a arar bir rann iken, keder ve endige iqinde lukselen onun kurnz yonitnde huzursuzluk yarakn nrrelikterinj .Lr. Enki iyilikseyer ,rsan sesleri, I nhi 1te Olrun SiXn: Dalgalarrn Si\,aisine Bir Sarht Bu k$a parqala.dan biri olan 'Enki !€ Onun Sozr: Dalgalann Sr- Eskikitaplarim.com 163 Karagöz r'.1,r' lrr .L,l\. lrhirn ,rel€r uz€rindeki gtcu ve Enki'niI r, \, rLrL,r rir,,h rrlL ArrrnliAr, ryi kotir, sonuelan acrsLndan iasrrl,l(r ,lr :. l. rl, rrtrL,L rArrrrcr gondermelerle doludur. Bu ruhaf ve kamn ,l t,.1,,,.[r L, lt rrnsini on bolumiin her biri uzerine bir aqrm]ama )r ,l.r Jlirrr11r r:lLr (Metnin eelriyazlsr ve Siimerce ilslirne aqrmlamalar rr I n lrrL rL h,lrLnrun norlarrna bakrnrz.)r lllun,n bn parcaem olrgturdr8u daha genrg bn.xl$na icn bkz. samld Noih knhr$. 8II86515: A Large Extract oIa DrreFitied R.ldg-codposi rion, ]lrirdll.nrd EablioDi.d (P.nsr Edirions Recherche sur les cn ilimions. 1985). tl5-15. Asagd^h e$ryazrlan ldl.8'yapur i\{nne bi.almlama izle 81. d- ilinn il ld 8Z si'-'hD dn hi ga 83. si,.li-rturnJ.ir 84. 5ir 85. si' i rl i. gd i ill4 -ii-nrrkln{rbrLld . illd JddDr g(l-tr!ll-llo .i-jl'id 86. e,rriJ",-1,Jri d-il ld 87. !'rlrrrh',&n il ld 88 srrrd,?{ d il l. 89 a il l. rr .ln riD!l.rld-,i,r' hi gd DB {i. irr l!hu-nrrr !nlJ:!Jd t-dd d ltli, nrr 92. rir+linl ur Lir gnlll nre-do drLlLJo iD 91 sirrldnrlgdLrn,rd nr d. dn rrh!-a r 94 sir.rdi.Lii-iir Ds-dd d lu[t iiDr 95 rrrr .ru ridrE zld,iDr tulu nnr 90. 5ir''rdr'ar 91. sirlir 96 rir 97. Dr ldr.a l.-dd dDltuhu atrr nDrtuh{nr atr! fih nDr 98 db3 drnnirdan &hl nDr Eskikitaplarim.com 16,+ Karagöz 99 !,!-aC-.1,r'-:a-bd arrr LnDr 100 d,.rg1d?r-hdaDltuhri'n 101 alra!-irdn J rd 102 lol l0+ irr ," rd dn lrh, arr rd-gird !5 d-i1l-da "rtrh r.ni{trLki d gr,. d't,i . lLr n, { 105 a-grrgdl-gdl-e rrd-.r?. S!d-gD, d sd8 5njr!,n-d! -du; rEn $[ sd Dr r{ tri-iir-gljl kli.l4nlnn .lti8 ge !. hagdli,tr r/nig 8e 108 Drs tab-ro-id-br,?DU {dltr jr.Srilirn dniS gc 106 id-dz 107.,d-daid,tr 109 id-dlgkl-dirlrgii nD dirig gd aDr 110 II ld{b.:f L na'ilrLlt dnigsi in dtig lk g.-arDr dirig si irn dirig gd nrr i.nL -.r rintu ,n,M es r ir ri es 114 idufu-.b:urti'i-.r L15 !.ndtrtsr inr tu rs 116 D(1il'ld nr krlfld rd db rr l17 D,c r{r hi,rrr u l.irgnbd Mndnr -rlkdr i 18., nL M Dr hi lL, nrallftrlD! ttl l19 'hn.r Jrirrlui lnr.dltu rD Dkl l?0 dlr ,flr Drc Drrit l !lLL.dlrlDrDr.l l2l dlsrgd rd trr lu s.l l&a,lhD.l 122 d.rh . ir. rnfl,i-d ldlfu rD' Diel hltu-gi 50 lldrr rl 12) db.t gdba bi i'a ab!.t lgdbd-bi ti .) i24 d):!i ru ndg.lld-bi fi-dl 112. a o,rd r-ri- I13. l-d trdrLri 125 ttli zc ebtt :.ba Kbo-bt l'latl ho Sib.-bi lti-dl )26 r-ag,nt. Eskikitaplarim.com 165 Karagöz KUINAZ TANRISI [NI(I 'OMERLERIN 127 t d.la gaba-bt s dl-ei.d . tb$ntrrat-K dfi l28. e! nur r-e tt.n l29. "arr dn-Li-,rsr e dl-si.rn 130. i lu sa8,rd-$i lak lld-dr-.la-Du I3l. i! nu uHrd-ltkirld ll2. nd 133. u Du rtr sd-gl'da 134. i i,la{tr .k-DU d FSrli?irt h-to ktrEi. nn,t-l.l t nnru{b:u l rrs.nn si i4-gi.i.dd ld4\rgi-51-ln t li hk rtnn.si-l.i "to 135 cjr.dn-rki-Di{ Ain-gi, i,i,ruLIrdrnd-ddnr i'.-.n!'hr'Lo +i-Sdd 8i.d gii I 17 . nr ;rlrdd l*dl rxl.,lo a-Ai d-Jn 136 138 d D.-irLirrn, ,,r ni):r-hda-gt.d.8ii 139. i gd ar 140. 141.. 142. i-s.{r u'gf+'r,ru-tc{ urrtalnri. it-r. :L.aFnt 'r. arrrrali irsr:-pii8-9. &r. .nrndrri d-3ii n I da .r.81., ri rnfuo{@ ddrr hi'14 h{-gi5:-}aDrr / )44. eal i rE.nluM 14J ..{/ 145. ttdtudr-hrrt a-gtt, r\ n-n . m irl'ddnlgdlinrrno -ha d-g,t, t turana d M eDLr,tr! rtr ohlr-ftd d.gt |llt-|to.rc 146. 147. ni 148. ts"rdrn ..r," d.A.. r.n 3 srDd -13 su-Imlrlll]J! ' DU.DU. -l.l!-jr-rdl 'il,,l!{,r1... I'i rLglri-5j'k n udl 149. r ,trl'lr 150. id-niiSld l: d.lDtul,-td.scl .d-e !lJi-.ri td-lLv'dl)-sljnd oll lr-,ru-ur{Dar It ruJu-,ln-stl l. ri-KU-ergr Pm l'rlll. hf llio-s.l nryn.dirJnn.nr rrft]! llrd-sil 152. '" Eskikitaplarim.com 166 Karagöz 153 !'iSinrl!-sar eh,i-es-nr lFid "!rr,,r-l!'r. ''in!-strr iu sd !i srjn!.lr{. I 56 "'r'li.rri+rr 'ntshd-sa ld{ i-}i.:! {. re d,(b-si- r!-dl Ita. 155. gi D'a'nD.n,,!rtrts1!6i fti nryi-5{.id'jlDr.r nrmrn i3i-3 U-lr{{trn,Do rulu..hDu !n-dd-b.l-e ii{M un-(lr.riigi'$ Lllrldrl!rrd I 59 ntrr J.lirhKr .r d'r-m ru?id-dn{e 160 turd..|n-n-r,.',jr.r rtrl\id-d.-5. 161. &uni?i,-d lli olrrdrr pid-dd{l tru ,rdn ,ruHirarldll-rnfe ,.i-r!-3i-55{o Lnr 157 158. id idigldr 162 . .1-lr' gdtr-g. ird 8€r-r€ 4ta ellu s.n's,nro 163 d ga-!d-(tr.r s.r|llllr r.dDtsgnl-rt rk',ler "n-.n1.i,[ se{Itl-lr rm-dr-tri' 164. l6t. t-nnf 'r{rfld{rr-ar'rt Dnr n-iii 166 l?ldl'di dDtsnd-dr'dn nl'di 167 ,r l6a. r&h l! sll!,nkrtn dl?lrd'.l){i 169. dr Sd shrrnne-.'i. dr-t4 trr Drc ri:r aljd rr bi bi3i ir 170 Lb-bnlnn-al-ld drga nE bl-:it l7l do'.rnd-.1-ld .tr'j.r rl. lt-:r ltnrEi.56J&ninlj 172 . d,'h irrr!-rD srn-8urrd dl-l!rl|.ld l7l. i.i-iditLl ri-nurrr-.rbv ln'Burr I74. irrr rlr-nn, .'.,r!rm-ol-lai L7t. id-i.ii8ld il,ll,-r,r-ll]$ lednl' drri-hj. 176. d d.rlli-ld durrriri-ld 177. db:!'trinlsi-5d-.1'nn-saal-hrnld{ htnl'8i., i.harurd Eskikitaplarim.com 167 Karagöz 5UTIFRLERIN KURN,lZ TANRIsI ENIQ 178 n 179 t ,r u D! uDr l.lirrrr Dr rn rl.i-gui r" rd m rtrr! utrtst. !5 m,rn. ne aDHkr rn m darr l8l id idtlatiirn!{r dbn n la2 t Kll.rgu+a njr! Lr tr!,Dlle l8l. rDlsn-dar+lr ir t [r-u u rDr td '" 180 n Dru 184 ,'d-g!ri gibilM-8i1,dlld Dr ULDU 185 lb8u gilil M-g!,, !l n !r-Bna-d lrr.r,r DrA $4," rd Dtri{orrj 187 l.Dr u r.. rd arFDrn,n Dd ,k 186 .ldrr hi nr8li-j€ [dD Dd n,r,rdd ? rlclt urrfdd lGu Dr lr-dnPlru uD dd dD bl l90.cadlL,gdlrnehgdl tgl nl-idi8ldr, nr r dlr:r ehrgdl 192. , KU drsihn ahgdl t9l. rtrryD d'r k'.i,,-rd.irig.le a i lrgdl lr n Ei-t9JdD nr ,nnri hirlgti (81 122. drelet 82 dizeden yola c&aiak. Enkinrn sarkr r-kaldrkolLl, KaldrKolu'nun ( k1lkm$ kol olank da estilcbih.ek d188 l? /iS u 189 T il-lo) adrnd., Ab2uda roylenmis Enki'mn (\t ailesiyle eerresind.n eejnli ilahhnn) sarkBnn bal,gr oldugu soDucun. ranlabili, (bkz. 8l 101): oy- le)€, erkNn ''prensrn icengr brlinnemekredir. 98. di2ed. (iynca grl.n qAinsi dognys. l0l. du bkz 124 dre). rrir rdnrr pe:inden [d\u gelecegi belki de goyk ol ald,r prenr )nkri[ e, birin.i komplekecki son r.yr acrklamak gncri t2T bekleDebilirt bundaD dolayl grre. d c$ii rdr rein de .)n$ eeq€rlnli.. tikd t77 di zede s.den once kotrmadrgui dikklr edrn t02 re ddahrdizde.de. d-gi6 .lizedeki birincikofrplesin son baglanragorc rlalga v$?'azgrn dilga olarik e$I]nNrir. 105 di2e. biriNi komdeksi rzleren .nherl.mayan .nnr biryazun hara! oldu!tr qBayrhrna Eskikitaplarim.com t68 Karagöz dnyanaEk qe\ nlhisrir I08 di2ede. F,Farn ikizi ,nughk' ibu Dicle nr. !trrn yr da tiraala kaFrlaitnlabile.ek genis birkanaln nta! olabili. I 12 I 5. dirdein .elnsi re yonrmhnmas .ncel&le DdD ii Di nr n. .s firl gelen ,,.niD i l,ilkoki,yle tciulcu 9ah1s o2ne oAesinin bir bilerinini tcnsil dtili raBxy! nnn. dayanrr ozLre lnkidiri,(rir izlcyen ii- ,. i-.iin 6ekini.llr,izle }tn ri d d)nn ekni alui !e son s, dnc€ki dizede M{D h-l!;yi baka Fk. eoAul usnncu shs r halidir !e bunlann hrcbin kesiD degildir 118 lenl,lcke nedeniyle ar!e kuskrhdur:cerin -.5den i,nce I 9 dizektu ce\ i.isi ,ri nin. onun (enl) izleyen Dr ile anlag drgm r.rsayar (bkz 120 di2e) !c ftLlL r oncekr dl trr lrr Dr rle anlasrlm$u (bkz 121 22 dizeler). 121 22. Drelerdc bidrci kompleks'ek, rr beklenen ,iinin doEndanmdns bir deXrskesi sibr soruni,r .ynca, nuit ,run l2 l. dizede ,[ i!i, fakar 122 iciD duede ,h yarnd,grna dikkal edrn. bk: aI42. stle l0 yayrmlanan bdidx\n 6 118 22 dizelerin celnsi dEelei. rer. i,i oktrnr5L1 ri. h,-hiiDr k, trt o ,r.l 'r.r hl Dri dr Dr. h IlLi rtril Dr {dlnra D fl.1 dlf! !D. Drc ir Dn, lh'.l.lrr ,rr Dtrl l!9, gd Dr D,. nni hi (dln!(r)-fu i r'.1 ddlr ldl rrr rr. Dri ni (.l r htrr,rrl bu da 5oyle rcvtrlcbrlir (p.nnrczler atlanank) Benim rLuln tuh ttrm o Ben, Enki. Lr.niD rnrlu rurld Onlin Eyegozdikmesin. rn.m o goz dikmesin o, rrruh illgye gor r'ye 8oz dikmesin. dikmegn, lenrm emNn: r,k rt.y€ go, drkmesin B.mm oeudnm Druh, ,.ye sd2.liknesrn. llirri h.ag (l2l'14 direler). I lri{gn ftinuD dahr sdrclinl.mr icnr bkz -iitu dr i!trr bkz., Ciil\n (ArftJ?ir, dDLAI-Jd Eskikitaplarim.com - (30 dize) eelirir kuskuhdrr: L CAD erl) qljrr. l3 291-92 N.i s 160) n.rDrn. yi. haylanlar." t69 Karagöz SU!lERLERIX XURNAZ'I'AIRIsJ F\(I reJ.cobknin (/81 1000, s 515) knciik do ryakl ai diye r.,D! rdr yh, ha$ml efll sayrlabilecek ruln r.bl.rhh zon! rrg-gilirni Belh de, bu ncdenle, t32 dizede Enki nin bahgn yenr ota e5it $ydrgr kaGrladrgr, Iakir mk h"srnr lzanLAr r sonra yakal^mik icin \zun a! , an,g, sorlenmekre iciirr.r Itra, (l15 42 di2ele.) 139 40. dueler. I40 direnin sonnndakr -Drc den yol^ crk^rrk. tr)inrukr:rn anlio tisatrnrn o alnda Enklrt bn. hit^p olar.k oniyi lrkar: benzer brr ishrp oyuntr icin bku dindnncn ililr 8l (BL il,idrzqrin fukauda s.rzrl edilcn D.ldg,! 28 29 dnele nde oby n. bulunduguDi drkkar edil 29 dizedcki ilk iirer K.t degil, ktrskunrz Lr5 I dur ) I4 I d Dede, u ir rlcycn isai?rle. rolci PlRl6-d,1ih r (ci/i a;\ .tegl),ranDn/iJl:i,u.8, 189'92 !e nllllida,7. ll9 41. D,dr. nr.kun.n. dizenin anlnmma cok dxh. rygun olan Akadca lu$ r$ :r.tdqi/ad i odunekne olmas d$rnd. yc 6iz EriNnnektedi, 140 dizonn sonundakr mor bryazrn hara$yh, ll9-41 di:elein seynisi 5oyle olabrln: DoBru olanlarli dogndur o, Dogn olnay.Dlarla dogru ddtildir o o krnrn $,tr] iN.nog[Dun kaisrrnda dikilen dserek yr]anrnlr asisdrr. Onun s.zu nuuoglrnun hyihgi] rein on.ya srkn^yan .{il^nrn ag$1dr T!fr l15-42 pasijl bundan dolay, trt8rn bninhunxla olacakr,r Rnna k sm, ll9 4L dielenn58H6\t 4lt, no. 2.le yklennesyle nrtrur gnh rek l(irnlsrklarr. (bkz direDinAkadca serinsinin brznn ll9 dEunize l' gunol.llrgtrC r)!,bi?lD!\rrrrir !.bizirn 140 dtonnr zenin $nun(i. Drdr )okk.n \t budan dolayr izlcyd dn.nn g.rcck br b.nren.lrL. bunun ltrNrLk lclcir di- l4l (lizcnnze k lhli Selcn llkinn kendrsi r.mlnxhn sdykndili !aE^Ilm,5r ) Dit.l D.i hin,gll (l4l-48 direk.) 147 di2e.lcki renorastonlar okll,tcr kurh,hdur. senin ko,knn beninr gbr.lentk diyc hiykrhn,n ,tr,h okltrE! da frhnzc. bir uhmindir Eskikitaplarim.com 170 Karagöz Brtirtrl hin,.9, (150 156 dizehr) 150 Itil. l9l di:.k,dcr Ink Dd. inn.XL ilc diz(k (iynci j7l. 1i5 l5l. dr?(k 158, .z.lejl.sr|llDinrr dizek,)r KrrnuD l)ilLl(i olirk cc\rilnre! brgLrNa g.re rrlrn'! en.'d bi, scv dcliLdl l5l. dtredc (.yrtr. lslrc l9l drzeler) lars lafn(i lu2. 192 ivcrsryh b^!l.nrl1 olahk dag ereii)le knsredilen.crk deILkla 151 dizde. "&-lr: a r 'us ilrrhk q{r'iLN baEl na da}rn^n bi, khnrndir di D. .r (l55 dizo bkz C\D !,irftftirl. l0/2.7ll Jdn,, !n inl^nn bihnme Drekredn. Lk.r ballNn in yolr c rklnk bir cr ileri (belki se DN mrkinesi) ohbi|r 156 d,a.le. i l),':riy{ jzleycn ynm ya2nn harN ol.llgtrna kusld, ri,)ricjn ,\lrrrr lrrLgL (1t7 6l di2clcr) Mrrh ik ran,nnn klslan. b.Lkl.n. eu, lenri hiltkmir konrranm [nkinnr ,\,iizii okltrgu k1nN oldnkc. r. 'nhrl .!irerkir grbigclnrel{redir frk.r lrl rcin ba5kr br.)2nc vokr$ llelki cipns,k iI hr r'Drd ncdzulrncsi(157.158 dr:ehr)br gu k.Dutu dc ^y ltJrtri[irr81, (162-71 {li2eLr) 162 dizc.95 dizcde _e\in eLndGi ol. rik rdlandlrlin ranr olibikc.k !rkire hn^lEr r$rc hrykrtrd.nnd^n (l6t drefin rkino yi|!nn s.zcuk bolunm.sinrn. .tnci rnhn! nrn hikul! ol.hguni dikk.r edrn). 166 dued.. ilk lt.rrin lkuruiu \. dDrrrdr./ddlliru n nrkesiridclildir. l6t. dr2dc. r'yi i2hvrn ai,trir okurtrru kcsr (legrklir i)rrl)i.imdc drndl.l n. drdi kinnLli dr l'l$ku l(drr Kompl.l(slernr {nimnn lrd ik gecici r -gd Di. iJ,rl cerntarsr rb&clru (168. lo9. l70. l7l dizekr) beliNizdir (BehsE flr g. Dk ri-:L. dLSd D( Idri :u olank da okrn.bilk, Iakar br anlaml ac'kl'ga k \s'urmitukri.ir). !c 17l dizelerde, koge(lekr ftdtr], y.nd^ki nedtrr', Ddng.lllD !a n r e\t gerl, digi r trtr'N! kh'ln gone riyor olabilir 170 s.hi:irtri Lrnr.q (172 77. dizeler) 5. -Burra re dl-lLrnrddnrn (172 \e !. 177 di2dehn so' ( nundaki saden s! olisrlrkh lT6 dizenin nnundan dr inlall.bilir) liiir177. dizelcr) anlanr bilnnnenlckledir. fakar 174- 175 &nnur bir yeriNleki harekerin bir fnli oklugn dnsiinnlebili.i belki bir gnn caphsrk.l h, rr .li konuyr bn rgrk [uac.kur Eskikitaplarim.com t7l Karagöz 5UMERLER]N (URN,\Z TANRIS] ENK Bura.la e1e al!nan bu mezmur ya da 9arkr, setirli rannlara adanmrr akmrrtan lazla linrgr'dan olusan uzun bir ]ala.g yapurnrn pargasrdrr Balag bir nilzik aleti)di, asirnda bi. arp, ama daha sonra bir !urnalr 9algrta, belkj de dalula donlstr]. Sozcnk aytrca baldg esligrnde soyle nen btiytlk bir olasrhkla nersi)e olan earkD r da niteler (.AD eri, ba Iag8 , 2, 38 39) Bugune .legin, sadece iki )ap,un bo[Nlerinin yM,l, olduslL tabl€I sapianm$or (1) Nippur'claki kazrlarda qrkarrlan, bL, ijin. Untrersire N4uzesirde olan !e HA\J Llde )alrmlanan eok krnkL bir pirra; bu )alnEca irkasl korunniut ahr sntunlLr brr LableLin parqaedr ve lannea NinErnrrala ad.nm\ yaprlrn 46 48 him.4, parsisnl iqenrt (2) BntEh Muserur'da bulnnan, yalrmlanmamL5. olclukca rri durumcla olan altr sirrunh rabier (BM 86535) kFmen ).r .li rainaner ondokuz itinrgr iqenr: 46-49 Nrnisrnn.ya, 50-t9 Lnkl)e, 606+ Enki mezLrurlarrndan oltran on ,timg' mernlnrn oldukta i,vi ctu' mmda olnasrna karsrn, SiLmer edebi merrnlerinde bolca karsrlaqrlan s.,zluksel ye dilbilgis€l zorluklar bir ]'ana, sairin ye.izeli, mnannaL, gondernelive anla5rlmaz l6lL,bL, nedenille ireriginikarramak re yo Dojir:r D. r l.Dllli (178-87 .lkekr) Ru h,!8 n!tr gBrlek .rlinr krsk! \€ 184 re 185 dizcleR ludur Liak,l,6x,&.8,r k.yr$yla xqhrkor nes.:h.lmisun ki,5,n sdlLediAi sozfn in srnoAluntrn lthue nn yoksi nn oiduBu as,k delild lBi di2ed. ^hyhiN ambadatr snz edilN.sr oldukra tuhat, qunkn tsnkiiubx $nnLjyodu: beliti Enkinin Du&r'kay,E,yla neyc yaklagnadrgr !|e'''|.''''1mlol'']'11'lbb'.l'l"| tu dI btrg.sm$zanan krpi olank aldrgDu dikkat edin {drlbrl.qFel olaFk, Onrna,1. ,A, (188-91 .lizcler) Dizehrin cd nisi re anl^nn a!,k!a kn5k! hdur Kn,g n r kaknr iiddtt delin saprannr.nns btr kraliycr eynri icer.n kesnr ohniyan bi.g i5in \elinr haykr$lantrdin rb.ntu Eskikitaplarim.com 177 Karagöz rumlanak fazlasryla gLierLr Bundan dolayr, bu.ida sunulan qeliri !€ rornLr lakrn bir gelecekre ,vaprlacak daha derin !e daha girlenilir gi r\rmler iein )olu arma)x,vardrmcr olacak incti bir iaba olarak ele rlrnmahdrr. linkr meznurlarrnr olLrstLrran on lilnrgLr, en azndan ytizrysel ola rllk bakrldrgrnda, arn, ilsisrz seyler gLbi gorunuri anlaflndaki bag helki de Enkinin insanlLkla ord dm-h-h6, h, !e ozellikle Emeeal leh eesurcleki nnrhr) hic de beklenebilecegr kadar lLLtufkar bieimde orlaya lllnayu iligkNinde bultrnabilir Atagrda bu hrugtllafln her rLne deneme nneliginde l)jIi Ltre bjr ozer lenlnistrrl Birinci hinr.qr ()'aputa 50.,?n11gu) rainn, c ctl3lrr-rd drte de bili nen, AbzLida lalnrzcn Enkr icrn degil, ama onrn allesinln Lrleleri olan cesrrli tannlar iein de soyl€nnii, kolun kaldrnlmasinr srrkr hakknda coekuyla sc,nra iair, iqeren bir 1(endi kendio€ konuemasryla baslar. Bundan clalgalara brnen !e uremelefin. neden olan l-,rat dkiizlernr, kol'Lrniann ve insanlann lrmaglntn ikiz'i olank dogn'dan En seslenir (102 11. dizeler). lnsanlklan soz eiiikren sonra, mtA lakhgr ve qaprasrkLAr acrklanan Silmer tannbilinl te Lnlloloiisine hic ki)e de azrmsanmayacak bir k.tkr.la bulunan hrkaye turunden bjr pasqla deram eder. 5imdilik )-otuniadrgrmrz kadanyla, eair. insanlann qo galmasrndan sonra Enkinln onlar rrin ev ini ve iqlnde olan,n.leri ,rrtaya erkardrgrnr, ama sonradan "yagamrn ,rld si'ni "eY den alp gorLrrduEiinl, ye ozellikle arx)rp buldL,gu diger D,clen g.gstne bagladL s,n, on. siirer ll.has, bun.hn sonra ,nsandglr.rnun gijz dikmemesi emrini r.flr Il l2 22. dLzelet. ( rh,) l)'e 1€Ie rsla ikincr kin8rUa (faprrn 51. fti/Lgu), insanlkhn hir sbz edilnez. BiL)Lik bir olasnrkle Abztr')tl ve c en3r| ralr selamla mak irin Laprnanlara seslenen keder dolLr brr yakatrtla baFlar !e EnBnna karsln Eskikitaplarim.com t73 Karagöz suu {]iRtN r{LrRN,\z rA\"Rlsl ENtlt kif i basanI bir ba|ksr olarak la d€Mm eder: aslannr arir ve bir pasil bir biD,u )apar (?) !e b,rntar bat,klil berrnileyen hikriye turunden geti.ir (l 23'14. dizeler). Ur(rncu ilrlr.qL'da ()ap[la 52. irin8r) daha sok xle].hinr otacak bj qrnde insanhkran (hDs(jz €drlir BrL krrxglr, i.sana sakLl^n bjr enge rlannn re rnsan, telce grara! bir adanLn (!. da akrebin) zehiri clnrak unmladLgl, llnkinrn deh$er !eren sijz nr sunar ( lt)-,+2. dize rek ) ler) DLirduncu lim.gl ()aprua 5l kirLi&) Enkinin korlnnq srizterinr berimiem€)r snrdiiruri s.zu insanhgr (ftD suriiklelip gorLiren bir ra9- k,n dilgns,d,r !e insan goldesini 0]1!ih, korku),la doktu(,r tat 4s Be5ncr tarn)1a lnrgrida (1'aprLra telakeLe siLriiklenen 54. ft'rr.E/). belki de Enki'nn dibmanca $ r, ).uz,rLnt nnrh si:rgirsrlne, d.gjrmen tasma, sezdan kalbudanna nrn e!ine, kaprsrna, !€ girrgine dirnmesi ,cin on. \'akanr (149 56 dizeler). Anlisrlan llnlii dua)a (l.p i)ilikle karsrhk verjr (lnnkrl alLmcr hDl ra 55. Lirrg!), sarr tnkive sesleniiinde olasrhkla,1r hinrD evine ce!irdiAiitzunun renflnrn i( ilan ye balklarr krdir qok rd !erilnlir olinrn kadrr, saglam inia edilmis LaprnaklrrL re henrlen kadar 9ok xd rerllmis olanrn d:r harrnna hi)l,t konLLsrrLgLrntr si) ler (l57-61. dizele, gLr')a gore Belkide Enki'nrn lutu[(,r ka.rrLgma reFkkiir r)lalak, )edinci n!gL' nrn batlangrcrna giire (yaprLta 56. linrgx) ,nrh{, Fnkinin Jii e9i Damgalnunna)a kcrcrsr Lqin tahrl geririr. Bununla birlikre, J?DIAU'la, nn kalan kLsmr tamamrlta korunmug olmatarna kargrn, bazr anahrar de)islerin mMmmaL oluelan nedenivle anla5rlamamaktadrr. Ancak nirludan dadrnrn. urrnrdd'nrn (belki de Damgalnunnanrn brr srtar,) Eskikitaplarim.com 174 Karagöz ll, rri .lold rurken bir kez daha so, €dilir, ana \,ine de ellerine {1ltrgrl aerk deglldlr ( 152 71. dizeleI) sek izinc i hirlig1l da () aprua ne . 57 ,riruSu) mullidan ) rne soz edilmek ,, ,r, ancak baglamr arrk degjldiri rairin ,trh'nlur ra.hkL eline gel)L \ (l) iqin, onun erinin !e oAluntrn ottlrdugu er, dogft' sozrn me ,rI olen Abzu, tnki) I72 77 dizeler). lti,lrgrja gore ()eprn 58 hi)Lgll), L,rlti )ent ntdsuFki,!rgr, )ent arabasrynr5 gib ldgur ka)rltr\'la rnr(' l,LhLl{ !e nege,vle denrze acrlan Enkr sozunLi 'kibul erLinne)r" siirdil e drla etmesinl ieerir gjbidrr ( nrnunla birlikr€, dokuzuncu , ,r r€ eline )anasmnz (177-87. d,zeler). onuncu !e son kirLA!Ja gelnc€ ()aprua 59. ftir1l,9l), krsa icengin l,rr anlagrldrgr kidanll. brrrsr !nki',vle konu5makLr \l de) !e lite, kralilet iriniiinelemekredir (188'sl. dizelet. lnki !r Or n -sdiiij Dalgalann Siiv.insrnc BrrJdrd Birinci Kirugu (50) K^l.i,. koh Krld,L koh! Enkiirin 5arkri: kaldtr kolu! Krrsal elerdi,rin rarku,: kald,, kohl Abninun ekndisnrh i.rkEr: kaldr kolul ilin\:altuum. hh 9arktsr kaldrL kolul As lL,hnn sirkF: kaldr kohl l85l lamnnitrun s^rkN kaldtr kolu! AFe nin 9ftksr k^ldrr kolLrL Kald 'kolul O nered€ soylendil Enkinn i.rkEr o nerede soylendil l90l .{bnin{n elendisnnn 9irk6r o nerede sdykndrl Kurnl ekndiiinsalkB: onerde sdyldndil Eskikitaplarim.com 175 Karagöz SOMERLERIN XURNAZ TANRISI ENK Dangalnunna nm sarkH o neEde eylendi? Aerluhi'ninsarh Namnuhunsarh Arae nin sarh* o n€rede sylendil o nercde sdylendi? I951 o nerede sdylendi? Sdylendil sdylendil Prensin goc'r Abzu ala sdylendi: Gtlzel Endu'da soylendi. lr00l e-agur-rd da saylendii dorist sozlerin durdugu Abzr'da s6ylendi. Efendl, sen az$o dalgalah bindigin Enh, *n ugm dalsalara bindig; zman, ralran, kricuk dalgalar senin icin saLdnr okuler 8ibi, birtdk dalgalar *nin iein stnya gecer tannmE sae gibi Ir05l lrmak, lrmak legdi le dolar. lmak, soyLu rmak, h€gdlle dolar. Fllalm ikizi lsgni le dolar. tnnak bol oklzle dolduruldu, lruk lruk boi kolunla dolduruldu, bol Irr0l i.enla doldtrrddu. onlan €ide onla. iein oruya c*ardr Elendi - rnelerini. Onlar ilin onaln c&ard! Eskikitaplarim.com tl6 Karagöz MUAMMALI ENI( Abzu'nun etendisi - De'lenni, onlaricin €vde onaya c*ardr Yaram II I5I rEsini evden ahp gdtnrdn. rru'lerin pedenne dn$n, onlan g6gson0n cevrcsine batladl Sarlsrz rre'nin elendisidir o: rrrh onun nre lenni dzlemesin. Dul! onun rr'l€nd dzlemesin. rnllu bzlemesin- ontrn rr'lerini. Onun emrl Mrtu onlan dzlemesin.' orl€nesin Ir20l onun btrFqtr: "Mri! onlan ozlemesin.' Ellimi,?i'1rgr. lkinci Kitugu (51) S€lam Abztrl Selam Abzul selam gnzel Endo, 11251 selam.-eta j?, selam Abzu, dnrn$ so2lerin duduBu! ABlan aur Enki. llk boldyi sdyler llll onunla bqlrklar Eskikitaplarim.com fflir. Jr301 t77 Karagöz SUMERLERIN IORNAZ TANRISI ENK Efendinin s6yledigi: onunla bal'klar selir Topraktan crkrp uzun baLLga agr bahga aur giden kuctk hananlaB uzandr o. Efendi. Uzun agr balgr attl Abrlr'nun Efendisi. Ellibirinci ftiru8r. U$ncn Ki gu (52) onun ezn az$n dalgadr, Ir35l korku doguran az$n bir dalga. Enki nin sozn az$n dalgadt, a"$n bir dal8a. DamgaLnutrna Nn s6ru azgrn dalgadu, azsm bir dalsa. Abz! nun Efendisini! s6z! argrn datgadrr. asrn bir dalSa Dogru olanlarla dogruun sen. dogru olmayanlarla dogru degilsin ,en. lNnn kar'lsnda dikiLen enser€k rllanmn zehinsin sen. Ir40l Onun ezu insanlrgn hannM d6knlneyen birasL n zehiridi.. Onun sbzn azsrn dalga.hr. Korktr dogurao azgm bir dalga. Elliikinci ,.hllgu. Eskikitaplarim.com 178 Karagöz MU MMAU ENXI Ddrdnrud Kirugu (51) onnn, insam snruklelp gdrtrren a2gm bir dalga doguran eizolal. tnklnin azgm bir dalga doBumn sdzt, Damglnunna Nn az8n bir dalga doguan ''G6rdemde s6zn, { 1451 dotuhn sdzn: Abzu nun Efendisinin azgn bir dilsa snin korkun, lgitdemde llulu - *ninl korkun, IgdYdende seninl korkrm.- EIGndil... Ellineirnci hnlr3a. Eesinci Kirugu (54) ffendi, yuznnn l,uh'nrn eline ce\ir. DicLe lrmag\ Abzfnun Etendisi-n hlnun eline, denizin bsl*cH I?l daE - ere$nin kus alcd - 'rulu 1r501 aine, Dulu nutr nun elinel trul! dun sn.Alstue, Duldnun deBimen t4lM, rul nm lae agd'grnil?1, rruiu nun sazdan kalburum, D&ldnutr kr 'una, lr55l Elliddrdnnc0 ldrrgr. Eskikitaplarim.com 179 Karagöz S'MERLERIN (URNAZ TANRI5I ENKI Alt,nc! KiruSu (55) Efendi. senih Ll lJi-ar!r'. ynz[n, ft,h Dicle yla konusr. lmaF, Abzunun ElendisL, *nin Ll'lt 4Dr nrd yiiznn. bahklannn re kuglannh hannnane kadanM ad renldiyse o 5aglam r kadarcok- binalanmn hatmna- 'rpk^dama ne ad lenldiyse o kadareok 1r601 saglad yap r kendennin hannna- \tnldiye o kdarcokyla kontt{r. ne k.danna ad rnrlu lllibegnd hi r3ti Yedinci Kirusu (56) Heyl eih! gel, 8el! 8el, 8el! elhlgel. gell Heyl Knliq.,nilu nun hhrhm getidi. Dd I?1al'.ii dnr rrl! dadr lihrln Duhinln Damgalnunha .ir8d,tu rn dr e{inde, lL65l rr-dr'.la dldi I'lll nin elknni doldurdr, rtuiu, d.dnnn eiledni dlgd .!8. Seriidi Ds bL:L r(lrir. dr g. rrebi-rr. Kd5edeki nedn ergd nr Yandaki nedir dr-8d tt bil, Ir701 lri|]ll Eskikitaplarim.com 180 Karagöz Ellialtrncr lanr8!i sekizinci Kirugu (57) Heyl.llul Dicle Efendi, sr'8ura Im.gr, Abzu nun Elendisi, y Eletrdim, dege ile.itr Dicle '8urm. sine, lmagr Abzu nun elendisi. lhazine-evilne, I1751 dnriisr sdziin durdugu Abzuta, Elliyedinci ,rituj, Dokuzuncu Kirugu (58) elendi yaklatmadr. lfendi nrdgu.krylgyla ae dr, efendintu sitznnn yayank. ll8ol Dicle lmag!, Abzu nun elendsi, yaklasmadr Denizin bal&eHl?1, dag ereBrnin kus arc$r, Eskikitaplarim.com tat Karagöz sUIIERLIRIN KURNIZ TANRIsI ENKI mg kiyrgndalmsq.slh*rinegerirdi Yeni Yeni irabasnrhimDsaNa Eteudi Dms!/r nese sefl. 11851 -kayrgryl, acrldr, dendirin sdziinu yayank Elli*kizinci hiDg! onuncu Kiru8u (59) t? ,,1G efendiyle. ?'lGl ekndiyle lll,\Getendiyle l?1. kon!9r'ontrnh lleyl lylKnhtr di! Heyll:)'l Kmhn Djcle ln!ai,. Ab?n nln eLrdill Khlh dii Denrzir b.hk(Fr Dr!.r.g!rin l? ]($ lr90l ll Khhn eri! cril (nln 6.il Ilcyl lilIdokuzuDcn Lt Eni?i11in eril [y K6hn e!i! 1,91r Kur'ld Mtrcadclesi ''Lnkinin Kr/la Nftlcr.lelesi," Enkiti sayager olarak berimleyen sr.a drir o)kLilerden biridir. Aynca sok dahi sonralan Batr'.la ya)grn hale Selen €jder ijld('rme 5iimerlerclen giln[mii:e notiirnin en eski u)arlamalanndan biridir. b rnrden ne olkar ulasmrsrrr. !nki )alnlzca iklrr,rc.grmrz r)'liLrde brikrrakLerdrr. Merinde, I:nkl ile cxnalar, Krr, ar:rslndah Eskikitaplarim.com mircadelenrn sonucu t82 Karagöz MUAMMAIjENKI rerilmedrgi igin ijyki )anm kalmakhdrr Oykrr "Grlgamr!, re O]i'ter Di)an nda (bkz. Kraner, larii Enkidu Snmerde Bdildr lKabalcr ya- )rneli, l99Sl s 211-13) kahraman GrlgamD ile ilgili bir njrin gjrigi ,'larak anlaulmDrrr. Anlancr Enki nin canara.la miicadelesrni aErktrga Iulugtrrniadan ana iiyki) ir keser. Yrne de, kazananrn lugku yokrur. tnki otdugnna S[merce hU sozcugrl yorumlanmar gns bir kalramdrr. Asrl anlimlanndan biri "da!"drr !e bundan ftLir'un yabancr Lrlke anlamr da riremi5Lrr, cr:inklrL Silmeir qerreleyen daglk ilkeler SLinerliler iqin \iirekli bir Lehdn olusrLrrryordu. Sozctrk aynca genel olarak ulke an l:rlnrna da geli)ordu. An1a, bu riirle yakrndan ilgili olarak, ftu/, irlgdl F da "Aragrdaki Biryuk' ile ijzdesleslirilm4 kozmik bir kavraLrdrr. l)olalsryla ftrr "oluler diyafl anlannna da gehr Kr/, Ier kabuEu ile rlksel deniz arasrndaki bo5 alan oiamk drigiinitlLnnrse, bu qkirde ran- nra Ereskigalr )akala)'rp iltiler di)'anna gorLrren canalar, Kur, Lilun Lrlkesrnin ugursuz guelerini singele. Bu pas.jda, olasrhkla tanns. Er€skigalin zorla kaerrrlmasrnrn ocirnrl.lmak iejn Krla karsr erkan rnkiye, her rurden hrla saldrn l,r K,r,, rnslann lan, s,ra ilksel sulan da k',llxnarak, onden ye (lan Enkinrn kalrsrna htrcum eder ^rka lnizi'rur Klrr'ld Muccdrles' o cok LEak giinlerde. o cok rzak secelerde, o cok uz^k yrllard^, Eskikitaplarim.com 183 Karagöz SUMERLIRIN KURI!1Z TANRISI gNKl rum geEkli seylenn r'd o ayi crkanldrg zamanlarda- SeEkli seylere deger bisildigi zamanlarda: iilkenin kuGal .lanlannda ekNgn rad drF zaminlar.la, ulkenin fi uDlannda ekmek pidnkligi zananlarda, sogun yerden u,aklaeflgr zananlarda, yenn gokten aynldrg, zamanlarda. insan'n ad,n,n kondugu zamanLa.da, An\n gdgn ele gecidigi zimanla(h, tnlilin yed de gecidiBi z nanlardi. Ererkrgalrnotrlardan brram.gan olank K {q bib^ K 'a Ieda edildrgi zamanlarda, ayelken aen, krala kucuk (ailararldr, Enkiye koc. k^yal.r auldr. Onun kueuk taglan el btrynklugunde lasla., onun koca taslaa rehyan kanElann kay,lan, Enkiirin gemisinin omurg6r saldtran kaplumbaBalaL gibi earesiz kaldr Khk ka61. hkiie genirin krenindeki sular. kal5. geminin a rndaki $,1d, Eskikitaplarim.com 184 Karagöz N inur ta\il1 Kibri \' e Cezdl andtimast no 2, bagr ye sonunrn, neycut parealann t)ncesini ve son rrsrnr teeren tabletlerde yazrl oldugu kesrn olan bir Ninurta miti Liretninm brr krsmrnr kapsar.r Bunun irerigi soyle ozetlenebilir: Amar Anzu nm Nnuna')a sbylevinin bir parqasnr olurruran ilk dort UET 6, alundaki (Ninuna'nln) siddetli saldrrl5rna rA.rdrgrndan meleri, 8rt-h r, "kader tableti"ni elinden diigurdugiiml rtrzede, Amar'Anzu, "emri haber rerrr re dolayrsryla bunlar Abztrya seri sorl,rulmuFl€rdir (1-4 lerin ve onlarla giden g|Leierin kat' Bu luberle salsrlan Ninurtn bLnrn yasrnr ' tnrar; Ab:udaki 'ne Inkiye malum olan acr br laknmadrr ceqnnn metni re daha onceki bir ryariamas len bkz. s.nuel Noih Knnre.. Ninunann Krbri \t CezaLandLnlms, nLrld Oti.'rtdlt 2 (Sarcelo m, I98l) 2ll 237 Simdiye ddAin btr netnin yal zca iki kopyae saptan' m$Irr sLTN 4l de yayrmlanan (bk2 RA 60, r 92) cok knelik bi, Nippn. Bu palqrs re cok kitciik bir Ur parean (Aarcn Shafier ra.ahndan UII 6. k,em lde yayrmlatrmEtr) r btrnlann da sok az yamn olmunur: 5dyle oktrnurl OntlE,l e 2 n.n!.. Lghhurmu 4 dnb'nah{ar'n lmul... t ur sg-'nin{na . 6 me'ren ki gr e 7 giehu bi mc .. . Arka }!z, l ene 2 a'nam lursasl . l. sas-kal balll'ab... 4. ussal.. t ustur. ICBS8319, C8515007\t C8515085 yakiagrk 100 dize uzunluguuda olmas gereken rnn miti iceren trs $ilunlu birtabletin parealandtr. Yaa atrn derecede kueuk re yuzey cok korn durumdadtr, kkat oku^bilen birkac ku$, rtrhr !e kader oynrn$ gibr soNri,r M cn{i. dizeden An2r i tablerlen yaP{ boyunci ba5l(a .oh lnki) Nnru,ra F lemrstir Bn tfrrin nedeninrn Ama.-An' 8u drzelerden anh5nd,Aha gorc, bir tann (ya Entil ya da Amar Anzuia sakLrma emnni n Abzu dan trr'len c.lmas, oldugua kulku )okLur. mercrt Ur lable rinden.nceki lablerlerden binrde anlat m$ olm!! geEken bireptrol zun Eskikitaplarim.com t85 Karagöz SUNIERLERIN KURNAZ TANRIsI ENKI bLr (5-9. dizeler).'Sonra, oldukca iarrrrrcr bir bisimde, AmaFAn, zunun kendrne saldrran Ninunayr ellnden tLrrup Abzu)a g{5riLrdiigi:r nti girilrilz (lO-I2. dizelet.' Orada Enki onLr ne5eyle kar5rlar ve ''kuglar'ln farihj, adr hak euigi birimde onurlandrfllacak essi: bir kahraman olnrak kuLsa. (I 3 2a. d ize let. Bununla birlikte, lnkiye karrl gizli, dusnanca planlar lapan trrrs h tanfl, bu ku$nmad^n tatmrn olmaz (25 10. dizel€r)." Nr rnainn remrye ni)erlendigini lark eden t:nki, onu Ab zudan koymasr iqin srlftdli lsimud u gonderir. Ancak Ninurta a)fl]ma)r kabul etmedigi gibi ona gereekren el kaldrnr (32'35. dizeler). Bunun LrLzerine redirgin olan Enki Abzunun kilinden bir kaplrmbagi bi(iml€r. Kaplumbaga Ninun.)'a saldrrrr ye k€ndini savunan Ninurta kendisrne crddr zarar da kar5r saldrn;a geqer (36 'll. dizeler). O zaman h.nki kaplL,mbasaya ''koLucirl bir eLrkur krzdr rIe kaplLrmbaga),la birlikte Ninurta)'r bu- nun ieine arar (42 '1'1 dizele, Bundan sonra ona, bir eukurdan srkama)an, ana line de onu 0l' nnn.)i d irsLinne) e c€s.ret eden daglatryrkan dr) erek nircadelele de vam eden Ninu alla alal e.t.rek iyice agagrlir Ama simcli NiNnen d 8 dn.nnr DRlerden yoksun olun, iiade euiti d!5uillebilir, Nlnuni\nn. Enkinin esin olma umrd! kalma)acakn.. takar DHr, z^man tril Lrrnnrnn okunug Fnhkrr 9. drreye gehnce, \t anlamr kesin degildir !t !f a/U)rn 8.9Dris dizdrin anl^m ka Nnrmanni kederli 5ikayetiri dnynas uzcnnc Enkinin \inuiranrn h,Eh planlan ncdeniyle iernde buhudugu rehlilieyi .nlftryor olabilir re bnudio dolayl ika2da btrlunur dizelfl NNutinrn Abzud^ drha once btrlundugun! soylergrbidif bel larkerNesrnr Bu ki de Anar Anzunun kaordr$ gelninir r'kn bulmak isin Enkinin rccr Nrnurranrn planrn,n ne oldug nttinde anl.t nramrs(tr, Iak^t 49 nsrirDe dizeye bakrhF asl,ndi Fnkiyi okli,meyi planlanrttr. Eskikitaplarim.com 186 Karagöz MUA[IMALIENKI ni, )aniNinhunj^g, oglunun )ardrmna gelmigrir. Enki').e, bi!kFtrici )e, brr keresinde onun hayaunr ku.rardrgrnr anmsaiamk, Ninur, ri) r irLzuLcir dLrrun!rndan qrkanp, halannr kunarmakla mrnneturlrgrnr ) S.stermesini isrer k€sin bir bjeimde.r Mn td nln Kll''i !r Ceidlandrnlndes ''Onun erundeyken *nin silahrn fen. rurdu benr Mernim'zrn sotr.1.n dizesnin Nrnmen. ku ydn Nin hrr*S- Larli ndrn oglu lnki)r rhanrnNl Si.it bdliDii oldlg! k. ikl^ yflkrn bt rahnNlir \t rdyle ce rbilniz ''merhaNtsrolliN setr, *nion.lan kih kae r] (rn!,n{bhrnuns.2ctr, !n so2cngnne _iDa onu km gertrdi ya di lam rcBine sendar onu kjn kactrdl olahk da ce$hbileceEme dikkir ednr, bkz oh , Ddr lrgdlbd d.. poirn 88-89 di2elei) |Dki\t NinhuRg: Sumd Cennd Miri mlai (l nutr hiyahn, annas icir nH, 60. dizeyc dayahan bdlinn) bilnrdrgi grbi, NnrlN6ag gereekren de. Enkini[ eFulundan nnn e.nm reydda gerirdt8i seki2 bitkiyi ),edikten sonn histahnrn skiz orgipkiz n1n' iyiler'nen tannyr dogumakla onln hayrunr ku annDu Bu. 57 dnede hrnean,n Enkiyirrn,Ja,, buki yiyrci olank adl.ndrmasnr icrkla. ,rhlrniyu rzleyen nlariu .crklam.k ,ordl0 ''Benid birki-)'i)I.ih iladesi oldtrkca gariptn. alnc.. bu nuluiun gFn. ''ag.e rey. !dns, Em.sal) olabileccgind dikkar edin. fakar bn anlamlnnn (ynre de. kabnl edil.tigi gibj. herrkisr de b.ghNr uynuz 58 59 duelee gelince, eeliride en azhdan kEnen olunun kisilesunlNesinh btr r^nnnnn isedi$ \"6.y n$ff (h nud dikkltedin. pesinde! blDin -in hrlinde kullannnr gelir) Enes.l renelde r.ntre^ kuhtnde kr lan an, dolalsryla, renndcn yoh erkrmk br. katlNdrli ol.rkeld.hnrbilecekSumer.enin birlchc.si.lir Me rnir kar5rhsumasr re cernisi Ja-5 2'r. 120 r.l tin Be nd r Alsrei raFhndan ktrllan,m1na " (Iho*il.l iac.bsenin yird,nrrla. bk2 28 \c 59 di2elerdeki kd i ac,klandan) Diam qeliri \t ro(mum!, cpdyce larkhl'k gosre . )?p,lm6r,r olyazFr uznranlnrnca koh),cr inlisrla dnn,mnnd^ no'l.rda asrklayrcr bir yorunr buhn^brlir eogu yerdekr degiskliklernr nedenr cakuri ^nl.!hDae Eskikitaplarim.com 187 Karagöz SIJMFRI FRIN ruRNNZ TANREI 8en FNIl rr'leri ellerinden b,Ekl*en. ontrn Bdn 8rr fl.leri Ab2trya 8ed dijndn'r ltur! ellcnnden b'nknken, onrn $J ir!' u Ab2u ya gdi d,itrdi,. Ionun kader r^bleril Abzu'yr gen ddndr:r. Ben n. leri dusndiim ro IAmar'Anlzuntrn Isozlcnl karesftla, kahnman Ninuna alalladr, I I51 INinnennal brr agn koyu\rrdr -Pek ya benl Onun Dr'letr beDim elnne dusmedi. Abzun(n en ligrne l,ctr serinlmeyecegim lkuGaiilanl Abzudaki binsibi Abzu d.ki Enki Babr lsbylenenl I sdzn biLirdi Amar Anz! k^lnaman Nnr(ta nn elinden Onunla birlikre !u \t lnkinin yen.e. rr ltrr!. ' I 101 Abzuya yanaiu, Abruyu go5temekredi. yapun Alstelin ?!1, mrr r.,-r!nnr resronsyonu t. noua sozu edilen Ur paieaslnrn On. 4 rle iimdr dogrulanm$trr M.. grehrr !e drl, ,uDr r.r ,{nu izleyen iki dizedeki onun" yazar ranhndan esanlmrh olank eie alDdrgina dikkit edin lirinci kompleksin hnnr{ndr-dllllr-rc okunacak bieinde restore edildlgne \'e b! ismin 'in halinde bilesik bnsdzcnk oldrgundan eden once dn gelmesinin beklenebile.egine dikkar cdini"Afallad\" lul-dtsanin eelirisrdir. $:l/ ddan once A-e gelmesi gerekiyor Sibidir. dtenin eelnsi dogruysa, 'ln-ld,ia iein'dr fti yazmak bi. hatad,r !e so zel bieimdekr dd anl.slanrmrsr,t 17 dizedeki kui AniFan2u ile.zde9 olmadlkea, 17 di2edekiyLe burada Bu ki ikdeyi uzlaslrmak gnettrr. Eskikitaplarim.com 188 Karagöz MUA\IMALI ENI(I Ve bdylece lrdrlr lll AmaFAnzu yla Abzuk Elendi kihnnandan memnun kaldr Aeri dijndii 5 Enki Baba k.hhman.lan nemnun kaldr. Efendi Nudimmud lserlCiyle konust!r onunla: ''Yigir! lseninl kirdes rannlannn ansrnda It brn! kim* 51 yapamadr Kudretli silahrnn kanadannr keniEiklrs gdince Sonsva degini6 Yrice ^ydklannr onun boymna lkoya.akenj tannl.r Isenm kihnmanc.l ku\rerinin hakknn le6inler. *yi yeine yamfrdh Baban Enhl em Erriginl ?l her Ninmenn. rnn gibcrni 5eniD eldrArn rirrden brr dehreti kjnseye senin onilnd. Dnu ldehgeti (l)l ll(an kucilrhn Abzutla strrtkli l20t Sdnsin. remesin kimse olnrasrn ola Adrn sercfko*sinde anllen ' K.hraman - onun yiiegi bu kursamayla yeinden oynamadr.rr {2 5l 8.{i huldaki 5i dncekr komplekneki rdrnn(rzeusrbidir. a;lRi izleyor,sutlaki kopya\t b! benim qekrEin hblet lotodhhyla dogrulanmDr[ yinc de. brntrn zU ydlne bir ydhr hitas oldugnna kuskr Senel^nlannnlr acrk olmsrna kaFrn -y.ni. En kinin oldukc. sndan takdjsnden mrmin olm.yan hr6h Nrnuna Enki ye 25-30 dizelerdeki k rgr Bizlice pasajru koln niyedl plad.r hlzrlar icerdigi $ysr drlbrlgirl re sozhk 25. 27 \t slgtlelLik Celidsrni sorunlLr birhile gerimrektedir 30. dizeld e 5a bi deki biirin.nl^mr b.ylediri biznn cewmr bunun soz kotr!{ old! gu dlNmhrd. (dli) niq yarnnurda hata yap,ld,8rn, uEylr. bn d. e6 intr daha di kuskuh hale sdinnehedn. (oie yandan, Alster, s.-bir1 sizlics' Eskikitaplarim.com 189 Karagöz SIJMERLERIN KJRN,1z T,TNRISI EN(I Durdugr yeKle. ylLzl] nailda kanrdr, Rengi nanl da Yoreginde bnytrk o.. aftl igle r ee! inr. onun.. degil, IGhhn.n Ninuna h1kEl^nnr bn{un €rRnde gezdrrir. yi,Egr .. de8iLdi. Yt'ce etendi Etrkj, ll0l ytrrginin ieinde, Plr'n.n.'nlaD,nr ki!Dd, (ursalalim Abzuda kocaman dalgalan y.rinden oynanr Elin yanrndr srl&ailsnnud o kisiy€ sitzdagr Kihnman Ni lna Eknhyr Edder i redi lll i' , lt5l olarak eeyirir,.nlam b.knnndan kusuFuzdur, lakaL, ,arla .n ,inin. bilin digi kdanyla bir isme degil brr s,fata baglanmas ger.krignden, dilbilsiel bdrli \t igi rieeririlerine gelince yalnukuJkuh hhminlerdir). 26 diz.de, ld-grr,bdrt ile Lt gi6 SrFgd arasnda aerdan dogrulanmamlslri KA-dd-)i, ca dgD' ig' dkrnur. 28. dizcde. basraki kompleksin okuusu \t anlamr oldukca beliFizdiribunun, dizenin ikhci yansndaki ,rll,i ile bir bieimde pa hlelolmasr bekhnebilir. l0 dizede, lh d nE u rb dr81 iei[ kimr.yle ko n!$nadi kars rgr.kli yarkrn gbinnnekEdir )ine de. drlbilgisd aqdan. siine,.esinin lurr r r" nr rnr'rd-dr8{ okunmas b€klenebilir. I irtr n,h1{[1!n pesinden.IoroAala b^hltr* olanhkh birsiliNne raKlLr Ci, ra-& ieii gitz dagr \€rdi bir r^hniNli[ t! Abz! kursal .l.nDn gosre. drgibidir Eskikitaplarim.com ls0 Karagöz Ona kar$ birkaplumbaga bicimledi Enki Abztr nun kilinden.'7o Ona ka$ kapl(nbaBayi girise koydu, Ab,u\Nn kapEha Salar meydanLnda ontrnla konurmrr sirrdird.r.) kaphnbigann durdugu yert dogru snftnk onn. Pencelerjyle onu arkasrndan yakaladr kaplumbaga l40l Kxhnman Ninuna onun ayaklar'lnn 6nnne di,srri srfl irsrri.':) Enki, garm$ gibi, soyle dedi, Bu da nesil"':r Ona pebceleriyle yeri kizdrdr. "Iena birs&trrk.?drrdr Kahumrn Ninunayt onnnla birlikk ieine frrlaiu. .. tden (?)l n.srlerkacaFnr bilmiyordr kahraman,':{ t451 kaplunbaga Ipcnselerliyle Jayalklannr ezmeyi sirdrrrdil.':< )iice etetrdiEnkionr 5dyle dedi: den ben Fl Lodadmlll...,. '' ''Kilden nr'-dl:!-d-yr. sdzcugn sdzciignne ola$hkl. Abzu kilinde, ka$rlal ld.b& aynr bieimde rzleyendiredekr d sozctrgu sozcignne Abzr kapEnr B! dizennr ceririsi\r.nhm oldtrkca kurkuhdtrr. NiNnulln s.\nu ilin katll zenin cclirisi okhk(a ktrgl Birin.i konpleks ol^shkla saldnya geeigini lanmlar gibi g6rnnen br di- hdrr 'Ldr fti-lldrl bicininde okunrnahdlr Noklalar, olasllkla Ninuiianln CrkaMdrBr bn etknn, b€rinley r bA kompleksin yerine konmNrur .Ezneyi snrdrlrdtr' ird dniu sd icin bir tahmindir Eskikitaplarim.com t9l Karagöz SUMERLERIN IORNIZ TANRISI ENK Beni oldrrmcyi aklha koyan Fn.']6 Bnlark rddralarda buhrnatr palarlF.rl Ben 0ldiurrarn. Ben dinldlim. l5ol Zihninde baM k^lrl tasarladrgn hergeyil Geemiginden ne dels erkardrn. onun .. nedi. gerc.ktenl'zT Kr\1etin nekye kayboldu? Kahnmanhgn neEde? Simdi niye crkamryosnnl' Ninmenna bu durumu oArehdi.)s Giirdesindeki giysileri "Sana gelince, p I5 5l caladr, bnki-yiyicim. seni ondan kim krnardr?r basr korkuyla rnEmeyetr sen, ki.. rni , ondan kim ''!eni dldumeyi" sdg-8is krnad,l '" ru rJu Bu dizenin anlamr. ozellikle de Edrid nn-laddaki /d karg ari sozcugti 56zcugnne benim ol belEiz hlgr-bd nedeniyle acrk deg dtr. ile kasredilen aynm aerk degildn. Di2cnin knkolan ikinci y.nsrnm okunu$ teanlamr kesn degildiriher durumda izleyen korusmay. giri5 ohshncak bir liili i.cirr Abr gornnmemekBu pasaila iligiliolank bkz, 7 not. Eskikitaplarim.com t9) Karagöz Enki, o seFn adr yok, yani bunun adr'.. dii'knlmeyen gnn.' Sen, mefiameEiz dlum, seni ond.n kim l) kunardr? 1601 Yaraul! Oyhnsn Bir t^ratrlq iilkilsilnde yer ahn Kus ile B:rhk Arasrnda Tan$ma lrrslki yaput:l, Enkr, Dicle ve Irrrar rrnaklalnrn sulanna yerlerine litme emn lererek diinyann su]annr bir arata gerirerl, "irhrrlar ve .,.rrllar'sonra dr "kenrler ve ltoyler" kumn bir lann olarak gosteril, ri$n. Daha sonm saz balakhklannr incelemeie koyth. Ku5 ye ba- hldafl koznosdaki yerlerine lerlesririr ve gitlll/lannr, yani kozno\trn drnntirlerini, ,re'ler gibi -yani. onlarin y.inerin ilkeleri- onlanD Bir )'drdlrhs Orhlisli lO gunledel ry' ht ynekli bir yargr belirlendigi aman, An ile Enliu ontrn gi5{d'unu ilan e iBinde, INud'mmrd, soyh prensl. $yleri hilebazikli karnnanrn efendisr Iyazgrl.n b€lirleyen khl onl.ru lnkii. rierincristr, hnm ilkenh $rlatrnrl bir amya gerirdi, onlan yerleine yerlettndi Bereker li Cerii l5t eFlyun. kaynaklk eden y.ramrtren {lan Miguel Ci{lranfindah hazrlanan mdnin eernyaasM dayanmakra- drr. Resronsyonlarakla yakrn tahminlerdir Eskikitaplarim.com I93 Karagöz suuFR[]ltlN ruRN \z liNRrsrtNkl elb t Lhgladr. tanliflndan ak,tn. otrlarn bmnn rilk.leon sulaflnr \r klttr. lili(1rk k.nallin reNizledi, snl^na ifthn hazrrlidr omda lnki llah ih"tll1 \t agrlhn al.rbildi$ne )"ydr. (.b^nhrre rAuth.chr s^gladr onlari Ken erre kuci,k koyler kurd! y.ryin1rdc, Karr ''onlauD 'rn a !r 0l Xrlrlin c,)lakn. cob rIgin. bir kril Sertdi. n PFnsli$ iein oi! yuceh'i. khlm. s(iRkl bit rs'k olamt bn(r$ rill(clcR Snntsirri siglad!. Ilnkibahkllltlnn yiydr biNr biltr. olgun kinndar\€ korPc kinDl.ryeti$ndi lB^nkhkhnl !t su onhftli etrkurlinur. lagnnkri bdhk !c kutla doldu|du Y0ksk bozkrlin onlari(in yiyecckols(n diye sohrkilan )ar rktarh doldrtrdu. ll5l ritrnliLrn h.3.1 l$imsrnrl klrdu Nudimn d, s'ryh preN. lqlc.i hrleb.rllkla k^rRnrann ... brcimledikctr $trn, Eskikitaplarim.com cfcndisi, lq4 Karagöz MUAi\lV l.lINKl $?hk\€ b{.khklitr bal'kre knrl. doldtrrdtr. onl.ir gdE efiri kaFrlasord r. gij?le[ 6nnne kendi g,rhr"lannr rrdr lirtiiiI l20l Nam-iub'r1 NdIr-iub bii)'tlil gticil olan brr s(jzdiir. S0z konusrr olan olduk.-a \')gun bir orkii bicNindedir. [fsineli Akrn (:aA Sibi bir rq insan- lifln doEadr !e kendiirnlannda bnrq icinde )nsadrklxfl b'r qng- thl,rl (Lrlesinrn br u)'irlalnasna benzer bigrmde dtkrde birbirjne baghnmrsLrr. llilinen diinyanrn hepsi a,!nr dili kon$uor, kLdr€Lli Enhle taprlordu. ram olarrk agrkhnmayan nedenl€rle. rnsinrn diline fekisne" kqan |e Alun Cagr sotui erdiren Enki'dir "Cekijmeci llnki dykiide Enlilin bti' rik nkibidir. Otkii. S.rnerlerin dirnva gdrlslerin€ iliskin bir ipocr sunar. (l l0 dizelerden rnlqrld'gr kadafl)la, sair elrenidort ana roprak parga- ' olarak dii!.Lniir. Kendi ulkesi Silmer, gilne) srnrnnr bicinler !e la' bblgeden meldana gelir. sir- l,rcn l)icle re Irrar rnnaklafl ^nsrndaki nr€r'rn kuze,vindc, olasrlkla iki rrmak arasrndaki bilgq"i ollsrtnm Urt lirdr stimer !e Un nin dogusunda, kuikr$uz barr lnn\n bir)(k bolilm[ntl iqine alan :ub{FIlamazi buhrnu)ordu Siimer'in batr re Stine) b Frnda, I'rr:rt Jaha sonra Akad !e Asrr iilkesi olacak olan lnnatr ile Akdeniz nrnsrnda, Arabisr^n !in da dahil eogunltlgu riilden olr' geni$ brr alan olnn Manu !ar(1. Ozerle, Siimer Fiirinnr krtaslnda- ki dirn)a, krEe)de [rmenistan\n daglk bolS€l€rinden gi]Lneyde Ambistan Korlezine. dogrdi Akdenize kadar uzan')ordu Na'r-rrii,,'Enmerkar !e Am(i Beyi" deshrrnrn 136-55. dizelerin' de yer alan. qkr iqinde bir qkiidur. Destanda, Uruk kenFdellerinrn hnktmdan Enmerkrr, simdi lranda olan. zengin maden yataklannur Eskikitaplarim.com 195 Karagöz KURN,\Z TANRISI ENK 'I)MERIfRIN hrlundugtr Ar.Lt. rilkesini kendisrne baglama)a karar lerir. Ona bu )'irlir sozle bir ulak g.)ndernesini soylqerek Enmerkafa PlannrdN yardm eden Enkidrr. Deshnrn sonunn anlamak guftnr, ama gereek ren de Aralta halkl Enmerkar\n kenti Uruka akrn, gtrmiie ve lacilen tasr gerirmi: gibi gdriinmekedir. Enti)iin Nam Fubri Bir zarnanlar ne yrhn ne de rkrep rc de lamti idanqmE. ne y.bani k6pek ne de kunramE, ne de dehter !aml't: lnenrn rakibr yohlot. Bir ztunanlar, S l5l burllamazi iilkel.rinde, cok dilli Snner, efeElilik D.e ile yilceldig ,rlkede, Uri. her ecyin bulundngu rrlkede, gnlenle dinlenen Manu irlkesinde, riiclt gibibirdilde rsknnLtuig h.lklar Enlile lek ILOI rek 5oDh cekirmecitre yapu - o' Eskikitaplarim.com 196 Karagöz MUAMMAl-IENKI eckigneci elendi kml eekigme.i - sozlednde )hn m.yan, li 5l kurna,lrgrn e,ii, ulkennr acrkgdzir, ranrl.nn bilgesi, d$inrm€de yetcnckli. Ed{linff dii. onhun iAElinbd.ki s,izii degigri(li, cekiihe koydu. bn dlan rnsanN konNh.nna. I20i LIt-Ni11u a'ys Ediletl Bil Duayla Erhijte ahi bir lisresi, klsn1en de ylice rrnfllar An Ie Enlil in Enki).i iizel gieler r€ atncahklarla donaurklan dykirlerin yeniden anlatldrgr bir Enki ilahisi yardrr. Yaprr, Ur-Ni l,5agrda, krsmen lannnrn srtatlannrn r".fl. iJl, trrl. edilen brr d',.qh."nrerer Lr.Nrnu r. Ui,,rr', Llanedanlginrn rokiisiindensonra ikridara g€len lsin lJanedanlglnrn l,eslncj hirkirmdaflydr. Bu hanednnlk srrasrnda lsin Sumelin baskemi I ,,ldu. ltahinin son krsmrnr (r1u9ru.an birkae dizede Stmer kralnrn go- rerleri ve tannlada oldugr dirgnnirlen yakrn iliskisi iglenir. Eserur (lili iiz€nne bir iErmlama iein noLlara bakrnrz " '' nu ilnhi, a. rnlk"n.r"i', r","frndir hcr?ananki usrihk Eskikitaplarim.com \r yerencgr,vle )r\! 197 Karagöz n. luarhnDniur. c7 49 (1930) I I 17: bkz. EiOJ I I (1954) 174 nrl22 dL Knmdin yor nru Krdn.rld,t l6ih (l9T4l nkrni ki.r,la5nnnrs \c bir (lr ,idi,zekne yipDnrrr. f^lkerslein ihhiyi hinrl^.llgrdi lnurlar rrcrcnr d. grldr 5. dDclo l diz(lc. dlr-Lig.r tu okunu, (,iDul {d, k d.grl)i dia ikno yitrnnda. )n,ek biln in orNsnri.hr 2 drz(le i.rgdl bn lirl oli L trnr ,. l .\'' , r",1,.l.rl l.r'l . l-,1, ",' '!ok b,loi rnl. n,ni gelii grbi Sorincn g l dD :r/ 'lu k.NlNnuJi !.lLstr:",'. bj 2nn itrt! Dtr riLd )'r ccinnemr:.5i8dnur br cdiLg.n omc olnm ser.rginr datif,r .l (liz(lc, ijlt konlPl(ks fl fd rl.ilr (]i Jr ,r degrl) llLl koDplck!,i okun(nrre c.tsi (n bkz Akc S]$erg '11J. s 62 \d 5 di2(lelti bu ltn lnrelenrn:i)i l\lNla, 6 l2 dirclo 6 rlrcdr, burtrn 9 dizcde bnri,n yi,rclendr i rcad, Iiil bi.imlerini kii5,h, yinelcncn.Lsd, rkarsrl i ^lt,r )r!fn!lir b.5.hnra rtfe rrxikir\rhr l0 rrlrnrn{in II di r. ccvjrLsi rcri llt2 rn('l6il. KLimcair lu$rlinrMn ll 20 dD.l.r. ll (lp<ic !1.t konpleld idg ,l| Sdlin rrl rrnr rihtriiri .lNck gu.ur 14. dEde. c$' i g.nl) goriin,islu rllt reRrl dil(knc rhnxl (Talt.r usrir(lc gnriinnrnesinc kirsn. belki {1. bu rilD. i:nln b!{: J,"1 16(h (rm.r'i r5fttr lql:nl^srnDri, ozel|klc 20. norI ln dr:c!l.l(i hr rdn !ind.nfr l.r ilin'thr lT drzcdc.Lr,,rij,L.in r'.rrr l(rLrLrlrk.irf dc grldii rlt{z stiJhcr.q. lll r rr2 vl) ltj dEde ,lt l(nfpl,lt\in cd,,r.ub, dizedcki linDhnnk y^hr2ca bi. leror zenrr olarNs! Itrg r ,1, bdr n olic.lun \e linkr degrl l:nlil(l.n s.? cnn.ln0d,,. l,u dlu (1.1, 1lc. rle,"rf di:.dekr iDlld []is lirlinin ftnnL lrrsl.r l\, d,i(l!Li.l.itrltcl nnrql.l( ,,u i$ .u lnnr \e l(isrc1!gr k.5iD d.itil.li, (lilli\ir jx,, icn, bli: / \o-\ J v !)ijL\nr h,8dlklrrik rbl Di,ldlhr \cfrd.n goz{ktr gecirt,, kmrner itr urcdrnrei ) ()l.lugu gibr h rrl(l r sx gi,i.,h n,n nifl k$llrlu(l!l: brsLndiki !ni.r h.rtkerlc, rrl. b.l](i d. b,L ,lih$in ijvlcnfresi,,c cs,llt der lirih rellen),1c rl$1i brr sey !labihr 105 19851 ll5-l9il,, 2l dDc Olluk.r c^l)rink rir lcln sn ikh ) l.n b,L r.lD,ndL,. li,,Itirir krBifrn nrtrl.urrla Ur NrntrLr^nncidc.d.c.rr sin rn (ogilfhni Eskikitaplarim.com 198 Karagöz ! gLl)i1]oiiren soniiki iakibiolDasui rlebrb dercce)t kfular dogrtrt^o- ,n,,1,'adn (l'illtensrcrrnr iiqiorci kompleksin ccrr.v^njrdikt nd dikka, r.,,lnnn.nnsrtr (runc, ir /'"./ 16d^ki kaNlin D^srdi isnEr slnninn ) lr,, dueyr i,lcyer dkiL,g! grbi bhk,lan S,sgnl icin kisrlgr okltrkca ^nriloni ,crndir, hkar r.lt bi.rn. .XelerinlD lirrE!isrik coztrmhmesi heliNrdir. 22.10 dizdcr ,10 Li d.d Di-li}in lrzcuAi sor.ugune cd.nisi olin -sok )u:! rc ydlunnd.llk {D ln[dLrn ile kasr.drletr oldLrkca betnsizdir 2] \t cstris rnr bkz. /,n.r l6il^ Knneih lQF,lasnmusr. 24 dLzrnD urun{liki nol(lihr bir ili kay,p isiFllD yernd,, 25 di:d.. rLe.Din ohrDtr5r{ nnnlNf (loftltrDcu isircr (;Ul grbi Boninhrc mckredi ri IiN de. dizdrin tlnn .ry.nnndil(i "ilkrshuni !$ irisi ol.hrkci l€siffhr. 26 dizd€ (a)ir.. 27 rt :.n u gosrcrcn ilnrrlsihrsr (l.lkctrsrrm,r\ sr)drlr gibL u(trrrn 5ilns delil) \t o2nc rnkilir a)klukcr.nenrlj ohn 29 {li2<1. lt,trLdilcn hrhNrhL [rs[!i lrilei rc (lehs(h ,[]dDr,rli lrrhnri l:kr,,r.o,,riirrfDrn r6rlc ,^n \c t,nlilc ser.c.ktn dc (lrhtr ncl,grnr so\l.L grh.llr (li,,lil,f \rppfi(L.kr ripiDnlr IknrrLn b r(h h.nr ,\nn hm dc lfhlrn r.prtrrt, olarlt rdlind,,,l(Il!rn. drhli cdBi. ciinki, 28 diz.hr) n)z.l bLcn ler secnis l)u,lihirnnl.uLkhilr ninlfu{r^tr.s(lc| l:nlile gecDrF. isldr!!llnnnshir rrnr)(LL,o2.Mn{hrbtr) r^r d,l,i zanrin zrtrrn Enlllin bihslkrdr.1. rilt ktrlhrrhrr5l,, hsunh birlrkl.. br il^hiuD )12 hm iki hfnyr Iirkh bi ,cflo .lirlt .lc ,ndrern. drklar tdin: bkz 6 12 \e ll 20 tlDderl C^1)'a:,- ! u:nrinlNr rerr rcrk ohh i,cdcnlcrlc. KmDer 29 \e l0 dLlrlrn J,alkrsrc nihf b , l. th r0innisrjj ll J0 di:chr ll \c l2 dizelerf d"$n^ dNelsir(c gftn L.lll bn cxlgr fnr l!,Lhnsr)'li rlgrh ohbile.ek v,9,1./d bcnzcri.5o.qdr," )n (Likk.r tdin ll34 dtrelcfln drlu n,rbcsr brLcoi,isi njylc ol^cikrn: Ly linft u^ba. *n faz. $ h.ltrh!.n lursnn. ortrr[retrf :am r. ldilin {ref r]rsf ctlrgi kn] . ..tr.L Ur {r.\' (.knn. KNi Xrl.lN rn ordrri o ol\un l5 ll:llizelenf {1.h. *rlln bir .c, \ms s,tk oh.rk',,: (!^ll,gnr rslinr (yNri, UL \il! r) u N!lL, )r5idr!f {m.c d.s(li[r h.r $r kutsi] dc|rrn prlHrr rlun,ln, lt 40 dizclrr llllilrf llikrtl.n rrnirn okhrguu i i (ler gibnln kml yirkrek rr rl(.nt rlc Eskikitaplarim.com t99 Karagöz sUMERLERIN KURNAZ TANRI5I Ur-Nt rtd'rd Edilrn 8ir D.i aJla Enl?i EN(I yc llahi Emreden gtjzinr etendisi, yeryrizunde or!rnn, uzakl.r edsrD y[ rtgi her ryi bilen, engir hilgelik )ny.n Enki, Anunn.lnn soylu 6nderi, gdnhnr knnd.rdin iyrrnayan. 8.rn dogrm ndan sirnbflrnlMdAr:u \tFn krlarM, Bntnn ddg emirlerin e tendisi Enki: san. edrlnesi gerehiArbieimdr dm elnrek bit'iin dnunl^n harl l5l eden elendi. yeryiiz{re bnrinr halklan gokre re yerde istilomn yerlesrnen, 16I ,r( leri senin k niz.usnd.kr bdlsekrin rgtr amr.ginN llnlilt {nmak zonurdadrr. onun (rnlilir) kutsrNisrnr ilm^k rcir Enki onu kabuleder. 18 drzedekr, 'hepsi' ynrelenen hil knkunt k.$rlar duel.r 4l dEedeki b(ynln soz du I Ss drb-ldyr kaFrlar (bkz C. C^srellino, li'o 5!lgr flvrur l1972l. s. l14rd 43 dizetrin KDnre, eeliri sinin nedenleri (F.klensreininknrden tarkhdtr) eniyazg lzinanlar icnr icrkrr. Br Enkinir btr trgisidir" dpcshdekr rigi s6z.ngn.nn .nlann hila rin$ni.|dr( Knn.r buntr link y ni. ln etligindc sylenen bir sa.kr- oli 41 41. rak celrme eBilimindc.llr. Eskikitaplarim.com 200 Karagöz IIUAN1VAI-IENKI kni onl.nu pFnsligiDt y[k$[enDiclere Fn"r lmaklannn klrsil^gzlannr acrp. onlin *lincle doldumak icin, h.sdlin srlannr Fy,n yogun bulutlaryrptp. b[trin r.dalarn nstnne salooi.ldr boiahmaladnt qglannk iqin, Aleklerin nninde Arnanln baghr yukan kaldrnp. bozkrrhn or !e bitkilerle ltaplinuk icir, meyle agachfl re balre oola! onM $rp bahceled dikiP, argibr rlabrldiEiE yailnak icin- tannlann khh An, eni ydkilikrldl lr2j Eniil, onnn soyh J.tg{rg.rlidr, bnyiik dehtcle bunn ll]l i, scn h$ sryi onay.crkann efendhi'l, krierik Eolil Grsgiitr \r yeryiztunn tek raDnsrn'n, ki\eilk klftletisib. \'*atrd.ki \t iiagdaki birrlnyazgrl.n rnnt ayrronu gibi. dnne l)elitledi, Senir agandin crkrn dogru iriiknm l yn.cdirlll. lhk(:rmlen 4rk|g^ kallittrran Lann ih, lu, un.n dibindc son$Ea Eskikitaplarim.com degin yagayin nF^nlar ictu bile, l 201 Karagöz SI]NIERLERIN I{URNAZ TANRISI LNKI \t yivecck rn Ey Llendi, icc.rldcrini *n SozeriFn, onhnn gelctk babNsn. t.ntrl^tr dlank senin soyh.dnra du ederter. yaPnil.n Serekrigi grbi. lh birrdjrddnilrr Ey NudiNNd. kn6alsorhl Du onnn Yn " r" snzinrle UFNinuni)l girAgolidir. B,'k\'r'. re .ery'1.0r.,c R r. a(hna $rk l2U rlk +, y,'r td., L sacr,dn. l22l !y ltrkr, btrttn fukn birrnti gcrnllin. onli', Abzu ya yerlenirdin 5enin rrritih kul{l sor_h otumra yeLi, klrsilal.n.., oDtrnft kini ontrn 8is lEr.!uN.rlk$latru. Ddleun.nde gelcnleri hallne gerulnl Golgdsinin biitnn iilkeleri kaplamash sglndn gnn dogrmnndrn Snnbrrrnrn.. hlsu \t Dd. nltrh kltrllgige ensnesnri srgladD, iirr bir bul gibi, Ekritr dehserle doldurdtrn, An re Lnlilin lmnl orumn yerini. Eskikitaplarim.com 202 Karagöz Oit^rmda bir n$ ledlmis rlm ynce rannlarla ilgiliolan ru'lerc uyg!n olank, sayFE . rohurl?1yamlun, raerl.dn re invna h.)m redin. Ey Enh B.ba. ll0l *nyenni.k[grn zrnnn yizgr belnkyen kr1$unde lu tnlilin seretrhsrn eurgi 3| bir sdSdn{ dtr hrl l-r Nrnutta, rn mnkenrmelhnne ed ropladrgn l?l bilgelik elini ^caciks,n fatrnhga yan5^n deh*r degdili her 5ryi pirl Kih Kal^hrn .lderi Inilhin isl^d olsun. ohtr rt. nr$nlar yr5adrkca yrik*k denizir igrarmaganr sunuldukr^n ^lqikre r , \i,,",'i '. t) r.r li.rc. r.^ rr ., Ll',, . gor sonm, p1 ',1 Enlilour. serrcliSiiznyk biksn, h.yruniyi gnrlcriln re nc5elilrllarnrcoAaftrn h.rkutr l) ^drgr l.t0l boyunca. l:rlki lJrbr. yrice husuya bii rmds. l.lll *-nin b ytrli sozrlnde Eskikitaplarim.com )43 Karagöz 5OMERLERIN KURNAZ TANRI5I ENKI tanrel tardeslenn AnunMI.r, Ey An rn seninle *rir$in $yh karderi, stu ukl.r nlgnyii kabul eden: rnin drin gnzekhr lnl Enkinin birri8sidir. Bir Er ?i llahisirrill Krnft Parcasr bir tabletin Bu pasajrn neLni, rshnda )aklaerk ahniD dizeyi ieeren ilk ) irnrsekiz dizesinden ibareuir. Melcut dizelerde Enkinjn adr mez, ancak bu parcada betnnienen adla., sltatlar, ozellikler ler igin rek u)gnn adat aclmlama lardrr Merin. l:61. Enkidr Notlarda ilahinin diline gea- !e nitelik ilirkin bir 1rcenellikle usu yada et€n(Li oiarak eelrilen en 4048tlc Ake Sj.berg tanfrn.lar haz,rlanNrr,r. Btr ccrili s. l.rL...1.\n r.L,'h.tJb.qrnkrnkrhrtl L q,^',I d izede. .gdl.nnn bk2 12 \t . 87 88 (^yncr 2 dizedc, Antrnnilan ilakri turin $"sriritr .nlann isin bk2 .]rD n,b ndlit, 0/i 20. dreler) L 1 kaFrlam.ya cill9r. Iakat dogruys bile .nlamr atrlarrlalrmakr.dr I dize zca ksntn koNnnt,sfurte Enkinn] tdr harel€riri! dogann, Lahmin dmek gticriir 1 diztde. de,.i 8dliizieycn liilbi(inli yal h \dhkki h ilgih '1anfl !N yehre (annhk kuuan,m oklukca rirlrf Sa,riinmekrcdir: duc nrn ik rci yiN ok nailamrgtlr. 5 dizedeki .logru_ sbzci'At1so2.uEune 5n Il,20 dirde,): erz.irArrn.y nla dPedeki sotrsuz. eaprNsrk bar-UD.lll herce:inin krNh$dr(aytr(. bkz.8.9, n nireledigisdzct(ge goft degi9tr 6 iein yalfl2ci biL rahmindtr 8. dizede, capngrk sdgp gdll( yenne nokri konmusru.9. dizede. onlann soyh adrm bildnii lerl elind ahP, Iacr ri yeDrizunrin yanurdi.' k^n knlhna q ! olabihr. 10. duede. g.1kyn2[ _gdkytzn 1e raroldngu siircce demdnn bir brgka b(imi ol^bilir \t ll 'trlrrziknrk olin ikincikrsmnnn yenne nokra konnrLtsrur dizcdt. ducnin Eskikitaplarim.com l2 204 Karagöz rrimi old kalran ile Enki adr ansrndaki baglanirlr rosrermek iqin oldugu gil)i brrakrlmrgor. 1lahi karnatrk c karranr kqa alqrlmamr5 rqn gergeken de ranrnlallcr l,rr aqrklamadrr Bir En,l lldhiin r Krnh Pa4alt h', 'lrnnlar icnr kaR! remt.le kuna2, dizennr eeinsisi)zcngn sozc(gnne yap n$urre lebiln ll zenrli drarg..d,lti k.l5rlar; bkz Ur Ninuni dizede. btr ncdcn[ bir12Sadp ge- eatnnk arn-r 5i8iji8, yonre nokml.r konnnDtNt gi ya Edtlen bir Dua ile Lnki yc llahinnr 41. dtresin r yonnnu 14 duedeki eieek aErhn qrpngrk t. t.r rlir rcnr$deftbir mhmindir j5. dizedeki "uennry.tr, ir nDr}lrl.FD kompleksir rlgih onrkler nedeniyle nu i.6 ! b(jnirde okunm.sr gerektigr not 16 .li:ede. igiji izleyen eapra5rk i9idrledn y.rine nokta kdnn!9t!r l7'18 di2ekrin cdfi' si s.2cr\gir s.r(g[nedir (Sjobergin oldukea *rllst ee\irjsi dilbilgRl aeL dan dogmlann.rn$rr)i oDlia ll .lire<leki .lirmsuz prnslei ile ilgili ola bilir L9 dizede. iieiincn kompleksin ilk fusiolisl,kl. bi.h:r^d,r 20 dize nin eeri.isi. son konpleknleki Jdg KrsD?\'yr izlty.h I4I nin biryizm hata! old{gunu !^FaI^r 2l dizede. h.kinriyd lrniyu k{5rlar. bkz tlendlenant,kll laaaylnnna dayamr. bkz SKIZ. s 65.209 yen' olamk serildr8 I diz€. Bu sozcngtn say6E omeEi \t rcerdigi beltrsiz likle.icinbkz s.loberg, 1ll, r 62 \rl 22 duede, o'Dun oncekr drzedeki .hakimiyel ile ilgili .ldrg $trrlnrakridl( nokralar ricrinctr kompleksdekr gtridqr ijnce gekn okrnam.yan igarern yerine konmusrur. 23 drzede. Iuc-Diirin IU(;\l yeinc nokr^ kotrnnrstrri TiJG\ur !Dr6, neden, olauk okrn^bilrceginr dikk^r cdnr. fak.r bu anlam traglim^ fek nynramaktad,r .Donei yahnzc^ bir tihmiDdn 24 dizele. ye.lc5ik halkliin (etnisi ,D g.r dr m-Lidekibi nin bn yarm hat^sr oklugrnr \"Nyar.25 drede, n! ,i-li d n qerins goe erneyenl.rin, bu konrpleksirr onceki di2ennr !r. gi/-gd,," yl prlalel oldug lasaynmna day. 26. drzede, sen onlarl. rn^ bib.l^n gibi konultun binz garip gelmekredir Eskikitaplarim.com 205 Karagöz S'MERLERIN (URN'Z TANRIsI ENKI yukanda," irrgda onlafl d.nerleyen, onl.an ya2s anm belirl€yen, Aaunna lan sadrk hlan, kendiliginden birdn d0nyann rm leLine gre $eren, canl an... yne 4r. onlaru rdnhgr olarak ates saaan *n, *n, emideri ne oluM olsun dogru cicek olan g6k !e yenn Dr'lerini deBirme? so6uz 8is lur'u yoneten k an, *n, onlan iyi biien etr, yaJam rohumlanm scan ar onlann iyi ya,gLlamr y.1zan, y0riimelei geEken yolu soyieyen, onlann muazan ayinledni ynpatr ki... bir bnki gilti boy \erir, kratiyerasalan dagLtan. dogru taclan kaarla5onr, onhnn muhtetem adlanm soyler, gekek tlzak gnnlerde onlann rannLftlanm emEden g6ky0zu !e yerynzunun ,annda, etrlein ensuza dek sormerini sglayan, Eskikitaplarim.com 206 Karagöz yrtz[ntr ... koyan, kumazca d$nnmeye yak$an en, gnzet anlanu. uzak gornslnLirte. mesaleli bilseliAe, ooun her reyi gizemlidir, k€ndisi nlntlama geIiEn !,r. ona sifah bilkiler gibi eicek .crmn, ynegi uzaklnrda olan en, s6,cnkle.den asla h6anmalEnl, bilgin alabildigine yallan, I151 u$a, hflkomdnr, g6zn... ctr, Fregi bryrk, her s.yi bilen, s€n onlan knnhr icin btryturrsun, sen onlan Anunndar iein y0k5€hilsin. senin nr'lerin onlann Dr'lennd€n ildir, orel olank seeilmig, kuma, olan her eein Dreleri, str onlan koru)Ecak dogru ki5isin, s€nin hakimiyetin {201 kdrga gibi b6tnr onlan, Giuey Rirzgin gibi emalar onlan. onu batllmu biri gibi onlar ich ayrhn, Eskikitaplarim.com 207 Karagöz sU\{ERI ER1N EN(l XURN,V 'ANRI5I . grbi onl.u rlsrine tespn ennr onu, Senir lzak bir d.g Brbi oknazimcrnr {)trn . fna d.ner oftd.. setr. c,r, brb^sFnr onlatrn. {nlar iqir sen onlaLla ana ) iyccek iRy.n lob^nsn rn I 2 5 l b.b.l^n gjbikon!5tu!. nu nrr yi€cek. ieecek igl.dB diha eok bil8ehk ikradrn. sen kunrizca it YaPanrn Dhsinrceyi yerleniRn. bilgelik katan lT.rUiri,r gd i din' ictrn h.ldr .Jir nidyn.rli dnrrtk[t]r, E1thl\1h T a|tnag, h I iduil&n E enSur-ratrnd lidlti snnerl€r hnnlara sd)lenen ilihilete ek olarik, tannlann )erlei rikleri dlisiinnlen kuE.rlyerler iqin de Ihhiler l.znnglardr AFgrdakr ilahi, E rnglr'rd olarak bilinen Eri.lLidaki taprnak, Deniz Eli ieindir siirin diline ilifkin brr asrmlima notlard.n brllunabilirrr Bt . crg!' r.yi. _Deniz I:!i. ilahr Ake sidberg raRfindan hlz anft'rtrt. IH. s 17 l8; buFd. $nnlan seirr btr deEceye krdar on(nktuden ta.kl,_ dtrre daha,jnemli olan hikhhklir bn aelnn^nada b€li ilecektir S^y'str qal,rsrk rc mlllak dizd.r iceren ilahi iki bolime aynlobilir' (l) e o'gt r.r'n,r1srflrgryli Lurh bi[iyafdr nl.nu, gtin rrr$nrn (ish) gnnedigi linnli' Eskikitaplarim.com 208 Karagöz rn toplanL1 saLnru l'ndu .nr s! ohlik rcshedilnEii (2) . drlrr ,"n r tjnkr raralndan krhca$ re k,iBtrsilnc oruracagr yer olarak *eilmesr, c|!ku genls finnr I.nn*l ltokyuzrue engen l.lized., g.)l< sillkh bne\ii re yemekler icn] ekmek pi5irrn e$D birziggrnr ile rielanm$u !e yerle birlikr. bicrnlldndi nln anhN aerl{ ddlildi, 2 di ol.rk sua.o,kz .1, 5. 8, l7 \. l9 dneler) Ad.pa nirinde Edduh, firmcrl^d^n {,, edil.ligrne drkkar (hn (8 bo[m) "ltrhr'{snmerce !n. ], 12.20 dizeler) Enhiinn nki hrlhnrl.tr hi. ilar,du 4 du&leki ikmci i5 tr l,'Ni.rdur, ryrlr srl{nu. rdc. s^irrlpnmk ren.nnr bir ?iya fer salonu (i)tr" deArl): buhdi Knmciin esln bn ogrD(isl olan Jin snt KiD re Dhl) (:olhgeddr SolColdl inonen\i esns.hnmrsl 5 dLzcnin lerinti biiyrk 5ic olcii.le 4 dize)le |nikllLXine dayan,r ,ni'r iyib'lndr bir in,fdr. ol.eLkla 7 diz{lc. n.4 erkrli Srihcr ihh,l. esilt xlc soylcni,le,. rielerurkrdri' (ltl rsr pek ac Lk degikliri bclki de bunlatrn Did ler rrni ndan idarc .dilen ku ,rll.ii Sorr rcm rdrklikle .nlamra gchnckredir 8 dEede. ayif.r kal)lin' .eursi )?nL r..r rl liL r(lxr.laj/N degil) = orcnitr. diyrrlr 9 di2de. \ophnu D )en nr r(linir, jrnsupKinrinhi. gdi (ur akh y krn bir hh 'g,D nlDdir 10 di2ftrh ce\insinde ilk h irn !l*i[ Diecls. iktrrci hniin i{ FN (ydri !D, yrc.) ycrnc bn hari oltugn \nNtrlnnerr, A iLeki dcAiskcllc giinflrldigi grin. gnn girmedigi d€.vi5iokh,kci rsrgnnn ^sla l sh,ludrri bel b! rrih lrz edrldrA sibr Annun brMhr1e.ali ,, I I dizcnnr ccriisi gi\erlri cernide :d ftdddirn !r8 hsddyla. muhrfrz lil- enunluluk, I)^mlele brr rnlinr oldugu !^Lnyrlnr !ntr \ e J,r.r, sanrk tn rstu sihrpur l2 l4 (lizekr merinde oldnlca grip du:enlenmjt ^nhnnu llr: i2 dDtycin.lan liiltuhndi ll dEeyle baflir, oysa Il dLrcnrtr l{ilin, l+ drcfin brsl rgrcru (trir 12/ll di2edelii yiE bcliFiz Dtrtr\, (.yr(i bkz 2l drc) ltx\rhr lll14 dizrnin an lnN,. .nc.likl. .^fmsrlt .d ye lrs lr! ned. rtlc. oi.luk.i k skr!tr 1c ntrglakr,, l4 l9 drze er. rlihi n soDuc di2clcinde hli,rililiAi Sibi(22-2:l djzd.r). EnIiNr nrkinrohr"k d r]rglr k, de idyrsdone$ icrn Seriflan !e zcmin h^aLl.dar L6 di2ennr anlaN \e kasre dilen behsndir. baghnna oldukca iliskFjz gorunnrkredir. l7 drede, tiG gurn ilinin stjzcnglL njzciignne lelnsklir 'sapl^)ntr fikrN cagn5rnr gjbi- Eskikitaplarim.com 209 Karagöz SUMSRI,ERIN (URN,\Z IANRI5I ENKI Err?ini,i Tdj,rndF, E,iiirirun F engtrFratum lldhi Er. 8dk re ye e birlikrc bicinlcndi, gdns zryater salonu. Endt' Ab2u. lleDs (n kurrlin kusilalan, e\'. has yiyeccgir yendigi suyun PEniin el kut*l ziy.tct srlont, I5t kanaLndan isikliAi, & dag, teniz bir )tr, $bnnla oralatrnns. Abzu: *!in rigr 5arkrlitrn mlcrirkidrr. sNn genir 2ryafer kaplann !ygun b(Nlidir, & tannl^nn o(1,.dtrlt ropl^nr yeinF senur gcnis \c ) t1ce Ncclissilontrn., grtel)crc ll0l dild Dir rtrIgc'Dr]: & Er. rnitr gortrir ynce h esri2 nnrkur d$. remelire kurnl bir ric L nmskr yc dc5r dj Endu. trch snslornris. dnin {iliz !e iAr, trnyiik.rl'u ynksldigi. rnran Ft, herikisi de Lnkinin taptrra$n(la baslc^ rollcr den birnli oynfi gibi gorlrren trnnla ilg i olan 17 !e 19 diuelcrin ir^lndi 21. drede.l. er' icrn rnekin, heskcn gibr l)ir l{^Erlllt oldrkea dir Ziggtrnr ile ilgili 18. dize, )rFrzdi.. .lah^ kesnr rc lysur ol.bilidi, Eskikitaplarim.com erinkn 0{r81d r? iyi. c!. iccrmektcdir 210 Karagöz l.urrlilan Abzu, scnir )t.in, ..yqiL n )4r !1 {ni'r {t 5l Urdya seslendigin yerl rk$nr yemegnr€ ekftlt.doBlnn irnnh orad.drr. 612igllunru ond.drL. gijge eristn scnin ylkc krErl.t.n, & zryrld salonu. ukrp olin koci lltnsin. (;i\giin rc \trn rnn or.drdtr- ltdnsi. s62lei deg(nnlemeycn. vanrrcr. hilcl hkin lin. kun,. Ily t I d,g rd *nn, kDclitnn &liendisinr setrin kti6i re l20l zorgin. uzernre er"hi, otrnlnr )d:rrdn 5i,t-s.1,|!h'ddrl Er ?i]c Mefttu|'' olank, Sn srmtrh adI brr y.rzann elnden crkma, tnkj,\'e tiilmrs hir !aprLa yer lernreh ,rernde olacakur Yaprrurcla )'azn1in Fn it /Nudimmnd r drn eder !e rannya. hizmerkennrn l:nki kitLlrrl hizme Son se;i rUgun bicimde yerne getirdignri anrmsnrrr. Yln. de, NanLar geldi !e uzrktaki hilekirlg'n yerine gLniird! onu. BulLrn,l,,l]u koLu dun,nida kimse om ytrKlrmcr olmaz. Yazninrn sutlandrgr rLnde her K(abr \4ukiddcircki fisn.nhkmcanr rtrtrdatr biriyle lQFr!asl,rl.bihcck bu k$r )npron bisLs icir bk2 w w Lrallo. JnO5 88 8l 88. ttiznn (rrtri. nn2Ilrll(ttrlr dct idnci,s^b$,na d.yanm^kradI ancak, norlNld. bclir. rikliAr grh. !lillotrm ce\irisitrdcn birderce)e kadft tu*hd . Ayrc.. bu di. zc nrhtrn$ di llalldNn cd'iiriNien col( celn yazFnnn esrs.hndriha Eskikitaplarim.com 2| Karagöz SI]MFRI FXIN I(URN,IZ TANRISI ENKI lum "giinahlaC r "di$manca bir tanrr" ortaya atnrgrrr. AFagrda, belkr de biitun gairlerin paylasrgr dehsetle sona eren korkunq yaramll]lri canl bir anla mr y€r almakadrr: Ben, pekeok icy bilen bn yazar, apmlhk ertim. Elim yaanayl keni. Agamd. lafrirkendi Elberre, Enkinin ona )ardrmcr oimatnr, Enkinin selgili karsr Damgalnunna !e oglu Asarluhinin kendisi icin amcrlk etmelerini it Ben senin gnnihlan .fieden kiPrnda yasanak istiyo n Enkinin gltcn !e merhameri konusunda, srrayla, insanlara kanrr san^ bir mektup Ya?dnn Merhaner er bana. Ydt|rd Snlrdrr ,ir'u D tid Nkftrll,u EnkiYe. gokyrlzlr re yerynzi\ndek' yuce die ubiau'd egsiz olana. seyled derinlemesine ki\ratltn Pentine. An\tr y^nnda Yazg an belirl€Yene, y.'nleLi degittnilemez16 'TabRr," olduke^ karma5rk \t Eskikitaplarim.com belirsiz mnr-,rrr 'nin rm inn k^s ar 212 Karagöz MUAMMALI EN(I Anrnna lan dogru Dr. lerj geeirenesoylu bilge gtrn dolnmmdin gnnbanmrna gdzetlemekren a5h sen dumar"n, I5l derinligin elendisi. beniMr ed.n tanr, /rre UFNtr ... ollu)d: rD si't rd urlfn r, hi:rudeitrtro, rdtk.lijrki: beni bi. insana lclvndiginl gtnden beri]r- ll0l adrm anmaktan bn an olsun geri kalmadrn. Bir baba gibi lkorktumlrs *nden baynniannda sadakarle slLdurdi,B0m kurban asla Simdi ne yapm4 hrsEtk etmedim.re olusm olrym, Blnahrmrn hnkmnnnn asla sonu gelniyor. uaklaki hilekarhArnye nea' g6t[rdrrben| ''Benibirinkna eelird€i' n.rn-l!{rlu-ui rrru-trd{hr,'re etrli kars amaF cah rr (fiilin resrcnsyonu akla yarktn bir rahmlndir)i kadim )aananlar bir bak! ma cagdae "Korkum hum^ni$lenn ka€rlklanyd ar. kayrp bir liil icin akla yatkrn bir tahmindir ' Bu ilade his rnulmadrk bicimde baynnlarsmsrnda kurel sunulardat eal' nanrn pek de al$rlmdrk bn Nanriar 6l0m .i olnadrBrn' ina eder gibidir. 'ey diri hilekarlBn Eskikitaplarim.com trn oliller Diyan ile ilSili olabilir, ama ,5y- 213 Karagöz \I]JMERI,ERIN IORNAZ IANRI5I ENITI Fliebir hosgeldin isaretiyok benim ienr Dnimanca btrrann Brnahlanmr bam mu$llar erri, Onlann sonM! Sdiremedinr.rr An ernnin It5j rner'ni z.prerigignn, d! um, giinahrz olmama k.s eEik b.sla kaFEurd. r. KdrF bir.. gibi elin Sn boekh.r': ^y Yold. boyunduNgr knlmG birydk arabd gibi. hPltlry^m.dan kaldnn yol.la ''AblVrhl" derilen yaraEi uzatrdrm I20l Zarifqehrem boynundan yee serildi .. in kruag. gollrdldn seklin *nrlir deA$t'. lce.eleril'r lyuy mryorum, gn.um kuradnn kalm.dr. .^nrmcekiliyor. ' ': ley*, "hrlek. rk m anlann htkthdtrr. Bu dizenin ikhci y.nsnrn anlamr oldukq. kugkuhdtrr. valuzcr krsmen korunmr$ ol^n bu sdzcnk iein akla yatkrn bir tahninde bulunNak griernri 22. dizedeki 'benim i i2leyen sozciik rcin de !r ^I16t 8e "cecelen akla yitkn bn Fstonsyondur Eskikitaplarim.com )14 Karagöz ENN MTIAMMALI Aydr.hkgiu krm gir. ol(hr benin iein. Kendi mezinma dtq[yorum ]ala5qa Uen, pek eok sey bilen biLy^zlr. bir^prallrk erim r{ lz5l !e gonlgnm bul.mkkgr. Unrrnm elindetr kolulnN9 bir kahin qomeziBibi heryerde illmy. uBndnnlll. 5! da$n yan'ha yanirmtyor, tek so2 soyleniyor ban A*adas,n bana hie ne de . o$'r emiyor ylreEini 130] ^uruyor. HakiFrle doh adam benimle alay erti." Yazgnn b€tri lirk[ bir kigiLiEe bnrijLdii. Tannm, $Da gii\tnirim: l.qn olnak Ben, ,i rtr,-:r Alay birseyl delikanh. hilekirlBn yen"nin sular Sibi turnme saldrmanna I n{ ee ndizerinlerri ' ne nene d nd gd em. yazr$nn soyh okrnduBtnu \iNyar drt'_flr rE dr dli{e lraJn,,r?{n nLhnD Ddf. karsLhk Selnektedirr bkz Knmer. JANE5 5, 251 55 59. dizelerin yonrm!. Eskikitaplarim.com 215 Karagöz SIJMERLERIN KURNAZ TANRISI TN(I E!in, eElarn krulmus yurazensinligi su\tn reinde degjl artrkl?l- rugli i9{iligi stisln degil anrk Murdar bir yerc dikilni5nlacrk hie rdir ll5l hdanlan gibi, nty\t urn,yorum Kanal boyunda bihris korpe huma agaclan gibi,16 dallann budanlnryor Gen.im ben. daha ladem dolmidr. \tme \rme Renibtiyle kaprp golnmelerine izin Ioza topng" bulanmama izin s€n beni in. babamtroiftadrAr yerde smskr tutMlanna zin \trince, bennn dumr san^ kim tdccekl sen beni aknbalatrmrn loplanmadr8ryeR atrnca, beqim D.ngaln!nna. anam gibr sutrtlann! sanr kim g€ti't.ekl rrgili t401 kann, onu'7una ralr r, kederlenmr sana gorii6nn. Asarltrh\ Abzu nun oglu, baban gibi btrnu sana ta9$rn, ''Kanal gu'r'8/ oldugunu A \t C degiekelenni birh$inti 8! rr. gi.l kanal boyu' boyu iknci komplekin dogru okunusunun larsayar (okuytrs ieu bkz. Jerrold cooper, tllg Ctn sc oJ Agddc, 264 . 266, 273 !e 275. dteler. 40. dizenN sunu'sutla ilsilidir .Onu" Eskikitaplarim.com 2t6 Karagöz MUAIIMALIENKI kederlerimi sinr gdrntsnn Ben bugno sm l45l gnnahlanmr genrdim. At drgrm yerden a,qgrya bak Bana merhrmel er. Kihnltk yerlerimi 8nn $rgna cerir. Senin ginahlan affeden kaprnda yaramak isiyorun, *nin ihgannnr dillendimek siyonm glnahlanm ienr ah emek sti]onm, ne k dar y.rce soylemek sade.t snyoNn. *trh etlkatine 1r0l l?1 dua etmek Fehkdh agzrdan kud.rbeni, Bunu inenlan oklrguu istyorun. " t yayacaFm, rrlkede herkes bilecek. Tatrnm, rek stnden korkann. Sana bir mekrup yazdm Bana merhamet et. Tanrmm '" y!lt$: onu bana gen \t." 56zel bieinden once selen kEmen koNnmus konpkks iein ikla yatkrn bir rihminde bulunrnak gnetdr. .seflql flrrigi iein akla yatkn bir lahnindir Olsrhkla di2enin ilk )"n$mn anlanrna panlel olan ikinci yan okun.m. Eskikitaplarim.com )t7 Karagöz 7. BOLUM Yiice BiryLicLt it jle orulntlttilr ki, bunla rL birbirnrden r),rmak rileden e,lianc,, belki de M5una bit ugraltr Mezopolinr)r'da din, bir) n re trp iill€ l)iLnfinrn ilk ilac ft,rmirllrrikrtnbrnrn 1O nqiincu binyrl^ arL tek !rh bi m€un Sirmer qj!i]azrsunli fazrldrgr!e bu metnin tannl.r. )r.h cinlere rek bir gijndermede bLrlrnmidrgr dogndt'r. Ynre de blr merir, bir isrisnadrr. 1€rsine, btr de!irclen gilni:rmtrze ulasan !'zerlerine biilLr yazrlmrs yaklagrk ahrrr5 trbleL vatdtr. !e cin srkarma ayinlerinrn anrcr diger kLlhiirlerdeki,lle iynrldr: liorulugu bagka nesnelere akrrrmakla kisile Mezopotantadaki biryu ri kotLr etkilerden anndrrnak; dliimani zarar vemek re saldtnlar sa\\$tLrnnak A. Leo OpPenherm bir)'u kullanmtnda MezopoLan,valr azgn brr 5e)'.lmadrgrnL (jne srLrer, .rncak kijrLilnge karsr k.'ru,tLtctt ilinler !e bLl) Li.ill{ikle brlikrt gen$ kehaner i'azrnrnrn da kanrtiadrAr glbi bir)iUe du)r'lnn ilSi kesinljkle gtrelLitdn opPenhcrnl, rrbbi u)gula)Lcrlann bilimsel hekimlikte PresrU ka)l)etriklen lO ikinci brn)rldan birinci binyrla kadar olan donende iizerinne d'rrulan noka(h dnenli brr degrtiklik oldus m dikkat leker BLr dummda 'bihr adamr,'yine de, kehanet tr,pltryan !e bizin bityn olarnk degerlendrrebile ..g n.,, '13rlrr..l..rr €P(erh:rrr"r l'i. 7 r" q" rrlrPlrr:\' -stnne,ik tsd5ldr ( Kabalc, Yivnrei, kLanbul 1999). s 86 90 lf,o opporb.inr. nr.i.rrr Maoirr.nDid (Chic^go Unnersttv rrcs, 196'l) KFDter. A ,nLr s I80 krih 295 96 Eskikitaplarim.com 218 Karagöz \UcLBUr'U.U ,,IL$a olsLtn, Metropotam)^da bir)iiden lagdar rrp l)ilimrne dogrLr bir I+ i5 )oktu kufkusuz. AnLropologlar !e rarihriler brD'u !€ .lin arasrnda keskin a) flmlar \rpnre, harh clini b(lytden rurerme)e ealsnia egrli'nindeclirler. Kui .L$trZ Yunan ye Romr ro plLunla nndrki buy r€ buyircirlLikle ilgili e) l, nleri, onlann larsalllarl ussallk lan lehine, Iads,yanaIlz. \hhu tlrlrk !e Ilrrlsll)anlk da, Qumrandaki Nag llanma(L Kuriphanedu ,de. Kll,r'1l N4. ,id.le. rn YUwH rl, rn r,rpr lrnr,.'r.n, " lDpillerliginde !e ijzellikle YLnan Buy(r Papiriislerinde aqrkea kanr{lDdrgr grbr, brndan b.grnsrz .legiidi.r(Hatla, lO ikrncr )rizlrldan lS rsinci ) irzyrla rerihlenen Yunen Bii)ii Papiriislerj l:reskignl dire l)i ,rrmektedir - fini, sirmerli Ireskigal )'Meroporamyada bii,lii re di ,r alrnrak biryu rrende yer ecten guqlere lnanc ustnne tem€llenen re Lrbbr ayrmaktan qok dahr guqrur. Eger bu)u. ( ,eorg I uck\n tanl eLtigr gibr. insan ruhuncla !e bizim di5rmrzd.l(i brr yrinLen, drrygLr' kullanrnakla doga )a da insenlar usLrinde rnsan rtenc,nr ]<^ l,Lrl euirmeli amallal.r bir )ontem" rse, dLn i1e bii)t arasrnda bir '.,lgiller x\nn )apmak olanak| hale gelebilir' Onceki boltrmde el. al.t,gm,z 5ur't^nuh\rn llnki)e mektubundaki rica bjr reydiri dogru lormilu hrllanarak tanrrlarr !e crnleri birinin soyledigini )apmay^ zorlamak ,,ldukea baska bir seydir. BunLrnln birlikre I:nkiyi iceren b|Lti]ltr ne rrnlenn boylesr keskin bjr a)flm yapma)a izin !emedigini gorece- Hins l)ietL Beu. el re6uy PEss, 1986). l. ll4 GcoB ltrck. Tfi. Grtuh ivldgicd I Pnt,J, i i,r I L? rldliot (C|rcago: UnL 315 A.g.y . lr..rr i\tnri.,Vng,.. wD''l.L lBa[i1noR JLrlN t d rir o@lr Ilr (;rkl lopkrns Uni|eEity P,css 1985), Eskikitaplarim.com s dtri inr]tdl ] 2t9 Karagöz 5IJIILRLIRIN (URNAz IANRISI €NK bi\yil arasrndaki iliskide don farkh konumun ele aln.Lgrna !$rer eder. Bt),tr (1) din haline geliri (2) din ile omk bir kdkti lxrdr: (l) dinrn yozlaimu bir bieimidir ve (a) basnsrz Cieorg Luck, clin ile olur ye kisisel giiglerle ulasma" qabasrtla )er degiitiril" Bu k nLrmlar Mezoplram_\'i tarihi bo)unca bltylrniur 6rarla (lelam etnesi' nin n€deninr r!rklamakt.n u:iktLrlar lhorkild Jacdbsen Mezopotam )a djninin iie eni elrele alnl^bilec.gini di5(inmekteclir: 10 doi(lunci binyrln €nErl erLigr !e dolal glleleF re ekononrili ncrdrn ya5am rudnnnek iein elzem ol^n oteki Bbrungtrlde n1^ya odaltl.mn erk.n bi, gu01. ripk br irg!rdnr. ele olen lann, berek.r t upu bollugnn Iakli5lk ohuk rlanncn brnyrlla remsil drlen hlkimdlr kartam, nrn \e dr,ihanhR k^rs surn umrdtn n eklendrgi daha sonnki erE Bn d rnin Ii pik fignr len Nippn. hedhun yuce ydndici ran kNiltdilen bu err rardtr. b! errt de rophunsal ckonorn re girretrlige nldp ol.M degin bi.eyin tali rrrrp,l ir8,,k r'lrnrJ'. lrr.rr."r'.rr-_ l, son olahk, lO rkrnci brnyrlla Lnki)i, Nipptrr\rn kursal kenLrnde bLrhrn.n merinlerd€n eok i)ibd ren rlqirncii bin,!rIn panreomrnun bire)-sel figrr]eri llmde ele alr "htkrmdar olarrk' rannlar.* Mezopohm)a tanhurin daha sonraki derirlerinde, ikinci binyrLn son Iansr !e binnci bLnyLlda, bu)i, !e bu)icullge ).rp,lin lursuda bir degisiklik okltlgunu saptar J^cobsen, A.gi. s 4 Ihorkilil J.c.bsen. thr lkns/i"5 d D(rhr.$ (New H^\or: \'al. Unntrny Eskikitaplarim.com Karagöz tucu uu\ucu ( )Lr^ gore. sLrnr^ki delirler "kurku !e ilnirsizlik ile kaplanmrglrr rnn dir!iincesi giderek kabalagnni !e b.rbarca bir hal alnrilrr Cin, lrr ye kori ruhlar "durmachn halarr rehdir ecLyorlardr. ' Biryule clu \rLlxn gereksininr Mezoplim)n dinini I'eni ko5ultara u)dum. olartrk t).1a)a crktr. Irger Enlinin rennli snlann tlln.s re e!renin h[kNr- gibi nirelikleri Sum€r kenL dellerleri g€nledigi ,.nnn (inelnnr rrLrrnis olsa,rdL, bir)utle fakrn ili5krsi MezoporamF dinindeki sag, (Lan lim )erni l<uekusuz kcrrrLr.tL, Enkinin hiin€ri bask. hiEbu Ierde br:\,rlde oldnsundan dah. i) j -lannlrnn r{ade edilmemr;tir srrlannr !e otekr dun)a)a gid€n )ollin hilen, 5a5rr!rcr olma,un bisim(le, ruhlan konrrol erInek iqin s(izcLrkle r re a)inlerj bilen tanndrr "G€lenek rrmagr"nda korLrnniui merinle rr. bul trk boltrmii biilLi nierinleridjr ye gelenekre (Jnr crkal ErkiilLr. ll)iha (jnce sri:ir edilen melinler !e yazarhr liaLal.,gund. sozi edilen lk lu^r l:adrr \e ljsreirin ilk nrerni, hepsi rnmNi di brlik bolNu ! hn) iilerden oluirn, "Ri\'iiciiniin Kiillilatidrr.) Metinler Srlrner&dir, iruntrnla birlikre eoAtr sa!ll ir]sLnda Akrd.a !r!inler !.r.lrr Bu)ir ttirlerinden biri ozellikl€ ilginqLrr. !rnku bir liil(i)e iqerir !e lirki/l:i tarafindan sii) lenmis snzctklere d,inirstir lli cmde fazlasr\'l^.legisiklil,ler olmakl:r brrlkte €debi tarz ol.lrl(qa clLrirgrndrr. siimer l)Li) irlerinnr dri.t ana tir.Lrnder A.lam l'alkensrein rn ''MardLrVEa trdrnr lerdigi rur, {)kii, konufma !e briir giiciinrnr ki nrrnr ol.lLlgun.lan edebi !allsmi asl,rndan kesmlikle onemlidirr so Dncra ona)a grk.n eogunlukla gireltr, saglan klrrtrlmuF ye garip bi .\..qt'.. s. 21. wc l.aNl,en. A (.^ralot:ueol I.xts.ndltrrhots. JaJ16(1962)69 AdaD t'alkellndn, D'i ll,tr,pttypdrdd 5!Ddisdkr 8sdtr'{r!tr.q l-ncrnr$h U,rrdrdir (lxpEis Alsusr Pncs. 1931). s 267 Eskikitaplarim.com ))t Karagöz sUMERLERIN I{URN,IZ TANRI51 ENKI jiilsel bir }apiLttr N'larduk/!^" bu)iileri din, b!I,!!i !( arasrnda Lj),le butrinlnkltr ieLenlikre bir bag sergilerler ki, bjri cimde giizel esletik ridigerinden Aiagrdaki al rrm.)a siir cilqmak biuununti )rk^r (ve b[vu) "Marduk/E.r" biryLrsiintin ''ALeiler" iqindeki bir ^dam Ea L]L b!rzar). ecLebi biqnnrni gosrerir. nrn oglu, genellLkle Asarluhr (lDe tanr ILlzurlrrl erkar Mardtrk adamrn derdine carc olama:. b(nLrn tizerine adarn l)abasrnrn, l:rirn huzuruura crlar. (;ins temisrnr rleren btiyude birine mL'srllat ol^n hasra|klar !e cinlerin idlan .nli ulrr !e E. rarxIndrn !erilen (1q l).iliirnlii l)ir karsrlLk !cr alrr] nnn Mrrdukirn K.rIt EirrisirlnrSrw oglun, setr lhcrscrl bilisrr k^tibllniml sennrbihned,gini-bdrsr!^rMsl Butnn brldigrn !nin bildiklcnndn. kid$ birkEnr rnnendin kes. tl.y.r suyun! o rn cliNn rinuN dinrh ''hrce nunn bi, l5l sigelindcr!.ksn gn$n 5ol elinnt istturc d.nliin 's.zdan agDlr ljdcfta o (lini rlzr nriih!irleY&rktuL tenrasLndan rr s.nra Mardulrl:i" btr)risu JunlirL rrerir: (lr MardulJL:a krrLNilLi. bmrlnLr Mardnl('un lia.lan )irdL.r rsLemcsr \. Lrhnr. "OgltLml Senn bilmediiini ben senin bjlgine nisrl ekle)ebi liriml Senh bilme.|gini nasrl arrLrrabilrriml llenim l)ilcligiLnr sen de bihlorsur. Gr, oglunrl birnninde '] Cerii E.i.h [brhng i e$5 i]h1srrt. l9ll). l, 170 7l no '16 Eskikitaplarim.com Tod yanrL vermesinden olusnr BtL rrd llDar(llc r:w.her dc Grrvrtr, 22) Karagöz jtr)unrlD m€rl(e:i !e en basnrkilp pnrqrsrdrr, birviilii gnc/l)ilginin ,,,l,adan oguli c(kliverle gesi$i. (2) lkirlci krsmr Ea nrn (Mxrd'rLn/ ra- Ibe) hrngr hareketleru )iprlacagrnr anlartlgr :r)in oh$rllLr. (l) I ( iln.ii krnm, btr) nniLn !rsrn ve hastrltl?cur Lizerin.l€ki et1{isinjn {rir'.J hicnnleri,ll€ gdsterildigj bnig terusrdrr L. Aunirl I dilek kipi re jLnrn searle '' rnI nnciLliik .uigi sagdas dilbilrrnci tilozofl.r Cercrli MuIr \c biytr nuinlein(le lnkinir pet cok komsm^nDrtr dilck kitr dtri \iyk lDae,nrc\i(h. Irlur bicunleniAk^dc^ lu) lilin gcncIac,H narn,n b! dunrnlir orlir(ir trilrliii olmNsr {crckrignri d!isinrdiirrrckrrdir Inr l ]\li rr. onr.gi,r. 5r did D Jrd,dr P,oruiJidc (Gpcnha8cn hi(lcnisk I'Li( l^g. lr)t5) d,l.l kifnrin ennr kipldrn,n bir 8,rbun(i^ oldtr!!i! rluntrrtrr \. dilek r+r'3rvrlcnri, ohnk nitcle, (;r(ck.trdc diL.k klll hiLytr.rl {N lrigl,\nl^,, db alti hcr dlNnkli kulhtrrl^brln (rltdir hrsiliz.(l0lii rfr'v. ycDii, n,:.ulddr ,li2Ln dn$uriLcbrli, h,nlint zorlny,c, siL! \.krurrcScrckl. inl.nn_l.fl yol(ut \htcNnar_ \c Anran litr,itu'{1b1 (leyrslcr bL^z !,c.,.d,, yinc de. toniNtr hu)uk 8uci, oldt,iu di\$hnklt , giu(l. r rnnr r FrilNn rc lanrnnn g.ldcr'De burlrrr drhi o,iccki krll.rnnii ihincr etrikler gontleme yiPrldr!fti.r r. gotdcinrdc,it ^crktt :rlcn bnyi,l grcrr rfldn. l)ur dilinin. litutlefln rc ydnnrlenr gi.lcrk zirnrnrs, o,k (nc rtr.trnt nl^k, nlih{l bir gftihNe}l izler. ErzN Lrt 'ii, dilknn cagdNJ klllinln,n.la bnLrnnrylc yrritrhginE ty kesin olan'k Vrr dulvl,.l)uyrisfuri,r l(trnt,\I^ cih$rgdr sm.litr snric,tt \c Akr.k^ ko tr$Nadi drl.l{ hipi,rir scnd gncrl ne oluFa olnn -pck nk rasthtnuyin sr.L(. 1)rr dilcl- D,r re buyu Drtirlerndeki baAl.rnr Enki nnr kNlsnr.hrr rr ', r "1,..r!,.1, . 1''r'l ,lr" 'l 5t eylenrle.iahe d.i{ lul(li ilgi| bir trr .sna Lcil bl(z Mrld C,,uhhrtrl. .\, r,ir,oil0.ri{u rr' lrrs1or,,! /1,rlv\ii (Ln trt lLLll. lliLl()w. I\rr\ l.ngMns. lgtT). \ I L-29 I'arlt. dilbiliDr cih5 nIliriirh oz.lL]ltlc kflrs1rN (.)zur lcNele, inrlc. .oli ! irr.r oli,ik lan,' Deyim$lr. b.lig ieyM lennlni Eskikitaplarim.com ))7 Karagöz sUMERLERII! ruRNAZ TANRISI ENR1 lik hakk,nda ilade talzi (ya da oneri) dedikleri iladeler -brr sey hali krnda bir 9q s.r)leme- ol$turan sbzler iLe bir sei' sollerken Iaprhrr e)lemd€ki 'itadc larzr drir" soz eylemleri arasrnda bir aynn )ap.rr lar llade Larzr dDr sdz e]lemleri s(jz !enne)i, eLlnr lenneIi, ddrr it( erme) i, sorgLLhnrnyr, teiekkur etneyi, ogtLr !ern€) i ie nyannatr rirler. Bu)Lrnrin sontrndakr Enkinrr sbzlenne gelince, Sicln rlnde tnr zr drrr emirler ne olacagni.lan sok nasrl oldt€untr anl^hakhdrr llir barka de)irle -llrm da billtlniin iizir ohn- s.z !e e)lem brrdir' "Mardtrk/r:a" alinlerinde hastaLVcinl€rin yok e(lilmediklerinr dikkar edin Ce5rlli srnrtlardan cinler irin kullanrlan so:cLllder dizisr nrn hepsi r)i ;a da "kotu" olarak nitelenebilirler' Srk srk "k(jtLr" tanrllardan bile soz edilmekredir. se)tansr, korktne birtrnlere Siren !e d€hser rerici z.rarlara olnadrgr a9rkttr. Deden olanrn \'i !e kortr gnller kendiba;rna i,!i -va.la "koril' Ian, 7-ed(isr \e Cnostik lahi) m€LinleIi;rde kozn]ik salo I,rktur. l)i !e kotif kimi YahLt]r, Htrisri gorulel)ilecegr rlir.len bir arasrnda, insanlar Listiinde belkr )alnrzci bire),Ler lisrLunle erkilerini tanrmlal gibidirler: i,Yr bir cin Iir kigi)' i)'ilik (,rgIk, du)s$al DruLlL,ltrk d.hil) Seririr, k.jrii bir crn zillin ki nsrklgr re cesr(I1 liziksel !e du)gRsal hasrahklar getrnl. B nlar, btl ki d€, YahRdi llrnsLl)an Seleregindeki, .rrnegrn !e,!rani grrgierden cen kotu etki anlamrnda daha rli kalnnsallaiLrrrl'nqlardrr g€ Dilikxr edilm€si gereken bir diger nokta, bizim anlayLlrnlrza grire ij]kinin biLirilmed€n brrakrlmrs olu:udrlr. O,YkLinun .srk brr sonn 'aleiin adanr terk ettigine !e Diletiigine dair hisbrr ifade tokttLr Bqle bir ilade Sereksrz - re belkid€ anlarrnrn gircirLnir vrkrcr oltrr'lu Tarihte, a)in bieiminde ele ahnm19 Ea Ye MardtLk hakknda brr o)kti nLrn mt )oka (j,vkt bieiminde ele alnmrs buy[]ii bir anlatrnln mr da' ha once geldigi bilinmemektedir. Eger Eskikitaplarim.com belli kidlm Snrner merinlen Karagöz .IUCE D[J\IJCIJ , ,riLlebilseydi, en eski nerinlerin edebi gelenekre hangrsinin once rl L.liBini bize sbyleyebileceklerini durrinmek akla yarkrndrr. Bumnla {rlikt€, bizi nerede)se yazrnrn icadrna gorurecek bir rarrDma olasr lila sorunu qonneyecektir, rirnku kuskusuz daha eski bir sijzel gele rBin en derinlenne gomiilmtig olanr vardrr. Bir sey kesindrl "Mar , L,k?Ea" buydsir ie€rildigi oykir raralmdan ya,rya akranlmamlsttr ya . Lrlar metne bir bykn sonu koymazlar. !erilen ogrir (4-7. dizelet kamri, rrkEiyle ilgildrr. OglLl ince uzun brr kamli birkisi ni ahr !e onu ,,rasrndan ikl)e k€ser. Kamrrrn suyu, ")agayan su ya cia ya5am sl r Lr, hasta, bir cinin yakaladrgr kisinin ellennin irsrune akurlrr )'a dx L.LDlarlrr son iki dizede sozu geEen Gr-iri-5 rdba) ag lle rlgrlr .r<. ,r 'ri.l, i?irerlprde l,rrnri.rn r.Lr"r o. eCrl r. .g" ) rr'..nr s. , . kam\" igareli kompleksin ilk isareudr Onun srlahr olarak blr Li ile "elderha, k\iyi yakalayan ieylani gucrin "agzrnr baglayacak Bu ornek g(irece basiuir. Ogula r " onceden oldugu gibi, "ejderha nrn, L,lrmgdl, cinlerle ilsili olabi l,lcgine dikkat edin, ancak bLrrada oldtrgu gibi tanrEal bir srfarlr a) r Bir diger dtrzgiLn MardtrVEa buyustrnde cinlerin listesi )'aprlmrg' ' nLiytinun ba5langrg formirlirLnde cinler birini yakalaLrrslar, acr .l'lirmekre, tisrtne saldrmakta, Cevresini sanp onu kavurrmkta, ru- ,rmr hrrpalamxl<Ia ve koca dalgalar gibi havalar. atmaktadrrlar onu. ,rrrap ieindeki adam Marduk a doner, o da hasta adam rqin ,,kinin evine girer. UdLig a kargr biiytiye ,da cn c nr ni bnyusu de denirl tikarar.k Lr (ini??l-iniln-md) parqanrn Ceu lilkesnreifrnknn ess alr, H.uplryp. , s. 89 91. DDe sayFnrh llenry frederick LlLlzunkr ees ahnmElrr, 5.1(kd srrtrrjd, dr.lE.byloDrn lerb {Phrladelphra Unireuiry Musun, 1919).s l5-40 Eskikitaplarim.com )15 Karagöz I SIMERLERN KURNAZ TANRI5I ENK Dafllun Efenaisi Enki ogluM Fnr verdi: .Ogul, senin bilnedigin nedir? !e katabilirim ki? Ben ona Senin bilmedigin nedir? Ben ona ne katabilirin ki? Iii.51 Gir, ogLum, lii.10l "Yoce dtl<anlkflhndan su al: lkm ie nrdglahal bitkisini nu adamm nstiine ser! onu. fir.i5l Buhurdanl& \e metalel ''Adamtn go\desindeki trdDlL1r akB bir 5€y gibi Iii.20l "Gdgnn kahnmannm dehs.t lrrici krik.eyili *sinin erdiEi yerdeki kdtl] olan her eeyi silip srpnrirr: Eskikitaplarim.com 226 Karagöz llCE BDyT:JCD Ii.25l deh5.r verici padakl8yla: bmk destk olsun iii.30l sanal liii.ll ''Gaddar cin ve gaddar saspcr: Kbrn ruh ve kbtn basbelasi C*girl Gaddar lann ve sinsice dola5an k6rt kiri: Iiii. 5l DeIol! Kolooll agE ve fesal& bicimleFn nkoruk: Gee gitl Yok oll tiii.r0l dagdn! Iiii. r5l cekin gidin!' udu8'a kar$ bir bnyrudur bu. Dizelerin gucu emir kipinin lsrarh kullammrndan ve dalgalanma Eskikitaplarim.com 227 Karagöz 5UMERLERIN KURNAZ lANRISI ENKI !e iee nullrz €tme berim]emesinden gelir Ea oglLr Asarllrhiye (Mrr duk) su, tiilsir !e atef krllannasrnr ve cinlerin gnclinu krrmak iein srr gibiyirce maden dn:an'kabrnn orta srna yerleglirilni,s olan brtkile rin yanr srra koca davula \nrmasrnr ogriller. (Bir Kassit-delri mehi nin r in nr rs ubbi bitkisini Enki'nn bir slmgesi olarak o:deglestir digrne dikkar edD. ") Kurbanrn ieine iglemi! ve govdesLni ele SeCirmD olan ndn ldr (bazen yazsi anlamrna gele,l bir sozcuk, ama burada hastaLvcin an lamrndadn) "akrcr bir sey sibi" erkrp Sidecek, sonra da dalulun ''ses"iyle dagrlp, silip supirLrulecektir. "Gogun kahramanLntn ' davulLt "dehqet verici parlaklgr, esrarl giictr nedeniyle oliilmr;rlrur. 7 Ndrr-ldr'rn yanr srra cinlerin listesr de Sumer'd€ bildiktir. Sair 8enellikle lisrenrn basrnda selen rlriug ve asllnda brr polis nemulu re irl, korti olrrak nnelenen bir cifller ktrnesine serer.'" oii :'a"tl aing t-t ul yu da kotu tann va ikinci olarak cln olan gai' id dan ilk sekizi drkkat edin ) Bu durumda cinler o kadar da kokten korLi' degildirler' ama "haylr9ztLrlar. Enkinin kudretli sozleri cinleri yok ermez mcak u)gun br biqrnde onlan uzaklasrrnL Ve cinlerin krsrleltirildik leri hasnhklarchn ayrrr edilmesi rok gucrur' rnel hasra|k srnrflandrrmalan |e HastaLrklar genelde te' akrl ve beden arasrndalir ili!krIe benzer koiullarda orra)a erkarlar. Cinler fiziksel belirrilerde kendile flnr Id so,r",lel -1' l,.tgL'rl "r llarrda 'd.eler"- hrl, LJ neqrn d kotu baAlayrcr. (en azrndar son metnlerde), bireyibii!iLn|Lv Srephor linsdon, Babylonian Cuh s)mbols, sltt,idtr Lh!8.i.r d d tudlDr (Phil^delphia: UniveFity Museum, 19l9), s 16 Bkz Elena Cassin. Le rdendelr dilirr (The Haguer Mouron, 1968)i re CAI) Bkz AHsflbut Jru, 1445i c_AD Eskikitaplarim.com lrlgdlh,5, l8 228 Karagöz YUCE [U\TIC[J .luran cinlere.jzg! sekilsiz ve ozelllkiz bir gi:rc oLarak hnrmlanan k;rsel bir ilaqla teda!i deneyimi ile ilgili.lir.' J V. t,r Kinnier Wilson, amacr hasra insanlan iyilegrirn€k olan, 5r1r, diye bilinen ayin netinleri derlemesini nelrozlu ve psikopar du- ,u,nlarn en eski ledavisi olarak €le abr.':o Bltyulerden Lrqu Marduk€a rtrerinleridir Birisi ozellikle onemlidir, qunkl ayinlerin gereek qgu- ilin anahtar gorevi gorrnekredir.: BaslangrE lornLrltLnde, bir (rl la cini gibi kotir brr beia birine musallar oimusrur: zarar| bir {trl tutulmasl re qagkrnllk'a trsramrlnr adam Tannsr onr terk er listir Annesi ashnda, d,rd'rlndnndsr, "lnanm-anas, lgLair ya da Linncasr- onu terk etmirtir. lqmde buhrndugu dLrflm adamr "brr pe lcrin gibi sarar ve bunalLrr: amasr Ye/r.intu FJen(lis| Enki oslu Asarluhrie k.isrhk \trdi ''Ogul, *nrn LrilNedrgrne ben ne katabilidn ki? Asa uhi. *nin bilmedignE ben ne karabilirim Ben ne biliyoE n. sen de 119/3Ol hl biliyo$un 134/t5l 'Saf ytkanm^ Bkz J I V rvirr Sitliironu KrnDier wllson, An lntrodndion to b.bylonrn l'sy.hnlry, ,\$ iologic.l 51rdi6 (Chicigo) 16 (1965) 289 98 A.t v. s 291 Celinde Enci Reftinrki ees alnrmEur, surlai. A Colle.t,or ol5!0tr"ntr dnd nj*dd@ lrr.rratiotrs {Osnabnickr &blio Verl.g. 1970), s l0 ll. Avnca bkz i\4aier, I hnslarns Archaic Lrtemrrre," Eskikitaplarim.com B.rbcl 29 ( 1983) 76-82 DS Karagöz 5LIMERLERIN KURNAZ TANRISI ENN G.rrdesnr srliin kdrrlliigii deeSer o babashh lderiyse ecer o ina'nrn lanetiy* eger o ib$hrn 140/4 rl I50/5 rl lan€Iiyse yr da kallnr doktrigu rannnadlg, bidnin lineriyr- Enkiltu bi,ynsnnn s.ylemekle, yeminin sogan srbi kabusn soyulurl hnrni gibr kibugu soytrlurl hasr inglsn 15+/551 Srbi soknllin 'Yemin gokyiEnrnn lanetledrErl \eryiiztrnutr luerledigi!_ Biryrl "bir gal-ld cinigibi kotir bir lanef rle baglaN -lanrr rrzisr iqin lemin'edilmesiyle sona erer. Br buyiintLn yer aldlgr Tabler V Vl'nn tamamr btl lehlikeli yenin e ayrtlnritrr' li ica lieiner' soz(( gutl (fldDr c,i"r/,rumihD )remin" anlanrna geldrgr )orunun(la, 5!r pida rerinin k.ri bir anlamr oldugLrnu one sur€r. Simsele.rn )anr s,ra bir lemine e5litr eden srrngesel haretetlerle de ilgili oldlLgunu durrrnmekredir. Brrkez basvurulan yerel ranrr brr sLhi[le ka'lrlxsani degin bagnnsrz dolalr.']: Kinnier wilson yeninin, belli hir€)lemr I ta da )apnama necbu4eri ol.luguntr du5Lrn!'r siir, bigimi geleneksel gdrnnse de, zengin. i)r duzenlenmii brr ) apma pareadrr. Krsx, ancak inceliklr dokunuslar igeri' lsim bildrren krta (29-ll) (in€k !erjlebiLr: biI dizede ogllrm denirken ikurcde Asar luhic,lilulu belinilir !e kalan drzeler alnen yin.lenir. \enrini boz' __ lternd,5lrtrr , )) \b ':r Wilson, lnrroduction, s 295 Eskikitaplarim.com 230 Karagöz YUCEBUYUCU ciimle (18 57) rn)le baglayrp onun bozulmasryla ii \1eri91i bir tarzda krLrulmugtur. Sorunun bntun onemli kaynaklarr ,r rcermeye bzen gosteren sair, babann lanerini, ananm lanerini, ag" r)rn lanetini. haua tanrmadan kanrnr dbkrugu"nrn lanerini bile la- rrLn kurbanrna sayar. Lxte donenin bieimsel birligini artlrrrr. Aynr bieinde gair donemin nq etkin brcimsel benzelmesini gelisli r' Yemin bir soAar gibi, hLrrmi gibisoyulur ve olulmirr bir ,,rr sijkulmesigibibozulur )a da Cozulirr. I La'nrn yanllr ripik bir "M.rduk/Ea" btryiisudur ha Bailangre iormu ,(len sonr^, Marduvta tormnlu (27135) babndan oglLla bil8i ye si,e ,linrrr. A)in krsmr (35-19) fa:lasrtla krsadrr !e kilairk bjr farkla brtir , r, raslna baglanrr (38 59) llginq !l(ta, bLrrada bir bisimde, lirrinrzi Tablel V sapknan benzerlikleri ifleyen bir dizi blrtu (cn) izler irgan soyulur re atese atrlrr. IJurma soyulur ve arese atrlrr Hasr br rsokLrlirM )iin yumasr, kesi krl, krrmrzr y!in, un re nrnraki bLrL \Lrlerdeki ipler gibi alevlerce yutulur Iablet V-Vl lki bu)-iryle sona r.r; biri dogrudan bir afltma rahibince, "Enkinin temiz rahlbi,' Nlarduk un bir ulag,, soylenmisti4 digen ise 'ofl(eli Girrula lan,, rr]nizlelen atesin kendisi hrtaben soylenmir bir bu,\ildtr Reiner, .san, hurmr so)ma !e hasrr tjrgiryu sokne esliginde raP,lan ketaret ,!jninin, lemnuz i)rnda meldana gelenbir gune5 turirlnasr lehlike I .,ni sarusturan b,r kraln dunLmunda oldt'gu 8ibi, ba5ka lerlerde de \,rprl.Lgrna iiarer "d".." aun" krrtln. bnradaki t€hlike ''Erkin resbitl rcnr bkz Delben R llilleE, The aqrkg. ElL.ure Sinile in Bibliol Lr rcr^nrE, JiOJ 101(1981) 18l-86 Eskikitaplarim.com 211 Karagöz 5UMERLERIN I<URNAZ TANRIsI EN(I Dahasr, 5L,4,L, nun AIn Tableti, Table! I, bizim snrimizi o nl) letle ana hallan cizilen isl€nl€re baglal Biiyu orada adtyla anrlmakri dr (1. nr (l arka, ii. i2). AGrk lalmatlar tabletin dige. yerlerinde !erilnrr 16) Sr/tiL, ayrniniterine getirm€k icin rahip brr mangaL kurrr nangaln usr.ln€ budanmrr kamrslarr saPrazlanasrna koyar ve bunrL bq'[]ti bir un qenb.ri isine aLI BLLndan son[a biLyuyi ezbere okur "Birgdl*la cinigrbi kottl bir lanef bolnmtrLne geldigrnde, rahip bafr derue olan ki!iyi r€nizler !e malzenel€ri (sogan. hurna, hasrr orgu) onun eline koyar. O zaman hasra soganr soylLp atese alar, hunnannt kabtrgtrnu soyar ve hasrr ijrgtiylrLsoker Hepsi ateFe arrlrr' Tablet V'Vlde Mardrk/Ea birylimnzLrn ve talnzca blr diger parra- nrn (kraca anlarrlan br buyiD ikidrlli Sumer/Akad netinleri olusLr dikkate deger. Tabletin kalanr yalnrzca Akadca yazrlmDttr' Jrul,Lr brr drger Mardukca biL)'usu daha ieeriri bu I rolotik bir giriii !e buyude sagrllan tannlarLn etkileyici bir d(ikinnn nir iq.rmesi bakrmrnclan ilgincti..:" MrLdloiik gin5re, solun ue !arolui duzienlrnden crkar' Abzudrn dnnit{'hnsla|gr gelrr. "Yemin (nan-crit/mdl1t-rtl) yukandan tneL Y€ryLrziinden. t('pr.gr "yabani ot (dl,hd8). Ller rey, atet gibi parsalailP qrkan gibi kalurarak dunyanrn dod .iriu cin(Lr bL'cagrna va- yrlrriar. lsrrrap, gerrekren de buttin dunyatr kaPlal'rrak ia)llrr' Ken! ler, kasabahr !e ulke virrn olur. thtiyarr Senci acl icind€ )as rLrLar Gens erkek ve gene krz aynl timrlsizlik irindedir llaslr|k \'eba, se ra, u) Llz !e mazr halkr periran eder "Tanrrsrnrn ondan €l eektrgr insa nrn karsrsrna erkLrlar ve t nu bir Pelerin gibl sardrlar,/ dogruca usLune etrllandrlar !e z.hrrle dol.ltrrdular onu." sr\'llar onu rlrahleder: olsii r" CerrLiReincr'a dryanmakradrl, d.g1., s 36-18 Eskikitaplarim.com )i2 Karagöz YUCT BU\UCU balgan, tLikuruk, salya ve dua" !e "yenln 'Dil tutrlmasr !e zi, kar$rklgr irstirne coreklenir. Acr acr leryal ederek "gec€ ve giin ,lLrz ona|kta avare dolanrr. Adamn derdine lare olamayan Mar ,lukiin goztine iligen !e Iilregine dokunan bLr acrmasrz re korkung rrLh. lrLn Enkr ogLu Asirltrhiye k.$rlk ''ogul. rnnr bihnc.ligi'* Aerluhi. rnin Ben ne l4r1461 ber ne kalabilirim k'l bilmedilnre -ben ne kahbilinn ki? b iyoF n, ElennEmis - redi sen de rlrndan yiprlm^yedr lun(an brrlite gecir 149/501 biliyoErn somun al ls+/5 5l onhn Krmnzr akikre! bodctrk geeir usrleme. l.nnsnrn oglu, biiyi,y. yak?l^nm't Itnizhnen pFhgin n5tline Ii.id! mnTrlnn nr 'uktrsun [60/a r] !r llnlue Duzh,k silbirye,t clk.Lon! Dikenli calhnn drbnt koy onu cle georen h.(ahir goldcsirdor dkar '''\'{anin ini O\n re larla trm llilLLnnm reL Nnrkihnr. lli)\anl^.n dr'i, aAtr lusrahgr lopngn ktclk hxy\^nlanna ssltcek Eskikitaplarim.com (69/701 Karagöz sUMERLERIN XURNAZ IANRIsI ENKI bnyuk sihirbiz. onnn ienr jyi kehanetlerde bulunicak! Nrndinugga. ellen soglk olitr ku'ialana. Oltyn Dnhen llalun saf cll€hmn okgay$ryla on! yat$tm. l7 vi 5l Merhamelin er'i, arllryir diritmeyi seren, sal. ha],.r rern buylnle onu baglannda! kuflar ''Bradan, hnr$rnnr oglu. elttr, remizdir, Erldar! Tlshn bi.kar Yag 180/811 gibi yrkaylp lenizle onul k.br gibr oralayrp rennzle on!! Ur!iy^. r.nnhinr on.letue kelim et onul $ntriinn onden, lanria,,n dkrinc nygnn hrrale edecek'ir orul Pirsantn, kozLnikten dirnyevi)e, dtiD)anrn niLtusun.lan(e9i(lj insan riplerin€ sarmal brr bieimde inen mlLazzam mrtolojrk sakLrran tinsel, du)snsal |e tizlklel a(rl\r, bir€)e hastahklann bileiimrne geltr da' )an,r. 5rtrin sonunda bunun tersi bir dnrum onata Erkar (bu a)'n, zmanda,su4,Linun yedincr rablerinin sonrdur): hasta|k cinleri dogel' ye Nsan arrnrrken, yeryiizrh, oliiler dqarr Ie goksel )erlerine dijner dirnla bir k€z daha br;uiinlerir Bund.n dolayr yiice lannlann a.llan, Mardtrk !e sanai (Utu), pareanrn en sonunda anlhr 5iinn ortasrndaki, kiiiyi ele gerir€n'hasrahgr grivdesinden !rkar" emir krpldir. A)in elennemis lindan somtln bigiminde yilecek, rlnc Eskikitaplarim.com 2J4 Karagöz YUC€ BU'iUCU r,rlngal) !e tai (krrnrr akikten boncuk) gerekririr. Hasn rrrre geeecek aCamrn ye nesnelle adamr silme gorevi ogL'la leriljrken, ayinde ci, crkarnrp uzaklaslrllmasrna ozen gosteriLiri hasm adam rr n girt deden r'sne)'e trikiirdirgt zamin o iqerden crkar. Bundan sonra nesne rssrz, rlilari, uygun re dikkat edin, ,r vararrklannrn yerine (,ntrr. , i goriirirltrri )ere, cinlerin ve )'eraltl dLln)a' Orada bir lur akaslinrn dibrn€ Bu brtki onenlidrr, eiLnktL yalnzca )akacak olarak degil, ayn buhirla dezenlekte ehek iqur BLr sal rlaq laprmrnda ve af irnerde de kulla nokmda iller, yabani (eain, Akadca yrLr) ve ekili (:agz.1nratu) .rhnlar arasrnda aracrlk eden bir tigrir olan ovan,n re 'larlan,n HatL, bir figirrlrn ellerine hayale edilmektedir. Seslenilen di ierleri gibi o da iltiler diyantla iliskili bir ligiirdiLr. sonra yemin' re adan, yuce t:lnn, gtlneg, Uil^amaga teslim r(liljr Listede adr gecen tannlar 4Lnde en gileliL olanr UlLldur. )alnrz ( r gdksel giiriinnsunde degrl, KL,tsal Ya[grr !e Dogmnun Komtuctr .u, yazgr rannsr da olan brr ranrrdrr o }r Seslenilen dig€r rannlar e.il r disil olamk i)nhr. Birlikte dluler diyannl, berekelile fteki dirn \,r alanlannr kusatrrlar !€ sonunch yLlce trnnF, tannlarrn "bae"t ya Lruna, kutsal ,li "ondei',ne brglanrrlar. Kinni€r Wilson, erlten Babil psikiFtflsi n.le bLrtLrcti kadLnlann {liha lehlikel, psikoziL' bir unsurh ngrrsuklannr d'liLrnL'r Genellik ' Bunun FA ^lt,nda Pnnce otrl1e Bsf,lk (cdir/reni) icin bk2 rla)m sreep.:A Compamrir 5trdy. zrirs.hItt 1'awrl Jin izazel rhc di. Alltndnrdr' li.h. wi$orad/r 9z (980) 4l-t9 anD n,baigu, I/2,408.410-l I lkz Knur Leonad rallqlist, dhlddfdts Gi'r.crefirh?ld (llildsheim Georg Oln Verhg. 1974), s.456 58 Eskikitaplarim.com 235 Karagöz SOMERLERIN KURNM TANRIsI ENI(I le, sann ve fiziksel hasralLk gibi rahaBrzlklann blrnlardan muzdarip olaniann drnda brr kaynakian geldiginin dt\siintildrigri bir aldanm vardrr.{ MarduvEa bryulerinden birisi ,jzeilikle bi. bilyicu kadrnla ilgilidir !e dttrl'mr cadrnLn lehine ceviren Babil psikiyatrisi nin temei iglemlerinden birini" ilerir.rl ,)gesi Digerleri gibi, bqyu kurban,n rektisi eziyederin anlanLdrgr bir dyki$e barlar ve bundan sorumlu olan gilelerin adlannr sayar. Kor kune lLrtma, "ken goz Ye umacr kurbana musailar olmusrur. Zehir le salyayla kirsilklere blrlaerr. Cok geqmeden bunun ardlnda bir baryii oldugu aerga e,kar. Birisi "Abzu dan getirilmit' kil !e sar yunagl aL.. Kil re sasla kurbamn bir sureri (aldm) yaprlrr. Surer yerahrna saklanrr, sonra birytLcri kidn tirkirrirgti adanrn yiyecegiyle kar$!rIrr !e ieecegine zehir karar. Sonus Eirrapl bir hasralkirr: Cadtlt Yi'l Gen Etnell Etrki oglu Asrlnhiye kaFrhk lerdi: ''OEul, rnin bilmedigine Ben ne biliyoFam, ve rn - rn de - beD ne katabiLirim ki? biliyo6un. lijn Z0l ten ne biliyoMn, ben de biliyorum. "Gn, oglum Aerluhi "Bi. sd,rdFrestisini hendekten gene *f suyla doldur huma bukikn. !lhi'kan$. r0 rr Kinnierwllson. lntroduclion.'s 291 94. A.8.1, s. 293. CAiri Adam Falkensteina dayanmaktadtr, Srmerishe Besc- nwol,ngen au. 8og1?l,oy :i Eskikitaplarim.com a5 /loto) 8 41 236 Karagöz \'ocE BoYticu l25l akik,t gozlakigi, 'kulsalsu h.ruzuna ar hepsini ''Onnn dugnntr e.znlecekL Zehn \t salyas klrnk ]h!ru hrtJ ll ha]a anlar gibi ola.akl Brnk gen$ ag bogsun o bnyiicunun bedenini! Bhk yi1regi y an rann gibi zayrf durs,tnl Brnk kend' buFsn yrkrn o biiyncnyi Cenq bir rkrebin yap0gr gibil I5t Brnk bu bnyuctr kendi rcndonlannr kopaBh Silri bir kdrgh yapabilecegi gbiL Yapogr bnyl kendine karsr d.nsunl ''Cogstin kendi ellenyb yamcak, kendi pamaldanm peynimis gibi yiye.ek It 0l ''Ner8al, asagrdaki dnnyanm ynce elendci ol bu adam icinl Nrnuna, dlkeli sa$iq, onder ol, bu adam rcinl Utu, tannlann llce F.grcr, liman ol, bu adam ieinl Ningigzida. r:,lkeoin tahr ta5rFcrsr ol Eskikitaplarim.com 237 Karagöz SUMERLERIN KI-]RNAZ TANRIsI ENKI btr adam icin Flr Gibillll 16 19 ll5l th, l tannsrnm ogh, Ian.n bn YaE kabr k^r efnr. renEdir. Erldarl Sibiyrkayrp lenizle onul gibi o\alayrp lemizle oDui Urdyi, r^nrla,ur ondehne resliin et on!l lannlann ,iinderi, Iannhnn uygun ellenne br\ale eddceknr orul' 5iirin en sarprcr ozelligi, biryiicu olarak niklenen bir drFive karsr yoneltilen, korulugtin koLnlirgu edene dondilgu canll, korkunr dem! )onLn, bir srralananrn yaP,ldts, (rrka I l0) krsrmdrr. onun ktrrbanr bagladrAr birlulli dugLrm cijzulecekrlr Bairna gelenler daha kor kuncrltr. Burirlh suqLe doiu zehri ve salyasi guqten duiuriilecekLir' Muazzam bir silah, bir ag onu samcaktrr; zayrl dtLFiiP, ebkecekrir' Bu gogstinir Prrcalayacaktrr ),tr ree .toner: kendi kndonlanm koparacak, Kendi parmaklannr yilecekrrl. Ilastairgrn icine irlediginrn bir isaretr olarak agzr krn,)acaktu. Dizeler bilyuk bir siddelle karrtrlul Bu krsmn canll olLrqunda kullannan benzetmeler obeginin onemi hiq de iadsrnamrz. Cadrnrn zehri ve salyasr "ufak yavru havvanlar si Yuregi Nirah gibi (yllan tann) zalrf duseceklir " cenr bir akrep," tendonlan kopanan sn'ri uclu bir kazrk ve peynir bi kucLrlecektir. gibi" yenen parmaklar btLyi !e giirin bir oLdugu, zekice \t carprcl de yiflerln buyirlu etki yarattrgt brr dummLr ilarer ederler. Dizelel SiL merce ve Akadcadrr. bunrrnla birlikte cevrrinin her zanan Eskikitaplarim.com birinci dil- 2t8 Karagöz \.uc[ Burucu . olnadrgr (orn., arkada 3, 4, 5 ve 7) r,e nernin asLnrn su, ,,erce oidL,gunu soylen€kre fayda vardrr. ozdee TanrLlann lisresi (arka, ll-19) Lamamlannam$ur, ana ilk birkaqr Acreekren guqlit rannlardrr. Brr zamanlar goksel bir rann olan Ner qrl, EreikiSal in e9i olduktan sonra oluler diyannrn kral otmNlur (\ukanda oldugu sibi) Ningiszida genelde bir oluler diyarr rannsr,1,r, ancak ad,n sadece Giszida olarak yazrldrg, "Adapa da gokel diin\rnrn koftryuculanndan biri olduguna dikkat edilmelidir. NinNh da so.ulen aynr salase, ve ejder,otdnrendir. Siirin sonLnun he rren onc€sinde ele alrnan btyriyle aynr oktu8una dikkar e.tin. i<esin hir onc€ likle gelenekel olmalanna karrrn, srtarlann, derrii insanr oluler diya nndan (yani, onun hasralgrndan) air oldugu rrrgrn dunyaslna (iyiles me) dosru grden bir yol boyunca ta9rdrkian gorirlur. Briyucuye karsr biryunun gidderli guclrnd€n sonraki pareanzln sa kin, pastoral dtinyasna geeis, tazlasr)la gelenekel bienn ilinde mirlnkun olan etkiler dirrsinin Earprcr kanurdrr. 511., kotultrgun bir koyun (dr) uerinden br kraln govdesine )oneldisr ve bir oslaBrn rnds) kortrligu Qunah, hasrahk, cin) aArldan ve su rqne yerrnden uzaklasnrdrAr bir biryridir: En krGal agrln Yuce eelrsinde geziniyord!, .D Enki kucalagrh ^nhnrn grnyordu, kuzusunu yaladrEr, kecinin oglaErnr sardlgl, Enkr oglu Asarluhi \r ye Eskikitaplarim.com I5l 239 Karagöz SIJMERLERIN I(]]RNA7 TANRISI ENK 'Cit. oglun Aeiluhi RihalsE edrlmemg ott^n beslenm$ nh.rsu edilmenig sudan iemg koyun cobanrnrn gotindngt koytn liol Asant nin yaplrgr bnyqle, IemizLeyen buynyle, Nin8fimid {ryryla, rn kral, bi. ke2 lenEleyince, t.nnemn oBlunu. o ranan Nannr \t uYSnn bicinde. Asigi. kralrn bedenine giEnlen, lt 5l koyun rg,l,na gdrnrecek, oAlak onlan y^lagrna tas'yacak!' Bu knl rein c*anln\ bi. koynn birytlshdur I r: l-4, 8-9, 12'13 !e 16-17 d! ze rifrleri bakq,k olarak dengelidir orneAin, l-2. dizelerde ogelerin yinelenmesiyle (en, e{endi,' 'usta, sahid ve dnds, agn) ve digerle rinin degistirilmesiyle Qcl, yiice" ve oznenin ayrr ayri soylennesi cn = Enki) paralellik klrrtrlnugrur 1ki dize, tek bir zrthkla, hemen hemen a)nr se)i so)ler: Enk,, ag,l,n "celresinde sezinir" !e $nra ''sirer" d'ye beumlenmiitir AErk zrLLk, drgarda/iqerde, kotulugun Yapr hos brr bisimde dengelidir ' eeurij ran Dllk e dayannlaktadtr. 2, vAT 8382: Eine ,weispnchrge Kbnigs' nrual, H.nirlD.3d Slrri.D rln,llten Oi.nr (wiesbaden Otto Haftsso wiiz, 1967), s 8'41. Eskikitaplarim.com z4a Karagöz Ytrc[ Bti\ucu (agrl jernde) ve oglak tantrndan (su ieme 'vtrn tara|ndan te.inde) ,,kla5rrnldrAr riirin son diz€lerinde (16,17), giire bir "zarf ya da , .\ releyen omnlti kalarak lersine doner r' L)lger denge ornekleri, aglldaki haylanlan annesel lelkar aqrsrn- , ,n ko)un !e ku:u, kec, \'e oAlak olarak aymn :l ,, , 4 dizelerdr ra.d,rl bakDrek )erine eganlanir degirik fiitler kLlllanrlmrfrrr 8-9. dizerle ha1'ar reren ogeter yryecek !e iqecege a)nlm\ur, sxkinlgrn iL (insan a)ag, basmamF anlamrnda rahatsrz edilmemis) Merin korirlngi nasrl ,lttukqa hi)' larkl liiqim.{e, hril lok !e sak,n eder? cordugnmiiz diger ijrneklerden az ranm vardr. Namrar ve csrg (asal- tehlikelidirler, anclk hiebir biqimde ranrmlanmamrelardrr M ,lnr neden oldugu meLrnlerde A-srg, hastalk- hasralklar lisresrnde bulunur, ama almaz ve cjnrn rnsanr ele geeinnesini anlarmak )er , "1 b, 'r n e Lenzer aah; 1n,. ' Siire iltkin a|5rlmamF bir (5zellik, tum riirin Enkinin konusna, L t)hriudur A)rr bir giri! remasr )okrur. BLtnda korrilnkren konusi r iernde s.z edilrr. Parca, Marduk,ta b yisr] L)lmasrna kar;rn, sran,l,rr a)in tjplerine ulmaz. Van Dijk kaba.. ('n bohme alnlan bir ,r n netnr bulmr5Lur: kral yaghnr4 yrkanlr; keLen gi\si giydiriliri .rL5ak kLr5andrrrlrr ve pabuE giydirilir. Sonra ozel bir Lac I'apmak iein L rn h^ztrlanrr Belirli cinleri def etme dualan okunur. Kral ipre sall. frri bir diger cin srkanna !e taprnma siiri okunLrr. Burdan sonra , I ll..n l.,n ., 5tuner5in'ininb! dpik 5o?diznnrl re anlams.l rhgkan|klan tzeinre ayncn s cooper, TJ,e Rerurr./Nin!'ra ro Nitui (Ronra: Ponulical hbln.llnnnue. 1978). 5 l5-l8i \t Adde 8e in. lD&rrf dM F nrldrs hkz. Jc,.rnd ,nrDd (Philidclphiar Uni\t6iLy Mn*um, 1979), s. 1l 22 a-AD!i}dr.hltu I/2,126 Eskikitaplarim.com )41 Karagöz 5OMERLERIN (URNAZ TANRISI ENI( cin (rkarna u)sulamasna gecilir ve kral kendi yerine bir h'zu sunar. Asnrluhiyi iCeren bir lakdis roreni uygulanll. Bunu bir diger €sas cin crkarma duast izl€r. Bizim mernimiz sekizinci a$amada ayine uyn bilir. van Dijk, srra dtsr ayinin ara srra, olasrl,kla bir kra|n beklen. medik ziyareti ya da umulmadrk bir bela karsErnda utgulanan bir or nek oldugu sonucuna lanr. Buraya kadar ele alnan buyirler diizgrin !e aerk sbzlu MarduuEi metinlend'r. Daha sonra B€len rlulklt lernnuri, "Korl Cinter" adr yeri lendiziden iki dilli bir nietin, biqimin Akad destanlarL !e muolojik Srrrlerj )oniinde genirletilebilmesinin )'olunu gosrerir. Ann€ Drafi korn Kilmer, Kinti Cinler"in 16 lablerindeki uzun birynnlrn, ay (Lr tulmasrnln mrtLrL)iik biragrklamisr oldugunu duFiumekredir.r' Girit temasr goklere saklrran }'edi cinin, "kdtir bir betimlenesidir. onlar "Los tannlarln canlr rLrran trrtrnalar"drr, birisi ejderha, di g€rleri ofkeli pars, gune) ruzSan, kabamn tufan dalgrsr, 1rlan, aslarr !e frrtrni rLtzgnndr Hep blrlik{e ortalgr klnp geqirirler: kentler kr mnr, roz fidrnal^n, sel !e kansrklk diz botu olttr. Blt canl, )ine dt basmakahp imgelere, Fair, ne yaprlmasr g€rektiginr dirtunen ) riksek knnlar meclisD,le ilgili biLiyku ekle.. Enlil onderdil. onun )anr sr ra tannlar meclisinde Ea, Sin (a)), Samas (8unet !e le'ar (Venns 8e zegeni) gdze carpar. Sarr ) rkrmn anlat masryla tannlann korkus nrr s'rayla kullanrr. Metnin birkFmrA. Kilm€rraBlindan "A Nore on the Babylonian Mytholo lxplanarn)n of rhe Lunar Edrpr'de eelnlmilir, Cuitty Azdrpayln ' _The 172 7{. Eclip* DFSon on atr Arabic Fronlispie.cminiarue, J 05 gtl (1978) 163 74 Cerinnin kalan R crmpbdl Thompson. 11. Dd' 5 .ftI 5t,r1! d Ral'yldrld (New York:AMs, 1976 ll90ll). l,88-109 re wollSanll grcal Hein |xl kntrndin y.prl^n onenlcre d.yan'r Eskikitaplarim.com )42 Karagöz I,tJcE Sonunda, Bljfticu a! rutuldugrnda, Fnlit yeziri Ntlsku aricrtrgD.la *:"01,: lll:-*"1 ,'resajr .vineler ,r Ea Fa,),a Nusku, s,,ra. icindeki dipsiz clerinrigindeki ra.;a nllr habere repkisjne dikkar edin. Dizelerin qeurisr_ Krlmer )apm$rrr Ve(dlkeyle)drdaArnr Ftr.h, ddknt.tu igzrldan,.er1.ahlarots!nt,. ogl! Mr.dukir$grdr. merteyi acoona. 'C'r. N.l^rd(k, oglumr Ea frensrn oBlu \annrr lLlol Sihe, gdkyunnde kdrucit kamnlkh Grjkhi(lcki rur!tD^sr acrkci goNhyor \edi5j. orhr. koni r.hntar, korklsu2.hrm *q(rtir. otrtnr ll40l 'tedisi, oular, kijrr tannhr, dl)rh lKoci ti,IaDlgrbiter Iukelp irlke]i ka,p k.rnndar, Ulke.rn lisr.,;de. hnrna sibi esener. Nrntra,.sih iu {rnnnc 8op. \.ih5Kc. hqnen ku${rLti.lonul KihEnran sih6 (\e) yrAtr .hd !a,c5rz l1 li50j N4rrinde. Kilmer,in, Marduk,una),r kunadrgrnr cL$rtndngii . ,rkran sonra, bi. kF Mard|lvEil biD,lllerinjn a),in bolumrinctekrlere tazlasrrh '-r'zel<rr'rl, n.rr',,r reairr. tsu u krid:i rneun ,,k,rnn1).r,t h,rl.tc; r. q'n cok rcnkli brr jp )a da s,).sj, et degmem,s bir krzunun IrrriLi, tahra bir sopa \r "Eridu nLu Biytisu,, pargasrnrn okunmasrnr .,na ge rckrirlr gibi giiftrnmekedj.l IridrlNn RLiyrinan! ),al Bir bdrud.nlft gclrrona, 12051 243 Eskikitaplarim.com Karagöz sLJMERLERIN I(URNAZ TANRI5I ENKI bir mesale En rl suyla y*. onu. 1r remirleyip anndrr kral, '"nn$nrn ollunu. Metin, kotir cinler€ karrr basannrn anlaumryla degil, ama Mir dul/Ea biq iisnnfrn tanrdrk biriris yrp "kotir gdlll rernasryla sona erer. Udug ile basli ile sona eren cin adlan yine satrlrr ve bunlar sdzcnk ler aracrLgryla clef€dilirler: Cdklen inen btryok frnrn.lar, onl.r koru knrlnrdrd m€kanhnn. don.rler! KdLii !.rl,tu !e ki,lu dli - yeryuzline inin I 1280 Korn (rcnn"! \'e kotn goll' -k€nri lerk edin! Y!.e tnnnlann .ncihtryli cinlerden ku uldrn! L 1285| E\in i(ine Eiltmet(eklcrl Cui krup seseneyeccklcr Sahyln.erreirc yaklasamayacaklar.... G.giu ancrhgtyla cinlerden kunuldul Yerin aracrhgryla cinleden Mardul<,Ga tarzr, Ea briyulerinin en kEast olmasr Bereken a5agtcln ki iinlil min)atlrde de birz degirtirilnislir." Genellikle "Ku(ruk Dii agisr" adDla biliniri '' " Bkz. r. T,r Lt'iL. 205-9. di2eler. C-elrriI, Thulei!-Dangini ees ahr,'T.blcltes Hrrriks Prcrenalr de Matr, R 36 (1919) l:iyna bk2. E. A.speis.r, /NaT, s i00 l0l. Eskikitaplarim.com 244 Karagöz fuc! Butlcu I )rt Agnnnd Kdr'l &iln ,\ntr gdgrr yararukran sona. rmikla. kanallan yanru, kanauar barakftg Faru, t5t b.lakllk ktrnr{gu yaraur, k!flcuk aAlayar"k 5amae m huzuruna crkr, s0,ya9lan caglayaEk Ea nm huzuruna crkrl: 'Bana yiyecegin olank n krcckint EmNek iein bana ne !eEceksin?' -OlgLm incir renyorum ll0l $u !e d'i'rdrurelmasr" ''Ol$n incir \t drndrru elmasr bunLr benim ne i5ime yahr? Yukin kald'r beni brrak da dis jle dis€rl€.inin re di!.rlerinin k6kDn0 kemireceAim. ' Igneyial It5l ve onu ayaEmdan yakala, ''Cnnkn bunu s6/edin y!, kudcuk. Ea yunrugunun girciyle *ni y€re*rec.kt" Anu nun gog0 )ararmasndan aeagrdakikurda kadarolan mnotojik !irigten sonra, tjir bir Marduk/Ea btiyusunden qok lnanna,nrn nrc ler,len daha 9ok pay ralep erligi siire benzer. Ama Selen€ksel ayin merjnli,rinin lormirliinii izl€yen ayin ve biriF remasrnrn fazlasryla krsatrrldr- Eskikitaplarim.com )45 Karagöz SUN1ERLERIN KLINNAZ TANRISI ENI{I grna dikkat edin, sonunda bile kurdun kasrlnasr .sr.,ne yostrnlasll. Eanrn bhyusu]'le mucadele etm€kte zavall kurtluAlrn pek iansr yok gibi gairilnmektedir. Esoterih Ognt lnki srrlafln tanrBrdrr. Onun ogddnnn ogr€necek ve kullanacak kiiikrrnaz rann konuglugu zaman dikkade dinleneye haztrlann\ oinahdrr Ozeilikle, Mezopolanya anlay$rn.ia zaten ra.€siz .iehiet y€ri olan olr,rler diin)asna, a.ragr dunyaya girD ve erkq yolunu tnki bilrr Ollrmden sonm insanctan brr parqa yeralunda )'a$anrala delam eder. En gLizel iiltmde ogulliflnrn onun ruhu]la ilgilendigi !e oliler dl)'aflnda gonltLnir pek ho! rtrrLugu bir adaLnrn oLimrndc- bile dre dun yanrn murlulugu)la blr diinyadaki acrlarclan kaqrnak i!in )anrf ttrtutan Hr$tivan .rzlemine benzer bir;ey rsla yoktLtr. Yine d€, insanlann re tannlann- bu korkune )olculuga qkacaklan zaman gelrrdi!e yoltr Enki bilirdi Oluler diyannrn nrlanna eeeneden once. tannlann yagamr $nu ldn. ana sansrnr )itiren adam Adapa'nm o)kilsiine bakmikta fa)da lardr Adap. ilin bunu ta planlar. o)kunln ba9lnda, Adapa buyuk bir strr isle( balk turarken Gt:iney Rrzgan ntn kanadrnr krar. Ea beljrir ve Lrna Anu\'a sLreunrL bagrilatmasr isrn .gulLe btrlunur. Adapa goblrzrne zorlu bir tolclrluk yapmah ve Anu)u yatr;LlrmaLdrr. Ddha ryibi, )25d tin Ild:'rh,ilar lt 5l Burrda Y*andakr $yleri bilen daguk saer k r.ko r Ea dokundu ona, Ad^pala. i br gi6i giydidi, Eskikitaplarim.com )16 Karagöz YUCE BU\I)CI] Vt su planr aokladr ona: .Boyhcd, Anu knlAnr'n\n hu^nlna Adapa. qrk l20l nM kapBlna yakla5',$nda. Antrnn! kxpFrnda Dunn,zi!e GMida tannlar dikiliyor olacak senigonince, 'lnsan, kimin soracaklar i!in 1251 bu hrle geldinl Adap.. kinin icd ktrh giy er giyindin?' 'Ulkenrden rki lann yok oldu Ben de b! hale seldrn.' 'Ulkeden yok.lan ikrlann kindirl lt0l 'Dumnzi ve Giszid^ tannl.r' Onlarb$inne Anu Ve y. ho5 grjz aup kahkihayla giilecekkr bi, s.2.liy€cekhr. Anunun merhameth InzuDu gbnn.E izrn lotcekler ll5l Anr'n,n.Jntrndc duNken, Sana olum ekmrgirli shduklanndi yemenelisrn onu sana blum a,yun! $hduklannd., (nemdsrn onu sana bir giysi sana yaA rundrklannda, giy onu $,ndrklannda. snnin onu snn. aqrkladrg,n plana har{iyen uy. sana soylediginr sdzkn shca lurl I+01 s S. A Picchioninin ceft yazFmr izler,ll Podtdrd di rvdfd K.s2uh.z ILTE sokszorosirolLzenbeben. l98l). r 116'18 I(ondron\n yaprgndan larkh bolnnur, Dis Il Anaru-Ltel', {lripzig C. Hhri.h$he, I9l5),1,96566,no 156 Biree'in icin bk2 E ,dNIl, s l0l. eelrn Eskikitaplarim.com J 247 Karagöz 5UMERLERIN (I]RNAZ TANRI5I ENK Ea talimarlannr ya da plan\ (tem ) sevgili insanr Adapayx verir. ogut iki asama|dtr. Once Ea, Adapaya yas kryafelini, hdrrLr, )rrrrk prrtLk )a da kirli gi)si, giymesini ve dagLnlk saernr (ndlu) Lakmasrnr soyler. Adapa giik yoltr\u koyulur. KapLdaki muhahzlar genellikle oluler.tllafl)la iliFkilendirilen iki tanndrr. Birincisi, Dumuzj ()'a .t^ Temnuz), rannla lnanna (lstao ile olan trronah afk naceralafl nedeniyle edebiyaua daha tazla tanlnrr.r' Ikincisi riiuler diyannrn bir trgnrli olan Gigzida drr. Adapr'nrn insan olugu muhatrz tanrrLann (Lkkali ni eekecekrir, ennkirLbir rnsanrn tannlann 1agadrlr yere yakla;rmsr tLrhatur. Eanrn rigiLdi onlala kencli lLkrini kabtl ettirrnek rsin bir parea psikoloiik hilekarhk icerir lkL lanrr yeryuzLinden ka)boldugtr iqin kendini o hale ge(irdiginisofleiecekrir Adapa Muhahz tannlarrn ''ho5 soz uyle Adapa Anu nun hnzuruna crkanlacakttr. Eanln iiAiidnn[n ikinci krsnr, ,Anu konukseverlik g.stedrginde ilgilidir Ekmek ve su Lkram ertiginde ne yemeli ne de ismelidir Buna karsrn, sunulan g|'siyi ve gijldesine surmesi iern lerilen yagl alacakor. ranrn planrnrn nasrl da hllelj ol Adapa nrn nasrl da|nnacag,yla duguntr yalnlzca olaylarrn gelitimi g(isterecektir' Ea, Adapa'ya rsrarla soyledigi sozleri \utnusrnl sovler' Yine cle, plan asirnda ba5anyla tryguLandrgrnda, Adapa oLumsuzlirk snnsrnr elden kaqrnr. Ea nrn Adapa'tr "ijlum ekmeAi nr )ememee (dkdld ra 'rL li) ve dlim su)tr ntr (me Drlti) iqmemesi yoLunda tryardrgr v€rde, An( on, bunlann )erine hayat ekmegini !e hayat suytnu rklam etmi!r'r' (Yoksa, vag !e gr,lsi,vle il8rl, oArite uyglrn biqinde Lrvulnuetur ) Cok geEme.Len Antr ona guldtrg zaman Adapa hatasrnr ,lapar (ge(ekten btr dil hilesi) Dum t \" j. la 'f ur? bk l."lq i. Eskikitaplarim.com 5 l8q 40o zoo 244 Karagöz |UCE DUTUCU Buradaki Fanrn konLr5masrnrn alndrgr "Adapa nrn Orra Babil uyarlamasrnrn sonu, )ine giLnnmrize ulagm15 olan Neo-Asu. (yarla inasryla a,vnr)sa ardan di Ea nrn o irlu ogilclunun sonuclan larkldrr Antr giller ve Adapa''r iyi ve korn aer yeryuziLne geri gdlderir. (AnL nun Adapa) L kandrrmaya gahgmasr olasrdrr). Hata! suiunu rq mii ye hayat ekneginilemD olsaydr, Adapa kendisi ve btirlrLn insan, Lk iein iiLirrnstizlilgir ele geqirmii olurdu.r0 Ama Adapinrn harasryla dliimsrLzlLrk tansr )iririlir Bununla birlikte insan, Anunun nerha nelli )iiz r:lnii gormierLrr ve Neo Asur merni Adapa ya bag[lanan . k,, ' ' , ,!an.,..rrer /ner. ug,- L'lr,l.'- B tJ. z n'.rn" I derken AdaptBir bakl' hrlarr, onm korktrnelugumr gordu. 'r Ada para lenlen bu g(irne gtrcuncle rnsanlan ve rannlarr ayrran uqurum Aosterilrni9lir Aclapanrn, Eanrn kurnaz sozlenni anlamadaki basansL:hgr zaten o larka iraret elmektedir. Neo Asur u)'^rlamaslna giire, Adapr r!in acrlan gogtn gorulmesrbir geli zorla nin yanr srra baska sonuqlar da vardrr Anu Adapala ItabnL ertirnLitiri {akat Adapanln ona hizmer errlgi Ea nrn kenri ljri (lu)a dzel blr srati leritm$ !e rahipligine yrrce bir kader bisilmisur ())kirnun s.rn dizel€ri baflangrca doner Yaprrn balrnda Adapa Anrl'yu sucendi.nri !e gornniiFe bakrhrsa, Eanrn Adapa nm olumsLELestrrri,nesi.Jg(lu Anu rlin dogru hale gelmistir. Sonunda, Adapanrn sl'eu' run sonuelan onun insanLrga geurdigr "tenalkIa - re insanlann rixdesine getirdigi hastallkta belnilll1irtir. Son olarak metin, hsta lB..t"r a-1, 'r I.L rrr.1*rnrlal,rrnrladoner Bu sue !e eski h^lin iadesi, olumsuzliLsun sl,ntrldugu ve yirrrildigi (mrcr. Mythology oI 5umer and Akkrd, MyrholoAs D/dr Ar.i?rr wo,l.l(carden Ciry. Nev rork:Doubleday, 1961), s 126. Bkz Safrtrd Noah /\NEl, s 102 Eskikitaplarim.com Karagöz SUMERLERIN KURNAZ TANRI5I EN(l oykunihn Adapasr kimcttl? Adapa "insano$u" anlamrna gelebilrr') Adal sozcligri "bi1ge' denekrir' lO rierincli yLizyrlda, dnha 6nce soz euigimiz Babilli rahip Berossus, w. G Lanberte gore Adapa'dan b4- kas, oiamayacak bell, brr "Oannes ya da ""'rmd-dn-rc hakkrnda laz- llk Flda. Babile komtr hr yerde tirirre Denizfnd'n oannes adh bir yamrk peyda oldu B.rtritr gdldesi bir balgLtrki gibiydi, ama balgrn bagrnrn ilrndrn bir insinb^5t !e bahErn kuyNgrnd^n avnr bremde insn ayaklan crkd$t Aync. nrsan sesne ehipu Bu yamnk gilnlenni in sanla a gecirdi. imi yiyecek yeNdi lnsanlan harllerin, bilimierin !e zanadtlarn her riirdcn bilgisinLlerdi Kenrlein aNrL knrulacagrnr' r'Pt yelan oa.va okrrdr re nlkenin enulann' mlan te mq tl€in ioPlanmau' d' gijqddr re in naklann ns.tn, DgFrti. cizdr Onhn d sanli,a uygar ya3mla ilSili her 5eyi o \Erdi Lru vadogrn zananrndan snndaha ileri hiebi.ry kesiedrlmedi Ana Siinei baurB zanran v^F- ilk Oannes denize ged d.nerve gecelen derinliklerde Scaindi lun kri hem rda hem karrda yasayabilirdl' milhi'r baskrlara bakrnrz ) Bir vazarlar bir )azar olank so? ed!]en rek lanrr olan !e yaprrlal lisresinde Ea ile baslal) Eadan stxra Adapa'nrn adr gelir'" Adapa tulandanonce (Aeag,.t^ ele al,nan 'lindil (metrn ki 1r I deYr€ ai! tek bilgedir' s I01:c.\D lrrdi.ln.l/1, 102 lnnberl. AcikloB(e. 64 71-74isranley Mayer tru6tnr ljrd Edbrloti' .o"ol8dn5!u (Malibu:Undena, 1978) s Ll 14 Bunurla bulikLe knlliAe ,\NEr. bk2 kars qrkrlnr5m Adipa U^nna degil Uruabzrr reva LJruabbi ol^bihri He die Hinnnelhhn Rykle Borger. Dt Be4rlrwij nS$ene 8i Mddr und nochs JNlsll (1974) 186 i92 " Lrmben, caulog e. s 7l'74 Eskikitaplarim.com 250 Karagöz .iIJCg BUIU'[J l)aha sonrakr "Adapa meLrnlerinden biri (A) Adapa,ya Fa rantrn ilgelik" !enldigini, alna ebedr ],a9amrn yerilmedigini belrrrir l,ndulLr brlse" ram da insanhlrn .modelidrr. Ea onu "merhem ra, 1hn t hrpLrglne ve a)jn gnzernenligiile a!ar. tronik bir biqimde, Ada t)ihln baslca iaaljyerleri t:ridudakr raprnma rEin ekmek re su sagla ekmek ve str sagtar, sota).r ka ye rrr soirayr lemizler. A)rca Lridunun brr balkqrsrdrr (nerrn D). ,i,ikor Ekmekrjlerl€ ekmek pisrnr, Yine de, Anunun Adapa l" eknek ve sudan olusan deserli arma- rrnlannr sLrnnasrnrn nedenini aerkliyan bir diger merin (B) daha yar.lrr. A.lapa onunde belirince, AnLr luzaga dirlmiE Sibi gorrLnrir. Anu, lrinrn gogun !e yerin planl'nr nedenAdapaia asrrSrnr sorar. Sonuq ri Adapa, a,nihrrd ]a /Jdn'td, "degersiz btr insan dan ba5ka bir sey de Iildir. gorunlrnne, pian a sahip olmus olabi Fanrn slnavr Anunun cevabnr zaren ongcirmiitriir. ceF Aclapa, gogun korkune lirdi Anu (ekten de, olagantlsrLL brr degis lokLl9 vardrrt ama brr kez daha tilozot Ileideggeiin insanoglunun olilftre-) onelmislik ' diye adlandfdLgr re] ,r'nrn hilebazl,s,) la dognrlanmakladrr Grlgd rrin garip )e Xll iablefi d][i€r diyaflna nasrl gLrilecegi rlsrl osiu iqerlr.'r mcak ijgur Ea hmhndan .legll, Crlgamrg tlrlatn.tan rrrilmigrrr Grlganriln arkada5r Fnkidu, Grlgan\in inig !e ginenli l)lr donirr iein r€rdigi ogirclun her pargasrnr LLrhadrgrndan olLiler di )arnda luzaga du5mriFtiir Enk tr tLEaga dugunce Grlgam5 Eatlan la. Enkidtr)Lr oluler dunydndan kurrarmaz. Otasrhk, rardrm ister. li, insan blr kez ollrler diyanna clnFunce hayara donlrs yokrlrr. Ama !€ bo)lece Enkrdunun iuh"u 0rr ?lu) olitler diya "deliklen (ta rdkl,u) kalabilir. Bundan sonra Fnkidunun ,Lndaki bir lra brr yol bnllir ' !rl3dr,.tr ' 251 17 Eskikitaplarim.com 25t Karagöz SUMENLERIN KURNAZ TANRIsI LNXI ruhu ijliller diin)asrnda kalan farkl kisilerin giderek acrlasan dykustl- Oliiler Drnydsnd,i/ K.rn Ea Baba hosNr krldr onu Saits(ry.. ku\attli Neryil e soyle dedi: 'Dinle. Nergrl. $\'.5a,. knhBnun! Olnlerdiya na birdelik l\c Bbylece Enkidu nrD nrhn Ve dlitler diya,N 5indi olnl.r diyanndan erkacak basrndan enuna k^rde9i G 8 mr5h.nhucak. rd lnanna nrn ini$inin bir Akad uyarlanasr vardrri bumda tanrrca (h- tar) k€n.liniLjltiler dirnyasrnda tuzaga d[9r]mlmnr bulur ye onu haya' la diindtrrnrenin )otuntr )alnBca Ea bulabilir. Kardesi, .lirm tnndqasr Ereskigalin hiiknm surdrigii iilk€de lrLar olnr. Ea, "donugu olmayan ulke")'e yeni, garip bir yirargr sokmanrn bir yolunu bullLr. Yaratrk Ereskigrl ieglendirecek \'€ tannea dntinmeden verdigi bir s6zle o}'u na gelirilecektir. Yaratrk, Atswunamir, sulan litar'r krnaracak olan "ha)'at sLryu torbasl n! isteyecektir Ea nrn dgidn Siiner rryarlanasrndaki paralel olku kadar aynnulr deg'ldir, ana ohil€r di):rnyla ilgili ernirlerine aqrkLk getirir: Bi Tanneata K\rtamqh lcin Bicinlene^ \'arahh Dtuenb.z ynrcgn e br figor yarxr ta Giigdnrd. s. 261. Grid R Gmpb€ll Thompronln celnyd anm izler, T,rs Epic .y' cilgirriJr; Isfl. 1,mrlird"riotr, 4nd Noles (Oxford, 1930)r ve Aaron shaffer, 'suDEnan sources of Tablet XU of the Epic oI Gil8am6, tez, Uni \'eBity of PenNyh ania, 1963 Ayn.a bkz. E A. SpeEr,,4NET, s 98 Eskikitaplarim.com 252 Karagöz IIJCT BUIUCU Ve pirdomimci mhrp Arsugunamiii yi.aRr ''Yukan, Ar$$rnamir, yitLzlni ddnniii otn]ayan utkenin k1plstn.ce!tr Djnnid olNilan rilketrin yedikrpsr rnin ijnrrxle icllacak Eretkigal 5enj tdEcek \ e mercrdiyerinden zelk Yiireli yun(l'1drAr. ketli yenn g€ldigi aman. Yijce Basm atacak! II 5l hnnlaun yenrnrini crdr ona kaldrr\r su r[ltrmunu gosrer ''Hayr, Hantnnm. lxna s( rulummu \eE,nter 5uyu ondin isecegrmt,rr Ea rarafrndan belli bir amae iein bicimlenen yarank oldLrkca .lik, kat cekicidir. lsmi "geliti goz atrcrdrr" antamrna gelebjlir. Rotrrn ve_ nldigi rahip, r'dsstr'ft, lsrir\n hjzndindeki bir raprnma fahisesi Bibi goriinmektedir: ^nra bir pan(tomiNci_rahip iui. adrnr leren bir degDke, sogunhkta daha da dnemlisi dsinlrLr re parkrcrydr'" Yarfllgr I hrrgdrft rle ilitkilendirilen rahibin bir akror, tirar'rD raprnak $h5an_ lannrn dans ye mitLzik icra eden bir n).€si oldugunn asrkhga kalu5ru_ rur. Cinsellik ve Farkr sdyleme (sene ikte aguht btl raprnma tigrtr_ lerinin en dnemli irleyleri,le ilgili olabilir: dluler dj)rnna inis te 5limer mulerinde srk(a goritldiigu gibi, El rannea tsrafa derinden Ce$n Theo Bi{.lin mernini izlcr. ,ur?(dsltr rflexidr. (Ro,ra: ponrific.l Biblicil lnsril!re. l95l), 1,52. CADnD.strnr.1/2.341 Bkz. Kramer. 'dM 098t) r 29616,Thr rashioninr of fie gnta,. A.rd Ju Erolog,.d .l rI Eskikitaplarim.com 253 Karagöz sUMERLERIN (IJRNAZ TANRISI ENITI baglLdrr. Oyku, onun klLhLinde rok sdze carpan bir ligurun bieimlen- mesiyle ilgili olarak anlatLlm\ olabilir. Br durlrnda da, Ea nln dgti- dri tanneaya hayat vermede basanlL olur. Yine de, talihsiz dsinnt nun payrna, ru6agnr kaybeden tannra Ereskigal hrafndan kolkunq bir lanetl€ lanetlenmek driier. Son olarak, olum ranrreasnr iceren bir diger oykude d6nusir ol bir tannya mayan rilkey€ bir tolculuk yaprp sonra da kacmak isteyen ogut lerir Ea. Sbz konustl tanfl Nergal'dir: Olti./ Uil?esi'r f NdsllDdlran manah Ve ona d8nr rennek icinrslendi: 'Yolcn,.. mii5tiyocMl Sana bildirecegnn kehanederi yirEine nak5er: ''Senin $in bir lahr gerirdikLeri Mkn- t40l Eger finnc, sana Eger kasap sim Eger biracr sana eknek gednr* er gedrnse bin gidiP de eknegni yemel gidip de erni yeme! - geonEe - - gidip de biks icNl Eger btrisi ayaklannr yrkamak iein su Sednrse - gidip de ayaklannr yrkam^l Eger o l+5l (kadb) banyoya gide6e ... gilsisini gtyer \r gdrderini sna iqaEakendi iyiligin isin, bire.kcgin bir kadrnaltkrrgr bieimde gozlerini ona kaldrrma! Ceriri O R. s0 Gtrney in celfyaz$rm uler, The SultanlePe Table6 Eskikitaplarim.com {DMn). 254 Karagöz wcE Bt^ocu Banyoya girip, ozel bir giysi olan kadrn cek ' EreekLgal'den gitip, grizelligini Nergale sergil€)e baskasr degildir. (onun, glzel liiari n kardesioldugunu anrmsayrn.) Eanrn bildrrdigi kehaneder Qenu) krsa !e ozlil komudarda aerklanm$t,r. Yukandaki diyarlar icin nornal olan, dluler diyannda yasaklanm4rrr. Eger Nergal uzm ya$amayr uoruyolsa, iyi bir ev sahibi krafndan sunulan her seyi -taht, ekmek, et, bira, hatta yrkanma suyunu- reddehelidir. Nergal, ololer diyan' nrn armaganlanndan uzak durmasr konusunda uyanlmlsrrr dgiitl€rini tular - !e Er'nln sonuncusu d$rnda. Ere$kigal in govdesinin gosreri' lieinin derin bir gizemi, kesinlikle derin ba eekiciligi vardrr. Nergal icin en zor lest Eregkigai'in kendisidir!e ondan uzak durmayL beceremez. Ne.gal sonsuza degin oliller dunyasrna kapanhr. Eanrn dglidii Nergal ve Ereekigal"in bir Neo-Asur ryarlamasnda da ge9€rlidir. Daha eski bir orta Babil uyarlamasrnda, Ea Nergale ondon hastaltk cinini de bemberinde goturmesini dnerir ve onlann yardrmryla Nergal, Er€skigal in sanyrna saldrrmayr ve bnyuk bir tiddet uygulayank, onu kendisine oliLler diyarnrn etendiligini sunma nokrasrna getirmeyi becerir. Burada, Nergal tanneanrn onurunu kLr mrqirr re brLnu telafi etnelidlr. onun cazibesine yenik dLqtrnce, asrk' lar bjr hafia bo) tLnca kucaklaqrrlar. Nergal yukandaki dtnyaya doner, rna bu yalruzca gesici bir sirreliginedir. Onda huhnrr !e oltLler di yanna geri dondirru[ir. Fregk€a]'i hemen gormez, ama yine kucakla irdar (brr hafta boyunca) ve N€rsal in yazgFr sonsua degin betirlenir. Ardlolion Sru.lks l0 (1960) 112'14. Ainca bkz. ANEI, s. 509. Daha dnceki bir uyarlama icin bkz KnMtzon, 1, 968-75, no 357 ve L A. Speiser, ANET. s. 103. Eskikitaplarim.com Karagöz 5UIIERLER1N KI]RNAI TANRI9I FNIiI suretler re Danlgalar bir rtler goriir iinemli bir makale Mezop.namla dinive biryrslrn.te imgeler iinemh ler. A. Leo Oppenheim Mezopolam)a dini dzerine de 'MezopotaIn)a Dini Neden YazrimamaLl Bundan sonra Mez.rporamf:r'daki Laprnmada alt barhgrnl rqmritrr !e kisisel laprnDuda ''lllerkez olxrak neyi aldrsrnr Mezopotam)a dininrn gersek nlerkezi rarrr5mayr surdirrmi\rnr.i CogLrnlukla insan brqiml olan rauns.l imgenrn bxkrmr !e beslenmesi rahiplerin baslca gor€Yi)di, eN*u rannnrn mgede hazrr bul(n.Ugu dilgtiniilurdLi. lmgelel kurban etkin- liklerrnin odagr oldu ve rorenlere, ayinlere tairn.Llar. onlari )emekler ikran €drldr. Razr aYinler.te ,mgelerin aS,zlan arrldl re I rktn dl (s. 184 86). B€nzer bieimde, mgeler bir)ilde de dnemh)di. lanrr DLrmLsi)i (Temmuz) rensil eden tignrler, ornegin, brcimlenmi5 !e sorra l)uhu )ok edrlmislerdi Cict.tr br' eimde hasti la da tehlike icrnde btrlunan brr ki5r bundan dolal'r kor' L) n.n \rn1 ,e", d, r - ,gr.rn e hn )t )2 da )erine getme ayinlennde ateire rilirse krLr(Lrlabilirdi."YLrkafl.laki YemininEtendisi rlinrnde, En ki'njn Lenrzbirrahibi rarahndan sogan, hurru1 !e )iin arese.trrhrsa korkru! Jemin in a)'nr breimde boz labilecegrnr gLtmNtlik BiroF nekte b! Lann sureli ates t.rafundan )utulmustur. Bir drgerin.te lizik Iok eclilmisrir. Her iki d irrmda.la berEerlikler g{rrnlur' bir baknna ilen rinn Dtroltlzi gibi.lrr. Yenin, Yem!.rn Hasu ^d.rm Flendisi mernjnin ine surdtLEll gibi, bi. bakLma so;ulabiltceh. ka sel nesneler A L.r Oppenhe,m. ,1Mici( l\l6olDtdnii (Chrcxgo UnntFrry Pr€ss. I96_l) s l7l 8l l8l-98 S !l llooke, Sdl)vlo n d .lAstrn'r Rdlisron (Nonnrn: LntrtLsiry .f l)kli-hmnuz da,5 29-+0 hona l'E$. L96l), $unrlan ornekler 'trcrtrss on Eskikitaplarim.com )56 Karagöz ., rJaL BUl,tca Iul( gibi crkarrhbilecek |e d. sijkLLlebitec.k bir derrLir. O halde, rannl.ln, curlerrn re krLsal nesnelerin gorsel remsilteri rirn bu)rrlii okiuklannrn dii5intilmes gasrrLrcr degilctir tanntann ilirsel remsilleri r€ r.nn1,ir1^ ilgrti o).k,iler hakkrnda bil.tikle.imjzin (ti!'r, Lnal{ krl uzcnnd€ Irtrr.tinrn Ia da basrlan rll5 siiin.lir lniih[r l.tulen gelnrekre(|r. Silin(lir miihrtrler iizerine basrlclktan nretjn sihl rrLn l(irDLgrnj gosrerir. tju mallll sxhibinln betjr]eDmesr .lun)eri rs l0rinin )i.r Sili.d I srra, mithirrler !e ninhilr d.mgahfl- rrLrska otrr:rk kul nluhurler ye baski miihitrleri lO birinci binl.LLr arkilt( ,le\irlerndrn rbr.en kullanmr girmirrir. Mirolojrtr tr)priler hale gel(liklen Agide de!rinden (lO ). sahneter, rok 2 t35-2 1 55) ijnce mir_ lrrLrlerde gLirLrnmezler.'r BLr derirde Mezoporany^ trika).e anlanni sa rar'ni )eniogeler, bir rarrnrrn digerini !itdrlrmesi gibi mrrototik !e ,lcstansr remalar grrer " Sxhfeler soguntukta sasrrrcr .imataflna kxl \ir1, sahnerln eclebi irnl.rrhrla karsrlagrrnlnasrrla ba,r srhnet€rin ).o rtrlrlhnmasrfl qalrirllnrirrr llir l.lnnnrn bir.Lgeri rrratrn.l.n oldnrut, nesi, (jrnegin fnrrrr rl'rtle (8. bolume bakrnrz) Kingunun irklnriil ,resini r€msil edi\'Ljr olabilir. prerre AmieLe gLire. muhurlerde sim gelenen tanrrlar genelde bire) degil r,prirler (s 40,41). dohyrs,t.li rrnhirlerdekr mirrnL\jik sahnel€ri edebifarLan bitinen be llcnrice iD.id Nrd, ldslir i mirterle r.D lL ,Vd, a,Bti rjdt( .'/4,. Pre.\. \.r1 Pie,rc Anier. The M)'rlological Repcrrory n Cy]iDdeL Scals ot rhc Agade Itriod (y 2lll5 2155)," An.(trr lfl nr5.dk. rdnh pom.la. e.l (prnceron l_cLssrer . r'.'. 1 1.,) n Cvlrdfl Sr.k l r.e\rv,,t ,,.,, Pnnccron UurcBiry Prss. 1980), s 15. Ann lrerhns, "Narnrion ii Babyldlan An, ,1Dr.,i.nn /ourklr/ tr.hdrlo.q! 61 { I957) 58 59 Eskikitaplarim.com )57 Karagöz 5U\IERLTRIN KL]RNTZ T^NRI5I ENKI iligkilendirmek lirzlasDla gileLdr. Amiet, S(tmer !e Akad\n fLrce rrr rlanndaD An. Enlil re Enkinin lalnzca sonuncusuDun Agade deln nin srlndir mirhurlerinde saptanabilir bir imge olduguna isarer ed.r (s. a0) Dirduncr brntrldan rtibaren, Mezoporam).a gorsel s^narlannda l\ rarla kullanrlan l)ir mdit'rrmakl, rano drr (bkz Sekil 1,1). c;enrl likle oturan bir rnnnln. ruuugu brr vazodan ya da omLLzlanndan srr lann akr,g, stntrlur. Br rnaklarda qogunlukla balklar ) i,zer. s{ L, brnr isli br..rlurlLi degil. drima bjr tann )a da )in-tann rasrr'lr n€l durrnce ]eterince a9!k gibidir: tann susuz bir t()priga berekrll rslaklgr armasan eder."'6 Netse ki. rrmakl rann iln linrmagrk tarl hinin rzr l:. Drargl.ts Van Brren raralnd.n sririrlmir:rrrr. Fignr, erk0, Llam (bugLrnkir lrnn), sun1er \ e Akad da grjn,lui diha sonra Babil w Asur'clan gerip Kapadokyal'a (cdai l-urkr)e), llabur bijlgesure !. Srrri)enin cliger b.lgelerine )'af'lnr5or. lh figirrii tek bir M€zopo tam)a tannsr)l^ baAlanrlandrrmak r€hlikelidir, rink!i rrmrkL !.nn )erel bir panr€ondrkr birLanlllrtenEil edi!or olabilir. A)nca tigi!. adrnr brlmedigimi: bir mnnlr temsil ecLyor da olabrlir. Brnunln bI likre, Lrzun rarihLnin bn)irk bolnmnnde -miblojik meunl.rle pa)lai ugr tarih- Lrmak| tanrf'nrn linki'ile bagd.$nnldrErna kugku )rl( E. l)drelas vin hurn, ll.ns sch€rz. l9l:)). TJ,c s. 'lnrikl rinf nu flowirg |drr.,ft lJi( ai.l rirll sr,.drB (Be i,, l yaygrnlgt cagdas Tiirkiycde de go,ileb,lir Bk2 Ni'n.r ozgu(. -scalr nri-s.dl l,nttusi,Ds d r.ri il, /D0r KrrDr K.ifhh lAnkiri Ttr,k Irrih (u({trtr Basdcri. 1968), ozellikle Eski Babrl\t [sk 5uriye mtr hi en.nind^. \" 11r.^mrohon G,aupoJC)h e' l.dt ttr]),lslons ronr L,,l rc]Jl (Ankira lirk'lirih KLuurnu EisrmAr, 1965). dzelhklc Ea, UsnN (lsi Eskikitaplarim.com 758 Karagöz I.UCE BUIUCU linki ile rlgjti melcur mnolgik edebiyar yotLryta a),n sahnete.i .lrmakL Van Brr€n,in 8il(riir. ranrr., qalsma . r a biuln bir b(jldmri kaplayan kui_actamrn eok poprLler olan sin ,t'si, bilinen Ninurrannr Kibri ve Cezalandntmast, (bkz. mirini 6. \, { I unlamak Bercekren h'lum) sirndigok daha anlamh krtabilir. Tanrsal ne,teri Enkiden 9a_ '," Anzu kllr,-. I-nkinin \ardrmr]lr asr ku$u ]enebrlen !p d.ra].srytJ ,' \,1).r renr.len du_zen kahraman I rt \rn,.na l,nIlndrn Ln_ Serirebrten nin hozun'na crkanlrr. yine de silindir m(rhnrterdeki pek qok sah_ aqrklanamamakradrr. Bunlrnla birlikre, silindir mithririerde gdrrtlen morifler jkonografi, )'eterince duzenlidirler !e sogu sapranabitir Bunlann \'anr sr nruskrla'. hrILrn I nkr ,m8ete,r drzr$ne drkkd, bnr u k., !ekRr ,l rnde '' \ ln\inn l.enclj.. :.)k.tennde cnen,r Lrn..1n hat, "rr. 'i,, \r:iri lsmud, hiznt(rkarhr, kuFtar, brlktar, canalarlar. kavrktar !e 1,.'Ix l)enrz L\'r Ann Perkins in, Babrl hika),e sanarrnrn bir oykit a|latmacta iki yolu )olundakigozlemi, diger rurlii renksiz !e srkrcr, lllrfrl ,rrr bir sahn€ gibi glrrttebilecek, oruran Enki,nin onrindeki .IrJlimsedigi figurlerin .LrrrLrmuna rgrk rutabitir. perkins, bir anlarrm y(inreminjn, "aogunlukIr .rcrk bir srnrrlama olmaksrzrn )nn 1.ana konulnLls" bjr ovkrnnn rUlrnni rzlercn eprzortarrnr *rgrlemek ,,ldr€un sosrprir (. ss) ,el ,n1. hrkiyp mrn.n drha trzta.errten yotu don,B., .rk. s.,h. " ,rr')'di. Doruga erkan sahnede tigurle.in bjr grubu, zamanrn b,r an,n, ,l.r -Senellikle bir djzj epjzorun zinesjnde_ brrun olkirniin l.€rine ge, ,..eeklerdir. O)kli anlarmnnrn her iki bicimide remelde simgesek r.$ mLd), crplak k^hrmana. bo!. adan. bat,k,adam.6tan barr b.1hk. tecr -ba \t k$,adam resimkn ansrnda. s 60,72. l,k Perkins ikiyonremr antamak icin benzertikten Eskikitaplarim.com 259 krltanrr A*i irkayr gctcn Karagöz 1 SL,[ltRLERl:! (URN,\z T,1riRl5l ENKI rrnsrl eLnrenin simges.l nireligr, sahne)e, mlskinrn iserdigr diigir nulen bii\uiu bir gus !erebilr' Sck I Krs A.l ntrr Ii!grlarrma{ (lli\l l0lll7) lla|sh \4!i'unirtr iznivle CrlntLmuze ulairn Iiizlerce silrndir mtihurden birk'qrndr Lnki) le ilgili itniteler (li:is1 go[1lebilir' British Museumcx RIr 10lll7 (sek l) olarak nLrmaralandrnlmts siliD(lir miihriif rsqrligi Agxde de!ri icin Lrplkrir Dirngi vaD Bu' r.r'in -KLq A.l.rnrn Yirgrlanmasi adrni !t'digr srhne)i resneder lan.rlir ust'1rrde bit titr l)o) nuz olnrr diz besLklarl^ e'nirrurler' sa( hn nli bir k'llrtLk lralin.l. )rLkrfl knlkm$rrr Llirl(ic d(r cizgi srkalr gosterir Koll^r soPi glbi,lir''" (lijzl€r kociln ndrr' Yi'ksekqe bi' )cr .pizorl^,n krll^n,nn Ronr. Katohk lvgllNna' 'liki rl^crn Durkl ul runl bcnzer.ysa lunr .yki\ bdIurrc^ d$rm dd'r bi' tigi\rirn kullanrlDai r(tltu itykr,$n( r. omtr lsairtr knrban dilntsinde nsrnogll$r Nhr genNcirylc b.lluun nr crri.rill mn. h^q iisrude lsa FsniN bei2cr '' V r Bnrn. \'.6r, s 'll Eskikitaplarim.com 260 Karagöz (1. oturxn, sol rarala bakan lann rnnnkh l.lnndrr. VLrlinh bir (tbbe gL)miitir. Omuzlanndan rruaklar akar ve iinlne, arkisrna dokirliirlcr. Ond€k, ,rrnagrn hemen dErnda iki brlk ,luzer Sekiz kdseli bir ) ildrz a!rlira gijriiliir. lmr^kh t.nn kildrdrgr n;a sag ,r'aklasmasrrrr isrret eder. (1iger eli)1. bir mahknm. Iol g(jsreren ran, Trnn bir eliyle Iinki).i sehnrlarken. eli)le mnhknmr rLuiln ipiqeher. Mahk.rm sakalhdrr Kornpozis- lrrkh oi.rrak bas, ac,kt,r. lnsan r\:ellik, lerinin l(trs ijzelliklerllle buhritLlgu nol{Lada uc katl bir kusak r.knrsLir ku)rnl( ril\'ler !e kanarlrr, uzun krls bacakhn pencele e so ronda btrlunrn diserlerin(ien r,i erer. KtLs-.(l:tLl, herr selanlaun trnn henr de ont bilel(lcrirden rrn Lirifindin eekilririlmeinrdir (s. +l 12) lrger bLr. rdebi)rhn bil.ligimrz lnki te AnzLi-l(liu tr\kisun(ler bir .pirot ise {6. boium), domga qrkan sahnesinde klLsil mi lerir c.|n rras |r dr Lrnnsrl Sri!ler erisrrd.kj sr\.s sahnesinin olmirnisr .neNlidir leiaine lnr diLzenjn )eniden sagla|masr inKlrr 'lrfrsal ,nr'ler ulgun lerterin. g.i.LinnriniLr. Sopald asr| olanLn ohsrIk i Aru !-ln\{nu r cil(lLgr 5ey- brr dal 1a da birkilerin qiceklenDresrlle sr rgelencligine (likk.t .clin. ruunus olan arkrsrndahi A(l.ll 5llilldri (8,\l 891 15, 5eli 2i idrnr, mtihriUr rlstilne tLdr k.zLn' Ln s ohn srhrbinder rlmrsfrl fa:lasryla dikkir ceklnlstir Vi. llurdn, I'r:r ,':clllklerirrrn li:lisi!l;r srr,r drsr .klrtqunlr, gitrenilirligi k(,nt knskrL L'!ir(lrrdLg fr (iiL!iirrrnekredir (ierelljkle orrnn irnikll 'L!rxh bir lu).lnrn iisrirre kofmtrnnr S.li b^k r)rl{lidrr. lJir ^!;rgLnr Lrrl{, r Iler lrnlxnlii (.1cLnr, kurs^l ol.ltrgurtr gitstercn bornn:lin lrkm rrr. OrlrLL:lurfd.rn oklnr ikitrlirnlrd,t bahlthr Iilzer sis i)igr rLn alLrnrla bir diskeqls! \ardr. A.kisnd:t. eclebi)rrra lsLmud (li)r hr,',d, 1,.'. l, r ,, 1,,, .,1.,.,,, 1.riln Eskikitaplarim.com 16t Karagöz 5IJIIIERLERIN KURN'ZTANRISI ENI{I 5ek Sahne 2 Adda 5ilindin" (BM 89115) BriLish Mlrum oneml figirrlerle doludnr !e btr burLin rn iznDle. sahne) i torumlama )'l guqlegtirmekledir. Solda bir aslan ve buyiik brr okla )a) Iutan bir tanfl !ardr.. Eger solLrndaki trnnsata eglik ediyr)rsa, bu tann lnannamn hizmetkan Nrng bur olabllir. B'r tannea konik, boynuzlLr brr basllk ve .Iag' dag'n ListirLnde dumn lolinl bir elbise giymislir Esas tigLrrlerin arasrnda ve sahnenin ortasrnclx, gijrlrLnuie bakrlrrsa daglann rrrsrndin yLrkselen, onuzlanndan erkan Drnlarla bir rann Sorulirr. Digli bir palayr )ukan dogru kal.Lrm$t1r. orta):r dLrgrrL, agagr hiLcum eder gibi gortlnen kocaman )'rnrcr ku9 re bir dagm Ls ttindeki agac dikkate deger aynntrl^rdr.. Van Buren, [nkinin one dogru uanan sagelinin hareketinde ijgirr verne gort'r (s. 28). Sahnenin Anzu kufu byknsLinir anlattrgrna inaninaktaclLr. Eser bLr dogruysa, kus agaca saldrrmaya hazrrlanmakLadr !e odu savtnmak irin bir tann onaya erkar. Van Buren e gore bu tan n (genellikle omuzlarndan crkan $rnlarla belimlenen) girneg lanosr Utu degil selecek boliunde soreceBiniz- Anzuya metdan okulan Eskikitaplarim.com Karagöz IUCE BU\ IJCIJ lrrrnan tigurlerden brn olan Adaddtr Tann daha eok, Enkjnin frpqonu, rilLrler diyaflnrn figirrtr Ninurraya benzeLrekredir (6. Bo . L nde ele aldrgrmrz Ninurra nrn Kibri r€ Cezalandrntmasi,n.ta En ,r'nrn hukmune kargr neldan okunaya ral$an Ninurh) l)ger yandan, Pierre Amier sahneyi farkl bigimde yorunlar.i0 O durusrnun az rasrlandlglna dlkkar seker. Bunu, Ia h taln isind€ olan bir rann olarak alrr lrnakl hnn morili rdnne l.r rrmakh Lanrrnrn r,,nLmLLncla , Van Buren, Endudaki tnki gibr, soAu verimlihk hgrini u kent dellerlerinin erken Siirner rannlanndan. daha sorraki de rflenn saragqr-tannlanna yaprlin !urgulamaiarda bir d€gi5rklk ol r rLitrnu zaLen gozlemErir. Mezoporamya e.tebiyarrnda Enki'nrn saras ,,1 olarak resmedilnesi, gordugtimirz gibi, qok enderdir Anriet, Adda Silindiriirdeki riq ana figuriin yLikselir dlrrumda ol- rlrrn ,l'r' ,r. ll', li l.r "n.r.. )'l,riprB,,^ rrrk| Lanndrr oLe )andan, dige. ikr e5lkqr oldnkqa sakindrr. Yalnrz,i kart.l alralmakradr. Aniet bunn, balunn bagrnda doganrn muaz :im tezahllLrtinLlL gormemrz olarak alrr. G€n! bir giin€9 rannn, buki !)rtiLstiniln simgesi olan bir agas yirkeldigi srada dagdaf a) nlrr (s. 15). Van BLrren, tnkihin silindir ntihirr damgala.da srmgelenmig pk q.k nueirginr gorlr Enki, "brlgelik eli'nin derinliklerinde sulu de, ,inligin efendisi, gizli, srrnna €rilm€z bilginin elendisi dir. AIflca rannlafln baqbtr)'ircirsir, yrice cin crkancrdlr. Onun aflndrflcr su) u biF \ illerde !e bLli ti a)inlerinde kullanllrdr. Yerahl dilnyasr sularrnrn htr kumdan, derelerin re Eaytann etendisi Enki, topragrn diger zengin lrkleriyle de, madenler re degerli nrlar, iliskiii olan rannydr Maden ' Ankr. nepenory. s +l +4. Eskikitaplarim.com ).63 Karagöz sONIERI ERIN KIJRN,\Z TNNRISI INKI irriliginin !€ genel ohrak zanaarlafln hamisi)dj Tenellerin hamisil d i -tulan .l kiistinde g.jrecegirniz gibi- ingi edilecek binalarrn talna nnr o \.erirdi. Abzr'nun bir imgesi olan kursal su hanrzu, Enkiirm onuiuna taprnaklann ieine kurulnusrLr. Ve ktrtsalagn! t:ridu kemjnd. ) etigririlniiri. Krtsal simgeleri anrilop, brLk !e l(xph'rnbiga)dI Ke lirki)le iliskili bir.iiger figiirdilr. Kec'-bihg, [nk,ye o kr, qi-bal,gr dar yakurdrr ki, Enkinin kendisini remsil eder hale gelnisrir. Enkinin niLelikleri !e raprnma nesnele.inur cognnLrn rnnakl lnnn]la baglanrI mi'hilrlerde brl nusu 6nemlidir. lll. Ur de!niden brr miihtr (lO ). 2ll2-2004), irrnegin, Iinki)te rakrndrn iliskili bir grup iig[ri] bir ir^yr Beririr (B^,, 101212, sek 3). Trhlli orLrr:lr Enkinin a)aklanlnn dibindeki k€qlbihgrdrr. lbader ede| birisi ellerini ka!uitrrmre olarak aFkLa dunlrkradrr. lki aslan raslik halinde !i:ilmistir re ilLs{lerinde biit tik bir hilal goze sarpir. lki rnn^k. t^nnnrn omlzlinndan degil, l:nkiirn rurugL, uzodnu aknr sek l Tahtli ortrm rirki (8,\l l012:12) lnnish Mrseuniin i:nr)le Eskikitaplarim.com Karagöz \U(L IIUYU'I Ilski Bibil de!ri len kalma l,ir kil zarl iisriine basrhnrs Lrluhnr {lltrmmurabi rriranrLrnrn yinnldokuzuncrl )rhna, ),ani to t76l.c rrrihlenen) basrinnlir l:nki !e l)anlgalnunninrn l]dhflnr bile !erjr ((rs t27l) tiski llabil delrinde ieinden su rkan y.z. lionusunu igte, l(n tek sanar eserleri si|ndir mrihirrlerdi"r Oruran l:nt(i, a.L ).anrna krzrnmr5trr, sola bakar re [zanmrg e]it,l€ bir razo rur.r. Trnnqa l)umgalnunna\rur omuzlannr dijLtilen ruun saglan !.rdrr. O dr, lanrisxl konrillluntr g(isLeren bo),rNzltr bar|k rakmr5rrr. Her iki ).anrnda l)r€r bLit iik irktlz lrr alr. Sahne erdak btr k.hramnnL, kesi rasr!.n ILr Laprnanr re onu kabul eden bir ranntr da icerir Resim.leki bir discr tannea, brr diger hprnnn !e bir djger crplak kahmnnn g.LcliLkle 'cqiiel)ilnekre(lLr. Crplak kahramin her iki ehnde sulann ft,krtlclugil l)rer lnzo trL.r. Vin lluren, lniihrLrn. Ilnkiirin sn .l{an !az.su olnalr 'r:r1r da resN€d,lebildiijni gijsreid,gine dikkar leker 8s). \'inurli tinn\r lespit e0nek iein )ererh(tir. \'ipr, doflrAa (.1sahneden cok bir o]'k(lnirn birbirinr izle]en et)iz.rlannr K-ererr brr olan k€!r-ba|gr IuLr (s rnliLrm riru rnr nkh gerrir. Vnn llur(ne gire, lO rkircj birurld^n r!ih^ren Mrzoporam\ada bLt;Ltnun onemigrderek anmrs re s.nnr!| Lnkrhirr ber rllenm.sjn.le. iolu )'ice bu) ricu olarak \rrgrlanmala bislarrLgur Enki)l€ bLrLkre rnrsiled,len lisurler aris,nda !e:iri lsimr(i, crplik kahrimrnl^r. bo gr-adamlrr. eltlerhalar. asl^n l,isll hahklar \e zlen g(rnnLlr oklLrlu- rftLzkus'adarn\c liesil)ahgr gelir Ilrrnci bintrl(li sur mihLirlenn Llc yalgrn olan bjr nditozrllikle ilgi qekici ,)lin )rfl rnsrr yan ba' rk, melez hlr ;'ar, rkLrr ": Eskikitaplarim.com Karagöz S]JNILRLERIN I{URNAZ TANRIsI ENI{I Bnytrk lskender',n zamanrnda bir lvlarduk rahibiolan Berossus, e! renin, her re)in karanhk r€ su olduglr erken bir aeimasrnda, birlul 1..!edrgr.1r ,'ne.1,-er f.'1f . l' 1,. l, lrl 'lr!.nrnhr) Cnnku nrunlariki klD.rhre bazrl^n lfudrtbunl^ n !e ehl\t leri kcq, rek d$rl cinsl organhn ^yakh d.n goldesi\r rkj basrlardr ladr \t kanarh \t ikr yuzln dognus hen enlhon de dinldiler Uaskr rnsrnlar da dogDnrsnr, rc boyiullrydr, kinil.hnnr de Nii lMn k n' ayakl.u ar BuDlar ursan bish rt lncnnindeydiler ^y.grydr. lnsan barl, bogilar. arke Laraninr in bilrk kuyNAn qrk^n dort gord€likopekkr, knpek brsh adar, ba5l^r \e girldeki ar !e kuymkhn bahk olln insaDl^rre b.5l<^wl,kk.!e he.ruden hr}lrn brqirurde yanhlJar doA.ll basl{a Yaraoklar, 6l bir bakrma, Fnki ve Ninmah: Lnsanrn YaraolFf'nda Enki ile Ninmxh arasrndaki larrimada biqrmlenen |ar|klan !e "lnan na !e Enki: Uygarlk San^tlannln EridLr'dan Uruka AkLarrlsi'ncla Enkinin, lnannanrn kaylgrna saldrnnak ,qn kullandrgr canararlan qagrqLrrrr. Yrne de, Berossus, yaratrklar lisLesrne, melez yaratrklann .omorka adh k.d,n,' Aran, d,lind€ Tidldrh, Yunanca eelirisi i hdlds (yani, yommuyla deram eder."' sa Deniz) tarahndan yonerildjkleri Bundan, Berossusun ana kavnagrnrn Enu,nd Ilit oldugu anlaglrr. 8. Bdlirmde gdrecesimiz blr )ap(ta, ynce ranrrea Tiamat (= lldldtl) gtrq lii biDuyle htrkNr sir.er le Marduk'a karsr bir ordu oluFtunnak iein bir canalarlar toplulugu Franr. Yine de, br qogu ilkel fantlklardan en ilginci herlialde balk- 56nley Maltr 8!Ftein. nr. "&rbllonid.?" oi 8fllssu5 (Mnlibu: 1978), As.!, s s. I 14. l.l Eskikitaplarim.com Karagöz \]JC[ ,l,r|dll. DIJ\UCU Bekxsusun Oannes adrnl verdrgi, iDsanlara rol gijneren r Lrlrk: llk }1lda, Dabile komlLr biryedr Korle2jlo lrs Eft,t a(lh birhx)1an peyda Denui.nden lot.s,hkli Basra oldu B nn gdrdesi bir batrAh- kigibrydi. ana bahgD basnnalrlrdan bn in$n bae, ,r bahgrn kuyn! aliklatr qftnDrr A),nc^ insan rsihe sah\nr. Bir resnr bugun hila korunhikradr. . IB!l lra) rn qnnle.ni inenlir gundan aynr bicimde rnen la g.(r.li. ama yiyecek yemedr lnsanlan harllerin. bilimlenh re zana.r l^nn hernnder bilSGnri \trdr. KenLlenn nasrl klrulacaglm. r.prnakh- o ayi erkadr !e nlkenin shnlinnr ei2di he)'lelerin ropl^nmenr d^ gone.di rc innnlan nn niann, oBr(li, y.nlan Otrlari 'ohunlan \t u)Ba, ya5aDl^ ilgili herscyi o h^ ilerihid,n ry red. nu hanan,n z.nMDnd soDn.la, 1l l4l kesledil,nedi Is. BerossulrLn ba|k adann Oann€s'in, Fnki'Iie baglanlsr gelecek bdLNde ele r11nan bilge Adapait oldugu dtigiinulmu5rur Biflncr binl rl mthLir dam,talan gersekLen de bahk,adamrn resim [.inr korLrmuirur (CBJ 7294 !e,9r\.1 ll99i8). Brr ornekre, ba]rt< adam k:rhplanmq lrzgili bir eerceyede ylrLzer. Her iki elinde brr uzo rurar. Vrzodan, omrplarnrn nstrinde bir kalis yaprp ahrndakr razolara akan |q akrntrqrkar Bxlk-adannn bagrnln yanlanndx iki bahk )iizer Kal \.duan taqrndin blr l(oli risrrne basrlan rkinci mtLhirr orneginde, sahiki bahk adam yrtzer ^6 cokyuzllnde blr hilal rard,r. Ytrkafldakllazolardan sular akar re bahk-adantardan birinin ,rede ikisi de sag. bakan rLurLrgrl yazoru doldurur. D\afldaki akrnu ikinci bahk adinrn vazo- sunr su\'la d.ldLrn,r '' ,1S]. s ''' Oppenheim. 141. Ird.l,tdrt., s. 42 Eskikitaplarim.com 267 Karagöz 5UMEIiI ERIN KURN,{Z TANRIII IiNKI fikideri ku:elde Kapadok)a)i !e brLrda, Mlsrr cl kisi)le kar$rlrsrklarl Srnyete Flrlmqtrr. Irmakh lann, girne) Me Mezoporanl.r zopolam)adan daha fazla y^gD alan biigelerde oradaki kadar one$lr olnaia da, "surD e-Knpadokj i sanmrnda lrmikl tinnnrn pek qolr n1lhtr baskEr !^rdrr. Bunlar]n en eskisi ll. Ur de!.ind€n kalnad htnla.dan brn, kizrdrgr lignrlenn i)neminr anlamant5, yerel bir sr nar!rnrn isi gibl g(irirLniir (c]s 7126)."' Zemin, rrnukl Lann)h ilis kili tnnl(hk, tinrnidrk tigtirlerle doldLrrulmrl9Lur. Enki, elbe(e, bir iskenlede oLLrrmus hakle oracladtr. Duz bir bri Ik v€ bir silt bd)nuz lakrnrg{rr. Inkinin (inilne kizrnmrs, brr pru\1r. ) r andrrln !e k!L$i, itle!, girren li€qtsba|k ayal{lannrn nhrnci,r L,:.n,r Ilirhililye ba)lu bolurca uzanmr5 brr kesi oldugLr secilebilir linkL birka( figtlrir kabul ecler sibi giirrinur. lJurldfln rnsrndi lsrnrud vir drr. Van Buren e gdre. lsimud un su akan v:rzo lulmasrnrn melcuL teli .irnegibudtrr (s. l2aJ. onun yan,n.{i Sur4e'KaFdokra Bnteonundan bir tann bu['nur. Tanrrnn basurrn rrkasrnda k(irk bir sac orgis lardrr !e bil)uk ho)nuz[r bir baslk lakmNur. ee!resinde hir ,!Lldr: ve baska bir ra:o rarclrr. Arkasrnda dua eden brr tanaca buluntLr ve brr hplnan onu izlerl Bol nd^r. utr1ul. n re siirnlc.in ronnhliqni s^lhdrAntlin iisrnli,,tr ic[.i. (lzdn l]i.li,neui ki. btr ninerleri r.Nn l:.inu b! l(i bolg(k rc buka.lar tr2trtr dsrrlcrb.yut.a nl),c oitr u drrgenrs bn dhkllnn inLiDr.l{ koliId,, onla,i trlid<li yir rr rlF r c(letk }i di onhr bliyiilcnlL^ ltnr l[!un grrderuden lnnulink. hd )tni)1. in yis.trr etr[g r kfah] iq r cillldr'" "' d" s .s A.g.y., 124 A.s,v 143 Eskikitaplarim.com 2a$ Karagöz \U'F 3[J\U(:U llnki nin gt(ii gelecek barlirm(tn tonrlsudur. FDkihin rdrnrn reril ,lrli !€ Kadim YikrndogLr sxnaundaki'rrmakL !:rnrt'nrn y.r)g,nhEnia t)lalel bir rol olnadlgl rdebDat. Uqlincti bin)rld:rn brnnci bin).rlx, ,tLrne) Mezopdamyaclan l<uzey re l)arrya, Suri)e 1e ilrriL kenrlerine l:dar j irce bnlrlcruiin sanau \€ edebDatl geni5 brr brqinrde ya).rlmr5, r,r Br anlamd. Inki, Irakrn en gtine)indekl barakhklann ekolojik ilflne !€ ekonomLsine rok )akrndan baglanLnDtr. Mezopotam,la u! qrrhgr karrr konnlmaz bi!imde trrkh ekolojik bi. korul igindeki kLr, rrre kx)drgrnda, Inkinin rolu btr bak,na azakl, ye daha ijnc€ poluik \e ekonomik merkez olan lriclu brmu )erine kLusnl bir kenr. bir hac 1h'rrgrh.rline g€ldi. Kuze) lrak\n !e.imli radilerj, Asurlulann !ari- u, ekinleri !e oLlaklarl isin )eterli )aB$ alDord!. tsugrin bile orada ,rahsul. guneltn atun.onlL, oyalanndan at,nand.n daha tazlad,r.'' MezopoLam)r u)grrhgurn harekeLrnde azrlmalan 5e) biillL)e (lin giilendi. dLr (ierqekten. ikinci \e birinci brn)rllarda biirii gidereh r rha da rinenli hile g€lmD gibidir. Bunun rnlanr. tipnrma keDti lN lrlik onemini ) itirdlkten cok sonra dl esoterjk Enkinir rolinun de\ OppenhdN, Il.lrlrldrri.i, s. 4l Eskikitaplarim.com 269 Karagöz 8. B6LUM Enhi Gelene gini'n Giicii Kronos bn ruy.da glinii llFouhn.i^ gij,undrl re Daisios.Inm c nrsanoglunun brr rnf^nl^ yok edrl.cegun dolal, Llisourhroia, Gnnes Ke,rri. Sippafdaki S.rnlnresnn .nntui b onbe5in.r ioklid, i,n 5onF. bir g BundaD yazLann bagLnr. n ins^ enndi akribalannr re yikrn dostlannr bindrmeliydr Gemiye yiye.ek !e !t Lce cek konulm rydr Aynca krnarlt !e don ay^kh yalatrklan da )arkleyrp, sonrlur denre iolmxrr hazrhah seumeiiy.li Nereye ydken e, goyle ce!^p lemehydi lnsanl^ri il ^crcaBr teyler saglamlk iqin Gnnlara dui etmeye Onun sozunu dille)ip. bes olcme obnlu !zunhgunda !e ikriilcme lubug! gdnsligrnde birBemL ins erri onun tn€rrrgr he, seliro ad, \t k^n!u, cocuklann, !e yrkrn dosrlann, Stmiyr brndtrdi h'e ranfl yolLryl. bildirilen n:ylei.lerhal yenne scrir.lil Karakterler!e pek tok a)nnu olmasa da,.iykn tanLdrktrr Tanrr. Ki'ab, M'lkaddeslek, Yehdlr,tlohin desil. Kronoslnr ve insanhgrrr bir krsmrnrk rtaran insan Nuh degil, Jlisouthroslrlr. Olknde adr ge een Giinee Kenli. Sippar, kadmi MezopLrtan)aila brr kentrir' Ttrfanrrr l)u anlallsL, daha (ince lS birinci yilz) rlda .iose phus xander Pc,ll hisr,rr ve !e Conl€lius Ale oldusu ls ,kinci rll4rlda Ab)denus 'aral,ndan gibi, lS.l.r.luncti )Lrzvrl.La Caesareah Eus€blos taratrndan k.'runmus Sranlel Ma)rr DuFren, l'jrd 'Bdbrrloud.n" 1978), d 8on$!s s 20 Eskikitaplarim.com )74 Karagöz Ei\J(I (iELEXE6ININ (;UCU , tnrnunla brrlikre bu rufan ii).kilsu yahudi ya .ta Hrrisllan .legil, L ld J'aklarrk 281de lann Belrn (Marduk), Babrl kenrinh barlanniLn derecede )erersiz yLrnancalla lazrl bir rahlbi LaEfrndan 'arrn ,,.'1,1, aegi5hea" Rahibin adr, daha 6nce siiz ernsimiz gibi, Beros l)iger )€rlerde itrtln.Lr krsr agzrndan duz bir anlaun larken b lriLruhal konu5na parraslnrn korunnl$ oldugLrna dikkar edln. N€re r, )elken a(acagr somlursa, 9cl)le cevap yermeLldi, tnsantara ili r, ) Ler siglainak ierr tannlara dua ermeye " Krhbr Mnkaddes\eki Lu lL , oykLrsurde brLlLrnnayan bu moril(Tekvrn 6:13; 7:5), Mezopotam, \.r rulan o)kL,lerinde bildik bir morifrir. BrLrada Hisoulhros adr ven ,,, b,lse (sLnnerc€deki a.| ZitrSudrll nln ardrn.la.), rufrnrn seidisine , ,r bir lahil xlnrsu.. ama gijriinitlie b.krLrsa, sonurra f€l.keue retel ,l,r.ak lrtandasl.rna ne.lemesi gerekrrgi konusrnda l(a) grlan !ardrr l,nanca metnrn ee!imenleri )anur muglak bnlmuslaiilrr' S.r)tene r r dilbilgisel b€lirsizligrni gliz iinnne almadan bile,' Kronostrn bil ,tL'ye ogLidundekr zalLn irLrnDi gLir€biliriz lnsanoglu, elbe[e, r[taDr ,sicak bir gemi inga e.Llmesiyle k rranlnllrlr Berossushn ofkulu ,1t,! s 9 lorl (aFr. cs Die Ch!trl,r,Irsl',6 wdn, kFrn 5 (LciFig J a Hinnchs. l9l l), s l0. n toi ltlix lacobl. Dtr f,?gD(trre do (;rl..lriJ.l.n Hlnor rhrr {L.iden E .l Bill. (1958), k$h I c. s 379 sbzclk oyuntr \c aoklam^ ko.unnusru Bkz. ua!_a A Holtner. Jr., Enkis Conmand Lo Arnhasis. K"nH dn i\t,r.,y \/ohdp. Barry L trchler. ed {Nduki.chen Akadcada Vhyn Neukr rchrner Ve r1.9. 1976) s.241 47 lganr'lannla,r dua ermek \tF lrnnhr rrn, dualar soylenrk drl.turtra gelehhr Eskikitaplarim.com )7) Karagöz sUrl[(lIRIN tlL RN'\Z lr\NRl!l INKl nnlartr oncelikl. tul.nrn Sinderilisnre iliskin l)ir neden l'elflrr! ' Kentnr siliinlen kL.rrlctil gilnllhkirlar degildir. okLrr' Lulanr atlil brr r'. r)larak gtflnez. llirll€ce, bilgenin lar nclnslnrrna utdurdugtr ktietili \'r hnta rutanrn dehseti Irzihrlmamr!, artrnlmrltrr' Tipik YL'uinca nslupri lnnnnln adr Kilrnos unlii fllco8Drrni(lil'r IlesiodosrlI trizenbu' Krunos rnodeli irzerine kLrrulmr\ "Kr" novsar(rnr tipi bir r:rnnllan q(rk, ozgiln idrn )erine ktxan Yrtmr'' brr karyr|krr " l\r o)kirrtrn tann Kron()s tr. [nkinur )a da Kadirrr \i krndog'kh Strr erce olnralan merrnlerrle bilindigi breimi)le lir\lrrr cekmek Ieter. llir r iqrsrndin beliFi:lige bri kidar (likkrr o)krlsLrn'lcltr Parqr belirsizlik, llerossus\n rLrtin Bizim bt'r.drki rmrcrr lllnfl ln Llrmasrnrn rel{ rcmsilidir' A)rrcn konLlilnannr dol')'I1 bir rr rrrla sunultlrrgunr dikkl t(lin Krsa !e dola,lh dn ols' tarrrr kon'L: llr mrsrnr biklinn b(r kiiqrrk irntk cok eski bir edebi motrf ol'nk risli)rnll84 ka(lir kon'nmusrur' hn nzrndxn lO i\rrncti brn)rla degiri iistiirl(le brr uzanan Mezopotinl,va rLrl^n o)kirlerinde tanrrla'rn s( zleri dnceki br)lLnnl€rde Sttntr )irk bir,loAunl.smi okft'Au Siirirhrr Daha o)ku anlirnrn tekniginin o)kt\ i daha ileri)? gtniirnek iqnl karnkrer (i€rqel(ten ko' lerin konL\m^lanna ne l(idrr bagh oldugmrr gordiil( siiz konu nusmalar anlntrl^nn en Sijze earprn ijzelliSidir' EeRrssus\rn str tutan $krri. dogn'dnn kdn\m^nrn nnkline bagl' olan gelenekvl bLr kasrth bir leIsire ce!irme de )apr)a rnmr rnmrna zrtLrr' Olasrltkla gildir. BerossLN bt ij)ki)ii ozetl€misiir belki dei )a da baskx birisi t\erossts\r k(iqnk degitikhklerle nk(armrsrr' Yin€ de d)ktr' MezoFr (\ ljn^r'. lJ,c!'Sor\ 'IrJFnnlI'h' 'l'l '_V_rrll l95l), s 5l Eskikitaplarim.com )12 Karagöz I:\I(I CELENICININ ,\,, " |,L r CUCT] tin.r,lkrilerinde cok goz€ (arpan ranl [nki larahndnn so).I€ klmrcr s.zlerin bir krsmrnr komr. kl ti(tlncr1 brntrldrn birinci binyrhn sonlann. degin delarn eden ,,,tr,rkI ranrinrn remsrl edikliga silindir miihrr gelen€gi gibi, cili\ Fr )iznritr ogreren )lumaD okLrllannrn llrristi)anlk cnArnda kl '. t'.'rirsru degin bir edebiyat geleneAi Enki)i cinL tLrlnustur l)aha rrkihiilirNde sunlllan br\'[ m€rinleri re j:nkinrn esorerik iigi ler ,,(lilia o)kuler Enki geleneginin srirdigiine ilirkin bir irareri :men , rnektetlir. &r boltrnrclr diger Akid edebi ese erinde llnkinin rohr , 1, nfrekte re girnumrize ulaixn kiiqiik llhii (j\ kli klilli'.atlnd;r rann,,,,, b'r krrnkrer olirxk g.rrindtqii bolirmlerden bir ecme)k sonn er, I hlEa |c ILtJnn l:nki kl'drelli siizllr (annsrdrr. kurnaz !e )nrailcrdrr. Br ltq, iknr r rr blnnci brnrrlAknd re IlitiL esprlennde a:nlmamrsLrr. llLrna kar I Lrrlir, giirirl.lrlgri i\) killerdc -l)iri dErnda- nna flgrlr .i..qllir arrrk L,,Scrleri)le birlikr€ hrrel{er eder !e rj}kilerde (\na cogunhrkln Borece ,l(1'k l)ir rlrl iinhnrsrrr Rir iinrekte, En, oEh MrrdLlk\l kendjnrn , 'tLr olar k kabul eder lia nrn roltrn(rn, bir,:) l(ilnirn rek bir epizotrurL, bir ke: beirrmele lndrrgenmesi srkc. gLj ilen br dunundur. Ea ,.r!:i, lokanncr MezotxnrmF , L,,ndxn geleneSinde hilerirri'rin reFsnxleki irg biri olalak kibLrl edilD\ydu. Mezopolllnl)n Lr)$rIArnrn ken- !. killriir Tirrl{D'e, SLrrDe !e bir (terecete .(lar Mrsria dognr )a)rltrken. grinq M€zoporxm)'a kenri.lletlen hrik !e ekononrik Arlclernri,ririritorladt. (lelecek boluttlerde, fltilrin dahi sonrrki (lebi)arh bir derec€F k:rdrr rolln|Ln nzilmasF 'r Nr icrnltrsL:ci l(rE€)e irilir n ne(lenleri rizerin(l€ duracigrz. KenL de!letlerinin c,jk(\irniin bn Eskikitaplarim.com 273 Karagöz SUMERLERIN KURNAZ TANRISI I]NN nunla bir ilgisi olsa gerekrir. Enkinin. Siimer ekolojik nisine -tarl,11 flora re faunalnnyla baraklklar, kanallarr re binalarr- srkr srkryr oldugr g'bi kabul edilmj5 yi (1,, 'a karirn eski bir kem hrline gel cok, Eridu hala ku6al olnasrna ozellikl€ri daha sonnki eserlerd€ daha digi zaman unurulmuslardrr. Yine de, Enkinin bir oykude Eorirmilu hemen her zaman o1'kirLnurr donum noktacr olacakrr. BilLtlLn cjreki taktikler basansrzlrgr ugra(lr grnda, lanrllar kendilerlni betadan kurtarmasr ya da ikilemi eozmesr iqin kurnaz Lannyr eagrrrrlar. O son Care tannsldr ve tirkenmez bI dgirt ka,lnagrdrr. Ea nadiren Snmer otkiileinden b,ldigimiz biqimd. dalranrr. Heybetli toren alaylannrn uzerinclen cok sular akmrsrr Cinsel serulenlerin tizerinden qok s{lar akmrsur. Siimer (j)knlerind. bile az rastlanan sarai loktur. Ea nadiren ha.eket eder. lh|)ar brl) nrn bilg€ligi kendi taprm rnerkezinde aranmaktadrr. Enk/Eanrn rolilndeki degisim en qok sozl€ri (6tnnd€ anan lur guda kendinigosterir. Ynpmasr beklenen konugmaktrr, etkinlik sahN srnda koru5turnrrr degil. Konr\san Enki tstirndeki bu rurguda b'1.. ana konrrimacr !e oy ncu oldugu Sumer iykulerindekileKlen farkl, hklar rardn. Akad €debi)atmda Eanrn konusmalar Snmer edebr)r rrnda oldugundan ortalama olnnk daha k6adrr -re Flrur konu5mahtr daha da krsadrr. Her sey azaltllmF, srkrsunlmrs, klsa !e ozllrdiir Ea'mn bykildekibliimi Senellikle agrk ve her zaman onemlidir: an konuFmanrn kendisi kLrnrazhk ve ironiyle capraflklatabilir Enki/Eanrn rufandaki roln rpac,k bir ornek oh$urnrakad'r. iki am u,varl.masr glLnirmuz€ ul^r frn, merlez' br et'rirdrtr: urtgdrinsra. rrrlirr Akadcadaki rutan oykr$Liniin mrlrr. ' Arrd.fidsr{'le Gririler w6 t l-1mlkn \t A R Mrllardr Eskikitaplarim.com rzler. Ar"Jrdss. Tl. &liu'lo w, 274 Karagöz ENK 6ELENECININ CUCU z merkezdedir, ancak yine de onemli bir ,,ranrllar srrrl,,.1jr" rp '.'hranrn Crtgr.rlrsrn Be.isrmrrde donum notra,.drr,rrrz_h,rsirde, ,l,rlla rxnnlar, y[ce knntann oturma ).erteri olan kenrlerj kunnakta harca_ frnk zorLrnda kaldrklafl emeken yakrnlrlar ta bi. cijzirn irnerjr: arn r.rnnsa ranfllafln i$lenni ),apmak icin ),eni bir \?rhk ).ara!srn. yeni )rnuk rnsirndtr. Insan bir kez biqimlenince loAalmaya traslar ve "gu lrtiller"i tan.rlar icin ).eni bir erun ynrarrr. Otkeli hnn Enlit insa roglun! iinc€ leba sonra dn knlkla yok e.me gr.igrminde bulunur. l'r her selerinde Enlit in planrrr boznr. UeLtncu grn$rm Lrtan gainder, \" insanlgr dtn)" rufanmdan kunarmak icin La,nrn rrrek olacaktrr ,,rel btr hilebazl,k g€ljsrjrmesi gerekecektir. E. bjr larlk, insan, ).amrma fikrini orrala a(rgrnda. ana ran_ rl(a (Mami '.eni ya da NinrL0 kendisinin bunu yapmasmrn mitmkirn dlma_ rltgrnr soyler hemen. Brnu 8€rgekle$inne becerisi Ea,.la l{ri Ea "her teyr remizl€me lardrr. Cin }e mukredirdir, yenr }.araUgr bisimlemek ana hn \in ea).a kili lerebilir. Ea ayrn farkl grinlerinde tannlarr .rnndrrmak igin remrzlenne ayinleri dnzenler; ve ranntardan birinjn lixnr dLikLilLir boylece rannnrn kanr kille karrsrr.., Storr o/ lna flood (Oxford: CtiEndoD. 1969) E{s meon Ku A}a ..th bir 'klrenk yizmanin clinden crkma, nc rablertik, 1245 dizehk bir nreundir. $kizsnrLrnhrk rrblcrkr Eskr txbrl de$inde Sippar kenrin(tc yertmrsl.dr \?rmalann cogtr bll derirdendir. fakar Ona Babit, Neo,Asm \r Neo cec Brbrl de$lenn.lp n kitnr ).rzmrlir Jr $,drr dil8dD.sl di, oniki kble en l.abte. Xlill bnyi,k tr6tun0nu rutan ohrtu rur bkz John cardrtdkjohn Maier. CilgoDErh (N.wyolki Knopl, 1984), s 226 52. C.riri (ilk rableten nib.€n) lrmben Eskikitaplarim.com r.c Mi ar.lt i2ter. Arrd)msis. s. 7_59. 275 Karagöz JIJMIRI-IRIN ruRNAZ T.\NRI5! TNKI ldnn !c lnrdrr KdrrsDnr Ve yrice lnnnhn konns[r "Aym yedliude rt lz05l onlEsinde Temizlenmek isnr yrknnnayr 'Bn hnn boylece - b.dlovo m. ktrrbrn (dalsnr rnnnlir on(li yrkinrp rnn^c.k J2r0l 86ylre rinn rc nran k $acik_ kilde birlike YD8rulllc'k' Cen kalin 2inlinda bnliik d.rLrlu duvncattz! "O lrnnn r.rnft hir n r\i([r: onnn isrNrlcn ya$.yirnidi icrAi b.rylece Yeni b( ndrun )rritrk l)ir l2r5l ctlr^"k r.(rlduEt {ntrtrlmay'c'kl_ kez biqimlenince' zamanrn geri k^lanrnda taprnm^ t-annlann darrrlu duvacaklan )ohrndiki ru- dilultr (!Il,t) ifirilecek. Ktlsktr' haf ita.le bir b.rkrnn insrnrn koznt)staki rolirnu m!i simg€lerl re irr5'rnhr srz, qogLr tiPrnma eylen\inin bir Pnrcasr ohn d'r!trl ealna' olnadt' linnlar arasrndaki iliskryi ternsil edebilir' lnsanlarrn errencle (le gr rol ranrrlan hoinur krlmak icrn ):€rine gcrrrilir' Yine d'!ul cal- bi m.rlla ilgili dizenin konulmffr. bulmrk de,lisin insin|grn 8aflp et kil rinrrlnrrn !e rerimi hrkkrnd. .ldLrArtnu ikln geriri)or: 'rl'rmlir kanr)li birlesririlmi!!ir' lll)lnr gibl Ninrrinun tarnrrgr nrhl^ crnldln' "i$rtl"i (illrr) cakrrr.-taunnlll etin(leki ruh (ct('rnu) canltla(l ortrm olirak bilinecel(,\a (l.r "ilan edilec€ktir" dlLUnlL Eskikitaplarim.com t' olirmsiizun insan' 276 Karagöz ENK G€LEN€GININ G!C.l ,l,rl{i ralrnrcr knngrmr yaraugrn biqimlenh )ohryla lanrrl^rdan rrn kurbin edilmesi- d,rha da karmalrk hale Setirilmirlir' biri' Inlil )eni ]rraugrn I'knrdrgr '8iirliltnden (igmu) m' kurlarmak i(in bir insaru, bilSe Arrnhalrirsrz dldugunda. Ea btl tuhal yanrgrnr \"ba !e kttltktan kunarmaiia krllana€akrrr. fa ''asamr llrn bir )olunu buhll. Frkat Ltfan eok daha ciddi bir tehdir olusrura' {ikur - r'e l:^ klzgrn knnnrn planlann' €nSellediginden Enlilin Caznbrnr ziten irLsrlrne qekmistir. t:fl insaooglu)la dogtudan iletitim ktrF D:rhn sonra ,,ram.r )eminirle baA|drr. rNll dola)l olarik )apar. Atrahas'se bir 'kamE du' la seslenir, l)ilge yerine dulam kon$ur: Btrntr )npar, vtrr' a':,crLAD Kdr14 Duldra Ogirl Enki.gzrnr url id' '''Ben ne .uyoLun? dosin Dikkatini rcdigindcn emi! oli l20l KnmF du\nr. her ''Bneli Mal yrk sdnint k(lak \tr. - brgerni insa eI. nnlk miir onlard.n I n€frer er. liyin ktrn.r. Yaprgn gcmi- 125l (eni) esir olsN (boyun.). ''Onun Nrnnn dln, Sibr kipliF ll0l bdyl€& gnn6 icini gbcm€Yccek Eskikitaplarim.com )77 Karagöz SUM€RIERIN (URN,\7 IANRISI llalar hkrnnarN saglam TN{I !"p Zilti - giielendimek icin enhgrn onu. Senin i$rnne yagmnr. stNyle kns, bi.sepet bahk yagducagrml ro ll5l Ea'mn ogudunir izlenek gLiqrnr, cirnkir bash yalnrzca bir geni in- Fa edllnesi d€grl, ama bir ya:am bilimi emrediliyormu! gibi go niir. Don yanm dizede krsa ve ozlu olarak ilade edilnig dort emir rardrr: 5nnu yrk, bunu yrpt bn "ev" brr "gerninin karsLsrna konul- maktadrr. Ogudiln ikinci dizesi sozdizimini tersine qeririr. Mulki- yeuen nefr.i ermek l€ "ha)-ata rutunnak" birbiflyle gerilim icindedir. Bir )anda ) rkmalt !e nelret, drger yanda )apmak krsa, srnsrkr dokunmui de)r:tte, En !e kommak rardtr: bir etik sisreminrn ten€llerrnr bildirir Krlabr Mrkaddeslekr rLrfan o)ktisiin!L bilenler iqrn bu qok daha es kr degirkenin a)nnulan ilgrnc gelecekur. 1n9a bagla.ulan.lrran ilgi tekici bir ozelliSi vardrr gLbr ilacakrrr kJ^ edilen geminrn Ea')la lanrn sualtr nekanr )ani. Abzu) ye onm kadar karinl,k, bo)lece i!i.de gines g.nrnmeyecektir Ea nrn kamri dulara LjgLrduniin son dr- zelerinin Kiiabr Mukiddesreki anlatrda aerk kartrLgr ;ot<tur Son dr zeler zili'nce rtunrklir. su,vun aluidan !e ustttrden gelen biirirn i)'r se)ler Iradan !rlirr. Yalnrzca Fa'nn gond€recegilalmur !e !e ba|k baSlamr. bize, harap ed€n tulana ilifkin bilgilerir bol kus Grlgd,nr:h gijrirlenlerle .legiskedeki benzerliklerin ne kadat yrktn oldugrnr dikkat edrn. once, yrkmak ve vapmrk, relk etnek ve ala nak. rnirlkr)eLten nelret edip ha)^ta lutunmak rqin lecize rLfiinden oiiid'ille, k.lnLi.lLrlara sq lev: r" (-drn [leuncii hblcrtd] nrbiren) lnmben !e Mill^rdi,zler, .\rm Eskikitaplarim.com Jidrir. s9 )74 Karagöz ENKi CEI,ENEEININ C'C' K.rn6l}!drd Jii.ler !a eo2li-onlan Drhrh yemin rerdi Onlann sozhnri k.nD dulah yinekdi: l20l .Kan$ duMr, kin$ dulirl Drlar, duar KamF drrar dinlel D!!ai. krlak \er SunrppakiDrdinn, Ubaratutrin,n oglu. BrL dr ytk Birgcmi yaf ZenSinhkl.n terk et ll.yin l25L ^n Malinnlk Dnl Onlirdan nelrel er lliyan knnar. Hcr.anlhn r{na ntrntr gehitc yiikle Senin yapr,g,n gcnrinnr- Ol!usunr olrrJunc lydtrr. Eni boytrna er oliu Uzqini dt4i gibi kapla.' Btr ijgiLt (line a)rr gemi mia erme betimlemesnj kullanan ahlaki emirlerle g€mL-Iipftra irLslrne talimntlarla birlesen), a;rlgdnnlra U!na- \e Suruppak kenrrnin ,d.nl r€ UbaraturunLrn oghr olarak tanmlanan Atmhasis€ renlmrrrr. Ahlakr Lrgnr Lir dere.€le pLsLrn denLlen kadar genrsleLrlmi5Lrr. ALra konugna ,\lrdrrdriJdekr d€gi9ke)le r) nr biqinr rairr. llunrLnla birlkte, Lxnrn Ilrd hdsrsdekr sof ikj dizesi lil.qdrrrr degDk€srnde qrkrnlm$rrr.rr lronik dizeler zekicedir, lunkii hrLnlar kenr saliinlerlni olxcak korkune olaylardan haberleri olmaks,- :rn gemi).prmDa lirdm €rnleleri Lein rkna eder. La'nn ogudir )41 C$in aj,lgdDtrdilizk.. s 226'27 Bkz. Crlsorrdideki yoNnlar. s. 228 30 re 291-100 Eskikitaplarim.com )79 Karagöz SOMERLERIN I(URNAZ TANRIsI ENKI B'.gdat sdgdnd$ Ed aganr actr. soyle diyerek. Bana, hianetk^nM. sbyle diyerek, ''Sen, en otrlan sutr! siyle: EnlilnetreI eder benden ne de - benden! y4{yim.nben Sizin kentini2de Enlilh ol^n ropmAa lelirebilirim yn2rimtr. B€n d])5 ya inecegiN. elcndim Ea O siztu nsrr:uiize lllih I40l y.smr yh y4amak iein. yagdrncak- snruyle kus, en nadir btlonan bahkl.r. Zengin hasr rerecek size gece. buBday {g^ni$ bosaltacak trst(ntrze. r Grlgdnrita, tutnn bir neden giisterilneksizin S6nderilmisrir ,'\tl? hdsis de oldugu gibi, ranilan rnhatsE eden "gilLriiltn'den (\'e Anre Dnffkorn Kilmer t:rrafrndan dn€ sirrirlen qok ikm edici yorumdaki gibi bu hlzll niitus artFrnr remsil ediyor olabilir)!{ hie soz edilmez Daha eski melirlerd€ Ea kurnazlgryla insanrn rohumunu korur ve sonra ianfllann ijnirnde roliryle bobtrrlenir' Tutan, Atrahasis in ailesi d$rndaki her insanr )'ok etmistir. Ana tanrrg^ ellatlannm ka)'brna agr yakar ve ianrtlar meclisnlde ofkeli brr bdbtrrlenmeyle konuran Ea'drr. Ea ile Enlil araslndakieekirme, Enlil Eaya ynt$nrrcr bir jest Ce!iri a;ilgnrrt5ir'i izLet. s. 227 -lhe Anne DmflkoN .nd ils $lurion Kiln.r, as Reflcctcd M€sopohmian cdncePr oI olerpoPularion in thc Mythology. oL Eskikitaplarim.com 4l (1972) 160 77 280 Karagöz €NK 6ELENECININ GIJCO )aprnca halledilir. lronik bir biqimde, (tandan sonra insanrn yeniden eogalnas,nda, -[r€ne gircir olma)an- dinsel nedenlerle evl€nnelen bir grup bekar !e bir cin, locuklafl kaerran Unacr nrehek iein ana ranneryla Ea, birlegir. (Pasaj, 2. bolLrmde el€ ihnan, Sumerdeki kajrliriimlerin l.araulmasrnr anlahn Enki re Ninmah: lnsarun Yaratll$lnr eagflgrrnd. lnsanlgrn mrdusuna dair bu renelle -tanrrlarr qa|Fmakran kunar, mak irin- basla)an ij)'kil )ara gr leba, krtlk ye rulanla yok elme girisimlerine odaklanr ve nirlusr di{Lik tutmak irin bir dtzenle sona erer, k nnz Enki Larafrndan tasarlanmr5 bir plandrr bu. \e ljnlil aynr istek !e niyer )angmasr isindedirl€r |e sonunda uzlafrrlar. Tufandan sag erkan bilge, Enlil rarat,ndan krtsanrr. (Sag kalanrn kutsanmasr gelecek bdliimde ele alnmDt,r). Ancak iki uyarlama bazr bakmlardan farkhhk gosterir. Tnn.rnrn tufanr orta)a crkarma karaflna iligkin bir neden gosrerilmemistir. Ustelik, Enlil in insanhgr lufanla yok etme ofkeli emrinin manCrlgdmrr o) arlamisrndi, Ea oksrzhgr, Eanrn dykideki son sdzlerinde daha da dikkat eekici hale gelmektedir: nrfrinl,r ,{rtldDu E^ kdrqmak ieio atsr acu. sa\Ee Etrlilt r6yle dedi "Sen. Lannlantr bilge olant, $!.|5qr. konrsup gor$meden -.asrl tapabiliBin- rttan g6ndeftrck de Suc hleyeni .e?al^ndu: gunahkin c.zll^ndrr 11801 Ontrnla rCne da cezasE kalr$crni Eskikitaplarim.com 281 Karagöz SUMFRLERIN KURNAZ TANRI5I onu eek .ldr [\K k.ybolup ynmeln .Tltan silnak yeune: bmk sogalin !e inqnl. isldar n sayln azrlsn rnlau s^hnlk )rnn€r brnk kunlar cogalsm \t rnsanlar a,als,n Tulan salm.k y*iner brnk ktlrk !lkeyr slip snpu6u. Tllan slNak yenne: btr.k lebi yayrlsn re nenlan yerle btr ersin II I5l ''Ben.l,rD yucc mnnl.nn srnn! acLgalumadnn Bilgeler bilg.ri brnne bir dns\ahydildL r^Dnhrn nnnn ignri l-nlj1 i. ' minrrksrzhgr icjn I:a nrn sri) leyjnde, en Liz bicjmj_\'le ilade edilmis bir drEer ihlaki norm )er almxktadr: Konuml) gdrrLsmeden )apabilirsm tulan gdndennek de netin nesil" Yanrrr beklen meyen som,vu bir €mir Lrkrp ed€r, Sus itlr),eni cezalandr; giinxh' karr ceualandrr sadecel" " tsir dize.te Ea, insanoghnr o ak sorunl(luk ),Likrnden sL,nsrLza .legin kurtaran br k'ral ko)ar (KnabL Mukad desleki biirun insanlrgr bir tulan iracrlrgrlla asla Iok eoneme sozri niln kaGrhgr gibr gorulebilrr ) nasrl Buna karsrr, baska bir birjmde, '\frdJusisdekjne dan cok daha zal|n korl<rLns brr gereegi be i(rklar La Ashn, kun, k,tl,k -haua \€b.rann Erra- insxnlgl roptxn fok ermek iein tllandan dalu il rr Ea bir trlr rkolotik denge iinerir gibi gdriinmekredir Her dn ' " Cerri(j,iS(D,61,,zlei s 240 Bk2 (lllgd sh iiikr ) otr$r lir. s 2J0 Eskikitaplarim.com .14 )a) Karagöz EN(IGELENEEININ CUCU rumda, rufanrn )erjne bir yrrLrcr halran, otrlm ge[.en bir f€laker, sayrir agaglda rlLlacakrrr. Siirde errk haya n ve adalerin kuratiaflnr koyan Ea, haiar !e olnmu bir llrr dengede rrran kurallan da harekere gegirir. Insan ha)aonr dehiere celiren dogal ielakerleriortala Erkanr ''lnsanlar" \'e grndi kulsal Erra tarairndan salnmrg yrrrrcr ha)ranlarla La$rr edilen !e )oksunltrgun damgasrnr vtrrdugu doga aruk brrbirin Tulanrn en ili na kugkLr yokrur bilinen Kuabr Mukad.les d),kirlerDden t iri okltrg! !e kadrm dirnyaclakine ben,erlikten cok lazh.Lr Mezopotamla edebi]'aa bagka hiqbir yerde kihbr Mukaddese rutanrn alnnlrlannda oldugu kadar yaklasmaz , ozellikte de crl.qdDnr L,),arla- masrnrn aynnulannda.rr vine de, Ku.rbr MLrkaddes anlarFrnda itLe ran nnrn rolii r€k bir ranesiiCinde, Yehola,,Elohin de erimigrir. Otle),se, bir anlanda Yehlrla, Enlilin, ana ranrrqanrn !e Fa nrn rolunu Iirklennii5 olmahdrr. Eski rutan qktsrtr{e, iqii jqjnde en erkn role sahjp ol.n ladrr lnsanr tasarla)an, yenr \arangr k.nrlan re ontr r!'fandan kunaran odLrr. Llerossus da, daha once gordiLgumLE grbr. o).kii rsin ra nrn konu5rnasrnrn kudrerli, belirsrz ye onemli oldugtnr brli!ordu. Tdan u)'arlanalannrn birbirinden farkh olmffrna hrsrn, Mezopotamya g€lenssinde insanoglLmun gizemini kar..lafnr.n lurulkir EaUrr: lannnlll eti !e kilrn kansrnr olan insa., )alnrzca rannlann islerini )apma)a )iugLldnn)15, du5men !e (i1.1itucu olin do:tal bir (lunBkz wc LiDrben. A New Look ar rhe lhbylonian Brckground ol atcne sis. Ihr Sibie xi rrs Lit.rd,r ConkD})or"rr f$dlr. JohD Marer !r Vin^,filituErdnans, 1979), s 285,98 .enr lolkE. eds Cnnd Rrpi.ls: Tnf.nrn Kir. br Mukaddes uyarl.masn,n bir okunu5u rcn bkz Isaac M. (rkaivada re Anhur Qr rn, 84o'. .\l,l"hdDr wdirn 4. bohnn, (Naslnille Abnrgdon. l98t), s 8l'107 Aynca bkz. (;ilsdDrsdldaki yorumhr , s l29rd Eskikitaplarim.com 281 Karagöz 5! Ml:lll Hrlr! !.r)rr )erleiriril (lJlu!v ll,\\Rl!l F\l{l igLir. CchisDicci EIhi Srmer EDkr rnitleriniu rna temalaflndan brn, tukar(la gdnniis -lannlar.rasrdaki t.rnrimalar lungi tanrrbr' oldrBrmLlz, gekislnedir. lirnsel re sLrsyo-polirik sLrrunlan maskelenis ohrrsa olsun, b qekii meler o)ku serrLliliAi geliitirilebilecek bir e€r!ere sxglnrlar. lutin.lx Linrn l:nlille LrrLr!Lnisr ii,vkirntin renrelidir. Enltlrn aceleci. iin<eli !e dirstinmedetr lureker ermesi-kudretli Fnlil in bjr tirr betimlenisi l:anrn sxkin, kumiz anla)$r !e biryiLsnyle keskln bir z |k olus(uCrliiimeler daha qok Fa ile sLr )a da bLr Lanrrsa arasrndadrr re bun lar dahr usLalhh re kannasrktrr 'lia !e 5alrL'," Agusa). ll^hisi ol:\' ril( di bjlinir.'dahr.rce g(idtigirmtrz SuNer $iirlerinin dokusuni lazlasDta )ik1n l:sl'i brr llabil iiirjdir. llentrmin li. lirneir gdre, Meu ollnnrn) n Aeleneg rdekr bnrrln tigirrler iqind€, Ea, sellerin )or damrna ili.skin bir brlgr birligine !e bunlann nasrl ktLllxtr,labil(likleri'' e iiirde unn ile ) tlce tan rrra lsrrr ansnd:r zekice !e eglendirici bir ) iizlestinne Lrultlr. lnanm ye Enki: Ulgirhk Sanarlainln Lridudan Ur kn Aknrrlr5iirdiki (4 ne en i) i ornegr olqlllran figirrdiir. hiilurn) grbi 5irr tannlnia Fosrer l5Lar. lnannahrn Akadca kaQrhgrdrr bir baskrya ha2 atrnns(n. Un'e,{dt r Meth llrigute (iRnebe€ r "hhda' getr zun hylrnisch?is.hcn Dialekr der ihbabylotrischen lirenrGdtn Tex Le, rez. Minsrer (wcnfalchc'wilhelnF tj,rncsiri0. 1971 lzlqtn P.s.rll^r (col .z degisikliltlel Rcntrnnn R |onei.latrdtr, Lr and saku._ rira vs on /ir. Anirr NLz, li,rr i| I,i.D,o,v d/J I r'lDirdndtrd., cd Mai. dc iong Ellis, (llinr|d,. (inr,.:Archon. 1977). Eskikitaplarim.com s 9'84 Karagöz IN(ICELENECINlN CT]CU ({giiyle baslar !e llahrn )ansoncr bir konusmnsrvla sona erer. Ara da'!uhafbirkarikLetin,5alru.nLrn1'ararrlmasq,1aya lstarin sildrrg^nl1gr Iiavr sinirlendirir ye Lannlnnn ijnrind€. rrr, raklannrn lsindeki kir.ten, sal.l$ delsi l5r.ir )ansuan re onunla ala; eden griqlil bir ligiir )irarnmla karar rerir. salru)i lerdrgi r.lnaLlar onLrn rrllesini!e krskan!.|grnr kr5krnmaya yonelikrir (A. ri. 1749) lrninn lstiirn bir diger rdrdrr: Soylcdiklcihr kul^k rcr Sina nc deNnr. yipr bnrL$ .rekilr cn daha Ytrckli, biyukhrgn hcpntrin tini\nde lsleLi kibi Lrhil re h,Lnizcid,r. bii. \mg.lin km onu krctrk (lustrnnch iqirr. EilgeliAi'ndcl(i yiilllikre kri| k rcri bici$itrc bol.i kiu,nr Eskikitaplarim.com Karagöz SI]IIIERLERIN KURNM TANRIsI ENK m lis bir gdrkene bturrnniis olmalsn. Ona soyle hirflp er: Heysent' sana dogru donecekrir. Seninle konusncak \e rbyle diyec€ktir, Bal.{na, kadrn, darnnrs,nr aoklal' AM *n, o k'2s da. ona sayg' Sostnne Ne eyleE ona rek bir .Sendetr 9n sdylesin. k lsrhkreme ne Lyda elde benim grcnnr edrbilirkil bagh biryaraflksn. ''Dilinde olau gururla sryle. re len azl br o kadar da onun dnnndel" Son.a Ea, biiyiik lFlairn on[nde elbeue )enilecegini scjyleyerek onunln alay eder. Bunun iizerine 5alru ofkeden goztl donnirF bir halde nn tavnnrn arkasrnda yalan nedeni, ancak giirin sontnda bgreniriz: Ashnda o. vahgi ve karga arkarmak iein yaygara kopamn lstar'rn kaba bir karikaLr:triinn yaratm4tr. Manzam Istarin perinden gider. Ea tanneayr oyle igrendirdi ki, snrekli sava,s qrglklafl armakran vazgeetir bdyle bir darranE gereek bir giis garcti degildi. ''o ta bunda basa, nh olur ve lgur\n drygulan yatrlnfllrr. Onun onuruna bir genlik duzenler Ea. Yrlda bir k€z insanlar vahiice dans edecek !e Israr'rn gu' rultuci yanrnr qagnrtrran bir iamata koparacaklardrr. Agrgaya, tanicarun a9k ye salasr birlesLiren savaSel yanrdr. 'd a.g.v.. s. a+. Eskikitaplarim.com 246 Karagöz ENId GELENECININ CUCTI lelar, ardrndan da Ea konusur (B, "Ona bnynkliik !ii, I 22): \trdin, Sahu qglqn BMk deligine ddnsun.' !a konrsr( \t a.qgrdaki gibi ka4rhk\erdi: Agutayaia, Gnnlanu kahhm^nnra tdyle dedil 'Agzddan erktgr anda. bu yerine Setinlmisrir !e 5en k.sindr b.ni elindi.din bu yapngnh beni metntrun dtin. Bunun yap $ nedenini \r 5.lru ntrn yant $inr birimyanmlzsml?l ginledn insanlan bilebilir gelecek d6neiek d.ns edilsin lurtn insnLara bakl Sokaklarda dins ersinler Onlann hayhr rtlanm dinlel Yaprklan zekrce seyleri kendiS62nnle 8dr onlanu mantgrt?l seninki olsun Ea ite lelar arasrndaki eekigme goze carPar bleimde Ea ve saltf'ntln merkezindeyken, dger zrrlarnalar o kadar aqrk d€gildir, rtn- ki, bunlar ya daha genie, karmaLk bir oykunLin parqasrdrr ya da me rinler buttinuyle eksiksiz olarak grlnunuze ulafmanqirr' 'Babil YaIa- Eskikitaplarim.com )87 Karagöz IU[1]lt]IRIN KURN^Z TANRISI LNXI uI9 Destanr" olarrk .la bilinen rnund Iit! kirnngrk ri)ktnirn bir or negini iserir. e.k fazh rrnsel ve belki de rrketrp itrirnriller irerdiginden qok dikkat q€kmistir. Once tannlarrn onaya grkrqrnrn, daha sonra Lanfllafln klall !e elrenin usti l.ieki hukirmdar oldrgu lddix edil€n senc tann Mar.luk tarafrndin l)ir kozmosun d,'zenliolugNnunun o)kusirnir anlior. CxJrrhrclan I^ d. hart^ bir iz ''Babjl Yaratr|s DesLanr, oyku Lkt^n-.nce gijgirn !e )erin bil€ adr konmadrgr zaminlar di )'alnrzcn ilksel brr eift, 1lpsu !e liamat re MLrmmu adl bir irqiincn hgnr !ar-llilnat dan trrnlrr Fratrlm$tLr YnrarLlls o) ktrsn qogLrn' dr. Apsu !. lRkla bir dog. alegorisi .hrak dtitrinilmtiglirr, ciinkti Apstr Y. Tixrnrr her $)in orra)i qrkllgr illiselslrlin temsi] edel gibiS.runurler. llisl re €ril, ikr lih rrnn !.r e.tilir: lihmu !e lnhimtr. Aniar !e Klsar. biri en a:rndan suretinde bicimlendigi babrsrnr eiit, bir eril dizrsi rzler: Anu, hr (Sunerct xdr Nrrdimrnud) !e MiF Runlafl giclu, her onceki phnlannranrs l(L$^k d(5nemrnd. hukmedenler en )a5lt tdrr' ilar-liamar !e ApsuUur.-lranMr ilksel rnadrr !e APsu onun errl esl dir. O)krindn bir atamasLnda, btitLir ha):\rrn jlinden crktrgr kab^Ian sulan simgelerler: TianaL derliz sulannr !e APsLr (Siimer nolojisi nin ,{bzu'su) ralI Ierihr sLrl,tnnr. D.ha gens txnnlxnn grrLrultulcri Apsu) i d.!anllnnz geljr, tiinktr onlarrn haykrrrtlarr ) i:Linclerr kalisF nr blr rrlrlii dinle)€me: lirmlt Apsuju sakinle5rinne). el|5rr, ken dilerinrn !ir crrhlerise)'leri )ok etne)i isten)ernektedir clnkir. ALnr Apsu genslerr karsr hareliere gcgmekre rsrarl(lrr. o !e Munmt' brr e)lem planr Seli!ririrler, lik iisrlin ka\ r.) Lir olii lla enlrikali keileder !e Apsu ile Mtrnrn Ju bozgnna ugnrrr UrLnrnh birlilrre llllr/r1,r llls in ana odrgr Llabil rn kenL Eskikitaplarim.com tinflsr M^r Karagöz F\(l CEt ENrdlNtN CLraa ,lul{ iizerin.ledir. Apsullun )enjhneslnm ardrndar't.iamar genc lnnr! .rr iizennde drh. dn bn)irk bir rehd[ oluirLrrn]ila b.slar. yalnEcx bir)rk ana tiamafr )enebilir. Onnn g(,\des n(ten Mai(luk .]u, reili du|)x)rbreimler -trnnlar rrnsrndan tramifr \enecek ces.reue N4ardtlk I' r krhran]an bLrlnx siirecinde MardLrk, hnfltann trra| k(uLrniLrnr \(Lliselril[resi konusrlnda rsrar eder Kral oktLrSn irin de elrenr ].rnrr Siir, l(rrl olarirk hukmirnit testinr eden srtirtafln, .,e i artrn ciddi fclurde silrlrnisr) 1. sona erer. Lli o) kilde one crkan bir krrat(erdjr, anc.k ogtrL Mrrd,rk un .h ]l_ (h ol(lLrgtr|dan, oykiide onun biituntri MaftluMti.rnir niicadeiesnin .krigi bii)itk ilgDicel(rnez. \jne de, iiirde rtrup lenc ranr(lxn l)iri, ccs(r bir rirde l:rhLn LilrramaiIgr aqrl Ua. eski dnuenj ukan bir llgiirdiir lhrrl,ar hba Apsu.vu len rr'' "giirihrl' Diger hrl(.leler.le de Sijriit.[igii bu kez genc Larnhfln giirrLlrLlsn ApsuJ.u raha8rz rtrl)i, eLler re onu harekeLe gegnre)e zorlrr. A. Leo oppenhenn, .ij ^nahLar :rleri {r. 6l-65), ,{lxuntln kendisine kirsr krltlannls o]d,r!Lr sihirli [l.hrn zekice Apslr'ya karir se!idigi brr bu! rfrtcadetesj 'ltu.u\1r ,'lrrak \onLLulir l,i Apsu).u rild'ir(ir, ihrr!ar brbtrnrn tirr rh ahDer l( fl ni crl.lr \e.\psuirtrn Drd.r"nnusLrnLr, errenin hLikumdannrn torku L,\ \rcrn rjrnrrr rlrr Bnbisnrn bedeni LNrune rxprnagxl, t:rnlLrhLtn Ap, .(surrLr in5a eder l:.r. \e tirmrarn dahr LpLr. .r.celer O)'l(n Se!5ek biglanrrlL bir q.kr5meler dizisi brci Ur re Apsu cprzortrnurr bi(nnn N4aftIlk rpLzoLrLnr A I.&r ol)p.nlrim. Menrpohhian Myrhotogy t. rd Ayrq bk2 'rho*ild J.cobs€n. n. l,tis,rs .,1.. )l or.n s. t6 (19i4) 2lO ot D.,[nss (\cw H^\.n Lr!.,tr.1, t.7,r to.a .ru2,,,L..un.,, .i !4.n)rr.r.r K sandos. r |c.{rin. l,odrN 197l), 4 / rddlcl dkl I l.rl \. ll-tl2 Eskikitaplarim.com .t4ori AD.icrr ilr.rpordD trd (lt.[im.- 2lt9 Karagöz sUMliltl. iRIN KURN,\z tANRlSl l\l,ll minde degil. usr llsr gelef olallarla gelDir En !e eer Danklninrn ogtrllan birLliik Mad'lk lPnlda dog.r !e rannlarla qitte eiirlik'eide ede.. Derasa, qok zeki te etkindir, d.lgalxn oI!.rF qrkan. !e Tiamatr .ahitsrz eder. Eli 1l) Dehser sarar suya yardrm ermedigi suelamasDti canr srkrlan Tiamat aiftelenir vr tannlafl t.rplanu)n tagrnr. Genq ranrrlarla srlarmak i9ln bir grttP n,1var-silah -varaLrr !e tannlaldan birrne, Kingtr)a, e9i!e ord nLrn ktr mandanr olml .nnrnnu lerir. Mardlrk, Ea nrn ,igit.liqle, er gec l-ir m:rf L l enecekrir, ama ana)a neldan okunair once I:r'F klsmer LrlLrr' Bu me) dan olar) Lrsl^ basansrzdlr. Bii) iLsii rlltr tannca) r )enme)e ) eLe cek gtirre degrklrr oppenheim Ln gibi,I ra oykus( temel.le MiIdtrk olklrrqln bir riir giriglir LPizot Lnuhtesen brr belirLLi8i siLnirn esi, diha geni! ola) 'laprnigrn drstnda, gnneg tannsrnr Ye dii'rlanm 5enlikle sona erer bir birlesme!le I€nl dttn)'r cagr rorenle brtlii (s. 214). Eanrn APsu)tr lrrPrsnasrnr MaduLL'rr Tianar'la sa!^sr)1. birleitiren .rzellikl.r.len biri bn)Lrntin bir sihll olarak kLrllanrlmasdrr. la, Apstlhun planrnrgdrlrnce, iJna karsr hep sini ieine alan bu)uln brr dair.,vrip!r" {l 6l). Bii}trk h nerle bLr btL}ir hazrladr re bunu sLllinn iLsrine okudu, ba)lece tr)tL)arna]an Al suirun uJkustr ironik bir l)icinde "bairndan aiagr doktrldlL c-J :amarl g€lecek htrkirmdrnnrhasrl eden.grrbash ih!r)arbabr)'r oldurtrl Kendi rarafrnda Marduk. )LizilnlrL ha)'at-tair )an k,nnrzr) la bo) ll) rp, lanrna guzel kokulu brr hirki alaral( I ramaL ile savnsa hazlrlanrr MardLrka erlik eden )edr rilzgar cini fianar'rn Ea jcini aqrr !e Marduk bir.kla ana)r .rldurme)e becerir. linrn l lann Ansaii liamafrn kudrerrni !e genc tannlan bozgunr rlpp"nnerr. Mltlltog] Eskikitaplarim.com s 214 290 Karagöz LNKI CEI,ENECININ CIJ'U uirarma plannr anlarugt zaman, siirdeki en heyecanhndtrrcr anlardan rri gelir Btr, Fr'nrn hikale anlauernrn nadir bir orn€gidir. Ea, Tia rnafrn sahip oldugu yararrna !e oglu./agrgrnr akrantannln isriurde brr nelkire gelinne gircnnn anlarrr (lt. 9 48):I Knglrhlln )ilceiril'nei llab^$ re e(kla Atr$i r huzruna gdircni Tiamrrn bii[m kor[ niydlenni b J,r. Medii . ..1111 1 . 'rt toplad, \e ..rc z n^n. reknrlidr: .r. r,iud"r. rdr, n+. ltO] . gijzi brseygdmriyor 8!111h rantrlar onun rnn d ,.r oDa crkhgr ctriInda roph5ll b.bal& cuiklerin bih omn y.fnrda Topl.ndrlarle Tiamarin y.nLnrla yerald,lar lltl Olkeyle. gece giinduz dinlennrden tlan knNyorlir, hoNud^nrnk, krBhllkla $Mia Sa\r5a haallannrak icin Hnbrr Ana burnD haztrlanryorlal bifkon*y ollnudllar seyle, i seliille ndiRn nkr|xr sil^hhrckliyor. crnrrd yrl.nl^r m.ydana s,k^n)'.r. l20l disler keskn. penceleri anannz Cerji Stephen L^ngdotri,n, Thr dbyloDidtr Fndon. l92l)tl' lNtitnte, Aronnrs DoNln. 1916) ccrLiya2rl,,rina re EnLDd wc 4,i. ol C,rdljor (OxIord: Cli dij (Roma: Potrtifical Bjblical I Parkd r^Lafin(Oxford llis Clarendon. 1966) Afn Lrmben srmon d.yinrr, 8 ,otrd bkz E A Sri*iin,lNl:T, s oltlekr \t Thorkild Ja.obrn nr h?d(,6, s l7l T4dekicernilen Psijn d.ha ayn m,l bir incclenesi icnr bkz Marer. ''IsIianar Rcall), Motkrth'burl bl.rd,y Onondnks Slkli.s 9 (I982) 9l dan hazrrlanitr hctne ca 0 Eskikitaplarim.com )9r Karagöz S!!1FR] ERIN Knn ycrinc zdrine KrlrNlZ TANRlsl go dok[ iLr ENKI elerini. Ddrsr! kus$drtrh knkFltn cidcllel?, ko*unc p.rlikhkl. kin BdM o!hn snsledi onlan, rannlara benzdeEk t25l dehsrretr donak.lrri g.rdeledni k.khmnlaryli kinNe o, - dr yriz 8ed edemevecektir ''&,yhu2l( yrl^hl nrcydani Serirdi. ciderh.Yr \t {yrlanr i cin .slan!, e,l$r koFgi \t aktP Ndim'i \.h5i lnrry'. bilk'id.nn re bizon!, oNrzliyan, srrana korkun'z ',ilrlrlan ^.rmirz.i Agrdn onun lcm trl. -anliDxk llcd<es onl.L gibi dtrbir tane '(,trs^lelhrlal icn lt0l zordur ' yinlrr$nr sovler. -Mcclrti ol$runrl.L en KiDguyu yiksdlnrsln. onlitnr in$da 3.fligc Setnil) Od hrtr i\nddigini\e I:l5l Mecliii11id.rc5iii, C^rpr$na iciD sil^hlirr drrcideldl!n co8^lttlm.sun. ile, kmesini. sa\ isri b.sktrnrindanlgr- brnh,, onun rllerim b'hktr !"f\ryde d,, ntr,,rurkorr Eskikitaplarim.com )9) Karagöz ENI(IGLLINFdININ 'UCU '5eri'r 'ein briyl srcinN, linnhr 'larrlitrn sen cn Mcclisi\de seui y(ic.lltl?k. hcpsnre nAiir rcnnem icin senigiele doldurduh l40l yicesinlSen bennn biricik *\Bitimsirl 5enn sdilerin bnrln Anukki t$e g.]ip gelir! ''Kader 'libklk n Di rc kli ona. g.)gsrrrc b.gl^<h onlan '_soyletligii :rrur, dnri degi$i lchtez! s.,:iin son$z. dck snEceltj' "Knrgu yr'.ehilir yncekihnc2. Anu n!n netrcbesne mDnl^,. eirri. I+51 onun.gull.fl, icln yazg .tr beli .diler: '''5nzin rlcsi snkinlestlir. &h n. rodan,,ken. siiclilye boyutr egdnir. " hnrnso)le\i dikkarle )n:rlnns bir siirdir. Uc an^ hdlirne a),rts lrr. llirincisi (ll. ll-19) ilhsel anayr rannlar mecljsi olusr|rurken an hlrr. lkincisi (ll. l9-32) onun'ersjz silahliarnr, hepsi onbir rine ,,lin dogrftfugrL cirnilarlin betilnler. UeiinciKLr tll. 3:l 4ul Kingunoll riiksetlilmcsinr inliLir. hr b(ilim onun n1€clise Fpn$r l)it) iilit kouvt iqerir. riridsDnf llll bir ornegi o]i fusma) r, kendi rrincle irE krsnri n)nlan bir biq Ilaflangrq (izenli ,ik hlkr metin in )a da dikliare deAer. Benzer de) imlenn :i(izdiziNsel iiA€len ansrndiki :rLltk iliJkishi kLrllanmak olarak da tanunlanan chi.rsri onsekizinci ) iiz) rl lngiliz siirleri ansrnda yalgurrir, antdsmith in 'dLrramrlacah zalrf ctmlesinde oklLrgtl sL bi. Drha )akrn :.manlarcla, srizlii gelenek !e lodim meL,n, ozellikle lQdar korkrnLr5 re gkleme)ecek kadir dr KiLabr Mukiddes incelemeleri, bir merkeri dize ).a da relenns [okrasr Eskikitaplarim.com )93 Karagöz sUNIERLERIX r .,r'-.. b, .',.,, ruR]!/U T^NRISI . r"l,:rrrme "g.l.mi FN IiI ^ldus r..r, .rn,hal I ler. Ciceroncu periyodik ciimleler gibi, oykirler merkezi .lize fr her iki ).nrnda rema !e (le)imlerin incelikli dengelerinin kuruldugll ch'.irlik blr nrinrLr sergilerler. Br metin.hid'nlrlun b(i)le bir bieimr nin ol.lLrkqa IaLn bir .megini sun.rr. i I I a bir medG kurdui safa5a haz(lanmak icin l5 lii ropland ftre Iiamatla yltriyorlar 19 btr meclis kurdu: wxsa hrdenmak (h Akadl, $air lok diizgiur bu srrayla olanakh olan her )erde degrrik l,k yapnm)a eahJrr Senrarik olarak pasaj id)le gorinritr (d,zeled€ki ince degrsimlerin zengitr hir Sdsterimi,vle): ti 'lian \z 1l l.l C . can,d2, sk'p dusn rrnnh.onrn onun icin ropland, yundi yndidtrlcr tygun ^(hDr t roplNhlar \e onttrl^yuNyorlar D' kijrlL niyerli phn yipnl.r C' siri$ haarlandllir B' bn koNey oh$rurdnlar l5 16 I7 18 A hfl icyi y.nnn llubtr na giEintin lia'nu agzrndan boyle etkin bir bicinde sergrleni$i, kugkusu elrnde trtlLrgtr dehserig.stennekredir. lia ortl )enmekAnanrn .Anzu Mili nin ()a d^ Ztr) An'r Lr)arlanasr Akad !e Hrrrl mnleri nin alsrlmrs Easrna, bararrl bir danrsman, kendisi klhramenci olnla]an bir tigis. bir derecele ludar yakrndr. ADzu Miti )rka..la Eskikitaplarim.com Karagöz EN(ICELE:!LCININ CUCU :tL)dtlgLrmriz (6. briliim) Sinerce Ninurra nrn (ibri !e Cezalandrnl frsihrn baslxngrcrnr brrimlenig olabilecek bir anlaudrr. Izlqen seeLi{de, Fr, nnlursuz bir dLrnNda kendisinden )a.dnn isremeye gelen L L.\, r\l.r ....".r\l'l\r-'uri,.r..E'r \err l)unrm i.)'lediri kdru A.zu kusu Enllld€n Lannsal ,rc'le.r qal ,rLs:r!e l:nlr11n errenin Lizermdeki kralhgrnr ele gecirmiirir s.nuq l osa eeri drinnsrir l)uzenl yenrden saglan.k iein linfilar rslerinder ,\nztr ] la siyisicali birini ararlar. lki rann ) aklasrr, rmr Anzu ) la Lar Sorlrnrir ki, En, r,rnn Ninurtd'da ()a da hski llrbil ().dam.srnda Ningirsu) umLrt !erici brr cozlrn bulur Ila jle lramar arasrnd^ki mircadele'Bxbil Yaritrl\ Desranr"nd. ol llNrmrzlar (i)le r llgu gibidogrndan clegrldir Dahi cok, bir bxkrma )illxzca iki r.nn Ninuni)a lerilen ijgiidtin karsrlagu ln^sl lolull. g.sre rrlebrlecek bjcrmde, dolallldrr a)nce ana ranrL!a Ninrlnala ognt !etir. rma ogiidii onu l,atiflsr:llgr ugr rr. Bundan hemen sonrll Eaj. l)rs!trrutr|ir. onM agiidii de ana tnnrrranrnki)le (Mam1 Ia d. l)lIclR \4All) ilnr birimdr ba5hr, takat sonr.srnda Anzu-kusunn )€n Dek rci. bisan| bLr Laktik rinerir (ll. l0l 2.1)l Ltr.ahnd^n lr:r fl /nd?xrr (cs!trh r xl \ tr n.ih, rS ilrj ,\lrdi i\ rdoBndrldr ( Bud.pest .2 L,L I L Sohszo' Nsr.nnzrDr bcbcn, l97t), s 158 60. linskairtr kurbr virccnr S.h.ilul ljibil fr(rinle llskr lciD trkz. ll lltrsk., Dd nlvl|otrrlld li l.ascndc dn Drcu Zn." R.\ l5 (lgl8) l6i Je r Nolgiy rolrn, NnrgiFu VantlLreicr de Zn. R.1 46 (1952) 90 \e E A Spei*r'rn. nNlll. s I I I drhn onceki calL5nr^larn^da),anr. ,{srra uynrlanranm cerinsi ''F,rgmen's de llllingi.{s ih. Elne Neue Talei des Akkadi{hen Zri Myfios. R4 (1952) 16 l8 AyIG bkz. A K. Gnisonln ccrinsi, n 'ET, lik, s 516. A),nca bkz lhoD^5I'ish. lhe Zn Bid, Brllirltr ol llr! J.Jn RyldrdJ lir,?n1 l l ( 948) 162-7 1 \ c Maier. Threc Voi.es ol Enki: Sr^tegics in rhc Thnt larion ot ArclMic I iLerltr. airtd,"rik CrnkisD 6(1984) l0l- 17 Efth .16 1 Eskikitaplarim.com )95 Karagöz 5UMLRLERI\ ruRN,\z TANRI'l ENkl Arl.U-Kl4urr )iDrc,. f.ifl tsir Pldn !.-r5rluh gijzlii- ollunun scsnri duydrgu ,inrn. Ada.lr q.gnrh re onn mhnrarlar\tdi: ''Talint.rl.rDr rckri on.. eIendiDei ^ 5.n. soyledrgi helrrixc oM ''Din nste yorulnii: gn.i$i1kinuh 1j0sl (i!rrq rnzginn,n.lirbtlenyld l$n lILnn riryl.ri d sccekrirl Ona boytrn egdir K okhrrnr nN hyk,ini Kanir . (lfdin ltca lill,, silih,n, al onun.soh $gr s\ ur l.,!nn giurgirli gon!{. dili dolisacik: 'Klnil kNn.d.l (hye h^yllricik Soli yrldrnnisri Kanfu lri0l \^ynn cel rc nkl.rnr dogNc^ otrtrtr goAsue sonder 'l.rylerr. ']n)Ainnr yir kanarlar kanh Jtyler gibi danr e.lecckl ADzuy! trz.ga dNit!. Rii:!;lrlr r k^rrthrr r sizli bir ycn' Ekrr'i dogu. b.bin lnlllt! $runcik- ll lil D.glaru o,riitrdi tL,l^n rc ka{.sir KorL, Anz!)n(r bo!.znn ke\ 'Knlhk llllLr'i !irtcckl bibi)i. .Ntrr b.bi|k yrf r. donerL Kurrl ihnlrr !riyi crl{i, - rnrr dilirleri l),ir brolui hlnnha r(nenlelnriI 'r 'lilnnma)c .r in Fle'i!iRcekl' Nrr'l.r -linilaru htrrrrtrndi krdErli idur Eskikitaplarim.com nnrlnrsenr lr20 olnrl 296 Karagöz IN(] NinurhJ di, GELENITININ CU'Li l(i\rii Anzu laqLrnn karsr ginideren eirprsrnn, tru dnrunr Minri ile lir irisrndaki bir l)rtvit\e karsr bu).u \insr.trr r M.rnlnin rerdigi $)le! (tt. t 27), ljinLr btrrirdik siiyleli gibj. rl{i)e a!nIr. ller iki s(i) le!in ikjnci p.rcahn (izdesrrr bjrtnci parca ikismi a) rnr. N4imiirin ogudii. kinrt Anzu n n donUklugrui k;rrn Ni rrufLa go: ihcr pirlahlgrnr !urgnlar !e Nintrrr.j.i bir sis gibt ).rL 'rI z(nti btrlurlandfmasrn!, b.)l€ce Anzrl nrD onu ranrmin.agrnr nrrr, ra parhklrgr) la k(iril) it zanrsrz hale geLirmesnli sdyler. Manrinin.g dti i9e )amnaz. Ninu.La Anzu'ri bir ok trrtarrr, nr .\nzu'nun sijzlerlnin bt)risri oku rExga diisrinir Eanrn .gitdLi An :u.nLrn biryLrsiin'i hilen lntrn^z bir rrlzakrrr. Anzu trapT,a,srnrn -haner- hnnrn- srga *,h sarnrldrLgunu gitftluSu zamnn Nhtrna onun sLjzrnrir (-alacnkrrr. KdrLsLtruonda. drha.ncc Ninrna).r !€nmekLe i(ulindrgr sihirli sLjzleri. ir rik bir pirodisiniha)larrr "Kanar l= okuLr rii\leril liu5rara gerr ckrn l.slrndi sektikleri ).crel, denrek ).rrrnc. ken.ti Jrdp fdsrnr )rrirmen,n sisltlnIAr r(in(ie lidt)t, {/rld li(U,.r, ltrn Lanl(Ia,, rll\e hi!krnrl N nuna anrncla ol(lan sirnseli Bibi lrrlirrr inri garip btcimde gii:ct (|z.rle sofi erer, htrler re kanatlar krnlr ,rellrr gibi drns ecle, lix nrn oitrl.lilnLrn birinci krsmr korliunq. br rrlil' EairN siiiie\inin ikr krslni ;r)'rrlnasr (s.\'is-:uterl burLn ohnt t ide bir doriisii Iansurr !e ikinci krsmr, birrnn ohrxl( desLanrn de rin de!inLnnin Iansrmisr olan, kaosLan dtzene bir derinin1, iki b. irnlrr. Birjnci alL br;ltrmde (l l3-17), An:LrhrLn bogrzr kesitmelidii kanatlnn gizlj bi. Iere' t Llmalrdr. AnzunrLn errende nedeu oldllgu krosi u)Snn olank, rulin ye kargaiiilin siiz editir " tufin !c kirgrsa diglinn r.n1L,rrasrna g(jnrlerilir. lkinci .[ bijliunde ( I l l] ll). Ieos !e re:alaidrnni diizene )ol .qar. tannsal rir.rlerden biri Iume Eskikitaplarim.com 297 Karagöz olan k,ill,k !e r.nnsrl bL,)rnklar (tar4!) dogn, Ierlerin€ iade edilir laprn|lklar !e raprnma )erleri !ar edilir, inia €clilir, )'erle:tirilir la prnmr)e.leri dLinlanrn do.tbLrcagrndaorhtr qrkacrk \e Ekuh, Enlil in raplnagrm girecekler'dir lra nrn emrrleri. Lr)'gm bir bi!nn.le, kahmmanrn krLdrerL ad rnr tllnfllann {intrnde ) iikselnnekle sona erer. lrren renilenrnrs; iht$afn !e lxplnak geri dijnm[s !e kahr.man ) uceltrlNi5tlr. Baira rc Ogul M.rrdLrVI:a bu;usunLu bicimi o) le ili ktlrulr LNrnr kr (7 bolun) l,rrrnr lllis pekala ondan (jrDek alrnnrr r,laLrlir.r' Rrr hrkr bLr, Ak^d ed.bi\aund. beLrli hrr clitnemde lranrn k)nL'rlrrLrn'n bir mrLaz:rm nra clerecc;'e kadrr rlLismesrlle )i da en azrndxn clegr5mesqte- alnL :a mana denk gelrr ve bunun S.steHesrdir C.gtr M.rdtrk/Ea bliltisiind. grq [annxl1r, hrr€kete gesrrm€li jein oglufa ikri.rlrr. Asxrluhi bn garip bri)''l !e f)kii bjlesjninin lQhnman r degil.Lri nerliez giicln srizdLtr re bu soz kum.z ranndrr. llski Babil lmPamLtrlugtl delrinden iineni)te !e Erid nLrn bii)iik brr liencdelle Lribrren llnbrlrn ^rhn rinden brrlnc !erlne donnp onemini kaybeLmesr;le- kemrn, Babrlin l(em rannsr \4rrdukla, )Lice ranr lnki'nin og1tr Asrrltrhinjn kimlr Lmr rd llisde un Srn(Le deneklenNesib.lkide kaqrnrlmazdr Mnrduk. I' hL r,flxrkr Cliiir t,ek cdl( orelligiu prylastr$ ljSdi " n.nlhn.s.r1l. drhr l,i2ir l)LL k.)nik bul.l luntr )adrmrk n.nnrr gclDez llk2 J \rN l)iilt Nll (;ll- (llnldr: li J 8nll. l98l), l 9 l9 M lluurr ititr telcncliirnr d rnDdin A,laik Stne eR ktulNr girmcsl oliniltlrdrri blc . nh . nttitr r40 (vA 1 12575) Anrd l)er.rl, Di. ri6dtl/ ri r, rilrd.c 2 (lruzrg I C. llirichi{he lntrhhrndlrs l92l) r l7 cd I tr(i,\l- lrl) i\li: l:\i\I l)i .t0 Eskikitaplarim.com 29t3 Karagöz E\KI ,,lann kahra,rran krah CEI LNI]'L]]IN CU'U konuLnL,n^ crkanldrgrnda. b.banln ijn€m,.i sltlgele)en -en i:,ndan tlxlril kenLi icln .guldu r' lnL rm ilhsleln )aprsnl arrirnrille(len bjri Lam da bun , Had.n Marrluk'a guc aknnmrnr icrrir. Siirin nlnolojik grnii. Yukafl(lakl Soge ad lerilnedigi :an,an, lianrr !e ApsLr'nun h^kin oldugu ogelerin sisrem rin olugurnnu Lekrnr xniaran Mrr l)r rilr daha eski kaorik dulvl:a bii) usLr)run gtri5 tennsrtrdan eok da la.l(h (legildir. ccrceklen. Tlimafrn nrvund^n gelenlerln )nrnracugr tehhkeleri anl^rmak iein Ea\rrl babasma basrur, d'rgL', daha cok cinlenn idlannrn s.),lnas,na \e dehter 'akrndrklan !erici Ir\ ra dxr.nan senrsletilmi's bir hiki_ledir. Siir giderek artin bicnnde kahraman Ma(lLrk\u hukmu aluna gi rer, qirnkti Tiamfl r !e onun canaer Iarr$Lnru venme isini )iiklen, menin kllrsrligrfda llrnnlarLn krallsrnr )rni bir si)rsj diizen- ralep tden MardukrLrL. Iia ihtr;ar Apsuyrr yendLkten sonr. lrrllgr silikle.sir. Rununlx blrlLl(Le Mard(k/tia Lnuiilunu. sonucnnda, [i gii( ri o! lrlni geqrnr \e alnt r:nr llu n.l(adar rtibiren Jtrndnd i,ls\. l:r rnl nrzca iLc ker korustrr re s(rzlerj krs. !e o:l'(l'lr Yine dr bu irq lk rljiranrn iizerinde !lrLrma)a .leger, !illlkri MiKirLIt un ) nlselm.srnin rq ,rremli rdlNna inrret ederler. eski epizorlar, Ljzellikl€ d€ drha o.ce sijzu edrl€n, llkrnde. lla re eir l)inrkin.. oEul. ljamifr Ie.dikten n)nl" Mir- Srbilin kdn lanns l,,l.dLrkrnr yrrksehsnrn kr !l^nr i(rn bkz w G. l-^nr ben, srLdres ir !I.(lLrk. 8!ll.dr o/ rr sddi o/ o,id dl .0,1 Ari.dr 5rrrdi6 ]7 (1984) I 9 Ianbci. lruDd l:hiin dnceden dninniildngiiinlcn dxhr sonm )rrldrg ra hann. I Nalnrkidnczrir ddrn c Vixluliun Rsnr ytrt{ltihnBiylc nruslantu rh.bdligir\ br nNllr. degs,nin hnnbiliDseldogdhnn j olarak rin di br hnkin.ladrk ndendi ya21ltru ol.! ola,alt bil ' (s.4) )ani,l(ly l12+1101 Eskikitaplarim.com 299 Karagöz sU\1Eltl LRIN ruRN,\Z IANRI5L LNkl drkiu,reni konnmun! brrlikre rlan ederleri ,\rnc Bdlu Kr(lOS,i, lldn tilcrl(,. yn( r rillan. k.lnsltat kni aAElirnr ac'rl.r. 1prfl\e 'Esknhn Mrtrhk bizitr strdilnnD ogul.ltr sirndi szil lrhnrzd! o- i.|nr rl redirl lII0| llirdrhi lorusrnlir. bi rkrcsn)ltdiycrk: Diif)nnn Usrnndekr!t AINI^kl l.nnlirrn Knl, _ onrn idr: ontn nilun. yeNin erhri' onhr M. L,l{h l,rillk \. rkleir zrn n. rilih \e,riNr buyNiirii biklidild' ''5u rndan irib. Rn scn Laprniklar nr:n konryucurru n II 1 5 l Ne.nkdtBdr. rrinc grtinc.giz r' l:a\eDanrkjni ns griqlti tornrl biklirir. llltr Mardtrkiin kral old gunLr ilin eder. ll{incisj ) iice bir S!imer adrnr bildirir, 'Ylrkand^lti ye atigr(lxl(i (nfnlrnn kl.rh. Ucuncl bikliri MardLlk\L korrq uc su L,lirrk ri) V liblrLren ( l07' Ln .d€r !e ttirn L.nnlarrn hesl|grnr l6 dr.leD ! rrlilii 'aPmak]xnrr resPrt ed€r r qAirisirlnr d.yandiil cerDrz'- id i.in bllz lultdda 27. roL V 'lil)let icin bk, I lnndsberger rc I V KiNio wilnnr. lhe l:rlih T.blcr oI /irrk i:lir, /N/r5 Z0 t196l) 151 79 l)i!.r ntrinlcKl.ki lonun rin l:r r. Dinkini 1lc sSil (lihi csi(i bir c1lr. Inhnu r. l^h^rfr ile il{i| oldnltrni dikkrr ditri bu nrcrinlcr k^hrinrinLh lirkh bir nxhn q.kliqini f.ibtrl cdct (lrtnr nnnt A$trrrn kihmilNf 'l .ltrriu) Aitr selcnctlitrr Dl.rle,. b! \1.trhktrn lr \t ll nkimnin rberevni oldrgtrtrr (nr. n, dLrgir ll^bil gdetclrdir. Eskikitaplarim.com 100 Karagöz [:!1(L GELENFdININ lrir) (r (rnIr-trtn',nd{t? leli CI]'I ir.rnirndi.i4r) l{azanq !e}a iiiklarnql) ra- h \e b.5in !e)a ill]ar" (e9n.') niy.z sder. Son rernnin )orumu I ' , r.r .l:r f.r...r"l."rrrL.r I' nL 4,L,..l,ri .1 . sirrle!, bir bLilnn olarak .lestrnda onemli bir Lrokta.la Selir. Kxh h.r€k.linin karrrLgr olarik krallrgr rilep e[r!i zanun Mar ,luk un ilk tahra qrkr5r gelir. Simdi Mardlrk, l iamarl yenlni$ !e onun rlndesinin drsrn(l^ br elren dnzenlemiiLir, Ira rayiI edilen N'l.lld lali Llrcekr]re grrF Lam anlanr;la bir kml gibi konugur. llk tahra srk$(tl r ,nrlir Mrfttuku riuhe nrsanr rerjr, onLr srhhlaldrnr \e s^\ asa giirl rlcrirler 1nnfllar gil\en islnde olLn^k iqrn M.rrduka itnxt ederler, tanLr iisrturdeki rrhdr kalkrnca terag.lt €dilecek geeici bir duioft. T^nr hnn Nlardrlau ,jnderlefi olarak ral in ermelerinin rlrndi l aran flrrrill gnlenlik !e iraar"lir Bll l(ez dunrnr l,lmalnL]ln de*i5n)isrir. liarill nll(lirr. -Lnfnlir iciD inrk rehdir yol(rrr Yeni I,rnu!'l Yirarl;rr \r ira tir r* N1t\ftlLrliun rannlarrn l(rah olarnl( lanrnnrt$r ginnl rrnrr' \il )rrneunrin yrrarhnrr ekle eLnek irrndir: )'eni, i)L drlz€nlrnnlis bir kozrios M.rlnk Larahndan )oneriljr. Knl, l{nlr)er ltrknmuD bir ,rr. isikrrni inla etnrekle krrirlLl( lerecektir: Brbil (Apsu)a kiEr zi Ir kazandrkLan sonrr I]a nrn lirtrtu Laprnagnl in$i ruiginl hatl.lu) In). , urmnca \"r'r,r,! r,1 ,.1.,.' rl.''1rrr'r an"er (xklrf. llLrndar l)iil,le insrn rannlar^ hjzmet Dxha ince rufnn ql(irsii,vle g(irdtrgirmnz ^k,,?1,1.r } gibi. trnnhn r.harl.ttna ()$(fti !(iinn Ea ona edecek ve tannlar dlllle- kar!l,l \rdr. oM )inl,nr Jacobrn c bLr $zsoyleyo?k. iirii,. Ir(6r/c. s 17680, Eskikitaplarim.com 181 86. l0t Karagöz 5U[lERl[RlNruRN,\Z1'\\RI1lj:N(l raiila,r srkrnld^n ''5&lece ktrrr^nnak icin ona bir plan \eErek: kideslflindcn binni reslir osider: b( kilr,v.lnrz olsln boyh.e rn$nh r breiNlenebrli rl Nrhikk.k Ihytrlt r^D n h 'S l.sliin cililsin .hL r bu ropl.nsunar: Rda kr b.yhce hnkum red)ihnnerl [xhLn lerdiii II5I (jEuL fazl$rlla krsa (rld il birisi leslinr suelu relel .dilnelidir. BuI r !e ozdrlr. Yalnrzca rulecel,tir). \'alnrzc?r Lrl$rrlrLrlin ptan (rcruo. her )erde adalerin .rnegidir. edilecekhr plan, nnfll.nn srkrnrrdan ku ulmalin)la llgill bir plana isarer eder. Son.lizeler biiyirk rannlan sirekli toplanuda olarak canlandrflr liaNaln ogLrllanndin biri olan K,nsu)1,,rergr !e ordtr Dahasr o lannrn krrmandanr mertebesine erkardrgrn harrrla,vrn. 5imdi bag lanmrirrr re sogsule biglanLrns olan Kader Tabletleri ecjztrlmntrnr (lelenekren LLrlral brr sapmada, Iannlarr rahaLa er.Lirmek iein rnsanog Itrnu )xntm. ljkrini orta). aLan -Ea d€gil- Mardukttr. Bu stitlerde L:r planr biraz .leglgririr Yalnrzca birinin -suqlLr Kingu dldurillm€srniLrnercn La dri !e KjngLidan )eni)amuk, insan, biritTrlenecektn ra Kingu )r sn!LrnLL zorla kabnl etLrir re tannlar KingtrnLtn k:ttu' Kinguiun kanrndan irbanr biqtrile ren ve rrsanlarr rannlnnn hlzmetinr yLrkleter gercekLen .le Ladrr nr Yeq ilLzilLnc rkru.lar. O zrmrn. vl l.hleren(lI l6 dreleD. Crr not: ilncr ltenc hbar. l9lt) id tottr inin diy^ndrAr qerr4lzrlir icin bn}vlo iet.ld id.idrio bk, (Pans: 27 Iibmte re wollnnr ron Soden, Neue B, chrtrck. zur sech ndr und siebcnLed-klel des welt(h.pfungset)os llNna elis, :,t 47 (19421 1 15:y.sDeiscin cd insi.,INEI. s 68 dinenque. Eskikitaplarim.com 102 Karagöz ENKI CELENEdININ GIJ':U l,rnnlann Ia:Srlannr knrarlasurmakla Marduk bunu izler. (llx\.hr ,lrzisi lalurzca, bir zamanlar sadece Eanrn ohn igle\terin b.,lunne \ nde kantrr Ciinkii, as|rda la suchr Krngli)u Frgrla.Lgr !e )eni \rnngl bieinledigi zaman, insanLrAlunu olurrurucagnr ilk so)leren Marctularur, meun etkili l)ir no! ekler: la insinhgr )aratlr, rnri zekr re likri Mardular^n alnns huun . drrrnda, bu uznn dizi, bir ayinin MardnMra .riilnirsiurir iz- Ir.. Eklenmi5 ol.n, Eanur ogiLdunrin olku)e ee!rili5idrr'" Mardulr lurkula ter brr.km.z bicrmde destanrn kahrananrdrr. 1ek vakrn ra liibi egui anlamrnda baba, lradrr Marduk, Fanrn iislesinden gele nre. grnr -TiamNlr yenmek- \,apmaya mukredirdir !e doia)rsDli Er bir lol gdsLencr konumuna indirgenmisLir, ancak Fiir, salasaD, Ap su) Lr sr!urup Apsuhur goldesi iistune nprnagrnr kunn bir ha sun DLasD'la Akrd eserleri arllsrnda rektir. (silasrn, temel.le bLi,vtiler.ten b,ri r,lmaslna krryrn.) ogltrn tam.larak rtrcelilmes, desu[n r|ce $nlaflnda, E.r $n kez konNtugu ?am.n, gelir. sirrdeki olallar dizisi sonun.ta dinsel bir ilahDe. lv'lardtrkiur ellj rdrna rol rcar Iil]l id|k |steden Lince, MardLrk gerqekten de bululer Oppetrhcm. Nlesopotanrian Myrhology lia,5, go{fdigi I. r 210. Mal(hllaun tilhraDanca cesaren Er'nn Apniyr kat9 cylcmun Imtul. yrluci bir"e5i" olank.leAil. hk.r desrandr biba rle ogul a8sullaki gi2li birRka bea ol^rrk d. ele alu OppenheiD, !.nm mtrhili2akat, y^s.lan rr^ar dcn r. s.krnNl triumryla \4aduki,ngozir kik peN.szh$ rF5 xl^ brl nrlk sdnrr ']nnrhrn Ekabdi siir boynnca sirer J^cobrtr, 1.os,,6. s 186 90, desrandiki iki,rci yapBal di2e olank kendi ana babis rr rjkliiDey, g.nir Tantrlann diha dnceki kusikl^nnh APm re Trmrr. ljhnu ,t l-a h^nrn. Ansrr!r Kisar gibi cifrler olduguM dikkar elin Afrr daha sonn Ar $r An{yu re Anr Eayr kcndj nrcrleritrde yrnlrrlar M^ lk.fr diDrgrsr)h .rr, rr\.)d..1.,\eD,.rl,rn,I,tidirCrlr.,r,ff.,r, / Eskikitaplarim.com Karagöz ERIN (IRXlv1I\NR]5I ENKl 'I]TITRI lerilmii idla, Asiduhi\'1e inrhr. lhhl -elI l(rrsil adrn kamloglF i)le (anh grden brr serltr'en iqin garip bir biriris )'o[, gibi grl.bilir bi:e; ama N'lirduVLla birt'risiindel(i biriri5 rernasr orirl l(rstine rL)g{ndur. Mifttrk a l-ek, (;iLner'rn Oghr, KozmosLrn Krulr. Kunancr, lla\.1 re n) nca Kral Olilm. I/cg.rl (BollLrlo, )araLr cr ni:, ljrr0na, l)Ltn)i\rn Et nd!sr rcllan \erili.. Flli^lLinrnir adhk il.hinil sonufr geldjgin(le. [a deshnl n na edrrir: de 1:nkiirin osl11ni irn nin KcnJrDr K!rkr rsr lgisi &l (l.garc,(,nr ri'tcriXindc \c lr. idl^,, (1tr)dngutrd.. ruhr ziler s^rhosh,gryla siji. $rkr n)Il.di Eabil nnr.dliinr o (li bcnirnlc iytrdrrl l:iill gijkleE qlta ,g,- otru.(1r biiliin heprini. Ilep'ini rclt Lck n].r dler lliiriin kehntrelkrnni rekbanniyerirr gerniro rett kLsrdir ol t Itrde ltlsa, tirkar olatanustii deginilerle dolu.lrr. 5arr "bulirn ).r di bLtnnliLk )rrine [c srizciil( kullanrr. llki, l:i)li ozellikle ilgrli ohn nr.qJ)Li Ierinridir NlrgJ'u genelde yerrltL styLr" )a da derin lihlrr lrgrlzcerle oklugLr gibi, bLr re)in derinlisine inmek )a dr isirnr anhmal(, ).lni tlerin bir iel in remeline LrlafmakLrr, ba) l.ce lsL gr-rannlar Mar<lLrkirn srl.rLlaflnrn hqhetli lrst€sinrn (lerinliklerinc "hrtin )erire kLrllanrlar ire rerimden birinclsi llr'Ix (izellikl. )i hndri iliincrsi Al{ad edebil'.nDdr srksa krllnnllmr]'rrri re [c.rnctr. I vtl lil,ler (l 17.42 dizelfr). Eskikitaplarim.com 10,1 Karagöz r:NK Ct:t.ltriLdl]]tN (;acu ' rlsrirsel bll sizcukrrn Ndghhun )anr srra5air t 4t. djzede atrsrl, Irs /rahi1.LL re bunLL izle)en dizde girnnil.r kLLltanrr Woltram ron \1{len, Ak.d sririnde ktrllanrlan iizel 5iirset srr\tenrin n (itahiepita r) r (jmegL olar,rh l:li sor r€rrle, grnrni\.a diktut ccker.r: ol,rrak, feunde rikrlifiisr gilr ol.n lrds bir so:.nk ol.rLrn \.rftLr Airbaslr crnrs !e ozel dilte (le.klegrLiLtmls birkac .lize(le. eD ,trL:el nrzciik o)unn l:n r.h irsri'ne )aprlan bir qrn(tLLr. Knrsal iilrl brr-iurL. olri dilleftlekibu rrtrden krdrLlr nrerinlerte ugr$[kdr ",rlenis Itklenebilecesi .ribi. rndrnn. konunr olmuirur. A. trlrrronen. orne -rn. ,1 Phrldog.ildnd J_ilcrlrn l''?.rtirr on rh! Ol.l tcnlrlrrl /)n rr Nd ,rri.le r(-brr tr!rr sunar, (irnk( kursil a.lrf l:.)ta Yeho!i bLcrnrleri rrrsrndlr olasi her ilifkili kesip a)rrmr)r qot{ lsrctit(trr. lirtr:r reti! rL:d.n i)k eLimoloii {isriUle kunLlmu5tur " M. liol)ens. ll.hrn rdlnrn sargon drcesl Akadlira krdar grden nrrLnnnr rL,pLrmrsrrr.' lir d !e,drd ol.rati t.zrturs \e Robe s ruri_ J. J. t jc r(r,r-\e sahit) gi rndi) '\r'(\l.r bi(ilr1inde ce!rjya:rsr )ip!|nrs r!nn ,r.riinLti lller birinci lonen 'hdil.n Lrirelrlnisse \e srnr SiNi {liin(lersr, 'h-r\ k(iltrL oDellnekre(lir t1|inrol(,lLsr bir .hsrIli Jrr1, l)r wollrnr \.n Sodcn. "l)er h)Dnsd,-c|ische +l( t0l l). 165 DL.tckr d* Akk.di\cttn :n llelsirl. Jfu r,Lr(di Kr"liis,o.ldi. 1052. s 6.t trr!{t tuhn kiq brin,, \ 1lwll. lxh. \rg lhrnn.(ll rnn Gtronik nrdnrleitrdc \c inonti .,indr di ha qn,ml. b )! ndinl.rnde, gcccn erlrr ita bututrmur rin,r ..lr \nodin rc)" lAO, crkilonnis bir bicim gibr Sonrnmckre(hr t w [ Nn! lldDrrli l-il,mr. jrnes ),4 Robnrson. ed lNdv lortt. t.ecr ind R.\. 1977)s 192 r. ljr. ailtrl illr8a, ilrplri Tr(rldlnD. rns l)r.rr,r urrz. 'D cd. (Chicisl,: a:hi.ir. UntreEiry Pr$. 1986). s ll5 Jj \4 R$r,rs. lh. /idrii.n ldn i. Pdflld' (tJ.Iirn.k J.hns opt,tfs l-ntrd\il) |lr$. 1972).s l92l!cs80.r. lt7 Eskikitaplarim.com t05 Karagöz SU[IERLIRIN KURN,\Z TANRI5I ENXI 'yatanak tll. A]nca ltoberts terimin, prnar-kaynagr re)a ak:n su lamrndaki lia-yv(rnr, "canh, sirer. Bu srmsrJla Fa ve diri, trn srfalyla iliFkili ol.bi]ecegini irlr( in daha sonnki respnille uyu '1nd-dg-l,unrM s{r.r5 Elber!€, sairin burada 137. dizede kullandrgr "kaynak leya pF nar" vrya )'eralu suyu. aynr nag-Du dur. Eski Akrdllardan yenr Eabillilerin zamanlanna degin gec€n siire de zaman !e yere gire telitluzun d€grFebileceguri dtrginsek de, bu k6a iiirin gize rirpan i$ siirin yerinde Eanxr telaflnztr lrLstiine siizctlli o,lunu )apLrgr k€sjn gibidir tlepri de birinci TahF zanrin !e zamir( .liL son t.kr, idri !e-id, ieerir. Ilenzefden nzdes e siden bir de)if olan O benim Sibi bunLr agrk re secik olarak ilade eder: rLra Lr-Dr{r i...rli md (140. dize). )'nr dizenin hemen sonnsrncln s()tlenen islli) iudur: 'Lc-d hr'u srm er, 'tadrr onun adr!" Alrl dize, onrdaki crnaslr sozcnkierle, l)iiLaki !e sondrkj'\nnrD" zamiri)l€ ch'drn gelisllnnq€ bile eheristidir. dize sozclik qarnLrnu sirdirur Ir,,si-'d ()ani, benLnr ,'relerim. tannsal hirkirmle.) !e lc-ri-c-l''aa (benrm keh,uerlerim). nri Son iki rin. zekice de oka, sidece dilin siislir kullnnrnrndan zelk almak icin br'. fiillerin !e siizcuk o)unlinnin dilek kipi biciml€rini kLrllanmakla iair en giicli bicinde Ea !e Marduk u tan'mlar. Ea kendini digerinrD i(rne boialur. pasairn anl^mrndan rlzakli5trArnr sdylemek deAildir siir, Eanrn rannbilinD'l€. yeraltr sulu, acllar ve act verme, duima |e garkr soyleme !e elbeue Di? lerle ltrklidur. Ilepsinin can| merke3i bt,\nlar si)zdtr. tam olarak Eanrn ranrnr. leri-!e kendlni- Mnrduka al(tarmakli lia, rnrde l)ab:, ile oAul (i\:er !e arrNik cift ,^txLr irasrnda orra)a crkabilecek her Lur rekabeti Nic " ct z+, t+,+a Eskikitaplarim.com 106 Karagöz uNxt cELrNtclNtN Cocti !e l iamaL ile batlatan bafrann otutumLrnu ramamlar. MardLrktrn ellr unvanr. "Lanrrlarrn kraltnrn ne antama geldigjni marj<teter hatinrte be, lrrir. Ea nrn son siizii Mardukin it(Lincri !e son kez rahra qrkanlmasr gibi bir ie)dir. BLrndan bajyle Maftlrk, Ea,nrn yar.jrmr]ta, kur.t,rg,r bir koznosLu en tisL men€besinde sitllanar strrecektir Ve kdkeni asr trnnnrn suqlu kanr re )..zgrsr rannlan mhar euirmek iqjn gatr5mak.ta .lsa, insanrn ) eri gLr!enlidir. lia nrn bo$lmasr),la oflaya ogol crkar !e ogullln ikridin soz|Ldrir. Hitit E(lebtt.ttnda Ea Tek orer I.rinden )irmibini askrn Lim siirecinin binlerc€ Irllk kil rablerin butrudLrg[ oktLrgu S!:,mer !e !€ iire_ Akacl ;aznlarrnctan ol, duk(a farkir bi(imde, Hirir yazulan gaj.€ce az !e zlman ac$rnctan sr, nrrlldrr. Bir kirikrer drrak Ea ile edebi)ar itr.ren yeni Kralhk, yal, lO ondijrdtincii !e dniicrincu )..rz)lllan uzanrr MerinlerdekiMe_ zoporftn)a erk$i, iishrbun ).anr sri Mezopoumyn rinrrlarrna I.aprlan giindennelerden de olduk(n aqrkur. Si\),leuerin Lr:unltgu kabaca bir saret olrrak alnmcak olrr$. tir matremesi rririr merinternxle Snmer Drzcn re Akad llrerinjerinden dah:r srnr.I olma egitimindedir. (Akad s(j).te!l€ri de, onalami olarak. Sitmer Enki soll€\tenn.ien (laha krsa.lrr ) lhrirsedeki oniki Ea sorlelinjn bii),r1k krsmr, )aprtt..rn ii?erlerine )a :Lldrgr hblerlerin dunrnu nedeni),le tazlasD,la par(ahdrr. yrne de, ba :rlan ili koflrnnrrqrur !e djkkar eek€cek bicimde ar^rkrrr. Bunlar.laki )aprtlar HitI edebi)arr ile Yunan mnotojisi arrsrndakj olasr biglanr,_ larli ilgilenen bilim adamlarmr rasrnmrfrrr. (Bir sonrnki brJlrmcte en qok tirLrirlan iirnekler ele aljnmlFrrr, ozellikte de Kumarbi lniri !e llesrodosim lll(,gonid sD.h Xaaim Vakrndogu ile Barr lnitoh)iisinin '" tt, onleBin, llins crsrar Gur.ibock. ,Iiune My!hoto$/...5 nuct Noih Eskikitaplarim.com iol Karagöz tuLiIN FRlr KUR)],\Z T,\\RItl Fr!k in^ eserleri ansrn.la iairrrcr bir edebi bxghntr bulLrnnusL olxsLlil dLsrnd., Ea)a krsaca giz artrgNrzdir da, onun Me:opotaDr) a'nrn tilr srne uzanrn rrnernine iliskin kanrtlar btLlLtloruz. l:'.\,r..,rhr . r!'1 "'d".r .zrnhrrI le { r '.', 1'r"n' { ,itkiil!,ri hic de 1)asrr degildrr. GokLekiKralIk'id! Prrtrdn, Kumar bi, rxnnlann brbisr," ba.skarakLerdir. KLrmarbi (SL r€rlilerrn Anrr. .^k.dlann Anns )la zaten t:lnrdrltrmrz), Ant'nrLn.glu !e Alaln i.llr l)ir ranrrrrn Lonurudur. ()Ikt], (bir ana Lanrrcadan s(jz elmeksizin) un rlann Liq kLrsngr)la bislat Antr tLn{12 )rl hibrsr Altlltl}a hizmeL er' rrri.s sonn bab,ryl. sa\ai.rrk onLr "kara krPmk a snnntisrLrr' lltwhf sonri Ann. on. tLrknz )rl hi:mer eden KLrmarl)i\e )enl( d'Lser. Ku !e )utar KrLrnarbi p€k se\ inir \ e gLrler, rm. Anu ogluni ddler \ t onu. lrrtu1rt -lesLrb olaralt anlafrlm.sr serel(rr) Lnnnsina (olasrhlila llrrrr trnnsr gebe luldr[r yolundr Ktrnrarb,i i r5rgrlayank u)anr ,^nu gijk] u:un€ nrarbi, Lubarrrn 11!zl€i\ni (Iani. iircme orgenlarLnr) rsrrrr celiiiir !e l{en.lini gizler o)l(tide ilk ltez, oglunun n,rsrl i)i t€r"de dogibrl€ceAi ko nusunch Kuftxrl)ile ogut !erjrken S.rrLrnitr (rj 55-70). Fi\r!n (lolile kr Krnl|kla orra)n crktrgr diger iki )e. {azlffr)h lasirl(lir (lr. 67' l:ib KrnNefnrcd I rv'lxtryi.s oi rj,d 7\,tridr wold (6i(1cf Cir). (h\. l95ll s 160 72 1 .,tr!, r',,1(u,'l: r'Li "'k_ N\:l)drble- rr'l+1 r" " r" i"r'l bock. llirrrl. lV)'lhol(ril). s. I5t 72\e wolfgilgR)lligr.l nitrd^hi)ahtr zlrr.nlir.li fi)nnlin.n ,\ldrl,rdlnzlr liro(lrrrdril. ll hiLi{ht l-i'r i ion l9ts) s (Wcsl,ideD Aki(lctrNdre Ven.gsgcsell{halt Arho 2ll5l Ay,,dbk.llantA IlolfN,.JL, Ihrnc Vyrhrlognnl cxrs:A sur rc)'. .d llans(io(|ck€ te J i. M ltoboc. Urril! dill i)irdrir]ilc (ll^ki o rcrJohns l lqkins Utrncrs y PEss. 1975)s I1645 Lrf Eskikitaplarim.com l0E Karagöz ENl{I GELENFCININ CUCU t2 ye l!. 6-i6) !e roftrnrlalnasr gLretn. T:rrfinx tannsr, An!,ra, eril ,lrasrnr krrsrn Kum.rbinin kendisini dognrdLrgrLnu h.rLrtarrri A ]lLilan KLuI^rbirj ijld r,mesinr isler. AnrL oneriden ho5tanmamr5 gL lrij'(inirr re onun reflne lia nrn kml I,aprlmasrnr reklil erler l:flLn:r tannsr bLrnr kulak asnra)ncakrrr. [a)r t:,nerter t]^ trnrre .Ilcrle lilirlLii rerir N1€Lind€ki b I boslukrrn s.nra, doqnnr, ij\liunun ana ils, .(lai, olur. lanrrcr Kl ()eDuzu) dolunr )rp.r r t:l l)L of'Ln dogunn,tsrnr \x !ncr olur. huxhn nrnra uc ol(l(su l)ilinmi)1,r ,\llrr€chr (;{)erze sorrndr hrLrna ranrsinrn Kumirbi}.i }endrgrnr re gob i':ilnd€ l(ril oldrgunu !ine surer, akla l.rlln bir r.hmLn. c|L| lei hnrna lannsr 'lesdb hen I lLrfl rler h€m d€ lljruleriD en ) uce Linn KLrnarbi dongusiinrin soz(le K I -rf:de, qLukri bi.<hr rikt€r lAM^ )a dr (^l- ohral adlanclrnlmr5trr. ar1.t i(l n anlokunustr bilinmemekr€(lrr I:i ijncmli bir ki.akrerdir Ancik merin ).ine \er ler fen.r hal.:le krnkrr. !e liahrn rolt ram.nr)la acrk.legrldir ()!kLL -q.ruinLi.se bakrlLrsa, Ia re Kunrad)i tar.hndi. l{ril .lirrk xni|b r KAl Ln l(lrl ,\luiLllru re ulkede rs)rn rrknn trsrnL .lrlarrr l:a drg.r tunnlara K^i rle nasrl h.si rrkrltrLagL )r'lLrn(la .guL] .h asi ee:alandnrlrr .\sj. llruna r.nnsrnr €r Sec elendi olarrk krhrLl .,1. \"1., ..t,\p . t1h.,. .t trr . rr.rr mernl.de r L.rtnn l'ot.rdr Ei Kum biye korusNr)a basl (;d ' lraldi gen di)ncllnl &, gijkreki KAL kNlr br )aprklvc '* o i!.ldL,Aun.lan. Ilkz ALbrcchr c.'.rzc, s 12t rc crrcrbdck, MyrholoSy. Eskikitaplarim.com s l6l Karagöz 5U[{ERLERIN KURNAZ TANRISI ENI(I nlkelelde isyan crkadr. mlt kimsd ratrnlar. ekm.k yr dr reki $umuyori' Rizgerlar Ea)a, KAl.1n tarrrllann )'azgrsrnr belirledigi, onlara hic ekmek !ermedigi !e gell9 gr(lis yollannr kararlnirrrdrgr haberini geti .rr lronik bir biqimde Ea kralrn kendjsi bir asidir !e !e Kumarbinin o meykiye getirdigr bu biirun iilke.le isyan baslatmEtrr. Srmdr tannlar iskiden !e gelenekleri olan somun'dan yoksun kaln$lardr. ollelilanrtrndan hemen sonra, lla, Ilitn melinierinde Apzuwa de nilen )erin€ sder Oradan KAL'e, oldukea hasar| dummda olan, bir nesat ginderir (iii 19 29)\'e kardesi Nara Napgaraja da baska btr mesriSon.lerir. Rurada Fa, [rrtrna tanrFrna KAL'i cezalandrnnasr ieln yennis gibr gorirntir.r! Mesajlan, Sum.r o)klile eLrl( Lrnenli bir igir nni sagrr5nnr hicimde sadrk !eriri aracrIgr)la )olladrgrnx dikkat edin. illLit lrrerinlerinde adr lzzLrmmi olarak geser KAr'r Td,rll.rn h.lurncsi lcin la:L. Dliys !a lzzumDiylt. cl(isryle konu5m^ya batl^dl ''Karnhk yeryMtrne in \t snr sdykyecdgin sozu, grt \t Nan $yle Konltnahr knlak\er KAL b.ni krd,d', Nap5rnya. kidesnne. rc s.zlenDre boylece ontr Eokyn2tr Gokynziiunn lnil' l35l dinle knlltgr hhr,ndan indiryora'- ydpr'grm'z o KAL: K n. r l,i; N.rc ri?r.qrr.D Ceyin He in ich onen e d^yanr r, i lyrtn von, (BednlrAktulemie Verl^g. 1950) 5 12 tc P Mdiggr. I Mni di KunurPi (;ork (o1osCtrnic. 'VytlNlogy, . _ nrhdrdd r. l6l Eskikitaplarim.com ns 'll lt ll (1951) 142 Aynca bkz Gnrerbock. 3to Karagöz ENKI GEI,ENgCININ C[ICI] aynr kendi gibi a$ yrpll anrk 'yi.e Ve -isi nlkden de r.ntrl.nekmekyi l40l da reki nularrnr kimy ltmiyor.sindi, Nih. kardesin, dinle re yeryuztrnli biirnn ha) ?nl.nn, tryiDdut lll Nasalma dasr l?l r onun lll bi!nilll lr1" llk tanrn asi KAI-i tahrran rndirdigl yolMdaki lurucu rddiasqta sona erer. lkinci klsrm E.n,n, planrnda knllanrlmak izere krsrm, )eryilzLrnLrn h^)\anl^rmr (tdhDas Jiuitar hunla ) ha.ekere gecirme enr rDle sLrna erer gibidir. I:tmek !e ieki sunulan)ta rlgili ifadedeki lor mule dikka! edir. Stmer edebDaunda bolca rdtlanan kesm lineleme ler iliritlerde olduk{a srradl5rdrr.'o Gijrirntige bakrlrrsa Eanrn.jgLidLr i5e yarar. KAL yakilatrtr ye landrnlrr. Bir kez dxha, Ea bir Hitit ce2a oykisnnde anahLar rol oyrrar. anra bundan dolayr esenn kahnmanr olmaz. -lahta qrkaran re tahurn indirendil srrarejr ohr5Luran, tanrrlarrn 50rurnlannr qozen re tanrrla nn )i)ecek !e iekisunulaflndan pallannr alnahn)la )akrndrn ilgile' nen kiridir Apzulvada oLumr !e elrisr lzztrmrni onula beraberdir lylemleri sozlerdiri kendisi h.rekete 8ecme, Meclisieki rannlar icrn endr5e duyar, ana planlarln gerceklesririlmesnri digerlerine brraktr. Ullikumminin $arkrsr" olarak brlinen b.ilumunde Fahrn soylerlerlnden biri kaybolmuirur, ama dardri gLuri Ktrmarbi .trrngtlstrnun r' J a. Ma.qken. thc Hnritrs. d thar ConreD,tD,aiies i,r AJi./ MnDr (Borlrl.r. Colo. westiew ?Fs, 1975), s 115 Macqueen,lti edebiyarrnm$zlu 5i iri dondrmn br edebiyat *rgilernddigine inan( aksiN ushp sadece Mezopotany. r.knigrntu edebi cagnsrnlarnl aklageririr G. 144). Eskikitaplarim.com lll Karagöz 5.\{IiRI.IRIN KLRNNZ TINRISI INKi ulalNrstLr. Ullikunlninin 5ark6i sairin Kun]arbr icin n)lc digi "zihninde b,lsece dusrrncele. oirn !e onlnfl zihnirde rasarla)in' sarkFr)la baglar. Oykrnull temelini ohrgruran "bilgece diiilrLnce,' irL)nik bir brcimde. k.,Ltlcill bir varlk r iqeren "lelaker" dtisrtnces ir L1riize Kumarl)i, l.lnnl^nn dtzenini, itzellikle de trnrnr knnslnn hakimr)r rini)rkmak iqrn bir ).rark o[$runnalr kanrlistUI l]rrndrn dolil bir "kocr k.)a )la silLlesir re onu gebe brrallr. BirlesmenLn nnun. Ullikrllnl1Ii, Jr rJrrnrr.i, tisnr. Oyku Kumarbihur basal)h saklana rabasrnr anhtanl{ sirLrer, bollece briyirmesi i(in gereken sire i!inde Iok edilnrel'ecektir. Bun rasr dan sonra, denizde, rana Ubelluririn omuzlirL iistLrnd€ b11)Lr),en l(oF kunq )a.arArn \ir|grndan er geq haberdar olan Lannlar. tayr bozgrnr ugrrLlnak rcir orenrsiz itinriLrlerde buhrnurlar. lsLar (Sau5gr) Lrsr ba5Lan crkanrrla uiriirr. ima br5araniaz. YeLmrf t.nn" -l-esLrliurr lanrnda sava5rr. amr deras. t.sr )enenezler. Yrrdrn\ )xlnr:c. lenflhr Iia l'a drnr5trklannda gelir. Er Enlil'le konLqur. am. gitrutise l).kr )arimaz SLmrx t.!1n omzunrrn llLsrilLnde bilirdiigtr t.nrr)i gider. Ubelluri di (itel(iler k^dar cahil re caresiz gijr(rniir, bnnunla birlikte L:ahrn lasr )enned€ bir lol olarak gelittrrecegL brr rFrctL !e n. ona. llailrn ).rrdrnr)li cinryann di.encini krrmikicin lcsubtrne u9a karrr sarasrr re bu kez baian| oltrl lrrsa bu iie Ve Ea Ubclhri canl,indan (|lekre buLLrnd! ond r soDn '''1.s.. Ultliu,i. kd.nlk yeitr nsriiNle - gogutr \c )cru ucrndL krruldr$l' Irr libdluillc konunu vine Rilnirn,funN. Eskikitaplarim.com ll0 l lt2 Karagöz t:NK CEIU\ECtNtN 6uCU U&lhnil (lnb. oN \[ rek njzenncdr nI] r.nhnyor nNnu1. a\agLDr Lez rantr, Ktrmirbi oru hDnla,n kiNryfudu. ftruf. r.trneni k Ve o KuDt.rbi rr oliinr planta, \e ona ka6, bi.isi yihllr. ]ruldrr::i. stryun icn e Il5 l biiyu)dr -onu rinmrlor mr6lDt Ve: birnnur gibj yol(h drl{jliy.r Vc {ok)n3(nu, unititrn k rnt IerleDDr. IJebfl rkcn.litle k.pladr! Kar rht< yrrynziinden bu kr.l^! !2rk oldtrgun iciD mi, Ubcthri. bu ayrgnn ttz rrnnyr nnuryorsuni'l Asi a)agrni rez L^nrlillr (mirk rld-) !e bir si rln. t)enzelilj.. cr nalar rr)le tr!rn(lLrr l{. gijk)Ltzunu re Lannlaru kuLsal )e.terini.,rrnni rannsr lesuh\rn kansr ltebar'r bile g.lge(tr brrakrp kapiur. \,ine .le Ubellun onLr hir bil ,)\rrdur. .linrnadrgrnL !e rsta bitnredigiDi Lsnrl:r rLrgrllidrgr srkrn l! bir Fnll !erir. Ubell'rri L:n)a, gdkliizri \€ IeqiiztL onun 6rirne l(rruldugn :i! Dan.lxn olal hakkmda hrchrr sev bilmedigrni sljiler. Cok)ii:ii !e )etiizunun bjr "l{esicl)le i!rLidrlr zamanr da krgrrnrsrrr Bit.ligi sc). sag omzrllrd. belli bclirsiz du)dogu l,jr icdr.. Ubeltnr'nin 'ek ornztua bikrpasi ft|nirl ui.inin onun omzund. l)ir l(hq gibi d F dugrnu kesleder l:adrr. ll. sidece lasrn )erini ogrenmet{le kaliri,, bnnun linr sm ahmak Ul)ellrrinin iladesinden Linnlann r;\ c;rnalan )ennrelerini sagla)acak rnahrarr qrkanr. Criztim crnayann iyali, laarnr kesmek iqin bir rirLr aleL kullanmakrrr. Planrnr kadim -rstti' I Ceritr Il^DsCLLrtit CLncrlDck^d.yantr. dlrhc i hrirc l/d Ji,D dl " Hlr,rnr ayrca bkz Coerc./\NE7. s lfirl llr5d.{{l/llll!4nirRd,nll krl (Ne* Lrarcn,t 15otr. 952) s 1 .r.1 47. 125. Eskikitaplarim.com lt3 Karagöz SL]VFRI FRIN KI]RN\Z TANR]SI FNKJ EsIi -i-dnnldr !c Ldd Sd:lcr Eayine eski latrtrlan konNnaya basladr: 5ozle ni dideyin. eskr r.nrl.r. esl(i sirzlen bileDkrl onlatr yenrden aot. ka(lim. bab.c r. I50l niuhIr erlcrjni! vc tskr bibalarn nri,hnrleriu ger]rsinler rc.funla ycti.l.n nrnhn onld orra)a c,lti$rnl.r. cyecekler Ve eski gokyri2trnden oyiriohr yerlii2tntr orunla xYBrnlrrl Ve Uuikunnni nnr ayakhr nn onh da oys rl^r h Jtr::r'tattrr KnD,iftiinn unnhh k^l9l hn isi olank onay^ lrkddr$nr l_ r: t55l Ea\rm si)le\ inrn biDiilir erkisioldugu dtisuniilsLul )a da dir5iurL )a d^ kulhnrlan aler bu)nli, bir silah olsLrn )2 da olnrsrrr Fanln si\zleri. Lrnnnrn kurnrzhgrnrn bir Fnsrm.sr olarak karriLlr r' bir aA onrnlllLsir Lqin€ girzel bir breinrde ottl[u]muttrtr Lnesin Coin Gi,le,bock. d.fantr. LrllrllDD,i. s 46 47 Ayn.a bk? Cideue. ANJ l s 125 ve \,hu,ice Vre-vn. 1.r rlliEdr d! l'in.hr'arri.rr d!.rtr.lr. (fxrs ! ili hie Aflhene l:.)aln cr lid nnE Denoel l9T0). s 5+ Avnc^ bkz Mrd ''Th!cc volces ol Erki Sr nregies the 1 nnst.trofs ol rchric I itt rar ur ' E S Shrllc,.ed Cnrfdr/rnc C|ri.isrr6 (1984) ll2ll Arirl.rre 54iieki fnh.. I!. biqnek. (ercn lrurnk ovunuM ek olxrak n \qa k^dim (k/ Id , miihi cnek. !e ririDi (\!y^rildii ). rann, re eski "ski tinrr crokkrr n,ili) sitzft,klen,vle .le o)'nonn,trlL Tanrrl n hrraP laa dtr (.18:49 di ldtu il vd\ sir r.r t ir.nrilotr ! n.i !€ son dizeil' srdecc ' unat MlihnL crhri ni Gilordi lxdkD aq^nhr !e eski n hru Gildldr) cr Eskikitaplarim.com lt4 Karagöz ENI{I t;LLENEdININ 6]:]CU [a eski )a da kadim rannlara (ftd,rili ) kon'riLrr !e .nlara bar 1., rgreh gok)(rzii !e )eDuziinin )'rnlmasr olayrnr harrrlaur. Eski z Irrnlarrn ambarlannda -asl,nda miihLlr-e!leri Giyd,rndr td'nd, \kaclla.rn lit l? r,ri?fsi, muhLirlenmig rmbar. gibi)-11 ardntd, gokvir, rL,Iu !e !eD rizi]Lnii birbinnden a)'rnnal((a k llinrlin nler b!ludabilir !a da runrtan olan bn kesicj rlerin )aprsr rim olarxk bilinnre ,l€ktedir. Celiride Ialnlzc. k6men g(irrLlen pasatdaki bitLlin s.zcik It.,krr 'ILrnlanyla, (nriihtrrleme, kesjci agrz, eski, babrcan gibi), rjnce kesj, t L denjlen alerin silin.lir rnuhrli otmada kullanrlan bir o).ma aleri ol,lLrgLr dtl5Llnrllebilrr. '' Ea leni bir !arLk yararmasa da, drddld aleri ka on yentrlen erkarmak ner.de)se yenid€n )aralma)a qrir. Fa, eski rannlann onun sozlerine ,Lrkkat ermeleflni rrarla rnrgnlar llski rannlar "eskr sdzler"j bilen, ,lnn giLnlerin o)le d€rinl€nne barmrlrrr ki, ,rdir lihrn L):cilkler '):ler dige. lrLsLirnde bol,le srD lerled.in pek qogunda oklugu grbi, bu, oknru kurnazLkla ovnamrya hazrrlar !e muhLirlenen' br o)un siglar (-inavarla ilgrll blr dizr baF^nsrz giririmif ardrndan Ea'nrn l,rlLr Frrtrna tannsr l)ile k.nnlar onlidr onLr salasla )'enn€yi denemis !e .*du basansrz Sotrhdrn amba,lan (j.ydr.h) yne onlar mnhtrrlo S.'2- ..,klerh dokuusu pasqr srkrlaslnr \t gizelletthr. 50ilc trnnl^r 'ka(lm r.rD&ll.r reBn1c. b^balir, Lnn,h yo\ nro5 ohMlan gibi. ikr ke2 ldLi lilridr '(tski \tyr "cskr z^manr air"). Tinnlar "cski sii( iikhi i q^gnnl nrl \t lsla kestre rleri kullindar ve ski zamanhi, doDu5. lnuhur crini eski, b.b.c.n re d(h gibr, dDrdild audll.r hlrdr.rlld. eok ho5 b| br cinde beutr eyen btr dey$h wguldntr. L,\/) n,Dlitltr tlti, S. t48i bkz ryflcr bkz Haq A llollner Jr., ,1l C Khncksieck, 1967), s. t0.78 Er8 hJlr H,tlitacio$d, v (Pansr Libmrne Ak^(lc. l{rril. iiplxrrl grbr, olamL gccrili r lslan kesme alcri (nliB. 1048) Bk2 alernr "kesici,' lll iii 42' Eskikitaplarim.com I5 Karagöz \UNIltltRli! XL Ri\,\l,rl\Rlll It!(l olLnugrur Kunrrrl)ihin crnrvir oglLr Ialnrz(i Iirrrn ogudu)le ). iLl rnishr. (lijk) iizu !e )el.1 iiztinrtn barl^ngre!^hi a)nlmasr, bir lnr gL l .loriiilc, Ullik nrnlinin tcmelinden xlnlmasLnr saAlar' Ea, tanrrhrrLi rehd rni, rsresmden gelindisi bighngrc gLtrrlerine geri Setirir Yine de, genellikle okltrgu gibi, li Uilikunmi)'e krrsr )aPllan r\ lemj )enne gernrez (bun:r lurtrn ,irnhL,nr:.i rasrnln ondx krik sil(l j.. . '. I 'ilr. l.l , ,r r'' ,Pl-r",".1 !e ilnr Nrnunr'nrn An:Lr)aL )enebiIncsr grl)i, cirpLtirlldr UIhLir nri)i gerqekten )encn frnrna rrnnsr .hcrkrrr llunrtla l)iriikre. lrir (liser Lli b,r )xnsmr)li,nesilukl'1r. KrrnazlLgL phDr ilk rl ^nlinrdi, de )rineLcn bI ine, Kumr.bile karl dolrtLdan L,ir nrev(lir okNn rrl Knmarhj, kilisrLldr bilgece Ilkirlen diisiinnP (rl{ir.f r.l)unhn l)'ir cult Srbr (liz€n" hrridir. ()nun )^r.trgr, Lrr ca' !.r. nrn qrrPtma r(r i r... ha:rrlarrrrlarken irnrna tannsrlr. bir hntareL sa\ ,r'rn5r k:rzanrn l:r'nrn kuflizlEdLr. Inr son qnrl)rsmn(lxn henren (jnct, r...r,1,', ur: bilgece dLrlinr' kirir l:anrn drh. lennr lnci grbi djzl Kunurbile 'r lr '! g€njs ' b'gl'mri(lr Lllliltrmurlnin sirltrsr"ndr I lrr.r. 1..,. \'. ' r"ir ' I lrr Nl.rjr{rrx1 [i rr Irlildn yi,rc lasnbu yi koDNnrti l).s]^i oglLN l onuNl{' {likiliP "ll'!r duni l.indt nhn )iP. n l0 kihnhL !cr)ria xfull.lL,lcri ltcrdr g.2l€rnrl. $rNrEc! onli' vc btrrdr Ei ynrc l . iln elntrx dol^sryorlir isu y^ korusnafr Eskikitaplarim.com biilir: Onccbe \urdunroni Karagöz r rril i;lr r\ra,rNr\ (lral Llllamrnrivc. hdrlnrfu:.ila!rm 5indi S re otrtrnla.loriis hdj irr:r ri5 birkrlrc gibi(lilr ln:li dl,linrmiy.c^tt rr' ' i.\imL\i, 1lrlner trDnsr, l esrb'un lia.deii.' tlil(ilnrel{tdrl' rc tli l .L r rr" .rr' r. ',1.' I rrr lll', ,,. lrlrr ktsci alerrrrn srl,rr br kin l(rlllln nDla ilgil! Sibld ltrsinu!L , ,rr hc\ ccrnLr i!j\ lerl\'le hrLnen cesareLlefir !c gtIes r rnsr lns .n ,.r \n l\ir)L sLSrr SibL b,jgrrre| (lLger rirrrLirra hi!krnr 5^\is .L ,srr,r rL rrhen ,louLsrnc\e (in iurrr Irtrni Lanflsr da grln,Le grlrr i rLI solle\i nr\rih 1)Lr lnJnr{5rrrx (ligrldir buf.r karsri rrr (l:r \.,r(llrlJl:,r lnr\ul€rLfdcl{i ctl( li so\le\(len bir rc\leri (-iSnsIribilirr r r gIclurlur r t rnr:rch sonuc !fl ii. Krn]i ribleLLeki c.rpLs,ur sxh ..si l.L\ rtilr, ,rrc,rli l,rL ke: hnnh.rn Ktrmirbl ve uri lirn,r k,r'sr bairrr r ilr(i Kunrirl)j .l.ngusir)le birglrnrrlr hrrrh brr cser olan ..l.nrLru rlilr bil ntn brr orliude:l,rrLlLir "'ihlitL xurrrbi r lla (r\|i (inlcrb.Llan (i!l. D(k di\rnnrnld V\lhology. rr. LllhhrnrnrL. NyrL.r u- blc rn\1 s l6i.il (frtrLrM(lx. lirnt. dnm^'ikiri|li ( s +6+l]: ve gibi b| s.). !lc:,)}n nrr nt nLlLrr. .rj .rl(Llrn.l I LrrI {L0nin sinir(lckiL,)rnrul[r(lil!.r]i l)rrnn.l .LlLnujur |.L bij;nnr iir .s bi, d,llc j,r rlnr $ur: lir'lN inLl'r ln)rj$hi\i bi\[], I v(\c,llb qriFILr nllcnrnf t)clt c.{rnu okdnnnrr IL({nc(':tr,r lnLl ,rnl,ri, hfrrui i.l.n!l,rn,rdr8r l,rDnller rr(. cnrcsirff r.rr.L rll.. \,1( \.i I I rriLolii(iis,urrn L,)nigrtr r rutlu oklug! ll on.ht{l,rh Ail)l r.rlrl (lr ,til) \onucun \.mul,, rlk? _rhe \4erE ol rhc l lirur. li)i(.,1ft x.li,D 5ir llr !, ll(1.)6ll217'12 l(: Vic{luccn. KuD,xrbi d,irsrsi,n(L(kr .l.ri fil)bl ,,ri{ikrolctr. h biLol(t.lc il{Gi\tr,.qniu delisr {)di liqr{,; h...l.iI hL,hfrluil!) irlrihl(lN Mcz.plrnryidtu crkrrirrr dirinni\i (r l.r5) l, !i\icld.\,'. \l)i'L ,\ nrrJrdr 0 kl l l(l.nr Drr-I l!rhrr (wicsll(l.n () lhfr\ r Eskikitaplarim.com lt7 Karagöz sU[IERLERIN KURN.\Z TANRISI EN(I trndan !iL.uda g€Ljril€n bir diger.lehset verici,varaugr irerir, arrn rs rahl bir ejde.hadr brL. T.nn9a lgLairn koca tasr barlan qrkarinaF (r l$ngr "Ullikumninin Sarklsl nda oldustr sibi, Hedanmu'da da lr rar eekiciligini ejderhaya karsr krllamr - bu kez basanl, ol.iug ie,lr (orunniq iki sqle!in ikincisinde, bilseligin krall denilen l:N. Iledammr tehlil{esinin insanlgrn )ok edilmesni gosterdigini so)tc )erek KNrarbinin nIe insanlara k^rsr kbtnlik planlad'grnr sorar ''lnsanlar tah,llan )'rgmr)r)rlar mi' re bunlan Kunarbi)e sl,nmu)o KonLrsmanrn sonu okunamal'acnk kadar krnl( lar mrl, di),e sorar ti nr, am.r Kumarbinnr "bilgelik"i bir yana brrakugr ye bLrntln sont(u ntrn kin !e insanoglunurr goz )arr seli olacagr in]a edihnekredir. F^nrn, eg€r \nrsa, roliinun ne okhrgu bilinmemektedi. Yine de, damLnu n un 6. bolum iudekr ilk kon usmast Aka.l !e I liln ed€bi) llc rn' ar (rhlni )akrndan ergnsunr. Bumda insanhk isin €ndiie dtryukluAu !e l:a nrn onu ) ok edecek bir plan. kirtr slktrgr 8liriilebrlir. Dahasr, mecliste ranrLhra yaprlan kontEmada, insanlga du)trlan daki Enki/la merhrmet ile rannlarn ekonomisin.le insanlann roltl arasrndaki bagr girrLirii:: Ea. bilg€liBin elendisi. r.n,,l^, ort.srnd. konnsN ., konusnayi brslidr: l$anli.r yok cnlek niyel {Nirz. l97l ). \ u2-84. Eskikitaplarim.com Karagöz ENKI cELENEdlr_lN cr:icU I annl^nn $ur uhn ni onl.r \rnn iyor nN \t sizl$ icin sedir .gacr yiknn\o I Ego ininl^ronuD icinyok edil*leKli, raDnlar c.l$mkun \t baslannr kaldrhndl.dr. kinse size elanel< re icki\tDn.zdr anrk. soyleg eNe innm Iatrisr, Xtrnn1iyitul k!(1rcrli kLaI, $batrr kdrli $lncekl l5tar rt ve b.yle gi.lrrsc Hcbat deginneni kendiled cd itc€kleri_{ An^ ftkri belirttnek icrn ne nLrhtegen bir inge: HitiL panteonunru rn inemli iiq rannsr saban siirnrek !e d€gjnnenl qevrrmek zonrnda ,anLrk, rannlxr iein rasarlanmrt kozmosun sonridan akta geten iigesi - ) ok ed ilmezse he p birlilrte acr cekecekterd ir. '! eerd Sieselo\r'ya day r', s6 (8-15. dueler). s 46 Eskikitaplarim.com )lL) Karagöz 9. BOLLiM Kagalt Tannntn l71ei llenlliriljln lbslDoder. sair Charles ()lson (l l)orixvr l)ir l(eresinde bo)le sehmlanrtll Ols.rr ''Sen YunarllsLn. rirnen Clurles lrrkl brr gruI postrnodern )rzrr eelresin.le sairrtrcr brcimcie popLtlL hrle gelen birdLr(rmu orr.r;a ko,vmllgru.' () klasil( l(nhu.le ciddi l)L cinde kurrLrlnlr bitlI gelenegin, silndi diha eski ve trrklt etkiler, ac,ld,s,na,nan,)or.l'1: l)(!ii. Ir{rxl (l971/1974) ll4 ( hnrk\ Okon. rrd rhe (:lnssirit Li^diuon, lDi dov 2I 1l l)rrr)n 5Ailnda lrlti\ikrndogtr nirololNrll. rlgilqrmis ,\no'ikih )'^2rr l fritrd. ((,gunlukl. sim.li gelrnd<*l ol.nk l,.u Yrnar \t Rofri nrrL,, l(lrsirnr rersiyonin €) [rlSandds,Johr C.(lner. Rhodi I enn r. hhma(] Reed. \e rho.r$ I'yndur. ,\ lt \ I l-oftF. A$nnn1s y^prlh! \ emnsleEli. Amrnd S.hwftftr. I)eni* l-e\e,k\ Rlc Maicrrc l'aNrn Ch^srnri. _r'$r E$r. .lli/, /ornal d (:oDt]lnllnr Porrr.r 1 (198+) 77-98 I l^Lri\ lrn.wirz Ed(i \akridogtr nirhnnr ($iEn birs'id, -.rtr . J.rnc R)rhcnbitiii () i.qrnj Cr(ft ]'ctu /r?tr rh. ,\kidrr A'l(| rr,rdr&ni {1976) rc li.lidilSd dcBisi k r ccririlcr liPinLnrr Ann^n,l idNvoncLctritiri sii cril bilimsel bi| biskN nrr riPrrrlil' bicirnirN sihi|. nuldnny ^nd lhc Ancicnt Near incriftieki boslukhr re bilEilcndnici norlarl. rrnMNlurrr 5iirl0r y.2Ns1rr (-hincs OLon\ur ondcrligi,rlc po\rn1od. fl] sl(le kidirn Rilrl olNafrn n,L roloji!in kulhnrlDa' p,()icsiintr 1)kz. Miler. a.hi,le\Ohon xl rhc Poc', U*sol ).,1c$,Iranrian SddiNhip, lAoJ l0l(1981)227 l-1,.1. M. Sasn rrnfrndrn MNicil Sertitrgs lnrtri ekl.nmis(lr. s. 2'l l l.r CrnBif.rnn I irtm!Lt: A Di{ogrnPhf bo '15 Eskikitaplarim.com l2rl Karagöz lnanryorun ki 20 yrzy,l,n bu noklasndr, yab.ncrlasmaya son lemek rnsinhk ienr nimkun dlibili.. en sok da bunlnla nnlr ol.n rlelaklei toiln lO 500de soylediAi gibi emkn biitiin bn ogEndiklenm, rlr ltirdr8 la0 . 1,' , . r !h .1,1" rr',8. *d ,m,8.. c samn lO Fkl^frk 500leidr bi. re incak 15 rn Fkl.rrk ..mel,redf Olson en eok Simer mirolojisine turkundlr, ana bunun yanr srra Akad re .lu llirit edebi)annr da srkca okur, kullanlr ve bunlara basyurur- "Nedensel Mitoloji" bagLkh bir konferansta Olson, Ildxtmr don siiri okudu. SrFtrn.len "Aslride the Caboh Fault adrnr v€rdigr bir L)inlevicilerden biri Olson\n Masachuseus, Gloucester'dekr eunin i,nuncleki obanusla ilgili bir siirin nD'e su dizeleri rrerdigini aerkla- Imaklan yuksrlmek isin. 5ol Omuz din likiiltir Diyo Tag ! Ols.n. dizelenn tlirirce UlLkunminrn 5arkEiir.tan brhserigini iqrklamaktan murluldu. 1lu eserde, olson'a gore, Ullikumni, DD1,flt lar, kendr rlkesinr gelrgtirmisti !e kimsenin onu durduramadrgl !e re kadar buylyebilecegini kimsenin kestiremedigi anlamda yaratrLga klrrr rrkmrrtl Ctrnki Dryorir Tafr k€ndi buyrne iikesi,vle tannl.rra sald,fl)ordu ve rehlikeliydi, )ok edilmesi gereki)ord!. Gordusunu i Charles Olson. Iha 5F.idl vidw oJ Hinort, Oyez, 1970), s Charles olson. 4 5iir Ih. ed Ann Chalters, (Berkeley 15 Cdrvl M)lirolo&r' (san I'rancrro: Four se'sons, 1969), s Mdnrnd loonjde yenide! yaFmlanmrsrr, c I, ed l charles Boe. \€ Gorge F Btrrtcrick, {New Yorkr Grosman, 1975), s 37 Eskikitaplarim.com t2t Karagöz l SL\ILRI-]]RII (UR:!r\Z I{NR 5l L:!KI glbi, Enkinin )'ardrmr)la, yok edikli.' olson un kendi siirini aelklama cabasr o kadar basanL gelmel.bl lir, eti.nkii IeryiiziLntn brlryiimesinin bir ilkesi olarak Ullikummi, rr bir reFidr gibi gornnn.. Yirr kadim !e en uzak mi(nojik eserlerin m,i irde larihsel !e .n!ropolojik nedenlerm de, olson un eserleri, en re postm,'dern lazarlara mei.lan okuma giicirnrr turLrkla.rnrn r)'i bir giisrergesidir dern hili ellerinilr Beslendiklen tr)'sarlklann sonr geldiginde fikirlerin de muLlahr dlnesi gerekmez Iridu girlten dnstn re SLln€r.€, )irz)'rllar slrnra lh hdaki Latince gil)i, ]alnrz.a egrtmlj. okur )azar bir setkrnler srnrlrn ca ).sauldL Akad, Asur re haua Babrlin btl)'L'k lmparat(rrluklan )uzIr|n s(Dunda, Babrl bir rtL,Irldrn daha a: ba :r rnansonra- ;erle bLr olrtu. lranlrtar, Makedon)alrlar, seleftil€r, Ar sak|lar, sasaniler, Lneli !e Abbasi hal,teleri \e daha sL)nlaki hrf. danlkhr Mezopotamyacla hLiktn1 stlrduler Yahnclilik. HLristi)anl lt re lslam Yakrndogr'da derin kokler saldr re qogunhrkla oncellerirr' Astrr lO ledm.i meldan okumadrlar Enki, hepren degilse de, ienj kisleler. )enr .(l lar ahinda rarlgrnr siirdirrdiL turop$ !e ozelllkle Iskenderi)e gibi llelen nerlte: lerr bul,uk bir kiihrirler !e .linler kar$rmrnr icerdiler Bu)uk lsken deiden sonn gelen delir l)ogtr !e Ban mit !e kiiltlerLnin drNel ka) naqmasrna darngasrnr rr u. Bljlle bir ka)nalma moriflefln sat bi Edessa, Drlrx cimlenlle izlerini sunne)r gnclesrLrmekredir drnegrn. Te!rxt\rhr ilahiad, Mrsrr'.likr Nag llammrdi'de )rrnrnciInz)rlda ortara crkan lan gnostrk belgelerde Ya\e. Yao (l^o) !e YildrbaLrLh gitri larklr br cmlerde biliniloldu Zeus !e Zoe)u da bilDorlardr re topladrklar t ol$n. cdr (i i lrrlmiogy, s l0-ll Eskikitaplarim.com 322 Karagöz I{ACAKTANRININ IZLERI , r5hca Yahudi re llrrisrirrn belgeleri icinde I'laron un Delleliftien .le flelerisrjk drinemde bile, .rIodoks !e here" ,\l,,ks {arkl,l,klan azrlma)a ILtz rurmus'u !e l)trndrn sonr;, gelen r Lr4 rllarda heterodoks likirler kusuk mezhepler, hizipler !e yerahrn hkr esoterik geleneklerce kortrnmustlr GLiclir brr esoterik bu) ii gel€ trginin son )rllrrda Ieniden kesfedilmesi sirrecin bir !irnegrdir." l,Lr parqa bulun[rakLryc| Enki!e ontrn k€nr devleti hepten kaybolnu5sa da, edebi gelenekre dinsel krvnasma onlardan bazr parqalan canl iurnuitur. Batr L,igirhgrnLn remelini bi{irnle)en iki gelenek, Yunan !e Kihbr M*ad ir ,les gelen€gi rnr Ceiirli d^ha qoi{ ortulii olarak Enki nedenlerle, b( o)kulerui biiir grbi gorii geieneklenn oflodoks !e resmi akrnlan ,hi eLkrleribilnezlkten gelir )a da inkar ederlcr. Crnkir az bir is rLsnalla- SLrmer adlafl gdriilmez, burada surirlen izlerin eogu zorLrnllr ,,lirak ktrrsusakl,.. llir bizler tam da rygarl,s,n erken, yanr ^nlamda '.urner bisimlerinin yarisleriyizi ama brr drAer tnlarnda bu kadar eski h,rslan kabul etniektr herr zo.lanacagrz. ',inrct EAebltdtt |e Kitab| MuhadAes brqin !e temi qok daha Krtabr Mrlkaddesle bultrnmustLtr Gunnmuze ul'san )imr ka')nm ,lar mrtin )anr srra (btr noktada mir'1, i(inde rannlarn en cineLnli sLimer edebr)aunrn ilrrdigi bjrkac ed€bi olleri oynad,s, o)kxler olarak srnrr| anlamryla alrrsalo Siimer ed€ I)Datrn.lan bize bazr desLanlar, pek eok ilahi ve agrr, larih-)'azrmr gibi bilge rierleri ve deremele., atlinalar, talimatlar ve atasozleri Bltz Warbug and Coudauld lnstnries yalnlan - oh., Fr.nces llle5in eeden. Go,ddno 8nnm dnd rh. HoDaic l,ndition (chkaSo UntrtFity PEs. 1964) grLri OrraCaA\e Rotresantdlki esoteik Edenek entelekheller y. /. l.'r ".Jrur. lJ ,,nInd/r "run Eskikitaplarim.com l,n.nd" r d ,ru| ru 123 Karagöz 5UNiERI-ERIN KURNAZ lANRIS! ENI(I lik' belgeleri kalmerrr.r Ihha sonnki Kirabr lvlukaddes yazrlan grl'r tineleme'e !e paralellikler kurrna)a. egrerileme re lB, zeLmeye, kor,. re nakarata dliskirndlir. Ve Kriabr Mukaddes temilirl da shmer edebilatryla pek coh paralellikler b lrnmakladrr. Srimer riiri En cok gar:e crrpan t€malar elrenin yantrlF'nr. insanrn )ar.trlrrr nr, yaratma tnntemlerini (iki)olla, sdzle !e "yapmak ya da bi{rri l€mek le), cenneli, "Habil-Kabil" molitini, 'Babil Kulesi motitrrr. teryirzir\eonun drizenlenmesini. ki$rsel bir tanrl't, tannv) ceza ". dogal felaketi, lebr)'l, "E\ p rndilini, cilum !e ijliiler di]anDr i(crrr re ynsa, etik !e rhlakla ilsilenirler " HePsinm ic,rlde en lazia dil{l(ir qeken, Kitabr Mukaddcsle en lrkrn rlrtkisi olan oyku rutan i,vkusrr dur. Drha $nr^ ele alnicak ttlan tufan oykirsirnde bazr desisikhkh I lirdrr Brna ge(nreden rince, llarr d(rn)^srndakr en dnennr iazr der1. mesini etkilenrii, ilk olarik Siimer edebiyatrnd^n bildigimiz gelen.g brzr bakrmlirdan aerklamik yararh .lacikrrr' KLdirsun )rkrmr iizenne ) irLrek Parfala)-an agrtlan)la Krrabr l4rr kaddesreki MersDeler Knnbinrn, Stimer kentlerinin, iizelLkle de bii kenti Ur !e krtsil kenti NiPPuiun Ierle bir ediliiine feryar <len \'r nrer (enL Agrtlafln.ia Surrerce ltnzeri rardrr' Psikoloiik acrdan k" nLLiulduAundn, lhrani ve stimerlerde (re kiihrirel mirasqrlan BahillL lede) agrt rrruniin q.'k ):ygrn olll5rr, ami kadrm dtnFnrn digtr Kuner, sllnrri^n Lirenrllr! rd rlE Bible, TlE Eiltk irr irs Liretr (Gnnd Rrptds: John Mai.r rc Vincent l-. Tolleu ed. 271i' r ]\filiflr' tddn^ns le79l ' mdc r M.zoPorinry^ cd' Lirsrdr! ltlilid/(lr biyarM oklukcr Lrkh birbik$ ren bkz Th? Bibl! 'rirs of C;ntn\' Bnckground rr rhe E.bylonian A N$v look w G. Lnmb([itr Knnrr, dg v, s 277 8I Eskikitaplarim.com Kiribr Mukaddeirekr 3)4 Karagöz !iACAX T NRININ IZLLRI l,.,lklnnnda olmal's' anla,nsrz degildir. K(abr M addes\eki Mezmurlar K'rabr ile sum€r edebi eserteri L,rsrnda ea.prcr bazr benzerlikler vardrr: Tannya duyutan aek ye Ln- , rmada, Iann kork$u !e Tanflnn ytrce irlerine 5asmada, sofuca I .ndiniadama !e arqli inancra nrrga srkugr kadanyla dinsel durnnce \r duy8ularla ilsilj benzerlikler Kuab, Mukaddes'in mezmur yazadn,L gibi, Srirner'in sairleri de lannnrn sonsuz gticnnu re jhrisamrnr, \" eyren iqin Tannnrn babacan endig€srni. Tanrinrn adaler se!',Fin rtLini re kbtirLlirkren nefrer edjtini, erdemli kenri ve kuLsal raprnagr - Lnnhrn )eryitzitndeki kutsal mekam- sdlienislerdii idenllegririlmis .'rnrer kra|nr rlan edip )iceltiler, mukenmel olank se{ildigine !e ,rs.ndrgrna inandrlari hrlklannrn zalim bir diqmanrn eLnde eziler rlnnrsine acrll agrthr yak lar !e umur ve kunului mirldeleri !erdi, I dindar Siimerlilerin Tanflya olan degi$mez bagLlklannr ,,,,1 rirhga !e ran- dr)tr|.n derin ozl€mi b€rimlef€n dualar re niyazlar ya:- ,1,1,[. bir Enlil ilahEi, "1tN Tannla,,,, llabisr,' "Gnk!n:n ve Yeryizlinun Etendisi !e "l-trm olkelerin Son ) rllarda, uzun, iyi koftrnmug l,,.rl, ellid€n tazlx rablet Ye par(anrn birlesririlmesryle yeniclen olrrs, rLrulntu5tur. llahi, Mezmurlar Krtablndakilerle karFrlaslnlabilecek I' k {ok dinsel arzu !e du}gr iCerrnektedir. lnlil her $q i )oneren, .r s€)i aranmn, dennden sa)'gr dululan bir ranrrdrr; mekanrnr err ,\ I', re en nLhani insani degerlerin bekrisi, kutsal kenrj Nippur'daki .)k)Lrzir !e Y€qfLztnrin Kemigr" .dr rerilen raprnakra kurmulrur. l,iS li\.i olarak da bilinen (aprnagrna etendiler !e pr.nsler k!.bant,r re durcrlar getirirler ve btuun y^bancr illkeler agrr !ergj oderler j NLz tr)gar Fsimrn diigtLnulemeyeceAi bir rxnfldrr o olmas:r)dr i, rrtltr. rhrrlar, krallnr !e barrahipler, rahiplik \'. d(n)cu nemuF Eskikitaplarim.com 95 Karagöz SUMERLERlN r.,'.,'l: n'\...,JrnrJr.bdl (UR\^z ] l' \'P Lr' ANRI9I TNI{I l1 Pn r\P Lrlrrr ' rn' !e ha)\'anrn rlremesi .le olmazdr' O, eylenleri denn srrla LirIul|L brr unndrr ye d€gisririlemez, liitu{kar snzir insan|ga bolluk re refah g' N4ezrnular K,l.lblndaki en )irarlcr !e tsinlendrrici bolLrmlerdcrr biri ohn lO4. Meznrur, YehoM'nrn heyb€li !e ihLi5amrnln insanl' re biilrin cin| )alatrklann lyiligi i!in elreni!e dogayrrluzenlemesrr le kanrllan.Lrgrnr on. siirer' Bu mezmur, )ansryxn ko'zmik .lnrs€l dul'gtrlnrrn bazllan Enki !e |killer \' lnanna: YeryiizLrntu ve Kiiltnrrl 5|Lreslerinin Dii2enlenmesi mnindekilere par'llPklir: L'nrl5al sozurr gucni F.nkinin kutsrl alanrmn ihtisamr' errende geni: hakimi\erl' r kur.rken kenclrsine bag|Lk }emrni elmrf deniz )'aratrklarr)la Lnm iL !e halklann yazgrsrnt beltrlemek isin uzednde )olclrlulth hayacleren sLrl'nr tiptrgr "SoylLr ll.rinlik'i Dicle re frrafrn laze' kelerin rloldrnLlmasr: barrkhklara re sazlklara balk ve her tiilden ltimE S' ririlnesii "gogun sulan nln )irz€n buhlllala srkl5trnlmasri ki]Lqlili li pelefln ekrli rarlalara qelrilmesi; tiiksek bozkrrlarn tesil Ye berek'r li bitkilerle kiplanmasr. Mezmurlar Kirablnda Tann sogunlukla iifkeli, glrrlel'en hrddetlr Grailrn dirsLnaniinna ater frrlaran bir sxldrrgan olaral( resmedilmis titrerir' glrleyen sesiyle se(lr tir. Yehola grjbtz nu !e )erlnzlini:i hakkrndan gelir !e kbprlren (l' canavarhnnrn de|iz agaelannr )arar, nizi (lizginl€r. lanflnrn bu b€timleme ve Lanmlamalannrn hert' ' g" hepsi Snmer s:rirleri !e mit iazarlannca ktLllanllmisladrr Enlil lahr l' gn titreten !e )eri sarsan otkeli bir ftrrrnadrrl sitzii kamr5l'n e.ter, nd-agaclannr yarar, trrunii su altrnda brrakrl Ninuna S'irr'\ gibr danMdagrn eder' arPa grbi biqrr gibi b" claglan yok eder, .lirman irlke)e "valnrz bu)tr)en bir kamri rlizgan, clli$nan iilkeleri Eskikitaplarim.com Lrn )26 Karagöz GCAX IANRININ IZLERl \!n egdirir, krldi parcrlnr re gogun kap6inrn surgirsirnii . ' 'IL,pl in,. e r '.,,d..'l"r en herrr t"..rr. krrar. \dlannr Lildrirrtr ve sul.n rurmak rsin orra)a )uksek b)r dag srkarrr, Itr)tece ngrp )eDuznnLi hanp edenrezler anrh rrnna rannsr likrLr bi lahi onu tn,nira b,ner" halde )erinl€r, ulke)r muhresem $rltrsr)la bir gDsi gibi onerek, kiikrelen rLrzgarlarr ko5Lrm rakrmlannr lLrrur, habercisi dank rin$gj .nden .r.nderip. 'soluntr s^grnr" !erle bir e igi asi trlkelerin isrine jrili lsam,lerde Adad),rln so)lenen ,Lltrkl dolu ligdrnr. Martu, giiq€b€ Bau Samilerine adrnr veren rann, []. sair nratrndan s.l dig"a k|Lrsrisiini kurin, \'edi rirgan snren !e 'ectigi l(r^li srldrrma)a cLtrer eden du5nuur ilsrune er )agdrran, bL' l,rlklr sadrk col)anr.li.xli b€rimlennriirir. Kornligun !e jid(te( r kL; httru lurutan. adrleti "(leArrnez krlan, lerinde hnkumler !eren bl Adrlet, insinlefln )nrgrhnmasr, Mezmurlar Kirabirda da .ldtgu rbL, Slimer il^hilerirn Ia]grn remasrdrr Onenli Siimer rin l:rnDrn lnrner hepsi il.hilerde i)rlik !e rdaler. dogruluk !e dintsrlillt asrgr \. kornliLl(. haksrlk !e zLLlmLrn dnsmanr olar^kL)!itlmu5lerdir. sr rrrerlenn br5lca rdalet trDrlsl. "karan|gr aldrnlrga !e\ iren' !e )alnI itezginl€rin )oldair gnnes rannsL UrLidur (Sanrilerde 5imi9). cncl.r rtiLn za) rtr €zmesine Lzin (lrnlann secimin, \ennez Yeurnire)okstrlug.izerir!edul eglar ti- ]rlLk ].argrlanmasr, srmer ,leliminj knllanacak olu6^k )azgrlafln belirle[n1esj, Snmeiin krp, unsal ricdanr olarak tanrmlanan tannca Nan;enin ellerinde,\cli. Bu tnnqrlr lns,rnoglLn'rn rdanrn bir ilahqe g.rre. insanogltr onun ye sa)1srz ranrgrn hu,rLnrndr herYeniYrl)argrlanrrdr; oian bueni dizlerj LinnndekL de !.rli bir tnLlere alundan bir balmunr kal€mille ka)(leden )a:r ye .uhasebe tann!asr Nrdaba onun vanrnda orurLrrdLr. Eskikitaplarim.com 1)7 Karagöz SUMERLERIN KLIRNM TANRISI ENKI Peygxmberlerin bazrlanndan kulkulanrlmasura re krnanmalanna karsrn, Mezmurlar Kitabr boyunca, lsraillilerin ha)atrnda lapnagrri anlam re onemi teknr rekrar belirtrlmrslir. nanlann dualannr dinledigi renlennl sergjlle !e !e n€zmrr Iapnak, Yeholarun inl yazarlarLnrn ozlemle soltedikleri yer, onun onu kt16al ri\ duye!i mekinr !e alrnlen)le mpr nak insanlann hayaunda .inemli brr rol oynamrgtrr' qinku st(mer olarak dLigLinr:ilmLi5LLtr. Sumeide de, dinsel roren inancrna gaire insanoglu Ialnrzca ve 1'alnrzca tanrrlara hizmeL etme rt onlara I,)€cek ve l,annak saglama amacDla yaratrlnritr. 5imdi Idtr redaherkesin gorebilmesi rlin cok hos bir bicLmde sergrl€nen rEe rinde ka.lim dun)^nrn edebr klasigiolan tlzun !e olaganilsrLr brr ihhr nn ) nzLl, olclL,gu raprnagrn rnsasr ier aldr!1 grbr' bLr !e .)in eshginde savEz loreler (ludea SLlindirleri ncle de asrkla !e onarrinr eeFirli gereekleiryordr Kadnn brr taPrnagrn en canl bPtinne elernrden bjt pastoral, ilahr benzeri "Enki !e !n.iLr: SLr lannsrnrn Nippur'a YoicLr- sau, Fnkinin taPrnagrna, I crsur tu. ''Deniz hiire airgiiler dtizer re ontrn alLrn, gllLmtLi re lacilert Lasrn dan rrslemelenne, zernrnini, !a!anlnr, kaplsrnr !e eirgini kaPl')trrl mitolojrk lesimlenne, ya)L !e !trrnah ealgrlar orkesLrasrnclan erkan lugtl nrrinde bnlLurLrrr burada balklann co9!trgu Lrie)le r'trkht b.hselrrine sevgr)le sarkrlar so1'ler' SrLm€r !e AkadiLa en azrn'hrl mLrzrge, kL$lann kuluqka)a yallrgr, krrk tane bul'Lrk taprnak lardr ve Ake sioberg hPr Irrrnden krsa ilahi ler al.lrgr duzinelelce rabler !e parlayr birl€stilerek Lrir mezmurlan kitabr. Lrun bir.lerleme hazrrlanrstrr !'ir taPrnak Meumrrrlar Kirabinda kralr. Tanrr'nrn "sen b€nin oglumslrn ben senin babanrm dedigi "lsrailin eobani'nr, ilen !e Ye yLicehen sa,rr mrdrr Meznur yazarlarrnca o, dognsLan sovltr ar (lonauln{ !e rna .lollalaSrnda kutsanmrr olarak tanrmla srz krali,\et ilahisi maganlarla Eskikitaplarim.com 328 Karagöz KA(-\KIANRI:!IN IZLERI rlri grictrniin siLrgesi olarnk bir asr !erilnislrr; balrnr alLrn brr tas r ,kar \r he)'ber ve ihlijam iernde.lr Adil !e diriisu[r, zrllmi ez.r !e roksul re ganbin yardmrna kosar Lsrrilin dugmanlannl mahle.Lip. rok eder ve halkrna bans !e nutlLrluk geri.ir. Uz n )asam, sonsrLz iir salLanal, hi! rilmeyecek brr SljhreM adla kuGanmrlrrr. TLtn bu nrelikler, erdemler !e baganlar, sok daha da fa,lasr, sir rnerii mezmur )azrlannca, rok abanrll sozcuk segimi !e aFrn betim .melerle (nup iLic€luiklen Snneiin kralna, tilkenin sadrk eoba ri na arledllmistir. Ilahi )'azarlannrn gozlrLnde s|Lmeiin kral rleal tn- \..dr, liziksel olarak kulletli !e mtikemmel goriuriLiln, enLelektnel .,!rdan essiz, mhrni olarak dindadrk !e dognrluk Limsaliydi. TanrFal ,l,rgumla !e ana d.l)atagrnda ku$anml! o, hasmeL re rhsan, ceirer \e,\'rgnljk doludtrr, ana k.rnrndtrn .en kuclrerli bir idam, saraslr, dogd(gu gunden rllb:t' gLrmbrlrde)'en bir sel gibr Sirmerin (iLr5IInnla )ok edendirr ambarl.n dol(lwan bir tifiqi, ah,rlan re agrilalr :€nginlenren bir lobandrr; onun taLL golgesinde gulenlik dnFn hal kLnrn babasrclr. Rihrpler !e gairler salhnallnrn uzun .lmasr, r.th idr nnL nrn rruk grinlere degin surnies.i rsrn dua ederler Mezrnudar Kuabr, daha kasverh bir noktada, Yrhudi halkrnn ktnu rlLrnrmundan l akrnan cemaate ilirkin ag(lar !e biI kirrnin gekrigi ezl- ler !e kederler ilstiine yas tLrtrtLgu ve yaRnm ve kuntrl$ iEUr -lannlr )akard,g, pismanhk mezmurlanyla doludur Melankoli edebr)aLrn'n bu her ikr tLnriniin de Snm€r meznLr koleksDonunda kargllgr !ar (lrr. aemaate ilitkin ^grrlann gerDe gideri barkenri k.ikeniSumeide lO iiriincu bin)'rl kadar Ut !e dins€l merke?i NipPtrr'la birlkre Sir' nrerin dLisman rarafindan hanp ediiip aragrlanmasrndan sonri ikrncr hnyrln ilk yu:yrllannda rapnraklada toplu olank okunan dualann bjr parcasr li.line gelmr1lerdtr. Izleyen Iuzyrllarcla. nater Eskikitaplarim.com lolorosu )29 Karagöz SU|UEIILERIN I{URNAZ motilli lANRIsI ENKI kederli.5efkatlr !e merhamerli agia)an rlrnnsa ingesnri l() 2000 kadar erken agrt tLiru. Sumer bir hnhte )antan Sumerli sarrler ve ozrnlanlr re Rabilin hprnaklannda )algrn bf iyinsel illior n€k olarak H,risri)anhgn bashngrclna d€grn delanr ederek gelisrj Yahu.ti mezmu laz.rlafl da bLl r€nuya bir d€recete \r kadar rsina A,' CogunlL,kla rratih l'azglsrndan )akt.an btr birerin solledisL dui lar !e remenrrlen ire.en mezmurlara gelince, bunhfln da sLimerce([.. genellkle brr Linn )a da krala hi'ap eden rnekruplar Liein)lr(le, kirr Iklin !xrdrr YaleUen sru):rzlsr Luninr Willranl Hall(intrn )a)rnr hazrladrgr. .cr qekeD btr )azman Lrrrhndan FnkiIe lau Llm15 Srinrerc. nekLrLp bLlnlara br ornekrri )azman mekrrLbrndi Lann)a ibaderirr ihnnl ermedilr hrlcle nrhLrnun !e goldeslllin acllar r!in(l€ oklLrgundrr takrnri canr eekilmektedir !e bir alagr eukrLrclidr: arl(adailtrn !e 1r ilal ederler, sonund. i(i)1. hi) krnr, Tannn], sana girL\'enrrim: lnsan olmrk ne m€ne bir se) l ' (brk,n,z 6. bolum). Ya cla Nippu.'Itr b,r )azman rarahndan rdsrz bi, krrla ed,len dLLtrlL ni)a1 rlallmi )azmrn kendini bosrLna )i)ecek ara yrn bir konnla. bo)undumgun. datanamayan bir oknzle' brlzagrs, ranrndrn koprnIp ahnniri bir i.ekle, )ulasr )agnalanmLr bir kusl.r, rlcmirlenmenri.s. tuzgirla sLrLtuklenen bir krl rkla karitlrrttrdtl<arr sonra, kederiD oDu Nippur sok,klain.la )r!rp brirdrgrnL sii!le)erelt ;rs rmrna| surdumr. Kenri!e evr ona dnrm.rn olnruitrLr facarralir i(jndelii mnhhc bir kole gibr dolarrp duntr. DosLlarr, rrkadailart it se\dikleri ona kucumsemeyle (la!ranlrlar. M€)!esi:, cnrir)en bir agr!. hiq srlrgun !en e)en )enidikilnlir bir fulandtr. Ve sorlece bir' ri| rirgr ulk.nN L$tunde a) gibi panlda-\'an, giines un sr Uttr gibL adil hukiimler !eren, dll.l ed€nlere kulak !eren kral onu gdzersrn \e nrdrklt'n ondan uzak dLrmr r€ onunla Eskikitaplarim.com Karagöz (ACAK IA:!RINlN IZI-LRI cski sukununa kl!ur!uIsun rI baq|kl 5l Mezmuinn, liski Ahrr'jn drnsel dnrnncesinin derin iladelerinden biri oklrgLL evrrnsel kabul giirm|Lrrir. Grlnah Miserere \c suqlrn.rnnrnnk iqin bir merhamer yak.nsrnri dogugLan gi'nahkerlr !rn uintrnr !e bagrrlanma, .hlaki yenilenm€ !e kurrulus sevlrcine \. ,r-I' e . nnri, in r,' d.r'\r l;n' -r, ) '.elrf.nr rl c i' " 'Tanrrya sena ernell tolbekar bir ,virregin !e krnk brr mhLn rlrligi Lcrn nr k|rbanl:rn r€ yakrlmi! suntrlan Lanflnrn reddelm€si inancnrt RL' dinsel dn)gulann h.men hepsi, 1962 )rl,nda, mn|afxzak.r R rqe biI a!flnllh re Lap tinr| qa|9nasr /\dl f4r"o r Dr lirc l-ighr rtArr.icnl Nc.rr t.r(rrn P.r r.nisrfde gr\srerilmli olan pDmrn|kla ilgiL SLuntF^kadca ni)iz \. (lllllhnn biri ). da dig€n\l€ parrlel.lir. Stiner tannbilirni drisrnces! Kr;rbr i\4rkaddes bilginiolan [dward rre parrlel olNayrn rek g{)?e carPan Daiglish irr innn!, krrrbaniann Iernle krrLli hlplerin )eAlenfresrdir. Ne sumerler, ne Rabilliler ne tte Altadlar s,if bLr krlp !e rerLz ellerin, !iz€nli alurler rt riLrlil rLirlii kurbanl.rdan ranen dahr anhmL okl',g1, )iiksek inanc,na hiqbir zi,ma| eriseDre nislerdir Sunerce.leki sundr)'€ (leAin ort^)a qrkanlin Piirnatrllkla ilgrli rrezmurlara en i)i itnek, Kramelin 1955 )rhnda lns.n !e linnsi: l,)!p MorilLnin snnerce qesLllemesi baslgr rhndi )aIrmla.llgr blr sii.Llrr. Tannla hurmer e!me, (i!me ve )rLcehmenin rnsanoglt'nnn !i) grn ) LikiimlrtlirSii old gr ,yolundakr krsa bir L\giitLin pes rnd€ n 9a i r, Itederh bir agu !e )akanrla Tann)a sedenen, rirlihsizlik !e histrlg:r )akalanmri, adsru, Tann korkusu olan btr kiiili tanltrr' BLrnn, )aPr 1rn ana bolimtint olulrLtr.n. acr eeken kisinin niyxzr izler. Yalnrzci l,abrs !e hllekirlirca degil, lma esk, gtrlenilir arkadallarr re Iolcia:;linnc. .la onn l'.nehrl€n diism^nca da!nn$lrrrn a) nnrrI bir leLD Eskikitaplarim.com l3t Karagöz ST]MIRLLRIN KURXAZ TANRIN lemesqle baelar ve annesj, krz kardelr !e EIKI kansrnln !e acr kaderine agla)an una rarklcrnrn onun-lannsr onirnde aglr yakna)1 sitrdirnne len yolunda ib2detkar, k€der dolu, reronk bir ricayla siirer Kunul, masr icin )urek parqatayan brr vakannrn ardrndan bir sue iriratr)lx sona erer, sunku, gLrnu ddia ede., hilbir cocuk anasrirdan gilnahslz olamk dogmaz, rski.l€n b€n suesuz bir eoctrk lar olma.| Niheler .mtrLltr s,rn g€iir Acr rekenjn TanrEl onLln kanl goz)aslan ddktu gunii dnyar !e adamln uztn uzadDa aglanasr !e agrt )akmasr)la \u regi yumusidrkhn sdnn, yakansrnda isten oldrgurra inanrr, rsrrrabr ni bir !erir. ,)nu zalim )rzgrdan kurliflr, kederini s€yince eeunr !e ona seuml, kou)ncu [relekler verir son dige. irnek de. Eski AhItr€ki diger knaplrra benzemelen Sule)'man rn Neti.leler N€sidesidrr Bn lbranilerin larihi)le ilgili degildir re ne acrga lumlan kehanetler ne de esin !eren nasihatler jcerir As|nda, drxel, tannb!lnnsel. ahlaki va da ogrerici brr duniiden yoksun dugusal ask sarkrlannrn hbaca Sumercecle benzerr olan c..prcr brr derlenmesmden barka brr re) degilmi! gibldir Eskr hahamlar rrasrnda, Kribr Mukaddes'in bir bLililmLinli ohfturan ieerigine iliskjn pek birlikte bir kez ahfthklan sonrl Eslii AhiMki €n esinlendiricL kilap !ligel mi5 gibi g.rnnnrkrcdir, qL'nkL' hem YahLrdi hem de lluisLiyen brigm lerce €grerrlene )olu)la )oflLmlanmrrLr Birincilere gijre, rurk lu r9rk1.r Yeho\a !e Ynhrdi hrlkrldri ikincilere s.rre ise, lsa re kilise. gok ve ategli urtLirraya kontr oldugtrna kusku )Lrkrur. bununla Buna karin, sagdag brlim, eekicl !e esrn !€rici gelebiiecek bu sae ie gerqek drsr alegoril( )otuLmlamal.n kabLrl ed€rnez. En uzrndan kiLrptiki bazl rapsodik ask sarkrlafl krEkusLE knkeninde taprnma\la ilgilidir !e bir lbrani kra| ile Siileyman grbi b( hLrknnldann bile ti prp, h:,)ran.lacigr kadar bilge olan KenanLlann ask v€ dogLltgrnhk ma Eskikitaplarim.com B2 Karagöz KACT\I{ TANRINJN IZLERI rann!as' An.nehin bir nruidi arasrn.takj iicros Sd os ).a da krrsat .llilik a)inisrasurda sijylenr i5ierdi 0Kraltarlt:5) Ancak bazr bi lim adamlannrn .ne surdugu gibi, bu Kenan rnr€sinin kendisi Mezo, poramya kokenh.tj. !e, 5runer Drmuzr,lnanna raprnrmrnrn Babrt kar_ lrlgr olan lemnuz lsrar taprnnnrna kadar geriye gicler Llem rirz hem de ieerik bakrmrndan Nesideter,le aerk parateltikler giisr€ren ge bjr grup 5uLner aik 5iinnin bitinl diinl.asnda Lrlasrlabilrr hale rns geidigi takrn zam.niara degjn geqe.tj rek ktrram buydu. TLrlan (i)kLisunir hemen her yahtrdj, Hrrisri).an !e Misluman co .uk brr birimde bilir. Me,oporamya €debirar gelenegi rle Kirabr Mtr k..ldes ar.s,ndakirNd,)e degin bul nan en rakjn bag,n reld,,n..teki rufan (itk[sn ok]LLgu ise .laha az brtinrr Kur,an)n kikterj .te Kursal KrLap gel€neAine da)andrgrna Sore, kLrGat eserlerdeki rutan rivkule ni cdebi)at elesrinnenlerinirr "merinlerarasrIk dedrkteri gulerek u:ayar ,rncre eklemcIliz Enki re Nrnhursag: Suner CrnneL l\4[r,. nlkn nun k€n.Lsi I'i(eli brnlerce )rl olmaslna karirn Sormiis lkhrgLrmLr gi r.rb,rcr n D l,,l,. n at"r n.,.,,n.r. t.n.l ^. -,ntr,, r,rt., irkiisLi, sok Inrkl.leyirler re dinler boyunca merinset blr snrekltik gLinenr. hdebi eLki zincinndeki bir merin.tjger u)arlamalara karsr cok srk olmamakla birlikre dtigmanca bir lau sergil€se bite si.ekli tlu. elbdre, ed.bi gelenekler k.d.r crkin breiDde dlkrilcRle siird(rttmiis sozln geloreklen yailsnik gelhez .Ayni oyknnun rki n)nrl^mn crkfl$,aman, brlm adanr buntann auendr bag otahk soJi sete gijnre eliliminddir Kldrn !. (rlii kuhurle, s.z konh, oldugutrd:, oftaya Degl ^nlamma ijzellkk de5riihn bicimleyen Kikbr Mrkaddes Eskikitaplarim.com rti tennin e.tebL bir ..bL lll Karagöz sIJMIRLTRIN KIJRN,\Z TANRI9I LNI{I Sunerlerden gtinlnnttze kalan tek tLrtan oykiisii Lrldtrkra Parealdrr Mezopohm)a rLrlxn ii) kulerinin en eskisi bilc olm.yabrlir.r0 ALna h'L ''Nuh rLn kansiu ln.grnusLLi {arihr olan bir ndil- eD eski gonder o)kisunde, s'rn dizelerden brrrsr Nuh figtrri, ohn Kral ZjL,suclrr'hrn kansrndan siz eder gibrdLr 5irr "denr dekiokunabilen en son dize biz€ s(i-Yle der' t'/-Lust'dra vt ki sr :rern bir iilkere )'erlegtiril.hler, dogud., l)ilmtlnda" Orada brr tan ftrq'i ice.i)or olibilir. Surn€I fl grbi (ri .lingir Lulan Sitr) orniir sirrerler lO ikmcr re hirincr bin) !ll.i(lan kalma ,{kad ii) kultIi, retrielde Le jldlr ir)kuleli Nuli figiiflr sadliten.t€.lsr. egren stz ederlet.'' Alr.r konu cnn r .ntrn ozgnn Jni I Lrl.n - yani onutr vNsavan roPlLrlukrkr nN tl. iliskildnhmc-ve cil$^nk btnt gercekles(irtc g^vttlenne k^rsrn sitlu Selenekl.rini btrluP crkannik cok zo'i[u Ci'itLN ne k'dar ba9'nlL .l"Fr ol{N. btrn.l. urcekncn rinakun cok fa lr Klasik bihm{lamlarr sounu rislrtrldc kapsimh brci:n'lc dnNurlardtr 8kz 'r bil' ncgin. o,dl lrd.l,Idr .lo€isinde n ml.n sok larldr debtvar 'larladDdi n.d^nnrnniD yrDrrE, eal$mrlar lulin bnb!'yl' ilrsikler Bosrenn cok la'll' re ct5di edebi nerinle, il1 bir d i2isnn $glt AF b.smaklanD kdsin ev& di s.r:lii r Sclenek bir nrzlii gclenekk tkc^ buliMn 5rner tlfan.'lliLstr Mrsuel ctril A h, s re - horiiz guodefre g'lmetiiilil ra frndatr hazrrlaDNnrr' w G L'mbf n R Millad.,!,n irdiis ((l!Iord (-latnd'n Prc$. 1969) s l l8 45l nor kenrin 167 72 Crrrl elintdeki rek NrNn ohshkla NrfPur kursxl d'vr! den okh,sunr, fikar brnnci lsr hancd^nhgNr uundan onceve r Strnreie gor! trtf^n Cnile sonra L794len m^d,E,n. inanr yani, lo gddi' U'L hzl^cr ilsisiN ceknenisri arrcrk lsin handdanhgtrth Populerhale edebi Akl'l ty rdir^n rrkn^ k'$ buvik rlgt dtn,m.li,si,ncr {ya ^n.i ,vat,trdin dah. itrresne Lr'ihhnDeydrilir' r: Cnil. d 8.I. \ 172. 144 45 hdllin hrkh nv^rlimilannda. s 91. n tr dlesinir bir p^llat olar^k 5ozn edilen kann Ilkz.. {jm.. ,\rrd Eskikitaplarim.com 129, lll Nrh frgnr Karagöz (nc,{l{TrNRlNtN 17r_FRl )ilgeler bilgesi" -dlrd-tds',i sij:crigunun anlanr da bu.iur_ .rsLirne , aklanLr crlganrr en azrndan elimizdeki ikinci binfltrn onalann_ ,lan k.rlmr ularhmada- onceki b.rtunde grjrm$ oldugun z Artu hd !r Selenegrnden (Tabler XI. I tr, bir rLrtan o)kirsi sunar. Tutanrn 6rl 1!rrt n)arirmasr Silmer utarlinl.slllrn rjne sitrer gibi glrrlrrdi]Lgn seli rerk|ga ka!rqrurur: NLrh Iigiinintrn gers€kren de kansr yardrr Cemi n!na\r arlarirkran re kLriu bir )er buldukran sonra, bagra LLrtana ne ol.n hnn Enlil sonunda qitrle baflnr. Grtgd,rriCra Nuh Jjg,1_ rune rerilen rdla. Urnnprrrinl, Ent'lin jnsanLur )ok erme ptanLnr !,zmak rqin Enki ile birlikLe gairimrirrr. Enkihin !e ,,bilgeler ,Len ) Lice bjtge_ 'inrn kr krLrnazlLgr sa)esinde insanrn hayau rllmusLLll Entil planrna .rsel olunmas,na baru ofkelenir BunLrnla birlkre Crlgamri rn qkusitniin sonLrn.la. r:ntilin oftesl lrnlinin g.nlLrni )apmasryla yarr5rr ve hrtgevle kansrnr coDren (lx!, rrtrr 'O ahnlanmrza d(,hndu !e aramrzda riurarak brzleri krLrsa I rS(.nra tulil. Urnapijun re karlsr .clonr5riler, bi: rannl.r gibt eder Crtti ,rtrm rmikl.rrn layni !rnda tasama)a gon.leren odur (Xt. 194,96) , tiLrn rrLnaktinn ka! ,Lrgi cennet illke. Dilmuntttrr belki de. Her dLrmmda. sLr rannsr t:nki ( rn onemL bir ).er gibi gorufmekredir. ,,l.itrlar" (liil"nr Dast'na) drl.e rlan Grlgamrirn kahramanlk masallnda rulan .jtkusrrLniin ne isioldLrgrL ln,l.)ci aerklana.ik bir n)ru degrldir. t Urnapiiri'n in hem "ki(tur.r XI 189 92.John c^ ner!eJohn M er. ce! C,lgnDr.dr, irdDsldr.{lIrd,i rh. siirLl.qi LnriDi v.,ji.tr (Ncw York KDopl 1984),s 240 Sorun iizerne bir h.rEmr iein bkz, Jeffrey H Tigay. d Flohrrron o/ ljilgdrrir Flr. iPhrl.delphia Untrtsiry of pennsyhania |Rss. 1982), s 218 40 o:enli bir eo2trhr kmede 'l igay. rLrfrn oykusunii redr grb, gdrun ,k meydr [ski BibilGrlgdrri, ile ruf^u rccftn Eskikitaplarim.com olrr Uablt uyadimasr ijrsuxl. l15 Karagöz sUMEnl [RlN KiJRN^ZTANR|5l [N(l (ftrrhitD d,ye adlandrfllan €ei, nvkude in sanogluntr trhndan kunarmada dnemli bir eqlikei olarxk belrrir hL durum.t.r (;llgam$ o)kLisun.Le kadlna onemli bir Iolverilmi:tr' ' Grlgamrsa rulan o)kusLi anlarrkirktan hemen s"nra, brr hafta nlLr bir lnr ilitms[zl!]Lk t'sti (lrl mey(lan oktLnur Gi lr'r!) hem de zevt si na.lan dunrasr iqm gamr5 anrnda - uvktla dalir Urnapilrimin karrr her Srin p!errerek Ye !L)n)an kahnmanrn ianrndaki dular^ cenrik gaLrrsrn bir hatua btr)unca ulrdLrgunu g*teren r!rr'11'r grnr! bLr(n bu siire bo)ltnci il)anrk bir ekm'l' it'rak (irl ko)ir C I oldtrgunLr sirvle)erek karsr (r kar, inra kan,tla IrLzlesrnce ba5:insrzLgrnr kabtrleLmek zomndd kxlrr rrzeden ba) atr.togm ) e.iiekmek \r GrlgdrnJ, Utn;lPi5tiulrn kxdrn rnrn brr diger I.lLn€ 'lahi )er oldugLl!r!L rir. Crlgan$, u)uma dcnt)inden geqeme)rp $lnrzcx ins'n gijsterince, UlniPislim onu kenLine g'nderme,ve h'zrtdrr Lltnaprr tim in esi kocasrni. kontrklarrna hirbir doniii 'rmaganr rernediklttt nr haurlatrgu i kahramin lokrrn genisi)le ^qrlmrerrr Utn^p(trm l{.hnmanr kr)lttr cagrrrl re (Jntr "grzI brr 9q' tuhrL Bilgenin ij)kisrrniLn ken.| gibi rtrnnlrrrn brr 'jnerrsi bttltt trz€rine Grlgalnri ha)ar leren ozel lhLr)'ar A'lum Cenelestcek' yeNez Ancrl' si r!rn dipsiz.l€nnlige (lilar. Grlsanr! bitiii)i heLneD t-n r,.'l' lrl nrnbr"n, r' f "q'1 ' ll grl'r Grlgam$ d)kusL'n.1e l(ahramanrn nliim softrnunx bir !:^re bulur giirlrn(liigtr bir andrr bu Ke nd i gereksinmle rintlen once drgerlenntr' ya5llanrukinr harrrlamasrl'la krrllara varairr brermde rlarrantr' ' farkhl&l.r *rgiler. rutanrn C gimF uyarl 'nc€ ansrnd^kr farkhhklin d. so,r€rir Gardnerre N1licr, GilSdntrdr' s. 219-40 Eskikitaplarim.com nsryl' Atn hlsis gelenclL Karagöz KACAXTANRININ IZLERI Birdenbrre bir Inan bnkiyi crlgamqln elnden kapar, on goLri u.ken de derisrni brrakrr Grlgamls, Urnapiirim ve kanslnrn verdrgi .rnnagin r ka]belrigi irin hakh nedenierle o{kelenrr Bu)uk lskender zamanrnda Yunanca konrgan kj;iler iErn Mezopr, hNva dir!uncesiniepe]'ce cizerlemi! olan B.rossus, daha .xi.e de giriLigLrmLrz gibr, .LAer u)arlamalarda bulL'nnayan bjrkaq al'nnrL !erir. (,)hnun larkh ularlamalanna brkukea gider.k alrkhga ka!us.cagr sLbi, bilg€nrn )anr srra -harrrlarsak Berossns ona, 5itmerce ZiusLrd, rr'.lan sonra XisoLrLhros adrnr !ermiFri sozir edilen kirrler, her u).r ,rnanrn)orunr irlnbize (rnemli bir anahrar seglir Bcrossusun rn l,L(ugrni giire, brlge kinsinr, gocuklarrnr re )rkrn .losrlannr" gemr, Bu.. kxrsrn brlge, kuru bir ulke buldugund., lerilen Isre bir b. lirma deAisir: Xiso rh.os kaflsr, klzr ve krlamzla" l)inikre karala Er l.ir (;emiden inirce rannl.n kurl,anlar keserler ye rniden gizden ri)bolurlar Cennde kalanlar rrkarlar !e kay,p ki5ileri :rra.l.rr. onlar l,ulunamazlar, dr\'e aerklar Beross$, qlinkii \in h,osin,k onl^n gornrrnu!odu. rmi goln gelenbirses onlan n)g,li ohnilnnnr emrerl Dindi.Ilrnd^n dohvr, r.nnlarl. brlikk ra- lim.rli 8ihr,s',. linlfh krl.\\r2 daiyn, onnn p^ylasnnnr s.201 ''DindarLk brlrada basirse t^nnlafl n isregrne alqakgonulhiliikle D)un esis anlamrna g€lnez. A)nr ses ha)arri kalinlara Sippar ken r ndekitrzm.l.,, kaz,p c,kanlalannr re onlan ,nsanlara dag,rmahr Llr" sd)ler Mezoporam)r brlgelerinrn bu sonuncusL'nun hllka !rdr ,li bilgi Lrsrune !ur3( )aprrak BeRrssus un ripik nrteljgi.Lr. 'shnhl Mi)rr BrFI€n. fi. "tsdtyiorid.d ol Bd,o$u' (\4!libu: Undena. l978l. s 20 Eskikitaplarim.com Karagöz s.MERLER]N KURNAZ TANRIsI EN(I Mezoporam)a tufan geleneginde, br durumda, erin bazen .jnenil .nemsiz blr rdlti lardrr. ancak daima kocasndan daha ,r. onemlidir. Kocasrnrn Fnki)e ozgtL k rnazlgrnrn bilazrnr paylasn^\ on, verilen )ilce )azgr yoltryla beLrtilnisrir. 5asrrficr bir biqimd.. b gelenekte NLrhi'n ogtrllanna iliskin h.nen hiEbir se) yer almir Tannlar "gibi" ).r da onlarla birlikre" yatana)-a giden er !e krza gc bazen lince, Krhbr Mukaddeslekitdan oykusiryl€ taban t^banr zrtttr Tekvin Kuabr, Nuhun ogullan !e ogullafln etlelinin yan, s,r., (7:7, ll;8:i5, l8) Nuhi,n knsrndan da soz e.ler (6:12) Ama kad, loktur. Oykudeki donnm noktasrndi tann Ntrh\r haurlad'gl zanin (8:l), )alnEc. Nuhure gemide ontmla olan tirnr ha)ranlan !e srgrrlan hatrrlar.'' Tannnrn dogurgatr olLrn !e logr |n !e )erynzirnil doldtrrun enn !e Tanrr ile Nuh arasrnda ortaya et kan $zlegn1e (9 l,u)sadece Nrha!e ogtrllanni hl(aPeder veNuh nrn oykirde roltr !e Lrgullan Bagka Lrir lirn defiile dirn)a nrn bolunmesinde on€mlidirler (9:18 t9l es, Krrabr Mtkrclcles\eki rtLlan olkiLsLinde lrmimr)l,r gouden kalbolmu5tLrr Telrafr. ne Nuh !. kansr tanrrlarrnkr grbi bir ha]'rt suNe)( gdrdcrilir ne de kansrnrn dgiidtr konlr edilir lncrl, Lukanrn lsa sec resrnde NLrha dikkrt cek€r (l-uka l:26). ,^) nci Nuh nan! !e rt.irLri bir ornegi oLarak gorulmnsttLr, qrrLnktL Tann'nrn emrDle gerni] i ha zrrlamrstrr (lbraniler l1:7) Kansrndan soz edilmez Kuianda orta)'a !rkan durum daha da az umur !€ricidir' kuirntl,r Nuha orEdan lazla g.ndermede bulunulmusrwr* Bir srrrenin lamamr CArriI 49. $i A 5pe Gcrsk(Gtden Ciry. N Y Doubled^y. 1964). s ^irrir. Mercporanryi hrk.)'eleiyle Krtabr Mukiddetildkr nrtin .yk! A. Spdseae i$ ^nnndrki l. benzerlikler !c zrrhkl.n d^ Arbcrry r.rhndan cdilen Eskikitaplarim.com bdinni$ir' nNkr ozdhkh oncmlidiL lh.K'dr/rl 138 Karagöz I{ACiI( TANRININ IZLFRI Nrh'r adanmqur (sure XXI). Oykitnrin en eksiksiz anlaoml Hnd ,,larak bilinen srrededir. Nuh\in kansrndan, Lufrm karFr, tiraytrnlin ll]rllsr !e Meq'eni iceren blr kadrnlar lisresinde ironik brr k€z sdz edilmigrir. Nrihun kar6r yalnrzca bir bir bieimde [ectenle ayrr rurul- rnuFrur: Lufun kar6r gibi. durnsr bir hizmerkara ihaner eden kadnla- rn bir ornegrdir.r" lluna kaFrn, Orr.qagin poptiler edebiyalnda orraya qrkLrgr zaman, Nuh\rn kansr uat€n Lyi rig.la (lS onbesinci tanlnlannrr girlirne bir knrakrerdir ce9 .na, tuz)rl) w.rkefreld Masrer' rarrfindan )M,lan Nuh un Corpus ChrisU ollrnu bu riplemeye iyi bir orn€k oluirurur. Nuha gemr yaprnasr emre.lildigi zaman, karlsrnrn ne drle.egi.i og r.nmek iein eye korir. Zrten onunla kalga edeceklerinden endise er frektedir, qiinkii kansr "disli' (aki) !e hrreln(Lrr.':o Cerqekten, o srde- ,e basi! bir knrfe (adam). dinclar !e ilaatk,rdrr, ama kansrnrn ne l(edarhulsuz oldrgrnu lelerince bilmektedir. Ona haberi lerotefe baslar batlamaz, kansr seyirciler arasrndakr hi.t,nt^ra kocasndan yak,nrr Cok sa)gr| Lonlamatarla baslaian oyun .,nrnda maskaralga doner. Krsa oiun isinde kan k.ca birkas kez bir Zalalh Nuh hir gemi )apmak ilin lar 8ircii)'le Ealsrrken, kansr gelen r€hlike)e in:rnDraz. Nuh iqte yakrnrr: Al My b.k.Irmrv, willbnsrlThts is. sorynorel llir is wondrr rh llan. sch in okldore, rdrtr|lkl (New \brlt: Mi.Millan. 1955): 'l,ntil. Hn.l H!cur:ir. \t 'Nuh D.ri.l Berugror, Ilcdic\dl Drnnm (Boston: Houghrotr Eskikitaplarim.com Mif{li[. 1975) s 296 Karagöz SIJMERLEfuN ICJRNAZ TANRIsI ENK To begin sich a wark. My bonys rr rc n.rk, No wonder il r h^y mark, lAh. belin krnlacak, eninimiBu acrbirhaberl !u ihtiyar bunak halimle birmucizenin pegine takrlmam Bdyle bir ir $n9mek Kemiklehn kazrk gibi, enlDmrlan bil. bir mucize, GercekEn eok yashym eiinkn I Nuh ail€nin geri kalanlnl Semiye brnmeye ikna eder, ama kansr gea,De birec.grle zam.'n,.rr l,asdban n dPd,locl rrdryli 8e.,P ek ' I direr. Ancak ytikselen sulardan kaeabileces! brr )er kalmnlLnca semDe korar. Ana bundan sonra bile Nuh'Lrn mantrkl rl ana kadar ayrk calarrnr clikkare almaya yanapmaz: Lord,l werc ar ese, and hcnely {ullhoylle, nea!* of wedows coyll -orihy.i'rll. q,rho'u kr \l(.ld l (le p ttnny Migltr I onys hare a 5o wold mo, no tE*. .r here. otwifys thar rhar lre oovlL on this sole lior the life rh.t theYleYd, wold thare husbandys weR dede Ior, at.!er :r ele 1bede. A.gy., s 298 Eskikitaplarim.com 340 Karagöz K{CAK TANRININ IZLERI So wold loure si€ weE.rz llannm, nhar\t yiircgin*!inc dolu oludum, Eger bi.kez olsnn birdulun ralihine sahip olsaydm Senir Nhrn isin nder\rmezdim Digerlen de. btr *yircilenn isindekilerde alnn yapardr kuskusu, Srrdiiklen yagin adda, Koc.lan olsnn isrederdi. ennko..knek tsriine yenin edeyim ki, Biznn d imi2 de i,leydill Gemide kalga edener br k !e kansr "bir neden olmaksrzn" geniden la.drrrr. Dalid Belingron, Nuh ye k1kaba L.r grildr.nr urmakr rn ,a. L.rn. 1.1- zgLrn uqumaya kadar i9i ,r rnr. rcrill"-rn n ide.e bi. olaydaki anlamrn tarkl duzeyle,rni gorm€ egilinine gore, "genr gerqek Kilise'yi !e kadrn gibi gemi\c binneyi redded€nler ise inarcl gLrnahkarlafl simgeler.r' ruzgun ,l)raldrr, qsa Nuh un gonderdigi giivercin yumurak bafl ve iraarkar, ,lLgrna rrarer eder. Onaeagda rek '1,r. Oyunun sontlnda, olasrhkla waketield Masretrn olmasr gerekri ,trne inandrgr gibi, asrl yerkili NLrhlur. n Ellilikre kin n baskrn oldugu ucadelesi sonunda eozirlnirqriir. Mamrk (Nuh) i]€ rtrrku (Nuhun ka, rNL) arasrndaki geleneksel hi)erarFik iliski lamir edilnifiir. Mrsrr, Nag Hamnrdi'de Krpri dilinde yazLlmLr genir bir koleksi, !mm bulundugu yakn zamanlara .legin, bu drrdrrcr, inarer, eidderti l,Lr biqnlde rutkulu kadrn imgesi yirzyrllar boyunca s.rregelmis rek ,,rnekti Nag Hamnadi netrnleri Nuhun kansna o zamand^n o)le 13.v., s 302. l.g).. s 290. Eskikitaplarim.com 31t Karagöz sU[ltRLERlN K!RN,v TANnl9] girelr:r brr zrt rmge kadrnln !r*til y[k]emi:ledir ki, olLrmsu rmSenin tanhreki bir brqimde sapkrn olarak senelde kadrnlann- tehlikeli bir di)e gdriilmit olmasr gereken bu imgeye kar;r c'rtodoks -!e )ukseltrirgi brr tepki olnasr nirnkirndirr Ihc N.€ Harlnnn.li Librdry'yi ollrilllran altnrgbir krnprrktan )al itrtanl. ilSili.lir. Bu, di)elim ki. yaratrhe ;a da A.left ye Ha!!i LiykirLsii tenasr kadar onemli degildir' liuku tlrtan kotilirEtrrl kokeni {rykiLsiinu anlaLmaz Yine .te gnosuk rarih bakrsrn(ta rufnn bir qagr sona €rdirip daha aydrnlk bir eaAr orta)a rrkarrr Ar-drnlann, (Gnosriklere gore baglangrct,n bef elde edil€bilir olan) nrzca birkae Lanesi riirlii eok voz bir dirnyada yollanna de lam ermeleri m€rinlerin ba!|ca klrn!$tmlL 01tlslur r' Pek sok kigi belkide cogunluk- gerqegi edebl, Iarihsel \e iiziks€l birimlerde 3o'erili me)r siir.lnrecekLir. Bir^z.laha aidrn bir Srup a)nr ol'r)lardaki gnosis sahibi r,linlann, diger anlamr karrayacaktrr 'iine de, talnrzca bu g€t{ekten avdrn ohnlar diuryn)r "tinsel brr bieimde anlayacaklardrr' Tins€l PaLrkati gi'lerr dnaln tLrlan )olladan biri Krhbr Muktrcidesleki 'lkitsiinn )eniden .A.leLn )' in Vah)i (15 t birinci )a da ikinci )!iz)rl), Nuh Merinler I he Nng tlornnrli Libtu:ideki eelrndc ")krl$trntr ns ctrlttrr' 8sn ed' Jinr'r Btr kncsi Mdchi2e(lel{' Nuhnn 562 edcr listsinde inqnhnn kidrrol^n Ador'.len Melchiz..iekc oI r"o IheThought digen. Bn (s 401).lik.r rola! dyknslnu anlarnaz M Itobi.nm (Ne"u lolk llaqt! l9/7) rei. z^Nin z.man Nuh tr kan$ oklugtr diistnulen Noranr' Ha\laint k,z, erkisini rnlaNak (in.nenilidirG 404 5) (Brzen Llibrlir ltnne ge(ol H.\r i rrn oglu Seniin k^nslkrzkidegdi| bazen de 5em in kanid'r) lli'g' A P|{Fod Not.mn. Iahn.h €Innelerinde geccn(s bir kadr oliir Niinutli'n Gnoeik btrny^rlamaj oldugunu d!5tr'ii' 404) Eskikitaplarim.com L 142 Karagöz (ACAXTANRININ IZLERI bir bakrma Tekvrn'den tarkh bir bieimde anlarrr. Haua Nuh rl yunan kahramanr Deukalion ile ozdeplegririr.r' Adem, Ila!!a )la pa)tarogr ''olirrnsriz bilgi'nin kayburdan sommludur Bununla brrlikre, metek- ler "bilginn !arlrgr"nr komyantara yardrm edec€klerj zaman, Adem tutanr onceden bilir N|h\n kansrndan soz €dilir. ama cnosrlkleri kurtarmadaki pa)r aerk degildrr "Ad€mjn Vah)i ne gore, dlmki NLrh un olnadrsr rolle kargrlastrnlamaz Vahli nde, Nuh, r anrn planlandr glndan iinceden brlme r5rgrnrn biituklugii ramhndan haberdar edilB€nzer biqimde, "Yuhnnnanrn nliglir. !e ,ynca yerlerjk rrl(tan p€k cogtL, parlak bjr bulurun iein€ gizlenirlerri Lser dalandrSr Tek!in Felaker geldrgr zanan Nuh o)kirsirnii dikkare alnaz. Gerqekren, )eni yorum gelenekle earr5rrgm di arrkea Musa)a mey.tan okur. Barbelo, Sophra !€ Itarla kimlik leri)le en )tice tanrsal ilkenin kadrn ]oniinLi kursa)an bir eser.lir Oykiigelenegin kLL(sal adlarnr 1'eniden yommlar, bollece Yare le ''hloim "Yaldabaorh"rtn dirrnst !e erdemsi? oguilanna ctoniLsirr. Yal dabaoth a gelince, bir yantrcr. ania brldrgimiz diin_vanrn yararrcrrdrr. (;nosrik dt\silncede lse, kotLr, cahil bir lar|k, trkrcr gLrqle.in, ark honlarin baerd,r ftken ortodokslugr tum me)dan okumalanna re ktLlsal olananm .hrr jlkesrnr karsrn "Yrhan )'eniden )'iicel!mesine j 59 .kl.m Hal\'a icin du)'dugu \^rh aru tr kendinr brrak{rgr ,.nah iinnlaRla edebi bilglmizn gricir" }1k nntll \t Aden olnmnn r€rkesi .luDa sirdrArni biliyordr (s 257) krn DoEsr, Tle 5e,d Eoir{ of tlr Egyfrinr Grosli.r (ltochesrer. vr lnner fr.dnidF lnrer narion^l 1986). s 41, Gnosrk n.rinkrde De!.hon ur Nnh ile dzdegle!i nlnBr $br, kansr l,yrhin,n d^ Nnh ile ijz.leslesunldiginr bdrnir Norer Serhin kanq olaEk Mlndiein NuRi$a ile ozdeglerrhlmr5ri., s li5 r" Nn8H.rutrddi bbm,t,, s ll4. Nng Honrrodr l-ii,roy. s. 258 Eskikitaplarim.com )43 Karagöz 5.MERLERIN KURNAZ TANRIsI ENK1 na'nn vahyi tulan oykusunde Nuh un kansrna yer vermez " Buna kaarn, Tfie Ndg lldmnddi Lilrrdry'de ortaya erkrgr zaman k. rlsr Nuhran bile daha onemlidrr Ana merin "Arkhonlarn Esasf'drr. I 6 n,n )eniden yorumlanmasLdrr Temelde bir Yahudi ese yeniden yornmlamada bazr HrristDan ogeler yer ahr Is ridir, ancak Bu Tekvrn trsrrncu )iiryrldan kalmri olabilir.']s Eserde Nuhun karrsrnrn adr No- ''Arkhonlann Esaslnda dusmanlan ayrrt etmek gorece kolaydrr Bunlar htikrimdarlar, ikridarda olanlarctrr ve brr sef tarafindan, eserde Sakla ("salak ) !e YaLdabxoth di)e de bilinen kor Samael taraf,ndan Bu dualisr lahiyde l9rk giLelerinin ba5l Babadrri anak 'onetiLirler. Ruh, DilrLisrluk, Pistis Sophia, Disi Tinsel llke, Diri Yol giisteren ll ke ve Zoe grbr adlarla anllan etkin ilke digi olarak betNlenni\tir. Arldonlann bairnrn klistahlkla royle ilan.tmesi)le k(irultLk .iitn)air girer: yok. ovkucle daha sonra tsrannda olumltr bir frgnr olan s.phia sa)esrnde Benim lannr lbendenl ba5kasr ynk M€lek Heleth, huktrmdarlarrn \ar edildigini aerklar: Sophia "eir olmaksrzrn, bir ba grna bir Fry yara(mak istedi: y€ yarartrgr kutsal bir 5eldi" (s i56) I'Be,uerbientrde, The concept ofOur GRat Powe!, Ndg HdDDtrtrli Lib'n,v, s 285'86, TerMr\n Tannqm, IuLn anohEryla imikan al.n, begeriydnr bnba$ olamk Esneder Bqenydin bab6r N hin drndarh$n, !e 120 ld dtrd!.lar eftguri. ama kinsenin onu dinlemcdiginr gou, Tulan Nuh re ogullan'nr kunanr, {akrr be5eriydin sonnnu geririr"zihin*l uzun sii.e o ri kansnh bir rol'u yoktrr Nag Horrmdi /lbnry, s 152 60. Ayno bkz Dore$edtki tanFn!, 5.rtt 8o.,rs. s. 159 ito. DoESe yapur, lenaeus \€ Epiphaniutun sd2tnu ertig' ,aman b"5la. .Book ncak Nuh un of Nor.r" nn bitbzdiolank ele alrr DoEs* Mrmcilik \t Mand^e nalar ar.enda ijyktin un .rkisrne drkk.r cdker, s. 164. Eskikitaplarim.com Karagöz Kutsal, ama yozdur. Var edilen J ",n tunn oldLrCunu .. n "c.lge' cismaniydi en ,r ve knsrahea ken ,r Colge ydr. ", Kdr ranfl ve arkontafln giirlerine karsr 'iuh-bahFedilmis Kadrn" (Hana) \'e Norea dunnaktadr. Ilawa, Habilin yerine serh i dosur duktan sonra, o da ktz, Norea)r dogurur. Norea insanllsn pek rok kusagr ljrinl bir )ardrmcr" olacakdr. Noreayla birlikte insanoglu co galmaya 've 6lah olmaya barlar (s. 156). Hnkumdarlann. asrkca hrqbir neden olmaksrzrn, rum canllan yok edecek brr tufan gonder rn€)e kara. !ermeleri tarihteki blr noktadadrf Gtreierin hukirmdan, bir nedenle, hirk(lmdarlann karaflnr anlar ve Nlezopotam)'a geleneginde tanflLann istegmi drgigrrrLneve ealsan In kiye benzer biqrmde. onu bozmaya qal5rr. Guclenn bair Ntrha bir semi yapmasrnr !e onL, saklamasrnr soyler "sen !e senin eocuklarln !e haylanlar !e klreirkten biryuge gogin kuslan (s. 156) Norea ()a da n1elnin br nLrktasrnda yazrldrgl bleimiyle Orea) gemiye blnnek isre)er€k, sahne)e erkar. o" (Nuh mLLl cuqlenn Hrtkumdan nrl) onu icenye rlmaz Norea gemiye !e onu )'akrp kul etti ' \. IrrFm r\"\rtd 'ifledi ' n 1e-,n" rzrn f(rir Norea t:tln,zca iddiacr degil beceriklidir de. Tulandan hemen sonra oykiinuLn en he)ecanh yerigelr. lliLklrmdarlar, ayanmak ni)e!i)le, elrd,nn kadrna yanagrrlar Liderlen Norea'ya, Annen Halva bize gekli' der Norea kararsrzIk gostermez: \oR. onl^ri donup soyLe dedi. Srler K.ranlg r Hiikllnrdarl,nln,zi l.Derlennriisnnz Bennn anneDi de tanrm:zslM. onun yerinc krndi di' 5ikaFrhklannur tanEn,u ennkt ben siznt ronu{'nu2 dcAilifrr rk$ne geldrgim yfl Yukandlki Dunya dri ls. 156-57 rllrkumdarlar onu zorla ele geEirmeye kalk{trklannda, Norea Knr- Eskikitaplarim.com 3+5 Karagöz 5U\{ERLERIN ruRNM TANRISI ENll| salOlana halklnr 8ii) iil( Melek Elellerh onu icin iner !. kitiPcrk Elel.rhin dykiide daha drlce olanlin aqrklamasryla sona ercr. Norea gerrekre, Gncl€nn kirletemedigi bir bakiredir. '' Gnosriklerin hnki ) i iceren Teklin i l€nrd€n )onrmlamal.nn.la ironinin zerres, bnlLrnmaz. lsrail deki Yeholacr Iektann seleneginde Nrrliursag 1r dr lna[na grbi tinnealir !e eril rmgeli tannlar brr o1k|L anlarmrkra aflrk kullanrlam^zlar. Ttrian oykrtstlnde, tirnegrn, Me,opot^mta ed€biFt geleneg,nde lirklr tannlarca o,vnanan btrLun roller Enlilin. Enki'nin. .,zellkle ana ranrrca ls(ar'rn rolleri Yehova fla hine rerilmigrir. Gnostik mrrleri elrene ya)rlan dua|zmin her iki )anrndaki rdlerin eokhrgnlla srkrnu leknemigtiI. Tufan olktsrrntLn gateniden anlaLrlmisrnd:r, gliqlerin hiikundarr, Yaldabaoth, rLrfanrn rip bir d€gigliesini Iaratmak iein henr Enlilin derin nlantrksrz|grnr hem de hnkil1rn miiilik endisesinj bag.lattrrm$(rr "Arkhonhnn Esasl'nda rulanm rek hedeli maddi dtin)adakr t€k sal unsltr olan No rea.l^n baekas rlegrldir Sunier rc l'u,ldrr E lebiydir Kirabr Mukaddes edel)i,\.tr gibi, Yumn €debi)atrnrn da Siurer' Akad etkisinden pek eok izlel tarrdrgr daha da belrrgin hale g€llnigrir Yunan nitolotrk notifleri)'le Mezo Potam) a .l unyas rnda ,\a) grn olanlaL arasrnda, arrnegin elrenin yaratrl$r, rannlarrn dogumtr, kahmmanlk kiilllini. et.lerha ilditrmel{, ilahl.r iraslnda lel. ihhlara karqt savar' trlan ijyknleri, rannsal brr ceza olarak salSrn h.sta|klar ve gursuz 'o oo*o.,ngv.., 156 llihhkli dshgn bnem \t Kirabr Nllkaddes Selene ginde k.drnlarn yucelnlmesiyl€ ilgrli ohFk<izelhkle Ha\1'a te \oE^- bkz Ehnle Pag€ls Ih. Grosrr C(rsltk (New \ork vnnage, 1979) ozdlikle I boliin God rhe farher/alod rhe Mo'her' Eskikitaplarim.com )46 Karagöz !e kalkqrsrita kasretli, ic kararrrcr dliiler di)an gibr, Eok sa yrda carprcr benzerlikier oklugu a.uk klasik edebi)nr uznanl^n !e rnnagr rarkiyarerl:rrca kxbLrl edilmekredir. lryddd !e Odliscid grbi Yunan destanlaflna gelince, seekrn lngiliz bilim adanr Munro Chadwick iL! cilLlik anrsal eseri Itu Groirth al ldrdl Ij- Mezopotam)a'nln yazr| desranrn besigi gibi gririlnclngLrn! ".la, )arN \Lrz)rl Ltnce belirlmi5ti Eunu )azdlgr srrada, edebiyat rarihcile- rj )alnrzca Akxdca Grlg.i)rn! desnnlnr brl)ordu O zamanclan bu y.ana )aklasrk (lokuz Sirner desrrnr girn frgrna qrkan]dr \e brL)nk boluru coz ldt ve bLrnlar )alnrzca k.hr:,rnan Gngamltli deg,l oDLrn drcelleri olan Enmerkar !e LLLgtrlba|da ile .le ilgihdl.. Gerlrkten, bu €ski Nlezopotamyahlar ve Sune.lefln. eski YunanLlar !e N4ikenlerle ben zer bisimde, kahramanIk desranlarrnrn karik'erisrik Lizelliklerinden brnnr oluerrldLrgu bir kahranran|k sagr geqr(lLkleri 5lidi genel l(.r- Diger )xndan, Yunanhl.flf, siimerlerin genjs re oldukca inceljkli ilahi edebi)"lna benzer bir iel gelisunnedrklerine ku5ku yokr|r, sinkiL taprnak !e toplLr yaprlan dualann Yrnan y.sanmda o)na(Lgr d ilolatFrita, sunerler, Babilliler re lbnnilerde Eok giizde olxn mersjle turiinirn de Yunan.debr)atrnda karlrlgl )okiLrr. Yunan razDe )'. d. agrrlannrn, gimdi luikin Muzesinde hulLrnan, il j korLrnmrq bir tablete kazrnmrs yakrn z.minlar.ta !e!rilen iki SiimeI f.prun(la bncelleri !ardrri burada srimerli brr 5air sergrl babasLnur \e kans,, "gLizel halun, ha; rrsever hanrrn." .logursan ana'n,n (ilLr' daha azdrr. rok abanrl bir dille aglar. szlar. ''Bilgetik edebilatr alanrnda, Ezop masaltartna paralei pek r(rk 5ii nrLrne merce €ser bnltrnmtrsttrr. Gerq€kren drkkat !€kicibir edebi)at paralel ligi ornegr, bir liftlinin ogtLrna rigidiinden olnian Stunerce "eitrer Eskikitaplarim.com )47 Karagöz su[n:uERlN K_ Rr"lz T^\Rr1r r\ rir YnlLginrn llesbdoiun lilfr !e (;rrlerini v. VergiliN\'n Citrrilrr\n !:a8r$nrLi.srctrr. ve Fimdi Nliguei Cnil. Piatonun diyaloglan grl,l edebtar eaheserlerinde doruEa !n(rn Yunan komedt'asr ve di\ak,s trrlennin erl(en miijdecri olabilecek yaklairk bir cluzine 5rurer dene mesi, di)alogu, furgrnasr !e tarlrimasrnrn parsalanrr brr arn)n gerir nekte ye cozmekLedrr Sdtlln'ai11)bfu' Knul Tallq!isl, Akadcr tann slatlan arastnnasrnd.. !rr a])!i, Ab krtrl, in\anr icin p€k eok alntr y€nr Yalnrca bi. Lan n)a, ta)i sar dt,r adr lenlni9ur.r0 E D.{rglas Van hrren, hanur sr laLrnln popiiler llelen lanrlsr Sarapis in adrna neden olnasr thunaline dikkaL lekmr!1i Saraprs in ruretilis !e)a k€rhnin (i)klsii antikiled. oldrlkea D1 aclklxnmlt, ancak tannnrn kokenleri karanlkta kalmr5trr. Mrsrr1l r,thrpler lacilusa, I holemaiosun disilne g(ikten genr bir zu nun (Apsu) .dam"rn grrdigrnr \'t ona S.r,rpisin heykelinL arat.naslnr so)ledrgjnl anlarmlslardr Ilelkel Sinopla bLrlundur Proserpinanrn ranr srra Ji]Lpi ter Dis Lrlarak da taprnrldr Delpholdeki Apollotr rahipleri Mrsrrhlara Saraprsjn he,lkelmi lskenderiyele goturmelerini. ama esinr orada br rakmrlannr isurlediler lleykel lskenderi)eye g0ritrrldi ve M,s,rl, i Osiris le dzdegl€grirdilderi kursal bir mekan inla edil di.''-lann, kadm dunyada epe,vce etinolojik !e hrihsel spekulasJona -volastr, amtr Sarxpis aqrklanalxn pek inandrncr degrldir Van Bu 1.lln Salaprs rr8 ,/. l' .rl1r L{ r.n l,,rl.'n.'. g"l. ,r 'rr Knrr ralkrlin ihlid,lis.ltr Golr.r.prrlrrd (Hrldeshfln Ce.W ol,ns Vedag 1974). s 2:12 33 Robe M Cr r(.l;ol5 o rh! Oni c"d (Philadelphia wenninnc!, 1986) s .r t5 16 Eskikitaplarim.com Karagöz I{ACAX T,\NR NIN I7I IRI ren rn sarapis in Ei .l.hrgn onerjsi, Sinop un germjne AsrLr deni: ko lonisi olclugu bjlgisine claranrr.'r Ronal (Txcrrus), Yunan 0,lurarkhl,s) !e daha sonraki Ilrrisu).an (Clement. Origen) diiirinrinenn. olasrtrkla, .,yunantrtar !e Mrsrrtrlan onak brr raprnmada blrletrirmek" iqjn Mrsria slrkulan bir SirneF Akad hnnsrnrn kijkenleri ir(nne diirunmeleri,rr Llelenlsritt cagda F sanan dinselkaynasmanrn ha)rer rerici kanrttanndandlr. Sarapjs, bu )(Lk knnancr ranfllai(lan hiri. bjr mucize emekcisi Ye srta y€ricr oti, rrk yal'grn bisrmde seyili)orclu lerE Saraprs rnsantrgrn, iizeilikLe de rkmeEini sudan qrk.mn denrzciten. vetinirn€ri).di } Sarapis ile La arasrnda rarihsel bir bagtintl k,Lrnik iein s.gtarr lunuhr orLara crksrn Ia cla srkmasrn, bLi)le bir kal.narm tskender.nl tetihlerii le Lrn,r)tr crkan qlga damgrsrnr !uKtL(. OtanxklLclrll hd )er de Yunantrlar )erel ranrLhn liendi Lanntir).ta ii:.leslesrifttrt€r ),.rcI trnn 1a da rannqa aynr E Doughr ll.ns tsrrr. Il,! I'ld,DS vis. drl t9ll), r i,r24l Van Schoerz. .\.9t, s trre giriyorsaF bagdastrrmakra rl1r ti:h grqtik (;rd ,{rlL jrcdrtr (ucrh 71 kkdldeiden oncc gdir. hk.r Heten doneninde yrDin er[Fnnn 8e \e lskendenyirrn cok kuhn n enrclrkrncl m. rkez otxrak oLra. )a crkl9l $rr.i biiynk olcri.lc hrlaMrm,sru. Drha ijncekr br onrek l(h. Aesch)[Eun IJr. it,iidrrd. i:rnn hnnlir ele ihs]n^ b.rlnnrz I .isitc, Su.ce ni5 yayrhmr An.hyllF r.!iltrdar kullirrel aod^n Digcflen ol.nk kdnnNs ollnas,na kaR r. \irn^Dlr o)trn !az^r r, ii mnnhr hi( de eglrik b,ciDd. frzha hl5hr ld.rh \i r.n nntrl.n gibdir re AcrhyhF ontrn \nr r r^nntrn_ n r rdl.rnr ki, lmrna, Irra.. 5unyeli 1N,crlu. An h 1c tas gitri rNnnci linn gflris bolgehE ,r [^rkh ktrknrlq. )rlhm, pek cok remet nzethktetr p.ylatnrahn $yesirde gerce klerni> olni|drr. Eskikitaplarim.com 149 Karagöz IUMERLERIN KURNM TANRI5I EN(] qekilrniyordu. Mrrduk rahibi Berosstrsun Enki'ye Kronos dedigini harrrla) rn. Tanrsr Bel i (Marduk) Zeusa eF tLrttr)ordu Tannea Tia mafa omL)rka diyo(lLr, kLqkunu bLr urDna Hlr r (tiuber Ana) srtat! nrn Helenleglirilnesi)dii Kildani" adr olan Thdlarh\n Yunanhlarca i MarduldzeIlrdidssa (cleniz) olarrk !e!ril€brlecegini aqrl(llordtr us\n dun'nuna gelince, girelti hnrrlar gon llilL oiarak birbLrlennr ozimsemi5 olabilrrler, eirnkLr rn.r iglellerr palla54txlardr' Buna kar irn Tiamafrn Yrnarl dininde aqrk bir paralel yoktu Ye BerossN se!i' Enki mirlerinrn kadim Sirneiden cok uzak bolgelere yalrlabilne' sinin bir yolu onceki klsrnda biraz acrklandr' Tufan ovkis[ rivle rlgi rekici!e )ararl)'dr ki, Mezopolamya bicimi Pek cok cegillemele yol actr. Hika)e planr basiL !€ esnektr: gdkyuznnde k 5r crkan titr'sNi btr rann Ntrh lrgiini'1e ognt getuklekihry\ i.r lantrhrn hauLl.nr.$ * lur.r"it.'AuJrvl,u'ln.n. dls !h) ' 14 i5 20 ltnrsnrs (lnnan" vazmi irNanlanya d^ yan (annsal \" N(h t(rgnrutc XFonrhrosd€mesi gibi(Sturerce Zn6u'ha) adlnr Aos olauk uv^namar rklan helclle9{inne)e qilFmahlttrr' B€ro5srs E nnr yazf, s.10. Eskikitaplarim.com 350 Karagöz (ACA( kuglann TNNRININ IZIIRI eh€nlnesi Iannh.a kurbrn renlnesr yenieag O)kirLniin deAiskeleribrr boliimii vurgularken, digenne onem yer, nez.T tanin qrkrg nedenisij)'lenir ya da soyl€nnez, ussal'drr Ia da .legjldir Oykiiniln gekli beklennedrk rurgular gdsrerebilir. qtnku )rllar bo)uncn, Kuabr Mukaddes bilginleri, sdde Relgesel V?rsaunlaia uFrak rekrindeki ij)ku,vil, Yeholacr ve Rrhipce anlanlmasrnr gore iki degrskeve ayrrdrlrr." naha yakrn zamanlarda, o)krurun sekli bilinsel dikkarle sizilmisrir. Tann nrn Nrlh\r hrLrrladrgr ornegn, it) kiide )ilkselen bir harek€i ^n, (kabaran sel sulanna benzeten) ile bi. kLrgr hareket (sel strlan cekilir gibj) ansrnda bL)lunmusrur.r$ OtkiL nLin 5ekli Belgeset Varsairmlaia karsr tanlsmada bile kullanrhnrslll. [ger ii) kii tok a)flnulandrn]nn9 bir esLetjk bilLrlinlirge sahipse, melni Yehoracr ve Rahiplere an degirkelere a)rrnak zorlama gorirniir.r! Gelenek bo)unca Nuh un kaflsndrnsa diger motifleri izlenek '' KusuFu TaldDUDr F Lrir it nek icin bkz. Nomitr 1 kb€l, Lil.r" r y Crni.ir dl rir. ol.l (Phil.ddphi^ f:orIFs, 1971). s 29-42 '" ll W Andclnr1. l'bm Analysis ro StDrhesi5: Ihe ltrre rt)Err D olc.nesis I I1," JBL 97(1978) 2l 29 "' lsmc M. Kikawfula rt AnlN Qrinn tirafindan geli$iilen mnl9n. btr.lu.. B4;r?,\l)rrldD iv.ts (Nisl ille Abingdon. 1985) ('rk rnr ile r,lanu Kirabr \4ukr<ldes uyarl.nu$ .rasNhki bazr karelasim.lar rcin bk2 c.klncr rc \4.Rr. C,kdDdnr, s.228 18. Eskikitaplarim.com l5l Karagöz sUMERLERIN IIURNAZ TANRI5! EN(l rarl olacaknr tlelnen her otklide Nuh tigirrLrnnn cemanti)le bir bag(etinkn trfan srrn lanrlsr olduguna girre -ister Grlgdmri\a Fptrgr gibl ge n, saklan^k zo(rndad,a insanlara N'glak blr bisimde konuinast reksin, Eterse Kuianda oldugLt grbi onialrn rn'n! eksiklikleline ne)dan oktstrn- motrln kuilanrhs biqrmr hlkilP i'lattcFrnrn lelsefr rliikin iPLrcu !errr' Llazr Lrl'arlarralarda ,va da ranrrbilinsel gort\trne Nuh ligLiruntrn ogull.n digerlerntlen d'ha iin€mlidir - !e gordLigtr' tulam muz gibi, NLrh trl karrsrn.lan tla daha.jnem|drrhr Kuiandakr bnr rliskin gondermclerde, Lirn€gin, inanc eksik|gi )uzLinden gemr\'€ dirDn\€ ne-vi redde.ien re kayboltrn ogula rLrrgu )aPrlrr ln'ncrndan Nuh, ogl'rntrn oliuntrnin hrkllgrnr sorgular' ani'r gerqek ona )en nralum otlugundr boy'ln €ger Merhum Aniil llunqtlun )azdrAr bir )-imrnc' )1r:ytl 5iiri derndtn €tkLle)rcidir' rrrnkLi oztl da k.Ibolin oAlLrn acrsrnrlan bakar' NLrh un oglnlla rl,lam 'am bir Girrusme cie, zsi ogtrl trlkesinde htikiin1 sirrenl€rr kLL(umser' (1940'1983) NLrh trn ogltr kenrin gencleri,ile direnuken od)ekler" s€mr)'e kecar Coc!klus!rrn E.ctlgi Yei1.i !e uyq llEi hulrnnak Anrihrr l( iDnik iciD t.slir vrgar 'cin G€inrnin €lendrsi hrl'atrnr hunanrrk rcin ora sesltn'l'gi z'mit og(l hepten l(arir !rkar: KaN dkin brkn orrn (tdu btriD adlernna sildi) Olumine di,cntriz Ve irlneyen bf dagr ^Inz (onx hxlk derler) Eskikitaplarim.com Karagöz TuJan\ b(i) le srra DnnqulyalnEca i)i dIr, ironik bir bakq arrsrndan sunmakla Amal Kur'an bilgisin. degrl, al]l. hemen bririrn hikaye oAel€rinin .lLrnu5rnrirlmesine. qok srk olmasa da, alt isr e.1i1m€sine izin !er.n ttrlan rtyk|Llerinrn lazlasryla eski bir gelenegi.e de dikkal lzl€meye des€r btr diger yol da rtrtanla o(ala erkan F, prsrrlrr. Mezopotamyah duginirrler insanhk ra.lliini 'enisaArn LLrlania iki)e .\lrma egiiimrnde)dLler -lulandan ijncekl, Nuh tigrtrrtirle dizrnin so nLrna gelrndigr bilgeler delriydi. Sonradan Me?oporam)a k.nr derl€r lerini krallar ldnelli. Kilabr Mukaddes rufanr, kan d.rkilnesL)le ilgili rtamk )eni bir ahlaki ilkenln ye Yehola ile insanoAlu arasrDda leni bir sozlesmenrn orta)n sll( gn. tanrk oldlr ve ilrLnrrl.n izlemek bi riz sns de olsi Nas llanm,trdi orkLileri, LLrlancla, salr 1izrksrl, rarihsel l hylic lmaddi, qn l) rannL\Lrn sdrunu ye Lnsinl,k ririhrn,n tl(h s,ri' ve;a etik a5arnasrnrn baslangrcrnr ' somii !rbi.lir ,^mal Dunqulim 5iiri, Anpq^datr A Spe.ial ' lnkniew wnh Noahs 5on oh nk ceulm$. lrneb ioml (-oin|anllre L eFrure A$ocr^lonin Unil.crlry oI s!$.xilckr bir toplant,nnda FarDa Mous^ Mihrnord rrrii,ndan ' {unrlnNtrur. Agrsioi 1985 Anahkr Knfan nuelen rii !e d2cllikld Htdth[ Gnostisizninr baa brcimlennd. M$ih in ge1i9i rc son .sanulr, mine\r" \tya n'lFni sizm e!.enin kendisinin hinrl!e m rri gdijr rjr'"ddrrr !c eaA', Nuh Ltrfiil. Hr. zihinrl cig! sonr erdnm$ batlarm$rtr Valenrnrcr Gnosri dirtnnu. hylic . zi ^ynldrgrnr ]le Johdrrifu ajortrl ni c oni. trd onrolotrk dnzeye Bkz. Elaine ainn,rDrd']y II P^gels. orlohr (Narhulle: Abrn8don. l97l). s Llce.yrnna aytrzrmaDdi yoruDibrhn*lbir rlkedir Bx2,lan bi, eri 52 rek dLr :efde lorumlark.n, bir drgennde daha il.n dtrreyde yon,nlanabilir ainols \Niolu+n rnans i duzeyihi bulankrca ohnNulmulr(r Eskikitaplarim.com l5l Karagöz i TIIVFtrl IRIN XURNJ\Z TANRIY E\IiI Enki mirlcrinrn yatrlnl)ildisi ikrnci bir,\'ol SariPis tiPinin l{i\un5 (lL rrlNr arrcrlrgr)h.llnrlttLr' lllr iilerlll L.lnrr riPlerince f^)tairldlgr te!.r mit*l mal:e eninb'r Pireasr brr ktrhtrden di$ \irniilnlditlu: onenrlL rine :teqmis olabilir' Mit{)llriik nlerinler her z^min b'r kidrr (lcgildir. vunan rinnsr KR\nostrrr belli ozellikleri sLirtci i!drnlarrr -i\s!a)'1 IlesNd.s\rn ll,r).qo i.idnki K.onos ranr lim^snnl )cr I'r (rzgr:t bir arkaPl.n oldulL' kesin olLnakh birlil(e Sumerlcrin lilrl(r !c Ninhursis:strnrer Lcrrnet M ini bilff6r hrc mtlnkun Ariri'nnx geldtl rnel(r(lir, (lohJ sr)li tLrfnn o)ktrsii bi(ijninde bir metins'l \j: konrNtr.lesil(lir. Anlr [nkinin rki iizellisi Kii\rn)sa. nrid:ln (lr $rrrhcr bi:r )ollrrla llarr (lnerrnccsine ge(niit ')libilir' \ir lrr"ft-iscrJ (ir'\r'nrn dehset !eren'snrurn Co'rrkh n(lan llirrnr rtror" resni (\' lirltl){ Itonu tannl tanrrsr S nnie hef:elrlen Kr) n,xirn kmrasrk rarihinclekibir tr( cizgi'lir'" BLr kirnnIk irngelenl(lc txhsi l)ir bicrrrrli strcltr, $ozi dnnn\(5 l)ir linnnrn :n) rf ersin insxl benzeri l)ir ligiiriln etirli .lislerr)le par(ahrken gor!mirr Ktqlit$Lr: btr. R r \trutrn(lnkid€nn d(l\erirr en sinir lrrz c(r gorrurrtltrindtrr intikite P lttonLrndrki' srlr bir diirelr Ninrrirn rtesin(lt esin !eren dtsrlree zekn !e reLekkrtrun Neol)hrdnctrl ni sirlsele\en (rr ) iicc {igiir ol([rgu dirttrnirhrdtl ohrak lrL K&rnoir, tuLhrL sinrgele)en ZeusLrn hile i)resi'dclii lnhk r't rtltrnisleral." firrrLrcr hr(irnde. Ktunos llrrtoL'iisrnur en rlikkaL l)rn(lir. 1)iger \in(hn, Kr{\nos/Sarirrn irLn, r l(tn iltl xqrsr L[i gelenelil] dolui! 1r hadrn erntsr re cocukhrrnt neden okln: KnrnosLrrr babastttr )tur'si (i{)r' lhtr'.1]'rxida Ile5r'nl')s r'' 184 M.L(clllrer.lrr d rJr. in,rra ll.lir?(\'w\'rk l'ricgrr, 1966). J ldlI|rwl Klih. Nb. lilvnr l'rtrolrk) \t l' 2 \a{. \rr tn drd ll.ldrhdh (Lo d : lhonl^s N.ln)n, 196+),5 158 59 Klilxrrikl \d . i{,r! r .s I5:l Eskikitaplarim.com 154 Karagöz (,\(.n[],\\Rr\LN lzrLRr nfrndrn inl o)kudeki lrhs(ll B(ird.r. otsi Ne,rplironcrlar !.lnn'hn buL(rftlendehtcre(l$ureno)kiilerinin bilc lneralizikscl )orL nla nLn lir rlr (j1.rli{n d d l/r i'I lJrtrls acll|, Llaiinr$ i(lh birine arledilen l5 onbin'rcj !u:)'rl yiprll. 11r N.i.q HdDnn{li IjJ,rd'r'nin Arl(h( lifln Es.sfndi dikkat qekrigirniz (lnosLik ir)kiin!'n neredersc alnrsrnr anlaur. Sijz konr$u vaprt|n kLnn l)rr ranfl giiksel hir brl(irenin )nfthnrl)la me)dina gelen )'.l.luLsr izler kotri rann llaliire rrfllLndirl henilz bicimlenln\ mikrLrkdzrn)su !e mikftrlezrno{ toketnele ko;rrltrr (Yeni )araulanlitr:l Adamanor$ re llarlaDorN (lenir - ).lni, Adeln ve Ilaru). Krkuc tann ise Sarirar dr) e r(lhndr rrlrr. (inorrrk nrernlerdr. gormris ol.luBUnnz gjbi. iigrir Yald.hiorh Jcorr ,)l Knorri.r{q( Kr(rlr(rvsrlrirn ij) le gnrip hicinr(le iliskili o:elliklrri l)irlesrirdi kr. rLrglnk kr.rliteri gnlereli dalri da h:rl.- ..rekir. illlm R,rlna !e Kronos so)lemillin rogu, liomu|llfln l,tnflsr bll Kroln'sla i,z(lesles(irilince \.rrirn irn nnelikleri olarrk brlinlnrsri lr,ls:r unnsr\dr li(: hclrgir l(rLnraz duzenb.z Krorks, Ilonrekrs ve Ilesxxlosa giire -(lnlnlere(i ,linrrrnan"dr " (), i)rlrr alio lbrska 5eylerin ;:rnr srra, !n.l Lannr hnn \r. Altrn Callrn hirk{rmdrn, Kursannrr Adnlrr'rn eten(lisi \e rrfl$r, kent laprla5masrnr onaya qrknrandr. llu ohrnr[r ijzelliklerin rrnr srra. \rn. de, kisrrtli, Lih an rndirilmi$ re tek hatrra bir tigiir. "k.rri !e ,l{,nizin en sonnndx oturnn, iialrdaki tannlann bir hiikiimdin oli rrli dr b€timl€nmisr.' Krono."6atirn (bir)rk u\lilnlrnirn Brbilli lle ' l){trcr*.sad iloo,rr. \ ll8-20. '' Xlibrn\kl. r ll4 1iNrng rftksrei ' dg,r^ sidir( ndi^ndpolrt Nomin O. In b'Moril. l95l).s ln.wn rn. llcsid(\. thl 5tl. KhMtr*f. \d - !rrx,r, \. llJ. Eskikitaplarim.com 155 Karagöz 5UM€RLTRIN (I]RN,\Z TANRISI ENK rossus\an YuDarlllara geetigi varsaytlan) kadin astroloii semasrna girctigi zaman gezegenin ugtrcuz etkisinin baskrn oldtr8r duninirl mugtlr Sattirnun giicli, ozellikle de melankoliye yarkrn olanlar ilsrltr1de, ZeuvJupirer'inkinden dal1ll buyirktu, eirnku eski koznolojide Sa sLr tiLrn tin yortingesi daha genisri ChaLrcer onLt solgun SatLLrnus' "brlge guvahrr z.nan maceralannrn nicelerinibilen, muazzarr vaer iik"le es olarak brlirdi. OndordLrncir )'irzvrlda, Solal)enrn lliki)e si n.le Chaucer, astroloiiumitoLoiik SaIun gelenegini ozerlerl ''My .leeF doghrer Venus, quod S^tume. .My cotrrs, rhat hath,o wvd.lor td r!'me. HaIh moot P.wcr th^! woor inv 'nad Myn is tlt dtDchyingin the re so wan. Myn is rhe Prcon rn rhe de.ke core: Myn is rhd srringlyng an.lhanryng by rhe rhrore' The munnurc an.i rhe.herles €bellvns, Tlt groynnge. and the I D ee emPovsonvngi I do \tnAeln.e and PIev! coneccioun whill dwelle in rhe siSne olrh€ leoun' Myn isdre Yne olthe hYe halles, The liuytrSe olrhe ronres.nd olrhr wallee Upon the mYnour or I slow tlt .alpemer' s^nftuun, slEkYlse rhe Prler: Atrd myne be IlE nal^dyescolde, The derke k$8. and the casres oldei My loohFg€ is rhe Iade.of Pesrilen"' I2+51 69. diz.lerl 1ts rlr worhs r* oicsolitl' chdu'er' ed F Eskikitaplarim.com N Robinson 2 baskr (Ro'ston 354) Karagöz K{C.{X TANRINJN IZLIRI ( 5ew i kE,n venos. dedis.rnm, ''Eennn yohmun, kr ddriilemeyecek kadar uzun biryotdur. Herkesin bildig'nden tazlidtr gircir Kapknra denirde bogulmakrr benim igrm: Kar.nl* odada hapislikdr benrm isih. Boymndan aehp bognlmakor benim irjm, lgeiledn n rkB re isyan,. lnildenrek re gizli.e 2chi lnrikam ^hnm eNkl re rim kar5rhgnubderih Aslanrn lsareu nde orrru.ken. l Kudrctli elonlann }1kmrdtr benim i5in, Kulehrin \e dn\rrlann eokusi i Madencrnin ya da narangozuD risLme 5(runhn )t.inden oynann SahsoD\ ben oldurdtrm. Vr sogrk illerlerdtrbenin i9im. lcmnl& ih rerler 1€ eskr hildle.. Benm bir bakD,m salgn hisralklann babddtrl Korkun! babanrn, nasll olup da ytrcehilmir manok tsrrL zekanln L )rleusl ve NeoplaLonclr simgesi haline geldigi kFmen Salurn .1lcn olarak erkisi)te (le iliFkilidir. Orfeuscu d.rFuncede Kronos/Sa- ,Lrn, Kronos T:rrtarusdayken oglu Ze s'a ev.enin lemel ,,,u, drln)anrn niman, herkesin babas,ydr. itLn ge Kronos ilkelerini ak u Chronos (za ,.!r) ile drdeslertirenler Orleusculardr." Kronos, NeoPlatoncu yazar rl,lt(rbiusda, anlak olarak I 'rnr5m4tr. r,, (nous, neno n,hun yolculugu o8reri,i)le Krcnos ruhu, cismanilise rniFinde srkrno, k€der i l4itllin, 196l). s 41. lilLbani(y, rd.,5drrnr, s Ie hi- I i;i 155 Eskikitaplarim.com )51 I Karagözii IT]IlIItL ERIN KLRN,\: I,\NRIiI FNl\] lekerhkh doldurarrk !e )iikseliiin{le cok larl{l hir l)r!in1(le, g(ler€li dala frula telekkrue daiarrk eLkileyebilirdr.! (:hiuceiif kiLr bibaSiliLrnii beLilnlenesirxlen bir )riz)r1.1^n d a l)ir:inr.n son.a, lldne!ans tik\zolu Nlarsilk, l'i.:ino. eskilerin (jnernrelerini bir ra)a geLirerek Smiun iLn erkisini coli drha olurnlu brr r$rlar lLr(ln lila(rn ur rn.rftrk i$lu Lrnasrl rinner"j)le Siriinr'Lin er hrsr altrnda h:lrsrlh mehnkolih io lekenlerln isl{'n(elcrinr o:.les :ru (. rrrr,ci, L' ,tIrdri.. k/ro \. Drdr.klusonr lu (l.l,m lnc, riDrhtrr doir$rrlin r. hr elruyl. \cti sconrl. ya di ho iliLn) lc.1$,n. iDrlgk,rio Vab \el,i (;r,cJe o)lc rI! nh olabrh h Suncs r i 5srir oz8ir crkihnn gc(ekren b,, anc, liilin. tel.brlir A)'ni b(iNl.. ii.. i dgrirrir rc i|tils tol!,tla yl da ,ldiDd?th Iol!)h flnur )n d. her ikir)lc. bdli brL I.khr yoluyh rdri. drha dcgc!li r dihi filni .l.n JrpircLi cigrstmbiln. i .gir.rrio \t)| spt,r6(lif drhr fizli JLlPi. r.rd.n r. o ,n \drrrklcrnrddr ilrr lrynr n(hnl(., rg rrD!c ilJlri nriun {lihr il(il{rlti 5eylo |e nun.rillddor{ hn,,sil .vtr.ncltle(i.n drhi bnl lt pi)'rlnr.n grbD.sof.hNk. tiln,rci bizi,n $tr.] .lir.k RLLI nr illl,l.d,ghLr(hnd.grl, rnri gcn.l(lc,nini il$lutrl,khntrzli inrtlt'l(li $ni: yr (lx iolJid,kl nnrzd rdi lt.ndnr geri !.k.f \. rtr. hr\rr !isrmdi lliirl.ic rIrliD 9.5r. tn rckkki,rni tD{ l(c !lint hcllL bri .l -l culr 5itr,,r rl. oiri),i I()yir' e r bilri bn )d.nrl \r1 rr !)urLu d!i ( unln,lNciin gecc hrt\.tl,rnN k.rsi {lii!trnr.i. inri Su ,sLirr, dirrku.l )lrradon.i{livmnin srbi.5i1u r d. rcrl,cr n,i{L r b,L y.!i biy.tr i srnl^ntr k^(las]lg,ndrr ltionilrnfr ltir$n tisxnr sn,rn i blrliatruyan irn {lu!Din(i,i (-1tn{1 o J P'l.r c bi.hilil b(tns. rmr kcf(hsiisn mLin2cl! !c l. nsl bf hiyi' br.yilr .liistrcele rFdan Eskikitaplarim.com l5t{ Karagöz tuci(1.\\Rt\t\ tzLERt du)rdif cdnthis tnsdnij. b[.tej(clc t{r(1r,. rlel)ajdl rc.ndr brr ijkidrs bntLr .r (nnlm 5arLrtriun [.D drn (J,lironrn rcrsrh r nr),toritgirxtd. jrp .r m jr{hn hir !a ^ynr snn sLilenlcr l(rtrir 4Dj trru ohLstL gibL, .h (89 kircklfrte ).rlrsetr rt,,nnnir zihinleri orun [ trr tnNn, dNiir!.t )a$mh,,,].rc.t (tr+ \rli dir rhder otan ri jcn, er bifiit{ dusnrin.h Ne \dun nc (i. ruhlir r. srh D hi, J,,|ncftli, lirf .r.nlIr 5arurniin rc$iy$is ot.rtut{ l{but dnrey(ck .ntin.t$ (unku otr1., ,rs.nl.tur s,r^daD a.rcrLcm \e xhtrkLa,, 'ckl.frcre..l(1ir. n, boz.lx, l,,pire, bi:r. brr bakm in\in.gtunr vrbafcr \. u),ljrD ol Dri)rn Snrii,niu r1l{Grf. nurdi. lLl!fn.n IoiL,)li .fr.n tiljr. kush,sL2. br\leNcsirc olan h. onc.tiktc do!,rt o?cthktciLrt.. .f(tir itictrllh. ivr(r,n,jkh!,ugorrs,\1 t ron.hirk, ftterlcr mend{tcr (rl,rDrt. re (t.!^t^r :r! r.ltrl l^ sihlrhf(t I Anr.r S ! u ur],,\ui .r I rnd.r i(i.Ni \c.nrn )x,drir!r'.rerlti5tndeD h.st.n.nLr,. ).,tnr1r IL, tnrci'.lici ili, (l.Iil. rhr ).rirltl.,rlc n,hlfurtti tnltrt.,,ni r rrLlrlrc f.ltl(u,c orf 5lr,,,niLn ker.li i,,rcgnrte bi, rnurjt k .k. r(to,L..l (|r \ u,r. i.n(rjntn$rhrtrrokh,gudrr)cr ),\rnr [,rr.5zr 1]i,l( sc r. olun,rL: rrur b,rgrslar '' r)nilrrncr !c on\edrn.r !rt:)rl lrgitLz edrh vrrr rrrrscl rrgeterIr it. i.\rrnrn.len h:lisL\la erkLlefmjsrt ()rnegiD t:li:aherh (t{.ri s. ( it.rge (.hit)rn, r. \alilln irn harcl{€r]erinrn er t( iniLti .trIrnr. li,Ii L.r'ir ln(Ln e( rlisinr Ieniden )oruDli nak ion s,Iurn hikti n(trt\L brL l)Lr ilnnrsrl{ ljllrlere !e melankoli}.e (likler (-.lnnrsri !mnrB iI ) nrhjrnr" ddlL :irjri]l(le (lhapfri|, NeoptiroDcu (trtil.a rLrtrn) ti ij:(t.5 L It lrdritti., l, lt.KlibiNlt\d.hnilnnhnnrn,r..!l!,|.r til 7t doo. gon,trusc hrnhrs,r rnonur )dor.ttIt(nLe r t'l Sirretrtd. mcLrnt(,tLt rkLL,khr )1i nfdrl gozlLrn, L['isari\,ri1l crti]\i rhrfdr) i\cot)t .,,r! Lnrrsrl (Ltrnciirr yu.chilnrcsi imn {h. unrn (tihi (i,l,rtt bj, hL (tLtrti. (rl(i baglinlrlnrrn rll kNrxlr ltlz Eskikitaplarim.com Klibinslt\. f(l d.!i..\ 25() Karagöz SULiERLERIN (URNM I,{NRI5I'NKI lesrirdigi .y r.lnncasr C)nlhii)a (ya da Arlemis/Drana) ovgii dtlz€l Cynthia'nrn sallgr miu)ie saturn un oykt:isnnn brrleglirir: Ve gbksel crnsel olganlar kesLldi Sarnni!,n eliyh, keskin Harpeyle Yalnrzcr trrcnsel Daddt.letr olusNgunu trrr.c^k 8uc! olnadrgln, gostemek icin Bu kesku guc rn,n rdrEclleine reril.iilinden, Sdenn ,sreklerini kesiP irmxk iln re (iPid in es ri sondimek Baska bir gok teslnn delim bun.lan sonn ba!M h(bndeg$rklik Seltnqtcek rqln 5'] K6rcasr, B.Lr mnolol$i, sanau !e fels€lesi Kronos/Satirn'de "(nrr nunhuzinlu dinsrnliAi ni, asagrdaki d nlann vrkrcr, ama bani r' ren brr hiiklrmdarlin !e le.)trzunnn deh!€r sasan !e Dilik e'len hLr ranr$rnr bnlnrlsrur Ctr!ekten Enkinin hemen bLrrun 'izelLklerinril onal'a erkrrgr lapr Kron,'s/Sarurn du " Krcn.rsrrn kirmasrk nirelikLeri ve srtallannrn in€sin'te, Kronos l I Enki arasrndaki asrk baglanLr onlarrn tanrrlann kralntn bab'larr ol malanydr. Gelenek LrmaginL dennd€n erkiLe)en nLlolqik eserl'r .len ]"1l/lnd Flisre, daha iDce gordiLgumuz gibi baba ile ogul, ta \' Mardtrk. araslndaki ili!kr .n€ rrkarrlmr!rr' llesiod'rs'un lheo.qonir 5i th. A,cDsolCrltfi CJrdl,,trdr. td Ph,vllN B'linlert. (l-otrdn Orlod Ll rl !.Niry Pftsr, l94l).20 29 dir€l.r Ker.Vsntrtn u Mtzopohmyd tannn \nNra ya, ozelhkLeriirin cogtrri hkrrceiir. b^ghyan bir g.le,rek rudtr Jacobsen (ledrrr, s I27 l4) i cenkci,viCir ol.rak S.rurken onnn finrna kltu erl" knl yignN ntrus, \c tulin,n sncli Sibi ozelhkleirri vt rr ()m \cnhn 'rLl lard r c,kdrlin Nintrrran,n (liAernndrklen isin bkz TallqrFt. C'ilt'i"lrirh' mel& r.'i trt.ll ta.s +21-27. Eskikitaplarim.com Karagöz XIC,AK IANRI\IN IZLERI ru.gu yaprlordu.5' Marduk\rn yir ceftillrlesi Babil hrihinde grrrece geq yer almr5 bir ola,v olabilir, ancak MardLrvta a) inlerinin popiilerligi -Marduk Lrn Enki'nin ogl'r olarak kesrn brr bremcie panLeona gir$iyle arkaik SLimer edebiyatrna kadar Br lp- r ),,l.r '1r'1"r.'Lar" g'n. Ilesiodos a gdre, (;ok baba, Yeile birlesmesinden meyclana gelen da bu)ilk tann Zer$ rn babalLglnlr goreme)e.rklen brr yere cocuklardan nelrer eui !e cJnlan glrn '9rgrnl sakladr Crrk bu koru r9r )apmal(an zelL alcl " Yer, eelil.ten bir.rak biqrmledr, ama gocuklannLn arasmla, otLun recek cesaret yrlnEcr kurn tlrhti plinlnr )erin€ hilebaz Koronosla rardr. (;ok geri- se\ isrnek iein Yer'e )an,srLAr zamanl oslu pusu)i va(,$ frdcn sol !e ng elyle tlurugu ko.iNan .Flih nzudr re onun kcskiu rgzryl^ kendr blbann r .l! ]l^rti kcni \e omrzlannn usruntlen uzrkhrr trrlaur'" 'r '' Hesi.doi.ir :'-cuiun yaraucr enerisi dollemdc g{rsLd ilntistir Yuc .lc, co li dahr ac,k bremde. Theog.trio rin.nrao ilk ila Gok\qr (Liunus) ogh Kro notr geceFlt. 1 ihnlann b^5r. oud^n KronosLlr.gltr \t (lli.rll)s t.ntrhn mn brfr ZflF\ur hnknn.larlllrndrki dork nokt^!fi kad s1€nin Lann *lidarcsDn r.rihiri i?lonek d, (lir.ojcrry, s 7 8) Hrnniy nlkmki 8.bi/OgrL Ldnbilimrnd gehsirnN bnndi yo.umhna)a serk yokrLtr Arrknde babdu nnnbrlnn$l\e Llrli kiudlinyh ilgili ohnk. eskr bicrn,n o2gni leyr "temd bieD oln,rk ,hlrl.brLtcegi rk tud.kr. n uhn t.ldah^ .neRhdir s,nxli duNrhr hrl.iyla Frhnigr rt )x krnnai,k bir \.laldLgnrd. brbaya takanL! Lnrehknicl gn.hrin Nc!ph toncu hjyeEisis,. ytrkandrkr" rkrl \t nsrdr dahi trzgun rt rlk$l olit ik. '' hrklatrn iklLgr b,crhl(ddr brnJir valcnrrnci Gnosrsi:in dennhk ren. ''.iipsi, dcrirhktef r'^ di Rabailan crk^n kel^nia d.g.rrcDisrir (lh8els. JoliditrDD. ajdf.J s l L4 119) tsrown, Th&aDy. s 58 Eskikitaplarim.com 16l Karagöz SUNILITLERlN KJRNAZ TANRISI tNK bri!rrlt hilebrz llbr (lrArldir. Thri,sonirinrn daha sonmki hirluulerinde, Yine de, lien(li rocLrkhnnx sahif okhrALrnda srrclar (lnh. i!i KRrnos eri Rhrn nrn kutsrl dii\'itrgrn.Lrn qrkrn socirklarl )er: onun rnr^cr. r,rnrldrr lnnl|gr p^)rsnin cok\ur ul( biLnrc , gec$csl i engellcDehit !1,',JIr'1.',, ), r 'l \ti re yrl(lrh Cok . l,l Arr','.) brbrs r b^sla yazginrr k.ndr n'r.,',1, lill)errc. ken(h oglLr "brlgelgrn etendisi nn .ni qund !e lxnnhfln !e lnsrnla Zeus tnntrn(hn )enikli gerlekren de.-1,)pral( Ana en l( nRkn ..nak Lcrn birhile)apm$r. Onun!erine kociman bir ki)a k(\)mlls !e Krorx)s anrndr )urnrtrstu lirprakir l{um.:lrgt, Kron.si r )nuuitu socul{lin ye orlani Ianr sLre kr1alr hunrsua .LrhcocLrg Kendi acrsrndin, Zer$ rLn hxrekelleri bir (lesinirkllere be.zcr Yjne d€ ^Dhm.la b.basrnu re rle' li'l)nk Anrirn bir diger kuna: onerrsr L^nnh le6 u riDfllirr l(r.rlr !e elendisi ihn tr!nel.rLnr olLllltL e' si.lir. Sonri d. o "hrklxr !e r)n.alklari Lrnfllar irislll(li biilifsri rur lnno.l. birlil{e, Z(rN, kerdi kral|grndin \izg€lureureli rcrn, ler re (iijkLtf {rnerisille. Metis )i da Ililgelik i dogtrrrcagr \irsu!rhn kerrh k,:r ,\rhen.r'; i rrrmr;r liabrl erler Yrnr dc dalra sonri ;\thc ni!r l(rrrdi k^lasnrd.f (logunrr - re lnvle irpLLgr rqrn etr lleirnrrr danl,n.srni \e krskurnrasura reden olLtr. lleskrl.s\rLr ll..gdrnisrnda letNLrn idalesj.i ortd)i qrlarnn rin nlrr liL'slEr bircok bik rdin Irrrtxr alii in o1^rlir.ii;isini cigrr.srrfr. Me:opolarn)^ \c Ylrnin ed€bi)io rr,Nrnda olisr bir baglinrr icln ljrr g0[.r !e Ii]!,rrr l:lir en unrur reri(i ohnl^ftlr.'" lki uISarLl( irnsLn(li l-ouis i.. ()rlr .,!tridll N(D /nirc|Jr l-iro./L/t, Eskikitaplarim.com i l}l'lir,{rdr)h! d/ ()rn 1}0r 36) Karagöz lficr( lle(xsrliun Bdirrlon'.rro sr )a r,\NRt\tfr lllrRl da Keldaniter, (Mezo]:,(nan),n nn iliine- rnrden) \'e Asu.lula.rn slrlannr rqrga ruKlugruu lddir eden Neopla r([ctr lilnb],ldfus gil)i en(ler baglanrr nokatan drsruitr, , birintn ctrge, ri nstnndeki erlirsLni krn lanrik g(i!riir. HiLirlerin inr,.{!rupa e(t€bi ):ur, llabilhl€rin Mndulau )itcelLme qkitsit !e ltesrrxios,un llog) nid sr .rrasrrdr cok olasr l)ir ar:rcr i!leri gornr. IIirir edebi)alr, diha r\nce Sord'igiimitz gibj. II .ri r.nncr Kurrir bi)le ilgilL I:a)'r (1. iceren brr o)kii),[ kapsar Krlmarbi ij].](t]sri.nn billn adaNhn la:h qeken bijlirmli binnci biilnrnLi.tirr Iluri(tr. lunnhnn l.ralirsr, bir Alaludin iLlrlu Strfrer Alii.t rrn|sL Ann,r1, .\nuilar ogltr Krmnrbi)e re ondrrr da onrrn ogltr leJub,r ge(.cr',' en (jriinrn, llesi(xk,s\i AlaIr'nrLn koruru o|lllldrgrndan birincr Lu-si\ isLNnasrIln I hc,).rjoinidakine benzerl Anu. gak L ',rnNr Xufu$i Tc$rb.lLn ra rnn\, (ii\li KR,nos hn,,n 7.i,\ Kirk bcnzerliklerin irzerinde bnlrtk ozen \e incelikte dur nusLur." trlrrir, /lr Alr(niitq ll d lii,.ti,Ds h fu.'dn und Oth,\ |:,lLtl Cl. S. v0d/rdrr.r rlt Crrlilrri /irodri,.5 It lhi /\l.iorr lvrrt.l (Arr Anrjr (:.hptrs PubldrcF 1969).bi, kalrrk.^{trr.r.s t07rl. how,, bcnr{rlk hi elc ah.. thog,ur'. s l7 4s hnr bl( h us. o,i rhr [.1$r, I ]{ ry' ritr l:.(yt)1i. s. ( rirdt,lidtrr rDi .\$!rj,D\. I ho n[s-h]l(n. cs (l.ondu.Ile(hnr l).belL. ls95).s 20 2t llins (ifur,bocli. "lli'ure l4yrhology de llu)loni.i ilc ttirir bcn:. u r,srr, (l'r). li N i h'rhr.si6 (t I rJr. r)(\rlt.diy, lq6l).\ S Ki*.j\lvr,r ih II(Di,i! l(.lq Lkte,nrj nr.iol lrdrld. d. santrrt No.nr KrN.r. ((nrd.n @,1 t6072 l:i dDr il /1rridrr (r(l Orhd (L,lll .\ (l.n,brnlsc Urj\'.rsiry l,ress. 1970).s Eskikitaplarim.com 2ll (lJcl 20 16l Karagöz SUNIERI.ERIN KURNAZ TANRI5I ENKI da, Kirk, cagdas mn kurarnlannr re dz€ll'kle Yunan mrrine d:gr olanlarla kadim mrllerin karsrlastrrLnah bir yaklarrmrnr irdeler. KLr rcs marbi ile olkirniin Yunan uyarlamalan arasrndaki en )'akln benzerlik leri asagrdaki biqimde s'ralar: Goh. sureNL btr (iltlesmy'e Anu soBe (€ukl n luqi$fi K h b h.fLnd$ Gok. Yerln Lqrndek KRrnos rx'itLndin hx .\nu nun eA.k[k .Lgrnrn .nd.n S.l ]uan X{mxrb lelr kmndr cn'nl.. olur Xions jsn.n d,'Bin cdutlirn' tuhr. r rfrn(tin do drnLlhls olrnlinn hrLlmnr rukufttr Dunlid.!. (oldlkli) trr T(ub, Kum.rbi?kn ns G.k rLn ,!6snd!n don lan \tai Hinfr ld. Drller n lilelrn per cnnd 8cl* bnx ktr,.rtetlik.r$ dogdu8u konu- denE. dusr.. tfrod( ' (Kumlrlr oAlun! Jtmsk Btr?) lc5nb1t\r,"d (Menndehsli Ll8rlL Rl*a. do8nGrur brr *t)) KrnEb qdrkh r qtrndm k$ Tesubhrkmc.hr (umr$itdldd olu. iiM kend' tilmNun \t btr kqsm uruN drn Ul'\mm,it hllinnik Kronci' kt(uk 7.tu )tnft b! o..r Ab cLknn h{ llll ordchprlr hutmd.r. (ron s Trtun,s rc I r hnhrh )q degahnr. rtu\er. )tnr bll r (r. Fnrn llynagL. b( cc5 leh.|e Sore nosunrohtrmroun (Hesiodosx 8oE 1rr 6'l hnLau) urulu TtphfttB u doEur ur )tnr Kirk un Llsta|kh !e ikna edici Citzirmlemesinin .)nntrlarr lirdr gr srnue kadar ijnemli deAildir. Yrlkandaki tabloda 8(jsrerilen tLirdcn benzerLkl€re karrrn, Hrut !e hnan iykirlerinde )aPrlan rtrgular ara "' ri,t, n.gt., t 217. bu tahloda a.llar brRz degrslinhi$ir, Klrk Tetubd.n yahrzci frnrna'tanns olank soz edd re Cdk\r Umrtis, \tii Cair \t Ctu nr6u K()nos ile.zdeslcsnnr. Eskikitaplarim.com r64 Karagöz (ACAX TANR]NIN IZI ERI srnda pek {ok farkllklar vardrr. yunan m[j, "cinselijk ye dogum alanrndaki aerrnrkhr re dosa drrr davran$lann diser y.Dter.teki der geleyici !e engelleyici aarrhklara yol agrrgr alL mesajrnr ra$rr gibi rnn(r" (Kirk, Ihll. Bo, s. 218). Huu degirkesi y(nantrlafln d€nselelicj Ye erkeklik organrnn yunanl,larch bulunma_ 'emaliandan loksundurr bir brrimde lurgu yapar. Acrk sonuc ikisinin de bjrbirinden Ian irdun(leme )aprudrgr. ancak her ikisrnin de mirsel remalann karna5rk bir yaprsrnrn larkfi bll bi{rrni )a da pargasr otdugudur" (a.s y., s. 219). Yunan !e Hrir o)kulerinin yanr srra Enu,na Uir'deki Lrnntar ktNa, olsldrk. cerrrleme !e tarkl !trrstrlar mrrrzn g,nr 8i,z onune xlm's ohrdu. Yrice ana Yer desil, gordrgumuz gib,, kozmik sulin simsete, )en-l-ixmafrrr. ller ogulLrn babarrrn "imge sinde otdugu Anu. Ea !e iVai(luk guclir efll rnnnlar srr.sr, Anu Kunrarbr-rerrb re),n (j(ik-KrG nos Ze sa fizlas'rla benzer Ancak Enrnrd [tirl€kr onemL litlrna eD laih t,rnnlar ile genq rannlar, Anu,Ea Mrrcluk ile ilksel (ifr, TnnaL iras,ndadrr Anu (iki degirkede) cok gibidir, nerede',se butirndtlc s:rhneden kalbolur. cen{ k$agrn dogumunu engelleme (abasr ve t hatdogumlar En nra Elitre yokrur. Ama di\manr alr erme brqrmi diha az sidderli degildir. Apsu, Ea rarafrndan oldiirlilmiis !e Eanrn Erjdr'daki taprn:k kentinin remeline konulmusruI Tiamar !e ApsLr Mardrk larafrndan jkile bdhrnmirr ve kozmosun remehni bilimlen1ekle kullanrim$lrr. GonniiF oldugumLE gibi, h Krmarbi dykiil€rinde o a).a Erkar. Bununli birlikre, m€rnin anahtar pa.ralan ka)rp oldqundrn rotii hir de rqrk degildir retrbirn dognm una ,vard rmcr ohrrken gorunrir. Tan, nlann kral olarak acllandrnlmrt olnbilir. Kril olarak bir tigitr, K^r. onata (rkarml5 8il)i(lir !e KAr is_van €rrjAinde, Ea !e Xumarbi{lasr, Eskikitaplarim.com 365 Karagöz 5L]M :iit t:R|\i ' (!RNrl r:\:!Rtst LNrit ll, .,., rr L r r" r" " ."n, l:r'frn dr rcrli ohn Krnrarl)irrin r^nnlan l$r5 enLIil(i (e!innesi Kurnirl)i dongrisundedir Kumirbj garjp )^rr1L{, trnrL Uhelluriirur omrurda Suclenip bii)u)en ras Utikummr')i brprrcasrnda .laha clmLer l:r s.nrnLr i\iren nce !.zil irnn de bulur: llesjodos un Yer yt (iLiktl n\rrin.rigL gihi, ki)r)r Sirc k.)n.grndin a)rnnali icir rler oradaclLr lnr lerrne getiriklikten sonrir, TeiLrblrn sala9rll Ulikrur' ni]e krrsr :iler kizinal)ildigr sonrL.una lnrlllltl{ n,rnlllJ, glrrurrncl. llirir hrlkrsr. tnlnrzcx rnernin !.9r1 krnk okl(gLrndrn degLl rma, lrr iqin (trha ijnce sqlendigi gibi, ij)ki'(lel.i pek (.k rolin lirl,lr inl.mI kiikLesi !rr gibi gijr{indL]LAil iqin karmasLkrrr t:ger lri l:,uDrd !i)l(r(lr bi. kanlit.r olarak l.ndisi .]nlasa)dr, hrnk lllistle pekala aiag Nlii orLu' l:i = K Ll.rbr = ilrd.goiftid. Kror.s [xrrLr] bir \er.le Krln.11)ite meldrn okunrik jcin. bir drserjndd .ri)a ginnesi !c kendisinin Kumarbi'drn hemer lrrdfn sonra tannhnn hrr| olLrui olibrlecegi iki)rlululugn dr(nndn(r)fr erllrel{ icitr ()\kunnn pir(alan rrrer, lilru hlic.le lr.r'nln )ip!gr bisinrde ranrrlan r.lare .den bir Iig rn brr inlgrni glt\Lerir. Ue )apLLra di r)kLunn )inrn aqrlttr kendi trr fllrselrigrnn:dr hrngj rannnrn Marduk, leml) )i d. Zeus )rrn.tr Lemclde srhne arLasrncin bareket eden. ogLLL nri altrnda ya5ry orsak onun rcin hizrrlamn !in srhn€ler lifln aflarIr en ijnem[sr rlkr degil. tannlann krahnln babasrc]rr (ituerbock, llrrtirc MlrlNlogf s l6l ((izi,mlonc ( urcir)clau i:lrr. IlLrhre V)ilNlog). Eskikitaplarim.com Ilaha - )^ni. l:4. \ l0l ;l ifir Karagöz Li.tc^K 1.\NRlNtN t7l t:tr KRnNi U( \?prlrn, ilL kez tjnkitle il(irirlrnn5 btf .ft].[i olan ogl'rna )olrqnrak;orundi kilan kurniz h,tebiz,i benzer bll gL giisrerdigrnr diiiirnnek ilgjn! bir !arsa),llndLr !e qrsa!rmd.n KumarbL, LL ore hrr se\ .l.grklir virsal,m,n (iogft hgu krnrL)ann15 olsald, bile -ornesin, dahi (L]l{ Ilirir mernibu|tnmLrr olsi)dj- biz yrne de rutan gelenegrftle ol (lnnu gibi, bir nerinsel gelenelle ugrair)Llr .l.crl{r ti. Ki.k'rut Ku, Lrarbr\e Kronos r.celenesi. ashnda Mezopor.nrta rnrri rte Ylntrlr Lni ri arasrndi llrund ir15 rl€ 1l.r,.gDu.r rqrn ditrtniilcbrl..egin(ten (trhi li:la (irprcr benrerlili hrlundugLurLL gi:ier (iniLrr seNisrLr K rt,,nf belrrtLiAr l)en:erli!in meInselgelcneklr coli r] \'e rfrrin rtund^ \ in r,rprsal .riillllr)]. roli l.uli il!rsr virdrr Ve l)en:erlilt bir liez drha In lii'\ r icerir. K,rk, l1,.o3() r.inr. i[]ndr Fnn mesij old'rgufu drisilf(tusu nesrjrrr. bu kiritni suncluluru: mjrler.len rllti) e, trnkr !r NDlrLll sig: SLirn€r ( enrret Mrti rle lxzlisryla henzesllgrI keslerLU[trnrin muLhis erkilendL. jl€riki irre cins€lairnlrklir ve (l!g.r)i i\ltr lr.L r.ketler bir {l19.r r.n(lehi den8el.Irci isrnhkhn \ol ilar siir ei NLr re II€siL olun n\kri\iinin g(i.unriire nercdcrse hr!.bir orlik ).1nr ) okrtrr \e -Kirk Lrn hrsbir )erde sLDlenedrgr bjr re)- t tes(rdosi{ l Snnler siirini bildlgrni one srlnnek rernelsi: blr (1dja olLrftlu. Kirk' nn, )er\e zamaf bahmrn(lan brrbinnden roli rlztrl(, goruritsL!' lnrklr iki olkuniin rhrndr \ atan mesaia L'lx9mi f{irrrenri djkl{ire (lci:er "' (1Ll(.rhdr.\ zLB llnlrire NirnrrNg snnrcr Ccnr.r Vli ndr o:iLlltl. \ 9l llT.lealinmLntr Ki t kcndl c.ninlenrclnr. hdn S!r,e, mi(iun,, {lo linui ilesoilcrl olirik {oRr lh.Llikl li(t,rnrn vonrcnrihrhn hon d( ii),kil.rd.kr trLr,bicihli hnrl.r iNn aki ccki:frclci \r ihsinLen g.<c,trteklc y^krndin ilsilentn Kmrrer'h )onrennf.letr lailtl, Stjlir Eskikitaplarim.com Karagöz sUIlERLERIN XURN' IANRIsI EN(I Krrk, Srlmer i)'knsnntln bir tiir "yaplsal )_o[umu"nu slrnar ya.r' "iizel konusu )erine aktarrlan iliskiler Listunde dtrrur' Enkinrn ol dukea kamasrk re stkqa iasrrlan oykisunr:in biL)Lik onemi e5i Nirr hursag re krzrnr, rtrununLr ve rorununLrn rorununu ilnsel olarak isrrs mar elm€si- cinsel erkinligin sulana rsleriyle iliskllendirilmeslnderr kaynaklanr r Cr nsel etkinlik ol kLicie old ukqa aq rktr r. Bir dizl ge ne nn flea)r geb. brraknanrn, o kadar aqrk olnasa da Djlmtrn un sulanmi srnrlaki ararnalarla iliikrlen.iirilmesr oidukea miinkundtrr Enki nrrl dagrurAr so rrmaklala, kanal sisrelnlerine !e cole yakln ekilLremil alanlann derinlrklerine akar. Sahne gerisinde, Ilesiodos'un Yer'i kadar klun.z olan tannsa Ninh Fag !ardrr k NinhuE^gnr plim, lantrr cole d.g , rdi leiimlilik bijlg$inr geni5lertuk rnn EnklD'n d^hi d^ istnl.6 cekmekri Asmalart salakhkhnn yensri$ otr^ bolgelerde Pl.n i5e yaradrlima colNcn tohunuDu ekntk, bnkilen yeme Y. y z$l^nnr ucunda Inkini'r beLtrlemede Sosrerditi acele.illkle Enkinnr kendGi LNmtrndan .ngellendi llu acelecillk vn zrinden ropmk onu cezahnd,drre Enki hasnlanr sulanMvr zorla do galleinn oreinc gorunneye e.l$minrn ve Enkinin Nnn sidderh rePkFnrnr bir$nn.d ol.Fk olas,Lkl. izallr\e vii.e rNrtrlann Etrilmrvk dnrtlulecek biL kur.kl,k y.irnrr Enki dusunc€idrgr t dogrva ryktr1 dnrldkinhgi t zla,ldri gon\nnL\5rtrf tki, brrkivi vutLn^kl^ (bdkr de bitmentsine kaDLn) ken.li doliinu yunusrur' alnr Krotroiun kendi eooklanniyulnN gibire dah. di benrerohn. Kr'n's nitiDin Hu yorun!trdi, KtrmaLbtnrn, b^bae gok lann! ArunrD erkeklik ory^nL n, yrrerrk nl rya krcmsr grbi'" Enki, byklide, crnselligin carPrk kullanrm! !e doga)r alkrrl darmnmakran (orellikle (le ashnda kendr dinleri olanlan ,vemekle) Eskikitaplarim.com 168 Karagöz su9llr olan Lek kisi degil.lir. Utu nun dolyaragrn.lan Lohumu rLp ken .lisininkiDe terlegliren Nrnhtrrsag da earprk cinsel ulgutama.tan sue ludur "M rLsel d Liz€t tl€ oykri, iizellikle Cnney Mezoporarryada vrlLk taskrnlar ye sulama kanallan.,n bakrln, konnlaanda b$ uk endiie an- !enmhlik ile insrn cinsel erkinligr .rasrnda sr1(l bir rlskr irzerinde dumr.i' ''Enki !e Ninbursig: Siimer Cennet Miri ne g€rrrdigi )orun1r sr remak iqin, Kirk. Enkr re Ninmah: Insanrn YararrLsi da dahil olruk nzere oLeki iir SiLmer mrtindeki doAai r!lilik ili;kjleri !e .o .ut dogL'nlundrn sapnaiar'rn benzer omnrnlerinL rzler U! lnllr€ de lamLna gelen dogal Knmer re Thorklld jacobsen jn )onremlennrn LeEini izler drha .,n (€ her ikisini de elerrirmi5 olanlardan iarklL blr vercle durur tekrar rekrar cnselcarp,klgrn sLrlanalla baslanr,l, \ice tannlalann iki miu)le mi .ldugun. gel,r Enkj !e ilgrir olaak Kirk 9o;lc dnsrtnul r rrli.r r.ul Linrr.xl ^strdrk) cin*l le6,lis!,ala, drEr Sorece drlF 12 ononli olin ceerh ihhrrn doAnnunr \€ dogrudan ya d. dohvl ohhk lnemli hr rl^lnn r.r.lr lki r .,ar asilklak, gibrdir yukrk bir rn Lk bu rru .lcn ge4rkren cok g.jrc ol.n brr rrDns^ Gcya b,, di:i duny^rni son.lcrilmesi,re (doh)liyli sLr sonucr rftl^bilir ki tnk^!i dikr rennlik unmdr zaDr\rnci erkilereyolacrr. liu nedcnle rornni l€n pefrne li2h disulnfri alnla gdtinnliiyor olabrh b.yle {rk. rennsdik otrrculr yolalar "" Kirk, Enki rr Knk..g!.98 Nlnhnrsag: Srmer Cennet Miri nclen ).1i !rl(p Kirl( konuyu, Mezopouny. uygarhAnn. o dsi,de inn edilmsgons okekh btr kNnal nnonicdrsinde ld do iincii Lriir)rld. g. Agl dus(unekek ^hr. s 102 1 Krrk un lzerinde durduAu drgcr Strm.r mnl€i "Enlil lil ln ua lisriginr \e re suk^lhtlda drr, d s y , Eskikitaplarim.com s 99 \e \in 105 Karagöz 5U\II,RIFRlN (!RN.V IANRI!I I]NII I)elli crnsel carl)lHrklann baskrn motiner oldugu resitl mirlerderr geinceledil(en soncerek !e bir gmP diger ()eraht dinl)'asr) mrti hrsi'^ ol r^, onlinn rlun(li ).tin ij1'ku laprsrrrr onaya qrl(aK|grrrdan emin (luguntr hlssedtr snmel mitlerifrn )^prsrndi belli L€Lrel zLhin mes gulileLleri bulLnur Krirneiin lrsresini (rkii(lLgr t rden bir i18il"r gmbLrnLm lerrne Kr.kirn (ok lirkll brr !i(lrr Kr'trlcr icin' )nratrlir \t dLizenlenmesi lisLesi Strnrr \c Akad rnilleri ijnceliklc e\renin !e e'lrrinnhnn dogunnt, onhnn asklarr ve nelreLleri kindrrltlJan ""' Kirl{ nkala.r, lurLrllarL. IeraLrcr re ;rkrcr hrrekerler!1le ilgili'11r msirri \t ti Lfln rersini hLSsetinekreclir' Lenrel :ihin n1etguli)etl'rj !c nnls^l \trimlrlil( ve onhr rnsrndrkr k'nnasrk rliih(lir: nlsrnrn verinrlr' !e )asaLr !e ralrr tlun;asurclall nihaL ;.rzgrsrrrrn phnlanmasr iiLLinliin (legerlendirilmesi; insanhnn lararrIsr' dtirr Lkle ili5kisinde )i(lnki islevlsn !e )erlerrrrir clLizenlennlesi "' (; birloql iizerin(le ) rpLrgr inceltnrede Kirk W Ne5guli)c1lerln(lt linrberL rn 11r(l!rlhn, 5Limtr nrrLoJ' rsinrn zihjrsel \trli ri rc rerrnrlr .ncmli bir (lel]srklilt okl'rSLlnt SorLtr Snneri'nn AI(^.1 mirlernl(len lili iiz.rin(te (ln(lnir' \e nnnlxn (LLlAr\lx )akrrrdit ilislill gordulilcn krrrllr rerle. Akrdlr mrr r.rzrrlan t.plumsal dtizen r!jiretiLl rdil'r' rltmrh tlirn)a[rn d{ftni rir gLn )aprsr, )Licc bir ti.rr !e rek bir k€m brr brhne clusLn rlislerdir' Kirlat g're rize s tinasr Enki inlaLl]h qrmcte hilgtl lt L:rnrLsr I:i.llnllrttrr' 5t'Ntrilen.\ka.lr' KtrkLtrr dusiudust' tLmlen o;le cat parcal^n bt')nk brr iizenlr prcr br (lelrijm olmari15 ch olstr, Kirk brnndtn col re okur\L'sL r SuLlrd nrirl€rille ililili gozlemlerurrn Mrlolo Kle Krnlcr. Nrrirrt,Tu. i !5 Eskikitaplarim.com 170 Karagöz rfi(.\K lr\t{N N tTt.LiRt nnllisorruqlar c li.ribilir Kirt(, Siimer mirteriDin it(i korru).u van \a na ko)rmkla diik cel{rci bir birliAe !tas klanrr betir{tr. a)ugrtrl brsI rematann, sul.nla !e cnsel itiskrtertc itgrti ,'l,rrlarLrlti grbi,.ogtrrtut.h)enr hLr b ufl(liotns[rftl(ktrnnL (ti\ir nrLr i!4ir ).nrnL u .ri(laf \.Irenrterini hrcbir rntinnh t r|r Lri olar.tlt birbiri)lc IrLstrr Indi Jruru|l:r birljl{€ mertntrre cok }rhn(trn )itnn. !e sonn r \^rtu l)elli on]nr[leri kes{er rekre ernek y. \enN]i t)rr ri)frern oldlgrl alana, yrnin llririnrn ne otctug li,,nusr'f.r dondiLgit rn nir, Yruxn {rerntt.te krtr.a.ri|l|t{) nirlern(tiL,j 'iar \,r)grn rernl,r.i. l)ir ljsrc:;iri -)ri{laJrt( )illnrdirL nrid(l€liL hir lrste \t !,zel.;rarlrsr u da rrLhrl renrt,r.'Ln (srti: ma(t(letik) l) I liiliiL,S(nn .'lnlmi)r bayrnrsrrr : 5LirrerreYuni.,nrLlernir t ih sclolirik \,rkLndrn lslilli oldukl:rnnr d[ii]nnrrtt i(iI tr r ie(tr r \oti rur. ()zel, srri rlr.|l !,r.li rtrhri renr^tir"ru hcpsi \e Senel lisLr(lel{i !irmrl(jn mrdd.riI ci)!u ohsr]rLh siLmer uirrnde LLrtu[rbi]i. Ltjtl li de brurl:vrf !i)rn her l(rrlruriur h.lkbrlirrtndr buin|,rhrtir) onerfi ,,hn. lrlil lgnnrniur Snnrer \e \unanlLlar.ta folt srtr hefze trkLrr r,rs. S.frL!.ri Ki { esrs giiclLt lla$irl Whihr$ (iRcn, ornr[in. ),.tr1 bn ni mfNgrcsrtn nrr.nj r. pdoqAnr.ld \nr (lcffcpr'r r rnrn lir l{r\ nr. SuD.r nrirl.riln.rtrir(t.r .runt .khLFrnr a r iiir!r. C. (d t,rrb.r 1'tLrglrrrr r ilrrrh'i0 .l)$,D.L,d 8o,r|skhrtq,,,!,td Ii!, ,ln ,r' elh ! t, rrr.r ).u(hgL.lL\rii.l.. t\oJ gar ( 1976),t81 sa). (ttu. sr nf ,nr'lrirnfr\. l:,rl.i, Llg,filt \ ,irhrnrn l:ri.ltrdnn Un,ttr Atnrftir ,l,hr )rL,!i drrmli hr r),, r\rrs r,Lr r )ol.ulL,t nr dllln)c\, rld,ndc gnd.nrn b.rrkd rc (DsettrL trrnitirrnrtr Kirli. rAr|. .oi$otilnd, ,t,n.,lc il{iLrbrt\n'l\isrnr dc\rirlin bisLrci(nilh,j lLlirdr r l)dt.),Uh nrin crt{on,k bisl^ng(r \ lt8.lJ[Nn.lhl,qDl Eskikitaplarim.com LL. itr r,:t,rr a)r i.iamL( ionh,tr, s 4r45 l7t Karagöz {]MFRI FR]N K]RNAZTANRISI ENK Kirk, Enki !e Ninhursag: Snmer Cennet Miti"n. baktrgrnda en srra yani tannnrn kendi .lollinii vutmasr- anlanl bieimde fnkiyle iLiskili olan dige. ikr rane benzerlige d'ha dikkai q€ker Brrincisi Alhn eag kavramrdrr' Enki ve Ninhu6'8: soze !arpan benzelligin yanr Sirmer Cenne! Miti"nin baslangrcrndaki Dihnlrn'daki vasam imgelemi bu lemaya .teginen mnlerin en i)i bilinenidir' Bir digeri )'rlanln, ak rebin. slnlanrn, lslanrn, vahri kopeAin kLrnun korkunun ta da dehu'dur' Yas|Lk setin olma{trAr btr zamanl^ baslayan "Enki nin Nampb !e hasulgrn kokeni bilgisi bir baskasrdrr' (KiIk in snzirnu ettigi yi' ne, "Enki ve Ninhursng: Sunel Cenner Mrtf'di[, lLrnkir onLrn Erkinin Ie Ninhursagrn eylemlerinin son c oldtrgunu hisseder') lki tema bizi sonunda yine K[onos'a SdtiLrirr' Ahrn eag sonuqta hLF Zeus un caAr d€Ail, bizim cagnnrzdrr. Hesiodos rannlann krallnrn gekun1 siirdirgi caglar hakkrnda kara6lzdr' Evrene duzen !e inrizam liren ZeL's gibi gorirnse de, oflun relimi Demir Cagldrrr iruanlar ea- balamak ve ac, eekmekten baElannr alamazlar, vrkrm her verdedrr' lannlann insanosluna armaganla aglr denler acar' Ahrn Cag' Ilesi odosa srJre, insanlarrn r^nrrlar gibi didinneksizin !e acr eeknekslzaman olan Kronos reya Sat[In tLn qagrvdr' Alun zin' laladrklafl Cag ct.t da insanlar oliyor.lu, alna cabucak nlirvdrlardr f\ t,br q ru,P, hr5r-hk \P - !e llesio'tos un rrL )""r'r "- rcrrlc.l.gr ,kr 71 lhe Pd Alnn Qag rn br yen olarak Dilnutr isin bkz' Michael ldce sddtth ior Fark| kiiltlirlerin ortak ifade etrikleri behrgin sorunlan varsa bn qekilen, ama her nasrls'r ranesi dipsiz derinligin d^ha da derinlerme clan\maya eh'erirli o muglak fiettr olabilir gibi gdriinnektedir: ihtts Enki Llangr bilSeligi sunal" Iar Baba, k rnaz hilebaz Kronos va da r"diie Ln (l ondr. Longnan, 1985) s 261 rc 56 bolumi'r Rice' gdNr, s ZT4 Juns\,n p.linden, Enki'yi Hilelraz oiank Eskikitaplarim.com l,72 Karagöz KAO{I{ TANRININ IZLTRI , sa sunsun, sundugu mantrk degrl, b,lsinin brr runidlir: ranntafln srr- lafl, pi.nlar, Snosrs. Kjrk'un Sirmer nrtlerinde irz€rinde durdugu b[ uyan, mulerin oyki\ olmadrklafl, ama btLyuk ozen !e dikkarle yazrlm$ ko nulu Jlrrler" oldtrklandlr. Bu nirelik, AsrLrolog A. Leo Oppenheinln basitqe Mezopotam). dinini aydrnlahada bunlann yardlmrna kuikucu brr bieimde yaklarnnsr irin )ererhydi." 5on bolumde Siimer nrrolojisF nin bu bo)uluna donnek isliyorLrm. Kilk, [4_vth, s It 5 i Opp€nhein, ,,{'ri.drr l1.sop{rd rin,5. 177 Eskikitaplarim.com f73 Karagöz IO. 86LUM Mit ve Eclebiyat: Enh|nin Yeri (liri$le, ![z l ,tnce Snmer]er hakkrnda hemen hilbir se) bilin mediginden sijz edilmigli. Enki hakklrdnki Srmer edebr eserlennrn )en(len bulunmasl cok r.b^ hxrcanmasrnr gerekriren birsirree ohui' L.rlrn ijnenrli brr figiir ol.LrgLr Akad !e llirit edebi)aLr i!rn de a)nrsr gererlidir. Bnnd inceki bijlumcle, Lnlii riirlerj ile R2tidr z€rin(le 9ok (terinlemesine ea|9rhrL! iki gelenek .lan Kj ) 'Lzlrllurca rabr lvlrLkad.les \e YrLnan arasrndxkL belli baglanlrhr i,rrr siLrLildLi Ki (lirn sunieid€ kll.nlin rdebr)ar grl€nelinin Killrbr MnlQddes re \1r nan edebr;atr urrrde en azrnda| doh)l bir erkisr oi.lL'grLru .lilsftr nrek rmnLrlJLdrr. cLnku lt4ezol)ot,tn1yn ),azrrtrn .kulltrn erlief llrrjsrL rLrr. )inlk cnArna degrr de!tun err N/.zmurlir KrLrbr. N€s(l€1.r N$L(lrsi i)l(ulr.r re kasrerli trluler di\arL gibi )trr) nrirol,)lisi rnorlll.fl. l() binn.i r€ clig.r )rndNr, e!renin )'nraLr|5r, lLrhramrn ktrlLutu. rulin bin)'rld^ Kndus \e .^Lniilaki la:manhr ye clmle(lc Mezoporam)a gcleneklenncc )r:arhnn bilmL'digr br sekillennrlr,,hbilir Ilj:im dn! !e mjL,nojik edebr;ar anlayr5rmrz bLq'Lik.lqiide K[abr Mtrkidd.s !eYurrn Jteleneklennce bicimlendlAinden, llau dLiftLnccsinrn bn rru sel rzzam bLqrnle)rci k.r)nihlan ile dahi erken Me:oporarn)^ ditrrncesr ansn.l^ki, dogftklan F rla dolall, heI bxglinn) r g.z onlinde btrlutdurmrkLr yarar rrnlLr. BL' t.srn heniiz baihmrirrr re ben s.dece incelemclerin ) ol alabil€cegi bx:r ) onlerc degindi$ Eskikitaplarim.com )7+ Karagöz U I'.LEDEBI\]\T INll|N]N \I:RL l)insel !e mlloloirk llrn edebiyaLrrla benzerliklerine kar5 n, Enk/lia edebi )aprrlifl blzirn isin hrili uzak !e rnlrrrlnisr giteLitr. ltl rrr !at)nlafln nasrl )azrldrgrnr, i1k dtnlry.enlerr rr nlrndin nasrl ki!rildrHirnr aslnd., onlnrr geiq.kren.kuvrnlann ItLnrler oldngunr'- biln.lt rsrerdik. Kthleri hili (lrcL l{rN. dilstrncr l)eue, Lrncclilile bu (e brLititnl.rde eclel)i!,ll arhn inceleneler). normal br(imlerjne uzinan c'ag(hs edebj .rasrLrmtr olarak Kit.br (le ilk js ol.rilt dururr I:dehr i rndrg r sLn, M'Ll<^ddes rLzerinde giderel( bir )'apru ozgnn" k.nurunda allaDi ri\runde nrn q.k ).grn nrn on ILlhrr, edebtyaL lnhknrla €debi lit' hef,en h€r kab',ledilmjs tikre rnc)d.n ola nil.nni k.,rr henn: edebi)it r;vihne du)ulan loEuf llsr)rsilenreJnLslei(l|. hr lirtabrn illi bo[lLrle. bu)uk olcride, SLilner Akrd edeb]yaun(lir liuriLl- rIus olabilecck l)elli lirklrlhalii bir gelenr!Ln r(lebrvar rinhi roll.r o,rennekredir Jlu l,rojede rhh:, tap,lnus, itrrelien coli btrlun.lugunu sijllcnre)e gerel( ) olLUr. lrli Lcin ls llu bijlilm lirkh bir I ol izll)or. Y.nu bu) ult olcude rersrn€ cc\ rri )or !e \onncrr, Ji:lasr)1i eskj. henren Iric brl ((lrlirnr: bi. ldrIu(1. razrllrr1 ecleb \itll]nfl anlanra \erenegirnjzle liabr ltllrrr\. g€lr)or. ())l€)se. bu bol(n. yonurbrhrde bir.lenemedir. Aflltci krrrgus^], lrslak hilnde, i)nerjler getiren srrulnll)li dolu l)ir b(jIL (lrLr. .ri, )cr-lirzri !i rh |rlnrzcr "1er" rnhmrna gelen liiirin elendrsj. kr.I relr sihlbrJjr. ll.kkrr.l.kj.)kulerde l,rki qo3rnlLrkli d.l.srr re brzen rtrgrr hr| urr rnlinri r[]ze]mde, l,nki .dr anlanrl rr: gryli. Ab:tr nnn l)igkecisi. uzak dr)'arlara Si.ler Yin. le q.gu l).lnD lili'nde k.Ir. Srlin.l! nrLlhrlrl€rde kir olasrlrUa l:nki)i srmAele,len rmaklr Linriirf l)eli crk berrmle de l,rrl(nun Abzu s uDcliki ueniz j.lrrahLrrnrivLrren rcn. 1|. srl rclc, ion hk2 7 bolun' \. l: ll,n'rli5 V l1,r l:lorrD! \i6. dr.l lir. (;&l r'iri sfi1.rr (lt if: ll \ 5chrrr. Eskikitaplarim.com 175 Karagöz \U[1]iItLERIN XURN,{Z TNNRIsI I:\III nresi, ,^nzu kutu ye nD.zcrlar gibi bizr trgurl€nn )er aldrgr sahrel. ve oturan bir tanrl)r gosrerir Ona )'aklasabil€nler (ogrLniLrkla r..i lar, onlann vezirlen re ara srra da insanlardfi. Ve druD konusmasLiL lrr Blzior lqin EnkrAa'la )'aklafmek pek rok )(jndrn nritmkLln olal)L dLnler nrihi de dahil olmrk irzer€ tarih, fiLrlojr. mrr, edebi).r olin bu bolrm, ecl€bL\,auxkr hlr lr gur olirak l,nki!e lopolojik bir rrLdan )iklxgmat'r lalr!r Inlr daha once belirnjgim gibi, edebi anlaolarda brzim iein ,r kadar LLzrl. IrdebDar elestirlsinde bir rleneme biqimd€ kadim !e )abancr bir karakrerdrr kj. strnr so.na gereksinnn dulanz: Bd)le,\'^bancl bir larigr anhma)x nasrl bnsla)abillrizr Lde krlr !e elesrirmcnleri son )rlhrdi metinleri anlamnrrr bu rurrlen sorrnLantla ugralmrklrdr y.ni, )onunbrLm !e v. irnbrlimsel sonLlarla. br)ar Dcrlan Kadim )'ak,ndogu miLrne olas,Lkla herkesten daha tazla dikkat glinermii olan hjsi)!nmbilim lrlo,otLr Paul ltrcoenidtr 'lhr 5'rrrr) lirm ol Erilde k.Ltrlugun lenrrl edrluesille ilgrL ol:rrxk (lo renrel lnLl trrr[ rlrnr. Brrisrne larrtr|s ctramasi cler, bunlardi krirulLigun ko lr-..r r, | -r.p!l'r n en.eer.n,, l t.r.,l,. r'L 'r" sanogulunun .lLttLrs ' cirsii rrajiklir, 2 iir Yunan lrajedisiyle beLmledigr uqun kusnr, lraiik kahra anrn rar|grnd^n ilnli o)l(isiid qunkLi l9ll).s 9\d Prul lticoeur. thi 5lnl,olisD ofEvil (8oslon. Beannr. 1967). J 72 \inutrlbr limin gen plan, \e eaAdas yonmbrlnn rle Killbr Muk^ddesin yonmbilmL a'ndaki b^ildnl.r rin bkz Rrch d ! Pal,ne,. lld rfditi.i lLlaDslon No hwestern UnNersny Press, lqt9)re Lynn M Poland. Lir.'dr'r Criri.6D, dnd Biblir.l HdnoErli.r A Crti.trr 0i aorl/lnr .App,.d.lr.s (Chrco, Cali{ Schola6 P.es. 1985). Eskikitaplarim.com Karagöz [IN' !I EDEBI]1I ENKININ \ERI rnaz \4il tlLrlerinin sonuncusuna surgdn edilen rlrh mui der On, ceki b.ililm.le sdzu edilen cnostrk )azmalarda en lazla rasrlanan bu Uirinci r(irir aeLklamak i!in Ri.oeur blzim d€ uzerinde dordLqtr Llluz birkar edebi )apLrr ta.rlgrr "Yararrlq dramasinda korulugun bLrliktt laiold(gu rll(sel k^osraki bi.qcrk leyln kalnagr ol.lqundan Iti(oeLrr!jnce ir nrui aLfir,lnrirr. K(jriil(lk !arhklxnn en esliisi lxdar eskidlr. Atnr brllamda Ricoeur M€zoporam)a nrn rrhn n)l(lsiLniL re (;rlgdrrrt, da ele alrr.'Enkiden ninzca Enk, !e Ninhuffag: sl'n)er Crnnet Miti yle bglarul' olar.rk soz eder lirtisma krsadr llnki. onlrrLn \rreklenni brhnek !e onlara gereek r^f lirna g,jre ^dlar verm€k rrln sekiz tritkr)i Ier.' RicoerLr bur.l?u, !r)kiLn|Ln )aprL brr ''c€nnet LnLll' ohrrk di'rilntrldirgLmde beklen€bilec€gL gibi- drLn).u Mirin ilahl,nn kitrirlLignn girgi hakkrnda olmadrgr $l agacunn ki\le blr pariasi' oldugunu dtr5trntr. Ricoet{r tnkr rekiz brt hasLalannca 'sularrn kudrerl nin azalnasrD.ia bLrnLr gorLir llicoeur, mitlerin teLnel bir ripoloiisini tiirertigr simgenrn )!rulrt' brlimi baglanunda kNlrrsuz bir arlam faraur. qercele kn(rlduktan sonra, eskl o]'kulere k,saca )r da ijrnek olarak kullanrldrklan uzrLn lukta bakrlabi r Problemler Fnkr otkLileri iirr ohr.k ele allndlkla' nnda ba5 gosre.rrler (;.S Kirk'un -ondan ijncc rle A leo OPPenh€' imrn'- belirttiLri gibi Mezopot.m)a miLleri ijzenle )azrlmr! 5iirs.l ldco{,r. 5uh,he)1. J 175 90. l.!,!. s 184 A ko Oppdrheim. A .drt MdoirldDri. (Chicrgo Lotrtrsirl Pre$. 1964) s I77 Trnnl.nn oyltrrlsi y.kn cekiciliklerirthyken .yartan. burun kN din Ylkudogu \r Akdeniz eerFsnde rularrhn oykllen iqn edsilnez rcLl.nnde basrln crkaran f.trustik sahne Eskikitaplarim.com $ beM i btr 9€y ol!,nrndrr. Iak.r 371 Karagöz lur"llNrERli! xL,Rr!,\z NRBr r,Nrir Irprtlar olnrak l)Llinir. Metinlerin ;orLunlanLnrsr )apur bi. baglafr j!ine oLurrmxlLan cdk dah^ guc bir hale gellrlisrir Konu. ornegjn, ln" lirliigrir l(ilieni u{nne nirl€riir brr Lrirolojrsini beLinrlcnrek.l.l'*u. da, grirrn huy Lth bolLrru goz rrdr edilebrlir. I trlan olkiisii rinrsDi Nrz.l. ore srlrulen tneunler.rasL ' turiure itirirrl.liginde coh chha la: lasr )oL sa)rlibilir llazL nr r (igeleriher LLtarltrnidx )usar A)rLntll () hrkie, (lenememi:in j:lele(eAi )ol brdL,r Drh:r i'ncclii bir b. lumd. i6. bo[lm) r]. xklrsrmr: bLr iLir, llnki k (huf 5o:r1. I)rlgt larrn Suransrne trr. SirkL. IorurnbrLN €lcitr.n€nlerini11 rdrbi) r '\rnka!ra\r,s\Nrz Mni, herhingr bir merne geti(lig niz rDla)ri- (1€ diklen )€ti srnimik Llin l)r lnerin saglir. llir rinft;rn, dirsel ve ede bi llah geleneitinrn, runr :engrnlilaen) le, eskl merjnleri lin!rrIr5rNE da nasrl pn,blenrler yamrLgr solrsllnLr sr,nnak jsri)oflrm. l)iger m nir, l{rd)e r'rr acrklli^ ka!usrLrrdugtr g bi, egrerr' lnrelerLn her:amn yonrLnl.nra)i ihri),rcL .lnris di dahiL, l)rcr.rscl !rprsL h.kkLn.la sorular sorr.lt isLrloium. r.i{tar, Surner sijr Lhir(l.nl sorrri lips.mlL 1)ir .lrLbilgrsi incelrresi)1. belli knn'LsNi .drnld i)1fl crl lruele (rLsrhcaktrr. rrhsel bLr (-er(e!. n ne orrnulmrsrnr hDl.r Snnt rt'girlrgrrri sail.rrcrl r 'i insrnbicitrciLrgLn orta) r (-rkriL, sirmer panteonu ye Drt. ,{ndlrmlig n ro,.le o[llgt ede- )i,ir'rn Ieri dikliaL. iInicil.lrr \.n olarak, bu orLrra rLrlirn lro rrhln, l,ilgrIk har rrl15r it sLtla do br).r geleneAinrl!' l<irabrn hasLnda ''lr i edebryrr. drhr cpk, rnelnjn sijzciklerntle rarokltrgtr dil{ou V.tupni ,). , nrqrrnd Nel ddrefln,leinin doi,ud.n brcrnncrnn risry.n kin,ri.rn *rtrLInc rulLr c(hlmcsl geEkcr bir mhtrdLr b! )De (1. ' Eskikitaplarim.com lTti Karagöz Mlr \[ lD[8[nT INK|NJN ]t:Rl len her DiLelilt grbi hizim ink.!rirlrsrn1rzrn konLrsudur Uu bo[rller, deki IibancL Srnn€r siirjnden bili irrran b.il'ti, kendi :el€nelset in1.)rF !e beklenrilerimize ,arar !ermemizr jsLer brzden. \ainr:ca btr se, L.ld. e,hir. siddci \ tlr n .'a."\'r',,,, 1-1r rrn t,t. ,- r,€ KLrrsdl Siuner edebilrlrnrn Efkisi !e Akid !e irir e(lebiliunrn Itisr bize h€Dr c.k )iblncrhem de qoli ranrdrkrrr BLr.clebilara Lrl.tukca di) rold.n ) rltirs,l'nasrnrn nedeni. t,nkj !i ant.nri v)tLLndi bl:r nel€rin lllir d,1( sel.l,iLClir, nelenn \'.benc oklngn (letit. l:nlii oyhrlerrrden rkisrnnr strl.k,r ilenri$rni \1) !rlimik gucrnr Srmer.e fl.kr\e Ninhurstrg Snrner (-ennet N4rtl. kc].lL c.culJinnj )utan tarn nrotih)le. eok (liha sonra gelen ttesrodostrn llr,)g,) ,r!r'snd.ki Kturr.s\rn o)kusirne .nnla, hepsi|der) (laha urursrz gonr nrlr llrlil Kunrirbr donrrisit, dihi once gijdrtgunl z gjbi, baslu bjr ijrnek\aglir Aslrrrdr )er !e gi\!Ll birbLrifden i\rrar llnki re brttrk ag:r bu halDle oldnklr rLNl !,irnnriri luliar nkrrr[. iYnL KL,mirhi di)1gL6nnde re dehr sorlri HesiLrdosda )er ulin g(tl( rxnnsrn n ha(I.l laLrba(1, bLr edilmesr)te ilgrliyse )orumlanm.sr rok drha somnln.l'Lr Ka.lN Yakrnd(rg'lnun r.manrl ia dLsLnda re kestn btr hjc Llxle ll rrliu..lebr)aLr sLnrrl.n ver icrnde ali. bir sjiri, )rnr llal sele.eArrrif iki biL)rLk rnnigrnrn, Y^hr(li-llrrisri\an t{rine$ns k.lsiitrndi birtestigi bir sin arisLndrlii ilril(irrn remel nr5rna yakrnclrr OLe !. (;r€k ltoma geleneklerinin tiri ele.l^lrm Konu. linrL Llc in, YahrLdiJ lLrisrr;an karramlan\'la elc rlr Iindin dtzgrln birsirrilxzma (\e oktrra) olcunt Uasrk Seleneklen gelir. \'azan lohn llonneiiLr. Ku$xl Sone dcgislt ti0 ' !e XIV sllrsrvl. brli.nrekredir:" 5.nekrin n nrmhndulnrn hn Eskikitaplarim.com konrda tizl. on{n risrDiz l l-. (lr 179 Karagöz 5U[1EI1LERIN Grnr grlir yurcgnn. ItURN,V I]lNRlSI I]NKI !e kisilikli Tann: Sdnn 'em ll.p drh olnak rqh.^ryir. sohk rl,r, pMl^rre ar.r Kalkrf d^Ianibilcyir drye.Irlt benire diz !.ktru P.(rl^m^k. ullenek, y.kni^k re bori yenilenek Bctr, bn diger rikLe kailar, eL rcnr rrin gii(utr g.qiiinns bir seh!'g!br, ic,n ugnnrii. dna Ah. bos yenl sor kalmletin.k Manuk. sdln remdeki gorel ulirr, benim sarunm^m 8cRk.n, r' LL" l.tr " ' r" r^..d., ..lJl,rr 1.L 'o.r. . I (:^n r gonrl.len 5e\Ltonun seni ),m de !e $lmcye de azuluyunr. Fakar Sdnn dulnanrnn rig rhyD: BolN Lrenr. o dtrAilnnr caz yi dr kes ynf. Beri KendiDe al. haprr benr. benin rcin Ff bunu. 5en beni enrdmedikcd. asla ozgiir olad^yacrgm. Ne de hkesiz. sdn beni a)rla kenrhne b^glamxdrkcr Bu gnqlLi !e cekicr brr ,v.ipntrr. ozellikle, harnonide bulLqmalt lartr tlr kL$kuctr )'.klairmr sagladrgrndan iirl1tin( qekrnitLir bunlar, edebi)at ranhi !e (bunca )'rl I rizl rlda ,rldnkqa llgi clan sonra brl€) \cni l,lestirr adL renlen yakla5rnlardrr' Birincisi edt iqin edebr)ati iki br)'a( rerihi, ol.bildiEince nesnel Yc bilimsel bir )aprlrnr tanhselkonNnunda komma)a ra|:rr' bi!imde brr edebqrt Sririn Liqimi, merinsel tanhi, )'izar !e )aladrgL zamanla ncndii L drli ilgili geleneksel olgLrlar' bun belnuigi grbi, btr nlmaRhndrmx ttmasr (Roma Fk.mlan) siirierN $ki, okhrk.. keyti bir dnzenlemesinr remsil ederl drgei 5ii.leri geni5 bir iLir ler dizGnlc koyn[,va crlFrr J.hr DoDtr.s Po?rrv. A L Clemtnrs ed (Nsv \o.k: r-onon, 1966), s. 82 SoDe 86da yer alt Euraila sonenin Pareal.rr Eskikitaplarim.com i Karagöz MIT VI I]DFBhA' FN(ININ\IPI l,tnn hepn edebrvat larihrisinin ilgi alanrnr gller Yeni Elerrjrneuler, kendi asrlarm.lan, siiri karnasrk "birlik r icinde ele ahrlar ye onu ts, retrk br nesne halnre getiren su ozelliklere bLi)L& dikkaL harcarlarl !e diger egrerilemelidil olunlafl, ironi, paradoks !e b€n, z€ri. Bunlannkj, bazen ranlxel konunu yok sayan ve hzen de buna karir .lusnanlk gosrer€bilen biqimci bir Iaklagrmdrr. Yeni Flerriri, )apurn ijzgrLn xnlamrnr kortrma grririmini ialnrzca kricunse)ebilir !e b,)!gritik ve :orlama rrkarsarnalar yaptt, bir vazara la:iasryla lakLn dxn bagladrgrnda anndi itrraz eder. Yap , Yeni Ekrtin)e gore, ozerk egretileme Nevse ki, onahrncr ) riztrhn sonLrnda t e onyedrncr 1uz1rlLn ba;rn Don.eiu 9iiri, her iki grubu (h tarmu ernc,\e ). rerlidir Donne srirde k.nusur grbi gorinur. ancak hiebir )erde ii hakknda konqniamal<tadrr bbylelikle siiri kenrli rerlnle iqinde' anlana umudu;la karsr karrrla kalrnz. Dikkare alLnicak onemli Ne da yazr|nr5 olan tursel degi:keler )okLur. 5ur 1615 de, l)onn€nn olirmrnden sonra )l ImlanmrsLrr (.igdas oknr iqin a!rkianmasrnda l.r)da olacak b,rhrq sozcnk yardr: mend Lrslxh olmakl" hiien krLlianrlan .mend kliz.l mekl ile aynr anlanr tarrr; \tceq lgenel vall" hukrurdarrn rekilr ola.ak bir (ilke) r ) on€rmelt nz€re arannri ki5r vr "fain lirzulul" rstek h, helesir den€kLir Bunlann icrnde h€rhald. yalnrzca arzulu bf \onrn )'amr1r gibi Sijrtinmekredir. Grinumnzde, seninle olma) r aEu' hrcLmtla oklugu grbr, anrk )alnr:ca 9rlrsel" brr rerin1 otarak krrlla)eni Elenin re cdebiy so. Jrml.g.s iD '^!lhine CrlicisiD (Nerv bl? rl,,rul.l l' siinor York Ilo[, Rirehir'. 197l).2\.7 bbh n $nel bir bak,r ,ci,, hr on.loku2ui(u bigrnrci edebryar re yrnmnci yizyrll^d. yorlmbrlimin gdns baghDnda kuFml0nrn ltrlci n bkz Poland. lirr,"rr cntnir . ozcl- Eskikitaplarim.com l8t Karagöz J0[11 nrhn^l<tidI. |] [Rn] KRN.\Ir^\Rrn ini terinin r:Nkr .\inr.1i rasr(lrSr he\esli Lsreklilil( )u:)rlhr :rur)la kirsr lan r\ or(lu: :orlanrr i tr dr me(l) . liilmrs (..uitl iildcn scli\ornm Seni_!jne (le !e selm€)e de rrzu[r]'rL . 5uhil de, cih iflanrL\dr. r(rhun Tinn!r selnre.rzrNr rqrndelti rruc,r(lelesr Din dilde )akilanrsnr ilide ermenin bir yolu)'dr once 5iirin son bd)irin.leki iki siizciik fiirin anl.sLlnrisindi can aIei onern(ledir \e ir€r hirin(leki sifte anlamlrIl( l)izinl icin hiili ge(erlirlir, irnasii:(!iklerin l)onnenrr z^lnanrrdrki gncnnn.:ler grbrur: . sor hcni en, \e dc cln lrnrm rcin y.f bunN. lk!..rdaozgnroL.nrayac^A n. lrltcsi:. So l)c i a i ltctr(lm. bdAliNel'l{ci re zlrli hall.mali l)izirn icln hila bolun ol.bjlir. rnra nornril(le souciililefl kullinnra bjsinrimiz bu degildrr Rrnl.\r, cezb€d(i gibL. ftlrjrdrkr ln):m€rUen ranmliNik i!in liihxrhmrflir, n.zrltcrl€ \€ drgcrlDrn €fligin(l€r .lduliqa belrrsiz bir boslanrnr\ L ilu(le cder l)(rm (le l{r'llrnrlir olfr(\la rr llu berLLreki acL} r hiss.tuel( LrLr !ilni, dj :€ier(lrkisi.t.ler re \ecit h.lindel(l :e!kin trisrl \rfrsrkr hrr .ridi I'L "l,sjr eLnek" kencljne egdirnrc !e teca\lztrn zo.laJrcr gLrcrlnr sahip (lLklugrtrrr giinnek rqrn okrtr,Dofnerur cigrnd^ s.hrp okluSL' S'de. \ illir l)o) u.r i!rnrp J rprinmi) r tsrafrs sozctrkl€n )'enr(lcn gd:den .L n llonre,Ln, bir a!,hlama ya da rnekmpla, l)tr sozcLrkleri seq )ok. Yind de si:.trkle,rr )rizlerinln, h,zi)arrn,, zananurclan rlrrin ulla.l^ ,te kadar rs,n n,rs oklugunu bilmek ;,rrrr|drr llir iilrn ol{unnrasrlli acrkca ona)a !rl(in inrgelerrnif SncudiLr (llLr bii!nk olcurl., son iki di:e icjn bizi Lr)ann irngeltriD l)irlhrni' mel{telii nD'etlni bize arlirLrnsrna ihriacrmr: Eskikitaplarim.com 182 Karagöz r\1ll r]i IuFut\nr INNlNl\ \]It gnc(liir - !e dognrlamrk icin bi:i sozluklere giin(lerir) l)o|ne\ul dogrudu. meydrn okLrlrn ginilerle irnlii iiirleri qligunluH. l()rl{r'n(: bir p:rradoksli br5lrr: (lirn gnm iL \iiregir " bunun,rr enlamrndan cok rcr !e eziveL (ei.nek Lqln brr ha).krasl]r Carp. soLu| al, pirlu. .(lilgumu prrcr )Lk. (lrz !{]l/Senin giiciirr." kll, (tle,I.k, bosr e.z. 1., hnps€L brni, €sir eL benr, rrz na ges sozcLikler kesinlikle erkili .lrr, rink(i beklrnlnecll(ir. l){r11lrr]<l.nn her birl )i.la d(rn dtzeli lll,llIr, bir iru rmgc gelii ririr !e het)sL r')Sun bir hilriLn iqindc hrnnanlannlsr r hlesrlrrrenl.r ,llt (lon d zeye hrkim olin ungc koi,lsundi i) r lfr,slxrllrr " .tinf bir tlnrrcjs olarili inrg.lenmisrrr !e llonne litn(lisnL r.neke ln h) al.irnr bir lep olirili i'ngeler bi. rleirLrmenc grjre Ve) r'lrn. da\.t.den !e durdurrnclrr bir dilenI€ sore llir riiAr is. ^rzrL)u Kutsal iiclnhnn ri( Lisisirrin ( tr( kisiliklj lafri) ilnncrdLzenin !(lr, solu, panr"srndr l.rklr n,ller o\na(irklannr {rre snrdr l:leJrirnrenlerin hrhn.r \irdrlJan ser imleierin !.k lianlqrl( bir brcimde rsLcn (Lgiye srinn lnrnnd. ilede edil€ prrr.lokn.l nrermek Kin ifblrlig !ip!rkliad r. ll,,)Lrf €gdrnlnredikce. mh .sh tizgLir ohnra)rcakrrr: Leneke trzLna geqilntethkle, ruh asli lekesiz oln].llacak r 'Mantrk onr l.nn ri gin!Lr€cek ) irceltLlnris b nrr€liktir ( beIinl sr!u.mam g.reken"). incal{ senln (litnnanLn r:rrrlindin el. ge(irjl nrrsljr KtrrrnrLnji:ihLn !e za!rIlaLrlfIt isrende, 'ujr lxfri!r ser Lreli Lcm mrl.adcle eder, inu l) rlrL t€lt b$nl.r ).1pr Ia: lshh erlillle !e !e )enilenrr).I€ rlrti\rcr rs.liri o r {lLiy|,rni nreibLrr edtr ser euihnelr. !ok ed lmel ir Nlisrlli gelencli. iLrr n bLrLununile icr ctli 'soncn:cirrr.L,nf.lhnl.!lrsnrdrr.gricrtrbkz(:l.nretr1..r)drtr1\r,,r.r,\. r 246 59 Eskikitaplarim.com Karagöz 5I]TIERLERiN KURNlZ TANRI5I ENIi nef guriLr cirsel imgelemigelirrirnistir. Vect durL'mInda ]renljk ]e nilln]s, rrh kendini lann)a brrakmrgurl \'e bunun iein en etkileyici nnge cinsel brrle5meclir. Donne bunu, dolatl, itade ederek dalta tyisi- ni yapn1lsrr. cirldenir 'rle ji re bakire]e. cezaeline bagll olan sanasmasr rqin tecavuz Cla itan lann re recaliLzciL rrh ermdi hapsedil ecllneldrr. tann rngelen. elbetle, iok edicidjr. Yeniden )aprlin hiebrr )Lrrum TanrinlR )eni, parlal.f bir kapFp ma anrrcr)1a hareket edrn br zanaitkar olulu, oriegrn ta5adrgr )Liz Irlda llonneun neLatizrksel krbirleri' denilen bt 8ilcln !. brlerek rah$rksrz imgele.in qrk^r.Lrgr skan.:lalrn Listesinden geLemez. bir anhmdr, r^nhsel baAlam lririn isnurde ,rIle bir brskr k(rar ki, oltLrlar, \ihudi llrnslr)an gelenegrrin a.i goNsu)l€ temls hepren !iLLrmedili!€, 5ijri okumrkLr bn)uk sonnr Yine de. claha g€r1r9 larla kerrlasmazlar Ve ontr, img.lenn gi.lderinr hatrlleLer€k degil. rnr. rogalhnk ol(u)'tn Sadece iki orntk r|n Siirin arkasLn(laki tat flbilim geleneksrl.lrr. "l-rc kisihkh Tanrr,'biI baikr bagl.Lnch olabi 'linnbi lecegj gibr. Lin.rbilimsel bn meYdan okuma)r qagnerrrmaz ljrnsel hrklIklarca harekere gecjrilnii bi(rrn Lutktrli.ryla Relorm.s )on sr.asrnda bile. 5iirden kllsrrI olarak !rkarrlabilecek bir Teslis tan rrbilimien ridrktrl lenjllk!iler drrrnda kimseyr gucendinnrt gibr gij' rurunez. Khelkedon Kcinsrli (lS +5i) bin yrir aik,n b,r ?rman ,rnce r,'plarrrrqtr' lnrge uqlerneleri, .zellikl€ rlk dnrrltrkte bulunanlar '' F,lo2o rr ),,l^!hn nentcAAer re li.qnes Dcrri& nm rnla,!$hnm kullanirak \'!ni Drerif,zik geknegtri ^h dm. SLriiimr rcin blc Jos.Ph 5 ol.rry Qr&idug 8.rh. llr! Ovd..D ,8.li\hrdlhvirt D drt CJrnnni lidl'riof ().4inneipolr wtnsron. 1985) )icene Cted llzniklc ls l2itlt kurulin liilise mechsDur k.F r5tftlrlr ]lnsuy rhlilkelcnre buntur $mki diizel ulmirsekrllcri <r l u5liiDe bkz t 212 2l Eskikitaplarim.com 184 Karagöz '\r'r, !,'"krr, rille, Ial - akrlIca !e hrrckerlidir. in )iitlkhn bsri llrrjsrilan ran.rl)ilinrinde )arg1I .lan solu, pxrh reknil(. brsrno oflik likirlr.i )nnsrLr. " l]u sidde!li inrgelerde oktrft r linn)fi ilgrli orrodol(s inan.l^rx bir me)'(l:rn .kunia giirnrele ihri):rcr )oktur (ierqekten, tiirin crcrre srndr d{ndiigt bir lrrnq lzerin(le, okurlafln merne u)gulamcrlilrrr rn bri)nk sirklcl. trnnhrn x?rcrli da olsa kijl(lliikle l, rlerti.ildigiri orl.rmrleri olieilarr lnnn $i.e kirrr zor larllann s gibi (lLisunulebr lir, txliaL -lannhrn liinrLliili )'rpimi). siirin itcri kalanr "ilq klsilil(li cigr k€snr inin(nr LlSrr vnr biqrmde, sairin "manLrk rnr elc Seoren 'tliirmun\ (ok )nkrndxn sorusLonna\r gerek )okrLrr. Dugnan Se\ tanrn ili ni)erli .lama)'ic^gr rnhfln{la- i)jlrk ;apanraz. lrnn nrsrl i)jliklefl dr butnn Diliklerh murhli (liisl]rinrlrnnsal srL\e! rYrlili iqin ruhu bosar. harseder,:.r krLllanrr rc r((a\rl: eder.,\Ni ol{t{r. l)onneLrn kibiilndc,resli (lindirhkrin hx5 i,uLur (lesreklerse, o (hr. i<. bir 5e! gonnrli rcin \oklan crlebilir. l)rh. ince lor.hiAturrz linlti iii erine S.lin.c. .lerr o l{.d.r eLrr, olinra, \'apIl:r, orlod(rks l ]ristii:rn r.nnbrlrnrni desrrHelen lelsele :€lenegind€n o ltrdir rince Ir:rlmr5lardrr k, etlchiyrLra krrllanrlrqInr: Itrhirr o rnlrir, gclenel{se1 likirlerin hepsr sorgLrhnmr}r rcrl,rrr lli:r {r)'krle..le, linln lioLrlluge karsr i!rlik !imt)jroLrlr ()hrak onrlu qrl r. ''Ninunr'rrln Kibri!e Ce:r|rndrnlmrsr" !. bu o)kunun biglanr| ,,1 d,'A', Anz'rld$L' gelcnegjrnle i^kidcr nzu ,niti sil)i) ,ll lerin eil,n 8l.ile l'igelsin s()lc(hlrne (liltlaL edrn, li*l, \e kana$k bnklui+unu: (.g.li5llrtis'ilinIl(. rsln(li lnfnu re rkinci yizyrlhrn Il,ditrtin ltilirI r dcf (lihi fdl^ iuihlt g,:,srcrtbilir (iriiki o 2inund r hr yu^ h nor bu llnl{ry$liL. K (nokiler', horen^nl.n ya da o rinlokdar uc rdtr.l reri t)rflismNlirln' (llr (;rDsri. (;l)sfrk lNrw rork: Vinh$'. lq8ll. \ s li) rtrtr nri Eskikitaplarim.com Irl5 Karagöz masr kaosu orll\)'a eLkiar ye NinLr trhrn [nki]e nletdnn oktrm.sL i] nr bicrn.le krbrin dLsenr l)ozan LiI harekeLr glbr giiriintrr. Ana i)'ilrlt !e k(i(iliign krsLn olarik ^)rran .paerk bir metalizik )oklugunda, okr.rr N4ezopdr:ur)^ trirlenni bize )uklenen llalr metati:rgr s,ndan ) ommlamama ko,runmda dikkrrli bakL,s acr olnal(trr' Benzer biqinrde buyulerde {llzlasr}la glrriilen se}rani gir!l.r "kor( dahil i)onne un durm^n rndan c,rk iarkh bir zihniler dnrl )iem irttirler (.inler insxrrlara kaos \e acr geli.Lrler, rm. gLrnrnLisr hakrlLrsr. brr diur)'r Lithr brlni lsrsin(lan etkinliltlennr inlamlhtrr mn Irce brr kLrnnlus Larillrnin parcasr degilledir llrr gunih kr!r.irni rrnn da onerir gihr goruncn !irrler brlt, Dr( l€re g.rz dil(me)e liarsL insinogl'L nn nJ^nnasr)la l:nLr \€ ()nun Sozii: I)algalarrrl 5u!.rilrne llir Sarln re;.r clerLh |azrrLn pek qok sorununun la)'nagrnr iralLrrdrgr "Yazman Srn-$arruh un, Enl(ile niekrLrl)Lrrrda ol.ltlgu gibi bir .liler zihni)e' is Cok krsrlr!l,n,r brr bicnnde, D.nne okLrrun bi|ne)r t'n{lusLr bir biri)le rlltkili o)kn \e likirleril1 sxstrucr hir Iaprlnr dokunur: Kiti o)ktlleri, A.lem le llav\. rrn iste.Lgi girnih br Mukarldeslehi lareLr15 re sonuqlan re gunirh !e kelarer P^ridolislaa l}eim bile tenrdrktrr 5iirin bir Ktltsrl Sone r,klt'gu sotlenmekezin, oLurlar -elbetre bin lerce sone Iaz,lan Donneiur ?amanrnda- siirde Iolla nr nisrl bulical(l^nnr bilirler llahr i? inreNL .hn, srrrin bicenrvle ilgih relilrilt n rultrr l)ur.da bizi ilgilendilmez ortdirrl dize gelerlekstl bicmde al rLlmrrrrr. llk srliru dize, s(ln .rlLr .LE€nin criztim getirdigi hir sor! or tava c:rkanr. llhseki:dize llinde. a)nc.r, ikr clo luk )a dx diirr dLzt llkr'..r,'.'r,iSe..rr. lnFrrr Uuf .e 'r.. r 'l ':P r . r' drzelen.lilrerlerindt de\aN ettirrnesi !e kesmesi !e dorLlLikieri trnl \ernrde hitiale\i l)onneiln Eskikitaplarim.com sanrtLnda nsra oldtrgLrntrn kanrtlandrr I86 Karagöz [II'I \L EDFBI\^T ]:NKININ \[RI ller bir d(lrri'il{e bir anr inge gelrrtirilnisrir re iiirin sonund.ki be, )iL biriJin iiddeLini anurn.kradrr. llk donlugu haurla),rnl Cinn l gnr ar yi,rrgim, lct, rdah ohuk rcin & c K.lkrp dryanabikyR ki5ilikli Senin icin p^r, solrk al,r , prrlar dir. !. ahr. )rl( bdn \c di2 coktiir I'irc.n nrk. ullcnrk. riknr.k rc Acrkrr hnni bcni yflrileNek rcirl scnh gucnn. Donne di\uncesrni rlade enneyi seerrgi geleneksel biqimi nLikemmelen denenrni ahrnda ruLnakta.|r A)nl s€) Fnki)le ilgih Sumer, Akad !e Hirir 5iirleri iein geeerli ol.rbilecegi gibi.lmalabilr de. Marduk/Ea buyuleri, ijrnegin, olduk ca geleneksel LJir bretrnde fazrlmFladtr. Belli dize gftrplan, d.ha ijn Iarkl giirlerde )inelenmig olibiirr l-akat ka.iim e.tebi birnnlerle rlgil bilinmeten sok fazl^ Fe) rardll. Enkiilrn ko nn9lnxl.n, oz.nle )azrldrklannr gosreren bir diizen !e birlik sergile ce grjr.liigirmuz gibi, ll]e egLlimindedir Arru l,unlar )erle5ik bieimlere grir€ ni yazrimlslii(lrr? llnki !e Onrn s(jzu: l)algalrrn Siilirisine llir S.rkr"daki on J?irugLi nedir? Krru]{l sone, haua (lo lirk gibi bir bicim rni.Lr? KultLtrel nornilan pa)lasmaksErn !e),:r sone kahplannr bilneks zin Donnetrn nrnesDle tarsrliian okur, tiiri, )apr n eski okrrlarrn dan -asll okLrrhr- cok tarkh bir birimde oku).cakLrr k$knsuz Ede!e )anl$ .kunu5l. !qa u)gLrnl guna ilDkin pek rok rrnr!n1a )xprlmrs bi,var kur^nrnda edebi)xpnlann belL okunu5larr nnrn dogmlL'Au Lr. hlbere Sirmer, Akad \'€ Hrtrt edebi)aunrn edebiyat crlarak incelen mesi heniiz baglangre a5anasrndidrr. 5imdilik bildiginliz kadan)la, Yazarlnr siirleri nasrl okndrklannr bize soylqebilec€k elesLirel c(i zim lemeler lazm r) orlardr. Bunca bilinme) e nin on irnde drkkarli olun, masr gerekir Siirlerden pek rogLr nsla ele gee irileme) ecekr:r. Y;rnlq Eskikitaplarim.com lllT Karagöz 5U\ILRI LRIN (LRi\,\Z IT1NRI5I ENII dk,Nilir Li.,nilhidrr Yu€ de olasrllJar konr6Lrnda lrlnrtsizlige kaprlm.k isrn bir nederr )oktur. Gereekren, bu kadim meLinlerD )eniden bulunmalin igin cl^ ha i)i bir zamfln olamazdr. Oz bilinqli ve (iz elesriri )apin bir qagdr Fsanan,n timn, e(lebi)'rt hal{krndaki biilm !a6a)!l:,n sorgnlamrsr Yir inci)tr!)rl llatr.debDtlr ele!lirisinin hii)nk bolnmLl, cagnnrz.lx edrh )mrn nirelikleri re dnkabrllerin )()strn incelennests Ir 1r'r.l.., rLl.,r .(lr./li,'.. r'p ,t ..i r'.!r tiir'lr'r_ i ','..rr. (hha ijn.ehi kuJali (lil:inelefte rekrrik [igirn lisl€len]ekren h05ntrr ol!rLen. snndi esrerilemrnin )iprsr tizenne kaPsamI mrkaleler \( liirep koleksi)onlxn r.rdrr Ru kadiLr ed.br)atrn, :mran ve kiiltin icindeki rfrrr uzilt|sm.hrr dolavr, baskalrgL, ironil( olirrli, giulirmiiz edebi\.r ogrencilerinin drr. (incesi irfilr )ortrnrl)rlnnstl sorulara kusursuz bicirnde n)nlakLadrr. llnkr mltlerinde codniLrntl: bafhca temillr. dahr once gi\(ltiso' orr.r)x miir gibr. Lan.rl.1fln Iolculukhn. ceklsmeler !e rxrtrsnralar, lulerle rin dagrl,mr. di!er rinnlirl. rliskrler (eogunlukli ilncal,kl, nrrrltri rcenrler) !e )ir.tilrrrrr. llir t'xrircL ol.r:rl. Inl(i. kilden sekjller breimler !e,!r.insel bir iliski)e girer brsnnd€ gijnilDuit ri xnr. her ikidrnlrn(li d. NSrrh'kh bir ann rannqr ilt eil€,sNlstir. likinliii n!11 eolrL lorusnri )ohr)la getqeklelrrrilmi5Lir (irgn dtlnrmdr, vii! rrklrnn olqumLLnda, h.sra|k crnlerine lakahnnrr5 ohnlann 1cn den ci,rlallnris,nda \e)i lnrnntltr^r ol.v,n(la (jlu.r .ricrl,!r)la IR'blcnrlcrin !(r:Lrminxlt drserlerrne )Dl ilosLerir. l)jger dutr!nlnr(li )rlnr:ci kDnimasrlh yrarrhlarr rrr eder )i dr nr(lrrrdrn (iztirrtlrniin Seldrlr hjr brcnrrcle sorunu rlade (;Rn. |ft|u. \ eder Konus ilar c.llunlulth erkile\rc(lrr 125'15 Eskikitaplarim.com Karagöz !E 'IIT vetann. Ni.u IDIIII\IT I]NKININ \IRI in rKibri !e Cezatan(lrntnrast ve)...tja!e SrlL(.?a d. .ta,!crd]l Runa knl|rn, Ljnkinin brr kirakr€r oldugr s(\) le\' ve ir)kL,lerine hakinr ohn sq.genelljkte ltLr.Diztrgr(t,r. Olk(ilerde eksik olan girip bir (jze ik, belki de in)rik bir bicn oklLrgu gibi oiteli )a de "bilgelik"Lir. Kendrsinr "rtkelerdeki krrrnaz !e btlse, .l\.e in.en !e ''bilsellAi! lrrnI deniien bir Linn isin, Enltiirin srr:teri ar.sozteri. r ihhki kurallur re ogiirler !e Bdl,rl.,,rkr Mnlon t_it.,?rl r..(la, , butu nan ru.den di)alogl.r gibr bilBelk edebi),arrnrn Senel gnrplarr tcurcte pel( de Ier bLrlmiz [ibelle, b brr Lanrll1tam. softrnu olnbrlrr Ka([n Yrkrndouuila hilgelik in antanr rsLiine bltnnin, btyok bdtimn Kirxbt Mukaddesi merkezalan, bll)iUen bir)aprsr lard1r. t:rt(ar Enkinin honusLl]asrnda h.)" n srrrdan irlerjnde insanogtunr y.ntendrnnesi, rrlin "ku uhLi\rn bir olkiis(Lndrki (ig(idtr ),olu .t.txk ).omrnlins. lnle (l{i hL$kulLr(lr1r), col( azdrr. l:nkilrill r€rdiFi i\girL, Lrtan re An: - l{utrlnu rehdjr erme }i dr bri\iiler(le ol.ltrgLr gibi be i h.rsriIkt.r gibr i\:el oh)hrl. rliskilidir. lalinrrllar Lxpnn)i re .\'ne lriLrrrill, ami o*'ltler din!,rdrkr srradin denq.imler rqrn rehl,.drk siltxnar. llir l(ls€te sisLerni, lozft)l.tt !qa merift:ik rnl.nnrrti itrnlrsa. lilnru d I (i(r.lotr. JirDdi.rr /1d,cr{, ClirrfrrJ oi t\.r\,dat l.lc tu ,\rLi.t Irrn,P,rdrrkidi (l,hihdrpihi,, UnrtrsiLy V seunr. t959) \r ltdrtr Atsrcr. ll,r l,& i rdidtr ,/ 5rr rtJlxrr'da ((:o t)ctr ligen: Ak.dcm i'k t.(rhg, I 97+ ) b I hmiyrnlir rnz oftrtrc.llnnlsrf llr. siiner dnsnnccsine iian.c .nlnri Al) z(ili.!rdil.tr rc nlnnlirr ulgr rk {nftl^trh .ErerDeter jcnl ginrdell.r 5utr't)t)it r. l:Ilii grbr bilgeler rnntrda \ir ol.n d$Ljncc trNqhrr,sl {(irrsu L w (i. l nhcir ll.l^loni,nr u4s.lon,lird?[,? (OxloLd ctaEndon. 1960) snNd isijzii dcdenc [-, rde old ug( gibi rinnd r srid. b! rd. $z cd i lebrl h.rrr onun bilgclilai lllntilr y klcnrn l)[dc) , icnr du. edilebilir. trkir cog! lntecllta lap r qcnir? Eskikitaplarim.com Karagöz 5UMERI-ERIN ruRNlrz TANRI5l !NKI Enki'nin sozleri elb€rre bilgelik"le es degildir' Mnlerde. beklenebile' cegi gil,i, cjykt.leki belli dtrrumlara baghdrlar genellikle' Insanlk durumund:n konustuklannda, sozcirklel itleri mnnlan rahar errir mek isin q:r]$mak olan hiztutkarlar olarak lnsanlarrn tu)liLnn Lrtrnma Ieya h rrlah^ egilmlndedil Bununla birlikte Enl' nin ku azLgrnt' brrakrn bir tiir ilk€l bilim olmasrnr, tarihin denenmig bir planr olarak gormek bile gtleiit. elberte: Cogrnhkla zeki !€ her z.mnn etkrn sozcilkler onemlidir Bu tiirden bir gnq en ili br'r) iilerde giinihiitrnr ) ilLce gictrn siizleri. !e Inkihin kon$masr, Sumer \e Aka.l lii|nin "dileli tipi' biciml olarak acll^ndrrrlan biermin heftren tamamrnr o]LLstunr .s.zd^n i$yla r:jd.fta o rgzr baglayrP ''O zdnan Nd urre krPrYrcikl AsiS' k!^htr bedennre Sitnhn, kottrtr, rEtl n gnrnrccek. ogl.k, )"lagrn. rat,Yac.kl' 'Buyiik t.nnlar N,hakkak bt(<li roplansnlir: $ch tslm dilsin ki baYlece hnknm rerebilsinlcrl- ''O b€njnl keh.nerle nin hq)sini rek b^nnr yenre 8c'irirl' gibi ok[qtrnda dilek kipr genellikle isc sin, -sinlerl !e)a olal ile qevrilmistir' Ytllondaki dizelerde ' " buna k\r!m, sljzlerin belagaFd6r gtcirnu kortlmak iein ecek 'e r' clr" ile se!Iilni5lrr A5agrclaki di;ejerdeki Lr Creen'Endr'. ' 2el Eskikitaplarim.com 190 Karagöz N1IT VE TDFBI\.{f: EN(NIN IIRJ MrLlerin, .jrrregin, rrgdas romancln goriilebiiecek bir kapanE rii riille degil Enkr tantrndan soylenen blr sozle biririlmesi sasrrucr de gildir. hnkinin l$nuimasl yakrnlk saglar !e sekijmet€.i 'DoguDlaln. neden old!g(n knctrklericir q(jzer: ., Abu birk,lefir knb ol$uNi'rrtrlla Magan bey olsur. Nina,ru Nim2uyla d.lensir, Ninkas rrzuyla doh kadu olstrn, N.zLN xl.ntlidlosin. Azi'nna Ningisznh yla erlcnsir, Nfii ^yhrn krlicesi olsnn. llnsagl)ihntrh beyiolsun' Silmer edebryaLrnrn belli bieimsel rizelliklerini re b.ille uzali eclebryatrn ionunlaircrsrnrn kargrlaguAr )eniden Inki \e s.runlal Lrnrmlnn]ik icin lir Sarki!r ele Onun s(izl]L Dirlgrla.rn Sitrrrisjne Srimer edebirat rn en belirgjn izelligr, siirsel dlzrnin ozenle ele !e eogunukla srdece ahnEnrda bir Lek bir ogenin degiimesiJle dizelerin f rnelenmesinde kendini gosreren biginciligichrl Kaldn kohlO n.kdc 5nylcndi? hnkinnr 5a,kN: o ncn.le sdylcn.li? Abz{i r etendrsihn si (s Kut$leletrdihin sa,krr: o n.rede soyhndil . nolde s.,ylcndil Dams lnunnannr sa,k6r o nerede A{ trhinin ii*Fr: le0l $yl.ndil d neFde soyhndi? N.nnntrnutr 5 rkrn: o neEde sii'ylen(lil A'zcnir s.tkrsr: o nerede le5l sijyhndil Eskikitaplarim.com l9l Karagöz JTiMLITLLRIN X!RN.\Z 11{NRIN IN(I ''Lnki !e (lnun SLlzii: Dalsnlinn SiNarisrne Ilir sarkr,' rEun bir ,)dkn'igrunrn l)ir pa.qasr olan on lim.q leya sarki'din iharettir'' (E.rldg sozcilAfi, h^rp e$liAinde sollenen bir sarkr ttLrirnir -olaiLkli lnersile- g.)sterir.r' Ddl.r.q-calSrsr ise \'ur^rak salnu)'i eheritli seri )rnsrtin bircisirn olibitir). llunr karsrn btr Pasai(lal(i rarki slr:ci] gti Si'rnerce (e\ ri)'rzr dizele e Sitriilebil€ceEi gihi sirilir. ller bir lle ce, hir qizgi !e)a bir ciri)rz1sr i$reLini (biglanli ilgili .lrrrlt l)tlr (\rk l)icimde oirumbiiirler) itiis(eren bir boslulile birlnnmiNLiir Ci:Si lerle birle5rralen hec€ler 5irmercc bir sozcriiti nleldrnx geLirir: 8q dil'tu ri..ld dDrrt[! dD, s,jloidr li.s.rD. d.rrDtsr, r, dDr 9l sir r lll, m.1).r.[./rrildnrilrtr 90. 92 ir{ itrr rD-h, Erlll DR{ld drr lddLarrr 9l sir'l.ri sdl nrrJk rrr d.rdDrtr,l{, 94 ir 'rrisrju{iud lndD ft,J& dt, 95 nr 'hdDDr 06 \ir dnr 'r.r7r . ,rd Drr "B dad dnr rr,lu.D, lddnlnrl r.rD ll€r (lizedtki () ne.€(le sqlendir" 0nc-.id dm-rldr dlri) cumles rlizecle kesinlrkle aynr lerde sittlltir. 'sarkl da Gir) ilk di:€ drnnd'r, dtle.lir. l€k .lesriiklik isim !e srtitlnrrn srrnsLdrr re isinrler ('nre1(i pisaj(la ol(l g'r gih, .Unr srrididrr (tl2-s8 dizeler) |nki !t ^rlesirrirl rsinrleri sa) rllnr.sur: liki. eii lni tiorrcr 1)anrgilnunrlr. oshl Asidu' hi drha sonr.r Mir(lLrlai celrilnritor), l zr Nnnnnu !e hizmelkin Arie.r siiLn.r 5iirinin tipil( o:elligi, iclii g0-92 (lizelrr, iic rrrrL)li cr,\D nrl, ldlr{lglr. 2. 19. (i@n. Eftlu, r il5- 102. Dildt kipibi(irni rcin. bk: 7 b{r[rN. Eskikitaplarim.com l]. o{: konNnri(l^ ltlag|l dr$ 'r 192 Karagöz :t {lcAll. \ilni:.r rL( \rhrli I \[ tn:Bll.\t r\(l\t\\t:t ri:(le.rlerririlen ttnl(i!le itgrtidrI i."nlur-/ii Xr, u'rrru-!l r/,:rrJr,r re u rrrr,ull-ftLr-go. tisLr!tr ilsitiditktL !et(icr L rstlr. 1;nkinir rdrnrn !e ihi srl.rrn - Ab:uiun rn i \. .kurs,rt r,hepsifir sumer(enur lilesallehcesrnde -genelli r kartrIlar re Lanrr, !. kil rrl)1. iLi5kik-ndiril.n bir leh(e- ri:rlmrs,,tnr.tind r SriL)rer siirif(lr (li:c biiriLn olamk rlhmsrl !. soz.li:tnrsrl(lir. t)e \ rrr cden rli:eler en(ledir. llir ol( ri dil:eninrr olLrI olnridrgr bitintrrc r)rckLcdir. el( rel{ (lrrelerin ijIe 9l(r)isr federri!le, t,arilletik onr u Irrni trkarnrrlL genellrhle kolrrdrr. fakrr rhhr genis reroril{ i\rirnruten )rlrunxk (h l)ir l)ll(mi d.hr gir.ritr. Nlerin. bizinr t)onn. sone li:(le o[],,$, g hi hnr$r irisrndiki tirl(i r\rrer e(ler, rm. tirk| ,ir!$iruf ltukLr r(irbrFL b!inrlerlni gosrenl) gijsl.flnedigi rcLl d.gils i ir. \ I li i i I |lrii olilrr\a:irolnri\,rn hrr r,,plurnrta, edebirrL trrtr :o:Ln tcnr\ili, l),'llii (lc sotrlrt \it)nr \rnsr r Si)(lrr \ii:ln !.L.f.l!1cr (1. srli.i r,rsrl,rnn bnirncilil{ \ e \ inele \e elilifrinlrr Ie(l.nLnr lnr r( rlt I I I rI I ) r h!ibilrr llcnrenncl€r {n l ld!ir. linln. -'" Jntc,,L !rnelIltlc llrltcr l)cliniln nir: i:1rtr (lrht rm l)nrir!i! zrNar. r.rrr d.ngrlin buxliArn r,nnfu. diL!.lir $trir i nr (h :nr l{filr.l :,,1{Isnr.r! i|!r l,k: 7 bnliiN. l4 nor " s|rNroirirrrsLrr.,lrrpNrtl,ttnilinintjirjrc.t{1nNLcrnht3,\(i.lcUcrL,n. l:rtr.rhrdtr.lirMirhLiLr!tr/j,\5iD.ri,rNdrrnrnrll,. (l,lrilideIlhintrr r.r\rr\ \1u\.!r, io,or.I l)!1trtrr. dirc. lnr . firrl:rl \( rr:dlil(, )irrlc lirllo rnd,r. ,itui,, n. l nnlrmc t)n,nl,ilc,i,ii d. l,rl}ir .\)ki lri: lctuk S (ooN. r/,, &n"i,d/Nrrdr,|,' N,i,J{, (lt(!nnr Lt{Irlnrl I'ihlirnl li\rnur.. lt)is\..1 bijlnrr \.i.s.n ldrki'ni:ln cncrila iinrfntr. drlilt nk,. Eskikitaplarim.com 19'l Karagöz iUMERLERIT'I KURNM TANRISI ENKI 6krizler gibi, bnyiik dalgal.rsenin iein snya gecer rannnns 5ae gibi 11051 Suner fnrl tizlaslyla br isimler \.e tiiller rrindrr. Srtatlar az re oldukqa basrtir: kueilk, bti)'uk, durirst, i)i, sif !e benzeri Zarflara daha da az rasLlanrr. Brzim bunlarl. )apma)r Iegl€digin1iz nuelerne' ler, paralellikl€r, anan )inelemeler !e bur.daki benzetmeler sibi egreulen€lerle )ipllmrsrlr Benz€{meler, tarkL eserlerde orta,!a qrkan .)n! imsqle, blcimci olnu egilimindedirler. Egrerilemeyle " brlikre drrum bjraz daha kannasrkliFrr hlliikincr ki{,gr'),u ele alalrm: Onln sitndglldil8.(hr, kork( doguran.zsrn bir Inkinin drlsr I ll5l sd,n izgtr) dalg..ltr, azgrn bir.irlgi Danrg.hr un nanr n sbzii azgnr d.lsad1r, azgn bi. dalga AbzuNrn Ekndisnrin s62ti ^zgh dal8idu. ^zgn DogN ohula,l^ doiln'strtr Alster. dilgi *n dotru olN.y.nlarli dogu desilrin S'int bn *n ripik ifrgeler iqin bk? Bendr kulin,lin. ozellikle ^r.$zlernrde. -srd,6 t, 5r runtrr Pi"ldrs (Cop.nlugqr: Akademidt li!h8, 1975) erde ll l2i Aktul sii.i icin Gidgio Lruccell.ri bicinsel bif ripolo} gdisrnrnqt c^lsnnin. rowrrtls i l'onndl lypology ot Akkadiin Siniles. KrnDk, ]\, , w,!.r:y vdtdrr, B.rry l-. llichler, ed (Neukirhen Vluyn: Neukirchar' vt, l.g. 1976) s 59 71 s. Eskikitaplarim.com 194 Karagöz [1II !E LDflN\A'I: IJNKIN]N ]LRI lnsanm k., !nnd^ dikilcn drgcrek yrhnnnn rANrsD olnu 3izri nrs rhgrn scn I I 10 I hd,,na dokilnreyen birashnr zehftlir. Ohrn s(tn rzgu d.lg.drL. ko u d.gunn azsnr btr d.lra llliiltirci hrrgl. Krnr.qll buLrnulle esrrrh sd: isrnne odaklanlnDrrr. Ce(ekten, -srizirn de iki Emesal leh(esindekr karsrlgr (iniirlden eok c-nc-rr, her dize (lirLzenlenmF bir irrJ| kez yjnelennigrir (139 40). Kingr, i)i sntdur: ilk ye s(,n dizeler ozdestir re siirin, kesin olirak.irkrsli. ol nrmasrna kar5rn, aqrkqa l)elir{ilmrr bi. merkezilardrr "Dogru olin larla dognrsun sen, dogn, olNa)^nlarla dosnr degils,n sen.' (Ciirnrtr kesrn olnaktan ahko)an l36,38dekr Licludnr. Fnkire DamgnlfInnr'nrn srizi]Lnrln ii:(leslesLirilmesit iiqhi sidece bir dj:eyle, netr kr:rn dlgrrunrndrkr l4l dire)le.iengelenrnisLir) ElhetLe. .rnnrLr)iL bozxn nler liez nrumkru irr. crurktr hn/$a\ a alrk bir erik (Jnrn lezan drnr. s(rrcnklerin bir konam dogrurluk. btrnrn )anr sfia vnlandrri dolnLiLrk !e )'ahr-y.rllll!.d dille ohnakhdtr. Dille oliniklr olnn bel.s'zllk bu eiirde o) le earprcr, {ille ,ra}gln' drr ki, 'sijz, bize siiri basir. nssal bir teniden dile geririre indirge me olanagr vernr.ksizin bitri. egreLilemeleri onda roplar. Baglanrnna belinebiliriz: siiz rzgrn d^lgadrr, zehirdir, ins.noglu rcin giic, I rl{rln drr. Azgrn dalga ttrlanrn deh5e' leren kork$unu sel olaldaki aldancr nllinii akln gerjrir. Tufanda ve bir insanl l(ola)ca lok edebilecek ha)lanlar(la betimlenen \elli doAa, insrnogh, iqln qok biqimde I.rbancrdrr. A),nr zanunda dohr drlg.rnrn lerkL, in,gLrft !e [nl(inin bu mu- 'Auna Eskikitaplarim.com .likkrl edin - !e ktr! Lirerkendir. Azen bL,, Enkr re Danigalnur 195 Karagöz 5U\II:RI ER]N NL]IN,\7 IANRI5 LN}iI (rendcn) riretken gkinnn Llr tiircle kurlinrnas(lrr. lhr)ul< rr \e b.r!iih ddnr l)u:cngn \e rehiii(eli "sdu ii r(incle !rrerler llrslo Du nrn hi(bir llrle riiri btr l(ndrr dog.Lrcla. v€ bitllesine dchserl€ ilndc eunrnrisrir Ir]kirin sr,rLl iniua kirsr si!lennrifrir' !€ insrnrn i\iligr isrr.5inxll s(iz, kuLsal lirlrsrn en xz s^irrta I \ e en !(,k ^hllata lldir. So:cLlklenn incelenrncsi llan gelenegil.len cok drhi eski{lir llii \iili bir (liasrllJr erken Sumer Lent .lerleLlermdeki iki .liili (ln rLlr nedenille -sumerre Al{.dlir bull^n, en iu,n(lin. la:Llrin.k'Llhnn dal(i €gjrimde liullannrslrrdrr- ltll.hl]r bilinrtrdamlin s.:cLrkleri,r 0annlar, meslelJer ve benzeri). jl(i .lilli sozluklernr, dilbilgisel ,ir neklerin !€ Lelallu! rehbcrlerinin lisLelerrri .terle.rilerdir. lki d,lli ..zlr{., ...r.+Fr.,,r. \ Lli tarihlcnrr r" l)oli) rsr) t1.r.rrl. .r(,',.,, li sozcrtk, Yunrnlilrr n brgrllr hile rrsrLnr:r erliilqen incelcnrelerinc ba.rl.malann(l.n ed( U1! dil n1h diln ont br- ljnsel ilginitr ne\neri!di 'l sof lki )Liryrldx dile krrs! isrn biqimde .d.n ilgl. gtrrumLlr l]lr. grljsrik l)ihriDe bir gi\! Nnukh gornlebilir.l llLUrunli bLrlilit. (iA das dunradr rliLn bilimscl Sozlerniuin lazla siridin oi(L(!. \,rzn ]i'rr sxllk di)'nnndir rl:ililasr rma egilimdedir. I)ogrnul b.fka bir lti\rin llbli(l.r bnhrn l lti)dcdihnrsctr.ski 6iFr linclor. tck hccr behrdr lsrln lincldi r. \(jzhkler Gn inri l'.n ii iro yr g{j r li) iic iilrcii bnltrh t.rihl( nir. lhrn,dririrolJibl.r (Ci(len CUJ'. N \' : l)({,Ueday- 1981) s .ll4 17. (ii'et'ltilM dill,ilim m.itiLehi \r Br! iizcrituleh erl.sine getr.L br brLF icii l)lv Jydi li lrl'ildnbir. AD /r/,i/kri, ro (irdiDrk r Ir4.liridkr. 5t,rdr,3Jdnr l rdrlr ftrridinl (]rlnbftlge. Viss wi,trhkU. 1976).s 322 o,!.Iln. rj1,1 !rrk/ri,rkrl Rij,h{rrlhy iciri )rlllk .hnk hir rin hreinn, Eskikitaplarim.com t)6 Karagöz ril rE EDru[^r tNXtNtN \rR] gibi. saiz bi. .ra$rnrrll nesnesi olmLrr, srnrlhndlnlnlrs, q(jzrim ienlllrf re her riir ktrllan na hazrr hale g.Lirilmisrir lronik bir brcim gilLsii de, Kual)r MLrkaddestle s(i:un iineni (iird)d,, lqqos,,aDrd),r'dinde sirz likrDle bizi bjrt]? olsun riharlalnrrLrr. Yinr de. stjztn tlket gtrc(i nadiren merak l(nrnsudLll. l)r !ra: !eren bir laizi 'erkitr" bir konLr5ma )a da s.us sunum gibi .legerlendirebiliriz pekrla. lbaderlere. aq.rtr halr o) (nlxn ve dip[)rna rrrrenleri gibi bakanu sijzun drn(]ir kLrtl^, nrmt, hiltmrdrmrrrn,xLr Irr "iierisinr" nricr olarak kullannrasr gtbi. i.h sij:ir, hemen btrriurtille laikle5rinnisrjr. ltad\ol.r. re leiiz)onl.r \e kruerlei(te cogi| asr)h -\e \rbancr Inhbat,klxrta ir trn karsrlafnrila,li- io: irrsnn nesnclerinin €n bir).rg1s, halme gctrn,r, r lns,rnlan. eD !ak,D ikrirbas, ol.n hi)lrn rurkrin.len bjte kopiin, ' cigdas dtln) bir ) rlenek ohn dile sxhit) dlnrrk, lnsan erkinlikleflnrf en g(ize Ear|i nr ol^mk diistrnL,lse hlle dtrrtrnr b(il le.lir. Coc guf dili liegti !e etrmlelerin bi!.inllennresille k'Lnllann lt.z. nrnr iirsnnrn lirndini l)rrid lillor, gelsimin(1. elberLe bti)i1li onem risrr ^nlinra zihinsel imgehrin <lLrzrnli srrrlarrnclan ft;drna ge len .lirsiln nenrf. cocngun udir l;urrrsrn., sotrLnlin .ij:urcsrnr, ) Lne !e plinlin izl.rnesire olin.n( sighdrgrni inanLr ' l)iiirrncenin ona|a rrl{srndan s.rr1)r1lu olan nc ,,lnFa,rlstrn, Frnekir (lil edinDenrn bis|.r tuhi o) ni. gnr. inin, I r. r' l)ilir se!lerle illilqsi.i ldLll.nan kii!nli (,crLl,lrnn rcrtc.r (lrl, rlsislnif gelisnc\r l)aila(|!r' kr slrzcill{lil bisimrgi nhsNid^. o r..- izlediklen \ol irst(nr i\drnlrtlcr bjr jnceleine, so:clklcr n (lit:f,rl.mesrne, bell.gi srsreniiuize ernresrne 'likz .1 Vnn M(;r v llill, (l.r hr lt)61). !/ l'|.\rlolJdli. I D^r(ll.)l(ir.Irir.l(Ncw\.rt:5 ' 1.3 v. s Dj.|orDr,, rlir \V,r.i\r \vd.lrt(;di non 152 Eskikitaplarim.com ]Jibl. (\ew \orli 2598 602 ^rxlSchrsrer. 1982). s l5l. 197 Karagöz SUITI]RLERIN (IR\.\Z TANRI\I INK li cimleler i(ine \erleiLirilneden ijnce bile ne kr'lar etkili olduklannr g.rstennqLir. Cocrrkhln anhlNsrz homu(ular re inilrrlede ihskisr: tek sijzcrklii ifadelerr bile kanna5rk bir biqrNde konugnra ellemr ola' olan qocuklann rak isle! John Dore, rek sizcuk asnrnasrnd^ sdriir. dokuu rlkel kontrm.r ellemr"nde trasanl olduklarrnr Sijzlemigrir - yarrrt verme. hrrekete germe)i in€me brr )ani, etikerleme, yineleme, le uvgLrl'rma'" innu lsL"ure, c"g,nrr", sehmlama, kar5r erkma Bar| t€lse{e gelen€gi, bufla karsrn dih ner€deyse timamen itade' gtrclen le."e, nrinukh iddialara nrdirsemekle sozun larklestirilnesini goz' clirnifrir.:' lronik biaimde, tek salzctik a$masrndakr cocukhrda klrnt\lr]a e)iemi t\nerme !e)a itrde e(menin h€rhangi bir tipidir.r* Drli manukh iddinl.rra indirgeme egilimine krrsr k')' lenm€,\.en tek ll ma)a CrLs^n Martin lleidegger' Ltichnrd iladen'n, )orrrmtrn temel bir bicimi bile l'nlneiin }izdrgrna giire olmrdrlrnr' lakrr i'rka!n- r5rak, :rnlayr5 ve ,torumrrn daha ilksel itlenrlerine r'' rernekren hoilanrrc| Sl-,vle deum eder: dr)xndrEiDr gits ,r I lci(l.giter btr .rnek \?nr "Ceki( igdrt lddiann kendstrde der' zi' ('er lticrnndnisbr k^lhvrs i5llsrndadr, y'ni nrotgln klrrry'! nrce bn iddiin r FpF nr cctt(rr icrk biryolrN rcya c.zilrnlenredor r€n LriNle.i ietnde (lur!'rn PlanlanN$tr Cekr z^rcn it2cl lddFn'n likhriylcbir *I ol.hk btr dur(ndi aFrl'k vonrnnrnmsr'r uySun nranttk r" J,nrl)orc, Hololnrliss. spe€ch Acrs itr.lLnng!'se UmlcMl5 Jou/trld dil/ lJDrgu{g. 2 (1975) Zl_l9 Bir ranttma ictn hk7 M^lcolm Coulh'Kl' 1977) i lrrruducln{ rd l)so rd Armhsis (Hadow. Ere{ Longm!tr .ln I 156-57 Pilmcr.lld lcldlic!. s Ll7 r" C,orhhid. n/n l|.rior,s It7. ] Pilnr.r.lJsr .r.rri.s, s l17 Eskikitaplarim.com t98 Karagöz IIITT[ TDIIN.lT TNKININ \l!RI ctrnk y.psr, t]:nc. bagl.yrr sdrctk re doAruliyan $l rjrri $L1ylc birlikte. cekkr z1r€n bir ne$rc, ozelliklerc $hip bi.5.y olnnk ilr{nnr kar\rsna kornusturb Bununla birlikle, bundan once iddiairr, harL^ sozct'kler olmiksrzrn )onrmlamann remel sir€gleri !ardrr. B'risi ce kici dener rrrnegrl] !e onu sessizce bi. y^nir ko)ar. llu qagdaf dlqirnLlr, lurguisr sozcriAu, lrlanrrkh \e brlllimcilerin bize )end€n keilcL mekte lardrm €rtillr se\, ijzciiAuLn, nanukb iddialara baglannr,rlan once b.\lingrsriki giciu(le orrn)a !rknrx bicimidir. llede&ger"inr karrrlrs giklir. dedLgr sey sirzc klere bile (\'eya )aln,zca Ve sozc[k insin konu5masrnda ortala srkrrgr fitl:r ilSili iddiilard:t b onlaa) bagh de:ar an, drhi dnn hrnmn).^ baJlamadan rrlagrnnsrri biqimde €t kiliclrr lleidesger brzim, (Ta)'ldun drliilnme adrnr !erdigi) iladelerin \e tikirlerin bilineli kulhnnnrna 8ilre tanrmlamikla dilin do!nsrnr :rnlad'A"nrzr diqunmektedir. lliz'N dili, rernelde -bir $e) i 'anlFka\\turnn konurnia" olarak a,vdrnhAa )enjder incelediglniri d[$nn- mekledir.rr Dil sidece bir'i(sel gerceklik in c|sa ylrrumu degil, ima "dirn1'anrn paylasrrnrdrr Kon{rmacrnrn deAil. drin}in'n !arl,grn'n il ij:nel ne de nesnel bir 8orlrngu olmatrp ikisi biftlen, .lir, Cilnkil dun)a ikisinden de iince gelir !e onlan iCine xLr. r) l)oliv'srr. q.Adi$ dxiuncenin biz€, b(llii hnkkrn(laki hanral rlndelerin rirhhtutr i[rni girmcden siizcrigiin (erkili !e ]!irunh)rcr) gueunirn bir deEerlendinnesini )apnuk isln g€ri adrm aLtrnnasr bir pNrci ircnikrir l:lbeue kadim bi\'ii kudretli silz nos)ontrni b,rgb).1'. l:ikaL rasr ol rak l ne s,v A.g.!. s l19. f.lmcr, l iri ddr(,ricr. s l19 Eskikitaplarim.com t99 Karagöz suilIR :RtN (!nN \z IANRtsl FNdt hr bilirn liglf(lx krdon siiziin bjr lana brr.hrlDr.srnr ol^nikl hrhl rim dn bu boJ inan nos)on urdtr. Kidiin Yalindolt dillcrnxle sLi,iin )alnrzci l(onusnrrcrnrn di5tncelerlnin ifadesi drgil, anra ornegin \xzr da, co|u ke: je) i'esli bir $!$o ol.nk kisilettlnlen rr sonmr, €rliin l)ir bili\orE Oi rannahrn Krrabindn lsr'nrn Iogos olarik nnl.\rlmrsr bii)le bir b.glam d,srnda lelraniDuz). ''Siiz {rn Aliadfl karirLgr olnn .r,n.rrI n(n :ul,rnlir dr:i! Srincrce nrirnden !e!rilrriirir, bu bilirrndan ogretic(lir. Sollener sriucnk \elN illdenin remelin(le a)nr an ndr 'haber. srr. plan. )oNn, nrerin. emir, (lilzen, karir, \ $il l)ir d11ft'm. bir drl$irn(e konrNr. hrlra $€)" ol.rr:\lt gorrtklLriurli' \rrdr " Anlnrlar di:isi C:{rnkLl saz riri slradan lngllizcr kLrlhnrnrnda bilr so:, nrintrl(h brr iddir olusturan isirerlenn bir bilesnnin- ke)li bir iriret nos\orr(nir indirgerrdigi :rmrrr, geqmisre (la (li !(urirmLrz nrslnllinnrn srridin drinrl.) oldusu Sibr nqrllir c.nrrIlle:. drn Lrnh!Ll.riIirr (lilil(Nini. (l\elnl l(i. t.nrnrn rerihrirl.ri olxnli (luiirNlr $ lrrnr, k^Ii \c!^ dig trirr.si dcr.eesin(le ccllnre: lkih mr'nLn esrsrntla. kurlrrnh rlgili so)'ledtkkrr \€ r)rklerril(lerjrr.le lien dinr brihnra rihiplerme gosrr(hAi l(idan)la s(jzillr girLcir .lduitunr ,l'Ll..r ,"k. r, \'.ur.l r lr.us l,r .rLur.lrr h< s(r.J M,'r lKLusrl lnsrnl rn bir l)ilintll.le (27 bijliun), Konnlnraci rcrn de blr krsrrn af l)rsrrr." (hceliltle. guc[] s(rzu nitelrklrri j!ilesriren persimberle rlsilrn istir. Veftljgi iirneklerin hen.n hepti Killbr clelo " Vrtr {l.n lnnn. hr]i.A{li.i,t rJ,c ril,/c. 2598 '' a,\l)nr)dr! r. l/2, 19 4l " a; v der lcNtr!. iidl,SDn D llru,.r . .1,\j.rri/6r,/ikrr ' (i\ov \ilk: thrpc, ard ldiw. 1961 lglll). L 16. lhf (ld l.ceu\. rnli$i.r. i 222'.16 Eskikitaplarim.com Karagöz \lt !t Muka<ldes re hnkinir Lt):ut.i.fl ti\krNt\ r :Rt IrLr.u lta;nrkirdrr ' sdziL, hahkrnila qok se). I,azrlmr5 otrnrsr gcrct{eMr. l.|n (,\ltadci llrcl.iDnn() ile krlrNlanab lecek bir sokla l)ijlinitr D.hi ijnce S.rdiilnlnilz grbL. l]rc l. ir, Lanfltar, cinler !e :rlr^n :^ffin kraIar. ,resneicr (rLrp,L:, b',\ nl{ itln d:rr tir. raprnaktrr) 1a da h,r;rtD I.o_ .tan deh5er sa!-.n prnhr rerr ryrk 1. sara) rar rjr(rlgL\tr qu:el t, grnctjk se\rnc, sllrsDi ..k!rsat Su.il \e crfsel eDe!r gijnrlLrf.r'r tjlenr (.a\si| rirli..L, rrnnLirr u)g"r \. onlrra bigl "esrirtr" (KLLib Mule(t.lesre \eho\rirr jri /',tl rr vel r thtisrmr gibil Mezopotinr\ r .liis nce sjsreminn bf:!rihLi brqirnlerirLn dogasrnda t r.'" t,arlak I b r rt:ahur ol.rak dl|.irnnr. " (-issin, Lam (tr hareker r"^rn.teri rsrqrD t!ntL .srn rlirol)(ekrasi ,(lalia.,rikclunlrdriiisesrj?tik\ebetirsi:lrt(birt !rL! le lSiLi.Ll1,rl(. bnntll] (lnzenli dun!i].r, ko:nr)sn.tr\rur..i:r \(jnul de saiLnrcr bir orrrmedc bLriujlur tjak.r. (:i{sir'rn r-i.rr)11 et.,rtrcrndi. rifr nrn SLr:le g(inLlur rez.rhufti ile tirliinir s|: .rrrcrlrgr\ tn be I rrme bi(ini .riindr histrir rcLli ba!lanr \okru, l:ilir, b€n:er bicinde siiILer, Alii.l !e llrrir nirteflnde .rrn \i ila diger tanrrLrnn l(,nnsnusrn(la hrc otagr.'rsru bir \iD rol.lllus gj br rnsin(llirik inrgelerDrslir Tin )r i|sin grl)j g(jsl€nnek elbctre nrrcirilkrfr fuiclde bolcr t(,ttuin 14[(,r ]hrt. brt.. (i ,lir. )tlL ,SifrICrbr l( ulsaL siar ne]r rcf {hl(krlcri,, rc ||t( \ I t)ct uLut f rxr bl! o,f . Iir. Jdod (N.!v rorli I t.rcour rft .. I,)rq "rl ri,. rlo/.itrc 1195i . r ll t:rr 'iA ltc|rlidrs Vei)tu.nnrcnnr\. t/ii,t,/.(rurr..\,r /l.i lilr.j llrlljrl!5 {l,iri\ I'xv.l. 976) I bolun ' (.,1J)it, D ri.rtrr[,. V],,) L2 '' lllefi{-i$ r.Idrjt(rl.|.lr0tr,(lhcIh!ue:\,1o lotr, tgrjs) s I2t l\'1cn)B'r nvr Eskikitaplarim.com l{l I Karagöz .JI]!1[RI.I]RIN KL]RN]V TANRIsI ENKI loli )avg!ndrr !!l€ )a)grndr kl. djndar rnsailam g(ire, anlasrlabil kliilikli rannlann )a dr lrnnnrr olnrsr nerlelse kicrnrlmaz gLl), Ilelga Presl, Sirnefd€ tanflnm insanbicnncl rincesi"nden insanbi cmci bi!imlerinrn or{a}.l 9rk\r c,larak diiiLrndilgti !qin lzini hir d€ rece)e l{.dr. siLrmlirir l)egi!ill1in roplum.laki sok derrr brr deii srlnle baslanLr| ol.ltrgrlnLr sallar. Kl^ndakibrr kriz, toph,ltLg'rn 8el,s nesine \€ mrnnk oncesl du-5iurce.ten "nanukl nrn orh)a crl(rirtr )trnsr).n br hrrekeL olaD bireyin ) iikselnesrne yul ^qn rgrrr '' l'l esl iu brkF isrsrna gijre rannlar, bire)cilikle rlgrlidir llire) ler ktndr lerinr bir kisi olank bildrkleri an, kisiliAin g.rrtlniisii ilunda €srarlL olanr da gorurler.'' l(ntsal olanrn vxrhgrnr g.steren eski snngelerden az cok insxn bLqtrninde olan purlnr, rnrn). rr(Ltlnmnnrn brr )olr tannnn h zumnda oLllik irin. olagelmisler.li.lr Ses d.. grrtl\i soz de. tannya rtrLunmi labasr gibi gijrset imseler ol^miz nrr)dr (resinr ^)rr ler, modeller, taprnaklrr. e h€)kcllerl Mrr tanflsal rar|gr Ias.rlamanln rinL, rnsin dos.sl irin en 'r ''! r! I biI ioludur. l'iesl. Suner rnjtle el,em se,lin teNeLf bir ilksel hirekelr)lt leLgi licsl. \hD Pftflrrh oBrr o,lt,sir :rn irlh,olrDmP|i!D (lnnsbrtrcltr hnrlnncker (;e*llschaft zur Pflege des a;dieswFsn{hiften, 1969). ! l8 19 RtrdollOrdnun lh.ld.d4 rJr. Hoir(1971) )iltuD. dululif bor\.'r l, I,icsl, Prnd .1E, ".1r, r,-rl o hrr,ll,'ll' ^dh rlrqDnorfhirrr.s 1i Pienmille ilglli {'yletren s,iz hrkkrnd. l{rn.a y^nnlnrr Girzel {Darl^r, in ..rb1r !i^ rtl.' ,11., ,r,,r l. ! r'. t,,,r.' .',' .Ir o,ri!. okDraiyl. rlgili bir goils icin bk2 ltob.fl M.c drn' Ilrr llr d/ UrbdD sftirry:&rh 1966).5 Nid!,tordni? oDl Pr?hFtdtri. Nld{i.o r,' rrroD ((.hi.igo Aldlrc 124. Eskikitaplarim.com Karagöz I{ll \'[ [DERl]nT] ENXININ \[Rl ,liskilendirilmesiyle dogrL'lanmasr olarak ele alrr. Ortaya qrkan soru kesinlikle mn ile Frrr arasrndaki ilskr.lir. Bi zim gdrdLrgiimiiz mitler ellende bulunan tannlarrn remsilleridir. Onlan en t zla insana berrzeren !e) kon$ma bi!imleridir, rannlar gb relleri yerine gerilen, roplanarl, sala8n, hisseden, vb gibi gtiriilnelenne karsrn, Ium bunl^r konlqma biriminr almaz Mitler, pekala iz le)ebil€cegrLniz konLrlan olan hikayelerdrr' Fakat avnr zamanda ranrr' lann konu:malannr delumez biqimde )akala)an )r.atrcr iiirler,l^zr lardrr. Fnkjhin lioulLLrgLr;erde. sljz i)'l€ Linenllidir ki neredryse caprisrk insanbi!Lurci ilade,\e (bazen de hikayenrn s.n^ erme(ligi ) r .rne , |d,, .'. q,l , \l ,),b,',r') m"\l'd'r brlr Elliikinci lirlEr'yu olL\ruIin sirr br rLidendjr' Sirrde tnkinrn sriziinli smgele)enin insanbieimcr dille pek rligkisi )okrLrr DogrLr' txrrrsrdrr' Iiem .rlrl-4n (cn in Inki. fti'nin dnr dn ve db.r llmesal kars,l,g,) hem de lrn-un (lmesal lehsesrnde cr rein btr diger s.rzciik) en.zrndan bir ranrrlar rilesmde polrrik brr rol |tneren siiz !e nbzu, enin yiinertigi s|Lmer kozmosrafisi icrndeki !erlerdir. l:nkihin eti Damgalntrnnadan .la soz edilir' Ve Enki'te, ciikle..tir. Kr 139-40. diz€lede oldusu gibi, Fair lamiind:rn sen dDe hit'p edile bilir: i-gr-.D r.sc-iirr! lll9 8..n rl8. rn D.g,n olanl.rli dogtrrsur sctr. Do!tr, olrnay^rl.ria d.gr deAilri!1 seD Siri me,ldam g€riren bir 6ykir degil. tehlikelic-nc cn i(nrirrr !€)a ''si;z" n limes.l ka15r|gr) orray. crkarin [nki !e DamgalnMna\1llr bir resrninin !izrl'nesine lazla olanak brrakna)an srfatlar !e imgeler dizisrclrr. c;er!el( Ye )alan hakkrnda uyan,va benzer bir te) oldugLr ke Eskikitaplarim.com Karagöz !UMI]RI.IRIN I{URNl\z TANRISI FNlil sindir re hnkiirm soznnrin, dinlel€nrn (insandslu) jr yardrr. humnli birlikte )ollrnda di t uyan lrrrnna clehset tannnLlr glirulirLr Le,ahitrir oldugu kidar, c,rs-cDl de leren llki olnradrgi l.nn\f dedigin : Drr rnnnllk niteli€idir. Azgrn d^lgi, dog rma, zehir !e hr)\an egretilerncleri, bn r rc r re tan,,n,n l)ti Iogun birliktelik ,c,nde esrrrlr' Sn:iln kendi yapErndu ( l t2 yrr olan ironi, bolirnlerin €n ruhaftnda 22. dizeler), nr( ile ballayrp Fnki nin emli)le sona er€n bolirncle bize Iardrmcr ohbrlrr belki. Bu birinci fti,1,91i)u sona erdirir' lnsanogltr cogaldrkran sLrnra, llnkinrn insanlan kendi er''ife !e erindekr Drc lere go(rl(lirg|L goriillir, lakar sonra la5amrn mCsi e\den uzikla- itr BunLrn iizerine Enl(i pek qok nlr')i btllt'P trkanr re bunl.trr eijA srin€ bxglar. l)izi onun enrri)l€ nnra erer: lnsanlrr (rrlllk, Emesil c€sinden bir di8er sozciik) lere gi\z dikmesinler (al leh rr rrrl-nle): 'ne Onhn eldc onl^r i.in orraya (rltirdr. onh,r onhr r(in .,ra)i crk.ldr Ab:u nui cllrdr! - D,ah,n!, onlan drlc ofl^, icnr onryi Yas.m ,r'$nicrdcn ,r'lcrn ^Lp dk dr gdLti lll5l rL peslennc dusru, onlin gossinre biAladr B.l rr'nin ef.ndititllL o rrll onu D,ilftini .zldnesin lblDr. Dnr Enki rl: ,trJlr oDrrr nt ltriti ozlentsin Eskikitaplarim.com Karagöz !1IT \I IDEIII\IT IIN(ININ\ERI ozlchesnr -DuhI o:leDit\in- on!tr Dr'lirini Onnn onri: ill llz0l r onlar i)renesin.' Onnn buyrlrAu: MrlL, onlan dzlemestr.' Br brkas dize icine dngrtll:rn hikaye oyle krsahrlnlsnr ki, bunu agrkhga kr!nsturmak isin Sirn€r hnnbilimcileri !e sarrlennce cok i)i biliren aerk bir ijneri)'e ihrilac oldugu diiitnlrlebihr. I)onnein ).mrrlD, digrg !e krnLrl$ rrnhi sonesindeki g.rndenrelerde gijrmiii oldtlgtrDruz du rln bLrdur. 5ilnler'rn bu nokradrkl rx!nna rLskrr solledil(leriLniz )alnrzca kurgudnr elberre llr' re krrsal hrkrrrler, '')asnmrn ricsr \e $rra dige tierin geri alnmisL bir urarL)lihtr kez ortaya qrkrnca insanhgrn ki(lerindeki br. degiiimrr ii!knsir shmer ecl.brvarrn.la baska tnrlii l)ilinmemekrel di. " lki edebl oz€lhlt p..sanrn )onnntrnu giicletrjnnel{edir. P^.cjanm kendi rrinde Enklnin,\J.dd.d adr )anj, La hir durmaktadrr. llk dLjrt dize irq l€z dir.qir) ne baslar. lun ne e! e{ sdzcLik olunr grbi (tannral belirletrci ohnaksrznr i oldugu konrlsundr -Enkinin DenE Onun l:ridr'daki raprnagr mrl lnsanoghr isin ballca Ierler BL t1i rnil den biri mi?- Enkinin adr irsrnndeki sozcirk oytrnn nedeni]le karar !ermek gncrirr (Onuncu l.t1lgll nM sotrunda F.irin ah edisirin snzcLrk .) unLlnu )enld.r ortafa erkarrr gibi goriurdugiuie dikkaL edin. t d kompleksini c igrn larklL bir riaretle- 190. dizede r-hr.qlll, kralur e!i izler.) Ozellil(le tann ndlan !e esrarl sbzciiklerk yaprlan yalnr: ci bir kehme o!trnu degildir 1 jnguistik arac bizlnl tin rl1laman r Akfull,i1r t)cn.$nkl., br pisaj b'lgelerin dln,yi mLnlirlcnni rnlar,: b,lSelerle birlilnc ln$al heykei yrpma bir Lrlrsmi icnr bkz l igi s.narr .si ci$i. lltr Eskikitaplarim.com \c slirnr (Malibr Un.lcni. de gilnisrir Melrn Pdor d bri Karagöz 5UMERLER1N I(URN^7 IANRIsI ENK snc oklugn b,r inlam derinl,Aini aq,ga arkanr lkrnci zorhh, )orumhmada si,rekli olarak, Ialcat o:elLkle cle bu kaclin1 rnetinleftle ona)a qLkan bir sorundnr. Bir hirugl ile digen an br. b.glanu gitrmekre hakh mryzl Birinci idnigr'da brle ursa noglLna lerilen !e sonra geri a|natr /11c'nin L]yk[si on.]an rince geler) dizilerl. alrkea bagl^nnl, desildir. on ht1,gL, birbiflne bagl m,drrl Donne\n "kNsrl soneler"inde g.i(tug[miiz gibi sorLrnun rct hal^ acrkrrr re bu durumda brze yorurnlamrdr yardncr olacak apaqtk strnt dizileri gelrnegine sihibiz llir gmp larkl LtruS drn ut'!'mlt brr hi kiile ol$rurma). te9lik edildik. Ama yaprtn, dumdiiz hika)e anl.r lna)i siirekli .larak kaEr !rkan iiirsel tarzr bile brzim qtrbalarmrza srnda bir.r)'kii !e d\kn (tnki nin d.lgalari ) u )rrallrlnr genis bir ijriintiisilni]Ln brnmesi icgall cogalur), tann )erl(esine bir me)drn okrima, F:rl kinrr s(jzLr"nur rh rarafi \'e gereek rle yilin iisllrne lnr sorun !e [nlii Daha sonra bLrlnmri, insanoAlu !e nClerle ilgrli bir pareasr (beirn' )u )eniden krrrs.ma)a daha egijnnlisorundttgii zanlan da ci ,.rr!r.qr'da) brr dDntis olirak gorm€)e te9!iL edildrk. OnLrncu ve son hinr$tln (18u 9] drzeler), rnideD brr krahn" onala qrknasr -her ne kidar sikrngan bi. dua ise de rnersi)enrn bir unNr rsiretr)'le son. DmiL erdigrni akl. getiriri kral burada rrDfllar ile jnsenlar blrlLcL' olarak ranrFal .likkatir o.lag(lrr ara ^raslnclaki br gen\ 5ema devam eLse)dr v€ l(u5ku tr)andnLcak bicrm de Donne (n piiman|k sonesine -yararrh5, bunrlm. b€kle) b benzemele brglasaydr, bu Simerlerin p.oto'HrrisIi)anI8rn rsarerlerini Yaprltx g.,srerdikleri anlamrna gelmez. r" Bl€ McC. Adinr, Erohton, s. Eskikitaplarim.com o tl7 zaman remel-problem q(tziLnLintn 18 Karagöz [{t] rr Itrr:u]nT INKININ Iut Ljrtrntusrl i))le d€rine kijk salmrs olabrlr ki, bu, MaLrd llodkin in I eni den dogum arlieLipi adnn verdigi gereek bir arketip nrunriisiidlrLrr; Eger bo)leIse -!e bLr ):rlnrzca bir kurgudLrr- "Enki r€ onlln sozri: Dalg^laiD Sitrarisine Bir Sirkinrn karish .rnntrlsn belrrli LanrLbi limsel (igretilere bxgh degildir. Aksine, btr bizr llodkin in sirur remrl bir iileli olarak el€ ildrgr reye gaturirr. tsnt[n 91irler, der: Diliu duyunlleynlldrn aDctlgl)la brtoyiele gecrr, duyrsrl, lakar kr sirl or.! bir hry.r deneynnili belli bir olcii(lc ilade ydri(len )nsrdrgnrz b! siir. kcrdi duyg$41 trlr2i kNsrn krsLR'Lnresi' (ler hi, duietnn izl(liiri oh ne dogu me(l cezrr. olsurlugunun cvFnrl ,iLimkrc hi)rrhrnna n .r de,k,: \e !qin(1. l(iJnrklirnrtrr d^y.nmi olahk )itlen.n )rsNn r hrh.dahlnr \e ihdc \e 1tli\c.i&li boyu korrt,l .$slennde kendi .m!lann, siglir L,i2e.'" Blrikinin qrliardrEr sonrc temelde Coler gein ''lhe RiLne .l Lhe Ancrenr Minncr llhlr)ar I)enizcitrn Ezs6il' qrlDmasrn. da)anrr A)' nr ijrLintii, llLnsLi)xnlk lrnflbiluninrr genis tulLrlmLq Llkelerine ser besree cla)inan I)onneir. sLnresLnde de bulLrraLilir. A)'nr bicim(le lvl.rduk/Ea bu)Lrlerirrin ijriinri15iinde de buna nnlanabilir. lLiral edikligi gibr, Srl ner rLsin€ Bir Sarkr" rirDle "frrlii !e bLr rxslak Onun S.zn: Dilgahnn siL!^ halindeki !e spekul.til LLgra-lm^ Si rLiimi, Siir ii:erinde son siizil solleme amacr Sutnemel(edir sad€ce bir basl.ngrcLrr tu kitxph trzeljnde dtrdugunuz, Siirner, Akad re ri JLnrgor psikolllnm ncrke.nde olan n,ker,Pl$ krrnnn, Mrud rlidkniitr ''irkeriprl &hb4m elcs(irisince degtsri lin$ biqsxle eLe il,nfrls|r. ,lrlrirI I'dlPdrrdfrir rl).ry (londn:O\I( UnncNry ntss 1961 ll9l4l. \i \c ,ver .n dognrr inttrpiyh Bli Il kNnr Ay,,o bkz Norhturf l'ryc. ,\r, kDr!o/Crr.!, (P, incet(ni: l'rnceldr Uni\t,rn), rrtss. l95i).s lll .142 '* B..lliir. l'irrr.r,J, s.l19 Eskikitaplarim.com Karagöz IIJMIRI,LRlN KLRNV L\NRI5L I iT( lliriL edehi\ iun(lahi edebi deger nedir bicrnrftleki l)asir nrnrnun bi )rnrrr )ol(trr. lllbctLe edebi eserler bize cagd^s diulr(h (.lr nhatlarrcr gelen edebi!it. ornegin rLrman )a.la lirilt siir benzeLre: ler $irr lir eillginde s{i)lendiginde bile Ia d.r l,.rl.rs-xrt) 0e!.r dr!'Ll), /).rlds ol.lusu gibi. onregrn brr I)onne sonirrd,r Slntlugn ^grLlinrdi mLrz LrrLftlerr, reli bir )xzairn isarerlerin.len iol$1rn gotrlnur. lJo\lr.e liendr rdebil rt rnlnray r5rrrr:la rnucadele eLrrreli :onLndr kaInz ' s( LJlr )'enr i,le.srrnfenlerin brrogralrL qrkrrsrmalar ve :orhnrr qrlers,r nrlar €debi\rrin rrlrrtsr:' lrlt drL)lni cg Iinln.le!iidLr. lliIfen )iul qok .zdrf L:rnr linliirLr) 'lrprfrgrni 'Lrprnali ilihrl. l:fu1(hnn c drsrr rd surrr ^lLDdrsr 'l.hi, rLill derlemrsinj )rz(trgr dusrrtrlen ljhedunnii (il.qdDriLr l,ir (esiLlemrsinr )i:drgL n)tenen .rr'qrl(ilran 5in leqi rurninnr !t,\tr1r l,rsisir hir degi!liesirin !uarL KtrA).()i (la NrLt LZAl.,\(ll 1)i) Ki r|n siir \e barrahil)r Lnhe(1'La rni drsrnda"' bunhr hltlnndi Lilt li:li blr.sel brlrnnenekredrr. tlcnekie gii:,rrirn. iLnin \i:rr llegil, siiI dir. (iiri)Lr so: e(lil(lLgr Sibi. herhingi bir u\gar|lna )i:^rIli hilr krnda 5rrdilt degin keiledilrnis en eski lrlgc li) birincj bin\rklin kalnri bir r)retilller !€ )izarlir krhlogudrlr; gijnLnisre hL)erirtik bir dLizene gor€ srnlinn)rf d,jn t.zrr srnrfrnrn lisresi !triInckredir: (l) r.fnhr, ir:ellikle rlk srradr ler irlan l:nkjr (ll )edr b,lge gibi clsi neli !e colt esk rnsrnlar (Adip..lin so: e(lilLr)i (l) rjlc k,rk.tl.rL beli llure)en erlteliler: y. (1) bir rll Iigirrinnt -!glr" olirik LinrNlihaHrmda sorlediklerire ragmen. aDoninr Bl: vrid' llr. - Ltrrh ol r M.rr An(Lcnl Winh: lrLcrtnrrling ddr\(11. r rlol).Phce. Cdr riD 2(l!82)27-++ l:rhe(ludmi un,ifr bllz willianl W ll.llo rc J I \ ll,L ladlririrro/ llrr V r ll,.m l)1lk. onsa:. (ls r/l\$! lh\.n:\'ilr Ur^dnr) Eskikitaplarim.com .l0ll Karagöz \ nrn er[el(ler. '\.zir[k I i I LDt nl\,\r ]tNt{t i.itN trRI kon$L'nd. )aklasrmrn bL:inltinden ((r]i llrklj oklugnnu r.rh Lltla sor'le]ebjliriz celenek nnr!1, buritk i)lci(te lizman o['rl]rn ira(rligr\t. edebi eserleri r.irr lns:rnta|n sozc gurr rnl.mr!1. kendi l<itaplannr ).plklan hir zamandr bLr )azrr|li, '.rn brel ohrak )r:ini nr\er"lerin n rtadesi olmalian (,k, bir meur I kendi rdrna konusnisrna arle(Ll€n bjr oro rc koLrLlsLr) (ln. lirl.loir r!rkci !.n'nrcrLnun birinci endiresidir 5rn r )auLrhn tnLl olan hrr Sr lerce sozhrgLi h.zrrlarlien, me ndekr srzcnl(lerin in larrnr olu5Lurnada goh bu\nk i)zen grisrermeli gerehnirrr. tlrodrn d.h)r bu bijlLimlerdel{i aqrmlanilafln mikr.rL asinrHr olarak cesrLli olasrlrklrra ,rlrrl11rstLr 5.nra. hiili bi;liik p(jr.tik (JlnI |nerin rLplen, titlan \c jiirlennuzden ne crk^rabilirsek belli b r rnernc rr.nacak lai(hr. l),likaLLe kullanrlmalan grrekse de,.levrilrin (ilihiler, n1e: nrLrrlan \e Yun.n edebrlirrndan (irnegin desLrn) ru. (n[ljrc .ln].li ce kLcidr Meorin bii!'ik bijltLmiL rernel, $ucuin so:.ugnne bir rllnr rerLrsr b!.n c.li hojumuux g(len lnsrmdr. Metinlerin hjzr telt tcli )azdrl..a cteijl. l.kar r.Il'Lh'li ^nonrnrllgr 1... !e krruinl.rr geri gijriifi'r. Arkeokrii. Lrnhsel k rLlar. rrsn ler, karsrlastLrmalr din, sos;,r anlrop.loti !e loplumsal geLiin liumnrli nndrn daha L-Lrk lel ijgrendikee, l(adrln yazarlarLn edebi cevrelcrini dahrr arhmrla ba5laiabilri: lanfllrfln remsilleri, rrhiplik !e riprnrArn elnrnofrideki Rrl(1, mir, buyu re dinsel a) in amsLn.laki rli.s kjler, )a:rnn toplumdakr roLi,'r edebr eserlenn nretrLnindcki erken lerclir. lJizim'Enki!e Onun S.1zur l)algalann Srtr..isme &r S.rkr"rr .kL1) usumriz| €rkile)ebrlecek br trmek aiLrakla, cn (onun Iiniesal de w (i lxDbe,r. A ( arxlogue .f TcNs .nd AurhoN. J(5 1ii (1962) 72 \nz, s r.'r icif bku A l!. Oppenhrnn, ,\n.idrr Ald$trrr(D d (Chicso Unl reFiry Pi.s!, 1964), s 22u 87 Eskikitaplarim.com Karagöz \UIIERLERlN (URNAI TANRI'] LNKI giskelerinde) ile Fnki\rn adrndaki cn, siizcrrLk !)trnLr vaprldrgrnr lark €Lrik. Bunun;anrsra erken nenncn bin)rldan itlbaren (ll Erken Hanedanlk delrinde) Slmeide, basrnda birkaq tane p.enslik allesi !e lG lelrr.lahil olmxk rlzere bir enrek grrcti, h.la akraba il1!kilenne da)'. nan tamamrlla gelirnii bir srnrt toplunu onala crkLr. sehirl€sne devriminin b,\rnda, toplumsalha)aLa dinsel bir bakrr !€ren rahiplcr -Latrnak ekobeli.i.. lnsanbicrtncilik re remsilisinatlar onata qrkar. (latllrm merkezjdir. 8o\ntlan !€ kirrnisrk|knoni icin bir veni.ien larr arLan taprnaklar LrzminlLk isreien )oneGel hurerl€rin (hesiplan rLrrmak iqrn g€relisinilen )azr gibil merl<ezlen halne gelrler. Ba.sla nncla, polirrli !e rrhiplikle ilgili bir liglr ol^n cn bulunt'r. BtrnNla birlikte, diha n,nrannda.n )alnrzcx dirlsel brr ligis hahne gelrr 5i]'.n ot(rirenm bxrrnrn [rr!anl.ln ol^r^k irgdl !e ctrr degisimli ol.mh kLrllanrlLri sonra dri ktrllanrmdnn diiier. lJiir giilge.le kall1lasr !e ''kral" sd:crigiiniln giLnlnk kullanmr haline gelen irgrrlin 1a;gLnh5 masrlln cicldi aslieri etknlikle.€ !e salas liderine !enlen .nem de ar t.r. BrL degisim l,rmerkar te Grlgamrg gib! biL)ik kmllafl jcine xlan !e daha s.nrr. Marcluk un hhra !rkLirnrn diqeri krallrgrn iilnegini ('[lgrurdugr EnLDr.r llitde g(Jrnlebilecegi riirden L^nnsalkrall!k]. ilgj- li bir desran edebi)^unm gel(mesrne ),ansrr " -lnnnnx !e Inkir UIgirllk Sanarlanntn Eri.lLldrn Unrk a Aktarr1lsihd^ki nir listesirde PoliLik-dinsel n\.lnlir srralanmrstrr. lnfrlir, )eni le\'i eskr bir ropltLLrsrl drizeti )insrun hi)elrrsili bir clnzeDl€nmi,sl€rdLrl YulGflda slizti edilen sr )h rnr riL(le, lugdlit orti\a !rl(1| bLr)iik rn ile h,gdlin e91t oldultlannr so)ledigr )eI son lii''1iglir1u I s. '' McC Ad ns. r,1oll,rloD, s. 108 18. Eskikitaplarim.com 4t0 Karagöz NIIT VE EDEBI]'AT: ENKININ ]'FRI nu Lnudtrrl Birinill rtn\'.inr digerinden yirksek nidirt A)nr )ap[ra larkL rtnyanlafln bulunmasr qe!rri agrsrnclan somn oJugrunnakLadrr. Bunlafln h.r ikiside kral" sozc girn|L esir derecede k.rsrlxr rurt 1A) nl kisr rcin a)nr zamanda rr !e nln, kral !e "prens, k'rllanrl.Lgr zaman insanrn akl hepten kanrmakradrr). Brnlar siiriir dinamiklerini anlamak iein ni a) nlmrslardrl re 1887 )lllan arasrnda Norlolk Adahnirdaki ha)a incele, ien R H. Codnngton, nr.rnd)r ilk ta rsan krsidir 1863 Y.rllenn, dotinrn diqarli ikr5 ra il$hn k.uy$lann1 as.n her rtiin erkry. neden okltrlrna inand,ld.n \r inenlann nhsal yonl.[rrk yr rnr{l ra rklar olank buhn.r onlah adlan bildirildr. gi,zle giirnlmez gic genelhkle Dr.nd d..rh1lentr h^yalcrlcindc \t her trrden Denteylc ol.nk Des bilinr lnsinl ieumrk. tr1zgan dnrr ancrlr$yla y.gdnn.k yr d. gri estnnek y^ da drndinnck hrni etnek ra dr iI yagnrur !r uinxla cok nz^kr: olirr brlnrek, l)i r^lih r. {o nenc getimelt li da mahredip hndkmek rcin dog.nnr guclenn konrkn debilii )? da yoncl'cbrli,kr Bunr [ !n hrc knnr br guce l.nLnnrk. z^mrn kcndi basnx srhlp deErkliri yxt'rgr hq ey kFrel yirlkhr, hNtalerleL lcya n,Ham yr(| ryla )rp,lm,5ur nritrlar r.,nni. bir nnelil{ rc,kliy^ .ik brenrde kulhMrrk. br ruh!tr $yhycbilfcclr sib kendilennnr Didrr ol.hAuDu s.yleyetrrczler, Ddrdya sahrp okkldrnnl. onunla bi, [krc.ldukl^uDrsoyleyehlir'. so2.igtr cin ohnk k!ll.nabilrld;' Nosyon anLropolo;r qevrelerinde kabul gormi5Ln re Rndoll Or dnLrn esrarh krlramlnda iie )aramreo.t5 Seslere baglanan bLUIdnd adlrnn gic nde gorulebilir. Bu, tilozotJ. L. AtlndiD perlonnatil- '' " R. H. Cdhingron, 1l]. lvhldrsinr (Nerv York Do\rr, l972 ll89il, s. 191 RudollOrro. TirdklenolrlrcHoi)'(NewYork: OrLrd UntreNryPress. t958 Il9l7l), s 120 22. Eskikitaplarim.com 4t1 Karagöz SU\LLIILERI]J l{L R\,TZ lnNRI5IENN] ler" )ini, bir h^rekeLin )erine geririlNesini saglittrn sd:culilerin sqleiri.\indeki rtideler- idrnr !erdigi ku!!etli, siitleme) le Fprlan edimlerin brr uzaDt$r L'labrlr '' Yx da dtlntn hakkrnda valrn iddiala.da bnlunmacian Lrrce Lng isrik gelisimin "rek sijzciik atamarnda blle laprrgrmrz ilkel konuslna ellemi"nrn bir uzarLrsr olibilir. l( Iler duftlmdi, hnki !e onun S{izrl: Dalgalinn Strlarisine llir Sar da i,nkin,n, a.Vsilme/llzgln dalga/zehirlemj/e, olirirk rrtrrsrLr drklan slizcLiSe ilislirilen nldrd olarak Ilnkihin (iznne brzi lazlasr)la raklasLLnL. Peli qoh iairin, sijziin hali o bolLrL re dernlige .lngnnu g{rsreirne qxbxl;rflnr l(rrsrn, qagda5 edehi)arrn cagda5 bu biraz tuhat gelebilir okunn ah>ltrnhklanndaki cukler hkkrndaki ,rnak cagdii kanr)h br sahr1, ol fk,rrllm cleg$rlll sn? ilgilidir IingIisrlerrn rizrlr .larrnm t.rsine sljzlil olana !ursLr I^pnalanni karrrn, oku)ttP ,!az Nrnrn )tr) Lllnasr, s{rzlr Ljrlcelikle l$8rr nsLtrn.lekr gljrsel brr rmge olr rrk dt'jiLn'Iem,zL engeller. Srkta so)lendigi Sil,i, lohn l)oin€\rn trLrr lngilLucede okL'r Lrrahndan tek ba!rni e5 bir s.kinlik icrnde iftl€lerr mesi rsin )rzrlmrs gibig.rtlnen jlk irirdir. Ne s.zlii olirak )azrhnri rr n-q.-zl r , \'t 'r Btrrada s ,.Jsr nLrlxn Sinner edebl).o en azrndan sdzlii gelenekten uzak Lr: kiL rebletle. L$rine elle. sabrr biqrmlerde )r:rlmrfrrr Yine d. Lin ki !€ onun Sriztl: Drlgalafln Sisrrisine Rir Sarki gibi bir parca, siiz lii perlornrrnsh s(izcngur 1(rlld okLtrgtrnu aklrmrzi g.rrrrr' In'nnnla brlikre etkrleirfr grirsel imgeLerde degil, se+edrr' (llelki de bu. &r' rida Yurrnlhrdin beri )eglenen baglinLnrrn, 5iLllrercedtki g(inneLLen btr ne sL)L isitNe)le Llgili entelekluel egilinrir nedenrni acrklar) reki Illt2 l-ouLrh i.l,rudr.l@D s ll Okuyup )nznri usrune cLki icin bkz. walte, I ODg (l-ondri Verhu.n, 1982). o:ellikle I re 4 bi,hlnlcr Eskikitaplarim.com ozlit! dri ljld?.J 1t) Karagöz MN tL EDEBI\AT !NK]N N ]FR1 trlr bir erkilesir(lirl &rr^(li derlen.i LDkr dqis, buvu re ilihilerirLn ('k olursa .lsnn, zel{ice sir) leller bunu ralep erse .le. dinlqici ilad€lerin dognrlugunnn crkanlmrs bir deg€rl€ndrnnesin s.) rsr ne kadar gibl gijrrlnme:. le6ine sirziln ,i.rndsr kaulm r:rlep eder "drkri llir deki Trnlii krmkteri sijziln talep edilmesin€ \\rl rqar. Mer Lalep eder nigereek krlLnr nnundekr \rkur' sdzLur Lalep edi|n€si i sigl.r Sri rin sonunda, kirikrerler \e):r rr)liu olmaksrzrn se!ir\ bildiref bir dizi siizrirkl€ s(,na ennesi {190 q3 dizeler), bir .lia drAil, bir lecrr Ircy!F)lKrnl,icillkr'.llillKhlltrrlir ll9ol nu clcn{lisi Kmhn Ail bil,k!,n!ll Knhn cril Dig cregNn lars i\cril Kmlr cllr A1)2tr Ddrizi'r llr,vl Etl Kmhn :r Nl ''l:nki ve ofun S,i:rir l)ilgilinn 5a\arLsin€ lJi. !irki'Sibr bir vr nasrl 5i r oltrrl (-rrrku sii:ciikleri dognr kullirrr !e dogrtr !'!lcr llk kez \a!rlmrsrndan \Lt:)rllar sonn 5rrri Ienrlen l-,pnlamr5 olabilecek !air r^ di )a:manrn adrnr brlnemi: gerekmilor sijzler \e rinde kLrllanrlnrr,s Dli:er)1j bloklardiki )azrlar dizeler bjqi sel vr prsqla dikkat celti)or Kr,1a,, a)nrlaitLrrlurLt biurinler niir olinh S{rnr () jne de buru brclnrsel Lemellerde r€k bisrni S,isrcnnekre zorhnabrliriz). Ve Lrn Jrir!$r Srnbu kapsa)1cr bir l)irlige sallLp olibrlir: bLr onr re sLrn Bir ii)ki$11 olllbilir Anl^trlrrlien, br:i, i)fl1 nradan inrn kirlmi \ iik\elrerek .l'1rL1rnu Jil Ia da lnr \(md. degr5Ljr bailangrc, Eskikitaplarim.com +tl Karagöz \[JMIIII ]:RIN KL RN^Z TANRI5! E\IiI )ibincr bir sirn IorNnlarl{en aldrgrmz Iardrnlann biii Lik bollim!i iir kalnakr^n gelir re bunlann her biri, sonunda, eAer siirin llir,vle bizimle honurmasrnr izin rerirsek bir )ina brr.rkrlmal.lrr. &'nlarden brrincisi, bizler beklenrileri raAdai romanlar, 511rler, o)unlar re lllmlerl. bieimlenmig (ama !aaz].r, nislehcen sL\zler, takalar. sok.k konusm.sl ta da hana rock milzikLen o kadar erkilenmeyen) tngd^5' okurlar oklugr{mudan okurnn)n al,5t,sN,z edeb\':rrr iliskin lrrsa )lmlardlr. lkifcisi, {i)kuleri, ilahileri !e bilgece sbzlerDle dinsel bir edebilar! koru)an Yahtdr'l Ilristr)'an gelenegl(tir - btr edebiFt orlLr okuyan re srkrlmayanlarcr genellikle larldL brr srnrllanra;r s,'krlrr. lkr )a.a. !ri(lrr: (L) lncil h.la ktrLsal bir taprL olar^k elt alnrnaktrdrr re (2) dil, edebi bicmler !e rdpllrmsal tarih baglamr brzimkin.len col( Sumer, Akacl v€ ItiriL edebl)^onr )^kI Ir. B'lntrnh b nikLe. KitabL qokhn MLrkrddes )apuliflnrn -gereekre, Kirabr M(kadd€s diinl ^'nrn dtn)a)r lehdrt eden bii)iik Lr)S.rll(larx drbminlrAr)la blrIt\en tanflbilimrnin- tzelrmizdeki baskrsrnL hnnr ncr|gr, pagxn mnlerrne re Ve metafizik gelen€gi I'ani YLman lelsete gelenegi- drtrnda gcli(l€lesen edebllaL, yazr, gergeklik !e lelsel€ tikirlerini kLrllanrnalL)rz nek, metinlerin olasl bir rnr brlnnsel liiziimlemesini yapar clLinFd^ kibLrl giJren hemen her LLu !. cigd$ yorLLmtrmanrn, her elesLirel Iak- larurrn arkasrrrdalaun budur.'* Yine de, M.rlin IIei.le$eain )rl<ma ya galsLrgr gelenek de aynr gelenellir Siner mirlerinden haberdrr olsa).ll, bLLnlnn. di,srulcelerini elkilemi: olin S.hrrr incesi lilozollir gibi onceden dNunmili olurdLr muLlaka. dr.lrlt i/ P trxlcki e lcniu gelenegimidti nr r.qu lanr.r,n driLt drzesfe b^k r ornegi!. (N4v York: Nolton. 1958), rrkli.lc air. prigDallli. erkileyici 1t tre$]el kummlar ayln den I b.lLtnr M.ll Abnmsrn lhr i\1i,rr Eskikitaplarim.com .114 Karagöz I{IT!L EOEBI\'AT IiNKININ \ERI ''5airler Ne lse Ya.a.? adL makalesinde, IIei(lesqer dil hakkrndaki nirlir "Varhgrn evi' s.zlint sij)ter. Cl "Varhgrn eli"dir, qunki tf,k trlr,.lun !aft|Arsonuc Aibisadece bilim dili, nanrjk diti degilclir l)iLsiin re bisrnl olduksx rLr|at bI bjqirnde 5LrNer trtrifin .lilitli qagnsLurr: cok qrAdis Dil trdlg<lir (r( anlinn.)']. tLrkernrz. vfuigrle\ioklul! girrigi iz zn nlir Dilnr dog^n kod1tri is.rcrle ed.c. rlartr ya da sitr! k.rl(cridn Drl DrflLdt, yini. Vn hlm d ne {lc iciD surtldr olank bn $r g cDc trlannz r. oLtrr^tr(latr rtc(iliniz z.m r. n)2lci K^Inag. $lleNtk t ditnnDc*k de z.reD hcp ltiynik' nrzorgirndcn. 'onndi s.2(i+u{ler gecdiz Vi reu laprragnrlan yol\muzu dustrrin,ce. bazcr a.lh.es!. olarlann nreyd r oku(luldan \irlikiar v^ l dille rlgli bir sty gif r dolaylL ol.Lik rnhrr,!,na {hit oh,tru. Onl.r vid,itLn bijlg.sine neydin dkurl.r Dile meydan ok!rl^, '' 5ilndr bile. meLatizik gelenegine )en11m.renrn, dile me)dtrlr ol(Lr Iir'ir i.ir olfrtrsr hiq de tatrnrcr degildir. Il.uLjL €gemenhgi il'rfi .lan li,lsete sLsrrrlrnrn egenrenligine ginrem\ 5nmer sirrt g€fl-ek|lile rlitkisi nedenr)le dil, mir !e iiin ele rl4La Ieni bir Iol srLnir. llei desser sijrlerjr -ie bunu Iazd,s[aman esis olanrk Itilkr'vr dusun nrusLiLr "(jluLrhrlere k!-ak raDnLarn i,ini gerirdiklerinr" one slrer"" Siirc brkrs bLqimi. tirkr r. Onun sajzir: Dilgihnn 5Ln,.nsrne llir 5arki'Ir tr)gun, .1.)9ft' bjomd€ )ounla)rcagrnm g.rrnrisr degrkL.. bir eleitlrl r.li lasLmr kLrrmak ohnakl olnxtabilir. l'akar kendisi, Sohrkles in Aniiso (lerqekren, ontln diisiincesrnin tem€lleri isrilne edebi N1.rrn llcideggcr. whaL AE lroers 'r'ork II pcr and RNv. Heide$tcr. Pocrs, l97l). s linl' l,.dr J', i?r,qlrLq(, llidr,qh/ (Ncrv ll2 s l4l Eskikitaplarim.com 1]5 Karagöz \UMERI LR]I! (L RN^Z IINRITII:XhI I.sinden -Odt ro Man llnsan.r Crgnl" irzerine cillsmasrnrn. bu.r.h Srrigikligi Sibr bi)le "ropo[)ik bir )'iklasr dldngnnu )azLnrsLrr] llizi$ )on mrz ntn 2.hctbr tuh gcEko i(.flD.Mr 5ii,i latldr bu brl$ rcLln(lin isinndr. 5ij:.nklernr gd tcnliyipFnr diyrnrn rcsindryrik$lcn siirin .sl rnl^Dnn, rtcyd ra lk'yN.ll\'rz lJirincr llti|cr ftnd.n ^$nadr, iol rriN stFphc te h.lseyi clc rhri a)']nlt. sl rl.nz ^nrisrroPhe t onrn (.Y dErkrnn geoP siir 'i'i' ll.luguu rirg' lNn biln5i.r!ii$nin!n^snxht(i{ltrnhunrtc!rlnriviciIsrfl2 ac$rci sinr^J^. btr sjiFel{,ylenre gint rsrrnr l\in L ller(leggcr InlselLtigr )otunbilr in strld€l larllannrisL ger'l(i' gi ni kabul eder. lelsirci, :rrrrrrlinnr a9.n htr icli bLLm clLsr olllirlt (langala)rn bjlimsel Ionrnrca LulLrnac^k bi$l$ brr ie) kxlmidrglndi (o:(l]nlefebilir ijzelliklerhin srh bir klralogu olLrrrl('n ctkhgr zrman llll(inn sLirind( g erek dah. lazla siirsel di:e dutrbi liri:. lst?r "millcr"in Lr)gun bigiLnini rlsrnlar -tognnltl i, larultq sadece. ij:unde s(izctigri !e onun irrsln rl2erindelti clkisjnj krrrl^srnlir. l:nkirlin siirlen, a)nr insanogltrnLrn durumu diin)iIr rd landrnnasr !e rekin ohn^\ rsr gibi girh !e isikidlr hiki)'eleri islerse nr"t)h! cstti\\rtrinila koro ilyelehr r si:din soli doAnr hardlcl edcr\cri ol(1!Lklan si11 t (N! .rriirt)lrr. Kor.ntrn srt'lnrc (l(n n,nhkr M^rrin sr) ,\,r ilr'd{hdDn r,) [lrrdl]ivji.s (Ncw llc(l.std. 1,1.\s. 1959), ,\.g!.\ (liintLs hrrdrerirde 'ln(lugr Il.\rn: Yrlt Unnrr s +8 I62rblt2 Pt nr., IJdridrcr i.s.! I5657 Eskikitaplarim.com +I6 Karagöz MIT \,'T EDEBI\AT ENNNIN ].ERI Bilgelih ye Olrlayatl Enkinin bilgelik'inde ruhatolan nedir? Knur l.atiqlisr, Ak .tcnda F:nki,€a nrn bu )tntiyle ilgitj )akiasrk otLrz tarkh srtar bLrtLrusrur.., Bu srlarlann brt irk cogunlugu Sum€rcedir: ahtr mr'(, Sert!8, Alim kisi Kukk (AnlayE) n r i8i [r. sal cozlin dii Akadca olanlardan bazrlan sunlardrr: dp,idl'l.ni, Iinnlann bilgesi ophnl DoD.q'. Akrlh bilge iJcl rr[. bci piri!ri. Kulagr Elerdisr cizlenn Efen{tisr Sumercede bilgelik" rcin en nk krUannan rerim, bir zanaaL ya da meslegin temellerinibiqimlelen bilgi, dene)im. hiner !e g€lenekteF b(lrin olirlak uygar|ga remelleren bjlgDe ,Eanin antam .ti:1sinr iqeren nd,r ]ll :u'dur (Akadca ncrrcq'r)."l Genetde so:citk huner reF kurnazlkla iliskilidir. Bu krrapra ete alnan muter remelinde bi raz farkl bir lisre olusrurabiljrizr gnosis. Lanntafln srrtan, ,rc {\.e fdrfl, n1e'nin Akadca karsr|gD, nd,rr rdr ( kader, ,^kadca sin,ru), im clen bir geler!e zanaari(daha once s6zii edil€n pek eot{ anlamda) rqeren biJgi. K$kusuz Enki "bilgeligin erfi olarak en eok dua edilen lanfl.lrr. Iakat diger tanrllar nemcqr )r sah,prrr. oglu Marduk bq,le adtan.lrn Kmr l-eonard Tallqlisr, Alh.disdr. c.rkr?p ir.rd (llitdeshein: Ceorg Oths. 1974). s .189 CAD slb nrDe/r I l/2, 160 6l Eskikitaplarim.com 117 Karagöz su\rERl rRlN hnfllar isinde en farla xlrR\,v lANRl5t t,\kt !e L,larduknn ogk, Nabo da bilgeligi)le runridur. Nmazu. Adtul, Assur re ltLar. Nisabn gibi rannCalar nc,rlc{r',va sahiptir Gilnes hnflsr Utu }i da 5ima5 da d)le. lan g(tze rarpandrr Mezop()tam)i gnne\ linrrsrnrn srfatlann bazrlannr (ncnr4ll, ,)lr.ir, I'ilr rilri, kulairrgan kisi) llnki il€ paylasmasr gerr€kren de satrrucr degilclir. CiineF (llnnsr diger kirlriirlerde, .rnegrn Mrsrrtla, glrne5in ) kseld iAi ) er€ :tsla qrkamanr$tr. Fnk.t MezoFrtam)a pant€rr rndakr pek Cok rino rr^srndn edrlir. ULu ye LJLu. [nki gibi, belli bir "zelia riir.i]lc arrn Iinkilin bizr srfarlan pillasmrlaflni kxrirn, iki rinrL z(hk bir bi(nrrde l:nkjre ,izsu olaur arasrndi enrelekrr€l tar:lardak' ller ilirsi (le rn, brb. !e )aritrc r. IIer ikrsrnrn (le rns,rnlarl,t inremli ilirkisr \rrdr. l:nkihrn srlrthn. millerde o)nadrsrnr gijrdtrEtlmrL, turllernj )ansrlrrken su t^nnsr, diger nnnlan iiAnL \eren. iilesindekilanalrn \e tannsalar erkilqen, t.pnnl. kenn vr r.ptnagua )akrn bir Lann. trzgrl.n belirlqen, brl) r !e alnaarlarnr elendrsi, hi)nnn konr)lrcusu- Uru nun srtatlan qok farkh bir erkinlilder dL- zisi re bjlnenrn trrkl bir )olllnr BrjsLerir. Utdn n ilksel karakreri giinesrir, bu nedenle gijklerin rsrk !e parlakhgrnrr !trrguiannrrsr !rsrrilcr delildir Utu rsrkrr, rrrk'8erlren, karinllgr stiren. gngin kap! srnr iein, gnnrln €fendisidir. AInci hakimdir, .loAnr)r karar leren !€ kdtriliikle milcadele edendir."'.^zamerli !e gurlii bir saraiqr olarak Utuhrn karakteri koriihkle mrradele erNesi,vle ilgilidir. srfirlnr M^rduk/lia a) inlerinrn bnzrhflnda gdriilebilir (bk.. 7 briliun). Iil' hak]m, rc)ran:r kxrsr sxvaian !e $rk kn)'nigr hilesinri. bizrnr Batida, en azrfthn YunnnLlnan :anr.nrndin beri rllha(hlcr bul(iugu' "1 T^llqrisr. G.r4lirhcrd, s. {52 60 Eskikitaplarim.com 418 Karagöz MITVE EDEBII,\T L'NKININ ].ERI muz brr bilrne yolunu tarif eder. Aslrncia bir gures_raDnsxln karakre_ lanr Apolton, Mezoporamya gunee hnr$,nrn he:T:aheorTal:n nlen tnm dzelliklerini alme ve yumn ussaihgrnrn bir simg€si haline i:lll:', :'q- k*nm 'ss sd ren dosn,vr.-s',,me Kadrm Ba'tdmyrt5cu kormorori. re rakndan l']_*l:l"l,r*barrinr.tdrta ",tn,.,, rt,fki,endrrm.lri. BaI te/eAen'er. du>,,nce! eski ,l?un sedrE,nde. sezesenterle rt8,rr ::'1,,I.".:."" :un.lekj da\ranrr !e dr\,,ncel rsrki ilgjti bazen Gyta s nee ctahrr, t,,,m. L,nflrI n ).(.) ,. erkrle,Ikterr clu.unutmrrlru duFuncenin lersine) g Ailn nesle. bazen de (rlaha onceki bdhimde betinildigi gibj Sarurncu dt$iincenin rersine) .lnpi_ tecle ozdeslesuritdi. Gezegenter gbkset atanlarda ruhun sereege 1.uk, selisine" yardlmcl oldular. ,"1 so.ren, M€zoporamya ct,n.er edebu,,Indar, ,irk = 1:l*. SerCektif eArprjteme.in.n rzrnr rurmuyur. Bu eg,errteme I4ezrpo tam)ada ne kndar onemli otursa olsun _ve Enki,nin bile ,aman zamrn Uke rrrkla bighnrrlrnd,ntdrg,nrgorduk_ 4rgrn !]ll dugunce!n .e get(elrn L"rrr 5inrge"r oldLrg,.n, .t.e!. kLrrkLr l,,krur re. karinIt (rn cihrlhk \e tor,,lug s'mgeteme)e.teram eder. Brim€n,n 'drger' yo arrnr degerlendirmeyr brr bitrn.j .lah, , nazll rkrr] rz Enkr,njn bilsetrk,,r. du\ma,r. *,, .. ,. u"". ,*i;;;;:.: 1"".:;];];llj;: brzrm Lrn')r "us" ii ili.' "",_" Jz ::l k,riakl.r ozdertFrrrrmelerne mrrterde srkca m<rtanrr Rlzen da 'ustamlama" olarak ceyrilen sozcuk, hem€n her zanan bir ":"* hryrrna konusmak" ora.ak sdrunu! rrrran o1ku.,r b,nnde. Nuh t,girrunun 5utan drnlediSr, Lrnrjrn_ ::lll: rDrrlJrnrtdnnda- Wollr.m lon soden, ,,Lichr rnd Finstemis in der sumenschen und babylonrsch-synrhen Retigion." 5lldiu t C,.,teraL ll o960) 647,53 4t9 Eskikitaplarim.com Karagöz IIMERITRIN IORNAZ TANRISI INKI dan bir rnesij t n !e .lmaF haz,daDd,8, eylenir Enkinin lerdigi ogut. ttr- Anzu krltLrnrn tehdi.ligib, belliolaylirl.,va dn btl) irlerde gor' drgirmrlz tiLrden belrrli derlerle ilgilidir i:nkinin ralimarlarr tapnr- ma)a re dinsel rtinlere )on terir. faka! ogut. di)elim ki ha) rn sr' rrdnn olitlanna )ol S.isleren bit rehber olarik koloci Eenellenemez A)nr Lnki\ln rtrgrn islene(ligi Deni? EYinde sakl^nmast gibi, sulrr.liD (rknn \e balrk'idaor bilS€ler Grairndan insanl^n rarrnaD bil-kiranllkrrr hrkinin bildigi tanrrlatrn s,rlarr (e belki de biselik len rel( rafrtr|r), girneF tanrrsrnrn tensil etlilleri degildtr Glqd' mr5ili. rimeinr. Aiineg tannsr simi: olmekre olan kahnman tnkiduln$,likrnm^lxnn' dinler !e llnkiduyu ililerririr Samarin fnkidu)a )inru {Vll. iii ll 48) kusuIsuz bir mantrkl ra(\ma.rne8idir' (;iines tannsrnrn illiunlu)e Ierdigi oAaitle -tu[an ijyklisu Cr]gamrsn tam )en(le'r inlarldrg' ?^man aynr yrpnu I€r alan Eanrn og[dirniin tersini- m',sl^k, hrleli )a da "karanhk" hiqbrr )an )oktur'"' "ingelem Rnr r (liiluf cesinde .lindeki esin'e !e guzel sanarlard^ki se:Ai le baghnan deser, bizim normal.le bilmenrn gecer li bir {li3.r !.lur)t' kabul erri8imiz oran.h )nklasrr. )r (li bellti l,'rnr.rl,,/rllr \rncrir.rn Oncntdl So.icrvirrn 5ark bilSeligi ne ilnhn dnemli br ' ( rsrnda. uzlninlann aydrnllga kalL\runnaya cabsrrgr ''bilg€lisni .1.-{N,nrn i('nde etken roPh'lt'klaI. Mrsrr' Yahudi khsik Arip, Mogol ,in(csr lq As)a !e llindisran lirdrr' GNrSitr Buccellari gore Mezopolan1r'rla bilgeliL c(lebi bir bisin degil, kiilt(ir€l bir gelenekrir' sriile MezopoLrm)a onleAi lizerinde du.nLustur'"* Ona "i (ilgdDDtlaki brlntnin ikrydlu iriendaki falk icin btz G'kln€r \? Miier' (\$v \ink: KnoPl, 1984). s 26-14 !e 172-76 _ '" Cn)rgb B!.cclliri. wtsdofl.nd rlE Nor: The Gse ot Me$Poramia ,\O5 t0l 0981) 15.{8 (;illdrDdh Eskikitaplarim.com 4)A Karagöz INT \T EDFOhNT: ENK NIN \IRI lEilgelikl bash biirn^ bir enrelekrrkl gorihgu olaNk ele ihnmald,r In- en kdroninde o rya crkmayi b^sladrgrhd, ikincideRceden diiriince isleidn: Mczopotam}?ila, isinllerle dn ohnlardan edeb\r(i. dinden oknla kidarcerilli lygrlanalardi !e korumladi bicimlentr s.Aduyn, ya uysun baglinrlindrmaladnn daha yiiksck dlrzey kummn, sercek liklc bihali re soyr( olank yilzlermenin zihin*l snnflirrdmnal.lnr eAlar (lasrkYunindan kalma lmsl& )rnilikleKlcn bin olan uslmla- mi slrecinin rLhdengel'mli sisr.nlc$imresinc yol neysclsozlem re ilk*l nnrflindrnnanrn orcrinc aemadri fak.r de $Ili ls 441. Buccellari N,lrroFtamla bilgelieinde iizell'kle (inerrlL bulrrr: lnsanrn rcindeki bencten rzaklatabrhnesi !e ussal rki ookta !e eletrirel olarak Lanrmlan.rbilecek elrensel bir biqim Kind€ belli bir mesile ilm:r cibis' (s. +4). llrK.elhLinin Mezlrporanr)a bilgeliAi Crjzrmlrmesnrde en qirprcr olan ise Enki)i n€rede)se rimamen d'rlamasrdf Aslrnda Buccell.ui, "bilSelik i N'lezopor.rm)allafln me biriminder r)rrma)a ozen gijsrerir. l)inrel zumlel1lenin bir'diger" bil!e episremolqik sd- ilr firkl' sahasrnda bilgelik "drCe."i'le, bilg€ljk -rrlmi- ile karsr kirrr)a gelir. I)in acErnltan, kapal bir sisr€m ()azgr) olarak rnLulaklh kavramr, 5eylere tanrrlann karar rediBi brr "di- Ixn ger'i) Ir, aerk .istemle kar5r karlrla gelir. llilgelik gelenegi aerga !'rF mrkhn qok elerrrrel degerlendirm€Je, ba$ndan qok dene)rne .lnenr !erir.'l jpik olarik Buccellati, bilgelik Selenegrndeki bilgi iletirimini hik,i)€ler irac,lrtDla degil, lirik ic gozlemler aracrhgr)ln buhrr. llir gelenekte baskrn olnn lirik dilaloglar, ahlaki kurallrr te u,ranlar. atrsijzlen !e ausurnl:rrdrri diger'gelenekre ise dinsel tdrenler. Mezrrpljrim)iila buhmn edebi I'rrlerin qogu hem bilgelik heLn (le, mirler, deshnlir !e hbllrr gibr, "olma)an ile bisimlenmistir. I'nk;ll hilgi Eskikitaplarim.com 4)l Karagöz SUMER]ORIN (JRNAZ TANRIII ENKI ileliiiminde, dznenin karakren !e nesnenn dogasrnda, bilseljk diAer Selenek(en ol.lukea larkldr. Biri ilkeleri, ozellikle e!rensel ilkeleri ararken, "digell olaylan, aynnrrlan ele alrr. Buccellati Mezopotanua pinteonmu -ijzellikle MarlLrk r.e llnkr bilgeligin halk geleneginin drirnda brrakmam Dur."" B L€, birlik 'rnunla btr kiupLa sozii edilen mn, ilahi, neklLrp, (Lua, clnsel toren re ah laki ktrrallan giiz iiniine aldrgrmlzd, sonlg )eL€rince xErk g(irtinlrr Bucc€llatinin de gordugn gibi, butiik bilgelik tlnnsrnrn bilg€1ik gelenegiile ilgisi yokrur. Tersine, Enki netinlerind. gLrrdt*lerimiz lam d:l diEer'gelenegi karakreri:e eclen ozelll(le.clrr. Btlniar a)n, a- manda [nki)e reriten srlarlara cla yansrmrg o:etlikl€rdir. Otku onenli oldugunda Ma uk/lra bil) ijL a)inlerinde bile ol.lugu gibi bir aynntrlar kompleksi aracrlrgrl la Enki'nin krmazllgrnr Bu ^nlanz. alnntr iizenrdeki !urgular, lnki edebi)alrnrn sisremi!ik Ielsele)e, kutamsal rladelere !e B cc€llarihin bilgelik geleneginde qok onenrlr buldug'r kendini ilade etnele drjnrnesini engellcr. IranLedr siz konusu oldugtrnda. Utu, BuccelliLihin bLlgelllt gekne' gi idrnr lerdrgini. rnki ise oLmilan rremsil erler. Rddch vc Brcdft Ag:r Itiane bisier'in OrLidogu donnsLrmnn simgeleri ol.trak re liski A\rupi(lal{r gcnri l)ir kul({irel gostercligr kadeh !e brcal( a!:1, (linJ Le belirtikligi gibi, bir'irflakhk toplumundan hlikmeder" L,rplunri brr donufirLn iraretleridir. Mezopotamli .nrk linmrn dogd'Lgu )er olrrtrl( '"r Euccclhti, onr., drger rruLrlarn isreklenDe kal5n l,i tr rrtrtr!tr yol r. lQ d.runlud r bdirlencn sercddigh errn$ly^{linna z^nrrn ,rnrrn br! l u g.(uren klediAi yol.li bilgdcfin onth'nr b.lirir ('.8.\ . s 421 'inrlinn Eskikitaplarim.com +22 Karagöz i!1l VL LU)rllAl r\XlNlN \L,Rl luzyrllar boltLn rarLmrn geliitrgr br derl€Llerini!r izel bir bielmi su)lrn konLroluDe durLLnu|nernekreclrr liakrt b.,lge)di. Srimer ketrr bagl gririgdrtlnrnektedir. l)icle ye Frrat rrmaklannrn ratmasr topngrn itlenLnesl i!in gerekli)di. Kanal aklglannr rulmak, [.kar onceden kesrrnlemez su rxgkrnlanrca bogulmanak ve su kanellannr )onlen- dimek brr derecele kaclar derlet kontrolunri gerekLiri)!rdtr hkono mlnin brivtrk b,ilum[ -)iin, sirrli, balk ve t.nnsal irri]nler !.prn.k L.n secerek )eniden dii:enlenDu.lLr. Girmt! oldugumuz SuLner mirleri onnn bu alanlardrki iineminr y.nsrLrr. llnkr h.ri ktr(tehin Jlrn d. lt|crn rrnnsrdrr. rnl(i sib,, Enki n.dLren s^!a!9r drr, dognr trkar hirltr !e sav.s alerleri -bunlann en unlnsu g.lt \e )eri ivLrin liesj.dir kullanank nasrl s^r.srlacagmr inlir !a O k.dehln -l<arlnn '{.kndogu sanalnda srkca gon'len su ^k.t :o en r$r)rcrsrhr O?elIkle silin.lir Drnhirler halatrn, a.n^rrk rninrn, ).nrl€nmenin sulannr resmederler A)rrci miLler !e bir)n .!inlen sryun merkezi rinerniri )ansrtrrlar Unki rrirlerinjn panon' da Stmerln Siinel brLakll<lan olmadrgr :aman bile l:nki rlr hi\'ar !eren su brrligid^ima mercu(ur rrasr ozellkle trilnlLu I. bir digilik smgesr olmamtsttr. Tirihsel de\irlerde lodeh -lanflrrlir srkca rk^n !r:o yu ^sl. tLrtarlar !e sahnelerle 'rrmakh tann' rle birlikte )er alLrlir. Yine de, tiisle.in tirm Neolitrk Alrupa ve \h- hndoguil^ buklugu }^sarn bilgel€n, lrrihselSum€lcle bx,en belrgrn derecedr ilisil, brzen de belirgin derccede eril i]lan bu) tili ranrreinrn isareLini ra5rr U\girhgrn i!! )inleri olank hurlannrLi kadrn ege' Lren din !e neolrtik sarann bu) Lrli bijliNLi Enl{i)'e riL nkrl€r rrasrn d^ bnlunlnrqrL( l:ger tirLm lo 9000-8000lere kad.r gerj gidilorsi !e kadrDlar brLkileri ye hat!.nlirr ehll€9rircnler ise, (irihsel derirler icinde sLimeiin tannlafl btr alanlardi en azndan (anrLcil^r lQdir Eskikitaplarim.com Karagöz sUMERLI:RIN K]JRNAZ TANRIsI EN(I (5nem kxzanmrglar.ll. Enkinin t]1ulki).tjnde Itk SanaLlarrnu hridu dan (\'e lnanna !e Enki: U)'gar, Umka Aktanlil m gore lnanna r.lratrndan Lrlan ,.naarlar zorla alnnr5lardr), eger hisler hakh)sa, aslnda kadrnlara .zgir iiler- dj.'' Yi)ecek )eti5tirne, deri irciligi, ah:ap i iligi, r,aden.lemir.ili gt -dua, yargrqlk, rahiplikle ilgili i9lev1er, kuLsal dans. sanal, edebi )at, !rc^re!, )onelim, egirim !e $n olamk ),azrdan saiz edilmez brn hrrn hepsi hikme.len irncesi knltnrnn icaLlandrr. Frsler, conrlekcL l1k, seper onl1r. dokrlma, den-liqiligi, milcelher Eleme, resinl, kili bicimlendirnre \e Las o)macrLgr Sibizanaatlarnr gelismrniD tanm !e Ierleiik r,rpl(ml^r onala crkLrkLan sonra olanakl hale geldrginr .ne sirrer (s. 10). lliikmeden rtncesisanaun silahh girs !€ zuluml€ tazla ilgisi lokLI lunq Cagr \e l)emir C^gr srnaunda srksi bo) glisteren so)lLr sa!.!qr !e kirleler! anlalmrlLrr.ltr. Ne -l.rsine, r;rn de kargr krllg, lrldrnm gibi s.!as snngeleri onenl)dl nqa ve bo) nLrl'lboga, l(irpi,Selik!e)am!sa.. rumurta. bal,k, kus, lar !e k^bile rerslerini )r d:r tursaklan 1rlan, kelebeksrh dogadin ilrnnresimgelcr buluntrr'Me,r.leres denilen dalgah sekrllenn g€ornellik iininrirLleri (alon sulan simgrlei- le, lO 5000 grbi €rken bLr rarih(e girtLl|Lr (s. 18) Dur..la Llnk$le rl grh olar.k g.rdlrAtrmu: d.gal betimlene, clalt oncekt zamarlrrda. onenliderecede disildir. ()zellikle de su Ilksel sulall. disil ilkennr birligide her r€(le sorillen bir remadrr" diie bel,rur Eisler (s 2l). s! !e ersLryunrLn )akrn ozdeiligi, Enki m,tierindeki srr re babalLk srlau kr$kusLrz ne,llitrk inselemden bir degr!imdir. llg€r kadeh Me Riane [Nler, Ih. CJuha. d r]rd Bl.tlr {Ncw York ll.trer and Row. 1987), Eskikitaplarim.com s 414 Karagöz VITVEEDEBJ|^T EN(ININ\ERI zoporamlada )rlnrca .iisil bir sinlge degilse, brsnk agzr da rek barr na enl degildrr Sa!a$r rannea Inanntlirar bir rlkdrnekrir. (Eister. €ski zamanlarn salalrr rannqasrnr l5rar, Anar. Arhena \,e drgerleri ork)a Elkan salatsr ya da hikmeden roplunlarda kadrnln onemini kalbermesi sirrecinin bir t,arcasr olarak aqrklar). Daha (ince belrrrLigi miz gibi, break agzrnrn dlnsel, sanarsal !e loplLunsal (inemi ikinci bin) rl !e birincr bin) ll Mezoporam)a'srnda arrnE !e brqak rga Me zopotam)a mulerinde gr.lerek daha eok yer almrr!rr. ) nr brcimde btr !L'rgulann deg$nesi kadrnlann degisen konrlnnanna (\.e a).nca rapts nxsi iliskin oltrnk sararm deg\en konun[na) )annr Eisler'inkr gibi. paleolitikr€n lS ) innxrci I ii4rla Lrzrnan senel bLr kuramrn, tarrhrn belirli, sinrr| bir derrrni kaqrnrlna: olarrk rahrrl edecegl uirazrnr Iapmak her zrrnan mumkrindft. BLrnunla l)jrl l r. lnki gel€ncginr anlaLrak icln tisler'rn sin1g€crligr ,varar|drr Neden krdeh re bLsak alzr l:nki)idaha az karna5rk ya da kolayc:r karnnrn bir ligilr luline getinnez bu, bi:in daha once drn rarihqilerinin ne, den Enkin,n uzennde daha lazla dLrnnadrklarnr nrer^k euignniz 21, nlan onalx ar[grmrz bir Enkr re blquk son trr. Lannga arasrndalii rckxber Enkr Dirlerinin baslca dri hallannr cizdili kiihurel ddnusum tirrirun aErk kanrr olarak gorunLr.: pileoluik re neoliril unnsr)a met,(l.rn okuma !e hlLkmeden bir kiihtirLtn ona)a srkrir la konnsudur. Bu rekaber Lam dr Eid€frn olkuler Enki re ranrrcalann birlikre eal$malannr anlatrr onre grn, yaratrklan bieimleme, Lirerim !e ureme sLireclerL iqrf (inemli l<ar .l$i hen erilin .qrk bir bieinde bilinisi Ve Sirmer.)'l{rileri !ipjk bir bicimde tElasma)la bit.r. Enl olaDrn galibr)eLini Iisleiin olan hem delisi)te andturkrxrik'in zateri beklerken buun )erine gtclenn rLzlagnasnr bulumz. BtrDun, hisler'in bagkr bir ,verde gihtrrc adnl Eskikitaplarim.com 121 Karagöz SUMERLERIN (UTNAZ TAIIRI5I ENI( dilzelercligi onaklrk {e esitligin damgasrnr lurdtqu bir toplumsal (s 105-6) nin )ans'mas' oldugu sarlanabilir ranrrda inki. betki cle cogu snmer ve Akad edebiy'rLr okurunun k'hr- Enki'nin karmibuldugu, insrnoglunun lehinde bir giLs olirak garPar' BLt brqak agzrnr birl€gdren bir figurde Sitze grkhgr kacleh 'e iotr,ta. a" nfa,g'.'. giircleki [nki'ci sozlLn -ve Damgalnunnan'n azgtn bir dil8a" old A ntl soziinirn- bir'az$n dalge korku dogunn Eskikitaplarim.com 426 Karagöz Ilsaltmalar i,{soR Ainmle!/rodorid.s.i3nd.rur' Fdrl.d. flr A' Ml oJ rlr A,reicd'r *lrools Qf orjdrrrol na A{o Archn lnr Orienllorschung Agd.!I!m M€qFr. ni@ ArtrE hlonen, 4,idltum nrso|[rdfli.( A Sfl49) w v.n $den.lLllndisl$ Iio dsorldl'u.lr (= A,'lcd.nn Jdr)rrt oJA'rl@L'8l ,llor /!s (chicigo) /lrrya r'*t@l Srudisr w I-imbe \t A R Millnrl. A,"hd$! TId G. &rlr.ylorrion sl{n'-v dJrllc Food Pnrchnd. Arl.l.'l Ndr I{d.,1' T.xls ANEI J. BASOIt Bullcri/r oirhs ,Isi.ntr 5.hools ofoierrnl ]{dsr' BiOr Bit, Birish Mtr*um koleksiyonundaki mblcLler c,\D llEAssv'idtDktondr!o/t,rd oiid rlL Urh c_85 srsiry o[ rdl li&irlrtd[ c]'j.dgo Pennsyhmia Unitsnesi onninite Mrlzesi ko' leksiydn!Ddnki ral'lcrler c1' cnlalon Tcxrs l;onr c. wilck.. Dtrs M W (ireen, Iez. 11. L nr\ & ,/d'i(tr llrkrr !,Si ltnild.r|{s ii.lu in Srmerian l-ircrrrus'' ersilY of Chi.a3o. IInLlninn. Dk lhiir I 97t dd sDtJ)i!.,rdr Krlr0r lliltkrfu ,\tufi tr(f lblutrt ln Eskikitaplarim.com ndl ,,/ llr ltt'ir.D O'i.Dkrl Sxid! 427 Karagöz sUMERLERIN KURNAZ TANRISI ENKI Near tnsrdr tr so.i.r y o/ clo' ,\NE5 Junnl oJ the Alclert l0rlta Urivd,Jily JBI, Jdrnkrl oi Bil'licol l-nd"ru,! {tcr r!trrr' s'rdi.r ES JouDmi JNEs JolDkl d Neo lisran sru.ii.r K/13 KdlrdItrexr. d!i SoSJn:loi zili, tnrx, Asy'Dhs(,I strdr{ t,'cr. r?,1 &, r- Ot. Ptu cddi,rgs P85 oJ rhc ft,blicdlio,B Mrs.rDr, o.f ll. ,4 ri.nr Phrloroph ll'c & ryloridtr sddior. Unildril! Urir'ct sity of Pcus!,lvd M R.vre d'.$]riolo8ie ct d SBIJ G. dr t@ch SLTN -l S. N. llr n.lsoR lc\G /i!'r' Nif S!trPrid Ivdolo8v JJ lr,15oR Speci.l Supplenrent Knnel'' T1P5u r'id,rs A W jJJhrBq lle slrrdidn L Bp,F.r..,nr 'r,r l.D]ft rl! hr IR5 ll UET Ur Lrrllldtiotrr, de Cenouilhc, Erlirir ZA ords H!rr .n 3) 5. N. Krimer, Tu tifo' gLchiihct Z.it onttJeht 5^t S. N. .r Reisner. Sutrursdr-bdir'yl,)rrlscle Knmer, slrB,idll Lirc'?r.y (= rr drolosid oricnrnld Rd?frotrr s.o8'?diqr. d.s rdxr.s A ic(l 5i4.i!lt I,1!6e! D ''1 . r. ul Lrrdr Bli$drx $rDoid6 .i, Lfls r l'ea rJroolr z.nsdrifrJ ,\synlostc Eskikitaplarim.com 42a Karagöz Sozli)l?ee 51tm = SumerceiAk. =Al{ndcaiHir = Hirnce (Nor:s" r olank yaz'lmrrur) .1,8.1 (snm.). odmll'r ( k ). bil8e. A$$aya, hlaim qrngq gdrnnosu. AHrv,'ll'ft d.lish.s fl dnd'{t,1c'1trdr Abubu (Ak.), kirileiuilmh TrIln. dlmld id Abyd€nlls, lO ikinciynzFl bilgini. nid (Snm.), bn kap (Ak.l Apzuwa (Hit). drni?. dipu d.nnlik: Abzu (siim.). ApsLr nrri(Ak.), ijlitrn ekmcgi rirrii Birnilzrk ilet on! dln (snm ), ajdjrul(Som ). br kbrn cin r[nr. Alah! Abzr'nun DaBkeciri, Enki\in kayL llrir gore. Kumarbi dongftlne A u)run baba5, . dnr (snm.). imse i.l {Stm.), lahlamr b.liFrdirl. al-di nnlrm-.tr-dd al-di (siin ). I.n- d.k'b (S.rm.). bir mnrikaleri. nlgar (Srrnr ), bir Adapa (Ak.). rrlan onc€si dd rin .li'nrm .l-tu,! .k' dg (5nn.), gnrdenin bir bol(rmrr. AG (sun.).[nnlamr kurk!hdurl dgd (srinr.). Agad. \tyi \t d (Silm.), ni. (strm.), lanlan' u !r!ne bd$u (s,im ).802diknemek dnr rluium (snn bir kap rtrir. Sar8on dDr-dn {Snm ). hnfindan ktrNlmus ku2ey B.' Eskikitaplarim.com lnkinin !tiu. dtrl oktrnu$u Ak.d, Bn)nk mtzik aleti. dlgnrs,rn (S[m.). btr n[zik.leri. ). anne diin Em€*lbqimi drrcn-Itgn (siim ), Enkinin sfar. Amir anzn Rk2 An2t 429 Karagöz SlI[tEI]LERITi KURN,\Z -TANRISI Ei\i11I Arru (Sdn ). ana r.nhca (rdftJ.r (Ak ), oslq(sun l. bn cin rtr dnJkr! (5iin.), bir hirkiruru dDihrd ld rdrnd An (siin ftk.) ). Antr (Ak Aerlnhi, Snn nnn. Enkinir d.ha sonF MardrkolNugruL i9c yiram., tu€ (siim.), Asaltkn (Ak ), bi, cin ). \'(*ane rc ya gokynzu i gok-Lanue An 'n !e neden oklugu hasr.hk. dsh! IiLh Adr, lsinudunsrhr, (Ak ),8d1./ (siim ), bir .{srr. klzey Mezopolany^ lkz An(nna ), Anrkki (Ak ). ra kraUrg, Asrrbanipal, 10668 627t1€ hiiknm sarmug Asuiun son bii- Annnnr. (Sunr rif h'p Aner, EDrna f.l{de Enkrni! alar. Anukkr oBlL1. Anntrnaki reya olil.r diFnnda ki birsnp lanr 45nan,snm ralillhnnea!. dD:nn (Srm ). Corisbirrutas Anzu lcyi Aliahasis (Ak.), kucil nr'letr lalir nlrolqrk k$: dr h .nce hndrgtrd ohnk brl! Amrr ADzu. rlm bilgrh, Nuh Iigiininirn brr rlarL, UtrMpD Atsusruni.(Ak ). El*inin bic,n .pidlil.Dri(Ak ). Enkiinn l&iiii biryamuk srl^Lr Azinua. siin. ddidlr0rcAi (Ak ). [nkinin etal| lnli mn alny{r ko lunu iyilesrumek icin NinhuF sagh bicinledigi r.ni1 Amla. 5iimeinr dogr$nd^ bir Babil. 5iimeiin krzdyinde, labil [], lmpanrorhguiNr .rddla (Hir ), btr kesici aler dDrdr ri.!i. ''BabilYiRr $ (Ak ), bjriEac rnrn. Eskikitaplarim.com Desranr baskenti " Bkz !B 4n Karagöz bdldS{Sirn.), Ldldss! (Ak ). l)tr nn' DaFios, bi. ay adr (=Mars), Beros sus. 84re lufanrn rarihi. ddrr (Snn.), yetki un\lnr bd irn5t, (Ak.), Damgalnunna (snm), Drnknra (Ak.), an. ran ca, Enki !,in ka tnki\in sfrrr Ld wr ( k.).lirkinrn sfrh ddnqu (Ak ), Ui 5ans Be,o$rs. D^hllLbr Mxrduk Rhibi. irr ir!D,Lh (Ak ), ^mb 89115. l0lll7. l0l212 l)iclc. Mezopo'.m)a snmn cizcn re 119918 E^' nk^nrlin silin.ln muhrrrbisk,l !nSdsreri' Crssnf rey^ Karsir. soDLr B.bili netnns yabanc, Dilndn. Snm hrc bnrll ri,r Dnna. Yii. on^ nedor ol.n citr. idh hukiim.Ler Dinnr, c_85. gor. btr SIN bu cinfi ad1. dii lr, (Ak). bir hrttalk ri,rii \e lO li5Tden Yamtr ya raLih d., (5!\nr ). b,rk$tLur. $iLidr Mleum ko[k$yon! Bl\1, \t Snm . bncmiD ^dr PeDnsyllrnn UD ersitesr Uni \tsne Mn2es kolek5iYonhnn dan brn 1273. i29+ \r 1)26 CBs rklnl.r baskrlannr dirgi nii (5iin DINGIRM,rH,5un Yuce Tanne^ ' silindir mlhnr d!-.tu (S.m.),dhhal (Ak ), gb{cnr Dumuzi (Sun ComcliLrs Alexander Polyhis'or. lS bilnr! yu41l a;ek Ronra ). kou tlnrr' ), bucu ltmmuz (Ak). Uruk\u (Erek) cob r knh. bilgi Klc Erhlik totniftle r Lci lnann. ile erlencn rlk hukm CLonus reya Krotros, \unan loiisinde, Ze6br b^b.sr. 'n'to Eskikitaplarim.com dlad (5nn ) degerli bir las rnN 431 Karagöz STJMFIILEfuN KINN,\Z TANRISI ENKI e-? (S.rm 1.lr Enktrh. Grlganns $ yol.lan ), lanlamr bcltrsizdirl Enkimdu (5nnr ).lnanni,v, cldc cr !e &d (Silm.). clden 4d hf! $drt!, (Ak). onutr Ea rnede Dunmzi trn1 rdr Ciftei idr dtr Eanna (siim ), Anln Eli e ,r!Dr UNkLa (sir .),N riIr t^nnlat. Enlil. srmer pineonunun bashn' (EEk) lnann. nro raP'n.A'. Eblaire, kuzey SunYedcki kenF a{i (S[m derleriEbla nrn dili Iiirbrd (Si\m ). Ens.8, snm. ou clll'r (snnr.), bozkrr, Tiblcl E\i, E\i LSr:' (siin ko Erunu Eir. "\trkann Oldugn Z. $^n" llibtl InL rhs Dcn^ h*inin Den', ), bir ). eNt/N (si,m ). nP,nilur bf boln ,rdh lin\anr Dig E\i. l:nhlin [nrtr rty. tinNni (strD Nippt'idakr r^fnug'. .lutnl(srnn Ilmes^l. ). lan bir [Ek tEskr8al siiner l.heeli (Sirm b{}i erin il Uuk- srlnrcr'ir.ndc r gc Uruk r bir bolscs'. (5nm ). lreskrgil (\h1.n- q brntllnde), Aesdaki Bn ynkin Ktnlices," ijhler diyan ). rnEsal lcllqcsinde dr d r-,1, (snm.). rc tri'r !r]. r(liri Erek'Kullab. lullin! dr(Snm ). bir yerkrnnQn'. atr&ar t hn kerlrle nden brrii blgtrnlnr knln eri rinnc. ktrhi,nde ). (liEk) tnki rcin bir kur$l b.li6idnI -lcrmari lannnm kut$l lllohim. dllr (srm.). lanl^nn -sn Dilnlnl _ likur (s{r . linn. 5nmet okuh y^ da.kid€misi lj'dl8lPrrl {snn ), ). birYetkr inr\'^nt. Eftltl. guneY Strmeide kent, [n $l.s' llm tey lrm (Ak). (Sur.). Iinlann be- Eskikitaplarim.com silsrn h.srilk 132 Karagöz lrl,rl (Slrm ). bir kam6 tilLFi. dfDtrtu (Ak.), birNh. hayaler tnru. lmrdli (s.tn.). lanlam bcliEizdirl. Er$ebios, C^eeieal, l5 ddftlltncl ,r'Jr.r (Sftn.), birnrnzik.leri. .Jrub (Srim ), birbilk rnni. lund (5nm.), bir.g.c r(rn y1'O1l bilgini Hauut, r'mr, "M€zopor.m)€ nnrn thn haya (sirm ). Frnrna r.nnsr Gln.), bn hrpamro.lugu nrn cizen t.nn rtn,- bir klsrriLr. Hazreri Yusrl. Teklinile Mukrddes in Kirabr atasr 'lk gdl(sun.). buyitk. gdld (siim.), Hedammtr, Hn. mnoloJik tignr bir9fk0 ruil ralld (snm ). grlt (Ak.). bir kotr llesiodG. lO: stkizin H gd$rg (si,m.). Enkinin s an. (iibil. Snm grgr r arer mnns. i )tr41l 'iu- t, yakla$k y€di }ll.yrl Anado' l da hnkitm s'imns 'mpari- (srim.), laprnaBrn bir bbhi Hnbrr Ana, frtutrn llilde Tm' grrm (Ak.), binLin. brlrnlnk Slxlr (snnt.), lapurngnr bir bdltunr'. Srxigal (strm.). katstltklt olonan Huni dili, A$iu eLkilenlis yrbincr g'tltu hr8dg (srim ), drAhk bdl8e. (SuN ),ornntil gi-rrr-Frr.-itl (5nm). kamEhn aA .io, idri (Ak.), bidnci $h anrnnc gr.i (sinr ), bn kam6 trni ad(snn.). bir b.lk ltrli. lABi, An(nna Sibi bir hnnlar BnL bunln adr: yukindiki dnnya- s!.fu (snm ), btryetkiiln\?n'. $dr (5i,m.). b'r rahrl rirrn. Eskikitaplarim.com 433 Karagöz SUMEI{LERIN KI RNTV TANRIS| ENXI ilr lldrn (Ak.), natenl giysisi (sum.), tiknnyrldElnrdan bin ih drund (Snm ). bn colun $rkFt ldn! nnrmr (Sitr ), birl.s lriru l{,tili li.nfla (Sihl ) letrl ( k re Hn)' t^ nc.e: un koruyuc! $nirrar. .sk re berck t inirn-t rn rm (S[rn.), U k: ldinnrnLldr irDllr $nN ), l^nlann lEliBrzdirl ifl !r(snn.). bir irifti t{ni kl (snm hdb mnncly, nnelcven San Li ik i uditrr. (Ak). dittnenns' rinnl'\t Sibi olalr \irlk Kitrg(.lrMna [liide Ti'tutfn og Usmu ftin,g! (Stun ). br YiPnn bdhmn Krsar. dinlgi lirkinin at.n. hio,. (srin ), reNelreYa k de Kium. NilPtadaki Ekur hPrn'grdenirl bir Parcis' (lbmnicc). lrdlli (Ak ), ' BuYftk sn. s.Fr KAl,-melni, lh dctr^ni KAf'n oktrn!t! kuskrrl!dttr l'.1*l _v€r Ki-8a1,5n btynk Yei Asd$d'kr ). agrz (5ih1 ). ) )tr' fti (Snm ), lsktrr ntu (Ak.), isiRt, eski lannlar KhaLkedon Konsili Bizinsr'tr llo_ Bazi kemi idaE eden kili* nnun' (sin.). )ngn trr^nnr lsiNud (Sttln.). lz.Nmi re (Hn.). lirkinh \tziti' i(rl^ht 'trynzti. ndirlerinde bnYnk Kl, 5r1N llirn nI[I, snm 1s$'nn di5ii Sibi ltir ). hrrYetkt (llir.). konsili(ls a5l (Ak ). bir buyii Lt'Lit iti, (Stm (Ak.). bir tn$ Ktllab. !rck in (uruk) ikiz kenLi Kunarbi, bn llnit desmn dilngiisn' nn kihhtrnrr bnritn ldlun (Ak.). bir nhip ,{Unondl Ur (^k.). knnir KuNniYa (H .), Yet L! u k'm' Eskikitaplarim.com lu .:i. (ll!r 'd' ). trtikrloiik ligtir (sritn ), iilke drg. olnlcr K\r. di)' 1 diY^nn Ycnhnnliki ko'znnk 414 Karagöz \r olnler dilnmrn kirile$iil, Mard*, &rbil pnnteonlnun bat tannsr: Babil in koruyMtr rinn I'u'!n'ra (s0m.). ,'r,gdn! (Ak ), bir Marduk/[a Ayini snmer h Lum (Stm.). bir krp rtrru rt Ak^d b.ryilerinin bir rnru. Maftasi, batl lmnda kent delleri ldgnl(5(m.), bir )dki tnnitrr. rm'f ir.(Ak.). kan lcya kca. lnlrnr Mano, Frml ile Akd€niz (Strm ), okyarns derinlikl€' rRendlki dnitr bir yantrgr. Lnhamu. (snm.).oELk. nmr Enkinin.lasr. nmrrdlel (Ak.), L-^MA. tlnn K{L merninin ana kit- r.kreri: okunu5u kuskuhd{r. r (Strm.), ,irnlr (Stm.), bil kutel hikrimler ,B dadrultu nDr(stn.), o n.rcde Ll-ri-uD.trr (sum ). lnnliN belir' nrcldnr(sinn.), sirdtrl. logoi (Itrnanca). kelam. 5eL r(sim ), birltrh nn\?nr. birk yrk rntu. Migan. y.n ltllli kugkuh olatr bir dgotr (snrn.). trri hali kusknh bir nl keibelki Habegstin. ltgdl(5nm.). bir yetki iirl\'rnr. llrr (Ak ), deh lercn bak'$, p.rl.kl'k Meh'hhn, lr (S.nn ). kisi ncla"rl rd rrrri (Ak )..lnnn ddr (stnr ), bir.l.( r sultn roln. nlrr(Srnn ), brmftik aleri. nudr (Ak ), Enkinin srfr! nn8 (Snm. ). bir lnr g']si. ,r.rgilun (Snn ), birkayrk riini. rui (Snn ), Emosd lehccsinde trngr (5nm.), bir k^yrk ttun trrht (Ak ), hnnm.nnl sac. Eskikitaplarim.com MNrsabe (Srim ). lann adr. Karagöz SIINIFR] IIRIN XURNAZTANRISI ENIII utrn lokrnulu Ml.r5 (Srrn.), bn Nergal, dlLrler \t Mu5danma, (5iim ), in$at soNlnt lanlan r. Nidaba,5n njgi'rgdrr id!. . mnnnrn (5un ). bir krcal .lan ln (siifr ), l.nlan beliFirdtrl ' elr Nigulla. bir kaprnrn dDr 8.r rr !n/i NingFiE. Sum ka,vkr l.nn (sum.). l.nlann iir (sirm ). b.liEudirl ,dDldnr NindiN,gg^. Strnr (5nm ), Yemin l.r-:r Nin8al. (SilN ). brlEelik. nrn t ln.nni n$ , NatrDinu rnnt! hnr.d, Nin$Nig. SriN hnnidl Ninginm. Sum r[n' Nnrgus(. 5nnr lannr Etrlilin oghl Olnni: \r I iSrin koNyuct un!!. Ningisda !.yi aliszid.. Srin r^nr ndtr $,b (stm.). btr Lrnyr \ty^ n ^dr. 5un r rn.r' k^n! N.nmu. (s\iN ). ilkel doriden $ndn[r olan ranns.] Enki ntn NaNnr. 'f.zg, n! niidirgir (Sum ). birltrkr inrQnr (Ak ), yer^lI su]a' 'rdgl,u birYelki NinbiN. Stin. rann nd-dfl hrlu (Sun ), insrnoglu rdnr so nhr Y'PL mnn n4gr (sun ), birrrs tirm. Dn,! diy.nndrn 5n merlehn bir olule! diy.n cini NinnaFsnr, Nange SiNAk iY Nin8lnni. Sunr httr ^(l' Ninhur$8. D.ghk !.lge Knlicesr" SiN N_rnm^h. Ni'rmenna re tanr! reya Nazi. Srin ahliki dav' nnrnan ,orunnu La8^t'n N n Nrpeh. kardcti[c \at lnri.Iln. lh '.n_ i'.li Lrkinin erkek rir igjtu (Siim ). [nl(i\in Nilin ,si,N unn ldr yak1s trnlar.d b1r knn u drye de bLlnren anr drgn.dr )ebrkrdre,ar I . llibil knh (lO ll124 I Lol) Ninisnnr. Y Eskikitaplarim.com snd !l r lanrtci"l ^Slayrn lsditr kotr,Ytcu r^ntrc.s' +36 Karagöz rn Ninkisi,snn.. rur' (s,im ), biryetkitu\"n1 irki lanncNr Blllnnva- (Hit.), aya$na lez lann Ninkilim. Sun. tarla faresi re has^' n{rah sorunlu tanr tri'rhrDr (Srim.), mnhatE r unnlar Ninkuh. S[m. Enkinin rar oannes, ha) ?n \e brlger Ad.pa ile euigi Ninm.da, Srim. tan! adr Omorka \rya Thalath rcya Thalas Ninnl.m. Sum nnn adr. e, Tiamalli ozdegl.lirilen ilk Ninnu, stun Etrkinin lar euigi Ninmug, Siim. Enkinin \?. euigi selana tanng.nrn adhn pd4u (Ak ), ayin. obrite t,it! r:ri(Ak.). Enkinin rlafl. Ninrubur, hmnna nrn rezin Ninsikil(l)a, Sr1n. hnn ad' Ninsur( Sum tann NinLi, Snm ad1 Enkin aBnyan ki burydrfl iyilegtimek ilirt Nin nSrn! (Ak ). gnlnhii hrsagin yanr'$ t.nnca Ninrulla. Strm. lnkiirin agnyin c€ )iruD (5irn ). bir nln2ik.leri n.sini iyilcatinnek icin NinhtF s.gan" (srm.), Ianlaml beLi6udnl. ssn s.gddd (Sr:rm ). yaiatt'g' i.nnc. Nmna, snfr sorufrll frntna lanns Nippur. Sumeih en kuBrl kenti, Glrney Rii2genbd.n ba9 rannn lrnl.m belNizdirl J"j+,-gdl (si,m ). lanlann b€h6izdtrl rdS r.g (5nm ). birYe&i nnunr Enhlin mekenr sdhdr Ninh, SLlm ilhn lann (Snn ), Lrir tesri Sennageib, Babil Ln . khh (lO 704- 681) Nudimnnd. Enkiri! bir 8.runn Eskikitaplarim.com sigenegdu (Siu!.), brr yant'k. ildgdr" (5nm ). birkap rnN 137 Karagöz STJMERLER N (URN.{Z TANRISI ENKI 5!{ni, "Yakanlali buyn mernrlerisin 9amn9, biryazmann adr. suntppak, snmeiin ona tnneyin Sippar, kuzey SilLmelde bir kenr. si' (snm.), sarkr rr4 hi- h 5]dnnds ir'lm e, (Snm.), (Hn.), mi,hnr-ellen id-d-ri nr. (Ak.) o benim crbi. dii Suziana, Stid. rann adr. nrn,r (sum ), bir bahk rnrn irmki (sirm.), bir bahk rnrii. t.ftr.r iritdJrrrm (tlir.), yeryn2n Sumugan. 5iim. sin nlenn tannsr Ta5mi5!, snner. grnrey Mezopotamya. Hir grines ranns. k (si,m ), dokunayla ilgili bir 5altu (Ak), Enkinrin \.r s.z' erri8i bir tdrapsi (Ak ), Abzrinm knh. rdr ' (srln.), Ianlam, beliGizdirl. Tesrb, Hn. finna unns. $urga, Hir. Iflar ile bzd€sleFririlen Tuogorid, Hesiodosl'n yizdr$ YrrrDr (Sl1m.), nan mirolojisi yrprtr. birdalrl (,rn J., BU d (Stln ), lanlahr (snm.), kabursa kemigi. beliisiz- Tiamt, Ak. tdnneai ilk*l dirl ana. fi dnrgL8itr (srrn.), bir lann gibi. dgi (snm.), birmilak aleli $dr (5iin ), bir Diicerher tuN. lilindlt (Snn ), bir kap rnrii. SrbtrFlhNazi. Siheljn ku?ey re lijlLr (Ak.), birsil.h lririr kuzey dogusundiki irlkeler. 5!r8 r, (snDr.). rilrb^n u, (snm), uppu (Ak.), bir mi,zik rriJii (5nm ), bir hnng riim. 438 Eskikitaplarim.com Karagöz Ubanrutu, Nuh hgtu ntrtln b.bae usg. (snN ), bir k1yrk rurii. Ubellui. Hir nrirolojik figi\u yeryrr- urldrgdl (snnr ), ejd.rh.. urdrlu (5iin ), lanl.nn beliBirdjrl. Ulnapisrim, Ak. Nlh f'gunr !.tu8(sitnr.), Ullikuimi. !l llir ! (Ak ). bir ruh. UlLr\ Sinn doklmn uDncasr. desLan dnngnsitrr LJtr, Sr1n. gftneg tarue. rlrltu l.rnrri(Ak.), kitni mhlar. lDnrtr firbrr (Ak ), llLburAna irrn)rnu (Ak ), hnn€rli isri Ulke. 5nm. 5nmo'e yak$urlan .d. ,D'ul (stim.). bi. y.nLk rnrn r ,tund {siin ). Emrsel u rr, !D Xisouthros, Berosusun Nuh ligrr' leheesn dbrl (Snm ), Enkinin ln Znsudnlnn adm e !D h! g{ (sinn ), lhkin:n TelnrLi Ian,inll1 krrsal ! Ur Siimeii! en onnrli kcnrlerin- :.rg (stnr ). Un. srneain klzeynrdeki illke UFNiNn.. lsil bi- sliYehola. rjB ydm bdft/rl (Ak.). ZiundF. 5iim Nuh acrk ^lin. figii, n h^dedanllsrnrn b.- Eskikitaplarim.com 41) Karagöz Eskikitaplarim.com Karagöz Dizitl abgdl (Sirm.).94, 144, lt4, 429 Aden,342,143, 155, 386 Aden in Vahyi.342,343 Abu, 29, 64, 65, 171, 391, 429 abubu.429 Agade (veya Akad), 429 Abzu (snm.),9, 10,35. 16,17, Agadedelii, 257, 258, 260 71, 79, 86, 87. 9t, 93, 94, 98, Aguraya, 286, 287, 429 99, 100, t02, 103, 106, 126, Agusya llahisi, 284 IZ7-140, t43, t49 I55, 158, aglayan unnca, 130, 416 162, 168, 173, 175,182, 185, 186, t88 t9l, 202, 2I0, ahhaar 2tI, 404, l9l,193, 4tl, 429.4t0, Ak Rrhrn, 36, 146, 147 194, Akadca,7, 12, 16, 18,24,25.26, 418 27, 40, 42. 45, 73, Abzu nun Dagkecisi. 93, 95, 97, 94,99,375.429 232, 235, Z3A. 27 I . 274, 2A4, 315, 147, 148, 185,400,401, 370 405,417,429 ?ddl, (snN.), 121,429 Akdeniz. 195, 377,415 Ad^d, 243, 263. 295, 296, 327, ala-hui (5nm ), 228.429 4t8,429 Alalaklt, 26 Alalu, 308. 361.429 Adans, Roben McC., 45, 402, Al Fouadi, A. A.,17.94, 130, 149, 406.410 I50, 156, 158, 160. 16l 144, ZO9, 239, 246, 247. dl8.r (Strm.), 155, 156,429 (sirm.), r55,429 algaKrr 248, 2+9, 250, 25r, 267 , 408, 429.437 '" nli,tr1utr trd (snm.), 417, 429 addpt, 250, 429 nllu ru Adda Silindiri,261, 262, 263 Eskikitaplarim.com at, rct, IZL, t43, t54.170, ZZt,.Z23. dd (5nm.), 192,210.258, 328, Ad^p, 43\ k.), 232, 429, "AhMk Ubelhn ,312 216, 232, 236. 264. 17A, zAa, 348, 175,189. ( dd (Stn.), 167, l7l, l8I, 419 44r Karagöz S[JMFRI FRIN Alnrr. Bendt. rcRNA7 ''ANRISI EIII(I 248,249. 25 r. 288. 291, 108 187. 188, 189.221, 430 389.394 Amkki (srim.),293,430 AlLrnea8.8. 195,155.172 alld'r-hi-gd (Sun ). I64. 166. Anunnl (Snm.), 50. 61, 68, 86. 87. 90. 92. 91.96. 97, l0l. )92. t93. 429 4)A Anafta,26,247.430 drta (Str$.),240. {10 dDidlL, 162. 200. 204. 206.207. d,EoJlr(s[m ), 226, 228. 430 4n2r. 262. 295, 296. 297, I16, 385 Anier, l'ictft , 257. 258, 261 Anz( kusu. 259. 261, 262. 295. An (Stun.).€0. 89. 90. 91, 92, 297. 176, 185, 389. 420 l0t. rr0. l14. I15, l16. lr8. 128, 129. t61, 2ll. 430. +31 (Ak.),215.400. +10. +19 l2it. lt5, ll7. 107, i08, 109, Amar Anzu, 185. 186, 188. 189. ll5. .Arzu Mili',294 L19. 140. l4+. 160. 161, 184, l9l- 197. 200. 201. 202, 204. 212.214 dpldlilari (A\ ). 417,410 258. 108, 410 dphdlrdncq (Ak ). 417 An,nk.yrF, 128, I10. 141, 142, l4t. t44, t45, i46, ana rinncr, 8. dphdlJ, (Ak.).94. 144. 154,429 Ap$ (Ak.), 288. 289, 290, 299. 147 12, 12. 46, 50. 101. 275. 280, 281. 28]. 295. 108, l0l, 106, 1.18.165.429, 410 Aplwa (l!r 146. 188. 192. 410. 411,435, 436, +17 ). ll0. ll t,429, 430 Ambisran K.rle2i. 195 Ansa,. 288, 290. 291. l0l, 4l0 Arae, 175. I76, l9l. 192,410 AnDi,2l,266 Annur.ki (Ak ). 410 AnLti.86, 102, 196. 410 Arlltrry,AJ.3l8,ll9 0ftl.l.r (lin.). I15. 117, 410 Anr ( k.,llrr ) 115, 246.241 arkhonhr, 341. 144 . 442 Eskikitaplarim.com Karagöz A*honlann [$s, ]J4, 146, 155 d,Ddnr (Ak.),245. 410 Atr'n' I17. I18, 410 Aekkr ( labil. 7. 17, 23. 2i, 28, 45. 48 B^brlKulcsi, 195 llabil psikiyirrisi. 235, 216 k ).241.430 Babil)anul,9 Den n, 12,288. Asarluhr. 175. 176. 212, 216. 222, 226. Z2A, 229, 230 . 23), 234. 236. 2.39. 240, 242. DA. 304, il9l, 192.410 labilce. 18,27 (Slln ). 133 155, 156,164, Ddldg 169, 170. 172, t92.408,411 I'dla&g, (Ak Asig (Snm ),410 4t2 295. +30, ).l92.4ll l^ldi. Philiph, 25 dsi'nll (Ak.),254 Ralinus, 155 Asubanipal.28,410 bahk adam. 259.267, 292.420 A$$anipal Knrnph.nesi, l8 Brrbelo 341 Asurca, 18.28.295 Ba leo, Phyllis B, 160 Atn^n, l12, 201.410 1)d Pir5rr .r.266 b.lr:tri(Ak lhena, 25, 108. .102, 425 Arrahasis. 169. 271, 277, 279 280. 427. 430 Arh hasis.27.7.1.274. 275, 279 . 240 , 2A2. 33'1. 27a, ))5, )36, 408 4ll ).4ll..lll 8enno. Carlos, 12, 13. 14. 15.66, 64. 72. 73, 74, 75. 76. 77, a4 bereke', 8, 11. 12,86. 220, 215. 25a. 126, t7t, ,134 B€rgnrntr, E,428 BerliD derlet nu2elen. Ats!9l'namir (Ak.), 252, 251, 430 Artinger. (Ak ),417. ]]. 3l Arstin,J.1.,221.411 Berlnr, Adele,241. l9l lehhardr,lnez, 14,84 Bero$us, 21. 24. 250, 266, 267. Azarpay. Cuitly, 242 270. 2T I , 27 A2inua.29,65, 391,410 356. 363. 4lt, Eskikitaplarim.com l9 2, 2a3. 317 . 3iO , 419 Berz, Hrns D'erer, 219 105 Karagöz Beringron, Dalid, 339, 341 Casin, Elena, 228. 401.402 bilselik selenegi, 421. a22 Bilgelk Knrbr, 14 Caftllino, C, 115,200 bih,67,68,71, Chapman, George. 359. 160 t4r, Chadwick, Munro. 347 128, 129, 140. 147, 160. t6r. r99,205, 223,254. 255. 364 ''Btr T^nneay, Cha!.er, Geokey, 356, 158 Kunamk lcin Bicimlenen Yantrk . 252 l,i hrnlj.J'i (Ak ), I15, Cicero,294 all Cnil, Miguel, 19, 14,84, 109. I22, 164. 169. 185, 191.334. Ch.rl€s,:l2l boga,29.86, 102, 103, 104. 105, 148 Boer, 106, 115, ll6. 150, 151, Clements. t5l. A I-.380,l8l Codrington.R.H,4ll t54 . 259, 265, 266. 42't, 439 Cohen, Ma.k. 123 Bogazkoy, 25, 216 cohen. Sol,86, 102.209 Borger. Rykle, 250 Cobndte. S. T.,407 Collon, Dominique, 1t5 Brion, Mrrcel, 354 cooper. ierrold Briish Murum, 18, 19. 155. 172, s.96, 122,216. 24L J93 260, 262, 264. 427, 424, 43r comelius, AleMnder Pol istor. z70.4ll Brcwn, Noman O..272, 155, 361.361, 17l Corpls Chrisri, Buccellati. Grorgio. 194, 420. 3.19 Coulthard. Malcolfr. 221, 398. 42t.422 4t2 'Bngday Saganagi.280 CynthiA, 159, 160 Bulterick, Gtorge F., 321 eiftci.4l2 "tnykrinirtr Kiilliyar", Cifrcrler, 348 221 "Cilici Yrlhgi , 148 cadr, 236 eniyazsr. 16, 18, 20, 21.24, 19. Ggni, Luigi.405 Eskikitaplarim.com 40,41,48, 125. 160, 187, 444 Karagöz 200.218, 273. 320. ll0, 192 ddl,.r (lbranice), 197, 431 l8l, 169, t7t, t9t. 194, I95. 201. 126,411, 421, 4lt 179, 180, Dilmun. 28, 29, 34, 50, 51, 52, 53, 54, 64, 65, 95, 96, 104, ''Daha lyi bir Yrsari iein Hrarl&Ia1. 246 Daisios. 270,431 334. 335, 36A, 372, 39),, Dalglish. Edwdd R. 43r. 432 lll 192. 394, 195, 403.426, iiirgi, (5nm ), 405. l0l, dnlgirlrl 4ll dd|14l 3, dntu, (Ak ).212. {31 Diftme,227.411 4ll Drmkini, 290. 299, 300. 4 Dima.227,4ll Dlnrgalnrnna (suD.), 52, 55. 171. r74 180. 212. 216. 265. l9l, 182. 4ll (Snm.). 128. 4ll DlNGlR.^4dtJ,295,4ll (Ak.),l0l, all dipst derinlik, 8, 241, 336, 16l. 3T2.429 .DrAglsna Kirsr BiiF". 245 Danu, 21.1.411 darrl, 121, 146. 172,226.227, 228.276,401.408,418 ''Da\ ul{n |tendGi .226 Donne. .lohn. 179. .laBkcc'si.26l de Genolillac. l1enfi. 10,49,428 180 l8l. 182, l8l. l9l, 405.406,407. 408, 412 384. 185, 186, 187, Dore, John, 398 l4l, 144. 146, 155 Deim.l, P Antonirs, 291,298 Doksse,Jean. Dclphoi, 148, 164 chdles, 120 ddlyarag,.55, 57. 58.61,77. 100. Doria, 128 t29, 362, DenrirCagr,172.424 Deniz Elr. 16, 149, l5l, 154. 175,405.420.432 I18, 126, Dennh, Jacq{es. 184 llt, 247, 248, 156. lll.4l1,412 lJl Dunqul, Amal, 152,153 Dick. 105, 106. 107, 124, I52, Eskikitaplarim.com 4ll dlrra (Snm ).431 Dnntrtrr (5nm.). 18. i11. L15, 155. 157, 158. 208, 259. 128, D{rkihon, 169 dr-d, (Sum ). 212, 429. 445 Karagöz SUTIERIIRIN KURNAZ TiNRtSI ENKI Duh EurcBE, 298. 412, 434 122 Dunnd. jean'M^rie. 10. 49, 56, 58, 60_ 8lelelh, Buyrik Melek. 114. 346 6l Eliadc, Mircer, Ll. 12. i3,401 !l1is, Mrrii dcjdng. 284 Li (Ak ). 10, 12, 24, 25, 26. 28. 18, t9. .il, 45. 47. 159. 221 224. Elohnn. 270, 281, 346. 432 248,258, 268. 272-291, 291 l3t. cluSdl (s(im.), 405, 412 148, 149,150. 4. J75. 376. 179, 3a9, 4A2, 195.401. 19. l9l. 197, 206, 212. 231.214, 5^1l! . 284. 287. 189 ''[a nrn l]ery di,109 'lihrn Ma l9l. o' (Sim ). 44, 46, 106. I18. I ''Ea re rri, 187. 404, 409, 412, 415 405. +t7.420.422_ 432 'E.nrn Kendiri Kun l7l, lNes.l, 360. 162. 361. 365, t66. 170, J7 lll. 166, +t2, 419 224. 23t. 242. Z+3, 245, 246, 318.120. (Snrr ). 180,295, ]12, 401,417..t29 rnbilulu. 105, 106,412 c rd dtr (5[m.), ]95, 40:1.40+ 104 Lrkn OAndn , 101 d' I:rnni (Sutr' ). I 14. 141. 412 . I rr {SuN l.225,412 r (Sun ). 167. dr !d nr bi Lbelirg. Lich.222.295 180, Lbl^. 2+, 196, 412 l7l. rl2 [des$,']22 [dLrbba (5(N.), 22. +32 sgir (5nni.). Eichler. ''Enki ajclenegnrnr Giicii , 5. 18, lll, ll2.4l2 Uin] L. 270 67. 271. l9+ 'Irkinn hirler, Riine, +5, 46,422.42], 424,425 ckmek.4+. ll0. 'Enki !e ar8. 72. 77,78. 79, lt9. 109. il5. ldlr: Sn-lannntrnr 149. 128 ln, !c lnann.:Yerytrzitrirn re Krikirtl S(R.leunin ''Enki l16. l4l..168,172. 183 l:krr, 80, tll, 86, 87. 91. 195, Nrppuii \trlculirgu , 16, 160. t84. 209. 2lL. 251, 254. 255. 272. 280. 310. Nrm sult! .7. 196 106. Dnzcnlcnnren . 126 t99.202. 201.296. ''Enkirc Nnln 5ag sirDrer 446 Eskikitaplarim.com Karagöz 95,99. 146. Cenrci Miti'. 28, 30.49,84. 33), t54, 367 . )69 , 372, 377 379 Yar'rlii. 288, 298, 299. 100, 160, 362. 11.66. 84, 266. 165, 166, 167, 377, 410..t30, .ll t, 412, 4ll. Lnln, 146. 412 281. 169 ''lnkirc Onn! adsine 5ozti: Dalgalitrn t. 192.407,409. Ereskigil. 4t2,4ll.4l5 lnanntr \'cryi1zi:rni1n re Dirzflrlonncsi, Iinki\rin.i, l5l. ll.84 142. 144, 146. l4a. 149. l4l. 176. 177. 197, 208. 209. 210, 2ll, l0i, 322. 365, 171. 175. 17.61. Sriduirutr dellen, 144 lll- [rnre Denizi,2t0,267 lt5, 117. it8. I20-124. 241, 249, 188. 190. 192. 405, 408. +12 72.73, 76, 79.86.88-92.96, 99-t02. 105. 106, 109, I5l, l5l-159. r62. 298. 12. 29. 14, 16, 1.10 25r. 263. 264, 269, 27.i, 289. .112 Inlil.9. 2t9. 219. 99, 126. t17, t28, 129, +12 d nnr (s(nr ).82. 94. 181. 184, 61, 66.86. 89. 91. 9+. 97. 98. 162. 225. 429 Enkinin k.yr8,. 99. 181, 429 Lnkidtr, 183. 251. 252.420,412 lLl. 6l. 252 25J,254.255.432 [l€k K(lhb. 432 Lrid!.8,9, lo, 24 i:. .ro. ts. +r. KillttrtlSrlrtqlcr nr Enknndu. +14 Rirsarki. 164.178. 386, tn7, l9 lnki rc 410.432 Enum^ Lli9, 12, 28, 45, 257, 266, ''Enki re Ninmahr l$anrn 5 168, Ens?g, 28, 29. 50, 64, 65, 412 , 126. lr It6, lrr0. 161.162. 184. r85. t89. t9l. 1s5-201.242. lnn h?yi 243, 258. 275, 277. 280-284. tski Brbil. 26. 27, 28. 258. 265. 149, 295, 296, 298. rL2, 125. 126. ll5, 295.298.ll5 146, 169. 412.416, 437 Eski .Fnndkirre siiner.26 .il!r(5nD ). Ill,4ll Ennrcrkar, 44, 86. 102. 195, 196. 241,147, ). 282.28-1, 105. 412 l9l,4l0 !t llski S.zler', (.{k ). 24+. 276. 411 ''EskiTannlir Amna Beyi . 195 d.rnri ll+ oN (sinn.). +4.65. 70, 72. 71, Eskikitaplarim.com 447 Karagöz EN(I 5TJMERLERIN KURNM TANRISI Eukbios. Caeereah, 270, 4ll ''crlgamrs. Erkft,re O[ cr Diyan',183 rynp, 324 Gibil,238,4t1 Atg'3ai (si,m.), 202, lalkensrein, Adan. 20, 14, 84, 90, 156, 197, 198. 199.221, 236 gr! farbeFHngge. Genrud. 36. 82. 97, 125, 126. lt9, 1+,1. gi t7l all hkr(Strn ). 16l. 185, 188, l9l. 195,202,206,413 rlr rri! d 1,. (Snm ). 225, giSr a (5iim ), 37, 42, F rar, 105, 106, 107. 152, 157, t9l, 42t,4ll, 4ll Girzida, 219, 247, 248, 411, 416 t60, l0l, 158, 169, 171, I76, t94. t95, 201, 126, 8lrna (Ak.),305.413 435 gil,dr(Stm.), 146. 148. 413 Girnt. Foskr, Benjamin R, 2S4 2ll 8i:i(Snn ), l l,94, Friedrich, Johannes, 25 159, +33 gnosis. ll, l58,4ll 312. 373.417 Cnosls'zn, 224, 105, 142,l+1, t46, (iadd. C J ,ll.49.227 galld (Suh )- 4ll Goetzc, gdll, (Ak.), 228, 244, 413 155. 361, 377. 385 Albrcht, 109, lll 314, 3t7 Gardner, JohD, 271. 120, 135, Goldsmnh, Olner.29l l5t, 420 (Snm ),417.4ll t16, 84tu9 l5l, Gordon, ldmund 1., 389 Beyik, a7 , 424 G6k (ay,g',15 Cngg, Cene.8l Grlg.m\, 12,27, 251, 274. 278, Gnnr, Roben M. 148.349 279, 280, 281, 281, 135. 3t6, 347 Cmy, , )52, )7 7 , 444, 420 GrlgoDnr, 44, l8l, 251. 252, 275, L H ,2l Cren, Marg^rer whihey, 24,61. 335, 136. 337. r47.410.420, 149. 171. 188, 190, +32. t92,427 Groneber8, Brignrc, 284 148 Eskikitaplarim.com Karagöz Gudea Silirdirleri, 89, 96, 121. Hatr!5a5,25,26,411 328 fla\\a, 342. 343. l4t.146.355. E,d! (Snn.), 19. llZ, 405,,107, t86 Hebar,3ll,319,4ll 43) Gnnes Kenii,270 Hedammn, 317. 318,413 ctney Rnzgin, 157. 158,207. JreSdl (Snn ),86,89,92,91, l0o. 106, lt2, 114, 150, 154, r59, 246,437 3ttri (5i\n ), l0l, 106. l1l. 171, 176, 194. 197. 201. 406. 411 4)) Curney. tleidegger. Martin. 251. 184, 198, O R. 199,414,415,4i6 26, 254 Gulerbock. Hansc. 25, 107, Heinpel, wollganB. 242 108, 309. I10. 11r. 314, 317, He'r,121, 153, 162 361.366 Hesiodos, 272, 107. 148. 354. G'ilercin.52 t55, 160, 361. 162. 163, 164, 366. 367. 168. 172. t79, 411, 434 H.bil. l2+, 142,145 Hrriniyan(hk), 10, 16, 24, 219, Habur.258 224. 246, 2TL 272, 27), t22, had,n (e'ne), 354.159, 364, )21, 3J0. 332, 3)3, 344, 749 , 36t,174, 179, 384. 185.406. lT9 447,414 Juurl(snn.).87, 431 Hallo, Wlli.m, 26, 118, 21 2ll (dili/cdchi)ni) -Arn\, r'r Hn Hillets. Delben R. 1. 310. 408 25,45, )63 Hama. 24, 195, 196,4la l.,ili Hitiree. 7, (5iim ).68.4ll hdrw (Snm.), l56,4ll 16.24.2'r,l/, lo/ 121, +29 Hollndrjr llill,} Hartnann. H.. 146.427 108, A l, r/1. Il5 Jkrld (Sum.), 102. 115,431 Eskikitaplarim.com 449 Karagöz SUMERLERIN IORNAZ TANRI5I ENKI Hooke, S. ll.,2t6 266, 284. uruska, B, l2L. 295 37 t. ll3, 346. r49, 369, 4Jl. 3AA, 424 , 425, 429 , 432. 434 , 436, 4)-l I hbur Ana, 291. 294.411,419 .lnanna re Enki: Melenn Huniler, 109 Endu dan Uruk lursng (Snm ), 5, 28, 10, 49, 84, 86, 87, 113, l14. 367 . 369, )72. 3ll, 317 Ak!anl6, a . 85 .lnrnna rc Enki: UySarhk 154, . 379, 433 Sanarl,nn,n Endu dan Uruka Akunhsr". 15. 125, 266. 284. trmakl r.nn, 258. 259, 261. 263, 264, 26A, 269. lAo, 305. 27 3, 17 470,424 5. 423 .lnatrna :122 nh lniri ,61, Il2 lncil. 41, 1^mbhkhos, 363 Ibraniler. l5kur, 431 ll8 i,ri,tr irirn ll0,lZ7.4l4 iru Irkr !. Crnkr, 148 lsLar. 10, 12. 18.229.242,248. ll2. ll8, (5iim ).225,434 Drd dft lsnnr ). l0l ll2. ll4, 142. 4i4 i'nu,m (sijn ), I11, 414 119. 133. 346, .lnen re Tanne lytp Motilinin 3+9. 388,418, 425.429, 414, sl,ner.e Ce$tlemesi . llI insnbicnncilik. 29, 167, l7a. 402,.t01 438 lgigi, 300.104,4ll lhriyar Denizcinin Ezgis', 407 lhtiy.FAdam Genqlese.ek. !i,,ir D@ iini,r(Sum.), 109. 252. 253. 255. 284, 285. 286. 287. ll8,4l4 iidtr (Sim ), 195, 400. 403, 412, .lnsamn Kull^nrh! . ll6 li8 lmina. 285 le, ll2, ll8, 400 kimud (Sun ).15, 36.56. 57,62. Inama,5, s. 10. 12, 18,13,15. lii 47.61.84,85. 114. l17, t18. 120-I24. 126-140. 142 I4A . 229 . 245. 21A. 252, 260. l?7. r28, 129. 130, 119, 140. l4l. l5l. r+2, 143, 144, 147, t52, r54, 157. 186, 190, 259, 26l, 450 Eskikitaplarim.com Karagöz .K"mr5DuMnSozlel, 26t,265,26A,430,414 lsin, Il8, 314,416,439 lskender, Btynk, 266. 122, ll7. 197, 279 Kapadokya, 258, 268 kaplumbaga,47, 184, 186, 191, 264 349 lskenderiye. 122, 148 hdppa am happd (Ak ), 297 . 434 lslan, 10,122 kunbul. 16. l8 Kira Katalar, 112. 194. 199,20l klanbrlEski 5ark E*rleri Muzesi, Ldrtu (Ak.), 248, 414 19,21 i!i, (5uh.). 1ll,4l4 hdrrili (Hit ). 314, 115.434 ,lru (Ak ). 276, 414 Kr$ir,26.27, 228,411 lnurungal(aDaI, 144 lzzummi, 110. 3ll, keei, 90, 211, 219, 241. 265, 434 266,268 ke(r bahg1,94, 259. 268 Jacob*n, Thorkild. 20. 26, 67, lt8, Keldaniler, 361 170, 187, 220, 289, 291, kem gdz. 216 30t,103.160.367,169 KenI Agrrlan, 18, 124 Khalkedon Konsih, 184, 411 Jin sup Kih.209 K'pti,141 krlhk, 275, 277. 281 , 282 Jupirer 156, 158. 159.,119 Ki,401 Jtp'ter Dis.148 hi Kib.la, +8 Krlftr, 155, 302 (Ak ). .(asakTannnrn l0l, ll5 Anne l5it, L Drallkonr.67, 71. 159. 242. 241, 280 RinS!, 257, 290.292, 291 102. 414 103.414 lzlen . 5, 39, l2o ''K'n8unun YncehLlncsi . 291 'Kann5 Birkisinin S yu .222 ''K.mls Dnvlm OgLrr", 277 Eskikitaplarim.com l, l0l,414 Kikawada. hiac M., 281.l5 ala kader riblerlei. 185. 188, 291, a,iJtu rdeDia (Ak Kisar,288. ldbdd (lbMnrce), a0l. idirir ild Kirk, G. S., 163. il!1.1, 165, 167. 368, 169.170. l7l,172. 173. 451 Karagöz sl]vFRl FRI\ ruRNnzT^NRlsl ENKI 366, 367 , 36A. 372. 379, 43r 377 irirrg! (snn.), 170, l7l, Kr-Aya, 275,408 164. 168. 169, t72. 173. r74, 175, ''Kuneuk 177. t78, 179. r80. 181, 182, 387. 192, t9l. 194, 195, 401, 404, +05.406. 410, (i5. 66 Kitabr Mukaddes, 19. 46, ll. Di9 agns , 2+4 Kullab, l15. 4ll,434 ll9, I45, 146, +14 Kumarbi, 307, 108. 109, ll0, I11, 312, 3I3, 114, 116, 317. lt8, 14. 18, 23, 2n, Ir9,270, \r Kulla. 112,434 271, 363, 164. 365. 166, 367. 168, 179. 429, 41,1 278.282, 283.293, 12l, 124, 125. 146, ttt.332. rll, ll8.342. 351. l5l. 174, 175. 176, iunlunriii 3r6. 186, 189. :r97. 401, 414.413 ll2, ll3, l14, Knr. 10, 86, 87, 88,92,96. 100. Kitrm,4l4 Lnirrc (Strn ), (Hir.), tl7,4l4 101. 102, 103. 104, 182, ll5, 414 KlibrDsky, Riynord, 154. 155, KuCan. 133, 157, 159 ll8. 152. l5l klrbaga. 14l hr8d'1{ (5un ), l12, 133,415 Knudr2on.J. A.247.255 Jfurgdrru (Ak koyu,87.90. i0l, l8l. 184, 198, 199, 201.414 ). ll2, 253,435 145. 159, l7:1. 176. 219. 240. 2+1, ll0. 190,439 kon,52, 184. 196 kuradam, 259.261, 265 kopek,7, 52. 196,266 K$ hdrn.in, 10, 244.429, 4.ll _Ki\rir Citrlei, 242 alin, 42. 94, 97, 98. 102, t04, 107. 108, 109, ll5, 146, korii lain, 228. 212. 241, 244. 155. 151, 160. 162, 184. 188, 189. l8ii,4lI 190, 202. 210, 211. 126,432. Kronos. 21. 24. 19,270, 271. 272, 310. 150. 154. 355. 157. 160,litl. 162.16l, Adam,n Yargrlannas. 260 kuLsal 436 364. 165, Eskikitaplarim.com Kutsl E!lilik Ayini. 12. 18.lll +5) Karagöz Magan. Klcal sone, 179, 386 kuklyer, 12. 98, 99, 208, KuGanmrs Adalar. 3 65,95. 96, 391. 415 na8iiuDr (siim ), 96. 415 3tl ,'d8!' (snm ),415 5) rkgxFkayrgr, 95. 09, kuzu,52,241 172, 175, Dmh ( ll0. 182, 161, t75 k ). 185, 248. 152, 415 i\4ami, 275. la8al. l8t, 295 297.415 ll0, l4l,4l5 l.hdrkr (5iim ), 100. I44.435 m.na, 4l l. 412, Laham. 288, 100, lo3, 415 Marduk, 18,46.222, 221, 221. tihn!. 288, 300, lo3.435 Lamben. 27 w c.,27, 43, 221, 225. 224, 23t . 23), 234 , 141. 266. 271, 271, 288,289, 290. 250, 4, 27 5, Z7A. 283, 29I , 299, 298,104, 306, 307. 150, 160, 16t, 16l. t6t, 366, 392,410, 324, 334, 310, 3A9 , 409 . 427 417, 418. 422,410, L:n8don,srephen. 21. 10, 49, 122.228,29i 225. 219, Z) 435 l 232. 216. 241. 242, 243. 244. 245. 29a. 199 . 103. 304, I17. 16l. 387, 407. +ta,422.415 19. 12, 58, 66,71. 128. Marhnti, l4, 104,115 428 I 4I. Madrk/Ea, 18. 221, 222. 224, LaPalonrbin, Lydi E. 196 Louft, 4ll ndrhnr (Ak ). l16.415 u.k, Georg, 219. 220 Itrgil(5[m ).44. 4i. 46. 58, M.6, 158 168, 198,410,435 Martr, lug.lbanda,57, I15, I87. 147 ll,96, r utta, lt8 Itrnrah (silN ), Lrt. 155.225, ll t. ll9 t9r. 196 ,tr'rd'doldnr., 18 129 l:12,415 rt(5iim.), M.ccrlloch, 105. 327, 4)5 J. 91,96.97,99, I00, 102, I14, I19. 126, 127, 129. A.,2l Eskikitaplarim.com 9, 15, 16. 46. 71. 85. 101. ll9, 453 Karagöz SIIMFRI FRIN (URN^7 TANRISI 363. )67, 369, 11 3, 31 4. 171, 178, 386,401. 4i8,419, .120. 140, 141, 144. 146, 147, 155. 162, 177, t6l, l7t. t85, t86, 188, t9l, 164. 159, r76. 196. 411 , 199, 200,202, 201,205, 206, 207 , 249 , 2),0, 2t], F\(l 422, 425. 43A, 41t , 433, 418 245, 259, '''Me2opotanyaDihi Nede! 261, 295.297. 106, 385. 186. 40+, r( 406, 4tT , 423. 430 da aDltllar.r, (siim ),392, MF(hlar), 435 4t0,415 M'll.rd,A R., 405 , 122, Megiddo,26 rk ldrr {Sum.). l7l, 198,401, trldDrB (Ak ), 108,228,28s, 95, 96, I02, l0l, Men&qi, P., l5l MU5 (Srin.), 159 410 M gdamnr, l12, lll,416 157. 158..115 .Merhrtut re (snm.), 156.415 rn,d! (AK ). 48. 186. 220.4l I, 417. J18,415 104. 415 Dor. 274. 275, 278, 334. Mouss.-Mihmord, farna, 401, 4t5 :14, 16.95, 268, 273, 348, 1,19,418, 420, 427 ,rtnrD 404 M€luhh., 2.1, t4t, h rtr4ll (sri ), 217. 416 rur Lu (Strm ), 151, l5l. 4t6 iktun , 116 ll0 Metis, 162 me2Ntrrl ,41, 172, 173. 2l r. 325. 126. 128. 129. nulr (SuN.), ll0, lll, 169. 170. 174. 175. 179. 409 154. l7L. Ltl. I80 40,1,406 Mutnnru. 248. 104 Mearur lar Kn^b,. 125. 126, 327, 128, 129, 174 M!$rg.be,4l5 Mezopotamyi, 7. 8, 12, 21, 24, Museri, 10, 2l 25, 26, 38, 19, +t. 45. +6, 48, 218 221. 2+6. 256. 257. 258. rd dri3. Dni rD ,i(5inn ). 261, 265. 268 273.281.284. 4t6 nn dn, h,ll 307.loa. l1l. l l7, ll9.122 324. llr. 334. 317, 346. 147. 150. l5l. ll8, 145, (snm ). 169, l6i, l;1, 416 Nabu. 299,418 160. 162. 45,1 Eskikitaplarim.com Karagöz NaralNa,3lt,436 ^'ag NiMz!,65, 391.418 Hanmadi, 219, 305,122, l4l, 342. t.11, 144, 153. 35t nagbu (Ak ), 104, 436 Nindam,65,19l nndu,gir l5nm ), 1ll. 132,416 D.rr !!b (Sun ).7,136 ndD ,tu i! (Suh ).417,136 Nindimgga. 214, 416 Nammu, 12, 67, 69, 70, 71, 72, NinSiszida, 175, t76,391,392,416 436 Namnr, 72. 71. 2l l. 2ll. Ningal, 116.285. +16 240, t.r N'n8i!9, 416 Nirgiln',295,436 (Sum ), 185, 188,226, 224.417,436 Nanr, 96, 107, l9l 237, 219, Ni'rg im,436 241, 190, 4t6 ndD 6t, Ningunna, 71, 72.416 109, 117, 120, Ninhusrg, 5, 9. 10. 12, 28, 29. 327,436 10. Nanna, 241. 416 lt, 11,49, 50, 54.55.59. 61, 63, 64, 67, 7t, 81, 9t. 92. f,"iDnlFsin,241,416 l19, 156, 187, 146,167, lit8, 169, 172.430,436,437 Nan Nrpi.r , ll0,416 trir igi L, {Sun ),417, 416 Nrzi, 29, 64, 65, 191, 416 Nini'nmn, 58 7l Nesdeler Nesrdesi. 132. 133, 374 no cq! (Ak ). 417, 418, 436 Neo Anrderi, Ni'rninni, 117. I18. Nnrkasi, 29,64,65, 249, 255, 275 172.,11(r 19 1, +17 Neoplatoncuhk 154, 155, 157, 159, 16l. 16l Ninkilnn,23l,4l7 rIrr rD (Snm ). 82. 4]7 Nergal, 237. 219. 252, 254, 25t, Ninkurm, 30.50,51. 56. 57. 436 ''NerBal!cLfttkigrl, 59, Nrnmah.5. 12, 31.-12. 11.66. it7. Ni8dlla. 145. I46,416 7 1, 7 ). 71, i4, 75, 76, 7i, Ta. 79, 81,81,81,266,4-t6 imgidB, 95, 99, 416 Eskikitaplarim.com 511. r,437 Ninma.la, 71,72.417 255 Nnbba. I17, 119. 127, 436 N 7 455 Karagöz SUMERLERIN (URN,\Z TANRbI ENKI J46 Nudimnud, 72, 71, 86. 87. 90. Ninmenna, 187, 188, 189. 192, 151, 154, 189. 193. 194.202, 436 Nirmu, 10, t0, 51,54,56.57. 59.437 2u, 212. 288.417 Nuh, 270. 334. t. ll5. 340, 34 Nintikil(l)a, 350, 351, 152, t45, li2, l4l, l5l,419, 410, 419 Ninsutr, 29 64,65, 391, 417 Nin5!,bur,47. ll9, 142, 34), )44, 3+5. Ninnug, Tl, 72, l17, 119.417 52, 51, 54, 104 138, rn la1ni,ll4,138, Nuh 144, ll9. 340, 34t , J43, 344 , 351, 352 262, .+37 Nuh\n kaybolan oglu, 152 Ninri, 29,65. 19l. 437 Ninru.54.56,92. I r7. i18, Nnh un ogullan.ll8 .Nuh un OAhyli Ozelbir 160, 161,275.276.416 Gdiirsme , 152 \irru1.,29 Nintull^, 64, 65, l9l,'117 Nu lZ L^Gl Ayi,408 Ninum, 185, 180. 187. Nusku.241,417 188, 190, l9l. 217, 219. 259. 261, 295. 297, 116. 326. 127. 186, Oannes, 250. 267. 417 437 oghk, 52. 70. 71. 90, 219. 2+0, 241, 190. 415 Cezalandtrllm.$ . 185. 187, Olson. charLes, 120. 321. 122 259,261.295, 185. 189 Omorka.266, 150,437 Nrppnr. 10, 16, 17.49. 81, 94, 96. 105, 106, 109, ll5, Ong. 120, l22. 130, 149, 150. 157, 159, 160, i62, 172, 185, 199.220, A Leo. 218, 256, 267, 269. 289. 290. , lZ5. 329. 334, )3+, 39t . 42A . 432, 434. 437 l0l, l7l, 317,449 241 . 324 OEa,345 Nihh. 218,437 Ot1. 8.bi1. 26. 27, 28, 2+9. 255, 275. ]35 NGaba,418 Norea.lll, 142. l4l, walteri.,412 Oppenhein, Osiis, 148 144, 145. 456 Eskikitaplarim.com Karagöz aki\2,88, 91. I tl, l7l, I76,ll0. 145. i59. Q 194 Qntnra.,219,105 nn, Anhur,283,l5l ohlerdiyan. 11, 14,87, Il2, ta3. 234, 235, 25 t. 239 , (srifr ). 141,417 t^tio, ZiZ, 251 . 354 rdgdlrd 246, Z4A, 252, 25), 251, 263, 324, 147, 374,430, 412,414, 415, Reiner, Erica, 25, 229, 230, 231, 't36 ''Olnier Ulkesi\de Natl 232 DalFnrlnaMh , 254 Reisnin, D. D, l19 ohnsu2lnk, 22, 248. 249. 136 dzgnc, Nimer,258 Rhea, 162, 164 Ricoeur. P^ul. 176.177, 178 Pagds, Elahe, 346. Palner. Richard l5l. [., ]76, 361. 185 ri8rn! (snn ).277.417 198. Rilke, Ratu€rMan!,415 399,416 Robinson james 11 . 105. 142 trrr., (Ak ). 298. 417 s.brt!D (5iim ). 156,417 ). 199.203,417 (siinr ). 199. 202,417 i4gdr rn (sr.iLN PokiN. Ann,257 259 s.Siddd Peuinaro, Cror^nni. 196 5n8ln, gdl pitr riDi (Ak.), 418. 417 !.Ar1.8 (sum ), l 13,4l7 Pl^ron. 12l, 148, 158. 359 5dlmr (sfun (Sin.), 198. 201.417 ).216,417 5akia.144 Poland,Lyu!M,176.l8l postmoden(izm).120 I,rirch.rd.l., sanpF, 148, 149. 354 +27 Sargon, Agadeli, 42. 105. 429 Pr r Satuh, 19,272. 148, 154, 355, (Ak.), 256. 417 Eskikitaplarim.com 156, 357. 158, 159, 160, 172. 457 Karagöz SIMERLERIN XURNAZ TANRJ5I ENI{I 419 snlelman sattrrn eo.uklanndan Birini 5rrrr searle, John. n Me$lleii, tl. 14 SDlqman. Hazreri. 14, 312 22l Mnololiri, 20, 21, 12,14, 36,37 siimer Akadca, 18, 38. 331 Serh, 342, 143, 345 sntnerce,7, 10. 16, 18,23'27, 37, 38,40 ,12, 44,46,51,53. silindir mrihii., 10, 127, 250, 257, 258, 259, 260. 263. 265, 273, 54, 55, 70, 7 3. 7 4, 115.375.42t,411 84. 86. 89,91,92,95,98, 2ll, lll, 219 unnmni, ll5, 408 r08, 77 , AA, A2. Si,!5amuh. t04. sin-leqi 143, 155. 156, 157, 164. 183, la7, 5tuop, 348 149 2t3. 322. 324. 734, 13t , 332, 337 , 147, 150. 179, t92. l9l, t96, smn, 109,418 4dnnds |v"rd (Hn ),ll5,418 sliiber, Ake W.20, 14,17,8J, u8. l2l, 190. 204, 209, 221, 124, 238, 219, 271. 272, 288, 295, Srppa.. 270, 275,.137, 438 91, 0. 121 122, 400,409. 412. 417. 429 Sunn'gan, I11, l14,418 115. l16. 119. Suriye, 24. 258, 2ij8, 269, 27 149, 198. 204, 205. 20a. 128 1 )49. 132 428 solokles,415 ''5airr^r Ne sophi2, :143, 344 Ir Yara.r".4l5 {Ak ). 284. 285. 2a6, 247. 418 sartrL n,l[r (Srn ), 107, 158.418 srm.s, srfirrhi, 107 | lrrrna! 129. tt0, tl9. I4t, 215, 242 2,13, 245, 127,418,420 (Sum ). 94. 418 !,]*di(Snn ),15. 16,62. ll4, rp, 106, 129, ll0. 160. l6l, 201 ''sdlalye trin Hikiycsi . 356 127, 142, SnbnFHanazi, 195, 196, 418 t4l snrpu.229. 210, 212, 214, 418 t+4. 147. 151. 157. 186. 190. snrrpp^k, 279. 189, 418 418 458 Eskikitaplarim.com Karagöz 5uzr.ni, 418 ti dugir gh (Sum ).ll4.4l8 TiInar, 266, 288,289, 290, 291, 295 299, l0l, 102, 30t. )07. 350, 361, 4 )3, 4)4, 4]i Tacnus, 148. 149 Tahua Ol!ran 29,1. !nki. 264 434 Tigay, Jdliey H . rdftn(!irurl{rln rD (lhr ),418 'lallqrisr, Knur Leonaid. 215. 2.i8, 148, 160.417,418 ll5 ilki,6l rufan. 21.27, 91, 108, 109, 170, 242, 250. 264, 270 275, 277, Talnnd,2l 278, 280, 281, 282, 281, 296, 297,301, 124, '''l^nn re lnsau Kni$rmi,276 ldnh Siirr/il? Bulldr, Ta ans, 157, l8l 164 Ickrin. 27l. 146. l5l. 352, 153. 354, 360. 367, 144, 145, 146, 150, 4t1 rue, 104, 129, 130, 2ll,214,:115 Tiylor, Daud, 197,199 -lhon1as. l4l, t74, 177, 189, 195,420, 429, Ta5tnisu, 316. 317..118 Taylor. 3tl tl6, tl8, 142. 16l 160, 161, Tunq C.gr,424 lll. ll8, J.11, 144, tugla. l5L.4ll il2, lLl ll8, 150. l5i. 152. I51, 157.216 ( lt ). 18,.248, 256. tlt.4l1 Tesub, 108, 309, :112. lll, I17, Icnrtr'tr2 Ubellui. ll9.l6t,164. 165, 166, 418 Term, 42. 122. ll8. 144, 409, !.i!g (Snn.), 412.419 225, 227, 228, 244 lrrDrgdl (sim. ), 74, 86, 115,225, 439 Thalarh. 266, 150, 417 Ugatrt,24,16 Th.ogr,rid. 272, 107, 154, 160. 162. 166.419 439 Th.las^, .)66, 150, 417 36r. ll2. lLl. 16l. 166. 167, 438 -ihureiu-D.ngin, Ullikunni, I16, 117. 364. 166 .Ullikunmi nin 5a N ,ll l.312. 179, ll6,318,l2l |,244 Eskikitaplarim.com nmad.46, 216 459 Karagöz SOMERLERIN (URNAZ TANRI5I ENK +30,439 mnnd Hlrur(Ak.), 350 nlmu (Ak.), 439 Unu, 10, 50, 51, 57, 58, 59, 60, t lrfDeda (snm.), I7t, ,rtrrl(snm ), 3I. 32, 66, 67, 77, 61, 116, lt7,169,439 Ur!'.51, 54, I15. l16,211.234, 174,439 235, 237 . 2.3A, 262, 327 , J30. 4IA,422,439 78, 79,81,8t,213,439 ,r'r-ur (Emesal), 403 utuL).u (Ak.), 244. 251, 439 ! utujJd tr'u-m (50m ), 403.439 knnrli (Ak ), 242,439 !rrn!'un db& (Snm ). 193,439 ! ru u Van BuEn, (Snm.),192,393. 1il,276. 268. 348, 149, 175 438 van den Bont,,A., 197. 400 Ur, 31,14, 102, lZ4, 329,439 vin der Le.nw, C Ur Derri,li.,26a van Drjk,J. J Ur Devri, IU.. 26, 264 4.20, I18, 198, Van Gennep, Amold, 371 Un9, 419 Varlgnei,415 uHn.B,361. 363. 164 Vetrns, 242, 157 U6,86 Vergilir6, 148 Uri, I95, 196, 419 Ur-Ninrna, 197, 202, 201, 419 ''UFNinunaF Edilen bir Dua ilc Enki ye llahi , 197,200,205 Von soden, Wolfnn. 40. 302. 105,4t9 Uruk,9.15,44, 126, 139, I42, 143, 144, 145, 146, 147, 148, I, 43t, 432. 434 Uruk un ndbereil€ri, 144 79, 126, 148 Waketield Mrsrer, ll9, l4l warka, 412 Wilcke, Chus,87. Usmu (Hn ).258,414 llduhi (sim.), I89,439 ll5, !!ha,63.64,76. Walker. Chrcropher, 142 u*d (snm.), 97.98,419 Utnapigtin, 279, , 400. .lO2 241.242.298.tog Ur HanedanlrEL, lU., 197 195, 196. 37 Douglas, ,17. 258. zJg, 264, 26 I, 262, 263. 265. 439 "a-gd uppu, E ll5, 120. 122, r24, t56,427 Wilen,J. V Krnnier,229, 210, 136, 137. 4@ Eskikitaplarim.com Karagöz 235. 216. t00 234, 23t, 232, 233, 235, 253. 256, 277 , 279, 300, 326, 33t, 34t.436 Yahudi(lik), 41, 2 19, 224, 27 .Yeminin Elendisi ,229, 256 1, 3ZZ, 323, 329, 334, 332, 333, YeniKHIIk(Hl.),25.307 342, 344, 379. 344, 4t4, 420 \^ld^b^oth, 322, 343, 344, 346, yeniden doBum,407 155 YHWH,219,305 Yuhanntnrn (itabr, 400 Yao, 305, 322 Yuhanna nm Vahyi, 343, 344 Ya\c, 122, 343 Yunan Btylr Papirusleri, 219 yazman,2,1,26, l 19, 137, 163, 2l),, 2 t3, 275, 330, 37 4, 4tZ, Zetdn$.224 413,438 yazman okullan. Zets, 322, 349. 350. 354, 356. 357 , 36t, 362, 363, 364, 365, 7.24,26. 43, 273,374,396,409 Yzman Srn samuh lnki ye Mekiubu, 2I1. 212, 186 366, 372, 431, ziggurar, Zi,\stda, 27I, 334, YediBilge,43 yedi 209,2l0.2ll 337 . 35a, 439 Zt ,322,344 cin,242 Yehola, 270, 283, 305, 326,128, 312, 346. 351, 351,401, 419 yemin, 54, 55, I4l. 223,229, Eskikitaplarim.com 461 Karagöz SAMUEL NOAH KRAMER aoa SUMERLERIN KURNAZ TANRISI ENKI tsBN 975-8240-33-1 ililililililt1ilil|il Eskikitaplarim.com Karagöz