KARAGÖZ
Mustafa MUTLU
A raştırm acılar, g ö lg e o y u n lan n ın
k ay n ağ ı .ü zerin e çeşitli g ö rü şler
ileri sü rerek b u o y u n lan n S iy am v e B u rm a'y a g eçtiğ in i sö y lerler. B u
o y u n ları, M o ğ o llan n Ç in 1 ilerd en ald ığ ı, M o ğ o llard an d a O rta A sy a T ü rk lerin e g eçtiğ i sö y len m ek ted ir. A n ad o lu 'y a g ö ç ed en lerle b u san atın b ü tü n
d ü n y ay a y ay ıld ığ ı ileri sü rü lÜ r. B azılan n ca id d ia ed ilir k i, g ö lg e o y u n lan
1 6 . y ü zy ıld a M ısır y o lu y la A n ad o lu 'y a g elm iştir. B u id d iay a g ö re, Y av u z
S u ltan S elim 1 5 1 7 tarih in d e M ısır' ı ele g eçirin ce şerefin e v erilen b ir eğ len ce sırasın d a g ö lg e o y u n u n a b en zer b ir g ö steri y ap ılır. Y av u z S u ltan
S elim , o san atçıy ı b erab erin d e İstan b u l'a g etirir. O sıralard a 2 1 y aşın d ak i
o ğ lu K an u n i S u ltan S ü ley m an , g ö lg e o y u n lan m ço k sev er v e sey red erm iş. B ö y lece g ö lg e o y u n lan m n O sm an lı S aray ın a ad ım attığ ı v e y ay ıld ığ ı
v arsay ılır.
H alk ın b ü y ü k ilg isin i k azan an b u o y u n tek n iğ i T ü rk u stalan m n elin d e g elişm ey e b aşlar. M ısırg ö lg e o y u n lan n d ak i ren k siz h arek etsiz g ö rü n tü ler, T ü rk g ö lg e o y u n u n d a h arek et v e ren k zen g in liğ i k azan ır. T ü rk
g ö lg e o y u n lan n a "Ç ad ır H ay al, Z ıllı H ay al, H ay al-ı Z ıll" ad ı v erilird i.
S o n zam an lard a ise o y u n u n b aş k alıram ım n ad ın a u y g u n o larak "K arag ö z
O y u n ıan " d iy e tam n m ay a b aşlad ı.
.
.
K arag ö z v e H aciv at ü zerin d e ü n lü sey y ah E v liy a Ç eleb i, u zu n u zu n
d u rarak d ev rin ü n lü K arag ö zcü lerin i sıralar v e h ay atlan m b ize n ak led er.
E v liy a Ç eleb iy e g ö re; K arag ö z'ü n esas ad ı B illi Ç eleb i'd ir. K en d isi S elçu k lu T ü rk lerin d en o lu p d em ircilik le u ğ raşır. B u rsa şeh rin i T ü rk ler alın ca
A h m et B ali Ç eleb i B u rsa'y a y erleşir, san atım o rad a icr~ ed er. P ad işah
S u ltan O rh an , B u rsa' d a b ir cam i y ap tım ay a k arar v erir. D ik en in d ö rt b ir
tarafın d an u stalar, işçiler g elir. B ali Ç eleb i d e b u in şaatta g ö rev alarak taş
p arçalan m d em ir çu b u k larla b irb irin e tu ttu ru r. A y m in şaatta u stab aşı H aciv at "H acı İv az" ile tam şır. İk isi arasın d a içten b ir ark ad aşlık d o ğ ar. N eşeli v e tatlı d illi b u in san lan n b iraray a g elm eleri, y ap tık lan so h b etler
d iğ er işçilerin işleri b ırak m alan n a seb eb o lu r. C am i in şaatı y av aşlar. P ad işah d u ru m u ö ğ ren ir. H er ik isin in d e b aşlan m v u rd u rarak cezalan d ın r.
S o n u n d a su çsu z o ld u k lan an laşılır. P ad işah b u d u ru m a ço k ü zü lü r. Ş ey h
K ü şteri, ad ın d a b ir ad am p ad işah ın acısım h afifletm ek için ,. K arag ö z v e
M USTAFA M UTLU
54
H a c iv a t'ın şe k lin i d e ri ü z e rin e re sm e d e r. B u şe k ille ri, ışık l\a y n a ğ ı ö n ü n d e
v e p e rd e a rk a sın d a 'o y n a tır. G ö lg e o y u n la rın ın z a m a n ım ız a b u h a liy le g e ld iğ i b e lirtilir.
B ü tü n b u n la r g ö ste riy o r k i, b u g e le n e k se l a ta y a d ig a p . sa n a ta ilg i
d a h a d a a rta c a k , b u n d a n so n ra d a y a şa m ın a d e v a m e d e c e k tir. B ü tü n m e se le k o n u y la u z a k ta n y a k ın d a n ilg ile n e n , u z m a n k işile rin , k o n se rv a tu v a n n , ü n iv e rsite n in , b a k a n lığ ın ın k o n u y a d a h a y a k ın ilg iy le y a k la şm a la rı,
b u sa n a tın iç e rd e v e d ışa rd a ta n ıtılın a sı iç in b ü y ü k b ir h iz m e t o la c a k tır.
E v liy a Ç e le b i'n in b a şk a b ir riv a y e ti ise şö y le d ir: K a ra g ö z , B iz a n s
İm p a ra to ru n u n h a b e rc isi o lu p a sıl a d ı S o fy o z lu M e h m e t B a lı Ç e le b i'd ir.
B u k işi im p a ra to ru n m e k tu p la rın ı S e lç u k lu S u lta n ı A la a ttin K e y k u b a t' a
ta şırm ış. H a c iv a t ise S e lç u k lu T ü rk le rin d e n o lu p 'E fe li o ğ lu Y ö rü k ç e H a lil
a d ıy la a n ılırm ış.
O n u n g ö re v i d e S e lç u k lu S u lta n ın ın M e k k e v e M e d in e 'y e g ö n d e rd iğ i m e k tu p la rı ta şım a k m ış. B u ik i p o sta c ı, se y a h a tle rin d e
b irb irle ri ile k a rşıla şın c a sa k a la şıp ç e v re sin d e k ile ri b o l b o l g ü ld ü rü rle rm iş. H a d v a t b ir g ü n , M e d in e ' d e n d ö n e rk e n Ş a m d o la y la n n d a h a y d u tla r
y o lu n u k e sm işle r v e o n u ö ld ü n n ü şle r. H a c iv a t'ın se v im li k ö p e ğ i sa h ib in in k a tille rin i o rta y a -ç ık a rm ış. H a y d u tla r y a k a la n a ra k c e z a la rın ı ç e k m işle r. E v liy a Ç e le b iy e g ö re ; b u o la y A n a d o lu 'd a d u y u lu r a ğ ız d a n a ğ ız a d o la şır. B ir sa n a tç ı K a ra g ö z v e H a c iv a t'ın g ö rü n tü le rin i d e ri ü z e rin e işle r,
o y n a tır. E v liy a Ç e le b in in a n la ttığ ın a g ö re , 1 6 2 3 y ılın d a y a p ıla n şe n lik te
b o l b o l g ö lg e o y u n la n n a y e r v e rilm iştir. H a tta S u lta n IV . M u ra t b ile b u
o y u n la rı se y re tm iştir. O n u n d e v rin d e p e k ç o k g ö lg e o y u n u u sta la rı y e tişm iştir. 1 7 . y ü z y ıld a g ö lg e o y u n la n k e sin b iç im le rin i a ld ı. L a le d e v rin d e
d e b u o y u n la ra g e n iş y e r v e d im iştir. 1 9 . y ü z y ıld a K a ra g ö z ö n e m k a z a n m ıştır. C u m h u riy e t d ö n e m in d e ise sin e m a v e tiy a tro n u n e tk isi ile K a ra g ö z
sa n a tı y a v a şla m a e ğ ilim i g ö ste rir. A n c a k b u g ü n y in e d e y a şa m ın ı sü rd ü rm e y e d e v a m e tm e k te d ir.
KARAGÖZ OYUNUNDA TEKNİK
K a ra g ö z o y u n la n , b ir ç e rç e v e y e g e rili p a tisk a a rk a sın d a k o n u la n ışık
k a y n a ğ ı ö n ü n d e o y n a tılır. B e y a z p e rd e y e "a y n a " a d ı v e rilir. P e rd e ö n c e le ri 2 x 2 .5 m . ik e n so n ra la rı 1 ıo x 8 0 m . e b a d ın d a y a p ılm a y a b a şla n d ı. P e rd e
ç e rç e v e si k a lın siy a h b e z le rle ö rtü lü d ü r. İç ta ra fta p e rd e n in a lt ç iz g isin e
p a ra le l k u ru lm u ş ta h ta d a n b ir ra f v a rd ır k i b u n a "p e ş ta h ta sı" a d ı v e rilir.
O y u n u n te k n ik a ra ç v e g e re ç le ri; z il, te f, k a m ış, d ü d ü k (n a re k e ) p e rd e y i
a y d ın la ta c a k k a n d il v e y a a m p u ld ü r. B u n la r p e ş ta h ta sın ın ü z e rin d e b u lu n u r. A y rıc a b ird e n fa z la ta sv iri tu tm a y a y a rıy a n (Y ) h a rfi b iç im in d e k i
ç a ta l ç u b u k la r d a b u ra y a k o n u lu r. G ö rü n tü le re "ta sv ir" a d ı v e rilir. 3 2 v e
4 0 c m . b ü y ü k lü ğ ü n d e o la n b u şe k ille r g e n e llik le m a n d a , sığ ır v e d e v e d e ~
risin d e n y a p ılır. D e v e d e risin d e n y a p ıla n ta sv irle r d iğ e rle rin e g ö re ç o k
şe ffa ftır. Ş e k ille ri v e re n k le ri d a h a g ü z e l g ö ste rir. D e rile r ö z e l b ir y ö n te m
ile şe ffa f h a le g e tirilir. D a h a so n ra y u m u şa k b ir a ğ a ç ü z e rin d e "n e v re ğ a n "
a d ı v e rile n u c u k e sk in b ıç a k la rla işle n ir.
KARAGÖZ
55
P arçalar risin a, k iriş, k atk ü t ad ı v erilen ip lerle b irb irlerin e b ağ lan ır.
D ah a so n ra şek iller u y g u n b ir tarzd a çin i m ü rek k eb i v ey a k ö k b o y a ile
b o y am r. T asv irlerd e ay n ca so p a tak m a y erleri açılır.
KARAGÖZ
1 - G İR İş
OYUNUNUN
BÖLÜM LERİ
(Ö N D ~ Y İş= M U K A D D İM E = P R O L O G )
N arek e'n in (K am ıştan y ap ılm ış d ü d ü k ) çalın m ası ile "g ö sterm elik "
d en ilen tasv ir (ev , b itk i v s.) p erd ed en y av aş y av aş y u k an çek ilir. B u n d an
so n ra sah n ey e, sey irciy e g ö re p erd en in so l tarafın d an H aciv at sem ai o k u y arak g elir .. S em ai b itin ce p erd e g azeli o k u r. K arag ö zü p erd ey e d av et
ed er. K arag ö z p erd ey e g elir.
. II- M U H A V E R E (S Ö Y L E Ş İ= D İY A L O G )
B u k ısım , K arag ö z ile H aciv at arasın d a g eçen b irb irlerin e b ilm ece
so rd u k lan v e b ir elay ın y a d a b ir rü y am n g erçek b ir o lay g ib i an latıld ığ ı
b ö lü m d ü r. B u b ö lü m ü d id ak tik ö zelliğ i o lan b ir k o n u y u an latm a b içim in d e o lu r.
III- O Y U N (F A S IL )
M u h av erem n b itişin d en so n ra esas o y u n b aşlar. K o n u n u n ak ışın a
g ö re u y g u n şek ild e çeşitli tip ler g elerek o y u n u o lu ştu ru r v e so n u ca v ard ın rlar.
IV - B İT İş
(F İN A L = E T İL O G )
B u b ö lü m ço k k ısad ır. K o n u b itirilin ce H aciv atK arag ö z'e
"Y ık tın
p erd ey i ey led in v iran lV aray ım sah ib in e h ab er v erey im h em an " d iy erek
o y u n u n b ittiğ in i h ab er v erir. G ö rü n tü ler p erd ed en çek ilir. O y u n so n u n d a
çen g i g elir m ü zik eşliğ in d e o y n ar.
KARAGÖZ
O Y u N L A R IN D A K İG Ö R E V L İ
K iŞ İL E R
1 - H a y a l i : K arag ö z o y u n lan m
o y n atan , sesleri tak lit ed en tasv irleri
so p alarla h arek telen d iren , m ü zik v e esp iri g ü cü n e sah ip k işid ir.
I I - Ç ı r a k ( Y a r d ı m c ı ) : P erd ey i h azırlay an o y u n b irlerin i (tasv irleri)in
ü zerin e d izen , m esleğ e y en i. atılm ış b ir k işi o lu p o y u n b o y u n ca u zrn am n
y am n d a d u ran o y u n u n in celik lerin i ö ğ ren en b ir k işid ir.
L I I - S a n d ı k k a r : çırağ ın y ard ım cısıd ır. "H ay al san d ığ ı" d en ilen san d ık tan o y u n tak ım lan m çık an p , y erleştirir. T asv irlep d eğ n ek lere g eçirip
h azırlar, tem izler, o y u n d ü zen in e g etirerek h erşey in d ü zen li o lm asım sağ lar.
ıv -
Y a r d a k : O y u n d a sö y lem esi
g erek li şark ı v e tü rk ü leri o k u y an k işi-
d ir.
v - D a ğ r e z e n : T ef v e zili çalan k işi o lu p o y u n d a b azı y erlerd e y ap ılm ası g erek li efek te d e y ard ım cı o lu r.
\
MUSTAFA MUnU
56
~;,.--~----,,,-I
1
fj
i
1
'~
1
1
1
;1
i
tt
ı
i
..•;
,r'"":"
'i:i
.. "/
~
.,.,~,'
i.
..
,r.
~
.'
L
,.-'<
..., .-,'J
:',
.. ' '1
.~
..
_.~.".
:::~:
...•
,
4
.'
/-
.~....•....
:!
...:.
"
\
..
....•
"--......
.
,
"\.
'-.;'
~.-;
"
"
.
.
._-..,,:.,;.r'_--~-~. _.---r.f.-..
~
__
.
.
~
;:-.0::
i
i
•••.•••••
.~-----..--.--~
,:~..i
".'
.'
,/\/
..
7-.
---.~-_.:",-~'
~--'
KARAGÖZ
YAŞAYAN
57
KARAGÖZ
G e le n e k s e l T ü rk tiy a tro s u n u n ö z ü n ü te ş k il e d e n , h a tta o n la n b irç o k
y ö n le rd e n e tk ile y e n b u g e le n e k s e l s a n a tın d u ru m u h a k k ın d a , ç e ş itli g ö rü ş le r o rta y a a tılm ış , k a y n a ğ ım M ıs ır'a , Ç in ' e , O rta A s y a 'y a b a ğ la y a n 1 a r
o lm u ş tu r. E lim iz d e b u lu n a n b e lg e le rin ış ığ ı a ltın d a , b u s a n a tın T ü rk h a lk ım n ö z m a lı o ld u ğ u , o n u n y a ra tıc ı m u h a y y ile s in d e n
d o ğ d u u ğ u a ç ık c a .
b e llid ir.
B ü y ü k T ü rk g e z g in i E v liy a Ç e le b i, s e y a h a tn a m e s in d e
b u s a n a ta
g e n iş o la ra k y e r a y ın r. B u rd a 'd a b u lu n a n , K a ra g ö z 'e a it o ld u ğ u s a m la n
m e z a r v e m e z a rta ş ın d a b u lu n a n y a z ıla r is e b ir b a ş k a b e lg e n ite liğ i ta ş ır.
A y n c a K a ra g ö z 'ü n v a rlığ ım d o ğ ru lu y a n d ö rt riv a y e tin d e B u rs a v e ç e v re s in d e g e ç m e s i k e s in lik le K a ra g ö z 'ü n d o ğ u ş y e rin in y u rd u m u z d a o ld u ğ u n u k a m tla y a n b e lg e d ir.
B u g ü n b ile b ü y ü k , k ü ç ü k h e p im iz in z e v k le a ra y ıp s e y re ttiğ i b u a ta
y a d ig a n s a n a tım ız , a ra d a n y ılla r g e ç s e b ile ö n e m in i k a y b e tm e m iş , s in e m a
v e te le v iz y o n 'u n b ü y ü k e tk ile ri y a m n d a y in e c a n 1 ılığ ım ta p ta z e k o ru m u ş ,
z a m a m m ız a k a d a r g e lm iş tir. B ilim a d a m la n n a
u s ta s a n a tç ıla ra k o n u
o lm u ş , o n u n la ilg ili b ir s ü rü s e m in e rle r y a p ılm ış , k u rs la r a ç ılın ış , y a n ş m a la r d ü z e n le n m iş tir. H e p s in d e d e o rta k o la n 'a m a ç , b u g e le n e k s e l s a n a tı
y e n i k u ş a k la ra ta m tın a k , y a y m a k e s a s ım b e n im s e m iş o lm a la n d ır.
B u y a z ım ız d a K a ra g ö z ile u ğ ra ş a n s a n a tç ıla rd a n , k u rs , s e m in e r, g ö s te ri v e y a n ş m a la rd a n b a h s e d ip , s o n o la ra k K a ra g ö z iç in y a p ıla n y e n ile ş tirm e h a re k e tle ri ü z e rin d e d u ra c a ğ ız .
Ü N L Ü H A Y A L C İL E R
K a ra g ö z ile u ğ ra ş a n s a n a tç ıla n
v e re lim :
.
s ıra 1 ıy a 1 ım v e e s k ile rd e n b irk a ç ö rn e k
K ö r H a s a n Z a d e M e h m e t Ç e le b i
Ş e n g ü l Ç e le b i
San A hm et
B ekçi M ehm et
Y a k ın ç a ğ d a n ö rtıe k le rim iz i
a ç ık la y a lım :
H a y a li F a ro l A h m e t E fe n d i
H a y a lı A k ta r R ız a
H a y a li E n d e ru n 1 u N a fiz B e y
H a y a li A ra p A li
H a y a li K a rtta rc ı K a d ri
H a y a ll A ra p A z iz
H a y a lı K a ra g ö z H ü s e y in
H a y a ll A ra p C e m a l E fe n d i
H a y a lı R e s s a m H a k k ı
H a y a ll K a m il E fe n d i
M USTAFAM UTLU
58
H ay ali R essam M u azzez
H ay ali Ö m er E fen d i
H ay ali S araç H ü sey in
H ay ali B ab a H alim
H ay ali B ab a M ü ştak
. H ay ali Ş işm an A h m et
H ay ali Y o rg an cı A b d u llah
. H ay ali B eh iç E fen d i
H ay ali Y o rg an cı M eh m et
H ay ali C am cı İrfan
H ay ali Y u su f E fen d i
H ay ali C arn cı M erh et
H ay ali A k tar M eh m et
H ay ali C errah S alih E fen d i
H ay ali C errah M u stafa
H ay ali Ç eleb i M eh m et
H ay ali Ç o p \lr H ü sn ü
Ş im d i ise so n d ev ir h ay alcilerin i sın u ıy alım 1 :
A rap Ö m er efen d i
K ıb n sh A g ah E fen d i
H ay al K ü p ü E m in A ğ a
K ö r İzzet E fen d i
İh san E fen d i
Y o rg an cı A b d u llah E fen d i
K ü çü k İsm ail E fen d i
K atip M eh m et B ey
T ah ir A ğ a
P ü sk ü llü H ü sn ü E fen d i
Ç o p u r H ü sn ü E fen d i
K artarcı H ak k ı E fen d i
Ş ek erci D erv iş E fen d i
A k tarcı R ıza E fen d i
T ezg ah cıM eh m et
K arag ö z M eh m et
K ö rM eh m et
H afız M eh m et
M ü ştak B ab a
i
H ay aleıb aşı Y u su f E fen d i
E n d eru n lu H am it E fen d i
. Z arn an ım ızın ü n lü K arag ö zcü le:rin i g ö relim :
H ay ali A rap C em al E fen d i
T alat H aran lı
H azım K ö rrn ü k çü .
T u n car C an b ey
M azh ar G en çk u rt
T acettin D in ar
H ay ali K ü çü k A li
N ev zat A çık g ö z
M etin Ö zlen
İh san D izd ar
K A R A G Ö Z 'E
G Ö N Ü L V E R M İş Y A Z A R V E S A N A T Ç ıL A R
A n d , M etin : G elen ek l'el T ü rk T iy atro su ü zerin e k itap lar y azm ış, g .erek
y u rt içi g erek se y u rt d ışın d a K arag ö ı; ile ilg ili sem in er v e k o n feran sIara k atılm ış, g ö lg e o y u n u ile ilg ili b ild iriler su n m u ştu r.
ıT ü rk
T em aşası-S e1 im
N ü zh et G erçek , K an aat K itab ev i,
/
1942,
S.
30.
KARAGÖZ
59
A li, H a y a lı K ü ç ü k : (M u h ittin S e v ile n ). C u m h u riy e t d e v rin in s o n u s ta h a y a le is i v e ta s v ir y a p ım c ıs ıd ır. B a s ılm ış o y u n la n v a rd ır. B u s a n a tta
to ru n u n u y e tiş tirin iş tir~
A rıs o y , S ü le y m a n : İs ta n b u l'd a 2 3 -3 0 H a z ira n 1 9 7 5 ta rih le ri a ra s ın d a y a p ıla n " i. U lu s la ra ra s ı T ü rk F o lk lo r K o n g re s in d e " " K a ra g ö z v e F o lk lo r" is im li b ild iris in i s u n m u ş tu r.
B a lta c ıo ğ lu
g ö z 'ü n
İs m a il H a k k ı: S a h ib i o ld u ğ u " Y E N İ A S IR " d e rg ile ri K a ra ta n ıtılm a s ı iç in ç a lış m ış tır. E n a y n n tılı o y u n la n v a rd ır.
B e rle y , M is s B e ry ı: A m e rik a n C R S te le v iz y o n
o lu p , te le v iz y o n d a K a ra g ö z o y n a tm ış tır.
ş irk e ti, s h o v y o ru m c u s u
B o rc a n b , A h m e t: M illi K ü tü p h a n e , M ü z ik v e G ü z e l s a n a tla r ş u b e s i m ü ;d ü rü o lu p , K a ra g ö z k a ta 1 0 ğ u n u h a z ırla m ış tır. 1 9 7 0 ta rih in d e C e n o v a 'd a
U lu s la ra ra s ı s a h n e s a n a tla n M ü z e -K ü tü p h a n e le ri
k o n g re s in d e b ir b ild iri ile K a ra g ö z 'ü d ış ü lk e le re ta n ıtm ış tır.
ıx .
C e la l, M u s a h ip z a d e :
E s e rle rin in b a z ı y e rle rin d e K a ra g ö z o y u n la n n d a n
b a h s e d e r. O y u n iç in d e , K a ra g ö z o y u n la rın ı k u lla n m ış tır.
D u d a , M . H e rb e rt:
K a ra g ö z ta s v irle rin e
y a b a n c ı b ilim a d a m ıd ır.
a it b ir s ü rü fo to ğ ra f ç e k m iş b ir
G e rç e k , S e lim N ü s h e t: " T ü rk T e m a ş a s ı"
g ö z , M e d d a h , O rta o y u n u 'n u a n la tır.
is im li e s e rin y a z a n
G ü le k , H id a y e t: R e s im ö ğ re tm e n i
ta s v irlik b ir s e rg i a ç m ış tır.
1 9 6 5 ta rih in d e
K u d re t,
C e v d e t:
o lu p
o lu p K a ra -
İs ta n b u l' d a 1 0 0
3 c iltlik K a ra g ö z o y u n u y a z m ış tır.
K u n ç , Ig n a z : M a c a r a s ıllı o lu p T ü rk H a lk e d e b iy a tı v e K a ra g ö z ü z e rin e
d e rle m e le r y a p m ış b ir b ilim a d a m ıd ır.
K ü ş te ri, Ş e y h (M e h m e t): K a ra g ö z c ü le rin
z a n B u rs a ' d a b u lu n u r.
p iri k a b u l e d ile n b ir z a ttır. M e -
N e s in , A z iz : 1 9 6 8 ta rih in d e 3 K a ra g ö z o y u n u y a z m ış tır.
R a s im , A h m e t: z a m a n ın K a ra g ö z ü
h a tıra la ra y e r v e rm iş tir.
R itte r,
H e lm u th :
ile ilg ile n m iş
b a z ı e s e rle rin d e
ilg ili
3 c iltlik A lm a n c a K a ra g ö z k ita b ı y a z m ış tır.
S a ra c o ğ lu ,
C e m a le ttin :
B ü y ü k s a n a tç ıı N a z ım 'ın ilk K a ra g ö z p e rd e s in i
k u rd u ğ u ç o c u k lu k a rk a d a ş ıd ır. Z e n g in b ir K a ra g ö z k o lle k s iy o n u n a
s a h ip tir.
S a lih , K a tip : A b d ü lh a m it d e v rin in ü n lü K a ra g ö z c ü le rin d e n
g ö z s a h n e s i v e o e y u n la n n d a y a p tığ ı y e n ilik le rle ta n ın ır.
o lu p , K a ra -
S e v in , N u re ttin : (1 9 0 0 -1 9 7 5 ) g e le n e k s e l T ü rk g ö lg e o y u n u ü z e rin e k ita p
y a z d ı. A y n c a ta s v ir y a p m a s ın ı v e o y n a tm a s ın ı b iliy o rd u . A m e rik a 'd a İn g iliz c e o la ra k ta s v ir o y n a ttı.
M U ST A FA M U T L U
60
•••••••• : 1972 yılından bu yana K aragözkurslarınnda
öğrenci yetiştirdi
1973'de,1. U luslll!arası T ürk F olklor K ongresinde "T ürk G ölge O yu-'
nunun K aynağı U zerine", 197 5'te ise 1. U luslararası T ürk F olklor
K ongresinde, "T ürk G ölge O yununda A hlak, S ihir K adın" başlıklı
bildirisini sundu.
S iyavuşgil S abri E sat: B u yazarım ızın
doçentlik tezi K aragöz üzerine-
dir.
Ş ahin, C elal: Ü nlü taklitçi olup, bazı radyo program lannda
K aragöz oy-
natm ıştır.
Ş aul, M ahir:
İstanbul' da 1975 tarihinde yapılan 1. U luslararası T ürk
F olklor K ongresinde sunacağı bildirisinin "K aragöz'ün M iza~ ve İstanbul'da C em aat Y apısı" isim li bildirisini İstanbul B oğaziçi U niversitesi Y ıllığında 1975 tarihinde yayınlam ıştır.
Ü ngör, E tem M ahir: M üzik öğretm eni olup 1. U luslararası T ürk F olklor
K ongresinde, "K aragöz M usikisi" isim li bildirisini sunm uştur.
.
Karagöz İle İlgili Yanşmalar ve Gösteriler
T urizm ve T anıtm a B akanlığı A nkara'da 25-26 M art 1976 tarihinde
1. K aragöz yarışm ası düzenledi. Y urdun dört bir tarafından sanatçıların
katıldığı yanşm ada birbirinden güzeloyunlar sundular.
T ürk A lm an K ültür M erkezinin aracılığı ile 7-12M ayıs 1975 tarihleri arasında B O C H U M kentinde her yıl düzenlenen geleneksel figür, kukla
ve gölge oyun festivaline, T ürkiyeden bir ekip katılm ış. R agıp T uktekin,
T acettin D iker' den kurulu ekip, sergi)edikleri oyunlarla yabancılann takdirIerini kazınm ışlardır.
Karagöz Figürleri Sergisi
İstanbul Ö zel K ültür kolej i öğretm enlerinden N evin Ç okay
Z igoş1u G eleneksel K aragöz m inyatürleri sergisini açtılar.
ile E sen
Gösteriler
18-26 H aziran 1976 tarihleri arasında X III. A ntalya U luslararası
F ilm ve S anat F estivalinde K aragöz gösterilerine de yer verildi.
Y ine İstanbul' da 4. İstanbul F estivaı1 proğram ı içinde 1-7 T em m uz
1976 tarihinde gölge oyunları haftası yapılm ış, S anatçılar, K aragöz oyunlannı seyircilere sunm uşlar.
A nkara'da ise 7-12 A ralık 1976 tarihleri arasında, T ürk İngiliz kültür
m erkezinde, H ayali K üçük A li'nin anısına bir sergi ve gösteri haftası düzenlenm iş. G österiyi H ayali T orun Ç elebi ve T uncay T anboğa yapm ıştır.
KARAGÖZ
61
Karagöz ile ilgili Kurslar
3 K a s ım 1 9 7 3 ta r ih in d e İ s ta n b u l'd a A ta tü r k K ü ltü r
M e r k e z in d e
s ü r e n b ir K a r a g ö z ta s v ir y a p ım v e o y n a tım k u r s u d ü z e n le n m iş tir .
6 ay
M illi F o lk lo r A r a ş tır m a D a ir e s i v e E ğ itim P o r s o n e l D a ir e s i, D e v le t
T iy a tr o la r ı G e n e l M ü d ü r lü ğ ü n in iş b ir liğ i ile a ç ıla n k u r s la r a ö ğ r e tim ü y e s i
o la r a k N u r e ttin S e v in , R a g ıp T u ğ te k in , M a c it B a y la v k a tılm ış tır .
. Y in e 1 4 T e m m u z - 1 A ğ u s to s 1 9 7 5 ta r ih le r i a r a s ın d a
r a g ö z ta s v ir le r i y a p m a k u r s u a ç ılm ış .
İ s ta n b u l'd a ,
K a-
Ö ğ r e tim ü y e lik le r in i N u r e ttin S e v in , R a g ıp T u ğ te k in , M a c it B a y la v ,
T a c e ttin D ik e r y a p m ış la r . K u r s ta ö ğ r e n c ile r i, d e v e d e r is in in te r b iy e s i, iş le n m e s i b o y a n m a s ı ö ğ r e tiI m iş k u r s ta n 1 3 ö ğ r e n c i m e z u n o lm u ş tu r .
Karagöz Semineri
2 3 - 2 5 E k im 1 9 7 4 ta r ih in d e M illi F o lk lo r A r a ş tır m a D a ir e s i v e E ğ itim P e r s o n e l D a ir e s i B a ş k a n lığ ım n iş b ir liğ i ile b ir s e m in e r y a p ılm ış tır .
S e m in e r in a m a c ı: G e le n e k s e l T ü r k g ö lg e o y u n u K a r a g ö z 'ü n c a n la n d ın lıp y a ş a tılm a s ı iç in g e r e k li te d b ir le r i a lm a k v e s a p ta m a k iç in to p la m lm ış tır .
Uluslararası Asya Gölge Oyunlan Semineri
1 9 7 5 H a z ir a n a y ı iç in d e J a p o n y a 'm n
T o k y o ş e h r in d e d ü z e n le n e n
U lu s la r a r a s ı A s y a O y u n la r ı S e m in e r in e 5 ü lk e k a tıld ı. M a le z y a , T h a ila n d ,
H in d is ta n , E n d o n e z y a , J a p o n y a , T ü r k iy e d e n 'd e M e tin A n d k a tıld ı.
Karagöz Tasvirlerinin Olduğu Yerler2
Y u rd u m u z d a
o la n la r : M illi K ü tü p h a n e d e :
H a y a li
. d e v e v e d a n a d e r is in d e n y a p ılm a ta s v ir k o lle k s iy o n u v a r .
K ü ltü r B a k a n lığ ı,
M illi F o lk lo r
R a g ıp T u ğ te k in 'in K o lle k s iy o n u ,
A n k a r a D e v le t K o n s e r v a tu a r ın d a :
A r a ş tır m a
D a ir e s in in
A li'n in
a r ş iv in d e :
H a y a ıi K ü ç ü k A li'n in ,
A n I q ır a E tn o g r a f y a
M ü z e s in ç ie : H a y a li K ü ç ü k A li'n in ,
T u r iz m
B a k a n lığ ın d a :
v e T a m tm a
K üçük
R a g ıp T u ğ te ıb n 'in ,
k o lle k s iy o n la n
v a r d ır .
A ynca
T o p k a p ı S a r a y ın d a ,
İ s ta n b u l B e le d iy e M ü z e s in d e ,
İ n k ila p M ü z e s i, G ü z e l S a n a tla r A k a d e m is in d e ,
Y a p ı v e K r e d i B a n k a s ın d a
d a K a ra g ö z
ta s v ir
n u r.
2 G e le n e k s e l
T ü r k T iy a tr o s u ,
M e tin A n d . 1 9 6 9 s s . 1 6 5 .
k o lle k s iy o n la r ı
b u lu -
M USTAFA
62
M UTLU
A ynca özelolarak, B ehzat B utak, C em alettin
A nd'ında tasvir kolleksiyonlan vardır.
Y urt dışında, K aragöz, tasvir kolleksiyonlanm n
S aracoğlu'nun
M etin
bulunduğu yerler:
O xford Ü niversitesi, B itt R iivers M useum ,
L ondra' da: F orest H ill' de H ornim an M useum ,
H am burg' da: M useum F ür V olkerkunde,
M ünchen'de:
V olkerkunde M useum ,
K öln' de: Institut für T heaterw issenschaft,
K iev' de: T heater M useum ,
L yon'da: M usee International de la m arionette,
P aris'te: M usee de 1, I'H om m e,
K anada'da: M ontreal'de M cG ill Ü niversitesinde
arn K olleksiyonu bulunm aktadır.
Karagöz Oyunlannı
T he R osalynde S te-
Yenile,tirme Hareketleri
B azı yazar ve sanatçılanm ız K aragöz'ün biçim ve özünde bir değişiklikyapılm asım
önerm işlerdir. B unları görelim .
İlk olarak X IX . yüzyılda yazar A hm et M ithat efendi ile K aragözcü
"K atip S alih" perde üzerine buzlu cam koym ak, karagöz suretlenm büyütm ek gibi düşünceleri ortaya atm ıştır. A ynca perde içine ev, dekor v.s.
koydurm ak, oyun öncesinden saz çaldırm ak, m um yerine elektrik ışığı
kullanan ilk sanatçılardır.
- 1910 yılında K aragöz'ün
ilk canlı tem sili,
C anlı K aragöz sahnesi ve O peret K urnpanyası tarafından gerçekleştirilen bu oyunda K aragöz'ü ünlü tuluatçı N ahit, H acivat'ı ise T akip S alih
oynam ışlardır.
- Y ine 1931 tarihinde H azım K örrnükçü, canlı K aragöz tem sili oynam ıştır.
- 1941 tarihinde İsm ail H akkı B altacıoğlu ise K aragöz de yenilik
yapm ak istedi, onun yapm ak istediği yenilik hem teknik hem de konulara
ait idi.
- 1968 tarihinde M illiyet gazetesinin düzenlediği K aragöz yanşm asında, günüm üzün diline, hayatına uygun karagöz oyunlan seçildi, 32
eser arasından 3 eser birinciliği aldı.
- 23-25 E kim 1974 tarihinde İstanbul'da
sem inerde bazı kararlar alınm ıştır.
yapılan K aragöz ile ilgili
B u sem inerin am acı: G eleneksel T ürk gölge oyununun
canlandınlm ası için alınacak kararlan saptam ak olm uştur.
yaşatılm ası,
-
63
KARAGÖZ
B u a 1 ın a n k a r a r la n
ş ö a y le c e s ır a la y a b ilir iz :
1 - K a r a g ö z y e n i k u ş a k la r a a k ta n lm a 1 ıd ır .
2 - E s k i k a r a g ö z Q y u n la n n d a n e s in le n e r e k y e n i y o r u m v e d e n e m e ile
K a r a g ö z o y u n la n , y a z ıım a lı, K a r a g ö z f ilm i, tiy a tr o s u y a p ılm a 1 ıd ır .
3 - K a r a g ö z ü k o r u m a k iç in te d b ir le r a lın ın a 1 ı.
4 - K a r a g ö z ile ilg ili b e lg e le r to p la n m a 1 ıd ır .
5 - B ö lg e tiy a tr o la n n d a a ç ıla n k u r s la r d a
ta s v ir le r i y a p m a k u r s la n a ç ılm a lıd ır .
K a ra g ö z
o y n a tm a ,
K a ra g ö z
6 - T .K .T ile iş b ir liğ i y a p ılm a 1 ı. K a r a g ö z ile ilg ili y a y ın la r y a p ılm a lıd ır .
7 - G ö lg e o y u n u v e k u k la k o n u s u n d a
m e lid ir .
8 - G ü z e l S a n a tla r ta s v ir y a p ım ın a
KARAGÖZ TASvİRLERİ
u lu s la r a r a s ı
b ir f e s tiv a 1 d ü z e n le -
ö n e m v e r m e li.
YAPIMI
Deri Seçimi: K a r a g ö z ta s v ir le r i ö z e llik le d e v e , s ığ ır v e y a m a n d a d e r ile r in d e n y a p ılır . D e v e d e r is i ış ığ ı y a n s ıttığ ı, iş le n in c e ş e f f a f h a le g e ld iğ i
v e ıs ıy a k a r ş ı d a y a n ık lı o ld u ğ u iç in te r c ih e d ilir . D e r i s e ç im i y a p ılır k e n
y a ğ lı o lm a m a s ın a d ik k a t e d ilir .
Deri İşlenmesi: H a m d e r i, m y le r in in d ö k ü lm e s i iç in k ir e ç li s u v e y a
g ü b r e iç in e y a tın lır . K a 1 a n m y le r k e s k in b ir b ıç a k la k a z ım r . D e r i s o d a lı
s u y la y ık a n d ık ta n s o n r a e tli k ıs m ı k u r u ik e n , tü y lü k ıs m ı is e b e z le ıs la tıld ık ta n s o n r a c a m ile k a z ım r . T e k r a r b e z ile ıs la tılır , d e r in in iş le n e n y e r le r i
b e lli o lu r .
Kalıbın İşlenmesi: H e r K a r a g ö z ta s v ir in in b ir k a lıb ı v a r d ır . K a lıp ta k i
ç iz g ile r a r a y a k o n a n b ir k o p y a k a ğ ıd ıy la d e r i ü z e r in e g e ç ir ilip iş a r e tli y e r le r k e s ilir . T a s v ir le r g e n e llik le N e v r e g a r ı a d ı v e r ile n k e s k in u ç lu ö z e l b ıç a k la r la iş le n ir , in c e z ım p a r a k a ğ ıd ı ile d ü z e lti,lir .
Boyama: T a s v ir le r in b o y a n m a s ın d a a n ilin , k ö k b o y a v e y a ç in i m ü r e k k e b i k u lla n ılır . İ ş le n e n a y n n tıla r in c e b it f ır ç a ile r e n k a y ın m ı o la c a k
ş e k ild e s iy a h ç in i m ü r e k k e b i ile b o y a n ır .
Son İşlemler:
•
T a s v ir le r in k o l, g ö v d e v e b a c a k la n k ir iş le r le b a ğ la r n r ,
5 0 - 6 0 c m . u z u n lu ğ u n d a s o p a 1 a r h a z ır la r n r . T a s v ir in h e r ik i y ü z ü y a ğ la n ır ,
k ın ş ık lık la n n
g id e r ilm e s i iç in b ir s ü r e b ir a ğ ır lık a ltın d a b ır a k ılır .
Mustafa MUTLU