View metadata, citation and similar papers at core.ac.uk
brought to you by
CORE
Y a r a tıc ılık v e O y u n
Y rd .
Doç.
D r . Ü m it
D A V A S L IG IL
(* )
G ü n ü m ü z in sa n ı s ü re k li d e ğ iş im in ve re k a b e tin e g e m e n o ld u ğ u b ir
d ü n y a d a ya şa m ın ı sü rd ü rm e k zo ru n d a d ır. Bu tü r o rta m d a y a şa ya n b ire yin
k a r ş ıla ş tığ ı s o r u n la r a ç ö z ü m g e tir e b ilm e s i, y a rıc ı d ü ş ü n c e s in in
g e liş tirilm e s iy le m ü m k ü n d ü r. İşte b ire y le re , bu tü r d ü ş ü n c e y i k ü ç ü k
y a ş la rd a n itib a re n b e n im s e ttirm e k için , e ğ itim e o k u l ö n c e s i d ö n e m d e
başlatm akta yarar vardır.
Y a r a t ıc ılık
From m (1959, s. 48) un ya ra tıcılık ta n ım ı "m erak etm e yete n eğ i, u y u m
su zlu k ve g e rilim le b a ş e tm e k a p a site si, b ire y in ke n d in i ye n iy e y ö n e ltm e s i,
y a ş a n tıs ın ın b ilin c in e va rm a s ı ve b un a tü m b e n liğ iy le te p k id e b u lu n m a s ı"
ş e k lin d e d ir. Bu ş e k ild e ele a lın a n y a ra tıc ılık , ü rü n ü n n ite liğ in d e n ziy a d e ,
y a ra tıc ı ü re tk e n lik le s o n u ç la n m a s ı d ü ş ü n ü le n ö z e llik le r ve s ü re ç le r
ü z e rin d e d u ru r.
G e n e llikle ya ra tıcılık, n ü fu sun kü çü k bir k e sim i ta ra fın d a n sahip olu nan
d e ğ iş m e z b ir n ite lik o la ra k e le a lın ır. A n c a k , bu şe k ild e y a k la ş ım ın , y a
ratıcılığı te şvik etm e a çısınd an p ek yararı old uğ u sö yle n e m e z. T a n ım ın s a
de ce ü rünlerin niteliğiyle sınırlı ka lm a sı, bu ü rü n le rin ya ra tıcısı olan ö n d a v
ra n ış la r ü z e rin d e d u ru lm a s ın ı, b u n u n s o n u c u n d a d a y a ra tıc ı ü re tk e n liğ e
g ö tü re n yo lla rın a n la şılm a sın ı ö nler. Y a ra tıcılığ a g örü re n s ü re ç le r üzerinde
d u ra n görüş, From m , Maslovv, M ay ve R ogers'ın h ü m a n istik ya kla şım ın d an
te m e lle n d iğ i g ib i, y a a rtıc ı d a v ra n ış ı b e s le y e n ve p e k iş tire n d u ru m la rın
ö n c ü le rin i b e lirle m e ve in c e le m e ça b a sı iç in d e o la n T o rra n c e 'ın ç e v re s e l
p e rs p e k tifin d e n de k a y n a k la n ır (G u n sb e rg , 1983, s .145).
Ç o cu kla rın e n d e r ra s tla n a n yo lla rla çe v re le riy le e tk ile şim e g irm e le rin e
yo l a ça n d u ru m ve k o şu lla rın ke ş fe d ilm e s in in , y a ra tıc ılık e ğ itim in d e b üyü k
ö n e m i va rd ır. O kul ö n ce si d ö n e m d e bu ke şfin y a p ılm a s ı için en u yg u n o r
ta m ise, ç o c u k la rın d o ğ a l d a v ra n ış la rın ın ve ö ğ re tm e n le rin tu tu m ve te p k i
le rin in in c e le n e b ilin e c e ğ i o yu n sa a tle rid ir.
(*) İst. Ün. Ed. Fak. Eğ. Bilimleri Bölümü Ö ğretim Üyesi
24
O y u n ile Y a r a tıc ılık a r a s ın d a k i i li ş k i
L ite ra tü rd e o y u n u n iş le v le rin i k o n u a la n b irç o k e s e re ra s tla m a k
m ü m k ü n d ü r. Y a v u z e r (1 9 8 8 , ss.1 7 7 -1 7 8 ) bu k o n u d a k i g ö rü ş le rin i şö yle
dili getirir:
"Ç o c u k o yu n yo lu y la b irik m iş e n e rjis in i to p lu m s a l a çıd a n k a
bul edilen bir yolla b oşa ltm a ola na ğ ı bulm aktad ır.
A y rıc a o y u n ç o c u ğ u n en g ü çlü ve d o ğ a l d ü rtü le rin d e n b iri
o la n s a ld ır g a n lık d ü rtü s ü n ü b o ş a ltm a s ın a y a ra r... N a s ıl
ye tiş k in le rin kişilikle ri hay a tta e d in d ik le ri te c rü b e le rle g e lişiy o rs a ,
ç o c u k la rın k iş ilik le ri de... o y u n la rla g e lişir. O y u n ... y a ra tıc ılığ ın
sü re kli b ir kanıtı olur."
O y u n u n y a ra rla rın ı d ile g e tirirk e n , y a ra tıc ılık la o la n iliş k is in d e n b a h
s e d e n Y a v u z e r g ib i R a z o n (1 9 8 4 , s. 60) d a y a ra tıc ı o y u n la rd a n söz
e d e rk e n "ç o c u k kil, kum , h am ur, ç a m u r gib i m a lz e m e le ri ku lla n ırk e n , inşa
o y u n la rı o y n a rk e n h a y a lg ü c ü n ü g e liş tirir, y a ra tıc ılık g ü c ü n ü h a re k e te
g eçirir" ifa desini ku lla na ra k aynı ilişkiye dikka ti çeker.
P ia g e t (1 9 6 2 ) Ç o c u k lu k ta O y u n , R ü y a la r v e T a k lid a d lı e s e
rin d e o y u n ile z e k â a ra s ın d a k i iliş k iy i ta rtış ırk e n o y u n ile y a ra tıc ılık
a ra s ın d a k i iliş k id e n d e s ö z e d e r. P ia g e t tü m b iliş s e l g e liş im e te m e l
o ld u ğ u n u d ü ş ü n d ü ğ ü b irb irin i ta m a m la yıc ı iki sü re ci ileri sü re r: ö z ü m le m e
(a s s im ila tio n ) ve u y u m (a c c o m o d a tio n ). P ia g e t'n in b u k o n u d a k i
g ö rü ş ü n d e n y a ra rla n a n D a n s k y ve S ilv e rm a n (1 9 7 3 , s. 3 8 ) o y u n u ,
ö z ü m le m e n in u yu m a ü stü n lü ğ ü ile n ite le n e n h e rh a n g i b ir d a v ra n ış o la ra k
ta n ım la rla r. O y u n u n ka rşıtı ise, u yu m u n ö z ü m le m e y e ü s tü n lü ğ ü ş e k lin d e
ta n ım la n a n ta klittir. S a p tırıc ı ö zü m le m e , n e sn e le rin , ç o c u ğ u n an lık o yu n il
g ile ri ta ra fın d a n b e lirle n e n saf ö zn e l ö ze llik le re b ü rü n d ü k le ri z a m a n o rta ya
çıka r. Bu d u ru m la rd a b ir ku tu , ke d i ye rin e , b ir ta ş, k ö p e k vb. y e rin e k u l
la n ıla b ilir. S e rb e s t ö z ü m le m e d e n ise, iliş k is iz s e m b o lle rin o y u n ve
h a y a lg ü c ü n e d a y a lı o la y la rd a b irle ş tirilm e le ri k a s te d ilm e k te d ir. Ö rn e ğ in ,
ç o c u k la rın te rm o m e tre ye rin e g eçe n b ir o t p a rç a s ın ı, b a n yo ye rin e g e ç e n
b ir ku tu ya d a ld ırıla ra k ısı kontrolü ya pm aları gibi. İşte bu saptırıcı ve serbest
süreçler, oyunu yaratıcılıkla ilişkili kılar.
O yun ile ya ra tıcılık a ra sın daki ilişkinin varlığını ileri süren d iğ e r b ir takım
a ra ş tırıc ıla r d a, o y u n u n , ç o c u ğ u n ö z n e l d ü ş ü n c e le ri ta ra fın d a n y e n i
s o n u ç la ra g ö tü re c e k ş e k ild e , d ış ç e v re n in y e n id e n d ü z e n le n d iğ i,
ü rü n d e n z iy a d e s ü re c e y ö n e lik b ir e tk in lik o lm a s ı n o k ta s ın d a n h a re k e t
e d e re k , ç o c u k la rın o y u n o y n a m a la rın a fırs a t ta n ın a ra k , y a ra tıc ı d a v
ra n ış la rın d a ki artışa yol a çıla b ilin e ce ğ i şe klin d e b ir va rs a yım ileri sü rerler.
(G u n sb e rg , 1985, s. 145). Y u ka rıd a söz e dilen bu v a rs a y ım d a n yo la çık a n
D a n sk y ve S ilv e rm a n (1973 ), oyun ile d ü şü n çe akıcılığı a ra sın d a ki ilişkileri
a ra ş tırm ış la rd ır. Bu ça lışm a d a , b ir g ru p ç o c u ğ a b e lirli b ir ta k ım n e sn e le rle
25
o y n a m a izni ve rilm iş tir. İkinci g ru p ta n , aynı n e sn e le rle a yn ı m ik ta rd a ta klit
d a v ra n ış la rın a g iriş m e le ri is te n m iş tir ve ü ç ü n c ü g ru b a ise, bu n e s n e le ri
iç e rm e ye n d e n e y im im kân ı ta n ın m ıştır. D e n e yse l u yg u la m a d a n so nra t er
d e n e kte n , uyarıcı ne sn e le rin d e ğ iş ik kulla nım ların ı sıra la m a ları istenm iştir.
S o n u ç la r, b ir ta k ım a ş in a n e s n e le rle s e rb e s tç e o y n a m a la rın a izin ve rile n
ç o c u k la rın , b ö yle b ir im ka n ta n ın m a y a n ç o c u k la ra o ra n la , a n la m lı o la ra k
d ah a fa zla h e r nesn enin ku lla nım ın a ilişkin en d e r rastla nan türden
c e v a p la r ve rd ikle rin i g ö ste re re k, ileri sü rü le n va rs a yım ı d e ste kle m iş tir.
O yun
ile
K e ş if A ra s ın d a k i F a rk
G u n s b e rg (19 83 , s. 14 6 )in a k ta rd ığ ın a g ö re , H u tt (1 9 7 1 , s. 46) o y u n
ile k e ş fe tm e a ra s ın d a k i farkı, "k e ş ifte k i 'Bu nesne ne işe ya ra r? ' so ru s u n a
v e rile n ö n e m , o y u n d a 'B u n e s n e ile ne y a p a b ilirim ? ' s o ru s u n a g e ç e r.
K e şfe tm e u y a rıc ıy la ilgili o lm a s ın a ka rş ılık, o yu n te p k iy le ilg ilid ir" ş e k lin d e
b ir ifade kulla na ra k açıkla m aya çalışır. H utt'a göre, ço cuk dikka tini yeni n es
n e ye v e y a ç e v re n in h e rh a n g i b ir d u ru m u n a y ö n e ltin c e , ilk ö n c e ke şif
m e y d a n a g e lir. Ç o c u k bu ye n i nesne ve ya d u ru m u in c e le d ik te n so nra, bu
k e ş fe d ic i d a v ra n ış ın y e rin i y a va ş y a va ş H u tt'ın "o y u n " o la ra k n ite le d iğ i y i
n e le n e n çe şitli d a v ra n ış la r alır. H u tt'a g öre o yu n te p k i a k ıc ılığ ın ı ve o yu n
ile rle d ik ç e b ir d ü ş ü n c e d e n d iğ e rin e ani g e ç iş ö z e llik le rin i g ö s te rir. Fırsat
d o ğ d u k ç a , ih tiy a ç b a ş g ö s te rd ik c e , ç o c u k m a te ry a li ç e ş itli ş e k ille rd e k u l
lanılabilir. Bu şekilde, ç o cu k ta ra fın d a n b aşla tıla n e ğlen d irici o yun la rı ya ra t
m a sü re ci, ya ra tıcı d ü ş ü n c e y le b e n z e rlik g ö s te rm e k te d ir. İşte bu b e n z e r
likten dolayı, o yu n aracılığıyla ya ratıcılığ ın geliştirile b ilin e ce ğ i varsa yım ı ileri
s ü rü lm e k te d ir.
Y a r a tıc ı
D ü ş ü n c e n in
G e liş im in d e
O yunun
R o lü
D ilim iz d e k i "Y a y ıla n D ü ş ü n c e ", "B ird e n Ç o k S o n u c a G ö tü re n
D ü şü n ce " te rim le riy le ifa d e e d ile n y a rıtıc ılığ a g ö tü re n d ü ş ü n c e şe klin d e ki
(d iv e rg e n t th in k in g ) d ö rt te m e l y e te n e k , a k ıc ılık , e s n e k lik , ö z g ü n lü k ve
z e n g in le ş tirm e d ir. A k ıc ılık (flu e n c y ) ç o k s a y ıd a d ü ş ü n c e ü re tm e y e
te n e ğ id ir; n ite lik te n z iy a d e n ic e lik ö n e m lid ir. E s n e k lik (fle x ib ility ) ise, ç o k
ç e ş itlilik te d ü ş ü n c e ü re tm e , d ü ş ü n c e d e yö n d e ğ iş tirm e y e te n e ğ id ir. Y e n i
ve a lış ıla g e lm e m iş d ü ş ü n c e le r ü re tm e ye te n e ğ i ise, ö z g ü n lü k tü r (o rig in a lity). Z e n g in le ş tirm e ise a y rın tıla r e kle n e re k d ü ş ü n c e n in ta m a m la n m a s ıd ır.
D a n sky ve S ilve rm a n 'ın (1973) yu ka rıd a b elirtilen a ra ştırm ası, o yu n u n hem
d üşü n ce akıcılığ ın ı hem de ya n ıtla rın ö zg ü n lü ğ ü n ü arttırd ığ ın ı g ö ste rm iş tir.
A y rıc a , ç o c u ğ u n e s n e k d ü ş ü n m e s in i a rttırcı ve d ü ş ü n c e le rin i z e n g in
le ş tirm e y e te n e ğ i g e liş tiric i fırs a tla r o y u n u n b ü n y e s in d e y a tm a k ta d ır.
Ç o c u k o y u n u n s ü rd ü re b ilm e s i için , o y u n u n te m a s ın ı z e n g in le ş tirm e k z o
ru n d a d ır. Ö rn e ğ in , d o k to ru n h a s ta la rı, h a s ta la rın h a s ta lığ ı, h a s ta lığ ın
sağaltım ı için özel âletler olmalıdır.
Ç o c u k la r o yun u n akışı içinde ka rşıla ştıkla rı s o ru n la ra d e ğ iş ik y o lla r ku l
la n a ra k ve o y u n u n te m a s ın ı z e n g in le ş tire re k ç ö z ü m a ra rla r. "H a s ta "y ı
26
ta şım a sorunu, eski b ir b atta niye yi se dye o la rak kullanarak, "a m b u la n s " so
run u ise, s a n d a ly e le r b ira ra y a g e tirile re k ç ö z ü m le n e b ilir. Ç o c u k la rın iyi
o y u n o y n a y a b ilm e le ri h e m e s n e k d ü ş ü n m e le rin e h e m d e k e n d i ve
d iğ e rle rin in d ü ş ü n c e le rin i z e n g in le ş tire b ilm e le rin e b a ğ lıd ır (G u n s b e rg ,
198 3, s. 147).
O yuna
R e h b e r lik
E d e rk e n
ö ğ r e t m e n in
R o lü
O y u n u n , o k u l ö n c e s i ç o c u ğ u n u n y a ra tıc ılığ ın ı a rttıra b ile n b ir e tk in lik
o la b ile c e ğ i n o kta sın a d ik k a ti çe k tik te n so nra, o y u n a re h b e rlik e d e c e k o lan
ö ğretm e n in rolü ü zerind e d urm a k d a yararlı olacaktır.
Ü rk ü tü c ü
O lm a y a n
B ir A t m o s f e r Y a r a t m a k
S ınıf ortam ın d a yaratıcı davranışı uyarıcı bazı g ene l önerileri sıralarken,
ö ğ re tm e n in s ın ıfta k i ro lü n e d e ışık tu tu lm u ş o lu r. Bu k o n u d a G u n s b e rg
(1 9 8 3 , s. 1 4 8 )in b e n im s e d iğ i C a lla h a m (1 9 7 8 )ın ö n e rile ri ü z e rin d e d u r
m akta yarar vardır.
Ö ğ re tm e n le rin k o rk u tu cu o lm a y a n b ir a tm o s fe r ya ra tm a la rı ya ra tıcılığ ı
te ş v ik a ç ıs ın d a n b ü y ü k ö n e m ta şır. Ö ğ re tm e n , s e rb e s t o y u n u , ö z e l b ir
e ğ itim s a a ti o la ra k d ü ş ü n m e lid ir. B ö y le b ir tu tu m , g ü rü ltü n ü n d ik k a t
d a ğ ıtıc ı d ü ze yd e o lm a m a sı, g e re k s iz h a re ke tle rin sın ırla n d ırılm a sı ve m a
te ry a lle rin k o la y u la ş ıla b ilin e c e k b ir y e rd e ve o yu n u e n g e lle m e y e c e k le ri
b ir d ü ze n içinde top lu o la ra k koru nm ala rı a n la m ın a g elm ekte d ir.
O yu n sa a tin d e ö ğ re tm e n in b irin ci gö re vi, he m ç o c u k la rın h e m de k e n
d is in in e tkin b ir şe kild e işle v g ö rm e s i için, s e v re y i d ü z e n le m e k o lm a lıd ır.
B u n u s a ğ la d ığ ı ta k d ird e , ö ğ re tm e n d ik k a tin i ç o c u k la rı g ö z le m e o la y ın a
yo ğ u n la ştıra b ilm e si için ke ndin i b ağ ım sız h isse de ce k ve d ah a rah atlıkla y a
ratıcı davranışı ö rnekle m e im kânı bulacaktır.
Ö ğ re tm e n in , a y rıc a , o y u n d a n k a y n a k la n a n s o ru n u ç ö z ü m le m e y i
te ş v ik e d ic i b ir tu tu m b e n im s e m e s i ve o y u n d a e g e m e n o la n d ü ş ü c e y i
g e liştirm e si, he m ç o c u k la r ü z e rin d e d e n e tim sa ğ la m a sı he m de o yu n la rın ı
ze n g in le ştirm e si açısın d an yararlıdır.
Ö rn e ğ in , ö n d e k i iki ç o c u ğ u n tu ttu ğ u in ce b ir h a la tı ç e k ip tre n se si
çıka ra ra k sınıf içinde d o la şa n b ir g a ip çocuğu n, m a sa d a r yap boz o y u n c a k
la rıy la o y n a y a n ç o c u k la ra n m a te ry a lin e ç a rp ıp ye re d ü ş ü rm e s i ü ze rin d e ,
bu g ru b a ö ğ re tm e n in te p kis i, o y u n u y a s a k la m a k ye rin e , "B a kın ç o c u k la r,
bu ta h ta b lo kla rla tre n yolu yapıp, onu n ü ze rin d e iple yü rü m e k a ca b a nasıl
o lu r? " ş e k lin d e o lm a s ı d a h a u y g u n d u r. B ö y le c e , ö ğ re tm e n h e m g ru b u n
hareke tini den e tim altına ala bilir ve oyunu m asanın uzağ ın d a ki b ir a lana ak
ta ra b ilir, h em d e s o ru n a ya ratıcı b ir çö zü m g e tirm e ö rn e ğ in i ç o cu kla ra s u n
m a fırs a tın ı b u la b ilir (G u nsb e rg , 1983, s. 148-149).
Y e n i U y a r a n la r v e
Y e n i D a v r a n ış l a r S u n m a
Y a ra tıc ılığ ı u y a rm a k is te ye n ö ğ re tm e n le re b ir ik in ci ö n e ri, d e ğ iş ik ve
ye ni uyarıcı tü rle rin i sa ğ la m a la rı şe klin de d ir. Y en i n e sn e le ri g ö re n ç o c u k la r
27
b un la rın ku lla nım la rı ko n u su n d a d e n e m e le r ya pm ala rı için u ya rılaca kla rd ır.
Bu n o k ta d a , ö ğ re tm e n in işi sa d e ce y e n i m a te ry a l s u n m a k la b itm e z, aynı
za m a n d a ye ni d a v ra n ış la r k a z a n d ırm a k d a g ö re vle ri a ra sın d a d ır. A ş a ğ ıd a
aktarılan olay, bu noktayı aydınlatıcı bir örnektir.
Ç o c u k la r h a va ya ilişkin b ir ü nite yi ye ni b itirm iş le rd ir. Bu e s n a
d a ö ğ re tm e n sınıfa b isikle t iç lastiği ve p om p a getirir. H e r ç o cu ğ a
la s tiğ i şiş irm e fırs a tı ta n ın ır. S o n ra b ir g ü n ö ğ re tm e n "B e n şim d i
lastiğim . B eni kim şişirece k? " d iy e re k yere yatar. Ç o cu kla rd a n biri
şiş irir gibi yapar. Ç o cu k p o m p a la d ıkça ö ğ re tm e n o tu rm a d u ru m u
na geçer, kollarını açar, derin solu klar alır ve şişirilm iş b ir lastik gibi
ya n a k la rın ı h a va yla d o ld u ru r. B ir süre so nra, ö ğ re tm e n p a tla m ış
g ib i yü k s e k b ir ses ç ık a ra n a de k, p o m p a la m a o la yı s ü re g e lir ve
s o n ra ö ğ re tm e n y in e y a ta r g ib i y a p a ra k b a ş la n g ıç d u ru m u n a
g e ç e r. B un g ö z le y e n ç o c u k la r g ü le rle r ve p o m p a la m a k iç in sıra
b e k le r le r . B u d u ru m b irk a ç k e z te k r a r la n d ık ta n s o n ra ,
ç o c u k la rd a n b a z ıla rı la s tik o lm a k is te rle r ve o y u n ö ğ re tm e n s iz
d e v a m ede r.
Y uka rıd aki örnekte, yeni nesne ve davran ışla rla ço cukla rın nasıl yaratıcı
o y u n a te ş v ik e d ild ikle ri g ö rü lm e k te d ir. Ö ğ re n m e b ir o rta m d a n d iğ e rin e a k
tarıla rak, ka za n ıla n bilgi o yu n o rta m ın d a pekiştirilm ekte dir. Ö ğ re tm e n Callaham 'ın ö n e risin i ye rin e ge tirerek, sınıfa iki yeni nesne ta n ıta ra k, ço cu kla rın ,
h a v a n ın b a z ı n e s n e le ri n a sıl şiş irm e ö z e lliğ i g ö s te rd iğ in i, g ö z le m e le rin i
s a ğ la m ış tır. A y rıc a ö ğ re tm e n , ş iş irile n b ir la s tik ro lü n ü ü s tle n e re k , ye n i
n e s n e le rle y a p ıla n d e n e y s o n u c u n d a k a z a n ıla n b ilg iy i, ç o c u k la rın ke n d i
b e d e n le ri ü z e rin d e d e n e m le rin e yo l açm ıştır.
Ö ğ re tm e n in bu şe kild e ye n i b ir d a v ra n ış k a z a n d ırm a s ı, ç o c u k la rın h a
va d a sa vru lan şiş m iş ve ya sa ğ a sola yalpa vuran sö ne n b ir b alon g ib i d a v
ra n m a la rın a ve bu ş e k ild e de o y u n la rın ı z e n g in le ş tirm e le rin e n e d e n
o lm u ş tu r. B u ra d a d ik k a t ç e k ilm e s i g e re k n n okta , o y u n u n d e n e y im e d aya lı
o lm a sıd ır. Ö ğ re tm e n sınıfa b a lo n la r g etirm iş, şişirm iş ve b ıra ka ra k havan ın
b o ş a lm a s ın ı s a ğ la m ış tır. Ç o cu kla rı b a lo n la rla o y n a tm ış ve b u n la rla n eler
y a p ıla b ile c e ğ i k o n u s u n d a d ü ş ü n d ü rtm ü ş tü r. Y u k a rıd a a k ta rıla n o la y d a ,
n e s n e le rle d o ğ ru d a n d e n e y im e g ire n ç o c u k la rın , o y u n la rın ı y a ra tıc ı b ir
şe k ild e z e n g in le ş tirm e im kâ n ın a na sıl k a v u ş tu k la rın a ta n ık o lu n m a k ta d ır.
Ö z e tle b u ra d a iz le n e n p ro s e d ü r ş ö y le d ir: Ç o c u k la r y e n i n e s n e le rle d e
n eyim im k â n ın a s a h ip o ld u k ta n sonra, bu n e s n e le rin ç e ş itli k u lla n ım la rın a
iliş k in d ü ş ü n d ü rü lm e k te , s o n ra ö ğ re tile n ka v ra m , o y u n a ra c ılığ ıy la k u l
la n d ırıla ra k , b u n la rın ü z e rin d e d ü ş ü n m e le ri ve ka vra m ı z e n g in le ş tirm e le ri
sa ğ la n m a k ta d ır. A yrıc a, ö ğ re tm e n k a v ra m a d e ğ iş ik şe kille rd e ya kla şa ra k,
ço cu ğ u n yaratıcı d ü şü n ce sin in d aha e sne klik k a za n m a sın a yo l açm aktad ır.
Ö rn e ğ in , y u k a rıd a k i ş iş irile n b ir la s tik ro lü n ü ü s tle n e n ö ğ re tm e n
ö rn e ğ in d e o ld u ğ u g ib i (G u n s b e rg , 1983, s. 150).
28
Z e n g in le ş tir m e y i
T e ş v ik
E tm e k
iç in
G e rç e k
Ö d ü lle r in
K u l
la n ılm a s ı
Ö ğ re tm e n in ye ni d a v ra n ış la r s u n m a sıyla , ç o c u ğ u n o yu n te m a s ın ı m u
h a k k a k z e n g in le ş tir e c e ğ in i d ü ş ü n m e k d o ğ ru o lm a z . Bu n o k ta d a
ö ğ re tm e n in k a rş ı k a rş ıy a o ld u ğ u s o ru n , ç o c u k la rın d ü ş ü n c e ü re tm e y e
n a s ıl s e v k e d ile c e k le rid ir. Ç o c u k la rın bu tü r ü re tk e n liğ e y ö n e ltilm e le rin d e
e n e tk in y o l, o n la rın ile ri s ü rd ü k le ri y e n i d ü ş ü n c e le re g e rç e k b ir ö d ü l
sa ğ la m a ktır, ki bu d a ço cu kla rın ç e v re le rin d e ki ye tişkin le rin bu ye ni fikirle re
te p k i g ö s te rm e le riy le g e rç e k le ş ir.
D ü ş ü n c e le rin e bu ş e kild e te p k i a lan ç o c u k la r, çe v re d e o lu ş tu rd u k la rı
e tk ile ri g ö re re k, fik irle rin in g e rç e k te n d e ğ e rli o ld u ğ u iz le n im in i a la b ilirle r ve
b ö y le c e g e rç e k te n ö d ü lle n d irilm iş o lu rla r. Ö ğ re tm e n in ye n i d ü ş ü n c e le re
ne sık lık ta d ik ka t çe k m e s i ve z e n g in le ş tirm e y i ne k a d a r sü rd ü rm e s i g e re k
tiği konularına ilişkin d urum a göre karar alm asında ya ra r vardır.
D ü ş ü n c e le r e
D ik k a t
Ç ekm ek
N e k a d a r y e rs iz ve a p ta lc a g ö rü n ü rs e g ö rü n s ü n , ö ğ re tm e n in
ç o c u k a rın d ü ş ü n c e le rin in d e ğ e rli o ld u ğ u n u n b ilin cin e va rm a sı, sın fta ki y a
ratıcı düşüncelerin akışını arttırm anın birinci adım ıdır. İkinci adım ise, sınıf or
ta m ı için d e ta m a m ı ile y e rs iz o la n la rın d ış ın d a k i tü m d ü ş ü n c e le re d ik k a ti
ç e k m e k tir. Ö ğ re tm e n , ke n d is in i, ç o c u k la r a ra s ın d a k i d ü ş ü n c e a k ış ın ı k o
la y la ş tıra n k iş i o la ra k g ö rm e li ve b u n u g e rç e k le ş tirm e k için d e, iyi b ir
d ü ş ü n c e y e , d iğ e r ç o c u k la rın d ik k a tin i ç e k e c e k za m a n ı, iyi a y a rla m a lıd ır.
Ç o ğ u n lu k la , ç o c u k la r k e n d i o y u n la rın a g ö m ü lü p , a rk a d a ş la rın ın
ö n e rile rin e v e d a v ra n ış la rın a ilg is iz k a lırla r. Bu g ib i d u ru m la rd a d a h i
ç o c u ğ u n , ö ğ re tm e n in in d ik k a tin i ç e k e c e k k a d a r, d ü ş ü n c e s in in d e ğ e rli
o ld u ğ u n u
taşır.
a n la m a s ı, y e n i d ü ş ü n c e le r ü re tm e s i için p e k iş tiric i b ir n ite lik
D ü ş ü n c e le r e
Tepki
G ö s te rm e
Y a ra tıc ı d ü ş ü n c e le rin te ş v ik e d ilm e s ü re c in d e ü ç ü n c ü a d ım ise,
ç o c u k la r ta ra fın d a n ileri sü rü le n bu fik irle rle b irşe y ya p m a k, bun la rı k u lla n
m a ktır. Bu şe k ild e iş le rlik k a z a n a n d ü ş ü n c e le r d in a m ik le ş ir ve ç o c u k la rın
z e n g in le ş tirm e le ri için z e m in o lu ştu ru rla r.
Ö ğ re tm e n in g ö re vi s a d e c e "İyi b ir d ü ş ü n c e " d e m e k le b itm e z. Y a ra tıcı
s ü re c i d e v a m e ttirm e k için , o y u n d a y e r a lm a sı ve d iğ e r ç o c u k la rı d a d a h il
e ttirm e s i g e re k ir. Y e n i fik irle re d ik k a t ç e k ile re k y a ra tıc ı d a v ra n ış ı a rk a
d a ş la rın a ö rn e kle m e le ri için ç o cu kla ra fırs a t ta n ın m a sı ve bu fikirle rin o yu n
a ra c ılığ ıy la k u lla n ılm a la rın ın s a ğ la n m a s ı, y a ra tıc ı d a v ra n ış la rın g e rç e k te n
d e ğ e rli o ld u k la rın ı ç o c u k la ra k a n ıtla m a a ç ıs ın d a n ö n e m lid ir (G u n s b e rg ,
198 3, s. 1 5 1 -1 5 3 ).
U y g u la m a
iç in
F ı r s a t S a ğ la m a
B ir d a v ra n ış ş e k li o la ra k o y u n u n ö z e lliğ i te k r a r d ır. Ç o c u k la r
h o ş la n d ık la rı b ir e tk iy i fa rk e d e rle r ve bu e tk iy i d e ğ iş tire n ye n i b ir d a v ra n ış
29
ke ş fe d e n e d e k, bu b irb irle riy le iliş kili a k s iy o n la rı yin e le rle r. S o n ra bu ye ni
davranışın alıştırm alarına geçerler. Burada, çocuklara alıştırm a ya pm a fırsatı
ta n ım a la rı k o n u s u n d a , ö ğ re tm e n le re y a p ılm a s ı g e re k e n ö n e rid e n sö z e t
m e k ye rin d e olur. A lıştırm a , ya rıtcı d ü ş ü n c e n in m ü m kü n o ld u ğ u k a d a r çok
k a v ra m a la n ın a y a y ılm a s ın ı te ş v ik e d e n so ru la rın b ü tü n le ş m e s id ir. O ku l
ö n c e s i ç o c u k la rın a ya ln ız v e y a g ru p h a lin d e o y n a rla rk e n , k e n d ile rin e hoş
g e le n d a v ra n ış la rı d e n e m e fırs a tı ve rilm e lid ir, ç ü n k ü bu tü r a lış tırm a la rla
d ü ş ü n c e le r i o lg u n la ş ıp z e n g in le ş e b ilir . Ö ğ r e tm e n in ç o c u ğ u n
d ü ş ü n c e le rin i z e n g in le ş tirm e k için y a p a c a ğ ı ö n e rile ri iyi z a m a n la m a s ı
g e re kir. D ü şü n ce le rin i u y g u la m a y a ko ym a la rı için, ç o c u k la ra ö n ce za m a n
ta n ım a k ta ve y e n i a ra y ış la r iç in e g irm e e ğ ilim i g ö s te rd ik le ri a n la rı z a
m a n ın d a fa rk e d ip , ö n e rile ri bu sıra d a ya p m a k ta y a ra r v a rd ır. A k s i h alde
ç o c u k la r ta ra fın d a n re d d e d ilm e d u ru m la rı o rta y a ç ık a b ilir. G e n e llik le
ç o c u k la r o y u n la rın ı z e n g in le ş tire c e k b irço k d ü ş ü n c e y i ü re tm e y e te n e ğ in e
s a h ip tirle r, fa k a t d ü ş ü n c e le rin in g e liş m e s i iç in m a te ry a lle rle e tk ile ş im
iç in d e o lm a la rı g e re k ir ki, b u n u n için de z a m a n a g e re k s in im d u y a rla r
(G u n s b e rg , 1983, s. 153 -1 5 4).
Y a r a tıc ılığ ı
Ö r n e k le m e
S ın ıfta y a ra tıc ılığ ı u y a rm a a ç ıs ın d a n 5. ö n e ri, ö ğ re tm e n in y a ra tıc ılığ ı
m ü m k ü n o ld u ğ u k a d a r ç o k ö r n e k le m e s id ir . Ö ğ r e tm e n le r ö rn e k
o lu ş tu rm a y ı, ç o ç u k la rın d a h a ö n ce g e rç e k le ş tirm e d ik le ri d a v ra n ış la rı d e
nem eleri için uyarıcı o la rak kullanabilirler. Bu şöyle b ir örn ekle a çıklana bilir:
Ö ğ re tm e n b ir k ö p e k balığı re sm i ç iz m e kte d ir. Ç e v re s in d e b ir
ka ç ç o c u k va rd ır. Ö ğ re tm e n re sm i ta m a m la r ve b lo k kö ş e s in d e k i
b ir s o ru n u h a lle tm e k ü z e re k a lk a r. D ö n d ü ğ ü n d e , ç o c u k la rd a n
b iri re s m i e lin e a la ra k , "B e n im k ö p e k b a lık la rım a b a k ın ” der.
K ağıtta farklı a çıla rd a n ön d e n ve ya nd a n ya pılm ış iki k ö p e k balığı
resm i vardır.
Y u k a rıd a k i ö rn e k te d e g ö rü ld ü ğ ü g ib i, m o d e li g ö z le y e n ç o c u k la r sa f
ta k litte n ye n i d a v ra n ış la r ü re tm e y e d o ğ ru b ir g e ç iş y a p a rla r. Ö rn e k le m e
b a s tırıc ı b ir e tk iy e n e d e n o lm a d a n , g ö z le m c ile re k e n d i d ü ş ü n c e le rin e
u la ş m a la rı k o n u s u n d a y a rd ım c ı o lu r ve g e n e llik le m o d e li z e n g in
le ş tirm e le rin e y o l a ça r. Ö ğ re tm e n le rin bu ş e k ild e ö rn e k o lu ş tu rm a la rı,
ç o c u k la rın k e n d ile rin i y e te rs iz h is s e tm e le rin e n e d e n o lm a z . B ila k is ,
ç o c u k la r ö ğ re tm e le rin in ç a b a la rın d a n e tk ile n ip , o n la rla y a rış m a y ı d e
n e y e b ilirle r.
Ö ğ re tm e n in ö rn e k le m e s in in ö n e m in i g ö s te re n b ir d iğ e r n e d e n ise,
b a z ı ç e k in g e n ç o c u k a rın , k e n d ile ri d e n e m e d e n ö n c e o e tk in liğ in
ö ğ re tm e n le r ta ra fın d a n ya p ıld ığ ın ı g örm e g e re k s in im i d u y m a la rıd ır, çü nkü
ö ğ re tm e n le riy le a yn ı fa a liy e ti p a y la ş m a la rı, ç o c u k la ra ö d ü lle n d iric i ve
g ü v e n ve ric i g e le b ilm e k te d ir. Bu a şa m a d a , ö ğ re tm e n le rin , ç o c u k la rın fa a
liy e te k o y u ld u k la rın ı g ö rd ü k ç e , y a v a ş y a v a ş a ra d a n ç e k ilm e le ri ve
30
g e re ğ in d e s a d e c e ö n e rile rd e b u lu n m a k v e o y u n u n d a h a y ü k s e k
d ü ze yd e se yrin i s a ğ la m a k am acıyla , ara ara y e n id e n o y u n a d ö n m e le ri u y
g u n d u r (G u n s b e rg , 1983, s. 154 -1 5 5).
S o ru
S o rm a
F ırs a tı Y a ra tm a k
Ç o c u k la rın y a ra tıc ılığ ın ı u y a rm a k ü zere ya p ıla n ö n e rile rd e n s o n u n c u
s u , ö ğ re tm e n le rin , g o c u k la rın s o ru s o rm a la rın a fırs a t y a ra tm a la rı
d o ğ ru ltu s u n d a d ır. Bu ö n e riye , "ke n di so ru la rın ı y a n ıtla m a la rı için de fırs a t
y a n a tm a ia rıd ır" şe klin d e b ir e kle m e y a p ıla b ilir. Y e tiş k in le r g ib i ç o c u k la r da
sık sık zih in le rin d e n c e v a p la m a iş le m in e g iriş m iş o ld u k la rı halde, y in e de
b u n u n la ilgili ö ğ re tm e n e soru y ö n e lttik le ri d u ru m la r va rd ır. Bu n ed e nle, bu
tü r s o ru la rla k a rş ıla ş m a ih tim a li o la n ö ğ re tm e le rin , ç o c u k la ra kn e d i s o ru
larını yanıtm aları için, biraz za m an tanım aları uygun olur.
"Bu m a s k e le r g ü ze l o lm u ya r, ne y a p a lım ? " diye so ra n ço cu ğ a so ru nu n
ö ğ re tm e n ta ra fın d a n ye n id e n d ile g e tirilm e s i, s o ru n ç ö z m e d a v ra n ış ın ı
b e sle ye n b ir te p ki şe klidir. "E ve t, b u n la r g ü ze l d e ğ il. H a yd i şim d i ne y a p a
ca ğ ım ızı d ü ş ü n e lim " gibi... Bu şe kild e ta n ın a n fırs a t so n u cu n d a , ço cu kta n ,
ö ğ re tm e n in bile a k lın a g e lm e y e c e k ç ö z ü m le r g e le b ilir. E ğ e r ç o c u k k e n d i
sin e ta n ın a n bu fırs a tı d e ğ e rle n d ire m e zse , ö ğ re tm e n b ir b a şla n g ıç ya p a o ilir. B u ra d a p re nsip , m ü m kü n o ld u ğ u k a d a r ç o c u ğ u n ke n d i so ru s u n u k e n
d isin in c e va p la m a sın ı sa ğ la m a k ve buldu ğu çö zü m ü u yg u la ttırm a ktır. E ğe r
ç o c u ğ u n ya n ıtı g e ç e rli d e ğ ils e , ö ğ re tm e n g e re k li m a te ry a lle ç o c u ğ a d e
n e m e y a p m a fır s a tın ı ta n ım a lı ve ç o c u ğ u n c e v a b ın ı k e n d is in in
d e ğ e rle n d irm e s in i sa ğ la m a lıd ır. Ç o c u k la ra ke n d i s o ru n la rın ı çö z m e fırs a tı
ta n ın d ık ç a , k e n d ile ri y e te rli ve b a ğ ım s ız h is s e d e c e k le r ve b u n u n s o n u
c u n d a d a d a h a fa z la y a ra tıc ı d ü ş ü n c e y e b a ş v u ra c a k la rd ır (G u n s b e rg ,
1983, s. 155).
A y rıc a , b ir s o ru n u ç ö z m e k ü ze re , ç o c u ğ a g e re k li s o ru la rı s o rm a s ın ı
ö ğ re tm e n in de, ö ğ re tm e n in g ö re v le ri a ra s ın d a o ld u ğ u n u T o rra n c e (1970 )
vu rg u la r.
Y a r a t ıc ı O y u n
İç in
K a y n a k la r
Y a r a tıc ı d a v r a n ış b e n z e m e y e n e le m a n la rı y e n i b ir b ü tü n d e
b irle ş tirm e y i içerir. Ç o cu klar, ö ğ re tm e n le ri ta ra fın d a n o y u n d a m a te rya lle ri,
d ili, h a re k e ti vb . ö z g ü n b ir ü rü n o lu ş tu ra c a k ş e k ild e d e ğ iş ik y o lla rla
b irle ş tirm e le ri için te ş v ik ed ileb ilirle r. B u n a ö rn e k o la ra k a ş a ğ ıd a a çıkla n a n
yu va d a n b ir sa hn e ve rilebilir.
Ç o c u k la r
a s la n
r o lü n d e
p e n ç e le r in i
g ö s te re re k
g ü rle m e kte d irle r. Ö ğ re tm e n b ir kıs ım ço cu ğ a ye le ya p m a la rı için
y a rd ım d a b u lu n m a k ta d ır. Ç o c u k la rın b iri h u lla h o p b u lu r.
Ö ğ re tm e n bu e s n a d a d e v re y e g ire re k, ç o c u k la rd a n b irin in a sla n
te r b iy e c is i, d iğ e r le r in in d e a s la n o lu p ç e m b e rin iç in d e n
g e ç m e le rin i ö n e rir. Bu a ra d a ö ğ re tm e n b ir te f g e tire re k , h e r b ir
a sia n ç e m b e rd e n geçeH fen te m p o tu ta r. Ç o c u k la r, bu şe k ild e ,
ritme uyarak aslan dansı ya pm aya başlarlar.
31
Bu ö rn ek, kâğıt, hula hop, sirk, m üzik, ritm ve d il gibi fa rklı m a te ry al ve
k a v ra m la rın ö z g ü n b ir ü rü n ile s o n u ç la n a n e tk in lik te n a s ıl b irle ş tiğ in i
g ö s te rm e k te d ir.
Y u k a rıd a b e lirtild iğ i ş e k ild e , ç o c u ğ u n o y u n o rta m ın d a , y a ra tıc ı
s ü re ç ie re g iriş m e s in i k o la y la ş tırıc ı u yg u n koşul, m a te rya l ve ö ğ re tm e n tu
tu m la rın ın sa ğlan m a sıyla , yara tıcılık a la nın da verilm esi g ereke n eğitim in te
m elleri atılm ış olur.
KAYNAKLAR
1. C allah an , C. " D e v e l o p i n g
C r e a t iv jt y
in
G if te d
a n d T a le n te d .
(R oston VA: The C o u n c il fo r E xce p tio n a l C h ild re n , 195 9)" (G u n sbe rg , A.
"C re a tiv ity and P la y," T h e U n d e r s e r v e d ; O u r Y o u n g G i f t e d C h i l d e n .
D erleyen: M.B. Karnes. Reston VA: The C ouncil fo r Exceptional C hildren, 1983.
s. 148-156'daki alıntı).
2. D ansky, J. and S ilverm an, I. "E ffects of Play on A ssoc ia tiv e Fluency in
P res cho ol-A g ed C h ild re n ," D e v e l o p m e n t a l P s y c o l o g y . 9, 1: 38-43, 1973.
3. From m , E. "The C r e a t iv e A ttitu d e ," C r e a t i v i t y a n d
Derleyen: H. Anderson. New York: Harper and Row, 1959.
Its
C u lt iv a t io n .
4. G un sb erg, A. "C re a tivity and P la y," T h e U n d e r s e r v e d : O u r Y o u n g
C h i l d r e n . D erleyen: M.B. K arnes. Reston VA: The C ouncil fo r E xceptional C hildren, 1983, s. 144-157.
G ifte d
5. Hutt, C. "E xploration and Play in C hildren," C h ll d 's P l a y . D erle ye n:
R. Herron ve B. Sutton-S m ith. New York: W iley, 1971, s. 246" (Gunsberg, 1983,
s.146'daki alıntı).
6. P ia get, J. P l a y , D r e a m s a n d I m i t a t i o n İn C h l l d h o o d . Ç e viren : C.
G attegno ve F.M. Hodgson. London: Routledge and Kağan Paul Ltd., 1962.
7. Razon, N: "O kul öncesi E ğitim de O yunun, O yun da Y etişkinin İşlevi," Y a Pa
Yay.
s i. Il- lll:
O kul
öncesi
E ğ it im i
ve
Y a y g ın la ş tır ılm a s ı
S e m in e r i
D e r g i
57-64, 1985.
8. T o rran ce , E.P. C r e a t i v e L e a r n i n g a n d T e a c h l n g . N ew York: Dodd,
Mead and Company, 1970.
9.
32
Y avu zer, H . A n a - B a b a v e Ç o c u k . İstanbul: R em zi K itabevi, 1 9 8 6 .
Ümit Davaslıgil