İÇ İN D EK İLER p r a lıb l 3 A ylık E d e b iya t D ü ş ü n c e Y ıl: 2 0 1 5 -1 / D e rg is i S a y ı: 5 Ya yın c ı K u ru lu ş v e S a h ib i K a ğ ıt M a r k e t M a t b a a c ılık R e k la m c ılık S a n a y i V e T i c a r e t L im it e d Ş ir k e t i A d ın a Ayh a n g e v e r Î S a h ib i Ö z c a n Y a v u z GERİYE KALAN SESLER VE SÖZLER................ İm t iya z S a h ib i ve S o ru m lu Ya z ı İşle ri M ü d ü rü H a b ib e Ya s tık c ı D EM İR B ila l D e m ir M e rye m İn c e K u ru lu M e s u t Y ıld ır ım / FAUST İLE SUÇ VE CEZA ESERLERİNDE VE ROMANTİZM............................................... Az ra S AN C A K Ta s a rım 1 3 YAZARLARIN AŞKINLIK HALİ ARAYIŞI A h m e t Eş / Ö m e r F a r u k K ız k ın / N u h Ö tü n ç a t illa c e y la n 3 4 @ h o t m a il. c o m Ab d u lla h ö z t o p A d re s K a r a b e k ir M a h . 9 1 8 . S k . N o : 9 / 1 1 8 BİR “KADINLIK VE ERKEKLİK” SORUŞTURMASI: RUH ÜŞÜMESİ'NDE FEMİNİZMİN İZLERİ..... A t illa C e y la n K a z ım BİR DİL DEVRİMCİSİNİN BABASI: MÜTERCİMİ MEHMED ATÂ BEY.................... G e n e l Ya yın Y ö n e t m e n i Fa tm a A rp a ğ / 4 NURULLAH ATAÇ'IN BABASI HAMMER Ö m e r U ya n Y a yın YAŞAR KEMAL: BİR GÖÇTEN, BİR SÜRGÜNDEN 2 6 ÇAĞDIŞINA İTİLEN ANADOLU İMGELERİ YA DA P O S T -M O D E R N K Ü LTÜ R D E M O D E R N İZ M İN İ N Ş A S I ............................................ K ü ç ü k k ö y - G a z io s m a n p a ş a / İs t a n b u l 3 3 İle tiş im f r a k t a ld e r g i@ g m a il. c o m B ila l D EM İR f a c e b o o k . c o m / f r a k t a l e d e b iy a t R A S K O L N İK O V ' U N S O R G ULAYAN B İR B A L T A S I Ü Z E R İN E D E N E M E .................................. 3 7 d ü ş ü n c e d e r g is i t w it t e r . c o m / # f r a k t a ld e r g i M u h a m m e t S a it g ü l e r M u t lu B a s ım D a v u tp a ş a C d . G ü v e n Y a y ın İş M e r k e z i N o : 2 6 4 T o p k a p ı - Z e y t in b u r n u / YAZM A ES ERLER VE YAZM A ESERLERİN T A R İH İ G E L İŞ İM İ B a s ım Y e ri İS T A N B U L .......................................................... 4 0 Nu h ö t ü n ç KIRMIZI VE B ED EVİ...................................................... 6 6 C ü n e yt ER EN S ER ÂB A .............................................................................. 6 6 e -m a il: m u t lu b a s im @ g m a il. c o m T e l: 0 2 1 2 57 7 72 0 8 Ya yın T ü rü : Y e r e l S ü r e li Y a y ın IS S N : 2 1 4 8 -1 3 2 6 F iy a tı: 7 T L A b o n e lik K o ş u lla n M . R a ş it Ç İÇ EK E Y Y E M L İ H A ...................................................................... 6 8 M . H. H O S S EİN İ P AM UK K A R ................................................... 6 8 Hü lya AC E T K A P IL I B Ü Y Ü ................................................................... 6 9 Yu n u s K AD IO Ğ LU S ER N AM E ........................................................................ 6 9 Ö z le m TO P ALO Ğ LU İL K G E L E N ' E .............................................. 7 0 Ö m e r Fa ru k K IZ K IN K A Y B O L A N ......................................................................... 7 0 PAM UK G Ü N 'D E N Y ıllık A b o n e lik : 3 0 T L . A b o n e B ilg i İç in : a b o n e f r a k t a l@ g m a il. c o m Ab d u rra h im Hâ d i B IYIKLI K U Z G U N Ab o n e A lıc ı T a r a f ın d a n T a h s is M ehm et Şam il DAYANÇ S A A TLE R İ S AVAŞ LAR I ................................................... 7 1 K a rg o Ü c re ti E d ilir A h m e t EŞ Ş E H İ R ..................................................................................... 7 1 Tu ğ b a Ş AH İN G Ö ÇER S A D A K A T ............................................................. 7 2 Ö m e r UYAN B AHAR M U Ş TU S U M e h d i Eh e vâ n S Â LİS B U L U Ş M A ............................................................................. 7 3 B e d î HAK K I A C IL I T O P R A K L A R ............................................................. 7 4 C e lâ l Âli AH M E T K U R U N T U L A R ........................... ....................................... Fa tih TO R UN N A P O L İ, İT A L Y A .......................... ...................................... G . C e re n u l u s o y 2 0 1 4 EDEBİYAT ÖDÜLLERİ ......................................................... 7 3 A YA R LA M A E N S TİTÜ S Ü B A Ğ L A M IN D A “M U AD D EL Z AM AN / M EKÂN ” 8 S A H İP L E R İ B U L D U ......................................................... 8 4 FR AK TAL S O N S A Y F A Ö N E R İ L E R İ ......................... 8 8 JU LİA P AR D O E: S EYYAH LAR IN G Ö Z ÜN D EN İS TAN B UL O k a n B Ü YÜ K TA P U / de ne m e P a r d o e y a g ö r e T ü r kle r y e r y ü z ü n d e k i en p r a t i k filo z o fla r d ır ; d a im a m e v c u t v az iy et t en h o ş n u t lad ır v e bu n u b ir lü t u f o la r a k g ö rü rle r. B aş lar ın a g e le n iy i b ir şey e g e r e ğ in d e n ç o k d e ğ e r v er m e y i, bu iy iliğ i e ller in d en k aç ır d ık lar ın d a d a ar k a s ın d a y as t u t m ay ı b e y h u d e g ö r ü rler. T ü r kiy e ’d e s o y la g e ç in e n b ir ar is t o kr as i o lm ad ığ ı iç in m an e v i b a k ım d a n A v r u p a’y a g ö r e d a h a a z sıkın t ı ç ekerler. e y a h a tn â m e h a tır a tın S b i r a lt tü r ü o la n g ü n lü k , b iy o g r a f i v e o to b iy o g r a f iy le d e SULTANLAR ŞEHRİ İSTANBUL y a k ın d a n iliş k ilid ir. T ü r ü n ü n e n ö n e m li m a lz e m e s i m ü e llif in in z iy a r e t e ttiğ i c o ğ ra f­ y a n ın , g e le n e k v e a n la y ış f a r k lılığ ı g ib i d u r u m ve o la y la r ı o ku y ucu a k ta r m a s ıd ır . Ju l i a P a r d o e S e y a h a t­ Ç e v ire n : R an u B u y u k k a l Ç iz i m l e r: W . H . B a r tle tt n a m e le r in a m a c ı g ö r ü le n y a ş a n ıla n f a r k lılık la r ı o k u y u c u y a a n la tm a k , b u a r a d a o n u e ğ le n d ir ­ m e k , m e ra k la n d ıra ra k h e y e c a n la n d ırm a k k a ­ d a r, e lin d e n g e ld iğ i ö lç ü d e b ilg ile n d ir m e k tir . A h m e t H a ş i m , S e y a h a t n a m e s i n d e “ in s a n h a ­ y a t ı n t a t s ı z l ı ğ ı n d a n v e e t r a f ı n d a g ö r ü p b ık t ığ ı ş e y le r in a le la d e liğ in d e n b ir m ü d d e t k u r t u la ­ b ilm e ü m id iy le s e y a h a t e ç ık a r b u it ib a r la s e ­ y ah at “H a r i k u l a d e l i k l e r A v ı ’d ır ." d e r. L ad y P a r d o e ’ d u n s a tır la r ın d a k i d ü n y a n ın iç in e g ir ­ d ik ç e A h m e t H a ş im ’ e h a k v e r m e d e n e d e m e z ­ s in iz . P a r d o e s a d e c e h a r ik u la d e le r i a v la m a k la k a lm ış h a y a tın k ıy ıs ın d a k a lm ış 1 8 0 6 y ılın d a a ile s in in s ır a d a n la r ı ik in c i ç o c u ğ u o la r a k b ile o k u y u c u la r ıy la p a y la ş a r a k o n la r ı b u g ü n ü n İ n g i l t e r e ’ d e B e v e r l y ’ d e d o ğ a n Ju l i a P a r d o e o n d ü n y a s ın a u n u tu lm u ş k ü ç ü k h a r ik a la r o la r a k d ö r t y a ş ın d a y a y ın la d ığ ı ş i i r k ita b ıy l a e d e b iy a t a r m a ğ a n e tm iş tir . d ü n y a s ın a a d ım 48 a ttı. 1 8 2 9 ’d a d a ilk r o m a n ın ı 3 Aylık Ed e b iya t D ü ş ü n c e D e rg is i Yıl: 2 0 1 5 -1 / S a yı: 5 W y a y ı m l a d ı . L a d y P a r d o e 1 8 3 3 ’te P o r t e k i z ’ e y a p m ı ş o l d u ğ u s e y a h a t e a i t n o t l a r ı n ı P o r t e k i z ’in H u s u ­ s iy e t le r i v e A d e t le r i a d ı y l a y a y ı n l a y a r a k i l k c i d d i ç ı k ı ş ı n ı y a p a r . Ü n l ü b i r a s k e r o l a n b a b a s ı T h o m as P ar d o e ’n u n 1 8 3 6 ’ d a İs ta n b u l ’ a r e s m i g ö r e v le a t a n m a s ı Ju l i a P a r d o e ’y a İs t a n b u l ’u g ö r m e o l a n a ğ ı s a ğ la d ı. L a d y P a r d o e b a b a s ın ın ş ö h r e ti v e r e s m i g ö r e v i y l e n e d e n i y l e İs ta n b u l k a l d ı ğ ı s ü r e b o y u n c a b ü y ü k k o la y lık la r v e iltif a tla r g ö r m ü ş b u s a y e d e d e v le tin ve to p lu m u n ile r i g e le n ş a h ıs la r ıy la d o s tlu k iliş k ile r i k u r a b ilm iş tir . Ü lk e s in e d ö n d ü k te n b i r y ıl s o n r a 1 8 3 7 ’d e S u lt an Ş e h r i v e T ü r k le r in A d e t le r i a d ı y l a b a s ı l a n s e y a h a tn a m e s i b ü y ü k il g i g ö r d ü . B u il g i ü z e r in e ü n lü re s s a m W il li a m H e n r y B a r t l e t i l e B o ğ a z i ­ ç i ’n in G ü z e llik le r i k i t a b ı n ı h a z ı r l a d ı . B u i k i g e z i k ita b ın ın y anı s ır a L ad y P ard o e İs ta n b u l’ d a g ö r d ü k le r in d e n e s i n l e n e r e k H a r e m M a s a l ı a d lı b ir r o m a n y a z m ış v e 1 8 3 9 ’ d a y a y ım la m ış tır . L a d y P a r d o e İ s t a n b u l ’d a Ju l i a P a r d o e v e a l t t a k e n d i İ m z a s ı “...K a la b a lık t e p e le r in ü z e r in d e k i t ah t ın a k u r u lm u ş o lan , s a h ille r i s a r a y l a r d a n b ir ç e le n k le o la r a k ta n ım la r . B u ç e v r ili B o ğ a z i ç i ’n in g ü m ü ş s u la r ın ın e t e k l e r i n i d ü ş m e a tm o s f e r i h â k i m d i r . O n u n k i s i ta r a f s ı z l ı k ta n y a l a d ı ğ ı . . . ş e h ir le r in s u lt an ı, h a r e k e t e d ö k ü lm ü ş z iy a d e v i c d a n lı v e h a k k a n iy e tl i y a z m a ç a b a s ıd ır . ş iir İ s t a n b u l! ” K e n d i n d e n ö n c e k i s e y y a h la r ın p e ş in h ü k ü m lü B u n l a r Ju l i a P a rd o e ’n u n ilk n e d e n le e s e rd e ta r ih e n o t d e f a b i r k ış y a r g ı l a r ı n ı v e ç a r p ı t m a l a r ı n ı s ı k s ı k e l e ş ti r m e s i n i n g ü n ü , İs ta n b u l’ u k a r y ü k lü m a n to s u n a s a r ın m ış y a n ı s ır a a y n ı ü lk e d e b u l u n a n d i ğ e r B a tı l ı ş a h ı s l a r ın g ö r d ü ğ ü n d e d u d a k l a r ı n d a n d ö k ü l e n k e li m e l e r d i r . iç in d e b u lu n d u k la r ı to p lu m u a n la m a d a k i g a y ­ A y n ı z a m a n d a b ir ş a ir o la n r e ts iz lik le r i n i d e e l e ş tir ir . L ad y P ard o e 30 A r a l ı k 1 8 3 5 ’ t e İs t a n b u l ’ a a y a k b a s a r . A i l e s i h a s s a s Ju l i a P a rd o e g e m in in g ü v e r te s in d e İs ta n ­ b i r b ü n y e y e v e n a r in b i r r u h h a lin e s a h ip o la n b u l’u n L a d y P a r d o e ’ n u n ü z e r in e titr e r . O n u v e r e m d e n g e ç e n b i r k a y ık ta n g e le n v e b e y a z y a ş m a k la r ın g ü z e lliğ in e d a lm ış k e n y a k ın la r ın d a n k o r u m a k i ç i n s ık s ık ılım a n ik l i m l e r i n h ü k ü m a l tı n d a n a d e ta ş a r k ı s ö y l e r c e s i n e a h e n k l i k o n u ş a n s ü rd ü ğ ü k a d ın la r ın y e rle re s e y a h a t l e r d ü z e n l e r . Ju l i a ’ n ı n T ü r k ç e le r in i m u s ik iy e b e n z e tir . b a b a s ı T h o m a s P a rd o e , W a te r lo o ’ d a N ap o le o n a L a d y ’ n in ilk iz le n im le ri h e p m a s a ls ı y a d a b ü ­ k arşı a s k e rd ir. y ü l e y i c i d e ğ i l d i r . P a r d o e “ A ln ı b ir t a ç g i b i s ar an , T h o m a s P a r d o e İn g ilte r e ta r a f ın d a n r e s m i b i r r e n k le r in in z e n g in liğ iy le d i ğ e r e lb i s e l e r i ş e n l e n ­ g ö r e v le İs ta n b u l’ a g ö n d e r ilin c e L a d y P a r d o e iç in d ir e n o h a ş m e t li v e g ö z k a m a ş t ı r ıc ı s ar ığ ın y e r in i sav aşarak itib a r k a z a n m ış b ir n e r d e y s e t a m a m e n a lm ış o l a n ç ir k in v e m a n a s ı z d e m a s a lla rd a n v e k e n d in d e n ö n c e k i s e y y a h la rd a n ö ğ r e n d iğ i İs ta n b u l’u z iy a re t e tm e ş a n s ı d o ğ a r . f e s i h e r b a k t ığ ı y e r d e g ö r m e k t e n d u y d u ğ u ü z ü n ­ L a d y P a r d o e k ita b ın ta k d im y a z ıs ın d a k e n d is in i t ü y ü ” if a d e e tm e k te n k e n d i n i a la m a z . Y e n i ç e ­ ş a ir, s e y y a h y a d a e d e b iy a tç ı o la r a k d e ğ il ta r ih ç i r ile r in o r ta d a n k a ld ır ılm a s ın a m ü te a k ip k u r u la n 49 Yıl: 2 0 1 5 -1 / S a yı: 5 3 Aylık Ed e b iya t D ü ş ü n c e D e rg is i y e n i o r d u n u n n e f e r le r in e B a tı ta r z ın d a k ıy a f e t b ü y ü k v e s ıc a k o la n h a r e m in a n a d a ir e s in e u la ­ g iy m e z o r u n lu lu ğ u n u n s o n u ç la r ın d a n b i r i o la n ş ır la r . L a d y P a r d o e ’ n u n d ik k a tin i ç e k e n ilk şe y F e s k u lla n ım ı o d ö n e m d e a r tık h e m e n h e m e n d iğ e r y a b a n c ıl a r d a d a o ld u ğ u g ib i ‘ t a n d ı r d ı r . T a n d ır y e r d e n y ü k s e k b i r m a s a n ın a ltın a k o ­ tü m to p lu m a y a y ılm ış tır . Lad y P a rd o e ak şam n a n k o r d o lu b i r m a n g a lın ü z e ri ö r tü l e r e k m e y ­ k a r a n lığ ı ç ö k tü ğ ü n d e İs ta n b u l’ u n b ü y ü s ü y le d a h a d a d e r in le ş ir . P a r - d a n a g e tir ilir . M a s a y ı ö r t e n u z u n ö r tü l e r b o y u n l a r a d o e ’ n in İs ta n b u l’ a v a r ış ı R a m a z a n a y ın a d e n k k a d a r ç e k i l e r e k b u m a s a l a r ı n e tr a f l a r ı n d a o tu r u l u r . g e lm iş tir . R a m a z a n , c a m i m i n a r e le r in in k a n d il A il e f e r tl e r i u z u n k ış g e c e le r i n d e b u ta n d ır l a r ın ı ş ı k l a r ı y l a g e c e y i a y d ı n l a ttı ğ ı a y d ır a y n ı z a m a n d a . e tr a f ın d a b i r a ra y a g e le r e k s o h b e t e d e rle rd i. B u O s m a n lıla rı n d ü n y a y a a rm a ğ a n ı o la n m a h y a la rın s o h b e tle r i n k o n u la r ı g e n e ld e e f s u n lu m a s a lla r , ilk d e f a y a b a n c ı s e y a h a tn a m e le r e k o n u o lu ş u b a tı l in a n ı ş l a r ın b u lu n d u ğ u d e d ik o d u la r d ı. B u k a d a r g id e r . L a d y s o h b e tle r z a m a n la ‘ta n d ır n â m e ’ a d ın ı a lm ış tır . on a ltın c ı y ü z y ılın P ard o e d a ak şam so n u n u k a r a n lığ ıy la b ir lik te L a d y P a r d o e T ü r k k a d ın la r ın ın itiy a tla r ın ı ş e h rin m a h y a la r iç in s o n d e r e c e lü ks v e t e m b e lc e b u l u r . T ü r k k a d ı n l a r ı n ala c ak a r an lığ a b ü ­ v a k itle r in in ç o ğ u n u g iy in e r e k , s ü s le n e r e k , h a ­ r ü n d ü ğ ü n d e b ü t ü n c a m il e r in m i n a r e l e r i b ir d e n m a m d a y a d a u y u y a ra k h a r c a d ık la r ın ı a m a b u b ir e p a r l a k ı ş ı k la r la a y d ın la n d ı . H i ç b i r ş e y b u d u r u m u n d e ğ iş m e y e y ü z tu ttu ğ u n u b iz e a k ta rır. m a n z a r a d a n d a h a s ih ir li b ir t e s ir ic r a e d e m e z d i; H em k a r a n l ı k , b u r u h a n i s ü t u n lar ın z a r i f h a t l a r ın ı h a v a s ın ı y a ş a m a k v e if ta r h e y e c a n ı v e s o f r a s ın ı g iz le m iş v e n e r e d e y s e e n u ç t a m in a r e y i k u ş a t a n p a y la ş m a k s e m a la r ın ı s ü s le m e y e b a ş la y a n ş u n la rı s ö y le r : “ Ç e v r e m iz e v s a h ib i h e m d e m is a fir o ru c u n m a n e v i ü z e r in e s ö z le ş m iş g ib id ir. Lad y ış ık h a l k a l a r ı , c a n lı e l m a s l a r d a n m ü t e ş e k k i l ü ç P a rd o e ik ra m k a t l ı b ir t a ç t e ş k il e t m iş t i. B u n la r ın a l t ı n d a a r a ­ if ta r ı b e k le m e y e b a ş la r . G ü n e ş in b a tış ın a y a k ın e d ile n iç e c e k le r i g e ri ç e v ire re k d a k i b o ş lu ğ u d o l d u r a c a k ş e k i l d e h a r i k a s ü r a t s o f r a h a z ır l ı k l a r ı m u n ta z a m v e h ız lı b i r ş e k ild e v e d a k i k l e b i r b ir in i iz le y e n a t e ş t e n d e s e n l e r s a l ­ ta m a m la n ır v e s o f r a n ın b a ş ın a g e ç ilir . O d a n ın lan ıy o r d u : iş t e b i r ev , ş im d i b ir g u r u p s e rv i, o r ta s ı n a k o n m u ş k o c a m a n s in id e s o ğ u k e k m e k s o n r a b i r g e m i v e y a ç a p a y a d a b ir b u k e t ç iç e k . ç o r b a s ı, d ilim le n m iş p e y n ir , a n ç ü e z , h a v y a r v e İ s t a n b u l h i ç b i r A v r u p a b a ş ş e h r in e b e n z e m e y e n h e r n e v id e n ta tlın ın b u lu n d u ğ u a p e r a tif le r v e s ih ir li h a r e k e t l i g ö r ü n t ü le r l e ı ş ık la n d ır ılıy o r . p e m b e v e b e y a z re n k li g ü l k o k u lu b ir lik te ; ü s tü n e b a lık d ö ş e n m iş ş e r b e tle r le p ila v ta b a ğ ı, y a h n i, b a l ı k , ta v u k , a v e ti, h a m u r iş i, m u h a lle b i, T ü r k E vi, T ü r k K a d ı n l a r ı , İ f t a r d o n d u r m a v e s o n o la r a k y in e p il a v s e r v is e d il ir . Ju l i a P a r d o e P e r a ’ d a b i r R u m a i l e n i n y a n ı n d a m is a f ir o la r a k k a la c a ğ ı y e re y e r le ş tik te n s o n r a il k y a p tığ ı ş e y b i r T ü r k e v in e m is a f ir o lm a n ın y o l l a r ı n ı a r a m a k tır . B u a r z u s u n a is e ç o k g e ç ­ m ed en b ir T ü rk tü c c a r ın d a v e tiy le k a v u şu r. P a r d o e ’n u n İs ta n b u l ’ u z iy a r e ti R a m a z a n a y ın a d enk g e ld iğ in d e n g e le n d av et ay n ı z am an d a o r u ç lu b i r a ile n in y a ş a n tıs ı m ü ş a h e d e v e if ta r s o f r a s ın ı p a y la ş m a ş a n s ın ı d a b e r a b e r in d e g e ­ tir d iğ i iç i n z iy a r e tin e h e m m iy e ti b i r k a t d a h a a r tm ış tır . P ard o e y a n ın a te r c ü m a n b ir Rum H a n ım b u lu n d u ğ u h a ld e e v e b u y u r e d ilir. G e n iş m e rd iv e n le r v e u z u n b ir k o r id o r d a n g e ç e re k T ü r k e vi 50 3 Aylık Ed e b iya t D ü ş ü n c e D e rg is i Yıl: 2 0 1 5 -1 / S a yı: 5 Y e m e k le r in s o f r a y a g e liş in d e h e r h a n g i b i r s ır a m e d i ğ in iz t a k d i r d e k a p l a d ı ğ ı s a h a y a d a i r h i ç b i r y o k tu r , t a t l ı n ı n a r d ı n d a n tu z lu , m u h a l l e b i n i n f i k i r v e r m e y e n t e k ç at ı a l t ı n d a t o p l a n m ış k ü ç ü k a rd ın d a n y a h n id e n y e rle r . L a d y P a rd o e h e r k e s in b i r t i c a r e t k a s a b a s ı n ı a n d ı r a n , h e r s o k a ğ ı b e lli b i r ta b a k ta n r a h a ts ız y e rk e n e tm e m e y e b i r t i c a r e t v e y a z a n a a t d a l ı n a a y r ılm ış ç a r ş ı ” o la b ild iğ in c e k a r ş ı ta r a f ı o la r a k t a r i f e d e r. S a r r a f la r , tü tü n ç a b a g ö s te r d iğ in i b e lir tir . d ü k k â n la r ı, H e rk e s y e m e ğ i s a d e c e b ir y e rd e n k a ş ık la m a y a k u m a ş ç ıla r , p a b u ç ç u la r , b a k ır c ıla r , b a h a r a tç ıla r , ö z e n g ö s te r ir v e y e m e k k a p la r ı b ü y ü k b i r h ız la s e ra m ik ç ile rd e n g e z ild ik te n ilg ile rin i ç e k e n d u rak so n ra so n ve en d e ğ iş tir ilir . Y e m e k n ih a y e te e r in c e d ö v m e b a ­ ço k k ır d a n b i r le ğ e n v e ib r i k g e tir ilip e lle r y ık a n ır c a z ib e s in e k a p ıld ık la r ı e s a n s ç ıla r d ır . E s a n s ç ı- g ü z e l k o k u la rın ın s o n r a k a h v e v e ç u b u k ( n a r g ile ) fa s lı b a ş la r. la r ın ın b u lu n d u ğ u k ıs m ı A ra p d iy a rın ın m in ­ S o h b e te a r a v e r ild iğ i b i r s ır a d a e v in b ü y ü k y a tü r h a ld e c i s im le ş m iş h a li o la r a k g ö r ü r ç ü n k ü h a n ım ın m a n g a ld a y a k a ra k k ö m ü r e d ö n ü ş tü r ­ h a v a d a b i r p a r f ü m b u l u t u s a l ı n a r a k g e z m e k te d i r . düğü c e v iz in k a r a s ıy la k a ş la r ın ı b ir le ş tir m e s i L a d y P a r d o e ’ n in g ö z ü n d e n k a ç ırm a z . B u , T ü r k B ir A v r u p a l I n ı n G ö z ü n d e n T ü r k l e r k a d ın la r ı a r a s ın d a o ld u k ç a y a y g ın o la n b i r d u ­ r u m d u r . Z a m a n z a m a n k a ş la r ın ın a r a s ın ı d ö v ­ m e y le b ile b ir le ş tir d ik le r i d iğ e r L a d y P a r d o e T ü r k le r in a n la ş ılm a s ı z o r m il­ s e y y a h la rın le tle r d e n o ld u ğ u n u n a ltın ı ç iz e r . K a r ş ı ta r a f ta n d a T ü r k i y e ’ d e y a ş a y a n A v r u p a l ı l a r ı n o n u n a h la k i , e s e r le r in d e d e a n la tılır L a d y P a r d o e , T ü r k b e y le r in in e v in h a n ım ın a id a r i y a d a p o litik s is te m in i a n la m a y a y ö n e lik a tla n ıl m a m a s ı k a y ı t s ı z l ı ğ ı n d a n y a k ı n ı r . A v r u p alı k a f a s ı b in b i r g e r e k e n b i r a d e t o la r a k g ö rü r. E v in b e y i m e v k ii g e c e m a s a l l a r ı n d a o ld u ğ u g i b i Ş a r k ’ın s ır lar ı, b a- n e o lu rs a o ls u n g ü n d e lik iş le rin i b itir d ik te n s o n r a t ın iliğ i v e ih t iş am ı ü z e r in e s ö y le n e n le r le o k a d a r g e c e e v in e e li b o ş d ö n m e z . G e tir d iğ i ş e y in d e ğ e r i y ık a n m ış , t u r is t le r in an lat t ık la r ı m a s a l la r a in a n ­ m ü h i m d e ğ i l d i r . B i r s a l k ı m ü z ü m b i r k ü l a h t a tl ı m a y a o k a d a r alış m ış t ır k i ö n y a r g ı l a r ı n d a n s ı y ­ y a d a g e lir se v iy e si d a h a d ü ş ü k k e s im le rd e o ld u ğ u r ılm a la r ın ı b e k le m e k b o ş u n a d ır . P a r d o e İm p a ­ g ib i b ir k a ç k ü ç ü k b a lık v e y a b i r m a r u l o la b ilir. r a to r l u ğ u n m ü k e m m e l b i r c o ğ r a f i m e v k i i y e s a h i p E ğ e r e v i n e rk e ğ i b u v a z i f e s in i y e r in e g e tir m iy o rs a o lm a s ın a b u k a r ı s ı n ı b o ş a m a k i s te d i ğ i m a n a s ı n a g e l ir . m e lli k te n h i ç n a s ib in i a lm a m ış o ld u ğ u n u h e r ak şam g e tir d iğ i h e d iy e le r in rağ m e n m a n e v iy a tın ın bu m ü kem ­ öne s ü re r. İm p a r a to r lu ğ u n e n k o la y id a r e e d il e n i n ­ s a n la r a a m a a y n ı z a m a n d a e n k ö tü id a r e e d il e n K a p a l ı ç a r ş ı ’d a h ü k ü m e te s a h ip o ld u ğ u n u s ö y le r . A k ş a m y a tılı m is a f ir o la r a k a ğ ır la n a n L a d y P a r d o e ’y a g ö r e T ü r k l e r y e r y ü z ü n d e k i e n p r a t i k P a r d o e ’y a K a p a l ı ç a r ş ı ’ y a a r a b a y l a y a p ı l a c a k b i r f i l o z o f l a r d ı r ; d a i m a m e v c u t v a z i y e tte n h o ş n u tl a d ı r g e z i t e k l i f e d ilir . B u te k lif i b ü y ü k b i r m e m n u ­ v e b u n u b i r l ü tu f o la r a k g ö r ü r le r . B a ş la r ın a g e le n n iy e tle k a b u l e d e n P a r d o e e v in h a n ı m ı v e h a ­ iy i b i r ş e y e g e r e ğ in d e n ç o k d e ğ e r v e r m e y i, b u la y ık la r la b ir lik te iy iliğ i e ll e r in d e n y o la k o y u lu r. K a p a lı Ç a r ş ı k a ç ır d ık la r ın d a d a a rk a s ın d a h i ç d e L a d y P a r d o e ’ n u n h a y a l e ttiğ i g ib i d e ğ ild ir y a s tu tm a y ı b e y h u d e g ö r ü r le r . T ü r k iy e ’ d e s o y la ve g e ç in e n b i r a r is to k r a s i o lm a d ığ ı iç i n m a n e v i b a ­ k e n d in d e n ö nceki s e y y a h la r ın bu ç a r ş ıy ı e s e r le r in d e n e d e n b u k a d a r a b a r ttık la r ın a b ir k ı m d a n A v r u p a ’y a g ö r e d a h a a z s ı k ı n t ı ç e k e r l e r . v e r e m e z . P a r d o e ç a r ş ıy ı “ k a b a t aş lar la B o ğ a z i ç i ’ n d e k i k a y ı k ç ı , s o k a k ta k i h a m a l , s e l a m l ık ta d ö ş e l i n a h o ş d e r e c e d e p i s i ç in d e n g e r e k k o k u s u s e y is ile r id e p a ş a r ü tb e s in e u la ş m a d a e ş it d e r e c e a n la m g e r e k s e g ö r ü n t ü s ü s e v im s iz ç o k s a y ı d a a ç ı k su ş a n s a s a h i p ti r . T ü r k i y e ’ d e b i r i n k ı l a b ı n o l m a m a s ı g id e r i g e ç e n , k ö t ü b ü y ü k ö lç ü d e b u ş a r tla r a b a ğ lı d ır . A v r u p a ’ d a n i ­ ı ş ı k la n d ı r ıl m ı ş , b e c e r ik s iz c e in ş a e d il m iş v e l a b i r e n t l e r i n t am am ın d a g ez ­ z a m ın a lt ü s t o lm a s ı, k a z a n a c a k ç o k ş e y i o la n 51 3 Aylık Ed e b iya t D ü ş ü n c e D e rg is i W Yıl: 2 0 1 5 -1 / S a yı: 5 a m a k a y b e d e c e k h i ç b i r ş e y i o lm a y a n b i r s ın ıf ın R u m , E r m e n i, k a d ın la rın v e ç o c u k la r ın ın m e y ­ iş id ir. O s m a n l ı im p a r a to r lu ğ u n d a is e b ö y le b ir d a n a g e tir d iğ i h o ş g ö r ü n tü y ü b a h a r b a y r a m ın ­ s ın ıf ın o lm a y ış ı b u d u r u m u a ç ık la m a k ta d ır . d a k i r e n g â r e n k ç iç e k s e p e tle r in e b e n z e tir . D e v le t O n a y lık m is a f irliğ i s ü re s in c e P a r d o e O s m a n lı e rk â n ın te ş r if a tta k i y e r le r in e g ö re te b a a s ın d a n b ir ç o k e tn ik g u r u p la iliş k i iç in d e g e ç iş in d e n s o n r a n ih ay e t S u lta n M a h m u d ’u n o lu r. g e ld iğ in in h a b e r c is i o la n a tı g ö r ü n ü r . R u m la r ın T ü rk e fe n d ile rin e k a lıc ı ve ş id d e tli b i r n e f r e t b e s le d ik le r i n i b e li r tir . H e r L a d y P a r d o e S u l ta n M a h m u d ’u ş ö y le ta s v ir Y a h u d i ’ n i n d o ğ u ş ta n tü c c a r o lm a s ı g ib i R u m la r ı e d e r : “s o y lu f i z y o n o m i s i v e z a r i f b i r t av r ı o la n d a d o ğ u ş ta n d ip lo m a t o ld u k l a r ın ı b e li r tir . T a ­ a d a m . A t ın ın ü s t ü n d e b i r c e n t ilm e n r a h at lığ ıy la o n la r ı k u rn a z v e a ç ık g ö z b ir ru h la d o ­ o t u r u y o r v e ifad e s i k a t i s u r e t t e c e z b e d iy o r d u . n a ttığ ın ı, a n c a k e n b ü y ü k e k s ik lik le r in in b i r ­ F e s in e e l m a s l a r d a n t e ş e k k ü l e d e n b i r t u t a m t a- b ir le r in e k a rş ı b ile d ü rü s t o la m a m a la r ı o la ra k v u sku şu g ö rü r. m ü s a m a h a s ın ın m av i p e le r i n i o m u z l a r ın d a g e r iy e d o ğ r u at ılm ışt ı. o n la r ı h ü r b i r m e m le k e tin h ü r in s a n la r ıy m ış ­ Y a k a s ı m ü c e v h e r le r le d o lu y d u ; d iz g in le r i t u t t u ğ u ç a s ın a b a r iz e lin ü ç ü n c ü p a r m a ğ ı n d a h a y a t t a g ö r d ü ğ ü m e n b ia tın O s m a n lı id a re s in in b i r ü s tü n lü k v e d in i g ü ç te m in tü y ü n ü t u t an b i r t u ğ t ak ı lı y d ı g e n iş e t m i ş o l d u ğ u n u n s ö y l e r . E r m e n i l e r i n c e m i y e t te k i ir i p ı r l a n t a p a r ı l d ı y o r d u . S u lt an M a h m u d y a ­ en k ış ık lı b ir a d a m d e ğ il a m a y ü z h at la r ı m u n t az a m d e ğ e rli k e s im le r d e n b irin i te ş k il e ttik le r i v e g ü ç lü , g ö z le r i p a r l a k v e d e lic i. A l n ın a in d ir d iğ i m ü n a k a ş a g ö tü r m e z b i r g e r ç e k tir . M u n ta z a m f e s i n i n a l t ı n d a n k ıv ır c ık , k u z g u n i s a ç l a r ı g ö r ü ­ ti c a r e t itiy a tla r ı, ik tid a r d a k il e r e s o r g u s u z s u a ls iz ita a tle r i, o n la r a T ü r k iy e ’ d e e ld e e ttik le r i p o z is ­ n ü y o r. G ü r iy i ke s ilm iş s ak a lın ın as il g ö r ü n t ü s ü n e y o n la r ı b a k ım ın d a n f a z la k a t k ıs ı b ü y ü k v e ay n ı z a m a n d a o n u o ld u ğ u n d a n m a n e v i b a k ım d a n d a h a g e n ç g ö s t e r iy o r . V ar lığ ın ın b ü t ü n ku v v e t iy le g e liş m e y e ç a lış s a la r d ı T ü r k le r i ta k lit e tm e k te n ç o k b ü y ü k b i r k e n d i n i b e ğ e n m iş liğ in k u r b a n ı fa z la s ın ı y a p a b ilirle rd i a m a E r m e n ile r y ü k s e k ­ o lm u ş . G a r ip g ö r ü n s e d e y e n i ç e r il e r i b o ğ a z la t an , ço k u y u y o r. z i h n i e n e r ji l e r i o l s a y d ı v e D ah a k u d r e t l i b i r i m p a r a t o r l u ğ a y e n i l i k l e r g e t ir e n , le r d e h iç g ö z le r i o lm a y a n b i r m ille ttir . y e r y ü z ü n d e k i e n a s ık s u r at lı i n s an la r ın h ü k ü m ­ d ar ı o la n b u a d a m t am b ir sü s d ü ş kü n ü . G ü z e llik B a yra m A la yı a r a y ı ş ın ın e s as lı b i r m ü ş t e r is i . ” K u r b a n b a y r a m ı k u tla m a la r ı P a r d o e ’y a G ü ­ II. M a h m u d , “ S u lta n M a h m u d n e ş in K a r d e ş i v e Ş ar k İ m p a r a t o r u II . M a h m u d ’ u h a y k ır ış la r ı a r a s ın d a ile rle rk e n ç o k y a ş a !” g ö z le ri Lad y b ab ası P a r d o e ’ n u n g u r u b u n a ta k ılır . D ik k a tli v e u z u n g e c e y i S u lta n M a h m u d v e b a y r a m a la y ın ı u y g u n b i r ş e k ild e P a r d o e v e y a n ı n d a k i l e r e b a k a n II. b i r y e rd e n g ö r e b ilm e le r i iç in S u r iç i’ n d e S u lta ­ M a h m u d g ü lü m s e r v e a tın ın y a n ın d a y ü rü m e k te nahm et o la n g ö rm e B ay ram z ın d a n im k â n ı v e r e c e k tir . C a m ii’ n e y a k ın P ard o e b ir y e rd e k u tla m a la r ı a r e f e g ü n ü ve g e ç irirle r. b ir z a b itin k u la ğ ın a e ğ ile re k b ir ş e y le r s ö y le r . Z a b i t h e m e n k a la b a lığ ı y a r a r a k o n l a r a ik in d i n a m a ­ d o ğ ru g e lir v e h a n ım e f e n d in in k im s o n r a b a ş la r . B i r b i r i a r d ın a p a tla y a n o ld u ğ u n u h a v a i f iş e k v e to p la r g e c e y i a y d ın la tıy o r , f e n e r İs ta n b u l’ a o n u n e y in g e tir m iş o ld u ğ u n u s o ra r. a la y ı e ş liğ in d e k i M ı z ı k a - i H ü m a y u n s o k a k la r ı B u a r a d a II. M a h m u d a y n ı h o ş m iz a ç v e lü tü f k a r d o la ş ıy o r, d a h a s o n r a z u r n a v e d a v u lla r ç a lın a r a k ta v ır la o n l a r a b a k m a y a d e v a m e tm e k te d i r . L a d y b ay ram P a r d o e z a b ite b i r in g iliz h a n ım ş e n lik le r i h a lk a h a b e r v e r iliy o r d u . S a ­ o ld u ğ u n u v e b a h ın e r k e n s a a tle r in d e P a r d o e S u l ta n a h m e t’ in m e m l e k e ti g ö r m e k g a y e s iy le b a b a s ıy la b i r l i k te a v lu s u n a y a k ın b i r y e re ç e k ile n a r a b a s ın d a p a ­ T ü r k iy e ’y e d iş a h ın g e lm e s in i b e k le m e y e k o y u lu r. P a r d o e d ö n e n z a b it te k r a r h ız lı b i r ş e k ild e g e ri d ö n e r k e n d is i g ib i v e h a n ım ta m s u lta n ı g ö r m e y e g e le n Y a h u d i, 52 g e ld iğ in i ile tir . o la r a k k im S u lta n ın y a n ın a o ld u ğ u n u ö ğ r e n m e k 3 Aylık Ed e b iya t D ü ş ü n c e D e rg is i m V* a Yıl: 2 0 1 5 -1 / S a yı: 5 n e - i B a h r - i H ü m a y u n v e M ü h e n d is h a n e - i B e rri H ü m a y u n k u r u lm a s ın d a n s o n r a k i ü ç ü n c ü ay ağ ı o la n M e k te b - i H a r b iy e ’ d e n ite lik li s u b a y y e tiş ­ tir ilm e s i a m a ç la n ıy o rd u . P a rd o e , b a b a s ı v e b ir k a ç d o s tu y la y a p tığ ı b u z iy a r e tte n o ld u k ç a e tk il e n ir . B i n a g e n i ş v e d ö n e m i n s o n t e k n o l o ji s i n e g ö r e d o n a t ı l m ı ş t ı r . B i n a i ç e r i s i n d e t a m te ş e k k ü l l ü b i r h a s ta n e , la b o r a tu v a r , m a tb a a , cam i ve h a r ita o d a la r ı b u lu n m a k ta d ır . M e k te b ’te n ç ık a n g e n ç z a b i tl e r i n i l e r i d e y ü k s e k m e v k i l e r e g e l m e o l a s ıl ı ğ ı ç o k y ü k s e k o ld u ğ u n d a n m e k te b e o ld u k ç a y o ğ u n ta le p b u l u n m a k ta d ır . L a d y P a r d o e b u ç o k e t k i ­ le n d iğ i y a p ı iç i n d u y d u ğ u ü z ü n tü y ü s a tır la r ın a e k le m e d e n e d e m e z . P a r d o e ’ y a g ö re M e k te b k u r u lm a s ın a s e b e p te ş k il e d e n m ü h i m g a y e y e e r iş m e k iç in m e c b u r i o la n te m e l ş a r tla r d a n m a h r u m d u r . B ü y ü k b ir itin a g ö s te r ile n m e k te b iç in ço k b ü y ü k m as­ ra f l a r a g ir il m iş o lm a s ın a r a ğ m e n b u m ü k e m m e l m a k in e n in e n b ü y ü k e k s iğ i ta m v e r im le ç a lış ­ m a s ın ı ve h e d e fin e u la ş m a s ın ı s a ğ la y a c a k h ü n e r li e ll e r d e n m a h r u m b u lu n m a s ı. M e k te b i n y ö n e tim i v e h o c a la r iy i n iy e t v e s a m im i b ir ç a ­ lış m a y la m e k te b i iy i iş le r b ir h a le g e tir m e k is ­ te m e k te d i r l e r a m a n e y a z ık k i l ü z u m lu k a b ili y e t ve S u l t a n II . M a h m u d te c r ü b e e k s ik liğ i k e n d in i g ö s te r m e k te d ir . T ü r k g e n ç le r i ç a lış k a n lık la r ı, ta k d ir e d e ğ e r ita a tk â r lık la r ı v e ü m it v a a t e d e n k a b iliy e tle r e s a ­ is te r . İn g i l te r e ta r a f ı n d a n r e s m i g ö r e v le T ü r k i ­ y e ’y e g ö n d e r i l e n Th o m as P a rd o e ’n in h ip le r a m a n e k a d a r g a y r e t e d e r le r s e e ts in le r k ız ı o l ­ ta b ia tla r ı y a r a tıc ı o lm a k ta n ç o k ta k litç id ir . P a r ­ d u ğ u n u ö ğ r e n d ik te n s o n r a a d a m b ir k e z d a h a d o e M e k te b in k u r tu la b ilm e s i iç in te k ü m it o l­ g e r i d ö n e r v e b ilg iy i S u l ta n ’ a u la ş tır ır . N a m a z ın d uğunu k ılın m a s ın ın a k a b in d e b a y ra m a la y ın d a n k ile rin s ö y le r . O na g ö re A v ru p a ’d a e ğ itim g ö re n v e g e le c e k v a a t e d e n g e n ç ö ğ r e n c ile r in b a y r a m la ş m a la r ı il e b u g ü z e l v e h e y e c a n lı k o ­ g ü n ü n b ir in d e b e lk i d e m e k te b in ş u ş tu r m a c a s o n b u lu r. d ir ilm e s in i m ü m k ü n k ıl a b ili r . P a r d o e ş im d ik i h a liy le m e k ­ te b i b o ş b ir g ö lg e v e k ir e ç M o d e r n l e ş e n O s m a n l ı — M e k t e b -i H a r b i ye ’yi b o y a lı b ir m e z a r o la r a k g ö r ü r. K u rtu lu ş iç in m e m l e k e t ü z e r in d e k i Z i ya r e t R u s n ü f u z u n k ı r ı l m a s ı n ı İn g i l te r e ’ n i n d e v le te y a rd ım e tm e s i g e r e k tiğ in i s ö y le r. B a b a s ı T h o m a s P a r d o e s a y e s in d e d e v l e t a d a m ­ la rı n e z d in d e h ü s n ü k a b u l g ö r e n L a d y P a rd o e İs ta n b u l’ u n ilk m o d e rn k u ra m la rın d a n S e li m iy e K ış la s ı ve E rişt e F a b rik a s ı M ek­ te b - i H a r b i y e ’y e b i r z iy a r e t g e r ç e k l e ş ti r i r . O r d u n u n Lad y so n ra m o d e r n le ş tir ilm e s i ç a lış m a la r ın ın M ü h e n d is h a - 53 P a rd o e ’n u n M e k te b - i H a rb iy e ’d e n z iy a re t e ttiğ i d iğ e r b ir m o d e r n k u ru m 3 Aylık Ed e b iya t D ü ş ü n c e D e rg is i W Yıl: 2 0 1 5 -1 / S a yı: 5 S e l im iy e K ı ş l a s ı ’d ır . P a r o d e d ü n y a d a k i ö r n e k ­ R o m a ’y a le r i n e g ö r e o ld u k ç a ş ık b i r b i ç i m d e in ş a a e d il e n say ar. k ış la y ı b i r s a ra y a b e n z e tir . K ış la h a s s a m u h a ­ o r g a n la r ın a b a k a r a k iy ilik v e k ö tü lü k le r e d a ir f ı z l a r ı n a a i t o l d u ğ u i ç i n p a y i ta h tı n e n m ü k e m m e l k e h a n e tle r u y d u rm a , k u ş la r ın k ış la s ıd ır . Y o l b o y u n c a k a r ş ıla ş tık la r ı h a s s a m u ­ m a n a ç ık a r m a , m ü n n e c im le r ta r a f ın d a ta y in kad ar M e s e la u z anan y eni b irç o k k e s ilm iş b a tıl in a n ç h a y v a n la r ın iç u ç u ş la rın d a n h a f ız la rı P a r d o e ’n u n u n u ta m a y a c a ğ ı m a n z a r a la r e d ile n t e ş k i l e d e l e r . “ P a s a k l ı , o m u z l a r ı d ü ş ü k ç e lim s iz b i r iş e b a ş la m a k g ib i. P a r d o e ’ n u n a n la ttığ ın a as k e r le r d ir g ö r d ü ğ ü . B ir ç o ğ u n u n n e g ö m le ğ i n e g ö r e : B ir T ü r k k ö tü rü y a g ö r ü r s e , m e la n k o li d e ç o r a b ı v ar d ır . A v r u p a ’n ın d ö r t t e ü ç ü n ü d o - h a lin d e n iç in u ğ u rlu ve u ğ u rsu z s a a tle r e g ö re k u r tu la m a y a d a b e d e n i b ir r a h a t­ l a ş s a l a r h a l l e r i n d e n a s k e r o l d u k l a r ı a n l a ş ı lm a z . s ız lığ ı v a r s a e lb is e s in d e n b i r p a r ç a k o p a r ıy o r T ü r k o r d u s u n u n g e r i k a la n ı g ib i g ö r ü n ü ş le r i v e v e ç a p u tu b i r e v liy a n ın tü r b e s in d e k i p e n c e r e y e d u r u ş lar ı a s k e r i d i s i p l in d e n b a ğ lıy o r . H a s ta o ld u ğ u n d a im a m v e h o c a d a n son d e r e c e u z ak . Ç o ğ u h e n ü z o n d ö r t o n beş y a ş la r ın d a g e n ç o ğ ­ to p r a k l a n l a r d ı r .” d e r . y a z d ır ıy o r v e b u n u s u d o ld u r u p y a z ıla r s ilin e n e Bu z iy a r e ti s ır a s ın d a Lad y P a r d o e ’y u b ir k a b ın k a d a r b e k le d ik te n en K u r’a n ’d an so n ra su y u a y e tle r iç iy o r v e ç o k h a y r e te d ü ş ü r e n v e ilg is in i ç e k e n ş e y k ış ­ b e k liy o r. k e n d is i T ü r k y o lu ü z e r in e d ü ş m ü ş e n u f a k b ir k â ğ ıt e r iş te f a b r ik a s ıd ır . B u iç in d e b u lu n a n p a rç a s ın ı d a h i y e rd e b ıra k m ıy o r. B u h a y re t v e ric i d u ru m u T ü r k le r in f a y d a c ılığ ın a y o r a r L a d y P a rd o e v e cehennem g ö r d ü ğ ü s a h n e y i ş ö y le ta s v ir e d e r: “ İç in d e b u ­ o n u n y o lu n u lu n d u ğ u m u z g e n iş s a lo n u n a n la tır . ş e r it le r i as ılm ış t ı. h e r y e r i n e e r iş t e O r t alık t a y ığ ın la p r e s a lt k a d e m e le r in d e n ş if a la n ın d e ğ il k ış la n ın H a lk ın iç in e ve Lad y h iç b ir say ed e a te ş i ü z e r in d e n g e ç e r b u k â ğ ıtla r ın o lu ş tu r a c a ğ ın ı d ü ş ü n d ü k le r in i P a rd o e sa d e c e T ü rk le rin d e ğ il d iğ e r o k l a v a v a r d ı. B i r b in b a ş ı b u n k a l i t e l i o lu p o l ­ O s m a n lı te b a a s ın ın d a e n ç o k k o r k tu ğ u ş e y in m a d ı ğ ın a k a r a r v e r iy o r b i r m ü la z ım m a k i n e n i n n a z a r o ld u ğ u n u i ş le y iş in e n e z a r e t e d iy o r , b i r ç i f t ç a v u ş h a m u r u ru n m ak k u r u m a s ı iç in a s ı y o r v e b i r g u r u p n e f e r d e d e ­ ş ö y le ğ ir m e n i d ö n d ü r ü y o r d u . iç in a n la tır : s ö y le r . H a lk ın n az ard an ko ­ g e liş tir d iğ i tu h a f a lış k a n lık la r ı “ A m a Ş a r k ’t a h â k i m o la n as ıl H aş m e t li P a d iş a h ın z aaf, k e m g ö z d e n , y a n i n a z a r d a n d u y u lan ko r k u . h a s s a m u h a f ı z l a r ı n ı n b o ş a h a r c a y a c a k v a k it le r i A n n e s i n e b i r T ü r k ç o c u ğ u n u n g ü z e lliğ in i ilk y o k . M ü ş t e r i a r a m a k l a m e ş g u l l e r e n a k v e in c e ö n c e M aş allah d e m e d e n m e t h e d e r s e n iz v e ç o c u k h a m u r P a d i ş a h ı n m u t f a ğ ı n a g i d iy o r . E n e s m e r h a s t a l a n ı r v e y a b a ş ı n a b i r k a z a g e lir s e , h e m e n v e e n k a b a o lan ı a s k e r le r e d ü ş ü y o r v e g e r id e s iz in o n a n a z a r d e ğ d ir d i ğ i n i z e k a r a r v e r iliy o r . daha R u m l a r k a z a r a , k e n d i s ıh h a t le r i n in v e y a t a l i h ­ çok çekm ek k a lıy o r . is t e r s e n iz S aray e r iş t e s iy le t ek y a p a c a ğ ın ız z iy a fe t k e s e n iz i le r in in iy i g it t iğ in i s ö y le r le r s e , h e m e n k ö t ü t e s ir i ç ı k a r ı p k u r u ş la r ı s a y m a k . K ış la h a y a t ı n ı n u s an - g i d e r m e k iç in k e n d i g ö ğ ü s le r in e t ü k ü r ü y o r l a r ; d ı r ı c ı l ığ ın a k a r ş ı n e g ü z e l d ü ş ü n ü lm ü ş b i r p a n ­ h iç d e k ib a r c a o lm ay an bu ş e y t an ç ık ar m an ın z e h ir . F a y d a c ı l ı ğ ı n b ü y ü k z a f e r i . ” t e s ir in e o k a d a r i n a n ıy o r l a r k i k ı s a m ü d d e t ö n c e t a n ı d ı k l a r ı m d a n b ir i g ü z e l b i r R u m k ız ı y l a t a ­ n ış t ığ ın d a k ız ı n g ü z e lliğ in i ö v m e g a f l e t i n e d ü ­ B a t ıl İ n a n ç l a r ş ü n c e , h a y r a n lı ğ ın ı n k ö t ü t e s ir le r in i y o k e t m e k L a d y P a r d o e T ü r k le r in b ir ç o k g a rip in a n c a s a h ip o ld u ğ u n u s ö y le r. B ir iç in a n n e s i t a r a f ı n d a n a z ö n c e m e t h e t m e k t e o l ­ b a tıl d u ğ u y ü z e t ü k ü r m e s i is t e n m iş . K a d ı n o k a d a r itik a d a a s la ı s r a r e t m iş k i k ız ı n ın s e l a m e t i n d e n e m i n o l a b i l ­ v a z g e ç m e m e le r in i d e T ü r k le r in in a tç ı k a r a k ­ m e s i iç in , t a n ıd ı ğ ım o n u n b u is t e ğ in i y e r i n e g e ­ te r iy le o ld u k ç a u y u m lu b u lu r . B a z ıla r ın te m e li t ir m e k z o r u n d a k a l m ı ş .” k ö rü k ö rü n e b a ğ la n m a la r ın ı v e b u n d a n 54 3 Aylık Ed e b iya t D ü ş ü n c e D e rg is i ♦ A *f Yıl: 2 0 1 5 -1 / S a y ı: 5 A ya s o fya ve S u lt a n A h m e t C a m ii — S e r ü ve n e D a ve t L a d y P a r d o e ’n u n k ita b ın ın e n h e y e c a n lı b ö ­ lü m ü A y a s o f y a v e S u l ta n a h m e t’ e y a p tığ ı g iz li z i y a r e ti a n l a tt ı ğ ı b ö l ü m d ü r . O d ö n e m d e ö z e l l i k l e b ü y ü k s e la tin c a m ile r a n c a k saray d an a lın a n ö z e l iz in le r le g e z ile b iliy o r d u . L a d y P a r d o e b u tip b i r iz in a lm a y a m u v a f f a k o la m a d ığ ı iç i n c a ­ m i l e r i g iz li g e z m e y e m e c b u r i y e ti n d e k a lm ış tı. B i r g ü n m is a f ir o ld u ğ u b ir T ü r k a ile s in in e v in d e k e n d i s in e b i r te k l i f ile tilir . B e y ’ in o ğ lu c a m il e r i z iy a re t e tm e n in b ir y o lu o ld u ğ u n u ve buna k a lk ış a c a k c e s a r e ti v a rs a m u v a f f a k o la b ile c e k ­ le rin i s ö y le r. A ncak y a k a la n m a la rı h a lin d e h e rk e s k e n d in i k u r ta r ır u m d e s in e g ö re h a r e k e t e d ile c e k tir . L a d y P a r d o e “ b ir az c ık s e rü v e n r u hu o la n h an g i A v r u p alı s e y y ah A y a s o fy a n ı n k u b b e s i a lt ın d a d u r a b ilm e k u ğ r u n a t e h like y le k a r ş ıla ş ­ m ay ı r e d d e d e r ? V e h e p s in in ö t e s in d e , h an g i g â v u r s e y y ah n a m a z e s n a s ı n d a b i r c a m i i y e g i r ­ A y a s o f ya (G a s p a re F o s s a t i) m e n in b a ş t a n ç ı k a r ı c ı l ığ ın a d ir e n e b ilir " d i y e r e k te k lif i k a b u l e d e r . Bu te ş e b b ü s ü n T ü rk k ıy a f e tiy le b a k a r . M ü s lü m a n la r c a m id e te k b ir r u h u n te k y a p ılm a s ı b ir s a ik in c a n v e r d iğ i b ir te k b ir v ü c u t g ib id ir. ic a p e ttiğ i iç in L a d y P a r d o e ü z e r in e ç e n e s in d e n İş te a y a k la r ın a k a d a r u z a n a n b i r k a f ta n g iy e r v e k a ş ­ o la n M ü s l ü m a n l a r , p a r l a k r e n g â r e n k k ıy a f e tle r , m e r m e r z e m i n i ö r te n h a lıl a r ın z e n g i n v e ış ıltıl ı y o l d a “ A y as o fy a" y ı f a r k e d il m e d e n g ö r e b i li r s e k r e n k le r i b ü tü n S u lt an A h m e t C am ii" s in i d e z iy a r e t e d e r iz . A m a f a r k e d ilir s e n iz s iz i h e m e n o r a c ı k t a lin ç e d e r le r . N e d iy o r s u n u z ? ” d e r . L a d y P a r d o e ’n u n k a d ın r u h u n u n c e s a r e ti b ir a n lığ ın a k ır ılır g ib i o lu r ; P ard o e Lad y g ö rd ü ğ ü P ard o e m u ş tu r . m an z a ra k a rş ıs ın d a A rk a d a ş ın ın o n a s ıl g e ç tiğ in i u y a r m a s ıy la u n u t­ k e n d is in e g e le n L a d y P a r d o e h e m e n d ış a rıy a ç ık a r . K e n ­ ü z e r in e d i s i n e “ Ş im d i nerey e? " " d i y e s o r a n e v s a h i b i B e y ’ e ç ö k e n h u ş u v e k o r k u k a r ış ım ı g ü ç lü h is s i b a s tır ­ h iç te r e d d ü t e tm e d e n S u lta n a h a m e t’ e d e r . L a d y m a k iç in g a y e t g ö s te r e r e k b a ş ın d a k i f e s i k a ş la rın a P a r d o e v e y a n ın d a k ile r o n d a k ik a s o n r a S u l ta ­ d o ğ r u iy ic e in d ir ir . L a d y P a r d o e A y a s o f y a ’n ın n a h m e t’ in m u a z z a m k u b b e s i n i n ş e k l i n e u y g u n y e r l e ş ti r i l m i ş a z a m e tli m e r d iv e n le r i n d e n ç ık a r a k c a m ii y e g ir e r le r . S u l ta n a h m e t c a m i i n e k ıs a b ir r e n g â r e n k k a n d ill e r in a ltın d a c a m i n i n s ın ır l a r ın ı ta m k a d a r ih tiş a m lıd ır k i h a k ik i o la m a y a c a ğ ın ı d ü ş ü n ü r. y a k a la n ır s a b a ş ın a n e le r g e le c e ğ in i b ile ç ı k ın c a ko n u şu ru z ." " d e r . N i h a y e t A y a s o f y a ’ n ı n g ir e r le r . L a d y b u n la r o b a k tık la r ın ın k a d a r e tk ile n m iş tir k i z a m a n ın k ı s a b i r d u r a k l a m a d a n s o n r a “ B u n u A y a s o fy a d a n a v lu s u n a san k i b u l u tl a r , y ü z l e r i M e k k e ’y e d ö n ü k n a m a z k ı l m a k ta h a ld e A y a s o f y a ’y a d o ğ r u y o l a k o y u l u r l a r . E v i n B e y ’ i g e n iş P a rd o e a ç g ö z lü b a k ış la r ın ın y a k a la y a m a d ığ ı e s r a r y ü k lü ö n le r in d e k a n d il tu ta n b ir h iz m e tk â r , y a n ın d a B e y ’ i v e a r k a la r ın d a k â h y a o ld u ğ u L ad y b ü y ü lü b i r y e r d e g ib id ir . Iş ık la r , ç ın l a y a n s e s le r, l a r ın ı ra s tık la s iy a h a b o y a r . G e c e s a a t o n b u ç u k ta e v in b u r a s ı A y a s o f y a ’d ır! g ö z a tış la s ın ır l ı k a la n b u ik i n c i m a c e r a d a n d a o la r a k f a r k e d e m e z . A ş a ğ ı y u k a r ı s a ğ a s o la 55 Yıl: 2 0 1 5 -1 / S a yı: 5 3 Aylık Ed e b iya t D ü ş ü n c e D e rg is i m ih m a n d a rlık o la r a k b i l i n e n E s m a S u lta n S a h il S a r a y ı h a n e ­ e d e n B e y b ir b ir le r i n i te b r ik e d e r e k e v e d ö n e r le r . d a n ın y u r td ış ın a ç ık a r ılm a s ın a k a d a r h a n e d a n P a r d o e O s m a n l ı d a g ö r d ü ğ ü d in d a r lık ü z e r in e ü y e le r in in ta s a r r u f u n d a b u lu n u r . D a h a s o n r a k u r tu la n Lad y P a ro d e ve ona ş u s ö z l e r i s ö y l e r : “ T ü r k le r in g ö s t e r iş t e n u z a k b ir m a r a n g o z h a n e , tü tü n v e k ö m ü r d e p o s u o la r a k d in d ar lığ ı v ar. D av r an ış lar ın d in i in an c ın ın u m ­ k u lla n ıla n d e le r in e g ö r e t a n z im e d iy o r v e h e r ş e y i in s an d an s ır a d a y a n m ış tır v e b u b i n a n ın b u g ü n s a d e c e d a h a ü s t ü n b ir v ar lığ a b a ğ l ı y o r ” d ış k â r g i r c e p h e s i a y a k ta k a lm ış tır . L a d y P a r - bu b in a 197 2 ’d e s a tış a ç ık a r ıld ığ ı d o e ’y u E s m a S u l t a n ’ ı n e v l a t l ı k k ı z ı N a z i f e H a n ı m E s m a S u lt a n Ya lısı k a r ş ıla r . E s m a S u l ta n b i r a z r a h a ts ız o ld u ğ u i ç in 1 8 . y ü z y ıld a h a n ı m s u lta n la r e v le n d ik le r in d e r e m i, s a ra y ı v e s a ra y b a h ç e s in i g e z d irir. L a d y d in le n ir k e n N a z if e H a n ım L a d y P a r d o e ’y a h a ­ a r tı k k o c a l a r ı n ı n s a r a y l a r ın d a d e ğ il, k e n d i le r in e P a r d o e ’ n u n b u s a r a y h a k k ı n d a v e r d i ğ i d e ta y lı ih s a n e d ile n v e y a b i z z a t in ş a e ttir d ik le ri s a ra y la ra b i l g i l e r b u n e d e n l e o l d u k ç a ö n e m a r z e t m e k te d i r : y e r le ş iy o r la r d ı. D o la y ıs ıy la b u s a ra y la r k e n d i­ S u lta n E f e n d i h â lâ o r ta la r d a o lm a d ığ ı iç in , a y n ı l e r i n d e i k a m e t e d e n h a n ı m s u l ta n l a r ı n i s i m l e r i y l e r e h b e rle , h e m e n a n ılıy o r l a r d ı. 1 8 . y ü z y ıl d a n b a ş la y a r a k h a n e d a n d a ir e le r i z iy a r e t e tm e y e b a ş la d ık . M e r m e r s o fa n ı n k a d ı n l a r ı n ı n H a l i ç ’ te E y ü p v e B o ğ a z i ç i ’ n d e d e O r ta k ö y - K u r u ç e ş m e s a h ille rin d e k i h a r e m in , ü z e rin d e k i re s m i- ü z e r in e in ş a e d il m iş o la n b ü y ü k k u b b e , Ş a r k i h t i ş a m ın ın t a m b ir n u m u - g ö rk e m li s a h il s a r a y la r ın d a g e ç m iş te n f a r k lı o la r a k g ö s ­ n e s iy d i . te r iş li v e f a r k lı b i r h a y a t s ü r d ü r m e y e b a ş l a m ış ­ b a ş l a r ı o la n k ı r k s o m a k i s ü t u n d e s t e k li y o r d u ; Ş ah an e b o y an m ış k u b b e y i, y a ld ız lı la r d ır . B u g ib i m e k â n la r im p a r a to r lu k a d a p v e d u v ar lar c am s a ra y g e le n e k le r in in ş e h re y a y ılm a s ı a ç ıs ın d a n İ p e k p e r d e l e r i n a r d ı n a g i z le n m iş t i; y e r d e A c e m le v h a la r la k a p la n m ış t ı; k a p ıla r h a l ı l a r ı s e r iliy d i; k a d ı n l a r ı n d a a y r ı b i r ö n e m e s a h ip tir . d a i r e l e r i n e g ir iş i I. A b d ü l h a m i d ’ i n k ü ç ü k k ı z ı p e r d e l e y e n k a f e s l e r o y m a l ı v e alt ın y a ld ı z lı y d ı. v e II. M a h m u d ’ u n ü v e y k a r d e ş i E s m a S u l t a n ’ d a n O v a l b iç im li s o fa n ı n d iğ e r u c u n d an , a z a m e t l i onu b ir L ad y P ard o e y a z lık s a ra y ın d a z iy a r e t e tm e s i iç in b ir m erm er m e r d iv e n le harem e in iliy o r d u . d a v e te i c a b e t i ç i n P a r ılt ılı k o r k u l u k l a r b o y u n c a d u r a n , e n z e v k s i z y a n ın d a b i r d o s tu o ld u ğ u h a ld e s a b a h e r k e d e n r e n k l e r d e g i y in m iş h a l a y ı k g r u p l a r ı a s il h a n ı m ­ y o la ç ık a r v e O r ta k ö y ’ d e k i E s m a S u lta n S a h il l ar ın ın e m i r le r i n i b e k l iy o r la r d ı . d a v e t a lır. L a d y P a r d o e b u E n ş ı k o d a l a r P a d i ş a h ’a a y r ılm ış o la n l a r d ı. S a r a y ’ ın a g e lirle r. B u s a ra y E s m a S u lta n ’ a III. K a p ta n - ı D e ry a H ü s e y in O tu z p e n c e r e s in d e s ır m a s a ç ak lı m o r k a d ife p e r ­ P a ş a ile e v l e n d i k te n s o n r a ta h s is e d il ir . E s m a d e le r i, p a r l a k k u m a ş t a n m in d e r le r i, d ö k m e c a m S e lim v e z irle rin d e n S u lta n ’ ın y e rle ş m e s in e kad ar v e alt ın y a l d ı z l a k a p l a n m ı ş d u v a r la r ı, v e r t u [ f a ­ T ır n a k ç ı Y a lıs ı z ile t ] iş ar e t i n e s n e le r le d o lu b ir d ö ş e m e s i v e ü s t ü n e d e ğ e r li t aş la r ın s e r p iş t ir ild iğ i m a s a l a r ı o la n b ü y ü k s o fa , P a d iş a h s ın y a t a k o d a s ı n a a ç ı ­ lıy o r d u . Ç i ç e k l i m u s lin p e r d e n i n ç e v r e le d iğ i, d ü ­ ğ ü m a t ı l m ı ş r e n k li ş e r it le r le s ü s le n m iş A v r u p a i y a t a k , s o f a n ı n i h t i ş a m ı v e a ğ ır p e r d e l e r i y l e h o ş b ir t e z a t t e ş k il e d iy o r d u . İ ş l e n m iş g ü m ü ş t e n , z e n g in k a p l a m a l ı m a n g a l v e o d a n ı n u c u n d a k i i k i g ir in t iy i d o ld u r a n , m ü c e v h e r le r l e s ü s le n m iş o y u n c aklar , d ü ş ü n c e le r i m i z i d e b d e b e l i Ş a r k ’a g eri dön dü rü y ordu . E s m a S u lt a n S a h il S a r a yı 56 3 Aylık Ed e b iya t D ü ş ü n c e D e rg is i D e ğ e r li t a ş l a r ı n k a k ı l m ı ş o ld u ğ u alan Yıl: 2 0 1 5 -1 / S a yı: 5 m a b e y i n y e r alıy o r . B u r a s ı h e m Ş a r k ’ın h e m d e bu ­ t e p s ile r i, G a r p ’ın b ü t ü n lü k s le r iy le d o n a t ı l m ı ş t ı . B r o k a r b e y a z s a t e n b i r y a s t ı ğ ın ü z e r in d e d u r a n , e l m a s ­ v e n a k ış lı k a d i f e d e n s e d ir l e r i n y a n ı n d a , A v r u p a l a r l a s ü s lü b i r ç e r ç e v e n i n İ ç i n d e P a d i ş a h ’ın b ir t ar z ı d i v a n l a r v e ş e z l o n g l a r y e r alıy o r d u . C e ­ m in y a t ü r p o r t r e s i, t e l k â r i g ü m ü ş t e n b i r t a r a k n e v r e ’d e n g e le n c a m e ş y a, S e v r p o r s e le n le r i, İ t a l ­ t a k ı m ı , in c ile r le s ü s lü m in e l i b i r ç i k o l a t a k âs e s i, y a n m e r m e r le r i, P o m p e i i ’d e n g e le n d e ğ e r li t aş lar, iç i n d e h e r b o y v e ş e k i l d e s a a t l e r i n d u r d u ğ u a lt ın A cem k a p l a m a b i r t e p s i b u g ö z a lıc ı k a l a b a l ı ğ ı n k ü ç ü k y e r le ş t ir ilm iş t i. B ü y ü k s o f a l a r d a n b i r e r p a r ç a s ı y d ı . F a k a t e n ç o k h o ş u m a g id e n , y a d a k i en m u h t e ş e m alt ı d u v ar ay n as ı sü slü y o rdu . P a d i ş a h t ar a fın d a n y a z ılm ış v e h a r i k a t e z h ip le r le B u n la r H ü n k â r İs k e le s i A n t laş m as ın d an s o n r a s ü s le n m iş b i r K u r a n R u s Ç a r ı t a r a f ı n d a n P a d i ş a h ’a h e d i y e e d ilm iş . h u r d an lar , y a k u t la r la b e z e li y ü z ü k ile İ ç i n d e d u a l a r o l a n e l y a z m a s ı k it a p t ı . H e r ik is in in d e c i l d i a l t ı n d a n d ı h a lı la r ı , İ n g iliz d u v a r s ü s le r i s a ğ a s o la b ir in i, d ü n ­ P a d i ş a h ’ın h a s o d a l a r ı n a u laş t ık ; d ö r t b ir v e k ö ş e l e r i n e p ı r l a n t a l a r l a P a d i ş a h t u ğ r as ı iş­ y an d ak i b ey az m e r m e r ç e ş m e le r in f ı s k i y e l e r i le n m iş t i; a y r ıc a k it a p la r ın d ış k e n a r l a r ın a d e ğ iş ik b e r r a k s u lar ım o y m a l ı t aş h a v u z l a r a m ü z ik li r e n k l i m ü c e v h e r le r l e m u k a d d e s y a z ı l a r d a n p a ­ b i r ş a r ı l t ı y la d ö k ü y o r l a r d ı. B u n la r ın b i r i n d e su , s a j l a r y a z ı l a r a k b i r b o r d ü r t e ş k il e d ilm iş t i. ç e v r e s i t ü y le r e b e n z e y e c e k ş e k i l d e k a y m a k t a ­ ş ı n d a n iş le n m iş b i r d e l i k t e n d ö k ü lü y o r d u ; ö y le in c e i ş l e n m iş le r d i k i p a r l a k d a m l a l a r ı n ağ ır lığ ı U ğ u r s u z B e yl e r b e y i S a r a y ı a k ı n d a e z iliy o r m u ş g i b i g ö r ü n ü y o r la r d ı . B i r d i ­ ğ e r i n d e su b ir n ilü fe r ç iç e ğ in in ü z e r in e a k ıy o r d u , İs ta n b u l’u n k a y b o la n y ü z le rin d e n b ir is i d e B e y le r b e y i ç iç e ğ in o r t a s ı n d a d a b i r g r u p - C u p i d o [ E r o s ] o y ­ B a ly a n ’ a y a p tır ıla n n aş ıy o r d u . H a r e m i s a r a y ın m a b e y n i n d e n ay ır a n B e y le rb e y i S a ra y ı B e ş ik ta ş S a h il S a ra y ı ile b ir l ik te h u s u s i d a ir e l e r lü ks ü n v e r ah at lığ ın t a k e n d is iy d i; 1 9 . Y ü z y ılın ilk y a r ıs ın d a B o ğ a z iç i’ n d e y a p ılm ış h e r ik is in in d e d u v a r la r ı k r e m r e n k l i h a s ı r işiy le II. M a h m u d S a r a y ı’ d ır. ta r a f ın d a n K rik o r y a p tır ıla n A m ira ilk b ü y ü k s a ra y la rd a n b iris id ir. B u s a ra y 1 8 5 1 k a p la n m ış t ı; s o n y ılın d a iç in d e S u lta n A b d ü lm e c id ’ in b u lu n d u ğ u ş e k i l d e t at b ik iy d i . d e r e c e h o ş b ir fik r in en iy i b i r s ır a d a y a n m ış v e b u n u u ğ u r s u z lu k a la m e ti H a r e m t a b i i k i k a p a l ı b ir k u t u y d u ; P a d i ş a h ’ın s a y a n A b d ü lm e c id d e s a r a y ı te r k e tm iş ti. D a h a h a r e m i n d e k i h an ım lar ın b iz z at o n a t ah s is e d ilm iş s o n r a b u s a r a y ın b u lu n d u ğ u a n a b i n a n ı n o ld u ğ u o d a l a r ı g e z e r e k m e r a k l a r ı m t a t m in e t m e l e r i n e y e r e S u lta n A b d ü la z iz ta r a f ın d a n b u g ü n k i B e y ­ a s l a m ü s a a d e e d i l m e d i ğ i iç in , h e r h a n g i b ir in in le r b e y i S a r a y ı y a p tır ılm ış tır . L a d y P a r d o e e s k i k e n d i h u d u t lar ım t eşkil e d e n , k ıs k an ç lık la d ış ar ıy a B e y le rb e y i s a ra y ın ı g e z m e ş a n s ı y a k a la m ış v e k a p at ılm ış k a p ıla r ın ö t e s in e g e ç m e s i d e p e k d ü ­ g ö r d ü k l e r i n e e s e r i n d e y e r v e r m i ş t i r : “ İ ç e r is i ilk ş ü n ü le m e z d i. n a z a r d a f a z l a t esir e d ic i değ ildi. G ir iş in o r t as ın d an H a m a m s o n d e r e c e g ü z e ld i. A s m a lı k e m e r i h ilal ş e k lin d e y u k a r ıy a d o ğ r u ç ık an ç ift e m e r d iv e n o l a n k ı r m ı z ı b i r k a p ı d a n g e ç t iğ i m i z d e y ı k a n a ­ b u r ay ı ç o k d a r a l t ı y o r n is p e t le r in i k ü ç ü lt ü y o r d u ; c a k l a r iç in s a f b e y a z m e r m e r d e n v e h a k i k i e b a t t a o y m a l ı v e y a l d ı z l ı p a r m a k l ı k l a r v e s ü t u n lar ın i k i k u ğ u n u n a ğ z ı n d a n s o ğ u k s u la r ın d ö k ü ld ü ğ ü in c e s ü s le r i b u t esiri d a h a d a ar t ır ıy o r d u . H â l b u k i k ü ç ü k b i r m e k â n a g ir d ik . S o ğ u k lu ğ a z e n g in iş­ g e r ç e k t e s a r a y ç o k b ü y ü k t ü . A h ş a p d ö ş e l i b ir l e m e l i p e r d e l e r as ılm ış t ı; a y n a n ı n ü z e r in e a lt ın z e m in i, a r a p k â r i b ir t av am v e ç o k s ay ıd a p e n c e r e s i y a l d ı z v e m in e y l e O s m a n l ı t u ğ r as ı iş le n m iş t i. o l a n b u d ış s o fa y a , h a n e d a n h a l k ı n a ay r ılm ış H a m a m ı n k e n d i s i “B i n b i r G e c e M a s a l l a r ı n d a n s e k i z g e n iş s o f a aç ılıy o r d u . fır la m ış g ib i y u m u ş ak, h a y a l â le m le r in e u z an an d e v l e t iş le r in in b i r lo ş lu k , s a f v e p a r l a k b i r b e y a z l ı k iç in d e y d i. a lt ı n k a p l a m a l a r ı o la n A k l a g e l e b i l e c e k e n g ü z e l k u r n a l a r ı n s ü s le d iğ i G ir iş k a t ı n ı n y u k a r ı s ı n d a , g ö r ü ld ü ğ ü , m u hteşem 57 3 Aylık Ed e b iya t D ü ş ü n c e D e rg is i W Yıl: 2 0 1 5 -1 / S a yı: 5 d ik v e k ö t ü b u y e r d e s e s le r im iz in u z a k l a ş t ı k ç a a n l a ş ı l m a z d ö ş e n m i ş s o k a k l a r ı d o ld u r u r ; b u fıs ılt ılar h a lin i a lm as ı d a b u y a n ıls a m a y ı ku v ­ a r a d a R u m h a n ı m l a r b i n a n ı n c e p h e s i n d e ç ık ın t ı v e t le n d ir iy o r d u . y ap an c u m b alı p e n c e r e le r in d e n o n lar a t e p e d e n S ar ay ın h e m e n a r k a s ı n d a k i d ik t e p e n in ü s t ü n e b a k a r la r ; p a r l a k g ö z lü ; E r m e n ile r “h e r ş e y i g ö r e n , k a d a r s e t l e r h a l i n d e ç ı k a n b a h ç e l e r i n h e r b ir i, a m a g ö r ü n m e y e n ” k a f e s l i p e n c e r e l e r i n d e n e t r a fı y a b a n c ı b ir b ah ç ıv a n ın id ar e s in d e v e b u n lar ın g ö z e t le r le r . G a r ip r e n k li, b o y a n m ış k i l m a k e t l e r i m e m l e k e t l e r i n e h a s t a r z d a t a n z i m e d iliy o r , İ s ­ a n d ı r a n e v le r s a n k i b i r d o k u n u ş l a b ir b ir l e r i n e p a n y o l , İ t a l y a n , İn g iliz , A l m a n v e F r a n s ı z b a h ­ d e ğ iv e r e c e k g i b i d u r u r ; h e r t ü r lü h a r i c i in t iz am ı, ç e l e r i v ar . E n d i p t e k i s e t e K u ğ u G ö lü d e n e n s ığ s ır alı v e n is p e t i h i ç e s a y a r c a s ı n a g ir in t ili ç ık ın t ılı v e g e n iş b i r h a v u z y a p ıl m ı ş . B u r a d a P a d i ş a h ’ın b i r h a t t a k i p e d e n b u e v le r in t a r i f e d i l e m e y e c e k en b i r p i t o r e s k g ö r ü n ü ş ü v ar d ır . s e v d iğ i k u ş y ü z ü y or, S ak in o la n berrak g ü n s a t ıh t a s alk ım k u ğ u lar ın otu z kad arı ış ığ ın d a o y n a ş ıy o r la r d ı . B u r a d a k i A v r u p alılar ı b as it ç e ikiy e ay ır ac ağ ım : s ö ğ ü t le r v e d iğ e r z a r i f D ip l o m a s iy l e u ğ r a ş a n l a r v e s k a n d a l y a r a t a n l a r . a ğ a ç l a r a k s e d iy o r d u . M u h t e ş e m b i r m a n o l y a n ın B u n u n l a b e r a b e r b e y a n e t m e liy im ki, s ık ı c a b ir ­ a lt ın d a c an lı r e n k le r e b o y an m ış iki kü ç ü k t e k n e b ir i n e d o l a n m ı ş b u i k i t a b a k a y ı a y ı r m a k in c e du ru y ordu . b i r e le alış t ar z ın ı e lz e m k ılar . P e k ç o k s e f a r e t e B ü t ü n ü y le b a k ı l d ı ğ ı n d a , S u lt an M a h m u t ’u n g ir iş im t iy az ı o la n l a r ın işi g ü c ü b ir b ir le r in i t e n k it y a z l ı k s a r a y ı n ı n iç i d e , d ış ı d a ç o k g ü z e ld i ; d a h a e t m e k ; g ir iş iz n in e s a h ip o l m a y a n l a r is e d a h a Ö n c e d e s ö y le d iğ im g i b i B o ğ a z i ç i ’ n d e k i e n ş ık d a g ü ç lü b i r i m t iy a z d a n i s t i fa d e e t m e k t e d i r l e r . b in ay d ı.” d iy e r e k b u B e lli k i b u ik is i a r a s ı n d a , P e r a c e m iy e t i r e s m i saray h a k k ın d a v e rd iğ i b i r “p a t ı r t ı g ü r ü lt ü y ü iş g ü z ar lık h a l i n e g e t ir e n , b ilg ile r i s o n la n d ır ır . d e v a m l ı h a r e k e t h a l i n d e b i r m u h i t t e ş k il e t m e k ­ t e d ir . “ Y e r e b i r t ü y d ü ş m e y e g ö r s ü n ” y a r ı m s a a t B ir F r e n k M u h i t i — P e r a iç in d e h e r ke s b u n u n k im t ar afın d an y o lu n d u ğ u n u L a d y P a r d o e İs ta n b u l’u n g a y r im ü s lim b ilir ; r iv a y e d e r p a z a r g a z e t e le r i n i ş e n le n d ir e c e k h a l­ b i r h ı z v e ş e v k l e d i ld e n d i le d o laş ır . k ı n ı n y a ş a d ığ ı y e r l e r v e y a ş a y ış ta r z ı h a k k ın d a R u m la r ar as ın d a, k e n d ile r in in at e ş li ş e k ild e d a b ilg i v e r ir . L a d y P a r d o e İs ta n b u l’d a k a ld ığ ı s ü re n in b ir k ıs m ın ı P e r a ’d a b ir R u m a ile n in d i r e t t i k l e r i h o ş b i r a y r ım v ar . R u m K a t o l i k l e r P a r d o e ’y a k e n d ile r in i A v r u p alı a d d e d iy o r la r ; b u n a m u k a b il P e r a ’y ı v e P e r a in s a n ın ı d a h a y a k ın d a n ta n ım a O r t o d o k s R u m l a r ö t e k ile r in k ıs k a n ç l ı k l a s ar ıld ığ ı ş a n s ı d o ğ u r u r : “ N e F r e n k le r in b u i m t iy a z ı b e n i m s e m i y o r l a r y a n ın d a m is a f ir o la r a k g e ç irir. Bu n e d e H ır is t i­ y a n l a r ı n “İ s t a n b u l ’d a i k a m e t e t m e s in e m ü s a a d e B ir k a ç h a ft a b u r ad a k a ld ık t a n s o n r a, P e r a e d ilir ; b u y ü z d e n l i m a n ı n k a r ş ı t a r a f ı n d a k u ­ s o k a k l a r ı n d a k a r ş ı la ş t ığ ın ız h e r k a d ı n ı n h a n g i r u lm u ş o l a n P e r a v a r o ş l a r ı A v r u p a s o s y e t e s in in m ille t t e n o ld u ğ u n u a n l a y a b il ir s i n iz , a ç ı k t e n li é li t e t a b a k a s ı n ı n k a r a r g â h ı o lm u ş . P e r a ’n ın y e r P e r a ’l ıl a r b o n e , m a n t o v e ş al, y a n i h alis A v r u p alı ald ığ ı t e p e n in e t e k l e r i n d e , s a h i l d e k i G a l a t a ’n ın a s il k a d ı n l a r ı n y ü r ü y ü ş k ı y a f e t i n i g iy e r le r ; g e n e s a k i n l e r i a r a s ı n d a İ ş le r i d e v a m l ı o r a d a k a l m a ­ d e o n lar ı b ir n a z a r d a b ir d iğ e r in d e n a y ır m a k lar ım m e c b u r k ı l a n p e k ç o k i t i b a r lı t a c ir v ar ; i m k â n s ız . P a r l a k r e n k l e r e a ş ır ı d ü ş k ü n lü k le r i, a m a P e r a m o d a n ı n b eş iğ i. B u r a d a s o s y a l o la n g iy in m e t a r z la r ın d a k i t a r i f e d ile m e z g ar ip lik h e r ş e y e n d e b d e b e lid ir : M u h t e lif s e far e t le r e a it h e m e n P e r a lı h ü v iy e t in i b e l l i e d e r . K a r a g ö z lü b in alar , Rum k e n d ile r in e g ö z k a m a ş t ır ıc ı “p a l a s ” k a d ı n ı is e y ü z ü n ü n eredey se t am am e n a d ı n ı y a k ı ş t ı r a r a k b ö b ü r l e n ir l e r ; P a r is l i m o d a ­ a ç ık t a b ır a k an , c ılar ın k as v e t li m a ğ a z a la r ı] a la b ild iğ in e p a h a lı t ü r b a n ın ın ü z e r in e t akt ığ ı, o m u z v e b e l i n e k a d a r v e k ir l id i r ; d i p l o m a s i n i n b ü t ü n m e m u r l a r ı d a r in e n p e ç e s i y l e t an ın ır . 58 t ü lb e n t v e y a k a d i f e d e n g e n iş 3 Aylık Ed e b iya t D ü ş ü n c e D e rg is i ♦ A *' Yıl: 2 0 1 5 -1 / S a y ı: 5 R u m la r ve R u m e vi L a d y P a r d o e ’n u n İs ta n b u l’ u n e n ö n e m li m il­ le tle r in d e n b ir i o la n R u m la r ın k a r a k te r i, e v le ri v e e v h a lle r i ile ilg ili b i r i n c i e ld e n k a y n a k d e ğ e ri ta ş ıy a n b ilg ile r i b iz e u la ş tır m ış tır . Ö n e m li b ir Rum a i l e n i n L a d y P a r o d e ’ y u d a v e t i P a r d o e ’y a o n la r ı d a h a y a k ın d a n e v le rin in iç in d e n g ö rm e ş a n s ı t a n ı m ı ş t ı r : “ B iz i g e c e y a t ı s ı n a d a v e t e t m iş o la n m is a fir p e r v e r a ile n in ön ce b ah ç e s in d e , s o n r a d a e v in in iç i n d e b u l d u k k e n d im i z i . M u ­ a z z a m b i r t aş lığ ı g e ç t ik t e n s o n r a, e v in f a r k l ı k ı ­ s ım lar ın a g id e n ü ç kat lı m e r m e r m e r d iv e n d e n ç ık t ık , uzun h an ım lar ın ın b ir k o r i d o r d a n g e ç t i k v e a il e n i n g e liş im iz i b e k le d ik le r i d air e y e g i r d ik . Y a b a n c ı la r ı n e Ö lç ü lü b ir k ib a r l ı ğ ı n iç Y e n i k ö y ’d e b ir R u m e vi ü r p e r t e n s e lam ıy la, n e “ ü st t a b a k a ” kay ıt s ız lığ ıy la k a r ş ı lı y o r la r ; h e r b ir i e lle r in i u z a t a r a k b iz e y a k ­ l a ş t ıl a r v e h o ş g e ld i n Ö p ü c ü ğ ü s u n d u la r ; o n b e ş t e r l ik l e r i m le d e ğ iş t ir d ik t e n s o n r a, h e r h a n g i b ir d a k ik a g e ç m e m iş t i k i h e p im iz g ü lü y o r v e s an k i R u m g ib i, h o ş n u t lu k l a k a p i t o n e ö r t ü le r in a lt ı n a y ıllar d a n s o k u ld u m . b e r i t a n ış ı - y o r m u ş u z g i b i n e ş e y le F r a n s ız c a s o h b e t e d iy o r d u k . H i ç b i r y e r d e k e n ­ H i ç b i r ş e y b i r R u m a ile s in in e v â d e t l e r i n d e n d in iz i Ş a r k lı la r a r a s ı n d a o ld u ğ u n d a n d a h a “ e v i­ d a h a p e d e r ş a h i o la m a z : M is a fir o ld u ğ u m u z n iz d e y m iş g i b i ” h i s s e d e m e z s in iz . O n la r d a n b a h ­ a i l e d e ü ç n e s il d e b e r a b e r d i . G e n ç l e r i n y a ş lı a k ­ sederken r a b a la r ın a g ö s t e r d ik le r i h ü r m e t v e it a a t h e m i t i y a t n e t ic e s i k u l l a n d ı ğ ı m ı z d e y iş le “y a r ı b a r b a r ” o l a b il ir l e r ; a m a ö y le o ls a d a h i, g ü z e ld i, h e m m e ş h u r b ir k a d ı n y a z a r ı n “ m ü fr it k i b a r l ı k m ü fr it b ü y ü k a n n e e s k i b ir g ü z e lliğ in a s il y a d i g â r ı g ib i; d e b iz le r i m ü t e h a s s is et t i. Y aşlı b a s i t t av ır la r ın y a n ı b a ş ı n d a d ı r ” a f o r i z m a s ı b u ­ p r o f i l i o k a d a r m ü k e m m e l k o r u n m u ş k i b ir h e y ­ r a y a ç o k u y u y o r . M e m l e k e t in â d e t l e r i y ü z ü n d e n k e lt ır a ş s e v e s e v e b a k m a k is t e r h e r h a l d e o n a. y a ş a d ı k l a r ı n ı z h a r ic in d e , b ir T ü r k v e y a R u m K ı r s a ç l a r ı m a l n ı n d a n g e r iy e t o p l a m ı ş v e b a ş ı n a e v in d e y a ş a y a b ile c e ğ in iz h e r h a n g i b i r s ık ın t ı k o y u r e n k li b ir e ş ar p ö r t m ü ş ; k ü r k a s t a r lı k a h ­ a n c a k s e b e p s iz o la b il ir ; ç ü n k ü m a h a l l i h a l k s iz in v e r e n g i k u m a ş t a n g e n iş y e n l i b i r k a f t a n v e k o y u is t e d iğ in iz h e r ş e y i s ö y le y e c e ğ in iz e e m i n d i r l e r k ır m ız ı, m e r i n o s y ü n ü v e s iz e t e r s g e l e b i l e c e k b i r t a v ır t a k ı n m a m a k y a p ı l m a b i r iç c e k e t g iy m iş t i; k ız ı, e v in h a n ı m ı iç in e ll e r in d e n g e le n i y a p a r l a r . B u y ü z d e n a y ­ v e o n ik i ç o c u k an n e s i, İr i, k o y u , p a r l a k g ö z le r i r ıld ıkt an v e g a g a b iç im li b u r n u y la, b a n a g ü ç lü b ir Y a h u d i s o n r a, y a n l a r ı n d a k a l ı r k e n r ah at s ız k a d ı n ı m h a t ı r la t t ı . G e n iş a b ı n a p a h a l ı b ir İ r a n o ld u ğ u n u z y o l u n d a i m a d a b u lu n u r s an ız , a il e e ş ar b ı h e r ş e y d e n ç o k b u n a a lı n a c a k t a r . ç e v r iliy d i. b ağ lam ış t ı; g ü n iç in d e , s a r m a la n m ış o ld u ğ u m u h t e ş e m k a ş m i r ş alı ü ç d e f a d e ğ iş t ir d i. B i z i k a r ş ı l a d ı k l a r ı o d a o l d u k ç a g e n iş t i v e ü ç t a r a fın d a s e d ir le r le v e z e r d e v a d e r is in d e n G e n ç h a n ı m l a r ı n b a ş l a r ı n d a b iz im h a n ı m l a r ı n S e d i r l e r c an lı a k ş a m e lb is e le r i iç in k u l l a n d ı k l a r ı n a ç o k b e n z e r , d e s e n li b a s m a y l a ö r t ü lm ü ş v e ü z e r le r in e k o y u ç i ç e k l e r l e s ü s le n m iş t ü l t ü r b a n l a r v ar d ı. K o y u , m a v i k a d i f e y a s t ı k l a r at ılm ışt ı. R a h a t lı k s ağ lay an g ü r ; p a r l a k s a ç l a r ı n e r e d e y s e t a m a m e n Ö r t ü lm ­ t a n d ı r d a e k s i k d e ğ ild i; m a n t o m u , ş a lı m ı v e b o ­ ü ştü n e m i b ir k e n a r a ko y u p y ü r ü y ü ş a y a k k a b ıla r ım ı 59 v e b o ğ a z la r ın d an d iz le r in e k a d a r in e n 3 Aylık Ed e b iya t D ü ş ü n c e D e rg is i yra g g Yıl: 2 0 1 5 -1 / S a yı: 5 k ü r k lü k a f t a n l a r g iy m iş le r d i. M e r in o s y ü n ü n d e n l a n d ı r a n h a m u r iş le r iy le t e p e l e m e d o ld u r u lm u ş u z u n iç e t e k le r i, g e n iş k ı v r ı m l a r l a a y a k l a r ı n a y e m e k t ab ak lar ın ın k a d a r in iy o r d u . ş a r a p l a r ı ışığ ın a l t ı n d a g ü lü m s ü y o r d u . M a y d a - T an d ır ın e t r a f ın d a r a h a t ç a y e r le ş t ik t e n s o n r a, n o z lu s o s u n b i r h i z m e t ç i g ü ls u y u k a t ı l a r a k h a f i f ç e k o k u l a n ­ a r a s ın d a k i k ö p ü k lü R u m ü z e r in e y a t ı r ı l m ı ş t e k i r b a l ı k l a r ı k ı z a r t ı l a r s a ç ı y o r d u ; d o m a t e s s u y u y la h a f i f ç e d ır ılm ış h o ş b i r r e ç e lle d o lu b ü y ü k b i r b illu r k â ­ r e n k le n d ir ilm iş p i la v p i r a m it le r h a lin d e y ığ ılm ışt ı. s e n in , b i r d iz i k r is t a l s u b a r d a ğ ın ın v e k ü r e k l e r i A n a y e m e k le r h iz m e t ç ile r t ar a fın d a n h ız la t a ­ a lt ı n b a k l a r a k o n d u . H a r i k a y e m e ğ i l e z z e t li b i r t at lı k a p la m a ç ay k a ş ık la r ın d an m ü t e ş e k k il o la n g ü m ü ş b i r k a y ığ ın b u lu n d u ğ u b i r t e p s i g e ­ t a ç la n d ı r d ı. t ir d i. E v in h a n ı m ı b u k ü r e k l e r d e n b ir i n i r e ç e le b at ı r d ı v e b a n a s u n d u ; d a h a s o n r a k aş ığ ı k ay ığ ın M e za rlık la r iç in e k o y d u v e a r d ı n d a n ay n ı m is a f i r p e r v e r e lin i k r a m e t t iğ i b i r y u d u m s u y u k a b u l e t t im . A y n ı L a d y P a r d o e b i r ç o k s e y y a h ın il g is in i ç e k e n m e r a s im i n t a m a m ı b a b a m iç in t e k r a r la n d ı ; t e p ­ İs ta n b u l m e z a r lık la r ı ile s in in g ö n d e r il m e s i n d e n s o n r a ik in c i b ir h i z m e t ç i v e rir. M o d e r n le ş m e n in s o n u ç la r ın d a n b ir i o la ra k f a r k l ı d e s e n le r d e k ü ç ü k p o r s e l e n f i n c a n l a r d a i k ­ d ü n y a y a d a h a f a z la tu tu n m a k a y g ıs ı A v r u p a ’ d a r a m e d il e n k a h v e y l e iç e r iy e g ir d i. F i n - c a n l a r ı n ö lü m ü to p lu m u n ; m e z a r lık la r ı d a k a m u s a l a la ­ ilg ili d e d e ta y lı b ilg i t a b a k l a r ı y o k t u ; b u n u n y e r i n e A v r u p a ’d a k i y u ­ n ı n ı n d ı ş ı n a i t m i ş ti . Ju l i a P a r d o e ’ n u n İ s t a n b u l ’ d a m u r t a k a p l a r ı n a b e n z e r b i r ş e k i l v e r ilm iş t e l k â r i d ik k a tin i e n ç o k ç e k e n ş e y le rd e n b ir i d e T ü r k g ü m ü ş z ar flar a k o n m u ş lar d ı» in s a n ın ö lü m e v e m e z a rlık la ra o la n b a k ış a ç ıs ıd ır. A r d ı n d a n s a a t a lt ı y a k a d a r k ö m ü r ü m ü z v e L a d y P a r d o e b u d u r u m u ş ö y l e ö z e t l e r : “ Ö lü m e y a s t ık la r ım ız la b aş b a ş a k a ld ı k ; b u a r a d a b a b a m , s akin b o y u b i r s e k s e n i a ş an , u z u n , h e y b e t li g ö r ü n ü ş ü A v r u p a ’d a f a z l a s ı y l a m ü t e m a y il o ld u ğ u m u z g i b i v e ko r km ad an b a k ı y o r l a r ; ö lü m ü b iz im o la n e v s a h i b i m i z i n r e f a k a t i n d e p a h a l ı b i r ç u ­ k as v e t v e d e h ş e t fik ir le r iy le b ağ d aş t ır m ıy o r lar b u k t a n t ü t ü n iç t i. A ğ ız lık l im o n r e n g in d e v e n e ­ M e z a r l ık la r ı e n g ü n e ş li y e r le r e , k a b i r le r in m a v i r e d e y s e l im o n b ü y ü k lü ğ ü n d e k e h r i b a r d a n y a ­ g ö ğ ü n ışığ ı a lt ın d a y ık a n d ığ ı ş e n t e p e le r in ü st ü n e, p ılm ış t ı. E v s a h i b i n i n s iy a h k a lp a ğ ı, b ü y ü k lü ğ ü ş e h r in k a l a b a l ı k c a d d e le r in in h e m e n y a n ı b a ş ı n a v e y u v a r l a k ş e k l i y le E r m e n il e r i n g i y d ik le r i n d e n y ap ıy o r lar ; s a n k i ö lü le r b ir d e fa d a h a y aş ay an lar ın f a r k l ı y d ı ; ü s t ü s t e y ı ğ a r c a s ı n a g iy d iğ i k ü r k lü e l ­ a r a s ı n a k a r ış a b ils in diy e. D a h a b e n c il in s an lar ın b is e le r k ıs a b ir m ü d d e t ö n c e s u y u n ü s t ü n d e s e r t b ir k ö ş k d i k e c e k l e r i y a d a ü z ü m b a ğ ı n a ç e v ir e ­ b i r b a h a r m e l t e m i n in c e kle r i, B o ğ a z i ç i ’n e d o ğ r u u z an an e n y e ş il k ö ş e le r i a l t ı n d a t it r e d iğ im iç in , b a n a r a h a t l ığ ın t a k e n d i s i g i b i g ö r ü n d ü . s e ç iy o r lar . E s k i R o m a l ı l a r g i b i m e z a r lı k la r ı y o l R u m l a r ı n a k ş a m y e m e ğ i ç o k t e fe r r u a t l ı b i r a m e l iy e ; b ı ç a k l a r , ç a t a l l a r v e A v r u p a l ıl a r ın t a ­ n ı t t ı k l a r ı d i ğ e r e d e v at , b u n l a r ı b e n im s e y e n le r in ç o ğ u iç in d a h i h â l â d e s t e k o l m a k t a n ç o k k ö s t e k o l a r a k g ö r ü ld ü ğ ü iç in y e m e k d a h a d a u z u y o r . Y e m e ğ in g ö r ü n ü ş ü d a h i iş t ah aç ıc ıy d ı. İ ç i n d e p ir in ç ç o r b as ı o lan ko c am an ç o r b a k â s e s i n in e t r a f ı n a h e r n e v id e n iş t ah k a b a m a y i y e c e k d i ­ z ilm iş t i: a n ç ü e z , r e n d e le n m iş p e y n ir , m in i c i k p o r s i y o n l a r a b ö lü n m ü ş s u c u k , t ü r lü t ü r lü t u rşu , g ü l y a p r a k l a r ı g i b i g ö r ü n e n t u z la n m ış t o n b alığ ı v e in c e d i li m l e n m i ş E d i r n e d il p e y n ir i. A ğ ız s u ­ K ü ç ü k K a b r is t a n 60 3 Aylık Ed e b iya t D ü ş ü n c e D e rg is i Yıl: 2 0 1 5 -1 / S a yı: 5 k e n a r la r ın a y ap ıy o r lar ; o n lar g ibi, m e z a r t aş lar ın a k ar ıs ın ın y a n ın d a y a t m a k t a d ır , on u n b aş u - e n g ü z e l t e v e k k ü l v e f e l s e f e d e r s le r in i y a z ıy o r la r . c u n d a k i t a ş a b i r s a r ı k , k a r ı s ı n ı n k i n e is e b i r T ü r k in s an ı k e n d in i g ö ç ü p g it m iş o la n n e s lin b ir d e m e t g ü l o y u lm u ş t u r , a lt t a p a r ç a s ı o l a r a k g ö r ü r ; y e r in i k e n d in d e n s o n r a g e ­ y ı ll a r ı n v e y a p t ı k l a r ı iş le r in d ö k ü m ü y az ılm ış t ır . l e c e k o l a n a b ı r a k m a y a d a h e r d a i m h a z ır d ı r . ” D a h a f a z l a s ı n ı ö ğ r e n m e k i s t e r m is in iz ? S ar ığ ın is e y a ş a d ı k l a r ı B u g ü n M e ş r u tiy e t C a d d e s i’ n in H a liç y a k a - ş e k lin e v e k ıv r ım la r ın a b a k ın , b u r a d a n ö lm ü ş s ıd a n v e T ü n e l ’ d e n K a s ım p a ş a ’y a u z a n a n a la n ı o l a n ş a h s ı n r ü t b e s in i v e m e s l e ğ i n i ö ğ r e n ir s in iz ; k a p la y a n K ü ç ü k K a b r is ta n v e T a k s im M ey d a- iş t e b u r a d a b i r k a d ı y a t ı y o r ş u r a d a b i r p a ş a ; n ı’ n d a n u zanan ö t e d e b ir a s k e r s o n u y k u s u n d a v e h e m e n a r ­ b a ş la y ıp , R a d y o e v i’n e d ek k a n ı z d a b i r d in a d a m ı . a ra z iy i v e b u n u n d e n iz e in e n y a m a ç la r ın ı k a p ­ la y a n B ü y ü k K a b r i s ta n F r e n k l e r i n m e z a r l ı ğ ı n d a s iz i h e r y a n d a n L a ­ 1 9 . y ü z y ıl o r ta l a r ı n d a n s o n r a k a d e m e li o la r a k is k â n a a ç ıla r a k o r ta d a n t in c e k i t a b e l e r s e l a m l a r : M ü t e v e f f a l a r ı n r u h l a r ı k a ld ır ıla n b u iç in d u a e t m e n i z i n a s i h a t e d e n y a z ı l a r ; F r a n ­ ik i b ü y ü k B e y o ğ lu m e z a r lığ ıd ır . K e n d is id e B e y o ğ lu ’n d a ik a m e t e d e n L a d y P a rd o e s ız la r ın s ü s lü b i r d i ll e y a z ı l m ı ş h is s iy at ı; k a l ı c ı b u m e z a r lık la r ı v e m e z a r lık la r ın e tr a f ın d a ş e ­ t a ş a k a z ı n m ı ş k e l i m e o y u n la r ı, g ü l le r v e k r i z a n ­ k ill e n e n h a y a tı ö lü m e n is p e t e d e r c e s in e o la n c a t e m le r ; İ n g iliz le r in k ı s a v e ö z lü d o ğ u m , ö lü m , c a n lılığ ıy la a n la tır : y aş , h a s t a lık k ay ıt lar ı; İ t a ly an la r ın v e h as r e t d e s t an lar ı; a le la d e b ir m e z a r lık t a r as t ­ “K ü ç ü k K a b r is t a n , y a n i P e t i t C h a m p s a d e c e M ü s lü m a n la r a a it v e lim a n a h â k im ü m it s iz lik l a n a n b ü t ü n b e y - i k laflar . o lan t e ­ p e n i n e t e k l e r i n i k a r a n l ı k s e r v i l e r i y l e s ü s lü y o r . S ağ t ar a ft a , h e m e n F r e n k m e z ar lığ ın ın s ı­ Ç e p e ç e v r e e v le r le s ar ılı b u m e z ar lığ a y ü z le r c e r as ın d a, b i n a b a k ı y o r ; b u r a d a i n e k l e r o t l u y o r s e s s iz liğ i a k a s y a a ğ a ç l a r ı n ı n s o la n ç i ç e k l e r i n i m e z a r l a r ı n b ü t ü n g ü z e llik le r iy le ç iç e ğ e d u r m u ş b o z a n s e l a m l a ş m a l a r v e d e d i k o d u l a r iş it iliy o r ; ü z e r in e d ö k t ü ğ ü E r m e n i m e z a r lı ğ ı y e r alır . K a ­ k a r ş ı k ıy ı v e l im a n d a k i g e m ile r k o la y c a g ö r ü ­ lab a lık lü y o r . M e z a r l ı k a ğ a ç l a r ı n ı n a r a s ı n d a p a t i k a l a r d a l l a r ı a l t ı n d a g e z i n i p m e z a r l a r a r a s ı n d a i le r ­ v ar . T ü r k M e z a r l ı ğ ı T o p ç u K ı ş l a s ı ’n ın a r k a ­ le d ik ç e , m e z a r t a ş la r ın d a k i y a z ıla r ın g ar ip liğ i s ı n d a k i t e p e n in y a m a c ı n a k u r u l m u ş v e v a d in in s iz i ç a r p a r A s il E r m e n i h a r f l e r i t a ş a d e r i n c e d e r in lik le r in e o y u lm u ş ; is im le r y e t a r ih le r g e r e k t iğ i g ib i y a ­ kad ar u z an ıy o r . S ık d ik ilm iş b ir y e r k o k u lu a k as y a la r ın y a p r ak lı s e r v ile r k o y u b ir g ö lg e t e ş k il e d e r ; b u g ö lg e n in z ıl m ı ş ; a m a E r m e n i l e r i n u f k i m e z a r t a ş l a r ı n ı a lt ın d a g a r ip v e n e v i ş a h s ın a m ü n h a s ır k ıla n , m e z ar ın uzun m e z a r t aş lar ı b e y a z v e d e h ş e t v e r ic i b ir g ö r ü n ü ş le p a r la r . K a p a lı y e r le r in ü s t ü n e ö lm ü ş o l a n ş a h s ı n m e ş g u liy e t i v e y a m e s ­ k o y u k a r a n l ı ğ ı n a d a ld ı ğ ın ız d a , b i r a n k e n d i n i z i l e ğ in in s im g e s in i k a z ı m a â d e t l e r i d i r . h a r a p b ir ş e h r in y ık ın t ıla r ı a r a s ın d a z a n n e ­ Y ab an i ç iç e k le r in a ç t ığ ı ç i m e n l i k k ı y ı n ı n d e r s in iz . A y a k l a r ı n ı z ı n d i b i n d e y ü z ü k o y u n y a ­ k e n a r ın d a y ü k s e le n t an y a d a s an k i h e r a n d ü ş ü v e r e c e k m iş g ib i d ö k ü l e n b a d e m ç iç e k le r i, s a n k i g e ç m iş ile b u g ü n y a n a k a y k ı l m ı ş o y m a l ı t aş b l o k l a r , ilk n a z a r d a a r a s ı n d a i r t i b a t k u r m a k i s t e r g i b i y d i . Ö lü le r i m e z a r t aş lar ın ın ü z e r in e s iz e d e v r ilm iş k o c a b ir s ü t u n u n p a r ç a la r ı g ib i t am g ö r ü n ü r ; h e r y a n d a n y ü k s e le n b iç im li g ü z e l b ir â d e t ! B u t a t b i k a t m u h ay y ile n in m e z a r a t aş lar , y a n l a r ı n d a y a t a n a lt ın y a ld ı z lı v e k i t a b e l i y a k ı ş t ı r m a y a ç o k m ü s a i t o ld u ğ u k a s v e t i b ü y ü k t aş lar , k o p u p g it m iş m i k t a r d a d a ğ ı t ı y o r ; s a n k i m e z a r lı ğ ı h e r k e s i n o la n l a r ın h a t ı r a s ı n a d ik ilm iş a b i d e le r d i r . S ar ık lı a l a k a s ı n ı c e z b e d e c e k b i r y e r h a l i n e g e t i r iy o r . bü tü n b u n lar h ay at t an s ar ık d a y aş ay a n la r ın y o lu ü z e r in e g ö m m e k o la n la r d a h a e s k i t ar ih lid ir , t e m e lle r in - ; d e k i T ü r k , s ır t ın ı s a r ı k l ı m e z a r t a ş m a d a y a y a r a k to p rak d iğ e r le r i ç u b u ğ u n u t ü t t ü r ü y o r ; R u m , y iy e c e k le r in i m e ­ k e n d i h i k â y e l e r i n i a n l a t ı r l a r ; s a k a l lı M ü s lü m an , z ar ın ü s t ü n e r a h a t ç a y ay ıy o r ; E r m e n i g ü n e ş t e n ç ö ktü ğ ü iç i n k a y m ış la r d ır ; 61 3 Aylık Ed e b iya t D ü ş ü n c e D e rg is i kaç m ak iç in k e n d i in s an lar ın ın W Yıl: 2 0 1 5 -1 / S a yı: 5 o l m a p r e n s i b i m e k a r ş ı g e le m e m . G ö r m e d e n ö n c e g ö m ü ld ü ğ ü y e r i g ö lg e le y e n d a ll a r ın a lt ı n a s ığ m ıy o r ; k a d ı n l a r b ö y l e b i r y e r i n v a r lı ğ ın d a n h a b e r d a r d ı m v e h e r e c d at lar ın ın k e m ik le r i a r a s ın d a g r u p lar h a lin d e d ü ş ü n d ü ğ ü m d e iç im t it r iy o r d u ; g ö r d ü k t e n s o n r a o t u r u p e v le r in d e n v e ç o c u k la r ın d a n , s ö z e d i ­ d a b u r ay ı iç im a c ı m a d a n h a t ı r l a y a c a ğ ı m ı z a n ­ y o r la r ; ç o c u k la r m e z ar lar ın n e t m iy o r u m ; a m a g e n e d e k e n d im i h az ır lam ış a r as ın d a y e t iş e n y a b a n i ç i ç e k l e r i n e ş e y le t o p l u y o r l a r s a n k i ö lü m o ld u ğ u m n e v id e n d e h ş e t s a h n e le r in in h i ç b ir i y le o r a y a h i ç g i r m e m i ş g ib i. k a r ş ı l a ş m a d ı ğ ı m ı s ö y le m e k m e c b u r iy e t in d e y im . T ü r k l e r in s an ı s t ı r a b ı n a v e y a i n s a n la r ın hor g ö r ü l m e s i n e o y u n g ö z ü y le b a k m ı y o r l a r S ıc a k E sir P a za rı g ü n e ş in a l t ı n d a y e r e ç ö m e lm iş z a v a l l ı c ı k l a r ı y a ­ r a la m ay ı h e d e fle y e n t e k b ir sö z , t e k b ir b ak ış L a d y P a r d o e ’ n u n u ğ ra d ığ ı y e r le r d e n b ir is i d e İs ta n b u l’ d a k i e s ir p a z a r ıd ır . K e n d is in in h a ­ g ö r m e d i m . B u iğ r e n ç p a z a r l ı ğ ı c i d d i v e s e s s iz y a lin d e n b i l e d e h ş e te d ü ş tü ğ ü b u y e r h a k k ın d a ş e k i l d e y a p ı y o r v e h i ç b i r z o r l a m a o l m a d a n , s at ın Lad y P a r d o e ’y u h iç b e k le m e d iğ i b ir a lm ış o l d u k l a r ı k ö l e l e r i p e ş l e r i n e t a k a r a k p a ­ d u ru m z a r d a n ay r ılıy o r lar .” k a r ş ı l a y a c a k t ı r : “ Ü ç t a r a f ı n a a l ç a k t aş o d a l a r , d a h a d o ğ r u s u h ü c r e l e r in ş a e d il m iş k a r e b iç im li L a d y P a rd o e O s m a n lı’ d a g ö rd ü ğ ü k ö le liğ i b i r av lu y d u b u r as ı. A z ö t e d e d e a h ş a p s ü t u n lar ın b u k u ru m u n ç e v r e l e d i ğ i a ç ı k b i r a v lu y e r a lıy o r d u . K ö l e l i k g ö r ü r v e k ö le lik le ilg ili h is le r in i ş ö y le d ile g e tir ir : o la b ile c e k e n m a k u l h a li o la ra k m e f h u m u i n s an ın z i h n i n e d a i m a ı s t ır a p v e r ic i “ B i r e r k e k o ls ay d ım v e m e v c u d iy e t im b aş k a la r ın a f i k i r l e r g e t ir ir ; i n s a n la r ın p a r a y l a s a t ı l m a s ı n d a h i z m e t e t m e m e b ağ lı o ls a y d ı h i ç d ü ş ü n m e d e n m i d e b u la n d ı r ıc ı b i r y a n v ar d ır . B u n l a r is t is n a b i r T ü r k a i l e s i n d e k ö l e o lm a y ı s e ç e r d im ; ç ü n k ü e d i l i r s e İ s t a n b u l ’d a k i k ö l e p a z a r ı n d a s ık ı n t ı a c ı i la c ın y u t u l a b i l i r o ld u ğ u b i r y e r v a r s a o d a v e r ic i v e y a iğ r e n ç b i r ş e y y o k . K a s ıt lı e z iy e t e , b u r as ıd ır . O s m a n lın ın k ö l e s i e v l a t e d in d iğ i b i r y e r s i z h a k a r e t l e r e m ü s a a d e e d il m iy o r : Ç o ğ u z a ­ ç o c u k g ib i; h im a y e e d e c e ğ i b a k a c a ğ ı v e d e s t e k ­ m a n k ö l e l e r p e y s ü r e n l e r a r a s ı n d a n a lı c ı la r ı n ı le y e c e ğ i b ir c an lı v ar lığ ı a lt ın v e r e r e k s at ın a lı y o r k e n d il e r i s e ç iy o r lar ; b iliy o r la r k i b ir T ü r k a ile s in e v e h e m e n h e r d e f a s ı n d a b ü t ü n a l t ı n la r ıy l a s a t ın g i r d i k t e n s o n r a, k e l i m e n i n h e r m a n a s ı n d a o a i ­ a l a m a y a c a ğ ı b i r ş e y k a z a n ı y o r . S a t ın le n in f e r d i o l a c a k l a r ; h e m e n h e p s i iy i h u y lu o l ­ k i ş i is e k e n d i n i e fe n d i s in in h i z m e t i n e a d a m ı ş d u k l a r ı t a k d i r d e d ü n y a d a iy i b i r y e r e d i n e c e k ­ b i r s e v e n b i r y ü r e k l e b u n a k a r ş ı l ı k v e r iy o r . B i r le r in e e m in le r . t a r a f o k a d a r b ü y ü k b ir h e v e s v e s am im iy e t le S a d e c e Z e n c ile r a ç ık a v lu d a a lın an g r u p l a r h a l i n d e ç ö m e lm iş , b ir alıc ıy a g ö s t e r ilm e k h i z m e t e d e r k e n d iğ e r t a r a f e m ir le r in d e s o n d e r e c e ü z e r e ç ağ r ılm ay ı b e k liy o r la r d ı. U m u m iy e t le a n a y u m u ş a k v e d ü ş ü n c e lid ir . Ç e r k e z i s t a n ’d a n a i l e ­ b ab a la n t ar afın d an le r in k e n d i l e r i n i n ç o c u k la r ın ı T ü r k i y e ’y e g e t ir ip k e n d i is t e k le r iy le b u r a y a s a t m a l a r ı b u d u r u m u n e n b ü y ü k k a n ıt ı. g e t ir ile n Ç e r k e z l e r v e G ü r c ü le r , av lu y u d o ld u r a n s e r s e r i k a l a b a l ı ğ ı n b a k ı ş la r ın d a n k o r u m a k a m a ­ c ıy la k a p a l ı d a i r e l e r d e t u t u lu y o r d u . K ö l e l e r m a a ş a l m ı y o r h i z m e t l e r in i n k ar ş ılığ ı O r t alığ a z aten a k r a b a la r ın a ö d e n m iş ; f a k a t y ıld a iki n iz am , t e r b iy e v e s e s s iz lik h â k i m d i . Ç o k e n d e r d e fa , b e lli d e v r e le r d e , a il e n i n b e y i ile h a n ı m ı v e o ls a d a , b u n lar ın i h la li h a l i n d e m ü d a h a l e e t m e k a s lı n d a ay n ı ç at ı a lt ı n d a y a ş a y ı p o n l a r d a n ü st ü n ü z e r e g ir iş t e z a p t i y e l e r b e k liy o r d u . m e v k i d e o l a n h e r k e s , k ö l e l e r e b a h ş i ş d e n e n b ir a r m a ğ a n v e r m e k m e c b u r iy e t in d e . B u b ah ş iş le r in E s ir p a z a r ı m e v z u u n d a y a z a c a k ç o k ş e y b u ­ l a c a ğ ı m ı z a n n e d iy o r u m , a n c a k b u r a d a n ş ah s iy e t in in d e ğ e r i v e r e n ş a h s ı n is t e ğ in e g ö r e d e ğ iş iy o r ; k ö l e ­ T ü rk m a n e v i g ü z e lliğ in e i n a n c ı m p e r ­ le r in h e p s i d e s a h i p l e r i k a d a r iy i b e s l e n iy o r v e ç in l e n m i ş h a l d e ç ık t ım . B u s ö z ü m ü n p e k ç o k n e r e d e y s e o n l a r k a d a r iy i g iy in iy o r la r . D a i r e d e o k u y u c u y u ir k ilt e c e ğ in in f a r k ı n d a y s a m d a, a d i l e lle r in i g ö ğ ü s le r in d e k av u ş t u r m u ş d u r u m d a b e k - 62 3 Aylık Ed e b iya t D ü ş ü n c e D e rg is i Yıl: 2 0 1 5 -1 / S a yı: 5 le r k e n a r a d a b i r s o h b e t e k a r ı ş ı y o r l a r v e k i m s e o n l a r ı b u y ü z d e n p a y l a m ı y o r ; s a y ıl a r ı ö y l e ç o k k i a s l a iş le r i ç o k f a z l a o lm u y o r . B a z e n T ü r k e v ­ l e r i n d e iş le r i p e r i l e r i n y a p t ı ğ ı n a i n a n a s ı m b ile g e ld i ; g ü n ü n h e r s a a t i n d e p e k ç o k h a r e m d e k a l ­ m a m a r a ğ m e n , a s la e v i ş le r in d e n ö t ü r ü b i r z o r ­ la n m a e m a r e s i g ö r m e d im . T ü r k k ö le le r in m e v ­ k il e r in e d a i r s ö z e t m e d e n g e ç e m e y e c e ğ im m ü h im b i r h u s u s iy e t d a h a v ar . H e r h a n g i b i r s e b e p l e iç le r i n d e n b ir i s a h i b i n i n e v in d e k e n d i n i r a h a t h is s e t m iy o r s a, e fe n d is in d e n k e n d is in i b ır ak m as ın ı ist iy o r; ist e ğ in i ü ç d e fa d a h a t e k r a r la m as ı h a li n d e k a i d e l e r b u n u n y e r i n e g e t i r il m e s i n i m e c b u r i k ı ­ lıy o r . H e p s i b u k a d a r d a d e ğ il. K ö le , s a h i b i n i d e ğ iş t ir m e k ı m e v z u u n d a ıs r ar e d e b ile c e ğ i g ibi, e f e n d i s i n e b ü y ü k b i r k a y ı p v e r d i r e c e k o ls a d a h i, k e n d i s i n i s a t ın a l a c a k ş a h s ı d a s e ç e b i l i y o r . ” T ü rk K a d ın la rı T ü r k k a d ın ı L a d y P a r d o e ’y a g ö r e T ü r k h a n ı m l a r ı n ı n y a ­ g ü z e l v e h o ş g ö r ü n d ü ğ ü n ü z ü d ü ş ü n ü y o r s a s iz i b a n c ı l a r a k a r ş ı n e z a k e t i e ş s iz d i r. O n l a r l a a y a k ü s tü il tif a tla r a b o ğ u y o r . K e n d in i z i o n u n ç a tıs ı a ltın d a g ö r ü ş m e n iy e tin d e k i b i r A v r u p a lı k a d ın la s o h b e t e tm e y e b a y ılıy o r la r . O n la r l a d a im a e v in iz d e y m iş s in iz g ib i g ö rü rs ü n ü z . T ü r k d o st o lm a k iç in k a d ın l a r ı i ç i n e l a y n a la r ı ta s a v v u r e d il e b ile c e k y a p m a n ız la z ım g e le n te k ş e y g ü le r y ü z g ö s te r ­ e n s e v im li o y u n c a k la r d ır . B ü y ü k b i r z e v k le s ü s ­ m e k , z a r a r s ız m e r a k l a r ın ı t a tm i n e tm e y e is te k li o lm a k ve n e z a k e tle r in e e lin iz d e n le n m iş o lm a la r ı b u n la r ın ş a rk lı b i r g ü z e lin g ö ­ g e ld iğ in c e z ü n d e k i b ü y ü k e h e m m i y e ti n i is p a t e d iy o r . H a ­ k a r ş ılık v e r m e k . A v r u p a ’ d a ç o k g ö r ü le n s u s tu ­ re m d e b u v a z g e ç ilm e z o y u n c a k la r d a n b ir i d a im a r u c u la k a y d iy e v e y a g ö z u c u y la k ib ir li s ü z m e k a d ın ın y a n ın d a b a ş ın d a d ır . K a f e s li h e r a r a b a n ın d e n e n ş e y e b i r T ü r k h a n ım e f e n d is in d e r a s tla ­ y a m a z s ın ız ; te r s in e o n d a m e m l e k e t i n s a n la r ın ın iç in d e d e d ö r t ta n e a y n a s ü s le m e le r in a r a s ın a h e p s i n d e g ö r ü l e n s e z g iy le e d in il m i ş is te k l i b i r y e r le ş tir ilm iş tir . H iç b ir T ü r k h a n ım ı y a n ın d a k i b a r l ı k v a r d ır . H i s l e r i n i n s a d e liğ i v e iy i h u y lu a y n a o lm a d a n s e y a h a te ç ık m a y ı g ö z e a la m a z . o lu ş la r ı d a b u n a ila v e e d ild iğ in d e ik i k a t c a z ip Ju l i a P a r d o e ’n u n G ö z ü y l e O s m a n l ı h a le g e liy o r la r . K ıs a d a o ls a b u h o ş s o h b e t s ır a ­ s ın d a y ü r e k k a d a r g ö z d e ta tm i n o lu r . Ş a r k l ı b i r Ju l i a P a r d o e ’ n u n İ s t a n b u l ’ d a b u l u n d u ğ u d ö ­ k a d ı n ı n z a r i f e d a s ı, g ö s te r d i ğ i n e z a k e ti n c a z i ­ b e s in i b ü y ü k n is p e tte a r tır ır . K e n d in e h a k im n e m O s m a n l ı t a r i h i n i n s iy a s i a ç ı d a n e n b u n a l ı m l ı ta v ır la r ı v e d ö n e m le rin d e n v a k a rı y a p m a c ık b ir s o ğ u k lu ğ u n b irid ir. d e ğ e r s i z n a z a r l a r ı n a ç o k ü s tü n d ü r . İy i b i r a i l e d e n to r lu ğ u n Y u n an c a z ip g e le n b i r ta r a f v a r. H a k k ın ız d a k i h a k ik i n a n m a la r ın ın N a v a rin ’d e O s m a n lı d o n a n m a s ın ı d ü ş ü n c e le r in i p a t d iy e y ü z ü n ü z e s ö y lü y o r . H o ­ i m h a e tm e s i v e a r d ın d a n R u s y a ile s a v a ş a g i r i l ­ ş u n a g itm e d iy s e n iz b u n u m e s i , F r a n s a ’ n ı n C e z a y i r ’ i iş g a l e tm e s i , a s i ila n 63 s ü r e c in i b a ş la ta n im p a ra ­ g e le n T ü r k k a d ın la r ın ın z a r if s a f lığ ın d a in s a n a a ç ık ç a b e lli e d iy o r; d a ğ ılm a B a lk a n la rd a is y a n la r ı, R u s , İn g i liz ve S ır p F r a n s ız ve d o­ 3 Aylık Ed e b iya t D ü ş ü n c e D e rg is i W Yıl: 2 0 1 5 -1 / S a yı: 5 e ttiğ i M ı s ı r V a l is i K a v a la lı M e h m e t A li P a ş a ’ n ın “ Y az ık T ü r k iy e ’y e ! A ld at ıc ı m ü t t e fik i k ar ş ıs ın d a k i o r d u la r ın ın S u riy e v e A n a d o lu ’y u g e ç e r e k K ü ­ v az iy e t i, b o a y ı la n ı n ın s ar d ığ ı k o c a m a n b i r h a y ­ t a h y a ’y a k a d a r g e l m e l e r i g i b i h a d i s e l e r i l e y ü z v a n ı n h a l i n e b e n z iy o r . R a h a t ç a b o ğ u l m a s ı iç in y ü z e g e lin m iş tir . II. M a h m u d d iğ e r b i r ta r a f ta n h a y v a n ı n ö n c e u s u l u s u l s a k i n l e ş t i r i l m e s i ic â p g e r ç e k le ş tir d iğ i e d e r . O y s a F r a n s a ’n ın s a y ıs ız a s k e r i v e İ n g il t e ­ re f o rm la rla im p a r a to r lu ğ u n ç e h r e s in i d e ğ iş tir e r e k O s m a n lı m o d e r n le ş m e ­ r e ’n in r a k i p s i z b i r d o n a n m a s ı v a r v e h e r ik is i s in in ay d e y e n i z a f e r l e r k a z a n m a y a h e v e s li. G e lin g ö r ü n s o n r a ila n e d ile n T a n z im a t F e r m a n ı’n a g id e n k i, O s m a n l ıl a r ı n t a m b i r i t i m a d a y a s l a n d ı k l a r ı y o lu n h a z ır la y ıc ıs ı o lm u ş tu r . H ü k ü m d a r lığ ı d ö ­ b u m e m l e k e t le r o n lar ı t e r k e t m iş v az iy e t t e ! H an i, te m e lle r in i a tm ış , ö lü m ü n d e n d ö rt n e m i n d e k i ic r a a tla r ı n e d e n i y le , b a z ıla rı k e n d is in i b ir in in ş ö v aly e liğ i, ö b ü r ü n ü n in s an s e v e r liğ i n e ­ d e v l e ti te k r a r ih y a e tm e k ü z e r e h e r y ü z y ıl d a r e d e k a ld ı ? b ir g e lm e s i b e k le n e n m ü c e d d id L a d y P a rd o e T ü r k le r in iç in d e b u lu n d u k la rı o la ra k k a b u l e d ip b ü y ü k s ıf a tıy la y â d e tm iş , m u h a lif le r i is e zor g a v u r p a d iş a h o la r a k n ite le n d ir m iş le r d ir . k e n d i d e ğ e rle rin d e n L a d y P a rd o e e s e rin d e b u a tla tm a s ın a r a ğ m e n ne kend i d ü n y a s ın d a n , y o la ç ık a ra k b a z ı y a p a r: y ü l ü n d e k i k im s e le r e h a t a l ı o ld u k la r ın ı g ö s t e r m e k kad ar iç in a n l a t ı y o r u m . g ü ç v e ö z g ü v e n k a y b e ttiğ in i s ık s ık s a m im i b ir ş e k ild e e s e r in e k o n u a n a liz in i “B u n la r ı , T ü r k l e r i b a r b a r o l a r a k g ö r m e t e m a ­ k a d a r ç o k g a i le y i im p a r a to r lu ğ u n d u ru m u n T ü r k le r a r a s ın d a b ö y le b ir g ö r ü ş ü h a k e t m e y e n v e b u n d a n in c in e c e k ç o k e d e r “ T ü r k le r i t an ıd ık ç a, h ü z ü n v e r ic i s iy as i v az iy e t le r in e d a h a ç o k e s e f s a y ı d a in s an v ar ; b u n l a r b a h i s m e v z u u y a k ı ş ­ e d iy o r u m . Ö n c e d e n a y a r la d ığ ım t a n ış ık lık la r s a ­ t ır m an ın y e r s iz liğ in i t av ır lar ıy la v e y a p t ı k la r ıy l a y e s in d e , b u r a d a k a ld ığ ım m ü d d e t iç in d e o n lar ın g ö s t e r e b ile c e k g ü ç t e . T ü r kle r in m e d e n i v e in c e likli h a k i k i v az iy e t in i s e y y ah lar ın p e k ç o ğ u n a n as ip b i r m il le t o l m a k iç in l ü z u m d u y d u k l a r ı t e k ş e y o l m a y a c a k k a d a r y a k ı n d a n g ö r e b ild im . A s lın d a z a m a n , e m s a l v e A v r u p alı m ü t t e fik le r in e e k s ik s iz m e n fa a t l e r i O s m an lı İ m p a r a t o r l u ğ u n u n g e r ile ­ b i r it im a t t ı r . M e d e n iy e t in bü tü n u n s u r lar ın ı m e s in d e v e T ü r k le r e b o y u n e ğ d ir ilm e s in d e y a t a n t a ş ı y o r l a r f a k a t o l a y l a r o n l a r ı n a l e y h i n e iş liy o r ; b ir R u s y a’y a ü m it b ağ lam ış lar ; k an d ır ıc ı v aat le r in i s a m a n alt ın d an y ü r ü t ü le n s u lar g ö z le r in i k ö r s o n r a d a n i n k â r e d e r e k o n lar ı b u n a m e c b u r e d e n e d iy o r v e h ile le r le e lle r i k o ll a r ı b ağ lan ıy o r . K e n d i A v r u p alı g ü ç le r e k ar ş ı d u y d u k la r ı kız g ın lığ ı h e r s a f i n t i b a l a r ı n a g ö r e h a r e k e t e t m e l e r i n e iz in v e ­ g ü n b ir a z d a h a h a k lı b u lu y o r u m . B ir b ü t ü n o la r a k r ils e y d i ş i m d i k i k ı s m i a t a l e t l e r i u z u n s ü r m e z d i. e le a lı n d ı k l a r ın d a d e n e b i l ir ki, d ü n y a y ü z ü n d e H â l b u k i T ü r k iy e ş u a n b i r ç o c u k g ib i. D ad ıs ı m illi i k b a l e T ü r k le r d e n d a h a f a z l a lay ık b ir h a lk o n u s u s t u r m a k iç in , y ü z ü n e b i r c i h e t t e n b a k ı l ­ y o k t u r b e l k i de . B u n u h e m ş ah s iy e t y a p ıl a r ıy l a d ığ ın d a , b a k a n k iş iy i b ü y ü t e n b i r a y n a t u t u y o r . V e o n a bu b ü y ü m ü ş h ay alin k e n d i k u d r e t in i v e h e m d e iç t im a i h is s iy at lar ıy la h a k e d iy o r lar .” Lad y P ard o e ’n u n İs ta n b u l’ d a b u lu n d u ğ u R u s n ü fu z u n g ü z e lliğ in i a k s e t t i r d iğ i s ö y le n iy o r ; ö n ü n e k o n a n a r tı k iy ic e y e r le ş tiğ i b i r b u y a l a n h a y a l e k a n m a s ı n a f ı r s a t v e r ilm e d e n , d ö n e m e d e n k g e liy o rd u . M ıs ır ’ a k a r ş ı F r a n s ız d ü z e n b a z m u a ll im t a r a f ı n d a n a y n a t e r s in e ç e v - v e İn g iliz m ü tte f ik le r in d e n b e k le d iğ i y a r d ım ı r iliv e r iy o r ; b u d e f a o r t a y a ç ı k a n b ü z ü ş m ü ş , y ı p ­ g ö re m e y e n O s m a n lı h ü k ü m e ti h a y a l k ır ık lığ ı r an m ış v e n e r e d e y s e ş e kils iz g ö r ü n t ü b ir h ay r e t v e ç a r e s i z l i k i ç i n d e R u s y a ’y a y a n a ş m a k z o r u n d a v e m e r h a m e t m e v z u u h a l i n e g e t ir iliy o r . B u s ığ k a lm ış tı. L a d y P a r d o e R u s y a ’ n ın g ö z e h o ş g e lic i v e a l ç a k ç a p o l i t i k a , T ü r k le r i n a s i h a t v e y a r d ı m a d ö nem r e s im le r v e k u la ğ a h o ş g e le n m a s a lla r la T ü r k le r i i h t i y a ç l a r ı o ld u ğ u n a i k n a e t m e m a k s a d ı m g ü ­ k a n d ı r d ı ğ ı n ı R u s n ü f u z u n u n d e v le tin b a ş ın d a k i d ü y o r . M ü n e v v e r T ü r k l e r b u n a i n a n m ı y o r la r : e n b ü y ü k b e la o ld u ğ u n u B a tılı g ü ç le r in b u d u ­ H a t t a t e r s in in d o ğ r u o ld u ğ u n d a n e m in le r ; n e r u m a b i r ç a r e b u l m a s ı g e r e k ti ğ i n i ş ö y le a n la tır : v a r k i b u p o l i t i k a n ı n h a l k ü z e r i n d e k i t e s ir le r i 64 3 Aylık Ed e b iya t D ü ş ü n c e D e rg is i Yıl: 2 0 1 5 -1 / S a yı: 5 b a r i z ; ik t i d a r ı n , e f k â r - ı u m u m iy e n i n g ü c ü k a r ­ ş u ö r n e ğ i v e r i r : “ Ş a r k ’ın i h t i ş a m ı n d a h i ç b i r t u ­ ş ıs ı n d a z ay ıflıy o r , h a t t a f e l c e u ğ r u y o r . t ar lılık, h i ç b ir d e v a m lılık y o k . G ö ğ s ü n d e e lm a s la r T ü r k iy e iç t e n iç e ç ü r ü y e n h e y b e t l i b i r a ğ a ç g ib i. A m a t a m d a y o k o l m a y a m a h k û m g i b i g ö ­ t aş ıy an p a ş a y a u m u m iy e t le p a s a k l ı h iz m e t e d iy o r ; ar ab as ı k a d ife b ir u ş ak v e s ır m a iş li r ü ld ü ğ ü s ır ad a, k ö r p e v e c an lı s ü r g ü n le r ç ık ar m ış . ö r t ü le r le sü slü s u lt an , s ık s ık d ö ş e m e lik k u m a ş t a n N e v a r ki, t a z e s ü r g ü n le r in ü z e r in e b ü y ü k b ir ş a l v a r l a r v e b a s m a e n t a r i l e r l e g e z iy o r . A y n ı a ğ ır lık b in m iş ; b u a ğ ır lık b i r k a ld ı r ı l s a , d a l l a r ç ar p ıc ı t e z at at t ığ ın ız h e r a d ım d a k ar ş ın ız a c e s u r c a s e r p i l e c e k v e d ü n y a n ın u z a k d i y a r l a r ı n a ç ık ar .” b il e g ö lg e l e r i n i d ü ş ü r e c e k l e r . ” O s m a n lı “ B o ğ a z iç i’n i İ s t a n b u l ’d a n ay r ıld ığ ım ız s a b a h k i İm p a r a to r lu ğ u ’ n d a k a y n a ğ ı tic a r e tte z e n g in liğ in k ad ar kö tü v a z iy e t t e h i ç g ö r m e m i ş t i k ; a d e t a d e ğ il d e v le t k a d e m e le r in d e o n u g e r i d e b ı r a k ı y o r o l m a n ı n b i z e v e r d iğ i h a ­ b i r iş s a h i b i o l a b i l m e k te y a tıy o r d u . B a ş l a r ı n ı n y ı f l a n m a y ı a z a l t m a k is t e r c e s in e , k ıy ı la r ı n ı ç is e ­ ü z e rin d e s ü re k li d ö n ü p o la n iltiz a m d u ran b ir k ılıç g ib i le y e n y a ğ m u r d a n h u s u le g e le n p u s u n a r k a s ı n a te h d id i a ltın d a k i O s m a n lı b ü r o ­ g iz le n m iş , g ü z e ll i k l e r in e b i r p e ç e ö r t m ü ş t ü . G ö k ­ k r a tla r ın ın b u z e n g in lik le r in i y ö n e tm e u s u lü n ü y ü z ü n d e b ir b i r i a r d ı n a t o p l a n a n b u lu t la r ın h e r L a d y P a r d o e ş ö y le ö z e tle r : “ K iş i ik t id a r s a h ib i b ir i ö n c e k in d e n o ld u ğ u n d a , g ü le n t a l i h i n e m ü n a s ip b i r e v a lı y o r v e y a y a p t ı r ı y o r : E l in e g e ç e n i b o l k e s e d e n h a r ­ o l a n y e r l e r i b il e s e ç e m e d i m . ” L a d y P a r d o e ’ n u n h ız lı k a y b e t m e s in e y o l a ç a b ilir ; k im i z a m a n k ıs k a n ç lığ ın ı y a ş lı g ö z le riy le u y an d ır ar ak a y r ı l a r a k T u n a ’y a g i r e r l e r . V a r n a , S i l i s t r e , B e l g - b ü t ü n s ü s le m e le r k ıs a ö m ü r lü d ü r , s a t h a s ü r d ü ğ ü bu r a d ’ a o r a d a n k a r a y o lu ile M a c a r i s ta n ü z e r in d e n d a o n a k â fi V iy a n a ’y a u la ş ılır . L a d y g e lir . B e l k i b o y a o n u n m e v k i i n d e n d a h a u z u n d ö n d ü k te n ö m ü r lü o la c a k t ır ; e ğ e r o lm a z s a , b o y ay ı y e n ile ­ s o n r a S u lt an lar Ş e h r i v e d ö n e m d e y a y ın l a n a n k ita p b ü y ü k b i r ilg i g ö r ü r d ü ş t ü ğ ü n d e , e v in i s a d e c e h a v a d a y a n a c a k ş e k ild e ü lk e s in e p a ’ d a o r y a n ta liz m in a k ım ın h ız k a z a n d ığ ı b ir b ir m e v s im d e n k a la n d ö k ü k b o y a la r la k a n a a t ş ar t lar ın a b ir se n e P a rd o e ’n u n T ü r k le r in A d e t l e r i a d l ı k i t a b ı n ı y a y ı n l a r . A v r u ­ m e k h i ç d e z o r d e ğ il d ir ; y o k s a g e ç i r i l m i ş p a r l a k eder. G ö z den so n g ö rü şü d ü r b u . B a l k a n l a r ’ ı d a z iy a r e t e d e c e k ş e k i l d e a y a r l a r . G e m i y o l u y l a İs t a n b u l ’ d a n v e p a r l a k , iç i n i k u l l a n ı ş l ı y a p t ı r ı r ; g e lg e l e li m b ir y ıl d a y a n ır , İs ta n b u l’u L ad y P a rd o e d ö n ü şü n ü k e n d i m a h v ı n ı h a z ı r l a y a b i l i r E v in in d ış ım c an lı bo y a an c ak ö n ü n den y av aş s o n n a z a r ” a t m a k is t e d iğ im d e , e n g ö z ö n ü n d e ş a h s ın a ç g ö z ü n ü ü z e r in e ç e kip , it ib a r ım d a h a h a s ım la r ın ın v e d a h a k e s ift i. y a v a ş s ilin d i; c a m ı a ç ı p B o ğ a z i ç i ’n e “ u z u n b ir c ıy o r , n e d e n b i r i k t i r s i n k i? B u y a l n ı z c a P a d i ­ da d ah a kara B ilin d ik h e r ş e y g ö z ü m ü z ü n v e d a h a s o n ra ü ç b a s k ı d a h a y a p a r. P a rd o e b u t am ir e d e r v e B o ğ a z i ç i ’n in G ü z e l li k le r i a d l ı b i r k e n d in i d a h a f a z l a s ık ın t ıy a s o k m a z . B u m e m ­ ilg i ü z e r in e le k e t t e b ir k a ç a y g e ç ir ip in s an la r ın y a p ıs ın ı v e r e h b e r k ita p v e H a r e m M as alı a d lı b i r r o m a n it iy at lar ın ı b ir a z t e t k ik e t t ik t e n s o n r a, B o ğ a z i­ y a y ın la r. ç i ’n d e ö n ü n d e n g e ç t i ğ i n i z h e r e v in s a h i b i n i n a r a v e r m e y e n P a r d o e ik i d ü z in e y e y a k ın k ita p g e ç m iş t e k i v e ş im d ik i m e v k iin e d a ir h a k ik a t e v e b i r ç o k m a k a le k a le m e a lır . L a d y P a r d o e g ü ­ y a la n b ir t a h m in d e b u lu n ab ilir s in iz .” n ü m ü z d e s a d e c e e d e b iy a t a la n ın d a d e ğ il, k a d ın 1 8 6 2 ’d e k i ö lü m ü n e k ad ar y az m ay a e r k e k e ş itliğ in in k u r u lm a s ı s ü r e c in d e o y n a d ığ ı r o lle d e h a tır la n m a k ta d ır . Z ıt lık la r Ü lk e si Ju l i a P a r d o e , S u l t a n la r Ş e h r i İ s t a n b u l ( T h e d ik k a tin i ç e k e n C it y o f S u lt an a n d D o m e s t i c M a n n e r s o f t h e h a d is e le rd e n b ir i d e O s m a n l ı to p lu m u iç e ris in d e T u r ks ) , Ç ev . B a n u B ü y ü k k a l, T ü r k iy e İş B a n k a s ı göze K ü lt ü r Y ay ın lar ı 2 0 1 0 İ s t a n b u l. ♦ Lad y P ard o e ’n u n ç arp an en ço k te z a tla r d ır . B u d u ru m h a k k ın d a 65