H E C E O Y K U
M U S T A F A Z E K İ Ç IR A K L I
D E R G İ V E Ö Z E L S A Y I ’L A R IN “K A N O N ”
B A Ğ L A M IN D A D Ü Ş Ü N D Ü R D Ü K L E R İ
Hey aylık dergi yazarları!
-nasıl olur da benim giyeceğim bir yeleği
kafanıza göre kesip biçmeye kalkıyorsunuz?
İçindeki astan da kesmeyeceğinizi
nerden hilebilirsiniz?
L a u r e n c e S t e m , Tristram Slıandy, B ö l ü m I I I .
1 8 . y y . ’m d a h i r o m a n c ı s ı L a u r e n c e S t e r n ’ü n e l e ş t i r m e n l e r i h e d e f a la n y u k a rd a k i s ö z le r in e b a k ıla c a k o lu rs a , k a n o n v e o n u n o lu ş u m s ü re ç le ri e d e b iy a
tın d e ğ iş m e z ta r tış m a v e g e rilim a la n la r ın d a n b iri o la g e lm iş tir; ç ü n k ü , e d e b i
y a tın g e r e k s ö z lü v e y a y a z ılı n e ş r iy a tı, g e r e k s e b ir t ü r ta s d ik m ü e s s e s e s i iş le
v i g ö re n e le ş tir m e n ç e v re s i h e r d e v ir d e v a r o lm u ş tu r. Ö z e llik le d e s o n a s ırd a
ç o k k ü ltü r lü lü k , e tn is ite , c in s iy e t g ib i m e v z u la r p o p ü le r o lm a y a b a ş la y ın c a ,
ta r tış m a la r z a m a n z a m a n d a h a d a a le v le n m iş , ö lç ü tle r v e b e ğ e n ile r is e z iy a
d e s iy le ç e ş itle n m iş tir.
E d e b î k a n o n u n s ı n ı r la n n e t o la r a k ç iz ile m e z v e ta r if i k o la y y a p ıla m a z . B u
d u ru m o n u m u ğ la k k ıld ığ ı k a d a r ta r tış m a y a v e m a n ip ü la s y o n a a ç ık h a le g e ti
r ir . D o l a y ı s ı y l a k a n o n u n o l u ş u m s ü r e ç l e r i n d e e d e b i y a t d e r g i l e r i n i n d e i ç i n d e
y e r a ld ığ ı s a y ıs ız u n s u r r o l o y n a r. H e le e d e b iy a t d e rg ile r i b e lli b ir e d e b î tü rü
k o n u a la n ö z e l s a y ıla r d a ç ık a r ıy o r s a , is te r is te m e z k a n o n b a ğ la m ın d a d ü ş ü n
d ü r d ü k le r i o la c a k tır.
* * *
K a n o n k e l i m e s i n i n Y u n a n c a o l d u ğ u v e o r a d a n A r a p ç a y a , A r a p ç a ’d a n d a
b i z e “ k a n u n ” o l a r a k g e ç t i ğ i b i l i n m e k t e d i r . K e l i m e ç o k e s k i d e n K i l i s e ’n i n
o n a y la d ığ ı k u ts a l m e tin le r lis te s i a n la m ın a g e lm e k te y d i. D a h a s o m a la rı, b e l
li b ir y a z a r ın e le ş tir m e n le r c e d e o n a y la n m ış y a p ıtla r ın ın tü m ü n e b ird e n k a
n o n d e n ild i: ö r n e ğ in C h a u c e r k a n o n u , S h a k e s p e a r e k a n o n u g ib i. D e r k e n h u
s ö z c ü k z a m a n la d a h a g e n iş b i r a n la m k a z a n a r a k , e le ş tir m e n , b ilim a d a m ı v e
o k u r ta if e s in in “ b ü y ü k ,” “ ö n c ü ,” y a h u t “ n ite lik li” o ld u ğ u , v e y a e n a z ın d a n o
m ille tin e d e b iy a tın d a h a tır ı s a y ılır “ b ir y e r tu ttu ğ u ” h u s u s u n d a u z la ş tık la rı
e s e r l e r / y a z a r l a r l i s t e s i v e y a k a t a l o ğ u o l a r a k t a n ı m l a n d ı . T a b i i b u lc a ta lo ğ u n
i ç i n d e ö n c e l i k l e o e d e b i y a t ı n a r t ı k “ k l a s i k ” s a y ı l a n y a p ı t l a r ı y e r a ld ı.
Ö te y a n d a n m e s e le n in s a lt e d e b iy a t ta r ih ç iliğ in d e n f a r k lı b ir b o y u m o ld u
ğ u n u g ö r m e k g e re k ir. N ite k im , T r e v o r R o s s , k a n o n o lu ş ( tu r) m a s ü re c in in
H E C E Ö Y K U
e d e b iy a t ta r ih ç iliğ in d e n f a r k lı o ld u ğ u n a v u r g u y a p a r k e n , b u ik is in i d iy a le k tik
ç a tış m a iç in d e ik i u n s u r o la ra k a lm a y ı te r c ih e tm iş tir. B u n a g ö re , e d e b iy a t ta
rih ç iliğ i b ir e s e ri o r ta y a ç ık a r a n y a z a r a v e to p lu m a iliş k in o to b iy o g ra fik , s o s
y o lo jik , k ü ltü r e l, p o litik v e d iğ e r a k la g e le c e k h e r a ç ıd a n s a y ıs ız a y rın tı v e
v e riy i to p la m a y a , b ü y ü k k ü ç ü k g ö z e tm e k s iz in o la n n e v a rs a k a y d a g e ç irm e
y e ç a k ş ırk e n , k a n o n o lu ş tu rm a k , s a n a ts a l d e ğ e ri h a iz b ü y ü k e s e rle ri “s e ç m e ”
v e b u s e ç k in y a p ıtla r ı “ ta r ih s e l b a ğ la m la r ın ın d ı ş ı n a ta ş ıy a r a k ” o n la rı a d e ta
“ m u h a y y e l b i r m a b e d e ” k o y m a iş le m id ir .1 B u a s k n d a b i r tü r v itr in d ir . B u v i t
r in e b a k a n la r o e d e b iy a tı, d o la y ıs ıy la o m ille tin k o le k tif ş u u ru n u v e g e ç m iş
y a h u t z a m a n d ış ı m u h a y y ile s in i o lu ş tu ra n m e tin le ri b u la c a k la rd ır.
%
îji
M e z k u r v itr in z a m a n iç in d e o lu ş u r a n c a k b u o lu ş u m d a p r a tik o la r a k a n to
lo ji v e d e r g ile r in y a n ın d a s iy a s e tin , d ü ş ü n s e l o la r a k is e id e o lo jin in e tk ile r i
y a d s ın a m a z .
D a v id H . R ic h te r, e d itö r ü o ld u ğ u
The Critical Tradition' d a
( E le ş tiri G e le
n e ğ i) ç o k s a y ıd a g ö r ü ş e d e ğ in m e k le b ir lik te , e ğ itim in , e ğ itim a ra ç la r ı v e b u n
la r ı e lin d e b u lu n d u ra n k u r u m la rm , d e rs k ita b ı v e a n to lo jile r i b a s a n y a y ın e v
le rin in , b u n la r ın s a h ip le ri, e d itö r le ri v e o n la r ı e tk i a ltın d a b u lu n d u ra n s iv il v e
y a s iy a s i m e r c ile rin e tk is in in y a d s ın a m a y a c a ğ ın ı s ö y le r. A y r ıc a b e lli d e rg i v e
to p lu lu k la rı v e ta b ii e le ş tir m e n le r i d e b u g r u b a d a h il e tm e k la z ım . Y a z ım s a f
h a s ın d a n y a y ım v e s a tış s ü r e ç le r in e k a d a r s a y ıs ız u n s u r u n r o l a ld ığ ı k a r m a ş ık
b ir y a p ıd ır b u ; v e b u n la r ın k im i z a m a n g ü n c e l ih tiy a ç v e ilg ile re d a y a lı g ü n
c e l b ir k a n o n o lu ş tu r m a y a ç a lış tık la r ım g ö r m e k ş a ş ır tıc ı d e ğ ild ir .2 B u d u r a
m a k a rş ı, e s e rle rin z a m a n a d a y a n ık lılığ ı3 n is p e te n g ü v e n ilir b ir ö lç ü t o la ra k
a k lım ız a g e lir. F a k a t b u , b a z ıla r ın ın s a b ır s ın ır la r ın ı z o r la r ç ü n k ü o n la r “ ş ö h
r e t tr e n in e ” e rk e n d e n a tla m a h a y a lle r i k u r m a k ta d ır . B ir a z d a e s p ri m a h iy e tin
d e , a k l ı m ı z a O l i v e r G o l d s i m i t h ’i n ş u s ö z l e r i g e l i y o r :
K e n d im i b ü y ü k b ir h a n ın a v lu s u n d a h a y a l e d iy o r u m ... s a y ıs ız v a s ıta n ın
y e r a ld ığ ı b ü y ü k b i r a v l u . . .V a g o n la r , a t a r a b a la r ı, b a s a m a k lı a r a ç l a r .. .H e p s i
n in ü z e r in d e g id e c e k le r i f a r k lı y e r le r y a z ıy o r . B ir in d e , o k u y a b ild iğ im k a d a
r ıy la , “ Z e v k ” ; b i r d iğ e r in d e “ Ü r e tk e n lik ,” ü ç ü n c ü s ü n d e “ Z ü p p e lik v e K a p
r is ,” v e d ö r d ü n c ü s ü n d e “ Z e n g in lik D iy a r ı.” H e p s in e d e m e y le ttim . B ir d e
b a k tım b ir in d e n d iğ e r in e a tla y ıp d u r u y o r u m , b u n u n a s ıl y a p tığ ım ı d a b ilm i
y o ru m . N ih a y e t g ö z ü m ü , ç o k u z a k ta d u ra n v e b a n a u y g u n A lm a n ta rz ı k ü ç ü k
b ir y a y lıy a d ik tim : Y a k la ş ıp n e r e y e g ittiğ in i o k u d u m : “ Ş ö h r e t V a g o n u .” 4
B u r a d a b e lir tild iğ i g ib i, k a n o n o lu ş u r k e n y a ş a m a k ta o la n y a z a rla rın b a z ı
la r ı b u o lu ş u m d a b e lir g in b ir y e r tu tm a ş a n s m a s a h ip o la b ilirle r. A n c a k k a n o n
b ô y lè g ü n d e lik h e v e s le re h iz m e t e d e n b ir o lu ş u m v e e tk ile ş im in ç o k d a h a
ö te s in d e b ir s ü re c e iş a r e t e d e r. H e r n e k a d a r b u tip g e ç ic i k a y g ıla r v e s a m i
H E C E O Y K U
m iy e ts iz ç a b a la r g ö z a rd ı e d ile m e s e d e , b u e tk ile r s o n ta h lild e h e p s ın ırlı k a l
m a y a m a h k u m d u r ç ü n k ü k a n o n k e n d is in e d ik te e ttirile n y a h u t e m p o z e e d i
le n le rd e n u z u n v a d e d e k e n d in i a r ın d u m a y ı b a ş a rır.
* * *
K a n o n a ş e k lin i v e r e n u z la ş m a v e y a k o n s e n s ü s ç o k y a v a ş ile r le y e n ü s tü
k a p a lı b ir s ü re ç iç in d e o lu şu r. B u n u n y a n ın d a , k a n o n u b e lirle y e n s ın ırla r g e v
ş e k v e b e lir s iz , ü s te lik g e ç ir g e n d ir d e . K a n o n u n s ın ır la r ın a s ü re k li o la r a k b a
z ı y a p ıtla r d a h il o lu rk e n , b a z ıla r ı is e y a v a ş y a v a ş y a d a b ir d e n b ir e s ın ırd ış ı
o lu v e rir. K a lıc ı v iz e y i a la n e s e r le r /y a z a r la r u z u n b ir z a m a n im tih a n ın d a n g e
ç e rle r. B u s ü re ç k e s in tis iz v e u z u n o lm a n ın y a n ın d a o ld u k ç a k a rm a ş ık v e ta r
tış m a y a d a a ç ık b ir s ü re ç tir. Ç ü n k ü , h e m e n t a h m in e d ile c e ğ i ü z e re b u u z la ş
m a y a h u t k o n s e n s ü s h e r n e k a d a r z a m a n a b n a k ı l s a d a ç o ğ u z a m a n s a n a t d ış ı
k a y g ı l a r ı n g ö l g e s i n d e d i r . Ö r n e ğ i n , M a r r y S h e l l y W i l l i a m G o d w i n ’i n k ı z ı o l
m a s a y d ı,
Frankenstein’m
k a n o n ik y a p ıtla r a r a ş m a g irip g ire m e y e c e ğ i, h a la
b ir s o ru iş a re tid ir. Y in e , İ n g iliz E d e b iy a tın d a , M e ta f iz ik ş a ir le r “ C a v a lie r ” ş a
ir le r e g ö r e ik in c i p l a n a a tılır k e n , T ,S . E l io t b u n u t e r s in e ç e v ir m e k iç in ç o k ç a
b a s a rfe tm iş 5 v e o lu ş m u ş k a n o n u e tk ile m e y e g a y r e t e tm iş , b ir ö lç ü d e d e b a
ş a rılı o lm u ş tu r. T ü r k e d e b iy a tın d a d a y e n id e n k e ş f e d ile n e s k i y a z a rla r, ş a ir
le r , e s k id e n k a n o n ik o lu p d a a rtık u n u tu lm a y a y ü z tu ta n s a n a tç ıla r, b e lli b ir
e d e b î y e tk in liğ e s a h ip o ld u ğ u h a ld e ö z e llik le e le ş tir i ç e v re le r in in d ış la d ığ ı
is im le r, v e y a y e te n e k s iz liğ i h e rk e s ç e m a lu m o la n a m a is m i e tr a fın d a f ır tın a
la r k o p a r tıla n k iş ile r b u lu n m a s ı d o ğ a ld ır.
Eğer siyaseti ve onun güç parametreleri ile
oynayarak etkinlik üreten aktörlerini
sanatsal anlamda “sivil” kabul etmezsek,
antoloji ve dergiler oluşagelmiş kanonik yapılara
hem harç taşıyan hem de onları sarsan
sivil odaklar olarak i'çarşımıza çıkar.
İ h tila f la r ın b a z ıla r ı z a m a n la ç ö z ü m e k a v u ş u r k e n , s ü re ç y e n i ih tila fla rı d a
b e r a b e r in d e g e tirir. J a le P a r la b i r y a z ıs ın d a , e ğ e r e d e b iy a tın e ğ e r b i r b ilim
o la c a k s a b u k a rm a ş ık “ y u m a k l a u ğ r a ş m a k z o r u n d a o ld u ğ u n u s ö y le rk e n 6 b u
u ğ ra ş ın a y n ı z a m a n d a e d e b iy a t d ış ı k a y g ıla r la o lu ş a g e lm iş “k ış k ır tıc ı” k a
n o n la r ı d a o r ta y a ç ık a r a c a ğ ın ı b e lir tir . B u u ğ r a ş v e ç a b a n ın g ö n ü llü s a h ip le ri
a n to lo ji v e d e rg ile r d ir .7 E ğ e r s iy a s e ti v e o n u n g ü ç p a r a m e tr e le r i ile o y n a y a
r a k e tk m lik ü r e te n a k tö r le r in i s a n a ts a l a n la m d a “ s iv il” k a b u l e tm e z s e k , a n to
lo ji v e d e r g ile r o lu ş a g e lm iş k a n o n ik y a p ıla r a h e m h a r ç ta ş ıy a n h e m d e o n la
r ı s a r s a n s i v i l o d a k l a r o l a r a k k a r ş ı m ı z a ç ı k a r . A h m e t H a m d i T a n p m a r ’m
19.
H E C E Ö Y K Ü
Asır Tiirk Edebiyatı Tarihi b u
m e v z u d a e n ç o k h a tır la n a n ö r n e k le r d e n b iri o l
m u ş t u r . A m a t a r t ı ş m a y a r a t a n b i r ö r n e k v e r e c e k s e k , A h m e t K a b a k l ı ’n ı n m e ş
hur
Türk Edebiyatı'n ı
v e re b iliriz . T a b iî b u ta r tış m a la rın d a y e r y e r n e k a d a r
ö z n e l g e re k ç e le rd e n y o la ç ık a b ile c e ğ in i d e h a tır la ta r a k .
H e l e a s ıl k ı y a m e t l e r i k o p a r t a n ç a l ı ş m a l a r ş i i r a n t o l o j i l e r i n d e o l m u ş t u r k i ,
ü z e r i n d e i tt if a k s a ğ l a n m ı ş b i r ş i i r A n t o l o j i m i z v e k a n o n u m u z h a l a o l u ş a m a m ı ş tı r . G e r ç i R o m a n v e h i k a y e a l a n ı n d a d a d u r u m b u n a y a k ı n d ı r . B u n l a r g ib i, u l u
s a l ö l ç e k l i b i r e d e b i y a t d e r g i s i n i n ş ii r , r o m a n y a d a h i k a y e t ü r l e r i n d e n b i r i n e
m a h s u s b ir ö z e l s a y ı ç ık a r m a s ı b u a ç ıd a n d a d e ğ e rle n d irilm e lid ir; ç ü n k ü , b ö y
le b i r g i r i ş im , n i y e t i b u o l m a s a d a h i , k a n o n a k a y ı t s ı z k a l a m a z , d o l a y ı s ı y l a o l u ş
m u ş k a n o n a y a p a c a ğ ı e t k i l e r i l e y e n i b i r k a n o n o l u ş t u r m a g a y r e t i a ç ıs ı n d a n d i k
k a t l e i n c e l e n m e li d ir . B u y a p ı l d ı ğ ı n d a ö z e l l i k l e b a z ı h u s u s l a r d i k k a t i ç e k e r .
î*c :Jî Jjî
B ir in c is i, m a d e m k i k a n o n u n o lm a s ı iç i n “ k a n u n ” u n 8 o lm a s ı g e re k tir,
T ü r k i y e ’d e k i e d e b i y a t m a h f i l l e r i n d e , b u n a d e r g i l e r d e d a h i l , b u k a n u n d a n
a ç ık s e ç ik b a h s e d ild iğ in e p e k ta n ık o la m ıy o r u z n e y a z ık k i. K ıs a c a s ı c id d i b ir
e le ş tiri e k s ik liğ i s ö z k o n u s u d u r. E d e b î e le ş tir i g e le n e ğ in in o lu ş a m a d ığ ı b ir
o r ta m d a ö lç ü tle r b u la n ık la ş ır v e id r a k e d ile m e z , a n la ş ıla m a z b i r h a le g e lir.
B ö y le o lu n c a d a k a n o n u o lu ş tu r a c a k y a p ıtla r ın n e y e g ö r e s e ç ile c e ğ i y a d a d i
ğ e r le rin e g ö r e h a n g i a ç ıd a n ö n c e le n e c e ğ i k a rış ır . B u s ü re ç te , K e m a l A ta k a y ’ı n d e d i ğ i g i b i , “ e l e m e , s e ç m e , a y ı r m a , v e k u r a l k o y m a ” g ö z a r d ı e d i l e
m e z u n s u rla rd ır .9 B u r a d a “ e lim iz e ö n c e b i r ç e ş it k u r a l c e tv e li a la lım v e o tu
r u p b ir k a n o n y a r a ta lım ” g ib i s a ç m a b i r ş e y d e n b a h s e d ilm iy o r e lb e tte , a m a
n ih a y e tin d e b e lli e s e r le r i v e y a z a r la r ı e d e b iy a tım ız ın v a z g e ç ilm e z , ö n e m li,
ö n c ü y a d a h a tır ı s a y ılır m e v k ile r in e y e rle ş tiriy o rs a k , b u n u y a p a rk e n e lim iz - •
d e iy i k ö tü b ö y le b ir k r ite r v a r o lm a lı d e ğ il in id ir?
* * *
N e z a m a n y u k a r d a b a h s i g e ç e n tü r d e n b ir k a n u n d a n s ö z a ç ıls a , h e r k e s
e d e b î ö lç ü tle rin g e re k liliğ in d e n b a h s e d e r. N e v a r k i b u ö lç ü tle r h iç b ir z a m a n
id e o lo jid e n a r ın d ırıla m a z -b e lk i a rın d ırılm a s ı d a g e re k m e z - k a ld ı k i ö lç ü tle r
d e n b a h s e ttiğ im iz a n d a k u r u m s a llık v e id e o lo ji b ir ş e k ild e d e v re y e g ire r, v e
b u , b u tü r g iriş im le r in b ir h a n d ik a p ı o la r a k k a r ş ım ız a ç ık a r. Ö rn e ğ in T a n p ın a r, “ k ö k le ş m iş b ir m e s e le d e n ,” “ h a y a tın m u c iz e s in e g ö z y u m a n s a n a tta n ,”
y a h u t i n s a n ı m ı z ı n “ i ç h i k a y e s i ” n d e n b a h s e d e r k e n 10, v e y a H ü s e y i n S u “ i ğ r e t i ,
k a n s ı z v e k e m i k s i z , t a r i h s i z ö y k ü k i ş i l e r i ” n d e n ş i k a y e t e d e r k e n 11 b e l l i b i r
f ik r e y a s la n a ra k b u n u ifa d e e d e rle r.
* * *
B a tılı e le ş tir i ç e v r e le r in d e d e k o n u ta r tış ılm a y a d e v a m e tm iş tir. Ö rn e ğ in ,
k a n o n ik y a h u t b ir d iğ e r ifa d e y le k la s ik o lm a y a la y ık b ir y a z a r la ilg ili ta n ım -
H E C E O Y K U
l a m a l a r n e y a z ı k k i h a l a o l d u k ç a m u ğ l a k t ı r . M e s e l a , S a i n t B e u v e ’n i n ş u i f a
d e le ri ilk b a k ış ta ç o ğ u m u z u n o n a y la y a c a ğ ı, a m a n e y a z ık k i iş le v s e l h a le g e
t i r e m e y e c e ğ i g i b id i r :
İ n s a n r u h u n u z e n g in le ş tir m iş , r u h u n g ü z e lliğ in i a rtırm ış , h a tta d a h a d a ile
ri g id e r e k b a z ı d e ğ iş ik a h la k î h a k ik a tle r k e ş fe tm iş ; y a h u t, k a lp te k i o b ild ik ,
s o n s u z tu tk u la rı y e n id e n ta z e le m iş , h a n g i b iç im d e o ld u ğ u n a b a k m a k s ız ın ,
ö z g ü r v e b ü y ü k s e ç im le r v e y a rg ıla r a d a y a k o la r a k v e k e n d i iç in d e d e b ü tü n
lü k lü v e m ü n a s ip b i r ş e k ild e , d ü ş ü n c e , g ö z le m v e y a k e ş if le r in i a k ta rm ış ; in
s a n la r a ta m a m e n k e n d in e ö z g ü b ir ü s lu p la s e s le n m iş a m a b u ü s lu b u a y n ı z a
m a n d a tü m in s a n la ra m a l e tm e y i b ilm iş ; y e n ilik ç iliğ i y a p m a c ık v e z o r la m a
o lm a m ış , b ir d ö n e m iç in y e n i, d a h a s o n ra e s k im iş k a ls a d a , b u n la r ın ö te s in d e
h e r d e v re h ita p e d e n b i r ç a ğ d a ş k ğ ı y a k a la m ış o la n y a z a r, “k la s ik ” o lm a y ı h a k
e t m i ş b i r y a z a r d ı r . 12
B u ç a rp ıc ı a m a k a p a k ifa d e le r b iz e b ir ş e y le ri s e z d irm e k le b e ra b e r, d a h a
s o m u t k rite rle r e ih tiy a ç d u y d u ğ u m u z a ç ık tır ç ü n k ü b ir a z d a h a k u rc a la s a k b u
ra d a k i ta n ım la m a la rın b a z ı ç e k ş k ile ri b a rın d ırd ığ ım
d a h i id d ia e d e b iliriz :
“ R u h u z e n g in le ş tir m e k ” te n tu tu n “ m ü n a s ip ” o lm a y a k a d a r b ir d iz i k e n d is i ta
n ım la n m a y a m u h ta ç if a d e v a r d ır b u g e n iş ta n ım la m a d a .
Edebiyata toplumsal, millî ve İnsanî kaygıların dışında
bir misyon yükleyenlere,
daha doğrusu edebiyata bir misyon yüklenmesine
karşı duranlara tavrımız ne olacaktır?
T ü r k E d e b iy a tın a d ö n e rs e k ö te d e n b e r i b e n z e r if a d e s o ru n la rın ın y a n ın d a ,
“ id e o lo jik ” b ir y ırtılm a y a iş a r e t e d e n d a h a s o ru n lu b ir ta n ım la m a re to riğ in d e n
s ö z a ç ıla b ilir v e b u y ır tılm a d a h a ç o k k e n d in i b iz im k a d im “m e s e le ” k a v ra
m ım ız e tr a f ın d a d ış a v u r u r. Ö r n e ğ in , h a la b i r “ m e s e le ” d e n s ö z a ç ıp , “ iç h ik a y e m iz ” i k u r m a ih tiy a c ım d ille n d ir iy o r , “h a y a t ı n m u c iz e s in e ” in a n ıy o r v e “ ta
r i h i o l a n ” k a r a k t e r l e r e ö z l e m d u y u y o r s a k b u s e ç i m l e r i m i z e n e k a d a r 'y a n s ı y a
c a k tır? B u d u r u m d a , s a lt e s te tik k a y g ıla r la ( e ğ e r b u m ü m k ü n s e ta b ii) h a r e k e t
e d e re k e d e b iy a ta to p lu m s a l, m illî v e İ n s a n î k a y g ıla r ın d ış ın d a b ir m is y o n
y ü k le y e n le re , d a h a d o ğ ru s u e d e b iy a ta b ir m is y o n y ü k le n m e s in e k a rş ı d u ra n
la r a ta v r ım ız n e o la c a k tır? V e y a e d e b iy a tı “ b i r ş e y ” a n la tm a k ta n a c iz g ö re n ,
d o la y ıs ıy la n e m u c iz e y e n e d e ta rih e in a n m a y a n , b u n la rın y a s a ç m a y a d a
k u r g u s a l y a n ıls a m a la r d a n ib a r e t o ld u ğ u n a s a v u n a n b ir y a p ıtı k a n o n a d a h il
e d e c e k m i y i z ? Y a h u t o n u t e k n i k v e y a d i li k u l l a n ı m b e c e r i s i n e d e n i y l e i y i b i r
s a n a t e s e ri o la r a k ta m m la s a k b ile , u lu s a l e d e b î k a n o n u m u z iç in d e s a y a c a k
m ıy ız ?
H E C E O Y K U
*î*
S o n z a m a n l a r d a M u r a t B e l g e ’n i n d e i f a d e e t t i ğ i g i b i “ e d e b i y a t l a e d e b i y a t
o l a ra lc u ğ r a ş a n i n s a n l a r ı n g e n e y a l n ı z e d e b î z e v k a n l a y ı ş l a r ı y l a o l u ş t u r d u k l a
r ı b i r ‘k a r m a ’ y a z a r l a r k a d r o s u o l d u ğ u ” 13 d ü ş ü n ü l e b i l i r . A n c a k b u k a r m a l i s
te le r in u lu s a l e d e b î k a n o n u m u z u te m s il e d e c e k b i r g e n e lliğ e n e k a d a r s a h ip
o la b ile c e ğ i k u ş k u lu d u r. A y n c a b e lir tm e k g e re k irs e b u r a d a k i e d e b îliğ in ö lç ü
tü s lo g a n v e k l iş e a n la tım la r d a n u z a k d u r m a k o ls a g e re k .
T a b i î T ü r k i y e ’d e h e r ş e y i i d e o l o j i d e n a r m d ı r s a n ı z b i l e d i l i a r ı n d ı r m a n ı z
n e r d e y s e o l a n a k s ı z . 14 Y i n e
Hece
d e rg is in d e n b ir ö m e k v e rirs e k d e rg in in k a
p a ğ ın d a ve. b ir ç o k y a z ıs ın d a “ ö y k ü ” k e lim e s i te r c ih e d ilir k e n , a y n ı s a y ıd a y a
z a n K a y a h a n Ö z g ü l b u t e r c i h i “ a k ı l l a r a s e z a b i r g e r i c i l i k ” 15 o l a r a k n i t e l e m e k
te d ir. D ile y a k la ş ım , k a n o n o lu ş tu r m a s ü r e c in e k a tıla c a k o la n e le ş tir m e n , b i
l i m a d a m ı v e o k u r l a r ı n “ s e ç i m ’l e r i n i ş ü p h e s i z e t k i l e y e c e k t i r .
* * *
D a h a e v v e l d e b a h s e d ild iğ i ü z e re , s o n u ç ta k e n d in i b u iş te b ir p a rç a y e tk i
li g ö r e n le r b e lli lis te le r y a p m a k ta n g e ri d u r m a y a c a k la rd ır. B u n u b irk a ç n e
d e n d e n ö tü rü y a p a rla r:
M e v c u t e le ş tiri o r ta m m a k a tk ı s u n m a k , ta rih s e l b ir d ö k ü m ü n ü v e re re k
a k ım la rın v e g e liş m e s ü re ç le r in in v a r s a k ır ılm a v e p a rç a la n m a la r ın h a rita s ın ı
ç ık a rm a k , o k u r la r a k a b a c a d a o ls a b ir e d e b î ç e r ç e v e k a z a n d ırm a k , v e ta b iî k i
k e n d i b e ğ e n d iğ i e s e r le r i/y a z a r la r ı v itrin e ta ş ım a k .
T a r tış m a y ı a le v le n d ir e n g e n e ld e b u s o n s a y d ığ ım ız d ır f a k a t a s lın d a e n n a
h if o la n ı d a b u d u r. Ş ö y le İd , b a z ı e s e r le r z a te n k la s ik le ş m iş s e o n u k a n o n a d a
h il e tm e m e k s iz in a le y h in iz e o la c a k tır. B a z ı e s e r le r v a rd ır k i b ir p a r ç a ta n ın m ış lık v e b e ğ e n i e ld e e tm e y i b a ş a r m ış la r d ır . E ğ e r o n la r ı d ış a r ıd a b ıra k ırs a n ız
b u o n la r ın le h in e , s iz in a le y h in iz e o la c a k tır. Ç ü n k ü b ö y le b ir e s e r i/y a z a n k a
n o n d ış ı b ır a k m a k o n u d a h a ilg i ç e k ic i h a le g e tir e b ilir , y a n i s a n s ü r ç o ğ u z a
m a n 't e r s t e p e r .
T a ra fın ız d a n f a y d a s a ğ la m a ih tim a li o la n y a z a r la r d a h a ç o k p e k ta n ın m a
y a n , a d ı d u y u lm a m ış y a h u t b a ş k a lis te le r ta r a f ın d a n g ö r m e z d e n g e lin e re k d ış
la n m ış e s e r le r /y a z a rla rd ır. B ö y le c e d a h a g e n iş b ir k itle d e is im le ri d u y u la b ilir
v e e s e rle ri o k u n m a ş a n s ı b u lu r. N ite k im H e n r y J a m e s , s ıra d a n o lu p d a b a z ı
ü s te le r d e y e r b u la n y a p ıtla r ın a y n ı s ır a d a n lığ ı p a y la ş a n a m a g ü n d e m e g e le
m e y e n l e r e n a z a r a n d a h a i y i y a p ı t l a r m ı ş g i b i g ö r ü n d ü ğ ü n ü s ö y l e r . 16 T a b i î b u
r a d a ö n e m li v e d e z o r o la n , b ö y le b i r l is te y e g ir m e k d e ğ il, o lis te d e v e d iğ e r
le r in d e ç o k d a h a s ü re y e r a lm a k tır.
S o n u ç o la ra k , k a n o n u e tk ile m e ç a b a la r ı d a h ilin d e s u n u la n lis te le r d e a k ıllı
b ir e d e b iy a t e le ş tir m e n in in d ik k a tin i, h a n g i is im le re y e r v e rild iğ in d e n ç o k ,
H H C E Ö Y K Ü
h a n g i is im le r in d ış la n d ığ ı ç e k e r . Ö r n e ğ in , Ö m e r L e k e s iz * in “ Ö y k ü c ü lü ğ ü
m ü z d e D ö n e m l e r ” a d lı y a z ı s ı n d a s u n m u ş o l d u ğ u l i s t e b u a ç ı d a n i n c e l e n e b i
l i r . 17
* * *
E v e t, b a z ıla r ı d ış la n m a k ta n , v e y a h a k e tm e d ik le r in i d ü ş ü n d ü k le r i h a ld e
e le ş tir ilm e k te n k u r tu la m a z la r . T e k ü m itle r i k e n d ile r i le h in e ç a lış a c a k o la n
z a m a n d ır a m a b u n a d a ö m ü rle ri v e f a e tm e z . E le ş tir m e n le r c e y e rin d ib in e b a
tırılm ış v e lis te d ış ı b ıra k ılm ış L a u r e n c e S te m g ib i y a z a r la r , b u d u ru m u n f a r
k ı n a v a r d ı k l a r ı i ç i n b u l i s t e l e r i y a p a n l a r l a a l a y e t m i ş , -h ic iv o k l a r ı y l a s a h n e y e
ç ık m ış v e e d e b iy a t ta r ih in in re n k li a n e k d o tla r ın a im z a a tm ış la rd ır. B u n la rd a n
b i l i d e C h a r l e s C h u r c h i l l ’d i r .
ewers’ d a
The Apology Addressed to the Critical Revi
(E le ş tir m e n le r e H ita b e n Ö z ü r B e y a n ı) a d lı h ic v e d ic i m a n z u m e s in
d e ş u n l a r ı s ö y le r :
M ü n e k k id le r s ö z ü n ü k im k ın a y a b ilir,
O n la r n e s ö y lü y o rs a , b u k â f i d e ğ il m id ir?
H e le b ir d e k a lk ıp a ç ık la m a is te m e k ,
B e n c e b u h a in liğ in ta m d a n is k a s ı d e m e k !
N a s ıl k i y a n lış o lm a z , R o m a k ilis e s in d e ,
B u l u n u r g e r ç e k y a r g ı , o n l a r ı n u h d e s i n d e ! 18
* * *
Ö z e tle , e d e b iy a t d e r g ic iliğ i v e z a m a n z a m a n ç ık a r ıla n -ö z e l s a y ıla r, ç e ş itli
e le ş tir ile ri g ö ğ ü s le m e ira d e s i ta ş ım a y ı g e r e k tir ir v e b u n e d e n le c e s u r g iriş im
le r o la r a k a lk ış la n m a lıd ır . B u r a d a k i c e s a r e t, b i r ç o k z o r lu ğ u o ld u ğ u k a d a r,
k a n o n g ib i g irift b ir m e s e le y le y ü z le ş m e y i g ö z e a lm a y ı d a b e ra b e r in d e g e ti
r ir ç ü n k ü o lu ş m u ş , o lu ş m a k ta v e o lu ş a c a k o la n e d e b î k a n o n la d o ğ ru d a n v e
d o la y lı o la r a k e tk ile ş im e g ire r. D e r g ile rin , tü r le r ü z e r in e s ö z s ö y le d iğ i, b a z ı
y a z a r la r ı ö n p la n a ç ık a r ıp b a z ıla r ım y e rd iğ i, b a z ıla r ım is e h e p te n y o k s a y d ı
ğ ı, t a r i h s e l d ö n e m l e r , e ğ i l i m l e r v e y a z a r i s i m l e r i l i s t e l e r i y a y ı m l a d ı ğ ı , e d e b i
y a t “ s e ç lc i’l e r i n e y e r v e r d i ğ i g ö r ü l ü r . B i r d e r g i b u n l a r ı y a p a r k e n , i s t e r i s t e m e z
b ir “ k a n u n ” a y a s la n a c a k , b a z e n b u k a n u n b e lir s iz o ld u ğ u iç in g e re k e n b e rra k
lık ta o lm a y a n y a rg ıla r d a b u lu n a c a k , id e o lo jiy le -v e o n u n k u rg u d a , ö y k ü le m e d e v e d ild e k i y a n s ım a la rıy la - b a ş a ç ık m a y ı ö n e rirk e n k e n d is i a y n ı g ird a p ta n
k u r tu lm a y a ç a lış a c a k , ü z e r in e e ğ ild ik le ri a la n d a k e n d is in e ta n ıd ığ ı b ir y e tk i/o to rite y i k u lla n a ra k s e ç im le r y a p a ra k o k u r la r a s u n a c a k , y a n i is te r is te m e z
lc a n o n la ş tırm a s ü r e c in e k a tıla c a k tır . N ih a y e tin d e , y a z ın ın b a ş ın d a n b u y a n a
d e ğ in ile n h u s u s la r n e k a d a r g ö z ö n ü n d e b u lu n d u r u lu r s a , g e r e k y a p ıtla ra , g e
r e k s e b u s ü re c e d a h a n e s n e l v e e s te tik ö lç ü tle r le y a k la ş m a ü m id im iz k o ru n a
c a k tır.^
H E C E Ö Y K Ü
1
D . H . R ic h te r , E d .,
2
- A .g .y ., s. 1 2 8 9 - 9 0 .
3
The Critical Tradition
( S t . M a r tin 's P re s: N e w Y o r k ) 1 9 8 9 ’d a n , s. 1 2 8 5 .
N it e k im b u za m a n ö lç ü s ü H o r a c e v e J o h n s o n g ib i ik i b ü y ü k d e v r in ik i ö n e m li k i ş i s i ta ra fın d a n e n a z
“y ü z y ıl" o la r a k if a d e ed ilir , ö r n e ğ in J o h n s o n S h a k e s p e a r e ' i ö v e r k e n b u n a d eğ in ir . S a m u e l J o h n s o n
Literay Terms (H a rc o u rt B r a ce : N e w
İngiliz Edebiyatı Tarihi’nm ö n s ö z ü n d e b e n z e r b ir y a k
b u n d a n “ e d e b î y e t k in lik s ın a v ı” d iy e b a h s e d e r . B k z . A b r a m s ,
Y o r k ) 1 9 9 3 , s. 2 0 . N it e ld in M in a U r g a n d a ü n lü
la ş ım la “ im tih a n s ü r e s i” h e n ü z d o lm a d ığ ın d a n 2 0 .y y . y a p ıtla r ın a y e r v e r m e d iğ in i s ö y le r . B k z . U r g a n ,
( A lt ın K ita p la r. İs ta n b u l) 1 9 8 9 .
4
A lın t ı, O liv e r G o ld s m ith ,
The Bee,
V o l . 5 , N o v e m b e r 1 7 5 9 ; F r a n k D o n o u g h , T h e F a m e M a c h in e
(S ta n fo r d U n iv e r s ity : C a lif o r n ia ) 1 9 9 6 ’d a n , s . i.
Denemeler,
5
T .S . E lio t ,
6
P a r la , “E d e b iy a t K a n o n l a r ,”
Ç e v ., A k ş it G ö k tü rk ( A f a : İs ta n b u l) 1 9 8 7 , s s . 6 4 - 7 4 .
7
E p ig r a fta k e n d is in d e n a lın tı y a p t ığ ım ız r o m a n sa n a tın ın d a h i a d a m ı S t e m k e n d i z a m a n ın d a a y lık d e r
Kitaplık,
s a y ı 6 8 , O ca k 2 0 0 4 , s. 5 2 .
g ile r v e e le ş t ir m e n le r c e p e k tu tu la n b ir y a z a r o lm a y ı b a ş a r a m a m ış t ı. H a tta , a n s ik lo p e d i s a h ib i D r .
J o h n s o n ’m ,
Tristram Shandy’yi
a c ım a s ız c a t e n k it e t t iğ i a n la tılır. T a b ii d e v r in in e n itib a rlı e le ş tir m e n
le r in d e n J o h s o n ’m b u k a n a a tin in y a n lış ç ık m a s ı m a n id a r d ır ç ü n k ü S t e m ’ü n y a p ıtı 1 7 . y y .' d a k a n o n a
g ir e m e m iş o ls a d a d e v r in in b ir - ik i a sır ile r is in d e y d i. G ü n ü m ü z d e i s e b a şy a p ıtla r d a n b ir i o la ra k k a b u l
e d ilm e k t e .
8
B u ra d a k a n u n s ö z c ü ğ ü n ü n k a n o n i l e a y m k ö k t e n g e l d i ğ i n e v e e t im o lo j ik o la ra k k i l i s e k a n u n u , k i l i s e
k u ra lı m a n a s ın a k u lla n ıld ığ ın a iş a r e t e t m e k t e y iz . H a t ır la n a c a ğ ı ü z e r e K i l i s e “u y g u n /m ü n a s ip ” o la n
k u ts a l m e t in le r l i s t e s in i b e lir le y e c e k k e n d in e g ö r e “ d e ğ e r le n d ir m e ö lç ü t le r i”n e sa h ip ti. Y a h y a K e
m a l ’in b e lir le y ic i ö lç ü t le r , k a n u n la r a n la m ın d a “ m e c e l l e ” k e l i m e s i n i k u lla n d ığ ın ı b iliy o r u z .
9
A t a k a y , “ K a n o n H u z u r s u z lu ğ u ” ,
Kitaplık,
a .g .d ., s .7 6 .
10 İ k i a lın tı i ç i n d e b k z . H ü s e y in S u , “ Ö y k ü m ü z ü n H ik a y e s i,”
yısı,
11
Hece Dergisi, Türk Öykücülüğü Özel Sa
E ld m - K a s ım , 2 0 0 0 , 2 .B s k . s s .6 - 7 .
A .g .e ., s s .6 - 7 .
12 S a in t - B e u v e , E d . D . E . R ic h t e r ,
The Critical Tradition ( S a in t
Kitaplık, a .g .d ., s .5 9 .
M a r t in P re ss : N e w Y o r k ) 1 9 8 9 ., s .1 2 8 7 .
13 M u ra t B e lg e , “T ü r k iy e ’d e K a n o n ,”
14 D i l a y r ıc a d o ğ a s ı g e r e ğ i a n a la m d a n d o la y ı s ı y l a d a id e o lo j id e n z a t e n s o y u t la n a m a z a m a b u b a ş k a bir
k o n u . T ü r k iy e d e ’k i d il ü z e r in d e n y ü rü tü len i d e o lo j ik ç e k i ş m e n e y a z ı k k i ç o k d a h a k a b a v e k a b a la ş t ın c ı , k ıs ır v e k ıs ır la ş tır ıc ı b ir g e r ilim e iş a r e t e d iy o r v e d il a le t in i k u lla n a n e d e b iy a t ç ın ın s ö z c ü k le r le o y
n a rk en sa h ip O lm a sı g e r e k e n ö z g ü r lü ğ ü b a lt a la y ıc ı b ir r o l o y n u y o r .
15 K . Ö z g ü l, A .g .d „ s . '33.
16 H . J a m e s ,
Canon
17
The Notebooks,
C a rl B r e d a h l,
New Ground, Western American Narrative and the Literary
( T h e U n iv e r s it y o f N o r t h C a ro lin a : L o n d o n ) 1 9 8 9 ’d a n , s .7 .
Ö . L e k e s i z , a .g .d ., s s .1 8 - 2 6 .
18 F . D o n o u g h ,
The Fame Machine,
a .g .y ., s . 5 0 ’d e n T ü r k ç e ’y e t e r c ü m e e d ild i
[MZÇ\.
,
H E C B Ö Y K Ü ’D E B U S A Y I
ÖYKÜ GÜNDEM İ
3
ÖYKÜLER
M u s t a f a Ş a h in
S a y ın E fen d im
S a d ık Y a ls ız u ç a n la r
A lu h A m ııt
22
A b d u lla h H a r m a n c ı
E s a s F iil
31
D ile k A s la n e r
K ırm ızıy a Ç alan K o ltu k
35
Y ıld ız R a m a z a n o ğ lu
R a m p a d a n A şa ğ ı A ş k
38
C e la l İ lh a n
B in Y ıl A n ılm a k
45
H aşan A ycm
Ç izg i
53
D O SY A
TÜRK ÖYKÜCÜLÜĞ ÜNDE AŞK
13
Ö m e r L e k e s iz
B ir A n la tım A h lâ k ı O la ra k " Y u s u f S ın ır ı"
N e c ip T o s u n
İm k â n sız A ş k ın Ö y kiilen iş B iç im le r i
64
F ir d e v s C a n b a z
Ü ç H a ıfli M u a m m a n ın Ö ykü d e n Ip U ç la n
74
55
A b d u r r a h im K a r a d e n iz
B îsiitfm D a ğ ı'n d a F e r h a t O lm a k
85
K o k s a l A lv e r
T ü r k Ö yküsünde A şkın H â lleri...
88
E r c a n Y ıld ır ım
İn s a n ın "O Y'm ası ve "Ö l"m esi...
A yşe K a ra
D o k u n u lm a za D o k u n m a k
M ü n ir e D a n iş
in c i v e S ü v ey d a
105
G üray S ü n gü
K ö şe b a şıııd a S u re t B u la n T e k K iş ilik A ş k
108
93
102
ÖYKÜLER
A y şe Ş e n e r Y u r tse v e n
G e c e Y ü rü y ü şü
118
K a s ım T ir y a k i
I ş ık Ç ubukları
120
H . H ü m e y r a Ş a h in
H a s ta n e Y o ku şu
127
P ın a r Z e n g in
N e d e n B e n i Ç ağ ırıyo rsu n ?
130
M e r a l D e m ir e l
A tla s O kya n u su 'n u n D a lg ıc ı
135
Z e h r a Y iğ it
R ü zg a rın E v i
138
A la n M a r s h a ll
"B ize H in d iy i A n la tsa n a , J o "
144
Y A Z IL A R
R iy a d E l-H a lil
H a v a y a A te ş
148
S eza i C oşk u n
K e m a l T a h ir’in H ik a y e c iliğ i ve Y eni...
154
M u s t a f a Z e k i Ç ır a k lı
D e rg i ve Ö zel S a y ı’l a m ı "K anon" B a ğ la m ın d a ...
160
SÖ ZLÜK
168
H ü s e y in S u - Ö m e r L e k e s iz
Ö y k ü c ü le r v e Ö y k ü K it a p la r ı S ö z lü ğ ü - 1 4
Seda Y ü cel
K u ra m d a n Yorım ıa Ö y k ü Y a zıla rı
180
T u fa n E r b a r ış t ır a n
S o k a k D ü ş le ri
182
Ö Y K Ü K İT A P L IĞ I
••
H
E
C
E
••
İk i A y lık Ö y k ü D e rg is i
Y I L : 3 S A Y I : 1 4 N İS A N -M A Y IS 2 0 0 6
Y a y ı n T ü r ü : Y e r e l S ü r e li
H e c e Y a y ı n c ıl ık L t d . Ş ti. A d ı n a
S a h ib i: Ö . F a ru k E rg e ze n
Y a z ı İ ş l e r i M ü d ü r ü : İb ra h im Ç e lik
Y a y ı n Y ö n e t m e n i : H ü s e y in S u
Y ö n e t im Y e r i
K o n u r S k . N o : 3 9 /1
K ız ıla y /A n k a ra
Y a z ı ş m a : P .K . 7 9 Y e n iş e h ir /A n k a ra
T e l: (3 1 2 ) 4 1 9 6 9 13 F a x : (3 1 2 ) 4 1 9 6 9 14
İ n t e r n e t A d r e s i: w w w .h e c e .c o m .tr
e -m a il : h e c e @ h e c e .c o m .tr
h e c e d e rg i@ y a h o o .c o m
T e k n i k H a z ı r l ı k : H e c e / B ü le n t G ü le r
K a p a k : S a ra k u s ta w e b : w w w .s a ra k u s ta .c o m
B a s k ı: Ö n c ü B a s ı m e v i T e l: 3 8 4 31 2 0
K . K a r a b e k i r C a d . A li K a b a k ç ı İş H a n ı N o :8 5 /2
İ s k i t le r /A N K A R A
2 0 0 6 Y ılı A b o n e B e d e li:
Y ıl lı k : 4 5 Y T L .
( K u r u m la r İç in : 110 Y T L .
Y u r t D ı ş ı : 1 0 0 E u ro
P o s t a Ç e k i: 1 4 9 5 8 2
H e c e B a s ın Y a y ın L td .Ş ti.
G e le n y a z ıla r y a y ın la n s a d a y a y m la n m a s a d a g e ri
v e rilm e z . Ö k e le rim iz e u y m a y a n ilâ n la r a lın m a z .
B a s k ı T a r i h i : 3 1 .0 3 .2 0 0 6
Mustafa Zeki Cirakli