T H E I N S T I T U T E O F H I S T O R Y B E L G R A D E B E L G R A D E 1 5 2 1 – 1 8 6 7 E d i t o r s in c h i e f S r đ a n R u d i ć S e l i m A s l a n t a ş E d i t o r D r a g a n a A m e d o s k i B e l g r a d e 2 0 1 8 . R e v i e w e r s V e s n a Bikić, P h D (Institute o f A r c h a e o l o g y , B e l g P r o f . dr. T u r a n G ö k ç e (İzmir K â t i p Ç e l e b i Üniversitesi P r o f . N e n a d M a k u l j e v i ć , P h D (Faculty o f P h i l o s o p h y B e l g r a d P r o f . d r K o n s t a n t i n N i k i f o r o v (Institute o f Slavic S t u d i e s o f t r a d e ) , S o s y a l v e B e ş e r i Bilimler) e ) h e R u s s i a n A c a d e m y o f S c i e n c e s ) Editorial B o a r d S e l i m A s l a n t a ş ( Y u n u s E m r e E n s t i t ü s ü – T u r k i s h C u l t u r a l C e n t r e B e l g r a d e ) D r a g a n a A m e d o s k i (Institute o f H i s t o r y B e l g r a d e ) Ş e r e f A t e ş ( Y u n u s E m r e E n s t i t ü s ü – A n k a r a ) M a h i r A y d i n ( I s t a n b u l U n i v e r s i t y ) M a c h i e l Kiel ( N e t h e r l a n d s Institute in T u r k e y ) C h r i s t i a n P r o m i t z e r (Institute f o r History, K a r l F r a n z e n s U n i v e r s i t y o f G r a z ) S r đ a n R u d i ć (Institute o f H i s t o r y B e l g r a d e ) A l e k s a n d r a V u l e t i ć (Institute o f H i s t o r y B e l g r a d e ) O l g a Zirojević (Institute o f H i s t o r y B e l g r a d e ) T h i s b o o k h a s b e e n t h e M i n i s t r y o f t h e E d u c a t o f t h Y u n u s E m r e E n s t i t p u b l i s h e d w i i o n , S c i e n c e e R e p u b l i c o f ü s ü – T u r k i s h t h a n S e C u t h e f d T e c r b i a l t u r a inancial s u p p o r t o f h n o l o g i c a l D e v e l o p m e n t a n d l C e n t r e B e l g r a d e T A B L E O F C O N T E N T S 5 M a r k o P O P O V I Ć S I E G E O F B E L G R A D E I N 1 5 2 1 A N D R E S T O R A T I O N O F F O R T I F I C A T I O N S A F T E R C O N Q U E S T 2 7 M a c h T H E I T S D A B O 5 3 D r a g a n a A M E D O S K I B E L G R A D E W O M E N I N O T T O M A N S O C I E T Y : M U S L I M W O M E N F R O M B E L G R A D E A T S H A R I A C O U R T ( 1 7 T H C E N T U R Y ) 6 5 A l e k s a n d a r F O T I Ć T H E B E L G R A D E K A D I ’ S M Ü R A S E L E S O F 1 6 8 3 : T H E M I R R O R O F A K A D I ’ S A D M I N I S T R A T I V E D U T I E S 7 9 T a t j a n a K A T I Ć W A L K I N G T H R O U G H T H E R A V A G E D C I T Y : A N E Y E W I T N E S S T E S T I M O N Y T O T H E D E M O L I T I O N O F T H E B E L G R A D E F O R T R E S S I N 1 6 9 0 1 0 1 M a h i r A Y D I N T H E B E L G R A D E F O R T R E S S B E F O R E T H E T R E A T Y O F P A S S A R O W I T Z ( 1 6 9 7 – 1 7 1 7 ) 1 2 9 H a k a n K A R A G Ö Z T H E 1 7 1 7 S I E G E O F B E L G R A D E A N D T H E O T T O M A N W A R E Q U I P M E N T C A P T U R E D B Y T H E H A B S B U R G S A F T E R T H E S I E G E 1 5 5 Isidora T O Č A N A C R A D O V I Ć B E L G R A D E – S E A T O F T H E A R C H B I S H O P R I C A N D M E T R O P O L I T A N A T E ( 1 7 1 8 – 1 7 3 9 ) 1 6 9 U ğ u r K U R T A R A N O T T O M A N - A U S T R I A B O R D E R D E T E R M I N A T I O N W O R K S A N D N E W L Y D E T E R M I N E D B O R D E R S A C C O R D I N G T O T H E T R E A T Y O F B E L G R A D E O F 1 7 3 9 1 9 3 H a t i c e O R U Ç B E L G R A D E A C C O R D I N G T O T H E 1 7 4 1 D A T E D T A H R I R D E F T E R O N T H E S M E D E R E V O S A N J A K 2 5 9 M e h m e t T Ü T Ü N C Ü B E L G R A D E ’ S O T T O M A N I N S C R I P T I O N S A S W A R B O O T Y i e C A E S U T l K R A C R I T I E L V A N S E R A I O F T U Y G U N P A S H A I N B E L G R A D E : I P T I O N B Y H A N S D E R N S C H W A M ( 1 5 5 5 ) A N D S O M E N O T E S S F O U N D E R I N T H E O T T O M A N A R C H I V E S I N I S T A N B U L 2 8 3 N u r b a n u D U R A N L I F E I N T H E B E L G R A D E F O R T R E S S I N T H E F I R S T Q U A R T E R O F T H E 1 9 T H C E N T U R Y 2 9 7 N e d e l j k o V . R A D O S A V L J E V I Ć B E L G R A D E M E T R O P O L I T A N A T E 1 8 2 5 – 1 8 3 1 3 1 5 E. Attila B E L G R A D A L O C A L D U R I N G 3 2 7 A l e k s a n d r a V U L E T I Ć , N i n o D E L I Ć P O P U L A T I O N O F B E L G R A D E A S A F O C U S O F P O L I T I C A L A N D A D M I N I S T R A T I V E I N T E R E S T I N T H E M I D – 1 9 T H C E N T U R Y 3 4 7 B o j a n a M I L J K O V I Ć K A T I Ć A B O U T C O N T R A D I C T O R Y P O L I C Y O F P U R C H A S E S O F M U S L I M E S T A T E S I N B E L G R A D E A N D T H E P R I N C I P A L I T Y O F S E R B I A 3 6 3 I r e n a Ć I R O V I Ć O T T O M A N W O M A N , A G E N C Y A N D P O W E R : M E L E K H A N I M I N B E L G R A D E 1 8 4 7 – 1 8 4 8 3 8 3 G o r d a n a K A R O V I Ć E S T A B L I S H I N G S T E A M N A V I G A T I O N I N T H E P R I N C I P A L I T Y O F S E R B I A 4 0 7 L j u b o d r a g P . R I S T I Ć T H E B O M B I N G O F B E L G R A D E ( 1 8 6 2 ) A N D T H E C E S S I O N O F F O T R E S S E S T O S E R B I A ( 1 8 6 7 ) I N B R I T I S H P O L I T I C S 4 2 3 S u z a n a R A J I Ć B E L G R A D E A N D T H E C I T Y Q U E S T I O N 1 8 6 6 / 1 8 6 7 I N C O N F I D E N T I A L C O R R E S P O N D E N C E O F F O R E I G N O F F I C E 4 3 7 E v r e n K U T L A Y E L E M E N T S O F O T T O M A N I N F L U E N C E I N S E R B I A N M U S I C 4 5 3 V l a d i m i r T O M I Ć T H E V I E N N E S E V I E W O N B E L G R A D E . B E L G R A D E I N T H E W O R K S O F V I E N N E S E E N G R A V E R S B E T W E E N T H E 17TH A N D T H E 1 9 T H C E N T U R Y A Y T E K I N Î R A Ş I D A N D H I S V A K ’ A ‐ I H A Y R E T ‐ N Ü M A : M U S L I M P E R S P E C T I V E O N D U A L A D M I N I S T R A T I O N I N B E L G R A D E S E R B I A N A U T O N O M Y F R O M T H E B E L G R A D E C I T Y M U S E U M C O L L E C T I O N 4 7 9 S e l i m A S L A N T A Ş A B I B L I O G R A P H Y O F W O R K S O N O T T O M A N B E L G R A D E U D C : 3 1 6 . 6 6 - 0 5 5 . 2 : 2 8 ] ( 4 9 7 . 1 1 ) ” 1 8 4 ” ( 0 9 3 . 2 ) I r e n a Ć I R O V I Ć O T T O M A N W O M A N , A G E N C Y A N D P O W E R : M E L E K H A N I M I N B E L G R A D E 1 8 4 7 – 1 8 4 8 * in o f t h D u g o g o B e o f A b s t r a c t : A series o f t h e last q u a r t e r o f t h e literature w i t h h e r m e m e H a r e m ( 1 8 7 2 ) d r a w s r i n g 1 8 4 7 / 4 8 s h e w a s a v e r n o r a p p o i n t m e n t v e r n m e n t s w e r e n e g o t i l g r a d e stay, M e l e k H a n O t t o m a n w o m a n p e r s p w r i t t e n a c c o u n t s b y O t t o m a n a n d M u s l i m w o m e n a p p e a r e d n i n e t e e n t h c e n t u r y . M e l e k H a n ı m c o n t r i b u t e d t o this c o r p u s o i r s , p u b l i s h e d in t w o v o l u m e s . T h e first o n e Thirty Y e a r s in a t t e n t i o n w i t h t h e e p i s o d e o f M e l e k H a n ı m s t a y in B e l g r a d e . c c o m p a n y i n g h e r h u s b a n d Kıbrıslı M e h m e d E m ı n P a s h a o n his in B e l g r a d e , a t t h e t i m e w h e n O t t o m a n a n d S e r b i a n a t i n g p o w e r o v e r t h e city. D e d i c a t i n g t h e e n t i r e c h a p t e r t o h e r ı m b r o u g h t o u t l o o k o n t h e city w h i c h is a n a l m o s t u n i q u e c a s e e c t i v e in w r i t t e n r e c o r d s o n B e l g r a d e o f t h e 19th c e n t u r y . T h e B e l g r a d e e p i s o d e a l s o b r i n g s a c c o u n t s o f h e r b e n e f a c t i o n s , b u s i n e s s i n v e s t m e n t s a n d political e n g a g e m e n t s , r e v e a l i n g m o r e o n a p o s i t i o n a n d possibilities f o r a g e n c y o f t h e elite O t t o m a n w o m e n . K e y w o r d s : M e l e k H a n i m , O t t o m a n w o m e n , m e m o i r e s , Kibrisli M e h m e d E m i n P a s h a , B e l g r a d e , 1 8 4 7 – 1 8 4 8 . M a n y r e m i n i s c e n c e s a b o u t n i n e t e e n t h - c e n t u r y B e l g r a d e c a n b e f o u w r i t t e n b y S e r b i a n a u t h o r s . T h e s e w r i t t e n r e c o r d s , i n c l u d i n g literary w o travellers w h o s e visits t o B e l g r a d e b e c o m e m o r e f r e q u e n t a t this i m p o r t a n t historical a c c o u n t s . H o w e v e r , t h e O t t o m a n e q u i v a l e n t o f r e m a i n e d m o s t l y u n k n o w n , o f s p e c i a l i n t e r e s t f o r t h e p e r i o d t h a t l a s t e o f t h e O t t o m a n a d m i n i s t r a t i o n o f B e l g r a d e in 1 8 6 7 . T h e w o r k s w r i O t t o m a n p e r s p e c t i v e , s u c h a s t h e m e m o i r s o f I b r a h i m M a n z u r e f f e n d i o * n d in m e m o i r s r k s o f f o r e i g n t i m e , p r o v i d e t h e s e r e c o r d s d until t h e e n d t t e n f r o m t h e r t h e historical T h i s article is t h e result o f t h e p r o j e c t N o . 1 7 7 0 3 0 o f t h e M i n i s t r y o f E d u c a t i o n , S c i e n c e a n d T e c h n o l o g i c a l D e v e l o p m e n t o f t h e R e p u b l i c o f Se r b i a . 3 6 3 I r e n a Ć I R O V I Ć a c c o u n t s b y R a s h i d b e y ( B e l g r a d i Raşid),1 a r e s o m e t h i n g o f a rarity in S e r h i s t o r i o g r a p h y . In this light, M e l e k H a n ı m ’ s a u t o b i o g r a p h y Thirty Y e a r s in t h e H a c o m e s a c r o s s a s a w r i t t e n a c c o u n t w h i c h is r a r e f r o m a n u m b e r o f v i e w p o i n C o n t a i n i n g a n e p i s o d e s e t in B e l g r a d e , h e r m e m o i r s e x p o s e n o t o n l y t h e O t t o o u t l o o k s , b u t t h e e x p e r i e n c e o f a n elite w o m a n in this city, i n t e r s e c t e d w i t h n o t o f w o m e n ’ s a g e n c y a n d p o w e r . I n this f r a m e o f r e f e r e n c e , M e l e k H a n ı m ’ s c l a b o u t life in B e l g r a d e r e p r e s e n t , in m a n y w a y s , a n a l t e r n a t i v e v o i c e w h i c h historical n a r r a t i v e s a r e lacking. b i a r e t s . m a i o n a i m t h n m 2 n e s s M e m o i r s o f M e l e k H a n ı m M e l e k H a n ı m w a s b o r n M a r i e D e j e a n in 1 8 1 4 , in I s t a n b u l , t o G r e e k - F r e n c h p a r e n t s . A t t h e a g e o f 1 5 , s h e m a r r i e d E n g l i s h d o c t o r Julius M i l l i n g e n , a n d h a d t w o c h i l d r e n w i t h h i m . S h o r t in d u r a t i o n , this m a r r i a g e e n d e d in a n a m i c a b l e d i v o r c e a n d M e l e k H a n ı m ’ s d e p a r t u r e f o r R o m e . I n s e a r c h o f a b e t t e r life, s h e w o u l d s u b s e q u e n t l y find herself in Paris, w h e r e s h e m e e t s h e r n e x t h u s b a n d , Kıbrıslı M e h m e d E m i n P a s h a . T h e m a r r i a g e m a r k e d M e l e k H a n ı m ’ s e n t r a n c e i n t o t h e elite circles o f O t t o m a n s o c i e t y . T h e s t a t u s s h e g a i n e d s u b s e q u e n t l y g r e w in parallel w i t h h e r h u s b a n d ’ s c a r e e r , w h o m s h e w o u l d a c c o m p a n y o n h i s n e w p o s t i n g s . B o t h t h e m a r r i a g e a n d d i v o r c e f r o m Kıbrıslı M e h m e d P a s h a w e r e w a t e r s h e d e v e n t s in M e l e k H a n ı m ’ s life. B e c a u s e o f a s c a n d a l t h a t e r u p t e d o v e r h e r i n v o l v e m e n t in t h e m u r d e r o f o n e o f t h e s e r v a n t s , this m a r r i a g e w a s d i s s o l v e d in 1 8 5 0 . A series o f c o m p l i c a t e d e v e n t s w o u l d e n s u e : M e l e k H a n ı m ’ s exiles a n d arrests, m a c h i n a t i o n s a n d c o n s p i r a c i e s , a l o n g s i d e h e r p e r p e t u a l a t t e m p t s a t w i n n i n g b a c k h e r p r o p e r t y o n c e t h e d i v o r c e w a s finalized. T h e w h o l e s i t u a t i o n r e s u l t e d in M e l e k H a n ı m ’ s e s c a p e f r o m I s t a n b u l w i t h h e r d a u g h t e r A y ş e a n d their d e p a r t u r e f o r E u r o p e in 1 8 6 7 . 3 M e l e k H a n ı m ’ s m e m o i r s a r e a c k n o w l e d g e d a s a w r i t t e n s o u r c e in t h e s t u d y o f O t t o m a n s o c i e t y a n d h i s t o r y o f O t t o m a n w o m e n , a s w e l l a s in critical e v a l u a t i o n o f their o e u v r e s . 4 T h e e m e r g e n c e o f w r i t i n g s b y M u s l i m w o m e n , s u c h a s M e l e k H a n ı m ’ s N o v a k o v i ć , Iz m e m o a r a I b r a h i m ‐ M a n z u r ‐ e f e n d i j e o n e k i m d o g a đ a j i m a u B o s n i i u Srbiji iz 1 8 1 3 . i 1 8 1 4 . g o d i n e , S p o m e n i k , Vol. XXII ( S r p s k a k r a l j e v s k a a k a d e m i j a , B e o g r a d 1 8 9 3 ) 4 5 – 5 4 ; R a š i d ‐ b e j a I s t o r i j a č u d n o v a t i h d o g a đ a j a u B e o g r a d u i S r b i j i , V o l . I, t r a n s l a t e d b y D . S . Č o h a d ž i ć , S p o m e n i k XXIII ( S r p s k a k r a l j e v s k a a k a d e m i j a , B e o g r a d 1 8 9 4 ) . 2 M e l e k - H a n u m , T h i r t y Y e a r s i n t h e H a r e m : O r , t h e A u t o b i o g r a p h y o f M e l e k ‐ H a n u m , W i f e o f H . H . K i b r i z l i ‐ M e h e m e t ‐ P a s h a , C h a p m a n a n d Hall, L o n d o n 1 8 7 2 . 3 M e l e k - H a n u m , T h i r t y Y e a r s i n t h e H a r e m ; I . C . S c h i c k , I n t r o d u c t i o n , T h i r t y Y e a r s i n t h e H a r e m ; or, T h e A u t o b i o g r a p h y o f M e l e k - H a n u m , W i f e o f H . H . K i b r i z l i - M e h e m e t - P a s h a ( 1 8 7 2 ) , G o r g i a s P r e s s , P i s c a t a w a y , N J 2 0 0 5 , v–xl. 4 F o r e x a m p l e : R . H . D a v i s o n , R e f o r m i n t h e O t t o m a n E m p i r e , 1 8 5 6 – 1 8 7 6 , P r i n c e t o n U n i v e r s i t y P r e s s , P r i n c e t o n 1 9 6 3 ; F. D a v i s , T h e O t t o m a n L a d y : A S o c i a l H i s t o r y f r o m 1 7 1 8 – 1 9 1 8 , G r e e n w o o d P r e s s , N e w Y o r k , etc. 1 9 8 6 ; R. L e w i s , G e n d e r i n g O r i e n t a l i s m . R a c e , F e m i n i n i t y a n d R e p r e s e n t a t i o n , R o u t l e d g e C h a p m a n & Hall, L o n d o n 1 9 9 5 ; M . B o o t h , Introduction, H a r e m 1 S . 3 6 4 O t t o m a n W o m a n , A g e n c y a n d P o w e r : M e l e k H a n i m i n B e l g r a d e 1 8 4 7 – 1 8 4 8 m e m o i r s , r e p r e s e n t e d a n e w i n t e r v e n t i o n o n t h e w e s t e r n literary m a r k e t in t h e late n i n e t e e n t h c e n t u r y t h a t c h a l l e n g e d t h e Orientalist i m a g i n a t i o n a b o u t h a r e m life. E x u d i n g a n a u r a o f a s u b j e c t t h a t i n t r i g u e d t h e E u r o p e a n a u d i e n c e , M e l e k H a n ı m ’ s m e m o i r s a p p e a r e d in 1 8 7 2 , in t h r e e E n g l i s h - l a n g u a g e e d i t i o n s ; e d i t i o n s in o t h e r E u r o p e a n l a n g u a g e s f o l l o w e d successively.5 T h e first r e f e r e n c e t o h e r m e m o i r in t h e S e r b i a n p r e s s a p p e a r s a t t h a t t i m e , w h e r e s h e is g i v e n local significance a s t h e w i f e o f a B e l g r a d e p a s h a . 6 T h e v e r y title o f t h e m e m o i r , T h i r t y Y e a r s in t h e H a r e m , c r e a t e d w i t h a t i n g e o f s e n s a t i o n a l i s m , b e t r a y s t h e a i m o f this w o r k a n d a n a d j u s t m e n t t o t h e t a s t e s o f t h e E u r o p e a n m a r k e t . In t h a t s e n s e , a l o n g s i d e t h e n a m e o f t h e a u t h o r , w h a t a l s o f o u n d its w a y i n t o t h e title w a s t h e d e s i g n a t i o n “ t h e w i f e o f Kıbrıslı M e h m e d E m i n P a s h a “ , a l t h o u g h M e l e k h a d b e e n l o n g d i v o r c e d b y t h e n , s u g g e s t i n g t h a t s h e w a s a truthful w i t n e s s o f h a r e m life. A t t h e t i m e o f p u b l i c a t i o n o f t h e a u t o b i o g r a p h y , M e l e k H a n ı m h a d s t a y е d in E u r o p e f o r a n u m b e r o f y e a r s , w h i c h s h e w o u l d p o r t r a y in h e r n e x t b o o k a s a s p e c i a l p a r t o f h e r life. Entitled Six Y e a r s in E u r o p e : S e q u e l t o T h i r t y Y e a r s in t h e H a r e m , t h e s e r e m i n i s c e n c e s w e r e p u b l i s h e d in 1 8 7 3 , 7 t h e s a m e y e a r t h a t M e l e k H a n ı m t o o k h e r o w n life.8 R e a d i n g M e l e k H a n ı m ’ s a u t o b i o g r a p h y a s a d o c u m e n t a r y w o r k calls f o r a critical a p p r o a c h , a s d o e s a n y w r i t i n g o f t h e m e m o i r variety. In this c a s e , h o w e v e r , a d d i t i o n a l c a u t i o n is a d v i s e d , b e a r i n g in m i n d t h e c i r c u m s t a n c e s in w h i c h h e r a u t o b i o g r a p h y w a s p e n n e d . I n t r o d u c i n g h e r m e m o i r s , Irvin S c h i c k n o t e s t h a t t h e y w e r e m o s t likely w r i t t e n b a s e d o n M e l e k H a n ı m ’ s o r a l narrative, s o p o s s i b l e i n t e r v e n t i o n s o f t h e w r i t e r a n d e d i t o r o f this a u t o b i o g r a p h y m u s t b e t a k e n i n t o a c c o u n t . 9 In this light, o n e s h o u l d a l s o p e r h a p s r e c o g n i z e M e l e k H a n ı m ’ s s e l f - p r o m o t i n g c h a r a c t e r t h a t p e r m e a t e s t h e e n t i r e text, s o m e t i m e s e v e n w i t h o b v i o u s e x a g g e r a t i o n r e g a r d i n g h e r o w n role. H o w e v e r , l e a v i n g a s i d e t h e w a y t h e s e m e m o i r n a r r a t i v e s w e r e c o n s t r u c t e d , M e l e k H a n ı m ’ s a u t o b i o g r a p h y is r e v e a l e d t o b e a v a l u a b l e historical a c c o u n t . H e r k e e n o b s e r v a t i o n , h e r k n o w l e d g e a b i l i t y , a n d h e r e n t e r p r i s i n g spirit d i s c l o s e p l e n t y a b o u t g e n d e r , social a n d political relations in t h e O t t o m a n s o c i e t y o f t h e t i m e . Histories: E n v i s i o n i n g P l a c e s a n d Living S p a c e s , M . B o o t h (Ed.), D u k e U n i v e r s i t y Press, D u r h a & L o n d o n 2 0 1 0 , 1 5 – 1 7 ; G e n d e r , M o d e r n i t y a n d Liberty M i d d l e E a s t e r n a n d W e s t e r n W o m e n ’ W r i t i n g s , a C r i t i c a l S o u r c e b o o k , R . L e w i s a n d N . M i c k l e w r i g h t ( E d s . ) , I. B . T a u r i s , N e w Y o r k a n L o n d o n 2 0 0 6 . 5 I . C . S c h i c k , I n t r o d u c t i o n , x x i x , n o t e 1 . T h e 1 8 7 4 R u s s i a n e d i t i o n o f t h e m e m o i r w a s u s e d f o r t h translation o f t h e c h a p t e r a b o u t B e l g r a d e i n t o S e r b i a n : M . P. R a d u s i n o v i ć , O d l o m a k i z m e m o a r M e l e k H a n u m e o B e o g r a d u 1 8 4 8 . g o d i n e , Z b o r n i k M S z a istoriju 6 5 – 6 6 ( 2 0 0 2 ) 2 3 9 – 2 4 7 . 6 S . N i k o l a j e v i ć , L e d i M o n t e g i j e v a o S r b i j i , O t a d ž b i n a : k n j i ž e v n o s t , n a u k a , d r u š t v e n i ž i v o t , Y e a I, V o l . I ( B e o g r a d 1 8 7 5 ) 2 8 3 . 7 M e l e k - H a n u m , S i x Y e a r s i n E u r o p e : S e q u e l t o T h i r t y Y e a r s i n t h e H a r e m . T h e A u t o b i o g r a p h i c a N o t e s o f M e l e k ‐ H a n u m , W i f e o f H . H . K i b r i z l i ‐ M e h e m e t ‐ P a s h a , e d . d b y L. A . C h a m e r o v z o w C h a p m a n a n d Hall, L o n d o n 1 8 7 3 . 8 I . C . S c h i c k , I n t r o d u c t i o n , x x x v i i i . 9 I b i d e m , v i i i – x . 3 6 5 m s d e a , r l I r e n a Ć I R O V I Ć s o t p B a m f s i T h e v a l u e o f M e l e k H a n ı m ’ s m e m o i r is a l s o e p a r a t e e p i s o d e , s u c h a s t h e c h a p t e r d e d i c a t e d t f t h e d u a l , O t t o m a n - S e r b i a n a d m i n i s t r a t i o n o f t h e r e , f r o m 1 8 4 7 until 1 8 4 8 , a c c o m p a n y i n g Kıbrısl o s t a s t h e M u h a f i z ( g o v e r n o r ) o f B e l g r a d e . H e r e l g r a d e i n c l u d e a series o f interesting s e g m e n t s , c b o u t t h e t o w n a n d its i n h a b i t a n t s , h e r p u b l i c e n g a e d i a t o r . I n t h a t s e n s e , t h e e p i s o d e f r o m M e l e e q u e n c e o f e v e n t s o f f e r e d f r o m t h e p e r s p e c t i v e nsufficiently k n o w n in t e r m s o f this p e r i o d o f B e l g e m a l e a g e n c y a n d possibilities f o r p u b l i c a c t i o n . d e m o n s t r a t e d w h e n r e v i e w i n g a o h e r B e l g r a d e spell.10 A t t h e t i m e h e t o w n , s h e s p e n t a l m o s t a y e a r ı M e h m e d E m i n P a s h a o n his n e w p e r s o n a l n a r r a t i v e s a b o u t life in o m p o s e d o f p e r s o n a l o b s e r v a t i o n s g e m e n t s a n d h e r r o l e a s a political k H a n ı m ’ s m e m o i r e m e r g e s a s a o f a p r i v i l e g e d O t t o m a n w o m a n , r a d e history, a s w e l l a s in t e r m s o f M e l e k H a n ı m ’ s r e c o l l e c t i o n s o f B e l g r a d e T h e a p p o i n t m e n t o f Kıbrıslı M e h m e d E m i n P a s h a a s t h e n e w M u h a f i z a t t r a c t e d p r e s s c o v e r a g e in B e l g r a d e . T h e first article, d a t e d 1 9 A u g u s t 1 8 4 7 , a n n o u n c e s t h a t Kıbrıslı M e h m e d P a s h a w a s a l r e a d y f o r m a l l y r e c e i v e d b y t h e s u l t a n a n d t h a t h e w o u l d s o o n b e in B e l g r a d e . 1 1 T h r e e d a y s later h e i n d e e d a r r i v e d a n d t o o k u p his n e w p o s t , w h e r e , a c c o r d i n g t o a p r e s s r e p o r t , h e w a s r e c e i v e d b y r e p r e s e n t a t i v e s o f O t t o m a n a n d S e r b i a n a u t h o r i t i e s in a m a n n e r w o r t h y o f his rank.12 I n t h e m e m o i r s , M e l e k H a n ı m d e s c r i b e s t h e e v e n t s s u r r o u n d i n g h e r h u s b a n d ’ s B e l g r a d e a p p o i n t m e n t in m o r e detail. S o o n after h e r e t u r n e d t o I s t a n b u l f r o m his J e r u s a l e m a p p o i n t m e n t , t h e n o m i n a t i o n o f Kıbrıslı M e h m e d P a s h a f o r g o v e r n o r o f B e l g r a d e w a s f o r m a l l y a n n o u n c e d . H e h a d R e s h i d - P a s h a , t h e grand-vizier, t o t h a n k f o r t h a t h o n o u r . T o M e l e k H a n ı m ’ s m i n d , t h e n e w p o s t w a s a n a d v a n c e m e n t in Kıbrıslı M e h m e d P a s h a ’ s c a r e e r . A s s h e s t r e s s e s o u t , h e g o t t h e p o s t o f t h e B e l g r a d e g o v e r n o r “ a l t h o u g h h e w a s o n l y a m i r i m a n , o r g e n e r a l o f division, w h e r e a s this c o m m a n d is n o t g e n e r a l l y g i v e n t o a n y o n e u n d e r t h e r a n k o f a m u s h i r , o r field-marshal“.13 Kıbrıslı M e h m e d P a s h a a n d M e l e k H a n ı m s o o n h e a d e d f r o m I s t a n b u l t o w a r d s their n e w d e s t i n a t i o n . T h e j o u r n e y t o B e l g r a d e t o o k a s t a n d a r d r o u t e ; t h e y b o a r d e d a p a c k e t - b o a t t o V a r n a , a n d t h e n p r o c e e d e d t o Vi d i n , w h e r e t h e y w e r e g u e s t s o f g o v e r n o r H u s s e i n - P a s h a . L i k e o t h e r travel w r i t e r s o f t h e e r a , w h e n t h e y c o n t i n u e d t h e i r j o u r n e y , M e l e k H a n ı m f o u n d i n t e r e s t i n g t h e s t a g e o f t h e c r o s s i n g f r o m t h e s t e a m e r t o flat b o a t s d r a w n b y o x e n . A n o t h e r v o y a g e b y a s m a l l e r s t e a m e r b r o u g h t t h e m t o Z e m u n a s their first d e s t i n a t i o n . T h e r e , o n t h e A u s t r i a n b a n k o f t h e river, right a c r o s s f r o m B e l g r a d e , Kıbrıslı M e h m e d P a s h a p a i d h i s c o m p l i m e n t s t o t h e 1 0 M e l e k - H a n u m , S r b s k e n o v i n e , 2 S r b s k e n o v i n e b e o g r a d s k o g , Y e 3 M e l e k - H a n u m , 1 1 1 1 3 6 6 Thir Y e a r , Y e a r I, Thir ty 1 4 a r N o ty Y e a r , N o 1 4 , . 3 5 Y e a r s i . 6 N ( B s i n t h e H a r e m , 1 3 8 – 1 4 9 5 ( B e o g r a d , 1 9 A u g u s o . 6 7 ( B e o g r a d , 2 5 e o g r a d , 2 9 A u g u s t 1 8 n t h e H a r e m , 1 3 5 . . t 1 8 4 7 ) 2 5 8 . A u g u s t 1 8 4 7 ) , 2 6 7 ; N o v i n e Čitališta 4 7 ) 2 7 1 . O t t o m a n W o m a n , A g e n c y a n d P o w e r : M e l e k H a n i m i n B e l g r a d e 1 8 4 7 – 1 8 4 8 c o m m a n d e r o f Z e m u n , w h o r e t u r n e d t h e f a v o u r b y h o s t i n g a f o r m a l r e c e p t i o n f o r t h e m . 1 4 T h e y c r o s s e d t h e river t h e f o l l o w i n g d a y , w h i c h is a n e v e n t M e l e k H a n ı m relates a t t h e b e g i n n i n g o f h e r c h a p t e r a b o u t B e l g r a d e . T h e first s e n t e n c e s a b o u t h o w t h e y w e r e r e c e i v e d o n t h e s h o r e a n d e s c o r t e d t o t h e r e s i d e n c e w e r e a t t h e s a m e t i m e a n o p p o r t u n i t y t o d e s c r i b e t h e f o r t r e s s t h a t h o u s e d t h e i r n e w s e a t . T h u s s h e states: “ T h e y e s c o r t e d u s t o t h e fortress, w h i c h s t a n d s o n a n e l e v a t i o n o v e r l o o k i n g t h e t o w n , w h i c h is built o n a n a m p h i t h e a t r e , s t r e t c h i n g u p w a r d s a l o n g t h e river S a v a . T h e p a l a c e is s i t u a t e d in t h e c e n t r e o f t h e fort; c a s e m a t e s a r e p l a c e d u n d e r t h e b a t t e r i e s t o s e r v e a s a r e f u g e in c a s e o f siege, a n d t h e s e g a t e s m u s t b e p a s s e d b e f o r e y o u r e a c h t h e principal c o u r t - y a r d , o n w h i c h t h e p a l a c e abuts“.15 M e l e k H a n ı m m a k e s a s h o r t c o m m e n t a b o u t t h e a m b i e n c e o f t h e n e w a b o d e s h e f o u n d h e r s e l f in: “ R e s i d e n c e a t this p l a c e w a s n o t v e r y a g r e e a b l e . “ T h i s s t a t e m e n t m a t c h e s t h e o b s e r v a t i o n s o f m a n y t r a v e l w r i t e r s o f t h e t i m e . I n t h e i r e y e s , t h e B e l g r a d e fortress w a s t h e e p i t o m e o f d e c a y a n d filth, a s y m b o l o f d e c a d e n c e o f t h e O t t o m a n a u t h o r i t y itself.16 H o w e v e r , u n l i k e their i m p r e s s i o n s , t h a t o f M e l e k H a n ı m ’ s w a s c o n v e y e d solely f r o m t h e p e r s p e c t i v e o f a p e r s o n a l p r o b l e m . T h e m a i n r e a s o n b e h i n d h e r dissatisfaction w a s t h e n o n - e x i s t e n c e o f a g a r d e n o n t h e g r o u n d s o f t h e r e s i d e n c e . A n a t t e m p t t o c o m p e n s a t e it b y w a l k s i n “ t h e s u r r o u n d i n g c o u n t r y “ a l s o t u r n e d o u t u n s u c c e s s f u l b e c a u s e o f t h e b a r r e n l a n d s c a p e . T h e t o w n o f B e l g r a d e itself, b e y o n d t h e fortress, d i d n o t l e a v e h e r w i t h a positive i m p r e s s i o n either. S e e n t h r o u g h t h e e y e s o f a n elite w o m a n n e w l y a r r i v e d f r o m I s t a n b u l , t h e t o w n w a s , in s h o r t , d e s c r i b e d a s f o l l o w s : “ B e l g r a d e w a s t h e n a n ill-built t o w n ; its s t r e e t s w e r e n a r r o w , dirty, a n d ill-paved. T h e s h o p s w e r e n u m e r o u s , b u t t h e y o f f e r e d n o attractions.“17 T h e i m p r e s s i o n s s h e s h a r e d attest t h a t t h e m o v e m e n t s o f t h e M u h a f i z ’ s w i f e w e r e n o t l i m i t e d t o t h e c o n f i n e s o f t h e fortress. Visiting t h e p u b l i c s p a c e o f t h e t o w n , s e p a r a t e d f r o m t h e fortress, w a s clearly a l e g i t i m a t e a c t f o r h e r . S h o p p i n g c o u l d h a v e b e e n a m o n g t h e c a u s e s f o r s u c h trips, a n d h e r c o m m e n t s a b o u t t h e s h o p s s p e a k in f a v o u r o f that. F o r a n O t t o m a n w o m a n o f a h i g h status, t h e p r a c t i c e o f s h o p p i n g w a s i n d e e d o n e o f t h e n o r m s f o r p r e s e n c e in p u b l i c s p a c e . 1 8 O n e c a n r e a d w h a t s u c h a p p e a r a n c e s o f p a s h a ’ s h a r e m m a y h a v e o n c e l o o k e d like in B e l g r a d e in a 1 9 3 9 s t o r y o f t h e m e m o i r variety. A m o n g t h e r e m i n i s c e n c e s a b o u t o l d B e l g r a d e , t h e r e is a d e s c r i p t i o n o f t h e a m b i e n c e o f t h e m a i n s h o p p i n g district, w h i c h w a s a l s o f r e q u e n t e d b y t h e w o m e n f o l k 1 4 1 5 1 6 n K 1 S 1 7 1 8 i I b i d e m , 1 3 5 – 1 3 7 . I b i d e m , 1 3 8 . V . Rihter, Prilike u Srbiji p o d k n e z o m M i l o š e m d o n j e g o v e a b d i k a c i j e 1 8 3 9 . g o d i n e : ajnovijih d o g a đ a j a , karakteristika s r p s k o g n a r o d a i t o p o g r a f s k a s k i c a K n e ž e v i n e , Sv r a g u j e v a c 1 9 8 4 , 8 1 – 8 2 ; R e v . W . D e n t o n , S e r v i a a n d t h e S e r v i a n s , Bell a n d D a l d y , L 8 6 2 , 4 8 – 4 9 ; J. P a r d o e , T h e C i t y o f t h e S u l t a n a n d D o m e s t i c M a n n e r s o f t h e T u r k s : t e a m V o y a g e U p t h e D a n u b e , G . R o u t l e d g e & Co., L o n d o n 1 8 5 4 , 3 4 3 – 3 4 6 . M e l e k - H a n u m , Thirty Y e a r s in t h e H a r e m , 1 4 0 . K. Fleet, T h e P o w e r f u l P u b l i c P r e s e n c e o f t h e O t t o m a n F e m a l e C o n s u m e r , O t t o m a n W n P u b l i c S p a c e , E. B o y a r a n d K . F l e e t (Eds.), Brill, L e i d e n ; B o s t o n 2 0 1 6 , 9 1 – 1 2 8 . p r i k a z etlost, o n d o n w i t h A o m e n 3 6 7 I r e n a Ć I R O V I Ć o f o n f r b r T 5 t t h d B d b i t a e h w t a c d e c “ t h e M u h a f i z ’ s h a r e m l u r e d b y t h e n u m e r o u s s h o p s . 1 9 T h e y w o u l d b r o w s e t h e g o o d s d i s p l a y riding in their carriages, safely e n s c o n c e d b e h i n d t h e c u r t a i n s a n d h i d d e n o m v i e w . If t h e y w i s h e d t o h a v e a c l o s e r l o o k a t a n i t e m f o r sale, t h e i r e u n u c h s w o u l d i n g it c l o s e r t o t h e carriage, w h i l e t h e y a l s o d i d t h e s h o p p i n g itself f o r t h e w o m e n . R e m e m b e r i n g B e l g r a d e , M e l e k H a n ı m a l s o s h a r e s h e r insights a b o u t t h e t o w n ’ s u r k i s h p o p u l a t i o n . S h e s t r e s s e s o u t t h a t t h e T u r k i s h c o l o n y t h e r e c o n s i s t e d o f a b o u t 0 0 families, w h o solely lived o n their p e n s i o n s f r o m t h e O t t o m a n G o v e r n m e n t , g i v e n o t h e m “ i n c o n s i d e r a t i o n o f t h e p r o s p e r i t y t h e y h a d f o r m e r l y e n j o y e d , a n d w h i c h h e S e r b i a n s h a d m o n o p o l i s e d . “ 2 0 P r o b a b l y c o n s t r a i n e d b y h e r n a r r o w social circle, e r f i n d i n g s d i d n o t g o f u r t h e r . H o w e v e r , w h a t a t t e s t s t o t h e a c t u a l s t a t e a r e t h e o c u m e n t s d e t a i l i n g t h e n u m b e r s a n d o c c u p a t i o n s o f t h e T u r k i s h i n h a b i t a n t s o f e l g r a d e , a n d f r o m m o r e r e c e n t t i m e s , w h e n t h e i r n u m b e r s w e r e b y all m e a n s e c l i n i n g . F o r e x a m p l e , c e n s u s r e c o r d s f r o m t h e y e a r s a f t e r t h e 1 8 6 2 O t t o m a n o m b i n g o f t h e t o w n r e v e a l a total o f 7 3 0 T u r k i s h h o u s e s a l o n g w i t h a list o f their n h a b i t a n t s ’ o c c u p a t i o n s t h a t s p a n a w i d e r a n g e . 2 1 M e l e k H a n ı m w a s b e t t e r i n f o r m e d r e g a r d i n g T u r k i s h w o m e n in B e l g r a d e . U n l i k e h e c l a i m s o f travel writers, m a i n l y r e d u c e d t o f a n t a s i e s a b o u t w o m e n h i d d e n b e h i n d veil, b e i n g a w o m a n , s h e w a s really a b l e t o g e t b e t t e r a c q u a i n t e d w i t h B e l g r a d e a r e m s . S h e r e c o r d s t h e c u s t o m s o f T u r k i s h w o m e n in t h e light o f cultural d i f f e r e n c e s i t h Istanbul. D e s c r i b i n g t h e girls a s m o s t l y h a v i n g light hair, s h e a l s o w r i t e s a b o u t h e i r c u s t o m o f d y i n g h a i r after t h e y g e t m a r r i e d . D y i n g o f hair, e y e b r o w s , a n d y e l a s h e s w a s o n e o f t h e f e a t u r e s b y w h i c h o n e c o u l d r e c o g n i z e t h e m a r i t a l s t a t u s o f w o m a n . M e l e k H a n ı m a l s o d e s c r i b e s t h e d r e s s o f T u r k i s h w o m e n a s a n e t h n o g r a p h i c uriosity, a s b e i n g d i f f e r e n t f r o m t h e c l o t h e s o f “ o t h e r O t t o m a n w o m e n “ . S h e e s c r i b e s t h e l i b a d e a n d dimije, t h e typical g a r m e n t s t h a t f o r m e d p a r t o f t h e folk o s t u m e , a s t h e “ e m b r o i d e r e d jacket, w i t h p e n d a n t s l e e v e s , a n d w i d e t r o u s e r s , m b r o i d e r e d a t t h e sides“, a l o n g w i t h t h e f e m a l e h e a d g e a r in t h e s h a p e o f t h e t a r b o o s h , p l a c e d o v e r a l o o s e f l o w i n g h a n d k e r c h i e f “ . 2 2 T h e a g e n c y o f M e l e k H a n ı m i n B e l g r a d e M e l e k H a n ı m ’ s dissatisfaction w i t h h e r s t a y in B e l g r a d e w a s c a u s e d b y t h e l i m i t e d a s s o r t m e n t o f activities in h e r daily r o u t i n e . W h a t c r o p p e d u p a s o n e o f t h e p r o b l e m s w a s h e r social circle in B e l g r a d e , r e d u c e d t o w i v e s o f O t t o m a n ex-officials. I n h e r 1 9 N . Trajković, Tri o p š t i n s k e n o v i n e , 2 0 M e l e k - H a n u m , T 2 1 V . N i k o l i ć , T u r s k a d g r a d a B e o g r a d a I X srpski B e o g r a d : viz 2 2 M e l e k - H a n u m , T 3 6 8 v i đ e n j a S v e t e P e t Y e a r LVII, N o 6 – 7 hirty Y e a r s in t h e o b r a istanovništvo – X ( 1 9 6 2 – 1 9 6 3 ) 2 6 uelnosti kreiranje g hirty Y e a r s in t h e k e – f r a g m e n t i j e d n e b e o g r a d s k e ( B e o g r a d , J u n e – J u l y 1 9 3 9 ) 3 8 6 . H a r e m , 1 4 0 . u B e o g r a d u u v r e m e b o m b a r d o v a n j a 9 – 2 8 9 , especially 2 7 0 . S e e also: N . r a d s k o g identiteta ( 1 8 1 5 – 1 8 7 8 ) , T o p H a r e m , 1 4 0 . p o r o d i c e , B e o g r a d s k e 1 8 6 2 . g o d i n e , G o d i š n j a k M a k u l j e v i ć , O s m a n s k o ‐ y , B e o g r a d 2 0 1 4 , 6 6 . O t t o m a n W o m a n , A g e n c y a n d P o w e r : M e l e k H a n i m i n B e l g r a d e 1 8 4 7 – 1 8 4 8 recollections, M e l e k H a n ı m q u o t e s : “ T h e S e r b i a n p o p u l a t i o n b e i n g hostile t o t h e T u r k s , I h a d n o a c q u a i n t a n c e e x c e p t a m o n g s t t h e o l d w i v e s o f officials w h o w e r e s u p e r a n n u a t e d , a n d c o m p e l l e d b y t h e g o v e r n m e n t t o r e s i d e o n t h e spot.“23 T h e c i r c u m s t a n c e s t h a t s h e f o u n d herself in a l s o p r o m p t e d M e l e k H a n ı m t o t h i n k o f t h e w a y s t o fill h e r t i m e . T h e e d u c a t i o n o f T u r k i s h g i r l s b e c a m e o n e o f h e r o c c u p a t i o n s . G a t h e r i n g t h e girls in h e r c h a m b e r s , M e l e k H a n ı m d e d i c a t e d herself t o t e a c h i n g t h e m h o w t o s p i n a n d w e a v e silk, a n d h o w t o e m b r o i d e r . A p a r t f r o m t h o s e lessons, t h e girls a l s o h a d m e a l s a n d g o t r e m u n e r a t i o n s , a s t o k e n s o f t h e M u h a f i z ’ s w i f e charitable nature.24 T h e s e social e n g a g e m e n t s o f M e l e k H a n ı m ’ s w e r e p r e c e d e d b y t w o m o r e , in t h e s p h e r e s o f b u s i n e s s a n d c o n s t r u c t i o n . A s o n e c a n l e a r n f r o m t h e m e m o i r , a n x i e t y o v e r m o n e y l e d h e r i n t o e n t e r p r i s e s o f t h e c o m m e r c i a l o r s p e c u l a t i v e k i n d s e v e r a l t i m e s . T h a t w a s a l s o t h e c a s e in B e l g r a d e , w h e r e M e l e k H a n ı m f o u n d a n o p p o r t u n i t y f o r a s m a l l i n v e s t m e n t . S h e c a m e u p w i t h t h e i d e a h a v i n g n o t i c e d t h a t in w i n t e r , b e c a u s e o f w a t e r s h o r t a g e s , ice w a s t a k e n f r o m t h e rivers: “ T h e ice is b r o u g h t i n t o t h e h o u s e i n w o o d e n b u c k e t s , a n d w a t e r p r o c u r e d b y m e l t i n g it. T h i s m o d e o f s u p p l y c a m e v e r y d e a r , s o I p u r c h a s e d t e n carts, a n d t h e r e q u i s i t e n u m b e r o f h o r s e s , a n d e n g a g e d m e n t o t a k e c h a r g e o f t h e m , a n d m y s t e w a r d e m p l o y e d t h e m in c a r r y i n g ice f r o m h o u s e t o h o u s e “ . 2 5 T h e w a t e r s u p p l y n e t w o r k i n B e l g r a d e e x p l a i n s s u c h a b u s i n e s s m o v e . T h e w a t e r w a s s u p p l i e d t h r o u g h a s y s t e m o f w a t e r f o u n t a i n s , a s w e l l a s t h r o u g h wells. D e s p i t e this, w a t e r s h o r t a g e s w e r e a v e r y c o m m o n o c c u r r e n c e in t h e city. W a t e r f r o m t h e rivers – t h e S a v a a n d t h e D a n u b e – s e r v e d a s a v e r y i m p o r t a n t s e c o n d a r y s o u r c e o f s u p p l y , f o r n e e d s o t h e r t h a n t h o s e o f d r i n k i n g . T h e s a k a s , w a t e r carriers w h o t r a n s p o r t e d w a t e r a r o u n d t h e t o w n u s i n g carts l o a d e d w i t h barrels, h a d a n i m p o r t a n t role.26 T h e i r s a l e o f w a t e r f r o m t h e rivers a n d f o u n t a i n s , c o n s t i t u t e d a vital c o m p o n e n t i n t h e t o w n ’ s w a t e r s u p p l y s y s t e m . M o d e s t p r o f i t s f r o m t h a t l i n e o f w o r k m a d e it a t r a d e o f t h e less a f f l u e n t i n h a b i t a n t s . In a t r a v e l o g u e w r i t t e n b y A n d r e w A r c h i b a l d P a t o n in 1 8 4 5 o n e c a n e v e n c o m e a c r o s s a n o t e t h a t t h e r e m a i n i n g T u r k s in B e l g r a d e , m o s t l y c a u g h t in t h e p o v e r t y trap, m a i n l y d e d i c a t e t h e m s e l v e s t o j o b s like w a t e r c a r r y i n g a n d w o o d - s p l i t t i n g . 2 7 It is e v i d e n t that, i n t h e c i r c u m s t a n c e s , M e l e k H a n ı m f o u n d a c o m m e r c i a l o p p o r t u n i t y . H a v i n g h a d sufficient f u n d s t o i n v e s t in a c a r t a n d h o r s e s , a s w e l l a s in hiring t h e s a k a s , s h e v e n t u r e d i n t o a b u s i n e s s a r r a n g e m e n t w h i c h , a s s h e states, e a r n e d h e r m o r e t h a n a 1 0 0 0 f r a n c s a m o n t h . It w a s a s u m “ n o t t o b e d e s p i s e d in a p o s t w h e r e w e h a d n o o t h e r i n c o m e t h a n t h e salary p a i d b y t h e Porte“.28 2 3 I b i I b i 5 I b i 6 M . g o d i d e m , 1 3 8 – 1 3 9 . d e m , 1 4 3 . d e m , 1 4 1 . J o v a n o v i ć , S n a b d e v a n j e B e o g r a d a v o d o m n e , G o d i š n j a k g r a d a B e o g r a d a V ( 1 9 5 8 ) 2 4 1 – o f 7 A . A . P a t o n , S e r v i a , T h e Y o u n g e s t M e m b e r B e l g r a d e a n d T r a v e l s in t h e H i g h l a n d s a n d W o o d l a n d 1 8 4 4 , L o n g m a n , etc., L o n d o n 1 8 4 5 , 6 0 . 8 M e l e k - H a n u m , Thirty Y e a r s in t h e H a r e m , 1 4 1 . 2 2 2 2 2 4 d o i z g r a d n j e m o d e r n o g v o d o v o d a 1 8 9 2 . 2 4 7 . t h e E u r o p e a n F a m i l y : or, A R e s i d e n c e in a n d s o f t h e Interior, d u r i n g t h e y e a r s 1 8 4 3 3 6 9 I r e n a Ć I R O V I Ć A n o t h e r o f M e l e k H a n ı m ’ s B e l g r a d e stints w a s i n s p i r e d b y t h e l a c k o f a d e s i r a b l e l a n d s c a p e t o s p e n d t i m e in. A s s h e c l a i m s , “ W e h a d n o g a r d e n , a n d I a t t e m p t e d t o o b t a i n s o m e r e c r e a t i o n b y w a l k s i n t h e s u r r o u n d i n g c o u n t r y , b u t it w a s u t t e r l y b a r r e n ; t h e r e w a s n o v e r d u r e , a n d o n l y a t r e e h e r e a n d t h e r e a t l o n g intervals.“29 T h e b a r r e n l a n d s c a p e p r o m p t e d t h e M u h a f i z ’ s w i f e t o p e r s o n a l l y r e q u e s t t h a t t h e g a r d e n o n w h i c h t h e r e s i d e n c e a b u t s b e l a n d s c a p e d . 3 0 Fifty c o n v i c t s w e r e h i r e d o n h e r o r d e r s t o d o t h e w o r k , t o w h o m s h e g a v e a s m a l l r e m u n e r a t i o n . T h e i r w o r k t o o k a r o u n d t h r e e w e e k s , resulting in a b e a u t i f u l g a r d e n l o c a t e d n e x t t o t h e P a s h a ’ s r e s i d e n c e . T h e soil a n d s e e d l i n g s w e r e t a k e n f r o m t h e T u r k i s h i n h a b i t a n t s o f t h e t o w n , f a m o u s f o r their i m p r e s s i v e g a r d e n creations.31 A n a r b o u r c o v e r e d w i t h c l i m b i n g p l a n t s w a s a l s o installed t h e r e , a s a n a d d i t i o n a l d e c o r a t i v e e l e m e n t , i n t e n d e d f o r sitting. B y M e l e k H a n ı m ’ s i n t e r v e n t i o n , t h e P a s h a ’ s r e s i d e n c e finally g o t a l a n d s c a p e d g a r d e n , a s a n i m p o r t a n t s e g m e n t o f O t t o m a n c u l t u r e o f daily life. W i t h o u t a d o u b t , w i t h its realisation, t h e c o m p l e x o f P a s h a ’ s r e s i d e n c e b e c a m e m o r e representative. H o w e v e r , a l t h o u g h it w a s s i t u a t e d i n a p u b l i c z o n e , a t t h e s e a t o f O t t o m a n a d m i n i s t r a t i o n , t h e g a r d e n r e m a i n e d a p l a c e o f f a m i l y privacy. T h e P a s h a ’ s w i f e w a s a b l e t o s p e n d t i m e in it w i t h o u t d i s t u r b a n c e , w h i c h w a s , a t t h e s a m e t i m e , a significant c h a n g e . U n t i l t h e n , t h e M u h a f i z ’ s h a r e m c o u l d o n l y c o m m u n e w i t h n a t u r e a n d e n j o y t h e s c e n e r y b y h a v i n g a teferič, a picnic in t h e c o u n t r y s i d e . J u d g i n g b y Filip Hristić’s m e m o r i e s , s u c h picnics w e r e s o m e t i m e s o r g a n i z e d a s p u b l i c c e r e m o n i e s , w i t h g r e a t p o m p . 3 2 T h e visual t e s t i m o n i e s t o w h a t t h e g a r d e n l o o k e d like a r e u n k n o w n f o r n o w . O n e c a n o n l y s p e c u l a t e a s t o t h e p o s i t i o n o f t h e g a r d e n itself o n t h e p l a t e a u o f t h e citadel’s U p p e r T o w n . M o r e specifically, t h e P a s h a ’ s r e s i d e n c e itself, w h i c h is t h e m a i n r e f e r e n c e p o i n t f o r M e l e k H a n ı m ’ s g a r d e n t o o , w e n t t h r o u g h s e v e r a l p h a s e s . T h e r e s i d e n c e in w h i c h M e l e k H a n ı m lived w a s built a t s o m e p o i n t after 1 7 8 9 . 3 3 D u r i n g t h e c o n s t r u c t i o n o f t h e n e w r e s i d e n c e o f t h e B e l g r a d e P a s h a , in 1 8 6 1 , this b u i l d i n g w a s d e m o l i s h e d . 3 4 T h e s e c o n s t r u c t i o n a l c h a n g e s t o t h e fortress c a n b e f o l l o w e d – t o a n e x t e n t – u s i n g t h e existing fortress p l a n s . H o w e v e r , t h e p l a n s d a t i n g f r o m t h e first half o f t h e n i n e t e e n t h c e n t u r y d o n o t a l l o w a sufficiently d e t a i l e d insight i n t o t h e w e s t half o f t h e U p p e r T o w n ’ s p l a t e a u , w h e r e t h e o l d e r r e s i d e n c e o f t h e M u h a f i z w a s situated.35 A d e t a i l e d 2 9 3 0 3 1 B ( 3 2 3 3 A g 3 4 3 5 M G I b i d e m , 1 3 8 . I b i d e m , 1 4 2 . O n t h e p r i v a t e g a r d e n s in B e l g r a d e : B . Miljković-Katić, P u t o p i s e o g r a d a u p r v o j p o l o v i n i X I X v e k a , B e o g r a d u d e l i m a e v r o p s k i Ed.), B a l k a n o l o š k i institut S A N U , B e o g r a d 2 0 0 3 , 1 4 9 – 1 5 3 . F. Hristić, U s p o m e n e , S l u ž b e n i glasnik, B e o g r a d 2 0 1 5 , 8 1 – 8 2 . T h e vizier’s sarai (palace), w h i c h w a s d e s t r o y e d in a fire i n 1 7 u s t r i a n c o n q u e s t o f B e l g r a d e in 1 7 8 9 : R. Tričković, B e o g r a d s k o d i n e , G o d i š n j a k g r a d a B e o g r a d a X X ( 1 9 7 3 ) 5 2 – 5 3 . O n t h e o l d e r a n d t h e n e w r e s i d e n c e o f t h e P a s h a w i t h i a k u l j e v i ć , O s m a n s k o ‐ s r p s k i B e o g r a d , 2 9 – 3 6 . Ž. Š k a l a m e r a , P r i l o g p r o u č a v a n j u k a r t o g r a f s k i h i z v o r a z a o d i š n j a k g r a d a B e o g r a d a X I V ( 1 9 6 7 ) 1 6 9 – 2 0 1 . 3 7 0 c i o n e i z g r a đ e n i m p r o s t o r i m a h p u t o p i s a c a , Đ o r đ e S. K o s t i ć 4 4 , w a s n o t re-built until t h e a t v r đ a v a i v a r o š 1 7 3 9 – 1 7 8 9 . n t h e B e l g r a d e fortress: N . istoriju B e o g r a d a X I X v e k a , O t t o m a n W o m a n , A g e n c y a n d P o w e r : M e l e k H a n i m i n B e l g r a d e 1 8 4 7 – 1 8 4 8 illustration o f t h e s t a t e o f t h e fortress c a n o n l y b e f o u n d in t h e 1 8 6 3 T u r k i s h p l a n o f B e l g r a d e . 3 6 T h e r e , o p p o s i t e t h e n e w l y e r e c t e d r e s i d e n c e o f t h e P a s h a , t h e p l a n s h o w s a b i g g e r p l o t a s well, m a r k e d a s a g a r d e n in a d d i t i o n ( n o . 6 9 ) . Its p e r i m e t e r s c a n a l s o b e s e e n in t h e 1 8 6 7 p h o t o g r a p h o f t h e U p p e r T o w n p l a t e a u , a s t h e f e n c e d p a r t w i t h t r e e s t o t h e right s i d e o f t h e shot.37 S i n c e t h e S e r b i a n t a k e o v e r o f t h e fortress, t h e v e r y s a m e p l o t w a s c o n s i d e r e d a g r e e n e r y z o n e , a s e v i d e n c e d b y t h e 1 9 1 5 plan.38 H o w e v e r , t h e q u e s t i o n o f w h e t h e r M e l e k H a n ı m ’ s g a r d e n c a n b e r e c o g n i z e d t h e r e o u g h t t o r e m a i n o p e n , t a k i n g i n t o a c c o u n t t h e spatial c h a n g e s m a d e a f t e r t h e d e m o l i t i o n o f t h e o l d a n d t h e u p b u i l d i n g o f t h e n e w r e s i d e n c e o f t h e B e l g r a d e P a s h a . O v e r t h e last d e c a d e s o f O t t o m a n a d m i n i s t r a t i o n o f B e l g r a d e , a p a r t f r o m t h e n e w P a s h a ’ s r e s i d e n c e , o t h e r w o r k o n t h e f o r t r e s s w a s b e i n g d o n e . S u c h i n t e r v e n t i o n s o f t e n r e m a i n e d in t h e s h a d o w o f t h e d o m i n a n t i m a g e o f d e c a y t h a t w a s a s s o c i a t e d w i t h this s p a c e , w h i c h w a s g i v e n b y t h e t r a v e l w r i t e r s o f t h e t i m e . 3 9 T h u s , t h e c o n t e m p o r a r y s t u d i e s o n t h e B e l g r a d e fortress d o n o t f o l l o w t h e l a n d s c a p e s o l u t i o n s b e f o r e t h e S e r b i a n t a k e o v e r in 1 8 6 7 either, w h i l e t h e e x i s t e n c e o f M e l e k H a n ı m ’ s g a r d e n r e m a i n e d u n n o t i c e d . 4 0 H o w e v e r , it is a n i n c o n t r o v e r t i b l e f a c t t h a t t h e g a r d e n s u r v i v e d o v e r t i m e , h a v i n g a l s o b e e n m a i n t a i n e d a s p a r t o f t h e n e w B e l g r a d e P a s h a ’ s r e s i d e n c e . T h i s is s u p p o r t e d b y t h e n o t e s o f s e v e r a l travel writers, w h o s e r e f e r e n c e s t o t h e g a r d e n m a t c h M e l e k H a n ı m ’ s c l a i m s . D e s c r i b i n g h i s visit t o H u r s h i d - P a s h a , g o v e r n o r o f B e l g r a d e , Felix K a n i t z n o t e s t h a t t h e r e w a s a l u s h g a r d e n o n t o w h i c h t h e n e w r e s i d e n c e o f t h e P a s h a abuts.41 W i l l i a m D e n t o n m e n t i o n s m o r e in his i m p r e s s i o n s o f t h e fortress, w h e r e h e w r o t e t h a t “ t h e o n l y p l e a s a n t a n d s h a d y s p o t o n t h e d r e a r y r o c k is t h e g a r d e n w h i c h s u r r o u n d s t h e palace.”42 G u s t a v R a s c h a l s o m a k e s a r e f e r e n c e t o t h e g a r d e n , in t h e d e s c r i p t i o n o f a visit h e p a i d t o t h e g o v e r n o r R a s h i d P a s h a . O n t h a t o c c a s i o n , h e f o u n d t h e P a s h a , in t h e c o m p a n y o f a n o t h e r officer, p r e c i s e l y in t h e g a r d e n n e x t t o t h e r e s i d e n c e , w h i c h h e d e s c r i b e s a s a v e r y nicely l a n d s c a p e d a n d w e l l m a i n t a i n e d p l a c e . T h e g e n t l e m e n w e r e sitting in t h e a r b o u r , o f t h e k i n d explicitly m e n t i o n e d b y M e l e k H a n ı m t o o in h e r writings. Clearly i m p r e s s e d b y t h e sight h e h a d 3 6 3 3 3 4 4 4 G . E l e z o v i ć a n d P. P o p o v i ć , D v a t u r s k a p l a n a B e o g r a d a , B e o g r a d s k e o p š t i n s k e n o v i n e , Y e a L V , N o . 1 – 3 ( B e o g r a d , J a n u a r y – M a r c h 1 9 3 7 ) 6 4 – 6 8 ; Lj. Nikić, K o je a u t o r t u r s k o g p l a n B e o g r a d a iz s r e d i n e X I X v e k a , G o d i š n j a k g r a d a B e o g r a d a VII ( 1 9 6 0 ) 1 5 3 – 1 5 8 . 7 R. Antić, A n a s t a s J o v a n o v i ć : talbotipije i fotografije, M u z e j g r a d a B e o g r a d a , B e o g r a d 1 9 8 6 C a t . N o . P 4 1 8 . 8 T h e 1 9 1 5 A u s t r i a n p l a n o f B e l g r a d e f o r t r e s s i s i n t h e c o l l e c t i o n o f t h e M i l i t a r y G e o g r a p h i c a Institute, B e l g r a d e : V . P a v l o v i ć L o n č a r s k i a n d M . N e š k o v i ć , Z g r a d a n a d j u g o z a p a d n i b e d e m o m b e o g r a d s k o g G o r n j e g g r a d a , N a s l e đ e 1 4 ( 2 0 1 3 ) 4 9 – 5 0 . 9 N . M a k u l j e v i ć , O s m a n s k o ‐ s r p s k i B e o g r a d , 1 9 – 2 8 . 0 H . M i l a n o v i ć , Prilogistraživanju n a s t a n k a i r a z v o j a p a r k a K a l e m e g d a n : p o v o d o m 1 3 0 g o d i n o d p r v i h r a d o v a n a o z e l e n j a v a n j u i u r e đ e n j u p a r k a K a l e m e g d a n 1 8 6 9 – 1 9 9 9 . g., N a s l e đ e ( 1 9 9 9 ) 4 1 – 5 2 . 1 F . K a n i c , S r b i j a : z e m l j a i s t a n o v n i š t v o o d r i m s k o g d o b a d o k r a j a X I X v e k a , V o l . I, S r p s k k n j i ž e v n a z a d r u g a , B e o g r a d 1 9 9 1 , 3 6 . 2 R e v . W . D e n t o n , S e r v i a a n d t h e S e r v i a n s , 4 8 . 3 7 1 a r , l 2 m a a I r e n a Ć I R O V I Ć w i t n e s s e d , R a s c h n o t e s t h a t t h e O t t o m a n officials w e r e sitting o n E u r o p e a n w i c k e r g a r d e n c h a i r s in t h e a r b o u r , n o t tailor style, n o t c r o s s - l e g g e d o n t h e g r o u n d . 4 3 M e l e k H a n i m in d i p l o m a c y T h e r e a r e n o t m a n y c l u e s in w r i t i n g a s t o t h e f e m a l e a g e n c y in O t t o m a n - S e r b i a n d i p l o m a t i c relations. S u c h a c c o u n t s c a n m o s t l y b e f o u n d r e g a r d i n g P r i n c e s s Ljubica, w i f e o f S e r b i a n p r i n c e M i l o š O b r e n o v i ć . H e r official visits t o p a s h a s a n d their h a r e m s in 1 8 3 4 a n d 1 8 3 7 w e r e r e c o r d e d o n s e v e r a l o c c a s i o n s ; 4 4 s h e f o u n d h e r s e l f in C o n s t a n t i n o p l e k e e p i n g h e r s o n M i h a i l o c o m p a n y o n t h e o c c a s i o n o f his b e i n g a p p o i n t e d p r i n c e in 1 8 3 9 . 4 5 T h e s u l t a n ’ s gifts a l s o p l a y e d p a r t in t h e i n c l u s i o n o f S e r b i a n p r i n c e s s e s in political rituals. P r i n c e s s L j u b i c a r e c e i v e d j e w e l l e r y a s a p r e s e n t w h e n P r i n c e M i l o š officially visited t h e s u l t a n in 1 8 3 5 , 4 6 w h i l e t h e s u b s e q u e n t princess, P e r s i d a K a r a đ o r đ e v i ć , r e c e i v e d in 1 8 4 7 a v a l u a b l e d e c o r a t i o n w i t h t h e S u l t a n ’ s portrait (Tasvir-i H ü m a y u n Nişanı), a s a t o k e n o f t h e g r a c e t h e s u l t a n b e s t o w e d u p o n t h e h o m e o f t h e S e r b i a n prince.47 H o w e v e r , o n e c a n m o s t l y o n l y h y p o t h e s i z e a b o u t r e c i p r o c a l d i p l o m a t i c i n v o l v e m e n t o f O t t o m a n w o m e n , b a s e d o n c a s u a l w r i t t e n r e m a r k s . A r a r e e x a m p l e o f t h a t is t h e r e f e r e n c e t o t h e w i f e o f t h e last B e l g r a d e M u h a f i z , Ali R i z a P a s h a , w h o m a d e d o n a t i o n s t o w a r d s t h e c h a r i t y lottery o r g a n i z e d in 1 8 6 5 b y S e r b i a n p r i n c e s s Julija O b r e n o v i ć . 4 8 In t h a t s e n s e , M e l e k H a n ı m ’ s a c c o u n t s c o v e r this insufficiently k n o w n s u b j e c t a r e a t o q u i t e a d e g r e e . E n t r e p r e n e u r i a l a n d w e l l - i n f o r m e d , s h e r e c o r d s s o m e o f t h e e v e n t s t h a t w e r e c o n n e c t e d w i t h O t t o m a n - S e r b i a n relations, o n l y t o a p p e a r s e v e r a l t i m e s in d i p l o m a t i c rituals a s a n a c t i v e p a r t i c i p a n t herself. O n e o f t h e s e o c c a s i o n s w a s t h e 4 3 G u s t a v R a s c h a r r i v e d a t t h e c o n c l u s i o n t h a t R e s h i d - p a s h a s h o u l d b e c r e d i t e d f o r t h e g a r d e n solution: G . R a š , S v e t i o n i k I s t o k a (in original: G u s t a v R a s c h , D e r L e u c h t t h u r m d e s O s t e n s , S e r b i e n u n d d i e S e r b e n , P r a g 1 8 7 3 ; trans. b y M . Janković), B e o g r a d u d e v e t n a e s t o m v e k u : iz d e l a s t r a n i h pisac a, O . P e r i ć (Ed.), B i b l i o t e k a g r a d a B e o g r a d a , B e o g r a d 1 9 6 7 , 8 5 , 9 0 . 4 4 N o v i n e S r b s k e , Y e a r I, N o . 2 1 ( B e l g r a d e , 2 6 M a y 1 8 3 4 ) 1 ; K . M i t r o v i ć , D v o r k n e z M i l o š a O b r e n o v i ć a , Privatni život k o d S r b a u d e v e t n a e s t o m v e k u : o d k r a j a o s a m n a e s t o g v e k a d o p o č e t k a P r v o g s v e t s k o g rata, A . Stolić a n d N . M a k u l j e v i ć (Eds.), Clio, B e o g r a d 2 0 0 6 , 2 8 0 ; R . Gikić Petrović, D n e v n i k A n k e O b r e n o v i ć ( 1 8 3 6 – 1 8 3 8 ) , D n e v n i k , N o v i S a d 2 0 0 7 , 1 4 5 – 1 4 8 ; M . M a r i n k o v i ć a n d J. Šaljić, T u r s k a p i s m a k n e g i n j i Ljubici, M e š o v i t a g r a đ a ( M i s c e l l a n e a ) X X X I I (Istorijski institut, B e o g r a d 2 0 1 1 ) 3 2 5 – 3 3 5 ; R. Ljušić, K n e g i n j a Ljubica, Z a v o d z a u d ž b e n i k e , B e o g r a d 2 0 1 3 , 7 8 – 8 1 . 4 5 R. Ljušić, K n e g i n j a Ljubica, 1 7 3 – 1 7 6 . 4 6 I b i d e m , 2 1 5 . 4 7 I . Ć i r o v i ć , I z m e đ u m o d e i n a c i j e : n a c i o n a l n i k o s t i m i r e p r e z e n t a c i j a k n e g i n j a i k r a l j i c a u S r b i j i 1 9 . v e k a , D r ž a v a i politike u p r a v l j a n j a ( 1 8 – 2 0 . vek), P. Krestić (Ed.), Istorijski institut B e o g r a d 2 0 1 7 , 2 8 4 . 4 8 K . N . H r i s t i ć , Z a p i s i s t a r o g B e o g r a đ a n i n a , F r a n c u s k o - s r p s k a k n j i ž a r a A . M . P o p o v i ć a , B e o g r a d 1 9 3 7 , 3 6 0 . 3 7 2 O t t o m a n W o m a n , A g e n c y a n d P o w e r : M e l e k H a n i m i n B e l g r a d e 1 8 4 7 – 1 8 4 8 arrival o f t h e n e w B e l g r a d e M u h a f i z . O n t h a t i n s t a n c e , r e c i p r o c a l visits b y w i v e s o f t h e r e p r e s e n t a t i v e s o f b o t h a u t h o r i t i e s f o u n d t h e m s e l v e s o n t h e a g e n d a o f political p r o t o c o l . T h e first s t e p w a s w h e n t h e S e r b i a n p r i n c e s s P e r s i d a K a r a đ o r đ e v i ć p a i d a s a l u t a t o r y visit t o n e w l y - a r r i v e d M e l e k H a n ı m . W i s h i n g t o g i v e a s p e c i a l t o k e n o f a p p r e c i a t i o n t o h e r g u e s t , t h e M u h a f i z ’ s w i f e g r e e t e d h e r o n h e r feet, i n s t e a d o f sitting o n t h e d i v a n in a n e x p r e s s i o n o f h i e r a r c h y o f status. S o o n a r e t u r n visit e n s u e d , w i t h B e l g r a d e g o v e r n o r ’ s a u t h o r i z a t i o n . T h e r e c e p t i o n o f M e l e k H a n ı m a t S e r b i a n c o u r t w a s o r g a n i z e d a c c o r d i n g t o p r o t o c o l r e s e r v e d f o r h i g h - r a n k i n g O t t o m a n officials. P r i n c e A l e k s a n d a r K a r a đ o r đ e v i ć h i m s e l f g r e e t e d M e l e k H a n ı m in t h e c o u r t y a r d , a l o n g w i t h t h e g u a r d in f o r m a t i o n , w h i l e t h e O t t o m a n n a t i o n a l a n t h e m w a s p l a y e d . F u r t h e r d e s c r i p t i o n o f t h e r e c e p t i o n in t h e m e m o i r consists o f o b s e r v a t i o n s a b o u t t h e S e r b i a n p r i n c e s s a n d h e r d a u g h t e r s , girls a g e d f o u r t e e n a n d s i x t e e n a t t h e t i m e , o f w h i c h M e l e k H a n ı m recollects w i t h a c c u r a c y . I n h e r e y e s , t h e w a y their n a t i o n a l c o s t u m e s l o o k e d like w a s a curiosity, a n d o n e w h i c h s h e d e s c r i b e d in detail: “All t h r e e w e r e in t h e n a t i o n a l S e r b i a n c o s t u m e : r e d c a p , w o r n o n t h e s i d e o f t h e h e a d , w i t h a tassel h a n g i n g o v e r t h e s h o u l d e r ; p l a i t e d hair, t h e plaits b e i n g t u r n e d b a c k o n t h e f o r e h e a d ; e m b r o i d e r e d jacket, w i t h l a r g e sleeves, i n s i d e w h i c h w e r e o t h e r a n d falling s l e e v e s o f m u s l i n ; a n d a s h o r t skirt r e a c h i n g t o t h e ankle.“49 A t t h e t i m e o f M e l e k H a n ı m ’ s r e s i d e n c e i n it, o n e o f t h e m o r e s e r i o u s p o l i t i c a l u n r e s t s w a s stirred u p in B e l g r a d e , w h i c h is k n o w n a s t h e B e l g r a d e U p r i s i n g . In July 1 8 4 8 , t h e i n c i d e n t w a s s p a r k e d w h e n a T u r k i s h n i z a m (soldier) a t t a c k e d a S e r b i a n m e r c h a n t a n d his s o n . H a v i n g s e v e r e l y w o u n d e d t h e s o n , t h e p e r p e t r a t o r fled t o t h e fortress, s e e k i n g p r o t e c t i o n f o r h i m s e l f . T h e S e r b i a n p o p u l a t i o n i m m e d i a t e l y r o s e u p in rebellion, r e q u e s t i n g t h a t t h e O t t o m a n a u t h o r i t i e s h a n d o v e r t h e p e r p e t r a t o r . D e m o n s t r a t i o n s , h o w e v e r , d i d n o t s t o p t h e r e , a t this initial r e q u e s t . T h e p r o t e s t e r s s o o n t u r n e d a g a i n s t t h e r e p r e s e n t a t i v e s o f S e r b i a n authorities a s well, a n d t h e p r o t e s t spilled o v e r i n t o t h e d o m a i n o f i n t e r n a l political d i s p u t e s . 5 0 A f t e r t h e u n r e s t w a s q u e l l e d , m e a s u r e s w e r e t a k e n t o p r e v e n t it f r o m s p r e a d i n g f u r t h e r . O n t h e P r i n c e ’ s o r d e r s , S e r b i a n m i l i t a r y t r o o p s w e r e d e p l o y e d in c a s e a n o t h e r r e b e l l i o n w a s l a u n c h e d . 5 1 S o o n , a c o m m i t t e e w a s s e t u p , w h o s e a i m w a s t o n a m e t h e p e r p e t r a t o r s o f t h e a t t a c k a t t h e p r e s i d e n t o f t h e S e r b i a n g o v e r n m e n t . 5 2 W h a t s u b s e q u e n t l y a l s o h e l p e d t o d e f u s e t h e crisis w a s t h a t b o t h t h e O t t o m a n a n d S e r b i a n authorities w a n t e d a q u i c k r e s o l u t i o n o f t h e d i s p u t e . A c o m p r o m i s e w a s f o u n d in t h e P a s h a ’ s d i p l o m a t i c 4 9 5 0 S a 5 1 5 2 B B Č M e l e k - H a n u m , Thirty Y e a r s in t h e H a r e m , 1 3 9 – 1 4 0 . D . M . P a v l o v i ć , Srbija i s r p s k i p o k r e t u j u ž n o j U g a r s k k a d e m i j a , B e o g r a d 1 9 0 4 , 9 6 – 9 7 (fn. 1); R . J. P o p o v i ć , T l u ž b e n i glasnik, B e o g r a d 2 0 0 3 , 1 9 5 – 1 9 6 . G . Jakšić, P r e p i s k a Ilije G a r a š a n i n a 1 8 3 9 – 1 8 4 9 , V o l . e o g r a d 1 9 5 0 , 2 2 7 – 2 3 2 , 2 4 8 . P. Milosavljević, B e o g r a d u revoluciji 1 8 4 8 – 1 8 4 9 , Istor u b r i l o v i ć (Ed.), S r p s k a a k a d e m i j a n a u k a i u m e t n o s t i , O d e o g r a d 1 9 7 4 , 1 3 4 . o j 1 8 4 8 . i 1 8 4 9 , S r p s k a k r a l j e v s k a o m a V u č i ć Perišić, Istorijski institut; I, N a u č n a k n j i g a ; I s t o r i j s k i i n s t i t u t , ija B e o g r a d a 2, D e v e t n a e s t i v e k , V . e l j e n j e istorijskih n a u k a ; P r o s v e t a , 3 7 3 I r e n a Ć I R O V I Ć a s s u r a n c e s t h a t it w a s n e c e s s a r y t o w a i t f o r a n a n s w e r f r o m C o n s t a n t i n o p l e , w h e r e t h e T u r k i s h n i z a m w o u l d s t a n d trial b e f o r e a c o u r t o f law.53 In m e m o i r s w r i t t e n b y S e r b i a n a u t h o r s , this e v e n t is m e n t i o n e d a s a significant o n e , b u t p r i m a r i l y in t h e c o n t e x t o f S e r b i a n political p r o t a g o n i s t s a n d their d i s p u t e s . F o r e x a m p l e , in t h e w r i t i n g s o f N i k o l a Hristić a n d Dimitrije M a r i n k o v i ć , t h a t w a s t h e m a i n p o i n t o f interest in t h e n a r r a t i v e o f t h e B e l g r a d e riots.54 O n t h e o t h e r h a n d , t h e s a m e e v e n t w a s i n c l u d e d in R a s h i d b e y ’ s historical n o t e s . F r o m t h e p e r s p e c t i v e o f t h e O t t o m a n p a r t a k e r in t h e s e e v e n t s , t h e d e s c r i p t i o n o f t h e u p r i s i n g w a s w r i t t e n in s u c h a m a n n e r t h a t it i n c l u d e d d e t a i l s r e l a t e d t o t h e a t t a c k s o n t h e O t t o m a n a d m i n i s t r a t i o n . A c c o r d i n g t o R a s h i d b e y , Kıbrıslı M e h m e d P a s h a a n d his b e l l i g e r e n t a t t i t u d e h a d a p i v o t a l r o l e in d e f u s i n g t h e situation.55 T h e v e r y s a m e e p i s o d e w a s i n c l u d e d in M e l e k H a n ı m ’ s m e m o i r s , n o w t o l d w i t h a n u m b e r o f n e w s e g m e n t s . 5 6 S h e h e r s e l f w o u l d f e a t u r e in t h e m a s o n e o f t h e d i p l o m a t i c p r o t a g o n i s t s . T h e p o s i t i o n o f a w e l l - i n f o r m e d insider, f r o m w h i c h M e l e k H a n ı m w e a v e s h e r n a r r a t i v e , is c l e a r a l r e a d y i n h e r first c l a i m s a b o u t t h e i n c i d e n t . It is i m m e d i a t e l y r e v e a l e d t h a t t h e B e l g r a d e P a s h a h e l p e d t h e e s c a p e d T u r k i s h n i z a m , h a v i n g s e n t h i m t h e f o l l o w i n g m o r n i n g t o C o n s t a n t i n o p l e b y b o a t , w h i c h w a s later d e n i e d in f r o n t o f t h e S e r b i a n a u t h o r i t i e s . W h a t f o l l o w s a r e d e s c r i p t i o n s o f t h e e v a c u a t i o n o f t h e f r i g h t e n e d T u r k i s h p o p u l a t i o n a n d t h e f e a r t h a t t h e fortress m i g h t c o m e u n d e r siege, w h i c h n e e d e d t o b e n e g o t i a t e d w i t h t h e S e r b i a n p r i n c e i m m e d i a t e l y . M e l e k H a n ı m w o u l d t a k e t h e c r e d i t h e r s e l f in t h e m a t t e r , a s s u m i n g t h e r o l e o f a d i p l o m a t i c e m i s s a r y . T h i n k i n g t h a t b e i n g a w o m a n s h e w o u l d n o t b e a t t a c k e d b y t h e p r o t e s t e r s u p o n l e a v i n g t h e fortress, s h e w o u l d p e r s o n a l l y u n d e r t a k e a visit t o P r i n c e A l e k s a n d a r K a r a đ o r đ e v i ć , h a v i n g e n t r u s t e d h e r s e l f w i t h t h e t a s k o f a s s u r i n g h i m t h a t w a i t i n g f o r i n s t r u c t i o n s f r o m C o n s t a n t i n o p l e r e g a r d i n g t h e a c c u s e d n i z a m w a s n e c e s s a r y . I n a n a t m o s p h e r e o f p e a c e t h a t w a s s o o n e s t a b l i s h e d , t h e n e g o t i a t i o n s o v e r t h e p e r p e t r a t o r w o u l d b e r e s u m e d , this t i m e w i t h a visit f r o m t h e P r i n c e t o t h e P a s h a . M e l e k H a n ı m w o u l d r e p o r t o n this visit a s a w e l l - i n f o r m e d a c c o m p l i c e a g a i n , w h i c h s h e i n d e e d c o u l d h a v e b e e n a s t h e M u h a f i z ’ s w i f e . T h u s s h e s u p p l i e s t h e details o n h o w t h e P a s h a finally r e v e a l e d t o t h e P r i n c e t h a t t h e culprit h a d fled s o his e x t r a d i t i o n w a s n o t possible, a s w e l l a s t h e Prince’s s k e p t i c a l r e a c t i o n t o b e i n g a s s u r e d t h a t t h e P a s h a w a s i n n o c e n t in t h e w h o l e m a t t e r , d e s p i t e w h i c h h e w o u l d i s s u e a n official s t a t e m e n t i n t h e e n d a f t e r all, s a y i n g t h a t t h e trial w o u l d b e h e l d in C o n s t a n t i n o p l e . In t h e e p i l o g u e o f e v e n t s , M e l e k H a n ı m w o u l d o n c e a g a i n a s s u m e t h e r o l e o f a political m e d i a t o r . 5 7 A n o c c a s i o n f o r it p r e s e n t e d itself w h e n P r i n c e A l e k s a n d a r a s k e d a 1 8 3 9 – 1 8 4 9 , 2 3 0 , 2 3 3 ; N . Hristić, M e m o a r i 1 8 4 0 – 1 8 6 2 , 5 1 0 9 – 1 1 0 ; U r p s k a k r a l j e a đ a j a u B e o H a r e m , 1 4 3 5 5 5 5 3 G . Jakšić, P r e p i s k a Ilije G a r a š a n i n P r o s v e t a , B e o g r a d 2 0 0 6 , 1 1 0 . 4 N . Hristić, M e m o a r i 1 8 4 0 – 1 8 6 2 , 1 8 4 6 – 1 8 6 9 , D . S t r a n j a k o v i ć (Ed.), S 5 R a š i d ‐ b e j a Istorija č u d n o v a t i h d o g 6 M e l e k - H a n u m , Thirty Y e a r s in t h e 7 I b i d e m , 1 4 7 – 1 4 8 . 3 7 4 s p o m e n e i doživljaji D i m i t r i j a M a r i n k o v i ć a : v s k a a k a d e m i j a , B e o g r a d 1 9 3 9 , 1 0 – 1 1 . g r a d u i Srbiji, V o l . I, 7 8 – 7 9 . – 1 4 7 . O t t o m a n W o m a n , A g e n c y a n d P o w e r : M e l e k H a n i m i n B e l g r a d e 1 8 4 7 – 1 8 4 8 h e r t o a t t e n d a b a n q u e t t h a t w a s t o b e o r g a n i z e d in h e r h o n o u r b y S e r b i a n p r i n c e s s P e r s i d a , in t h e n a m e o f i m p r o v i n g t h e s t r a i n e d relations. B y t h e n , b a n q u e t s h a d a l r e a d y b e e n e s t a b l i s h e d a t S e r b i a n c o u r t , a s political rituals a t t e n d e d a l s o b y t h e B e l g r a d e M u h a f i z h i m s e l f a l o n g s i d e f o r e i g n consuls.58 H o w e v e r , P r i n c e s s P e r s i d a ’ s b a n q u e t w a s q u i t e a n e x c l u s i v e affair t h a t i n v o l v e d solely w o m e n a s r e p r e s e n t a t i v e s o f t h e O t t o m a n a n d S e r b i a n sides. H o l d i n g b a n q u e t s w a s , o f c o u r s e , o n l y p o s s i b l e w i t h o u t a n y m e n in a t t e n d a n c e , t a k i n g i n t o a c c o u n t t h e fact t h a t t h e g u e s t lists w e r e c o m p r i s e d o f T u r k i s h w o m e n . A l t h o u g h s h o r t , t h e d e s c r i p t i o n o f t h e e v e n t in M e l e k ’ s m e m o i r d o e s p r o v i d e s o m e o f t h e details a b o u t t h e fete. S h e g a t h e r e d t h e T u r k i s h ladies o f B e l g r a d e , m o s t l y w i v e s a n d d a u g h t e r s o f ex-officials, f o r m e r l y in t h e s e r v i c e o f S u l t a n M a h m u d , a n d o r d e r e d t h e m t o a c c o m p a n y h e r . A s d e s c r i b e d b y M e l e k H a n ı m , t h e s e “ z e a l o u s f o l l o w e r s o f M a h m u d “ w e r e r e l u c t a n t t o t a k e o n t h a t d u t y , s h u n n i n g C h r i s t i a n t a b l e s w i t h p o r k a n d w i n e s . A t t h e b a n q u e t itself, t h e M u h a f i z ’ s w i f e a n d t h e S e r b i a n P r i n c e s s s a t a c r o s s f r o m e a c h o t h e r a t t h e table, e a c h w i t h h e r o w n c o m p a n y . T h e f o o d a n d d r i n k w e r e “ o n a truly p r i n c e l y scale“, b u t a p p a r e n t l y t h e m e n u h a d n o t b e e n a d j u s t e d f o r t h e T u r k i s h g u e s t s . A s M e l e k H a n ı m c l a i m s , s h e h e l p e d h e r s e l f t o e v e r y t h i n g s e r v e d o n t h e t a b l e o u t o f r e s p e c t f o r t h e h o s t e s s , w h i c h l e d t o a n a n e c d o t a l situation, in h e r o p i n i o n . T h e T u r k i s h w o m e n f o l l o w e d h e r l e a d , b u t o n l y b e c a u s e t h e y h a d n e v e r s u s p e c t e d t h a t s h e w o u l d e v e r h e l p h e r s e l f t o p o r k . T h e s a m e h a p p e n e d w h e n c h a m p a g n e w a s s e r v e d , w h i c h t h e y , d i s c o m f i t e d , a c c e p t e d . In a c c o r d a n c e w i t h t h e d i p l o m a t i c air o f t h e b a n q u e t , t h e M u h a f i z ’ s w i f e , d r i n k i n g c h a m p a g n e , g a v e toasts, first t o t h e S u l t a n , a n d t h e n t o t h e S e r b i a n P r i n c e a s well. T h e b a n q u e t , w h i c h w a s a s u c c e s s , h a d its finale t h e f o l l o w i n g d a y w h e n a gift a r r i v e d f o r M e l e k H a n ı m , consisting o f j e w e l l e r y f r o m P r i n c e A l e k s a n d a r K a r a đ o r đ e v i ć , a s a n o t h e r c o n f i r m a t i o n o f t h e h a r m o n i o u s relations t h a t h a d b e e n established.59 It is w i t h this e v e n t t h a t M e l e k H a n ı m s o o n e n d s h e r c h a p t e r o n B e l g r a d e . T h e last s e n t e n c e s refer t o t h e birth o f h e r s o n , M u s t a p h a D j e h a d B e y , a s o n e o f t h e m i l e s t o n e s in h e r life in B e l g r a d e . H a v i n g s t a y e d t h e r e f o r a l m o s t a y e a r , M e l e k H a n ı m r e t u r n e d t o I s t a n b u l w i t h h e r h u s b a n d , w h e r e h e w a s s o o n p r o m o t e d t o t h e r a n k o f m u s h i r . * * * M e l e k H a n ı m ’ s B e l g r a d e e p i s o d e is a n y t h i n g b u t l i m i t e d t o t h e p r i v a t e s p h e r e , a s o n e w o u l d e x p e c t . D u r i n g h e r s t a y in B e l g r a d e a s t h e M u h a f i z ’ s w i f e , s h e e n g a g e d herself in a variety o f activities, fully u s i n g t h e privileges o f h e r position. T a k i n g c o n t r o l o v e r t h e g i v e n c i r c u m s t a n c e s , s h e w a s t h e p a t r o n o f t h e residential g a r d e n , m a d e b u s i n e s s i n v e s t m e n t s , e d u c a t e d w o m e n . O n o t h e r o c c a s i o n s , s h e t u r n e d o u t t o b e a w e l l - i n f o r m e d i n d i v i d u a l p o s s e s s i n g i n s i d e r k n o w l e d g e a b o u t political e v e n t s , O t t o m a n a n d S e r b i a n n e g o t i a t i o n s , a p p e a r i n g p e r s o n a l l y a s their p r o t a g o n i s t . In t h a t s e n s e , M e l e k H a n ı m ’ s B e l g r a d e e p i s o d e s h e d s light o n q u e s t i o n s s u c h a s t h e A . P a t o n , Servia, T h e Y o u n g e s t M e m b e r o f t h e E u r o p e a n F a m i l y , 6 1 – 6 4 . M e l e k - H a n u m , Thirty Y e a r s in t h e H a r e m , 1 4 9 . 5 8 A . 5 9 3 7 5 I r e n a Ć I R O V I Ć p o t e n t i a l s a n d limits f o r a w o m a n in a n intricate n e t w o r k o f g e n d e r policy, class a n d a g e n c y . O n t h e o t h e r h a n d , M e l e k H a n ı m ’ s r e m i n i s c e n c e s o f f e r e d o n e o f t h e p o s s i b l e v e r s i o n s o f t h e O t t o m a n o u t l o o k o n B e l g r a d e . F o r a n I s t a n b u l w o m a n o f p r i v i l e g e d s t a t u s a n d o f rich e x p e r i e n c e in u r b a n milieus, B e l g r a d e w a s in fact a n e n c o u n t e r w i t h “ O t h e r n e s s “ . I n h e r e y e s , t h e city w a s ill-built a n d dirty, t h e T u r k i s h w o m e n w e r e e t h n o g r a p h i c a l l y i n t e r e s t i n g a n d different t h a n “ o t h e r O t t o m a n w o m e n “ . W i t h t h e c o n d e s c e n s i o n o f a visitor f r o m t h e o u t s i d e , s h e t h o u g h t t h e m t o o traditional a n d i g n o r a n t . I n t h a t r e s p e c t , M e l e k H a n ı m ’ s n o t e s o n B e l g r a d e d o n o t r e p r e s e n t a u n i v o c a l O t t o m a n p e r s p e c t i v e . T h e y s h o u l d b e v a l u e d in t h e particularity o f e x p e r i e n c e o f o n e w o m a n , t a k i n g i n t o a c c o u n t h e r O t t o m a n , c u l t u r a l a n d class identity. 3 7 6 O t t o m a n W o m a n , A g e n c y a n d P o w e r : M e l e k H a n i m i n B e l g r a d e 1 8 4 7 – 1 8 4 8 1. O t t o m a n p l a n o f B e l g r a d e , 1 8 6 3 (detail w i t h N o . 6 9 a s g a r d e n in B e l g r a d e fortress) 3 7 7 I r e n a Ć I R O V I Ć 2. A n a s t a s J o v a n o v i ć , U p p e r T o w n o f B e l g r a d e fortress w i t h O t t o m a n t r o o p s , 1 8 6 7 3 7 8 O t t o m a n W o m a n , A g e n c y a n d P o w e r : M e l e k H a n i m i n B e l g r a d e 1 8 4 7 – 1 8 4 8 İ r e n a Ç İ R O V İ Ç O S M A N L I K A D I N I , T E M S İ L C İ L İ K V E İ K T İ D A R : M E L E K H A N I M B E L G R A D ' D A ( 1 8 4 7 – 1 8 4 8 ) Ö z e t S ı r p y a z a r l a r ı n hatırat eserleri o l d u ğ u gibi y a b a n c ı ziyaretçilerin yazıları d a X I X . yüzyıl B e l g r a d tarihi a r a ş t ı r ı l m a s ı n d a kullanılabilecek k a y d a d e ğ e r m a l z e m e y i teşkil e d e r . A n c a k b u çeşit anıların O s m a n l ı y ö n ü , O s m a n l ı y ö n e t i m i n i n 1 8 6 7 yılına k a d a r B e l g r a d ' d a d e v a m e t m e s i n e r a ğ m e n ç o ğ u n l u k l a gizli kalmıştır. H a l b ö y l e y k e n M e l e k H a n ı m ' ı n o t o b i y o g r a f i s i o l a n “ H a r e m ' d e O t u z S e n e “ ( 1 8 7 2 ) adlı y a z ı p e k ç o k y ö n d e n n a d i r bir e s e r o l a r a k k a r ş ı m ı z a çıkmıştır. B e l g r a d ' d a b u l u n d u ğ u z a m a n ı a n l a t a n b ö l ü m ü d e i ç e r e n anıları, ş e h r e s a d e c e O s m a n l ı bakışını d e ğ i l a y n ı z a m a n d a O s m a n l ı s e ç k i n z ü m r e m e n s u b u o l a n bir k a d ı n ı n yaşadıklarını d a y a n s ı t m a k t a d ı r . B ö y l e c e , b u e s e r B e l g r a d tarihi a n l a t ı m l a r ı n d a y o k l u ğ u h i s s e d i l e n alternatif bir s e s o l m a özelliğini k a z a n m ı ş t ı r . M e l e k H a n ı m , o t o b i y o g r a f i s i n i n b i r b ö l ü m ü n ü B e l g r a d ' d a geçirdiği yıllara a y ı r m ı ş t ı r . Ş e h i r d e ikili O s m a n l ı - S ı r p y ö n e t i m i d ö n e m i n d e 1 8 4 7 - 1 8 4 8 y ı l l a r ı n d a k o c a s ı Kıbrıslı M e h m e d E m i n P a ş a ' n ı n B e l g r a d M u h a f ı z ı g ö r e v i n e a t a n m a s ı vesilesiyle bir yıla y a k ı n bir z a m a n ı B e l g r a d ’ d a geçirmiştir. B u b ö l ü m d e s u n u l a n M e l e k H a n ı m ' ı n kişisel anlatımları, ş e h r e v e s a k i n l e r i n e ilişkin g ö z l e m l e r i n i ile k e n d i s i n i n s o s y a l faaliyetlerini, b u n u n y a n ı sıra i s t e y e r e k ü s t l e n d i ğ i d i p l o m a t i k aracılığı r o l ü n ü a n l a t a n bir ç o k ilginç o l a y d a i ç e r m e k t e d i r . İ s t a n b u l ' d a n g e l e n , ayrıcalıklı bir sınıf m e n s u b u o l a n bir h a n ı m e f e n d i için B e l g r a d ’ a geliş, a s l ı n d a b a ş k a bir d ü n y a ile karşı k a r ş ı y a g e l m e a n l a m ı n ı t a ş ı y o r d u . M e l e k H a n ı m ' ı n g ö z ü n d e ş e h i r kirli, altyapısı k ö t ü g ö z ü k ü y o r d u , S ı r p n ü f u s u ise d o s t canlısı değildi. B e l g r a d ' d a y a ş a y a n M ü s l ü m a n k a d ı n l a r ı n g ö r ü n ü ş l e r i , M e l e k H a n ı m ’ ı n k ü l t ü r ç e v r e s i n d e k i O s m a n l ı k a d ı n n ü f u s u n a k ı y a s l a d a h a farklı o l d u ğ u n d a n e t n o g r a f i k bir a n l a m d a dikkatini ç e k m i ş t i r . O s m a n l ı m e r k e z i n d e n g e l e n v e k e n d i s i n i d a h a ü s t ü n bir kişi o l a r a k a d d e d e n M e l e k H a n ı m , yerli M ü s l ü m a n kadınları o l d u k ç a g e l e n e k s e l v e e ğ i t i m s i z o l a r a k g ö r m ü ş t ü r . Ö b ü r t a r a f t a n , M e l e k H a n ı m ' ı n B e l g r a d s e r ü v e n i ö z e l yaşantısıyla kısıtlı k a l m a m ı ş t ı r . B e l g r a d ' d a kaldığı s ü r e d e M u h a f ı z karısı o l a r a k s a h i p o l d u ğ u y e t k i l e r d e n f a y d a l a n a r a k çeşitli r e s m i a k t i v i t e l e r d e d e b u l u n m u ş t u r . M e l e k H a n ı m ' ı n isteği d o ğ r u l t u s u n d a v e o n u n k o r u m a s ı a l t ı n d a d ü z e n l e n e n o d ö n e m i n P a ş a K o n a ğ ı ’ n d a k i b a h ç e , s o n r a d a n b u b ö l g e y e g e l e n g e z g i n l e r t a r a f ı n d a n O s m a n l ı i d a r e s i n i n b u l u n d u ğ u y a p ı l a r d a o l a ğ a n ü s t ü bir m a n z a r a o l a r a k tasvir edilmiştir. M e l e k H a n ı m ' ı n , a z d a o l s a m a d d i k a z a n ç e l d e e t m e k için ş e h r i n s u yolları ile ilgili ticari y a t ı r ı m l a r ı , m e ş g a l e l e r i a r a s ı n d a y e r a l ı y o r d u . B e l g r a d ' d a b u l u n d u ğ u s ı r a d a M e l e k H a n ı m , b e n z e r ş e k i l d e etkinlikler d ü z e n l e y e r e k yerli g e n ç kızları bir a r a y a t o p l a y ı p o n l a r ı n o y a , n a k ı ş gibi el işi k o n u s u n d a k i e ğ i t i m l e r i ile a l â k a d a r o l m u ş t u r . B a ş k a v e s i l e l e r d e d e , M e l e k H a n ı m , B e l g r a d ' d a k i siyasi o l a y l a r v e O s m a n l ı ile Sırbistan yetkilileri a r a s ı n d a k i ilişkiler h a k k ı n d a o l d u k ç a iyi bilgi s a h i b i 3 7 9 I r e n a Ć I R O V I Ć o l d u ğ u M e l e k r o l ü n e A n a P a ş a , B 3 8 0 n u g ö z l e r ö H a n ı m ' ı n a v e siyasi m e h t a r K e l i m e e l g r a d , 1 8 4 n ü n e sermi nlatımları, ş g u l i y e t l e l e r : M e l e k 7 – 1 8 4 8 yıl ştir. D i d ö n e m r i n e açı H a n ı m , ları. p l o m a t i k i n O s m a n klık getir O s m a n l ı f a a l i y e t l e r d e kişisel o l a r a k d a y e r a l a n l ı - S ı r b i s t a n ilişkilerindeki k a d ı n l a r ı n miştir. kadınları, hatırat, Kıbrıslı M e h m e d E m i n O t t o m a n W o m a n , A g e n c y a n d P o w e r : M e l e k H a n i m i n B e l g r a d e 1 8 4 7 – 1 8 4 8 И р е н а Ћ И Р О В И Ћ О С М А Н С К А Ж Е Н А , Д Е Л О В А Њ Е И М О Ћ : М Е Л Е К Х А Н У М У Б Е О Г Р А Д У 1 8 4 7 – 1 8 4 8 Р е з и м е М е м о а р с к а д е л а с р п с к и х а у т о р а , к а о и з а п и с и с т р а н и х п о с е т и л а ц а , п р е д с т а в љ а ј у з н а ч а ј а н к о р п у с г р а ђ е з а и с т о р и ј у Б е о г р а д а 1 9 . в е к а . М е ђ у т и м , о с м а н с к и е к в и в а л е н т т и м з а п и с и м а о с т а о је у г л а в н о м н е п о з н а н и ц а , у п р к о с з а д р ж а в а њ у о с м а н с к е у п р а в е н а д г р а д о м с в е д о 1 8 6 7 . У т о м с в е т л у , а у т о б и о г р а ф и ј а М е л е к Х а н у м е Thirty Y e a r s in t h e H a r e m ( 1 8 7 2 ) п о ј а в љ у ј е с е к а о в и ш е с т р у к о р а р и т е т а н с п и с . С а е п и з о д о м б о р а в к а у Б е о г р а д у , њ е н и м е м о а р и о т к р и в а ј у н е с а м о о с м а н с к и п о г л е д н а г р а д в е ћ и и с к у с т в о ж е н е о с м а н с к о г е л и т н о г к р у г а , ч и м е с е о в о д е л о п о с т а в љ а к а о а л т е р н а т и в н и г л а с к о ј и у и с т о р и ј с к и м н а р а т и в и м а о Б е о г р а д у н е д о с т а ј е . П е р и о д у б о р а в к а у Б е о г р а д у М е л е к Х а н у м а п о с в е ћ у ј е ч и т а в о ј е д н о п о г л а в љ е а у т о б и о г р а ф и ј е . У в р е м е д в о ј н е , о с м а н с к о - с р с п к е у п р а в е г р а д о м , у њ е м у је п р о в е л а с к о р о г о д и н у д а н а т о к о м 1 8 4 7 – 4 8 , п р а т е ћ и с в о г а т а д а ш њ е г с у п р у г а К и б р и з л и М е х м е д Е м и н П а ш у н а њ е г о в о м н а м е ш т е њ у з а б е о г р а д с к о г м у х а ф и з а . Л и ч н и н а р а т и в и М е л е к Х а н у м е и з н е т и у о в о м п о г л а в љ у с а д р ж е н и з з а н и м љ и в и х с е к в е н ц и , к о м п о н о в а н и х о д о п с е р в а ц и ј а г р а д а и с т а н о в н и к а , о п и с а њ е н и х ј а в н и х а н г а ж м а н а и у л о г а у к о ј и м а с е п о ј а в љ у ј е к а о д и п л о м а т с к и м е д и ј а т о р . З а ж е н у и з И с т а н б у л а , п р и в и л е г о в а н о г с т а т у с а , Б е о г р а д је з а п р а в о п р е д с т а в љ а о с у с р е т с а „ д р у г о ш ћ у “ . У њ е н и м о ч и м а , г р а д је и з г л е д а о к а о л о ш е и з г р а ђ е н и п р љ а в , с а н е п р и ј а т е љ с к и н а с т р о ј е н и м с р п с к и м с т а н о в н и ш т в о м . Т у р с к е ж е н е г р а д а з а њ у с у б и л е е т н о г р а ф с к и з а н и м љ и в е , и з г л е д о м с е рп а р з и л д и о к ш у ј л у и ћ ц и е о и д з о с м а н с к о и г х ц ж е е н н т а р а њ , е о н о л г о к к а у л л н т и у м р н Т о у г р к к р и у њ г а а . м а С а ј е с м у и п с е л р и л о а р н к о а ш о ћ о у с у Х а м у к о п о п о о с т а м а п о л о с е рк е а в и ш е т р а д и ц и о н а л н и м и н е у к и м . С д р у г е с т р а н е , б е о г р а д с к а е п и з о д а М е л е к н у м е н и ј е о с т а л а л и м и т и р а н а н а и с к у с т в а в е з а н а з а п р и в а т н у с ф е р у . К а о х а ф и з о в а с у п р у г а , т о к о м б о р а в к а у Б е о г р а д у о н а с е у п у ш т а у н и з а к т и в н о с т и , р и с т е ћ и к а п а ц и т е т е с в о ј е п о з и ц и ј е . Т а к о је њ е н и м з а х т е в о м и к р о в и т е љ с т в о м и з г р а ђ е н в р т у з р е з и д е н ц и ј у , т а д а ш њ и П а ш и н к о н а к , к о г а т о њ и п у т о п и с ц и п о м и њ у к а о р е т к о л е п п р и з о р у у т в р ђ е њ у г д е је б и л о с е д и ш т е м а н с к и х в л а с т и . П о с л о в н а и н в е с т и ц и ј а в е з а н а з а г р а д с к о с н а б д е в а њ е в о д о м к о ђ е је п р е д с т а в љ а л а ј е д а н о д њ е н и х а н г а ж м а н а , у п о к у ш а ј у д а п о б о љ ш а с в о ј е т е р и ј а л н о с т а њ е . Б е о г р а д с к и п е р и о д М е л е к Х а н у м е о б е л е ж и ћ е и к р о в и т е љ с к о у к љ у ч и в а њ е у ж е н с к и д е л о к р у г , к р о з о к у п љ а њ е и е д у к а ц и ј у к а л н и х д е в о ј а к а н а в е з и љ с к и м п о с л о в и м а . Д р у г и м п р и л и к а м а М е л е к Х а н у м а п о к а з у ј е к а о в р л о д о б р о и н ф о р м и с а н а о п о л и т и ч к и м д о г а ђ а ј и м а у г р а д у и л о а п ц р и о ј т а а м г а о п н р и ес т д с у т а д в и н п и л к о а м о а с т м с а к н и с м к и а х к ц и и с ј р а п м с а к , и М х е в л а е с к т и Х . а П н о у ј м а и в н љ у и ј з у а ћ ип и с с е и и у л т и о ч м н о е 3 8 1 I r e n a Ć I R O V I Ć д о н о с р п с К Е м и н 3 8 2 с е к и љ у - п н о в м о д ч н е а ш а , е у в и д е н а п о љ у у л о г е и п о л и т и ч к о г а н г а ж м а н а ж е н а у о с м а н с к о н о с и м а т о г а в р е м е н а . р е ч и : М е л е к Х а н у м , о с м а н с к е ж е н е , м е м о а р и , К и б р и с л и М е х м е д Б е о г р а д , 1 8 4 7 – 1 8 4 8 .