Noam Chomsky - Demokrasi Gerçek ve Hayal

Ensar Uzumcu

Çeviren: Murat Erşen Demokrasi, bir biçimde "komünist" de olması gerektiğini, aksi takdirde, arzudan, yani ruhtan, soluktan, anlamdan yoksun, sadece zorunlulukları ve çıkar yolları işleten bir vekil olacağı yeterince belleğinde tutamadı. Öyleyse söz konusu olan sadece bir "demokrasi ruhunu" kavramak değil, ama demokrasinin, biçim, kurum, sosyal ve politik rejim olmaktan önce ilkin ruh olduğunu düşünmektir. Sayfa Sayısı: 96 Baskı Yılı: 2012 Dili: Türkçe Yayınevi: Monokl

Ülkemizde Albert Camus'nün "varoluşçu şöhreti", onun politik yazılarını ekseriyetle gölgelemiştir. Halbuki Camus, yalnızca politik bir düşünür değil, Fransız Komünist Partisine üyeliği ve bu partiden "Troçkist" suçlamasıyla atılmasında da görüleceği üzere aynı zamanda politika ile iç içe bir kişiliktir. Camus'nün bu kısa yazısında kavranabilecek ilk şey dünyanın artık bir bütün haline geldiği ve bölgeselliğin ve bölgesel politikaların artık bir değeri kalmayışıdır. Aynı şekilde bir bölgede olan olaylara seyirci kalmanın da anlamsız ve olanaksız olduğunu anlayabiliriz. Camus, yeni düzenin 'ulusal' değil, 'evrensel' olmak zorunda olduğunun altını çizer. Çok değil, bundan 10 sene öncesine kadar Ortadoğu ve Afrika'nın belirli bölgelerine sıkıştırılmış olan terörün bugün Avrupa'nın en "huzurlu" kentlerine dek sıçramış oluşu Camus'nün bu yazısını adeta doğrular niteliktedir. Camus'nün karşısına aldığı put, dünyanın konumunu görmekten uzak 'bölgesel politikalar'dır. Neither Victims Nor Executioners, Albert Camus'nün Kasım 1946'da Fransız direnişinin günlük gazetesi Combat'da seri olarak yazdığı bir dizi denemedir. Denemelerde şiddet ve cinayeti ve bunların işleyenler, acı çekenler veya gözlem yapanlar üzerindeki etkileri anlatılır. Uluslararası Demokrasi ve Diktatörlük bu denemelerden bir tanesidir.

Y\ \ '' 2 noam chomsky T D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL NOAM CHOM SKY 1928 y ıl ın d a P h ila d e lp h ia ’d a (A B D ) doğdu. 19 55’ t en i t i b a r e n y a y ın l a d ığ ı ç a l ışm a l a r ıy l a " ü r e t i c i - d ö n ü şü m se l d i l b i l g i s i ” d e n e n d i l b i l i m k u ra m ın ın k u r u c u l a r ın d a n o l d u . C h o m sk y ’ n i n i l k ö n c e A B D ’ n i n V i e t n a m ’ a y ö n e l i k h a r e k â t ın a a k t i f b i çim d e k a r şı so n r a k i ç ık m a k l a y ıl l a r d a b e lir e n m u h alif O r t a d o ğ u - F ilist in k im liğ i, k o n u su n d a A B D - i sr a il i ş b i r l i ğ i v e s a l d ır g a n l ığ ın a d a h a so n r a da A B D 'n in L at in A m er ik a p o l i t i k a sın a y ö n e lik o l a r a k y a p t ığ ı e l e şt i r i l e r l e i y i c e b e l i r g i n l e şt i . H a le n ABD ü n i v e r si t e l e r i n d e d e r s v e r m e y e d e v a m e t m e k t e d i r . C h o m sk y ’ n i n e se r l e r i n d e n b a z ıl a r ı ş u n l a r d ır . A m e r i ca n Po w e r a n d t h e N ew M a n d a r i n s (19 6 9 ), Th e P o li t ic a l Ec o n o m y a n d H u m an Ri g h t s (19 79 ), T o w a r d s a N ew C o l d W a r (19 8 2 ), Th e C u l t u r e o f T e r r o r i sm (T e r ö r i zm K ü l t ü r ü , P ın a r Y a y ın l a r ı, 1991), Th e Fat ef u l T r i a n g l e (19 8 5) (K a d e r Ü çg e n i, İl e t i şim Y a y ın l a r ı, 19 9 3), D e t e r r in g D e m o cr a cy (19 9 1) (D e m o k r a si; G e r çe k v e H ay al, P ın a r Y a y ın l a r ı, 1995)- pınar yayınları İst a n b u l k i t a p k ü l t ü r m erk ezi b ü y ü k r e şi t p a şa cd . n o : 22/16 v e z n e c il e r İst a n b u l t el: (0 2 12 ) 520 9 8 9 0 - 52 7 06 77 Demokrasi Gerçek ve Hayal N o am Ch o m sk y Deterring Democracy, 1992, Londra p ın a r y a y ın l a r ı: 8 8 a r aşt ır m a , in cele m e : 22 ısbn 975-352-079-4 i k i n c i b a sım : ek im 2001 k a p a k t asa r ım : sezer e r d o ğ a n u y g u l a m a : p ın a r d i z g i - i ç d ü z e n : p ın a r b a sk ı: y ıl d ız l a r m a t b a a c ıl ık ci lt : İst a n b u l cilt e v i w w w .p i n a r y a y i n i a r i .c o m N O A M C H O M SKY D e m o k r a si G erçek ve H a y a l T ü rk ç e si C e v d e t C e rit 4U P IN A R Y A Y IN L A RI İÇİN D EK İL ER giriş/9 SOĞUK SAVAŞ GERÇEK VE FANTEZİ / 23 1. İd e o l o j i k Bir Y a p ı O lar ak So ğ u k Savaş / 23 2. T a r ih î Bir Sü r eç O lar ak So ğ u k Savaş / 42 3. Ö n ce v e So n r a / 6 6 4. B o lşe v ik le r v e M u t e d il le r / 74 5. P o l it ik a n ın Tem elleri / 89 6. Bir So n r ak i B asam ak / 114 EV CEPHESİ / 1 35 1. Ö n em sen m ey en H alk / 135 2. Siy asî B a şa r ıla r / 142 3. Ek o n o m i Y ö n e t im in in B aşar ısı / 155 4. İn a n cın Rest o re Ed ilm esi / 164 5. H ep im iz B o r çlu y u z / 165 ENDÜSTRİLEŞMİŞ TOPLUMDA DEMOKRASİ / 169 1. D e m o k r asin in Tercih Seb e b i / 170 2. Gen el Çi zg i le r / 174 3. B ir 'B ü y ü k A t ö ly e ’ : Ja p o n y a / 180 4. 'B ü y ü k A t ö l y e ’ : A l m a n y a / 186 5. D ah a K ü çü k A t ö ly e le r / 190 6. Bazı Kap sam lı Et kiler / 199 VE SONRASI / 207 ı. 'K ö r f e z S a v a şı’ n a Bir Bak ış / 211 . Ir a k ’ t a D e m o k r at ik G el işm e le r in Ö n ü n ü n A lın m a sı / 219 3. 'T ü m D ü n y a la r ın En İy i si ’ / 224 4. U y g u n A d ım M ar ş / 230 5. Barış Sü r ecin e Karşı ABD / 236 6. ABD P o l it ik a sın ın Evrim i / 242 7. B u sh - B ak e r D ip lo m asisi / 250 8. İsr a i l ’ in Po lit ik a Sp e k t r u m u / 255 9. Y a r ın l a r / 258 . . . D ü n y a n ın y ö n e t i m i , s a h i p o l d u k l a r ın d a n g a y r i s i n i i s t e m e y e n t a t m in o l m u ş m i l l e t l e r i n e l i n e e m a n e t e d i l m e l i d i r . D ü n y a n ın y ö n e t i m i n i n a ç u l u s l a r ın e lin d e o l m a sı d u ru m u n d a d a im a t eh lik e le r m e v c u t o l a c a k t ır . O y sa b i z z e n g i n l e r i n , k e n d i m i z i ç i n i s t e y e c e ğ i m i z b i r ş e y y o k t u r . B a r ış, k e n d i y o l u n d a v e i h t i r a s l a r ın d a n a r ın m ış o l a r a k y ü r ü m e k te o la n in sa n l a r t a r a f ın d a n g ü cü m ü z; b iz i d iğ e r le r in in z o r l a m a k t a d ır . B iz l e r , k o r u n a c a k t ır . B iz im t e p e sin d e y e r a lm a y a b e r a b e r i n d e k i l e r i i l e b a r ış i ç e r i s i n d e y a ş a y ıp g i d e n z e n g i n i n s a n l a r g i b i y i z . VVINSTON CHURCHILL G ir iş T ar ih , z am an e k se n in in far k lı p e r iy o t lar ın a d ü şe n k ı sım lar ı p ak e t le n m iş o lar a k h u z u r u m u z a çık m az; p ar ç alan am az b ir b ü t ü n d ü r . Bu ö z e lliğim gö z a r d ı e t m e k , p ar ç alay ıp p ak e t le r e y e r le şt ir m e k v e h e r p a k e t in için d e k in i b ü t ü n d e n b a ğım sız o lar a k in c e le m e k , ge r çe k le r e z a r a r v e r m e k siz in d ah a iyi an la şılm ala r ın ı k o lay laşt ır ab ilir . Bö y le si b ir p e r iy o t ik in c i D ü n y a Sa v a şı ile b a şla m ışt ır ; b u d ö n e m d e “Bir le şik D e vle t le r d ü n y a m e se le le r in in ç ö z ü m ü n d e , câr i d ü z e n in t e sisin d e ve d e v am ın ın t e m in in d e h e ge m o n ik gü ç o la r a k gö r e v alm ışt ır .” (Sa m u e l H u n t in g t on , H ar v ar d Ü n iv e r sit e si’n d e p r o fe sö r v e d ış p o lit ik a d a n ışm a n ı.) Sö z k o n u su d ö n e m , d e v le t d e st e k li k ap it a list d ü n y an ın e k o n o m ik gü c ü n ü n ; Bir le şik D evlet ler , Ja p o n ya v e A lm an y a’n ın lid e r liği alt ın d a k i A v r u p a’n ın e lin d e t o p la n d ığı ü ç k u t u p lu b ir y ap ılan m ay a d ö n ü şm e siy le n i- D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL h ay e t b u lm u şt u r . So v y e t le r Bir ligi’n e ge lin ce ; h e m e n K ü b a fü ze k r izin in ar d ın d an n e d e n li gü ç sü z o ld u ğu p e k d r a m a t ik b ir t ar zd a o r t ay a çık m ış; 1 9 5 0 ’li y ıllar d a z ir v e sin e u la şa n e t k ile m e ve c ay d ır m a k ap asit e sin in b ir h e gem o n ik gü ce y a k ışm a y a c ak se v iy e d e o ld u ğu an laşılm ışt ır . T ü m b u n la r ın y an ı sır a e k o n o m in in d u r gu n lu k d ö n e m i n e gir m e si, “e n d ü st r i so n r a sı” m o d e r n iz asy o n safh asın a ge çm e m e se le sin d e o r t ay a çık a n y e t e r sizlik le r v e gid e r e k ar t an say ıd a k e sim in t o t alit e r y ö n e t im in k o y d u ğu k ısıt la m alar a k ar şı t avır alm ay a b a şla m a sı, y ö n e t im le r ü z e r in d e k i iç b a sk ılar ı ar t ır m ışt ır . A çık ça v e k ısa c a ifad e e d e ce k o lu r sak : “ A B D i ç i n A v r u p a ve Ja p o n y a , ış ığ ı g i d e r e k sö n en S o v y e t l e r B i r l i ğ i ’n d en d a h a b ü y ü k b i r t eh d it o l u ş t u r m a k t a d ır . ” Bıı ge lişm e le r 1 9 7 0 ’li y ıllar ın so n lar ın d a iy isin d e n gü n ışığın a çık m ışt ı, n e v ar k i A BD ’n in k ü r e se l h ü k ü m r an lı ğın ın d e v am ım v e silah e n d ü st r isin e ak an k ay n ak lar ın sü r e k liliğin i sa ğlay a b ilm e k iç in y ü r ü t ü le ce k o lan p o lit i k a lar a sa ğla m b ir ge r e k ç e , işe y a r a r b ir d e st e k ge r e k m e k t ey d i: A r aç o lar ak , ask e r î g ü c ü n ü h e r gü n b ir az d a h a ar t ır d ığı, Bat ı m e d e n iy e t i iç in k o r k u n ç b ir t e h d it o lu şt u r d u ğu im a jı ile d o n at ılm ış So v y e t le r Bir liği fo t o ğr afı k u l lan ıld ı. Bu illü zy o n lar ın a r t ık gü n ü m ü z d e ge çe r liliği k a l m am ışt ır , ge le ce k on yıl iç e r isin d e işe y ar ar lılığın ı b ü t ü n ü y le k ay b e d e ce k t ir . Bu a r a d a b ir ö n ce k i p ar a gr a ft a sö z ü n ü e t t iğim iz gö zle m le r , e lle t u t u lu r ge r ç e k le r m e r t e b e sin e y ü k se le ce k t ir . Sa v a ş so n r a sı d ö n e m in b u st an d ar t m o d e li, ay n ı z a m a n d a , d ev le t y ö n e t im in in v e id e o lo jik y ap ısın ın n asıl işle d iği, k u r a llar ın ın n e le r o ld u ğu k o n u su n d a d a b ize 10 G İR İŞ sağlık lı fik ir le r v e r m e k t e d ir . D ev le t i y ön e t en ler , p r o g r am la r ın a m e şr u t iy e t k az an d ır m a k , y ap t ık lar ın ı o n a y lat m a k iç in “gü v e n lik ” k av r a m ın ı sü r e k li o lar ak gü n d e m d e t u t m u şlar d ır . İler i sü r ü le n ge r e k çe ler , m aa le se f; n ad ir e n y e t e r in ce in c e le n m işt ir . D e n iz aşır ı ü lk e le r d e y ü r ü t ü le n m ace r a lar a v ey a y e r e l e k o n o m iy e t u zlu y a p at lay a n m ü d ah ale le r e h alk ı r a zı e d e b ilm e k , d e st e ğin i ala b ilm e k iç in gü v e n lik le r in e y ö n e lik t e h d it le r m a n z u m e si sık sık t e z gâh a çık ar ılm ıştır . İşin ilgin ç y an lar ın d an b ir i, b ir sü r e so n r a k u r d u k la r ı t e zgâh a b iz z at t e zgâh t ar lar ın ın d a in a n m ay a b a şla m a sı o lm u şt u r . Sav aş so n r a sı y ü r ü t ü le n p o li t ik ala r ı b iç im le n d ir e n t e m e l fak t ör ler , d ev le t in b iz zat k e n d isin in ve h iz m e t in d e b u lu n d u ğu ö ze l se k t ö r ü n e fe n d ile r in in e m r in e am ad e k ü r e se l b ir sist e m i t e sis e t m e k ve d e v am lılığın ı sa ğla m a k , h alk ın d e st e ği ve d e v le t t ar a fın d a n gar an t i e d ilm iş p az ar lar ın su n d u ğu h ay at ö p ü c ü k le r iy le zin d e liğin i k o r u m a k o lm u şt u r . G e r e k ü lk e için d e , ge r e k ü lk e d ışın d a b u h e d e fle r e u la şılm a sın d a P e n t ago n so n d e r e ce ö n e m li b ir r o l ü st le n m işt ir . So vy e t t e h d id i b a h an e sin i b ü y ü k b ir u st alık la k u llan m ışt ır . So v y e t le r Bir liği’n d e n ve d iğe r d ah ili ve h ar ici d ü şm an lar d a n d alga d a lga ge lm e k t e o ld u ğu iler i sü r ü le n t e h d it le r in d o z a jı m e v c u t d u r u m a gö r e ay a r lan m ışt ır .2 Bu y o ld a st r at e jik t e o r i v e p o lit ik a âlim le r i b o lc a k u l lan ılm ış; y aşa n m ak t a o lan p r a t iğe b u k işile r in ge r e k li t e o r ik d e st e ği v e r m e si sağlan m ışt ır . İk in c i D ü n y a Sav aşı so n r a sın d a b a şlay ıp 1 9 7 0 ’li y ılla r ın so n la r ın a k ad a r d e v am e d e n ; A BD ’n in d ü n y an ın b ü y ü k b ir k ısm ın a sa h ip b u lu n d u ğu ve k ar şısın d a k e n d i gü cü y le m ü t e n asip b ir gü c ü n m e v cu t o lm ad ığı b ir z a il D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL m an d ilim i var d ır . Bu d ö n e m i h e r k e sin isim le n d ir d iği g i b i isim le n d ir m e m iz d e , So ğu k Sav aş d ö n e m i d e m e m iz d e b ir sa k ın c a y o k t u r . A n cak ; ü z e r in d e y e t e r in ce d ü şü n m e d e n , y er el gü çle r in çık a r lar ı d o ğr u lt u su n d a b iç im le n d i r ilm iş id e o lo jik y a p ısın ı k av r a m ad an y o lu m u z a d e v am e t m e m iz d o ğr u o lm ay acak t ır . Kit ab ım ız d a in ce le y e ce ğim iz t e m alar d an b ir i, d ü n y a n ın d ü z e n in d e o r t ay a çık a n d e ğişik lik le r in ö n e m i v e y an sım a lar ı o lacak t ır . M e se le y i in ce le r k e n A BD ’n in iz le d iği p o lit ik a lar a v e b u n la r d an en fazla e t k ile n e n le r e ise ö ze l b ir ö z e n gö st e r e ce ğiz . “So ğu k Sa v a ş so n r a sı” u lu sla r a r a sı sist e m d e ç ar p ıc ı b ir d e n ge siz lik m e v cu t t u r . Ek o n o m ik d ü z e n ü ç k u t u p lu , fak at ask e r î d ü z e n t e k k u t u p lu d u r . Bir le şik D ev le t ler , k ü r e se l ö lçe k t e ask e r î gü ç u y gu lam a ist e k v e p o t a n siy e lin e sa h ip b ir ic ik v ar lık t ır . So v y e t ler Bir liği’n in ç ö k ü şü ile b u ist ik am e t t e k i im k an lar a d ü n le k ıy a sla n a m a y ac a k k ad a r ar t m ışt ır . N e v ar k i ik in c i D ü n y a Sa v a şı’n m b it im in d e n b u y an a sü r d ü r d ü ğü se fan ın ar k asın ı ge t ir e b ilm e si gid e r e k gü çle şm e k t e d ir . E k o n o m ik gü ç t a r a fın d an d e st e k le n m e y e n ask e r î g ü c ü n ; b a sk ı ve sö m ü r ü ar ac ı o la r a k k u lla n ım k a p a sit e si p e k sın ır lıd ır . Ku llan an la r ı m a c e r a c ı d u r u m u n a d ü şü r e b ilir , “T osy a’ya, p ir in c e gid e y im d e r k e n e v d e k i b u lgu r d an o lu n m a sı”, al t ın d an k a lk ıla m a z fe lak e t le r in d e p r e m in e t u t u lm ası k aç ı n ılm az olab ilir . U lu sla r a r a sı sist e m in b u ö z e llik le r i; e n d ü st r i gü çle r i n in So v y e t le r Bir liği’n in ç ö k ü şü n e , So ğu k Sa v a ş’m ilk y ıl lar ın d a A BD ’n in m u h t e lif ask e r î o p e r asy o n lar ın a, P an a m a’n ın işga lin e v e Ku v e y t ’in I r a k t ar afın d an işga lin e k ar şı gö st e r d ik le r i r e ak siy o n lar d a k e n d isin i a ç ık ç a gö st e r 12 G İR İŞ m işt ir . So n ö r n e k t e , e k o n o m ik gü c ü n ü ç k u t u p lu , ask e r î gü c ü n t e k k u t u p lu o lm a sın d an k a y n a k la n a n t an siy o n k e n d isin i iy isin d e n b e lli e t m işt ir : A sk e r î m ü d ah ale n in d o ğu r m a sı o la sı fe lak e t m e r t e b e sin d e k i so n u ç la r ın ın a k la ge t ir ilm e sin e b ile iz in v e r m e y e n A BD h ü k ü m e t i, t e k ç ö z ü m y o lu n u gü ç k u lla n m a k t a ar am ışt ır . Başk alar ın ın d ip lo m a t ik - b a n şç ı çö z ü m le r ar a m a sın a fır sat v e r m e m iş tir. U lu sla r a r a sı b ir p lat fo r m d a fak at A BD ’n in ask e r î g ü cü n e ge r e k k a lm a d a n m e se le n in ç ö z ü lm e sin e e n ge l o l m a k iç in e lin d e n ge le n i y ap m ış v e b a şa r ılı d a o lm u şt u r .3 D e ğişe n d ü n y a d ü z e n in d e Bir le şik D ev le t le r in m u k a y e se li ü st ü n lü ğü a sk e r î sa h a d a d ır v e ABD h âle n b u k u l v ar ın t a r t ışm a gö t ü r m e z b ir in cisid ir . D ip lo m a si ve u lu s la r a r a sı h u k u k k u r alla r ı, k e n d i çık a r lar ın a t er s d ü şt ü ğü n o k t a d a n it ib ar e n can sık ıcı b ir e r m a n z u m e k o n u m u n a d ü şü r ü lü v e r m e k t e d ir . H it ler d ah il o lm a k ü ze r e d ü n y a m e se le le r in in ç ö z ü m ü n d e ak t if o lar a k r o l alm ak ist e y e n h e r o y u n c u n u n ; şid d e t ve ce b ir k u lla n m a k y er in e d ip lo m a t ik y o llar ı v e u z la şm a ar ay ışlar ın ı t er cih e d e r gö r ü n m e le r in in ge r çe k le r i giz le m e k am ac ın d an öt ey e git m e d i ğin e , t ak k e n in ç o k ge çm e d e n d ü şü p k e lin gö r ü n d ü ğü n e şah it o lm ak t ay ız. A BD ’n in gü n ü m ü z d e k i gü ç ala şım ın ın y a p ısı; m e se le le r e ç ö z ü m ge t ir m e k am ac ıy la h e m e n sila h a sa r ılm asın a n e d e n o la c a k m ah iy e t t ed ir . A BD ’n in e k o n o m i ala n ın d a t e k t ab an ca o ld u ğu gü n le r e ge r i d ö n m e si ar t ık so n d e r e c e zo r d u r , ask e r î a la n d a k i h e ge m o n y asın ı ise h ale n sü r d ü r m e k t e d ir v e b ö y le k a lm a k için d e k im se n in o n a y ın ı alm a d u r u m u n d a d e ğild ir . Bu açm azın so n u ç lar ın d a n b ir i, ü lk e için d e o r t ay a ç ık a c ak e k o n o m ik sık ın t ılar ın y ö n e t im ü z e r in d e k i o lu m su z b a sk ısı, b ir b a ş 13 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL k a sı ise sü p e r gü c ü n t ü m d ip lo m a t ik k an allar ı t ık ay a r ak h er işi silah zo r u y la ve t e k b aşın a çö zm e y o lu n a y ö n e l m e sid ir . Kör fe z k r izi b u m e se le le r i gü n d e m e ge t ir m işt ir . Ku v e y t ’te ö ze l çık ar lar ı b u lu n a n İn gilt e r e h ar iç, d iğe r e n d ü st r iy e l gü ç le r çö z ü m ü gü ç k u lla n ım ın d a ar am a h u su su n d a ist e k siz d a v r an m ışlar d ır . W ash in gt o n ’d a ise u z u n sü r e b ir k ar ar sız lık h ü k ü m sü r m ü şt ü r . Sav aş işi t e h lik eli b ir işt ir n e v ar k i ask e r i gü ç gö st e r isin d e b u lu n m a d a n m e se le y i çö zm e y i d e A BD ’n in k o n u m u ile b a ğd a şt ır m a k m ü m k ü n gö z ü k m e m e k t e d ir . Sav aşın m aliy e t in in o y u n d a r o l ala n la r t ar afın d an p a y la şılm a sı, fak at a sk e r i gü c ü n ö z ü n ü n A BD ’n e ait o lm a sın ın k e sin lik le sa ğla n m a sı y ö n e t im ce b e n im se n m işt ir . Kr iz e , Ir ak ’a u y gu la n a c a k m ü e y y id e ler y o lu y la ç ö z ü m a r a m a k ist e y e n le r le sila h z o r u y la ç ö z ü m ö n e r e n le r a r a sın d a k i m ü cad e le y i, at e şle o y n a m ay ı t er cih e d e n le r k a z an m ışlar d ır . G e ç m işt e Bir le şik D e v le t le r ’in ve şe r ik le r in in ; k e n d i le r in i ço ğu k e z “siy ase t e n g ü ç sü z ” (b ir b a şk a d e y işle m ü d ah ale y e h az ır la n d ığı b ir o la y d a d e st e ğin d e n y o k su n ), ask e r î ve e k o n o m ik ala n d a ise gü çlü o ld u ğu n u gö r d ü ğü n e ve so n u ç alm ak için b u so n ik i silah a sık ç a m ü r ac aat e t t iğin e şah it o lm ak t ay ız . U lu sla r a r a sı y asa lar a gö r e y ü r ü t ü le n b a r ışç ıl ça b a la r a t e r ö r ü , ask e r î gü c ü , e k o n o m ik p o t a n siy e lin i b u la şt ır d ığın ı b iliy o r u z. E k o n o m ik sa h ad a zay ıflam asın ın , e lin d e n b u ça r p an ın sa b u n k ö p ü ğ ü gib i k ay ıp git m e sin in b ir so n u c u o la r a k silah a d a h a sık ç a b a ş v u r u r h âle ge ld iğin i gö r ü y o r u z . Bir le şik D ev le t le r ’in sila h z o r u y la çö zü m ü r e t t iği o lay lar d an en so n ik isi O r ta A m e r ik a ve Kö r fe z’d e o lm u şt u r : 14 G İR İŞ Siy ase t b ilim ciler ve d an ışm an lar , “b izim ih t iy aç la r ım ız ” ile “b izim ist e k le r im iz ” ar asın d a b ir m e safe b ır ak ır lar . Bu n lar d an ilk in in O r t a d o ğu ’d a t e zah ü r e t t iğin i gö r m e k t eyiz. Bu b ö lge d e z e n gin p e t r o l y at ak lar ı var d ır . İ k in c isi n in ise O r ta A m e r ik a’d a t e zah ü r e t t iğin i gö r ü y o r u z . O r ta A m e r ik a’n ın n e st r at e ji v e n e d e e k o n o m i aç ısın d a n b ir ö n e m i y o k t u r ; ö z e lliği, A BD ’n in ge le n e k se l h ü k ü m r a n lık sın ır lar ı içe r isin d e b u lu n m a sın d a n k ay n a k lan m ak t a d ır . Sad e ce “ist e k le r im iz ” sö z k o n u su ise t ak t ik t e r cih ler d e ğişik lik le r göst e r e b ilir . Sü r e k li o lar a k t ar t ışm a k o n u su y ap ılan O r t a d o ğu ’d a k i “ih t iy aç la r ım ız ” ise A BD ’n in b ö l ge ü z e r in d e k i m u t la k h ak im iy e t in i sü r d ü r m e k ve b ir b a şk a sın ın v ar lığın a r ıza gö st e r m e m e k y o lu n d a k i ir ad e sin e m e şr û iy e t k a z a n d ır a c a k k ad ar h ay at îd ir . ABD b u b ö lge d e n e y e r li v e n e d e y ab an cı b ir gü c ü n y e şe r m e sin e izin v e r m e z. Bö lge d e b u lu n a n p e t r o lü n ü r e t im i ve d a ğıt ı m ı b ü t ü n ü y le A BD ’n in k o n t r o lü alt ın d a o lm alıd ır . K u r u lan t e zgâh t a k e n d isin d e n v e y er li y ab an cı o r t ak lar ın d a n gay r isi yer alam az. Bu ge r ç e k , b u d o k t r in “U lu sla r a r a sı İlişk ile r in Bir in ci A k siy o m u ” o lm a m e r t e b e sin d e d ir . Bi r in c i p e t r o l k r izi e sn a sın d a b u y o ld a y ap t ığım u y ar ılar ı o lay lar t ek e r t e k e r d o ğr u la d ı.4 U lu slar a r a sı sist e m in b u ö ze llik le r i z am an iç e r isin d e k e n d i b a h a n e sin i d e ü r e t m iş, Bir le şik D e v le t le r ’in d ü n y a yı t er b iy e e t m e sin in p e k t ab iî b ir o lgu o ld u ğu n u d ille n d ir e n le r in say ısı h ız la ar t m ay a b a şlam ışt ır . Bu t ü r id e o lo ji k sap lan t ılar , b e y n e v u r u lan b u k ağılar sö k ü lü p at ılm a d ık ça n e ge çm işi an la m a k v e n e d e ge le ce ği k e st ir m e k m ü m k ü n o lm ay ac ak . “Yen i D ü n y a D ü z e n i” ge r ç e k t e n b i ç im le n m e k t e d ir , So v y e t le r Bir liği çö k m ü şt ü r . 15 N ü fu z D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H A YA L alan lar ı y e n id e n b e lir le n m e k t e d ir . ABD , d ü n y a n ın t ü m ü n e h ü k m e d e b ile c e k b ir a sk e r î g ü c ü n m ü m e ssili o lar a k t ar ih sah n e sin e çık m ış b u lu n m ak t a d ır . So v y e t le r Birliği’n in b o şa lt t ığı alan lar A BD , A lm an y a v e Ja p o n y a iç in cazip çe k im m er k e zle r id ir . Bu ise A BD ’n in so r u m lu lu k ve ih t isa s alan ın a gir en b ir m e se le o lar a k k ar şım ız a çık m ak t ad ır . N e v ar k i, e k o n o m isin d e k i zay ıflık lar , gö r e v in i y e r in e ge t ir m e sin i gü çle şt ir m e k t e d ir . A BD ’n in t ar ih î gö r e v in i sü r d ü r m e sin i ist e y e n le r fat u r a n ın b a şk a la r ı t ar afın d an ö d e n m e sin i ist e m e k t e d ir le r . D e vle t Ba k a n ı Law r an ce Eagle b u r ge r , Ko n gr e ’d e y ap t ığı b ir k o n u şm a d a d o ğm ak t a o lan Yen i D ü n y a D ü z e n i’n in d ip lo m a sin in p r a t iğin e y e n i b ir k av r a m ı ge t ir d iğin i, d ü ze n in k o r u n m a sı için A BD ’n in y ap a c ağı m ü d a h ale le r in fa t u r a sın ın b u işt e n çık ar sa ğla y a n d iğe r le r i t ar afın d an ö d e n e c e ğin i ifad e et m işt ir . U lu sla r a r a sı e k o n o m ik ilişk ile r sa h a sın d a p e k sa y gın b ir o t o r it e , Kö r fe z Kr izi’n in , A BD ’n in u lu sla r a r a sı ilişk i le r t ar ih in d e b ir d ö n ü m n o k t a sı o lu şt u r d u ğu n u , A BD ’n in ask e r î gü c ü n ü n u lu sla r a r a sı d e st e k gö r e n b ir t icar î m al h alin e ge ld iğin i, u lu sla r a r a sı fin a n s k ay n ak lar ın a sa h ip b ir p o lis gü c ü n e d ö n ü şt ü ğü n ü sö y le m e k t e d ir . Bazı A m e r ik alıla r ın m e se le n in m o r al b o y u t u ile ilgile n m e si; o r d u lar ın ın b ir p a r a lı ask e r le r gü r û h u h âlin e ge t ir ilm e sin d e n e n d işe d u y m a sı y an k ı y ap m am ak t a d ır . 1 9 9 0 ’lı y ıllar d a b a şk a r e a list ik se çe n e k le r m e v c u t d e ğild ir . Bat ılı e n d ü st r i d e v le r i v e ö ze llik le y e r e l o r t ak la r ı iç in iy i o lan ın , c ü m le âle m iç in iy i o ld u ğu v ar sa y ılm ak t a d ır .3 M u h a fa z ak âr b ir gaz e t e n in e k o n o m i se r v isin in şe fi, m e se le n in ö z ü n ü şö y le ö ze t le m e k t e d ir : 16 G İR İŞ “G ü v e n lik p az a r ın d ak i t e k e l d u r u m u m u z u k u lla n ıp A v r u p a v e Ja p o n y a ’d a n e k o n o m ik ç ık a r la r sağlam alıy ız. A BD , Bat ı’n m gü v e n lik p az a r ın d a t e m e l t aşı d u r u m u n d a d ır v e b u p az a r d a ABD ile a şık at m ay a ist e k li g ö z ü k m e m e k t e d ir . Ö y le y se , ask e r î gü c ü m ü z ü n , k ir alay an ın h iz m e t in e am a d e b ir şir k e t gib i k u lla n ılm a sın d a b ir sa k ın c a o la m a z .” Bu r ad a “şir k e t ” k e lim e si y e r in e “şâ k î ” k e lim e sin i k u l la n m a k b e lk i b ir az ay ıp k a ç a b ilir am a ç o k d ah a u y gu n d ü şe c e ğin d e n e m in im . Yazar sö z le r in e şö y le d e v am e d i y or : “Biz e H e siy e n sıfa t ın ı lây ık gö r en le r , y an i p ar a k a r şılı ğı h e r işi y ap m ay a h az ır in sa n la r o ld u ğu m u z su ç la m a sı n ı y ap a n la r b u lu n acak t ır . O y sa o n u r lu , ç o k iyi e ğit ilip d o n a t ılm ış, fin a n sm an k ay n ak lar ı sa ğla m , it ib ar ı y ü k se k b ir gü ç iç in b u t ü r su ç lam ala r ın b ir d e ğe r i o lam az. H er k im n e sö y le r se sö y le sin , b iz le r y u m r u k la r ım ız ı sık ıp p a z ar lık m a sala r ın a in d ir m e k ü z e r e h az ır b u lu n m alıy ız . Av r u p a v e Ja p o n y a ’d an v e r d iğim iz h iz m e t in b e d e lin i a lm a lıyız. T ah sila t ım ız ı d o lay lı y o llar d an ge r çe k le şt ir e b ilir iz, d o ğr u d a n d o ğr u y a d a y ap a b ilir iz. A m a m u t lak a y ap m alı yız. M e v c u t r o lü m ü zü d e ğişt ir m e m iz d e sö z k o n u su o la b ilir . A n c a k b u d e ğişik lik , d ü n y a e k o n o m isin in k o n t r o lü n ü d e , e lim ize ge çir d iğim iz gü n m ü m k ü n o lab ilir .6 H e r k e s t ar afın d an b u k ad a r aç ık ça ifad e e d ilm e m e k le b ir lik t e sö z ü n ü e t t iğim iz b u gö r ü şle r y ö n e t im t ar afın d an d a b ü y ü k ö lçü d e b e n im se n m e k t e d ir v e fiilî o lar a k so n u ç lar ım Kö r fe z Kr izi e sn a sın d a gö st e r m işle r d ir . ABD d ü z e n e m p o z e e t m e , ist ik r a r ı k o r u m a gö r e v in i d iğe r z e n gin ü l k e le r in m a d d î v e m an e v î d e st e k le r i ile sü r d ü r m e lid ir . 17 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL P et r ol ze n gin i ü lk e le r in e lle r in d e k i p e t r o - d o lar lar m u t la k a am a m u t la k a ve o lu k - o lu k ABD b a n k ala r ın a ak ıt ılm alıdır. P ar ale l y er el ge lişm e le r fo t o ğr afa b ir b a şk a b o y u t e k le m e k t e d ir . ABD işç i b ö lü m ü ve d iğe r ar aşt ır m a gr u p lar ı; b ilim ad am lar ın d a n y ö n e t icile r e , t e k n isy e n le r d e n se k r e t er ler e k ad a r ge n iş b ir y e lp az e ü z e r in d e d e ğişe n v asıflı e le m an sık ın t ısın ın gid e r e k ar t t ığın a d ik k at i çe k m e k t e dir ler . R e agan d ö n e m in d e b a şlat ıla n so sy al v e e k o n o m ik p o lit ik alar ın e ğit im sist e m in d e o r t ay a çık a r d ığı ç ö k ü n t ü n ü n , alt y ap ıd a o lu şa n y e t e r sizlik le r in b u d u r u m a n ed e n o ld u ğu n u iler i sü r m e k t e d ir le r . ‘Kö t ü gid işin ö n ü , g ö ç m e n y asalar ın d a d e ğişik lik , y ap ıp ü lk e y e d ö n ü k b ey in gö ç ü n ü ce sar e t le n d ir m e k su r e t iy le alın a b ilir ’ gö r ü şü d e y e t e r in ce sağlık lı d eğild ir . Bu y o l d e n e n ir se k alit e li e m e ğin b e d e li y ü k se le c e k , so n u ç t a u lu sla r a r a sı d ü z e y d e iş y ap an fir m alar ; ar aşt ır m a, ü r ü n ge lişt ir m e v e t asar lam a, p az a r lam a ve d iğe r b e n z e r i faaliy et le r in i y ab an cı ü lk e le re k ay d ır acak lar d ır . Kalit e siz e m e k için e k m e k , p ar a için h e r işi y ap m ay a r azı o lu n m a sı h alin d e u laşılab ilir d u r u m a ge le ce k t ir . Bu t ü r b e k le n t ile r in ge r ç e k le n m e si d u r u m u n d a ge n e l m an z a r an ın ar z e d e c e ği d e h şe t i t ah ayy ü l e d e b ilm e k h iç d e z o r o lm a sa ge r ek t ir .7 Bu so r u lar , m u h t e lif y o llar d a n ile r id e k i b ö lü m le r d e t e k r ar t e k r ar gü n d e m e ge tir ile ce k le r d ir . D o ğu ve O r t a A v r u p a’d a gö z le d iğim iz h alk h ar e k e t le r in in b a şar ısı, d ü n y a ge n e lin d e ö z gü r lü k ve d e m o k r a si y o lu n d a v e r ile ge lin m iş b u lu n a n b it m e k t ü k e n m e k b il m e z m ü c ad e le le r in t ar ih î b ir so n u cu d u r . T ü m t ar ih b o y u n c a b u y o ld a e ld e e d ile n b a şar ılar ; b ir d ü z e n k u r m a , 18 G İR İŞ m u t e d il b ir ik lim o lu şt u r m a ve so n u ç it ib ar ıy la im t iy aza y ö n e lik t e h d it le r i sın ır lam a ve ca y d ır m a am aç lı ça b a la r a h ız k azan d ır m ışt ır . So n u ç alab ilm e k için iz le n e n y o llar p e k ge n iş b ir y e lp az e ü z e r in d e y e r alm ak t ad ır ; ç o k ge n iş k a p sa m lı şid d e t h ar e k e t le r in d e n so n d e r e ce ılım lı k o n t r ol ar aç la r ın a k a d a r p e k ço k v asıt a so n u ç ala b ilm e k için d e vr ey e so k u lm u şt u r . Bu y ö n t e m le r ar a sın d a d e ğe r y ar gıla r ın ın y ap ılan d ır ılm asın ı, am e lî se ç e n e k le r i8 ve d ü şü n c e le r i v e in an çlar ı k o n t r o l alt ın d a t u t m ak iç in alın an t e d b ir le r i say a b ilir iz. D e m o k r a t ik t o p lu lu k lar d a d ü şü n c e k o n t r o lü k av r am ı - veya d e m o k r a t ik b ir t o p lu lu k t a se ç e n e k le r in h iy e r a r şik v e b a sk ıc ı ö ze l k u r u m la r v asıt a sıy la y ap ılan d ır ılm ası- ilk n azar d a çe lişk ili b ir d u r u m gib i gö zü k e b ilir . Bir t o p lu lu k , b ir e y le r in in t o p lu m m e se le le r in d e ü st le n e b ild iği a k t if r o l d e r e ce sin d e d e m o k r at ik t ir . D ü şü n ce le r i k o n t r o l al t ın d a t u t u lu y o r sa , se çe n e k le r i b ir ile r i t ar a fın d a n sın ır lan d ır ılm ışsa o y n a d ık lar ı r o lü n an lam lı b ir r o l o ld u ğu n u sö y le m e k d o ğr u o lm az. Ko n t r o l, k o n t r o lö r le r in ve h iz m e t in d e b u lu n d u ğu k e sim in e lin d e d em e k t ir . Ö t e si k u r u gü r ü lt ü d ü r , so n u c a e t k isi o lm ay an v ar ıv er - ge live r e y le m ler idir. Ve işt e b u b ir çe lişk id ir , ö zle b ir zıt laşm ad ır . Bu n a r ağm e n , k u r u m sa l ar açlar ın p r at iği o lan se çe n e k le r e e sa slı k ısıt la m a la r ge t ir d iği t o p lu m lar d a b ile d ü şü n c e le r in k o n t r o l alt ın d a t u t u lm asın ın ge r e k liliğin e in an a n ço k gü çlü b ir e n t e lle k t ü e l k e sim m e vcu t t u r . Bu t ü r fik ir le r v e y an sım alar ın ın e n ge lişm iş o ld u ğu ü lk e m u h t e m e le n A BD ’dir. Ö z gü r lü k le r sö z k o n u su ik e n p e k ço k b a k ım d an p e k ç o k ü lk e d e n d ah a im r e n ilir b ir d u r u m d a o ld u ğu gö r ü n t ü sü n ü t ü m d ü n y ay a y an sıt m ak t ad ır . 19 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL Ö z gü r lü k v e k o n t r o lü k o n u su , ile r le y e n b ö lü m le r d e ele ala ca ğım ız t e m alar d an b ir b a şk a sı o lacak t ır . İ lk ve so n b ö lü m d e ö ze t le m e y e ça lışt ığım ız m e se le le r le ilgili b az ı gö z le m le r im iz y e r alm ak t ad ır . Bö lü m 2 ’d e n it ib ar e n y e n i y e n i b içim le n m e y e b a şla y a n k o şu lla r k a r şısın d a e t k e n v e e d ilge n k e sim le r in , A BD y ö n e t im in in h u zu r lar ın a ge le ce k o lan b e k le n t ile r in v e p r o b le m le r in an alizin i y a p ac a ğım : G e r i k ala n b ö lü m le r d e am e lî d e m o k r a si k av r a m ı, h a lk h ar e k e t le r in e v e ö z gü r lü k ar ay ışlar ın a k ar şı t a k ın ıla n v e çe şit li ö r n e k le r d e k e n d in i e n ça r p ıcı h aliy le se r gile y e n t av ır in ce le n e ce k t ir . Ö r n e k ler , O r t a A m er i k a’d an v e sa v a ş so n r a sı A v r u p a’sın d a n se ç ilm iş o lm a k la b e r ab e r d iğe r b ö lge le r e d e k o la y c a ge n e lle şt ir ile b ilir . İz le n e n p o lit ik a lar so n d e r e ce ge n e ld ir v e k u r u m sa l k ö k le r e sah ip b u lu n m ak t a d ır . K a sım 1 9 9 1 ’d e k it ab a e k le d iğim “So n sö z ” b ö lü m ü n d e Kö r fe z ’d e v e so n r a sın d a o lan lar ı ele ald ım , b u n lar ı y er el v e d ış p o lit ik a y ı y ö n le n d ir e n k u r u m sa l fak t ö r le r e m o n t e e t m e y e çalışt ım . Bu k o n u lar ı şim d iy e k a d a r y az d ığım m u h t e lif k it a p la r d a in ce le d im . Bu n lar a y e r i ge ld ik ç e b a şv u r a ca ğım . Bu r a d ak i m alz e m e , k ısm e n Z e t a ( Z ) M a g a z i n e ’d e 1 9 8 8 ’d e n b u y an a y ay ın la n a n m ak ale le r e , ge n e l o lar a k d a b a sılm a m ış b e lge le r e ; v ey a b u d ö n e m d e y ap ılm ış v e b ir k ısm ı k o n fe r an s n o t u o lar a k y ay ın la n m ış k o n u şm a lar a d a y an m ak t ad ır . Bu n lar ö ze n le gö z d e n ge ç ir ilm iş, t e k r a r d a n k a çın m ak iç in e ld e n ge le n y ap ılm ış, b a z ı e k le m e le r ge r çe k le şt ir ilm işt ir . A r a lık 19 90 20 GİRİŞ D ip n o t la r 1. O z a m a n y a p ı la n t a r t ı şm a la r iç in T o w ar d s a N e w C o l d W ar (P a n t h e o n , 1 9 8 2 ) a d lı e se r im e b a k ın ı z . A y n ı k o n u ile ilg ili d iğ e r ik i ç a l ı şm a m şu n la r d ı r ; T u r n in g t h e T i d e ( S o u t h E n d , 1 9 8 5 ) ; O n P o w e r a n d I d e o l o g y ( So u t h E n d , 1 9 8 7 ) , A lı n t ı y a p ı l m ı ş ifa d e M : J . C r o i se r ; S. E H u n t i n g t o n v e J . W a t a n u k i t a r a fı n d a n h a z ı r la n a n r a p o r d a d ır . R a p o r u n b a ş l ı ğ ı, T h e C r isis o f D e m o c r a sy ( N e w Y o r k U n iv e r sit y ; 1 9 7 5 ). 2. N o t ( l ) i n r e fe r a n sla r ın a v e W illia m A . Sc h w a r t z v e C h a r l e s D e r b e r ’in N u c l e a r S e d u e t i o n (U n iv e r sit y o f C a lifo r n ia , 1 9 9 0 ) b a şl ı k l ı a r a şt ı r m a sı n a b a k ın ız . 3 . T h o m a s F r i e d m a n , “Be h in d B u sh ’s H a r d L i n e ”, N YT , A ğ u s t o s 2 2 , 1 9 9 0 . A lt ın c ı B ö lü m e v e B ir in c i B ö lü m ü n b e şin c i k ı sm ı n a b a k ın ı z . 4 . “T h e I n t e r im A g r e e m e n t ” , N e w P o l i t i c s, n o 3 1 9 7 6 . T o w ar d s a N e w C o l d W ar ’u n II v e 8 n u m a r a l ı b ö l ü m l e r i n e b a k ın ı z . “İ h t iy a ç la r ” v e “i st e k l e r ” t e r im le r in in a r a sı n d a k i fa r k m a n l a şı l m a sı n ı k o l a y la şt ı r a c a k m u h t e l i f ö r n e k le r i b u r a l a r d a b u la c a k sı n ı z : 5. M a r y C u r t i u s, “U S a sk s a l li e s t o h e lp p a y fo r it s c o n t i n u e d l e a d e r sh i p ” BG , E y lü l 2 0 ; D a v id H a le , K e m p e r F in a n c ia l Se r v ic e s ( C h i c a g o ) n u n b a ş e k o n o m ist i , “H o w t o p a y fo r t h e g l o b a l p o l i c e m a n ” , F i n a n c i a l T i m e s (L o n d o n ) , K a si m 2 1 , 1 9 9 0 . 6 . W illia m N e ik ir k , “W e ar e t h e w o r ld ’s g u a r d i a n a n g e l s” , C h i c a g o T r ib u n e e k o n o m i k e sim i, E y lü l 9 , 1 9 9 0 . 7. AP, C o r n e ll Ü n iv e r sit e si E n d ü st r i v e i şç i İ lişk ile r i O k u lu t a r a fın d a n h a z ı r la n a n b i r r a p o r , E y lü l 9 , 1 9 9 0 . 8 . Bu m o d e lle r in a y r ın t ılı v e a n l a şı l ı r b i r a n a liz i v e k a p i t a l i st d e m o k r a si i ç in d e k i y e r i iç in Jo s h u a C o h e n v e Jo e l R o g e r s’in O n D e m o c r a s y (P e n g u in , 1 9 8 2 ), b a şl ı k l ı ç a l ı şm a sı n a b a k ın ı z . 9 . B u n la r ı n a r a sı n d a N o t ( l ) d e sö z e d ile n le r v ar d ır . A y r ıc a şu k a y n a k l a r a b k z .: P o l i t i c a l E c o n o m y o f H u m a n R i g h t s (E d w a r d S. H e r m a n ile , 2 c ilt ) ( So u t h E n d , 1 9 7 9 ) ; F a t e f u l l T r i a n g l e ( So u t h E n d , 1 9 8 3 ) ; ( K a d e r Ü ç g e n i , İ le t işim yy., 1st. 1 9 9 3 ); P i r a t e s a n d E m p e r o r s (C l a r e m o n t , B l a c k R o se , 1 9 8 6 ) ; ( İ m p a r a t o r l a r v e K o r s a n l a r , A k a d e m i y ay ., 1st. 1 9 9 3 ) ; C u l t u r e o f T e r r o r i sm ( So u t h E n d , 1 9 8 7 ) ; ( A B D T e r ö r ü : T e rö riz m K ü l t ü r ü , P ın a r y ay ., M a r t 1 9 9 1 ) M a n u f a c t u r i n g C o n se n t ( E . S . H e r m a n ile b ir lik t e ) (P a n t h e o n , 1 9 8 8 ) ; N e c e s s a r y I l l u si o n s (So u t h E n d , 1 9 8 9 ); ( M e d y a G e r ç e ğ i , T ü m z a m a n l a r y ay ., 1st. 1 9 9 4 ). 21 So ğ u k Sa v a ş: G e r çe k ve Fan t e zi o ğu k im se , iç e r id e y aşad ığım ız gü n le r in en ö n e m li o lay ı o lar a k So ğu k Sa v a ş’ın so n b u lm asın ı gö st e r m e k t e d ir . D o lay ısıy la ö n ü m ü z e şu b ü y ü k so r u y u k o y m u ş o lm ak t ad ır : Sır ad a n e v ar ? Bu so r u y a y an ıt v e r e b il m e k için ö n ce So ğu k Sa v a ş’m n e o ld u ğu so r u su n a aç ık lık ge t ir e lim . Bu t e m e l so r u y a ik i far k lı aç ıd a n y ak la şa b il m e k o lasıd ır . Bu n lar d an b ir i, ç o ğu n lu ğu n ü ze r in d e m u t ab ık k ald ığı d e ğe r le n d ir m e d ir ; İ k in c isi ise t ar ih î ge r çe k le r e b a k m a k t a n ib ar e t olacak t ır . Ç o ğu d u r u m d a o ld u ğu gib i b u d u r u m d a d a b u ik i far k lı y ak laşım , t ar zı far k lı so n u ç lar ı b e r ab e r in d e get ir e cek le r d ir . I. İ d e o lo jik Bir Yap ı O la r a k So ğ u k Sa v a ş Ko n v an siy o n e l an lay ışa gör e So ğu k Sav aş, ik i sü p e r gü ç ar asın d a k i b ir ça t ışm a d an b a şk a b ir şe y d e ğild ir . Bu n ok 23 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL t ad a n it ib ar e n far k lı y o r u m la r o r t ay a çık m ak t ad ır . Ç o k k im se t ar afın d an k a b u l gö r e n O r t o d o k s v e r siy o n a gör e So ğu k Sav aş, So vy e t sald ır gan lığı ve b u n u k o n t r o l alt ın d a t u t m ak ist e y e n A BD ’n in u ğr a şılar ın ın b ir h ar m an ıd ır . Ç a t ışm an ın b ir t ar afın d a b ir “k â b u s” , ö t e y an ın d a ise “ö z gü r lü k le r in sa v u n u c u su ” var d ır. Bu t e r im ilk k e z 19 9 0 se n e sin d e Ko n gr e ’d e y ap t ığı b ir k o n u şm a d a V aclav H av e l t ar afın d an k u lla n ılm ış, d in le y e n le r in c o şk u n alk ış lar ıy la k ar şılan m ışt ır . D ah a so n r a k i y ıllar d a aşır ı sa ğc ı Jo h n Bir ch So cie t y ’n in m e n su p la r ı, sağcı fu n d am e n t alist v aizle r , lib e r al A m e r ik alı ay d ın lar t ar afın d an sık ç a t e laf fu z e d ilir o lm u şt u r .1 Bir b a şk a gö r ü şe gö r e So v y e t t e h d id i b ir p ar ç a fazla ab ar t ılm ışt ır . A slın d a t e h lik e b iz im san d ığım ız k a d a r b ü y ü k d eğild ir . ABD p o lit ik a lar ı, sam im i n iy e t li o lm ak la b e r ab e r b ir y an lış an lam a v e an alit ik h at a ü z e r in e in şa o lu n m u şlar d ır . İşi d a h a d a ile r i gö t ü r e n b ir b a şk a gö r ü şe gör e , sü p e r gü ç le r a r a sın d a k i ç at ışm a, için d e A BD ’n in d e b iz z a t r o l ald ığı b ir sü r t ü şm e n in ü r ü n ü o la r a k o r t ay a ç ık m ışt ır v e A BD ’n in k a b a h a t i So v y e t le r in k in d e n d ah a az o lm ad ığı gib i çat ışm a b ir “k â b u s” ile “ö z gü r lü k le r in sa v u n u c u su ” a r a sın d a k i b ir ç a t ışm a d eğild ir , ç o k d a h a k a r m a şık b o y u t lar ı o lan b ir d id işim d ir : O r ta A m e r ik a’d a ve Kar a ib le r ’d e o lu p b it e n le r b u id d ian ın can lı şah it le r id ir . Tüm gö r ü şle r in ü z e r in d e m u t a b ık k a ld ığı n o k t a, A BD ’n in k u şa t m a v e c ay d ır m ay ı e sa s alan b ir p o lit ik a y ı k e n d isin e r e h b e r e d in d iğid ir . Ve n ih ay e t So ğu k Sav aş so n b u lm u ş, d ü n y a ik i h a sım d a n b ir in e k alm ışt ır . G alip , O r t o d o k s v e r siy o n a gö r e h e r n o k t a y a n ü fu z e d e b ilm e d u r u m u n d a d ır ar t ık . 24 SO Ğ U K SA V A J: G E R Ç E K V E F A N T E Z İ O r t o d o k s v e r siy o n , N isa n 1 9 5 0 ’d e h e m e n Ko r e Sa v a şı ö n ce sin d e y ay ın lan a n ABD So ğu k Sav aş d o k ü m a n ın d a , N SC 6 8 ’d e y er ala n gö r ü şle r i b e n im se m e k t e , “So ğu k Sav a ş’m , ö z gü r d ü n y an ın h ay at t a k alıp k a lm a m a sın ın so n u c u n a b a ğlı b ir ge r ç e k sa v a ş” o ld u ğu y o lu n d a k i in a n c ı h ar ar e t le sa v u n m a k t a d ır .”2 Bu ifad e ler , ge r e k O r t o d o k s v e r siy o n u n So ğu k Sa v a ş’a y ö n e lik k o n v a n siy o n e l d e ğe r le n d ir m e sin in ilk iz le r in i y an sıt m ası v e ge r e k se b u id e o lo jik y ap ılan m alar ın ö t e sin d e gizle n e n t ar ih i ge r çe k le r e ışık t u t a b ilm e si a ç ısın d a n ü z e r in d e d ik k at lic e d u r u lm a sı n ı ge r e k t ir e ce k n it e lik t e d ir . T em el sav ın isk e le t in i o lu şt u r an fik ir , a n c ak b ir p e r i m asalın d a y er alab ile c e k k a d a r ço cu k su d u r . D ü n y ad a zıt k u t u p lar d a y er alm ış ik i b ü y ü k gü ç var d ır. Kö şe le r d e n b ir in d e şe y t an ; d iğe r in d e ise m e lek . Bu ik i v ar lık ar a sın d a b ir u z laşm a sö z k o n u su o lam az: Şe y t an , t ab iat ı ica b ı d ü n y an ın t am am ım e lin e ge çir m e y i h e d e fle m e k t e d ir . M e le ğin v ar lığın ı sü r d ü r e b ilm e si, işle v le r in i y e r in e ge t i r e b ilm e si an ca k ve a n c a k şe y t an ın b ü t ü n b ü t ü n y o k e d il m e si, şe y t an lığın k ö k ü n ü n k u r u t u lm asıy la m ü m k ü n d ü r . N SC 6 8 ’d e y aza r P au l N it ze şö y le d e m e k t e d ir : K r e m lin , h e n ü z k e n d i k o n t r o l ü a lt m a g i r m e m i ş t o p r a k l a r ü z e r i n d e h ü k ü m r a n o la n y ö n e t i m l e r i n t a m a m ım y a y e r le b i r e t m e k y a d a b ü t ü n ü y l e k e n d i k o n t r o l ü a lt m a a lıp k ö le l e şt ir m e k t e n g a y r i si n i a r z u e t m e m e k t e d ir . K e n d i si n i b u h e d e fe n işa n l a m ı ş, t ü m y a p ı sı n ı b u a m a ç d o ğ r u l t u su n d a b i ç i m l e n d i r m i şt i r .” “ K ö le le şt ir ile n d e v le t le r in a sl ı g ö r e v i ö z g ü r l ü ğ ü n se si n i k e sm e k o la c a k t ır . K r e m lin , b ir e y le r in e lin d e b u l u n a n g ü ç l e r in t a m a m ın ın k ö le d e v le t le r in e lin d e t o p la n m a sı n ı h e d e fle m e k t e d ir . Bö y le c e y e r y ü z ü n d e k e n d i m u t la k o t o r it e sin i h ü k ü m r a n k ılm a y ı t a sa r la m a k t a d ır . Şe y t a n , g ü c ü n ü si l a h t a n a lm a k t a d ır . Bu n e d e n le u z l a şm a y o lla r ın ı a r a m a k , a n l a şa r a k b a r ı ş a u la şı l a b il e c e ğ i n i u m m a k h a y a ld ir . 25 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL O y sa ABD için d u r u m t am t e r sin e d ir . “ABD ’n in am a cı, in sa n ın o n u r lu ve d e ğe r li b ir v ar lık o ld u ğu k ab u lü ü ze r in e in şa e d ilm iş b u lu n a n ö z gü r t o p lu m u m u z u n b ü t ü n lü ğü n ü v e d e v am lılığım sağla m ak t ır . Bu d e ğe r le r in t ü m d ü n y ad a h ay at b u lm a sın a y ar d ım cı o lm ak t ır .” Bizim t o p lu m u m u z d a “sın ır sız b ir h o şg ö r ü ” , “y asalar a r iay e t ” “y ay ılım lı b ir far k lılık lar y e lp a z e si,” “h e r b ir ey in k e n d in i ö z gü r ce ifad e e d e b ile ce ği, k e n d in i ge lişt ir e b ile ce ği b ir o r t am ı o lu şt u r u p d e v am ın ı sa ğla m a k o n u su n d a k ar a r lılık ” var d ır . İ n sa n lar k o r k u t u lm a z , far k lı o lan lar ce z alan d ır ıl m az. A n t ip at ik ge le n fik ir le r b ile h ü sn ü k ab u l gör ü r . T o p lu m u m u z u b iç im le n d ir e n d e ğe r y ar gılar ım ız ar asın d a “ö z gü r lü k ilk e si, h o şgö r ü ilk e si, b ir e y in ö n e m i ve h ak k ın ar zu y a ü st ü n lü ğü ilk e si” var d ır . “D ü n y ay a b a k ı şım ız d a k i h o şgö r ü m ü z cö m e r t v e y ap ıc ı k at k ılar ım ız, u lu sla r a r a sı ilişk ile r d e k i gö z ü t o k t u t u m u m u z k ar şım ız d a b u lu n a n la r ü z e r in d e p e k ö n e m li e t k iler y ap a c ak ö z e l lik le r im izd ir . Bu v a sıflar ım ız d an d o lay sız o lar a k fay d a lan m ış b u lu n a n la r k e n d ile r in i so n d er ece şa n sla h isse t m e lid ir le r . Bizd e n u z u n sü r e d ir y ar ar la n a n ve In t er -Am er ican sist e m in i o lu şt u r m u ş b u lu n a n Lat in A m e r ik a, sö z ü n ü e t t iğim iz şan slı b ö lge le r e b ir ö r n e k t ir .” A y d ın lık v e k ar a n lık a r a sın d a ç at ışm a “so n d er ece ö n e m lid ir , y aln ız ca C u m h u r iy e t im iz i d e ğil b izzat m an e v iy at ım ız ı y o k e tm e yi h e d e fle m e k t e d ir .” “Bağım sız k u r a m la r a d ü n y a ge n e lin d e y ö n e lik b ir sald ır ı v ar d ır .” “Ko n u m u z , t ü m in san lığa v e çık a r lar ım ız a y ö n e lik b u sa ld ı r ılar k a r şısın d a lid e r r o lü n ü ü st le n m e m iz i k aç ın ılm az k ılm a k t a d ır .” “Ö yle b ir o r t am o lu şt u r ab ilm e liy iz k i A m e r ik an sist e m in in y e şe r ip b o y at m ası m ü m k ü n o lsu n .” 26 SO Ğ U K SAVAŞ: G E R Ç E K V E F A N T E Z İ “H e r h an gi b ir y e r d e b u lu n a n h e r h an gi b ir ö z gü r k u r u m u n y e n ilgiy e u ğr a t ılm a sı d e m e k , h e r k u r u m u n y e n ilgi ye u ğr at ılm a sı d e m e k t ir .” “D ü n y an ın en u z a k k ö şe le r i b i le y ö n e t im im iz d ışın d a k a lm a m a lıd ır .” “A lm an y a gib i, Ja p o n y a gib i ö n e m li sa h ala r ın , b ö lü n m ü ş b ir d ü n y ad a t a r a fsız b ö lge le r o lar a k k a lm a sı ç o k zar ar lıd ır ; b u , Kr em lin ’in d ü n y ay a e ge m e n o lm a p lan ın ın b ir p a r ç a sıd ır .” So v y e t le r ’in M ih v er k u v v e t le r in ce işin in b it ir ilm e sin d e n b e ş se n e so n r a, b u n lar ın A BD ’n in h ü k ü m r a n lığı alt ın d a v e So v y e t sist e m in in h o r t la m a sın ı im k an sız k ıla c a k b ir t ar z d a b ir a r ay a ge t ir ilm e si ger ek ir. “Sist e m im iz in b ü t ü n lü ğü n ü n v e h ay at iy e t in in t ar ih i m iz in h içb ir d ö n e m in d e o lm ad ığı k a d a r ç o k t e h d it alt ın d a o ld u ğ u ” v ar sa y ım ın ı k ab u l e t t ik t e n , d u r u m u n , b a ğım sız lık sa v a şı v e r d iğim iz gü n le r d e k in d e n , İn giliz b ir lik le r in in 1 8 1 4 ’d e W ash in gt o n ’u işga l e t t iği d ö n e m d e k in d e n d ah a k ar a n lık o ld u ğu n u id d ia e t t ik t e n so n r a y ap ılac a k iş, so n d e r e c e cid d i t e d b ir le r i gü n d e m e ge t ir m e k o lacak t ır . G ü n e y Ko r e ’n in işga li, Kr e m lin ’in d ü n y ay ı işga l n iy e t in in ilk ay ağı o lar ak t a k d im e d ild i ve ask e r i h ar ca m alar h e m en d ö r t k at m a çık a r ıld ı. Ko r e ’n in k ad e r i ü z e r in d e Kr e m lin ’in ü st le n m e y e n iy e t le n m iş o ld u ğu r o l n e o gü n aç ık lığa k a v u şm u şt u , n e d e b u gü n aç ık lık k az an ab ilm iştir. H e r şe y t o z - d u m an içe r isin d e o lu p bit ti. Bir y a n d an silah lan m an ın h ız lan d ır ılm ası y o lu n d a c o şk u lu çağr ılar y ap ılm ış, ö t e y an d an ö z gü r lü k şa m p iy o n u n u n h e r b a k ım d an k ö le d e v le t le r in h er b ir in d e n d a h a gü ç lü o ld u ğu ge r çe ği gö z d e n ır ak t u tu lm am ışt ır . D ü şm a n ın gü c ü ile ilgili v er ile r ab ar t ılm ış, gü ç k ıy aslam alar ın ın sağlık lı b ir t ar zd a y ap ılab ilm e sin i e n ge lle m e k iç in su la r 27 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL b u la n d ın lm ışt ır . Z ih in le r i k ar ışt ır m a y ö n t e m i So ğu k Sa v a ş b o y u n c a u y gu la n m ışt ır . Ya y ın lan an v e r ile r b ile A BD ’n in ask e r î b ü t ç e sin in So v y e t le r in a sk e r i b ü t ç e sin i ik iy e k at lad ığın ı, e k o n o m ik gü c ü n ü n ise d ö r t k a t d ah a fazla o ld u ğu n u gö st e r m e k t e d ir . So ğu k sav a şın b aşlan gıç y ıllar ın d a Bat ı A v r u p a’n ın e k o n o m ik gü c ü n ü n Sovy et le r ’in v e y an d aşla r ın ın t o p la m e k o n o m ik g ü c ü n d e n d ah a fazla o ld u ğu n u b iliy o r u z . Bu ik i zıt k u t b u n sah ib o ld u ğu ask e r i ik t isa d i gü çle r i a r a sın d a k i d e n ge siz liğe k a r şın k ö le d e v le t le r in y ığın la av an t ajı v ar d ı. Ç o k ge r i k alm ış o ld u k la r ı iç in ç o k azla, ç o k fazla şe y y ap ab iliy o r lar d ı; g ü ç sü z lü k le r i gü çle r iy d i, so n u ç alıcı silah lar ıy d ı. H e m cü ce y d i, h e m sü p e r m e n . H an gi ö lçü y e v u r sa n ız b iz d e n fe r sa h ge r i id i; fak at ak ıl alm az b ir sü r a t v e ak ıl alm az b ir giz lilik le ar d a r d a sa h n e le d iği ak ıl alm az t a k t ik le r i sa y e sin d e y e n ilm e z , y e n ile m e z o lu y o r d u . P e k e sn e k t i, p e k e t k ili b ir sa v a ş m ak in e si ve e ze n - t ü k e t e n b ir gü ç t ü . Bir b a şk a p r o b le m ise b u can d ü şm an ım ız ın ö z gü r d ü n y ad a k e n d isin e t ar aft ar b u lab ilm e siy d i. Ö z e llik le A sy a’ d a ilgi gö r ü y o r d u . A v r u p a’yı sa v u n m ak , A fr ik a’d a , A sy a’d a v e Lat in A m e r ik a’d a ö z gü r lü k le r in h ay at b u la b ilm e sin i sağla y a b ilm e k iç in Kr em lin ’in d işin i t ır n ağın ı sö k m e liy iz . Bu n u n iç in d e ask e r i h ar ca m alar ı o la b ild iğin e ar tır m alıy ız. A m an sız d ü şm a n ı m ızın ö lü m ü a n c a k b u y o ld an ge r çe k le şe b ilir . G ö r e v im iz, d ü n y an ın t am am ın ı k o n t r o lü m ü z alt ın d a b u lu n d u r m ak t ır ; b u h e d e n le a sk e r i g ü c ü m ü z ü n r a k ib i m izin a sk e r i gü c ü n ü n ç o k ö t e sin d e o lm ası n o r m al k a r şı lan m alıd ır , So v y e t le r ’in a sk e r i g ü sü b iz im k in d e n ç o k az d ır am a sa v u n m a , ge r e k sin im le r in d e n d e fazlad ır . Geç28 SO Ğ U K SAVAŞ: G E R Ç E K V E F A N T E Z İ in işt e k a lm ış v e So v y e t le r ’in gü v e n liğin i t e h d it e d e r m a h iy et t e ge lişm iş h e r h a n gi b ir o lay y a şa n m ış d eğild ir . O y sa b iz i h a r k ö şe n in ge r isin d e d ü şm a n la r ım ız b e k le m e k t e dir. A sk e r i gü ce , y aln ız ca ca n av ar lar a k a r şı k e n d im iz i sa v u n m ak iç in d e ğil ay n ı z am an d a d ış p o lit ik a m ız a d e st e k olm ad ı aç ısın d a n d a ge r e k sin im im iz v ar d ır . H alk la ilişk i le r d ik k at e alın m alı, ask e r i y ığm ağım ız ı sa v u n m a am a cıy la o lu şt u r d u ğu m u z a k a m u o y u in an d ın lm alıd ır . D ü şm an lar ım ız ın b iz i b ir ç a t ışm a y a m e c b u r e t m e si d u r u m u n d a sa v u n m a d u r u m u n d a k alm am alıy ız , sa ld ı r an t ar af b iz o lm alıy ız . Kr e m lin ’in h ü k ü m r a n lık ala n ın d a k alan y ö n e t im le r i çö k e r t m e k , t a r a fım ız a ge çm e le r in i sa ğ la m a k iç in b u r a la r d a fe sat t o h u m lar ın ı y e şe r t m e liy iz, ç ö k ü şle r in i h ız lan d ır m alıy ız v e b u n u sa v a şa k a d a r işi gö t ü r m e d e n b aşa r m alıy ız. U z la şm a y o lu n a git m e m e liy iz, am a ge r e k t iğin d e k am u o y u n u y an ım ız a ç e k m e k iç in ö y le y ap ıy o r gib i gö r ü n m e liy iz. H e r t ü r lü t ar t ışm a o r t am ı, m e v c u t d u r u m u n k o şu lla r ın ın h alk a a şik a r k ılın m ası o lu r k i b u n u n so n u ç la r ı h ay ır lı o lm ay ab ilir . A n c ak d ü ş m an ım ızın işin i t am am ıy la b it ir d ik t e n , d e ft e r in i iyice d ü r d ü k t e n so n r a m asa y a o t u r ab ilir iz. Bu t e m e l gay e le r e u laşa b ilm e m iz iç in k e n d i içim iz d e k u v v e t li o lm a lıy ız . “A çık t ar t ışm a o r t am ı, h o şgö r ü , m u h ale fe t ” b o y u t u n d a k i aşır ılık lar b iz im z aa flan m ız d ır . Bu z aaflar ım ız ı gid e r m e liy iz. T o ler an s ih t iy ac ı ile b a sk ı ih t i y acı a r a sın d a k i far k ı ö ğr e n m e liy iz. Bu d e m o k r a t ik y aşa m t ar zın ın ö n e m li v asıflar ın d an b ir id ir . İ şç i b ir lik le r im izi, siv il k u r a m la r ım ız ı, o k u llar ım ızı, k ilise le r im iz i v e m ad y an m t am am ın ı Kr e m lin ’in şe y t an i e m e lle r in d e n u z a k t u t m alıy ız. Kr e m lin b u u n su r lar ı ay ak lan d ır m ak , e k o n o 29 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL m im iz i, k ü lt ü r ü m ü z ü ve siy a si y ap am ızt alt ü st e t m e k için k u lla n m ay ı am aç lam ak t ad ır . Ver giler ar tır ılm alıd ır . A sk e r i am aç lı o lm ay an fe d e r al h ar ca m alar k ısıt lan m alıdır. A sk e r i b o y u t u o lm a y an p r o je le r in h ay at a ge ç ir ilm e si e r t ele n m elid ir . Bu a sk e r i k e y n e sy e n p o lit ik alar a , y e r e l e k o n o m iy e d e can lılık k az an d ır a ca k t ır . Bu t ü r faaliy e t le r in e k o n o m id e se r t d ü şü şle r e e n ge l o lab ild iği b ir ge r ç e k tir. A m e r ik an h alk ı fe d ak ar lık y ap m alıd ır . D isip lin li d a v r an m alıd ır . Bazı çık a r lar ın d an v az ge çm e y e r ıza gö st e r m e lid ir . Kar şılığın d a d ü n y a lid e r i b ir ü lk e n in v at an d aşı o lm a n ın k e y fin i sü r e ce k le r d ir . Ek o n o m ik d u r gu n lu ğu n ü st e sin d e n ge lm iş o lacak lar d ır . A sk e r i sist e m ar acılığıy la e n d ü st r ile r in i ge lişt ir m iş o lm a n ın t ad ın a v ar acak lar d ır . Ö z gü r t o p lu m u n am ac ın d ak i asale t ve k ö le d e v le t in y ap ısın d ak i şe y t a n ilik b u n la r ın fıt r i ö ze llik le r id ir ve t ab i at lar ın ın b ir n et icesid ir . Bu id d ia la r ı d o ğr u la m a k için t a r ih e v e b e lge le r e b a k m a k ge r e k m e z. Bize d ü şe n , d o ğ r u lu k la r ın ı t ah k ik e t m e d e n k a b u l e t m e k o lm alıd ır . A k sin e ö r n e k ge t ir en ler e, t er s t e r s k o n u şa n la r a ö n e m v e r m e m e lidir . Sav lar ım ızın d o ğr u o ld u k la r ın ı gö st e r e n ö r n e k le r e ge r e k y o k t u r . D ü şü n c e d ü z e y in d e t u t m am ızd a, fazla k u r c a la m a d an d o ğr u lu k la r ın a v at an ın ve m ille t in b ö lü n m e z b ü t ü n lü ğü n e zar a r ge lm e m e si iç in in an m am ız d a y ar ar var d ır. Bu k av r a m lar h alk a b e n im se t ilm iş, ist e n d iği gib i d ü şü n ü r - k o n u şu r h ale ge t ir ilm işt ir . F o r e i g n A f f a i r s ’i n e d it ö r ü W illiam H y lan d , İ lk b ah ar 19 9 0 n ü sh asın d a y ay ın la n an b a şm a k a le sin d e ge n e l a n la y ışı şö y le t e sp it e t m e k t e dir : 30 SO Ğ U K SAVAŞ: G E R Ç E K V E F A N T E Z İ So n e lli se n e .iç e r i sin d e A BD 'n in d ı ş p o l it i k a sı m u h a lifle r in d e n v c d ü şm a n l a r ı n d a n g e le c e k o l a sı t e h d it le r e g ö r e b iç im le n d ir ilm işt ir . P e ar l H a r b o r b a sk ı n ı n d a n b u y a n a B ir le şik D e v le t le r sü r e k li o l a r a k y a sa v a şl a r ı n y a d a ç a t ı şm a l a r ı n o r t a sı n d a y a şa m ı şt ır . So n y a r ım a sı r d a B ir le şik D e v le t le r d ı ş p o l it i k a sı n ı ilk k e z y e n i d e n o l u ş t u r a b ilm e şa n sı n ı y a k a l a m ı ş b u lu n m a k t a d ı r . Ve a r t ık So ğ u k Sa v a ş’ın s o ğ u k n e fe sin i e n se si n d e h i sse t m e d e n d ı ş p o l it i k a sı n a y ö n v e r e b ilm e d u r u m u n d a d ır . 1 9 4 1 ’d e n b u y a n a A BD ’n in b a şı n d a n d e r t e k si k o lm a m ışt ır . Ö n ü m ü z d e y e n i b i r d ö n e m a ç ılm ışt ır . U m u d u m u z , b a şı m ı z a y e n i ç o r a p l a r ı n ö r ü lm e m e sid ir . A BD a c a b a u z u n sü r e e v in d e k a la b i l e c e k m i? B ir le şik D e v le t le r i n ö n ü n d e 1 9 4 5 ’cle b i r se ç e n e k l e r d e m e t i v a r d ı. O g ü n d e n b u y a n a b u t ü r b ir şa n s ilk k e z k a p ı m ı z ı ç a lm a k t a d ır . A m e r ik a v e m ü t t e fik le r i So ğ u k Sa v a şı k a z a n m ışla r d ı r ... Bu h e sa b a gö r e b iz G ü n e y V ie t n am ’ı işga l e d e r k e n ö n ü m ü z d e k i alt e r n at if y o llar m e v cu t d e ğild i. Bu işga le e lim iz m ah k û m id i. 1 9 5 4 ’te G u at e m a la ’n ın d e m o k r a t ik k ap it a list h ü k ü m e t in i d e v ir ip o gü n d e n b u y an a ü lk e n in y ö n e t im in i eli k an lı k at ille r e b ır ak ır k e n d e, 1 9 6 0 ’t an b u y an a K ü b a ’d a ve 19 8 0 ’d e n b u y an a N ik a r a gu a ’d a t ar ih in t an ık o ld u ğu e n k an lı t e r ö r ist o p e r a sy o n la r ı y ü r ü t ü r k e n d e , Lu m u m b a ’y ı ö ld ü r m e n in ve y e r in e ağz ın d a n b al d e ğil am a k an d a m lay an M o b u t u ’yu ge t ir m e n in y o llar ım ar ay ıp b u lu r k e n d e v e n ih ay e t T r u jillo, So m o z a, M ar co s, D u valier , gü n e y k ü r e n in ge n e r alle r i, Su h ar t o , G ü n e y A f r ik a ’n ın ır k çı y ö n e t icile r i v e d a h a n ice le r in e ar k a çık ar k e n d e ö n ü m ü z d e b a şk a se ç e n e k y o k t u . Yap t ık lar ım ızı y ap m ay a k a d e r b izi m a h k û m e t m işt i. O y sa şim d i d ü ş m an y e n ilm işt i. Ba şım ız a b e la a ç ılm asa su lh iç e r isin d e y aşay ab ilir d ik . N e v ar k i d e m o k r a si aşk ım ız , b a şk a ü lk e le r i d e d e m o k r a sin in n im e t le r in d e n fay d a lan d ır m a y o lu n d ak i azim ve k ar ar lılığım ız ge n e b a şım ız a iş aç ac ak gib i gö z ü k m e k t e d ir . Kö t ü ad am ın e lin d e n zav allı k ızı 31 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H A YA L k u r t a r m ak ge n e film in b a ş o y u n c u su n a d ü şe c e ğe b e n z e m e k t e d ir .4 Ö n ü m ü z d e ilk k e z b ir d e n fazla se ç e n e k v ar d ır ve lib e r a l h ü m a n ist le r in t av siy e si d o ğr u lt u su n d a h ar e k e t ed er , Ü ç ü n c ü D ü n y a’d a y ap ıcı p r o gr am la r ı u y gu lam ay a k o y a b ilir iz v e y a t u t u c u la r a u y ar , y a r d ım e t m e y e d e ğm e z b u y ö r e in sa n la r ın ı y o k su llu k la r ı ile b a şb a şa b ır ak ab ilir iz. G e o r gia Ü n iv e r sit e si U lu sla r a r a sı v e M u k a y e se li H u k u k M e r k e zi y ö n e t ic ile r in d e n T h o m a s Sc h o e n b a u m ise “d a h a iyi ay a r lan m ış v e ç e şit lilik ar z e d e n p o lit ik a la r ın ” Ü ç ü n c ü D ü n y a ’m n k a r m a şık h e t e r o je n b ö lge le r in e u y gu lan m a sın ı t av siy e e t m e k te d ir . So v y e t sald ır gan lığın ın e zi ci b a sk ısı alt ın d a ge çir d iğim iz u z u n y ıllar b o y u n c a y ap ı cı p o lit ik a lar iz le y e b ilm e şa n sım ız o lm am ışt ı. O y sa şim d i So ğu k Sa v a ş n ih ay e t le n m iş v e zafe r i iy i Ç o c u k k az an m ış b u lu n m ak t a d ır . So v y e t le r in , Ü ç ü n c ü D ü n y a ü lk e le r in d e k i k o m ü n ist ay ak lan m alar a v e t o t alit e r r ejim le r e y ö n e lik u z u n so lu k lu d e st e k k a m p a n y a lar ın a so n v e r m e sin i b e k le y e b ilir iz . Bu , b ize , iz le m e k z o r u n d a k a ld ığım ız t at sız p o lit ik a lar a so n v e r m e şa n sın ı b a h şe d e c e k b ir ge lişm e d ir . K o m ü n iz m in ge n işle m e faaliy e t le r i ar t ık so n b u ld u ğu n a gö r e , b iz d e, ç ab alar ım ız ı b u y o ld a çık a r d ığı m ız e n ge lle r d e n b a şk a o lu m lu alan la r a k an a liz e e d e b ili r iz. 5Kam u o y u n d a n ge le n se sle r d e N SC 6 8 ’d e ile r i sü r ü le n g ö r ü şle r i d e st e k le r m ah iy e t t e d ir . Ö z e llik le Sov y e t le r Bir liği’n in v ar lık n e d e n in in gay r ısm a v e h ak lar ın a t e ca v ü z o ld u ğu y o lu n d a k i in a n ç , so n d e r e ce y ay gın b ir d e st&k b u lm u şt u r . Lib e r a l e k o lü n ile r i ge le n sim alar ın d an b ir i o lan siy a si t ar ih çi Jo h n Le w is, Bo lşe v ik ih t ilalin d e n h e m e n so n r a m ü t t e fik le r in o lay a m ü d ah ale d e b u lu n m a32 SO Ğ U K SA VA Ş: G E R Ç E K V E F A N T E Z İ lar m ın b ir sav u n m a h ar e k e t i o ld u ğu n u ile r i sü r m e k t e d ir . Aym gö r ü şü p a y la şan W o od r ow W ilso n , Bat ı’n m a m ac ı n ın R u s h alk ın ın e lin d e n k e n d in i y ö n e t m e h ak k ın ın alın m asın a e n ge l o lm a k o ld u ğu n u ile r i sü r m e k t e d ir . F a k a t b iz im b e lir le d iğim iz isim le r in z o r k u lla n a r ak iş b a şı n a ge t ir ilm e sin in n asıl o lu p d a R u s h alk ın ın k e n d i y ö n e t icile r in i se ç m e si o lar ak n it e le n d ir ile b ild iği so r u su n u y a n ıt sız b ır a k m ak t a d ır : Bat ı’n ın m ü d a h a le sin in sa v u n m a k ar ak t e r li o ld u ğu n u id d ia e t m e k t e , ge r e k ç e o lar a k d a y e n i So v y e t y ö n e t im in in y aln ız ca Bat ı’m n d e ğil t ü m d ü n y a ü lk e le r in in iç işle r in e m ü d ah ale y e h az ır lan d ığı, a m ac ı n ın k a p it a list d ü n y ay ı t am am e n y ık m a k o ld u ğu y o lu n d a k i sav ın ı ile r i sü r m e k t e d ir . . “Bir le şik D ev le t le r ’in gü v e n liği t â 1 9 1 7 ’d e n b u y an a t e h d it alt ın d ad ır , 1 9 5 0 ’d e n b u y an a d e ğil. O gü n d e n b u y an a So v y e t le r ’e y ap ılan h er m ü d ah ale sa v u n m a am aç lı dır, d e v r im le r in i b ize b u la şt ır m alar ın a e n ge l o lm ay ı h e d e fle m e k t e d ir .”6 G a d d is’in ç a ğd a ş y o r u m u , Bat ı’n m Bo l şe v ik d e v r im i k a r şısın d a t ak ın d ığı t av r ın fe lse fe sin i y an sıt ır m ah iy e t t ed ir . A BD ’n in M o sk o v a’d a ü st d ü z e y d e g ö r e v alm ış d ip lo m at lar ın d an b ir i o lan D e w itt C. P o o le , “Bo lşe v ik le r in A m acı N e: Ö ze llik le D ü n y a D e v r im i ile İl gili H ed e fle r i N e le r d ir ?” k o n u lu b ir k o n fe r a n sa v e r d iği b ild ir id e “A BD ’n in h ay at î gö r e v in in , d ü n y a ge m isin i, b ir k ıy ısın d a y e d i b a şlı Sicily a can av ar ın ın ; d iğe r k ıy ısın d a ise Bo lşe v ik can av ar ın ın b u lu n d u ğu d ar a cık b ir su y o lu n d a n e m n iy e t iç e r isin d e ge çir m e k o ld u ğu n u ” y az m ak t ad ır. P o o le ’a gö r e u lu sa l d e ğil u lu sla r a r a sı b ir k ar a k t e r e sa h ip b u lu n a n Bo lşe v ik h ar e k e t , t ü m d ü n y a y ö n e t im le r i n i b a sk ısı alt ın a alm ak ist e m e k t e d ir . 7 Bu n e d e n le Sicily a 33 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL ca n av ar ın d a n d ah a t e h lik e lid ir . D ü n ya ik i ö lü m d e n b ir i n i t er cih e t m e k d u r u m u n d a k alır sa Bo lşe v iz m i t er cih et m e m e lid ir . O xfo r d ’lu t ar ih çi N o r m a n St o n e, So ğu k Sa v a ş’m o r iji n i ü z e r in d e cid d i b ir ar a şt ır m a y ap m an ın ge r e k li o ld u ğ u na b ile in a n m a m a k t a d ır ; So v y e t le r ’in k a r a k t e r in in 1 9 4 0 ’lar d a y aşa n a n So ğ u k Sav aş y ıllar ın ın v ar lık n e d e n i n i b a şlıb a şm a o lu şt u r m a y a y et e r li o ld u ğu k an aat in d e d ir . So v y e t le r in D o ğu A v r u p a’d a n ç e k ilm e si; sila h gü c ü n ü sa v u n m asın a a n c ak y e t e c e k se v iy e y e in d ir m e si v e e k o n o m ik o lan ak lar ın ı z o r la m a y a c a k p o lit ik alar izle m e y e b a ş lam ası; ask e r î gü c ü So v y e t le r in ço k ü z e r in d e o lan , h e r t ü r lü sald ır ıy ı k e n d i m e şr u m ü d afa ası iç in y a p t ığın ı ile r i sü r e n ve y asa l h ak k ı sa y a n Bat ı’y ı t at m in e t m e y e y e t m e m işt ir .8 J3 a t ı’m n gü n d e m in d e k i m e se le , So v y e t le r in k e n d i için d e v e d ü n y a ge n e lin d e e st ir d iği r ü z gar la r ı k e sm e k v e k ay d a d e ğe r m ik t a r la r d a silah in d ir im in e git m e k d e ğild ir . M e se le , Bat ı’n m k a fa sın d a o lu şt u r d u ğu So ğu k Sa v aş k av r am ı ve So v y e t le r ’in v ar lık n e d e n in e k a r şı t ak ın d ığı tavır dır . So l k e sim d e d e ay n ı r ü z gar la r e sm e k t e , ay n ı t e zgâh lar d a ay n ı t ü r d e n k ilim le r d o k u n m ak t a d ır . New P e p ııb l i c ’ in b a ş e d it ö r ü H e n d r ik H er t zb er g, “R e v iz y o n ist le r in ağzı k alab alık , n e d e d ik le r i an laşılm ıy o r . So ğu k Sa v a ş’m e sa s n e d e n i t o t alit e r y ö n e t im d ir , d ah a d o ğ r u su t ot alit e r d o y u m su z lu k t u r . ” d e m e k t e d ir . D ah ild e So v y e t t o t alit a r izm i “h e r şe y e k ad ir ; h e r şe y i gör e n , d e h şe t li ak ıllı, h er t ü r lü b e şe r i ge r e k sin im e ce v ap v e r e b ile ce k p o t a n siy e le sah ip , d o lay ısıy la k e n d isin e r a k ip h er t ü r lü k u r u m u y e r le b ir e d e b ile ce k b ir c ih a n p e h liv an ı” o lar a k t ak d im e d il 34 SO Ğ U K SA VA Ş: G E R Ç E K V E F A N T E Z İ m işt ir . D ışar d a ise d iğe r t ü m so sy al v e p o lit ik sist e m le r in fe v k in d e b u lu n d u ğu , a n c ak k e n d isin in y aşay ab ile ce ği, gay r isin in m u k a d d e r a t ın ın y o k o lm a k o ld u ğu h av ası b a sılm ış; t ar ih şa h it o la r a k gö st e r ilm işt ir . K ısa c a ifad e e d e ce k o lu r sa k , So ğu k Sa v a ş’m n e d e n i, So v y e t sist e m in in k e n d i iç y ap ısı v e z a m a n içe r isin d e m u t la k b a şa r ısın ın k e sin o ld u ğu y o lu n d a k i in an çt ır . Bu id e o lo jik b ir m e y d a n o k u m ad ır v e h o şg ö r ü ile k a r şıla n m a sı b e k le n m e m e lid ir .9 ABD ’n in so sy a l o r gan iz a sy o n u n u n v e gü c ü n ü n ve b u n lar a e şlik e d e n id e o lo jisin in e v r e n se l o ld u ğu n a t ar af t ar lar ı h ar ar e t le in an m ak t ad ır lar . Bu in an ca t e r s d ü şe n h e r h an gi b ir gö r ü şü k a b u l e d e b ilm e le r i o la sı d eğild ir . Kar şı k o n u lm a sı, t ar ih t e n ge t ir ile n ö r n e k le r le ü ze r in e gö lge d ü şü r ü lm e si h o ş k ar şılan m az. H âl b ö y le o lu n c a ABD t ar afın d an sist e m in i ve id e o lo jisin i ge lişt ir m e am a cıy la at ılan h e r ad ım sav u n m a am aç lı say ılır . R e v izy o n ist le r in t ar ih t e n ge t ir d iği ö r n e k le r e k u la k aşılm am alı dır. Bu n lar ın ip e sa p a ge lir o lm ad ık lar ı b e sb e llid ir . G az e t e cile r d e ay n ı t avr ı b e n im se m işle r d ir . W a sh in g t on P o st ’d a “sa v u n m a h ar c a m a lar ı” ile ilgili o lar a k çık an b ir h ab e r d e “So v y e t t e h d id in in o r t ad an k alk m asıy la b e r ab e r d ü n y a y e n i b ir d ö n e m e gir m işt ir : Sald ır gan ve y a y ı l ı m a So vy e t le r i 4 0 y ıl sü r e y le k e n d i e t k i ala n ı için d e t u t m ak için v e r d iğim iz u ğr a şt a n so n r a d ü n y ay ı y ay ılım cı v e d ü şm a n So v y e t B lo k u ’n u n h ışm ın d an k o r u y an m u h a sar a d o k t r in im iz i y e n id e n gö z d e n ge çir m e liy iz. Top lu m u m u z u n gü v e n liğin i sağla y a n o r gan iz a sy o n u n u y e n i d e n d e ğe r le n d ir m e liy iz .” 10 d e n ilm e k t e d ir : Bizim , d ü n y a y ı Sov y e t sald ır gan lığın d a n k o r u m a k la gö r e v li o ld u ğu 35 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL m u z y o lu n d a k i id d iala r ak siy o m m e r t e b e sin d e ge r çe k le r o la r a k k a b u l gö r m e k t e d ir , ak sin e d ü şü n c e le r y e şe r e m em e k t e d ir . E n t e lle k t ü e l fu ar d a su n u n da “ö z gü r lü k le r in sa v u n u c u asale t i ü z e r in e t o z k o n d u r u lm am ak t a d ır . O x fo r d ’d a m o d e r n t ar ih p r o fe sö r ü o lan M ich ae l H o w ar d şu n la r ı sö y le m e k t e d ir : “2 0 0 se n e d ir Bir le şik D ev let le r , A y d ın lan m a d ö n e m i n in id e alle r in e o ld u ğu gib i sa d ık k alm ış, u y gu lam ad a sa p m a gö st e r m e m işt ir . A lla h ’ın in sa n la r a v e r d iğin e in a n ılan h a k la r a d u y d u ğu sa y gı, t o p la n m a v e k o n u şm a ö z gü r lü k le r in e , se r b e st gir işim h a k k ın a ve in sa n ın e n m ü k e m m e l y ar at ık o ld u ğu in a n c ın a k a r şı gö st e r d iği d u y ar lılık v e b u n lar ın e v r e n se lliği y o lu n d a k i in an cın d ak i sa m im iy e t h e r t ü r lü ö v gü n ü n ö t e sin d e d ir .” İ d e al t o p lu m çıt a sın a n e r e d e y se d e ğm e k ü ze r e o lan b u ü lk e d e se çk in le r in e t k isi o ld u k ç a sın ır lıd ır . N e v ar k i d ü n y a b u m u h t e şe m v ar lığı y e t e r in ce t ak d ir e d e m e m e k ted ir . A BD , b a şar ılar ıy la, cö m e r t liğiy le v e İk in ci D ü n y a Sa v a şı’n d a n b u y an a se r gile d iği a sil d a v r an ışlar ıy la h ak e t t iği y e r i m a ale se f e ld e e d e b ilm iş d e ğild ir .11 Bu n lar , Sa y ın H o w ar d ’m d e ğe r le n d ir m e le r id ir . Biz, d ile r se n iz, b ir d e A BD ’n in el at m asıy la C e n n e t (!)e d ö n e n k ö şe le r d e b ir t u r at alım . H in d için , D o m in ik C u m h u r iy e t i, Filip in le r , E l Salv ad o r , G u at e m e la h e m e n ak la ge le n ö r n e k le r d e n b ir k a ç t an e sid ir . So n ik i y ü z se n e içe r isin d e A llah ’ın in sa n a v e r d iğin e in an ılan h a k la r ın a z ar ar ge lm e sin d iy e b u ü lk e le r d e n e le r y ap ıld ığın ı b ir e r b ir e r h at ır lat alım . Kö le t icar e t i sü r d ü r ü lm ü ş, in sa n la r b ir eşy a gib i alın ıp sat ıl m ışt ır . Siy ah lar a o y h a k k ı t an ın m am ışt ır . Yerli h alk ın k ö 36 SO Ğ U K SAVAŞ: G E R Ç E K V E F A N T E Z İ k ü n ü k az ım ak için so y k ır ım u y gu lam ala r ı y ap ılm ışt ır . F ilip in le r ’d e y ü z b in le r ce in sa n k at le d ilm işt ir . M ily o n lar ca H in d için li’n in , 2 0 0 .0 0 0 O r t a A m e r ik a lı’m n ö lü m ü b u m e d e n i h e m cin sle r in in eliy le ge r ç e k le şm işt ir . Bu n lar a d a h a n ic e sin i ö r n e k o lar a k e k le m e k m ü m k ü n d ü r : N e v ar k i d o gm a t ik fik ir le r in y an ın d a b u t ü r ö r n e k le r in b ir h ü k m ü o lm am ak t ad ır . Ü n iv e r sit e çe v r e sin d e n b ir b a şk a ö r n e k alalım . ABD h ü k ü m e t in d e V iet n am Sa v a şı’n a k ar şı ilk m u h ale fe t i b a ş la t a n la r d a n b ir i o lan v e şu sır ala r d a G ü n e y C a r o lin a Ü n i v e r sit e sin d e H alk a İ lişk ile r P r o fe sö r ü ala r a k gö r e v y ap a n P au l Kat t e n b u r g’u n “V ie t n am T r a v m ası” b a şlık lı ç a lışm a sın ı ele ala lım .12 Kat t e n b u r g, A m e r ik a n ge le n e ğin in v e u y gu la m a d a k i y an sım alar ın ın t e m e l ö z e llik le r in i in c e le m e k t e , A m e r ik ay ı A m e r ik a y ap an fak t ö r le r in b ir an aliz i n i v e r m e k t e d ir . ABD ’n in u lu sa l ö ze llik le r in in b iç im le n m e sin d e p r e n sip le r in v e id e alle r in ö n e m li b ir r o l o y n ad ı ğın a işa r e t e t m e k t ed ir , sü p e r gü ç r o lü n ü h e r k e st e n far k lı o y n a m a sın d a b u d u r u m u n ö n e m in i v u r gu lam ak t ad ır . Bu p r e n sip le r ve id e alle r ü lk e y i n e r e d e y se y o k t an o r t ay a çı k a r a n Ba b a lar ’m d an k e n d ile r in e m ir as k alm ışt ır . R afin e e d ilm e le r in d e , g e lişt ir ilip g e n işle t ilm e le r in d e Jo h n A d a m s’d a n T h e o d o r e R o o se v e lt ’e, W o od r o w W ilso n ’d a n F r a n k lin R o o se v e lt ’e k a d a r n ice le r in in k a t k ısı b u lu n m u şt u r . Bu p r en sip le r , k ıt ay ı b a şt a n aşa ğı k u r a r k e n , Ku z e y - G ü n e y ih t ilafın a çar e ar ar k e n , ö z gü r gir işim c i r u h u n u n r e h b e r liğin d e h ay at ın ç iz gisin i v ah şe t t e n m e d e n iy e te d ö n ü şt ü r ü r k e n , Bir in ci v e ik in c i D ü n y a Sav aşla r ın d a k e lle k o lt u k t a sa v a şır k e n d e falar ca v e d efalar ca t est e d il m işle r d ir , A m e r ik alılar a y aşa m la r ı b o y u n ca r e h b e r lik et m işle r d ir . 37 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL İşt e b u m ir as A m e r ik a’n ın sü p e r gü ç r o lü n ü o y n am a t ar zın ı b iç im le n d ir m e k t e d ir . A m e r ik a n zih n iy e t i h ile d e n ve y ala n c ılık t a n âr izd ir . A m e r ik an zih n iy e t i h e r t ü r lü k ö le liğe k ar şıd ır ; o b ir k u r t ar ıcıd ır . Bu t ü r b ir z ih in d o n an ım ın a sa h ip b u lu n a n k im se k e n d isin i d a h a ü st ü n gö r m e ih t iy ac ın d a o lm a d ığı gib i öy le h ar e k e t e t m e ih t iy ac ın d a d a d eğild ir . Bir k im se n in in an cın ı v e d e ğe r y ar gılar ın ı b a şk a sın a e m p o z e e d e b ile ceğin i d e d ü şü n m e z . Ç ü n k ü o k im se k u r t ar ıcın ın m u t la k m an ad a ü st ü n o ld u ğu n a ; k a p a sit e sin in k e n d isin in k in d e n ç o k ü st ü n o ld u ğu n a in an ır . Bu aç ıd a n b ak ın ca ABD ’n in ö ze llik le h e m e n sa v a ş so n r a sı y ıllar d a o y n ad ığı sü p e r gü ç r o lü n ü n b ir ö ğr e t m e n , b ir p r o fe sö r , b ir ak ıld ân e , b ir k u r t ar ıcı r o lü n ü an d ır m a sın ı y ad ır ga m a m a k ge r e kir. H iç k u şk u y o k k i p r o fe sö r so n d e r e ce gü çlü d ü r , b ir i k im lid ir , y e t e n ik lid ir b ü t ü n ü y le t ar afsızd ır . Ayr ıca A m e r ik an sü p e r gü c ü gib i p r o fe sö r d e ö ğr e n cile r in h ay at lar ı n a k a r ışm a d a ğı gib i k ad e r le r in i t ay in e d e k alk ışm az . O n lar ı d a v r a n ışlar ın d a se r b e st b ır ak ır . Bize A m e r ik a’n ın b ir sü p e r gü ç o lar a k iç in d e b u lu n d u ğu p sik o lo jik o r t am ı ve faaliy e t le r in i an lat ır . H in d için ’e m ü d ah ale sin in n için ler in i ve n e d e n le r in i se r gile r . Z ih n im izd e , sü p e r gü ç r o lü n d e A BD ’n in gö st e r d iği p e r fo r m a n sı ile b u iy i n iy e t li fak at b e n c il o ld u ğu h e r h a lin d e n b e lli p r o fe sö r ü n ö ğr e t ile r in i b ir lik t e gö t ü r e c e k o lu r sa k d o ğr u y la b ilgile n d ir ilm iş v e d o ğr u y o la y ö n e lt ilm iş ö ğr e n cile r o lm an ın m u t lu lu ğu n a e r işm iş o lu r u z . Sö z le r im iz d e alay o lm a d ığı gib i k a r ik a t ü r çizm e gib i b ir n iy e t im iz d e m e v c u t d e ğild ir . G aye t cid d iy iz v e lit e r a t ü r d e cid d i c id d i z ik r e d ile n le r b izim sö y le d ik le r im iz d e n far k lı d eğild ir . Ü st e lik b u n u sö y le 38 SO Ğ U K SAVA Ş: G E R Ç E K V E F A N T E Z İ y en le r d e li d e d eğild ir . A k lı b a şın d a , say gın v e ü st e lik b ir k ısm ı y ö n e t im e d e m u h a lif k im se le r d ir . H âl b ö y le o lu n ca N e w Y o r k T i m e s ’m iler i ge le n le r in d e n b ir i o lan Ja m e s R e st o n ’u n e m e k li o lu r k e n sö y le d iği şu sö z le r d e h ay r e t le k a r şı la n a c a k h e r h an gi b ir h u su s o lm a sa ge r e k t ir : “A BD ’n in ö z gü r lü k le r i sa v u n m a k iç in y ap t ık lar ıy la k ı y a sla n a b ile c e k işle r y ap m ış b ir b a şk a d e v le t in t ar ih t e v ar o lab ile ce ğin e ih t im al v e r m iy o r u m .” R e st o n , gö r e v b a şın d a ik e n d e A BD ’n in ö z gü r lü k m ü c a d e le sin d e k ale m iy le a k t if gö r e v alm ış, 1 9 6 5 ’d e H in d için ’d e y ü r ü t ü le n k at li am lar a ar k a çık m ış, A BD ’n in G ü n e y V ie t n am ’ın k ır sa l k e sim le r in d e 19 6 7 se n e sin d e y ü r ü t t ü ğü t e m iz lik h ar e k â t ın ın , “G ü n e y V ie t n am ’ın y a p m a k ist e m e d ik le r in i y ap m ay a ask e r î g ü c ü n z o r lay a m a y ac ağı” ilk e sin e gör e y a p ıl d ığım ifa d e ” e tm işt ir . Bu r ad a d a Bat ı m e d e n iy e t in d e n y an sım ala r ı, “b ir ey in d e v le t e d e ğil am a A llah ’a ait o ld u ğu , d o lay ısıy la h içb ir b e şe r i gü ç t a r a fın d a n ih lal e d ile m e y e c e k h ak lar a sa h ip b u lu n d u ğ u ” y o lu n d a k i in an cın iz d ü şü m le r in i gö r m e k t e y iz .13 H ü k ü m e t sö z c ü le r in i r e sm î b e y a n lar ın d a , m e d y a d an , siy asî y o r u m c u lar d a n , ü n iv e r sit e çe v r e sin in p e k ge n iş b ir k e sim in d e n d e r le n ip t o p ar lan ıp o r t ay a çık ar ıla b i le c e k r e sm î d o k t r in i, O r t a A m e r ik a U lu sa l Bip ar t iz an K o m isy o n u t a r a fın d an h az ır lan an r a p o r d an ald ığım ız şu cü m le d e b u lm am ız o lasıd ır : “Yir m in ci y ü zy ılın ik in c i y a r ısın d a A BD ’n in u lu sla r a r a sı ilişk ile r d e gü t t ü ğü am aç iş b ir liğid ir , h e ge m o n y a v ey a sö m ü r ü d e ğild ir ; o r t ak lık k u r m ak t ır , ça t ışm a çık ar m ak d e ğild ir ; h e r k e s için o n u r lu b ir y a şa m t e m in e tm ek t ir , ist ism ar d e ğild ir .” W alter La q u e u r ve C h ar le s Kr au t h am m e r şu n la r ı y azm ak t ad ır : 39 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL “A BD , So v y e t le r ’d e n far k lı d a v r a n m ış, h e r h a n gi b ir k im se y i b e lir gin b ir siy asî, so sy a l v ey a e k o n o m ik sist e m i k a b u le z o r lam am ış tır ." Sam u e l H u n t in gt o n ise şu n la r ı sö y le m e k t e d ir : “A m e r ik a’n ın d iğe r t o p lu lu k lar ü z e r in d e k i e t k isi ö z gü r lü k le r i, ç o ğu lc u lu ğu ve d e m o k r a siy i ge lişt ir m e k şe k lin d e t e zah ü r e t m iştir . A m e r ik a’n ın gü c ü ile p r e n sip le r i a r a sın d a k i u y u şm a z lık , d iğe r t o p lu lu k la r ü z e r in d e k i A m e r ik an e t k isin e u y gu lan d ık lar ın d a h e m e n y o k o lu v e r ir le r .” P e k sa y gın b ir n e o lib e r al o lan K r a u t h am m e r , F r a n k lin D e la n o R o o se v e lt ’d e n Ly n d o n B. Jo h n so n ’a k ad a r t ü m ABD cu m h u r b aşk an lar ın ın “t ü m d ü n y ad a ö z gü r lü k le r in ge lişm e si ve d ah a ad il b ir d ü z e n in t e sisi iç in ” çab a h ar ca d ık lar ın ın gar an t isin i v e r m e k tedir . R e agan D o k t r in i’n d e d e y e r alan b u ilk e n in ge r ç e k le şm e si iç in can ın ı v e r e n le r e A BD ’n in d e h er t ü r lü d e st e ği v e r d iği iler i sü r ü lm e k t e d ir . R e agan b u n u n la d a y e t in m e m iş, A m e r ik an st ili so sy o p o lit ik sist e m le r i d e Ü ç ü n c ü D ü n y a ü lk e le r in e e m p o z e e t m e y e çalışm ışt ır . O n u n b u y o ld ak i çab alar ı, A BD ’n in “h e r h an gi b ir k im se y i b e lir li b ir siy asî, so sy a l v ey a e k o n o m ik sist e m e y ö n e lt m e y e n i y e t i y o k t u r ” y o lu n d a k i id d ia la r a zar ar v e r m e m iş, işi k it a b ın a u y d u r m ak o lan lar t a r a fın d an e fe n d in in u şa ğın ı t u t ar lılığa ça ğr ısı o lar ak d e ğe r le n d ir ilip ge ç işt ir ilm işt ir .14 A m e r ik alılar ın k e n d ile r in i ö v gü y le an lat an m e sa jla r ı o d e n li fazla ve ö y le sin e ge n iş b ir y e lp aze y e y ay ılm ışt ır k i, b u r a d a ar t ık b u n la r d a n d a r a fazla sö z e t m e m iz b ir fay d a t e m in e t m ey ece k t ir . A BD ’n in Ü çü n cü D ü n y a ü lk e le r in d e y ap t ık lar ın d an t e k m a k sa d ın ın b u r a la r d an Sov y e t h e ge m o n y asın ı sö k ü p a t m a k v e b e şe r i d e ğe r le r in b a y r a ğın ın y ü k se lm e sin i sa ğ la m a k o ld u ğu y o lu n d a k i id d iala r a in an an ço k ise d e, ö r n e k le r iy le isp a t a y an aşa n ı p e k azd ır , 40 SO Ğ U K SA VA Ş: G E R Ç E K V E F A N T E Z İ Bu am açlar , N SC 6 8 ’in ge r e k ç e le r id ir : a k si id d ia e d ile m e z ge r çe k le r d ir , fak at ge r ç e k le şip ge r ç e k la şm e d ik le r i şü p h e lid ir . O lay lar a ge r ç e k ç i b ir aç ıd a n b a k a n , d u y g u sa l lık lar ın d an ve şa r t la n m ışlık la r ın d a n ar ın m ış t ar ih çile r , t ar ih i ge r ç e k le r in A BD ’n in id d iala r ın ı d o ğr u lam ad ığın ı gö st e r m e k t e d ir . H an s M o r ge n t h au , “A BD ’n in “ü lk e iç in d e ö z gü r lü k t e e şit lik ” ilk e sin i y ü ce lt m e k ve d ü n y an ın o lab ild iğin ce b ü y ü k b ir k e sim in d e h âk im k ılm a k y o lu n d a v e r d iği m ü c a d e le n in so m u t ö r n e k le r i, a m a ç la r la u y u şm a m a k t a d ır ” d e m e k t e d ir . N e v ar k i m o d e le u y m a y an ö r n e k le r le o r t alığı k a r ışt ır m a k d a b ir fay d a v e r m e m e k t e , t aşlar ın y e r in e o t u r m a sın a h izm e t e t m e m e k t e d ir . T ar ih i k ay ıt lar ise r e alit e n in k e y fim iz ce ça r p ıt ılm ış h alin i y an sıt m ak t a d ır .15 G e n e l an lay ış, k e n d i k e n d im iz i t at m in e t m e k t e n ibar et . Yab an cılar ın ge r çe k çi k r it ik le r in e k a r şı k ap ım ız k ap alı. D in b o y u t u ih m al e d ilm iş gib i gö z ü k se d e d in ile d e v let ar asın d a ça r p ıcı p ar ale llik le r in k u r u lm a sı ih m al e d il m e m iştir . D e vlet e t ap ın m ak , la ik b ir d in in d o ğu m u so n u c u n u b e r ab e r in d e ge t ir m işt ir v e p ap azlar ın gö r e v in i e n t e lle k t ü e lle r alm ışt ır . Bat ı k ü lt ü r ü n ü n en ilk e l se k t ö r le r i işi p e k ile r i gö t ü r m ü şle r , b ir t ak ım fo r m lar ı p u t m e r t e b in e y ü k se lt m işle r d ir . Bay r ak , b u n lar d an b ir id ir . D e vle t b ir b aşk asıd ır . H er ik isin e d e sö z sö y le t ilm e m e k t e d ir , u ğ r u n a ö lü n e c e ğin e d air y e m in le r ç o cu k lar a e t t ir ile r e k şar t la n d ır ılm ak t ad ır la r . A llah v e d e v le t ay n ı d ü ze y e çe k ilm işle r d ir . İ k isin in ad ı b ir lik t e an ılır o lm u şt u r . Ja m e s R e st o n ’u n n ağm e le r in d e d u y gu sallığın ın zir v e sin e çık a n d in le y ici, A llah ’ın ist e d ik le r in i y e r in e ge t ir m e k iç in ö l m e y e h azır o ld u ğu n u d ile ge t ir m e k t e d ir . Bu k ad a r k ab a 41 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL b ir fan at iz m in ABD ’in d e zir v e sin e u la şm ış o lm asın ı n o r m al k a r şıla m a k ger ek ir. H alk ın k e n d i eliyle in şa et tiği d ev le t b a sk ısın d a n k aç ışın y o llar ın d an b ir i o lar a k ele alıp y o r u m la m a k ge r e k ir b u k ab a fa n a t iz m i.16 2. T a r ih î Bir Sü r e ç O la r a k So ğ u k Sa v a ş So ğu k Sa v a ş d ö n e m in e b ir b a şk a y ak laşım t ar zın ın ö z ü n ü , m an t ık î y a k laşım ın t e k b a şın a y e t e r li o lm ay acağı, y a şa n m ış o lay lar ın d a b ir lik t e ele alın m asın ın ge r e k e ce ği an lay ışı o lu şt u r u r . Bu d u r u m d a So ğu k Sav aş d ö n e m in i o lu şt u r an o lay lar ı ele alıp in ce le m e m iz ge r ek ecek t ir . Bu y o ld a ile r le m e y e b a şla d ığım ız d a a lışıla ge lm iş an lay ışla, k ab u l e d ile ge lin m iş sö y le m le r le u y u şm ay an p e k k ar m a şık ve p e k ilgin ç b ir r e sim le k ar şılaşır ız . Ayn ı ar aşt ır m a y ö n t e m i, So ğ u k Sav aş so n r a sı d ö n e m in , t ak t ik le r i v e p r o p agan d a ar aç la r ı b ir y an a, k u r b a n la r ı aç ısın d a n d ah a ö n ce y a şa n m ış t at sız - t u z su z d ö n e m le r e n e k ad ar d a ç o k b e n z e d iğin in işar e t le r in i ve se b e p le r in i d e b iz e su n a c a k tır. Eğe r So ğu k Sa v a ş’ı m ü t t e fik le r in in ve o r t ak lar ın ın d e st e k le r in i d e ar k a lar ın a alm ış ik i sü p e r gü ç , ABD ve So v y e t le r Bir liği ar asın d a k i b ir ç a t ışm a o lar a k t ar if e d er ve ö t e sin i k u r c ala m a z ise k o z am an b u gü n k ü Sovy et le r ’in sa h n e d e n çe k ilm e siy le o lu şm u ş d u r u m u ABD ’n in b ir z afe r i o la r a k d e ğe r le n d ir e b ilir iz. So r u , So ğu k Sav aş d ö n e m in in n a sıl y o r u m la n a c ağı so r u su d u r ve y an ıt la r ı n ın e ld e h az ır o ld u ğu n u k a b u l e d e n b ir an lay ışla so r u n a çö z ü m , so r u y a y an ıt ge t ir e b ilm e k o la sı d e ğild ir .17 Biz ak si ist ik am e t t e d av r an m ak , çiz gile r in e , k ar a k t e r in e , y ö n 42 SO Ğ U K SAVAŞ: G E R Ç E K V E F A N T E Z İ le n d ir ici gü çle r in e ve m o t ifle r in e v e İk in c i D ü n y a Sav aşı’n ın b ir ü r ü n ü o lar a k o r t ay a çık an ik i k u t u p lu d ü n y a n ın y aşa m ım ız ü z e r in d e k i b e lli- b aşlı e t k ile r in e y ak ın d an b a k m a k ist iy o r u z . Bu n lar in ce le n m e y e d e ğe r ö n e m li t ar i h i o lay lar d ır . D o ğu - Bat ı ç a t ışm a sın ın ge n e l t ab lo iç e r isin d e y e r in i n asıl b u ld u ğu so r u su ; b ir ar aşt ır m a m e se le sid ir , b ir şa r t la n d ır m a v a sıt a sı d e ğild ir ; n iy e t im iz , ge r ç e k o lan a u la şm a k ise . So ğu k Sav aş d ö n e m in i an lam ak için o la y la r ın ı an la m a k y e t m e z, b u o lay lar ın ge r isin d e y at an fa k t ö r le r i d e an lam am ız ger ek ir. O la y lar ın b ir p lan d a h ilin d e d ö k ü m ü n ü y a p m a k işim iz i k o lay laşt ır a ca k t ır . So ğu k Sa v aş d ö n e m in in k e n d isin e ö zgü k o şu lla r ın ın izle n e n p o li t ik alar ı n e ö lç ü d e e t k ile d iği v e ge le n e k se l k u r u m sa l t a le p le r in h an gi d er e ce le r d e gü n ü n k o şu lla r ın a u y ar lan d ı ğı so r u la r ın ın y an ıt lar ın ı b ilm e k ist iy o r u z . Bu y an ıt lar ı o r t ay a çık a r a b ilm e m iz ise So ğu k Sa v a ş’m t ip ik o lay lar ı n ın v e ar d ın d a y at an fak t ö r le r in v ar o la ge lm iş st an d ar t u y gu lam ala r v e d ü şü n c e k alıp la r ı ile n a sıl k ıy aslan ab ile ce ğin i b ilm e m iz i ger ek t ir ir : O gü n e h ak im o lan id e o lo jik y ap ıy ı v e işle y iş t ar zın ı, So ğu k Sa v a ş’a y ö n e lik a lışıla ge l m iş an lay ışı ve ge r çe k le r le b a ğd a şm a d e r e ce le r in i d e b il gi d ağa r c ığım ız a d ah il e t m e m izd e y ar ar la r olacak t ır . So ğu k Sav aş d ö n e m in e ak lım ız d a far k lı so r u lar o lar ak y ak laşt ığım ız d a b iz e su n u la n k la sik gö r ü n t ü n ü n v ar o l d u ğu n u gö r m e k le b e r ab e r b ü t ü n ü n y aln ızc a b ir p a r ç a sın d a n ib ar e t o ld u ğu n a , b ü t ü n ü n t am am ı o lm ad ığın a şa h it o lu r u z. So ğu k Sav aş’m t ip ik o lay lar ın a ve u y gu lam a lar ın a b a k ın c a ge r ç e ğin k e n d in i gö st e r m e y e b a şlad ığı g ö r ü le ce k tir . O lay a M o sk o v a aç ısın d a n b a k a lım : So ğu k Sav aş, N a43 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL zile r in e sar e t in d e n k u r t ar ılıp Kr e m lin ’in d ik t ası alt ın a v e r ilm iş D o ğu Ber lin , Bu d ap e şt e , P r ag ve d a h a n ice k e n t te Sov y e t b a sk ısın ın t e m silc isi o lar a k d o la şa n t an k lar t a r a fın d a n r e sm e d ilm e k t e d ir . Ö t e y an d an A fgan ist an işga l e d ilm iş, So vy e t ask e r i y ay ılm acılığı için b ir b a şk a y ö n d a h a o r t ay a çık ar ılm ışt ır . Ü lk e içe r isin d e ise So ğu k Sav aş, Ek im 1917 Bo lşe v ik d a r b e sin d e n ald ığı gü c ü n ü ask e r b ü r o k r a t k ad r o n u n b ir iy ice p e k işt ir m e sin i sağla m ışt ır . ABD aç ısın d a n ise So ğ u k Sav aş d ü n y a ge n e lin d e y ay ıl m ac ılığın , sald ır gan lığın ve d e v let t e r ö r ü n ü n b ir t ar ih i d ö k ü m ü n d e n ib ar e t o lm u şt u r . Ö r n e k le r i sa y ılam ay a c ak k a d a r ço k t u r . Ü lk e iç in d e ise Eise n h o w e r ’m t e m e lin i at t ığı “ask e r i e n d ü st r i k o m p le k si” k ö k salıp b o y at m aşt ır . N SC 6 8 ’d e t av siy e o lu n a n ilaç la r alın m ış, z e n gin in d ah a z e n gin o ld u ğu y ıllar fu k ar a lar a d a gü v e n lik şe m siy e si su n u ld u ğu k a n d ır m a c a sı ile geçir ilm işt ir . H alk t an ald ığı v e r gile r ile ile r i t e k n o lo ji ü r e t im in i ü st le n m iş sa v a ş en d ü st r isin i d e st e k le y e n , d e v le t i sa v a ş e n d ü st r isin in h azır m ü şt e r isi k o n u m u n d a t u t an , k âr lı sah alar ı ö z e l se k t ö r e b ır ak m ay a k ar ar lı b ir d e v le t m e k a n iz m a sın ın ça r k lar ı tık ır - tık ır işle t ilm işt ir . P e n t ago n , N A SA ve n ü k le e r silah ü r e t im in i k o n t r o lü a lt ın d a b u lu n d u r a n E n e r ji D e p ar t m an ı’n ın işb ir liği so n u c u b ü y ü k fo n la r iler i e n d ü st r i e k o n o m isin in b ir e r p a r ç a sı o la n b ilgisay ar e n d ü st r isin e , e le k t r o n ik e n d ü st r isin e ak ıt ılm ışt ır . 18So ğu k Sav aş, h alk ın p a r a sın ın p lan lan an n o k t a la r a ak ıt ılm a sm d a , Se r b e st G ir i şim cile r o lar a k ve gu r u r la t a k d im e d ile n k e sim in lay ık o ld u ğu n d a n fazla k a z a n ç sa ğla m a sın d a ö n e m li k at k ılar d a b u lu n m u şt u r . G e r e k Ke n n e d y v e ge r e k R e agan , N SC 6 8 ’d e d ile geti44 SO C .U K SA VA Ş: G E R Ç E K V E F A N T E Z İ r ile n t av siye ler e sa d a k a t le r iay e t e t m iş, a sk e r î h ar c a m a la r ın , A BD ’n in d ışa r d a k i gü c ü n ü n v ar lığın ı k o r u y a b ilm e si v e içe r d e e k o n o m iy e ca n lılık k a z a n d ır m a sı iç in k aç ın ıl m az o ld u ğu id d ia sın a h ar ar e t le sar ılm ışlar d ır . H e p ay n ı ağzı k u lla n m ışlar d ır . Ken n ed y, t e k b o y u t lu v e ac ım asız b ir fe sat y u m ağın ın b iz i y o k e t m e k ü z e r e h ar e k e t e ge çm e h az ır lığın d a o ld u ğu n u sö y le m iş; R e agan , “ Şe y t an İ m p a r at o r lu ğu ”n u n d ü n y ay ı y ö n e t m e n in y o llar ın ı ar ad ığın ı ile r i sü r m ü şt ü r . 1 9 8 0 ’le r in o r t alar ın d a şa h it o ld u ğu m u z gib i p o lit ik ç iz gile r d e k i d e ğişik lik le r e p ar a le l o lar a k y ay gar an ın d o z a jın d a d ü şm e le r o lm u şt u r . Bu d ü şü şle r d e , a s k e r î h ar ca m alar ın n e d e n o ld u ğu e k o n o m ik çö k ü n t ü le r i v e b ü t ç e aç ık lar ın ı t am ir et m e ih t iy acın ın b ü y ü k ö lçü d e e t k ili o ld u ğu n u gö r m e k t e y iz. T ar ih î k ay ıt lar a b ir gö z at ac ak o lu r sa k N SC 6 8 ’in ü s lû b u n d a k i y a k ışık sız lığın ge r isin d e y at a n ge r ç e k le r i g ö r eb ilir iz. Kap it a liz m in y aşa y ab ilir b ir sist e m o ld u ğu y o lu n d ak i gö r ü şle r e “Bü y ü k Ç ö k ü n t ü ” b ir so n v er m işt ir . Ö ze l se k t ö r ü n v ar lığın ı sü r d ü r e b ilm e si iç in d ev le t in , z a m an z am an d a o lsa , m ü d a h a le si k açın ılm azd ır . N it e k im ü lk e n in k alk ın m a sü r e c in d e h e p b ö y le o lm u şt u r .19 K a p i t alizm e k az a n d ır ıld ığı ile r i sü r ü le n y e n i b o y u t lar ın işe y ar am ad ığı, ç ö k ü n t ü d e n an c ak d e v le t d e st e ği ile çık ılab ild iği gö r ü lm ü şt ü r . Bu d e r s şir k e t y ö n e t icile r in e Ke y n e s t ar afın d an d e ğil, b iz z a t W ash in gt o n t a r a fın d a n u y gu la m ay a k o n u lm u ş b u lu n a n sö z ü m o n a t o t alit e r k u m a n d a lı sa v a ş e k o n o m isi t ar a fın d an ö ğr e t ilm işt ir . G e n e l b e k le n t i, d e v le t in m ü d a h a le sin in o lm am ası d u r u m u n d a t ü k e t ici le r in t ale b in in t at m in in i t ak ib e n çö k ü n t ü gü n le r in e t e k r ar d ö n ü le c e ği d o ğr u lt u su n d ay d ı. 1948 se n e sin d e b u 45 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL b e k le n t in in ilk e sin t ile r i ge lm e y e b aşlad ı. D e vle t çe d e s t e k le n e n t ar ım ü r ü n le r i Ja p o n y a v e d iğe r ü lk e le r d e p az ar b u ld u . F a k a t p az ar b u la m a m a sı d u r u m u n d a e n d ü st r iy e l ü r e t im in t e h lik e y e gir e c e ğin d e n e n d işe e d ilm e k d e y d i. N SC 6 8 ’d e b u e n d işe d ile ge t ir ilm iş, ask e r î m ah iy e t t e k i K e y n e sy e n t e d b ir le r in u y g u la n m a m a sı durum un da “e k o n o m ik faaliy e t le r d e cid d i b o y u t lar d a d ü şü şle r in y a şa n a c a ğ ın d a n ” sö z e d ilm işt ir . Bu p r o gr a m lar ın m ü t t e fik le r in e k o n o m isin e d e k at k ıd a b u lu n a c a ğı, A BD ’n in sın ai m am u lle r in in p a z a r b u lm a sın ı gü çle şt ir e n “d o lar u ç u r u m u ”n u n b u y o ld an k a p a t ıla c a ğı u m u lm u şt u r . N C S 6 8 ’in “fe d ak âr lık ve d isip lin ” ça ğr ısı v e so sy al p r o gr am lar d a k ısın t ıy a gid ilm e si y o lu n d a k i u y ar ılar ı y u k ar d a sö z ü n ü e t t iğim iz gö r ü şle r le m u t a b a k a t h alin d e d ir . “T am b a sk ı” v e b ir lik le r in , k ilise le r in , o k u llar ın v e d iğe r p o t a n siy e l m u h ale fe t k ay n a k la r ın ın k o n t r o l alt ın d a t u t u lm a sı ih t iy acı d a ay n ı çe r ç e v e içe r isin e d ü şm e k t e d ir . H alk ın b ü y ü k ö lçü d e p o lit iz e v e o r gan ize o lm a sı t icar e t ale m in in k e y fin i b ü y ü k ö lç ü d e k aç ır m ışt ı. O gü n le r d e y a şa n a n la r V ie t n am Sa v a şı so n r a sın d a d a t e k r ar la n d ı ve “d e m o k r a si k r iz i” o lar a k isim le n d ir ild i. Ayn ı k r iz i Bir in ci D ü n y a Sav aşı’n d an h e m e n so n r a d a gö r m e k t e y iz. Fler ü ç h a ld e d e y an ıt ay n ı o ld u . W ilso n ’u n Kız ıl P an ik ’i (R e d Sc a r e ), İk in c i d ü n y a Sa v a şı’n m “M c C ar t h y ism ” b a şlığı a l t ın d a t o p la n a n b a sk ıc ı r e jim i (ge r ç e k t e M c C ar t h y ’d e n ö n ce sah n e y e çık an ve iş a d a m la r ı ile lib e r al D e m o k r at lar t ar afın d an d e st e k le n ip işç i se n d ik ala r ın ın , ça lışan sı n ıfın k ü lt ü r ü n ü n ve ö z gü r d ü şü n c e n in ça n ın a o t t ık am a yı ge r e k t iğin d e gü ç k u lla n a r a k b a şar m a y ı am aç lay an ve k e n d i ö lü m ü n ü k e n d i h at alar ıy la h azır lay an b ir k a m p a n 46 SO Ğ U K SAVA Ş: G E R Ç E K V E F A N T E Z İ y a ), Ke n n e d y y ö n e t im i t ar a fın d a n b a şlat ılıp h ale fle r i t a r a fın d an çer çe v e si ge n işle t ile r e k d e r in liği ar t ır ılar ak sü r d ü r ü le n ve b a ğım sız siy a sî p ar t ile r in v e h alk h ar e k e t le r i n in b a sk ı y o lu y la k o n t r o lü n ü am aç la y an u lu sa l siy asî p o lis p r o gr a m lar ı d e vr ey e so k u ld u : Sav aşla r v e d iğe r k r iz ler , h alk ı d ü şü n m e y e v e h at t a o r gan ize o lm ay a z o r la y an fak t ör le r d ir . G e lişm e le r in k o d a m a n la r ale y h in d e ce r e y an e t m e si, siy ase t ar e n a sın d ak i v e k ü lt ü r ü n d e k i t e k e lle r in e z ar ar v e r m e y e b a şla m a sı, h ü k ü m e t i b a sk ı y ap m ay a ç a ğı r an d av e t iy e le r in say ısın ın ar t m asın a n e d e n o lm a k t a d ır .20 N SC 6 8 ’in a n t id e m o k r a t ik y ap ısı d a h a ge n iş k a p sa m lı t aah h ü t le r i d e içe r m e k t e d ir . N SC 68 , ABD ’n in d ü n y a lid e r liği gö r e v in so y u n m a sı n ı, d ü n y a n ın e n ü cr a k ö şe le r in d e b ile h ü k ü m r a n o lm a sı n ı v e t ar a fsızlık b e la sın ı y o k e t m e sin i ist e r k e n ge r ç e k ç i d ir d e. Bu b a k ım d an A BD ’n in ask e r î ve e k o n o m ik aç ıd a n t ar ih t e b e n z e r i gö r ü lm e m iş b ir b a şar ın ın m ü m e ssili o l d u ğu v e b u av an t ajlı d u r u m u n u k u lla n m asın ın ge r e k t iği e sa sın a d ay alı d ah a ö n ce k i p lan lam a k ar ar lar ın ı d a o n a y lar gö r ü n m e k t e d ir . İ ş ale m in in ak lı b a şın d a k e sim i, So ğu k Sav aş sist e m i n i sü r ü k le y ip gö t ü r e n y er el fak t ör ler in - far k ın d ay d ılar . Ü n iv e r sit e çev r e ler i iç in d e p ar a le l d u r u m sö z k o n u su id i. A BD ’n in m u h a sar a alt ın d a t u t m a p o lit ik a lar ı ile ilgi li o la r a k y ap t ığı b ir ç a lışm ad a Jo h n Le w is G a d d is şu n la r ı sö y le m e k t e d ir : “A BD ’n in m u h a sa r a p o lit ik a sı, n e So v y e t le r in y a p t ık la r ın ın v e n e d e d ü n y an ın h e r h an gi b ir k ö şe sin d e o lu p b it e n le r in d e ğil am a Bir le şik D e v le t le r ’d e faaliy e t g ö st e r e n d ah ili gü çle r in b ir ü r ü n ü d ü r ... İlgin ç o lan , m u h a sar a 47 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL st r at e jile r in i b e lir le r k e n e k o n o m ik m ü t a lâala r ı ay ar e d en ö n c e lik le r in d iğe r le r in i sa f d ışı b ır a k m a p a h a sın a n eler e t an ın d ığıd ır .” R asy o n e l p o lit ik a o lu şt u r u c u la r v e an aliz cile r ar asın d a y ay gın o lar ak k a b u l gö r e n v e “R u sy a’n ın b ir ask e r î gü ç o lar a k d e ğil am a b ir siy a sî gü ç o lar a k b iz i t e h d it et t iği” y o lu n d a k i G e o r ge Ke n n an ’m gö r ü şü n e G a d d is d e k at ılm ak t a d ır .21 G a d d is, h ik ay e n in t am am ın ın b u n d a n ib ar e t o lm a d ığın ı sö y le m e k le b e r a b e r So v y e t t e h d id in e y ö n e lik cay d ır ıcı v e sın ır lı t u t m a p o lit ik a lar ın ın o lu şt u r d u ğu ge n e l çe r çe v e d ışın a çık m ay a p e k n iy e t li gö z ü k m e m ek t e d ir . So ğu k Sa v a ş’m t e m e l o lay lar ı ve e t k ile r i, h e m e n y u k ar d a sö z ü n ü e t t iğim iz k at e go r ile r e d ü şer . Ç o k d a h a k a r m a şık e t k ile r i d e o lm a m ış d e ğild ir . A BD ’n in k e n d in e h e d e f se ç t iği n o k t a lar a y ö n e lik So vy e t t e h d it le r i ve sald ır ı lar ı p e k cılız k a lm ış o lm a k la b e r a b e r b ir d e r e ce y e k ad ar e t k ili o lm u şt u r d a. A BD ’n in , ö ze llik le d e ilk y ıllar d a, Ü çü n cü D ü n y a Ü lk e le r i’n d e ge r ç e k le şt ir d iği m ü d ah ale le r in am ac ı d e v le t d e st e k li k ap it a list e k o n o m ile r için p azar t e m in e t m e k t i ve Bat ı A v r u p a ile Ja p o n y a ’d a ay ağa k alk m ay a b a şla m ış b u lu n a n e n d ü st r ile r iç in m ü şt e r i b u lm a k tı. So ğu k Sa v a ş’m b ir b a şk a fay d a sı d a A BD ’n in m ü t t e fik i o lan sa n a y ile şm iş ü lk e le r d e b a ğım sız p o lit ik alar ın , işçi v e d iğe r k it le h ar e k e t le r in in k o n t r o lü n ü k o lay laşt ır m ış, b ö y le ce ABD ile b ir lik t e o ü lk e le r in se çk in le r in in k ey fin e k e y if k a t m ış o lm asıd ır . N A TO gü çle n d ir ild i. Bir t ar ih çi n in t e sp it in e gör e N A TO , “A BD ’n e, m ü t t e fik le r im ağıld a t u tm a v e t ar afsız k ala b ilm e y i gü ç le şt ir m e fo n k siy o n lar ı n ı ifa h u su su n d a b ü y ü k k o la y lık lar sa ğla d ı; R u sy a’y a k ar 48 SO Ğ U K SAVAŞ: G E R Ç E K V E F A N T E Z İ şı y ar ar lı o lm a sı d a işin c a b a sıy d ı.”22Soğu l< Sa v a ş’m ge r çe k le r i ile p e k az b a ğd a şır o lm asın a r a ğm e n , k o ııv a n siy o n el d o k t r in d e ısr a r e m e y i an cak b u ışık alt ın d a an lay ab i liriz. G e r e k So v y e t le r in Ü çü n cü D ü n y a ü lk e le r in d e gir i şip e lin e y ü z ü n e b u la şt ır d ığı a sk e r î h ar e k e t le r v e ge r e k se P e n t ago n ’u n A BD ’n in çık ar lar ın ı t e k r ar t e k r ar gö z d e n ge ç ir ir k e n t e sp it e t t iği ge r çe k le r ; So v y e t t e h lik e sin in ç o k ab ar t ıld ığın ı, p r o b le m le r in y an lış an laşıld ığın ı; id e alle r in ve b u n lar a e şlik e d e n ak siy o n lar ın y an lış y e r le r e y e r le şt i r ild ik le r in i gö st e r m işt ir . Bu n a r ağm e n e ld e h azır t u t u l m u şlar , ge r e k t ik le r in d e r a flar ın d a n ç e k ilip t ek r ar - t e k r ar k u lla n ılm ışlar d ır , G e r çe k le r le b a ğd a şm a z lık la r ın a r a ğ m e n k e n d ile r in d e n b e k le n e n et k iy i gö st e r m e k t e k u su r e t m e m işle r d ir . A n laşılm a sı, b u aç ıd an b a k m a z sa n ız p e k k o lay o lm a y an b ir b a şk a d e ğe r le n d ir m e d e, iz le n e n gü v e n lik p o lit i k a sı ile gü v e n lik le ilgili m e se le le r a r a sın d a k i ilgisiz lik t ir : E n sır a d a n o lay lar b ile m alze m e o lar a k k u lla n ılar ak t e h d it se n a r y o la r ı y az ılm ış, So ğu k Sa v a ş’a it ib ar k a z an d ır m ay a çalışılm ışt ır . Ö t e y an d a n so n d e r e ce ö n e m li b az ı t e h d it le r u m u r san m am ışt ır . Bizzat k e n d i v ar lığın ı t eh d it e t m e n o k t a sın a ge lm iş b u lu n a n sila h lan m a faaliy e t le r in e sü r e k li o lar a k ar k a çık a n A BD , silah sız lan m a y a ilt ifat et m e m iş, b u y o ld a ö n ü n e çık an fır sat lar ı e lin in t e r siy le ge ri çev ir m işt ir . ABD v e m e d y a, ask e r î faaliy e t le r le ilgili k o n t r o lle r in So v y e t le r in r e d d e d e ce ğin d e n e m in o ld u k la r ı k o şu lla r alt ın d a y ap ılm ası iç in ısr ar lı o lm u şlar d ır . W ash in gt o n v e o r t ak lar ı, So v y e t le r in k im y asal ve k im y asa l o lm ay an silah ü r e t im le r in i k o n t r o l ist e ğin i ge r i çe v ir m iş, d e n iz alt ılar ın say ısın ın ve t aşıd ık lar ı fü ze le r in 49 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL t ah r ip gü c ü n ü n az alt ılm a sın a, b u t ü r b ir t e h d id e So vy et le r d e n ç o k k e n d isin in a ç ık o lm a sın a r a ğm e n k a r şı ç ık m ışt ır . G e r e k k ar a d an v e ge r e k se d e n iz d e n at ılan n ü k le er b a şlık t aşıy an fü z e le r in sa y ısın ın az alt ılm ası t e k lifle r i n e y an aşm am ışt ır . Ç o k d ah a ö n e m li olm ak, ü ze r e siy asî ist ik r ar d an ö c ü d e n k o r k a r c a sm a k o r k u lm u ş, e ld e fe n e r b e la ar an m ışt ır . N ü k le e r sa v a ş t e h d id in i gü n d e m e ge t ir e b ile c e k m e se le le r b ile ısr ar la k a şın m ış, b a r ışç ıl ç ö z ü m le r d e n u z a k d u r u lm u şt u r . O r t a d o ğu ’d a y aşan an lar b u sö y le d ik le r im iz in en ç ar p ıcı ö r n e k le r i ar asın d ad ır . G ü v e n lik p o lit ik a lar ın ı gü v e n lik le ilgili fak t ö r le r in b e lir le y e c e ğin i, sa n a n k im se le r iç in b u ısr a r lı h at alar şa şır t ıc ı olab ilir . O y sa saik le r b aşk a d ır . H e m e n h e r v ak ad a gü v e n lik p o li t ik asın ın , d ev le t i b ü y ü k ö lç ü d e d e n e t im i alt ın d a b u lu n d u r a n ö z e l se k t ö r ü n gü ç le n d ir ilm e si ve y e r k ü r e d e sa lı n ıp b o y at m asın ın sa ğ la n m a sı e sasın a gö r e b e lir le n d iğin i gö r m e k t e y iz .23 D ü n y an ın gü v e n liğin in y e t e r in ce t e h d it alt ın d a o ld u ğu n a k a m u o y u n u n in a n d ır ılm ası, d e v le t in p o lit ik a lar ın ı b u t e h lik e le r e gö r e ve m u t lak a v e m u t la k a ö ze l se k t ö r ü n koru n u p gü ç le n d ir ilm e sin i sa ğla y a c a k t ar z d a t an zim e t m e si e sa s o la r a k alın m ak t ad ır . O lay lar a b u p e n ce r e d e n b a k a c a k o lu r sak siy asî lid e r le r in sü p e r gü ç le r in ç a t ışm a r isk in i az alt a ca k fır sat lar a n e d e n sü r e k li o lar a k sır t lar ın ı çe v ir d ik le r in i, u lu sa l g ü v e n liği ar t ır aca k şa n sla r ı k u lla n m ad ık lar ın ı d a h a iyi a n lar ız. 1 9 5 2 se n e sin d e b ir fır sat o r t ay a çık t ı. Kr e m lin , ik i A lm an y a’n ın b ir le şt ir ilm e si ve t ar a fsız laşt ır ılm ası t e k li fin d e b u lu n d u . E k o n o m ik p o lit ik a lar la ilgili o la r a k h e r h an gi b ir k o şu l ö n e sü r m ü y o r , “t e m e l in san h ak v e ö z gü r lü k le r i” ile ilgili h e r t ü r lü gar an t iy i v e r m e k t e n çe k in 50 SO Ğ U K SAVA Ş: G E R Ç E K V E F A N T E Z t m iy o r d u . Bu n lar ın a r a sın d a k i k o n u şm a d a , b a sın , in an ç, t o p lan m a ve h e r t ü r lü siy a sî k o n u d a d ile d iğin ce y e r alm a ö z gü r lü ğü m e v cu t id i. D e m o k r a t ik p ar t ile r v e o r ga n iz a s y o n la r se r b e st ç e o lu şt u r u la b ile c e k t i. ABD v e m ü t t e fik le r i v e r d ik le r i y an ıt t a, A lm an y a ile P o lo n y a a r a sın d a k i sı n ır la ilgili b az ı it ir az lar ın ın b u lu n d u ğu n u b ild ir d ile r , b ir le şt ir ilm iş A lm an y a’n ın N A T O ’y a d ah il e d ilm e sin d e ısr ar ettiler . H e n ü z b ir k aç se n e ö n ce t e k b a şın a So v y e t le r in alt ın ı ü st ü n e ge t ir e n A lm an y a ’n ın N AT O ’y a d âh il e d ilm e sin i M o sk o v a ’n ın k a b u l e d e b ilm e si d ü şü n ü le m e z d i. A y r ıca So v y e t t e k lifin d e se ç im le r le ilgili m ad d e le r in y e t e r in ce a ç ık o lm ad ığı ile r i sü r ü ld ü v e t e k lif u z la şm a y o llar ı a r a n m a d a n ace ley le r e d d e d ild i. Bu fır sat ın k a ç ır ılm a sın d a n ü z ü n t ü d u y an lar d a n b ir i o lan Ja m e s W ar b u r g, t e k lifin r e d d e d ild iği 25 M ar t t ar ih in e k a d a r 10 M ar t t ar ih li t e k li fin n e v ar lığın d a n v e n e d e içer iğin d ien k im se n in h a b e r d a r e d ilm e d iğin e d ik k at i çe k m e k t e d ir . Yö n e t im in b u t u - / t u m u n d a, 195 2 Kar şılık lı G ü v e n lik A n la şm ası’n ı Se n at o D ışilişk ile r K o m isy o n u ’n d a n ge çir m e ç a b ası iç in d e o lan h ü k ü m e t e y ar d ım cı o lm a a r z u su n u n y at t ığin ı ile r i sü r m e k t e d ir . So v y e t le r in b a r ışç ı t u t u m u n d a n h ab er d ar o lu n m a sı d u r u m u n d a Bat ı’n m y e n id e n silah lan d ır ılm ası iç in 7.5 m ily ar d o lar lık b ir a sk e r i h ar ca m ay ı ö n gö r e n b ir p la n ın k ab u l gö r m e si im k an sız la şac ak t ı. T ü m se n ar y o , ik i A lm an y a’n ın b ir le şt ir ile m e y e c e ği e sa sı ü ze r in e in şa o lu n m u şt u .24 Kr e m lin ’in t e k lifi k a b u l e d ilm iş o lsay d ı So vy e t Blok u ’n d an k ay n a k lan a n Bat ı’y a y ö n e lik t e h d it le r in r ü z gar ı k e silm iş o lacak t ı. 1953 se n e sin d e D o ğu Ber lin ’d e So vy e t 51 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL t an k lar ın ı gö r e m e y e c e k t ik , Be r lin d u v ar ın ın in şa e d ilişi n e, M ac a r ist a n ’ın ve Ç e k o sla v a k y a ’n m işga li o lay lar ın a d a şa h it o lm ay ac ak t ık . N e v ar k i b u ar ad a A BD ’n in çev ir d iği d o la p la r a , b a sk ıc ı p o lit ik a lar ın a , sa v a ş m ak in a la n n a ak an m ily o n lar c a d o lar a , ask e r î gü ce d a y an ar a k k u r u l m u ş ABD h e ge m o n y asın ın v ar lık n e d e n in e giy d ir ilm e y e h azır k ılıflar b u la m a y ac a k t ık . So v y e t le r ’in t e k lifin in r e d d e d ilm e sin in ge r ç e k n e d e n i; A BD ’n in , b ir le şt ir ilm iş Al m an y a’n ın N A TO iç e r isin d e o y n a y a ca ğı ask e r î r o lü n so n u ç lar ın a at fe t t iği ö n e m in , Kr e m lin v e y an d aşla r ın d a n ge lm e si o lası t e h lik e le r d e n d ah a ö n p la n d a o lm a sıd ır : Se n at o D ışilişk ile r K o m it e si’n d e M ar t 2 8 t ar ih in d e v e r d iği ifad e d e W ar b u r g, So v y e t le r in Bat ı A v r u p a’y a b a r ışı ge t ir m e si o lası u z la şm a t e k lifle r in in b ir b lö ft e n ib ar e t o ld u ğu n u sö y le m işt ir . N e v ar k i W ash in gt o n ’u n b u b lö fü o lu r d a ge r ç e k le şe b ilir k o r k u su y la gö r m e k t e n çe k in d iğin i, silah lar d a n ar ın d ır ılm ış, t ar a fsız b ir p o lit ik a izle y e n b ir le şm iş b ir A lm an y a’n ın b iz im işim iz e ge lm e y e ce ğin i, çık a r lar ı m ız a t e r s d ü şe c e ğin i ifad e e t m iştir . So v y e t le r ’in ö n gö r d ü ğü t ü r d e n b ir A lm an y a’n ın D o ğu b lo k u n a k ay m a t e h lik e sin in o la b ile c e ği gib i N ATO iç e r isin d e k u lla n ılm a sı d a m ü m k ü n o lm ay acak t ır . Bir lik t e y aşa m a y ı m e şr u say m a y an N SC 6 8 ’in ilk e le r i, So ğu k Sa v a ş’a so n v e r m e fır sat ın ı İçe r e n b u t e k lifle r in ge r i ç e v r ilm e sin e k âfi ge lm işt ir . Se n e le r ce b u m e se le le r gü n d e m e ge le m e d i, ge r ç e k le r d e n sö z e t m e y e k a lk ışm a k , St a lin y an lısı o lar a k su ç la n m a k iç in y e t e r li o ld u . 1 9 8 9 - 9 0 ’d a n it ib ar e n St a lin ’in t e k lifi b a sın d a se r b e st ç e t ar t ışılab ild i. t ik zafe r çığlık lar ı ar a sın d a , So v y e t le r ’in , A BD ’n in b a şın ı çe k t iği b ir ask e r î b ir lik iç e r isin d e b ir le şik A lm an y a ile işb ir liği y ap ab ile ce ğin i 52 SO Ğ U K SAVAŞ: G E R Ç E K V E F A N T E Z İ sa n m a h at asın a d ü şü ld ü . Bu y ü z d e n d e G o r b a c h e v ’in b ir le şik A lm an y a’y ı t ar afsız laşt ır m a y o lu n d a k i t ek lifi, “E sk i H e sa p ” o la r a k d e ğe r le n d ir ild i, ge ç e r liliğin i y it ir m iş fik ir le r in t e k r ar p az a r a sü r ü lm e si o la r a k y o r u m la n d ı, cid d iy e alın m ad ı. Bu b a ğlam d a o lm a k ü z e r e A BD ’n in k u r d u ğu m o d e le t e r s d ü şe n , b ö y le o lu n c a d a se v im siz gö z ü k e n ve sü m e n alt ın a it ile n ge r çe k le r i ele alıp in c e le m e k t e y ar ar var d ır . D iğe r So v y e t t e k lifle r i d e aç ık lan m a d ı. CIA’d a ü st d ü ze y d e gö r e v y ap m ış b u lu n a n v e sa y gın b ir d ış p o lit ik a ve gü v e n lik u z m a n ı o lar ak b ilin e n H ay m o n d G ar t h o f, G o r b a c h e v ’in y a p t ığı t e k t ar aflı silah in d ir im i t e k lifin in b ir b e n z e r in e o t u z se n e ö n ce d e şa h it o lu n d u ğu , “O ca k 1 9 6 0 ’d a N ik it a Kh r u sc h e v ’in İk in c i D ü n y a Sav aşı’n d an b u y an a ilk k e z So v y e t Silah lı Ku v v e t le r i’n in in sa n gü cü h ak k ın d a b ilgi v e r d iğin i ve ik i se n e iç e r isin d e ask e r sa y ı sın d a ü ç t e b ir o r a n ın d a in d ir im e h az ır o ld u k la r ın ı” a ç ık lad ığın ı ifad e e t m e k t ed ir . ABD h ab e r alm a t e şk ilat ı b ir k aç ay so n r a So vy e t le r in silah lı k u v v e t le r in d e ö n e m li az alt m alar y ap t ığın ı b ild ir m e k t e y d i. T ak t ik h av a gü c ü n ü n y ar ısı, h a fif b o m b a r d ım a n b ir im le r in in ü ç t e ik isi lağv e d ilm işt i. D en iz k u v v e t le r i 1 5 0 0 u ça ğın ı sa fd ışı b ı r ak t ı. Bu n lar d an y ar ısı jile t y a p ım ın d a k u lla n ıld ı, ge r i k a la n y ar ısı ise h av a k u v v e t le r in in sa v u n m a am aç lı b ir im le r in e d e v r e d ild i. 1961 se n e sin d e o r d u n u n ask e r î gü cü y ar ıy a in d ir ild i. 1 9 6 3 ’d e Kh r u sc h e v b ir b a şk a in d ir im t e k lifin d e d a h a b u lu n d u . Sav aş m u h a b ir i Fr e d Kap lan ’a gö r e Bat ı A v r u p a’d ak i ask e r i b ir lik le r in d e n 1 5.0 0 0 ad e d i n i ge r i çek ti. A BD ’n i ve m ü t t e fik le r in i d e b e n ze r i k e sin t iler e çağır d ı. A sk e r sa y ısın ı ve a sk e r i h ar cam alar ı az alt 53 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL m alar ım ist e d i. D ah a ile r i d ü ze y d e k e sin t ile r in y ap ılm a sın ın zar u r e t in e işar e t e tt i. H e n ü z t asn if e d ilm e m iş d o k ü m an la r d a n Ba şk a n Ke n n e d y ’n in ü st d ü z e y d e b a z ı So vy e t gö r e v lile r le b u o lasılık lar ı t ar t ışt ığın ı, fak at V ie t n am ’d ak i ask e r î h ar e k ât ın ge n işle m e si ü ze r in e b u t a sar ıla r ı b ir k e n ar a at m ak d u r u m u n d a k ald ığın ı ö ğr e n m e k t e y iz. P en t ago n ’u n ile r i ge le n le r in d e n b ir i o lan v e gü v e n lik k o n u la r ın d a b ir u z m a n o la r a k t an ın an W illiam Kau fm an n , Kh r u sc h e v ’in t e k lifle r in i A BD ’n in d e ğe r le n d ir e m e m e sin i; “H ay at ım ın t e e ssü fle k a r şıla d ığım t e k o lay ıd ır ” d iy e n it e lem e k t e d ir . 251 9 7 0 ’li y ılla r ın o r t alar ın d an it ib ar e n Sovy et le r ask e r î h ar c am alar ın ı k ısm a y a b aşlad ılar . ABD ise st r a t e jik b o m b a la r a v e sa v a ş b a şlık lar ın a y ap t ığı h ar ca m alar ı ar t ır d ı. Ba şk a n Car t er , a sk e r î h ar cam alar ın ar t ır ılm asın ı, so sy a l p r o gr a m la r d a ise k e sin t iy e gid ilm e sin i ist e d i. O n u n b u ist e k le r i R e agan z am an ın d a d a gü n d e m d e k a l d ı. A sk e r î h ar ca m alar sü r e k li o lar ak ar t ır ıld ı. So sy a l içe r ik li p r o gr a m lar a sk ıd a t u t u ld u . G e r e k çe o lar a k d a So v y e t t e h d id i gö st e r ild i. So v y e t le r ’in Ü çü n cü D ü n y a ’d a elde e t t iği b aşar ılar , Kr e m lin ’in gü c ü n ü n d e lili o la r a k gö st e r il d i. O y sa d u r u m b ü t ü n ü y le far k lıy d ı. P o r t e k iz ’in v e F r an sa ’n ın gö z d e n ve d o lay ısıy la e ld e n çık a r d ığı b az ı sö m ü r ge le r e A BD ’n in d o st ç a y a k la şm a m a sı, b u n la r ın Sov y e t b lo k u n a k ay m alar ı so n u c u n u d o ğu r d u . Bu ü lk e le r , ait o l d u k la r ı b lo ğa n im e t o lm a k t a n ç o k k ü lfe t o la c a k zav allı ü lk e le r d i. N it e k im So v y e t le r b u r a la r a a ld ığın d an d ah a faz la sın ı v e r m e k m e c b u r iy e t in d e k alm ışt ır . Biz zat ABD , b u sö m ü r ge le r in k a r şı gr u b a k ay ışın ın k e n d i çık ar lar ı d o ğr u lt u su n d a ar t ık k u lla n ıla m a y a c a ğı n o k t a d a, ge r çe ği, y e t k ili m ak am lar ı ar ac ılığıy la aç ık lam ışt ır : 1 9 8 5 - 8 6 yılla54 SO Ğ U K SAVAŞ: G E R Ç E K V E F A N T E Z İ r m d a G o r b ach e v ’in n ü k le e r silah lar ın t e st e d ilm e sin in t e k t ar aflı o lar a k y asa k la n m a sı, V ar şo va P ak t ı’n m ve N AT O ’n u n lağv e d ilm e si, A k d e n iz’d e n ABD v e So vy e t d o n an m alar ın ın u z a k la şt ır ılm a sı ve b u b ö lge d e t an siy o n u n d ü şü r ü lm e si t e k lifle r i d ik k at e alın m am ışt ır . Sila h sız lan m a ile ilgili t ü m gir işim le r i k ö st e k le y e n W ash in gt o n , b u y ol d a k e n d in e r a ğm e n k az an ılm ış t ü m b a şa r ılar ı sa n k i k e n d i zafe r iy m iş gib i co şk u y la k u t la m a k t a n d a ge r i k a l m am ışt ır .26 Sü p e r gü ç ih t ilafın ın ö z ü n e b a k a c a k o lu r sa k So v y et le r Bir liği’n in b iz z a t v ar lık n e d e n in in ih t ilaf çık ar m ay a y et e r li o ld u ğu n u , v ar lığın ın k a b u l e d ile m e z liğin i aç ık ç a gö r ü r ü z . A BD ’n in y e r y ü z ü n d e se r b e st t icar e t ve y at ır ım e sasın a d a y alı v e ABD ’n in v e y e r li- y a b an cı t ü m şe r ik le r in in h iz m e t in e am ad e b ir e k o n o m ik sist e m k u r m a ar z u su n a So v y e t le r ’in m e r k e z d e n k u m a n d a lı e k o n o m ik an lay ışı b ir e n ge l o lu şt u r m ak t ad ır . Bat ı’m n k ap it a list e k o n o m isin in ge n işle m e sin e Kr e m lin ’in m an i o lm ay a k a lk ışm a sı v e b u n d a k ısm e n d e o lsa b a şa r ılı o lm a sı b ir b a şk a h o şn u t su z lu k n ed e n id ir . D e m ir p e r d e ge r isin e alın m ış ü lk e le r Bat ı için h am m ad d e , u c u z e m e k d e p o su ve p az ar o lm a k t an çık m ışlar d ır . Bu çık ar ça t ışm alar ı, ik i sü p e r gü ç ar asın d a b ir ih t ilaf çık m ası iç in y e t ip d e ar t m ak t ay d ı. C id d i ar aşt ır m ac ıla r b u işin far k ın d ay d ılar . 1955 se n e sin d e y ay ın la n a n ve A BD ’n in d ış p o lit ik a sın ın siy asî e k o n o m isin i k o n u alan b ir ar aşt ır m ad a Ko m ü n iz m ’d e n ilk t e h d id in Ko m ü n ist gü çle r in Bat ı’m n e n d ü st r iy e l gü c ü n ü n b ir p a r ç a sı d u r u m u n d a o lan b a z ı e k o n o m ile r in y ap ısın ı d ö n ü şt ü r ü p Bat ı’y ı d e st e k le r h ald e n Bat ı’ya r a k ip h ale ge t ir m e le r iy le o r t ay a çık t ığın ı t e sp it et m işt ir . Bu fak t ör , Ü ç ü n c ü D ü n y a ü lk e le r in e ik id e b ir y a 55 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL p ıla n m ü d ah ale le r in v e So v y e t le r e v e k u r d u ğu im p a r a t o r lu k sist e m in e d u y u la n n e fr e t in n e d e n in i açık ça o r t ay a k o y u y o r o lsa ge r e k ir .27 So v y e t le r Bir liği’n in in sa n lığın gö r d ü ğü e n d e sp o t , en a c ım a sız d ik t at ö r le r le işb ir liği ze m in le r i ar ad ığı, b u y o l d a n çık ar sa ğla m a k iç in ça b alar h ar c ad ığı b ir b a şk a ge r çe k t ir v e b u isim le r d e n ik isi Et y o p y a’d a M e n gist u ve A r ja n t in ’d e N e o - n azi ge n e r alle r d ir . Bu açıd an , Kr e m lin ’in m e d e n iy e t in ve ç a ğd a ş n iz am an lay ışın ın n o r m lar ın ı y e r in e ge t ir d iğin i sö y le y e b ilir iz. So v y e t le r b u n u n la d a y e t in m e d ile r , ABD ’n in n ü fu z alan la r ın a d a gö z d ik t ile r ; y e r k ü r e n in t am am ın a e ge m e n o lm ay ı ar zu lad ık lar ın ı sa k la m ad ılar . W ash in gt o n ’a k a r şı y ü r ü t ü le n b a şk a ld ır ı h ar e k e t le r in e m ad d î d e st e k ver d iler . A BD ’n in n ü fu z ala n lar ı n ın ge n işle m e sin e e n ge l o ld u lar . So v y e t le r in b u t u t u m u ABD t ar a fın d a n k ab u l e d ile m e z m ü d ah ale h ar e k e t le r i ve y ay ılm ac ılık o lar a k v asıflan d ır ıld ı. Kr e m lin , sald ır gan lık la su ç lan d ı. N ik a r a gu a ’y a sa ld ır a n Ko n t r a k u v v e t le r i, “So v y e t le r t ar afın d an d e st e k le n e n San d in ist a lar ’m t e ca v ü z ü n e k ar şı k o y m ak iç in h ay at lar ın ı t e h lik e y e at an k ah r a m a n la r ” o lar a k alk ışla n d ı. O y sa San d in ist a lar ’m h ar e k e t i d e b ir b a şk a cin s t e cav ü z h ar e k e t iy d i.28 So v y e t le r Bir liği k ay n ak lı d o k ü m a n e k sik liği, “Kr e m lin ’in m e şu m ” ist e k le r in e Bat ı’m n a sk e r î gü c ü e n ge l o lm u şt u r y o lu n d a k i id d ia la r ı sağlık lı b ir t a r z d a in c e le m e m iz e e n ge l o lm a k t ad ır . Kr e m lin ’in a sk e r i gü c ü n ü n Bat ı’y ı n ice m e şu m e m e lin d e n cay d ır d ığı y o lu n d a k i id d iala r d a ay n ı k o n u m d ad ır . H e r ik isin i d e a r a şt ır m a k zor , ü z e r in d e sp e k ü la s y o n y a p m a k k o lay v e t at lıd ır .29C ay d ır ıcılığın b a şar ısın a en g ü z e l v e aç ık ö r n e ği K ü b a o lu şt u r m ak t ad ır . F ü z e k r i 56 SO Ğ U K SAVA Ş: G E R Ç E K V E F A N T E Z İ zin in d ü n y ay ı b ir n ü k le e r sa v a ş t e h lik e sin in e şiğin e k a d a r ge t ir m e sin d e n so n r a ABD d o ğr u d a n d o ğr u y a işga l e t m e h ar e k e t i y er in e çar e y i u lu sla r a r a sı ge n iş ö lçe k li b ir t e r ö r ist h ar e k e t t e ar ad ı. Bu ö r n e k , Bat ı e d e b iy at ın d a c a y d ı r ıcılık la ilgili ç ar p ıc ı b ir ö r n e k o lar a k ge çm e z , b u n u d a, o k u y u c u n u n an lay ışla k a şıla y a c a ğm ı u m ar ım . N ü k le e r sa v a ş k o r k u su n u n , So v y e t le r i, b iz im iz le d iğim iz So ğu k Sa v a ş p o lit ik alar ın a k ısıt la m a lar k o y m ak t a n c ay d ır aca ğı b e k le n t isi, A BD ’n in silah gü c ü n ü ar aşt ır m a gir işim le r i n in k am u o y u n d a k a b u l gö r ü p m e şr u iy e t k a z a n m a sın d a p e k e t k ili o lm u şt u r (P au l N it z e , N SC 141, 19 5 3 ). Bir k ü r e se l gü ç o lar a k ABD , k o n v a n siy o n e l gü ç av an t ajın ın o l m a d ığı b ö lge le r e sık sık m ü d ah e le et m işt ir . Bu t ü r o p e r a s y o n la r d an k o r u n m a k iç in gö z k o r k u t a c a k , c ay d ır aca k b ir a sk e r î t avr ın t ak ın ılm ası z ar u r e t i o r t ay a çık m ışt ır . Re aga n y ö n e t im in d e Silah lar ın Ko n t r o lü v e Sila h sız lan m a D air e si Ba şk a n lığı’n a ge t ir ilm e d e n k ısa b ir sü r e ö n ce E u ge n e v e R u st o v şu n la r ı sö y le m işt ir : “St r at e jik n ü k le e r si lah lar b iz im için b ir zır h o lu şt u r m ak t ad ır . Bu zır h ın ar k a sın d a v e k o n v a n siy o n e l silah lar la A BD ’n in k ü r e se l çı k a r la r ım k o lay ca k o llay ıp gö z e t m e k t e y iz .” C ar t e r ’in Sa v u n m a Bak an ı H ar o ld Br ow n , “n ü k le e r silah lar ın , ask e r î v e siy â sî gü c ü n işe y ar ar e n st r ü m an lar ı” o ld u ğu n u ifad e e t m işt ir .30 ik in c i m e r t e b e d e n u n su r la r ın ı b ir y an a b ır ak ır ve en k alın çizgile r iy le ifad e e d e c e k o lu r sak : So ğu k Sav aş, So vy e t le r in k e n d i u y d u lar ın a ve A BD ’n in Ü çü n cü D ü n y a Ü l k e le r in e k ar şı y ü r ü t t ü ğü b ir sav aşt ır . So ğu k Sav aş, h er ik i sü p e r gü ce d e ü lk e le r in d e k i car i sist e m le r i p e k işt ir m e k , h a lk ü z e r in d e k i b a sk ıy ı ar t ır m ak iç in b ir v e sile t e şk il e t D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL m iştir . İzle n e n p o lit ik a lar h alk a se v im siz ge lm iş am a ilaç n iy e t in e alır k e n fazla it ir az d a e t m e m işle r d ir . T ar ih b o y u n ca gö n ü lsü z b ir h alk ı y ö n e t m e k için h ar ic î b ir şe y t an v asıt a sıy la k o r k u t m a k p e k işe y ar am ışt ır . Ö cü ge lecek , se n i y iy e c e k d e n ilm iş, ağz ın d an lo k m a sı alın m ışt ır : Sü p e r gü çle r b ir b ir le r in i h alk lar ın a şe y t a n o lar a k t ak d im et m işler , h alk ın k o r k u su n u ç o k gü z e l ist ism a r et m işler d ir . Bu k o n u d a h e r ik isi d e ç o k b a şar ılı o lm u şlar d ır . Ü lk e y ö n e t im in d e n e fis b ir ar aç o la r a k k u lla n ılır So ğu k Sav aş’m b u ö ze lliği, sü r d ü r ü lm e sin d e n e d e n ısr ar e d ild iğin i an la m am ız a y ar d ım cı o laca k t ır san ır ım . Şim d i o y u n c u la r d an b ir i o y u n u n b it m e sin i ist e m e k t edir . İ d e o lo jik y ap ısın ı b ir y an a k o r ve t ar ih î ö ze llik le r i n i g ö z ü m ü z ü n ö n ü n e ge t ir e c e k o lu r sa k So ğ u k Sa v a ş’ın b it m e d iğin i, sa v a şç ıla r ın d a n b ir in in sır t ın ın y er e ge ld iği n i, fak at d iğe r in in b ir y o lu r u b u lu p sa v a şı sü r d ü r e ce ğin i k av r ay ab ilir iz. Bu n o k t a sa k lan ılm am ak t ad ır . P e n t ago n ’u n y e n i b ü t çe si ile ilgili o lar a k O cak 1 9 9 0 ’d a b ir gaz e t e d e çık an b ir m ak ale d e “Sav u n m a Ba k a n ı D ic k C h e n e y ’e gö r e Bir le şik D e v let le r ge r e k li y er ler e m ü d ah ale ve ç ık m a sı o lası k ü çü k çap lı ç a t ışm a lar ı k o n t r o l iç in b ü y ü k b ir d o n a n m ay a m u h t açt ır . Bu d o n a n m a La t in A m e r ik a v e A sy a’d a W ash in gt o n ’u n ç ık ar lar ın a h iz m e t v e r m e ğe d e v am e d e ce k t ir .” Ba şk a n Bu sh d a ay n ı gö r ü şt e d ir . İk i ay so n r a Kon gr e ’y e su n u la n U lu sa l G ü v e n lik St r a t e jisi r a p o r u n d a Ü çü n cü D ü n y a ü lk e le r in in p o t a n siy e l b ir ih t ila f y u m ağı o lu şt u r d u ğu ifad e e d ilm e k t e d ir : Yen i d ö n e m d e k ü r e se l d e n ge le r in t u t t u r u lm asın d a a s k e r î gü c ü m ü z ö n d e ge le n fak t ö r le r d e n b ir i o lacak t ır . D a 58 SO Ğ U K SAVAŞ: G E R Ç E K V E F A N T E Z İ h a az d ik k at i çe k e ce k , d a h a far k lı b iç im d e k u lla n ıla c a k tır. A sk e r ! gü c ü m ü z ü m u h t e m e le n So v y e t le r ’e k a r şı k u l lan m a d u r u m u n d a k alm ay ac ağız . Ü ç ü n c ü D ü n y a ü lk e le r in e k a r şı k u lla n ılm a sı ç o k d a h a o lasıd ır . Bu r alar d a y e n i im k ân lar a v e y ak laşım la r a ih t iy ac ım ız o lacak t ır . Ba şk a n R e agan 198 6 se n e sin d e d e n iz v e h av a k u v v e t le r im iz i Lib y a’d a b u lu n a n siv il h e d e fle r i b o m b a lam ak la gö r e v le n d ir ir k e n b u sav a şı; u lu sla r a r a sı b a r ış o r t am ın a, b iz im ve d iğe r ö z gü r t o p lu m lar m d e m o k r a sile r in in ö z gü r lü k o r t am ın d a ge lişip b o y at m asın a k a t k ıd a b u lu n m a k am ac ıy la sü r d ü r d ü k le r in i id d ia e t m e k t e y d i.31 Ayr ıca Ü ç ü n c ü D ü n y a ü lk e le r in d e o r t ay a çık an ih t i laflar ın t e k n o lo jisin in gid e r e k d a h a k a r m a şık h ale ge l m e si silah lı k u v v e t le r im iz e o lan t ale b i ar t ır ac ak , b u ü lk e le r d e k i çık a r la r ım ız , r a k ip b ir sü p e r gü c ü n d e st e ği o l m a k sız ın t e h lik e y e gir e b ilece k t ir . Bu v e b e n z e r i n ed en ler , silah lı gü çle r im iz in , çık a r lar ım ız ın t e h lik e y e gir d iği n o k t alar a h ız la m ü d ah ale e d e b ilm e sin i m ü m k ü n k ıla c ak b ir h az ır lık için d e b u lu n m a sın ı ge r e k t ir m e k t e d ir . Ö ze llik le O r t a d o ğu gib i sü r e k li ask e r b u lu n d u r a m a d ığım ız b ö lge le r d e k i m ü t t e fik le r im iz in h ızla y ar d ım ın a k o şa b ile c e k , b a şk a b a z ı n o k t a lar d ak i b ir lik le r im iz e d e st e k v e r e b ile ce k b ir im le r e ge r e k sin im im iz var d ır. Ö z gü r d ü n y an ın e n e r ji ih t iy ac ın ı k ar şılay a n O r t a d o ğu ’d a k i çık a r lar ım ız Kr em lin ’in in sa fın a t e r k e d ile m e z. G e le ce k t e So vy e t le r d e n k a y n a k la n m ay a n t e h d it le r e k ar şı d ah a d ik k at li o lm am ız ger ek ir . A slın d a b iz im çık ar lar ım ıza y ö n e lik en b ü y ü k t e h d it y er el m illiy e t çi m o t ifle r d e n k ay n ak lan m ışt ır . Bu , z am an z am an d ile ge t ir ilm iş b ir ger çe k tir . Başk an C ar t e r z am an ın d a o lu şt u r u la n Ç e v ik Ku v v e t ’in m im ar ı, K o n g 59 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL r e ’d e y ap t ığı b ir k o n u şm a d a şu n lar ı sö y le m işt ir . “Ç e v ik Ku v v e t ’in b ir in ci d er e ce d e O r t a d o ğu ’d a v e y e r el gü çle r e k ar şı k u lla n ılm a sı u m u lm ak t ad ır : So v y e t le r ’e k a r şı k u lla n ılaca ğın ı sa n m ıy o r u m . Bu b ö lg e d e ç ık m ası o la sı d in k av ga lar ın d a , m illiy e t ç ilik t e n k ay n a k la n a n ç a t ışm alar d a; ır k ç ılığın a t e şin in o lu şt u r d u ğu y an gın lar ın sö n d ü r ü lm e sin d e k u lla n ılm a sı p la n lan m a k t ad ır .”32 Bu sh y ö n e t im in in y ap t ığı p lan lar , Ir ak ’m Ku v e y t ’i işga li ü z e r i n e u y gu lam a alan ın a k o n u lm u ş, k r izin aşılm a sın d a b a şa r ıy la k u llan ılm ışt ır . K ısa b ir ge çm işe k a d a r d o st o lan I r ak ’m t o zu atılm ışt ır . U lu sa l G ü v e n lik St r a t e jisi r a p o r u n d a A BD ’n in D ü şü k Yo ğu n lu k lu Ç a t ışm alar a h a z ır o lm ası u y ar ısın d a b u lu n u lm ak t ad ır . Bu ç a t ışm a la r ar asın d a t e r ö r iz m , k ü ç ü k çap lı ay ak la n m alar , isy a n la r ve A BD ’n in v a t an d aşla r ın ı ve ç ık ar la r ın ı cid d i b iç im d e r a h a t sız e d e n e r o in t r afiğin in ad ı zik r e d ilm e k t e d ir . D ü şü k y o ğu n lu k lu at ışm alar , k o n v an siy o n e l sa v a şın şid d e t in in alt ın d a se y r e d e n id e o lo ji v e p r e n sip k av ga lar ın ı d a içe r m e k t e d ir . O r d u m u z , ay a k la n m ala r v e t e r ö r izm d e d ah il o lm ak ü z e r e h e r t ü r t e h d id e b a şa r ıy la k ar şı k o y ab ile ce k d u r u m d a o lm alıd ır . Ku v v e t le r im iz , Ü çü n cü D ü n y a ü lk e le r in d e k a r şıla şm a sı o la sı ac ım asız b ir fizik se l o r t am a, ç o k çe şit lilik ar z e d e n v e a şin a sı o lm a d ığı d u r u m lar a k a r şı h azır olm alıd ır . Eğit im v e ar a şt ır m a v e ge lişt ir m e faaliy e t le r i d ü şü k y o ğu n lu k lu ç a t ışm a la r a gö r e ay ar lan m alıd ır . Sav u n m a ih t iy ac ın ın ö n e m in e in an m ış t ab an ı o lab il d iğin ce ge n iş t u t m ak , sa v u n m a san ay iin e y a p ılac a k y at ı r ım la r için y en i sa ik le r p e y d ah lay ıp y e n i k o la y lık lar sa ğ lam ak , ar aşt ır m a ge lişt ir m e faa liy e t le r in in k ay n a k lar ın ı 60 SO Ğ U K SAVA Ş: G E R Ç E K V E F A N T E Z İ ge lişt ir m e k ; ö ze llik le b u t ü r faaliy et ler e ge r e k k a lm a d ığı n a in a n a n lar ın sa y ısın ın ar t m a e ğilim i gö st e r d iği gü n le r d e b ir b a şk a t ü r lü ö n e m k azan ır . A m acım ız k u şa t ıp k o n t r o l alt ın d a t u t m an ın ö t e sin d e d ir . So v y e t le r Bir liği’n in u lu sla r a r a sı sist e m e y ap ıcı b ir o r t ak o lar a k k az a n d ır ılm a sın ı am aç lam ak t a y ız . A BD - So vy e t le r ilişk isin d e h â lâ b ir çıb an b a şı o lar a k v ar lığın ı sü r d ü r e n O r t a A m e r ik a b a r ış v e d ü z e n in i t e h d it e t m e y e d e v am e d e n Kü b a v e N ik a r a gu a ile o lan p r o b le m le r im iz i So v y e t le r le işb ir liği iç e r isin d e aşm ay ı am aç lam ak t ay ız . A sk e r î o k u llar ın d e r s p r o gr a m la r ı d a d e ğişm işt ir . D e n iz H ar p O k u lu d e r s p r o gr am lar ım d e ğişt ir d iğin i, k e n t le r d e ç ık m ası o la sı ç a t ışm a lar a , t e r ö r ist h ar e k e t le r e v e d ü şü k y o ğu n lu k lu k r izle r e e ğit im i y ö n e t t ik le r in i aç ık la m ış, ilk p r o v ay ı d a P an am a’n ın işga li ile se r gile m işt ir . G ü ç lü Ü çü n cü D ü n y a ü lk e le r in d e ç ık m ası o lası “o r t a y o ğ u n lu k lu ” ih t ilaflar a d a d ik k at e d ilm e k t e d ir . “Ku v v e t le r in ge r e k sin im d u y u lan y er ler e h ız la k ay d ır ılm ası ve u z a k p az ar lar a v e k ay n a k la r a aç ılan k ap ıla r ın sü r e k li o la r a k aç ık t u t u lm ası b iz im aç ım ız d a n p e k ö n e m lid ir .” (Se n at ö r W illiam C o h e n , Sila h lı Ku v v e t le r K o m it e si).33 D e n iz k u v v e t le r i Ko m u t an ı A. M . G r ay ’d e ay n ı n o k t a lar a işar e t et m işt ir . “So ğu k Sa v a ş’m b it m e si gü v e n lik p o lit ik a lar ım ızı y e n id e n gö z d e n ge çir m e m iz i ger ek t ir ir , b u n lar ın k ay d a d e ğe r d e r e c e le r d e d e ğişt ir ilm e sin i ge r e k t ir m e z ” d iy e n Gray, İk in c i D ü n y a Sa v a şı’n d an b u y an a A BD ’n in b u la şt ığı ih t ilaflar ın b ü y ü k b ir k ısm ın d a Kr em lin ’in zat e n b u lu n m a d ığın a işar e t e t m e k te d ir . Bu ge r ç e k n ice z am an so n r a v e an ca k gü n ü m ü z d e d ile ge t ir ile b il m e k t e d ir . Se b e b i ABD v at an d aşla r ın ı h izay a ge t ir e b ilm e k 61 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL iç in ar t ık So v y e t so p a sın ın işe y ar am az lığın ın an laşılm ış o lm asıd ır . Gray, k u ze y - gü n e y ih t ilafın ın en b e lir gin fay h at t ı o ld u ğu n a- işar e t e t m e k t e v e şu n la r ı sö y le m e k t e d ir : “Z e n gin ile fak ir a r a sın d a b u lu n a n v e gid e r e k d e r in le şip ge n işle y e n u ç u r u m a k a r şı ge lişm e m iş ü lk e le r in d u y d u ğu h o şn u t su z lu k h ızla ar t m ak t ad ır . Bu h o şn u t su z lu k isy an lar a ge b e b ir o r t am ı h azır lam ak t ad ır . Bu r ala r d a çı k a c a k o la n ay ak lan m alar ist ik r ar ı sa r sa c a k , b iz im için h ay at î ö n e m i o lan e k o n o m ik k ay n a k la r a, ask e r î n o k t a la r a u la şa b ilm e m iz i gü çle şt ir e c e k t ir . Bizim v e m ü t t e fik le r i m iz in v e p o t a n siy e l r a k ip le r im iz in b u st r at e jik k ay n a k la r a gid e r e k d a h a fazla m u h t a ç h a le ge lm e si d u r u m u n veh am e t in i d ah a ar tır acak tır . Bu b ö lge le r d e ist ik r a r o lsu n ist iy o r sak , k ay n ak lar ın ı g ö n lü m ü z c e k u lla n m ay ı ar zu lu y o r sa k , ü lk e d ışın d ak i v a t a n d aşla r ım ız ın can gü v e n liği n in v e d ü n y an ın d ö r t b ir y a n ın d a b u lu n a n t e sisle r im iz in d e v am lılığın ın sa ğla n m ası b iz im iç in b ir an lam ifad e e d i y o r sa v e ca y d ır ıcı r o l o y n a m a k işim iz e ge liy o r sa o z am an b u h e d e fle r e v ar m am ız ı m ü m k ü n k ıla c a k y e t e r in ce iyi d o n a t ılm ış, y et e r in ce h ar e k e t li b ir silah lı gü cü u lu su m u z u n e m r i alt ın d a h azır t u t m am ız ge r e k e ce k t ir ." “G e lişm e k t e b u lu n an p a z a r la r a ve ü r e t im im iz iç in ge r e k li h a m m a d d e k ay n a k lar ın a k e sin t isiz u laşa b ilm e liy iz . Bu n u n iç in e lim izd e , gü c ü y e r in d e b ir silah lı gü ç b u lu n m alıd ır . Bu sila h lı gü ç k o n t r ge r illa h ar e k e t le r in d e n p si k o lo jik sa v a şa k ad ar d e ğişe n b ir y e lp az e ü z e r in d e faaliyet gö st e r e b ilm e li, v u r d u ğu y e r d e n se s get ir eb ilm elid ir . Silah sa n ay in d e y aşa n a n h ız lı ge lişm e le r i d ik k at e alm alıy ız. D ü şm an la r ım ız ın e n m o d e m sila h la r la d o n a n a b ilm e şa n sın ın m e v c u t o ld u ğu n u a k ıld a n çık ar m am alıy ız . Biz d e 62 SO Ğ U K SAVAŞ: G E R Ç E K V E F A N T E Z İ ask e r î k a p asit e m iz i ar t ır m alıy ız. Ele k t r o n ik , ge n e t ik m ü h e n d isliği v e d iğe r b io - t e k n ik ala n la r d a k ay d e d ile n g e liş m e le r i h e m e n sila h e n d ü st r im iz in h iz m e t in e v e r m e liy iz , d ü şm a n ım ız ın k a r şısın a o n u n k in d e n ç o k d a h a k a p a sit e li silah lar la çık m alıy ız: G e le c e k a sır d a d a u lu su m u z a s k e r i sa h a d a k i k r e d isin i d e v am e t t ir m e k ist iy o r sa b u sö y le d ik le r im iz i b ir e k sik siz y a p m a k d u r u m u n d ay ız. ”34Bu gö r ü şle r u z u n c a b ir z am an d ır r e v açt ad ır . Ba şk an Eise n h o w e r ’in st r a t e ji ile ilgili gö r ü şle r in i in ce le y e n t ar ih çi R ich ar d Im m e r m an , Eise n h o w e r ’in A BD ’n in gü c ü n ü n ve gü v e n liğin in , k ü r e se l p az a r lar a v e k ay n a k lar a k o la y ca u la şıp b u n la r ı k o n t r o lü alt ın d a t u t m asın a b a ğlı o ld u ğu y o lu n d a k i in an cın ın im an m e r t e b e sin d e o ld u ğu n a işar e t e t m e k t e d ir . Ö ze llik le b ir Ü ç ü n c ü D ü n y a Sav aşı’n d a b u t ü r b ir y ap ılan m an ın ö n e m i ç o k d ah a fazla o lacak t ır . D i ğe r r a sy o n e l p la n lam ac ılar gib i Eise n h o w e r d e Bat ı’n m d o ğ r u d a n d o ğr u y a b ir So v y e t sa ld ır ısın a m ar u z k alm ay a cağın ı, b u y o ld ak i k o r k u lar ın , e v h am lılar ın h ay alle r in in b ir ü r ü n ü o ld u ğu n u k a b u l e t m e k t e d ir . N e v ar k i Bat ı’y ı k u şa t a n k u şa ğın So v y e t sald ır ılar ı k a r şısın d a sav u n m a sız ve Kr e m lin ’in Ü çü n cü D ü n y a ü lk e le r in e n ü fu z e t m e v e p r o p a ga n d a k o n u lar ın d a W ash in gt o n ’d an d ah a b a şa r ılı o ld u ğu n u sö y le m e k t e d ir .35 Ü ç ü n c ü D ü n y a ü lk e le r i ile o lan sa v a ş sü r d ü r ü le ce k t ir . Kr e m lin t e k r ar W ash in gt o n ’u n ö n ü n ü k e sm e y e ç a lışır sa sald ır gan o lar ak d a m galan acak t ır . G o r b a ch e v ’in “y e n i d ü şü n c e si” d e st e k le n e ce k , Kr e m lin ’i W ash in gt o n ’u n b ir işb ir lik ç isi h alin e ge t i r e c e k o lan ge lişm e le r t e şv ik e d ile ce k , fak at W ash in gt o n “e sk i d ü şü n c e si”n i sü r d ü r e c e k v e b u d ü şü n c e d o ğr u lt u su n d a d ü n y ay ı b ilin çle n d ir e ce k t ir . Bar ışı p ay la şa ca ğı b ir 63 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL b ü y ü k d ü şm a n ı ar t ık o lm ay acak t ır . Ü çü n cü D ü n y a ü lk e le r in in e lle r in d e k i silah lar d a n d ah a ge lişm işle r in e sah ip o lm ak için b u sa h a d a y ap ılan ar aşt ır m a ve ge lişt ir m e fa aliy e t le r in e h ız v er ecek t ir . Bö y le ce e le k t r o n ik san ay iin e d ü n y a k a d a r iş sa ğ la n m ış o lacak t ır . G e lişm iş e n d ü st r i iç in b ir fay d a t e m in e t m e si ist e n i y o r sa b ü t ç e d e ğişik lik le r i se r m ay e y o ğu n ask e r î y at ır ım lar a y ö n e lt ilm e lid ir . A sk e r î h ar ca m alar ın t e o r ik o lar ak d a o lsa alt e r n at ifi y o k d e ğild ir . N e v ar k i b u n la r ın So ğu k Sav a ş’ın ilk y ılla r ın d an b e r i iş ale m in in d e far k ın d a o ld u ğu y ığın la d e z av a n t ajı v ar d ır . H alk ın b it in i k a n la n d ır a c a k y at ır ım lar y ö n e t im e k at ılm a ar z u su n u k ö r ü k le y e c e k , h e r k afad an b ir se sin ç ık m asın a , y er el y ö n e t im le r in gü ç le n m e sin e , d e m o k r a sin in k r iz e gir m e sin e , ge lir d a ğılım ın ın y e n id e n d ü z e n le n m e sin e n e d e n o lacak t ır . P r o b le m e k o n o m i p r o b le m i d e ğild ir ; p r o b le m , gü ç v e im t iy az m e se le sid ir, b u n lar ın k u r u m sa lla şt ır ılm a sı m e se le sid ir . D e ğişim t ar aft ar lar ı b u t e m e l p r o b le m le r e çar e ü r e t e m e d ik le r i sü r ece y e ld e ğir m e n le r in e sa ld ır a n O r t aç ağ şö v aly e le r in in d ü şt ü ğü k o m ik d u r u m a d ü şm e k t e n k u r t u la m a y a c a k la r dır. O lay lar a ç o c u k m an t ığı ile y ak laşan , ar d ın d a y at an şe y t an î e m e lle r i gö r m e d e n ask e r î m ü d ah ale le r e k a r şı çı k an la r d a ay n ı k o m ik d u r u m la r a d ü şm e k t e d ir . D e m o k r a siy i ge lişt ir m e k , u lu sa l gü v e n lik iç in ö n le m a lm a k gib i st a n d a r t b a h a n e le r i e lin in t e r siy le y e r le b ir e t m e k aslın d a b ir ç o c u ğu n b ile y ap a b ile c e ği t ü r d e n b ir işt ir . Ç o c u k a k lıy la, d ah a d o ğr u b ir d e y işle ço c u k saflığı v e d ü r ü st lü ğü y le d ü şü n e n b ir k im se So ğu k Sa v a ş’m en so ğ u k y ılla r ın d a b ile Ü ç ü n c ü D ü n y a ü lk e le r in e y ap t ığım ız ask e r î 64 SO Ğ U K SAVAŞ: G E R Ç E K V E F A N T E Z İ m ü d a h ale le r in t u t ar lı b ir m an t ık t a b an ın d an y o k su n o l d u ğu n u ifad e e d ecek t ir . Bu gü n y ap ılm a k t a o lan lar d a ay n ı p ar ale ld e d ir . K a m b o ç y a ’d a, A n go la’d a , El Salv ad o r ’d a v e A fgan ist an ’d a sü r d ü r ü le n silah lı m ü c a d e le le r sa v a ş d e ğild ir , cin ay e t t ir .36 D ik k at i çe k e n b ir n o k t a , b iz e ço k p a h alıy a m al o lm a d ığı sü r e c e t ü m p o lit ik a c ıla r ın ask e r î m ü d ah ale le r i h o şgö r ü y le k ar şılam asıd ır . Bu d u r u m d a in san ın ak im a şö y le b ir d e ğe r le n d ir m e ge lm e k t e d ir : Bir k im se n in p o lit ik a y a gir e b ilm e si iç in ge ç m e si ge r e k e n ilk im t ih a n ap t allık v e y e t e r siz lik im t ih an ı o lm ak t ad ır . Bu im t ih a n ı ge çe m e y e n le r , y an i y e t e r in ce ap t al v e y e t e n e k siz o lm ay an lar p o lit ik a y a sığm am azlar . Ya d a m ü d ah ale le r için ge r e k ç e o lar a k gö st e r ile n le r ge r ç e k ge r e k ç e le r d e ğild ir , işin için d e b a şk a işle r var d ır . Bu n lar d a n ilk in e in an m ak p e k m ü m k ü n gö z ü k m ü y o r . İşin iç in d e iş o ld u ğu , b izle r e ge r e k ç e o lar a k su n u la n la r ın b ir ald at m a c a d an , gö z b o y a m a d a n ib ar e t o ld u ğu ak la y at k ın geliyor . M ü d ah ale ge r e k ç e le r in in ge r çe k çi, fa k at d ü n y a k a m u o y u n a k a b u l e t t ir e b ilm e le r in in p e k z o r o ld u ğu an laşılı yor. U lu sa l G ü v e n lik St r at e ji r a p o r u n d a d a b e lir t ild iği gi b i, silah a sar ılıp h ü c u m a ge ç m e k v e u lu sla r a r a sı ilişk ile r d e açık ça z o r a b a şv u r m a k ve ü lk e için d e a sk e r î Key n e sy en t e d b ir le r i d e v r ey e so k a b ilm e k iç in id e o lo ji far k lılığı b a h an e si ar t ık işe y a r a r b ir b a h a n e o lm a k t an çık m ış b u lu n m ak t ad ır . İ n an d ır ıcılığım , d ah a d o ğ r u su k an d ır ıc ılı ğın ı y it ir m işt ir . St alin ci sü r ü le r e k a r şı n e fis m ü d a fa a sı h i k ay e si ar t ık sat m am ak t ad ır . Bah an e k ıt lığın ın b a ş gö st e r m ey e b a şla m a sın d a n u z u n y ıllar ö n ce h ab e r d a r o lu n m u şt u r . N e v ar k i çılgın A r ap t e r ö r ist le r v ey a M e k sik alı 65 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL e sr ar k a ç a k ç ıla r ı ve b e n z e r i u fak - t e fe k h ik ay e le r le v az i y e t i u z u n sü r e id ar e e t m e k m ü m k ü n o lm am ışt ır . Sık ışın ca b u k e z d e Ü çü n cü D ü n y a’n ın b iz zat v ar lığın ın b ir t e h d it u n su r u o lu şt u r d u ğu sa v m a sar ılın m ışt ır . K o m ü n iz m in e n b ü y ü k t e h lik e si o lar a k , Kr e m lin ’in e lin d e b u lu n an k ay n ak lar ın ge lişm iş Bat ı t o p lu m lar m ın am ac ın a h iz m e t e d e ce k b ir d ü n y a d ü z e n in e e n t e gr e e d ilm e sin d e o r t ay a çık an gü çlü k le r gö st e r ilm işt i. Ayn ı h ik ay e “r a d i k al m illiy e t ç ilik ” için d e t e k r ar lan ab ilir , b ö y le ce ar an an d ü şm a n b u lu n m u ş o lu r d u . N it e k im p la n lam ac ılar ve st r at e ji u st alar ı b u fır sat ı k açır m ad ılar . P r o b le m in c id d i y et i b ö lge d e n b ö lge y e d e ğişm e k t e , zir v e n o k t a sın a e n e r ji k ay n ak lar ın ın p e k b o l b u lu n d u ğu O r t a d o ğu ’y a u la ş m ak t ad ır . Bu n u n la b ir lik t e ih m ale h iç y er v e r ilm e m e k t e , N SC 6 8 ’in gö r ü şle r i p a y la şılm a k t a , d ü n y an ın h içb ir k ö şe sin in ih m al e d ile ce k k a d a r k ü ç ü k v e ö n e m siz o lm a d ı ğın a işar e t e d ilm ek t ed ir . 3. Ö n ce v e So n r a Bu b a ğla m d a işin b a şın d a o r t ay a k o y d u ğu m u z b ir b a şk a so r u ü z e r in d e d ik k at le r im iz i y o ğu n laşt ır ab ilir iz : So ğu k Sav aş’m t ip ik o lay lar ı v e u y gu la m a la r ı h an gi b a k ım la r d a n d ah a ö n ce ge r ç e k le şm iş b u lu n an lar d an far k lılık lar ar z e d e r ? İk i k u t u p lu sist e m y e n i id i v e ge le n e k se l u y gu la m ala r v e u y gu lam a ala n la r ın a far k lı b ir çe şn i k at m ışt ı. Bu n a r a ğm e n m e v c u t n ice b e n z e r lik aşin ası o ld u ğu m u z r e sm in it ib ar ın a gö lge d ü şü r m e k t e y d i. So v y e t le r t ar afın d a M o sk o v a ’n ın G r a n d ü k le r i t ar a fın d a n b e ş y ü z se n e y ö n e t ilm iş, b ir b ü y ü k im p a r a t o r lu ğu n 66 SO Ğ U K SA VA Ş: G E R Ç E K V E F A N T E Z t ac ı ve t at lı gü n le r i y aşa m ış, Bat ı A v r u p a’n ın e k o n o m ik se v iy e sin i b ir t ü r lü y ak ala y am am ış ve 19 1 4 se n e sin d e y a r ı sö m ü r ge d u r u m u n d a n h âlâ k u r t u la m a m ış b ir v ar lık v ar .37 Şah in ler , So v y e t le r i G o r b y m an ia k u r b a n la r ı ile h a t ır la m ak t a, A v r u p a’y a sık ç a y ap t ığı sa ld ır ıla r ı, O r t a A v r u p a ’d a y a şa n a n ay ak la n m alar ı b a st ır m a k iç in iz le d iği k a n lı y o llar ı, p o lit ik a lar ın ı b e lir le r k e n m ih e n k t aşı o lar a k k u lla n m ak t ay d ı. 1 9 5 6 ’d a M ac ar d e v r im in i, 1 9 6 8 ’d e Ç e k d e m o k r a sisin i k an gö lle r in d e b o ğa n So v y e t le r Bir liği, 1 8 4 8 - 4 9 M acar d e v r im in i y er le b ir e d e n , 1831 v e d ah a so n r a 18 63 - 64 P o lo n y a ay ak la n m alar ın ı n ice c a n p a h a sı n a b a st ır a n R u sy a’n ın b ir d e v am ı id i. So vy e t Bir lik le r i 1 9 4 5 ’te Ber lin ’i işga l etti. R u s b ir lik le r i 1 7 6 0 ’d a Be r lin ’i işga l e d ip y ak m ışt ı. Sam u e l H u n t in gt o n R u sy a’n ın ç ık a r lar ı p e şin d e k o şa n R u s b ir lik le r in in h e n ü z So v y e t çiz m e sin in d e ğm e d iği n ice ü lk e d e at k o şt u r d u ğu n u ifad e et m e k t e , v e r d iği ö r n e k le r a r a sın d a İsv iç r e v e İt aly a’n ın a d ı n ı zik r e t m e k t e d ir .38 H u n t in gt o n , So v y e t le r in k ö t ü a lış k an lık lar ın d a n k o la y k o lay v az ge çe m e y e ce k le r in i sö y le m e k t e , b u k ö t ü alışk an lık lar ın b ir so n u c u o lan Be r lin ’in 19 4 5 se n e sin d e k i işga lin i ö r n e k gö st e r e r e k N az ile r in Ba tı m e d e n iy e t in i Bo lşe v ik çılgın la r ın sa ld ır ıla r ın d an k o r u m a k gib i b ir gör e v le r i o ld u ğu y o lu n d a k i id d iala r ın a it i b a r k azan d ır m ak t ad ır . Bir le şik D ev le t le r ’e ge lin ce ... So ğu k Sa v a ş’m n e d e n o l d u ğu d e ğişik lik le r d ah a ç o k d ild e y d i. 1 9 1 7 se n e sin d e n b u y an a sald ır ı, m ü d ah ale h e p sav u n m a b a h a n e siy le y a p ılm ak t ay d ı. Bo lşe v ik d e v r im in d e n h e m e n so n r a R u s y a ’n ın içişle r in e d ö n ü k m ü d ah ale le r , U k r ay n a v e D o ğu A v r u p a’d a H it ler t ar afın d an k u r u lan o r d u lar a 1 9 5 0 ’ler e 67 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL k ad a r v e r ile n gizli d e st e k le r h e p b u c ü m le d e n d i. i9Bo lşev ik d e v r im in d e n ö n ce k i y ıllar d a d a b e n z e r i ey le m le r d e b u lu n u lm u şt u . Bu e y le m le r in ge r e k ç e si o la r a k gö st e r ile n ö cü le r çe şit çe şit id i. W o o d r o w W ilso n , M e k sik a , H ait i ve D o m in ik C u m h u r iy e t in i işga l et ti. M a su m in san la r k at le d ild i. E t r a f h ar ap e d ild i. Kö le lik h o r t la t ıld ı. C ar i si y asî d ü z e n y ık ıld ı. Bu ü lk e le r A BD ’n in e lin e v e in safın a t er k e d ild i. G e r e k ç e o lar a k d a y ö r e h alk ın d an ABD ’n e ge lm e si o la sı t e h d it le r gö st e r ild i. D a h a ö n c e k i y ıllar d a y ap ılan işga l v e m ü d ah ale h ar e k e t le r in d e ge r e k çe o lar ak İn gilte r e , İ sp a n y a v e Ba ğım sız lık D e k la r a sy o n u ’n d ak i ifa d e si ile “m e r h am e t siz Kız ıld e r ili sa v a şç ıla r ” gö st e r ild i. U z u n lafın k ısa sı W ash in gt o n ’u n y o lu ü z e r in e çık an h e r v ar lık , ask e r î h ar e k ât lar ı iç in ge r e k çe o lar a k ile r i sü r ü lm e k t e , b a h a n e o lar ak k u llan ılm ak t a y d ı. T an ın m ış d ü şü n ü r le r su ç lu la r ın k im lik le r in i t e sp it h u su su n d a z o r lan m am ışlar d ır . C u m h u r iy e t d ö n e m in in ilk y ıllar ın d a Yale Ko le ji M ü d ü r ü o lan v e p u r it e n ah lâk an lay ışın a p e k b a ğlı b u lu n a n şair - y azar T im o t h y D w igh t , P e q u o t y e r lile r in in k at liam ın ı k o n u ala n b ir ağıt y az m ış tır. Sö m ü r ge c ile r in b u in sa n la r a y ak laşım la r ın d a p e k c ö m e r t d a v r a n d ık lar ın ı, d o st lu k la r ın ı k a z a n m a k iç in elle r in d e n ge le n i y ap t ık lar ın ı, n e v ar k i K a n ad a lı d o st la r ı t a r a fın d a n ak lı çe lin e n P e q u o t y e r lile r in in iy i sö z d e n an la m ad ık la r ın ı, so n u n d a sö m ü r ge c ile r i k ad m - k ız , ço lu k - çoc u k d e m e d e n k ö k le r in e k ib r it su y u e k m e k z o r u n d a b ı r a k t ık lar ın ı y an a- y ak ıla a n lat m ak t a d ır . T h o m a s Je ffe r so n , y e r li h alk a iyi d a v r a n m ak , o n lar a y ar d ım cı o lm ak için e lle r in d e n ge le n i y ap t ık lar ın ı, n e v ar ki In gizle r in il k e siz v e k e n d i ç ık a r lar ın d an gay r isin i gö z e t m e y e n p o lit i 68 SO Ğ U K SAVAŞ: G E R Ç E K V E F A N T E Z İ k alar ı n e d e n iy le b u zav allı in san la r a y ar d ım e tm e ye , sa v aş b alt alar ın ı t o p r a k t an çık a r m a lar ın a e n ge l o lm ay a m u v a ffa k o lam ad ık . Kat lia m la r ın a, k u r t u la n la r ın ise t o p r a k la r ın d a n sü r ü l m e le r in e In giliz le r se b e p o lm u şt u r . “K at il b iz iz , am a su ç lu o lan İn giliz le r d ir .” d em e k t e d ir . Je ffe r so n ’a gör e b izim d ö k t ü ğ ü m ü z k an ın , se r gile d iğim iz v ah şe t in so r u m lu su İn gilizler d ir . Ayn ı ge r e k ç e le r le K a n a d a ’n m d a işga l e d il m e sin in ge r e k t iğin i Jo h n A d a m s’a y a z d ığı b ir m e k t u p t a d ile ge t ir m e k t e , A d a m s ise ay n ı gö r ü şt e o ld u ğu n u ifad e e t m e k t e d ir : “K a n a d a ’y ı işga l e d e r se k Kız ıld e r ilile r i e b e d i y e n su st u r m u ş o lu r u z . Bu , b izim o ld u ğu k ad ar o n lar ın d a h ay r ın a o lan b ir so n u ç o lac ak t ır .”40 Ayn ı t e o r i, G e n e r al- A n d r ew Ja c k so n F lo r id a ’y ı işga l ed er , y e r li h alk ı k ılıçt an ge çir ir v e I sp a n y a ’y a ait t o p r a k lar a W ash in gt o n ad ın a el k o y ar k e n d e ge çe r li id i. Se m i nde Sa v a ş’m d a k i ac ım asız t ü t u m u n u sa v u n a n Jo h n Q in cy A d am s, Isp an y a Bak an ı G e o r ge E r v in g’e y azd ığı ve A m e r ik an d ış ilişk ile r in d e e n ö n e m li d e v le t d o k ü m an la r ın d a n b ir i o lar ak n it e le n d ir ile n m e k t u b u n d a b u g ö r ü ş le r in i d ile ge t ir m işt ir (W illiam Ea r l W e e k s). Bu d o k ü m a n d a T h o m a s Je ffe r so n ’d a n ge r e k m an t ık , ge r e k se st il aç ısın d a n in sa n ır k ın ın m ü st e sn a ö r n e k le r in d e n b ir i o la r a k sö z e d ilm e k t e d ir . Bu y ar gıy a m o d e r n t ar ih çile r d e k a t ılm ak t ad ır . Je ffe r so n ’u n Ja c k so n t a r a fın d a n y ü r ü t ü le n ır k çı sald ır ıla r ı o n ay lay ıp t e şv ik e t m e si W ash in gt o n ’u n siy â si ah lâ k an lay ışın ın A v r u p a’d a d ah a iy i an laşılm asın a, d ah a iyi d e ğe r le n d ir ilm e sin e k at k ıd a b u lu n m u şt u r .41 W e e k s’in d e t e sp it e t t iği gib i sa v a şın ge r çe k n e d e n i y a y ılm a c ılık v e F lo r id a ’n m v ah şi Kızıld e r ilile r d e n ve A m e 69 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL r ik a n k ö le le r in d e n t e m iz le n m e ar zu su d u r . Bu ar z u n u n t e laffu z u n u n d ile h o ş ge lm e m e si ge r ç e k çiliğin e zar ar v e r m e m e k t e d ir . A d am s d a d iğe r le r i gib i k o n u şm a k t a , Kı z ıld e r ilile r in sü r ü lü p sü r ü n d ü r ü lm e sin i, k ö le liğin y ay gın laşt ır ılm asın ı, an la şm a la r ın ih lâl e d ilm e sin i v e silah a b a şv u r u lm a sın ı n e fis m ü d a fa sı o lar a k d e ğe r le n d ir ip m e ş r u iy e t k az a n d ır m a ğa çalışm ak t a d ır . Kab ah at i İ n gilt e r e ’n in F lo r id a ’d ak i h ar e k e t le r in e b a ğlam ak t a , 1 8 1 2 se n e sin d e k ale m e ald ığı b ir m e k t u p t a “ip t e n - k az ık t an k u r t u l m u ş ze n cile r in , v ah şi Kız ıld e r ilile r in , t ü m k o r sa n la r ın ve v at an h ain le r in in İ n giliz le r le işb ir liği y ap t ığın d a n v e Bir le şik D e v le t le r ’e k a r şı sa v a şt ık la r ın d a n ” sö z e t m e k te d ir . “İ n sa n lar ım ız a k a r şı y ü r ü t ü le n b u ze n ci- Kızıld e r ili sa v a şı b a r ışse v e r h alk ım ız ı t e d ir gin et m iş, İn giliz can ile r in k ışk ır t m alar ı so n u c u n d a sın ır lar ım ız n ice k e z sa v a ş ala n ın a d ö n m ü şt ü r ” d e m e k t e d ir . “Ba ğım sız lığım ız a k a v u ş t u ğu m u z ilk gü n le r d e n b u y an a Kızıld e r ilile r le ar am ız d a çık an ih t ilaflar ın t a m am ın d a İn gilizle r in k ışk ır t m alar ın a r a st la m a m a k m ü m k ü n d e ğ ild ir ” id d iasın d a b u lu n m a k t a dır. A d am s, u lu sla r a r a sı y a sa la r a at ıfta b u lu n a r a k in sa n ca d a v r a n m ay an d ü şm a n la r a in sa n c a d a v r an m an ın ge r e k li o lm ad ığın ı, can ile r e d a v r a n ıld ığı gib i d a v r an m an ın h a k o ld u ğu n u sö y le m e k t e d ir . O n se k iz in ci asr a ait b az ı k ay n a k la r a d a y an a r a k şu n la r ı iler i sü r m e k t e d ir : “Bu p r e n sip le r m e şr u iy e t le r in i t e sir le r in d e n v e fay d a lar ın d a n alm ak t ad ır lar .”42 D e an A c h e so n ’u n gö r ü şle r in i p ay la şan A d a m s, gü ç lü n ü n y a n ın d a b u lu n u p h at a y ap m an ın zay ı fın y an ın d a b u lu n u p d o ğr u h ar e k e t e t m e k t e n d a h a ak ıl lıc a b ir iş o ld u ğu n u , k o n u şu r k e n “d o ğr u o lan d an d ah a aç ık , d ah a a n la şılır ” b ir t ar z se r gile m e n in fay d asın ın far70 SO Ğ U K SAVA Ş: G E R Ç E K V E F A N T E Z İ k m d a b u lu n d u ğu n u ifad e et m ek te d ir . Bu n lar ı sö y le r k e n d e ö n ce k o c a b ir k ıt ay ı, d ah a so n r a d a y er k ü r e y i b ir u ç t an d iğe r in e k o n t r o lü alt ın a ge çir e n zih n iy e t in t e m e l ö ğe le r in in n e ler o ld u ğu n u gö z le r ö n ü n e se r m e k t e d ir .43 Yo lu m u za çık an , y ap a c a ğım ız h ay ır lı işle r e e n ge l o lan şe y t an b u lm ak t a z o r lan d ığım ız an lar d a o lm a k t ad ır . Bu d u r u m d a h e m e n b ir şe y le r y ap m ak , şe y t a n ü r e t m e k ge r e k m e k te d ir . Kalifo r n iy a V alisi P et er Bu r n e t t , 1851 se n e sin d e y ap t ığı y ıllık o la ğa n k o n u şm a sın d a şu n la r ı sö y le m e k t e d ir : “Kız ıld e r ilile r in t am am ı y o k e d ile n e k a d a r b u so y k ır ım sü r d ü r ü le ce k t ir . Bizim ü z ü lm e m iz in , b u so n u cu h ü zü n le k a r şıla m a m ız ın so n u c a e t k isi o lm ay acak t ır . Bu , b u ır k ın k ad e r id ir v e d e ğişt ir e b ilm e k b iz im g ü c ü m ü z ü n d ışın d ad ır .” W alt W h it m an ise in sa n lığın se lam e t i için M e k sik a’n ın ABD t ar a fın d a n işga l e d ilm e sin in ge r e k liliğin i v u r gu lam ak t a , “Ye t en e k siz M e k sik a h alk ın ın Yen i D ü n y a D ü z e n i’n d e e lle r in d e k i t o p r a k la r a sah ip o lab ilm e le r in in m ü m k ü n o lm a d ığın a ” işar e t e t m e k te d ir . “Bizim b u t o p r ak la r ı fe t h e t m e m iz in sa n la r ın m u t lu lu ğu n a e n ge l o lan fak t ö r le r i d e o r t ad an k ald ır a ca k t ır .” M e k sik alılar b ö lge y i ziy ar e t e d e n A m e r ik alılar t ar afın d an b u d ala, k o r k a k o lar a k v asıflan d ır ılm ak t a , ü z e r le r in d e y aşa d ık la r ı b e r e k e t li t o p r a k lar ın k ad e r in i k o n t r o l h ak lar ın ın b u lu n m ad ığı ile r i sü r ü lm e k t e d ir . Bu r alar a A n glo - Sak so n ır k ın a m e n su p in sa n la r ın y a k ışa c a ğı t elaffu z e d ilm e k t e d ir . Bu gö r ü şü p ay la şa n p e k ç o k in sa n d a n b ir i o lan C h ar le s D ar w in şö y le d e m e k t e d ir : “Bir le şik D ev le t le r in v e in sa n la r ı n ın k ar ak t e r in in gö st e r d iği b u m u h t e şe m ge lişm e n in t a b iî se le k siy o n u n b ir so n u c u o ld u ğu y o lu n d a k i in an çt a b ü y ü k ö lçü d e ge r çe k p ay ın ın b u lu n d u ğu n a t ü m k alb im 71 D E M O K R A St G E R Ç E K V E H AYAL le in a n ıy o r u m .”44lşin aslı ise şu d u r : Biz im için ge r çe k d ü şm a n , y e r le r in d e n - y u r t la r m d a n e t t iğim iz v ey a an av a t an lar ın d a k ö le le şt ir d iğim iz y e r li h alk v e b u sav a şt a b i z im k a r şım ız a çık an , t e k e r im iz in ö n ü n e t aş k o y an v ey a k o y m ay a ç a lışan h e r t ü r lü gü çt ü r . G e r ç e k le r in n ad ir e n d e o lsa k a b u l ve t e laffu z e d ild iğin e d e şah it o lm ak t ay ız. W ilso n ’u n D ışişle r i Ba k a n ı R o b e r t La n sin g’in sö zle r i b u d o ğr u lt u d a b ir ö r n e k o lu şt u r m a k t ad ır : M o n r o e D o k r in i’n d e Bir le şik D e v le t le r ’in çık a r lar ı ö n p lan d a t u t u lm u şt u r . D iğer A m e r ik an u lu sla r ın ın b ü t ü n lü ğü b e y an e d ilip k ab u l g ö r m ü ş b ir ir a d e n in d e ğil am a t e sad ü fle r in so n u cu d u r . Bu y ap ılan m a n ın b ir b e n cillik ü r ü n ü o ld u ğu sö y le n e b ilir . N e v ar k i D o k t r in ’in y azar ı d e k le r asy ö n d an y an sıy an d an d a h a cö m e r t ve d a h a ad il d e ğild ir . La n sin g, t e m e l m e se le n in A v r u p a’n ın A m e r ik a ü z e r in d e k i k o n t r o lü n e so n v e r m e k v e b u y o ld a k u lla n d ığı t ü m e n st r ü m an lar ı, b a şt a e k o n o m ik e n st r ü m an lar o lm a k ü z e re, işe y ar am az h ale ge t ir m e k o ld u ğu n u sö y lem ek t ed ir . W ilso n ’u n u y gu lam ala r ı b u d o ğr u lt u d a o lm u şt u r . İn gil t er e’n in O r t a A m e r ik a’d a b u la n a n p e t r o l y at ak lar ı ü z e r in d e k i k o n t r o lü n e so n v e r d ir m işt ir . Bu asr ın b a şın d a n b e r i p e t r o l y at ak la r ın ın k o n t r o lü n ü e lin d e b u lu n d u r m ak , d ü n y a m e se le le r i ü z e r in d e sö z .sah ibi o lab ilm e n in o lm az sa o lm az k o şu lla r ın d a n b ir i o la r a k ad d e d ilm işt ir . Bu k ay n ak la r d a n ge le n fin a n sal g ü ç ise işin çab asıd ır . A vr u p a ’n ın k o n t r o lü alt ın d a b u lu n a n A m e r ik a t o p r a k la n ü z e r in d e k u r d u r u la n b a ğım sız d sv le t le r , A v r u p a’n ın k o n t r o lü n d e n A m e r ik a’n ın k u r t u lu şu n a h ız k az an d ır m ışt ır .45 İk in c i D ü n y a Sav aşı’n d a n so n r a ABD d ü n y ay ı ist e d iği 72 SO Ğ U K SAVAŞ: G E R Ç E K V E F A N T E Z İ gib i b içim le n d ir m e , p r e n sip le r in i ç o k ge n iş co ğr afy a p a r ç a la r ı ü z e r in d e u y g u la m a şa n sın a sa h ip o lm u şt u r . A BD ’n i t e h d it e t tiği id d ia e d ilip A m e r ik an h alk ın ın k o r k u t u lm a sm d a k u lla n ılan ö cü r o lü n ü ar t ık H u n la r m v e y a İn gilt e r e ’n in ü st le n e m e y e c e ği k a d a r W ash in gt o n gü ç le n m işt ir . Yab an cı gü çle r in A BD ’n in gü v e n liğin i t e h d it e t t iğin e Ü ç ü n c ü D ü n y a ü lk e le r in in in sa n la r ın ı in a n d ır m ak gid e r e k gü ç le şm işt ir . Ke n n e d y y ö n e t im i 1961 se n e sin d e K ü b a ’y a d iğe r u lu sla r ın d a işb ir liği ile sa ld ır m a k ist e d iğin d e M e k sik a lı b ir d ip lo m at , “K ü b a ’n ın gü v e n liğim iz iç in a ç ık b ir t e h d it o ld u ğu id d ia sın d a b u lu n u r sa k k ır k m ily o n M e k sik a lı gü lm e k t e n k at ılır ” d e m iş, W ash in gt o n ’a ist e d i ği d e st e k v e r ilm e m işt ir .46 G e lişm iş Bat ı A vr u p a far k lı d ü şü n m ü ş, it id a l gö st e r m iş m e se le y le ilgile n m iş, o r t alığı k a h k a h a t u fan lar ıy la k ar ışt ır m am ışt ır . So ğu k Sav aş so n a e r m işt ir , am a u y gu lam alar ı b u k e z b a şk a d ü şm an lar a k ar şı o lm a k ü z e r e ay n e n d e v am e t m e k t e d ir : A r alık 1 9 8 9 ’d a Bu sh y ö n e t im i P an am a’y ı işga l ed er k en So v y e t le r b a h a n e sin in ar t ık k u llan ılab ilir liği k alm am ışt ı. Bu k e z d e er o in t acir le r i b a h a n e o lar a k ile r i sü r ü ld ü , b u k im se le r in A BD ’n in v ar lığın ı t e h d it e t t iği sa v m a sığın ıld ı.47 Bu h al ü z e r e sü r ü p gid e n sald ır ıla r a b a h a n e o lar ak gö st e r ile n le r in b ir la f sa la t a sı o lm ak t an öt ey e ge çm e d iği, ge r ç e k le r in b u la f k alab alığın ın ge r isin d e sa k lan d ığı g ö r ü lm e k t e d ir . 73 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL 4 . Bo lşe v ik le r v e M u t e d ille r O la y lar ın h e p ö y le d e v am e d e ce k sa n ıla n a k ışı 19 1 7 Bo l şe v ik d e v r im iy le y a p ısa l d e ğişik lik le r e u ğr a d ı. D ah a ö n ce y ap ılan m ü d ah ale le r d e fır sa t lar ı d e ğe r le n d ir m e , t o p r ak işgali, t icar î aç ıd an av an t ajlı k o n u m a ge çm e , A v r u p alı r a k ip le r in işin i b o z m a ve o n la r ın y er in e ge çm e gib i saik le r h âk im id i. O y sa İk in ci D ü n y a Sav aşı ile b ir lik t e şar t lar d e ğişt i. D e ğişe n şar t la r b e r ab e r in d e b a şk a d e ğişik lik le r i d e ge t ir d i. Bu n lar d an b ir i d e m ü d ah ale le r in id e o lo jik ç e r çev e si o ld u . A vr u p a z ay ıf d ü şm ü şt ü , ilk k e z Bir le şik D e v le t le r b ir k ü r e se l gü ç o la r a k o r t ay a çık m ak t ay d ı. G e lişm e le r e t ek b a şın a y ö n v e r e b ile c e k gü çt e y d i. Bo lşe v ik d e v r im , R u s y a’n ın e lin d e b u lu n d u r d u ğu v e A BD ’n in k i ile k ıy a sla n a m ay ac ak k a d a r z ay ıf o lan ak se r î gü cü n e d e n iy le d e ğil fa k at k ap it a list d ü z e n e m e y d a n o k u y an id e o lo jik y ap ı sı it ib ar iy le ABD ’n in ar ay ıp d a b u lm ak t a z am an zam an z o r lan d ığı k ü r e se l d ü şm a n ı h izm e t in e alt ın b ir t e p si içe r isin d e su n m ak t ay d ı. Bu ö lçe k t e ve ö n e m d e b ir t e h d id i d e ğe r le n d ir m e m e k , ısk a la m a k o lm azd ı. Se n a t ö r W ar r en H ar d in g k ılıca ilk sar ıla n la r d an o ld u : “Bo lşe v iz m b ir t eh d ittir . V ah şi b ir h ay v an d ır , k at li v ac ip t ir .” d e y ip sald ır ıy ı b a şlat t ı.48E d in ilm iş av an t ajlı d u r u m u , d ü n y an r n ça t ısın d a k u r u lm u ş sa lt a n a t ı t e h d it e d e ce k h er gü c ü n , so n d e r ece c id d i o la r a k gö ğü sle n m e si k açın ılm azd ır . C a r i d ü z e n i t e h d it e d e n h e r k e s ca n av ar ın t o h u m u , ge r ç e k k im liği n i sak lam ay a ç a lışan k o m ü n ist v ey a Bo lşe v izm ’in zih n i y e t in i iğfal e t t iği bir sa la k o lar a k d a m gala n d ı. C a n av ar a ve gid e r e k u z ay a n k o lla r ın a k a r şı t avır k o y a n la r “m u t e 74 SO Ğ U K SAVAŞ: G E R Ç E K V E F A N T E Z İ d ille r ” o lar ak isim le n d ir ild i. Bu şe m siy e n in alt ın d a z u lü m e r b ab ın d a n k it le se l cin ay e t le r in p lan lay ıc ıla r ı ve fa ille r in e k ad a r u z a n a n ge n iş b ir y e lp az e d e y e r alan in sa n lar b u lu n m ak t a y d ı: Se çt ik le r i t ak t ik le r far k lıy d ı. Kim ile r i r e fo r m lar y a p a r a k can av ar ı t e h lik e siz h ale ge t ir m e y i u y gu n b u lu y o r d u . So n u ç alın am az sa d a h a se r t t e d b ir le r e b a şv u r alım d iy o r lar d ı. Bazılar ı r e fo r m lar ı k ü ç ü m sü y o r , can av ar ı k alb in d e n v u r alım , işi b it ir e lim d ü şü n c e sin d e y di. A BD ’d e ise m u h alifle r i ve işç i h ar e k e t le r in i y o k e d e lim d iy e n le r in y a n ısır a d ah a in ce ay ar t e k lifle r iy le o r t ay a çık a n lar d a v ar d ı. Ü lk e d ışın d a ise t ak t ik le r t e h lik e n in ar z e t t iği k ar ak t e r e gö r e u y ar lan m ak t ay d ı. C an a v ar ın y o k e d ilm e si ise ilk e o lar a k k ab u l e d ilm e k t e y d i. Bu ge n e l id e o lo jik çe r çev e v e y an sıt t ığı so sy o p o lit ik ge r çek ler , m ü d a h ale h ar e k e t le r in e t â ilk y ıllar d a n it ib ar e n far k lı b ir y ap ı k az an d ır d ı. İ lk d e ğe r le n d ir m e le r , e n d ü st r ile şm iş Bat ı’n m sm ır b o yu ü lk e le r in d e n b ir i o lan İt aly a’d a o lu p b it e n le r in b e lir le d iği çe r çev e iç e r isin d e y ap ıld ı. Bu r a d a o lu şt u r u la n m o d e l, d iğe r ü lk e le r e d e gü n ü m ü z e k a d a r u y gu lan age ld i. Bu b a k ım d a n y ak ın d a n in c e le n m e sin d e y ar ar o ld u ğu gö r ü şü n d e y iz. İşçi h ar e k e t le r in in h ız k az an m a sı İt aly a’y ı so sy al d e v r im v e o r ga n iz a sy o n su z lu k p r o b le m le r i ile k ar şı k ar şıy a ge t ir m işt i. W ilso n y ö n e t im i o lu p b it e n le r i y ak ın d an iz le m e k t e y d i. D ışişle r i Ba k a n lığı’n d an b ir y e t k ili “Eğe r y e t e r in ce d ik k at li d a v r a n m az sa k ik in c i b ir Bo lşe v ik d ev r im in in d o ğu şu k aç ın ılm a z o lu r ” d e m e k t e v e şu n lar ı sö y le m ek t e y d i: “It aly an lar ç o c u k gib id ir. D iğer m ille t le r d e n d ah a ç o k y ö n e lt ilm e y e v e y ar d ım a m u h t aç t ır lar .” 75 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL M u sso lin i’n in Siy ah gö m le k lile r i p r o b le m i şid d e t y o lu y la çö z m ü şle r d i. Ek im 1 9 2 2 ’d e M u sso lin i’n in y ö n e t im i alt ın d a ge r ç e k le şt ir ile n v e İt a ly a’d a d e m o k r a sin in ö lü m ü ile so n u ç la n a n R om a y ü r ü y ü şü n ü t asd ik e d e r b ir h av ad a iz le y e n A BD ’n in R o m a b ü y ü k e lç isi “b ir ge n ç d e v r im i ge r ç e k le şt ir ild i” d e m e k t e y d i. F a şist k u n d a k ç ıla r işç i ay ak lan m alar ın ı h ü k ü m e t in d e y ar d ım ıy la b a şa r ıy la b a s t ır d ılar v e d e m o k r a sin d e n sa p m a h ar e k e t in i t a m am lad ı lar. Bir le şik D e vle t le r b u ge lişm e le r i m e m n u n iy e t le iz le m e k t e y d i. F aşist le r İt aly a’d a Bo lşe v iz m i b a st ır m a y e t e n e ğin e sa h ip en gü çlü fak t ö r d ü . G e lişm e le r i k e y ifle iz le y e n W ash in gt o n ’d a R om a so k a k la r ın a d ö k ü le n ge n ç le r in c o ş k u su v e se r t t av ır lar ı ilk e n d işe le r i y ü r ek le r e d ü şü r m ü ş tü . Yü r e k le r i b a şar ın ın aç lığıy la ale v ale v y an an b u in sa n lar ın n e r e d e ve n e z am an v e n a sıl d u r d u r u lab ile ce ği b e l li o lm a y ab ilir d i. Elçi, r a p o r u n d a , F aşiz m e at ıft a b u lu n m ak t a , “b e y in siz h alk sü r ü le r in in k ah r a m an lık t ü r k ü le r in in r ü z gar ın a k ap ılıp d r a m a t ik b ir t ar zd a sü r ü k le n d ik le r in d e n ” sö z e t m e k t e y d i.49F a şiz m in k ar an lık lar ı İt al y a’n ın ü ze r in e çö k e r k e n W ash in gt o n ’u n v e A m e r ik alı işa d a m la r ın ın y ar d ım lar ı d a ar t m ay a b aşlad ı. Sav aş so n r a sın d a im z alan an b o r ç a n laşm ala r ın ı e n h o şgö r ü lü sü ve en k a p sa m lısı İtaly a ile A BD ar asın d a im zalan d ı. F a şist r e jim y e r in i sağla m laşt ır ır k e n ; A BD ’n in İt aly a’d a k i y at ı r ım lar ı d a h ız k azan d ı, işç i h ar e k e t le r i v e d iğe r d e m o k r a t ik d ü z e n siz lik le r b a st ır ıld ı.50A BD ’d e işç i lid e r le r i b u h a r e k e t le r i m e m n u n iy e t le izle m e k t e y d ile r . Sam u e l G o m p e r s’in b a şk a n lığı alt ın d a A F L t ar afın d an y ay ın lan m ak t a o lan T h e A m e r i c a n F e d e r a t i o n i s t faşiz m i k o m ü n iz m e b ir e n ge l v e m ille t ö lçe ğin d e so n u ç alm ay a m u k t e d ir b ir h a 76 SO Ğ U K SA VA Ş: G E R Ç E K V E F A N T E Z t r e k e t o lar ak d e ğe r le n d ir ip alk ışlad ı. Bir u lu su n d a ğılm ış u z u v lar ın ı t e k r ar b ir ar ay a ge t ir d iğin i sö y le d i; e m e ğin , se r m ay e ve d e v le t in y a n ın d a ik in c i p lan a it ild iğin i g ö r m e m e z lik t e n ge ld i. F a şist M u sso lin i’n in b e r ab e r in d e ge t ir d iği k u r a m la r ın Bo lşe v izm m ik r o b u n u alm ış e n d ü st r i işç ile r in i şifay a k a v u şt u r d u ğu m ü jd e sin i v er d i. M u sso li n i’n in ak t if t u t u m u ca zib e m e r k e z le r in d e n b ir i o lm u şt u . Ö z gü r d ü n y ay a m u h a le fe t d e e t se , e lin d e k am ç ı at sır t ın d a d o laşıy o r d a o lsa A m e r ik alı t icar e t b ir lik le r i v e i şa d a m lar ı; e sa s am ac ı b a şa r m a k o lan , t e o r i ü r e t m e k y e r in e e y le m y ap m ay ı am aç lay a n , b ir b ir le r in in gır t lağın a sa r ıl m ış b ir t o p lu lu ğu n y e r in e o r gan ize o lu p ü r e t m e y i b a şa r m ış b ir t o p lu lu k ik a m e e t m e y i k e n d isin e gay e e d in m iş b u lu n a n b i şah sın se v ile ce k , se m p a t i ile k a r şıla n a c a k y an lar ın ı b u la c ak lar d ır .51 A FEy e gör e M u sso lin i t r en e t am z am an ın d a b in m iş ti; b u b a k ım d an işç ile r i v e d e m o k r a t ik k u r u m la n su st u r u p e t k isiz h ale ge t ir m e si ç o k z o r o lm am ışt ı. M u sso lin i ü lk e sin e e t k in b ir y ö n e t im ve r e fah ge t ir e n , c a n a v a n n gır t lağın ı k e se n v e k âr lı y at ır ım lar a ve t icar e t e ü lk e sin in k ap ıla r ın ı aç an “m u t e d il” b ir d e v let ad am ı o la r a k v asıflan d ır ıld ı ve b u gö r ü ş k am u o y u n d a y ay gın b ir k a b u l gö r d ü . J.P. M o r gan ’m o r t ak lar ın d an T h o m a s Lam o n t iş ale m in in d u y gu lar ın a t e r cü m an o lu y or , M u sso lin i’y i İt aly an faşiz m i iç in b ir m isy o n e r o lar a k n it e le n d ir i y o r v e II. D u ç e ’ye h ay r a n lık la r ın ı b ild ir iy o r d u . “Ç o k b ü y ü k zat . İt aly a’d a ç o k b ü y ü k işle r b a şar d ı. Ü lk e sin in y ö n e t im in i et k in ve b a şar ılı k ıla n ço k d e ğe r li fik ir le r i v a r ” d iy e r e k ö v g ü sü n ü sü r d ü r ü y o r d u . Ku h n , Lo e b , a n d C o .’n u n iler i ge le n le r in d e b ir i o lan O t t o Kah n , k av ga n ın , 77 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL gü r ü lt ü n ü n p e k b o l o ld u ğu It aly an p ar la m e n t o su n u k a p at t ığı, ço k z am an k ay b ın a n e d e n o lan b ü r o k r a t ik e n ge l ler i k a ld ır d ığı v e d ü z e n , d isip lin , ça lışm a, ü lk e için fe d a k âr lık ve in an ç fak t ö r le r in i ü lk e n in t ü m ge n ç le r in e aşıla d ığı için faşiz m e ö v gü le r d ü z ü y o r , b u b a şar ılar ın iler i gö r ü şlü v e p e k y ü k se k lid e r lik v asıflar ıy la d o n at ılm ış b ir b ü y ü k in sa n ın , Be n it o M u sso lin i’n in ö n d e r liğin d e ge r çe k le şt iğin i sö y lü y o r d u . U n i t e d St e e i’d e n H âk im Elb e r t G ar y işi d ah a ile r i gö t ü r ü y o r , “T an r ım b iz e d e b ir M u sso lin i gö n d e r ” d iy e y ak ar ıy o r d u . F a şist le r in i ş b a şın a ge ld i ğin d e n b u y a n a b ir t e k gr e v in b ile y ap ılm a d ığın d a n ABD b ü y ü k e lç isi p e k e t k ile n m iş gö z ü k ü y o r d u .52 Ayn ı elçi M u sso lin i’n in t o t alit e r an lay ışın d an v e u y gu lam ala r ın d a n d a h ab e r d ar id i. F a şiz m ö z gü r b a sın ın se sin i k ısm ış, t o p la n m a ö z gü r lü ğü n ü o r t ad a n k a ld ır m ış v e e m r i alt ın d a k i silah lı g ü ç le r in d e st e ğiy le faşist d ü z e n e ay k ır ı d ü şe n n ice u n su r u y o k e t m işti. F a şist y ö n e t im in in ge r çe k le şt ir d iği b ir b ü y ü k d a r b e n in ar d ın d an Şu b a t 1 9 2 5 ’d e W ash in gt o n ’a gö n d e r d iği r a p o r u n d a Bü y ü k e lç i y u k ar d a sö zü n ü e t t iğim iz ge r çe k le r e işar e t e t m e k t e y d i. Bu n a r a ğ m e n M u sso lin i’y i “m u t e d il” o la r a k n it e le n d ir m e y e Bat ı ale m i u z u n sü r e d e v am etti. Bo lşe v iz m t e h lik e sin i y iğit çe g ö ğ ü sle d iğ i, sa ğ k an a t t a k i aşır ı u çlar ı t e h lik e siz h ale ge t ir d iği sö y le n ild i. Bü y ü k e lç i H en r y Fle t c h e r ’in d e ğe r le n d ir m e sin e gö r e İt aly a “M u sso lin i v e F a şiz m v e G iolit ti v e So sy a liz m ” ar asın d a b ir t e r cih y a p m a k n o k t a sın a sü r ü k le n m işt i. G io lit t i d ö n e m in lib e r a l Ba şb a k a n ı id i v e i ş çi h ar e k e t le r in in b a st ır ılm a sın d a M u sso lin i ile işb ir liği y ap m ışt ı. Bu n a r a ğm e n şim d i h e d e f h alin e ge lm işt i. H alk , fa şist y ö n e t im in ge t ir d iği “b a r ış ve r e fah ” o r t am ın ı 78 SO Ğ U K SAVA Ş: G E R Ç E K V E F A N T E Z İ “ifad e ö z gü r lü ğü , ge v şe k y ö n e t im ve b o lşe v iz m in b a şıb o z u k d ü z e n i”n e t er cih e t m işti. Bay F le t c h e r r a p o r u n d a b u n lar ı sö y lü y o r d u . D ışişle r i Bak an ı F r a n k Ke llo gg t ü m m u h a lif gr u p lar ı “k o m ü n ist le r , so sy a list le r v e a n a r şist le r ” o lar a k d a m galıy o r d u . D ışişle r i Ba k a n lığı Bat ı A vr u p a M a sa sı Başk an ı W illi am C ast le 192 6 se n e sin d e “D u çe ’n in y ö n t e m le r i A m e r i k a n y ö n t e m le r i d eğild ir , n e v ar k i b iz im ü lk e m iz d e u y gu la n am ay a c ak o lan y ö n e t im le r in , y a p ısı b iz im k in d e n ç o k far k lı o la n It aly an lar a u y gu la n m a sın d a d a b ir sak ın c a y o k t u r ” d e m e k t e y d i. D u çe h azr e t le r i v e e t k ili y ö n t e m le r i siy ase t ad am lar ı v e e n t e lle k t ü e lle r ar asın d a p e k r a ğb e t gö r d ü . D u ç e , ile r ici b ir z at o lar a k a lgılan d ı.331919 se n e sin d e Ke llo gg b ir se n at ö r sıfat ıy la “ü lk e n in d u r u m u n d an h o şn u t o lm ay a n in sa n la r ın ı b ir sın ıf ça t ışm a sı için e çe k m e y e ç a lışan n ih ilist le r i ve k o m ü n ist le r i şid d e t le k ın a d ı .” D ışişle r i Ba k a n ı o ld u ğu gü n le r d e ise ü lk e y e k o m ü n ist le r in gir işin i y asa k la d ı, b u n u n d e v r im cile r in lay ık o l d u ğu e n iyi m u am e le o ld u ğu n u sö y le d i. La F o lle t t ’in p r o gr e siv iz m i ile so sy aliz m , k o m ü n iz m v e IW W ’y i ay n ı se p e t e k o y d u . Ke llo gg, R u sy a’d a n t an ın m alar ın ın b e d e li o lar a k Bir le şik D ev le t le r ’d e k i p r o p a ga n d a çalışm alar ın ı d u r d u r m a sın ı ist e d i.54 Bu , ile r d e d e sık ç a t e k r ar la n ac ak o lan b ir d o k t r in i v e t e h d id in id e o lo jik b o y u t u n u , k ap it a list d ü z e n iç in ar z et tiği t e h lik e y i ö n p la n a çık a r m ak t ay dı. Bü y ü k Ç ö k ü n t ü ’n ü n e t k ile r i d alga d a lga A v r u p a’yı sar sar , so sy a l p o lit ik b u n alım la r a se b e b iy e t v e r ir k e n fa şist İt aly a d ü z e n ve ist ik r a r ın h ü k ü m sü r d ü ğü , sın ıf ç a t ışm alar ın d an aza d e , işçi k e sim in d e v e so lcu lar d an ge le n 79 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL t e h d it le r e k ar şı k o r u n m u ş b ir h u z u r ad ası o lar ak ö v gü le r alm ak t ay d ı. F o r t u n e d e r gisi 19 34 se n e sin d e İt a ly a’ ya ay ır d ığı b ir n ü sh a sın d a ge lişm e le r d e n h u şu ile sö z et m e k t e , “M ak ar n acılar ın k e y fin in y e r in d e o ld u ğ u ” b e lir t ilm e k t e y d i. D iğe r le r i d e ay n ı gö r ü şt e y d i. D ışişle r i Ba k an lığı m e n su p lar ın d an N o r m a n D av is, 1933 se n e sin d e D ışilişk ile r Ko n se y i’n d e y ap t ığı b ir k o n u şm a d a İt aly a’y ı b a şa r ısın d a n d o lay ı k u t la m a k t ay d ı. Ayn ı t o p la n t ıd a k o n u şa n İtalya Bü y ü k e lç isi İt a ly a’n ın “k e n d i e v in i n asıl d ü ze n e so k t u ğu n u , sın ıf sa v a şm a n asıl so n v e r d iğin i” an lat t ık t an so n r a d in le y ic ile r t ar afın d an c o şk u y la alk ışla n m ak t ay d ı. Bu alk ışlar , M u sso lin i’n in y ap t ık lar ın ın o n a y lan m a sı an lam ın a ge lm e k t e y d i. R o o se v e lt ’in İt a ly a’d a gö r e vli Bü y ü k e lç isi Br e ck e n r id ge Lo n g, İt aly a’d a b a şa r ılı iş le r y ap a n faşist h ü k ü m e t t e n co şk u y la sö z e t m e k te y d i. H o o v e r d ö n e m in d e d ışişle r i b a k a n ı, R o o se v e lt d ö n e m in d e sa v a ş b ak an ı o lar a k gö r e v y ap m ış o lan H e n r y Stim so n , İk in c i D ü n y a Sa v a şı’n d a n so n r a v e r d iği b ir d e m e çt e ge r e k H o o v e r ’in v e ge r e k se k e n d isin in M u sso lm i’yi t u t ar lı ve işb ilir - işb it ir ir b ir lid e r o lar a k gö r d ü k le r in i sö y le m işt ir . D e n iz G e n e r a l Sm e d le y Bu t le r 1931 se n e sin d e M u sso lin i ile ilgili o la r a k h o şa git m e y e n b a z ı sö z le r et ti ğin d e k e n d in i h e m e n sık ıy ö n e t im sa v c ısın ın k ar şısın d a b u lu v e r m işt ir . St im so n , ge n e r a lin sö y le d ik le r in in d o ğr u o lu p o lm ad ığın ı a r a şt ır m a k z ah m e t in e gir m e y i ge r e k siz b u lm u şt u r . 1 9 3 4 se n e sin d e y ap ılan se çim le r d e M u sso lin i o y lar ın % 9 9’u n u alın c a W ash in gt o n b u so n u c u faşist y ö n e t im in h a lk t ar a fın d a n k e sin lik le d e st e k le n d iğin in şü p h e gö t ü r m e z b ir k an ıt ı o lar a k k ab u l et m işt ir . 1933 se n e sin d e M u sso lin i’d e n “b ir İt aly an ce n t ilm e n i” o lar a k sö z 80 SO Ğ U K SA V A Ş: G E R Ç E K V E F A N T E Z İ e d e n R o o se v e lt , fa şist y ö n e t im e d ü z ü le n ö v gü le r in b ü y ü k b ir k ısm ın a y ü r e k t e n k a t ılm ak t a y d ı.55M u sso lin i’n in H ab e şist an ’ı işga l e t m e si k ın an d ı, fak at ABD ile faşist İ t aly a a r a sın d a k i ilişk ile r e b ir zar ar v e r m e d i. G e r e k ç e si ise Bü y ü k e lçi Lo n g t ar afın d an şö y le aç ık lan d ı: M u sso lin i d ü şe r v e ü lk e lid e r siz k a lır sa b o lşe v iz m in sa ld ır ısın a u ğ r ar : Ö ze l m ü lk iy e t in h â lâ h ü k ü m sü r d ü ğ ü e n d ü st r i m e r k e zle r in d e ve t ar ım ala n la r ın d a K o m ü n iz m h âk im olu r . 1 9 3 7 ’d e k ale m e a lın m ış b ir d ışişle r i b a k a n lığı r a p o r u n d a şu cü m le y e r alm ak t ad ır : “F aşiz m , İt a ly a’n ın r u h u n a d a m ga sın ı v u r m u şt u r . K a o su n y e r in e d ü z e n i, b a şıb o z u k lu ğu n y e r in e d isip lin i, iflasın y er in e d in gin liği ik am e e t m işt ir .” “Bu k a d a r b ü y ü k b aşa r ıy ı b u k a d a r k ısa b ir sü r e d e ge r çe k le şt ir e b ilm e k iç in zo r lay ıc ı t e d b ir le r a lm a k ge r e k m işt ir ” c ü m le si ile r a p o r d e v am e t m e k t e d ir . Ayr ıca, H it le r ’in id ar e si alt ın d a k i A lm an y a gib i İt aly a d a iç sa v a ş b o y u n c a R u sy a’n ın I sp a n y a ’d a et k ili o lm asın a fır sat v e r m e m işt ir . W ash in gt o n , I sp an y o l fa şiz m in in lib e r a l d e m o k r a t ik c u m h u r iy e t e k a r şı d e st e k le n m e si şe k lin d e so n u ç v e r e n b ir t ar a fsız lık p o lit ik a sı izle m işt ir . H alk t an k ay n a k la n a n d e v r im ci ö z gü r lü k h ar e k e t le r i k a r şısın d a ise Bat ı ve St alin ile o r t ak çalışm ışt ır .56 Bir ak ad e m isy e n o lan D av id Sch m it z , a şı n so l ile aşır ı sa ğın o r t asın d a b ir y e r d e k o n u m la n m ış b u lu n a n “m u t e d il” faşist m o d e lin İt aly a iç in ge lişt ir ilm iş b u lu n an fo r m u n u n n a z iz m e d e u y gu lan ab ile c e ğin e işar e t e t m ek te d ir . Sch m it z , “so sy a l d ü z e n i t e sis e d e c e ğin e , b o lşe v izm e ge çit v e r m e y e ce ğin e , y ab an cı se r m ay e y i k o lla y ıp gö z e t e c e ğin e ” n a m u s sö z ü v e r e n m u t e d ille r in , m u t e d il b ir t e m silcisi o lar a k H it le r ’in se ç ild iğin e işar e t e t m e k t e d ir . A BD ’n in Be r lin ’d e gö r e v li D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL b ir d ip lo m a t ı 1933 se n e sin d e y az d ığı b ir r a p o r d a A lm an y a’n ın u m u d u n u n “N az i p ar t isin in d ah a m u t e d il k e sim i n in e lin d e o ld u ğu n u , b u k e sim in lid e r liğin i d e m e d e n î ve m a k u l b ir k im se o lan H it le r ’in ü st le n d iğin i v e v ah şe t ç a ğr ışım la r ı y ap an k e sim le r ü z e r in d e h âk im o lab ilir :e gü cü n ü n b u lu n d u ğ u n u ” ifad e e t m e k te d ir . 1937 se n e sin d e ABD D ışişle r i Ba k a n lığı’n m gö r ü şü , faşizm in , A BD ’n in e k o n o m ik çık ar lar ı ile b a ğd a şa b ile c e ği d o ğr u lt u su n d a y dı. A v r u p a M asası t ar a fın d a n h az ır lan an b ir r a p o r d a fa şiz m in z e n gin ve o r t a sın ıflar ın k e n d ile r in i k o r u m a h ak v e iç g ü d ü sü n ü n t ab iî b ir so n u c u o lar a k o r t ay a çık t ığı, R u sy a d e v r im in d e gö r ü ld ü ğü gib i y o k su l sın ıflar ın so ld a y er alm alar ın ın faşiz m in d o ğu m u n a h ız k az an d ır d ığı ile r i sü r ü ld ü . F a şiz m in b a şa r ısı iç in d u a e t m e k ge r e k t i. A k si t ak d ir d e or t a sın ıfın d a so la k ay m ası v e işç i h ar e k e t le r in in h ız k a z an m a sı k aç ın ılm a z o lacak t ı. A v r u p a faşiz m i, A BD ’n in çık ar lar ın a d o ğ r u d a n d o ğr u y a sa ld ır a n a k ad a r h o şgö r ü ile k ar şılan d ı. Ayn ı d e ğe r le n d ir m e Ja p o n faşiz m i iç in d e ge çe r liliğin i sü r d ü r d ü .57 M ih v er gü çle r İk in ci D ü n y a Sa v a şı’n d a b ir b ir le r in in d ü şm an ı o ld u lar sa d a b ir b ir le r i ile ilgili gö r ü şle r in in , d e ğe r le n d ir m e le r in in ge n e l ç e r ç e v e si h iç d e ğişm e d i. Bir le şik D evlet ler , 1943 se n e sin d e gü n e y İt aly a’y ı k u r t ar ır k e n , C h u r c h ill’in “E sa s d ik k a te a lın m a sı ge r e k e n ; k a o su , b o lşe v iz m i v ey a iç sav a şı ö n lem e k t ir . Kr a l ve o n u n e t r afın d a b ir le şm iş v at an se v e r le r ile şah a k a lk m ış b o lşe v iz m ar a sın d a h e r h an gi b ir e n ge l y o k t u r ” cü m le le r iy le d ile ge t ir d iği t av siy e sin i d ik k at e al m ışt ır . Bir le şik D e v le t le r K r a l’a d e st e k o ld u . F a şist r e jim le r le işb ir liği y ap t ı. A şır ı sa ğ u ç t a b u lu n a n b ir d ik t at ö r o lan sa v a ş k ah r a m an ı M ar e şal Bad o glio ile b ir lik t e h ar e 82 SO Ğ U K SA VA Ş: G E R Ç E K V E F A N T E Z İ k e t e d ild i. F r a n sız fa şist A m ir al D a r lan 1 9 4 2 ’d e Ku z e y A fr ik a’d a N az i k o n t r o lü n d e n k u r t a r ılan ilk b ö lge n in b a şın a ge t ir ild i. H en r y St im so n v e d ışişle r i işb ir liği y ap t ılar , fa şist lid e r D in o G r a n d i’y i iş b a şın a ge t ir m e y e çalışt ılar . M u sso lin i d ö n e m in d e ü st d ü z e y d e gö r e v y a p m ış b u lu n a n G r an d i’yi k o m ü n ist le r in aşır ılık la r ı se b e b iy le fa şiz m e y ö n e ld iğin i id d ia e t t ik le r i siy ah gö m le k lile r in “m u t e d il” b ir ü y e si o lar a k k a b u l e t t ir m e y e gay r e t et tiler . T ar i h in y e n i b a şt a n y az ılm a sı t ü r ü n d e n o lan b e n z e r i t e şe b b ü sle r e sa ğ k an at t a v e n e o - n az i çe v r ele r d e d e r a st la m a k o lasıd ır . T ü m d ü n y ad a o ld u ğu gib i İt aly a’d a d a faşist le r v e şe r ik li m ü t t e fik k u r t a r ıc ıla r ın d e st e ğiy le iş b a şın a ge t ir ild iler . G e n e l am aç an t i- faşist d ir e n işi y o k e t m e k , d a y an d ığı gü çle r in alt ın ı o y m a k v e ge le n e k se l d ü z e n i y e n i d e n t e sis e t m e k v e A BD ’n in h ak im o ld u ğu b ir o r t am o lu şt u r ab ilm e k t i.58 Sch m it z şu d e ğe r le n d ir m e y i y a p m a k t ad ır : M u sso lin i t ar a fın d a n y ö n e t ile n m u t e d ille r ile k o n t r o lü alt ın d a t u t m ak ist e d iği “a şır ı u ç t ak ile r ” a r a sın d a k i far k , faşiz m ü z e r in d e k afa p a t la t a n d ışişle r i b a k a n lığın ın ü z e r in d e en fazla d u r d u ğu n o k t a d u r u m u n a ge ld i v e ik i sa v a ş ar ası y ıllar d a M u sso lin i’n in sü r e k li o lar a k d e st e k le n m e si iç in id e o lo jik z e m in in o lu şm a sın a k at k ıd a b u lu n d u . M u sso lin i ü z e r in e in şa o lu n m u ş b u lu n a n m o d e l H it le r ’e d e ay n en u y gu lan d ı. H it ler d e Kr e m lin ’e k a r şı m ü c ad e le v er en m u t e d il b ir lid e r o lar a k d e ğe r le n d ir ilip W ash igt o n ’u n d ış p o lit ik a sın ı h azır lay an b e y in le r t ar a fın d a n n e r e d e k o m ü n iz m t e h lik e sin e e n ge l çık a r t m ak ge r e k iy o r sa o r ad a ay n e n k u lla n ıld ı.59 A BD ’n in ge le n e k se l m ü d a h a le ala n ı k o n u m u n d a b u lu n a n La t in A m e r i k a ’d a sö z ü n ü e t t iğim iz m o d e lin u y gu lam alar ı k e n d in i 83 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H A YA L d ah a b ir b e lir gin t ar z d a o r t ay a k oy ar . Bir in ci D ü n y a Sav a şı’n d a n so n r a işga l ge r e k ç e si d e ğişm iş, y e n i b ir for m k az an m ış, y e n i b ir an alit ik çe r çev e y e o t u r t u lm u şt u r . O zam an a k a d a r ABD , La t in A m e r ik a ü lk e le r in d e n gö z ü n ü k e st ir d iğin e m ü d a h a le e t m e k için A v r u p alı d ü şm an lar ın d an , ö z e llik le d e İn gilt e r e , F r a n sa v ey a A lm an y a’d an ge le n g ü v e n liğ in e y ö n e lik t e h d it le r i bah an e e d e r d i. ABD ’n in z am an la g ü c ü n ü n d a h a ar t m ası, Lat in A m e r ik a ü lk e le r in in ise gö r e ce li o la r a k d ah a g ü ç sü z le şm e si so n u cu b u b ö lge n in A BD ’n in gü v e n liğin e y ö n e lik b ir t eh d it o lu şt u r d u ğu h ik ay e sin e in a n a n k alm ay ın c a b u k e z d e b o lşe v iz m t e h lik e si ilaç n iy et in e k u lla n ılır o ld u . M e k sik a d e v r im i ve e k o n o m ik n asy o n aliz m e y ö n e lm iş ad ım lar ı W ash in gt o n ’d a gö z le r in aç ılm ası, k u la k la r ın d ik ilm e si so n u c u n u d o ğu r d u . M e k sik a an ay a sasın ın y ir m i y e d in ci m ad d e si ö z e llik le d o ğa l k ay n ak la r ın işle n ip ge lişt ir ilm e sin d e d e v le t e gö r e v v e r iy o r d u v e e k o n o m in in y ö n e t ilm e sin d e d e v le t i ö z e l se k t ö r ü n ö n ü n e k o y u y o r d u . Ö ze l m ü l k iy e t in ge r e k t iğin d e k a m u y ar ar ı iç in d e v le t le şt ir ilm e si n e o lan ak t an ım ak t ay d ı. H iç ge c ik m e d e n M e k sik a an ay a sa sı ile b o lşe v iz m ar a sın d a p ar ale llik le r k u r u ld u . A m er i k alı y at ır ım cılar için M e k sik a ’d a k i ge lişm e le r in b ir t eh d it o lu şt u r d u ğu , b e n z e r i t e h d it le r in b a şk a ü lk e le r d e v e b iz zat ABD t o p r a k la r ın d a o r t ay a ç ık m ası iç in z e m in h az ır la d ığı ile r i sü r ü ld ü . D o m in o e t k isin d e n sık ç a sö z e d ilir o l d u . A BD ’n in M e k sik a Bü y ü k e lç isi H en r y Fle t c h e r 1918 se n e sin d e W ash in gt o n ’u u y ar ıp M e k sik a ’n ın am acın ın M o n r o e D o k t r in i’n i h o r t lat m ak , d o lay ısıy la Bir le şik D e v le t le r in k ıt a ü z e r in d e k i h ak im iy e t in i az a lt m a k o ld u ğu n u sö y le d i. D ah a ö n ce sö z ü n ü e t t iğim iz gib i Fle t c h e r k ısa 84 SO Ğ U K SAVAŞ: G E R Ç E K V E F A N T E Z İ b ir sü r e so n r a İt aly a’y a at an d ı, M u sso lin i fa şiz m in in sö z c ü sü k e sild i. F a şiz m in , b o lşe v iz m in ö n ü n d e b ir e n ge l o l d u ğu g ö r ü şü n ü sav u n d u . Fle t c h e r ; 1 9 1 9 se n e sin d e Baş k a n W ilso n ’a y az d ığı b ir m e k t u p t a M e k sik a ’y ı h ar am k ı la c a ğın ı sö y le d i.“ Bir k aç se n e so n r a D ışişle r i Bak an ı Fr an k K e llo gg, M e k sik a ’n ın e k o n o m ik n a sy o n a liz m p r o gr a m lar ın ın M e k sik a’yı d ü n y a k a m u o y u ö n ü n d e su ç lu d u r u m u n a d ü şü r d ü ğü n ü ve A BD ’n in çık a r lar ın ı c id d i o lar ak t e h d it e t t iğin i ilan etti. O gü n d e n it ib ar e n M e k si k a ’y a d ü şm a n gö z ü y le b ak ıld ı. Bu ü lk e d e n ge le ce ği iler i sü r ü le n t e h d it le r b o lşe v iz m d e n ge le c e k o lan t e h d it ler e d e n k o la r a k t e lak k i e d ild i.61 Fle t c h e r ’in W ilso n ’a y ap t ığı b u u y ar ıy ı t ak ib e n W alt W h it m a n v e d iğe r le r i t ar afın d an M e k sik a ’y a lay ık gö r ü lm ü ş o lan “z av allı, y e t e r siz M e k si k a ” v e b e n z e r i sıfa t la r sık ç a t e laffu z e d ilir o ld u . M e k sik a lIlar ın t e k b a şlar ın a ay ak t a k alm ay ı b e ce r e m e y e ce k le r i, y ab an cı y at ır ım cılar o lm ad an e n d ü st r ile r in i ge lişt ir e m e y e ce k le r i, y e t e r li e ğit im v e d o n a n ım d a n y o k su n b u lu n d u k lar ı id d ia e d ild i. A r ad an b ir k a ç y ıl geçt i. Bü y ü k e lç i Ja m e s Sh e ffie ld , “M e d e n i v e d ü z e n li A v r u p a h ü k ü m e t le r i ile La t in A m e r ik a’n ın az ge lişm iş, b e y n i A BD ’ye y ö n e lik n efr e t le iy isin d e n d u m u r a u ğr a m ış Lat in A m e r ik a h ü k ü m e t le r in i ay n ı k e fe y e k o y m an ın , h e r ik isin e d e ay n ı t ar z d a d a v r a n m an ın n e d e n li y ar ar sız o ld u ğu n d a n ” d e m v u r m ak t ay d ı. Sh e ffie ld ’e gö r e M e k sik a lıla r b e y az ır k t an d e ğild ir . Kız ıld e r ili k ö k e n lid ir le r , in sa n la r a n efr et le b a k ar lar . H ü k ü m e t le r in d e d e p e k az b e y az var d ır. D iğer y e t k ili ağız lar d a k o r o y a k at ıld ılar . M e k sik alIlar ın z ih in se l y e t e r siz lik le r in d e n , t ıp k ı It aly an lar gib i k e n d ile r in i y ö n e t m e k t e n aciz o ld u k la r ın d an , h ü k ü m e t i k im e lin e 85 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL ge ç ir ir se o n u n k ö le si o ld u k la r ın d a n sö z e d er o ld u lar . Bu ç a m u r at m a işin d e n V e n e zu e la d a n asib in i ald ı. N e a p t al lık lar ı, n e siy a sî aç ıd an y e t e r in ce ge lişm e m iş o ld u k la r ı v e n e d e k alit e siz b ir ır k a m e n su p o ld u k lar ı k ald ı. D iğe r La t in A m e r ik a u lu sla r ı d a ay n ı k e fe y e k o n u lm ak t ay d ı. Say gın b ir d e v le t ad am ı o lar a k b a r ışa y ap t ığı k at k ılar d a n d o lay ı N o b e l Ö d ü lü ’n e lay ık gö r ü lm ü ş o lan Elih u R o o t , 19 27 se n e sin d e A BD ’n in La t in A m e r ik a ü lk e le r in in b a ğım sız lığın ı h a n gi e sa sla r a ist in a d e n t an ıd ığı so r u su n u gü n d e m e get ir d i. R o o t ’a gö r e , ç o c u k gib iy d ile r v e b a ğım sız b ir ü lk e o lm an ın ge r e k le r in i y er in e ge t ir e b ile ce k d u r u m d a d e ğild ile r . M e k sik a ’n ın d e m o k r a sisin i p e k işt ir m e k iç in at t ığı ad ım lar , z e n cile r e o y v e r m e h ak k ın ın t a n ın m a sı, R o o t ’a gör e , b ü y ü k h at alar id i. M e k sik a’n ın h e m e n iç sa v a şı t ak ib e n at t ığı b u ad ım lar ın ç o k v ah im so n u ç lar ın ın o lacağı R o o t t a r a fın d an acı b ir d ille id d ia e d il m e k t e y d i. A r a d an n ice y ıllar ge çe ce k v e b u id d iala r b u k e z d e D e an A ch e so n t a r a fın d an ve G ü n e y A fr ik alı Be y az ır k ç ılar iç in t e k r ar lan acak t ır . R o o t , “b ir d ik t at ö r ü n y ö n e t im i alt ın d a b a r ışa v e z e n gin liğe u la şm a n ın k e y fin i sü r e n İt a ly a’y ı M e k sik a’y a ö r n e k o lar a k gö st e r m e k t e y d i.” Ven ez u e la ’d a gö r e v li A m e r ik a lı b ir d ip lo m at “La t in A m e r i k a ’n ın az ge lişm iş in sa n la r ı iç in p e d e r şa h i b ir h ü k ü m e t t ar z ın ın p e k m ü n a sip o la c a ğı” gö r ü şü n ü sav u n m ak t ay d ı. F o r m e l d e m o k r a sin in b u ü lk e le r in işin e y a r am ay ac ağı gö r ü şü n d e y d i: V e n e zu e lalı d ik t at ö r Ju a n V ice n t e G om e z ’d e n ö v gü y le sö z e d iy o r , b u zat ın M e k sik a ö r n e ğin d e n d e d e r s alar a k cö m e r t b ir d ik t at ö r lü ğü n , an ar şik b ir d e m o k r a siy e t er cih e d ilm e sin in ge r e k t iğin i sö y lü y o r d u .62 Baz ıla r ın a gör e b u b ö lge le r in ilk h alk lar ın ın d u r u m u d a SO Ğ U K SA VA Ş: G E R Ç E K V E F A N T E Z İ h a u m u t su z d u . Ba n k e r T h o m a s La m o n t ’a gör e “ak ılsız d e r se n b u n lar d ı, ca h il d e r se n b u n lar d ı, gü v e n ile m e z d e r se n b u n la r d ı.” Bu n lar la u ğ r a şm a k sab ır işi id i, z a m a n işi id i. Be n ze r d u y gu lar v e d ü şü n c e le r d a h a ile r i y ıllar d a d a d ile ge t ir ilm işt ir . D ışişle r i Ba k a n ı Jo h n F o st e r D u lle s, Ba şk a n E ise n h o w ar ’a şu t av siy e d e b u lu n u y o r d u : “Eğe r sır t la r ın ı sıvazlar , k e n d ile r in i p e k se v d iğin iz le n im in i u y an d ır a b ilir se n Lat in A m e r ik a ü lk e le r in e p lan lar ın ı k a b u l et tir eb ilir , şir k e t le r im iz in b u ü lk e le r d e n b o lc a çık ar sa ğla m a sın ı m ü m k ü n k ıla b ilir sin .” Ayn ı çizgiy i t ak ip e d e n ABD ’n in K o st a R ik a Bü y ü k e lç isi R o b er t W o o d w ar d , W ash in gt o n ’d a n şu r ic ad a b u lu n m ak t a y d ı: “U n it e d F r u it C o m p a n y işçile r in e k a r şı d a h a y u m u şa k d av r a n sın , o n la r a d a h a y ak ın ilgi gö st e r sin . Bu n u n p e k o lu m lu p sik o lo ji k e t k ile r i o laca k , y e r li h alk la o lan p r o b le m le r i asgar iy e in e c e k t ir .”63 Ü z e r in d e ça lışac ağı in sa n m alz e m e si e lle r in e e m an e t e d ilm iş cö m e r t fak at b e n cil b ir p r o fe sö r ü n d ü r ü st lü ğü ö n e r e n - d o ğr u y o la y ö n e t e n ça b alar ın ın b ir ar aç o lar a k k u lla n m ak su r e t iy le d ü n y an ın in sa n lığa su sa m ış ö ğr e n cile r in e ö z gü r lü k d a ğıt m a çab alar ın ı t ak d ir e t m e k , h e r h a n gi b ir k im se iç in zo r b ir iş d e ğild ir . Bo lşe v ik t e h d id in d ü n y a ge n e lin d e k ap it a list d ü z e n in h ay at iy e t i iç in o lu şt u r d u ğu t e h lik e b a ğlam ın d a y o r u m la n ıp d e ğe r le n d ir ile n so sy a l d e ğişik lik v e e k o n o m ik n a sy o n aliz m b e la lar ın ı d e fe d e b ilm e k için Bir le şik D evlet ler , y ö n ü n ü , d ik t at ö r le r e v e t ir an lar a çe vir d i. Bu n d a, b u y o l d a b az ı faşist m o d e lle r in e ld e e t tiği b a şar ın ın r o lü o ld u . V e n e zu e la çar p ıcı b ir ö r n e k o lu şt u r m ak t ay d ı. Ü lk e y ö n e t im in i e lin e ge çir m iş b u lu n an d e sp o t G e n e r al G o m e z ile W ash in gt o n ’u n ar ası gay et iyi id i. İn san h ak lar ı için v e r i 87 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H A YA L le n sa v a şt a G o m e z A lm an y a’n ın y an ın d a y er alın ca ar ay a k ar a k e d i gir d i. Ba şk a n W ilso n , G o m e z ’in y o lsu z lu k la r ı n a, d e sp o t y ö n e t im in e d a h a fazla t a h am m ü l gö st e r e m e y e ce k le r in i sö y le d i. D iğe r Lat in A m e r ik a ü lk e le r in d e v ar o lan v e A BD ’n in çık ar lar ın a t e r s d ü şe n e k o n o m ik n a sy o n aliz m v e r a d ik aliz m t e h lik e le r in in ü lk e sin d e b o y at m a sın a fır sat v e r m e y e n G o m e z t e k r ar W ash in gt o n ’u n gö z ü n e gir m e y i b aşar d ı. D ü n A BD ’n in t e n k it e t t iği y o ld a ve h iç t e p k i alm ad an se y r in e d e v am etti. Yab an cı sö m ü r ü y e ü lk e sin i aç m a sı, h e r t ü r lü k u su r u n u n h o şgö r ü y le k a r şı la n m a sı iç in y e t er li o lm ak t ay d ı. Bağım sız m illiy e t ç iliğin k a r şısın a ır k ç ı n efr e t in v e h u su m e t in d o z u iyi ay ar lan m ış b ir k a r ışım ın ı çık ar m a h u su su n d a gö st e r d iği b a şa r ısı n e d e n iy le “m u t e d il” o lar ak v asıflan d ır ıld ı. Ü lk e y i “im t iy az lı sın ıf ile y o k su l k e sim a r a sın d a k i iç sa v a şt a n k o r u d u ğu ” v e “k o m ü n iz m d e n v e e k st r e m r a d ik aliz m in h e r t ü r lü fo r m u n d a n u z a k t u t t u ğu ” iç in alk ışla n d ı. D ışişle r i Bak an lı ğ ı n ı n 1 9 2 9 ’d a y ay ın la n an b ir r a p o r u n d a “V e n e zu e la h al k ın ın k e n d i siy a sî v e İk t isad î çık a r lar ı ile ilgili k ar ar lar ı sa ğlık lı b ir t a r z d a v e r e b ile ce k le r i gü n e k a d a r d e m o k r a si d e n u z a k t u t u lm a sın d a , b ir d ik t a t ö r ü n k o r u y u c u v e k o l lay ıcı k a n a t la r ı ar asın d a ge lişm e sin d e y ar ar o ld u ğu n a ” işar e t e d ilm e k t e d ir .64 Ö r n e k le r in d e gö st e r d iği gib i e k o n o m ik n a sy o n a liz m A BD ’n in ö fk e le n m e sin e se b e p o l m ak t ad ır . N e r e d e m ü m k ü n o lu r sa h e m e n o r ad a b o lşe v iz m in Bat ı m e d e n iy e t in i y ık m a n iy e t in d e o ld u ğu id d iası o r t ay a at ılm ak t ad ır . Bo lşe v izm in k at lin in zo r u n lu o ld u ğu ile r i sü r ü lm e k t e d ir . Bu , n e r e d e y se t ar ih in b ir h ü k m ü o la r a k t a k d ir e d ilm e k t e d ir . İ şin ö z ü Jo h n E Ke n n e d y ’n in ifad e siy le şu n o k t ad a 88 SO Ğ U K SA VA Ş: G E R Ç E K V E F A N T E Z İ d ü ğü m le n m e k t e d ir : “Biz d ö r t b a şı m a m u r d e m o k r a t ik r e jim le r i gay r ısm a t er cih ed e r iz. A n c a k T r u jillo ile C ast r o ar a sın d a b ir se ç im y ap m a d u r u m u n d a k a lır sa k Tr u jillo ’y u t er cih e d e r iz .” Bu r ad a şu ü ç n o k t a y a aç ık lık ge t ir m e m iz ge r e k e c e k t ir : ( 1 ) C a st r o k av r am ı ç o k ge n iş k a p sa m lı b ir k av r am d ır . Ü lk e sin d e t e b a sı ile b ir lik t e h u z u r iç in d e y aşa y a n , C h u r c h ill’in t av siy e le r i d o ğr u lt u su n d a h ü k ü m sü r e n ve b e şe r î v e m a d d î k ay n a k la r ın k e y fin i çı k a r a n v ar lık lı k im se le r e y ö n e lik p r o b le m le r ü r e t e n h e r b ir e y b ir C a st r o ’d u r ; ( 2 ) T r u jillo ise n e k ad a r v ah şi o lu r sa o lsu n işle v le r in d e k u su r e t m e d iği m ü d d e t ç e b ir “m u t e d il” o la r a k v asıflan d ır ılac ak t ır ; ( 3 ) T r u jillo k e n d isin e b içile n gö r e v in d ışın a çıkar , b iz e z a r a r v e r m e y e , ay ağım ı za b a sm a y a k alk ışır sa h e m e n k e n d isin d e n “m u t e d il” sı fat ı alın aca k , “c a n av a r ” sıfa t ı ile e t ik e t le n e ce k v e z ar ar sız h ale ge t ir m e k iç in ge r e ği y ap ılacak t ır . G ü n ü m ü z e k ad a r b u h ik ay e d e falar ca k ale m e alın m ış, d e falar ca sa h n e le n m işt ir . Sad d a m H ü se y in , b u d iz in in e n so n ö r n e ğin i o lu ş t u r m ak t ad ır . A BD ’n in k ü r e se l b ir gü ç o lm a d ığı gü n le r d e k u lla n d ığı m ü d ah ale b a h a n e le r i Bir in ci D ü n y a Sav aşı’n d a n so n r a d e ğişik liğe u ğr am ışt ır . Bo lşe v ik t e h d id in in k a lk m a sın d a n so n r a k i y ıllar d a d a b ah an e y ar at ıp ge r e ğin i y er in e ge t ir m e se n a r y o lar ın ın gü n d e m d e k a lm a sı için h e r t ü r lü o r t am v ar o lm ay a d e v am e d ece k t ir . 5. P o lit ik a n ın T e m e lle r i A BD ’n in So ğu k Sav aş y a llar ın d a u y gu la d ığı p o lit ik an ın an a çiz gile r in i t e sp it e d e b ilm e k iç in ü lk e için d e y ap ılan p lan lam a ça lışm alar ın a b ir gö z at m ak y et er li o lac ak t ır .63 89 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL O gü n e k a d a r t ar ih in şa h it o lm ad ığı b ir e k o n o m ik v e a s k e r i gü c ü n m ü m e ssili o lan ABD o gü n e k a d a r t ar ih in şa h it o lm ad ığı b ir k ü r e se l gü ç o lm an ın h az ır lık lar ın a gir m işt i. G e r e k d e v le t i y ön e t e n le r , ge r e k b ü y ü k şir k e t le r in sa h ip le r i W ash in gt o n ’u n e lin e ge çm iş b u lu n a n b u im k â n ı d e ğe r le n d ir ip k e n d i çık ar lar ın a h iz m e t e d e ce k b ir d ü n y a d ü z e n i k u r m a n ın ar ay ışın a gir d iler . Sav aş b o y u n c a A BD ’li p lan lam ac ılar “Bü y ü k A lan ” k av r am ın ı ge lişt ir d ile r . “Bü y ü k A lan ”d a n k a sıt , A BD ’n in çık ar lar ın a zar a r ge lm e d e n işle r in y ü r ü t ü lm e sin i m ü m k ü n k ıla c ak b ir b ö lge n in b e lir le n m e si v e k o n t r o lü n ü n ele ge ç ir ilm e si id i. Ba şla n gıç t a Bü y ü k A la n ’m A lm an y a’n ın n ü fu z ala n ı d ışın d a k alan U z ak D o ğu , e sk i Br it an y a îm p a r a t o r lu ğu ’n u n b o şa lt t ığı b ö lge le r o lar ak b e lir le n e n sın ır lar ı, z am an iç e r isin d e d e ğişik lik le r e u ğr ad ı. Bat ı y ar ım k ü r e ile işb ir liği ö n gö r ü lm e k t e , La t in A m e r ik a ve P asifik d o ğa l n ü fu z ala n la r ı o lar a k d e ğe r le n d ir ilm e k t e y di. Ab e F o r t a s b u ge lişm e le r in ge r e k ç e sin i şu cü m le le r le ö ze t le m e k t e y d i: “Ya p m ak ist e d ik le r im iz , d ü n y an ın gü v e n liğin i sa ğla m a so r u m lu lu ğu m u z u n d o ğa l n e t ice le r i dir. Bizim için iyi o lan d ü n y a iç in d e iy id ir .” G e lişm e le r İn giliz le r ’in h o şu n a git m iy o r d u . “A m e r ik a n ’m çık ar lar ın ı h e r şe y in ö n ü n d e gö r e n , iy ilik se v e r am ca h av alar ın d a işi n i y ü r ü t e n v e İ n gilt e r e ’y e d ir se k çık ıp so fr a d a n u z a k la ş t ır an e k o n o m ik e m p e r y a liz m ” Lo n d r a t ar afın d an şid d e t le k ın an d ı. A lm an y a’n ın d a sa f d ışı b ır a k ılab ile ce ğin in an laşılm a sın d an so n r a Bü y ü k A lan ’m sın ır lar ı t e k r ar gö z d e n ge çir ilip ge n işle t ild i. Bu p lan lar b ü y ü k b ir b a şar ı ile h e d e fle n e n b ö lge le r e u y gu lan d ı. So v y e t le r Bir liği’n in Kızıl O r d u t ar afın d an İk in ci D ü n 90 SO Ğ U K SAVA Ş: G E R Ç E K V E F A N T E Z İ y a Sav aşı’n d a işga l e d ile n t o p r a k lar ü z e r in d e k o n t r o lü e lin d e b u lu n d u r m a sın ı gü ve r cin le r u y gu n b u lm ak t ay d ı. Şah in le r in ise gö z le r i y ü k se k le r d e y d i. Be k le n t ile r i N SC 6 8 ’in st r a t e jisin d e ifa d e sin i b u lm ak t ad ır . W ash in gt o n ’u n Kr e m lin p o lit ik a sı b u ik i u ç ar asın d a gid ip gelm işt ir . Bir y an d a n ç o k ge n iş ve W ash in gt o n ’d a n p e k u z a k t o p r a k lar ın k o n t r o lü ile , ö b ü r y an d an d a h a lk ın ask e r î m ü d ah ale le r i v e silah la n m a için h ar ca n an p a r a la r ı h o ş gö r ü y le k a r şıla m a sın ı m ü m k ü n k ıla c a k d işe d o k u n u r , h at ır ı say ılır b ir d ü şm a n ın h er an h iz m e t e h az ır v aziy e t te b u lu n d u r u la b ilm e si m e se le si ile u ğr a şılm ışt ır . Bü y ü k A lan ’m b e lir li b ir y ap ısın ın o lm a sı ge r e k iy o r d u . G e le n e k se l y ap ı r e st o r e e d ile ce k , sa n a y ile şm iş t o p lu lu k la r b u y o ld an y e n id e n b içim le n d ir ile ce k t i. T ü m ge liş m e le r ABD ’n in k o lla r ı ve d e n e t im i alt ın d a ge r ç e k le şe c e k ti. T ab iî lid e r le r i o lan A lm an y a ve Ja p o n y a ’n ın e t r afın d a o r gan ize o lacak la r d ı. A sk e r î işgal alt ın d a d e m o k r a t ik le ş m e y o lu n d a at ılan ilk ad ım lar , W ash in gt o n ’d a v e iş çe v r ele r in d e o lu m lu iz le n im le r b ır ak t ı. 1 9 4 0 ’lı y ıllar ın so n lar ın d a işç i h ar e k e t le r i iy ice d u m u r a u ğr at ılm ış, ge le n e k se l t icar e t k e sim in in h ü k ü m r a n lığın ın p e k işt ir ilm e si y o lu n d a ö n e m li m e safe le r k at e d ilm işt i. H e r ü lk e n in se r m a ye sın ıfı ile A m e r ik a n se r m ay e si ar asın d a b a ğlar k u r u ld u . D ü n İn gilt e r e ’n in A BD ’n e y ap t ığın ı b u gü n ABD İn gilt e r e ’y e y a p m a k t a y d ı.66 A v r u p a e k o n o m ik t o p lu lu ğ u n u o lu şt u r m a y o lu n d a at ılac a k ad ım lar ın e k o n o m ik p e r fo r m an sı ar t ır acağı, so sy a l sın ıflar ı iş ale m in in şe m siy e si al t ın d a t o p la y acağı v e A m e r ik an se r m ay e si için y e n i p az a r lar ve y e n i y at ır ım sa h ala r ı aç a c a ğı u m u lm a k t ay d ı. A BD ’n in k ü r e se l h ak im iy e t i alt ın d a Ja p o n y a ’n ın y ö r e se l 91 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL lid e r r o lü n ü o y n a m a sı u y gu n gö r ü lm e k t e y d i. Ja p o n y a’n ın A BD ’n e r a k ip o la b ile c e ği e n d işe si ak ıllar d an b ile ge çm iy o r d u . 19601ı y ıllar ın so n u n d a b ile Ke n n e d y y ö n e t im i Ja p o n e k o n o m isin i ay ak t a t u t a b ilm e n in y o llar ın ı ar am ak t a y d ı. N ih ay e t V ie t n am Sa v a şı çık t ı. Ko r e Sav aşı gib i b u sa v a şt a ABD ’n e ç o k p ah alıy a m al o ld u . Ü st e lik Ja p o n y a ’n ın d a p e k y ar ar ın a o ld u d o ğr u su . Bu g ü n ge r çe k o lm u ş d ü n ü n b e k le n t ile r i ile ilgili b az ı ilgin ç y an ılgılar d an ö r n e k le r v e r e lim . D a h a so n r a F o r e i g n P o licy d e r gisin d e e d it ö r o la r a k gö r e v y ap a c ak o lan A lan T o n e lso n , ABD ’n in Bat ı A v r u p a’d a v e Ja p o n y a ’d a e n d ü st r i m e r k e z le r i o lu şt u r a r a k b u b ö lge le r i k alk ın d ır m a k ve b u e n d ü st r ile r i k e n d i e n d ü st r isi ile a şık at ar d u r u m a ge t ir e b ilm e k için h ar cad ığı ç a b ala r ın b o şu n a o ld u ğu n u ile r i sü r m e k t e y d i. Bö y le si b ir b e k le n t i, b ö y le si b ir u m u t ge r ç e k ç i o lam azd ı. O r d u d a v e iş ale m in d e ü st d ü z e y d e gö r e v alm ış, A lm an y a’n ın v e Ja p o n y a ’n ın e k o n o m ile r in e t ica r e t e r b ab ın ın k o n t r o lü alt ın d a o lm a k k ay d ıy la can lı lık k a z a n d ır m a gir işim le r in d e a k t if o lar a k r o l alm ış b ir i o la n W illiam D r ap e r , Ja p o n y a ’n ın A BD ’n d e n ala c ağı h a m m a d d e için ge r e k li o la n d o la r la r ı t e m in e d e b ile ce k k a d a r m a l sat ab ile ce ğin in ç o k şü p h e li o ld u ğu g ö r ü şü n d e d ir . A BD ’n in b e k le n t ile r in d e k i y an ılgılar ile Ja m e s Rest o n v e d iğe r id e o lo gla r t ar afın d an ısr ar la d ile ge t ir ile n “Bir le şik D e v le t le r in sa v a şa ö z gü r lü k le r i sa v u n m a k için k a t ıld ığ ı id d ia sı” ar asın d a b ir m ü sa v ilik b u lu n d u ğu n u d a b u n o k t a d a b e lir t iv e r e lim .67 1 9 4 7 se n e sin e ge lin d iğin d e A v r u p a’n ın ge lişm e sin in b e k le n ile n h ız d a o lm ad ığı ve h e d e fle r e zam an ın d a v a r ıla b ilm e si için A BD ’n in y ar d ım ı n ın ge r e k li o ld u ğu an la şıld ı, ilk cid d i d e st e k M ar sh all 92 SO Ğ U K SAVA Ş: G E R Ç E K V E F A N T E Z İ P lan ı ile ver ild i. Bu p r o gr a m la ilgili ça lışm alar ı ile t an ı n a n M ich ae l H o ga n , p la n ın an a h at lar ın ı şu b a şlık la r a l t ın d a ö ze t le m e k t e d ir : Bir le şik D e v le t le r ’d e k in e p ar a le l b ir A v r u p a e k o n o m ik fe d e r a sy o n u n u n k u r u lm a sı; e k o n o m ik , p o lit ik v e so sy a l k a o su n ö n ü n ü n alın m ası iç in b a şla n gıç t a h e r se n e 2 m ily ar d o la r t u t ar ın d a b ir y ar d ı m ın y ap ılm ası; So v y e t le r Bir liği’n d e n v e y er el k o m ü n ist p ar t ile r d e n ge le ce k z ar a r la r ın ö n le n m e si, b ir b a şk a d e y işle k o m ü n iz m in m u h a sa r a alt ın d a t u t u lm ası; A BD ’n in A v r u p a’y a ih r aç im k ân lar ın ın ar t ır ılm ası, A v r u p a e k o n o m isin in can lan d ır ılm ası, ge r e k Kıt a’d a v e ge r e k se Bir le şik D e v le t le r ’d e b ir e y se l gir işim c iliğin v e ö ze l se k t ö r ü n v ar lığın ı sü r d ü r e b ilm e si iç in d e ge r e k li gö r ü lm e k t e y d i. A l t e r n at ifle r in in so sy a list gir işim c ilik ve d e v le t k o n t r o lü al t ın d ak i b ir e k o n o m i o ld u ğu gö r ü şü ile r i sü r ü lü y o r ve b u n u n ge r ç e k le şm e sin d e n d e d e h şe t le k o r k u lu y o r d u . Kıt a’d a ö ze l se k t ö r ü n d a r b e y e m e sin in y an sım ala r ın d a n A BD ’n in k u r t u la m a y ac a ğı k a n ısı h ak im d i. N e v ar k i Av r u p a ’d a y e t e r in ce d o lar y o k t u v e it h ala t y ap am ıy o r d u . Bu d u r u m u n ise A BD ’n in y e r e l e k o n o m isi ü z e r in d e p e k t at sız y a n sım ala r ı o lm a k t a y d ı.68 A v r u p a’n ın Ja p o n y a ’n ın e k o n o m ile r in in t e k r ar a y a k la n ü z e r in d e d u r ab ilir h ale ge t ir ilm e sin in A BD ’n in e k o n o m isi için so n d e r e ce ö n e m li o ld u ğu y o lu n d a k i in a n ç , Bir in ci D ü n y a Sav aşı so n r a sı y ıllar d a H ar d in g y ö n e t im i iç in p u su la gö r e v i y ap m ışt ır . T icar e t Bak an ı H er b e r t H o o v e r D ışişle r i Ba k a n ı C h ar le s E v a n s H u gh e s v e d a h a n ice y e t k ili A BD ’n in ih r aç ü r ü n le r in e p az a r b u la b ilm e k iç in A v r u p a’n ın e k o n o m isin in sa ğlığın a k av u şm a sın ı o lm a z sa o lm az b ir k o şu l o lar a k gö r ü p d e ğe r le n d ir m işle r d ir . 93 1921 se n e sin d e H u gh e s, D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL “Bir le şik D e v le t le r ’in z e n gin liği b ü y ü k ö lçü d e A v r u p a’d a y a p ılac a k e k o n o m ik y at ır ım lar a b a ğlıd ır ” in an cın ı d ile ge t ir m iş, b iz z at Ba şk a n a n c ak b u y o ld an b o lşe v iz m i alt e d e b ile ce k le r in i t e laffu z e t m işt ir .69 D ip lo m a si t ar ih i u z m an ı M e lvy n Le ffle r ’e gö r e “ge r e k st r a t e jik ve ge r e k se je o p o lit ik b a k ış aç ılar ın d a M ar sh all P lan ı’n m e t k ile r i A vr u p a ’n ın ö t e le r in e u z an m ışt ır . M ar sh all P lan ı’m n gü n d e m e ge lm e sin d e b ir in ci d e r e ce d e e t k ili o lan A v r u p a’n ın d o lar aç lığı k ısa sü r e d e gid e r ilm iş, A vr u p a- A BD - k o lo n ile r ü z e r in d e k u r u la n t icar e t ü ç ge n i, h e d e fe h ız la y ak laşılm a sın ı k o la y laşt ır m ışt ır . A v r u p a’n ın v e Ja p o n y a ’n ın Ü ç ü n c ü D ü n y a ü lk e le r in in p az a r lar ın a gir m e si v e b u ü lk e le r d e n h a m m a d d e it h al et m e si ge n e l st r a t e jik p lan ın ö n e m li b ile şe n le r in d e n b ir i id i v e M a r sh a ll P la n ı’n m ge n e l a m a ç la r ın ın , y an i “A BD ’n e e k o n o m ik çık a r sa ğla n m asın ın ; A v r u p a’d a gü ç d e n ge le r in in A BD ’n in çık a r lar ı d o ğr u lt u su n d a y e n id e n b iç im le n d ir ilm e sin in ; A m e r ik a’n ın gü v e n liğin in ar t ır ıl m asın ın ; b ir b a şk a d e y işle h a m m a d d e k ay n a k lar ın ın , e n d ü st r iy e l ü st y ap ın ın , y e t işm iş in sa n g ü c ü n ü n v e ask e r î ü sle r in k o n t r o lü n ü n W ash in gt o n ’u n e ller i ar asın d a b u lu n m a sın ın ” t e m in i için z a r u r i id i. Leffler , “M ar sh all P lam ’n ın st r a t e jik b o y u t lar ın ın d e v r im ci m illiy e t çiliğin ve y e r e l k o m ü n ist faaliy e t le r in A vr u p a ’n ın d ışın a sü r ü lm e sin i” ö n gö r d ü ğü n ü ifad e e t m e k t e dir. A n t i- fa şist d ir e n iş h a r e k e t le r in in v e sık ç a b ir lik t e gö r ü ld ü ğü k o m ü n ist e le m an lar ın sa h ip o ld u ğu p r e st ij ve A v r u p alı iş ad am lar ın ın faşiz m ile o lan y ak ın lığı, b u p r o b le m in ç ö z ü m ü n ü gü ç le şt ir m e k t e y d i. H er ü lk e h alk ı n ın k e n d i k ad e r in i k e n d in in t ay in e t m e h ak k ın a sah ip 94 SO Ğ U K SA VA Ş: G E R Ç E K V E F A N T E Z İ o ld u ğu y o lu n d a k i sö y le v le r k e lim e n in t am an lam ıy la sö z d e k ald ı. ABD , sö m ü r ge le r in m e v c u t r o lle r in i sü r d ü r m e le r in i k e n d i çık ar lar ın a d a h a u y gu n gö r m e k t e y d i. Ay n ı d e ğe r le n d ir m e d e m o k r a si iç in d e ge çe r li id i. Ko m ü n ist le r in , r a d ik al d e m o k r a t lar ın , işç ile r in ve b e n z e r i t at sız fak t ö r le r in ü lk e y ö n e t im in d e a k t if o lar a k sö z sa h ib i o lm a sı k e sin lik le ar zu e d ilm iy o r d u . M ar sh all P lan ı’n d a n y ar ar la n a n ü lk e le r e d e m o k r a t ik t er cih ler i e m p o z e e d ild i. 1 9 4 8 ’d e İt aly a’y a n e y i y a p a b ile c e ği, n e y i y a p m ay ac a ğı d ik t e et t ir ild i: So sy a l am aç lı y at ır ım lar k ısıla ca k , işç i ü cr e t le r i d ü şü k t u t u la ca k , e n flasy o n k o n t r o l al t ın d a b u lu n d u r u la c a k , se r m ay e t e şv ik e d ile ce k , ge r e k li p ar a n ın b ir k ısm ı işçin in ce b in d e n t e m in e d ile ce k t i.”70 So ğ u k Sa v a ş d ö n e m in in ilk y ıllar ın d a it ib ar e n Bir le şik D e v le t le r ak sin i sık ça t e laffu z e t m e k le b e r a b e r self- d e t er m in asy o n v e d e m o k r a siy e k ar şı t av ır k o y d u . Bu d av r a n ı şın ın p e k d er in le r e gid e n k ö k le r i v ar d ı. V e r d iği sözler , y ap t ığı v aa t le r h e p laft a k ald ı. İ n san î b o y u t lar p e k cü ce o lan am a y ap t ığı işt e p e k m ah ir b u lu n a n p lan lam acılar , b u ge r çe k le r i it ir a f e t m e k t e n ç e k in iy o r d a d eğild iler . Bu n lar d an b ir i o lan D e an A ch e so n şu n la r ı sö y le m e k t e y di: “Eğe r F o r m o z a ’d a b a şa r ılı o lm ay ı ist iy o r sak ad ay ı k ı t ad a n ay ır m ak n iy e t im izi sa k lı t u t m alıy ız. Eğe r ask e r î m ü d ah ale d e b u lu n m a k d u r u m u n d a y sa k b u n u Bir le şm iş M ille t le r k ılıfı alt ın d a y ap m alıy ız. F o r m o z a h alk ın ın selfd e t e r m in asy o n ist e k le r in i h ar ar e t le d e st e k liy o r g ö z ü k m e liy iz. A k si işim iz e ge liy o r sa v e b iz işim iz e ge le n i y a p m ay a k ar a r lı ise k d e ge n e d e b ö y le d av r an m alıy ız. D ü r ü st o lm a k gib i, sa m im i o lm a k gib i b ir m e cb u r iy e t im iz y o k 95 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL t u r .”71 W illiam Bo r d e n ’m b ir t e sp it in e gö r e A BD ’n in y ar d ım ad ı alt ın d a v e r d iği d o lar la r so n u ç t a d ö n ü p d o laşıp an ay u r d u n a d ö n m e k t e d ir . D o lar y ar d ım ı a ld ığın ı sa n an A v r u p alılar ge r e k sin im le r in i k e n d i p ar a lar ı ile k a r şıla m ak t a d ır lar : A v r u p a’n ın d o la r t ale b in i k a r şıla m a k am a cıy la y ap ılan y ar d ım lar ın y e t e r siz liği v e y ar d ım m ik t ar ın ı ar t ır m a h u su su n d a K o n gr e ’n in gö st e r d iği ist e k siz lik D ı şişle r i Ba k a n ı A ch e so n v e y ar d ım cısı P au l N it z e ’i d ü n y a e k o n o m isin i “u lu sla r a r a sı Ke y n e sy e n u y a n ” y ö n t e m le r i y er in e “u lu sla r a r a sı a sk e r î Ke y n e sy e n u y a n ” y ö n t e m le r i ile ca n lan d ır m ay a t e şv ik e t m işt ir . Bu y ö n t e m le r d e n İk in cisin in ar d ın d a ise N SC 6 8 ’in fe lse fe si y at m ak t ad ır . G e r e k A m e r ik alı ve ge r e k se A v r u p alı iş ad am lar ı e k o n o m i le r in in W ash in gt o n ’u n sü r e k li o lar a k y a p a c a ğı ask e r î y a t ır ım lar A v r u p a’d a e n d ü st r i m allar ın ın ü r e t im in i ve sö m ü r ge le r d e n y ap ılan h a m m a d d e it h ala t ın ı ar t ır a r a k Av r u p a ’n ın d o lar t ale b in i az alt t ı. M ar sh all P lan ı çe r çe v e sin d e İn gilt e r e ’y e y a p ıla n y ar d ım lar 1950 se n e sin d e ask ıy a alın d ı. Bu o lu şu m u n u z u n v ad e d e k i e t k ile r in in ise p e k k a r ışık o ld u ğu n u ile r i sü r e n le r var d ır. Bu n lar d an b ir i de H o ga n ’d ır .72 A BD ’n in ö z e llik le d e Kor e Sa v a şı e sn asın d a y ap t ığı ask e r î h ar c a m a lar Ja p o n y a ’n ın sa n ay isin in b elin i d ü z e lt m e sin d e y ar d ım c ı o ld u . V iet n am Sa v a şı’n d an ise G ü n e y Ko r e e k o n o m isin i d ü z e lt m e işin d e y ar ar lan d ı. Bü y ü k A la n p r o je sin d e Ü çü n cü D ü n y a ü lk e le r in in ü z e r in e d ü şe n gör ev; e n d ü st r i t o p lu m la n n m ge r e k sin im le r in i k ar şılam ak t ı. D iğe r Ü ç ü n c ü D ü n y a ü lk e le r in d e o l d u ğu gib i La t in A m e r ik a’d a d a A BD ’n i b ir in c i d e r e c e d / ilgile n d ir e n m e se le * G e o r ge Ke n n an ’m ifa d e si ile , “k ay n ak la r ım ız ın k o r u n m a sı” id i. Ç ık a r la r ım ız a t e r s d ü şe n fak t ö r le r y er el k a y n a k lı o lacak t ır . 96 SO Ğ U K SAVA Ş: G E R Ç E K V E F A N T E Z İ Bu n e d e n le “k e sin ç ö z ü m p e k t at sız o lab ilir . Yerel h ü k ü m e t eliyle y ü r ü t ü le c e k o lan p o lis b a sk ısı so n u ç alab il m e m iz iç in z ar u r i olab ilir . H ü k ü m e t le r in a la c ağı t e d b ir le r in se r t liği, so n u ç le h im ize o ld u ğu sü r e c e b izi ilgile n d ir m e z. Yu m u şak d av r an a n , k o m ü n ist sız m a la r a aç ık b u lu n a n d e m o k r a t ik h ü k ü m e t le r d e n an t i- d e m o k r at ik h ü k ü m e t le r b iz im iç in d a h a iyid ir . Bu acı ge r ç e k le r d e n h a b e r d a r o lu p t av r ım ızı o n a gö r e ay ar lam am ız d a y ar ar lar v ar d ır .”73 W ash in gt o n ’a gö r e işç i lid e r le r i, k ö y lü le r i o r ga n ize e d e n k im se le r , y o k su lla r a y ar d ım cı o lan p ap azlar , u z u n lafın k ısa sı, ö n c e lik le r i A BD ’n in ö n c e lik le r i ile ça k ışm ay a n h e r k e s k o m ü n ist t ir . D o ğr u ö n c e lik le r Ç o k G izli p lan lam a d o k ü m an la r ın d a z ik r e d ilm işt ir .74 A BD ’n in çık ar lar ın a y ö n e lik t e h d it le r b ir in ci d e r e ce d e “m illiy e t çi r e jim le r ”d e n k a y n a k la n m a k tadır. Bu t ü r r e jim le r “fu k ar a h alk k it le le r in in d u r u m u n u n h ızla d ü z e lt ilm e si” ve “e k o n o m in in çeşit lile n d ir ilm e si” y o lu n d a k a m u o y u n d a n ge le n y o ğu n b a sk ılar ın al t ın d ad ır lar . Bö y le si b ir e ğilim ise y aln ız ca b iz im “k ay n ak lar ım ızı k o r u m a ar z u m u z la çe lişm e k le k alm az ; ö ze l gir i şim cile r için o lu m lu b ir h av a y ar at m a, k az an ç lar ın ın m a k u l b ir k ısm ın ı ü lk e le r in e t r an sfe r e t m e le r in i gar a n t i et m e ir ad e m iz e d e t e r s d ü şer . Ke n n e d y y ö n e t im i ABD ’n in Lat in A m e r ik a’d ak i çık a r lar ın ın b ir k ısm ın ın ask e r î (P a n am a Kan alı, st r a t e jik h am m a d d e le r , v .s.), b ir k ısm ın ın ise İk t isad î o ld u ğu n u , b ö lge d e k i ABD ’li işad a m la r ın ın y a t ır ım lar ın ın t u t a r ın ın 9 m ily ar d o lar ı ge çt iğin i ve t icar î ilişk ile r in p e k can lı b u lu n d u ğu n u v u r gu lam ışt ır . A m e r i k a ’n ın y at ır ım lar ın ı ve t icar e t in i m illiy e t çi y ö n e t im le r t eh d it et m e k t ed ir . Bağım sız b ir y o l izle m e y i am açlay an 97 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL y ö n e t im le r p r o b le m o lu şt u r m ak t ad ır . Tercih , ih r acat a y ö n e lik t ar ım ü r ü n le r in e y ap ılan y at ır ım lar ı ar t ır m ak , b u y o ld an gü b r e , ilaç, t o h u m t e m in in d e gö r e v alan A BD ’li fir m alar a k az an ç t em in e t m e k t ir . Bir so n r a k i a şa m a d a ise m o n t a j sa n ay iin i y e şe r t m e k tir . Yayın o r gan lar ı d a m illiy e t ç ilik t e n ge le ce k o lan t e h li k e d e n h ab e r d ar d ır . İr an ’d a m u h a fa z a k â r m illiy e t çi p ar le m e n t e r r e jim in CIA t ar a fın d an d e st e k le n e n b a şar ılı b ir d a r b e so n u c u y ık ılıp M u sa d d ık in iş b a şın d a n u z a k la şt ı r ılm a sın d a n so n r a Şah d ö n e m i t e k r ar b a şlat ıld ı, d ah a ö n ce İn gilt e r e ’ye ait b u lu n a n İ r a n ’ın p e t r o l ge lir le r in in % 4 0’lık k e sim i A BD ’n e d e v r e d ild i. N e w Y o r k T im es, ge liş m e le r i “iy i h ab e r d o ğ r u su ” b a şlığ ı ile d e ğe r le n d ir d i. Bu d e r s, İ r a n ’a p e k p ah alıy a m al o ld u . Bu n a r a ğm e n ak lın ı b a şın a t o p la m ış o lm ası d u r u m u n d a ge n e d e k âr lı çık m a sın ın o la sı o lab ile ce ği id d ia e d ild i. İr an ’ın v e b e n z e r i k o n u m d a o lan ge r i k a lm ış ü lk e le r in b u ge lişm e le r d e n a l m alar ı ge r e k e n ilk d e r s b a sın t ar afın d an şu cü m le le r le ifad e e d ild i: “D o ğa l k ay n ak lar ı z e n gin ge r i k alm ış ü lk e le r , fan at ik m illiy e t çiliğin ge r e k le r in i y e r in e ge t ir m e y e , z e n gin Bat ı’y a k afa t u t m ay a k a lk ışır la r sa ö d e y e c e k le r i b e d e lin n e d e n li b ü y ü k o lab ile ce ğin i İr an ö r n e ğin e b a k a r a k k e st ir e b ilir le r . İr an ’d a o lan lar ın b a şk a ge r i k alm ış ü lk e le r d e b a ş k a M u sa d d ık la r m o r t ay a ç ık m a sın ı e n ge lle y e ce ğin i u m a r ız. Bu d e n e y im h iç d e ğilse , m u t e d il ve u z a k gö r ü şlü li d e r le r in k o n u m u n u gü çle n d ir e ce k t ir . Bu lid e r le r in b izim ö n ce lik le r im iz i açık ça gö r ü p k a b u l e d e ce k le r in i u m u y o r u z .”75 H e d e f t ah t asın ın t am o n ik isin d e y er alan ge r i k a l m ış ü lk e le r için z e n gin Bat ı’n m t e zgâ h ın d a d o k u d u ğu 98 SO Ğ U K SA VA Ş: G E R Ç E K V E F A N T E Z İ p lan lar , b u ü lk e h alk lar ı t ar a fın d a n h o ş k ar şılan m ak t ad ır , in c it ic i b u lu n m ak t ad ır . N e v ar k i z e n gin Bat ı b u t ü r d u y gu la r ı d ik k at e alm a n e z ak e t in i gö st e r m e m e k t e d ir . ABD , y ar d ım p r o gr a m lar ı alt ın d a y er el h alk a k ar şı k u lla n m a k ü z e r e y er el p o lis ö r gü t le r in i gü çle n d ir m e k t e d ir . G e r e k ç e sin i D ışişle r i Ba k a n lığı şö y le aç ık la m ak t a d ır : “P o lis, h a lk a r a sın d a k i h o şn u t su z lu k la r ın t e sp it in d e , h ü k ü m e t le r in ir ad e le r in i ç o ğu n lu ğa k a b u l e t t ir m e sin d e b ir in ci d e r e c e d e r o l o y n am ak t ad ır .” E t k ili b ir p o lis gü cü ar zu e d ilm e y e n ge lişm e le r i b ü y ü m e d e n d u r d u r u p ç o k d ah a cid d i t e d b ir le r in alın m asın a ge r e k b ır a k m az . N e v ar k i p o lis t e k b a şın a y et e r li o lm am ak t ad ır . P o lit ize o lm u ş gr u p lar iç e r isin d e en az A m e r ik a n ale y h t ar ı o lan Lat in A m e r ik a o r d u la r ın ın e h lile şt ir ip k o n t r o lü n ü n W a sh in gt o n ’u n e lin d e b u lu n d u r u lm a sın ın fay d alar ın a ABD ’n in ü st d ü ze y p lan lam ac ılar ı d ik k at i çek m e k t e d ir le r . Ke n n e d y ’n in m u t e m e d ad am lar ı, “G e r i k a lm ış ü lk e le r d e ik t id ar lar çı k ar la r ım ız a t er s d ü şü n c e y e r e l o r d u lar ‘v at an e ld e n g id i y o r ’ d iy e ay ak lan m alı, ik t id ar d ak ile r in icab ın a b a k ıp b iz e h iz m e t t e k u su r e t m e y e ce k o lan lar ı iş b a şın a ge t ir m e lid ir le r ” d e m ek t e d ir . Bu am ac a u la şa b ilm e k için y er el o r d u lar d o n at ılm alı, k o m u t a n la r ı v azife le r in in n e o ld u ğu n u b ir iy ice an lasın la r d iye e ğit ilm e lid ir . O r d u n u n m isy o n u n u “k ü r e se l sa v u n m a ” d a n “d ah ili g ü v e n lik ” e çe vir en Ke n n e d y y ö n e t im i ve h ale fle r i m illi y e t ç ilik (ve ya d ah ili p la n la m a ile ilgili v e sik alar d a ge ç t i ği şe k liy le aşır ı m illiy e t çilik ) p r o b le m in i n e o - n azi m o d e li ü z e r in e o t u r t t u k lar ı U lu sa l G ü v e n lik D e v let le r i’n i k u r a r a k v e b u n lar a d e st e k v e r er e k çö zm ü şle r d ir . So n u ç la r ı ise h e r k e sin m alû m u d u r . Lat in A m e r ik a’d a in san - h ak lan 99 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL k o n u su n d a u z m a n La r s Sc h o u lt z , “A m aç, m e v c u t so sy o e k o n o m ik im t iy az lar ın o lu şt u r d u ğu y ap ıy a y ö n e lik t eh d it le r i, say ısal ç o ğu n lu ğu n siy asa l k at ılım ın ın ö n ü n e ge çe r e k k a ld ır m a k ” o ld u ğu n u sö y le m e k t e d ir .76 Bu r e jim le r e y ö n e lik ABD d e st e ği e sa s it ib ar iy le 1 9 2 0 ’li y ıllar ın ve A v r u p a fa şiz m in in m o d e lin i izle m e k t e d ir . Bu n u n , ay n ı d ü n y a gö r ü şü ve ay n ı p o lit ik v e so sy al id e a lle r t ar a fın d a n m o t iv e e d ile n e n d ü st r iy e l t o p lu m lar iç in t asar lan m ış p o lit ik a la r ın ç o k d a h a k at ı, ç o k d a h a ac ım asız b ir v e r siy o n u o ld u ğu n a d ik k at e d in iz. Ü çü n cü D ü n y a in sa n ın a se r t d a v r a n m an ın , b u in sa n la r a ac ım a sız ca y a k la şım ın k a b u l gö r m e si, m ü n a sip b u lu n m a sı; La t in A m e r ik a h ü k ü m e t le r in i k e n d i ö z gü r ir ad e le r iy le y a p ab ile ce k le r in e , y asa l sist e m le r i t ar afın d an v e r ile n h ak la r ın sa v u n u lm a sın a ; A BD ’n in d ik t e e t m e v e id e o lo jile r i k o n t r o l gü c ü n e b ü y ü k ö lçü d e se k t e v u r a n fik ir le r in ö z gü r ce a k ışı o lgu su n a ABD b a sın ın ın gö st e r d iği ilgid e n k ay n a k la n a n gü ç lü k le r in aşılm asın ı d a k o lay laşt ır m ışt ır . Bö lge n in y a p ısın a ö zgü p r o b le m le r i, CIA’n m G u at m e la ile ilgili b ir r a p o r u n d a y an a- y ak ıla d ile ge t ir d iği gib i “e n t e lle k t ü e l k e sim in y e t e r siz liği v e y e t e n e k siz liği” ve ABD m e y v a fir m alar ın ın u z u n b ir z am an d ilim in d e o lu ş t u r d u ğu o lu m su z siy a sî v e e k o n o m ik e t k ile r d e n , h alk ın se çt iği d o m o k r a t ik h ü k ü m e t i d e v ir ip y e r in e gü cü n ü a s k e r iy e v e o liga r şid e n alan k an lı b ir ik t id ar ı ik am e ed en CIA’n m b ö lge h a lk ı ü z e r in d e o lu şt u r d u ğu h o şn u t su z lu k t an k a y n a k la n a n v e lib e r al gr u p lar ın “Em p e r y alist Yan k e e ” t e m alar ın a k a r şı aşır ı d u y ar lık gö st e r m e si t ar zın d a k e n d in i ifad e e d e n h o şn u t su z lu k lar , d e r t le r in ü ze r in e t u z b ib e r e k m e k t e d ir le r . P o lisin ve o r d u n u n , So m o z a so n r a 100 SO Ğ U K SAVAŞ: G E R Ç E K V E F A N T E Z İ sı N ik a r a gu a ’d a v e P an am a’d a o ld u ğu gib i d o ğr u d a n d o ğ r u y a k o n t r o l e d ile m e d iği d u r u m la r d a h ü k ü m e t i d e v ir m e k , y e r in e d a h a işe y a r a r o lan ı ge t ir m e k , r e jim e çe k i d ü z e n v e r m e k , So m o z a ’n m M illi M u h afız O r d u su t ü r ü n d e n b ir o r d u k u r m a k y a p ılac a k işle r c ü m le sin d e n d ir .”77 P o lisin gö r e v i it aat t ir : T ab i o lm ak t ır . İt ir az e d e m e z, t ar t ı şa m az . K o n gr e ’d e , m e d y ad a v e e n t e lle k t ü e l k e sim d e b u m e se le le r ü z e r in d e t am b ir m u t a b a k a t ın m ç v c u t o ld u ğu n u sö y le m e k y an ılt ıcı olu r . İ şin a slı şu d u r : Bu t em e l m e se lele r , t e n e ffü s e t t iğim iz h av a gib i gö z d e n ır ak , t ar t ışm a d an ır ak , ü z e r in d e d ü şü n m e d e n ır a k t u t u lm ak t ad ır lar . G e n e l çe r çe v e , u y gu lan ac a ğı b ö lge y e ad ap t e e d ilm e k tedir . D ışişle r i Ba k a n lığı ile r i ge le n le r in d e n b ir i şö y le d e m e k t e d ir : “A sy a’n ın gö r e v i h am m a d e k ay n a ğı ve Ja p o n y a ile Bat ı A v r u p a’y a p az ar o lm ak t ır .”78 Bu ge r e k çe ; A BD ’n in H in d için ’e ö n ce F r a n sız la r la b ir lik t e , so n r a t e k b a şın a m ü d ah ale e t m e si so n u c u n u d o ğu r m u şt u r . Ba ğım sız V ie t n am ’ın m illiy e t çilik v ir ü sü n ü G ü n e y d o ğu A s y a’n ın t am am ın a b u la şt ır m asın d a n , d o lay ısıy la Ja p o n y a’n ın A sy a’d ak i k o m ü n ist b lo k ile işb ir liğin e gid ip A BD ’n in m u h t e m e le n d ışla n a c a ğı “Yen i D ü z e n ”in k alb i d u r u m u n a ge lm e sin d e n e n d işe d u y u lm u şt u r . P asifik Sa v a şı işt e b u t ü r t at sız b ir so n u c u n o r t ay a çık m asın a e n ge l o lm a k am ac ıy la sah n e le n m işt ir : A sy a t ar ih i u z m an ı Jo h n D o w e r ’in ifad e siy le Ja p o n y a “sü p e r d o m in o ” o lar al t e lak k i e d ilm e k t e y d i. V iet n am m illiy e t çiliğin in ar z e t t iği t e h lik e n in ü st e sin d e n ge lm e k için v ir ü sü y o k e t m e k v e b ö l ge y i b u r a h a t sız lığa k ar şı d ışla m a k ge r e k m e k t e y d i, b u so n u ç e ld e e d ild i. H in d iç in b aşar ıy la t ah r ip ed ild i. ABD t ar afın d an d e st e k le n e n k at iller , işk e n c e c ile r ve z alim le r 101 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL d e ge r e k ir se o r d a k it le se l k at lia m la r ın ge r ç e k le şm e si için e lle r in d e n ge le n i ar t lar ın a k oy m ad ılar . Say gıd e ğe r m e d y a, m u h t e r e m b e y e fe n d ile r ve h an ım e fe n d ile r ise y a t a s v ip an lam ın d a b a şlar ın ı salla d ılar , y a d a b a k ışlar ın ı b a şk a y ö n le r e çevird iler . Lat in A m e r ik a’d a ilk e le r b a şar ıy la u y gu la m a sa h a sın a k o n u ld u . Bu b ö lge n in gö r e v i z e n gin ü lk e le r e h a m m a d d e sa ğla m a k ve e n d ü st r iy e l ü r ü n le r için b ir p a z a r o lu şt u r m ak t ı. H e n r y St im so n ’u n “La t in A m e r ik a b iz im d ir , b u r a d a r a k ip t an ım ay ız, ca n ım ız ın sık ılm a sın a iz in v e r e m e y iz ” y o lu n d a k i gö r ü şle r i h ay at a ge çir ild i, b ö lge ü z e r in d e e t k ili o lm u ş o lan İn gilt e r e v e F r a n sa ’n ın İk in ci D ü n y a Sav a şı’n d an so n r a b ö lge ü z e r in d e n e lle r in i- e t e k le r in i çe k m e si sa ğ la n d ı.79 A BD ’n in can ın ın çe k t iği cin st e n b ir is t ik r ar sa ğla n a m a d ı, fa k at b a ğım sız lık h ar e k e t le r i, ö z e llik le d e O r t a A m e r ik a’d a b ü y ü k ö lçü d e e t k isiz h âle ge t ir il di. D ışişle r i b a k a n lığın c a ge r ç e k le şt ir ile n v e u lu sla r a r a sı d ü z e n in y e n id e n t e sisin i e sa s ala n b ir ça lışm ay ı y ö n e t e n Ke n n an , A fr ik a’n ın A v r u p a’n ın y e n id e n in şa sı için sö m ü r ü lm e sin in ge r e k t iğin e işa r e t etti. A fr ik a’y ı sö m ü r m e fır sat ın ın h ak k ıy la d e ğe r le n d ir ilm e si A v r u p alı gü ç le r in k e n d ile r in e o lan gü v e n le r in i ar t ır acak , el y o r d am ıy la y a k alam ay a ça lışıp d a y ak ala y am ad ık la r ın ı av u c u n u n için e k o y u v e r e c e k t ir .”80 O y sa t ar ih d ile ge le ce k o lsa sö y le y e c e ği şe y le r h iç k u şk u y o k k i far k lı şe y ler o laca k t ır : “A fr ik a, asır la r d ır k e n d isin i sö m ü r e n A v r u p alılar m e lin d e n k u r t u lm ak ^ k e n d isin i sil b a şt a n in şa e d ip h ak k ı o lan y er e ge le b ilm e k iç in A v r u p a’y ı sö m ü r m e lid ir . Bö y le ce k e n d in e o lan gü v e n i ar t a c ak , p sik o lo jik r a h at sız lık lar ın d an k u r 102 SO Ğ U K SA VA Ş: G E R Ç E K V E F A N T E Z İ t u laca k t ır .” T ar ih in se sin e k im se n in k u la k v e r m e d iğin i, şa p k a sın ı ö n ü n e k o y a r a k ge r çe k le r i t ar t ıp - b iç e n k im se cik le r in b u lu n m a d ığın ı sö y le m e y e b ilm e m ge r e k v ar m ı d ır ? H e m e n h e r k e s, a sıl ge r ç e k le r in v ar sa y ıla n ge r ç e k le r le çe lişt iği n o k t a lar d a h e m e n İk in c in in y an ın d a y e r alıv e r m e k t e d ir . A fr ik a ü z e r in e p o lit ik a ü r e t ir k e n ır k m e se le sin i d ik k a te alm am ak o lm az. R o d e z y a ’n ın b e y az h ü k ü m e t in in Ba ş b a k a n ın ı 1971 se n e sin d e u y ar an D e an A c h e so n , “A m e r i k an h alk ın ın h e r h a n gi b ir m e se le d e k a r a r v e r ir k e n , ge r e k b e y a zlar ın v e ge r e k se siy a h lar ın gö r ü şle r in in u z laşt ır ılm a sm a b ü y ü k ö n e m v e r d iği”n e işar e t e t m iştir . N o b e l ö d ü lü sah ib i Elih u R o o t ise W ash in gt o n ’a y ığın la gü ç lü k çık a r a r ak “y asa la r ö n ü n d e h e r k e s e şit t ir ” t ü r ü n d e n an a y asa l h ü k ü m le r in aç m a z ın d an k e n d ile r in i k o r u m a la r ı için R o d e zy alı y ö n e t ic ile r i u y ar m ışt ır . A n ay asa n ın m u ğ la k h ü k ü m le r in e Yar gıt ay ’ın ge t ir d iği y o r u m lar d an , siy ah - b e y az e şit liğin in v ak t in d e n ö n c e v ü c u t b u lm a sın d a n , h e r k e sin - o y u n u n e şit o lm a sın d an p e k d e r t li o lan R oo t , “Siy ah lar a v e r ile n h ak lar ın d ah a fazla h a k t ale p le r in e h ız k az an d ır d ığı, gö st e r ile r i v e şid d e t i ar t ır d ığı ve ç e şit lilik k a z a n d ır d ığı” gö r ü şü n d e d ir . N ix o n y ö n e t im i, A fr ik a m e se le le r in in ü z e r in d e n k ar a gö lge si h iç e k sik o l m ay an ır k ç ılığın p e n ç e sin d e n p e k r a h a t sız o lm u şt u r : Ay n ı u n su r , d iğe r y er el v e y er el o lm ay a n m e se le le r i sü r e k li o lar ak e t k ilem işt ir . N ix o n ; D ışişle r i Bak an ı K issin ge r ’d e n Ko n gr e ’d e y a p a c a ğı ilk k o n u şm a d a h ü k ü m e t in in siy ah lar la ilgili p o lit ik a lar ın ı d ile ge t ir e ce k b ir k aç cü m le sar fe t m e sin i r ica et m işt ir . Kissin ge r , A fr ik alı siy ah lar ın h ak e t t ik le r in d e n faz la sın a sa h ip o ld u k la r ı k an a at in d e d ir v e 103 D E M O K R A SÎ G E R Ç E K V E H AYAL ak sin e o lan d av r an ışlar ın d a sa m im i d eğild ir . N SC t o p lan t ılar ın d a A fr ik a m e se le le r i t ar t ışılır k e n p e k r a h at sız o lan A le xa n d e r H aig, t o p la n t ı m a sa sın ı y u m r u k la m a k t an k e n d in i alam am ak t ad ır .81 O r t a d o ğu , ö ze llik le d e A r ap y a r ım ad a sı, sa h ib i b u lu n d u ğu p e k z e n gin p e t r o l y at ak lar ın d an d o lay ı Bat ılı sö m ü r ge c ile r in h ep ilgi o d ağın d a k alm ışt ır . Bö lge d e b u lu n an p e t r o l y at ak lar ın ın A BD ’n in h ü k ü m r a n o ld u ğu sist e m e e n t e gr e e d ilm e si k aç ın ılm a z o lm u şt u r . Lat in A m e r i k a ’d a o ld u ğu gib i b u r a d a d a İn gilt e r e ve F r a n sa ’n ın k a y n a k la r ım k u r u t m ak , t e k sö m ü r ü c ü n ü n ABD o lm a sın ı sa ğ la m a k ger ek m iştir . “E şi az gö r ü lü r z e n gin lik t e o lan ve b ü y ü k b ir st r a t e jik ö n e m e sa h ip b u lu n a n b u k ay n ak la r t ar ih in su n d u ğu en b ü y ü k m a d d î ö d ü ld ü r . Bö y le si b ir im k â n şim d iy e k ad a r h içb ir sö m ü r ge c in in k a şığın a çık m ış d e ğild ir .” Başk an E ise n h o w e r d e ay n ı k an aat t e d ir . Bö lge si d ü n y an ın st r a t e jik a ç ıd a n en ö n e m li b ö lge si o la r a k v asıflan d ır m ak t ad ır .82 Sa v a şt a n so n r a ABD şir k e t le r i O r t a d o ğu ’d a p e t r o l ü r e t im in d e lid e r d u r u m u n a geld ile r . Bizz at k e n d isi b ü y ü k b ir p e t r o l ü r e c isi o lan A BD b ö y le ce p e t r o l y at ak lar ın ın k o n t r o lü n ü b ü y ü k ö lçü d e e lin e ge çir m iş o lu y o r d u . ABD O r t a d o ğu p e t r o lle r in e k e n d i ge r e k si n im le r in i k a r şıla m a k iç in t a lip o lm u ş d e ğild i. A m ac ı d ü n y an ın d ü z e n in e h a k im o lm ak , gay r isin in b ild iğin c e b ir y o l iz le y e b ilm e sin e fır sat v e r m e m e k t i. Ö n ü n ü n k e silm e si h e d e fle n e n ü lk e le r in b a şın d a Ja p o n y a ge lm e k t e y d i, 19 4 9 ’d a G e o r ge Ke n n an , A BD ’n in Ja p o n y a ’n ın p e t r o l it h alat ın ı k o n t r o l alt ın d a t u t m ası h alin d e Ja p o n y a ’n ın e n d ü st r i v e a sk e r î p r o je le r in d e n işin e ge lm e y e n i v e t o e d e b ilm e g ü c ü n e sa h ip o lac ağın ı sö y le m işt ir . 104 SO Ğ U K SAVA Ş: G E R Ç E K V E F A N T E Z t K e n n a n ’ın b u t av siy e sin e u y u lm u şt u r . Ja p o n y a ’n ın e n d ü st r isin i ge lişt ir m e sin e y a r d ım c ı o lu n m u şt u r , fak at e n e r ji k ay n ak lar ı v e r a fin e k a p a sit e si k o n t r o l alt ın d a t u t u lm u şt u r . 1973 se n e si it ib ar iy le Ja p o n y a ’n ın k u lla n d ığı p e t r o lü n a n c a k % 1 0’lu k k ısm ın ın Ja p o n şir k e t le r i t ar a fın d a n r a fi n e e d ild iğin i Sh ige k o F u k a i t e sp it e tm işt ir . Ja p o n y a z a m a n için d e e n e r ji k ay n a k la r ın a çe şit lilik k az an d ır m ış, A BD ’n in o lası v e t o su n u n e t k isin i o ld u k ç a azalt m ışt ır , fa k a t sıfır lay am am ışt ır .83 G e n e ld e d o ğr u o lm ak la b e r ab e r A BD ’n in p e t r o lü n fiy at ın ın d ü şü k t u t u lm asın ın y o llar ın ı ar a d ığı yÖ lu n d ak i id d ialar , b iz i y a n lış d e ğe r le n d ir m e le r e gö t ü r e b ilir . P et r ol fiy at lar ı 1 9 4 0 ’lar d an it ib ar e n d iğe r m a llar ın fiy at lar ın a gö r e d a h a d ü şü k k ald ı. Bu d ü şü ş 1 9 7 0 ’le r e k ad ar d e v am e tt i v e y ap ılan z am lar la e şit lik sa ğla n d ı; d e n ge le r y e n id e n k u r u ld u . P et r ol fiy at ın ın d ü şü k t u t u lm ası z e n gin Bat ı iç in b ir lü t u f o lm u ş, b e d e lin i ise p e t r o l ü r e t icisi A r ap âle m i ö d e m işt ir . P et r ol fiy at ın ın d ü şü k t u t u lm ası Bat ı’y ı h a k e t t iğin d e n d a h a z e n gin k ıl m ışt ır . U cu z p e t r o lü n b ir p o lit ik e n st r ü m an o ld u ğu , so n u ç o lm ad ığı ge r çe ği gö z d e n ır a k t u tu lm am alıd ır . 1 9 7 0 ’li y ılla r d a p e t r o lü n fiy at ın d a o r t ay a çık an ar t ışın ABD fir m a lar ın ın işin e ge ld iği, r a k ip le r in i ise zo r a so k t u ğu d ik k a t e alın ır sa b u ge lişm e le r e W ash in gt o n ’u n m u h a lif o la m ay ac a ğı an laşılır . Kü r e se l h ü k ü m r a n lık iç in e n e r ji k ay -, n a k la r m m k o n t r o lü n ü ele ge çir m e k ger ek ir. G e r ç e k fiy at v e ü r e t im k o t ala r ı, a n c ak b u b a ğlam d a b ir ö n e m k a z a n a b ilir . D algalan m alar ın e k o n o m ik e t k ile r i ise k ay d a d e ğe r b ir d e r t d e ğild ir .84 A BD ’n in Filip in le r e d u y d u ğu ilgi d e b e n z e r i se b e p le r d e n k ay n a k lan m ak t ad ır . A BD ’n in b u 1 05 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL b ö lge d e b u lu n a n ü sle r i, H in t O k y a n u su ’n d a n İsr ail, T ü r k iy e, P o r t e k iz v e ö t e sin e u z a n a n b ir k u şa k ü z e r in d e as k e r i h ak im iy e t in t e sisi, y ö r e d e b u la n a n k ay n ak lar a ve W ash in gt o n ’u n işb ir lik ç isi y er el e fe n d ile r in çık ar lar ın a y ö n e lik b ir t e h d id in y e şe r e m e m e si iç in h a y a t i b ir ö n e m ar z e t m e k t e d ir . Bir le şik D ev le t le r k ü r e se l b ir gü çt ü r ve p lan lar ın ı b u n a gö r e y ap ar . O r t a d o ğu ’d a y a şa n a n la r h e m e n y u k ar d a ö ze t le d iğim iz m o d e le u y gu n o la r a k ge lişt i. St r at e jik aç ıd a n p e k ö n e m li o ld u ğu v u r gu la n an ve p ar a lı ask e r n iy e t in e k u lla n ılan İ sr a il ile o lan ilişk ile r ge lişt ir ild i. Se n e le r d ir d e v am e d e ge le n A r a p - I sr ail ça t ışm a sın a siy asî b ir ç ö z ü m b u lu n m ası, u lu sla r a r a sı b ir m u t a b a k a t sa ğla n m a sı ABD t ar afın d a n e n ge lle n d i.85 H e n ü z r e h in e le r m e se le si o r t ad a y o k ik e n A BD ’n in İsr a il ar acalığıy la İr an ’a y ap t ığı gizli silah sa t ışı 1 9 8 0 ’li y ıllar ın so n u n d a aşik âr o ld u . A m aç, b ir a s k e r î d a r b e iç in z e m in h az ır lam ak , N ix o n D o k t r in i’n in il k e le r in d e n b ir in i d a h a , I sr a il- lr a n - Su u d i A r a b ist an it t ifa k ın ı h ay at a ge ç ir m e k t i. A çık lan an la r , İ r a n ’a y ö n e lik k o n t r a faaliy e t le r in in an ca k p e k k ü ç ü k b ir p ar ç asıy d ı. Sı k ı t e d b ir le r alın d ı. Bit li y o r gan ın d ah a fazla ar alan m asın a fır sat v e r ilm e d i: A r zu e d ilm e y e n h ü k ü m e t le r in ask e r î d ar b e le r le sa fd ışı b ır a k ılm a sı o p e r a sy o n la r ı En d o n e z y a; Şili v e d ah a n ice ü lk e d e b aşa r ıy la sa h n e le n d i.86 izle n e n p o lit ik a n ın t e m e l t aşla r ın d an b ir i d e A BD ’n in çık ar lar ın a e y le m le r i ile z a r a r v e r e b ilm e si o lası y er el m illiy e t çi gü ç le r i z ar a r sız h ale ge t ir m e k , - ü lk e le r in in d o ğ a l k ay n ak la r ın ı ü lk e le r in in çık a r lar ı için k u lla n m a n iy e t le r in in ge r ç e k le şm e sin e m e y d a n v e r m e m e k t i. Yu n an ist an , 1947 y ı lın d an it ib ar e n k ar şı- a y ak la n m a h ar e k e t le r i ile silk e le n 106 SO Ğ U K SAVAŞ: G E R Ç E K V E F A N T E Z İ di. A m aç, b u ü lk e d e o r t ay a çık an m illiy e t çi h ar e k e t le r in O r t a d o ğu ’y a sıç r am ası ve b u r a la r ı d a k o la y ca ist ism a r e d ile b ilir o lm a k t an çık ar m asın ın ö n ü n e ge çm e k t i. Yu n a n ist an , ABD ’n in v e m ü t t e fik le r in in O r t a d o ğu p e t r o lle r i ü z e r in d e k i çık a r la r ın ın k o r u n m a sı o lgu su n d a k u lla n ıla cak o lan b ir k a r a k o l o lar ak d ü şü n ü lm e k t e y d i. Bir CIA a r a şt ır m a sı, isy a n c ıla r ın b a şa r ılı o lm a sı d u r u m u n d a A BD ’n in O r t a d o ğu ’d a b u lu n a n p e t r o l y at ak lar ın d an ar t ık y ar ar lan am ay ac ağın ı v u r gu lam ak t ay d ı. So v y e t t e h d id i d e ay n ı çe r çev e iç e r isin d e d e ğe r le n d ir ild i. A sıl k o r k u lan , b ir y er d e m illiy e t çi ak ım la r ın gü ç le n m e si v e b a şk a y ö r e le r i d e e t k ile m e siy d i. Ayn ı gü ç le r 1953 se n e sin d e İr an ’d a CIA t ar afın d an ge r ç e k le şt ir ile n d a r b e n in t e m e l t aşlar ı r o lü n ü o yn ad ılar . Şah r e jim i b ö y le ce t e k r ar t e sis e d ild i. Ayn ı e n d işe y ü z ü n d e n N a sır d ü şm a n o ld u . H u m e y n i’d e n k o r k u lm asın ın , Îr an - Ir ak sa v a şın d a Ir ak ’m h ar ar e t le d e st e le n m e sin in ge r isin d e h e p ay n ı saik le r var d ı. I r a k d ik t at ö r ü Sad d a m H ü se y in h e m e n Ir an - Ir ak sa v a şın d a n so n r a y ö n d e ğişt ir d i. Ku v e y t ’i işga l etti. Ku v e y t ’t en b ü y ü k ö lçü d e çık ar sa ğ la y an ABD ve In gilt e r e ’n in ay a ğın a b a sm ış o ld u b öy le ce : Bir ge ce d e st a t ü sü d e ğişt i. Bat ı’n m gö z d e d o st u ar t ık y e n i H it le r ’d i. M illiy e t çi g ü ç le r in . W ash in gt o n ’u n k o n t r o lü n d e n çık m asın d a n , m illiy e t ç i h ar e k e t le r in k ap ak lar ı p at lam ış b ir b a r a jd a n b o şa la n su la r m isa li k u r u lu d ü z e n i y er le b ir e t m e sin d e n tâ işin b a şın d a n b e r i e n d işe e d e n Bat ı ile Su u d i A r a b ist an ’ın se çk in le r i, sık ı b ir işb ir liği y ap t ılar . Su u d i A r ab ist an , k ay n ak la r ın ı A BD ’n in çık ar lar ı d o ğr u lt u su n d a k u llan ıy o r , ü st e lik A BD ’n in Ü çü n cü D ü n ya ü lk e le r in d e sü r d ü r d ü ğü t e r ö r e y le m ie r in e ar k a ç ık ı 107 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL y o r d u . K ısa c a sı W ash in gt o n ’a d o st o lm an ın ge r e k le r in i e k sik siz y e r in e ge t ir m e k t e y d i. G e r e k Ko n gr e k ay ıt lar ın d a v e ge r e k st r at e jik an aliz li t e r a t ü r ü n d e b u m e şe le r le ilgili d ah a c id d i an aliz le r d e m e vcu t t u r . P et r ol k o n u su n d a cid d i b ir o t o r it e o lan Se n a t ö r H e n r y Ja c k so n ’u n M ay ıs 1 9 7 3 ’d e sö y le d ik le r in e b ir k u la k v e r e lim d ile r se n iz: “Bat ı k ö k e n li İ sr ail’in A k d e n iz ’d e v e Şah y ö n e t im in d e k i İr an ’ın Kö r fe z’d e k i v ar lığı b izim için p e k ö n e m lid ir . Bu ü lk e le r in gü cü b iz im gü c ü m ü z e gü ç k at m ak t ad ır . Bu ik i gü v e n ilir d o st u m u z v e o n lar la b ir lik t e h ar e k e t e d e n Su u d i A r ab ist an b a z ı A r ap d e v le t le r in d e k i so r u m su z v e r a d ik al gü çle r i z ar a r sız h a le ge t ir m işle r d ir . Bu so r u m su z k im se le r in h ar e k e t le r i Kö r fe z ’d e p e t r o l çık a r la r ım ız a z a r a r v e r e ce k m ah iy e t t e d ir . Bö lge d e k i p e t r o l y a t ak lar ın ı k e n d i ih t iy ac ım ız iç in o lm a sa b ile d ü n y ay a h ü k ü m r an o lm a p lan ım ız ın b ir p a r ç a sı o lar a k k u lla n m a d u r u m u n d a y ız .” N ix o n y ö n e t im i, Şa h ’m y ö n e t im i alt ın d a k i İ r a n ’a ve İ sr ail’e b ö lge n in ja n d a r m a lığ ı gö r e v in i v e r m işt ir . Sav u n m a Bak a n ı M e lv in La ir d , “r a d ik a l m illiy e t çile r in A BD ’n in çık a r lar ın a zar a r v e r m e sin i im k ân sız k ıla c a k d e r e ce d e işin sık ı t u t u ld u ğ u ” k an ısın d a d ır . Bir O r t ad o ğu u z m a n ı o lan v e Sav u n m a Bak an lığı H a b e r A lm a D air e si’n d e gö r e v li o lan R o b er t R e p p a, “b ö lge n in a sk e r î a ç ıd an ö n d e ge le n d e v le t le r in d e n b ir i o lan M ı sır ’a k a r şa Ü r d ü n v e Su u d i A r a b ist an ’d ak i car i r e jim le r in İ sr ail t ar afın d an sa v u n u ld u ğu n u , Isr ail- Ir an işb ir liğin in b ö lge n in ist ik r ar ın a k a t k ıd a b u lu n d u ğu n u , A BD ’n in çı k ar la r ın a z ar a r v e r ilm e sin in ö n ü n e ge ç t iğin i” sö y le m e k 108 SO Ğ U K SA V A Ş: G E R Ç E K V E F A N T E Z İ t ed ir . U lu sa l G ü v e n lik K o n se y i t a r a fın d a n A ğ u st o s 1 9 5 8 ’d e y ay ın la n an b ir r a p o r d a “A r ap m illiy e t ç iliğin e ve o lu şt u r d u ğu t e h d id e v e r ile c e k ce v ap , O r t a d o ğu ’n u n Bat ı y an lısı t ek ü lk e si o lan İ sr ail’e d e st e k v e r m e k , gü c ü n e gü ç k a t m a k o lm a lıd ır ” d e n ilm e k t e d ir . O n se n e ö n c e İ sr ail’in k az an d ığı ask e r î b aşar ılar , b ö lge d e , T ü r k iy e ’d e n so n r a ge le n en b ü y ü k ik in c i ask e r î gü ç o lar a k v asıflan d ır ılm asm a v e sile o lm u şt u r : ABD t ar afın d an sık ıc a d e st e k le n m e sin in , O r t a d o ğu ’d a In gilt e r e t ar afın d an b o şa lt ıla n n ü fu z alan lar ın ın İ sr ail t ar afın d an d o ld u r u lm a sı so n u c u n u b e r ab e r in d e ge t ir e ce ği, b ö y le ce Bat ı’m n k ay b ın ın t e lafi e d i le c e ğ i g ö r ü şü d ile ge t ir ilm işt ir . İ sr a il h ü k ü m e t in in 1 9 4 8 ’d e F ilist in lile r le ilgili gö r ü şü şu id i: “Ya asim ile e d i le ce k le r , y a d a y o k e d ile ce k le r .” Bu gö r ü ş W ash in gt o n t a r afın d an d a p ay la şılm ak t ad ır . O lab ild iğin ce ç o ğu n u n ö l d ü r ü lm e si, ö lü m d e n k u r t u la n la r ın ise d iğe r A r ap ü lk e le r in e sü r ü lü p b u ü lk e le r in t oz t o p r a k için d e sü r ü n e n en alt sın ıflar ın a d ah il e d ilm e si h u su su n d a İsr ail v e b ü y ü k o r t ağı k e sin k ar ar lıd ır . H âl b ö y le , k ad e r d e ğişt ir ile m e z o lu n c a b u in sa n la r h a k k ın d a e n d işe d u y m an ın h içb ir y a r ar ı o lm ay ac ak t ır .87 D ü n y a e n e r ji sist e m in i k o n t r o l alt ın d a b u lu n d u r m ak t an d a h a ö n e m li o lan , d o lay ısıy la d a b a r ışı d ah a fazla t e h d it e d e b ile n b ir b a şk a m e se le y ok t u r . Bu m e se le , y aln ız ca b a r ışı d e ğil, d ü n y a n ın v ar lığın ı t e h d it e d e b ile ce k k ad a r ö n e m li b ir m e sele d ir . Bir le şik Devle t le r ’in ve o r t ak lar ın ın d ü n y a e n e r ji k ay n a k lar ı ü z e r in d e k i k o n t r o lü n ü t e h d it e d e ce k o lan h e r u n su r ç o k şid d e t li b ir r e ak siy o n ile k ar şılan aca k t ır . Bu ge r çe k , “U lu s lar ar ası İlişk ile r in Bir N u m ar a lı A lcsiy om u ”du r . So vy e t t e h d id i b ah a n e si,. A BD ’n in O r t ad o ğu p e t r o lü ü z e r in d e k i 109 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL h ak im iy e t in i p e k işt ir m e k am ac ıy la k o y d u ğu e ylem ler e h a k lılık k az an d ır m a k iç in k u lla n ılm ışt ır : H içb ir z am an in a n d ır ıc ı o lm ay an b u b ah an e 1 9 9 0 ’d an it ib ar e n b ü t ü n ü y le in a n d ır ıcılığın ı k ay b e t m işt ir , fak at iz le n e n p o lit i k alar d a b ir d e ğişik lik o lm am ışt ır . G e çm işt e iz le n e n p o li t ik alar h e n ü z b ü t ü n ü y le gü n ışığın a ç ık ar t ılam am ış o l m a k la b e r a b e r ge r çe ğin b ü t ü n ü y le sa k lan ab ilm e si ar t ık m ü m k ü n o lm am ak t ad ır . I r ak ’m Ku v e y t ’i işga lin in h e m e n ar d ın d an ABD Su u d i A r a b ist an ’d a ask e r î y ığm ak y ap m a y a b a şlad ı. New Y o r k T i m e s ’ın d ip lo m a si y az ar lar ın d an T h o m a s F r ie d m an şu n la r ı y azd ı: “G e çm işt e , Bir le şik D e v le t le r in So v y e t le r Bir liği ile sü r t ü şt ü ğ ü , O r t ad o ğu ü z e r in d e n ü fu z m ü c a d e le si y ap t ığı gü n le r d e asıl p r o b le m in b u b ö lge d e b u lu n an p e t r o l k ay n a k la r ın ı k o n t r o l e t m e k t e n k ay n a k la n d ığı m ü t t e fik le r in d e n gizle n e b iliy o r d u . O y sa şim d i Kr e m lin ile W ash in g t o n b ir lik t e h ar e k e t e t m e k t e d ir le r ve e sk i b ah an e le r in an d ır ıc ılık la r ın ı k ay b e t m iş b u lu n m a k t a d ır .” D a h a t u t ar lı b ir d ille ifad e e d e ce k o lu r sak : A BD ’n in sa v ı ge r çe k le r i gö lge le y e b ilm e k k ap a sit e sin i y itir m iştir , h iç d e ğilse b ir k e zc ik sa m im i o lm ak t a; “ABD e ğe r Su u d i A r a b ist an ’a ask e r î b ir lik gö n d e r iy o r sa b u n u k e n d isin e d o st in sa n la r a y ar d ım iç in gö n d e r m iy o r , W ash in gt o n ’a su n d u ğ u h izm e t le r in e z a r a r ge lm e sin d iy e gö n d e r iy o r ” d e m e k t e y ar ar v ar d ır san ır ız . W a sh in g t o n P o st ’u n y az ar la r ın d a n E. J. D io n n e “çe v ir ile n d o lap lar ın ar t ık m o d a sın ın ge ç t iğ i” k an aat in d e d ir . Br o o k in gs En st it ü sü gö r e v lile r in d e n T om M an n ise şu n la r ı sö y le m e k t e d ir : “Biz im k i d ü p e d ü z b e n cillik . Bu sh y ö n e t im in in O r t a d o ğu ’ya y ak laşım ı, sö m ü r ge c ile r in y ak la şım ın d a n d ah a far k lı d e ğil.” Bu t ü r 110 SO Ğ U K SAVA Ş: G E R Ç E K V E F A N T E Z İ t e n k it le r h âlâ se s ge t ir m e m e k t e , o lan lar ge n e ld e k ab u l gö r m e k t e , o lağan k a r şılan m a k t ad ır .88 D ü n y an ın b e lli b a ş lı e n e r ji k ay n a k lar ı d o ğr u e lle r d e , y ar ın b iz im e lle r im iz d e b u lu n m alıd ır . A n ca k b ö y le o lu r sa sağlık lı b ir t ar zd a k u lla n ım ı m ü m k ü n o lab ilir . D o ğr u in sa n la r ın , y an i C h u r c h ill’in d e m e si ile “sa h ib i o ld u k la r ın d a n d ah a faz la sın ı k e n d ile r i için ist e m e y e n d ü n y an ın d o y m u ş u lu sla r ı n ın ” e n e r ji k ay n a k lar ın ı k o n t r o lle r i alt ın d a b u lu n d u r m a lar ı h e r k e s iç in h ay ır lı o lacak t ır . G e v e z e lik b ir y an a, ge r e k O r t a d o ğu ’d a v e ge r e k d iğe r b ö lge le r d e ge r çe k t e h lik e n in b a ğım sız m illiy e t çilik t e n ge le ce ği d ü şü n ü lm ü şt ü r . Ba ğım sız m illiy e t çilik “v ir ü s” o la r a k isim le n d ir ilm iş, b ir ç ü r ü k e lm ad an far k lı o lm a d ı ğı ile r i sü r ü lm ü ş se p e t t e k i d iğe r e lm alar ı d a çü r ü t e c e ğin d e n e n d işe e d ilm iş, d o m in o e t k isi y ap aca ğı sö y le n m işt ir . D o m in o la r ın b ir e r - ik işe r v e fü t u h at y o lu y la d ü şü r ü le c e ği h ik ay e si, en p o p ü le r h ik ay e o lm u şt u r . H o C h i M in h ’in ö n c e Ja k a r t a ’y ı ar d ın d a n A r c h ip e lago ’y u işga l e d e ce ği, b u r a y ı b ir at lam a t aşı o lar ak k u lla n a r a k H av ai v e ö t e sin e d o ğr u y ü r ü y ü şü n ü sü r d ü r e c e ği; R u sy a’n ın G r e n ad a ’d a b u lu n a n ü sle r in i d ü n y ay ı fe t h e t m e k için k u lla n a c ağı id d iala r ın a b ir sü r e so n r a u y d u r u c u la r ı b ile in an ır o lm u ş tur. Kab u l et m e ye m e c b u r o lm am am ız a r ağm e n ; çılgın lı ğın , sa y gın v e gü çlü o lm an ın o lm a z sa o lm az b ir k o şu lu o la r a k işle v gö r d ü ğü n e şah it o lm ak t ay ız. D o m in o t e o r i sin in t e m e l t aşın ı, b a ğım sız lık h ar e k e t le r in in m ü m e ssil le r in in b aşar ıla r ın ın d iğe r ü lk e in san lar ın ı d a b u y o ld ak i h ar e k e t le r e t e şvik e d e ce ği e n d işe si o lu şt u r m ak t ad ır . R a k ip le r ge n e llik le can av ar a b e n z e t ilm iş, b a z ıla r ı d a b u b e n z e t m e le r e h ak lılık k a z a n d ır a c a k d av r an ışlar ı se r gile m e k t e n ge r i k alm am ışlar d ır : Baz ıla r ın a k ar şı d a h a in saflı 111 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL d av r a n ılm ış, “m u t e d il” sıfat ıy la v asıflan d ır ılm ışlar d ır . Bu t ü r v asıflan d ır m ala r ın t e k ö lç ü sü , v asıflan d ır ılan ın vasıflan d ır a n m çık a r lar ın a h izm e t d e r e ce si o lm u şt u r . Kim işe y ar ıy o r sa asla n , k im t e k e r e ç o m a k so k u y o r sa ca n av ar o la r a k v asıflan d ır ılm ışt ır . Bu e t ik e t le m e işi İk in ci D ü n y a Sa v a şı’n ı t ak ip e d e n y ıllar d a k e sin t isiz sü r d ü r ü lm ü şt ü r . İzle n e n p o lit ik a lar d a n h iç t av iz v e r ilm e m iş, N ik a r a gu a ’y ı ç ö k e r t m e k için sar fe d ile n o la ğan ü st ü ça b a lar a; b u ü lk e n in b a şın a ge le n d o ğal afe t le r in y ar alar ın ı sa r m a k iç in y ap t ığı y a r d ım çağr ılar ın a y an ıt v e r m e m e k ve y an ıt v e r m e k ist e y e n le r e e n ge l o lm a k d a ek len m işt ir . Bu ö r n e k b ile Bat ı’n m se ç k in le r in in y ap t ır ım lar ın ın n e d e n li a c ım asız v e Bat ı’n m k ü lt ü r e l v e m o r a l d e ğe r le r i v it r in i ile n e d e n li çe lişk ili o ld u ğu n u gö st e r m e y e yeter. D ü n y a d ü z e n in in ge n e l çe r çe v e si, ABD v at an d aşla r ı n ın y at ır ım lar ın ın e m n iy e t alt ın d a o lm a sın ı sağla y a ca k u lu sla r a r a sı b ir lib e r a liz m ü z e r in e o t u r t u lm u şt u r . Ü ç ü n cü D ü n y a ü lk e le r i A lm an y a’n ın ve Ja p o n y a ’n ın ih t iy acı o lan h am m a d d e y i t e m in e d e ce k t ir . A BD ’n in ih r acat ın ın ar zu e d ilir se v iy e d e o lm a sın ı sa ğla y a c a k d ü ze n le m e le r y ap ılac ak t ır : H er t ü r lü h am m a d e k ay n a ğın a e n ge lsiz u la şılab ile ce k t ir . Bu n lar ın iç e r isin d e st r a t e jik ö n e m e h aiz o lan lar d a v ar d ır . A BD ’n in iz le d iği p o lit ik a la r ile Ü çü n cü D ü n y a ü lk e le r i ar asın d a k i ih t ilafın n e d e n i, d ü n y a sist e m in in y a p ısın d a y at m ak t ad ır . M illiy e t çi ak ım la r d an k ay n ak la n a n t e h d it le r in sü r e k li o lar ak z o r k u lla n m ak su r e t iyle b a st ır ılm a sı, b u y ap ılan m a n ın t ab iî b ir n e t ice sid ir .89 Ba ğım sız Ü ç ü n c ü D ü n y a m illiy e t ç iliğin e k ar şı ifad e e d ile n h o şn u t su z lu k la r ve b u y o ld a o r t ay a k o n u lan u y gu lam ala r d o k t r in e l t ale p le r i k a r şıla m a k t a n u z ak t ır ve 112 SO Ğ U K SAVAŞ: G E R Ç E K V E F A N T E Z İ b u n e d e n le y azılıp - çiz ile n le r le , k o n u şu lu p - t a r t ışıla n la r la t am b ir u y u m içe r isin d e o lam am ak t ad ır . Ç a ğd a ş d ü n y a d ü z e n in in b u t e m e l ö z e llik le r in in aç ık ça t ar t ışıld ığı y a z ı lar ı n e p o p ü le r v e n e d e e n t e lle k t ü e l gaz e t e le r in say fa la r ın d a gö r e b ilm e k p e k o lası d eğild ir . Ü n iv e r sit e çev r ele r in d e ise e n ç ar p ıc ı ge r ç e k le r b ile gö z a r d ı e d ilm e k t e , m ar jin a lle şt ir ilm e k t e , v e y a d ü p e d ü z in k âr ı cih et in e gi d ilm e k t e d ir . “M u h a sa r a ” p o lit ik a sın ın b a şla n gıc ı ve e vr i m i ile ilgili b ir ç a lışm asın d a G a d d is şu n la r ı y azm ak t ad ır : “Sa v a ş so n r a sı d ö n e m in b e lli b a şlı y ö n e t icile r in in b ü y ü k b ir k ısm ı, m illiy e t çi ak ım la r ın se lf- d e t e r m in asy o n o lgu su n u n p r e n sip le r in c e çizile n çe r çe v e içe r isin d e k a l d ığı sü r e c e A BD ’n in çık a r lar ın a z ar a r v e r m e y e ce ğin e in an m ak t ay d ı. Bu n e d e n le b u t ü r ak ım lar k a r şısın d a d ü ş m an ca b ir t av ır alın m ışt ır . Ke n n e d y ’i r a h a t sız e d e n Kü b â d e v r im in in v ar lığı d e ğild ir , K ü b a ’n ın So v y e t le r in k o n t r o lü alt ın a gir e ce ği e n d işe sid ir . G ü n e y V ie t n am ’ın işga lin e e n ge l o lm ay a v e Yu n an ist an ’ı k o r u m a y a d ö n ü k çab alar ın ar d ın d a d a ay n ı saik le r b u lu n m ak t a d ır . Siy ase t ad am lar ı n ın v e p r o p agan d ac ıla r ın sö y le d ik le r in in d ışın d a b u o lu şu m la r n e d e llile r i ve n e d e sav lar ı ile b ir lik t e ele alın m a m ış, t ar ih î ge r çe k le r e b o ş v e r ilm iş, ilgili d o k ü m an lar in ce le n m e m işt ir .”90 Yu k ar ıd a d a ifad e e t t iğim iz gib i p o lit i k ac ılar ın id d iala r ın ın d o ğr u lu k d e r e ce sin in ar aşt ır ılm am a sı, m e se le le r e v a k ıf o lu p o lm a d ık lar ı so r u su n u n gü n d e m d ışın d a t u t u lm ası n ice sa k ın c a lı so n u c u b e r ab e r in d e ge tir m işt ir . Bu d o k t r in le r in ç ar p ıcı b ir t ak ım so n u ç la r ı o lm u şt u r . Bu n lar d an b ir t an e si in sa n h a k la n ih lalle r i ile ABD y ar d ım ı ar asın d a k i ilişk id ir . Se b e b i, A m e r ik a lı p lan lam ac ılar ın işk e n c e y a p ılm a sın d an h o şla n m a sı d e ğild ir . 113 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL Ba ğım sız lık m ü c ad e le le r in in ö n ü n d e k i e n ge lle r n e d ir ? H at alı ö n ce lik le r n e r e d e n k ay n a k la n m ak t ad ır ? So n u ç ala b ilm e k iç in p a p a z la r ı ö ld ü r m e k , işç i lid e r le r in e işk e n c e e t m e k , n ice k ö y lü n ü n ad ın ı k ay ıp la r list e sin e ge çir m e k , h alk a h ak ar e t e d ip k ü ç ü m se m e k d e n e y in n e si d ir ? D o ğr u ö n ce lik le r le d o n a t ılm ış h ü k ü m e t le r in b u t ü r t e d b ir le r e b a şv u r m a d a n e d e m e m e sin i n e ile aç ık lay ab ili r iz k i? D o ğr u ö n c e lik le r le ABD y ar d ım ı a r a sın d a k i sık ı b ir ilişk in in v ar lığın ı o r t ay a k o y m ak t ad ır . Bu so n u ç la r d o k t r in b az ın d a b ir y e r le r e y e r le şt ir ile m e d iğin d e n u n u t u lm a y a t e r k e d ilm e k t e d ir le r . Bir b a şk a ilgin ç so n u ç , A BD ’n in k e n d i çık ar lar ıy la b ü t ü n ü y le ö r t ü şm e m e si d u r u m u n d a so sy al r e fo r m lar a ge n e l o lar a k k a r şı ç ık m asıd ır . İ st isn a o lu şt u r a c a k ö r n e k le r e Ü ç ü n c ü D ü n y a ü lk e le r in d e r a st la m a k o lasıd ır , am a sa y ılar ı p e k azd ır . K o st a R ik a ö r n e ğin d e gö r ü ld ü ğü gib i so sy a l r e fo r m lar ın b ü t ü n ü y le A BD ’n in çık ar lar ı d o ğr u l t u su n d a y ap ılm a sın ın b ile W ash in gt o n ’u h o şn u t e t m e d i ği d u r u m lar a şah it o lu n a b ilm e k t e d ir .91 T o p lu m u n k r e m a t ab ak asın ın d e m o k r a siy e d ü şm a n k e silm e si b ir b a şk a t e sp it t ir . Se b e b i ise p e k açık t ır : F o n k siy o n e l b ir d e m o k r a si h alk t a n ge le ce k o la n t ale p le r e k ar şılık v e r m e k d u r u m u n d ad ır . Bu n e d e n le d e m illiy e t çiliğe m e y le t m e si o lası lığı o ld u k ç a y ü k se k t ir . 6. Bir So n r a k i Ba sa m a k Yu k ar ıd a y ap t ığım ız an aliz le r d e n , A BD ’n in So ğu k Sav aş so n r a sı iz le y e c e ği p o lit ik a n ın e v v e lk in in ü ç a şa ğı b e ş y u k ar ı ay n ı o lac a ğı so n u c u n u çık ar ab ilir iz: G e r e k çe le r im iz 114 SO Ğ U K SA V A Ş: G E R Ç E K V E F A N T E Z İ d e n b ir t an e si, en ç o k k o r k u la n o lay ın ge r ç e k le şm e m iş o lm asıd ır . D u r u m a d a h a ge r ç e k çi b ir gö z le b a k a n la r So ğu k Sa v a şin b ü t ü n ü y le b it m e d iğin i, k ısm e n d e o lsa d e v am e t t iğin i gö r e ce k le r d ir . G ö r ü n ü şt e n ih ay e t le n m iş b u lu n m a sı, t ar ih î b ir ge r ç e k o lm ak t an ço k , a slî fo n k siy o n lar ın ın b ir k ısm ın ı m ask e le y e n b ir y o r u m ü z e r in e o t u r t u la n id e o lo jik b ir y ap ılan m ad ır . Bir le şik D ev le t le r a ç ısın d an y er el n ü fu su k o n t r o l iç in k u lla n ılan y ö n t e m le r , iz le n ile n y o llar d ışın d a So ğu k Sav aş’m ge n e l çe r ç e v e sin i o lu şt u r an k o şu lla r o ld u ğu gib i y er li y e r in d e d u r m a k t a dır. Bir d e v le t i v ey a h e r h a n gi b ir gü ç sist e m in i m e şgu l e d e n an a p r o b le m v ar lığın ı sü r d ü r m e y e d e v am e t m e k t e d ir ve So ğu k Sa v a ş’m t e sir le r in in silin m e sin e p ar a le l o la r a k k e n d in i d ah a far k lı v e d a h a so y u t b ir t ar z d a g ü n d e m e ge t ir m e e ğilim in d e d ir .92 Bir le şik D e v le t le r in Ü çü n cü D ü n y a ü lk e le r in e y ö n e lik p o lit ik a lar ın ın fazla b ir d e ği şik liğe u ğr a t ılm a d an sü r d ü r ü lm e y e d e v am e d ilm e sin in ç o k cid d i b ir n e d e n i d ah a var d ır. P olit ik alar , b ir b a k ım a, k u r u m sa l ge r e k sin im le r i ifad e ed er ler . T o p lu m a h ak im o lan k u r u m la r m u z u n c a b ir sü r e d ir ist ik r ar için d e o lm a sı, ço k az d a h ili d e ğişik lik le r e u ğr am ası, Bir le şik D e v le t l e r in sah ib i b u lu n d u ğu o lağan ü st ü gü ç n e d e n iy le h ar ici b a sk ıla r d a n u z a k k a la b ilm e si n e d e n iy le W ash in gt o n ’u n iz le d iği p o lit ik a lar t u t ar lılığın ı k o r u y ab ilm işt ir . P o lit ik a lar ve id e o lo ji, iş ale m in in çık ar lar ıy la u y u m iç e r isin d e o lm a k zo r u n d ad ır . Kr it ik d u r u m lar d a t ak t ik t ar t ışm ala r ı o lab ilir ; fak at ilk e b a z ın d a h e r h an gi b ir p r o b le m in o r t ay a ç ık m ası n ad ir e n ge r çe k le şir . Kü r e se l sist e m d e o r t ay a çı k an d e ğişik lik le r p e k ö n e m li o lm ak la b e r ab er , ü st e lik b u d e ğişik lik le r in p o lit ik a lar ın ın u y gu la n ac a ğı o r t am ın k o115 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL şu lla r m ı o lu şt u r m a sın a k ar şın , A BD ’n in Ü çü n cü D ü n y a ü lk e le r in e y ö n e lik p o lit ik a sın d a k ay d a d e ğe r b ir d e ğişik lik o r t ay a çık m am ışt ır . Şim d i gü n , y e n i b ah an e le r icat et m e gü n ü d ü r . P an am a v e Kö r fe z k r iz i iç in ge r e k li o lan b a h an e le r i ü r e t m e k h iç d e z o r o lm am ışt ır . Bo lşe v ik D evr im i’n d e n ö n ce W o o d r o w W ilso n v e h ale fle r in in b ah an e ü r e t m e k o n u su n d a çe k t iği sık ın t ıla r ı şim d ik i y ö n e t icile r p e k çe k m e m e k t e d ir le r . P r o p a ga n d a y ö n t e m le r in d e v e u y gu la n a n t ak t ik le r d e d e ğişik lik y a p m a k z ah m e t li v e m asr a flı b ir iş o lsa d a b e d e lin i m isliy le ö d e m e k t e d ir . So v y e t le r ’in ar t ık cayd ır ıcı b ir gü ç o lm a m a sı ABD ’n in şid d e t u y gu lam a im k an ın ı b ü y ü k ö lç ü d e ar t ır m ışt ır . M o sk o v a ’n ın u lu sla r a r a sı ar e n a d an e lin i e t e ğin i çe k m e si b a sın y ay ın o r gan lar ın ca m e m n u n iy e t le k a r şıla n m ış P an a m a ’n ın işga li Ellio t A b r am s ve m e sle k t a şla r ı t ar a fın d a n c o şk u y la alk ışlan m ışt ır . A b r a m s, Bu sh ’u n gid e r e k d a h a fazla şid d e t k u lla n m a e ğili m in d e o ld u ğu n u t e sp it ve ifa d e e t m iştir . K ü ç ü k ç ap lı b ir ç a t ışm a n ın ar t ık sü p e r gü ç le r in ç a t ışm a sın a y o l açm a r is k in in k a lk m ış o lm a sı z o r k u lla n m a o lan ak lar ın ı ar t ır m ış b u lu n m a k t a d ır .93 G o r b a c h e v ’in “Yen i D ü şü n c e ” o lgu su ABD t ar a fın d an y e m e y e n iy e t li o ld u ğu h er lo k m an ın ar d ın d a n M o sk o v a ’n ın d e st e ğin in çe k ilip p ü r ü z le r in gid e r ilm e si o la r a k algılan m ak t ad ır . H e r y a p m a k ist e d iğim iz e e ve t d e m e si, y o lu m u z a k e sin lik le çık m am ası d u r u m u n d a a n c a k G o r b a c h e v ’in So ğ u k Sa v a ş’ı n ih ay e t le n d ir m e k o n u su n d a k e sin k ar ar lı o ld u ğ u n a in an ab ir ir iz. R u sy a’n ın so n h ar e k e t le r i b a z ı giz li o y u n la r ın ü z e r in d e k i p e r d e y i k a ld ır d ı, e sk isi k a d a r k o la y o y n an m alar ın ı im k â n sız la şt ır d ı. R e sm î h ik ay e , b iz im R u sy a’n ın h ar e k e t 116 SO Ğ U K SAVAŞ: G E R Ç E K V E F A N T E Z İ ala n ın ı sın ır lad ığım ız , gö z ü n ü k o r k u t u p şe y t an î e m e lle r in e se t çe k t iğim iz d o ğr u lt u su n d a y d ı. O y sa b ir sü r e d ir ar t ık a şik â r o lan ge r ç e k b a şk a y d ı: ik i sü p e r gü ç ar a sın d a b ir ç at ışm an ın ç ık m ası e n d işe si A BD ’n in m u h t e r is e m e l le r i ö n ü n d e b ir e n ge l o lu şt u r u y o r , işi çığır ın d an ç ık a r m a sın a fır sat v e r m iy o r d u . Kr e m lin ’in Ü ç ü n c ü D ü n y a ü lk e le r in e y a p t ığı m ü d ah ale le r v e b u r a d a k i ask e r î v ar lığı; A BD ’n in h ızın ı k e sm e am ac ın a y ö n e lik t i. Şu gü n le r d e Kr e m lin b u t ü r faa liy e t le r in i sın ır lam ak t a , h at t a n ih ay e t le n d ir m e k t e d ir . Bu n u n a n lam ı A BD ’n in m an e v r a ala n ı n ın ge n işle m e si, d ah a fazla şid d e t e b a şv u r m a , d ah a fazla ü lk e y e m ü d ah ale e t m e p o t a n siy e lim in ar t m ası d e m e k t ir . So n u ç t a b e lk i d e m u h a sa r a d o k t r in in in ge r çe k an lam ı v e t ar ih î ge r çe k le r le u z laşm ış, h alin in A BD ’n in gö ğsü n d e y a n i ge r ç e k y e r in d e , b ir y ıld ız gib i p ar lad ığın ı gö r e ce ğiz . A BD ’n in Ü çü n cü D ü n y a ile o lan ilişk ile r in d e o r t ay a çık an ik i y e n i fak t ö r d e n b ir i t ak t ik v e d o k t r in b a z ın d a y a p ıla c a k b az ı y e n i d ü ze n le m e le r , İk in c isi ise Sov y e t le r ’in cay d ır ıcılığın ın y o k o lm a sın d a n so n r a ce z asın ı ç e k m e d e n , k o r k u su n u y a şa m a d a n silah a sar ıla b ilm e ö z gü r lü ğü id i. Bir ü ç ü n c ü fak t ö r ise a sk e r i d ik t at ö r le r in v e si lah lı m ü d ah ale le r in e sk isi k a d a r z ar u r i o lm am ası id i. Bu n u n n e d e n le r in d e n b ir i şid d e t in p o p ü le r o r gan iz a sy o n la r ı y o k e t m iş o lm a sı, b ir b a şk a sı ise Ü ç ü n c ü D ü n y a ü lk e le r in in ç o ğu n d a y aşa n a n e k o n o m ik b o z u k lu k lar d ı. Bu d u r u m d a siv il h ü k ü m e t le r e , h at t a so sy a l d e m o k r a t lar a h o şg ö r ü ile b a k m a k o lası o lm ak t ay d ı. A BD ’n in ge r ç e k r ak ip le r in e , A lm an y a ve Ja p o n y a ’y a gö r e b u gü n d ü n d e n d a h a z ay ıf o lm ası b ir b a şk a fak t ö r id i. A BD aley h in e ge lişe n t r e n d in lıız k az an m a sın d a Re117 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H A YA L agan y ö n e t im in in h at alar ın ın p ay ı b ü y ü k o lm u şt u r . F u k ar alar d an z e n gin le r e k ay n ak ak t ar ılm ış, ü lk e n in ge le c e ği gü n ü k u r t a r m a k iç in h ar ca n m ış, e k o n o m i t e d a v isi zo r y ar alar alm ışt ır . A sk e r î m ü d ah ale için ge r e k li m e ca l azal m ışt ır . Lat in A m e r ik a’y a, A lm an y a ve Ja p o n y a ’n ın d ah a fazla gir e r o lm a sı, ar k a b a h ç e m iz d e k i d u r u m u m u z u d a b o z m u şt u r . Ja p o n y a b ö lge d e k i y at ır ım lar ı, ö ze llik le M ek sik a ’d a v e Br e zily a’d a h ızla ar t ır m ak t ad ır . Ja p a t ı Eco n o m 'ıc Jo u r n a l ’d e çık a n şu sat ır lar ilgin iz i çe k e r san ır ım : “ABD, Bat ı it t ifak ın ın lid e r i o lm a k o n u m u n d a n sır a d a n b ir gü ç o lm a k o n u m u n a d o ğr u sü r ü k le n ir se Ja p o n y a ’n ın b u ge r çeği gö r ü p d e ğe r le n d ir m e si k aç ın ılm az o lac a k t ır .” La t in A m e r ik a v e Kar aib le r ’d e Ja p o n y at ır ım lar ın ın t u t ar ı ABD y at ır ım lar ın ın y ar ısı k ad a r d ır v e t o p lam d ış y at ır ım lar ın ın ,% 2 0 ’sin e u la şm ış b u lu n m ak t a d ır . Lat in A m e r ik a ü lk e le r in in b o r ç la r ın ın ü ç t e b ir i ABD b an k alar ı n a, % 10- 15 ise Ja p o n b a n k alar ın ad ır . A lm an b o r ç la r ın b ir k ısm ı y at ır ım , b ir k ısm ı ise b o r ç v e r e n ü lk e le r d e n y ap ıla cak o lan it h ala t iç in k u lla n ılm ak t a d ır .94 ABD b u y o ld ak i ge lişm e le r i m ü t e r e d d it b ir h av ad a izle m e k t e y d i. Bir y an d an k e n d i çık a r lar ı ile ça t ışan ge lişm e le r d e n h o şn u t su z o lm ak t ad ır , ö t e y an d an ise b ö lge y e b iz z a t k e n d in in v e r d iği z ar ar ın b e d e lin in ö d e n m e sin e b ir b a şk a sın ın d a k a t ılm asın d a n , “t at m in o lm u ş m ille t le r ” t a r a fın d a n sö m ü r ü lm e y e d e v am ın ın h ay at t a k alm asıy la m ü m k ü n o ld u ğu n d an , b ü t ü n ü y le ç ö k ü p b ir h a r a b e y e d ö n ü şm e sin e b a şk a la r ın ın p a r a sıy la e n ge l o lu n m a sın d a v e n ih ay e t h e p sö m ü r ü lm e d ik le r in e , n ad ir e n d e o lsa iyi b a z ı şe y le r in y a p ıld ığın a b ö lge h alk ın ın in an d ır ılar ak b u r n u n u n u c u n d a k i ö fk e sin in h iç d e ğilse b ir k ısm ın ın Ja p o n ve A lm an 118 SO Ğ U K SAVAŞ: G E R Ç E K V E F A N T E Z İ r ü z gar ıy la alın m asın d an , h e p so p a n ın d e ğil h av u cu n d a gü n d e m e ge le b ile ce ğin in gö st e r ile r e k t o p a l e şe ğin y o la d e v am ın ın el p ar a sıy la t e m in in d e n h o şn u t o lm ak t ay d ı. Ba ğım sız lık , d e m o k r a si v e so sy a l ad ale t y o lu n d a at ılac ak ad ım lar ın ö n ü n e ge çm e y e çalışm ak t ay d ı. Bir b a şk a fa k t ö r ise D o ğu A v r u p a’n ın La t in A m er ik alıla şt ır ılm a sı p r o je siy d i. New Y o r k T i m e s ’d a çık a n b ir m a k ale d e şu sat ır lar a r a st lam ak t ay ız : “Ç o ğ u ABD şir k e t le r i, So v y e t le r Bir liği’n i v e D o ğu A v r u p a’n ın k ap ıla r ın ı b izle r e aç an ü lk e le r in i k e n d ile r i iç in p az a r v e y a u c u z işgü c ü t e m in e d e b ile ce k le r i b ir k ay n ak o lar ak gö r m e k t e d ir . Bir so n r a k i a şa m a d a b e y in gö ç ü o lgu su n u b a şla t m a k n iy e t in d e d ir . Bö y le ce b e d e lin i Ü ç ü n c ü D ü n y a ü lk e le r in in ö d e d iği, ışığın ın Bat ı’y ı ay d ın lat t ığı b ir k ay n ağa u la şm ış o lacak t ır . Şu an d a D o ğu Blo k u ’n d a ço k sa y ıd a k ıy m e t li b e yin v ar ve b u n lar d an k ap asit e le r in in ç o k alt ın d a y ar ar la n a b i liyor lar . Bu n lar so n d er e ce u c u z b ir “e n t e lle k t ü e l r e ze r v ” o lu şt u r m ak t alar . Bu ü lk e le r d e e ğit im in se v iy e sin in ç o k y ü k se k o lu şu , sö z k o n u su r e zer vin k alit e sin in p e k y ü k se k o lm asın ı sağla m ak t ad ır .93 U y gu lam a v e p o lit ik ay a, h at t a v e h at t a p o lit ik k ılıfın a b a k t ığım ız d a am aç lan an la r ın n ele r o ld u ğu n u açık ça gör e b ilir iz. “T ar ih in so n u ” ve H e ge ly e n r u h ile ilgili d ü şü n ce le r i k ö k ü n d e n sar sa n , ev v e lk i y ıllar ın t e fe k k ü r ale m in e d a y a n ılam az d e p r e m ler y aşa t a n v e y ay ın la n d ığı 1990 se n e sin d e b ü y ü k b ir ilgi ile k ar şılan an “Z d o k ü m a n ı” m ele alalım . A m e r i c a n A c a d e m y o f A r t s a n d S c'ıen ces’i n d e r gisin d e ve “Z ” m ü st e a r ism i ile y ay ın lan an b u m ak ale d e N e w Y o r k T im e s ’d a d ah a ö n ce y a y ın lan m ış o lan y az ılar d an alın t ılar y ap ılm ak t a ve “k o m ü 1 19 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL n iz m in n ih ai k r iz i” k ar şısın d a Bat ı’n ın n asıl d av r an m ası ge r e k t iğin e d air t av siy e le r d e b u lu n u lm ak t ad ır .96 “St alin , so lu n k ah r am an ı id i,” o y sa “A n glo - A m er ik an So v y e t o lo glar m lib e r al o lan lar ın d a n r a d ik al o lan lar ın a k ad ar h e m e n h e p si st alin izm i d e m o k r a t ik b ir o lu şu m o lar ak v u r gu la m ışt ır .” , “d e m o k r a t ik St a lin iz m fan t az isin in b a t a k lığın d a b o ğu lm u ş ak ad e m isy e n le r , Le n in ’i p u t laşt ır m a ça b asın a k e n d in i k ap t ır m ış k u ş b e y in lile r , Le n in izm i t ak ip e d e n d e m o k r a t ik t r a n sfo r m asy o n , Le n in ’in çiz gisin d e n sa p a n St alin ’i ih an e t le su ç lam ala r ,” (Z , b u y o r u m lar d a t u t ar lılık gö r m ü y or , so lc u ak ad e m isy e n le r in için e d ü şt ü ğü k av r am k ar gaşasın ı b ıy ık alt ın d an gü le r e k k ar şılıy o r d u ); “Len in , d ü n y an ın k ap it a list o lm ay an ilk v e r siy o n u n u ü r e t m işt ir ,” “Le n in ve T r ot sk y ; Ek im 19 17 D ev r im i’n i so n d e v r im o la r a k d ü şü n m ü şle r , ar t ık b a şk a d e v r im y a p m a ih t iy acın ı t a m am e n o r t ad an k ald ır d ığı gö r ü şü n d e b ir le şm işle r d ir ” , “Br ejn ev, Ü çü n cü D ü n y a’y a k e n d i ö zgü r ir ad e si ile b u la ş m ışt ır ,” “R u sy a, d ü n y ay a h ak im o lacak t ır ,” v e b e n ze r i n i ce n ak ar at ı ve b u n lar ın o lu şt u r d u ğu çer çev ey i b ir t ar afa b ır ak alım . So vy e t ler in n e o ld u ğu ve n eler e n asıl b ak t ığı h ak k ın d a b ize fik ir v e r e b ile ce k o lan b u sö z le r p e k ç o k in san t ar afın d an p ay la şılm ışt ır . Bu n e d e n le d ir k i y azar an o n im o lm ay ı y e ğle m iş, k e n d i k im liği ile o r t ay a çık m am ış tır.97 Ko m ü n iz m in b a şla n gıc ın d a n gü n ü m ü z e k a d a r y a şa d ığı se r ü v e n i k ab a c a b ir sü z ge ç t e n ge çir e n d o k ü m an , ge n e l m ah iy e t t e b ir t e ze u la şm a k t a ve b u t ezle b ir lik t e h a y at a ge ç ir ilm e si ge r e k e n b a z ı siy a sî t av siy e le r d e b u lu n m ak t ad ır . U laşıla n t ez şu d u r : “Le n in iz m ve p az a r e k o n o m isi, b o lşe v iz m v e an ay asal 120 SO Ğ U K SA VA Ş: G E R Ç E K V E F A N T E Z İ h ü k ü m e t le r ar asın d a ü ç ü n c ü b ir y o l m e v cu t d e ğild ir .” T av siy e le r ise şu n lar d ır : “Bat ı y ar d ım ı, p az a r e k o n o m isi n in ilk e le r i d o ğ r u lt u su n d a faaliy et gö st e r e n ö ze l se k t ö r e y ap ılm alıd ır . U lu sla r a r a sı P ar a F o n u ’n u n k o şu lla r ın ı k a b u l e t m iş b u lu n a n ve So v y e t le r in n ü fu z alan ın ın iç e r isin d e y e r alan b ö lge le r e ar k a ç ık ılm alıd ır .” Bu t ezin , p a şa k ız ın d a d a b u lu n a b ile c e k cin st e n b az ı k u su r la r ı d a y o k d e ğild ir d o ğr u su : İlk ç e lişk isi e n d ü st r i y el d e m o k r a sile r i b ir k ale m d e silip at m ası, p a z a r p r e n sip le r i d ışın d a k a lm alar ın a k ar şın e k o n o m ik m u c iz e le r gö st e r m iş b u lu n an G ü n e y Kor e ; T ay v an gib i ü lk e le r i g ö r m e m e z lik t e n ge lm e sid ir . İk in ci ise n e b o lşe v iz m in v e n e d e an ay asal h ü k ü m e t le r in h ü k ü m sü r m e d iği am a b u d ü n y ad a d a v ar o lan y ö r e le r i y o k say m asıd ır . T ü m b u k u su r la r ın a k a r şın y ap t ığı t av siy e ç o k açık t ır : So v y e t İ m p ar a t o r lu ğu b ir Ü çü n cü D ü n y a ü lk e si h alin e d ö n ü şt ü r ü lm e lid ir . Ö t e si, an a am ac a h izm e t e y ö n e lik ay r ın t ıla r d a n b a şk a b ir şe y d e ğild ir . A lm an y a’n ın lid e r liği alt ın d a Bat ı A v r u p a’n ın D o ğu A v r u p a’y ı b ir Ü çü n cü D ü n y a y ö r e si h alin e ge t ir m e v e n i m e t le r in d e n fay d alan m a y o lu n d a at t ığı d e v ad ım lar W ash in gt o n ’u p e k e n d işe le n d ir m e k t e d ir . Bat ı A v r u p a’n ın b a şa r ısı e n d ü st r i ü r ü n le r i iç in p az ar b u lm asın ı; u c u z h a m m a d d e v e işgü c ü t e m in in i k o la y la ş t ır m ak t ad ır . İler i ge le n m aliy e cile r d e n b ir i o lan A lan G r e e n sp an ; “D o ğu A v r u p a’n ın ç o k b ü y ü k y at ır ım lar ın y ap ılm a sın a e lv e r işli b ir b ö lge o ld u ğu n a , b e d e lin i fazla sıy la ö d e y e b ilm e p o t a n siy e lin e sa h ip b u lu n d u ğ u n a ” işa ret e t m e k t e v e t ar ih in y at ır ım cılar a b u d en li v e r im k âr b ir in sa n ı n ad ir e n b a h şe t t iğin e d ik k at le r i çe k m e k te d ir . N e 121 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H A YA L v ar k i R e agan d ö n e m in d e y ap ılan h at alar ABD e k o n o m i sin i z ay ıflat m ış, so lu ğu k e sm iş, y ar ışa y e t e r in ce gü çlü o lar a k k at ılm asın a fır sat v e r m e m işt ir . Ü lk e n in y ab an cı b a n k ala r a o lan b o r ç la r ı, y e n i sö m ü r ge le r y ar at m asın a, d işle r in i b u b ö lge h alk la r ın ın d e r isin e ge çir ip k a n ıy la k a n la n m a sın a , can ıy la b ir iy ice ca n lan m a sın a o lan ak t a n ım am ak t a d ır . Bir b a şk a ik t isat çı, Ja m e s O ’Lear y, “D ü n y a lid e r i o la r a k o t o r it e m iz in b ü y ü k b ir k ısm ın ı -k ayb ett ik ” d e m e k t e , ay n ı g ö r ü şü p ay la şan v e “o n v e y a o n b e ş se n e ö n ce b a ş k a y e r le r d e o lan lar a p e k d ik k a t e t m e k m e cb u r iy e t in d e d e ğild ik . O y sa şim d i h e r şe y d e n e t k ile n e n o n lar ca ç o c u k t an b ir i o ld u k ” d iye h a y ıfla n a n W all St r e e t ’d e k i m e sle k t aşlar ın ın h isle r in e t e r c ü m an o lm a k t ad ır .98 Lib e r a l D e m o k r at lar , y ar d ım ın , O r t a A m e r ik a ü lk e le r in d e n D o ğu A v r u p a’y a k ay d ır ılm asın d a ısr a r e t m ek t e d ir le r . Böy le ce sö m ü r ü y e y e n i açılan b u ü lk e le r d e sö m ü r m e y a r ışm a gi r e b ilm e k m ü m k ü n o laca k t ır gö r ü şü n d e d ir le r . “Yar d ım ” k e lim e si, v e r gi m ü k e lle fle r in in iş ad am lar ın ı gir işim le r in d e v e r gile r i ile d e st e k le m e k e y fiy e t in i gö zle r d e n sa k la m a k am ac ıy la b ir h ü sn ü t â b ir o la r a k k u lla n ılm ak t a d ır : A m aç, iş ad am lar ın ın ö n ü n ü a ç m a k , n ü fu z alan la r ın ı v a t an d aşın p ar a sıy la ge n işle t m e k t ir . G e r çe k n iy e t m u t la k a sa k lan m a lıd ır , b u am aç la asil d u y gu la r ist ism a r e d ilm e li, y a p ıla n h ak sız lık lar a asil k ılıflar ge çir ilm e lid ir . Se n a t ö r P at r ick Leah y, N e w Y o r k T i m e s ’d a çık a n ve P an am a ve N i k a r a gu a ’n ın ü m it v aa t e d e n d e m o k r a sile r in e y ar d ım y a p ılm a sın ın ge r e ğin e işar e t e d e n b ir m ak ale y i e le şt ir m e k te ve şu n la r ı sö y le m e k t e d ir : Bir le şik D evlet ler , A v r u p a’n ın k a p ısın ın ö n ü n d e yal122 SO Ğ U K SAVAŞ: G E R Ç E K V E F A N T E Z İ m z b ır ak ılm ışt ır . “Bat ı A v r u p a v e Ja p o n y a ’n ın , D o ğu Av r u p a ’n ın ih t iy açlar ın a z at e n ce v ap v e r m e k t e o ld u ğ u n a ” işar e t e t m e k t e , gö z le m le r in iz d e n d e lille r ge t ir m e k t e sin iz. Ve asıl m e se le d e işt e b u r a d a y at m ak t ad ır . D o ğu A v r u p a ’n ın su n d u ğu t icar e t v e y at ır ım o lan ak lar ı h ız la t icar î r a k ip le r im iz in e lin e ge çm e k t e d ir . Biz O r t a A m e r ik a’d a k a r şım ız a çık an siy a sî p r o b le m le r e ç ö z ü m ar am ak la v a k it k ay b e d e r k e n D o ğu A v r u p a’y ı k ap t ır ıy o r u z ; b u n d a n d a h ab e r im iz o lm u y o r ." Leah y, Ko n gr e ’d e y a p t ığı b ir k o n u şm a d a “d ış y ar d ı m ın A BD ’n in r e k ab e t gü c ü n ü ar t ır a c ak t ar z d a ge r ç e k le ş t ir ilm e sin in k a ç ın ılm a z lığın a” işar e t et m işt ir . H alk a sö y le n d iği gib i d ış y a r d ım u lu sla r a r a sı b ir b a ğış d eğild ir . G ö n ü lle r e fe r ah lık d e ğil k e se le r e z e n gin lik ge t ir sin d iy e y a p ılır . İy ice t asa r la n m a sı d u r u m u n d a ç o k k ıy m e t li b ir y a t ır ım d ır . Yen i o r t ak lar , y e n i p aza r lar , y e n i k az an ç lar e ld e e t m e n in y o llar ın d a n b ir id ir . İh r ac at ın ız ı ar tır ır , işsiz lik p r o b le m in iz e ç ö z ü m getirir. M ar sh all P lan ı’m n an a h a t la r ı d a b u e sa s ü ze r in e o t u r t u lm u şt u r . “Bu gü n iç in a m a cım ız D o ğu A v r u p a’n ın gaga v e r m e y e b a şla m ış d e m o k r a t ik o r t a m ın d a n y ar ar la n m ak ; b u r a d a ik t isa d e n gü ç lü o l m a n ın b ir y o lu n u b u lm ak t ır . Ke n d i h ü k ü m e t le r in d e n d o lay sız d e st e k gö r e n Ja p o n v e A lm an fir m alar ın ın ç o k ge r ile r in d e k ald ık . 21. asr a gir m e y e h az ır lan d ığım ız şu y ıllar d a W ash in gt o n fr r m alar ım ız a d e st e ğin i e sir ge m e m e lid ir : D o ğu A v r u p a p az a r ı e ld e n k aç ır ılm am alıd ır . R a k ip le r im iz in ge r isin d e h ü k ü m e t le r in in d e st e ği var d ır . D e vle t d e st e k li r a k ip fir m alar y aln ız ca D o ğu A v r u p a’d a d e ğil ay n ı zam an d a A fr ik a, A sy a v e Lat in A m e r ik a p a z a r lar ın d a d a k e y fim izi k a ç ır m ış b u lu n m ak t ad ır lar . D ış y a r 123 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL d ım p r o gr a m lar ı; y e n i it h alat k r e d ile r i b iz e y e n i o lan ak lar k azan d ır acak t ır . G e r i k alm am ak iç in e n az ın d an o n lar k a d a r b iz d e k e n d i fir m alar ım ız ı d e st e k le m e liy iz . ‘Se r b e st p a z a r ’ t e zim izin r a k ip le r im iz e d e ğil b iz e av an t aj sa ğ la m ası için h e r t ü r lü in ce ay ar ı y ap m ak t a n k aç ın m am alı y ız .”100 Sö z ü n ü e t t iğim iz b u fak t ö r le r v e k a r d e şle r i Ü ç ü n cü D ü n y a’y a y ö n e lik sa v a şın y ö n t e m le r in i b iç im le n d ir m e k t ed ir le r . D e ğişik lik , y aln ız ca ge r ç e k le r i giz le m e k için izle n e n y o llar d a m ü c ad e le d e y e r ala n fak t ö r le r in isim le r in d e o r t ay a çık m ak t ad ır . Bir le şik D e v le t le r ’e v e Bat ı Av r u p a ’y a h ak im o lan gü ç le r d e v le t t e r ö r ü n ü n şim d ilik h ı z ın ı k e sm işle r , y e m e y e k ar ar lı o ld u k la r ın ın b ir p ar ç a d a h a se m ir m e si iç in ö n le r in e y e m k o y m u şlar d ır . Yem e u z a n ac ak o lan lar b u fır sa t t a n y ar ar lan ıp p a ç a y ı k u r t ar m a şan sın a sah ip o lam az lar ise ist ik b â l, h ald e n d e b e t e r o la caktır . Bir y er d e k a r a m sa r o lm an ın d a fazla b ir an lam ı y o k tur. D ü n y an ın e z ilm işle r i, t ar ih t e k i h içb ir ö r n e ği ile k ı y a sla n a m a y ac a k d e r e c e d e h ak lar ın ı e ld e e t m e y o lu n d a ce su r v e k ar ar lı gö z ü k m e k t e d ir le r . E n d ü st r iy e l ale m d e b o lşe v iz m in ç ö z ü lm e si, v a h şi k ap it a liz m in t e r k e d ilm iş o lm ası lib e r al so sy a list v e r a d ik al d e m o k r a t fik ir le r in y e n id e n it ib ar b u lm a sı, iş âle m in in v e y at ır ım k ar ar lar ın ın k am u t ar afın d an d e n e t le n e b ilm e si, d o lay ısıy la d ah a an lam lı d e m o k r a t ik b ir y ap ın ın o lu şm a sı ve ö z e l se k t ö r ü n k o y d u ğu k ısıt la m a la r ın az alt ılm a sı y o lu n d a k i u m u t la r ın ar t m asın ı sağlam ışt ır . Bu n lar ın v e u ç v e r m e y e b a şlad ığı gö r ü le n d iğe r o lan ak lar ın b u gü n d e n h e m e n y ar m a h ay a ta ge ç ir ilm e si m ü m k ü n g ö z ü k m e se d e, in sa n lığın p ar la m e n t e r d e m o k r a siy i ve v a t a t a n d a ş o lm an ın b e r ab e r in d e 124 SO Ğ U K SAVAŞ: G E R Ç E K V E F A N T E Z İ ge t ir d iği e n t ab iî h ak lar ı an ca k v e a n c ak 2 5 0 se n e ö n ce m ü k t e se b a t ı ar a sın a so k a b ild iği ge r ç e ği h at ır la n d ığın d a gö z le r in ışım a m a sı; gö n ü lle r in fe r a h la m a m a sı için cid d i b ir e n d işe n in m e v c u t o lm ad ığı gö r ü le ce k t ir . İ n sa n d e n e n y ar at ığın n e ler e k a d ir o ld u ğu n u , in sa n d e n e n y ar at ığın ö yle k o lay ca k e st ir e b ilm e si m ü m k ü n d eğild ir . P asc al b a h si o lar a k b ilin e n b ir çe şit b a h is ile y ü z y ü zey iz: “En k ö t ü y ü d ü şü n , o san a ge le c e k t ir ; k e n d in i ad a let ve ö z gü r lü k y o lu n d a v e r ile n m ü c ad e le y e ad a, d av a n k e sin lik le ar zu e t t iğin n o k t ay a d o ğr u ge lişe c e k t ir .” Dipnot lar 1. Bu k o n u y a d a h a i le r d e t e k r a r d ö n ü le c e k t ir . 2. F o r e ig n R e la t io n s o f t h e U n it e d St a t e s ( F R U S) , 1 9 5 0 , c ilt I, s . 2 3 4 - 2 9 2 , 1 9 7 5 ’te a ç ık la n m ışt ır . U l u sa l G ü v e n l ik K o n se y i a ja n d a sı , e n ü st d ü z e y d e h ü k ü m e t p la n la m a d o k ü m a n ıd ı r . 3 . K a n a d a d ı şl a n m ı ş v e 1 9 5 0 iç in v e SSC B ’n e a i t v e r ile r h e d e f o la r a k a l ı n m ışt ır . SSC B ’y e a it v e r ile r in şişi r i l d i ğ i n e , g e r ç e k ü r e t i m i n g ö st e r ile n in a lt ı n d a o l d u ğ u n a in a n ılm a k t a d ır . A v r u p a i ç i n 1 9 4 8 y ılın d a n so n r a s ı n a a it v e r ile r in i se g e r ç e ğ i y a n sıt t ığ ı b ilin m e k t e d ir . Ö n g ö r ü le n r a k a m l a r a şı lm ışt ır . 1 9 4 8 ’d e n it ib a r e n e n d ü st r i y e l ü r e t im d e y a şa n a n d ü şm e y i y a n sı t a c a k t a r z d a A BD v e r ile r i se ç ilm işt ir . So v y e t le r e a it r a k a m l a r m ü m k ü n o l a n ı n lim it le r in i g ö st e r m e k t e d ir . Ba t ı, k a p a si t e si n in ç o k a lt ı n d a ç a lışm a k t a d ır . 4 . Bu k o n u y a d a h a i le r i d e t e k r a r g e r i d ö n ü le c e k t ir . 5. “R e t h i n k i n g t h e T h i r d W o r l d ," W ash i n g t o n P o s t B o o k W o rld , E k i m 2 3 , 1 9 8 8 , G a b r ie l K o l k o ’n u n C o n f r o n t i n g t h e T h i r d W o r l d (P a n t h e o n , 1 9 8 8 ) b a şl ı k l ı ç a l ı şm a sı n ı n b i r d e ğ e r l e n d i r m e si , Sc h o e n b a u m ’u n i d d i a sı n a g ö r e y e t e r in c e sa ğ l ı k l ı p o l it i k a l a r ö n e r m e m e k l e v e y a z a r ın g ö r ü şle r i n e k a t ı lm a y a n g ö r ü şle r i ih m a lle m a lu l. H e m e n b i r ö r n e k v e r e lim : D o m i n ik C u m h u r iy e t in i A BD i şg a l e t t iğ in d e b u r a d a k i v a t a n d a şl a r ı n ı n h a y a t ın ın t e h lik e d e o l d u ğ u ile r i sü r ü l m ü şt ü r . O y sa b u i d d ia y ı k a n ı t l a y a c a k y e t e r in c e d e lil b u lu n a b i l m i ş d e ğ ild ir . 6. G a d d i s, T h e L o n g P e a c e (O x fo r d , 1 9 8 7 ) , Sh .4 3 . A y r ıc a şu k a y n a ğ a b a k ın ız . N e c a s s a ı y I l l u si o n s , E k II. 12 5 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL 7. M ic h a e l K r e n n t a r a fın d a n z ik r e d ilm işt ir , U S P o l i c y T o w ar d E c o n o m i c N at io n alism in L at in A m e r ic a, 1917-1929 (Sc h o l a r l y R e so u r c e s, 1 9 9 0 ) , sh . 1 3 , 5 2. A y r ıc a D a v id Se h m it z , T h e U n i t e d S t a t e s a n d F a s c i st I t a l y ( U n i v e r s i t y o f N o r t h C a r o l i n a , 1 9 8 8 ), sh . 10. 8 . St o n e , “I s t h e C o l d W o r R e a ll O v e r ?” , S u n d a y T e l e g r ap h ( L o n d o n ) , K a si m 2 7 , 1 9 8 8 9 . H e r t b e r g , “T h e E n d o f t h e C o l d W a r ” se m p o z y u m u n a y a p t ı ğ ı k a t k ı. Ba sı n ı T e h d it E d e c e k O la n T e h d it le r . D e a d l i n e , C e n t e r f o r W ar, P e a c e a n d T h e N e w s M e d i a , Yaz 1 9 8 9 . 10. P a t r ic k Ty le r, W P W e e k ly , A ğ u s t o s 1 3 , 1 9 9 0 . 1 I T h e B e v i ld e r e d A m e r ic an R a j: D e m o k r asi n i n y a b a n c ı p o l it i k a s ı ü z e r in e d ü şü n c e l e r , ” H a r p e r ’s, M a r t 1 9 8 5 . 12. P a u l M . K a t t e n b u r g , A m e r i k a n D ı ş P o l i t i k a s ı n d a V i e t n am T r av m ası , 1 9 4 5 - 7 5 ( T r a n sa c t io n B o o k s, 1 9 8 2 ) , sh . 6 9. 13. R. W . A p p le , N Y T , K a sı m 5 , 1 9 8 9 ; R e st o n , N Y T , K a sı m 2 4 , 1 9 6 7 . R e st o n ’d a K ı z ıld e r ilile r in k a t l i a m ı ile ilg il i o l a r a k b e n i m Z M a g a z i n e , E y l ü l 1 9 9 0 ’d a k i m a k a le m e b a k ı n ı z . Y o r u m u ile ilg ili d i ğ e r ö r n e k l e r iç in şu k a y n a ğ a b a k ın ı z : T o w ar d s a N e w C o l d W ar, T u r n i n g t h e T i d e . 14. R e p o r t o f t h e N a t i o n a l B i p a r t i s m C o m m i ss i o n on C e n t r al A m e r ic a, H e n r y K issin g e r , b a şk a n , O c a k 1 0 , 1 9 8 4 ; L a q u e u r v e K r a u t h a m m e r , N e w R e p u b l i c , M a r t 3 1 , 1 9 8 2 ; H u n t in g t o n , P o l i t i c a l S c i e n c e Q u e r t e r ly , i l k b a h a r 1 9 8 2 (b u so n u c a u l a ş ı l m a sı n a y o l a ç a n m u h a k e m e iç in şu k a y n a ğ a b k z . T u r n i n g t h e T i d e , sh , 1 5 3 ) ; K r a u t h a m m e r , N e w R e p u b l i c , Şu b a t 1 7 , 1 9 8 6 . 1 5. M o r t g e n h a u , T h e P u r p o s e o f A m e r i c a n P o l i t i c s (V in t a g e , 1 9 6 4 ). Bilim a d a m la r m m , g a z e t e c ile r in v e e n t e lle k t ü e lle r in b u v e b e n z e r i ö r n e k le r le ilg ili d iğ e r t a r t ı şm a la r ı i ç i n şu e se r e b k z . T o w ar d s a N e w C o l d W ar. 1 6. D iğ e r y o r u m l a r iç in ş u k a y n a ğ a b a k ı n ı z . N e e esscır y illu sio n s, E k II, b ö l ü m 2; e k V , b ö l ü m 8. 1 7. Bu h a t a ile ilg ili b i r ö r n e k i ç i n ş u k a y n a ğ a b k z : F r e d H a llid a y , “T h e E n d s o f C o l d W a r ”, N e w L e f t R e v i e w , 1 8 0 / 1 9 9 0 . H a llid a y ’in b u ç a l ı ş m a sı n ı n p e k d e ğ e r li y a n l a r ı n ı n b u l u n m a sı n a r a ğ m e n a l t e r n a t i f k a v r a m l a r ı k a v r a m a v e m u h a k e m e y e t e n e k siz l i ğ i ile m a l u l b u l u n d u ğ u n u g ö r m e k t e y iz . Y a z a r ın ş u ç a l ı ş m a sı n a d a b k z : M a k i n g o f T h e S e c a n d C o l d W at ; V e r so , 1 9 8 3 , sh . 2 7 . A BD ’n in k a v g a y ı sü r d ü r e b i lm e si iç in g e r e k l i o la n b i r b a h a n e d e n i b a r e t b u l u n d u ğ u n u , A BD ’y i g e r ç e k t e t e d i r g in e d e n g ü ç l e r in i sm i n in Ja p o n y a v e A v r u p a o l d u ğ u n u b e l i r t t i ğ i m y a z ı l a r ı m ı d e ğ e r l e n d i r ip y o r u m la m a k t a d ır . 18. D ı şişle r i B a k a n lığ ı’n m b i l g i s a y a r e n d ü st i r i si n e o la n k a t k ı l a r ı iç i n şu k a y n a ğ a b k z . K e n n e t h F l a m m , T a r g e t i n g t h e C o m p u t e r (B r o o k i n g s, 126 SO Ğ U K SAVA Ş: G E R Ç E K V E F A N T E Z t 1 9 8 7 ). 19. E k o n o m i t a r ih ç ile r i d e v le t m ü d a h a l e si n i n g e li şm e y i g e c i k t i r i c i b i r r o l o y n a d ığ ı g ö r ü şü n d e d i r l e r . O y sa A BD , A lm a n y a , Ja p o n y a , İ n g ilt e r e g i b i g e li şm iş ü lk e le r e k o n o m il e r in e d e v le t le r in in y a p t ı ğ ı m ü d a h a l e l e r d e n ö n e m li fa y d a la r t e m in e t m işle r d ir . K ıt a A v r u p a sı’n d a d e v le t in e k o n o m in in g e li şm e sin e v u r d u ğ u g e m ile ilg ili o l a r a k ş u k a y n a ğ a b k z : A le x a n d e r G e r sc h e n k r o n , E c o n o m i c B a c k w a r d n e s s in H i s t o r i c a l P e r s p e c t i v e (H a r v a r d , 1 9 6 2 ) . Ja p o n y a ’n ın sa v a ş so n r a s ı d ö n e m d e k a y d e t t iğ i g e lişm e le r iç in b k z : C h a lm e r s Jo h n s o n , M İ T İ a n d Ja p a n e s e M i r a c le (St a n fo r d , 1 9 8 2 ). K o r e ile ilg ili şu k a y n a ğ a b k z : A lic e A m sd e n , A si a ’s N e x t G i a n t , S o u t h K o r e a a n d I n d u s t r i a l i z a t i o n , ( O x fo r d U n i v e r sit y P r e ss, 1 9 8 9 ); g e n e l b i r d e ğ e r le n d ir m e iç i n şu k a y n a ğ a b k z : A m s d e n , “E a s t A s i a ’s C h a l l e n g e - t o s t a n d a r t E c o n o m i c s , ” A m e r ic a n P r o s p e c t , Yaz, 1 9 9 0 . A y r ıc a “Sh o w a : t h e Ja p o n o f H i r o t h i t o ,” D a e d a l u s, Y az; 1 9 9 0 ’a, ö z e llik le Jo h n D o w e r v e C h a lm e r s Jo h n s o n ’u n ç a l ı ş m a la r ı n a b a k ın ı z . E k o n o m in in a ç ı k l ı ğ ı v e d e v le t in r o lü ile i l g il i a ld a n m a l a r - a ld a t m a la r iç in şu k a y n a ğ a b k z : T a r iq B a n u r i, N o P a n a c e a : T h e l i m i t s o f E c o n o m i c L i b e r a l i z a t i o n (O x fo r d U n iv e r sit y P r e ss) (B ö l ü m 7, k ı sı m 7 ’y e b k z .) D e v le t g ü d ü m l ü e k o n o m ik g e li şm e l e r v e so sy a l h a r c a m a l a r iç in şu k a y n a ğ a b k z : A n t h o n y W in so n , C o f f e a n d M o d e m C o s t a R i c a n D e m o c r a c y ( St M a r t in ’s P r e ss, 1 9 8 9 ). Bir b a şk a k a y n a k : F r e d e r ic C la ir m o n t e , E c o n o m i c L i b e r a l i z m an d (A si a P u b lish in g H o u se , L o n d o n - B o m b a y 1 9 6 0 ) . U n d e rd e v e lo p m e n t 1 9 3 0 ’lu y ılla r d a g ü n d e m d e o la n F a ş i z m g ü d ü m l ü e k o n o m il e r v e b a z ı k ü l t ü r e l v e k u r u m sa l fa k t ö r le r i iç in şu k a y n a ğ a b k z : R o b e r t Br ad y , B u s i n e s s a s a S y s t e m o f P o w e r (C o l o m b i a 1 9 4 3 ) . Bı r a k ı n ı z y a p sın la r , b ı r a k ı n ı z g e ç si n le r fe lse fe sin d e n k o p u ş u n h i k a y e si iç in : K a r l P o la n y i, T h e G r e a t T r a n s f o r m a t i o n (B e a c o n P r e ss, 1 9 5 7 ). 2 0 . T a r t ı şm a v e r e fe r a n s iç in : N e c e s s a r y Illu sio n s, sh . 2 9 v e E k 11, b ö l ü m 2. A y r ıca : C r o z ie r , H u n t i g t o n v e W a t a n u k i, T h e C r i s i s o f D e m o c r ac y . 2 1 . S t r a t e g i e s o f C o n f i n e m e t ( O x fo r d U n iv e r sit y P r e ss; 1 9 8 2 ) , s. 3 5 6 - 7 . K e n n a n , N a t io n a l W a r C o l l e g e ’d a y a p t ı ğ ı k o n u şm a l a r d a n a lın t ı la r y ap m ak t ad ır . 2 2 . F r a n k C o st i g l io l a , T h o m a s P a t e r so n , ( e d i t ö r ) , K e n n e d y 's Q u e st F o r V i c t o ry , O x fo r d U n iv e r sit y P r e ss, 1 9 8 9 . 2 3 . T a r t ı şm a iç in : T u r n i n g t h e T i d e , B ö lü m 4 ; O n P o w e r a n d I d e o lo g y , L e c t u r e 4 ; Sc h w a r t z v e D e r b e r , N u c l e a r S e d u c t i o n . Ö z e llik le O r t a d o ğ u iç in : T o w ar d s a N e w C o l d W at ; F a t e f u l T r i an g l e , N e c e s s a r y I l l u si o n s . K a n ıt la r iç in : R a y m o n d L. G a r t h o ff, E s t i m a t i n g S o v i e t M i l i t a i y F o r c e L e v e l s , ” I n t e r n a t i o n a l S e c u r i t y 1 4 :4 ; Sp r in g 1 9 9 0 . G a r t h o ff, d e lil t o p l a m a işi n d e So v y e t le r d e n ç o k A BD ’n in v e m ü t t e fik le r in in g ü ç l ü k ç ı 127 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL k a r d ı k l a r ı n ı ifa d e e t m e k t e d ir . 24. Ja m e s P. W a r b u r g , G e r m a n y : K e y t o P e a c e . H a r v a r d , 1 9 5 3 . sh , 19 8 2 5 . G a r t h o ff K a p la n , BG K a sim 2 9 , 1 9 8 9 ; 2 6 . N o t 2 3 ’ü n r e fe r a n sla r ı v e T o w a r d s a N e w C o l d W a r ’m G i r i ş b ö l ü m ü n e b k z . 1 9 7 0 ’li y ılla r d a st r a t e jik si l a h l a r ı n k u l l a n ı m ı ile ilg ili y o r u m la r iç in : R a y m o n d B. G a r t h o ff, D e t e n t e a n d C o n fr o n t a t io n (B r o o k i n g s I n st it u t io n , 1 9 8 5 ) , sh . 7 9 3 . B i r l e şik D e v le t le r ’in B ir le şm iş M ille t le r d e si l a h sı z la n m a , b a sı n l a i l i şk i l e r v e d i ğ e r m e se le le r d e n a sıl y a ln ız b ı r a k ı l d ı ğ ı ile ilg ili t a r t ı şm a la r iç in : N e c e ssa r y I l l u si o n s sh : 8 2 . 2 7. W illia m Y a n d e ll E llio t , e d it ö r , T h e P o l i t i c a l E c o n o m y o f A m e r i c a n F o r e i g n P o l i c y (H o lt , R in e h a r t v e W in st o n , 1 9 5 5 ), s. 4 2 . Bu ç o k ö n e m li v e g e n e ld e ih m a l g ö r e n m e se le n i n a y r ın t ılı b ir t a r t ı şm a sı iç in b e n im şu e se r im e b a k a b i l ir si n i z : A t W ar W it h A s i a (P a n t h e o n , 1 9 7 0 ), G i r i ş B ö lü m ü . 2 8 . Y u k a r ıd a s. 1 8 ’e b k z . 2 9 . Bir d e ğ e r l e n d i r m e iç in şu k a y n a ğ a b k z : Se h w a r t z v e D e r b e r , N u c l e a r D e l u si o n . 3 0 . O n P o w e r a n d I d e o lo g y , s. 1 0 5 ’e b k z . N it z e ’n in t e k lifi b i r siv i l b a r ı ş si st e m i n i n k u r u l m a s ı y o l u n d a y d ı . Bö y le c e So v y e t le r ’in in t ik a m d u y g u l a r ı k a b a r t ı l m a m ı ş o l a c a k t ı . Bu u y g u n b u lu n m a d ı , d a h a ö l d ü r ü c ü si l a h l a r ı n d e v r e y e s o k u l m a s ı u y g u n b u lu n d u SD1 iç in d e a y n ı d u r u m sö z k o n u su o lm u şt u r . 3 0 . O n P o w e r a n d I d e o lo g y , s. 1 0 5 ’e b a k ı n ı z . N i t z e ’n in t e k lifi b i r siv il b a r ı ş s i st e m i n i n d u y g u la r ı k u r u lm a sı y o lu n d a y d ı. k a b a r t ılm a m ış o la c a k t ı. B ö y le c e Bu So v y e t le r ’in u ygu n in t i k a m b u lu n m a d ı, d ah a ö l d ü r ü c ü si l a h l a r ı n d e v r e y e s o k u l m a s ı u y g u n b u lu n d u . SD1 iç in d e a y n ı d u r u m sö z k o n u su o lm u şt u r . 3 1 . M ic h a le G o r d a n , N Y T , O c a k 3 1 , N a t i o n a l S e c u r i t y S t r a t e g y o f T h e U n i t e d S t a t e s ; Be y a z Sa r ay , M a r t 1 9 9 0 . L ib y a ’y a y a p ı la n sa l d ı r ı v e b a s ı n d a k i y a n s ı m a s ı ile ilg ili o l a r a k : P i r a t e s a n d E m p e r o r s , b ö l ü m 3 , N e c a s s a r y I l l u s i o n s , s. 2 7 2 - 3 , W ilia m Sc h a a p , C o v e r t A c t i o n I n f o m ı a t i o n B u l l e t i n , Yaz 1 9 8 8 . M e d y a n ın d e r d i, e l d e k i v e r ile r i d e v le t in g e r e k si n im l e r in e y a n ı t v e r e c e k t a r z d a y o ğ u r m a k o lm u şt u r , g e r ç e k le r i a r a şt ır m a k l a i lg ile n ilm e m işt ir . Bu t u t u m l a ilg il i o la r a k : St e p h e n Sh a lo m , Z M a g a z i n e , N i sa n , H a z ir a n 1 9 9 0 . 3 2 . Se n a t o Si la h lı Se r v i sl e r K o m i t e si ’n e R o b e r t K o m e r ’in v e r d iğ i ifa d e , M e lv y n Le ffle r t a r a fın d a n z i k r e d i l m i şt i r : F r o m t h e T r u m an D o c t r i n e t o t h e C a r t e r D o c t r i n e , D i p l o m a t i c H i st o r y , c . 7 , 1 9 8 3 , s. 2 4 5 . A y r ın t ılı t a r t ı şm a la r i ç i n T o w a r d s a N e w C o l d W ar, F a t e f u l T r i an g l e . 3 3 . AP, N i sa n 3 , M ic h a e l C la r e , T h e M i l i t a r y F a c e r S o u t h , N a t i o n , H a z ir a n 18 . 1 9 9 0 . 3 4 . G r ay , M a r i n e C o r p s G a z e t t e , M a y ı s 1 9 9 0 . 128 SO Ğ U K SAVAŞ: G E R Ç E K V E F A N T E Z İ 3 5 . I m m e r m a n , C o n f e ss i o n s o f a n E i se n h o w e r R e v i s i o n i s t s , D i p l o m a t i c H i s t o ry , Y az 1 9 9 0 . 3 6 . St e p h e n V an E v e r a , A t l a n t i c M o n t h l y , T e m m u z 1 9 9 0 , P o l i c y R e p o r t N o .3 . B a r ış v e U l u sla r a r a sı G ü v e n l ik E n st i t ü sü , C a m b r id g e , M A , H a z ir a n 1 9 9 0 . 3 7 . T e o d o r Sh a n in , R u s s i a a s a D e v e l o p i n g S o c i e t y ; Yale 1 9 8 5 , c. 1, s. 1 0 3 1 2 3 , 1 3 4 , 1 8 7 . A lı n t ıla r iç in : D . M ir sk y , R u ssia , A S o c i a l H i s t o ı y , L o n d o n , 1 9 5 2 . s. 2 6 9 . Sh a n in t a r a fı n d a n z ik r e d ilm işt ir . 3 8 . N a t i o n a l I n t e r e st , A ğ u st o s 1 9 8 9 . 3 9 . T u r n i n g t h e T i d e , s. 1 9 8 v e z ik r e d ile n k a y n a k la r . 4 0 . R i c h a r d D r in n o n , F a c i n g W e st , T h e M e t a p h y s i c s o f I n d i a n R a t i n g a n d E m p i r e B u i l d i n g , U n i v e r s i t y o f M i n n e so t a , 1 9 8 0 , s. 6 8 , 9 6 . Je ffe r so n ’u n 1 8 1 2 v e 1 8 1 3 ’d e y a z d ığ ı m e k t u p la r . Jo h n A d a m s, 1 8 1 2 . 4 1 . A d a m s, “ D i s p a t c h t o A m b a s s o d o r E r v i n g , ” 1 8 1 8 , W illia m , E a r l W e e k s, “Jo h n Q u in c y A d a m ’s ‘G r e a t G u n ’ a n d t h e R h e t o r i c o f A m e r i c a n E m p i r e , ” D i p l o m a t i c H ist o r y , İ lk b a h a r 1 9 9 0 . 4 2 . a g e D r in n o n , s. 1 09 . 4 3 . W e e k s, D r in n o n , A c h e so n . 4 4 . R e g in a ld R o r sm a n n , R a c e a n d M a n i f e st D e s t i n y (H a r v a r d , 1 9 8 1 ) , s. 2 7 9 , 2 3 5 , 2 1 0 - 1 1 . D a r w in , D e s c e n o f M a n (P r in c e t o n , 1 9 8 1 ), K ı sı m I, s. 1 7 9 : Bu r e fe r a n s iç in Ja n K o st e r ’e m in n e t t a r ım . 4 5 . R e fe r a n s v e t a r t ışm a iç in : T u r n in g t h e T i d e , s. 5 9 , 6 1 , 1 46 . 4 6 . R u t h L e a c o c k , R e q u i e m f o r R e v o l u t i o n ( K e n t St a t e U n iv e r sit y P r e ss, 1 9 9 0 ) s. 3 3 . 4 7 . A y r ın t ılı t a r t ışm a iç in d iğ e r b ö l ü m l e r e b k z . 4 8 . Sc h m i t z t a r a fın d a n z ik r e d ilm işt ir : U n i t e d S t a t e s a n d F a s c i s t I t al y , s. 4 0 . G a d d i s, N o t (6 ) b k z . 4 9 . Sc h m it z , s. 1 4 , 3 6 , 4 4 , 5 2 . V e r sa ille s m ü z a k e r e le r i ile ilg ili o l a r a k B a ş k a n W il so n ’a y a p ı la n C o l o n e l H o u se I n q u ir y t a v siy e si. G o l d e n A u c h i n c l o ss o f t h e S t a t e D e p a r t m e n t , sa v a ş z a m a n ı g ü n lü k le r i. B ü y ü k e lç i R i c h a r d W a sh b u r n C h ild , W a sh in g t o n B ü y ü k e lç iliğ i, 1 9 2 1 . 5 0 . A y r ın t ıla r iç in : Sc h m it z , b ö l ü m 3 v e 4. 5 1 . F il i p p e l l i, A m e r i c a n L a b o r a n d P o s t w a r I t al y , 1 9 4 3 - 1 9 5 3 (St a n fo r d , 1 9 8 9 ) s. 15. 5 2 . Sc h m it z , s. 6 7 . 5 3 . a g e , s. 7 7 . K e llo g g , K r e n n U . S . P o l i c y T o w ar d E c o n o m i c N a t i o n a l i s m , s. 5 3 - 4 . M u sso l i n i ’n in F a ş i z m ’in e A BD ’d e v e r ile n p o p ü l e r y a n ı t la r iç in : Jo h n D ig g in s, M u ss o l i n i a n d F a s c i s m , (P r in c e t o n , 1 9 7 2 ). 5 4 . K r e n n , s. 53 5 5 . Sc h m it z , b ö l ü m :6 . 5 6 . a g e b ö l ü m 7. İ sp a n y a ile ilg ili o l a r a k b e n im şu ç a lışm a m : A m e r i c a n 129 D E M O K R A St G E R Ç E K V E H AYAL P o w e r a n d t h e N e w M a n d a r i n s (P a n t h e o n , 1 9 6 9 ), b ö l ü m i, ilg ili b ö l ü m le r a y r ıc a e se r d e t e k r a r b a sı lm ışt ır : Ja m e s P e c k , e d it ö r . D ie C h o m s k y R e a d e r (P a n t h e o n , 1 9 8 7 ). 5 7 . Sc h m it z , E p i lo g u e , p r o je n i n b i r t e k r a r ı iç in : T u r n i n g t h e T i d e b ö l ü m 4 , k ı sı m 4 .4 v e z i k r e d i l e n k a y n a k la r . Ö z e llik le d e G a b r i e l v e Jo y c e K o l k o ’n u n ç a lışm a la r ı. 5 8. Sc h m it z , s. 1 3 3 , 1 4 0 , 1 7 4 v e b ö l ü m 9 . Ja p o n y a ile ilg il i o l a r a k b e n im şu ç a l ı şm a m a b k z . A m e r i c a n P o w e r an d t h e N e w M a n d a r i n s , b ö l ü m 2. 5 9 . Sh m it z , s. 6 0 - 6 1 . 6 0 . K r e n n , s. 4 0 , 51 . 6 1 . a g e s . 4 4 . A y n c a : W a lt e r L a F a b e r , I n e v i t a b l e R e v o l u t i o n s (N o t r a n , 1 9 8 3 ). 6 2 . K r e n n , U . S . P o l ic y , s. 5 8 , 1 0 6 - 7 . A c h e so n , 5 2 - 5 3 . 6 3 . K r e n n , s. 6 2 . St e p h e n G . R a b b e t a r a fın d a n z ik r e d ilm işt ir . E i se n h o w e r v e L a t i n A m e r i c a , U n iv e r sit y o f N o r t h C a r o lin a , 1 9 8 8 , s. 3 3 . W o o d w a r d , N e c e s s a r y I l l u s i o n s , E k V, k ı sı m 1. 6 4 . K r e n n , b ö l ü m 6, 6 5 . A y r ın t ıla r v e d i ğ e r r e fe r a n sla r iç in G i r i ş b ö l ü m ü n d e sö z ü e d ile n k a y n a k la r a b k z . A y r ıc a : G a b r i e l K o lk o , C o n f r o n t i n g t h e T h i r d W o rld . 6 6 . D iğ e r b ö l ü m l e r e b k z . 6 7 . T o n e lso n , N Y T , N i sa n 1 3 , 1 9 8 6 . T u r n i n g t h e T i d e ’d a b e n i m A BD ’n in d ı ş p o l it i k a sı n d a b u sö z k o n u s u i d d ia l ı ç a b a la r n e d e n iy le y a p t ığ ım d e ğ e r le n d ir m e le r d e “t e o r ik b i r p r o b l e m ’’in o l d u ğ u n a i şa r e t e t m e k t e d ir . A y n ı i st ik a m e t t e k i b i r b a ş k a h a t a lı d e ğ e r le n d ir m e iç in e k o n o m i t a r ih ç isi C h a r l e s K in d e r b e r g e r ’in şu y o r u m u n u v e r e b ilir iz : A BD ’n in d ı ş p o l it i k a sı n ı n k e n d i ç ı k a r ı n d a n g a y r isin i d ü şü n m e d i ğ i id d ia sı n ı çü rü ten b ir ö r n e k o l a r a k Ja p o n y a ortad a d u r m a k t a d ı r . Ja p o n y a A BD ’n in b i r k u k l a sı d e ğ ild ir . A y n ı m a n t ık , Ç in v e R o m a n y a ’n ın , So v y e t le r ’in d ı ş p o l i t i k a sı n ı n sö m ü r ü e sa sı n a d a y a n m a d ı ğ ı i d d ia sı n ı n ö r n e k le r i o l a r a k o r t a d a d u r d u ğ u n u ile r i sü r e b ilir . Bu sa v l a r a n c a k A BD v e So v y e t le r ’in h e r şe y e m u k t e d i r o l d u k l a r ı v a r sa y ım ı a l t ı n d a ge ç e r lid ir . G e r ç e k t e h e r i k i si d e k e n d i ç ı k a r l a r ı d o ğ r u l t u su n d a h a r e k e t e t m e k t e d ir le r , fa k a t p o t a n si y e l l e r i a r z u la r ı m sı n ır la n d ı r m a k t a d ır . Kin d e lb e r g e r , P u b l i c P o l ic y , Yaz 1 9 7 1 . A y r ıc a b e n im şu ç a l ı şm a m a b k z : F o r R e aso n s f o r S t a t e (P a n t h e o n , 1 9 7 3 ), s. 4 5 - 6 . D r a p e r , M ic h a e l Sc h a lle r t a r a fı n d a n z ik r e d ilm işt ir , A m e r i c a n O c c u p a t i o n o f Ja p a n ( O x fo r d U n iv e r sit y P r e ss, 1 9 8 5 ) , s. 1 2 7. 6 8 . H o g a n , T h e M a r s h a l l P l a n ( C a m b r i d g e U n iv e r sit y P r e ss, 1 9 8 7 ), s. 4 2 3 , 4 5 . W illia m C la y t o n t a r a fı n d a n v e r ile n M a y ıs 1 9 4 7 m e m o r a n d u m u z ik r e d ilm e k t e d ir . 130 SO Ğ U K SAVAŞ: G E R Ç E K V E F A N T E Z İ 6 9 . Sc h m it z , U n i t e d S t a t e s a n d F a s c i s t I t al y , s. 3 7 . 7 0 . Le ffle r , “T h e U n i t e d S t a t e s a n d t h e S t r a t e g i c D i m e n s i o n s o f t h e M a r s h a l l P l a n , " D i p l o m a t i c H i st o r y , Yaz 1 9 8 8 . M c C o r m i c k , E v e ı y S i s t e m N e e d s a C e n t e r S o m e t i m e s , L lo y d G a r d n e r ’d e . R e d i f i n i n g t h e P a s t : E s s a y s in D i p l o m a t i c H i s t o i y in H o n o r o j W i l l i am A p p l e m a n W i l l i am s, O r e g o n St a t e , 1 9 8 6 . B u m e se le le r e d a h a ile r d e t e k r a r d ö n e c e ğ iz . 7 1 . B r u c e C u m i n g s t a r a fı n d a n z ik r e d ilm işt ir : “P o w e r a n d P l e n t y in N o r t e a s t A si a ,” W o r ld P o lic y Jo u r n a l , K ı ş 1 9 8 7 - 8 8 . 7 2 . B o r d e n , T h e P a c i f i c A l l i a n c e (W i sc o n sin , 1 9 8 4 ) , s. 2 7 , 1 2 , 2 4 5 . H o g a n , s. 3 3 7 , 3 9 3 . 7 3 . R e fe r a n s iç in : L a F e b e r , K o l k o , T u r n i n g t h e T i d e . 7 4 . O n P o w e r a n d I d e o lo g y , s. 1 9 - 2 3 ’e b k z . N SC 5 4 3 2 ’d e n a l ı n m ı ş b a z ı n e t ö r n e k l e r b u la c a k sı n ı z . “U . S. P o lic y T o w ar d L a t i n A m e r i c a , " A ğ u st o s 1 8, 1 9 5 4 . G u a t e m a l a d e m o k r a sisin i n b a şa r ı y la y ı k ı l ı şı n d a n h e m e n so n r a . Bu p r e n si p l e r b a şk a y e r le r d e d e h a r fi h a r fin e t e k r a r la n m ışt ır . 7 5 . E d it ö r le r , N Y T , A ğ u st o s 6 , 1 9 5 4 . İ r a n o la y ı e sn a sı n d a v e so n r a sı n d a m e d y a y a k a r şı a l ı n a n t a v ır ile ilg ili o la r a k : N e c e ssa r y I ll u si o n s, E k V , k ı sı m 3 v e z i k r e d i l e n k a y n a k la r . 7 6 . Sc h o u l t z , H u m a n R i g h t s a n d U n i t e d P o l i c y T o w ar d L a t i n A m e r ic a (P r in c e t o n , 1 9 8 1 ), s. 7. 7 7 . C IA , O ffic e o f C u r r e n t I n t e llig e n c e , “T h e R o l e o f P u b l i c O p i n i o n in L a t in A m e r i c a n P o l i t i c a l S t a b i l i t y , ” M a y ıs 1 3 , 1 9 6 5 . O C I N o . 1 8 0 3 1 6 5 . C a r t e r y ö n e t i m i e sn a sı n d a U l u sa l M u h a fız la r a v e So m o z a ’y a y a p ı la n y a r d ı m iç in i le r d e k i b ö l ü m l e r e b k z . G u a t e m a l a ’d a e n t e lle k t ü e l se v i y e n in d ü şü k l ü ğ ü ile ilg ili a y r ın t ıla r iç in d a h a i le r d e k i b ö lü m le r e b k z . 7 8 . P P S 5 1 , N i sa n 1 9 4 9 , k ı s a b i r ö z e t i M ic h a e l Sc h a l l e r t a r a fın d a n v e r i l m işt ir . “S e u r i n g t h e G r e a t C r e s c e n t : Ja p o n y a ’n ı n i ş g a l i v e G ü n e y d o ğ u A s y a ’d a m u h a s a r a p o l i t i k a s ı n ı n o r i j i n i , ” Jo u r n a l o f A m e r i c a n H i st o r y , E y lü l, 1 9 8 2 . A y r ıc a : Sc h a lle r , A m e r i c a n O c c u p a t i o n o f Ja p a n , s. 1 6 0. G ü n e y d o ğ u A sy a ile ilg ili p la n la r iç in : F o r R e a s o n s o f S t a t e , s. 3 1 v e C r i t i c a l E s s a y s , T h e P e n t a g o n P a p e r s ’d e ç ı k a n m u h t e l i f m a k a le le r e , ö z e llik le Jo h n D o w e r v e R ic h a r d d u B o o f t a r a fı n d a n y a z ıla n la r a b k z . 7 9 . St im so n , lib e r a l e n t e r n a sy o n a l iz m ile ilin t ili b ö l g e se l si st e m l e r d e n b i z e a it o l a n l a r ı n g ü ç l e n d i r i l m e si, e lle r e a it o l a n l a r ı n i se k u r u t u l m a sı n ın n e d e n g e r e k l i o l d u ğ u n u a ç ık la m ışt ır . T u r n in g t h e T i d e v e O n P o w e r a n d I d e o l o g y ’e b k z , g e le n e k se l A v r u p a lı d ü şm a n l a r ı m ı z ı n o r d u ü z e r i n d e k i n ü fu z l a r ı m a z a lt m a k iç in y a p ı la n p la n la r ı g ö z d e n g e ç i r i n iz . 8 0 . P P S 2 3 , Şu b a t 2 4 , 1 9 4 8 . Bk z : F R U S, c, 1. 1 9 4 8 , s. 5 1 1 . 8 1 . D o u g l a s B r in k le y v e G . E. T h o m a s, “D e a n A c h e so n ’s O p p o sit i o n t o A fr ic a n L i b e r a t i o n ” T r a n s a f r i c a F o r u m , (Ya z 1 9 8 8 ); M o r r is, U n c e r t a in 1 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL i n G r e a t n e s s (H a r p e r v e Row , 1 9 7 7 ). 8 2 . B u r a d a ö z e l o l a r a k Su u d i A r a b ist a n p e t r o l ü n d e n sö z e d ilm e k t e d ir . R e fe r a n sla r v e d iğ e r t a r t ı şm a la r iç in : T o w ard s a N e w C o l d W ar. A y n c a , A a r o n D a v i d M ille r , S e a r c h f o r S e c u r i t y , (U n iv e r sit y o f N o r t h C a r o l i n a , 1 9 8 0 ); I r v in e A n d e r so n , A r a m c o , t h e U n i t e d S t a t e s a n d S a u d i A r a b i a (P r in c e t o n , 1 9 8 1 ) ; M ic h a e l St o ff, O i l , W ar a n d A m e r i c a n S e c u r i t y (Y a le , 1 9 8 0 ) ; D a v id P a in t e r , O i l a n d A m e r i c a n C e n t u r y (Jo h n s H o p k i n s U n iv e r sit y , 1 9 8 6 ). E ise n h o w e r , şu k a y n a k t a z ik r e d ilm e k t e d ir : St e v e n Sp ie g e l, T h e o t h e r A r a b - l s r a i l C o n f l i c t (U n iv e r sit y o f C h ic a g o ; 1 9 8 5 ) , s. 5 1 . 8 3 . C u m i n g s, F u k a i, “Ja p a n ’s E n e r g y P o lic y ,” C u r r e n t H i s t o r y , N i sa n 1 9 8 8 . A y r ıc a : T o w ar d s a N e w C o l d W ar, s. 9 7 - 8 . 8 4 . T o w ar d s a N e w C o l d W ar; b ö l ü m 11, 8 5 . A r a p - l sr a i l d i p lo m a si si n d e 1 9 6 7 ’d e n b u y a n a ç ı k a n i h t ila fla r ın se y r i iç in : T o w ar d s a N e w C o l d W ar, F a t e f u l T r i an g l e ; A BD ’n in b a r ı ş ç a b a l a r ı n ı b l o k e e t m e k iç in y a p t ı k l a r ı ile i lg il i o la r a k : N e c e s s a r y I l l u s i o n s v e Z M a g a z i n ’d e ( O c a k , 1 9 9 0 ) ’d e ç ı k a n b e n i m m a k a le m . 8 6 . A y r ın t ıla r iç in : F a t e f u l T r i an g l e , s. 4 5 7 ; C u l t u r e o f T e r o r i sm , b ö l ü m 7. Jo h n M a r sh a ll, P e t e r D a le Sc o t t ; Ja n e H u n t e r , T h e I r a n C o n t r a C o n n e c t i o n , So u t h E n d , 1 9 8 7 , b ö l ü m 7 v e 8 . Sa m u e l Se ge v , T h e I r a n i a n T r i a n g l e ( F r e e P r e ss, 1 9 8 8 ) . 8 7 . A v i Sh la im , C o l l u si o n A c r o o s t h e Jo r d a n ( C o l o m b i a , 1 9 8 8 ) , s. 3 8 8 , 1 9 4 8 JC S v e si k a l a r ı y o r u m l a n m a k t a d ı r . 4 9 1 , İ sr a il a r şiv le r i z ik r e d i l m e k t e d ir . R e fe r a n s v e a y r ın t ıla r iç in : T o w ar d s a N e w C o l d W ar, b ö l ü m 7, F a t e f u l T r i an g l e , b ö l ü m 2. 8 8 . F r i e d m a n n , “U . S. G u l f P o lic y : V a g u e ‘V it a l I n t e r e t s’, ” N YT , A ğ u st o s 1 2 ; D io n n e “D r a w in g L e ss o n fr o m H ist o r y , W P W e e k l y A ğ u st o s, 13 , 1 9 9 0 . I r a k ’m K u v e y t ’i i şg a l i ile i l g il i a y r ın t ıla r ile r d e e le a lın a c a k t ır . 8 9 . Bu k o n u l a r ı n sa ğ l ı k l ı b ir a n a l i z i iç in : B o r d e n , P a s i f i c A l l i an c e . 9 0 . G a d d i s, S t r a t e g i e s o f C o n t a i n m e n t , s. 2 0 1 2 3 1 , 2 4 0 , 2 8 6 . 9 1 . T a s n i f e d ilm e m iş v e si k a l a r v e d i ğ e r m a lz e m e le r ile ilg il i o l a r a k şu k a y n a ğ a b k z . N e c e s s a r y I l l u s i o n s , s. I l l v e E k V, k ı sı m 1. 9 2 . D a h a ile r d e t e k r a r d e ğ in e c e ğ iz . 9 3 . St e p h e n K u r k jia n , A d a m P e r t m a n , B G , Şu b a t 5 , 1 9 9 0 ; r a p o r t ö r ü n d e ğ e r l e n d i r m e si n d e n a lın t ı y a p ı lm ışt ır . 9 4 . D o u g H e n w o o d , L e f t B u s i n e s s O b se r v e r , M a y ıs 1 5 , 1 9 8 9 . 9 5 . Jo h n »H o l u sh a , “B u s i n e s s T ap s t h e E a s t B l o c ’s I n t e l l e c t u al R e s e r v e s ," N Y T , Şu b a t 2 0 , 1 9 9 0 . 9 6 . D a e d a l u s, K ış 1 9 9 0 ; N YT , Şu b a t 4 , 1 9 9 0 . 9 7 . Y a z a r ın , K a lifo r n iy a Ü n i v e r si t e si p r o fe sö r l e r in d e n M a r t in M a lia o l d u ğ u d a h a so n r a a ç ık la n m ışt ır . M o sk o v a ’d a b u lu n a n a r k a d a şl a r ı n ı n k o 132 SO Ğ U K SA V A Ş: G E R Ç E K V E F A N T E Z İ r u n m a sı iç in a d ı n ı sa k l a m a k z o r u n d a o l d u ğ u n u a ç ık la m ışt ır . (N Y T , A ğ u st o s 3 1 , 1 9 9 0 ) 9 8 . D a v id F r a n c is, “U S E d g y a s M o n e y F l o w s t o E u r o p e , " C SM , Şu b a t 2 6 , 1990. 9 9 . Le t t e r , N Y T , N i sa n 1 0 , 1 9 9 0 . 1 0 0 . Se n a t ö r P a t r ic k Le a h y , “N e w D i r e c t i o n s i n U . S . F o r e i g n A i d P o l i c y ," C o n g r e ssi o n a l R e c o r d , s. 7 6 7 2 , H a z ir a n 1 1 ,1 9 9 0 . 133 Ev c e p h e si R e agan d ö n e m i, ö n e m in i v u r gu lam ak am acıy la ço ğu k im se t ar afın d an b ir d e v r im o lar a k n it elen ir . G e r çe k ö y le o lm a sa b ile y er el so sy al d ü z e n ve d ü n y a ü z e r in d e k i e t k isi h iç d e k ü ç ü m se n e b ile c e k gib i d e ğild ir . Yan sı m a la r ın d a n b ir k ısm ı, 1 9 8 9 ’d a iş b a şm a ge le n y ö n e t im le r in ü z e r in e d ü şm ü şt ü r . Bu b ö lü m d e d ik k at le r im izi eve çe v ir e ce ğiz, b ir so n r a k i b ö lü m d e ise u lu sla r a r a sı p o lit i k alar ve t e zah ü r le r in d e n ay r ın t ılı o lar a k sö z e d eceğiz. 1. Ö n e m se n m e y e n H a lk Bu m e se le le r in p e k ge n iş ö lçe k li b e şe r î so n u ç la r ı var d ır , b u n e d e n le d ir k i t ar a fsız b ir gö zle in ce le n m e le r in d e z a r u r e t var d ır . Ve b u k o la y b ir iş d eğild ir . H e r şe y d e n ö n ce R e agan , Sch u lt z , Bu sh k e lim e le r in in y ap t ığı çağr ışım lar ı, gö z le r ö n ü n e ge t ir d iği k an lı t ab lo lar ı b ir y an a b ır ak m a135 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL in iz ge r e k e cek t ir . El Salv ad o r ve G u at e m a la’d a işk e n ce gö r m ü ş, k an gö lle r in d e b o ğu lm u ş o n b in le r ce in sa n ı, N i k a r a gu a ’d a aç lık t an ö le n n ice y av r u y u , h ast alık lar a ve y o k su llu k la r a y e n ik d ü şü p h ay at ı sö n e n o n ca in sa n ı gö z ü n ü z ü n ö n ü n d e n ır ak t u t m an ız ge r e k e ce k t ir . San d in ist alar m e ld e e t t ik le r i b a şar ılar ı d a b ir y a n a b ır a k a c ak sın ız . M o z am b ik v e G az z e ’y e d e b a k m ay aca k sın ız. Kan gö r d ü ğü n ü z , gö z y aşla r ın d a b o ğu la c a k gib i o ld u ğu n u z k ö şe le r d e n b a şın ız ı h e m e n n e r e işim iz e ge liy o r sa o r ay a çe v ir e ce ğiz. Bu r a d a “b iz ” d e r k e n k ast e t t iğim k e n d in i so r u m lu h isse d e n , ü z e r in e d ü şm ü ş o lan ı y ap m ış o lsay d ı b u o lan lar a e n ge l o lab ile ce ğin i d ü şü n e n in san lar d ır . • Ke n d i p e r işan lık lar ım ız ın , k e n d i y e isle r im iz in k e m ik y ığın lar ın ı v e k an ır m a k la r ın ı gö r m e m iz e n asıl e n ge l o l d u ğu n u b ir k aç k e lim e y le d e o lsa d e ğe r le n d ir m e d e n y o lu m u z a d e v am e t m e y e ce ğim . D ü n y an ın o r asm d a - b u r asm d a b u v ah şe t t ab lo la r ın ı n a sıl o lu şt u r ab ild iğim iz i iy ice an lay a b ilm e m iz iç in gö z le r im iz i k u r b a n la r ım ız a k ar şı aşır ı d u y a r lı o lm a k la su ç la n a n lib e r al gü v e r cin le r e çev ir m e m iz d e y a r a r v ar d ır . “P e k d e çe k ici o lm ay a n R e agan d ö n e m i”n in b e lli b a şlı o lay lar ın d an sö z e d e n New Republ i c ’i n e d it ö r ü H e n d r ik H e r t zb e r g; R am b o film le r in d e n , Lü b n a n ’d a y a şa n a n ö lü d e n iz p iy ad e le r i o lay ın d a n d em v u r m ak t a , am a n e Filist in lile r in , n e Lü b n a n lılar ın b aşın a ge le n le r d e n ; n e d e O r t a A m e r ik a’d a o lu p b it e n le r d e n h a b e r siz m iş gib i gö z ü k m e k t e d ir . Kim b ilir b e lk i d e b u n lar ı k ay d a d e ğe r b u lm am ak t ad ır . O y sa M ar y M cG r o r y far k lı b ir k a n aat t a b u lu n m a sın a r a ğm e n h iç d e ğilse N ik ar a g u a ’d a D e m o k r a t lar iç in b ar ışın , C u m h u r iy e t çile r için ö z gü r lü ğü n b ir in ci p la n d a ge ld iğin i sö y le m e k t e , W as13 6 E V C E P H E Sİ h in gt o n ’u n b a z ıla r ın c a gö st e r ilm e k ist e n d iği k a d a r O r ta A m e r ik a’y a k a r şı k ay ıt sız ; d o lay ısıy la so r u m su z o lm ad ığı ge r çe ğin i d ile ge t ir m e k t e d ir .1 Bar ış ve ad ale t iç in v e r d iği m ü c ad e le d e k ay d e t t iği b a şa r ıla r ın d a n d o la y ı h ak lı b ir ö v gü y e lay ık gö r ü le n U lu sla r a r a sı P o lit ik a M e r k e z i’n in y a y ın o r gan ı I n d o c h i n e I s s u e s ’a b ir gö z at alım . U lu slar a r a sı Bar ış İçin C a r n e gie V ak fı’n m y ö n e t ic ile r in d e n b ir in in W ash in gt o n ’u V ie t n am ile u z laşm ay a , V ie t n am t e cr ü b e si n in v e r d iği acılar ı, ge ç m işin k ır gın lık lar ın ı, ö fk e le r in i, n efr e t le r in i, h ay al k ır ık lık lar ın ı u n u t m ay a ça ğır a n y azı sın d a t ü m b u h o şn u t su z lu k la r ın b ir ic ik faili o lar a k V iet n a m ’ı gö r d ü ğü n e ; A BD ’n in ü ze r in e t o z k o n d u r m ad ığın a şah it o lm ak t ay ız. Yazar b u sa v a şın ar d ın d a b ır a k t ığı b e şe r i so r u n la r ı d a d ile ge t ir m e k t e ; k ay b o la n lar ın ; ü lk e le r in i t e r k e t m e y e m e c b u r b ır a k ılan lar ın ; e sir k am p la r ın d a y o k e d ilm işle r in y asın ı t u t m ak t ad ır . Ü z e r in d e n en m o d e r n si lah lar ım ızla ge ç t iğim iz b u ü lk e le r d e ge r id e b ır ak t ığım ız ce se t y ığın la r ın d an , sa k a t in sa n la r d an , ilim v e ir fan ım ız la h e r b ir in i b ir h ilk at gar ib e sin e d ö n d ü r d ü ğü m ü z ce n in le r d e n h iç sö z e d ilm e m e k t e , sa n k i b u d ü n y ad a n o lm ay an b ir m e ç h u l e l b u işle r i y a p m ışc a sm a so r u m lu h r .k alm ak t an k aç m ılm ak t ad ır . Yaln ızca v e y aln ız ca b iz im b a şım ız a gelen ler , V iet n am Sa v a şı’n d an b iz im ald ığım ız y ar alar d i le ge t ir ilm e k t e d ir .2 Bu t ü r v ar sa y ım lar ı h ak ik at m e r t e b e sin e çık ar t m a h at asın a d ü şe r se k “V ie t n am Sav aşı’n ın so n u ç lar ı b iz im iç in ö n e m lid ir ; o lan b iz e o lm u şt u r ; Viet n am b u işt e n h iç e t k ile n m e m işt ir ” , d iy e n Ja m e s Fallo w s’u n ve F a llo w s’u o n ay lay an D i s s e n t ’in e d it ö r ü D en n is W r on g gib ile r in p e şin e t ak ıla ca k o lu r sa k ; m ily o n lar ca in san ın ı ö ld ü r d ü ğü m ü z , alt ın ı ü st ü n e ge t ir d iğim iz 137 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL t o p r a k la r a o lu p b it e n le r in d e ğil am a b u h alt lar ı k a r ışt ı r a n b iz le r in b a şın a n e le r ge ld iğin i y an a- y ak ıla ö n p lan a ç ık a r ır sa k ; m ak t u l iç in d e ğil am a k at il iç in gö z y aşla r ım ı zı a k ıt ır sa k gü n gelir , b ir b ü y ü k A lm an t ar ih çisin in yah u d i so y k ır ım ın ın y ah u d ile r iç in h iç d e ö n e m li b ir m e se le o lm a d ığı, asıl m e se le n in b u k at lia m ın A lm an m ille t i ü z e r in d e k i y an sım alar ı o ld u ğu , a k a n y ah u d i k an m a d e ğil b u k a n a e li b u la şm ış b u lu n a n A lm an ’a y an m a k ge r e k t iği y o lu n d a k i y o r u m u n a a lk ış t u t m am ız k açın ılm az o lu r .3 A m e r ik an y e r lile r i sa h a sın d a b ir o t o r it e o lan F r an c is Je n n in g s’in b ir gö z le m in i ak t ar alım : “Tar ih t e , k ır m a y ak alı, y e le k li, alt ın sa a t z in cir li b ir z at ın e m ir v e r ip m ad u n lar a d ö k t ü r d ü ğü k an m ü z e r in d e y ü k se ld iğin i g ö r ü y o r u z .” Ke n d i ah lâk i sist e m im iz in v e e n t e lle k t ü e l k ü lt ü r ü m ü z ü n t e m e l ö z e llik le r in i iy ice k av r a y ıp t ar afsız b ir gö z le d e ğe r le n d ir m e d iğim iz sü r e ce ö n ü m ü z d e d u r a n p r o b le m le r i an lay ıp ge r e k li d e r sle r i çık a r a b ilm e m iz m ü m k ü n o lm a y acak t ır . Se k se n li y ıllar d a O r t a A m e r ik a, W ash in gt o n ’u n n işa n t ah t a lar ın d an b ir i o lar a k k u llan ılm ışt ır . So n u ç o r t ad ad ır . A cılar la ve u t an çlar la d o lu b u o n se n e d e n ö n ce k i y ıllar d a O r t a A m e r ik a d ü n y an ın e n fu k ar a k ö şe le r in d e n b ir i id i. Bö lge y i u z u n sü r e e ge m e n liği alt ın d a b u lu n d u r a n ve a sk e r i m ü d a h ale le r le işle r i a r a p saç m a- çe v ir e n b ir sü p e r gü c ü n b ö lg e h alk ın ın k a d e r i ü z e r in d e k i r o lü , Bat ı’n m z e n gin v e k e n d isin d e n ga y r isin i ö n e m siz sa y a n in sa n ı iç in y ab an c ı b ir o lgu d u r . Bat ılı v ar lık lı in sa n , k e n d isin d e n y o k su lla r a b ir z a r a r ge le ce ğin e , o n la r ın d ü z e n in in Bat ılı z e n gin d e v le t le r t ar a fın d an b o z u lac ağın a in a n m az , in a n m a k ist e m e z. N e w Y o r k T im e s M a g a z i n e ’d e çık an b ir 138 EV C E P H E Sİ y az ısın d a Ja m e s Le M o y n e , O r t a A m e r ik a’n ın t e m e l p r o b le m le r i ile gö r ü şle r in i d ile ge t ir m e k t e ; m ü se b b ib le r a r a sın d a K ü b a’d an , So v y e t le r Bir ligi’n d e n , Ku z e y Ko r e ’d e n , V ie t n am ’d an , F ilist in K u r t u lu ş Ö r gü t ü ’n d e n v e ir ili u fa k lı n ice t ah r ip k âr gü ç t e n sö z e t m e k te d ir . A BD ’n in ism i y aln ız c a El Salv ad o r o r d u su n a y ap t ığı y ar d ım v e sile siy le an ılm ak t ad ır . Bu y ar d ım ın ge r e k ç e si o lar ak d a se r b e st se çim le r in y a p ılm a sın a, b a z ı so sy a l r e fo r m lar ın ge r ç e k le ş t ir ilm e sin e k at k ıd a b u lu n m a k a r z u su gö st e r ilm e k t e d ir . T im e s M a g a z i n e ’d e çık an b ir m a k a le sin d e T ad Sz u lc ay n ı t e ld e n çalm ak t a, Kar a ib le r ’d e y a şa n a n o lu m su z lu k la r d a n K ü b a ’y ı, So v y e t le r i, işi d ah a ge r ile r e gö t ü r e r e k A v r u p alı sö m ü r ge cile r i su ç lu t u t m ak t a d ır . A BD ’n e ge n e t oz k o n d u r u lm am ak t a d ır . Tek o la sı su ç u n u n o lay lar a se y ir ci k a l m ak ; ge r e k e n ak t iv it e y i gö st e r m e m e k o ld u ğu y a z ılm a k t ad ır .4 T im e s M a g a z i n e ’d e çık a n b ir y az ısın d a St e p h e n Kin ze r , se r gü z e şt ç i Sa n d in ist a la r iç in b ir m o d e l o lar a k t e k lif et tiği G u at e m ala’d a d e m o k r a sin in k ay d e t t iği g e liş m e n in ge r id e ar zu e d ilir b ir şe y le r b ır a k t ığın ı ifad e e t m e k t e d ir . C e sar e t v e r ici b ir t ak ım b e lir t ile r m e v cu t t u r . T ar a fım ızd an d e st e k le n e n gü v e n lik k u v v e t le r i m ar ife t iy le işle n e n cin ay et say ısı gü n b a şın a ik iy e d ü şm ü şt ü r . Bu r a k a m Kin ze r ’in ifad e siy le “t ar ih in şah it o ld u ğu en z alim d ik t at ö r le r d e n ik isi” o lan Lu c a s G ar cia v e R io s M on t t d ö n e m in d e işle n e n cin ay e t sa y ısı ile k ıy a sla n d ığın d a se v in m e m e k m ü m k ü n d eğild ir . Sö z ü n ü e t t iğim iz b u ik i d ik t a t ö r ü n R e agan ve ad am lar ı t a r a fın d a n c o şk u y la d e st e k le n d iğin i b e lir t m e d e n ge çm e y e lim : A BD ’n in G u at e m a la’d a ü st le n d iği r olü p e k iyi b ile n Kin ze r , h iç k u şk u y o k k i o y u n u n k u r allar ın ı d a b ilm e k t e d ir : G u at e m a la’n ın 1944139 D E M O K R A St G E R Ç E K V E H A YA L 54 y ıllar ı ar asın d a y a şa d ığı d e m o k r a t ik d ö n e m i sö z ü e d ilm e y e n n e d e n le r d e n ö t ü r ü ç ö k m ü şt ü r : Bu çö k ü şt e ve so n r a sın d a A BD ’n in o y n a d ığı r o l ise k o y u k ar an lık la r ın ge r isin d e sak lan m ak t ad ır . Bu r a d a ge n e ü st ü k ap alı ifad e le r k u lla n ılm ak t a , A BD ’n in y an sız t u t u m u n d a n sö z e d il m e k t e ; ge r i k a lm ış ü lk e le r d e c o şk u y la k ar şılan d ığın d a n ve y ö n e t im le r in siv ille şm e sin e o lan k a t k ıla r ın d a n b a h se d ilm e k t e ; fak at u z u n m e safe li k o şu lla r d a n e d o lap lar ın d ö n d ü ğü ge çişt ir ilm e k t e d ir : E ğe r b u gü n G u at e m ala ’d a h e r z am an k in d e n d ah a fazla işsiz v ar sa , d a h a fazla in sa n , ç ö p lü k le r d e y iy e ce k ar ıy o r sa , o r d u z u lü m d ü z e n in i h âlâ sü r d ü r ü y o r sa , K at o lik p a p a z la r ın ifad e siy le “gid e r e k fu k a r a la şa n k ö y lü le r ü ç- b e ş z e n gin t ar a fın d an sö m ü r ü lü y o r sa ” ; t ü m b u ge lişm e le r in y a n sım ala r ın ın o lm am ası o lası d e ğild ir . T ü m b u k e p a z e lik le r in k u r u m sa lla şt ır ıl m a sın d a v e sü r d ü r ü lm e sin d e Bir le şik D e v le t le r in k at k ısı n ın o la b ile c e ğin i h içb ir say gıd e ğe r b e y e fe n d i d ü şü n e m e z.5 U y gu la m a d a gö r ü le n le r a şin a sı o ld u ğu m u z çizgiy i t ak ip e t m e k t e d ir . D o m in ik C u m h u r iy e t i’n d e v e Balagu e r ar asın d a ge ç e n 19 9 0 se ç im y a r ışm a sı ile ilgili h ab e r le r in d e H o w ar d F r e n c h , 196 3 se n e sin d e y a p ıla n ilk se r b e st se ç im le r i k a z a n a n “d o ğu şt a n M a r k sist ” Ju a n Bo sc h ’u n k ısa b ir sü r e so n r a a sk e r î r e jim t ar a fın d a n ik t id ar d an u z a k la şt ır ıld ığın ı v e r a k ib i Jo q u in Ba lagu e r ’in Bo sc h ’u 19 6 6 b a şk a n lık se ç im le r in d e b o z gu n a u ğr a t t ığın ı b ild ir m e k t e d ir : A d e t o ld u ğu ü z e r e b ir k aç k ü ç ü k ge r ç e k d ile ge t ir ilm e m e k t e d ir : A BD ’n in y ap t ığı m ü d ah ale le r in se r b e st se ç im y a p ılm a sın a h iç fır sat t an ım ad ığın d an ; W ash in gt o n ’a y an b a k m a gafle t in i gö st e r d iği gü n e k ad a r u z u n y ılla r b o y u n c a d ik t at ö r T r u jillo ’n u n d e st e k le n d i 140 E V C E P H E Sİ ğin d e n , “d o ğu şt a n M a r k sist ” Bo sc h ’u n Ke n n e d y ’n in p o lit ik alar ın ı h ar ar e t le d e st e k le d iğin d e n , A BD ’n in b u zat ın su y u çık t ık t an so n r a ask e r î b ir d a r b e y le ik t id ar d an u z a k la şt ır ılm a sın d a o y n a d ığı r o ld e n , h alk ın an ay asal d ü z e n i t e k r ar k u r m a k iç in 1965 se n e sin d e n a sıl ay a k la n d ığın d an v e b u ay ak lan m an ın 2 3 .0 0 0 A m e r ik an a sk e r i t ar afın d a n n a sıl b a st ır ıld ığın d an , ge r çe k le r in giz le n ip d e m o k r a siy i k o lla m a v e gö z e t m e b a h a n e sin in ar d ın a n asıl sak lan ıld ığm d a n , ö lü m m ü fr e z e le r i- işk e n c e - b a sk ı- k ö le le şt ir m e d ö r t ge n in in t e k r ar n a sıl k u r u ld u ğu n d a n , fu k ar a lığın v e k ö t ü b e sle n m e n in n a sıl y ay gın la şt ır ılıp d e r in le şt ir ild i ğin d e n , iç gö ç ü n n asıl h ız la n d ın ld ığm d a n , A m e r ik an şir k e t le r i iç in p e k v e r im li y at ır ım alan la r ın ın n asıl o lu şt u r u ld u ğu n d a n , t e r ö r v asıt a sıy la o r t am ı h az ır lan d ık t a n so n r a 196 6 se ç im le r in in y a p ılm a sın a n a sıl iz in v e r ild i ğin d e n h iç am a h iç sö z e d ilm e m e k t e d ir .6 A BD ’n in K am b o ç y a’d a p lan lay ıp u y gu lan m a sın a r iy a se t e t t iği t o p lu cin ay e t le r b ile ç o k k o la y c a u n u t t u r u lm u ştur. 1 9 7 0 ’le r d e işle n e n b u cin ay e t le r i, N isa n 1 9 7 5 ’d e y a y ın lam ay a b a şla d ığı b ir y azı d iz isin d e ele alan New Y o r k T im e s şu b a şlığı k u llan m ışt ır : “Kam b o çy a Sın av ı: 15 Se n e d ir Kan ay an Bir Ü lk e .” M ar t 1 9 6 9 ’d a b a şlay a n ve N i sa n 1 9 7 5 ’e k a d a r sü r e n v e CIA’n m e lin d e k i v e r ile r e gö r e 6 0 0 .0 0 0 k işin in ö lü m ü n e n e d e n o lan ABD b o m b a r d ı m an la r ın d a n ise sö z e d ilm e m e k t e d ir . En t e le k t ü e l y aşa m ın t ab iî b ir e le m an ı o lm ay an ah lâk i b o y u t t a k i k o r k ak lık la r ın ç o k ü r k ü t ü c ü so n u ç la r ı o lm a k t ad ır .^ O r t a A m e r ik a ’y a t e k r ar ge r i d ö n e lim . O n se n e ö n ce b u b ö lge d e y e n ile n m e n in , y e n id e n y ap ılan m an ın u m u t ışık la n r a k se t m e k t e y d i. Yer y ü zü n ü n en ilk e l o li 141 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL gar şile r in d e n b ir in e so n v e r m e k için G u at e m a la’d a işçile r v e k ö y lü le r o r gan ize o lm u şla r d ı. El Salv ad o r ’d a k ilise n in ö n d e r liği alt ın d a h ar e k e t e ge çm iş b u lu n a n fu k ar alar , k e n d i ge le ce k le r i v e k ad e r le r i ile ilgili k ar ar lar ı k e n d ile r in in alab ile ce k le r i n o k t a y a u la şa b ilm e k iç in çır p ın ıp d u r m ak t ay d ı. A ç lığı y e n m e y i, b a sk ın d a n k u r t u lm ay ı u m u y o r la r d ı. N ik a r a g u a ’y ı u z u n se n e le r ABD k u v v e t le r i n e b ir ü s o lar a k su n a n d ik t at ö r , 1979 se n e sin d e d ev r ild i. G e r id e 4 0 .0 0 0 ö lü , so y u lm u ş b ir h azin e , ç ö k m ü ş b ir e k o n o m i v e h ar ab e y e d ö n m ü ş b ir ü lk e b ır ak m ışt ı: M illi M u h afız la r ın iş b a şın d a n u z a k la şt ır ılm ış o lm a sı, y e n i gü ç le r in d ev r e y e gir m e sin e im k â n sa ğla m ışt ı. Bu n e d e n le in san lar y a r ın d an u m u t lu y d u la r . Ko şu lla r ın t ü m z o r lu k la r ın a r a ğm e n ilk y ıllar d a ö n e m li b a şar ılar e ld e e d ild i. R e agan y ö n e t im i, lib e r a l d e m o k r a t la r v e b a sın işb ir li ği y ap ıp b u u m u t la r ı ü z e r in d e b a y k u şla r ın t ü n e d iği y an gın y e r le r in e çe vir d iler . Bu n ad ir gö r ü le n b ir b a şa r ıy d ı ve t ar ih t ar afın d an h iç k u şk u y o k k i lay ık ıy la d e ğe r le n d ir i lecek t ir . 2. Siy a sî Ba şa r ıla r İ n sa n ı r a h a t sız e d e n b u t ü r d ü şü n c e le r i b ir t ar afa b ır a k a lım . Bu y o ld an r a h a t a k a v u şm a n ın u st a sı o ld u ğu m u z k im se n in m e ç h u lü d e ğild ir . Yaşan an lar ın A m e r ik an h al k ı ü z e r in d e n e “t ü r e t k ile r in in o ld u ğu so r u su n a y an ıt ar ay alım : Ö ze llik le ik t id ar d a o lan lar ın v e öy le gö r ü n e n le r in d u r u m u n a y a k ın d a n b ir gö z at alım . Bu so r u la r a sağlık lı y a n ıt lar v e r e b ilm e k için ö n ce t op lu m u m u z u n y ap ısın ı a n la m am ız ge r e k ecek t ir . G ö r ü n e n , 142 E V C E P H E Sİ an laşılm a sı k o lay b ir fo t o ğr a f d eğild ir . Bir y an d a b a ğım sız d ü şü n e b ilm e , m o r a l d e ğe r le r e sah ip o lm a av a n t ajlar ı n ı k o r u y a b ilm iş se ssiz y ığın lar var d ır. Bu n lar , N ik a r a gu alIlar ın m ar u z k a ld ığı b ir t ab iî afe t in m a d d î y a r alar ın ı sa r a b ilm e k için sır a d a n b ir k ilise n in ö n d e r liğin d e m ily o n lar ca d o lar t u t ar ın d a y ar d ım ı y ap ab ilm e p o t a n siy e lin e sa h ip in san lar d ır . Z e n gin d eğild ir le r , e t k ili d e ğild ir le r . Ö t e y an d a ise k a t ı b ir fan at izm , gö n ü llü b ir ih m alk âr lık , se çk in le r in k ü lt ü r ü n e b u la şm ış b ir y o z la şm a m e v cu t tu r . P o lit ik sist e m in fo r m e l m e k a n iz m a sı n ad ir e n lay ık ıy la işle m e k t e , ç o ğu k e z işle r it iş- k ak ış, k a r ga şa ve giz lilik o r t am ın d a k o t ar ılm ak t a d ır : Bu e ğilim gid e r e k gü ç le n m e k t e , d e v le t in şid d e t e b a şv u r m a sın ı t e şv ik e d er m ah iy e t i d a h a b e lir gin h âle ge lm e k t e d ir . P o lit ik sist e m e b ir gö z at alım . R e agan d ö n e m in d e k a p it a list asi p a r la k gü n le r in i y aşam ışt ır . Se k iz se n e b o y u n ca b ir k işin in su lt a sı alt ın d a o lm a d an ça lışab ilm işt ir . Bu k ay d a d e ğe r b ir ge r çe k t ir . R o n ald R e a g a n i k e n d i d ö n e m in d e o lu şt u r u la n p o lit ik a la r ın t am am ın d an m e su l t u t u p su ç la m a k d o ğr u o lm az. İlgilile r in gö st e r d iği t ü m ça b alar , R e agan ’m , k e n d i d ö n e m in d e ü r e t ile n p o lit ik a la r d an en az h ab e r d ar o lan k im se o lm a ge r ç e ğin i ö r t m e y e k a fi ge lm e m e k t e d ir . P e r so n e li t ar afın d an iy ic e p r o gr am lan m a m ış o lm a sı h alin d e e t t iği sö zler , k e n d ile r in i cid d i y e alan la r ın y ü z le r in i k ız a r t a c a k n it e lik t e d ir . İr an - Ko n gr e so r u şt u r m a sın d a gü n d e m d e k i e n can alıc ı so r u Rea ga n ’m k e n d i y ö n e t im in in p o lit ik a sın d an h ab e r d ar o lu p o lm ad ığı, h ab e r d ar ise h at ır lay ıp h at ır la m ad ığı id i. O la ya. aç ık lık k az an d ır m a y a ça lışır gö z ü k e n le r in ge r çe k n i y et i ise m e se le y i ge çişt ir m e k t i, R e agan ’m h ab e r i o lm a k 143 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL sızın K o n t r a la r a y ar d ım o lay ın a b u la şt ır ıld ığı ge r ç e ği o r t ay a çık t ığın d a k am u o y u k ay d a d e ğe r b ir r e ak siy o n g ö s t e r m ed i. Bu olay, ü lk e y i ge r ç e k t e k im in id ar e e t t iği so r u su n u ak ılla r a get ir d i. K a m u o y u n u n ilgisiz k ılm ab ilm e sin d e gö st e r ile n b a şar ılar işe ü r k ü t ü c ü b o y u t t ay d ı. R e agan ’m gö r ev i t e b e ssü m e t m e k t i, t at lı- y u m u şak b ir se sle t e le p r o m p t e r d e n ge ç e n y azılar ı o k u m ak t ı. Fık r a a n la t m ak , d in le y icile r i u y u t m ak t ı. En b ü y ü k b a şar ısın ı e li n e t u t u şt u r u la n la r ı o k u r k e n gö st e r m e k t e y d i v e h iz m e t in d e o ld u k la r ı d a k e n d isin e iy i b a k m ak t ay d ı d o ğr u su . R e agan b u işi b a şar ıy la se n e le r c e gö t ü r d ü . H izm e t e t t ik le r in i h o şn u t et ti, ik t id ar ın k e y fin i h ak k ıy la çık ar d ı. Ke n d isin e h azır lan an , e m e k lilik gü n le r in in o lan ak lar ı d a v e r d iği h iz m e t in b o y u t lar ı ile m ü t e n a sip old u . P at r o n lar ı El Salv ad o r ’d a b in le r ce in sa n ın ö ld ü r ü lm e si; o n b in le r c e sin in e v in in y ık ılm a sın ı u y gu n gö r m ü şle r ise ak sin e d av r a n ab ilm e k R e agan ’m h ad d in e d ü şm ü ş b ir iş d e ğild i. H iç k im se b ir a k t ö r ü ağz ın d a n d ö k ü le n sö z le r d e n d o lay ı k ın ay am az. R e agan y ö n e t im in in p o lit ik a lar ın d an sö z e d e r k e n R e agan ve a r k a d aşla r ı t ar afın d an d e ğil am a R e agan ’m e fen d ile r i t a r a fın d an o lu şt u r u la n p o lit ik a lar d a n sö z e t m e k t e o ld u ğu m u z u b ir k e z d ah a v u r gu lay a lım . R e agan ’m aslî gö r e v in in h a lk la ilişk ile r d e k u lla n ıla n b ir ö ge o lm a n ın ö t e sin e ge ç e m e d iğin i ö n e m le b e lir t elim . D e m o k r a si ile id ar e e d ile n , d o lay ısıy la h alk ın k e n d i ge le ce ği v e k ad e r i ü z e r in d e b e lir le y ici r o lü n ü n o ld u ğu ile r i sü r ü le n v e d o lay ısıy la h a lk ın ile r i ge le n le r in in t e k e r in e ç o m a k so k m a gü cü b u lu n a n t o p lu m lar d a işle r in t ı k ır ın d a y ü r ü m e si; h alk ın h ak sa h ib i o ld u ğu n u sa n m a sı n ın sa ğ la n m a sı ve e fe n d ile r in k e y fin in k a ç m am ası için 144 E V C E P H E Sİ h alk la ilişk ile r e n d ü st r isi se m b o lik b ir figü r ü r e t ir ve o y u n b u figü r ü n e t r afın d a ge lişt ir ilir . Sad e ce : sö m ü r ü le n ü lk e le r d e d e ğil, b iz z at ABD v at an d aşla r ı ar asın d a ö n e m siz o la r a k n it e le n e n , b in an ın in şa sın d a k e r p iç y e r in e k u l lan ıla n m ily o n lar ca in sa n var d ır . Bu n lar ı y ö n e t m e k , d e r t le r in e d e v a b u lm ak am ac ıy la b ir in e o lağan ü st ü v asıfla r y ü k le n ir , ad ın a lid e r d en ir . Şişir ilir d e şişir ilir . Ve b u n u m ar a y e n i d eğild ir . H e r e d o t ’a k a d a r u zan ır . Ö z gü r lü k le r i iç in m ü c ad e le v er en in sa n la r ın so n u ç t a o t o k r a t ik h ü k ü m e t le r in k ö le si d u r u m u n a ge t ir ilişle r in e ait ö r n e k le r le d o lu d u r t ar ih . M u h t e r is v e b e c e r ik li lid e r le r ; k e n d ile r i n in far k lı o ld u ğu n a, h alk ın k e n d ile r in e sa d ık k a lm a la r ı n ın ge r e k t iğin e , h ü k ü m e t e t m e n in sır ad a n in sa n la r ın d e ğil am a far k lı k im se le r in işi o lab ile ce ğin e h alk ı b ir gü z e l in an d ır m ışlar d ır . T ar ih çi Law r e n c e F r ie d m a n , C u m h u r i y e t in ilk y ıllar ın d a “sa d ık t e b aa i d e o l o ji sin i n , so n u ç it i b a r iy le d e “y aşa y ab ilir b ir u lu s” d u y gu su n u n o lu şt u r u la b ilm e si iç in y ap ılan lar ar asın d a G e o r ge W ash in gt o n ’u n p u t la şt ır ılm a sı çab alar ın ı d a say m ak t ad ır . W ash in gt o n m ü k e m m e l b ir in san d ır , e şi b e n z e r i y o k t u r , in sa n ır k ın ın e n m ü k e m m e l ör n e ğid ir . A BD ’n in k u r u c u lar ı b u gü n b ile h âlâ sır a d a n fan i in sa n la r ın ç o k ü st ü n d e ad d e d ilm e k t e , h e r b ir in in e m sali o lm ay a n b ir d a h i o ld u ğu v ar sa y ılm ak t ad ır. İ y isin d e n aşır ılığa k aç m ış b u gö z d e b ü y ü t m e o lgu su ö ze llik le e n t e le k t ü e l k e sim d e h a d safh asın a u la şm a k t ad ır. C a m e lo t k o m e d isi b u n u n b ir ö r n e ğid ir . Ba şk a ü l k e le r d e d e b az ı lid e r le r in y ar ı t an r ı k o n u m u n a y ü ce lt ild i ğin i, k e n d ile r in e d o ğa ü st ü gü ç le r in at fe d ild iğin e şah it o l m ak t ay ız. P r o m e t h e u s’u n y a p t ığın ı y ap m alar ın ın , gö k t e n y er e y ıld ızlar ı in d ir ip t ü m d e r t le r i d in d ir m e le r in in u m u l 145 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL d u ğu n u gö r m e k t e y iz . En y ak ın ik i ö r n e k t e n b ir i Stalin , d iğe r i ise İ sr ail Ba şb a k a n ı G o ld a M e ir ’d ir .8 F r a n k lin D elan o R o o se v e lt d e ö ze llik le r i ab ar t ılm ış lid e r le r d e n b ir isi d ir: Ö ze llik le fu k ar a k e sim le r ve işç i sın ıfı k e n d isin i b ir k u r t ar ıcı o la r a k gö r m ü şle r d ir . Bu in sa n la r R o o se v e lt ’e ço k in a n m ışlar d ır , ç o k gü v e n m işle r d ir . K e n d isin e ad e t a t ap an e n t e le k t ü e lle r in zih n iy e t in d e h e n ü z b ir d e ğişik lik o r t ay a ç ık m ış d eğild ir . G ü lü şü ü z e r in e , y ü r ü y ü şü ü z e r i n e, giy im k u şa m ı ü z e r in e m e t h iy e le r d ü z ü lm ü şt ü r . Ku su r la r ı gö r ü lm e m iş, h e r h ar e k e t in d e , h er sö z ü n d e k e r a m e t ar an m ışt ır . O d ö n e m d e y aşay an lar k e n d ile r in i şa n s lı say m ış; b u fır sa t ı k aç ır a n lar d izle r in i d ö v m e y e d av e t e d ilm işt ir . Bü y ü k k r iz le r i n asıl a şt ığın d an ö v gü y le sö z e d ilm iş; “y asa k , a şk ilişk ile r in i” b ile b e c e r e m e y ip elin e y ü z ü n e n asıl b u la şt ır d ığın ı ise im a e d e n b ile o lm am ışt ır . G e lir d a ğılım ın ın H o o v e r z am an ın d a b o z u lm ay a b aşlay an y ap ısın ın R o o se v e lt z am an ın d a d a çü r ü m e y e d e v am e t tiği, T r u m an ’m d a y ö n e t im i ile b u k e r v an a k at ıl d ığı ge r çe ği n ice so n r a y az ılıp çiz ilm iş am a y an k ı y ap m a m ışt ır . G e r çe k ler , ac iz in sa n la r ın y ak ın m alar ı o lar ak d e ğe r le n d ir ilm işt ir . A çık ağız lar R o o se v e lt zih in le r e t ü m in san lar ın e şit o ld u ğu fik r in i k az ıd ığın ı, b ö y le ce gö n ü lle r e h u z u r ge t ir d iğin i h ay k ır ıp d u r m u şlar , a k sin i sö y le m e y e n iy e t le n e n le r i m ü n a fık o lm ak la su çlam ışlar d ır . N o e l An n an t ar a fın d a n k a le m e alm an v e b u d ö n e m i t e n k it e d e r gö r ü n m e y e ç a lışa n b ir y ap ıt t a b ile “M u r r ay Ke m p t o n ’u n R o o se v e lt iç in y a z d ığı k a sid e n in t am y e r in i b u ld u ğ u n d a n sö z e d ilm e k t e d ir .9 R e agan d ö n e m in d e fan t azile r in , R o o se v e lt d ö n e m in d e k i ir t ifasın a t ü m ça b a la r a r a ğ m e n y ü k se lt ile m e d iğin i gö r m e k t e y iz. 146 E V C E P H E Sİ Bat ı d e m o k r a sile r in in siy asî v e iç t im ai t ar ih i, fo r m e l m e k a n iz m a n ın ç ar k la r ın ın iş y a p m a k iç in d e ğil d e b o şa d ö n m e sin i sa ğ la m a k için h ar can a n ça b ala r ın b e lge le r i ile d o lu d u r . H e d e f, p o lit ik a n ın o lu şm a sın d a h alk ın e t k isin i sıfır lam ak t ır . P o lit ik o r gan iz asy o n lar ın , işç i b ir lik le r in in , b ü y ü k se r m ay e ile o r t ak ça lışan m e d y a k u r a m la r ın ın , b i r e y le r i b ilgile n d ir e n d iğe r k u r a m la r ın o r t a k la şa k u r d u k lar ı ağın d ışın a, b ir e y le r in d ü şe b ilm e si, d ü z e n e t e r s d ü şe n y o llar t u t a b ilm e si im k ân sızd ır . Bir fe r d in h izay a ge lm e si, h a p ı y u t m a sı iç in t e le vizy on iz le y icisi o lm a sı y et er lid ir . H alk ın cid d i işle r d e n u z a k t u t u lm ası, d o lay ısıy la e ge m e n le r in in c an ın ın sık ılm a m a sın ı sa ğ la m a k iç in y ap ıla ca k işle r d e n b ir i; se çim le r i, b a y r a k gib i; gö r e v i p ar la m e n to aç ıp h ü k ü m e t in p r o gr am ın ı ü st e lik an lam ak ih t iy ac ın d a b ile o lm ad an o k u m an ın ö t e sin e ge çm e y e n İn gilt e r e Kr a liç e si gib i se m b o lik figü r le r d e n b ir in i t er cih e t m e o la y ın a in d ir ge m e k t ir .10 Eğe r se ç im le r Kr a liç e ’y i ge le ce k d ö r t y ıl iç in se ç m e v ey a se ç m e m e m e se le sin e in d ir ge n e b ilir se y at ır ım lar ı v e d iğe r ö n e m li m e se le le r le ilgili k ar a r lar ı v e r m e g ü c ü n ü v e siy asî v e id e o lo jik sist e m le r in k o n t r o lü n ü e lin d e b u lu n d u r a n ö z e l se k t ö r , ö z gü r t op lu m la r d a b u lu n u lm a sı k aç ın ılm az o lan ge r ilim in e lin d e n , b a sk ısın d a n , r a h at sız e d ici v ar lığın d an k u r t a r ılm ış d em ek t ir . D e m o k r a sin in b a şar ılı o lm a m a sı iç in alm an t e d b ir le r in so n u ç v e r m e si, t e lk in sist e m in in v az ife sin i h ak k ıy la y ap m asıy la, lid e r i h aşm e t ve o t o r it e ile d o n a t ıp h alk ı h a r e k e t siz k ıla b ilm e k için ge r e k li illü zy o n lar ı sa h n e le m e siy le m ü m k ü n d ü r . M o d e r n , ça ğd a b u gö r e v i y e r in e ge t ir m e n in y o llar ın d a n b ir i b izi u z ak t a n id ar e e t sin d iy e se ç 147 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL t iğim iz k işile r in p u t la şt ır ılm a sı, h ak k ın d a ö v gü le r d ü z ü lm e sid ir . R e agan ü z e r in e d ü z ü le n h ik ay e le r ik t id ar a ge l d iği ilk gü n d e n it ib ar e n m e d y a ar acılığıy la p a z a r la n d ı v e b u n la r ın t am am ın ın ge r ç e k d ışı o l d u ğ u k an ıt lan d ı. P o p ü la r it e si b e lir li b ir b a n t iç e r isin d e k ald ı; n e ü çt e b ir in alt ın a d ü şt ü , n e ü ç t e ik in in ü st ü n e çıkt ı. Ek o n o m iy e b a k ış aç ısı n e d e n iy le n e K e n n e d y ’n in v e n e d e Eise n h o w e r ’in p o p ü la r it e sin e h iç u la şa m a d ı. G e o r ge Bu sh , c u m h u r b a şk a n lığın a ad ay lığın ı k o y m u ş p o lit ik a c ıla r iç e r isin d e p o p ü la r it e si en d ü şü k o la n k im se y d i. Se çim so n r a sı d u r u m d e ğişt i. Ü ç h aft a iç e r isin d e p o p ü la r it e sin i % 7 6 ’ya y ü k se lt t i. Bu sev iy e y i R e agan h iç y a k ala y am am ışt ı.11 İk t id ar ın ın o n se k iz in c i h a ft a sın d a k i p o p ü la r it e si, Re- a ga n ’m k ay d e t t iği e n y ü k se k p u a n ın ü st ü n d e y d i. R e a gan ’m b u k a d a r ç a b u k u n u t u lm a sı, k e n d isin e v e r ilm iş o lan r o lü n n e o ld u ğu n u b ile n le r iç in h iç d e şa şır t ıcı d e ğild i. R e agan d ö n e m in d e d e m o k r a sin in o lab ild i ğin c e ask ıy a alın m ış o lm a sın a r a ğm e n h alk ın k o n t r o lü z a m a n z am an e ld e n k aç ır ıld ı, ik t id ar ın g ü c ü n ü n k e y fin i sü r d ü r e b ilm e sin d e n ice t a t sız lık la r o r t ay a çık t ı. R e agan y ö n e t im i b u p r o b le m le r i ik ili b ir st r a t e ji ile k a r şıla d ı. Ö n ce H alk D ip lo m a sisi D air e si k u r u ld u . Bu b i r im , A m e r ik a n t ar ih in in şa h it o ld u ğu en m ü k e m m e l k u r u m la r d a n b ir t an e si. O r ga n iz asy o n u it ib ar ı ile ge r çe k t e n m ü k e m m e l o lan b u b ir im n iy e t i it ib ar iy le h iç d e ö y le d e ğild i. A m aç la r ın d an b ir i Sa n d in ist a lar ı cin t u t m u şt a n b e t er e t m e k , b ir b a şk a sı ise O r t a A m e r ik a’n ın t e r ö r ist d e v le t le r in e v e r ile n d e st e ği o r gan iz e e t m e k t i. H alk ın g ö r ü ş le r in in , d ü şü n c e le r in in d e v le t eliyle b içim le n d ir ilm e si A BD y asa la r ın a ay k ır ıd ır . Ya salar a ay k ır ı o lan b u e y le m 148 E V C E P H E Sİ le r Ko n gr e t a r a fın d a n t e sp it e d ilm iş, fak at ü z e r in e gid il m e m işt ir . A m aç la r ın d a n b ir i, d ü şm a n b ild ik le r in i “m u h a sa r a ” alt ın d a t u t m ak o lan gü ç lü ve m ü t e c a v iz b ir d e v le t y ö n e t im i için ge r e k li gö r ü le n y asa d ışı b u faaliy e t le r i h o şgö r ü ile k ar şılam ak . İ k in c isi giz li o p e r a sy o n la r ı o g ü n e k a d a r gö r ü lm e m iş b ir se v iy e y e y ü k se lt m e k t i. H alk ın h o şn u t su z lu ğu b u giz li o p e r a sy o n la r ın h an gi d ü z e y d e se y r e t t iğin i gö st e r m e y e k âfi gelir . G iz li o p e r asy o n la r d an y aln ız ca h alk ın h ab e r i y o k t u . M e d y a ve Ko n gr e o lu p b it e n le r d e n h ab e r d ar id i, h a b e r d a r d e ğilm iş gib i r o l k e sm e k t e y d i. Bir ö r n e k v e r e lim : A ğu st o s 1 9 8 7 ’d e O r t a A m e r ik a ü lk e le r i ile v ar ılan b a r ış an laşm alar ın ın d ah a m ü r e k k e b i k u r u m a d a n R e agan y ö n e t im i Ko n t r ala r a y ap t ığı a sk e r î y ar d ım ı ü ç k a t m a çıkar-d ı; gü n d e b ir k e z y a p ılm a sı o lağan laşm ış y ar d ım u ç u şla r ın ı k at lad ı. M e d y a v e Ko n gr e y ap ılan lar ı gö r m e z lik t e n ge ld i. W ash in gt o n , işb ir lik ç isi y er el sila h lı gü ç le r i ist im ü z e r in d e t u t m ak , b a r ış an la şm alar ın ı işle m e z h ale ge t ir m e k iç in b ü y ü k ç ab ala r sar fe t t i. N ik a r a gu a h alk ın ın b e y n in e San d in ist a lar v ar o ld u k ç a h u z u r lar ı o lm ay ac ağı ge r çe ği çivi gib i çak ıld ı. Sa n Salv ad o r c iv ar ın d a k i ask e r î t e sisle r d e n b ir i o lan I lo p a n go h av a ü ssü n d e n N ik a r a gu a iç in d e b u lu n an Ko n t r a lar a CIA ar ac ılığıy la ge r ç e k le şt ir i le n y ar d ım u ç u şla r ı ö n ce ilgili m e r ciler e r ap o r , so n r a d ü n y an ın gö z ü ö n ü n d e isp a t e d ild iği h ald e Ko n gr e ve m e d y a “d u y m ad ım ; gö r m e d im ; sö y le m e d im ” h av asın ı sü r d ü r m e y i t er cih etti. E k im 1 9 8 6 ’d a A m e r ik a n p ar a lı a s k e r le r in in v u r u lm a sın d a n v e m ızr ağın çu v ald a sa k la n m asın ın ar t ık o la n a k sız h ale ge lm e sin d e n so n r a “H ase n fu s y o lu ” n ih ay e t k a m u o y u n a d u y u r u ld u . Ve b ir - ik i h af 149 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL ta iç e r isin d e ö r t b as e d ild i.12 G e r e k m e d y a ve ge r e k se Ko n gr e , n a sıl o lu p d a “Yö n e t im in v e Ko n gr e ’n in N ik ar a gu alI asile r e ve O r ta A m e r ik a’d a k i b ar ış ça b alar ın a y ar d ım ” k o n u su n d a an la şab ild ik le r in i, Bu sh y ö n e t im i ile li b e r alle r in b u n o k t a d a h an gi ak la u y u p u z laşt ık lar ın ı an la m az lık t an ge ld i. Bu ç o k açık , b ir çe lişk i id i: “Bar ışa d e st e k v e r e n çab alar ,” y ar d ım ın ö n ü n d e b ir e n ge l o lu ş t u r m a k t ay d ı. T im e s i n e d it ö r le r in d e n b ir i; e d it ö r le r in c o şk u y la alk ışla d ığı an laşm an ın ; A BD ’n in çık ar lar ıy la u z la şa n “b ö lge se l p a k t ”ı ih lal e t t iğin i ü z ü n t ü y le aç ık la m ak t ay d ı. D an ie l O r t e ga b u ge lişm e le r i şu t ar ih i ge r ç e ği b ir k e z d a h a d ile ge t ir e r e k y o r u m lam ak t ay d ı: “G ü çlü o lan , b a şk a la r ın ın ist e k le r in i h iç d ik k at e alm ad an k e n d i b ild iği gib i d a v r an ır v e b u n u h a k b ilir .”13 U y gu lam a t e k d ü z e d ir ; m e d y a ald ığı e m ir d o ğr u lt u su n d a gö r e v in i ifay a d e v am e t m e k t e , “O r ta A m e r ik a b a r ış ç a b ala r ın ın ” ABD t ar a fın d a n d e st e k le n e n silah lı gü ç le r e y a p ıla n y a r d ım lar ın “İ n sa n î” y ar d ım o lar a k n it e le n d ir ilm e sin in h içb ir st an d ar d a gö r e m ü m k ü n o lm ad ığı ge r çe ğin i b u ge r çe k u lu sla r a r a sı k u r u lu şla r ın t e sp it le r iy le sa b it k ılın m ış o lu n m asın a r ağm e n gö r m e z lik t e n ge lin m e k t e d ir : Yap ılan y ar d ım lar ın İn sa n î b o y u t t a n y o k su n b u lu n d u ğ u n u n t e sp it i A m e r ik a lı y e t k ilile r in can ın ı sık m ış, b u m e se le y i u z u n sü r e ağız lar ın a alm am ışlar d ır . T i m es'd a n . alm an b u cü m le d e k i ç e lişk i so n d er ece b e lir gin v e a p a ç ık o r t ad ad ır : W ash in gt o n v e m e d y a t ar afın d a b ir k aç ay iç e r isin d e h ad ım e d ile n A ğu st o s 19 8 7 t ar ih li Esq u ip u la s II A n t la şm a sı’n a m ı, m e d y an ın h ar ar e t li d e st e ğin in - d e y ar d ım ıy la Ko n gr e v e y ö n e t im in işle m e z h ale ge t ir d iği M ar t 19 8 8 t ar ih li Sa p o a A t e şk e s A n t la şm a sı’n a 150 E V C E P H E Sİ m ı; y o k sa m u t a d o ld u ğu ü ze r e ge n e m e d y an ın d e st e ği ile y ö n e t im ve Ko n gr e ’n in alt ın ı o y d u ğu O r ta A m e r ik a d e v le t b a şk a n la r m c a im z alan an Şu b at 1 9 8 9 t ar ih li a n t laşm a y a m ı u y ac ağım ız b e lli d eğild ir . G e r çe k le r o r t ad ad ır ve k av r an m a lar ı so n d e r e ce k o lay d ır . O r ta A m e r ik a d e v let b a şk a n la r m m Şu b a t 1 9 8 9 ’d a y ay ın la d ık lar ı d e k lar a sy o n , A ğu st o s 1 9 8 7 t ar ih li a n t la ş m ay ı ABD h ü k ü m e t le r in in ve m e d y an ın ih lal k o n u su n d a gö st e r d iği b a şa r ın ın b ir t e za h ü r ü id i. Bir an t laşm an ın h e r ik i t ar afa d a y ü k le n m e si o lağan y ap t ır ım lar ın d a n ABD m u a f t u t u lu y o r d u . A BD ’n in ç ık ar lar ın a h izm e t e d e n t e r ö r ist d ev le t le r in faaliy e t le r in e d e v am e t m e si h o şgö r ü ile k a r şılan m a k t a, E sq u ip u la s II A n la şm a sı’m n ge r e k le r in i y e r in e ge t ir m e y e ça lışan N ic a r a gu a ’y a t ü r lü gü ç lü k le r çı k ar ılm ak t ay d ı: ABD v e o r t ak la r ın a; alt ın d a im z alar ı b u lu n an h er an t laşm ay ı ih lal e t m e h ak k ı t an ın ıy o r d u . A BD ’n e v e r ile n b u k ap it ü la sy o n a r a ğm e n an t laşm a, E s q u i p u l a s II A n t l a şm a sı ’n m 5 . m a d d e si n d e d ile g e t ir ile n t a le p le r in , b ö l g e d e y e r a la n v e y a a lm a y a n d e v le t le r in a ç ık ç a v e y a g i z lic e d ü z e n si z k u v v e t le r e (K o n t r a l a r ) v e y a a y a k la n m a la r a y a r d ı m etm em e; e d i y o r l a r sa d erh al d u r d u r u lm a la r ı, bu d o k ü m a n ın a m a ç l a r ı ile b a ğ d a şı r İ n sa n î y a r d ı m l a r d ı şı n d a k i h e r t ü r lü a r k a ç ı k m a n ı n y a sa k l a n m a sı y o l u n d a k i i st e k l e r i k e sin b i r d ille t e k r a r la n m a k t a d ır . Bö y le ce K o n t r a la n n ve aile le r in in N ik ar agu a iç e r isin d e y e n id e n ik am e t e t ab i t u t u lm ala r ı, h ar e k e t siz k ılın m a lar ı v e m ü m k ü n se k e n d i öz t o p r a k la r ın a d ö n m e le r i ö n gö r ü lm e k t e y d i. E sq u ip u la s IFn in at ıft a b u lu n d u ğu m u z m ad d e si, b ar ış için o lm az sa o lm az b ir e le m an ın , K o n t r a lar a v ey a y er el ge r illa k u v v e t le r in e aç ık vey a gizlice y ap ı 151 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL lan h er t ü r lü ask e r î, lo jist ik , p r o p agan d a am aç lı y ar d ım ın d u r d u r u lm a sı o ld u ğu n u b elir t m e k t e d ir . M ar t 19 8 8 t ar ih li Sap o a A t e şk e s A n t la şm a sı d a ay n ı gö r ü şle r i t e k r a r la m ak t ad ır : A m e r ik a D e v le t le r i O r ga n iz asy o n u n u n G en e l Se k r e t e r i a n laşm an ın işle r lik k az an m a sın a ö n ay ak o l m ak la gö r e v le n d ir ilm işt ir . ABD K o n gr e si’n in an laşm an ın ih la li m ah iy e t in d e k ar a r lar alm ası ü ze r in e G e n e l Se k r e t e r in G e o r ge Sh u lt z ’a y az d ığı p r o t e st o m e k t u b u h asır al t ı e d ilm iş, b a sın t a r a fın d a n gö r m e z lik t e n ge lin m işt ir . Bir t ar aft an b a r ış ça b alar ın ı, öt e t ar aft an d a b a r ışın alt ın ı o y m ay a y ö n e lik ç ab alar ı v e b u fiille r in faille r in i ay n ı p o t a içe r isin d e e r it e r e k so n u ç alab ilm e k ise m ü m k ü n o lm a m ışt ır .14 M e d y a v e Bat ılı e n t e le k t ü e l çe v r e le r gö z le r in in ö n ü n d e ge r ç e k le şe n r e z illik le r e gö z le r in i k a p am ışlar , sa n k i t ot alit e r b ir y ö n e t im alt ın d a se sle r i k ısılm ış; k ale m le r i k ır ılm ış in sa n la r gib i d avr an fn ışlar d ır . O y sa k e n d ile r in i k o r k u t an h e r h an gi b ir ö ge m e v cu t d e ğild ir ; y an i m a ze r e t ler i y o k t u r : G e ç m işt e o ld u ğu gib i b e d e l fu k ar a n ın can ı; fu k ar an ın m alı ile ö d e n m işt ir . Tem el ilk e şu d u r : H e r n e, gü ç lü v e im t iy azlıla r ın t a le p le r i ile u y u m iç e r isin d e d e ğilse y o k e d ile ce k t ir - y o k sa y ılacak t ır . Bu n e d e n le d ir k i b ir y an d an E sq u ip u la s II A n t la şm a sı’m o n ay lar k e n , ö t e y an d a n ih lal e t m e k m e se le o lm am ak t ad ır . Ayn ı k ad e r i M ar t 1988 t ar ih li at e şk e s a n t laşm a sı d a p ay la şm a k t ad ır : A BD ’n in gö n lü o lsu n d iye k e sile b iç ile k u şa ç e v r ilm iş Şu b a t 1989 t ar ih li ve O r ta A m e r ik a’y a b a r ış ge t ir m e y i h e d e fle y e n a n t laşm a n ın b a şı n a ge le ce k le r d e ay n ı o lacak t ır . H ü k ü m e t ile m e d y an ın işb ir liği y a p ıp b a r ış sü r e cin in alt ın ı o y m a sın ın ge r isin d e y at an ge r ç e k le r o r t ad ad ır . Ni152 E V C E P H E Sİ k a r a gu a , ü lk e iç in d e d ü şü k se v iy e li t e r ö r ist sald ır ılar ın ve sın ır lar ın d a ise k o m şu lar ın ın t e h d id i alt ın d a t u t u lm a lıdır . Bö y le c e p e k sın ır lı k ay n a k lar ın ı ü lk e sin in b e lin i d o ğr u lt m ak ; ABD k ay n a k lı şid d e t h ar e k e t le r in e so n v e r e b ilm e k iç in k u lla n m a sın a fır sat v e r ilm e m iş o lu n m ak t a dır. Bu ar ad a: u lu sla r ar ası d e n e t çile r in e lin e N ik ar a g u a ’d a d e m o k r a si o lm a d ığı, in sa n h a k lar ın ın ih la l e d ild i ği y o lu n d a y ak ın ıp sızla n m ala r ı iç in fır sa t v e r ilm iş o l m ak t ad ır . Ve t im sah ın gö z y a şlar ı, n a m lu n u n u c u n d ak i ü lk e y e at e ş iç in av cıy a y asal d ay an ak sağla m ak t ad ır . Ay n ı t e zgâ h ı P e n t ago n d a açm ak t ad ır . Em r i alt ın d a k i y er el silah lı gü çle r i, sa v u n m a sız h e d e fle r in y e r le b ir e d ilm e si iç in k u lla n m ak t ad ır . D ışişle r i Ba k a n lığı v e lib e r al gü v e r cin le r d e ay n ı t e zgâh ın ak t ö r le r i ar asın d ad ır . O A S’m G e n e l Se k r e t e r i H o r acio A r ce k ad ar b a sın t a r a fın d a n ö n e m se n e n b ir Ko n t r a it ir afç ısı, “b ar ış sa v a şç ıla r ı” v e “d e m o k r a t la r ” gib i ifad e le r in an ca k e ğit im gö r m ü ş sın ıflar ar a sın d a ge çt iğin i sö y le m işt ir . Ko n t r alar b a sın t ar afın d an N ik a r a gu a h ü k ü m e t in d e n d ah a fazla b e n im se n m işle r d ir ., A r ce ise far k lı b ir m u am e le gö r m ü şt ü r . A slın a ih an e t in d e n k ısa b ir sü r e so n r a 1 9 8 8 ’in so n la r ın d a b ir sö y le şi e sn a sın d a Ar ce b a z ı ö n e m li it ir aflar d a b u lu n m u şt u r . Bir le şik D e v le t le r ’in gü n e y in d e b u lu n an b ir ask e r î h av a ü ssü n d e e ğit im gö r d ü ğü n ü , ad ı y ar d ım k u r u lu şu o lan fak at ge r çe k t e Ko n t r ala r a sila h sa ğla m a k la gö r e v li o lan A ID ’d e (A ge n cy fo r In t e r n at io n al D ev e lo p m e n t ) gö r e v y ap a n CIA m e n su p lar ın ı ism e n t an ıd ığı n ı, T e gu cigalp a’d a k i ABD e lçiliğin in b u am aç d o ğr u lt u su n d a n asıl k u lla n ıld ığın ı, H o n d u r a s o r d u su n u n Ko n t r a ask e r î faaliy e t le r i için h ab e r alm a ve silah t ale p le r in in n a1 53 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL sil k ar şılan d ığın ı, So v y e t y a p ım ı silah lar ın El Salv ad o r ’da ge r illalar a CIA ar ac ılığıy la n a sıl u laşt ır ıld ığın ı; d ah a so n r a b u silah lar ın b ö lge y e K ü b a v e N ik a r a gu a ’n ın y ap t ığı a sk e r î y ar d ım ın d e lili o la r a k su n u ld u ğu n u , an lat m ışt ır : A r ce, sö z le r im şö y le sü r d ü r m ü şt ü r : “Ç o k say ıd a o k u la , sa ğlık m e r k e zin e ve b e n z e r i y e r le r e sald ır ılar d ü ze n le d ik . N ik a r a gu a h ü k ü m e t in in k ö y lü le r e so sy al h iz m e t gö t ü r m e sin e , p r o je le r in i h ay at a ge ç ir m e sin e fır sat v e r m e d ik . An a fik ir d e b u y d u .” G e lişm e le r , ABD ’n in ö z e n li ç a b ala r ın ın ü r ü n le r in i t o p la d ığın ı gö st e r m e k t e d ir . N ik a r a gu a ’yı d e m o k r a t ik b ir d ü ze n k u r m ay a m e c b u r b ır a k m a k için y ap ılan lar ı, y an i t er ör le ve e k o n o m ik m ü e y y id e le r le gır t lağın a o t u r m ay ı, Ko n gr e ’n in ve m e d y an ın gü v e r c in le r in in b e n im se d iğin i b iliy o r u z . Bu n u n an lam ı, N ik a r a g u a ’n ın , A BD ’n e gö b e k t e n b ağlı o lan ve sır f b u n e d e n le b ile “d e m o k r a t ” o la r a k v asıflan d ır ılm ay a lay ık b u lu n a n z e n gin t ü cc ar lar ın ın v e b ü y ü k t o p r a k ağalar ın ın y ö n e t im i e lin e ge çir e n e k a d a r r ah a t h u zu r gö r m e y e ce ğiy d i d i.15 N ik ar agu a ele ge çir ilir se d iğe r ü lk e le r in W ash in gt o n ’u n d e n e t im i alt ın a a lın m a sı u ğr a şın d a b ir d e st e k d a h a k a z an ılm ış o lac ak , A BD ’n in ask e r î ve ik t isa d i ç ık ar la r ın a h izm e t t e k u su r e d e n le r in b o y u n u n ö lç ü sü n ü n alın m a sı d ah a b ir k o la y laşa c a k t ı. Bir h ü k ü m e t y er el d ü şm a n ı ile y an i k e n d i ü lk e sin in in sa n la r ı ile b aşa ç ık a m a y ac a ğın ı an lad ığın d a giz li t e r ö r ist faaliy et le r e , b a sk ı y ö n t e m le r in e b aşv u r u r . R e agan d ö n e m in d e y aşan an lar , b u t ü r faa liy e t le r in e ğit im gö r m ü ş se ç k in le r ar asın d a b a şa r ılı so n u ç la r v e r d iğin i gö st e r m e k t ed ir . Ç o k sa ç m a b ile o lsa p ar t i ç iz gisin in b e lir le d iği t e m e l p r e n sip le r d e n sa p m a o lab ile ce ğin i d ü şü n m e k b ey154 E V C E P H E Sİ h u d e d ir . Bir ö r n e k v e r e lim : El Salv ad o r v e G u at e m a la’n ın se çim le iş b a şın a ge lm iş b a şk a n la r ı var. O y sa N ik a r a g u a ’n ın d u r u m u far k lı: A BD ’n in h o şn u t o la c a ğı c in st e n b ir se ç im y ap m am ış. 1 9 8 4 se ç im le r i n ice sa y gın çevr e t a r a fın d an b e ğe n iy le k ar şıla n d ıy sa d a W ash in gt o n ’u n o lu r u n u alam am ışt ır . T ot alit e r b ir d ik t at ö r lü k t ü r . G ö r ü n ü ş, p r o p agan d an ın h alk ar a sın d a d ah a az e t k ili o ld u ğu n u gö st e r m e k t e d ir . 1 9 6 0 ’lı y ıllar d a e st ir ilm e y e b a şla n a n v e ge n e l k ü lt ü r v e m o r a l b a z ın d a d e r in lik v e ge n işlik k a z a n d ır m a am ac ın a y ö n e lik b u lu n a n r ü z gar la r ın , b u ü lk e le r in ar zu lar ın ı sü p e r gü çle r e k a b u l e t tir e ce k h ız v e h ac m e u la şm a sın ı u m m a k iç in y e t e r in ce ge r e k çe b u lu n d u ğu k a n ısın d ay ım . 3. E k o n o m i Y ö n e t im in in B a şa r ı sı P e k ge n iş b ir se çk in le r sın ıfı t ar afın d an o n ay lan an p o li t ik p r o gr a m , R e agan d ö n e m in d e h ay at a ge çir ild i. 1 9 7 0 ’l i y ıllar d a b ü y ü k şir k e t le r in k âr lar ın ın ar t ır ılm asın ı v e gi d e r e k d ü z e n i b o z u la n d ü n y ay a b ir çe k i- d ü ze n v e r ilm e si n i ar zu lay an p e k ç o k b ir im m e v cu t id i. Ü lk e için d e a sk e r î Ke y n e sy e n e n st r ü m an lar ı cö m e r t çe k u lla n a n ABD , d e v le t k ap it a liz m i gü c ü n ü n k ay b o lm asın a p ar ale l o lar a k “b ü y ü k t o p lu m ” p r o gr a m lar ı ile ö n e m li in sa n la r ın çık ar lar ın ı u z laşt ır m a h u su su n d a zo r lan m ay a b aşlam ışt ır . Ü l k e d ışın d a , h a n gi k ılıfla ö r t ü lm e y e ça lışılır sa ça lışılsın , y ak ıp - y ık m a v e t e r ö r e y le m le r i t ü m şid d e t iy le sü r d ü r ü l m ü şt ü r : Ü lk e için d e fu k ar an ın m alı z e n gin e ak t ar ılm ış, so sy a l gü v e n lik k u r u m la n iğd iş e d ilm iş, işç i se n d ik alar ı sık ışt ır ılm ış, ü cr e t le r b u d an m ış; P e n t ago n ar acılığıy la 155 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H A YA L ile r i t e k n o lo jile r d e st e k le n m iş, n ice z am an d ır o ld u ğu gi b i e k o n o m ik ge lişm e n in v e t e k n o lo ji lid e r liğin i sü r d ü r m e n in ça r e si b u m e cr ad a ar an m ışt ır . 1 9 7 0 ’li y ıllar d a se ç k in le r in ca n ın ın çe k t iği b u t asar ım lar C ar t e r t a r a fın d a n b ir p la n h alin e ge t ir ilm iş, R e agan d ö n e m in d e ise u y gu lam ay a k o n u lm u şt u r : A sk e r î h ar ca m alar , sö z ü n ü e t t ik le r im iz ar a sın d a e lb e t t e v ar d ır ve en b a şt a ge le n le r ar asın d ad ır . Yö n t e m , e n flasy o n u d ü şü r m e k için ü lk e y i d e r in b ir d u r gu n lu ğa sü r ü k le m e k , b ir lik le r i z ay ıflat m ak , ü cr e t le r i k ısm a k v e o n d a n so n r a b ü t çe aç ık lar ı p a h a sın a ile r i t e k n o lo jiy e p ar a a k t ar m ak ve d ü n y an ın aln ın ın o r t asın a y u m r u ğu in d ir m e k t i. Se çile n p o li t ik ala r u y u m içe r isin d e y d i. Se r b e st t icar e t sö y le m le r i, k ö şe y azılar ı v e t ık a b a sa m id e le r in d o ld u r u ld u ğu y e m e k le r d e n so n r a y ap ılan k o n u şm a la r iç in t at lı b ir m alz e m e o lm a k la b e r a b e r p o lit ik k ar a r lar ı a lan lar ın u m u r u n d a d e ğild i. T ar ih A BD ’n in d e ar alar ın d a o lm a k ü ze r e ge liş m iş v e e n d ü st r ile şm e sü r e ç le r in i t am am lam ış p e k ço k e k o n o m in in , işin e ge ld iği n o k t a d a k o r u m a c ı t e d b ir le r in e n ac ım a sız ın a b ile b a şv u r m a k t a n ç e k in m e d ik le r in i g ö s t e r m e k t ed ir . En b a şa r ılı e k o n o m ile r , d e v le t in k o r u y u cu k an at lar ı alt ın d a p ala z la n a n e k o n o m ile r d ir . Ja p o n y a böyled ir , sa n a y isi d e v le t t ar afın d an d e st e k le n e n A lm an y a b öy le d ir . Bir le şik D e v le t le r in d ü n y a m in d e r le r in d e gü r e ş t u t a n ik i se k t ö r ü , ad ıy la sö y le r se k se r m ay e y o ğu n t ar ım k e sim i v e ile r i t e k n o lo ji e n d ü st r isi d e v le t t ar afın d an d e s t e k le n m e k t e , k e n d ile r in e p a z a r b u lu n m ak t a d ır . W a l l St reet Jo u r n a V m t e sp it in e gö r e b ü t ç e aç ığın ın se b e p le r in d e n d e ik isid ir b u ik i k e sim . So sy a l G ü v e n lik sist e m i b u aç ık lar ın k a p a n m a sın d a , fu k a r a d a n 156 z e n gin e k ay n a k E V C E P H E Sİ ak t ar ım ın d a, b ir ar aç o lar a k k u lla n ılm ak t a d ır . F r a n co M o d iglian i v e R ob er t Solow , d e v le t in b ü t ç e sin in b u k a y n a k t a n e lin i ç e k m e si d u r u m u n d a 50 m ily ar d o lar d ah a faz la a ç ık v e r e ce ğin i ile r i sü r m e k t e d ir .16 Sağcı m ilit e r Ke y n e sy e n le r d e so n d e r e c e k o r u m acıd ır lar . Yü k se k t e k n o lo ji ü r ü n le r in in “sa v u n m a ” b a h a n e si ile d e v le t çe ga r a n t i e d ilm iş p az ar lar d a k e y if sü r m e sin d e n p e k k e y if alır lar . R e agan v e y a n d a şla r ı y ar ıile t k e n le r le ilgili ar aşt ır m a v e ge lişt ir m e faaliy e t le r in i y ü r ü t m e am ac ıy la P en t ag o n ’a d ay alı b ir k o n so r siy u m o lu şt u r d u . Ja p o n y a ’d a g ö r ü le n d e v le t - şir k e t işb ir liğin in ö r n e k alın m asın ı, p la n la r ın b u d o ğr u lt u d a h az ır lan m a sın ı ist e d i. Yon ga v e b ilgi sa y a r t asar ım ı; sü p e r ile t k e n le r , ge lişm iş t e le v izy o n lar ve ile r i t e k n o lo jin in d iğe r sa h a la r ı ile ilgili ar aşt ır m a v e ge lişt ir m e faaliy e t le r in e h ız v e r ild i. Yıld ız Sav aşla r ı fan t e z i sin d e n , h alk ın y ü k se k t e k n o lo jiy e y ap ılan p ar a t r an sfe r le r in e k a r şı çık m asın a e n ge l o lm a k için y ar ar lan ıld ı. Ya p ıla n ar aşt ır m alar d an t icar î b o y u t u o lan so n u ç la r e ld e e d ilm e si d u r u m u n d a h e m e n b u n la r “ö ze l gir işim le r ”in h iz m e t in e su n u lu y o r d u . R e agan ’m it h alat a ge t ir ild iği k ı sıt la m a lar ın t u t ar ı, k e n d isin d e n ö n ce ge le n alt ı b a şk a n ın ge t ir d iği k ısıt lam alar ın t o p la m ın d a n d a h a ziy ad e id i. Ko t alar d ü şü r ü ld ü . Ko r u m a d u v ar la r ı % 1 2 ’d e n % 2 4’e çık a r ıld ı. Bu n lar R e agan t ü r ü , “m u h a fa z a k â r lık ”m su y ü z ü n e v u r an y an sıla m a la r ı id i.17 Bu p o lit ik a la r ın so n u ç la r ı 1 9 8 0 ’li y ıllar ın o r t alar ın d a k e n d in i b e lli e t m e y e b a şlad ı; se ç im le r in y ap ılm asın a az b ir z a m a n k ala ise le şin t a m a m ı k ar ay a v u r m u şt u . K e m p e r F in an c ial Se r v ic e s’d a g ö r e vli D av id H ale, ik t isat ç ıla r v e işad a m la r ı ar asın d a y ay gın b ir k a b u l gö r en şu gö r ü şü d ile ge t ir m e k t e y d i: “P e k az 157 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL b a şk a n , Başk an Bu sh ’u n d e v r ald ığı k a d a r k ar a n lık b ir e k o n o m ik m ir asın y ü k ü n ü n alt ın a gir m işt ir .” R e agan d ö n e m i so n a e r e r k e n ü lk e b ir b a şt a n ö t e k in e ad e t a k ır m ızı m ü r e k k e p le b an y o y a p m ış gib i id i.18 F e d e r a l b ü t ç e d e b ü y ü k aç ık lar v ar d ı. D ü n y an ın b o r ç v e r e n en b ü y ü k ü lk e si, d ü n y an ın en b ü y ü k b o r ç lu ü lk e si d u r u m u n a d ü şm ü şt ü . Yetm iş se n e d e çık ılan z ir v e d e n R e agan d ö n e m in d e h ızla aşağıy a in iliv e r m işt i. H ale ’in t ah m in in e gö r e 1991 se n e sin in so n u it ib ar iy le A BD ’n in d ış b o r ç lar ın ın t o p la m t u t ar ı b ir t r ily o n d o la r ı b u la c ak t ı: Bu n u n an lam ı o n se n e gib i k ısa b ir sü r e iç e r isin d e Bir le şik D e v le t le r d e n d ış ale m e b ir t r ily o n d o la r lık se r v e t in t r an sfe r e d ilm e siy d i ve ge r e k çe o lar a k d a “Sa n d in ist a la r ”ı gö st e r e n le r e in a n m ak o lası d e ğild i. Yat ır ım d e n ge le r i d e y ab an cı y at ır ım cılar ın le h in e o lm a k ü ze r e sa p m a la r gö st e r d i. Bir e y le r in ve k u r u lu şla r ın t a sar r u flar ın ın gay r ı safi m illi h asılay a o r an ı, ABD ‘t ar ih in in en d ü şü k se v iy e sin e d ü şt ü . 1 9 7 0 ’li y ıllar d a b ir e y se l z e n gin le şm e h ız ı y av aşlad ı. Ü cr e t le r ge r iled i. G e lir d a ğılım ı b o z u ld u . P ast ad a n z e n gin le r in ald ığı p ay ar t ar k e n fu k ar a lar ın p ay ı aza ld ı. Z e n gin le r , h ü k ü m e t in ö ğr e t m e n liği alt ın d a sp e k ü la sy o n d a n v e fin an sa l m an ip ü lasy o n la r d a n ç o k am a p e k ç o k p a r a k az an m a n ın y o l lar ın ı ö ğr e n d ile r . Yatır ım y a p m a k , iş y e r i a ç m a k e n ay ile re h as işle r d e n o ld u . “Bu gü n y at ır ım a ay r ılan p ar an ın o r an ı, 1 9 7 0 ’li y ıllar d a , y an i b o r ç alm ay a b a şla d ığım ız y ıl lar d a y at ır ım a ay r ıla n p a r a n ın o r a n ın d a n ç o k azd ır .” Bu t e sp it t e b u lu n a n Le st e r T h u r o w sö z le r in i şö y le sü r d ü r m e k t e d ir : “Bu gü n alm a k t a o ld u ğu m u z b o r ç la r ı ya v at an d aş yiyor , v ey a d a d e v le t ; alm an b o r ç la r y at ır ım a git m i yor. Bu n u n an lam ı, ile r d e y a şa m st an d ar t lar ım ız ın d ü şe 158 EV C E P H E Sİ ce ğin in k e sin o lm a sıd ır .” G e lişm iş y e d i ü lk e iç e r isin d e y at ır ım a ay ır d ığı p a r a n ın t o p lam ge lir in e o r an ın ın en d ü şü k o ld u ğu ü lk e A BD ’dir. M o d iglian i v e Solow , b u se v i y e n in t u t t u r u la b ilm e sin in b ile y ab an c ı y at ır ım cılar ın k at k ısıy la m ü m k ü n o lab ild iğin e işar e t e t m e k t e d ir . A sk e r î am aç lı ar aşt ır m a v e ge lişt ir m e h ar ca m alar ın ın fe d er al b ü t ç e iç in d e k i p ay ı 19 80 se n e si it ib ar iy le % 4 6 id i. Bu d e ğe r 19 88 se n e si it ib ar iy le % 6 7’e çık m ışt ır : A BD e k o n o m i sin i t ah r ip e d e n fak t ö r le r d e n b ir i d e b u d u r işte . Bu ve d i ğe r fak t ö r le r d ış t icar e t aç ığın ın b ü y ü m e sin e se b e p o l m ak t ad ır lar . Yat ır ım lar a y ö n v e r en zih n iy e t in d e ğişm e m e si d u r u m u n d a b u açık lar ı k a p at m a n ın im k ân ı o lm a y aca k t ır ,19 T ar ih in d e ilk k e z o lm ak ü z e r e G e n e r al A cco u n t in g O ffice ’e (G A O ) gid e n y ö n e t im t ar a fın d an b ır a k ı lan h az in e k o n o m ik t ab lo n u n cid d iy e t in i sa p t ay a n b ir ça lışm a y ap t ır ıp so n u ç la r ın ı y ay ın lad ı. R ap o r d a R e agan d ö n e m in d e y a p ıla n e k o n o m ik h at alar ın ö d e n m e si k a ç ı n ılm az fa t u r a sın d an ve çevr ey e v e r ile n z ar a r la r d an y an a y ak ıla sö z e d ilm e k t e d ir . A r a şt ır m an ın so n u ç la r ı ar asın d a e v siz le r in say ısın ın h ız la ar t m asın d an , y ar d ım k u r a m la r ın ın b ü t ç e le r in in h ızla aşın m asın d an , işç ile r in h ay at st an d ar t lar ın ın d ü şm e sin d e n , k ısa v ad e li çık ar u ğr u n a h ar c a n a n ge le ce ğin ge b e o ld u ğu t e h lik e le r d e n d e sö z e d ilm e k t e d ir . Yab an cı y at ır ım cılar ın sa y e sin d e v ar o lan b ir z e n gin lik gö n ü lle r e h o şn u t lu k lar v e r m e k t e y se d e b u ad am lar ın b u p ar a lar ı b a b a lar ın ın h ay r ın a ge t ir m e d ik le r i, gü n ü ge lin ce m isli m islin e ge r i ö d e t e ce k le r i d e gü n gi b i o r t ad ad ır . Z e n gin le r d u r u m lar ın d an m e m n u n d u r la r . V er giler d ü şü r ü lm ü şt ü r . C e p le r in d e k alan p ar a y ı h ü k ü m e t e b o r ç o lar a k v e r ip p ar a k az an m ak t ad ır la r . Yön et im , 159 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL v e r gi o lar ak alm ası ge r e k e n p ar ay ı faizli b o r ç ala r a k a l m ak t ad ır . Bö yle ce z e n gin d ah a z e n gin o lm a k t ad ır , y ö n e t im in b o r cu ar t m ak t ad ır : F e d e r a l m u r ak ıp lar , h ü k ü m e t in ö d e m e si k aç ın ılm az o lan , b u b o r ç la r ı b in le r in in ö d e y e ce ğin i v e o n lar ın b u c ü m b ü şt e n p ay alan lar ın d e ğil am a fu k ar a lar ın o lac ağım sö y le m e k t e d ir le r :20 N it e k im v e r gi m ü k e lle fle r i So sy al G ü v e n lik k u r a m la r ın ın h ü k ü m e t t a r a fın d an so y u p so ğa n a çe v r ile n b ü t çe le r in in t am ir i iç in y ar d ım a çağr ılm ak t ad ır . Z e n gin sın ıflar a v e La t in A m e r i k a ’y ı k a n gö lle r in e çev ir e n N e o - N az ile r e aç t ığı k r e d ile r d e n d ü n y an ın p a r a sın ı ç ık a r a n b an k alar ın , şe m siy e n in t e r s d ö n m e si ile iflasa sü r ü k le n m e le r in e e n ge l o lm a k iç in ge n e fu k ar alar a y ar d ım a ça ğır ılır sa h iç şa şm a m a k ge r e kir. D ev le t i y ö n e t e n le r e k o n o m ik t e d b ir le r alır k e n se çici d a v r a n m a k t a d ır la r . K ısa v a d e d e ç ık a r sa ğ la m a y a c a k o lan lar a ilt ifat e t m e m e k t e d ir le r . U z u n v ad e li d ü şü n m e m e k t e d ir le r . So sy al gü v e n lik sist e m in d e o r t ay a çık a n fi y a sk o b u zih n iy e t in d r a m a t ik b ir n et ice sid ir . H e m e n y a r ın çık ar t e m in e t m e y e ce k d iy e u z a k y ar ın lar a e r t e le n e n t e d b ir le r alt y ap ıd a; sa ğ lık v e e ğit im h izm e t le r in d e , çe v r e d e v e e k o n o m in in ge n e l y a p ısın d a k o lay t am ir e d ile m e y e c e k z ar ar lar a y o l açm ışt ır . En e r ji t asa r r u fu n u ö z e n d ir ic i t e d b ir le r in b a şın a ge le n le r , alt e r n at if e n e r ji k a y n ak la r ı ar am a gir işim le r in in b a şın a ge le n le r in ay n ı o l m u şt u r ; se r b e st p a z a n n b ü y ü lü elin in p e t r o l fiy at lar ın ı a şa ğı çe k e c e ği id d iasıy la b u y o ld a k i çab alar ın ö n ü t ık an m ışt ır : P e t r ol fiy at lan a slın d a A BD ’n in o r k e st r a şe fliği al t ın d a Su u d i A r ab ist an v e b ü y ü k p e t r o l şir k e t le r i t ar afın d a n b e lir le n m e k t e d ir . K o t a la r v e fiy at lar ; su y u n b a şın ı t u t m u ş o lan lar ın gö n lü n ü e d e c e k fak at b u ar ad a alt e r n a 160 E V C E P H E Sİ tif e n e r ji k ay n a k lar ı ar am ay a gay r isin i m e c b u r b ır a k m a y a c a k b ir se v iy e d e t u t u lm ak t ad ır . 19 82 d u r gu n lu ğu n u a şm a k için A BD ’n in b a sk ısıy la p e t r o l fiy at lar ı a şa ğı ç e k il m işt ir . G e r e k t iğin d e ge r e k li ay ar la m alar y ap ıla r a k y o la d e v am e d ilm ek t ed ir . G e r ç e ği y ak ala m a k y e r in e a b e sle i ş t iga lin ge t ir d iği y ığın la h at ay ı ge ç m işim iz d e gö r m e m iz o la sıd ır ve b u n lar ın b e d e lin i ö d e m e k ço ğu k e z ç o k z o r o lm ak t ad ır .21 R e agan y ö n e t im in in çe v r e sin in k o r u m a sın a k a r şı gö st e r d iği ilgisiz liğin u z u n v ad e d e ç o k v ah im so n u ç lar ı o lacak t ır . E k im 1 9 9 0 t ar ih in d e Bir le şm iş M ille t le r d e y ap ılan b ir k o n fe r a n sd a çevr e m e se le le r i b ilim se l o la r a k ele alın d ı. Bilim ad am lar ı so n asır d a d ü n y an ın sı c ak lığın ın ar tt ığın ı v e b u ar t ışın d e v am e t t iğin i d ile ge t ir d iler . G e r e k ç e si o lar ak fo sil y ak ıt lar ı göst e r d ile r . Bu g id i şin d ü n y a n ın so n u n u ge t ir e c e ğin d e n e n d işe e d e n b ilim ad am lar ı v ar d ı: P an e le k at ıla n A m e r ik a lı b ir b ilim ad am ı “ABD b a sın ın ın o r t a b ir y o l t u t t u ğu n u , m e se le y e ge r e k e n ö n e m i gö st e r m e d iğin i” sö y le d i. Bir İn giliz b ilim a d am ı ise şu gö r ü şt e y d i: “A m e r ik a’d a b ir k aç e k st r e m g ö r ü ş t ü m gü n d e m i k ap lıy o r . Sır ad a n laşm ış am a h e r k e si t e h d it e d e n t e h lik e le r ü z e r in d e d u r u lm u y o r : D ü n y ad a b u n u n b ir b a şk a ö r n e ğin in o ld u ğu n u sa n m ıy o r u m .” İk i y ü z k i şin in k at ıld ığı p an e ld e k i b ilim ad am lar ın d an h e m e n h iç b ir i, Bir le şik D e v le t le r d e b ü y ü k b ir ilgiy le k a r şıla n a n d o ğr u lu ğu şü p h e li am a ilgi çe k m e gü cü fazla gö r ü şle r e ilt ifat e t m e m e k t e y d i. New Y o r k T im e s at t ığa b a şlığın d a “ABD v e r ile r i, Isın m a T r e n d in i G ö st e r m e H u su su n d a Ye t e r siz K ald ı”, F o r b e s ise k ap ağın d a “Kü r e se l Isın m a P an i ği: Bir A şır ı R e ak siy o n Ö r n e ği” d e m e k t e y d i, T ele v izy o n lar ise b ilim ad am lar ın ın g ö r ü ş b ir liğin e v ar am ad ık lar ın ı, 161 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H A YA L h âl v e gid işin h iç d e fen a o lm ad ığın ı ç a ğr ışt ır a c ak t ar zd a y ay ın y ap m ak t a y d ı.22 İ n giliz b asın ı; ABD v e Ja p o n y a ’n ın b a sk ısı so n u c u BM siy a sî k o m it e le r in in b ilim ad am la r ı n ın t e sp it le r in i gö r m e z lik t e n ge lm e y i t er cih e t t ik le r in i y azd ı. T h a t c h e r ’m İn gilt e r e ’si b ile se r b e st p az ar fan t e z ile r in i b ir t ar afa b ır a k ıp in sa n lığı b e k le y e n fe lak e t in ö n ü n ü n b ir an ö n ce alın m ası iç in y a p ılm a sı ge r e k e n le r in d e r h al u y gu lam ay a k o n u lm a sın ı ist e d i. W ash in gt o n ’u ve ABD b a sın ın ı k e n d i so r u m lu lu k lar ıy la b a ş b a şa b ır ak t ı: A BD ’n in iz le d iği p o lit ik a h e r z am an k in in ay n ı id i; gü n ü k u r t a r m a k iç in ge le ce ği y ak m ak t a n çe k in m e m e k , z e n gin le r in çık a r lar ın a k e sin lik le d o k u n m a m a k .23 Ko n gr e t ar afın d an y a p t ır ıla n v e M ar t 1 9 8 9 ’d a y ay ın la n ın b ir r a p o r d a 1979 ile 1 9 8 7 ar asın d a aile b az ın d a ü lk e n in e n fak ir % 5 ’lik k e sim in ge lir in d e % 6’lık b ir az a lm a n ın , en z e n gin % 5’lik k e sim in in ge lir in d e ise % 1 1 ’lik b ir ar t m an ın ge r ç e k le şt iğin i o r t ay a k o y d u . Bu so n u ç la r ; h er t ü r lü ist a t ist ik î h at ad a n ar ın d ır ılm ış, t ar t ışılac ak y an ı b u lu n m a y a n so n u çlar d ı. Bir ey b a z ın d a ise e n y o k su l % 5’lik d ilim d e % 9 .8 ’lik b ir d ü şü $, e n z e n gin % 5’lik k e sim d e ise % 1 5 .6 ’lık b ir ar t ış k ay d e d ilm işt ir . Bir ik t isat ç ı b u so n u ç lar ın o r t ay a ç ık m asın d a işç ilik ü cr e t le r in d e y aşan an d ü şü şü n r o lü n e işar e t e t m e k t e v e “ço ğu işç in in ge lir i fu k a r a lık ç iz gisin in alt ın d a k a lm a k t a d ır ” d e m ek t e d ir . Ç o c u k H ast an e le r i ve İlgili E n st it ü le r U lu sal Bir liği, so n o n se n e iç e r isin d e ç o c u k sa ğlığı ç a lışm alar ın ın sü r e k li ge r ile d iğin i, şu an d a e n alt n o k t a y a u laşt ığın ı, ist a t ist ik le r i ça n lar ça ld ır a c ak t e sp it le r le d o lu o ld u ğu n u açık lad ı. D o ğd u ğu n d a ağır lığı o lm a sı ge r e k e n m ik t ar ın ç o k alt ın d a o lan ve ö lü m ü n e se b e p o lm a sı ço k o lası b ir 162 E V C E P H E Sİ h a n d ik ap la d ü n y ay a gö z le r in i a ç an A m e r ik alı b e b e k le r in o r an ın ın , ay n ı d e r t le m u zd ar ip A v r u p alı b e b e k le r in o r a n ın ın 1.7 k at fazla o ld u ğu n u , siy ah lar ın ço cu k lar ı iç in d u r u m u n d ah a d a c id d i o ld u ğu n u ist a t ist ik le r o r t ay a k o y m ak t a d ır .24 B o st o n G l o b e ’d a k ö şe y az ar ı o lan D e r r ic k Ja c k so n m e se le y e e ğilm e k t e , v e r d iği ç ar p ıcı r a k a m la r la ilgilile r i u y ar m ay a ça lışm ak t ad ır . U N I C E F ’in ; t e sp it le r i n e gö r e ABD fer t b a şın a d ü şe n m illi ge lir aç ısın d a n d ü n y ad a İsv içr e ’d e n so n r a İk in cid ir , ç o c u k ö lü m le r i a ç ısın d a n ise y ir m i İk in cid ir . O y sa 1 9 6 0 ’lı y ıllar d a o n u n cu id i v e şu an d a İr lan d a v e I sp a n y a’n ın ge r isin d e d ir . Siy ah lar iç in b u o r an lar ale y h t e o lm a k ü z e r e h e m e n h e m e n ik i k at tır . Bo st o n ’m e t n ik az ın lık la r ın o t u r d u ğu R o x b u r y k e n t in d e ise sö z k o n u su o r an lar ü çe k at lan m ak t ad ır . R oxb u r y , ç o c u k ö lü m le r i it ib ar iy le d ü n y a sır ala m a sın d a 4 2 ’n ci ge lm e k t e d ir . Bo st o n ’d a b u lu n a n d ü n y an ın en m o d e r n sa ğlık m e r k e zle r i R o x b u r y ’n in ç o c u k ö lü m le r i aç ı sın d a n Yu n an ist an ; P o r t e k iz, So v y e t le r Bir liği v e D o ğu A v r u p a’n ın v e ço ğu Ü ç ü n c ü D ü n y a ü lk e sin in ge r isin d e k alm asın a e n ge l o lam am ak t ad ır . H ar v ar d t ıp o k u lu n d a u z m a n o lar ak gö r e v y ap a n P au l W ise şu n la r ı sö y le m e k t e d ir : Çocu k ö lü m le r in d e k i a d a le t siz lik a ç ısın d a n A BD ’n e e m sal gö st e r ile c e k G ü n e y A fr ik a’d an b a şk a b u d ü n y ad a b ir t ek ü lk e b u la m a z sın ız : Ja c k so n sö z le r in e şö y le d e v am et m e k t ed ir . D o ğ u m d a n ç o k ö n c e k i g ü n le r d e k a d ı n l a r ı m ı z k ö t ü b e sl e n m e n i n v e y e t e r siz sa ğ l ı k e ğ it im in in m a k a sı n a a lın m ış d u r u m d a d ır la r . W a sh in g t o n ’d a k i b ü y ü k l e r i m i z in B e r lin d u v a r ı n ın y ık ılışı ile b ö b ü r le n m e le r i g id e r e k a r t a n sa y ıd a A m e r ik a n v a t a n d a şı K a m b o ç y a lı’m n , H a it ili’n in , V ie t n a m lı’n m h a st a n e k a p ıla r ı n d a n p a r a y e 1 63 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL t e r siz liğ i n e d e n iy le , sa ğ l ı k sig o r t a la r ı n ın o l m a y ı şı n e d e n iy le v e y a sı ğ ı n d ı k l a r ı b u ü lk e n in l isa n ın ı y e t e r in c e k o n u şa m a m a l a r ı n e d e n iy le g e r i d ö n m e le r in e e n g e l o l a m a m a k t a d ı r .25 Bo st o n k e n t in in b u ge r ç e k le r in i t ü m ü lk e y e t e şm il et m e k v e d e v le t k a p it a liz m in in h ü k ü m sü r d ü ğü d ü n y an ın b u en z e n gin ü lk e sin d e h alle r n ice d ir d iy e su a l e y le m e k sa h ip o ld u ğu o n c a av a n t aja r a ğm e n o n se n e iç e r isin d e o t e p e le r d e n b u ç u k u r lar a y u v ar la n ışın ı sağla y a n R e agan ve ar k a d aşla r ın ı h ay ır lar la an m ak , v e lin im e t im iz o k u y u c u m u z u n ih t iy ar ın a k a lm ış b ir k eyfiyet tir. Bu y ıllar ın m an e v î h av asıy la k e n d in d e n ge ç m iş o lan Tom W o lfe, b u d ö n e m i “b e şe r iy e t in şah it o ld u ğu alt m ça ğlar d an b ir i” o la r a k v asıflam ak t ad ır . Bu d ö n e m , ö n e m li k im se le r için ge r ç e k t e n b ir alt m ç ağ o lm u şt u r .26 Yerel e k o n o m id e u la şılm a sı h e d e fle n e n n o k t a lar a b ü y ü k ö lç ü d e u laşılm ışt ır . D ış p o lit ik a d a O r ta A m e r ik a’d an d e m o k r a sin in d e fe d ilm e si, so sy a l r e fo r m lar ın e n ge lle n m e si am aç lar ın a d a W ash in gt o n v asıl o lm u şt u r . 4. İ n a n c ın R e st o r e E d ilm e si R e agan ’ın e n b ü y ü k b a şa r ısı, o t o r it e y e o lan gü v e n i r e st o r e e d e r e k “k e n d im iz i iy i h isse t m e m iz i” sağlam asıd ır . W a l l S t r eet J o u r n a l ’m e d it ö r le r in in d e t e sp it e t t iği gib i Re agan silah lı k u v v e t le r in e t k in liğin i v e m o r alin i y ü k se lt m iş, fiy ask o y la so n u ç la n m a sın a r ağm e n Lib y a ve G r en ad a ’d a o r d u y u k u lla n a r a k b u k o n u d a k i k ar a r lılığım h e r k e se gö st e r m işt ir . N e k a d a r ist e r se k o k a d a r in sa n ö ld ü r e b ile ce ğim iz i; h e r k e sin t e p e sin d e n b a k t ığım ız ı; h e r k im b ize k ar şı d u r u r sa so n u n d a k o v b o y u n gü c ü ve ce sar e t i ı 164 EV C E P H E Sİ k a r şısın d a y e n ik d ü şe c e ğin i d o st a - d ü şm a n a k an ıt lad ık . A slın d a R o n ald R e agan ’ın e r k e k liğin in , ad am lar ın ı b ir ç o c u k y u v asın d a k e n d i h alle r in d e gü lü p o y n a y a n ç o c u k lar ın k e m ik le r in i k ır m ak la gö r e v le n d ir e n b ir m afy a b a b a sın ın e r k e k liğin d e n far k lı o lm a d ığım ge r ç e ğin i gö r m e k t e zo r la n d ık . N o r m a n P o d h o r e t z’m t e sp it in e gö r e R e agan , lid e r le r in silah a sa r ılır k e n d e ğil b in k e r e , b ir k e r e b ile d ü şü n m e le r in e ge r e k o lm ad ığın ın b ir isp at ıd ır .27 A slın d a b u o lu p b it e n le r i b ir t iy at r o sa h n e sin d e o lu p b it e n le r m e r t e b e sin d e d ir , ge r çe k le r in e k sik siz b ir y a n sım a sı d e ğild ir . Ko v b o y ; k ü ç ü k ad am ı k o r k u t m u ş olab ilir . A m a k it le le r in gö z ü k ar a d ır ve ask e r î m ü d ah ale le r i, h a k sız lık lar ı - b ilm iy o r u m ; am a in a n ıy o r u m k i- b lo k e e t m e h u su su n d a k ar ar lıd ır v e b u n u y a p a c a k gü c e d e sah ip t ir . 5. H e p im iz Bo r ç lu y u z Z e n gin ler e çık ar sa ğla m a k am ac ıy la k ısa v ad e li d ü şü n m e k ; u lu sla r a r a sı t e r ö r e d e st e k v e r m e k , d ü n y a e k o n o m i sin i ö n e m lile r in le h in e - ö n e m siz le r in ale y h in e o lac a k t ar z d a b iç im le n d ir m e k R e agan d ö n e m in in k ar ak t e r ist ik le r in d e n d i. Ve R e agan b u y o lu n t e k y o lc u su d e ğild ir . Ke n d isi ile ay n ı k a fad a o lan b a şk a n ice lid e r le r var d ır. T h at ch er , b u n la r d an h e m e n ak la ilk ge len id ir . G e le ce k k u şak lar , ge ç m iş k u şa k la r d a n h içb ir in i k a r şılam ad ığı ö l çe k ve k ar m aşık lık t a p r o b le m le r le u ğ r a şm a k z o r u n d a k a lacak lar d ır . Çe v r e y e , v e r ilm iş b u lu n a n z ar a r b u n lar d an b ir id ir . Bir b a şk a sı a şır ı silah lan m ad ır . Bir b ir le r in in g ö zü n ü o y m ay a h azır r ak ip le r in d ü n y ay ı d e fala r ca k er e y o k e d e b ile ce k k a d a r silah la d o n at ılm ış b u lu n m a sı ü r k ü t ü 165 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL cü d ü r . Bu p r o b le m le r in , b ir ç ö z ü m ü n ü n v ar o lu p o lm a d ığı d a b e lli d e ğild ir . İ h t ir asın e n y ü ce b e şe r i d e ğe r m e r t e b e sin e y ü c e lt ilm e si; d ü n y ay ı p at lam ay a h er a n h azır b ir b o m b a h alin e ge t ir m işt ir . Bir e y se l ze n gin lik le r in d ü n y a y a m u t lu lu k la r ge t ir e ce ği h ik ay e si, an ca k b ir e y se l az gın lık lar ın d ü n y an ın alt ın ı ü st ü n e ge t ir e b ile ce k gü ç t e o lm a m a sı d u r u m u n d a t a h a m m ü l gö t ü r ü r cin st e n d ir . Rea ga n ’m in sa n t ab iat ın ın ve so sy a l y a şa m ın e n çir k in ö ğe le r in i k u t sa m a k la ge çe n , d ö n e m in d e n b izle r e m ir as o la r a k k a la n , iç in d e n n a sıl ç ık a c a ğım ız ı b ile m e d iğim iz p r o b le m le r ve p e k y ak ın ım ız d a h isse t t iğim iz k ıy am e t k o r k u su d u r . G e le c e k k u şak lar , y ap ılan h at alar ın b e d e lin i ö d e y e cek t ir. Yap t ığım ız y an ım ız a k â r k alm ay acak t ır . K ö t ü lü k le r im iz , sa d e c e k u r b a n la r ım ız ın d e ğil k e n d i d ü n y a m ız ın d a alt ın ı ü st ü n e ge t ir m işt ir . Dipnot lar 1. H e r t z b e r g , T N R , Şu b a t 6 , 1 9 8 9 . M c G r o r y , B o st o n G lo b e , Şu b a t 6, 1989. 2. F r e d e r i c k , Z. Br o w n , I n d o c h i n e I s s u e s , K a sı m 1 9 8 8 . V ie t n a m ile o l a n i li şk i l e r d e n d u y d u ğ u m u z r a h a t sı z lı k l a r l a ilg il i a y r ın t ılı b i lg i iç in : M a n u f a c t u r i n g C o n se n t , s. 2 3 8 ; N e c e s s a r y I l l u si o n , s. 3 3 . 3 . M o r e L i k e U s, N Y T B o o k R e v ie w , M a r t 2 6 ; 1 9 8 9 . 4 . L e M o y n e , N Y T M a g a z i n e , N i sa n 6 , 1 9 8 6 . Sz u lc , N Y T M a g a z i n e , M a y ıs 25; 1980. 5. K in z e r , N Y T M a g a z i n e , M a r t 2 6 , 1 9 8 9 6. F r e n c h , N Y T , M a y ıs 8 , 1 9 9 0 . T u m i n g t h e T i d e , s. 1 5 0 . Se ç im 1 9 6 2 ’d e i d i , 1 9 6 3 ’d e d e ğil. 7. N Y T , T e m m u z 19 , 1 9 9 0 , K a m b o ç y a ile ilg ili b a şk a ö r n e k le r v e b e n z e r v a k a l a r iç in : M a n u j a c t u r i n g C o n s e n t . 8. F r i e d m a n , I n v e n t a i s o f t h e P r o m i s e d L a n d (K n o p f, 1 9 7 5 ), b ö lü m , 2. N e w R é p u d i e , A ğ u st o s 1 0 ; 1 9 8 7 . 166 E V C E P H E Sİ 9 . K e m p t o n , N Y R B , N i sa n 1 5 , 1 9 8 2 . A n n a n , M e k t u p l ar , N Y R B , H a z ir a n 10, 1982. 10. İ n g iliz k ü l t ü r ü n e b a ğ l ı l ı k k u r a m l a r ı n ı n ü z e r i n d e k i e t k isi iç in : To rn N a ir n , T h e E n c h a n t e d G l a s s (H u t c h i n so n , 1 9 8 8 ). 11 . B G Şu b a t 1 7, 1 9 8 9 , A B C v e W a sh i n g t o n P o st t a r a fın d a n r a p o r e d i l m i ş tir . R e a g a n ’m p o p ü l a r it e si n i n ç a r p ı t ı l m a sı ile ilg ili a y r ın t ıla r iç in N o t 3 9 ' a b k z . 12. A P A r a lı k 1 5 , B a r r i c a d a I n t e r n a t i o n a l ( M a n a g u a ; Sa n F r a n c i s c o ) , A r a lı k 2 2 , 1 9 8 8 . G e l e n h a b e r le r , y a p ı la n la r ı n b i li n ç l i o l a r a k y a p ı ld ı ğ ı n ı g ö st e r m e k t e d ir . E k i m 1 9 8 7 ’d e n it ib a r e n y a r d ı m u ç u ş la r ın ın sa y ı sı n d a k i a r t ı ş v e m e d y a n ı n su ç o r t a k lığ ı iç in şu m a k a l e l e r im e b k z : Z M a g a z i n e , O c a k , M a r t 19. A y r ıc a: N e c e s s a r r y I l l u si o n s . 13 . W e in r a u b , N Y T , M a r t 2 5 , M a r t 2 8 , 1 9 8 9 . M a r k U h lig , N Y T , a y n ı g ü n . 14 . A y r ın t ıla r iç in : N e c e s s a r y I l l u s i o n s . Şu b a t 1 9 8 9 a n t l a şm a l a r ı iç in : M a n a g u a C iz v it y a y ın o r g a n ı E n v i o , M a r t 1 9 8 9 (L o y o la / Ü n iv e r sit e - si / N e w O r l e a n s) t a r a fı n d a n b a st ır ılm a k t a d ır . 15. A y r ın t ıla r iç in : N e c e ssa r y I l l u si o n s . M a r t 1 9 8 9 ’d a y a p ı la n b u t a h m in in g e r ç e k l e şt iğ in i sö y le m e y e b i le g e r e k y o k t u r sa n ır ı m . 1 5. A y r ın t ıla r iç in : N e c e s s a r y I l l u si o n s . M a r t 1 9 8 9 ’d a y a p ı la n b u t a h m i n in g e r ç e k l e şt iğ in i sö y le m e y e g e r e k y o k t u r sa n ır ı m . 1 6. Ja m e s P e r r , W S J, O c a k 5. M o d i g l ia n i v e So lo w ’u n (h e r i k i si d e N o b e l e k o n o m i ö d ü l ü sa h i b i ) N Y T ; M a r t 1 2 , 1 9 8 9 ’d a y a y ın la n a n m e k t u b u , G e r m a n y ; A ıfısd e n , “E a s t A si a ’s C h a l l e n g e . ” 1 7. A n d r e w P o lla c k , A m e r ic a ’s A n sw e r t o Ja p a n ’s M I T 1 ,”N Y T t ic a r e t b ö l ü m ü , M a r t 5. D a v id H a le , “Ju s t Sa y N o : T h e G O P A b o n d o n s F r e e M a r k e t s,” I n t e r n a t i o n a l E c o n o m y , O c a k / Şu b a t 1 9 8 9 , v e “P i c k i n g u p R e a g a n ’s T a b ,” F o r e i g n P o l ic y , İ lk b a h a r 1 9 8 9 . 1 8. age . 1 9. R o b e r t C o v e n , “R v e D Sp e n d i n g u n d e r R e a g a n ;” C SM , Şu b a t 2 0 , 1 9 8 9 . B e n ja m in F r i e d m a n , “T h e C a m p a i g n ’s H id d e n I s su e ,” N e w Y o r k R e v i e w o f B o o k s , E k i m 1 3 , 1 9 8 8 . Jo h n Be rr y , “T h e L e g a c y o f R e a g a n o m i c s,” W P W e e k ly , A r a lı k 1 9 , 1 9 8 8 . A r t h u r M a c E w a n , D o l l a r s a n d S e n c e , O c a k / Şu b a t 1 9 8 9 . M o d ig lia n i v e So lo w . 2 0 . R o b e r t P e a r ; “R e a g a n L e a v i n g M a n y C o st l y D o m e st i c P r o b l e m s, G .A .O . T e l ls B ı t sh , N Y T , K a si m 2 2 , 1 9 8 8 . 2 1 . D a h a ö n c e k i sa fh a l a r ı iç in : T o w ar d s a N e w C o l d W ar, ö z e llik le b ö l ü m 2 v e II. 1 9 9 0 ’m n o r t a l a r ı n d a o r t a y a ç ı k a n O r t a d o ğ u k r i z i ile b i r l ik t e p r o b l e m n ih a y e t m e d y a n ı n i lg isin i ç e k m e y e b a şla d ı . 2 2 . “R e se a ic h N e w s," S c i e n c e , A ğ u st o s 3 , 1 9 9 0 . 2 3 . G e o ffr e y L e a n , “U N se t b a c k fo r g l o b a l w a r m in g a c t io n p la n “ O b s e r v e r; M a y ıs 2 0 , 1 9 9 0 : A y r ıc a: C r a ig W h it n e y , “Sc ie n t ist W a r m o f D a n g e r in a W a r m in g E a r t h ,” N Y T , M a y ıs 2 6 , 1 9 9 0 . A BD ’n in y a l n ı z l ı ğ ı n 167 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL d a n , ik lim d e ğ i şi k li ğ i ü z e r in e y a p ıla n b ilim se l ç a l ı şm a l a r ı n y e t e r si z liğin i ile r i sü r e r e k b ild iğ in i o k u m a y a d e v a m e t m e sin d e n ; Ba şk a n B u sh ’u ı ı i fa d e si ile “b u y o l d a ile r i sü r ü l e n le r i n p o l it i k a c ı l a r ı p e k k ı z d ı r d ı ğ ı n d a n ” sö z e d ilm e k t e d ir : U l u sla r a r a sı b i r k o n fe r a n st a y a ğ m u r o r m a n l a r ı n ı n k o r u n m a sı , t r o p ik o r m a n l a r a v e r ile n z a r a r la r ın d u r d u r u l m a sı v e 2 0 0 0 y ılı h e d e f a l ı n a r a k b a z ı p r o g r a m la r ı n y a p ı lm a sı y o l u n d a k i g i r i şi m l e r e k a r şı ç ı k a n t e k ü lk e n i n A BD o l d u ğ u b e lir t ilm e k t e d ir , C e n o v a k o n fe r a n sı n d a g e lişm e k t e o l a n ü lk e ' e r e y a r d ı m y a p ı l m a s ı v e o z o n t a b a k a sı n a z a r a r v e r e n g a z la r ı k u l l a n m a l a r ı n ı n ö n l e n m e si y o l u n d a k i g i r i şi m l e r A BD t a r a fın d a n b l o k e e d ilm işt ir . Be y a z Sa r a y t a r a fın d a n d e st e k l e n e n b i r k o n fe r a n sa k a t ı la n la r , se r a e t k isin e s e b e b i y e t v e r e n : o l u şu m l a r ı n y a sa l y o lla r d a n e n g e ll e n m e si iç in h ü k ü m e t le r e b a sk ı y a p ı lm a sı t a le p le r in in A m e r ik a lı y e t k ilile r t a r a fın d a n ö n ü n e g e ç i ld iğ in i i d d ia e t m e k t e d ir le r . Je f f N e sm i t h , N Y T N e w s S e r v i c e , M a y ıs 2 3 , 1 9 9 0 . 2 4 . M a r t in T o lc h in , N Y T , M a r t 2 3 . A le x a n d e r R e id , BG , M ar t 2 ; 1 9 8 9 . 2 5 . Ja c k s o n , B G , A r a lı k 2 4 , 1 9 8 9 . 2 6 . B G , Şu b a t 1 8, 1 9 9 0 . 2 7 . W S J, O c a k 19 , 1 9 8 9 . Jo h n s o n , S u n d a y T e le g r a p h , H a z ir a n 1, 1 9 8 6 . Jo h n s o n v e P o d h o r e t z , sı r a sı y l a , Lib y a v e G r e - n a d a ’d a y a p ı la n la r iç in k ıv a n ç d u y m a k t a y d ıla r . T e r ö r ü n v e z u l m ü n h e r ç e ş i d i n i n p e k ü n l ü b i r t a r a ft a n o l a n Jo h n s o n , İ sr a il’in “t e r ö r k a n se r i ”n i t e m iz l e m e k iç in 1982 se n e si n d e L ü b n a n ’a sa l d ı r m a sı n ı , 2 0 .0 0 0 ’d e n fa z la i n sa n ı ö l d ü r m e si n i, b u so n u c u a l a b i l m e k iç in g ö s t e r d iğ i m a d d î v e m a n e v i c e sa r e t i a lk ı şla m a k t a d ır . Ö l d ü r ü le n l e r in ç o ğ u n u n F i l i st i n l i v e L ü b n a n l ı siv ille r o l m a sı h a z r e t in h a r a r e t in i d ü şü r m e m i şt i r (W o lf Blit z e r , Je r u s a l e m P o st , H a z ir a n 2 9 , 1 9 8 4 ) . Bu sa l d ı r ı d a n ila n e d i le n a m a ç d o ğ r u l t u su n d a h e r h a n g i b i r n e t ic e ç ı k m a sı sö z k o n u su o l a m a z d ı , z a t e n İ sr a i l ’in b ö y l e b i r b e k l e n t isi d e y o k t u . A m a c ı F K Ö ’y ü k ı şk ı r t m a k , sa l d ı r g a n h â le g e t i r m e k v e b a r ış ç a b a la r ın a se k t e v u r m a k t ı . Ç a t ı şm a n ı n s o n b u lm a sı n d a n , b a r ı şı n g e lm e sin d e n a k l ı ç ı k m a k t a y d ı . Şu d e ğ e r l e n d i r m e m i z i d e st e k le y e c e k ç o k sa y ıd a b e lg e y e sa h i p b u lu n m a k t a y ı z . A y r ıc a : F a t e f u l T r i an g l e , P i r a t e s a n d Ş E m p e r o r s v e N e c a s s a r y I l l u si o n s . 168 E n d ü st r ile şm iş T o p lu m d a D e m o k r a si BD d ış p o lit ik a sın a h ak im o la n in a n c ı, N e w Y o r k T i m e s ’m d ış h ab e r le r se r v isin d e gö r e v li o lan N e il Le w is’in şu sö z le r i k a d a r gü z e l an lat an b ir ifad e b u lm a k zo r d u r : “A m e r ik an v ar i b ir d e m o k r a t ik d ü z e n i ü lk e le r in d e gö r m e k ist e y e n le r in sa y ısın ın d ü n y a ge n e lin d e ik i k a t m a çık t ığı id d iası, A m e r ik an d ış p o lit ik a sın ın t em e l t e m alar ın d an b ir in i o lu şt u r m a k t ad ır .” 1 Bu d o k t r in , ç o ğu k e z t elaffu z e d ilm e ih t iy acı b ile d u y u lm ak sız ın A BD ’n in d ü n y a ü z e r in d e k i r o lü ü ze r in e d ö k t ü r ü le n sö y le m le r d e t em el v ar sa y ım lar d an b ir i o lar a k alın m ışt ır . Bu d o k t r in in in an ç b o y u t u şa şır t ıc ı gö z ü k e b ilir . T ar i h i d o k ü m an la r a ale la ce le b ir gö z ge zd ir e n h e r h an gi b ir k im se , A BD ’n in d ış p o lit ik a sın ın an a h at lar ın ın p a r la m e n t e r r e jim le r i y ık m a, y ak laşt ığı ü lk e le r i m ad d e n - m a169 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL n e n t ah r ip e tm e, se ssiz ç o ğu n lu k lar a p o lit ik a ar e n asın d a y er alm a şa n sı d o ğu r a n o r gan iz asy o n lar ı y e r le b ir et m e v e am ac ın a u la şa b ilm e k iç in h iç ç e k in m e d e n şid d e t in h er t ü r lü sü n e b a şv u r m a o ld u ğu n u gör e ce k t ir . Ko n v an siy o n e l d o k t r in in sa v u n u la b ilir b ir ö ğe sin in m e v c u t o ld u ğu n u d a h e m e n b u r a d a it ir a f e d elim : “A m e r ik a n v ar i d e m o k r a sid e n k a st e d ile n , m u n t az am an y ap ılan , se çim le r le t icar e t in W ash in gt o n t a r a fın d an k o n u lm u ş k u r allar ın a h iç it ir az e t m e y e n y ö n e t im le r d e n b ir in in gid ip d iğe r in in ge lm e si ise b u t ü r d e m o k r a sile r in d ü n y a n ın d ö r t - b ir y a n ın d a b o y at m ası iç in A m e r ik alı p o lit ik a o lu şt u r u c u lar ın can at m asın d a n d ah a t ab iî b ir şe y o lam az: D e m o k r a sin in , ü lk e n in y ö n e t im in d e b ir e y le r in ak t if o lar a k y e r alab il d ik le r i b ir sist e m o ld u ğu n a in an a n k im se le r in iş b aşın a ge lm e sin in ö n ü a lın m ışsa A m e r ik an v ar i d e m o k r a sin in ö m r ü e b e d ile şt ir ilm iş d em e k t ir . Bu n d a n so n r a sı ise ağı k u r a n ın ağa t ak ıla n lar ı t o p la m a sın d a n ib ar e t t ir k i; b u so n u ç ağ sa h ib i ağa lar ın p e k h o şu n a git m ek t ed ir . P o lit ik an aliz in b u çe r ç e v e si v e id e o lo jik im a jı iyi b ir b a şlan gıç , ö ze d ö n ü k iy i b ir y ak laşım o lab ilir . Tem el h at lar ı ö z ü m se d ik t e n so n r a A BD ’n in p ar la m e n t e r sist e m le r e h e r z am an m u h a lif o ld u ğu id d iasın ı ile r i sü r e m e y iz. Tam t e r sin e p ar la m e n t e r sist e m le r in , o lm az sa o lm az k o şu lla r ın ge r e ğin i y e r in e ge t ir d iği sü r e ce k a b u l, h at t a t er cih e d ild iğin i gö r m e k t e y iz . 1. D e m o k r a sin in T e r cih Se b e b i Ü çü n cü D ü n y a’n m u y d u d e v le t le r in d e d e m o k r a t ik fo r m lar ın t er cih i m e se le si, b ir h alk la ilişk ile r m e se le sid ir . A n 170 E N D Ü ST R Î L E ŞM t Ş T O P L U M D A D E M O K R A Sİ cak t o p lu m u n ist ik r ar içe r isin d e v e im t iy az lıla r ın gü v e n için d e o lm ası h alin d e d iğe r fak t ö r le r gü n d e m e gir eb ilir. T ic a r î ç ık a r la r ın koru n u p g e lişt ir ilm e sin d e d e v le t e ö n e m li gö r e v le r v e r ilm işt ir . D e vle t t e n ar a şt ır m a v e ge liş t ir m e faaliy e t le r in i, ü r e t im i, ih r acat ı t e şv ik e t m e si, p az ar b u lm ası, t icar î faaliy e t le r iç in u y gu n b ir o r t am o lu şt u r m ası, u z u n lafın k ısa sı ze n gin le r e h iz m e t e d e n b ir h ay ır k u r u m u gib i ç a lışm a sı ist en ir . Bu n u n y a n ın d a d e v let in ze n gin le r in işle r in e k a r ışm a sı, im t iy az lar ın a d il v ey a el u z a t m a sı k e sin lik le y asak t ır . Siy asî sist e m e iş ale m i h a k im o ld u ğu sü r e ce d e m o k r a sin in y a şa m a sın d a h e r h an gi b ir sak ın c a y ok t u r . Bir ü lk e b e lir li b a z ı t e m e l k o şu lla r ı y e r in e ge t ir ir se ABD d e m o k r a t ik fo r m la r a h o şgö r ü ile b ak ar . Ü çü n cü D ü n y a ü lk e le r in d e d e m o k r a si d e n e m e le r in in n e r e d e so n u ç lan a c ağı k e st ir ile m e d iğin d e n v ar o lm a sın a d a n ad i r en iz in ver ilir . E n d ü st r ile şm iş d ü n y a ile o la n ilişk ile r A BD ’n in d e m o k r a t ik , fo r m lar a b ü t ü n ü y le m u h a lif o lm a d ığın ı gö st e r m e k t e d ir : İş ale m in in k o n t r o lü alt ın d a v e i s t ik r ar içe r isin d e b u lu n a n Bat ı d e m o k r a sile r in d e , Ü çü n cü D ü n y a ü lk e le r in d e p e k y ay gın o lan t er ör , y ap ıp y ık m a ask e r î d ar b e o lgu la r ın a r a st la m a k o la sı d eğild ir . Sö y le d ik le r im iz in ist isn a lar ı d a y o k d eğild ir . 1975 se n e sin d e A v u st r aly a’d a W h it lam ’m b a şk a n lığın d a k i İşçi P ar t isi h ü k ü m e t i; W h it lam ’m A v u st r aly a ’d a b u lu n a n A m e r ik a n h ab e r a lm a ve a sk e r î ü sle r in e m ü d ah ale e d e ce ği; d o lay ısıy la W ash in gt o n ’u n çık ar lar ın a z ar a r v e r eceği e n d işe siy le CIA t ar a fın d a n d ü z e n le n e n b ir d ar b e y le d e v r ilm işt ir . CIA’n m İt a ly a’d a çev ir d iği d o lap lar , 19 7 6 se n e sin d e P ik e R ap o r u ’n u n aşik ar e y le n m e sin d e n so n r a M ı 171 D E M O K R A St G E R Ç E K V E H AYAL sır ’d a k i Sağır Su lt a n ın b ile h ab e r alm a m e n zili içe r isin e gir m iş b u lu n m ak t ad ır . 1 9 4 8 ile 19 7 0 ar asın d a W ash in gt o n ’u n h o şu n a gid e n p ar t ile r e 65 m ily o n d o lar civ ar ın d a y ar d ım y ap ılm ışt ır . CIA’n m an t i- Ko m ü n ist ad ay lar a 6 m ily o n d o lar y ar d ım y ap t ığın ın o r t ay a ç ık m ası ü z e r in e A ld o M or o h ü k ü m e t i d ü şm ü şt ü r . O gü n le r d e A v r u p a’d a K o m ü n ist p ar t ile r b a ğım sız v e ço ğu lc u d e m o k r a t ik eğilir iıler gö st e r m e k t e y d ile r . A v r u p a k o m ü n iz m i o lar a k n i t e le n d ir ile n b u o lu şu m n e Kr e m lin ’in v e n e d e W ash in gt o n ’u n h o şu n a git m iy o r d u . R ay m o n d G ar t h o ff’u n t e sp it le r in e gö r e h er ik isi d e y e r e l m illiy e t ç ilik t e m e lle r i ü z e r in d e y ü k se le n b a ğım sız p an - A v r u p a’d a n r ah at sız o lm a k t ay d ı. Bu n ed e n le r le sü p e r gü ç le r in ik isi d e İsp a n y a K o m ü n ist P ar t isi’n in m e şr u iy e t k az an m a sın a v e İt aly a’d a K o m ü n ist P ar t i’n in n ü fu z u n u n ar t m asın a m u h ale fe t e tt i ler, F r a n sa ’d a m e r k e z - sağ b ir h ü k ü m e t in iş b a şın d a t u t u lm a sın ı t er cih ettiler. D ışişle r i Bak an ı H e n r y Kissin ge r , “Bat ılı m ü t t e fik le r im izle ilgili t e m e l p r o b le m im iz p e k ç o k A v r u p a ü lk e sin d e y a şa n a n y er el e v r im d ir ” t e sp it in d e b u lu n d u . Bu ge lişm e le r Bat ılı k o m ü n ist p ar t ile r i d ah a çe k ic i k ıla b ilir ; b a ğım sız lık h ar e k e t le r in e gü ç k az an d ır ab i lir, NATO’n u n çat ısı alt ın d a b ir ar ay a ge lm iş b u lu n a n ü l k e le r iç in b ir t e h d it o lu şt u r ab ilir d i. “Bir le şik D evlet ler , D o ğu A v r u p a’d ak i So v y e t n ü fu z u n u aza lt m ak t an ç o k Ba t ılı m ü t t e fik le r in in k o r u n m a sı n ı n ve b u ü lk e le r d e A BD ’n in n ü fu z u n u n d e v am ın ın t e m in i p e şin d e ” id i. O d ö n e m in ay r ın t ılı b ir ç a lışm a sın ı y ap an G ar t h o ff ait o lan b u y o r u m d a m ü t t e fik le r in k o r u n m a sın d a n k asıt , h ak im sın ıflar ın , çık ar lar ın ın y e r e l ge lişm e le r in se b e b iy e t v e r m e si o la sı zar a r lar d an k o r u n m a sı id i. CIA’n m İt aly a’d a y a p ıla n se çim le r e v e d a h a n ic e le r in e b u r n u n u n so k u lm a172 E N D Ü ST R İ L E ŞM İ Ş T O P L U M D A D E M O K R A Sİ sm ın se b e b i, işt e b u t ü r e n d işe le r d i.2 T e m m u z 19 9 0 ’d a İt aly a C u m h u r b a şk a n ı C o ssiga b ir ç a ğr ıd a b u lu n d u ve 1 9 6 0 ’lı v e 1 9 7 0 ’li y ıllar d a CIA’m n İt aly a’d a t e r ö r ist faaliy e t le r e h ız k a z an d ır m a sı iç in Lic io G e lli’y e p a r a y ar d ım ı y ap t ığı y o lu n d a k i id d iala r ın ar a şt ı r ılm a sın ı ist e d i. Sö z k o n u su id d ialar , d e v le t e ait b ir t e le v iz y o n k an alı t ar afın d an o r t ay a at ılm ışt ı. G e lli d e n e n zat , giz li P r o p agan d a D u e (P 2 ) M aso n lo c asın ın b ü y ü k ü st a d ı id i v e t er ör faaliy e t le r i v e d iğe r cin ay e t ler le ilgisi o ld u ğu y o lu n d a y ay gın b ir k a n a a t m e v c u t id i. 1 9 8 4 se n e sin d e İt aly a P ar la m e n t o su t ar afın d an h az ır lan ıp y ay ın la n an b ir r a p o r d an o y ıllar d a P 2 v e d iğe r n e o - fa şist gr u p lar ın İt a ly an o r d u su ve giz li se r v isle r ile sık ı b ir işb ir liği iç e r i sin d e b u lu n d u ğu n u v e so lu n y ü k se lişin i ö n le m e k , aşır ı sa ğc ı b ir r e jim in işb a şın a ge lm e sin i sa ğla m a k iç in h az ır lık lar y a p t ığın ı ö ğr e n iy o r u z . Bu p lan lar ın ö z e llik le r in d e n b ir i, “t an siy o n st r a t e jisi” u y gu lam asıy d ı v e b u b a ğla m d a A v r u p a’d a y aşa n m ış b u lu n a n t e r ö r ist e y le m le r d e n e n ö n e m lile r in i sah n e le m işt i. Yen i su ç lam ala r R ich ar d Br en n e k e ’d e n geld i. Br e n n e k e C IA - P 2 ilişk ile r in in y ir m i se n e lik b ir ge ç m işin in o ld u ğu n u ve o n m ily o n d o lar d an fazla b ir h ar cam an ın y a p ıld ığın ı id d ia e t m e k te y d i. Sö z le r in e b a k ılır sa, k e n d isi d e CIA’d a u z u n y ıllar ir t ib at e le m a n ı o la r a k ça lışm ışt ı. Ben , “W ash in gt o n ve İt aly an aşır ı sa ğı ar asın d a k i ilişk ile r in izin i 1 9 2 2 ’d e M u sso lin i’n in iş b a şın a ge ld iği gü n le r e k a d a r sü r m e k m ü m k ü n d iy e lim ö t e sin i siz an lay ın .3 İt aly a ü ze r in e u y gu lan an m o d e l ge n e ld ir v e ge lişm iş e n d ü st r ile r in d e m o k r a sile r in i m an ip ü le e t m e k iç in sık ç a v e b a şar ıy la k u llan ılm ışt ır . 173 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL T ar ih î d elille r , h at a y a p m a m a k iç in d ik k at lic e d e ğe r le n d ir ilm e lid ir . G u at e m a la ’n ın d e m o k r a t ik h ü k ü m e t in i d e v ir ip y e r in e gan gst e r çe t e le r in i ge t ir m e k v e b u n lar ın ar ac ılığıy la o n la r c a se n e ü lk e h alk ın a k an k u st u r m a k v e y a H in d için ’d e ask e r î d a r b e v e k it le k at lia m la r ı için u y gu n z e m in i o lu şt u r m a k b a şk a şe y d ir , A BD ’n in k o lla r ın ın h e r b ir k ö şe sin e n ü fu z e d e m e d iği iy i o r gan iz e o lm u ş ge lişm iş ü lk e le r d e b u e y le m le r i t e k r a r lam ak b a şk a şeyd ir . G e lişm iş t o p lu m lar d a d e m o k r a t ik y ö n e t im le r i d e v ir ip y e r in e ask e r i d ik t at ö r lü k le r i ik a m e e t m e m e sin in v e Lat in A m e r ik a’d a y ap t ık lar ın ı y ap m ay ıp id am m an ga lar ın ı k u d u r m u ş k ö p e k sü r ü le r i m isa li so k a k la r a sa lm a m a sım n b ir ic ik n e d e n in i, A BD ’n in b u so n u ç la r ı a la c ak ar aç lar d an y o k su n b u lu n m a sın a b a ğla m a k d o ğr u o lm az. İk in c i D ü n y a Sa v a şı’n d a n so n r a y aşa n a n la r d an b u k o n u d a ç ık a r t ıla c ak d e r sle r v ar d ır : T ar ih in e m salin e şah it o lm ad ığı b ir e k o n o m ik v e a sk e r î gü cü e lin d e b u lu n d u r a n ABD , ge r ç e k m an ad a ilk k ü r e se l gü ç o lm an ın y o lla r ım ar am ak t a y d ı. İş ale m in in v e d e v le t in ile r i ge le n le r i b ir ar ay a ge lm işle r , k e n d i le h le r in d e ç a lışa c a k b ir d ü n y a d ü z e n i k u r m a k iç in in ce - in ce p lan lar y ap m ışlar d ır : Eli m iz d e b u ça lışm alar d an k alm a p e k ç o k b e lge m evcu t tu r . Bir le şik D e v le t le r in e n d ü st r ile şm iş d e v le t le r in d ah ili d ü z e n le r in i e t k ile y e b ile ce k b ir k o n u m d a o ld u ğu gü n le r d e e lit le r in in d e m o k r a siy e b a k ış aç ıla r ın ı y an sıt a n y et e r in ce b e lge v e b ilgiy e b u g ü n sa h ip b u lu n m ak t a y ız . 2. G e n e l Ç iz g ile r Bö lü m 1 k ısım 5 ’d e çiz d iğim iz t ab lo y u d e k o r o lar ak k u l lan ıp sa v a şın b ir h ar ab e y e çe v ir d iği d ü n y ay ı y e n id e n 174 E N D Ü ST R İ L E ŞM İ Ş T O P L U M D A D E M O K R A St k u r m a n ın y o ğu n ça b alar iç e r isin d e b u lu n a n p la n la m a c ı lar ı b ir in ci d e r e c e d e m e şgu l e d e n p r o b le m le r e b ir göz at alım . E n d ü st r ile şm iş ü lk e le r d ü n y a sist e m in in çe k ir d e ğin i o lu şt u r m ak t alar . Yen i k ü r e se l sist e m in m im ar lar ın ın ve v ar isle r in in b a k t ığı gö z lü k le b a k a r a k b u t e cr ü b e d e n d e m o k r a si k av r a m ı ile ilgili o lar a k n e ö ğr e n e b ilir iz? F a şiz m d e n ar ın d ır ıla n b ö lge le r d e t e m e l p r o b le m , ge le n e k se l se ç k in le r in it ib ar ım k ay b e t t iği, it ib ar ın ve n ü fu z u n d ir e n iş ö r gü t le r in in e lin e ge çt iği, b u ö r gü t le r in ise h a lk k it le le r i ile k a r şılık lı e t k ile şim iç e r isin d e b u lu n d u ğu , r a d ik al d e m o k r a siy e b u in sa n la r ın gö n ü ld e n b a ğlı b u lu n d u ğu b ir t ab lo o lar ak o r t ay a çık m ışt ır . C h u r ch ill’in p e k gü v e n d iği d an ışm a n la r ın d an b ir i o lan G ü n e y A fr ik a Ba şb a k a n ı Ja n C h r ist ia n Sm u t s, 194 3 se n e sin d e gü n e y A v r u p a ile ilgili o lar ak şu t av siy e d e b u lu n m u şt u r . “O in san lar ın p o lit ik ay a k a r şı so ğ u m u ş o lm alar ı d ü z e n in t a m am e n b o z u lm a sı v e k o m ü n iz m in t ü m b ö lge y i se l su la r ı gib i işga l e t m e si so n u c u n u b e r ab e r in d e get ireb ilir . D ik k a t ge r e k .”4 D ü z e n d e n k asıt , im t iy azlıla r ın çık a r lar ı n ın o lu şt u r d u ğu y ap ıd ır . K o m ü n iz m d e n sö z e d e r k e n ise d e m o k r a t ik y ap ı içe r isin d e se çk in le r e v e r e ce ği zar ar d an , b a şk a sı d ü şü n ü lm e m e k t e , d iğe r b o y u t lar ı asla gü n d e m e ge t ir ilm e m e k t e d ir . Se çk in k e sim in d e m o k r a t ik çat ın ın k o n t r o lü n ü e lin d e n k a ç ır m a sı, b a şk a in sa n lar ın d a ü lk e y ö n e t im in d e a k t if o lar a k r o l ü st le n m e si “d e m o k r a si k r iz i” o lar a k isim le n d ir ilm e k t e d ir . Bir le şik D ev le tler , sü p e r gü ç le r a r ası sü r t ü şm e y i sü r d ü r m e n in y an ı sır a ge le n e k se l m u h a faz ak âr d ü z e n in r e s t or e e d ilm e si işin i k e n d in e gö r e v e d in m işt ir . Bu am acın a u laşab ilm e si iç in an t ifa şist d ir e n işi k ır m ası ge r e k t iğin d e 175 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL N az i ve faşist işb ir lik çile r e d in m e si, işç i se n d ik ala r ın ı ve d iğe r h alk ö r gü t le r in i z ay ıflat m ası, r a d ik al d e m o k r a si ve so sy a l r e fo r m t e h d it le r in i k ır m ası, z am an içe r isin d e ye şe r ip y e r le şik d ü z e n e z ar a r v e r m e si o lası t ü m y ab an o t la r ın ı ay ık lam ası ge r e k m e k t e y d i. Bu p o lit ik a lar ı d ü n y a ge n e lin d e u y gu lad ı. A sy a’y la G ü n e y Ko r e , Filip in le r , Tay lan d , H in d için v e ö z e llik le Ja p o n y a ’d a, A v r u p a’d a Yu n a n ist an , İt aly a, F r a n sa v e ö z e llik le A lm an y a’d a CIA’n ın “r a d ik al m illiy e t çiliği” p e k b ü y ü k b ir t e h lik e o lar a k g ö r d ü ğü Lat in A m e r ik a’d a v e ö ze llik le G u at e m ala v e Bo liv y a ’d a k e n d i b ild iğin c e h ar e k e t etti, p lan lar ın ı h ay at a ge çir d i.5 G ö r e v in ge r e ğin i y e r in e ge t ir m e k ço ğu k e z ç o k k an lı o ld u . Bir le şik D e v le t le r t ar afın d an d o n at ılıp y ö n e t ilen gü v e n lik k u v v e t le r i 1 9 4 0 ’h y ıllar ın so n u n a k ad a r G ü n e y Ko r e ’d e 1 0 0 .0 0 0 k işi ö ld ü r d ü . Bu k at lia m la r Ko r e Sav aşı’n d a n ö n ce işle n d i. Ko r e Sav aşı b ir iç sav aşt ı. D ış gü ç le r in d e y o ğu n m ü d ah ale le r in e şah it o lu n d u . Jo h n H allid ay v e Br u ce C u m m in gs’in ifad e siy le b u sa v a ş, k ö k le r i an t ik o lo n ia l m ü c ad e le le r e k ad ar u z a n a n d e v r im ci m illiy e t çi b ir h ar e k e t in t e m silc ile r i ile st at ü k o y u ; ö z e llik le p e k ad ale t siz b ir t o p r a k m ü lk iy e t in in h ak im o ld u ğu car i d ü z e n i k o r u m a y a y ö n e lik h ar e k e t in t e m silcile r i ar a sın d a ge r çe k le şm işt ir . A d ale t siz lik le r in A BD ’n in d e st e ği ile p e k işt ir ilm e si sa v a şın şid d e t in i ar t ır m ış, y er el gü çle r ar asın d a y a şa n a n k an lı o lay lar ın b e d e li h e r ik i t ar af için d e p e k ağır o lm u şt u r .6 Ayn ı y ıllar d a Yu n an ist an d a b e n ze r i acılar a b ü r ü n m ü ş, y ü z b in le r ce in sa n ö ld ü r ü lm ü ş, sü r gü n e gö n d e r ilm iş, işk e n c e gö r m ü ş, h a p se at ılm ışt ır . A r alar ın d a N az i işb ir lik ç ile r in in d e b u lu n d u ğu ge le n e k se l se çk in le r in iş b a şm a ge lm e sin i am açla y an ABD , N azi176 E N D Ü ST R İ L E ŞM İ Ş T O P LU M D A D E M O K R A Sİ ler e k ar şı sa v a şm ış, k ö y lü - işç i b ir lik le r in i k o m ü n iz m in e t k isin d e n k u r t a r ıp p asifiz e e t m e k am ac ıy la d ağıt m ışt ır . Sav aşın h er e v r e sin d e W ash in gt o n , t ar a ft ar ı o ld u ğu k e sim d e n d e st e ğin i e sir ge m e m iş, ar zu e t tiği gib i so n u ç la n m asın ı sa ğla d ığı sa v a ş n ice o cağın sö n m e sin e se b e p o l m u şt u r . G e r i k a lm ış ü lk e le r d e y a şa n a n la r d ah a d ü şü k şid d e t d e r e c e sin d e o lm ak ü ze r e e n d ü st r ile şm iş ü lk e le r d e y aşan m ışt ır . H e r ik i k e sim d e d e h e d e fle r v e k u lla n ılan v asıt a lar far k lı o lm am ışt ır . T ar ih in b u d ö n e m in d e Bir le şik D e v le t le r e n d ü st r ile ş m iş ü lk e le r e v e Ü ç ü n c ü D ü n y a’n m ge r i k a lm ış ü lk e le r i n e ay n ı z am an d a, ay n ı am aç için ve ay n ı y ö n t e m le r le m ü d ah ale e t m e k d u r u m u n d a k alm ışt ır . Siy asî a ç ıd a n z a y ıf k o n u m d a o lan ABD , ask e r i ve ik t isad i aç ılar d an so n d e r e ce av an t ajlı b ir k o n u m d a d ır . T ak t ik t er cih ler , gü ç lü lü k v e zay ıflık k ıst aslar ın a gö r e b e lir le n m işt ir . W ash in g t o n h ak lı o lar a k o y u n u k e n d i gü ç lü o ld u ğu sa h a d a o y n a m ay ı t e r cih e t m iş, d ü n y a m e se le le r in e ç ö z ü m ar an ır k e n t o p h e p ask e r î ve İk t isad î sah alar d a d o laşt ır ılm ışt ır . D e r t o lan lar ın y a can ı, y a m alı alın ar a k t er b iy e e d ilm e si, h iz a y a ge t ir ilm e si t er cih e d ilm işt ir . Sav aş so n r a sı ilk y ıllar d a b u k ü r e se l b ir p r o b le m id i. T ak t ik t e r cih le r sö z ü n ü et t i ğim iz m e cr alar d a ak ışın ı sü r d ü r d ü , y aln ız ca u y gu lam ad a u fa k t e fe k far k lılık lar o ld u . Bu m e sele le r , ç a ğd a ş d ü n y a yı an la m ak için an laşılm a d an ge ç ile ce k m e se le le r d e ğil di. G e r ç e k t ar ih in y azılab ilm e si, sist e m a t ik d o k u n u n ö ze l z am an k e sit le r in d e y a şa n a n lar ü z e r in d e k i iz d ü şü m ü n m e se le n in m ü t e h assısla r ı t ar afın d an in ce le n m e siy le m ü m k ü n d ü r .7 N e v ar k i ge r ç e k le r in ö z ü y le çe lişk ili fo t o ğr aflar la zih n i b u la n d ır ılm ış, gö r ü ş m e safe si d a r alt ıl 1 77 D E M O K R A St G E R Ç E K V E H AYAL m ış so k a k t a k i in san ın o lu p b it e n le r i k av r a y ab ilm e si, k av r a y ıp d a t ar ih sa h n e sin d e k i y e r in i ala b ilm e si o lası d e ğild ir . Yu n an ist an ö r n e ğin i ele ala lım . Sav aş so n r a sı ilk c id d i m ü d ah ale b u ü lk e y e y ap ılm ışt ır . Bu r ad a o lu şt u r u lan m o d e l b a şk a y er le r e d e u y gu lan m ışt ır . ABD v e d ü n y a p az ar ı, k o m ü n ist le r in y ö n le n d ir d iği d ir e n iş h ar e k e t le r i n in d e h şe t in i d ile ge t ir e n N ic h o la s G age ’n in El e n 'ı isim li r o m an ı v e film i gib i m e d y a p r o je k t ö r le r in in gö z le r i k ö r e d e n ışığı alt ın d a b ır ak ılm ışt ır . O y sa A m e r ik a lı v e Yu n an b ilim ad am lar ı far k lı d ü şü n ü y o r lar , far k lı v e e lb e t t e k i se ç k in le r in h o şu n a git m e y e n so r u la r la o r t ay a çık ıy o r lar d ı. G a ge ’n in h ik ay e sin in d o ğr u o lu p o lm ad ığı d a b e lli d e ğild i. A m a h alk ge r ç e k liğin e d in i k ad a r in a n m ışt ı. 1986 se n e sin d e b a ğım sız b ir t e le v iz y o n k an a lı İn gilt e r e ’d e k om ü n ist le r ce y ö n e t ile n an t i- N a z i Yu n an d ir e n işin in g ö r ü ş le r in e d e y e r v e r e n b ir p r o gr a m y ap t ı. Sav aş so n r a sın d a İn gilt e r e v e ABD t ar afın d an y e n ilgiy e u ğr a t ılıp se sle r i so lu k la r ı k e sile n b u in sa n la r ın ağz ın d a n m ace r a lar ım e k r a n a ge t ir d i. Kıy am e t le r k o p t u . İle r i sü r ü le n le r r e sm î ağız lar ın sö y le d iği ile ç e lişm e k t e y d i; k u r u lu p h alk a y u t t u r u lan m o d e lle r e t er s d ü şm e k t e y d i. İn giliz siy a si h ab e r alm a t e şk ilat ı m e n su b u b u lu n a n v e u z u n y ıllar A t in a’d a gö r e v y a p m ış o lan Tom M cKit t e r ick p r o gr am d a ile r i sü r ü le n id d ia la r ı d o ğr u lad ı. “Se n e le r d ir b iz m ad a ly o n u n b ir y ü z ü n ü gö st e r d ik . Şim d i d iğe r y ü z ü d e göst e r iliy o r . D e n ge sa ğ la n ıy o r ” d ed i. P r o gr am ın a ld ığı t e p k i, b at ıd a h âlâ h ü k m ü n ü sü r d ü r m e k t e b u lu n a n t ot alit e r y ö n e t im an la y ışı iç in e n fe s b ir ö r n e k o lu şt u r m a k t ay d ı. P r o gr am ın t e k r a r y ay ın lan m ası, Yu n an ist an ’a v e d e n iz aşır ı ü lk e le r e sa t ılm ası y asa k lan d ı, in sa n lık , n ic e z am an d ır sü r d ü r ü le n 178 E N D Ü ST R İ L E ŞM İ Ş T O P L U M D A D E M O K R A St b a sk ı r e jim le r in in Lo n d r a ’d a b ile h e n ü z so n b u lm ad ığın ı gö r d ü ; gö r ü p d e an lad ı m ı? İşt e , o r a sı m e ç h u l.8 ABD p lan lam ac ıla r ı, ge le n e k se l d ü z e n in r e st o r e e d ild iği, b ö y le c e sav a şt a y er le b ir o lm u ş e n d ü st r iy e l gü çle r in t e k r ar in şa e d ild iği, t icar e t in h ü k ü m r a n lığın ı t e h lik e y e so k a c a k h e r u n su r u n e t k isiz h ale ge t ir ild iği b ir u lu sla r a r a sı si s t e m t a sa r lam ışla r d ı. O y sa şim d i Bir le şik D e v le t le r t ar a fın d an r e gü le e d ile n b ir d ü n y a sist e m i iç e r isin d e k e n d i le r in e y e r ar am ak t alar . Bu d ü n y a sist e m i d e v le t in r e h b e r lik e t t iği lib e r a l e n t e r n asy o n a liz m fo r m u n d a z u h u r e t m iş b u lu n m a k t a id i, d ü şm a n gü ç le r in ö fk e sin d e n A BD ’n in ask e r î gü c ü t ar afın d an k o r u n m ak t a y d ı. Bu y o ld a y ap ıla n ask e r î h ar ca m alar ın ö ze llik le sık ın t ılı gü n le r in d e e n d ü st r i iç in b ir çık ış k a p ısı o ld u ğu n u y aşa n a n la r k an ıt lam ış b u lu n m ak t a d ır . Kü r e se l sist e m , A m e r ik alı y at ır ım cılar ın ih t iy aç la r ın a ce v ap v e r e ce k t a r z d a t asar lan m ışt ır . K e n d i le r in e su n u la n b u se r a o r t am ın d a A m e r ik alı se ç k in le r se r v e t le r in e se r v e t k at m ay ı h ak lı o lar a k u m m a k t ay d ılar . Bu n lar İk in c i D ü n y a Sa v a şı’n ı h e m e n t ak ip e d e n y ıllar d a ak la y at k ın t asar ım lar d ı v e n it e k im ço ğu r e alize e d ilm iş ti. O y sa zam an la k o şu lla r d e ğişt i: D ü n ü n y ık ık d ö k ü k A lm an y a’sı gü n ge ld i d ü n y a p az a r lar ın d a ABD ’n in b ir n u m a r a lı r a k ib i d u r u m u n a ge ld i.9 D ü n y a e k o n o m isin in y a p ısın ı r a k ip le r in in le h in e o lm a k ü ze r e d e ğişt ir e n V iet n am Sa v a şı’n a k a d a r A BD ’n in e n d işe le r in d e n b ir i, Ja p o n e k o n o m isin i ay ak t a t u t ab ilm e k t i. Bu ü lk e d e y ap ılan ve ç o ğu ABD k ö k e n li o lan y ab an cı y at ır ım lar k ısa sü r e iç e r isin d e m e y v e le r in i ve r d i. Ja p o n y a ’y ı d a A BD ’n in r a k ip le r i ar asın a so k t u . 179 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H A YA L 3. Bir ‘Bü y ü k A t ö ly e ’: Ja p o n y a E n d ü st r iy e l ale m d e “d o ğal lid e r le r ” o la r a k ak la h e m e n A lm an y a v e Ja p o n y a ge lm e k t e y d i. H e r ik i ü lk e d e n e d e n li b a b a y iğit o ld u k lar ın ı, sa v a şın h e r e v r e sin d e k an ıt lam ışlar d ı. A v r u p a ve A sy a’n ın en b ü y ü k at ö ly e le r iy d i (D e an A c h e so n ). Bu n e d e n le k alk ın m a lar ın ın A BD ’n e z a r ar v e r m e y e ce k b ir r o t ad a ge lişm e sin e d ik k a t e d ilm e liy di. A BD ’n e h e r h a l v e d u r u m d a b a ğlı k a lm a y a d e v am lar ı sağla n m alıy d ı. D o ğu Bat ı t icar e t in d e ve A v r u p a d e t an t ın a y ö n e lik ge lişm e le r d e h e p b u e n d işe le r k e n d in i b e lli etti. Ja p o n y a ile Ç in ar a sın d a v ar o lan ge le n e k se l t icar î b a ğla r ın t e k r ar k u r u lm a m a sm a ço k d ik k at e d ild i. So n u çt a 1 9 5 0 ’li se n e le r d e Ç in , ABD ’n in d e n e t im i alt ın d a k i k ü r e se l sist e m e e n t e gr e e d ild i. M ar t 1 9 5 4 ’te A sy a’d a gör e vli ABD b ü y ü k e lç ile r in in y ap t ığı giz li b ir t o p lan t ıd a Jo h n F o st e r D u lla ş, “A m e r ik a’n ın d ip lo m a t ik st r at e jile r in d e n b ir in in Ja p o n y a iç in G ü n e y d o ğu A sy a’y ı b ir p a z a r h alin e ge t ir m e k ; b ö y le c e b ir y an d a n Ja p o n e k o n o m isin in ge lişip b ü y ü m e sin i sa ğla r k e n öt e y an d an k o m ü n ist e k o n o m ile r in b u b ö lge d e n n e m ala n m a sım n ö n ü n e ge ç m e k ” o ld u ğu n u sö y le m işt ir . Bu t o p lan t ı ile ilgili b e lge le r v e k o n u y a ilişk in d iğe r d o k ü m an lar , P e n t ago n t ar afın d an , k e n d i r e sm î y a y ın o r g a n ın d a y a y ın la n m ışt ır . V ie t n a m ’a A BD ’n in m ü d a h a le sin d e b u saik le r , y an i Ja p o n y a ’y a p a zar aç m a a r z u su ö n e m li d e r e ce d e r ol o y n a m ışt ır .10 O gü n le r d e Ja p o n y a cid d i b ir r a k ip o lar a k gö r ü lm ü y o r d u . Ja p o n y a ’n ın b u gü n u laşt ığı d u r u m u n , A BD ’n in İk in ci D ü n y a Sa v a şı’m n so n r a sın ın d ü n y a sın ı p lan lan ır k e n k e n d isin i d ü şü n m e d iğin in , p e k fe d ak âr ca d av r an d ığın ın 180 E N D Ü ST R İ L E ŞM İ Ş T O P L U M D A D E M O K R A Sİ b ir isp a t ı o lar a k su n u lm a sı ald at m a o lm a k t an ö te ye ge ç e m ez. Ja p o n y a ’n ın b ir y o lu n u b u lu p “A sy a’n ın at ö ly e si” o lm a st a t ü sü n ü t e k r ar ele ge çir e ce ğin e , Ja p o n faşiz m in in o lu şt u r m a y ı h e d e fle d iği “o r t ak z e n gin lik o r t am ı”n ı ge r ç e k le şt ir e b ile ce ğin e k im se in an m ıy o r d u . G e r çe k çi t a h m in le r o lar a k su n u la n la r Ja p o n y a ’n ın y a A BD ’n in k u r d u ğu k ü r e se l sist e m in u y u m lu b ir p a r ç a sı o lac ağı; y a b a ğım sız k a lıp t e k b a şın a b ir şe y le r b e c e r m e y i d e n e y e ce ği, h ad i b ile m e d in iz So v y e t le r e y am an ıp W ash in gt o n ’a k a p ı lar ın ı k a p a t a c a ğı m e r k e z in d e y d i. Ja p o n la r için b ile b u gü n u la şm ış o ld u k la r ı b a şa r ı h ay al id i. Eft e n - p ü ft e n şe y le r ü r e t e r e k ge lişm iş ü lk e le r in p a z a r la r ın d a n e k m e k çı k ar m ay ı u m m a k t ay d ılar .11 Ja p o n y a ’n ın k e n d i ge le ce ğin i p e k p a r la k gö r m e m e sin in se b e p le r in d e n b ir i, ilk h am le le r in in b a şar ıy la so n u ç la n m ış o lm asıy d ı. Ko r e Sav aşı için r e n gin i d e ğişt ir d i v e Ja p o n y a ’n ın ö n ü n ü açt ı: Yab an cıla r ın Ja p o n y a ’y ı ad a m d a n say m am ala r ın ın n e d e n le r i ar a sın d a ır k çı y ak la şım la r d a n k a y n a k la n a n y an ılgılar ın y an ı sır a işçi- işv e r e n ilişk ile r in i v e b iz z at işç ile r in k a p a sit e le r in in y e t e r siz b u lu n m a sı var d ı. ABD işga l gü çle r i t ar afın d a n e m p o z e e d ilm e y e ça lışılan d e m o k r a t ik işçi y asalar ı iş ale m i t ar afın d an r e ak siy o n la k ar şılan d ı. Bu y asala r b a şk a y e r le r d e ge n e llik le r e ak siy o n lar a se b e p o ld u . Ja p o n y a ’n ın d e m o k r a t ik le şm e sin in ö n ü n ü k e sm e k le gö r e v li b u lu n an v e t icar e t lo b isin in ö n d e ge le n le r in d e n b ir i o lan Ja m e s Le e Kau ffm an , ge lişm e le r in ar zu e d ile n ist ik am e t le r e yön e lt ile m e m e sin d e n d o lay ı h u z u r su z d u v e h e m u c u z , h e m u y sal işç i p e şin d e k o şa n san ay ic ile r e 1947 se n e sin d e y az d ığı b ir m e k t u p t a şu n la r ı sö y le m e k t e y d i: “Ja p o n işçile r ç o c u k t an far k sızd ır . Ç o c u k lar ın ın en b ü y ü ğü on 181 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL y aşın d a o lan b ir b a b a o n la r a ar t ık b ild iği gib i d a v r a n a b i le ce k le r in i, k e n d i h ay at la r m ı k e n d ile r in in t an zim e d e b ile ce ğin i sö y le se ; n e le r o lu r evd e b ir d ü şü n ü n . Ja p o n işç ile r d e lir m iş d o m u z la r gib iler . T o p r ak lar ın d a p e t r o l b u lu n m u ş b ir k ız ıld e r ilin in p ar a sın ı n asıl ça r ç u r et ti ğin i gö r d ü y se n iz h e m e n b ir p ar a le llik k u r u p Ja p o n işçile r in İşçi Yasası’m n a sıl k u lla n d ık lar ın ı gö z le r in iz in ö n ü n d e c a n lan d ır ab ilir sin iz .” İk in ci D ü n y a Sa v a şı’n d an so n r a Ja p o n y a ’d a p r o k o n sü l o lar ak gör e v y ap a n G e n e r al M ac Ar t h u r , ır k ç ı d av r a n ışlar ıy la t an ın ır . 1951 se n e sin d e K o n gr e ’d e y ap t ığı b ir k o n u şm a d a şu n la r ı sö y le d i: “M o d e r n m e d e n iy e t in st an d ar t lar ın a v u r u lu r sa b iz im k ır k b e ş y aşın d ak i ge lişm e m iz in y an ın d a o n la r o n ik i y aşın d ak i b ir ç o c u k gib i k alır lar .” Bu ge r ç e k b iz e Ja p o n la r ı “t e m e l k av r a m lar la t a n ışt ır m a, b u k av r am lar ın o r alar d a d a y e şe r m e sin i t e m in e t m e ” gö r e v in i v e r m e k t ed ir . “Ke n d i le r i h e n ü z işin p e k b a şm d a la r , e ğilm ey e m ü sait y aş ağaç gib ile r .” D e r k e n ar ad a n y ıllar geçt i. Bu ilt ifat lar sa ğc ı Ja p o n la r t ar afın d an b iz A m e r ik alılar için , k ü lt ü r ü m ü z ve iç t im ai y ap ım ız iç in y a p ılır o ld u .12 M am afih , t ah m in le r in v e b e k le n t ile r in h e p sin d e y an ılm m am ış, d o ğr u çık an la r ı d a o lm u şt u r . G e o r ge Ke n n an , A BD ’n in Ja p o n y a ’n ın p e t r o l ih r ac at ın ı k o n t r o l alt ın d a t u t m asın ı, b ö y le ce Tok yo ü z e r in d e k i “vet.o g ü c ü ”n ü e lin d e b u lu n d u r m asın ı t av siye e tm işt ir . T av siye y e u y u lm u ş, y a r a r la n gö r ü lm ü şt ü r .13 Sa v aş so n r a sı d ö n e m d e A BD ’n in O r t ad o ğu p e t r o lle r i ile b u d e n li y ak ın d an ilgile n m e sin in t e m e l se b e p le r in d e n b ir i d e işt e b u d u r . Ja p o n y a ’n ın O r t a d o ğu m e se le le r in d e A BD ’n in p e şin e t ak ılm a h u su su n d a y et e r in ce ist e k li d avr a n m ay ışm m o lası se b e p le r in d e n b ir i ge n e b u d u r u m d u r . I 182 E N D Ü ST R İ L E ŞM İ Ş T O P L U M D A D E M O K R A Sİ Ja p o n y a ’d a ABD t e k b a şın a h ar e k e t e t m iş, işga lin d e o r t ak lar ın a h e r h an gi b ir r o l v e r m e m işt ir .14 G e n e r a l M acAr t h u r , sın ır lı o lm a k k ay d ıy la d e m o k r a t ik le şm e y o lu n d a at ılan ad ım lar ı ce sar e t le n d ir m işt ir . M ilit an işç i h ar e k e t le r i e n ge lle n m iş, işç ile r in ü r e t im ü z e r in d e k i k o n t r o lü n e izin v e r ilm e m işt ir . D e m o k r a si y o lu n d a at ılan b u k ü ç ü c ü k ad ım lar b ile d ışişle r i b a k a n lığın ı, ABD k ö k e n li h o ld in gle r i, işç i lid e r liğin i v e ABD m e d y asın ı alla k b u l la k e tm işt ir . E k o n o m in in can lan d ır ılıp ist ik r a r lı m u h a fa z ak âr b ir y ö n e t im in e lin e t e slim e d ile ce ği gü n ge lm e d e n işga lin in k a ld ır ılm a m a sı y o lu n d a G e o r ge K e n n an v e d i ğe r le r i u y ar ılar d a b u lu n m u şt u r . Bu b a sk ıla r so n u n d a d e m o k r at ik ge lişm e le r t e r sin e d ö n m ü ş, d e v le t şir k e t işb ir liğin in m u t la k k o n t r o lü alt ın a işç i k e sim i m e d y a v e siy a si sist e m e t e slim e d ilm işt ir . Faa liy e t le r in i b a şa r ıy la sü r d ü r ü y o r o lm alar ın a r a ğm e n işç ile r in k o n t r o lü alt ın d ak i şir k e t le r e lim in e e d ilm işt ir . Z a m an ın d a faşist le r le işb ir li ği y ap m ış o lan sa ğ k a n a t so sy alist le r e d e st e k v e r ilm iş; A m e r ik an v ar i t icar e t v e h o ld in gle r in h ü k ü m r a n lığı t e k y o l o lar a k b e n im se t ilm iş, faşist y ö n e t im z am an ın d a h a p isle r d e sü r ü n d ü r ü le n so lc u la r sa f d ışı b ır ak ılm ışt ır . Ya n i, d ü n y an ın d iğe r k ö şe le r in d e h er n e y ap ıld ıy sa Ja p o n y a’d a d a h e m e n h e m e n ay n ısı t e k r ar lan m ışt ır . T op lu p a z ar lık y a sa k la n d ı, gr e v su ç o ld u , ge r e k t iğin d e p o lis şid d et e b a şv u r ar a k işç in in se sin in k ısılm a sın d a ü z e r in e d ü şe n gö r e v i y e r in e ge t ir d i. H e d e f, m u h a fa z ak âr işç i se n d i k alar ı ar acılığıy la işv e r e n le r in işçile r i k o n t r o lü alt ın d a b u lu n d u r m ala r ın ı sa ğlam ak t ı. 19 4 0 ’lı y ıllar ın so n la r ın d a b ir y an d a n e n d ü st r i k e sim in d e faaliy e t gö st e r e n işç i se n d ik a lar ın ın alt ın ın o y u ld u ğu n u , ö te y an d a n ise Ja p o n fa 18 3 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL şist d ü z e n in in k alb i d u r u m u n d a o lan e n d ü st r i fiııan s h o ld in gle r in in (Z a ib at su ) sa ğc ı v at an p e r v e r ö r gü t le r in ve p o lisin d e st e ği ile e sk i gü c ü n e t e k r ar k av u şt u ğu n u gö r ü y o r u z. İş ale m in in faşist r e jim d e k i gü c ü n e ve işle v in e t e k r ar k a v u şm a sı, m e r k e z i d e v le t ile k o l k o la ay n ı h e d e fe d o ğr u ah e n k içe r isin d e y ü r ü m e si sağla n d ı. Ja p o n y a’n ın y e n id e n p la n lan m a sın ın m im ar la r ın d an b ir i o lan G e o r ge Ke n n an , Z a ib at su lar m d a ğıt ılıp y o k e d ilm e sin in a n c ak Ja p o n y a ’n ın k o m ü n iz m in k u c ağın a it ilm e sin i ist e y e n le r in , So v y e t le r ’in “k ap it a list t e k e lle r ” ü ze r in e ü r e t t i ği m a sa lla r a gö n ü ld e n in an an lar ın gö r ü şü o lab ile ce ğin i ifad e e t m işt ir .15 Sch o n b e r ge r , 1 9 5 2 se n e sin e ge lin m e d e n Ja p o n y a ’n ın e n d ü st r isin in ve b a n k ala r ın ın b a şın d a b u lu n an la r ın , k e n t le r in in ü lk e n in d o m in an t e le m an ı o lar a k k ab u l e d ilm e sin i sağla m a n ın y an ı sır a sav a ş ö n c e sin e g ö re e k o n o m id e k i ağır lığın ı d a h a fazla ar t ır m ış v e ar alar ın d a k i ilişk ile r i d ah a gü ç le n d ir m iş h o ld in gle r ü z e r in d e k i d e n e t im le r in i d ah a ar t ır d ık lar ın ı ifad e e t m e k te d ir . Yen i d e n y ap ılan m a n ın b e d e li ç a lışan sın ıflar a ve fu k ar alar a ö d e t t ir ild i. A BD ’n in ask e r î işga li b o y u n ca E k o n o m i ve Bilim D a ir e si’n in Ek o n o m i v e P lan lam a D ir e k t ö r ü o lar a k gö r e v a la n Sh e r w o o d F in e , b u ge lişm e le r in “t ot alit e r d e v let k a p i t a l iz m in i n ç iz d iği b ir çe r çev e içe r isin d e ge r ç e k le şt iğin i sö y le m e k t e d ir . Bu p o lit ik a lar Ja p o n e lit le r i n in so sy a l r e fo r m lar ı y a p m am ala r ın a, Ja p o n y a v e k e n d i le r i z e n gin le şir k e n ç a lışa n sın ıflar ın r e fah t an p ay alm a m alar ın a se b e p o ld u . So n u ç t a h ar cay acağı p ar a ile k e n d i e n d ü st r isin e d e st e k o lac a k sın ıflar ın v ü cu t b u lm asın a im k ân v e r ilm e d i. Bu gü n Ja p o n y a ’y a m al sat m ak ist e y e n y a b an c ıla r ın k a r şıla r ın d a k i e n b ü y ü k p r o b le m le r d e n b ir i, 184 E N D Ü ST R İ L E ŞM İ Ş T O P L U M D A D E M O K R A Sİ Ja p o n y a ’d a sat t ık lar ı m alı alıp k u lla n a c a k y et e r li say ıd a in sa n b u lam am alar ıd ır . Bo r d e n , so n d e r e ce gü çlü işç i se n d ik ala r ın a ve sigo r t a k u r a m la r ın a sa h ip b u lu n a n İ n gilt e r e ’n in , ABD ’n in b a sk ısı say e sin d e , işç ile r in sö m ü r ü l m e si, se n d ik ala r ın ın z ay ıflat ılm ası so n u c u Ja p o n ih r aç ü r ü n le r in in r e k ab e t e d ile m e y e ce k k a d a r u c u z la m a sı o l g u su ile y ak ın d an ilgile n d iğin i y azm ak t ad ır . “İ n gilt e r e , Ja p o n işç ile r in h a k la r ın ı sa v u n m a n ın , ü r ü n le r in i Ç in ’e sa t m an ın y o llar ın ı ar am ışt ır .” N e v ar k i Lo n d r a ’n ın b u n iy e t i, Ja p o n y a ile Ç in ’in y a k ın la şm a sın ı v e ABD ile Ja p o n işb ir lik ç ile r in in t a sa r lad ığı k alk ın m a p lan lar ın ın d ışın a ç ık ılm a sı k ü r e se l çık a r lar ın a ay k ır ı g ö r e n W ash in gt o n ’u n st r a t e jile r i ile çat ışm ak t ay d ı. Ja p o n y a ’d a b ir t ar aft an h o ld in gle r gü ç le n d ir ilir k e n ö t e t ar aft an işç ile r z ay ıf d ü şü r ü ld ü . A BD ’li işç i lid e r le r in y ar d ım ıy la Ja p o n işç i se n d ik ala r ı p ar ç alan d ı, so n u ç alab ilir gü çle r o lm a k t an u z ak laşt ı. İn gilt e r e d e işç i se n d ik alar ın ı gü çsü z le şt ir m e y e , sigo r t a k u r a m la r ın ı k u r u t m a y a çalışt ı. Ayn ı y o lu ABD h e m e n İk in c i D ü n y a Sav aşı so n r a sın d a iz le d i. V ie t n am Sav aşı so n r a sın d a ay n ı o y u n t e k r ar sa h n e le n d i. Ö ze l se k t ö r ü n b u y o ld an gü ç k a z a n m a sı am a ç la n d ı. Bir le şik D evlet ler , Ja p o n faşiz m in in o lu şt u r d u ğu r e fah o r t am ın ı b u k ez k e n d i d e n e t im i alt ın d a v e v e r d iği y o ğu n a sk e r i d e st e k le r le y e n id e n o lu şt u r d u . Ja p o n d e v let k a p i t aliz m in in eli se r b e st b ır a k ıld ı. İ st e d iği ce p t e n ist e d iğin i ald ı, ist e d iği ce b e ist e d iğin i k o y d u . Sist e m e k afa t u t m ay a n iy e t le n e n le r in k afasın ı e z m e k W ash in gt o n ’a d ü şt ü . A s y a’y ı sö m ü r m e k için b u işe d ü n d e n gö n ü llü b ir o r t ak p e y d ah lad ı. Bir le şik D e v le t le r ist isn a t u t u lu r sa Ja p o n y a k a p it a list ale m in e n gü ç sü z işç i se n d ik ala r ın a sah ip ü lk e 1 85 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL sid ir. P e k d isip lin li b ir t o p lu lu k t u r . G e le n e k se l d e v le t k a p it a liz m in y ö n e t im an lay ışın ı çizd iği çe r çe v e içe r isin e h ap se d ilm işt ir . Ko r e Sav aşı, Ja p o n y a ’n ın e k o n o m isin in d ü z e ç ık m asın ı h ızlan d ır m ışt ır . Bu sav a ş, Ja p o n y a ’n ın e n d ü st r ile şm e sin i sa ğla m a k için m u h t aç b u lu n d u ğu d o lar ı, t aleb i, t e k n o lo jiy i v e p az a r ı t e m in etti. 1 9 6 5 ’d e n it i b ar e n k ay d e d ile n h ız lı k alk ın m a , sü r e c in iv m e sin i ar t ır d ı.16 19 7 0 ’li y ıllar d a ise Ja p o n y a ’n ın k ay d e t t iği ge lişm e ler, W ash in gt o n ’u v e A m e r ik a lı işad a m la r ın ı k ay gıla n d ır m ay a b a şla m ışt ı b ile . R e agan d ö n e m in d e e k o n o m in in y ö n e t im in d e y a p ıla n h at alar ; Ja p o n y a ’y ı d ah a b ir av an t aj lı, A BD ’n i ise d a h a b ir d e z av a n t ajlı d u r u m a ge t ir d i. 4 . ‘Bü y ü k A t ö ly e ’: A lm an y a A lm an y a’n ın p r o b le m le r i v e ABD v e y an d aşla r ı iç in ar z e t t iği t e h lik e le r , b ü y ü k ö lç ü d e Ja p o n y a ’m n k ile r e b e n z e m e k t e y d i. 19 4 7 y ılın d a b a t ıd a ü ç b ö lge n in o lu şt u r u lm a sın d a n h e m e n so n r a A lm an y a’n ın p a y la şılm ası p r o b le m i. ABD t ar afın d an gü n d e m e ge tir ild i. O gü n le r , Ja p o n y a ’da d e m o k r a t ik le şm e sü r e c in in t e r sin e çe v ir ild iği gü n le r d i v e o r a d a k i e n d işe le r ay n e n A lm an y a’d a d a m e v c u t id i. A lm an y a’n ın d e m o k r a t ik le şm e sin d e n , h alk k it le le r in in ü lk e y ö n e t im in d e sö z sa h ib i o lm a sın d an k o r k u lm a k t a y dı. Eu ge n e Ru st ow , A lm an y a’d a “p o lit ik a o y u n u ”n u R u s y a’n ın d a h a iy i o y n ay ab ilm e p o t a n siy e lin e sa h ip b u lu n d u ğu n u , b u h u su st a Kr e m lin ’in W ash in gt o n ’d a n d ah a av an t ajlı b ir d u r u m d a o ld u ğu n u sö y le m e k t e y d i. W ash in gt o n ’a d ü şe n , o y u n u n o y n an m asın a iz in v e r m e m e k t i. Ke n n an , d ah a at ik d av r a n m ış, d a h a b ir se n e ö n ce sin d e n 18 6 E N D Ü ST R İ L E ŞM İ Ş T O P L U M D A D E M O K R A Sİ b ir le şik A lm an y a’n ın So v y e t siy asî n ü fu z u n a k ar şı sa v u n m asız o ld u ğu n u sö y le m iş, b u n e d e n le ik iy e b ö lü n m e sin i, b at ı k e sim in in Bat ı A v r u p a ile e n t e gr e e d ilm e sin i, d o ğu k e sim in in ise So v y e t le r e b ır a k ılm a sın ı ö n e r m işt ir . Sö y le d ik le r in in car i an laşm ala r la ç e lişm e sin e ise h iç ald ır ış et m e m işt ir . G e o r ge M ar sh all, D e an A c h e so n v e d a h a n ice d e ğe r li an aliz c in in a k sin e Ke n n an , So v y e t le r in b ir ask e r î sald ır ıd a b u lu n a c a ğın a ih t im al v e r m e m iş, R u slar d a n a s k e r î d e ğil am a siy a sî alan d a ge le ce k at ak lar ın A BD ’n i z o r a so k a c a ğın ı ile r i sü r m ü şt ü r . 17A lm an y a ’d a d a t e m e l p r o b le m , m u h a fa z a k â r iş ale m in in h ü k ü m r an lığın ın işç i h ar e k e t le r in d e n v e d iğe r h alk o r gan iz asy o n lar ın ın gir i şim le r in d e n k ay n a k la n a c ak o lan t e h d it le r e k a r şı k o r u n m ası şe k lin d e o r t ay a çık m ışt ır . C a r o ly n Eise n b e r g, so n u çt a iç t im ai b ir d e ğişik liği ge t ir m e si o lası b ir le şm iş, m e r k e zî, p o lit iz e o lm u ş b ir işç i h ar e k e t in d e n d u y u lan k o r k u n u n , d ah a ge r ç e k ç i b ir ifad e ile d e h şe t in k ar şı g ü ç le r i h ar e k e t e ge ç ir d iğin i ifad e e t m e k te d ir . Sav aşt an so n r a A lm an işç ile r iş k o n se y le r i, t icar e t b ir lik le r i k u r d u lar . E n d ü st r ile r in i ge lişt ir m e n in y o llar ın ı ar am ay a b aşlad ılar . T ab an d an t e p e ye d o ğr u y ü k se le n b ir d e m o k r a t ik le şm e h ar e k e t in i b aşlat t ılar . Ç o ğu n lu ğu n sö z sah ib i o laca ğı b ir y ap ılan m a, A BD ’n in “d e m o k r a si” ad ın ı v e r d iği d ev let şir k e t d e n e t im i alt ın a alın m ış b ir e k o n o m ik d ü z e n le b a ğ d a şm a d ığı için d ir k i d ışişle r i b a k a n lığı v e o r t ak la şa ç a lış t ığı A m e r ik alı se n d ik a la r alar m a ge çti. So v y e t b ö lge sin d e k u r u la n y ar ı o t o n o m iş k o n se y le r in i, N az ile r d e n t e m izle n e n m ü e sse se le r d e b ir d e r e cey e k a d a r d a o lsa y ö n e t im i ele ge çir m e le r i e n d işe le r i ar t ırd ı. İn giliz D ışişle r i Bak a n lığı d a h u z u r su z d u . D o ğu d an ge le ce k “e k o n o m ik ve id e 187 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL o lo jik ” sız m ala r d a n k o r k u y o r d u , b u sız m alar ı işga l ile b ir t u t u y o r d u . R u sy a’n ın siy a sî aç ıd a n av an t ajlı d u r u m a ge ç m e sin e n e d e n o la c a ğa b e n z e y e n Bir le şik A lm an y a y e r in e ik iy e b ö lü n m ü ş, Bat ı ile e n t e gr e e d ilm iş o lan ın a R u h r /R e n e n d ü st r i k o m p le k sin in d a h il e d ild iği b ir A l m an y a’y ı t er cih e t m e k t e y d i; N isa n 1 9 4 6 ’d a In gilt er e h ü k ü m e t in in , y ap t ığı b ir t o p la n t ıd a sö z ala n say gı d e ğe r Sir O r m e Se gr a n t , Bat ı b lo k u iç e r isin d e d o ğu su n d a n k o p a r ılm ış b ir Bat ı A lm an y a’n ın n e d e n ge r e k li o ld u ğu n u an lat t ı. Bu gir işim in sav a ş n e d e n i o lab ile ce ğin i d e sö y le d i. A k si t a k d ir d e R en b ö lge sin in k o m ü n ist le r in e lin e ge ç e ce ğin i, Be r lin ’in Kr e m lin ’in k u k la sı h alin e ge le ce ğin i b e lir t t i. A lm an y a’n ın ik iy e b ö lü n m e sin d e İn gilt e r e ’n in r o lü n ü a r a şt ır a n A n n e D e igh t o n , “so n d e r e c e k r it ik ” ifad e si n i k u lla n m ak t ad ır .18 Bir le şik D evlet ler , N az ile r in k u r d u ğu fab r ik alar ın işç i le r in e lin e ge çm e sin e ve işç i b a z lı o r gan iz asy o n lar ın y ö n e t se l o t o r it e y i sah ip le n m e sin e şid d e t le k ar şıy d ı v e ge r e ğin i y e r in e ge t ir m e az im v e k a r a r lılığı içe r isin d e y d i. Bu t ü r d e n ge lişm e le r , A BD ’n in çık a r lar ın a u y gu n d ü şe n d e m o k r a si an lay ışın a t e r s d ü şm e k t e y d i. ABD ’li ot or it eler , t ıp k ı Ja p o n y a ’d a o ld u ğu gib i sa ğ k an a t so sy a list le r le i ş b ir liğin e git tiler . H alk ın h o şn u t su z lu ğ u n u az a lt m ak iç in y ap t ık lar ı e k o n o m ik y ar d ım ı ar tır d ılar . Sır a Bat ı b ö lge si n i d o ğu b ö lge sin d e n ay ır m ay a, K e n n an ’m ö n e r d iği d u v a r ı çe k m e y e ge lm işt i. Ö n d e ge le n işç i k u r u lu şla r ı ve to e d ild i; iç t im ai y ap ıy ı gü ç le n d ir e c e k gir işim le r ö n le n d i, y asa m a o r gan ı felç e d ild i; ü lk e y i k alk ın d ır m a am ac ın a y ö n e lik o r t ak ça lışm alar iğd iş e d ild i. N a z i sa v a ş su ç lu la r ın ın e li en k an lı o lan lar ın a CIA’d a gö r e v v e r ild i. Bu n la188 E N D Ü ST R İ L E ŞM İ Ş T O P L U M D A D E M O K R A Sİ n n iç e r isin d e en m e şh u r u K la u s Ba r b ie ’dir. Bir b a şk a sı F r a n z Six ’tir. Bu zat , b iz z at ABD Yü k se k Ko m ise r i Jo h n J. M c C lo y t ar afın d an sa v a ş su ç lu su o lar a k ilan e d ilm işt ir . R e in h a r d G e h le n iç in ç a lışm a k ü z e r e k e n d isin e CIA t ar a fın d a n gör e v v e r ild i. Yar d ım c ılar ı ar asın d a W affen SS v e W e h r m ach t ’d a u z m a n o lar a k gö r e v y ap m ış n ice eli k an lı k a t il v ar d ı; ABD ’n in d e st e ği ile b ir “giz li o r d u ” k u r d u lar . H it le r t ar afın d an k u r u la n v e 1 9 5 0 ’le r d e D o ğu A vr u p a ve So v y e t le r Bir liği’n d e h âlâ faa liy e t le r in i sü r d ü r m e k t e o lan a sk e r î, gü çle r e y ar d ım cı o lm alar ı b u , k at ille r d e n t ale p e d ild i. G e h le n , d o ğu c e p h e sin d e N a z i ask e r î h ab e r alm a t e şk ilat ın a b a şk a n lık y a p m ış b ir iy d i. Şim d i d e CIA’m n d e st e ği, Bat ı A lm an y a d e v le t in in iz n iy le c a su slu k v e k a r şı c a su slu k işle r in i o r gan iz e e t m e k ü ze r e gö r e v le n d ir il m e k t e y d i.19 Bu ar ad a, t ıp k ı Ja p o n y a ’d a o ld u ğu gib i A lm an y a’yı y e n id e n in şa e t m e n in m aliy e t i A lm an işç ile r in o m u z lar ın a y ü k le n d i. M alî t e d b ir le r le fu k ar alar ın ve se n d ik ala r ın e l le r in d e av u çlar ın d a n e v ar sa silin ip sü p ü r ü ld ü . İ şç i se n d ik a sı ale y h t ar ı faa liy e t le r i ile b u so n u c a u la şılm a sın d a ö n e m li k at k ılar ı b u lu n a n A F L b ile aşır ılığa k a ç ılm a sın d a n h o şn u t su z o ld u . A BD ’n in A lm an işç ile r in in alın t e r i n i sö m ü r m e h u su su n d a k i d o y m a k b ilm e z liğin in sö m ü r ü d ü z e n in in m im ar lar ın ı b ile r a h a t sız e t t iğin i Eise n b e r g b ir y o r u m u n d a d ile ge t ir m işt ir . Se n d ik a l faaliy e t le r y a sa k lan d ı, gr ev gir işim le r i p o lis gü cü y le so n u ç su z b ır ak ıld ı. 194 9 se n e sin e ge lin d iğin d e d ışişle r i b a k a n lığı eller iyle o lu şt u r d u ğu ge n e l m a n z a r ad an m e m n u n e n d ü st r iy e l b a r ışa u laşılm ışt ı, işç i sın ıfı u y sa lla şt ır ılm ışt ı, y ap t ık lar ı k o lay ca izle n e b ilm e k t e y d i, m ü lk sah ip le r in in ve y ö n e t icile 189 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL r in ale y h in e ge lişe b ile c e k h e r h a n gi b ir h ar e k e t i b e sle y e b ile c e k t ü m k ay n a k la r k u r u t u lm u şt u . N a z i sa v a ş su ç lu lar ın ın k u y u d a n ç ık ar ılm ası, it ib ar la r ın ın ia d e e d ilm e si o lgu su n u in c e le d iği b ir ar aşt ır m asın d a Tom Bo w er u la şı la n n e t ic e y i şu sö z le r le ö ze t le m e k t e id i. “Sav aşt an d ö r t y ıl ge ç t ik t e n so n r a A lm an y a ’n ın t ıp k ı H it le r d ö n e m in d e y ö n e t ild iği gib i y ö n e t ild iğin i, sa v a ş su ç lu su o lar ak ilan e d ile n b a n k e r le r in v e sa n ay ic ile r in H it ler d ö n e m in d e k i k o n u m la r ın a t e k r ar u la şt ık la r ın ı, A m e r ik alı m e sle k t a şla r ı ile işb ir lik le r in i gü n b e gü n gü ç le n d ir d ik le r in i gö r m e k t e y iz .”20 K ısa c a ifad e e d e c e k o lu r sak , ik i b ü y ü k at ölye, Ja p o n y a v e A lm an y a, ay n ı an lay ışla v e ay n ı y ö n t e m le r le d e ğe r le n d ir ilip y ö n e t ilm işt ir . D a h a so n r a k i y ıllar d a , Sovy e t le r d e n ge le n ik i A lm an y a’n ın b ir le şt ir ilm e si v e silah lar d a n ar ın d ır ılm ası v e p ak t la r ın lağv e d ilm e si t e k lifle r i n in ABD t ar a fın d an ih t iy at la k ar şılan d ığın ı b iliy o r u z. Ba tı A vr u p alı se ç k in le r d e u lu sla r a r a sı o r t am d a t an siy o n u n d ü şü r ü lm e si y o lu n d a k i t e k lifle r e so ğ u k b ak t ılar . Tezgâh lar ın ın b o z u lm a sın d a , p o lit ik a n ın se ç k in le r in t e k e lin d e n k u r t u lu p h a lk t ar a fın d an b e n im se n m e sin d e n e n d işe et m ek t e y d ile r . 1 9 8 0 ’le r d e y ap ılan v e silah lar ın k o n t r o lü n ü , gü v e n lik m e se le le r in i, A v r u p a’n ın t e k b ir b ü t ü n h alin e ge t ir ilm e sin i am aç la y an siy a sî t a sa r ım lar ı k o n u e d in e n t ü m t ar t ışm alar , b u e n d işe le r in b u lu t lan d ır d ığı b ir gö k y ü z ü alt ın d a y ap ıld ı. 5. D a h a K ü ç ü k A t ö ly e le r ABD , F r a n sa v e İt a ly a’d a d a ay n ı so n u ç la r a ay n ı y o llar d a n u la şm a y ı d e n e d i. H e r ik i ü lk e y e y ap ılan M ar sh all 190 EN D Ü ST R İ LE ŞM İŞ T O P LU M D A D EM O KR A Sİ y ar d ım ı, h ü k ü m e t le r in d e n k o m ü n ist le r i, an t i- faşist d ir e n işçile r i ve işç i t e m silc ile r in i u z a k la şt ır m a la r ı k o şu lu n a b a ğla n d ı. “D e m o k r a si,” ABD ’n in a n la d ığı t ar z d a işle y e ce k t i. O gü n le r d e A v r u p alılar sık ın t ı içe r isin d e y d ile r . Yar d ım a şid d e t le m u h t açt ılar . Bö y le o lu n c a y ap t ığı y a r d ım lar , W ash in gt o n ’a, y ar d ım y ap t ığı ü lk e n in işle r in e d ile d iğin c e b u r n u n u so k m a , o ü lk e le r d e k e n d i se ç k in le r i n in çık ar lar ı d o ğr u lt u su n d a k i ge lişm e le r i k an alize e t m e im k ân ın ı v e r m e k t e y d i. M e lvy n Le ffler , “A v r u p a’y a ge r e k li p a r a y ar d ım ı y ap ılm a z sa, k alk ın m a p r o gr am lar ın a h ız k a z a n d ır ılm a z sa so n u ç t a k o m ü n iz m in h o r t lay a ca ğın d an , h at t a se çim le iş b a şın a ge le b ile ce ğin d e n A m e r ik alı id ar e cile r in k o r k t u k l a r i n ı y azm ak t ad ır . M ar sh all P lan ı’n m ilan e d ilm e k ü z e r e o ld u ğu gü n le r d e , A BD ’n in F r a n sa Bü y ü k e lç isi Je ffe r so n Caffer , d ışişle r i b a k a n lığın ı u y ar m ış, F r a n sa ’d a k o m ü n ist le r in se çim le r i k a z a n m a sı d u r u m u n d a o lab ile ce k le r e d ik k at le r in i çe k m işt ir : “So v y e t le r in n ü fu z ala n ın a Bat ı A v r u p a’yı, A fr ik a’y ı, A k d e n iz ’i ve O r t a d o ğ u ’y u k a t m a sı işt e n b ile o lm a y a c a k t ır (1 2 M ay ıs 1 9 4 7 ).” D o m in o t aşlar ı d e v r ilm e k iç in h az ır d ı. M ay ıs ay ı b o y u n c a F r a n sa v e İt aly a’y a b a sk ı y ap a n A BD , k u r a c a k lar ı k o a lisy o n h ü k ü m e t le r in d e k o m ü n ist le r e y er v e r m e m e le r in i ısr ar la ist e d i. So lu n v e işç i k e sim in in ö n p la n a çık m asın a o lan ak t an ım ası o la sı se r b e st siy a se t o r t am ın a iz in v e r ilm e m e si, y ar d ım ın d e v am e t m e sin in k o şu lla r ın d a n b ir iy d i. 19 4 8 se n e sin d e D ışişişle r i Ba k a n ı M ar sh all v e d iğe r sö z sa h ib i k işile r , A v r u p a’y ı, k o m ü n ist le r in se çim k az an m a sın a o lan ak t an ıy a cak o r t am ın o lu şt u r u lm a m a sı y o lu n d a u y ar d ılar . A k si t ak d ir d e y ar d ım ın k e sile c e ği t e h d id in d e b u lu n d u la r . A v r u p a’n ın o gü n k ü p e r işan 191 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL h ali v e M ar sh all y ar d ım ın ın ar z e t t iği ö n e m b ir lik t e ele alın ır sa, sö z k o n u su t e h d id in n e d e n li ü r k ü t ü c ü o ld u ğu k o lay ca an laşılır . F r a n sa ’d a sa v a ş so n r a sı y o k su llu k , F r a n sız işç i h ar e k e t le r in in alt ın ın o y u lm asın a v e sile b i lin d i. Şid d e t k u lla n m a k t a n çe k in ilm e d i. Ek m e k , aç in san la r ı it aat k â r k ılm ak am ac ıy la k u llan ıld ı. G a n gst e r çe t eler i o lu şt u r u lu p gr e v le r v e gr e v cile r k ır d ır ıld ı. Yar ı r e s m î ABD işç i t ar ih in d e ö v gü y le sö z e d ile n cin ay e t le r in b e n ze r le r i F r a n sa ’d a d a işle n d i. İşçi h ar e k e t le r in i p a r ç a lay ıp zay ıflat an , d o lay ısıy la Kr e m lin ’in A vr u p a için b e sle d iği e m e lle r in ge r ç e k le şm e sin e fır sat t an ım ay an , ay r ıca H in d için ’d e F r an sız o r d u su n a k e sin t isiz silah ak ışın ı sa ğ lay a n , so n u ç t a ABD işç i b ü r o k r a sisin in t e m e l am aç la r ın d a n b ir in e h izm e t e d e n A F L, ö v gü le r e lay ık b u lu n d u .21 GIA; h izm e t in d e k u lla n m a k iç in M afy a’y ı t e k r ar h o r t la t tı. Er o in t icar e t in in t e k r ar ca n lan m asın ı am aç la m a k t a y d ı. ABD h ü k ü m e t le r i ile e r o in t icar e t i a r a sın d a k i ilişk i, gü n ü m ü z e k ad a r k e sin t isiz sü r m ü şt ü r .22 A BD ’n in İt al y a ’y a y ö n e lik p o lit ik a sı, sa v a ş so n r a sın d a sa v a ş ö n c e sin d e k o p t u ğu n o k t a d an it ib ar e n b aşlay ıp e sk i d o ğ r u lt u su n d a d e v am etti. Bir le şik D ev let le r , M u sso lin i’n in faşişt y ö n e t im in in iş b a şın a ge ld iği 1 9 2 2 se n e sin d e n 1 9 3 0 ’lar a k a d a r d e st e k le n m işt ir . Sa v a ş e sn a sın d a M u sso lin i’n in H it le r ile işb ir liğin e git m e si, b u d o st ç a ilişk ile r i k o p a r m ışt ır . 1943 se n e sin d e A BD k u v v e t le r in in gü n e y İt aly a’y ı ö z gü r lü ğü n e k a v u şt u r m a sı ile b e r a b e r b u ilişk ile r t e k r ar ca n lan d ır ılm ışt ır . F a şist h ü k ü m e t ile işb ir liği y ap a n k r a liye t aile si ve M ar e şal R ad o glio o r t ak laşa ik t id ar a ge t ir il m işt ir . M ü t t e fik k u v v e t le r k u z e y e d o ğr u ile r le r k e n an tifaşist d ir e n iş ö r gü t le r in i v e b u ö r gü t le r in t o h u m u n u at ıp 192 E N D Ü ST R İ L E ŞM İ Ş T O P L U M D A D E M O K R A Sİ y e şe r t t iği y e n i d e m o k r a t ik , h alk ç ı y ö n e t im an lay ışın ı h a y at a ge çir e c e k b ir im le r i y e r le b ir ettiler . 23N e o - faşist le r in d e k at k ısıy la b ir m e r k e z î sa ğ h ü k ü m e t k u r u ld u , so lc u la r sa f d ışı e d ild i. Bu r ad a d a ü lk e n in y e n id e n in şa sın ın y ü k ü fu k ar a lar ın v e ç a lışan sın ıflar ın o m u z la r ın a y ü k le n d i. N ic e si işin d e n çık a r ıld ı, ge r i k alan lar ın ü c r e t le r i d ü şü r ü ld ü . İ şç i h a k la r ın ı sav u n an , d ışişle r i b a k a n lığı t ar afın d an h az ır lan m ış b u lu n a n p lan lar a y an b a k a n k o m ü n ist le r in , h ü k ü m e t t e n u z a k la şt ır ılm a sı y ar d ım ın k o şu lla r ı ar asın d a y e r a lm a k t ay d ı. O y sa, K o m ü n ist P ar t i ile W ash in gt o n n ic e e y le m i b ir lik t e sü r d ü r m ü şle r d i. İt a ly a’n ın b a ğım sız lığın a ö n e m li ö lç ü d e k at k ıd a b u lu n a c a k o lan r e fo r m lar ın ar k a p lan a it ilm e sin d e , k u z e y d e ar zu e d ilm e y e n p o lit ik ge lişm e le r in ö n ü n ü n alın m asın d a p at r o n la r ın m ü lk iy e t h ak la r ın ın k o r u n m a sın d a , işç ile r in b az ı fab r ik alar ın m ü lk iy e t in i k e n d i ü ze r le r in e ge çir m e gir işim le r in in b a lt a lan m a sın d a Ko m ü n ist P ar t i ile ABD işb ir liği y ap m ış, am a ge n e d e yar an a m am ışt ı. Kab ah at i, işt e n at ılm alar a , ü cr e t le r in d ü şü r ü lm e sin e , fu k ar alar ın , h ay at st an d a r t lar ın ın d a h a a şa ğı lar a çe k ilm e sin e k a r şı çık m asıy d ı. Bu t u t u m u ile, W ash in gt o n ’u n A v r u p a iç in t a sar lad ığı k alk ın m a p lan lar ın a t e r s d ü şt ü ğü iz le n im in i v e r m işt i. D ışlan m alıy d ı. D ışlan d ı. T ar ih çi Jo h n H ar p e r , Ke n n an ’m K o m ü n ist P ar t i’n in , d o lay ısıy la t e m sil e t t iği işç i sın ıfın ın h ü k ü m e t e d ah il e d ilm e m e si y o lu n d a k i ısr a r lar ın ı an lam ak t a g ü ç lü k ç e k t iğin i y az m ak t a d ır ; “İ şç i sın ıfın ın d e st e ği alın m ış o lsay d ı işle r d a h a k o lay y ü r ü r d ü .” gö r ü şü n ü sav u n m ak t ad ır . N e v ar k i A BD ’n in A v r u p a’n ın k alk ın m a sın d an an lad ığı, fu k ar a la r ve ça lışan k e sim le r aley h in e y ü r ü t ü le n b ir o p e 193 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL r a sy o n d u . Bu so sy al se k t ö r le r in ge r e k sin im le r in i d ik k at e ald ığı iç in Ko m ü n ist P ar t i’y e “e k st r e m ist ” e t ik et i v u r u l d u , d e m o k r a t ik o lm ad ığı ile r i sü r ü ld ü . Bu ar ad a Sov y e t t e h d id i h ik a y e si gü n d e m d e n h iç d ü şü r ü lm e d i. A BD ’n in b a sk ısın a d ay an a m ay an H ır ist iy an D e m o k r at lar , sav a ş d ö n e m in d e v e r d ik le r i işy e r i d e m o k r a sisi sö z ü n ü u n u t t u lar. Z am an z am an faşist e sk ile r in in y ö n e t im i alt ın d a o l m ak ü z e r e p o lis, işç i h a r e k e t le r in in şid d e t le k ır ılm asın d a b ir ar aç o la r a k k u llan ıld ı. V at ik an , “ 194 8 se çim le r in d e h e r k im k o m ü n ist le r e o y v e r ir se d in d e n im a n d a n çık a c a k t ır ” d iy e fet va ve r d i. H ır ist iy an D e m o k r a t lar ı “O co n C r ist o o C o n t r o C r ist o ” ( “Ya Isa ile , y a I sa ’y a k a r şı”) slo gan ı ile d e st e k le d i: Bir se n e so n r a P ap a P iu s, It aly alı k o m ü n ist le r in t am am ın ı afo r o z e t t i.24 Şid d e t in , y ar d ım ın m a n ip ü la sy o n u n v e d iğe r t e h d it le r in h ar m an ı, m u az z am b ir p r o p a ga n d a k am p a n y a sın ın ge t ir ile r i ile b ir le şip k r it ik 19 48 se ç im in in n e t ice sin i b e lir le d i. A BD ’n in b a sk ısı ve m ü d a h a le si b e k le n e n se m e r e yi v e r d i. A BD , en ap t al It aly alı’n m b ile W ash in gt o n ’u n çizd iği siy a sî ve İk t isad î çe r çe v e için e k e n d in i çe k m e si n in h e r k e s iç in y ar ar lı o la c a ğın a in a n m asın ı sağla y a c ak b ir y o ğu n lu k v e t u t ar lılık t a b ir p r o p a ga n d a y ap t ığı in a n a n d a y d ı. H e r z am an o ld u ğu gib i k e n d isin d e n gay r ısm a p e k y u k a r ıla r d a n b ak ıy o r d u , k ü ç ü m sü y o r d u . “It aly an lar ço c u k gib iy d ile r . Elle r in d e n t u t u lm alı, k e n d ile r in e y ar d ım e d ilm e liy d i.” iz le n e n p o lit ik a la r ar asın d a p o lisi şid d e t ar ac ı o lar a k k u lla n m ak , y ar d ım ı k e sm e t e h d id in d e n b ir sila h o lar a k y ar ar la n m ak , y an lış o y k u lla n an la r a A BD ’n e g ir iş v iz e si v e r m e m e k , k o m ü n ist le r e d e st e k v e r en İt aly a k ö k e n li A m e r ik a lılar ı k o v m a k v e d a h a n ice 194 E N D Ü ST R İ L E ŞM İ Ş T O P L U M D A D E M O K R A Sİ t e h d it le r v ar d ı. D ışişle r i b a k a n lığı t a r ih çile r in d e n Ja m e s M ille r ’in t e sp it le r in e b ir gö z at alım d ile r se n iz: “E k o n o m ik ge lişm e , ça lışan sın ıflar ın h ak lar ın ı k ay b e t m e si p a h a sın a ge r ç e k le şt ir ild i, so l v e işç i h ar e k e t le r i A BD ’d e n ge le n d e st e k ile u fa lan d ı, b e c e r ik siz v e y o lsu z lu k la r a t e ş n e m e r k e z sa ğ y ö n e t im iç in a lt e r n at if o lac a k b ir o r gan i z a sy o n u n o lu şu m u b a lt a la n d ı.” İt aly a’n ın ar ze t t iği st r a t e ji k ö n e m , k ad e r in e y aln ız ca İt a ly an lar ın , ö ze llik le d e d e m o k r a siy i y an lış an lay an İ t aly an lar ın k ar a r v e r e m e y e ce ği k a d a r b ü y ü k id i (H a r p e r ). A BD , 19 4 8 se ç im in i k o m ü n ist le r in k a z a n m a sı d u r u m u n d a ask e r î m ü d ah ale d e b u lu n m a y a k ar a r lı id i v e b u n u b ir p r o p a ga n d a m alz e m e si o lar a k el alt ın d a n It aly an k a m u o y u n a d a ile t m işt i. Ke n n an , k o m ü n ist p ar t in in se çim e so k u lm a m a sm m , b u y o ld an o lası b ir se ç im z afe r i n in ö n ü n e ge çilm e sin in iç sa v a şa se b e b iy e t v e r e b ile ce ği n i, A BD ’n in ask e r î m ü d a h a le sin i k aç ın ılm a z k ıla c ağın ı ve İt aly a’n ın b ö lü n m e si so n u c u n u b e r ab e r in d e ge t ir e ce ğin i sö y le m e k t e y d i. D iğe r b a sk ı y ö n t e m le r in in so n u ç alm ay a y e t e r li ge le ce ği in a n cı, K e n n an ’m u y ar ılar ın a k u la k asılm a m a sm a n e d e n o ld u . Bu n u n la b ir lik t e d ik k at e ld e n b ı r a k ılm ad ı. U lu sa l G ü v e n lik Ko n se y i, İt aly a’d a giz li o p e r a sy o n lar a ask e r î d e st e k v e r ilm e sin i, silah lı k u v v e t le r in k o m ü n ist le r in se ç im i k a z a n m a sı d u r u m u n d a İt a ly a’y a m ü d a h a le e t m e k ü z e r e t e y a k k u z d u r u m u n d a t u t u lm ası n ı ö n e r d i.23 D e m o k r asi gib r b ir d e m o k r a sin in İt aly a’d a y e şe r m e sin d e n ç o k c id d i b ir t ar zd a e n d işe e d ilm e k t e y d i. A BD ’n in , se ç im le r in ist e n ile n • şe k ild e so n u ç la n m a m a sı d u r u m u n d a silah a b a şv u r m a sı n iy e t i h ay at a k o la y c a ge çir ile ce k cin st e n b ir n iyet d e ğild i. Bu n e d e n le giz li t u tu l195 ^ D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL m ay a ça lışılm ışt ır , ü n iv e r sit e çev r eler i b ile m e se le n in ü z e r in e fazla git m e m işt ir . Bu sah ad a y ap ılan b ilim se l ça lışm a la r d a n b ir in d e m e se le n in ö z ü n e d o k u n u lm a m ış, d i ğe r in d e ise A BD ’n in ge r ç e k n iy e t i e s ge çilm işt ir . G e n e l li t e r at ü r d e ise b u k o n u d a n h iç sö z e d ilm e m e k t e d ir .26 CIA’n ın 194 7 A r alık ay ın d a U lu sa l G ü v e n lik Ko n se y i’n in ald ığı k a r a r d o ğr u lt u su n d a İtaly an , se çim le r in i k o n t r o l e t m e o p e r asy o n u , ilk giz li o p e r asy o n la r ın d a n b i r id ir . D ah a ö n ce d e b e lir t t iğim iz gib i CIA, İt a ly a’d a d e m o k r a sin in ge lişm e sin i k o n t r o lü alt ın d a t u t m ası iç in ge r e k li o p e r a sy o n la r ı 1 9 7 0 ’li y ıllar a k ad a r sü r d ü r m ü şt ü r . ABD işç i lid e r le r i, ö ze llik le d e A F Ed e gö r e v alan la r a , işçi h ar e k e t le r in in b ö lü k p ö r ç ü k e d ilm e sin d e v e gü ç sü z d ü şü r ü lm e sin d e a k t if b ir r o l o y n am ışlar d ır . İ şç ile r i ç o k d ü şü k ü c r e t le r le ç alışm ay a r a zı e t m işle r ; p at r o n la r ın se r v e t le r in e se r v e t k at m ışlar d ır . F r a n sa ’d a lim an işç ile r in in gr ev i, İt aly a’d a n ge t ir ile n işçile r le k ır ılm ışt ır . P ar a y ı ABD ö d e m iş, o r gan iz a sy o n u A F L ge r çe k le şt ir m işt ir . D ışişle r i b a k a n lığı, İ şç i F e d e r a sy o n u ’n a, A BD ’n d e k i işçi se n d ik ala r ın ı e t k isiz k ılm a y o lu n d a k i e d in d ik le r i d e n e y im le r in d e n d e y a r a r la n a r a k İt aly a’d a k i işç i se n d ik ala r ı n ı u n u fa k e t m e le r i gö r e v in i v e r m iş, gö r e v büyük b ir şe v k le e k sik siz y e r in e ge tir ilm işt ir . F aşist le r le iş b ir liği y ap t ığı iç in d ışla n a n ö ze l se k t ö r , t e k r ar e sk i it ib ar ın ı k a zan m ışt ır . N ih ai am aç , işç i sın ıfın ı ge le n e k se l h ü k ü m r a n la r ın h ü k m ü alt ın a v e r m e k id i ve am aç h asıl o lm u ş tur. A BD ’n in İt a ly a’d a y a p t ık lar ın ı in c e le y e n R o n ald Filip e lli’n in gö z le m le r i şö y le d ir : “A m e r ik an y ar d ım ı, İt al y a’y ı y e m d e n in şa e d e r k e n e sk i m u h afa z ak âr t o p lu m t a b a n ın a o t u r t m ay ı am aç lam ışt ır . Kap it a liz m r e st o r e e d il 196 E N D Ü ST R İ L E ŞM İ Ş T O P L U M D A D E M O K R A Sİ m işt ir . Be d e l işç i k e sim in e ö d e t ilm işt ir . Bu k e sim az k a zan m ay a, az t ü k e t m e y e r a zı e d ilm işt ir . Z e n gin le r e m u a z z am r a n t lar ak t ar ılm ışt ır . Yön e tim im t iy az lar ın a d o k u n d u r t t u r u lm am ışt ır . Bu ar ad a işç i ale y h t ar ı p r o gr a m lar ın m im ar ı ve t aşe r o n u o lm ak la su ç la n a n A F L Ba şk a m G eor ge M ean y, su ç la m a la r ı r e d d e t m e k t e , “Ö z gü r lü k , İt aly an lar ın d e r d i d e ğ il ik e n o n la r ın n am ın a b e n n iy e d er t e d i n e y im ? Bizim işim iz d ü n y a ge n e lin d e b a ğım sız lık h ar e k e t le r in i gü ç le n d ir m e k , so sy a l ge lişm e le r e h ız k a z a n d ır m a k t ır ” d e m e k t e d ir . Bu n u n an la m ın ın A m e r ik a lı iş ad am lar ın ın v e d ü n y an ın d ö r t b ir y an ın d a k i şe r ik le r in in çık a r la r ın ın p e k işt ir ile r e k ar t ır ılm ası o ld u ğu n u sö y le m e m ize b ilm e m ge r e k v ar m ı? Filip e lli sö z le r in i şö y le sü r d ü r m e k t e d ir : “So n u ç , faşizm e ç a n ak t u t an , faşizm le iş b ir liği y a p an sın ıfın t e k r ar y ö n e t im e ge t ir ilm e sid ir , çalı şa n sın ıflar ın p o lit ik a d a n d ışlan m asıd ır , ze n gin le r in çı k ar la r ın a k u r b a n e d ilm e sid ir , “M ir aco lo I t a lia n o ” (İ t a l y an M u çiz e si) n in y ü k ü n ü n fu k ar alar ın sır t ın a v u r u lm a sıd ır .” H ar p er , 1 9 4 0 ’lar d a izle n e n p o lit ik a la r ın “y o k su l b ö l ge le r ve p o lit ik a d a y e r alam a y an ilk k e sim le r için b ir d a r b e m ah iy e t in d e ” o ld u ğu n u sö y le m e k t e d ir . “Kar ar lı işç i p a z a r la r ı” k ır ılm ış, 1 9 5 0 ’li y ıllar d a ih r ac at ın d in am o g ö r e v in i ü st le n d iği b ir k alk ın m a p r o gr am ı b aşar ıy la u y gu lan m ışt ı. Bu b a şa r ıd a ç alışan sın ıflar ın gid e r e k fu k ar alaşm ay a r ıza v e y e n i d u r u m lar a in t ib ak gö st e r m e h u su su n d a k i ir ad e si ö n e m li b ir r o l o y n am ıştır . H ar p e r sö z le r in i sö y le sü r d ü r m e k t e d ir : “Bu m u t lu lu k çe m b e r le r i b ir çe şit b a şk a e k o n o m ik ge lişm e le r in v ü c u t b u lm a sı için ge r ek li o r t am ı o lu şt u r m u ş, u y an ılm am ası, b u 197 gü z e l r ü y a- D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL n m d e v am e t m e si iç in C IA m ily o n lar ca d o lar t u t a r ın d a p r o p a ga n d a h ar ca m ası y a p m ış; y e r alt ı faaliy e t le r in e h ız v e r m işt ir .”27 D ah a so n r a lar ı y o r u m cu lar , A BD ’n in F r a n sa v e İ n gilt e r e ’d e d e m o k r a siy i b a st ır m a gir işim le r in i d e m o k r asiy i sav u n m a y o lu n d a h ay at a ge çir ilm iş e y le m le r o lar a k y o r u m lam ışlar d ır . R h o d r i Je ffr e y s- Jo n e s, CIA v e A m e r ik an d e m o k r a sisin i k o n u ala n v e t ak d ir le k a r şıla n a n b ir ç a lışm asın d a , CIA’n m İt aly a m ac e r a sın ın v e p a r a le lin d e g e lişe n F r a n sa h ik ay e sin in d e m o k r a t ik d e ğe r le r in y ü k se lt ilm e sin e y ö n e lik e y le m le r m a n z u m e si o ld u ğu n u sö y le m e k t e d ir . Ö ze l o la r a k İt a ly a’n ın se ç m iş o lm asın ın b ir d e m o k r a t ik p r e n sip m e se le si o lm ad ığın ı o d a k ab u l e t m e k t e d ir , b ir b a k ım a d e m o k r a si aşk ım ız ın , h e d e ft e k i ü lk e n in ar z e t t iği st r a t e jik ö n e m in b ir fo n k siy o n u o ld u ğu n u it ir a f e t m e k t ed ir . A BD y ö n e t im in e k e n d i t e r cih le r i d o ğr u lt u su n d a b e lir le d iği iç t im a i ve siy asi r e jim le r i e m p o z e e t m e y i, e lin d e b u lu n a n o lağan ü st ü gü cü h ar b in k u r b a n la r ın ı ist ism a r e t m e k iç in k u lla n m ay ı, k alk a n b a ş lar ın e zile n b a şla r o la c a ğım b u in sa n lar a ö ğr e t m e y i ve ge r ç e k d e m o k r a sin in “b iz im d e m o k r a si” o lar a k t ak d im e d ile n k ay n a k o ld u ğu h u su su d a gö z d e n ır ak t u t u lm a m alıd ır .28 A BD ’n in İt aly a’y a y ö n e lik p o lit ik a lar ın ı in c e le y e n Ja m e s M ille r d a h a n ü a n slı b ir t av ır t ak ın m ak t ad ır . G e ç m işin b ir ö z e t in i v e r d ik t e n so n r a şu so n u c a u la şm a k t ad ır : “İt a ly a’y a ist ik r a n n ge t ir ilm e si y o lu n d a A BD ’n in sar fe t t iği çab alar , se b e b iy e t v e r d iği ac ılar b ir y an a, b a şa r ılı o lm u şt u r . A m e r ik a’n ın gü c ü b ir y an d a n It aly an lar a h ü k ü m e t le r in in fo r m u n u ö z gü r c e b e lir le m e im k ân ın ı t an ır k e n ö t e y an d an t e r cih le r in in d e m o k r a si ist ik am e t in d e o l m a sın ı sağla m ışt ır . D e m o k r a sin in v ar o lan fak at gü c ü 198 E N D Ü ST R İ L E ŞM İ Ş T O P L U M D A D E M O K R A Sİ n ü n ab ar t ılm ış o lm a sı ih t im a l d a h ilin d e b u lu n a n h ar ic i v e d a h ili t e h d it le r e k a r şı sa v u n u lm a sın d a Bir le şik D e v le t le r d e m o k r a t ik o lm ay a n t ak t ik le r e b aşv u r m u şt u r . Bu h at a, It aly an d e v le t in in m e şr u iy e t in i t ar t ışm a z e m in le r i n e çe k m işt ir .”29 D a h a ö n ce t ar t ışm asın ı y ap t ığım ız h ar ic i t e h d it le r in v ar lığı şü p h e gö t ü r ü r m ah iy e t t ed ir . 19 48 se çim le r in e ABD m ü d ah ale e t m iş, ge le n e k se l m u h a faz ak âr d ü z e n i t e k r a r k u r m u şt u r . Bu sır a d a Kr e m lin o lay lar ı u z a k t a n iz le m iş, sa v a ş sır a sın d a C h u r c h ill’e v e r d iği sö z ü t u t m u ş, İt aly a’n ın Bat ı’m n n ü fu z ala n ın d a k a lm a sı say gıy la k a r şı lan m ışt ır . D ah ili t e h d it le r ise ge r çe k d e m o k r a siy e k a r şı d u y u la n ö zle m d e n k ay n a k lan m ak t a d ır . ABD ’n in It a ly an lar a se ç m e h ak k ın ı t an ıd ığı v e t e r cih le r in in d e m o k r a si ist ik a m e t i d e o lm asın ı sa ğla d ığı y o lu n d a k i sö y le m , aşır ı gü v e r c in le r in Lat in A m e r ik a ü z e r in e d ö k t ü r d ü ğü n u t u k lar ı an ım sat m ak t ad ır . Lat in A m e r ik a h alk ı, A BD ’n in çık a r lar ın a z ar ar v e r m e d iği m ü d d e t ç e se çim in i ö z gü r ce v e b a ğım sız b ir o r t am içe r isin d e y a p m a lı dır. A BD ’n in , ge lişm e sü r e ç le r i r ay d an ç ık m ad ığı sü r e c e b u ü lk e le r in işin e k a r ışm a k gib i b ir n iy e t i m e v cu t d e ğil dir. D e m o k r a t ik id e al, d a h ild e v e h ar içt e , ç o k b a sit v e ç o k açık t ır . Be n im y ap m an ı ist e d ik le r in i y a p m ay a d e v am et t iğin sü r e c e k e n d i b ild iğin gib i d a v r an ab ilir sin . 6. Ba z ı K a p sa m lı E t k ile r A lm an y a’n ın silah lan d ır ılıp Bat ı’n m ask e r î k an a d ın ın ö n e m li gü çle r in d e n b ir i h alin e ge t ir ilm e sin in d ışın d a - k i b u n a h içb ir R u s h ü k ü m e t i m alu m se b e p le r d e n d o lay ı g ö 199 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H A YA L n ü l r ız ası ile evet d iy em e z- k a la n t ü m b a sk ı gir işim le r in i St a lin sa k in sa k in izled i. M u h t e m e le n , k e n d in in gü cü n ü y e t ir d ik le r in e y ap t ık lar ın ın A BD ’n e o t o m a t ik o lar a k v e r d iği b ir h a k o la r a k gö r d ü b u ge lişm e le r i. Bu p ar a le l ge liş m eler , faille r in in b ir b ir le r in i h o şgö r ü ile k ar şılam ala r ın a r a ğm e n n ic e ça t ışm ay a d a t e şn e id i. Ja p o n y a ’d a y a şa n a n la r ı d e ğ e r le n d ir ip y o r u m la y a n Jo h n R o b e r st şu n la r ı sö y le m e k t e d ir : “A m e r ik a’n ın , Bat ı A lm an y a’n ın v e Ja p o n y a ’n ın t e k e lci e k o n o m ile r in i ü st e lik sa v a ş ö n c e si sah ip le r in in sa h ip liğin d e r eh ab ilit e et m e si so ğ u k sa v a şın b ir se b e b id ir n e t ic e si d e ğild ir . Bu n la r ın r e h ab ilit asy o n u n u A BD ’n in k o m ü n iz m e k ar şı sü r d ü r d ü ğü k a n d a v a sın d a A m e r ik an k a p it a liz m i için h ay at i ö n e m t aşım a k t ay d ı. W ash in gt o n ’u n k o m ü n iz m d e n an la d ığı ise ge n iş h alk k it le le r in in ü lk e n in k ad e r i ü ze r in d e sö z sa h ib i o ld u k la r ı b ir sist e m d i. Bu a şa m a d a M elvyn Le ffle r ’in şu d e ğe r le n d ir m e sin e b ir gö z at m ak t a y ar ar v ar d ır : A v r u p a ’n ın e sk i sa ğ l ı ğ ı n a k a v u ş t u r u l m a sı u ğ r a şı l a n , A m e r ik a lı g ö r e v l i l e r i n Ü ç ü n c ü D ü n y a ü lk e le r i n d e k i ç ı k a r l a r ı n ı - p a z a r la r ım , h a m m a d d e k a y n a k la r ın ı v e y a t ır ım g e lir le r in i- d a h a d ik k a t lic e i z le m e le r in i sa ğ l a d ı . D e v r im c i n a sy o n a l i z m A v r u p a d ı şı n a sü r ü lm e liy d i, y e r e l k o m ü n i st g ü ç l e r m a h a l l i n d e y o k e d ilm e liy d i. Yer el b a z d a so l c u g ü ç l e r le v e ü lk e d ı şı n d a , K r e m lin ile y a şa n a n m ü c a d e le le r , S o ğ u k Sa v a ş d ö n e m i n i n u l u sl a r a r a s ı t a r ih in in , st r a t e jisi n in , je o p o l i t i k l e r i n i n ö n e m li b i r k ı sm ı n ı o l u ş t u r m a k t a d ı r . ^ Bu n la r , m o d e r n d ö n e m i n k r i t i k g i z li o la y l a r ı d ı r v e ö y le k a lm a y a d a d e v a m e t m e k t e d ir le r . E n d ü st r ile şm iş t o p lu m lar m t a m am ın ın y e n id e n in şa sın d a , m u h a fa z a k â r ge le n e k se l se ç k in le r in k o n t r o lü al t ın d a b ir k a p it a list d ev let d ü z e n in in k u r u lm a sı, b ö y lece 200 E N D Ü ST R İ L E ŞM İ Ş T O P L U M D A D E M O K R A Sİ d ü n y a ge n e lin d e A BD ’n e p az a r o lar a k , h am m a d d e d e p o su o lar ak h izm e t v e r e b ile ce k b ö lge le r in k o la y c a sö m ü r ü lm e sin in gar an t i e d ilm e si am aç la n d ı. Bu am aç lar a u la şılm a sı d u r u m u n d a sist e m ist ik r ar k a z a n a c a k v e iç t im ai d e ğişik lik t ale p le r in e ve t e h d it le r in e k o la y c a gö ğü s ger eb ile ce k t i. D ü z e n in ça r k ın ın ar zu e d ile n t ar z d a d ö n m e y e b a şla m a sı sa ğla n d ık t a n so n r a t e r sin e ç e v r ilm e si ç o k z o r o lacak t ı. Z e n gin e n d ü st r ile şm iş t o p lu lu k la r d a h alk ın b ü y ü k b ir k ısm ı ist ism a r e d ilm e sin e r a ğm e n h alin d e n m e m n u n o lm a y ac a k k ad a r k ö t ü d u r u m d a d eğild ir . Bu “t ü r in şa n la r a ise d ah a r a d ik al gö r ü şle r i b e n im se t m e k , ge r ç e k çi b ir k âr - zar ar an alizi y ap t ır ab ilm e k p e k zo r b ir iştir . K ap it a list d e m o k r a si; k u r u m sa l y a p ısı b ir k e z in şa o lu n d u k t a n so n r a h e r t ü r lü y at ır ım k ar a r ın ı v e r m e d u r u m u n d a o lan lar ın ih t iy açla r ın ı k a r şılam ay a b ü y ü k ç o ğu n lu ğu n k e n d i ih t iy aç la r ın d a n v az ge ç m e p a h a sın a r azı o l m a sı d u r u m u n d a işle r lik k azan aca k t ır . O aşa m a y a u la şıl m a sı b ir z am an m e se le sid ir v e b a ğım sız ç a lışan sın ıf k ü l t ü r ü n ü n v e ar k a çık a n sist e m le r in e r o z y o n a u ğr a m a sın d a n so n r a k ap it a list d e m o k r a si k e n d i ça r k la r ım k e n d i b ild iği t ar z d a işle t e ce k t ir . Ö r gü t le r in d a ğıt ılm asın d a n v e ya e t k isiz h ale ge t ir ilm e sin d e n so n r a in sa n la r ın t e k t e k car î d ü z e n e k a r şı çık a b ilm e şa n sla r ı k alm am ak t ad ır . A r t ık se ç im le r d e e lit le r d e n e lit b e ğe n m e k t e n , y ap ılan lar ı oy u ile d e o n ay lam ak t a n b a şk a y ap ab ile ce ği b ir fiil k a l m am ak t ad ır . D ü z e n p ar t ile r in in b ir i gid ip , d iğe r i ge le cek tir. Sü r ü h alin e ge t ir ilm iş in sa n t o p lu lu k lar ı, W alter Lip p m a n n ’ın p r o gr e siv d e m o k r a t ik t e o r id e k e n d ile r i için u y gu n gö r d ü ğü fo n k siy o n u ifay a d e v am e d e ce k t ir .31 Bu 201 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL m o d e l, sav a ş so n r a sı iç in u y gu n b ir m o d e l o lab ilir . N e v ar k i gü n ü m ü z d e işle r liğin i h âlâ k o r u m ak t ad ır . O n ca ç at ışm a , o n ca ge r ilim o n ca u ç u r u m , b u o y u n u n p e r d e si n i in d ir m e y e y e t e r li o lm am ışt ır . A v r u p alı e lit le r b u sist e m in k o r u n m a sın d a n y an ad ır lar v e k e n d i h alk la r ın d a n , W ash in gt o n ’u n so k a k t a k i A m e r ik a lıd an k o r k t u ğu n d a n d a h a az o lm a m a k ü ze r e k o r k m ak t ad ır lar . A v r u p alı se ç k in le r in h alk lar ın ın k o la y ca y ö n e t ilm e sin d e işe y ar ay an , b ir çe şit so p a v az ife si g ö r e n So ğu k Sa v a ş’ı p e k se v m e le r i v e ar ad a sır a d a h o m u r d a n sa la r d a A BD ’n in a r k a sın d a n ay r ılm am ala r ı, b ir e r li k o l u y gu n ad ım y ü r ü y ü şü sü r d ü r m e y i ar z u la m a lar ı b o şu n a d eğild ir . Sist e m sald ır gan d ır , z am an z am an c an a v ar la şm a k t ad ır ; am a n e gam , zar a r gö r e n gay r isi o ld u k t an so n r a. T ü m d ü n y an ın v ar lığın ı, b u ar ad a e lb e t t e k e n d in i d e t e h lik e y e so k a c a k t e h d it le r sa v u r m u y o r d e ğild ir . N e v ar k i, p lan lar ın ı y a p a r k e n , b u t ü r e n d işe le r i d ik k at e alm am ak t ad ır . K ısa v ad e li çık ar lar ın d an gö z ü gö r e ce k h âli y ok t u r . Dipnot lar 1. D a h a ö n c e k i b ö l ü m l e r e b k z . 2. Jo h n P ilge r , A S e c r e t C o u n t r y ( Jo n a t h a n C a p e , 1 9 8 9 ); A u st r a li a n B ic e n t e n a r y v e A u st r a li a n b r o a d c a st i n g C o m p a n y iç in h a z ı r la d ı ğ ı “T h e L a s t D r e a m " a d lı ç a l ı şm a sı n a b k z . Jo n a t h a n Kw it n y , T h e C r i m e o f P a t r i o t s (N o r t o n , 1 9 8 7 ): C I A : t h e P i k e R e p o r t ( Sp o k e sm a n B o o k s, N o t t in g h a m 1 9 7 7 ) ; r a p o r V i l l a g e V o i c e ’t sı z d ı r ı l d ı (Şu b a t , 1 6 , 2 3 , 1 9 7 6 ). G a r t h o ff; D e t e n t e a n d C o n f r o n t a t i o n , s. 4 8 7 . 3 . Br e n n e k e , T G I (I t a li a n T V 3 , T e m m u z 2, II M a n ife st o , T e m m u z 3, 1 9 9 0 , A P ; BG , T e m m u z 2 3 , 1 9 9 0 . 1 9 7 0 ’li y ılla r d a A B D - lt a ly a g iz li ili şk i l e r i v e P 2 - g ü v e n lik se r v i si p la n la r ı iç in : E d w a r d S. H e r m a n v e F r a n k B r o d h e a d , T h e R i s e a n d F a l l o f t h e B u l g a r i a n C o n n e c t i o n (Sh e 202 E N D Ü ST R İ L E ŞM İ Ş T O P L U M D A D E M O K R A Sİ r id a n Sq u a r e , 1 9 8 6 ), b ö l ü m 4 . A v r u p a ’d a s a ğ k e si m t a r a fın d a n s a h n e le n e n t e r ö r fa a liy e t le r i g ö r m e z l i k t e n g e lin m işt ir , l it e r a t ü r d e h a k e t t iğ i y e r v e r ilm e m işt ir . P r o p a g a n d a v a sı t a sı o l a r a k d e ğ e r l e n d i r il i p g e ç işt ir ilm işt ir . W illia m B lu m T h e C I A (Z e d , 1 9 8 6 ) . H e m e n sa v a ş s o n r a sı n d a o lu p b i t e n l e r iç in : Jo h n R a n e la g h , T h e A g e n c y : T h e R i s e a n d D e c l i n e o f C I A ( Si m o n a n d Sc h u st e r , 1 9 8 6 ) . A BD v e M u sso l i n i v e s a v a ş so n r a sı n d a M ü t t e fi k l e r in t a k ı n d ığ ı fa şi z m y a n l ı sı t a v ır iç in b ö l ü m 1; k ı sı m 4 ’e b k z . B r e n n e k e , C IA ’d a g ö r e v y a p m ı ş, E k i m 1 9 8 0 P a r is’d e t o p la n a n m it in g d e g ö r e v a l m ı ş, r e h in e le r i se r b e st b ı r a k m a m a sı , b u y o l d a n R e a g a n - B u sh İ k ilisin in se ç i m i k a z a n m a sı n a k a t k ı d a b u l u n m a m a sı iç in İ r a n ’a r ü şv e t v e r d i ğ i i d d ia sı n ı o r t a y a a t ı p m e şh u r o lm u şt u r . Bu m it in g d e d a h a so n r a C lA ’y a b a şk a n o la n W illia m C ase y , B u sh ’u n y a r d ı m c ı sı D o n a ld G r e g g d e h a z ı r b u lu n m u şt u r . H ü k ü m e t , s u ç l a m a la r ım a sı lsı z o l d u ğ u n u i le r i sü r ü p m a h k e m e y e v e r m i ş, t e d a v i g ö r d ü ğ ü h a st a n e d e n a l ı n ı p h a k i m i n k a r şı sı n a ç ı k a r ı lm ışt ı r . F e d e r a l m a h k e m e c e su ç s u z b u lu n m u şt u r . H ü k ü m e t le h in d e şa h i t l i k y a p a n la r ı jü r i g ü v e n i li r b u lm a m ışt ı r . U l u s a l b a sı n g e li şm e l e r i g ö r m e z l i k t e n g e l m i ş tir . L i e s o f O u r T i m e s , A ğ u st o s, 1 9 9 0 . B a ğ ı m sı z b a sı n , o la y a l a y ık o l d u ğ u ilg iy i g ö st e r m işt ir . ( H o u s t o n P o st , N a t i o n , I n T h e s e T i m e s v e d i ğ e r le r i) ' 4 . Sm u t s, B a sil D a v i d so n t a r a fı n d a n z ik r e d ilm işt ir . S c e n e s f r o m t h e A n t i N a z i W ar ( M o n t h l y R e v i e w , 1 9 8 0 ); s. 17. 5 . Bu k o n u l a r a d a h a ile r i d e t e k r a r g e r i d ö n ü le c e k t ir . 6. H a llid a y v e C u m i n g s, K o r e a : t h e U n k n o w n W ar (V ik in g , P a n t h e o n , 1 9 8 8 ). 7. Bu o l u şu m i lk k e z G a b r i e l K o l k o ’n u n şu ç a l ı şm a sı y l a b i li m se l o l a r a k e le a lın ı p in c e le n m işt ir : P o l i t i c s o f W ar ( R a n d o m H o u se , 1 9 6 8 ) g e r e k k a p sa m ı v e g e r e k se d e r i n l i ğ i it ib a r iy le h â l â e şsi z o l m a v a sfı n ı k o r u m a k t a d ır . Ye n i ç a l ı şm a l a r v e o r t a y a ç ı k a n y e n i b e l g e l e r d e ğ e r in d e n b i r şe y k a y b e t t ir m e m işt ir . 8 . C o v e r t A c t i o n I n f o r m a t i o n B u l l e t i n , K ış 1 9 8 6 . R i c h a r d G o t t , “A G r e e k t r a g e d y t o h a u n t t h e o l d G u a r d ,” G u a r d i a n ( L o n d o n ) , T e m m u z 5, 1986. 9 . A lfr e d G r o sse r , T h e W e st e r n A l l i a n c e ( C o n t i n u u m , 1 9 8 0 ) , s. 1 78 . 1 0 . Y a n a ga , B i g B u s i n e s s i n Ja p a n e s e P o l i t i c s (Yale , 1 9 6 8 ) , s. 2 6 5 . Şu ç a l ı ş m a m a b k z : A t W ar W it h A s i a , v e F o r R e a s o n s o f S t a t e , b ö l ü m 1 ( İ n g il t e r e ’d e T h e B a c k r o o m B o y s ( F o n t a n a ) b a şl ı ğ ı y la b a sı lm ışt ır , k ı sı m V; C h o m sk y v e H o w a r d Z in n , e d it ö r , C r i t i c a l E s s a y s , P e n t a g o n P ap e r s’m b e şi n c i c ild i. E n so n b i li m se l a r a şt ı r m a l a r d a n b ir i: M ic h a le Sc h alle r , “Se c u r in g t h e G r e a t C r e sc e n t ;” Jo u r n a l o f A m e r i c a n H i st o r y , E y l ü 1 1 9 8 2 v e a y n c a : A m e r i c a n O c c u p a t i o n o f Ja p a n ; A n d r e J. R o t t e r ; 203 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL T h e P a t h t o V i e t n am (C o r n e l l ; 1 9 8 7 ) . A c h e so n , Sc h a lle r t a r a fın d a n z ik r e d ilm işt ir , A m e r i c an O c c u p a t i o n , s. 9 7. 11. a g e 2 2 2 . B ö lü m 1, s. 4 6 . 12. Jo h n R o b e r t s, “T h e Ja p a n C r o w d a n d t h e Z a i b u t s u R e st o r a t i o n ; T h e J a p a n I n t e r p r e t e r 1 2 , Yaz 1 9 7 9 . M a c A r t h u r , H o w a r d B. Sc h o n b e r g e r , A f t e n n a t h o f W ar (K e n t St a t e 1 9 8 9 ) , s. 5 2 - 3 . Ja p o n a d e t le r i, A k io M o - r it a v e Sh in t a r o I sh ih a r a , T h e Ja p a n t h a t C a n S a y N o . Sa v a ş e sn a sı n d a ş o k m e r t e b e si n d e so n u ç l a r ı b u l u n a n h e r ik i t a r a fa a it ır k ç ı y a k la şı m la r iç in : Jo h n D o w e r , W ar W i t h o u t M e r c y ; R a c e a n d P o w e r in t h e P a c i f i c W ar (P a n t h e o n , 1 9 8 6 ). 13. B ö lü m 1, s . 53. 14. M a z id e o l u p b it e n le r iç in : Jo e M o o r e , Ja p a n e s e W o r k e r s a n d T h e St r u g g le f o r P o w ei; 1 9 4 5 - 1 9 4 7 ,” P a c i f i c H i s t o r i c a l Review , A ğ u st o s, 1 9 7 7 v e t e n n a t h o f W ar, R o b e r t ’s, “T h e Ja p a n e s e C r o w d ” C u m m in g s, “P o w e r a n d P l e n t y i n N o r t h e a s t A s i a , " W o r l d P o l i c y Jo u r n a l , K ış 1 9 8 7 - 88. 15. K e n n a n , Sc h o n b e r g e r t a r a fı n d a n z ik r e d ilm işt ir . A f t e r m a t h , s. 7 7 . 16. Sc h a lle r , A m e r i c a n O c c u p at i o n , s . 2 9 6 . 17. R o st o w , K e n n a n , Jo h n H . B a c k e r t a r a fı n d a n z ik r e d ilm işt ir . T h e D e c i s i o n t o D i v i d e G e r m an y , (D u k e , 1 9 7 8 ) ; s. 1 5 5 - 6 . Sc h a lle r , A m e r i c an O c c u p a s t i o n . A n n e D e ig h t o n , I n t e r n a t io n a l A f f a i r s , Ya z 1 9 8 7 , P o t s d a m A n t l a şm a l a r ı n ı ih la l iç in İ n g ilt e r e ’n in g ir işim le r i. 18. C a r o l y n E ise n b e r g , “W o r k i n g C l a s s P o l i t i c s a n d t h e C o l d W ar: A m e r i c a n I n t e r v e n t i o n in t h e G e r m a n L a b o r M o v e m e n t , 1 9 4 5 - 4 9 , D i p l o m a t i c H i st o i y , 7 .4 So n b a h a r 1 9 8 3 ; D e i g h t o n ; Sa r g e n t , şu e se r d e n a l ı n t ı y a p ı l m ı şt ı r : A n n e D e i g h t o n . T h e I m p o s s i b l e P e a c e B r i t a i n t h e D i v i s i o n o f G e n n a n ; a n d t h e o r i g i n s o f t h e C o l d W ar (O x fo r d , 1 9 9 0 ), s. 7 3 . Ba c k e r , s. 1 7 1 . M e lv y n Le ffle r , T h e U n i t e d St a t e s a n d t h e St r a t e g ic D im e n si o n s o f t h e M a r sh a ll P la n , D i p l o m a t i c H i st o r y , Yaz 1 9 8 8 . 19. A y r ın t ı la r iç in : T u r n i n g t h e T id e , s . 1 9 7 ; C h r i st o p h e r Si m p so n , Blo w b a c k ( W e id e n fe ld v e N i c o l so n , 1 9 8 8 ) . N a z i b ilim a d a m la r ı n ı n a sk e r e a l ı n m a la r ı ile ilg ili o la r a k : T o m Bo w e r , T h e P a p e r c l i p C o n s p i r a c y (M ic h a e l Jo z e p h , 1 9 8 7 ) , s. 3 1 0 . Jo h n G i m b e l, S c i e n c e , T e c h n o l o g y an d R e p a r a t i o n s ( St a n fo r d , 1 9 9 0 ): G i m b e fin b u ç a l ı şm a sı n ı n S c i e n c e m e c m u a sı n d a ç ı k a n k r i t i ğ i n d e A B D ’n in A lm a n y a ’y ı i şg a l d e n m a d d î b ir ç ı k a r ı o l m a d ı ğ ı y o l u n d a k i i d d ia l a r ı n ı n a sı l sı z o l d u ğ u ile r i sü r ü l m e k t e d ir . D a h a a z m ik t a r la r d a o l m a k k a y d ı y l a I n g ilt e r e , F r a n sa v e R u s y a ’n ın d a i şg a l d e n m a d d î ç ı k a r s â ğ l a d ı ğ ı ile r i sü r ü lm e k t e d ir . A BD ’n in m a ğ l u p ü lk e le r d e n y ü k l ü m i k t a r la r d a sa v a ş t a z m in a t ı a ld ığ ı ile r i s ü r ü l m e k t e , b ö y le c e R u sy a ’n ın i d d ia l a r ı , W a sh in g t o n ’u n b u y o ld a n 10 m i l y a r d o l a r p a r a t o p la d ı ğ ı y o l u n d a k i sö y le n t ile r e it ib a r k a z a n d ı r 204 E N D Ü ST R İ L E ŞM İ Ş T O P L U M D A D E M O K R A Sİ m a k t a d ır . B u n a y a k ın b ir m i k t a r R u sy a t a r a fın d a n A lm a n y a ’d a n t a le p e d i lm iş, fa k a t so n u ç a lın a m a m ışt ı r . R a y m o n d St o k e s, S c i e n c e , H a z i r an 8, 1990. 2 0 . E i se n b e r Bo w e r , T h e P a p e r c l i p C o n s p i r a c y . 2 1 . R o y G o d so n , A m e r i c a n L a b o r a n d E u r o p e a n P o lit ic s, C r a n e , R u s s a k , 1976 2 2 . M c C o y , P o lit ic s o f H e ro in 2 3 . B ö l ü m 1; k ı sı m 4 ’e b k z : P a sq u in o , “T h e D e m ise o f t h e F i r st F a s c i s t R e g im e a n d I t a ly ’s T r a n sit i o n t o D e m o c r a c y : 1 9 4 3 - 1 9 4 8 .” G u il l e r m o O ’D o n n e ll, P h ilip p e C . Sc h m it t e r v e L a u e n c e W h it e h e a d , T r a n sit io n s fr o m A u t h o r it a r ia n R u le : P r o sp e c t o f D e m o c r a c y (Jo h n s H o p k i n s, 1 9 8 6 ) . Jo h n L. H a r p e r , A m e r ic a a n d R e c o n st r u c t i o n o f It aly, 1 9 4 5 - 4 8 (C a m b r i d g e U n iv e r sit y P r e ss, 1 9 8 6 ) ; E . M ille r , “T a k i n g o f t h e G l o v e s: T h e U n it e d St a t e s a n d Italy , 1 9 4 0 - 1 9 5 0 ” (U n iv e r sit y o f N o r t h C a r o l in a ; 1 9 8 6 ) , R o n a ld F ilip e lli; A m e r ic a n L a b o r a n d P o st w a r It a ly (B ö l ü m 1, k ısı m , 4 ) 2 4 . V a t ic a n , C r a ig Kelly , T h e A n t i - F a c h i st R e sist a n c e a n d t h e Sh ift i n P o l it i c a - C u l t u r a l St r a t e g y o f t h e I t a lia n C o m m u n ist P a r t y 1 9 3 6 / 1 9 4 8 , d o k t o r a t e z i, U C L A , 1 9 8 4 , s. 10. 2 6 . M ille r , U n i t e d S t a t e s a n d I t a l y , s. 2 4 7 . H a r p e r , A m e r i c a a n d R e c o n st m c t i o n o f I t a l y , s. 1 5 5 , “k o m ü n i z m i n z a fe r i h a lin d e Ba t ı t a r a ft a r ı g ü ç le r e a sk e r î v e ik t i sa d i y a r d ı m ı n y a p ı lm a sı n ı n z a r u r e t in e i şa r e t e d e n ” t a v si y e d e n sö z e d ilm e k t e d ir . 2 5 . H a r p e r , K a m a n t o S e c r a t e r y o f S t a t e , F R U S, 1 9 4 8 , III, s. 8 4 8 - 9 ; N SC 1/3, M a r t 8 , 1 9 4 8 , F R U S, 1 9 48 , III, s.7 7 5 2 7 . H a r p e r , s. 16 4- 5. 2 8 . Je f fr e y s Jo n e s , T h e C I A a n d A m e r ic a n D e m o c r a c y (Ya le , 1 9 8 9 ), s. 5 0 51. 2 9 . M ille r , U n it e d St a t e s a n d It aly, s. 7 4 . R o b e r t s; Le ffle r . 3 0 . R o b e r t s, Le ffle r 3 1 . Bir so n r a k i b ö lü m e b k z . 205 Ve So n r a sı B u k it a p , ABD ve In gilt e r e ’n in O ca k 1 9 9 1 ’d e Ir ak ’ı b o m b a la m a k ü z e r e so n h a z ır lık la r ım gü n le r d e b a sk ıy a v e r ilm işt ir . D ö k ü m ü n ü y ap t ık lar ı v e r d iğim iz o ıay lar , b u a sk e r î h ar e k ât ın t e zle r in in n e le r o ld u ğu n u aç ık lam ay a k âfi ge lir san ır ım . ABD k ü r e se l b ir gü çt ü r . Bu k o n u m u it ib ar iy le se çk in le r in in gö r e v i ar t m ış b u lu n m ak t ad ır . Ü lk e içe r isin d e k i se ssiz k ılın m ış k alab alık la r ın b u h alle r im sü r d ü r m e le r in i sağla m a k la gö r e v le r i b it m e m ek t e d ir . Ayn ı z am an d a e sk i k o lo n ile r in d e k i st at ü le r in i d e k o r u m a k iç in ge r e k li t e zgâh lar ın h az ır lan m a sı ge r e k m ek t e d ir . T ar t ışage ld iğim iz gib i b u t e m alar se ç k in le r in o r t ak d e r d i o lm u şt u r . G ü n e y d e şid d e t u y gu n b ir o p siy o n o lm ay a d e v am et m e k t e d ir . P e k azı it ir az e d e b ilm e ce sar e t in i gö st e r m e k t e d ir ve ge r e k li cev ab ı alm ad a ge cik m e m e k t e d ir . G ele n e k 207 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL se l sa v a şç ı d e v le t le r -ABD v e In gilt er e- A r a b ’ın m alın ın p e şin e d ü şm ü şle r d ir : K ö r fe z ’i p ay la şm a k iç in b ö lge se l b ir Yalt a A n t la şm a sı’m r e a liz e e t m e y e ç a lışm a k t a d ır la r . O c ak - Şu b at 1 9 9 1 ’d e b ir ay b o y u n c a y ap t ık lar ıy la Bat ı’m n e n çir k in y ü z ü n ü b ir k e z d a h a gö st e r m işle r d ir : H ü k m e t m e k iç in d o y m a k b ilm e z b ir işt ah , y ü k se k t e k n o lo jin in ih t işa m ın ı t e şh ir e t m e t u t k u su , y ab an cı k ü lt ü r le r i d ışla m a alışk a n lığı, ifr at d e r e c e sin e v ar d ır d ığı m illiy e t çiliği... Sao P au lo ’d a (Br e zily a) gö r e v li Kar d in al P au lo Ev ar ist o A r n s, “z e n gin le r in ABD ile b e r ab e r o ld u ğu n u , m ily o n la r ca fu k ar an ın ise ge lişm e le r i n efr et le k ın a d ığın ı” sö y le m e k t e d ir . Ü çü n cü D ü n y a ü lk e le r in in se m alar ın d a n efr et v e k o r k u b u lu t lar ı cir it at m ak t ad ır . N e z a m a n v e h an gi b ah an e ile r i sü r ü le r e k b a şla r ın a t aşlar ın y ağd ır ıla c a ğım e n d işe için d e b e k le m e k t e d ir le r . iEv d e ise d e r t ge n e ayn ı d e r t t ir : H alk ı R e agan Bu sh y ö n e t im in in so sy a l v e e k o n o m ik p r o gr a m lar ın ın v u r d u ğu zin cir le r d e n k u r t a r m ak . Bu d ö n e m d e so sy a l d e v le t an la y ışın d an z e n gin le r in le h in e , alışılm ış ö lçü le r in ç o k d ışın d a o lm ak ü ze r e u z ak laşılm ıştır. P olit ik alar , fu k ar a lar d a n v e ge le ce k k u şa k la r d a n z e n gin le r e k ay n a k t r an sfe r i y a p m a k ü ze r e çizilm işt ir . Yö n e t im k e n d in i ay ak t a t u t an gü ç le r in çık a r la r ım d ü şü n m e n in ö t e sin d e b ir faaliy e t t e b u lu n m a m ış, iz le d iği p o lit ik a lar ın t alih siz so n u ç la r ın ın h iç d e ğilse b ir k ısm ın ı t e lafi e t m e k için ça b a h ar cam am ışt ır . Bu n e d e n le h alk ın şa şır t ılıp ap t ala çe v r ilm e si ge r e k m e k t e d ir . Eld e h azır ik i k la sik v asıt a m e vcu t t u r . Bu n lar d a n b ir in c isi p e k d e h şe t li d ü şm an lar d a n ge lm e si o lası t e h d it le r le b ir k o r k u ağı ö r ü p v at an d aşı b u ağa d ü şü r m e k t ir . İ k in c isi, b iz i en k r it ik an d a d ü şm an lar ım ız d an 208 V E SO N R A SI k u r t ar d ığın a in a n d ır ıld ığım ız lid e r le r im iz e t a p ın d ın lm am ızd ır . D ü şm an lar y er el o lab ilir (Siy ah k at ille r , say gısız k ad ın la r , ge le n e k le r im iz in alt ın ı o y an asile r ...) H ar icî d ü şm a n la r ise b az ı t ab iî av an t ajlar a sah ip t ir le r . R u sy a b u y o ld a u z u n y ıllar b a şar ıy la h izm e t v e r m işt ir : K o r k u t u c u o lm a ö z e llik le r in i y it ir m e le r i, y e n i şe y t an lar ın v e y e n i t ak t ik le r in ar an ıp b u lu n m a sın ı z ar u r i k ılm ışt ır . St an d a r t b ah an e n in r u h u n u t e slim e t m e sin d e n so n r a e v d e k ile r i k o r k u t m a k iç in K a d d a fi’n in u lu sla r a r a sı t e r ö r ist le r i, San d in ist alar ’m T e k sas’a y ü r ü m e h az ır lık lar ı y ap t ığı h ik ay e si, G r e n ad a ’m n t icar e t filo lar ın a sald ır m ay a n iy e t le n d iği se n a r y o su , N o r ie ga ’m n e m r in d e ç alışa n e r o in t acir le r in in ABD ge n ç liğin i z e h ir le y e r e k ge le ce ğin i k ar ar t t ığı y o lu n d a y ay ılan h ay alî h ab e r le r , ö fk e sin d e n d eliy e d ö n d ü ğü ile r i sü r ü le n A r ap lar v e e n so n o lar ak Bağd a t C an a v a r ı Sad d a m H ü se y in m alz e m e o lar a k k u lla n ıld ı. D ü n e k ad a r sa d ık b ir d o st o lan Sa d d a m H ü se y in , 2 A ğu st o s 19 9 0 t a r ih in d e Ku v e y t ’i işga l e d ip W ash in gt o n ’u n ay a ğın a b a s m a h at asın ı işle y in ce b ir n u m a r alı d ü şm a n o lu p ç ık m ış tı. Se n ar y o n u n u y gu la n a b ilm e si iç in k o r k u d u y gu su k a d a r h u şû d u y gu su n a d a ge r e k sin im var d ır . Bu d u y gu n u n o lu şt u r u la b ilm e si, h ar iç t e zafe r le r k az an m a k la o lasıd ır . Bizim asil lid e r le r im iz d ü şm a n ı t am e şik t e k ar şılam alı, b ar b ar la r ı b o z gu n a u ğr a t m alı, b a r ış v e r e fah iç e r isin d e h ay at ım ız ı sü r d ü r m e m iz i m ü m k ü n k ılab ilm e lid ir . Bar ış ve ad ale t t e m e lle r i ü z e r in e in şa o lu n a c ak o lan Yen i D ü n y a D ü z e n i’n e d o ğr u u y gu n ad ım y ü r ü n e b ilm e lid ir . Başk am m ız , G r e n ad a’d a n ge le n t e h d id i sa v u şt u r d u k t a n so n r a y ap t ığı gib i b a şar ıy la gö n lü n c e şişin m e lid ir . O y sa h a 209 D E M O K R A St G E R Ç E K V E H AYAL r içt e k a z a n ıld ığı ile r i sü r ü le n h er zafe r aslın d a t am b ir fi y a sk o d u r ve ar k ası h ü k ü m e t m e d y a işb ir liği ile h alk ın gö z ü n d e n sak lan m alıd ır , d ik k at le r b a şk a se fe r le r e çe k il m elid ir . Ba r b ar la r k e n d ile r in i sa v u n a b ile c e k d u r u m d a o lm a m alıd ır lar : Ç e t in b ir in e b u la şm a k ak ıl k âr ı iş d eğild ir . Ayr ıca, h alk ın m o r al v e k ü lt ü r e l se v iy e sin d e 1 9 6 0 ’lı y ıl lar d an b u y an a gö r ü le n y ü k se lm e şid d e t ve cin ay et le r e k ar şı gö st e r ile n r e ak siy o n u ar t ır m ışt ır . “V ie t n am se n d r o m u ” o la r a k isim le n d ir ile n r a h a t sız lık ise se çe n e k le r e cid d i k ısıt la m a la r ge tir m e k t e d ir . Bu sh ’u n iş b a şın a ge çt iği ilk gü n le r d e n b u y an a “ü ç ü n c ü d ü n y a k ö k e n li t e h d it le r ” U lu sa l G ü v e n lik P o lit ik a la r ın ın d e falar ca gö z d e n ge çir il m e sin e n e d e n o lm u şt u r . “ Ç o k z a y ıf d ü şm an lar la k a r şı la şt ığım ız d u r u m lar d a işim iz i en k ısa z am an d a ve k e sin so n u c a u la şm a m ız ı sa ğla y a c a k t a r z d a t am am lam alıy ız .” îşin u z a m a sı W ash in gt o n ’u sık ın t ıy a so k m ak t a , siy asî d e st e ğin i çe k m e y e z o r lay an fa k t ö r le r h e m e n d ev r e y e gir m e k t e d ir .2 M ü d ah ale le r , y e r alt ın d an y ü r ü t ü le n t e r ö r ist faaliy e t le r şe k lin d e o lm ak t a, b u t ü r ey lem le r “d ü şü k y o ğu n lu k lu ç a t ışm a la r ” o la r a k isim le n d ir ilm e k t e d ir . Ya d a d ü şm a n ın y e t e r in ce z ay ıf o lm a sı d u r u m u n d a an i ve d e h şe t li b ir a t ak la iş sü r ü n c e m e d e b ır a k ılm a d an sır t ı y er e ge t ir ilm e k t e d ir . So vy e t le r in ca y d ır ıcılığın ın ar t ık v ar o lm a m a sı b u se çe n e ğin u y gu lan ab ilir liğin i ar tır m ışt ır . ABD ar t ık b ir e li b a ğlı o lar a k d ö v ü şm e k z o r u n d a d eğild ir . Ey le m le r in in so n u c u y aln ız ca k e n d isin i ilgile n d ir m e k t e d ir . 210 V E SO N R A SI 1. “K ö r fe z Sa v a şı ”n a Bir Ba k ış 1 9 9 1 ’in ik i ö n e m li o lay ın d an b ir i So v y e t im p a r a t o r lu ğu n u n ç ö k ü şü , d iğe r i ise Kö r fe z ih t ilafı id i. So v y e t le r Bir li ği çö k e r k e n , b a t m a k ü z e r e o lan k ö h n e b ir t e k n e gib i b ir o y an a, b ir b u y an a sa v r u lu r k e n W ash in gt o n ge lişm e le r i se y r e t m e k le y e t in m iş, h e r h a n gi b ir m ü d ah ale d e b u lu n m am ışt ır . Bu n a r ağm e n m e d y a, Bu sh h ak k ın d a ö v gü le r d ü z m e k t e n , m ü k e m m e l b ir k r iz y ö n e t im i gö st e r d iğin i y az m ak t a n ge r i d u r m am ışt ır . Sa d d a m H ü se y in ’e k a r şı y ü r ü t ü le n o p e r a sy o n u n t am am ı W ash in gt o n ’u n t e z gâ h ın d a n çık m ışt ı. Ü z e r in d e h ak lı o la r a k “M ad e in A BD ” d a m ga sın ı t aşım ak t ad ır . İn gilt e r e alışılm ış sa d a k a t in i gö st e r m iş, ağab e y in in y an ın d a k i y e r in i alm ışt ır . Kar t lar ın t am am ın ı e lin d e b u lu n d u r a n ABD ist e d iği so n u c u alm ış, Ba şk a n ’m ifad e si ile “Biz n e d e r se k o o lu r ” id d ia sın ı ge lişm e le r k an ıt lam ışt ır . Kav ga, sa n k i b ir d ik t a t ö r e k a r şı v e r iliy o r m u ş h av ası b a sılm ışt ır . O y sa A BD ’n in d ik t at ö r le r e k ar şı n e b ir an t ip a t isin in , n e d e d e m o k r a t ik d ü z e n le r e k ar şı b ir se m p a t isin in b u lu n m a d ığı h e r k e sin m alû m u d u r . İyi o lan , W ash in gt o n ’u n h izm e t in d e o lan dır . Bu sh y ö n e t im in in M o b u t u , Ç a v u şe sk o , Su h ar t o , Sa d d am H ü se y in v e d iğe r m u h t e r e m d o st la r ın a b a k ış aç ısı ve La t in A m e r ik a’d a çe v ir d iği d o la p la r m e y d a n d a d ır .3 Ba ş k a n a slın d a şö y le d e m e k t e d ir : “Se n k im o lu r san o l b e n im d e d iğim o lu r .” Ve k u r b a n la r ın ın t am am ı b u sö z le r in n e an lam a ge ld iğin i ç o k iy i b ilm e k t e d ir le r . A BD ’n in Kö r fez Sa v a şı’n d a n b aşar ıy la çık a c ağı k e sin id i. Z afer e e şlik e d e ce k m illiy e t çi sö y le m le r h azır d ı. N e v ar k i o lan lar a “sa v a ş” d e m e k m ü m k ü n d e ğild i. Sav aş d e m e k , ik i gü c ü n k ar şılık lı o lar a k b ir b ir le r iy le sila h k u l 211 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL lan ar ak ç a r p ışm a sı d e m e k t ir . O y sa b u r a d a t ar aflar d an b i r i o r t ad a gö z ü k m e m e k t e y d i. Kr iz ; I r a k ’m Ku v e y t ’i işgaliy le b a şlad ı. İ n sa n h ak lar ı gr u p la r ın ın t e sp it le r in e gö r e y ü zle r ce in sa n ö ld ü r ü ld ü . Bu ç a p t ak i b ir k at lia m ı sa v a ş o lar a k isim le n d ir m e k d o ğ r u o lam az. Bar ışa v e in sa n lığa k a r şı işle n e n su ç la r e sas alın ır sa Ku v e y t ’t e y aşa n a n la r ın çap ı, T ü r k le r in Ku ze y Kıb r ıs’ı i şg a l i *, İ sr a il’in 1 9 7 8 ’d e Lü b n a n ’ı işga li v ey a A BD ’n in P an am a’y ı işga li m e r t e b e sin d e k alır . İ sr a il’in 1 9 8 2 ’d e Lü b n a n ’ı işga li e sn a sın d a y a şa n a n d r am la r ın y a n ın d a, Ku v e y t ’in işga li e sn a sın d a u ğr an ıla n zar ar lar p e k sö n ü k k alır . E n d o n e z y a’n ın D o ğu T im o r ’d a sah n e le d iği so y k ır ım h a r e k e t i ile m u k a y e se si b ile m ü m k ü n d eğild ir . So n y ıllar d a y a şa n a n b u ik i in sa n lık t r ad e jisin in b ir n u m ar alı d e st e k ç isi d u r u m u n d a b u lu n a n A BD , b u k e z ço k d ah a az k an d ö k ü lm e siy le so n u ç la n a n b ir o lay k a r şısın d a a r sla n k e siliv e r m işt ir . İ şga li t ak ip , e d e n ay lar d a b in le r ce Ku v e y t li, Ir ak as k e r le r i t ar a fın d an ö ld ü r ü ld ü , işk e n ce y e m ar u z b ır ak ıld ı. N e v ar k i b u d a b ir sa v a ş d e ğild ir . D ev le t t e r ö r iz m id ir ve t ad ı, A BD ’n in n ü fu z ala n ı iç e r isin d e b u lu n a n d ev le t le r in v at an d aşla r ın ın d am a k lar ın ın y a b an c ısı d e ğild ir . Sü r t ü şm e n in b ir so n r a k i a şa m a sı 16 O ca k t ar ih in d e ABD ’n in h av a sa ld ır ıla r ı ile b aşlad ı. Siv il alt y ap ılar , h e d efle r ar asın d a y d ı. E le k t r ik san t r alle r in e , su v e k an a li z asy o n şe b e k e le r in e b o m b a y ağd ır ılm ak t ay d ı. Bir çe şit b iy o lo jik sa v a şt ı y ü r ü t ü le n . I r a k ’ı Ku v e y t ’t en çık a r m ak la alâ k a sı y o k t u . A BD ’n in u z u n v ad e li siy a sî çık ar lar ın a h iz* K ı b r ı s h a r e k â t ı n ı n b u ö r n e k l e r in a r a sı n a k o n u l m a sı b iz e g ö r e y a n lışt ır . Ç ü n k ü h a r e k â t ö n c e si R u m la r ın y a p t ı k l a r ı k a t lia m la r ı h e sa b a k a t m a m a k t a d ı r , (y .n .) 212 V E SO N R A SI m e t am ac ı t aşım ak t ay d ı. Bu d a sa v a ş d e ğild i, ço k ge n iş çap lı b ir d e v le t t e r ö r ü id i. So n r a sır a Ir ak lı ask e r le r in çö ld e k o v ala n ıp k at le d il m e le r in e ge ld i. Ö ld ü r ü le n le r in ç o ğu z o r la sila h alt ın a alı n ıp b u r ala r a y o llan m ış Şiile r v e Kü r t le r id i. Ya b u ld u k la r ı ilk d e liğe sak lan ıy o r la r , y a d a t ab an a k u v v e t k aç ıy o r lar d ı. C a n lar ın ı k u r t a r m ak t a n b a şk a e n d işe le r i m e v c u t d e ğild i. Ba sın ın v ar lığın d an sö z e t t iği m u h k e m m e v k ile re, t ah m in le r im iz e sığm a y a c a k k a d a r d e h şe t e n giz o ld u ğu ile r i sü r ü le n t o p ç u b ir lik le r in e , k im y a sa l v e b iy o lo jik si lah d e p o lar ın a r a st lay an o lm a d ı. P e n t ago n v e d iğe r k a y n a k la r ın b ild ir d iğin e gö r e 1 0 0 .0 0 0 k a d a r sav u n m a sız in sa n ö ld ü r ü ld ü . Bu n a d a sa v a ş d e m e k o la sı d eğild ir . A sr ın b a şın d a A BD ’n in F ilip in le r ’d e işle d iği cin ay e t le r e b ir gö z le m ci sıfat ıy la şa h it o lm u ş o lan b ir In giliz ’in ifad e siy le “t am b ir k at liam d ır , k a sa p lık t ır .” Ba z ı A m e r ik alı ask e r le r in ifa d e si ile ç ö ld e ge r ç e k le şt ir ile n b u k at lia m b ir çe şit “v ah şi h in d i av ı”n a4 d ö n ü şm ü şt ü r . Bu t ab ir , Filip in lile r i b ir av c ı e d a sıy la av lay an A m e r ik alı ask e r le r t ar afın d an ja r g o n u m u z a k azan d ır ılm ışt ır . K ü lt ü r ü m ü z ü n d e b ir p a r çası h alin e ge lm iş o lm alı k i y e r i v e z a m a n ı ge ld iğin d e ge n ç k u şa k la r t ar afın d an ge r e k e y le m v e ge r e k se sö y le m b a z ın d a d e v r ey e so k u lu v e r m e k t e d ir . A r ad an ay lar ge çti. ABD o r d u su n u n ile r i ge le n le r i ge r çe ği it ir a f e tt iler : Bu b ir sa v a ş d e ğil, b ir k at lia m id i. Kar a sa v a şı e sn a sın d a ç o k sa y ıd a İr ak lı ask e r in b u ld o z e r le r le gö m ü ld ü ğü n ü P at r ick Slo y an b ild ir m işt ir . Bu v ah şe t in b e n z e r in e t ar ih t e şah it o lu n m u ş d eğild ir . H ar ek ât a k a t ı lan b ir lik le r d e n b ir in in k o m u t a n ı b in le r ce Ir ak lı ask e r in ö ld ü r ü ld ü ğü n ü ile r i sü r d ü , b ir b a şk a sı ise b u gö r ü şü p ay 213 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL ¡a şm a m a k t ay d ı. Slo y an , t e k b ir Ir ak lı ask e r i b ile ö ld ü r m e d e n ay n ı n e t ice n in alın a b ile ce ğin i, Ir ak lı ask e r le r in A m e r ik alı r a k ip le r in in ö n ü n e ge çe b ile ce k gü çt e b u lu n m a d ığım sö y le m e k t e d ir . Yazılan lar çiz ile n le r sö y le n e n le r ilgi çe k m e d i, y o r u m a d e ğe r b u lu n m ad ı. F ilip in le r ’d e iş le n e n cin ay e t ler d e ay n ı şe k ild e k a r şıla n m ışt ı.5 Siv il t o p lu m a sald ır m an ın se b e b i k im se n in m e çh u lü d e ğild i, h a lk r e h in e alın ac ak , can ı y a k ıla c a k , so n u ç t a o r d u y u sık ışt a r a c ak , o r d u d a “d e m ir y u m r u k ”u n u Sa d d a m ’m t e p e sin e in d ir ip ik t id ar d an u z ak laşt ır ac a k t ı. Sa d d a m ’m sa d ık b ir o r t ak iken . A BD ’d e n a ld ığı d e st e k le h alk ın a lay ık gö r d ü ğü m u am e le , gö r e v in d e k u su r e d in c e şim d i k e n d isin e la y ık gö r ü lm e k t e y d i. Yö n e t im in ge r e k çe le r in i, y ü r ü t t ü ğü m u h ak e m e y i, New Y o r k T ım e s ’ ın d ip lo m a si m u h a b ir i T h o m a s F r ie d m a n şö y le ifad e e t m iştir : “İr ak lıla r ın çe k t i ği sık ın t ılar d a y an ılam ay a c ak se v iy e le r e u la şır sa b a z ı ge n e r alle r ay a k lan ıp Sa d d a m ’ı d e vir eb ilir , W ash in gt o n ’a is t e d ik le r in i g ü m ü ş b ir t e p si iç in d e su n ab ilir le r d i. Bö y le c e h e m Sa d d a m ’d a n k u r t u lu n m u ş o lu n a c ak , h e m d e I r a k ’ta A BD ’n in h izm e t in e am ad e b ir ask e r î r e jim k u r u la c a k , so n u çt a e sk i m u t lu gü n le r e t e k r ar d ö n ü le ce k t i. Bu ge lişm e le r d e n e n ç o k m e m n u n iy e t d u y a c a k o lan lar ın ar asın d a ik i sa d ık d o st u n , T ü r k iy e v e Su u d i A r a b ist an ’ın b u lu n a c a ğın d a h iç k u şk u y o k t u .”6 Siv il h alk ı r e h in alm an ın , o n b in le r ce in sa n ın k ö t ü b e sle n m e d e n v e h ast alık lar d an k ı r ılm a sın a n e d e n o lm a n ın o r t ay a çık a r d ığı c id d i b ir p r o b le m m e v cu t t u r : M u h a k e m e y e t e n e ği ge lişm e m iş, ge r e k t i ğin d e fazla m e r h am e t li h a lk y ığın la r ı, sır f siy asi se b e p le r d e n d o lay ı b ir ü lk e h a lk ın ın aç lık t an k ır ılm ay a m ah k û m e d ilm e sin d e n r a h a t sız o lu p h ü k ü m e t le r in i r a h at sız e d e 214 V E SO N R A SI b ilir. N it e k im b e k le n e n k ısm e n d e o lsa ge r ç e k le şm işt ir . U N I C E F h alk la ilişk ile r d ir e k t ö r ü R ich ar d R eid , I r ak ’m b ü y ü k m ik t ar la r d a y iy e ce k alm asın a izin v e r ilm e m e si h alin d e ç o k cid d i p r o b le m le r in o r t ay a ç ık aca ğın ı ifad e e t m iştir . 1 9 9 0 ’d a n b u y a n a ç o k k ö t ü b e sle n m e k m e c b u r iy e t in d e k alm ış b e b e le r iç in ar t ık ç o k geçt ir , sa ğlık la r ı t e d av i e d ile m e y e ce k d e r e c e d e b o z u lm u şt u r . Bu n o k t a d a Bu sh ’u n şa n sı y in e y av e r git m iş, Sa d d a m ’m Bir le şik M il le t le r ’d e n ge le n gö r e v lile r e gü ç lü k çık a r m a sı, at o m b o m b a sı y ap t ığı id d ia e d ile n t e sisle r i gö st e r m e m e k t e ısr a r et m e si W ash in gt o n ’u n v e aziz m ü t t e fik i İn gilt e r e ’n in e k m e ğin e y a ğ sü r m ü şt ü r . Ir ak , h e n ü z d işle r i sö k ü le m e m iş b ir can av ar in t ib aın ı k o r u m a y a d e v am e t m iş; d o lay ısıy la h alk ın ın aç lık t an k ır ılm ay a m ü st e h a k b ir t o p lu m o lar a k k a b u l gö r m e sin i k o lay laşt ır m ışt ır . I r a k ’a u y gu lan an e k o n o m ik m ü e y y id e le r i y u fk a y ü r e k lile r in e n ge lle y e b ilm e şa n sı o r t ad an k alk m ışt ır .7 W ash in gt o n u lu sla r a r a sı y asalar v e m o r al d e ğe r le r e gö st e r d iği sö z d e say gıy ı Ir ak o lay ın d a d a gö st e r m iş, I r a k ’m zar ar v e r d iği k im se le r e t az m in at ö d e m e si p r o b le m in in , Ir ak in sa n ın ı aç lık t a n k u r t a r ac ak y iy e c e k alım ı m e se le sin d e n ç o k d ah a ö n e m li o ld u ğu n u sö y le m işt ir , sö z ü n ü n ge r e ğin i d e y e r in e get ir m işt ir . W ash in gt o n ’a k afa t u t m ay a k a lk ışa n b ir ü lk e n in h er t ü r lü h ü k ü m r an lık h ak k ın ı k ay b e d e c e ğin i, Bir le şm iş M ille t le r t e şk ilat ın ı d a sa n k i b ü t ü n ü y le k e n d isin e b ağlı b ir k u r u lu ş gib i k u lla n a r a k cü m le ale m e gö st e r m işt ir . Ayn ı ö r n e ği N ik a r a gu a ’d a t e k r a r la m ışt ır . U lu sla r a r a sı A d a le t D iv an ı, N ik a r a g u a ’n ın , y asal o lm ay an e k o n o m ik e n ge lle m e le r v e t e r ö r y o lu y la v e r d iği z ar ar ın ABD t ar afın d an t azm in e d ilm e si 215 D E M O K R A St G E R Ç E K V E H AYAL y o lu n d a k i t ale b in i u y gu n b u lm u ş ve W ash in gt o n ’u t az m in at ö d e m e y e m ah k û m e t m işt i. Bu im an sız lar ı d a im a n a ge t ir m e k , t ale p le r in i ge r i çe k m e le r in i sa ğla m a k ge r e k m e k t e y d i. N ik a r a gu a ’n ın so n u n d a b ü t ü n b ü t ü n d iz ç ö k m e si, t e slim b ay r a ğın ı ç e k m e si sağla n d ı. G e lişm e le r e m e d y a ilgisiz k ald ı. Ir ak k a r şısın d a k i sö y le m in i t e k r ar la y an W ash in gt o n , N ik a r a gu a ’y ı t az m in at t ale b in d e n vazge çir d i. A BD , N ik a r a gu a ’d a n a la c ağı o lan 2 6 0 m ily o n d o lar d an v az ge çt i, b u h ab e r T im e s ’d a y ay ın lan d ı. N ik ar agu a ise A BD ’d e n t azm in at o lar ak ist e d iği 17 m ily ar d o lar d an v az ge çt i, b u h ab e r m e d y ad a y e r alm ad ı. H e r h ald e ö n e m siz b u lu n d u . Ayn ı gü n , gaz e t e le r in ö n say fa lar ın d a ABD gö r e v lile r in d e n b ir in in şu sö z le r i y ay ın lan d ı: “Yen i d ü n y a d ü z e n in d e it ib ar sah ib i b ir i o lm a k ist iy o r san ız , y asal p r o se d ü r le r e h ar fiy e n r iay e t e t m e n iz ger ek ir. A k si t ak t ir d e o lac a k o lan lar iç in Sa d d a m gü z e l b ir ö r n e k o lu şt u r m a k t a d ır .”8 Sa d d a m ’m y ap t ığı ile A BD ’n in y ap t ığı ar asın d a aslın d a b ir far k y o k t u r , fa r k lılık b a şlar ın a ge le n le r d e dir. Ç a t ışm a n ın so n a şa m a sı, a t e şk e s an t laşm asın ın y ü r ü r lü ğe gir m e sin d e n so n r a b a şlad ı. I r a k y ö n e t im i, gü n e y d e Şiile r i, k u z e y d e Kü r t le r i ö ld ü r m e y e b aşlad ı. Bu sh ge liş m e le r e gö z y u m d u , işin e ge ld iği z am an in sa n la r ı k e n d i d e v le t le r in e k a r şı isy an e t m e le r i iç in t e şv ik e diyor , işin e ge lm e y in c e d e k e n d in e gü v e n ip o r t ay a çık an lar ı y ü z ü st ü b ır a k ıp b a lık t u t m ay a gid iy o r d u . Se n a t o D ışilişk ile r K o m it e si’n d e gö r e v li o lan P et er G alb r a it h , M ar t 1 9 9 1 ’d e O r t a d o ğu ’d a ge r çe k le şt ir d iği b ir a r aşt ır m ad a şu so n u ç la r a u laşt ı: “Su u d i A r a b ist an , Şii ve Kü r t ay ak la n m ac ılar a y a r d ım y a p ılm a sın ı t alep e t m iş, 216 V E SO N R A SI W ash in gt o n y an aşm am ışt ır : Ba ğd a t , W ash in gt o n ’u n se si n i ç ık a r m a y ac a ğın d an e m in o ld u k t a n so n r a Şiiler e ve Kü r t le r e sald ır m ay a b a şla m ışt ır .” BBC ’d e gö r e v li b ir m u h ab ir in t e sp it le r i ise şö y le d ir : “Bazı Ir ak lı ge n er alle r , Sad d a m ’a k a r şı ay a k la n m alar ı d u r u m u n d a A BD ’n in t av r ın ın n e o lac ağın ı an la m a k için so n d a jla r y ap m ışlar d ır . D e st e k ar ay ışlar ı b o şa çık m ışt ır . W ash in gt o n ’u n o la sı b ir d e v r i m i ist e m e d iğin i, Sa d d a m ’ı t er cih e t t iğin i, n e y ap aca ğı b e l li o lm ay an b az ı ge n e r a lle r in e lin e b ö lge n in k ad e r in i t e r k e t m e y i u y gu n b u lm ad ığın ı an lam ışla r d ır .” Su u d i A r a b is t an ’a sığm a n Ir ak lı b ir ge n e r a l ise BBC ’y e şö y le y ak m m ışt ır : “Be n ve a r k a d aşla r ım W ash in gt o n ’a silah , m ü h im m at v e y iy e ce k y ar d ım ı y ap m ası, Sa d d a m ’a k a r şı v e r e c e ğim iz m ü c ad e le d e b iz e ar k a ç ık m ası r ic a sın d a b u lu n d u k . H e r se fe r in d e o lu m su z y an ıt a ld ık .” ABD v e İn giliz b ir lik le r i k e n d i m e v zile r in e çe k ilir k e n I r a k ’a ait b ir silah d e p o su n u sır f ay ak la n m ac ılar ın e lin e ge ç m e sin d iye h av ay a u ç u r m u şlar d ır . A B C m u h a b ir i C h ar le s G la ss, Ku z e y I r a k ’t an ge çt iği h ab e r in d e ask e r î b ir im le r le işb ir liği y a p a n C u m h u r iy e t M u h a fız la r ın ın Kü r t le r i n asıl t o p a t u t t u ğu n u , ask e r î h e lik o p t e r le r in n a sıl ö lü m k u st u r d u ğu n u an lat m ak t ad ır . Ayn ı saa t le r d e d ü z e n le d iği b ir b a sın t o p lan t ısın d a G e n e r al Sch w ar z k o p f, C u m h u r iy e t M u h afız la r ın ı çö k e r t t ik le r in i, silah lı b ir gü ç o lm ak t an çık ar t t ık lar ı n ı ö v gü y le an lat m ak t a d ır .9 N e v ar k i ge r ç e k le r k ah r a m an lar ın h o şu n a git m e m e k t e d ir , ö v ü n m e v e sile si o lu ş t u r m am ak t ad ır . T ah r ip e d ilip , sü sle n ip - p ü sle n ip h alk a t ak d im e d ilm e k t e d ir ler . Bu n u n la b e r a b e r b ü t ü n ü y le d e y o k say ılm alar ı o la sı d eğild ir . A r y an so y u n d a n ge ld iği ile r i sü r ü le n Kü r t le r e k a r şı y ap ılan sald ır ılar ın r e a k siy o n 217 D E M O K R A St G E R Ç E K V E H AYAL su z k a lm a sı d ü şü n ü le m e z . Şiiler e y a p ılan lar ise fazla d er t d eğild ir . Ait o ld u k la r ı ır k ın Bat ı in san ın a y ak ın o lm a m a sı, d er t le r in e k a r şı d u y u la n ilgin in d e r e ce sin i k açın ılm az o lar ak d ü şü r m e k t e d ir . K ısa c a ifad e e d e lim : A ğu st o s 1 9 9 0 ’d a n b u y an a o lan lar a “sa v a ş” d e m e k o la sı d e ğild ir . Ir ak ’m Ku v e y t ’te y a p t ık lar ı v e d a h a so n r a k i ge lişm e le r k at lia m d a n b a şk a b ir şe y d eğild ir . D ö k ü le n k an ın , çe k t ir ile n ac ılar ın b ü y ü k lü ğü , z alim in d o n a n ım ı ile o r an t ılı o lm u şt u r . Sa d d a m ’m ak ılsızlığı, Sa d d a m ’a ö ze n e ce k le r e , u şa k lık la k u su r e d ip k e n d ile r in e b içile n k ad e r e it ir az et m e y e n iy e t le n e ce k o lan lar a n e fis b ir d e r s v e r m e k iç in b ir fır sa t o lu şt u r m u ş tur. Bu b ir b a şk a st a n d a r t p o lit ik a d ır . ABD , V ie t n am ’d an çe k ilm e k z o r u n d a k a lın c a b u ü lk e y e e k o n o m ik am b ar go u y gu lan m a sın ı sa ğla m ışt ı. Bu am b a r go n u n k ald ır ılm ası iç in Ek im 1 9 9 1 ’d e A v r u p a v e Ja p o n t ar afın d an b aşlat ıla n çab alar ı ABD b lo k e e t t i.10 V ie t n am ’d a k ay b o la n A m e r ik a lı ask e r le r in ak ıb e t in in b e lir le n m e si h u su su n d a V iet n a m ’ın y e t e r in ce ist e k li o lm a d ığı ge r e k ç e siy le am b a r go n u n k a ld ır ılm asın a k a r şı çık ıld ı. Bu ask e r le r in o r ay a n i çin git t iği v e v e r d iği z ar a r la r k o n u şu lm a d ı b ile A m b ar go n u n . u z a t ılm a sı k ar a r ı, o t u z se n e ö n ce Jo h n E Ken n e d y ’n in G ü n e y V ie t n am ’d a sav a şın t ır m an d ır ılm ası, b i r e y se l t e r ö r e y le m le r in in k it le se l k at lia m la r a d ö n ü şt ü r ü l m e si, H av a Ku v v e t le r i’n in k ır sa l k e sim i b o m b a la m ası, A m e r ik alı u z m a n la r d a n silah lı sald ır ılar d a y a r ar la n ılm a sı y o lu n d a ald ığı k a r a r ın o t u z u n c u y ılın ı k u t la m a şe n lik le r i çe r ç e v e sin d e sah n e le n e n b ir ic ik e t k in lik o lar ak k a l dı. Ja p o n la r ın e lli se n e ö n ce b ir A m e r ik an k o lo n isin d e k i ask e r î ü sse y a p t ığı sa ld ır ıd a n d o lay ı ö z ü r d ile m e y i k ab u l 218 V E SO N R A SI e t m e m e si ise b ü y ü k r e ak siy o n lar ald ı. Bu m e şu m gö st e r i, d ik k at le r i çe k m e d e , ü z e r in d e y o r u m y ap ılm a d an ge çişt ir ild i. İyi y ö n e t ile n b ir t o t alit e r d e v le t t e t e k r ar ı zo r ge r ç e k le şt ir ile b ilir c in st e n b ir b a şa r ıy d ı b u ; k u r a lla r a u y m ay an lar şid d e t le c e z alan d ır ılm alıd ır v e d iğe r le r i d e b u n d a n ge r e k li d e r sle r i çık ar m alıd ır lar . A m e r ik a n v at an d a şla r ı ise m a sa lla r la u y u t u lm alıd ır , h e d e fle r im iz in y ü c e liğin e , lid e r le r im iz in b a şar ılar ın ın b ü y ü k lü ğü n e v e d iğe r le r in in ah lâk i se v iy e siz liğin e in an d ır ılm alıd ır . 2. I r a k ’t a D e m o k r a t ik G e lişm e le r in Ö n ü n ü n A lın m a sı Ir ak lı m u h a lif gü ç le r W ash in gt o n t ar afın d an ö n e m se n m e m iş, m e d y ad a h ab e r o lam am ışt ır . Şu b a t 1 9 9 0 ’d a Bu sh y ö n e t im in d e n I r a k ’t a d e m o k r a t ik b ir d ü z e n k u r ab ilm e k iç in m u h t aç b u lu n d u k la r ı d e st e ği ist e m işle r d ir , av u çlar ı n ı y alam ış, h ay al k ır ık lığın a u ğr am ışlar d ır . Ayn ı ge r çe k le In gilt e r e ’d e d e k ar şılaşm ışla r d ır . A ğ u st o su n o r t alar ın d a W ash in gt o n ’a v ar a n Kü r t Lid e r C e la l T alab an i, Sad d a m r e jim in e k a r şı sü r d ü r m e y i t asar lad ık la r ı d ir e n iş h ar e k e t i için d e st e k ist e d i. N e P e n t ago n ’d a n v e n e d e D ışişle r i Ba k a n lığ ın d a n y ü z b u la m ad ı. Ayn ı h ay al k ır ık lığın a M ar t 1 9 9 1 ’d e b ir k e z d ah a u ğr ad ı. G e r e k ç e h e p ay n ıyd ı: Bu k o n u d a ç o k d u y a r lı o lan T ü r k t ar afın ı gü c e n d ir m e k ist e m iy o r la r d ı, Kü r t d ir e n iş h ar e k e t in in sam im iy e t in d e n cid d i şü p h e le r i m e v c u t id i.11 Ir ak d e m o k r a t ik m u h a le fe t h ar e k e t i Kö r fe z k r izi e sn a sın d a k a m u o y u n u n d ik k at in d e n ö z e n le k açır ıld ı. Bu t ü r b ir h ar e k e t in v ar lığın d an , an ca k sa k lan ab ilm e sin in im k ân sız h ale ge ld iği n o k t a d a h ab e r d a r o lu n a b ild i. H av a 219 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL sa ld ır ısın ın ar ife sin d e A lm an b a sın ı Ir ak lı D e m o k r at ik G r u p ’u n b ir b ild ir isin i y ay ın lad ı. Bu b ild ir id e Sa d d a m ’ı d e v ir m e çağr ısı y in e le n iy o r , Yak ın D o ğu ’d a ask e r î b ir m ü d a h a le n in k a r şısın d a o ld u k la r ı ilan ed iliy o r , A BD ’n in Ü ç ü n c ü D ü n y a’d a gir işt iği işga l h ar e k e t le r i t e n k it e d ili y or , O r t a d o ğu p e t r o lle r in i d e n e t im i alt ın a alm a ist e ğin in o n a y lan m a d ığı ifad e e d iliy o r , b ö lge h alk ın ı n ih ai p lan d a aç lığa m a h k û m e d e ce k o lan Bir le şm iş M ille t le r in k a r a r lar ın a k a r şı k e sin t av ır alm ıy o r d u . ABD v e In giliz k u v v e t le r in in O r t a d o ğu ’d a n , I r a k a s k e r le r in in Ku ve y t ’t en ç e k ilm e si iste n iy o r , Ku v e y t h alk ın a k e n d in i t an ım lam a h ak k ın ın ç o k gö r ü lm e m e sin in ge r e k liliğin e işar e t e d iliy o r d u . Ku v e y t p r o b le m in e b ar ış için d e b ir ç ö z ü m b u lalım , I r a k ’a d e m o k r a t ik d ü z e n i ge t ir e lim , Ir ak lı Kü r t le r e o t o n o m i v e r e lim d e n iy o r d u . T ah r an t ar a fın d a n d e st e k le n e n I r a k ’ta I slâm i D e v r im H ar e k e t i’n in y ö n e t ic ile r i Be y r u t ’t a ay n ı iç e r ik li b ir b ild ir i y ay ın la m ış tır. I r a k Ko m ü n ist P ar t isi, K ü r d ist a n D e m o k r a si P ar t isi’n in lid e r i M e su d Ba r zan i v e Sa d d a m ’m z u lm ü n d e n y e t e r in c e n asib in i alm ış n ic e b a şk a m u h ale fe t lid e r i ayn ı g ö r ü şü p a y la san d e m e ç le r y ay ın lad ılar . Lo n d r a’d a sü r gü n d e b u lu n a n Ir ak lı b ir gaz e t e c in in , Falih A b d ü lcab b a r ’m şu y o r u m u n a b ir g ö z at alım : “Ir ak lı m u h ale fe t p a r t ile r i I r a k ask e r in in Ku v e y t ’t e n ç e k ilm e si, gü n ü ge ld iğin d e Sa d d a m r e jim in in d e v r ilm e si gö r ü şü n d e y d ile r . Sav aşa k a r şı I r a k ile b ir lik t e t av ır t a k ın m a m a lar ı d u r u m u n d a c a r i r e jim e m u h ale fe t e t m e k iç in sa h ip o lm a lar ı ge r e k e n , m o r a l d e ğe r le r i k ay b e d e c e k le r in d e n e n d işe e t m e k t e y d i le r .” “Ir ak lı m u h a lif gr u p la r ın t am am ı Ir ak k u v v e t le r in in Ku v e y t ’t e n çe k ilm e sin in , u y gu n o laca ğı gö r ü şü n d e y d i 220 V E SO N R A SI le r .” Bu sö zle r in sah ib i o lan İn giliz gaz e t e ci Ed w ar d M o r t im e r d e ğe r le n d ir m e sin i şö y le sü r d ü r m e k t e d ir le r : “A m a h e p si A BD ’n in lid e r liğin i y ap t ığı k o a lisy o n u n gü c e b a ş v u r m asın ın , o n ca m a su m in sa n ı ö ld ü r m e sin in ale y h in d e id ile r .” E k o n o m ik v e siy a sî m ü e y y id e le r le y e t in ilm e sin i, ç ö z ü m ü n b u y o ld a ar a n m a sın ı u y gu n gö r m e k t e y d ile r . K a sım 19 90 ’d a Ku v e y t ’i d e m o k r a si y an lısı m u h a lif b ir gr u p d a b en ze r i b ir t av ır t ak ın d ı. Şu b at 1 9 9 1 ’d e ar alar ın d a Ku v e y t m u h ale fe t lid e r i Dr. A h m e t el K a t ip ’in d e b u lu n d u ğu Sad d a m ale y h t ar ı A r a p e n t e le k t ü e lle r b ir İn giliz t e le v iz y o n u n u n d ü z e n le d iği aç ık o t u r u m d a at e şk e s ç a ğ r ısın ın y ap ılm ası, Sa d d a m ’m 15 Şu b a t ’ta Ku v e y t ’t en çe k ilm e y i t asar lad ığın ı b e lir t e n sö z le r in in cid d iy e a lın m ası h u su su n d a h em fik ir o ld u k la r ın ı ifad e et tiler . Ç a ğr ıy a k u la k asa n o lm ad ı. Bat ı’n m b u t av r ın d an p e k ç o k d e r s çı k a r m a k o lası o lm an ın y an ı sır a ge r e k lid ir d e. Bu sh v e y ar d ım cılar ın d a n far k lı o lm a k ü ze r e u lu sla r a r a sı b a n ş h ar e k ât ı ile Ir ak lı d e m o k r a t la r Sad d a m H ü se y in ’e h e r z a m a n m u h ale fe t e t m işle r d ir : Sü r t ü şm e n in b a r ış y o lu y la ç ö z ü lm e sin e fır sat v e r m e d e n acele y e ge t ir ilm iş b ir a sk e r i m ü d ah ale y e d e m u h a lif o lm u şlar d ır . Ba r ış y o lu d e n e n m iş v e so n u ç alın m ış o lsay d ı o n , b in le r ce in sa n ö ld ü r ü lm e y e c e k t i, ik i ü lk e t ah r ip e d ilm e y e ce k t i, çevr ey e z ar ar v e r ilm e y e ce k t i, I r a k h ü k ü m e t in in sa v a ş so n r a sın d a işle d iği cin ay e t le r v ü cu t b u lm ay a c ak t ı, Sa d d a m ’m y e r in e A BD ’n in u şa ğ ı b ir b a şk a d ik t at ö r ü n ge lm e si o lasılığı o r t ad an k a lk m ış o lacak t ı. N e v ar k i b u d u r u m d a ABD, d ü n y ad a v e r m e y e k e n d in i m e c b u r h isse t t iği d e r si v e r e m ey e ce k , “ge r i n e d e r se m o o lu r ” h av asın ı b asam ay aca k t ı. G ö r e v t am am lan d ı. Ir ak lı d e m o k r a t lar ın 221 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL k ad e r i d e ğişm e d i. Bat ı, b u in sa n la r a so ğ u k b ak m ay a d e v am et ti. A v r u p alı b ir d ip lo m at , “A m e r ik a lılar ın Bağd at d a d e m o k r a t ik b ir d ü z e n y e r in e b ir E sa d v ey a b ir M ü b a r e k ile m u h a t a p o lm ay ı t er cih e t t ik le r in i” sö y le m e k t e d ir . A m e r ik alı b ir d ip lo m at ise “I r a k ’m b ü t ü n lü ğü n ü n k o r u n m a sı b a k ım ın d an Sa d d a m ’m ik t id ar d a k alm asın ın k e n d i işle r in e ge ld iğin i” sö y le m işt ir . D ışişle r in d e n b ir y e t k ili ise “E sa d cin si gü v e n ile b ilir v e y a p a c ak lar ı k e st i r ile b ilir b ir d ik t at ö r ü n , d e m o k r a t ik d ü z e n d e n d a h a h a y ır lı o la c a ğın ı” it ir a f e t m iştir . M e r k e z i Lo n d r a ’d a b u lu n an I r ak D e m o k r a t ik R e fo r m H ar e k e t i’n in lid e r i Le it h Ku b b a, A BD ’n in “r e jim d e ğişik liğin in h a lk t ar afın d an ge r ç e k le şt ir ilm e si y o lu n d a k i ısr a r lar ın ın , b ir b a şk a a s k e r î d ik t a t ö r lü ğe d av e t iy e ç ık a r m a k t an far k lı b u lu n m a d ığı” id d ia sın ı o r t ay a atm ışt ır . Bir b a şk a a k t if lid er , b a n k e r A h m e d Ç e le b i ise şu gö r ü şt e d ir : “A BD , Sa d d a m ’m m u h a lifle r i t e m iz le m e sin i se y r e t m e k t e , k e n d i cin sin d e n b ir b a şk a d ik t at ö r n am ze d i t a r a fın d an d e v r ile ce ği gü n ü b e k le m e k t e d ir . Ö y le ce h e r z am an k i t av r ın ı b ir k e z d ah a se r gile m e k t e , ist ik r a r u ğr u n a d ik t at ö r le r e ar k a çık m ak t a n çe k in m e m e k t e d ir . ABD , Bu sh y ö n e t im in in m u h ale fe t lid e r le r i ile ilgile n m e d iğin i r e sm î a ğız la r d a n aç ık lam ışt ır . “Bu şa h ısla r la b ir lik t e b u lu n m am ız iz le m e k t e o ld u ğu m u z p o lit ik a la r a ç ısın d a n sa k ın c a lıd ır ” d e n ilm işt ir . Bu sö z le r in k u lak lar a , d o ld u ğu gü n , I r a k lı lid e r Sa d d a m ’m d e m ir y u m r u ğu n u y iy e n n ice Ir ak lı d a v a k it siz d e o lsa m e z ar lar ın ı d o ld u r m ak t a y d ı. Ku v e y t li d e m o k r a t la r d a Bu sh ’t an k e n d ile r in e h ay ır ge l m e y e ce ğin i an lam ak t a ge cik m e d ile r . Ba şk a n , Ku ve y t ’in içişle r in e k a r ışm a y ac a ğın a sö z v e r m işt i. Em ir ile ar ala222 V E SO N R A SI r m d a ge çe n ö z e l k o n u şm a la r d a b ile “d e m o k r a si” k e lim e sin i ağz ın a alm am ak iç in b ü y ü k ö z e n gö st e r iy o r d u . R e s m î gö r e v lile r d e n b ir i, “Bir ü lk e n in b ir b a şk a ü lk e n in iç iş le r in e k a r ışm a sın ı b e k le y e m e z sin iz ” d e m e k t e y d i. Bu h e sab a gö r e b iz im N ik a r a gu a ’n ın v e y a K ü b a ’n ın iç işle r in e d e k a r ışm a m ız , u lu sla r a r a sı y asa lar ı d ile d iğim iz gib i y o r u m la m a m ız ge r e k iy o r d u . Sa v a ş so n r a sın d a Ku v e y t ’te iş le n e n in sa n lık su çlar ın ın faille r in i sav u n an lar ın e n b a şın d a Bu sh ge lm e k t e y d i. İ n san H ak lar ı gö z le m c isi A r y e h N eier , Bu sh ’u n b u y o ld a h ar cad ığı ç ab a la r la Ku v e y t ’t e y a y ın lan an gaze t e le r e m an şe t o ld u ğu n u sö y le m e k t e d ir . A m e r ik an d e m o k r a sisi, Kö r fe z k r izi k a r şısın d a alışıla ge lm iş o lan d an far k lı b ir t av ır t ak m m am ışt ır . Bo m b ar d ı m a n b a şla m a d a n ö n ce y ap ılan k a m u o y u y o k la m alar ın d a h e r ü ç k işid e n ik isin in b a r ışç ı y o llar d an y an a o ld u ğu , I r ak ’m Ku v e y t ’t en ç e k ilm e si v e A r a p - I sr a il ih t ilafın a u lu sla r a r a sı b ir k o n fe r a n st a ç ö z ü m ar a n m a sı ile çö z ü m e u laşılab ile c e ği gö r ü şü n ü p ay la şt ığı o r t ay a çık t ı. So k a k t a k i in sa n ın b u gö r ü şü m e d y ay a y an sım ad ı. M e d y a, sav a ş y an lısı y ö n e t im in iz in d e y ü r ü d ü . Kar şılık lı o lar ak v e r ile ce k t av izle r le ç ö z ü m ar an m a sın ı ih a n e t m e r t e b e sin d e b ir gir işim o lar a k d e ğe r le n d ir d i. Ir ak lı d e m o k r a t ik gü ç le r in b a r ış y an lısı ç ö z ü m ar ay ışlar ı W ash in gt o n ’la t ar aft ar b u l m ad ı. Bağd a t ’ın gir işim le r i d e ay n ı k ad e r i p ay laşt ı. A BD ’n in e n b ü y ü k k o r k u su at e şin d ü şm e si, sav a ş ç ık m a d a n k r izin ç ö z ü lm e si id i. K o r k t u ğu n u n b a şın a ge lm e si d e m e k , şid d e t in işe y ar ar lılığın ın b ir k e z d ah a gö st e r ile m e m e si d e m e k t i, it aat k â r k ılın m ak ist e n e n le r e ağz ın ın p ay ın ın v e r ile m e m e si d e m e k t i, A BD ’n in Kö r fe z’d e ald ığı gö r e v in p e k işt ir ile m e m e si d e m e k t i ve n ih ay e t e v d e k i 223 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL d e r t le r i gö zle r d e n sa k la y a m a m a k d e m e k t i.12 İ şt e b u se b e p le r d e n ö t ü r ü k an d ö k m e d e n , d ip lo m asin in im k ân lar ı se fe r b e r e d ile r e k ç ö z ü m ar an m a sın a W ash in gt o n y a n a ş m am ışt ır . O n ca in sa n ın ö lü m ü v e o n ca m a d d î z ar a r k ar şılığı ABD a r z u su n a n ail o lm u şt u r . 3 . ‘T ü m D ü n y a la r ın E n İ y isi’ W ash in gt o n , a sk e r î alan d a e ld e e t t iği zafe r e r a ğm e n “t ü m d ü n y a lar ın e n iy isi”n i o lu şt u r m a y a m u k t e d ir o lam ad ı, Bağd a t C an av ar ı h âlâ o r ad a y d ı v e d ü n k ü k o n u m u n u sü r d ü r m e k t e y d i. W ash in gt o n m e d y a o r t ak lığın ın “t ü m d ü n y alar ın en iy isi” d e r k e n ifad e e t m e y e ç alışt ık lar ın ı h e r k e sin p a y la şm a sı e lb e t t e b e k le n e m e z d i. D ü şm an lık lar so n b u ld u k t a n , o r t alık y at ışt ık t an , gö z gö z ü gö r ü r h ale ge l d ik t e n so n r a W a l l St r eet Jo u r n a l , Ir ak d e m o k r a t ik m u h a le fe t h a r e k e t in in sö z ü n e gü v e n ilir m e n su p la r ın d a n b ir i o lan A h m e t Ç e le b i’n in gö r ü şle r in e say falar ın d a y e r v e r di. Ç ele b i, u la şıla n so n u c u I r a k h alk ı iç in “o lası t ü m d ü n y a lar ın en k ö t ü sü ” o lar a k b e t im le m e k t e y d i. Ir ak h al k ın ın iç in d e b u lu n d u ğ u d u r u m u n y ü r e k le r a c ısı o ld u ğu n u ifad e e t m e k t e y d i.13 Bu sh y ö n e t im in in Sa d d a m ’a yer el m u h a le fe t i e zm e gir işim le r in d e ar k a çık m ası, d o k t r in e l sist e m i cid d i p r o b le m le r le b a şb a şa b ır ak t ı. Ba ğd at Can av ar ı’n a h ad d in i b ild ir m e y i k a fa sın a k o y m u ş b u lu n a n Başk a n ’ım ız m n e d e n li p r e n sip v e ce sar e t sah ib i b ir k im se o ld u ğu n u ay lar b o y u y az ıp çiz d ik t e n so n r a şim d i b u y ap t ık lar ın a d e st e k v e r e b ilm e k , A BD ’n in t av r ın ı d ü n y a k a m u o y u n a sa t a b ilm e k b e n im d iy e n t ü ccar ın b a şar ab ile c e ği cin st e n b ile b ir r e z ale t d e ğil id i. H ü n e r sah ip le r i h ü 224 V E SO N R A SI n e r le r in i gö st e r d ile r , h âl d e ğişim in in sa n c ısız v e e t k ile y i ci o lm asın ı sağla d ıla r . Sa d ık k a lac a ğım ız ı d e fala r ca v e h a r ar e t le ifad e e t t iğim iz ilk e le r im iz d e n b ir an d a v az ge çip a k si ist ik am e t t e y o la k o y u lm am ız ı b a şk a la r ın a an lat m a m ız d a, k o la y d e ğild ir , b a şk a lar ın ın b u t ü r b ir e sn e k liği gö st e r e b ilm e si d e ay n ı şe k ild e k o la y d eğild ir . Biz i h e r b a k ım d a n y ö n le n d ir e n k av r a m lar ,”p r a gm a t iz m ” v e “ist ik r a r ” k av r am lar ıd ır . T ü m b u sö y le n e n le r in t e r c ü m e sin e ge lin ce : “Be n k e y fim e b a k a r ım , işim e ge le n i y a p a r ım .’’T ü r ü n ü n t ip ik b ir ö r n e ğin i o lu şt u r an T i m e s ’ın O r t a d o ğu m u h a b ir i A lan C o w e ll, ay ak lan m ac ıla r ın b a şar ılı o lam am asın ın ge r e k ç e si o lar ak “Ir ak d ışın d a y aşa y an in san lar d an a n c ak p e k az m in b a şa r m a la r ım ist e d iğin i” gö st e r m e k t e d ir . Bu r ad a “in sa n la r ” d e r k e n I r a k d ışın d a k alan in sa n la n n t a m am ı im a e d ilip b u so n u ç t a b ir in ci d e r e ce d e r o lü o lan k e sim le r in ö n e m i aza lt ılm ay a, h e d e f ge n işle t ilm e y e çalışılm a k t ad ır . C o w e e l, d e ğe r le n d ir m e si n i şö y le sü r d ü r m e k t e d ir : “Sad d a m H ü se y in ’e k a r şı k a m p an y a aç an ABD v e A r a p o r t ak lar ı şu gö r ü ş ü z e r in d e m u t ab ık k a ld ılar : I r a k lid e r le r in in gü n a h la r ı n e o lu r sa o lsu n ü lk e sin e ge t ir e c e ği ist ik r a r v e b u y o ld an Bat ı’y a su n a c a ğı h izm e t , z u lm ü alt ın d a in le y e n le r in ik t id ar ı e le ge çir m e ler i d u r u m u n d a Bat ı’y a v e r e b ilm e le r i o la sı h iz m e t t e n d a h a faz la d ır .14 H âl b ö y le o lu n c a Sa d d a m ile y o la d e v am et m e k d ah a sağlık lı b ir y ak laşım o lm ak t ad ır . G e r ç e k le r in b u y ü z ü , y an i siz in an lay a ca ğın ız st a n d ar t y ü z ü , b az ı so r u la r ı çağr ışt ır m ak t ad ır . Bu n lar d an ilk i şu o lacak t ır . “Bu A r ap k o a lisy o n u n u n o r t a k la r ı” k im le r d ir ? C e v ap : A lt ısı aile d ik t at ö r lü ğü d ü r . Kö r fe z b ö lge sin d e k i z e n gin p e t r o l k ay n ak lar ın ın z e n gin Bat ı’n ın h iz m e 225 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL t in e su n u lm a sın d a gö r e v a lsın la r d iy e A n glo - A m e r ik an işb ir liğiy le k u r u lm u şlar d ır . Lid e r le r i sö z d e A r ap , ö zd e Bat ılı p e t r o l şir k e t le r in in O r t a d o ğu t e m silcile r id ir . Yedin cisi H afız E sa d ’m Su r iy e ’sid ir . E sa d , z u lü m y ar ışım Sad d am ile b a şa b a ş gö t ü r e n b ir id ir . Bu n lar ın ABD ile ay n ı gö r ü şü p ay la şm a m a sı, b ö lge n in ist ik r ar ı u ğr u n a Sad d a m ’a r a zı o lm a m a sı sö z k o n u su b ile o lam az. K o a lisy o n o r t ak lar ın d an so n u n c u su M ısır ’dır. O r t ak lar iç e r isin d e z o r lu k la d a o lsa “ü lk e ” o lar a k v asıflan d ır ılab ile c e k t e k b ir im d ir . Bir d ik t at ö r lü k t ü r , fak at v a t a n d a ş lar ı k ısm e n d e o lsa ö zgü r d ü r . Bu n e d e n le y ar ı- r e sm î b a sın ın a gö z at ıp Ir ak ü z e r in d e v ar ılan m u t a b a k a t ın ip u ç la r ın ı ar am ak t a y ar ar b u lu n ab ilir . E l A h ra m gaz e t e sin in k ö şe y az a r lar ın d an Se lah ad d in H afız, “Sa d d a m ’ın asile r i Bat ı’n m k o r u y u c u şe m siy e si al t ın d a t e p e le d iğin i, b u h a r e k e t iy le M ısır ’ın se n e le r d ir sö y le y e ge ld ik le r in in b ir k e z d ah a k an ıt lan d ığın ı, A m e r i k a ’n ın Sa d d a m için sık ç a k u lla n d ığı “v ah şi h ay v an ” sıfa t ın ın ge r çe k le r i ö r t m e am ac ın a y ö n e lik b ir sö y le m d e n b a şk a b ir şe y o lm ad ığın ı, am ac ın I r a k ’ı b ir t er zi e d a sıy la k e sip b iç ip A BD ’n in ç ık ar lar ın a u y gu n b ir b ü y ü k lü ğe ge t ir m e k o ld u ğu n u , Bat ı’n ın y ü z ü h iç am a h iç k ız ar m a d an b u “v a h şi h ay v an ” ile işb ir liğin e gid ip Ir ak ’ta ö z gü r lü k ile , d e m o k r a si ile, ge lişm e ile - k i b u n lar n e k ad a r z ay ıf o lu r lar sa o lsu n - ilgili u m u t la r ın t a m am ın ın k ö k ü n e k ib r it su y u e k t iğin i y azm ak t ad ır . M ısır ’ın r e ak siy o n u sü r p r iz o lm ad ı. H an i Şü k r u lla h ’m Kah ir e ’d e n b ild ir d iğin e gö r e “z afe r k u t la m a lar ı” se ssiz c e ve y aln ız ca r e sm î şah siy e t le r in k at ılım ıy la ge r ç e k le şt ir il d i. Kah ir e lile r iç in ABD , m u z a ffe r d ü şm a n id i; zafe r k a 226 V E SO N R A SI z a n m ış b ir m ü t t e fik d e ğild i. Ö z e llik le ö ğr e n cile r v e y o k su lla r ö fk e d o lu y d u . Bu n lar d an ü ç ü y ap t ık lar ı gö st e r i e s n a sın d a p o lis t a r a fın d a n ö ld ü r ü ld ü . A t e şk e s so n r a sı ge lişm e le r , k o a lisy o n o r t ak la r ın a k a r şı d u y u la n ö fk e y i d ah a k ö r ü k le d i. Ku v e y t ’t e b u lu n a n M ısır asıllıla r a y ap ıla n k ö t ü m u a m e le ü z ü n t ü le r in ü z e r in e t u z b ib e r ek t i. M ısır b a sın ı, I r a k ’a y ap t ık lar ın d an d o la y ı Bir le şik D ev le t le r ’e at e ş p ü sk ü r m e k t e y d i. E l A h r a m y ap ılan lar ı A BD - İsr ail a sk e r î h ü k ü m r an lığın ı aç ık ça p e k işt ir m e y e y ö n e lik e y le m le r o la r a k n it e led i. Siy a se t b ilim c isi A h m e t A b d u llah ’ın t e s p it le r in e gö r e so n o n se n e iç e r isin d e M ısır lı’m n ABD , İ s r a il v e Bat ı’y a k a r şı d u y d u ğu ö fk e v e b u ö fk e n in ifad e si b u d e n li şid d e t li o lm am ışt ı. A r ap d ik t a t ö r le r d e n b a şk a b ö lge ü lk e le r i iç e r isin d e n W ash in gt o n ’a ar k a çık an lar d a o lm u şt u r . Bu n lar d an b ir i, T ü r k iy e ’n in Başk a n ı T u r gu t Ö zal’dır. Ö za l, y ap ılan lar ın t am am ın ı b a şın ı sa lla m a k su r e t iy le o n ay lam ışt ır . Kö r fe z k r iz in in su n d u ğu im k an lar ı Kü r t k ö k e n li v at an d aşla r ı ü z e r in d e k i b a sk ıy ı ar t ır m ak iç in k u llan m ışt ır . G e r e k k e n d i ü lk e sin d e b u lu n a n Kü r t le r e , ge r e k Sa d d a m ’m b a s k ısın d a n k aç ar ak d a ğla r a , se r t k ış k o şu lla r ın ın z o r la m a sıy la d a ğla r d an T ü r k iy e ’y e sığın an la r a y ap ılan lar ı o gü n ü n k o şu lla r ı iç in d e Bat ı b a sın ın ın gö r m e m e z lik t e n ge le ce ğin d e n e m in o lar a k T ü r k iy e ’n in b ö lge d e k i ask e r î h ar e k ât lar ın a h ız v e r m işt ir . A v r u p a b a sın ın ı izley en ler , in sa n h ak lar ı r a p o r lar ın ı o k u y an lar , d ış k ay n ak la r d an h ab e r alab ile n le r , G e o r ge Bu sh ’u n “b a r ışın k o r u y u c u su ” o lar a k v asıflan d ır ıp co şk u y la se lam lad ığı b u z at ın 199 0- 9 1 k ı şın d a y ap t ık lar ı h ak k ın d a ge r ç e k çi b ir fik ir sa h ib i o la b i le ce k le r d ir . M e d e n î d ü n y an ın d e ğe r y ar gılar ı, b iz z a t b u 227 DEMOKRASİ g er ç ek v e h a ya l d ü n y an ın lid e r le r i t a r a fın d a n ay a k lar alt ın a alın m ak t a ve h ak e t t iği y an ıt ı ala m a m ak t ad ır . P o p ü le r m e d y an ın v e r d iği h ab e r le r le y e t in m e k d u r u m u n d a o lan lar m aale se f ge r çe k le r d e n h ab e r d ar o lam am ak t ad ır lar . A BD ’n in t av r ı İ sr ail t ar afın d an d e st e k le n d i. Ç o ğu y o r u m c u , e m e k li G e n e l Ku r m ay Ba şk a n ı D a n Sh o m r o n ile ayn ı gö r ü şt e y d i. Sa d d a m H ü se y in ’in ik t id ar d a k alm asın ı t er cih e t m e k t e y d ile r , işç i lid e r ler in clen gü v e r cin Avrah am Bu r g, “H e p im iz Sa d d a m ’m y an ın d a y ız , şu an için Sa d d a m H ü se y in , o la sı h e r alt e r n at ift e n d ah a iyid ir , Şiiler in n ü fu z ala n ın ın ge n işle m e si b ir “Şii im p ar at o r lu - ğ u ”n u n o lu şm a sı İ sr a il iç in b ü y ü k b ir t e h lik e o lu şt u r u r ” d e m e k t e d ir . Bir b a şk a gü v e r cin , R an C o h e n , Sad d a m ’m ik t id ar ın ın sü r m e sin i, d ah ild e h alk a h iz m e t e d e ce k b ir d ü ze n in k u r u t m a m a sın ı, b ö lge n in Bir le şik D evlet le r e m u h t a ç d u r u m u n u sü r d ü r m e sin i ist e m e k t e d ir . Je r u s a l e m P ost ’u n say gın y o r u m c u la r ın d a n b ir i, K ü r t h ar e k e t in in b a st ır ılm a sın ı m e m n u n iy e t le k a r şıla d ığt m ifad e et m e k t e, Ir an ile Su r iy e a r a sın d a Kü r t le r i ist ism a r a y ö n e lik gizli b ir an laşm an ın m e v c u t o ld u ğu n u b e lir t m e k t e , Şam ile T ah r an ’m b ir lik t e h ar e k e t e d ip b ö lge ü z e r in d e k i ask e r î n ü fu z la r ın ı ar t ır m ay a n iy e t li b u lu n d u k la r ın ı ile r i sü r m ek t e d ir . Bu ge lişm e le r ise h iç k u şk u su z İ sr a il’in çık ar lar ın a t e r s d ü şm e k t e d ir .15 Bu ge r çe k le r i d ile ge t ir m e k , k a m u o y u n u n d ik k at le r in e su n m a k Bat ı’m n işin e ge lm e m ek t e d ir . Ö y le y se u n u t u lm a y a t e r k e d ilm elid ir . T im es, H ü se y in ’in d e st e k le n m e sin d e n y an ad ır . Ir ak ’ta ist ik r a r ın b u y o ld a n sa ğla n a c a ğı gö r ü şü n d e d ir , ist ik r a r d e r k e n k a st e d ile n in n e o ld u ğu m alû m u n u z d u r . Bu n d an k ır k se n e ö n c e G u a t e m a la , k ap it a list d e m o k r a siy i ü lk e 228 V B SO N R A SI sin d e y e r le şt ir ip k u fa lla n çe r ç e v e sin d e işle t m e y i d e n e m işt i. Ba şk a n A r b e n z, y o k su l k e sim e se m p a t i ile b a k m a y an b ir i o la r a k b ilin m e k t e y d i. Bu n e d e n le ABD b a şla n gıçt a k e n d isin e ar k a çık t ı, en a z ın d a n ö n ü n ü k e sm e d i. A r b e n z, t ab an a h iz m e t e t m e am ac ın a y ö n e lik r e fo r m lar ı b ir e r ik işe r ge r çe k le şt ir m e y e b a şla y ın c a işin r e n gi d e ğ iş ti. ik t id a r d a n u z ak laşt ır ald ı. Yer in e e li k an lı b ir ask e r î id ar e ge t ir ild i. Bu id ar e , o gü n d e n b u y an a A BD ’n in d e s t e ğiy le ik t id ar ın ı sü r d ü r m e k t e d ir . A şin a sı o ld u ğu m u z ge r çe k le r , d ışişle r i b a k a n lığın d an b ir y e t k ili t ar afın d an şö y le aç ık lan m ışt ır : G u a t e m a l a , H o n d u r a s v e E l Sa l v a d o r ’u n i s t i k r a n iç i n g id e r e k b i r t e h d it u n s u r u h a l i n e g e lm e k t e y d i. T a r ım r e fo r m u n d a e ld e e t t iğ i b a şa r ı , e t k i li b i r p r o p a g a n d a a r a c ı id i. İ şç ile r e v e k ö y lü le r e y ö n e lik g e n i ş k a p sa m l ı so sy a l p r o g r a m ç a l ı şm a l a r ı , se ç k i n l e r v e b ö l g e d e ç ı k a n b u l u n a n y a b a n c ı y a t ı r ı m c ı l a r iç in b i r t e h d it o l u şt u r m a k t a y d ı. B e n z e r i k o şu l l a r ı n h ü k ü m sü r d ü ğ ü d iğ e r k o m şu O r t a A m e r ik a ü lk e le r i n d e d e b e n z e r i g e li şm e l e r e se b e p o l m a sı n d a n e n d i şe d u y u l m a k t a y d ı . K ısa c a ifad e e d e ce k o lu r sak : ist ik r a r d a n k asıt , z e n gin le r i v e y ab an cı gir işim c ile r in çık a r la r ın ın gü v e n lik alt ın a alın m ası id i. Fo r e 'ıg n A f f a i r s ’i n e d it ö r ü Ja m e s C h ac e ’n in ifad e e t t iği gib i ist ik r a r ad ın a b ir b ö lge y i ist ik r ar sız lığa sü r ü k le m e k sır a d a n işle r d e n d i. N ix o n K issin ge r İk ilisi, Şili’d e se ç im le iş b a şın a ge lm iş o lan M ar k sist h ü k ü m e t i d e v ir m e k iç in Şili’n in , ist ik r ar ı t e m in e t m e ad ın a, ist ik r ar sız lığa sü r ü k le n m e si için e lin d e n ge le n i y ap t ı, so n u n d a b aşa r d ı d a. Sö y le n e n le r le y ap ı lan lar ar asın d a b ir ç e lişk i o ld u ğu n u gö r ü p d ile ge t ir m e m e k iç in ge lişm e le r in p r at iğin d e n h ab e r d ar o lm ay an b ir b u d a la o lm a k ge r e k ir .16 229 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL Kö r fe z ’e t e k r ar ge r i d ö n e lim . 1991 y ılın d a d e v le t in ö n ce lik le r i d e ğişm işt i. 2 A ğ u st o s’u n y ıld ö n ü m ü n ü se s siz c e ge ç işt ir m e k ise h e r şe y e r ağm e n y ak ışık alm azd ı. So n u c u , Bü y ü k Z afe r o la r a k t ak d im e d e b ilm e k iç in so n b ir gay r e t e d ah a ih t iy aç v ar d ı. Sav aş ö n ce si b a r ışç ı gir i şim le r i, ö ze llik le d e Ir ak lı d e m o k r a t la r ın ça b a la r ın ı b a şa r ıy la giz le y e n b a sın ı t e k r ar se fe r b e r e d e r e k Bu sh - Bak e r Sc h w a r z k o p f ü ç lü sü n ü e d e r in in ço k ü st ü n d e b ir fiy at la d ü n y a k a m u o y u n a t e k r ar sa t ab ilm e k , ge r id e b ır a k t ık lar ı t r aje d in in b o y u t lar ı d ü şü n ü ld ü ğü n d e h iç d e k o la y b ir iş o lar a k gö z ü k m ü y o r d u . A m a b ir çar e si b u lu n a c a k , h iç k u şk u y o k k i ar zu e d ile n so n u ç la r a u laşılac a k t ı. Y ıld ö n ü m ü n d e N e w Y o r k T im e s ’m e d it ö r le r i “şü p h e c ile r ”in şü p h e le r in i v e e n d işe le r in i gid e r e c e k h ab e r le r v er d iler , y o r u m lar y ap t ılar : Bu sh a k ıllıc a d av r an m ış, t u za ğa d ü şm e m işt i. Eld e e t t iği ik i b ü y ü k , z afe r in ik isin i d e k o r u m a y ı b ilm işt i. Bu zafe r le r d e n b ir i k o a lisy o n u n ü y e le r i a r asın d a k i o lağan ü st ü k o o r d in a sy o n , d iğe r i ise A BD ’n in k e n d i n e o lan gü v e n in i t e k r ar k az an m a sıy d ı. Ç o k az say ıd a z a y iat la işi b it ir m iş o lm a lar ı k e n d ile r in e o lan in an ç la r ın ı p e k işt ir m iş, o r t ak laşa e ld e e t t ik le r i zafe r d e n ise gu r u r d u y m u şlar d ır .17 Bu n lar y ü r e k le r e su se r p e n sö z le r id i. D ü n y an ın ge r ç e k le r in d e n h a b e r i b u lu n m ay an in sa n la r ın gö st e r d iği r e ak siy o n u a n la m a k ise ço k d ah a k o lay d ı. 4 . U y gu n A d ım M ar ş Eld e e d ile n b u ik i zafe r e r a ğm e n Kör fe z k r izi h alk ın b e l le ğin d e p e k çir k in izle r b ır a k m ışt ı. Yü zb in le r ce in sa n ö l m ü şt ü . D ü şm an lar ın gö n lü n e in t ik a m fid e le r i d ik ilm işt i. 230 V E SO N R A SI Bu n lar , t e r ö r ist sald ır ılar la in t ik am la r ın ı alm an ın y o llar ı n ı ar ay acak lar d ı. Sivil t o p lu m u n can ın ı y ak ac ak lar d ı. Kö r fe z ’in d ik t at ö r le r in in ü z e r in d e n d e m o k r a si t e h d id i k ald ır ılm ışt ı. Sad d a m y e r in d e y d i. A BD ’n in d e st e ğin i a r k a sın a , ay a k lan m ac ılar ı ay a k lar ın ın alt ın a alm ışt ı. Bu n e d e n le y o la d e v am e d e b ilm e m iz için y e n i zafe r le r e ge r e k sin im im iz v ar d ı. Ja m e s Ba k e r ’in “r et c e p h e si” ile b ir lik t e h ar e k e t e d ip A BD ’n in a m a ç la n ar asın d a b u lu n a n “t o p r a k u z la şm a sı,” “b ar ış iç in t o p r a k ” ve “F ilist in lile r için t o p r a k ” h e d e fle r in i ge lişt ir e b ilm e k u ğr u n a t ar ih in v e t alih in su n d u ğu fır sat ı ist ism a r e t m e si, b ir b a şk a b a şa r ı o lar ak t ak d im ed ild i. Bak e r ’in M ad r id ’d e d ü z e n le d iği v e Kö r fe z ’in ge r ç e k le r in i sisle r in ge r isin d e b ır a k m a am ac ın a y ö n e lik k o n fe r a n sı ile ilgili o lar a k ge çt iği h ab e r in d e T im e s m u h ab ir i R.W . A p p le şu n la r ı sö y le m e k t e d ir : T e n k it le r , A BD ’n in sa v a ş ile fa z la b ir şe y b e c e r e m e d iğ in i g ö s t e r m e k t e d ir . Sa d d a m H ü se y i n d e v r ile m e m işt ir . İ r a n e sk i d ü şm a n t a v r ın ı sü r d ü r m e k t e d ir . K u v e y t ’e d e m o k r a si g e lm e m işt ir . Su u d i A r a b ist a n ’d a h e r şe y y e r li y e r in d e d ir . O y sa b u k o n fe r a n st a A BD ’n in e st ir m e y e ça lışt ığı h av a b aşk ad ır . Ç o k şe y in d e ğişt iği, Kör fe z Sa v a şı’n m m e y v e le r in i Bu sh ’u n ve Bak e r ’in t o p la m ay a b a şla d ığı iz le n im i v e r ilm e y e çalışılm ışt ır . G e r ç e k t e t o p lan an b ir şe y le r v ar d ı am a o m e yve m id ir , y o k e ğe r m e y v e ise t ad ı n asıld ır ? Bu n la r b e lli d eğild ir . Kö r fe z k r izin d e şid d e t k u lla n m an ın d ışın d a k alan se çe n e k le r e şa n s v e r m e y e n ABD , p la n la d ığı h e d e fle r in e v ar m ışt ır . H alk ın , şo v u gö t ü r e n le r in ö n ce lik le r in d e n h a b e r d a r o lm am ası so n d e r e ce ö n e m lid ir . W ash in gt o n ’u n 231 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL asil am aç la r ın ın m e v cu t fo t o ğr afın o lu şm a sın ı sa ğla m a k o lm a d ığın a , ar zu e d ile n n e t ice le r e d ip lo m a t ik y o llar d an u la şm a k iç in y o ğu n ça b alar h ar ca m ay a d e v am e d ild iğin e so k a k t a k i v at an d aş in an d ır ılm alı, ik t id ar d ak i v at an d aşın r a h at ı t e m in e d ilm e lid ir . Lid e r im iz in ge le ce k ile ilgili p a r la k g ö r ü şle r in e ö v gü d ü z ü le n b ir b a şk a y a z ıd a , Bu sh ’u n O r t a d o ğu ile ilgili r ü y alar ın ın r e n k le n ip b o y u t lar ın ın b ü y ü m e sin in se b e b i şö y le aç ık lan m ak t ad ır : B ö lg e se l t a n siy o n u n a r t m a sı, a r t ık i k i sü p e r g ü c ü k a r şı k a r şı y a g e t i r m e si o l a sı b i r u n s u r o l m a k t a n ç ı k m ışt ır . M o sk o v a a r t ı k k e n d i d e r d in e d ü şm ü şt ü r , b a şk a l a r ı n ı k o l l a y a c a k , A BD ’n in ö n ü n ü k e s e c e k d u r u m d a d e ğ i ld i r .” ^ A r t ık W a sh in g t o n ’u n ö n ü v e şa n sı a ç ılm ışt ır . N a t o ’d a k i m ü t t e fik le r in e , b l o k su z ü lk e le r e , A r a p d e v le t le r in e , ö z e t le ifa d e e d e c e k o l u r s a k t ü m d ü n y a y a k a fa t u t a b i le c e k b i r k o n u m a g e lm işt ir . Bu d e ğ e r le n d ir m e y e k a t ı la n l a r ı n sa y ı s ı b i r h a y li fa z la d ır . A v r u p a ’n ın b ü y ü k b i r k ı sm ı d a a y n ı k a m d a d ır . M o n r o e D o k t r in i’n in O r t a d o ğ u ’y a t e şm ilin e t a r a ft a r d ır . A lk ışç ıla r a F il i st i n l il e r d e n d e k a t ı la n l a r v a r d ır . Ü r d ü n F i l i st i n d e l e g a sy o n u n u n d a n ı şm a n l a r ı n d a n O r t a d o ğ u u z m a n ı V e lid H a l id ’d e B u sh ’u a lk ı şla y a n la r , b a r ı ş sü r e c i n e y a p t ı ğ ı k a t k ı l a r d a n d o la y ı k u t l a y a n l a r a r a s ı n d a d ı r . ^ İ ş g a l a l t ı n d a k i t o p r a k la r la ilg il i g ö z l e m l e r i , y o r u m l a r ı v e d o n a n ım ı ile h a k l ı b i r sa y g ı n l ı k k a z a n m ı ş b u l u n a n İ sr a illi g a z e t e c i D a n n y R u b i n st e in i se şu n la r ı sö y le m e k t e d ir . “A BD v e İ sr a il t ar afın d an t e k lif e d ile n o t o n o m i, sav a ş e sir le r in in t o p la n d ığı b ir k a m p ın sa k in le r in e t an ın an o t o n o m id e n far k lı d e ğild ir , y e m e k le r in i p işir m e le r in e , sö k ü k le r in i d ik m e le r in e , k ü lt ü r e l faaliy e t le r d e b u lu n m a lar ın a iz in v ar d ır , ö t e sin e y o k t u r . Filist in lile r şu an d a sa h ib i o ld u k la r ı ile y e t in m e lid ir le r , y e r e l se r v isle r in in ü z e r in d e sa h ib i b u lu n d u k la r ı k o n t r o l y e t k isin d e n d ah a faz la sın ı ist e m e m e lid ir le r . Bü y ü k İsr ail'in sa v u n u c u lar ı b ile t o p r a k ilh a k ı t ar aft ar ı d e ğild ir le r . Bu d u r u m d a o t o p r a k 232 V E SO N R A SI lar d a y aşay a n lar a İsr ail h ü k ü m e t in in h izm e t gö t ü r m e si ge r e k e cek t ir , ik t id ar d ak i Lik u d P ar t isi İsr ail'in n ü fu z a la n ın ın ge n işle t ilm e si t ar aft ar ıd ır , t o p r a k ilh a k ı t ar aft ar ı d e ğild ir . İsr ail'in n ü fu z ala n ı alt ın d a k a lm a k k ay d ıy la v e r ile c e k o lan o t o n o m i car i sist e m in d ah a gü ç le n m e sin i sağla y a ca k t ır . Ç o k v e r gi a lın a c ak , a z h iz m e t v e r ile ce k tir .20 R u b in st e in ’in y o r u m u p e k ge r ç e k ç i gö zü k m e k t e d ir . K a r m a k a r ışık gib i gö z ü k e n o lay lar ın sır r ın a v a k ıf o lab il m e k iç in ö n ce p o lit ik sö y le m i an lay aca ğım ız d ile t e r cü m e e t m e m iz ge r ek ecek t ir . “Bar ış sü r e c i”n d e n m ak sa t , A BD ’n i am ac ın a d o ğr u gö t ü r e n sü r e çt ir , b a r ışa u la şa b il m e k iç in y a p ılan lar ın m a n z u m e si d eğild ir . “Ret c e p h e si” d e m e k , I sr a illi y a h u d ile r in k e n d in i d ile d iği gib i t an ım la m a h ak k ın a k a r şı çık a n in sa n la r d em e k t ir . Bir b a şk a d e y işle A BD ’n in am aç lar ın a k a r şı d u r an lar d ır . F ilist in lile r in h a k k ın ı r e d d e d e n le r “ılım lı” o lar a k v asıflan d ır ılm ak t ad ırlar . Bu n lar a “p r a gm a t ist ” d e n d iği d e o lm ak t ad ır . “Ba r ış için t o p r a k ” v e “b ö lge se l u z la şm a ” ile İ sr ail işç i P ar t isi’n ce b e n im se n m iş b u lu n a n A llo n P lan ı’n ın h e d e fle r i k ast e d ilm e k t e d ir . İsr a il işga l e t t iği t o p r a k la r d a y aşay an in sa n la r v e k a y n a k la n gö n lü n c e k o n t r o l alt ın d a t u t acak , fak at h alk ı y a d e v le t siz b ır a k a c a k v e y a Ü r d ü n ’ü n y ö n e t i m in e t e r k e d e ce k , b ö y le ce d e m o gr a fik p r o b le m le r le k a r şıla şm a y ac a k . “D e m o gr afik p r o b le m ” ifad e si ge n e b ir sa n at ü r ü n ü o lar ak ar ay a so k u lm ak t a d ır . Bu n d a n m u r at şu d u r : İ sr ail’d e v e y a d ü n y an ın d ö r t b ir y an ın d a b u lu n an “Yah u d i m ille t in in h ü k ü m r a n d e v l e t i n d e ç o k say ıd a A r a b ’ın m e v cu d iy e t in in se b e p o la c a ğı sa k ın c a la r ı sa f d ışı b ır a k m a k İ sr a il d e v le t i, sın ır lar ı iç e r isin d e y a şay a n va233 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL t an d aşlar ın m d e ğil, am a d ü n y a d a b u lu n an t ü m y ah u d ile r in d ev le tid ir . İ sr a illi gü v e r c in Sh m u e l T o le d an o ’n u n t e sp it ve işt ir a k e t t iği gö r ü şe gö r e ç o ğu Filist in li, İ şç i P ar t isi’n in t av r ın ın , Lik u d ’u n o t o n o m i p la n ın d a n d ah a k ö t ü o ld u ğu d ü şü n ce sin d e d ir .21 N it e k im Lik u d ’u n işga l p o lit ik a lar ı, İ şçi P art isi’n in k in d e n d a h a m u t e d il o lm u şt u r . Bu , İ şç i gü v e r cin le r in Lik u d şah in le r e gö r e st an d a r t gö r ü n t ü sü için b ir zıt lık o lu şt u r m ak t ad ır . A BD ’n in d e st e ğin i ü z e r in d e n h iç e k sik e t m e d iği İsr a illi p o lit ik gr u p lar , Filist in lile r in k e n d ile r in e ait t o p r a k lar d a b u lu n a n d o ğa l k ay n ak la r ı d e n e t im le r i alt ın d a t u t m alar ın a t ar aft ar d e ğild ir le r . O t o n o m i, b u ar zu y a t er s so n u çlar v e r m e m e lid ir . Bat ı Yak ası’m n su y u n a İsr ail m u h taçtır . G o la n T ep e le r i ü z e r in e k o p a r ıla n ih t ilaflar ın t em e lin d e su k ay n a k la r ın ı k o n t r o l alt ın d a b u lu n d u r m a ar zu ve ge r e k sin im i y at m ak t ad ır . P e k gö z d e b an liy ö le r d e n ö n e m li b ir k ısm ı Bat ı Yak ası’n d ad ır . Bu n lar ın ar asın d a K u d ü s d e var d ır . İ sr a il, u c u z F ilist in li işgü c ü n d e n y ar ar lan m ak t a, k o n t r o lü alt ın d a t u t t u ğu t o p r a k la r d a y aşay an in sa n lar a ü r e t t ik le r in i sat m ak t ad ır . A r ap ü lk e le r in in İsr a il ü r ü n le r in e k a r şı y ü r ü t t ü ğü b o y k o t k ır ılab ilir , R u s y a’d a n ge t ir ile ce k o la n Yah u d ile r e k ir li işle r ih ale e d ile b i lir se , İ sr ail b u b a ğım lılığın d a n d a k u r t u lm u ş o lacak t ır . M e se le , gü v e n lik m e se le si d e ğild ir . D a v id Be n - G u r io n ’u n A r a lık 1 9 4 8 t ar ih i it ib ar iy le t e sp it i şö y le d ir : “Ü r d ü n ’ü n b a t ısın d a b u lu n a n b ir A r ap d e v le t i, b u gü n Ü r d ü n ’e, y ar ın I r a k ’a b a ğlı o lac a k b ir d e v le t t e n d ah a az t eh lik e lid ir .” İşç i P ar t isi h ü k ü m e t in in t u t a n a k la r ın d a (1 9 6 77 7 ) t o p r a k lar ın gü v e n lik le r i ile ilgili p e k az k ay d a r ast lı 234 V E SO N R A SI y o r u z. O gü n d e n b u y an a d e ğişe n fazla b ir şe y o lm a m ış tır. P r o b le m in b a şk a y e r d e ar an m ası ger ek ir . İ şga l e d ilm iş t o p r a k la r d a n ç e k ilm e k , İsr ail’e gü c ü n d e n , h e d e fle r in d e n v e k alit e sin d e n ç o k şe y k ay b et t ir e ce k t ir . 1 9 6 7 ’d e M ısır ’a sa ld ır a n İ sr ail o r d u su n u n et k ili k o m u t a n la r ın d a n b ir i o lan G e n e r a l Eze r W e izm an n , işt e b u sa v la İ sr ail’in sa ld ı r ısın ı sa v u n m a k t ad ır .22 ABD , İşçi P ar t isi’n in r e d h ar e k e t i n i d e st e k le m e e ğilim i iç e r isin e gir m işt i. İ şga l e d ilm iş t o p r a k la r d a k i A r a p lar ın sü r ü lm e sin d e n b a şk a b ir gö r ü şü o lm ay an Lik u d P ar t isi’n e k ıy asla İşçi P ar t isi’n i d ah a ge r çe k çi b u lm ak t ay d ı. ABD , Lik u d P ar t isi’n in y ü z sü z lü k m e r t e b e sin d e k i y e r le şt ir m e p lan lar ın a d a t ar aft a r d e ğild i. Yen i ala n lar ın , y a h u d i y e r le şim in e a ç ılm ası y er in e m e v cu t lar ın n ü fu s y o ğu n lu ğu n u n ar t ır ılm ası gö r ü şü n d e y d i: İşçi P ar t isi d e ay n ı gö r ü şt e y d i. A n laşm az lık lar k o la y c a gi d e r ile b ile ce k cin st e n d i. A m aç lar ay n ı id i. Far k lılık , b e n im se n e n y ö n t e m le r d e o r t ay a çık m ak t ay d ı. İşçi v e Lik u d P ar t ile r i ABD ile ele le v e r m işle r ; sa v a ş e sir le r in in t o p la n d ığı k a m p la r m ah iy e t in d e m ah alle r o lu şt u r u p b u n lar a am aca u y gu n o t o n o m ile r v e r m e n in p e şin d e y d ile r . T ak t ik b az ın d a o r t ay a çık an a n la şm a z lık z am an z a m a n sü r t ü şm e le r e se b e p o lab iliy o r d u . Bo r ç la r ın gar a n t i alt ın a alın m ası m ü za k e r e le r in d e 1991 se n e sin d e Bu sh ile Şam ir ar asın d a çık a n ih t ilâ f b u t ü r e b ir ö r n e k t e şk il eder. A lm an p ar a la r So v y e t le r ’d e n ge le n gö ç m e n le r iç in t ah sis e d ilm işt i. A m aç d iğe r fo n la r ın p lan lan an h e d e fle r d o ğ r u lt u su n d a k u lla n ılm asın a o lan ak t an ım ak t ı. Ç at ışm a z a m an lam a m e se le sin d e k i ih t ilaft an çık t ı, p r e n sip t e ay r ılık y o k t u . A BD ’n in y a p a c ağı y ar d ım A r ap m ü t t e fik le r in i r a h at sız ed eb ilir , k ısa b ir sü r e so n r a t o p la n ac ak o lan M ad 235 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL r id K o n fe r a n sı’n m ge r ç e k le şm e sin i t e h lik e y e so k a b ilir d i. P at ır t ıy a se b e b iy e t v e r m e d e n işi h alle t m e k ak lın e m r iyd i. Bu ih t ilaflar A BD ’n in r o t a sın ı d e ğişt ir m e sin e , t ar a fsız b ir t u t u m t ak ın m asın a, h at t a A r ap d o st la r ın d a n y an a m e y le t m iş iz le n im in i v e r d ir e ce k b ir h avay a gir m e sin e se b e p o ld u . Bu m u h ak e m e le r , d o k t r in e l sist e m in ABD r ed d e d ic iliğin i h e r h an gi b ir t ar t ışm ad a t ab an o la r a k k u lla n m a h u su su n d a gö st e r d iği b a şa r ın ın y an sım alar ıd ır . A şır ı d e r e c e d e ç ar p ıt ılm ış b u çe r ç e v e içe r isin d e r e d d e d ic iliğin ABD v e r siy o n u A r ap y an lısı gib i gö zü k e b ilir , b u h aliy le d e Yit zh ak Şam ir v e A r ie l Şa r o n ’u n en u ç t av r ı ile b ile ç a t ışm ak t a o ld u ğu izle n im in i u y an d ır ab ilir . N e v ar k i ge r ç e k le r ge le n e k se l p o lit ik a lar d a n p e k az sa p m a o ld u ğu n u gö st e r m e k t e d ir . 5. Ba r ış Sü r e c in e K a r şı A BD A BD , O r t a d o ğu ’n u n d e r d in e d e v a o lm a p o t a n siy e lin e sa h ip d ip lo m a t ik gir işim le r i se n e le r d ir t e k b a şın a b lo k e e t m e k t e d ir . G ö r ü le n v e k ıla v u z ist e m e y e n ge r ç e k b u d u r . Bir le şm iş M ille t le r ’e ait b e lge le r b u id d ian ın d eliller id ir . G ü v e n lik Ko n se y i, A BD ’n in v e t o h ak k ı y ü z ü n d e n se n e le r ö n ce g ü c ü n ü y it ir m iş, b ir fo r u m h ü viy e t i k azan m ışt ır . G e n e l a sa m b le , A r ap - I sr ail ç a t ışm a sın a çö z ü m ge t ir e b il m e k iç in y ıllar d ır k a r a r t a sa r ıla r ı çık ar ır d u r u r . F ak at A BD ’n in v e t o su y ü z ü n d e n b u n la r işle r lik k a z a n a m a m ış tır. Bu n la r d an b a z ıla r ı v e k a b u l- r e d say ılar ı şö y le d ir : 1442 (A r a lık 1 9 9 0 ). 151- 3 (A r a lık 1 9 8 9 , Ü ç ü n c ü oy D o m in ik ’e ait t ir ), 13 8- 2 (A r alık 1 9 8 8 ). ABD , d iğe r gir işim le r e d e e n ge l o lm u şt u r . A BD ’n in g ü c ü , h er y er d e v e h e r z a 236 V E SO N R A SI m an o y u n a b ir d e v e t o b o y u t u e k le y e b ilm e k t e d ir . So n u ç ta b a r ış sü r e ci cid d i b ir şe k ild e e n ge lle n m iş o lm ak t ad ır . İ d e o lo jik sist e m ise fo t o ğr a fa far k lı b ir gö r ü n t ü v e r m e k t e d ir . A BD ’n in k o lt u ğ u n u n alt ın d a O r t a d o ğu b a r ış p la n la r ı o ld u ğu h ald e d u r m a d a n o n u n b u n u n k a p ısın ı ç a ld ığın ı sü r e k li o lar a k b a sın d a o k u m ak t a y ız .23 O r t a d o ğu lu e k st r e m ist le r in b u ç ab alar ı b alt a lad ık lar ı id d ia la r ı ile h e p y ü zy ü ze y iz. Bu t ü r b e t im le m e le r t e am ü l ile u y u m h alin d e d ir . “Bar ış sü r e c i,” A BD ’n in in isiy at ifle r in e b ir b a şk a d e y işle W ash in gt o n ’u n in sa fın a b ır ak ılm ışt ır . A BD ’n in b a r ış sü r e c in i e n ge lle m e k için e lin d e n ge le n i ar d ın a k o y m ad ığı d ö n e m le r d e b ile a k si ist ik am e t t e p r o p a ga n d a y ap ılm ışt ır . N e d e n in i an lam ak , siy a sî d ü r ü st lü ğü n n o r m la r ın ın n e o ld u ğu n u k a v r ad ık t a n so n r a m e se le o lm a k t an çık acak tır . Bu n o r m lar d an h ar e k e t le A BD ’n in b ar ış sü r e cin e sü r e k li o la r a k n e d e n m u h a lif k a ld ığı k o la y c a an laşılac ak t ır . Bir le şm iş M ille t le r ’in u lu sla r a r a sı b ir k o n fe r a n s iç in y a p t ığı çağr ılar , Eise n h o w e r ’in ifad e si ile “d ü n y an ın st r a t e jik aç ıd a n en ö n e m li b ö lg e si” o lan ve sa h ib i b u lu n d u ğu e n e r ji k ay n ak lar ın ın z e n gin liği it ib ar iy le r a k ip siz o lar a k n it e le n d ir ile n b u y ö r e y e b ir b a şk a sın ın b u r n u n u so k m a sın a m ü sa m a h a gö st e r e m e y e n A BD ’n in b alt alay ıcı gir i şim le r i n e t ic e sin d e h e p h av ad a k alm ışt ır . H e n r y Kissin ger , ö z e l so h b e t le r in d e n b ir in d e şu ge r çe ği d ile ge t ir m iş tir: A BD ’n in t aviz v e r e m e y e ce ği h e d e fle r in d e n b ir t an e si, A v r u p a v e Ja p o n y a !n m d ip lo m a t ik k an a llar d an O r t ad o ğu m e se le sin e m ü d ah e le e t m e sin e r ıza gö st e r m e k t ir . C a m p D av id , A BD ’n in am ac ın a v asıl o ld u ğu aşa m a lar d an b ir i dir. 237 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL Bar ış sü r e ci, b u gü n ge n e ay n ı çe r çe v e içe r isin d e y ü r ü t ü lm e k t e d ir . Bir le şm iş M ille t le r ’in v e d iğe r b a z ı k u r u lu ş lar ın F ilist in li’y e se lf- d e t e r m in asy o n h ak k ın ı t an ım a n i y e t le r in in ge r ç e k o lm a sı d e m e k , İ sr ail’in işga l e t t iği A r ap t o p r a k la r ın d a n ç e k ilm e si d e m ek t ir . Ü z e r in d e se ç k in le r in m u t a b a k a t sağla y a m a d ığı, fa k a t d o ğr u lu k p ay ın ın b ir h ay li y ü k se k o ld u ğu b ir gö r ü ş şu d u r : İ sr ail’in gü ç le n m e si, A BD ’n in O r t a d o ğu ’d ak i, d o lay ısıy la y e r k ü r e ü z e r in d e k i k o n u m u n u gü çle n d ir m e k t e dir. İ şt e b u n e d e n le r le r le ABD , O r t a d o ğu ’y a b a r ış ge t ir m e am ac ın a y ö n e lik b a r ış gir işim le r in in t am am ın ı e n ge lle m işt ir , e n ge lle m e y e d e d e v am e t m e k t e d ir .24 A BD ’n in O r t a d o ğu ’d a d ip lo m asiy e d ü şm a n o lm a sı, a şin a sı o lm a d ığı m ız b ir t av ır d e ğild ir . G ü n e y d o ğu A sy a v e O r t a A m e r i k a ’d a b u t ü r d ü şm a n lığın say ısız ö r n e ğin e r a st la m a k o la sıd ır . Silah lar ın k o n t r o lü v e b e n z e r i m e se le le r d e d e ay n ı d ü şm a n c a t av r ın izle r in i gö r e b ilir iz. Bu , k ü r e se l gü ç o l m a id d ia sın d a o la n v e p o t a n siy e lin e sa h ip b u lu n a n t ab i at ın ın b ir ge r e ğid ir . G ö z ü n e k e st ir d iği h e d e fle r i d ip lo m a t ik y o llar d an d e ğil am a silah z o r u y la ele ge çir m e k k o la y ın a ge lm e k t e d ir . A r a p - İsr ail ç a t ışm a sın a ç ö z ü m ge t ir m e y i am aç lay an gir işim le r , O ca k 1 9 7 6 ’d a y ay ın la n a n b ir G ü v e n lik K o n se yi k ar a r t a sa r ısın d a u lu sla r a r a sı b ir m u t a b a k a t ile t açlan dı. Bu n a gö r e t ar a flar H az ir an 19 6 7 ö n c e si sın ır lar ın a çe k ile ce k le r , ge r e k li d ü z e n le m e le r y ap ılar a k b ö lge d e b u lu n an t ü m d e v le t le r in h ü k ü m r a n lık h ak lar ı, t o p r a k b ü t ü n lü k le r i, siy a sî b a ğım sız lık la r ı, su lh v e gü v e n için d e y a şa m alar ı gü v e n ce alt ın a alın acak t ı. Kar ar t asar ısın ın k a p sa m ı iç e r isin e gir e n d e v le t le r a r a sın d a İsr ail ile Bat ı Yak ası 238 VH SO N R A SI ve G az z e Şe r id i’n d e k u r u la c a k o lan F ilist in d ev le t i d e v ar d ı. T a sa n M ısır , Su r iy e ; Ü r d ü n v e F ilist in K u r t u lu ş Ö r gü t ü t ar a fın d a n d e st e k le n d i. İ sr a il’in BM n e z d in d e k i Bü y ü k e lç isi H aim H e r z o g’u n id d ia sın a gö r e b iz zat F KÖ t ar a fın d a n h az ır lan m ışt ı. H e r z o g, d a h a so n r a d e v le t b a ş k an ı o ld u . İ sr a il t ar afın d an şid d e t le r e d , ABD t ar afın d an v e t o ed ild i. Bu ge r ç e k le r v e ar alar ın d a F K Ö ’n ü n İ sr ail’e y ap t ığı m ü z a k e r e ç ağr ılar ı k ar şılık lı a la r ak b ir b ir le r in i t an ım ala r ı y o lu n d a ge t ir d iği t e k lifle r i v e d a h a n ice le r i, A BD ’n in gü c ü y le b a ğd a şm a d ığı için t ar ih sa h n e sin d e n k e silip çı k ar t ıld ı. G e r çe k le r , t an ın m ay a ca k k a d a r çar p ıt ıld ı. Bu zen a a t m u st a la r ın ın b a şın d a N e w s p a p e r o f R e c o r d ge lm e k t e id i. M u h a b ir le r in d e n T h o m as F r ie d m a n b u işe k e n d in i ad am ışt ı. G e r çe k le r i b aşar ıy la giz le d i. Bu b a şar ılar o n a n ice m a sa lı ge r ç e k d iy e y u t t u r m a o la n a ğı ver d i. “ 1 9 8 0 ’li y ıllar ın so n la r ın d a n it ib ar e n F ilist in lile r ar asın d a y e n i b ir t ü r p r agm at iz m in d o ğd u ğu n u , Bak e r ’in M ad r it ’te o lu ş t u r d u ğu o lu m lu h av an ın b u y o ld a b ir d ö n ü m n o k t a sı o l d u ğu n u , o gü n e k ad a r h er ik i t ar afın d a m ü zak e r e için k ar şılar ın d a t ar af b u la m a d ık la r ı b a h a n e sin in ar k asın a sı ğın d ığın ı, ar t ık b u b ah an e n in o r t ad a n k alk t ığın ı” y azd ı. O y sa ge r ç e k le r i d ile ge tir en T im es, F K Ö ’n ü n se n e le r d ir m ü za k e r e m a sa sın a o t u r m ay a ç a lışt ığın ı, fak at h er se fe r in d e İ sr ail’d e n o lu m su z y an ıt a ld ığın ı y azm ak t ad ır . F r i e d m an , Filist in lile r in M ad r id ’d e ik i d e v le t li b ir çö z ü m e aç ık ça r azı o ld u ğu n u y azm ak t a, b u n u n b ü y ü k b ir ge liş m e o ld u ğu n u ile r i sü r e r k e n ik i d e v le t li b ir çö z ü m ö n e r e n BM ’n in 19 7 6 y ılın d a y ay ın lad ığı k ar a r t asar ısın ı F ilist in lile r in h ar ar e t le d e st e k le d iğin i, h at t a b az ı id d ialar a gö r e 239 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL b u t asar ıy ı b iz z at k ale m e ald ığın ı ve t asar ıd a ö n gö r ü le n so n u ç la r a m ü z a k e r e y o lu y la u la şa b ilm e k iç in o gü n d e n b u y an a y o ğu n ç ab a la r h ar ca d ığın ı gö r m e z lik t e n ge lm e k t e d ir .25 Ç e v r ile n b u d o lap lar ın ge r isin d e ABD d e st e k li İ s r ail v ah şe t in in so n u n d a Filist in lile r i d ize ge t ir d iği in an cı y at m ak t ad ır . Bu n e d e n le F ilist in li lid e r le r in ik i d e v le t li b ir an t laşm ay a r ız a gö st e r d ik le r in i ik r a r e t m e k o lasıd ır . G e r iy e , A BD ’n in y ıllar d ır b u çö z ü m e y a k la şm a m a k t a ıs r ar e t t iği ge r ç e ğin in gö z le r d e n ır ak t u t u lm ası k alm ak t a y dı. M ad r it K o n fe r a n sın ’d a k o n u şm a c ıla r Filist in lile r in u z u n sü r e b a r ışa so ğ u k b a k t ık la r ım , m ü za k e r e m a sa sın a o t u r m ay a y an a şm a d ık la r ın ı t e k r a r lay ıp d u r d u lar . O y sa ge r ç e k b a şk a id i, b a r ışa y an aşm ay an , F ilist in lile r in b u y o ld ak i çab alar ın ı b a lt a lay a n ABD id i. G ö r ü n t ü n ü n t er s y an sıt ılm a sı ABD d ip lo m a sisin in b ir zafe r i o lar a k d e ğe r le n d ir ild i. “Yen i p r a g m a t ist le r ”in ise FKÖ ile ilişk i içe r i sin d e o ld u ğu v e fik r in i ald ığı ge r çe ği ise h e r k e sin m a lû mu id i. Bir so n r a k i a şa m a , “y e n i p r a g m a t ist le r ”in A BD ’n in ist e k le r in e o lu m lu b a k m ala r ın ı sa ğla y a c a k b ir o r t am ı h az ır lam ak t ı. Sö z k o n u su t ek lifler , ad il b ir ar ab u lu c u n u n ç ab a la r ın ın ü r ü n ü o lar a k t ak d im e d ilm e k t e y d i: M ad r it ’te e ld e e d ile n en b ü y ü k b aşa r ın ın , F ilist in ’in k e n d isin i ge r ç e k d ü n y an ın n o r m la r ın a gö r e y e n id e n b içim le n d ir ilm e sin e r a zı e d ilm e si o ld u ğu ile r i sü r ü ld ü . İ sr a il’in h ü k ü m r a n lığı alt ın d a b ir o t o n o m i d ö n e m i ge çir m e y e ev et d e m işt i. Bu ar ad a İ sr ail h ü k ü m r an lığın ı e b e d î k ıl m a k v e A BD ’n in d e y ar d ım ıy la ge r e ğin i y e r in e ge t ir m e k iç in v ak it k a z a n m ış o laca k t ı. F ilist in ’in “g e r ç e k d ü n y a ”ya k e n d in i ad ap t e e t m e y e, A BD ’n in e m ir le r in i t a k ib e h azır o ld u ğu n u b ild ir m e si, o gü n e k a d a r b a sın d a işle n e ge h n iş 240 V E SO N R A SI n e ga t if k lişe le r i d e işe y ar am az h ale ge t ir m e k t e y d i. T im e s m u h a b ir i C ly d e H ab e r m a n , T im e s ve d iğe r b a sın o r gan la r ı t ar afın d an se n e le r d ir ü r e t ilip m ah ar e t le k u lla n ıla n k li şe le r i im a e d e r e k h e m e n y u k ar d a v e r d iğim iz b u g ö r ü şü n ü d ile ge t ir m e k t e y d i. F ilist in lile r “y e n i p r a gm at iz m le r i ile n ih ay e t İ sr ail ile gö r ü şm e y e , “y a h e p , y a h iç ” slo ga n ın d a n v az ge ç m e y e , İ s r a il’in h ü k ü m r a n lığı alt ın d a k e n d ile r in i y ö n e t m e y i d e n e m e y e y an aşm ışlar d ır . R ich ar d C. H o t t e le t şu n la r ı sö y le m e k t e d ir : “F ilist in li lid e r le r Bir le şik D e v le t le r in Ba şk a n ı ile ay n ı m a sa d a o t u r m a , şe r e fin e Ja m e s Bak e r ’m şa h e se r i n in k e y fin i sü r e b ilm e m u t lu lu ğu n a e r işt ile r . Ç ü n k ü o n lar a ar t ık “y a h e p , y a h iç ” d iy e n le r d e n d e ğild ir .”26 K o r o y a k at ılan lar , h ay alle r d e n h ay al se ç e n le r ç o k o ld u . F KÖ , işle d iği p e k ç o k cin ay e t v e y ap t ığı n ice ap t allık iç in su çlan ab ilir . F a k a t se n e le r d ir ik i d e v le t li b ir b a r ış iç in ça b alad ığı, b u am ac ın a u lu sla r a r a sı m u t a b a k a t la u la şm ay ı am aç la d ığı, İ sr ail’i m ü za k e r e m a sa sın a o t u r t m ay a v e k ar şılık lı o la r a k t an ıy ıp t an ın m ay a h e r an h azır o ld u ğu in k ar e d ile m e z. N e v ar k i r e alit e h e p ça r p ıt ılm ış, F ilist in lile r ö z le m in i çe k t ik le r i h u z u r sa h ille r in e b ir t ü r lü u laşam am ışlar d ır . A BD , se n e le r c e t e k t ar a flı r e d p o lit ik a sın ı ask e r î gü c ü n ü n b ü y ü k lü ğü y le sü r d ü r m ü şt ü r . Yen i o lu şu m la r , sü r e ci d a h a ile r i aşa m a la r a gö t ü r m e k iç in u y gu n fır sat lar d o ğu r m u şt u r . G o r b a c h e v ’in M ad r it ’t e k i v ar lığı, A BD ’n in o y u n u t e k b a şın a o y n a d ığı izle n im in e fır sat v e r m e m e k için d i. G or b ach ev , y ıld ızı sö n m ü ş, t ar ih t e k i y e r in i alm a h az ır lığı için e gir m iş b ir gü cü n t ü y le r i d ö k ü lm ü ş lid e r iy d i. “Bar ış sü r e c i,” A BD ’n in ist e k le r i d o ğr u lt u su n d a in şa 241 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL o lu n d u . Filist in lile r e k e n d i t e m silc ile r in i se çm e h ak k ı v e r ilm e d i. ABD ile İ sr a il’in o n ay ın d a n ge çe n le r Ü r d ü n d e le gasy o n u n a m e n su p id i. A n t laşm an ın m ad d e le r in i A BD d ik t e etti. D ü n y an ın se n e le r d ir ö z le m le b e k le d iği b a r ış, ih t iy ar t ar ih in k u c ağın a ö z e n le b ır ak ıld ı. 6. A BD P o lit ik a sın ın Ev r im i “Ba r ış sü r e c i,” H az ir an 198 7 Sa v a şı’n m so n u ç la r ı ile ilgi le n m e k t e y d i. Bu sav a şın so n u n d a M ısır ’a ait Sin a y ar ım a- ( d a sı, Su r iy e ’y e ait G o la n T e p e ler i, G az z e Şe r id i ve Bat ı Ya k a sı, İ sr ail’in k o n t r o lü alt ın a ge çm işt i. D iğe r m e se le le r b ir t ar afa b ır ak ıld ı, ilgile n e n o lm ad ı. Bu n lar d a n b ir in i h a t ır lat alım . 1 9 4 9 ’d a Ü r d ü n Bat ı Yak ası’m işga l e t m işti. Ya sa l o lm ay a n b u h ar e k e t A BD - İsr ail p r o p agan d asın ın b ir n u m a r a lı m alz e m e si o ld u . 19 4 7 se n e sin d e k ale m e alm an b ir BM k ar a r t asar ısı ile ö n gö r ü le n Filist in Ü r d ü n ile İ s r a il ar a sr ın d a p a y la şılm ış d u r u m d a y d ı v e b u h er t ü r lü d e sise için m alz e m e o lar a k k u lla n ılm ak t a y d ı. M ısır, 1948 se n e sin d e İn gilt e r e’n in m u h t e r is o r t ağı Ü r d ü n ’e h ad d in i b ild ir m e k iç in silah a sar ılm ışt ı. P r o b le m , t ar ih çile r in in c e le n m e sin e t e r k e d ild i. A k t ü el b ir k im lik k a z an m a sın a o la n a k t an ın m ad ı.27 M ü za k e r e le r BM ’in 2 4 2 n u m a r a lı k a r a r t asar ısın a ist in at e t tir ild i. Bu k a r a r t asar ısı Kasım 1 9 6 7 ’d e k a b u l e d ilm işt i. D ev le t le r ar ası ilişk ile r i ö n gö r m e k t e , F ilist in m e se le sin i d ışla m a k t a v e b u ö z e llik le r iy le , F ilist in lile r ’in ABD t ar afın d an t an ın m ay an h ak lar ın ın t an ın m a sın ı ö n gö r e n A r alık 1948 t ar ih li BM k a r a r t asar ısın a gö r e W ash in gt o n ’u n d ah i faz la h o şu n a git m e k t e y d i. A BD ’n in , h o şu n a git m e y e n fak at 242 V E SO N R A SI u y gu lan m a sın a izin v e r m e y e ce ği b az ı k ar a r t asar ılar ın ın le h in d e o y k u lla n d ığın a d a şa h it o lm a k t ay ız. BM 2 4 2 ’n in ö n gö r d ü k le r i ge r çe k le şt ir ilm e d i; b ö lge d e v le t le r i t ar afın d an h iç d e ğilse fo r m e l o lar a k k ab u l e d ilm e sin i sa ğla m a k am ac ıy la k asıt lı o lar a k m u ğla k b ır ak ıld ı. BM 2 4 2 , “sa v a ş y o lu y la t o p r a k k az an ım ın ın k a b u l e d ile m e z liğin in , b ö lge d e k i h er d e v le t in ad il ve k alıcı b ir b a r ış o r t am ın d a gü v e n lik iç e r isin d e v ar lığın ı sü r d ü r e b il m e ih t iy ac ın ın ö n e m in in ” v u r gu lan d ığı b ir ifad e ile b a ş lam ak t ad ır . So n ç a t ışm a d a İ sr ail’in işga l e t tiği t o p r a k la r d a n ç e k ilm e sin i ö n gö r m e k t e d ir . “T ar aflar ın id d ia la r ın d a n v az ge ç m e le r in i, k av ga y a m e y le t m e m e le r in i, h ü k ü m r a n lık h ak lar ın a v e t o p r a k b ü t ü n lü k le r in e v e siy a sî b a ğım sız lık la r ın a say gı d u y m alar ın ı, b a r ış iç e r isin d e k ab u l gö r m ü ş sın ır lar d a h ilin d e y a şa m a k iç in ge r e k li çab ay ı sar fe t m e le r in i” t ale p e t m e k te d ir . Bu r ad a y o r u m a b a ğlı o lar a k ik i ö n e m li so r u o r t ay a çık m ak t ad ır : İlk i; “işga l e t t iği t o p r a k la r d a n ” k asıt n e d ir ? T am am ı m ı, ço ğu m u , a n c ak b ir k ısm ı m ı? İk in cisi; e sk i F ilist in ’in h alk ın ın d u r u m u n e o lac ak ? F ilist in b ir d e v let d eğild ir . H al b ö y le o lu n c a k a r a r t asar ısın ın k ap sa m an ım n d ışın d a m ı k alm ak t a d ır ? H e r ik i so r u d a O c a k 197 6 G ü v e n lik Ko n se y i’n d e d i le ge t ir ild i. BM 2 4 2 ile t e lif e d ilm e y e çalışıld ı. H e r ik i so r u y a d a Yeşil H at ’ta ik i d e v le t li b ir o lu şu m u n ge r ç e k le şt i r ilm e siy le y an ıt v e r ile b ile ce ği ifad e e d ild i. ABD ’n in v e t o su , b a r ış sü r e cin d e BM ’n in o y n ay ab ile ce ği r o lü iy isin d e n u fala m ak t ay d ı. Bu n e d e n le BM 2 4 2 ’n in o r t ay a çık a r d ığı ik i so r u n u n ik isi d e ç ö z ü m sü z k ald ı. D ah a d o ğr u su silah z o r u y la b ir çö z ü m b u lm a k ü z e r e ile r i b ir t ar ih e e r t e le n 243 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL di. Ç ö z ü m ü n sah ib i A BD o laca k t ı ve b u işi ge n e ld e o ld u ğu gib i m u h t e m e le n t e k b a şın a k o t ar ac ak t ı. BM a r a b u lu c u su G u n n ar Ja r r in g Şu b at 1 9 7 1 ’d e y a p t ı ğı ö n e r i ile b u so r u la r a far k lı b ir y an ıt ge t ir d i. Ba şk a n Se d at t a r a fın d an d a k a b u l gö r e n ö n e r i, Yeşil H at ü z e r in d e t am b ir an t la şm a n ın ge r ç e k le şt ir ilm e sin i ö n e r m e k t e y d i v e Filist in lile r i n e r e d e y se y o k say m ak t ay d ı. İsr ail, Se d at ’ın t e k lifin in b a h şe t t iği n im e t le r in far k ın d a y d ı. Bu n a r a ğm e n k a r şı t e k lif d e ge t ir m e d e n Se d at ’ı r e d d e t t i. İşçi P ar t isi, d ah a fazla t o p r a k k a z an m a d an ga y r ısm a an gaje o lm a m a k ar a r ın d a y d ı. İ sr ail’in t avr ı, t e m e l p r o b le m in F i list in lile r in h a k la r ın d a n k ay n a k la n m ad ığın ı gö st e r d i. F i list in lile r in h ak lar ın ı t a n ım ak d e m e k , İ sr ail’in işga li al t ın d a k i t o p r a k la r ü z e r in d e k i k o n t r o lü n ü k ay b e t m e si d e m e k t i. ABD , İ sr a il’in Sa d d a m ’m t e k lifin i r e d d e t m e sin i d e s t e k le d i. K issin ge r ’in “m a t e t m e ” p o lit ik a sın ı izled i. Ja r r in g- Se d at b a r ış t e k lifin in h ay at a ge ç ir ilm e si, t ar ih in t o z lu say fa lar ın a t e r k e d ild i. İ sr a il d e b ile b u t e k lifin r e d d e d ilm e siy le b ü y ü k b ir fır sat ın k aç ır ıld ığın a in a n a n lar v ar dır. 28Ja r r in g- Se d a t t e k lifi, BM 2 4 2 ’n in İsr ail d ışın d a k i y o r u m u n a b e n z e m e k t e y d i. A BD ’n in r e sm î p o lit ik a sı (Roge r s P lan ı) iç in d e b u ge çe r li id i. A BD ’n in b u an lay ışı p ay la şt ığı d ışişle r i b a k a n lığın ın BM 2 4 2 ile so n u ç la n a n y o ld a y ap t ık lar ı giz li m ü za k e r e le r in m e t in le r in in A m er i k alı gaz e t e ci v e O r t a d o ğu t ar ih çisi D o n ald N e ff’e sızd ır ıl m asıy la b ir k e z d a h a o r t ay a çık t ı.29 N e ff, “İ sr a il’in gü ç d u r u m d a k a lm a m a sı iç in ar aşt ır m an ın giz li t u t u ld u ğu ” so n u c u n a v ar m ak t ad ır . M ü zak e r e le r i y ü r ü t e n A m e r ik an h e y e t in in Ba şk a n ı A r t h u r G o ld b e r g’in Ü r d ü n Kr a lı H ü se 244 V E SO N R A SI y in ’i u y ar d ığın ı, k ay b e t t ik le r in in t am am ın ın iad e e d ilm e sin i A BD ’n in gar a n t i e d e m e y e ce ğin i, b a z ı d ü z e n le m e le r in y ap ılm a sın ın k aç ın ılm a z o lab ile c e ğin i, m ü t e k ab iliy e t e sasın ın gö z e t ile ce ğin i ifad e e t t iğin i b e lir t m e k t e d ir . D ı şişle r i Ba k a n ı D e an R u sk , Ü r d ü n ’ü n v e r m e y e r ıza g ö st e r e ce ği t o p r a k la r d a n d o ğan z ar ar lar ın t e lafi e d ile ce ği ga r a n t isin i Kr al H ü se y in ’e v e r m işt ir . A BD ’n in b u so n u c u n alın m ası iç in n ü fu z u n u k u lla n a c ağın ı sö y le m işt ir . G o ld b e r g, d iğe r A r ap ü lk e le r in e , “A BD ’n in h ar it an ın y e n id e n çiz ilm e si e sn a sın d a b ü y ü k d e ğişik lik le r y ap m ay ı t asar la m a d ığın ı” sö y le m işt ir . İsr ail, u fa k t e fe k b a z ı d ü z e n le m e le r in d ışın d a işga l e t t iği t o p r a k lar ın t a m am ın d an ge r i çe k ilecek t ir . Bu d ü z e n le m e le r in b e d e li ise Ü r d ü n ’e faz la sıy la ö d e n e ce k t ir . G o ld b e r g’in v e r d iği gar an t ile r , A r ap lar ın BM 2 4 2 ü ze r in e m u t a b ık k a lm a sın ı sa ğla d ı. R u sk , N e ff’e şu n la r ı sö y le m işt ir : “Biz, H az ir an 196 7 Sa v a şı’n m so n u n d a İ sr ail’e k ay d a d e ğe r m ik t a r lar d a t o p r a k b ır a k m ay ı h iç d ü şü n m e d ik : Bat ı Yak asın ın b a t ı k ıy ısın d a b az ı k ü ç ü k d e ğişik le r , Sin a’n ın v e G o lan T e p e le r in in ask e r d e n ar ın d ır ılm ası ve K u d ü s’ü n st a t ü sü n e y e n i b ir b a k ış aç ısın ın ge t ir ilm e siy le y e t in ile c e ğim b e k liy o r d u k . 2 4 2 n u m ar a lı k ar a r t asar ısı İ sr ail’e b ü y ü k m ik t a r la r d a t o p r a k v e r ilm e sin i ö n gö r m e m e k t e d ir .” G o ld b e r g’in v e ABD h ü k ü m e t le r in in BM 2 4 2 ’n in b u y o r u m u n u r e d d e t t ik le r i ge n e l o lar a k ile r i sü r ü lm e k t e d ir . N ew Y o r k T im es, İ sr a il’in işga l e t t iği t o p r a k la r ü ze r in d e h e r t ü r lü t a sa r r u f h ak k ın ın b u lu n d u ğu y o lu n d a k i gö r ü şü n ü n G o ld b e r g t ar afın d an d e st e k le n d iğin i y az m ak t a d ır .30 İsr ail t ar a fın d a n y ü r ü t ü le n r e d p o lit ik a sın ın say gın sa v u n u c u la r ın d a n b ir i Eu ge n e R u st o v ’d u r . Ru stov, Ya245 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL le ’d e h u k u k p r o fe sö r ü d ü r , u z m a n sıfat ıy la h ü k ü m e t e d e h iz m e t su n m u şt u r . BM 2 4 2 ’n in k ale m e alın m asın d a k e n d isin in d e k at k ısın ın b u lu n d u ğu n u v e sö z k o n u su k ar a r t a sar ısın ın İ sr a il’e işga li alt ın d a k i t o p r a k lar ı d e n e t le m e y e t k isin i v e r d iğin i sö y le m e k t e d ir . D ışişle r i b a k a n lığı İ s r a il v e İ sr a il A r ap m e se le le r i d a ir e si e sk i b a şk a n la r ın d a n D a v id Ko r n ’u n d e ğe r le n d ir m e si ise şö y le d ir : “P r o fe sö r R u st o v BM 2 4 2 ’n in h a z ır la n m a sın d a e m e ğin in ge çt iğin i d ü şü n e b ilir . Ö y le b ile o lsa b u n u n p e k ö n e m i y o k t u r . O b ir sey ir cid ir . O n u n gib i n ice se y ir ci ço r b ad a t u zu o ld u ğu id d iasın d ad ır . Sö z k o n u su o lan ABD ’n in o z am an k i p o lit ik asıd ır . Ve so n r a sıd ır .” Ko r n şö y le d e v am e t m e k t e d ir : “K ü ç ü k sın ır d e ğişik lik le r in d e n ö t e si sö z k o n u su o lam az , o lm am alıd ır .” Ko r n , “ge r e k Bay G o ld b e r g’in ve ge r e k se D ışişle r i Ba k a n ı D e an R u sk ’m Kr al H ü se y in ’e t e m in at v e r d ik le r in i, A BD ’n in n ü fu z u n u k u lla n ıp İ sr a il’e v e r ile n t o p r ak lar ın b e d e lin in , m isliy le Ü r d ü n ’e ö d e n e c e ğin i sö y le d ik le r in i” t e y id e t m e k t e d ir . Ü r d ü n , k e n d isin e v e r ile n b u sö z le r ü z e r in e r ız a gö st e r m işt ir . R u st o w ’u n k a ça m ak lı ce v ab ın d a b u ge r ç e k le r e h iç d e ğin ilm e m e k t e t ir .31 E ld e k i d eliller , A BD ’n in Ja r r in g- Se d a t in isiy at ifin i r e d d e t t iği Şu b at 1 9 7 1 ’e k a d a r u lu sla r a r a sı k a b u l gö r m ü ş fik iıle r e u y m ak t a o ld u ğu n u gö st e r m e k t e d ir . F ilist in ’in b a ğım sız b ir d e v le t o lm a sın d a n y an a o lan lar ın say ısın ın ar t m asın a p ar ale l o lar a k 1 9 7 0 ’li y ıllar d a A BD ’n in t e k b a şın a k alm ay a b a şla d ığın ı gö r ü y o r u z . G e o r ge Bu sh ’u n Şu b at 1 9 7 l ’d e Bir le şm iş M ille t le r ’e Bü y ü k e lçi o la r a k at an m a sın d a n so n r a İsr a il d a v a sı iç in ço k sık ı b ir sav u n u c u d ah a b u lm u ş o ld u . Yu m u şak b a şlı b ir b ü r o k r a t o lan Bu sh , A BD ’n in r e d p o lit ik a sın ı gö n ü ld e n b e n im se d i ve 246 V E SO N R A SI gü n ü m ü z e k ad ar h iç ö d ü n v e r m e d e n b u p o lit ik a n ın ge r e ğin i y e r in e get ir d i. K issin ge r ’in m at p o lit ik a sı 1973 Sa v a şı’n a y o l açt ı. Se d a t ’ın ABD v e İsr a il’in d ip lo m a t ik gir işim le r in i e n ge lle m e y e d e v am e t m e si, A r ap u z m an ı v e a sk e r î h ab e r alm a t e şk ilat ı e sk i b a şk a n ı G e n e r a l Ye h o sh ap h at H ar k ab i (v e ar t ık o b ir gü v e r c in ) v e b e n z e r le r in in “Sav aş, A r ap lar a gö r e b ir o y u n d e ğild ir ” id d ialar ın ın r ü z gar ın a k a p ılm a sı d u r u m u n d a sa v a şın k aç ın ılm a z o laca ğı y o lu n d a k i m ü t e ad d it u y ar ıla r ı so n u ç v e r m e d i, k e n d isin i cid d iy e ala n o l m a d ı.32 Se d at ’ın M ısır ’ı So v y e t le r in p a t r o n a jın d a n çık a r ıp W ash in gt o n ’u n sa d ık b ir m ü t t e fik i y ap m a t e k lifle r i d e ay n ı h av ala r d a ge r i çev r ild i. 1973 Sav aşı b u h am h ay alle r i p ar ç alad ı. R ü z ga r ın y ö n ü n ü d e ğişt ir d i. Kissin ge r , p o lit ik a sın ı d e ğişt ir m e k z o r u n d a k ald ı. ABD ge r i çe k ild i. M ısır ’ı sa d ık m ü t t e fik le r in d e n b ir i o lar ak k a b u lle n ip A r a p - lsr a il ç a t ışm a sın ın d ı şın a çek t i. Bu K issin ge r ’in “a d ım - a d ım ” p o lit ik a sın ın am acıy d ı. Sü r e ç, 1 9 7 7 se n e sin d e Se d at ’ın K u d ü s’e y ap t ı ğı ziy ar e t le b ir ad ım d ah a ge lişm iş o ld u . C a m p D av id Isr ail- M ısır a n t laşm a sı ile n o k t alan d ı. Sin a y a r ım a d a sı M ı sır ’a ge r i v e r ild i. F ilist in ’e, ge çici b ir d ö n e m için , İ sr a il’in y ö n e t im i alt ın d a o lm a k k ay d ıy la o t o n o m i t e k lifin d e b u lu n u ld u . C am p D av id ’in n e k a d a r ö n e m li b ir an t laşm a o ld u ğu h e m e n gö r ü ld ü .33 En b ü y ü k A r ap d ü şm an ın ı y an m a alan İ sr a il, A BD ’n in sa ğla d ığı b ü y ü k m ik t ar la r d a y ar d ım ın d a k at k ısıy la işga li alt ın d a k i t o p r a k la r d ak i faaliy e t le r in e h ız v e r d i, Lü b n a n ’ı işga l etti. Ü r d ü n , F KÖ ’n e v e r d iği d e st e k n e d e n iy le se n e le r d ir b o m b ar d ım an alt ın d a t u t u lm ak t a y d ı. E k o n o m isi h ar ap o lm u şt u . 247 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL 1 9 7 8 ’d e Lü b n a n ’ı işga l e d e n İsr ail, ç o k say ıd a in san ı ö ld ü r d ü . N ic e sin i y e r in d e n y u r d u n d a n etti. G ü n e y in e e li k an lı b ir y ö n e t im get ir d i. İsr ail, BM ’in Lü b n a n ’d a n d e r h al v e şar t sız o lar a k ç e k ilm e sin i ö n gö r e n 4 2 5 (M ar t 1 9 7 8 ) sa y ılı k ar a r t asar ısın ı sü r e k li o lar a k ih lal e t m e k t e dir. İ şga ld e n b ir se n e so n r a , b ö lge d e b u lu n d u ğu n u id d ia e t t iği F KÖ k am p la r ın a sald ır m a b ah an e siy le o r t alığı ge n e t o z a d u m a n a ve r d i. N ice in sa n ö ld ü , n ic e si sü r ü n m e ye m a h k û m k ılın d ı. İ şga l alt ın d a k i t o p r a k lar ın İsr a il’e e n t e gr e e d ilm e si ça lışm alar ı A BD ’n in sın ır sız y a r d ım la r ıy la a r a lık sız sü r d ü r ü ld ü . A BD ’n in iz le d iği b u p o lit ik a la r ın so n u ç la r ı, b az an “ir o n ik ” o la r a k v asıflan d ır ılm ak t ad ır . Bu b ir t e k n ik t er im o lu p ifa d e e d ile n id e alle r ile iz le n e n p o lit ik a lar ın gö r ü le b ilir so n u ç la r ı ar asın d a k i zıt lığı v u r gu lam ak için k u lla n ılm ak t ad ır . İsr a il’d e ge r ç e k le r a ç ık ç a k a b u l ve it ir a f e d il m e k t e d ir . St r at e ji u z m a n ı A v n e r Yaniv, “C am p D av id A n t la şm a sı ile M ısır ’ın ç a t ışm a n ın d ışın a çe k ilm e si İ sr a il’in F K Ö ’n e k ar şı d a h a e t k in b ir t ar z d a sa ld ır m asın ı sa ğ lam ış, Bat ı Yak ası’n m y e r le şim e aç ılm asın ı k o la y la şt ır m ışt ır ” d e m e k t e d ir . 1982 se n e sin d e Lü b n a n ’ın işga l e d il m e sin d e n m u r a d ın F KÖ ’n ü n sa fla r ın d a y er alan ılım lıla r ın alt ın ı o y m a k o ld u ğu n u b ö y le c e F K Ö ’n ü n b a r ış gir i şim le r in in b lo k e e d ild iğin i, F K Ö ’n ü n siy a sî ala n d a k ay d e t m e y e d e v am e t tiği it ib ar ar t ışın ın b u y o ld an h ızın ın k e sild iğin i sö y le y e n Yan iv, y ap ıla n la r ın b ü y ü k b ir k e si m in o n ay ın ı k az an d ığın ı b e lir t m e k t e d ir . G e n e r al H ar k ab i, Be gin ’in b a r ış sü r e c in in h ız k a z a n m a sın d a n e n d işe et t iğin i v e b u e n d işe n in Bat ı Ya k ası’n m gü v e n liğin i sa ğ la m a am ac ıy la v e r ile n sa v a şın t ar ih in i ö n e ald ığın ı ile r i 248 V E SO N R A SI sü r m e k t e d ir . A BD ’n in İ sr ail’e ar k a ç ık m asın ın ay n ı ge r e k çe le r e ist in at e t m e o lasılığı b ir h ay li y ü k se k t ir .34 Se d a t ’ın 1 9 7 7 b a r ış t e k lifi, F ilist in ’e k e n d in i y ö n e t m e h a k k ın ın v e r ilm e sin i ö n gö r m e k t e y d i v e b u ö z ü r ü n e d e n iy le 1971 se n e sin d e y ap ılan t e k life k ıy a sla k a b u l e d ilm e şa n sı d ah a d ü şü k t ü . Bu n a r ağm e n 1971 b a r ış ö n e r isi y o k sa y ıld ı, 1 9 7 7 b ar ış gir işim i iç in Se d a t alk ışla n ıp ça ğın e n b ü y ü k sim a la r ın d a n b ir i o la r a k v asıflan d ır ıld ı. Bu t u t ar sız lığın ge r e k ç e le r in i b ir a z ö n ce aç ık lad ık . 1 9 7 1 ’d e ABD t ar a fın d a n ar k a lan an İ sr ail’in Se d at ’ın b a r ış p lan ın ı ge r i çe v ir m e si, 1 9 7 7 ’d e W ash in gt o n ’u n M ısır ’ı b ir şe r ik o la r a k k a b u l et m esi. Se d at ’ın t e k lifle r in e y ü z ü n ü çev ir e n A BD k e n d i r e d siy ase t in i sü r d ü r e b ile ce k t i. Se d at , k e n d i n e v e r ile n r o lü o y n ay acak t ı. Ve b ir k ah r a m an e d a sıy la b o y gö st e r e c e k t i. Ç o ğu k e z o ld u ğu gib i t ar ih , e fen d i o la n ın u şa k o lan a d ik t e e t t iği b ir p e r i m asalı o lm ay a d e v am e d e ce k t i. C a m p D av id ’d e ABD ad ın a ar a b u lu c u sıfat ıy la b u lu n m u ş o la n So l Lin o w it z, F ilist in ’in o t o n o m iy i ge r ç e k b a- , ğım sız lık la r m ı e n ge lle y e ce ği ge r e k ç e siy le r e d d e t t iğin i y azm ak t ad ır , T im e s m u h a b ir i Sab r a C h at r a n d ’a gö r e Ba ş b a k a n M e n ac h e m Be gin ’in o t o n o m i t e k lifin e sıc ak b a k m a sın ın n e d e n i, b u y o ld an F ilist in m e se le sin in çö z ü m e k a v u şa c a ğın ı ve Bat ı Yak ası ile G az z e Şe r id i’n in k o n t r o lü n ü n b ü t ü n ü y le İ sr ail’e k a lac a ğın ı u m m asm d a n d ır . G e r e k Lin o w it z v e ge r e k se T im e s F ilist in ’in b u so n u ç t a n h o şn u t o lm am asın ı b ü t ü n ü y le m an t ık sız b u lm ak t ad ır . İ sr a illi d ip lo m at A b b a E b an ’m p e k sık k u lla n ılan fo r m ü lü n d e k i ifad e ile F ilist in lile r “h e r fır sat ı k aç ır m ak için h içb ir fır sat ı k açır m ad ılar .” 249 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL C h at r a n d , İ sr ail ile se n e le r d ir sü r d ü r ü le n sav aşt an , o n ca can k ay b ı ve ac ıd a n so n r a Filist in lile r in e sk i id d i ala r ın d an v az ge çt ik le r in i sö y le m e k t e d ir . İş b u so n u ç , t e r ö r o lgu su n u n n e d e n li fay d a sı o ld u ğu n u gö st e r e n b ir b a şk a ö r n e k t ir . C h a t r a n d sö z le r in i şö y le sü r d ü r m e k t e d ir : “Bir le şik D ev let le r , işga l alt ın d a k i t o p r a k la r d a y e n i y er le şim m e r k e z le r i a ç ılm am ası iç in t ü m ağır lığın ı k u lla n m ış am a so n u ç ala m am ışt ır . Bu n a r ağm e n y ar d ım ın ı sü r d ü r m ü ş, so n u ç it ib ar iy le sö z k o n u su y e r le şim m e r k e z le r in in say ısın ın h ız la ar t m asın a k at k ıd a b u lu n m u şt u r .35 Yay gın k a n a a t , A BD ’n in y ar d ım gö r m e y e n zav allı b ir k u r b an o ld u ğu , o lu k o lu k p ar a ak ıt t ığı p r o je le r in gid işa t ın ı e t k ile y e m e d iğid ir . İşt e siz e b ir b a şk a “ir o n i.” 7. Bu sh - Ba k e r D ip lo m a sisi 19 8 8 se n e sin e k a d a r ABD v e İ sr ail st a t ü k o d a n m e m n u n idiler . A r a p lar d an v e b a şk a k ay n a k la r d a n ge le n b a r ış t e k lifle r in i e lle r in in t e r siy le ge r i çe v ir iy or lar d ı. A BD ’n in d e s t eğiyle İ sr ail b ild iği gib i at k o şt u r u y o r d u . In t ifad a’n m b ir v o lk an m isa li p a t lam asıy la şe m siy e t e r sin e d ö n d ü , İsr a il’in ar t an b a sk ısı o lu m su z im a jla r o lu şt u r d u , h e sap t a o l m ay an m aliy e t le r o r t ay a çık m ay a b aşlad ı. F K Ö ’n ü n b a r ış t e k lifle r in i ge r i ç e v ir m e k ar t ık e sk isi k a d a r k o la y o lm a m ak t ay d ı. 1 9 8 8 ’in so n u n d a p r o b le m d a h a cid d i b ir h al ald ı. Yaser A r a fat ’ın N e w Yor k ’t a BM ’d e k o n u şm a sın a ABD ’n in iz in v e r m e m e si ge r gin liği ar tır d ı. T op lan t ı Ce~ n o v a’y a alın d ı. D ışişle r i Ba k a n ı G e o r ge Sh u lt z v e yer el y o r u m cu lar ın A r a fa t ’a k a r şı se r gile d iği k ız gın lık , W ash in gt o n ’u n k e n d isin e d ik t e e t t iği “b ü y ü lü k e lim e le r ”i t e 250 V E SO N R A SI laffu z e t m e m e h u su su n d a gö st e r d iği d ir e n ce k ar şı d u y d u k lar ı ö fk e , u lu sla r a r a sı ar e n ad a alay k o n u su o lm ay a b a şla m ışt ı. Ya p ılac ak e n ak ıllı iş, a şin a sı o ld u ğu m u z d ip lo m a t ik b ir h ile y e b a şv u r m a k t ı. A r afat ’ın A BD ’n in t a le p le r in i k a b u l e t t iğin i, b o y u n d u r u ğu alt ın a gir m e y e r a zı o l d u ğu n u id d ia e t m e k v e so n r a d a A BD ’n in şar t la r ın ı e m p o z e et m e k . M e d y an ın v e e n t e le k t ü e lle r in o lt ay a ge le ce ği, b u t e r t ip i y u t ac a ğı v ar say ıld ı. Ö y le d e o ld u . Yaln ız, o k u r y a z ar h er in sa n a a şik â r o lan b ir ge r ç e k ih m al e d ild i: A r afat ’ın W ash in gt o n ’a o lan p o z isy o n u h e r z am an k i k a d ar u z a k t ı v e F ilist in li h e r h an gi b ir sö z c ü n ü n ABD ’n in şar t la r ın ı k a b u l e d e b ilm e si o lası d e ğild i: O y u n k u su r su z o y n an d ı. Ve t ar ih e ge ç t i.36 F K Ö ’n ü n A BD ’n in şar t la r ın ı k a b u l e t m iş gö r ü n m e si n in m ü k a fat ı d ü şü k d ü z e y li b ir d iy alo gd a m u h a t a p o la r a k k a b u l e d ilm e k o ld u . İsr ail, In t ifad a’y ı b a st ır m a k iç in t e d b ir le r in i sık ılaşt ır d ı. F KÖ lid e r le r in in t u t u m u ; İ sr ail b a sk ısın ın b a şa r ısın a k at k ıd a b u lu n m ak t a y d ı. İlk t o p la n t ın ın k ay ıt lar ı b a sm a sızd ır ıld ı. M ısır v e İ sr ail’d e y ay ın lan d ı. ABD , d iy alo g iç in ik i k o şu l ö n e sü r d ü . U lu sla r a r a sı k o n fe r a n s o lm ay ac ak t ı, İsr a il’e k a r şı y ü r ü t ü le n t e r ö r ist sald ır ılar ın (İ n t ifa d a) d u r d u r u lm a sı için F KÖ çağr ıd a b u lu n a ca k t ı. Bir b a k ım a F ilist in lile r o gü n e k a d a r gö r d ü k ler i e ziy et in b e d e lin i t alep e t m e d e n içle r in e sin d ir e ce k ler, k ay b e t t ik le r i v e k ay b e t m e y e d e v am e t t ild e r in i ge r i is t e m e y ecek ler d i. Be k le n e n ge lişm e le r in n e le r o laca ğın ı İ ş çi P ar t ili Sav u n m a Bak an ı Yit zh ak R ab in Bar ış Ö r gü t ü ’n ü n lid e r le r in e Şu b a t 19 8 9 ’d a şö y le açık lam ak t ay d ı: “A n lam sız d iy alo glar ın b a şım ız ın ü st ü n d e y e r i var. Bu b i ze ask e r î ve ik t isa d ı b a sk ım ız ı ar t ır m ak iç in z am an t an ı 251 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL y acak t ır . So n u n d a d ir e n çle r i k ır ıla c a k ve b iz e t e slim o la ca k t ır .” Bu p lan b ü y ü k b ir b a şar ıy la u y gu lan d ı. Ö ze llik le d e d e m o k r a si t e h d id in in ü st e sin d e n ge lin d i, in t ifa d a ile F ilist in t o p lu m u n u n sö z d e fe o d a l y ap ısın a y ö n e lik c id d i t e h d it le r o r t ay a ç ık m ışt ır .37 F a k a t y e n i h alk k o m it e le r i v e so k a k t a k i k a la b a lık la r ın d iğe r gir işim le r i zay ıflat ıld ı, ABD d e st e k li İ sr ail v ah şe t i t ar afın d an k im b ilir b e lk id e b e li k ır ıld ı. Bu a r ad a İ sr ail v e ABD k e n d i d ip lo m a t ik y o llar ın d a ile r le m e k t e y d ile r . A m açlar ı ge r ç e k ç i b ir b a r ış sü r e c in in d o ğu r m a sı o la sı r isk le r i m in im u m z a r a r la b e r t a r a f e t m e k t i. M ay ıs 1 9 8 9 ’d a, l i k u d - I şç i k o a lis y o n h ü k ü m e t i “Şam ir P lan ı” n ı, d a h a d o ğr u b ir d e y işle Şam ir - P e r e s p lan ın ı su n d u .38 P lan ın “Tem el M ad d e le r i” şu n la r d ı: ( 1 ) G az z e b ö lg e sin d e v e İ sr ail ile Ü r d ü n a r a sın d a k a la n y ö r e d e ilav e b ir F ilist in d ev le t i o lm a y ac ak t ı; ( 2 ) “İ sr a il, F K Ö ile m ü z a k e r e m a sa sın a o t u r m ay acak t ı; (3) İ sr ail h ü k ü m e t in in b e lir le d iği çe r çev e d ışın a çık ılıp Ju d e a Sam ar ia ve G az z e ’n in st a t ü sü n d e h e r h an gi b ir d e ği şik lik y ap ılm ay ac ak t ı. Bu r ad a , “ilav e b ir F ilist in d e v le t i” ib a r e si ile ABD ve İ sr a il’in Ü r d ü n ’ü n Filist in d e v le t i o la r a k gö r d ü k le r i, b u n a ilav e t e n b ir b a şk a F ilist in d e v le t i n in v ar lığın a iz in v e r ile m e y e ce ği b e lir t ilm e k t e y d i. Böylece Filist in lile r in e lin d e n k e n d i k ad e r le r in i çizm e h ak k ı alın ıp İ sr a il’e d e v r e d ilm e si t asar lan m ak t ay d ı. Bu ge lişm e ler , in at lar ı gö z le r in i k ö r e t m iş Ü r d ü n lü le r in , Filist in lile r in , A v r u p alılar m v e b u n lar gib i d ah a n ice sin in v e in a t la r ın ın p e k işm e sin d e b ü y ü k k a t k ısı b u lu n a n M o sk o v a’n ın in a n d ık la r ı ve b e k le d ik le r i ile t ab an t ab an a zıt id i. Tem el m ad d e le r , İşçi P ar t isi’n in p r o gr a m ın d a yer ala n d ö r t “h a y ı f a b ir d e r n e t b ü t ü n lü ğü k az an d ır m ak t ay d ı. 196 7 sı252 V E SO N R A SI n ır la n n a d ö n m e y e h ay ır , y e r le şim e aç ılan y e r le r d e ge r i ad ım at ılm asın a h ayır , F KÖ ile m ü z a k e r e m a sa sın a o t u r m ay a h ayır, F ilist in d e v le t in e h ayır. P lan , F K Ö ’n ü n d ış la n d ığı, İ sr ail’in b e ğe n isin i k a z a n a m a m ış lid e r le r in t o p la m a k am p la r ın ın m ü d a v im le r i ar a sın d a b u lu n d u ğ u b ir o r t am d a v e İ sr a il’in a sk e r î işga li alt ın d a “ö z gü r v e d e m o k r a t ik se ç im le r ”in y a p ılm a sın ı ö n gö r m e k t e y d i. ABD b u p la n ı d e st e k le m e k t e y d i. Ja m e s Ba k e r şu n la r ı sö y le m işt ir : “A m ac ım ız h e r z am an Şam ir ’in ge t ir d iği t e k lifle r in d e st e k le n m e si o lm u şt u r . Ü z e r in d e ça lışt ığım ız b ir b a şk a t e k lif v e y a g ir işim m evcu t d e ğ ild ir .” A r a lık 1 9 8 9 ’d a D ışişle r i b a k a n lığı Ba k e r P lam ’n ı aç ık lad ı. P lan , İ sr a il’in Kah ir e ’d e M ısır v e k ab u le şay an F ilist in lile r ile d iy alo g k u r m a sın ı v e Şam ir P lam ’n ın n a sıl u y gu la n a b ile c e ğin i gö r ü şm e sin i ö n gö r m e k t e y d i. Kay d a d e ğe r b a şk a b ir t ar afı m a a le se f m e v c u t d e ğild i.39 Bü t ü n b u n lar Kö r fe z Sa v a şı’n d an ç o k ö n ce v e A BD - FKÖ d iy alo gu n u n b a şı so n u v e y ö n ü b e lli o lm a y an b ir y o ld a d ö n ü p d o la şt ığı g ü n le r d e ge r ç e k le şm e k t e id i. St an d a r t d o k t r in , “A r a fat ’ın Kö r fe z Sav aşı’n d a I r a k ’ı d e st e k le d iği, b u n e d e n le m ü z a k e r e m a sa sın d a k i y e r in i k ay b e t t iği” v e “F K Ö ’y ü g ü ç sü z b ır a k a n fak t ö r le r in b a şın d a Sad d a m H ü se y in ’e d e st e k v e r m e sin in v e M ay ıs 1 9 9 0 ’d a ge r ç e k le şe n t e r ö r o lay lar ı n ın faille r in i ü lk e d ışın a sü r m e m e sin in ge ld iği” id i.40 M e v cu t b e lge le r in in c e le n m e si ile r i sü r ü le n b u gö r ü şle r in b ü t ü n ü y le isn a t sız o ld u ğu n u gö st e r m e k t e d ir . A m aç, u y gu lan ac a k o lan p o lit ik a lar iç in ge r e k li b a h a n e le r i ü r e t m e k t ir . “Ba r ış sü r e c i” iç in r e sm î ge lişm e le r zin c ir in in h a lk a la r ın ı; C a m p D av id , M ad r it v e İ sr a il’in m a sa l m ah iy e t in d e 253 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H A YA L k i gir işim le r i o lu şt u r m ak t ad ır . G e r ç e k gö z le r d e n sa k la n m ak t a , k a r a n lık d e h liz le r d e e sir t u t u lm ak t ad ır . C a m p D av id ’d e n b u y an a ABD ’n in iz le d iği p o lit ik a , Filist in lile r in h içb ir şe y e lay ık o lm a d ığın ı sa v u n a n gü v e r cin le r in y a k la şım la r ı ar asın d a b ir sa lın c a k e d a sı ile gid ip ge lm e k ted ir . T i m e s ’in O r t ad o ğu m u h a b ir i T h o m a s Fr ie d m an , “F ilist in lile r e t av iz ver ir , gö n lü n ü alır sa n ız , y u m u şa t a b i lir, ılım lı o lm a sın ı sa ğla y a b ilir sin iz ” d em e k t e d ir . Bö lge d e ik i ge r ç e k d e v le t in - İsr ail v e F ilist in - k u r u lm a sın d a n y a n a d e ğild ir , ge çt iği h ab e r le r d e , y ap t ığı y o r u m lar d a b u d o ğr u lt u d a k i o lu şu m la r ı h e p gö r m e z lik t e n ge lm e k te d ir , k e n d in e gö r e b ir “d e n ge li v e k a p sa m lı h ab e r an 9 lay ışı” ic a d e t m işt ir v e b u say e d e P u lit ze r Ö d ü lü ’n e lay ık gö r ü l m ü şt ü r . “A h m e t , o t o b ü st e b ir sa n d a ly e sa h ib i o lab ilir se e m in im t ale p le r in i sın ır la y a c ak t ır ” d em e k t e d ir . İ sr ail’e işga li alt ın d a k i t o p r a k la r ı G ü n e y Lü b n a n m o d e lin e u y gu n b ir t a r z d a y ö n e t m e si t a v siy e sin d e b u lu n m ak t ad ır . G ü n e y Lü b n a n , İsr ail b ir lik le r i v e t e r ö r ist b ir v e k il o r d u n u n d e n e t im i alt ın d ad ır . Z u lm ü n e n k o y u su n a sah n e o l m ak t ad ır . N ic e su ç su z in sa n , h alk ı it a at k â r k ılm a am a cıy la h a p ist e t u t u lm ak t ad ır . Bu n u n la d a y e t in ilm e m e k t e m u n t a z a m ar alık la r la b o m b a lan m a k t ad ır .41 Bir y o r u m cu , G ü n e y A fr ik alı b e y az lar a Sa m b o ’y a o t o b ü st e b ir k o lt u k v e r m e le r in in le h le r in d e o lac a ğın ı sö y le r se ac ab a n e t ü r b ir r e a k siy o n la k ar şılaşır . Ayn ı y o r u m c u Su r iy e ’y e İ sr a il’in Be k aa V ad isi’n d e y a p t ık lar ın ı y a p m asın ı, am a b u ar a d a t a le p le r in i sın ır lam ak am ac ıy la H y m ie ’e o t o b ü st e b ir k o lt u k t e m in e t m e sin i t av siy e e t se k im le r n e le r sö y le r acab a. Bu t ü r k ıy aslam alar , Bat ı k ü lt ü r ü n ü n n e m e n e m b ir şe y o ld u ğu n u an lam am ız ı k o lay laşt ır m ak t ad ır . 254 V E SO N R A SI 8. İ sr a il’in P o lit ik a Sp e k t r u m u D ah a ö n c e b e lir t t iğim iz gib i ABD , İ sr ail İşçi P ar t isi’n in , p o lit ik a la r ın a m ü t e m ay il id i. Lid e r i Şim o n P e r e s, d a h a ö n ce k i lid e r le r i v e k u r u c u la r ı D a v id Be n - G u r io n v e Ch aim W e izm an n gib i “ılım lı,” “p r a g m a t ik ” b ir k im se y d i. Bu y ak ın lık se b e b iy le İ şç i P ar t isi’n in k o n u m u n u k av r a m ak , A BD ’n in p o lit ik a la r ın ı ve id e o lo jile r in i k av r a m am ız ı k o lay laşt ır acak t ır . G e le n e k se l İşç i P ar t isi d o k t r in i, Ey lü l 19 7 1 ’d e G o la n T e p e le r i’n d e So v y e t le r d e n ge le n y e n i gö çm e n le r le y ap t ığı b ir k o n u şm a d a Ba şb a k a n G o ld a M e ir t ar afın d an şö y le ifad e e d ilm işt i: “N e r e d e y ah u d ile r y aşıy o r sa sın ır lar ım ız o r ay a k a d a r u laşır , b iz im sın ır lar ım ız h ar it a ü z e r in d e çi z ilm iş çiz gile r d e n ib ar e t d e ğild ir .” Sav u n m a Bak an ı M oşe D ay an , İ sr ail’in b u t o p r a k la r ü z e r in d e k i h ü k ü m r an lı ğın ın e b e d î o ld u ğu n u b e lir t m e k t e d ir : “Bu r a d a k i y e r le şim le r e b e d id ir . İ sr ail’in m ü st a k b e l sın ır lar ı, b u y e r le şim b ir im le r in i d e için e ala c ak t ar z d a çiz ile ce k t ir .” D ay an , İ s r a il’e b ö lge d e b u lu n a n Filist in li gö ç m e n le r e şu n la r ı sö y le m e sin i t av siy e e t m e k t e d ir : “Biz im siz e su n a c ağım ız b a şk a se ç e n e k y o k : Kö p e k le r gib i y aşa m a y a d e v am e d e ce k sin iz . İst e y e n h e m e n b ö lge y i t e r k e d e b ilir . Ed e ce k t ir d e . Be ş se n e iç e r isin d e b u r a d a y a şa y a n la r ın sa y ısı 2 0 0 .0 0 0 azalt ılacak t ır . Bu , b iz im aç ım ız d a n p e k ö n e m li d ir .” Sim o n P e r e s, D ay an ’m t av siy e sin i y e r in e ge t ir m e n in İsr a il’i R o d e z y a’n ın k o n u m u n a d ü şü r e c e ğin i, u lu sla r a r a sı g ö r ü n t ü sü n ü n ve gö ç ile ilgili p lan lar ın ın zar ar gö r e ce ğin i b e lir t m işt ir . D ay an , m e se le n in h e r t ü r lü ah lâk î b o y u t u n u n Siy o n iz m ’e t er s d ü şt ü ğü n ü ile r i sü r e r e k P e r e s’e 255 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL k ar şı çık m ışt ır . D ay an ’m sü r gü n e gö n d e r m e y i gö z ü n e k e st ir d iği 2 0 0 .0 0 0 k işi, Bat ı Yak ası’m ele ge çir d ik t e n so n r a y ö r e d e y a şa y an lar d a n 2 0 0 .0 0 0 ’in i A lle n b y K ö p r ü sü y o lu y la Ü r d ü n ’e sü r e n İ şç i P ar t ili gü v e r c in H aim H er z o g’u n y ap t ığın a b ir e k m ah iy e t in d e d ir . Bu in sa n la r t e k m e le n m işle r , d ip ç ik le n m işle r ,' p a n ik h alin d e v e av cın ın k u r şu n u n d a n k a ç a n k u şla r m isa li Ü r d ü n ’e sığın m ışla r dır. Ü r d ü n ’e gö n ü llü o la r a k git t ik le r in e d a ir h e r b ir in d e n im z alı k ağıt alın m ışt ır . V e r m ek ist e m e y e n le r u su lü n e u y gu n y o llar d an v e r m e y e ik n a e d ilm işle r d ir .42 Ben - G u r io n ’u n siy a se t a la n ın d a sö z ü n ü n ge çt iği gü n le r d e k i gö r ü ş le r i d e b u d o ğr u lt u d a y d ı. İsr ailli gaz e t e ci A m m o n Kap elio u k , İsr a illi h e r ç o c u ğ u n İ sr a il’in k u r u c u su Ben - G u r io n ’u n ü n k a z a n m ış sö z le r in d e n en az ın d an b ir k aç ın ı e z b e r e b ild iğin i ifad e e t m e k t e d ir : “Yah u d i o lm ay an la r ın n e sö y le d iği ö n e m li d e ğild ir , ö n e m li o lan Yah u d ile r in n e y ap t ığıd ır .” Be n - G u r io n , “Siy o n izm ’in ge r ç e k le şm e sin d e b ir y ah u d i d e v le t in in v ar lığı h e m ö n e m lid ir , h e m d e so n u ç alın m asın ı k o la y la şt ır m a k aç ısın d a n z a r u r id ir ” d e m e k t e d ir . Yah u d i d e v le t i y o l ü z e r in d e k i k ilo m e t r e t aşla r ın d a n y aln ız ca b ir id ir . D e v le t k u r u ld u k t a n so n r a sın ır la r ı sa b it t u t u lm ay a c ak , y a A r ap lar la y ap ılan an t laşm a la r la v ey a b a şk a y o llar d a n sü r e k li o lar a k ge n işle t ile c e k t ir . İ s r a il D e v le t i’n in e lin d e y e t e r in ce gü c ü n o lm a sı d u r u m u n d a b u am ac a u la şm a k işt e n b ile o lm ay acak t ır . Ü r d ü n ’ü n ilh ak ı ilk h e d e fle r ar asın d ad ır . So n r a sın d a N il’d e n F ır at ’a k ad a r u z a n a n b ö lge n in ele ge çir ilm e si var d ır . 1 9 4 8 Sav aşı’n d a şu ifad e y i k u lla n m ışt ır : “İ sr ail t o p r a k la r ın d a y a şa y an A r ap lar ın y a p a b ile c e ği b ir t e k şe y v ar d ır ; d e fo lu p git m e k .” Bu sö z , ge n e l b a k ış aç ısın ı y an sıt m ak t ad ır . İ sr ail’in 256 V E SO N R A SI ilk d e v let b ak an ı v e h at ır ı say ılır b ir siy o n ist o lan C h aim W e izm an n , F ilist in ile ilgili o lar ak k e n d isin e b ilgi v er en İn giliz y e t k ilile r in b ö lge d e b ir k aç y ü z b in b a ş ze n c in in b u lu n d u ğu n u , fak at b u n u n k a y d a d e ğe r b ir sa k ın c a o lu ş t u r m ad ığın ı ifad e e t t ik le r in i sö y le m işt ir . Bir in ci D ü n y a Sa v a şı’n d a n h e m e n so n r a b u k e z Lo r d Ba lfo u r ’a W e izm an n şu b ilgiy i ile t m işt ir : “F ilist in ’d e A r ap p r o b le m i o lar a k b ilin e n m e se le y e r e l k ar ak t e r li b ir p r o b le m d ir , d u r u m d a n h ab e r d ar o lan b ir k im se iç in öy le ö n e m li b ir fak t ö r d e ğild ir .” Bu in sa n la r ın y e r le r in d e n e d ilm e si, y e r in e y a h u d i gö ç m e n le r in y e r le şt ir ilm e sin in ah lâk î aç ıd an b ir so r u n çık a r m ay a ca ğı k an aat in d e d ir le r . D e vle t Ba şk a n ı H aim H e r z o g, iz le d ik le r i p o lit ik a n ın an a h at lar ın ı 19 7 2 se n e sin d e şö y le ifad e e t m işt ir : “Filist in li le r in t o p r a k lar ın ın o lm asın a, gö n ü lle r in ce y a şam alar ın a, ist e d ik le r i gib i d ü şü n m e le r in e it ir az ım y o k t u r . N e v ar k i b in le r ce se n e ö n ce b iz e ad an m ış b u lu n a n k u t sa l t o p r a k lar ın o r t ağı o lar a k k ar şım ız a çık m alar ın a t ah am m ü l e d e m iy o r u m . Bu t o p r a k la r iç in h iç k im se y ah u d ile r in o r t ağı o la m a z .”43 197 7 se n e sin e k a d a r siy a sî sist e m i İ şç i P ar t isi k o n t r o l alt ın d a t u tt u . H azir an 1967 Sav aşı’n ı t ak ib e n h ü k ü m e t ilk siy asî k ar ar ın ı 19 H az ir an ’d a ald ı. Yir m i b ir k ab in e ü y e sin in y ar ısın d an b ir faz la sın ın o y lar ıy la Su r iy e v e M ı sır ’a Yeşil H at ü z e r in d e b ir y e r le şim y e r i k u r u lm a sı t e k li fi gö t ü r ü ld ü . G azz e , İ sr ail’e ait o lac ak t ı. Ü r d ü n ve Bat ı Yak ası’n d an h iç sö z e d ilm e d i. A b b a Eb an , b u t e k lif için şu d e ğe r le n d ir m e y i y ap m ışt ır : “İsr ail h ü k ü m e t in in şim d iye k ad a r y ap t ığı ve b u n d a n so n r a y a p a c a ğı e n d r a m a t ik gir işim .” Sır gib i sak lan d ı. A r ap d e v le t le r in e ile t m e si 257 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL iç in W ash in gt o n ’d an r ica d a b u lu n u ld u . Şim o n P er e s Ey lü l 1 9 6 7 ’d e b ir p lan t e k lifin d e b u lu n d u . “İ sr ail’in y e n i h ar it ası, y e r le şt ir m e p o lit ik a lar ı v e y e n i ilh a k la r t ar afın d an ç iz ilm e lid ir ” gö r ü şü n d e y d i. Bu n e d e n le y aln ız ca D o ğu K u d ü s’te d e ğil am a ay n ı z am an d a H e b r o n , G u sh Et z io n v s. d ah il o lm a k ü z e r e “gü n ey, k u ze y v e d o ğ u su n d a ” Ü r d ü n v a d isin d e , “N a b lu s d a ğlar ın ın o r t a b ö lge sin d e , G o la n T ep e le r in d e , Sin a’d a, El- A r ish b ö lge sin d e ve Kız ıld e n iz e k se n in d e y en i y e r le şim y e r le r i n in ac ile n k u r u lm a sın ın ge r e k t iğin i sa v u n d u .44 K a b u l gö r e n p o lit ik alar o la ğa n ü st ü d e r e ce d e aşır ıy a k aç m ak t a y d ı. Bin le r ce b e d e v in in çö le sü r ü lm e si, ev le r in in , ca m ile r in in , b ah ç e le r in in y er le b ir e d ilm e si ve b u su r e t le Ku ze y Sin a’d a Yam it k e n t in d e y ah u d ile r için y en i y e r le şim b i r im le r in in o lu şt u r u lm ası gü n d e m e ge t ir ilm e k t e y d i. Bu y o ld a at ılan ad ım lar 197 3 Sa v a şı’n a n e d e n o ld u . İ sr a il’in ist e d iği t o p r a k la r a v e alt ın d a k i v e ü st ü n d e k i n im e t le r e el k o y m asın ı, fak at ü z e r in d e y aşay an A r ap n ü fu su n so r u m lu lu ğu n u ü st le n m e m e sin i ö n gö r e n A llo n P lan ı; 19 68 se n e sin d e n it ib ar e n İ şç i P ar t isi’n in r e sm î p o lit ik a sı o ld u . Lik u d ise İ sr a il’in h ü k ü m r an lık alan ın ı dile d iğin c e ge n işle t m e sin i v e işga l e t t iği t o p r a k lar ü z e r in d e y a şa y a n A r a p lar a o t o n o m i v e r m e y i d ü şü n m e k t e y d i. A BD ’n in gö r ü şü d e ay n ı d a r çe r ç e v e içe r isin e sık ışt ır ılm ış v aziy e t t e y d i. 9. Y a r ın la r W ash in gt o n aç ısın d a n “b a r ış sü r e c i”n in b a şar ıy la so n u ç la n m a sı m e m n u n iy e t le k a r şıla n a c a k b ir d u r u m d e ğild ir . 258 V E SO N R A SI E ğe r ar zu lan m ay an olu r , sü r e ç b aşar ıy la t a m am lan ır sa o t ak d ir d e W ash in gt o n ge le n e k se l r e d c i p o lit ik a sın ı y ü r ü r lü ğe k o y aca k , A BD ’n in n e d e n li h ay ır se v e r b ir d e v le t o l d u ğ u n u , at ala r ım ız ın m e ziy e t le r in i say ıp d ö k m e y e b a şla y acak t ır . Sü r e ç b a şa r ısız lık la so n u ç la n ır sa o z a m a n d a “A m e r ik alıla r ile O r t a d o ğu lu la r ar asın d a v ar o lan k ü lt ü r ça t ışm a sın d an , t ar ih î y an ılgılar ın d an v e ö fk e le r in d e n k e n d ile r in i k u r t a r ıp b a r ışın k e n d ile r i iç in d e h ay ır lı o la ca ğın ı gö r e m e d ik le r in d e n ” d e m v u r u laca k t ır .43 U z u n l a fın k ısa sı, so n u ç ö y le d e o lsa ABD , b ö y le d e o lsa ABD k a z an ç lı çık acak tır . D ah a ö n ce t ar t ışt ığım ız gib i A BD ’n in p o lit ik a sın ı y ö n le n d ir e n st r a t e jik k av r a m h e m e n h e m e n h iç d e ğişm e d e n u z u n c a b ir z am an d ır v ar lığın ı sü r d ü r m e k t e d ir . O r t a d o ğu ’d a b u lu n an z e n gin p e t r o l y a t ak lar ı en ö n p la n d a ge l m e k t e d ir . ABD ve şe r ik i İn gilt e r e ’n in çık a r lar ı d o ğ r u lt u su n d a o lm ak k ay d ıy la A r ap lar t ar afın d an işle t ilm e si u y gu n gö r ü lm e k t e d ir . A ile d ik t at ö r lü k le r i, y er el gü ç le r t a r a fın d a n m illiy e t çi ak ım la r a k ar şı k o r u n m alıd ır . A BD ve İn gilt e r e ge r e k t iğin d e y ar d ım a k o şm a k ü z e r e p a r m a k t e t ik t e b e k le m e k t e d ir . U z u n c a b ir sü r e d ir A r ap d ik t at ö r le r ile b ö lge n in ja n d a r m a la r ı ar asın d a d ü şm a n ça t la t a c ak cin st e n b ir m u h a b b e t v e işb ir liği sü r d ü r ü lm e k t e d ir .46 F K Ö ’n ü n k o n t r o lü n d e n çık ıp d ü n y a k a m u o y u n u n n e fr e t in i çe k e n t e r ö r ist e y le m le r ge r çe k le şt ir e n le r , A r ap m illi y e t ç iliğin e b ü y ü k b ir d a r b e in d ir m iş, d ik t at ö r le r in v e şe r ik le r in in e k m e ğin e y ağ sü r m ü şt ü r . Aile d ik t at ö r le r i F K Ö ’y e se m p a t ik gö r ü n m e ge r e k sin im in i e sk isi k a d a r d u y m az o lm u şla r d ır . G e lişm e le r h iç k u şk u A BD ’n in b ile ğin i d a h a b ir gü çle n d ir m işt ir . 259 yok ki D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H A YA L Bö lge n in ak t ö r le r i, b ö lge n in “ist ik r a r ”m a n e k ad ar k at k ıd a b u lu n u r sa it ib ar lar ı o k a d a r ar t m ak t ad ır . İsr ail, 1 9 6 0 ’lı y ılla r d an b u y an a A r ap m illiy e t ç iliğin in ö n ü n d e b ir b a r iy e r gö r e v i ifa e t m e k t e d ir . A BD ’n e d ü n y a ge n e lin d e h iz m e t v e r m e k t e d ir . Yerel b a sk ıla r v e y a b a şk a n e d e n le r le A BD ’n in ge r çe k le şt ir m e y e ç e k in d iği e y le m le r i, n a m ın a İ sr ail sah n e le m e k t e d ir . H ab e r alm a işin d e , y e n i si la h lar ın ü r e t im in d e v e t e st in d e a r alar ın d a sık ı b ir işb ir li ği m e v cu t t u r . Filist in lile r in n e gü c ü ve n e d e p a r a sı v ar dır. Ö y le y se h ak lar ı d a o lm am a lıd ır . D e v le t y ö n e t im in in ilk d e r sle r in d e n b ir id ir b u . İ sr a il Lo b isi, sa h ib i b u lu n d u ğu siy a sî p o t a n siy e l ve t e r ö r h a v a sı e st ir ip in sa n la r ı y ıl d ır m a k o n u su n d a k i e n gin d e n e y im ye g ü c ü ile t ar t ışm a lar ı ABD İ sr a il r e d c e p h e sin in ç iz d iği çe r çe v e iç e r isin d e t u t m ay ı b a şar m işt ır . F ilist in lile r in h ak lar ın ı ise k e n d in e d e r t e d in e n A m e r ik alı y o k gib id ir . 1 9 4 8 ’d e n b u y an a t e m e l v ar sa y ım lar d a p e k az d e ğişik lik o lm u şt u r . O p e r asy o n lar ın h an gi p r e n sip le r e gör e y ü r ü t ü ld ü ğü Lü b n a n ’ın 1 9 8 2 ’d e işga lin d e n k ısa b ir sü r e ö n ce N e w R e p u b l i c e d it ö r ü M ar t in P er et z t ar a fın d a n aç ık lan m ışt ır , P e r e t z’in İsr ail’e t av siy e si şu d u r : “F KÖ ’y e öyle b ir d e r s v e r in iz k i Bat ı Yak ası’n a ay ak lar ın ı b a sm a y a ce sar e t e d e m e sin le r . Bağım sız d e v le t id d iala r ın ı u z u n y ıllar ağız lar ın a a la m a z o lsu n la r .” Bu sö y le n e n le r y a p ılır sa F i list in lile r , o m u r ga sı k ır ılm ış u lu sla r d a n b ir i o lacak t ır . Afgan lı Kü r t le r d e n b in b e t e r o lac ak la r d ır . Şu sır a la r d a can sık a n F ilist in m e se le si b ö y le ce İ sr ail iç in e b e d iy e n çö z ü l m ü ş o lac a k t ır .47 T av siy e le r in in ge r ç e k le şt ir ilm e si için se çilen z a m a n c u k o t u r m am ışt ır . Bu d a p r o b le m d eğild ir ; 260 V E SO N R A SI gü c ü n ü k ısa b ir sü r e iç e r isin d e t o p a r lam a şa n sın a sah ip b u lu n a n d e v le t le r iç in an lık y e n ilgile r b ir h an d ik ap o lu ş t u r m am ak t ad ır . C h aim W e izm an n ’d a n Yit zak R ab in ’e k a d a r t ü m y ah u d i lid e r le r y e t e r li gü ç v e az m e sa h ip b u lu n m alar ı d u r u m u n d a b u b e c e r ik siz z e n cile r gü r û h u n u y e r le b ir e d e ce k le r in e sa m im i o lar a k in an m ışlar d ır . Ya ö le ce k le r y a d a t o z o lacak lar d ır . P e r e t z’in Kü r t le r e k ar şı t a k ın d ığı tavır , ABD p o lit ik a sın ın iz le d iği y o lu n t e m e l çiz gile r in i ö z e t le r m ah iy et t ed ir . O r t a d o ğu p e t r o lle r in in k o n t r o lü n ü e lle r in d e t u t an ABD v e İn gilt e r e b ir y an d an d ü n y a m e se le le r i ü z e r in d e sö z sa h ib i o lm ay a d e v am e d e r k e n ö t e y an d an ü lk e le r in e y ö n e lik d ü z e n li b ir p ar a a k ışın ın ge r ç e k le şm e sin i d e t e m in e t m e k t e d ir le r . Bö lge se l y ö n e t im sist e m i zam an içe r i sin d e d e ğişik lik le r gö st e r m işt ir . A m a işle r h e p ay n ı e sa s la r d a h ilin d e y ü r ü t ü lm e k t e d ir . G e lişm e le r e b u çe r çe v e d e n b a k a r sa k d ip lo m a sin in gü z e r gâh ın ı d a h a iyi d e ğe r le n d ir m e şan sın a sa h ip o lu r u z. M e v c u t d ip lo m a t ik m an e v r a lar d an şu so n u ç la r ın alın m a sı ABD ’n in p e k h o şu n a gid e ce k t ir : İ sr a il’in işgali alt ın d a k i t o p r a k la r d a k o n t r o l y e t e n e ği o lab ild iğin ce ar t ır ıl m alıd ır , İ sr ail ile Kö r fe z ü lk e le r i a r a sın d a k i d ip lo m at ik ve t ic ar î ilişk ile r ge lişt ir ilm e lid ir , G o la n Te peler i civ ar ın d a y e n i y ah u d i y e r le şim m e r k e z le r in in aç ılm asın a h ız k a zan d ır ılm alıd ır , b ö y le ce İ sr ail’in b ö lg e d e k i su k ay n a k lar ı n ı k o n t r o l e t m e im k ân ı ar t m ış, se m b o lik o lar a k d a o lsa Su r iy e lile r in m illiy e t ç i d u y gu la r ı o k şa n m ış o lacak t ır . ABD ’n in r e d c i p o lit ik a sın ın y ü r ü m e m e si d u r u m u n d a su ç O r t a d o ğu lu fan at ik le r in ü z e r in e y ık ılacak t ır . W ash in g261 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H AYAL t o n ’u n aslî n iy e t le r in e se t çe k t ik le r i ile r i sü r ü le ce k t ir . G e le n e k se l p o lit ik a lar h ü k ü m le r in i icr a e t m e y e d e v am ed ecek ler d ir . ABD t u t t u ğu y o lu şaşır ır , p o lit ik alar ın ı y e n id e n gö z d e n ge çir ir v e İ sr a il’in ale y h in e b ir p o lit ik a izle m e y e y ö n e lir se t ü m b a ğım lılığın a k a r şın İsr a il’in e lin d e n e d ü n y an ın ve n e d e A BD ’n in h o şu n a git m e y e ce k o lan b az ı op siy o n lar m e v cu t t u r . 1 9 5 0 ’li y ıllar d a İşçi P ar t isi’n in ile r i ge le n le r i O r t a d o ğu ’y u ce h e n n e m e çe v ir m e t e h d id in d e b u lu n m u şt u r . “Ba t a r sa k b u t e k b a şım ız a o lm a z , e lim izin u z a n a b ild iği h e r y e r d e k i h e r can lıy ı b e r ab e r im iz d e gö t ü r ü r ü z ” d e m işle r d ir . Bu y a k la şım , Ba şb a k a n M o şe Şar et t t ar afın d an e se fle k ar şılan m ışt ır . A m a İ sr ail D e v le t i’n in “Sam so n k o m p le k si” ile m a lû l b u lu n d u ğu ge r çe ğin i y o k k ılam am ışt ır . Lü b n a n ’ın işga lin d e n so n r a İ sr a il’in t an ın m ış gü v e r cin le r in d e n b ir i o lan A r y eh (Lo v a ) E liav d a Sa m so n k o m p le k sin e , İsr a illile r in civ ar lar ın d a b u lu n a n v e y a h u d i o lm ay a n h e r k im v ar sa o n lar la b ir lik t e ö lü m e gid e c e k le r i t e h d id in e k a r şı t av ır alm ışt ır , İ sr ail’in v ar lığı n a y ö n e lik e n b ü y ü k t e h d it u n su r la r ın d a n b ir in in , İ sr a il’in Filist in lile r k a r şısın d a k ap ıla c ağı Sa m so n k o m p le k si o lab ile ce ği gö r ü şü n ü d e st e k le y e n ço k sa y ıd a in sa n v ar dır. İsr a il’in e lin d e b u lu n a n v e ABD ’n in m e ç h u lü o lm a y an n ü k le e r g ü c ü n ça p ı, t e h d it le r in in t e n e k e t ık ır t ısı o l m an ın ö t e sin d e cid d i b o y u t lar ın ın v ar o ld u ğu n u gö st e r m e k t e d ir . İsr a illi ü ç st r a t e ji an aliz c isi 198 2 se n e sin d e k a le m e ald ık lar ı b ir m a k a le d e İ sr ail’in So v y e t le r ’in gü n e y in d e b u lu n a n b a z ı h e d e fle r i v u r ab ile ce k fü ze le r e sa h ip b u lu d u ğu n u aç ık lam ışt ır . T e h d id in b o y u t lar ı A m e r ik alı 262 V E SO N R A SI p lan lam ac ıla r ı h u z u r su z e t m e k te , İ şr a il’in h o şu n a git m e y en ge lişm e le r in d ü n y an ın ce h e n n e m e çe v r ilm e si ile so n u ç la n m asın d an e n d işe e t m e le r in e n e d e n o lm ak t ad ır . A ğu st o s 1 9 8 1 ’d e su n u la n Su u d i b ar ış p la n ın d a n h o şla n m ay an İ sr a il, h o şn u t su z lu ğu n u , sa v a ş u ç a k la r ın ı Su u d i A r a b ist an ’ın p e t r o l k u y u la r ı ü z e r in d e n u ç u r a r a k , y an i “can ım ı sık m ay a d e v a m e d e r se n iz b e n b u p e t r o l k u y u la r ın ı h av ay a u ç u r u r u m ” t e h d id in d e aç ık ça b u lu n a r a k g ö s t er m işt ir . Bu ge r ç e k le r i, İşçi P ar t isi’n in y ay ın o r gan ı D a var gaz e t e sin d e n ö ğr e n m e k t e y iz .48 O g ü n d e n b u y an a d ü n y a d a ç o k şe y d e ğişm işt ir , fak at Se y m o u r H e r sh ’in k ı sa b ir sü r e ö n ce y ay ın lad ığı k it ab ın d a b e lir t t iği gib i “Sa m so n o p siy o n u ” h âlâ v ar lığın ı sü r d ü r m e k t e d ir . İsr ailli an aliz cile r ge le ce k ile b ü y ü k ö lç ü d e ilgile n m e k t ed ir le r . Ö n d e ge le n ask e r î y o r u m c u la r d a n b ir i o lan Kay m ak am R on Be n Yish ai, “M ad r id K o n fe r a n sı’n m b a r ış için so n şa n s o lab ile c e ğin i” k o n fe r an sın t o p la n m a h a z ır lık lar ın ın y ap ıld ığı gü n le r d e ifad e e t m iştir . H e r k e s gi b i o d a b u şa n sın iy i k u lla n ılm a m a sm d a n y an a id i. So n u çt a ü ç v ey a d ö r t h aft a sü r e c e k b ir sa v a ş çık ab ilir d i. Bu m u h t e m e le n k o n v a n siy o n e l b ir sa v a ş o lac a k , k ar a d an k ar ay a at ılan fü z e le r k u lla n ılaca k t ı. K e st ir ilm e si p e k o la sı o lm ay an so n u ç la r ı ç o k acı o lab ilir d i.49 Su r iy e ’y e , b e lk i İ r an ’a d a k ar şı a ç ıla c a k b ir sa v a şın n e le r ge t ir e c e ği, n e ler gö t ü r e ce ği t ar t ışılm ak t ad ır . Sav aşı İ sr ail e şi gö r ü lm e m iş şid d e t t e b ir h ü c u m ile b a şlat ab ilir , b e lk i n ü k le e r sila h la r ı d a k u llan ab ilir d i. ABD b u sa v a şın ö n ü n ü a lm a k için e lin d e n ge le n i y ap ab ilir , fak at y ap a c ağı fazla b ir şe y in b u lu n m ad ığın ı e se fle gör e b ilir d i. 263 D E M O K R A St G E R Ç E K V E H AYAL A BD ’n in b u gü n k ü t av r ın ı sü r d ü r m e y e d e v am e t m e si d u r u m u n d a İsr ail t o p r a k ilh ak lar ın ı, çe k ir d e k t e k i ç ö z ü m sü z lü k v ar lığın ı sü r d ü r e ce k t ir . Kar ışık lık la r , d ü ş m an lık lar d e v am e d e ce k , z a m a n z a m an ç at ışm alar ç ık a cak t ır . Bu gid işle gö r ü n ü r b ir ge le ce k t e b ö lge y e ist ik r a r ge le ce ğe b e n z e m e m e k t e d ir . Bu ar ad a h alk ı b u lu n m a sı ge r e k e n y e r d e t u t m ak için d ah a e t k ili y o llar m u t la k a b u lu n acak t ır . D e m o k r a si ve ö z gü r lü k p ın ar lar ın d an a k an su lar ın selle r e d ö n ü şü p b e şe r iy e t in ge lişm e sin in ö n ü n e ç e k ilm iş se t le r i y ık m asın a iz in v e r ilm e y ece k t ir . Dipnotlar 1. Ü ç ü n c ü D ü n y a r e a k siy o n l a r ı ile ilg il i o l a r a k b e n im Z M a g a z i n e ’i n M a y ı s v e E k i m 1 9 9 1 n ü sh a l a r ı n d a y a y ı n l a n a n y a z ıla r ım ı v e C y n t h ia P e t e r s, e d . C o lla t e r a l D a m a g e ( S o u t h E n d , 1 9 9 2 ) d e k i m a k a le m e b k z . 2. M a u r e e n D o w d , N Y T , Şu b a t 2 3 , 1 9 9 1 . 3 . N o t l ’d e k i r e fe r a n sa b k z . 4 . L u z v i m i n d a F r a n c isc o v e Jo n a t h a n F a st , C o n sp i r a c y fo r E m p ir e ( Q u e z o n C it y , 1 9 8 5 ) , s. 3 0 2 , 1 9 1 . 5. N e w sd a y , E y lü l 1 2 , 1 9 9 1 , s. 1. T h e B o st o n G l o b e , h ik a y e y i b i r k a ç sa t ı r ile g e ç i şt ir d i , E y lü l 13 . B ir k a ç g ü n so n r a T im e s g e li şm e l e r in sa m im i b i r m u h a se b e sin i ç ık a r d ı. E r ic Sc h m i t t , N Y T , E y lü l 15. 6. N Y T , T e m m u z 7 , 1 9 7 1 . 7. K a t h y Bla ir , T o ro n t o G l o b e a n d M a i l , H a z ir a n 1 7 , 1 9 9 1 , W S J, T e m m u z 5, 1991. 8. A n d r e w R o se n t h a l, N Y T , E y l ü l 2 6 ; R e u t e r s, N Y T , E y lü l 2 6 , R e u t e r s, BG , E y l ü l 2 6 , 1 9 9 1 . A BD ’n i n b a s k ı s ı i ç i n s. 3 1 5 ’e b k z . 9. Jo h n Si m p so n , S p e c t a t o r ( L o n d o n ) , A ğ u s t o s 1 0; ag e , N i sa n 1 3 , 1 9 9 1 . 10. M a r y K a y M a g ist a d , B G ; E k i m 2 0 , 1 9 9 1 . 11. A y r ın t ıla r v e d i ğ e r k a y n a k la r i ç i n N o t l ’in r e fe r a n sla r ın a b k z . 12. E n y e n i b i lg il e r iç in N o t l ’i n r e fe r a n sl a r ı n a b k z . 13. W S J, N i sa n 8 , 1991 14. N Y T , N i sa n 11, 1 9 91 . 15. R o n Be n - Y ish a i, H a ’e r e t z ; M a r t 2 9 , Sh a l o m Y e r u sh a lm i, K o l H a ’ir, N i- 264 V E SO N R A SI sa n 4 , M o sh e Z a k , M a ’a r i v ’in e d i t ö r ü , JP , N i sa n 4 , 1 9 9 1 . 16. P ie r o G l e ije se s, S h a t t e r e d H o p e (P r in c e t o n ; 1 9 9 1 ) , s. 1 2 5 , 3 6 5 . C h a c e , N Y T M a g a z i n e , A ğ u st o s 2, 1 9 9 1 . 17. E d it o r y e l, N Y T , A ğ u st o s 2 , 1 9 9 1 . 1 8. A p p le , N Y T , E k i m 3 0 , E y lü l 2 2 , 1 9 9 1 . 19. Jo u r n a l o f P a l e s t i n e S t u d i e s, A ğ u s t o s 1 9 9 1 . 2 0 . R u b in st e in , H a a r e t z , E k i m 2 3 , 2 4 , 1 9 9 1 . 2 1 . H a ’e r e t z , M a r t 8 , 1 9 9 1 . 2 1 . H a ’e r e t z , M a r t 8 , 1 9 9 1 . 2 2 . 1 9 7 2 İ sr a il’in sa v a ş k a r a n iç in şu k a y n a ğ a b k z . A n d r e w v e L e sl i e C o c k b u r n , D a n g e r o u s L i a i s o n (H a r p e r C o l li n s, 1 9 9 1 ). 2 3 . E d it o r y a l, B o st o n G l o b e , E k i m 2 0 , 1 9 9 1 . 2 4 . E i se n h o w e r iç in şu k a y n a ğ a b k z : St e v e n Sp ie g e l, T h e O t h e r A r a p İ s r a i l C o n f l i c t ( C h i c a g o , 1 9 8 5 ) , s. 5 1 , K issin g e r , b e n i m T o w ar d s a N e w C o l d W ar i sim li k it a b ı m a b k z . s. 4 5 7 . 2 5 . F r i e d m a n , N Y T , K a si m 4 , 1 9 9 1 . ilg in ç d e ğ e r le n d ir m e le r i iç i n b e n i m N e c e ssa r y I l l u si o n s b a şl ı k l ı ç a l ı şm a m a b k z . 2 6 . H a b e r m a s, N Y T , K a sım , 1 0 , 1 7 ; H o t t e le t , C h r i s t i a n S c i e n c e M o n i t o r , K a sı m 2 5 , 1 9 9 1 . 2 7 . Sh a i m ’i n e se r in e b k z . A y r ıc a şu k a y n a ğ a b k z . I t a m a r R a b in o v it c h , T h e R o d N o t T ak e n , O x fo r d , 1 9 9 1 , s. 1 9 1 . 2 8. R a b in o v it c h , s. 1 0 8 , 1 9 4 9 se n e si n d e Su r iy e ’n in t e k lifim g e r i ç e v ir e n İ sr a il’in b i r fır sa t ı k a ç ı r ı p k a ç ı r m a d ı ğ ı n ı t a r t ışm a k t a d ır . 2 9 . N o r i n g v e Sm it h , T h e W i t h d r a w a l C l a u s e in U N S e c u r i t y C o u i n c i l R e s o l u t i o n 2 4 2 o f 1 9 6 7 ; Şu b a t 1 9 7 8 ; N e ff M i d d l e E a s t I n t e r n a t i o n a l , E y lü l 13, 1991. 3 0 . Sa b r a C h a t r a n d , N YT , E k i m 2 9 , 1 9 9 1 . 3 1 . R o st o w , K o r n , N e w R e b u b l i c , E k im 2 1 , K a sı m 1 8 , K a sı m 2 5 , 1 9 9 1 . 3 2 . A m m o n K a p ile o k , İ s r a i l : l a f ı n d e s m y t h e s (A lb in M ic h e l, 1 9 7 5 ) , s. 2 8 1 . Şu ç a l ı şm a m a b k z . P e a c e in t h e M i d d l e E a s t ? ( P a n t e g o n , 1 9 7 4 ) , b ö l ü m 4. 3 3 . D e v a m e d e g e le n g ö r ü ş l e r iç in şu k a y n a ğ a b k z : T o w ard s a N e w C o l d W ar v e b e n im o r a d a ç ı k a n m a k a le le r im . 3 4 . N e c e s s a r y I l l u si o n s , s : 1 7 4 , 2 7 6 . A y r ıc a F a t e f u l T r i an g l e v e P i r a t e s a n d E m p e r o r s b a şl ı k l ı ç a l ı şm a l a r ı m a b k z . 3 5 C h a t r a n d , N Y T , K a sı m 5 , 1 9 9 1 . 3 6 . Z M a g a z i n e ’i n M a r t 1 9 8 9 , O c a k 1 9 9 0 t a r ih li n ü sh a l a r ı n d a y a y ın la n a n m a k a le le r im e v e N e c e s s a r y I l l u s i o n a d l i ç a l ı şm a m a b k z . 3 7 . İ sr a il k a y n a k lı t a r t ı şm a la r iç in Z M a g a z i n e , T e m m u z 1 9 8 8 ’d e y a y ı n la n a n m a k a le m e b k z. 3 8 . İ sr a il H ü k ü m e t in in Se ç im P la n ı, M a y ıs 1 4 , 1 9 8 9 , İ sr a il B ü y ü k e lç iliğ i. 3 9 . T h o m a s F r ie d m a n , N Y T , E k im 1 9, 1 9 8 9 . A BD D ışişle r i B a k a n lığ ı y a - 265 D E M O K R A Sİ G E R Ç E K V E H A YA L y ım , A r a lı k 6 , 1 9 8 9 . 4 0 F r i e d m a n , N Y T , K a sım 4 ; E d it o r y e l, BG , E k im 6 , 1 9 9 1 . 4 1 . F r i e d m a n , Y e d io t A h a r o n o t , N isa n 7; H o t a m , N i sa n 1 5 , 1 9 8 8 . 4 2 . K a p e li o u k , a g e . , s. 2 1 , 2 9 ; Be ilin a g e . , s. 4 2 - 4 3 . H e r z o g ’u n t r a n sfe r i ,” K o l H a'i r , K a sı m 8 , N o ’o m i C o h e n D a v id , K o l H a'i r , K a sı m 1 5, 1 9 9 1 . 4 3 . K a p e li o u k , a g e . , s. 2 2 0 , Sh a b t a i T e v e t h , B e n - G u r i o n a n d P a l e s t e n i a n A r a b s , O x fo r d 1 9 8 5 , s. 1 8 7 . Be n n y M o r r is, R e v ie w o f T e v e t h , Je r u s a l e m P o st , E k i m II, 1 9 8 5 , F a t e f u l T r i an g l e , s. 1 6 1 . W e iz m a n n , Y o se f H e lle r , T h e S t r u g g l e f o r t h e S t a t e , Z i o n i s t D i p l o m a c y o f t h e Y e ars, 1 9 3 6 4 8 . K u d ü s, 1 9 8 5 . Je w i sh A g e n c y P r o t o c o ls, H e b r e w : Y o se f G o r n y , Z i o n i sm a n d t h e A r a b s , O x fo r d , 1 9 8 5 , s. 1 1 0 , Be ilin , a g e .; s. 4 7 . 4 4 . Be ilin , a g e . , s. 1 5 , 4 3 . 4 5 . T h o m a s F r i e d m a n , N Y T , M a y ıs 1 9 , 1 7 , 1 9 9 1 . 4 6 . Bk z : T o w ar d s a N e w C o l d W ar, F a t e f u l T r i a n g l e ; C o c k b u m a n d C o c k b u m , D an g e ro u s L iaiso n . 4 7 H a ’a r e t z ' d e H a z ir a n 4 , 1 9 8 2 ’d e y a y ı n l a n a n sö y le şi , F a t e f u l T r i an g l e , s ,1 9 9 ’a b k z . P e r e t z v e d iğ e r le r in in c o şk u l u ı r k ç ı y a k la şı m l a r ı iç in N e c e s s a r y I l l u s i o n s ; s. 3 1 5 . 4 8 . F a t e fu l T r ia n g le , s. 4 6 4 ’e b k z . 4 9 . “E l a z a r ,” Je r u s a l e m P o st M a g a z i n e , E k i m 4 , Y e d io t A h ar o n o t , K a sim 15, 1991. 266 A BD ’nin dış politikasına, dünyanın d ö rt b ir yanında gerçekleştirdiği katliamlara, estirdiği t erö re yönelik keskin eleştirileriyle tanıdığımız Chom sky, bu kitabında ülkemizdeki tart ışm alara da ışık tutacak bir konuyu ele alıyor: Am erikanvari demokrasinin gerçek ve çirkin yüzü. Batı'nın Üçüncü Dünya ülkelerine pazarladığı demokrasiye ilişkin hayli paradoksal saptamalarda bulunuyor. Demokrasi ile idare edilen, dolayısıyla halkın kendi geleceği ve kaderi üzerinde belirleyici rolünün olduğu ileri sürülen toplumlarda sermaye sahiplerinin keyfinin kaçmaması, medya, halkla ilişkiler ve seçim endüstrisi sayesinde sağlanmakta, seçimler olağanüstü vasıflar atfedilmiş ve yeterince şişirilmiş “ liderler” den, yani sembolik figürlerden birinin tercihi olayına İndirgenmektedir. Tabii ki böyle bir demokraside “ seçkinler'İn demokratik çatının kontrolünü elinden kaçırması, başka insanların da ülke yönetiminde ak t if rol ü st len m esi, " d em o krasi k rizi” o larak isim len d irilir. A BD ’de yasaklanmış olan Chom sky, Ort a Amerika'dan O rt a ve Uzak Doğ u'ya kad ar sayısız ö rnekle Am erikanvari dem okrasi et rafında oluşturulan ve ülkemizde de geçerli olan illüzyonlan birer birer deşifre ediyor. Demokrasi: Gerçek ve Hayal, demokratikleşme tartışmalarına da farklı bir açıdan bakma imkanı verecek ve sizi yeni ufuklara taşıyacak

Log In

Noam Chomsky - Demokrasi Gerçek ve Hayal

Noam Chomsky - Demokrasi Gerçek ve Hayal

Related Papers

RELATED PAPERS