Current Debates on Social Sciences Ed u cat ion al Scien ces, linguist ic Scien ces an d Ph ilosop h y BİLGİN KÜ LTÜ R SA N A T YA YI N L A RI A ll R ig h ts R e s e r v e d I t m a y n o t b e r e p r o d u c e d in a n y w a y w ith o u t th e w r itte n p e r m is s io n o f th e p u b lis h e r a n d th e e d ito r , e x c e p t f o r s h o r t e x c e r p ts f o r p r o m o tio n b y r e f e r e n c e . IS B N : 9 7 8 -6 0 5 -9 6 3 6 -7 6 -6 1 st E d itio n 2019 C u r r e n t D e b a te s o n S o c ia l S c ie n c e s 2 Educational Sciences, linguistic Sciences and Philosophy B ilg in K ü ltü r S a n a t Y a y ın D a ğ ıtım P a z a r la m a L td . Ş ti. p u r s u a n t to th e la w o f in te lle c tu a l a n d a r tis tic w o r k s , it m a y n o t b e q u o te d , c o p ie d , r e p r o d u c e d o r p u b lis h e d in a n y w a y w ith o u t w r itte n p e r m is s io n . Editors Z e y n e l K arac ag il A li O sm a n T iro Cover and Page Design C an su A R A L Publisher E n g in D E V R E Z B ilg in K ü l t ü r S a n a t Y a y ı n la n C e rtific a te N o : 2 0 1 9 3 S e la n ik C d . N o : 6 8 / 1 0 0 6 6 4 0 K ız ıla y / A n k a r a P h o n e : 0 (3 1 2 ) 4 1 9 8 5 6 7 - F a x : 0 (3 1 2 ) 4 1 9 8 5 6 8 w w w .b i l g i n k u l t u r s a n a t . c o m b ilg in k u ltu rs a n a t@ g m a il.c o m 2 Current Debates on Social Sciences 2 Educational Sciences, linguistic Sciences and Philosophy Editors Z e y n e l K a r a c a g il A li O s m a n T iro Bilgin Kültür Sanat Yayınları 2019 İ çindek iler Ç a ğ d a ş T ü r k L e h ç e l e r i S ö z V a r l ı ğ ı n d a Y e r A l a n “ ç a ğ ” v e “ ç a m a ” S ö z c ü k le r i v e T ü r e v l e r i n i n L e k s ik S e m a n t i k P a r a lle lik le r i Ü z e r i n e ...............................................................................................................................5 A y h a n Ç e lik b a y H a y v a n E t i ğ i n e Y ö n e l i k F e ls e f i Y a k l a ş ı m l a r ..................................................................................................... 1 9 B a n u A la n S ü m e r T ü r k D ili A r a ş t ı r m a l a r ı n d a F a r k lı B a k ış A ç ı l a r ı ................................................................................................2 8 B in n u r E R D A Ğ I D O Ğ U E R + A n lA r K o m i t a t i f Ç o k l u k E k i ............................................................................................................................ 3 2 İ s m a il I lg ın N a m d a r R a h m i K a r a t a y ’d a n T a h s i n N a h i d U y g u r ’a G ö n d e r i l e n “ Y ıllık D e s t a n ” İ s im li Ş iir Ü z e r i n d e B i r İ n c e l e m e .............................................................................................................................................................. 3 9 K a z ım Ç A N D I R R u s y a ’d a S ö z lü Ç e v ir iy e Y a k l a ş ı m l a r ................................................................................................................... 5 5 L ada A ksüt A n a ly s is o f t h e E n g l i s h T r a n s l a t i o n o f H a s a n A li T o p t a ş ’s G ö l g e s i z l e r w i t h i n t h e F r a m e w o r k o f W e r n e r K o l l e r ’s E q u i v a l e n c e - O r i e n t e d A p p r o a c h .......................................................................................... 6 4 G ira y F İ D A N M e rv e G Ü N D O Ğ D U “ T ilk i H e i d e g g e r ” Ü z e r i n e B i r İ n c e l e m e ........................................................................................................... 7 4 S e n g ü n M . A c a r-K e s k in Ö ğ r e t m e n A d a y l a r ı n ın F e n Ö ğ r e t i m i S ü r e c i n e Y ö n e l i k Ö z - Y e t e r l i k D ü z e y l e r i n i n İ n c e l e n m e s i 80 T u ğ b a T a f lı T a h i r A tıc ı B a t ı d a n G e ç e n S p o r T e r i m l e r i K u l l a n ı la r a k O l u ş t u r u l a n S p o r D e y i m l e r i v e B u D e y i m l e r i n O l u ş u m Ş e k ille r i Ü z e r i n e B i r D e ğ e r l e n d i r m e ....................................................................................................................8 9 U ğur Ö Z G Ü R O s m a n l ı T a r i h T e r i m l e r i v e D e y i m l e r i S ö z l ü k le r in e G e n e l B i r B a k ı ş .......................................................1 0 2 Ü m m ü g ü ls ü m D o h m a n I n t e r a c t i o n s B e t w e e n J a m e s J o y c e ’s V i c t o r i a B ilg e Y ılm a z Ulysses a n d I t a l o S v e v o ’s Confessions of Zeno....................................1 1 1 Alan Süm er, Banu; H ayvan E tiğin e Y önelik F elsefi Yaklaşım lar H ayvan E tiğin e Y ö n elik F elsefi Y ak laşım lar Banu Alan Sümer 2 Giriş H ayvan e tiğ i konusu fe ls e fe n in konu a la n ı n a n a s ıl g ir m iş tir ? P ra tik fe ls e fe n in te m e l d i s i p l i n l e r i n d e n b i r i o l a n e ti k y a d a a h la k f e ls e f e s i, f e ls e f e t a r i h i b o y u n c a k e n d i s i n i g e n e llik le t e o r i k b i r a la n o l a r a k g ö s t e r m i ş t i r . H a t t a d a h a d a ile r i g id ile r e k , a h l a k d o ğ r u b ilg i ile e ş t u t u l u p , k im i z a m a n d a b ilg i v e a k lın h e g e m o n y a s ı a l t ı n d a i n c e l e n e n b i r a la n o l m u ş t u r . A n c a k 2 0 . y ü z y ıl ile b i r l ik t e b u a l a n d a b i r t a k ı m d e ğ iş ik lik le r k e n d i s i n i g ö s t e r m i ş t i r . M o d e r n h a y a tı n g e ti r d iğ i y e n i v e k a r m a ş ı k p r o b l e m l e r , y e n i d ö n e m ile b i r l ik t e h a y a tı n h e r a ş a m a s ı n d a p e k ç o k y ö n d e n y a ş a n a n b ü y ü k d e ğ iş ik lik le r , e ti ğ in a r t ı k u y g u l a m a lı b i r h a le g e l m e s i n e s e b e p o l m u ş t u r . Ö z e l li k le b u y ü z y ıld a y a ş a n a n ik i b ü y ü k d ü n y a s a v a ş ı, s a n a y i l e ş m e , e k o n o m i k g e li ş m e l e r , d o ğ a n ı n g itg id e t a h r i p e d il m e s i , b i lim s e l v e t e k n o l o j i k g e liş m e le r , y e n i g ö ç p o l it ik a l a r ı v e y e n i m e s l e k l e r e i h tiy a ç d u y u l m a s ı g ib i e t k e n l e r d a h a ö n c e e le a lı n m a y a n a h la k i p r o b l e m l e r i n o r t a y a ç ık m a s ı n a y o l a ç m ı ş tı r . İ ş t e u y g u la m a lı e tiğ in v e o n u n a lt d a l l a r ı n d a n b ir i o l a r a k h a y v a n e ti ğ in i n o r t a y a ç ık ış ın d a e tk ili o l a n d a s ö z ü e d il e n b u g e li ş m e l e r d i r . H a y v a n e tiğ i, i n s a n - h a y v a n iliş k ile r i, h a y v a n l a r ı n a h la k i b i r d e ğ e r e v e b i r t a k ı m h a k l a r a s a h ip o l u p o l m a d ığ ı v e o n l a r a n a s ıl 1 9 7 5 ’t e y a y ın la d ığ ı Hayvan Özgürleşmesi a d lı e s e r iy le d a h a d a ö n e m k a z a n a n h a y v a n e tiğ i, y e n i t a r t ı ş m a l a r ı d a b e r a b e r i n d e d a v r a n ı lm a s ı g e r e k t iğ i ü z e r i n e y o ğ u n l a ş a n b i r a la n d ır . P e t e r S i n g e r ’ı n g e t i r m i ş t i r . F e l s e f e n i n b a ş l a n g ı c ı n d a n b e r i f i l o z o f l a r h a y v a n k o n u s u n d a g ö r ü ş l e r i n i d ile g e t i r s e l e r d e , 2 0 . y ü z y ıl i ti b a r i ile h a y v a n e ti ğ in i n a y rı b i r a la n o l a r a k o r t a y a ç ık m a s ıy la , b u k o n u d a f a r k lı y a k la ş ı m l a r o l u ş m a y a b a ş la m ış tı r . H a y v a n l a r ı n a h la k i d u r u ş u n a iliş k in f e ls e f i y a k la ş ı m l a r ç e ş itli o l s a d a h a y v a n e ti ğ in d e t e m e l t a r t ı ş m a “ k la s ik y a d a r a d i k a l i n s a n m e r k e z c i l i k ” v e y a “ t ü r c ü l ü k ” ile h a y v a n e tiğ in i k u r a n y a k la ş ım o l a r a k a n t i - d ü a l i z m v e d o la y ıs ıy la “ t ü r c ü l ü k k a r ş ı tl ığ ı ” a r a s ı n d a g e ç e r . ( C e v iz c i, 2 0 1 3 : 1 4 4 ). K im i t e o r i l e r , b ilin ç , a k ıl y a d a ö z e r k l i k t e n y o k s u n o l d u k la r ı g e r e k ç e s iy le , h a y v a n l a r ı n a h la k i d u r u m u n u y a d a i n s a n l a r l a e ş i t ş e k ild e h a k la r ı o l d u ğ u d ü ş ü n c e s i n i r e d d e d e r . B u k a t e g o r i d e k i a r g ü m a n l a r A r i s t o t l e s , I m m a n u e l K a n t , R e n e D e s c a r t e s , T h o m a s A q u i n a s g ib i f i l o z o f l a r v e ç e ş itli d in i t e o r i l e r t a r a f ı n d a n f o r m ü l e e d ilm iş tir . B u n u n k a r ş ıtı o l a n b i r y a k la ş ım , h a y v a n l a r iç in a h la k i b i r d ü ş ü n c e y i v e ilg iy i k a b u l e d e r , a n c a k b a ş k a b i r t e m s i l c i n i n h a k l a r ı n a s a y g ı g ö s t e r e m e m e l e r i v e y a e ş i t t e m s il c il e r t o p l u l u ğ u iç in d e a h la k i b ir k a r ş ılık lılık g ö s te re m e m e le ri o l m a d ık l a r ı n ı s ö y le r . B u n e d e n iy l e o n la rın k a te g o rid e k i a rg ü m a n la r, h a y v a n ın ta m o la ra k b ir d u y a r lılığ ın ı, a h la k i o n la ra s ta t ü y e s a h ip d o ğ ru d an z a ra r v e r m e m e k iç in y e te r li s e b e p o l a r a k k a b u l e ts e d e , h a y v a n l a r ı n v e i n s a n l a r ı n ç ık a r la r ın ı n ç a tı ş m a s ı d u r u m u n d a , r a s y o n e l li k , ö z e r k l i k v e ö z - b i l i n ç g ib i i n s a n o l m a n ı n ö z s e l ö z e llik le r i n e d e n iy l e , i n s a n ç ık a r la r ın a d a h a f a z la ö n e m v e r i r . A h l a k i e ş itlik t e o r i l e r i is e , i n s a n l a r a ö z g ü o l d u ğ u v a r s a y ı la n s ö z k o n u s u ö z e ll ik l e r s a y e s i n d e k u r u l a n a h la k i ilişk iy i ç ü r ü t m e k s u r e tiy le h a y v a n l a r a i n s a n l a r l a e ş i t d e r e c e d e s a y g ı v e a h la k i s t a t ü k a z a n d ı r m a k t a d ı r . B u t e o r i l e r , b e b e k l e r v e y a e n g e lli i n s a n l a r ile b e n z e r f iz y o lo jik v e z ih i n s e l k a p a s i t e y e s a h ip o l d u k la r ı g e r e k ç e s iy le h a y v a n la r a y ö n e li k h a k l a r ı n a la n ı n ı g e n i ş l e t m e k t e d i r . 2 D r. Ö ğ r. Ü y e si, B anu, A la n S ü m e r, K ır ık k a le Ü n iv e r s ite s i, F e n - E d e b iy a t F a k ü lte s i, F e ls e f e B ö lü m ü , b a n u _ f e l s e f e @ h o t m a i l .c o m 19 Alan Süm er, Banu; H ayvan E tiğin e Y önelik F elsefi Yaklaşım lar B u te o rid e k i a rg ü m a n la r d a P e te r S in g e r v e T o m R e g a n g ib i f i l o z o f l a r t a r a f ı n d a n s a v u n u l m u ş t u r ( W ils o n , 2 0 1 0 ) . H a y v a n h a k l a r ı n a y ö n e l i k o l a n t a r t ış m a y ı t e m e l d e , i n s a n ı n k e n d i iç i n d e ö z s e l v e a s li b i r a h la k i d e ğ e r e s a h ip o l d u ğ u n u s ö y le y e n g e le n e k s e l i n s a n m e r k e z c i v e t ü r c ü a n la y ış ile b u a n la y ış a k a r ş ı ç ık a n v e e tiğ i t ü m t ü r l e r i d e k a p s a y a c a k ş e k ild e e le a la n y a k la ş ım a r a s ı n d a k i t a r t ı ş m a ş e k li n d e d e i f a d e e d e b ilir iz . Klasik i n san M er k ezci ve T ü r cü Yak laşı m F e ls e fe d e özcü n i te li k t e k i y a y g ın g e le n e k , in s a n tü rü n ü n ü s tü n lü ğ ü n ü ile r i sü re rk e n , h a y v a n l a r ı n a h la k i b i r d e ğ e r e s a h ip o l m a d ık l a r ı n ı v e m o r a l b i r ilg in in k o n u s u o la m a y a c a ğ ı n ı s ö y le r . T ü rc ü lü ğ ü n esas a lın d ığ ı bu y a k la ş ı m d a , h a y v a n la rın in s a n tü rü n ü n ü s tü n lü ğ ü s e b e b iy le k u l l a n ıl m a s ı n ın v e y a s ö m ü r ü l m e s i n i n ö n ü a ç ılır . ‘T ü r c ü l ü k ’, b i r k i ş i n i n k e n d i b i y o lo j ik t ü r ü n ü n ç ık a r la r ı l e h i n e v e d i ğ e r b i y o lo j ik t ü r l e r i n ç ık a r la r ı a le y h in e , ö n y a r g ılı y a d a y a n lı d a v r a n m a s ı d ı r ( S in g e r , 2 0 1 8 : 5 3 ). İ n s a n t ü r ü n ü n ü y e l e r i n i n d i ğ e r t ü r l e r i n ü y e l e r i n d e n ü s t ü n o l d u k la r ı v e d o la y ıs ıy la o n l a r ı n s a h ip o l m a d ık l a r ı b i r a h la k i s ta t ü y e s a h ip o l d u ğ u n u s a v u n a n b u k la s ik i n s a n m e r k e z c i y a k la ş ı m d a , i n s a n ı n r u h , a k ıl, ö z b il in ç v e ö z e r k l i k g ib i ö z e llik le r i s a y e s i n d e h a y v a n l a r k a r ş ı s ı n d a ü s t ü n o l d u ğ u d ü ş ü n ü l ü r . B u r a d a i n s a n , A r i s t o t e l e s ç i f e l s e f e d e v e d in i g ö r ü ş t e o l d u ğ u g ib i, e v r e n i n m e r k e z i n d e b u l u n u r v e y a r a tılış ın e n y ü k s e k a m a c ıd ı r . A r i s t o t e l e s , “ e h lile ş tir ilm iş o la n la rın ın s a ğ la d ık la r ı b e s i n v e i n s a n t a r a f ı n d a n k u lla n ıla b ilir o l m a la r ı itib a r iy le t ü m h a y v a n la r ı n i n s a n l a r iç in v a r o l d u ğ u n u ” v e “ d o ğ a n ı n t a s a r la n m ı ş b i r a m a c ı o l m a k s ız ı n , h i ç b i r a m a c a y ö n e li k o l m a y a n h i ç b i r ş e y y a p m a d ı ğ ı n a i n a n m a k t a h a k lı is e k , d o ğ a b ü t ü n ş e y le r i ö z e llik le i n s a n iç in y a p m ı ş o l d u ğ u n u ” d ü ş ü n ü r ( A r is t o te l e s , 2 0 0 7 : 2 5 ) . A r i s t o t e l e s ’e g ö r e b ü t ü n c a n lı la r a r a s ı n d a b i r h iy e r a r ş i b u l u n u r v e b u h i y e r a r ş i n in e n ü s t ü n d e a k ıllı b i r v a r l ı k o l m a la r ı s e b e b iy le i n s a n l a r b u l u n u r . C a n l ıl a r ı n h i y e r a r ş i k s ır a s ın ı d o ğ a l a r ı n d a b u l u n a n m e v c u t y e te n e k le r i b e lir le r . B itk ile r , h a y v a n l a r v e h a y v a n la r v e i h tiy a ç la r ın ı h a y v a n la rd a n i n s a n l a r b ilin ç li k a r ş ı la m a d e n e y im e fo n k s iy o n u n a d a h a ü s tü n d ü r ç ü n k ü in s a n la r b e s le n m e y e s a h ip s a h ip o lu r la r . o ld u ğ u B u, ve büyüm eye b itk ile rin a n la m ın a g e lir . k a tı lı r k e n , h a y v a n la rın A ynı ş e k ild e , i n s a n l a r d a v r a n ı ş la r ı n ı y ö n l e n d i r m e k iç in ve sad ece in s a n la rın in s a n la r da a k ılla r ın ı k u l l a n m a k a p a s i t e s i n e s a h i p k e n , h a y v a n l a r b u k a b il iy e t te n y o k s u n d u r v e b u n u n y e r i n e i ç g ü d ü l e r i n e g ü v e n m e k z o r u n d a d ı r ( B u n u n g ib i, h a y v a n l a r d a i n s a n l a r a g ö r e d a h a a ş a ğ ıd a b u l u n u r v e d o la y ıs ıy la i n s a n l a r iç in v a r d ı r ) . B u n e d e n l e , h a y v a n l a r ı n iş le v i i n s a n l a r ı n i h ti y a ç l a r ı n a h i z m e t e tm e k t i r . B u A r i s t o t e l e s ’e g ö r e d o ğ a l b i r d u r u m d u r ( R e g a n v e S in g e r , 1 9 8 9 : 5). O rta ç a ğ d a H ris tiy a n lık ile A r i s t o t e l e s f e l s e f e s in i s e n t e z l e y e n ö n e m li b ir d ü ş ü n ü r o la ra k T h o m a s A q u i n a s d a t a k i p ç is i o l d u ğ u A r i s t o t e l e s g ib i, h a y v a n l a r ı n e y le m le r in i b e l i r l e m e y e t e n e ğ i n d e n v e a k ıls a llık ta n y o k s u n o l m a l a r ı n d a n ö t ü r ü , o n l a r ı n i n s a n l a r ı n a m a ç la r ı iç in b i r a r a ç o l d u ğ u n u d ü ş ü n ü r . G e l e n e k s e l H r i s t i y a n e tiğ i h a y v a n l a r a z u l ü m d e n k a ç ın m a y ı v e n e z a k e t l e d a v r a n m a y ı ö ğ ü t l e s e d e h a y v a n y a ş a m l a r ı n ı n k u t s a l k a b u l e d il m e y e c e ğ in i v e b u n e d e n l e o n l a r ı n ö n e m l i b i r y a ş a m h a k k ı o l m a d ığ ı n ı s ö y le r . A k ı l d a n yok su n o l d u k la r ı iç in , h a y v a n l a r m a k u l b i ç i m d e , y e m e k , a r k a d a ş lı k , u la ş ım , iş, r e k r e a s y o n g ib i k o n u l a r d a i n s a n y a r a r ı iç in k u lla n ıla b ilir . B u e tiğ in m i m a r ı o l a r a k T h o m a s A q u i n a s ’ın ö ğ r e t i s i , H r i s t i y a n g e le n e ğ in i g ü n ü m ü z e k a d a r e t k i le m iş t ir ( W a d e , 2 0 0 4 : 1). A r i s t o t e l e s 'i n d e r i n d e n e tk ile d iğ i A q u i n a s 'ı n te o lo jis in d e de, h iy e ra rş ik y a ra tım m o d e li v a rd ır. İn s a n la r p ira m id in t e p e s i n d e d i r l e r ç ü n k ü r a s y o n e l v a r l ı k la r d ı r . H a y v a n l a r r a s y o n e l li ğ e s a h ip o l m a d ık l a r ı iç in p i r a m i d i n 20 Alan Süm er, Banu; H ayvan E tiğin e Y önelik F elsefi Yaklaşım lar d a h a a l t s e v iy e s in d e y e r a lır la r . İ r r a s y o n e l v a r l ı k la r o l a r a k h a y v a n la r , r a s y o n e l v a r l ı k la r ı n e g e m e n liğ i a lt ın d a d ı r . B u n e d e n l e , h a y v a n l a r y iy e c e k iç in ö l d ü r ü l e b i l i r v e i n s a n y a r a r ı iç in k u lla n ıla b ilir . G ö r ü l d ü ğ ü g ib i, b u t ü r c ü y a k la ş ım , b i r t ü r ü n ü y e l e r i n i n d iğ e r le r i ü z e r i n d e k i ç ık a r la r ın ı n k e y f i o l a r a k t e r c i h e d il m e s i n i ö n g ö r ü r . A q u i n a s ’a g ö r e , e ğ e r b i r v a r l ı k k e n d i e y le m le r in i y ö n e t e m e z s e , o z a m a n d iğ e r le r i b u n u y a p m a k z o r u n d a d ı r v e k e n d i e y le m le r in i y ö n e t e m e y e n v a r l ı k la r s a d e c e a r a ç la r d ır . A r a ç l a r d a k e n d i iy ilik le ri iç in d e ğ il, o n l a r ı k u l l a n a n i n s a n l a r iç in v a r d ı r . D o l a y ıs ıy la h a y v a n l a r k e n d i e y le m le r in i y ö n l e n d i r e m e d i k l e r i n d e n , y a ln ı z c a a r a ç l a r d ı r v e e y le m le r in i y ö n l e n d i r e n i n s a n l a r a d ı n a v a r o l u r l a r ( W ils o n , 2 0 1 9 ) . A q u i n a s d a A r i s t o t e l e s g ib i h a y v a n l a r ı n a h la k i b i r d u r u m u n ö z n e s i o la m a y a c a ğ ı g ö rü ş ü n d e d ir. 1 7 . y ü z y ıla g e ld i ğ im i z d e i n s a n m e r k e z c i v e t ü r c ü o l a n b u g e le n e ğ i n D e s c a r t e s t a r a f ı n d a n d e v a m e tt ir i ld i ğ in e ta n ık o l m a k ta y ı z . H a y v a n la ra v e rilm e m iş o la n D e s c a r t e s ’a g ö r e şey sa d e c e b i lin ç in sa n ı d iğ e r h a y v a n la rd a n a y ır a n d e ğ il a y n ı z a m a n d a h i s s e t m e ö l ç ü t b ilin ç tir . y e tis id ir . İn sa n la rla h a y v a n l a r a r a s ı n d a k i s ın ır , d ü ş ü n c e v e d u y g u y o k s u n l u ğ u ile t e m e ll e n d ir il ir . D e s c a r t e s h a y v a n l a r ı n b i r e r o to m a t v a rlık o l d u k la r ın ı , acı h is s e tm e d ik le rin i, bu n e d e n le o n la rın a h la k i b ir ilg in in konusu o l a m a y a c a k l a r ın ı s a v u n m u ş t u r ( C e v iz c i, 2 0 1 3 : 1 4 6 ). D e s c a r t e s , t ü m h a y v a n d a v r a n ı ş l a r ı n ı n t a m a m e n m e k a n ik te rim le rle g e re k m e d iğ in e a ç ık l a n a b i le c e ğ in e in a n m ış tır. ve “ D e s c a r t e s ’ın b ö y le da b ir a ç ık l a m a a ra la rın d a iç in b u lu n d u ğ u b ilin ç li bazı b ö lü m le re f il o z o f l a r , re fe ra n s in s a n la r acı d e n e y im le r in i b i r b i r l e r i n e a y r ın tılı b i r ş e k ild e a n la t a b i l i r k e n , d i ğ e r h a y v a n la r ı n b u n u y a p a m a m a s ı n ı ö n e m l i b u l u r ” ( S in g e r , 2 0 1 8 : 6 2 ). P e t e r S i n g e r is e D e s c a r t e s ’a k a r ş ı t b i r ş e k ild e d i ğ e r h a y v a n la r ı n d a b ir b i r l e r i y le i le tiş im k u r u y o r o la b ile c e ğ in i, a m a b u n u i n s a n l a r k a d a r k a r m a ş ı k b i r d ille y a p m a d ı k l a r ı n ı sa v u n u r. 1 8 . y ü z y ılın ü n l ü f i l o z o f u L o c k e d a h a y v a n l a r ı n a l t s ın ı f la r d a y e r a la n y a r a t ık l a r o l d u ğ u n u , b u y ü z d e n o n l a r a k a r ş ı b i r a h la k i s o r u m l u l u ğ u m u z u n o lm a d ığ ı n ı s a v u n m u ş t u r . O n u n iç in h a y v a n la r , s u v e y a b i t k i l e r g ib i, i n s a n l a r ı n k u l la n m a s ı iç in y a r a t ıl a n k a y n a k la r d ı r . L o c k e , h a y v a n la r ı n a c ı ç e k ti k le r in e i n a n m ı ş o l s a d a o n l a r ı n s a d e c e a r a ç s a l b i r d e ğ e r i o l d u ğ u n u d ü ş ü n m e k t e n v a z g e ç m e m i ş t i r ( C e v iz c i, 2 0 1 3 :1 4 6 ) . B u y ü z y ılın s o n l a r ı n a d o ğ r u ü n l ü f i l o z o f K a n t d a k la s ik t e o r i y e b e n z e r d ü ş ü n c e l e r ö n e s ü r m ü ş t ü r . K a n t i n s a n l a r ı n a k ıl s a h ib i v e ö z e r k b i r e r v a r l ı k o l m a la r ı s e b e b iy le h a y v a n l a r d a n a y r ıld ığ ın ı d ü ş ü n ü r . O n a g ö r e h e r r a s y o n e l v a r lık , k e n d i i ç i n d e b i r a m a ç o l a r a k v a r d ı r , k e y f i b i r ş e k ild e k u lla n ıla c a k b i r a r a ç o l a r a k d e ğ il. V a r lığ ı b i z i m i r a d e m i z e b a ğ lı o l m a y a n , a n c a k d o ğ a y a b a ğ lı o l a n v a r lık la r , r a s y o n e l v a r l ı k la r o l m a d ı k l a r ı n d a n , a r a ç s a l o l a r a k g ö r e l i b i r d e ğ e r e s a h i p t i r v e b u n e d e n l e o n l a r a ş e y le r d e n ir . Ö t e y a n d a n , r a s y o n e l v a r lık la r a , d o ğ a la r ı z a t e n k e n d i l e r i n d e b i r s o n a i ş a r e t e ttiğ i iç in i n s a n l a r d e n i r ( K a n t , 1 9 9 8 : 3 7 ) . K a n t ’a g ö r e h e m i n s a n l a r h e m h a y v a n l a r b i r t a k ı m i s t e k le r e s a h ip o l m a k la b ir lik te y a ln ı z c a i n s a n l a r ı n i s t e k le r in e k a r ş ı k o y a c a k b i r g ü ç o l a r a k ir a d e le r i v a r d ı r . H a y v a n l a r b u n a s a h ip o lm a d ığ ı iç in o n l a r ı n a r a ç s a l b i r d e ğ e r i v a r d ı r v e o n l a r b i r a m a c ı n a r a c ı iç in v a r o l a n v a r l ı k la r d ı r , b u a m a ç d a i n s a n d ı r ( C e v iz c i, 2 0 1 3 : 1 4 7 ). B u y ü z d e n K a n t ’a g ö r e , h a y v a n l a r i n s a n l a r ı n ih ti y a ç l a r ı n a g ö r e k u lla n ılıp , k e s ile b ilir le r , a v la n a b il i r l e r v e y a d e n e y l e r d e k u lla n ıla b ilir le r . İ n san M erk ezciliğe ve T ü r cü lü ğe Karşı O lan Yak laşı m 21 Alan Süm er, Banu; H ayvan E tiğin e Y önelik F elsefi Yaklaşım lar S ö z ü e d il e n i n s a n m e r k e z c i g ö r ü ş l e r i n k a r ş ı s ın d a , t ü r l e r i n e ş itliğ in i, d o la y ıs ıy la h a v a n l a r ı n d a i n s a n l a r g ib i a h la k i b i r d e ğ e r i n k o n u s u o l m a s ı g e r e k t iğ i n i s a v u n a n g ö r ü ş l e r d e v a r d ı r . P e t e r S in g e r ır k ç ılık , c in s iy e tç ilik v e y a a y r ım c ılığ ın d a t e m e l i n d e b u l u n d u ğ u g e r e k ç e s iy le , i n s a n - h a y v a n d ü a li z m e dayanan bu t ü r c ü y a k la ş ım a k a r ş ı ç ı k m ı ş t ı r ( S in g e r , 2 0 1 8 : 5 3 ). T a r a f l a r d a n k o n u m u n v e r ild iğ i, d i ğ e r i n in is e ik in c il k ılın d ığ ı t ü m b i r i n e a y r ıc a lık lı b i r d ü a l i s t ö ğ r e t i l e r d e o l d u ğ u g ib i, i n s a n - h a y v a n d ü a l i z m i n d e d e i n s a n v a r lığ ı r a s y o n e l li k v e a h la k s a llık ü z e r i n d e n t a n ı m l a n ı r k e n , h a y v a n la r a a h la k i d e ğ e r d e n y o k s u n v e a r a ç s a l b i r e r v a r l ı k o l a r a k b a k ıl m ı ş tı r . B u t ü r c ü v e d ü a l i s t g ö r ü ş ü n k a r ş ı s ın d a , h a y v a n l a r a i n s a n l a r ı n a h la k i s t a t ü l e r i n e y a k ın b i r d e ğ e r y ü k l e y e n b i r y a k la ş ım y e r a lır. B u k a r ş ı y a k la ş ım h a y v a n l a r ı n d a i n s a n l a r a b e n z e r b i r a h la k i ilg in in k o n u s u o l m a s ı g e r e k t iğ i n i b i r t a k ı m u n s u rla ra d a y a n d ır ır . Ö n c e l i k l e s o n y ılla r d a y a p ıl a n a r a ş t ır m a l a r l a , a y n ı d ü z e y d e o l m a s a d a b iliş s e l y e t e n e k d e d a h il o l m a k ü z e r e s a d e c e i n s a n a a i t o l d u ğ u d ü ş ü n ü l e n k im i ö z e ll ik l e r i n h a y v a n l a r d a d a b u l u n d u ğ u o r t a y a ç ık m ış tır . İ n s a n — h a y v a n d ü a l i z m i n i n s a r s ı lm a s ı n a n e d e n o l a n b u g e l i ş m e d e n s o n r a , h a y v a n la r ı n d a a h la k i b i r d e ğ e r e s a h ip o l d u ğ u , d o la y ıs ıy la o n l a r ı n d a i n s a n l a r l a e ş i t b i r d e ğ e r l e n d i r m e y i h a k e tt ik le r i g ü n d e m e g e l m i ş t i r ( C e v iz c i, 2 0 1 3 : 1 4 8 ). A y r ı c a i n s a n v a r l ı ğ ın ı n d ü n y a m ız d a y a ş a n a n z u lü m ve b a rb a rlık la rın s e b e b i o lm a s ı k a rş ıs ın d a h a y v a n la rın m a s u m iy e ti v e s a d a k a ti ö n e m k a z a n m ış tır. İ n s a n m e r k e z c i y a k la ş ım ı b e n i m s e y e n f i l o z o f l a r ı n k a r ş ı s ı n d a ilk o l a r a k S p i n o z a ’y ı s a y a b ilir iz . S p i n o z a h a y v a n l a r ı n o t o m a t l a r o l m a d ığ ı n ı , i n s a n l a r g ib i d o ğ a l h a k l a r a s a h ip o l d u ğ u n u v e h a y v a n l a r ı n d a h i s s e t ti ğ in i k a b u l e d e r v e h a y v a n l a r ı n i n s a n l a r g ib i d o ğ a n ı n s o n l u t ü r l e r i o l d u ğ u n u s ö y le r . D o la y ıs ıy la o n u n iç in , i n s a n l a r b u d ü n y a n ı n m e r k e z i n d e y e r a lm a z ( C e v iz c i, 2 0 1 3 : 1 4 9 ). H a y v a n l a r l a o r t a k b i r d o ğ a y ı p a y la ş ır ız v e b i z i m iç in iyi o l a n ş e y o n l a r iç in d e iy id ir. A n c a k S p i n o z a in s a n l a r ı m e t a f i z ik s e l o l a r a k im tiy a z lı g ö r m e s e d e v e K a r t e z y e n g ö r ü ş t e o l d u ğ u g ib i s a d e c e i n s a n l a r ı n a k ıl s a h ib i v a r lık o ld u k la rın ı düşünm ese de, y in e de o, in s a n -o lm a y a n h a y v a n la r ı n refa h ı iç in k e n d im iz i e n d i ş e l e n d i r m e m i z e g e r e k o l m a d ığ ı n ı s ö y le r . B u y ü z d e n S p i n o z a ’n ı n y a k la ş ım ın ı d ü a l i s t g ö r ü ş ü n k a r ş ıtı o l a r a k s a y s a k d a , y in e d e o n u n t a m o l a r a k h a y v a n la r ı n a h la k i d e ğ e r l e r i n i s a v u n a n b i r y a k la ş ı m a s a h ip o l d u ğ u n u s ö y le y e m e y iz . İ n s a n m e r k e z c i li ğ i n k a r ş ı s ı n d a b u l u n a n y a k la ş ım ı k e n d i i ç e r is i n d e y a r a r c ı y a k la ş ım v e d e o n t o l o j i k y a k la ş ım o l a r a k a y ır m a k m ü m k ü n d ü r . Yar ar cı Yak laşı m H a y v a n la rın a h la k i b ir ilg in in konusu o l a b i le c e ğ in i ve sad ece in s a n la rın ç ık a r la r ı iç in d e ğ e r l e n d i r i l m e m e l e r i g e r e k t iğ i n i s a v u n a n l a r ı n b a ş ı n d a 2 0 . y ü z y ıld a P e t e r S i n g e r v e T o m R e g a n g e lir. İ k i f i l o z o f u n g ö r ü ş l e r i b i r b i r i n d e n f a r k lı o l s a d a h e r ik is i d e a h la k i ilg i v e d e ğ e r l e n d i r m e n i n k a p s a m ı n ı s a d e c e i n s a n l a r l a s ı n ı r l a n d ı r m a m a k o n u s u n d a o r t a k d ü ş ü n ü r l e r . Y a r a r c ı b i r y a k la ş ım ı b e n i m s e y e n P e t e r S in g e r , y a r a r c ılığ ın ik i t e m e l ilk e s i o l a n eşitlik ilkesini v e yarar ilkesini t e m e l e a la r a k d ü ş ü n c e l e r i n i g e li ş ti r m i ş t i r . H a y v a n l a r ı n e ş itliğ i id d ia s ın ı t e m e l l e n d i r m e k i ç i n ö n c e li k le k a d ı n l a r ı n e ş itlik i d d ia s ın ı in c e l e y e n S in g e r , e ş itliğ in i n s a n d ış ı h a y v a n la r ı d a iç in e a la c a k ş e k ild e g e n iş l e ti lm e s i g e r e k t i ğ i n i s a v u n u r ( S in g e r , 2 0 1 8 : 4 7 ) . “ T e m e l e ş itlik ilk e s i, e ş i t y a d a ö z d e ş m u a m e le y i d e ğ il, e ş i t ö n e m s e m e y i g e r e k li k ıla r. F a r k lı v a r l ı k la r ı n e ş it d e r e c e d e ö n e m s e n m e s i , o n l a r a f a r k lı ş e k ild e m u a m e l e e d ilm e s i v e f a r k lı h a k la r t a n ı n m a s ı s o n u c u n u d o ğ u r a b i l i r ” ( s .4 8 ) . O n a g ö r e e ğ e r i n s a n d ış ı h a y v a n l a r ı n i n s a n l a r l a e ş i t d e r e c e d e ö n e m s e n m e s i g e r e k t iğ i n i k a b u l e t m e z s e k , s iy a h la r , k a d ı n l a r v e d i ğ e r e z il e n i n s a n g r u p la r ı iç in d e e ş itlik t a l e p e d e r k e n t u ta r s ı z lı ğ a d ü ş e r i z . B u n o k t a y ı a ç ık lığ a k a v u ş t u r m a k iç in d e ö n c e li k le ır k ç ılığ ın v e 22 Alan Süm er, Banu; H ayvan E tiğin e Y önelik F elsefi Yaklaşım lar c in s iy e tç iliğ in y a n lış o l d u ğ u n u o r t a y a k o y m a lıy ız . Y a n i b i r k i ş i n i n s a d e c e k a d ın v e s iy a h o l m a s ı n a b a k ıl a r a k o k i ş i n i n z ih i n s e l y a d a a h la k s a l k a p a s i t e s i n e iliş k in b i r ç ı k a r s a m a y a p ıl a m a z . I r k ç ı b i r b e y a z ı n b e y a z l a r ı n s iy a h l a r d a n ü s t ü n o l d u ğ u n u s ö y l e m e s i n i n b i r a n l a m ı o l m a d ığ ı g ib i, b i r k i ş i n i n c in s iy e ti d e y e t e n e k l e r i n e d a i r h i ç b i r b ilg i v e r m e z . D o la y ıs ıy la S i n g e r e ş itlik t a l e b i n i n z e k a y a , a h la k k a p a s i t e s i n e , f iz ik s e l k u v v e t e v e y a b u n l a r a b e n z e r o lg u s a l b i r ö z e lliğ e b a ğ lı o l m a d ı ğ ı n ı n a ltın ı ç i z e r (s. 5 0 ). E ş i t l i k i lk e s in e g ö r e te m e l u n s u r, söz konusu v a r lığ ın ç ık a r la r ı h e r n e is e b u ç ık a r la r ın göz önünde b u l u n d u r u l m a s ı d ı r . Ö r n e ğ i n ç o c u k l a r ı n iy iliğ in i i s t e m e k o n l a r a o k u m a y a z m a ö ğ r e t m e y i g e r e k t i r i r k e n , b ir k ö p e ğ in iy iliğ in i is te m e k ona kendi doğası d o ğ ru ltu s u n d a y a ş a y a b ile c e ğ i, y e t e r i n c e y iy e c e k b u l a b i le c e ğ i b i r o r t a m ı s u n m a y ı g e r e k t ir ir . T ü r c ü y a k la ş ım ı ır k ç ılık v e c in s iy e tç ilik k a r ş ıtlığ ı b a ğ l a m ı n d a e le ş t i r e n S i n g e r “ d a h a z e k i o l m a k b i r i n s a n a b a ş k a in s a n l a r ı k e n d i a m a ç la r ı d o ğ r u l t u s u n d a k u l l a n m a h a k k ı v e r m i y o r s a , n a s ıl o l u r d a g e n e l o l a r a k i n s a n l a r a i n s a n o l m a y a n la r ı s ö m ü r m e h a k k ı v e r e b i li r ? ” d iy e s o r a r (s. 5 3 ). Y e t iş k i n b i r a t y a d a k ö p e ğ i n a k lın ı k u l l a n m a v e i le tiş im k u r m a y ö n ü n d e n b i r h a f t a l ı k h a t t a b i r a y lık b e b e k l e r d e n ü s t ü n o l d u ğ u n u b e l i r t e n J e r e m y B e n t h a m , a h la k i ilg i k o n u s u n d a ö l ç ü t a lın m a s ı g e r e k e n ş e y in a k ıl y ü r ü t m e y a d a k o n u ş a b i l m e y e te n e ğ i o lm a y ıp , a c ı ç e k m e y a d a h i s s e t m e o lm a s ı g e r e k t iğ i n i d ü ş ü n ü r . B e n t h a m ’a r e f e r a n s l a S i n g e r ’ın d a b u n o k t a d a k e n d i s i n e ö l ç ü t o l a r a k a ld ığ ı ş e y h i s s e t m e d i r , y a n i h a z v e a c ıy ı d e n e y i m l e m e v e y a “ a c ı ç e k m e ” k a p a s i t e s i d ir . O n a g ö r e h a y v a n l a r d a d a h il o l m a k ü z e r e h a z v e a c ıy ı d e n e y i m l e m e k a p a s i t e s i n e s a h ip o l a n t ü m c a n lıla r e ş it b i r a h la k i m u a m e le y i h a k e d e r . B i r v a r l ı k a c ı ç e k iy o r s a , b u a c ıy ı ö n e m s e m e m e k iç in h i ç b i r a h la k s a l g e r e k ç e ö n e s ü r ü l e m e z . E ş i t l i k ilk e s i, a c ı ç e k e n v a r lığ ın d o ğ a s ı h e r n e o l u r s a o l s u n , b u a c ı n ı n b a ş k a h e r h a n g i b i r v a r lığ ın a c ı ç e k m e s iy le e ş i t o l a r a k s a y ılm a s ın ı g e r e k t i r i r ( S in g e r , 2 0 1 5 : 8 8 ). D o l a y ıs ıy la b a ş k a l a r ı n ı n ç ık a r la r ın ı g ö z ö n ü n d e b u l u n d u r m a k o n u s u n d a t e k s ı n ı r h i s s e t m e y e tis i o la b ilir , b u s ın ır ı z e k a y a d a a k ıls a llık g ib i b a ş k a b i r n i te li ğ e g ö r e b e l i r l e m e k a n la m s ız o l a c a k tır . B u n o k t a d a h a y v a n l a r ı n h i ç b i r ş e k il d e a c ı ç e k m e k a p a s i t e s i n e , d u y g u l a r a y a d a b a ş k a b i r z ih i n s e l y a ş a m a s a h ip o l m a d ığ ı n ı , s a d e c e b ilin ç s iz o t o m a t l a r o ld u ğ u n u düşünen D e s c a r t e s ’a e le ş t ir il e r d e b u lu n a n S in g e r , h a y v a n la rın e d il m e m e s i n i ö ğ ü t le r . S i n g e r b u r a d a i n s a n l a r l a h a y v a n l a r ı n h e r b a k ı m d a n acı ç e k tiğ in d e n şüphe e ş it o l d u k la r ı g ib i b i r d ü ş ü n c e y i k a s t e t m e z . B u n o k t a d a o , ç ık a r la r ın e ş it ş e k ild e g ö z ö n ü n e a lın m a s ıy la e ş it m u a m e l e e d ilm e s i a r a s ı n d a b i r a y r ı m y a p a r . Ö r n e ğ i n b i r a t ile b i r b e b e ğ e a y n ı ş i d d e t t e b i r t o k a t a t m a k l a h e r ik is in e d e e ş it ş e k ild e m u a m e l e e tm iş o lm a y ız . Ç ü n k ü a y n ı ş i d d e t t e k i t o k a t b e b e ğ e a t ı n h i s s e t t i ğ i n d e n d a h a f a z la a c ı v e r ir . Ş i d d e ti a y n ı o l d u ğ u s ü r e c e b i r b e b e ğ e t o k a t a t m a k , b i r a t a t o k a t a t m a k t a n k ö t ü d ü r , a m a b i r a ta d a c a n ın ı y a k a c a k ş i d d e t t e b i r d a r b e v u r m a k m ü m k ü n d ü r . D o la y ıs ıy la b u r a d a h e s a b a k a tılm a s ı g e r e k e n ş e y , h a z v e a c ı m ik t a r ı d ır . N a s ı l k i b i r b e b e ğ e b u ş i d d e t t e b i r a c ı y a ş a tm a y ı y a n lış b u l u y o r s a k , d u r u p d u r u r k e n b i r a t a d a a y n ı ş i d d e t t e a c ı y a ş a tm a y ı y a n lış b u l m a k z o r u n d a y ı z ( S in g e r , 2 0 1 8 : 6 4 ). B u n u n l a b i r l i k t e S in g e r , h a y a t ı n d e ğ e r i n i d ü ş ü n m e y e b a ş la d ı ğ ım ız d a , b u r a d a i n s a n ile h a y v a n h a y a t ı n ı n e ş it ö l ç ü d e d e ğ e r li o l d u ğ u d ü ş ü n c e s i n e ş ü p h e ile b a k a r . B u n a g ö r e ö z f a r k ın d a l ığ ı o la n , s o y u t d ü ş ü n c e v e g e le c e k iç in p l a n y a p m a v e k a r m a ş ı k i le tiş im e d i m l e r i n e s a h ip o l a n b i r v a r l ı ğ ın h a y a tı n ın , b u k a p a s i t e l e r e s a h ip o l m a y a n b i r v a r lığ ın h a y a t ı n d a n d a h a d e ğ e r li o l d u ğ u g ö r ü ş ü n ü s a v u n m a k y e r i n d e b i r s a v u n m a o l a c a k t ı r (2 0 1 5 : 9 2 ) . Ş ö y le k i b i r k ö p e k l e b i r i n s a n ı n y a ş a m ı s ö z k o n u s u o l d u ğ u n d a v e o n l a r d a n b i r i n i k u r t a r m a k v e y a f e d a e t m e k a r a s ı n d a b i r s e ç i m y a p m a k g e r e k t i ğ i n d e , k u r ta r ıl m a s ı g e re k e n i n s a n o l a c a k tı r . Ç ü n k ü i n s a n ile r id e b a ş ı n a n e l e r i n g e le c e ğ i k o n u s u n d a d a h a b ü y ü k b i r f a r k ı n d a l ığ a s a h i p t i r v e ö l m e d e n ö n c e d a h a ç o k a c ı ç e k e c e k ti r . B u r a d a h a y v a n ı n ç ık a r la r ı e ş it ö l ç ü d e 23 Alan Süm er, Banu; H ayvan E tiğin e Y önelik F elsefi Yaklaşım lar g ö z ö n ü n e a lı n s a d a i n s a n ı n ç ık a r d e n g e s i d a h a a ğ ır b a s t ı ğ ı n d a n h a y v a n f e d a e d il e n t a r a f o la c a k tır . S i n g e r ’ın ‘a c ı v e m u t s u z l u k l a k a r ş ı la ş t ır ıl d ığ ı n d a d a h a y ü k s e k b i r h a z v e m u t l u l u k m i k t a r ı n a y o l a ç a n e y le m in s e ç ilm e s i g e r e k t i ğ i n i ’ s ö y le y e n y a r a r ilk e s i d e b u n o k t a d a o r ta y a ç ık a r . B u n a g ö r e h a y v a n la r ı n ö l d ü r ü l m e l e r i , a v la n m a l a r ı v e y a d e n e y l e r d e k u l la n ıl m a l a r ı s o n u c u f a y d a la r ı ile k ıy a s l a n d ığ ı n d a tu tu m la rım ız d a b ir ta k ım o ld u k ç a fa z la d ır d e ğ iş ik lik le r ( C e v iz c i, y a p m a m ız 2013: g e r e k ir . o r ta y a ç ık a n a c ı, b u e y le m le r in 1 5 1 ). D o l a y ıs ıy la Ö z e l li k le h a y v a n la ra h a y v a n la rın kobay o la n o la ra k k u l la n ılm a s ı, b e s l e n m e v e y a e ğ le n c e a m a ç lı k u l la n ıl m a s ı g ib i k o n u l a r d a b e lir li d e ğ iş ik lik le r y a p ılm a s ı a h la k i b i r z o r u n l u l u k o l a r a k b e lir ir . D eontolojik Yak laşı m H a y v a n l a r ı n v e i n s a n l a r ı n e ş i t h a k l a r a s a h ip o l d u ğ u n u s ö y le y e n T o m R e g a n , m e s e l e y i K a n t ç ı d e o n t o l o j i k b i r b a k ış a ç ıs ıy la d e ğ e r l e n d i r ir . A h l a k i d ü ş ü n c e l e r iç in ö n e m l i o l a n ı n i n s a n l a r ile i n s a n o l m a y a n l a r a r a s ı n d a k i f a r k l a r d e ğ il, b e n z e r l i k l e r o l d u ğ u n u s ö y le y e n T o m R e g a n , h a y v a n la r ı n i s t e m e , h a t ı r l a m a y a d a z e k a g ib i k o n u l a r d a i n s a n l a r l a b e n z e r t e m e l ö z e llik le r e s a h ip o l d u ğ u n u d ü ş ü n ü r . R e g a n , S i n g e r ’d a n d a h a r a d i k a l d i r ç ü n k ü o , h a y v a n t ic a r e t i n i n , h a y v a n l a r ı n a v l a n m a s ı n ı n v e h a p s o l m a s ı n ı n , h a y v a n d e n e y l e r i n i n v e h a t t a h a y v a n e ti y e m e n i n d e t a m a m e n s o n b u l m a s ı n ı i s te r . S i n g e r ’ın y a r a r c ı y a k la ş ım ı e y le m le r in s o n u ç l a r ı ü z e r i n d e y o ğ u n l a ş ı r k e n , R e g a n ’ı n d e o n t o l o j i k y a k la ş ım ı e y le m le r in a h la k y a s a s ı n a u y g u n l u ğ u ü z e r i n d e y o ğ u n l a ş ı r . B u n a g ö r e k e n d i s i n e “ b i r h a y a tı n ö z n e s i o l m a ” ö l ç ü t ü n ü a la n R e g a n , t ü m b i r e y l e r in ö z s e l b i r d e ğ e r e s a h ip o l d u ğ u n u s ö y le y e r e k b u n u h a k l a r ı n t e m e l i n e y e r le ş tir ir . B ü t ü n i n s a n l a r c in s iy e t, ır k , t o p l u m s a l s ın ıf , d il v e d i n a y r ım ı o l m a k s ı z ı n e ş it v e a y n ı h a k la r a s a h ip t ir . B u n o k t a d a S i n g e r g ib i o d a , t ü r l e r i n a h la k i h a k l a r v e a h la k i ilg i s ö z k o n u s u o l d u ğ u n d a b e lir le y ic i o l m a d ığ ı n ı h a t t a a h la k k o n u s u n d a t ü r c ü l ü ğ ü n ilg is iz b i r b i le ş e n o l d u ğ u n u s ö y le r ( C e v iz c i, 2 0 1 3 : 1 5 2 ). D o l a y ıs ıy la h a y v a n l a r d a i n s a n l a r l a a y n ı t e m e l d e ğ e r v e h a k l a r a s a h ip t ir . İ n s a n l a r , i n s a n o l m a y a n h a y v a n la r l a b i r y a ş a m ı n ö z n e s i o l m a v e b ir e y s e l b i r r e f a h a s a h ip o l m a y e te n e ğ in i p a y la ş tığ ı iç in , h e r ik is i d e e ş i t b i r a h la k i s a y g ıy ı h a k e d e r le r . “ H a y v a n l a r ı n i n s a n l a r ı n s a h ip o ld u ğ u b irç o k y e te n e k te n y o k s u n o ld u ğ u d o ğ ru d u r. O n la r o k u y a m a z , y ü k s e k m a t e m a t i k y a p a m a z , b i r k i ta p lı k k u r a m a z v e y a b a b a g a n u ş y a p a m a z la r . A n c a k p e k ç o k i n s a n d a b u n l a r ı y a p a m a z a m a b iz y in e d e b u i n s a n l a r ı n d i ğ e r l e r in e g ö r e d a h a a z d o ğ a l d e ğ e r e s a h ip o l d u ğ u n u v e y a d a h a a z s a y g ılı m u a m e l e g ö r m e h a k k ı n a s a h ip o l d u k l a r ı n ı s ö y le m e y iz v e s ö y le m e m e liy iz d e . E n a ç ık v e e n t a r t ı ş m a s ı z ş e k ild e b u d e ğ e r e s a h ip o l a n in s a n la r (ö rn e ğ in bunu o k u y a n la r ) a ra s ın d a ö n e m li o la n f a r k lılık la r ım ız d e ğ il, b e n z e rlik le rim iz d ir. V e g e rç e k te n ç o k ö n e m li o la n te m e l b e n z e rlik b a s itç e ş u d u r: H e r b irim iz b i r y a ş a m ı n d e n e y im le y e n ö z n e s i y i z v e b a ş k a l a r ı n a f a y d a m ız n e o l u r s a o l s u n b i z i m iç in ö n e m ta ş ı y a n b ir e y s e l b i r r e f a h a s a h ip o l a n b ilin ç li y a r a tık la r ız . B i r ş e y le r i i s t i y o r u z , t e r c i h e d iy o r u z , i n a n ı y o r v e h i s s e d i y o r u z , h a t ı r l ı y o r v e b e k li y o r u z . V e y a ş a m ı m ı z ı n t ü m b u b o y u t l a r ı , z e v k v e a c ım ız , h a z v e ı s t ı r a b ım ı z , m e m n u n i y e t i m i z v e h a y a l k ır ık lığ ım ız , d e v a m e d e n v a r o l u ş u m u z v e y a z a m a n s ı z ö l ü m ü m ü z , - b u n l a r ı n h e p s i b i r e y l e r o l a r a k y a ş a d ığ ım ız v e d e n e y im le d i ğ im iz y a ş a m k a li te m iz iç in b i r f a r k y a r a tıy o r . A y n ı ş e y b iz i i lg i le n d i r e n h a y v a n l a r iç in d e g e ç e r li d i r ( ö r n e ğ i n , y e n e n l e r v e k a p a n a k ıs ıla n la r ) , o n l a r d a k e n d i y a ş a m d e ğ e r l e r i n e s a h ip b i r y a ş a m ı n d e n e y im le y e n ö z n e l e r i o l a r a k g ö r ü l m e l i d i r l e r ” ( R e g a n , 1 9 8 5 : 2 4 ) . 24 Alan Süm er, Banu; H ayvan E tiğin e Y önelik F elsefi Yaklaşım lar R e g a n ’a g ö r e h a y v a n la r ı d o ğ a l d e ğ e r e s a h ip b ire r v a rlık o la ra k e le a lm a y a n h e r e y le m , h a y v a n l a r ı n h a k la r ın ı ih la l e d e r . R e g a n ’ın s a v u n d u ğ u h a y v a n h a k la r ı g ö r ü ş ü m u tl a k i y e tç i b i r f ik ir d ir . B i r y a ş a m ı n ö z n e s i o l a n h e r h a n g i b i r v a r l ı k d o ğ a l o l a r a k b i r d e ğ e r e v e b u d e ğ e r i k o r u y a n h a k la r a s a h i p t i r v e b ir y a ş a m ın tü m ö z n e le ri d e e ş it h a k la ra s a h ip tir (G r u e n , 2 0 1 7 ). B u n e d e n l e h a y v a n la r ı a v la y a n , o n l a r ı y iy e n , h a y v a n l a r ü z e r i n d e d e n e y y a p a n v e e ğ le n c e a m a ç lı o n l a r ı k u l la n a n , h a y v a n l a r ı n s a h ip o l d u ğ u h a k la r a s a y g ı g ö s t e r m e y e n h e r h a n g i b i r u y g u l a m a , i n s a n l a r ı n i h tiy a c ın a , b a ğ l a m a v e k ü l t ü r e b a k ıl m a k s ı z ı n y a n lış o la c a k tır . K e n d is in e K a n t ’ın d e o n to lo jik y a k la ş ım ın ı ç ık ış o la ra k a ls a da R egan, K a n t ’ın a k ıl v e r a s y o n a lite y i, ö z e r k b i r v a r l ı k o l a r a k i n s a n a ö z g ü b i r d e ğ e r y a p m a n o k t a s ı n d a o n d a n a y rılır . Ç ü n k ü t ü m in s a n la rın r a s y o n e l v a r l ı k la r o ld u ğ u n u s ö y le m e k s a k ın c a lıd ır . B ild iğ im iz g ib i r a s y o n a l it e ö n cesi ç o c u k la r , b e b e k l e r , ile r i d e r e c e d e o t iz m l i i n s a n l a r , A l z h e i m e r h a s ta lığ ı v e y a d i ğ e r b iliş s e l b o z u k l u k l a r ı o l a n k i ş ile r ile a k ıl s a ğ lığ ı b o z u l m u ş i n s a n l a r v e k im i y a ş lıla r iç in a k ılls a llık p e k d e s ö z k o n u s u d e ğ ild ir . B u d u r u m d a n a s ıl k i o n l a r ı n o t o n o m v e a k ıls a l v a r l ı k o l m a d ık l a r ı iç in , t e m e l h a k l a r d a n m a h r u m o l d u k l a r ı n ı v e k ö t ü m u a m e l e y e t a b i t u t u l a b i l e c e k l e r i n i s ö y le y e m iy o r s a k , a y n ı ş e y i h a y v a n l a r iç in d e s ö y l e m e m e k g e r e k ir . C a n l ıl a r a r a s ı n d a ‘b i r y a ş a m ı n ö z n e s i o l a r a k ’ b e n z e r l i k l e r e v u r g u y a p a n R e g a n b u n u k ö p e k l e r i n d e i n s a n l a r ı n d a b i r y e r e k a p a t ı l d ı ğ ı n d a a y n ı te p k iy i v e r d i ğ i n e d a i r b i r ö r n e k l e a ç ık la r : “ K ö p e k l e r i n v e d i ğ e r h a y v a n l a r ı n n e is te d iğ i h a k k ı n d a a n la m lı b i r ş e k ild e k o n u ş a b i l m e m i z i n b ir n e d e n i d e , b e n z e r d u r u m la rd a o n la rın d a v ra n ış la rın ın b iz im k ile rin e b e n z e m e s id ir. E ğ e r b ir k a f e s t e y s e m v e d ış a r ı ç ık m a k i s t i y o r s a m , ç ık m a y a ç a lış ır ım ( ö r n e ğ i n p a r m a k l ı k l a r a r a s ı n d a k i b o ş lu ğ u g e n iş l e tm e y e veya o n la rı z o rla m a y a ç a lış ır ım ) . E ğer k o m şu n u zu n k ö p e k le ri k a f e s l e r i n d e n ç ık m a k i s tiy o r s a , o n l a r d a d ış a r ı ç ık m a k iç in ç a b a l a r ( ö r n e ğ i n p a tile r iy le y e r i e ş e le r ) . B iz k e n d i m i z i v e k e n d i d a v r a n ı ş la r ı m ız ı a n la d ı ğ ım ız iç in , o n l a r ı v e o n l a r ı n d a v r a n ı ş la r ı n ı d a a n la r ız . T ı p k ı b e n i m d a v r a n ı ş ı m ı n “ ç ık m a k i s t i y o r u m ” d e m e m e g e r e k k a l m a d a n ç ık m a k i s t e d iğ i m i s ö y le m e s i g ib i, k ö p e k l e r i n d e b e n z e r d a v r a n ı ş la r ı o n u s ö y le m e k z o r u n d a o l m a d a n k a f e s l e r i n d e n ç ık m a k i s t e d ik l e r i n i s ö y l e r ” ( R e g a n , 2 0 0 4 : 5 5 ). R e g a n ’a g ö r e b i r y a ş a m ı n ö z n e l e r i o l a r a k h e p i m i z a y n ıy ız , ç ü n k ü h e p i m i z d ü n y a iç e r is in d e y iz . B i r y a ş a m ı n ö z n e l e r i o l a r a k h e p i m i z a y n ıy ız ç ü n k ü h e p i m i z d ü n y a n ı n f a r k ın d a y ız . H e p i m i z a y n ıy ız , ç ü n k ü b i z e o l a n l a r b i z i m iç in ö n e m ta ş ır . B u n l a r ö n e m l i d i r ç ü n k ü y a ş a m s ü r e m i z v e y a ş a m k a lite m iz iç in b i r f a r k y a r a tır . B i r y a ş a m ı n ö z n e l e r i o la r a k , ü s t ü n y a d a a ş a ğ ı y o k t u r , d a h a y ü k s e k y a d a d a h a d ü ş ü k y o k t u r . B i r y a ş a m ı n ö z n e l e r i o l a r a k h e p i m i z a h la k s a l o l a r a k a y n ıy ız v e h e p i m i z a h la k s a l o l a r a k e ş itiz ( R e g a n , 2 0 1 3 : 1 2 0 ). B u n a g ö r e “ b i r y a ş a m ı n ö z n e s i o l m a ” ö l ç ü t ü n ü t e m e l a la n R e g a n , a h la k i ö z e r k liğ e s a h ip o l m a y a n i n s a n l a r a , a k ıl s a h ib i v e a h la k i ö z e r k l iğ e s a h ip o l a n i n s a n l a r l a a y n ı d e ğ e r v e h a k la r ı v e r d i ğ i m i z g ib i, b i r h a y a t ı n ö z n e s i o l a n h a y v a n l a r a d a a y n ı a h la k i d e ğ e r v e h a k la r ı v e r m e m i z g e r e k t iğ i n i ö ğ ü t le r . F e l s e f e s i n d e h a y v a n m e s e l e s i n i k o n u e d i n e n b i r d i ğ e r d ü ş ü n ü r o l a r a k D e r r i d a ’n ı n h a y v a n la r ı n n ö tra liz e e d ilip n e s n e l l e ş t ir il d i ğ in e iliş k in d ü ş ü n c e le ri d e önem a rz e d e r. O n a g ö re h a y v a n la r ı n y a k a la n m a , a v l a n m a y e ti ş ti r i l m e , t i c a r e t v e k a p a t m a y o lu y la y a ş a m d a n a r ı n d ı r ı lm a s ı , h a r e k e t e t m e ö z g ü r l ü ğ ü n ü n , d o la y ıs ıy la ö z g ü r l ü ğ ü n v e e g e m e n li ğ i n s ın ı r la n d ır ı lm a s ı d e m e k t i r . D e r r i d a b u d u r u m u n 25 Alan Süm er, Banu; H ayvan E tiğin e Y önelik F elsefi Yaklaşım lar h e m h a y v a n a t b a h ç e l e r i h e m d e p s ik iy a tr i h a s t a n e l e r i iç in g e ç e r li o l d u ğ u n u s ö y le r ( D e r r i d a , 2 0 0 9 : 3 0 0 ) . H a y v a n l a r ı t a n ı m l a m a k o n u s u n d a d a D e r r i d a b i r s o r u n u d ile g e t i r m e s i b a k ı m ı n d a n ö n e m l i d i r . O , “ h a y v a n ” s ö z c ü ğ ü n ü n p r o b l e m a t i k o l d u ğ u n u , k e n d i i ç i n d e b i r ş i d d e t iç e r d iğ i n i b e li r ti r . Ç ü n k ü b u s ö z c ü k i n s a n l a r ı n k u r d u ğ u b i r a d l a n d ı r m a d a n i b a r e t o l u p , i n s a n l a r y a ş a y a n d i ğ e r v a r l ı k la r a b i r is im v e r m e k o n u s u n d a k e n d i l e r i n d e b i r h a k v e o t o r i t e g ö r m ü ş l e r d i r ( D e r r i d a , 2 0 0 2 : 3 9 2 ) . A y n ı ş e k ild e “ i n s a n o l m a y a n h a y v a n ” s ö z c ü ğ ü d e h a y v a n la r ı i n s a n ı n k a r ş ıtı v e o l u m s u z u o l a r a k k o n u m l a n d ı r d ı ğ ı iç in p r o b l e m l i d i r . B u n u n y e r i n e o , s ö z k o n u s u v a r lık la r ı t ü r l e r i n e , y a ş a m ç e v r e le r in e , e k o lo j ik n i ş l e r i n e , y ır tıc ılık la iliş k ile r in e , b e s l e n m e t i p l e r i n e g ö r e t a n ı m l a y a b il e c e ğ i m i z i ö n e r i r ( R y a n , 2 0 1 9 : 3 2 ). Ç ü n k ü h a y v a n l a r iç in i n s a n o l m a y a n h a y v a n t a n ı m l a m a s ı s a d e c e i n s a n ı n b a k ış a ç ı s ı n d a n b i r d e ğ e r l e n d i r m e y i k ap sar. The A nim al Therefore I am ( H a y v a n D o la y ıs ıy la B e n ) a d lı ç a l ı ş m a s ı n d a D e r r i d a , i n s a n - h a y v a n a r a s ı n d a k i iliş k ile r i t a r t ı ş m a y a a ç ar. O nun gündem e g e tir d iğ i ilk m e s e l e , h a y v a n l a r s ö z konusu o l d u ğ u n d a y a d s ı n a n ç ıp la k lık d e n e y im i h a k k ın d a d ı r . “ G e n e l o la ra k ... h a y v a n la r a ö z g ü v e s o n k e r e t e d e o n l a r ı i n s a n d a n a y ır t e d e n n ite liğ in , a y ı r d ı n d a o l m a k s ı z ı n ç ıp la k o lu ş la r ı o l d u ğ u d ü ş ü n ü l ü r . D o l a y ıs ıy la ç ıp la k o l m a y ı ş l a r ı . Ç ıp la k o l d u k la r ı iç in ç ıp la k o l m a y a c a k l a r d ı r . İ lk e o la r a k , i n s a n i s t i s n a o l m a k ü z e r e , h i ç b i r h a y v a n g iy in m e y i h iç d ü ş ü n m e m i ş t i r . G i y i n m e k i n s a n a ö z g ü d ü r , i n s a n ı n “ ö z e ll ik l e r i ” n d e n b i r i d ir . D o l a y ıs ıy la h a y v a n , ç ıp la k o l d u ğ u iç in ç ıp la k d e ğ ild ir . K e n d i ç ıp la k lığ ın ı h i s s e t m e z . “ D o ğ a d a ” ç ıp la k lık y o k t u r ( a k t. R y a n , 2 0 1 9 : 1 3 8 ). D e r r i d a b u g ö r ü ş ü y l e f e l s e f e d e d a h a ö n c e d ü ş ü n ü l m e m i ş o l a n ç ıp la k lık k o n u s u n u g ü n d e m e g e ti r m i ş o lu r . D e r r i d a ’y a g ö r e , ü r e t i l e n d i ğ e r t ü m t e r i m l e r g ib i, ç ıp l a k v e ç ıp la k lık t e r i m l e r i d e i n s a n d i li n in b i r ü r ü n ü d ü r . D a h a s o n r a h a y v a n l a r ı n y a ş a y ış ın a iliş k in , “ H a y v a n d ü ş ü n ü r m ü ? K a h k a h a a t a r m ı? A ğ l a r m ı? Y a s t u t a r m ı? Ş a r k ı s ö y le r m i? O y n a r m ı? g i b i s o r u l a r s o r a n D e r r i d a , h a y v a n h a y a tı n a d a h a k a p s a m l ı b i r ş e k ild e b a k m a m ı z ı s a ğ la m ış tır . D e r r i d a ’n ı n h a y v a n la r v e h a y v a n lı k h a k k ı n d a g e liş tir m iş o l d u ğ u b u t ü r d e n s o r u l a r , i n s a n ı n h a y v a n l a r a o l a n b a k ış a ç ıs ı n ın y ö n ü n ü , h a y v a n la r ı n i n s a n l a r a v e k e n d i l e r i n e o l a n b i r b a k ış a ç ıs ı n a ç e v ir d iğ i iç in ö n e m l i d i r ( R y a n , 1 4 0 ). D e r r i d a ’n ı n h a y v a n m e s e l e s i ü z e r i n e d ü ş ü n c e l e r i , i n s a n k a r ş ı s ı n d a te k il b i r k a r ş ılık v e h o m o j e n b i r k a t e g o r i o l a r a k h a y v a n k u r g u s u n u t a r t ı ş m a y a a ç a r . “ H a y v a n ” t e r i m i h e t e r o j e n b i r g r u b u t e k b i r h o m o j e n k a te g o r iy e i n d ir g e r . B ö y le c e o , F ra n s ız c a h a y v a n ın ç o ğ u lu o la n animaux s ö z c ü ğ ü n ü n s e s t e ş i o l a n “ a n i m o t ” s ö z c ü ğ ü n ü ö n e r i r . B u s ö z c ü k , te k il i ç i n d e ç o ğ u l h a y v a n l a r ı n m e v c u d i y e t i n i iç e r ir v e in s a n k o n u ş m a s ı n ı n y o k l u ğ u n u m u t l a k b i r y o k l u k o l a r a k d e ğ il, y o k l u k t a n b a ş k a b i r ş e y o l a r a k d ü ş ü n m e o la s ılığ ın ı g ü n d e m e g e tir ir . B u n o k t a d a D e r r i d a , i n s a n l a r ı n h a y v a n l a r h a k k ı n d a k e n d i d ille r in i k u l la n a r a k k o n u ş u r k e n , h a y v a n l a r ı n b u d ild e n z o r u n lu o la ra k y o k s u n o l d u k la r ın ı v a r s a y m a n ı n k i b ir lic e o l d u ğ u n u d ile g e ti r ir . O n a g ö r e h a y v a n l a r a k o n u ş m a v e i le tiş im k o n u s u n d a b i r n o k s a n l ı k a t f e t m e k t e n s e , h a y v a n l a r ı n k e n d i a n la m lı ile ti ş im t a r z la r ın ı o l u ş t u r m a y ö n t e m l e r i ü z e r i n e d ü ş ü n m e l iy i z ( R y a n , 1 4 2 - 1 4 3 ) . D e r r id a b u a n la m d a h a y v a n l a r k o n u s u n d a g e le n e k s e l l e ş e n d ü ş ü n m e t a r z ı n d a ö n e m l i b i r d ö n ü ş ü m g e r ç e k l e ş t i r m i ş t i r . O , h a y v a n l a r ı n ‘k a r ş ılık v e r e b i l m e y e t e n e ğ i ’n e s a h ip o l d u ğ u n u s a v u n a r a k , in s a n l a r ı d ü ş ü n e n v a r lık , d i ğ e r h a y v a n la r ı d a o t o m a t l a r o l a r a k g ö r e n K a r t e z y e n b a k ış a ç ıs ın ı y a p ı s ö k ü m e u ğ r a t m ı ş t ı r . B u n u y a p a r a k D e r r i d a a y n ı z a m a n d a i n s a n - h a y v a n ik iliğ in in d e k a r ş ı s ı n d a d u r a n b i r g ö r ü ş ü s a v u n a r a k h a y v a n e tiğ in e y ö n e l i k y a k la ş ı m l a r a y e n i b i r s o l u k g e ti r m i ş t i r . Kayn ak ça 26 Alan Süm er, Banu; H ayvan E tiğin e Y önelik F elsefi Yaklaşım lar A r is to te le s . (2 0 0 7 ). Politika, ç e v . E r s i n U y s a l, İ s t a n b u l : D e r g a h Y a y ın la r ı. C e v iz c i, A . ( 2 0 1 3 ) . Uygulamalı E tik , İ s t a n b u l : S a y Y a y ın la r ı Hayvan Kuramı Eleştirel Bir Giriş, ç e v . A y t e n A l k a n , İ s t a n b u l : İ le t iş im Y a y ın la r ı D e r e k , R . (2 0 1 9 ). D e r r i d a , J . ( 2 0 0 2 ) . “ T h e A n i m a l T h a t T h e r e f o r e I A m ( M o r e t o F o l l o w ) ” , tr . D a v i d W ills , Critical Inquiry, V o l. 2 8 , N o . 2 . ( W in te r , 2 0 0 2 ) , 3 6 9 - 4 1 8 . The Beast and the Sovereign, v o l 1, tr . G e o f f r e y B e n n i n g t o n , C h ic a g o : U n i v e r s i ty o f D e r r id a , J . (2 0 0 9 ). C h ic a g o P re s s . G r u e n , L . " T h e M o r a l S t a tu s o f A n i m a l s " , The Stanford Enyclopedia of Philosophy (F a ll 2 0 1 7 E d i t i o n ) h t t p s : / / p l a t o . s t a n f o r d . e d u / a r c h i v e s / f a l l 2 0 1 7 / e n tr i e s / m o r a l - a n i m a l / , 0 2 .0 5 .2 0 1 9 . K a n t , I. ( 1 9 9 8 ) . Groundwork of the Metaphysics of Morals, tr . a n d e d . M a r y G r e g o r , C a m b r i d g e : C a m b r i d g e U n i v e r s i ty P r e s s . R e g a n , T ., S in g e r , P . ( 1 9 8 9 ) . P re n tic e A nim al Rights and Human Obligations E n g l e w o o d C lif f s , N e w J e r s e y : H a ll. R e g a n , T . (1 9 8 5 ). “ T h e C a s e f o r A n im a l R ig h ts ” , e d . P e t e r S in g e r In Defence of Animals, O x f o r d : B a s il B la c k w e ll, 1 3 —2 6 . Empty Cages Facing the Challenge of A nim al Rights, L a n h a m : R o w m a n & L i tt le f ie l d R e g a n , T . (2 0 0 4 ). P u b lis h e rs . R e g a n , T . ( 2 0 1 3 ) . “ A n i m a l R i g h t s a n d E n v i r o n m e n t a l E t h i c s ” , e d . D . B e r g a n d i, The Structural L inks between Ecology, Evolution and Ethics : The Virtuous Epistemic Circle, S p r i n g e r ( B o s t o n S t u d ie s i n t h e P h i l o s o p h y o f S c ie n c e , v o l. 2 9 6 ) , 1 1 7 - 1 2 6 . S in g e r , P . ( 2 0 1 5 ) . Pratik E tik, ç e v . N e d i m Ç a tlı, İ s t a n b u l : İ t h a k i Y a y ın la r ı. S in g e r , P . ( 2 0 1 8 ) . Hayvan Özgürleşmesi, ç e v . H a y r u l l a h D o ğ a n , İ s t a n b u l : A y r ı n tı Y a y ın la r ı. W a d e , R . (2 0 0 4 ). “ A n im a l T h e o lo g y a n d E th ic a l C o n c e r n s ” , Australian eJournal of Theology 2 ( F e b r u a r y 2 0 0 4 ) , 1 -1 2 . W i l s o n , S .D . “ A n i m a l s a n d E t h i c s ” , Internet Enyclopedia of Philosophy, h t t p s : / / w w w . i e p . u t m . e d u / a n i m - e t h / , 0 2 .0 5 .2 0 1 9 . 27