A K P a rti Ta rih Ku r g u s u n u n At a t ü r k T ü r k i y e ’d e D ü n ü İn ş a Et m e k : H a ş a n F i g ü r ü ile S ı n a n m a s ı T a h s i n v e İl k K u r ş u n A n ı t ı Mİ THAT K. VURAL T O PLU M SA L T A RİH | AY LI K T AR İ H D ER Gİ Sİ | T A Rİ H V A K FI T A RA FI N D A N Y A Y I M LA N I R | Fİ Y AT I : 1 5 T L. ( KD V D A H İ L) | ISSN : 1 3 0 0 -7 0 2 5 ÖZGÜR KAYA t\c *»7 ^* .fa ? H R AN D D ER AN D R EASY AN ( 1 8 9 2 - 1 9 7 8 ) VE ÇALI ŞM ALAR I SARO DADYAN Merhaba, İ Çİ N D EK İ LER B iz a n s t a r ih i ç a lış m a la r ın ın b a ğ ım s ız b ir d is ip lin o la r a k o r t a y a ç ık ış ı 19. y ü z y ıla d a y a n m a k la b ir lik t e , T ü r k iy e ' d e ^ B iz a n s t a r ih ç iliğ i o ld u k ç a g e ç b a ş la d ı. Bu Os m a n lı B a s ın ın d a Yü z Y ı l Ö n c e B u A y g e c ik m e n in t e m e lin d e m illiy e t ç iliğ in HAZI RLAYAN: EMEL SEYHAN T ü r k t a r ih y a z ıc ılığ ın d a e g e m e n e ğ ilim o lm a s ı k u ş k u s u z b ü y ü k b ir r o l o y n a d ı. TÜ R Kİ YE' D E D ÜN Ü İ N ŞA ETM EK: T ü r k iy e ’n in B iz a n s c o ğ r a fy a s ı ü z e r in d e H a ş a n T a h s i n v e İl k K u r ş u n A n ı t ı k u r u lm a s ın a v e İs t a n b u l’u n d a Biz a n s Mİ THAT K. VURAL İ m p a r a t o r lu ğ u n u n id a r i v e k ü lt ü r e l m e r k e z i o lm a s ın a r a ğ m e n , b u u y g a r lığ ın g ü n ü m ü z e k a d a r d e v a m e d e n iz le r in e v e b ır a k t ığ ı m ir a s a y ö n e lik ilg i s ın ır lı k a ld ı. Yin e d e ö z e llik le s o n y ılla r d a b u a la n d a a z ım s a n a m a y a c a k ile r le m e le r k a y d e d ild i. H e m B iz a n s t a r ih i k o n u s u n d a u z m a n la ş a n k ü t ü p h a n e le r v e k u r u m la r ç o ğ a ld ı h e m d e b u a la n d a k i ç a lış m a la r ın ilg i k o n u s u SI RADAN Bİ R Lİ SE ÖĞRETM ENİ TARİ Hİ YENİ DEN NASI L YAZAR? d e v le t t e n t o p lu m a k a y a r a k z e n g in le ş t i. Bu n e d e n le Toplumsal Tarih'in a ğu sto s H ran d Der An d r ea sya n (1892-1978) ve Çalışm alar ı s a y ıs ın ın d o s y a s ın ı T ü r k iy e ’d e Biz a n s t a r ih ç iliğ in in b u g ü n k ü d u r u m u n u g ö s t e r e n a r a ş t ır m a la r a a y ır d ık . Ya y ın SARO DA OYAN k u r u lu ü y e m iz B u k e t Kit a p ç ı Ba y r ı t a r a fı n d a n h a z ır la n a n d o s y a d a b ir a r a y a g e t ir ile n m a k a le le r , İs t a n b u l v e £ Gü n ü m ü z İs t a n b u l ’u n d a ç e v r e s in d e s o n y ılla r d a y a p ıla n k a z ıla r d a n B i z a n s ’ı A r a ş t ı r m a k v e y ü r ü t ü le n a r a ş t ır m a la r d a n h a r e k e t le BUKET Kİ TAPÇI BAYRI B iz a n s d ö n e m i t o p lu m s a l v e g ü n d e lik h a y a t ın a d a ir ö n e m li b u lg u la r s u n u y o r . D o s y a d a k i y a z ıla r a y n ı z a m a n d a ° M a r m a r a y K a r t a l İs t a s y o n u İs t a n b u l’d a B iz a n s m ir a s ı ü z e r in e A r k e o l o ji k K a z ı l a r ı a r a ş t ır m a la r ın g e ç m iş in e v e k a y n a k la r ın a RAHMİ ASAL - M EHM ET ALİ POLAT - YUSUF TOKGÖZ iliş k in d e y e n i b ilg ile r iç e r iy o r . Tarih'te b ir Toplumsal s ü r e d ir ih m a l e t t iğ im iz Biz a n s 3 t a r ih i a la n ın d a k i ç a lış m a la r a ö n ü m ü z d e k i İs t a n b u l K a z ı B u l u n t u l a r ı v e B i z a n s ’t a Gü n l ü k Ya ş a m s a y ıla r d a d a h a fa z la y e r v e r e c e ğ iz . GÜLBAHAR BARAN ÇELİ K - EMİ R SON Ağ u s t o s s a y ım ız ı h a z ır la r k e n , "Bu Su ç a O r t a k O lm a y a c a ğ ız ” b a ş lık lı m e t n e im z a v e r e r e k y ü z le r c e m e s le k t a ş ıy la b ir lik t e * İs t a n b u l 'u n E s k i Ça ğ v e b a r ış ç a ğ r ıs ı y a p t ığ ı iç in h a p is c e z a s ı a la n O r t a Ça ğ Li m a n l a r ı v e c e z a e v in e g ir e n h o c a m ız v e T a r ih Va k fı MUSTAFA H. SAYAR m ü t e v e llis i P r o f. D r . F ü s u n Ü s t e l’in 75 g ü n s o n r a t a h liy e o ld u ğ u h a b e r i g e ld i. F ü s u n tN Ü s t e l h o c a m ız a a r a m ız a h o ş g e ld in iz İ STAN BUL' D A Bİ Z AN S' I GEZ EREK KEŞFETM EK B i z a n s D ö n e m i S u T e m i n i A l t Ya p ı s ı : d e r k e n , c e z a e v in d e k i 8 0 . g ü n ü n e y a k la ş a n b ir d iğe r Ba r ış Ak a d e m is y e n i D o ç . Dr . B ü y ü k Sa r a y B ö lg e s i T u n a Alt ın e l' in d e b ir a n ö n c e s e r b e s t KERİ M ALTUĞ b ır a k ılm a s ın ı b e k liy o r u z . İfa d e ö z g ü r lü ğ ü , b a s ın ö z g ü r lü ğ ü , M 10 AZ İ Z OĞAN ARŞİ Vİ : a k a d e m ik ö z g ü r lü k ih la lle r iy le s o n u ç la n a n A z i z O ğ a n v e Ya b a n c ı a d li v e id a r i s ü r e ç le r in s o n b u ld u ğ u , b u B i z a n t o l o g l a r ı n Ya z ı ş m a l a r ı h a k v e ö z g ü r lü k le r in u lu s la r a r a s ı in s a n Iş ı ğ ı n d a İs t a n b u l ’d a B i z a n s M i r a s ı h a k la r ı h u k u k u s t a n d a r t la r ı ç e r ç e v e s in d e k o r u n d u ğ u g ü n le r e u la ş m a k ü m id iy le ... Barış Alp Özden T a r tış m a la r ı SELVİ HAN KURT T O P LU M S A L T AR İ H Ay lık T a r ih D e r gis i Sa y ı: 3 0 8 , Ağ u s t o s 2019 T A R İ H V AK FI A D I N A SAH İ Bİ p BEYOĞLU'N DA Bİ ZAN S'I ARAM AK: M e h m e t Ö z n u r Alk a n B iz a n s Ko le k s iy o n u n a Sa h ip t a r îh W v a kf i B ib lio p e r a Kü tü p h a n e le r i N AZ BAYDAR Zin d a n k a p ı D e ğ ir m e n So k a k N o : 10 E m in ö n ü 34134 İs t a n b u l (0212) 522 02 02 w w w .t a r ih v a k fi.o r g .t r Y AY I N K U R U LU M e h m e t Ö . Alk a n , Ad i l B a k t ıa y a , B u k e t K it a p ç ı B a y r ı, M u r a t Be lg e , F a t m a g ü l Be r k t a y , B ü le n t B ilm e z , İp e k H ü n e r Co r a , Ay d a n Çe lik , D o ğ a n Çe t in k a y a , Gö k h a n Çe t in s a y a , E s r a D a n a c ıo ğ lu , Ö m e r D u r m a z , Se lç u k D u r s u n , E d h e m Eld e m , A h m e t Er s o y , Se lç u k Es e n b e l, F ır a t Gü llü , N u r ş e n Gü r b o ğ a , M u r a t Gü v e n ç , M e h m e t H a c ıs a lih lio ğ lu , M u r a t Ko r a lt ü r k , B u r cu Ku r t , E lç in M a c a r , Ay ş e O z il, M u s t a fa H . Sa y a r , İr v in Ce m i l Sc h ic k , O y a İk lil Se lç u k , Ca n a y Şa h in , O ğ u z T e k in , T a n e r T im u r , M e lt e m T o k s ö z , Z a fe r T o p r a k , M e t e T u n ç a y , Ö m e r T u r a n , At e ş Us lu , İs m a il Ya ş a y a n la r , N u r a n Yıld ır ım S. Y AZ I İ ŞLER İ M Ü D Ü R Ü V E Y AY I N Y Ö N ET M EN İ Ba r ış Alp Ö z d e n Y A R D I M CI ED İ T Ö R Ze y n e p B ü y ü k p a lt a S Şü c â e d d in Or h a n B e y D ö n e m in d e M e n t e ş e Em i r l i ğ i D ER Gİ V E K AP AK T A S AR I M I Gö k h a n P a h lı K AP A K , S AY FA T A S A R I M / U Y G U L A M A H il a l R a k ıc ı REFİ K BAYKARA İ LET İ Ş İ M ( 0212) 513 52 35 ( Da h ili 11) b a r is o z d e n @ g m a il.co m B AS KI T u r k u v a z H a b e r le ş m e v e Ya y ın c ılık A.Ş. Ak p ın a r M a h . H a s a n Ba s r i Ca d . No :4 Sa n c a k t e p e - İs t a n b u l ( 0216) 58 5 9 0 00 BAS K I T A R İ H İ T e m m u z 2019 D AĞI TI M T u r k u v a z D a ğ ıt ım P a z . A.Ş. Sa b a h 2000 T e s is le r i A k p m a r M a h . H a s a n Ba s r i Ca d . 34885 Şa m a n d ır a - İs t a n b u l (0216) 5 8 5 9 0 0 0 YAYI N TÜ R Ü Ye r e l Sü r e li Ya y ın A N K A R A T EM S İ L Cİ L İ Ğ İ (0312) 42 4 0 5 10 (0312) 42 4 0 0 5 0 A B O N EL İ K T a r ih Va k fı (0212) 522 02 02 (35) (0212) 513 54 0 0 ( fa x) Y A Y I N CI S ER T İ F İ K A N U M A R A S I Bİ R Y I LLI K A B O N E BED ELİ Yu r t iç i 150,00 T L. AB D 170 $ Av r u p a ü lk e le r i 150 € Kıb r ıs 260 T L. T a r ih Va k fı İş B a n k a s ı P a n g a lt ı Şu b e s i IB AN T R 8 1 0 0 0 6 4 0 0 0 0011 0 4 1 0 8 6 5 5 25 © T o p lu m s a l T a r ih Ya z ı İş le r in d e n v e ilg ili y a z a r d a n iz in a lın m a k s ız ın a lın t ı TOPLUMSALTARİH M A T B A A S ER T İ F İ K A N U M A R A S I 12815 A ĞU ST O S 2 0 1 9 12102 y a p ıla m a z . İ z in ç e r ç e v e s in d e y a p ıla c a k KAPAK RESM İ : ALİ YAYCI OĞLU a lın t ı la r d a T o p lu m s a l T a r ih ’in ilg ili s a y ıs ın ı v e y a z a r is m in i b e lir t m e k z o r u n lu d u r . 3 AN AD OLU BEYLİ KLERİ Şü c â e d d in O r h a n B e y D ö n e m in d e M e n te ş e Em ir liğ i R EF İ K B A Y K A R A X III. ASRIN ORTALARINDAN İTİBAREN SİYASİ TEŞEKKÜLÜNÜ TAMAMLAYAN MENTEŞE BEYLİĞİ DÖNEMİ İ LE İ LGİLİ YAPILMIŞ OLAN ÇALIŞMALARIN TAFSİLATLI BİR ŞEKİLDE ELE ALINAMAMIŞ OLMASI, MEVCUT VERİLERİN DAHA SONRAKİ YÜZYILLARDA ORTAYA KONMUŞ PEKİŞTİRİCİ BİLGİLER İLE MUKAYESE EDİLMEMESİ. YAPILAN ÇEVİRİLERİN HATALI VEYA KUSURLU YAPILMASI ORTAYA KONULMUŞ OLAN YANLIŞ VARSAYIM LARIN KABUL GÖRMESİNE NEDEN OLMUŞTUR- Gİ Rİ Ş 1 b ilg ile r e d in m e m iz e o la n a k s a ğ la y a n s e y y a h , c o ğ r a f­ ç o k T ü r k m e n t o p lu lu ğ u , c ih a t a n la y ış ı ç e r ç e v e ­ y a c ı v e t a r ih ç i îb n Sa id “u c ” o la r a k t a b ir e d ile n T ü r k - s in d e fa a liy e t le r e g ir iş m iş le r d i. B u n la r ın iç in ­ m e n le r in , M a k r i’d e y ü r ü t t ü k le r i t ic a r i fa a liy e t le r in ­ d e e n ö n e m lis i D e n iz li v e T e k e T ü r k m e n le r i ile d e n s ö z e d e r .11269 y ılın d a Ka r ia b ö lg e s in d e t u t u n m u ş d ü z e n li a s k e r i b ir b ü t ü n lü k s a ğ la y ıp , s iy a s i b ir o t od ­ a h a s ı, M e n d e r e s b ö lg e s in e k a d a r a k ın la r ın ı g e n iş le t ­ T O PLU M SA L T ARİ H A ĞU ST O S 2 0 1 9 r it e h a lin e g e le n M e n t e ş e B e y liğ i id i. 1 2 6 0 lı y ılla r d a 82 An a d o lu ' y u z iy a r e t e d e n v e d ö n e m h a k k ın d a ö n e m li . y ü z y ılın ik in c i y a r ıs ın d a Ba t ı An a d o lu ’d a p e k 3 B e ç in A h m e t Ga z i M e d r e s e s i v e T ü r b e s i m iş o la n T ü r k le r in ile r le m e s in i d u r d u r m a k v e Ka r ia AN AD OLU BEYLİ KLERİ B a l a t İl y a s B e y Ca m i i M i h r a b ı ç ık a r m a k için , Biz a n s İm p a r a t o r u a y r ıc a ö n e m li b ir c o ğ r a fy a c ı o la n M a r in o Sa n u d o VIII . M ic h a e l, Ba t ı An a d o lu ’y a b ir o r d u s e v k e t t i .2 1282 T o r s e llo ’n u n 1318 y ılın d a n ö n c e t a m a m la d ığ ı, d ö n e ­ y ılın a g e lin d iğ in d e is e M e n t e ş e B e y t a r a fın d a n N y s s a m in s iy a s i v e c o ğ r a fi b ilg ile r in i iç e r e n "Lib e r Se c r e t o - v e T r a lle s ş e h ir le r in in fe t h i g e r ç e k le ş m iş v e T ü r k le r r u m F id e liu m Cr u c is ” a d lı e s e r in d e Ve n e d ik ’in Mıs ır ' a b ö lg e y e h â k im o lm u ş la r d ı .3 M e n t e ş e B e y ’in ö lü m ü n ­ k a r ş ı d ü z e n le m e s i m u h t e m e l b ir H a ç lı Se fe r i iç in d e n s o n r a y e r in e o ğ lu M e s u t Be y g e ç t i v e İs k e n d e r iy e T ü r k le r le iş b ir liğ i y a p ılm a s ı g e r e k t iğ i k o n u s u n d a g ö ­ ile y a p ıla n t ic a r i fa a liy e t le r in y a n ı s ır a Ve n e d ik ile t i­ r ü ş b ild ir m iş t ir : M e r h a m e t li o lm a n ız ı v e t a r a fı n ız d a n k a b u l g ö r ü ­ iliş k ile r in b ir a n t la ş m a m e t n in e b a ğ lı o la r a k y a p ıld ığ ı­ lü r s e o r d u n u n k o m u t a n ı T ü r k iy e k ıy ıla r ın d a y a ­ n a d a ir h e r h a n g i b ir k a n ıt y o k t u r . Sö z k o n u s u iliş k ile r ş a y a n T ü r k le r le b ir a r a y a g e lm e li, o n la r a d o s t ç a v a s ıt a s ıy la La t in k a y n a k la r ın d a n E m ir lik h a k k ın d a y a k la ş m a lıd ır v e ö z e llik le Ca n d e lo r e ( Ala n y a ) d e n d a h a t a fs ila t lı b ilg ile r e m a lik o lu y o r u z . Ju d ic u m Ve - M a k r i’y e k a d a r o la n b ö lg e y e h â k im o la n la r la g ö ­ n e t o r u m o la r a k b ilin e n 1278 t a r ih li ö n e m li b ir b e l­ r ü ş m e lid ir .10 g e d e t ic a r e t y a p m a k iç in 1271 - 1278 y ılla r ı a r a s ın d a Ay r ıc a , M a r in o Sa n u d o T o r e s e llo ’n u n Is t o r ia d e l Re g- M a k r i’y i ( M a c r i d e T u r c h ia ) z iy a r e t e d e n N e g r o p o n - n o d i R o m a n ia ' s ın ı, t e li, ü ç Ve n e d ik lid e n b a h s e t m e k t e d ir .4 T ü r k le r 1302- fın d a n n e ş r e d ile n Ch r o n iq u e s Gr é c o - R o m a n é s a d lı 1303 y ılla r ın d a b ir d o n a n m a m e y d a n a g e t ir e r e k Sa k ız e s e r , O r h a n B e y ’in U lu b e y o lm a d a n ö n c e k i d ö n e m e 1873 t a r ih in d e Ch a r le s H o p f t a r a ­ a d a s ı, Sa m o s , Ka r p a t h o s , Ro d o s v e d iğe r b ir ç o k a d a y a a it M e n d e r e s b ö lg e s in in s iy a s i d u r u m u h a k k ın d a b il­ b a s k ın la r d ü z e n le m e y e b a ş la d ıla r .5 Ve b u b a s k ın la r g ile r ih t iv a e t m e k t e d ir : n e t ic e s in d e M e s u t B e y o n y ıl s ü r e ile B iz a n s ’ın e lin d e Bu b ö lg e le r im p a r a t o r t a r a fı n d a n m u h a fız s ız b ı­ b u lu n a n Ro d o s A d a s ın ı k o n t r o lü a lt ın a a ld ı .6 r a k ılm ış t ı v e d e v a m lı o la r a k T ü r k le r in s a ld ır ıla ­ 23 H a z ir a n 1307 t a r ih in d e Sa in t Je a n Şö v a ly e le r in e r ın a m a r u z k a lıy o r d u , n ih a y e t T ü r k le r in Ko m u ­ a it filo , Ba ld o Sp in o la v e M ic h a e l D é lia Vo lt a y a a it t a n ı T u r q u e n d o m a r M a n d a c h ia ( M e s u t Be y ) ’n ın Ce n e v iz k a ly o n la r ı ile b ir lik t e Ko s a d a s ın ı e le g e ç ir ­ h â k im iy e t i a lt ın a d i. R o d o s ’a s a ld ır s a la r d a t a m a m ıy la e le g e ç ir e m e - r e s b ö lg e s in e e g e m e n o la n O r c h a n ( Or h a n Be y) y ip , a n c a k b ir t u t u n m a n o k t a s ı e ld e e d e b ild ile r . 7 Sa ­ g ir d i. M a n d a c h ia ’n ın Men d e­ a d ın d a b ir o ğ lu v a r d ı . 11 in t Je a n Şö v a ly e le r i t a r a fın d a n , B iz a n s im p a r a t o r u M e m lû k d e v le t a d a m ı a y r ıc a , t a r ih v e c o ğ r a fy a c ı o la n ile R o d o s A d a s ı n a b a r ış ç ıl y o lla r la y e r le ş m e k için Şih a b e d d in b . F a z lu lla h E l-Ö m e r i, M e s a lik u ’l E b s â r g e r ç e k le ş t ir ile n m ü z a k e r e le r im p a r a t o r t a r a fın d a n a d lı e s e r in d e ik i fa r k lı k iş id e n a ld ığ ı b ilg ile r i n a k le t - r e d d e d ild i. 1309 y ılın ın s o n r a la r ın a d o ğ r u Sa in t Je a n m iş t ir . E l-Ö m e r i’n in k a y d ın d a : Şö v a ly e le r in in Ü s t a d ı F o u lq u e s d e Villa r e t , F r a n s a Şe y h H a y d a r Ü r y a n ı n s ö y le d iğ in e g ö r e , "Ce n g iz v e İt a ly a lim a n la r ın d a b ü y ü k b ir filo h a z ır la t t ı . 8 15 o ğ u lla r ın ın e lle r in d e b u lu n a n t o p r a k la r ın d ış ın d a Ağ u s t o s 1310 t a r ih in d e Se n Ja n Şö v a ly e le r i, P a p a V. D iy a r -ı R u m ’d a k i T ü r k b e y lik le r in in s a y ıs ı o n b ir ­ Cle m e n s ile F r a n s a Kr a lı IV. P h ilip p e ’in y a r d ım ıy la d ir . F a k a t b u b ilg i, ş e y h t e n d a h a iy i e ğ it im li Ce n o - R o d o s a d a s ın ı e le g e ç ir d ile r . 9 v a lı B a la b a n ın b a n a a n la t t ık la r ıy la ö r t ü ş m e m e k - Ve n e d ik 1318 y ılın a k a d a r T ü r k le r , B iz a n s , Ro d o s t e d ir . Şe y h U r y a n ’ın b a n a a d la r ın ı s a y d ığ ı T ü r k m ü d a h il o lm a d ı b e y lik le r i v e e lle r in d e b u lu n a n ş e h ir le r ş u n la r d ır : h a t t a T ü r k le r le a r a la r ın d a ılım lı b ir p o lit ik a s ö z k o ­ l. An t a ly a : B a ş ın d a H ıd ır b . D ü n d a r v a r d ır . F in ik e n u s u y d u . Ça ğ d a ş , Ve n e d ik li b ir a s il, d e v le t a d a m ı v e ş e h r i d e o n u n d u r . F in ik e ’n in b a ş ın d a H ıd ır t a r a - ve Sa k ız a r a s ın d a k i m ü c a d e le y e A ĞU ST O S 2 0 1 9 ca r i iliş k ile r in z e m in i o lu ş m a y a b a ş la d ı. An c a k , t ica r i TOPLUMSALTARÏH t o p r a k la r ın d a n 83 AN AD OLU BEYLİ KLERİ I B e ç in Kız ılh a n M EN T EŞEO ĞLU O R H AN BEY D ÖN EM İ fın d a n t a y in e d ile n v e M e n t e ş e o ğ u lla r ın d a n o la n Sİ YASİ FAALİ YETLERİ b ir b e y v a r d ır . 2. R im la s ( Mila s ) : M e n t e ş e o ğ u lla r ın ın y u r d u d u r . 1317 Sü v a r i s a y ıs ı e n fa z la 3 0 0 0 ’d ir . d a n , At i n a K a t a la n D u k a lığ ın a 3. Fo k e : İk in c i ş e r id in d o k u z u n c u m e m le k e t id ir . B u r a n ın A ĞU ST O S 2 0 1 9 T O PLU M SA L TARİ H vicar general ( p is k o ­ p o s y a r d ım c ıs ı) o la r a k A lfo n s o F a d r iq u e a t a n d ı. Fa d - O r h a n ’d ır . İd a r e r iq u e Ve n e d ik v e N a p o li An g e v in ' le r e k a r ş ı g ir iş t iğ i m e r k e z i F o k e ş e h r id ir . Te vva za ’n ın [Ta va s ] k u z e ­ s a v a ş t a fe t h e t t iğ i N e g r o p o n t e t o p r a k la r ın ı k o r u m a k y in d e y e r a lır . Ku z e y d o ğ u s u n d a D e fn o s e Ad a s ı iç in Ay d ın v e M e n t e ş e e m ir lik le r i ile it t ifa k y a p t ı v e [Ku ş Ad a s ı] b u lu n u r . T a m e m ir lik le r i k ış k ır t a r a k k e n d i d ü ş m a n la r ın a a it m ü lk ­ k a r ş ıs ın d a Sa k ız (?) Ad a s ı y e r a lır . Bu n la r , o n u n ü lk e s in in a r k a t a r a ­ le r e a k ın la r d ü z e n le m e le r in i s a ğ la d ı. fın d a a r d ı a r d ın a u z a n ır la r . F o k e h â k im in in e lli r i is t ik r a r ın ın s e k t e y e u ğ r a m a s ı v e N e g r o p o n t e ’n in 1319 y ılın d a t ic a ­ k a s a b a s ı, ik i y ü z k a d a r k a le s i v e h is a r ı v a r d ır . 12 k o n t r o lü n ü e lin d e b u lu n d u r m a k is t e m e s i n e d e n iy le P a u l W it t e k , M e n t e ş e B e y liğ i a d lı m o n o g r a fis in d e Ve n e d ik , F a d r iq u e ile b ir a n t la ş m a y a p m a k z o r u n d a F in ik e ’n in M e n t e ş e E m ir li ğ in in t a li b ir k o lu o ld u ­ k a ld ı. An c a k s ö z k o n u s u a n t la ş m a a d a la r a d ü z e n le ­ ğ u v e z a m a n la a s ıl b e y lik t e n a y r ıld ığ ı ç ık a r ım ın d a n e n T ü r k a k ın la r ın ın d e v a m lılığ ın a b ir e n g e l t e ş k il e t ­ b u lu n m u ş t u r . m e m iş t i. 1321 y ılın d a M e n t e ş e E m ir i O r h a n , R o d o s ’u 1337 y ılın d a M e n t e ş e E m ir liğ i ile Gir it a r a s ın d a im z a la n a n a n t la ş m a m e t n in d e F in ik e v e t e k r a r e le g e ç ir m e k iç in c id d i b ir g ir iş im d e b u lu n d u . y ö n e t ic is in d e n s ö z e d ilm e m e s i, b u b ö lg e n in o y ılla r ­ An c a k , d o n a n m a la r ı Ce n e v iz d a M e n t e ş e E m ir liğ in e t a b i o lm a d ığ ın ı a ç ık ç a g ö s t e r ­ d e s t e k le n e n Sa in t Je a n Şö v a ly e le r i’n e k a r ş ı g ir iş ile n m e k t e d ir . s e fe r b a ş a r ıs ız lık la s o n u ç la n m ış t ır .14 Yu k a r ıd a 84 h â k im i M e n t e ş e o ğ lu y ılın d a Sic ily a Kr a lı Ar a g o n ’lu F r e d e r ic k t a r a fın ­ is t in a t e t t iğ im iz k a y n a k la r d a g e m ile r i t a r a fı n d a n Or h a n 1318 t a r ih in d e b a ş la y a n T ü r k b a s k ın la r ı n e d e n iy le Be y , b a b a s ı M e s u t Be y ' in h ü k ü m s ü r d ü ğ ü s ü r e iç e ­ Gir it ile M e n t e ş e a r a s ın d a k i t ic a r i iliş k ile r b o z u lm u ş r is in d e M e n d e r e s b ö lg e s in d e ik a m e t e t m e k t e y d i. El a n c a k D u c a d i Ca n d ia M a r in o M o r o s in i v e M e n t e ş e Ö m e r i’n in k a y d ın d a is e Fo k e ş e h r in in b e y i o la r a k E m ir i O r h a n a r a s ın d a 13 N is a n 1331 y ılın d a t e k r a r k a y d e d ilm iş v e ş e h r in k o n u m b ilg ile r i h a k k ın d a d e ­ m u t a b a k a t s a ğ la n m ış t ır .15 Sö z k o n u s u a n t la ş m a m e t ­ t a y lı b ir b ilg i v e r ilm iş t ir . Bu k a y d a is t in a d e n , ş e h r in n in d e Gir it t ü c c a r la r ın a B a la t ’t a Az iz N ik o la s Kilis e s i, kon um u s ö z e t t iğ i e v le r v e d iğe r b in a la r ı t e s is e d e b ilm e le r in e y ö n e lik b ö lg e y le ö r t ü ş m e k t e d ir . Bu c o ğ r a fi b ilg ile r n a z a r ın ­ m ü lk e d in m e h a k k ı t a n ın d ı . 16 Bu m a d d e b ir ç o k k a y ­ M a r in o Sa n u d o T o r e s e llo ’n u n d a , a d ı g e ç e n ş e h r in ç e ş it li k a y n a k la r d a F in ik e v e y a n akta M u ğ la il m e r k e z i ş im d ik i a d ıy la M e n t e ş e ilç e s i o la r a k lıla r t a r a fın d a n e le g e ç ir ilm e s in e n e d e n o la n s e fe r z ik r e d ilm e s in in k e s in lik le y a n lış o ld u ğ u n u v e Fo k e n e t ic e s in d e , M e n t e ş e E m ir liğ i ü z e r in d e y a r a t t ığ ı b a s ­ ş e k lin d e a d la n d ır ıla n ş e h r in g ü n ü m ü z d e Ay d ın il s ı­ k ıla r ın s o n u c u n d a k a b u l e t t ik le r i y a p t ır ım la r o la r a k n ır la r ı iç e r is in d e b u lu n a n Sö k e ilç e s i o ld u ğ u n u s a r a ­ n it e le n d ir ilm iş t ir . A n c a k m ü lk e d in m e ile ilg ili m a d ­ h a t e n s ö y le y e b ilir iz . d e , 1331 t a r ih li m e t in d â h il m ü t e a k ip t ü m a n t la ş m a 28 E k im 1344 y ılın d a Sm y r n a lim a n ın ın H a ç ­ M u h t e m e le n 1319 y ılın d a n ö n c e ö lm ü ş o la n M e ­ m e t in le r in d e t e k r a r e d ilm iş t ir . A n t la ş m a m e t n in d e s u t B e y ’in a lt ı o ğ lu n u n is im le r i b ir a n t la ş m a m e t n in ­ d ik k a t ç e k e n d iğe r b ir m a d d e d e , E m ir t a r a fı n d a n it ­ d e k a y d e d ilm iş t i. Bu n la r : Se lm a n P a ş a , Se lâ h a d d in h a l ş a r a p la r ı s a t ın a lm a k la g ö r e v le n d ir ilm iş N a m a - Be y , Ya h ş i P a ş a v e Sa it P a ş a ’d ır . B u n la r ın d ış ın d a t a r i u n v a n ın a s a h ip b ir m e m u r d a n s ö z e d ilm e k t e d ir . T o r s e llo ’n u n , St r u m b r a c h i o la r a k a d ın ı b o z u k b ir ş e ­ Za c h a r ia d o u , a d ı g e ç e n e s e r d e k ild e k a y d e t t iğ i b ir o ğ lu v e s o n o la r a k ö lü m ü n d e n b ilin m e y e n b ir t e r im o ld u ğ u n u , F a r s ça s o n r a U lu B e y o la n o ğ lu O r h a n v a r d ı .13 o la b ile c e ğ in i a n c a k b ö y le b ir k e lim e n in s ö z lü k le r d e Nam atari t e r im in in “Namedar" M e n t e ş e E m ir liğ i O r h a n Be y d ö n e m in d e p o s t , d e r i, d e a n la m ın ın n e o ld u ğ u h a k k ın d a b ir a ç ık la m a g e t i­ a t , e r z a k , h u b u b a t , m ıs ır v e k e r e s t e ih r a ç e t m e k t e y d i. r ile m e m iş t ir . Ve n e d ik li t ü c c a r la r ın 13. v e 14. y ü z y ıld a 14. a s ır d a N a p o li Kr a lı An jo u II. Ch a r le s a d ın a b a s ıla n Kıb r ıs ’t a n Av r u p a ’y a y ü k s e k fiy a t la r a ö z e l v e t a t lı gigliato v e y a carlino, D o ğ u o la n b ir ç e ş it ş a r a b ın t ic a r e t in i y a p t ı k la r ı n a d a ir b il­ la r a r a s ı b ir p a r a b ir im i o la r a k y a y g ın h a le g e lm iş v e g ile r m e v c u t t u r . 12. y ü z y ıld a g e r ç e k le ş e n H a ç lı Se fe r ­ b e y lik le r t a r a fın d a n d a t a k lit le r i b a s t ır ılm ış t ı. D o ğ u le r i e s n a s ın d a İn g ilt e r e Kr a lı I. R ic h a r d ’ın “k r a lla r ın Ak d e n iz ’d e k i t ic a r i iş le m le r d e k u lla n ılm a k ü z e r e O r ­ h a n B e y a d ın a d a b a s ılm ış g ü m ü ş b ir y a n ın e n e s k i a d ın a s a h ip o la n Co m m a n d a r ia ş a r a b ı­ v a r lığ ı b ilin m e k t e d ir .21 U lu B e y o lm a s ın ın a r d ın d a n n ın e s k i d ü n y a d a d a ş ö h r e t i o ld u k ç a y a y ılm ış t ı. M ila s ’t a b u lu n a n B a r ç ın ş e h r in in is k â n fa a liy e t le r in i m a n ö ld ü ğ ü b ilin m e m e k t e d ir a n c a k s o n o la r a k s ü o la n Cy p r u s N a m a ( Kıb r ıs N a m a ) ş a r a b ıd ır .18 Za c h a r ia d o u ' n u n N a m a t a r i k e lim e s in i N a m e d a r o la b ile c e ğ in i b e lir t m iş t i, T ü r k ç e d e “d a r " k e lim e s i s a h ip , m a lik t u t a n a n la m ın d a d a k u lla n ılm a k t a d ır . B u n a ö r n e k o la r a k a le m d a r , h a z in e d a r , h ü k ü m d a r k e ­ lim e le r i g ö s t e r ile b ilir . Bu v e r ile r e is t in a d e n 1331 g e r ç e k le ş t ir m iş t ir . O r h a n B e y ’in t a m o la r a k n e z a ­ an t­ y ılı Ka s ım a y ı t a r ih li b ir Ve n e d ik b e lg e s in d e a d ı g e ç ­ m e k t e d ir .22 Ö lü m ü n ü n a r d ın d a n b e y liğ in b a ş ın a o ğ lu İb r a h im Be y g e ç m iş t ir . ŞEYH ŞÜ ŞTERİ VE KAR AGÖ Z - H ACİ V AT GER ÇEĞİ la ş m a s ın d a Ve n e d ik li t ü c c a r la r ın M e n t e ş e t o p r a k la ­ r ın a g e t ir d ik le r i ş a r a p la r ı ( Kıb r ıs N a m a ) e m ir a d ın a 1333 Gö lg e o y u n u n u n n e r e d e d o ğ d u ğ u v e b u g ü n k ü ş e k li­ ü ç g ü n iç e r is in d e a lm a y e t k is i o la n N a m a t a r i u n v a n lı n e n a s ıl g e ld iğ i, Ka r a g ö z v e H a c iv a t ile b u k o n u d a k i Nam adar id i. Namadar'm p e k ç o k r iv a y e t t e a d ı g e ç e n v e Ka r a g ö z c ü le r in p ir i m em ur yan i ü ç g ü n lü k s ü ­ r e n in t a m a m la n m a s ın a m ü t e a k ip s a t ın a lm a h a k k ın ı k a b u l e d ile n Şe y h Şü ş t e r i’n in ge r çe k te n y a ş a y ıp k u lla n m a d ığ ı t a k d ir d e Ve n e d ik li t ü c c a r la r ş a r a p la r ı y a ş a m a d ık la r ı, ilim d ü n y a s ı t a r a fı n d a n h e n ü z t a m is t e d ik le r i k iş ile r e s a t m a ö z g ü r lü ğ ü n e s a h ip t i . 19 o la r a k a ç ık lığ a k a v u ş t u r u la m a m ış t ır . Bu b e lir s iz liğ e , y ılı iç e r is in d e Ay d ın v e M e n t e ş e T ü r k le r i b ü ­ h iç ş ü p h e s iz , k o n u y u a y d ın la t a c a k v e r i a n a liz le r in in y ü k ç a p lı s e fe r le r g e r ç e k le ş t ir d ile r v e N e g r o p o n t e ’y i y e t e r li b ir ş e k ild e e le a lın m a m ış o lm a s ı v e y a c e v a b ın h a r a ç g ü z a r h a lin e g e t ir d ile r . M e n t e ş e E m ir i O r h a n ’ın y a n lış c o ğ r a fy a d a a r a n m a s ı s e b e p o lm a k t a d ır . 1332 R o m a n y a ’n ın b ü y ü k b ir k ıs m ın a y ıllı k v e r g ile r d a y a ­ Sö z k o n u s u b e lir s iz lik le r e ış ık t u t a c a k y e g â n e t a b ile c e k k a d a r g ü ç le n d iğ in i k e s in o la r a k s ö y le y e ­ k a y n a k la r ın b a ş ın d a İb n B a t u t a ’y a a it s e y a h a t n a m e b ilir iz . A y n ı y ıl M e n t e ş e E m ir liğ i v e Ay d ın Em ir liğ i b u lu n m a k t a d ır . 1332 y a z ın d a M ila s ş e h r in e z iy a r e t a r a s ın d a a n la ş m a z lık la r b a ş la d ı v e Ay d ın o ğ u lla r ı, Sa - e d e n İb n B a t u t a , B a r ç ın ’d a M e n t e ş e o ğ lu O r h a n Be y r u h a n E m ir liğ iy le iş b ir liğ i y a p m a y a d e v a m e t t i. ile g ö r ü ş m ü ş t ü r : 1332 y ılı y a z ın ın s o n la r ın a d o ğ r u M e n t e ş e e lin i z iy a r e t M ila s ş e h r in d e Alla h ' ın u z u n ö m ü r v e r d iğ i d in d a r e d e n İb n B a t u t a , O r h a n B e y ile Ay d ın o ğ lu M e h m e t k iş ile r d e n Ba b a Şü ş t e r i ile t a n ış t ım . Ya ş ın ın y ü z Be y ' in a r a la r ın ın a ç ık o ld u ğ u n d a n s ö z e t m e k t e d ir .20 e llid e n fa z la o ld u ğ u s ö y le n m e k t e ... Am a g ü c ü k u v - A ĞU ST O S 2 0 1 9 Bu ü n e s a h ip o la n Co m m a n d a r ia ş a r a b ın ın ö n c ü ­ i gigliato n u n ş a r a b ı v e ş a r a p la r ın k r a lı” ş e k lin d e t a n ım la d ığ ı, d ü n ­ AN AD OLU BEYLİ KLERİ Ak d e n iz t ic a r e t in d e u lu s ­ T O PLU M SA LT A R İ H b u lu n m a d ığ ın ı b e lir t m iş t ir . 17 Ke lim e n in g ü n ü m ü z d e v e t i y e r in d e v e a k lı b a ş ın d a y d ı. Biz e h a y ır d u a e t t i. için d e Ka le n d e r i Su lt a n , D e d e b e y i Su lt a n , H a y - O n u n d u a s ın ın o lu m lu e t k is i v e b e r e k e t i z a m a n la r e d d in Su lt a n , B o ğ a B a b a , Ga z a l M u r a d B a b a , Sa v u f) H a y â l-i Zil m ü e llifi Şe y h Şü ş t e r i h a z r e t le r i AN AD OLU BEYLİ KLERİ la h a d d in Su lt a n v e ib r e t lik ( ib r e t -n ü m â -y ı t a s a v ­ M ila s Su lt a n ı Bu y ü c e s u lt a n ın a d ı M e n t e ş e o ğ lu Şü c â e d d in O r ­ b iz z a t b u r a d a y a t m a k t a d ır . H e r k im z iy a r e t e t s e h a n B e y ’d ir . H ü k ü m d a r la r a r a s ın d a b o y u p o ş u , e lb e t t e g ü le r . ( Ku d d is e s ır r u h u ’l a z iz ) 24 t e m iz a h la k ı v e z e k â s ıy la t a n ın m ış t ır ... M ila s h ü ­ H a y â l-i Zil' in o r t a y a ç ık ış ı ile ilg ili g e n e l o la r a k k a ­ k ü m d a r ı b iz e b in e k h e d iy e e t t i, ih t iy a ç la r ım ız ı e k ­ b u l g ö r e n a n la t ı is e b ir ç o k a r a ş t ır m a c ı iç in r iv a y e t t e n s ik s iz g ö r d ü . O n u n k o n a ğ ı M ila s ’a ik i m il u z a k lık t a ö t e y e g e ç m e m e k le b ir lik t e , b ir n o k t a y ı n a z a r a d ik k a t b u lu n a n B e ç in k a s a b a s m d a d ır . Bu r a s ı y e n i k u r u l­ ç e k e c e k o la n b ö lü m ü t e ş k il e t m e k t e d ir . O y u n u n o r ­ m u ş , y e n i b in a la r a v e m e s c it le r e s a h ip k ü ç ü k b ir t a y a ç ık ış ın d a g e n e l o la r a k k a b u l g ö r e n a n la t ı b ir ç o k ş e h ir d ir . Be y , t e p e ü z e r in e k u r u lu b u ş e h ir d e y e n i k a y n a k t a ş u ş e k ild e k a y d e d ilm e k t e d ir . ! g e r ç e k le ş t i. b ir Cu m a c a m ii y a p t ır m a y a t e ş e b b ü s e t m iş s e d e h e n ü z t a m a m la y a m a m ış t ır ." 23 B a t u t a ' n ın s e y a h a t n a m e s in in M ila s b ö lü m ü n d e d ik ­ m im in in ş a s ın d a ç a lış a n Ka r a g ö z d e m ir c ilik , H a c iv a t k a t e d e ğ e r b ir b a ş k a h u s u s d a , M ila s h ü k ü m d a r ı ile is e d u v a r u s t a lığ ı y a p m a k t a d ır . N ü k t e le r le d o lu a t ış ­ g ö r ü ş m e s in in ö n c e s in d e t a n ış t ığ ı Ba b a Şü ş t e r i is im li m a la r ıy la in ş a a t t a ç a lış a n iş çile r i o y a la m a la r ı n e d e ­ z a t h a k k ın d a k i b ö lü m d ü r . A ĞU ST O S 2 0 1 9 n iy le Ka r a g ö z s u lt a n ın e m r iy le id a m e d ilm iş , H a c iv a t 17. a s ır d a M ila s ş e h r in i z iy a r e t e d e n E v liy a Çe le b i is e K a r a g ö z ü n b a ş ın a g e le n le r d e n d o la y ı ş e h r i t e r k s e y a h a t n a m e s in d e b a h s i g e ç e n Şe y h Şü ş t e r i, T ü r k e d e r e k k a ç m ış , y o ld a e ş k ıy a la r t a r a fı n d a n k a t le d il­ Gö lg e O y u n u n d a k i p e r d e n in m u c id i a y r ıca ; Ka r a g ö z m iş t ir . Çe ş it li s e b e p le r d e n d o la y ı y a ş a n a n b u o la y la r ­ v e H a c iv a t ’ın y a r a t ıc ıs ı o la r a k k a b u l e d ile n , p e r d e g a ­ d a n ü z ü n t ü d u y a n Su lt a n O r h a n ’ı t e s e lli e t m e k için z e lle r in d e s ık ç a a d ı z ik r e d ile n v e h e r ik i k a y n a k t a d a ç a r e a r a y a n d e v le t e r k â n ı, m u t a s a v v ıf b ir k iş i o la n t a s a v v u fi y ö n ü n e d ik k a t ç e k ile n , Şü ş t e r i ’y e a it b ilg i­ Şe y h Şü ş t e r i’d e n y a r d ım is t e r . Şü ş t e r i b u n u n ü z e r in e le r n e t b ir ş e k ild e ö r t ü ş m e k t e d ir . Ka r a g ö z o y u n u n u n s a r ığ ın a s a r ılı t ü lb e n d i ik i s o p a ile g e r e r v e a r d ın d a e r k e n d ö n e m le r in d e d in i u n s u r la r k u lla n ıla r a k t o p ­ b ir k a n d il y a k a r a k , n a lın la r ı y a r d ım ıy la ik ilin in a r a ­ lu m s a l u y a r ı v e ik a z m e k a n iz m a s ı o la r a k b ir iş le v s e l­ s ın d a k i n ü k t e le r le d o lu d iy a lo g la r ı p e r d e y e y a n s ıt ır . liğ i s ö z k o n u s u y d u . Bu n e d e n le H a y â l-i Zil' ın m ü e llifi D ü n y a n ın b ir p e r d e , in s a n la r ın is e b u p e r d e d e n g e lip o la n Şe y h Şü ş t e r i' n in t a s a v v u f y ö n ü ile g ö lg e o y u n u ­ g e ç e n g ö lg e le r o ld u ğ u n a d a ir h ik m e t d o lu s ö z le r le n u n a m a ç la r ı b ir b ü t ü n s e llik t e ş k il e t m e k t e d ir : S u lt a n ı e t k ile d iğ i s ö y le n m e k t e d ir . 25 Bu ş e h ir d e y a t m a k t a o la n b ü y ü k v e lile r i b ild ir ir . T O PLU M SA LT A R İ H O s m a n lı Su lt a n ı O r h a n Ga z i t a r a fı n d a n Bu r s a ş e h r in d e c a m ii y a p ılm a s ı iç in e m ir v e r ilm iş t ir . Ca ­ 1326 -1 3 6 2 y ılla r ı a r a s ın d a h ü k ü m e t s ü r e n O s m a n ­ M ila s z iy a r e t le r i: E v v e la ş e h r in b a t ıs ın d a Su d r e lI Su lt a n ı O r h a n Ga z i z a m a n ın d a y a ş a n a n b u v a k a ­ ( So d r a ) D a ğ ın d a t a z ir v e d e Su d r e e r e n le r i, ş e h ir n ın B u r s a ’d a y a ş a n d ığ ın a d a ir h e r h a n g i b ir k a n ıt n e ö n e m lid ir . Bu k ü lt ü r e l d e ğ e r le r M e n t e ş e B e y liğ in in d ığ ı s ö y le n e n v e Ka r a g ö z ile Şe y h Şü ş t e r i ’y e a it m e ­ d a ğ ılm a s ın d a n s o n r a s a n a t k â r , u le m a v b . t o p lu m s a l z a r la r ın B u r s a ş e h r in d e b u lu n d u ğ u id d ia s ı m e v c u t ­ s ın ıfla r la b ir lik t e O s m a n lı D e v le t i n in b a ş k e n t i o la n t u r . Ka y ıt la r d a Şe y h Şü ş t e r i y e a it o ld u ğ u s ö y le n e n B u r s a ş e h r in e n a k le d ilm e s i n e d e n iy le H a y â l-i Zil, Ka ­ m e z a r t a ş ın ın B u r s a ’d a y e r in in b ilin d iğ i a n c a k 1961 r a g ö z v e Şe y h Şü ş t e r i h a k k ın d a k i t ü m b ilin e n le r b ir y ılın d a k a y b o ld u ğ u s ö y le n m e k t e d ir .26 Sö z k o n u s u a n la t ıd a n ö t e y e g e ç e m e m iş t ir . So n u ç o la r a k Şe y h m e z a r t a ş la r ın ın s o n r a d a n d ik ild iğ in e d a ir t e s p it le r Şü ş t e r i’n in h a y a t v e r d iğ i Ka r a g ö z v e H a y â l-i Zil’in o r ­ d e m e v c u t t u r .27 t a y a ç ık t ığ ı c o ğ r a fy a n ın M u ğ la ilin e b a ğ lı M ila s ilç e s i o ld u ğ u n u n e t b ir ş e k ild e ifa d e e d e b ilir iz . Gö lg e o y u n u h a k k ın d a y a p ıla n a r a ş t ır m a la r s o ­ n u c u n d a , A n a d o lu Se lç u k lu d ö n e m i v e e r k e n d ö n e m SON U Ç b e y lik le r d e , h a y a l o y u n u n u n A n a d o lu c o ğ r a fy a s ın d a b ilin d iğ i s ö y le n m e k t e d ir . Gö lg e o y u n u n ç ık ış ın ın Çin XI I I . a s r ın o r t a la r ın d a n it ib a r e n s iy a s i t e ş e k k ü lü n ü k ö k e n li o lu p , M o ğ o lla r v e O r t a As y a T ü r k le r i v a s ıt a ­ t a m a m la y a n M e n t e ş e B e y liğ i d ö n e m i ile ilg ili y a p ıl­ s ıy la Ac e m d iy a r ı, M ıs ır v e An a d o lu ' y a k a d a r u la ş t ı­ m ış o la n ç a lış m a la r ın t a fs ila t lı b ir ş e k ild e e le a lın a ­ ğ ı s ö y le n m e k t e d ir . O y u n u n g ü n ü m ü z d e b ilin e n s o n m a m ış o lm a s ı, m e v c u t v e r ile r in d a h a s o n r a k i y ü z y ıl­ ş e k lin i is e İs t a n b u l’d a a ld ığ ı k e s in d ir . la r d a o r t a y a k o n m u ş p e k iş t ir ic i b ilg ile r ile m u k a y e s e E v liy a Çe le b i v e İb n B a t u t a ’y a a it s e y a h a t n a m e ­ e d ilm e m e s i, y a p ıla n ç e v ir ile r in h a t a lı v e y a k u s u r lu le r d e n y o la ç ık ıla r a k h e m fik ir o lu n a n s ö z k o n u s u a n ­ y a p ılm a s ı o r t a y a k o n u lm u ş o la n y a n lış v a r s a y ım la ­ la t ıla r ın iç y ü z ü n ü e le a lm a k ih t iy a c ı h â s ıl o lm u ş t u r . r ın k a b u l g ö r m e s in e n e d e n o lm u ş t u r . Yu k a r ıd a B a t u t a ’n ın 1332 y ılı y a z ın d a M ila s ’a y a p t ığ ı M e n t e ş e B e y liğ in in s iy a s i, ik t is a d i v e a s k e r i fa ­ z iy a r e t i k a le m e a ld ığ ı e s e r d e n n a k le t t iğ im iz b ö lü m d e a liy e t le r in in y a n ı s ır a e d e b i v e k ü lt ü r e l a la n d a t e lif y a ş ı 150’n in ü s t ü n d e o la n Şe y h Şü ş t e r i a d ın d a d in d a r e t t ik le r i e s e r le r , An a d o lu c o ğ r a fy a s ın ın s ın ır la r ın ı b ir z a t ile s o h b e t e t m e s in in a r d ın d a n , O s m a n lı Su lt a ­ a ş a n b ir ü n e s a h ip d e ğ e r le r h a lin e g e lm iş t ir . Ö z e llik ­ n ı O r h a n ’la ç a ğ d a ş o la n M e n t e ş e Su lt a n ı O r h a n ’la m ü ­ le k ü lt ü r e l d e ğ e r le r a ç ıs ın d a n e le a ld ığ ım ız d a Şe y h la k a t ın ı a k t a r m ış v e Em ir ' in B a r ç ın ş e h r in d e Cu m a Şü ş t e r i' n in H a y â l-i Zil ile Ka r a g ö z o y u n u n u n m a k a ­ Ca m ii y a p t ır m a y a t e ş e b b ü s e t t iğ in i a n c a k t a m a m - le m iz d e s ö z ü n ü e t t iğ im iz k ü lt ü r t a ş ım a s ı n e d e n iy le , la y a m a d ığ ın ı a k t a r m ış t ık . An la t ıla r d a a d ı g e ç e n k iş i o y u n u n o r t a y a ç ık ış ı ile ilg ili k e s in b u lg u la r ın fa r k v e o la y la r ın t e ş k il e t t iğ i b ü t ü n s e llik , ç a ğ d a ş o la n b ir e d ile m e m e s in e , a d ı g e ç e n d e ğ e r le r in İr a n c o ğ r a fy a s ı­ k a y n a k y a n i B a t u t a t a r a fın d a n n e t b ir ş e k ild e ifa d e n a m a l e d ilm e s in e b ile s e b e p o lm a k t a d ır . AN AD OLU BEYLİ KLERİ y a z ık k i m e v c u t d e ğ ild ir . Va k a y ı is p a t n it e liğ in i t a ş ı­ Ge r e k c o ğ r a fy a d a g e r ç e k le ş e n s a v a ş la r ın y a r a t t ı­ e d ilm iş t ir . ı y y y ’d a E v liy a Çe le b in in M ila s ’a g e r çe k le ş ­ t ir d iğ i z iy a r e t t e h e m O r h a n B e y ’in y a p t ır d ığ ı c a m in in ğ ı y a p ıs a l t a h r ib a t la r ; g e r e k s e k it a b e , y a z m a e s e r le r k it a b e s in i n a k le t m e s i h e m d e ş e h ir d e m e t fu n b u lu ­ v b . k a y n a k n it e liğ i t a ş ım a s ı s ö z k o n u s u o la b ile c e k n a n v e lile r d e n s ö z e d e r k e n Şe y h Şü ş t e r i h a k k ın d a e s e r le r in t a h r ip , t a la n e d ilm e s i y a h u t k a y b o lm a s ı, v e r d iğ i d e ğ e r li b ilg ile r b ir a r a y a g e t ir ild iğ in d e , g ö lg e b e y liğ in y ö n e t im y a p ıs ı v e s ö z k o n u s u y a p ın ın iş le y i­ o y u n u n u n o r t a y a ç ık ış ı ile ilg ili g e n e l o la r a k k a b u l ş i h a k k ın d a ç o k k ıs ıt lı b ilg iy e s a h ip o lm a m ız a n e d e n g ö r e n a n la t ın ın o lu ş t u r d u ğ u k o ş u lla r ın t a m a m ın ın , o lm a k t a d ır . Şü ş t e r i’n in y a ş a d ığ ı y ılla r d a M ila s ’t a m e v c u t b u lu n ­ Ye r li v e b a t ılı k a y n a k la r ı b ir b ir in i t a m a m la y a n d u ğ u m u h a k k a k t ır . Şü ş t e r i’n in h a y a t ın ın s o n y ılla r ın ı u n s u r la r h a lin d e s a ğ lık lı b ir in c e le m e y a p ıld ık t a n b u ş e h ir d e t a m a m la m a s ı, ö m r ü s o n a e r d ik t e n s o n r a ­ s o n r a s ü z g e ç t e n g e ç ir ilm e s i h a lin d e , ik i y ü z y ıla y a ­ d a M ila s ş e h r in d e d e fn e d ilm e s i, g ö lg e o y u n u n u n o r t a ­ k ın b ir s ü r e h ü k ü m s ü r m ü ş b ir b e y liğ e a it d a h a b ir ­ y a ç ık ış ı ile ilg ili k a b u l g ö r e n v a r s a y ım la r ı v e k o n u y la ç o k b ilg in in g ü n y ü z ü n e ç ık m a s ı k a ç ın ılm a z v e e lz e m ilg ili b e lir s iz lik le r i a ç ık lığ a k a v u ş t u r m a s ı b a k ım ın d a n b ir d u r u m d u r . D İ P N O T LA R B e r l i n 1 8 7 3 s. 1 4 5 . 2 3 A . S a i t A y k u t a . g .e . s. 4 1 0 . 2 0 1 7 s. 3 02 . 12 D . A h s e n B a t u r a . g .e . s. 1 4 6 -1 6 9 . 24 2 P a u l W it t e k , M e n t e ş e B e y liğ i, A n k a r a 1 9 4 4 s. 24. 13 E l i z a b e t h A . Z a c h a r i a d o u a . g . e . s. 1 0 9 3 P a u l W i t t e k a . g . e . s.2 6 14 L A b b e D e V e r t o t : T h e H is t o r y T h e K n ig h t s 4 E liz a b e t h A . Z a c h a r ia d o u “T r a d e A n d C r u s a d e O f St. Jo h n Of Z e h r a K ım ış o ğ l u “ T . C A t a t ü r k Ü n i v e r s i t e s i S o s y a l Of s. 4 9 9 - 5 0 0 - 5 0 1 . D a lı K a r a g ö z P e r d e G a z e lle r i ( İ n c e le m e - M e t in le r ) 15 E l i z a b e t h A . Z a c h a r i a d o u a . g . e . s.1 8 - 1 8 8 D o k t o r a T e z i ” E r z u r u m - 2 0 1 5 s. 2 5 . 16 E l i z a b e t h A . Z a c h a r i a d o u a .g .e . s.1 8 - 1 8 8 A y d ı n Ö n c ü “A . Ü . T ü r k i y a t A r a ş t ı r m a l a r ı E n s t i t ü s ü S e lç u k lu v e B e y lik le r D ö n e m i” A n k a r a 1989 17 E l i z a b e t h A . Z a c h a r i a d o u a . g . e . s. 1 9 - 1 8 8 D e r g is i [ T A E D ] 4 6 ” E r z u r u m s. 2 8 0 . 18 “ T h e O x f o r d C o m p a n io n T o W in e J a n c is R o b in s o n M e lik e G ö k c a n “E r z in c a n Ü n iv e r s it e s i S o s y a l P a u l W i t t e k a . g .e . s. 4 5 . 6 Y a ş a r Y ü c e l - A l i S e v im “ T ü r k iy e T a r ih i F e t ih , B ilim le r E n s t it ü s ü T ü r k D ili v e E d e b iy a t ı A n a B ilim M a l t a V o l. I D u b l i n 1818 2 0 1 1 s .1 2 3 . E l i z a b e t h A . Z a c h a r i a d o u a . g .e . s. 1 0, M i c h a e l C a r r a n d J u lia H a r d in g F o u r t h E d it io n " C o m m a n d a r ia B ilim le r E n s t it ü s ü D e r g is i ( E R Z S O S D E ) Ö S- I I : " M o t iv a t io n s A n d R e s p o n s e T o C r u s a d e s in T h e - D r C a r o lin e G ilb y M W 8 3 - 9 2 ” 2 0 1 6 s. 8 6 . A e g e a n c . 1 3 0 0 - 1 3 5 0 " L o n d o n 2 01 1 s. 7 8 . v e C y p r u s H is t o r y - D r H a n n e k e W ils o n B ö lü m le r i. B u r s a B ü y ü k ş e h i r y a y ın l a r ı S a y ı 5 O c a k 2013 E l i z a b e t h A . Z a c h a r i a d o u a . g .e . s.1 3 6 “ B u r s a ’d a Z a m a n ” s . 8 3 . 8 E l i z a b e t h A . Z a c h a r i a d o u a . g . e . s . 11. 19 9 Y a ş a r Y ü c e l- A li S e v im 2 0 A . S a it A Y K U T “ E b û A b d u lla h M u h a m m e d İ b n 10 P e t e r L o c k “ M a r in o S a n u d o T o r s e llo , T h e B o o k a.g.e. s. 2 80 . Secreto ru m F id e liu m C r u c is ” L o n d o n a n d İ s t a n b u l 2 0 0 0 s. 4 2 0 . 21 22 2 6 B u r s a B ü y ü k ş e h i r y a y ın l a r ı S a y ı 5 O c a k 2013 “ B u r s a ’d a Z a m a n " s . 8 3 E l i z a b e t h A . Z a c h a r i a d o u a . g . e . s .1 4 2 , P a u l W i t t e k a .g .e 1 5 4 N e w Y o r k 2 0 1 1 s . 117. C h a r le s H o p f “C h r o n iq u e s G r e c o - R o m a n e s ” M e t in A n d “ T D V İ s lâ m A n s ik lo p e d is i 24. C i l t 2 0 0 1" s. 4 0 1 -4 0 3 . B a t û t a T a n e ! İ b n B a t t û t a S e y a h a tn a m e si I" o f t h e S e c r e t s o f t h e F a it h f u l o f t h e C r o s s L ib e r 11 İ s t a n b u l 2 0 1 0 s. 231. 25 A n d A y d ı n ( 1 3 0 0 - 1 4 1 5 ) V e n i c e 1 9 8 3 s. 3. R h o d e s, T h e K n ig h t Of Je r u s a le m T h e K n ig h t s E v l i y a Ç e l e b i S e y a h a t n a m e s i 9 . K i t a p 1. C i l t ” V e n a t ia n C r e t e A n d T h e E m ir a t e s O f M e n t e s h e 5 7 H o s p it a lle r s S e y it A li K a h r a m a n “G ü n ü m ü z T ü r k ç e s iy le E l i z a b e t h A . Z a c h a r i a d o u a . g . e . s. 1 0 9 . A ĞU ST O S 2 0 1 9 R a m a z a n Ş e ş e n " E b u 1 F i d a C o ğ r a f y a s ı" İ s t a n b u l T O PLU M SA LT A R İ H 1 27 M e l i k e G ö k c a n a . g .e . s. 8 6 , A y d ı n Ö n c ü a .g .e . s. 123. 87