975 - 405 - 390 - 1
93- 34- y- 0131- 191
G iovanni Scogaamillo
İ6TANBUL GİZEMLERİ
BÜYÜLER, YATIRLAR,
İNANÇLAR
Ya yın Hakları ©
Ka pa k Re smi
Ka pa k Düze ni
Dizgi - Baskı
GIOVANNI SCOGNAM ILLO
ALTIN KİTAPLAR YAYINEVİ
ŞAHİN KARAKOÇ
FATM A BOZKURT
ALTIN KİTAPLAR BASIM EVİ
1 . B AS I M / M ART 1 9 9 3
Bu kitabın her t ürlü ya yın hakları
Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ge re ğince
Altın Kitaplar Yayıne vi'ne aittir.
Celâl Ferdi Gökçay Sk. N e bioğ lu işhanı
Ca ğa loğlu - ist a nbul
Te l: 5 2 2 4 0 4 5 - 5 2 6 8 0 12
511 51 0 0 - 511 3 2 2 6
Faks: 5 2 6 8 0 1 1
İÇİNDEKİLER
Sunuş
Eskilerin Gizemleri
9
Mekânlar ve Gizemler
28
İstanbul İnanışları
47
Gizemciler İstanbul'da
64
Örgütler ve Bireyler .,
86
Gizemde Çağdaş Olmak
107
Gizemler ve Yorumlar
129
İstanbul Büyüleri
151
Bir Son Deyiş Gibi
184
Kaynakça
187
SUNUŞ
Yü zyıllar d an b er i İst anb ul h a k k ın d a p e k ç o k şe yle r yazıld ı,
İs t an b u l ' l u o l an ve o l m ayan l ar yazd ı, İs t an b u l ' u b ile n ve b ilm e
yenler , İs t an b u l ' u y a ş a y a n ve yaş am ayan l ar , iç in d e b u l u n an l ar
ve g e l i p g e ç e n l e r yazd ı. İs t an b u l ' u Batılılar ve D o ğ u l u l a r yazd ı,
t ü m d e ğ i ş i k ad lar ı ile, h e ye c an la, m e r a k , ilg i ve se vg i ile, şaşıra
r ak, b a ze n b o zu l ar ak . İst anb ul yazıld ı, yazılıyo r ve hiç d u r m a k s ı
zın yazılac ak , anlat ılac ak ve ar aşt ır ılac akt ır , İst anb ul İst an b u l ve
d ü n y a d ü n y a o l d u ğ u sü r e c e .
D ü n y a n ın t ü m b ü y ü k ve esk i k e n t l e r i, Ro m a, Par is, Lo n d r a,
Pr ag v. b . her za m a n b ir m e r k e z g ö r e v ve işlevini g ö r d ü l e r . İst an
b u l d a b ö yl e d i r : b ir t ar i h , kült ür , s an at ve d ü ş ü n c e m e r k e zi ola
rak. An c a k İs t an b u l ' u n b ir f ar kı ve b ir ö zelliğ i var d ır , her za m a n
o l m u ş t u r . İst an b u l b ir kült ür , uyg ar lık ve b u n l a r d a n o l u ş a n b ir ina
nışlar p o t asıd ır . D o ğ u ile Bat ının d e ğ i ş m e y e n b ir b u l u ş m a , kay
n a ş m a n o k t ası, b ir o d a k n o k t ası ve o la k i «m anyet ik» b ir alan.
Ve t ar ih in y ü k ü n ü o m u zl ar ın d a t aşıyan , t ar ihin izleri ile d o l u p
t a ş a n her b ü y ü k ve esk i k ent g i b i İst an b u l d a g i ze m l e r i o lan ,
g i ze m l e r yar at an b ir g ize m d ir . Ve ö yl e o l m a y ı s ü r d ü r ü yo r .
An c a k «g izem » s ö zc ü ğ ü n ü k u llan d ığ ım ızd a am ac ım ız ned ir ,
b ir ar aş t ır m aya g i r d i ys e k neyi, n e d e n ar aşt ır m ak ist ed ik, n e t ü r
s o n u ç l a r b e k l e ye r e k ?
Gi ze m b ir sırdır, g izli t u t u l an , g izli an lam lar ı, g i d e r e k d e ğ e r l e
r i o l a n b ir «şey»dir. Bir k avr am , b ir k u r a m , b ir b ilg i, inanış, o lay
d ır g i ze m . Bir ar ayış ve evr ensel b ir sent ezd ir . B aze n b ir hayal,
b ir f an t e zi, b ir m asal d a o lab ilir h at t a b ir u y d u r m a . An c a k b ir kişi,
t o p l u m ya d a b ir k en t iç in g i ze m b ir «ar ka yaka», bir «gizli yüz»,
b ir b i l i n m e y e n ve y a aç ık lan am ayan d ır , ö yl e d e olab ilir.
B u ar aş t ır m an ın a m a c ı alt er nat if , b e lk i az b ilin en , u n u t u l m a k
üzer e o l an , s ar ar m ış yap r ak l ar d a, k ayn ak l ar d a kalm ış b ir İst an
b ul p o r t r e sin i ç izm e k t ir , iç in d e yaşad ığ ım ız b u k en t in d o ğ a ü s t ü c ü , d ü ş ü n d ü r ü c ü o l a k i e ğ l e n d ir ic i k im liğ in i sap t am ak t ır , d ü n ü n ü
ve b u g ü n ü n ü , kar anlıklar ını ve t ed ir g in lik ler in i b aş k a ve d e ğ i ş i k
b ağ lant ılar la b a ğ l a m a k ve o lanak lar ın d ah i l i n d e ,
BIRINCI BÖLÜM
«r esim lend ir
m ek. »
ESKİLERİN GİZEMLERİ
İst an b u l k e n d i b aşına b ir g ize m d ir , b ir g i ze m t ar ihi ve b ir
g ize m le r m e r k e zi d i r her t ü r ve ç e ş i d i n d e n . Ve İst anb ul yüzyıllar
d a n b er i s ü r e g e l e n b ir ar ayışın b u l u ş m a no kt asıd ır , ö l ü m s ü zl e r i n ,
g izli ve b i l i n m e y e n ü st ü n ler in , b ilg eler in, g i ze m c i l e r i n ve d e şar la
t anlar ın uğ r ağ ıd ır .
On lar ın ve b aşk alar ının arayışı b izim d e ar ayışım ız o l d u b u
sayf alar b o y u n c a , kat ılm anızı d i l e d i ğ i m i z h e ye c an l ı b ir m a c e r a y a
yo l aç t ı.
Bize b ö y l e b ir m a c e r a y a ç ık ab i l m e m i z iç in o l an ak t an ıyan
Hü s n ü Te r e k ' e , b izi sür ek li yü r e k l e n d i r e n , k ayn ak avına ç ık an
Or k u n Uç ar ' a t e ş e k k ü r ü b ir b o r ç b iliriz.
Po p ü l e r g i ze m l e r e ekr anlar ını a ç a n ö ze l
kanallar ın
moda
d e yi m i yl e «b izi izl e m e ye d e va m ed in!»
G I O VAN N I S C O G N A M I L L O
Fet h ed ilen İs t an b u l ' d an ö n c e b ir Bizans var d ır ya d a b ir
D o ğ u Ro m a İm p a r a t o r l u ğ u ve o n d a n ö n c e d e b ir B i zan s ö n c e s i ,
g i d e g i d e m i t o l o j i n i n inanışlar ına, ef san eler in e ve O l i m p o s ' u n t a n
rılarına k ad ar va r a n .
Ç o k g er iler e g i d i p M .Ö. 6 6 7 yılına ulaşt ığ ım ızd a k ar şım ıza ilk
B y za n t i o n ' u k u r a n M eg ar a' lılar ç ıkıyor . Ya d a h a d a h a ö n c e s i ? Ya
B izan s' t an ve İs t a n b u l ' d a n ç o k ö n c e b u r alar a k ad ar g e l i p yer le
şe n Kelt ler?
Her insanın y a ş a m ı - v e k e n d i s i -
nasıl k i za m a n l a ç ö zü l e n
ve ya hiç ç ö zü m l e n m e y e n , ak sin e d e r i n l e ş e n b ir g i ze m ise kent le
rin y a ş a m ı ve g e ç m i ş i d e bir b aş k a g ize m d ir , ö zellik le İst anb ul
g ib i «m er kez» o l a n k ent ler iç in.
İs t an b u l ' u 1 5 5 0 ' ler d e ziyar et e d e n Fl am an g e zg i n c i s i Og ie r
Gh i s e n vo n B u s b e e k k e n d i n e b ir s o r u so r ar : «B ü t ü n d ü n yan ın
b aş k e n t i b u r ası mı?» d i ye . Ve Fr ansız o zan ı Al p h o n s e d e Lam ar t in e b ir y o r u m d a
b ulunur:
«Do ğ a
b ur asını d ü n y a n ın
b aşk en t i
o l m a k iç in yar at m ış a b enziyo r » d iye r e k .
İs t an b u l ' a g e l i p h e ye c an l ar g e ç i r e n ç o ğ u Batılıların g ö r ü ş ü
d ü r b u ve b u g ö r ü ş ü n n e d e n li d o ğ r u o l d u ğ u n u İs t a n b u l ' d a yaşa
y a n b izler h e r k e s t e n d a h a iyi b iliyo r uz.
Esk i o l m a k , ç o k g e ç m i ş ç o k g ö r m ü ş o l m a k h e m b ir ik im ,
h e m d e b ir ayr ıc alıkt ır . Belirli, kalıc ı, g ö zl e g ö r ü l e b i l e n , elle d o k u n u l ab il e n izler t aş ım ak - k i , bir eski kent iç in b u n lar sur lar , kale-
-
9
—
ler, hisarlar, b inalar v . b . ' d i r -
b aşk a, b u izlerin g e ç m i ş i n i , g e ç m i ş
anlam lar ını ç ö z m e k b aşk ad ır .
c e ğ i m i z g i b i , m it o l o j ik ef saneler ve k a h r a m a n l a r l a d o l u p t aşıyo r .
Ve B o ğ a zi ç i ' n d e n
İst anb ul h e r k e si ç e k i yo r : yazar ı, o zanı, d ü ş ü n ü r ü , ar aş t ır m a
b aş l ayan b u inanışlar g e l i p S a r a y b u r n u ' n a
k ad ar d ayanır lar .
c ıyı, m ac e r as e ve r i , m er ak lıyı, b u r n u h avad a t u r ist i, b ir a n d a d u y
B izan s' ın e n eski t ar i h ç i l e r i n d e n b ir i o l an H e s y c h i u s ' a g ö r e
g u lan an ı ve s o ğ u k s o ğ u k b ak an ı, ö nyar g ılı o lanı ile b ilg i, ö l ç ü ile
B izan s ö n c e s i ilk ye r l e şim ye r l e r i n d e n b ir i d e S a r a y b u r n u ' n d a ,
d e ğ e r l e n d i r e n i . Ve b ir g e r ç e k «m er kez» o l d u ğ u n d a n i s t an b u l , b ili
b ö l g e n i n kralı o l an , B ar b isiu s t ar af ın d an k u r u l u yo r . D a h a s o n r a
n en ve b i l i n m e ye n o l an ak l ar s u n d u ğ u n d a n , t ic ar e t e r b ab ı g e zg i n
k u r u l an k en t i sur lar la k ap at an ve B a r b i s i u s ' u n kızı Ph id elia ile
c iyi d e ç ek er .
e vl e n e n
1260 yılınd a Ve n e d i k ' t e n N i c o l o ve M af f e o Po lo ad lı iki kar
d e ş g elir İst an b u l' a. Po l o k ar d eşler İst an b u l' a yer leşir ler , b a ş k a
Ven ed ik ' liler g i b i , t i c ar e t yap ar lar , Kırım ' a, Vo l g a n e h r in e , B u h a -
B yzas,
e f san e ye
göre,
d e n i zl e r t anr ısı
Po s e i d o n ' u n
o ğ l u n d a n b aşk ası d eğ ild ir .
B ö y l e c e B yzas' ın ad ını alan ilk B izan s ( B yzan t io n ) t anr ısal
ya d a yar ı t anr ısal b ir k im lik ve ö n e m k azan m ış o l u yo r , her n e
r a' ya k ad ar uzanır lar , m al alıp İst an b u l ' d a sat ar lar . D o k u z yıl s o n
k ad ar o layın g e r i s i n d e - m i t o l o j i d e sık sık r a s t l a n a n -
r a Ve n e d i k ' e d ö n e r l e r . Yıllar g e ç e r ve g ü n ü n b ir in d e Po l o k a r d e ş
t e c a vü z d u r u m u yat ıyo r sa d a. Tanr ı Po s e i d o n , B yzas' ın an n e si
ler y e n i d e n g ö r ü n ü r l e r Gal at a' d ak i Ve n e d i k l i l e r i n ar asın d a. B u
o l an ve k e n d i d e t anr ı s o y u n d a n g e l e n g ü zeller g ü ze li Ker assa' yı
kez e n k ü ç ü k k ar d e şl e r i o l an M a r c o ' y u d a g et ir ir ler yan l ar ın a ve
iğ f al e d e r e k b u d u r u m u yar at ıyo r .
İs t an b u l ' d an u zu n ve ç o k
ü n lü yo l c u l u k l ar ın a ç ıkar lar ,
«ip ek
Yo lu »n u izleye izleye.
b ir ırza
İki kıt ayı b ir leşt ir en, B at ı' d an , O r t a d o ğ u ' d a n , Uza k d o ğ u ' d a n
ve u n u t u l an , y o k o l m u ş ve kayıp u yg ar l ık l ar d an g e l e n k ült ür ler i
D ö n ü ş 1295' t e o l u yo r ; Tr a b zo n ' d a n k alk an b ir g e m i ile İst an
b ar ın d ır an ve k aynaşt ır an İs t an b u l ' d a,
k e n t in ilk k u r u l u ş u n d a n
b u l ' a d ö n e r l e r . So n r a Ve n e d i k ' e , yan lar ın d a ö l ü m s ü z b ir h azin e y
ş i m d i y e d e k , g i ze m d a i m a var d ı ve var d ır , her ç e şid i ve y o r u m u ,
le, M a r c o Po l o ' n u n g e zi n o t l ar ın d an o l u ş an «İl M ilio ne» ( M i l yo n )
e ğ il im i ile.
ad lı s e yah at n am e yl e d ö n e r l e r .
T ü m k ayn ak lar ı t ar ayab i l m e k o l an ak sızsa b ile e l d e e d e b i l d i
Çin y o l u n u t u t a n g ö zü p e k m ac e r ase ve r l e r in , ze k i ve g i r i ş k e n
t ü c c ar l ar ın k o n u m u z o l a n k en t sel g ize m le r le n e ilg isi var ki?
ğ i m i z k ayn ak l ar d an se ç t iğ im iz, k im i b ağ ınt ısız g i b i g ö r ü l e n ef sa
neler ,
inanışlar ve o laylar k o c a m a n ve
kend i iç ind e
k e n d in i
Çağ r ışım sal o l sa b ile ilg i ap aç ık o r t ad ad ır : Po l o ' l ar ve o n lar ı
t a m a m l a y a n b ir m o zaik , d e v b o y u t l u b ir d u var r esm in i o l u ş t u r u
izleyenler, b ild iğ im iz k ad ar ıyla g i ze m c i d eğ iller , in an ç s ah i b i , d i n
yo r lar . An c a k b o yut lar ını s ap t ay ab i l m e k iç in her şeyi b ir b ir in e iyi
ler ine b ağ lı insanlar d ır . An c a k D o ğ u ' n u n ve U za k d o ğ u ' n u n o l u ş
c e k ar ışt ır m ak , b ir b ir i ile iyic e kar şılaşt ır m ak, ç ar p ışt ır m ak g e r e k i
t u r d u ğ u g ize m i, ar t ı b u n u n p ar asal, t ic ar i p o t an siye l in i, İst an
yo r , y o r u m y a p m a k t a n , var sayım y ü r ü t m e k t e n , ç ağ r ışım lar ı k ul
b u l ' d a yıllar c a k alm ış o l an N i c o l o ve M af f e o Po l o iyi b iliyo r lar .
l a n m a k t a n hiç ç e k i n m e d e n .
«M erkez» İst an b u l, b u k im liğ i ve g e l e n e ğ i ile o n l ar iç in b ir «ka
p ıd ır , b ir k aç ınılm az b ağ lant ıd ır ve b u b ağ lan t ıya in an ar ak , g ü ve
n er ek ar ayışlar ına b aşlıyo r lar .
B u n u b ir p ar an t e z,
B ilinen ve b i l i n m e ye n , var o l an ve yit ir ilen, kaç ır ılan k aynak
lar...
Fet ih ö n c e s i ve Fet ih so nr ası i s t a n b u l ' u t e r k e d e n Bizanslı b il
b ir «tırnak arası» sayıp d a h a g e r i l e r e
d önelim.
g in ler b e r ab e r l e r i n d e k ayn ak ve b ilg i kaç ır ıyo r lar . İst er s o n r a d a n
b u n l ar ı b aşk alar ıyla p aylaşsınlar , ist er p aylaşm asınlar .
B o ğ azi ç i ve kıyıları, b ir s o n r ak i b ö l ü m d e ayrıntılı o l ar ak g ö r e -
10
-
İt alya' ya sığ ınan Bizanslı Ge m i s t e Ph l e t o n , Ef l at u n c u ak ad e -
\
m isin in ö ğ r e t il e r in i m e sle k d aşlar ın a ilet iyo r ; Ve r o n a' l ı Gu ar in i ise
k u r t u lab ilen J u l i e n d e f azla u zu n ö m ü r l ü o l m u y o r , salt anat ı salt
B izan s' t an iki san d ık d o l u s u e lyazm ası kaç ır ıyo r , b ir ini y o l c u l u k
üç yıl sü r ü yo r .
Kanlı b ir ailenin ö y k ü s ü d ü r b u , siyasal o yu n l ar ın , sar ay e n t r i
e sn asın d a yit ir iyo r , ik in c isin d ek iler iyse hiç k i m s e y e g ö s t e r m i y o r ,
kalarının, hırs ve kıskanç lıklar ın b ir s o n u c u . Gize m l i b ir ö y k ü hiç
aç ık lam ıyo r .
B i zan s ' t an k aç ıp d e ğ e r l i m et inler i, e lyazm alar ı - b u ar a Ef lat u n ' u n b a ş y a p ıt l a r ın ı-
Bat ı' ya ulaşt ır anlar ar asın d a k im ler y o k k i:
d e ğ il d ir a n c a k g ize m l e r l e d o l u b ir o r t a m d a g e ç i yo r , ç ü n k ü kanlı
b ir salt anat s ü r e n , s o n d ö n e m i n d e i yi d e n iyiye ç ığ r ın d an ç ık an
J o h a n e s Ar g y r o p u l o s , Th e o d o r u s Gaza, D e m e t r i u s C h a l c h o n d i -
b u Bizans aynı za m a n d a k en t in iç in d e b u l u n a n k u t sal ya d a k ut
lis, An d r o n i c o s Ch allist o s, M a r c o M u s u r u s , J o h a n n e s ve C o s t a n -
sal g ib i b ilinen e m an e t l e r in k o r u y u c u s u k o n u m u n d a d ır .
N e d ir
t i n o s Lasc ar is k ar d e ş l e r g ib i b ilim ad am l ar ı ve ayd ınlar .
Rö n e s an s ' a yo l a ç a c a k o l a n f e o d al d ü ze n l i Or t a Ç a ğ iç in
bu
k ut sal
g ib i
b ilin en
e m an e t l e r ve
Fet ih
önc esi
B izan s' t a n e t ü r g ize m l e r in k ayn ağ ın ı o l u ş t u r u y o r l ar ?
B izan s b ir b i l i m , b ilg i k ayn ağ ı ve b ir g e l e n e k t ir ç ö k m e s i n e n e d e n
1554' t e İs t an b u l ' u ziyar et e d e n ve g e zi no t lar ını «İst anb ul ve
o l an t ü m aşırılıklarına kar şın. Hat t a ve h at t a lanet li b ir g elen ek t ir ,
An a d o l u ' y a Se yah at Gü n l ü ğ ü »n d e t o p l a y a n Al m a n b ilg in ve ar aş
b o l c a şeyt anlık ve b ü y ü c ü l ü k k o k a n .
H e m , anlat ılanlar a g ö r e ,
İm p ar at o r J u s t i n i e n , Ay a So f ya' yı inşa e t t i r e b i l m e k iç in Şe yt an '
d a n b ile y a r d ım i s t e m e m i ş m iyd i?
Bizans yıkılıyor a n c a k Bizans' ın t ar i h i n d e b azı ilg inç ve d ik
k at ç e k i c i o laylar y ü ze ç ıkıyor.
Tar ih in d e vr e se l d ö n e m l e r ve d ö n ü ş l e r l e k e n d i n i sık sık t e k
r ar lad ığ ını b il iyo r u z ve b u n lar a t ar ih in iniş ve ç ıkışları d er iz, ö yl e
k ab u l ed er iz.
Bir Yü c e Co s t an t i n ' i ele alalım ve hiç y ü c e o l m a y a n b azı d av
ranış ve e yl e m l e r i n e b ir g ö z at alım :
-
Co s t an t i n k ayın p e d e r i o l an M a x i m u s ' u ö l d ü r t ü y o r , k ayın b i
r ad er i o lan Li c i n i u s ' u b o ğ azlat ıyo r , o ğ l u C r i s p u s ' u ve y e ğ e n i Lu c i n iu s' u k at let t ir iyo r . De r k e n eşi o l an İm p a r a t o r i ç e Fau st a' yı k ay
nar bir b a n y o d a b o ğ d u r t u y o r .
t ır m ac ısı Ha n s Der nsc hvvam yazılarının b ir kısm ını şu şe k ild e sıra
lıyor:
-
Havar i An d r e ' n ın t a b u t i ç i n d e b e y a z k e t e n e sar ılm ış c e se
d i ( c eset 1 2 1 0 ' d a İt alya' nın Am al f i k e n t in e o r a d a n d a 1 4 6 2 ' d e
Ro m a ' y a n ak l e d il iyo r aslınd a) ,
-
İsa' nın y e ğ e n i Ze b e d e u s ' u n eşi M ar ia Sa l o m e ' n i n t a b u t u ,
-
İsa' nın b ağ l an ıp işk e n c e e d i l d i ğ i r enk li, c ilâlı b ir t aş.
De r n sc h vvam , Bat ı' nın k ut sal e m an e t l e r i b ir yan a, b ize 16.
yüzyıl İs t a n b u l ' u n d a n ilg inç g ö zl e m l e r d e ve r iyo r :
«Bizim Elç ih an ın yan ın d a b ir a d a m b ir k ö ş e y e b ü y ü c e k b ir
sand ık ye r le şt ir d i. Sand ığ ın iç ini d ar ı ile d o l d u r d u . H e m e n h e m e n
ç ıp lak b ir vazi ye t t e b ir ö r t ü ye b ü r ü n e r e k yalnız b aşı d ışar d a kala
c a k şe k ild e b ir san d ığ ın iç ine g i r d i ve d ar ılar ın ar asına g ö m ü l d ü . »
d i y e an lat ıyo r Al m a n g e zg in i. «Tür kler b u her if i evliya sand ılar ve
o n a y i y e c e k i ç e c e k t aş ım aya b aşlad ılar . B u a d a m ın et r af ınd a b aş
Co s t an t i n ' i n ailesi d e aynı şe k ild e salt anat ını s ü r d ü r ü y o r ,
k a f akir ler g e c e g ü n d ü z o t u r u yo r l ar . Za m a n l a herif ö yl e şişm an la
d a h a d o ğ r u s u s ü r d ü r m e y e ç alışıyor : Co s t a n t i n ' i n iki o ğ l u c in aye t
d ı ki, b o y n u d o m u z b o y n u n a b e n ze d i , yan ak lar ı d a b o r azan c ı
ler e k u r b an g id iyo r l ar , ikisi har iç (12 yaşın d ak i Gallu s ve 6 yaşın
yan ak lar ı g i b i t o m b u l l aş t ı. Pad i ş ah c i va r d a n g e ç i p g i d e r k e n o n a
d a k i J u lian u s) t ü m ye ğ e n le r i ask er ler t ar af ın d an ö l d ü r ü l ü yo r l ar .
d u a eder d urur.»
Cinayet ler i ü st l e n e n ise i m p a r a t o r u n s o n ü ç o ğ l u o l u yo r , yan i
Bat ı' nın k u t sal sayd ığ ı e m an e t l e r i hiç t ar t ış m ad an ve y o r u m
Co n s t an t i n , C o n s t a n t ve Co n s t a n c e . Üç ü d e kısa sü r e s o n r a , t r a
y ü r ü t m e d e n k a b u l e d e n Der nsc hvvam , d o ğ a l o l ar ak Evliya Çele-
jik şek ild e ö l ü yo r l ar ve 337 yılınd a işlenen y e ğ e n k at l i am ın d an
b i ' n i n k a l e m i n d e n ç ık m ışa b e n ze r b u Darılı Evliya' ya, haklı ya d a
-
13
-
haksız, b ir f ır sat ç ı g i b i b akıyo r , bir inanışın - b i r inanışa d ö n ü ş e b i
m ek t ed ir . Darılı Evl iya' d an s ö z e t m e s i halk ın saflığ ını b e l i r t m e k
len b ir o l a y ı n -
aç ısınd and ır an c ak , g ö r ü n ü ş t e ac ı ac ı ve y a t at lı t at lı ö t e n b ir kar
b aşlang ıc ını ç iziyo r .
B u r a d a ilg im izi ç e k e n d e
Al m a n yazar ve h ü m a n i s t i n y o r u m u n d a n ç o k b u Darılı Evliya' nın
g aya yer ve za m a n ayır ac ak b ir in e hiç b e n ze m i y o r .
yar at t ığ ı o lay ve et r af ın d a t o p l an an b a ş k a c a «f a k i r l e r d i r . Evliyalık
B e n ze m i yo r f ak at b u e l yazm ası k o l e k s i y o n c u s u k ö k l ü b ir
b ir yan a, «yö n t e m »in ne d enli u yg u l an d ığ ı ve k ab u l l e n d i ğ i , nasıl
h ü m an ist ayd ınıd ır ve b ö y l e o l d u ğ u n d a n hiç k u ş k u s u z k ar g an ın
izleyic i ve t ar af t ar b u l d u ğ u De m sc h vvam ' ın ç izd iğ i c an l ı sah n e
sim g e se l anlam ını b il iyo r d u r .
d e n o r t aya ç ıkıyo r .
M er ak lı ve izl e n im c i Al m an g ü n c e yazar ı, kit ab ının b a ş k a b ir
Ya ned ir k ap k ar a k ar g an ın s i m g e l e d i ğ i ?
Değ işik in an ç lar a g ö r e k ar g a t anr ılar ın h ab e r c isid ir , k e h an e t
ye r in d e , ilg isini ç e k e n hat t a t anık o lanlar ı hayr et e d ü ş ü r e n b aş k a
ler d e b u lu n u r , yalnızlığ ın i m g e s i d i r ve ayn ı za m a n d a ö l ü m ü n d e '
ve ç o k d o ğ a l g i b i g ö r ü n e n b ir o l a y d a n d a sö z aç ıyo r :
hab er c isid ir . Kar g alar h e p ac ı ac ı ö t er . Ge l g e l e l im an t i k g i ze m c i
«Ak b ab alar ın k a y b o l d u ğ u bir sır ad a, 3 1 Ağ u s t o s t a ve 1 4
ler, k eh an et ler i ç ö ze n le r , k ar g alar ın ses t o n l ar ın d a her b ir i ayr ı
Eylü ld e b ir k a r g a g e l d i . Ali Paşa Ca m i n i n ve b izim k o n a ğ ın kar şı
bir a n l a m t aşıyan , 6 4 d e ğ i ş i k sesi ayır m ayı b ilir ler m iş. Üst elik kar
sınd a yü k s e k , e sk i Ro m a' l ıl ar d an k a l m a b ir s ü t u n ü ze r in e k o n d u .
g a, siyah r e n g i ile s i m y a d a k i i ş l e m l e r d e ç ü r ü m e ad ını al an sür e
Ac ı ac ı ö t t ü . Hal k b u n u d a ç o k a c a y i p ve g ayr it ab ii b u l d u ve hay
c in d e sim g e sid ir .
ret ler iç in d e kaldı.»
Ya s ü t u n neyi sim g e l e r ?
Gü n l ü ğ ü n yazar ı b u kez h e r h an g i bir y o r u m y ü r ü t m ü y o r ,
Sü t u n y a ş a m ağ ac ıd ır , b ilg id ir , g ö k y ü z ü ile y e r y ü zü ar asın
d o layısıyla b u iş b ize kalıyor ve hiç h ayr e t e t m e m e k l e b ir lik t e,
d a b ağ lant ıd ır , Tanr ının g ü c ü n ü b elir t ir , evr ensel ve t insel b ir s i m
n ak le d ile n o layı ilg in ç b u l d u ğ u m u zd a n 440 yıl s o n r a b ir «naif»
g ed ir .
d e n e m e y e g ir işiyo r u z.
Ol ay aslın d a s o n d e r e c e d o ğ al d ır : İlkin ak b ab al ar İst an b u l '
S o n u ç t a c ivar halkını h ayr et ler i ç i n d e b ır ak an k ar g an ın ö t m e
si b ir g ü n c e m a d d e s i o l u yo r , ö zel o l ay k im liğ in i k azanıyo r , t ü m
d a n ayrılıyor, g ö ç ed iyo r lar , s o n r a iki ayr ı g ü n d e b ir k a r g a g eli
d o ğ allığ ın a
yo r , b ir s ü t u n a k o n u p «acı acı» ö t ü yo r . An c a k o l ay b u d e n l i
De m sc h vvam ' ın n o t l ar ın d an d a ç ık an b ilinç li bir y ö n t e m d i r , o la
d o ğ a l ve b asit ise yazar ım ız n e d e n b u n u k a y d e t m e k iht iyac ını
ğ a n g ö r ü l e n i , sayılanı d e ş m e k t i r , an lam ın ı, d o ğ u r d u ğ u , b ağ l an d ı
d uyuyor ?
ğ ı sim g e l e r i ç ö zm e k t i r , g ö r ü l e n i n ve b ilin en in ö t e sin e g it m e k t ir ,
Yazın s o n g ü n l e r i n d e ak b ab al ar m e vsim l ik g ö ç l e r i n e b aşlar
lar ve t ar ih n e o l u r s a o l s u n , k ar g alar b ir ye r e k o n a r a k h e p ö t er
ler. Civar halkı n e d e n b u n u a c a y i p sayıyo r ve İs t a n b u l ' u ziyar et
e t m e k t e o lan b ir y a b a n c ı n e d e n b u n u g ü n l ü ğ ü n e g e ç i r i y o r ?
Kald ı k i, d u y u l a n hayr et salt ç e vr e halk ınd a d e ğ i l d i r , Al m a n
h ü m an i s t i n d e d e b elir iyo r .
Der nsc hvvam b ir ar aşt ır m ac ıd ır , t ar ih sel ve a r k e o l o j i k eser ler
kar şın.
Bu
uzat t ığ ım ız
b ir
ab ar t m a
d e ğ il d ir ,
bu
b e l i r l e n m e ye n i ar am ak t ır . Bir t e k n ik t ir b u ya d a bir ç eşit b ilg e liğ in
yo l u d u r .
İst anb ul k e n t in in i ç e r d i ğ i , k ap sad ığ ı ve d o ğ u r d u ğ u g i ze m l e r
za m a n za m a n t ar ihsel y a d a f o l k l o r i k a ç ıd a n araşt ırıld ıysa d a b ir
t ü m o l ar ak p e k d e ğ e r l e n d i r i l m e d i . Oy s a ki, iler d eki b ö l ü m l e r d e
ç eşit li ve d e ğ i ş i k ö r n e k l e r d e n g ö r ü l e c e ğ i g i b i , enine b o y u n a ar aş
t ırılm ası g e r e k e n g e n iş, ilg inç b ir k o n u d u r .
t u t k u n u d u r , h o b i s i esk i Ro m a k it ab eler in in kayd ını t u t m ak t ır . Gü n
İst an b u l g ize m l e r i sist em li b ir şe k ild e ar aşt ır ılm ad ıysa d a Tür
l ü ğ ü b o y u n c a ( en azın d an b izi ilg ilend ir en İst an b u l b ö l ü m l e r i n
k iye g i ze m l e r i , en azın d an b ir o n yıl ö n c e s i n e kad ar , Hal u k Eg e
d e ) , d insel e m an e t l e r b ir yan a, salt s o m u t , p r at ik şe yl e r l e ilg ilen
m e n Sar ık aya t ar af ın d an k ap s am l ı b ir yak laşım la t ar ih b o y u n c a
—
15 —
ar aşt ır ıld ı ve y o r u m l a n d ı. İst an b u l k e n t i d e , d o ğ a l o l ar ak n asib in i
g ö s t e r i l e n m e k â n d a h i ç b i r ar aş t ır m a y a p ıl m a m ış ve o l a y ( şayet
al d ı.
g e r ç e k b ir o l a y d a n s ö z e d e b ilir se k ) İs t a n b u l ' u n g i ze m l i inanışla
Sar ık aya' n ın ç alışm asını t a r a r k e n b ir d izi ilg inç , g i ze m d o l u ,
ç ıkış n o k t ası o l ar ak k u l l a n a b i l e c e ğ i m i z ve t ar t ış m aya her za m a n
aç ık o laylar la karşılaşırız, ö r n e ğ i n :
-
İs t an b u l ' d a 16. yü zyıl d a y a ş a m ış o l an şair Bâlı Ef e n d i b ir
rın kayıt lar ına b ö y l e s i n e g e ç m i ş t i r .
Öt e d ü n y a d a n g e l e n iç i t o p r a k d o l u kâğ ıt p ar ç al ar ı, d o l d u r u l
m u ş k u yu l ar d an ç ık an eller ve d e ğ i ş i k b ir t ü r ü n k a p s a m ın a g i r e n ,
k ed iler ve f ar e le r le ilg ili b ir b a ş k a o lay. . .
g e c e , d ü ş ü n d e g e n ç yaş t a ö l e n ar k ad aş l ar ın d an Pir uza Ali' yi
«1921 yılınd a, b ir g e c e , İs t a n b u l ' d a k i Asaf Paş a Te k k e s i n d e
g ö r ü r ve o n d a n b ir a r m a ğ a n ist er . Dü ş t e k i Pir uza Ali b ir k âğ ıd a
b ir t o p l an t ı yap ılıyo r d u . » d i y e an l at ıyo r Sar ık aya. «Ar alar ınd a N ey
b ir az t o p r a k k o y u p d ü ş ü g ö r m e k t e o l an şair e ver ir , Bâlı Ef e n d i
ze n Te vf ik ' in d e ye r ald ığ ı d avet liler , a k ş a m y e m e ğ i n i ye m işle r ,
d e k âğ ıd ı sar ığ ının kıvr ım ına yer leşt ir ir , d ü ş b it er .
yat sı n am azı vak t i n i b e k l iyo r l ar d ı. O sır ad a ş e y h l e r d e n b ir i, o d a
Er t esi g ü n b u d ü ş ü n ü ar k ad aş l ar ın a an lat t ığ ın d a eliyle ayn ı
nın o r t a kısm ını b o şalt t ır ar ak , d ave t l il e r in o d a n ın iki yan ın a ç e k il
h ar e k e t i yap ar , sar ığ ını k u r c al ar ve d ü ş ü n d e k e n d i s i n e ve r il e n iç i
m e le r in i ist ed i. Şe y h , k ap ının kar şısına r ast layan d u va r ın ö n ü n e
t o p r a k d o l u kâğ ıt p ar ç asını b u lu r . . .
o t u r d u ve s a ğ e l i n d e k i t e s p i h i n i ç e k e r e k d u al ar o k u m a y a b aşla
İnanılm az Öy k ü l e r ' d e n b ir ö r n e k d e n ile c e k t ir , ö y l e d e y o r u m
d ı. Az so n r a, aç ık k a p ıd a n iç er iye f ar e l e r in g i r d i ğ i g ö r ü l d ü . Far e
lanab ilir üst elik, b u ç al ış m am ızd a am ac ım ız p sişik o laylar ın ü ze
ler, d o ğ r u d a n ş e y h i n s a ğ yan ın a g i d e r e k , b ir sır a o l u ş t u r d u l ar .
r i n d e d u r m a k t a n ç o k her t ü r d e n ö r n e k l e r ve r m e k o l d u ğ u n d a n
Şe yh b u k ez t e s p i h i so l eline ald ı ve d u as ın a d e v a m e t t i. İzleyen
yüzyıllar ö n c e s i n d e n k al m a b ö y l e b ir o layı «ç eşni»d en d e sayab il i
ler in hayr et d o l u b ak ışlar ı ar asın d a, k ap ıd an i ç e r i ye i k i n c i b ir hay
riz. An c a k ar aş t ır m ac ı Sar ık aya' n ın «İst anb ul A n s i k l o p e d i s i n d e n
van g r u b u g i r m i ş t i . B u n lar , f ar e le r in d o ğ a l d ü ş m a n l a r ı o l a n k e d i
ak t ar d ığ ı b u o lay, k lasik an l am ı ile, b ir «ap or » o layıd ır ya d a sp ir i-
le r d i. Far eler in ü ze r i n e at ılac ak lar ı y e r d e , o n l ar d a ş e y h i n so l t ar a
t ü alist ler in , r u h ç u l ar ın t a n ım l a m a s ın a g ö r e k ap alı b ir m e k â n ın i ç i n
f ın d a sır aland ılar .
d e d ış ar d an ( t r an sf er ) y a d a ö t e d ü n y a d a n b ir ve y a b i r k aç n e s n e
ağ ız ve b ıyıklar ını o yn at ıyo r l ar a n c a k san k i ar al ar ın d a b ir e n g e l
n in g et ir ilm esid ir .
var m ış g ib i, f ar e l e r e d o ğ r u b ir h ar e k e t t e b u l u n m u y o r l a r d ı. B u
Ked iler , g ö zl e r i n i f ar e le r in ü ze r i n e d ik m işl e r ,
Bilinen ve izlenilen b ilim se l k u r allar b u ve b u g i b i o laylar ın
d u r u m , o n b e ş d a k i k a k ad ar b ö y l e c e d e va m et t i. S o n u n d a ş e yh
s o m u t b ir aç ık lam asın ı y a p a m a d ık l a r ın a g ö r e e s k i d e n k a l m a b u
g e n e ö n c e f ar e l e r in ve ar k as ın d an d a k e d ile r in , g e l d i k l e r i şe k ild e ,
«ap o r » olayını g i ze m l e r i m i zi n ar asın a, t ü r ü n ü n b ir k lasik ö r n e ğ i
k ap ıd an ç ık ar ak g i t m e l e r i n e izin ver d i. »
o lar ak , k at m ayı u y g u n g ö r d ü k .
Sar ık aya k it ab ının b aş k a b ir y e r i n d e , b ir b a ş k a ilg in ç o l a y d a
B u o layı n ak l e t t i k t e n s o n r a Sar ık aya b u n u h ayvan l ar d ak i
p ar ap s i k o l o j i aç ıs ın d an i n c e l e ye b i l e c e ğ i m i zi b e l ir t e r e k h ayvan la
n ak l e d i yo r b u k ez ye r in i d e b e lir t e r e k . Ar aşt ır m ac ıya g ö r e B e ya
rın k e n d i l e r i n e yan sıt ılan t e p k il e r i ( b u r a d a s ö zk o n u s u o l an b ir t e p
zıt, S o ğ a n a ğ a M ah allesi, C a m i So k a ğ ın d a , 1970' ler in s o n l ar ın d a
k i d e n ç o k b ir ç a ğ r ı y a d a b ir k o m u t a d ır ) p a r a n o r m a l y o l d a n alg ı
h al e n ye r i n d e d u r a n b ir a p a r t m a n ın y ü k s e l d i ğ i esk i b ir evin b a h
layıp b e k l e n e n yanıt ı ve r d ik l e r in i aç ıklıyo r .
ç e s i n d e b u l u n a n , t aşla d o l d u r u l m u ş , b ir k u y u d a n i m d a t i s t e r c e s i
n e u zan an b ir el b i r ç o k kez g ö r ü l m ü ş t ü r .
Kulland ığ ım ız k ayn ak t a b u elin k im l e r t ar af ın d an ve h a n g i
za m a n l a r d a g ö r ü l d ü ğ ü b e l i r t i l m e d i ğ i n e g ö r e , b ü y ü k b ir olasılıkla,
B u r a d a b ir an d u r a l ım : ilkin b ir «ap or » o layını g ö r d ü k , s o n r a
d a n b ir b e d e n l e n m e , s o n u n d a d a b ir p si ya d a b ir h i p n o z d u r u
m u n u . B unlar ı b i r a r a y a g e t i r d i ğ i m i zd e n e g i b i b ir o r t a k n o k t ayı
ö n e sür eb ilir iz?
—
17 —
ist anbul Gize mle ri / F: 2
Or t ak n o k t a şu k i ü ç ü d e , a y n e n ve akt ar ıld ıklar ı şekiller i ile
k ab u l e d ild ik le r in d e , b izler i n o r m al ö t e s i n i n , p ar ap s i k o l o j i k o lan ın
«ruhsal» alanına g ö t ü r ü y o r l a r .
ve ö l ü m ü n d e n s o n r a Un k ap an ı' n ın d ışın d ak i H o r o z D e d e m e zar ı
nın yan ıb aşın d a g ö m ü l e n Saf er D e d e ' n i n ö y k ü s ü .
Kızg ın f ırına g ir ip mışıl mışıl u y u y a n b ir a d a m ın ö y k ü s ü n e
Şair Bâli Ef e n d i ' n i n ö y k ü s ü , ister g e r ç e k , ister u y d u r u l m u ş
in an m ak zo r g e liyo r sa b ile, at e ş ü s t ü n d e y ü r ü y e n l e r i ya d a k e n d i
k ur allar a u y a n , b e n ze r l e r i n i n sü r e c in i izleyen bir «ap or» d u r , şu
k end iler ini yak an lar ı, b ir d e n p ar layıp kül o lan lar ı d ü ş ü n d ü ğ ü m ü z
f ar k la k i, b ir d ü ş ü n akışı i ç i n d e yer alıp d ü ş l e g e r ç e k ar asın d a b ir
d e Evliya Çe l e b i ' ye d a h a b ir anlayışla k u l ak ve r e b i l m e m i z o lası
k ö p r ü k u r m ak t ad ır , d ü ş s e l p l a n d a g ö r ü l e n b ir n esn eyi ayn ı a n d a
o lu yo r .
g e r ç e k p l an a ak t ar m ak t ad ır . B u aç ıd an ele alınd ığ ınd a, k u r g u s al
o l ab il m e si olasılığ ı b ile,
1885' t e Üs k ü d a r ' d a iyi t an ın an , yakışıklı, t e r b i ye l i y o r g a n c ı
ilg inç liğ ini h iç b ir şek ild e ze d e l e m i y o r .
kalfası B e s i m , t e m m u z ayının sıc ak b ir g ü n ü n d e i ş ye r i n d e f en ala
Üst elik, anlat ılan ö y k ü d e , d ü ş t e if ad e ed ilen b ir ist eğ in s o m u t l a ş
şıp c a n ve r i yo r ve kalab alık b ir c e n a ze t ö r e n i ile K a r a c a a h m e t
m ası d a - y a n i d ü ş ü n d ışına t aşıp g e r ç e ğ e akt ar ılm ası d a -
m ezar lığ ına g ö m ü l ü y o r .
o l aya
d e ğ i ş i k bir b o y u t k azand ır ıyo r , var sayım sal d ü ş ü n c e l e r e y o l aç ı
yo r .
Er t esi g ü n ise B e sim y e n i d e n t e zg âh ın ın b aş ın d a g ö r ü l ü y o r .
An c ak r e n g i iyic e sar ar m ış, k ar ar m ış b ir ö l ü r e n g i n e d ö n ü ş m ü ş
Beyazıt ' ın bir m ah al l e s i n d e k u y u d a n ç ıkt ığ ı s ö y l e n e n el ise,
b e n ze r i b i r ç o k k a y n a k l a r d a b u l u n ab il e n , b ir «hayalet ö y k ü s ü »-
t ür . Şaşkın m ahalleliye B e s i m b aş ın d an g e ç e n l e r i anlat ır: g e c e
m e zar ın d a k e n d i n e g e lm iş, b ağ ır m aya b aşlam ış, m e zar ın yak ınla
d ü r , ist er k u y u d a k al an b ir in in , ister o y e r d e - b ü y ü k b ir olasılıkla
r ınd a âl e m y a p m a k t a o lan b ir f ah işe ile iki b i ç k i n sesini d u y m u ş
şid d e t s o n u n d a -
lar ve m e zar ı kazıp o n u k ur t ar m ışlar . Çıp lak k alf aya b i ç k i n l e r d e n
ö l e n , k at le d ile n b ir inin.
Şe yh in ç ağ r ısına u y a n f ar e ve k ed iler in in olayı ise b u g ü n b ili
m i n d e k ab u l et t iğ i b ir u zak t an t e lk in ö r n e ğ i d i r , şartlı r ef lek s d e ğ i l
se d e t r an s ve ya h i p n o z d u r u m l ar ın a ait ve b u n l ar a ö zg ü kur allar
la aç ık lan ab ilen b ir o layd ır .
b ir i d o n u n u , d i ğ e r i g ö m l e ğ i n i g i yd i r m i ş , f ah işe o n u f e r ac e si ile
sar m ış ve y o r g a n c ı d ü k k ân ın a k ad ar g ö t ü r m ü ş l e r .
108 yıl
ö n c e Üsk ü d ar ' ı a y a ğ a k ald ır an
bu
«d irilm e»,
bu
«ö l ü m d e n d ö n m e » olayı b u g ü n b ir k at alep si ve ya s e n k o p ö r n e ğ i
Yo r u m y ü r ü t m e k k o l ay g i b i g ö r ü n ü y o r s a d a, b ir y e r d e n s o n
r a, ö n e m l i o lan anlat ılan ö y k ü d e k i , d ile g et ir ilen inanışt aki d u r u m
l ar d an ç o k b u d u r u m l a r ın ç ağ r ışt ır d ığ ı b ilin m e ye n le r ve aç ık l an a
m ayanlar d ır .
g ib i d e ğ e r l e n d i r i l i n c e esk inin «g arip » ve «g izem li» ö y k ü s ü n o r m a l
b o yu t lar ın a, o lağ anlığ ına kavuşur .
Es k i d e n İs t an b u l ' d a g e ç t i ğ i sö yle n ile n ve k e n t im izin f o l k l o
r u n d a ye r l e ş i p n o r m al bir s ü r e ç iç in d e d e ğ e r l e n d i r i l m e y e n o lay
Esk id e n k al m a k ayn ak l ar t ar an d ığ ın d a, b ir zam an l ar ın İst an
b u l ' u n u n b i r ç o k ilg inç kişiler i y e n i d e n d ir ilir g ib i o l u yo r , b i r ç o k
g ize m li o laylar sank i y e n i d e n y o r u m l a n m a k ist er c esine k ar şım ıza
d ikiliyo r .
lar d a var d ır . B u n l ar d an b iri d e 17. yü zyıl d an k al m a «s ö n m e y e n
mum» öyküsüd ür .
M e h m e t Şe y d a b u ö y k ü y ü şö yl e anlat ıyo r :
«Yalanc ının m u m u yat sıya k ad ar yan ar d e m işle r . M u m s ö n
Evliya Çe l e b i' ye k u l ak ve r d i ğ i m i zd e 17. yü zyıld an k a l m a b ir
Kap an î Deli Saf er D e d e ile karşılaşırız.
Ya d a Un k a p a n ı' n d a k i
d ü âl e m l e r i d e m işl e r . Bir d e s ö n m e y e n m u m var. On ye d i n c i yüz
yıld a i s t a n b u l ' d a M evlevi M e h m e t De d e a d ın d a b ir er m iş- k aç ık
e k m e k ç i Ali Çe l e b i' n in kızg ın f ırınd a u y u y a n , o r a d a n ç ıkıp d e n i ze
yaşar m ış.
at layıp g ö zd e n k a y b o l a n , y e d i yıl s o n r a Ce zayi r ' d e n d ilsiz d ö n e n
k ab ak g e ze r m i ş . Tip id e, f ır t ınad a g e c e yarıları b ir ş a m d a n l a d o l a-
—
18
-
Bu d ed e,
kar d e m e z,
b u z d e m e z yalınayak,
b aşı
şır m ış. O t i p i d e , f ır t ın ad a b ü t ü n so k ak l ar ı d o laşır d a , ş a m d a n ın d a -
«Par is' in Kur t Ad am ı»n ın b ir b ö l ü m ü n d e Gu y En d o r e «likant r o p i» o laylar ına, insanı k u r d a d ö n ü ş t ü r e n d u r u m l a r a d e ğ i n d i ğ i n
k i m u m b ir t ü r l ü s ö n m e zd i . »
En b unalt ıc ı sıc ak lar a ve e n d o n d u r u c u s o ğ u k l a r a , n e r d e ys e
d e b u n l ar a d ü n y a n ın her ye r i n d e inanıld ığ ını b elir t ip , ö r n e k l e r i
ç ır ılç ıp lak, g ü n l e r c e ve haf t alar c a d a y a n a b i l e n «yog i» ya d a Hin t
ar asın d a,
«fakir»i ö r n e k l e r i ç o k t u r . Oy s a t ü m m e t e o r o l o j i k d al g al an m al ar a
Ad am lar ın ı, Af r ik a' n ın Sır t lan Ad am l ar ın ı ve İs t an b u l ' u n ( En d o r e
d a y a n a b i l e n ve s ö n m e y e n b ir m u m g ar ip lik ler y a d a g i ze m l e r t ar i
«Co n st an t in o p le» d i yo r ) Ked i Kad ınlar ını d a kat ıyo r , o n l ar l a ilgili
h in e g e ç m e y e h iç k u ş k u s u z hak k azan m ış sayılab ilir !
b u b ilg iyi ve r e r e k :
Evliya Çe l e b i ' y e d ö n e l i m ve 1302 yılınd a Çe l e b i ' nin Un k ap a-
İsk and inavlar ın
Ayı
Ad am l ar ın ı,
Kızıld erililerin
B i zo n
«Bir saç t o k asın ı k u llan ar ak p i r i n ç t an e le r in i yer ler ve b ilir ler
n ı' n d a d ü n y a y a g e l d i ğ i anlat ılan g ö zl e r i al al, at e ş s a ç a n , b u r n u
ki, yar at ıklar ın m ezar lık lar d a k u r d u k l ar ı s o f r ad a, kar ınlar ını iyic e
n u n o r t a d ir e ğ i o l m a y a n b ir ç o c u ğ a g e ç e l i m .
d o l d u r ac ak l ar d ır . »
«Kırmızı g ö zl ü ç o c u k » d e n il ir m iş ç o c u ğ a . B u ç o c u k b u l u ğ a
Az b ir şe y yer ler g ö r ü n ü r d e b u Ke d i Kad ınlar , ç ü n k ü t e m e l
e r d i ğ i n d e ç i ç e k hast alığ ına t u t u l u yo r , d e r isi t ü m d e n s o yu l u yo r ,
g ıd alar ını m e zar lık lar d an , m e zar l ar d ak i c e s e t l e r d e n t e m i n ed er
yılan ö r n e ğ i , al t ın d an d a kırmızı b ir d e r i ç ıkıyor , üst elik t ü m d e n
ler, o n l ar a b e n ze r b a ş k a c a yar at ıklar la b ir lik t e.
t ü ys ü z.
M ezar lık lar d a so f r alar k u r u p c e se t l e r i p ar ç al ayıp yi ye n b u
Yıllar g e ç i yo r , ç o c u k «ahlakı g üzel», anlayışlı,
h e r k e sl e iyi
g e ç i n e n f ak at k o n u ş m a s ı zo r anlaşılan bir d elik anlı o l u yo r . Evleni
«yam yam » Ked i Kad ınlar k im ler d ir , n e r e d e n ç ık m ad ır lar ?
Am e r ik al ı yazar En d o r e b ir k o r k u r o m an ın ı yazıyo r ve elin d e
yo r , b ir at t ar d ü k k â n ı aç ıyo r ve k e n d i g i b i kırmızı t e n l i, b u r n u n u n
k i f o l k l o r m al ze m e s i n i b u n a g ö r e k ullanıyo r , y o r u m l u y o r , k u r g u l u -
o r t a d ir e ğ i o l m a y a n , kısa sür e s o n r a ö l e n b ir y a vr u n u n b ab ası d a
y o r ve g e r e k t i ğ i n d e ab ar t ıyo r . Yazar,
o l u yo r .
Kad ınlar d i ye f o l k l o r u m u zd a ve
Kırmızı g ö zl ü , kır m ızı t enli a d a m , «Revan yılı ö l ü p , Kasım p a
şa' d a
b izim
m e zar lığ ın yan ın d a
gömüldü,» der
Evliya
Çe l e b i
ö y k ü y ü b ö y l e c e so n u ç l an d ır ar ak .
g iz» o l m a k t a n ç o k «d ehşet eng iz» yar at ıklar la karşılaşırız,
İst an
b u l ' d a yaşad ıklar ı s ö y l e n e n ; Ked i Kad ınlar ve Kur t Ad a m l a r g i b i .
İst an b u l ' u n Ke d i Kad ınlar ınd an s ö z e d e n Am e r i k al ı r o m a n c ı
ve
s e n ar yo
yazar ı Gu y En d o r e
o l u yo r ,
ilk
b askısını
1934' t e
y a p a n , «Paris' in Ku r t Ad am ı» ( The We r e wo l f o f Par is) ad lı yap ıt ın
d a.
En d o r e k u r g u s al
b ir ö y k ü y ü
anlat ıyo r f ak at ,
1870 yılının
K o m ü n ayak l an m as ın d a g e ç e n b ir Ku r t Ad a m ın m ac e r as ın ı anlat
t ığ ınd a,
k o n u s u n u ayrıntılı bir ar aşt ır m a ile d e s t e k l i yo r ,
d aha
ö n c e yazm ış o l d u ğ u b aş k ac a t ar ihsel r o m an l ar ın yap t ığ ı g i b i ( Cas an o va; J e a n n e d ' Ar c v. b . ) .
b ir yer
t u t a n , her kılığa g i r e n c ad ıl ar d an , c a d ı k ar ılar d an s ö z e t m e k ist i
y o r ve b u c ad ılar ı k e n d i savına u y g u n şe k il d e b iç im l iyo r .
So nuç t a
Batı k aynak lar ını kar ışt ır d ığ ım ızd a «garip» ya d a «esr ar en
b ü y ü k b ir olasılıkla, Ked i
m asallar ım ızd a g e n i ş
Kad ınlar ı,
Gu y
En d o r e ' u n
İs t an b u l ' u n
r o m a n ın d a k i
Cad ıları,
ç o c u k t e k e r l e m e l e r i n d e b ile anılan:
Ne ne Nermini
Ç o k y e m e p e yn ir i
Peynir se n i ö l d ü r e c e k
Cehennem e g ö t ür ec ek
C e h e n n e m i n kad ınlar ı
İs t an b u l ' u n c ad ılar ı
Çık p ik
N e r d e n g e l d i n o r d a n çık.
Cehennem
İs t an b u l ' u n
Kad ınlar ı
Ked i
o lu yo r ,
«Cad ılar, h o r t l ayan ö lüler d ir , » d i ye aç ık lar Pr o f . Per t ev Naili
b u l u n d u . Gö zl e r in i k an b ü r ü m ü ş , g aye t k o r k u n ç id i. M ezar lık t ak i
B o r at av. «Onlar ü zer in e d e p e k ç o k h ik âye le r anlatılır. Ço k l u k ,
b ü t ü n kalab alık b u n u g ö r d ü . B u ad am l ar , sağ lık lar ın d a her t ü r l ü
kad ınlar ın c a d ı o ld u k lar ın a inanılır; c ad ı- k ar ı s ö zü b u inanışt an
p is ç ir k in işi y a p m ış , ırza, n a m u s a , m ala sald ır m ış, a d a m ö ld ü r
g e l m e l i. Am a , e r k e k l e r d e n d e ' ç ad ılaşan ' lar ın b u l u n d u ğ u n a t anıt
m ü ş , o c ak lar ı kald ırıld ığ ı za m a n her nasılsa yaşl ar ın a b ak ılar ak
b elg eler var d ır . Tü r k g e l e n e ğ i n d e k i c ad ı, aşağ ı yu k ar ı, Bat ı inanış-
c e llad a ve r i l m e m i ş , ec eller i ile ö l m ü ş kişiler d i. Sağ l ık l ar ın d a y a p
lar ınd aki vampire'\ karşılar. Cad ılar m e zar l ar d ak i t aze ö lü ler i ç ık a
t ıkları y e t m e m i ş g i b i ş i m d i d e h alk a h ab is r u h o l ar ak t e b e l l e ş
rıp c iğ er ler in i ye r l e r m i ş . Bir Ru m eli a n l a t m a s ın d a n ö ğ r e n d i ğ i m i ze
o l m u şl ar d ı. Cad ıc ı N ik o la' n ın t an ım ın a g ö r e , b u g i b i h ab i s r uhlar ı
g ö r e e s k i d e n c ad ılar ı zar ar sız hale s o k a n u zm a n ' c ad ıc ılar ' o lur
d e f e t m e k iç in c e se t l e r in in g ö b e ğ i n e b ir er a ğ a ç kazık ç akılır ve
m u ş. Cad ılar ü ze r in e inanış ve hikâyeler , An a d o l u ' d a n ç o k İstan
yü r ek ler i k ayn ar su ile haşlanır im iş. Ali Al e m d a r ile Ap t i Al e m
bul ve Ru m e l i b ö l g e l e r i n d e yayg ın o lsa g er ek. . . »
d ar ' ın c eset ler i m e zar l ar ın d an ç ıkar ıld ı. Gö b e k l e r i n e b ir er a ğ a ç
B o r at av' ın vu r g u l ad ığ ı c ad ı- vam p ir ilişkisini ve «c ad ıc ılar»ı
kanıt layan il g in ç b ir b e lg e yi M e h m e t Ş e y d a s u n u y o r :
«Aşağ ıd ak i yazı 1833 yılınd a Tır nava
Ef end i t ar af ın d an
hükümet
m e r k e zi n e
kad ısı Ah m e t
g önd erilmiş,
Şü k r ü
Tak vım - i
Vek âyi g aze t e s i n i n 6 9 ' n c u sayısınd a yayınlanm ışt ır :
kazık ç akıld ı ve yü r e k l e r i b ir k azan k ayn ar su ile h aşl an d ı. Fakat
hiç t esir e t m e d i . Cad ıc ı, ' B u c e se t le r i y a k m a k g e r e k . . . ' d e d i . B u
h u su st a ş e r ' an d a izin ve r i l e b i l e c e ğ i n d e n , izin ve r il d i. Ve iki ye n i
ç e r in in m e zar l ar ın d an ç ıkar ılan c eset ler i m ezar lık t a yak ıld ı ve ç o k
şü k ü r k as ab am ız d a c ad ı ş e r r i n d e n k ur t uld u. »
Tır n ava' d a c ad ılar t ü r e d i . Gü n b at t ık t an s o n r a evler e d a d a n
İs t an b u l ' d an b ir hayli uzaklaşt ık an c ak , b a ğ l a n t ıd a n b ağ lan t ı
m ay a b aşlad ı. Zah i r e ye d air u n , y a ğ , b al g i b i şeyler i b ir b ir in e
ya ve ö r n e k t e n ö r n e ğ e , Ke d i Kad ın lar d an y o l a ç ık ıp f o l k l o r u n ,
kat ar ve b a ze n iç ler ine t o p r a k karıştırır. Yü k l ü k l e r d e b u l d u ğ u yas
Ru m eli ve İs t an b u l f o l k l o r u n u n c ad ılar ına ve c ad ıc ılar ına, g i d e r e k
tık, y o r g a n , şilt e ve b o h ç al ar ı d id ik ler , aç ar , d ağ ıt ır . İnsanlar ın
vam p i r l e r e k a d a r var d ık .
üzer ine t aş, t o p r a k , ç an ak ve ç ö m l e k at ar . Hi ç k i m s e b ir şey
Tır nava Kad ısı' nın nak let t iğ i o lay, her ayrınt ısı ile, t ü r ü n lit era
g ö r e m e z. B i r k aç e r k e k ve kad ının d a ü ze r in e sald ır m ış. B u n lar
t ü r ü n e u y g u n b ir va m p i r olayıd ır. K an d an ve ya p a r ç a l a n a n c eset
ç ağ r ıld ı, s o r u l d u : ' Üze r im ize san k i m a n d a ç ö k m ü ş s a n d ık l ' d e d i -
l e r d e n sö z e d i l m i y o r s a d a - b i z i m Yeniç er i Vam p i r l e r o r t alığ ı b ir
ler. B u y ü zd e n m ah al l e halkı evler ini b a ş k a y a n a t aşım ışlar d ır .
b ir ine k at m ak l a yet iniyo r lar , n e h i k m e t s e ! -
o layın g e ç m i ş i ve
Kasab a halkı b u n l ar ın c ad ı d e n i l e n h ab is r uhlar ın eser i o l d u ğ u n
ö zellikle, c ad ıc ın ın yö n t e m l e r i klasik ç izg iler i izlem ek t eler . Ar ad a,
d a ittifak et t i. İslim ye k asab asın d a c ad / c ılık ile t an ın m ış N ik o l a
k u ş k u s u z b azı «nüans» f ar klar ı ek sik d eğ ild ir ,
ad ın d ak i a d a m g et ir ild i ve k e n d isiyle sek iz y ü z k u r u ş a p azar lık
g ö b e k t e d e ğ i l d e g ö ğ ü s t e , k alb in hizasına ç akılır, yü r e k l e r i kay
ed ild i. B u a d a m ın elind e r esim li b ir t a h t a var d ı ( b ir «iko na») .
n a t m a k k ad ar c e se t l e r in kelleler ini u ç u r t m a k d a g e l e n e ğ e g ö r e
M ezar lığ a g i d e r , t ah t ayı p ar m ağ ın ın ü ze r i n d e ç evir ir , r e s i m h an g i
et k in b ir ç ar e d i r v. b .
m ezar a b ak ar s a, c ad ı o m e zar d ak i h ab is r u h im iş. B ü y ü k b ir kala
örneğ in
kazık
Vam p i r ya d a g ü n b at ım ı ile şaf ak vak t i ar asın d a d ir ilen,
b alık ile m e zar l ığ a g id ild i. Resim li t ah t ayı p a r m a ğ ın d a ç e vi r m e y e
m e zar ın d an
b aşlayınc a r e s i m , sağ lıklar ınd a ye n i ç e r i o c ağ ın ın kanlı zo r b al ar ın
evr ensel inanışlar a, B ab i l ' d e n k al m a ö r n e k l e r e ve b unlar ı yüzyıl
ç ık an ,
insanlar a sald ır ıp
kanlar ını e m e n
c an avar
d a n o l an Te k i n o ğ l u Ali Al e m d a r ile Ap t i Al e m d a r d e n i l e n iki şak i
lar b o y u n c a i n c e l e ye n k ap sam l ı f o lk lo r ik - t ar ihsel ar aşt ır m alar a
nin m ezar lar ına kar şı d u r d u . M ezar lar aç ıld ı. Ce se t le r i y a r ım m isli
t e m e l t eşkil e t t i ys e d e Tü r k ve İst anb ul f o lk lo r lar ın d a p e k b ir yer i
b ü y ü m ü ş , kılları ve t ır naklar ı d a üç er , d ö r d e r p a r m a k u zam ış
yo k t u r , va m p i r - c a d ı b ağ lant ısı ve k r im in o l o j i k ayıt lar ınd a yer e d in -
m iş o l an , 70' li yılların b aşl ar ın d an k al m a, «Cihang ir Vam p ir i» g i b i
nı ile b ir likt e. İki d e kızı var d ır b u «g er ç ek » Dr ac u l a' n ın , b ir i b ir
o laylar b ir yan a.
Fransız c er r ahın a evli, d i ğ e r i d e b ir Tü r k b an k ac ısın a.
N e d ir k i Bat ı' nın va m p i r inanışları, f o l k l o r u ve l i t e r at ü r ü n e
So h b e t b o y u n c a k an kırmızısı «Yassıada»(!) şar ab ın ı y u d u m -
yö n e l i k b azı k ayn ak l ar a g ö z at t ığ ım ızd a ilg im izi ç e k e n b azı «b ilg i
layan k o nt , at ası Kazıklı Vo y vo d a ' n ın , p ar alı as k e r Vl a d o Ce p e
ler» ve «kişiler»le k ar şılaşm ış o lur uz.
si' n in ö y k ü s ü n ü u zu n u zu n anlat ıyo r .
1884' t e, B u d a p e ş t e Üniver sit esi ö ğ r e t i m ü ye l e r i n d e n ve «Şar
İlk
b aşt a Vl a d o
ac ım asız,
korkunç
b ir Tü r k
d ü şm an ıd ır ,
kiyat » ak ad e m i s i n i n k u r u c u s u , Prof. Ar m i n i u s Va m b e r y ' n i n yayın
1 4 5 0 ' d e b ir g ö n ü l l ü o r d u s u n u n b aş ın d a Osm an l ıl ar a kar şı savaşı
lad ığ ı ö zyaş am s al k it ab ı «Ar m inius Va m b e r y : yaş am ı ve m a c e r a
yo r . N ed ir k i, Fe t ih ' t e n kısa sü r e s o n r a saf d e ğ i ş t i r i yo r , Hır ist iyan
l a r ı n d a Tü r k l e r ' d e k i b azı va m p i r inanışlar ına d a d e ğ i n m e k t e d i r .
k ar d e şl e r in d e n va zg e ç i p Osm an lılar ın t ar af ına g e ç i y o r o r d u s u
M a c a r d ilin in k ö k e n l e r i n i ar aşt ır m ak am ac ıyl a Or t a As y a ' y a k ad ar
ile.
d e r viş kılığ ınd a y o l c u l u k e d e n Va m b e r y ' y e g ö r e :
unvanı ile ö d ü l l e n d ir il iyo r , Sr in c a d ağ ın ın e t e k l e r i n d e y ü k s e l e n
-
Os m an l ıl ar ' d a yayg ın b ir inanışa g ö r e , va m p i r l e r a ğ a ç
k avu k lar ın d a g izlenir ler , o r al ar d a avlanır lar m ış;
-
Ele g e ç ir il e n vam p ir l e r ,
Ef lâk' ı ele g e ç i r i y o r Vl ad o ve kar şılığ ınd a Vo y v o d a ( Pr ens)
kalesine yer leşiyo r .
Sad ist r u h l u , k an d ö k m e k t e n , eline g e ç e n i k azığ a ç ak t ır m ak
kelleler i k esild ik t en s o n r a ,
b ir
ç u val a k o n u p d e n i ze at ılırmış.
t an k o r k u n ç b ir ze vk alan Vl a d o Dr ac u l ( Ejd er h a) za m a n l a ip in
u c u n u iyic e k aç ır ıyo r ve 1477' d e, Or d e a savaşın d a, Osm an lılar
Dah a yak ın b ir k ayn ak ise İs t an b u l ' d a yaş ayan , «özel» b ir
k an b ank asını işlet en «g er ç ek» Ko n t Dr ac u l a' yı ayrınt ılı b ir şek il
d e an lat m ak t ad ır .
t ar af ın d an y o k ed iliyo r .
Yıllar g e ç i y o r ve g ü n ü n b i r i n d e m ezar ı aç ıl d ığ ın d a iç i b o ş
b u lu n u yo r . . .
Kayn ak 1965 t ar ihli «Fate» (Yazgı) ad lı Am e r i k a n d e r g isid ir ,
At asını b ö y l e anlat ıyo r İs t an b u l ' d ak i «kan b ank ası»nın sah ib i
o layı k al e m e alan ve b u «g er ç ek Dr ac ula»yı İs t a n b u l ' d a ziyar et
k o n t ve Vlad D r a c u l ' u n s o y u n u n t e k vam p i r i o l d u ğ u n u , n e o lu r
e d e n Leo He i m a n ad lı b ir yazar d ır .
n e o lm az, ısrarla vu r g u l u y o r (Kazıklı Vo y vo d a ' n ın g e r ç e k ö y k ü s ü
Yıllar yılı va m p i r k o n u s u n u ar aşt ır anlar t ar af ın d an «g üvenilir »
(?) b ir k ayn ak o l ar ak b ak ılan, s e ç k i l e r d e yer alan yazıya g ö r e
Kazıklı
Vo y vo d a' n ın
soyund an
o lan
Ko n t
Al e xan d e r
nü m e r a k e d e n l e r ise Os m an l ı t ar ih in i karıştırıp g ü ve n ilir b ir kay
n ak t an ö ğ r e n e b i l i r l e r ) .
Ce p e s i ,
Leo He i m an ' ın yazısı 1980 yılınd a y e n i d e n g ü n d e m e g e l d i
Ro m an yal ı o l u p 1947 yılınd a, kızıl saç lı eşi Ol g a ile b ir lik t e, İst an
ğ i n d e Am e r ik alı b ir ar aşt ır m ac ı ( Fe r n S. M iller) yazar ın k im liğ in i
b u l ' a yer leşiyo r , b ir «özel k an b ankası»nı k u r u yo r , k işil e r d e n k an
ç ö zm e y e ç alışıyo r sa d a o n u n l a ilg ili p e k b ir iz b u l m u y o r . Yazıyı
ve p l as m a sat ın alıyo r ve d e Tü r k hast aneler ine, Kızılay' a p azar lı
yayınlam ış o l an «Fate» d e r g i s i He i m an ' ın ad r e s i n e s a h i p o l m a d ı
yo r .
ğ ını sö yl ü yo r , İsr ae l ' d e ( Hayf a) b ir Le o He i m an ' ın ad r e s i b u l u n u
Yazar He i m an ,
K o n t Ce p e si ile İst an b u l Hi l t o n ' u n b ar ın d a
b u l u ş u y o r ve sö yleyişin i, k o n t a ait Jküç ük b ir ye l k e n l in in d e b ar ın
d ığ ı, İst anb ul Yat K u l ü b ü n d e s ü r d ü r ü yo r .
d e ğ e r l i elyazm alar ının sahib id ir ,
Yazının iç e r iğ i ile ilg ilenen
k u r u l u ş l ar d an «Vam p ir Bilg iler i
De ğ i ş To k u ş u » ( Vam p i r e İn f o r m at i o n Exc h an g e , Ro c h e st e r , N e w
Ko n t d o ğ a l o l ar ak b ir va m p i r uzm anıd ır , ai l e s i n d e n k al m a
eski k aynak lar ın,
y o r a m a a d r e s e g ö n d e r i l e n m e k t u p c evap sız kalıyo r v. b .
B o ğ a zi ç i ' n e
b ak an b e ş o d alı b ir d a i r e d e yaşıyor , eşi, iki k ed isi ve b ir p a p a ğ a
Yo r k ) n a g ö n d e r d i ğ i m i z b ir m e k t u p t a hususlar ı b e l i r t i yo r d u k :
1
-
Yazının yayın lan d ığ ı 1978 yılınd an b er i h i ç b i r c i d d i va m
p ir ya d a D r a c u l a ar aşt ır m ac ısının Ce p e si ile t e m a s e t m e m i ş
o l m ası, o n u n l a ilg ili h e r h a n g i b ir b ilg iyi ilet m iş o l m a m a s ı o l d u k ç a
g ar ip t ir ,
2 -
Vlad D r a c u l ' u n s o y u n d a n o l d u ğ u n u s ö y l e y e n b ir in in
İst an b u l ' a ye r l e ş m i ş o l m as ı, b ir «kan b ankası»nı işlet m esi n e d e n
l i a c a y i p ise b u k işin in , g e r ç e k Vlad D r a k u l ' u n d eğ il d e k u r g u s a l
Dr ac u la' n ın unvanı o l a n , k o n t unvanını k u llan m ası üst elik s o y a d ı
o l ar ak Vl ad ' a yakışt ır ılan «Kazıklı» ( Te p e sh , Cep esi) ad ın ı u y g u n
b u l m ası b ir o k ad ar ac ayip t ir ,
3 -
Ro m a n y a ve İst an b u l ile ilgili b ilg iler ç o k az, y e t e r s i z v e
d a 1542' d e İs t a n b u l ' d a s ü r ü h alin d e g e ze n Ku r t Ad a m l a r d a n s ö z
ed iyo r . Villeneuve, 17. yüzyıl yazar ı J a c q u e s d ' Au t u n ' u n «Sihir
b azlar ve B ü y ü c ü l e r K o n u s u n d a Bilim sel İnanç sızlık ve Cahil Saf
lık» ( L' i n c r e d u l i t e savan t e et la c r e d u l it e i g n o r a n t e au su je t d e s
M ag i c i e n s e t d e s So r c ie r s, J e a n M o l i n yayını, Ly o n 1671) ad lı
ç al ışm asın d an aşağ ıd ak i alıntıyı ver iyo r :
«Sult an, h as ask er ler i ile b ir likt e, silah lan ıp s a r a y d a n ç ıkt ı;
kur t a d a m l a r d a n y ü z elli kad ar ını su r lar a d i zd i f ak at b u n lar , t o p l a
t ut ar sız,
4 -
Gize m c il ik k o n u s u n d a k i kit ap lar ı ile t a n ın a n Fr ansız Ro l an d
d e Villeneuve Ku r t Ad am l ar ı ve vam p i r l e r i ar aşt ır an b ir ç al ışm asın
İs t an b u l ' d a y a b a n c ı u yr u k l u b ir kişinin ya d a h e r h a n g i
ö zel b ir kişinin b ir «kan b ankası»nı işlet m iş o l ab il m e si o lan ak sız
n a n halkın g ö zl e r i ö n ü n d e , s u r l ar d an at layıp k ayb o l d u l ar . »
D ' Au t u n ' u n anlat t ığ ı, d e Vil l e n e u ve ' u n n ak le t t iğ i b u o l a y d a k i
Kur t Ad a m l a r k u r t lar m ı y o k s a İs t an b u l ' u n e sk i ve ezeli d e r t l e r i n
dır,
5 - Al e xan d e r Ce p e s i ad lı b ir ine ne İst an b u l t e l e f o n r e h b e r l e
r ind e, ne d e iki ayr ı yat k u lü p le r in in kayıt lar ınd a r ast lanılm am ışt ır .
S o n u ç t a 1 9 8 0 ' d e n b u y a n a n e yazar He i m an , n e d e k ah r a
m an ı Ko nt Ce p e si h ak k ın d a hiç b ir h ab e r alınm ad ığ ı g i b i «kay
Or ası h iç b elli d e ğ ild ir . An c a k sult anın ( k i b elir t ilen t ar i h t e
Kan u n i Su l t an Sü l e ym an ' d ır ) silah k u şan ıp vah ş i k ö p e k sü r ü l e r i
nin p eşin e d ü ş m e s i hiç d ü şü n ü l e b il ir m i?
Eski k a y n a k l a r d a k i esk i «olaylar» y e n i d e n ele alınıp y o r u m l a
nak», b ir d ü zm e c e ya d a k ayn ak o lar ak, ar şive kald ırıld ı.
Bir d e 1960 yılınd a ist an b u l b asınını m e ş g u l e d e n ,
d e n b ir i o l a n b aş ıb o ş k ö p e k l e r m i?
«Yeni
Ak şam » g aze t e s i n d e m a n ş e t k o n u s u o l an vam p ir l e r var d ır . N e d i r
nınc a e f s an e n i n ya d a inanışın yer ini «u yd u r m ac a» alıyor...
An c ak ,
her ayr ınt ı ve
b ilg iyi
kullanm ak
p ah asın a,
Doğ u
k i, b u n lar d a t ü m d e n u y d u r m a ve Ed o u a r d Ro d it i' n in k ar a m i za h
g i ze m c i l i ğ i n i n sayılı ar aşt ır m ac ılar ın d an İd r is Şah ' ın b ir n o t u n u
t ü r ü n d e k i «ist anb ul Vam p i r l e r i : ç a ğ d a ş ilet işim y ö n t e m l e r i k o n u
d a e k l e ye l im .
s u n d a inc elem e» ( The Va m p i r e s o f İst an b u l : a s t u d y in m o d e r n
d ır ya d a insanlar ı h ayvan a d ö n ü ş t ü r m e sanat ı. Bat ı' d a,» ek ler
c o m m u n i c a t i o n m e t h o d s ) ad lı ö y k ü s ü n ü n k ahr am anlar ıd ır .
Cad ılar ,
Ked i Kad ınlar ,
Vam p ir l e r ve d e İs t a n b u l ' u n
«Ar ap lar ın s ö zü n ü et t iğ i b ir b aş k a b ü y ü (sihir ) şek li M a s k h '
Kur t
İd r is Şah «b u n a l i k an t r o p i ( k u r t a d a m ) d er ler . . . »
Ad am lar ı. . .
Kaynağ ım ız y e n i d e n B at ı' d an al m ad ır ve b ir u zm a n ın ,
b ir
Fransız ar aşt ır m ac ısının im zasını t aşım ak t ad ır . İnanc ım ız ve y ö n
t e m i m i z şu ki, b ir ye r l e r e var ab i l m e k iç in , t e k ve d e b il im se l ( d e
ğ ilse d e yan- b ilim sel) yo l k aynak lar ın ö nyar g ısız kar ışt ır ılm ası ve
g e r e k t i ğ i n d e ç at ışt ırılmasıd ır. B azen ç o k uf ak b ir n o k t a, d e ğ e r s i z
g ib i g ö r ü n e n b ir ayr ınt ı, sat ırların ar asına kar ışm ış b ir satır, ilg isiz
sand ığ ım ız b ir a d , b ir r ef er an s b ize yar ar lı b ağ lant ılar , ayd ın lat ıc ı,
yö n l e n d ir ic i ç ağ r ışım lar sağ layab iliyo r .
— 27 —
rın ar asınd a. Ar t ı bir d izi m a c e r a s e ve r b i l i m a d a m ı: İd m o n , Am p hiar o s ve M o p s o s g i b i .
Alt ın Po s t ' u n ö y k ü s ü b ilin e n b ir ö y k ü d ü r : J a s o n , M e d e a ' n ın
yar d ım ı ile, p o s t u k o r u y a n e j d e r i ö l d ü r ü y o r , ist e d iğ in i e l d e e d i y o r
ve g er i d ö n ü y o r . Alt ın Po s t ' u n ö y k ü s ü b ir ar ayışın ö y k ü s ü d ü r
an c ak , d i k k a t e d e l i m , asıl ilg inç o l a n b u ö y k ü n ü n , b u m a c e r a n ın
izled iğ i «yol»d ur.
IKINCI BÖLÜM
D o d o n a t ap ın ağ ın ın k e h an e t l e r y a ğ d ır a n a ğ a c ın k er est esi ile
inşa ed ilen Ar g o s g e m i s i d e k e h an e t l e r d e b u l u n u y o r , ç ü n k ü «ko
MEKÂNLAR VE GİZEMLER
nuşan» b ir g e m i d i r . Den ize aç ılan b u k o n u ş a n , ses ve r e n g e m i
bir ar ayışın ar ac ı o l u yo r ; d e n i zd e n b ir y o l c u l u k yap ılıyo r , y a ş a m
Kıyı kıyı B o ğ a zi ç i b ir ef sane, d e s t a n , m i t o s ve g i ze m şer id i
ile ö l ü m ar as ın d ak i in c e ç izg iyi, ayır ım ı s i m g e l e y e n d e n i zd e n .
d ir , her k ö ş e s i n d e e s k i d e n hat t a ç o k e s k i d e n k a l m a ç ar p ıc ı, ç e k i
Denizler i aşar ak , B o ğ a zi ç i ' n d e n g e ç e r e k , Alt ın Po st ya d a
c i ve hayal g ü c ü m ü z ü zo r l ayan b ir ya d a b ir k aç iz t aşır. Bir y o l ,
bilgi y e n i d e n e l d e ed iliyo r . B at ı' d an ç alın an ve D o ğ u ' y a g et ir ilen
b ir g e ç iş, b ir k ap ıd ır B o ğ azi ç i , ist e ye n e Kar ad e n iz' e ,
ist eyen e
M a r m a r a ' y a aç ılan .
Gelişig üzel b ir «g üzer g âh» ç i zi l d i ğ i n d e b ile y o l a ç ıkt ığ ınız her
b ilg i g e r i d ö n ü y o r s a d a b u b ilg iye e r işe b il m e l e r i iç in J aso n " u n ve
o n u izleyenler in Bat ı' yı D o ğ u ' d a n ayır an - y a d a Bat ı' yı D o ğ u ile
b irleştiren-
b ir g e ç i t t e n , b ir b o ğ a zd a n g e ç m e l e r i g e r e k iyo r .
ye r b ir m asalın, e sk i b ir inanışın, d a h a d a eski k ah r am an l ar ın ve
J a s o n ' u n t ehlik eler le ( d e n iz kızları, at e ş s o l u y an b o ğ alar ,
k ahr am an lık lar ın , se vg ile r in ve b ilg elik ler in tılsımlı b ir n o k t as ı g i b i
yar ı kar t al yar ı k ad ın c an avar lar ) d o l u y o l c u l u ğ u b ilg iye s ah i p
o l m a k ist e ye n , k ayn ağ ın a ( Kar ad e n iz' e ) u l aşan ve ar ad ığ ını e l d e
d ir .
Kahr am anlar , kr allar , kr aliç eler , t anr ılar , er m işler ve ef sanele
e d e n g e r ç e k b ir «giz sahib i»nin y o l c u l u ğ u d e ğ ild ir . J a s o n bir iha
r i yar at anlar ! Gü r o l Sö ze n ' i n d e d i ğ i g i b i : «Ef sane d e y i p g e ç m e
net işleyer ek b ilg iye sah ip o lab iliyo r , c e h e n n e m e k ad ar iniyo r ,
y i n . Ef saneler d e g ü ze l l e r in yanısıra g e r ç e k yat ar . H e m d e b o y l u
d e ğ i ş i m d e n g e ç i yo r , o y s a g e r ç e k t e n ar zu lad ığ ı b ilg i ve e r d e m
b o yu n c a. »
d e ğ il ser vet ve g ü ç t ü r .
Yu n an m i t o l o j i s i n d e n k alan b u ef san e, b ü y ü c ü Sir se ' n in kral
Altın Po s t ' u ele g e ç i r m e k iç in Kar ad e n iz' e aç ılan 5 5 k ür ek li
Ar g o s g e m isi g e ç i y o r B o ğ a z' d a n , n ic e ü n l ü , k i m i b i l i m c i , k im i
Ulises' e anlat t ığ ı b u ö y k ü b i zc e iki a ç ıd a n ilg inç lik ler t aşım ak t a
yar ı t anr ısal yo l c u l ar ı ve g e m ic il e r i ile. Kim ler y o k k i, o g e m i d e !
dır:
J a s o n var sef er i d ü ze n l e y e n ve y ö n e t e n , g e m i y i inşa e d i p o n a
ad ını ve r e n u st a Ar g o s , Tr u va savaşlar ına n e d e n o l a c a k g ü zel
Helen a' n ın k ar d e şl e r i Cast o r ve Po llux, er işilm ez o za n Or f e u s,
c an avar M i n o t o r ' u ö l d ü r e c e k o lan Th e s e u s .
1) B o ğ a zi ç i ' n d e n g e ç iş,
2 ) Alt ın Po s t ' u n ( b ilg inin) K a r a d e n i z' d e n g ü ç l e n e r e k , B at ı' ya
dönmesi.
Yo k sa,
Fr ansız
Lo u is
Ch a r p e n t i e r ' n i n
düşündüğü
g ib i,
Ve d ü n yan ın e n g ü ç l ü s ü d i ye b ilin en He r k ü l b ile var , Yuna
D o ğ u ' y a aç ıl an k ap ı ( B o ğ az) ve D o ğ u g i b i sayılan An a d o l u ( Kü
n i s t an ' d an Kar ad e n i z' e kaç ırılan kanat lı k o ç u n p o s t u n u ar ayan la
ç ü k Asya) At lan t is k ıyam e t i n d e n k a ç a n , ç eşit li ye r l e r e ( Kaf k asya,
—
29 —
İr land a, İng ilt er e) sığ ın an ve e n g i n b ilg inler in t aşıyıc ısı o lanlar ın
g ö r d ü ğ ü m ü z ve
b ar ınaklar ı, g i d e r e k m e r k e zl e r i m i o ld u lar ?
ç o c u k l ar ın ı ö l d ü r e n ve ant ik t r a g e d y a n ın u n u t u l m a z ve lanet li kişi
Ar g o s g e m i s i g e r i d ö n ü y o r , y e n i d e n B o ğ a zi ç i ' n d e n g e ç i yo r ,
iler d e,
k o c asının
ih an e t in e
b ir
kar şıt
o lar ak
l e r in d e n b ir i o l an .
zo r u n l u o lar ak . Ar g o n o t l a r b o ğ azın iki kıyısınd a salt anat k u r an
Tar ab ya' n ın an ım s an an esk i ad ı Th e r ap i a o l u yo r , y an i Şif a,
B e b r i k e r ' i n kr alı Am i c u s ' a kar şı savaşır lar ve g al i p g e l d i k l e r i n d e
a n c a k d a h a ö n c e k i ad ı ise Fa r m a k e u s ' d u r , Ze h i r l e ye n ' d i r . Efsa
o n l ar a y a r d ım e d e n k anat lı c i n So s t e n i o n ' a İst in ye ' d e ( St en ya,
neler e k ulak ve r e c e k o l u r sak ilk Ta r a b y a ' n ın b u t ü r b ir ad alm ası
So s t e n i o n ) b ir t a p ın a k inşa ed iyo r lar .
nın n e d e n i d e , J a s o n ' a d e s t e k o l d u k t a n s o n r a p e ş i n e d ü ş e n ,
An a d o l u K a va ğ ı' n d a n g e ç i y o r k o n u ş a n g e m i Ar g o s ve b u
k ez y o l u n a o laysız d e v a m e d e b il iyo r ç ü n k ü b ir ç ık ıp b ir b at an
B o ğ azi ç i ' n i n
her
k ö şe sin d e ,
her
şir in,
d e s t an s al
küçük
k o y u n d a b ir g iz b izler i b ek liyo r ve an t i k inanışlar d an d ir ilip b izle
ad al ar ç o k t an d ır d e vin g e n l ik l e r in i yit ir d iler .
B o ğ az kıyılar ınd a az o lay yar at m ıyo r l ar b u Ar g o n o t l ar , Alt ın
Po s t ' u k ap ıp g e r i d ö n d ü k l e r i n d e : Kr al Am i c u s , Po l l u x' a m e y d a n
o k u y o r , o n u n l a d ö vü ş ü y o r ve vu r u l u yo r . İst in ye ' d e b u o l a y d a n
s o n r a inşa e d i l d i ğ i sö yl e n il e n t ap ın ak b ir yan a,
M e d e a ' n ın t ü m sahil b o y u n c a d ö k t ü ğ ü zehir d ir .
Po llux,
Bey
k o z' d a bir d e f n e ağ ac ın ı d i k i yo r ve s o n r a d a n , b u a ğ a c ın d allar ını
r e y e n i d e n so r u lar so r u yo r , kıyıd an kıyıya bir g i ze m zin c ir in i k u r u
yo r , ist er b ağ ınt ılı ist er ( g ö r ü n ü şt e ) b ağ ınt ısız.
Bir zam an lar ın B ü y ü k d e r e s i ' n d e b i n yıllık b ir ç ın ar yü k se l ir d i
B e y k o z' u n d e f n e ağ ac ı k ad ar g i ze m l i ve ef saneler yar at an . Kim i
e sk i t ar ih ç ile r e g ö r e 1097 yılınd a h aç lılar d an Go d e f r o y d e B o u il-
kır anlar ç ıld ır ıyo r lar ve y a b aş k a bir y o r u m a g ö r e , g ö r ü n m e z o l u
lo n b u ağ ac ın alt ına yat m ışt ı, d a h a s o n r a k i k im i t ar ih ç ile r e g ö r e
yo r lar .
d e De B o u i l l o n h iç b ir za m a n B ü y ü k d e r e ' y e ayak b asm am ışt ır .
Fakat n e d e n b ir d e f n e ağ ac ı ve d e f n e ağ ac ın ın d elilik ve ya
g ö r ü n m e zl i k l e ne ilg isi var d ır , o lab ilir ?
Def n e ağ ac ın ın yap r ak l ar ı ile esk iler in, an t ik le r in kr allar ına,
k ah r am an l ar ın a, t anr ılar ına t aç lar ö r d ü k l e r i n i b iliyo r u z ç ü n k ü d ef
n e b ir seç k inlik , b ir yü c e l i k anlam ını t aş ıyo r d u . N e d i r k i, b azı ina
nışlar d a s ö zk o n u s u o l a n d e f n e ağ ac ın ın iç in d e b ir h ayli d e ğ i ş k e n
ve d e l i ş m e n b ir r u h u n g izl e n d iğ i sö yle n iyo r . B aze n b ir ç o c u k
B u t ar ihsel ç ın ar d an Fransız yazar ı Th e o p h i l e Gau t ie r s ö z
e d i y o r e f san e ye inanar ak, b u t ar ih se l ç ınar ı İs t an b u l ' d a yayınlad ı
ğ ı «Revue d e Co n st an t in o p l e » d e r g i s i n i n 2 0 Şu b at 1876 t ar ihli
sayısınd a Vik o n t Alf r ed d e Ga s t o n an lat ıyo r u zu n u zu n .
Çınar ın g i ze m i n e r e d e d i ye s o r u l ac ak . Çınar ın g i ze m i k e n d i
sin d e , yaşın d a ve yaşın d an d o l a y ı n e d e n o l d u ğ u e f san e le r d e .
B aş k a b ir d e y i m l e g ize m le r i y a r a t a b i l m e k iç in her şe y her za m a n
yet er lid ir . Her şey her za m a n b ir ç ıkış n o k t ası o lu r ve en ö n e m l i
k ad ar şakac ı b ir r u h , b ir c i n m i ş b u , ısrarlı, t u t t u ğ u n u k o p a r a n ,
si, e s k i d e n , ç o k e s k i d e n kalm ış her n e sn e , yer, b in a ve kalıntı
b irind en
t aşıd ığ ı izlerle, anım sat t ır d ığ ı o laylar ve kişiler le k e n d i iç in e k ap an
h o ş l an d ığ ın d a
ond an
hiç
ayr ılm ayan ,
hep
izleyen .
Z a m a n o l u yo r k i, b u r u h ve ya c i n , ısrarlı b ağ lılığ ı y ü zü n d e n , k â b u
m ış b ir g ize m d ir .
sa d ö n ü ş ü y o r , b a ğ l a n d ığ ı insanlar ı t ac i z e d iyo r . S o n u ç t a sab ır lar ı
İst an b u l sar ıp s ar m al ayan e f san e l e r e g ö r e ant ik Kab at aş' t a
n ı t ü k e t i yo r ( ç ıld ır t ıyo r ) ya d a k aç m al ar ın a, k ayb o l m al ar ın a ( g ö
y a d a Aj a n t i o n ' d a yu n u sl ar b o l c a g ö r ü n ü r , sesler i g ü n b o y u n c a
r ü n m e z o lm alar ına) n e d e n o l u yo r .
d u y u l u r d u . Ar g o s ' u ak la g et ir er ek , m esaf eler i aşar ak ve m i t o s u
İst inye' d e g i ze m l i ö zellikler i ve g ü ç l e r i o lan b ir d e f n e a ğ a c ı
d ik ilir k e n M e d e a , Ta r a b y a ' y ı ( Ther ap ia' yı) k u r u yo r . H a n g i M e d e a
b u ? Hiç k u ş k u s u z b ü y ü c ü M e d e a, d a h a ö n c e J a s o n ' u n y an ın d a
g e r ç e k l e r e b ağ l ayar ak d e n iz kızlarının sesi ile yu n u sl ar ın sesini
b ir t ut ab ilir iz, ç o k ç a yü r ü t ü l e n ç a ğ d a ş b ir y o r u m ve yak laşım la.
Deniz kızları ef sanevi yar at ık lar d ı,
şarkıları ile d e n izc il e r in ,
g e m i c i l e r i n akıllar ını ç e l e n . B u n a b ir d i y e c e ğ i m i z y o k ( b ir za m a n
p ar ayı al m asın a izin ve r m i ş ,
lar Am a zo n l a r , t e k g ö ğ ü s l ü savaşç ı ve an ae r k i l kad ınlar d a ef sa
old uğ und an.
n evi sayıl ıyo r d u , t ar ih se l b u l g u l ar o n lar ın g e r ç e k o ld uk lar ını kanıt
layıp b i zi m K ar ad e n i z' e b ağ l ayın c aya d e k ! ) f ak at yu n u slar , b o ğ a
Ya Em i r g ân ? Em i r g ân ' ın lanet li b ir ye r o l d u ğ u n u , e n a zın d a n
ant ik ler t ar af ın d an ö yl e sayıld ığ ını k i m d ü ş ü n e b i l i r ki?
zın ve M a r m a r a ' n ın yu n u slar ı b ir g e r ç e k t ir , e n azın d an İs t a n b u l l u
lar iç in b ir y a r ım yüzyıl ö n c e s i n e k ad ar b ir g e r ç e k t i .
sad ık ve s ad ak at e b ağ l ı b ir k a y a
Der ler k i Em i r g ân ' ın ad ı K i p a r o d e s ik en o r a d a b ir t a p ın a k
yü k se l ir m iş ü ç l ü b ir t an r ıç a o l a n He k a t e ' y e ad an m ış .
K ab at aş ' t a m i t o l o j i k k a n u n ç alg ıc ısı Ch al k i s ' i n t ak s i m l e r i ile
Em i r g ân ve b ü y ü c ü l ü ğ ü n , c e h e n n e m i n , u ğ u r s u z k avşak l ar ın
yu n u s l ar ı m e s t e t m e s i , ç o b a n C h a n a n d a s t ar af ın d an ö l d ü r ü l e n b ir
ü ç yü zlü , eli m e şale li, p e ş i n d e n u l u yan k ö p e k l e r i ç e k e n , g e c e
y u n u s a b ir m e za r inşa e t m e s i d e b u ç o k e sk i g e r ç e ğ i n şiir sel b ir
vak t i k ar a b u lu t lar şe k l in d e g ö k y ü zü n d e d o l a ş a n e j d e r h al ar ın t a n
s i m g e s i n d e n b a ş k a b ir şey d e ğ il d ir .
rıç ası He k at e !
K a b a t a ş ' t a yu n u s l ar ve K u r u ç e ş m e ' d e ( ant ik ad ı ile An a p lus) sü t u n lar ın t e p e s i n e t ır m an ıp yıllar c a k al an B izans' ın k e şişle r i:
4 3 3 ' t e k eşiş S i m e o n b ir s ü t u n u n t e p e s i n e ye r l e ş i p 2 7 yıl o r a d a
kalıyo r , 4 6 0 ' t a ye r i n e g e ç e n Daniel ise ayn ı s ü t u n u n t e p e s i n d e 3 4
yıl yaşıyo r , ç ile ç e k e r e k .
B o ğ a z r u h u n ar ınd ığ ı, inanışlar ın k a n a t g e r d i ğ i f ak at , ayn ı
za m a n d a , o r d u l ar ın ç ar p ışt ığ ı b ir ç eşit ö ze l b ö l g e g ib id ir : Ru m e l i
Hi s a n ' n d a n 700. 000 kişilik o r d u s u n u n b a ş ın d a Kral Dar iu s g e ç i
yo r , 1 0 9 7 ' d e Ru m e l i Hisar ı' n d a haç lılar k a m p k u r u yo r , k e n t i t al an
e d e r e k . S o n u n d a 1453' t e Fat ih Su l t an M e h m e t t ar ih in ye n i b ir
d ö n e m i n i aç ıyo r .
Bir o r d u g â h m e r k e zi o l u y o r t ar ih i b o y u n c a Ru m e l i Hisar ı
o y s a u n u t m a y a l ım k i, hisar ın b u l u n d u ğ u t e p e n i n ad ı, b ir za m a n
lar, Evliyalar d i y e b ilinir d i ve b ir ziyar et y e r i y d i D u r m u ş D e d e ' n i n ,
Şe yh İsm ail M a a ş u k ' u n , Şe yh Has s an Sar if i' n in ve b aşk alar ın ın
m ezar lar ını i ç e r d i ğ i n d e n . . .
B o ğ azi ç i m i t o l o j i d e n k a l m a izler i, ef saneler i, inanışlar ı, evliya
ve keşişler i ile g i ze m d o l u s u , an t ik g i ze m l e r i n anılarını k o r u y a n
b ir u zu n g e ç i t o l ar ak k ar şım ıza d ik iliyo r , salt K ar ad e n i z' e ya d a
M a r m a r a ' y a d e ğ i l d e ö t e d ü n y a y a hat t a c e h e n n e m e aç ıl an b ir
g e ç it . Tü m g ü ze l l iğ i, ç e k i c i l i ğ i ve g e ç m i ş i ile a d e t a h e r b o y u t a
aç ılan b ir k ap ı.
K o n u m u z o l d u ğ u iç in a b a r t m a k n iye t in d e d e ğ iliz a n c a k , say
f alar
b o y u n c a g ö r d ü ğ ü m ü z ve g ö r e c e ğ i m i z g i b i ,
İs t a n b u l ' u n
g i ze m l e r k e n t i nit eliğ i ve d o layısıyla, ayr ıc alığ ı t ar t ışılm az b ir g e r
ç ek t ir . Yo r u m l ar d a i m a ve h e r k e s e aç ıkt ır f ak at , y o r u m u n u z h a n
g i y ö n d e o l u r s a o l s u n , g i ze m havası - i s t e r h isse d in , ist er hisset
meyin-
b u k e n t i n her t ar af ını d a i m a sar m ışt ır ve sar ıyo r . Anıt la
rın, kalınt ıların, t a p ın m a ye r l e r in in , sar ay ve hanlar ın, m e y d a n ve
so k ak lar ın hiç e k s i l m e y e n ak s i n e g e ç e n za m a n l a d a h a d a p e k i
ş e n b ir g ü ç t aşıd ıklar ını ve b u g ü c ü n , ist er d a l g a d a l g a ist er d ai r e
B o ğ a z t u r u m u z u s ü r d ü r e l i m : K i r e ç b u r n u b alık l o k an t al ar ı ile
sel şe k ild e yayıld ığ ını, b ir ik t iğ in i ve m e r k e zl e r o l u ş t u r d u ğ u n u b ili
ü n lü şir in b ir m e k ân d ır , ayn ı za m a n d a ç o k e s k i d e n k a l m a b ir
yo r u z. M e k ân l ar a, t aş ın am azl ar a hat t a n e sn e le r e t an ın an «b el
e f san e n in i ç e r d i ğ i b ir ah l ak d e r s i n i n d e ye r id ir .
lek» p o t an s i ye l i ( b e lle ğ i şar j e t m e k ya d a b ellek le şar j o l m a k
K i r e ç b u r n u ile Kef eli ar asın d a ad ı Sad ık Kaya o l an b ir k a y a
işlem ler i ile) b u g ü c ü n i zd ü ş ü m ü n d e n b aş k a b ir ş e y d e ğ il d ir .
b u l u n u r d u ve Bizanslı Di o n i s i o s ' u n an lat t ığ ın a b akılır sa s e f e r d e n
İn an ç sal b ir işlevi o l an y e r l e r d e b u g ü ç , sü r ek li o l ar ak b e s
d ö n e n iki d e n i zc i ar k ad aş , g ü n ü n b i r i n d e , b ir ik t ir d ik ler i p ar alar ı o
l e n d i ğ i n d e ar t ıyo r ve b u g ü c ü n sim g e l e r i o lar ak g ö r ü l e n n e sn e l e r
k ayanın alt ın d ak i b ir y e r e g izl e m işl e r d i. S o n r a b ir i yalnız k ald ığ ın
d a h a d a e t k in o l u yo r l ar .
Kalk ışm ış
İşte k ar şım ızd a Ay a s o f y a ( Ayia So f ia) 921 yıl s ü r e c e b ir kili
a m a b a ş a r a m a m ış ç ü n k ü k aya ve r e ve r e salt k e n d i n e ait o l a n
se, 481 yıl b o y u n c a b ir c a m i ve b u g ü n b ir m ü ze , b ir k ü lt ü r ve
d a , g er i d ö n m ü ş p ar an ın t ü m ü n ü a l m a y a k alk ışm ış.
—
33 —
istanbul Gize mle ri / R 3
san at m e r k e zi . Hi ç k u ş k u s u z B at ı ile D o ğ u ' y u b i r ar aya g e t ir e n ,
«M ü slü m an lar d e r l e r k i: Ayas o f ya, M u h a m m e d p e y g a m b e r i n
se n t e zin i y a p a n b ir m e r k e z, g i ze m l e r i ve ef saneler i, inanışlar ı ve
zam an ın d a b ir ze l ze l e d e n yıkılmış, t a m i r e kalkışt ıklar ınd a k u b b e
izler i ile. Ge ze g e n i m i zi n k u t u p l a ş m a ( p o lar it e) har it asınd a ö n e m l i
yi b ir t ü r l ü t u t t u r am am ış l ar . S o n u n d a , Hızır'ın ö ğ ü d ü n ü d i n l e ye
b ir n o k t a.
rek, p e y g a m b e r i n t ü k r ü ğ ü , Z e m ze m s u y u ve M e k k e t o p r a ğ ı ile
1833' t e Ayas o f ya' yı c a m i y k e n ziyar e t e d e n Pr u s ya elç ilik
karıştırılmış b ir h ar ç s aye s i n d e k u b b e yap ılab iliyo r . Evliya Çele
d an ış m an ı M . v o n Tiet z, Hır ist iyan in an ç lar ın a g ö r e k u t sal sayılan
b i ' y e g ö r e , t ap ın ağ ın Te r l e y e n Dir ek' d i y e a d l a n a n s ü t u n u n u n
e m an e t l e r i b u ş e k i l d e d e ğ e r l e n d i r m e k t e d i r :
alt ınd a kar ılm ış b u h ar ç . B ü y ü k k u b b e d e n sar k an al t ın d an t o p
«Gü n e y y ö n d e b u l u n an üst g al e r i d e , ç u k u r , kır m ızı r e n k t e
b ir m e r m e r var . B u n u n p e y g a m b e r i m i z İsa' nın b eşiğ i o l d u ğ u sö y
k and ili, b u m u c i ze y e b ir sayg ı anısı o l ar ak Fat ih ast ır m ışt ı.
Te r l e ye n
Dir e k
( yah u t
Ağ l a y a n
Dir e k ) t e
b ulunan
d elik ,
leniyo r . Bir d e an n e s i t ar af ınd an İsa' nın yıkand ığ ı k u r n a var. B u n
Hızır'ın, kiliseyi c a m i y e ç e vi r m e k ist e yin c e , yap ının y ö n ü n ü kıb le
lar ın ikisi b ir lik t e K u d ü s ' t e n g e t ir ilm iş. Tap ın ağ ın k u ze y y ö n d e k i
ye d ö n d ü r m e k iç in p ar m ağ ın ı s o k t u ğ u d elik im iş. B u d e l ik t e n
g ir iş kap ısının s o l u n a d o ğ r u b ir s ü t u n g ö r ü l ü yo r . B u n a ' Te r le ye n
sızan ıslaklığın t ü r l ü d e r t l e r e d e va o l a c a ğ ı sanılır. Hızır ' ın, Kad ir
Sü t u n ' ad ı ver ilm iş. Sür ek li o lar ak r u t u b e t t e n ısland ığ ı iç in, b u n a
g e c e s i Ay a s o f y a ' y a g e l d i ğ i n e ,
e l d e ğ d i r m e n i n , her d e r d e d e va o l a c a ğ ı s ö yl e n i yo r s a d a c a m i
avlu lar ın d ak i insanlar ın hali b u n u k esinlik le yalan lam ak t a. »
Ayas o f ya' yı Batılı b ir d i p l o m a t ın y o r u m u ile d e ğ i l d e f o l k l o r
aç ıs ın d an ele al d ığ ım ızd a b aş k a n o k t al ar a d e ğ i n m i ş o l u r u z:
«Ayaso f ya. . .
sad e
m im ar lık,
m o za i k ve b a ş k a c a
b e ze m e
sanat lar ının s e r g i l e n d i ğ i bir ye r d e ğ i l , ef san e ve inanışlar ın d a
hazinesid ir . » d e r Per t ev Naili B o r at av. «Bizans ç a ğ ın d a ve d a h a
so n r alar ı d a Tü r k l e r i n o n u c a m i y e ç e vi r m e l e r i n d e n s o n r a İst an
b u l ' u n M ü s l ü m a n t o p l u l u ğ u , in san e m e ğ i n i n b u y ü c e yap ıyı yar at
m as ın d a i n s an ü s t ü g ü ç l e r i n p ayı o l d u ğ u n a , o n u n k ö ş e b u c a ğ ın
d a ak lın ç ö zü m l e y e m e y e c e ğ i n i c e sır lar ın g izli d u r d u ğ u n a inan
mış.»
532 yılınd a, N ik a isyanı sır asınd a, Ay as o f y a t ü m d e n yan d ığ ın
d a İm p ar at o r J u s t i n i e n y e n i d e n b ir inşaat a g ir işiyo r sa d a k u b b e
ye g e l i n d i ğ i n d e p ar asal zo r lu k lar ç e k m e y e b aşlıyo r . Bir e f s an e ye
g ö r e d e b eyazlar a b ü r ü n m ü ş b ir d elik an lı o n a kat ır lar la, ç u val
d o l u s u altın g et ir iyo r . He y e c a n a k ap ılan i m p ar at o r b u o layı yak ın
lar ına a n l a t m a y a k alk ın c a d a b ü y ü b o zu l u yo r , alt ın g e t i r e n d e l i
kanlı b ir d a h a g ö r ü n m ü y o r .
«Ter leyen Sü t u n » ve ya «Ter leyen Dir ek» ya d a «Ağ layan
Dir ek» k o n u s u n d a B o r a t a v' d a n aş ağ ıd ak i b ilg iler i ak t ar ıyo r u z:
t am
alt ın t o p
k an d i l i n
alt ınd a
n am az kılanlar ar asın a kat ıld ığ ına inanılır.»
Ay a s o f y a ' n i n «m uc izeler »i ve n e d e n o l d u ğ u inanışlar say
m ak l a b it m e z ve her k u şak , her t o p l u m ve her in an ç b u n l a r a b ir
şeyler kat m ışt ır: k i m i O r t o d o k s ef san eler in e g ö r e s o n Ayas o f ya'
n i n m ak e t i b ir ar ı p e t e ğ i n d e n ç ık m ad ır , k i m i n e g ö r e d e b ü y ü k
s a l o n u n o r t asın d a b u l u n a n , d e m i r b ir k ap ak l a ö r t ü l ü esk i b ir
k u y u n u n s u yu k al p hast alıklar ına şifa ve r i y o r m u ş .
Fe t ih ' t e n k a l m a b ir b a ş k a e f s an e ye g ö r e Fat ih, Ay a s o f y a ' y a
g i r d i ğ i n d e ayin y a p m a k t a o lan p at r ik d u var ın iç ine g i r i p k ayb o l
m uşt ur.
Ay as o f y a n e r d e y s e b ir ç eşit g i ze m l e r ve inanışlar an s i k l o p e
d isi ise Çe m b e r l i t aş b ir esr ar lar seç k isid ir .
Çe m b e r l i t aş ya d a Co n s t a n t i n s ü t u n u Bizans' ın m e r k e zi ve
d e s i m g e s i o l ar ak b ilinir ve sayılırdı ç ü n k ü , Bizans' ın Co n s t a n t i n
t ar af ın d an f e t h in in ( 18 Eylül 324) ve k ut sam asının ( 8 Kas ım 324)
b ir işar et iyd i. Ayn ı za m a n d a b a ş k a c a k u t sal e m an e t l e r i n b ir ar aya
g e t ir il d iğ i b ir g i ze m l e r n o k t asıyd ı.
B izan s inanışlar ına g ö r e Co n s t a n t i n s ü t u n u n t e m e l i n d e Tr u va ' d a n g e l m e t an r ıç a Pallas At in a' n ın t ah t ad an yap ılm ış h eyk eli
n i, N u h p e y g a m b e r i n asasını, M u s a ' n ın sular f ışkır t t ır d ığ ı t aşı,
İsa' nın e k m e k l e r d ağ ıt t ığ ı g ü n d e n k alan ye d i e k m e ğ i n kırıntılarını
g ö m d ü r m ü ş ve t e m e l i k e n d i eli ile k ap at m ışt ı.
Çe m b e r i i t aş ' ın t e p e s i n d e y ü k s e l e n ve Ap o l l o ' y a b e n ze t i l e n
Co n s t an t i n ' i n h e yk e l i n d e d e İsa' nın h aç ın d an ( ç ar m ıh ın d an ) b ir
p ar ç a b u l u n d u ğ u n a d air inanışlar d a var d ı.
y a ' d a n g e l m e k t e d ir . Sar ık aya' nın savına g ö r e , «M ab e t Pr o t o t i p i
1105 yılınd a h e yk e l k o p a n b ir f ır t ınad a, b ir k aç kişiyi d e eze
r ek yıkılıyor s o n r a k i yıllar d a, İm p a r a t o r I. M an u e l C o m n e n o s ' u n
d ö n e m i n d e , s ü t u n t am i r e d il iyo r ve 1779' d a I. Ab d ü l h a m i t ' i n e m r i
ile ç e m b e r l e r ye n ile n iyo r .
İs t an b u l ' d ak i süt unlar , d izi d izi ef saneler yar at ar ak ,
g ize m l e r d ağ ıt ıyo r lar :
-
Avr a t p a za n ' n d a iç i b o ş ,
et r af a
m e r m e r p ar ç alar ın d an yap ıl m ış
b ir sü t u n ve t e p e s i n d e b ir h e yk e l , o d a b e m b e y a z m e r m e r d e n .
Yılda b ir kez h e yk e l ses ver ir , k uşlar et r af ına d ö n m e y e b aşlar lar
ç ılg ınc asına ve b ir kısm ı ye r e d ü ş e r b it ik. Halk o nlar ı t o p l ar k e n d i
n e b ir ziyaf et ç e k e r . B izd e Avr at Taşı o lar ak b ilinen Ar c a d i u s s ü t u
n u d u r b u , k ala kala b ir k aid e si kalm ışt ır Ce r r a h p a ş a ' d a b ir d e
t e p e s i n d e n k o p a n b ir p ar ç a.
Sü t u n 403 yılınd a İm p ar at o r Yü c e Th e o d o r i u s ' u n anısına d i k i
liyo r İm p ar at o r Ar c a d i u s t ar af ın d an ; 4 2 1 ' d e 2 . Th e o d o s i u s t e p e s i
n e b ab ası Ar c a d i u s ' u n kuşlar ı c e zb e d e n heyk elini ye r le şt ir iyo r ;
5 4 2 ' d e s ü t u n a d ü ş e n bir ş i m ş e k h e yk e lin b ir elini kırıyor; 7 4 0 ' t a
ise heyk el k e n d i l i ğ i n d e n d e vr iliyo r ve 1719' d a s ü t u n yıkılıyor.
Avr at p azan ' n d ak i Avr at Taşı' na kar şın Fat ih' t e b ir Kız Taşı
ve ya M ar c i an u s sü t u n u . . .
B u n u n t e p e s i n d e d e , B izan s d ö n e m i n d e b ir heyk el d u r u y o r
d u : İm p ar at o r M a r c i a n u s ' u n o t u r m u ş haliyle b ir heyk eli. Ef sanele
r e g ö r e s o r u n yar at an b ir i m p a r a t o r h e yk e liyd i b u , ç ü n k ü yak ın la
r ınd an g e ç e n kızların b ak ir e o l u p o lm ad ık lar ını aç ık aç ık d u y u r
m ak g ib i k ö t ü bir h u y a s ah i p m i ş .
Evliya Çe l e b i d e b ir b aş k a o l a ğ a n ü s t ü s ü t u n ve h e y k e l d e n
s ö z ed iyo r , Çat l ad ık ap ı' d a b u l u n an . Dö r t k ö şeli o l an b u s ü t u n u n
t e p e s i n d e k i h e yk e l ise t u n ç t a n yap ılm ışt ı ve b ir ç eşit h a b e r c i - k o r uyuc u
g ö r e vin i
g örüyorm uş:
Ak d e n i z' d e n
yak l aşan
d üşman
g em iler in i h ab e r verir, g e m i l e r yak laşın c a d a ağ zın d an ç ık an b ir
at eşle yak ıp kül e d e r m i ş .
Çe m b e r l i t aş ' a d ö n e l i m : Çe m b e r l i t a ş ve alt ınd a b u l u n d u ğ u
sö yl e n il e n iç o d a ile ilgili ilg inç b ir y o r u m Halu k Eg e m e n Sar ıkan e u y g u n her k u t sal yap ı g i b i , Çe m b e r l i t aş ' ın d a yer alt ı Ag a r t a
sist e m iyle ilişkisi o l m as ı s ö zk o n u s u d u r . »
Bu savı ile ilgili o lar ak ar aşt ır m ac ım ız 1930' lu yıllar d a Ç e m
b er lit aş c ivar ınd a yap ılan bir ar k e o l o j i k kazı s o n u c u lab ir e n t şek
l i n d e b azı d eh lizler e r ast land ığ ını, b u n o k t a d a n h ar e k e t e d i l d i ğ i n
d e Çe m b e r l it aş' ın İs t an b u l ' u n alt ın d ak i d eh lizler e aç ılan b ir k ap ı,
b ir g ir iş hat t a b ir ener ji no k t ası işlevini g ö r d ü ğ ü n ü d e e k l e m e k t e
d ir , r ah at ç a t ar t ışılab ilir b ir y o r u m l a .
Eski B izans' ın m e r k e zi o l an H i p o d r o m ,
Su lt an Ah m e t ve
c ivar ının Ak s ar ay' a ve b elki d e d a h a ö t e s i n e k ad ar yer alt ı g aler iler iyle d ö ş e n d i ğ i b ir g e r ç e k t i r ve Sar ık aya b u g e r ç e ğ e k ayn ak o la
rak,
«İst an b u l' u n Ye d i Harikası» ad lı 80 k ü su r yıllık b ir k it ab a
d a y a n a r a k Ye r e b at an Sar ayı ile Kınalıad a ar asın d a u zan an b ir
t ü n e ld e n d e söz et m ekt ed ir.
«Kö p ek Öl d ü r e n Kanalı d e n i l e n b u d e h lizin , Ye r e b at an Sar a
yı' nın g izli b ir g i r i ş i n d e n b aşlayar ak k u ze y d o ğ u y ö n ü n d e iler led i
ğ i ve b o ğ azın M a r m a r a ' y a aç ıld ığ ı y e r d e d e n izalt ın d an g e ç t i ğ i ,
Üs k ü d a r ' d a n it ib ar en d e g ü n e y d o ğ u y a d o ğ r u b ir aç ı yap ar ak ,
d ü z b ir hat halin d e, ö n c e Üs k ü d ar - Kad ık ö y sahiller inin ve d a h a
s o n r a g e n e M a r m a r a ' n ın alt ınd an u zan ıp Kınalıad a' ya ulaşt ığ ı ve
b u r a d a k i m an ast ır d a s o n b u l d u ğ u b elir t ilm ek t ed ir . »
Dehlizler,
g izli d ehlizler , d e n izalt ı kanallar ı,
kıyıları kıyılara
g i d e r e k ad al ar a b a ğ l a y a n g eç it ler , işlevler i, sim g eler i ve an l am l a
rı...
Ar aşt ır m ac ı Sar ık aya k o n u y u c e s u r b ir var sayım la,
iler d ek i
b ir b ö l ü m d e ü ze r i n d e d u r ac ağ ım ız Ag a r t a ' y a b a ğ l a m a k iç in g ay
r et s ar f e d i yo r s a d a d ehlizler le b ir lik t e İs t an b u l ' u n b i l m e d i ğ i m i z ya
d a p e k iyi b i l m e d i ğ i m i z yeralt ısı h al e n ç ö zü l m e m i ş so r u n lar ı ile
k ar şım ıza d i k i l m e k t e d i r .
Lab ir e n t le r in , g izli d ehlizler in , m ağ ar al ar ın ö n e m i salt ar k e o
lo jik ve y a j e o l o j i k d e ğ ild ir . İlkel inanışlar a d ö n ü p d ü n yam ızı k o c a -
—
36
-
—
37 —
m a n b ir a n a g i b i g ö r d ü ğ ü m ü zd e , ye r alt ın d ak i kanallar ve g izli y o l
ö n c e b ir g ü n Avr at p azan ' n d ak i b ü y ü k k u l e d e n b i n l e r c e yılan d ışa
lar b u d ü n y a s a l an an ın r a h m i n d e n b aş k a b ir şe y d eğ iller . Do layı
r ı f ır layıp d e n i ze d o ğ r u yo l a k o yu l m u ş l ar . Ar alar ın d a ç o k iri b ir
sıyla l ab i r e n t e ya d a d e h l ize g i r m e k a n a y a b ir d ö n ü ş t ü r , b ir ye n i
yılan var m ış. B u o layı b in le r c e kişi g ö zl e r i yl e g ö r m ü ş . Yılanlar
d e n d o ğ u ş , b ir ar ayış ve b ir e ğ i t i m g ö r m e d i r .
ar k alar ın d a b ir t o z b u l u t u b ır akm ışlar . Hi ç k i m s e b u n l ar a b ir şey
1 9 7 2 ' d e Ak s a r a y ' d a b e l e d i ye n i n k an al i zas yo n inşası iç in y a p
tığ ı b ir k azıd a B izan s d e vr i n d e n k al m a b ir m ezar lık ( k a t a k o m b )
yap m am ış. »
Ol aya b ir «yılan g ö ç ü » g ib i b ak ab ilir iz ve y a aynı yazar ın nak
b u l u n u yo r , ik in c i kat ı sular la d o l u ; 1963' t e Taşlıt ar la' d a, Ha vu zb a -
let t iğ i k ar g a ö r n e ğ i n e b ağ l ayar ak b u t o p l u g ö ç ü n alt ın d a b aşk a,
şı s e m t i n d e , o t o t am i r c i s i Cavid Cin c i b o ş b ir ar s ad a aç ılan b ir
o la k i sim g e se l an lam lar d a ar ayab ilir iz.
d e l i k t e n , d e f i n e a r a m a k niyet iyle yer alt ına iniyor . Ci n c i o r t a d a n
Tü r k m i t o l o j i s i n d e yılan ö n e m l i b ir ye r t u t m ak t ad ır , ef sanele
k ayb o l u yo r , t ar lan ın alt ınd a aç ılan d e h lizi ar k e o l o g l ar ar aşt ır ıp
r e g ö r e k o zm i k ( evr ensel) âl e m l e b ir lik t e yar at ılm ışt ır ( La k h m u ve
b u n u n d a iki kat lı ve yak laşık o lar ak 8 7 m e t r e u zu n l u ğ u n d a o l d u
La k h a m u ) , b o y n u zl u o l u n c a k o r u y u c u g ö r e vi n i ü s t l e n m e k t e d i r ,
ğ u n u sap t ıyo r lar .
Vo l g a Tü r k le r i iç in u ğ u r l u b ir h ayvan d ır v. b .
Ar ayışlar s ü r d ü r ü l ü r k e n Cin c i' n in c e s e d i b u l u n u y o r f ak at b ir
b at ak lığ a va r a n d e h l izin d e vam ın a ulaşılm ıyo r , n e o l d u ğ u , n e işe
yar ad ığ ı ve h a n g i d ö n e m e ait o l d u ğ u ise k esinlik le anlaşılm ıyo r .
Ayak lar ım ızın alt ınd a yer ini, sayısını ve işlevini b i l m e d i ğ i m i z
b u n c a d ehlizler ,
yer alt ı yo llar ı ve
lab ir e n t le r aç ıld ığ ına
göre
za m a n za m a n ye r i n alt ın d an g a r i p sesler in ç ık m asın a, y ü k s e l m e
sine hiç ş a ş m a m a m ız g e r e k iyo r . 2 6 Eylül 1980 g e c e s i , İn ö n ü st a
d ının c ivar lar ın d a, ye r alt ın d an g e l e n ve b al yo z sesin e b e n ze y e n
g ürült üler d uyuluyo r .
Sesler i d u y a n ve m e r ak l an an
b ir g r u p
ask e r ilg ililer e h a b e r ver iyo r , ye r i n d e b ir ar aşt ır m a yap ılıyo r f ak at
n e sesler in n e d e n i , n e d e k esin ç ıkış n o k t al ar ı anlaşılam ıyo r .
An l aş ıl m ayan ve y a aç ık l an am ayan
her
o layın
al t ın d a
b ir
B u n a kar şın, halk inanışlar ınd a, b azı yılanlar u ğ u r s u z sayılır,
g ö r ü l d ü k l e r i ye r l e r d e ö l d ü r m e l e r i g er ek ir . An c ak , ö l ü yılan y a ğ
m u r d u as ın d a kullanıld ığ ı g i b i yılan d e r i s i d e b ü yü l e r d e , yılan g ö z
leri d e nazar d e ğ m e l e r i n d e kullanılır, ö zellik le An a d o l u ' d a .
Aşırı g ö s t e r g e b i l i m s e l b ir yak l aşım g i b i g ö r ü n ü r s e b ile in an c ı
m ız şu k i her şe y her şeyle her za m a n b ağ ınt ılıd ır, her şe y b ir
n e d e n - s o h u ç ilişk isind en k ayn ak l an m ak t ad ır . Ge r ç e k g i b i anlat ı
lan b ir o layın alt ınd a g izli, sim g e se l b ir a n l a m yat ab il d iğ i g i b i ef sa
ne, m a s a l , d e s t a n , batıl in an ç d i ye n i t e l e n d i r d i ğ i m i z anlat ılar ın
t e m e l i n d e b ir g e r ç e k d e yat ab ilir ve y a yat m ak t ad ır .
Hayvan l ar d an s ö z e t t iğ im ize g ö r e k o n u y u s ü r d ü r e l i m ve b u
k ez b ir «ayazm a»ya b ağ lı b ir ef saneyi n ak l e d e l i m .
M e k ân ım ız Silivri Kap ı ve Balıklı Ay a zm a . B u m e k â n a b ağ lı
esr ar a r a m a k d e ğ i l d i r niyet im iz. An c a k y u k a r d a k i ö r n e k t e e n
b ir e f san e yi esk i İs t an b u l ' u n ü n lü zi yar e t ç i l e r i n d e n İt alyan o zan
b asit , d o ğ a l b ir aç ık l am a o l ar ak b ir y a n k ıl a n m a d a n s ö z ed eb ilir iz.
ve yazar Ed m o n d o d e Am i c i s ' i n k a l e m i n d e n o k u yal ım :
Aynı şe k ild e , m an t ık sal b ir s ü r e ç iç in d e , b u ve b e n ze r sesler i, aşı
«M ü s l ü m an l ar İst anb ul sur lar ına s o n kez sal d ır m ak t a ik en
r ı g ib i g ö r ü l e b i l e c e k a m a ar aşt ır m aya her za m a n aç ık b ir yak l a
m an as t ır d ak i ( eski Balıklı M anast ır ı) b ir Ru m keşişi b alık kızart
şım la g ü r ü l t ü l e r i h e n ü z b il m e d iğ im iz, g e r e ğ i ile ar aşt ır ılm am ış b ir
m a k t a y d ı. B i r d e n m u t f ağ ın k ap ısınd a b ir b a ş k a keşiş g ö r ü n d ü ve
«yeraltı yolları» var sayım ın a d a b ağ layab ilir iz.
d e h ş e t i ç i n d e b ağ ır d ı: -
Yeralt ı d e h lizle r i, ye r alt ın d an ç ık an sesler ve yin e ye r al t ın d an
ç ık an hayvanlar . . .
Kent d ü ş t ü ! -
Nasıl? -
So r d u d iğ eri -
B u b alıklar t avan ın d ışına f ır lar sa b ö y l e b ir ş e ye i n a n a b i l e c e ğ i m Ve b u n u d e r d e m e z b alıklar, yar ı y a n m ış yar ı p e m b e ve yaln ızc a
16. yü zyıla d ö n ü p Han s Der nshvvam ' a k u lak ve r e l i m :
b ir t ar af t an kızart ılm ış o lar ak t a va d a n d ışar ı fırladılar ve b ü y ü k b ir
«B ir ç o k k i m s e b ize inanılab ilec ek şu h ik âye yi anlat t ılar . Yıllar
i h t i m am l a, alınd ıklar ı ve iç in d e halen y ü zd ü k l e r i s u ya d ald ılar .»
— 38 —
De Am i c i s İs t an b u l ' d a 1878 yılınd a b u l u n u y o r ve ayazm ayı
Esk i İst an b u l ' u n ç eşit li s e m t l e r i n d e , m ah al l e l e r in d e t e k in siz
b ir Ru m p ap azı ile b ir likt e ziyar et e t t i ğ i n d e p a p a z o n a yu k ar k i
g i b i b ilinen r uhlar ın, hayalet ler in d o l aş t ığ ı, g ö r ü n d ü ğ ü evler b u l u
ef san eyi anlat t ığ ı g i b i bir sar nıc ın i ç i n d e yü ze n kırmızı b alıkları d a
n u r d u . İyi Sıhhat t e Olsu n lar ' ın m e k â n o l ar ak seç t ik ler i, b ar ınd ık la
g ö st e r iyo r .
r ı ve h u zu r a k a vu ş m a d a n t e r k e d e m e d i k l e r i yer ler .
Balıklı a y a zm a s ı ile ilgili e s k i d e n k al m a b a ş k a inanışlar d a
İlk ç o c u k l u ğ u m u zd a B o s t a n c ı' d a , k ö p r ü n ü n kar şı t ar af ın d a
var d ır ve b u n l a r d a n b ir ine g ö r e İm p a r a t o r J u s t i n i e n o r al ar d an
y ü k s e l e n yarı yıkık ve a h ş a p b ir k o n a k esk isinin t e k in siz o l d u ğ u ,
g e ç m e k t e y k e n , b ir k aynağ ın et r af ın d a t o p l a n m ış b ir k ad ın k alab a
g e c e vak t i iç in d e ışıkların d o laşt ığ ı sö yl e n il ir d i. Ye n iye t m e l ik yılla
lığını g ö r ü p d u r u y o r , s o r u p s o r u ş t u r u yo r . Kad ın lar d an b ir i o n a
rımızın B ü y ü k ad as ı' n d a d a b e n ze r b ir e v yü k se lir d i M a d e n d e n e n
«Şifalı s u y u n k ayn ağ ıd ır bu» d e y i n c e d e Ay a s o f y a ' d a n k al m a m al
m e vk i n i n b ir t e p e s i n d e . O d a a h ş a p , ç ö k m e k üzer e ve üst elik
ze m e ile o r a d a , ay azm ay ı d a iç e r e n b ir kilise inşa et t ir iyo r .
n e d e n i b i l i n m e ye n b ir lanet le d a m g a l a n m ış .
Ac ı ac ı ö t e n kar g alar , g ö ç h al in d e yılanlar,
k e h an e t l e r d e
b u l u n a n kırmızı b alıklar ve...
Hayalet siz bir esk i kent ,
esk i m e k â n d ü ş ü n ü l m e d i ğ i g i b i
hayalet siz bir İst anb ul d a d ü ş ü n ü l e m e z. Ab d ü l h a k Ha m i t Çam lı
«Ab d ü l h am i t zam an ın d a Gal at a' d a, Lavir e n t o s ad lı 17. yüzyıl
c a' n ın h ayale t le r in d e n s ö z e d iyo r , N e c i p Fazıl Kısak ür ek 2 0 o d alı
d a n k al m a b ir t e k ç i m e yh an e s i n i n m a h ze n i n d e k i b ir ş ar ap fıçısı
b ir k o n a k t a g e zi n d i ğ i n d e b ü y ü k b a b a s ın ın hayalet ini g ö r ü r g i b i
nın iç ind e, g ö r e n l e r i şaşır t ac ak b ü y ü k l ü k t e ve s ü t t e n b e yaz b ir
o l u yo r .
ö r ü m c e k b u l u n d u . Ac a y i p h ayvan hâlâ c anlıyd ı, 300 yaşınd ayd ı. »
d i y e anlat ıyo r M e h m e t Şeyd a.
To p k a p ı
Sar ayı' nın
Har em
d air esind e
gece
vak t i
havu z
b aş ın d an g e l e n k ad ın se sl e r in d e n , g ö r ü l e n ya d a g ö r ü l ü r g i b i
İlg inç b ir a d ı var b u m e y h a n e n i n , Lavir e n t o s yan i lab ir e n t in ,
o l a n s a y d a m şe k ille r d e n s ö z e d e n g e c e b ek ç iler in i t anım ışt ık
d o l a m b a ç l ı d e h l i zi n Yunanc ası. Ve b u m e y h a n e n i n m a h ze n i n d e
b u n d a n 3 0 k ü s u r yıl ö n c e ve To p k a p ı Perileri m i t o l o j i m i ze d ahil
b u l u n u y o r b u 3 0 0 yıllık o l d u ğ u sö yl e n il e n k o c a m a n ve b e m b e y a z
e d i l e n b ir k o n u y u t eşk il ed iyo r lar .
ö r ü m c e k . Ol a ki, o d a esk inin yer alt ı g e ç i t l e r i n d e n , n e r e d e b aşla
Su l t an 2 . M a h m u t ' u n b e r b e r b aşılığ ınd an e m e k li o l m u ş yaşlı
d ıklar ı, n e r e ye var d ık lar ı b i l i n m e ye n g izli ve g i zl e n m i ş yo l l ar ın d an
M e m i ş Ef e n d i' n in ö y k ü s ü anlatılır, To p k a p ı Sar ayı' n d ak i p er iler le
k o p u p g e le n b ir yar at ıkt ı!
H e m u n u t m a y a l ım ki,
ilg ili o lar ak . Su l t an I. Ab d ü l h a m i t ' i n za m a n ın d a En d e r u n ' a g i r m i ş
an t ik le r in Galat a' sı m i t o s l a r d a yer i
o l a n b u M e m i ş Ef e n d i t ü m ö m r ü n ü s a r a y d a g e ç i r m i ş , n ü c û m ve
o l an b ir b ö l g e y d i . İlk Galat a ya d a Sy k ae ( Sik a = İnc ir ) inc elik le
s i m y a k o n u lar ı ile u ğ r aş m ış ve k e n d i n i b u k o n u l ar d a ç o k b ilg ili
riyle ü n le n m işt i an c ak , St r ab o n , Dio n isio s v. b . t ar ih ç il e r e bakılır
s a n ıy o r m u ş . Cinler e, p er iler e ve yıld ızlar a inanan yaşlı g i ze m c i
sa,
m i t o l o g y a n ın
t anrılarına,
Dian a' ya, t ap ın ak lar ı ile ilişkili,
t an r ıç alar ın a
ve
M e m i ş sar ayın b a h ç e s i n d e b u l u n a n b ir şim şir liğ in p er iler in m e k â
b ir b ö l g e ve c in se l l iğ e d ayalı
Er o s,
Ve n ü s
n ı o l d u ğ u n u , p er iler in Tür k ler i ve d e p ad işah ı ç o k sevd ik ler in e d e
g ize m l i ayin ler in , k ut lam alar ın b ir m e r k e zi .
Galat a' nın yüzyıllar so nr ası, m e yh an e l e r i , e ğ l e n c e yer ler i ve
h ayat kad ınlar ı ile ze vk ve «sefahat» b ö l g e s i n i o l u ş t u r m as ı b elki
d e b u ant ik inanışlar ın, halen o r t al ar d a e se n «havası»nd an kay
naklanm ışt ır .
inanır m ış. Hat t a ve hat t a, M e m i ş Ef e n d i ' n i n anlat t ığ ına g ö r e , her
g ü n se h e r va k t i n d e t ü m üst r ü t b eli p er iler o şim şir lik t e t o p lanır ,
d i va n k u r u lu r ve p er i p ad işah ı d a b u d ivan ı yö n e t i r m i ş .
M e m i ş ' i n t ü m b u anlat t ıklar ına r a ğ m e n şim şir liğ i k ald ır m a
k ar ar ı alınd ı ve k ar ar u yg u l an d ı. B u n a kızan yaşlı g i ze m c i d e b u n
***
— 40 —
d a n b ö y l e To p k a p ı' d a f elak et ler in h iç ek sik o l m ayac ağ ın ı sö yle
miş d ur m uş.
Per i y a d a c i n o l u p o lm ad ığ ın ı b i l m i y o r u z f ak at ai l e m i zd e
y o r d u . Ken d iler in e h izm et e d e n Hü s a m e t t i n Ef e n d i ile h an ım ı d a ,
anlat ılan b ir o l ayı b u r a d a n ak l e t m e n i n ilg inç ve y e r i n d e o l ac ağ ın ı
evin alt kat ına ye r le şm işt i.
d ü ş ü n ü y o r u z.
hayat ınd a, b ir g ü n , d ik k at i ç e k e n b ir d e ğ i ş i k l i k o l d u : b ayağ ı r e f ah
Olayın g e ç t i ğ i ye r B e y o ğ l u , As m al ım e s c i t So k a k 5 0 n u m ar al ı
Kıt k an aat g e ç i n e n h izm e t k âr l ar ın
iç in d e y a ş a m a y a b aşlam ışlar d ı. B u d u r u m u n d e v a m e t m e s i ü ze r i
evd ir , o layın g e ç t i ğ i t ar ih 1912- 1914 yılları ar ası, o layın k a h r a m a n ı
n e M a h m u t Ağ a, Hü s am e t t i n Ef e n d i ' d e n k u ş k u l an d ı ve ze n g in l ik
ise b u yazar ın b ü y ü k a n n e s i , ad ı ile M ar ian a Fil ip u c c i.
ler inin se b e b in i ö ğ r e n e n e k a d a r a d a m c a ğ ızı sıkıştırdı. Hü s a m e t
Ailen in o l d u k ç a d a r b ir g elir le y a ş a m a k t a o l d u ğ u o yıllar d a
t i n Ef end i d e , ç ar esiz kalınc a, her s a b a h n am azın d an s o n r a b a h
( Bir inc i D ü n y a Savaşı ö n c e s i ya d a b aşlang ıc ı) b ir kış sab ah ı
ç e d e k i k u y u n u n b aşın d a b ir Os m a n l ı altını b u l d u ğ u n u a ç ık l a m a k
evin g e n i ş ç e a vl u s u n u s ü p ü r m e k t e o l an , k ar a k ar a d ü ş ü n c e l e r e
zo r u n d a kald ı. N e var ki, her g ü n t e k r ar l an an b u ' ap o r ' f e n o m e n i
d alm ış
b ir in in
d e o a n d a n it ib ar en s o n a e r d i. M a h m u t Ağ a ' n i n m e r ak ı t a t m i n
i n m e k t e o l d u ğ u n u , yaklaşt ığ ını d u y m u ş , d ö n m ü ş b ak m ış ve hay
b üyükanne
M ar ian a
üst
kat
m e r d i ve n l e r i n d e n
o l m u ş t u a m a zavallı Hü s a m e t t i n Ef end i ile hanım ı g e n e f ak ir lik
ret ler iç in d e k alm ışt ı.
iç in d e kalmışlard ı.»
M e r d i ve n l e r d e n inen ve yak l aş an , e vd e hiç g ö r m e d i ğ i , b ir
ze n c i yd i , alım lı, kır saç lı ve f esli. «Bir p aş a g i b i g i yi n m i ş , sır m alar
l a süslenm işt i. » d i y e anlat ır d ı b ü y ü k a n n e . Ze n c i ö n ü n e d u r m u ş ,
eğ ilip s e l am ve r m i ş s o n r a d a r e d i n g o t u n u n c e b i n d e n b ir k e s e
ç ıkar ıp , M ar i an a' n ın eline b ır ak m ış ve k ap ıd an ç ıkıp g it m işt i.
B ü y ü k a n n e h ayr e t t e n d o n a kalm ış, b ir sü r e s o n r a k e n d i n e
g elm iş, k e se yi aç t ığ ın d ays a iç inin alt ınlar la d o l u o l d u ğ u n u g ö r
müşt ü.
Ta m o sır ad a s o k ak t an
kızı ( an n e m i z)
Elisab et t a g e l m i ş
b ü y ü k a n n e d e s o r m u ş o n a s o k a k t a ş ö yl e b ö y l e b ir ze n c i yi g ö r ü p
Sar ık aya' n in nak let t iğ i o l ay b ir «ap or» sayılac ak sa b i zi m n ak
let t iğ im iz aile o layının aç ık l an m as ı ve t an ım l an m as ı d a b ir ö zd e k leşt ir m e ( m at e r yal izasyo n ) o lab ilir , sp ir it ualist aç ıd an .
Tekinsiz e vl e r d e n s ö z e t t i ğ i m i zd e b unlar ı ve ya e n azın d an ,
b u n l a r d a n b azılarını «p o lt er g eist » ( vu r u c u r uh) o laylar ına d a b a ğ
layab ilir iz, aş ağ ıd a ve r d i ğ i m i z iki ö r n e k t e o l d u ğ u g i b i :
1) Yeri: İst an b u l, Van i k ö y, Kuleli Ask e r i Lisesinin yan ın d ak i
s p o r s al o n u n a b it işik m ah al l e d e k i evler.
Tar ihi: Ağ u s t o s 1964.
Olayın sü r e si: 10 g ü n .
g ö r m e d i ğ i n i . Hayır kızı b ö yl e b ir k i m s e yi g ö r m e m i ş t i , n e o , n e d e
b aşk a b ir iler i. San k i b i r d e n c i s i m l e n m i ş , b ü y ü k a n n e n i n p ar asal
so r unlar ını b ir ç ır p ıd a hallet m iş ve d e k ayıp lar a kar ışm ışt ı.
Kesin o l a n b ir şe y var sa o d a o g ü n , o e vd e h e r h a n g i b ir
ze n c in in k al m ad ığ ı, d a h a ö n c e ve d a h a s o n r a h iç g e l m e d i ğ i ,
g örünmed iğ id ir.
An c a k o e vd e , d ö r t - b e ş yıl s o n r a, b ir r u h ç a ğ ır m a se an sı
esn asın d a ü ç b ac ak l ı yu var lak b ir o r t a m as an ın d ö r t kat m e r d i
ve n b o y u n c a in d iğ i se an sa kat ılanlar t ar af ın d an g ö r ü l d ü !
Alt ın d ağ ıt ım ı ile ilgili b ir o layı Hal u k Eg e m e n Sar ık aya b u
Olayın nit eliğ i: Çeşit li y ö n l e r d e n at ılan t aşlar ve m o zai k kırın
t ıları.
Olayın t anık lar ı: M ah al l e m u h t ar ı, m ahalleli g e n ç l e r , p o lis,
ask er ler .
Olayın n e d e n i ve ç ö z ü m ü :
Evler in ar k asın d a d o l a ş a n b ir
ask er ; ask er o r a d a n uzaklaşt ır ılınc a o laylar kesild i.
Olaylar k e sil m e sin e k esild i o y s a «p o lt er g eist » b elir t isi o l ar ak
lit er at ü r e g e ç e n b u ö r n e k , s o n u ç t a d a h a ç o k b ir şak a g i b i g ö r ü n
m e k t e d ir .
2) Yer i: i s t an b u l , Halıc ıo ğ lu , Salınad ur m e vk i n d e k i b ir ev.
şek ild e anlat ıyo r :
«1930' lar d a İst an b u l, Pa ş a b a h ç e ' d e , İn c i r k ö y M ah alle si, Kö y-
Tar ihi: Kasım 1966.
b aşı So k ağ ı' n d ak i 1 0 n u m ar alı e vd e , M a h m u t Ağ a ve ailesi o t u r u -
Olayın sü r e si: 3 ay.
— 42 —
Olayın nit eliğ i: Evin a k ş a m saat 1 7 . 3 0 ' d an s a b a h a d e k t aş
l an m ası.
m u n d a h azin e si saklıd ır ve o r ayı o l a ğ a n ü s t ü var lıklar b e k l e m e k t e
d ir ; h azin e ye , M ısır ' d a o t u r a n ü n lü Ce r r a h ' t a n b a ş k a k i m s e g ir
At ılan nesneler : M e r m e r p ar ç al ar ı, t u ğ l a, b r iket p ar ç alar ı, t aş
lar.
m e ye c e k t ir . Balıkç ı b i r ç o k m a c e r a l a r d a n s o n r a M ısır ' d ak i Cer r ah' ı b ulur , İst an b u l ' a g et ir ir . Ce r r ah , p a d i ş a h a d a m a t o l u r ve
Olayın t anıklar ı: Evin sahib i M u zaf f e r Özg ö r e n , p o lis, b e k ç i ,
b u g ü n o n u n ad ı ile anılan b ü y ü k h ast an e yi kur ar . »
k o m ş u l a r , m ahalleli.
Hazi n e inanışlarını, d e f i n e t u t k u s u n u d e s t e k l e y e n h o ş b ir
Olayın ç ö z ü m ü : Başlad ığ ı g i b i b it t i.
Yu k a r d a k i iki o l ay g e r e ğ i ile i n c e l e n m i yo r ,
m asald ır b u , İst an b u l f o l k l o r u n a ye r l e şm iş. N e d i r ki, h ast an e , Cer
ar aşt ır ılm ıyo r ,
k alan b ilg iler d e yet er li o l m u y o r . B u n a kar şın 1 9 6 7 ' d e Un k a p a n ı' n d ak i , b asın d a «uğ ur suz» d i y e t anıt ılan b ir e vd e g e ç e n l e r ç o k
d a h a t ip ik b elir t iler t aşım ak t alar . Şö y l e k i:
-
r ah M e h m e d Paşa' n ın ad ını t aşıyo r sa d a , k u r u l u ş u 1910 yılına ait
tir.
Yu k ar k i ö y k ü y ü an l at an ve «İst anb ul An s i k l o p e d i s i n i k ayn ak
o lar ak k u l l an an Per t ev Naili B o r at av' ın b elir t t iğ i g ib i ef san e h ast a
Du var d a asılı b u l u n an b ir ye r m asası ye r i n d e n k o p u p m er
nenin Ce r r a h p a ş a ad ını t aş ım as ın d an ve ö t e y a n d a n , 1944 yılın
d i ve n l e r d e n aşağ ıya yu var lan ıyo r ve b u o l ay t a m 7 kez t e k r ar l an ı
d a ek b ir p a vy o n inşaat ı sır asınd a yap ıl an k azıd a b ir işç in in o yer
yo r ;
d e b ir d e f in e b u l m a s ın d a n k ayn ak lan m ışt ır b ir o lası.
-
Er t esi g ü n m as a y an k an at l ar ın d an b e t o n ç iviler le, d u var a
İs t an b u l ' u n her k ö ş e s i n d e b ir g a r i p o lay, b ir g ize m l i ef sane,
ç ivil e n iyo r f ak at y e n i d e n yer e d ü ş ü y o r , ç ivili yer ler i d u va r a asılı
b ir esk i inanış kar şım ıza ç ıkıyo r ve d o ğ r u s u ,
kalıyo r ;
za m a n ye t e r li g i b i g e l m i yo r ar aşt ır ılm ayan, b i l i n m e y e n ve y a u n u
-
He n ü z k u r u l m am ış o l an t a ş k ö m ü r so b ası 3 kez d evr ili
yor ;
m a l ze m e h iç b ir
t u l an b a ş k a c a o laylar ve ö r n e k l e r akla g e l i n c e .
Kızk u lesi' n e b a ğ l a n a n ç o k b ilin en e f san e yi b u r a d a b ir kez
-
Ot u r m a o d as ın d ak i b ir s e h p a b i r ç o k kez ye r e d ü ş ü y o r ve
d a h a n a k l e t m e k g e r e k li m i ac ab a? Am a h a n g i ef sane? Batılılar
b u n d a n b aşk a vazo lar , sand alyeler , e c za d o l ab ı v. b . a n i d e n ye r e
iç in Kızkulesi h ale n Le a n d r o s Kulesi o l ar ak b iliniyo r , Ve n ü s r ahi
d üşüyor .
b esi sevg ilisi H e r o ' y a u l aşab il m e k iç in b o ğ a zı g e ç m e y e k al k an
Par ap s i k o l o j i n i n k ab u l e d ip i n c e l e d i ğ i b u t ü r «p o lt er g eist »
ve b o ğ u l a n g e n ç Le an d e r ' ın anısı y ü zü n d e n . İst an b u l inanışlar ı
( vu r u c u ruh) o laylar ı g e n e l d e r u h sal d al g al an m al ar g e ç i r m e k t e
ise k a d e r i n d e yılan t ar af ın d an ısırılıp ze h i r i n d e n ö l e c e k o l an , b ir
o l an ç o ğ u b u l u ğ ç ağ ın d a g e n ç l e r e b ağ l an ıyo r s a d a sır alanan
sult anın k ızın d an sö z e d iyo r . Kızının hayat ını k u r t a r m a k u m u d u
ö r n e k l e r d e , k ayn ak lar a b akılırsa h e r h a n g i b ir i n c e l e m e yap ıl m ad ı
ile s u l t an g e n ç , g ü ze l kızını sular la sarılı o k u l e ye k ap at ıyo r f ak at
ğ ın d an - v e b ir ab ar t ı d o zu n u d a i m a g ö z ö n ü n d e t u t a r a k -
k ö t ü yazg ıyı y e n e m i y o r , ç ü n k ü b ir ü zü m s e p e t i n e g izl e n e n b ir
b u ve
b u t ü r o laylar ı k esin b ir k at e g o r i ye b ağ l ayıp t a t m i n e d i c i b ir s o n u
c a var ab i l m e k o lanak sız g ib i g ö r ü n ü y o r .
Alt ın d ağ ıt anlar , evler i t aşlayanlar , d e vi n g e n n e sn e l e r ve g izli
hazineler . . .
Bir g izli hazine ö y k ü s ü Ce r r a h p a ş a Has t an e s i n i n k u r u l u ş u
h ak k ın d a anlatılır.
«M irasç ısı o l m a y a n ç o k ze n g i n b ir a d a m ö l ü m d ö ş e ğ i n d e ,
k o m ş u s u f akir b ir b alıkç ıya vasiyet ini s ö yl e m i ş . Ko n ağ ın ın b o d r u
yılan, s o n u ç t a , g e n ç kızı ısırıyor.
So n r a. . . Bir Halic'i d ü ş ü n ü n , esk iler in Alt ın B o yn u z g i b i b il
d ik ler i, ad lan d ır d ık lar ı
Halic'i ve halen t a r a n m a y a n , ar aşt ır ılm a
y an d e r in lik le r i. B at an g e m i l e r d e n ve hiç k u şk u su z, g izli, sular ın
alt ınd a k alm ış d e f i n e l e r d e n s ö z ed iliyo r .
Nerede,
nasıl ve n e
za m a n ?
Ve n e d e n Alt ın B o yn u z?
Gi ze m s e l in an ç lar a g ö r e b o y n u zl u at ın, m i t o l o g y a d a Li k o r n
o l ar ak b ilinen at ın b o y n u zu b ir an t e n d ir , evr ensel ( k o zm i k ) b ir
a n t e n ve b u an t e n i s aye s i n d e k ut sal at Li k o r n ' u n e vr e n i n t anr ısal
m e r k e zi ile b ağ lı o l d u ğ u d ü ş ü n ü l m e k t e d i r . M o ğ o l inanışlar ı d a
at a evr ensel b ir ö z t an ım ak t a, t e k b o y n u zl u at ın t e l e p at i k b ir b a ğ
lant ı k u r d u ğ u g ö r ü ş ü n e d ayan m ak t ad ır .
Yo k sa Alt ın B o y n u z ad ı c ivar l ar d a yaş ayan at lı Şit ler ( Sc yt h e s ) d e n ve o n lar ın b o y n u za ve r d ik le r i, m it o slar a b ağ l ı d e ğ e r d e n
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
m i k ayn ak l an ıyo r ?
Ya Galat a' yı k u r d u ğ u s ö y l e n e n ve An a d o l u ' y a aç ılıp An c i r a' nın, b u g ü n k ü An k ar a' n ın t e m e l l e r in i at an , B o h e m y a - M o r a vi y a
t e p e l e r i n d e n k o p u p g e l e n Kelt ler d en hiç b ir şey k al m am ış m ı b u
İSTANBUL İNANIŞLARI
k e n t in ant ik inanışlar ınd a ve o n l a r d a n k ayn ak l an an g i ze m l e r i n
den?
Kim in e g ö r e b ir M e g a Kent , b ir B ü y ü k Şehir , k i m i n e g ö r e y s e
M e k ân lar ve g i ze m l e r d e d i k , m e k ân l ar ve ef saneler , m e k â n
lar ve b ilinm eyenler . . .
b ir b ü y ü k Kas ab a ve ya k o c a m a n , k en t b o yu t l ar ın d a, b ir k ö y b ile
şim i o lan b u g ü n k ü İs t an b u l ' d a t ü m ü ile ö zg ü n sayılab ilec ek neler
Kut sal yer ler k e n d ilik le r in d e n in an ç sal g ize m l e r t aşırlar, ister
r uhsal t insel, ist er g ö r ü n ü r d e d a h a s o m u t hat t a esr ar lı.
B eyazıt ' t ak i Kât ip Sinan Cam i s i b u n l a r d a n b ir id ir , b a h ç e s i n
kald ı? Ve b u kalanlar ın ar asın d a yi n e İst an b u l' a t ü m d e n ö zg ü n e
g i b i inanışlar kald ı?
Esk id e n , ç o k e sk id e n , Fet ih ö n c e s i n d e n , B izan s' t an k alanlar
d e k i b o ş bir m e za r ve k u b b e s i n d e k i b ir t ab u t l a; c a m i y i yap t ır an
ar t ık b ir ç eşit k o zm o p o l i t m i t o l o g y a o l u şt u r m u şl ar d ır . So n r a d a k i -
(1496)
ler, İslam İst an b u l , Osm an l ı İst an b u l ile şek illenenler ve g i d e g i d e
Kât ip Si n an ' ın m ezar ı ve d e m e zar a g i r m e k i s t e m e y e n
t ab ut u.
iç g ö ç l e r l e b e sle n e n le r f o l k l o r u n sayf alar ına karıştılar.
Kât ip Sin an ve t a b u t u h ak k ın d a anlat ılan b ir İst an b u l inanışı
na
- v e ar aşt ır m ac ı N am ık Talat Gü r aslan ' ın b ir ç a l ış m a s ın a -
g ö r e t ab u t , b u n d a n yaklaşık b eş yüzyıl ö n c e , m e za r a k o n d u ğ u n
B u g ü n ü n ç ar p ık k e n t l e ş m e s i ile iç in d e yaşad ığ ım ız b u İst an
b ul ç ö zü l m e s i ve t an ım l am ası ç o k zo r o l an , r enk ler i ve ç izg iler i,
anlam lar ı ve d e ğ e r l e r i iyid en iyiye kar ışm ış b ir m o zai k i ser g ile
d a g e c e vak t i o n u ö r t e n t o p r a k t a n k u r t u l m u ş , y ü k s e l m i ş ve c a m i
m e k t e d ir . H e m ö yl e b ir m o za i k k i, s o m u t o l m a k t a n ç o k her k ay
nin k u b b e s i n i n yan ın a yer leşm iş.
n ak t an g e l e n , her k ayn ak t an b e s l e n e n , za m a n za m a n b ir se n t e
K u b b e d e n alınıp ye n i d e n m e zar ın a k o n m u ş a m a ayn ı g e c e
t e k r ar d an u ç u p s e ç t i ğ i yer e, yü k s e k l e r e g e r i d ö n m ü ş t ü r . Üç kez
t e k r ar l an an b u o l a y d a n so n r a c a m i n i n im am ı ve c e m a a t k ar ar a
ze yak laşan , za m a n za m a n a c a y i p b ir kar m aşıklık yar at an t ü m
d e n so yu t , y a p a y g ö r ü n m e k t e d i r .
i s t a n b u l ' u n g e r ç e k inanışlar ı - i s t e r t ü m d e n ö zg ü n , ist er d ış
var ıp Kât ip Sin an ' ın m ezar ına s ığ m a y a n t a b u t u n u s e ç t i ğ i y e r d e
et k enler le b e s l e n e n -
b ır akm ışlar . O g ü n b u g ü n t ab u t halen ye r in d e g ö r ü l m e k t e d i r .
sam ın a g i r m i ş t ü r le r ve ç e şit le m e le r d ir . N e d ir ki, b unlar ın ç eşit le
Evliya Çe l e b i ' d e n ç ık m a d e ğ i l s e d e , b ir s o n r a k i b ö l ü m d e
b azı ö r n ek ler in e d e ğ i n e c e ğ i m i z,
alınm ış bir im g e . . .
sayısız İst anb ul in an ışlar ın d an
y u k a r d a işar et et t iğ im iz g i b i f o l k l o r u n k ap
ri, ilg inç s ap t am al ar ı ve b u sap t am al ar ın , ayrınt ı ve ç ağ r ışım lar ın
d o ğ u r d u ğ u var s ayım ve y o r u m l a r her za m a n ü ze r in d e d u r u l a c a k
b ir m al ze m e yi , b ir k ayn ağ ı m e y d a n a g e t ir m e k t e d ir le r .
İs t an b u l ' d a neler e in an ılm ad ı ki (ve o la ki halen inanılıyor ) ?
D ü n y a y ı d ü ş ü n e l i m , ilkin ü ze r i n d e yaşad ığ ım ız b u yu var l ak
b u l ' a g elir, f ak ir b ir sak an ın k ap ısına var ır ve b ir ay s ü r e c e o n a
h izm e t e d e r m i ş .
g e ze g e n i . . .
Sık sık s u s u zl u k t a n k ıvr an an İs t a n b u l ' u m u zd a at lı sak alar
K e n t i m i zd e k i e sk i b ir halk inanışına g ö r e d ü n y a 7 0 b i n ayağ ı
Ök ü z
ç o k t an d ır p i t o r e s k b ir t ar ih e ve ö n c e k i yü zyıl d an k a l m a g r a vü r ve
y a k u t t a n d ö r t k ö şe l i b ir t aşa b asar , b u t aş b ir at e ş in ü ze r i n d e
t ab l o l ar a k ar ışt ık lar ınd an K ö r o ğ l u ' n u n at ının ar t ık k e n t i m i ze u ğ r a
d u r u r ve b u at e ş d e Tan r ı g ü c ü n e d ayan ır .
d ığ ın a i n a n m a k b ir hayli zo r .
olan
b ir sar ı ö k ü zü n
b o yn u zl ar ı ar as ın d a d u r m ak t ad ır .
İnanışlar, inanışlar ve inanışlar:
D ü n y a n ın d u r u m u ve t e m e l i b u y s a , g e c e l e r i d ü n y a y ı ayd ın la
-
t a n b ir uf alıp b ir b ü y ü y e n , b ir g ö r ü n ü p b ir k a y b o l a n ay n e d ir ?
İs t an b u l inanışlar ı ayın k im liğ in i şiir sel t an ım l am al ar l a aç ıklar
-
lar:
-
Ay, g ü n e ş e âşık b ir kızdır. Se vd i ğ i o n a y ü z ve r m e zs e d e
c ad ır lar . Gü n e ş i n parıltısı, d ü ğ ü n ü n d e b aşın a t akılm ış o l a n süsler
-
-
Du d ağ ın ı e m e n ç o c u k b ü y ü y ü n c e kat il o l u r ;
-
Ve ya: Ay ve g ü n e ş iki k ısk anç sevg ilid ir , h e p b ir b ir in in p e ş i n
Ge c e t ır n ak k e s e n i n ö m r ü kısalır;
-
Cu m a r t e s i k u l ağ ı ç ınlayanın m u r a d ı hâsıl o lu r ;
-
sı o lur .
Ç o c u k e m e k l e y i n c e «eve m isaf ir g e le c e k » d e n i r ;
-
Ay t u t u lm asın ın b aş k a b ir aç ık l am as ı d a var d ır : Bir c an avar
İst an b u l inanışlar ınd a her d o ğ a l o l ayın , ist er m u t l u , ist er ac ı,
Başı t o k u ş a n l a r kel o lur , k el o l m a m a k iç in ik in c i d e f a
t o k u şt u r m ak g erekir;
d e n k o şar lar . Biri d i ğ e r i n i yak al ad ığ ın d a g ü n e ş ya d a ay t u t u l m a
n ın c a k a n ağ lar , kıp kır m ızı b ir r e n k alır.
Dir se ğ i ö p ü l e n k i m s e H a c c a g i d e r ;
-
d e n , alt ın ve m ü c e vh e r l e r d e n o lm ad ır .
d a n k o r k a n a y sak lanır ve y a o n u k o va l a y a n d ü ş m a n l a r ın a yak al a
Yeni e lb ise g i y m e d e n yak as ın a b a s m a k g e r e k i y o r , y o k s a
vü c u t t a ağ ırlık y a p a r ;
o n l ar k ıyam e t g ü n ü n d e k avu ş ac ak l ar ve ay g ü n e ş e aşk ını an lat a
c akt ır . Bir b aş k a alt er nat if d e var, ş ö y l e k i: Ay ve g ü n e ş k ar ı- k o -
Ev s ü p ü r ü l ü r k e n ayn ı e vd e b a ş k a b ir i d e s ü p ü r ü r s e ilk
s ü p ü r e n i n b aşı ağ r ır ;
Kö t ü b ü y ü l e r d e n k u r t u l m a k i ç i n :
D e ğ i r m e n i n d o l a b ın d a n sıç r ayan su ile yık an ıp a b d e s t alınır;
d e n i z aşırı b ir y e r e g id ilir ya d a b ö y l e b ir o l an ak y o k s a ır m ak,
nehir , ç a y ve b e n ze r ak ar sular ın ü ze r i n d e n g eç ilir ; ç e şit li t ü t sü l e
r e b aşvu r u l u r ; M al t a p a m u ğ u ile 4 1 d ü ğ ü m yap ılır, h e r b ir i üzer i
b ir ö z g ü n aç ık l an m as ı vard ır. Ör n e ğ i n , k o n u ç o c u k ö l ü m l e r i y a
n e «kul e' ûzu» su r e le r i o k u n u r ve d ü ğ ü m l e r ç ö zü l ü r ; b ir b a r d a k
d a b ir ç o c u ğ u n ö l ü m ü ise b u n u n n e d e n i şö yl e sin e if ad e ed ilir :
s u y u n iç ine p a m u k k o y u l u r ve b ü y ü l e n e n kişiye b u s u d a n iç irilir;
Azr ail b ir ç o c u ğ u n c anını al m ak i s t e y i n c e o n a kırm ızı, g ü ze l b ir
k ah ve n i n ü ze r in e k ır lang ıç p isliğ i ekilir ve b ü y ü l e n e n k i m s e y e iç ir i
e l m a g ö st er ir . Ç o c u k e lm ayı k a p m a k ist e r k e n c an ı e l m a y a y ap ı
lir.
şır, kalır.
Ve eski İs t an b u l inanışlar ınd an k a l m a b ir t ılsım ö r n e ğ i :
Gü ze l , kırmızı e l m a, o n u k a p m a k ist e ye n ve c an ın ı yit ir e n
çocuğun,
g enc in
i m g e s i b izler e,
ist er ist em ez,
B at ı' nın
ünlü
m asal l ar ın d an Pa m u k Pr enses' i an ım sat ır , k ö t ü k r aliç e si ( ö l ü m )
ve p r e n s e s i n ö l ü m ü n e
uykusuna-
- d aha doğrusu
ö l ü m e b e n ze r b ü y ü l ü
n e d e n o l an k o c a m a n , kıp kır m ızı e lm ası ile.
İst an b u l inanışlar ınd a kim ler y o k t u r k i! K ö r o ğ l u ' n u n kır at ı
b ile b u t ü r inanışlar a karışır, ç ü n k ü K ö r o ğ l u ' n u n at ı her ay İst an
-
Pap at ya ile n iye t t u t m a k ve y a k ar ın c a d u as ı, ç in g e n e l e r
d e n alınan k u r t - b ü zü ğ ü ya d a b ü yü s e l g ü ç l e r i n e in an ılan şeyler
t aş ım ak .
Ke n t im izin e s k i d e n k al m a inanışlar ı ve b u n lar ın ç o k ç a u y g u
l am ası k o n u s u n d a İst an b u l ' a ö zg ü g i b i g ö r ü n e n , a n c a k b aş k a
y ö r e l e r d e n d e e d i n i l m e s i o lası o l an , h alk h e k im liğ in i d e u n u t m a
m a k g e r e k i yo r .
—
49 —
istanbul Gize mle ri / F: 4
/
Hal k h e k i m l i ğ i n d e «g izem ner ed e?» d i y e s o r u l ac ak s a d a,
b ir d ü ş ü n c e ü r ü n ü d ü r . İn an ç lar ın e n g e n e l , e n y a y g ın o lan lar ı
«ko c akar ı» ilaç lar ının ve b ileşim ler in in ç o ğ u kez t ıp f o r m ü l l e r i ile
b ile d e n e yl e s a p t a n a m a z. B ü t ü n in an ç lar k a y n a k l a n d ışına ç ıkt ık
b a ze n a ç ık l a n a m a y a n o y s a ç o k eski b ir p r at ik b ilg iye d ayan d ık l a
ç a, d e n e y d ışı, us d ışı b ir nit elik taşır.»
rını u n u t m a m a k g e r e k i yo r . Uzu n d e n e y l e r e ve g e l e n e k l e r e b ağ lı
De n e ye aç ık , d e n e yl e g eç er lilik k a za n a n ve b ir u y g u l a m a ile
b ilg in in k e n d i b aşına b ir «gi
varlıklarını s ü r d ü r e n , k e n d i m ant ıklar ını k u r a n i n an ç ve inanışlar
ze m » yar at t ığ ı b ir g e r ç e k t ir .
ise b ü yü se l b ir nit elik t aşıyanlar ve ya b ü y ü s e l b ir i m g e y i y ar at an
İs t an b u l ' u n halk h e k i m l i ğ i n d e n k a l m a b i r k aç «r eç et e»yi aşa
ğ ıd a d e r l i yo r u z:
lardır. İs t an b u l ' u b u ya d a şu ö zellik ler i ile b ü y ü s e l ve b ü yü l e yi c i ,
- Sır ac anın t e d avisi iç in , e r k e ğ e d işi, k ad ına e r k e k k ö s t e b e k
yar ılar ak sır ac alı ye r e sarılır;
laşımlar, d o ğ a l s ap t am al ar b ir yan a, ö y l e d i r -
b u «ilkel» - d a h a d o ğ r u s u «d o ğ a l »-
-
K ü ç ü k ç o c u k l a r ın vak t i n d e y ü r ü m e s i n i s ağ l am ak iç in , m af
sallar ına y u m u r t a ak ı sarılır ve ya c eviz y a p r a ğ ı ya d a t u z at ılm ış
b ü y ü t aşıyıc ı b ir k en t o lar ak sayar sak - k i , şiir sel ve san at sal yak
t ar ih i b o y u n c a her
ç eşit et k iler e aç ık o lan ve b u n lar la b e s l e n e n , b u n lar ı g e n e l p o t a
sınd a er it en b ir k en t in b ü yü s e l k ö k l e r i n i n ç o k d e r i n o l d u ğ u n u
k ab ul e t m e k zo r u n d a kalırız.
s u d a b a n y o et t irilir; Kar ac a Ah m e d ' i n at ına g ö t ü r ü l ü r ; ye n i d o ğ a n
Her şey d e ğ i l s e d e p ek ç o k şey B i zan s ' t a ve B i zan s ' t an
a y a kar şı, k o l t u k l ar ın d an t u t ar ak , a d ım attırılır ve «Ay g ö r d ü m
ö n c e b aşlıyo r , i s l am ve Os m an l ı, İst an b u l ' a g e l m e d e n ö n c e . B u n
d a ğ g i b i , ç o c u ğ u m y ü r ü s ü n y a ğ g ib i» d e n i r ;
lar bir D o ğ u Ro m a İm p a r a t o r l u ğ u ' n u n O r t a d o ğ u ' d a n t ü r e m i ş b ir
K ü ç ü k ç o c u k l ar ın va k t i n d e k o n u ş m as ın ı s a ğ l a m a k iç in,
in an c a, b ir d i n e ( Hır ist iyanlığ a) b o r ç l u o l d u ğ u u n su r lar d ır ve b u n
ç o c u ğ a y e m e k kaşıklar ının, y e m e k kap lar ının b ulaşık s u y u iç irilir
ları g ö zar d ı e t m e k d e o lanaksız, g i ze m l e r i n t ar ih sel sü r e c in i izled i
ve ya k an ar yan ın s u k ab ın d an , m u h a r r e m d e aşu r e k âs e s i n d e n s u
ğ im izd e .
-
«İst an b u l ' u n alınışı» ad lı k r o n i ğ i n i n yazar ı,
verilir. .
d ö r d ü n c ü haç lı
Veya, Ey ü p ' t e B eşir Ağ a t ü r b e s i n i n an ah t ar ı ile ağ zı aç ılır;
sef er ler ine k at ılan Fransız s o y l u s u Ro b e r t d e Cler y, B izans İst an
c u m a e zan ın d a m ü e zzi n e k ar a ü zü m verilir, m ü e zzin b u n u selâ
b u l ' u n d a g ö r d ü ğ ü kut sal e m an e t l e r i b ü y ü k b ir h e y e c a n ve saf b ir
o k u r k e n c e b i n d e taşır, ç o c u ğ a b u ü zü m yed ir ilir .
İst an b u l ' a ö zg ü b u t ü r halk h e k i m l i ğ i n i n t e m e l i n d e d i n s e l ve
inanç la sayıyo r : g e r ç e k Çar m ıh ' ın in san b ü y ü k l ü ğ ü n d e k i iki p ar
ç ası, İsa' nın b ö ğ r ü n e s ap l an an m ızr ağ ın d e m i r i (yüzyıllar s o n r a
b ü yü s e l inanç lar ın yat t ığ ı ap aç ık t ır a n c a k g e le n e k le r e ve g e l e n e k
b u d e m i r e Ad o l f Hit ler sah ip ç ık ac ak ve o n u
ler i d o ğ u r a n , şe k ille n d ir e n in an ç lar ve inanışlar a b ağ lı o l m a y a n
k u r am lar ın b ir s i m g e s i , b ir g ü ç k ayn ağ ı o l ar ak g ö r e c e k t i r ) , eller i
inand ığ ı ırksal
b e n ze r s ü r e ç ve u y g u l am al ar d ü n y an ın h iç b ir ye r in d e d ü ş ü n ü l e
ne ve ayak lar ın a m ıh lan an ç ivil e r d e n ikisi, k an ın d an b ir m i k t ar
m e z. Kald ı ki, in an ç d e n d i ğ i n d e b u n u n t an ım l am ası b u ş e k i l d e
(krist al şişe i ç i n d e ) , M e r y e m An a' n ın g iysisi, Vaf t izc i Yah ya' n ın
d e if ad e ed ileb ilir :
b aşı v. b .
«İnanç , b ir k i m s e n i n g ü n l ü k yaşam ın ı, d avr anışlar ını et k ile
B u t ü r inanışlar va r o l u n c a B izan s k e n t in in , Fet ih' in ar if esin
y e n , b aşk alar ın d an ö ğ r e n m e yo l u yl a k azanılan d ü ş ü n c e var lığ ı
d e , Al p h o n s e d e Lam ar t i n e ' i n n ak le t t iğ i t ü r d e n m u c i ze vi h e y e c an
dır.» d e r İsm et Ze k i Ey u b o ğ l u . «On u n e d i n i l m e s i n d e k işinin d e n e
lar ve inanışlar la d o l u p t aş m as ı d o ğ a l g i b i kar şılanm alıd ır :
m e yo l u n a s ap m as ı, g e ç e r liliğ in i k e n d i yaş am as ın d a g e ç e n b ir
«...Osm anlılar er t esi g ü n
İm p ar at o r ve Isp ar t alılar ın
bütün
o layla t anım ası g e r e k li d e ğ ild ir . İnanç d e n e n m e d e n , u s k u r allar ı
ç ab alar ın a r a ğ m e n Aya Ro m a n o s Kap ısı' nı zo r l ayac ak l ar ve o r a
na, m an t ık ilkeler ine u y g u l a m a d a n b e n i m s e n e n , g e n e l g e ç e r l i l i ğ i
d a n k e n t e g i d e r e k H i p o d r o m a k ad ar iler leyec ek ler d ir . An c a k t a m
yalnız b aşk alar ın d an ak t ar ılan o laylar a, sö ylen t iler e b o r ç l u o l a n
o sır ad a g ö k l e r d e n b ir m e l e k in e c e k , Osm anlılar ı k e n t t e n , Avr u -
—
50 —
—
51
-
p a ' d a n hat t a As y a ' d a n k o var ak İr an' ın b ir u c u n a k ad ar s ü r e c e k
et r af ın d ak i t ü m evler, d ü k k ân l ar kül o l u r k e n nalınc ı d ü k k â n ın a hiç
ve k ut sal kılıcı s ü t u n l a r d a n b ir inin d i b i n d e o t u r a n b ir iht iyar a ver e
b ir ş e y o l m az, d e d e ise d ü k k â n ın d a k alıp d ir enir .
Ko c aeli' li o l u p İst an b u l ' a g e l e n ve Şe y h N u r e d d i n Za d e ' n i n
c ek t ir . B ö y l e c e İs t an b u l ye n i d e n d ü n y a n ın k r aliç esi o lac akt ır . »
N e d i r ki, b e k l e n i l e n kılıçlı m e l e k g ö r ü n m e d i , Osm an l ıl ar Avr u
h i zm e t i n e g i r e n Hat i p Zâk ir i (yıllar b o y u t e k k e l e r d e zik ir c ilik yap t ı
p a' n ın Viyan a' sın a d a y a n d ı ve İst an b u l d ü n y a k r al iç e l e r in d e n b ir i
ğ ı iç in b u ad ı alm ışt ır) sarığ ı ile ilg ili b ir ö y k ü y ü zü n d e n Evliya
o l m ay ı s ü r d ü r d ü ğ ü g i b i b u g ü n b ile, t ü m ç ar p ıklıklar ına r a ğ m e n ,
Çe l e b i t ar af ın d an anılır.
Bir g ü n , ö ğ l e e zan ın d a b ir ç a y l a k Ha t i p ' i n sarığ ını k ap ıp eza
salt anat ını s ü r m e m ü c a d e l e s i n i ver iyo r .
İs t an b u l ' u n Fe t h i ile b ir ç a ğ k ap an ıyo r . B izan s' t an k a l m a k ut
nın o k u n d u ğ u m i n ar e n i n alem i ü ze r i n e k o yar ve sarık b ir haf t a
sal e m an e t l e r ve o n l a r a b ağ lı, o n l a r d a n k ayn ak l an an inanışlar ve
b o y u n c a o r a d a kalır. B u ar a sar ığ ın d an o l an Hat i p Zâk ir i g id e r
ef saneler t ar i h e kar ışıyor , t ar ih in ayr ı b ir sayf asını o l u ş t u r u yo r l ar
o layı Su lt an M u s t af a' ya anlat ır sa d a su l t an b o r ç lar ın ı ö d e m e s i ,
ve Os m an l ı İst an b u l a d ım ad ım k e n d i n e ö zg ü k e n t se l inanışlarını
k e f e n ve c e n aze m asr af ını k ar şılam ası iç in o n a b ir k e se alt ın
ve g ize m le r in i o l u ş t u r u y o r .
ver ir .
Şeyhler in, p ir le r in , d e d e l e r in k e n t i o lu yo r , İslam g i ze m c i l i ğ i
n in b ir m e r k e zi ve s o n r ak i b ö l ü m l e r d e g ö r e c e ğ i m i z g i b i ,
Zâk ir i evine d ö n d ü ğ ü n d e b ir r ü zg âr eser , m i n ar e n i n t e p e s i n
bu
d e k i sar ık havalanır, ye r e d üşer . Er t esi g ü n ise Hat i p ansızın ölür .
g ize m c il iğ i ar aşt ır an , b u n d a n e t k ile n e n Batılı ust a ve «üstatlar»ın
Evliya Çe l e b i ' ye b akılırsa ya Ge l i b o l u ' d a n ya d a Pe ç e , Si r e m
kaç ınılm az u ğ r ak ye r i .
t ar af l ar ın d an g e lip Un k ap an ı' n a ye r l e ş e n Hazr et i Kap an î M e h m e t
İlkin, s o n s u z b ir k ayn ak o lan , Evliya Çe l e b i ' ye k u l ak ve r e l im
ve
ond an
M erkez
M uslihid d in
Ef e n d i,
Hazr et i
N alın c ı
M emi
De d e , Hat ip Zâk ir i, Hazr e t i Kap an î M e h m e t Ef end i, Ye t m iş Ku r u ş
De d e , Elekç i Divan e si v. b . h ak k ın d a b ilg iler e d i n e l i m .
Ef e n d i elin d e b ir b alt a ile g e zi n i p b u l u n d u ğ u k e h an e t le r i ile ü n l e n m işt i.
Evliya Çe l e b i k e h an e t le r in in b ir in i ş ö yl e anlatır:
«Bir g ü n Kap anî, Su lt an M u r a t ' a var ıp : ' M u r at Çe l e b i, Un k a-
Halvet iye ş e y h l e r i n d e n o l an , ö l d ü ğ ü n d e Yen ik ap ı' n ın d ışın
p a n ı' n d a k i Sü ğ l ü n M u s l u Sult an ü ç g ü n s o n r a iflas e d e c e k . Zaval
d a k i t e k k e n i n y a n ın d a ö zel bir t ü r b e d e g ö m ü l e n M e r k e z M u s l i h i d
lıya elli k e se y a r d ım e t d e b o r c u n u ö d e s i n ' d i ye r i c ad a b u lu n u r .
d i n Ef end i n a m a z kıld ığ ı sır ad a b ir se s d u yar . Ye d i b i n yıld an b er i
M u r a t Ha n :
o m e k â n d a y a t a n «kırmızı r enkli, se d e f lezzetli» b ir h ayat p ınar ı
' Pe k i B ab a Su l t an ' d er .
nın sesid ir b u ve p ın ar h u m m a hast alığ ına kar şı b ir ilaç o l ar ak
Or a d a b u l u n an l ar b u s ö zl e r d e n şaşırırlar a m a , Allah' ın hik
yar at ıld ığ ınd an ş e y h i n e m r iyle y e r y ü zü n e ç ık m a y a hazır d ır .
Şe yh , n a m a z kıld ığ ı b ir s e c c a d e n i n b u l u n d u ğ u y e r d e b ir
k u y u k azm aya k ar ar ve r ir ve d er vişler in in yar d ım ını ist er. «Bism il
lah» d iye r e k t o p u ğ u
m e t i , ü ç g ü n s o n r a M u slu ' Su lt an ' ın sar ayın d an b ir b ü y ü k at eş
ç ıkıp , su l t an a n c a k yalınayak k a ç a r a k c anını kur t ar ır ; her şeyi
y a n d ığ ın d a n iflas ed er . »
ile yer e vur ur , kazı b aşlar ve kır m ızı r enk li b ir
Ke h an e t l e r d e b u l u n a n b a ş k a b ir i d e B u d i n ' d e k i Se m t u r n a
su fışkırır, o s u d a n s ab ah l e yi n aç k ar nına ü ç kez iç e n le r d e h u m
k ale sin in ağ ası Ye t m iş Ku r u ş De d e . Eğ r i ' d e Fat ih Su lt an ' ın yanın
m a d a n k ur t ulur lar .
d a savaşm ış,
e r m işle r le b ir ar aya g e l m i ş a m a s o n r a d a n b u n u
Aslen B e r g am a' l ı o l an Hazr et i Nalınc ı M e m i D e d e ise Un k a-
s a ğ a s o l a an lat t ığ ın d an , ye d i yıl t u t u l m u ş t u r . Yed i yıl g e ç t i k t e n
p anı' nın Ar ap lar ç ar şısın d ak i bir d ü k k â n d a nalınc ıd ır. Gü n ü n b ir in
s o n r a k o n u ş t u ğ u n d a s ö yl e ye b i l d i ğ i t e k şey «Yet m iş k u r u ş»m u ş.
d e Un k a p a n ı' n d a b ir yan g ın ç ıkar yayılır, uzanır. M e m i D e d e ' n i n
Su l t an M u r a t ' a Re van kalesini y e d i g ü n d e alıp s o n r a d a n İranlıla—
53 —
r a g e r i ve r e c e ğ i n i s ö yl e ye n ve haklı ç ık an Ye t m i ş Ku r u ş D e d e ' n i n
ğ i ö n g ö r m e k », b u g e l e c e ğ i ö n g ö r e b i l m e k iç in b ir f al, b ir k e h an e t
sesi, anlat ır Evliya Çe le b i, k e n d isi İs t a n b u l ' d a y k e n Su lt an M u r at
ar ac ına b a ş vu r m a k s a n e d e n k i m i «in» ve k i m i d e «out » o l u yo r ?
t ar af ın d an s avaş alan lar ın d a d u y u l u r m u ş .
Rem il,
B at ı' d a,
«g e o m an c ie » o l ar ak t anınır ve
Uza k d o ğ u
Bir d e , Çe l e b i ' n i n d izisin d e , e le k t e n b a ş k a bir şe y y e m e y e n
k ö k e n li b ilinir. Bir sö zlü k t an ım l am as ı ile g e l e n e k s e l b ir b ilim d ir
d ilsiz Ele k ç i Divan e si var ki, r ivayet e g ö r e , ö l ü m ü n d e n b ir g ü n
ve yıldız b ilim ( ast r o lo ji) g i b i , h o r o s k o p l a r d ü ze n l e r , y e r y ü zü n ü n
ö n c e k o n u ş m u ş ve yan ın d an g e ç e n b ir in e kap ısının d ışına g ö m ü l
«aura»sı ile k ıyasla kişinin d o ğ as ın ı ve yazg ısını aç ıklar . Aslın d a
m e y i ist ed iğ in i sö ylem işt ir .
Rem il - y a d a Li m - al - Ram î-
Ge ç m i ş yüzyıllar ın İs t an b u l ' u iç in şe yh l e r in ,
p ir ler in
kenti
Ar a p k ö k en lid ir , s ö zc ü k karşılığı ise
«yer yüzü c in l e r iyl e h ab er leşm e»d ir ve Rem ilin s ü r e c i i ç i n d e «yer
d e d i k . Ve d e va m ın d a b akıc ılar ın, şif ac ılar ın, t ılsım c ıların, n azar c ı-
y ü zü c inleri» d e n d i ğ i n d e y e r k ü r e n i n «tellürik» g ü ç l e r i ya d a y e r y ü
ların.
zü n ü n «aura»sı anlat ılm akt ad ır .
Öyl e yd i , p e k ç o k şe ye inanılan d ö n e m l e r d e . Tü m b unlar , b u
Yıld ızb ilim d e o l d u ğ u g ib i Re m i l d e k ullanılan ve ç izg i ile n o k
inanışlar salt g e ç m i ş t e m i kald ı? Hiç d e ğ i l ç ü n k ü her ç a ğ k e n d i
t al ar d an o l u ş a n 16 şek lin her b ir i, sırası ile, b ir b u r c a , bir g e ze g e
inanışlarını g e t i r d i ğ i g i b i e s k i d e n k alanlar a y e n i d e n s ah i p ç ık ıp
ne, bir g ü n , u n su r , m a d e n ve c i n s e ( k ad ın, e r k e k ) b ağ lıd ır, ilet i-
k e n d i ç ağ ın ın g e r e k s i n i m l e r i n e g ö r e uyar lar ve d eğ işik , t ü m d e n
şim lid ir . Re m ilin İslam ö n c e s i Ar ap l ar d ak i ilk kullanılışı k u m üze
ç a ğ d a ş ( g i d e r e k t e k n o l o j i k ) işle m le r d e n g e ç i r e r e k uyg ular .
r ind e ç izg iler ve n o k t alar ç i zm e k l e yap ılır d ı. Z a m a n l a t ah t a ve ya
B u g ü n k ü İs t a n b u l ' u m u zd a , iler d eki b ö l ü m l e r d e g ö r e c e ğ i m i z
kâğ ıt ya d a b u ğ d a y t o h u m l ar ı k u llan ılm aya b aş l an d ı.
g i b i , yar ını aç ık layanlar , ö n g ö r e n l e r ve y o r u m l a y a n l a r hiç ek sik
Ge l e n e ğ e g ö r e Rem il, Hazr et i Dan yal ' a ve r il m iş b ir m u c i ze
d eğ iller a n c a k y ö n t e m l e r i , ar aç lar ı ve ilet işim şekiller i d e ğ i ş t i .
d ir ve ç o k ilg in ç t ir ki, b u m u c i ze n i n ü r ü n ü o l a n u y g u l a m a Çinlile
Esk id e n k a l m a b ilg iler b u g ü n ü n t e k n i ğ i ile s u n u l m ak t ad ır ar t ık ve
rin ünlü «De ğ işim le r Kitabı» o l ar ak anılan, b aşlıb aşına e vr e n b i l i m -
t e k n i k ar aç l ar ar aya g i r d i ğ i n d e n d a h a k o l a y c a , hat t a d a h a «uy
sel ( k o zm ik ) b ir y ö n t e m o l u ş t u r an , «Yi King » ya d a «İ Chin g » ile
g ar c a» k ab u l e d ilm e k t e le r .
ç eşit li b e n ze r lik le r g ö s t e r m e k t e d i r .
Ge ç m i ş e d ö n ü p b ir kez d a h a Evliya Çe l e b i ' y e k ulak ve r e l i m
ve 17. yüzyıl İs t an b u l ' u n d ak i b ir b akıc ı- f alc ı esnaf ı o l an Rem ilc iler
h ak k ın d a ve r d i ğ i b ilg iler i ak t ar alım :
Rem il n o k t al ar ı ve ç izg iler i ile, 16 şekil o l u şt u r u r , Yi Kin g ise
64 şeklini kısa (-
- ) ve u zu n (
) ç izg iler le if ad e ed er ; Rem il
g e ze g e n l e r l e b ağ lant ılıd ır , Yi Ki n g ' i n 6 4 şekli b i r ar aya g e t ir ild iğ in
«Rem ilc iler Esnaf ı: d ü k k ân l ar ı 15, k e n d il e r i 300 k ad ar d ır . B u n
d e bir e vr e n b il im sel har it a m e y d a n a ç ıkar. Her ikisi b ir er fal ar ac ı
lar d a u l e m a sınıf ınd an o l d u k l ar ın d an k azas k e r alayı ile t ah t ır e
g i b i k ullanılıyo r sa d a her b ir i, b ir k e h an e t y ö n t e m i o l m a k t a n b aş
van lar ü ze r in d e , t alih t aht asını, k u r ' a ve t e m i l t aht alar ını m e y d a
k a, t em sil e t t iğ i k ü l t ü r ü n e vr e n b il im se l g ö r ü ş l e r i n i yansıt m ak t ad ır .
n a k o y u p : ' Uğ u r ve m e s u t t alih. . .
u ğ u r s u z t alih. . .
m ak s at ve
m er am ızı g ö r e l i m . . . ' d iye , Rem ilc iler e m a h s u s k elim eler s ö yl e ye
r ek g eç er ler . Pirleri Hazr et i Ali' d ir ki, ü n l ü Rem ilc id ir . B u b ilg i p e k
eskid ir . Asıl k u r u c u s u Hazr et i Danyal id i k i b u ilm i Ceb r ail al e yh iss e l a m d a n ö ğ r e n m i ş ve Rem il ile m u c i ze g ö st e r m işt ir . »
Tar o t f u r yasın a kap ılm ış b ir İs t an b u l ' d a g e l e n e k s e l ve D o ğ u
k ö k e n l i k u m falı Rem il t ü m d e n u n u t u l m u ş m u d u r ? S o r u n «g elec e
Ya d a, Car i Gu s t a v J u n g ' u n y o r u m u ile, ikisi d e r u h b ilim se l ve
f izik ö t esi uzant ılar ı, ç ağ r ışım lar ı o l an b ir er anaht ar d ır lar .
Kim i u ğ u r l u ve u ğ u r s u z yazg ıyı ö n g ö r ü r , o k u r ve aç ıklar,
k im iyse b u yazg ıyı y ö n l e n d i r m e k , d e ğ il se d e e t k i l e m e k iç in g izle
r e ve g izli b ilg ile r e d a y a n a n ö n l e m l e r alır, b o n c u k l a r , nazar lar ve
t ılsım lar g i b i .
B ü y ü k k e n t İs t an b u l ' d a b ü yü s e l işlem ler in yüzyıllar b o y u n c a
—
55 —
b u n l a r d a ye r e l ve yer el o l m a y a n , An a d o l u ' n u n her
Ye d i t e p e d e d e ğ i ş i k t ar ih le r d e in şa e d il e n y e d i i b ad e t yer i,
y ö r e s i n d e n ve An a d o l u ' n u n ö t e s i n d e n , u zak lar ın d an g e l e n g i ze m
yap ılm ası,
iki sar ay, g ize m l e r l e d o n at ılm ış b ir s ü t u n ve esk i b ir e r m i ş e a d a n
sel
m ış b ir sar nıç . B aşk a b ir d e y i m l e b ir d i zi g ü ç s e l m e k ân l ar , t ap ı
inanışlar ın
k ar ış m as ı,
g id erek
b ir t ü m
o l u ş t u r m as ı k ad ar
d o ğ a l ve k aç ın ılm az b ir şe y yo k t u r .
naklar , inanış k ayn ak lar ı. Ya d a b ir d i zi g ü ç k ayn ağ ı.
B ü yü se l ve g i ze m s e l in an ç ve inanışlar bir k e n t in , b ir t o p l u
Sayıların ü ze r i n d e b ir az d u r a l ım : t e p e l e r i n ve ib ad e t yer ler i
m u n , b ir k ü l t ü r ü n , g e l e n e k l e r d e n k o p a m a y a n b ir y a ş a m şek linin
nin sayısı ( yed i) eşit t ir, g e r iye kalanlar ı t o p l ad ığ ım ızd a e l d e et t iğ i
ayr ılm az ve p a r ç a l a n m a z ö ğ eler id ir . Kald ı k i İst anb ul, b azı g ö r ü ş
m iz sayı d ö r t t ü r , y e d i ile d ö r t ise eşit t ir o n b ir.
ler e g ö r e , b ir k e h an e t l e r k ent id ir yan i k e n d i l i ğ i n d e n b ü y ü s e l b ir
B u üç sayı ( d ö r t , y e d i , o n b ir ) ü ze r i n e d u r u p b u n l ar ın , ç eşit li
k ent t ir k e n d i b ü y ü l e r i n i o l u şt u r an ya d a b aşk a, d e ğ i ş i k ve ç eşit li
inanış ve k ü lt ü r le r d e k i, d e ğ e r ve an lam lar ın ı sır alayalım :
k ayn ak l ar d an e d i n d i k l e r i n i k e n d i n e g ö r e şek illen d ir en ve uyar la
-
yan .
Dört : Yu n an f elsef ec isi ve m a t e m a t i k ç i s i Fi s ag o r as ' a g ö r e b u
sayının an l am ı «d o ğ r u lu k », «ad alet » ve «d ünya»d ır ;
İst anb ul, Ro m a g i b i , ye d i t e p e ü ze r i n d e k u r u l u , ç o k esk iler e
Tü r k
mitolojisine
b ak t ığ ım ızd a: Gö k t ü r k l e r d e d ö r t y ö n ü
tanrı
d a y a n a n b ir m e r k e z kent t ir . De n ile c e k ki, b u m e r k e z k e n t i n y e d i
t e m sil e d e n d ö r t
t e p e üzer ine k u r u l m u ş o lm ası b ir g i ze m d e ğ il d e j e o l o j i k ve
dört
t o p o g r a f i k b ir ö zellik t ir . Öyl e d ir d e b iz, b ir b aşlan g ıç o l ar ak b u
törenleri
t e p e l e r i b ir sır alayalım , an ım sat alım :
kez c e n n e t t e n ç ık m a
ad e t
b u l u r u z;
ç ıng ır ak var d ır ;
Samanların
hır k alar ınd a
Ab a k a n Tü r k l e r in in
kut sal
d ö r t k ut sal k ayın ağ ac ın ın yan ın d a yap ılır d ı; ilk
olan
at ın d ö r t g ö zü var d ı.
1 -
Sa r a y b u r n u t e p e s i
B aş k a k ayn ak lar ı i n c e l e d i ğ i m i zd e :
2 -
N u r u o sm an iye t ep esi
g ö r e d ö r t t anr ıyı, d o layısıyla e n ü s t ü n yü c e l i ğ i , sim g e l e
Gize m se l in an ç lar a
3 -
Beyazıt t e p e s i
y e n sayıd ır ve ilg inç t ir ki, b azı d i n l e r d e t an r ın ın ad ı d a
4 -
Fat ih t e p e s i
d ö r t h ar f t e n o lu şm ak t ad ır , ö r n e ğ i n :
5 -
Su lt an se lim t e p e s i
Lat i n c e d e
6 -
Ed ir n e k ap ı t e p e s i
M ısır ' d a
Am u n
7 -
Davu t p aşa t e p e s i .
Süm er ' d e
Jab e
Sır alad ıkt an s o n r a d a b u t e p e l e r d e b u l u n a n b azı yer ler i d e
sap t ayalım , eski ile b ağ lant ılar k u r ar ak :
1 -
Sa r a y b u r n u t e p e s i -
To p k a p ı Sar ayı ve Ay as o f y a,
2 - N u r u o sm an iye t ep esi b er lit aş,
3 -
Beyazıt t e p e s i -
N u r u o s m a n i y e Cam i s i ve Ç e m -
Beyazıt ve Sü l e y m an i y e c am i l e r i ,
4 -
Fat ih t e p e s i -
5 -
Su lt an se lim t e p e s i -
Fat ih Cam isi,
Su lt an Se l im Cam isi,
6 -
Ed ir n e k ap ı t e p e s i -
Tek f ur Sar ayı, Kar iye Cam i s i ,
7 -
Davu t p aşa t e p e s i -
Ç u k u r b o s t a n Sar nıc ı ( Er m i ş M o c i u s
sar nıc ı) .
Deus
As u r ' d a
Ad a d
İr an ' d a
Sir e
Tat ar l ar d a
İt g a
Ya h u d i l e r d e
Yh vh .
İhvan- ı Saf a' n ın «Ri s a l e l e r i n d e ise d ö r t aşağ ıd a o l d u ğ u g ib i
d e ğ e r l e n d ir il ir :
«Tanrı, t ab iat t ak i her şeyi d ö r t g r u p h alin d e yar at t ı. M esela
sıc aklık ve s o ğ u k l u k , k u r u l u k ve n e m l i l i k t e n o l u şan d ö r t f iziki ö zel
lik; at e ş, hava, su ve t o p r a k t a n m e y d a n a g e le n d ö r t unsur ; kan,
b a l g a m , sarı ve k ar asaf r ad an o l u ş a n d ö r t salg ı; d ö r t m e vsim . . .
d ö r t e sas y ö n . . . d ö r t r üzg âr . . . t a k ım yıld ızlar a g ö r e t ayi n ed ilen
— 56 —
d ö r t y ö n ; m e t alle r , b it kiler , h ayvan lar ve in san l ar d an o l u ş an d ö r t
K o d a m a n o ğ l u ' y a g ö r e Ru m e l i Hisan ' n ın y e d i b u r c u ile İst an
ürün.» B u n d a n b a ş k a d ö r t ö l ü m s ü zl ü ğ ü n , d ayanıklılığ ın, ısrarın,
b u l ' u n ye d i t e p e s i ar asınd a b ir b ağ l an t ı k u r u l d u ğ u n d a : «...yakla
b aşar ının ve u m u d u n sayısı o lar ak d a b ilinir.
şık 500 m e t r e yü k s e k l i k t e n d e n i z t ar af ın d an b ak ıld ığ ın d a Ru m e l i
-
Y e d i : «Yed inin k ut sal b ir nit elik t aşıd ığ ı in an c ı An a d o l u ile
onun
k o m şu l ar ıyl a
o l an
ilişk iler ind e
o r t aya
ç ıkıyor .
Mısır, Sü m e r , Ak a d , İr an, Hint , Hit it d a h a s o n r a Yu n an ,
Ro m a uluslar ının d ü ş ü n c e s i n d e y e d i n i n ayr ı b ir ö n e m i ,
b ir kut sallığ ı var d ır sayı o lar ak . Gen ellik le k u t lu , u ğ u r l u
sayılır.» d e r İsm et Ze k i Ey u b o ğ l u .
Ör n e ğ i n : Yed i kat g ö k , y e d i kat ye r in alt ı inanç lar ı; y e d i
y e r d e n yam al ı, ye d i ik lim , y e d i d e n i z, ye d i b aşlı yılan
v. b . d e y i m l e r i g ib i.
B ü y ü s e l işlem ler e b ak t ığ ım ızd a d a y e d i sayısı sık sık kar
şım ıza ç ıkar :
-
M u h a b b e t iç in, y e d i p âr e k e m i k ü ze r in e kazıp b ir ite
ye d i r ç . . .
-
M u h a b b e t iç in, her k i m ayın y e d i s i n d e yü z k er e o k u ya, n iyye t eyleye. . .
-
Se vd i ğ i n kişinin s aç ın d an y e d i kıl alasın, b u d u ay ı
y e d i k er e o k u yasın . . .
•
-
M u h a b b e t iç in, y e d i t an e t u z ü ze r in e ye d i «Teb b et »
su r e si o k u n u r . . .
-
On b ir : ( İk i k ez d ö r t artı üç , yan i iki kez t an r ın ın sayısı ile d ü n
Hisan ' n ın k o n u m u , Os m an l ıc a b ir t ü r elyazısı şekli o l an Hat t ı
ile yazılm ış M u h a m m e d s ö zc ü ğ ü yazıyo r d u ,
Kufi
b ir b aş k a a ç ıd a n
b akıld ığ ınd a ise b u kez Ar a p ç a M e h m e t s ö zc ü ğ ü yazıyo r d u . »
Ve b ö yl e c e , Ru m eli Hisar ı d a k e n t im izin g i ze m l e r y ar at an ,
g izem ler t aşıyan m ek ân lar ı ar as ın d a yer ini b u l m u ş o l u yo r ,
b ir
b aş k a inanışa yo l aç ar ak .
Yu k ar d a g ü ç m e r k e zi, g ü ç p o t an siye l i g ib i s ö zc ü k l e r ve kav
r am lar kulland ık, d a h a ö n c e y s e İst an b u l k ent ini b ir ener ji m e r k e
zi g ib i g ö r d ü k , e n azın d an ö yl e o l d u ğ u n u , o l ab i l m e olasılığını t aşı
d ığ ını b elir t m iş o l d u k .
İyi d e t ü m b u sö zc ü k l e r l e n e yi if ad e e t m e k ist iyo r uz, aç ık ve
s o m u t o lar ak ?
K o n u m u z b ir k ent in t o p l u m s a l g ü c ü , t o p l u m s a l k im liğ i m i ,
k alab alık laşm asın d an d o ğ a n «g üç »,
in san g ü c ü n ü n t ar t ışılm az
var lığ ı m ı y o k s a b aş k a an l am l ar ın , d e ğ işik so n u ç l ar ın p e ş i n d e
m iyiz?
Ant ik ç ağ l ar a b ağ l an an g i ze m s e l in an ç lar a g ö r e «Tanrının
vü c u d u » sayılan evr en ve b u s o n s u z evr enin bir p ar ç ası, bir p ar
ç ac ığ ı o lan d ü n y a m ız y e r y ü zü n d e k i d o ğ u ş u m l a r ı, d e ğ i ş i m l e r i ve
yanın sayısı) t ar t ışm alı b ir sayıd ır ve g e n e l d e şansı ve
«m ahşer ler »i
g izli r ef ahı sim g eler .
g ü ç m e r k e zle r in e sahip t ir . B u m e r k e zl e r i n her b ir i d e ğ i ş i k t ü r d e n
Hak i m i ye t i n ,
gücün,
c e s ar e t i n ,
m ü c a d e l e ve b aşar ının sayısı o lar ak b ilinir.
şar t land ır an,
g e ze g e n i m i zi n g id işat ını d ü ze n l e y e n
b ir g ü ç yaym ak t ad ır ve ayn ı za m a n d a , «m ut lak g ü c ü n » (Tanrının)
yayd ığ ı e n e r jin in b ir «ara ist asyo n u » g ö r e vin i g ö r m e k t e d i r .
Sayılara kap ılıp İs t an b u l ' d an ve y e d i t e p e l e r i n d e n san k i b ir
B aşk a b ir d e yi m l e , b u m e r k e zl e r h e m k e n d i g ü ç l e r in i yar at
hayli uzaklaşt ık. Hiç d eğ ild ir , b elirli sayıların g ize m se l an l am l ar ı
m a k t a h e m d e «m ut lak g ü ç »ü yan sıt m ak t alar . N e d ir ki, b unlar ın
ü ze r in d e d u r m a m ızın n e d e n i, t ep eler le ilgili sayılar ı in c e l e d iğ im iz
t ü m ü m ad d e s e l d e st e k l e r e ( m e k ân l ar , yer ler , b inalar v.b .) s ah i p
d e , b unlar ın d a t e p e l e r d e k i g ü ç p o t an siye lin i k anıt lam alar ı, e n
d eğ iller , e vr e n in d e r in l ik l e r in d e salt r ad yas yo n l ar d an o l u şan b azı
azın d an işaret et m eler id ir .
yıld ızlar d a o l d u ğ u g ib i. Yazg ım ızı y ö n e t e n «g enel m er k ez» ise,
Gü ç p o t an siye l i b ir g e r ç e k ise ar aşt ır m ac ı Celal K o d a m a n o ğ l u ' n u n ö n e s ü r d ü ğ ü b ir sav b aş k a b ir g e r ç e ğ i yansıt ab ilir .
— 58 -
Mısır, Yu n an , Al m a n ve İs k an d i n av inanışlarına g ö r e , b aşk a b ir
g al ak s i d e b u l u n m ak t ad ır .
— 59 —
Evr e n d e k i m e r k e zle r le d ü n y a m ızd a k i m e r k e zle r ar asın d ak i
d a n a g e lin c e d e in san lar o r a y a g i d e r e k d u r u m ü ze r i n d e d ü ş ü n ü p
ilişki, g e ze g e n i m i zi n y ü k s e k no k t alar ı ve yer alt ı g e ç it le r in in ar ac ılı
t aşınıyo r lar ve s o n r a d a , ilk o lar ak , o layı g ö r ü r ve an l ar l ar d ı. Ve
Fr ansızlar ın b u f e t h i, h at t a ş e h r i n alınm asıyla s o n u ç l a n a n sald ır ıyı
ğ ıyla t e l e p at i k b ir b i ç i m d e s ü r d ü r ü l m e k t e d i r .
yap t ıklar ı g e m i l e r b ile b u r a d a yazılm ış ve r e s m e d i l m i ş t i . Ru m l ar
B u t ü r m e r k e zl e r hang iler i ve n e r e d e l e r ?
K u r a m ve inanışa g ö r e g ü ç m e r k e zi d e n d i ğ i n d e ak l a g e l e n
ilk ye r l e r M ısır ' d ak i Eh r am lar ( b aş t a K e o p s o l m a k ü ze r e ) , An d
d a ğ l a r ın d a k i yaşı b i l i n m e ye n k ent ve u yg ar l ık kalıntıları, Hi m al aya
d ağ l ar ı, Ti b e t ' i n Lasa k en t i ve o r a d a k i t ap ın ak lar ın o l u ş t u r d u ğ u
ç e m b e r , Yu n an m i t o l o g yas ın a g ö r e t anr ılar ın k o n u t u o l an Ol i m p o s d a ğ ı ve D o ğ u Af r i k a' d ak i d a ğ silsileler i.
Dü n yan ın y ü k s e k d ağ lar ı, yer ler i - k i b unlar , ayn ı za m a n d a ,
k ayıp kıt alar ve uyg ar lık lar k u r am ın a ya d a var sayım ın a d a b ağ lı
d ır l a r -
b ir ç eşit an t e n g ö r e vin i g ö r ü y o r l a r s a , b ir er yansıt ıc ı o la
r ak kullanılıyo r sa İs t an b u l ' u n ye d i t e p e s i iç in b e n ze r b ir işlev d e
d ü ş ü n e b i l i r i z, y u k a r d a ö ze t l e d i ğ i m i z k u r a m ve inanışa b ağ lı b ir
«ç alışm a» var sayım ının hud ut lar ı d ah i l i n d e .
o l ay m e y d a n a g e l m e d e n ö n c e b u n u an l ayam ad ıl ar a m a ,
o l ay
m e y d a n a g e l i n c e b u s ü t u n l ar a b a k m a y a ve d u r u m u d ü ş ü n ü p
t aşın m aya g it t iler ve r e s m e d i l m i ş g e m i l e r i n ü zer in e yazılm ış keli
m eler le, kısa saç lı ve d e m i r kılıçlı b ir ırkın B at ı' d an K o n s t a n t i n o p o lis' i f e t h e g e l e c e ğ i n i s ö y l e n d i ğ i n i g ö r d ü l e r . »
N e d ir s o y l u haç lının s ö zü n ü et t iğ i ve k e h an e t l e r in r e sim le r i
ile sü sl e n e n b u s ü t u n l ar ? B u n l ar hiç k u ş k u s u z, Ap o l l o n i u s ' u n yazd ırt t ığ ı b r o n zd a n d ik ili t aşlar d ır !
M .S. I. yüzyılın b aş l ar ın d a d o ğ a n ve 9 7 yılınd a ö l d ü ğ ü , d a h a
d o ğ r u s u y o k o l d u ğ u , o r t a d a n k a y b o l d u ğ u sö yl e n il e n K a p a d o k y a
doğumlu
Tyan a' lı Ap o l l o n i u s ,
B izan s
o lan
İs t an b u l ' u
ziyar et
e d e n , g i ze m l e r i n e g i ze m l e r k at an an t ik «s i h i r b a zl a r d a n ilki d e ğ i l
se d e k e n t in t a r i h i n d e izler b ır ak an , inanışlar a yo l a ç a n ilk le r d e n
Kim i ar aşt ır m ac ılar , g ü ç m e r k e zi ve «anten» d e n i l d i ğ i n d e ,
ve ü n l ü l e r d e n b ir id ir . Ke h an e t le r d o l u s u s ü t u n l ar d an b a ş k a sinek
e sk in in izler ini ve anılarını t aşıyan s ü t u n l ar a, d ik ilit aşlar a b elir li b ir
ler in ist ilasına u ğ r am ış o l a n İs t an b u l ' d a t u n ç t a n b ü y ü k b o y d a b ir
ö n e m ve işlev t an ım ak t alar ; k im i ar aşt ır m ac ılar ise, k u r am ın ç er
sin ek heyk eli yap t ır ır ve b u b ü yü l ü
ç e ve si iç in d e , b ir er ilet işim yo l u o l ar ak ye r alt ı g e ç it le r in e , d e h lizle
sinek b e l asın d an kur t ar ır .
h eyk elin s a y e s i n d e
k en t i
r e b ağ lanır lar . İst an b u l her iki k o n u d a ze n g i n ve ilg inç b ir ç eşit le
B izans' ın yü c e l işin i ve ç ö k ü ş ü n ü ö n g ö r d ü ğ ü s ö y l e n e n ve
m e y e s ah i p o l d u ğ u n d a n yo r u m l ar ı ve ö r n e k l e r i ç o ğ a l t m a k her
Fisag o r as' ın izleyic isi o l an Ap o l l o n i u s y u k a r d a s ö zü e d i l e n s ü t u n
za m a n olasıdır.
İst an b u l ' a
ları d ikt ir ir , i m p a r a t o r sar ayının k ap ılar ınd a tılsımlı yazılar yazar .
«k ehanet ler
kenti»
de
d end i,
d aha
İst an b u l ,
Ö l ü m ü n d e n ve ya k a y b o l u ş u n d a n s o n r a Ro m a İm p a r a t o r u Car a-
B izan s ik en . B u k o n u d a haç lı Ro m e r t d e Cl e r y' ye b ir k ez d a h a
c alla, K a p a d o k y a ' d a , o n u n anısına b ir t ap ın ak inşa et t irir, i m p ar a
k u l ak ve r e l i m :
t o r u n an n e si J u lia D o n n a ise Yunanlı Ph il o st r at o s' a «Ap o llo n i
«Şehr in b ir b aş k a ye r i n d e p e k şaşılac ak b ir şey d a h a var d ır .
u s ' u n yaşam ı»nı yazd ır ır .
He r b ir i en azın d an k ulac ın ü ç katı ve en azın d an k u laç yü k s e k l i k
Kap ad o k yal ı Ap o l l o n i u s salt b ir k âh in d e ğ il d i, b ir g i ze m c i ,
t e iki s ü t u n d u b unlar . Ve m ü n ze vi kişiler b u süt unlar ın t e p e s i n d e
b ir g e zg i n , g izli ö ğ r e t i m d e n g e ç e n b ir iyd i, ö yl e b iliniyo r ve anılı
k i k ü ç ü k b ar ın ak lar d a yaşar lar d ı ve s ü t u n l ar d a, insanın yu k ar ı
y o r Bat ı g i ze m c i l i ğ i n d e . M u c ize l e r yar at ıyo r Vo lt air e' in b ile ç o k
ç ık ab i l e c e ğ i kap ılar var d ı. B u sü t u n lar ın d ışına, K o n s t a n t i n o p o -
ö n e m s e d i ğ i b u Ap o l l o n i u s . Ro m a ' d a y k e n b ir c e n aze yi d u r d u r u
lis' t e o l m u ş ya d a o l a c a k b ü t ü n o laylar ve b ü t ü n f e t ih le r e ilişkin
yo r , ö l ü sanılan o y s a k at ale p t ik t r an st a o l an b ir g e n ç kızı uyand ır ı
k e h an e t l e r in r e sm i yap ılm ış ve yazılm ışt ı.
yo r . Şifa d ağ ıt ıyo r , Ef es' i ve b a d a n kur t ar ıyo r .
Am a o l ay m e y d a n a
g e l e n e k ad ar k i m s e b u n u n n e o l d u ğ u n u a n l a y a m ıy o r d u ve m e y-
60
—
Dah a yi r m i y a ş ın d a y k e n keşişliğ i se ç iyo r , b ir s ü r e An t a k y a '
d a k i Ap o l l o n i u s t ap ın ağ ın d a kalıyor , Hi n d i s t an ' a g id iyo r , Ti b e t ' e
ya k ad ar k o val an an halk o r a d a n g e r i d ö n e r e k d ü ş m a n l a r ın ı sur
k ad ar uzanıyo r , Ro m a' yı, İsp an ya' yı, M ısır'ı ziyar et e d i yo r ve Tar
d ışına k ad ar p ü s k ü r t ü p
sus' t an d a g eç iyo r .
Ç o k eski ç a ğ l a r d a n b er i s ü r ü p g e l e n ve azi zl e r d e n M o r e n u s ad ın
Hi n d i s t a n ' d a g ö r d ü ğ ü b azı s o n d e r e c e d e ğ e r l i , inanılm az b il
m e m l e k e t l e r i n e t e k r ar s a h i p o l ac ak t ı.
d a b ir a d a m a m al ed ilen ö t e k i i n an c a g ö r e d e , o k l ar l a silahlan
g iler iç e r e n , b i l i n m e y e n b ir g e ç m i ş t e n kalan, u n u t u l an b ir b ilg e li
m ış bir halk b ü t ü n Rum lar ı y o k e d e c e k d i . B u iki b o ş i n an ç ar asın
ğ i n ü r ü n ü o l a n k i t ap l ar d an s ö z e d i y o r Ap o l l o n i u s , Hint g i ze m c i l e
d a b ir karşıtlık var d ı. Bir b aşk a s ö yl e n t i ye g ö r e d e , b ir f alc ı k ad ın
r i ile yap t ığ ı k o n u ş m al ar ı n ak le d iyo r , t anık o l d u ğ u - b u g ü n p a r a p -
d a n , Paleo lo g lar ın ilki o lan İm p a r a t o r M isel, t o r u n l ar ı za m a n ın d a
sik o l o j in in k a p s a m ın a g i r e n -
o laylar ı anlat ıyo r , h avad a d u r an l ar ı,
h i ç b i r d ış e t k e n e b a ş vu r m a d a n at e ş yar at anlar ı anlat t ığ ı g i b i .
Ö l ü m ü n d e n iki yüzyıl s o n r a Ap o l l o n i u s ' u n hayalet i K a p a d o k ya' yı t al an
et m eye
hazır lanan
Ro m a
İm p ar at o r u
Au r e l i an u s ' a
g ö r ü l ü y o r ve Ro m a' lılar g er i ç ek iliyo r lar .
Uza k d o ğ u ' n u n ö ğ r et iler iyle y ü k l ü «An ad o lu ç o c u ğ u » Ap o l l o
n iu s Uza k d o ğ u ' n u n g ize m le r in i,
An a d o l u ve İst anb ul
yo luyla,
an t i k Bat ı' ya ulaşt ır ıyor , k eh an et ler i ve şifac ılığı ile d e s t e k l i yo r , b ir
B at ı' d an İs t an b u l ' a g e l e n , b ir ar ayış ve ya b ir sent ez p e ş i n d e
o l a n g i ze m c i l e r e Ap o l l o n i u s b ir işar et ver ir g ib i o l u yo r , b i r ç o k l ar ı
nı yüzyıllar b o y u n c a g e t ir e c e k , ç ağ ır ac ak bir işaret .
ve
Bizans' ın
çöküşünü
Ap o l l o n i u s
k e h an e t l e r i n d e
ö n g ö r ü y o r b ir d izi k e h an e t in ö n c ü l ü ğ ü n ü yap ar c as ın a ve k e h a
n e t l e r d e n k ayn ak l an an b azı inanışlar ı J o s e p h v o n H a m m e r , «Os
m an lı T a r i h i n d e ayrıntılı o lar ak sıralıyor:
«Ko n st an t in iyye ( İst anb ul) halkı b u sır alar d a b azı b o ş i n an ç
lar a d a yer ve r i yo r ve b u n lar ü ze r i n d e t ar t ışm al ar d a b u l u n u y o r
d u . Sö zg e l im i, g ü n ü n b ir in d e Lat inler in zaf er le yald ızlı k a p ıd a n
iç er iye g ir e c e k le r i h ak k ın d ak i esk i b ir b o ş in an ç y ü zü n d e n o k ap ı
- b u t ar ih t e n ç o k ö n c e l e r i -
d a a n l a m d a n y o k s u n o l an b u s ö zü n , harf sayısın d an d o l a y ı Paleo l o g ailesind en y e d i i m p ar at o r g e l e c e ğ i ve e n s o n r a k i n i n t ah t t an
ind ir ilec eğ i if ad e o l u n u yo r d u . »
Öyle yazıyo r Vo n
Ham m er anc ak
«M am aim i»
s ö zc ü ğ ü n e
ver ilen b ir b aş k a g e l e n e k se l a n l a m d a «M eh m et » o l u y o r !
Tep eler , g ü ç m e r k e zle r i, k âhinler , g e l e n e k l e r e k ar ışan k eha
net ler : t ü m b u n lar ı iç e r e n , d o ğ u r a n ve t ar ihi b o y u n c a t aşıyan bir
«Gizem Yo l u »n u n b aşlang ıç lar ını ç iziyo r .
Fet ih' i
i m p a r a t o r l u ğ u n u n s o n u c u n u n n e o l ac ağ ın ı s o r m u ş ve f alc ı d a
o n a karşılık o l ar ak s a d e c e ' M a m a i m i ' k e lim e sin i s ö yl e m i ş t i . Aslın
ö r d ü r ü l m ü ş t ü . Am a in an ç s ö k ü l e m e -
m işt ir . Bir b a ş k a sö yle n t iye g ö r e , Se r k o p o r t a d e n i l e n k a p ıd a n d a
İm p ar at o r Fr e d e r ik ile Lat inler in g e ç e c e ğ i inanc ı m e vc u t o l d u ğ u n
d a n o r ası d a e s k i d e n ö r d ü r ü l m ü ş d ü . Fakat Ko n s t an t i n i yye k u şat
m as ın d an ö n c e aç ıld ı ve Tür k ler ş e h r e b u r a d a n g ir d iler .
Ko n s t an t i n i yye ' n i n iki kap ısı ile ilgili b u iki i n an ç t an b a ş k a
k e n t in , d ü n d e n b u g ü n e , g i ze m l e u ğ r aşan lar ın , g i ze m l e r i ar aşt ı
r anlar ın ilg isini ç e k m e s i k ad ar o l a ğ a n b ir şe y o lab ilir m i?
Ve k e h an e t d e d i ğ i m i zd e ve k âh in le r in «en yü c e si» sayılan
N o s t r a d a m u s ' a ya d a 16. yüzyılın M i c h e l d e N o s t r e b ak t ığ ım ızd a İst an b u l az m ı kar şım ıza ç ıkıyo r ?
«Önc ek i t e k e l c i l e r i n d an ışm an l ar ı,
Fat ihler kand ır ılm ış, M e l i t e ' d e n ,
Ro d o s , İstanbul,
zıtlar k ar şılaşac ak ,
Yer g e r e k e c e k , t ak i p ç i l e r d e n k aç anlar a. »
«B üyük b ir ö r t ü , Ad r iyat ik d e n i zi d ışın d an ,
İstanbul yak ın ın d a b ü y ü k b ir t e ş e b b ü s ,
Dü ş m an l ar k ayıp t a, d o st l ar o l ac ak ,
Üç ü n c ü karışıklık yap ac ak , s a p ü st ü n d e. »
«B o r azan sah t e , o n u s ak l am ak ç ılg ınlık,
İstanbul'da yas al bir d e ğ i ş i m o l ac ak ,
b izzat şehr e has iki b o ş in an ç d a h a var d ı. B u n l a r d a n b i r i n e g ö r e
Mısırlı t ak l it ç i, zayıf ve ç ö zü l m ü ş ,
d ü ş m a n şehr e g ir e r e k B o g a m e y d an ın a k ad ar g e l e c e k , f ak at o r a
Yasa, kur al d e ğ i ş e c e k p ar a, k azanç . »
Dam e' a
«g üç m er k ezi», ist er b ir b ağ l an t ı, g e ç i ş ye r i ve y a b ir s e n t e z n o k t a
sı ( sent ez ar ac ı) o l ar ak yü zyıl l ar d an b e r i Batılı g i ze m c i l e r i n , b ir ey
c i ar aşt ır m ac ılar ın ve ö r g ü t ü ye l e r in in y a d a ö r g ü t k u r u c u l ar ın ın
ilg isini ç e k m işt ir . K i m i İst an b u l ' a u ğ r a m a k l a y e t i n m i ş , k im i İstan
b u l ' d a b ir s ü r e k alm ış, k im iyse ilk e yl e m l e r in i İs t a n b u l ' d a g e r ç e k
leşt ir m işt ir .
B u ve s o n r a k i b ö l ü m d e «B at ı' d an g elenler »i ve «D o ğ u ' d a n
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
d ö n e n le r »i i zl e m e y e ç alışac ağ ız, o lan ak lar ım ız ve va r o l a n k ayn ak
larım ız e l ve r d iğ i
k ad ar ıyla.
K o n u m u zu n ve am ac ım ızın «kahr a
m anlar ı» o l an b ir d izi b ilin en , az b il in e n o l a k i b i l i n m e y e n k işin in ,
GİZEMCİLER İSTANBUL'DA
g e zg i n c i n i n , o l u m l u - o l u m s u z g i ze m c i n i n p e ş i n d e n o l d u k ç a u zu n
b ir y o l c u l u ğ a ç ık ac ağ ız. B aze n b ir ye r l e r e va r a c a ğ ız b a ze n ise
«Kut sal Sihir Kitab ı» 15. yü zyıl d an k al m a o l d u ğ u s ö yl e n i l e n
sayılı b ir elyazm asıd ır . Ge l e n e ğ e g ö r e ve m e t n i n ö n s ö zü n d e aç ık
lan d ığ ı g i b i yazar ı Yah u d i Ab r a h a m y a d a Avr am ' d ır ve Ya h u d i
Ab r a h a m -
Avr a m , o ğ l u La m e h ' e ü n l ü b ü y ü c ü Ab r a m e l i n ( Ab -
r a- M e l in ) ' in ö ğ r e t il e r in i b u m e t i n d e aç ıklıyo r .
Avr a m
ö n s ö zü n d e , Kab al a' n ın g izler ini b a b a s ın d a n ö ğ r e n d i k t e n s o n r a,
ilkin M ısır ' a o r a d a n d a İst an b u l ' a g e ç t i ğ i n i an lat ıyo r ve b ir şan s
Ab r a m e l i n ' i n g izli e l yazm as ı-
n ı İs t an b u l ' d a b u l u y o r , d ü ze n l i y o r ve 1 4 5 8 ' d e yayınlıyo r .
Kullanışı t e h lik e li,
en
azın d an
sak ınc alı
kalac ağ ız.
Kan ım ızc a b u d a p e k ö n e m l i d e ğ i l d i r ç ü n k ü , ö n e m l i sayd ığ ı
mız, ayr ınt ılar d an, o l ayl ar d an ve va r s a y ım l a r d a n ( b e l k i d e g e r ç e k
le r d e n ) o l u ş a c a k o l a n b ir b aşk a, d e ğ i ş i k , alt er n at if İs t a n b u l ' u n
Ab r a m e l i n ' l e ilg ili p e k b ir b ilg i y o k t u r f ak at Ab r a h a m -
eser i - y a d a yazg ısal b ir s o n u ç l a -
b ir n o k t ad a d u r m a k , d u r a k l a m a k ve var sayım l ar d i zm e k zo r u n d a
sayılan
«Sihir b az
Ab r a m e l i n ' i n Kut sal Sihir Kitabı» yazılış b i ç i m i n e b ak ıl d ığ ın d a 15.
d e ğ i l d e 18. yü zyıl d an k al m a g ib i g ö r ü n ü y o r s a d a d e ğ i ş m e y e n
ve t ar t ış m ayan g e l e n e k k ö k e n i o l ar ak h e p İs t an b u l ' u g ö s t e r i y o r .
Hayal y a d a g e r ç e k ! B u ar aşt ır m am ız b o y u n c a b i r ç o k kez
s o r u l ac ak , ak la g e l e c e k b ir s o r u d u r b u . An c ak ,
bu aşam ad a,
k an ım ızc a ö n e m l i o l a n yanıt lar d e ğ il d e b ir ar aya g e t ir il e n m al ze
m e d ir , yan i b elg eler , o laylar , g elen ek ler , inanışlar ve b u n l a r a kar ı
p o r t r e si ve an at o m i s i d i r .
Ör n e k l e r i m i zi sır alam aya k o yu lalım . . .
Go e t h e ' n i n
ö l ü m s ü zl e ş t i r d i ğ i
yaşlı,
iht ir aslı,
g e n ç l i ğ i n i ve
esk i g ü c ü n ü a r a y a n , b ir y ö n ü ile d e s t an s al ve b ir d i ğ e r y ö n ü ile
g e r ç e k , D o k t o r Fa u s t ' u n b ile İst an b u l ile b ir b ağ lan t ısı o l d u ğ u
sö yl e n il iyo r
her
ne
k ad ar
( b ilin d iğ i
k ad ar ıyla) ,
t a n r ıb i l i m d e n
m e zu n J o h a n n e s Fau st bedensel olarak İs t an b u l ' a a y a k b asm ış
d e ğ i l s e b ile.
İs t an b u l ' d a g ö r ü n m ü y o r Fau st a m a , Par ac e l s u s ad ı ile ünle
n e n Th e o p h r a s t u s B o m b a s t u s ve ar k ad aş ı He i n r i c h Co r n e l i u s
Ag r i p p a ile b ir lik t e , 1510 yılınd a Pr a g k e n t in e g e l iyo r , k e n t i n ü n lü
ü n iver sit esin e yazılıyo r g i ze m c i l i ğ i , g izli b i l i m ve sanat lar ı ö ğ r e n
ş an ve ya b u n lar ı y a r a t a n kişiler d ir . Yanıt, y o r u m , aç ık l am a, t ar t ış
m e k a m a c ı ile. B u ü ç c a n d a n a r k a d a ş r e s m e n f elsef e ö ğ r e n c i l e r i
m a s o n r a d a n g e l m e k t e d i r ar aşt ır ılan ve d e ar aşt ır m aya y a r a y a n
d ir . Am a , t ü m g ü ç l e r i ve hırsları ile, Pr ag ' ın k it ap lık lar ınd a b o l
m a l ze m e o r t aya s e r i l d i k t e n s o n r a.
Dah a ö n c e d e b e lir t m işt ik , y e n i d e n t e k r ar layalım ç ü n k ü «rep et it a juvant » yan i t e k r a r d a n yar ar g elir : İst anb ul k e n t i ist er b ir
sayıd a b u l u n a b i l e n Keld anlı, İr anlı, Ar a p m e t in le r in i karışt ırıyorlar,
Yak ın ve O r t a d o ğ u ' n u n g ize m l i ö ğ r e t il e r in i ar aşt ır ıyo r lar . Üniver si
t e n i n ö ğ r e t m e d i k l e r i n i ise, k e n t i n k e n ar m ah al l e l e r in d e , «üst at —
65
—
ist anbul Gize mle ri / F: 5
Iar »d an ö ğ r e n i y o r l ar : sihirli s ö zc ü k l e r i ,
b üyüc ülüğ ü,
b akıc ılığ ı,
d u r u g ö r ü y ü ve t ılsım lar ı.
d a , «Kralın em r iyle, B ay Paul Lu c as ' ın Gezisi» ad ın d a b ir k i t ap
yayım l ad ı. B u eser d e, B u r s a ' d a d ö r t d e r vi ş l e k ar şılaşt ığ ınd an ve
Ve Faust , Le ip zig ' l i d o s t u D o k t o r J o n a s Vi c t o r ' a yazd ığ ı b ir
b u n l a r d a n b ir inin, Fr ansızc a d a d ah il o l m a k üzer e ç o k sayıd a
m e k t u p t a , sek iz g ü n s ü r e n «astral» ya d a b e d e n d ışı b ir y o l c u l u
lisan b i l d i ğ i n d e n b ah se d e r . S ö zk o n u s u d e r vi ş , e r m işle r in y u r d u
ğ u n u u zu n u zu n anlat ıyo r . Asya' yı, Af r ik a' yı, Avr u p a' yı d o laşıyo r ,
o l an u zak t ak i b ir y e r d e n g e l d iğ in i sö yl e m işt ir . Gö r ü n ü ş e g ö r e
b ö y l e c e , D o k t o r Fau st ve y o l c u l u ğ u n u n ikinc i g ü n ü n d e Tü r k i
o t u z yaşlar ın d a o lm asın a r a ğ m e n , an lat t ığ ı u zu n y o l c u l u k l a r e n
y e ' y e var ıyo r ve İs t a n b u l ' u inc eliyo r .
azın d an yüzyıllık b ir sü r eyi k a p s ıy o r d u . Fl am e l ' i n ad ı g e ç t i ğ i n d e ,
B aşyap ıt ın d a Go e t h e b u o laylar ı, k ur g usal- şiir sel b ir yak laşı
d e r viş
ş ö yl e
d er :
' Flam e l' in
öldüğüne
gerçekten
inanıyo r
m ın iç in d e , b a ş k a şe k il d e y o r u m l u y o r , şeyt an M e f ist o f e l e s' i d e
m u s u n ? Hayır, hayır, d o s t u m , k e n d i n i a l d a t m a , Flam el h âlâ yaşı
kar ışt ır ar ak. Öt e y a n d a n J o h a n n e s Fau s t ' u n g e r ç e k y a ş a m ın d a
y o r ; n e o , n e d e hanım ı ö l ü m l e h e n ü z k ar şılaşm ış d eğ iller d ir . Her
d a sarışın M a r g h e r i t a ' y a r ast lanm ıyo r !
Faust ,
ikisini d e Hint Ad al ar ı' n d a b ır ak t ığ ım ızd an b e r i ü ç yıld an f azla b ir
İs t an b u l ' a b e d e n se l o l ar ak g e l m i yo r a n c a k ,
ald ığ ı
sü r e g e ç m e d i . H e m o , b e n i m e n yak ın ar k ad aş l ar ım d an b ir id ir !
ö ğ r e t i n i n ve s a h i p o l d u ğ u b ilg inin b ir s o n u c u o lar ak , b e d e n d ışı
B u d e r viş,
y o l c u l u ğ u n d a İs t an b u l ' u i n c e l e m e d e n yap am ıyo r !
yan i Ag ar t a' n ın ) b elirli b ir vazif eyle g ö r e vl e n d i r d i ğ i b ir elç isi o lsa
16. yüzyıl g i ze m c i s i , sihir b azı, «m ag u s»u D o k t o r Fa u s t ' u n
«Yo lc uluk No t lar ı»nd a aç ık lad ığ ı g ib i,
s i m yan ın g izin e
s ah i p b ir kişinin p e ş i n d e n t ü m Avr u p a' yı d o laşt ık t an s o n r a İst an
b u l ' a g eliyo r , s o n r a d a n İr an' a ve İs k e n d e r i ye ' ye g e ç i yo r .
16. yü zyıld a s i m yan ın g izine sah ip b ir ini ar ayan Al m a n s o y l u
s u n u n m ac e r ası k o n u m u za , zo r u n l u ve b ağ lant ılı o lar ak ,
Or t a
Ç a ğ g ize m c il iğ in in e n ü n l ü t e m s i l c i l e r i n d e n b iri sayılan Fr ansız
sim yac ısı N ic o l as Fl am e l ' i g et ir iyo r .
«Tür kiye Gizem ler i» ad lı ar aşt ır m asın d a Halu k Eg e m e n Sar ı
k aya
- T h o m a s A. Sh am b h al a' n ın «Işık Vahası» ( Oasis o f Lig ht ,
1977) k i t a b ın d a n -
aş ağ ıd ak i alıntıyı n ak le d iyo r :
«14. yüzyıld a, s ah t e b ir ö l ü m ve g ö m ü l m e o layı d ü ze n l e d i ğ i
ve s o n r a Or t a As y a ' d a o r t a d a n k a y b o l d u ğ u sanılan b ir d i ğ e r t ar i
hi şahsiyet d e , N i c o l as Ham e l ' d i . . . B aş r ah i p Vilain, 18. yü zyıl d a,
Flam e l' in Tü r k i ye ' d e k i ( İst an b u l' d ak i) Fr ansız Sefiri De s al l e u r s ' ü
ziyar et et t iğ ini yazm ışt ı, yani Flam el' in s ö zd e ö l ü m ü n d e n d ö r t
yü z yıl so n r a!
XIV.
Lo uis,
Paul Lu c as' ı,
Or t ad o ğ u ,
Mısır ve Yu n an i s t an '
d a n an t ik eser ler t o p l a m a k l a g ö r e vl e n d i r m i ş t i . Lu c as, 1714 yılın— 66 —
( Yü c e var lıklar ın
m e k ân ın ın ,
g er ekt i. »
ak s i n e d ö n e m i n b ir Al m a n ayd ını ve g e zg i n c i s i o l a n K o n t B e r n h ar d t ' ın ,
As ya' d ak i O l i m p o s ' u n
Sar ık aya' n in k ulland ığ ı b aş k a ve d a h a esk i b ir k ayn ak o lan
Fr ansız M au r i c e M a g r e ' n i n «Sihir b azlar ın Dö n ü ş ü » (Le r e t o u r d e s
M ag i c i e n s ,
1931) o layı ayn ı şek ild e,
b ir iki d e ğ i ş i k ayr ınt ı bir
yan a, anlat ıyo r ve e k o lar ak , b u b ö l ü m ü n b aşın d a s ö zü n ü et t iğ i
m iz Yah u d i Ab r a h a m -
Avr am ' ın
b üyüsel
e lyazm ası h ak k ın d a
b azı aç ık l am al ar d a g et ir iyo r , Flam el ile ilg ili o lar ak.
Te k r ar a k a ç m a m a k iç in ö zet o l ar ak ve r e c e ğ i m i z b u b ilg iler
d e n ö n c e s i m yac ı ve «ö lüm süz» N i c o l a s Flam e l' i kısac a t an ıt m ak
y e r i n d e o lac akt ır .
N i c o l a s Flam e l' in y a ş a m ö y k ü s ü g i ze m c i l i k t ar ih in in b elk i d e
en
iyi
b elg elenmiş
gerçek
öyküd ür ,
kendi
elyazısı yazılm ış,
Par is' t e k i Ulusal Kit ap lık ' t a ( B i b l i o t h e q u e N at io nale) k o r u n a n b e l
g eler le k anıt lanm ış.
14.
yüzyılın o r t alar ın d a Flam el,
Par is' t e kit ap ç ılık yap ıyo r ,
c ahil g e n ç so yl u l ar a o k u m a y a zm a d e r s l e r i ver iyo r . Ke n d i s i n d e n
b ir az d a h a yaşlı o l an , hafif ç ap t a m al m ü l k sahib i D a m e Per nelle
ile evlid ir . Kit ap ç ım ız s i m ya ile y a k ın d a n ilg ileniyo r , esk i m et inler
le, e l yazm al ar l a b ir aşinalığ ı var d ır a n c a k , o n u n iç in, s i m y a salt
k u r ş u n u alt ına d ö n ü ş t ü r m e k y a d a y a ş a m iksir ini b u l m a k d e ğ i l — 67 —
dır. Fl am e l ' e g ö r e her sim yac ın ın , her «m ag u s»u n b u l m a y ı d ü ş l e
d i ğ i Felsef ec iler Taşı' nın g e r ç e k a n l a m ve d e ğ e r i , işlevi d o ğ a y ı
y ö n e t e n yasalar ı k e ş f e d i p b ilg eliğ e ulaşt ır m akt ı.
Avr am ' ın İs t an b u l ' d a b u l d u ğ u
ü n l ü Ab r a m e l i n ' i n kit ab ıd ır b u .
Kit ab ı e l yazm asın ı Flam el ilk k ez d ü ş ü n d e g ö r ü y o r ve k it ab ı
e l in d e t u t a n b ir m e l e k o n a şö yl e d i y o r :
«Bu k it ab a iyi b ak . İlkin iç in d e k il e r d e n h iç b ir şe y a n l a y a m a
yac ak s ın , n e s e n , n e d e h e r h an g i b aşk a b ir in san . An c a k g ü n
g e l e c e k k i, h i ç b i r insanın g ö r e m e d i k l e r i n i o n d a g ö r e c e k sin . »
Dü ş t e n s o n r a b ir sü r e g e ç i y o r ve b ir s a b a h Flam e l' in k ü ç ü k
d ü k k â n ın a b ir a d a m g ir iyo r , e l in d e s at m ak ist ed iğ i b ir elyazm asıyla.
2 2 sayf alık b u elyazm asını Flam el h e m e n t anıyo r , d ü ş ü n d e
m e l e ğ i n elin d e g ö r d ü ğ ü kit ap t ır b u !
Flam el k it ab ı sat ın alıyo r ve iç ind ek iler i ç ö ze b i l m e k iç in 21 yıl
uğ r aşıyo r , İb r a n i c e o l ar ak yazılm ış m e t n i n inc elik ler ini, s i m g e s e l
ç izim le r in i, şek iller ini k avr ayab i l m e k a m a c ı ile İs p an ya' ya k ad ar
g id iyo r , u zm a n b ir g i ze m c i o l ar ak b ilinen yaşlı üst at C a n c h e s ile
t anışıyor , ü ç yıl d a h a m e t in le u ğ r aşıyo r s o n r a d a. . .
So n r ası s i m y a c ı N ic o l as Flam e l' in altın ç ağ ın ın b aşlam asıd ır :
d a r g elirli ve sır ad an k it ap ç ı Flam el b ir d e n ze n g i n o l u yo r , kilisele
re
b ağ ışlar
yağ d ır ıyo r ,
altın
yap m ayı
ö ğ r e n i yo r ,
Felsef ec iler
Taşı' nı k e şf e d iyo r . Üç kez altın yap ıyo r Flam el a n c a k alt ınlar ını
k e n d i iç in k u l l an m ıyo r , k e n d i s ad e y a ş a m t ar zını d e ğ i ş t i r m i yo r .
Z a m a n g e ç iyo r , eşi D a m e Per nelle ö lü yo r , b ir sü r e s o n r a d a Fla
m el b u d ü n y a d a n g ö ç ü y o r . N e d i r ki, Kral 13. Lo u i s ' n i n d e vr i n d e
(1610- 1643), m e zar ı aç ıld ığ ınd a t a b u t u b o ş b u l u n u y o r ve d e s t a n
y a d a g e r ç e ğ i n d i ğ e r y ü zü b aşlıyo r .
B u ar a Yah u d i Ab r a h a m -
Avr am ' ın kit ab ı ne o l u yo r ?
Fl am e l ' d e n y e ğ e n i n e g e ç t i ğ i sanılıyor ve k u ş ak t an k u ş a ğ a
ailenin iç in d e k ald ığ ı sö yleniyo r . Kral 13. Lo u i s ' n i n za m a n ın d a
yaşam ış ve Flam el ailesin d en o l an Du b o i s ad lı b ir i kralın ö n ü n d e
—
68
-
f et i o n a yar ar sağ l am ıyo r ç ü n k ü , işle d iğ i s ö yl e n i l e n b azı su ç lar
d a n d o layı, t u t u k l an ıp i d am a m a h k û m e d iliyo r ve d e s t an s al elyaz
Gü n ü n b i r i n d e H a m e l ' i n yaş am ı, b ir k it ap y ü zü n d e n , t ü m
d e n d e ğ i ş i yo r : Ya h u d i Ab r a h a m -
k u r ş u n d a n yap ılı b i r k aç k ü ç ü k t o p u alt ına d ö n ü ş t ü r ü y o r . B u m ar i
m ası ünlü Kar d inal Ric h e l ie u ' n ü n e lin e g e ç i yo r , Ri c h e l i e u ' n ü n ö l ü
m ü n d e n s o n r a d a k ayıp lar a kar ışıyo r .
Dah a d o ğ r u s u kit ab ın t ü m ü k ayıp l ar a kar ışıyor a n c a k m e t i n e
ait o l d u ğ u d ü ş ü n ü l e n b azı ç i zi m ve şekiller ( d i yag r am l ar ) 17. yü z
yıld a M i l an o ' d a b u l u n u yo r .
18. yüzyıld a N i c o l as Flam el o l ayı y e n i d e n g ü n d e m e g eliyo r ,
Kr al 14. Lo u is' n in g ö r evlisi Paul Lu c as ' ın «Tü r k iye ' d e Yo lc u lu k »
( Vo y a g e d a n s la Tu r q u i e , 1719) ad lı an ı kit ab ı saye sin d e .
Ar aşt ır m ac ı Sar ık aya' nın alınt ısınd a ( Sar ık aya' nın
k ulland ığ ı
k ayn ak t a Lu c as' ın kit ab ı «Kral'ın e m r i yl e , B ay Paul Lu c as' ın Gezi
si» ad ı ile anılıp yayın t ar ihi 1714 o l a r a k ver iliyo r , b i zi m k u llan d ığ ı
m ız ikinc i k ayn ak t a ise t ar ih 1719 o l u p «Vo yag e d a n s la Tur q uie»
d i y e g ö st er iliyo r ) anlat ıld ığ ı g i b i Lu c as , B u r sa' d a, b ir «felsefec i»
ile t anışıp Flam el ile ilgili ek b ilg iler i o n d a n ö ğ r e n i yo r . B izim kay
nağ ım ız o lan Fr ansız M au r i c e M a g r e ' n i n kit ab ına g ö r e b u «felse
f ec i», ye d i k işid e n o l u şan , b ilg elik p e ş i n d e d ü n y a y ı d o l aş ıp her
y i r m i yıl ayr ı b ir ülk e ve k e n t t e b u l u ş a n bir ö r g ü t ve y a t ar ik at a
b ağ lıym ış.
Lu c as' ın k o n u ş t u ğ u kişi o n a Fl a m e l ' d e n sö z e d iyo r , g i ze m l i
k it ab ın Flam el' in eline nasıl g e ç t i ğ i n i ayrınt ılı b ir şe k il d e anlat ıyo r
ve g e r e k Flam e l' in g e r e k s e eşi Pe r n e l l e ' in yaşad ıklar ını sö yl ü yo r .
Paul Lu c as, B u r s a' d a, Fl am e l ' i yak ın d a t anım ış o l an b i r Tü r k l e u zu n bir s o h b e t e g ir iyo r , aynı yü zyıl d a - y u k a r d a g ö r d ü ğ ü m ü z
gibi-
İs t an b u l ' d ak i Fransız elç isi De sal l e u r s' ü n , Flam e l' in k e n d i
siyle g ö r ü ş t ü ğ ü sö yle n iyo r .
Kayn ağ ı İst an b u l o lan b ir «sihir» kit ab ı saye sin d e «ö lüm süzleşen» b ir Or t a Ç a ğ Fransız sim yac ısı, ö l ü m ü n d e n 400 yıl s o n r a
İs t an b u l ' d a y e n i d e n o r t aya ç ıkıyo r : Fl am e l ' in b u «dirilişi» b ir b aş
k a İst anb ul g i ze m i d e ğ i l s e ned ir a c a b a ?
1 8 M ayıs 1 7 1 1 ' d e D u b r o vn i k ' t e d ü n y a y a g e l e n ve 1 3 Şu b at
1 7 8 7 ' d e, b ir Fr ansız vat an d aşı o lar ak , İt alya' nın M o n za k e n t i n d e
—
69
—
ö l e n Ru g e r u s B o s c o vi c h f elsef e ve m a t e m a t i k ko nular ını ele alan
nenler in ç o ğ u b u d u r u m a hiç ö n e m ve r m e d il e r , b u zi yar e t l e r d e n
7 5 c ilt lik yazıları ile d ö n e m i n i aşan b ir m a t e m a t i k ç i sayılm ak t ad ır .
ve b u ziyar e t ç il e r d e n ç ık ab il m e si o lası o l an s o n u ç l ar , d e ğ i l s e b ile
Salt b ir m a t e m a t i k ç i o l m a k l a d a ye t i n m i yo r , ayn ı za m a n d a a r k e o
var sayım lar ve t ah m i n l e r ü ze r i n d e p e k d u r m ad ıl ar . Hat t a, b u r a d a
l o g , o za n , ar aşt ır m ac ı ve Fr ansız De n iz Kuvvet ler ine b ağ lı o p t i k
d e n e d i ğ i m i z g i b i , b ir ar aya g e t i r i p , sır aya d i zi p b ir y ö n t e m e o t u r t
lab o r at u var ın ın yö n e t ic isid ir .
m a y a b ile ç alışm ad ılar . Oy s a k i ü l k e m i zi n ç a ğ d a ş , g i t g i d e t e k n o
1761 yılının Kasım ayın d a B o s c o vi c h - k i b u ar a Rus B ilim ler
lo jiye ve m e d y a l a r a b a ğ l a n a n ve b u n lar ın s ay e s i n d e g ize m l e r i,
ü yesi
ar t ı k e n d i g i ze m s e l b ilg iler ini, m et alaşt ır ıp p iyasaya s u n an b azı
İs t an b u l ' d a b u l u n u y o r .
uzm anlar ım ız b u t ü r b ir ar aşt ır m ayı s ü r d ü r e b i l e c e k d o n a t ım l a r a
Am a c ı Ve n ü s g e ze g e n i n i n g e ç işin i İs t a n b u l ' d a n izlem ekt ir . N e d ir
s ah i p g ib i g ö r ü n ü y o r l a r , k ü ç ü k e k r a n d a n izleyic iler e se sle n d ik le
ki, İst an b u l ' a g e c i k m e l i var ıyo r , Ve n ü s ' ü kaç ır ıyo r f ak at b ir ö n c ü
r in d e.
Ak a d e m i s i n i n o n u r ü yesi ve İng iliz Kr aliyet Ce m i ye t i n i n
se ç ilip B e n j a m i n Fr an k lin ' le d e t a n ış ıy o r -
a r k e o l o g o l ar ak Tr u va kalıntıları ü ze r in e d u r u y o r , Tr u va ' d a kazı
Ola ki, e k sik liğ in i d u y d u k l a r ı b il g i ve u zm an lık d e ğ ild ir , ek sik
yap ılm asını ö n e r i yo r ve S c h l i e m a n n ' d a n b ir yüzyıl ö n c e haklı ç ıkı
liğ ini d u yd u k l ar ı p azar l an m ası, b ir t e l e f o n hat t ına b a ğ l a n m a s ı o l a
yo r .
sı o l an b ir k o n u y u ar aşt ır ıp y o r u m l a m a k g e r e k sin im id ir !
Uzayın, zam an ın ve har ek et in g ö r e liliğ in i (izaf iyet ini) aç ık la
y a n , uzaysal b o yu t l ar ı ö n g ö r e n , eğ r i ve iç e d ö n ü k bir e vr e n e ina
Ça ğ d a ş ve ç a ğ d a ş l a ş m ış u zm a n g ize m c il e r im izi, şim d ilik b ir
y a n a b ır akıp b iz y e n i d e n esk iler e, e sk i «üst at lar»a d ö n e l i m .
n an , ilk k ez uluslar ar ası b ir jeo f izik yılını ö n e r e n , sim yayı b ilim sel
N ic o las Flam e l ö r n e ğ i n d e o l d u ğ u g i b i , Tü r k i y e ' d e e sr ar e n
a ç ıd a n in c e l e ye n , d ö n e m i n i n b ilim selliğ ini aşıp fizik, k i m ya, b i yo
g iz Sain t - Ge r m ain K o n t u ü ze r i n d e d u r a n ç o k az sayıd ak i g i ze m
lo ji, a t o m b ilim inin k u r am lar ın ı s avu n an d i n a d a m ı (Cizvit p ap azı)
ar aşt ır m ac ılar ın d an b ir i, sık sık an d ığ ım ız ( o ysa t ü m yo r u m l ar ın a
Ru g e r u s B o s c o vi c h b ir İst anb ul «g izem i» d e ğ ild ir , hiç k u ş k u s u z,
kat ılm ad ığ ım ız)
a n c a k İs t an b u l ' u n yo ğ u n laşt ır d ığ ı bir b ilg iyi d e k ullanar ak d e s t a n
ise Sai n t - Ge r m ai n ' e ye r ayır an , b e l k i d e ü l k e m i zd e o n d a n ilk kez
sayılan b ir Tr u va' n ın g e r ç e ğ i n e ilk işar et e d e n b ir «g izem » a d a m ı
s ö z e d e n 70' li yıllar d an k al m a b ir k it ab ım ız o l d u .
d ır .
Hal u k Eg e m e n Sar ık aya' d ır .
Sar ık aya' d an ö n c e
Sar ıkaya, ilg inç a m a g e ç e r l il iğ i t ar t ışm a k ald ır an, bir y o r u m l a
Or t a Ç a ğ sim yac ısı N i c o l as Flam el iç in , haklı ya d a haksız,
M ac ar i s t an k u r t u l u ş savaşı ö n d e r l e r i n d e n Er d el Pr ensi II. Fr anz
«ö lüm süz» d e yi m i n i kulland ık. Ya, Flam e l g i b i ö l ü m ü n d e n s o n r a
Rac k o c zi ile Sain t - Ge r m ain ar as ın d a b ir b ağ lan t ı k u r ar ak ik inc isi
İs t an b u l ' d a g ö r ü n d ü ğ ü sö ylen ilen ve t ar i h i n b elki d e e n ü n l ü
n in ilkinin b ir y e n i d e n c i s i m l e n m e s i ( r e e n k ar n as yo n u ) o l d u ğ u n u
«ö l ü m s ü z l e r d e n b iri o l an Sain t - Ge r m ain K o n t u iç in n e d e m e m i z
ö n e sürm ekt ed ir.
g e r e k i yo r ?
M ac ar i s t an ' ın b ağ ım sızlığ ı iç in (1703- 1711) m ü c a d e l e e d e n ,
Ve ne k ad ar ilg inç t ir k i, «ö lüm süz» d i y e b ilinenler ile «ö l ü m
sü z üst at lar»ın g e l e n e k ve inanc ını sü r d ü r e n l e r ,
İst anb ul y o l c u s u o lu yo r lar ,
ne hikm et se,
İs t an b u l ' d a g ö r ü n ü yo r l ar ,
İst an b u l '
d a n g e ç iyo r l ar o nlar ı D o ğ u ' n u n p e k ç o k g ize m li m e r k e zl e r i n e
g ö t ü r e n yo l c u l u k l ar ı b o y u n c a .
ilkin Po l o n y a ' y a s o n r a ise Tü r k i y e ' y e sığ ınan, Tü r k i ye ' d e h i m ay e
g ö r e n p r e n s, 1717 yılına k ad ar , İs t an b u l ' d a kalıyo r ve yaşam ın ın
s o n yıllarını (1720- 1735) Te k i r d a ğ ' d a k e n d isin e t ah sis ed ilen b ir
e vd e g e ç ir iyo r .
Sar ık aya' ya g ö r e Pr ens Ra g o c zi «Ag ar t a Üs t a t l a r ın d a n b ir i
Yine ç o k ilg inç t ir ki, b u g ü n e k ad ar , ü l k e m i zd e Bat ı' nın ve
d ir , Sain t - Ge r m ain ise o n u n y e n i d e n b e d e n l e n m i ş kişiliğ i. İyi d e ,
D o ğ u ' n u n g izem ler i ile, g ize m l i kişileri ile yak ın d an u zak t an ilg ile
b aş t an b a ş l a m a k iç in, b u «ö lü m sü z» Sain t - Ge r m ain Ko n t u k i m d i
ve Tü r k i y e ile, İst an b u l ile nasıl b ir b ağ lan t ısı var d ı?
«Uzayd an Geld iler » (1974)
ad lı k it ab ım ızd a k o n t h ak k ın d a
aş ağ ıd a t e k r ar lad ığ ım ız t e m e l b ilg iler i ve r m i ş t i k :
«Sain t - Ge r m ain K o n t u ' n u n k i m o l d u ğ u , n e r e d e d o ğ d u ğ u hiç
b ir za m a n b i l i n m e d i . Gü n ü n b ir in d e Kr al 15. Lo u is' n in sar ayına
g e l i p yer leşt i. Bir r ivayet e g ö r e Po r t ek izli b ir m u se vin in o ğ l u y d u .
B a ş k a b ir r ivayet e g ö r e d e St r a s b o u r g l u b ir d o k t o r u n o ğ l u y a d a
m a n a s t ır d a n k aç an b ir i s p an yo l p ap azı ve y a 2 . Fr anz Ra c k o c zi '
nin o ğ l u .
Ki m i n nesi o l d u ğ u b il in m e d iğ i g i b i , yaşı d a b il in m e d i S a i n t Ge r m a i n ' i n . Yıllar g e ç e r yasl an m azd ı, yü zyıllar d an b er i yaşad ığ ı
nı s ö yl e r d i .
' Sizd en ayr ıl ıyo r u m ' d e r k o n t . ' İs t a n b u l ' d a b e n i b ek liyo r lar .
Or a d a n İn g il t e r e ' ye g e ç e c e ğ i m , b ir yüzyıl s o n r a k u llan ac ağ ın ız
iki ic at ü ze r i n d e ç alışac ağ ım . B unlar , t r e n ve b u h ar l ı g e m id ir .
Him alaya d ağ l ar ın a ç e k ilip ist ir ahat e d e c e ğ i m b ir sü r e . 8 5 yıl s o n
r a ye n i d e n o r t a y a ç ık ac ağ ım . »
«Ölü m sü z Ko n t » h ak k ın d a ç o k şeyler yazıld ı, t a h m i n l e r y ü r ü
t ü l d ü f ak at b u g ü n e k ad ar n e g e r ç e k k im liğ i o r t a y a ç ıkt ı, n e d e
g e r ç e k g ö r e vi .
Ç o k ze n g i n d i ,
m ü c e vh e r l e r i d e ğ e r b i ç i l m e zd i
o y s a ser vet inin k ayn ağ ı m e ç h u l d ü ; ç o k b ilg iliyd i, g e ç m i ş ve u zak
t ar ih in o lay ve kişiler ini g ö zle r iyle g ö r m ü ş g i b i anlat ır d ı; u st a b ir
Kr alın sar ayına yer leşir ye r l e şm e z, Sain t - Ge r m ain , Par is s o s
ye t e sin in ,
Bir yıl s o n r a ' Öl ü m s ü z Ko n t ' , Vi y a n a ' d a ' Gü l - Haç ' l ı a r k a d a ş
larıyla b uluşur . Oy s a o n u h er k es ö l m ü ş b i l m e k t e d i r .
so ylular ın
salo nlar ını d o l a ş m a y a
b aşlad ı.
He r ye r e
m ü zik ç i ve b ir r e s s a m , ust a bir k i m y a g e r ve b ir d i l b i l i m c i yd i . B u n
larla b ir likt e h iç k u ş k u s u z k i, ayn ı d e r e c e d e u st a b ir c asu s, b ir
d ave t ed ilir , hiç k i m s e yi d ave t e t m e z; e n ze n g i n so f r alar a o t u r u r ,
g izli ajan ve 18. yüzyılın şat af at lı g i ze m c i l i k d ü n y a n ın e t k in t e m s i l
ağ zın a b ir l o k m a y e m e k k o ym az; sü r e k li o l ar ak e n ç ar p ıc ı ve e n
c ile r in d e n b ir iyd i, Gi a c o m o C a s a n o va ' d a n d a h a k u r n az, Cag l io s-
p ahalı m ü c e vh e r l e r i taşır, so ylu lar a at al ar ın d an sö z e d e r ve p ek
t r o ' d a n d a h a b aşar ılı.
az k i m s e n i n b ild iğ i ayr ınt ılar a g irer, h e r k e s i şaşırt ırd ı.
Pr ens Ra c k o c zi ' n i n bir y e n i d e n c i s i m l e n m e s i ( r e e n k ar n as-
Kr ala y a r a n m a k iç in Sain t - Ge r m ain b ir ar a c as u s l u k d a yap
y o n ' u ) m i y d i k o n t y o k s a, ç a ğ d a ş ar aşt ır m ac ılar ın y o r u m u ile,
t ı, Ho l l a n d a ' y a g e ç t i ; o r a d a n Al m a n y a ' y a , o r a d a n d a Ru sya' ya.
o ğ l u m u ? Sar ık aya' n ın g ö r ü ş ü o l d u k ç a «f ant ast ik», ik inc i olasılık
Pr u sya Kralının h i zm e t i n e g i r d i ve her y e r d e her kesi şaşır t t ı; kur
ise h e m d a h a m ant ık sal,
naz b ir d i p l o m a t , yakışıklı b ir er kek, her t e l d e n ç alan b ir k ü l t ü r ve
Sain t - Ge r m ain ' in İst an b u l' a g e l m e s i iç in d a h a g e ç e r l i .
b i l i m ad am ıyd ı Sain t - Ge r m ain .
H o l l a n d a ' d a r ast lad ığ ı Ca s a n o -
va ' y a ç i zm i ş o l d u ğ u ilk b uhar lı g e m i n i n p lanlar ını g ö s t e r d i ve :
hem de
b aşk a n e d e n l e r l e
b ir lik t e,
Tar ihsel b ir ç i zg i y e g ö r e :
1707 -
C l a u d e Lo u is d e Sain t - Ge r m ain d ü n y a y a g e l iyo r
1743 -
İlk k ez o r t aya ç ıkıyo r
Ge l e c e ğ i ö n g ö r d ü ğ ü iç in Kr aliç e M ar ie - An t o in e t t e ' i k u r t ar m a
ya ç alışt ı.
1758 -
Par is' e g e liyo r
1760 -
Ho l l a n d a ' y a kaç ıyo r , Lo n d r a ' d a t u t u k l an ıyo r
Tar ihi k ayn ak lar a g ö r e , ' Ol a ğ a n ü s t ü Ko n t ' 4 Şu b at 1784' t e
1762 -
Ru s y a ' d a c as u s l u k yap ıyo r
1763 -
B e l ç i k a ' d a Cas an o va ile kar şılaşıyor ,
' B u k eşf e b ir yüzyıl s o n r a sah ip o lac ak sınız' d e d i .
Al m a n y a ' n ın Cassel
kent ind e öld ü.
Fak at t ar ihi k ayn ak l ar n e
d e r e c e d o ğ r u , b il in m iyo r : 1789' d a M ar ie An t o i n e t t e , k o n t u n im za
sını t aşıyan b ir m e k t u p alır. Benzer b ir m e k t u p , k r aliç en in yakınla
1778 -
r ın d an o l an M m e d ' Ad h e m a r ' a d a g ö n d e r il ir . M m e d ' Ad h e m a r ,
1784 -
Ca s s e l ' d e ö l d ü ğ ü s ö yl e n i yo r
ölü
1789 -
Par is' t e , kralın sar ayın d a g ö r ü l ü y o r
b ilin en ,
Çin' d en
ve
Sain t - Ge r m ain ile karşılaşır.
Jap onya' d an
döndüğünü
söyleyen
De S u r m o n t
ad ını k ullanıyo r
1790 -
Berlin' d e g ör ünüyor
Vi y a n a ' d a «Güç - Haç » ö r g ü t ü n ü n b ir t o p lan t ısın a kat ılıv/ rir
1877 -
Şu f ar k la k i, Al e xan d r e Du m as ' n ın alt ı c ilt lik b ir r o m a n ın d a u zu n
Elena Pe t r o vn a B lavat sk y o n u n l a kar şılaşıyor .
Gö r ü l d ü ğ ü g i b i , Sai n t - Ge r m ai n ' i n İst an b u l ziyar et iyle ilgili b ir
u zu n anlat t ığ ı, B a l s a m o t ü m g ayr e t l e r in e k ar şın n e Bat ı g i ze m c i l i
t ar ih yo k t u r . Bir «ilk» ziyar e t o lar ak 1762 yılı ö n g ö r ü l m ü ş t ü r , Rus
ğ in in t ar i h i n d e g e r ç e k b ir «olay» yar at ab i l d i , n e d e «ö l ü m s ü zl ü
ya d ö n ü ş ü n d e ; ik in c i ziyar e t i iç in 1790 yılı u y g u n d ü ş m e k t e d i r .
ğ e» e r işe b ild i. An c a k o d a, Bat ı g i ze m c i l i ğ i n i n b i r ç o k sayılı t e m s i l
Ke sin t ar ihler ve b ilg iler va r o l m u y o r s a b ile ö l ü m s ü z d i y e anı
c isi g i b i , İs t an b u l ' u n ç e k ic iliğ in e ( k i, b u r a d a , ç ek ic ilik s ö zc ü ğ ü n ü
lan k o n t u n b ir «İst anb ul ziyar et ç isi» o l m a s ı t ü m olasılıkların d ah i
«turistik» b ir a n l a m l a k u llan m ıyo r u z, b a ş k a t ü r d e n b ir ç e k i c i l i k t e n
l in d e d ir ve d e b u olasılıklar a
sö z e t m e k ist iyo r uz) d a y a n a m a y a n b ir id ir .
u ym ak t ad ır .
Sain t - Ge r m ain
g ib i
Sai n t - Ge r m ai n ' i n
d ö n e m i n ünlü s o s y e t e g i ze m c i l e r i n d e n o l a n ç ap k ın Ca s a n o va ile
uyr ukluğ u
t ar t ışılıyo r sa
Balsam o' nun
sah t e Cag l i o s t r o K o n t u , Gi u s e p p e B a l s a m o İst an b u l' a u ğ r a y a c a k
k ö k e n l e r i ve y a ş a m ö y k ü s ü iyic e b i l i n m e k t e d i r . B a l s a m o 1743' t e
lar d a «Öl ü m sü z Üst at » u zak m ı k alac ak ?
Sic ilya' n ın Pal e r m o k e n t i n d e d ü n y a y a g e liyo r , k en t in sefil m a h a l
Hiç m ant ıklı g i b i g ö r ü n m ü y o r ç ü n k ü her ü ç ü d e , c as u s l u k
leler inin b ir in d e . Ye n iye t m e yıllar ınd a hırsızlıkla g e ç in iyo r , h ap s e
f aaliyet ler i b ir y an a, g e r ç e k g i ze m c i ve ö zellikle ö r g ü t ad am ıd ır
atılıyor ve 2 2 yaşına var d ığ ın d a Ro m a ' y a k aç ıyo r . Ro m a ' d a 1 4
lar.
yaşın d ak i g ü ze l Lo r e n za Felic iani ile t anışıp b aşt an ç ık ar ıyo r ve
Sain t - Ge r m ain b u h ar l ı t r e n ve g e m i t asarıları ü ze r in e ç alış
d e o n u n l a evleniyo r . Sah t e senet ler , d ü z m e c e k r e d i m e k t u p l ar ı
m ış o lab ilir ve ya o l m ayab i l i r b izc e b u n u n p ek b ir ö n e m i y o k t u r
d ü ze n l e y e n Gi u s e p p e B a l s a m o ve sıkışt ıklar ınd a, f ahişelik b ile
f ak at u st a bir s i m y ac ı- k i m y ag e r ( b u b ilg iler ini d a h a ç o k r en k ve
y a p a n g e n ç eşi Avr u p a' n ın t ü m b ü y ü k k en t ler in i ziyar et ed iyo r
b o y a b ile şim le r in d e ya d a so yl u h an ım lar a ik r am et t iğ i g ü zellik
lar, Par is' t e n Lo n d r a ' y a ve Ve n e d i k ' t e n N a p o l i ' y e d e k . B u n u n l a
l o syo n l ar ın d a k ullanılıyo r sa d a)
d a y e t i n m e y i p Ce zayir ' e k ad ar uzanıyo r lar .
o l d u ğ u ve g izli san at lar ın her
1 7 7 7 ' d e Lo n d r a ' d a B a l s a m o b ir M a s o n lo c asın a g ir iyo r , k e n
k o l u ile yak ın d an ilg ile n d iğ i b ir g e r ç e k t ir .
K o n t u n İst an b u l ' a n e za m a n ve n e iç in g e l d iğ in i, b u a ş a m a
d in i Ko n t Al e s s a n d r o Cag l i o s t r o o l ar ak t anıt ıyo r ve eşi Lo r e n za
ist er
iç in K o n t e s Ser af ina ad ını u y g u n g ö r ü y o r . Ayn ı d ö n e m d e g i ze m
b ab ası o l d u ğ u d ü ş ü n ü l e n Pr ens Ra c k o c zi ile ilgili o lar ak , ist er
c ilikle d e y a k ın d a n il g il e n m e ye b aşlıyo r , «Gül- Haç » ve «Ayd ınlan
D o ğ u ' n u n k ayn ak l ar ın d an ve İst an b u l ' u n g i ze m l e r i n d e n b ilg isin e
mışlar» ( İllum inat i) ö r g ü t l e r in e d e kat ılıyor.
d a , b i l m i yo r u z yin e d e g e l m i ş o l d u ğ u n u k ab ul e d i y o r u z,
b ilg i k at m ak iç in. Ya d a üyesi,
D e r k e n , Par is' t e, eski Mısır t ö r e n l e r i n d e n esinlener ek d ü ze n
hat t a «üstat»ı o l d u ğ u ö r g ü t l e r
k o n u s u n d a f aaliyet ler ve t e m asl ar y ü r ü t m e k iç in.
led iğ i y ö n t e m ve ö ğ r et iler le k e n d i lo c asın ı k u r u yo r .
Par is' t e B al s am o , d i ğ e r ad ıyla Ca g l i o s t r o K o n t ' u , g ü n ü n ad a
M u h ak k ak k i, b ir y e r d e , aç ık l an m ayan , b i l i n m e ye n , u n u t u l an
b ir ya d a b ir k aç k a y n a k t a
- ö r n e ğ i n İs t an b u l ' u sık sık ziyar et
m ı o l u y o r t a k i, t ar ih e g e ç e n ç o k ü n l ü b ir ü ç k âğ ıt o y u n u n a katılın-
e d e n m er ak lı g e zg i n c i l e r i n , ar aşt ır m ac ılar ın b ırakt ığ ı g ü n l ü k l e r i n ,
c ay a d e k . Sai n t - Ge r m ai n ' i n i d a m d a n , g i y o t i n d e n k u r t ar m ak ist e
yo l c u l u k not lar ının b i r i n d e -
d iğ i
b ilg iler var d ır ve b u b ilg iler , b u k esin
Kr aliç e
M ar ie - An t o in e t t e ' in
al e yh i n e
o ynanan
«g erd anlık»
kanıt lar g ü n ışığına ç ık ar ılm ayı b ekliyo r lar . Gü n ışığına ç ıkt ıklar ın
o y u n u d u r b u : g ö r k e m l i b ir e l m as g e r d an l ık iç in k r al iç e d e n , p eşin
d a d a b i r ç o k «b i l i n m e y e n l e r i n g ize m i ç ö zü l e c e ğ i g i b i b i r ç o k «bili
o lar ak , b ir ser vet alınıyor f ak at k r aliç e g er d an lığ ı g ö r e m i y o r b ile.
n e n l e r i n kim liğ i d e b ir d e ğ i ş i m e u ğ r ayac ak t ır .
Sain t - Ge r m ain iç in sö ylenenler , b ir n o k t aya k ad ar , Cag l i o s
t r o K o n t u o lar ak ü n l e n e n Gi u s e p p e B a l s a m o iç in d e g e ç e r l id ir .
B a l s a m o t u t u k l an ıyo r , yar g ılanıyo r , s u ç s u z b u l u n u yo r (işin iç in d e
b aş k a s o yl u l ar d a var d ır ç ü n k ü ! ) f ak at Fr an sa' yı t e r k e t m e k zo r u n
d a kalıyo r .
— 75 —
1790' d a s a h t e k o n t ile sah t e k o n t e s eşini Ro m a ' d a b u l u y o
ğ u n ve bir ilk g e n ç l i ğ i n izlerini a r d ın d a n s ü r ü k l e ye r e k ç i zg i yi aşı
r uz; Lo r e n za b ir t ar t ış m a s o n u c u n d a k o c asın ı b ü y ü c ü d i y e En g i
yo r ve «seyirlik» u ğ r u n a, p ar a, ser vet ve şan u ğ r u n a k u r b a n o l u
zi s yo n M a h k e m e s i n e ihb ar e d iyo r . Cag l i o s t r o y e n i d e n t u t u k l an ı
yo r .
yo r , ö m ü r b o y u h ap isl e c ezaland ır ılıyo r ,
k u ze y İt alya' d ak i San
Le o k alesine k ap at ılıyo r ve b eş yıl s o n r a ö l ü yo r .
Lo r e n za ise,
3 0 Oc a k 1785' t e Par is' e g e l i p b ir «m alikâne» sat ın alan Ko n t
Al e s s a n d r o Cag l i o s t r o ve ya Al e xan d r e d e C a g l i o s t r o ' n u n b ir şifa-
En g i zi s yo n ' u n e m r i ile, yaşam ını b ir m an ast ır d a g ö zal t ın d a g e ç i r i
c ı o l d u ğ u , b ir «uzun y a ş a m iksiri» im al e t t iğ i h ab e r i et r af a yayılın
yo r .
c a k ap ısınd a k u yr u k l ar o l u ş m a y a b aşlıyo r .
Genel hat lar ı ile Gi u s e p p e B a l s a m o ' n u n y a ş a m ö y k ü s ü ve
y a ş a m şekli b u d u r ve sayılı b ir g i ze m c i , b ir «m ag u s» iç in hiç d e
ö r n e k b ir y a ş a m
d e ğ ild ir ,
doğrusunu
söylem ek
Kr al 16. Lo u i s ' n i n ilg isini ve Ro h a n Kar d in alin in d e s t e ğ i n i
k azan ıyo r Cag l i o s t r o ,
d iller e d e s t a n o l a n ziyaf e t le r in d e k o n u k
g e r e k i yo r s a.
h an ım l ar a elm aslar h e d i ye e d i yo r ve ar t ık h er k es o n u n alt ın eld e
H e m , k e n t t e n k e n t e g e ç e n , her g it t iğ i y e r d e ş u ya d a b u şe k ild e
e d e n b ir sim yac ı o l d u ğ u n u k ab u l e t m i ş o l u yo r . So n r a d a , ziyaf et
ç ar e sin i b u l an , g e r e k t i ğ i n d e b ü y ü y a p a n , iksir sat an , eşini sat an
ler in b ir in d e , Vo lt air e, Did e r o t ve d ' Al e m b e r t g ib i ü n l ü g ö ç e n l e r i n
g e zg i n c i b ir m a c e r a p e r e s t i n İs t an b u l ' d an g e ç m e s i , İs t an b u l ' u n
r uhlar ını k o n u k lar ı ar asın d a o t u r t u yo r .
«d o ğ u l u ğ u »n u d e n e m e s i s o n d e r e c e d o ğ a l kar şılanm alı.
Cag l i o s t r o ya d a g e r ç e k ad ı ile Gi u s e p p e B a l s a m o d ö n e m i n
Anc ak . . . B a l s a m o salt b ir şar lat an , b ir sah t e g i ze m c i ya d a
b ir g i ze m s ö m ü r ü c ü s ü m ü y d ü ?
ç o ğ u m ac e r as e ve r g ize m c il e r i g i b i , ç o k ç a yo l c u l u k e d e n b ir id ir .
Avr u p a ' y ı d o laşt ığ ını, za m a n za m a n halt lar karışt ırd ığ ını g ö r d ü k .
Batı g i ze m c i l i ğ i n i ve b aşlıc a t e m silc ile r in i i n c e l e d i ğ i m i zd e
N e d i r k i, Avr u p a o n a yet er li g e l m i yo r : Öğ r e t i sahib i ise, k i hiç k u ş
Batılı g i ze m c i n i n , ö zellikle k ü ç ü k ve ya b ü y ü k t ar ih in sayf alar ına
k u s u z ö yled ir , s i m ya ile u ğ r aşıyo r sa, k i uğ r aşıyo r , M ısır ' a k ad ar
g i r m i ş o lanın, d ö n e m d ö n e m b ir d e ğ i ş i m e uğ r ad ığ ını,
u zan m as ı,
ç ağ ın a
ayak u y d u r d u ğ u n u g ö r m ü ş o l u yo r u z.
İd eal - v e id eal o l d u ğ u iç in e n d e r r a s t l a n ıl a n -
O r t a d o ğ u ' y u ziyar et e t m e s i ve İst an b u l' a u ğ r am as ı
şar t g ib id ir .
b ir yak l aşım
Ar ab i s t an yar ım ad asın ı ziyar et e t t i ğ i n d e M e d i n e ' d e Cag lio s
la, g i ze m l e u ğ r a ş a n , t ü m ç ağ lar ı aş m ayı ç alışan b ir kişid ir, b u n u
t r o , s ağ k o l u o l a c a k ve Felsef ec iler Taşı' nı ar aşt ır an, Yu n an lı s i m
b aş ar ab i l d i ğ i n d e . N e d i r ki, u y g u l a m a d a , her za m a n b ö yl e o l m u
y a c ı Al t h o t as ile kar şılaşıyor . B ir lik t e İs k e n d e r i ye ' ye g id iyo r lar ,
yo r , arayış ar anılanı ve r m i y o r s a zo r l a m a y a g id iliyo r .
o r a d a n d a Kah ir e ' ye ve Kah i r e ' d e n i s t a n b u l ' a g e ç iyo r l ar , İst an
Nasıl k i Or t a Ç a ğ g ize m c ile r i d a h a ç o k kap alılığ ı ve g izliliğ i
ye ğ l e m işl e r se 18. yüzyılın ö n d e g e l e n , kr allar ve so ylu lar la haşır
neşir o lan ,
b u n l a r d a n d e s t e k g ö r e n g i ze m c i l e r - c a s u s y a d a
«gizli ajan» f aaliyet ler i b ir y a n a -
p o p ü l e r o l m a k t a n , d ik k at i ç e k
m e k t e n , g ö r k e m l i b ir y a ş a m s ü r m e k t e n va zg e ç e m i y o r l a r .
b u l ' d a b ir sü r e kalıp iksir ve t ılsımlar, nazar lıklar sat ıp g e ç in iyo r
lar.
B u yo l c u l u k l ar Ca g l i o s t r o ' n u n g e n ç l i k yıllarına ait t ir ve b u
y o l c u l u k l a r ın d a n ,
M al t a' d ak i
sim ya
konusund aki
ç alışm alar ın
d a n , Ro m a ' d a k i ilk b aşar ılar ınd an ve Al m a n y a ' d a Sain t - Ge r m ain
Sain t - Ge r m ain et r af ına m asalım sı b ir d ü n y a yar at ar ak , k e n d i
ile ilk t an ış m as ın d an so nr ad ır k i, Cag l i o s t r o , Par is ç ık ar t m asını
n i h e r k e st e n ç o k f ar k lı g ö s t e r e r e k ö l ç ü s ü n ü k o y u y o r ; Ca s a n o va
yap ıyo r , zir veye ulaşıyo r an c ak s o n u ç t a Sant An g e l o h ap ish an e
- k i g i ze m c i ö r g ü t l e r i n i n ve Ca g l i o s t r o ' n u n Par is' t e k u r d u ğ u M ısır
s i n d e ( San Le o ' d a n t r an sf e r ed iler ek ) e ş i n d e n kap t ığ ı f r e n g i d e n
Lo c asının a d a m ıd ır -
ö l ü yo r .
ç ap kınlığ ını ö n p lan a s ü r ü yo r , o n u n saye
s i n d e ünleniyo r ; Cag l i o s t r o ise sef alet iç in d e g e ç e n bir ç o c u k l u —
76 —
Si m y a ile u ğ r a ş a n ,
san k i h i ç t e n
—
77 —
- v e t ıp kı Sain t - Ge r m ain
gibi-
d e ğ e r l i t aşlar , m ü c e vh e r l e r , s o m alt ınlar yar at an b u g i ze m
c iler i İs t an b u l ' a ç e k e n ned ir ?
bir b aşk a b ilg id ir ve b u n u n , e n azın d an , b ir kısm ını d e ğ i l s e d e b ir
i p u c u n u İs t an b u l ' d a, İst an b u l ' u n k ü l t ü r e l - in an ç sal b i r i k i m i n d e erit
İst an b u l yo l c u l u k l ar ın d a, salt b ir g e ç i ş n o k t as ı m ı y o k s a ziya
ret e d il m e si, b u l u n m a s ı zo r u n l u o lan b ir k e n t , b ir «m er kez» m i?
Si m y a b ü y ü k b ir olasılıkla, İs k e n d e r i y e ' d e o r t aya ç ık ıyo r ve
t iğ i ve yüzyıllar b o y u n c a ç eşit li k a y n a k l a r d a n , in an ışlar d an e d i n d i
ğ i b ilg id ir .
Şayet b u t ü r bir var sayım g e ç e r l iyse , şayet b u var s ayım b ir
İs k e n d e r i y e ' d e M ısır lılar d an, Keld an lılar d an ve Yah u d i l e r d e n k al
«sohb et » var sayım ı d eğ il d e ,
m a g e l e n e k l e r ve b u lg u lar la o l u ş u yo r , 4 . yü zyıl d a ise b ir «kut sal
var sayım ı ise y u k a r d a s ö zü n ü e t t iğ im iz g i ze m ar aşt ır m ac ılar ının
sanat » o l ar ak t ü m M ısır' a ve Ro m a ' y a yayılıyo r . An c a k «ilm- i s i m -
ar asına Ca s a n o va ad ı ile ü n l e n e n ve b o l c ilt li «Anılar»ında y o l c u
k ulland ığ ım ız g i b i b ir «ar aşt ır m a»
ya»nın t ar i h i n d e B izan s' ın ye r in i d e u n u t m a m a k g e r e k i yo r ç ü n k ü
luklarını, ö zellik le g ö n ü l m ac er alar ını ve c i n s e l d e n e yl e r i n i anla
İs k e n d e r i y e ' d e n s i m y a B izan s' a d a g e ç i yo r , İm p ar at o r He r ac l iu s
t an Gi a c o m o d e Seing alt ' ı nasıl ve n e r e d e yer leşt ir eb ilir iz?
t ar af ın d an h i m a y e ed iliyo r , hat t a 2 . yü zyıl d a Ef lat u n c u f elsef ec i
Si n e m a f ilm le r in in ve t e l e vizyo n d izile r in in k a h r a m a n ı haline
M ihal Ps e l l o s ' u n d e s t e ğ i ile n e r d e yse s o m u t , usa d a y a n a n bir
g e le n Gi o van n i J a c o p o Cas an o va ( ya d a Gi a c o m o d e Sein g alt )
«sanat» haline g et ir iliyo r .
1725't e Ve n e d i k ' t e d ü n y a y a g eliyo r ; an n e s i b ir t i yat r o o y u n c u s u
Si m yan ın ö ğ r e t ile r i B izan s' t an Ar a p yar ım ad asın a g e ç i yo r ,
An a d o l u y o l u y l a ve Ar a p yar ım ad as ın d an B at ı' ya ulaşıyor.
Yah u d i Ab r a h a m - Avr a m , N ic o l as Fl am e l ,
Sain t - Ge r m ain ve
Cag l io st r o , İs t an b u l ' d a, b aşk a g izler le b ir lik t e y o k s a sim yayı m ı
ar aşt ır ıyo r lar d ı?
g e r ç e k b ab ası ise, b ü yü k b ir olasılıkla, b ir s o yl u . Ge n ç l i ğ i n d e
g e zg i n c i k u m p a n y a l a r d a k e m a n ç alıyo r , p ap azl ığ a heves e d iyo r ,
va zg e ç i y o r ve Avr u p a' yı g e zm e y e b aşlıyo r .
Par is' t e Ca g l i o s t r o ' n u n k u r m u ş o l d u ğ u M ısır lo c asın a kat ılan
Cas an o va 1 7 5 5 ' t e b ü yü c ü l ü k l e su ç l an ıp b e ş yıl h ap is c e zasın a
Flam el işar et et t iğ im iz g ib i, s i m yaya b ir «m ist ik», b ir t asar r uf
ç ar p t ır ılıyor . Ün l ü Pi o m b i h ap i s h an e s i n d e t ık an ıp k alac ak a d a m
ç u g ib i yak laşm ışt ı ve B u r s a' d ak i b ilg eli kişi, ist er Flam el' in k e n d i
d eğ ild ir , b ir yıl s o n r a f irar e d i yo r ve b u m ac e r al ı f irarını «Firarım ın
si o l m u ş o l s u n , ist er o n u t anım ış, d u y m u ş o l an b iri o l s u n , bir
Öyk ü sü » ( 1 7 8 6 ) n d e ayrıntılı b ir şe k ild e anlat ıyo r .
«mistik», b ir t as avvu f ç u d u r . Am a ya Sai n t - Ge r m ai n , k i b ir ö r g ü t
( Gül- Haç ) ad am ıd ır ve Cag l io st r o ?
Par is' t e,
Lo n d r a ' d a b u l u n u yo r ,
- n e hikmetse!-
B u so r u lar ı g e r e ğ i n c e yan ıt l ayab il m e k iç in ya y o r u m l a r a ve
Ro m a ' d a p a p a t ar af ın d an
b ir nişanla o nur land ır ılıyo r ve d e Ve n e d i k hesa
b ına c as u s l u k yap ıyo r . B o h e m y a ' d a ar şiv s o r u m l u s u ve k ü t ü p h a
var sayım lar a kaym alıyız ya d a b aşk a k ayn ak l ar a b aşvur m alıyız,
n e c i o lar ak g ö r e v g ö r ü r k e n «Anılar»ını k a l e m e alıyo r ve b ir d izi
k aynak lar ın
şiir ve o p e r a l i b r e t t o s u n u d a im zalad ık t an s o n r a 1798' d e yaş am ı
- ö ze l l i k l e yer li k a y n a k l a r ın -
p e k b o l o l m ad ığ ı bir
k o n u d a.
nı no k t alıyo r .
Yo r u m d a n ç o k b ir var sayım ın ü ze r i n d e d u r m a m ız g e r e k i y o r
Çap k ın Ca s a n o va g e r ç e k t e n bir g i ze m a d a m ı m ıyd ı? Öyley
ve b u var sayım ı, d a h a ö n c e yap m ış o l d u ğ u m u z ve iler d e y a p a c a
d i , en azın d an Kab ala' yı in c e le ye n , as t r o l o j i ile yak ın d an ilg ile
ğ ım ız g ib i, b ir t e m e l , b ir t a b a n o lar ak k u l l an m am ız.
n e n , k e n d i n i b ile şaşır t an bir d u r u g ö r ü y e sah ip b ir kişiyd i.
İst an b u l' a g e l m i ş o l an her Batılı g i ze m c i , ç izg isi ve o l u ş u m u
1745' t e Cas an o va, İst an b u l' d ad ır , elç ilik t en elç iliğ e ve k o n ak
n e o lu r sa o l s u n , t ur ist ik bir y o l c u l u ğ u n ya d a «eg zot ik» D o ğ u l u
t an k o n a ğ a g e ç i yo r , Har ic iye Nazır lar ınd an İsm ail Ef end i ile, Ali
m ek ânlar ın, ö r f ve âd e t le r in p e ş i n d e d e ğ il d ir . He r k e s i n ar ad ığ ı,
B e y ile, Ve n e d i k B ü yü k e lç isi Fr a n c e s c o Venier ve H u m b a r a c ı
sah ip o l d u k l ar ı b ilg iye k at k ıd a b u l u n ac ak , o la k i t a m a m l a y a c a k
Ah m e t Paşa o l ar ak b ilinen M o n s i e u r d e B o n n e val ile d o s t l u k l ar
-
79
—
k u r u y o r , Bailes ail e sin in yan ın d a kalıyo r , aş k ve c in se llik k o n u
s u n d a k o n u ş m a l a r a , s o h b e t l e r e d alıyo r .
ç e k l e ş t i r m e ye ç alışt ığ ım ız b ir ar aş t ır m an ın salt b ir ç ıkış n o k t as ı,
b ir i p u c u m ah i ye t i n d e d i r . B u ö y l e b ilin m e li ve ö y l e b i l i n m e s i n d e
İst an b u l ' a n e d e n g e l i yo r Cas an o va, salt m e r a k ın d a n d o l ayı
yar ar vard ır.
Fr ansız ar aşt ır m ac ısı J e an - Lo u i s B e r n a r d ' a b akılır sa g i ze m c i
d e n b iri sayılan d i n a d a m ı, e sk i k eşiş, şif ac ı, isp ir it izm ac ı, ze vk
k işiliğ ini o yıllar d a o l u ş t u r m a k t a o l a n Cas an o va ya d a k e n d i n e
ve sef ahat d ü ş k ü n ü ünlü Gr i g o r i Ras p u t i n d e İs t a n b u l ' d a n g e ç i
m ı?
Ör n e ğ i n : Ru s y a' d a ç ar lığ ın d e vr i l m e s i n e yo l a ç a n n e d e n l e r
yakışt ır d ığ ı ad l a Se i n g al t M ar k isi, D o ğ u ' y u g ö r m ü ş ve D o ğ u ' d a
y a ş a m ış b ir «m ag u s»,
b ir «sihirb az» k im l iğ in e s ah i p o l d u ğ u n u
k an ıt l ayab il m e k iç in İs t an b u l ' a k ad ar u za n m a y ı u y g u n g ö r ü y o r .
Cas an o va' yı b ir az «marjinal» g i b i k ab u l et sek b ile g e r e k C a g l io st r o ,
g e r e k s e aç ık aç ık
k ısk and ığ ı,
Sai n t - Ge r m ai n
ile o l an
ö r g ü t , o r t a m , ç e vr e ve siyasal ilişkiler ini g ö zö n ü n d e t u t t u ğ u m u z
d a İst an b u l ' a g e l i ş i n i n salt t u r ist ik n e d e n l e r e b ağ lı o l m ad ığ ın ı
r ahat lık la d ü ş ü n e b i l i r i z.
Kanım ızc a, ö n e m l i b ir n o k t a d a h a : B at ı' d an g e l e n b u g i ze m
t u t k u n lar ın ın İs t a n b u l ' d a karışt ıkları ç evr eler , C a s a n o va ö r n e ğ i n
d e g ö r ü l d ü ğ ü g i b i , o d ö n e m d e va r o l a n elç ilikler in, B at ı' ya aç ık
p aşa ve ve b e yl e r i n ç evr esid ir . Ke n d i iç ine k a p a n m ış b ir b aş k a
«so syet e»d ir b u , her d e n e y e aç ık ve Par is' t e n , Lo n d r a ' d a n , Ve n e
d i k y a d a Ro m a ' d a n g e l m e g e r ç e k ve y a sah t e s o yl u l ar a, m a c e r a se ve r le r e d a i m a aç ık . 18. yüzyıl İs t a n b u l ' u n d a y a ş a y a n b u ç e vr e
n in ö r g ü t se l d ü ze n i n e y d i , ö r g ü t s e l ilişkiler h an g i d ü ze y d e y d i ?
B u so r u l ar a d a b ir yan ıt ve r m e k g e r e k i yo r . Am a h a n g i k ayn ak l a
r a d ayan ar ak , h a n g i yap ıl m am ış ar aşt ır m alar a?
y o r Yu n an i s t an ' d ak i At h o s ( Ayn ar o z) d a ğ ın d a k i m an ast ır lar ı ziya
r et e ç ıkt ığ ınd a.
Rasp u t in ' in Pr o vo s k o e ( Sib ir ya) k ö y ü n d e n y o l a ç ıkıp yak ın
d o s t u Dim it r i Pe c h e r k i n ' l e yap t ığ ı y o l c u l u ğ u n b aşlıc a saf halar ı
b il in m e k t e d ir : To b o l nehr i, Gü n e y Ur al ' d ak i Or ak , Uk r ayn a, Od e s sa lim anı ve o r a d a n g e m i ile İs t an b u l , Çan ak k al e B o ğ a zı ve Sela
nik.
Rasp u t in ' in İs t an b u l ' d a d u r a k l a y ıp d u r a k l a m a d ığ ı k e sin o la
r ak b il in m iyo r a n c a k , d ö n ü ş ü n d e , u zu n y o l u y ü r ü y e r e k k at e t t iğ i
sö ylen iliyo r .
Yüzyıllar ö n c e s i n e d ö n e r e k b ir b aş k a i s t an b u l y o l c u s u n d a n
d a s ö z ed eb ilir iz, 13. yü zyıl d a y a ş a m ış o l an M a y o r k a d o ğ u m l u
d i n ad am ı, g i ze m c i ve ö zellik le s i m y a c ı Ra y m o n d o Lulle. Özellik
l e s i m yac ı d e r k e n d e as t r o l o j i ye ve r d i ğ i ö n e m i d e u n u t m a m a k
g e r e k i yo r , ç ü n k ü Lu lle' n in k u r d u ğ u ve inand ığ ı y ö n t e m d e yıld ızla
rın g ü c ü her ş e yl e k a y n a ş ıy o r d u , t a m a m l a n ıy o r d u nesneler , d iller
ve şifa ve r e n ilaç lar la.
Yüzyıllar b o y u n c a İs t an b u l ' d an g e ç e n l e r i n e n azın d an b ir kıs
Ar a p ç a y ı, Yu n an c ayı, A c e m c e ve İb r an ic e yi o k u y u p yazab i
m ını sır alam ak b u n l ar ın g e r ç e k g eliş n e d e n l e r in i ar aş t ır m ak an la
l e n , Fr an sa Kr alı Gü zel Ph i l i p p e ' n i n h azin esin e alt ı m i l y o n alt ın
m ın a g eliyo r , b ağ lan t ılar k u r ar ak ve y a k u r m a y a ç alışar ak . An c a k
p ar a h e d i y e e d e n İsp an yo l p ap azı ve vali o ğ l u Ra y m o n d o Lulle,
kaç ını sap t ayab ilir iz ve sap t ad ığ ım ızd a,
h an g i ve k aç k a y n a ğ a
d a y a n a r a k b ilg i ve r i p y o r u m l a r yü r ü t e b ilir iz?
Aç ık if ad e e t m e k g e r e k i y o r s a (ki k esinlik le g e r e k i y o r ) b u ve
s o n r a k i b ö l ü m d e ele alınan kişiler,
b u n lar ın b ağ lı o l d u k l a r ı b ir
kısım , b ilinen ya d a b i l i n m e y e n ö r g ü t l e r ç o k d a h a k a p s a m l ı ve
d e r i n l e m e s i n e işleyen ,
yıllard ır d ü ş ü n d ü ğ ü m ü z,
o lan ak lar ım ızın
ve u laşab ild iğ im iz k ayn ak l ar ın d ah i l i n d e , şö yle ya d a b ö y l e g e r -
80
—
Ro m a ' y ı, Tu n u s ' u ,
Kıb rıs ve M al t a' yı,
Ro d o s ' u ve Yu n an ist an ' ı
ziyar et e t t i ğ i n d e 13. yüzyılın B izan s' ın ı d a ihm al e t m iyo r .
Fla-
m e l ' d e o l d u ğ u g i b i Lu lle' n in d e Felsef ec iler Taşı' na ve Öl ü m s ü z
lü k İk sir i' ne s ah i p o l d u ğ u s ö yl e n i yo r .
Ç o k d a h a yak ın t ar ih ler e, B ir in c i D ü n y a Savaşını izleyen yılla
r a d ö n ü p , y a ş a m ö y k ü s ü f i l m k o n u s u b ile o l an , ç a ğ d a ş b ir g i ze m
c i , g ö zb a ğ c ıs ı, isp ir it izm ac ı ve ö r g ü t ad am ın ı i n c e l e m e ye ç alışa-
81
-
istanbul Gize mle ri / F: 6
Iım,
Han u s s e n ö l ü m f e r m an ın ı im zalam ışt ır . 8 N i s a n 1933 g ü n ü ,
İs t an b u l ' d a kalıp g ö st er iler d ü ze n l e d i ğ i za m a n kesit ini d e
B er lin' e yakın b ir o r m a n d a p ar ç al an m ış o l ar ak H a n u s s e n ' i n c e se
h e s a b a katarak.'
B u ar a b ir n o k t a y a d a d e ğ i n e l i m : B at ı' d an g e l e n b ir kısım
g i ze m c i l e r iç in «c asus»,
«gizli ajan» s ö zc ü k l e r i n i
d i b u lu n u yo r . »
Gö zb ağ c ılık y a p a n ,
k ulland ığ ım ız
d u r u g ö r ü g ü c ü n e s a h i p b ir in in g e l i p
o l d u . Do ğ ald ır , d i y e c e ğ i z ve b u s ö zc ü k l e r i iler d e d e k u l l an m ak
İst an b u l ' u n Pe r as ı' n d a g ö s t e r i y a p m a s ın d a ille d e g izli b ir a n l a m
zo r u n d a k alac ağ ız, ç ü n k ü «p r o f esyo nel» d i y e n it e l e n d ir e b il e c e ğ i
ya d a bir b ağ l an t ı a r a m a k m ı lazım ?
Yanıt ve r m e y e y a n a ş m a d a n ö n c e b u kişiyi b ir az d a h a yak ın
m i z g i ze m c i yan i «m esleğ i»ni yü r ü t e r e k , m e s l e ğ i n d e n e d i n d i ğ i b il
g iler i sat ar ak , se r g il e ye r e k yaşam ını s ü r d ü r e n g i ze m c i zo r l an d ı
d a n t an ım aya ç alışalım . . .
ilg inç t ir k i, ç a ğ d a ş g ize m c il ik t ar ih in in Batılı k ayn ak lar ın ı in c e
ğ ın d a, ikt id ar , n ü f u z ve ser vet p e ş i n d e o l d u ğ u n d a , b a ş k a c a «ka
ranlık» d ü n yal ar a d a d al m as ı h e m o lası, h e m d e o lağ and ır .
Ya g i ze m c i l i ğ i n , g izli d iye k ab u l e d il e n - v e ö yle s u n u l a n -
l e d iğ im izd e Ha n u s s e n ' i b u l ab i l m e k ad e t a o lanak sız, g i ze m c i d e n
ç o k bir şar lat an , b ir m ac e r ase ve r , b ir p ar t i a d a m ı sayıld ığ ın d an .
sanat , b i l i m ve b ilg in in b ağ ışlad ığ ı ayr ıc alıklı «ulvilik» ne o l u y o r
Oy s a ki, karışt ığ ı ve karışt ırd ığ ı işler b ir yan a, H a n u s s e n p ar ap si-
d i y e s o r m a y a k alk ar sanız b u t ü r b ir yanıt la karşılaşırsınız: g i ze m
şik g ü ç l e r e s a h i p ( g e r e k t i ğ i n d e b u n lar ı ab ar t an , ş o va d ö n ü ş t ü
b ir «bilgi» ise, b u «b ilg i»yi e d i n e b i l m e k iç in b ir inanç , u zu n b ir
r en) b ir k işiyd i.
Ço k şeyle s u ç l a n d ı Hit ler ' in b u m e d y u m u ,
u ğ r aşı ve ç eşit li f ed ak âr lık lar şart ise, b u b ilg iyi h e r h an g i b ir şek il
k ar a b ü y ü c ü
d e «m et a» haline g e t ir d iğ in izd e , b ilg iyi b ir ö ğ r e t i d e ğ i l d e , b ir
o l m ak l a d a s u ç l a n d ı ve b ir g e r ç e k t i r k i k ar a b ü y ü y ü , c in sel b ü y ü
«ürün» ve t ü k e t i m n e sn e si haline s o k t u ğ u n u zd a «ulvilik», r uhsal
ler i ç o k ç a k u l l an an b ir iyd i.
Ha n u s s e n ' i n ö y k ü s ü aç ıklıkla b ilin en bir ö y k ü d e ğ i l d i r : B ir in
g ü ç ve b e d e n se l- zih in se l ayrıc alık o r t a d a n kalkar, kala kala eliniz
d e b asit ( et k in d e o lsa yi n e b asit) b ir «t eknik» kalır.
B u b ö l ü m ü n B at ı' d an g elen s o n g i ze m c i s i n e g e ç e l i m ve
c i Dü n ya Savaşı' n a katılıp yar alan d ığ ı,
Pr a g ' d a f alc ılık yap t ığ ı,
d a h a ö n c e b ir sir k t e ç alışt ığ ı sö yl e n iyo r . Ha n u s s e n ' i n İst anb ul
d a h a ö n c e yap t ığ ım ız g i b i , eski b ir ç al ış m am ızd an bir alıntı ak t a
m ac e r as ı b u o l d u k ç a kar anlık yıllarının b ir p ar ç asıd ır ve Per a' nın
rıp s o n r a d a n b u n u e k b ilg i ve ayr ınt ılar la g e n işl e t e l im :
Ga r d e n b a h ç e s i n i n s ah n e s i n d e , d a h a s o n r a B e r lin ' in Sc al a t iyat
«1921 yılınd a İst an b u l, B e y o ğ l u ' n u n Te p e b aş ı' n d ak i Ga r d e n
r o s u n d a t e k r ar l ayac ağ ı, i p n o t i zm a ve d u r u g ö r ü o yu n lar ın ı ser g ili
b a h ç e s i n d e Er ic - J an Han u s s e n ad ın d ak i b ir isp ir it izm ac ı ve g ö z-
yo r . Seyir c iler ar asın d a seç t ik ler in i ve ya g ö n ü l l ü o lanlar ı u yu t u
b ağ c ısı esr ar en g iz, şaşırtıc ı o yunlar ıyla seyir c iler i ad e t a b ü y ü l ü
yo r , h e r h an g i b ir se yir c in in ve r d i ğ i b ir t ar ih t e n y o l a ç ık ar ak o t ar i
yo r ; b i r k aç yıl s o n r a Han u s s e n ' i Hit ler ' in yan ın d a b u l u yo r u z.
B er lin so sye t e sin in g ö zd e s i o l m u ş t u r , falcılık, b ü y ü c ü l ü k l e
u ğ r a ş m a k t a ve Hit le r ' e ye n i yeni şeyler ö ğ r e t m e k t e d i r . Yo g ayı,
h in o kişi iç in neler if ad e et t iğ ini, o t ar ih t e g e ç e n b ir o layı aç ıklı
yo r .
B e r l in ' d e d ü ze n l e d i ğ i g ö st e r ile r le Er ic - J an Ha n u s s e n kısa
ayın in san ü ze r in d e k i et kiler ini ve ü st ü n ırk k avr am ını d a aşılayan
s ü r e d e ş ö h r e t e er işiyo r , g e c e d e 850 m ar k ü c r e t alıyo r ve sah n e
b u Han u sse n ' d ir .
d e yap m ad ık l ar ın ı «Gizem c ilik Sar ayı»nd a g e r ç e k l e şt ir iyo r ,
Fak at Han u s s e n ' i n b ü y ü k bir k u s u r u var d ır ,
son
g e l e c e ğ i ö n g ö r e b i l i y o r ve bir g e c e s e ç k i n b ir t o p l u l u ğ u n ö n ü n d e
d e r e c e lük s b ir o r t a m iç in d e , B e r lin ' in «nezih» K u r f ü r s t e n d a m m
( Go e b b e l s , Hess, H e y d r i c h v.b .) b ir y a n g ın d a n s ö z e t m e y e b aşlı
Alle e ' d e k i ö zel o t e l i n d e .
yo r .
Bu,
aynı g e c e iç in (Naziler t ar af ın d an ) d ü ze n l e n e n ü n l ü
Re i c h s t ag ( Alm an p ar l am e n t o s u ) yang ınıd ır .
Özel o t e l d e ö ze l ast r o lo ji d e r sl e r i ver iliyo r , b ir hayli yü k s e k
ü c r et ler kar şılığ ınd a ve N asyo n al- So syalist p ar t isinin ileri g elenle—
83 —
r ine «g izem ler » ö ğ r e t i l i yo r . Asıl d ik k at i ç e k e n , d e d i k o d u l a r ı ç o ğ a l
b ir er ad ım d ır lar ,
t a n Ha n u s s e n ' i n p e r s o n e l k a d r o s u n d a k i g ü ze l kızlar ve h o ş d e l i
B azen b ağ lant ılar ilk b a ş t a n b elli o l m u yo r l ar , h at t a kişiler ve o lay
kanlılard ır. Ve d e b u n l ar ın kat ıld ığ ı c in sel b ü y ü t o p lan t ılar ı.
lar, uğ r aşılar ve niyet ler t ü m d e n b ağ lant ısız, r ast lant ısal g i b i g ö r ü -
De d i k o d u l ar , s u ç l am al ar , r ezalet ler alıp g id iyo r f ak at Ha n u s -
ister b ağ lan t ılı g ö r ü n s ü n l e r ,
neb iliyo r lar . B aze n ise ç o k k ü ç ü k ,
ist er b ağ lant ısız.
ö n e m s i z g i b i g ö r ü n e n b ir
s e n ' e k ar a b ü y ü c ü e t ik e t i u y g u n g ö r ü l ü y o r s a b ile Hit ler ve ç e t e si
ayrınt ı, uf ac ık b ir n o k t a e k l e n i n c e d e b ir ç ağ r ışım d o ğ u y o r , b ir
o n u d e st e k liyo r lar .
olasılık b elir iyo r .
Han u s s e n ' i n yayın lad ığ ı iki d e r g i d e ,
Sayf alar b o y u n c a ad lar , o laylar , b ilg iler ve so r u lar d i zm e n i n
«Die H a n u s s e n Ze i-
t u n g » ( Han u s s e n Gaze t e si) ve «Die An d e r e Welt » ( Öt e D ü n y a ) ,
b ir yar ar ı d a m a l ze m e y i ç o ğ a l t m a k t ır ve k ö ş e b u c a k t a n b azı var
her t ü r g i ze m l e ilg ili yazılar ın yan ın d a Nazi p ar t isinin p r o p a g a n d a
sayım lar k u r m a k , b azı y o r u m l a r ın t e m e l i n i o l u şt u r m ak t ır . M al ze
sı yap ılıyo r , Hit ler m i t o s u iyic e şişir iliyor .
m e ç o ğ al d ığ ın d a b ağ lant ılar , i n c e l e d i ğ i m i zd e y ü ze ç ık m a y a ç ık ar
Ad o lf Hit ler k ar a b ü y ü c ü Han u s s e n ' i n e n b ü y ü k d e s t e ğ i d i r
ve Hit ler al ac ağ ı her k a r a r d a n ö n c e f avo r i m e d y u m u n a b aşvu r
lar ö n e m s i z g i b i g ö r ü n e n ayr ınt ılar , k o p u k k o p u k no t lar şek illenir
ler ve k ar m aşık o l a n d a n b ir t ü m ç ık m a y a b aşlar .
Ayrınt ılar her za m a n s o n d e r e c e ö n e m l i o lur lar ,
m a d a n e d e m i yo r . B u f azlasıyla sıkı, b ağ ım lılığ a d ö n ü ş e n d an ış
m anlık Hit ler ç e t e sin i, b aş t a Ru d o l p h He ss, He y d r i c h ve Go e b -
-
b els o l m a k üzer e, r ahat sız e t m e y e b aşlıyo r . Dolayısıyla Han u s
se n ' in g e ç m i ş i ar aşt ır ılm aya,
Han u s s e n ' i n aleyh in e k ab ar ık bir
ilk b aş t a
b u n l ar a u y g u n b ir ye r b u l u n m a zs a b ile, ö r n e ğ i n :
Bir s o n r a k i b ö l ü m d e s ö zü n ü e d e c e ğ i m i z «Go l d e n Dawn »
(Altın Şaf ak) ö r g ü t ü n ü n ö n d e g e l e n isim l e r in d e n g i ze m k u r am c ıs ı
G.S.L. M a t h e r s ' i n , ü n l ü Fr ansız f elsef ec isi B e r g s o n ' u n kız k ar d e
g izli d o s y a o l u ş t u r u l m a y a b aşlanıyo r .
D o s y a d a b ir ik e n «gizli» b ilg ile r d e n k aç ı g e r ç e k , k aç ı u yd u r
şi o lan eşi ile b ir lik t e Par is' t e Os m a n l ı Dem ir yo llar ının hisseler ini
s at m ak l a b ir sü r e g e ç in d ik l e r in i b i l m e k b i zi m iç in n e ö n e m t aşıya
m a?
Do s yaya g ö r e H a n u s s e n b i r ç o k kez şant ajla su ç lan m ışt ır ,
h at t a Han u s s e n H a n u s s e n b ile d eğ ild ir , g e r ç e k ad ı Har s c h e l St einsc hneid er
o lan
b ir
Yahud id ir .
Ha n u s s e n
yaşam
öyküsünü
yazıp , k e n d in i s avu n u y o r ; Hit ler ise t ar af sız k alm ayı ye ğ l i yo r .
Ve 2 4 Şu b at 1 9 3 3 ' t e «Gizem Sar ayı»nd a ve r d iğ i, t ü m B er lin
so sye t e si ile Nazi Par t isinin üst d ü ze y yö n e t ic ile r in in kat ıld ığ ı g ö r
k e m l i g e c e d e Hit ler ' in m e d y u m u , k e n d i n d e n g e ç e r e k , t r a n s h alin
d e Naziler ' in hazır lam ış o l d u k l ar ı s ab o t aj ı,
Reic h st ad yan g ın ın ı
aç ıklıyor .
Karanlık
b ir
a d a m d ır
Han u s s e n ,
kar anlık
güç lerle
( ist er
g ize m se l , ister siyasal) o y n a y a n , b u g ü ç l e r i p azar l ayan . İst an
b u l ' d a n g e ç m i ş o l m as ı,
g ö zb ağ c ıl ık g ö st e r il e r i y a p m ış o l m a s ı
d o s yas ın a n e g et ir ir , n e g ö t ü r ü r ? İst an b u l g ize m l e r in in k ab ar ık
d o s yas ın a d a nasıl b ir k at k ıd a b u l u n u r ?
B at ı' d an g e le n le r in her b ir i yüzyıllar ı k a p s a y a n u p u zu n y o l d a -
bilir, nasıl b ir i p u c u t eşkil ed eb ilir , şayet b u g e r ç e k t e n b ir i p u c u
ise?
So r ular ı ç o ğ a l t m a k t a d a i m a yar ar var d ır ,
b u l m azs a b ile!
her s o r u yanıt ını
y o k t u r ve b ilg in in ar an m as ı, ar aşt ır ılm ası, in c e l e n ip d e p o l a n m a s ı,
ar şivlenm esi ve d e ö ğ r e t i ye aç ılm ası k esinlik le b ö y l e b ir zo r u n l u
l u ğ a b ağ lan m am alıd ır . Kald ı k i - v e ist er Bat ı' nın ist er D o ğ u ' n u n
g ize m c ilik t ar ihler i b u n u b e l g e l e y i p k a n ıt l a m a k t a l a r -
b ir in san
t o p l u l u ğ u n u n ( b u n l ar se ç ilm iş ve s e ç k i n kişiler o lsa b ile) d ah i l i n
d e , b u t o p l u l u ğ u n akt if ve ya p asif kat kısı ile y ü r ü t ü l e n b ir ar ayış,
b ir ç alışm a ve ilet ilen ö ğ r e t i ö r g ü t - c e m i y e t i n b aş ın d a o lan ın ve y a
BEŞINCI BOLÜM
o lanlar ın kişisel hır slar ına, e ğ il im l e r in e , var sa sap lant ı ve s a p m a l a
rına her an alet o lab ilir , ar ayış ve ö ğ r e t i b ir ç at ış m aya, b ir ikt id ar
k avg asına r ah at ç a k ayab ilir ve ö r g ü t ü n a m a c ı o l an g izler in b ü t ü n
ÖRGÜTLER VE BİREYLER
l ü ğ ü (artı t aşıd ıklar ı r uhsal- t insel d e ğ e r ) ç i zg i s i n d e n ayr ılıp b a ş k a
Te k r ar l am ak p ah asın a d a o lsa b e l i r t m e k t e ve vu r g u l a m a k t a
yar ar var d ır , h e r h an g i b ir yanlış an l aşıl m aya m e y d a n ve r m e m e k
iç in .
K o n u m u za d ah il
ed ilen
«ö r g üt ler » g ize m se l
ve
g i ze m c i
ö r g ü t le r id ir , g izli ve g ize m li d i ye ad land ır ılan ö ğ r e t ile r i, b ilg iler i
ar aşt ır m ayı
ve
u yg u l am ayı
am aç layan.
Bund an
d o layıd ır
k i,
g e n e l d e her t ü r siyasal ve ya siyasal eğ ilim li ö r g ü t l e r ilg im izin
d ışın d a k alm ak t ad ır . B u t ü r bir hat ır lat m a g er ek siz g i b i g ö r ü n s e
d e yaşad ığ ım ız ve yaş am ak t a o l d u ğ u m u z d ö n e m d e salt «ö r g üt »
s ö z c ü ğ ü k im i insanlar ı t e d i r g i n e t t i ğ i n d e n e n b aşt a b ö y l e b ir g ir iş
Gize m ar aşt ır m ası g izli d i y e b il in e n ve k ab u l e d i l e n b ir ö ğ r e t i
n in , bir g e l e n e ğ i n , inanışlar a d ayal ı b ir k ü l t ü r ü n k işid e n kişiye
g e ç m e s i salt ust a- ç ır ak ilişkisiyle m i o lm alı?
Gize m ar aşt ır m ac ısı t e m e l d e , ç alışm asını b ir eysel o lar ak sür
d ü r e n t u t k u n b ir kişid ir ( en azın d an b elir li b ir n o k t a y a va r m a k ist e
d i ğ i n d e ) , alışverişi sınırlıdır ve sınırlı o l m a s ın d a yar ar var d ır .
So r u n b ir «p ayl aşm am ak » s o r u n u d a d e ğ i l ,
«gizli», «gizli» sayılan ve ya ö y l e
g ö r ü n m e y i y e ğ l e y e n b ir ö ğ r e t in in , b ir g e l e n e ğ i n p e ş i n d e o l a n b ir
ö r g ü t ü n , bir c e m i y e t i n , bir insan t o p l u l u ğ u n u n g izliliğ e ö n e m ver
sorun d o ğ r u
kişi, u y g u n kişi, aç ık kişi ile p ayl aşm ak t ır .
Gr u p l aş m a,
yap m ayı uyg un g ör d ük.
B u b ağ l am ın k ap s am ın d a,
ve b elki d e ak si u ç l ar a yö n len eb ilir .
ö r g ü t l e ş m e ise ayr ı so r u n lar ve u yg u l am al ar
d o ğ u r m a k t a d ır , salt b ilg in in , ö ğ r e t i n i n dağ ılışı, ver ilişi aç ısın d an
d e ğ i l d e g r u p l a ş m a n ın işle vse lliğ in d e n d o l ayı.
Şö yl e k i; b ir e y her za m a n ak t if t ir , g r u p ise akt if o l an ya d a
m e s i , kap ılarını h e r k e s e d e ğ il d e ö r g ü t ü n ve ya c e m i y e t i n k o n u s u
o l m a y a n bir t o p l u l u k t u r ,
o l an ö ğ r e t iyi al ab i l e c e k nit elikt e o l an l ar a aç m as ı k ad ar d o ğ a l b ir
g e t i r m e k t e d i r . Bir y e r d e n s o n r a akt if o l an yö net ir , ür et ir , yar at ır ;
d u r u m o lam az.
p asif o lanlar ise s a d e c e ve s a d e c e - o r a n t ıs ı d e ğ i ş k e n o l an b ir
An c a k ö r g ü t ya d a c e m i ye t i n k o n u s u o l an ö ğ r e t i n i n n e d e n l i
«gizli» o l d u ğ u , n e d e n l i «gizli» kald ığ ı ve d e r e c e l i b ir ö ğ r e t i u y g u
lan d ığ ın d a, b u ö ğ r e t i n i n h an g i d e r e c e l e r i n i n daha gizli, h an g il e r i
nin daha açık o l ac ağ ı bir y ö n t e m s o r u n u d u r .
Gize m in , g izli g i b i sayılan ve ö yle o l d u ğ u n a inanılan b ir b il g i
nin ar ayışı ille d e bir ö r g ü t , b ir c e m i y e t yo l u yl a m ı yü r ü t ü l m e l i ?
B aşt an aç ık ç a b elir t elim ki, k an ım ızc a b ö yl e b ir zo r u n l u l u k
k at ıl ış l a-
o l u m l u ile o l u m l u o l m ay an ı b ir ar aya
t ük et ir ler , d o ğ r u ve ya yanlış b ir şek ild e, d o ğ r u ya d a
yanlış kişisel yo r u m l ar l a.
Gi ze m i n ve g izli o lanın ( b ilg i o l a r a k g izli o lanın) ar aşt ır m ası
na yö n elik , ist er esk i bir g e l e n e ğ e sım sıkı ve t ar t ışm asız b ağ lı
k al an , ister va r o l a n b ir g e l e n e ğ i d e ğ i ş i m e u ğ r at an , ö r g ü t g enel
hat lar ı iç in d e b u t ü r b ir k u r u lu şt u r , k i m i o l u m l u ya k im iyse o l u m s u
za yö n elik .
-
87
—
B il in m e ye n Üst ünler ve Ti b e t ' t e k i Gizli Üst at lar k u r am ın ı ö n p l an
12.
yüzyılın B i zan s ' ın d a İm p ar at o r 2 . Alexis C o m n e n o s ' u n
h i m aye s i alt ın d a «D o ğ u Kar d eşler i» ad ını t aşıyan b ir g izli ö r g ü t
k u r u l u yo r . Hiç k u ş k u s u z k i b u , B izan s k ö k e n l i ilk ö r g ü t d e ğ i l d i r
d a t u t u yo r ,
hat t a
b unlar d an
b ir i
olduğunu
söyled iğ i
Koot
M a d a m e B lavat sk y c e m i y e t i n i 1875' t e N e w Yo r k ' t a,
Al b a y
H o o m i ' n i n ö ğ r e n c i s i d i ye k e n d i n i t anıt ıyo r .
a n c a k , ç eşit li d e ğ i ş i m l e r d e n g e ç e n ve in an ç sal t e m e l l e r e d ayalı
H.S. Ol c o t t ' u n ve VVilliam O . J u d g e ' u n d e s t e ğ i ile k u r u yo r . Am a c ı
o l an ç o k u zu n ö m ü r l ü b ir g izli ö r g ü t ö r n e ğ i o lar ak g ö st er ileb ilir .
ise her t ü r c i n s , ırk, d i n , d il ayır ım ın d an ar ınm ış d ü n y a s a l b ir kar
Çü n k ü g id e g id e,
d eşlik ö r g ü t ü n ü k u r m a k ve b ö y l e b ir k u r u l u ş u n s aye s i n d e k ar şı
«Gül- Haç lar »a ve B i l i n m e ye n
Üst ü n ler g i b i
ö r g ü t l e r i n t e m e l i n e d ayan m ak t al ar .
laşt ırm alı d i n , f elsef e ve b i l i m ç alışm alar ını y a p m a k , in san ın iç in
Ve ilg in ç t ir k i, b u «B ilin m eyen Üst ünler »in 18. yüzyıl Par is' t e
k i ş u b e s i n d e İs t an b u l ' u n Galat a s e m t i n d e d o ğ m u ş o lan b ir Fr an
sız o zan ın ı b u l u y o r u z: Fr ansız d e vr i m i n d e g iyo t in in k u r b an l ar ın
d a n b ir i o l a c a k o l a n An d r e Chenier .
ü y e s i n d e n i s t an b u l ziyar e t ç isi b ir g i ze m c i c e m i ye t i n i n k u r u c u s u
na, M a d a m e He l e n a Pe t r o vn a B l avat s k y' ye g e ç e l i m .
So c iet y» ( Tanr ıb ilg i
d u y u m ö t e s i g ü ç l e r i ve
d o ğ a n ın b i l i n m e ye n yasalar ını ar aşt ır m ak t ı.
1877' d e He l e n a Pe t r o vn a B lavat sk y n e r d e y s e a n s i k l o p e d i k
bir nit elik t aşıyan ve ö ğ r e t isin i aç ık l ayan , «Çıp lak İsis» (İsis Un ve i -
B u n a d a r ast lant ı d i y e l i m ve İst anb ul d o ğ u m l u bir g izli ö r g ü t
«Th e o s o p h i c al
d e k i - b u g ü n p ar ap s i k o l o j i n i n i n c e l e d i ğ i -
Ce m i ye t i ) n i n
led ) ad lı b aşyap ıt ını ve g i ze m c i l i k k lasiğ ini yayınlıyor .
İki yıl s o n r a B lavat sk y ve Al b a y Ol c o t t , Hi n d i s t an ' a ye r l e ş i p
M ad r as k e n t i n d e c e m i ye t l e r i n i n d a i m i m e r k e zi n i k u r u yo r lar .
kuruc usu
Gi t g i d e ar t an t ar af t ar lar ına ve 1300 sayf alık t e m e l k it ab ının
B lavat sk y 1 8 3 1 ' d e, Al m a n asıllı bir b a b a d a n , Ru sya' n ın Ek at e r i-
g ö r d ü ğ ü g e n i ş ilg iye r a ğ m e n M a d a m e B l avat sk y ağ ır s u ç l a m a l a
n o sl av k e n t i n d e d ü n y a y a g e l iyo r ve d a h a b e ş yaş ın d ayk e n d u y u -
r a hed ef o l u yo r , «ing iliz Psişik Ar aşt ır m alar M er kezi» ( B r it ish S o c i
ö t e si g ü ç l e r i n i , o y u n ar k ad aşlar ını h i p n o t i zm a e d e r e k ser g iliyo r .
et y f o r Psyc h ic al Re se ar c h ) in g ö r e vl i l e r i n d e n H o d g s o n , Hi n d i s
1 5 yaşın a var d ığ ın d a, d u r u g ö r ü ye t e n e k l e r i saye sin d e ,
t a n ' a b ir ar aş t ır m a- s o r u ş t u r m a iç in g ö n d e r i l i yo r ve t ü m d e n o l u m
p o lisin
o r t aya ç ık ar am ad ığ ı b azı suç lular ı b u l u y o r ve ailesin d e sayısız
suz r a p o r u n d a B l avat sk y' n in se r g il e d iğ i b i r ç o k p sişik o laylar ının
o laylar yar at t ığ ın d an b ab asın ın ist eğ i ü ze r in e , d a h a 1 7 yaşın d ay
d ü zm e c e o l d u ğ u n u b elir t iyo r .
k e n , Er ivan' ın yaşlı vali m u avin i Gen er al B l avat sk y ile e vle n iyo r .
Üç ay s ü r e n b ir evlilikt ir b u ve ü ç ay s o n r a g e n c e c i k g e lin
k o c asın ın e vi n d e n k aç ıp , yanına iki h i zm e t k âr alar ak d ü n y a y ı g e z
m e y e k o y u l u y o r , d o k u z yıl sü r e sin c e .
1885' t e
Hin d ist an ' ı
terkeden
He l e n a
Pe t r o vn a
b ir
sü r e
Al m a n y a ' d a kalıyor , o r a d a n Lo n d r a ' y a ye r l e şip c e m i ye t i n i n Avr u
p a m e r k e zin i k u r u y o r ve 1 8 9 1 ' d e ö l ü yo r .
«Helena Pe t r o vn a t a m m an as ı ile b ir Rus idi.» d i y e yazıyo r
O d e s s a ' d a n g e m i ile İst an b u l' a g e l i yo r s o n r a d a M ısır ' a g e ç i
M ar i an n e M o n e st ie r . «Bir an şelale g i b i akıc ı, şev d o l u , h e ye c an l ı
yo r , K a n a d a ' d a n AB D ' y e g e ç i yo r , Or t a ve Gü n e y Am e r i k a' yı g e zi
olur , s o n r a b i r d e n b i r e d u r g u n l aşır , b i t ap d ü ş e r ve b ir hayal âl e m i
yo r , o r a d a n d a Hin d ist an ' ın , J ava ad asın ın ve e n s o n o l ar ak
nin iç ine d al ar d ı. Sekiz lisan k o n u ş u y o r d u . M ü zik sah asın d a b ir
Tib e t ' in y o l u n u t u t u y o r .
vir t ü ö z sayılırd ı...
1 8 5 6 ' d a Ru sya' ya, ailesinin yanına d ö n ü y o r s a d a f azla k al m ı
yo r y e n i d e n yo llar a d ü ş ü y o r . O r t a d o ğ u ' y u y e n i d e n ziyar e t e d i
yo r , 1 8 6 8 ' d e Ti b e t ' e d ö n ü y o r ve u zu n s ü r e o r a d a kalıyor.
«Th e o s o p h i c al So c ie t y»n in in an ç sal t e m e l i n i M a d a m e Bla
vat sk y, Tib et li r ahip ler inin ö ğ r e t il e r in d e n o l u ş t u r u y o r ve ö zellik le,
... Dış t e zah ü r le r in i y a k a l a m a y a m u vaf f ak o l d u ğ u o k ü l t ( g i
zem li) b ir d ü n y a ile d a i m i t e m a s h alin d e yaşıyo r d u. »
B lavat sk y g i b i b ir g e zg i n c i n i n Tü r k i y e ' d e n g e ç m e s i , h at t a
k alm ası k ad ar o l a ğ a n b ir d u r u m d ü ş ü n ü l e m e z. Kald ı k i, Tü r k i -
y e ' d e , İs t an b u l ' d a b u l u n d u ğ u d ö n e m g e n ç g i ze m c i kad ının ar a
luşlar ına k at lan m asın ın
yış ve o l u ş u m yıllarıdır. Her g it t iğ i y e r d e yap t ığ ı g ib i M a d a m e Bla-
Onlar la kar şılaşt ığ ım e n d e r o laylar d a ü ze r i m d e yap t ık l ar ı et k inin,
va t s k y Tü r k i y e ' d e ve b u l u n d u ğ u İs t an b u l ' d a m u h a k k a k k i,
b ir
n e k ad ar zo r o l d u ğ u n u
b a n a ö ğ r e t t i.
m an ye t i k g ü c ü n k ayb ın ı izleyen, f iziksel b ir d e p r e s y o n o l d u ğ u n u
şe yl e r i n c e l e m i ş ve ar am ışt ır . An c a k ö ğ r e t isin i h e n ü z şek illend ir
sö ylem ek ist iyo r um .
m e d i ğ i , b ir ö ğ r e t i yi d ü ş ü n m e d i ğ i b u yıllar d a neyin p e ş i n d e o l a b i
b u l u n u y o r d u m ki, b u n u şid d et li b ir f ır t ınad a, ş i m ş e ğ e yak ın o lan
lir d i?
Öyle sin e k o r k u n ç b ir g ü ç l e k ar şı kar şıya
b ir inin d u y d u ğ u e t k i ye b e n ze t e b ilir im , s o l u k a l m a g ü ç l ü ğ ü d ahil
Bir t a n ım l a m a y a g e ç e l i m : Th e o s o p h i e ya d a Tanr ıb ilg isi,
o l m a k üzere... S ö zü n ü e t t iğ im sinir sel halsizlik t en b a ş k a s o ğ u k
Tanr ıb ilg eliliğ i ve y a Tanr ısal Bilg elik neyi ö ğ r e t iyo r , n e d ir inand ığ ı
bir t e r d ö k m e ile b u r u n , ağ ız ve b aze n k u l ak l ar d an b o ş a n a n k an
ve s a vu n d u ğ u ?
b elir t iler i d e o l u yo r d u . »
B l avat sk y' n in k u r d u ğ u c e m i y e t i n inanışlarına g ö r e t ü m y ü c e
M at h er s, M a d a m e B lavat sk y' n in yap ıt lar ın d an b ir i o l a n «Gizli
üst at lar , hazr et ler ve p e y g a m b e r l e r ( Fit ag o r as, He r m e s , İsa ve
Öğ r et i» (The Se c r e t Do c t r i n ) i n et kisi alt ınd ad ır ve k e n d i s i d e s o n
Hazr e t i M u h a m m e d ) , g ö r e vl e r i d ü n y a y ı ayd ın l at m ak o l an , t an r ı
su z g izler i k o r u y a n , «En Üst ü n Öğ r e n c i l e r i ' n i n Yü c e B e y a z Lo c a
sal b ir insanlığ ı o l u şt u r u yo r l ar . Th e o s o p h l a r ' ın t anrısı «log os»t ur ,
sı»™ o l u şt u r an
«sö z»d ür ve inanışlar ı «yedi» p lan a, «yedi» d ü ze ye b ağ lıd ır.
s ö yl ü yo r .
B u ye d i «p lan», d ü ze y ( d iler seniz y e d i kat g ö k ) ye d i d i ğ e r
d ü ze y e ayrılırlar ve her b iri d e , k e n d i d evr esel sür eler ine s ah i p
o l a n , b aş k ac a g ü n e ş sist em ler in e ayrılır.
k ayn ak l an an
inanışlarının ç izg isin i
izleyen ,
d e n e ys e l
olm ayan,
d e ğ i l d e «ilham»a d a y a n a n ,
u ssal sessizlik t en, d ü ş ü n c e s i zl i k t e n yar ar l an an bir f elsef ed ir .
B l avat sk y' n in
öğ ret isind e
Bilinm eyen
inanıyo r ,
o n lar la
kar şılaşt ığ ını
K o n u m u zu , o laylar ı, kişileri ve inanışları t o p a r l a m a k am ac ı
ile b ir az g er iler e g i d e l i m .
İşin b aşınd a, s ap t ayab i l d i ğ i m i z kad ar ıyla, B i zan s ' t a k u r u lan
Özet le, Th e o s o p h i e , An t ik M ısır, Çin , Hint ve Or t a As y a ' d a n
«m e d it asyo n »a ( d e r in d ü ş ü n c e y e )
g ör ünm eyenler e
Üst ü n l e r ' in
ve B i l i n m e ye n Üs t ü n l e r ' e inanan b ir ö r g ü t var d ır . Yüzyıllar ın g e ç
m e siyle b u ö r g ü t ( D o ğ u Kar d eşler i) b e n ze r ç i zg i d e o l a n b aşk a
ö r g ü t e r i et kiliyo r , t â k i B il in m e ye n Üst ü n le r inanışını e n ç o k d e s
t e k l e ye n b ir ç a ğ d a ş (19. yüzyıl) ö r g ü t k u r u c u s u ( He l e n a Pet r ö v-
önemi
n a B l avat sk y) , d a h a ç alışm alar ının b aş ın d ayk e n , İs t an b u l ' a u ğ r u
b ü yü k t ü r . Fakat k i m b u B i l i n m e ye n Üst ü n le r ya d a Gizli Yö n e t ic i
y o r ve İs t an b u l ' d a b elir li o l m a y a n b ir sü r e kalıyor. Üst elik, b azı
ler ?
k ayn ak lar a g ö r e , B lavat sk y, İst an b u l' a b ir kez g e l m e k l e ye t i n m i
Bir ö n c e k i b ö l ü m d e kar şılaşt ığ ım ız Os m an l ı Dem ir yo llar ın ın
yo r . Ö l ü m ü n d e n s o n r a «Th e o so p h ic al So c iet y»nin b aşın a g ele
h isse satıcısı ve «Go l d e n Dawn» (Alt ın Şaf ak) ö r g ü t ü n ü n k u r u c u
c e k o l an An n ie B e s an t ile b ir likt e, ö ğ r e t isin in e n y a y g ın o l d u ğ u
su Sam u e l M at h e r s' ın 1 8 9 6 ' d an k a l m a b ir b ild ir isine b akılır sa:
bir d ö n e m d e , k e n t i m i ze t e k r ar d ö n ü y o r (1885 ve ya 1886).
«Sö zü n ü e t t i ğ i m , ikinc i d e r e c e l i b ilg eliğ i e d i n i p size ilet t iğ im
b u Gizli Yö net ic iler h ak k ın d a h iç b ir şe y s ö y l e y e m e m .
Dü n yas al
ad lar ını bile b i l m i y o r u m ve o nlar ı, f iziksel b e d e n l e r i ile ç o k e n d e r
Ac a b a b u B i l i n m e y e n Üst ünler inanışı, Ti b e t ' t e n k aynak lanır
sa, D o ğ u ve Bat ı g ize m c il iğ in in b a ş k a c a inanışlar ınd a p ar alelini
b uluyo r mu?
g ö r d ü m . . . Daha ö n c e d e n sap t an ılan yer ve za m a n l a r d a b e n l e
İs l am d a «ric al- ül g ayp » d iye b ilin en «gizli ad am lar »ın d ü n y a
f izik sel o lar ak karşılaştılar. Kan ım c a b u n l ar y e r y ü zü n d e y a ş a y a n
yı yö n e t t ik l e r in e inanılıyor , ö r n e ğ i n ve M u h i d d i n Ar a b i ' n i n «Füt u
f ak at k o r k u n ç ve in san ü st ü g ü ç l e r e s ah i p o lan insanlar d ır . On lar
h a t ı n d a anlat t ığ ı g i b i b u n lar her g ü n , s a b a h n a m a zın d a n so n r a,
l a ilişkim bir ö l ü m l ü iç in - n e d e n l i iler lem iş o lu r sa o l s u n -
g ö r e vl e n d ir il d ik l e r i y e r e g i d i p h e r k e s e yar d ım c ı o lur lar , her g ü n
va r o
ye r d eğ işt ir ir ler ( B u r s a' d a, Flam e l' i t anım ış o lan f elsef ec in in her
sayılı b ir b as ım ç ıkar ıyo r . 1 9 4 0 ' t a Fr an sa' yı işg al e d e n Al m a n k uv
yi r m i yıld a b ir yap t ığ ı g i b i ! ) .
vet ler i ise, ar aya t ar aya, b u b asım ın k alan nüshalar ını d a y o k e d i
yo r lar !
B u «gizli ad am lar »ın ü n l ü ö n e r i l e r i n d e n b ir i d e şu d u r :
-
Al ve yd r e ' i n anlat t ığ ı Ag a r t a n ed ir ? Tib e t
Haf t anın ik inc i g ü n ü d o ğ u y a g i t m e , b ir in c i ve c u m a g ü n ü
ile
M o ğ o l i s t a n ' ın
b at ıya g i t m e , ç a r ş a m b a , c u m a r t e s i g ü n ü k u ze ye g i t m e , p e r ş e m
h u d u t lar ın d a b u l u n a n g izli b ir yer alt ı d ü n y as ı m ı, y o k s a b ir g izli
b e g ü n ü g üneye g it me.
örgüt?
Her iki y o r u m u d e s t e k l e ye n l e r o l d u ğ u g ib i her iki y o r u m d a
İst anb ul ziyar et ç isi He l e n a Pe t r o vn a B lavat sk y' n in ö ğ r e t i s i n e
k ayn ak lık e d e n B i l i n m e ye n Üst ü n ler ya d a Gizli Yö net ic iler b izler i
d a bir «g er ç ek» p ayı b u l m a k olasıd ır.
Ag ar t a ( veya Ag ar t i)
g i ze m c i l i ğ i n b ir k alesin e g ö t ü r ü y o r , zo r u n l u o lar ak : Ag ar t a' y a.
konusunu,
Saint - Yves d ' Al ve y d r e ' d e n
Halu k Eg e m e n Sar ık aya' n ın b ir y o r u m u n a g ö r e g e l m i ş g e ç
so n r a, eski Fr ansız B aş k o n s o l o s l ar ın d an J a c o l i o t ( Hi n d i s t a n ' d a
m iş b azı Batılı g i ze m c i l e r i n i n ( Sain t - Ge r m ain g i b i , Ro lan d Villene
Kut sal Kit ap / La Bib le d a n s l' İnd e) , He l e n a Pe t r o vn a B l avat s k y
(Gizli Öğ r e t i / Th e Se c r e t Do c t r i n e ; Çıp lak İsis / İsis Un ve il e d )
uve g ib i) İst anb ul ziyar et ler i Ag a r t a t o p lan t ılar ın a b ağ lıd ır.
Yo r u m u n ve uzant ılar ının t ar t ışm asın a g i r m e d e n ö n c e Ag ar
ve İslam d in in i s e ç t i k t e n s o n r a Ab d ü l va h i d Yah ya ad ı ile t a n ın a n
Fransız yazar ve d ü ş ü n ü r ü Ren e Gu e n o n ( Dü n yan ın Kralı / Le
t a k o n u s u n a d e ğ i n m e m i zd e yar ar vard ır.
Dü n yan ın B i l i n m e ye n Sahip ler ini, B i l i n m e ye n Üst ü n ler i iç e
Roi d u M o n d e ) ele alıyor lar .
Gu e n o n ' a g ö r e , b i n l e r c e yıl ö n c e yer alan b ir f elak et Go b i
r e n , m it o slar a kar ışan ( h at t a k e n d i b aşına b ir m i t o s o l u ş t u r an )
yer alt ı k ent i Ag ar t a' n ın g izler i B at ı' d a ilk kez, 18. yü zyıld a Fr ansız
ç ö l ü n d e k i uyg ar lığ ı silip s ü p ü r ü y o r .
üst d ü ze y d e vl e t g ö r evlisi Al ve yd r e M ar k isi Al e xan d r e Saint - Yves
- y a d a «Dış Akıllar ın Oğ ullar ı», d ışt an g e l e n b ir b ilg inin izleyic ile
B u r ad ak i Ruhsal Ef en d iler
t ar af ın d an «Hind ist an' ın Gö r evi» ( M i s s i o n d e l' İnd e) ad lı k it ab ın
ri-
d a aç ıklanıyo r .
sığınırlar. Za m a n l a b u n lar ikiye ayrılırlar, b ir kısm ı Ag ar t a' y a ye r le
Hi m al aya' n ın alt ınd a b u l u n a n m ağ ar al ar a ve g izli d e h l izl e r e
Al ve yd r e k e n d i n e ait o l m a y a n g izler i aç ık lad ığ ı iç in, p i ş m a n
şir d iğ e r kısm ı ise Sh a m b a l l a h ' a . Ag ar t a ya d a Ag ar t i , «sağ el
lık d u y d u ğ u n d a n b ir n ü sh ası har iç kit ab ının t ü m b askısını i m h a
yo lu n u » izleyenler in, d ü n y a işler ine k ar ışm ayıp d e r i n d ü ş ü n c e ( t e
ed iyo r . B u t e k n ü s h a ise b a ş k a b ir ü n l ü Fr ansız g i ze m c i s i o l a n
fekkür)
Dr. Ge r ar d En c au s e ( Pa p u s ) u n eline g e ç i y o r ve 1 9 1 0 ' d a k it ab ın
t ar af t ar lar ının ş i d d e t yanlısı m e r k e zl e r i o lu yo r lar .
Sh a m b a l l a h ise «sol el yo l u »n u n
Ag ar t a ile ilgili en şaşırt ıc ı b ilg iler , Kızıl Or d u d a n k a ç a r a k
b ir ikinc i b asım ı ç ıkıyor .
Fan t ast ik - g e r ç e k ç ilik akım ının
i ç i n d e yaşayan lar ın ,
( Lo u is
Pauvvels
ile
b ir lik t e)
M o ğ o l i s t an ' ı
aşıp
Çin ' e
sığ ınan
Po lo n yalı
Fe r d in an d
Os s e n -
k u r u c u l ar ın d an J a c q u e s B er g ier , Saint - Yves d ' Al ve yd r e ' i n i m h a
d o vvsk y' nin 1924' t e yayım l an an «Hayvanlar , insanlar ve Tanr ılar »
et t iğ i b aş k a b ir kit ab ının ö y k ü s ü ş ö yl e anlat ıyo r :
( B et es, H o m m e s et Dieux) ad lı k it ab ın d a ye r alıyor.
1885 yılınd a Al ve yd r e ö l ü m l e t e h d i t e d i l d i ğ i n d e n , s o n y a zm ış
Osse n d o vvsk y' ye anlat ılanlar a g ö r e b u n d a n altı b in yıl ö n c e
o l d u ğ u «Hind ist an' ın Avr u p a ' d a k i g ö r e vi ve Avr u p a' n ın As y a ' d a k i
er m işin b ir i, k ab ilesiyle b ir lik t e b ir m a ğ a r a y a sığınır ve ant ik b ilg i
g ö r e vi. M ah at m al ar ' ın s o r u n u ve ç ö zü m ü » ( M i s s i o n d e l' İn d e e n
ve b ilim i k o r u m a k am ac ıyl a Ag ar t a' yı kur ar . O g ü n d e n b er i Ag ar -
Eu r o p e e t M issio n d e l ' Eu r o p e e n Asie. La q u e s t i o n d e s M ah at -
t a' yı d o ğ a n ın t ü m g ü ç l e r in i b ile n , t ü m insanlar ın r u h u n u o k u y a b i
m a s e t sa so lu t io n ) ad lı ç alışm asını i m h a e t m e k zo r u n d a kalıyo r .
len ve yazg ı k it ab ına sah ip o l an d ü n y a n ın kralı yö n e t i yo r ve sek iz
Yine t e k bir n ü s h a kalıyo r ve 1909' d a yayın c ı D o r b o n b u n d a n az
yü z m i l y o n k işiye e m r e d i yo r .
—
93 —
Ag a r t a ' d a n İst an b u l ' a ve Sar ık aya' n ın y o r u m ve inanışına
n u n , o d ö n e m d e yö n e t t i k l e r i «Uyg ar lığ ın B i l i n m e ye n Un su r l ar ın
geç elim.
Sai n t - Ge r m ai n ' i n
«İst anb ul' d a
y o l a ç ık an Sar ık aya' ya g ö r e : «St.
beni
b ekliyo r lar » s ö zü n d e n
Ge r m a i n K o n t u n u n sö zler i,
İs t a n b u l ' d a , Ag a r t a ' d a n g e le n d a h a b a ş k a kişilerle b u l u ş ac ağ ın ı
i m a e t m e k t e d ir . D o ğ u ile Batı ar as ın d a b ir k ö p r ü o l u ş t u r a n İst an
b u l b e lk i d e Ag ar t a' n ın t e m sil c il e r in c e y o ğ u n b ir şe k il d e ziyar et
e d i l e g e l m e k t e o l u p , o nlar ın m û t at b u l u ş m a ye r i haline g elm işt ir . »
Yo r u m d u r u m u ( ve ya s o r u n u ) o l d u k ç a g e n iş ve ö zg ü r şekil
d e ele ald ığ ı g i b i b ağ lant ılar k o n u s u n d a , k anım ızc a o l d u k ç a ac e
lec i d e d avr an m ak t ad ır .
D o ğ u ile Batı ar asın d a her t ü r ilişkiyi iç er en , sü r ek li o lar ak
her ç e şit k ült ür alışver işi iç in b ir m e r k e z o l u ş t u r an İs t an b u l ' u n
ist er Ag a r t a t e m silc ile r in in , ister Ag a r t a ile h iç b ir ilg isi o l m ayan l a
rın - o y s a «g izem c i» et iket ini t aşıyan , t a ş ıy a b i l e n l e r i n -
m am ızın am aç l ar ın d an b iri o l an , m an t ık sal y ö n t e m e b a ğ l a y a m a z
ve ç eşit li ö r n e k ve olasılıklarla b a ğ l a m a y a d a ç alışm az.
An c a k y o r u m y a p a r k e n ve var sayım l ar k u r ar k e n ç o k b e lir g in
ve b ir o k ad ar t it iz b ir m ant ık silsilesi iç in d e h ar e k e t e t m e m i z
g e r e k i y o r ç ü n k ü , hayal g ü c ü m ü ze sarılıp zo r lam alı b ağ lan t ılar a
k ayd ığ ım ızd a, var ab i l e c e ğ i m i z s o n u ç l ar ın sağ lığ ı her za m a n t ar t ı
şılac ağ ı g ib i k u ş k u l ar a d a aç ık k alac ak lar d ır .
Sar ık aya' nın savını izle d iğ im izd e ; Sai n t - Ge r m ai n , b ir r ivaye
Him al ayal ar ' a ç ek iliyo r ;
He l e n a Pe t r o vn a B lavat sk y,
Hi m al ayal ar ' a k ad ar uzanıyo r ; Ha n u s s e n ' i n t e m e l ö ğ r e t i s i o r alar
d a n t ü r e m e d i r v. b .
Ag a r t a t o p lan t ılar ı ve İst anb ul ile ilg ili b ir k ayn ak ( ki Sar ık aya
d a b u n u kullanıyo r )
Fransız f an t ast ik -
g e r ç e k ç i ar aşt ır m ac ısı
Ro b e r t C h a r r o u x' n u n b ir kit ab ı ve k it ab ın ö n s ö zü n d e k i b azı b ilg i
ler d ir .
C h a r r o u x' n u n «Gizem li B i l i n m e ye n i n
Kitabı» ( Le
Livr e d u
M ys t e r i e u x İn c o n n u , 1969)nın ö n s ü zü n ü yazan An d r e B o u g u e n e c , Ch a r r o u x' y a ç alışm asın d a y a r d ım c ı o lanlar ı sır alar k e n (M ısır-
94
—
İn c e le m e ve Ar aşt ır m a M e r k e zi / Ce n t r e d ' Et u d e et d e Re c h e r c hes d ' El e m e n t s İn c o n n u s d e l a Civilisat io n»,
Gü l - Haç Ö r g ü t ü
v. b . ) şö yl e d e m e k t e d i r :
«Villeneuve Üst ad ı, 2 4 Ar alık 1 9 6 6 ' d a İs t an b u l ' d a B i l i n m e y e n
Üst ler le ( B i l i n m e ye n Üst ünler le) b u l u ş t u . Ken d isi b u g ö r ü ş m e y i
sınırlı b ir yayın d a anlat m ışt ır . Ya d a d a h a d o ğ r u s u , aç ık l am as ı
iç in B il in m e ye n Üst l e r c e k e n d i s i n e izin ver ilenler i yayınlam ışt ır .
Kit ab ın ad ı, ' D ü ş ü n ü l e m e zl e Kar şılaşm a' d ır . B u k it ap , yü zyıl l ar c a
insanlar ın b ah se t t iğ i b u Gö r ü n m e y e n l e r ' i n şar lat anlar la h a y a l p e
r est ler in ic ad ı o lm ad ığ ın ı k esinlik le isp at et t iğ i iç in ç o k ö n e m l i b ir
ç alışm ad ır . Villeneuve Üst ad ı' n ın anlat t ığ ına g ö r e , k e n d i s i Sain t
Yves d ' Al ve yd r e g i b i , b elir li aç ık l am al ar y a p m a y a izinlid ir.»
İyi d e b u Villeneuve Üst ad ı k im ?
b ir u ğ r ağ ı
o l m as ın ı b elki d e hiç k im se b izim k ad ar s avu n m az. Yin e b u ç alış
te göre,
l ı r ah ip An u b i s S c h e n o u d a , Uf o l o g Gu y Ta r a d e ile An d r e M i l l o u '
Sar ık aya b u n u aç ık l am ıyo r s a d a Villeneuve Üst ad ı Fr ansız
Gü l- Haç ö r g ü t ü n ü n Yü c e Üst ad ı Ra y m o n d B e m a r d ' d a n b aşk ası
d eğ ild ir . Yani s ö zü e d ile n Ag ar t a t o p lan t ısı İs t an b u l ' d a üst d ü ze y
Gü l- Haç Üst at lar ı ar asın d a yap ılan b ir t o p lant ıd ır . B u n d a d a şaşı
lac ak b ir d u r u m y o k t u r ç ü n k ü , an ım sat alım , Sai n t - Ge r m ai n , C a g
lio st r o , Ca s a n o va g ib iler i d e üst d ü ze y Gül- Haç ' lılar d ı.
Bir an d u r a l ım : d a h a ö n c e b elir t m iş o l d u ğ u m u z g i b i k i m i
g ize m c ile r b ir eysel ar aşt ır m alar s ü r d ü r ü yo r , k im i d e b ir eyler in i ve
ö zg ü n , kişisel ç izg iler ini b o zm a d a n , ö r g ü t ü yesi o lu yo r lar .
İlg inç t ir ki, b u ve b ir ö n c e k i b ö l ü m d e sıralad ığ ım ız, iler d e
sır alayac ağ ım ız kişiler in, İst an b u l ziyar et ç iler in in b ir k ısm ı, b ir e y
o lar ak d e ğ e r l e r i ve b ilg iler i n e o lu r sa o l s u n , b elirli ö r g ü t l e r e b ağ lı
k im seler d ir . B u d u r u m d a o r t aya d o ğ a l o lar ak , b ir b i r e y - ö r g ü t
b ağ lant ısı s o r u n u ç ıkıyor . Ve d e b u n d a n k ayn ak l an an b ir b a ş k a
temel sor u:
-
Bazı g i ze m c i l e r i n , g i ze m ar aşt ır m ac ılar ının İst an b u l' a, Tür
k iye ' ye g eliş n e d e n i b ağ ım sız ve b ir eysel b ir ar ayışa m ı y o k s a
ö r g ü t s e l t e m a s l a r a m ı b ağ lıd ır ?
So r u lar ç o k f ak at yanıt ye t i ş t i r m e k t e zo r l an m am ız kaç ınıl— 95 —
m azd ır ç ü n k ü , ö r n e ğ i n , g e ç m i ş yüzyıllar d a ve ö zellik le 18. ve 19.
Er m e n ist an ' ı d o l a ş a d o l a ş a r ah ip l e r , d er vişler , p ir ler , g i ze m
yü zyıllar ın d a Tü r k i y e ' d e , İs t an b u l ' d a f aaliyet t e b u l u n a n , b u l u n m a
c iler ve b ü y ü c ü l e r l e g ö r ü ş ü r . Eline M ısır ' ın e sk i b ir har it ası g e ç t i
sı o lası o l an , g i ze m c i ö r g ü t l e r k o n u s u n d a ( b ild iğ im iz ve u laşab il
ğ i n d e , M ısır'ı ziyar e t e t m e ye , g i ze m l e r l e d o l u a r k e o l o j i k kalınt ıla
d i ğ i m i z kad ar ıyla) h e r h a n g i b ir ar aşt ır m a yap ılm ış d e ğ i l d i r ve it i
r ı, e h r am lar ı ve m e zar lar ı g e zm e y e k ar ar ver ir .
raf e d e l i m ki, b u k o n u d a k i kat kım ız s a d e c e b ir d e n e y an l am ın d a
d ır.
B u y o l c u l u ğ u n d a u ğ r ad ığ ı İzm i r ' d e Gu r d jie f f b ir t a ve r n a d a
k a vg a
Kald ı ki, b u t ü r b ir ar aşt ır m ayı y a p a b i l m e k iç in yer li k ayn ak
ç ık ar d ığ ı
iç in
t u t u k lan ır ,
ö zg ü r l ü ğ ü n e
k a vu ş u n c a
da
Sü ve y ş ' e g i d e n b ir İng iliz g e m i s i n e b in e r .
lar h i ç b i r za m a n ye t e r l i o l m ad ığ ı g i b i yab an c ı, Batılı o lan lar a ula
M ısır y o l c u l u ğ u b ir hayalkır ıklığ ı ile s o n u ç l an ır f ak at Gu r d jief f
ş a b i l m e k her d a i m k o l ay d eğ ild ir . Üst elik b iz «g izem ler » p e ş i n d e
ar t ık, m er aklısı o l d u ğ u g ize m l i k o n u l a r l a b ir ar ad a, g e zg i n c i l i ğ i d e
o l a n «gizli» ö r g ü t l e r ve b u n lar a ü ye o l an - v e y a o l m a y a n -
se ç m işt ir .
«g i
zem li» kişiler le u ğ r aş m ak t ayız!
İs t an b u l ' u ilk k e z 1900' ların b aş l ar ın d a ziyar et e d e r ve g e ç i
M a d a m e He l e n a Pe t r o vn a B l avat s k y' d e n y o l a ç ıkıp Ag ar t a ' y a k ad ar var d ık ve b u ar a, b azı b ağ lant ılar k u r d u k , k u r ar g i b i
n e b i l m e k iç in t u r ist r e h b e r l i ğ i n e s o y u n u r . B u h a r a ' y a g e ç t i ğ i n d e
sar ıya b o yad ığ ı s e r ç e kuşlar ı k a n a r y a d i y e sat ar , Ro m a ' d a ayak
k ab ı b o yac ılığ ı yap ar , işini k o l ayl aş t ır an o t o m a t i k b ir k o l t u k ic at
o l d u k . D e va m e d e l i m . . .
B lavat sk y g i b i Ru s y a ' d a n g e l e n , İzm ir ve İs t an b u l ' d a b u l u n
eder.
B at ı' d an y e n i d e n D o ğ u ' y a g e ç e r ,
m u ş o l an , hat t a İs t an b u l ' d a, d a h a s o n r a Par is' t e b i ç i m l e n d i r e c e
Pam ir d a ğ l a r ın d a d ışr ek
ğ i , b ir c e m i y e t i n ilk d e n e y i m i n i y a p a n M o n s i e u r Gu r d j i e f f ' t e d i r
( e zo t e r ik ) b ir t ar i k at a g ir er , ş e y h t ar af ın d an k ab u l ed ilir , e ğ i t i m
sır a.
d e n g e ç e r . D e r k e n Tib e t y o l u n u t u t a r ve b azı r ivayet ler e g ö r e
Ge o r g e s İvan o vi c h Gur d jief f 1877' d e Er m e n i s t an ' ın An d r o -
p o l k e n t i n d e d ü n y a y a g eliyo r , b ir zam an l ar varlıklı o l an b ir aile
den.
Doğ d uğ und a
Yu n a n
asıllı
b ab ası
m a r a n g o zl u k l a
i d ar e
e t m e k t e ve o ğ l u n u m it o slar ve d est an lar , t r a g e d y a l a r ve e p i k
ö y k ü l e r an lat a an l at a e ğ i t m e k t e d i r . Ge o r g e s ' u n iler d e «üst ün»(?)
b ir y a ş a m a hazır o l ab i l m e s i iç in b a b a Gur d jief f o ğ l u n u s o n d e r e
c e ser t y ö n t e m l e r l e ye t işt ir m e k t e , her olasılığ a hazır lam ak t ad ır ,
ö r n e ğ i n , yat ağ ın a sıç an saklar , y e m e ğ i n e kur t k o yar , yılan ye d ir t ir ve sab ahlar ı ü ze r in e b ir k o va s o ğ u k su b o şal t ar ak uyand ır ır .
B u t ü r b ir ö ğ r e t i ç o c u k Ge o r g e s İvan o vic h ' i iyic e et kiler ve
s o n r a k i yıllar d a, b aşk alar ı g ib i o l m a m a k t u t k u s u b aşlıc a a m a ç l a
r ın d an b iri halin e g elir . B u b aşlıc a a m a ç t ek a m a ç d e ğ i l d i r ç ü n k ü
g e n ç Gur d jief f k e n d i n i d e ğ işik b ir u ğ r aşıya d a b ağ l ar k i b u , k e n d i
if ad esi ile, «o lağ and ışı t ü r d e n h e r h an g i d o ğ a o layının n e d e n l e r i n i
a r a ş t ır m a k t ır .
Ag a r t a ' y a ya d a Sh a m b a l l a h ' a k a d a r varır, D ü n y a Kr alı' nın m a h i
y e t i n e b ile g ir er .
Gu r d j ie f f ' in Ti b e t ' t e k i f aaliyet ler i ile ilgili ilg inç b ir m e k t u p var
d ır,
N e w Yo r k ' u n B e şin c i C a d d e K a r a k o l u n u n k o m i s e r i Ah m e t
Ab d u l l a h (!) t ar af ın d an İng iliz yazar ı Ro n La n d a u ' y a yazılm ış.
M e k t u b u i m za e d e n b u K o m i s e r Ah m e t Ab d u l l a h , Gu r d jie f f ' i
3 0 yıl ö n c e Ti b e t ' t e t anıd ığ ını, g e n ç Dalai Lam a' nın ö ğ r e t m e n l i ğ i
n i yap t ığ ını ve ayn ı za m a n d a Ru s g izli ser visinin b aşlıc a ajanı
o l d u ğ u n u aç ıklar .
M e k t u b a g ö r e Gur d jief f , B ay k al Tat ar l ar ı' n d an Dalai La m a '
nın h e sab ın a ve r g il e r i t ahsil e t t i ğ i n d e n Lasa k e n t i n d e b ü y ü k it ib ar
g ö r ü y o r m u ş . Ruslar o n u H a m b r o Ak va n Do r zhief f d i y e t anır, İn g i
liz İst ihb ar at ı ( İn t e l l ig e n c e Se r vic e ) ise o n u La m a Do r zhief f o la
r ak t anır m ış.
Tib e t ist ilaya u ğ r ad ığ ın d a Gu r d jie f f , Dalai La m a ile b ir likt e,
ilkin M o ğ o l i s t a n ' a sığınır s o n r a d a o r t a d a n y o k o lur .
—
97
—
istanbul Gize mle ri / F: 7
1 9 1 3 ' t e Gu r d jie f f y e n i d e n Ru s ya' d a g ö r ü n ü r , ç a r d a n yan ad ır
g e ç i n c e ailesi (?) ve m ür it ler iyle b ir lik t e Ru s y a ' d a n ayr ılıp İst an
( a n c a k St alin ile ar k ad aşt ır ) , d e vr i m k o p t u ğ u n d a d a karşıt d e vr i m
b u l ' a g ö ç e t m işt i. Tak s i m , Sır aselviler ve B e y o ğ l u ' n a ye r l e ş e n
c id ir , Kaf k as ya e yl e m l e r i n e katılır.
Gur d jief f ve t ar af t ar lar ı, ilk ö r g ü t l e n m e l e r i n i İs t a n b u l ' d a yap m ışlar
Gu r d j i e f f ' i n ik inc i İst an b u l sef er i ise 1 9 2 2 ' d e g er ç ek leşir .
d ı. Ge n ç l i ğ i n d e İslam i ezo t er ik ( d ışr ek ) t a r i k a t l a r d a n M e l a m i l i k l e
Gu r d j i e f f ' i n esk i ö ğ r e n c i l e r i n d e n b ir i o l a n Fransız yazar ı Lo u -
t anışan Gur d jief f ,
is Pauvvels,
«üst at »a ayır d ığ ı 703 sayf alık k it ab ınd a,
M onsieur
öğ renm işt i.
İslam t as avvu f u n u ve ' g izli ilim le r in i' ç o k iyi
Dah a s o n r a Tib e t ' t e ve Hi n d i s t a n ' d a d a yaşam ış,
Gu r d j ie f f ' in Tif lis' t e k ü ç ü k b ir d ü k k â n d a k u r d u ğ u «İnsanın u y u m
Rus
l u g e l i ş i m e n st it ü sü »n ü İst an b u l, Ber lin ve Lo n d r a ' d a d a «d e n e d i
Ze n - B u d i zm ' i b ir leşt ir er ek syn c r e t ist ( Telif iyyec i - k a y n a ş a m a y a n -
ğ ini» y a zm a k l a ye t i n i yo r s a d a Gu r d j ie f f ' in k e n d isi, b aşyap ıt lar ın
ların b ir leşiğ i) b ir ö ğ r e t i yar at m ışt ı.
d a n b ir i sayılan, «Dik k at e De ğ e r İnsanlar la Kar şılaşm alar » ( M e e -
Or t o d o k s
Kilisesinin
g ö r ü şl e r iyl e ,
İslam ı,
H i n d u i zm ' i
ve
1918 ( 1 9 2 2 ) ' d e İst an b u l' a g ö ç e d e n Gu r d j i e f f ' t e n , ö ğ r e n i m l e
t i n g s Wit h Ro m ar k ab l e M e n ) ad lı k it ab ın d a İs t an b u l ' d ak i b u ik inc i
rini Par is' t e y a p m ış ze n g in Os m a n l ı aileler inin ç o c u k l a r ı b aş t a
g elişine ait b azı ip u ç lar ı ve r m e k t e d i r .
o l m a k üzer e b i r ç o k siyaset ç i ve ad ı ' al i m ' e ç ık m ış şahıs e t k ile n
20' li yılların b aşın d a Tü r k i ye ' ye sığ ınan ç o ğ u B e yaz Ruslar
mişlerd i...»
g i b i Gu r d jief f d e B e y o ğ l u ' n a , Pe r a' ya ye r le şir ve ö zellikle, d e r vi ş
Alt ınd al' ın h e r h an g i bir k a y n a k g ö s t e r m e d i ğ i n d e n , Gu r d j i
t e k k e l e r in i ziyar et ed er , Galat a K ö p r ü s ü ' n d e g ezinir , k ö p r ü d e n
ef f ' in İs t an b u l ' d a kald ığ ı yer ler le ilk t ar af t ar lar ının k im l iğ i h ak k ın
d a l a n ç o c u k l a r ı izler, b ir Ru m ' d a n d alış d e r s l e r i alır, ilkin Hal i c ' e
d ak i b ilg iler i n e r e d e n eld e et t iğ i m e ç h u l d ü r . Ayn ı ş e k i l d e Alt ınd al,
d al ar s o n r ays a, at ılan p ar alar ın p e ş i n d e Gal at a K ö p r ü s ü ' n d e n .
Gu r d jief f ' in İs t an b u l ' a ailesi ve m ü r it ler iyle b ir lik t e g ö ç et t iğ ini s ö y
Bir h ayli zo r g ü n l e r g e ç i r d i ğ i anlaşılan Ge o r g e s Gu r d jief f
l e m e k t e d ir o y s a k i «Dikkat e d e ğ e r insanlar la k a r ş ıl a ş m a l a r a b ak
g ü n ü n b ir in d e , t e şb ih in i d e n i zd e n ç ık ar d ığ ı Üsk ü d ar ' lı b ir p aşa
t ığ ım ızd a b ö yl e b ir d u r u m u k an ıt layac ak b ilg iler y o k t u r . Gu r d j i
(N
Paşa) ve o ğ l u Ek i m B e y ile t anışır,
p aşanın k o n a ğ ın d a
ef f ' in ve d e vr i m d e n k aç an b a ş k a c a Ruslar ın İs t a n b u l ' d a n g e ç m e
si, İst an b u l' a sığ ınm ası k ad ar d o ğ a l b ir d u r u m d ü ş ü n ü l e m e y e c e
k o n u k o lur .
Kit ab ın d a u zu n u zu n anlat t ığ ı b u «o lağ an ü st ü » Ek i m B e y ile
ğ i g i b i her g it t iğ i y e r d e k e n d in e b ir f aaliyet alanı a r a y a n ve b u l an
b ir likt e Gur d jief f , İr an ' d a d er viş Sar ıo ğ l u ' n u ziyar et ed er , ö ğ r e t il e
Gu r d jie f f ' in d e İs t an b u l ' d a (b ir r ivaye t e g ö r e Gal at a' d a) b ir ö r g ü t
r in d e n yar ar lanır .
k u r m as ı d a n o r m a l , o l ağ an kar şılanm alıd ır . An c a k İst an b u l b ir
Üsk ü d ar ' l ı p aşan ın o ğ l u Ek im B e y ise, zam an la, d u r u g ö r ü
d u r ak t ır ve Ru s g i ze m c i s i asıl ü n ü n ü ve sayılı t ar af t ar lar ını Par is' e
ve isp ir it izm a ye t e n e k le r i saye sin d e b ü y ü k b ir ü n kazanır ve y ü c e
ye r le şin c e b u l ac ak , d a h a s o n r a d a Am e r i k a ' y a k ad ar u zan ac ak
b ir sihir b az d i ye sayılır.
tır.
Gu r d jie f f ' in
i s t an b u l ' d ak i
yıllarına,
«M illiyet»
g a ze t e s i n d e
Fransız yazar ı
Fr an ç o is
M au r i ac ' ın y o r u m u
Gur d jief f
yayım l an an «Vat ikan- Fener ve bir g izli ö r g ü t » başlıklı d izisin d e ,
D o ğ u ' d a n B at ı' ya «b en»liğ i,
Ay t u n ç Alt ınd al d a s ö z e d e r ve k o n u y a , iler d e ü ze r in d e d u r a c a ğ ı
k e n d iliğ in e k a vu ş t u r a n ve o n a d ü n y a y ı k azan d ır an bir y ö n t e m
mız, Ko n t Se b o t t e n d o r f ile g ir e n ar aşt ır m ac ı Alt ınd al s ö zü n ü b u
g e t ir m işt i. H e m ö yl e sin e bir y ö n t e m k i, Par is' e ye r l e ş t i ğ i n d e ve
şe k ild e sü r d ü r ü r :
Fo n t ai n e b l au yak ın ın d ak i Avo n m al i k ân e s i n d e ö ğ r e t i m e r k e zin i
«1872' d e (1877) Kar s yak ınlar ınd a ( An t r o p o l ) d ü n y a y a g e l e n
Gur d jief f ,
St alin' i
e vin d e
sak lam ış
—
98 —
anc ak
B o lşevik ler
ik t id ar a
«eg o »yu y o k e d e n ,
ile,
insanı g e r ç e k
aç t ığ ın d a, kısa s ü r e iç in d e Gur d jief f d ö n e m i n b ir d izi Avr up alı ve
Am e r ik alı ayd ınını, yazar ını, sanat ç ısını ( Avo n ' d a ö l e n Kat h er in e
M ansf ield , ö n c ü m i m a r Fr an k Ll o yd VVright, Al d o u s Hu xl e y, J e a n
Paulhan, Rene Dau m al , Lo u is Pauvvels ve Gu r d jief f ' in ö ğ r e t i s i n i
yayac ak o lan Ou s p e n s k y ) et r af ına t o p l a y ıp k e n d in e b ağ l ayab i l -
u ğ r aş an , İslam t ar ik at lar ı ile ilişkiler k u r u p t asavvu f la ilg ilen en b u
B a r o n Se b o t t e n d o r f k im d ir ve İs t a n b u l ' d a neler y a p ıy o r d u ?
İlkin Alt ınd al' ın ve r d i ğ i b ilg iler i g ö z d e n g e ç i r e l i m :
m işt i.
Sak so n yalı B a r o n Ru d o l p h v o n S e b o t t e n d o r f o l ar ak b ilin en
Çeşit li k ayn ak l ar d an , i n an ç l ar d an o l u ş t u r d u ğ u ö ğ r e t i s i n d e
neler aç ık lıyo r d u Gu r d jief f ?
kişi bir gizli ö r g ü t ad am ıd ır , Al m a n İşç i Par t isinin, p e r d e ar k asın
d a , yö n e t t i ğ i Th u l e ö r g ü t ü n ü n ileri g e l e n l e r i n d e n b ir id ir . İng iliz «İn-
Özet le; insan b ir m ak i n e d i r , bir m ak i n e l e ş m e , m ak in e le şt ir
t e l l i g e n c e Ser vic e»e g ö r e hiç s o y l u d e ğ ild ir , y o k s u l b ir ai l e d e n
m e t op lam ıd ır . Yap t ığ ı her şey, d ü ş ü n c e l e r i , alışkanlıkları, d u y g u
g e l m e d i r , eski b ir elek t r ik t e k n isye n id ir . Dü n yayı d o l a ş a n b ir id ir .
ları dış et kenler in ü r ü n ü d ü r . B u n d a n d o layıd ır ki, t ü m yaşan t ım ız
N e w Yo r k ' a, N a p o l i ' y e , Avu st r al ya' ya, M ısır ' a g i d e r ve Tü r k i y e ' y e
b ir ç eşit «uyanık u yk u d a» g e ç iyo r , b ir d ü ş t e y m i ş g i b i yaş ıyo r u z
d e g elir.
ve d ü şler d e o l d u ğ u g i b i ,
et r af ım ızd ak i d ü n yan ın nasıl o l m as ı
1910' a k ad ar İs t an b u l ' d a kalır Se b o t t e n d o r f , t asavvu f l a yak ın
g e r e k t iğ in i b izler k ar ar laşt ır am ıyo r u z. Sü r ek li o lar ak her şey, b ir
d an
vam p i r g ib i, b izi b o şal t m ak t ad ır , h ayr an o l d u ğ u m u z bir m an zar a,
1 9 1 6 ' d a Al m a n y a ' y a d ö n d ü ğ ü n d e «Yeni Alm anc ılık » h ar e k e t in e
ze vk aldığ ımız bir k ad ın , sig ar am ızın d u m a n ı, m u t lu lu k lar ım ız ve
katılır, Th u le ö r g ü t ü ad ın a yayın l an an «Vo lk isc her B e o b ac h t e r »
ilg ilenir,
Tü r k ç e s i var d ır ,
se vile n
ve
sayılan
b ir
kişid ir .
ac ılarımız. Tü m b u n lar ın ar k asın d a g e r ç e k bir «varlık» yo k t u r .
( Halk ın Gö zl e m c i s i ) g aze t e sin d e Hit le r ' i, ilerki yıllar d a d e s t e k l e
Biz, aslınd a, va r o l m u y o r u z, b iz b ir er m a k i n e , b ir er k a b u ğ u z.
y e n yazılar yazıyo r .
B u «d ünyasal yar at ık» k i m l i ğ i m i zd e n k u r t u l u p ü s t ü n b ir k e n
Hit ler ' i d e s t e k l i yo r Se b o t t e n d o r f o y s a Hit ler g i b i d ü ş ü n m ü
d ilik, bir varlık o l ab i l m e m i z iç in uyanm alıyız. «Yaratık» d e d i ğ i m i z
y o r ve 1934' t e Ge s t a p o t ar af ın d an t u t u k l an ıyo r , b ir sü r e s o n r a
k end iliğ im izin g e ç ic i kısm ıd ır, d ış d ü n y a y a ve iç in d e yaşad ığ ım ız
s e r b e s t b ır akılıyor ve İst anb ul y o l u n u y e n i d e n t u t u y o r . Devam ın ı
o r t a m a u y g u n o lar ak şek illenm işt ir ; «Yaratık» bir m as k e d i r ,
Al t ın d al ' d an ö ğ r e n e l i m :
yaland ır ,
«Varlık» ise b i zi m g e r ç e k
b e n liğ im izd ir ,
b ir
kend i d erin
b o y u t u m u z, m ask e n in ar k asın d ak i yü zd ü r , «gizli yüz»d ür .
Blavat sky g ib i Gu r d jie f f d e Ti b e t ' t e n , Him alayalar ve o r a d a k i
m anast ır lar d an g e l m e d i r .
O d a, Sai n t - Ge r m ai n , C a g l i o s t r o ve
Cas an o va g ib i bir g izli ajand ır , b ir c a s u s d u r , en azın d an b ir sü r e
iç in ve b elirli, o la ki zo r u n l u k o şu llar d a. Ve o d a bir ö ğ r e t i n i n a d a
mıdır, g izem ler in ad am ıd ır , her g i ze m a d a m ı, g i ze m ar aşt ır m ac ısı
g i b i D o ğ u ' y u ve Bat ı' yı b ir ar aya g e t ir e n , ö ğ r et iler i, i n an ç ve ina
nışları in c eleyen ve İs t an b u l ' d an g e ç m e s i «şart» g ib i g ö r ü n e n .
Ayt u n ç Alt ınd al
yukar d a
s ö zü n ü
et t iğ im iz yazı d i zi s i n d e ,
İst an b u l ' d a Gu r d jie f f ' t e n ç o k et k ilen en ler in ar asın d a S e b o t t e n d o r f ' u d a sayıyor ( b aş k a b ir i ise Rıza N u r ' d u r ) .
Bir b aşk a İst anb ul k o n u ğ u o l an ,
g i ze m ve g i ze m l i işlerle
«Se b o t t e n d o r f , İs t an b u l ' d a As m al ım e s c i t ' t e , Tü n e l ' d e ' İllum in at i' ( ayd ınlat ılm ış) ad ının Tü r k ç e l e şt ir il m iş şekli o l a n N u r u Ziya
So k a ğ ın d a , K u r t u l u ş ' t a ve Pan g al t ı' d a yaşad ı. Ze n g i n Le van t e n
aileler iyle ve İs t an b u l ' d ak i İsviç r eli, Avu st u r yalı ve Al m a n aileler iy
l e b e r ab e r o l d u . İşt e ilk kez b u d ö n e m d e İs t an b u l ' d ak i Al m a n
M ü s l ü m a n ı Se b o t t e n d o r f ,
k e n d i s i n i n esk i bir ist ihb ar at su b ayı
o l d u ğ u n u ve h al e n d e Nazi İst ih b ar at ın d a g ö r e vl i o l d u ğ u n u b azı
yak ınlar ına aç ık lad ı.
İs t an b u l ' d a M ü s l ü m a n ç e vr e l e r d e «gizli M ü s l ü m an » d i y e b ili
n e n Se b o t t e n d o r f ,
2.
Dü n ya Savaşının
s o n u n d a Al m an ya' n ın
kayıt sız şart sız t e s l i m o l u ş u n d a n b i r k aç g ü n s o n r a Su r iye Pasajı
n a yak ın bir e vd e ö n c e g izli b elg eler in i yak t ı s o n r a d a b eylik
t ab an c as ın ı ş ak ağ ın a d ayayar ak t e t i ğ i n e d o k u n d u . »
Gi ze m ve g i ze m c i d e r k e n siyasal eğ ilim li e yl e m l e r e b u laşm ış
— 101 —
ise d e Alt ınd al' ın aç ık lad ık lar ı s o n d e r e c e ilg inç t ir . Gö n ü l ist er d i
k i, b u b ilg iler ini d a h a aç ık t u t u p , d a h a b ir kesinlikle b e lir t ip kay
naklar ını d a e k l e m i ş o l s ay d ı.
Kayn ak s o r u n u
ü ze r in e sık sık d u r m am ızın k u ş k u s u z b ir
n e d e n i , üst elik ö n e m l i b ir n e d e n i var d ı. Kaynak, ç at ışsa b ile (ve
za m a n k ayn ak lar ı ç at ışt ır m ak t a yar ar vard ır) b ir kanıttır, iler d e
yap ıl ac ak b ir ar aş t ır m a iç in aç ık b ırakılan b ir kapıdır. Ne var k i,
k im i ar aşt ır m ac ı k ayn ak lar ın ı «m ahf uz» t ut ar , kim i ise b e l i r t m e k
t e n sak ın c a g ö r m e z.
Ar aşt ır m ac ılar ın y ö n t e m ve t akt ikler ini b ir yan a b ır ak ıp b iz
y e n i d e n g i ze m l i k o n u l ar ım ıza d ö n e l i m ve itiraf e d e l im k i, k o n u l ar ı
m ız iyid en iyiye b o y u t l a n m a y a b aşlad ı.
İs t an b u l ' u n g i ze m l e r i n d e n , m et af iziksel o lay ve inanışlar ın
d a n yo l a ç ık ıp b a ş k a g i ze m l e r e ulaştık. Aslınd a k aç ın ılm azd ı, b ir
g i ze m b a ş k a b ir g i ze m i ç ağ r ışt ığ ın d an hat t a b aşk a b ir g i ze m l e
S e b o t t e n d o r f ' u n kişiliğ i ve İst an b u l m a c e r a s ı ü ze r i n d e d u r a n
b ir b aş k a ar aşt ır m ac ı İng iliz Tr e vo r
B aş t an b e lir t t iğ im iz g i b i İst an b u l, ister f ar kına var ılsın ve ya
Hit l e r ' in
ni, b ağ lant ılar ını i n c e l e ye n «Yazg ı' nın M ızr ağ ı» ( The Sp e ar o f De st iny, 1972) ad lı ç alışm asın d a Tr e vo r Rave n s c r o f t , S e b o t t e n d o r f
h ak k ın d a aşağ ıd ak i b ilg iler i ve r iyo r :
-
N azi h ar e k e t in in r uhsal k u r u c u s u o l ar ak b ilin e n , Hit le r ' e
ırksal ve ırkç ı g i ze m c i l i ğ i aşılayan ( Ad o lf Hit ler b u n u «Kavg am /
M e in Kam p f »d a aç ıklıyo r )
yazar ,
b u l u n d u ğ u h ast an e l e r d e ,
t ım a r h a n e l e r d e o yu n lar ın ı hast alar ın
o za n ,
u y u ş t u r u c u b ağ ım lısı,
• işbirliği ile s ah n e l e ye n ve islam la, İsl am f e t ih le r in in t ar ihi ile yak ın
d a n ilg ilen en Diet r ic h Ec k ar t , S e b o t t e n d o r f ' u n k u r d u ğ u «Thule
Gessellsc haf t » ö r g ü t ü n e g i r d i ğ i n d e k u r u c u s u h ak k ın d a b ir ar aşt ır
m ayı b aşlat ıyo r ve b azı ilg inç s o n u ç l a r a d a var ıyo r .
Ko n t aslınd a, s o yl u d e ğ ild ir , D r e s d e d o ğ u m l u b ir m a k i n e
ç at ışıp o n u t a m a m l a d ığ ın d a n .
var ılm asın, g i ze m l e r l e d o l u p t aş an b ir m e g a kent t ir , ç o k e s k i d e n
Rave n s c r o f t ' d u r .
g ize m se l inanç lar ını ve g e n e l d e , N a zi s m ile g i ze m c i l i ğ i n ilişkiler i
ust asının o ğ l u d u r ve g e r ç e k ad ı Ru d o l f Glau er ' d ir .
Gl au e r ' in
anlat t ıklar ına b akılır sa k e n d i , Tü r k yasalar ın a g ö r e , Tü r k i y e ' d e
d e ö yl e yd i b u g ü n d e ö yle d ir , b ir «g elenekler» ç e r ç e ve s i n i n iç in
y a ş a y a n g e r ç e k Ko n t He i n r i c h v o n S e b o t t e n d o r f t ar af ın d an evlat
d e . B u ve b ir ö n c e k i b ö l ü m d e g ö r d ü ğ ü m ü z g ib i İst an b u l k im lik le
e d i l d i ğ i n d e n u n van ın a ve s o y a d ın a h ak kazanm ışt ır .
ri, uğ r aşılar ı, niyet ler i, d ü ş ü n c e ve ö ğ r et iler iyle, ü ye si o l d u k l ar ı
B a vy e r a ' d a t ar af t ar k azan m ak t a o l a n Th u l e ö r g ü t ü n ü n p r e st i
ö r g ü t l e r i n g izlilikler iyle s o n d e r e c e ilg inç , d ü ş ü n d ü r ü c ü , t ar t ışm alı
jini s a r s m a m a k ve Se b o t t e n d o r f - Gl au e r ' i zo r d u r u m a d ü ş ü r m e
a m a b o y u t l u ve izler b ır ak an kişiler in her za m a n u ğ r ağ ı o l d u . B u
m e k iç in Ec k ar t ö ğ r e n d i k l e r i n i g izli t u t u y o r a n c a k ar aşt ır m asını
b a ğ l a m d a iç in d e yaşad ığ ım ız, g e ç m i ş t e n k al m a izler ine n e r d e y -
sür d ür üyo r .
se a d ım b aşın a kar şılaşt ığ ım ız b u kent in d e ğ işik sayılab ile c e k b ir
Ru d o lf Glauer , 1901 yılınd a, 2 6 y a ş ın d a y k e n İst an b u l' a g eli
p an o r am asın ı, b ir t o p o g r af yas ın ı ç ize c e k se k i p u c u n it eliğ in i t aşı
y o r ve Tü r k i y e ' d e 1914' e k ad ar kalıyor . B u ar a t asavvuf la ilg ileni
yan , t aşıyab ilen h e r k e si ve her şeyi katmalıyız, ayr ın t ılar d an , ilk
yo r , m e d i t a s y o n t e k n ik le r in i in c eliyo r . İlg isini ç e k e n b aş k a b ir
b ak ışt a ilg isiz ve ö n e m s i z g i b i g ö r ü le b ile n ayr ınt ılar d an k a ç m a
k o n u ise M a d a m e B l avat s k y' n i n ö ğ r e t i ş i d i r ve b u n d a n yo l a ç ıka
d a n ak sin e b unlar ı g e n e l ve ç o k g e n iş bir t a b l o n u n p ar ç as ı saya
r ak b at ık a d a Th u l e ' n i n m i t o s u n u y e n i d e n g ü n d e m e g et ir iyo r ,
rak, ö yle sin e k ullanar ak .
Se b o t t e n d o r f k o n u s u n d a b azı gizli ö r g ü t l e r d e n s ö z e d ild i
Th u le g ib i, İllum inat i g i b i , yar ı g ize m se l ve yar ı siyasal. Ve Se b o t t e n d o r f ' l a ilg ili, İs t an b u l ' d ak i yaşam ı ile ilgili b aşk a b ağ lan t ılar
y a p m a k d a olasıd ır, d e ğ i ş i k k ayn ak ve y o r u m l a r d a n yar ar l an a
rak.
esk i Al m a n d est an lar ın ı d a kar ışt ır ar ak ve ar i Al m a n ırkının 20.
yü zyıld ak i y e n i d e n uyanışını ö n g ö r e r e k .
.
Th u l e ö r g ü t ü n ü n ulusal- ır ksal k u r am l ar ı d a h a s o n r a Diet r ic h
Ec k ar t ve b ir b a ş k a İst an b u l ziyar et ç isi o l a n Gener al Kari Ha u s h o f er t ar af ın d an ele alınıyor ve s o n şekiller ini SS' ler in Re ic h sf ü h r e r ' ı
He i n r i c h Hi m m l e r ' ın y ö n e t i m i alt ınd a b u l u yo r l ar .
— 103 —
Ve * üm b u kat ıksız Naziler «ü st ü n ırk» ve «ü st ü n insan»
k u r am lar ın ı o l u ş t u r u r k e n Ad o lf Hit ler , Haç lı Ro b e r t d e Cl e r y' n i n
B izans' ın
k u t sal
e m an e t l e r i
ar asın d a
sayd ığ ını
Savaşının ar if e sin d e , İst an b u l ' a k i m l e r i e ğ i t m e k iç in g ö n d e r i y o r
ve İs t an b u l ' d a b u e ğ i t i m i al ac ak o l an l ar k im le r d ir ?
g ö r d ü ğ ü m ü z,
S o r u s o r m a k k o l ay a m a t ü m b u so r u l ar ı yan ıt l am ak s a g i t g i
İsa' nın b ö ğ r ü n e s a p l a n a n m ızr ağ ın p e ş i n e d ü ş ü y o r , o n u yü c e l i ğ i
d e zo r laşıyo r . Ar a d a n g e ç e n yıllar la silinen izler, yit ir ilen ve ya
n e yü c e l ik ve g ü c ü n e g ü ç k at ac ak yazg ısal b ir t ılsım sayıyo r ve
aç ık l an m ak i s t e n m e y e n b elg eler , ar t ık ar am ızd a o l m a y a n kişiler
Vi y an a' d a eline g e ç i r i y o r !
ve k o n u ile ilgili ar aşt ır m alar ın e k sik liğ i y ü zü n d e n .
Ya Gener al Hau s h o f e r ? Gu r d jie f f ' in esk i b ir ar k ad aşıd ır , b ir
Uza k d o ğ u u zm an ı. 1 8 6 9 ' d a M ü n i c h ' t e d ü n y a y a g e l iyo r , g e n ç l i ğ i n
d e b ir t ar af t an as k e r l i ğ e ö t e t ar af t an Uza k d o ğ u ' y a m e r a k salıyor,
y o l a ç ıkıyor, Tü r k i y e ' y e u ğ r u yo r , Tib e t ' i, M o ğ o l i s t a n ' ı, M a n ç u r ya' yı g eziyo r ,
B u d i s t m anast ır lar ınd a k o n ak l an ıyo r ve 1 9 1 0 ' d a
To k y o ' y a ask e r i at aş e o lar ak at anıyo r .
O.T.O. ya d a «Or d o Te m p l i s Or ient is» ( D o ğ u Tap ın ağ ı Tar i
katı) n eyd i? İlkin b u s o r u y u yan ıt l ayal ım :
-
O.T.O. yüzyılım ızın b aşın d a Al m a n Kari Kellner t ar af ın d an
k u r u l u yo r ; 1904' t e «yüc e b ir g iz»in k o r u y u c u s u o l ar ak t anıt ılıyor ;
1 9 1 2 ' d e ise ç a ğ d a ş g i ze m c i l i ğ i n k ar a b ü y ü c ü s ü Aleist er Cr o w l e y
ö r g ü t e ü ye o l u yo r .
Bir inc i D ü n y a Savaşına g e n e r al r ü t b e si ile k at ıld ığ ınd a e t r af ınd ak iler ini şaşır t ıc ı ö nseziler i ve d u r u g ö r ü g ü ç l e r i ile h ayr e t e
Öze t o lar ak O. T. O. ' n u n ö ğ r e t i s i «d o ğ an ın t ü m g izler ini» aç ık
l ayan , c insel sihir e d ayalı b ir ö ğ r e t i d i r . Ö r g ü t ü n üyeler i ar asın d a,
d ü ş ü r ü y o r ve 1 9 1 9 ' d a, ye n i b ir b i l i m o lar ak s u n d u ğ u , «Ge o p o l i-
İm p a r a t o r Crovvley b ir yan a, Al m a n g i ze m c i s i Th e o d o r Reuss,
t ik» k ur am ını o l u ş t u r u yo r .
İr land alı siyaset a d a m ı Se an M a c B r i d e , B avye r a Kralı I. Lo u i s ' n i n
N ed ir ki, k u r am ın ı yayan «Ge o p o lit ik Ce m iye t i», b ir ö r g ü t
d iller e d e s t an m e t r e s i Lo la M o n t e s ' i n kızı Lan d sf e l d Ko n t e si,
g i b i ç alışan ve t ü m Avr u p a' yı sar an b ir c a s u s l u k t eşk ilat ın a d ö n ü
D i o n Fo r t u n e ad ı ile b ilinen g i ze m k u r am c ıs ı ve Kab al ac ı Vio let
şüyo r !
Fir t h, İng iliz e d e b iyat ın ın f an t ast ik u st al ar ın d an Ar t h u r M a c h e n ve
Gizem ler ve g i ze m c i l e r d e r k e n k e n d i m i zi , b i r d e n siyasal ve
ır kç ı ö r g ü t le r le c a s u s l u k şe b e k e le r i ar asın d a b u l d u k ve g ö r d ü k
k i, g ize m le r ve g izlilikler , d o ğ a l sayılab ilec ek b ir ak ış i ç i n d e , b i r b i
r ine kar ışar ak b a ş a b a ş g id iyo r lar .
N e d e n o lm asın ? Ge r e k k e n d i s i ,
g erekse
ç e t e s i az m ı ş e y t a n c a şeyler yap t ılar ?
lanet li g ü ç g i ze m c i l i ğ i n t ar ih in d e her za m a n hazır ve nazırd ır.
t ar ih in in
İng iliz
Gö s t e r g e b i l i m s e l aç ıd an her şe y her şeyle b ağ lant ılı ise (ki
u zm an l ar ın d an
yo r , k u r u l an ö r g ü t l e r , b u ö r g ü t l e r i n İs t an b u l g ö r evliler i ya d a «his
se satıcıları» ar asın d a.
Ve... O. T. O. ' n u n t e m e l i n d e Haç l ı Se f e r l e r in d e n k al m a Tap ı-
Kald ı ki, ş e y t a n ve şeyt anın s i m g e l e d i ğ i kıyıc ı, ac ım asız ve
Büyüc ülük
u s M a c Gr e g o r yer alm ak t ayd ılar .
ö yle d ir ! ) ayr ınt ıd an ayr ınt ıya san k i b ir şeyler b e l i r l e n m e ye b aşlı
Naziler ' in Kar a Gü ç l e r e inand ıklar ı, Hit ler ' in k ar a b ü y ü y e b aş
v u r d u ğ u sö yl e n iyo r .
Os m a n l ı d e m i r yo l l ar ı hisseler inin sat ıc ısı Gl e n st r o e K o n t u M at t h e -
Fr an c i s
Kin g ,
«Ayinsel Sihir» ( Rit ual M ag ic , 1970) ad lı k it ab ın d a, O. T. O. t ar ik a
t ın d an ya d a ö r g ü t ü n d e n s ö z e t t iğ in d e 1912 yılınd a,
Kar d e ş
n ak ç ılar Tar ikat ının yat t ığ ını d a u n u t m a y a l ım ki, İng iliz M o n t a g u e
S u m m e r s ' ın y o r u m u n a g ö r e , Tap ın ak Şö valyeler i d e ş e yt an a t a p
m ak t ayd ıl ar ( b u ç o k t ar t ışılan y o r u m , g e ç m i ş yüzyıllar d a ö zellikle
kilise t ar af ın d an d e s t e k l e n m i ş t i r ) .
Aleist er Cr ovvley d e m işt ik ,
O. T. O. ' d an
sö z e d e r k e n
yan i
E.O.L. ad ı ile t an ın an b ir inin Ku ze y Al m a n y a ve Avu s t u r y a ' d a
g i ze m c i l i k t ar ih in e y ü c e ş e yt an ( Th e Gr e at Beast ) o lar ak g e ç e n ,
ö ğ r e t i ve r d ik t e n s o n r a İst an b u l' a g ö n d e r i l d i ğ i n i yazıyo r .
1 8 8 7 ' d e k u r u l an «Altın Şafak» ( Go l d e n Dawn ) ın ilkin ü yesi so n r a
Batı k aynak lı b ir g i ze m c i ö r g ü t ü n ü n t e m s i l c i s i , B ir in c i D ü n y a
— 104 —
d a n b aş k an ı o l a n c in se l b ü y ü u zm an ı, eski d a ğ c ı Crovvley.
— 105 —
İlg in ç , g e n i ş ak isler yar at an , ar k as ın d a b ir g e l e n e k b ır ak an
b ir g i ze m c i ö r g ü t ü d ü r b u «Altın Şaf ak», 144 üyesi ar asın d a b ir
d izi ü n lü le r y e r a l m a k t a : N o b e l ö d ü l l ü Oza n Yeat s, İng iliz Kr aliyet
Ak a d e m i s i B aş k an ı Sir Ge r al d Kelly, Va m p i r Ko n t «Dr ac ula»nın
yar at ıc ısı B r a m St o k er , «Fu M an c h u » r o m a n d izisi ile a n ım s a n a n
Sax Ro h n e r ve «Po m p e i ' n i n so n g ünler i» r o m an ın ın yazar ı Sir
Edvvard Ge o r g e B u l we r Lyt t o n g ib i.
ALTıNCı BÖLÜM
Sax Ro h m e r b ir r o m an ın a ( Fu M a n c h u ' n u n kızı / D a u g h t e r
o f Fu M a n c h u , 1931) g izli ö r g ü t üyesi b ir Tü r k ü (İsm ail) k at ıyo r sa
d a Tü r k i y e ' y e g e lip g e l m e d i ğ i b izc e b il in m iyo r . B u lwe r Ly t t o n ' u n
GİZEMDE ÇAĞDAŞ OLMAK
b ab ası Sir Ed vvard Ro b e r t B u lwe r Lyt t o n ise b ir İst anb ul ziyar e t ç isid ir, d a h a d o ğ r u s u 1 8 6 0 ' lar d a İng iliz elç isid ir ve Yassıad a' d a iki
De n e t i m i m i z alt ın d a o l m a y a n
şat o inşa e t t ir e n kişid ir .
Cr o vvley' e «sat anist »,
yan i «şeyt ana t ap an »,
d e n i yo r ,
k ar a
b ü y ü c ü d e n i y o r ve ü yesi o l d u ğ u O. T. O. ö r g ü t ü n d e n b ir i İst an
b u l ' a g e liyo r .
N e d i r k i,
O.T.O.
k ayn ak l ar a
b akılırsa,
ş e yt an a
t a p a n , k ar a ayin ler y a p a n b ir ö r g ü t d e ğ i l d i , c in sel b ü y ü ve c in sel
sihir ile u ğ r a ş m a y ı y e ğ l i y o r d u .
An c ak . . .
Fr ansız r o m an c ısı ve g i ze m m er aklısı J.K.
Hu ys -
m a n s ' a b akılır sa İsk o ç yalı Lo ng f ello vv' un 1855' t e k u r m u ş o l d u ğ u
b ir «sat anist », ş e yt an a t a p a n ö r g ü t ü o l an «En Yü c e Yeni Th e u r g ist ler » ( Re - Th e u r g ist e s Op t i m at e s ) i n Am e r i k a ' d a k i m e r k e zi n d e n
İst an b u l' a b ir t e m s i l c i g e l i yo r ve b u t e m s i l c i k e n t i m i zd e k ar a a y i n
ler d ü ze n l i yo r .
- v e y a ö yl e sand ığ ım ız,
ö yl e
g ü ç l e r l e u ğ r aş m ak , g izler ini ç ö ze b i l m e t u t k u s u n a
k ap ılm ak ve b ö y l e c e k e n d im izi b ir ç eşit g ar an t i alt ına al m ak her
ilkel ya d a e vr i m l e ş m i ş insanın b ir g e r e k sin im id ir . K i m n e d e r s e
d e s i n i n s a n o ğ l u n u n , b ild iğ im iz ve b i l m e d i ğ i m i z, t ar i h i b o y u n c a
b u b ö yl e o l m u ş t u r ve b ö yl e sü r e c e k t ir , b u g e ze g e n i m i zi n d ışına
t aşıp a y d a k o l o n i l e r k u r ac ağ ım ız yü zyıld a b ile. Hat t a, o g e l e c e k
yüzyıld a, k e n d i g e ze g e n i m i zi n g izler in e b aş k a g e ze g e n l e r i n g izle
r ini d e k at ac ağ ız ( kat m ışız b ile) , ç ü n k ü h u y u m u z b ö yl e d i r , ç ü n k ü
b iz insanlar m e r ak l ı yar at ıklar ız.
Ön c e k i b ö l ü m l e r d e b u «Şehr- i İst anb ul»u d o l aşt ığ ım ızd a g e ç
m işini, g e ç m i ş i n d e k alan b azı m e k ân l ar ı, b inalar ı, ib ad e t yer ler ini
t ar ad ığ ım ızd a d e ğ i ş i k , ilg inç , d ü ş ü n d ü r ü c ü o laylar ve inanışlarla
İlg inç , h e m d e ç o k ilg inç !
Sat anist ler , ş e yt an a t ap an l ar ve şe yt an l a o yn aş an l ar b ir s o n
r aki b ö l ü m d e y e n i d e n kar şım ıza d ik ile c e k le r ,
i n a n d ığ ım ız-
b a ş k a c a g i ze m l i
u yg u l am al ar l a b ir lik t e. Üst elik ç a ğ d a ş , n e r d e y s e t e k n o l o j i k b ir
karşılaştık.
B azı «izler» sap t ad ık ,
b azı «d eğ işik» kişiler i t anıd ık.
So n r a ise B at ı' d an g e l m e g ize m c ile r , g izli b ilim u zm an l ar ı, araştır
m ac ılar ı ile y ü z y ü ze g e l d ik her b ir i k e n d i sihir ini o r t aya k o yan ,
her b iri so r u l ar s o r d u r t a n .
g ö r ü n ü m iç ind e.
De r k e n , b i r e yl e r i n yanısır a g i ze m p e ş i n d e k o ş a n y a d a y ü c e
g i ze m l e r e s ah i p o l d u ğ u n u b e y an e d e n ö r g ü t le r , ö r g ü t üyeler i g ö r
dük.
İst anb ul d i y e d i ye
İs t an b u l ' d an
uzaklaşt ığ ım ız d a o l d u ,
b aze n Avr u p a ü l k e l e r in e d o ğ r u b aze n d e Tib e t ' e , Hi m al aya d a ğ
lar ına ulaşar ak.
Bir
sürü
ad lar ,
olaylar ,
inanışlar
ve
var sayım lar
d izd ik ;
za m a n o l d u k i, n e r d e y s e , p ir e iç in y o r g a n y a k m a y a kalkt ık, ayr ın
tılar,
b e n ze t m e l e r ve
r ast lant ılar ü ze r i n d e d u r d u k ,
karışıklıklar
d e f asın d a t a t m i n e t m iyo r lar , b azı y a ş a m s a l , r u h sal ve t insel s o r u
larım ıza ar ad ığ ım ız, b e k l e d i ğ i m i z yanıt lar ı ve r m i yo r l ar , ve r e m i yo r
yar at t ık, b aze n b ilin ç li o l ar ak ve b ir g i ze m l i , sihirli o y u n u o y n a r c a
lar ve biz, h alen g izler i d e ş m e y e , g izli d i ye ad lan d ır ılan g e le n e k
sına.
sel b ilim ler e k u l ak ve r m e y e yan aş ıyo r u z.
D ö n d o l a ş h e p İs t an b u l ' a d ö n d ü k , b ir «m er kez» o l ar ak g ö r
d ü ğ ü m ü z, h isset t iğ im iz, k o n u m u zu n m e r k e zi o lan b u b ü y ü k k e n
t e , b u M e g a p o l i s ' e y a d a b u k e n t - k as ab a- k ö y kar ışım ına.
2 1 . yüzyılın ar if e sin d e a c a b a g i ze m ve g izli b i l i m d i y e b ir şey
kalm ış mıdır, k al ab il m iş m id ir ?
Ant ik
An c a k d ü n ü n İs t a n b u l ' u n u b elirli h u d u t lar la ç e vr e l e m e k olası
ç ağ lar d an
ve
insanoğ lunun
b ilinm eyen
t ar i h i n d e n
k alan b ilg iler i, t e k n ik l e r i, d o ğ a ü s t ü d i y e ad lan d ır ılan ( o ysa d o ğ a
ise d e b u g ü n ü n İs t an b u l ' u iç in aynı şeyi y a p a b i l m e k b ir h ayli zo r
nın bir p ar ç ası o lan ) g ü ç l e r i ar aşt ır an h alen kald ı m ı, t ar ihç iler ve
ve uğ r aşt ır ıc ıd ır ; İst an b u l , b ü y ü m e s i , g e l işm e si ve k ar m aş as ı ile
m e r ak lılar d an b aş k a?
g e r ç e k k im liğ in i yit ir ip , d e ğ i ş k e n b ir k im l iğ e , b ir «kim lik ar ayışı»na
b ü r ü n d ü ğ ü n d e n ve b u n u n sanc ısını ç e k t i ğ i n d e n .
İst anb ul inanışlar ı d e d i k o ys a b u g ü n k ü İs t an b u l ' u n , ö zellik
İst anb ul g i ze m l e r i d e d i k o ysa ki, b u n l a r d a n k aç ı, h al e n , saf
sü r e c e
Te k n o l o j i , ç a ğ d a ş l a ş m a , b i l i m l e r d e k i ye n i , şaşır t ıc ı b uluşlar
her şeyi d e ğ i ş t i r m e d i l e r , s a d e c e b azı inanışlar ı ç o k d a h a «p o p ü
b ir İst an b u l' lu lu k t aşıyo r , t aşıyab iliyo r ?
va r o l d u ğ u
ler d e k alan b u b ilg iler i u yg u l ayan l ar var m ıd ır (ki var d ır ) ? Ve
u yg u layan lar n e d e n , n e ye h izm e t u yg u l u yo r l ar ?
t aşıyab ilen , k ü l t ü r ü n d e n k aç inanış ö zg ü n k alab ilm işt ir ki?
Kayn ak lar
Ya d a b u n l ar l a, b u yar ı g izli yar ı aç ık, k i m i c ilt c ilt yayınla
n an , k im i e l yazm al ar ın d a, kit ap lıklar ın r af lar ınd a, «ç o k gizli» ar şiv
e sk iyi
ar aşt ır m ak
bu
d e n li
ler», d a h a y a y g ın h at t a d a h a «in» h alin e g et ir d iler . Ve h e p im izin
uğ r aşt ır ıc ı o l m u y o r , ç ü n k ü «eski» d e d i ğ i m i z yer leşikt ir , d e ğ i ş k e n
b ild iğ i g ib i, her y e r d e ve b u k o c a m a n İs t an b u l ' u n n e r d e ys e her
d e ğ il d ir ve o l am az. Ç a ğ d a n ç ağ a, d ö n e m d e n d ö n e m e d e ğ i ş e b i
k ö ş e s i n d e esk i inanışlar ve g ize m l i u y g u l a m a l a r h alen ç o k ç a izle
len, g ü n c e l l e ş i p ç a ğ d a ş l a ş a n y o r u m l a r ve u yg u lam alar d ır .
yi c i , alıcı b u l m ak t ad ır l ar .
Yine d e her şe ye r a ğ m e n d e ğ i ş m e y e n inanışlar ve d e ğ e r i n i ,
ö n e m i n i yi t i r m e ye n yer ler ,
m e k ân l ar kalm ışt ır ist er
inanışlar a,
ist er d a h a d e r i n o l an , in an ç l ar a b ağ lı.
Kent ler d e ğ i ş i y o r d e ğ i ş e n insanlar ıyla b ir likt e, ç a ğ d a ş l a ş ın c a
kaç ınılm az bir d e ğ i ş i m e , b ir d e ğ işik l iğ e u ğ r u yo r l ar a n c a k g i ze m
ler kalıyor, g i ze m l e r e inananlar d a.
Yüzyılımızın b aşına k ad ar bir «m u t lu azınlık»ın s an k i t e k e l i n
d e kalm ış o lan «b ilg iler» b u g ü n iyid en iyiye o r t aya yayılm ış, et r a
f a d ağ ılm ış b ir er t ü k e t i m m al ze m e s i h alin e g elm işler d ir .
Ke n d i k u r d u ğ u m u z t e k n o l o j i k b ir u yg ar lığ ın i ç i n d e yaşıyo r u z
ve b u t e k n o l o j i k u yg ar lığ ın (şayet g e r ç e k b ir u yg ar lık t an s ö z ed eb iliyo r sak ) n im et ler in e ve zar ar lar ına, ö zg ü r l ü k l e r i n e ve b askılar ı
n a b o y u n e ğ m e k zo r u n d ayız. Yine d e t e k n o l o j i ve b ilim - t ü m t ar
t ışm asız aş am a ve b aşar ılar ına k a r ş ın — 108 —
b izler i her k o n u d a ve her
Gizli d i y e b ilin en ler in b u ş e k i l d e p azar a d ü ş m e s i , g e r ç e k
g i ze m aç ısın d an , d ü ş ü n d ü r ü c ü ise d e g i ze m i n «ser b est piyasası»
al e n e n o r t ad ad ır .
D e m e k k i sihir d e n e n , g izli ve g i ze m l i d e n e n şeyler - b i r t ü m
olarak-
sanıld ığ ı k ad ar g izli ve ulaşılm az d e ğ il m işl e r .
D e n e c e k k i, şu ya d a b u şekli ile b ir «g izem p azar ı»nın o lu ş
m ası, o l u ş t u r u l m as ı işin s o n u n d a b ir ar z ve t al e p s o r u n u d u r . D o ğ
r u d u r . Ve yin e d e n e c e k ki, bir «gizli b ilim » var sa, g izli kalm ış, g iz
l e n m i ş ve ya b ir azınlığ ın t e k e lin e b ır akılm ış ve b u b ilim in yar ar lı
t ar af lar ı b u l u n u y o r s a yap ılab ile c e k e n d o ğ r u , e n «d em o k r at ik » ve
t o p l u m c u şe y b u n u t o p l u l u k l ar ın kullanışına ö zg ü r c e aç m ak t ır .
Ço k d o ğ r u ve b u d ü ş ü n c e y e t ü m d e n kat ılıyor uz, anc ak . . .
An c a k s o r u n yar at an ,
o r t aya,
yar at ab i l e c e k b azı s o r u n l ar ç ıkıyo r
ö r n e ğ i n : «hang i b ilg i»,
«nasıl b ir bilgi» ve «ne t ü r b ir
s u n u ş ve u y g u l a m a » v. b . g ib i.
— 109 —
B u s o r u l ar a b ir yanıt a r a m a d a n ö n c e b ir az g er iler e d ö n ü p
ye n i d e n o «gizli ö r g ü t » k o n u s u n a d ö n e l i m ve ç ar p ıc ı o l d u ğ u n
d a n , ö yl e sayıld ığ ın d an , «Sat anist ler »e, şe yt an a t ap an l ar a b ir g ö z
lig inin ç izg isi, k u r a m s a l d ayan ak l ar ı ve ( var sa) İs t an b u l k ayn ak lı
b ir g e ç m i ş l e b ağ lant ılar ıd ır .
Sö zü n ü e t t iğ im iz yazılar ı,
sö yle şile r i i n c e l e d i ğ i m i zd e b azı
g i ze m c i ve g i ze m ar aşt ır m ac ılar ının, d a h a ö n c e k i b ö l ü m l e r d e
at alım .
K o n u n u n m er aklılar ı an ım sayac ak l ar d ır : b u n d a n b i r k a ç yıl
ü ze r in d e d u r d u ğ u m u z, b azı ö r g ü t l e r d e n ( Gü l- Haç , Alt ın Şaf ak)
ö n c e «renkli» d e n e n b asın ve b ü y ü k t irajlı g azet eler le g ü n c e l l i ğ i
ve Uza k d o ğ u d i s i p l i n l e r i n d e n y o l a ç ıkt ıklar ını g ö r ü r ü z. N e var k i,
izleyen m a g a zi n d e r g i l e r i , k o n u sıkıntısı ç e k i y o r m u ş g i b i , b i r d e n
o r t ad a b ir sent ez s ö zk o n u s u ise, ö ğ r e t i ve u y g u l a m a d a b ir s e n
şe yt an a t ap an l ar a, ş e y t a n a t ap t ıklar ını sö yl e ye n l e r e k u c a k aç ıp
t e z d ü ş ü n ü l d ü y s e b u t ü r b ir sent ezi aç ık l ayan ö ğ e l e r h an g ile r id ir ,
o nlar ı k a p a k ve s ö yl e ş i k o n u s u yap t ılar . Tal e p t e n ç o k b ir ar z
nasıl if ad e ed iliyo r ?
im g e si ile karşılaşt ık, k i m i san at ç ı şe yt an la alışver işind en ö r n e k
Gi ze m b ir b ilg i ve b ir kült ür , b ir y a ş a m şekli ve b ir inanış,
ler ve r d i, k im i g e n ç şe yt an c ılar d a u zu n u zu n ayinler ini aç ık lad ı
in an ç
lar, inanç lar ının k ayn ak lar ın ı, b ir hayli ö zen t ili, Batı k o k a n b ir kar
ve ya yanlış anlaşılır, kullanılır, p azar a çıkarılır, b i l g i s ayar a y o k s a
m aşıklık iç in d e aç ık lad ık lar ı g i b i . Özet le, M ü s l ü m a n m ah al l e s i n d e
t e l e f o n şe b e k e le r in e b ağ lanılır a m a , g e n e l d e ö yl e kalır.
s al yan g o z sat ar c asın a,
şeyt anı s at m aya,
d e ğ il se
kullanm aya
sanatıd ır. Tartışılır,
Yanlış anlaşılm asın,
k ö t ülenir ,
b ur ad a
ne
anlaşılır ya d a an l aşıl m az
g i ze m c i l i ğ i n ,
ne
de
g izli
d e n e n b ilim ler in b ir savu n m asın ı ya d a b ir s u ç l am as ın ı y a p m a k
kalktılar b aş k a şeyler ve b ilg iler le b ir likt e.
salt k ö t ü l ü ğ e ve ş i d d e t e
n iye t in d e d eğ iliz. Değ iliz ç ü n k ü h iç b ilim sel o l m az, k o n u m u z «bi
g id e r e k c in selliğ e aç ık o l d u k l ar ı iç in d e ğ i l , an ar şik b ir k im l ik t aşı
lim sel» s ayıl m ayac ak s a b ile. Am ac ım ız, b u t ü r b ir ar aşt ır m an ın
Şe yt an ve şeyt anlık lar ç ek ic id ir ,
d ık lar ınd an, d ü ze n d ü ş m a n ı o l d u k l ar ın d an , k ab u l e d il m iş d e ğ e r l e
b o yu t l ar ı d ah il in d e , i ç i n d e yaşad ığ ım ız b u k e n t in g i ze m d ü n y a s ın
r i t er s yü z e t t ik l e r in d e n .
her
d a k i yer ini s a p t a m a k , e n azın d an b azı g ize m le r in i b i r ar aya g et ir
za m a n hazır b ir t ü r b asın iç in şe yt an , k ar a b ü y ü ve b ü y ü h ale n
m ekt ir . Dolayısıyla d ü n ü ve b u g ü n ü b ağ lam ak t ır , şaye t b u t ü r b ir
ilg inç - k o nular d ır .
b ağ lan t ı halen var o l ab il iyo r sa.
Üst elik,
sansasyo n
yar at m aya
1 9 8 7 ' d e «No k t a» d e r g i s i n i n k ap ak k o n u s u et t iğ i «Kar a B ü yü »
ar aşt ır m a yazısı b e ş yıllık b ir ö m r ü o l d u ğ u s ö y l e n e n «T .- . »
r u m u zl u g i ze m c i ö r g ü t ü n ü u zu n , ayrıntılı b ir sö yle şi ile t anıt ıyo r ,
iki yıl s o n r a sayf alar ını «B ilin m eyen in Çağ r ısı: B ü y ü n ü n Gü c ü »
Sat anist ler , ş e y t a n a t ap an l ar d e m i ş t i k , iyi d e ş e y t a n ned ir
ve ya şe yt an k i m d i r ?
Ço k ilkel b ir s o r u g i b i g ö r ü n ü y o r s a d a yer li sat an ist le r im izin
u ğ r u n a yanıt ve r m e y e ç alışalım , ş e yt an b i l i m c i d e ğ i l s e k d e .
b aşlıklı b ir b aş k a k a p a k k o n u s u n a ayır ıyo r ve ayn ı d ö n e m d e ,
Şe yt an , şe yt an l ar ve c e h e n n e m zeb an iler i, h iç k u ş k u s u z,
«Hürriyet » g aze t e sin in b ir yazı d izisin d e ( Şe yt an la o yn aş an l ar )
t e k t anrılı b ü y ü k d i n l e r i n b ir b u l u ş u d e ğ il d ir . Her in an ç ve d i n d e
«Altın Şaf ak» ( Go l d e n D a w n ) ö r g ü t ü n ü n İs t an b u l ' d ak i izleyic iler i
şe yt an , o n a ver ilen ad n e o lu r sa o l s u n , e vr e n in ve d ü n y a n ın k ö t ü
su n u l u yo r .
r u h u , Tanr ının b ir ç e şit karşıtıdır. Er m i ş Au g u s t i n u s ' u n d e yi m i yl e
İs t an b u l ' u n va r o l a n e sk i g ize m l e r in e k e n d i g ize m l e r in i k at an
b u t ür ö r g ü t l e r - y a d a b i r e y l e r -
«Tanrının m a y m u n u »d u r .
ve b asın a aç ık lam ış o l d u k l ar ı
Ru h b ilim se l a ç ıd a n ş e yt an insanın ilkel, o l u m s u z, d e n g e s i z,
inanış, k u r a m ve y ö n t e m l e r ü ze r i n d e d u r m a k t a yar ar var d ır . Ge ç
d e n e t i m d e n y o k s u n yanıd ır. Ve insan i ç i n d e k i ve d ışın d ak i d e n g e
m işler i, b u g ü n k ü d u r u m l a r ı ve g e l e c e k l e r i b ir yan a b izi ilk p l a n d a
yi t u t t u r ab i l m e k iç in iki ayr ı k u t b u - Ta n r ın ın iyiliğ ini ve şeyt anın
ilg ilend ir en k e n t i m i zd e k i , ö r g ü t s e l ve ya b ir eysel, ç a ğ d a ş g i ze m c i -
kötülüğünü-
-
110
-
aç ık l am ay a, a n l a m a y a ç alışıyor ve ç alışm ışt ır , İki
Ru h l u A d a m D o k t o r J e k yl l ve B ay H y d e ' t e o l d u ğ u g i b i .
Klasik b ilim in k ab u l e t m e d i ğ i , e d e m e d i ğ i ve m et af izik ya d a
Kar anlık lar Pr en si ad ın ı alır b a ze n ş e yt an , İb r an i c e d e ise k ar
şılığı d ü ş m a n ,
kar şı k o y a n id i. As u r l u l ar d a r ü zg âr t an r ıl ar ın d an
Pazu zu d a b ir şeyt an d ır , Hin t lile r d e c an avar Rer ek b ir ş e yt an d ır ,
d o ğ a ü s t ü c ü b o yu t l ar a s ah i p her k o n u k e n d i l i ğ i n d e n , g e n i ş b ir
alanın iç in d e , g i ze m c i l i ğ i n k a p s a m ın a d ah i l ed iliyo r , haklı ya d a
haksız, d o ğ r u ve y a yanlış o l ar ak .
M ısır ' d a Tanr ı Se t h d e ö yl e d ir . Keld an lılar d a ise şe yt an t e k d e ğ i l ,
Ve b u s ü r e ç B at ı' d a ve D o ğ u ' d a g e ç e r l i d i r , g e ç e r l i sayılıyo r .
b i r ç o k ç eşit ler i o l u yo r , c i n l e r e kar ışıyor .
Gi ze m l e r i n sanat ı o l an g i ze m c i l i k b ir b ilg i g e t ir d iğ i g i b i b u b il
Çeşit li ad l ar yakışt ır ıld ı b u ş e yt an a, ö r n e ğ i n : Ha y va n , K a r a
g in in e d i n e b i l m e s i iç in g e r e k l i o l an d isip lin le r i d e b e r a b e r i n d e
At lı, B o y n u zl u , K o c a Ke ç i , K o c a Ze n c i , Kar a Ad a m , K ü ç ü k Ust a,
g et ir iyo r . Do layısıyla r ad ik al d i y e b i l e c e ğ i m i z g i ze m ar aşt ır m ac ısı
Yaşlı Ce n t i l m e n , Tan r ın ın Gö l g e s i , Ye r yü zü Pr ensi v. b . B u ad b o l
nın y a ş a m ı p e k k o l ay o l m u y o r .
l u ğ u yan ın d a B at ı' nın Or t a Ç a ğ şe yt an b il im c il e r i ( D e m o n o g l a r )
An t ik b ir inanışa g ö r e b aş l an g ıç t a b i l i m t e k d i , s o n r a d a n ik iye
şe yt an ın et r af ına c e h e n n e m i y ö n e t e n ve insanlar ı t e d i r g i n e d e n
ayr ıld ı: b ir i halk a d ö n ü k ve d ışr e k ( e k s o t e r i k ) , d i ğ e r i ise ö ğ r e t i
b ir p r e n s e yakışır b ir t o p l u l u k yar at t ılar : 7.405.920 alt d e r e c e l i şey
d e n g e ç m i ş o lanlar a,
t an g ib i!
Gi ze m c i d e b u iç r e k b ilim i ar aşt ır an ve u y g u l a y a n kişi o l ar ak b ilin
Ç a ğ at l at m ak l a m e ş g u l b ir Tü r k i y e ' n i n i s t a n b u l ' u n d a ş e y t a
«inisiyeler »e d ö n ü k ve iç r ek
( e zo t e r i k ) .
d i.
n a t ap an lar , ş e yt an l a o yn aş t ığ ı s ö yl e n e n l e r ve o la ki, Kar a Ay i n
Gi ze m i n , g izli b ilim ve b ilg iler in alan ı ö yl e s i n e g e n i ş t u t u l d u
ler. Ya d a Or t a Çağ ' ın kar anlıklar ına d ö n m e ö zl e m i n i ç e k e n l e r !
ki, iç in e h e r şeyi r ah at ç a y e r l e ş t i r m e m i z olasıd ır: sihir i ( m aj iyi) ,
Kald ı ki, Kar a Ay i n Hır ist iyan o l m a y a n b ir t o p l u l u k t a d ü ş ü n ü l e
b ü y ü c ü l ü ğ ü , f alc ılığ ı, sayı b ilim in i ( n ü m e r o l o j i ) , yıld ızb iiim ini (ast
m e z ç ü n k ü , ö zellik le 18. yü zyıl d an k al m a ö r n e k l e r d e , b u t ü r a y i n
r o l o ji) , s i m yayı ve şeyt anc ılığ ı b ile.
k ilised e yap ılanın t a m t e r si o l u yo r , k ar i k at ü r ü o l u yo r , l an e t l e r ve
c in se l s ap m al ar l a b i r ar ad a.
Bir ye r li
ö r n e k ve r e l i m
( iler d e
ü ze r i n d e
d u r ac ağ ım ız b ir
ö r n e k ) : İslam i g i ze m l e r i n ar aşt ır m ac ısı ve d e r l e m e c i s i M u s t af a
B u n o k t a y a var d ığ ım ızd a yin e g er iler e d ö n ü p işin b a ş ın d a y
İl o ğ l u ' n u n sek iz c ilt lik «Gizli İlim ler Hazin esi»n e b ak t ığ ım ızd a b u
k e n yap m ad ığ ım ız b azı şe yle r i y a p m a m ız y e r i n d e o lac ak t ır , b azı
«gizli ilim ler »in, d u a ve k a b u l ü n ü n yan ı b aş ın d a b u r ç lar ı, yıld ızla
t an ım lam al ar ı y e n i d e n g ö z d e n g e ç i r e r e k ve «g izem » n e d ir , «g i
rın in san lar ü ze r in d e k i et k iler in i, h azin eler i b u l m a y ö n t e m l e r i n i ,
zem c ilik » ned ir , «g i ze m c i k im d ir » so r u lar ın a yanıt lar ar ayar ak .
Rem il ve t e l e p at iyi, ilm i k ır t asiyeyi, r u h d ave t i n i v. b . g i ze m l i k o n u
Batılıların «o c c u it » ( o k ü lt ) d e d i k l e r i o l ay ve k avr am b izle r iç in
«g izem »d ir ,
«gizli» o land ır .
T ü m d e n g izli k al m ıyo r sa b ile «b azı»
g izler i halen i ç e r m e k t e d i r ve b u n d a n d o l a y ı h e r k e se , hazır o l m a
yan l ar a aç ılm az.
B at ı' d a,
Ro m a - Yu n a n
ları k ap sad ığ ın ı g ö r ü r ü z.
Şaye t elk it ab ı n it e liğ in d e k i
- örneğin,
Julien
1964) ad lı ç a l ış m a s ın ıu yg ar l ığ ın d an
b aş l am ak
ü ze r e ,
g izli
ö ğ r e t i ve i ç e r d i ğ i g izli b ilg iler ve b ilim ler M ısır ' ın «kapalı» ( h e r m e -
b ir
To n d r i a u ' n u n
Bat ı
k ayn ağ ın ı kar ışt ır ır sak
«Gizem c ilik »
( L' Oc c u l t i s m e ,
y e n i d e n sihir ( m aj i ) , sayı b ilim i, yıld ızb ili-
m i , s i m y a , Kab ala, şe yt an , e l f alı, i s k am b i l falı ve d e p ar ap s i k o l o j i
( b ir a ç ık l a m a y ö n t e m i o lar ak ) ile k ar şılaşm ış o lur uz.
t ik) d e n i l e n ö ğ r e t i n i n b ir uzant ısı o l ar ak o r t ay a ç ıkıyo r ve k o n u s a l
Al an g e n i ş t u t u l u n c a , k o n u l ar b i r b i r i n e e k l e n i n c e b ağ lant ılar
o lar ak , p ar alel a m a g ö r ü n m e y e n b ir d o ğ a n ın d e n e ys e l ar aş t ır m ar
ç o ğ a l ıy o r ç o ğ a l ın c a d a k ar m aş ık g i b i g ö r ü n e n b ir «ayrı evr en»
sı şek line g ir iyo r , «maji» ile «sihir» ile if ad esini b u l u yo r , İs k e n d e r i
o r t a y a ç ık ıyo r .
y e ' d e şek illen ip b ir ö ğ r e t i n i n kalıp lar ına g ir iyo r .
«Ayrı evr en» salt b elir let ic i b ir işlevi o l an b ir d e y i m d i r ç ü n k ü ,
— 113 —
İstanbul Gize mle ri / F: 8
aslınd a, «ayrı» d i y e b ir evr en yo k t u r , her şey b ir t ü m d ü r ve b ir
sel işlem - r e n g i n e o lu r sa o l s u n -
t e k t ü m d e n k ayn ak l an m ak t ad ır .
t e m e l l e r in e
B u r ad a a m a c ım ız c ilt ler d o l d u r a c a k o lan b ir g i ze m c i l i k t ar ih i
n e g i r i ş m e k d e ğ il d ir .
Kald ı k i, b u b ö l ü m d e ,
sonuç
k aç ın ılm az
b ir
«şeytanlık»
olur , Yu p i kılığına b ü r ü n m ü ş b ir ş e yt an o l s a b ile.
b azi b elirli yer el
g i ze m ö r g ü t l e r i n i n ö ğ r e t isin i, b azı kent li u zm a n ve ar aşt ır m ac ının
d ayand ır ıld ığ ınd a
k ısk anç lık , b enc illik ve hainlik
Bu ar a «T .\» ö r g ü t ü n ü n b ir d e «gizli» iç t ü zü ğ ü yayın lan d ı
(ve yayın lan ın c a g izliliğ ini yit ir d i! ) .
g ö r ü ş l e r i n i i n c e l e d i ğ i m i zd e Bat ı ve D o ğ u g ize m c il iğ in i, o l d u k ç a
«1. Gr u b u m e y d a n a g e t ir e n ü ye l e r in her b iri o k ü l t i zm i ( g i
g e n i ş b ir şe k ild e , ele a l m a k zo r u n d a k alac ağ ız. An c ak , b u n u y ap
zem c iliğ i) et üt ( in c e le m e k ) ve p r at ik e t m e k ( u y g u l am ak ) g ay e s i n -
t ığ ım ızd a, e sas k o n u m u z o lan «İst anb ul g i z e m l e r i n d e n uzak laş
d ed ir . Anlayışım ıza g ö r e o k ü l t i zm ( g i ze m c i l i k ) t ab i at ü s t ü ( d o ğ a ü s
m ış o lur m u y u z?
t ü) o l ar ak t an ım l an an her şeyi iç erir.
Hayır ç ü n k ü g e n e l d e n har ek et e t m e d e n ö ze l e va r m a k o l a
2 . Üyeler im iz b ü y ü , sihir, m aji ( sih ir ) , sp ir it ü alizm ( r u h ç u l u k ) ,
naksızd ır ve b i r ç o k k ez t ek r ar lad ığ ım ız ve t e k r ar l ayac ağ ım ız g i b i ,
m ist isizm ( t asavvuf ) , ç eşit li y o g a ve b u d i zm t e k n ik le r i ve p ar ap si-
b ağ lan t ılar san ıl d ığ ın d an ve g ö r ü l d ü ğ ü n d e n d e sıkıdır. Yet er ki,
k o lo ji o l ar ak t an ım l an an t ü r ü n ( yan - b ilim in ) i m k ân b u l u n a n ve
t e m e l d e , «g izem li» ve «gizli» d e d i ğ i m i z her şey - g i z e m i n i ar t ık
f a y d a y a yö n e l i k her şeklini kullanır. Üye l e r im iz yaş an m as ı m ü m
yit ir m iş ise b ile, «p o p üler » b ir hale s o k u l m u ş ise b i l e -
d eğ işmesi
k ü n o l an her t ü r l ü m ajik al (sihir sel) ve m ist ik ( t asavvuf i) d e n e y i
o lanak sız o l an g e l e n e k l e r e b ağ lı kalsın ve b u g e l e n e k l e r in g e r ç e k
y a ş a m a k ve ed inilen so n u ç l ar ı f izik p l a n d a s o m u t net ic eler al m ak
ö zü n d e n sap t ır ılm ış o l m asın .
iç in k u l l an m ak ist eğ ind ed ir ler . Yap ılac ak ç alışm alar ın sür esi ve
N e d ir ki, b e lk i b ir zo r u n l u k s o n u c u n d a , b azı d u r u m ve ö r n e k
l e r d e s ap m al ar ve sap t ır m alar la kar şılaşac ağ ız, ç ar e sizc e .
ç alışm a yılı iç in d e k i p e r i y o d u g r u p b aş k an ı t ar af ın d an t e s p i t e d i
lir.
B u n d a n alt ı yıl ö n c e b asına yan sıyan ve o d ö n e m d e o t u z
3 . Yu k ar ıd a sayılan b ü t ü n ç al ışm a ve in c e le m e le r k esin o la
ü yesi o l d u ğ u s ö yl e n i l e n , k ar a b ü y ü ç alışm alar ını y a p a n ve l o g o s
rak m a d d i s o n u ç , f ayd a ve e t k iye yö n elik t ir . Sa d e c e sp ir it üel
o lar ak «T .- .» işar et ini k u llan an ö r g ü t ü n d ö r t aşam alı ( Ch ir o n , Ur a
( r uhsal) t e k a m ü l p e ş i n d e k o ş a c a k k ad ar c esar et sizler ve sal o n
n ü s, N e p t ü n , Plu t o ) ve «Altın Şaf ak»t an e sin l e n e n b ir ö ğ r e t i ye
s o h b e t i m er aklılar ın g r u b u m u zu n f aal üyeler i ar asınd a yer i yo k
d ayan d ığ ı, k u r u c u l ar ı ve ö r g ü t s ö zc ü s ü g e c e vak t i e vle r in d e k ar a
t ur .
b ü y ü ayinler i d ü ze n l e d i k l e r i aç ık lan d ı. B u ar a, u y g u n bir g ö r s e l
4 . Hi ç b i r d i n ve siyasi g ö r ü ş g r u b u m u z u b ağ l am az. Çalışm a
m a l ze m e o lar ak , f o t o ğ r af ç ılar ın o b j e k t i f i n e siyah c ü b b e l e r , kaf a-
larımız b ü t ü n inanç lar ı iç er eb ilir . He p s i eşit o lar ak d e n e n m e y e
t aslar ı, m u m l a r ve kand iller s u n u l d u , k a n d a n ve c in se l l ik t e n s ö z
d e ğ e r o l ar ak g ö r ü l ü r . Ön e m l i o l an ayır ım d e ğ i l s o n u ç t u r . He r h an
ed ild i.
g i b ir t r a d i s y o n a ( g elen eğ e) b a ğ l a n m a k m e c b u r i ye t i yo k t u r .
B u t ü r aç ık l am al ar d a yap ıld ı: «Ger ç ek b ir m aj i s ye n (sihir
b az) o l ab i l m e k iç in insanın k ısk anç , e g o ist , k ar şısınd ak i insanın
lo k m asın ı a ğ zın d a n al ac ak k ad ar hain o l m as ı g e r e k iyo r . . .
Han i
r u h u n u şe yt an a s a t m a k d er ler ya, b ö y l e b ir şe y y o k aslınd a, a m a
her şe ye b u ö l ç ü d e hazır olunm alıd ır ...»
Kişid en k işiye yo r u m l ar , am aç l ar ve niyet ler d eğ işir , hiç k u ş
k uşuz, şe yt an a r u h u n u s at m ak d i ye b ir o l ay y o k t u r a n c a k g i ze m — 114 —
5 . Yap ılan o p e r a s y o n l a r d a i ç i n d e y a ş a n a n t o p l u m u n ahlak i
k ab u lle r i ve k a m u vi c d an ı g r u b u m u z u h iç b ir şek ild e b ağ l am az.
6 . İç m e c l i s , ç alışm a p r o g r am ın ı, ç alışm a hed ef ve so n u ç l ar ı
d ışar d ak i kişiler e ak t ar m az.
7 . Ge r e k l i d o k ü m a n ( b e l g e ) , k i t ap ve sair e belli b i r i m f iyat lar
la s a d e c e ü yeler e verilir. B u t ü r b ilg i kâğ ıt lar ı kişinin ad ın a ö zel
d ir. Hi ç b i r şe k il d e ç o ğ al t ıl m az, d ışar ıya ver ilm ez. »
— 115 —
Ar a d a n iki yıl g e ç i y o r ve «Altın Şaf ak» b u kez g ü n d e l i k bir
g a ze t e y e k o n u k o l u yo r . B elg r at o r m a n ın d a , ak c ü b b e l e r g i yi p
at e ş ayin ler i yap ılıyo r , bir d ai r e d e m u m ışığ ınd a «Altın Şaf ak» kay
naklı o l d u ğ u s ö yl e n i l e n «Pe n t ag r am Ritüeli» g e r ç e k l e ş i yo r v. b .
İn san m e r a k e d i yo r : n e d e n İs t an b u l ' d ak i b u g i ze m ve b ü y ü
m er aklılar ı «Altın Şaf ak» d iyo r l ar ve b a ş k a şe y d e m i yo r l ar ? Ve
n e d e n , «Altın Şaf ak» d e d ik l e r in d e , ö r g ü t ü n B at ı' d a k o l a y c a b u l u
n ab i l e n , b o l c a d e r l e n i p aç ık lan an ö ğ r e t il e r in e «sat anist » b ir d a m
g a b a s m a y a ç alışıyo r lar Lo s An g e l e s ' t e esk i vah şi h ayvan t e r b i
ye c isi An t o n LaVe y' i n k u r d u ğ u «Şeyt an K i l i s e s i n i n ö ğ r e t il e r in
d e n ve LaVe y' in k a l e m e ald ığ ı «Şeyt anın Kut sal Kitabı» ( The Sat an ic B i b l e ) d an e sin le n e r e k ?
«Altın Şaf ak» ya d a d a h a d o ğ r u s u , «Dışt aki Alt ın Şaf ak Tar i
katı» ( Or d e r o f t h e Go l d e n Dawn in t h e o u t er ) ö r g ü t ü n ü n t e m e l l e
r i n d e Al m a n k ayn ak l ı, s i m yaya d ayalı bir «Gül- Haç » k u r u l u ş u yat
t ığ ı sö yle n iyo r , ö r g ü t ü n t ar ihini ve b e lg e le r in i ar aşt ır an u zm an l ar a
b akılırsa.
Ç o ğ u M a c Gr e g o r M at h e r s ' i n im zasını t aşıyan yayın lan m ış
b e l g e l e r e b ak t ığ ım ızd a d a ö r g ü t ö ğ r e t il e r in in : Hayal Gü c ü ve İra
d e ; B ed en d ışı Yo l c u l u k (Ast ral Pr o j e c t i o n ) ; İn san , Tanr ı ve Gü lh a ç Öğ r e t i s i ; Dışr ek Ru h b ilim ( Ek so t e r ik Psik o l o j i) ; Kap alı ( Her m e t ik ) Sevg i ve En Üst Sihir; Si m ya; Hır ist iyan Gi ze m c i l i ğ i ; Kap a
lı ( He r m e t ik ) B ilg elik ve Tasavvuf i ( M ist ik ) Du a v. b . k o n u l ar ı iç er
d i ğ i n i an lam ış o l u r u z.
Yani k ısk anç , b e n c il , hain ve «f ayd aya yö n e lik » b ir g i ze m ç iz
g i s i n d e n o l d u k ç a u zak am aç l ar !
j
'
«Altın Şaf ak» ö r g ü t ü n ü in c e l e ye n J a c q u e s B e r g i e r ' y e g ö r e
üyeler g ö r ü n m e zl i ğ i t e m i n e d e n b ir «ritüel» ü ze r i n d e d e ç alışm ak
t ayd ılar . 16. yüzyılın ç o k ü n lü İng iliz yıld ızb ilim c i, s i m yac ı, sihir
b az ve Kr aliç e I. Elizab et h ' in d an ışm an ı J o h n D e e ' n i n aş ağ ıd ak i
f o r m ü l , u y g u n b ir şe k ild e s ö yl e n d i ğ i n d e , g ö r ü n m e z o l m a k olasıym ış:
«Ol so n u f va o r s a g g o h o iad b alt , l o n s h c aiz vo n p h o . S o b r a
Z- o l r o r İ t a nazp s. »
Sırası g e l m i ş k e n : g ö r ü n m e zl i k l e ilg ili b ir o layı Pr o f . Dr . Han s
v o n Ai b e r g
(M uham m ed
H. Ayb e r g )
«Ar z' d an Ar ş ' a So n s u zl u k
Kulesi» ad lı ç alışm asının b ir in c i c i l d i n d e b u şe k ild e d ile g e t ir iyo r :
«B ü yü k b ilg in ve g i ze m c i Axe l H e i b e r g İslam i g izli b ilim ler
i ç i n d e ' insanın k e n d i t ü n e l in e g i zl e n e r e k ' g ö r ü n m e z o l ab i l e c e ğ i ,
görünmezliğin
sırlarını
öğ renc isi
olduğu
M e vl ân â
Hal id ' in
K u r ' a n ' d a k i g izli b i l i m l e r d e n ( ö zellik le Cif ir ' d e n ) ö ğ r e n d i ğ i , hat t a
k e n d isin i b izzat Hızır A. S. ' n in sü r e k li e ğ i t t i ğ i d e Gu r d sie f f ( Gu r d ji
eff) t ar af ın d an ileri s ü r ü l m ü ş t ü r . Ây e t l e g ö r ü n m e zl i ğ i n sırlarına
e r d iğ i ileri sü r ü l e n He i b e r g ' i n Tü r k i y e ' y e yer leşt iğ i kısa d ö n e m d e
b u g ö r ü n m e m e ye t e n e ğ i n i s e r g i l e m i ş o l d u ğ u n u d a yi n e İst anb ul
s e yah at i n d e b elir t iyo r .
Öyl e ki,
ü n l ü f an t azi yazar ı H.G.VVell'in
(VVelIs'in) ' Gö r ü n m e y e n Ad a m ' t i p i n i n t a k e n d isi o l d u ğ u n u sö yle
m işt ir .
Hat t a ' Gö r ü n m e y e n A d a m İs t a n b u l ' d a '
r o m a n ın d a res
m e n t ar if e d ild iğ i ileri s ü r ü l m ü ş t ü r ( Wells, b u n u b izzat b elir t m iş
t ir).»
Axel He i b e r g ' i n , «âyet le g ö r ü n m e zl i ğ i n sırlarına» e r ip e r m e d i
ğ i k o n u s u n d a y o r u m y ü r ü t e c e k d e ğ i l i z a n c a k yu k ar ıya ald ığ ım ız
alınt ıd a ilg im izi ç e k e n b ir iki n o k t ayı d ü ze l t m e k iht iyac ını d u y m a k
t ayız:
1 -
He r b e r t Ge o r g e s VVells «Gö r ü n m e y e n Ad a m » ( The invi-
sib le M an ) r o m an ın ı 1 8 9 7 ' d e yazıyo r ;
2
-
«Gö r ü n m e y e n
Ad a m
İs t an b u l ' d a»
bir
r om an
d e ğ il ,
y u k a r d a k i r o m a n d a n u yar l an an Lüt f i Ak ad ' ın b ir f ilm s e n a r y o s u dur;
3 -
Lüt f i Ak a d 1954' t e f ilm ini ç e vi r d i ğ i n d e He r b e r t Ge o r g e s
VVells ç o k t a n (1946) ö l m ü ş t ü , d o layısıyla h e r h an g i b ir şeyi «biz
zat » b e l ir t e b il e c e k d u r u m u n d a d e ğ i l d i , h e r h an g i b ir r uhsal b ild ir i
d ışın d a!
Esas k o n u lar ım ıza d ö n e l i m . . .
Bir b a ş k a ilg inç n o k t a : yer li ve İs t an b u l ' l u «Altın Şafakç ılar»ııı
«g e r ç e k m ajisyen », yan i g e r ç e k sih ir b az, t anım ıd ır ki, g ize m le r le ,
e n azın d an sayd ıklar ı g ize m le r le , u ğ r a ş a n b ir ine d e ğ il d e , «sata
nist» eğ ilim li b ir in e uyab ilir . An c a k Tü r k i y e g ib i İslam k ü l t ü r l ü laik
— 117 —
b ir ü l k e d e i n s an nasıl şe yt an a t a p a n o l u r ve b u şe yt an a t a p m a s ın
ği
d a Batılı m o d e l l e r e u y m a y a çalışır, ö ze n t i d e n k u r t u l m ad an ?
200.000 lirayı n ak t e n ve p e ş i n e n ö d ü y o r . B ü y ü , ilk yap ıld ığ ın d a,
Şe yt an d a h a ö n c e d e g ö r d ü ğ ü m ü z g i b i ,
her d i n d e ,
«kaşık
b ü yü s ü » iç in
- bundan
b ir sekiz yıl
kad ar ö n c e -
her
«t ut m uyo r », ik inc i k ez t e k r ar l an d ığ ın d a d a «t u t m u yo r ». Yanıp t u t u
i n an ç t a var d ır . Oy s a g ize m se l aç ıd an «sat anist » d e n i l d i ğ i n d e kar
şan ve 400.000 l i r ad an o l an g e n ç kız, yaşıt ı o l a n ve f al - b ü y ü
şım ıza ç ık an - v e B at ı' d an g e l m e ö ğ r e t i k ayn ak lar ı ile, s i n e m a ve
işlem ler i ile y a k ın d a n ilg ilenen b ir kız ar k ad aşın ın yar d ım ın a sığ ı
TV f ilm ler iyle b e s l e n e n -
nır.
Bat ı f o r m a s y o n l u «sat anist » o l u yo r . Yani
Am at ö r , a m a «t e d r i s a M a n g e ç m i ş , g i ze m c i kızın ö n e r isi b ir
Or t a Ç a ğ ' d a n b u y a n a kiliseye kar şı c e p h e alar ak , Hır ist iyan d i n i
n in k ut sal ayin le r in i ve inanç lar ını t e r s yü z e d e r e k , ç i ğ n e y i p aş ağ ı
«vo o d o o » b ü y ü s ü o l u yo r , e t k in a m a t ehlik eli b ir y ö n t e m .
Öğ r e t ile r e u y g u n o lar ak k ıld an b ir h e yk e l c ik yap ılıyo r , b ü y ü
layar ak an ar şist b ir t avır la ş e yt an a t ap an l ar .
Her k o n u d a ve hat t a y a ş a m t ar zım ızd a, sanat sal ö r n e k l e r i
m izd e ,
b e ğ e n i l e r i m i zd e ö zent ili bir t o p l u m o l d u ğ u m u z ap aç ık
n ü n hed ef i o l a n d elik anlıya az ç o k b e n ze r ve o n d a n alınan, o n a
ait o l an b ir şeyler le d o n at ılm ış; ayi n yap ılıyo r , n e g e r e k i y o r s a o k u
o r t ad ad ır . B u n u n b ir s o n u c u o l ar ak d a ayn ı ö ze n t iyi Gizli B ilim le
n u yo r ve - r as t l an t ıs al d e y i n -
r e kar şı u y g u l u y o r u z. Oys a k i, g i ze m i n g e n e l l iğ i iç in d e , h e r ye r e l ,
«t ut uyo r », s o n u ç s u z g ib i g ö r ü n e n ilişki o l u m l u ve d e yasal b ir
ulusal k ü l t ü r ü n ve b u k ü l t ü r d e n k ayn ak l an an , b u k ü lt ü r ü o l u ş t u
s o n u c a var ıyo r .
Kar a b ü y ü y e
r an inanış ve inanç lar ın yer i ve işlevi u y g u l a m a d a s o n d e r e c e
b aşvu r ar ak
a m a t ö r ü n b ü y ü s ü , b ir sü r e s o n r a,
eld e
ed ilen
olumlu,
mutlu
b ir
s o n u ç ; b u b ir t e zat g i b i g ö r ü n e b i l i r an c ak , b ü y ü d ü ş ü n ü l d ü ğ ü n
ö n e m lid ir . T ü m s o r u n ise k ayn ak lar a ulaşm ak t ır .
İs t an b u l ' u n g i ze m m er aklılar ı b ü y ü ile uğ r aşır lar m ı, u ğ r aş
d e , o ü n lü «r enk ayırımı» ü ze r i n d e p e k d u r m a m a k g e r e k i yo r , k anı
m azlar mı? B u d a ç o k g e n e l b ir s o r u , ç ü n k ü b ü y ü n ü n her ç e ş i d i ,
m ızc a, ç ü n k ü n e «o p e r at ö r »ü n k u llan d ığ ı b ilg i, n e d e g e l e n e k se l
ist er ak, ist er k ar a, ister kırmızı, g izli b ilim le r in b ir p ar ç asıd ır .
o l ar ak b a ş vu r d u ğ u «g üç » ö l ç ü l e r i m i ze u y g u n b ir ahlaksıllığ a b a ğ
B ü y ü hiç k u ş k u s u z yap ılıyor , her za m a n yap ıld ığ ı g i b i . Hat t a
lı d e ğ ild ir . Gi ze m işler ini, ç alışm alar ını «olum lu» ya d a «o lum suz»
y a ş a m ko şullar ının d a h a d a zo r laşt ığ ı d ö n e m l e r d e d a h a f azla d a
d i y e b ir ayır ım a g ö r e sınıf land ır m ak insanın b a ş vu r d u ğ u ve salt
yap ılıyo r , g ar an t isi o l s u n ve ya o lm asın .
An c a k ,
b ilind iğ i g i b i ,
b ü y ü n ü n g ar an t isi yo k t u r . Niyet i n e o l u r s a o l s u n ya t u t ar ya t u t
in san a ö zg ü
b ir d e ğ e r l e n d i r m e d i r ,
k o n u l a n ve
uyg ulanm akt a
o l a n t ab u l ar a ve t o p l u m s a l örf ve âd e t l e r e ö zg ü .
Gize m i ar aşt ır m ak , d ü n o l d u ğ u k ad ar b u g ü n d e , i n s an o ğ l u
m az, b ü y ü y ü y a p a n l a b ü y ü l e n e c e k o l an ar asın d a b i r ç o k h e s a p
e d i l e m e ye n ö ğ e l e r i n g i r d i ğ i n d e n ve u y g u l a m a d a her za m a n b ir t a
n u n va zg e ç e m e d i ğ i b ir uğ r aşıd ır ,
k ım p ü r ü zler ç ık ab i l d i ğ i n d e n .
b akıc ıya, b ü y ü c ü y e ve ya b as ın d ak i yıld ız falı süt unlar ına.
Üst elik b ü y ü n ü n t ü r ve niyet ler i,
ist er f alc ıya b ağ lan sın , ist er
İlkel in san b ü yü s e l işlem ler ve ayinler y o l u ile, kur allar ına
işlev ve so n u ç l ar ı k a d a r
g e n iş o l an b ir d e «u zm an laşm a» ( d iler seniz, «ikna e t m e ve e d il
henüz
me») alanı var d ır . Ve p r o f e s yo n e l g ib i b ilin en b ile, za m a n za m a n ,
g e l e n af et ler e kar şı k o r u n m a k , b u n l ar ı k e n d i yar ar ın a d ö n d ü r m e k
b ir a m a t ö r d e n d a h a b aşarısız o lab iliyo r .
Ör n e k o l ar ak b ir g e n ç kızın b aşın d an g e ç e n i n ak l e d e l i m : b ir i
ist iyo r .
ye t e r i n c e
t an ım ad ığ ı,
d o ğ a n ın
g üç lerine
ve
İlkel insanın am ac ı s o m u t b ir savu n m ad ır ,
d oğ ad an
ç a ğ d a ş ve
e vr i m l e ş m i ş insanın am ac ı ise - h e r t ü r g ize m li b ilg i ve b ilim ler e
n e g ö n l ü n ü k ap t ır an f ak at u m d u ğ u d e r e c e d e karşılık g ö r m e y e n
b aşvu r d u ğ u n d a-
b u g e n ç kız, s o r a so r a, aşk b ü yü le r i k o n u s u n d a u zm a n o l ar ak
l am ak ve g ü ç l e n m e k t i r , ileriye d ö n ü k b ir ç eşit g ar an t iyi ar am ak
b ir b i l i n m e ye n i , k e n d i n e ya d a b aşk asına, aç ık
b ilinen azınlıkt an bir f alc ıya b aş vu r u yo r . Fa l c ı- b ü y ü c ü n ü n ö n e r d i
tır.
— 119 —
O k u d u ğ u m u z g azet eler e, kar ışt ır d ığ ım ız d e r g il e r e , ç o ğ a l a n
t e l e vi zyo n k anallar ına b u g ü n b ak t ığ ım ızd a g ize m l i ar ayışının her
ç eşit ve u y g u l a m a s ı kar şım ıza ç ıkıyor, e n u yg ar , e n ç ar p ıc ı, e t k in
ve p e ş i n e n g ar an t ili, t ar t ışm a k ab ul e t m e y e n şekli ile. Kim i k an al
d a as t r o l o j i , k i m i s i n d e ise s o n d ö n e m i n «f u r y a l a r ın d a n Tar o t .
Yak ın d a u zm a n b ir Ro m a n k ü ç ü k e k r a n d a ç ıkıp b ak la falı a ç a r s a
hiç ş aş m ayın , g id işat b u n a d a hazırd ır ç ü n k ü !
B u t ü r su n u şlar la g i ze m art ık b ir «g izem » d eğ ild ir , b ir «kar ar lı
lık», b ir «em niyet t ir » ş ö yl e k i: f al an c a u zm a n ın f ilan c a k o n u d a k i
y o r u m u n u ( t e le f o n d an ) d i n l e m e d e n n e ö n e m l i b ir kar ar alın, n e
d e ö n e m l i b ir işe kalkışın g ib il e r in d e n .
Hiç k u ş k u s u z ki, g izli b ilim ler in b u t ü r p azar lam asını, b u t ü r
«ser b est p iyasası»nı b iz k e şf e t m e d ik , b at ısı ve d o ğ u s u ile t ü m
d ü n y a d a yap ılanlar ı, b elir li b ir g e c i k m e ile b iz d e u y g u l u y o r u z
ayn ı yö n t e m l e r , ayn ı ya d a b e n ze r s l o g a n l a r ve k esinlik g e t i r e n
su n u şlar la.
Gi ze m d i y e b ilinenler aç ık lan ın c a h e m yar ar lar ı ar t ar , h e m
d e g i ze m o l m a k t a n ç ık ınc a, alanlar ı g e n işle r , işlevsellikler i ç o ğ a
lır. An c a k ş u n u d a u n u t m a y a l ım : g izli o l an ın , g izli t u t u l an ın d a i m a
g izli o l m ası, ö yl e b il in m e si g e n e l b ir k u r al ya d a b ir zo r u n l u l u k
o l ar ak alınm am alıd ır .
An t ik ç a ğ d a n yüzyılım ızın b aşına d e k g izli t u t u l an , d a h a d o ğ
r u s u g izli k alm alar ı iç in g ayr e t sar f e d il e n , t ü m d e n g izli d e ğ i l s e
b ile b elirli ö r g ü t ya d a kişiler in t e k e l i n d e k al an , ö yl e k alm alar ı «uy
gun» g ö r ülen
b ilg iler ve u yg u l am al ar
g i t g i d e g e n i ş l e ye n
b ir
m er ak lı ve izleyic i t o p l u l u ğ u n a aç ıld ı.
Aç ıld ı d e r k e n nasıl aç ıld ı?
İki şe k ild e :
a) Dışr ek b ilg iler in p o p ü l e r k o n u l a r d a yayın l an m ası,
b ) Uzm a n o l ar ak b ilinen kişiler in, g i ze m ar aşt ır m ac ılar ının
aç ık o lar ak k o n u m ve k o nular ını ilan e d e r e k o r t aya ç ık m as ı ile.
Bir inc i şıkta b ir b ilg i b ir ik im i, t ü m d e n ve ya k ısm e n , h e r k e s e
aç ıklanıyo r , her k esin «hizm et i»ne s u n u l u y o r . İkinc i şıkt a ise h e r k e
se aç ık l an an k u r a m , f o r m ü l ve u yg u l am al ar ı c ilt cilt o r t a y a k o n u — 120 —
lan b u b ilg i ve t e k n ik le r u zm an l ar ( ya d a u zm a n g e ç i n e n l e r ) t ar a
f ın d an y o r u m l a n a r a k g e n i ş b ir ilgili ve m e r ak l ı k it lesin e ulaştırılı
yo r .
Tu t k u n u , n e r d e ys e k ö lesi o l d u ğ u m u z m e d y a l a r a y e n i d e n b ir
g ö z at alım ve ant ik , esk i ya d a yak ın İs t an b u l g i ze m l e r i n e b ir b aş
k a g i ze m l e r e k l e ye l im , t ü m d e n ç a ğ d a ş ve t e k n o l o j i k . Ve b u n u
yap t ığ ım ızd a u n u t m a y a l ım k i:
-
Rast lant ı d i y e b ir o l ay yo k t u r . T ü m r ast lant ılar anlam lıd ır .
Çağ ım ız ö yl e b ir ç ağ d ır k i, aynı a n d a u za y ar aşt ır m alar ını, d e r i n
likler r u h b il im in i, u yd u lar ı ve yıldızfalını k ap sıyo r . Bir d e ğ i ş i n i m ,
b ir m ü t a s y o n d ü n y a s ın d a yaşıyo r u z, ç o ğ u kap ılar ın ar d ın a k ad ar
aç ıld ığ ı - b u n a kar şın ırkç ılığ ın, t ö r e s e l d ü şm an l ık l ar ın ın , aşırı m il
liyet ç i d u yg u l ar ın ın ko l g e zd i ğ i b ir d ü n y a d ır b u .
B i zd e n ö n c e r u h b il im in , t ar ih in , d i n l e r i n , b ilim in b i r ç o k b ö l g e
ler i, alanlar ı salt b ir m u t l u azınlığ a aç ıkt ı b u g ü n s e ç o ğ u n l u ğ a , t o p
l u m l ar a aç ılm ak t ad ır . Gi ze m i n t ar i h i n d e , ayi n l e r i n d e ve u y g u l a m a
lar ınd a b u l u n a n , b u l u n ab i l e n ver iler le i n s an k işiliğ inin b ilg isin i ze n
g i n l e ş t i r e c e k m alzem eler , ö ğ r et iler b u lab ilir iz. Kald ı k i, in san iç in
g i ze m b ir d ü r t ü d ü r ve b u d ü r t ü n ü n e t k isi ile in san g i ze m i aç ık la
m ak , g i ze m i a ş m a k e yl e m i n e kap ılıyor .
İlet işim sel o l an ak l ar ve t e k n ik le r ç o ğ a l ın c a , her ye r e ve her
şe ye u laşın c a g ize m le r i y ay m an ın , t an ıt m an ın , u y g u l a m a n ın yo lla
r ı aç ılıyo r ve g i ze m s e l «üret im » ar t ın c a d a «g izem in satıcıları»
o r t a y a ç ık ıyo r .
An c a k sat ışa s u n u l an , h izm e t e s u n u l a n h an g i g ize m le r , g izli
b ilim ve sanat lar d ır ?
Ge n e l d e f alc ılıkla ilg ili olanlar , f alc ılığ a d ö n ü ş t ü r ü l e n l e r ve
aç ık ya d a kap alı şek ild e, b ü yü s e l o lanlar . Yani «g e le c e ğ in kap ıla
rı»™ aç an l ar , d e ğ i l s e b ile ar alayanlar .
B ilg isayar lar ın d e vr e y e g i r m e s i ve yayg ın l aşm ası ile e s k i d e n ,
u ğ r a ş m a k t a n ç e k i n m e y e n , m er aklılar ın, u zm an l ar ın alanı o l an yıld ızb ilim se l ( ast r o lo jik ) i n c e l e m e ve ar aşt ır m alar , yıldız har it alar ı,
«h o r o s k o p »l ar b u g ü n t e m e l ver iler e s a h i p ad e t a h e r k e sin , p r o g
r a m l a n m ış b ilg isayar a b aşvu r ar ak ,
— 121 —
t o p ar l ayab i l d i ğ i
b ir er «for-
m ül», b ir er «t eknik» h alin e g et ir ild iler . Gi d e g i d e , «hazırlop » yıldız-
ğ u n u b ilm esin e r a ğ m e n , b u «süre» s o r u n u i l e ' d ai m a b u r u n b u r u
b ilim sel t ah m i n l e r l e g ü n d e l i k ya d a m a g a zi n b as ın d a ç ık an yıld ız
n a o l d u ğ u n u u n u t m a k ist iyor. Şu ya d a b u g izli b i l i m e , g izli b ilg i
f allar ı ar asınd a p e k b ir f ar k k al m ad ı san k i.
ve san at a b aş vu r ar ak g e l e c e ğ i n g iz p e r d e s i n i k al d ır t m ak , kald ır t a-
Yıld ızb ilim b ir m e d y a ü r ü n ü , üst elik «ç o k sat an» b ir m e d y a
b i l m e k ad e t a her insanın k aç ın ıl m az b ir g e r e k s i n i m i , yaş am s al
ü r ü n ü o l u n c a d a - k i , ö t e d e n b er i, d ü n y a n ın her ye r i n d e b ö yl e
b ir ar zu su d u r . An c a k n e her g izli b i l i m b u t ü r b ir o l a n a k t anıyo r ,
dir-
t ah m in l e r f azlasıyla g e n e lle şiyo r g e r ç e k d e ğ e r l e r in i, k işiye
n e d e her g i ze m uyg ulayıc ısı - i s t e r f alc ı, sihir b az ve y a ak ya d a
k ar a b ü y ü c ü -
ait özellikler ini yit ir iyo r .
b u t ü r bir k esin g ü c e sahip t ir . B u t ü r ye t e n e k ve
m e r k e zl e r i aç ılıyo r ve ö zellikle
b ağ lant ılar ek sik o l u n c a d a, ist eğ i k ar şıl ayab il m e k i ç i n , her yo l ve
g e n ç kuşak ar asın d a, t an ışt ır m ad a ad ve s o y ad ı k ad ar «b u r ç »d a
ç a r e g eç er li sayılıyor. So n u ç t a g e r ç e k b ir «hizm et » ve r i l m i yo r s a
B u ar a yıld ızb ilim kur slar ı,
ar t an b ir ö n e m k azan m ış o lu yo r , b u r ç l ar karşılaştırılıyor,
iç in
o l u m l u ve ya
o lum suz d ost luk,
ar k ad aşlık ,
ilişki
ilerisi
olasılar ı
b ile b ir u m u t ver iliyo r , b ir yo l g ö s t e r i l i yo r , bir hal ç ar e s i b elir t ili
yo r , b ir ö n e r i d e b u l u n u l u y o r d o ğ r u , yanlış ya d a u y d u r m a .
Gi ze m d e n sayılan b ilg i b as i t l e ş i n c e , a y a ğ a d ü ş ü n c e ö zelliğ i
y o r u m k o n u s u o l u yo r .
Yıld ızb ilim in, yıld ızf alının b ir «ç o k sat an» ve d e «ç o k izlenen»
n i ve d e ğ e r i n i yit ir d iğ i g ib i, k i m l i ğ i n d e n o l u p k e n d i n i b aş k a b ir
haline g e l m e si b ir hayli eskiler e d ay an ıp k e n t i m i zi n ve ü l k e m izin
a n l a m ve k a p s a m iç in d e b u l u yo r . Hat t a ve hat t a g e ç e r l i l i ğ i n d e n
hud ut lar ını aşt ığ ı iç in b ir hal ç ar e si g ö r ü n ü r d e p e k yo k t u r . Ya
ve g e r ç e k işlevin d en t ü m d e n k o p m u ş o lu yo r .
m er aklılar ı uyarırsınız, b u yan - b il im in , b u h e sab ın , i n c e l e m e n i n ,
Ör n e ğ i n , yıld ızb ilim e yıldızfalı d e n d i ğ i n d e ve salt b u y ö n ü ile
t ah m i n i n b u d e n l i k o l ay o lm ad ığ ını ikna e d e r sin iz ya d a işi b ir
kullanıld ığ ınd a yıld ızb ilim in
g aze t e s ü t u n u n a, b ir d e r g i sayf asına, b ir TV p r o g r a m ın a ve y a b ir
b i l i m , ister b ir inanış o lar ak k ab u l e d i l s i n -
- i s t e r an t i k b ir b ilim ,
ist er b ir y a n
g e r ç e k y ö n ü ve işlevi
t e l e f o n hat t ına b ırakırsınız. S o n u ç t a alan m e m n u n , sat an m e m
sap t ır ılm ış, b asit e i n d i r g e n m i ş o l u y o r . Oy s a k i yıld ızb ilim , b ir fal
n u n o l d u k t an s o n r a !
ar ac ı o l m an ın ç o k ö t e sin d e ,
Aynı şey b ü y ü s e l işlem ler iç in d e g e ç e r lid ir : b ü y ü k it ap lar ı,
b ü yü se l d e r l e m e l e r d e ek sik d eğ ild ir , k im i f o l k l o r ar aşt ır m ası k a p
e vr e n se l
b o yu t lar ı k a p s a y a n
b ir
y a ş a m şeklid ir hat t a, M u h yi d d i n - i Ar a b i ' n i n d e aç ık lad ığ ı g ib i, ö t e
d ü n y a y a k ad ar u zan an b ir b ağ lant ıd ır .
sam ın d a, k im i elk it ab ı k im liğ in d e . N e d ir ki, b u t ü r ç alışm alar ın,
Daha g ü n c e l ( e n azın d an t o p l u m u m u z iç in d a h a g ü n c e l ) b ir
d e n e yl e r in g e r e k s i n i m i n i d u y a n kişi iç in yazılı k ayn ak her d e f asın
«gizli sanat » ö r n e ğ i n e d e ğ i n e l i m : İs t a n b u l ' u n ve Tü r k i ye ' d e k i b aş
d a yet er li g ö r ü n m ü y o r . Ar t ı, yazılı k ayn ak t a o lan ı u y g u l a y a b i l e n
k a c a yer ler inin g i ze m l e r e aç ık m e r ak l ı b ir kesit i «Tarot» kart larını
in an c ın
b i r k aç yıl ö n c e ve g e ç d ah i o lsa k e şf e t t ik t e n s o n r a b u n l ar a, ar t an
d a n g e le n bir g ar an t iyi, bir b ilg i d o z u n u ve şarjını k at ab il e c e k
b ir ilg i ile, iyic e b ağ l an d ı «Tarot»ları b ir fal ar ac ı o l ar ak k u llan ar ak
b ir i.
ve y a k ulland ır ar ak . So n u ç t a, yıld ızb ilim in b aşına g e l d i ğ i g ib i, «Ta
«bilen», «yap ab ilen» kişi d e g e r e k iyo r , u zm an l ığ ın d an ,
İşlem i u y g u l a y a n d a ve işlem i i s t e ye n d e b u b ilg i ve in an ç kav
rot » kar t lar ı - da, e n i n d e s o n u n d a t e l e f o n hat lar ına ve t e l e vizyo n
r am ı s o n d e r e c e ö n e m l i d i r ve s ö zk o n u s u o l a n , salt u yg u l ayan ın
kanallar ına ye r le şt i, ü n lü kişiler in «Tarot» falları ( Cu m h u r b a ş k a n ı
sah ip o lm ası b e k l e n e n «bilgi» d e ğ ild ir , b u n u t a l e p e d e n i n , s o n u
Tu r g u t Özal d ah il o l m a k üzer e) m i l y o n l a r c a izleyic inin kar şısınd a
c u ar zulayanın «b i l g i s i zl i ğ i d i r .
o k u n d u , aç ık lan d ı.
Her insan iç in g e l e c e k d e n e t l e n e m e y e n b ir b i l i n m e y e n d i r ve
insan, b u g e ze g e n d e k i yaşam ın ın kısa, b aze n d e ç o k kısa o l d u
B u g ü n m e d y a l a r d a ilg inç o l a n ,
ç e k ic i o lan
g i ze m i n «in»
o lm asıd ır ( isk am b il kâğ ıt ları «out », Tar o t kar t lar ı «in» o ld u k lar ı
— 123 —
g i b i ) ; p o p ü l e r , ar anılan, d o s t m e c l i s l e r i n d e , m et af iziğ e y ö n e l i k
s o h b e t l e r d e k o n u ş u l m as ı ve e l yo r d am ıyl a kullanılm asıd ır ilg in ç
o l an . An c a k u y g u l a m a y a g e ç m e d e n ö n c e , u yg u l am ayı s e r g i l e m e
d e n ö n c e k aç kişi b u g ö zalıc ı kar t lar ın g e ç m i ş i n i , t ar ihini ar aşt ır
m ışt ır? Kaç kişi, hazır lo p f o r m ü l l e r e ve her Tar o t d e s t e ğ i ile b ir lik
t e s u n u l a n aç ık l am al ar a b el b a ğ l a m a d a n ö n c e , b unlar ın g e r ç e k
işlevler ini, h an g i inanışlar a b ağ lı o ld u k lar ın ı i n c e l e m e k za h m e t i n e
k at lanm ışt ır ?
Hi ç
kuşkusuz
ki,
«uzm anlar » b u n u yap t ı,
bunu yap m ak
zo r u n d a k ald ı, f ak at b u b ilg iler ini ve uzm anlıklar ını m er ak lılar a
s u n d u k l a r ın d a n , ar t an ist eğ i kar şılad ıklar ınd a b i r ç o k şeyi g ö za r d ı
e t m e y i d a h a u y g u n ve p r at ik g ö r d ü .
Far k ınd ayız, Tar o t b ir İst anb ul g i ze m i d eğ ild ir , f ak at Ta r o t
b u g ü n ar t an
b ir hızla İst an b u l ' u n
b ir k e s i m i n d e ye r l e ş e n
b ir
g i ze m , b ir g izli b ilg i, b ir g izli sanat k o n u m u n u alm ış b u l u n m ak t ır
ve d o layısıyla, b u g ö r ü n ü m ve s u n u ş u ile k o n u m u zu n g ü n c e l b ir
p ar ç ası o l u yo r .
«İlk k ez Tar o t fal kar t lar ı ver iyo r uz» b aşlığ ını at ıyo r k ap ağ ın
d a kısa ö m ü r l ü «Falınız ve B u r c u n u z» d e r g i s i M ar t 1989 t ar ihli ilk
sayısınd a. Ve Al m a n c a o l ar ak «Ar c ana M aj o r »u n ya d a 2 2 r esim li
k ar t t an o l u ş a n «B üyük Giz»in altı kart ını ve r i y o r (4, 5, 6, 12, 13,
14, 19, 20, 2 1 ) . Kar t lar ın ad lar ı ve aç ık lam alar ı Al m a n c a d a n ver ili
y o r s a d e r g i n i n iç in d e k i t an ıt m a yazısınd a, Tü r k ç e s i ve İng ilizc esi
u y g u n b u l u n u yo r .
«Tar ot
o layı
ned ir ?»
h e n ü z sat ılam ayan
bu
başlıklı t an ıt m a
e sr ar e n g iz o r ijinal
yazısı
«y u r d u m u zd a
kart lar» d i y o r s a d a
Tar o t kar t lar ı - Se za r ' ın hakkını Se zar ' a ve r m e k i ç i n -
sonr ad an
Tar o t ' l an yayg ın hale g e t i r e n Rezzan ve M e t i n Kir az' ın B a ğ d a t
C a d d e s i n d e k i «g izb ilim » d ü k k â n ın d a sat ıl m ak t ayd ı.
«Falınız ve b u r c u n u z» d e r g isi Tar o t k o n u s u n d a aş ağ ıd ak i b il
g iler i d e ve r m e k t e y d i :
-
Ta r o t ' a s a d e c e b ir o y u n ya d a f al ar ac ı o lar ak b a k m a k ,
gerçeği
görmemek
d em ekt ir.
On u n
d e r in l ik l e r in d e
m e t af izik
an l am l ar g izlid ir . Bir k er e, 78 kâğ ıt t an ib ar et o l u ş u Eski M ısır Hiye_
124 —
r o g lif ler ind e r ast l an an 7 8 t ab le t le b ağ lan t ıyı o r t a y a k o yar . Ün l ü
İsk e n d e r iye k ü t ü p h a n e s i n d e b u l u n a n p a p i r ü s ve p a r ş ö m e n d e n
b aş k a kil ve t o p r a k t ab le t le r d e yazılı e f san e le r le y a k ın d a n ilg ilid ir.
Yu k ar d ak i alınt ıd a ü ze r in d e d u r u l m a s ı g e r e k e n
n o k t a,
ki
Ta r a f l a r ın ö zü n ü ö zü m s e m e k t e d i r , b u n lar ın salt b ir o y u n y a d a
f al ar ac ı o l m am asıd ır . An c ak ,
ü l k e m i zd e k i f u r y a d a g ö r ü n d ü ğ ü
g i b i , Tar o t y a y g ın kullanış ve s u n u l u ş şekli ile b i zd e , b aş k ac a f al
t e k n ik le r in e e k l e n i l e n «in» ve p o p ü l e r l i k k azan an b ir ar aç haline
g et ir ild i, ist er b ilin ç li, ister b ilinç siz.
2 2 s i m g e s e l r e s i m d e n ( Ar c an a M a j ö r = B ü y ü k Giz) ve 5 6 işa
retli kâğ ıt t an ( Ar c a n a M i n ö r = K ü ç ü k Giz) o l u ş a n Tar o t d e st e si
nin Çi n ' d e n ç ıkt ığ ı sanılıyor ya d a Hi n d i s t a n ' d a n , d e ğ i l s e Mısır'
d a n . 1392' d e Fr an s a Kralı 6 . Ch ar l e s' in sar ayın d a kullanıld ığ ı b ili
niyo r . B aşk a k ayn ak l ar a g ö r e , Fr an s a' d an ö n c e İs p a n y a ' d a kulla
nılmıştır.
Tar o t ' u B at ı' ya ç in g e n e l e r g e t i r d i , d e n i yo r . Yap ılan ar aşt ır m a
lara g ö r e ç i n g e n e l e r i n d ili, Hin d ist an ' ın e n esk i, k u t sal d ili o l an ,
San sk r it ' t e n , h at t a ö z ve katıksız San s k r i t ' t e n b a ş k a şey d e ğ i l
m iş.
Ör n e ğ i n ,
San s k r i t ç e
isk am b il
( kâğ ıt )
d est esi
«Taru»d ur,
M ac ar ç i n g e n e l e r i b u n a «Tar» d er ler , B at ı' ya «Tarot» o lar ak g e ç
m işt ir .
Am er ik alı Ta r o t u zm an ı Paul Fo st e r Cas e ' a g ö r e 78' lik d e s t e
1 2 0 0 ' ler d e Fas' t a t o p l a n a n ve her u lu st an g e l e n b ilg inler t ar af ın
d a n , esk i ve g e l e n e k s e l b ilg iyi k o r u m a k am ac ıyl a, hazır lanan şif
reli b ir kit ab ın kalınt ısınd an b aş k a b ir şe y d e ğ ild ir .
«Çin g e n e le r in Kut sal Kitabı» d e n ir Tar o t ' a. Ki m i n e g ö r e yüz
yıllar d an b er i o l u ş a n sim g e le r i ile t o p l u m s a l , k o lek t if b ilinç d ışını
aç ıklıyo r . K i m i n e g ö r e d e g e ç m i ş i , g e l e c e ğ i ve t ü m zam an lar ı
ö n g ö r e n t e k y o l , t e k anaht ar d ır . Ro m an il e r k ad ar Or t a Ça ğ s i m
yac ılar ını, 17. ve 18. yüzyıl g i ze m c i l e r i n i e t k ile ye n «mistik» (t asavvuf i) b ir f e l s e f e n i n g ö r ü n t ü l e m e s i d i r . Sim g e se l ad ı ile He r m e s ' i n
ya d a Tanr ı Th o t h ' u n kit ab ıd ır evr ensel b ir y ö n t e m e aç ılan.
Gö r ü l d ü ğ ü g i b i «in» b ir fal haline g e l e n , g et ir ilen b u Ta r a f l a
rın g e ç m i ş i o l d u k ç a g e n iş, k ar m aşık ve o r t aya k o yd u k l ar ı k u r a m — 125 —
lar la f al d an b ir hayli d e ğ i ş i k , en azın d an g e le n e k se l Bat ı k ayn ak l a
b o lc u lar ı, d e vl e t ad am lar ın ı, y ü k s e k f i n an s t e m s i l c i l e r i n i et r af lar ı
rını ar aşt ır d ığ ım ızd a ( k i, b u g ü n e d e k , Ta r a f l a r l a ilgili t ü m d e n
n a t o p l a y ıp falc ılık y a p a n
u zm an lar ım ızın ,
konuya
elat m ad an
ö n c e , g e r ile r e d ö n ü p Ta r a f l a r l a ilgili k ayn ak l ar ı, y o r u m l a r ı - h a t
D o ğ u l u b ir k a y n a ğ a r ast lam ış d e ğ i l i z) . D e va m e d e lim . . .
Tar o t kar t lar ının M ısır ' d an k al m a o ld uk lar ını ilk b e l ir t e n ve
t a ve hat t a p a l a vr a l a r ı-
in c e le m e le r i g e r e k i r m i g e r e k m e z m i?
ç o k t ar t ışılan k ayn ak Pr o t e s t an Tan r ıb il im c isi Co u r t d e Ge b e l i n ' i n
S o r u n u n yanıt ı, hiç k u şk u su z, o n l ar a kalm ışt ır f ak at , ilg in ç t ir ki,
ilk c ild in i 1773' t e yayın lad ığ ı, «İlkel Dü n ya» ( Le M o n d e Pr im it if )
u y g u l a m a d a b ile aynı g ö r ü ş t e ve «t eknik»t e o l m ad ık l ar ı o r t a y a
ad lı an s i k l o p e d i k ç alışm ad ır . De Ge b e l i n ' i n savına ilk s a h i p ç ık an
ç ıkıyor.
ise, g e ç m i ş i o l d u k ç a k ar anlık o l an , Par is' t i b e r b e r Aliet t e o l u yo r .
Ör n e ğ i n , Tar o t ile ilg ili k ap s am l ı b ir k i t ap yayın l am ış o l an
Ad ını t e r s yü z e d i p Et t eila o lar ak k e n d i n i t anıt an Aliet t e 1783' t e
Kiraz ikilisine g ö r e Tar o t h e r h an g i b ir ye r ve saat t e aç ılam ıyo r ,
yayın l an an - v e «İlkel Dü n ya»d an ç o k e s i n l e n e n e şan lam lı
sö zl ü ğ ü »
( Dic t io n n air e
«Thot kit ab ının
Syno nim iq ue
du
Livr e
de
ilkin f alına b ak ılm ası ist en en kişinin h o r o s k o p u n a b ak ıp u y g u n
g ü n ü s a p t a m a k g e r e k iyo r . Tar o t o k u m a seanslar ı, b ir sü r e r ahat
Th o t ) n d e Ta r o t ' u p o p ü l e r b ir f al ar ac ı haline g e t ir iyo r sa d a ö ğ r e t i
latıcı m e d i t a s y o n ve k o n t e m p l a s y o n u y g u l a n d ık t a n s o n r a, g e c e
sinin t e m e lle r in i, d ö n d o l a ş , Yah u d ile r in Kab ala' sın d a a r a m a k t a n
vak t i yap ılıyo r .
İlkin 1,5 saat lik b ir k o n u ş m a yap ılıyo r d e r k e n
m u m l a r ve t ü t s ü l e r yakılıyor , m a s a y a siyah ip ek ler ser iliyo r ve
k e n d in i alam ıyo r .
«M e m f is' t e n , Pt ah t ap ın ağ ın ın m i h r ab ın d a, alt ın l e vh al ar d a
işlen m iş b ir d e s t e k âğ ıt b u l u n u yo r d u . » d e r Par is' li b e r b e r Aliet t e- Et t eila ve b u d e s t e n i n M ısır ' d an , Hazr e t i M u s a' n ın eliyle, Yahu
g e r ç e k s e an s b aşlıyo r . B u n u n b ir d e s a b a h f aslı var d ır , e v hazırla
nıyor, u zm a n k e n d in i hazırlıyor, g iysiler se ç il iyo r v. b .
Öt e y a n d a n t e l e vi zyo n e k r an ın d ak i u y g u l a m a y a b akt ığ ım ız
d a her ş e y ç o k s ad e , ak se su ar lar y o k ( t e k n ik ar aç lar ı s aym azs a
d iler e g e ç t i ğ i n i ö n e s ü r ü y o r .
Yaklaşık o l ar ak b ir yüzyıl s o n r a ise Tar o t ' lar ı d e r i n l i ğ i n e ar aş
nız), m u m l a r ve t ü t sü l e r y o k , u zu n hazır lıklar yo k . Uy g u l a m a n ın
t ır an Fr ansız s o y l u s u ve g i ze m c i s i St anislas d e Gu ait a, her b ir i
b ir d e ü ç ü n c ü şekli var d ır , 900 9 0 0 ' lü şek li ki, en k o l ay ve b asit i
850 sayf ayı aş an , iki c ilt lik «Kara B ü y ü n ü n Anaht ar ı» ( La Clef d e
g ib i g ö r ü l ü y o r .
la M ag i e No ir e) ad lı ç al ışm asın d a «B ü yü k Giz»i o l u ş t u r a n 2 2 k âğ ı
Gi ze m l e r i ve g izli d i y e b ilinen sanat lar ı se r b e st p i yas aya sür
d ü n ü z m ü , m e d y a l a r d a b ir «oyun» haline g e t ir d in iz m i , b u t ü r kar
d ı, ayrınt ıları ayr ınt ılar a k at ar ak aç ıklıyo r .
Elip h as
şıtlık ve t e r s l i k l e r d e n k aç ın m ak o lan ak sız o l u yo r . Ç ü n k ü her «pa
Levi' nin ( g e r ç e k ad ı ile Al p h o n s e Lo u i s Go n st an t ) «Yüc e Sihir in
zar» ve her «m ed ya» k e n d i ko şullar ını g e t ir iyo r . Ge t i r m e k l e d e
Ve
önceki
yü zyıl d a,
ç ağ d aş
g i ze m c i l i ğ i
d ir il t e n
D o g m a l a r ı ve Ayi n s e l Şekilleri» ( D o g m e e t Rituel d e la Hau t e
ye t i n m i yo r , size e m p o ze e d iyo r , y a b u d e ve y i g ü d e r s i n y a b u
M ag ie , 1896) ad lı t e m e l k it ab ına b ir g ö z at t ığ ım ızd a Tar o t ile ilgili
d iyar d an g id ersin t ür ünd en.
aşağ ıd ak i k o n u ve b ağ lant ılar ıyla k ar şılaşm ış o l u y o r u z:
Olan ak lar ım ızın , b e ğ e n il e r im izin ve ilg i alanlar ım ızın k a p s a m ı
Tar o t , evr en sel b ir AB C; Kab al a aç ısın d an Tar o t ; k ıyam et
n a g i r e n her şeyi - b u ar a g e l e c e ğ e y ö n e l i k k u ş k u ve ar zular ım ı
le ilg isi; s i m yad ak i s i m g e l e r i ; Ta r a f l a r l a İb r an ic e har f ler in ar asın
z ı - t ü k e t m e y e f azlasıyla alıştık, t ü k e t i m e d ayal ı b ir uyg ar lığ ın (şa
-
Kut sal Kit ab ın ve K ab al a' n i n
yet u yg ar lık b u ise!) iç in d e yaş ad ığ ım ızd an . Do layısıyla her şeyin
an ah t ar ı; g ize m li b il im l e r in t e m e l t aşı; e n şaşırt ıc ı k e h an e t ar ac ı
t ü k e t i m e aç ılm asın a, p azar a g i r m e s i n e h iç ş a ş m a m a m ız g e r e k i
v. b .
y o r ( zat e n şaşt ığ ım ız d a y o k ) . İst ek o l d u ğ u s ü r e c e b u ist eğ i kar şı
d ak i b ağ lan t ı;
İt alyan Ta r a f l a r ı;
İst an b u l ' u m e s k e n t u t m u ş , Tar o t kar t lar ı ile san at ç ılar ı, f ut
l am aya, g e r e k t i ğ i n d e b u ist eğ i d ü r t ü p a b a r t m a y a eğ ilim li o lanlar
— 127 —
ç ık ac ak t ır ve h at t a, s i s t e m i n d e ğ i ş m e z ve k aç ın ıl m az kur allar ı iç in
d e , ç ık m alar ı zo r u n l u d u r . Gi ze m d i y e b ilin en ler in b ir kısm ı, d ü n y a
nın her y e r i n d e , ar t ık t ü k e t i m e aç ıkt ır , k o n f e k s i y o n ş e k l i n d e u c u
za ( ya d a p ahalıya! ) s u n u l m ak t ad ır . Bir b a k ım a b ö yl e s i b e lk i d e
d a h a iyid ir, in san lar ın m er ak lar ını k ar şılam ak , k u ş k u ve e n d işe le r i
n i r ah at l at m ak , m e t af izik se l b ir h i zm e t ve r m e k aç ısın d an . An c a k
hiç u n u t u l m a m a l ı k i, g i ze m d ü n y a s ı ( o n a g izli b ilim le r d e y i n , g izli
YEDINCI BÖLÜM
sanat lar d e y i n , b at ıl inanç lar , ç ağ d ışı d ü ş ü n c e l e r d e y i n , d i l e d i ğ i
niz g ib i t an ım layın ) b ir b u zd a ğ ı g ib id ir , azı g ö r ü n e n ç o ğ u g ö r ü n
GİZEMLER VE YORUMLAR
m eyen.
B u g ü n ü n İs t an b u l ' u d ü n ü n İs t an b u l ' u d e ğ i l d i r , yar ının İst an
b ul'u
bugünün
İs t an b u l ' u
o lm ayac ağ ı
g ib i.
Kent ler
d e ğ işir ,
b ü yü r , e vr im le şir f ak at esk i izler ini t aş ım ayı s ü r d ü r ü r , y a ş l a n a n
b ir insanın y ü zü n d e k i kırışıklıklar g i b i .
An a d o l u , ü ze r i n d e n g e ç e n , t o p r a k l a r ın d a f ilizlenen ve y a yer
leşen b u n c a uyg ar lık lar ın b ir p o t ası, b ir k ab ı ve ayn as ı o l d u ğ u
g ib i İst an b u l k e n t i d e , yüzyıllar ı k at l ayan t ar ih i b o y u n c a , g e l m i ş
g e ç m i ş l e r i n izler ini
kendi
b ünyesind e
k at m e r le şt ir m işt ir .
Fet ih
ö n c e s i b ir u zu n d ö n e m d i r , m i t o l o g y a y a k ad ar u zan an ve m i t o l o g yayı k a p s a y a n ; Fet ih so n r ası Os m a n l ı İs t an b u l ' u ye n i b ir ç ağ ın
b aşlang ıc ını m ü j d e l e y e n y a ş l a n m a y a n b ir anıt t ır ve c u m h u r i y e t
so nr ası İs t an b u l d a , g ü n ü m ü ze g e l i n c e y e k ad ar , ç a ğ d a ş l a ş m a
y o k u ş u n u a d ım a d ım k a t e d e n , «m e t r o p o lis» o l m a y a y ü z t u t a n ,
ç ar p ık i m g e l e r s e r g i l e ye n k e n d i n e ö zg ü b ir «olay»dır.
He r k e n t k e n d i iç g i ze m i n i o l u ş t u r u y o r ve her k ent , e s k i d e n
iç in d e yaş ayan l ar ın b ır ak m ış o l d u k l ar ı d ayan ık lı, s o m u t izler iyle
görüntüsünü
k u r u yo r .
Bu görüntünün,
bu
img e
kurg usunun
d e r in lik le r in e i n d i ğ i m i zd e kat kat b o yal ar l a sü slü m a s k e n i n ar k a
sınd a g i zl e n e n , g i zl e n m e y e ç alışan y ü zü k e şf e t t iğ im izd e b ir b aş
k a b o y u t u n kap ılar ı aç ılıyo r p ar alel b ir d ü n y a y a g ir e r c e sin e .
İn san b e l l e ğ i n d e t ü m yaşant ısının anılar ını, ister y ü ze y e ç ık
sınlar,
ist er ç ık m asın lar , t o p l ay ıp sak lad ığ ı g i b i , b u n lar ı za m a n
za m a n k u l l an d ığ ı g i b i her m e k â n ve m e k ân l ar t o p l a m ı, o n u d o l — 129 —
istanbul Gize mle ri / F: 9
d u r m u ş o l an , o n u k ullanm ış o l an g ü ç l e r i n , d u y g u l a r ın , ar zu ve
hır slar ın, d ü ş ve hayaller in , b ilg i ve b ilg elik ler in izler ini d e p o l u y o r .
Ve nasıl k i b e l l e ğ i m i z, g ü n ü n b ir in d e, yit ir m iş, u n u t u l m u ş san d ığ ı
B u d e n li m ac e r al ı g e ç m i ş i o lan b ir İst an b u l g i ze m l e r yar at
m asın d a k i m yar at sın?
«M er kez» s ö zc ü ğ ü n ü k u llan d ık b u şehr - i İst an b u l
i ç i n ve
m ız b ir o layı, b ir anıyı k af am ızd a ve y ü r e ğ i m i zd e , t ü m ç ar p ıc ılığ ı
«M erkez» d e r k e n d e «Gizem ler M er k ezi» d e m e k ist ed ik , g i ze m l e
ile d ir ilt iyo r sa m e k â n l a r d a, b e n ze r b ir s ü r e ç iç in d e , d e p o l ad ık l ar ı
r i o l an , g izem ler i sak l ayan ve g i ze m l e r i yar at an .
Bir insanın g e ç m i ş i
izler i, anıları ve t e c r ü b e l e r i aç ığ a vu r u yo r l ar .
Bir ev, b ir o d a iç in d e b ir ik m iş o l an o l u m l u ya d a o l u m s u z
olm ak ü ze r e -
- g e n l e r i n d e t aşıd ığ ı g e ç m i ş l e r d ah il
nasıl ki, o insanın k im liğ in i o l u ş t u r u p y ö n l e n d i r i y o r
g ü ç l e r i o r t aya ç ık ar d ığ ın d a «tekinsiz» sayılıyor, b ir k o c a m a n k en t
sa aynı sü r e ç , d e ğ işik b ir b o y u t iç in d e , k en t ler iç in d e g e ç e r l id ir .
ise b u n u yap t ığ ın d a ilkin p ek d i k k at ç e k m i y o r , h at t a b e lk i d e hiç
An c a k her kent iç in d e ğ i l .
d i k k at ç e k m i y o r f ak at yer alan o laylar d izisi o k e n t i n «ç o k özel»
İs t an b u l ' u n b ir «M er kez» o l m as ı,
konum und an,
geç mişin
d e n , k i m l i ğ i n d e n ve işle vin d e n d e k ayn ak lan ıyo r . İst an b u l , ç ü n k ü
t ar ih in e ve b o y u t u n a k ayd ed iliyo r .
İs t an b u l ' u n d e st an sal t ar ihi, yak laşık o lar ak , M . Ö. 660 yılın
her za m a n b ir g e ç i ş n o k t as ı, bir b i r l e ş m e n o k t ası, b ir se n t e z
d a b aşlıyo r Kr al B izan s' ın ad ını t aşıyan ilk B izans ile ve b u ilk
u n s u r u o l m u ş t u r . B u g ü n d e ö yled ir , Bat ı iç in h alen D o ğ u ' n u n
B izans kısa sü r e i ç i n d e , ö n e m l i bir t ic ar e t m e r k e zi o l u yo r .
b aşlang ıc ı, D o ğ u iç in d e Bat ı' nın kapısıd ır. İs t an b u l ' u n ç o k ö zel
B izan s' t an İranlılar g eç iyo r , Isp art alılar, M ak e d o n yalılar , Galyalılar t ar af ın d an kuşat ılıyor,
M .S.
193- 196 yıllar ınd a Ro m a' lılar
k im liğ i d e b u ikililiğ ind en k ayn ak l an m ak t ad ır .
Ön c e k i
bölümlerde
İs t an b u l ' u ziyar et e d e n ,
İs t a n b u l ' d a n
g e ç e n ve İs t an b u l ' d a k o n a k l a y a n b i r ç o k kişiyi, b i r ç o k g i ze m ust a
t ar af ın d an kuşat ıld ığ ı g ib i.
Ro m a i m p a r a t o r l u ğ u ' n u n b aşk e n t i o l u yo r B izan s, Co n s t a n -
larını, ö r g ü t k ur uc ular ını, g i ze m ar aşt ır m ac ılar ını g ö r d ü k ve k e n d i
yü k
m ize b u n lar la ilgili so r u l ar s o r d u k , b a ze n d e s o n d e r e c e b asit ,
seld iğ i k ar m aşık b ir b aşk en t . So n r a d a D o ğ u Ro m a İm p a r a t o r l u
o l ağ an yanıt lar ve r d ik , ve r m e y e ç alışt ık. Ve, b ilind iğ i g i b i , b aze n
t in ile, kiliseler in, He r a, He c at e ve Ap o l l o t ap ınak lar ının
içice
o l d u k ç a karışık g i b i g ö r ü l e n s o r u ve so r u n lar ın ç ö z ü m ü b asit ,
ğ u ik en Bizans i m p a r a t o r l u ğ u o l u yo r .
Ayak l an m al ar ın , t o p l u kat liam lar ın, istilaların a d e t a b ir b ir in i
izled iğ i bir b aşk e n t t ir Bizans, g ö r k e m l i ve kanlı. Ayn ı za m a n d a
s o n d e r e c e m ant ık sal, o l a ğ a n yanıt lar a b ağ lıd ır.
«M er kez» işlevini
gören
her
m ekân,
k ap s am ı
ne
olursa
B at ı' d an g e le n g ö ç m e n l e r e aç ık bir b aşk en t . Gal at a' d a Ve n e d i k l i
o l su n , ç e k i c i bir g ü c e sahip t ir , b ir m ıknat ıs g i b i işler. Ayn ı za m a n
ler ve Ceneviz' liler ye r le şiyo r ve 1 1 6 2 ' d e Pisali' lar, Si r k e c i t ar af la
d a b u m e r k e z b ir d e p o l a m a no kt asıd ır , d e ğ işik k a y n a k l a r d a n
r ınd a b u l u n an bir Ceneviz' li m ah alle sin e sald ırıp t o p l u bir kat li
t ar ihsel b ir s ü r e ç i ç i n d e e d i n e n b ilg iler in, k ült ür ler in k at k at t o p
a m a g ir işiyo r lar .
land ıklar ı b ir ar d iye , b ir ar şiv. Ya d a y a ş a y a n ve s o m u t b ir b ellek.
1203'te k en t haç lılar t ar af ınd an t alan ed iliyo r , 1 3 0 4 ' t e Vene
d i k l i l e r i n sald ırısına u ğ r u yo r ve
bu
i s t an b u l ' u n f e t h i n e
k ad ar
d e va m ed iyo r . . .
Tar ihsel izleri, g elen ek ler i, karışık insan, ırk, i n an ç ve inanış
B ö yl e b ir yak l aşım i ç i n d e Bizans, Bat ı' yı d e p o l ad ıys a Fet ih
so n r ası İst an b u l ' u D o ğ u ' y u d e p o l a d ı ve Tan zi m at ' t an b aş l am ak
üzer e D o ğ u ile Bat ı' yı.
İst an b u l, k e n d i k im liğ i iç in d e , k e n d i n e ö zg ü bir b ilg i se n t e zi
kalab alığ ı ile i s t an b u l k e n d in e ö zg ü , b en zer i o l m a y a n b ir m o zai k
n i b ir ar aya g e t i r d i ys e ( ki, hiç k u ş k u s u z g et ir m işt ir ) b u t ü r b ir se n
o lu şt u r u yo r , k i m l i ğ i n i n k ö k en ler in i b u m o zai k i n i ç i n d e n ç ıkar t ıyo r .
t ezi o l u ş t u r m a k y o l u n d a o lan lar iç in b ir «t em el kaynak», y ö n l e n d i — 131 —
r ic i b ir n o k t a, u f u k t a b elir en ayd ınlat ıc ı bir «fener» g ö r e vi n i d e g ö r
yit ir d i. Eskiler in b u m e r k e zl e r d e inşa et t ik ler i t ap ın ak l ar ( Hal i ç ' t e
yer leşen Kelt ler in Fr ansa' nın B r e t a g n e b ö l g e s i n d e k i Ca r n a c g ib i)
müşt ür.
B at ı' d an g e l e n g i ze m t u t k u n u y a d a ö ğ r e t i sah ib i g i ze m c i
s o n r ad an t e r k e d i l d i , yıkıntıları k ald ı.
b i l i m ve b ilg eliğ ini ar ad ığ ı g i b i
«Tellurizm» y e r y ü zü n ü n d o ğ u r d u ğ u e l e k t r o - m an ye t i k b ir g ü ç
D o ğ u ' d a n g e l i p B at ı' ya d ö n e n ve d u r ak l ad ığ ı İs t an b u l ' d a iki ayr ı
t ür , m ek ân lar ı ve o m e k an l ar d ak i in san t o p lu lu k lar ın ı e t k il e ye n ,
k ayn ağ ı kar şılaşt ır ar ak eld e et t iğ i b ilg iler i ö lç er , b i l a n ç o s u n u ç ık a
d o ğ a l ener ji m e r k e zl e r in i yar at an .
İs t an b u l ' d a D o ğ u ' n u n g i ze m ,
rır ve u y g u l a m a yö n t e m l e r i n i s a p t a m a y a k o yu lu r .
Çe m b e r l i t aş ' ın alt ınd a b u l u n d u ğ u sanılan g e ç it l e r in Ag ar -
Yo k sa İst an b u l b u t ü r b ir m e r k e z m i , y o k s a ö yl e m i y d i b ir
zam an lar ?
t a ' y a k ad ar ulaşıp ulaşm ad ığ ını b i l m i y o r u z a m a İs t an b u l ' u n , yü z
J eo f izik u zm an ı o lm ad ığ ım ız iç in, b u t ü r d o ğ a l ve jeo f izik sel
yıllar b o y u n c a , b ir ik t ir d iğ i g ü ç l e r i n her y ö n e yayıld ığ ına inanıyo
o laylar ın t o p l u m b ilinc ini n e g i b i et k iled ik ler ini s a p t a m a k a m a c ı
mız sayılm ad ığ ın d an b u s o r u n u n yanıt ını u zm an l ar a b ır ak ıyo r u z
r uz.
İst anb ul g i ze m l e r i d e r k e n aşır ıya kaç t ığ ım ızı d ü ş ü n e n l e r o la
ve b u n u b ir olasılık sayıyo r uz, var sayım ım ızın b ir p ar ç ası o lar ak .
c akt ır . B u sat ırları, b u sayf alar ı o k u d u k l a r ın d a b ir «g ize m zo r l a m a
Batı ile D o ğ u ' n u n b ir b u l u ş m a n o k t ası o l ar ak g ö r d ü ğ ü m ü z
s ı n a b el b ağ lad ığ ım ızı sö yl e ye c e k l e r d ir . Eleşt ir iye her za m a n aç ı
k e n t im izd e , her iki y ö n e aç ılan bir k ap ı g ö r e vi n i g ö r e n İst an
ğ ız ( eski b ir e l e ş t i r m e n o l d u ğ u m u zd a n ) , yanlışlıklar ım ızı k ab u l
b u l ' d a d e ğ i ş i k k ö k e n li, b aze n ç at ışan b aze n s e b ir b ir ler ini t a m a m
e t m e y e d e an c ak , kanım ızc a, her ş e y b elirli bir m an t ık ç e r ç e ve s i
layan g elen ek ler , inanışlar ve k ült ür b ir ik im le r i işlevler ini ve e t k in
i ç i n d e g elişiyo r , ö r n e k le r i, izleri ve o laylar ı ile. H e m b iz, b u r a d a ,
liklerini s ü r d ü r ü yo r l ar .
b ir var sayım ın ü ze r i n d e d u r u y o r u z ve b u n u bir «so hb et » var sayı
m ı d e ğ il d e b ir «ar aşt ır m a» var sayım ı o lar ak g ö r ü y o r u z.
B u g ü n b il im in k ab ul et t iğ i, h at t a St r a s b o u r g ve M e u d o n g i b i
Kim i in san iç in t e k yo l şif a ve r e n , g ü ç ve in an ç k azan d ır an
kut sal d u alar d ır , k im i iç in d e ilkel s ayab i l e c e ğ i m i z u yg u l am al ar
dır. D o k t o r d a n ve d o k t o r u n t ıp b i l g i s i n d e n s o n u ç a l a m a y a n - y a
üniver sit eler d e, b i r ç o k jeo f izik m e r k e zl e r i n d e ar aşt ır ılan ve «t ellu-
d a d o k t o r d a n ve t ıp t an , ç eşit li n e d e n l e r d e n d o l ayı, ç e k i n e n -
r izm » ( t o p r ak t an , y e r d e n g ü ç a l m a k ) ad ını t aşıyan b ir o lay var d ır ,
g elenek sel k o c ak ar ı d e d i ğ i m i z ilaç lar a ve şifa y ö n t e m l e r i n e b aş
esk iler in t ehlik eli sayd ıklar ı, b ilg isini g izli t u t t u k lar ı.
vu r u yo r ; sevg ilisi ile b o zu ş a n , se vg il isin d e n k u ş k u l an an , sü r d ü r
Öt e d e n b e r i, ö zellikle AB D ve Ru sya g i b i ü lk e le r d e , d ü n y a
m e k t e o l d u ğ u ilişkinin g e l e c e ğ i n i m e r ak e d e n bir fal ar ac ın a ve ya
nın o l u ş t u r d u ğ u g ü ç «ç izgileri» ( ya d a y e r y ü zü n ü n sinir sist em i)
b ir f alc ıya u m u t b ağ lıyo r . O d a yet er li g ö r ü n m e d i ğ i h aller d e m u s
n in t o p l u m l ar ü ze r in d e k i et kiler i araşt ırılıyor, b u g ü ç l e r i n m e r k e z-
kalar a, t ılsım lar a ve b ü yü se l işlem ler e kayıyo r .
leşt ir d iğ i n o k t alar ü ze r in d e d u r u l u y o r .
«Tellurizm»in y e r y ü zü k a b u ğ u n u h ar e k e t e g e t i r d i ğ i , d e p r e m
B u t ü r b ir g e r e k s i n i m d e ib ad e t yer ler i d e , ayır ım g ö ze t m e k s i
zin ve d e ğ i ş i k i n an ç l ar d an o l an kişiler t ar af ın d an , b ir b aş vu r u
ler e n e d e n o l d u ğ u b u g ü n bir g e r ç e k o lar ak k ab u l ed iliyo r . Si m ya
o d ağ ı
c ılar iç in b u g ü ç y e r y ü zü n ü n «g ö r ü n m e ye n » g ü c ü y d ü , an t ik ina
m ezar lar ına a d a k t a b u l u n u l d u ğ u g ib i, Hır ist iyan ayazm al ar ın şifalı
o l u yo r l ar .
Yatırlara,
evliyalar ın,
şe yh le r in
ve
d ed elerin
nışlar d a ise «c e h e n n e m ateşi» ve y a «c e h e n n e m i n at e ş nehir ler i»
sular ına d a b aşvu r u lu r . So n r a, y a ş a m ar k ad aşın ı ar ayan ve ya b u l
d i y e ad lan d ır ılıyo r d u . Gelen ek sel b ilg iler e g ö r e ilkel in san , t a ş
m ak ist eyen , en b asit in d e n , b ir kiliseye g ir er , iki m u m alır, yap ışt ı
d e vr i insanı b u g ü c ü hissed iyo r ,
rır y o k s a y a n y a n a d ik er ve yak ar .
m er k ezler in i s a p t a y a b i l i y o r d u
an c ak e vr im le şe n insan, b aş k a d uyar lılıklar ı g i b i , b u d uyar lılığ ı d a
B u k o c a İs t an b u l ' d a ü f ü r ü k ç ü y e ve b akıc ıya g id e n le r o l d u ğ u
— 133-
g i b i b ü y ü u zm an ı ve y a Şe yt an Çık ar an ,
g id enler ,
ad ak t a b u l u n m a k iç in
Cin Çık ar an
p a p a za
- inanç lar ı ne olursa o l s u n -
B ü y ü k Ad a' n i n t e p e s i n d e k i Er m iş Yo r g i ' y e k ad ar ç ık an l ar d a var
B u ç eşit ö r n e k ve u yg u l am al ar ın k ar şısın d a b ir g i ze m s ö m ü
r ü s ü n d e n s ö z e t m e k s o n d e r e c e d o ğ al d ır .
Do ğ al d ır ç ü n k ü n e
her b aş vu r an b ilinç lid ir , n e d e her u y g u l a y a n . İyi d e , b u b a ğ l a m
dır. An c ak , k ar ışt ır m ayalım , b ü y ü b a ş k a d u a ise b a m b a ş k a b ir
iç in d e , g i ze m i n s u ç u ned ir ? Gizli b ilim le r in , b ilg iler in ve san at la
şeyd ir her n e k ad ar k i m i insanlar, ayn ı s o n u c u ç ık ar ab i l m e k iç in,
rın s u ç u ned ir ?
ikisine d e ayır ım yap m ak s ızın b aş vu r u yo r l ar s a d a .
Her t ü r f ala b ak an lar , fal k o n u s u n d a u zm an l aşan l ar g e n i ş b ir
izleyic i, m ü şt e r i kalab alığ ını t o p l u yo r l ar . Re s m e n b ü y ü y a p a n hiç
y o k t u r - b ü y ü c ü l ü k yasak o l d u ğ u n d a n -
o ysa, g e r e k s i n i m d o ğ
d u ğ u n d a , k i m k i m e nasıl ve n e r e d e n g i d e c e ğ i n i s o r u p ö ğ r e n e b i l i
yo r .
Ge l e c e ğ i n k u ş k u s u n u t aşıyan h e r k e s - k i h e r k e s g e l e c e ğ i n
kuşkusunu d oğ al
o l ar ak t a ş ıy o r -
bu
kuşkuyu
g id ereb ilec ek,
haf if let eb ilec ek, b ir u m u t ve r e b il e c e k b ir ini ar ıyo r . Ar ayıp b u l d u
ğ u n d a d a, yar ar lı o l ac ağ ın a, o l ab i l e c e ğ i n e inanıyo r . Ol a ki, b u t ü r
işlem ler e i n an m ıyo r s a b ile
b ak an lar g ib i
- g ü n d e l i k g azet eler in in yıld ız f alına
- «n e o lu r n e o lm az» d e y i p d e n i yo r , d e ğ i l s e b ir
ç eşit so sye t e o y u n u n u sayıyor .
Gize m d e , t e k r ar e d e lim , her şe y her şe ye b ağ lıd ır , inanış ve
in an ç l ar d a d a ö yl e d i r ve ç ar esizliğ e, u m u t s u zl u ğ a, e n d i ş e y e k ap ı
lan insan her ye r e b aşvu r u r , her t ar af a saldırır. M an t ık sal d a vr a n
B ilg in in , ar ac ın , t e k n i ğ i n h iç b ir z a m a n s u ç u y o k t u r , s u ç l u
o l m a k ya d a o l m a m a k g i b i b ir ayır ım , b ir d e ğ e r l e n d i r m e ö zü n d e
b u l u n m a d ığ ın d a n . Su ç d i y e b ir o lay var sa, s ö m ü r ü var sa, b ilinç li
ya d a b ilinç siz yanlış k ullanılm a ve y ö n l e n d i r m e var s a b u n lar ın
s o r u m l u s u ar aç d e ğ i l , y ö n t e m , sanat ve t e k n i k d e ğ i l , b u n l ar ı k u l
lanand ır .
«Gizem in t üc c ar lar ı» d e m i ş t i k y i n e d e ,
b u g i ze m l i k e n t in
insanlar ı o l an , b izler b u d e n l i şikâyet e t m e m e l i yi z ( şayet şik âye t
e d iyo r sak ! ) ç ü n k ü ister Bat ı ist er D o ğ u ile b ir k ıyaslam a y a p m a
ya
k alk t ığ ım ızd a İs t an b u l ' d ak i
«g izem t ü c c a r l a r ın ın
kullansınlar ve ya k ullanm asınlar ,
m e d yal ar ı
ç o k azınlıkt a kald ıklar ını,
yu r t
d ışınd ak i k e s k i n c e p r o f e s yo n e l l e ş m i ş b e n ze r le r i ile ayn ı d ü ze y d e
o lm ad ık lar ın ı g ö r m ü ş o lu r u z, aynı katılığı se r g il e m e d ik l e r i g i b i .
Gi ze m l e r e g ö s t e r i l e n s ayg ıd an m ı k ayn ak l an ıyo r b u t u t u m ,
h e n ü z t ü m ü ile o t u r m a m ış , şe k il l e n d ir il m e m iş hat t a g e r ç e k b ir
m ak , ayd ınlat ılm ış o l m a k t e m e l k o şu l ise b ile o laylar ın d o ğ u r d u
p r o f e s y o n e l , m eslekî d ü ze n e g i r m e m i ş b ir e yl e m ç i zg i s i n d e n m i?
ğ u , yü ze ç ık ar d ığ ı ayn ı d e r e c e d e t e m e l d u y g u l a r d a h a b ask ın
Yo k sa, her şe ye r a ğ m e n , b azı k o n u lar ın t o p l u m u m u z d a k o r u d u k
ç ıkıyor.
ları «g izlilik»t en?
Bakıc ılık d e n e n o layı inkâr e d e c e k d eğ iliz,
Bir ye r d e n s o n r a n e kült ür el d o n a t ım , n e d e p ar asal o lan ak
k ap s am ın a g ir e n ,
durugörünün,
lar yet er li g ö r ü n ü y o r : iş o l su n d i ye , g ü l ü m s e y e r e k , «kesinlikle
p ar ap s i k o l o j i n i n
in an m ıyo r u m » d i y e r e k g aze t e sin in o g ü n k ü fal s ü t u n u n a b a k a n
o lan b ir o layd ır . N e d i r ki, b u ye t e n e ğ in i b ir m e s l e ğ e d ö n ü ş t ü r e n ,
ç o k ç a d e n e t il m iş ö r n e k l e r i
ayd ın , t ü m d e n e vr i m l e ş m i ş kişi ile b o r s a d a k i d u r u m u n u n g e l e c e
sür ek li o l ar ak «p e r f o r m an s» g ö s t e r m e k zo r u n d a k alan
ğ ini ö ğ r e n m e k a r zu ve u m u d u ile fal aç t ır an, yıld ızb ilim c isin e
ye t e n e k l e r i n e d e n l i ö zg ü n o lsa b ile, b ir n o k t a d a n s o n r a d o z u
b ak ıc ı,
d an ışan üst d e r e c e d e k i yö n e t i c i ve y a h o l d i n g s ah i b i ar asın d a hiç
ar t ır m ak , a b a r t m a k ve g e r e k t i ğ i n d e u y d u r m a k zo r u n l u ğ u ile kar şı
f ar k yo k t u r . Ayn ı şe k il d e sevg ilisinin sad ak at , b ağ lılık d e r e c e s i n i
laşır.
ö ğ r e n m e k am ac ı ile b akıc ıya ( yeni ad ı ile «m e d yu m »a) vizit e ö d e
ç ö zü y o r ( Tar o t kar t lar ını o k u y a n k i m s e n i n sim g eler i, s i m g e ar ası
ye n g e n ç kad ınla Ta r o t ' d a n bir ö n e r i , bir işar et b e k l e y e n g e n ç
b ağ lant ılar ı, b ilin ç alt ın d a şek illeşen ç ağ r ışım lar ı, r uhsal im g e le r i
B ak ıc ı «b akıyor » ve g ö r ü y o r ,
b elir li şekiller i y o r u m l u y o r ,
kız ar asınd a d a hiç f ar k yo k t u r . Yo k t u r ç ü n k ü , h e p s i n d e , kalıt ım
y o r u m l a d ığ ı g ib i) ve o n a b aş vu r an kişiye, m ü şt er isin e, g ö r ü p his
sal, g enet ik r u h b ilim se l i ç g ü d ü l e r h ar e k e t e g e ç i yo r .
set t ik ler ini ak t ar ıyo r . B u n u yap ar ak d a d e n e yl e r i n d e n k ayn ak l a-
— 134 —
-
135 —
Gizem c iliğ in k esin y o l u n u ve k e sin c o ğ r af yasın ı ç i zm e k , ç ize
n an b ir r u h b i l i m s e l d o n a t ım d a n d a yar ar lan ıyo r . De ğ il se d e o kişi
b il m e k b u g ü n b ile p e k k o l ay d e ğ il d ir , f ak at h an g i «g üzer g âhı»
h ak k ın d a d a h a ö n c e d e n e d in d iğ i b il g il e r d e n .
izler seniz izleyin e r ve ya g e ç An a d o l u ' y a o r a d a n d a İs t an b u l ' a
Or t a d a b ir «g izem t ic ar et i» ve y a b ir «g ize m s ö m ü r ü s ü » var o
l u yo r sa d u r u m o k ad ar c i d d i d e ğ ild ir . En azın d an h e n ü z d e ğ ild ir ,
t e l e vi zyo n l ar d ak i p r o g r am l ar a, t e l e f o n hat lar ına (ki b u n lar ın «reç e
t e l e r i n i Am e r i k a ' d a n almışız) ve t al k - s h o wl ar a t ar af sızc a b akt ığ ı
m ızd a. Ö n ü n d e s o n u n d a b u 8 m i l y o n l u k İs t a n b u l ' d a g i ze m i n
ç eşit ler i b o l s a b ile, b u n lar a b aşvu r an lar ın sayısı ar t ıyo r sa b ile
g ize m se l k o n u l a r d a u zm an laşan lar , k e n d ile r in i ö yl e t anıt anlar ın
sayısı halen - v e ist ek g ö zö n ü n d e t u t u l u r s a -
o l d u k ç a kısıtlıdır.
İst eğ in ar t m as ı h alin d e b u sayı k e n d i l i ğ i n d e n ar t ac ak t ır a n c a k ,
b i r ç o k k o n u l a r d a o l d u ğ u g i b i , b ir «g izem f ur yası»nı g e ç i r m e k t e y sek b u f u r ya d a , iç er d iğ i t ü m «in o lm alar »la b ir lik t e, g e l ip g e ç e n
b aş k ac a f u r yal ar g i b i t ü k e n e c e k t ir .
o r t a y a ç ık m ak t an
Sib ir ya' d an ,
Tu r a n ' d a n ,
Şam anlar ' d an
yola
ç ıkıp
g i ze m
M o ğ o l i s t an y o l u ile Çi n ' e ve J a p o n y a ' y a var ıyo r ; Ti b e t ' t e n Hin d is
t a n ' a g e ç iyo r . Ayn ı k ö k e n d e n h ar e k e t e d e r e k İs k an d i n avya' ya
ulaşıyor, Esk im o l ar l a Am e r i k a kıt asına g elip ye r le şiyo r ; B ab i l ' e
var d ığ ın d a d a ü ç k o l a ayr ılıp M ısır, Ar ab i s t an ve Ro m a- Yu n an i s
t a n ' a d o ğ r u yo l alıyor.
Tü m kıt alar a yayılan g i ze m c i l i k ve kollar ını o l u ş t u r an sihir
( m ag i c ) ve b ü y ü c ü l ü k ( s o r c e r y) b ö y l e c e evr ensel b ir i n a n ç s a l t o p l u m s al - r u h b i l i m s e l o l aya d ö n ü ş ü r l e r .
n e b ağ lı k alan, t e m e l l e r i n i o l u ş t u r u p k e n d i t e m e l ve g e l e n e k l e r in i
b u n lar
k u r an g ize m c il ik D o ğ u ' d a n B at ı' ya g e ç t i ğ i n d e karşısına Hır ist iyan
«b ilinm eyen» o l m a y ı ve ö yl e k al m ayı
lığı b u lu yo r , O r t a d o ğ u ' d a ise İslam ' la karşı kar şıya kalıyo r . N e d i r
D u r u m g e n e l d e p ek «vahim» o l m ad ığ ın a g ö r e işin ve işler in
d a g ize m c il iğ in ö zü n e ve d ü ş ü n s e l - i n an ç s al yap ısına p e k b ir
t ad ını b o zm a d a n y o l u m u za d e va m e d e l i m ö ze l d e n g e n e l e g e ç e
zar ar g e t i r e m i yo r , g i ze m s e her d ö n e m d e u zl aşm ac ı o l m a y ı iyi
rek ve i ç i n d e yaşad ığ ım ız, b o zu l a n , s o ys u zl aş an İs t an b u l ' a yak ı
b iliyo r .
zat e n «b i l i n m e y e n l e r d i r ,
p e k h o ş l a n m a y a n l a r var k i,
g â h ı n g e t ir d iğ i b ir kaç ınılm azlıkt ır .
İlk ve ilkel inanış ve in an ç lar a, ilk b ü y ü k uyg ar lıklar ın d i n l e r i
Bir d e g izli sanat lar la u ğ r aş an o y s a b u n u n t anıt ım ını y a p m a
yanlar ,
var m ış o l u r su n u z. B u b ir zo r l a m a ve ya b ir ab ar t ı d e ğ il d ir , «g üzer
yeğ leyen ler .
şık g ö r d ü ğ ü m ü z b azı nit elikler i, ö zellikler i u n u t m a d a n .
Daha ö n c e d e b elir t m işt ik : B at ı' d an g e l e n ve y a D o ğ u ' d a n
k i, heY b ü y ü k t e k t anrılı d i n sihir i ve ö zellikle b ü y ü y ü yasak l ıyo r sa
Ge t i r m e s i n e d e n e d e n k al m ıyo r ç ü n k ü , sihir in ve b ü y ü n ü n ,
f alc ılığ ın ve b akıc ılığ ın d ışın d a k al an ,
g e r ç e k g ize m se l
ar ayış
d ö n e n g i ze m ar aşt ır m ac ısı İs t an b u l ' d a sah ip o l d u ğ u d i ş r e k ve ya
«mist ik» ( t asavvuf i) b ir ar ayışt ır in san la Tanr ının,
iç r ek b ilg iye, e d i n d i ğ i g izli ö ğ r e t i ye k at ac ak , e k l e n e c e k şeyler ar ı
( k ü ç ü k d ü n yan ın ) ile m a k r o k o z m o s ' u n ( b ü y ü k d ü n yan ın ) b ır ar a-
yo r , hat t a a r a n m a s ı g e r e k i yo r g izli sanat lar ın ö n e r d i ğ i evr enselli
y a g elişinin,
ğ e var ab i l m e k ve o la ki, b azı aç ıklar ını k a p a t a b i l m e k iç in. Gi ze m
larının, d u y g u s a l ç at ışm alar ın ın ve p ar asal e n d işe le r in , siyasal
c iliğ in ç eşit li t ü r l e r i, ek o ller i ve t e k n ik l e r i va r o l u y o r s a d a t e m e l
t e d ir g in lik le r in in ç o k ö t e s i n d e .
k ö k e n i b ir d ir , b ir y e r d e n fışkırıp yayılıyor , g e ç t i ğ i ve y a ye r le şt iğ i
ye r l e r d e n b ir şe yle r k ap ıyo r ve y o l u n a d e va m e d i yo r .
Gize m c ilik t ar i h i n d e t ü m yo llar ilkin Or t a As y a ' d a n ç ıkıyor ,
b ir kol Uza k d o ğ u ' y a uzanıyo r d i ğ e r k o l u ise, s an k i k aç ın ılm az b ir
şekild e, M ısır ' a var ıyo r o r a d a n d a O r t a d o ğ u , Ar a p Yar ım ad ası,
An a d o l u y o l u ile Bat ı' ya var ıyo r .
içice
mikrokı
mos
k aynayışının ar ayışıd ır , d ü n yas al k ü ç ü k h e s ap
An c a k b u n u d a g ö za r d ı e t m e m e k g e r e k iyo r : M a g u s y a d a
sihir b az d o ğ a n ın ve d o ğ a ü s t ü n ü n g ü ç l e r i n e sah ip o l m ak , g izler i
n i ç ö zü p , b elir li t e k n i k l e r ve ayin se l m o d e l l e r , r it üeller yo l u yl a k u l
l a n m a k ist e ye n kişid ir . Am a c ı b ir Tanr ı ya d a b ir yar ı- t anr ı o l m a k
d e ğ ild ir , Tan r ıya yak l aşm ak t ır , evr en sel g ü c ü n b ir p ar ç ası o l m a k -
-
137-
tır. B ö yl e bir a m a c a var ab i l m e n i n yo llar ı d eğ işikt ir , zo r d u r , kıta
k ö k e n l i g e c e k o n d u o r t am lar ının t aşıd ığ ı g i ze m l e r ar asın d a, inanış
d a n kıt aya, in an ç t an i n an c a ç e şit l e m e l e r iç erir. N ed ir ki, ö zü n e
ve u y g u l a m a , k ö k e n ve işlev aç ısın d an f ar k lar var d ır ve ö r n e ğ i n ,
b ak t ığ ım ızd a a m a ç aynıd ır :
m a d d e s e l d ü n yan ın zin c ir l e r in d e n ,
yüzyıllık t ar ihini g ö zö n ü n d e t u t t u ğ u m u zd a b u g ü n k im ile r in in «nos
y ü k ü m l ü l ü k l e r i n d e n k u r t u l u p t e k e vr e n se l ö ze u l aş m ak ve b u
t aljik» sayd ığ ı d ü n s e «k o zm o p o lit » b ir k i m l i k t aşıyan b ir B e y o ğ
ö zü n iç in d e er im ekt ir .
l u ' n d a n e t ü r g ize m l e r in g izle n d iğ in i k i m ar aşt ır m ışt ır ki?
İs t an b u l ' u n her ç e ş i d i n d e n g i ze m l e r i n i ar aşt ır d ığ ım ızd a o l u m
Oy s a k i B at ı' d an g elen ler in u ğ r ağ ı ve m e k ân ı p aş a k o n ak l ar ı
lu o lan la o l u m s u z o lanı, g e r ç e k o lanı ile y a p a y o lanı, d o ğ r u o l an
ile b ir lik t e, hiç k u ş k u s u z Galat a- Per a hat t ınd ad ır , e s k i Per a' n ın
la o l m ayan ı ayırt e t m e y e ç alışt ığ ım ızd a kar şım ıza san d ığ ım ızd an
s o n r ak i B e y o ğ l u ' n u n ö zel «m a l i k â n e l e r i n d e ve g i ze m c i l e r i k ab u l
d a h a d a g eniş, k ar m aşık bir m a l ze m e ç ıkar . Ve b u m a l ze m e salt
e d e n elç ilik ler ind e.
izle r d e n , kalınt ılar d an, işaret ler ve in an ışlar d an g i d e r e k u y g u l a m a
M o d a s ı g e ç m e k b i l m e ye n , ö ze n t il e r yar at ıp b u n lar ı b e s l e ye n
l ar d an o l u ş m u y o r ; yüzyıllar b o y u n c a İs t an b u l ' u n ilk ve s o n r ak i
n o st aljiye hiç b u laşm ak sızın g er iler e d ö n ü p b azı d a h a g e n e l kav
m e k ân l ar ın d a ayn ı p o t an ın iç in d e e r i ye n , üst üst e g e l e n , «stra
r am l ar a d ik k at im izi ve r e l i m .
t u s l a r , yü zeyler m e y d a n a g e t ir e n b ir m a g m a haline g e l e n b ir
ö zd e n m e y d a n a g eliyo r .
Te k r a r d a n yar ar ç ıkar : bir k en t in g i ze m l i , esr ar lar t aşıyan ve
sih ir le r d e n o l u ş an b ir «şarj», bir «iç g ü ç » t aşıd ığ ını k ab u l e d e c e k
İs t an b u l ' u n b ir «g öç » o d a ğ ı o l m as ı ç a ğ d a ş b ir s o r u n d e ğ i l
sek - e n azın d an b u n u bir «ar aşt ır m a var sayım ı» o l ar ak g ö r e c e k -
d ir ; g ö ç , ç ü n k ü p o t ayı b elir leyen e n aç ık ve g ö r ü n e b i l i r o layd ır ,
sek-
k e n t in t ar ih ö n c e s i n e u zan an ve b u k e n t i n m o zaik in i şek illen d i
t ır m a y o l u n a g it m eliyiz.
r en b ir s o r u n d u r .
inand ır ıc ı o l an , o lab ile n ö r n e k l e r d i zi p var sayım ı s o m u t l a ş
Bir k e n t in her b ö l g e s i ayr ı b ir k im lik ve nit elik, ayr ı b ir «hava»
B izans kapılarını Lat inler e aç ıyo r , Fet iht en s o n r a Fat ih Sul
taşır, ist er g e ç m i ş i n d e n k alan izler, ist er s o n r a d a n g e l e n ve ö n c e
t a n M e h m e t k en t in n ü f u s u n u ar t ır m ak iç in , B e l g r at ' t an , Kırım'
kiler e kat ılan (ya d a ö n c e k il e r i ö r t e n , silen) kat kılar la. S o r u n u salt
d a n , Kaf k as ya' d an g ö ç m e n l e r g e t ir t iyo r .
bir «yed i t ep e» p e r sp e k t if i iç in d e d e ğ e r l e n d i r m e k hiç ye t e r li d e ğ i l
Ve İs p an ya' d an sığ ınan Yah u d iler le (1492) İst anb ul Kab al ac ı
l a r a kollarını aç ıyo r , Bizanslı sim yac ılar ının k aç ışınd an s o n r a.
Et kenler ,
kar ışım lar ve d e ğ i ş i m l e r !
Hal b ö y l e y k e n s i m yac ı
N i c o l as Flam el' in yaşam ın ı d e ğ i ş t i r e n d e st an sal b ir elyazm asın ın ,
g e l e n e k se l o lar ak İst anb ul çıkışlı o l m as ın a, ö yle g ö s t e r i l m e s i n e
hiç ş a ş m a m a k g e r e k iyo r .
d ir , ç ü n k ü «tepe» d e y i p «t ep ec ikler »i u n u t m a m a k g e r e k i yo r . B u ,
g e n e l hat lar ı ile, salt g i ze m ar aşt ır m ac ısını d e ğ il d e , i n s an b i l i m c i
yi ve f o l k l o r c u y u , h alk b ilim c isin i ilg ilend ir ir inanışlar a d ayan d ığ ı
iç in.
Ön c e k i iki b ö l ü m d e t an ıt m aya ve
izle m e ye ç alışt ığ ım ız o
B at ı' d an g e le n le r in t ar ad ık lar ı b ö l g e l e r i b ilm iyor uz.- B il m iş o lsay
«Kent sel Gizem », yan i b ir k e n t in , İst anb ul g ib i b ir m e g a k e n
d ık b u var sayım sal ar ayışım ız ö n e m l i ip u ç lar ı k azan m ış o l u r d u .
t in ( b aş k a bir y o r u m l a , b ir k e n t - k as ab a- k ö y b ir ik im in in ) i ç e r d i ğ i
Yine d e b ir g e n e l l e m e n i n b o yu t lar ı i ç i n d e , İst an b u l ' d a ar ad ıklar ı,
ve d o ğ u r d u ğ u g ize m l e r ile k e n d i iç g i ze m i , an l am ın d ak i d e y i m i
o la k i ar ayıp b u ld u k lar ı «şey» g i t g i d e b elir leniyo r .
k ulland ığ ım ızd a m u h a k k a k k i b u n u n , b u «olay»ın, ayr ınt ılar ına ve
Denec ek
ki,
bu
sayf alar d a
B at ı' d an
g elen ler e
f azlasıyla
ayır ım lar ına var m am ız g er ek iyo r , p o t ayı o l u ş t u r an d e ğ i ş i k ve f ar k
ö n e m ve r d i k an c ak , k an ım ızc a b u n lar d a İst an b u l ' u n b azı g i ze m
lı unsur lar ı sap t ayıp b unlar ı bir t ü m e b a ğ l a m a k aç ısın d an .
ler ini ar aşt ır ıyo r d u ve b u aç ıd an o n l ar a b ak t ığ ım ızd a, b ir er «anah
Ak sar ay' ın ya d a Ayaso f ya' n ın i ç e r d i ğ i g ize m l e r l e An a d o l u
tar» k im lik ve işlevini d e kazanab ilir ler , t aşıyab ilir ler .
1) SEGİLAH
Bazı b ağ lan t ılar a g ir er ek ö ze t l e m e y e ç alışalım :
-
ERALİPA
N i c o l as Fl am e l , B u r s a' d ak i d e r vi ş o lab ilir ya d a o l m a y a b i
lir f ak at s i m y a c ı Flam e l' in ,
sanat ının k ö k e n l e r i n i a r a m a k iç in,
ist an b u l ' a, B u r s a ' y a g e l m i ş o l m ası ( r e sm i ö l ü m t ar i h i n d e n s o n r a
s aye s i n d e
hem
b aşar m ışt ır a n c a k b u ç o k ar aşt ır an, ç o k ö ğ r e n e n ve s o n r a d a n
H
AM AD AM A
o l d u ğ u n u k u ş k u s u z b i l m e k t e yd i . Hat t a ve h at t a s i m y a d a k i t insel
ve m ist ik ( t asavvuf i) ç izg isin in Al Gazali' n in , t ü m d e n t insel o l an ,
N AD AD AM
İb r an i c e d e
AD AN AD A
Ch N M L = Dolu
M AD AD AN
«m u t lu lu k sim yası»n a yakın o l d u ğ u b i l i n c i n d e yd i b elk i.
AM AD AM A
Flam el' in y a ş a m ç izg isini d e ğ i ş t i r e n , İs t an b u l ' d a b u l u n d u ğ u
Avr am ' ın e l y azm as ın d an b i r ç o k kez
Se g il ah = Ha zi n e
2 ) C AN AM AL
ç o k g e ze n kişi sim yan ın k ö k e n l e r in in İslam b ilim c ile r in e b ağ lı
s ö yl e n e n Yah u d i Ab r a h a m -
İLENLİ
A
altın y a p m a y ı,
h e m d e ö l ü m s ü zl ü ğ e ( d eğ ilse d e ç o k u zu n b ir yaş am a) u l aşm ayı
Keld anlılar d a
L
b ile) s o n d e r e c e d o ğ a l sayılm alı. Flam el s i m y a n ın a m a ç l a r ın d a n
b ir i o lan «Felsef ec iler Taşı»nın
G
L AM AN AC
«Altın Şaf ak » ( Go l d e n Dawn ) ö r g ü t ü n d e n M a c Gr e g o r M at -
s ö z et t iysek d e iç er iğ in e hiç d e ğ i n m e d i k . D e ğ i n m e m i z b elk i d e
h e r s' e g ö r e m e t i n d e k i b azı d ö r t g e n l e r t ehlik eli b ir d o ğ a y a sah ip
b izler e b azı i p u c u ver eb ilec ek t ir .
t ir ler ve o r t a d a b ır akt ıklar ınd a d u yar lı kişiler i, ç o c u k l a r ı ve h at t a
Yazılış o l ar ak t ar ih i 1458 d i y e ver ilen m e t i n d e ö n e r i l e n t e k
nik,
İng iliz ar aşt ır m ac ısı Fr an c is Ki n g ' e g ö r e ,
( B h ak t a- Yo g a,
Ta p ın m a Yog ası)
Hint liler in y o ğ a
u y g u l am as ın a yakınd ır .
Şö yl e
k i:
hayvanlar ı e t k i l e yi p o b s e s i yo n l ar a ( sap lant ılar a) yo l aç ab ilir ler .
Evr ensel B il in ç ' t e n yo la ç ıkıp d e f i n e c i l i ğ e ya d a d o l u y a var
m a k p e k yakışık g ö r ü n m e zs e b ile Ab r a M e l in ' in k it ab ı, p r at ik f o r
m ü ller i b ir y an a, b aş k a b o yu t l ar a d a aç ılan b ir m e t i n o lar ak b ilin
-
Altı ay s ü r e n b ir inzivaya ç e k il e n «m ag u s» ( sihir b az) b u
m e k t e d ir , ö ze llik le Flam ei' e t a h m i n e d i l e m e y e n b ir ser vet le b ir lik
za m a n iç in d e b ir «yenid en d o ğ u ş »t a n g e ç e r ve m e t i n d e k i t an ım la
t e ö l ü m s ü zl ü ğ ü ( d eğ ilse, , ç o k u zu n b ir yaşam ı)
m a ile, «Kut sal ve K o r u y u c u M e l e ğ i n i n b il in c in e ve s o h b e t i n e »
b akılırsa.
k azan d ır d ığ ın a
ulaşır. Har f i h ar f in e alınd ığ ınd a «m ag u s»u n K o r u y u c u M e l e ğ i ile
Kit ab ın ilk sayf asın d ak i yazıya g ö r e yazar ı Yah u d i Ab r a h a m
o l an t an ışm ası ve ilişkisi bir d o s t l u k ç e r ç e ve s i i ç i n d e o lu şu r . Si m
- Avr am ' d ır ya d a İb r ah im . Bir p r e n s , b ir h a h a m , b ir yıld ızb ilim c i
g e se l o lar ak d e ğ e r l e n d i r i l d i ğ i n d e b u t an ış m a m ist ik ( t asavvuf i)
ve b ir f e lse f e c i. B aşın d an b er i k it ab ın r ah ip ya d a yazar (yazıc ı)
b ir sür eç t ir , «Alt ve üst k im liğ in b ir leşm esi»d ir ve ya «N esnelle
o l m ayan l ar a y a s a k o l d u ğ u b elir t ild iğ i g i b i b u n a ald ırış e t m e ye n l e
ö zn elin b ir leşm esi» ya d a «Evr ensel b ilinç »e ulaşm ak t ır .
r e yö n e l ik lan e t le r d e sır alanm akt ad ır . An c a k Fl am e l ' in ve o n d a n
İn zivad an ve K o r u y u c u M e le k le b u l u ş m a d a n s o n r a kişi ( m a
g u s) Ab r a M e l i n ' i n d ö r t g e n l e r i n i k u l l an m aya b aşlayab ilir . Ör n e
ğ i n , aşağ ıd a ç ıkar ılan, ilki «b ü yü k b ir d e f i n e yi b u l m ak », ik inc isi
ise «d olu yağ d ır t m ak » iç in, d ö r t g e n l e r ü ze r i n d e ç alışab ilir .
s o n r a m e t n i k ullananlar ın - k i b u n lar ın ar asın d a «Altın Şafak»ç ılard a n Aleist er Cr ovvley' i d e k a t a b i l i r i zdükleri
ve y a
ç ö zm e y e
ç alışt ıkları
ü ze r i n d e d u r d u k l ar ı, ç ö z
d iyag r am lar d a,
simg elerd e
y a ş a m ve ö l ü m ü n g izler i, d o ğ a n ın ve b ilg e liğ in g izler i aç ık land ığ ı
k ab u l ed ilen b ir no k t ad ır , b ir g e r ç e k t ir .
B u t ü r g e r ç e k l e r i n sah ib i H a m e l ' i n , elyazm asının o r t aya ç ıkt ı— 141 -
ğ ı s ö y l e n e n , İst an b u l ve Tü r k iye ile ilg ile n m e si hat t a «kaynaklar a»
yan a. An c a k ü ç ü n ü , g i ze m c i o l m a l a r ın d a n b aş k a, b a ğ l a y a n b ir
b ir d ö n ü ş y a p m a s ı k a d a r o l a ğ a n b ir ş e y d ü ş ü n ü l e m e z.
n o k t a var d ır : ö r g ü t a d a m ı o l m al ar ı Gü l - Ha ç o l m al ar ı.
B u r s a ' d a k i d e r vi ş i n Paul Lu c as ' a sö yle d ik le r in i an ım s ayal ım :
Gü l- Haç
( Ro se - Cr o ix;
Ro s i c r u c i an ;
Ro s a- Cr o c e )
örgütü
k u s u r s u zl u ğ a e r i ş e b i l m e k a m a c ı ile d ü n y a y ı d o l a ş a n yedi dost,
ü lk e m izin g i ze m ar aşt ır m ac ılar ı ve u zm a n l a r ın c a san k i y e n i y a d a
her y i r m i yıld a b ir se ç t ik l e r i b ir k e n t t e b ir ar aya g e le n yedi dost ve
kısa d e n ile b ile c e k b ir sü r e ö n c e k e ş f e d i l m i ş b ir ö r g ü t t ü r ( s ap t aya
Fla
b ild iğ im iz k ad ar ıyla Gü l - Ha ç ' t a n s ö z e d e n ü ç k ayn ak «B ilinm e
m e l ' i n s ah t e b ir c e n a ze y i nasıl hazır lad ığ ını ayrıntılı ş e k i l d e anla
yen» an s i k l o p e d i s i , Sar ık aya' n in «Tür kiye Gizem ler i» ve hazır lad ı
b unlar d an,
k i m ya,
s i m y a ve Kab ala k o n u l ar ın d a u zm a n ,
ğ ım ız «Uzayd an Geld iler »d ir ) .
t a n b ir b ilg e. . .
Kab al a d e r k e n d e aklım ıza b ir b a ş k a İst anb ul y o l c u s u g eli
yo r : Tr u va ar aşt ır m ac ısı İsp an yo l d i n a d a m ı ve u zm a n Kab al ac ı
Ra y m o n d o Lulle!
Kab ala en kısa b ir t an ım l am ayl a, Kut sal Kit ab ı, Esk i Ahit ' i
aç ık l ayan , b ir p ar alellik k u r an Yah u d i inanc ının en ö n e m l i «mis
Oy s a ki,
y u k a r d a sır alan an ( en
azınd an) ü ç kişinin, ü ç g i ze m c i n i n i s t a n b u l ' a g ö s t e r d i k l e r i ilg i
ö r g ü t ü n , yak laşık o lar ak , iki b elk i d e ü ç yüzyıl ö n c e k e n t i m i zd e
«op erat if » (faal) o l d u ğ u n u g ö s t e r e n b ir kanıt o l ar ak sayılm alıd ır .
Tü r k i ye ' d e ,
g i ze m c i l i k l e
ilg ilenen
ve
u ğ r aş an
ç e vr e l e r d e
Gü l- Haç d e n i l d i ğ i n d e ak l a g e l e n ilk (ve, b il d iğ im iz k ad ar ıyla, t e k )
t ik» ( t asavvuf i) m e t n id ir , Tanr ı, in san ve evr eni ele al an , Kut sal
kişi M e t in Kir az' d ır . Kir az, ç ü n k ü , b asın d a ve yayın lar d a b u ö r g ü
Kit ab ın g izli y o r u m u n u ve r e n . Kab ala' sız b ir Yah u d i t o p l u l u ğ u
t ü n b ir üyesi o l d u ğ u n u b elir t m işt ir .
d ü ş ü n ü l e m e y e c e ğ i n e g ö r e , Kab ala' yı o l u ş t u r an iki k it ab ın yan i
Gü l- Haç , b u g ü n k ü u yg u l am as ıyl a, g izli b ir ö r g ü t d e ğ i l d i r ,
«Sep her Jet zira» (Yarad ılış Kitab ı) ile «Zohar » (Par laklık, lşık) ın,
ç eşit li ü lk e le r d e k u r u lu şlar ı o l a n h e r k e s e aç ık ve aç ık b ir ö ğ r e t i d e
ist er 1 4 9 2 ' d ek i g ö ç l e , ist er ç o k d a h a ö n c e d e n , i s t a n b u l ' a g e l m e
b u l u n an , b elir li b ir ü c r e t kar şılığ ınd a ü ye k ab u l e d e n , t an ıt m ay a
si d o ğ al d ır . Kald ı k i Fat ih ' in k o r u m ac ıl ığ ın d an yar ar l an an , İsp an
ö n e m ve r e n b ir ç eşit c e m iye t t ir .
y a ' d a 1 3 9 1 , 1481 ve 1492 yıllarınd a En g i zi s y o n ' u n kanlı g azab ın a
u ğ r a y a n , Yah u d i t o p l u l u k l ar ı İs t a n b u l ' d a n b aşk a Ro m a , C r e m o -
B aşk a n e d ir b u Gü l - Haç ö r g ü t ü ve ya c e m i ye t i , ü ye l e r in e n e
g ib i yar ar lar sağ lıyo r ve e n ö n e m l i s i , a m a c ı ned ir ?
na, M an t o va, Pa d o va ve Fir enze g i b i İt alyan k e n t le r in e sığ ınd ıkla
«Rose Cr o i x ( Gü i- Haç ) ın ö ğ r e t i s i m ist ik o l m ası n e d e n i yl e
r ınd a Kab ala ile ilgili ç alışm alar ına ye n i b ir hız ve r m e y e b aşlıyo r
d o ğ a l o lar ak Uza k d o ğ u m ist isizm i, s u f i zm g ib i D o ğ u l u m ist ik
lar.
ö r g ü t l e r l e ayn ı p ar aleld e. » d i y e aç ık lıyo r M e t i n Kiraz. «Ör g ü t o la
b ir
rak b u n lar la b ir ilg isinin o l d u ğ u n u s a n m ıy o r u m . Am a ö ğ r e t il e r i
yan a, Kab al a' ya b a ş vu r m a y a n , d a n ış m a y a n , g i ze m ö ğ r e t i l e r i n e
ç o k f ar klı d e ğ i l , B at ı' d a Ro se Cr o i x ( Gü l- Haç ) k aynak lı b ir b aş k a
k a t m a y a n Batılı u zm a n ya d a ö r g ü t yo k t u r , d insel in an c ı n e olur
g ize m l i k u r u l u ş d a, Go l d e n D a w n (Alt ın Şaf ak ) .
Ve u n u t m a y a l ım
ki,
Yah u d i t o p l u m l a r ı ve g i ze m c i l e r i
... ( Gü l- Haç ) m ist ik , o k ü l t , p ar ap s i k o l o j i k , b ilim sel, ah lak i, f el
sa o l s u n .
Kab al a' d an b a ş k a b ir k o n u ya g e ç e l i m , her şey her ş e y e b a ğ
sef i ve b e n ze r i ö ğ r e t i l e r e ye r ver iyo r . B unlar ı a ç ık l a m a m m ü m
lıdır d i y e n ç izg im izi izleyer ek, her şeyi her şeyle b ile b ile karışt ıra
k ü n d e ğ i l . Ayr ıc a, a ç ık l a m a y a y e t k i m d e y o k . Zat e n aç ık lam alar ,
rak.
ö ğ r e t i n i n i ç i n d e b u l u n m a y a n b ir i için an lam sız olab ilir.»
İst anb ul yo l c u l ar ın d an «ö lüm süz» Sai n t - Ge r m ai n ' i n , Cag l i o s -
t r o ' n u n ve Cas an o va' n ın , b ilind iğ i k ad ar ıyla, D o ğ u g i ze m c i l i ğ i yl e
1 9 7 0 ' ler d e Gü l - Haç ö r g ü t ü n e g ir e n M e t i n Kir az' ın yu k ar k i
aç ık lam alar ın a b azı, d a h a ayrınt ılı, b iig iler e k le ye lim ve ilk e l d e n ,
p e k b ir b ağ lant ılar ı y o k t u , Ca g l i o s t r o ' n u n M ısır ' d an e t k il e n e r e k
ö r g ü t ü n Fr an s a' d ak i m e r k e zi t ar af ın d an b aşvu r an lar a g ö n d e r d i ğ i
k u r d u ğ u l o c a iç in o l u ş t u r d u ğ u r it üel, g e le n e k se l a y i n şek li b ir
t an ıt m a b r o ş ü r ü n e b ir g ö z at alım .
— 142 —
Fr a n s a ' d a k i m e r k e zi Le N e u b o u r g ' d a k i Om o n vi l l e ş a t o s u n
d a b ulunan,
k e n d i n i «d insel ve t ar ik at sal o l m a y a n ,
uluslar ar ası
g e l e n e k s e l ve f elsef i b ir eylem » o l a r a k s u n a n AM O RC yan i «Ant ik
ve
M ist ik
Gü l - Ha ç
Tarikat ı»
( An c i e n
et
M yst iq ue
Or d r e
des
Ro s e - Cr o i x) n i n 1986 b ask ı t ar ih in i t aşıyan ve b ize 1990 yılınd a
ulaşt ır ılan 36 sayf alık, «Yaşam ın Hak im iye t i» b aşlıklı k it ap ç ık t a ilk
ö nc e örgütün
b azı ç o k
ünlü
ü ye le r i t anıt ılm akt ad ır .
Ör n e ğ i n ,
Al m a n f e lse f e c i ve m a t e m a t i k ç i s i Go t t f r i e d Leib niz ( 1646- 1716) ,
İng iliz f elsef ec isi Fr an c i s B a c o n ( 1561- 1626) , ç a ğ d a ş f e l se f e n in
b aşlat ıc ısı Fr ansız Re n e De s c ar t e s (1596- 1650), Am e r ik al ı d e vl e t
a d a m ı,
yazar ve
b ilim ad am ı Benjam in
Fr ank lin
Fr ansız b e st e c isi Cl a u d e D e b u s s y (1862- 1918)
(1706- 1790),
ve ü n l ü şar k ıc ı
«m in ik ser ç e» Ed i t h Piaf (1915- 1963) g i b i .
Broşürün
b irinc i
bölümünde,
ö ze t le ,
«var o lm anın
g ize m i»
«b ir y a ş a m
planı»,
«iç im izd e k i
yar at ıc ı g ü ç le r » g i b i ar ab aşlık lar la.
İk inc i
bölümün
b aşlığ ı
«B u l u ş l a r d ır ve
«b ilg elik
o kullar ı»,
«o d u n l u ğ u n al t ın d ak i ışık», «d eneyler », «sezgi» g i b i k o n u l ar ı iç er
m ekt ed ir.
Gü l- Haç ö r g ü t ü n ü n g e l e n e ğ i ise, M .Ö. 1350 yılınd an ve Fir a
v u n 5 . Am e n h o t e p ' t e n b a ş l a m a k ü ze r e , ü ç ü n c ü b ö l ü m d e ö ze t l e n
m e k t e d i r . Ar d ın d a n 1610 t ar ih li «Gü l- Haç Kar d e ş l i ğ i ' n i n Ünü» ( Fa
m a Fr at er nit at is Ro s e a Cr u c is) ve 1615 t ar ihli «Gül- Haç Kar d e şl i
ğ i n i n İt ir af nam esi» ( Co n f e s s i o R.C. Fr at er nit at is) ad lı «klasik» b il
d i r i l e r d e n sö z e d i p AM O RC ' u n b ir d i n ya d a b ir t ar ik at o l m ad ığ ı,
k âr g ü t m e d i ğ i , siyase t y a p m a d ığ ı vu r g u l an m ak t ad ır .
D ö r d ü n c ü b ö l ü m Gü l - Haç l ar ' ın k azan d ır d ığ ı yar ar lar ı b elir t
m e k t e d i r : yaş am ı y e n i d e n şe k il l e n d ir m e k , i ç i m i zd e k i g ü ç l e r i h ar e
k e t e g e ç i r m e k v. b . g i b i .
Ve ö ğ r e t i k o n u l ar ı ar as ın d a:
-
-
Tit r eşim ler ve et kiler i,
Evr ensel b i r l e ş i m y o l u y l a ö n s e zi ,
Zam an ın ve uzayın g izler i,
«Ben»liğ in g e lişim i,
-
M ist ik ( t asavvuf i) yasal ar ın ilkeler i,
-
An t ik s i m g e l e r i n g e r ç e k an l am ı,
-
Evr en sel b ilinç ve e vr e n se l b ilin ç le ilet işim ,
-
D o ğ u üst at lar ının ö ğ r e t i l e r i ,
-
Ye n i d e n o l u ş u m , sağ lık, y a ş a m ın uzat ılm ası,
-
Renkler ,
düşünc e
r ad yas yo n l ar ı,
s e s ve
ışık
ü ze r i n d e
d e n e yl e r v. b .
B r o ş ü r ü ald ığ ım ız t ar i h t e AM O RC ' u n Fr ansız ö r g ü t ü n e ü ye
o l m a ü c r e t i t o p l a m 920 Fr ansız f r an k ıyd ı ve ilg in ç t ir ki, ü y e n a m
ze t l e r in d e n n e lise, n e d e y ü k s e k ö ğ r e n i m s ah i b i o l m al ar ı g i b i b ir
k o şul a r a n m ıy o r d u ç ü n k ü , t a n ıt m a b r o ş ü r ü n d e yazıld ığ ı g i b i , «b ir
g aze t e yi o k u y u p an l ayab i l e n kişi d e r s l e r i m i zi n iç e r iğ in i ve b asit
ele alınıyor , «y a ş a m yo l u », «n e d e n b u d ü n yad ayız?», «yazg ı t ü m
h ar e k e t l e r im izi y ö n e t i y o r m u ?»,
-
şek ild e s u n u l a n t e m e l g e r ç e k l e r i an layab ilir ve yar ar lanab ilir . »
B u d a ü y e n am ze t l e r i n i n k ü lt ü r d ü ze y i k o n u s u n d a b ir ö l ç ü
o lsa g e r e k !
Ç a ğ d a ş Gü l - Haç ö r g ü t ü AM O RC ' u n San J o s e
( Calif o r n ia)
m e r k e zi t ar af ın d an yayın l an an , ö r g ü t ü n ilk i m p ar at o r u ( ! ) H. Sp e n c er Levvis t ar af ın d an hazır lanıp 1918- 1972 yılları ar asın d a 22 b as
k ı y a p a n ( M a ç k a Cam i s i n i n ö n ü n d e t e zg â h k u r a n b ir e sk i k it ap
sat ıc ısınd an e d i n d i ğ i m i z) «Gü l- Haç Elkit ab ı» ( Ro s i c r u c i an M a n u al) k u r u l u ş h ak k ın d a g e n i ş b ilg i ve r e n b ir kaynakt ır .
Aile ve iş yaşam ıyl a ilgili Gü l - Haç y ö n t e m l e r i ;
ö ğ r e t il e r i; ö r g ü t ü n t a m t ar i h i ;
İsa' nın g izli
kullanılan esk i işar et ler ;
Pasif ik
O k y a n u s u n u n kayıp kıtası Le m u r i a ; K e o p s Eh r am ı' n ın s i m g e s e l
k e h an e t l e r i; b aşar ılan e vr e n se l g ö r e v; esk i M ısır ' d an k a l m a ve r a
set ve b e n ze r k o n u l a r d a yayın y a p m ış o l an AB D ' d e k i AM O RC ' u n
Yü c e B ü y ü k Lo c ası' nın e l k i t ab ın d a aşağ ıd ak i b ilg iler ve r i l m e k t e
d ir , ö zet o l ar ak :
-
AM O R C ve t eşk ilât ı,
-
Ç a ğ d a ş b ir s i m yac ı ve l a b o r a t u va n ,
-
Ö r g ü t ü n B ü y ü k Lo c ası' n ın y ö n e t m e n l i ğ i n d e n b ö l ü m l e r ,
-
Üyeler iç in g en el b ilg iler ,
-
M ist ik s i m g e l e r ve an l am l ar ı,
—-
145 —
istanbul Gize mle ri / F: 10
-
Öğ r e t i y ö n t e m l e r i ,
ad ı b elli o l m a y a n b ir sim yac ı, Avr u p a' n ın b azı ü lk eler in i g e zi p ,
Haç işar et in in e vr im i,
a m a c ı s i m y a ü ze r in d e ç alışm alar o l an b ir c e m i y e t i k u r m a y a ç alışı
Yü c e B e yaz Lo c a ,
yo r .
Gü l - Haç l ar ' ın y a ş a m yasası v. b .
r ef o r m u » ad lı ç alışm a ve e k i o l an «Kar d e şliğ in Ünü» yayın lan ıyo r
B o l r esim li o l a n yayın d a aş ağ ıd ak i ç izim le r d e ilg inç b ir m a l
z e m e iç e r m e k t e l e r :
-
Al m an ya' n ın Cassel
kent ind e,
«Dü n yan ın g e n e l
ve ö r g ü t ü n t ar ih i ilk kez aç ık lanıyo r , k u r u c u s u o l d u ğ u s ö yl e n i l e n
14.
Tap ın ağ ın ve l o c an ın p lanı,
1614' t e,
yüzyıl
Al m a n
s o yl u s u
Ch r ist ian
( Hır ist iyan)
Ro s e n k r e u z
( Gü l - Haç ) t e n sö z ed iliyo r .
AM O RC ' u n m ü h ü r l e r i ,
1 3 7 8 ' d e b u d e st an sal Ro se n k r e u z, Yu n a n c a y ı ve Lat in c e yi
Mısır s i m g e l e r i ,
ö ğ r e n m e k üzer e, b ir keşişle b ir lik t e, Kıb r ıs' a ve K u d ü s ' e g e ç i yo r .
Gize h ' t e k i b ü y ü k e h r a m ,
Keşiş K u d ü s ' t e vef at e d i n c e 1 6 yaşın d ak i Ro s e n k r e u z, Ar ab is
Kab ala ö ğ r e t i s i n i n p lanı,
t an ' a g i d i yo r ve ad ı «Dam c ar » o l an b ir k e n t t e o r an ın b ilg e le r i ile
Fau s t ' u n b e ş k ö şeli yıldızı,
t e m a s k u r u yo r , ayd ınlanıyo r ve ald ığ ı b ilg iler e d a y a n a r a k ö ğ r e t i s i
Hz. Sü l e y m an ' ın m ü h ü r ü ,
nin t e m e l l e r i n i at ıyor .
Pr at ik Gü l - Haç sim g e l e r i,
İs p a n y a ' d a d a b u l u n a n Al m a n s o y l u s u 150 yaş ın d ayk e n , g iz
AM O RC ' u n a b c ' s i ,
l i ö r g ü t ü n ü k u r d u k t a n ve et r af ına b i r ç o k ö ğ r e n c i y i t o p l a d ık t a n
Sim g e se l sayılar v. b .
so n r a, ü l k e s i n d e ö l ü yo r . 1604' t e m ezar ını a ç a n b ir Gü l - Haç iç in
K o n u m u z ve k o n u m u za d ah il e t t iğ im iz kişilerle b ağ lant ılı o l a
r ak b izi, d o ğ r u d a n d o ğ r u y a , ilg ilen d ir en Gü l- Haç ' ın ç a ğ d a ş k u r u
d e g ize m l i yazıt lar ve alt ın har f ler le yazılm ış b ir k it ab ı b u l u yo r .
Öyle d e r ö r g ü t ü n g e le n e k se l t ar ihi.
l u ş u ve her b aş vu r an a aç ık ö ğ r e t i s i d e ğ i l s e d e y u k a r d a , ö ze t o l a
16. yü zyıl d an b u g ü n e k ad ar Gü l - Haç ö r g ü t ü ç eşit li saf halar
r ak, g ö zd e n g e ç i r d i ğ i m i z iki k ayn ağ ın g e n e l l e m e d e yar ar lı o lab ile
d a n g e ç i yo r , za m a n za m a n Pr o t est an lar ın za m a n za m a n Kat o lik
c e k l e r i n i d ü ş ü n d ü k . An c ak , e sk iye d ö n d ü ğ ü m ü z d e , g ö zö n ü n d e
ler in et kisi alt ın d a kalıyor, 1785' t e ise Avu s t u r y a ' d a yasak lan ıyo r .
t u t m a m ız g e r e k e n b ir n o k t a var d ır : Fr ansız ar aşt ır m ac ısı J e a n
Bazı Batılı ar aşt ır m ac ılar ına g ö r e ,
Gü l - Haç ö r g ü t ü Se yyi d
Lo u i s B e r n ar d ' ın b elir t t iğ i g ib i g e r ç e k Gü l - Haç ' l ar ö r g ü t t e n o l a n
Ab d ü l k a d i r Ge yl an i ' n i n «Kadirilik» t ar ik at ı ile b azı b enzer lik ler g ö s
oysa
t e r m e k t e d i r . Yine Batılı o l an b a ş k a c a g i ze m t ar ih ç ile r in in y o r u m u
b ağ ım sızlıklar ını k o r u y a n ,
g e r ç e k k im lik ler ini g izle ye n le r
ve y a k en d iler in e ( Sain t - Ge r m ain g ib i) d e ğ i ş i k k im lik ler u y g u l a y a n
n a b akılır sa Gü l - Haç ' ın t e m e l i n d e t asavvuf yat m ak t ad ır .
lar d ı.
«Sim yac ılar a g ö r e h aç ın an l am ı ışıktır» d e r Ar k o n Dar au l
Ol d u k ç a kar anlık ve g e ç m i ş e d ö n ü k b ir o r t a m d a h ar e k e t et t i
ğ i m i zd e n b ir ayd ın lığ a k avu ş ab i l m e m i z o l an ak d ışı d a kalab ilir .
Yin e d e , Gü l- Haç lar ' ın Tü r k i y e ' d e ve İs t an b u l ' d a neler ar ad ık lar ı
n ı t a h m i n e t m e y e k al k ış m ad an ö n c e ö r g ü t ü n «g eleneksel» t ar ih i
n e b ir g ö z at alım .
b ö yl e ys e
Ab d ü l k a d i r
Ge yl an i' yi
izleyen
ayd ınlat ılm ışlar ın
Ar a p
ö ğ r e t isiyl e ilg in ç b ir p ar alellikler i o r t aya ç ıkab ilir . Ge yl an i' n in 12.
yü zyıld a B a ğ d a t ' t a k u r m u ş o l d u ğ u p r at ik t asavvuf y o l u n u n ad ı
«Gü l' ü n Yo lu» ( Seb il- el- War d ) id i. . . Fakat Gü l- Haç lar ' ın ' inisiyas-
Ör g ü t ü n g e l e n e k s e l - o y s a b ilin e n , aç ık lan an h e r h an g i esk i
k a y n a k ve b e l g e d e n ye r i o l m a y a n -
d o layısıyla Gü l - Haç ' ın an l am ı Gü l ' ü n Işığı d a olab ilir . Şaye t b u
t ar ih in e g ö r e ilk ç ıkış M ısır
g ö st e r il iyo r sa d a Gü l - Haç ' ın ilk izler ine 1 5 9 7 ' d e r ast lıyo r uz. O yıl
yon'
t ö r e n l e r i ve b a ş k a c a n o k t alar
( t insel
sim yan ın d ışınd a)
Gü l ' ü n Yo l u ' n u izleyenler in ö ğ r e t isi ile p e k u ym u yo r . »
Or t a
Çağ ' ın
Gü l- Haç lar ' ı Ar ş i m e d ' i n
aynalar ı
ile
uğ r aşır ,
B a c o n ' u n r o b o t l ar ı ile ilg ilenir, s ö n m e y e n at eş ve s o n s u z d e vi n
g e n lik le , ar it m e t ik l e , d o ğ a n ın m ü zi ğ i ve u y u m u ile g e o m e t r i ve
k e h an e t le r le m e ş g u l o lu r lar d ı.
nin
e k l e m e k ist ed iğ i İslam i b ir d ü ş ü n c e n i n p e ş i n d e m id ir ?
Do k t o r Fau s t ' u n , b ir «astral», b e d e n s i z y o l c u l u ğ u n d a İst an
b u l ' d a n g e ç t i ğ i n i d a h a ö n c e g ö r d ü k . B e n ze r b ir y o l c u l u ğ u n b ir
1622 yılınd a Par is' in d uvar lar ına asılan ve Gü l - Haç k ar d e şle r i
b aşk a ö r n e ğ i ise 18. yüzyıl ş e yh l e r i n d e n M e h m e t K a r a g ö z' ü n
B ü y ü k Ko l e j i ' n i n im zasını t aşıyan «m a n i f e s t o s u n a ,
y a ş a m ö y k ü s ü n d e kar şım ıza ç ıkıyo r , b ir ç eşit D o ğ u l u Batılı «m a-
k ısac a
b ak t ığ ım ızd a n e g i b i vaat ler le kar şılaşıyo r uz?
-
g us», g i ze m c i kar şılaşt ır m ası o lar ak .
Kar d e şle r in , yanlışlık lar d an ve ö l ü m d e n insanlar ı k ur t ar
M e h m e t K a r a g ö z' d e n sö z e d e n b ir k ayn ak Ar k o n Dar au l ' u n
m a k am ac ıyl a b u l u n d u k l a r ı ülk eler in d iller ini k o n u ş ab i l m e k , aç ve
«Cadılar ve B ü yü c ü le r » (VVitches a n d So r c e r e r s , 1965) ad lı k it ab ı
s u s u z k al m am ak , y a ş l a n m a m a k , d o ğ a n ın t ü m g izler ini aç ık l ayan
dır ve b u k a y n a ğ a g ö r e :
k it ab ın b il g il e r in d e n yar ar l an m ak .
-
An c ak , salt m e r a k y ü zü n d e n Gü l- Haç lar ' la t e m a s e t m e k ist e
M e h m e t K a r a g ö z 17. yü zyıld a Tat ar i s t an ' d a d ü n y a y a g eli
yo r , b ab ası b ir sam an d ır . Tü r k ç e k o n u ş a n g e n ç M e h m e t , B u h a-
ye n l e r o nlar ı h i ç b i r za m a n g ö r e m e ye c e k l e r d i r . B u n a kar şın kar
r a' d a, Se m e r k an t ' t a, K aş g ar ' d a b u l u n u y o r , b ir b ilg in in b e n i m s e
d e ş l i ğ e üye o lan lar ve r ile n sö zler in nasıl ye r in e g et ir ild iğ in i g ö r e
ye b i l e c e ğ i , b ağ l an ab i l e c e ğ i b ir ö ğ r e t i n i n ar ayışı iç in d e d ir . Yıllar c a
c e k le r d ir .
D o ğ u ' y u g e ze r Kar ag ö z, sayısız b ilg inler , b ilg eler ve g i ze m c i l e r
Gi ze m i n ar aşt ır m ac ılar ı ve t ar ihç iler i, ö zellikle Bat ı' d a, Haç lı
Se f e r le r in d e n ve Tap ın ak Şö valyeler i ile Bat ini Has an S a b b a h ar a
sın d ak i ilişkiler d en b aş l am ak üzer e,
İslam i ö ğ r e t il e r in in ,
İslam
ile tanışır, Hi n d i s t an ' a k ad ar uzanır f ak at ar ad ığ ını b u l m az, özellik
le Hi n d i s t a n ' d a s e r g i l e n e n o yu n l ar a k an m az.
1 7 6 0 ' lar d an
sonra
Kar ag ö z
m ekân
o lar ak
Ar n a vu t l u k ' u
g i ze m c i l i ğ i n i n B at ı' d ak i ö r g ü t l e r i, k u r am lar ı n e d e n l i et k iled ik ler in i
seç er , o r aya yer leşir ve o r a d a b ir h e k i m , b ir b ilg e o l ar ak ünlenir ,
ar aşt ır d ılar ve ar aşt ır ıyo r lar . Siyasal p l a t f o r m d a ve in an ç sal u y g u
et r af ına ö ğ r e n c i l e r t o p l ar .
l a m a d a sank i kar şı k ar şıya g elip ç at ışan M ü s l ü m a n D o ğ u ile Hıris
M e h m e t K a r a g ö z' ü n İst an b u l' a b e d e n e n g e lip g e l m e d i ğ i n i
t i yan Batı o r t ak n o k t alar ın ı her iki t ar af ın «mistik» ( t asavvu f ç u ) ç iz
aç ık l am ıyo r yazar - ar aşt ır m ac ı Dar aul f ak at ilg inç b ir o layı n ak l e d i
g i s i n d e b u lu yo r . Fr ansız Rene Al l e au ' n u n vu r g u l ad ığ ı g i b i , işin
yo r : Kar ag ö z' l e g ö r ü ş m e k ist eyen Su l t an ( Sult an' ın ad ı ve r ilm i
ö zü t ar ihsel o l ayl ar d a ve ya yazılı k ayn ak l ar d a d e ğ i l d e «m ist ik»
yo r o ys a, b ü y ü k b ir olasılıkla, 3 . M u s t af a o lab ilir ) o n a b ir elç i g ö n
g ize m c il iğ in in , ö r g ü t s e l ve g izli g ize m c il iğ in in , t insel yaşam ın ı k u t
sal b ir g e l e n e ğ e b a ğ l a r k e n , k ulland ığ ı s i m g e l e r d e , s t r ü k t ü r l e r d e
ve ay i n şek iller ind ed ir .
d e r iyo r . Kar ag ö z ise, k o n u y u elç i ile k o n u ş m a k t a n s a , ü ç saat
b o y u n c a o d as ın a ç e k il iyo r ve ç ık t ığ ın d a elç iye «So r u n halled ild i,
sult anla ş ah s e n g ö r ü ş t ü m » d er .
B u b a ğ l a m d a , ilk Gü l - Haç ö r g ü t ü n ü Kad ir ilik e t k il e m iş o l a b i
Şaşkınlığ a k ap ılan İst an b u l' a d ö n d ü ğ ü n d e ve s u l t an a M e h
lir, Gur d jief f t as avvu f u n ağ ırlığ ını h isse t m iş o lab ilir ve p ar alellik ler
m e t K a r a g ö z' ü n b ir sah t e k âr o l d u ğ u n u s ö y l e m e y e hazır land ığ ın
ar ad ığ ım ızd a, «m ist ik» ya d a e vr e n b ilim se l g i ze m c i d ü ş ü n c e s i n
d a p ad i ş ah k e n d i s i n e Kar ag ö z' l e y ü z y ü ze k o n u ş t u ğ u n u b ild ir ir .
d e , İhvanu' s- Saf a o k u l u n u n Risaleler ' ine k ad ar var ab ilir iz e n azın
d a n k o n u sal o lar ak .
Fa'kat,
Kesin b ir yanıt ve r m e k o lanak sız ise d e g ö zd e n g e ç i r d i ğ i m i z
ö r n e k l e r in b azılar ı ( Gur d jief f , Se b o t t e n d o r f ) ve d ış d avr anışlar ı,
s o r u m u za d ö n e r e k ,
İst an b u l ' a g e l e n ,
İs t a n b u l ' d a n
«d ünyasal» f aaliyet ler i n e o l u r sa o l s u n , Gü l - Haç ü ç l ü s ü ( S a i n t -
g e ç e n her Batılı g i ze m c i (ist er «üstat», ist er ar aşt ır m ac ı) , G ü l -
Ge r m a i n , Cag l i o s t r o , Casan o va)
Ha ç o l su n y a d a Th e o s o p h e o l su n , ek sik liğ ini d u y d u ğ u , b ilg isin e
ö yl e o l m as ı g e r e k i yo r .
-
148 —
ile s i m yac ıl ar d an Flam el iç in
— 149 —
Ya d i ğ e r l e r i , ya «Th e o so p h ie »n in k u r u c u s u M a d a m e Blavat sk y?
İlg inç t ir ki, D o ğ u ve Uza k d o ğ u g ize m l e r i ile ç o k y a k ın d a n
ilg ilenen, Hint ve B u d i s t ö ğ r e t ile r in in et kisi alt ınd a k alm ış o l a n
He l e n a Pe t r o vn a b ir «İslam Bilinc i» ne var m ış g ib i g ö r ü n m ü y o r .
Tanr ıb ilg elik ö ğ r e t i s i n i n aç ık lan d ığ ı «Tanr ıb ilg eliğ in Anaht ar ı» ( La
Clef d e la Th e o s o p h i e , Par is b askısı 1895) ad lı ç alışm asın d a Bla-
SEKIZINCI BÖLÜM
vat sk y, k ö k e n ve k ayn ak l ar ın d an sö z e t t i ğ i n d e n , N e o - Ef l a t u n c u
Am m o n i u s Sac c as ' ı, B u d i zm ' i , Hint liler in Ved ant alar ını, B ab i l ' d e k i Hah am lar ı, Fi t ag o r as ve K o n f i ç y ü s ' ü , Plo t in u s ve İsa' yı, Kut sal
İSTANBUL BÜYÜLERİ
Kit ab ı ve Kab al a' yı sayıyo r sa d a İslam a ait hiç b ir k ayn ağ ı d ah i l
e t m iyo r . B l avat s k y' n i n k u r d u ğ u f elsef i- inanç sal akım ının b a ş u c u
k it ap lar ın d an sayılan Fr ansız Ed o u a r d Sc h u r e ' n i n «B ü yü k İnisiyeler» ( Les Gr a n d s İnit ies, 1926) ise Kr işna, Ram a, M u sa, Ef lat u n ,
Ph yt ag o r as , Or p h e u s , H e r m e s ve İsa' yı iç e r m e k l e ye t i n i yo r ( o
k ad ar k i Tü r k ç e y e ç e vr i l d i ğ i n d e Hazr et i M u h a m m e d s o n r a d a n
et k ilenm işt ir ) .
Gi ze m c i , g i ze m k u r u c u s u ve g i ze m ar aşt ır m ac ısı m a l ze m e s i
n i d ile d iğ i ve k e n d i d ü ş ü n c e s i n e e n yak ın g ö r d ü ğ ü k a y n a k t a n
alır. B u ö zg ü r b ir y ö n t e m d i r , k e n d i g izini iç in d e t aşıyan b ir y ö n
Bir k ent in g i ze m s e l , sihirli p an o r am as ın ı ç i zm e y e kalkt ığ ım ız
d a ve g izli d i ye b ilin e n - o y s a o r t a d a aç ık aç ık p a z a r l a n a n -
b ilim
ve sanat lar ına d e ğ i n d i ğ i m i zd e «b ü yü »d e n ve «b ü yü l e r »d e n d e
s ö z e t m e m i z g e r e k i y o r ç ü n k ü «b üyü» g i ze m i n k aç ın ılm az ve ayr ıl
m a z b ir p ar ç asıd ır . Ve sihir le u ğ r aş an sihir b azın, «m aji»yi u yg u l a
y a n «m ag u s»u n alanıd ır . Niyet ler i, n e d e n l e r i ve s o n u ç l ar ı n e o lur
sa o l s u n .
İyi d e ned ir b u «b üyü»?
«İyi ve ya k ö t ü b ir s o n u ç a l m a k iç in t ab iat ö ğ e l e r i n i , yasalar ı
t e m . Kim i b elirli b ir g e l e n e ğ e b ağ lı kalır (Mısır, Eski Ahit , B u d a '
n ı e t k i l e m e k ve o laylar ın o l ağ an d ü ze n l e r i n i d e ğ i ş t i r m e k iç in g ir işi
nin yazıt ları, Yeni Ah it v. b . ) k im i d e , d a h a d o ğ r u b ir y o l u s e ç e r e k ,
len işlem ler in t o p u n a b i r d e n büyü d iyo r u z, » d i ye aç ık lıyo r Per t ev
Yahud i- Hır ist iyan
inc eler ,
Naili B o r at av. «Bu an l am ı ile k e l i m e n i n k avr am ı g e n i ş l e m i ş o l u
yo r u m l ar , et kisini hissed er . Tıp kı c et velini t u t m a y a ç alışt ığ ım ız
ç izg isi
ile
yet inm eyer ek
İslam ı
da
yo r ; d e y i m Fr an s ızc ad ak i magie k e l im e sin in b ilim d i l i n d e k i kulla
ç o ğ u ist an b u l ziyar e t ç ile r in in yap t ık lar ı g i b i .
nılışını karşılıyor. Hal k d i l i n d e k i büyü d a h a d a r b ir a l a n d a k alan
işlem ler iç in kullanılır. Bir k im se yi s e vd i ğ i n d e n s o ğ u t m a k , d ü ş m a
nını hast a d ü ş ü r m e k ve y a ö l d ü r m e k iç in yap ılan ' k ö t ü b ü y ü ' , b ir
k işid e karısına k ar şı s e vg i u yan d ır m ak ya d a evine b ağ lılık sağ la
m a k iç in yap ılan ' o l u m l u ' b ü y ü ( m u h a b b e t tılsımı) g ib i. »
Ç a ğ d a ş g i ze m ar aşt ır m ac ılar ım ızd an kim isi maji ile b ü y ü ar a
sın d a k esin b ir ayır ım ve d e ğ e r l e n d i r m e d e n yanad ır . K o n u n u n
u zm an l ar ın d an K e m a l M e n e m e n c i o ğ l u , ö r n e ğ i n , ayır ım ı b u şekil
d e aç ık l am ak t ad ır :
«B ü yü ile m aj i ayn ı şey d e ğ ild ir . Te k o r t ak n o k t alar ı, ikisinin
— 151 —
d e g e le n e k se l k a y n a k t a n g e l m e s i . M aj i d e esas, b ilinç li d a vr a n
m akt ır . B u b ilinç , ç e vr e d e k i k an u n lar ı iyi b i l m e y e ve r uhsal t e k â
m ü l ü ö n e a l m a y a d ayanır . B ü y ü c ü k l ü k t e ise alt se viye d e var lık la
r ı k ullanar ak , m e n f a a t e y ö n e l i k işler yap m ak t ır . Fizikö t esi ar ac ılı
ğ ıyla yap ılan g a y r i m e ş r u işlem ler in ç o ğ u ağ ır b ir b e d e l karşılığ ı
g ö r e , b ü y ü y a p m a k , t anr ının işine k ar ışm ak , o n u n b u yr u k lar ın ın
y o l u n u d e ğ i ş t i r m e y e ç alışm ak d e m e k t i r . B u n d a n d o l a y ı b ü y ü y ap
m ak , d i n b ak ım ın d an s u ç işlem ekt ir . B u n d an d ır İslam d in in i ç o k
iyi b ilenler in b ü y ü d e n kaç ışı, b ü y ü yap ıp yap t ır m ayışı. »
ile yap ıld ığ ı ve b ü y ü c ü n ü n k o r u n m as ız o l d u ğ u b ir a n d a e g e m e n
Eski
o l m a y a ç alışt ığ ı var lıklar ın g e r i t e p e c e ğ i sö ylenir . B u t i p u ğ r a ş t a
yasak l am ak t a,
B ö yle b ir y o r u m a g ö r e «maji» ü s t ü n b ir uğ r aşıd ır ( ki, k u ş k u
suz, ö yl e d ir ) , «b üyü» ise ilkel, halk t ip i ve t ehlikelid ir . Te m e l d e b ir
y o r u m ve k a vr a m karışıklığ ı o l u ş u y o r s a d a b u , k anım ızc a, Tü r k ç e d e kulland ığ ım ız b azı k ar şılık lar d an k ayn ak lan ıyo r . Ör n e ğ i n : «Ka
r a Büyü» ve ya «Ak B ü yü » d e d i ğ i m i zd e b u n u n İng ilizc e ve Fr ansız
M a g i e No ir e» ile «VVhite M a g i c -
M ag i e B lan c h e» o l u y o r k i, b u r ad a, «maji»yi - b u b a ğ l a m i ç i n d e «b üyü» d iye ç e vir iyo r u z. Yin e İng ilizc e ve Fr ansızc a d il l e r in d e k u l
lanılan, «m ag us» ile b asit ya d a «k ö t ü niyetli» b ü y ü c ü y ü ayır t
e t m e y e yar ayan , s ö zc ü k l e r var o l m ak t ad ır «So r c er y -
So r c e l l e -
rie», «So r c er er -
So r c ie r e »
So r c i e r ( ve ya VVarlock)»,
«Wit c h -
Pe yg am b e r l e r Tar i h i ' n d e
M usa
da
b üyüyü
b ü y ü c ü l e r e kar şı savaş a ç m a k t a d ır a n c a k ayn ı
M u sa, M ısır ' d ayk e n , sihir b az ve b ü y ü c ü Fir avu n ' l a kar şı k ar şıya
o lanlar ın f e c i so nlar ını za m a n za m a n d u y u y o r u z. »
c a karşılığı «Blac k M a g i c -
Ah i t ' t e ,
g i b i . Ayır ım , b ö y l e c e , ilk b aş t an kullanılan s ö zc ü k t e n ve o n a b a ğ
lanılan a n l a m d a n ç ıkıyo r . Bir «k ad em e» s ö zk o n u s u o l d u ğ u n d a n
d a üst k a d e m e d e «m ag u s»u , «maji» sihir ile u ğ r aş an sih ir b azı, b ir
s o n r ak i k a d e m e d e ise «So r c er er »ı, b ü y ü c ü y ü b u l m u ş o l u r u z.
Sihir le u ğ r aş an sih ir b az hiç k u ş k u s u z ki, b ü yü se l işle m le r le
d e uğ r aşac ak t ır , k u r am l ar ın , ö ğ r e t il e r in u yg u l am as ın a g e ç e c e k t i r
ve b asit ve ilkel o l a n d a n e n k ar m aşık ve t insel o l an a d e k . Ve b u n
d a, g e n e l d e , ah lak sal ayır ım ve d e ğ e r l e n d i r m e l e r g ö ze t m e k s i zi n
ç ü n k ü , b ilin d iğ i g i b i , s u ç a r a ç t a ar an ılm az k u l l an an d a aranılır.
Sihir d e b ü y ü d e ö yled ir , t ar af sız bir san at ve bir t ek n ik t ir , ö y l e
o lm ası g e r e k i yo r ve k u l l an ım alanına g ö r e o l u m l u ve ya o l u m s u z
olur , sayılır.
«Ço kt anr ıc ı d i n l e r d e o l d u ğ u g ib i, t e k t an r ıc ı d in l e r d e d e b ü y ü
n ü n var lığ ına, et k isine inanılır.» d e r i s m e t Ze k i Ey u b o ğ l u . «İslam
d i n i , b ü y ü c ü , b ü y ü c ü l ü ğ ü s u ç sayar , yasak lar . İslam an layışın a
g e l d i ğ i n d e m ü c a d e l e s i n d e «m uc izeler » yar at ıyo r . B ir in in yap t ığ ı
«b üyü» d i ğ e r i n i n yap t ığ ı ise «m uc ize»d ir , ö yl e sayılıp d e ğ e r l e n d i r i l
m ek t ed ir , «nüans» f ar klar ı ile.
İn s an o ğ l u yas ak o lan a kar şı eğ ilim lid ir , e n azın d an b ir kar şı
k o y m a e yl e m i o lar ak . Cahil in san , k e n d i d i n i n i n b u yr u k lar ın ı b il
m e y e n in san ise b ü yü se l işlem ler e b a ş vu r m a y a ve b u n l ar a u m u t
b ağ l am ay a d a h a d a eğ ilim lid ir , ö zellikle b u h r an l ı, o laylı, sıkışık
d ö n e m l e r i n d e ve aklına h e r h an g i b aş k a b ir ç a r e g e l m e d i ğ i n d e .
B u r a d a «İst anb ul b üyüler i» d e d i ğ i m i zd e ve b u «b üyü» k o n u
s u n u d a h a k ap s am l ı «g izem ler » k o n u s u n a d ah il e t t i ğ i m i zd e a m a
c ım ız ned ir , n e o lab ilir ? İs t an b u l ' a t ü m d e n ö zg ü b ü yü s e l işlem ler
d e n , b ü y ü d e b ir İst anb ul g e l e n e ğ i n d e n s ö z e d e b i l m e m i z o lası
mı?
B aşt an b e l ir t e l im ki, g e n iş a n l a m d a , b ir İst an b u l g e l e n e ğ i n
d e n sö z e d e b i l m e m i z p e k o lası d e ğ i l d i r ç ü n k ü , b ir g e n e l l e m e y e
g i t t i ğ i m i zd e , b ü yü s e l inanışın, b ü yü s e l işle m in kat ıksızc a b ö l g e
sel o l ab il iyo r sa d a salt kent sel o l ab il m e si zo r d u r . Kent sel o l ab il
m e sin in , ö y l e sayılab ilm esin in t e k olasılığı b elir li b ir k en t in h u d u t
ları iç in d e ye r alm ası, o k e n t t e b u t ü r işlem ve u y g u l a m a l a r d a
b u lu n an lar t ar af ın d an yin e aynı k e n t t e o l an b aşk alar ın a ve ya b aş
kalarının ist eğ i ü ze r e yap ılm asıd ır . Kald ı ki, b ir in san , t ö r e , inanış
ve inanç m o za i k i n d e n o l u şan İst anb ul g i b i b ir k o c a m a n k e n t t e
k esin ayır ım lar her za m a n yanılt ıc ı ve sakınc alı o lab ilir .
B u y ü zd e n d i r ki, am ac ım ız İst an b u l g i b i b ir k e n t in i ç i n d e h al
k a d ö n ü k , halk ın «t üket im i» n e s u n u l an b ü yü se l inanış ve u yg u l a
m alar a d e ğ i n m e k t i r , b unlar ın k a y n a k ve ö r n e k l e r i n i , b e n ze r le r in i
ar aşt ır d ığ ım ızd a
yenid en
k en t
d ışı
— 153 —
yo llar a
düşmek
p ahasına.
-
H e m halk a d ö n ü k b ü y ü s e l işlem ler d e d i ğ i m i zd e h iç u n u t m a m a l ı
Fat ih
-
yız k i, b unlar ın m e r ak l ı t ü k et ic isi ve izleyic isi salt halk d e ğ ild ir ,
d ın l an m ak » iç in b u t ü r san at ve b ilim ler e b aşvu r m ak t ad ır .
Küç ükköy
-
İst anb ul
Hazn e d ar
-
o l a ğ a n , d o ğ a l ve h at t a h at t a g e le n e k se ld ir .
b asın ın d a
«b üyüc ü»
ilanlar ına
r ast lanılm az,
Ze y t i n b u r n u
-
b ü yü s e l
işlem ler in yap ılm ası - d ü n y a n ın h e r h an g i b aş k a u yg ar k e n t le r in
de olduğu g i b i -
Ga zi o s m a n p a ş a
-
Gize m li ve k i m i n e g ö r e b ü yü l e yi c i kent İs t an b u l ' d a, yasal
o l ar ak suç , d in se l o l ar ak g ü n a h o lsa d a o l m a s a d a ,
Ey ü p
-
b ilinç li sayılan b ir «m u t l u azınlık» d a, ist er «eğ lenm ek , » ist er «ay
B ak ır k ö y
-
Ok m e y d a n ı
suç a
-
Şişli
kanıt t eşk il e d e c e ğ i n d e n . Am a y a b a n c ı b asının g i ze m k o n u l ar ın a
-
yö n e l i k yayınlar ınd a neler neler ç ık m az k ar şım ızd a!
-
Fe r ik ö y
Ör n e ğ i n , i s t an b u l (evet ) Sihir b azı Zan e t t i , m a n y e t i zm a c ı, g iz
-
li b ilim ler u zm an ı, k ö t ü t elk inler e kar şı t ılsım ust ası ( M i l a n o ) ; t ü m
s ah i p M aıt h a t ü m d u y g u s a l , e k o n o m i k ve sağ lık so r unlar ınıza
-
e r i ş m e k ( N ije r ya) ; Kelt b ü y ü c ü l ü ğ ü ( Ham p s h i r e , İn g il t e r e ) ; k ar a
İst an b u l ' u n b ü y ü c ü l ü k t ar ihine, b ü yü s e l g e ç m i ş i n e b ir g ö z
at t ığ ım ızd a b ir d izi u zm an l ar l a karşılaşırız: c i n ve p er iler e s ö z
g e ç i r e b i l e n K a r a g ü m r ü k l ü Ejd er B ab a, e vd e k alm ış kızlar a kıs
m e t b u l an Kasım p aşalı Sü lü k lü Ali, şif ac ı Eyü p l ü Yam alı N u r i ya
d a ç o c u k l u ğ u n d a p er iler t ar af ınd an kaç ırıld ığ ı s ö yl e n i l e n B e y k o zlu Kö s e Ho c a g i b i . Ar t ı Osm an l ı t ar i h i n d e k e n d i n e b ir sayf a ayı
r an ü n l ü Cin c i H o c a .
Pr o f e syo n e l b ü y ü c ü , niyet i n e o l u r sa o l s u n , h a n g i y ö n t e m l e
Çeng elk ö y
-
t ik ve d ışr ek b ü yü l e r ( D u r h a m , İn g ilt e r e ) ; b ü y ü c ü l ü k l e b aşar ıya
b ü y ü , t ılsım , ak b ü y ü u zm an ı Gab r ielle va n Zyl ( Le e d s, İng ilt er e)
Sar ıyer
-
ç ar e b u l u r ( M i l an o ) ; c ad ılar at ö lyesi ( Fo l k e s t o n e , İn g ilt e r e ) ; p r a
v. b .
Küç ükç ekmec e
-
ç ağ l ar ın e n esk i ve g ü ç l ü tılsımı o l an Ad a m o t u n a ( m a n d r a g o r e )
M ec id iyeköy
Kanlıc a
Kar t al
-
Yak ac ık
-
Tu zl a
g i b i s e m t l e r d e , yak laşık o lar ak , 300- 400 k ad ar «üf ür ük ç ü» barınırd ı,
Fa t m a
B ac ı' d an
Fat ih H o c a ' y a v. b . ,
Ünzile
B ac ı' ya,
Ab d u r r a h m a n
k im i şif ac ı o l ar ak b ilinen,
Ho c a' d an
k im i m u s k al ar
yazan .
B ü y ü , ü f ü r ü k ç ü l ü k , m u s k a, t ılsım d e ğ i ş i k g ib i g ö r ü n e n u y g u
lam alar ise d e t e m e l l e r i aynıd ır, g izli b ilim le r in ve sanat lar ın - n i
yet ler i d e ğ i ş i k d e o l s a -
k ap s am ın a g ir er ler , ç ar eler g ib i su n u lu r
ve ç ar e le r g i b i b e n im se n ir .
«Bir in an c ın d ışa vu r u ş u , uyg ulanışıd ır b üyü,» d e r İsm e t Ze k i
r i kullanır sa kullansın, ne g ib i b ir et ik et i yap ışt ır ır sa yap ışt ır sın
Ey u b o ğ l u .
k e n d i n e «afişe» o l m a k t a n ç ekinir , b aşını her t ü r b e l a d a n k u r t u l
b a k ım ın d a n ay d ın l an m a d ü ze yi n e d e n l i yü k s e k o lur sa, o ö l ç ü d e
«Bu y ü zd e n ,
okum akla,
e ğ i t i m l e b ağ lant ılıd ır.
Bilg i
m a k ve t ak ib at a u ğ r a m a m a k iç in. An c a k b ü y ü n ü n , g izli b ilim ve
b a ş k a l a ş m a , u y g u l a m a d e ğ işik liğ i g ö r ü l ü r b üyüler d e. » Ve Eyu -
sanat lar ın o l u m l u s u ( ak) n e r e d e b aşlar , o l u m s u zu ( k ar a) n e r e d e
b o ğ l u ' y a g ö r e : «İst an b u l ' u n varlıklı yö r e l e r i n d e , Şişli, Nişant aşı,
b it er ?
M a ç k a k e s i m l e r i n d e b ü y ü p ek g ö r ü l m e z. »
«Bilinm eyen» an s i k l o p e d i s i n e g ö r e 8 0 ' li yılların b aş ın d a İst an
b ul' d a:
An c a k 70' li yılların o r t alar ın d a if ad e ed ilen b u s o n g ' örüşün
p e k g e ç e r l i o l d u ğ u s ö yl e n e m e z. Kald ı k i, o d ö n e m iç in d e g eç er li
— 155 —
d e ğ i l d i ç ü n k ü , sayd ığ ı k e sim le r d e , «b ü yü c ü » sayısı azınlıkt a id iy
se d e «b üyü» m er ak lısı,
g i ze m m er aklısı,
kişiler in - i s t e r var lıklı, ister o r t a sın ıf -
«m et af izik» m er aklısı
«Büyü
Pa t l a m a s ın ı,
«Kad ınc a» d e r g i s i
iç in ar aşt ır an
Oy a
Özd i l e k - Can d an As l an b ay ikilisinin if ad esi ile:
sayısının az o l d u ğ u p e k
«Kaşıklar b ir b ir in e t e r s b ağ lan ıyo r , m u m d a n i n s an sur et ler i
d ü ş ü n ü l e m e z. B u işler, ilkin, fal m e r ak ı ile b aşlar s o n r a d allanır ,
ç ıkarılıyor, s a b u n l a r a iğ neler b atırılıyor, ç eşit li o t l ar kaynat ılıyo r ,
b u d ak l an ır ve g e r e k t i ğ i n d e , b a ş k a «yasak» y ö n l e r e kayar .
Ç a ğ d a ş in san ın iç ç at ışm alar ı, in an ç sal ek sik lik ler i kişiyi e n i n
d e s o n u n d a b i l i n m e ye n e , g izli ve g i d e r e k y a s a k o lan a iter, ist er
m u sk alar yazd ır ılıyor , m ezar lık lar d olaşılıyor . . . B ü y ü c ü l e r r uhlar
la, c inler le ir t ib at t a o ld uk lar ını sö ylü yo r lar . »
Ya b u p at l am an ın n ed en i?
inansın, ist er i n an m as ın . Üst elik kült ür d ü ze y i n e p e k b a k m a k s ı
«... e k o n o m i k so r unlar , d e ğ e r yar g ılar ının d e ğ i ş m e s i , se vg i
zın. Kişiyi «üst ün» ve ya «ilkel» m et af iziğ e, d o ğ a ö t e sin e it en salt
sizlik, g ü ve n sizl ik ve s o n u ç t a insanlar ın k e n d il e r in i ç ar e siz hisse
b ilg isizlik, y a ş a m ko şullar ı, ç ar esizlik, g ü ve n sizl ik ya d a t ö r e le r ,
d e r e k d o ğ a ü s t ü y a d a b i l i n m e ye n g ü ç l e r e sığ ınm alar ı.»
t ab u l ar ve inanışlar , batıl inanışlar d e ğ ild ir : hırsları, iht ir aslar ı, d u y
g ular ı, d u y g u s u zl u k l a r ı ve t at m insizlik ler i d e k a t m a m ız g e r e k i yo r .
Ve b u d u r u m d a her şey «b üyü» o lu yo r , her u y g u l a m a ve «ic
raat» b ü yü s e l , g ize m l e r l e u ğ r a ş a n her kişi b ir «b ü yü c ü . »
B ö yl e c e her ç e ş i t g i ze m i n , ist er s o yl u , ist er s o y s u z her za m a n
B at ı' d ak i, h at t a Uza k d o ğ u ' d a k i g e l m i ş g e ç m i ş ö r n e k l e r e b ak
b ir alıcısı va r o l u y o r , a m a m er ak lı a m a d e n e y i m c i a m a n e o lu r n e
t ığ ım ızd a hiç ş a ş m a m a k g e r e k i yo r , ak sin e d u r u m u o l a ğ a n ve
o l m azc ı.
d o ğ a l ve d e ilg inç k ab u l e d e r e k .
Tü m d e n
ç ağ d aşlaşm ak,
t eknolojik,
u s' sal
b ir
uyg ar lığ ı
b e n i m s e m e k , n i m e t l e r i n d e n yar ar l an m ak b ile, b ir n o k t a d a n s o n
r a yet er li o l m u y o r ve b ilin m e ye n le r in kap ısına vu r m a y a b aşlıyo
ruz.
«Evet, m ist ik insanlarız, b ilim y ö n e t m i y o r b izi ya d a y ö n e t m e
ye ye t m iyo r , g i ze m l i g ü ç l e r e sığ ın m ak zo r u n d a kalıyo r uz. B u n u n
l a ö vü n e n l e r b ü y ü k b ir ç o ğ u n l u k o luşt ur ur lar . » d e r M elih Ce vd e t
An d ay.
B ü y ü c ü l ü ğ ü n ve b ü y ü n ü n n e ülkesi var d ır ,
n e d e kıt ası;
u yg u l am al ar ı, am aç l ar ı, f o r m ü l l e r i, r eç et eler i ve «renkli» m a l ze m e
si ile t ü m d e n evr enseld ir . Tar ihi i n s a n o ğ l u n u n t ar ih i k ad ar e sk i
d ir , b elki d e d a h a d a eski. D ü n y a t ar ih in d e , u yg ar lık t ar i h i n d e her
za m a n b ir ye r d e d i r , ister ar k a p l an d a, ist er ö n p l an d a. Bir «b ilin
m e y e n kaç ınılm az»d ır ad e t a ve za m a n o lu r k i
f u r ya h a l i n d e -
- m et af izik sel b ir
.
Gi ze m e vr e n se l ise ve b elir li d ö n e m l e r d e , t o p l u m s a l - e k o n o m ik b u h r a n l a r d a p at lıyo r sa ü l k e m i zd e k i , k e n t i m i zd e k i b elir t iler i,
yansım alar ı b u ışığın alt ınd a d e ğ e r l e n d i r i l m e l i .
An a d o l u in san ı, k ü l t ü r d e n k ü lt ü r e , b ü y ü m er aklısıd ır , b ü y ü süz b ir yaş am ı n e r d e ys e d ü ş ü n e m e z. İslam ve İslam ö n c e s i An a
d o l u bir b a ş k a b ü yü l e r o r t am ıd ır , her k ay n ak t an g e l i p ye r le şe n ,
d e ğ i ş e n , k a y n a ş a n inanışlarla. So n r a b ir g e ç i ş y o l u o lan An a d o
l u ' d an
- ve
de
Tr ak ya' d an -
b üyü
g elir
ist anb ul' a
yer leşir ,
B izans' a ye r l e ş t i ğ i g ib i. Ye r le şt iğ in d e d e d ağ ılır, kırsal al an d an
g eleni aşar k e n t so ylu lar a g i d e r e k «seç kin» d i y e b ilinen kesit e
varır.
B u n d a b e lk i d e , ilk b aşt a, e n ç o k şaşır an k e n t i n k en ar m ah al
lesin d e «ic raatını» s ü r d ü r e n b ü y ü c ü ya d a f alc ıd ır, ye n i, alışık
o l m ad ığ ı «d üzeyli» b ir m ü ş t e r i ile kar şılaşt ığ ınd a. Şaşkınlık - va r
s a b ö yl e b ir o l a y -
g e ç ic id ir ç ü n k ü p r o f e s yo n e l ve d e n e yi m l i b ak ı
y e n i d e n d ir ilip g ü n d e m d e k e n d i n e b ir ye r ed inir .
c ı ö n e m l i o l an ın karşısına g e ç i p m e d e t b e k l e ye n i n g ö r ü n ü ş ü
Or t a Ç a ğ ' d a ö y l e o l d u , 18. yüzyıld a, 19. yüzyılın ik inc i yar ısınd a,
d e ğ il d e iç i o l d u ğ u n u bilir. Başı ö r t ü l ü o l su n ya d a e n s o n m o d a
60'lı ve 70'li yılların Batılı ü lk e le r in d e ve 8 0 ' li, 90' lı yılların Tü r k i
m ar k alı b ir «jeans» g i ym i ş o l s u n t e m e l d e p e k b ir f ar k y o k t u r ve
ye ' s i n d e .
b u y ü zd e n d i r k i, b ak ıc ı b ü y ü c ü t e k n i ğ i n d e , m a l ze m e s i n d e hat t a
— 157 —
b i l g i s i n d e b ir d e ğ i ş i k l i k y a p m a k zo r u n d a o l m u yo r . Bir k aç ın ılm az
aşklar y a ş a y a b i l m e k iç in d e Kar a B ü y ü y e b aş vu r u l u r ya d a kırsal
n o k t a d a d ü ze yl e r b i r l e ş i yo r ve t an ım l an d ığ ın d a «ilkel» o l a n «o t an
b ö l g e l e r d e , k o m ş u n u n haşat ını b o zm a k , hayvanlar ını ö l d ü r t m e k ,
t ik» o l u yo r , «ot ant ik» o l u n c a d a sank i b ir b aşk a g ö r ü n ü m k azan ı
yan g ın ç ık a r m a k iç in.
yo r .
B ü yü s e l işlem ler in b ir yan ı yar ar - zar ar ik ile m i ü ze r i n d e k u r u l
D ö n e m b ö y l e c e b akıc ıyı, b ü y ü c ü y ü yü c e lt ilm iş o l u yo r , san k i
o n s u z o l a m ıy o r m u ş g i b i , e n s o n ç ar e ve ya t e k ç ar e o y m u ş g ib i,
d u ğ u g ib i b ir b aş k a yanıysa, m u s k a , t ılsım , b o n c u k g i b i ar aç lar ı
kullanar ak, k o r u m a y a , b ir ç e şit m et af izik g a r a n t i y e yö n elik t ir .
san k i b ir b ü y ü d e n hayır g e l e c e k s e b u n u n hayırı salt b ir k işid e n
İs t an b u l ' d a kullanılan, kullanılm ış o l an , ç eşit li k a y n a k l a r d a n
( ç o k k o n u ş u l a n , ç o k m ü şt e r isi o l an , m e d y a l a r d a k e n d i n e bir ye r
ed in ilen , k im i An a d o l u k ö k e n l i, k im i Tr a k y a ç ıkışlı k im i d e - A n a
e d i n m i ş , za m a n l a yazar l ığ a b ile s o yu n an ) g e l e c e k m i ş g i b i .
dolu yo lu yla-
D ü ş ü n c e şek li ve u y g u l a m a b ü yü s e l inanışları ç a ğ d a ş l a ş
O r t a d o ğ u ' d a n ve ya U za k d o ğ u ' d a n g e l m e b azı
b ü y ü f o r m ü l ve t e k n ik le r in e b ir g ö z a t m a k , b u n lar ı Bat ı k ayn ak lı
m a k t a n ve y ü c e l t m e k t e n ç o k b aşvur anlar ı - a m a f ar k ın a var sın
o lar ak g ö s t e r i l e n ( an c ak o r t ak bir g e l e n e k se l b i l g i d e n ç ık an) b e n
lar, a m a va r m a s ın l a r -
zer ler i ile kar şılaşt ır m ak ç i zm e yi am aç l ad ığ ım ız b u k en t sel g i ze m
Or t a Çağ ' lar a yanaşır bir k ar anlığ a it iyo r .
S o r u n , s o n u ç t a , b ir ilim - b ilim - sanat d e ğ ild ir ; b u ilim - b ilim - sa-
p an o r am as ın a, k anım ızc a ilg in ç bir m a l ze m e kat ac akt ır . Ve m al
nat ın, b u «b ilinm eyen» o y s a kullanılanın t u t t u ğ u yo l ve g ö r d ü ğ ü
ze m e d e r k e n ilk ö n c e b ü y ü l e r d e kullanılan, kullanıld ığ ı s ö y l e n e n
«ilkel» ilg id ir .
enva- i ç eşit m al ze m e l e r e b ak alım .
Ak B ü y ü , o l u m l u b ü y ü , am ac ı «iyi» o l an b ü y ü n e iç in yap ılır?
B ü y ü y a p m a k iç in neler k ullanılm ıyo r ki? Ek m e k kullanılır,
Çeşit ler i a d e t a sayısızd ır; aile sin d e n k o p a n e r k e k l e r i ya d a
b ib er kullanılır, ü zü m kullanılır; saç , t ır nak, g iysi, ö zel eşyalar ;
kad ınlar ı d o ğ r u y o l a g e t i r m e k iç in; se vg i k azan m ak i ç i n ; u zak t a
k an , t ü k ü r ü k , id rar, d ışkı, m e n i ; o t lar , b it kiler , a ğ a ç k ab u k l ar ı ve
o l an b ir inin d ö n ü ş ü n ü hızland ır m ak iç in ; m u r a d iç in ; k ö t ü , k ar a
her r e n k t e n ( kar a, kızıl, sarı) t o p r a k ; k u r ş u n , m u m , k il; ç ö p l e r ,
b ir b ü y ü y ü b o zm a k iç in v. b .
sü p r ü n t ü l e r ; p a m u k , b ez p ar ç alar ı, ip lik; ü f le n m iş, o k u n m u ş s u ;
B u n l ar d ak i niyet «iyi»dir, ö yle g ö r ü n ü r , ö yle g ö st e r ilir an c ak ,
s o n u ç t a , u y g u l an an işl e m d a i m a b ir zo r lam ad ır , bir k işin in b a ş k a
heyk elc ik ler , b eb ek ler , r esim ler ; k esic i alet ler ; kuşlar ,
k ö p e k le r ,
h o r o zlar , t avuk lar ,
k u r b ağ alar ,
ked iler ,
b ö c e k l e r ve yılanlar;
b ir k işiye yö n e l ik d u yg u l ar ın ı b askı alt ınd a t u t m ak , zo r k u l l an ar ak
kaf at aslar ı ve kem ikler , m e zar ve m e zar l ık l ar d an alınan t o p r a k ;
yö n l e n d i r m e k t i r . Ve b ir i iç in o l u m l u g ö r ü n e n d u r u m , b ü y ü n ü n
d e ğ e r l i t aşlar ; a d a m o t u ( m a n d r a g o r e ) ; kilit ler ve an ah t ar lar ve
h e d e f i o l an , b aş k a b ir in in aç ısınd an o l u m s u z hale g eleb ilir , g et ir i
ç iviler ; t avş an d e r isi; y u m u r t a l a r ve m u m l a r ; şişeler, b o n c u k l ar ,
leb ilir b ü y ü «t u t t u ğ u n d a. »
m u slu k lar , kap ılar ve k ap ak lar ; m ak asl ar ve m aşalar , t ab an c al ar
Kar a B ü y ü n ü n , o l u m s u z ve «kötü» b ü y ü n ü n ç eşit ler i d e b ir o
k ad ar - h a t t a d a h a ç o k ç e ş i t l i d i r -
ç ü n k ü Kar a B ü y ü n ü n a m a c ı
d u y g u s a l d e ğ il d e m a d d i d i r , t ü m d e n d ü n yasald ır , hır slar a, ar zu la
ve t ü f ek ler ; nallar ; p ir inç , helva ve m u ş m u l a ; s al yan g o z k a b u ğ u
ve d o m u z d e r isi ve d o m u z kılı ve d a h a neler neler.
Lo n d r a,
Par is,
N e w Yo r k ve Lo s An g e l e s g ib i k e n t l e r d e
ra, iç im izd e k i k ar a g ü ç l e r e , ist ekler e b ağ lıd ır. Kar a B ü y ü , ö r n e
o l m u ş o l s ayd ık y u k a r d a sayd ığ ım ız (ve saym ad ığ ım ız)
ğ i n , b ir k im se yi k o n u ş a m a z hale g e t i r m e k , d ilini b a ğ l a m a k iç in
m al ze m e l e r i e d i n e b i l m e k iç in yap ac ağ ım ız t e k şey b u t ü r «m alla
yapılır; b ir inin e r k e k liğ in i b ağ l am ak , bir d ü ş m a n ı zar ar sız h ale so r
rı» sat an u zm a n bir d ü k k â n a b a ş vu r m a k ya d a - k r e d i kart ım ızı
m ak , o r t a d a n k al d ır m ak , b ir in d e n in t ik am alm ak , it ib ar ını sar s
da kullanar ak-
m ak , ze d e l e m e k iç in yapılır. Haksız k azan ç lar e d i n m e k , yas ak
g e n iş, ç o k d a h a g e n iş b ir ç e şit t e n d i l e d i ğ i m i zi seç er ek .
— 158 —
b ü yü se l
p o s t a se r visin d e n yar ar l an m ak o l u r d u . Üst elik
— 159 —
Ör n e ğ i n , o t l ar ve b it kiler ( ak as y ad an k ak t ü s e ve b i b e r d e n
m a y d a n o za ) , r e ç in e l e r , k o k u l ar ( am b e r , y a s e m i n , m a n o l y a , g ü l
v. b . ) , b o yal ar , su lar ( g ü l s u yu , p o r t ak al ç i ç e ğ i s u y u ) , yağ l ar ( ha
vu z, sar m ısak , l avan t a, l i m o n , ze yt i n , k ar a b ib e r , ç a m yağ l ar ı) ,
t ü t s ü l e r ( c ü c e l e r i n , p e r i kızlarının, s e m e n d e r e l e r i n , d e n i z kızları
nın, r uhlar ın t ü t s ü l e r i ) , m u m l ar , h e yk e l c ik l e r ve b e n ze r l e r i.
Büyü
örnekleri
konusunda
nereden
b aşlanır
ve
Dil
bağlamak
için
Hiç k u llan ılm am ış b ir a s m a kilit ü ze r in e , y e d i k e r e ü ç ihlâs,
b ir f at i h ad an s o n r a, ' Ey Yü c e Tanr ı. . . Gö r g ü l , ya S u b h â n yalıg ag il , ya Rah m an El h am d ü l il l ah ile b a ğ l a d ım , Kü lh ü vallâh i ile kilit le
d i m . . . B inb ir ad lı Allah , m e d e t ya ilâhi, b i n d e r d e kilit v u r d u m ,
p e r k i t t i m ; M u h a m m e d ü l M u s t af a' n ın m ü h r i n ü ze r in e u r d u m ' d i y e
n e r e ye
o k u y a . Bir ağ ır t aş alt ına k o y u p b ast ır a. . . (Yesar ı).
k a d a r g id ilir ? Kald ı k i, b u k o n u l ar a m e r ak l ı o lan lar ve b u k o n u l ar ı
izleyenler b ilir, b ü y ü ö r n e k le r in i ve r e n kit ap lar , d e r l e m e l e r , f o l k l o
rik ar aşt ır m alar p i y a s a d a sanıld ığ ı k a d a r az d eğ iller .
So r u n
b ur ad a,
o k u r a b ir b ü y ü y a p m a o lan ağ ın ı t an ım ak
Güveyi
bağlamak
için
Bir iric e ç iviye g ü ve yi n ad ı y e d i d e f a o k u n a r a k ü f le n e c e k ,
b ü yü »
ç ivi t ah t aya, a ğ a c a ve yah u t d a b ir k u r u k ü t ü ğ e m ıh l an ac ak , m ıh
k o n u s u n a ö r n e k l e r g e t i r m e k , s o n r a d a n b azı t e m e l k ar şılaşt ır m ala
lan ır k en Ya Set t ar ( ü ç k er e) , Ya C e b b a r ( ü ç ker e) ism i şer if ler i
d e ğ il d ir ,
hiç
k u ş k u s u z.
So r u n ve a m a ç «b ü y ü c ü l ü k ve
r a g i t m e k d e r k e n b ir y o r u m a var m ak t ır , u zm an l ar ın g ö r ü ş l e r i n e
t e k r ar l an d ık t an s o n r a ş u d u a o k u n a c a k : Ya Hafız, b u ç ivi m ıhlan
d e g e r e k li ye r i ayır ar ak .
d ığ ı y e r d e o l d u k ç a b e n f al an c ayı b a ğ l a m ış o l u y o r u m , d i zi n d e k i
En iyisi ö r n e k l e r e ve t e k n ik l e r e g e ç e l i m , ç eşit li k ayn ak l ar a
b aş vu r ar ak ( Ey u b o ğ l u , B o r at av, Yesar i ve b aşk alar ı) .
Çal ışm am ıza b ir m u h a b b e t b ü y ü s ü ile b aşl ayal ım :
«Üç ar n avu t b i b e r i alınır. He r b i b e r i n iç in d e k i t o h u m l a r ın her
d e r m a n ı, g ö n l ü n d e k i m u r ad ı k a b ze d i y o r u m . Ya Kahhar , h i m m e t
eyle, k e r e m eyle, y a r d ım eyle.
Çiviyi m ıh l ar k e n kullanılan alet , g ü ve y i n b ağ lı o l d u ğ u m ü d
d e t ç e h iç b ir ş e k i l d e k u l l an ıl m ayac ak (A. Yesar ı) .
b ir in e Te b b e t Su r e s i o k u n u p üf lenir s o n r a t o h u m l a r b i b e r i n iç in e
d o l d u r u l u r . Kıvılc ım lı k ü l e g ö m ü l ü r . B u n u y a p a n , o c a ğ ın d u var ın a
s a ğ elini vu r ar ak , ' El i m i vu r d u m d u va r a / Du var o l d u ü ç p a r a /
B i r i n d e n in ç ıkt ı / B i r i n d e n c i n ç ıkt ı / B ir in d e n İsm ail Per i ç ıkt ı /
İni yo l l ad ım ine / Ci n i yo l l ad ım Çi n e / İsm ail Per i' yi y o l l a d ım f ila
n a ( b u r ad a e t k i l e n m e k ist enen k işinin ad ı s ö y l e n e c e k ) / D u r m a
d a n , d i n l e n m e d e n b a n a g ele / d e d i k t e n s o n r a ar k asın a b a k m a
d a n yat ağ ın a g ir e» ( B o r at av) .
Ol d u k ç a «naif», saf o l an , b ir t e k e r l e m e havası i ç i n d e g e l i ş e n ,
b ü y ü n ü n b o zu l m a m a s ı iç in «ar k aya b a k m a m a k » yasağ ın ı g e t i r e n
ve m al ze m e o lar ak , ü ç b ib er le b ir o c a k t a k i kıvılc ımlı küller i k ulla
n a n b u b ü y ü d e n s o n r a «b ağ lam ak » ve «s o ğ u t m ak » a m a c ın d a
o l an ü ç kar a b ü y ü ö r n e ğ i n i sır alayalım .
Soğutmak
için
Elli d i r h e m t e r e y ağ ı alınır, b ir g e c e m ezar lık t a bırakılır.
Bu
y a ğ , sab ah ın e r k e n saat in d e m e zar l ık t an alınır, b i r b i r i n d e n ayr ıl
m a s ı ist e n e n k i m s e l e r e yed ir ilir . O k i m s e l e r b i r b i r i n d e n s o ğ u r (A.
Ye sar ı) .
Ve y u k a r d a k i g ü ve y b a ğ l a m a b ü y ü s ü n e eşit o l ar ak b ir kız
b ağ lam a b üyüsü:
Tavuk
Kanadı
Lek esiz b e yaz t a vu k t a n , b ir i s a ğ d a n b ir i s o l d an o l m a k üze
r e, iki k ü ç ü k t e l e k kop ar ılır . Te l e k l e r in üzer ine, k ar a is m ü r e k k e b iyle, b a ğ l a n m a k i s t e n e n kızın ad ı yazılır. So n r a t e le k le r üzer ine
g e t ir il ip b ağ lanır . Kır k b ir kez kızın ad ı s ö y l e n i p g ü ve y e vin e d o ğ -
160 —
— 161 —
istanbul Gize mle ri / F: 11
r u üf lenir. Ye t m i ş «elham », kır k b ir «kulhuvallah» o k u n d u k t a n s o n
o k u r , her o k u y u ş u n ar d ın d an ü f le ye r e k s a b u n u n ü s t ü n e b ir iğ n e
ra, t elek ler b ir kırmızı b e ze sar ılar ak b ağ lanır . Üç kez ü zer in e
batırırsınız, s o n r a s a b u n u k u y u y a at ar sınız. S a b u n e r i d i k ç e ism ini
t ü k ü r ü l ü r . Kırk kez:
yazd ığ ınız kişi d e erir ve iğ neler s a b u n d a n k u r t u l u n c a ö lür . Ayn ı
Hayr m i n Al l ah
şeyin k o y u n k al b i n e iğ n e b at ır ar ak y a p ıp o n u sıc ak k üle g ö m e r
Şer r m i n Allah
seniz, ist ed iğ in iz kişi size âşık olur .» d e r Kısa.
Ya h ab ib u Hah
Sab u n B ü y ü s ü d e u yg u n l u k l ar b ü y ü c ü l ü ğ ü n ü n b a ş k a bir
Se y y i d e s e l a m
ö r n eğ id ir , s a b u n u n e r im e siyle e r i ye n vü c u t , sıc ak k ü ller in sıc aklı
Te m m e t e t e m m e t
ğ ını d u y a n , âşık o l a n kız g i b i . Ve d e k aç ınılm az iğ neler !
Ya Resul h i m m e t
Yu k ar d a b ir b a ğ l a n m a ( e r k e k b a ğ l a n m a ) ö r n e ğ i n i ve r d i ğ i m i
Şed d e ha şed d e ha
ze g ö r e ş i m d i d e o n u ç ö ze c e k b ir kar şıt b ü y ü ak t ar al ım :
Allah Al l ah Allah
«Aşağ ıd a yazılı vef k, bir k âğ ıd a ak t ar ılac ak , b ü y ü l e n m i ş k i m
o k u n u p kızın evin e d o ğ r u üf lenir. Telekler , g e r d e k t e n b ir g e c e
sen in i ç e c e ğ i s u ya b akılac ak, s o n r a b u s u k e n d i s i n e iç ir ilec ek.
ö n c e , kızın evinin kap ısının eşiğ inin alt ına saklanır ( Ey u b o ğ l u ) .
Yine bir k âğ ıd a Ay e t ü l k ü r s îve b ir b a ş k a k âğ ıd a d a B ak ar a Sur esi
İlk ve r d i ğ i m i z ö r n e k «naif» g ö r ü n s e d e so n r ak i ö r n e k l e r d e
n in h it am ın d ak i Am e n e r Resulü Aye t i
Ker im esind en
b aşlayıp ,
h e m kullanılan m al ze m e l e r i n ç e şid i ç o ğ al ıyo r , h e m d e işlem ler
hit am ına k ad ar , har f ler i b ir er b ir er k e lim e ş e k l i n d e yazılac ak . Aye-
- o k u n a n d u al ar l a b i r l i k t e -
t ülk ür sî sağ k o la, Am e n e r Resu lü d e so l k o l a b a ğ l a n a c a k . B u n u
d a h a k ar m aşık , d a h a ayrıntılı ve ula
şılm ak ist e n e n a m a ç l a d a h a ç o k b ağ lant ılı o luyo r lar . Kald ı ki,
m ü t e ak i p ,
g e n e l d e ve t e m e l d e ,
ye n i b ir b alt an ın d e l i ğ i n d e n g e ç i r i p , id rarını y a p a c a k . O k im se,
somut
b en zer lik ler
b ü yü s e l
ü zer in e
işlem
g e r e k sim g e se l
kurulmuşt ur;
d ili
g erekse
b ağ lam ak
iç in,
k o n u ş m a n ın akışını d u r d u r m a k iç in kullanılan kilit; g ü ve yi b ağ l a
m ak t ak i ç ivi, kız b a ğ l a m a k t a k i lekesiz b e yaz t avu k g ib i m a l ze m e
ler in d o ğ u r d u ğ u ç ağ r ışım lar ap aç ıkt ır .
b ağ lı o l an k im se ü r e t i m o r g an ın ı h iç k ullanılm am ış
c ü m l e b ü y ü d e n h alâs o lac ak. »
Birini b a ğ l a m a k , c insel g ü c ü n ü k e s m e k k ar a b ü y ü d e n sayılıyo r s a o n u y e n i d e n c inselliğ ine k avu ş t u r ac ak b ir b a ş k a b ü y ü d e
«ak» t ü r d e n sayılm ası d o ğ al d ır ve «ak» o l d u ğ u n d a n d u al ar a b aş
B u t ü r işlem ler e, b u «k en d in p işir k e n d i n ye» t ar zın d ak i halk
vu r m ak t ad ır . Kald ı k i, b ü y ü n ü n ve b ü y ü c ü n ü n , d u a yo lu yla, b ir
t ip i b ü yü l e r e ve b ü y ü anlayışına «naif», saf ya d a ilkel d e s e k b ile
«üst» g ü c e b a ş vu r m a s ı, Tanr ıya ve y a şe yt an a yak ar m as ı, kut sal
yin e d e e n ç o k r ağ b e t g ö r e n d ir , e n ç o k t ü k et ilen d ir . Öyl e o l m as ı
sayılan m e t in l e r k u llan m ası, ilkel t o p l u l u k l a r d a n b a ş l a m a k üzer e,
s o n d e r e c e d o ğ al d ır ç ü n k ü p r at ikt ir , s o m u t am aç l ar ı var d ır ve
b ü y ü c ü l ü k o layın ın s ü r e c i n d e d i r ç ü n k ü ,
işlenişind ek i unsur lar , y a p a n a ve yap t ır an a, ist enilen, b e k l e n il e n
n in d e vu r g u l ad ığ ı g ib i, «...din, insanı b ü y ü d ü ze y i n d e n kald ırı
s o n u c u ( sim g e l e r ve ç ağ r ışım lar la) aç ık se ç ik im g e le r le g ö r ü n t ü
yo r . »
le m e k t e d ir le r .
Bronislavv M alinovvski'
Din insanı b ü y ü d ü ze y i n d e n kald ır sa d a in san , yin e d e , inan
Ke n d in i p r o f e s yo n e l b ü y ü c ü o lar ak t an ıt an Bülent Kısa «b a
sit» b ü y ü d e n d i ğ i n d e , ö r n e ğ i n , «Sab un B ü yü s ü »n ü n t ar if ini ver
m ek t ed ir .
c ını inanışlar ınd a k u l l an m ak t an ç e k i n m i y o r , o lg u lar ı b ir ar aya g e t i
r er ek ve kar ışt ır ar ak.
Ku r am l ar ı i n c e l e m e d e n ö n c e ve r d i ğ i m i z b ü y ü ö r n e k le r in e ,
«Bir s a b u n u n ü s t ü n e ist ed iğ iniz k işinin ve an n e sin in i s m i n i
yazar , g ec eyar ısı b ir k u y u n u n b aşına o t u r u r s u n u z, 4 1 d e f a yas i n
-
162-
b ir k ar şılaşt ır m a o lar ak , d e ğ i ş i k kıta ve ü lk eler d e, d e ğ i ş i k kült ür
l e r d e k ullanılan b i r k aç ç e şit l e m e yi e k le ye lim .
-
163 —
Sevgilinin aşkını kazanmak için
( M al e zya)
k o y u n . Sizi g ö r ü n c e y e k ad ar h u zu r b u l m ayac ak t ır . »
Vü c u d u n u z k a d a r u zu n b ir d e ğ n e k l e k e n d i g ö l g e n i zi d ö vü n ,
M ısır ' d an Hi n d i s t an ' a g e ç t i ğ i m i zd e b ir kad ının h a m i l e k al m a
b u l u n d u ğ u n u z m e k â n d a t ü t s ü yak ın ve aşağ ıd ak i d u a y ı y e d i kez
sını s a ğ l a m a k iç in yap ılan b ir b ü y ü ö r n e ğ i n i n d e ç o k b asit o l d u
okuyun,
ğ u n u g ö r ü r ü z:
her d e f as ın d a g ö l g e n i zi elin izd ek i d e ğ n e k l e d ö ve r e k .
B u n u g ü n e ş b at ım ın d a, g e c e yar ısın d a ve şaf akt a t e k r ar layın ve
-
Ç i ğ b ir y u m u r t a n ın k a b u ğ u n u iki u c u n d a n d e l i n . K o c a b ir
u ç t an üf ler, y u m u r t a n ın iç i eşinin ağ zı i ç i n d e b oşalır , k ad ın b u n u
yat ar k e n , b e yaz b ir ç ar şaf l a ö r t ü n ü n .
yu t ar . B u i ş l e m d e n g e ç e n kad ın d a h am i l e kalır.
Ey Kar anlık İr u p i,
Basit liğ i b ir yan a u yg u l am an ın t ü m ü n ü n c insel b i r l e ş m e yi ,
Kr aliç enin b a n a g e l m e s i n e izin ver,
ayrıntılı o l ar ak s i m g e l e d i ğ i ve d o layısıyla,
Şaye t ( sevg ilinin ad ı) uyanık sa
g e r e ğ i n c e , g ü c ü n ü ve et kinliğ ini b u s i m g e s e l b e n ze t m e d e n ald ı
O n u sar s ve salla, u yan m asın ı t e m i n et ,
ğ ı o r t ad ad ır .
So l u ğ u n u al, r u h u n u al ve b u r aya g et ir ,
u yg u n l u k l ar y ö n t e m i
Şif aya yö n e l i k b ü yü l e r e b ak t ığ ım ızd a işt e ü n lü g i ze m c i Yü c e
Sol t ar af ım a b ır ak,
Al b e r t u s ' u n ( Alb e r t u s M a g n u s , 13. yüzyıl) at eşi d ü ş ü r m e k iç in
Kal k m ak i s t e m i y o r s a
ö n e r d i ğ i ve b ir c u m a g ü n ü , saat 8 ile 9 ar asın d a, b ir k âğ ıd a yazı
Sa ğ ayağ ının b a ş p a r m a ğ ın ı k a p
lıp h ast an ın b o y n u n a t ak ılac ak b ü yü s e l b ir f o r m ü l :
Ve k e n d i y a t a k t a n k alk ın c aya k ad ar t u t
Ve o n u b a n a g e t i r m e k iç in t ü m g ü c ü n ü kullan,
H B R H C H T H B RH
B u n u y a p m a zs a n Tan r ıya karşı g e l m i ş o l u r s u n .
H B R H C H TH B R
Bir sevgilinin
ilgisini
çekmek,
onu
( Çi n g e n e b ü yü s ü )
kaybetmemek
için:
~V
Ağ zınıza b ir t u t a m o t at ıp ilkin d o ğ u y a s o n r a d a b at ıya d ö n e
r ek aşağ ıd ak iler ini t e k r ar l ayın :
H B R H C H TH B
H B R H C H TH
H B R HCHT
H B R H C H
H B R HC
Gü n e ş yü k s e l i n c e
H B R H
se vg il im y a n ım d a o l ac ak !
H B R
Gü n e ş b at ın c a
H B
b e n o n u n y an ın d a o l a c a ğ ım !
H
Basit b ü y ü d e n d i ğ i n d e , b ir o lası, b u n d a n d a h a b asit in i b u l
m a k zo r o lsa g e r e k . N e d i r ki, ö n e m l i o l a n , b ir b ü y ü n ü n - m a l z e
m e s i ve u yg u l am as ı i l e -
b asit o l u p o l m a m a s ı d e ğ il d ir , ö n e m l i
o l an et kinliğ id ir . M ısır ' d an ve Fir avunlar ' ın d ö n e m i n d e n k al m a,
bir kad ının sevg isini k a za n m a y a yö n e l i k b ü y ü y ö n t e m i d e b asit
t ir:
«Tuz, p eynir ve un alın, iyic e karışt ırın, o d asının b ir k ö ş e s i n e
— 164 —
Te m e l k o n u m u z o l an İs t an b u l ' d an , İs t an b u l ' u n b ü y ü c ü l e r i n
d e n , İs t a n b u l ' d a u y g u l a n a n b ü yü se l i ş l e m l e r d e n b ir hayli uzak laş
tık. An c a k , «gizli b ilim ve sanat lar »ın evr en selliğ i g ö zö n ü n d e t u t u
l u n c a k ayn ak lar ı kar ışt ır m ak, k ar şılaşt ır m ak her za m a n yar ar lı o la
b ilir en azın d an b ir «evrensellik» o layını, ö r n e k l e r i ile k an ıt lam ak
aç ısın d an .
Dah a ö n c e k i b ö l ü m l e r i n b ir in d e «vo o d o o » t ar zı b ir u y g u l a m a — 165 —
d a n sö z e t m işt ik , b ir aşk b ü y ü s ü , b ir k ar a b ü y ü ö r n e ğ i o lar ak .
B u n d a n h ar e k e t e d e r e k b ü y ü y ö n t e m l e r i n i n , k ıt ad an kıt aya ve
ü l k e d e n ü l k e ye g e ç i p , her k ü l t ü r d e nasıl ye r le şt iğ in i b u vesileyle
g ö r m ü ş o l u r u z.
B ü y ü n ü n yap ıld ığ ı yer N i ş an t aş - M aç k a ar ası, b ü y ü n ü n yer el
ö ğ r e t i yer i Ta k s i m c ivar ı, işlem in t e m e l k ayn ağ ı ise Af r i k a' d an ç ık
m a , ilkin M ısır ' d a s o n r a d a n - a d e t a «ulusal» b ir nit elik k azan a
rak-
Hait i ve Gü n e y Am e r i k a' d a, B r e zil ya' d a yayg ın l aş an b ir kay
nak .
Avr u p a ' d a k i «eski» u yg u lam alar ın ı ar aşt ır d ığ ım ızd a kar şım ı
g ü c ü m ü bir n o k t a d a t o p l ad ığ ım , b ir kişiye y ö n e l t t i ğ i m za m a n ,
o n u n r uhsal g ü ç l e r i n i , m u m d a n yap ıl m ış m o d e l i n e ak t ar ab ilir , ir a
d e s i n i y o k ed er , e m r i m alt ına alır ım , ist e r se m s ak at l ayab i l i r i m .
İst ek ve t elk inin, t ıp t a d a n e k ad ar ö n e m l i bir yer i o l d u ğ u n u k ab u l
e t m e k g er ek ir ; in san k e n d i k e n d in i et k ileyer ek , b e n l i ğ i n d e r ahat
sızlık, sıkıntı hali yar at ab ilir ve var sayd ığ ı b ü t ü n r ahat sızlıklar ı b ü n
y e s i n d e d e hissed er . . . B ü yü n e d e n i yl e m e y d a n a g e l e n hast alık
l ar d a ise, ir ad e zayıf lar, y ü k s e k at eş, b it kinlik, şid d e t l i b aşağ r ısı
g i b i haller b aş g ö s t e r i r ve d o k t o r l ar ın t e şh is e d e m e d i ğ i , t ıb b ın iç in
d e n çıkarmayıp ç ar e siz kald ığ ı b u hast alıklar sır asınd a, b ü y ü l e n e n
za, «literatür» o l ar ak , İng iliz Re g in ald S c o t t ' u n 1 6 5 5 ' t en k al m a,
k i m s e , n e o l d u ğ u n u an l am ad ığ ı b i r t ak ım k o r k u n ç hayaller , k â b u s
Lo n d r a b asım lı «B ü y ü c ü l ü ğ ü n Keşfi» ( The Disc o ve r ie o f VVitchc-
lar g ö r ür . . . »
raft) ad lı kit ab ı ç ıkıyo r . Sc o t t b ir r ak ip ve ya b ir d ü ş m a n ı o r t a d a n
-
Gi ze m u zm an ı k ad ar 16. yüzyılın t ıp u zm an ı d a sayılan Par a
c e l su s b ü yü se l işlem ler e i n an m ak l a b ir lik t e «istek» ve «telkin» f ak
k ald ır m ak iç in aş ağ ıd ak i b ü y ü y ü ö n e r i yo r :
Zar ar ve r m e k veya ö l d ü r m e k ist ed iğ iniz k işiye b e n ze r b ir
t ö r l e r in i g ö zar d ı e t m iyo r , b ü yü s e l işlem in k u r b an ı o l an ya d a
h e yk e l c iğ i y e n i ve e l d e ğ m e m i ş m u m d a n yap ın ; s a ğ k o l t u k alt ına
b ü yü s e l işlem ler in et k isine in an an ın g e ç i r d i ğ i , g e ç i r e b i l e c e ğ i r u h
b ir kır lang ıç k u ş u n u n kalb ini, so l k o l t u k alt ına d a c i ğ e r i n i yer leşt i
sal ve
r in. El d e ğ m e m i ş b ir ip likle h e yk e l c i ğ i b o y n u n d a n asın ve yi n e el
h e s a b a k at m ak t ad ır .
p sikosom at ik
( r u h sal- b e d e n se l)
şo klar ı,
sarsınt ıları d a
d e ğ m e m i ş b ir i ğ n e yi ac ı ve r m e k ist ed iğ iniz ye r e b at ır ın; h e yk e l c i
Bir Or t a Ç a ğ g i ze m c i s i n i n , Hait ili b ir «vo o d o o » b ü y ü c ü s ü n ü n
ğ i n alnına zar ar ve r m e k ist ed iğ iniz k işinin ad ını, k ab u r g al ar ın a d a
y ö n t e m l e r i - d ü n y a n ın d ö r t bir b u c a ğ ın d a n k o p m u ş b aş k a ve
b u sö zler i yazın : «Allif, c asyl, zaze, hit, m e l , m elt at » s o n r a d a hey
b e n ze r u yg u l am al ar l a b i r l i k t e -
k elc iğ i bir ye r e g ö m ü n .
o l a n , bir al an d a ç a ğ d a ş l a m a ö r n e k l e r i n i g ö s t e r e n ve b ir b aş k a
«Vo o d o o » b ü y ü s ü ve «Sab u n b ü yü sü », g ö r ü l d ü ğ ü g i b i , b e n
zer b ir ç i zg i d e b u l u şu yo r l ar .
Par ac e lsu s
ad ı
a l a n d a y e r i n d e s a y m a y ı s ü r d ü r e n İs t an b u l ' d a y e n i d e n kar şım ıza
ç ıkıyo r , b ir D o ğ u - B a t ı k ar m aşası i ç i n d e .
M u m l a yap ıl an b ü yü ler iç in Or t a Çağ ' ın ü n l ü g i ze m c i l e r i n
den
b u g ü n ç a ğ at l am ak l a m e ş g u l
ile t an ın an
Th e o p h r a s t u s
Bom b ast
vo n
Ho h e n h e i m , «Ru h u n Özü» ( De En t e Sp ir it u m ) ad lı k it ab ın d a şu
aç ık l am ad a b u l u n u r :
«Şayet b ir in e kar şı kin d u y u y o r ve o n a k ö t ü l ü k y a p m a k ist i
y o r s a m , b aşar ı s a ğ l a y a b i l m e m iç in bir ar ac ı, b ir y a r d ım c ı k u llan
m a m , yani b ir c i s i m d e n y a r a r l a n m a m g e r e k ir ; a n c a k b ö yle lik le
i r ad e m , b e d e n i m i n har ek et ine iht iyaç g ö s t e r m e d e n b ir kılıç d ar
b esiyle b ü y ü yap ıl an k im se n in g ö vd e s i n i d eleb ilir , o n u yar alayab i
lir... B u n u y a p a b i l m e k iç in ç o k g ü ç l ü b ir ist ek yet er lid ir . . . İr ad e
— 166 —
Her ç a ğ , uyg ar lık , kült ür ve t o p l u m d a g ize m li, g izli b ilim ve
sanat lar ın k ar şısınd a iki «engel» d ik iliyo r , yasalar la d in sel inanç
lar, d a h a ileri g i d e r e k d insel t ab u lar . Ve her ç a ğ , uyg ar lık, k ü lt ü r
ve t o p l u m d a g i ze m l e u ğ r aşan ın s o r u n u bir «d avranış» s o r u n u
d u r , b ir «ç izgi», «yol» ve «b o yut » s o r u n u d u r . Gi ze m , ç ü n k ü - b i r
ç o k kez t ek r ar lad ığ ım ız g i b i -
bir ilg i alanı, bir ar aşt ır m a k o n u s u ,
b ir m e r a k k o n u s u o lab ild iğ i g i b i b ir sap lant ı ya d a b ir s ö m ü r ü ar a
c ı d a o lab iliyo r . Üst elik ç o k r ahat ve k o l ay bir şek ild e.
«B ü yü d i y e b ir şey yok, » d i y o r b u k o n u y u Tü r k i ye ç ap ın d a
— 167 —
ar aşt ır m ış ve d e r l e m i ş o l an İsm et Ze k i Ey u b o ğ l u . «Yalnız in san
b u n a aşırı d e r e c e d e in an m ışsa, k e n d i n e b ü y ü yap ıld ığ ı in an c ın a
k ap ılm ışsa, b u d u y u l m u ş s a , ye t e r in c e d e ayd ın l an m am ış s a, b ir t a
k ım t in se l sar sınt ılar g eç ir ir . . . B ü y ü n ü n yaln ızc a p s i k o l o j i k et kisi
var . Yo k s a ayd ın , b ü y ü y e i n an m ayan b ir in san iç in b ü y ü et kili
d eğ il. »
d a n p ar a k azan ar ak y a ş a y a n p ar azit ler d ir . Ayn ı za m a n d a , kand ır
d ıkları kişiler e yalan yanlış b ir s ü r ü zırvalığ ı t e l k in e d e r e k , t o p l u
m u n r u h sağ lığ ını b o zu yo r lar . »
Ak ç a m -
ki g i ze m i n ağ ır lığ ını yıld ızb ilim e ve r m e k t e d i r ç alış
m alar ın d a - t a n ım l a n a m a m ış b azı t esir ler i, et kiler i yan i d o ğ a ü s t ü
g ü ç l e r i k ab u l e t t iğ in d e b u n lar ın k u llan ım olasılıklarını s o r g u l a m a k
M an t ık sal o l ar ak ö yl e d i r o y s a o r t a d a k alan , d o l a ş a n , yayılan
t a ve haklı o lar ak , «g izem t ü c c ar lar ın a» sald ır m ak t ad ır .
b ir «inanış» h at t a b ir «inanç » var k e n , b u n u n h e m m ü şt e r isi, h e m
D o ğ a d i y o r u z ve d o ğ a ü s t ü d i y o r u z, b ir ini yü zyıllar d an b i l i m
d e satıc ısı hazır k en o layı salt m an t ığ a d a y a n a r a k ve y a b ilim se l
sel o lar ak ar aşt ır ıyo r uz, kur allar ını, işlenişini sap t ıyo r u z, d i ğ e r i n i
d e n e y l e r d e n g e ç ir e r e k ,
ise bir hayli «m uğ lak» ve «g eniş» b ir ç e r ç e ve n i n iç ine k ap at ıyo
d e n e t l e ye r e k aç ık l ayab i l m e k p e k o lası
o l m u y o r , ö zellik le k ült ür el b ir s ağ l am t e m e l d e n y o k s u n t o p l u m ,
ruz. Ya d a d o ğ a l d e d i ğ i m i z, b ild iğ im iz, d e n e d i ğ i m i z, k i m i sür ek lili
t o p l u l u k ve k işiler d e.
ğ i o l an , k im i d e n e y h alin d e t e k r ar l an ab i l e n o laylar d ır . D o ğ a ü s t ü -
B ilim b ü y ü y ü , g i ze m i n «ilim» ve sanat lar ını r e d d e d i y o r s a b ile
s o n a ş a m a d a - v e d e n e y s e l o lar ak h e n ü z aç ık l ayam ad ığ ı o laylar
d a, ö r n e k l e r d e -
cü
b e lk i d e b ir u zlaşm a an l am ın d a, ar aya k i m i ç ev
r eler d e h al e n b ir yan - b i l i m sayılan p a r a p s i k o l o j i g ir iyo r . Par ap si-
Gi ze m ve g i ze m i n ar k as ın d a s ü r ü k l e d i ğ i her şe y işt e b u
«aç ıklanam ayan»ı, b u «b ilinm eyen»i d o l d u r m ak t ad ır .
k o l o j i, ç ü n k ü g i ze m d e n e n şeyi d a h a d o ğ a l b o yu t l ar d a b ir o lab ilir
lik p e r sp e k t if i iç in d e d e ğ e r l e n d i r m e y e ve ç ö zm e y e ç alışıyo r . Ve
k at e g o r i ye so k t u k lar ım ız ise «aç ık lanam ayan» ve «b ilin m e
yen» t ü r d e n o laylar d ır .
Or t a Ç a ğ ' d a yaş am ad ığ ım ız iç in b u g ü n b ü y ü c ü l e r e t o l e r a n s
g ö s t e r i l m e k t e d i r yet er
ki,
yasal
o lar ak
hizm et ler i
kar şılığ ınd a
h e p «g üç , g ü ç » d e n d i ğ i n d e , b u g ü c ü n d ış t an d e ğ il d e i ç t e n g e l
ü c r e t alm asınlar . İyi d e b u g ü n ü n d ü n y a s ın d a ve b u g ü n ü n İst an-
m e o l ab i l e c e ğ i olasılığ ı ü ze r in d e d u r ab il iyo r , d u r u y o r .
b u l u ' n d a karşılıksız h izm e t n e r e d e g ö r ü l m ü ş t ü r ,
B ü y ü y ü ve g i ze m c i b ilg isini r e d d e t m e k l e h iç b ir şe yi s o n u ç
p i yas ad a k aç
t an e ö zve r i sah ib i D o n Kişo t kalm ışt ır b u hızlı k ö şe yi d ö n m e o r t a
land ır m ış o l m u y o r u z, p e k az k im seyi d e ik na e t m iş o l u y o r u z. B u
m ın d a? He r h al d e ü c r e t d e ğ i l s e d e , g i ze m l i h izm e t in karşılığ ı b aş
d a b ir b a ş k a g e r ç e k t ir , ac ı b ile o lsa.
k a şe k ild e d e kar şılanab ilir , hed iyeler , ar m ağ an l ar , hib eler ve d e s
So r u l ar k o n u n u n uzm anlar ına, u zm a n g e ç i n e n l e r e s o r u l d u
ğ u n d a y o r u m l a r iyid e n iyiye ç ar p ışıyo r ve h e r k e s k e n d i ç izg isin e
u y g u n şe k il d e yanıt lar ver iyo r .
«D o ğ a ü s t ü g ü ç l e r d e n e n t a n ım l a n a m a m ış b azı t esir ler var
dır,» d i y e k ab u l
e d i yo r as t r o l o g
( yıld ızb illim c i)
Hal u k Ak ç a m .
Am a , b u g ü ç l e r i k u llan ab ile n k aç kişi var a c a b a ş u d ü n y a d a !
Basının d a, halkı b u al an d a yanlış y ö n l e n d i r d i ğ i n i k ab u l et m eliyiz.
De r g i l e r d e b o y g ö s t e r e n bir sü r ü şar l at an , k im i eline p l ast ik t e n
b ir k u r u k af a sıkıştırıp sırıt arak şeyt an la işb ir liğ i yap t ığ ını, k i m i d e
g e c e l e r i c inler i b aşına t o p l ay ıp ö n ü n e g e l e n i ç ar p t ığ ını ilan e d e
r ek b e d a va d a n r e k lam sağ lıyor . Bunlar , c ah il b ir t o p l u m u n sırt ın
t e k le yic i yar d ım lar la.
«Ülk e m izd e ,
b ü y ü c ü l ü k ve
Yesar i.
V.P.,
«Po lisin,
Nişant aşlı
g ü n ü m ü z d e d e ve
her şe ye
r ağ m en
b ü y ü c ü l e r var d ır ,» d i y e yazıyo r d u
b üyü,
1979'da
Afif
h ak lar ın d a sık sık k o ğ u ş t u r m a aç t ığ ı M a d a m
N.S.,
G.K.,
Kad ık ö yl ü
A.E.,
Ed ir nekap ılı
F.Y.,
Ak sar aylı M . Ü. yer li b ü y ü c ü l e r d e n s a d e c e b ir kaç ıd ır .
B ü y ü y e in an ç d u yan l ar ın ç o k sayıd a o luşlar ı,
işler ini r ah at ç a y ü r ü t ü p ,
b üyüc üler in
k o laylık la ele g e ç m e m e l e r i n i n b aşlıc a
n e d e n id ir .
Ke n t in t ü m b ö l g e l e r i n e yayılan b ü yü c ü l e r , fal b ak ar , nef es
ed er , m u s k a , t ılsım yazar , b ü y ü yap ar , b ü y ü b o zar lar . Kar a B ü y ü
p e k u y g u l a n m a z y a d a e n d e r o l ar ak uyg ulanır .
— 169 —
B u ar ad a, ç eşit li b ü y ü k it ap lar ı, Ku d u r ve K a d e h d u alar ı,
Çe vir g e l Duası g i b i r isaleler d e yayın l an m ak t a, ç o ğ u e l alt ın d an ,
g izl ic e sat ılan b u b ü y ü k it ap lar ınd a, a r a p har f ler iyle yazılm ış vıf k'
lar ( b ü y ü ) , m u s k a ö r n e k l e r i, d u al ar b u l u n m ak t ad ır . B u t ü r d e n b ir
Salt bir ar aşt ır m a k ayn ağ ı o lar ak ele alın d ığ ın d a ve salt b u
y ö n ü ile d e ğ e r l e n d i r i l d i ğ i n d e «Gizli İlim ler Hazinesi», g e r e k f o lk lo r
aç ısın d an g e r e k s e b ir İslam g izem ler i an s i k l o p e d i s i aç ıs ın d an , az
r ast lanab ilen b ir ç al ışm a nit eliğ ini k o r u m ak t ad ır . Ve b u y ö n ü ile
k i t ap o lan Seyyit Sü l e y m a n Ef e n d i ' n i n ' Kenz- ül Esr âr ' ı ise t a m a
Bat ı ile D o ğ u ' n u n g e l e n e k se l g ize m le r in i kar şılaşt ır m alı b ir şekil
m e n esk i har f ler le basılmıştır.»
d e in c e l e m e k ist e ye n le r e ilg inç b ilg iler ve r m e k t e d i r .
Çalışm asının ilk c i l d i n d e İlo ğ lu, d u a ve in an ç ü ze r i n d e d u r
İki c ilt lik b ir «Cinsel B üyüler » d e r l e m e s i n i hazır layan İsm e t
o lup sonr ad an
d u k t a n so nr a, ayrınt ılı o lar ak ele ald ığ ı k o n u yıld ızb ilim in ( ast r o lo
(70' li yıllard a) İs t an b u l ' d a Fat ih' t e ye r l e ş e n ve m a k a s b ü yü l e r i ile
jinin) o lm ası aç ıklayıc ıd ır . İlo ğ lu, ç ü n k ü s o n r a d a n d i ze c e ğ i b ilg ile
Ze k i Ey u b o ğ l u d a asl e n Ak ç aab at ' l ı ( Tr ab zo n)
ü n l e n e n Ho r o vili M u h a m m e d H o c a ' d a n , yin e Fat ih' t e o t u r a n Bay
rin t e m e l i o lar ak b u r ç l ar ı ve yıld ızb ilim sel u yg u n l u k l ar ı yer leşt ir i
b u r t l u H. Ho c a ' d a n s ö z ed er .
yo r ve b unlar ı, t ü m g i ze m g e l e n e ğ i n d e o l d u ğ u g i b i , ayın sal ( r it u-
70' li ve 80' li yılları g er iler d e b ır akt ık an c ak b ü y ü halen b ü y ü
el) şek iller d en ayır m ak sızın.
u y g u l am al ar d a
Ruh ve c i n ç ağ ır m al ar ın d ays a b u
d ü r , her n e k ad ar ç a ğ d a ş k ent sel g i ze m c i l e r i m i z b ü y ü c ü a d ın d a n
t ar z
b aşar ının
sırrının
ü r k ü p k e n d in e d a h a «m et af iziksel» ad l ar yakışt ır ıyo r lar sa b ile.
b ağ lı o l d u ğ u n u e k l e m e d e n e d e m i yo r .
m ed yum luk
d uyar lılığ ına
B ü yü , g ö r d ü ğ ü m ü z g ib i, g e l e n e k s e l şekiller e ve m al ze m e l e
M an e vi ve r u h sal hast alıkların t e d avi s i n d e n t a h t a kur ular ını
r e d a y a n a n , ü r ü n ü o l d u ğ u k ü l t ü r ü n ve inanç sal t e m e l l e r in i m g e l e
y o k e t m e y ö n t e m l e r i n e k ad ar işlevi o l a n d u alar ve aye t l e r d i ze n ,
rini yansıt an,
sihir b azlar ın sihir ler ini b o zm ak ,
k ar m aşık t an b asit e g i d e n bir o layd ır .
B u o layın
b o yu t l ar ı iç in d e , İs t an b u l ' d a yü zyıllar d an b er i ç o k t u t u l an , ü f ü r ü k
kur aklık ve kıt lıkt an k u r t u l m ak ,
yar ım ve b ü t ü n b aşağ r ılar ını t e d avi e t m e k iç in b ü yü l e r ö n e r e n b u
ç ü l ü ğ ü n ve şif ac ılığ ın yer i ned ir ? Ya d a b aşk a b ir d e yi m l e , b u n l ar
«Gizli İlim ler Hazinesi» s o n u ç t a , ar ac ılar ı o r t a d a n kald ır ıp , m er ak lı
b izi g i ze m e m i y o k s a p ar ap s i k o l o j i ye m i g ö t ü r ü r l e r ?
kişiyi g ize m se l - in an ç sal işlem le karşı kar şıya ve t e k b aşın a b ırak
Ak ve iyi niyet li, o l u m l u sayılan şekli ile kullanıld ığ ınd a b ü y ü
şif ac ı, k o r u y u c u b ir nit elik d e t aşıyab iliyo r : hast alık lar d an k o r u r ,
iyileşt irir, sakat lıklar ı önler , t e d avi ed er .
M u st af a İl o ğ l u ' n u n , k e n d i yayını o l an , 8 c ilt lik k a p s a m ın d a
ve b ir kısmını Lü b n a n ' d a e d i n d i ğ i İslam k ayn ak l ar ın d an d e r l e d i ğ i
«Gizli İlimler H a z i n e s i n d e d u al ar a d ayalı şif ac ı u yg u l am al ar ın ın
ar asın d a, ö r n e ğ i n , r uhsal hast alık ve sıkıntıları g i d e r e n f o r m ü l l e r ,
b u r u n k anam alar ını ve nezleyi g e ç i r m e k iç in ç ar eler , sar a, sarılık,
ç ar p ıl m a ve b e n ze r l e r in e karşı vef k ler ve yazar ın if ad esiyle, «ha
len t ıb b e n t ed avisi o lanaksız o lan b azı r uhi ve her nevi hast alıkla
rın t ed avisi için» d e r l e n e n ayet ve d u a l a r ye r alm ak t ad ır .
İl o ğ l u ' n u n niyet i, b ö y l e c e t ü m b u k im i g izli, k im i in an ç sal
a m a p e k b i l i n m e ye n b ilg iler i aç ık layıp iht iyaç d u y a n ı n (ve b u n l a
r ı k e n d i b aşlar ına uyg ulayanlar ı) «p r o f e s y o n e l l e r i n s ö m ü r ü s ü n
d e n k u r t ar m ak o l u yo r , k e n d i b ir s ö y l e ş i d e aç ık lad ığ ı g i b i .
m ak t ad ır .
Yeni bir y ö n t e m d e ğ il d ir b u : yüzyıllar b o y u n c a b a t t
ayn ak l a-
rının ö n e r d ik l e r i m e t i n l e r e b ak t ığ ım ızd a, ister Or t a Ç a ğ ' d a n k al
m a ist er s o n d e r e c e ç a ğ d a ş ve k im i r ad yo , k im i d e t e l e vi zyo n
p r o g r a m l a r ın d a aç ık l an m ış u yg u l am al ar ı g ö zd e n g e ç i r d i ğ i m i zd e
t ıp at ıp b e n ze r ç alışm alar la karşılaşırız.
Paul H u s o n ' u n , David Convvay' ın, Do l o r e s As h c r o f t N o w f o
k i' n in yakın t ar ihli «elkit ap lar ı»nd a ve «pratik» k u r s ya d a r ehb eı
n it e liğ in d e k i ç alışm alar ın d a t e m e l d e b u l u ş an b ilg i ve u y g u l am al ar
b u l u r u z. Ve b u n l ar ın ar asın d a:
-
Hazırlık d ö n e m i ; falc ılık; âşıklar iç in iksir ve b ü yü l e r ; karşıt
sihir ve k o r u n m a ; ö ç al m a ve sald ır ı; ö r g ü t k u r m a y ö n t e m l e r i ;
g e ze g e n l e r i n saat ler i; sihir ve b ü y ü d e kullanılan t e r i m l e r s ö zl ü ğ ü ;
sihir sel işl e m l e r d e k ullanılac ak t ap ın ağ ın hazır lanm ası;
— 171 —
b üyüd e
g e r e k li nesneler ; p e n t a g r a m ayin le r i; niyet ler ve u yu m sallık lar ı;
eylem ler le c ah il insanlar ı al d at an ve s ö m ü r e n kişiler iç in kullanılır,
b ed en d ışı y o l c u l u k ;
k ö t ü le yic i b ir a n l a m kazanm ışt ır .»
Kab al a' d an ,
M ısır ' d an m u s k a ve t ılsım lar ;
lanet ler ; c inler ve şeyt an lar v. b .
Nef esi g ü ç l ü o lan ü f ü r ü k ç ü - k i u y g u l a m a l a r ın d a n ve h e d e f l e
Her t o p l u m ve ç a ğ d a b ü yü se l işlem ler , r enk ler i n e o l u r s a
o l su n , ya b ir «uzm an»a b aş vu r ar ak u yg u lan ır ya d a k işinin b e c e
r in d e n «şifacı» k im liğ ini d e k azan m ış o l u y o r -
salt b i zi m t o p l u m u
m u za ö zg ü b ir kişi d eğ ild ir . B e n ze r u yg u l am al ar ı, b e n ze r inanışla
r ikliliğ ine bırakılır. Ve her t o p l u m ve ç a ğ d a «k en d in hazır la, k e n
rı, d u alar a d a y a n a n işlem ler i, esk i u yg ar l ık l ar d a ve ilkel t o p l u l u k
d i n yap » y ö n t e m i , za m a n za m a n kişiyi zo r lar sa b ile,
kend ine
lar d a o l d u ğ u g i b i , Bat ı' nin b i r ç o k ü l k e l e r in d e ( Fr an sa, İng ilt er e,
g ü ve n e n m er aklılar t ar af ın d an ç o k d a h a ilg inç ve hiç k u ş k u s u z,
İtalya, Al m a n y a ) ve b u ülk eler in kırsal alan lar ın d a, az g e l i ş m i ş
heyec anlı sayılır.
b ö l g e l e r i n d e r ahat lıkla b ulab ilir iz.
Dualar her za m a n kullanılır, şu f ar k la k i b at ı g i ze m c i l i ğ i n d e
N e d ir k i, şif ac ı ile ü f ü r ü k ç ü ar asın d a k e sin b ir ayır ım ın o l m a
b u d u alar k ut sal k it ap lar a d ayan ılar ak o k u n m a z. Kullanılan d u a
sı g e r e k iyo r , ç ü n k ü b ir inc isi m an ye t i k ya d a «tellürik» b ir g ü ç k u l
lar ya bir «eski g elen eğ in » ü r ü n ü o lar ak b ilinir ya d a b elir li ver iler
lanar ak salt eller i ile ac ıyı d in d ir ir ya d a g eç ir ir , ik in c isiyse, hast a
iç e r m e k k o ş u l u yl a u y g u n k ayn ak l ar d an d e r l e n i p uyar lanır .
nın, şik âyet e d e n kişinin, f iziğ i, f izyo lo jisi ü ze r i n d e et kili o l ab i l m e
Bir r uh ya d a c i n ç a ğ ır m a k iç in «Gizli İlimler H a z i n e s i n e
g ö r e ü ç ihlâs ve b ir f at iha o k u d u k t a n s o n r a u y g u l a m a y a b aşlanır
( İl o ğ l u ' n u n u y g u l am as ı ise k ah ve f in c an ı ya d a b akalit k a p a k k u l
lanılışı ile o l u ş t u r u l an b asit b ir «Ouija B o ar d »t an b aşk a şe y d e ğ i l
d i r ) . Batılı b ir k ayn ağ ın ö n e r d i ğ i g e l e n e k se l b ir r u h ç a ğ ır m a ise -
si iç in, d u al ar l a b ir likt e, s o m u t , g e r e k t i ğ i n d e n e sn e l e r e d a y a n a n
ç ar eler e b aşvu r u r .
Do layısıyla şif ac ıyı p ar ap s i k o l o j i k o laylar ın k ap s am ın a ald ığ ı
m ızd a ü f ü r ü k ç ü y ü b u k ap s am ın d ışınd a t u t m a k zo r u n d a o l u r u z.
Şifac ılık k o n u s u n u ilg inç b ir ar aş t ır m ad a in c e l e ye n Fr ansız
m e d y u m s u z ve b ü yü s e l b ir y ö n t e m o l ar ak - ilkin, ö lüler i u yan d ır a
t ıp a d a m ı Dr. Al b e r t Le p r i n c e şif ac ıları, her t o p l u m ve ö r n e k l e r e
r ak ç o k g ü ç l ü b ir f o r m ü l o l ar ak b ilinen, «Allay Fo r t issio n Fo r t i s s i o
u yan , aş ağ ıd ak i b e ş k at e g o r i ye ayır ıyo r :
Al l yn s o n Roa» s ö zc ü k l e r i t ekr ar lanır ,
r uhun geri g it m esi
iç in
«Om g r o m a Ep i n Savo c , Sat o n y, D e g o n y , Ep a r i g o n , Ga l i g a n o n ,
1 -
Z o g o g e n , Fer st ig o n » (ilaç ad lar ını and ır an! ) g i b i g ü ç l e r e se sle n i
t e şifac ılar;
lir.
2 Uyg u l am al ar a «dua» ve «dua»yı an d ır an ç ağ r ı şekiller i g i r i n
c e d e o l u m s u z bir a n l a m d a t aşıyan «b üyü» s ö zc ü ğ ü n ü n o l u m
suz yanı b ü y ü k b ir ö l ç ü d e ar ınd ır ılm ış o lur .
B u b a ğ l a m d a «o k u y u p üf lem ek» an l am ın a g e l e n «ü f ü r ü ğ ü n »
kullanıld ığ ı «üf ür ük ç ülük »t e, B o r o t av' ın d e ğ e r l e n d i r m e s i ile, «has
talığ ın sağ al m ası ist e n iyo r sa d u alar ın , d ile k le r in et kisini h as t an ın
vü c u d u n a y a y m a k iç in , t ab i at ü s t ü zar ar lı varlıkların k ö t ü l ü k l e r i n
Halk ın saflığını s ö m ü r e n ve sık sık m a h k e m e l i k o l an s ah
Şif ac ılığ a yö n e l e n , ilkin bir t e şh isle ye t i n e n s o n r a d a
ç ar eler , ilaç lar ö n e r e n d u r u g ö r ü sah ip le r i;
3 -
Yan b ilim sel b ir nit elik t aşıyan , g e r ç e k b ir r uhsal g ü c e
sah ip o l an m an ye t izm ac ıl ar ;
4 -
Ke n d il e r in i d insel b ir i n an c a b a ğ l a y a n , d u al ar a b aş vu r an
ve «m uc izeler » yar at t ıklar ını id d ia ed en ler ;
5 -
Var d ık lar ı so n u ç l ar ı ne f iziğ in, ne d e m e t af iziğ in aç ık laya
m ad ığ ı g e r ç e k şifac ılar.
d e n k o r u n m a k s ö zk o n u s u ise, ç e vr e ye , et r af t ak i e şyaya, b u var
lıkları ü r k ü t e c e k sö zler i e r işt ir m e k iç in yap ılan işlem d ir . »
«Üf ü r ü k ç ü d e y i m i ,
g ü n ü m ü zd e b u t ü r l ü akıl ve b ilim - d ışı
Ki m e y ö n e l i k o lu r sa o l s u n d u a n ın her ç e ş i d i g ize m se l işlem
ler in ayr ılm az b ir p ar ç asıd ır ve her n e k ad ar t e k tanrılı b ü y ü k d i n —
173-
ler b ü y ü n ü n her ç e ş i d i n i - o l u m l u d i y e b ilinen d ahil o l m a k ü ze r e -
m e o lan Veli B a l d e d e ' d e n s ö z e t m e k t e d i r . Veli B a l d e d e ya d a
y a s a k e d i yo r l ar s a d a i ş l e m d e Tanr ıya yö n e l i k b ir d u a d ah il e d ild i
Veli Şe yh e sk ile r d e n sayılab ile c e k b ir İst an b u l m u s k ac ıs ı ise d e
ğ i n d e m e se l e k e n d i l i ğ i n d e n d eğ işir .
b u g ü n d e m u sk alar a,
Yasal
b üyüc ü
o l ar ak
B ü len t
b üyü
Kısa.
Do land ır ıc ılığ a g ir iyo r .
yasakt ır
an c ak ,
«Büyü kar şılığ ınd a
anlat ıyo r
p r o f esyo nel
n azar b o n c u k l a r ın a ve t ılsım lar a r a ğ b e t
sü r ü yo r .
p ar a a l m a k yasakt ır .
Bat ı g ize m c il iğ i t ılsım ları «t alism ans» o l ar ak b iliyo r ve k ullanı
B e n p ar a al ıyo r u m d i ye itiraf e t s e m d e
yo r . «Talisman» s ö zc ü ğ ü ise Yu n a n c a d a n g e l m e d i r ve «t elesm a»
ö n e m l i d e ğ i l . B e n i p ar a alırken t e s b i t e d i p yak al am al ar ı lazım .
(d insel ayın ) ' d an t ür et ilm işt ir . An c a k t ılsım , m u s k a ya d a nazar lık
B e n s an s as yo n o l s u n d i ye b ü yü yap t ığ ım ı s ö yl ü yo r d a o l ab il ir im .
insan t ar ihi k ad ar esk i inanış ve u yg u l am al ar ın ö r n e k l e r id ir , her
' B e n s a d e c e yıld ızf alı ç ık ar an, ast r o lo jiyle ilg ilenen b ir a d a m ım '
kült ür ve kıt ad a kar şım ıza ç ık m ak t alar .
d a d iyeb ilir im . »
«M usk a, Ar a p ç a d a 'yazılı şey' an l am ın a g e l e n nüsha k e l i m e
Bilind iğ i g i b i ö n e m l i o lan yasa d e ğ ild ir , yasayı a t l a t m a yo llar ı
dır. Veya, b ir İt alyan at as ö zü n ü n if ad esiyle, «Yasa ç ıkt ı, ç ar e sin i
sinin
halk ağ zın d a b o zu l m u ş
b iç im id ir » d i ye aç ıklar
B o r at av.
«Hastalıkları s ağ al t m a ya d a d ü ş m a n d a n g e l e b il e c e k k ö t ü l ü k l e r ,
g ö r ü n m e z kazalar vb . g i b i h e r h an g i b ir zar ar ı ö n l e m e ile ü st t e
b ulalım . »
Ayn ı d u r u m d i n s e l yasak lar iç in d e g e ç e r lid ir ve d in se l yasak
t aşınan yazılı k âğ ıd a d enir . . . Nazar lık, b ir y ö n ü y l e , yan i k ö t ü g ö z
ları at lat m an ın ç ar e l e r i n d e n b iri d e d in se l f o r m l ar ı, d u al ar ı (ist er
ler in ve kıskanç lık d u yg u l ar ın ın s e b e p o l ab i l e c e ğ i h ast alık lar d an ,
g e r ç e k , ister u y d u r m a ) b ü yü sel işle m in iç ine k at m ak , b u n l ar ı işle
sak at lık lar d an k o r u y u c u nit eliğ iyle, m u s k an ın işini g ö r ü r . Am a ,
m i n ö zü o lar ak g ö s t e r m e k t i r . B e l i r l e n e m e ye n y a d a b e l ir t il m e k
ad ın d an d a anlaşılac ağ ı ü zer e, o n u n asıl g ö r e vi k ö t ü g ö zl e r d e n
i s t e n m e ye n b ir g ü c e yö n e l ik y ak ar m ay ı Tanr ıya, Al l ah a yö n e l t
k o r um ad ır . . . Tılsım, an l am ı b u l an ık ç a b ir kelim ed ir . . . t ılsım d e f i n e
m e k t ir .
g ib i g izli şeyler b u l m ayı, k ap alı yer ler i, ö r n e ğ i n sar ay, m a ğ a r a
Bat ı' nın g e n e l d e ve d insel
yasak lam alar ın ın
et k isi alt ın d a
k e n d i inanc ının d ışına it m eye ç alışt ığ ı ( o ysa Kut sal
Kit ap l ar d a
ö r n e k le r in i ç o k ç a b u l d u ğ u ) g ize m c il iğ i İslam b ilg in ve b ilg eler i
kapılarını a ç m a y ı s ağ l ayan ve a n c a k ehlinin b ild iğ i sö zler i ya d a
kulland ığ ı ar aç lar ı g ö st er ir . »
Tılsım , m u s k a , nazarlık... b ü yü s e l işle m le r d e k o r u y u c u b ir
t ar af ın d an b elir g in b ir g ü ç o lar ak k ab u l ed ilip İb n- i H a l d u n ' d a ,
nitelik ve işlev t aşıyan k im i yazılı, k im i ç izim li, k im i k u m a ş , kâğ ıt
ö r n e ğ i n , b ü y ü «katıksız sihir» ve «tılsımlar» o lar ak ik iye ayr ılar ak
ya d a d e r i d e n yap ılm ış, k im i kazılm ış. Taşıd ıklar ı s i m g e s e l şek il
kar şım ıza ç ık m ak t ad ır . Ve İbn- i Ha l d u n ' d a k i katıksız sihir sih ir b a
ler g ü ç l ü b ir et k en d ir , d ö r t k ö ş e l i b ir t ılsım u y u m s u zl u k yar at ır ,
zın, hiç b ir yar d ım c ıya b aşvu r m ak sızın , k e n d i s i n d e n ç ık an b ir g ü ç
yu var lak b ir t ılsım ise o l u m l u r uhlar ın yar d ım ını sağ lar .
t ü r ; b u g ü n k ü t anım lar ım ızla b ir «d u y u m ö t e s i olay»d ır, b ir p si f ak
B u k o r u m a n e sn e le r in d e , ö zellikle an t ik uyg ar lık ve inanışlar
d a n k al m a o l an l ar d a, yıld ızb ilim sel ( ast o r o l o jik ) d e ğ e r , a n l a m ve
törü.
Yu k ar k i ayır ım a g ö r e d e «tılsım», t ü m d i ğ e r b ü y ü s e l işlem le
r in iç ind e, b aşlı b aşın a b ir sihirli alanı o l u şm ak t ad ır .
sim g e le r ö n p lan d ad ır ; k o r u y u c u ve ya akt if g ü ç b u n lar la sağ la
nır. B u n a kar şın b ü y ü k d i n l e r i n , t e k t anrılı d inler in ü r ü n ü o lanlar
1974' t en k a l m a b ir ar aşt ır m asınd a ( Nazar , Nazar lık ve ilgili
d a Kur ' an- ı K e r i m ' d e , Te vr at ' t an ya d a b aş k ac a d insel m et in ler
b ü yü s e l işlem ler ) İsm ail Çelik, İst an b u l ' u n Hi s a r ü s t ü ' n d e , o d ö n e
d e n alınan sö zc ü k l e r , işar et ler , ad lar ( kut sal ad lar ) ve ö zellik le
m i n p ar ası ile, 600- 700 liralık kırmızı m ü r e k k e p k u l l an ar ak n azar
d u alar kullanılır.
ve b aş k a ç eşit m u s k a l a r yazan ve Gi r e s u n ' u n b ir k ö y ü n d e n g e l
An c ak . . . b u t ü r u y g u l a m a l a r d a k ut sal m et inler k u l l an m ak d i n
t ar af ın d an yasak d e ğ i l m id ir ? Öy l e d i r ve İslam d a b u yas ak l ar b ir
t e d ir ) b ir kısm ı İs t a n b u l ' u n İslam ö n c e s i , Fet ih ö n c e s i d ö n e m i n
ç o k h ad ist e aç ık ç a if ad e ed ilm işt ir ( Eb û Hü r e yr e , İb n- i M e s ' u d ) ;
d e n k al m a o l d u ğ u g i b i b ir b aş k a k ısm ı d a , d i ğ e r l e r i n e e k l e n e r e k ,
b elir li su r eler d e (113, 114) ise b ü y ü c ü l ü ğ ü n , c in c il iğ in k aç ınılm ası
d e ğ i ş i k g ö ç l e r d e n ve İs t a n b u l ' u n d i n , d il , ırk, inanış m o za i k i n i
g e r e k e n k ö t ü lü k le r o l d u ğ u s ö yl e n m i ş t i r .
o l u ş t u r m u ş o l an e t k e n l e r d e n g e l m e d i r .
Yin e d e t ü m b u n l ar n e yanlış u y g u l a m a y ı, n e s ö m ü r ü y ü , n e
B u b a ğ l a m d a , ye r e l ve k e n t se l o l an azınlıkt an b ir b ü y ü c ü
d e yö n l e n d i r i l m i ş b ilg iyi e n g e l l e m i y o r ç ü n k ü , her a l a n d a o l d u ğ u
( Yah u d i, Ru m , Er m e n i v. b . ) u y g u l a m a l a r ın d a za m a n z a m a n k e n
g i b i , b ir «arz- talep» yasası işliyor , sü r e k l i o lar ak .
d i g e l e n e k ve k ü l t ü r ü n d e n k a l m a b ilg i ve m a l ze m e y i d e k a t m a k t a
Ya yat ır lar d an , t ü r b e l e r d e n b e k l e n e n m e d e t , o n l ar a b ağ l a
n a n u m u t l ar ve et r af lar ınd a o l u ş an e f san e le r ?
d e h e s ab a k at ar ak ( b u ar a f allar a, g i ze m l e r e ve r u h ç u l u ğ a s o n
B ü yü se l u y g u l a m a l a r a p e k b e n ze m i y o r s a d a b u n l ar d a b ir
«b aşka» b ü yü se l l iğ in halk t ar af ın d an b e n i m s e n e n b elir t iler id ir .
İnanç , hiç k u ş k u s u z b ir g ü ç t ü r ; i n an ç d er ler , d ağ l ar ı b ile yer
l e r i n d e n kımıldatır. Ve inanç ,
dır. Belir li d ö n e m l e r d e yer alan i ç t e n ve y a d ışt an g e l m e g ö ç l e r i
b at ıl inanışlar a kar ışınc a,
d e r e c e m er ak lı o l an 20' li yılların B e y az Ruslar ı d a u n u t m ak s ızın )
o r t ay a s o n d e r e c e b ileşim li, n e r e d e y s e «k o zm o p o l it » b ir o l ay ç ık
m ak t ad ır .
o n l ar l a
***
karışt ırılınc a, k e n d i d in se l b u yr u k lar ın ı b ile g ö zar d ı ed er .
Sar ıyer ' e Telli B a b a ' y a , Ey ü p ' t e k i Dilek B a b a ' y a , Şe h za d e b a ş ı' n d ak i Helvac ı B a b a ' y a v. b . g i d e n l e r h e p iyi niyet ve i n an ç l a
g i d e r l e r o ysa İs t an b u l M ü f t ü l ü ğ ü n ü n ,
e s k i d e n k a l m a uyar ısına
d i k k a t et t ikler i o l m u y o r m u ?
Deniz Cinler i
k o n ak l ayıp
Pad işahının
k o n ak l am ad ığ ın ı
h ale n
Kız Ku l e si' n in
b i l m i y o r u z,
( an c ak
aç ık lar ın d a
c inlerin,
son
d ö n e m d e , ü n ive r sit e k an t i n l e r i n d e b ile g ü n d e m e g e l d i k l e r i n i b ili
«Tür b eler d e m u m y a k m a k , b e z b a ğ l a m a k , d il e k t aşlar ı yap ış
yo r u z! ) a n c a k c i n l e r i n , d e n i zl e r i n , k ar alar ın ve g ö k l e r i n , ad lar ı n e
t ır m ak , p ar a at m ak , k u r b a n k e s m e k ve d o ğ r u d a n d o ğ r u y a ö l ü
o l u r s a o l s u n ( Alb ast ı, K o n c o l o s , K a r a k o n c o l o s , Alb ız, Ç a r ş a m b a
d e n d ile k t e b u l u n m a k d i n i m i zc e yasak t ır ve g ü n ah t ır » d e r b u ,
Karısı, Kar a- Kur a, Kanc alar , İb r ik Kalf a, Al- Karısı, Rü k ü ş Han ım
h at ır l at m a şe k l in d e k i uyar ı, a n c a k inanışın i n an ç t an b as k ın ç ıkt ığ ı
v. b . ) İs t an b u l ' u b u g ü n m e k â n t u t t u k lar ın ı b i l m e y e n y o k t u r . Üst e
d a o l u yo r .
lik b u c inler d e , ç ağ d aş l aş ıp , c i s m e n d e ğ il se b ile i s m e n b asın
o r g an lar ın ın b aşlık lar ın d a, m a g a zi n ar aşt ır m alar ın d a ve ö zel t ele
***
vizyo n lar ın ın «t alk - sho wlar »ınd a b o y g ö s t e r m e k t e d i r l e r .
B i r ç o k ü n l ü Ci n c i Ho c a ' y ı t ar i h i n e k at m ış o l a n İs t an b u l ' u
ist an b u l b ü yü l e r i d e n d i ğ i n d e , g e n e l d e İst an b u l k ö k e n l i y a d a
m u z d a c in le r in «p o p » ya d a «in» o l m al ar ın a, sık sık g ü n d e m e g e l
g e r e k Tr a k y a ' d a n g e r e k s e An a d o l u ' d a n g e l e n ve k e n t se l b ü y ü
m e l e r in e , g e ç k u ş a k ar asın d a «ilgi» k o n u s u o l m al ar ın a h iç ş a ş m a
y ö n t e m ve şekiller iyle k a y n a ş a n b ü y ü l e r anlaşılır.
An c a k b ü y ü
m a k g e r e k i y o r ç ü n k ü , ist er d i n s e l i n an ç t an k ayn ak l an s ın , ist er
g i b i g e le n e k se l k ayn ak l ar a d ayalı u y g u l a m a l a r d a u n u t u l m a m a s ı
f o l k l o r i k inanış g i b i k ab u l e d ilsin , n e r e y e b ak ar san ız b ak ın c insiz
g e r e k e n b ir n o k t a var d ır :
g i ze m c i l i k
İs t an b u l ' d a,
k e n t in t ar i h i
b oyunc a,
i ş l e m k o n u s u o l an b ü y ü l e r d e d e ğ i ş i k k ö k e n l e r ve inanışlar yat
m ak t ad ır . B u n lar ın e n b ü y ü k kısm ı İslam g i ze m c i l i ğ i n e ait ise d e
( İl o ğ l u , ö r n e ğ i n , d e r l e m e s i n d e Ar a p k ayn ak lar ın a ağ ır lık ve r m e k
yokt ur
ve
de
d ü ş ü n ü l e m e z,
ne
Doğ u' d a,
yak ın
D o ğ u ' d a , U z a k d o ğ u ' d a y a d a B at ı' d a.
Cin her k a y n a k t a , esr ar lı b ir varlıkt ır, k im iler in e g ö r e g ö r ü
n e n , k im ile r in e g ö r ü n m e y e n . Cinler ile t e m a s t a o lan lar ( o l d u k l ar ı— 177 —
istanbul Gize mle ri / F: 12
n ı s ö yl e ye n l e r ) , c inler i d a ve t ed eb ilen ler ( ed eb ild ik ler in i i d d i a
«Cinler m a d d e y e kayıtlı o l m a d ığ ın d a n k e n d ile r in i i n s a n d a n
e d e n l e r ) , ç ağ ır ab ile n le r ( ç ağ ır d ıklar ını ileri sür enler ) b u var lıklar ın
ç o k ü st ü n g ö r ü yo r . » d e r ar aşt ır m ac ı yazar ve k o n u n u n u zm an ı
huylar ını ve o n l a r d a n nasıl yar ar lanac ak lar ını ç o k iyi b ilir ler ( b il
Ah m e t Ulusi. «İnsanlar la o yn ayıp e ğ l e n m e k , o nlar ı ist ed ikler i g i b i
d ik le r in i if ad e e d e r l e r ) .
g ü t m e k e n b ü y ü k zevkleri.»
«Cin» s ö zc ü ğ ü n ü n Lat in c e «g enius»t an Ar a p ç a y a o r a d a n d a
Cinler in ist ed ikler i za m a n b e d e n s e l o l ar ak g ö r ü n d ü k l e r i , hat
Tü r k ç e y e g e ç t i ğ i sö ylenir . S ö zc ü ğ ü n d ilb ilim se l k ö k e n i b ir y a n a
t a c insel ilişkid e b ile b u l u n d u k l ar ı sö ylen iliyo r . An c a k , Hu lu si, b u
Rom alılar , Yunanlılar , Ar ap l ar ve Tür k ler d e c inler e inand ılar ve
g e r ç e k b ir b i r l e ş m e d e ğ ild ir b ir b e yin se l t a t m i n , b ir b o ş al m ad ır ,
her ç a ğ , k ü lt ü r ve u yg ar lığ ın sihir b az ve b ü yü c ü l e r i c in le r le her
d i ye aç ıklıyor .
za m a n iyi anlaşt ılar.
İyi d e b e d e n s i z varlıkla, ist er k ad ın ist er e r k e k , c in sel b ir leş
Cinler , c in ler t ar af ın d an ç ar p ılanlar , c inler i iyi b ilenler , e r k e k
c inler , k ad ın c inler , ç o c u k c inler , k ısk an ç c inler , ö ç alan c inler ,
m e nasıl olur , nasıl g e r ç e k le şe b ilir ? K ö t ü niyet li b ir c i n k ad ın lar a
nasıl bir «c insel t ac iz»e b u lu n ab ilir ?
So r ular ın, inanışlar a b ağ lı, «g eleneksel» b ir yanıt ı var d ır , b ir
yar d ım s e ve r c inler , şak ac ı c inler , t e c avü z e d e n c inler , c i n l e r e
b iler ek ve y a b i l m e ye r e k zar ar ver enler (ve c ezalar ını ç e k e n l e r ) ve
de -
d iğ e r l e r i. Uzayıp g i d e n , s o n u g e l m e y e n b ir o l ay ve inanış d izisi.
nışla m ant ığ ı b ağ d aş t ır m a d e n e yl e r i n i Or t a Ç a ğ ' d a d a b u l ab i l m e
ant it ez o l ar ak -
m ant ık sal- b ilim sel yak laşım lar . Aslınd a ina
Kur ' an- ı K e r i m ' d e «d u m an sız at eş»t en yar at ılan b u var lıklar ,
m iz olası ise, b at ı kaynaklar ını kar ışt ır d ığ ım ızd a, b iz şim d ilik Or t a
d in sel i n an ç l ar d an ve o n l a r d a n k ayn ak l an an , o n l ar d an ö n c e b ile
Çağ ı ve b at ıyı b ir y an a b ır akıp İs t a n b u l ' u m u zu n c in le r in e d ö n e
var o l an halk inanışlarının et k isi ile, m asal ve ef saneler in d ışına
l im .
t aşıp n e r d e ys e İs t an b u l ' u n g ü n l ü k ve ç a ğ d a ş yaşam ın a i yi d e n iyi
İs l am d a ve d i ğ e r t e k t anrılı d i n l e r d e ( Yahud ilik ve Hır ist iyan
ye yer leşt iler b ir ç eşit «d ö nüş» k a y d e d e r c e s i n e ve g i ze m i n g ü n
lık) m elek ler e, şeyt an lar a ve c in l e r e inanılır. M elek ler iyi var lıklar ,
d e m i n d e esk i yer ler ini k ap am as ın a.
t anr ısal ve k u t sal varlıklar,
Ye r le şm e k le d e ye t in m e d il e r ,
var o luşlar ını
k an ıt l ayab i l m e k
şe yt an lar k ö t ü varlıklar,
c in ler ise
d e ğ i ş k e n var lıklar d ır .
o n lar a in an an ve ya i n an m ayan l ar a,
T ü m g e l e n e k s e l inanışlar d a, ilk in an ışlar d an b aş l am ak üzer e
esk i, o r t a ve yeni k u ş ak t an o lanlar a, g e l e n e k l e r e b ağ lı o l a n ve
ve m i t o l o g y a l a r d a c inler «ilkel» var lıklar o l ar ak t anım lanır lar . B u n
ya d a an ım sat t ır m ak
iç in
o l m ayan l ar a, c ahiller e ve k ült ür sah ib i kişiler e, m e m u r l a r a , e v
lar sihir b azın, b ü y ü c ü n ü n ve d e «m ag u s»u n e n yak ın yar d ım c ılar ı
hanım lar ına ve m e vk i sah ib i kad ınlar a «m usallat » o ld u lar , g ö r ü n
o lab iliyo r lar , o lu yo r lar . Kö k e n i ve k ü lt ü r d ü ze yi n e o l u r sa o l s u n
m e d e n a n c a k k end iler ini hisset t ir er ek.
g ize m c ilik , b u aç ıd an , c inler o l m a d a n y a p a m ıy o r ve y ap am ad ığ ı
Kırsal
alan lar d an ,
folklorun
sayf alar ın d an ,
m asallar d an,
iç in o nlar ı, yü zyıl d an yüzyıla aç ık l am aya g ayr e t e d iyo r .
De d e Ko r k u t ve 1001 g e c e l e r d e n ç ıkıp İst an b u l ' a g ö ç et t iler b aş
B izim «cin» d e d i ğ i m i ze an t ik ç a ğ b ilg isi, Yu n a n c a bir s ö zc ü k
k ac a g ö ç e d e n le r le b ir lik t e. Ya d a yü zyıllar d an b er i k o n ak l ad ık l a
t e n h ar ek et e d e r e k , «d ai m o n - d ae m o n » ( t anr ı, c in) ya d a b asit ve
r ı b u b ü y ü k k ent e y e n i d e n b ir «çıkış» yap t ılar , b ü y ü k k e n t i n a r t a n
o l u m s u z b ir an l am l a, «d e m o n » d e r .
so r unlar ı ve b u k ent in s o r u n l u sakinler i ile or ant ılı o lar ak ar t ar ak .
M ısırlılar iç in c in kişinin ik iziyd i, Yunanlılar iç in p ar alel b ir
Cinler i h er k es g ö r e m e z, g ö r e n l e r o l u y o r s a d a b u g ö r m e l e r
«b en» ( İs t an b u l ' l u Has an Po yr az H o c a ' y a g ö r e c inler âlem i t ü m
t o p l u h ald e o l m u yo r , t e k b ir kişi g ö r s e b ile b ir k aç kişi b i r a r a d a
d e n p ar alel b ir e vr e n d ir ) . So k r at e s ' i n c i n i n d e n sö z ed ilir, o n u
g ö r m e z. Cinler d a h a ç o k hissed ilir , alg ılanır, d u yu m s an ır .
y ö n e t e n , ik in c i kişiliğ ini o l u ş t u r an ve o n u n l a k o n u ş a n . Ön c e k i
— 178 —
b ö l ü m l e r d e n b i l d i ğ i m i z «ö lüm süz» Sain t - Ge r m ain K o n t u n u n c in in
«Cinsel ilişki b i zi m an lad ığ ım ız m a n a d a b i r l e ş m e d e ğ il d ir .
d e n d e s ö z ed ilir, o n a u n u t u l an , yit ir ilen b ilim ler i ö ğ r e t e n , s i m ya
B e yin d e b ir n o k t ayı e t k ile ye r e k k işid e b ir t a t m i n m e y d a n a g et ir i
ve k i m y a f o r m ü l l e r i n i aç ık l ayan . Hat t a ve hat t a N a p o l y o n ' u n b ile
yo r lar . B u şe k ild e kişi g e r ç e k t e n o n l ar l a t e m a s k u r d u ğ u hissine
b ir c i n e s ah i p o l d u ğ u s ö yl e n i yo r o n u b aşar ıd an b aşar ıya g ö t ü
kapılıyor,
r en.
a n l a m d a b ir şe y y o k yan i. Bir t ü r h alü sin asyo n . »
Ya N a p o l y o n ' u n s o n d ö n e m i n d e k i b aşarısızlıkları ve ç ö k ü
şü? On lar d a c i n o n u t e r k e t t ik t e n s o n r a o lu ve r m işle r !
So k r at e s , Sai n t - Ge r m ai n ve N a p o l y o n «tarihsel» ö r n e k l e r d i r
ve d e ( b ir i har iç ) k e n t i m i zd e n bir hayli u zak l ar d a kalm ış, ist an
bul'un
g i ze m s e l
gündeminde
o l an
c in
u zm an lar ın a,
c inler le
t e m a s k u r ab ile n le r e ( k e n d i if ad eler ine g ö r e ) g e ç m e k , b asın d a
yayın l an an b azı aç ık l am al ar ın d an y a r a r l a n m a k ise b izi k o n u n u n
Sekiz t a n e c i n i o l d u ğ u s ö yl e n e n «m e d y u m » M e h m e t M e m i ş
c inler i iç in şö yl e d i y o r :
«O k ad ar g ü ze lle r k i, o k ad ar yakışıklılar ki. . . Saat o n iki o l u n
g elirler...
Ge c e
hep
o nlar la
b ir l ik t e yim .
Sa b a h
ezanına
kad ar . . . On lar la d u a yap ar ız, b ilg i alır ım , yazar ım , ç i ze r i m , t e ş b i h
ç ek er iz. . . Siz o n lar ı g ö r e m e zs i n i z. İnsanlar ın g ö zü n d e p e r d e var
dır, a m a c inler insanlar ı g ö r ür . . . Cin b u g ü n insanlar la e vl e n e b i
lir...
B e n i m d işi c i n i m b e n i m l e e vl e n m e k ist iyor...
n o r m a l b ir
k ad ınla n e yaşan ıyo r sa, o n u n l a d a o n u yaşayab ilir im . . . »
Cinler le evlilik k o n u s u n d a d e n e y i m l i o l an , Ke t o ad ı ile b ili
n e n , Hac ı Ay d o ğ a n ise d u r u m u n u ş u şe k ild e aç ıklıyo r :
«Üç ç eşit c i n var . Birisi Rahm aniler , b u n l ar iyi c inler . Şe yt an i
ler var , b u n lar d a k ö t ü o lanlar . Bir d e Cin d ar l ar var k i, h e m iyilik
h e m k ö t ü l ü k yap ıyo r lar .
var lıklar ın
et k iler iyle
b oşalm aya
uğ r uyor .
Fizik
Aslın d a b u d u r u m d a «halüsinasyo n», sanr ı b ile aşırı g e l iyo r
ç ü n k ü , s o n u ç t a , c in se l b ir d ü ş ü n d ü r t ü l e r i ile g e r ç e k l e ş e n bir
b oşalm ad an
b aş k a b ir ş e y d e ğ i l d i r anlat ılan o l ay ve
b und a,
b u n u n aç ık l am as ın d a ve y a m o t i va s y o n u n d a c i n d e n b a ş k a n e d e n
d ü ş ü n m e m e k b ir hayli zo r lam alıd ır .
Ah m e t Hu l u s i ' ye k u l ak ve r e c e k s e k b ir k ad ın c i n l e yap ıld ığ ı
s ö yl e n e n evlilikt en ç o c u k l a r nasıl d o ğ a r ?
Tek b ir k işinin anlat t ığ ı b ir «olay» ö r n e k t eşkil e d e m i y o r s a
t a m m e r k e zi n e yer leşt ir ec ek t ir .
ca
bu
B enim k iler Rah m an i , iyi o l d u k l ar ı iç in
insanlar a yar d ım c ı o l m a y a zo r lu yo r lar b e n i . B e n i m k ar ım d a Rah
m an i. . . iki d e o ğ l u m var , c in k ar ım d an . Biri altı yaşın d a, d i ğ e r i ü ç
aylık...»
B e d e n siz var lıklar la evlilik, c insel ilişki ve b u n u n s o n u c u o l an
ç o c u k l ar . . .
Ah m e t Hu l u si d u r u m a nesnel o l ar ak yak laşt ığ ın d a b ö yl e s i n e
b ir t e şh ise var ıyo r :
— 180 —
b ile b u k işinin ö n e s ü r d ü k l e r i , ç o k g e r ile r e g i t t i ğ i m i zd e , b izler i b u
t ü r d u r u m l a r a ve b u d u r u m l a r ın o r t a y a at t ığ ı «s o r u n l a r ın yanıt ını
- inanışlar a b ağ lı k a l m a k k o ş u l u ile - ve r m i ş o lu yo r .
İslam ın c i n in an ışın d an Or t a Ç a ğ Hır ist iyanlığ ına,
p ar alellik
g ö s t e r e n , m e l e k - ş e yt an - c i n inanışına b ir g e ç i ş y a p m a m ız g e r e k i
yo r , 1486 yılınd an k a l m a b ir k it ab a d ay an ar ak .
En g i zi s yo n b o y u n c a b ir elk it ab ı o l ar ak kullanılan, 5 5 0 sayf a
d a so r u- yanıt şe k l in d e He i n r i c h K r am e r ve J a m e s S p r e n g e r ad lı
iki Al m a n d i n a d a m ı t ar af ın d an hazır lanan «B ü yü c ü l e r in Çekic i»
( M alleus M a l e f i c a r u m ) , k ö t ü niyet li c in ler le b ü y ü c ü k ad ınlar ın,
c ad ılar ın c in sel ilişkiler ine e ğ i l d i ğ i n d e ,
Or t a Çağ l ar ' a ö zg ü b ir
in an ç ve m an t ık ç e r ç e ve s i iç in d e , b u t ü r d e n yanıt ve s o n u ç l ar ı
sır alam ak t ad ır :
-
K ö t ü ve ş e yt an a h izm e t e d e n c in ler c insel ilişk id e b u l u n
d u k l ar ın d a b ir er ar ac ı o l ar ak har ek et et m ek t eler , ç ü n k ü yap t ık lar ı
b ir insanın ( er k eğ in )
m e n isin i ç e k i p b ir b aşk a insana ( kad ına)
ak t ar m ak t ır . N e d ir ki, b u t ü r c in ler in b ir kad ını ham ile b ır ak m alar ı
o lanak sızd ır , ç ü n k ü b u n l ar ( Hır ist iyan inanç lar ına g ö r e ) r u h t aşı
m azlar .
Do layısıyla r u h ve b e d e n d e n o l u ş an b ir c an lıya hayat
ve r e m e zl e r . An c a k u n u t u l m a m a l ı ki, Tanr ının yar at t ığ ı b u var lıklar
ist er c i n , ist er şe yt an o lsunlar , o n lar ın alt ınd a o lan her şe yi d e n e t — 181 —
leyeb ilir ler ve b u y ü zd e n , şeyt anlıklar p e ş i n d e o l an c inler b ir e r k e
ğ i n m en isin i ç e k i p , k e n d ile r in e ai t m i ş g i b i , b ir k ad ın a ak t ar ab ilir
ler. Üst elik, e r m i ş Avg u s t i n u s ' u n d a b elir t t iğ i g i b i , b u t ü r k ö t ü c i n
ler b ir e r k e ğ e k ad ın , b ir k ad ın a d a e r k e k o lar ak g ö r ü n eb ilir ler .
B u ö r n e ğ i ve r m e k t e k i am ac ım ız c in ler in , her b ü y ü k d i n d e ve
Gizem d ü n y a s ı, eski inanışlar a, in san k ad ar e s k i g e l e n e k l e
r e, m it o lo jik ve f o l k l o r i k m a l ze m e y e d a y a n a r a k , h e r za m a n c inle
r e b aşvur ur . Kim i b u b ağ lılığ ını in an d ığ ı ve u y g u l ad ığ ı, izled iğ i
d i n e b ağ lar , k i m i d in se l inanışları k e n d i n e g ö r e y o r u m l a r ve kulla
nır ( b ü yü d e o l d u ğ u g ib i) ç izg iyi a ş m a k p ah asın a. Bir i t ü m b unlar ı
her k ü lt ü r d e , b ir s o r u n t eşkil et t ikler ini ve b u s o r u n u n , ç a ğ d a n
k e n d i so r unlar ını ç ö ze b i l m e k a m a c ı ile, kanıt ve yan ıt o l ar ak ö n e
ç ağ a,
n e t ü r b ir «literatür»e y o l aç t ığ ını ö zet le g ö s t e r m e k t i r .
sü r e r k e n d iğ e r l e r i ise p azar lar , b ir «hizm et » o l ar ak . Kald ı ki, g ize
An c ak , D o ğ u ' d a n B at ı' ya, c i n s o r u n u salt c in se lliğ e y ö n e l e n b ir
m i n her alanı ar z ve t ale p k ur allar ına u y m a k zo r u n l u ğ u n a s o k ar
s o r u n o l m a k t a n ç o k uzakt ır. Ç ü n k ü c i n , h u y u n e o l u r sa o l s u n ,
k en d in i.
her ç eşit g i ze m c i l i ğ i n i n va zg e ç e m e d i ğ i b ir u n su r d u r , ister ad ı c i n
o l s u n , d a e m o n o l s u n ya d a sa c3 ce «varlık».
B u g ü n ü n İs t an b u l ' u n d a d ir ile n ve y e n i d e n , o y s a d a h a «d eğ i
şik» ç evr eler e ve d a h a «d eğ işik» t anıt ım lar la u za n a n , «p o p üler »
Fo lk lo r aç ısın d an k e n d i c in le r im izi i n c e l e d i ğ i m i zd e b u n l ar ın
hale g elen c in l e r in her ç e şid i g i ze m c i l i ğ i n k aç ın ılm az varlıklarıd ır.
d a şe k ild e n sek ile g e ç t ik le r in i g ö r ü r ü z. Cinler k ar a k e d i ve y a
H e m c inler o l m a zs a , o n l ar d an y a r d ım g ö r m e zs e b ü y ü c ü n ü n ve
k ar a k ö p e k ş e k l i n d e g ö r ü n ü r l e r ,
b akıc ının d u r u m u n e o lur ?
o ğ lak ,
eşek,
t avşan ,
t avu k ,
h o r o z, k u zu , yılan v. b . şekiller e d e b ür üneb ilir ler . Uf ac ık o l u r l ar
B u sayf alar b o y u n c a , e l i m i zd e n g e l d i ğ i k ad ar ıyla, k e n t im izin
y a d a k o c a m a n , i n c e y a d a ş i ş m an , g ü ze l , ç i r k i n , sevim li, k o r k u
b ar ınd ır d ığ ı h at t a yar at t ığ ı b i r ç o k g i ze m ve
t u c u , h o ş k o k u l u ve y a t ik sin d ir ic i. Hat t a ve h at t a b ir er c ansız n e s
g e ç i r m e y e ç alışt ığ ım ızd a e r ve ya g e ç «cin» k o n u s u n a d a d e ğ i n
n e y e d e d ö n ü şe b il ir l e r !
m e m i z k aç ın ılm azd ı.
En ç o k s o r u n ç ık ar an k ö t ü r u h l u , k ö t ü niyet li c inler o l u y o r ,
Ah m e t Ras i m ' i n d e yi m i
inanışlar ı g ö zd e n
ile «Sult an İb r ah i m zam an ın ın en
o laylar yar at an , in san lar a sat aşan , insanlar ı ç a r p a n , sevg ililer i ayı
n â m d a r a k t ö r ü Ci n c i H o c a d e n e n herif»i ve b e n ze r l e r in i g ö r m ü ş ,
r an , k o c alar ın b aşlar ını ç e l e n , kad ınlar ı al d at an , eşyalar ın y e r i n i
t anım ış, b u İs t an b u l ' d a s o r u n b ü y ü c ü l e r i n c in le r i d e ğ i l d e e n
d e ğ i ş t i r e n , n esn eler i g izle ye n . Bir c in in m ar if et ler i ile bir «vu r u c u
r uh»un, bir «p o lt er g eist »in m ar if et ler in i b i r b i r i n d e n ayır ab il m e k ,
b u y ü zd e n , b aze n ç o k zo r o l u yo r .
Cin l e r d e n o l u ş a n ve c inler i b ar ınd ır an p ar alel b ir e vr e n i l g i n ç
b ir k avr am sa c in le r i «e n e r j i y e
b e n ze t m e k ,
b ir «enerji insanı»
k u r am ın a o t u r t m a k b ir o k ad ar ilg inç t ir . N e d i r ki, b ilim sel a ç ıd a n
t ü m b u n lar (ki t ü m b unlar , aslınd a, k e n t i m i zd e ö n e sü r ü le n g ö r ü ş
ler o l d u ğ u n d a n k en t sel g i ze m l e r i m i zi n ayr ı b ir alanını m e y d a n a
g e t ir m e k t e le r ) o lan ak sız ve olasılıkların d ışınd a kalıyor . B u k o n u
l ar d a t ar t ışm alar u zayıp g id e r ve var ılan ve ya ö n e r i l e n s o n u ç her
za m a n «inanç sal» b ir s o n u ç o l u yo r , ister «gizli» b ilim ler e b a ğ l a n
sın, ister d insel inanışlar a.
m ar if et li c i n c i n i n b ile b ast ır am ad ığ ı b a ş k a c a c in le r d ir , ist er b ir er
«varlık» g ib i, ist er b ir er «insan» g i b i g ö r ü n s ü n l e r .
Yine d e inanışlar ve g e l e n e k l e r -
a m a d in sel in an ç l ar a d a y a n
sınlar a m a h u r af e l e r e - s o n d e r e c e d ayanık lı o l d u k l ar ın d an , b ilg i
sizlik ve ç ar e sizlik le b e s l e n d i k l e r i n d e n ve g ize m l i ya d a g i ze m l e
kar ışan d u r u m ve o laylar her za m a n m e r a k u yan d ır d ık lar ın d an ,
İst an b u l ' u n c in l e r i d e , g e ç m i ş l e r i ve ç a ğ d a ş g ö r ü n ü m l e r i y l e , b u
k e n t in f o l k l o r ik m an zar asın ın b ir p ar ç as ı o lar ak an ım san ac ak l ar .
İst anb ul M ü f t ü s ü Selahat t in Kaya' n ın d e d i ğ i g i b i : «Bazı insan
lar c inler le d o ğ r u d a n ilişkiye g ir eb ilir ler . B u n u n ne k en d iler in e, ne
d e b aşk alar ına yar ar ı vard ır. B u n lar ın e n b ü y ü k b aşar ılar ı k end ile
r i h ak k ın d a yap t ık lar ı p r o p a g a n d a l a r , ab ar t m alı sö zler ve t elkinler
le m u h at ap lar ın ı et k i alt ına alm alar ı.»
k e n t ise g i ze m d e , b u «m er k ez»in d ah i l i n d e , k e n d i g e r ç e k l e r i n i
ar am ayı ve d ü ş ü n m e y i s ü r d ü r ü y o r .
B u ar ayışlar ın saf halar ı g ö r k e m l i d eğ iller , ç o k sıfırlı sayılar a
d ayan m azl ar ; b u ar ayışlar ın y ö n t e m l e r i ve u yg u l am al ar ı d ü n y a s a l
sayılm azlar , in san ın t o p l u m d a k i k o n u m u n u , m al var lığ ını ve kar şı
c i n s ile ilişkilerini h e d e f l e m e zl e r a n c a k , b ir t e m e l o lar ak , k işinin iç
d ü n yas ın a seslenir ler , b u iç d ü n y a y ı ş e k i l l e n d i r m e ye ç alışırlar.
BİR SON DEYİŞ GİBİ
İst an b u l ' u n g e r ç e k g izler i ve g i ze m l e r i f alc ılar ,
b üyüc üler ,
b akıc ılar ve c in c ile r m i?
Hiç d e ğ i l . B u sayf al ar d a o n l a r a d a b ir p a y t an ıd ık sak b u n l a
İç in d e yaşad ığ ım ız b u g ü n ü n İs t an b u l ' u n d a g izlilikler ini yit ir
m iş g ib i g ö r ü n e n her t ü r g i ze m , sihir, b ü y ü ve fal aç ık b ir p iyasa
d a su n u lu yo r . Gizli g i b i b ilinen b ilim ler , ilim ler, sanat lar , b ilg iler
ve g elen ek ler şaşırtıc ı ve d ü ş ü n d ü r ü c ü b ir d e ğ i ş i m e u ğ r ad ık lar ı
g i b i ic r aat ç ılar ı c a m
e k r an l ar d an
h izm e t ver iyo r lar ,
u zm an l ar ı
g aze t e sü t u n lar ın d a ve y a t e l e f o n hat lar ınd a m ed et ler , ö n e r i l e r ve
u m u t l ar d ağ ıt ıyo r lar . «Kit c h» d e k o r l ar d a, r e n g âr e n k d u m a n l a r ve
yan ıp s ö n e n ışıklarla d o n at ıl m ış p l at o l ar d a «ilg inç » k o n u l ar t ar t ışı
lıyor, t art ışılınc a d a alan d e d i k o d u s u n a ve ü c r e t ö r n e k l e m e s i n e
kayılıyor. B u ar a k o n u ş m a c ın ın ilgi ve uzm anc ılık k o n u s u ne ise
( yıld ızb ilim , falcılık) o yü c elt iliyo r , b ilim sellik k azanıyo r ist er b ir
yan b i l i m ise ( yıld ızb ilim ) , ist er bir inanış y ö n t e m i (f al).
Dışar d an ö r n e k l e r alınar ak ( an c ak d ış ar d an g e l e n her şeyi
o l u m l u d i ye b a k m a k h u y u m u zd a n n e za m a n va zg e ç e c e ğ i z?) her
k o n u n u n b ir ç a ğ d a ş l a ş m a ,
aç ılm a,
şe f f af laşm a et ik et i alt ın d a
ç eşit li e t k e n , t aklit ve ö ze n t il i ö zl e m l e r e k ap ılar ak so ysuzlaşt ır ıld ığ ı b ir o r t a m ve d ö n e m d e g ize m l e r in «ser b est p iyasa»sı d a a n c a k
b u k ad ar o lab iliyo r . Ve g i ze m d iye b ilinenler yayg ın laşa yayg ın l a
şa k im lik ler ini ve ö zellik ler ini yit ir d ikler i g i b i g r u p l aş a g r u p l a ş a
ö zl e r in d e hiç va r o l m a y a n ( ö zler i ç ü n k ü zam an sız ve e vr e n se ld ir )
«ç ağ d aş» ve «m o d a» sayılan b ir u ç u k l u k k azan m ak t ad ır lar .
An c ak b u şehr - i İst an b u l n e d e n li sar sılm az ve g e r ç e k k im li
ğ in i, g e r ç e k d e ğ e r l e r in i ( her şeye ve h e r k e s e r ağ m e n ) k o r u m a s ı
nı b ilen, g e r e k t i ğ i n d e b u n l ar ı t e vazu i ç i n d e g izl e ye n b ir «m er k ez»
— 184 —
rın d a , g e n iş a n l a m d a , g i ze m s e l o l d u k l ar ın d an d ır , k e n t i m i zi n ç a ğ
d a ş t o p l u m u n d a ve b u ç a ğ d a ş l a m a y a kat kıları o l a n m e d y a l a r d a
g ü n c e l i k k azan d ık l ar ın d an hat t a, n e r d e ys e , batılı o l m a n ın ö r n e k l e
r i g i b i s u n u l d u k l ar ın d an .
İs t an b u l ' u n g ö r ü l e n ve g ö r ü l m e y e n g ize m le r in i salt g i ze m s e l
inanış ve g e l e n e k l e r i n d e a r a m a m a k g e r e k iyo r : İst an b u l g i b i b ir
k e n t i n o laylar , ç at ışm alar , ç al k al an m al ar , aşam al ar l a d o l u yaşa
m ı - g e ç m i ş i n d e n ve g e l e c e ğ i n d e n k ayn ak l an an yank ılar ve ç ağ r ı
şım lar la -
ve b u t ü r b ir y a ş a m ç i zg i s i n i n , m it o slar ı ve ef saneler i
ile b ir lik t e, i ç e r d i ğ i her t ü r sihir ve g i ze m zat e n et r af ım ızı sar ıyo r ,
g ö zl e r i m i zi n ö n ü n d e ve eller im izin alt ın d a d u r u y o r . Gö r m e s i n i ,
b ak m asın ı b ilen g ö r ü r ve b ak ar , ar am asın ı b ilen ar ar ve b u lu r .
İs t an b u l ' u n , g e ç m i ş d ö n e m l e r d e , b ir ar ayışın, b ir b il g i ve g e l e n e k
se n t e zin in o d a k n o k t as ı o l d u ğ u n u -
b elir li ö r n e k l e r i ile -
önceki
b ö l ü m l e r d e ve o b ö l ü m l e r d e k i k a vr a m ve k u r am l ar l a s e r g i l e m e
ye , b azı ip uç lar ını ve r m e y e ç alışt ık. An c a k her şe y o lası o l d u ğ u n
d a n ve her şe y b ir b ir in e , in an d ığ ım ız g i b i , b ağ lı ve b ağ lant ılı o l d u
ğ u n d a n b elk i d e İst an b u l g i ze m l e r i g e ç m i ş l e r i , b u g ü n ü ve yar ını
ile sayd ıklar ım ızın,
s a y m a y a ç alışt ıklar ım ızın ç o k ö t e sin d e d îr l e r
ve o ö t e l e r d e kald ılar . Ola k i, b ir s ü r e d a h a o ö t e l e r d e k alac ak lar
d ır .
Her in san y ü zü n d e , y ü zü n ü n ç izg iler in d e,
kırışıklıklarınd a,
g ö zl e r i n d e p ar l ayan ışıklard a k e n d i iç g ize m in i if ad e et t iğ i g i b i , '
her k en t g e ç m i ş i n d e n k alan aç ık ve y a kap alı izler ind e, m e k ân l a
r ın d a,
yar at t ığ ı
d ü ş ü n s e l - i n an ç s al - t o p l u m s al
— 185 —
«g üç »t e,
«şarj»d a
o l u ş m u ş , o l u ş m a k t a ve o lu şac ak o lan sır ve sihir ini t aşım ak t a ve
aç ık lam ak t ad ır . B u b ir t ü m d ü r , e n in c e ayr ınt ısına d e k t ü m ü k ap
s ayan , t ü m ü n d o ğ u r d u ğ u bir sür eç t ir , b ir o l u ş u m d u r .
M it o slar , ef saneler , inanışlar, izler, m e k ân lar , b inalar , sur lar ,
kuleler , sü t u n lar ve insanlar. Gelenler, g id e n le r ve kalanlar . B u n
lar d ır İs t an b u l ' u n g ize m le r i,
b u n l ar d an k aynak lanır ve şekillenir
KAYNAKÇA
İs t an b u l ' u n g izli y ü zü ve İst anb ul' a d a b aş k a şe k ild e b ak am ayız,
ist er k ab u l e d e l i m , ist er b aş sallayıp g e l i p g e ç e l i m . . .
SON
Hans von AİBERG Arz'dan Arş'a Sonsuzluk Kulesi cilt 1, Kitsan, İstan
bul 1987
Rene ALLIEAU Les Societes Secretes (Gizli Cemiyetler) Le Livre de
Poche, Paris 1969
Georges BARBARİN Les destins occultes de l'humanitee Cycles historiques (İnsanlığın Gizemli Yazgıları - Tarihsel Dönemler) Librairie
Astra, Paris 1946
Jacques BERGİER Les Livres Maudits J'Ai Lu, Paris 1971, Türkçesi:
Lanetli Kitaplar, çev. Vedat Gülsen Üretürk, Ruh ve Madde
Yayınları, İstanbul 1981
Jean- Louis BERNARD Les archives de l'insolite (Alışılmamışlığın Arşiv
leri) Ed.du Dauphin, Paris 1971
Helena P.BLAVATSKY La def de la Theosophie (Tanrıbilgeliğin Anah
tarı), Pbl.de la Societe Theosophique, Paris 1895
Pertev Naili BORATAV 100 Soruda Türk Folkloru, Gerçek Yayınevi,
İstanbul 1973
Pertev Naili BORATAV Zaman Zaman İçinde, Remzi Kitabevi, İstanbul
1958
Jean- Louis BRAU Les inities d'Occident (Batılı İnisyeler), MA Editions,
Paris 1986
Louis CHARPENTİER Les mysteres Templiers (Tapınakçıların Sırları),
Lafont, Paris 1967
Robert CHARROUX Le livre du Mysterieux İnconnu (Esrarlı Bilinmeye
nin Kitabı), Lafont, Paris 1969
Arkon DARAUL Secret Societies (Gizli Cemiyetler), Frederik Muller,
Londra 1966
Arkon DARAUL VVİtches and Sorcerers (Cadılar ve Büyücüler), Tandem Press, Londra 1969
Edmondo DE AM ICIS Costantinopoli (İstanbul) Fratelli Treves, Milano
1931 (2 cilt)
— 187 —
Gül- Haç örgütünün en ünlü
ölümsüzü Saint Germain Kontu
Cagliostro adı ile ünlenen gizemci,
simyacı ve skandal adamı
Giuseppe Balsamo HH
Unlü kehanetlerinde İstanbul'dan da birkaç kez söz eden Nostradamus
(16. yüzyıldan kalma bir Fransız gravürü)
«Gerçeği basit şekilde, abartmadan ilan ederim ve
doğru kehanetim beni hiç yanıltmaz.»
198
Ölümsüz simyacı ve Bursa yolcusu
Nicolas Flamel
199
1920'lerden kalma bir «Kara Ayin»
— 201 —
Boğaziçi
Öğretisi ile geniş ilgi uyandıran, «Altın Şafak» Örgütünün
temsilcisi kara büyücü Alesteir Crovvley
— 202 —
— 203 —
Ferid Mehmerzeyev