Jean-Paul Sartre - Yazınsal Denemeler.pdf

Elif Fındık

Jean – Paul Sartre belirli bir dönem felsefe ve edebiyat dünyasının en popüler öznesidir. Onun hakkında hem kendisinden hem de ona dair yazanlardan edindiğimiz bilgileri toparlayacak olsak, bir ‘Sartre’a dair bilgiler ansiklopedisi’ bile yapabiliriz. Sartre, felsefe, edebiyat, tiyatro, politika gibi geniş bir yelpazede yazılar yazmış, sözler söylemiş, çalışmalar yapmıştır; hâl böyle olunca da, onun bu çok yönlü çalışmaları ilgi görmüş, yaşadığı çağ Sartre üzerinden okunmaya çalışılmıştır. Sartre’ın çalışmaları farklı ilgi alanlarına dağılmış görünse de, bu çalışmalarının merkezinde onun ‘yazma tutkusu’ yer almıştır. Biz, Sartre’ın varoluşunu onun yazma tutkusunun açılımı, yaşamını yazmaya adanan bir yaşam olarak değerlendirebiliriz. Bu çalışmam da, çalışmanın olanaklılığı – sınırları içerisinde Sartre’ın yazmak –yazarlık tutkusunu onun hayatı, edebi ve felsefi çalışmaları çerçevesinde kurmaya, değerlendirmeye çalışacağım.

Insan-din iliskisi kisisel ve toplumsal anlamda tarihin her doneminde karsimiza cikar. Dinsel anlamlar dunyasinin merkezi kavrami olan “Tanri”, bu iliskiler agina rengini veren temel bilesendir. Sartre, yasadigi cagin gelismekte olan felsefi yontemi fenomenolojiyi kullanarak, yeni bir varlik tasarimina ulasmaya calisir. Bu varlik tasariminda klasik felsefenin temel kavramlarini inceleyerek, yeni yontemin sinirlari icinde bu kavramlari degerlendirir. Dusunurun ulasmaya calistigi dizgesel varlik tasarimi, Tanri gibi merkezi bir kavrami sorusturmasini gerektirmistir. Bu sorusturma cercevesinde Sartre, oncelikle, ontolojinin temel iki kavrami ‘kendinde’ ve ‘kendi-icin’ kavramlarini inceler. Fenomenolojik yontemle yapilan bu inceleme, iki kavramin Tanri kavramiyla olan iliskileri uzerinden gelisir. Sartre’in arastirma surecinde iki kavram arasinda gerceklestigini gordugu paradoksal iliskiler, teolojik dusuncelerinin zeminini olusturacaktir. Bu calisma, oncelikle dusunuru varsaydigi bu pa...

Devrin sorunu olduğu üzere bireyselleşmenin ve yanlış şekilde bireyselleşmenin, içi boş bir varoluş ve amaca dönük olmayan bir arayış ile yürütülmeye çalışıldığı bu dönemde, Sartre'ı ve hayatını eserleri ile bir bütün olarak incelemek gerekir. Bu şekilde Sartre'ın eserlerinin geri planını idrak edebilmemiz ve "başka insanlar benim cehennemimdir" söylemi arkasında yatan yaşanmışlığı ve kimi zaman bireyin iyi kötü yaşanmışlıklarının nasıl binlerce insan tarafından "fikir" olarak anlaşıldığını idrak etmemiz daha kolay olur.

YAZINSAL DENEMELER JEAN-PAUL SARTRE Çeviren: Bertan O naran JE A N -P A U L SARTRE Y A Z IN S A L D E N E M E L E R PAYEL Y A Y IN L A R I D e n e m e K ita p la r ı : 65 : 2 D iz g i : C a n M a tb a a B a s k ı : E r-tu K apak F ilm le r i ve C ilt: N um une M atb aa sı B a s ım ı: E bru M ü c e ll ith a n e s i G r a f ik J e a n -P a u l S a r t r e , 21 H a z ir a n 1 9 û 5 ’d e P a r is ’d e d o ğ d u . 1929 y ı lın d a E c o le N o r m a le S u p e r ie u r e ’d e n m ezrun o ld u . F e ls e f e d o k t o r a s ı v e r d i. II. D ü n y a S a v a ş ı ’n d a o r d u y a ç a ğ ır ılın c a y a d e k ç o ğ u n lu k la t a ş r a lis e le r in d e f e l s e f e ö ğ r e tm e n liğ i y a p t ı. S a v a ş t a A lın a n la r a e s ir d ü ş t ü . D a h a s o n r a k a ç m a y ı b a ş a r a r a k d ir e n m e h a r e k e t in in ö n c ü le r in d e n b ir i o ld u . A n c a k s a v a ş t a n s o n r a z a m a n ın ın tü m ü n ü y a z m a y a v e s iy a s a l e t k i n l iğ e a y ır d ı. V a r o lu ş ç u lu k a k ım ın ın d ü ş ü n s e l v e y a z ın s a l ö n d e r i o ld u . Y a ş a m ın , k iş in in s a p t a d ığ ı e r e k le r e v a r m a k t a n b a ş k a b ir a n la m ı y a d a a m a c ı o lm a d ığ ı k u r a m ın ı, r o m a n , o y u n , d e n e m e v e d ü ş ü n s e l y a p ıt la r ı n d a iş le d i, 1964 y ılın d a k e n d is in e v e r ile n N o b e l E d e b iy a t Ö d ü lü 'n ü g e r i ç e v ir d i. B ir y a z a r ın s ö z c ü k le r in in g ü c ü n e , b u g ib i d ı ş e tk ile r in a ğ ır lığ ım k o y m a s ın ın o k u r la r a k a r ş ı h a k s ız lık o la c a ğ ın ı s a v u n d u . 1 9 4 6 ’d a , h â lâ y a y ım la n m a k t a o la n d ü ş ü n v e y a z ın d e r g is i L e s T e m p s M o d er n e s ’i ç ık a r m a y a b a ş la d ı. B a ş lı c a r o m a n la r ı; B u la n tı (1 9 3 8 ), D u v a r (1 9 3 9 ) , Ö z g ü r lü k Y o l l a n (1 9 4 5 ), A k ıl Ç a ğ ı (1 9 4 5 ); F e ls e f e k it a p la r ı: V a r lık il e H iç lik (1 9 4 3 ) , V a r o lu ş ç u lu k B ir İ n s a n c ıl ı k t ı r (1 9 4 6 ) , D iy a le k tik A k lın E le ş ti r is i (1 9 6 0 ) ; o y u n k it a p la r ın d a n b a z ıla r ı; S in e k le r (1 9 4 3 ), G iz li O tu r u m (1 9 4 4 ) , M e z a r s ız Ö lü le r (1 9 4 6 ), A lto n a M a h p u s l a n (1 9 6 0 ). S a r t r e , 15 N is a n 1 9 8 0 ’d e P a r is ’d e ö ld ü . Y a p ıtı n ö z g iin a d ı : S it u a t io n s I B ir i n c i b a s ım : Ş u b a t 1984 JE A N - PAUL SARTRE YAZINSAL DENEM ELER F r a n s ız c a d a n BERTAN ç e v ir e n ONARAN payel PA Y EL Y A Y IN E V İ İ s t a n b u l J E A N -P A U L S A R T R E -m y a y ın la r ım ız a r a s ın d a ç ık a n ö t e k i k ita b ı E D E B İ Y A T N E D İR ? «S A R T O R İS » W . F a u lk n e r G ö s t e r i l e n b ir k a ç t e p k i d e n s o n r a , i y i r o m a n l a r b ü t ü n ü y le d o ğ a l g ö r ü n g ü le r e b e n z e r le r ; b ir y a z a r la r ı b u lu n d u ğ u n u u n u tu r u z , o r a d a o ld u k la r ı, v a r o ld u k la r ı iç in , ta ş la r ya da a ğ a ç l a r g i b i b e n i m s e r i z o n l a r ı . A ğ u sto s Işığ ı i ş t e b u s ı m s ık ı k a p a l ı m a d d e l e r d e n b i r i , b i r m a d e n d i . S a r to r is ’i y s e b e n i m s e m e y iz , b u d a k it a b ı daha d e ğ e r l i k ıl a r : F a u lk n e r burada k e n d i k a r a ltıs ın ı g ö s t e r ir o k u r a , h e r y e r d e o n u n d a m g a s ın ı, y a r a t tığ ı y a p a y ş e y le r i b u lu r u z k a r ş ım ız d a . S a n a t ın ın b ü y ü k g ü c ü n ü a n la d ı m : d o ğ r u y a a y k ır ı lı k . G e r ç i h e r s a n a t d o ğ r u y a a y k ır ıd ır , d ü z m e c e d ir . R e s im , g ö r ü n g e ( p e r s p e k t if ) k o n u s u n d a y a la n s ö y le r . B u n u n la b ir lik t e , s a h ic i r e s im le r d e, « g ö z b o y a y a n » r e s i m l e r d e v a r d ır . A ğ u sto s I ş ığ ı ’n d a k i « i n s a n » ı — D o s t o y e v s k i y a d a M e r e d i t h ’i n i n s a n ı d e r g i b i , ‘F a u l k n e r ’i n i n s a n ı ’ d i y e d ü ş ü n ü y o r d u m — , d o ğ d u ğ u a n y itip g id e n s a r ıla n ', a d a m b i l e a k t ö r e y e b a ğ l ı k a la n , ö l ü m ö ld ü r ü r k e n d e n ö n c e k i s o n a n la r d a — ö lü m tü r lü — k u r t u la n , e t i n i n v e y itip e liy le , ö lü m d e d e ğ il, b a ş k a g e t ir d iğ i e n le r d e , iş k e n c e le r d e b ile y ü c e g itm e y e d ö r t e lle tik s in ç k a la n b u k üçük d ü şm e a c ım a s ız in s a n ı h iç e le ş t ir m e d e n b e n im s e m iş t im ; z o r b a la r a ö z g ü k e n d in i b e ğ e n m iş , ü r k ü tü c ü y ü z ü n ü , g ö r m e y e n g ö z le r in i u n u ta m a m ış tım . S a r to r is ’t e o n u y i n e k a r ş ı m d a b u l d u m , B a y a r d ’m « t a t s ı z s a l d ır g a n lığ ı» m g ö r ü r g ö r m e z t a m d ı m . A m a a r t ık F a u l k n e r ’m in s a n ın ı k a b u l e d e m iy o r u m : b ir g ö z b o y a m a b u . B ir g ö r ü ş b iç im i. B ir r e ç e t e v a r e ld e : h iç b ir şey s ö y le m e m e k , d ilin i tu tm a k , d o ğ r u y a d ö n e k lik e d e r c e s in e tu tm a k — p e k az şey s ö y l e m e k . Y a ş l ı B a y a r d ’m , to r u n u n u n ş ü y le s a r s ıld ığ ı ş ö y le ü s tü n k ö r ü b e k le n m e c ü k s ö y le n iv e r iy o r dönü b iz e . B e lli b e lir s iz , g ö z e ç a r p m a m a t e h lik e s i g e ç ir e n , g ö z e ç a r p m a d a n g e ç ip g itm e s i b e k le n e n b ir y a r ım tü m c e y le . b iz f ır t ın a la r b e k le r k e n , b ir t a k ım s ır a d a n Ve a r d ın d a n , d a v r a n ış la r g e t i r iliy o r ö n ü m ü z e , u z u n u z u n , e n in c e a y r ın tıla r ıy la . F a u lk n e r s a b ır s ız lığ ım ız ı b ilm e z d e ğ ild ir , z a ten ona g ü v e n m e k te d ir , v e t a m b ir ç o c u k s u lu k la , o t u r u p ik in c il d a v r a n ış la r d a n sö z- e t m e k t e d ir u z u n u z u n . D a h a b a ş k a g e v e z e le r g ö r d ü k e lb e t: g e r ç e k ç ile r , D r e is e r . ş e y le r ö ğ r e tm e k m e g iy m e k , A ncak, D r e i s e r ’i n b e tim le m e le r i is te r , b e lg e s e ld ir . B u r a d a b ir ş e y le r i b e t i m l e m e z , g i z l e m e y e y a r a r . B a y a r d ’m s a r s ın t ıs ın ı a ç ığ a vu r a c a k d a v r a n ış ı a m a S a r t o r i s ’l e r h i ç b ir z a m a n a ç ığ a m e r d iv e n ç ık m a k , a ta b ir d a v r a n ış la r ( ç iz b in m e k ) g ö z l e m e y e b a ş la r ı z : k e n d ile r in d e n v u r m a z la r . g e ç m e z , d a v r a n ış la r la B u n u n la b ir lik te , d u y g u la r ın ı d a v r a n ış la r ı ü rk ü tü c ü d i n s e l t ö r e n l e r i a n d ı r a n b u p u t l a r ı n d a b i l i n ç l e r i v a r d ır . O n la r d a iç le r in d e n k o n u ş u r , d ü ş ü n ü r , c o ş a r la r . F a u lk n e r b u n u b ilir . Z a m a n z a m a n , d a lg ın lığ ın a g e lm iş c e s in e , b ir b ilin c in ü s t ü n ü ö r t e n p e r d e y i k a ld ır ıv e r ir . A m a t ıp k ı k u t u y u b i z e b o ş k e n g ö s t e r e n g ö z b a ğ c ı g ib i. N e g ö r ü r ü z o r d a ? D ış ta n b a k ı n c a g ö r e b i l d i ğ i m i z d e n b a ş k a b i r ş e y d e ğ il : d a v r a n ış l a r . Y a d a , u y k u y a d a lm a k ü z e r e o la n , d ü ğ ü m ü ç ö z ü lm ü ş b ilin ç le r . V e s o n r a y i n e d a v r a n ı ş l a r , t e n i s , p iy a n o , v i s k i , k o n u ş m a la r . V e b e n a r t ık iş t e b u n a d a y a n a m a m : ö n ü m ü z d e k i h e r ş e y b iz i b u b ilin ç le r in h e r z a m a n b u k a d a r b o ş , b u k a d a r k açak acab a? o ld u k la r ın a Çünkü in a n d ır m a b ilin ç le r ç o k e r e ğ in i fa z la g ü tm e k te d ir . in s a n c a t a n r ıla r ı k e n d i a r a la r ın d a t a t lı k ü ç ü k N eden ş e y le r d ir . A z te k k o n u ş m a la r y a p m a z b o ş o l m a d ı k l a r ı n ı , o la m a y a la r . A n c a k F a u l k n e r b i l i n ç l e r i n ca k la rın ı ç o k i y i b i l i r . Ö y l e s i n e i y i b i l i r k i , ş u n l a r ı y a z a r : « ... y e n i d e n h i ç b i r şey d ü şü n m em eye ç a lış tı, ç ır p ın m a s ı d u r a n a d e k s u y u n a l t ı n d a t u t u l a n k ü ç ü k b i r k ö p e k g ib i, b i l i n c i n i s u y u n a l t ı n d a t u t m a y a u ğ r a ş t ı .» Y a ln ız , b o ğ m a k is te d iğ i b u sö y le m e z . B u , o şe y i ille d e ğ ild ir : görm e ile r iy i o n u b iz im iç in d e k i ş e y i b iz e b ilin c in d e b iz d e n g iz le m e k is te m e s in d e n dokunduğunu b ü y ü lü k ıld ığ ın d a n , k e s t i r m e m i z i d il e r . V e g ö z ü m ü z ü n ö n ü n d e n y i n e d a v r a n ış l a r g e ç m e y e b a ş l a r . İ n s a n ı n i ç i n d e n , M o z a r t ’ı d i n l e r k e n : « A m a n n e ç o k n o ta !» d e y iş i g ib i, « A m a n n e ç o k d a v r a n ı ş ! » d e m e k g e l i r . Ü s t e l i k , g e r e ğ i n d e n ç o k s ö z c ü k . F a u l k n e r ’m k o n u ş k a n lığ ı, ş e y i in s a n k ılığ ın a b o y a m a d ır , b o y a y la s o y u t b iç e m i s o k a n , g ö r k e m li b iç e m i: g ö z b a ğ c ılık t ır . k a b a r tır , z a n d ır ı r , s o n r a (ü s lû b u ), v a ız la r a B iç e m a ğ ır la ş tır ır , k u rşu n g ü n lü k o n la r a b u n la r da göz d a v r a n ış la r ı b o l d e sta n k ö p e k le r g ib i özgü , h er su yu n p a r la k lığ ı d ib in e ka gönde r ir . B i l e b i l e y a p a r b u n u : b u u s a n d ı r ı c ı t e k d ü z e l i ğ i , g ü n l ü k y a ş a m ı a n l a t a n b u d i n s e l t ö r e n k i t a b ı n ı F a u l k n e r ’m is te m e k te d ir ; d a v r a n ış la r , s ık ın t ı d ü n y a s ın ın ta k e n d is i k e n d i s i d ir . K e n d i t o p r a k la r ı ü z e r in d e t u t s a k , Z e n c ile r in in h e m e f e n d is i h e m k ö le s i o la n b u iş s iz g ü ç s ü z , ta t ils iz , e d e p li v e e ğ itim s iz , v a r lık lı in s a n la r s ık ılm a k ta , z a m a n ı b ir ta k ım d a v r a n ış la r la , e d im le r le d o ld u r m a y a ç a lış m a k ta d ır la r . A m a bu tıs ı (F a u lk n e r k a h r a m a n la r ıy la o k u r la r ın ın can s ık ın s ık ın tıs ın ı b ir b ir in d e n a y ır m a y ı h e r z a m a n b ile b ilm iş m id ir d e r s in iz ? ) b ir d ı ş g ö r ü n ü ş t e n , F a u l k n e r ’m k e n d i n i b a ş k a l a r ı n d a n , S a r t o r i s ’le r in de k endi vunm adan k e n d in i le r in k e n d ile r in d e n b a şk a şey g ö r e b ile n , te k d ü z e n ü m le r i d e b it ip k o r u m a s ın a yarayan d e ğ ild ir . S ık ın t ı, t o p lu m s a l iş ite b ile n , k e n d in e t ü k e n m e z liğ id ir : k iş ile r k a d a r b ir sa d ü z e n d ir , d o k u n a b ile n n esn e F a u l k n e r 'd a k ı r g ö r ü s ık ılm a k ta d ır . G e r ç e k dram geri - d e'd iv, s ı k ı n t ı n ı n , d a v r a n ı ş l a r ı n , b i l i n ç l e r i n g e r i s i n d e d i r . A n s ız ın , b u d r a m ı n d ib i n d e n , b i r g ö k t a ş ı g i b i , E d im ç ık ıv e r - m e k t e d ir o r ta y a . B ir E d im — d a h a d o ğ r u s u o lu p b ite n b i r ş e y , b ir ile t i. A m a F a u lk n e r b u r a d a d a b iz i d ü ş k ır ık lığ ın a u ğ r a t ı r : k ır k y ı l d a b i r b e t i m l e r E d i m l e r i . Ç ü n k ü r o m a n u y g u la y ım ın ın (te k n iğ in in ) e s k i b ir s o r u n u y la k a r ş ıla ş ıp onu d ü z e n e k o y m a k ta d ır : E d im le r r o m a n ın ö z ü n ü o lu ş t u r u r ; i n san o n la r ı b ü y ü k b ir ö z e n le h a z ır la r , a m a ö n ü n ü z e g e ld ik le r in d e tu n ç d ır l a r , g ib i ç ıp la k p a r m a k la r ın ız ın ve p a r la k tır la r , a la b ild iğ in e y a lın a r a s ın d a n k a y ıp g id e r le r . B undan s o n r a y a p a c a k , o n la r iç in s ö y le y e c e k b ir ş e y in iz y o k tu r , a n m a n ı z y e t i ş i r . F a u l k n e r ’s a o n l a r ı a n m a z , h i ç s ö z ü n ü e t m e z , b ö y le c e s a y ıs ız o ld u k la r ın ı, d il - ö t e s i o ld u k la r ın ı a n ış t ır ır . Y a l n ız s o n u ç l a r ı n ı g ö s t e r i r b iz e : o t u r d u ğ u y e r d e c a n v e r m i ş b ir y a ş lı, d e r e y e u ç m u ş b ir a r a b a y la s u d a n ç ık a n ik i a y a k . E d im bu n e d e n li k ıs a s ü r e liy s e o d e n li s a ğ la m k ıp ır t ıs ız , s e r t s o n u ç la r g ü n lü k y a ğ m u r u a r a s ın d a n k e s in , v e y o ğ u n o la n d a v r a n ış la r ın a ç ık la n m a z ş e y le r in c e , s ık ı g ib i gözüküp u z a n ır la r . D a h a s o n r a b u g iz i ç ö z ü lm e z ş id d e t le r « ö y k ü » y e d ö n ü ş e c e k t ir : o z a m a n a n ıla c a k , a ç ık la n a c a k , a n la t ıla c a k la r d ır . B ü t ü n ş u i n s a n l a r ı n , a i l e l e r i n ö y k ü s ü v a r d ı r . S a r t o r i s ’l e r i k i s a v a ş ın , ik i d iz i ö y k ü n ü n a ğ ır y ü k ü n ü t a ş ım a k ta d ır : b ü y ü k baba B a y a r d ’ı n t o r i s ’in ö ld ü ğ ü K u z e y -G ü n e y c a n v e r d iğ i 1 914 S a v a ş ı. S a v a ş ı ’y l a John Ö y k ü le r o r t a y a ç ık ıp Sary it m e k t e , a ğ ız d a n a ğ ız a d o la ş m a k t a , g ü n lü k d a v r a n ış la r la s a ğ d a s o ld a s ü r ü n m e k te d ir . T a m y ıla m a z la r ; a n la m ıy la g e ç m iş zam an sa d a h a ç o k b i r ü s t - ş i m d i k i z a m a n ’d ır la r : « H e r z a m a n k i g ib i, k o c a F a lls k e n d is iy le b ir lik t e g e t ir m i ş t i J o h n S a r t o r i s ’i n g ö l g e s i n i o d a y a ... Z a m a n d a n v e e t t e n k e m ik t e n a r m m ış o la n (J o h n ) ş u ik i y a ş lı in s a n d a n , g ü n b o yu b ir b i r l e r i n i n s a ğ ır k u la k la r ın a b a ğ ır a n şu ik i k iş id e n d a h a b e lir g in b ir v a r lığ a s a h ip ti.» B u ö y k ü le r ş im d ik i z a m a n a h e m ş i i r s e l l i k , h e m y a z g ı s a l l ı k k a z a n d ır ı r : « y a z g ı s a l ö l ü m s ü z lü k ile ö lü m s ü z y a z g ıs a llık » . F a u l k n e r ’m k a h r a m a n la r ı y a z g ı l a r ı n ı ö y k ü l e r l e o l u ş t u r u r la r : k i m i z a m a n b i r k a ç k u ş a ğ ın g ü z e lle ş t ir d iğ i b u ö z e n le iş le n m iş g ü z e lim a n la t ıla r d a a d - la n d ın la m a y a n , y ılla r d ır k a r a n lık la r d a g ö m ü lü k a lm ış b ir E d im b a ş k a E d im le r e s e s le n ir , o n la r ı b ü y ü le r , k e n d in e ç e k e r , tıp k ı y ıld ır ım ç e k e r g ib i. S ö z c ü k le r in , ö y k ü le r in s in s i g ü c ü d ü r b u ; b u n u n la b ir lik t e , F a u lk n e r b u b ü y ü lü s ö z le r e , o k u y u p ü fle m e le r e in a n m a z : « . .. g e n ç l i k l e r i y l e b a ş la r ı d ö n m ü ş , a k ıls ız , g ö z ü n ü b u d a k ta n e s ir g e m e z ik i o ğ la n ın ç ılg ın c a s e r ü v e n in d e n b a ş k a b ir ş e y o lm a y a n b u ö y k ü s o n r a d a n , y iğ itç e y o lla r ın ı ş a ş ır ıp g ö z d e n d ü ş m ü ş ik i m e le ğ in , o la y la r ın a k ış ın ı d e ğ iş tir e r e k , in s a n s o y u n u n ta r ih in i g e t ir ip o t u r t t u k la r ı g ö z y a ş a r t a c a k k a d a r g ü z e l b ir k a h r a m a n lık d o r u ğ u h a lin e g e li v e r m i ş t i .. » F a u l k n e r h i ç b i r z a m a n b ü t ü n ü y l e y a k a y ı e l e v e r m e z , k e n d i s i a n l a t t ı ğ ı n a g ö r e , S h e r w o o d A n d e r s o n g i b i « b ir m a s a l c ı , b ir y a l a n c ı » o l d u ğ u i ç i n , b u ö y k ü l e r i n gerçek de ğ e r i n i b il i r . A n c a k , i n s a n l a r ı n ö y k ü l e r e i n a n a c a ğ ı , ö y k ü l e r i n in s a n la r ı g er ç e k te n m a n la r ı dünyayı A ğ u sto s I ş ığ ı’n d a k i ş im d ik i z a m a n ın r ım e tk ile y e c e ğ i d ü ş le d iğ i b ir dünya g ib i y a n s ıt ır . « d ü z e n s iz lik d ü ş le r : ve ro S e s v e Ö fk e ’d e k i, u y g u la y ım ı» n ı, A r a p sa ç ı g ib i k a y n a ş m a s ın ı g e ç m iş le b ilir iz . S a n ı S a r to r is 'te b u u y g u l a y ı m ı n i k i l i k ö k e n i n i b u l d u m : b u , b ir y a n d a n , b i r ö y k ü y ü y e r i n e o t u r t m a k ü z e r e e l d e k i e n i v e d i e y le m i s a p ta m a y a , a n la t m a y a d u y u la n k a r ş ı k o n m a z g e r e k s in m e d ir — b e n c e bu, pek çok ş iir s e l r o m a n c ın ın b e lir g i n ö z e l l i ğ i d i r — , ö t e y a n d a n d a , h a n i ş u y a r ı - i ç t e n , y a r ı-d ü ş s e l in a n ç , ö y k ü le r in s ih ir li g ü c ü n e b e s le n e n in a n ç tır . A n c a k , S a r to r is 'i y a z a r k e n , u y g u l a y ı m ı n ı h e n ü z b ü t ü n ü y l e g e l i ş t i r m e m iş t ir , ş im d ik i z a m a n d a n g e ç m iş e , d a v r a n ış la r d a n ö y k ü le re p e k b e c e r ik s iz c e g e ç m e k te d ir . D o la y ıs ıy la , ö n ü m ü z e g e t ir d iğ i, b iz e b e n im s e t m e k is t e d i ğ i in s a n şu d u r : E le A v u ca G e lm e y e n B ir i; n e y a ln ız c a d ış g ö r ü n ü ş o l a n d a v r a n ış l a r ı y l a , n e d ü z m e c e ö y k ü l e r i y l e , n e d e b e tim le n m e z ş im ş e k p a r ıltıla r ın a b en zeyen e d im le r iy le y a k a la y a b ilir iz o n u . O y s a , b u in s a n , d a v r a n ış la r la s ö z c ü k le r in , o b o m b o ş b ilin c in ö te s in d e v a r o lm a k ta d ır , g e r ç e k b ir d ra- m m , h e r ş e y i a ç ık la y a n b ir tü r k a v r a n a b ilir k iş iliğ in v a r lı ğ ın ı s e z in le r iz . P e k i n e d ir b u ? S o y d a n y a d a a ile d e n g e le n b ir b o z u k lu k m u , A d l e r ’i n p a r m a k b a s t ı ğ ı a ş a ğ ı l ı k duygu s u m u , b a s t ır ılm ış c in s e l a r z u m u ? K im i z a m a n , o , k im i z a m a n b u : ö y k ü le r e v e k iş ile r e g ö r e d e ğ iş ir ; ç o ğ u k e z F a u lk n e r b iz e b u n u s ö y le m e z . Z a te n a ld ır m a z d a; o n u n iç in ö n e m li o l a n , b u y e n i v a r l ı ğ ı n d o ğ a sı'd ır; ç e l i ş k i l e r i s a y ı s ı z , a m a ö r tü lü , h e r şey d en ş iir s e l v e b ü y ü l ü b i r d o ğ a . R u h s a l önce b e lir t ile r a r a c ılığ ıy la y a k a la n a n b u « d o ğ a » ( b a ş k a n e a d v e r e b ilir iz ona?) ru h sal v a r o lu ş u n b ir p a r ç a s ıd ır , ta m a n la m ıy la b ilin ç a lt ı d ü n y a s ı d e ğ ild ir , ç ü n k ü g ö r ü n ü ş e g ö r e , ç e k ip ç e v ir d i ğ i i n s a n l a r y ü z l e r i n i o n a ç e v i r i p h a y r a n l ı k l a s e y r e d e b ilm e k t e d ir le r . A m a ö t e y a n d a n , k ö t ü b ir y a z g ı g ib i y e r in d e n o y n a tılm a z ve d u r a ğ a n d ı r , F a u l k n e r ’ı n k a h r a m a n l a rı o n u d o ğ d u k la r ı g ü n d e n b e r i iç le r in d e ta ş ır la r , t a ş v e k a ya g ib i d ik b a ş lıd ır , b ir n e s n e ’d ir . B i r n e s n e - t i n , s o m u t l a ş m ış , ış ık g e ç ir m e z b ir tin , b ilin c in a r k a s ın d a ö z ü a y d ı n l ı k o l a n k a r a n lı k la r : a l m d u r a n b ir tin , s i z e s i h i r l i n e s n e ’n i n t a k e n d is i; F a u l k n e r ’ı n y a r a t ı k l a r ı b ü y ü l ü d ü r , b o ğ u c u b i r b ü y ü c ü lü k h a v a s ı v a r d ır ç e v r e le r in d e . k ard a g ö z b a ğ c ılık d e ğ ild ir . ille r in de a d ın ı A k la y a k ı n da. k a v r a tm a k ta n a m a c ı b u n la r ın v e r d iğ im : B u d u r iş te bu D o la y ıs ıy la , k a ç ın ır : b e n im b ü y ü le n m e le r F a u lk n e r k u lla n d ığ ı yu o la s ı o n la r ı b i z e b ü tü n y ö n te m le a n ış t ır ılm a s ıd ır . Y ü z d e y ü z g ö z b a ğ c ı m ıd ır a c a b a ? S a n m ıy o r u m . Y a d a , a n c a k , k e n d in e y a la n s ö y le r . S a r io n s 't e n a lın m ış ş u ilg in ç b ö l ü m b i z e y a l a n l a r ı y l a i ç t e n l i ğ i n i n a n a h t a r ı n ı v e r iy o r : « A rlen 'la rın la S a b a t in i’l erin 1 d u rm a d a n k o n u şu rla r, o y sa h iç k im s e n in şu k o c a D r e is e r k a d a r sö y le n e c e k sö zü o l m a m ış v e bu n u s ö y le m e k te k im s e o n u n k a d a r zo r lu k ç e k m e m iş tir . 1 Ç a ğ d a ş y a z a r la r . — İyi a m a , g iz le r i v a r o n la rın , d iy e a ç ık la d ı k a d ın . S h a k e s p e a r e ’in g iz i m iz i y o k . H e r ş e y i p a t d iy e sö y le r. — A n lıy o ru m , o n d a k ü ç ü k a y r ın tı d u y g u su da, ü s tü k a p a lı s ö y le m e v e r is i d e y o k tu . B a ş k a b ir d e y iş le , ç e le b i d e ğ ild i, d iy e s o k u ş tu r d u a d a m . — T a m a m ... b e n d e b u n u d e m e k is tiy o r u m . — D e m e k ki, ç e le b i o la b ilm e k için , b ir ta k ım g iz le r i b u lu n m a lı in sa n ın . — A m an , y o r u y o r s u n ben i.» İk i a n la m lı, k u ş k u s u z in c e a la y lı b ir k on u şm a. Ç ünkü N a r c i s s a p e k z e k î d e ğ i l d i r , M i c h a e l A r le n ’l a S a b a t i n i ’y s e k ö t ü y a z a r d ır la r . B u n u n la b ir lik t e , F a u lk n e r 'ın b u r a d a k e n d i s iy le ilg ili p e k ç o k ş e y i a ç ığ a v u r d u ğ u n u s a n ıy o r u m . N a r - c i s s a ’d a b i r a z y a z ı n s a l b e ğ e n i e k s i k l i ğ i o l s a d a , o n a b ir ta k ı m g i z l e r i b u l u n a n b i r i n i , B a y a r d ’ı s e ç t i r e n i ç g ü d ü s ü n e g ü v e n e b ilir iz . H orace B enbow b e lk i S h a k e s p e a r e ’i s e v m e k t e h a k l ıd ır ; a m a z a y ı f v e ç a l ç e n e d i r , a ğ z ı n a g e l e n i s ö y l e r : a d a m , e r k e k s a y ı l m a z . F a u l k n e r ’ı n s e v d i ğ i e r k e k l e r i n , A ğ u sto s İ ş ı ğ ı n d a k i Z e n c i ’n i n , B a y a r d n ın g iz le r i v a r d ır ; s a n c ılığ ı h iç o , b iz im h iç S a r t o r i s ’i n , A b sa lo n ' d a k i b a b a a ğ ız la r ın ı a ç m a z la r . F a u l k n e r ’ı n in k u ş k u s u z k a b u l e d ile b ile c e k te k in s a n c ılık t ır : iy i a y a r la n m ış b ilin ç le r im iz d e n , m ü h e n d is le r e ö z g ü g e v e z e b ilin ç le r im iz d e n n e fr e t e d e r . P e k i a m a , k e n d i k o c a m a n , k a r a n lık k iş ile r in in d e k a n d ır m a c a d a n b a ş k a b ir ş e y o lm a d ık la r ın ı G iz le r im iz in b ilm e z m i? K en di s a n a tın a mı k a n m ış t ır ? b ilin ç a lt ın a it ilm iş o lm a la r ı o n a y e t m e z e lb e t; o , b ilin c in o r t a s ın d a y e r a la n , k e n d i iç im iz d e , k e n d i e lim iz le y a r a ta c a ğ ım ız S u s k u n lu k , ta m iç im iz d e k i, b ir k a r a n lığ ın d ış ım ız d a k i d ü şü n ü k u r m a k ta d ır . s u s k u n lu k , k a tı ilk e c i a ş ır ı-S to a c ılığ ın g e r ç e k le ş m e s i o la n a k s ız d ü ş ü . Y a la n m ı s ö y l e m e k t e d i r b iz e ? Y a l n ı z k e n b ilin c in in ard ı n e y a p m a k t a d ı r ? A ş ır ı i n s a n c a a r k a s ı g e lm e z g e v e z e liğ in e ayak u y d u r a b il m e k t e m id ir ? B u n u y a n ıt la y a b ilm e k iç in F a u lk n e r 'ı t a n ım a k g e r e k ir d i. Ş u b a t, 1938 R o m a n b i r a y n a ’d ır : h e r k e s o k u m a k ? A y n a n ın i ç i n e a t l a m a k t ı r rom an k e n d im g e le n s ö y l ü y o r b u n u . P e k i n e d ir a n s ız ın a y n a c a m ın ın k iş ile r le n e s n e le r in ö te a r a s ın d a b iz e İn sa n ta n ıd ık b u lu v e r ir . O y sa b u y a l- ' n ız c a b ir h a v a d ır , g e r ç e k t e o n la r ı h iç y a n d a n , k e n d i d ü n y a m ız ın s a n ır ı m . y a k a s ın d a , g ö r m e m iş iz d ir . B e r i n e s n e le r i a y n a n ın d ış ın d a k a lı r , b ir e r y a n s ıy a d ö n ü ş ü r . K ita b ı k a p a t ır , a y n a ç e r ç e v e s in in d ı ş ın a a d ım ın ız ı a ta r , ş u b iz im d o y u r u c u d ü n y a y a d ö n e r , s iz e h iç b ir ş e y s ö y le m e y e n y a p ıla r ı, b a h ç e le r i, in s a n la r ı y e n id e n k a r ş ın ız d a b u lu r s u n u z ; y e n id e n a r k a n ız d a o lu ş a n a y n a b ü y ü k b i r d in g i n l i k l e o n l a r ı y a n s ı t ı r . O n d a n s o n r a , i s t e r s e n i z s a n a t ın b ir y a n s ım a o ld u ğ u n a y e m in e d e b ilir s in iz ; d a h a a ç ık g ö z le r iş i b iç im b ozan a y n a la r d a n sö z e tm e y e dek v a r d ır a c a k la r d ır . D o s P a s s o s , b u s a ç m a v e d ir e n g e n y a n ıls a m a y ı, b iz i a y a k la n m a y a it e le m e k ü z e r e , t a m b ir b ilin ç le k u lla n ır . R o m a n ın ta m b ir y a n s ım a g ib i g ö z ü k e b ilm e s i iç in g e r e k e n h e r ş e y i y a p m ış , h a ttâ s ır tın a h a lk ç ılık u r b a s ın ı b ile tir . Ç ü n k ü sa n a tı te m e ls iz d e ğ ild ir , b ir g e ç ir m iş ş e y le r k a n ıtla m a k i s t e r . K a l k ı ş t ı ğ ı g a r ip i ş e b a k ın : b i z e , i ç i n d e y a ş a d ı ğ ı m ı z ş u d ü n y a y ı g ö s t e r m e k . A ç ı k l a m a s ı z , y o r u m s u z y a l n ı z c a g ö s te r m ek. P o lis te d ö n e n d o la p la r , p e t r o l k r a lla r ın ın buyurucu l u ğ u , K u - K lu x -K la n k o n u s u n d a e n k ü ç ü k b i r a ç ı k l a m a , y o k s u llu k la ilg ili u fa c ık b ir g ö ste r m e k is te d iğ i a c ım a s ız ş e y le r in b e tim le m e h e p s in i z a te n y o k tu r . B iz e görm ü şü zd ü r ve ilk iz le n im e g ö r e , ta m o n ıın g ö s t e r m e k is t e d iğ i g ib i. B u a ğla t ıs ız y a ş a m la r ın a c ık lı b o llu ğ u n u h e m e n b a ş a r ıs ız lığ a uğrayan, hem en u n u tu la n , t a n ı r ız ; g i r i ş i l e n , y e n id e n g ir iş ile n , h i ç b i r i z b ır a k m a d a n k a y ıp g i d e n , i ç l e r i n d e n b i r i , ö t e k i l e r e tıp a tıp benzeyen b ir i, a n s ız ın , b ir b a k ım a h ile y a p a r a k , y e r y ü z ü n d e k i in s a n la r d a n b e c e r ik s iz c e b ir in i s o n s u z a tik s in d ir e n , h iç ö n e m s e m e d e n b ir ç a r k ı b o z a n şu ve d ek b in le r c e s e r ü v e n h e p im iz in d ir . O y sa D o s P a s s o s , h e r b ir im iz in a y a k u y d u r d u ğ u b u ç o k i y i b ilin e n g ö r ü n ü m le r i b e t im le y e b ile c e ğ im iz güne g ib i b e tim le y e r e k d ek d a y a n ılm a z tik s in m e m iş le r i h a le g e t ir m e k te d ir . O tik s in d ir m e k te , k o r k m a m ış la r ı k o r k u tm a k ta d ır . S a k ın b u i ş t e b ir b it y e n iğ i o lm a s ın ? Ç ev rem e b a k ıy o r u m : in s a n la r , k e n tle r , g e m ile r , savaş. Ama s a h i c i l e r i d e ğ i l: b e l l i b e l i r s i z k a r a n l ı k v e i ç k a r a r t ı c ı b u n l a r , k o r k u lu d ü ş le r d e k i g ib i. B u dünya k a r ş ıs ın d a duyduğum t ik s in t i d e b a n a k a r a n lık g ö z ü k ü y o r : o y a ln ız c a ö t e k in e , s ı r a d a n b ir o la y ın u y a n d ır a b ild iğ i t a k s in t iy e — h e m u za k ta n — D os de epey b e n ziy o r: a y n a n ı n ö b ü r y a k a s ı n d a y ı m . P a s s o s ’u n n e fr e ti, u m u ts u z lu ğ u , k e n d in i b e ğ e n m iş k ü ç ü m s e m e s i s a h ic id ir . A m a iş t e b u n d a n ö tü r ü d ü n y a s ı s a h ic i d e ğ ild ir : y a r a t ılm ış n ın y a p ıt la r ı d a iç in d e daha iy i g iz le n m iş b ir n e s n e d ir . o lm a k b ir san at F a u 'lk n e r ’la K a fk a ’ ü zere, b u n d an d ah a büyük, ta n ım ıy o r u m . B iz e bun d a n d a h a y a k ın , d a h a y a p m a c ık lı, d a h a d o k u n a k lı b ir s a n a t d a ta n ım ıy o r u m : a r a ç g e r e c in i y a ş a d ığ ım ız d ü n y a d a n a lış ın dan g e liy o r b u. A ncak, b u n d a n daha uzak , daha yabancı s a n a t d a o la m a z ; D o s P a s s o s t e k b i r ş e y i c a t e t m i ş : a n l a t m a s a n a tı. E h , b u d a k o s k o c a b ir e v r e n y a r a tm a y a y e t iy o r . Z a m a n iç in d e y a ş a r , z a m a n iç in d e b ir d e ğ e r ta ş ır ız . R o m a n d a , tıp k ı y a ş a m zam an an cak g ib i, ş im d ik i z a m a n d a g e ç e r . G e ç m iş d ı ş t a n r o m a n s ı d ır ; a s l ı n d a o n u , g ü z e ld u y u s a l ( e s t e t i k ) b ir g e r i ç e k iliş le ş i m d i k i z a m a n , b i r s a h n e l e m e o y u n u s a y m a k g e r e k ir . R o m a n d a z a r l a r a t ı l m a m ı ş t ı r , ç ü n k ü r o m an k iş is i ö zg ü rd ü r. H e r ş e y g ö z ü m ü z ü n ö n ü n d e o lu p b i te r ; s a b ır s ız lığ ım ız , b ilg is iz liğ im iz , b e k le y iş im iz kahram an d ı r a y n ı z a m a n d a . O y s a F e m a n d e z , a n la tı’n m , t e r s i n e , g e ç m i ş z a m a n d a y a p ı l d ı ğ ı n ı g ö s t e r m i ş t i r . A m a a n la t ı , t a r i h s e l s ır a y ı — y a ş a m iç in — k a v r a y ış iç in s ır a la n ış ı— k il e m e z , o l g u ’y l a s ır a la n ış ı— ya sa a ç ık la r ; a r a s ın d a y a r ı y o l d a k a lı r . D o s P a s - s o s ’u n z a m a n ı k e n d i ö z e l y a r a t ıs ıd ır : a n la t ı. Ya d a is te r s e n iz n e d e n le r in s ır a s ın ı ş ö y le b ö y le g iz le r ; o la y b iz i e t ş ö y le d iy e l i m , ne r o m a n d ır , n e de T a r i h ’i n z a m a n ı d ı r . B e l i r l i g e ç m i ş l e d i ’l i g e ç m i ş ö y l e y a k ı ş t ı ğ ı i ç i n k u lla n ılm a m ış tır : J o e y a d a E v e ly n 'in b a ş ın d a n g e ç e n s e r ü v e n le r in g e r ç e k liğ i g e ç i p g i t m i ş o l m a l a n n d a d ı r . H e r ş e y a n ı m s a y a n b i r i n i n a ğ z ı n d a n a n l a t ı l m a k t a d ı r s a n k i : «D ic k k ü ç ü k k e n , h i ç b a b a s ın d a n b ir şey s ö z e d ild iğ in i d ü şü n ü y o rd u : iş it m e z d i...» san at d u r u m la r ın ı ta r tış ır k e n , on «O y a z, E v e l y n o k u l u n a g i t m e k . .. » beş gün te k « Y e tk ilile r k a l d ı l a r V i g o ’d a , v e c a n l a r ı n a t a k e t t i .. .» R o m a n d a k i o l a y b e l l i o l m a y a n b i r z a m a n da g e ç m e k te d ir , in s a n onun h a k k ın d a h iç b ir ş e y d iy e m e z , ç ü n k ü o lu ş m a k t a d ır ; b ir k e n t t e o y n a ş la r ın ı a r a y a n ik i a d a m g ö s t e r e b ilir s in iz b iz e , a m a « b u lm u y o r la r » d iy e m e z s in iz , ç ü n k ü b u s ö 2 d o ğ r u o lm a z : b ir s o k a k , b ir k a h v e , b ir e v k a ld ık ça a r a n a c a k tır . tıp k ı D os b e lle ğ im iz d e k i P a s s o s ’t a g ib i, o la y z a r la r ilk in a tılm ış tır : b ir ad « G l e n ’l e a lır , Joe b i r k a ç s a a t l i ğ i n e i n d i l e r k a r a y a v e M a r c e l i n e ’l e L o u l o u ’y u b u l a m a d ı l a r .» O lg u l a r b u r a d a k e s i n ç i z g i l e r l e ç i z i l m i ş t i r , ta m d ü ş ü n ü le c e k n o k t a d a d ı r l a r . A m a D o s P a s s o s o n l a r ı d ü ş ü n m e z : n e d e n l e r i n s ı r a s ı n ı b i r a n b i l e s e z e m e y i z t a r ih s ır a s ı iç in d e . B ir a n la t ı d e ğ ild ir b u : u f a c ık b ir o la y ü z e r in d e t e m b e l te m b e l g e z in e b ilm e k ü z e r e b ir k a ç y ıllık d ö n e m i b ir k a ç s ö z c ü k le ö z e t le y iv e r e n , b o ş lu k la r la d o lu , k a b a b ir b e lle ğ in m ır ıl m ır ıl b o ş a lm a s ıd ır . T ıp k ı s u lu b o y a d u v a r r e s im le r iy le m in ic ik k it a p r e s im le r in in k a r m a n ç o r m a n iç i ç e g e ç tiğ i g e r ç e k b e lle k le r im iz g ib i. G e r ç i k a b a r ık lık y o k d e ğ ild ir , a m a b ü yük b ir u s t a lık la oraya buraya s e r p iş tir ilm iş tir . B i r a d ım d a h a a t s a k , S e s v e ö f k e ’d e k i b u d a l a n ı n ü n l ü k e n d i k e n d i n e k o n u ş m a s ıy la burun a n la k (z e k â ) a la n ın a buruna g e lir d ik . A m a b ö y le s i de iş i s o k m a k , a k ıld ış ı a r a c ılığ ıy la b e lli b ir a ç ık la m a a n ış t ır m a k , b ü t ü n o d ü z e n s iz liğ in a r k a s ın d a F r e- u d ’a ö z g ü b i r d ü z e n i n b u l u n d u ğ u n u s e z d i r m e k o l u r d u : D o s P a s s o s ta m z a m a n ın d a d u r u r . B ö y le c e g e ç m iş o lg u la r d a ş im d ik i z a m a n r in d e , t e k t a d ı k a lı r ; s ü r g ü n e d ild ik le r i y e r d e , g ü n ü n b i b ir g ü n o ld u k la r ı g ib i k a lm a y a devam e d e r le r : r e n k le r in , g ü r ü lt ü le r in , tu tk u la r ın a ç ık la n m a z k a r g a ş a s ı. H e r o la y , b a ş k a b ir o la y d a n g e lm e y e n , a n s ız ın o r t a y a ç ık a n , b a ş ka n e s n e le r e b a şk a b ir e k le n e n , y a p a y a ln ız , p a s p a r la k şeye in d ir g e n e m e y e n b ir b ir n e s n e d ir . n e s n e ’d ir : D os P assos iç in a n la t m a k , t o p la m a y a p m a k tır . B iç e m in in g e v ş e k liğ i d e iş te buradan g e lm e k t e d ir : « v e ... v e ... v e ...» S a r s ıc ı bü y ü k g ö r ü n ü m le r , s a v a ş , s e v i, s iy a s a l b ir h a r e k e t , b ir iş b ır a k ım ı, a n c a k y a n y a n a o t u r t a b ile c e ğ im iz s a y ıs ız k ü ç ü k b ır t ıy a a y r ış m a k ta , e r iy ip g itm e k te d ir . « K a s ım s ö y le n tile r i b a ş ın d a d e r k e n , b ir E le a n o r 'u n a te ş-k e s ik in d i v a k ti, a n s ız ın A l ın s iz e z ım a te ş-k e s: d o la ş m a y a b a ş la d ı, B in b a ş ı W o o d , E v e l y n ’l e p a y la ş t ık la r ı y a z ıo d a s m a d a ld ı h ış ım g ib i, iş le r i n i b ı r a k t ı r d ı , b a ğ ır a r a k k u c a k l a d ı k ı z l a n : ' T a m a m o ld u !’ E v e l y n , o l u p b i t e n i a n la y a m a d a n , B i n b a ş ı M o o r e h o u s e ’ı d u d a k l a r ı n d a n ö p e r b u l d u k e n d i n i . K ı z ı l h a ç ’ı n ç a l ı ş m a o d a l a r ı 'b ir a n d a b ü y ü k b i r f u t b o l m a ç ı y e n g i s i n i n g e c e s i Ü n i v e r s i t e y a ta k h a n e s in e b ir a n d a b e n z e y iv e r d i: konyak a te ş-k e s ş iş e le r in i k a p t ı, im z a la n m ış tı. ş a r k ıy a b a ş la d ı: H erkes ‘K ıv r ıla k ıv r ıla g id e n u zu n , in c e b ir y o l v a r ’ y a d a ‘M a d e lo n b ize s e r t d a v ra n m ıy o r!..» B u A m e r i k a l ı l a r s a v a ş ı F a b r i c e ’i n W a t e r l o o 'y u g ö r d ü ğ ü g i b i g ö r m e k t e d i r l e r . V e g e r e k r e k y ö n te m , ü z e r in d e d ü ş ü n ü n c e , a ç ık ç a n iy e t, g e s e z ilm e k t e d ir : y a p ıla c a k ş e y k it a b ı k a p a t ıp d ü ş ü n m e k t ir . T u t k u l a r l a d a v r a n ış l a r d a b i r e r n e s n e d i r . P r o u s t o n l a r ı ç ö z ü m lü y o r , g e ç m iş t e k i r u h h a lle r in e b a ğ lıy o r , b ö y le c e r e k li k ılıy o r d u . D o s P a s s o s o n la r ın ge o lg u n i t e l i k l e r i n i k o r u m aya ç a lış ır . R ic h a r d şu Y a ln ız şu n u s ö y le m e y e d ö n e m d e ş ö y le y d i, b a ş k a iz in v a r d ır : « B a k ın : b ir d ö n e m d e y s e b ö y le .» S e v d a l a r , k a r a r l a r , k e n d i ü z e r l e r i n d e y u v a r l a n a n k o c a m an kar a r a s ın d a t o p l a r ı d ır . b ir B iz o ls a t ü r y a k ış ır lık o ls a , ru h b u l a b i li r i z : h a liy le ren k d ış durum ilin tis in e b en z e r b i r ş e y . B e l k i b i r t a k ı m a ç ı k l a m a l a r ı n y a p ıla b ile c e ğ i ’n d e n d e k u ş k u l a n a b i li r i z . A m a b u n l a r , a ğ ır k ı z ı l ç i ç e k l e r ü z e r i n e k o n m u ş ö r ü m c e k a ğ ı g i b i h a f i f v e g e r e k s iz d i r . B u n u n l a b i r lik te , h iç b ir y e r d e r o m a n s a l ö z g ü r lü k d u ygu su n a k a p ılm a y ız . t e r s i n e , D o s P a s s o s i ç i m i z d e z o r l a t a t s ı z b i r a y r ı n t ı b e lir s iz liğ i iz le n im i u y a n d ır ır . E d im le r , c o ş k u la r , d ü ş ü n le r a n s ız ın g e lip b ir k iş in in iç in e y e r le ş ir , o r a d a y u v a la n ır , v e k iş in in p e k b ir p a y ı o lm a k s ız ın ç ık ıp g id e r le r . B u n la r a is t e r i s t e m e z k a t l a n d ı ğ ı n ı s ö y l e y e m e y i z : s a p t a r o n la r ı — v e k i m s e k a lk ıp o r t a y a ç ık ış la r ın a b e lli b ir y a s a y a k ış t ır a m a z . O ysa v a r o lm u ş la r d ır . Bu y a s a s ız g e ç m iş d ön ü şsü zd ü r. D o s P a s s o s , a n la t ı iç in b ile b ile ta r ih g ö r ü n g e s in i s e ç m iş t ir : b i z e z a r l a r ı n a t ı l d ı ğ ı n ı s e z d i r m e k i s t e r . M a l r a u x U m u t’ta a ş a ğ ı y u k a r ı ş ö y le d e m iş tir : « Ö l ü m ’ü n e n a c ık lı y a n ı, y a ş a m ı y a z g ıy a d ö n ü ş t ü r m e s id ir .» D o s P a s s o s , d a h a k it a b ın ın ilk s a t ı r l a r ı n d a n b a ş l a y a r a k , ö l ü m e y e r l e ş m i ş t i r . Ç iz d iğ i b ü t ü n v a r lık la r k e n d i ü z e r le r in e k a p a lıd ır . B e d e n in ö lü m ü n d e n son ra , ç ığ lık , k o r k u v e ı ş ık d o lu o la r a k , v e c a n s ız , b ilm e m h a n g i d ü n y a l a r d a u ç u ş a n B e r g s o n ’c u b e l l e k l e r i n e b e n z e r l e r . B u s ı r a d a n , b e lli b e lir s iz y a ş a m la r ı h e r a n b ir e r Y a z g ı g ib i a lg ıla r ız . K e n d i ö z g e ç m i ş i m i z b ö y l e d e ğ i l d i r : b u g ü n d e ğ e r i n i v e a n la m ın ı d e ğ iş tir e m e y e c e ğ im iz b ir te k e d im im iz y o k tu r . B u n a k a r ş ı l ı k , D o s P a s s o s ’u n ö n ü m ü z e g e t i r d i ğ i ş u b i n b i r r e n k li n e s n e le r in , c ır la k v a r d ır : a n la m la r ı r e n k le r in in a ltın d a , ta ş la ş m ış s a p ta n m ış tır . K a p a tın g ö z le r in iz i, b ir y a n kendi y a ş a m ı n ı z ı a n ı m s a m a y a , b ö y le a n ı m s a m a y a ç a l ı ş ı n : b o ğ u l u r s u n u z . D o s P a s s o s d a iş t e b u ç a r e s iz b o ğ u lm a y ı d ile g e t ir m e k i s t e m iş t ir . A n a m a lc ı t o p lu m d a in s a n la r ın y a ş a m ı y o k t u r , y a l n ı z c a y a z g ı s ı v a r d ır : y a z a r b u n u h i ç b i r y e r d e s ö y l e m e z , a m a h e r y e r d e d u y u m s a tır ; u s u lc a , s a k ın a s a k ın a , y a z g ıla r ım ız ın d a r k a lıp la r ın ı k ır m a a r z u s u n u u y a n d ır a n a d e k ü s t e le r . B ir d e n b a ş k a ld ır a n in s a n la r o lu v e r ir iz ; y a z a r , e r e ğ in e u la ş m ış tır . A yn a n ın g e r is in d e k i b a ş k a l d ı r a n l a r . B i z i m d ü n y a d a b a ş k a l d ı r a n s a b u n u d e ğ i ş t i r m e k i s t e m e z : o , i n s a n l a r ı n ş im d ik i d u r u m u n u , g ü n ü g ü n ü n e o lu ş a n d u r u m u n u d e ğ iş tir m e k a r z u s u n d a d ır . Ş im d ik i z a m a n ı g e ç m iş z a m a n d a a n la t m a k h ile y a p m a k , y a ş a y a n s a h ic i in s a n la r y ü z le r in e t a k tık la r ı z a m a n k o r k u n ç la ş a n k a r n a v a l m a s k e s i g ib i d o n m u ş , g a r ip v e g ü z e l b ir dünya y a r a tm a k tır . P eki rom an b o y u n c a iç le r in i b o ş a lt a n bu b e lle k le r k i m i n d i r ? i l k b a k ı ş t a k a h r a m a n l a r ı n m ı ş , J o e ’n u n , D i c k ’in , F ill e t t e ’i n E v e l y n ’i n m i ş g i b i g ö z ü k ü r l e r ; v e p e k ç o k y e r d e b u doğru du r: g e n e llik le , r o m a n d a k i k iş ile r d e n b ir i r a n d ığ ı, iç in d e ş ö y le y a d a b ö y le b ir iç te n dav d o lu lu k b e lir d iğ i z a m a n , ö y le d ir : « İ ş t e n s o n r a , ç ile k k o k u lu P a r is g ü n d o ğ u m u n d a , ıs tır a p d e r e c e s in e v a r a n b ir y o r g u n lu k la e v e d ö n e r k e n , te r d e n ş ır ıl s ık la m o lm u ş s a ç la r , p ıh t ıla ş m ış k a n a v e ç a m u r a b e l e n m i ş g e r g i n p a r m a k l a r , g ö z l e r a n ım s a y ı n c a . .. » A n c a k , ç o ğ u k e z , a n l a t a n k a h r a m a n la ç a k ı ş m a z : k a h r a m a n b e l k i o n u n d e d iğ in i d e m e z d i, a m a a r a la r ın d a g iz li b ir s u ç o r t a k lığ ı b u lu n d u ğ u n u s e z e r iz , a n la t a n , d ış a r d a n b a k ıld ığ ın d a , kahra m a n ı n d i l e d i ğ i g i b i a n la t m a k t a d ı r . D o s P a s s o s , b u s u ç o r t a k l ı ğ ı n m y a r d ı m ı y l a b i z e , d u y u r m a d a n , d i l e d i ğ i g e ç i ş i y a p t ı r ır : a n s ı z ı n ü r k ü t ü c ü b i r b e l l e ğ i n i ç i n d e b u l u r u z k e n d i m i z i, h e r a n ıs ı b iz i rom an r a h a ts ız ed en , b iz e s a ğ ım ız ı s o lu m u z u ş a ş ır ta n , k iş ile r in d e n b ir in in y a d a y a z a r ın o lm a y a n b ir b e l le k t ir b u : b ir b a k ım a , h e m c e z a la n d ır a n , h e m s u ç o r ta k lığ ı e d e n b i r k o r o ’d u r a n ı m s a y a n : « B u n a k a r ş ı n , o k u l d a ç o k b a ş a r ılıy d ı, ö ğ r e t m e n le r i ö z e llik le d e İ n g iliz c e ö ğ r e t m e n i M is s T e a g le ç o k s e v e r d i o n u , ç ü n k ü iy i y e t iş t ir ilm iş t i, h e r k e s i g ü l d ü r e n u f a c ık ş e y le r i s a y g ıs ız lık e t m e d e n a n la t ır d ı. İ n g iliz c e ö ğ r e tm e n i, İ n g iliz c e k o m p o z is y o n yazm a k on u su n d a ger ç e k t e n y e t e n e k li o ld u ğ u n u s ö y lü y o r d u . B ir N o e l B a y r a m ı'n d a ö ğ r e t m e n in e Ç o c u k İ s a ile Ü ç K r a l ü s t ü n e y a z d ığ ı k ü ç ü k ş iir i g ö n d e r d i, o d a b iz im k in in y e t e n e k li o ld u ğ u n a k a r a r v e r d i.» A n l a t ı b ir a z a l l a n ı p p u l l a n ı r v e le r d u y u r u la r d a k i g ö s t e r iş li b ilg ile r e k a h r a m a n la d ön ü şü r: ilg ili sö z « b iz i m k i n i n y e t e n e k l i o l d u ğ u n a k a r a r v e r d i .» T ü m c e n i n a r d ı n d a n h e r h a n g i b ir y o r u m g e lm e z , t e r s in e b ir tü r to p lu m s a l y a n k ıla n m a k a z a n ır . B i r b ild ir i 'd ir b a . N i t e k i m , çoğu k e z , k a h r a m a n la r ı n ı n d ü ş ü n c e l e r i n i ö ğ r e n m e k i s t e d i ğ i m i z d e , D o s P a s s o s b iz e , s a y g ılı b ir y a n tu tm a z lık la , o n la r m b ild ir im le r in i ile tir : « F r e d ... y o l a ç ı k m a z d a n b i r g ü n ö n c e d o y a s ı y a ç a p k ı n l ı k e d e c e ğ in i b ild ir iy o r d u . C e p h e y e v a r ın c a b e lk i ö ld ü r ü le c e k ti: e e , n e d e n y a p m a s m d ı? D ic k d e o n a , k a d ın la r la g e v e z e lik e tm e y e b a y ıld ığ ın ı, a m a g e r is in in f a z la t ic a r e t k o k t u ğ u n u , d o la y ıs ıy la k e n d i s i n i t i k s i n d i r d i ğ i n i s ö y l ü y o r d u . F r e n c h i e a d ın ı ta k t ık la r ı, g it t ik ç e A v r u p a lı h a v a la r a b ü r ü n e n E d . S c h u y le r so k a k k ız la r ın ın çok ço cu k su o ld u k la r ın ı s ö y l e d i .» P aris- S o ir ’ı a ç ı y o r u m : « Ö z e l m u h a b i r i m i z b i l d i r i y o r : C h a r l i e C h a p l i n , Ş a r l o ’y u ö ld ü r d ü ğ ü n ü s ö y l ü y o r .» T am am : D os P a sso s, k a h r a m a n la r ın ın s ö z le r in i b iz e b a s ın b ild ir ile r i b iç im in d e a k t a r ıy o r . B ö y l e c e , b u s ö z l e r d ü ş ü n c e d e n k o p a r ı l ı y o r , D o s P a s s o s ’u n c a n ı i s t e d i ğ i z a m a n e s i n l e n d i ğ i d a v r a n ı ş ç ı l a r g i b i y a l n ız c a y a lın t e p k ile r s a y m a m ız g e r e k e n , a r ı s ö z le r h a lin e g e li y o r la r . A m a b e r i y a n d a n s ö z ü n t o p lu m s a l b ir ö n e m i d e v a r: k u t s a ld ır , ö z d e y iş o lu r s o n r a d a n . B u t ü m c e y i s ö y le d iğ i z a m a n D i c k ’i n k a f a s ı n d a n g e ç e n i n h i ç ö n e m i y o k , d i y e d ü ş ü n ü r s o n u ç t a n h o ş n u t k o r o . Ö n e m li o la n , s ö y le n m iş o lm a s ı d ır : z a t e n epey o lu ş m a m ış tır , u z a k la r d a n D ic k g e lm e k t e d ir , k on u şm aya D i c k ’i n b a ş la m a z d a n r iş li, d o k u n u lm a z b ir g ü r ü ltü d ü r ; o bu k a fa s ın d a önce, tü m cey e g ö ste y a ln ız c a o lu m la m a g ü c ü n ü ö d ü n ç v e r m iş t ir . G ö r ü n ü ş e g ö r e , h e r b ir i m iz in k e n d i d u r u m u n a u y g u n s ö z c ü k le r i ç e k ip a ld ığ ı b ir s ö z l e r v e b e y l i k d ü ş ü n c e l e r t a v a n ı v a r . B i r d e d a v r a n ı ş l a r ın a s ı l d ığ ı t a v a n . D o s P a s s o s b i z e d a v r a n ı ş l a r ı a r ı o l a y l a r , b i r h a y v a n ın ö z g ü r d e v in im le r i, y a lm d ış g ö r ü n ü ş le r g i b i s u s u y o r - m u ş n u m a r a s ı y a p m a k ta d ır . O y s a b u y a ln ız c a d ış g ö r ü n ü ş tü r : g e r ç e k t e , o n l a r ı a n l a t ı r k e n k o r o n u n , k a m u o y u n u n b a k ı ş , a ç ı s ı n ı b e n i m s e r . D i c k ’i n y a d a E l e a n o r ' u n , b e l l i b e l i r s i z ö v ü c ü b ir m ır ıltın ın e ş lik e tm e d iğ i, g ö s te r i s a y ıla m a y a c a k b ir d a v r a n ış l a r ı y o k t u r : « C h a n t i ll y ' d e şa to y u g e z d ile r , te k su ç u k u r l a r ı n d a k i s a z a n b a l ı k l a r ı n a y e m v e r d i l e r . A ğ a ç la r ın a l tı n d a , k a u ç u k m i n d e r l e r e o t u r u p y e m e k y e d i l e r . J . - W ., k ı r g e z in tile r in d e n n e f r e t e t t iğ in i s ö y le y ip h erk ese, en zek i k a d ın l a r ı n b i l e n e d e n h e p k ı r g e z i n t l i e r i d ü z e n l e d i k l e r i n i s o r a r a k o r t a l ı ğ ı k ı r d ı g e ç ir d i . Y e m e k t e n s o n r a , s a v a ş s ı r a s ı n d a U h la n la r m d ıl a r .» ş ö le n in h a lin e y ık tığ ı e v le r i g ö r m e k Y e r e l b ir ü z e r e , S e n lis 'e g a z e te d e k i, e s k i ö z e t in e b e n z e m iy o r m u ? g e lir k e n , a n s ız ın , ö n em b a ğ la y ı p hem de k u tsa l s a v a ş ç ıla r ın D a v r a n ış dek in c e c ik b ir ta şıd ığ ın ı, y a n i h e m o ld u ğ u n u fa r k e d e r iz . uzan d ü z e n le d iğ i zar in s a n ı K im in iç in ö n e m l i d i r ? H a n i ş u « h e r k e s » d e n e n t i k s i n ç b i l i n ç i ç i n , H e id e g g e r ’i n «das M an» (İ n s a n o ğ lu ) a d ın ı v e r d iğ i v a r lık iç in . P e k i a m a , k im y a r a t ıy o r b u b ilin c i? B e n o k u r k e n , k im c a n la n d ır ıy o r o n u ? K im o l a c a k , b e n . S ö z c ü k l e r i a n la m a k , p a r a g r a fla r a b ir a n la m v e r e b ilm e k iç in , ilk in o n u n b a k ış a ç ıs ın ı b e n im s e m e m , a lk ış ç ı k o r o y a s u b ilin ç a n c a k b e n im k a tılm a m a r a c ılığ ım la g e r e k ir . S ö z v a r o lu r ; konu b e n o lm a s a m , a k k â ğ ıt ü z e r in d e k i k a r a le k e le r d e n b a ş k a b ir ş e y k a lm a z d ı g e r i y e . A n c a k , ş u o r t a k b i l i n ç o ld u ğ u m a n k e n d i m i o b i l i n ç t e n k o p a r m a k , o n a y a r g ıç g ib i b a k m a k is tiy o r u m : y a n i k e n d i v a r l ı ğ ı m d a n k o p m a k i s t i y o r u m . D o s P a s s o s ’u n o k u r u n d a u y a n d ır m a y ı ç o k iy i b ild iğ i şu b u r a d a n g e li r ; i s t e m e d e n u ta n ç la r a h a ts ız lık d a iş te s u ç o r ta ğ ı o la n b e n — ü s te lik , b u n u n is t e m e d e n o lu p o lm a d ığ ı d a p e k b e lli d e ğ ild ir — y a s a k la r ı h e m y a r a tm a k ta , h e m e lim in te r s iy le itm e k t e y im ; b e n liğ im in d e r in lik le r in d e , k e n d im e k a r ş ı, y e n id e n d e v r im c i o lu p ç ık a r ım . B u n a k a r ş ılık , n a s ıl d a n e f r e t e d e r im D o s P a s s o s ’u n k i ş ile r in d e n ! B a n a b ir a n o n la r ın b ilin ç le r i g ö s te r iliy o r , ş ö y le a n c a k y a ş a y a n h a y v a n la r o ld u k la r ın ı g ö s te r e c e k k a d a r , s o n r a y in e a r d ı a r k a s ı g e lm e m e c e s in e tö r e n li d e m e ç le r iy le k u t s a l d a v r a n ış la r ın ın ö r g ü s ü n ü a ç ıy o r la r ö n ü m e . O n la r d a a y ı r ım h iç b ir z a m a n d ış la iç , b i l i n ç l e gövde a r a s ın d a o lm a z , k e n d in i s ö z c ü k le r le a n la t a m a y a n , b ir e y s e l, ç e k in g e n , k e s ik li b ir d ü ş ü n c e n in le r in y a p ış k a n a n la ş ılm a z m ır ıld a n m a la r ıy la d ü n y a s ı a r a s ın d a o lu r . to p lu B undan g ö s te r i s o n r a a r t ık k a r ş ı m ı z a b i r ö r n e k - i ş ç i g e t i r m e y e , N i z a n ' m A n to in e B lo y é ’d e y a p tığ ı g ib i, b in le r c e v a r o lu ş u n k e s in o r t a la m a s ı b ir v a r lık o lu ş t u r m a y a h iç gerek y o k tu r. D os P a s s o s , te r s in e , b ü tü n ç a b a s ın ı b ir y a ş a m ın b e n z e r s iz liğ in i y a n s ıt m a y a h a r c a y a b i l ir . K i ş i l e r i n h e r b i r i t e k ’t ir , b i r i c i k ’tir ; b a ş ı n a g e l e n l e r , y a l n ız o n u n b a ş ın a g e le b ilir . V e h iç ö n e m i y o k t u r b u n u n , ç ü n k ü t o p lu m s a l v a r lık o n u b ü t ü n ö b ü r ö z e l d u r u m v e k o ş u lla r d a n d a h a ç o k e t k i l e m i ş t i r , ç ü n k ü t o p l u m s a l v a r l ı k o ’d u r. B ö y l e c e , y a z g ıla r ın r a s t la n t ıs a llığ ıy la a y r ın tın ın o la ğ a n lığ ın ın ö t e s i n d e , Z o l a ’m n b e d e n s e l ( i ş l e v s e l ) g e r e k l i l i ğ i n d e n , P r o u s t ’u.n r u h s a l ç a r k la r ın d a n d a h a e s n e k b ir d ü z e n , s o n r a d a n h iç u m m a d ık la r ı zam an y in e e n s e le m e k ü zere k u r b a n la r ın ı b ır a k a n , u z a k la ş m a la r ın a g ö z y u m a n s o k u lg a n v e y u m u ş a k b ir z o r la m a , s a y ıla m a s a l b ir g e r e k ir c ilik (d é te r m in is m e s ta tis ti q u e ) s e z e r iz . Ö z y a ş a m la r ın a g ö m ü lm ü ş b u in s a n c ık la r b e c e r e b ild ik le r i g ib i y a ş a m a k ta d ır , u ğ r a ş ıp la r ın a g e le n le r ön ced en d id in m e k t e d ir , b a ş s a p ta n m a m ış tır . B u n u n la b ir lik te , e n k ö t ü ş i d d e t l e r i , k u s u r l a r ı , ç a b a l a r ı d o ğ u m la r ı n , d ü ğ ü n l e r in , c a n ı n a k ı y m a l a r ı n d ü z e n l i l i ğ i n i a k s a t m a z . G a z m , k e n d i s in i b a r ın d ır a n k a b ın iç y ü z ü n e y a p tığ ı b a s ın ç b u g a z ı o lu ş t u r a n m o l e k ü l l e r i n b i r e y s e l ö y k ü s ü n e b a ğ l ı d e ğ il d ir . H ep a y n a n ın ö te y a k a s m d a y ız . g ö r d ü n ü z , s a v a ş k a r ş ıs ın d a Dün duyduğunuz iy i d o stu n u z u tu tk u lu en n e f r e t i d i l e g e t ir d i n i z . Ş i m d i g e l i n b u k o n u ş m a y ı D o s P a s s o s g i b i a n la tm a y a ç a lış ın : b ir ş e y « V e ik i y a r ım ıs m a r la d ıla r , s a v a ş ın o ld u ğ u n u s ö y le d ile r . P a u l, s a v a ş m a k t a n s a tik s in ç h er şeyi yapm aya razı o ld u ğ u n u , Jean da ona k a tıld ığ ım s ö y le d i, b u n u n ü z e r in e ik is i d e d u y g u la n d ı, a y n ı g ö r ü ş ü p a y la ş t ık la r ı n a s e v i n d i k l e r i n i s ö y l e d i l e r . P a u l , e v e d ö n e r k e n , J e a n ’ı d a ha s ık g ö r m e y i k a r a r l a ş t ı r d ı .» e d e r s in iz . A m a çok H em en geçm ed en , k e n d in iz d e n k e n d in iz d e n m e y e c e ğ in iz i a n l a r s ı n ı z . N e d e n l i a z i ç t e n n e fr e t sö ze d e - b ö y le o lu r s a n ız o lu n , h iç d e ğ ils e iç t e n o lm a y ış ın ız ı y a ş ıy o r d u n u z ; t e k b a ş ın ız a o y nuyordunuz onu, s ü r e k li b ir y a r a tış la v a r lığ ın ı u z a tıy o r d u n u z . T o p lu b ir ta s a r ım la r ın andan ö te k in e s iz i tu z a ğ a d ü ş ü r m e s in e iz in v e r d iy s e n iz b ile , o n la r ı ilk in b ir e y s e l b ir is t if a g ib i y a ş a m a n ız g e r e k t i. B iz le r n e r o b o tu z , n e d e k a ç ık ; d a h a d a k ö t ü s ü y ü z : ö z g ü r ü z . Y a b ü t ü n ü y l e d ış a r d a y ız y a d a b ü t ü n ü y l e iç e rd e . D o s P a s s o s ’u n i n s a n ı y s a m e l e z d i r , y a r ı i ç e r , d e -y a r ı d ı ş a r d a d ı r . B i z d e o n u n y a n ı n d a y ı z , i ç i n d e y i z , o n u n y a l p a l a y a n b i r e y s e l b i l i n c i n i y a ş a m a k t a y ı z , v e b ir d e n , b u b i lin ç g e v ş e r , z a y ıfla r , o r t a k b ilin ç t e e r iy ip g id e r . B iz d e b u e v r im i iz le r iz , v e a n s ız ın , a m a n z a m a n d e m e y e v a k it b u la m a d a n , d ı ş a r d a k a l ı v e r i r i z . A y n a n ın a r k a s ı n d a k i a d a m . G a r ip , h o r g ö r ü le s i, b ü y ü le y ic i y a r a t ık . D o s P assos, b u s ü r e k li k a y ı ş t a n g ü z e l e t k i l e r e l d e e t m e y i b i l i r . J o e ’n u n ö l ü m ü n d e n d a ha ta m ç a r p ıc ı ş e y b ilm iy o r u m : « J o e i k i ‘a z m a n ’d a n k u r tu ld u , g e r i g e r i k a p ıy a g id e r k e n , a y n a d a , k ıs a k o llu g iy m iş b ir y a r m a n ın ik i e lle k a v r a d ığ ı g ö m le k ş iş e y i k a fa s ın a in d ir m e k ü z e r e o ld u ğ u n u g ö r d ü . Ş iş e b e y n in i d a ğ ıt tı, h e r ş e y b i t t i .» Ş i ş e n i n k a f a y a i n i ş i n e d e k , J o e ’n u n i ç i n d e , o n u n l a b i r l i k t e y a ş ı y o r u z . Ş i ş e n i n i n i ş i n d e n h e m e n s o n r a , d ış a r d a , t o p lu b e lle k t e , k o r o y la şey bun d an b ir lik te y iz : «ve h er şe y b i t t i » . H i ç b ir d a h a iy i d u y u r a m a z h iç le ş m e y i. B u n d a n ç e v ir d iğ im iz h e r s a y fa , b a ş k a b ilin ç le r d e n , b a ş k a dan sö zed en h er sa y fa c e s e d in in ü stü n e a tıla n son ra d ü n y a la r b ir kürek to p r a k g ib id ir . A m a a y n a n ın ö t e y a k a s ın d a g e ç e n b ir ö lü m d ü r b u : g e r ç e k t e , h i ç l i ğ i n g ü z e l g ö rü n ü şü ’n ü y a k a la m a k t a y ız . G e r ç e k h iç lik n e d u y u m s a n a b ilir , n e d e d ü ş ü n ü le b ilir . S a h i c i ö lü m ü m ü z k o n u s u n d a h iç b ir z a m a n d iy e c e k s ö z ü m ü z o l m ayacak — T ıp k ı b iz d e n s o n r a b a ş k a s ın ın d a ö y le . F a u l k n e r 'm , K a f k a ’n ı n , P a s s o s ’u n d ü n y a s ı d a y a n ı l m a z b i r S t e n d h a l ’i n k i g ib i, d ü n y a d ır , ç ü n k ü tir . A m a i ş t e b u n d a n ö t ü r ü g ü z e ld ir : g ü z e llik , ü s t ü D os ç e liş ik ö r tü lü b ir ç e liş k id ir . D o s P a s s o s 'u ç a ğ ım ız ın e n b ü y ü k y a z a n s a y ı yoru m . A ğ u s to s 1938 R o m a n b iz e n e s n e l e r i d e ğ i l , o n l a r ı n i m l e r i n i ( i ş a r e t l e r i n i) 1 g ö s t e r i r . P e k i , b i r t a k ı m ş e y le r i g ö s te r e n b u b o ş lu k ta im le r le , s ö z c ü k le r le n a s ıl k u r a b ilir iz a y a k ta d u r a n b ir d ü n y a y ı? S ta v r o g in n a s ıl o lu p da y a ş a m a k ta d ır ? C a n ın ı b e n im i m g e g ü c ü m d e n a ld ığ ın a in a n m a k y a n lış o lu r : s ö z c ü k le r , o n la r a d a y a n a r a k d ü ş k u r d u ğ u m u z z a m a n b ir t a k ım im g e le r d o ğ u r u r la r , a m a o k u r k e n r i m . H a y ır , b e n r im , e d im le r in i, okurken düş s e r ü v e n in in şu k e n d i z a m a n ım d ır . Ç ü n k ü da g iz li y a z ıy ı ç ö z e - S t a v r o g i n ’i k a f a m d a c a n l a n d ı r m a m , b e k l e yoğurduğum r a k tır , y a k u r m a m , b ir d e v in im son u n u b e k le r im . yoğun m adde kendi k it a p d e d iğ in ya h a lin d e k i k o c a m a n E c in n ile r'i b e k le y iş im , b ir y ığ ın y a p b ir b iç im : o k u m a . R o m a n c ı b u d e v in im i y a k a la r , o n a k ıla v u z lu k e d e r , s a ğa s o la çeker, k iş ile r in i o n u n la yoğurur; o k u m a d a n , h e r b ir i y a ln ız b ir d a n s s ü r e n ş a m la r d a n o lu ş a n k a b a r ır . A n c a k , n in rom an o k u r la r ın ın s a b ır s ız lık la r ım ın , k e n d in i b ır a k m a s ı, ş u b ir d iz i küçük k ü ç ü k a s a la k y a z a m a n ıy la b e s le n ip b ilg is iz lik le r im in u y d u r u l m u ş y a r a t ık l a r ı n s ü r e s i eti k e- 1 A ş a ğ ıd a k i e le ş t ir ile r i M a im o n a y a d a P lo n g é e s g ib i d a h a y e n i y a p ıt la r k o n u s u n d a da. y a p a b ilir d im . A m a B a y M a u r ia c ’m L a F in d e l a N u it ’y i (G e c e n in S o n u ’n u ) y a z a r k e n a ç ık s e ç ik a m a c ı ö z g ü r lü k s o r u n u n u e l e a lm a k tı. B u n d a n ö tü r ü ö r n e k le r im i b u k it a p t a n a l m a y ı y e ğ l e d im . m iğ i h a lin e g e t ir ilm e y e v e k a r ş ım a ç ık a r ılm a y a iz in v e r e b il m e s i iç in , r o m a n c ın ın o n la r ı tu z a ğ a d ü ş ü r m e y i b ilm e s i, e lin deki im le r le , k it a b ın ın b a ğ r ın d a , g e le c e ğ in h enüz o lu ş m a d ığ ı, b e n im k in e b e n z e r b ir z a m a n y a r a t m a s ı g e r e k ir . K a h r a m a n ın ile r k i e y le m le r in in s o y a ç e k im , to p lu m s a l e tk ile r y a d a b a ş k a b ir d ü z e n e k ta r a fın d a n ö n c e d e n s a p ta n d ığ ı k u ş k u s u n a d ü ş e r s e m , z a m a n ım tık o rta d a k ıp ır t ıs ız o k u y a n , sü rü p g id e n b ir b en h e m e n b a n a d o ğ r u ç e k ilir ; k ita b ın k a r ş ıs ın d a k a lır ım . R o m a n y a ln ız c a k iş ile r in iz in ar b en , ya ş a m a s ın ı m ı is tiy o r s u n u z ? Ö z g ü r o lm a la r ın ı sa ğ la y ın . B u r a d a y a p ılm a s ı g e r e k e n ğ ild ir ta n ım la m a k , h e le h e le a ç ık la m a k d e (b ir r o m a n d a e n iy i r u h s a l ç ö z ü m le m e le r b ile ö lü m k o k a r ) , y a l n ı z k e s t i r i l m e z t u t k u l a r l a e d i m l e r su n m a k ' t ır . R o g o j i n ’i n b ir a z s o n r a y a p a c a ğ ı n ı n e k e n d i s i b i l i r , n e d e b e n ; s u ç lu o y n a ş ın ı g ö r e c e ğ in i b ilir im , a m a k e n d in e e g e m e n o lu p o la m a y a c a ğ ın ı, a ş ır ı ö fk e n in onu s e v g ilis in i ö ld ü r m e y e itip itm e y e c e ğ in i k e s tir e m e m : ö z g ü r d ü r . U s u lc a o n u n k im liğ in e g i r e r i m , b e n i m b e k l e y i ş i m l e b e k l e m e y e b a ş l a r , b e n im iç im d e k ork ar; yaşar. G e cen in S o n u 'm ı o k u m a y a h a z ı r l a n ı r k e n , H ı r i s t i y a n y a z a r la r ın , in a n ç la r ın ın d o ğ a s ın d a n ö tü r ü , r o m a n y a z m a y a h e r k e ste n daha e lv e r iş li o ld u k la r ı g e ld i a k lı m a : d in e in a n a n a d a m ö z g ü r d ü r . B ir in d e n ö ğ r e n d ik le r i iç in , K a to lik le r in y ü c e b a ğ ış la y ıc ılık la r ı b iz i s in ir le n d ir e b ilir : am a eğer rom an c ıy s a la r , b u h o ş g ö r ü iş le r in e y a r a r . B ir e r b e lir s iz lik m e r k e z i o l a n r o m a n k i ş i s i y l e H ı r i s t i y a n ’ı n d a b i r e r k i ş i l i k l e r i v a r d ı r e lb e t , a m a b u k iş ilik k a ç ıp k u r tu lm a y a y a r a r ; d o ğ a la r ın ın ö t e s in d e ö z g ü r o la n b u k iş ile r e ğ e r d o ğ a la r ın a k a p ılır la r s a , b u d a ö z g ü r lü k te n d ir . K e n d ile r in i r u h s a l o la y la r ın ç a r k ın a k a p t ı r a b i l ir l e r , a m a h i ç b i r z a m a n b i r e r ç a r k h a l i n e g e l m e z l e r . H ır is t iy a n lığ ın g ü n a h k a v r a m ı b ile , r o m a n s a n a tın ın b ir il k e s in e b e n z e r . H ır is t iy a n g ü n a h iş le r , r o m a n k a h r a m a n ın ın d a k u s u r i ş l e m e s i g e r e k ir : k i m s e n i n s i l e m e y e c e ğ i , a n c a k b a ğ ış la t ılm a s ı g e r e k e n k u s u r o k u r a z a m a n ın g e r i, d ö n d ü r ü lm e z - liğ in i g ö s t e r m e s e y d i, s a n a t y a p ıt ın a b ir m a s ız lık iv e d ilik k a z a n d ır a n g e r e k lilik , b ir ö y le s in e y o ğ u n a c ı b ir s ü r e k lilik g ö s te r m e y e c e k ti. N ite k im , D o s to y e v s k i b ir H ır is tiy a n r o m a n c ı s ı d ı r . T ı p k ı P a s t e u r ’ü n H ı r i s t i y a n v e b i l g i n o l u ş u g i b i , r o m a n c ı ve H ır is tiy a n d e ğ ild ir : İ s â ’y a k u llu k e tm ek iç in ro m a n c ıd ır . H ı r i s t i y a n r o m a n c ı B a y M a u r i a c d a ö y l e d i r . G ecen in S o nu a d l ı k i t a b ı b i r k a d ı n ı ö z g ü r l ü ğ ü n ü n e n d e r i n y e r i n d e y a k a la m a k i s t e r . Ö n s ö z d e d e d i ğ i n e g ö r e , b e t i m l e m e k is te d iğ i, « y a z g ıla r ı e n k a lın ç iz g ile r le b e lir le n m iş k iş ile r e b ır a k ılm ış erk, yani k e n d ile r in i d ü r» . B ir anda ezen yasaya k e n d im iz i r o m a n h a y ır d iy e b ilm e gücü s a n a tın ın , d in s e l in a n c ın b a ğ r ın d a b u lu r u z . O y sa , k it a b ı b it ir d iğ im z a m a n , u m u t k ı r ık lığ ın a u ğ r a d ığ ım ı it ir a f e d e r im ; b ir a n b ile k e n d im i k a p t ı r a m a d m ı , b ir a n b i l e k e n d i z a m a n ı m ı u n u t a m a d ı m . Y a ş ı y o r , y a ş a d ı ğ ı m ı d u y u m s u y o r , b ir a z e s n i y o r , z a m a n z a m a n : «E h, iy i o y n a n m ış ! » d iy o r d u m ; T h érèse D e s q u e y r o u x ’d a n ç o k , B a y M a u r i a c ’ı d ü ş ü n ü y o r d u m , e d e p s i z a ğ ı r b a ş l ı l ı ğ ı , g i d ip g e l e n i y i n i y e t i y l e , s i n i r l e r d e n k a y n a k l a n a n i ç l e n d ir ic i li ğ i, h ır ç ın v e d e n g e s iz ş iir i, tu t u k d e y iş i, a p a n s ız b a y a ğ ılığ ıy la B a y M a u r i a c ’ı. P e k i n e d e n a c a b a n e o n u , n e k e n d i m i u n u ta b ild im ? N 'o lm u ş tu H ır is tiy a n n a ? B u n u n iç in y e n id e n y a z a r ın rom ana ö z g ü r lü ğ e d ö n m e m iz y a tk ın lığ ı gerek. B ay M a u r ia c , k a d ı n k a h r a m a n ı n a b a ğ ı ş l a d ı ğ ı ö z g ü r l ü ğ ü , b i z e n a s ıl g ö s te r iy o r a ca b a ? T h é r è s e D e s q u e y r o u x y a z g ıs ıy la s a v a ş ıy o r e lb e t. D e m e k k i i k i k i ş i l i ğ i v a r d ı r . B i r y a n ı y l a , D o ğ a ’n ı n a y r ı l m a z b i r p a r ç a s ıd ır , o n a b a k ıp , t ıp k ı b ir ç a k ılt a ş ı y a d a m e ş e y e y a p t ığ ı m ız g ib i: ş ö y l e d i r T h é r è s e , d iy e b i l i r i z . A m a b i r y a n ı b ü t ü n b e tim le m e le r in , ta n ım la m a la r ın d ış ın d a k a lır , çünkü yok l u k t a n b a ş k a b i r ş e y d e ğ i l d i r . Ö z g ü r l ü k D o ğ a ’y ı k a b u l e t t i ğ i a n , a lın y a z ıs ı b a ş la r . m a n sa T h érèse g ü r lü ğ ü — Y a d s ıd ığ ı, iş le r i D esq u ey ro u x yok u şa ö zg ü r'd ü r. sü rd ü ğü H a y ır d em e za öz y a d a e n a z ın d a n e v e t d e m e m e ö z g ü r lü ğ ü (« o n la r d a n y a ln ız c a geceye b o y u n e ğ m e m e le r i is te n m e k t e d ir » ), D e s c a r t e s ’a ö z g ü , y a l n ı z c a c e z a l a n d ı r m a y e t k i s i n e s a h i p , a m a c e z a l a n d ı r m a k t a n k a ç ı n d ı ğ ı i ç i n u l u , « h e p y e n i d e n b a ş la n a n » , a d s ız , y a z g ı s ı z , s o n s u z , b i ç i m s i z ö z g ü r l ü k . Y a d a e n a z ı n d a n , ön sözd e s e z in le d iğ im iz ö z g ü r lü k bu. P e k i, r o m a n d a b u lu r m uyuz onu? îlk in ş u n u s ö y le y e lim : b u h e y e c a n v e r ic i is te m sa l o lm a k ta n ç o k rom an- a ğ l a t ı s a l d ı r . T h é r è s e 'in d o ğ a l a t ı l a n l a r ı y la is t e m in in g e r i g e liş le r i a r a s ın d a b o c a la m a la r ı in s a n ın a k l ı n a R o t r o u ’n u n d ö r t l ü k l e r i n i g e t ir i y o r ; v e r o m a n d a k i g e r ç e k ç a tış k ı, ö z g ü r lü ğ ü n y e v s k i'd e , ö z g ü r lü k kendi daha k e n d is iy le k a y n a ğ ın d a ç a tış m a s ıd ır . z e h ir le n ir ; D o sto - ç ö z ü lm e k i s t e d i ğ i z a m a n i ç e r s i n d e d ü ğ ü m l e n i r . D i m i t r i K a r a m a z o f ’u n k e n d in i b e ğ e n m iş liğ i, b ir a n d a p a r la y ış ı A ly o ş a 'n m k ö k lü i ç d in g in liğ i k a d a r ö z g ü r d ü r . O n u b o ğ a n , b o ğ u ş t u ğ u d o ğ a T a n r ı'n m y a r a t tığ ı d o ğ a d e ğ ild ir , k e n d i e liy le y a r a t tığ ı, o lm a y a y e m in e t t iğ i, z a m a n ın g e r i d ö n d ü r ü lm e z liğ iy le d o n u p k a lm ış d o ğ a d ır . s ö y le r . A la in , b u a n l a m d a , B ay k iş iliğ in M a u r i a c ’ı o k u r k e n — bu b ir y e m in b e lk i d e o ld u ğ u n u onun övün c ü d ü r — ç o k d a h a y e te n e k li, ç o k d a h a b ü y ü k b a ş k a b ir T h é r è s e d ü ş lü y o r u z . A n c a k , ö z g ü r lü ğ ü n d o ğ a y a k a r ş ı v e r d iğ i s a v a ş s a y g ıd e ğ e r e s k iliğ i v e k a tı k u r a lc ılığ ıy la k e n d in i g ö s t e r m e k t e d ir : a k ı l t u t k u l a r l a s a v a ş m a k t a , i m g e l e m l e b e d e n e b a ğ la n m ış o la n H ır is tiy a n ruhu b e d e n in iş ta h la r ın a k a fa tu t m a k ta d ır . D o ğ r u g ib i d u r m a s a d a , ş im d ilik b u iz le ğ i ( t e m a y ı) k a b u l e d e lim : g ü z e l o lm a s ı y e t e r li. N e v a r k i, T h é r è s e ' i n s a v a ş m a s ı g e r e k e n ş u « a l ı n y a z ı s ı » a c a b a y a ln ız c a e ğ ilim le r in in g e r e k tir d iğ i b ir ş e y m id ir ? B a y M a u r i a c b u n a y a z g ı d iy o r . A m a b i z y a z g ı y a k i ş i l i k ’i k a r ı ş t ır m a y a l ı m . K i ş i l i k d e n e n ş e y b iz i z , n i y e t l e r i m i z e s ı z a n , ç a b a l a r ı m ı z ı , b iz e ç a k t ı r m a d a n , h e p a y n ı y ö n d e ç a r p ıta n yu m u ş a k g ü ç le r in t ü m ü d ü r . T h é r è s e , k e n d is in i a ş a ğ ıla y a n M o n d o u x ’y a s i n i r l e n d i ğ i z a m a n B a y M a u r i a c ş u n l a r ı y a z a r : « E v e t , bu sefer k o n u ş a n o ’y d u : T h é r è s e ...» T h é r è s e ' i n önüne g e le n i ıs ır m a y a h a z ır b ir k iş iliğ id ir b u . A m a a z so n r a , y a r a la y ıc ı b ir y a m t b u lu p s ö y le d ik t e n s o n r a u z a k la ş ır k e n d e ş u n la r ı o k u r u m :1 « E m in b ir e lin in d ir d iğ i b u v u r u ş o n u n g ü c ü n ü ö lç m e s in e , k u t s a l g ö r e v in in b iü n c in e v a r m a s ın a y a r d ım e d iy o r d u .» H a n g i k u t s a l g ö r e v ? O z a m a n , ö n s ö z d e k i ş u s ö z l e r i a n ım s a r ı m : « z e h i r l e m e k v e b a ş t a n ç ı k a r m a k ü z e r e o n a v e r ilm iş g ü ç » . A lı n s i z e k iş iliğ i s a r m a la y ıp b a ğ r ı n d a , k i m i z a m a n d a B a y M a u r i a c ’m d ereced e r u h b ilim s e l y a p ıtın d a D o ğ a ü s tü a ş a n , D o ğ a 'n ın b ö y le s in e a ş a ğ ıh k V a r lı k ’ı n gücünü s i m g e l e y e n Y a z g ı. E l i n d e n k u r t u l d u k l a r ı a n , i s t e k l e r i n e b a ğ l ı o l m a k s ı z ı n , T h é r è s e ’i n b ü t ü n e d i m l e r i n i ç e k i p ç e v i r e n , v e — e n iy i n iy e t lile r in i b ile — ç o k k ö t ü s o n u ç la n d ır a n b e lli b ir y a s a d ır b u . İ n s a n ın a k im a h e m e n b ir m e le ğ in g e liy o r : Bu v e r d iğ i c e z a « A ğ z ın ı h e r a ç ı ş ı n d a , i ç i n d e n k u r b a ğ a l a r d e d iğ im e in a n m ıy o r s a n ız , b ü y ü c ü lü k t e n ç ı k a c a k .» h iç b ir şey an l a m ı y o r s u n u z d e m e k t i r . A m a T a n r ı 'y a i n a n a n ç o k i y i a n la r : ö b ü r b ü y ü c ü lü ğ ü n ilk g ü n a h ın d ile g e lm e s in d e n b a ş k a n e d ir k i b u ? D o l a y ı s ı y l a , B a y M a u r ia c ' ı n , A l ı n y a z ı s ı ’n d a n t a m b i r H ır is tiy a n g ib i s ö z e d e r k e n iç t e n o ld u ğ u n u k a b u l e d iy o r u m . A m a o n d a n r o m a n c ı g ib i s ö z e d e r k e n a r t ık k e n d is in i iz le y e m iy o r u m . T h é r è s e D e s q u e y r o u x ’n u n y a z g ı s ı b i r y a n d a n k i ş iliğ in d e k i b ir k u s u r d a n , ö t e y a n d a n d a , e d im le r in i e tk ile y e n b ir ile n ç t e n g e lm e k t e d ir . b ir in c iy i k a h r a m a n ın iç in s e O y sa, b u iç in d e n ik i e tk e n b a ğ d a şa m a z: b a k a r a k s a p ta y a b ilir iz , ik in c i T h é r è s e ’i n g i r i ş i m l e r i n i e n u ç n o k t a la r a dek büyük b ir d ik k a tle iz le y e c e k b ir ta n ığ ın y a p a c a ğ ı s a y ıs ız g ö z le m e g e r e k v a r d ır . B a y M a u r ia c b u n u k i, T h é ö y le s in e iy i b ilir r è s e ! b iz e y a z g ıs ı ö n c e d e n s a p ta n m ış b ir v a r lık g ib i g ö s te r m e k i s t e d i ğ i z a m a n , b i r y a p m a c ı ğ a b a ş v u r u r : o n u b i z e baş1 B u n d a n d a b a y a ğ ı b ir s a h n e b ilm iy o r u m , v e i ş i n g a r ib i, B a y M a u r ia c ’m k e n d is in e y ü k le h iç k u ş k u s u z , b u b a y a ğ ıl ığ ı m e k g e r e k iy o r . k a ta rın a g ö r ü n d ü ğ ü g i b i g ö s t e r i r : «O geçerken in s a n la r ın b a ş ın ı ç e v ir m e s in d e ş a ş ıla c a k b ir y a n y o k tu : p is k o k u lu b ir h a y v a n k e n d i k e n d i n i e l e v e r ir .» B ü t ü n r o m a n b o y u n c a b i z e ş ö y le y a r ım y a m a la k g ö s te r ile n b ü y ü k m e le z g ö r ü n tü b u d u r iş te : T h é r è s e — a m a s a lt a r ı ö z g ü r lü ğ ü y le s ın ır la n d ır ıl m a m ış T h é r è s e — , k e n d i b e n liğ in d e n k a ç ıp k ö t ü lü k g e t ir ic i b ir s is h a lin d e d ü n y a n ın b ilin m e y e n y e r le r in e d a ğ ıla n T h é r è s e . P e k i a m a , d a h a b a ş ın d a n b u n a r a z ı o lm a d ık ç a , n a s ıl b ile b ilir b ir y a z g ıs ı o ld u ğ u n u ? Y a B ay M a u r ia c , o nerden b iliy o r ? Y a z g ı d ü ş ü n c e s i ş iir s e l v e s e y ir s e ld ir . R o m a n s a e y le m d ir , r o m a n c ın ın s a v a ş a la n ın d a n k a ç m a y a , b ir te p e y e ra h a t ç a y e r le ş ip v u r u ş la r ı d e ğ e r le n d ir m e y e , S ilâ h la r ın Y e n g i- s i ’n i d ü ş l e m e y e h a k k ı y o k t u r . B a y M a u r ia c 'm r a s t la n tıy la , b ir k e r e c ik , k e n d in i ş iir s e l d e y i ş i n ç e k i c i l i ğ i n e k a p t ı r d ı ğ ı n ı s a n m a m a k g e r e k ir : y a p ı t ı n d a k i k i ş i y l e i l k i n ö z d e ş l e ş m e k , s o n r a a n s ı z ı n y ü z ü s t ü b ır a k m a k v e o n a b i r y a r g ı ç g i b i d ış a r d a n b a k m a k s a n a t ı n ı n ö z e l l i ğ id i r . D a h a b e n im s e y e r e k ilk sa y fa d a n , ö y k ü y ü a n la t a c a ğ ım g ö z l e r i m i z l e T h é r è s e ’i n b iz e T h é r è s e ’i n s e z d ir m iş t i; y a ta k o d a s ı, h iz m e t ç is i b a k ış a ç ıs ın ı g e r ç e k te n ve d e, so k a k ta n g e le n g ü r ü lt ü le r a r a s ın d a h e m e n c e c ik b a ş k a b ir b ilin c in s a y d a m a ğ ı r l ı ğ ın ı n b u l u n d u ğ u n u d u y u m s a r ı z . A m a b i r k a ç s a y f a so n r a , k e n d im iz i h â lâ onun iç in d e s a n ır k e n , b ir d e b a k a r ı z k i ç o k t a n b ı r a k m ı ş , d ı ş a r ı ç ı k m ı ş ı z , B a y M a u r i a c ’l a b i r l i k t e , T h é r è s e 'i s e y r e t m e k t e y i z . Ç ü n k ü B a y M a u r i a c , b u g ö z b a ğ c ılık ta , « ü ç ü n c ü t e k il k iş i» n in r o m a n s a l b e lir s iz liğ in i k u l la n m a k t a d ı r . B i r r o m a n d a , « o » , b a şk a sı'm , y a n i i ç i gözük m e y e n , y a ln ız c a d ış ın ı g ö r e b ild iğ im iz b ir in i g ö s te r ir . Ö r n e ğ in : «O n u n t i t r e d i ğ i n i f a r k e t t i m » d e r k e n k i g i b i . A m a k i m i z a m a n b u z a m i r b i z i a lı p m a n t ı k g e r e ğ i b i r i n c i t e k i l k i ş i y l e a n la t ılm a s ı g e r e k e n ö z e l b ir d ü n y a y a d a g ö tü r e b ilir : « B ü y ü k b ir ş a ş k ın lık la k e n d i s ö z le r in in ç ın la m a s ın ı iş it iy o r d u .» G e r ç e k t e n d e , b u o ' n u n b e n o l u p o l m a d ı ğ ı n ı , y a n i: k e n d i s ö z l e r im in ç ın la y ış ın ı iş it iy o r d u m d e y ip d iy e m e y e c e ğ im i b ile m e m . G erç ek te dan r o m a n c ıla r d ön ü şü bu o lm a y a n b a şd ön d ü rü cü y e r le ş m iş a n la t ım b ir b iç im in i, o k u r s u ç o r t a k lığ ı is t e m e m e k , « B e n » in s ıc a k lığ ın ı s a y d a m b ir b o y a y la ö r t m e k iç in , b ir tü r a ğ ır b a ş lılık la k u lla n ır la r . K a d ın k a h r a m a n ın b ilin c i, o k u r u n r o m a n d a k i d ü n y a y a g ö z a t a b ilm e s in e iz in v e r e n c e p d ü r b ü n ü d ü r ; « o » s ö z c ü ğ ü d e in s a n d a d ü r b ü n le b a k ıy o r m u ş y a n ı l s a m a s ı n ı u y a n d ı r ır ; b u , a ç ı m l a y ı c ı b i l i n c i n d e b i r r o m a n y a r a t ığ ı o ld u ğ u n u a n ım s a tm a k ta , a y r ıc a lık lı b a k ış a ç ıs ın m ü s tü n d e k i b ir b a k ış a ç ıs ım d ile g e t ir m e k t e , o k u r iç in la r ın p e k s e v d iğ i b ir d ile ğ i g e r ç e k le ş tir m e k te d ir : d is i, h e m iş le v s e v d a lı h em ken b a ş k a s ı o lm a k . D e m e k k i a y n ı s ö z c ü k ik i k a r ş ıt y ü k le n m iş tir : « o -ö z n e » y a da « o -n e sn e » o lm a iş le v i. B a y M a u r i a c , T h é r è s e ’i n g ö r ü n ü ş l e r i n d e n b i r i n i b ı r a k ı p ö b ü r ü n e ç a k tır m a d a n g e ç e r k e n iş t e m a k ta d ır : b u b e lir s iz lik t e n y a r a r la n « T h é r è s e d u y d u ğ u n d a n u ta n d ı.» T a m a m . B u T é- r è s e ö z n e d i r , b e n d e n b e l l i b i r u z a k l ı k t a t u t u l a n b i r b e r id ir v e b e n b u u t a n c ı T h é r è s e ’in iç in d e t a n ı r ı m , ç ü n k ü T h é r è s e ’in k e n d is i o n u d u y d u ğ u n u k a b u l e tm e k te d ir . A n c a k b u d u r u m d a , T h é r è s e ’i n i ç i n i o n u n g ö z l e r i y l e o k u d u ğ u m a g ö r e , o n u n h a k k ın d a y a ln ız k e n d is in in b ild ik le r in i b ile b ilir im : o n u n b ü tü n b ild ik le r in i, am a y a ln ız onun b il d i k l e r i n i . G e r ç e k te T h é r è s e ’in k im o ld u ğ u n u b i l e b i l m e k i ç i n b u s u ç o r t a k l ı ğ ı m b o z m a m , k it a b ı k a p a t m a m g e r e k ir : o z a m a n e l i m d e a y d ı n lığ ın ı s ü r d ü r e n , a m a g e ç ip g itm iş h e r p a n m ış onu ş u b ilin c in a n ıs ın d a n k e n d i y itik O ysa b en n ılg ıla r ıy la y a ş a m ım ın b a şk a ed erken, B ay k a lm a z d ı v e b e n b ir p a r ç a s ı g ib i y o r u m la r d ım . y a p ıt ın d a k i k iş ile r in y a n ılır k e n , ş e y g ib i s ım s ık ı k a şey y a la n burnunun a ttık la r ı d ib i n d e y k e n , y a zam an s u ç o r ta k lığ ı M a u r ia c , h iç b e k le m e d ik le r i a n d a iç le r in d e n k e n d i l e r i n i n b i l m e d i k l e r i , k i ş i l i k l e r i n i n b i r m a d a l y o n a k a z ın ır c a s m a i ş le n d iğ i z e m in i s a lt b e n im iç in a y d ın la ta n ş im ş e k l e r g e ç i r m e k t e d i r : « Z i h n i n d e , h iç d e ğ ils e a y d ın lık b ilin c in d e , h i ç b i r z a m a n , T h é r è s e D e s q u e y r o u x ’n u n b i l i n m e y e n b i r s e r ü v e n iy le b ir s a ç a r a s ın d a e n k ü ç ü k b ir ilin t i k u r u lm a m ış - ti » , v b . — B i r a n d a ç o k g a r i p b i r d u r u m a d ü ş ü v e r d i m : b e n T h ir k s e ’im , g ü z e l d u y u s a l b i r g e r i ç e k i l i ş l e b a k t ı ğ ı m d a , o b e n im iç im d e . D ü ş ü n c e le r i b e n im d ü ş ü n c e le r im , o n u n la b ir lik te o lu ş tu r u y o r u m bu d ü ş ü n c e le r i. B u n u n la b ir lik te , onun h a k k ın d a k e n d is in in b ilm e d iğ i ş e y le r b iliy o r u m . Y a d a , b i lin c in in g ö b e ğ in e y e r le ş m iş , k e n d in i k a n d ır m a s ın a y a r d ım e d i y o r , a y n ı z a m a n d a o n u y a r g ı l ıy o r ; m a h k û m e d i y o r , o n u n i ç i n e b a ş k a b ir i g i b i y e r l e ş i y o r u m : « Y a l a n ın ı n b i l i n c i n e v a r m am ak e lin d e d e ğ ild i: b u n u n la b ir lik te bu y a la n a s ığ m ı y o r , o r a d a d i n l e n i y o r d u . » B u t ü m c e , B a y M a u r i a c ’ı n b e n d e n b e k le d iğ i d ö n e k liğ i y e te r in c e m a k , b u n u fa r k e tm e k v e y in e g ö s te r iy o r . de onu K e n d in i k e n d in d e n k a n d ır g iz le m e y e ç a l ı ş m a k : b u d u r i ş t e T h e r e s e ’i n t u t u m u , v e b e n b u t u t u m u y a l n ı z o n u n a r a c ı l ı ğ ı y l a y a k a l a y a b i l ir i m . A n c a k , b u t u t u m u n b a n a g ö s te r iliş in d e a c ım a s ız b ir ta n ık y a r g ıs ı v a r . N e y s e , b u r a h a t s ız lık ç o k s ü r m ü y o r z a te n : B a y M a u r ia c , y u k a r d a b e l i r s i z l i ğ i n e p a r m a k b a s t ı ğ ı m ş u « ü ç ü n c ü t e k i l k i ş i » y a r a r ın a , a n s ı z ı n b e n i d e a r d ı n d a n s ü r ü k l e y e r e k T h d r ö s e ’i n d ı ş ı n a k a y ı v e r i y o r : « D ü z g ü n s a n a n e k a d a r y a k ı ş ı y o r , y a v r u m ... TbtSr e s e 'in ilk s ö z ü , b ir k a d ın ın b a ş k a b ir k a d ın a s ö y le d iğ i s ö z b u O ld u .» T h e r e s e ’i n b i l i n c i n i n a t e ş i s ö n m ü ş t ü r , a r t ı k i ç i a y d ın lık o lm a y a n ş u r o m a n k iş is i y e n id e n e s k i tık ız g e ç ir im s iz li ğ i n e k a v u ş m u ş t u r . O y s a , n e a d , n e o n u n y e r i n i t u t a n z a m ir , n e d e a n la t ın ın g id iş i d e ğ iş m iş t ir . B a y M a u r ia c g id e r e k b u g i d i ş - g e l i ş i ö y l e s i n e d o ğ a l b u l u r k i, a y n ı t ü m c e i ç i n d e ö z n e T h ^ r e s e 'd e n n e s n e - T h e r e s e ’e g e ç iv e r i r : « S a a tin d oku zu vu r u ş u n u i ş it t i. B ir a z d a h a v a k it k a z a n m a k g e r e k iy o r d u , ç ü n k ü o n a b ir k a ç s a a t lik u y k u s a ğ la y a n h a p ı y u t m a k iç in da h a ç o k e r k e n d i ; b u s a k ım m lı u m u tsu zu n a lış k a n lık la rı iç in d e o ld u ğ u n d a n d eğ il, a m a o a k ş a m b u y a r d ı m ı e l i n i n t e r s i y l e i t e m e z d i . » K i m d ir T h e r e s e ’i « s a k ı m m l ı u m u t s u z » d i y e y a r g ıla y a n ? K e n d is i o la m a z . H a y ır , B a y M a u r ia c b u , b e n 'i m : D e s q u e y r o u x ’n u n d o s y a s ı e l i m i z i n a l t ı n d a , v e r d i ğ i m i z h ü k m ü b ild ir iy o r u z o n a . B a y M a u r ia c o y u n u n u b u rd a k esm ez: p ek r ış t ır ıc ı, m e r a k lı ş e y t a n A s m o d é e g ib i, e v le r in k ö ş e s in d e n b a y ılır . y a k a la y ı p k a ld ı r m a y a s e v d iğ i k a ç a t ıs ın ı b ir K o la y ın a g e ld iğ i a n , T h é r è s e ’i y ü z ü s t ü b ı r a k ı r , g i d i p b a ş k a b i r b i l i n c i n g ö b e ğ i n e , G e o r g e s ' u n , M a r ie ’n in , B e r n a r d D e s q u e y r o u x ’n u n , h i z m e t ç i A n n e ’ı n b i l i n c i n e y e r l e ş i r . Ş ö y l e b i r k a ç k e z d ö n e n i r , s o n r a k u k la la r g ib i ç e k ip g id e r : « T h é r è s e , g e r iy e y a t ır ılm ış ş u y ü z d e h i ç b i r ş e y o k u y a m ı y o r , g e n ç k ız ın : ‘B ü t ü n ö m r ü m c e ş u y a ş l ı k a d ı n ı n b i r k a ç g ü n d e a l d ı ğ ı y o l u a l a m a y a c a ğ ı m ...' d i y e d ü ş ü n d ü ğ ü n ü b ilm iy o r d u .» B i l m i y o r m u y d u ? A m a n c a n ım , n e ö n e m i v a r : B a y M a u r ia c o n u b ilg is iz liğ iy le y ü z ü s t ü b ır a k ı r , h o p d i y e M a r ie ' n i n b i l i n c i n e a t l a r v e b i z e o k ı s a â n ı a k ta r ır . B a ş k a z a m a n s a , te r s in e , b ü y ü k b ir e lia ç ık lık la , y a r a t ık la r ın d a n b ir in i r o m a n c ın ın ta n r ıs a l a ç ık g ö r ü ş lü lü ğ ü n e o r t a k e d e r : « K o lla r ın ı u z a t t ı, a d a m ı k e n d in e ç e k m e k is t e d i, a m a b e r ik i ş id d e t le k e n d in i k u t a r d ı, v e T h é r è s e o n u y it ir d iğ in i a n la d ı.» E ld e k i b e lir tile r b e lir s iz d ir , ü s te lik y a ln ız ş im d ik i â n ı b a ğ la m a k t a d ır . A m a n e ö n e m i v a r ? B a y M a u r ia c G e o r g e s ' u n , T h é r è s e ’i n y i t i r i l m i ş o l d u ğ u n a k a r a r v e r m i ş t i r . T ı p k ı E s k i Y u n a n ’d a T a n r ı la r ın , O i d i p u s ' u n r ü p a n a s ıy la y a t m a s ın a d a h a b a ş ın d a n b a b a s ın ı ö ld ü k a r a r v e r i ş l e r i g ib i. B u n u n ü z e r in e , v e r d iğ i k a r a r ı b iz e b ild ir m e k iç in , y a r a t tığ ı k i ş i y e k ı s a b i r s ü r e ö n b i l i c i T i r e s i a s ' ı n g ü c ü n ü ö d ü n ç v e r ir : k o r m a y m , b ir a z s o n r a e s k i k a r a n lığ ın a g ö m ü le c e k t ir . N it e k i m , a z s o n r a k a r a r t m a b a ş la r : b ü t ü n b ilin ç le r sön er. Y o r u l a n B a y M a u r ia c , a n s ı z ı n , b ü t ü n k i ş i l e r i n d e n e l i n i e t e ğ i n i ç e k e r : g e r iy e y a ln ız c a d ü n y a n ın d ış g ö r ü n ü ş le r i, k a r to n d a n y a p ılm ış b ir b e z e m i ç i n d e d o l a ş a n b i r k a ç k u k l a k a lı r : « K ü ç ü k k ız g ö z le r in i ö r t e n e l i n i ç e k t i: — U y u y o r s u n u z s a n m ış t ım .» S e s b i r d a h a y a lv a r d ı: « Y e m in e t m u t lu o ld u ğ u n a .» A la c a k a r a n l ı k t a b i r t a k ı m kaç a d ım ö te d e , B a y e l-k o l h a r e k e t le r i, s e s le r . B ir M a u r ia c o tu r m u ş, d ü ş k u r m a k ta d ır : « K i m b il i r n e a c ı ç e k m i ş s i n i z d i r a n n e c i ğ i m ? — Y o o , h a y ır » h i ç b i r ş e y d u y m a d ı m ...» A l l a h , A lla h ! b ü t ü n o h ı r ı l t ı l a r , ş u m o r a r m ış y ü z ıs tır a p b e lir tis i d e ğ ild i d e m e k ? Y a d a a c a b a b ir ıs tır a p c e h e n n e m in d e n g e ç ip d e h iç a n ım s a m a m a k e li m iz d e m id ir ? M a r ie ’i n k iş iliğ im b ile n le r iç in , g e n ç k ız ın b u tü r a k ıl- y ü r ü t m e le r le v a k it y it ir m e d iğ i b e s b e llid ir . H a y ır : y e d in c i g ü n ü n d in g in liğ id ir b u , v e B a y M a u r ia c y a r a t ıs ın a b a k ıp d u y g u la n m a k ta , k e n d i k e n d in e s o r u la r s o r m a k ta , d ü ş k u r m a k ta d ı r . O n a f e le ğ in i ş a ş ır t a n d a b u d u r z a t e n . E s k id e n , y a r a t ık la r ı k a r ş ıs m d a T a n r ı n e y s e r o m a n c ın ın d a k e n d in in k ile r k a r . ş ıs ın d a o o ld u ğ u n u y a z m ış t ır , v e u y g u la y ım ın d a k i b ü t ü n g a r ip lik le r k iş ile r in e T anrı g ib i b a k ış ıy la a ç ık la n m a k ta d ır : T a n r ı h e r ş e y i n i ç i n i d ı ş ı n ı , r u h l a r l a b e d e n l e r i n d i b i n i, b ü tü n e v r e n i b ir a n d a g ö r ü r ç ü n k ü . B a y M a u r ia c d a , a y n ı b i ç im d e , k e n d i k ü ç ü k d ü n y a s ın d a k i h e r ş e y i e n k ü ç ü k a y r ın tı s ı n a d e k b il i r ; k i ş i l e r i h a k k ı n d a s ö y l e d i k l e r i İ n c i l s ö z ü d ü r , o bu k iş ile r i m ahkûm geri d ö n ü lm e m e c e s in e K a lk ıp b ir şa ben « T h é r è s e 'in s ın ıfla n d ır ır , u m u ts u z o ld u ğ u n u n e r d e n b iliy o r s u n u z ? » , m u tla k a p e k « îy i a m a , o n u so rsa k : a ç ık la r , s a k ın ım lı ş ı r ı r d ı: eder. y a r a t m a d ım m ı? » d iy e k a r ş ılık v e r ir d i. H a y ır e f e n d im ! S ö y le m e n in ta m sır a s ıd ır : r o m a n c ı T a n r ı d e ğ i l d i r . C o n r a d ’ı n , L o r d J i m ’i n b e l k i d e « b ir r o m a n k i ş i s i» o ld u ğ u n u s ö y le r k e n k i s a k m ım ın ı d ü ş ü n e lim . B u n u k e n d i a d ın a ö n e s ü r m e k t e n k a ç ın ır , b u s ö z ü k iş ile r in d e n onu k orka k orka s ö y l e y e n , h e r em y a n ı l a b i l e n b ir i n i n , b ir in in ağ z ın d a n s ö y le tir . B ö y le c e ş u a ç ık s e ç ik « r o m a n k iş is i» lâ fı b ir d e r i n l i k , e t k i l i l i k , b i l i n m e z b i r g i z e m k a z a n ır . B a y M a u r i a c ’ta y o k t u r b ö y le b ir ş e y : « s a k ın ım lı u m u ts u z » b ir v a r s a y ım d e ğ ild ir , b iz e g ö k t e n in e n b ir a y d ın lık t ır . K a h r a m a n ın ın k i ş iliğ in i b iz e y a k a la t m a b u k iş iliğ in s a b r ım g ö ste r e m e y e n a n a h t a r ın ı v e r iv e r ir . B e n y a z a r a n s ız ın d e z a te n b ö y le m u t la k y a r g ıla r a v a r m a y a h a k k ı o lm a d ığ ın ı s a v u n u y o r u m . R o m a n , d e ğ i ş i k b a k ı ş a ç ı l a r ı n d a n a n l a t ı l a n b i r e y l e m d i r . G ece n in S o n u ’n d a ş u n l a r ı y a z a n B a y M a u r ia c d a bunu b il i r : « ...a y n ı k i ş i l i k l e i l g i l i e n ç e l i ş i k y a r g ı l a r d o ğ r u d u r , ç ü n k ü b ü tü n iş a y d ın la tm a d a d ır , v e h iç b ir a y d ın la tm a ö b ü r ü n d e n d a h a ç o k ş e y g ö s t e r m e z .. .» Y a ln ız , b ü t ü n b u y o r u m l a r ı n d e v i n im h a l i n d e o l m a s ı g e r e k ir , y a n i y o r u m l a d ı ğ ı e y l e m i n ş ın a k a p ılm a s ı. K ıs a c a s ı, b ir o y u n c u n u n t a n ık lığ ıd ır b u a k ı ve g e r e k t a n ık lık e d e n in s a n ı, g e r e k t a n ık lık e t t iğ i o la y ı a ç ığ a ç ık a r m a s ın ı b e k le r iz ; y o r u m b iz i s a b ır s ız la n d ır m a lıd ır (o la y la r o n u d o ğ r u la y a c a k m ı, y o k s a y a la n la y a c a k m ı? ), b ö y le c e b iz e z a m a n ın d ir e n iş in i d u y u lm a lıd ır : her b a k ış a ç ıs ı g ö r e c e d ir , e n iy is i, o k u r a e n b ü y ü k d ir e n c i g ö s t e r e n o la c a k t ır . O y u n c u l a r ı n y a p a c a k la r ı y o r u m l a r , a ç ı k l a m a l a r s a n ı s a l o l a c a k tır : okur b e lk i b ü tü n b u o la s ılık la r a r a s ın d a n o la y ın m u tla k g e r ç e k liğ in i d e s e z e c e k t ir , a m a e ğ e r b u iş t e n h o ş la n ıy o r s a , s ö z k o n u s u g e r ç e k liğ i k u r m a k y a ln ız o n a d ü ş e c e k , g e r ç e ğ e -b e n z e r lik le r v e o la s ılık la r d ü n y a s ın d a n h iç b ir z a m a n k u r tu la m a y a c a k tır . Ş ö y le y a d a b ö y le , b ir r o m a n a m u tla k d o ğ r u n u n , y a n i T a n r ı ’m n g ö r ü ş a ç ı s ı n ı n s o k u l m a s ı i k i y a n l ı b ir u y g u la y ım s a l y a n ılg ıd ır : ilk in , e y le m in d ış ın d a k a la n , y a l n ız c a b ir k ö ş e d e d u r u p g e r e k tir ir ; o lu p b it e n i s e y r e d e n b u y s a V a l é r y ’n i n d ile b ir a n la t ıc ı d ö k t ü ğ ü , s a n a t y a p ıt ın d a k i h e r h a n g i b ir ö ğ e n in ö b ü r ö ğ e le r le ç e ş it li iliş k ile r k u r m a s ı g e r e k tiğ in i s ö y le y e n s a n a t y a s a s ın a u y m a z . İ k in c i o la r a k , m u t la k z a m a n d ış ıd ır . A n la tıy ı m u tla k 'a a k ta r d ın ız m ı, s ü r e ş e r id i p a t d iy e k e s ilir ; r o m a n g ö z ü n ü z ü n ö n ü n d e u ç u p d er: g e r i y e y a l n ı z c a su b s p e c ie a e te r n ita tis (ö lü m s ü z g i g ib i g ö z ü k e n ) a ğ l a m a k l ı b i r h a k i k a t k a lı r . D a h a s ı v a r : B a y M a u r i a c ’m h a z ır o ld u ğ u r e k t iğ i g ib i k e s in h e r a n a n la tıy a s ız d ır m a y a d e ğ e r le n d ir m e le r ta s a r la m a d ığ ım k iş ile r in i y a p m a s ı g e k a n ıtla m a k ta d ır . D aha b e tim l e m e d e n ö z l e r i n i s a p t a m a k t a , ş ö y l e y a d a b ö y l e o la c a k la rın a k a r a r v e r m e k te d ir . Ş u p is k o k u lu h a y v a n ın , s a k ım m lı u m u t s u z u n , T h é r è s e ’i n ö z ü k a r m a ş ı k m ı , p e k i , t a m a m , d o l a y ı s ı y la t e k b ir tü m c e y le a n la t ıla m a z e lb e t . P e k i a m a n e d ir a s lın d a ? B e n liğ in in e n d e r in k ö ş e s i m i? D a h a y a k ın d a n b a k a lım : C o n r a d , « r o m a n k i ş i s i » s ö z ü n ü n , n i t e l e n d i r d i ğ i k i ş i n i n b a ş k a b ir i ’n i n g ö z ü n d e k i g ö r ü n ü ş ü n ü d i l e g e t i r d i ğ i z a m a n a n la m k a z a n d ığ ın ı ç o k iy i « p is k o k u l u hayvan», y a k a la m ış t ı; « b a tık » C o n r a d 'ın b i r A d a s a t ı c ı s ı n ı n fa la n « s a k ım m lı u m u ts u z » , g ib i n it e le n d ir m e le r in a ğ z ın d a n s ö y le t t iğ i u f a c ık n i te le n d ir m e y e b e n z e d ik le r in i g ö r m ü y o r m u y u z : b ir e r a k tö r e ci ve t a r ih ç i ö z e t le m e s i ö z e tle d iğ i zam an b u n la r . (u ğ r a şa T h érèse d id in e k en d i ö y k ü sü n ü çukurdan ç ık m a k , son ra y e n id e n y u v a r la n m a k , s o n s u z a d e k a y n ı ş e y i y in e le m e k ; y ıl la r c a , b u n u n y a z g ıs ın ın d e ğ iş m e z r it m i o ld u ğ u n u fa r k e tm e - m iş t i. A m a ş im d i a r t ık k a r a n lık ta n ç ık m ış t ı, h e r ş e y i a p a ç ık g ö r m e k t e y d i .. .» ) , r a h a tlık la y e n id e n d ö n e m e d iğ i iç in y a r g ıla y a b ilm e k t e d ir g e ç m iş in i. ö y le büyük S iz in b ir a n la y a c a ğ ın ız , B a y M a u r ia c , k iş ile r in in d e r in lik le r in e in d iğ in i s a n d ı ğ ı a n d a , g e r ç e k t e k a p ın ın d ış ın d a d u r m a k ta d ır . B u n u n fa r k ın d a o ls a , h iç b ir d ok u n cası o lm a z d ı, w a y ’i n k i l e r g i b i , k a h r a m a n l a n a n c a k r iy le , b ir b ir le r i h a k k m d a ve b iz e , H e m in g - d a v r a n ış la r ıy la , s ö z le v e r d ik le r i b e lli b e lir s iz y a r g ıla r la t a n ıd ığ ım ız r o m a n la r a r m a ğ a n e d e r d i. A m a B a y M a u r ia c b ü t ü n y a r a t ıc ılık y e t k is in i k u lla n a r a k b iz e b u d ış t a n b a k ış l a n y a r a t ık la r ın ın e n g iz li k a p a k lı ö z ü d iy e g ö s t e r ir k e n ş i l e r i n i n e sn e h a l i n e g e t i r m e k t e d i r . A n c a k k i n e s n e l e r v a r d ır : y a ln ız c a d ış g ö r ü n ü ş le r i v a r d ır n e s n e le r in . B ilin ç le r y a ln ız c a v a r o l m a z : k e n d i k e n d i l e r i n i y a r a t ır l a r . M a u r i a c , T h é r è s e ’i n i i ş l e y i p D o la y ıs ıy la , B ay ö lü m s ü z g ib i g ö rü n e n b i r v a r lık h a lin e g e t ir m e k t e , h e r ş e y d e n ö n c e n e s n e le ş t ir m e k t e d ir . O n d an so n ra , b u n u n ü s t ü n e k a lın b ir b ilin ç k a tm a n ı e k le m e k t e d ir , a m a b o ş u n a : r o m a n v a r lık la r ın ın d a g ö r e y a s a la r ı v a r d ır , b u n la r ın en k a tila r ın d a n k e n d ile r in e b ir i şu d u r: r o m a n c ı o n la r ın t a n ığ ı y a d a s u ç o r t a ğ ı o la b ilir , a m a i k is i b ir d e n o la m a z . Y a iç e r d e d ir , y a d ış a r d a . B a y M a u r ia c , b u y a s a la r a a ld ır m a d ığ ı iç in d e b ü t ü n k iş ile r in b ilin ç le r in i ö ld ü r m e k t e d ir . İ ş t e y e n i d e n ö z g ü r l ü k s o r u n u n a , T h é r è s e ’i n ö b ü r b o y u t u n a d ö n d ü k . O n e o lu y o r b u s ö n m ü ş d ü n y a d a ? Ş im d iy e d e k b iz im iç in T h érèse b ir n e s n e y d i, b ir ta k ım örge ö r n e k le r in , tu tk u la r ın , a lış k a n lık v e ç ık a r la r ın (m o tif) ve d ü z e n le n m iş d i z i ş i y d i — b i r k a ç ö z d e y i ş e i n d i r g e n e b i l e c e k b i r ö y k ü ’y â il — b i r a h n y a z ts ı’y d ı. D e r k e n , b u b ü y ü c ü , b u c i n l i k ız k a r ş ı m ı z a ö z g ü r b ir v a r lık m ış g ib i g e t ir ilir . B u ö z g ü r lü k t e n n e a n la m a m ız g e r e k t iğ in i B a y M a u r ia c b iz e b ü y ü k b ir ö z e n le s ö y le r : « A m a ö z e l l i k l e d ü n , s e r v e t i m i b ır a k m a y a ğ im zam an, k ö k lü b ir s e v in ç duydum . karar v e r d i G e rç e k v a rlığ ım ın b in le r c e a r ş ın ü s t ü n d e u ç u y o r d u m . T ır m a n ıy o r , tır m a n ıy o r , t ı r m a n ı y o r . .. so n ra b ir d e n k a y ıy o r , k e n d im i y e n id e n o kö tü v e s o ğ u k is t e m in iç in d e b u lu y o r u m : h iç b ir ç a b a g ö s t e r z a m a n k i v a r l ı ğ ı m ı n t a k e n d i s i — k e n d i ü s tü m e d ü ş tü ğ ü m za m a n ü stü n e y u v a r la n d ığ ım ş e y b u 1.» B ö y l e c e , m e d iğ im b ilin ç g ib i, ö z g ü r lü k d e T h é r è s e ’i n « g e r ç e k v a r lığ ı» n ı o lu ş tu r m a m a k ta d ır . B u v a r lık , « k e n d i ü s t ü m e d ü ş t ü ğ ü m z a m a n ü s t ü n e y u v a r l a n d ı ğ ı m b u ş e y » h e r ş e y d e n ö n c e v e r i l m i ş b ir ş e y , b i r n e s n e ’d ir . B i l i n ç , ö z g ü r l ü k o n u n a r d ı n d a n te d ir , güç, b ilin ç v a r lığ ın ö z g ü r lü k de k e n d in i k e n d in d e n a ld a tm a s ın a k a ç a b ilm e iz in gücü g e lm e k veren b ir h a lin d e ç ı k a r k a r ş ı m ı z a . B a y M a u r ia c i ç i n , ö z g ü r l ü ğ ü n h e r h a n g i b i r şey k u ra m a y a c a ğ ın ı u n u t m a y a l ı m ; k e n d in i y a r a ta b ilir , n e de in sa n , ö yk ü sü n ü . ö z g ü r lü ğ ü y le Ö zgü r is te m ne in s a n ın z a m a n z a m a n k ü ç ü k k a ç a m a k la r y a p m a s ın a iz in v e r e n , g e le c e ğ i o lm a y a n u fa c ık o la y la r ın d ış ın d a h iç b ir ş e y ü r e t m e y e n , s ü r e k s i z b i r e r k ' t i r . D o l a y ı s ı y l a , B a y M a u r i a c ’m k a f a s ı n d a b i r ö z g ü r l ü k r o m a n ı d iy e t a s a r l a n a n G e cen in S o n u b iz e h er şey d en önce b ir k ö le liğ in r o m a n ı g ib i g ö z ü k m e k te d ir . B u d e d i ğ i m i z ö y l e s i n e d o ğ r u d u r k i, b a ş l a n g ı ç t a b i z e « t i n s e l 1 S ö z c ü k le r in a ltı n ı b e n ç iz d im . b ir y ü k s e liş in a ş a m a la r ı» m g ö s t e r m e k is t e y e n y a z a r , k it a b ın ö n s ö z ü n d e T h é r è s e ’i n o n u z o r l a c e h e n n e m e s ü r ü k l e d i ğ i n i i t i r a f e d e r : « Y a p ıtın b it m iş h a li, d iy e sa p ta r b ir a z da üzü le r e k , b a ş lık t a k i u m u d u b ir ö lç ü d e b o ş a ç ık a r m a k ta d ır .» P e k i a m a b a ş k a n a s ı l o l a b i l i r d i k i? T h é r è s e ’i n t ı k ı z v e d o n m u ş d o ğ a s ın a s o n r a d a n e k le n e n ö z g ü r lü k ü s tü n -g ü c ü n ü v e b e lir n e y e k a rşı ö z g ü r o l d u ğ u n u s i z l i ğ i n i y i t i r m e k t e , T h é r è s e ’i n b ild iğ im iz iç in , k e n d is i d e b ir ta n ım ve d oğal yap ı kazan m a k t a d ı r . D a h a s ı , B a y M a u r i a c o n a z o r la m a k ta d ır : b ir y a s a u y g u la « T ı r m a n ı y o r , t ı r m a n ı y o r , t ı r m a n ı y o r . .. son ra an s ı z ı n k a y ı y o r u m .» B ö y l e c e , T h é r è s e ’i n d ü ş e c e ğ i d a h a b a ş ı n d a n k a r a r la ş t ır ılm ış o lm a k ta d ır . G id e r e k , ö n s ö z d e , o n d a n d a h a fa z la s ın ı b e k le m e n in s a y g ıs ız lık o la c a ğ ı k o n u s u n d a u y a r ılm a k ta y ız : «O , k a r a n lık ta n an cak öb ü r d ü n y a d a k u r tu la c a k v a r lık la r d a n d ır . O n la r d a n y a ln ız c a g e c e y e b ü t ü n ü y le b o y u n e ğ m e m e le r i is t e n ir .» Ü s t e lik , az önce, « y a z g ıs ın ın r it m i n d e n s ö z e d e n T h é r è s e ’i n k e n d i s i d e ğ i l d i : ö z g ü r l ü k b u r i t m i n e v r e l e r i n d e n b i r i d i r ; T h é r è s e ’i n ö z g ü r l ü k i ç i n d e b i l e y a p a c a k l a r ı ö n c e d e n k e s t i r i l m e k t e d i r . B a y M a u r i a c ’m ğ ış la d ığ ı a z ıc ık b a ğ ım s ız lık , b ir m e k ta n ım ı g ib i, ta m d o k to r on a ba re çetesi ya da ye o n a g ö r e d ir . O n d a n h iç b ir ş e y b e k le m e m , h e r ş e y i b ilir im . O z a m a n in iş ç ık ış la r ı, s e r s e m c e b ir d u v a r a tır m a n m a y a ç a lış a n h a m a m b ö c e ğ in in k ile r k a d a r h e y e c a n la n d ır ır in s a n ı. Ç ünkü ö z g ü r lü ğ e h a k e ttiğ i y e r v e r ilm e m iş tir . T h érese’ in ö z g ü r lü ğ ü d e , d a m la d a m la v e r ild iğ in d e n , b ilin c in in g e r çek b ilin c e b e n z e m e y iş i g ib i, g e r ç e k b e n z e m e m e k te d ir ; tim le m e iş in e ta k ım d u y u m sa tm a k ken Şu T h é r e s e 'in ö z g ü r lü ğ e h iç m i h iç ru h sal d ü z e n e k le r in i b e d a lıp g id e n B a y M a u r ia c , a n s ız ın , o n u n ç a r k la r ın k a lm a k t a d ır . ve to p la m ın d a n is te d iğ i T h é r e s e ’i g ö s te r m e k te d ir G a r c i n ’d e n b a şk a zam an, b iz e e lb e t: a n s ız ı n k ö tü şey d iy e d iş le r in i b ir o lm a d ığ ın ı a r a ç s ız e ğ ilim le r iy le «T h érèse s ö z e tm e y e c e ğ im , b ir g e r e ç s iz b oğu şu r s ık ıy o r d u : y in e liy o r d u kendi k e n d in e .» P e k i a m a , b ir a z d e r in le ş t ir ile n b ir ç ö z ü m le m e n in , b u a p a n s ız b a ş k a ld ır ın ın a r d ın d a b ir ta k ım k e s in z in c ir le n m e le r le g e r e k ir c iliğ in g e r e k ç e le r in in b u lu n d u ğ u n u o r ta y a ç ı k a r m a y a c a ğ ın ı k im s ö y le y e b ilir ? B a y M a u r ia c b u d e d iğ im i ö y le s in e iy i s e z e r k i, z a m a n z a m a n b a ş k a ç a r e k a lm a m ış s a , k o lu m u z a y a p ış ıp k u la ğ ım ız a fıs ıld a r : ta m a m , bu s e f e r k i' s a h i c i , a r t ı k ö z g ü r . Ö r n e ğ in ş u b ö l ü m d e k i g i b i : « B u n u n ü z e r in e , t ü m c e n i n o r t a s ı n d a s ö z ü n ü k e s t i ( ç ü n k ü b u s e f e r i n a n c ı ta m d ı)» . Ş u a y r a ç iç in d e k i u y a n d a n d a h a k a b a b ir o y u n t a n ı m ı y o r u m . A n c a k , y a z a r ın b u n a b a ş v u r m a k z o r u n d a k a l d ığ ı n ı d a a n l ı y o r u z : B a y M a u r i a c ' ı n d o ğ u r u p T h e r e s e ’i n d o ğ a s ı a d ın ı ta k tığ ı şu so y su z ç ı k ı n c a , ö zg ü r v a r lık ta n y o la e y le m le tu tk u a ra sın d a en k ü ç ü k b ir a y r ım k a lm a z. Y o o , ş u k a lır b e lk i: k e n d in e e g e m e n o la b ild iğ i v a k it , r o m a n k iş i s i n i n y ü z ç i z g i l e r i n d e y a d a r u h u n d a b e l i r e n g e l i p g e ç io i b i r tü r ış ım a : g ü z e ld i » ; « B a k ış , a d a m ın ş im d iy e d ek g ö r m e d iğ i kadar « a r t ık o l d u ğ u y e r d e d ö n m ü y o r m u ş , b i r d e n i l e r l e m e y e b a ş l a m ı ş g i b i , b i l e m e d i ğ i b i r ş e y d e n k u r t u l m u ş , kur- ta r ılm ış ’tı s a n k i , a c ı bu tin s e l ö d ü lle r ç e k tiğ in i b iz i d u y u m s a m ı y o r d u .. .» k a n d ır m a y a M a u r ia c iç in , ö z g ü r lü ğ ü n k ö le lik te n y etm ez . doğal A n cak , T e r s in e , y a p ıs ıy la B ay d e ğ il, d e ğ e r iy le a y r ı l d ı ğ ı n ı g ö s t e r i r l e r . Y u k a r ı, İ y i ' y e y ö n e l m i ş h e r n i y e t ö z g ü r d ü r ; K ö t ü ’y e y ö n e l m i ş h e r i s t e m a y ın m ilk e s in in cak, h em k e n d i d e ğ e r in i s ö y le m e k r o m a n d a k i ö z g ü r lü ğ ü , h e m c in i o lu ş tu r a n d o la y s ız d e z in c ir li. B u b iz e d ü ş m e z . A n d e r o m a n ın a n a g e r e s ü r e y i b o ğ a z la m a k ta d ır . N a s ı l sü r sü n T h e r e s e ’i n ö y k ü s ü ? B u r a d a , T a n r ı 'n m her ş e y i b iliş iy le in s a n ö z g ü r lü ğ ü a r a s ın d a k i ş u e s k i ta n r ıb ilim s e l ç a t ış k ıy ı b u lm a k ta y ız : T h e r e s e ’i n « y a z g ıs ın ın r itm i» , d ü ş ü p k a lk m a la r ın ın e ğ r is i h a s t a n ın a t e ş in i g ö s t e r e n e ğ r iy e b e n z e m e k te d ir ; g e le c e k b u e ğ r id e g e ç m iş g ib i g ö s te r ild iğ in e , g e ç m iş i y in e le m e k te n d ır b u . R o m a n n ım ın ö te y e ok u ru T anrı g e ç e m e d iğ in e g ö r e , ö lü z a m a n o lm a k is te m e z : T h e r e s e ’l e M a r ie D e s q u e y r o u x ’n u n b e n im d a m a r la n n a zam a ak ta r ıla b ilm e s i iç in , e n a z ın d a n b ir k e z , b a ş la r ın a g e le c e ğ i b il m e m e m , m e r a k e t m e m g e r e k i r d i , B a y M a u r i a c ’s a b e n i m e r a k , la n d ır m a y a h iç a ld ır m a z : o n u n e r e ğ i b e n i d e k e n d is i k a d a r b ilg ili k ılm a k tır , a c ım a d a n , b o l b o l b ilg i v e r ir b a n a ; m e r a k ım uyanm aya r e ğ in d e n ç o k b a ş la r b a ş la m a z , b ir de daha b a k a r ım ge d o y u r u l m u ş . D o s t o y e v s k i o l s a , T h e r e s e ’i n y a n ın ı y ö r e s in i y o ğ u n v e g iz li k iş ile r le d o ld u r u r , b u n la r ın a n la m ı, h e r s a y fa d a , y a k a la y a c a ğ ım B a y M a u r i a c 's a k ö ş e s in e b en i d a h a ilk s ır a d a e lim d e n andan o tu r tu y o r . K im s e n in y ü r e k le r in b ir g iz i y o k , h e r k a ç a r d ı; en g iz li yana aynı ış ığ ı g ö n d e r iy o r . D o la y ıs ıy la , z a m a n z a m a n iç im d e n o la y la r ın g e r is in i ö ğ r e n m e a r z u s u g e ls e b ile , a y n ı ş e y le r i b e k le m e d iğ im iz , b e n o n u n öğrenm ek iç in , s a b ır s ız lığ ım T h e r ö s e ’i n k i y l e iç in , a ç ık la m a lı b r iç is te d ik le r in i ç o k ta n ç a k ış a m ıy o r . o y u n u n d a k i, ben b ild iğ im O b ü tü n b e n im is k a m b ille r i g ö r ü p o n l a r ı n h e s a p v e u m u t l a r ı n ı y a n ı l g ı d iy e n i t e l e n d i r i r k e n , v a r s a y ım s a l o la r a k k a r ş ıla r ın d a k in in o y u n la r ın d a n h a b e r s iz b ır a k ıla n v e t a ş a n la r ın ı soyu t oyun a r k a d a ş la r m a b u h a b e r s iz liğ e b e n z e m e k te d ir ; d a y a n d ır a n z a m a n ım ın ge r is in d e k a lm ış t ır , e t s iz k e m ik s iz b ir g ö lg e d ir . Z a ten özgü d iğ i B ay « ş e k e r in M a u r i a c ’ı h e r im e s i» n i b e s b e llid ir . zam anı b e k le m e ö lü m s ü z lü k hani O n a g ö r e , y a r a t ık la r ın ın a ş ır ı in s a n c a b ir y a n ıls a m a d ır ; o n u g id ip da, şu g e r e k liliğ in i B e r g s o n ’a h iç sevm e z a m a n ı b ir d ü ş, k a ld ır ıp a ta r , b il e b ile d ü z le m in e y e r le ş ir . B a n a s o r a r s a n ız , s ır f b u n d a n ö t ü r ü r o m a n y a z m a k t a n v a z g e ç m e liy d i. G e r ç e k r o m a n c ı d ir e n e n h e r ş e y , a ç ılm a s ı g e r e k tiğ i iç in b ir k a p ı, y ır tılm a s ı g e r e k tiğ i iç in t u t u ş u r . H e m in g v v a y ’i n s ın d a n e s n e le r b ir z a r f k a r ş ıs ın d a ta d ın a d o y u lm a z . z a m a n - t u z a k l a r ıd ı r , b ir b ir i a r d ın d a n k ır m a s ı g e r e k e n m e r a k ta n S ila h la ra V e d a ’ a n la t ıy ı, u fa k yanar k a h r a m a n ın te fe k , in a tç ı b ir s ü r ü d ir e n m e y le d o ld u r u r la r . B a y M a u r ia c , k e n d is in i a m a c ın dan u z a k la ş t ır a n bu u fa c ık e n g e lle r d e n n e fr e t ed er; o la b ild iğ in c e a z s ö z e d e r o n la r d a n . K iş ile r in in k o n u ş m a la r ın d a n b ile z a m a n k a z a n m a k is te r : b ir d e n o n la r ın y e r in e s ö z a lır , b ir k a ç s ö z c ü k le a z s o n r a s ö y le y e c e k le r in i ö z e tle r : « S e v d a (d e d i T h é r è s e ) b ü t ü n y a ş a m d e ğ i l d i r — ö z e l l i k l e e r k e k l e r i ç in ... — İ lk in b u iz le k te n (te m a d a n ) y o la ç ık tı. B ır a k s a la r , ta n y e r i a ğ a r a n a d e k k o n u ş u r d u ; ö d e v d u y g u s u y la v e b ü y ü k b ir ç a b a h a r c a y a r a k s ö y l e d i ğ i s a ğ d u y u l u s ö z l e r ...» v b ... B e l k i d e k ita p ta şu p in tilik le r d e n M a u r ia c , k iş ile r in in daha büyük k o n u ş m a la r ım y a n ılg ı y o k tu r . B a y ta m b e n i ilg ile n d ir m e y e b a ş la d ık la r ı s ır a d a k e s e r e k — n a s ıl o lu r d a g ö r m e z b u n u ? — a n s ız ın b e n i o n la r ın z a m a n ın ın , ö y k ü s ü n ü n d ış ın a a tıv e r m e k te d ir . Ç ü n k ü k e s ilm iy o r b u k o n u ş m a la r ; b ir y e r le r d e s ü r d ü k le r in i b iliy o r u m ; k ı a l m ı y o r . G id ip d a n a p a n s ız am a b e n im e lim d e n o n la r ı d in le m e h a k k e n d is in e s o r s a n ız , h iç k u ş k u s u z , a r d ın fır la y ış la r ın g e ld iğ i b u a p a n s ız d u r u ş la r a « k ı s a ltm a » a d ım v e r e c e k t ir . B e n s e o n la r a a r ız a d iy e c e ğ im . Z a m an zam an b ir ta k ım « k ıs a ltm a la r yapm ak» g e r e k ir e lb e t, a m a b u , a n la t ıy ı a n s ız ın s ü r e s iz , z a m a n s ız b ır a k m a k d e m e k d e ğ ild ir . R o m a n d a y a s u s m a k y a d a h e r ş e y i s ö y le m e k , ö z e l l i k l e d e h i ç b i r ş e y i e s g e ç m e m e k , « a t l a m a m a k » g e r e k i r . Ö z e t le m e , a n la t ın ın h ız ın ı d ir . A m a d e ğ iş tir m e k te n B a y M a u r i a c ’ı n ö y k ü b o y u t la r ın ı iş i h iç b ir z a m a n b a şk a iv e d id ir ; b ir şey y a p ıt la r ın ın a ş m a y a c a ğ ın a y e m in d e ğ il u zu n e tm iş b e s b e l l i : G ecen in S o n u ’n d a , h a n i ş u İ n g i l i z r o m a n l a r ı n d a k i , k a h r a m a n la r ın b ir a d ım b ile ile r i g ö t ü r e m e d e n , b ilm e m k a ç k e z ö y k ü l e r i n i y i n e l e y i p d u r d u k la r ı , u z u n , k ı r ı k d ö k ü k k o n u ş m a la r ın ı, iv e d iliğ in i a r t ır m a k ü z e r e e y le m i a s k ıy a a la n a ra v e r iş le r i, r o m a n k iş ile r in in k a p k a r a b u lu tla r la k a p lı b ir g ö k a lt ın d a k a r ın c a la r g ib i iş le r in e g ü ç le r in e k o ş u ş t u k la r ı « p e r d e a r a l a n » n ı b o ş u b o ş u n a a r a r ı m . B a y M a u r ia c a n c a k b e l l i b a ş lı k iş ile r i e le a lıp iş le m e y e r a z ıd ır , o n d a n s o n r a b u n la r ı k ı s a ö z e t l e r l e b i r b i r i n e b a ğ la r . İşte b u y a tr o k ıs a ltm a d ü ş k ü n lü ğ ü n d e n ö t ü r ü y a r a t ık la r ı s a h n e s in d e y m iş g ib i k o n u ş u r la r . G e r ç e k te n M a u r i a c ’m a m a c ı o n la r a s ö y le y e c e k le r in i e n d e, çab u k en ti B ay a ç ık s e ç ik b iç im d e s ö y le tm e k tir ; g e r e k s iz i, g ü n lü k d ild e k i y in e l e m e l e r i , a r a y ı ş l a r ı k a ld ı r ı p b i r k ö ş e y e a t a r , k a h r a m a n l a r ı n ı n « s ö y le n m iş cünü lâ fla r ı» n a k a z a n d ı r ır . s ö y le ttik le r in in h er s e li a n d ır a n ( s ig n if ic a tio n 'u n ) k endi şeye iç in , b u fa z la a ç ık r ın im le m in A ncak, a d ın a k arşm s e ç ik b ir b ir in d e n s ö y le v le r e h ı z m ı v e r ir . ç ıp la k y a z d ık la r ıy la gü o n la r a a y r ıla b ilm e s i tiy a tr o d a k i k o n u ş m a la G e lin T h e r e s e ’e k u la k ve r in : « N e ? N e d i r s ö y l e m e y ü r e k l i l i ğ i n i g ö s t e r d i ğ i n i z ş e y ? B e n im b u i ş i y a p m a d ığ ım m ı? Y a p t ım am a; a n ca k ö b ü r su ç la r ım a , h iç b ir t e h lik e s i o lm a y a n , ç o k d a h a a ş a ğ ılık , ç o k d a ha g iz li s u ç la r ım a o r a n la b u n u n a d ı b ile a n ı l m a z .» S e s s iz o k u n m a k iç in d e ğ il d e s a h n e d e y m iş g ib i o k u n m a k ü z e r e y a z ılm ış b ir tü m c e ; t ü m c e n in b a ş ın d a k i s ö y le v s e l d e v in im e , y in e le n e n , y in e le n d ik ç e k a b a r a n s o r u y a h a y r a n o lu n . m i o n e ’u n ö fk e le r i g e lm iy o r ma a k lı n ı z a ? B ü tü n H er- b a ş a r ılı tr a g e d y a k o n u ş m a la r ın a d a m g a s ın ı v u r a n ş u tu m tu r a k lı b a ş la n g ıc a k e n d im i k a p t ır ıp b a ş la d ığ ım ı s ö z c ü k le r i a lç a k fa r k e d iy o r u m . Ş im d i de s e s le şu n u okum aya okuyun: «D os t u n u z n e d e n li k a ç ık o lu r s a o ls u n , b ir ile r in in h o ş u n a g id e b ile c e ğ i m i z i san acak kadar d e ğ ild ir h e r h a ld e . O nu k ıs k a n d ır m a y ı d ü ş ü n s e y d im , d a h a g e r ç e ğ e y a k ın d a v r a n m a y a ö z e n g ö s t e r i r d i m .» X V I I I . y ü z y ı l ı n g ü ld ü r ü y a z a r l a r ı n a ö z g ü t ü m c e k e s im in i ta n ım ıy o r m u s u n u z ? R o m a n b u s ü s le r le h iç b a ğ d a ş m a z . O r a d a g ü n lü k y a ş a m d a k i g ib i k o n u ş m a k g e r e k tiğ in d e n d e ğ il; a m a r o m a n m k e n d i n e ö z g ü b i r b i ç e m i v a r d ı r . R o m a n d a k a r ş ılık lı k o n u ş m a y a g e ç iş b ir tü r ış ık la n d ır m a s a l la n m a s ıy la b e lir tilm e lid ir . O r ta lık k a r a n lık tır , kahram an d e r d in i a n la ta b ilm e k iç in ç a b a h a r c a m a k ta d ır , s ö z le r i r u h u n u y a n s ıta n r e s im le r d e ğ il, ya g e r e ğ in d e n çok ya da az şey a n la t a n , b e c e r ik s iz , ö z g ü r e d im le r d ir ; o k u r s a b ır s ız la n ır , y a r ım y a m a la k s ö y le n e n , ık ış ç e ğ i y a k a la m a y a tık ış a ç ık la m a la r a r a s ın d a g e r u ğ r a ş m a k ta d ır . D o s to y e v s k i, C on rad , Fa- u l k n e r s ö z c ü k l e r i n b i n t ü r l ü y a n l ı ş a n la m a y a v e a ç ı m l a m a y a k a y n a k o la n b u d ir e n m e s in i, k iş ile r in k a r ş ılık lı k o n u ş m a s ın ı r o m a n ın e n yoğun s ü r e s i h a lin e g e t ir e c e k b iç im d e k u lla n m a y ı b e c e r m iş le r d ir . B ö y le s in e a ğ d a lı k o n u ş m a la r B a y M au r i a c ’m y e r l e ş i k ( k l a s i k ) b i ç e m a n l a y ı ş ı n a u y m u y o r e l b e t . A n c a k b iz im y e r le ş ik b iç e m in t e p e d e n tır n a ğ a t u m t u r a k lılık v e tiy a tr o s a llık o ld u ğ u n u da h erkes b ili r . D a h a s ı v a r : B a y M a u r ia c b u k o n u ş m a la r ın h e p s in in e t k ili o lm a s ın ı is t e r , d o la y ıs ıy la , b a ş k a b ir t iy a t r o k u r a lın ın boyunduruğuna da e y le m i her g ir e r , k a r ş ılık lı n e p a h a s ın a k on u şm a o lu r s a o ls u n k ü m lü d ü r . B ö y le c e , o t u r u p b ir t a k ım y a ln ız tiy a tr o ile r le tm e k le yü « s a h n e le r » y a r a t ır ; b ü t ü n r o m a n , h e r b ir i b ir « y ık ım » la s o n u ç la n a n v e t a s t a m a m b ir a ğ la tıd a k i g ib i h a z ır la n m ış d ört sa h n ed en o lu ş u r . Ş u n a b a k ı n : M a r ie , S a in t - C l a ir ' d e G e o r g e s ’d a n b i r m e k tu p a lır , n iş a n lıs ı b u m e k t u p la n iş a n ı b o z m a k ta d ır . B ir y a n lı ş a n la m a s o n u c u , b a b o z u ş m a n ın k ö k e n in d e a n a s ın ın y a t t ı ğ ı n a i n a n ı r , h e m e n P a r i s ’e y o l l a n ı r . B i z l e r b u e l e a v u c a s ı ğ m a z , b e n c il, tu tk u lu , b ir ta k ım iy i d e v in im le r d e b u lu n a b ile c e k , e p e y c e s a l a k k ı z ı o l d u ğ u g i b i t a n ır ız ; y o l c u l u k s ı r a s ı n d a b iz e ö f k e d e n ç ılg ın a d ö n m ü ş , tır n a k la r ın ı s iv r ilt m iş , s a v a ş m a y a , k ö t ü lü k e t m e y e , y iy e c e ğ i y u m r u k la r ı fa z la s ıy la g e r i v e r m e y e h a z ı r b i r i g i b i g ö s t e r i l i r . A n c a k , T h e r e s ’i n d u r u m u d a a y n ı k e s in lik le b e tim le n m iş tir : ç e k tiğ i a c ıla r ın ona y iy ip b iit r d iğ in i, b ir d e n y a r ı k a ç ır d ığ ın ı b ilir iz . İ k i k a d ın ın b u lu ş m a s ın ın t iy a tr o d a k i g ib i h a z ır la n d ığ ın ı g ö r m ü y o r m u su n u z ? K a r ş ıla ş a n g ü ç le r i ta n ır ız , d u r u m r ın a v a r a n a d e k b e lir le n m iş tir ; M a r ie a n a s ı n ı n c a k tır ? b ü tü n Sorun iş ç ıld ır d ığ ın ı b ilm e z ; a ç ık s e ç ik yum ruk ve e n in c e a y r ın tıla b ir y ü z le ş m e o la c a k tır b u . bun u görünce n e yapa k o n m u ştu r o rta y a ; ş im d i k a r ş ı-y u m r u k la r ıy la , ö n c e d e n a r t ık sa p ta n m ış c o ş t a r u c u d e ğ iş im le r iy le g e r e k ir c iliğ i k e n d i a k ış ın a b ı r a k m a k tır ; o b iz i e lim iz d e n tu tu p c e k t i r n a s ı l o l s a : M a r ie b i r d e n e v in e s o n d a k i y ık ım a h a s ta b a k ıc ılığ a anayı D e s q u e y r o u x ’l a r ı n dönm eye B ü tü n b u n l a r S a r d o u ’y u , L 'E sp io n n e ’u n razı (C a s u s g ö tü r e b a ş la y a c a k , e d e c e k tir . K ı z ’m ) ü n lü s a h n e s i n i , B e r n s t e i n ’ı v e L e V o leu r'ü n ( H ı r s ı z ’ın ) i k i n c i p e r d e s i n i g e t i r m i y o r m u a k lı n ı z a ? B a y M a u r i a c ’m e ğ ilim tiy a tr o y a d u y m a s ı n ı ç o k i y i a n l ı y o r u m e l b e t : G e cen in S o n u ' n u o k a r k e n , b e lk i y ü z k e r e , d ö r t p e r d e lik b ir o y u n u n ö z e tiy le b e lli b a ş lı b ö lü m le r in in ö n ü m e g e t ir ild iğ i iz le n im in e k a p ıl d ım . Ş i m d i g i d i p , M e r e d i t h ’i n b iz e B e a u c h a m p 'la R e n é e 'n i n s o n k a r ş ıla ş m a s ın ı g ö s te r d iğ i s a y fa la r ı y e n id e n o k u y u n La C a r r iè r e ’d e B e a u c h a m p 'd a ( B e a u c h a m p ’ı n U ğ r a ş Y a ş a m ı ’n d a ) ; h â lâ b ir b ir le r in e s e v m e k t e d ir le r , b u n u b ir b ir le r in e s ö y le m e le r i iç in u f a c ık b ir ş e y y e t e c e k t ir , a y r ılm a y a h a z ır la n m a k ta d ır la r . B u l u ş t u k l a r ı z a m a n , h e r ş e y o l a b i l i r : g e l e c e k ç i z i l m e m i ş t i r . D e r k e n , k ü ç ü k k u s u r l a r ı , k ü ç ü k y a n ıl g ı l a r ı , k ü ç ü c ü k k ü s k ü n l e r i i y i n i y e t l e r i n i b a s t ı r m a y a b a ş la r , a r t ı k a ç ı k s e ç i k g ö r e m e z o lu r la r . B u n u n la b ir lik te , ta m b ir b ir le r in d e n k o p m a k o r k t a ğ u m a n d a b i l e , s o n u n a d e k h â lâ h e r ş e y in b a ş k a tü rlü o la b ile c e ğ i d u y g u s u v a r d ı r i ç i m d e ; ç ü n k ü i k i la r ın d a n s i d e ö z g ü r d ü r , s o n d a k i a y r ı l m a y ı i k i ö z g ü r k iş i o l a r a k k e n d il e r i h a z ı r l a y a c a k t ı r . R o m a n b u d u r i ş t e . G ecen in S o n u r o m a n d e ğ i l . B i r t a k ı m t i y a t r o b ö l ü m l e r i , ç ö z ü m le m e , ş iir s e l d ü ş ü n c e le r e d a lm a p a r ç a la r ıy la d o lu b u k ö ş e l i v e s o ğ u k y a p ı t a « r o m a n » d e r m i s i n i z ? Ş u k e s i k l i y o la ç ık ış la r ı, ş u a p a n s ız d u r d u r m a la r ı, ş u a c ılı c a n la n m a la r ı, ş u b o z u lm a la r ı r o m a n s ü r e s in in g ö r k e m li a k ış ıy la k a r ış tır a b i lir m is in iz ? Z ih in s e l ç a t ıs ın ı d a h a ilk b a k ış t a s e z d ir e n , k a h r a m a n la r ın s e s s iz g ib i o t u r t u ld u ğ u k a r a ltıla r ın ın şu ç e m b e r in k ıp ır t ıs ız a n la t ıy a iç in e b ir e r açı k a p t ır a b ilir m is in iz k e n d i n i z i ? R o m a n ı n b i r r e s i m , b i r y a p ı g i b i b ir n esn e o l d u ğ u , r e s m in b o y a v e b e z ir le y a p ılış ı g ib i r o m a n ın d a ö z g ü r b i l i n ç l e r v e s ü r e k l i l i k l e y a p ı l d ı ğ ı d o ğ r u y s a , G ecen in S o n u r o m a n d e ğ ild ir — o ls a o ls a b ir ta k ım im le r v e n iy e tle r to p la m ıd ır . B a y M a u r ia c r o m a n c ı d e ğ ild ir . N e d e n ? N e d e n b u k ı l ı k ır k y a r a n , c i d d î y a z a r e r e ğ i n e u la ş a m a m ış tır ? S a n ır ım , k e n d in i b e ğ e n m iş lik te n . Y a z a r la - r ım ız ın ç o ğ u g ib i, g ö r e c e lik k u r a m ın ın r o m a n d ü n y a s ın a b ü tü n ü y le u y d u ğ u n u ; h ic i r o m a n d a t ı p k ı E i n s t e i n ’ı n d ü n y a s ın d a k i g ib i, s a d a a y r ıc a lık lı g ö z le m c iy e y e r b u lu n m a d ığ ın ı; v e tıp k ı d o ğ a l d iz g e d e k i g ib i, r o m a n s a l k on u su d iz g e n in d e v in im h a lin d e d iz g e d e 1 m i, y o k s a de durgun sö zmu o ld u ğ u n u y a k a la m a y a iz in v e r e n d e n e y im b u lu n m a d ığ ın ı b il m e z lik t e n g e lm e k is t e m iş t ir . B a y M a u r ia c k e n d in i y e ğ le m iş t ir . T a n r ı s a l n i t e l i k l e r o la n p a b ilm e y i s e ç m iş tir . O y sa iç in çen y a z ılır . T a n r ı ’n ı n Ü stü n d e durm adan gözünde s a n a t d ış - g ö r ü n ü ş le r e h e r - ş e y i-b ilm e y i rom an ne rom an b ir in s a n v e h e r - ş e y i- y a e liy le d ış -g ö r ü n ü ş le r i v a r d ır , n e in s a n la r d e lip ge sa n a t, ç ü n k ü d a y a n ır . T a n r ı s a n a t ç ı d e ğ ild ir ; B ay M a u r ia c d a ö y l e . Ş u b a t 1939 1 R o m a n s a l d iz g e d er k en , h e m r o m a n ın b ü tü n ü n ü , h e m d e o n u o lu ş t u r a n a r a d iz g e le r i (b ilin c i, iç in d e k i k iş ile r in r u h s a l v e a k t ö r e s e l y a r g ıla r ın ın t o p la m ım ) a n la t m a k is tiy o r u m . H arm ann K a r lo v iç , b ir g ü n P r a g ’ta , « i k i z k a r d e ş iy m iş g i b i k e n d i s i n e b e n z e y e n » b i r s e r s e r i y l e b a r u n b u r u n a g e li r . O a n d a n s o n r a a k lı f ik r i b u b e n z e r liğ e v e g it t ik ç e a z ıta n b ir d ü r t ü y e , b u b e n z e r l i k t e n y a ra rla n m a d ü r t ü s ü n e t a k ı l ı r ; g ö r ü n ü ş e g ö r e , bu- o la ğ a n ü s t ü o la y ı d o ğ a l b ir g a r ip lik h a lin d e b ır a k m a m a y ı ö d e v e d in m e k t e , ş ö y le y a d a b ö y le k e n d in e m a le t m e g e r e k s in m e s i d u y m a k ta d ır ; b ir b a k ım a , b a ş y a p ıtın v e r d iğ i b a ş d ö n m e s in e r e c e ğ in i v e k a p ılm ış tır . S o n u n d a b e n z e r in i ö ld ü o n u n y e r in e g e ç e c e ğ in i k e s tir iy o r s u n u z d u r sa n ı r ı m . A lın s i z e k u s u r s u z b i r a d a m ö l d ü r m e d a h a , d i y e c e k s in iz . E v e t, ö y le , a m a b u s e f e r k i ö z e l b ir d u r u m , ç ü n k ü c i n a y e tin d a y a n d ır ıld ığ ı b e n z e r lik n e y s e , a d a m ı ö ld ü r d ü k te n m a d ığ ın d a n e m in b e lk i b ir y a n ıls a m a . s o n r a , H e r m a n n K a r lo v iç H er y a n ıl d e ğ i l d i r . B e l k i d e b i r « y a n ıl m a » , h a n i ş u y o r g u n g ü n le r im iz d e g e lip g e ç e n le r in y ü z ü n d e y a k a la d ığ ım ız d ü ş s e l b e n z e r lik le r d e n a d a m ö ld ü r m e , h e m B en ce, B ay d ır m a y a B undan E pey ö tü r ü s u ç k ıy o r u m : sö z k on u su d u r. B ö y le c e tu tk u n lu k y e te n e k li bu o rta d a n genel tu tu m u n u yazar, am a t in s e l a ta la r ın ı, hem g itm e k t e d ir . N a b o k o v 'u n k e n d in i e le ş t ir ip duyduğu m a k ta d ır . b ir i r o m a n to z o lu p ö z e llik le a ç ığ a y a ş lı b ir de k a l vu r çocuk . D o s to y e v s k i'y i b u g a r ip d ü ş ü k -r o m a n ın k a h r a m a n ı, k it a p t a k i i k i z k a r d e ş i F e l i x ’t e n ç o k , D e lik a n lı’n ı n , Ö lü m s ü z K o c a ’n m , Y e r a ltın d a n N o tla r 'm k iş ile r in e , a k ıly ü r ü tm e c e h e n n e m in - d e d e b e le n e n , h e r şeyle a la y ed en , h a b ire k e n d ile rin i doğ ru la m a y a ç a b a la y a n , k ib irli ve d ü zm ece itira f la r ın ın ilm ik le ri a ra s ın d a n o n u lm a z b i r d ü zen sizliğ in g ö z ü k tü ğ ü b u z ek î ve g erg in , say g ın ve a ş a ğ ıla n a n ta ş k m in s a n la ra b e n z em e k te d ir. Y alnız, D o sto y ev sk i y a ra ttığ ı k işile re in a n ırd ı. B ay N a b o k o v ’sa n e k işile rin e , n e d e ro m a n s a n a tın a in an ıy o r. R o m a n s a n a tın ın y ö n te m le rin i D o sto y e v sk i’d e n ö d ü n ç a lm a k ta n ç ek in m ez, a m a ay n ı z a m a n d a g ü lü n ç le ş tirir, a y n ı a n la tı iç in d e o n la r ı h e m m o d a sı g eçm iş, h e m vazgeçilm ez k a lıp la r diye g ö s te rir: «B u iş g e rç e k te n böyle m i o ld u acab a?... K o n u şm a m ız d a a ş ın y azın sal b ir yan , h a n i ş u D o sto y ev sk i' n in k e n d in i ev in d e h iss e ttiğ i y a p a y ta v e rn a la rd a g eçen sı k ıcı k o n u ş m a la rın ta d ı v a r; b ira z d a h a ç a b a la sa k , h a n i şu d ü z m e c e a lç a k g ö n ü llü lü ğ ü n ıslık lı fısıltısın ı, k e sik soluğu, s ih irli s ıf a tla rın y in ele n işin i işitivereceğiz... a rd ın d a n da R u s p o lis r o m a n la n n ın ü n lü y a z a rın ın p e k sev d iğ i b ü tü n ö b ü r şeyler, gizem li k ıv ır z ıv ır g eliverecek.»1 B a şk a y e r le rd e o ld u ğ u gibi, ro m a n d a d a a ra ç la r ın ü re tild iğ i z a m a n la a r a ç la r ü z e rin d e d ü ş ü n m e z a m a n ın ı b irb irin d e n a y ırm a k ge re k ir. B ay N ab o k o v , ik in c i a ş a m a y a z a rla rın d a n ; b ile b ile a k ıly ü rü tm e d ü z lem in e y e rle şiy o r; k im ile rin in k e n d i k o n u ş m a la rın ı d in le y işle ri g ib i, k e n d in i y a z a r k e n g ö zü n ü n ö n ü n e g e tirm e d e n y azm ıy o r, ve o n u ilg ile n d ire n b iric ik şey, k e n d i ü z e rin d e a k ıly ü rü te n b ilin c in in in c e d ü ş k ırık lık la rı: «B ir den , d ü ş ü n d ü ğ ü m ü sa n d ığ ım şeyi d ü ş ü n m e d iğ im i fa rk e ttim , d iy o r; b ilin c im in d e m ir ald ığ ı â n ı y a k la m a y a u ğ ra ş tım , a m a k e n d i b ilin cim i k e n d im k a rış tırd ım .» 2 U ykuya d a lışı b ü y ü k b i r in ce lik le b e tim le y e n b u a lın tı Y a n ılm a 'n m k a h ra m a n ıy la y a z a rın ı h e r şey d en ç o k ilg ile n d ire n şeyi a ç ık ç a göz le r ö n ü n e se riy o r. B öylece g a rip b i r y a p ıt o r ta y a çık ıy o r, ö z e le ştirin in r o m a n ı ve r o m a n ın ö z e le ştirisi. K a lp a za n la r ge1 L a M éprise, 6. 101. 2 A .s:.y^ s. 1 1 0 . lecek ak lın ız a . A m a G id e ’de e le ş tirm e n e b i r d e d en ey ci ek le n iy o rd u : y a z a r n e so n u ç v e re c e k le rin i g ö rm e k ü z e re y e n i a n la tım y o lla rı d e n iy o rd u . B ay N a b o k o v ’sa (çe k in g en lik te n m i y o k sa k u ş k u c u lu k ta n m ı?) y en i b ir u y g u lay ım y a ra tm a k ta n k a ç m ıy o r. Y e rle şik ro m a n ın y ap a y y a n la rıy la d a lg a geçi y o r, a m a s o n u n d a o n la rd a n b a ş k a s ın ı k u lla n m ıy o r, o lsa o lsa b i r b e tim le m e y i y a d a ik ili k o n u şm a y ı y a rıd a k esip bize: «K a lıp çılığ a d ü şm e m e k iç in b u r a d a b ıra k ıy o ru m ,» d e r. P ek i am a, so n u ç ? îlk in , b elli b i r ra h a ts ız lık izlenim i. în s a n k ita b ı k a p a tırk e n : a l sa n a b i r b a rd a k s u d a k o p a rıla n f ırtın a , diye d ü şü n ü y o r. A yrıca, B ay N a b o k o v yazdığı r o m a n la rd a n böylesin e ü s tü n s e , n e d e n ro m a n y azıy o r? K im isi ç ık ıp b u n u ö z e z e rlik te n (m azohizm den) y a p tığ ın ı, k e n d in i d o lap çevi rir k e n s u ç ü s tü y a k a la m a sevinci için y a z arlığ a k a lk ıştığ ım sö y ley eb ilir. B ay N a b o k o v ’u n b ü y ü k ro m a n s a h n e le rin d e n k a ç ın m a s ın ın h a k lı b ir n e d e n i o ld u ğ u n u k a b u l e d e b ilirim b e lk i, a m a n e d ir o n la rın y e rin e bize v e rd iğ i? B irta k ım h a z ırlık gevezel'ikleri —a n c a k ta m a n la m ıy la h a z ırla n d ığ ım ız zam an , a rd ın d a n b i r şey g elm iy o r— , eşsiz ta b lo c u k la r, se v im li b a ş re s im le ri, y azın sal d e n e m e le r. P ek i ro m a n n e re d e ? O k e n d i z e h irin d e eriy ip g itti: b e n im b ilg iç y azm d ed iğ im d e b u z a te n . Y a n ılm a ’n ın k a h ra m a n ı itir a f e d iy o r: «1914 s o n u n d a n 1919 o r ta s ın a dek , b in on sek iz k ita p o k u d u m .» K o rk a rım , k a h ra m a n ı gibi, B ay N ab o k o v d a y e te rin d e n çok o k u m u ş. A ncak, y a z a rla k a h ra m a n ı a ra s ın d a b a ş k a b i r b e n z e rlik d a h a g ö rü y o ru m : ik is i de sa v aşın ve g ö çü n k u rb a n ı. D o sto y ev sk i’n in b u g ü n , u s ta la rın d a n d a h a zeki, so lu ğ u ke sik, k ö p e k si izley icileri y o k değil. B u n u d e rk e n , S.S.C.B. y a z a rı O leşa’yı d ü şü n ü y o ru m . Y alnız, O leşa’m n sin si b ire y ciliği o n u n S ovyet to p lu m u iç in d e y e ra lm a sım en g ellem i y o r. K ö k le ri v a r. O ysa, b u g ü n , R u s y a d a b a ş k a u lu sta n , k ö k s ü z g ö ç m e n lerin y a ş a ttığ ı b i r yazm v a r. T ıp k ı H e rm a n n K a rlo v iç ’in k i gibi. B ay N a b o k o v ’u n k ö k sü zlü ğ ü tü m e l. H iç b i r to p lu m a b ağ lı o lm a d ık la rı için , b a ş k a ld ırm a k iç in de o lsa , h iç b ir to p lu m a a ld ırm ıy o rla r. B u n d a n ö tü r ü K arlo v iç k u s u rs u z c in a y e tle r işlem ek . B ay N a b o k o v d a, İn g iliz d ilin d e , b irta k ım tem e lsiz k o n u la rı a n la tm a k z o ru n d a d ır. 1939 S e s v e Ö f k e 'yi o k u rk e n , ilk in u y g u lay ım g a rip lik le ri d ik k a tim iz i çek iy o r. N e d e n a c a b a F a u lk n e r ö y k ü s ü n ü n z am a n ım k ırıp p a rç a la r ım b irb irin e k a rış tır m ış ? N e d e n b u ro m a n d ü n y a sın a a ç ıla n ilk p e n c e re b i r b u d a la n ın b ilin c i? O k u r, b ir ta k ım tu ta m a k n o k ta la rı a ra m a ve k e n d isi iç in ta r ih s ıra la m a s ın ı y e n id e n k u r m a eğ ilim i d u y u y o r: « Ja so n ’la C aro lin e C o m p so n 'm ü ç oğlu, b i r kızı o ld u . K ız la n C a d d y g id ip k e n d is in i g eb e b ıra k a n D a lto n A m es’in k o lla rın a a tıl dı; b ir k o c a b u lm a k z o ru n d a kalınca...» V e o k u r işte b u n o k ta d a d u ru y o r, b a ş k a b i r ö y k ü a n la ttığ ım fa rk e d iy o r: F a u lk n e r s o n ra d a n k a n ş tır m a k ü z e re ilk in b ö y le d ü z e n li b i r ö y k ü d ü ğ ü m ü ta s a rla m a d ı, b a ş k a tü r lü a n la ta m a z d ı ö y k ü sü n ü . B ey lik ro m a n d a b ir o lay d ü ğ ü m ü v a rd ır: b u , B a b a K a ra m a z o f'u n ö lü m ü d ü r, K a lp a za n la r ’d a E d o u a r d ’la B e rn a rd 'm k a rş ıla ş m a sıd ır. S e s v e Ö f k e ’d e o lay d ü ğ ü m ü a r a m a k b o ş u n a d ır. B e n jy ' n in iğ d iş o lu ş u m u ? C a d d y 'n in ac ık lı se v d a se rü v e n i m i? O u e n tin ’in c a n ın a k ıy ışı m ı? J a s o n ’ın teyze k ızm a d u y d u ğ u n e fr e t m i? Y a k ın d a n b a k ıld ığ ın d a , h e r k ü ç ü k olay açılıy o r, b ize a rk a s m d a k i b a ş k a k ü ç ü k b i r olayı, b ü tü n ö b ü r k ü ç ü k o la y la rı g ö ste riy o r. H iç b ir şey o lm u y o r, a r tık ö y k ü y ü rü m ü y o r: h e r sö zcü ğ ü n a ltın d a , d u ru m a g ö re az ç o k y o ğ u n laşm ış h a ld e , a y a k b ağ ı o la n e d e p siz b ir v a rlık g ib i, ö y k ü y le k a rş ı laşm a k ta y ız . B ü tü n b u g a rip lik le ri b o ş u s ta lık g ö s te rile ri sa y m a k y a n lış o lu r: b i r ro m a n u y g u lay ım ı b izi h e p ro m a n c ın ın d o ğ a ö te sin e (m etafiziğ in e) g ö tü rü r. E le ştirm e n in gö rev iy se u y g u lay ım ı d e ğ e rle n d irm e z d e n ö n ce d o ğ a ö te sin i o r ta y a ç ık a rm a k tır. F a u lk n e r ’ın d o ğ a ö te sin in de z a m a n la il gili b ir d o ğ a ö te si o ld u ğ u k ö r k ö r p a rm a ğ ım g özüne o r ta d a d ır. İn s a n ın talih siz liğ i z a m a n a b ağ lı b i r v a rlık o lm a sın d a d ır. « İn sa n , b a ş ın a g elen ta lih s iz lik le rin to p la m ıd ır. T alih siz liğ in g ü n ü n b irin d e y o rg u n d ü şeceğ in i u m a b iliriz , a m a o va k it d e z a m a n b a şın ız a d e rt o lu p ç ık a r» 1. R o m a n ın g erçek k o n u s u b u d u r işte . F a u lk n e r’m b e n im se d iğ i u y g u lay ım ın ilk b a k ış ta z a m a n s a l y a ş a m ın y a d sın m a sı g ib i g ö zü k m esi, b izim z a m a n sa l y a şa m la ta r ih s ıra la m a s ın ı b irb irin e k a rıştırm a m ız d a n d ır. T a rih le ri ve s a a tla r ı ic a t e d e n in sa n o ğ lu d u r: «Mak in ay la ç a lış a n a k re p le y e lk o v a n ın k eyfi b i r k a d ra n üze rin d e h e r a n h a n g i k o n u m d a o ld u k la rın ı m e ra k e tm e k z ih in sel b ir işle v in b e lirtis id ir. T e r g ib i b ir d ışk ı y an i» 2. G er ç e k z a m a n a u la ş a b ilm e k için , h iç b ir şeyi ö lçm ey en şu u y d u r u k ö lçü y ü b ir y a n a b ıra k m a k g e re k ir: «Z am an, k ü ç ü k ç a rk la r ın tik -ta k ıy la k e m irild iğ i sü re c e , c a n sız d ır. Z a m an a n c a k s a rk a ç d u r d u ğ u n d a y a şam a y a b a şla r» 3. D em ek ki, k o l s a a tin i k ıra n O u e n tin 'in d a v ra n ışı sim g e seld ir: b izi a lıp s a a t siz z a m a n a g ö tü rm e k te d ir. S a a ta b a k m a y ı b ilm ey e n b u d a la B e n jy ’n in z a m a n ı d a s a a tsiz d ir. 0 v a k it o rta y a ç ık a n , şim d ik i z a m a n d ır. Y eri geçm iş le gelecek a ra s ın d a b ilg ece çizilm iş ü lk ü se l s ın ır değil: F a u lk n e r ’m şim d ik i z a m a n ı ö z ü n d e n k o r k u n ç tu r , y ık ım lıd ır; olay, ak ılalm az, k o c a m a n olay b ir h ırs ız g ib i tep e m iz e çöküv e rir — te p e m iz e ç ö k e r, s o n ra u ç u p g id er. Ş im d ik i z a m a n ın ö te s in d e h iç b ir şey y o k tu r, ç ü n k ü gelecek h e n ü z o luşm a1 L e B r u it e t l a F u r e u r 2 A.g.y^ s. 84. 3 A.g.y., s. 92. (Ses ve Ö f k e ) , s. 110. in iş tir. Ş im d ik i zam an , b a ş k a b ir şim d ik i z a m a n ı k o v a ra k , b ilm e m n e rd e n ç ık a r g elir; d u rm a d a n y in elen en b ir to p la m d ır b u . «Ve... ve... ve sonra...» D os P asso s gibi, a m a d a h a u s u lc a F a u lk n e r a n la tıs ın ı b i r to p la m a işle m in e d ö n ü ş tü rü r: o n la rı y a p a n la rc a g ö rü ld ü k le ri z a m a n e y le m le rin k e n d ile ri b ile, şim d ik i z a m a n a g ird ik le ri a n , p a tla y ıp d a ğ ılırla r: «K o m o d in e y ö n eld im , k o l s a a tim te r s in d e n k a p tım . C am ın ı k o m o d in in k ö şe sin e v u rd u m , p a rç a la rı a v u c u m a k o y d u m , so n r a g ö tü rü p k ü llü ğ e b o ş a lttım ve a k re p le y elk o v am b ü k ü p k o p a rd ım ve o n la rı d a k ü llü ğ e k o y d u m . S a a tin tik -tağ ı s ü rü y o r du.»1 Ş im d ik i z a m a n ın b a ş k a b i r özelliği de, g ö m ü lm e ’d ir. B u sözcüğü, d a h a iy isi o lm a d ığ ın d a n , b u b içim siz c a n a v a rın b ir b a k ım a k ıp ırtıs ız d e v in im in i g ö s te rm e k ü z e re k u lla n ıy o ru m . F a u lk n e r’d a h iç b ir z a m a n ile rle m e , g e le c e k te n gelen b ir şey y o k tu r. Ş im d ik i z a m a n , b i r d o stu n , b e k le d iğ im in sa n o ld u k ta n so n ra , a n sız ın o r ta y a ç ık ıv e rişi g ib i, ilk in gelecek b i r o la sılık o lm a m ış tır. H ay ır: şu a n d a v a ro lm a k , n e d e n siz g ö z ü k m e k ve g ö m ü lm e k tir. B u g ö m ü lm e so y u t b i r g ö rü ş d e ğ ild ir: F a u lk n e r o n u n e s n e le rin k e n d is in d e a lg ıla r ve d u y u rm a y a ç a lışır: «T ren b ir e ğ ri çizdi, M a k in a k ü ç ü k g ü ç lü s o lu k la rla k e sik k e s ik so lu y o rd u , ve böylece, o y o k su l lu k , z a m a n d ışı sa b ır, d u ra ğ a n d in g in lik h a v a sıy la u su lc a sa rm a la n m ış o la r a k y itip g ittiler...» B a şk a b i r y e rd e de: «G ergef dşleyen b i r g en ç k ızın d e v in im le ri g ib i a ç ık seçik ve h ızlı ta h ta ç a rık la r, C o g h ei'in a ğ ırlığ ı a ltın d a , b i r tiy a tr o n u n d ö n e r k a sn a ğ ı ü z e rin d e d ik ilirk e n an sız ın p e rd e g e ri sin e ç e k iliv e re n b iri gibi, ile r le m e d e n e r iy ip g id iy o r d u .»2 G ö rü n ü ş e g ö re F a u lk n e r, n e s n e le rin ö z ü n d e d o n u p k a lm ış b i r h ız y a k a la m a k ta d ır: d a h a k ıp ırd a m a y a v a k it b u la m a d a n so lu p g id en , g e ri çe k ilen , u fa la n ıp d ağ ılan b irta k ım d o n m u ş f ış k ırm a la r s ü rtü n ü y o r sa n k i sa ğ m a so lu n a. 1 A.gr.y., s. 87. 2 A.g,y., s. 120. Sözcüklerin altını ben çizdim. A ncak, b u e le a v u c a gelm ez, d ü ş ü n ü lm e z k ıp ırtıs ız lık d u rd u ru la b ilir, ü z e rin d e d ü ş ü n ü le b ilir. Q u e n tin iste d iğ i k a d a r: K ol s a a tim i k ırd ım , d esin . B u n u d ediği a n , e d im i g e ç ip g itm iş o la c a k tır. G eçm iş z a m a n a d la n d ırılm a k ta , a n la tılm a k ta , k a v ra m la rla —b ir ö lç ü d e — s a p ta n m a k ta y a d a y ü re k le ta n ın m a k ta d ır. D ah a ö n ce S a r to r is ’te n sö zed erk en , F a u lk n e r'm o la y la rı h e p o lu p b ittik te n s o n ra g ö ste rd iğ in i be. lirtm iş tik . S e s v e Ö f k e ’de h e r şey p e rd e g e risin d e g eçm ek te d ir: a r tık h iç b ir şey o lm a m a k ta d ır, h e r şey o lu p b itm iş tir. K a h ra m a n la rd a n b irin in ş u g a rip sö z ü n ü n a n la ş ılm a s ın a izin v e re n d e b u d u r z a te n : «B en a r tık y o k u m , e s k id e n v a r dım .» B u a n la m d a , F a u lk n e r in sa n ı geleceksiz b ir to p la m h a lin e g e tire b ilir: « ik lim le ilgili d e n e y im le rin to p lam ı» , «ba şın a gelen ta lih s iz lik le rin to p lam ı» , «sah ip o ld u ğ u şey lerin to p lam ı» : şim d ik i z a m a n y asasız b i r sö y le n tid e n , geçip git m iş b i r g e le c e k te n b a ş k a b i r şey o lm a d ığ ın a g ö re, h e r a n b ir çizgi ç e k ilm e k te d ir. G ö rü n ü şe g ö re F a u lk n e r'm d ü n y a y ı g ö rü şü n ü , ü s tü a ç ık b i r a r a b a d a o tu ru p g eriy e b a k a n a d a m m k in e b e n z ete b iliriz. S a ğ ın d a n s o lu n d a n h e r a n b içim siz gölgeler, a n c a k b ira z so n ra , şöyle azıcık u z a k la ş ın c a ağaç, in sa n , a r a b a h a lin e g e leb ilen ışık p a rç a c ık la rı, ş u rd a n burd a n sü z ü le n p a r ıltıla r , titre ş m e le r fış k ırm a k ta d ır. B öylece geçm iş z a m a n b ir t ü r g e rç e k ü s tü lü k k a z a n m a k ta d ır: k e n a r çizg ileri değişm ez, k e sin ve k a tıd ır; a d la n d ırılm a z , k a ç a k şim d ik i z a m a n o n u n k a rş ıs ın d a k e n d in i p e k k ö tü sa v u n m a k ta d ır; sağ ı so lu d e lik d o lu d u r, ve b u d e lik le rd e n , geçip g it m iş n e sn e le r, y a rg ıç y a d a b a k ış la r g ib i su s k u n , k ıp ırtıs ız , d u ru k , h e r y a n ın ı k a p la m a k ta d ır. F a u lk n e r’d a k i k e n d i k e n d in e k o n u ş m a la r in sa n ın a k im a b o ş lu k la rla d o lu u ç a k yol c u lu ğ u n u g e tiriy o r; k a h ra m a n ın b ilin ci h e r b o ş lu k ta «geç m işe y u v a rla n m a k ta » , d o ğ ru lm a k ta , s o n ra y e n id e n y u v a r la n m a k ta d ır. Ş im d ik i z a m a n o lu ş m a m ış tır, o lu ş m a k ta d ır; h e r şey e s k id e n o lm u ş tu r . S a r to r is 'te g e ç m işin a d ı «öyküler»dd, ç ü n k ü a k ta r ıla n la r aileyle ilgili, k u ru lm u ş a n ıla rd ı, ç ü n k ü F a u lk n e r h e n ü z u y g u lay ım ın ı b u la m a m ış tı. S e s v e Ö f k e de d a h a b ire y s e ld ir, d a h a b e lirsiz d ir. A m a b u iş k a fa sın ı öy lesin e k u r c a la r ki, z a m a n z a m a n ş im d ik i â n ı g izler v e şim d ik i zam an , b i r y e ra ltı ırm a ğ ı gibi, k a ra n lık ta a k ıp g id er, a n c a k geçm iş z a m a n h a lin e g e ld ik te n s o n ra o rta y a ç ık a r. Qu e n tin B la id ’e d il u z a ttığ ı zam an ,1 b u n u n f a rk ın d a d e ğ ild ir: D alto n A m es’le y ap tığ ı ta rtış m a y ı y e n id e n y a ş a m a k ta d ır. B laid s u ra tın ı d a ğ ıtın c a , b u d övüş, Q u e n tin ’in A m es’le y a p tığ ı geç m iş k a v g a n ın a rk a s ın d a k a lıp gizlenir. D ah a s o n ra , S h rev e B la id ’in Q uentdn’e n a sıl v u rd u ğ u n u a n la ta c a k tır : ö y k ü h a lin e geldiği için a n la ta c a k tır b u sah n ey i, — ş im d ik i z a m a n d a o lu p b ite rk e n , b irta k ım tü lle r a ltın d a k a y ıp g id en gelip ge ç ici b ir şey d i y alnızca. B ey n i su la n m ış, b elleğ i k ırık b i r s a a t g ib i d u rm u ş b i r d e n e tm e n d e n s ö z e ttile r b a n a : s a a t h e p k ırk y a şın ı g ö ste riy o rm u ş. A dam a ltm ış y a şın d a y m ış, a m a b u n u b ilm iy o rm u ş: so n a n ısı b ir lise av lu su , k a p a lı te n e ffü s ye rin d e h e r g ü n y a p tığ ı g ezin tiy m iş. D olayısıyla, şim d ik i z a m a n ın ı geçip g itm iş b u s o n â n a g ö re y o ru m lu y o r, d e rs a ra s m a ç ık m ış ö ğ re n c ile rin i d e n e tle d iğ in e in a n a ra k , m a s a s ın ın çev re s in d e d ö n ü p d u ru y o rm u ş . F a u lk n e r’m k iş ile ri d e b ö y le d ir işte . D a h a d a k ö tü d ü r: b elli b i r d ü zen iç in d e k i g eçm işleri, ta r ih s ıra s ın a g ö re d ü z e n e g irm ez. G e rç e k te n d e b u ra d a y aln ızca d u y g u sal k ü m e le n m e le r v a rd ır. B irta k ım a n a k o n u la r ın (C ad d y ’n in g eb eliğ in in , B e n jy ’n in iğ d işliğ in in , Q uen t in ’in c a n ın a k ıy m asın ın ) ç e v re s in d e sayısız s u s k u n yıldızc ık d ö n m e k te d ir. T a rih sıra sın ın , « d u v ar s a a tin in y u v a rla k v e a lık sav ı» m n sa çm alığ ı d a b u r a d a n g e lm e k te d ir z a ten : g eçm işin d ü zen i, y ü re ğ in d ü z e n id ir. Ş im d ik i z a m a n ın , ge ç ip g ittik te n so n ra , a n ıla rım ız a d a h a y a k ın la ştığ ın ı s a n m a m a k g e re k ir. B a şk a lışım ı o n u b elleğ im izin d ib in e ç a k a b ile 1 A .g .y ., s. 158-167. B k z . s. 162, A m e s ’l e y a p ıl m ış k o n u ş m a n ın o r t a s ın a y e r le ş t ir ilm iş B la id ’l e y a p ıl a n k o n u ş m a : « S iz in h iç k ız k a r d e ş in iz o ld u m u ? » v b . v e ik i k a v g a m n a y r ılm a z k a r ış ım ı. ceği gibi, s u y u n a k ış ın a d a b ıra k a b ilir; y erleşeceğ i d ü zey i y a ln ız ca k e n d i y o ğ u n lu ğ u y la y a şa m ım ız ın d u y g u sal im le m i b e lirle r. *** B ö y le d ir iş te F a u lk n e r ’ın z am an ı. G ö rü r g ö rm ez ta n ı m ıy o r m u y u z b u z a m a n ı? Sözle a n la tıla m a y a n , h e r y a n a sı z a n b u şim d ik i z a m a n , a p a n sız geçm iş b a s k ın la rı, ta r ih sı ra s ın a u y g u n d ü şe n , a m a g e rç e k ü k te n y o k su n , iste m li, zi h in se l d ü z e n in k a rş ıtı o la n ş u d u y g u sal d ü zen , şu a n ıla r, ş u sü re k siz, c a n a v a rım s ı s a p la n tıla r, ş u y ü re k k e sik lik leri... M arcel P r o u s t’u n y itirilip y e n id e n e le g e ç irilm iş z a m a n ı d e ğ il m i b u ? A ra d a k i b e n z e rsiz lik le ri g ö rm e z lik te n gelm iyo ru m : P r o u s t için k u r tu lu ş u n z a m a n ın k e n d is in d e o ld u ğ u n u , g e ç m işin y e n id e n b ü tü n ü y le o rta y a ç ık m a s ın d a o ld u ğ u n u b i liy o ru m . F a u lk n e r için se , te rs in e , geçm iş —n e yazık k i— h iç b i r z a m a n y itip g itm e m iştir, h e p ö n ü m ü z d e d ir, b ir s a p la n tıd ır. Z a m a n sa l d ü n y a d a n a n c a k g izem sel c o ş k u la rla k a ç ıp k u rtu la b iliriz . G izem ci, h e p b i r şe y le r u n u tm a k iste y e n in s a n d ır: k e n d i B e n ’i, d a h a g en el o la ra k d a d il y a d a şek illi ta s a rım la r. F a u lk n e r'a g ö re, z a m a n ı u n u tm a k g e re k ir: «Q uen tin , h e r tü r l ü u m u d u n ve a rz u n u n a m tk a b rin i v e riy o ru m san a. Çok a c ıd ır ki, b ü y ü k o la sılık la o n u h e r tü r lü in s a n de n e y im in in s a ç m a b iç im d e y e n id e n c a n la n d ır ılm a sı’n d a k u l la n a c a k sın , ve tıp k ı b e n im k ile r y a d a b a b a n m k ile r gibi, se n in g e re k s in m e le rin d e k a rşıla n m a y a c a k . Z a m an ı an ım say a s m diye v e rm iy o ru m o n u sa n a, a m a a yn ı za m a n d a a ra sıra b ir ân iç in u n u ta b ile sin , e le g eçirm ey e ç a lış ırk e n d e tık a n ıp , k a lm a y a s ın diye. Ç ünkü, s a v a ş la r h iç b ir z a m a n k a z a n ılm az. H a tta sa v aşılm az b ile. S avaş a la n ı in sa n o ğ lu n a a n c a k çılgınlığıyla u m u ts u z lu ğ u n u g ö ste rm e y e y a ra r, ve yengi d ü ş ü n ü rle rle s e rs e m le rin y a n ıls a m a s ın d a n b a ş k a b ir şey değildir.»1 A ğ u s to s / f i ğ ı ’n d a k i k o v a la n a n Z enci za 1 A.gr.y., s. 83. m a n ı u n u ttu ğ u için a n sız ın g a rip ve k o rk u n ç b i r m u tlu lu ğ a k a v u ş u r: «A ncak h iç b ir şey in — d in in , k e n d in i b e ğ e n m e n in , d a h a b ilm e m n ey in — size y a rd ım ed em ey eceğ in i a n la d ık ta n , a n c a k b u n u a n la d ık ta n s o n ra y a rd ım a g e re k sin m e n iz kalm az.» 1 Y alnız, g e re k F a u lk n e r, g e re k P ro u s t için z a m a n h e r şey d en ö n ce a y ır a n ’d ır. G eçip g itm iş s e v d a la rın a döne* m ey en , geçip g itm e le rin d e n k o r k tu k la rı ve g e ç ec e k le rin i b il d ik le ri iç in tu tk u la r ın a d ö r t elle s a rıla n P ro u s t k a h ra m a n la rı, H a zla r v e G ü n le r 'd e k i se v d a lıla rın şa şk ın lığ ı g eliy o r a k lı m ıza: F a u lk n e r ’d a d a ay n ı k ay g ıy a ra s tla rız : « H iç b ir z a m a n b u n d a n d a h a tik s in ç b i r şey y a p ıla m a z , tik s in ç b i r şey y a p ı lam az, g id e re k y a rın b u g ü n tik s in ç b u ld u ğ u m u z şeyi bile an ım say an lay ız; »2 ve b a ş k a b ir y e rd e : « B ir sevda, b ir sev d a acısı s o n ra k i g e re k ç e le ri d ü şü n ü lm e k siz in s a tm a lın m ış, is te s e k d e iste m e s e k d e v âd esi g elen, h a b e r v e rilm e k siz in k a r ş ılık la rı ö d e n e n , ve s o n ra o s ır a d a h a n g i T a n rıla r ta r a f ın d a n ç ık a rılm ış o lu rs a o lsu n b a ş k a b ir b o rç la d e ğ iştirile n b o r ç se n e tle rid ir.» 3 D o ğ ru su n u iste rse n iz , P r o u s t’u n ro m a n u y g u lay ım ın ın F a u lk n e r’ın k in in a y n ısı o lm a sı g e re k ir di, d o ğ a ö te s i a n la y ışın ın m a n tık s a l so n u c u b u y d u . Y alnız, F a u lk n e r y itik b ir in s a n d ır ve k e n d in i y itik d u y u m sa d ığ ı ■için teh lik e y e a tılm a k ta , d ü ş ü n c e s in in e n u c u n a d e k g it m e k te d ir. P ro u s t y e rle şik b ir y azar, b ir F ra n s ız ’d ır; F ra n sız’la r h e r T a n rı'n m g ü n ü k e n d ile rin i y itirir, s o n u n d a y in e b u lu rla r. G üzel söz sö y lem e kaygısı, açık -seçik d ü şü n c e le re d ü ş k ü n lü k , a h la k ç ılık (in te llec tu a lism e ) P r o u s t'u n h iç değ ilse t a r i h s ıra la m a s ın ın d ış g ö rü n ü şle rin i k o ru m a y a z o rla m ış tır. B u y a k ın la ş m a n ın k ö k lü n e d e n in i ço k genel b i r ya zın sa l g ö rü n g ü d e a ra m a k g e re k ir: çağ d aş b ü y ü k yazarla1 A .g .y ., s. 87. 2 A .g .y ., s. 87. 3 H a z la r v e G ü n le r , s. 178. n n ço ğ u , P ro u s t, Joyce, D os P asso s, F a u lk n e r, G ide, V. W oolf, k e n d i b ild ik le ri y o ld an , z a m a n ı k ırıp p a rç a la m a y a u ğ ra ş m ış la rd ır. K im ileri o n u g e ç m işte n , k im ile ri d e g elecek te n y o k su n b ıra k ıp y a ş a n a n â n ın k a tk ıs ız sezgisine in d ir g e m iştir; k im ile ri d e, D os P asso s gibi, o n u k a p a lı v e c a n sız b ir b e lle k h a lin e g e tirm iş tir. P r o u s t’la F a u lk n e r’sa za m a n ın k a fa sın ı u ç u rm u ş , e lin d e n geleceği, y a n i e d im le rle ö z g ü rlü ğ ü n g e tird iğ i b o y u tu a lm ış la rd ır. P r o u s t’u n k a h r a m a n la n h iç b ir z a m a n h iç b ir şeye g irişm ez: b irta k ım şey le ri ö n c e d e n k e s tirir le r e lb e t, a n c a k k e s tirim le ri k e n d ile ri n e y a p ışık k a lır, b ir k ö p rü g ib i şim d ik i z a m a n ın ö te s in e u zan m az; g e rç e k y a ş a m ın k a ç ırttığ ı d ü ş k u rm a la rd ır. O r ta y a ç ık a n A lb e rtin e b e k le n e n d e ğ ild ir, d o lay ısıy la b ek ley iş şim d ik i â n la sın ırlı, so n u ç su z b ir k ü ç ü k ç a lk a n tıd a n öteye geçm ez. F a u lk n e r'm k a h ra m a n la rın a gelince, h iç b ir zam an k e s tirim d e b u lu n m a z la r; b u r n u n u geriy e çev irm iş a ra b a o n l a n a lıp g ö tü rü r. Q u e n tin 'in so n g ü n ü n e y o ğ u n gölgesi v u r a n c a n ın a k ıy m a in sa n c a b i r o lasılık d e ğ ild ir; Q u e n tin b i r a n b ile k e n d in i ö ld ü r m e y e b ile c e ğ in i d ü şü n m e z . B u c a n ın a k ıy m a k ıp ırd a m a y a n b ir d u v a r, Q u e n tin ’in g e ri geri g id e re k y a k la ştığ ı, n e k a fa s ın d a c a n la n d ırm a k iste d iğ i n e d e c a n la n d ıra b ile c e ğ i b i r n e s n e ’d ir: «Sen b ü tü n b u n la rı, h a n i b ir b a k ım a , b ir gecede, g ö rü n ü ş ü n ü h iç d e ğ iştirm e k sizin, s a ç la n b e m b e y a z y a p a c a k b i r se rü v e n s a y m a k is ti y o rsu n .» B ir g ir iş im değil, b i r y a z g ıd ır b u ; o la sılık o lm a k ta n ç ık tığ ı a n , g e le c e k te v a ro lm a k ta n d a s ıy rılm a k ta d ır: d a h a o a n d a şim d ik i z a m a n d ır ve F a u lk n e r’m b ü tü n u s ta lı ğı Q u e n tin ’in so n g e zin ti s ıra s ın d a k e n d i k e n d in e y ap tığ ı k o n u ş m a la rın d a h a b a şın d a n Q u e n tin ’in c a n ın a k ıy m ası d e m e k o ld u ğ u n u a n ış tırm a y a y ö n e lik tir. B öylece, s a n ırım şu g a rip ç e lişk i a ç ık la n m a k ta d ır: Q u e n tin so n g ü n ü n ü geç m iş z a m a n d a , a n ım s a y a n b iri gibi d ü ş ü n m e k te d ir. P eki a m a , k a h ra m a n ın so n d ü şü n c e le ri h e m e n h e m e n b elleğ i n in b ö lü n ü p p a rç a la n m a sıy la , v a rlığ ın ın h içleşm esiy le ay n ı â n a ra s tla d ığ ın a g ö re, a n ım s a y a n k im d ir? B u n a, r o m a n c ın ın u sta lığ ın ın , g eçm işi a n la tm a y a b a şla d ığ ı şim d ik i z a m a n ı se çişin d e y a ttığ ın ı sö y le y e rek k a rş ılık v e rm e k g e re k ir. F a u lk n e r b u ra d a , tıp k ı L ’I n c o n n u e d 'A rra s ’d a (A rra s'ta k i B i lin m ey e n K a d ın ’da) S a la c ro u ’n u n y a p tığ ı gibi, şim d ik i za m a n d iy e a la b ild iğ in e k ıs a ö lü m â n ın ı s e ç m iş tir. B öylece, Q u e n tin ’in b elleğ i a n ıla rı b ir e r b ir e r g ö z ü n ü n ö n ü n d e n ge çirm ey e b a ş la d ığ ın d a («A radaki b ö lm e d e n S h r e v e în y a ta ğ ın ın y a y la rın ı, s o n ra d ö şe m e d e p u fla te rlik le rin in h ışırtışın ı işittim . K alktım ...»), ç o k ta n ö lm ü ş tü r . B ü tü n b u u s ta lığın, ve, d o ğ ru su n u iste rse n iz , ü ç k â ğ ıtç ılığ ın e re ğ i y a z a rd a b u lu n m a y a n gelecek sezg isin in y e rin i d o ld u rm a k tır. O va k it h e r şey, h e p s in d e n ö n c e d e z a m a n ın a k ıld ışıh ğ ı a ç ık lığ a k a v u ş m a k ta d ır: şim d ik i z a m a n b e k le n m ey e n o ld u ğ u n a g ö re, biçim siz a n c a k b ir s ü rü a n ıy la b e lirle n e b ilir. O z a m a n , s ü r e ’n in « in sa n a özgü talih sizlik » o lu şu n u d a an lıy o ru z: g eleceğ in b elli b ir g erçek liğ i v a rsa , z a m a n g e ç m işte n u z a k la şır, geleceğe y a k la ş ır ; siz geleceği o r ta d a n k a ld ırırs a n ız , z a m a n a r tık şim d ik i z a m a n ı k e n d in d e n a y ıra n , k o p a ra n şey o lu p ç ık a r: « B u n d a n s o n ra b ö y le a c ı ç e k m e m e d ü şü n c e si n e d a y a n am a zsın a rtık .» in sa n o ğ lu ö m rü n ü z a m a n la b o ğ u ş a ra k g e ç irir, z a m a n in s a n ı b i r a s it g ib i k e m irir, k e n d in d e n k o p a rır, in s a n y a n ın ı g e rç e k le ş tirm e s in i e n g eller. H e r şey s a ç m a d ır: «Y aşam , b i r b u d a la n ın a n la ttığ ı, h iç b ir şey b e lirtm e y e n , g ü rü ltü ve ö fk e d o lu b i r ö y k ü d ü r.» 1 P ek i a m a in s a n ın z a m a n ı g elecek siz m id ir? Ç ivinin, to p r a k k e seğ in in , a to m u n z a m a n ın ın s ü re k li b i r şim d ik i z a m a n o ld u ğ u n u g ö rü y o ru m . A m a in s a n d ü ş ü n e n b i r çivi m id ir? E ğ e r işe o n u alıp e v re n s e l z a m a n a , b u lu ts u la r la gezegen le rin , ü ç ü n c ü çağ k ıv rılm a la rın ın , h ay v a n tü rle rin in zam a1 M a c b e th , V . P e r d e , V . S a h n e . m n a s ü lfirik a s it k a b ın a d a ld ır ır g ib i d a ld ırm a k la işe b a ş la rs a k , d av a a n la şılır. Y alnız böyle b i r a n d a n ö b ü rü n e s a lla n a n b ilin c in ilk in b ilin ç, o n d a n s o n r a z a m a n s a l o lm a sı ge re k ir: z a m a n ın o n a d ış a rd a n geleb ileceğ in e in a n ır m ıyız? B i lin ç a n c a k k e n d isin i b ilin ç y a p a n d e v in im le z a m a n h a lin e g e le rek « zam an iç in d e o lab ilir» ; H e id e g g er'in d e d iğ i gibi, « za m a n sallaşm a sı» g e re k ir. O n d a n s o n ra a r tık in sa n ı h e r ş im d ik i z a m a n d a d u rd u rm a y a v e « e lin d e k ile rin to p la m ı» d i ye ta n ım la m a y a iznim iz y o k tu r: b ilin c in d o ğ a l y ap ısı, gele cek z a m a n için d e , ile r i d o ğ ru a tılm a s ın ı g e re k tirir; n e o l d u ğ u n u a n c a k o lacağ ı şeye b a k a ra k a n la y a b iliriz , o a n k i v a r lığı iç in d e k e n d i o la sılık la rıy la b e lirle n ir: H e id eg g er iş te b u n a « o lasın ın sessiz gücü» d e r. O la sıla rd a n y o k su n , yalnız g e ç m işte o ld u k la rıy la a ç ık la n a n F a u lk n e r’m in sa n ın ı k e n d in iz d e b u lam azsın ız. B ilin cin izi y a k a la m a y a çalışın , d e rin lik le rin e in in , b o ş o ld u ğ u n u g ö recek , iç in d e y aln ızca g elece ği b u lac a k sın ız . B u n u d e rk e n ta s a rıla rın ız d a n , b e k le y işle ri n iz d e n sö zetm iy o ru m : g e ç e rk e n y a k a la d ığ ın ız d a v ra n ış ın bile, siz in için, a n c a k k e n d is in in ve sizin d ışın ızd a, h e n ü z g elm e m iş b ir a n d a so n u ç la n m a sın ı ta s a rlıy o rs a n ız a n la m ı v a rd ır. G ö rm ed iğ in iz —g ö reb ileceğ in iz, h e n ü z y a p m a d ığ ın ız b ir el-kol d ev in im in in u c u n d a b ek le y e n — d ib iy le şu k ah v e fin c a n ı, a r k a y üzü sa k lı ş u b ey az k â ğ ıt (am a is te rs e n iz k â ğ ıd ı çevi re b ilirsin iz ), çev rem izi k u ş a ta n b ü tü n d u ra ğ a n , a ğ ır n e s n e le r en dolaysız, e n y o ğ u n n ite lik le rin i geleceğe d o ğ ru ya y a rla r. İ n s a n s a e lin d e k ile rin to p la m ı d e ğ ild ir, h e n ü z e lin de b u lu n m a y a n la rın , e le g e ç ire b ile c e k le rin in b ü tü n ü d ü r. Pe ki, b ö y lesin e geleceğin iç in d e y ü z ü y o rsa k , şim d ik i z a m a n ın b içim siz k a b a lığ ı b ira z o lsu n y u m u şa m ıy o r m u ? O lm uş-olangelecek o ld u ğ u n a g ö re, o lay ü s tü m ü z e h ırsız gibi ç u lla n m ı y o r m u ? G eçm işi a ç ık la m a y a k a lk ış a n ta rih ç in in görevi de, h e r şey d en ön ce, b u n u n geleceğini a ra m a k değil m i? Faulkn e r'm in sa n y a şa m ın d a b u ld u ğ u saçm alığ ı o ra y a k e n d i eliy le k o y m u ş o lm a s ın d a n k o rk a rım . Y a şa m ın sa ç m a o lm a d ığ ı n ı sö y lem ek iste m iy o ru m : b a ş k a b i r s a ç m a lık v a r o rta d a . F a u lk n e r'la d a h a b a ş k a b ir s ü rü y a z a rın r o m a n a p e k az u y an , p e k az d o ğ ru o la n b u sa çm a lığ ı s e ç m e le rin in n e d e n i n e a c a b a ? B u n ed e n i, sa n ırım , b u g ü n k ü y a şa m ım ız ın to p lu m sa l k o ş u lla rın d a a ra m a k g e re k . F a u lk n e r’m u m u ts u z lu ğ u d o ğ a ö te si a n la y ış ın d a n ö n ce g e liy o rm u ş g ib i g ö z ü k ü y o r b a n a: o n a g ö re, h e p im iz için o ld u ğ u gibi, geleceğe g id en yol tık a lı. G ö rd ü ğ ü m ü z, y a şad ığ ım ız h e r şey bizi: «B u iş b ö y le gitm ez» d em e y e itiy o r, o y sa d e ğ işik lik de a n c a k tu fa n b i ç im in d e d ü ş ü n ü le b iliy o r. O lan ak sız d e v rim le r ça ğ ım y a şı y o ru z, F a u lk n e r d a b ü tü n u s ta lığ ın ı y a ş lılık ta n ve b izim n e fe s d a rlığ ım ız d a n ö tü r ü c a n v e rm e k te o la n ş u d ü n y a y ı b e tim le m e k te k u lla n ıy o r. S a n a tın ı sev er, d o ğ a ö te si a n la y ışı n a in a n m a m : y o lu k e s ilm iş gelecek d e g e le c e k tir: « İn sa n g erç e k liğ in in ‘ö n ü n d e ’ h iç b ir şey b u lu n m a s a , ‘h e sa b ın ı k e s m iş ’ o lsa da, v a rlığ ı h â lâ 'k e n d in i önceleyişiyle, ö n ce d e n sezm esiy le' b e lirle n m e k te d ir.» Ö rn eğ in , b ü tü n u m u tla r ın y itirilm e si, in s a n g e rç ek liğ in i o la s ılık la rın d a n k o p a r m a m a k ta d ır, o y a ln ız ca iş te «bu o la s ılık la ra k a rşı b ir v a r o lm a b iç im ia d ir1. T e m m u z 1939 1 Heidegger, S e in u n d Z e it (V arlık ve Zam an). «O ğlan k ızı gözleriyle yiyo rd u .» G e re k b u tü m c e , g e re k d a h a b a ş k a b i r s ü r ü im g e rç e k ç ilik le id e a liz m in o r ta k y a n ıls a m a s ın ı y e te rin c e a çığ a v u r m a k ta d ır: b u n a g ö re ta n ı m a k , b ilm e k , y e m e k a n la m ın a g e lm e k te d ir. F ra n sız d ü şü n b ilim i (felsefesi), y ü z y ıllık o k u lc u lu k ta n s o n ra , h â lâ bu n o k ta d a d ır. H e p im iz o k u d u k B ru n sc h v ig ’i, L a la n d e ’ı, Mey e rs o n ’u; h e p im iz Ö rü m cek -Z ih in ’in n e s n e le ri a ğ ın a ç e k tiğ i n e, b eyaz b i r saly ay la k a p la d ığ ın a , y av aş y av aş y u ttu ğ u n a , k e n d i ö zü n e d ö n ü ş tü rd ü ğ ü n e in a n d ık . N e d ir m a sa , kay a, ev? «B ilinç iç e rik le ri» n in b e lli b ir b iç im d e b ira r a y a gelm e si, sö z k o n u s u iç e rik le rle k u ru la n b ir d ü zen . H ey gidi b e sin c i d ü ş ü n b ilim hey! B u n d a n d a h a a ç ık se çik b i r şey o la m azd ı: m a sa , a lg ıla m a m ın o a n k i içeriğ i; alg ıla m a m da b ilin c im in o a n k i h â li değil m id ir? B eslen m e, özü m lem e. N e sn e le rle d ü ş ü n le r, d ü ş ü n le rle d ü ş ü n le r, z ih in le rle z ih in l e r a ra s ın d a k i ö zü m lem e, d iy o rd u B ay L alan d e. D ü n y an ın g ü ç lü k ö şe le ri ş u ö zen li m a y a la r ta r a fın d a n k e m irilm e k tey d i: ö zü m lem e, b irle ş tirm e , ö z d e şle ştirm e . A ra m ız d ak i d a h a y alın , d a h a ç e tin k iş ile r d a h a sa ğ la m b i r şey, y a n i z ih in (ak ıl, tin ) o lm a y a n b i r şey a rıy o r la rd ı b o ş u b o şu n a ; h e r y a n d a y aln ız a la b ild iğ in e seçk in , y u m u ş a k b i r sisle k a rş ıla ş ıy o rla rd ı: k e n d ileriy le. G ö rg ü cü -eleştiriciliğ in , y en i K a n t’çılığ m s in d irm e c i düşünbil>imine k a rş ı H u s s e rl n e s n e le ri b ilin ç te eritem ey eceğ im izi s a v u n m a k ta n b ık ıp u sa n m a z . Ş u ağ acı g ö rü y o rsu n u z , ta m a m . A m a o n u o ld u ğ u y e rd e g ö rü y o rsu n u z : y o lu n k ıy ı sın d a , to z u n to p ra ğ m o rta s ın d a , A kdeniz k ıy ıs ın d a n b ilm e m k a ç fe rs a h ö ted e , k a v u ru c u sıcağ ın a ltın d a ç a rp ılm ış o la ra k ve te k b a şın a . Ağaç b ilin cin ize g irem ez, ç ü n k ü d o ğ al y a p ı la rı a y n ı değil. B u ra d a , B e rg s o n ’u ve M a tiè r e e t M é m o ire (M adde ve B ellek) a d lı y a p ıtın ın ilk b ö lü m ü n ü g ö rü r g ib i siniz. O ysa H u s s e rl g e rç e k ç i d e ğ ild ir; ç a tır ç a tır ç a tla m ış b ir av u ç to p ra k ü z e rin d e d ik ile n ş u ağ acı o, s o n ra d a n b i zim le ile tiş im k u r a c a k m u tla k b i r v a rlık h a lin e g etirm ez. B ilin çle d ü n y a b ize a y n ı a n d a v e rilm iştir: ö zü g ereğ i b ilin c in d ış ın d a k a la n d ü n y a, y in e ö zü g e reğ i o n a b a ğ lıd ır. Ç ü n k ü H u s s e rl b ilin c i h iç b ir d o ğ al im g e n in y a n sıta m a y a ca ğ ı b ir o lg u s a y m a k ta d ır. B elki, o lsa o lsa, şu k a ra n lık ve h ız lı p a tla y ıp d a ğ ılm a im g esi y a p a b ilir b u işi. T a n ım a k , b il m e k « b ir şeye d o ğ ru p a tla m a k » tır, m iğ d e n in n e m li d e rin li ğ in d e n ç ık ıp ö tey e, k e n d in in d ışın a , k e n d i o lm a y a n a d o ğ ru , ağ a cın ın y a n ın a k o ş m a k tır, y a n m a , a m a y in e d e d ışm a , ç ü n k ü ağ aç e lim d e n k a ç a r, b e n i ite r, o b e n d e eriy em ed iğ i gibi b e n d e o n u n için e g irip y ite m e m : o n u n d ışın d a , b e n im dı şım d a . B u b e tim le m e d e k e n d i d ile k le rin iz i, k e n d i ö n sezi lerin iz i b u lm u y o r m u su n u z ? A ğacın siz o lm ad ığ ın ı, o n u a îıp k a ra n lık m iğ d elerin ize so k am ay acağ m ızı, işin için e k ö tü n iy e t, ü ç k â ğ ıtç ılık k a rış m a d ık ç a , b ilg in in s a h ip o lm a y la k ıy aslan a m ay acağ ın ı ç o k iyi b iliy o rd u n u z . B ilin ç, b ir a n d a a rıla ş tı, g ü ç lü b ir yel g ib i d u ru şim d i, h iç b ir şey y ok a r tık için d e, k e n d in d e n k a ç m a y a y a ra y a n d e v in im in , k e n d i d ışın a kay m an ın d ışın d a ; eğ e r o la n a k sız ı o ld u ru p b i r b ilin e n in «içine» girseydiniz, m ü th iş b i r b u rg a c a y a k a la n ır, d ışa rı, a ğ a cın y an m a, to z u n to p ra ğ m a ra ş m a fırla tılırd ın ız , ç ü n k ü b ilin ç «iç» değüd ir; o y a ln ız ca k e n d is in in d ış ıd ır v e iş te b u m u tla k kaçış, b u öz o lm a y a y a n a şm a y ış o n u b ilin ç h a lin e g e tirm e k te d ir. Ş im d i de z ih n in izd e b izi k e n d im iz d e n k o p a ra n , «bize» a rk a la rın d a k e n d im iz i o lu ş tu r m a f ır s a tı ta n ım a y a n , te rs in e b i zi k e n d ile rin d e n ö te y e f ırla ta n , d ü n y a n ın to zu to p ra ğ ı içine, k a s k a tı to p ra ğ a , n e s n e le r a ra s ın a s a v u ra n b i r d izi p a tla m a c a n la n d ırın ; b ö y lece d o ğ a l y a p ım ız ta r a f ın d a n k ay ıtsız’, d ü ş m a n , h u y su z b i r d ü n y a y a atıld ığ ım ız ı, b ıra k ıld ığ ım ız ı d ü şley in ; o z a m a n H u s s e rl’in şu ü n lü tü m c e d e d ile g e tird i ği b u lg u n u n d e rin a n la m ın ı k a v ra rs ın ız : « H er b ü in ç b i r şey in b ilin cid ir.» H e r şeyin u z la şm a la rla , k a n s u (p ro to p lazm a) alışv e rişle riy le, ılık b i r h ü c re k im y a sıy la o lu ştu ğ u y u m u şa c ık b ilin ç te iç k in lik (im m an en ce) d ü şü n b ilim in e so n v e rm e k için b u n d a n fazlası g erek m ez. A şkınlığı te m e l a la n d ü ş ü n b ilim b izi y o lu n k ıy ısın a, b in b i r te h lik e n in o r ta s ı n a , k ö r e d ic i ışığ ın a ltın a a tm a k ta d ır. V a ro lm a k , d iy o r Heid eg g er, d ü n y a d a -o lm a k ’tır. B u «dün y ad a-o lm ak » sö z ü n ü d e v in im a ç ıs ın d a n an la y m . V a ro lm a k , d ü n y a n ın iç in d e p a t la m a k tır, d ü n y a ile b ilin c in b i r h iç liğ in d e n y o la ç ık ıp a n sızın d ü n y a d a -b ilin ç -h a lin d e -p a tla m ak tır. B ilin ç k e n d in i to p a rla m a y a , e n s o n u n d a k e n d isiy le ç a k ışm ay a , p e n c e re s in i k e p e n g in i k a p a tıp k e n d i k e n d isiy le sıc a c ık k u c a k la şm a y a k a lk ış tığ ı a n h iç le şir. H u sse rl, b ilin c in k e n d i d ış ın d a b i r şe y in b ilin ci o la ra k v a ro lm a g e re k liliğ in e «niyetlilik» a d ın ı v e rm iştir. D e rd im i d a h a iy i a n la ta b ilm e k için ilk in b ilg id e n söze ttim : h e p im iz i b iç im le n d ire n F ra n sız d ü ş ü n b ilim i y aln ız b ilg ib ilim i (ep iste m o lo g ie ’yi) ta n ır. H u s s e rl’le g ö rü n g ü b ilim c ü e r (p h en o m d n o lo g u e’lar) iç in se n e sn e le rle ilg ili b ilin cim iz o n la r h a k k ın d a k i b ilg im izle s ın ırlı d eğ ild ir. B ilgi y a d a a n « tasa rım » , ş u ağ a çla «ilgili» b ilin c im in b i r s ü rü o lası b i ç im in d e n y a ln ızca b irid ir; a y n c a o n d a n n e fr e t e d e b ilirim , k o rk a b ilirim , o n u se v eb ilirim , ve « n iyetlilik» a d ı v e rile n b i lin c in k e n d i k e n d in i a ş m a s ın a k o rk u d a , n e fr e tte ve sev g id e ra s tla rız . B irin d e n n e fr e t e tm e k d e o n a d o ğ ru p a tla m a n ın b ir tü rü d ü r , h e r şey d en ö n ce n e sn e l « n e fre t e d iü rlik » in i y a şad ığ ım ız, b u n d a n ö tü r ü acı ç e k tiğ im iz b i r y ab a n cıy la kar$ı k a rş ıy a k a lm a k tır an sız ın . B ir d e b a k a rs ın ız n e fre t, sev gi, k o rk u , d u y g u d a şlık d e n e n şu ü n lü «öznel» te p k ile r Z ih n in p is k o k u lu s a la m u ra s ı ü z e rin d e y üzm eye b a şla m ış, o n d a n k o p u p a y rılm ış; b ü tü n b u te p k ile r d ü n y a y ı k e şfe tm e y o lla n d ır . N e sn e le r a n sız ın b ize n e fr e t e d ilir, sev ilir, k o r k u n ç y a d a sev im li şe y le r gibi g ö z ü k m e k te d ir. J a p o n m a s k e sin e doğal y a p ısın ı k a z a n d ıra n şey, b izim y o n tu lm u ş b ir ağ aç p a rç a s ın a g ö ste rd iğ im iz ö znel te p k ile rin to p la m ı değil, k e n d i k o rk u n ç o lm a n ite liğ i'd ir, ş u tü k e tilm e z , b a ş k a b ir şey e in d irg e n m e z n ite lik tir. H u s s e rl k o rk u n ç lu k la sev im li liği y e n id e n n e s n e le re k a tm ış tır. Bize s a n a tç ıla rla p ey g am b e rle rin d ü n y a sın ı g e ri g e tirm iş tir: e rin ç ve sevgi b a n n a k la rı d a b u lu n a n , ü r k ü tü c ü , d ü ş m a n , te h lik e li b ir d ü n y a. B izim in c e b eğ en ili b e y le rim iz in ö y lesin e y a n lış an lad ık lan , a la b ild iğ in e y a lın b i r d o ğ ru d a n e sin le n e n y en i b ir tu tk u in ce lem e sin e y e r v e rm iştir: b ir k a d ın ı sevişim iz, sevim li o lu ş u n d a n d ır. B ak ın , b i r a n d a k u rtu lu y o ru z P r o u s t’ta n . «İç y a şa m » d a n d a: b u g ü n e d e k , A m iel gibi, k e n d i o m u z u n u ö p e n ç o cu k gibi, k e n d i içim iz d e n g elecek o k ş a y ış la n , p ış p ı ş l a n a rıy o rd u k b o şu b o şu n a , ç ü n k ü h e r şey, b ize v a ra n a d e k h e r şey d ış a rd a d ır: d ışa rd a , d ü n y a d a , ö te k ile rin a r a sın d a . K en d i v a rlığ ım ızı b ilm e m h a n g i k ö şey e çe k ilm e d e b u lu p o r ta y a çık a ram a y ız : yolda, k e n tte , k a la b a lığ ın o r ta sın d a , n e s n e le r a ra s ın d a n e sn e , in s a n la r a ra s m d a in sa n .o la ra k y a k a lay ab iliriz. O ca k 1939 C H O IX D E S E L U E S DO LAY ISIYLA BAY JE A N GIRAUD OU X V E A R İSTO D Ü Ş Ü N B İL İM Î B ay G irau d o u x k o n u s u n d a b ild ik le rim iz , sö zcü ğ ü n h em e n s ıra d a n , h e m d e e n y ü ce a n la m ın d a «olağan» b iri o ld u ğ u n a in a n m a y a ç a ğ ırır bizi. G id erek , e le ştire l in celem ele r i a n la ğ ın ın (zekâsının) k ıv ra k in celiğ in i b eğ en m em ize izin v e rm iştir. O ysa r o m a n la rın d a n b irin i a ç ın ca, h e k im liğ in « u su y a rılm ış kişi» (şizofren) d ediği, ve b ilin d iğ i gibi b a ş lıc a n ite lik le ri g erçek liğ e a y a k u y d u ra m a m a k o lan şu u y a n ık k e n d ü ş g ö re n le rd e n b irin in e v re n in e g irm iş g ib i o lu ru z. B u h a s ta la r ın b e lli b a şlı n ite lik le rin i, k a tılık la rın ı, d e ğişm eyi y a d sım a k , k e n d ile rin d e n şim d ik i z a m a n ı sa k la m a k iç in h a rc a d ık la rı ç a b a la rı, d ü zg ü n lü ğ e d ü ş k ü n lü k le rin i, bak ışık h ğ a (sim etriy e ), g en ellem elere, sim g elere, z a m a n ve u zay iç e rs in d e k i b ü y ü lü a k ta r m a la r a b a y ılışla rım B ay Gi ra u d o u x d a b e n im s e r, b ü y ü k b i r u s ta lık la işle r, ve k ita p la rın ı çekici k ıla n d a b u n la rd ır. İn s a n la y a p ıtı a ra s ın d a k i k a r ş ıtlığ a ö te d e n b e ri k a fa m ta k ılm ış tır. B ay G irau d o u x usuy a rılm ış k işi gibi d a v ra n a ra k eğ le n iy o r m u a c ab a ? B u d erg id e o k u y a b ild iğ im iz C h o ix d e s E lu e s 1 (Seç k in Y a ra tık la rın Seçim i) b u so ru y a y a n ıt g e tird iğ i için d e ğ e rli g ö z ü k tü b a n a . H iç k u ş k u s u z B ay G ira u d o u x 'n u n en 1 N o u v e lle R e v u e F r a n ç a is e , M a r t 1940. iyi y a p ıtı değil b u . A m a ç e k ic ilik le rin d e n p e k ço ğ u b u r a d a yol y ö n te m h a lin e g eld iğ in d en , b u g a rip k a fa n ın iş leyişi d a h a iyi y a k a la n ıy o r. H e r şey d en önce, o k u rla rın ın çoğuyla p a y la ştığ ım b i r ö n y a rg ıy la y a p ıtla rın ın g e rç e k yo ru m u n d a n u z a k la ştığ ım ı a n la d ım . B u g ü n e d e k k ita p la rım ç e v ir m e y e ça lışıy o rd u m . B a şk a b i r d eyişle, B ay G irau d o u x b i r s ü rü gözlem de b u lu n m u ş , b u n la r d a n b ir d e rs ç ık a rm ış, s o n ra d a b e lli b ir in celik le, b ü tü n o d e n ey im le bilgeliği gizyazıya d ö k m ü ş g ib i d a v ra n ıy o rd u m . B u gizyazıyı çö zü m g iriş im le ri p e k b i r so n u ç v e rm e m işti: B ay G ira u d o u x 'n u n d e rin liğ i g erç e k , a m a b iz im k i iç in değil, k e n d i d ü n y a sı için g e çerli b u d e rin lik . D olayısıyla b u s e fe r çev iriy e g irişm e k iste m e d im , n e iğ re tile m e a ra d ım , n e sim ge, n e a n ış tırm a : in s a n la rı ta n ım a k ta değil, B ay G ira u d o u x 'y u ta n ım a k ta b ir a d ım ile ri g id eb ilm e k için , d ed iğ i h e r şeye k ö rü k ö rü n e in a n m a y ı se ç tim . C h o ix d e s E lu e s ’n ü n e v re n in e in ip ç ık m a d a n g ire b ilm e k için , ö n ce y a şad ığ ım ız d ü n y a y ı u n u tm a k g e re k ir. D olayısıyla n e d e n le riy le e re k le ri k e n d ile rin in d ı ş ın d a k a la n titre ş im le r in d o la ş tığ ı ş u g ev şek h a m u ru , h e r şey in r a s tla n tıy a b a ğ lı b u lu n d u ğ u , o lay ın d o ğ a sı g ereğ i d ü şü n c e ve d ile d ire n d iğ i, b ire y le rin b ir e r k aza, h a m u r a ka rış m ış b ir e r ç a k ılta ş ı o ld u k la rı, z ih n in s o n ra d a n b u n la r için b irta k ım genel s ü tû n la r a ç tığ ı ş u g elecek siz d ü n y ay ı h iç ta n ım ıy o rm u ş u m g ib i y a p tım . Y a n ılm a d ım b ö y le y a p m a k la . E d m é e ’n in , C lau d ie'n in , P ie rre ’in A m e rik a ’sın d a a n c a k a n la k la k a v ra n a b ile n d in g in lik ve d ü z e n h e r şe y d e n ö n ce v a rd ır, d e ğ işik liğ in e re ğ i ve o n u d o ğ ru la y a n ş e y le rd ir b u n la r. B u k ü ç ü k , a ç ık seçik d u r a k la r d a h a k ita b ın b a ş ın d a ilg im i çe k ti; k ita p d in g in lik le rd e n o lu şm u ş. B ir h ıy a r tu r ş u s u k a v a n o z u b i r dizi a to m u n a ld ığ ı r a s tla n tıs a l b i r b iç im değil, b i r d in g in lik , k e n d i ü z e rin e k a p a n m ış b i r b içim ; h e s a p la rla ve çizg ilerle do lu b ir m ü h e n d is k a fa sı b a ş k a b ir d in g in lik ; k ıp ırd a m a d a n d u ra n güzel b ir k a d ın ın d izine k o n m u ş b ir re s s a m ın h a fif kafa sı d a öyle, b ir k ırg ö rü n ü m ü , b i r h a lk b a h ç esi, g id e re k s a b a h ın u ç u c u in c e a y rın tıs ı da, M a d d en in o lu şu m la rın a v e rd iğ i m iz b u te rim le re , s ın ır la r a o r ta ç a ğ d ak i gibi «özdeksel b iç im ler» diyeceğiz. B ay G ira u d o u x ’n u n k işilik y a p ısı öyle k i b i rey d e ilk in m em e li h ay v an ı, m a d d e d e d ü şü n c ey i y a k a lıy o r: «başlı b a ş ın a b ir d o ğ ru y d u E d m é e ’n in yüzü», d iy e yazıyor. E v re n in d e k i n e s n e le r b u n la r işte : h e r şey d en önce, k en d i im le rin i seçen d o ğ ru la r, d ü ş ü n le r, im i em le r: «Sevinç ve y ü r e k a c ısı k a rş ıs m d a ay n ı d e re c e d e sık ılg a n J a c q u e s, te m iz y ü r e k li k ü ç ü k b ir o ğ la n o la ra k , h e m e n g ö z lerin i ö tey e çe v irm işti.» B u k ü ç ü k J a c q u e s h e r şey d en ö n ce b i r k a z a, b ö lü n ü p ço ğ alan b i r h ü c re gülbezeği d e ğ ild ir: b i r d o ğ ru n u n c a n lı sim g e sid ir. R a s tla n tı, s a a t, z a m a n ın ren g i, b e lli b ir Ja c q u e s 'in , A m e rik a ’n ın b e lli b i r y e rin d e , b ü tü n tem iz y ü re k li k ü ç ü k o ğ la n la rd a b u lu n a n d o ğ ru y u d ile g e tirm e k u t sa l g ö rev in i ü s tle n m e s in e y o la ç m a k ta d ır. A m a b u «özdek sel b içim » c a n la n d ırd ığ ı şe y le rd e n b a ğ ım sız d ır, d a h a b a ş k a y e rle rd e , d a h a b a ş k a k ü ç ü k o ğ la n la r a n a la rın ın ağ la dığını g ö rm e m ek iç in g ö zlerin i ö te y e ç e v irm e k te d ir. O kul g ib i k o n u ş m a k is te rs e k , b u r a d a b irey selliğ i m a d d e n in y a ra ttığ ın ı söyleyebiliriz. B öylece, B ay G ira u d o u x ’n u n e v re n sel y a rg ıla ra d ü ş k ü n lü ğ ü o rta y a ç ık m a k ta d ır: « K e n tin b ü tü n s a rk a ç lı s a a tla rı a ltıy ı v u rd u ... B ü tü n h o ro zla r... F ra n s a ’m n b ü tü n köyleri...» H a y ır, u s y a rılım ı d eğ il b u : b i r ta k ım r a s tla n tıs a l k a rş ıla ş m a la rın s a y ım ın d a n b a ş k a b i r şey o la m a y a c a k la rı o lu şu m d ü n y a s ın d a b ık tırıc ı k a ç a c a k b u ge n elle m e ler, b u r a d a «tem iz y ü re k li k ü ç ü k oğlan»ı c a n la n d ır m a k la y ü k ü m lü b ü tü n ç o c u k la rın , « sark aç» ı c a n la n d ırm a k la y ü k ü m lü b ü tü n n ik e l ve m in e d e n y a p ılm ış b o ru la rın ek sik siz g eçit tö re n in i d ile g e tirm e k te d ir. B u sa y ım la r, ra h a tlık la , k u ra ld ış ı b ir o lay ın , b i r a y rık d u ru m u n a n ılm a sıy la so n u ç la n ır: «K ızlar s ıra n ın ü s tü n d e y e d ile r öğle y em ek lerin i... b irin in , o ra y a b irş e y le r yem eye değil, o n la rı g ö rm ey e g elm iş b u lu n a n ve ta tlı y e n irk e n , u z a k la rd a k i sevgiliye g itm e k ü z e re h a v a la n a n k u ş k u v e ri ci b iri d ışın d a , k ırın tıla r ıy la k u ş la rı besley erek .» B ay G irau d o u x ’n u n y a ram azlığ ı d iyebileceğim iz şey b u d u r işte . B ü y ü k b ir u s ta lık la k u lla n ır b u n u , şiirse l, in ce y a d a g ü lü n ç a y rığ ın d ışın d a genel say ım e n sık k u lla n d ığ ı y ö n te m le rd e n b irid ir. A ncak, y e rle şik d ü zen e g ö ste rd iğ i saygısızlık y al n ız b u d ü zen e göre b i r a n la m ta şıy a b ilir. T ıp k ı a ta sö z le ri n in b ilg eliğ in d ek i gibi, B ay G ira u d o u x ’d a a y rı ö rn e k o lsa o lsa k u ra lı d o ğ ru la m a y a y a ra m a k ta d ır. B u n u n la b irlik te , B ay G ira u d o u x ’n u n P la to n ’cu o ld u ğ u n u s a n m a m a k g e re k ir. Y a ra ttığ ı b iç im le r a n la k la k av ra n a b ile n g ö k y ü zü n d e değil, a ra m ız d a d ırla r, d e v in im le rin i d ü z e n le d ik le ri m a d d e y e y a p ışm ış, m ü h ü r gibi c a m a , çeliğe, d e rim iz e işle n m iş tirle r. B u n la rı y a lın k a v ra m la rla d a k a rış tır m a m a k g e re k ir. K a v ra m la rın iç in d e to p u to p u b i r av u ç v a r d ır b elli b ir k ü m e d e k i b ire y le rin h e p s in d e o r ta k la ş a b u lu n a n k işilik le rd e n . D o ğ ru su n u iste rse n iz , B ay G ira u d o u x ’ n u n k a v ra m la rın d a d a d a h a çoğu yok, a m a b u k işilik le ri o lu ş tu r a n çizg ilerin h e p s i y e tk in . G enel d ü ş ü n le rd e n ço k ö lçü , ö rn e k b u n la r. J a c q u e s 'in tem iz y ü re k li k ü ç ü k o ğ la n la r ın y e tk in liğ in i k e n d in d e g e rç e k le ştirm e y e iz in v e re c e k k u ra lla rı k en d iliğ in d e n , ü z e rin d e d u rm a k s ız ın u y g u lad ığ ın a k u ş k u y o k tu r. P ie r r e ! v a ro lm a y a ite n d ev in im , ay n ı z a m a n d a o n u n m ü h e n d is k o c a la rın e n y e tk in i o lm a sın ı sa ğ la m ak ta d ır. « E d m é e ’n in ö y le s in e a çık s e ç ik k ö p e k d iş in e b e n ze y e n k ö p e k dişleri...», d iye y a z a r B ay G irau d o u x . D ah a ile r d e d e: J a c q u e s, a n a sın ın b a ş ın d a b e k le m e k ü z e re , J a c q u e s ’ m e n d u y g u la n d ırıc ı b iç im in i a lm ıştı.» Y a d a : « P ie rre ’in e n s in ir b o z u c u y an ı, in sa n lığ ı sim geleyeceğim diye, g e rç e k te n in sa n lık sim g esi h a lin e gelm iş o lm asıy d ı. E l-kol h a re k e t le rin in , sö z c ü k le rin in h e r b iri a r tık in sa n d a v ra n ış la rıy la d ilin in en d e ğ e rli ö rn e ğ i o lu p çık m ıştı.» B ü tü n v a rlık la r b ö y le B ay G ira u d o u x ’d a : k ita p la r ı ö rn e k v a rlık la rla dolu. P a rm e n id e s ’in so rg u y a ç ek tiğ i S o k ra te s b ir K ir D ü şü n ü (fik ri), b ir B it D ü şü n ü b u lu n d u ğ u n u k a b u l e tm e k te k a ra rs ız lık g ö ste riy o rd u . G elip B ay G ira u d o u x ’y a s o rs a la r h iç dura k sa m a z d ı. O n u n u ğ ra ştığ ı b itle r in in sa n ı h a y ra n b ıra k a n y a n ı — d eğ işik b iç im le rd e o lsa da, h e p s in in — y e tk in liğ i g er ç e k le ş tirm iş o lm a sıd ır. B u n d a n ö tü rü , b u ö zd ek sel b iç im le re k a v ra m a d ın d a n çok, y a z a rın d a z a m a n z a m a n k u lla n d ığ ı ilk -ö rn ek sözü y a k ış m a k ta d ır: « (P ierre E d m é e'y e b a k a r ve) a r tık y aln ız E d m é e ’n in ilk -ö rn eğ in i g ö reb ilm e k ü z e re ge riler.» A ncak, b ire y se l y e tk in lik le r d e v a rd ır. B ü tü n a n a la r gibi e n k e sin b iç im d e a n a , b ü tü n e ş le r gibi e n k e s in b içim d e eş o la n E d m ée, ayni z a m a n d a , e n y e tk in b iç im d e E d m é e ’ d ir. G id erek , ç o ğ u n lu ğ u k ü ç ü k h ıy a rın y e tk in ö rn e ğ in i öz v eriy le g e rç e k le ştirm e k le y e tin e n s a la ta lık la r a ra s ın d a bile a y rı b ir ilk -ö rn e k o lm a k ta n g e ri k a lm a y a n a y rıc alık lı k ü ç ü k h ıy a r la r v a rd ır: « E d m ée k ü ç ü k b i r h ıy a r alm a y a g itti. G er çi in sa n h ıy a rla r a ra s ın d a seçm e yap m az, a m a o k a rş ıs ın d a k in e b o y u n eğ d i, y ap ısıy la, y o n tu lu şu y la , g irin ti ç ık ın tıla rıy la aile b a ş k a n lığ ın ı h a k e d e n i seçti.» C h o ix d e s E lu e s ’d e k i d ü n y a n ın n e o ld u ğ u n u g ö rü y o ru z: b ü tü n tü r le r in b ü y ü k b i r titiz lik le sm ıfla n d ırıld ığ ı, C ezayir m e n e k şe sin in C ezayir m en e k şe si o ld u ğ u için m avi, z a k k u m la rın z a k k u m o ld u k la rı için p e m b e o ld u k la rı b i r b itk i ö r tü s ü h a rita s ı bu. B u ra d a k i te k n e d e n se llik ilk -ö rn e k le rin n e d en selliğ i. B u d ü n y a d a g e rek irciliğ e, y an i b i r ö n cek i h âlin b ir s o n ra k in i e tk ile m e sin e y e r y o k tu r. A ncak, o lay d e rk e n , ye niliği h e r tü r lü b ek ley işi a şa n , b ü tü n k a v ra m d ü z e n in i a lt ü s t e d e n y en i b ir g ö rü n g ü n ü n o rta y a ç ık ıv e rm e sin i a n lıy o r sanız, o la y ’a d a ra stla y a m a z sın ız b u d ü n y a d a . B içim in e t k isiy le m a d d e n in g e ç ird ik le rin in d ış ın d a değişim de y o k tu r. B iç im in ey lem iy se iki tü rlü d ü r. P h lo g is tiq u e 1 y a rd ı 1 Eski sim yacıların yanm ayı açıklam ak üzere varsaydık ları sıvı. (Çeviren.) m ıy la y a n a n O rta Ç ağ a te ş i gibi, ö z e l n i t e li k l e e tk ile y e b ilir. O v a k it d e v in im ilk -ö rn eğ in z a m a n ı iç in d e g elişm e s in d e n b a ş k a b ir şey d eğ ild ir. B u n d a n ö tü rü , C h o ix d e s E lu e s'd e k i d a v ra n ış la rın ço ğ u e c in n i d a v ra n ış ıd ır. K işile r e d im le riy le , n e s n e le r d eğ işim leriy le ö zd ek sel (m ad d î) b iç im le rin i d a h a y a k ın d a n g e rç e k le ş tirm e k te n b a ş k a b i r şey y ap m a z la r: « H iç b ir te h lik e d o la ş m ıy o rd u b u b a ş la r ın ü s tü n d e , p ırıl p ırıld ıla r, d en iz fe n e ri gibi, h e r b ir i k e n d i ış ık d izg e s iy le , m u tlu lu ğ a göz k ırp ıy o rd u ; ko ca, P ie rre , b iri k ü ç ü k b i r i b ü y ü k , b ir e r san iy e a ra y la b irb irin i izleyen ik i g ü lü c ü k le; oğul, J a c q u e s, k a ld ır ıp in d ird iğ i yüzüyle; kız, C laudie, e n d u y a rlı den iz fe n e ri, in ip k a lk a n k irp ik le riy le .» B u a n la m d a , o lay a d ın ı v e rm ey e ra z ı o lm a m ız g e re k e n b u ev re n in d e ğ işik k ılık la rı h e p k e n d ile rin i ü r e te n b iç im le rin sim g esi o lm a k ta d ır. A ncak b içim de çek ici seçim le e tk ili o la b ilir. K ita b ın a d ı d a b u r a d a n g e lm e k te d ir: S eç k in Ya r a tık la rın S eçim i. A slın d a, B ay G ira u d o u x ’n u n se çk in o lm a y a n b ir te k y a ra tığ ı y o k tu r. Ç ü n k ü g elecek te p u su y a y a t m ış b içim ö zd eğ in i b e k le m e k te d ir: s e ç m iş tir o n u , k e n d i n e ç e k m e k te d ir. D eğ işim in ik in c i tü r ü d e b ö y le d ir işte : b ir b iç im d e n ö te k in e k ısa b i r geçiş, b a şla n g ıç ve b itiş terim in ce sık ı sık ıy a b e lirle n e n b i r o lu şu m . F iliz d in g in lik tir, çi ç ek d in g in lik tir. İk i d in g in lik a ra s ın d a , d ü z e n iç in d e k i şu d ü n y a n ın b iric ik o lu m sallığ ı, g e re k li ve a ç ık la n m a z b i r sa p m a d e m e k o la n y ö n ü b e lli b ir d eğ işm e v a rd ır. B u o lu şu m u n k e n d isi h a k k ın d a sö y len ecek h iç b ir şey y o k tu r. B ay G irau d o u x d a o n d a n e lin d e n g eld iğ in ce az sö zaçar. O ysa C h oix d e s E lu e s' n ü n k o n u s u o lu şu m d u r. S e çk in b i r y a ra tık o lan E d m é e ’n in e v rim id ir b u . A m a B ay G irau d o u x b u e v rim in y a ln ızca s a h a n lık la rın ı g ö s te rir bize. K ita p ta k i b ö lü m le rin h e r b iri b ir « d u ra k » tır: y ıld ö n ü m ü y em e ğ in d ek i E d m ée, gece v a k ti E d m ée, C lau d ie’n in b e tim le n m e si, F ra n k 'm evin d e k i, d izle rin d e h a fif b ir b a ş ın a ğ ırlığ ın ı taşıy a n , k ıp ır tı sız E d m é e. « Z am an ın d ışın d a k alm ış» h a lk b a h ç esin d ek i E d m é e, L e e d s’le rd e k i E d m é e, vb, vb... C o m e ille ’in oyunlan n d a k i a d a m ö ld ü rm e le r gibi, g e ç işler sa h n e g e risin d e o lu p b ite r. G irau d o u x d ü n y a sın ın ilk b a k ış ta gözü m ü ze ç a rp a n u sy a rılım lı g ö rü şü n ü şim d i an lıy o ru z: h a b e r k ip in in şim d ik i z a m a n ın ın k u lla n ılm a d ığ ı b ir d ü n y a d ır b u . Ş a ş ır tm a c a la rla y ık ım la rın avaz av az b a ğ ıra n b iç im siz şim d ik i za m a n ı a ğ ırlık ve p a rla k lığ ın ı y itirm iş tir , b ü y ü k b ir in celik le, ö z ü r d iley erek , ç a b u c a k geçip g itm e k te d ir. Ş u ra d a b u r a d a b irk a ç sa h n e, «yapılan» b irk a ç d a v ra n ış, « b aşa ge len» b irk a ç se rü v e n v a r d ır e lb e t. A m a b ü tü n b u n la r d a h a b a ş ın d a n y a rı y a rıy a d a n fazla g e n e lle ş tirilm iş tir, çünkü y a p ıla c a k şey ilk in b irta k ım ilk -ö m e k le rin sim g e le rin i b e tim le m e k tir. K ita b ı o k u rk e n h e r a n ayağım ız k a y a r, f a r k ın d a o lm a k sız ın o a n k i b ire y se l y a şa m d a n z a m a n d ışı b i ç im le re k ay ıv eririz. E d m é e ’n in d iz le rin d e y a ta n b a ş ın a ğ ır lığ ım b i r a n b ile d u y m a y ız , b i r a n b ile o n u , b ir A m e rik a n b a h a rın ın ışığ ın d a, u ç a rı ve sev im li b irey selliğ iy le g ö rm e yiz. A m a b iz d o ğ a d a b i r m ü h e n d is b a ş ın ın b i r s a n a tç ı b a ş ın d a n d a h a a ğ ır o lu p o lm a d ığ ın ı b e lirle m e y e ç a lıştığ ım ız a g ö re, b u n u n h iç m i h iç ö n e m i y o k tu r. Ç ü n k ü B ay G iraudou x 'd a ik i şim d ik i z a m a n v a r: b i r a ile k u s u ru g ib i e ld e n gel d iğ in ce s a k la n a n , o lay ın geçtiğ i u ta n ç v e ric i şim d ik i za m a n ; ve so n su z lu k d e m e k o la n ilk -ö rn e k le rin şim d ik i zam an ı. O lu şu m u n böyle s ü re k li s m ırla n d ırılış ı z a m a n ın k e sik li a k ış ın ı b e lirg in le ş tirm e k te d ir e lb e t. D eğişim b u r a d a a n c a k d in g in liğ e o r a n la v a ro la n ik in c i d e re c e d e n b i r v a rlık o l d u ğ u n a g ö re, z a m a n b i r d izi k ü ç ü k s a rs ın tın ın a r t a r d a sı ra la n m a sı, d u r d u ru lm u ş b ir film o lu p ç ık m ış tır. B a k ın n a sıl d ü ş ü n ü y o r C lau d ie g eçm işin i: « B u g ü n k ü C lau d ie’y i ya r a tm a k ü z e re b ir b ir i a rd ın d a n g elm iş y ü zlerce, b in le rc e C la u d ie o lm u ştu ... B ü tü n b u C la u d ie ’le rin , C la u d e tte ’le rin , Clau d in e ’lerin , Clo-Clo’la r m — evet, a ltı ay sü re y le b ir de köy lü Clo-Clo o lm u ş tu ç ü n k ü — fo to ğ ra fla rın ı k e n d i re sim le r i g ib i değil, a ile re s im le ri g ib i b irik tiriy o rd u .» B ö y le d ir iş te C h oix d e s E lu e s ’d e k i z am an : b ir a ile resim liğ i. S ayfa la rı ç e v irm e k g e re k ir e lb e t, a m a b u , ik i re s m in d in g in say gınlığı a ra s ın a g iriv e rm iş k ü ç ü k b i r b e llek siz d ü zen sizlik te n b a ş k a şey d eğ ild ir. B ay G ira u d o u x ’n u n dik b a ş la y ışla ra d ü ş k ü n lü ğ ü n ü a ç ık la y a n d a b u d u r z a te n . « İlk kez...», «bu ilkti...»: b a ş k a h iç b ir tü m c e y a p ıtla rın d a b u n c a y in elen m ez. Ve b e lk i h iç b irin d e C h o ix d e s E lu e s' d e k i k a d a r sık y in e le n m e m iş tir (ö r neğin, 16, 32, 58, 59, 66, 68, 83, 86. s a y fa la ra ve s o n ra s ı n a b a k ın ). Ç ü n k ü B ay G ira u d o u x ’n u n d ü n y a s ın d a g ü ç le r ile r lem e n e d ir bilm ez. B izim d ü n y a d a , g eçm işe s o ru la r s o ra r, b o ş u b o ş u n a k ö k e n le ri a r a r d u ru ru z : «Ne z a m a n b a ş la d ım o n u sevm eye?» D o ğ ru su n u a ra rs a n ız , b u sevgi h iç b ir z a m a n b a ş la m a m ış tır: yavaş y av aş o lu şu r, s o n u n d a tu tk u m u n f a r k ın a v a rd ığ ım d a , b i r de b a k a rım ki so lu p g itm iş. B ay Gir a u d o u x ’d a y sa d e ğ işim le r a n lık tır, ç ü n k ü şu ü n lü «Ya H ep , Y a H iç» ilk e sin e a y a k u y d u rm a z la r. K o şu lla r y e rin e g elin ce, b içim a n sız ın o r ta y a ç ık a r, m a d d e y e k a z ılır. A m a b ir e tk e n — te k b i r u fa c ık e tk e n — e k sik se , h iç b ir şey olm az. Böy. lece o k u m a b izi a lır, b i r b a ş la n g ıç ta n ö te k in e , u y a n m a k ta o la n b i r d ü n y a d a g e z d irir. S im o n le P a th é tiq u e ’te , E g la n tin e' de, J é r ô m e B a r d in i’d e o r ta k b i r h a v a d a n sö z e tm e k ge re k irs e , b u n u n s a b a h h a v a sı o ld u ğ u n u söyleyeceğim . B u k ita p la r ın h e p sin d e , h a tt â k ıy ım la ra , y a şla n m a y a ve a k ş a m ın b a s tırm a s ın a k a rş ın , g ü n eş d o ğ ar. E le c tr e b i r y ık ım ve g ü n d o ğ u m u y la so n a e re r. C h o ix d e s E lu e s' y ü o k u rk e n , Jérô m e ’la B e lla ’m n b u lu ş m a la rı iç in s e ç tik le ri o sev im li günd o ğ u m la rım n izlen im in i iç im d e ta şım a d ığ ım ı sö y ley eb ilir m iy im a c a b a ? S o n su z b i r s a b a h a m a h k û m e d ilm işim gibi b i r d u y g u v a rd ı içim d e. B a şla n g ıç la r gibi, s o n la r d a m u tla k tır. D enge b o z u ld u ğ u n d a , b içim geldiği g ib i g id er, sessizce ve b ü tü n ü y le gi d e r: «T anyeri a ğ a rırk e n E d m é e y ü z ü n d e e n k ü ç ü k b i r k ı rış ık , e n k ü ç ü k b i r b u ğ u o lm a d a n o rad a y d ı, ve geçip gi d e n gece y a ş ın d a n d ü şü lm ü ş gibiydi.» iz le r, k ırış ık la r, k ir le r b izim d ü n y a m ız a g ö re d ir. B ay G ira u d o u x ’n u n d ü n y a sıy la y e n id e n k a z a n ıla n e ld e ğ m e m işlik le rin d ü n y a s ıd ır. Y a ra tık la r ın ın o r ta k n iteliğ i d o ğ aö tesi b i r iffe ttir: o n la r d a se v işir el b e t. A m a n e sevişm e, n e de a n a lık o n la rd a b i r iz b ıra k ır. K a d ın la rın ın çıp lak lığ ı «en k e sin ç ıp la k lık » tır elb et. A m a o n la r çıp la ğ ın ilk -ö rn eğ in d e b u lu n m a y a n a rz u la r, ş iş k in lik le r, ç ö k ü n tü le r o lm a d a n , m u tla k ve y e tk in b içim d e , y aln ızca ç ıp la k tırla r. J e a n P re v o st’n u n « k ay m ak ten li k a d ın la r» dediği s in e m a y ıld ız la rın a b en zey en b u k a d ın la rın H o lla n d a m u t fa k la rı g ib i o v u lu p tem iz le n m iş v ü c u tla rı v a rd ır, p a rla k te n le ri d ö şem e g ib i taz e d ir. A ncak b u d ü zen li ev b ü y ü lü y a s a la rla y ö n e tilir; is te r seniz sim y ay la diyelim , ç ü n k ü O rta Ç ağ’m m a d e n le rin b ir b irin e d ö n ü ş ü m ü n d e n sözedişi gibi, g a rip k ılık d e ğ iştirm e le r, u z a k ta n y ö n e tile n g a rip e y le m le r g ö rü rü z b u ra d a . « C lau d ie’ n in ö m rü n ü n ilk h a fta s ı, E d m e e ’n in ö rü m c e k siz , m u z k a b u k su z , k ızgın m a şa y la k ıv rılm ış s a ç la rsız b ir d ü n y a ta n ı dığı h a f ta oldu.» Y a k ın d a k o c a sın d a n a y rıla c a k E d m e e, eşi n in y a n ın d a , «V alencia d a n te lle riy le sü slü , ro b alı, y alan cı k re m re n g i b ir gecelikle» d in le n m e k te d ir; n e s n e le r b u işe k ızıp k ö p ü rm e k te , o n a h a k a re t e tm e k te d ir; b ird e n k a lk ıp y ü z n u m a ra y a s e ğ irtir, P ie rre ’in p ija m a la rın d a n b irin i ge ç ir ir s ırtın a : « y atak su stu ... Gece b ö y le g eçti. Ş u b e n z e r giy sile r için d e b ir ta k ım g ib iy d iler. G özü k a ra n lık ta g ö re b i len o n la rı ikiz, ik i ey erli b isik le t s a n ırd ı. B u a p a n sız b e n zeşm eyle k a n d ırıla n n e s n e le r yavaş yavaş y atıştı...» A lın si ze b ir c in k o v m a b e tim le n m e si: « E d m e e ’n in sa ç la rın ı a ğ a r t m a k , d işle rin i s a lla n ır h â le g e tirm e k , d e ris in i s e rtle ş tir m e k iste y e n le r C laudie k ılığ ın a g irip k a ry o la y la d u v a r a ra s ın d a k i b o ş lu k ta n y a ta ğ ın a sızm ay a ç a lıştıla r. İle ri s ü rd ü k le ri k o ş u lla rı k a b u l e tm e k , C lau d ie ara c ılığ ıy la e lle rin d e n tu tu p C la u d ie 'n in y a ta ğ ın a g ö tü rm e k , C lau d ie'y i b i r h a fta b o y u n c a ta tlıs ız b ıra k m a k la k o rk u tm a k g e rek ti. Çok d a u m u r- îa n y d ı ya! neyse k i b ü r ü n d ü k le r i k ılığ ın z o rla m a sıy la boy u n e ğ m e k g ereğ in i d u y d u lar.» G ö rd ü ğ ü n ü z gibi, C laudie k ılığ ın a g irm iş c in le ri k o v a b ilm e k için o n la ra C laudie g ib i d a v ra n m a k y e tiş m e k te d ir. N e d ir b u n u n a n la m ı? B ay G irau d o u x k e n d isi a ç ık lıy o r b u n u bize: «C laudie aracılığ ıy la, şu d ü n y a d a k i C la u d ie ’ye b e n ze y e n h e r şey k e n d is in i o n a y lıy o r d u ... C la u d ie ’y le a ra la r ın d a k i b a rış güncel o lm ay an , s ü rü p g id en h e r şeyle, b ü tü n b ü y ü k şey lerle, m ad e n le, b itk iy le a ra s ın d a k i b a rış d e m e k ti.» B ü tü n b ü y ü c ü lü k le rin , b ü tü n b ü y ü le rin ay ırıcı n ite liğ i b u d u r işte : b ir b e n z eşm e eylem i v a rd ır. B ay G ira u d o u x ’d a b e n z e rliğ in z ih in sel b i r g ö rü ş o lm a d ığ ın a d ik k a t ed in : b u r a d a g e r ç e k le ş m iş h a ld e d ir b en zerlik . B ü y ü k b ir e lia ç ık lık la k u lla n d ığ ı «gibi »1er a y d ın la t m a e re ğ in i g ü tm ez: e d im le r, n e s n e le r a ra s ın d a k i ö zd ek sel b e n z erliğ i o r ta y a v u ru rla r. B ay G ira u d o u x ’n u n e v re n i b i r D oğa T a rih i o ld u ğ u n a g ö re, b u n d a ş a şa c a k b i r şey yok. O n a so ra rsa n ız , ay n ı b iç im e şöyle y a d a b ö y le k a tıld ık la rı z a m a n n e s n e le r şöyle y a d a b ö y le b e n z e rd irle r. E d m é e C lau d ie ’yle b a rış için d e y a ş a m a k is te m e k te d ir e lb e t. C la u d ie ’yse «güncel o lm a y a n » d ır. C lau d ie’yle b a rış iç in d e y a şam a k , o a n d a c a n la n d ırd ığ ı b içim e , «büy ü k » ü n , « sü rü p gid en » in b iç im in e sık ı sık ıy a a y a k u y d u rm a k g e re k lid ir. B öylece E d m ée, C la u d ie ’ye b e sle d iğ i sevgiyle ö lü m sü z ilk -ö rn eğ in ge lip geçici c a n la n ış ın a y a k la ş m a k ta , ay n ı z a m a n d a gi zem li b i r b içim d e, b u ilk -ö rn eğ in b ü tü n c a n la n m a la rın a , çöle, d a ğ la ra, e l d eğ m em iş o rm a n a a y ak u y d u r m a k ta d ır. E d m é e ’n in d a h a b a ş ın d a n ev re n se l b i r b i çim le u y u ş tu ğ u n u göz ö n ü n d e b u lu n d u ru rs a k , b u so n de re c e m a n tık lı’d ır. B ü y ü y aln ızca d ış-g ö rü n ü ştü r, e v re n se l b iç im in m a d d e n in sayısız p a rç a c ığ ın d a y a n s ım a sın d a n gel m e k te d ir. B ay G ira u d o u x ’n u n o rta y a ç ık a rm a y a b ay ıld ığ ı d e ğ işik n e s n e le r a ra s ın d a k i k ö k lü b e n z e rlik le r iş te b u r a d a n g e lm e k te d ir: b iç im le rin v a rlığ ı e v re n i sayısız bölgecikle re a y ırm a k ta , b u b ö lg e le rin h e r b irin d e k i h e rh a n g i b ir n e sn e, d o ğ ru so rg u y a ç e k tiğ im iz zam an , bizi b ü tü n ö b ü r n e s n e le r k o n u s u n d a a y d ın la tm a k ta d ır; b u b ö lg ele rin h e r h a n g i b irin d e k i b i r n esn ey e d il u z a tm a k , sev m ek , n e fre t e tm e k b ü tü n ö b ü r n e sn e le re dil u z a tm a k , sevm ek, n e fre t e tm e k a n la m ın a g e lm e k te d ir. B en z e rlik le r, u y u m la r, sim g e sellik ler, b u n la r d ır iş te B ay G ira u d o u x ’n u n şa şıla c a k yanı. '\m a b ü tü n b u n la r, tıp k ı O rta Ç ağ’d a k i b ü y ü gibi, k a v ra m m an tığ ın ın titiz u y g u la m a sın d a n b a ş k a b i r şey d eğ ild ir. Alın size o lm u ş b itm iş , a r tık o lu şm a y a n b i r d ü n y a. Lam a rc k 'm değ il, L in n é ’n in d ü n y a sı. G eoffroy S a in t-H ila ire ’in değil, C u v ier’n in d ü n y ası. B ay G ira u d o u x 'n u n b u r a d a in sa n a h a n g i y e ri a y ırd ığ ın a b a k a lım şim d i. B u n u n ö n e m li b ir y e r o ld u ğ u n u seziyoruz. B u ra d a k i b ü y ü n ü n y aln ızca dışg ö rü n ü ş o ld u ğ u n u , e n -a şırı-m a n tık ç ıh k ta n g eldiğini a n ım s a rs a k , b u d ü n y a n ın k ö k ü n e d e k ak ılcı o ld u ğ u n u , a k ılla k a v ra n a b ile c eğ im sa p ta m a m ız g e re k ir. B ay G irau d o u x b u ra d a k i ş a ş ırtıc ı ya d a s a p tırıc ı o lab ile c e k h e r şeyi, ev rim i, o lu şu m u , düzensizliği, yeniliği k a ld ırıp a tm ış tır . H a z ırlo p d ü şü n c e le rle , a ğ a ç la rın ve k a y a la rın , a y m ve su y u n ak lıy la ç e v rili in sa n o ğ lu n u n d ö k ü m y a p ıp h a y ra n h a y ra n sey re tm e k te n b a ş k a k ay g ısı y o k tu r. B ay G ira u d o u x ’n u n da sevgi d u y g u la rım S icil D airesi g ö rev lile rin e ay ırd ığ ın ı sezi y o ru m : o n u n an la d ığ ı y a z a r ta p u g ö rev lisin d e n b a ş k a b i r şey değil. A ncak, a k ılsa l b i r d ü n y a d a in sa n ı te d irg in e d e b ilir: P a sc a l’ın so n su z u z a y la rın ı y a d a V igny’n in D oğa’sın ı d ü ş ü n ü n . B u ra d a y o k tu r b ö y le b ir şey: in sa n la d ü n y a a ra s ın d a ta m b ir u y u m v a rd ır. Çöle, el d e ğ m e m iş o rm a n a b en zey en C la u d ie ’yi a n ım sa y ın . B ir o rm a n ın , b i r ç ö lü n k atılığ ın ın , g ü c ü n ü n , s o n su z lu ğ u n u n y a şa n a n a n d a k ü ç ü k b ir k ızın yu m u şa k g ü cü , zayıf k a tılığ ı o ld u ğ u n u g ö rm ü y o r m u su n u z ? İ n sa n o ğ lu d o ğ a n ın b ü tü n ilk -ö m e k le rin i k e n d in d e b u lm a k ta , b u n a k a rş ılık , b ü tü n d o ğ a d a k e n d in i g ö rm e k te d ir; b ü tü n «bölgelerin» k e siştiğ i n o k ta d ır, b ü y ü c ü le rin k ü ç ü k a c u n u n u n b ü y ü k A cun’u n m e rk e z i o lu şu gibi d ü n y a n ın m e rk e z i d ir, sim g e sid ir. D ün y ay a b ö y lesin e iyi y e rle şm iş b u lu n a n , H o lly w o o d 'd a k i E d m é e gibi, ıssız b i r a d a d a k i S u z a n n e gi b i k e n d in i h e r y e rd e ev in d e d u y u m sa y a n b u in sa n ı B ay Gira u d o u x ’n u n g e re k irc iliğ in b o y u n d u ru ğ u n a so k m a d ığ ım b e lirte lim . K işiliği b ir s ü rü a ç ık la n m a z n e d e n in , y aşam öyküs ü n ü n , m iğ d e a ğ rıs ın ın b ile şk e si d e ğ ild ir; k işiliğ i ıs m a rla m a y a p ılm a m ış tır. T e rsin e , y a şam ö y k ü sü y le m iğ d e ağ rısı b ile k işiliğ in d en g e lm e k te d ir. B u d u r iş te yazgılı o lm a k . Ö r n eğ in , E d m é e ’n in genç o ğ lu n u sev d ay a k a rş ı u y a rırk e n k u l lan d ığ ı sözlere b a k ın : «Ah, sevgili J a c q u e s 'im , g ö rm e d in m i k e n d in i? G it a y n ay a b a k : ç irk in d eğilsin, a m a o ra d a d o ğ u ş ta n k u rb a n , h a z ır k u r b a n o ld u ğ u n u g ö recek sin ... Y astığ a k o n u p a ğ la m a k ü z e re y a ra tılm ış b ir b a ş ın , u m u ts u z lu k ta n titre y e n e lle re u y an y a n a c ık la rın , y a ğ m u r a ltın d a k ö şe b a şın d a b e k ley ecek k o c a m a n b ir gövden... gözyaşı d ö k m ed en h ıç k ıra n la ra özgü b ir g ö ğ ü sk em iğ in var...» Ç ü n k ü in sa n ın kişiliği k ü ç ü k h ıy a rın « ö zü»nden ço k a y rı d eğ ild ir: in s a n ed im le riy le in sa n y a ş a m ın d a g e rç e k le şe n b i r ilk -ö rn e k tir b u , in sa n g övdesi b u n u n e n y e tk in sim g e sid ir. B öylece, sim ge a racılığ ıy la, ten le tin (akıl: ru h ) a ra s ın d a k i en y e tk in b ir lik g e rç e k le şm iş o lm a k ta d ır: do lay ısıy la, k işilik b ilim in e , in s a n la rı y ü z le rin d e n ta n ım a b ilim in e g id en yol a ç ılm ış o l m a k ta d ır. R u h b ilim c in in g e re k irc iliğ in i ö z le rin m a n tık s a l g erekliliğiyle d eğ iş-to k u ş e ttiy se k , g ö rü n ü şe göre, p e k b ir şey k a z a n m a m ışız d ır. B u n u d e rk e n m izaç d e ğ işim lerim izi y ö n eten , g ö rg ü l o la ra k s a p ta n m ış b i r dizi y asayı a n la tm a k istiy o rsa k , a r tık o r ta d a r u h b ilim k a lm a m ış tır. A m a şu an k i h âlim izi biz seçm ed ik ; b i r b iç im gelm iş «bize el k oym uş», b u n a k a r ş ı b izim e lim izd en b ir şey gelm ez. B u n u n la b irlik te, şim d i e v re n se l g e re k irc iliğ e k a rş ı k o ru n m a k ta y ız : e v re n d e eriy ip g itm e teh lik e siy le k a rş ı k a rş ıy a değiliz. O lup b it m iş, b e lir li b i r g e rç e k lik o la n in sa n o ğ lu d ü n y a n ın y a ra ttığ ı b i r so n u ç, b ir dizi k ö r gözlü n e d e n in g e ri-tep m esi d eğ ild ir, ç e m b e rin ç e m b e r o lu şu g ib i « in san » d ır, « m ü h en d is koca» dar, « sev d ad an acı ç e k m e k ü z e re y a ra tılm ış o ğ lan cık »tır, ve d o lay ısıy la ilk b a ş la n g ıç la rın ç ık ış n o k ta s ın d a d ır: e d im le ri y a ln ız k e n d is in d e n k a y n a k la n m a k ta d ır. Ö z g ü rlü k m ü b u ? E n a z ın d a n b ir tü r ö zg ü rlü k . A yrıca, g ö rü n ü şe g ö re, B ay G irau d o u x y a ra tık la rın a b a ş k a b i r ö z g ü rlü k d e b ağ ışlıy o r: in sa n o ğ lu k e n d iliğ in d e n g e rç e k le ş tiriy o r özü n ü . M ad en için, b itk i iç in y a s a la ra b o y u n e ğ m e k ö z d e v in g e n d ir (o to m a tik tir); in sa n o ğ lu k e n d i istem iy le ilk -ö rn eğ in e b e n z er, o a n k i h a lin i s ü re k li o la ra k se ç e r. Ö zg ü rlü k te k y ö n lü d ü r, ta m a m : ç ü n k ü b içim o n u n e liy le g erç e k le şm ese bile, o n u n iç in d e ve o n su z g e rç e k le şm e k te d ir. B u ö zg ü rlü ğ ü m u tla k g e rek irç ilik te n ne k a d a r k ü ç ü k b ir u z a k lığ ın ay ırd ığ ın ı a n la m a k is tiy o rsan ız, şu iki a lın tıy ı k ıy aslay ın . A lın size ö z g ü rlü k , e sin len m e: «D aha ö n ce g itm ed iğ im iz n e re y e g id eb iliriz C laudie? W a sh in g to n P a r k ı’n a. C laudie h iç b ir z a m a n d u ra k sa m a z d ı. B ü tü n s o ru la ra , g id e re k e n z o rla rın a b ile h a z ır b i r y a n ıtı vard ı... O ray a g elm ek ü zere, h a lk b a h ç e le rin in in s a n la ra g e rek siz o ld u ğ u â n ı se çm iş o lm a k n e m u tlu b i r esin d i.» Gö r ü ld ü ğ ü gibi, ik i k a d ın la n e s n e le r a ra s ın d a b i r sezgi, b ir u y u m u n şiirse l y a ra tılış ı g id ip g e lm iştir. A ncak C lau d ie b u sezgi d e b ile k e n d i ö z ü n ü g e rç e k le ş tirm e k te n k e n d in i a la m a m ıştır. « H iç b ir z a m a n d u ra k sa m a y a n » v a rlık tır o. B u sezgiyi d u y m a k o n u n ö z ü n d e v a rd ır. Ş im d i de ilk-örneğim izle d ü n y a a r a s ın d a k i u y u şu m u n , b ize d a n ışm a k sız ın , b izd e o rta y a ç ık ışı n ı g ö ste re n b i r d u ru m a b a k a lım : « E d m ée d ilin in u c u n a g e le n sö z cü k le re ş a ştı k ald ı, ç ü n k ü g e rç e k te n ş a şırtıc ıy d ı b u sö z cü k ler, a m a o tü m c e n in ü rk ü tü c ü lü ğ ü n d e n ç o k g e r e k liliğ in e şa ştı.» A rad ak i a y rım ço k b ü y ü k değil: b irin c i o la y d a b içim b izim iste m im iz a ra c ılığ ıy la g e rç ek leşiy o r, ik in c i o lay d a y sa v ü c u d u m u z d a b i r b a k ım a k e n d i iste m iy le yay ılıy o r. O ysa in sa n ı k ü ç ü k h ıy a rd a n a y ıra n şe y d ir b u . K e n d i b a ş ın a b i r e re k değil b i r a ra ç o lan şu k ırılg a n ve k e sik li ö z g ü rlü k bize b ir g örev y ü k ler: B ay G irau d o u x a k tö re s i diye b i r şey v a r. İn sa n o ğ lu b itim li ö z ü n ü ö zg ü rce g e rç e k le ştirm e li, b u n u y a p a rk e n d e, d ü n y a n ın g e ri k a la n y a n ıy la ö zg ü rce u y u ş m a lıd ır. H e r in s a n e v re n se l u y u şu m d a n s o ru m lu d u r, b irta k ım ilk -ö rn e k le re k e n d iliğ in d e n u y m a lıd ır. B u u y u ş u m u n o rta y a ç ık tığ ı, d e rin d e k i e ğ ilim leri m iz, doğ ay la tin (akıl: zihin) a ra s ın d a denge k u ru ld u ğ u , in san o ğ lu d ü zen li b ir d ü n y a n ın m e rk e z i h a lin e geldiği, «en a ç ık se çik d ü n y a » o lan b ir d ü n y a n ın m e rk e z in d e o la b ild i ğ ince «açık se çik in sa n » o ld u ğ u â n , B ay G ira u d o u x ’n u n ya ra tığ ı ö d ü lü n ü a lm a k ta d ır: m u tlu lu k tu r b u . B u y a z a rın ü n lü in sa n c ılığ ın ın n e o ld u ğ u n u g ö rü y o ru z : p u ta ta p a n b i r m u tlu lu k . B ir k a v ra m d ü şü n b ilim i. O k u l s o ru n la rı (v arlığ ı b ire y s e lle ştire n b içim m id ir y o k sa m a d d e m i?), e r k 'te n e d im 'e geçiş diye ta n ım la n a n ç e k in g e n b i r o lu şu m , k a tı b i r m atem atik -sev erliğ in (lo g icism e'in ) yüzeysel g ö rü n ü şü n d e n b a ş k a b ir şey o lm a y a n a k b ü y ü , b ir d en g e, m u tlu lu k , ta m o r ta yol a k tö re s i: C h o ix d e s E lu e s 'n ü n ç o c u k su in ce len m e si bize b u n la rı g ö s te rir işte . B a k ın u y a n ık d ü ş g ö re n le rd e n n e k a d a r uzağız. A m a b u u z a k la ş m a ç o k d a h a g a rip b i r ş a ş ır t m acay la k a rş ıla ş m a k iç in d ir: ç ü n k ü ş u b irk a ç çizgiye b a k ıp A risto d ü ş ü n b ilim in i ta n ım a m a k e ld e d eğ ild ir. Iik in m a n tık ç ı — h e m k a v ra m m a n tık ç ıs ı, h e m d e m a n tık a ra c ılı ğıyla b ü y ü c ü — o la n A risto değil m id ir? Ş u te rte m iz , o lm u ş b itm iş, b a s a m a k la n d ırılm ış , iliğ in e d e k a k ılsa l d ü n y ay ı o n d a b u lm az m ıyız? D ah ası, g e re k o n u n g e re k B ay G irau d o u x için in sa n ın ö z g ü rlü ğ ü o lu m sa l o lu şu m u n d a n ço k ö z ü n ü n ta s ta m a m g e rç e k le ş tirilm e s in d e d ir. İk is i d e ilk b a şla y ışla rı, d o ğ al y e rle ri, «ya h e p y a hiç» ilk esin i, sü re k sizliğ i k a b u l e d e rle r. B ay G irau d o u x D oğal T a rih ’in ro m a n m ı y azm ış, A risto d a d ü ş ü n b ilim in i işle m iş tir. Y alnız, A risto ’n u n düşü n b ilim i ç a ğ ın ın b ilim in i ta ç la n d ır a n te k d ü ş ü n b ilim d i: gözlem le b irik tirilm iş ze n g in lik le ri b ir dizgeye o tu rtm a k is te m iş tir; gözlem in, ö zü gereği, s ın ıfla n d ırm a y la so n u ç la n d ığ ın ı b iliy o ru z — s ın ıfla n d ırm a y sa , y ine ö zü gereği, k a v ra m a sa h ip ç ık a r. B ay G ıiraudoux’y u a n la m a k için se epey s ık ın tı çek eriz: d ö r t y ü z y ıld ır d ü ş ü n ü rle rle b ilg in le r k av r a m ın d a r s ın ırla rın ı k ırm a y a , b ü tü n a la n la r d a ö z g ü r ve y a ra tıc ı y arg ıy ı k u ts a lla ş tırm a y a , tü r le r in d u ra ğ a n lığ ın ın y e rin e o lu şu m u g eçirm ey e u ğ ra ş m ış la rd ır. B u g ü n d ü şü n b iü m d ik le m e sin e b a tm a k ta , b ilim h e r y a m n d a n s u a lm a k ta , a k tö re b o ğ u lm a k ta d ır; h e r y a n d a y ö n te m le rim iz le y a r g ılam a y eten eğ im izi a la b ild iğ in e y u m u şa tm a y a ç a lışılm a k ta d ır; b u g ü n a r tık in s a n la n e s n e le r a ra s ın d a ö n c e d e n k u ru lm u ş h ir u y u m u n b u lu n d u ğ u n a k im se in a n m ıy o r, k im s e a r t ı k doğ ay ı d ib in e d e k a n la y ab ileceğ im izi u m m a y ü re k lili ğ in i g ö ste rm iy o r. A m a b ir de b a k ıy o ru z , b i r ro m a n d ü n y a sı o rta y a çık ıy o r, a n la tılm a z çek iciliğ i ve y en i h a v a sıy la bizi b ü y ü lü y o r; y a n m a v a rıy o r, A risto d ü n y a sıy la k a rş ıla ş ıy o ru z, d ö r t y ü z y ıld ır g ö m ü lm ü ş b i r d ü n y ay la. N e rd e n ç ık tı b u h a y a le t? Ç ağdaş b i r y azar, n a s ıl ol d u da, ta m b i r y a lın lık la, î s â ’d a n ü ç yüzyıl ö n ce g ö çü p g it m iş b ir d ü ş ü n ü rü n g ö rü şle rin i ro m a n k u rg u la rıy la c a n la n d ırm a y ı s e ç ti a c a b a ? Z a m an z a m a n h e p im iz in A risto ’cu o ld u ğ u sö y le n e b ilir e lb e t. B ir a k ş a m P a ris s o k a k la rın d a d o laşırız , a n sız ın n e s n e le r bize k ıp ırtıs ız , a ç ık seçik yüzle rin i ç e v iriv e rirle r. O a k şa m , b ü tü n a k ş a m la r a ra s ın d a , b ir «P aris a k şa m ı» d ır; ş u k ü ç ü k so k ak , S acre-C o u r’e ç ık a n s o k a k la rd a n b iri o la n şu d a ra c ık so k a k « M o n tm a rtre S o k a ğ a d ı r ; z a m a n d u r m u ş tu r, b ir a n lık m u tlu lu k , so n su z b i r m u tlu lu k y a şarız. İç im iz d e n h an g im iz, e n a z ın d a n b i r kez, b ö y le b i r a ç m la m a y la k a rş ıla ş m a d ı? «A çm lam a» d iy o ru m , a m a y a n ılıy o ru m — d a h a d o ğ ru su , b ize h iç b ir şey ö ğ re tm e y en b ir a ç ın la m a d ır b u . Ç ü n k ü k a ld ırım la rd a , k a ld ırım ta ş lı y o ld a, y a p ıla rın y ü z le rin d e y a k a la d ığ ım şey y aln ızca ö te d e n b e ri z ih n im d e ta şıd ığ ım so k a k k a v ra m ıd ır. B ilgisiz b ilm e izle n im i, g e re k siz G e rek lilik sezgisi. S ok ağ ın , a k ş a m ın a y n a gibi y a n s ıttığ ı ş u in s a n c a k a v ra m g ö zü m ü k a m a ş tır m a k ta , n e s n e le rin in sa n s ız a n la m la rım , a lç a k g ö n ü llü ve d ire n g e n a n la m la rın ı y a k a la m a m ı e n g e lle m e k te d ir. N e ö n e m i v a r? S o k ak o ra d a d ır, ala b ild iğ in e k a tk ısız , a la b ild iğ in e g ö rk e m li b i r so k a k h a lin d e u zay ıp g itm e k te d ir... H a h işte, b u n o k ta d a d u ru ru z , söyleyecek b a ş k a şeyim iz y o k tu r. B en b u k ıs ır sezgilere g erçek b ir h a y ra n lık la se y re tm e değil de, ru h b ilim c ile rim iz gibi, d ü zm ece b ilg i y a n ılsa m a sı diyece ğim . B ay G ira u d o u x ’n u n d u y a rlılığ ın ı böyle m i a ç ık lam a lı? D oğrusu b u b ü y ü k b ir g ö zü p ek lik o lu r ve b e n b u n u göze a lıp ala m ay a c a ğ ım ı b ile m iy o ru m . A yrıca, b ir M a rx ’ç in m B ay G ira u d o u x 'n u n g ö rü şle rin i çelebi a k ılc ılık diye n ite le n d ire ceğini, ak ılcılığ ı a n a m a lc ılığ ın b u yü zy ılın b a ş la rın d a k i m u t lu a tılım ıy la , çeleb iliğ i ise B ay G ira u d o u x ’n u n F ra n sız k e n t so y lu sın ıfı için d e k i ç o k özel k o n u m u y la a ç ık lay acağ ın ı sa n ıy o ru m : k ö y lü k ö k e n le r, Y u n a n e ğ itim i, b ü y ü k e lç ilik . Am a, b ile m e m ; b e lk i B ay G irau d o u x b iliy o rd u r; z ih in sel k u rg u la r ın ı ö n e ç ık a rıp k en d in i g ö ste rm e y e n b u a ğ ırb a ş lı y a z a r g ü n ü n b irin d e b ize k e n d in d e n sö z e d e r b elk i. M a rt 1940 B ay C a m ü s’n ü n Y a b a n c ı’sı,1 d a h a b a s k ıd a n ç ık a r ç ık m a z b ü y ü k ilgi g ö rd ü . H e rk e s b u n u « a te ş k e s te n b e ri yazıl m ış en iyi k ita p » o ld u ğ u n u y in eliy o rd u . O g ü n ü n y azın sal ü re tim i için d e, b u ro m a n d a b i r y a b a n c ı’ydı. S ın ırın , d e n i zin ö te y a k a sın d a n g eliy o rd u ; o k ö m ü rs ü z k e sk in ilk b a h a rd a , ild ış ı b i r h a rik a gibi değil, o n d a n g e re ğ in d en ç o k y a ra r la n m ış k işile rin b ık k ın içli dışlılığ ıy la b ize g ü n e ş te n sözediy o rd u ; e sk i y ö n e tim i b ir kez d a h a ve k e n d i elle riy le göm m e k le de, içim izd e say g ısızlık d u y g u su u y a n d ırm a k la d a u ğ ra ş m ıy o rd u ; o n u o k u rk e n , e sk id e n de k e n d i b a ş la r ın a d e ğ e r li o lm a, b a ş k a b ir şey k a n ıtla m a m a s a v ın d a y a p ıtla r yazıl d ığ ın ı a n ım sıy o rd u k . A ncak, b u b ed elsizliğ e k a rş ılık , ro m a n o ld u k ç a b e lirsiz k a lıy o rd u : a n a sın ın ö lü m ü n d e n b ir gün s o n ra «denize g iren , k u ra ld ış ı b ir ilişk iy e b a şla y a n , g ü lü n ç b i r film se y re d ip gülen», « g ü n eşten ö tü rü » b i r A rap 'ı ö ld ü r e n ve a ş ılm a z d a n b i r g ü n ön ce, « e sk id en de, o g ü n de m u tlu o ld u ğ u n u » öne s ü re n , « n e fre t çığ lık la rıy la k e n d isin i k a rşıla m a k » ü z e re id am se h p a s ın ın ç e v resin d e p e k ço k in s a n ın b irik m e s in i d iley en b u k işiy i n a sıl an la m alıy d ık ? K im ileri: « b u d a la n ın , z av allın ın b ir i b u » d iy o rd u ; d a h a ço k e tk ile n m iş le rs e : «su çsu z b u ad am » d iy o rla rd ı. A ncak, söz 1 G allim ard Yayınevi. ■konusu su ç su z lu ğ u n d a n e a n la m a g eld iğ in i a n la m a k ge rek iy o rd u . B ay C am us, b irk a ç ay s o n ra y a y ım la n a n S is y p h u s E f s â n e s i ’n d e y a p ıtın ın ta m y o r u m u n u v e rd i bize: k a h ra m a n ı n e iyi n e k ö tü , n e a k tö re li n e a k tö re s iz d i. B u d e ğ e r ö lç ü le ri o n a u y m u y o rd u : o, y a z a rın s a ç m a a d m ı v e rd iğ i özel b i r tü re g iriy o rd u . Y alnız b u sö zcü k B ay C a m u s’n ü n k a le m in d e b irb irin d e n a y rı ik i şeyi g ö s te rm e k te d ir: sa ç m a h e m o lg u sa l b ir h âl, h e m de k im ile rin in b u h â lle ilg ili a ç ık se ç ik b ilin c id ir. T em el b i r sa ç m a lık ta n , h iç ş a şm a d a n g erek li so n u ç la rı ç ık a ra n a d a m « saçm a» d ır. B u ra d a , sw in g y a p a n gençliğe «sw ing» a d ın ı v erd iğ im iz z a m a n k i a n la m k a y m a sı v a rd ır. P e k i öyleyse, o lg u sal b i r h âl, b i r ilk v e ri o la r a k sa çm a n e d ir? in s a n la d ü n y a n ın ilin tis in d e n b a ş k a b i r şey değil, i l k sa ç m a lık , h e r şe y d en ön ce, b i r kopm ayı,, b o şa n m a y ı d ile g e tirm e k te d ir: in s a n ın b irlik ö zlem iyle a k ıl ve d oğa ik iliğ i, in s a n ın ö lü m sü z e d o ğ ru a tılım ıy la v a ro lu ş u n u n b itim li n ite liğ i, ö z ü n ü o lu ş tu r a n « tasa» ile ç a b a la rın ın b o şlu ğ u a ra s ın d a k i k o p m a. Ö lüm , d o ğ ru la rla v a rlık la rın in d irg e n m e z ç o k lu ğ u , g erç e k liğ in a k ılla k a v ra n m az lığ ı, r a s tla n tı, b u n la r d ır iş te sa ç m a n ın k u tu p la rı. D o ğ ru su n u is terse n iz , h iç de y e n i iz le k le r (te m ala r) değil b u n la r, za te n B ay C am us de o n la rı k a rşım ız a y e n i diye g e tirm i y o r. B u n la r, X V II. yüzyıl b o y u n c a , F ra n s ız la ra ö zgü b i r ç e şit se y red ici, k u ru , d a r k a fa y la say ılıp d ö k ü ld ü le r: y er le şik (k lasik ) k a ra m s a rlığ ın b e y lik k o n u la rı o ld u la r. «Ya k ın d a n b a k tığ ım ız v a k it h iç b ir şey in a v u ta m a y a c a ğ ı k a d a r iç le r a cısı, zay ıf ve ö lü m lü h â lim iz in d o ğ al talih sizliğ i» ü ze rin d e ıs r a r la d u r a n P a sc al d e ğ il m id ir? A kla y e rin i g ö ste r e n o değil m id ir? B ay C a m u s 'n ü n ş u tü m c e s in i h iç b ir çe k in c e k o y m a d a n o n ay lam az m ıydı: «D ünya n e (b ü tü n ü y le) a k ılsa l, n e d e h e p te n a k ıld ışıd ır» ? O b ize « alışkı»nm , «eğ l e n c e l i n in s a n ın «hiçliğini, y ü z ü s tü b ıra k ılm ışlığ ın ı, y e te r sizliğini, g ü çsü zlü ğ ü n ü , b o şlu ğ u n u » g ö rm e sin i en g elled iğ in i g ö s te rm e d i m i? B ay C am u s, S is y p h u s E fs â n e s i ’n d e k i so ğ u k biçem le, d e n e m e le rin in k o n u su y la , A d le r'in h a k lı o la ra k N i e tz s c h e ’n in ö n c ü le ri a d ın ı v erd iğ i b ü y ü k F ra n sız A ktörecileri g elen eğ in d e y e ra lm a k ta d ır; a k lım ız ın e rd iğ i y e r k o n u su n d a k i k u ş k u la rın a gelince, b u n la r d a F ra n sız b ilg i k u ra m ın ın d a h a y a k ın geleneği iç in d e d ir. B u n u n için b ilim sel a d la n d ırm a c ılığ ı, P o in c are 'y i, D u h e m 'i, M e y erso n ’u dü şü n ü n , o v a k it y a z a rım ız ın ç a ğ d aş b ilim e y ö n e lttiğ i su ç la m a y ı d a h a iyi a n la rsın ız : «... E le k tro n la rın ç e k ird e ğ in çev re s in d e d ö n d ü k le ri gözle g ö rü le m ey e n b i r g ezeg en ler diz g e sin d e n sö z ed iy o rsu n u z b a n a . B u d ü n y ay ı b ir im geyle a ç ık lıy o rsu n u z. O za m a n , gelip ş iire d a y a n d ığ ın ız ı an lıy o ru m ...» 1 B a şk a b ir y a z a r da, a şağ ıd a k i s a tır la r ı y azd ığ ın d a, B ay C am u s'y le h e m e n h e m e n a y n ı a n d a , k e n d i a d ın a y in e b u n la rı d ile g e tirm e k te d ir: « (doğabilim ), v a rlık b ilim se l özençle rd e n k u r tu lu p k e n d i iç in d e v a ro la n b i r d o ğ a n ın v a rlığ ım k a b u l e d e n m a k in a c ılık la d ev in im ciliğ in y e rle şik k a rş ıtlık la rın a s ır t ç e v irm işçe sin e, h iç b ir a y rım g ö z e tm ek siz in raak in a sa l, d ev in im sel, g id e re k ru h b ilim s e l ö rn e k le r k u lla n m a k ta d ır.» 2 B ay C am u s J a s p e r s ’te n , H e id e g g er'd e n , K i e rk e g a a rd ’d a n , ü s te lik d e p e k iyi a n la m ıy o rm u ş g ib i gö z ü k tü ğ ü a lın tıla r y a p m a y a b a y ılm a k ta d ır. A m a g e rç e k u s ta la r ı b a ş k a d ır: a k ıly ü m tm e le rin in ak ışı, d ü ş ü n le rin in aç ık lığı, d e n e m e c i b iç e m in in k e s im i ve d ü z e n li, tö re n li, y aslı g ü n e ş h ü z n ü y e rle ş ik b i r y a z arı, b i r A kdenizliyi h a b e r v e rir. Y ö n te m in e v a ra n a d e k («aynı z a m a n d a h e m c o şk u y u h e m aç ık lığ a u la şm a m ız ı a ç ık se çik lik le şiirse llik a ra s ın d a k i d en ge s a ğ la y a b ilir an c ak » )3 P a sc a l'ın R o u s s e a u ’n u n e s k i « tu t k u lu b iç im b ilim le ri» n i, a k la g e tirm e y e n o n u b ir A lm an g ö rü n g ü b ilim c isin d e n y a d a D a n im a rk a v a ro lu ş ç u su n d a n 1 L e M y t h e d e S is y p h e , s. 35. 2 M . M a r le a u -P o n ty , L a s t r u c tu r e d u C o m p o r t e m e n t (D a v r a n ış ın Y a p ıs ı) , L a R e n a is s a n c e d u L iv re, 1942, s. 1. 3 L e M y t h e d e S is y p h e , s. 16. ç o k ö rn e ğ in M a u rr a s ’ya, a s lın d a p e k ço k n o k ta d a a y rıld ığ ı b u A kdenizliye y a k la ş tırm a y a n n ite liğ i y o k tu r. Y alnız, g id ip so rsa k , B ay C am u s d e b ü tü n b u n la r ı k a b u l e d e rd i. O na g ö re ö z g ü n lü ğ ü d ü ş ü n le rin in so n u n a d e k g id e b ilm e sin d e d ir: g e rç e k te n d e a m a c ı b ir ta k ım k a ra m s a r ö z d ey işleri b ira ra y a g e tirm e k d eğ ild ir. T ek b a ş la rın a ele a lın d ık la rın d a , sa ç m a lık n e in s a n d a n e d ü n y a d a d ır; a m a in s a n ın a sa l özelliği « d ü n y a d a o lm ak » o ld u ğ u n a g ö re so n u n d a sa ç m a in sa n o lm a k la b i r o lu p ç ık m a k ta d ır. D olayı sıyla, ilk in , y a lın b i r k a v ra m ın k o n u s u d e ğ ild ir: o n u b i ze ü z ü n tü v e ric i b i r e sin le n m e g ö s te rm e k te d ir. « Y a ta k ta n k a lk ış , tra m v a y , y a z ıh an e y a d a fa b r ik a d a g e ç irile n d ö r t s a a t, y em ek , p a z a rte s i, salı, ç a rş a m b a , p e rş e m b e , c u m a, cu m a r te s i a y n ı dizem de...»1 ve a n s ız ın « b ezem ler d ev rilir» , u m u ts u z b i r a ç ık g ö rü şlü lü ğ e u la şırız . O z a m a n , d in le rin ya d a v a ro lu ş ç u d ü ş ü n b ilim le rin a ld a tıc ı y a rd ım ın ı e lim izin te rsiy le itm ey i b e c e re b ilirs e k , b ir ta k ım a s a l d o ğ ru la r ya k a la rız : d ü n y a b i r k a rg a ş a , « k a rg a şa d a n d o ğ an k u ts a l b ir e ş d e ğ e rlilik » tir; ö lü p g ittiğ im iz e g ö re, y a rın y o k tu r. «... An sızın y a n ıls a m a ve ış ık ta n y o k su n k a la n e v re n d e , in s a n k e n d in i b ir y a b a n c ı gibi d u y u m sa r. Y itirilm iş b i r y u r d u n a n ıla r ın d a n y a d a a d a n m ış b ir to p ra ğ ın u m u d u n d a n y o k s u n ol d u ğ u n a g ö re, b u s ü rg ü n ç a re siz d ir.» 2 Ç ü n k ü , g e rç e k te n d e , in s a n d ü n y a d e ğ ild ir : «A ğaçlar a ra s ın d a b i r ağaç o lsay d ım ..., ş u y a ş a m m b i r a n la m ı o lac a k , d a h a d o ğ ru su b u s o ru n u n a n la m ı k a lm a y a c a k tı, ç ü n k ü d ü n y a n ın b ir p a r ç a sı h a lin e g e le c e k tim . Ş im d i b ü tü n b ilin c im le k a rş ı ç ık tığ ım şu d ü n y a o la c a k tım ... B en i h e r tü r lü y a ra tış ın k a r ş ıs ın a d ik e n iş te ş u g ü lü n ç, sa ç m a a k ıl’dır.»3 B öylece, r o m a n ın b a şlığ ı y a rı y a rıy a a ç ık la n m ış o lm a k ta d ır: y a b a n 1 A .g .y ., s . 27. 2 A .g .y ., s . 18. 3 A .g .y ., s. 74. cı, d ü n y a k a rş ıs ın d a k i in sa n d ır; B ay C am us y a p ıtın ı a d la n d ırm a k ü z e re G eorges G issin g ’in b i r k ita b ın ın ad ın ı da s e ç e b ilird i p e k â lâ : S ü rg ü n d e D o ğ m u ş. Y ab an cı, ay n ı za m a n d a , in s a n la r a ra s ın d a k i in sa n d ır. «Öyle g ü n le r v a r d ır ki... in sa n sevdiği k a d ın ı k a rş ıs ın d a b ir y a b a n c ı gibi b u lu r.» 1 S o n o la ra k d a y a b a n cı, k e n d im in k a rş ıs ın d a b e n ’ d ir, y a n i d o ğ a in sa n ı k a rş ıs ın d a k a fa in sa n ıd ır: «K im i sa n iy elerd e, b i r a y n a d a k a rşım ız a d ik ilen y ab an cı.» 2 A m a o k a d a r değil: b i r d e sa ç m a tu tk u s u v ar. S açm a in sa n k e n d i c a n ın a k ıy m az: a ç ık seçik d o ğ ru la rın ın b irin d e n b ile vazgeçm eksizin, y a rın sız , u m u tsu z , y a m lsam asız, a y rıc a y a zg ısın a b o y u n e ğ m e k sizin y a ş a m a k is te r. S a ç m a in sa n b a ş k a ld ırıd a d o ğ ru la r k e n d in i. T u tk u lu b i r d ik k a tle göziinü ö lü m e d ik e r ve b u b ü y ü le n m e o n u ö zg ü rlü ğ e k a v u ş tu r u r : ö lü m c ezasın a ç a rp tırılm ış h ü k ü m lü n ü n « k u tsa l so ru m s u z lu ğ u »nu ta n ır. T a n rı o lm a d ığ ın a ve ö lü p gideceğim i ze g ö re, h e r şeye izin v a rd ır. B ü tü n d e n e y im le r e şd e ğ e rli d ir, yalnız e ld e n geld iğ in ce ço k sa y ıd a d e n ey im e d in m e k y e rin d e o lu r. «H ep b ilin ç li k a la n b i r r u h u n k a rş ıs ın d a k i şim d ik i z a m a n ve şim d ik i z a m a n la r dizisi sa ç m a in sa n ın ü l k ü sü d ü r.» 3 «B u n ic e lik a k tö re si» k a rş ıs ın d a b ü tü n d e ğ e rle r y ık ılıp g id er; y e ry ü z ü n e a tılm ış b u lu n a n , b aşk ald ıra n , so ru m s u z sa ç m a in sa n ın « h içb ir şeyi d o ğ ru la m ası» ge rek m e z. S a f s u z ’d u r o. O n la ra îy i ile K ö tü ’yü, izin v e rilen ile y a s a k la n a n ’ı ö ğ re te n p a p a z ın g e lişin d e n önce, S. M augh a m 'm sö z ü n ü e ttiğ i ü k e l in s a n la r gibi S u ç su z ’d u r: o n u n için h e r ş e y e izin v a rd ı. « G ü lü cü k lerle k a y ıtsız lık la rın b e l li b elirsiz d e ğ iştird iğ i s ü re k li b ir şim d ik i z a m a n d a y aşayan» P re n s M işk in g ib i su ç su z d u r. T e rim in h e r a n la m ın d a ç o c u k s u d u r, is te rs e n iz «B udala» d a d iy eb ü irsin iz . İ ş te şim d i Ca1 A .g.y., s. 29. 2 A .g .y ., s. 29. s A .g .y ., s. 88. m u s ’n ü n ro m a n ın ın b a şlığ ın ı iyice an lıy o ru z. O n u n b e tim lem e k iste d iğ i y a b a n cı, o y u n u n k u ra lla rın ı k a b u l e tm e d ik le ri için to p lu m u irk ilte n ş u k o rk u n ç ç o c u k su v a rlık la rd a n b irid ir. Y a b a n c ıla r a ra s ın d a y a ş a m a k ta d ır, a m a o d a o n la r ı n g ö zü n d e y a b a n c ıd ır. B u n d a n ö tü rü , iç le rin d e n k im ile ri o n u se v ec e k tir, ö rn eğ in , « tu h a f b iri o ld uğu» için o n a b a ğ la n a n M arie, o y n aşı; a n sız ın n e fr e t d u y g u la rın ın k e n d isi n e y ö n eld iğ in i d u y u m sa d ığ ı y a rg ıla m a sa lo n u n d a k i in sa n la r gibi, k im ile ri d e o n d a n n e fr e t e d e c e k tir. K ita b ı a ç a rk e n h e n ü z s a ç m a d u y g u su y la içli d ışlı o lm a y a n b iz le r de b o şu b o ş u n a o n u a lıştığ ım ız d e ğ e r ö lç ü le rin e g ö re y a rg ılam a y a çalışacağız: b izim için de y a b a n c ıd ır o. D em ek k i k ita b ı a ç tığ ın ız d a, « B u n u n d a k u rta rılm ış b ir p a z a r o ld u ğ u n u , a n n e m in a r tık g ö m ü ld ü ğ ü n ü , y a rın y i n e ç a lışm a y a b a şlay acağ ım ı, so n u ç o la ra k , h iç b ir şeyin d e ğ işm ed iğ in i d ü ş ü n d ü m 1» sö zlerin i o k u y u n c a d u y d u ğ u n u z şa şk ın lık b ile bile y a ra tılm ış tır: saçm a y la ilk k a rş ıla ş m a n ı z ın s o n u c u d u r b u . A ncak, y a p ıtı o k u y u şu n u z sü rd ü k ç e y ü reğ in izd e k i s ık ın tın ın d ağ ılacağ ın ı, h e r şey in y av aş yavaş a y d ın la tıla c a ğ ın ı, a k ıl çe rç e v esin e o tu rtu la c a ğ ın ı, a ç ık la n a ca ğ ın ı u m u y o rd u n u z . U m u d u n u z b o ş a ç ık tı: Y a b a n c ı a ç ık lay an b i r k ita p değil: sa çm a in s a n aç ık lam a z , b e tim le r; b ir şe y le r k a n ıtla y a n b ir k ita p değil b u . B ay C am u s y al n ızca ö n e rm e k te ve ilk e g ereğ i d o ğ ru la n a m a y a n şeyi d oğ ru la m a y a h iç m i h iç u ğ ra ş m a m a k ta d ır. S is y p h u s E fsâ n e si, y a z arım ızın ro m a n ın ı n a s ıl k a rş ıla m a m ız g e re k tiğ in i ö ğ re te c e k tir bize. G e rç e k te n de o r a d a sa ç m a ro m a n ın k u ra m ın ı b u lu ru z . K o n u su in s a n o lm a h â lin in sa çm alığ ı o lsa d a, savlı b ir ro m a n değil b u , d o ğ ru la y ıcı k a n ıtla r g ö sterm ey e ö n em v e re n , « k e n d in d e n h o şn u t» b i r d ü şü n c e d e n g elm iy o r; te rs in e , « sın ırlı, ö lü m lü , b a ş k a ld ıra n » b i r d ü ş ü n c e n in ü r ü nü . K en d i v arlığ ıy la a k ıly ü rü te n a k im y a ra rsız lığ ın ı k a n ıtlı 3 L ’E tr a n g e r , s. 36. y o r. «...{B üyük ro m a n c ıla rın ) a k ıly ü rü tm e le r y o lu y la d e ğil d e im g e le rle y azm ay ı seçm iş o lm a la rı h e p sin d e o r ta k la ş a b u lu n a n , h e r tü r lü a ç ık la m a ilk e s in in y a ra rsız lığ ın a in a n a n , d u y u la b ile n d ış g ö rü n ü ş ü n ö ğ re tic i ile tisin e güve n e n d ü şü n c ey i a ç ığ a v u rm a k ta d ır.» 1 B öylece B ay Cam u s ’d e , ile tisin i r o m a n k ılığ ın d a ö n ü m ü z e g e tirm e k , k e n d in i b e ğ e n m iş b ir a lç a k g ö n ü llü lü ğ ü sim g e le m ek te d ir. Yaz g ıya b o y u n e ğ m e d e ğ ild ir b u , in s a n d ü ş ü n c e s in in s ın ırla rı n ın öfkeyle, b a ş k a ld ırıy la k a b u l e d ilm e sid ir. R o m a n sa l ile tisiy le ilg ili o la ra k « S isy p h u s E fsâ n e si» n d e n b a ş k a b i r şey o lm a y a n d ü ş ü n b ilim s e l b ir ç e v iri y a p m a k la g ö rev li sa y m ış t ı r k e n d in i, b u ik ile m e k o n u s u n d a n e d ü ş ü n m e k g e re k tiğ i n i ile rd e göreceğiz. Y alnız b ö y le b i r ç e v irin in v arlığ ı ro m a n ın b e d e lsizliğ in i a z a ltm ıy o r. G e rç e k te n de, s a ç m a y a ra tıc ı y a p ıtın ın g e re k li o ld u ğ u y a n ıls a m a s ın a v a ra n a d e k h e r şeyi y itirm iş tir. T e rsin e, s ü re k li o la ra k , y a p ıtın o lu m sa llığ ın ı y a k a la m a m ız ı is te m e k te d ir; G id e’in K a lp a za n la r' ın so n u n a : « sü re b ilird i» y a z m a k iste y işi gibi, m a d a ly a n ın yazılı ta ra fın a : « o lm a y a b ilird i de» y a z ılm a sın ı iste m e k te d ir. O lm ay a b ilird i: tıp k ı ş u ta ş, ş u a k a rs u , ş u yüz gibi; b u , d ü n y a n ın b ü tü n şim d ik i z a m a n la rı gibi, y a ln ızca k e n d in i ve r e n b ir şim d ik i z a m a n d ır. S a n a tç ıla rın : «Y azm am ak e lim d e değildi, o n d a n k u rtu lm a m g e re k iy o rd u » d e rk e n y a p ıt la r ı iç in seve seve ü s tle n d ik le ri öznel g e re k lilik te n b ile y o k s u n d u r. B u ra d a , b e y lik g ü n e ş e le ğ in d e n g e ç irilm iş o la ra k , g e rç e k ü s tü c ü y ıld ırm a c ılığ m b i r izleğiyle k a rşıla şıy o ru z : sanat- y a p ıtı b ir y a ş a m d a n k o p a rılm ış b i r y a p ra k ta n b a ş k a şey d e ğ ild ir. Söz k o n u s u y a şa m ı d ile g e tir ir e lb e t: a m a g e tirm e y e b ilird i d e. Z a te n h e r şey e ş d e ğ e rlid ir: E c in n ile r ’! y a z m a k y a d a b i r s ü tlü k a h v e içm ek . D olayısıyla B ay Cam u s o k u rd a n , « c a n la rın ı s a n a tla r ın a a d a m ış» y a z a rla rın b e k le d ik le ri d ik k a tli ilgiyi b e k le m e m e k te d ir. Y a b a n c ı o n u n 1 L e M y t h e d e S is y p h e , s. 138. y a şa m ın ın b ir y a p ra ğ ıd ır. V e en sa çm a , e n s ıra d a n y a şa m ın e n k u r u o lm a sı g e re k tiğ in d e n , ro m a n ı g ö z k a m a ştırıc ı b i r k u ru lu ğ a , k ıs ırlığ a ö z e n m e k te d ir. S a n a t işe y a ra m a z b i r e lia ç ık h k tır. A m a ço k k o rk m a y a lım : B ay C a m u s’n ü n saç m a lık la rın ın a ltın d a , K a n t’m «güzelin e re k siz e rek liliğ i» k u ra m ıy la ilg ili b irta k ım b ilg ece u y a rıla r b u lu y o ru m . Şöy le y a d a böyle, Y a b a n c ı, b i r y a ş a m d a n k o p m u ş, d o ğ ru la n m a m ış, d o ğ ru la n a m a y a c a k , k ısır, a n lık , y a z a rm c a y ü zü s tü b ıra k ılm ış , d a h a b a ş k a şim d ik i z a m a n la r u ğ ru n a te r k e d ilm iş o la ra k k a rş ım ız d a d ır. B izim d e o n u b ö y le k a b u l e t m em iz g e re k m e k te d ir: ik i in sa n ın , y a z a rla o k u ru n , n e d e n le rin ö te sin d e , an sız ın s a ç m a lık ta b ira r a y a g elm esi gibi. Y a b a n c ı'n m k a h ra m a n ın ı n a s ıl ele alacağ ım ızı g ö ste r e n d e b u d u r işte . B ay C am u s sav lı b i r r o m a n y a z m a k is tesey d i, a ile için d e ça lım s a ta n , s o n ra b ird e n sa çm a y ı se zen, b ir a n ç ırp ın a n ve s o n u n d a d u r u m u n u n te m e l sa ç m alığ ın ı y a şam a y a ra z ı o la n b i r k a m u g ö rev lisin i ö n ü m ü ze g e tirm e k te g ü ç lü k çek m ezd i. O k u r, h e m d e ay n ı n e d e n lerle, ro m a n k işisiy le b irlik te in a n d ırılm ış o lu rd u . Y a d a , S is y p h u s E fs â n e s i ’n d e sıra la d ığ ı, özel b ir d e ğ e r v e rd iğ i s a ç m a lık e rm iş le rin d e n b irin in y a şa m ın ı ç iz e rd i b ize: D on J u a n , O yuncu, F a tih , Y a ra tıcı. O ysa b ö y le y a p m a m ış, ve M erya s a u lt, Y a b a n c ı’n m k a h ra m a n ı, s a ç m a lık k u ra m la r ın ı k ın d a n ta n ıy a n o k u r iç in b ile k a ra n lık k a lıy o r. S a ç m a o l d u ğ u , a c ım a sız a ç ık g ö rü şlü lü ğ ü n b e lli b a ş lı n ite liğ i o ld u ğ u k o n u s u n d a b ize güvence v e rü iy o r e lb e t. A yrıca, p e k ço k n o k ta d a , S is y p h u s E fs â n e s i 'n d e s a v u n u la n k u r a m la r ın ö n c e d e n ta s a rla n m ış ö rn e ğ im o lu ş tu r m a k ü z e re ça tılm ış. Ö r n eğ in , B ay C am us, a d ı g eçen y a p ıtta ş u n la rı yazıyor: « İn sa n , söylediği şe y le rd e n ç o k s a k la d ık la rıy la in sa n d ır.» Ve M e u rs a u lt b u e rk e k ç e su sk u n lu ğ u n , sö z cü k le rle a v u n m a y a ra z ı o lm a y ışın c a n lı ö rn e ğ id ir: «(O na) için e k a p a n m ış b iri o ld u ğ u m u fa rk e d ip fa rk e tm e d iğ i (so ru ld u ), o d a lâ f o lsu n diye k o n u şm a d ığ ım ı söyledi.»1 N ite k im , ik i s a tır y u k a rd a , ay n ı s a v u n m a ta n ığ ı M e u rs a u lt’n u n « tam b i r e rk e k » o ld u ğ u n u sö y le m iştir. «(T anığa) b u n u n la n e d e m e k is te d iğ i (so ru ld u ), o d a d e m e k iste d iğ in i h e rk e s in b ild iğ in i söy ledi.» Aynı b içim d e , B ay C am us S is y p h u s E fs â n e s i’n d e se vi k o n u s u n d a u z u n a ç ık la m a la rd a b u lu n u r: «Biz b u g ü n , b i zi b irta k ım v a rlık la ra b elli b ir to p lu g ö rü şe g ö re b a ğ la y a n , k ita p la rla sö y le n c e le rin s o ru m lu o ld u ğ u şeye sevi diyoruz»,2 diye y azar. Ö te y a n d a n , Y a b a n c ı’d a ş u n la rı o k u ru z : «O z a m a n k e n d isin i sevip sev m ed iğ im i ö ğ re n m e k iste d i. B e n de... a s lın d a b u n u n b i r şey g ö ste rm e d iğ in i, a m a k u ş k u s u z o n u sev m ed iğ im i söyledim .»3 B u g ö rü ş a ç ısın d a n , y a r g ıla m a s a lo n u n d a ve o k u r u n k a fa s ın d a b e lire n : « M e u rsa u lt a n a sım sev d i m i?» s o ru s u ik i y a n d a n sa ç m a d ır. îlk in , av u k a tın d a d e d iğ i gibi. «A nasını to p ra ğ a v erd iğ i için m i, y o k sa b irin i ö ld ü rd ü ğ ü iç in m i s u ç la n m a k ta d ır? A m a ö z ellik le «sevm ek» sö z cü ğ ü n ü n b u r a d a h iç b ir a n la m ı y o k tu r. H iç k u ş k u s u z M e u rs a u lt p a r a s ı y e tişm e d iğ i ve « a rtık b irb irle rin e söyleyecek sö z le ri k alm ad ığ ı» iç in a n a sın ı d ü ş k ü n le r y u r d u n a y e rle ş tirm iş tir. K u şk u su z o n u sık s ık g ö rm ey e d e g itm iy o rd u , « ç ü n k ü b u iş (onun) k o sk o c a p a z a rın a p a tlıy o r d u — o to b ü se g itm e, b ile t a lm a ve ta m ik i s a a t y o lc u lu k etm ey se c ab asıy d ı.» 4 P e k i a m a n e d ir b u n u n g ö ste rd iğ i? 0 b ü tü n ü y le şim d ik i z a m a n d a , o a n k i r u h h a lle rin i y a şa m ı y o r m u ? D uygu d ed iğ in iz b irta k ım k e sik li iz le n im le rin so y u t b irliğ iy le ü n le m in d e n b a ş k a b ir şey d eğ ild ir. H e r an se v d ik le rim i d ü şü n m e m , a m a d ü ş ü n m e d iğ im z a m a n b ile sevdiğim i ö n e s ü re r im — ve g erçek , a n lık b i r c o şk u b u lu n m a d ığ ı z a m a n , so y u t b i r d u y g u u ğ ru n a din g in liğ im i te h 1 2 * 4 L ’E tr a n g e r , s . 121. L e M y t h e d e S is y p h e , L ’E t r a n g e r , s. 59. A , g j . , s . 12. s. 3 02. likeye a ta b ilirim . M e u rs a u lt’y sa b a ş k a tü rlii d ü ş ü n ü r ve d av r a n ır : o sü re k li, b ir b ir in e b e n zey en b ü y ü k d u y g u la n ta t m a k istem ez; o n a g ö re sevgi, g id e re k sev g iler y o k tu r. Y al n ızca ş im d ik i â n ın , s o m u t’u n ö n e m i v a rd ır. C an ı iste d iğ i za m a n g id er a n a sın ı g ö rm ey e, o k a d a r . A rzu b e lirm işse , o n u o to b ü s e b in d irte c e k k a d a r g ü ç lü o la c a k tır, ç ü n k ü b a ş k a b i r so m u t a rz u b u g ev şek a d a m ı v a r h ızıy la k o ş tu rta c a k , y ü rü y e n b i r k a m y o n a a tla ta c a k k a d a r g ü ç lü o la c a k tır. An c a k a n a sım h e p ş u sevgi do lu , ç o c u k su «anneciğim » söz cüğ ü y le a n m a k ta , o n u a n la m a k ta , o n a b e n z e m e k te h iç b ir f ır s a tı k a ç ırm a m a k ta d ır. «Sevgi d iye b e n y a ln ız ca b e n i b öy le b ir v arlığ a b a ğ la y a n şu a rz u , sev ecen lik ve an la y ış k a rış ım ın ı an lıy o ru m .» 1 G ö rü ld ü ğ ü g ib i M e u rs a u lt’m n k u r a m s a l y a n ın ı e s geçem eyiz. N ite k im y a şa d ığ ı s e rü v e n le rin p e k ç o ğ u n u n b elli b a ş lı n e d e n i te m e l sa çm a lığ ın şu y a d a b u y a n ın ı a ç ığ a ç ık a rm a k tır. Ö rn eğ in , d a h a ö n ce g ö rd ü k , S is y p h u s E fsâ n e si, « ta n y e ri a ğ a rırk e n ö n ü n d e k i z in d a n k a p ı la rı a ç ıla n ö lü m m a h k û m u n u n y e tk in elv erişliliğ i» 2n i ö v ü y o r d u — ve B ay C am us b ize söz k o n u s u ta n a ğ a rm a s ıy la el verişliliğin. ta d ım ç ık a r tm a k iç in k a h ra m a n ın ı ö lü m ceza s ın a ç a rp tır m ış tır . « H iç b ir şey in id a m d a n d a h a ö n e m li ol m ad ığ ım n a sıl g ö rem e m iştim » , d e d ir tir k a h ra m a n ın a , ve « b ir b a k ım a , in s a n için g e rç e k te n ilg in ç b iric ik şey in b u o ld u ğ u n u !» Ö rn e k le rle a lın tıla n ç o ğ a ltab iliriz . B u n u n la b irlik te ş u a ç ık g ö rü şlü , k ay ıtsız, s u s k u n a d a m ta s ta m a m d â v a m n g e re k s in m e le rin e u y g u n k u ru lm a m ış tır. H iç k u ş k u su z , k işilik b ir k ez k a b a ta s la k ç iz ild ik te n s o n ra k e n d i b a ş ın a ta m a m la n m ış tır, ro m a n k işis in in h iç k u ş k u s u z k e n d in e ö zgü b ir a ğ ırk a n lılığ ı v a rd ır. A ncak, sa çm alığ ı bize k a z a n ılm ış değil, d ış a r d a n b a ğ ışla n m ış g ö z ü k m e k te d ir: böyled ir, o k a d a r. T a n rı e sin i a n c a k so n sa y fa d a g ele c e k tir. 1 L e M y t h e d e S is y p h e , S. 102. 3 A .s .y ., s. 83. •oysa ö te d e n b e ri B ay C a m u s’n ü n ö lç ü tle rin e g ö re y a şa m ış tır. S a ç m a n ın d a b ir çek iciliğ i v a rsa , b u a d a m için çek ici d em em iz g e re k ird i. S is y p h u s E fs â n e s i’n d e ird e le n e n s o ru la rd a n h iç b irin i m e ra k e tm e z g ib id ir; ö lü m ce za sın a ça rp tırılm a z d a n ö n c e b a ş k a ld ırd ığ ı d a g ö rü lm e m e k te d ir. M u tlu y du. k e n d in i o la y la rın a k ış ın a k a p tırm ış tı, ve m u tlu lu ğ u . B ay C a m u s’n ü n d e n e m e sin in b irç o k y e rin d e d eğ in d iğ i, ö lü m ü n k ö r ed ici v a rlığ ın d a n gelen şu gizli ısırığ ı ta n ım a z g ib i d ir. T e m b e llik te n ö tü r ü evinde k ald ığ ı ve « b iraz s ık ıld ı ğını» itir a f e ttiğ i p a z a r g ü n k ü gibi, k ay ıtsızlığ ı b ile g ev şek liğ in d en g e lm e k te d ir sa n k i. D olayısıyla, sa ç m a b ir b a k ış için d e r o m a n k iş is i özel g eçirim sizliğ in i k o ru m a k ta d ır. S aç m alığ ın D on K iş o t’u y a d a D on J u a n d e ğ ild ir b u , te rsin e , çoğu kez sa çm a lığ ın S a n ç o P a n ç a ’sı gibi g ö z ü k m e k ted ir. O ra d a d ır, v a ro lm a k ta d ır, a m a b iz o n u n e b ü tü n ü y le a n la y a b ilir, n e de y a rg ılay a b iliriz ; y a ş a m a k ta d ır işte , ve o n u d o ğ ru la y a b ile c e k te k şey ro m a n s a l y o ğ u n lu ğ u d u r. A ncak, Y a b a n c ı’yı h e p te n d e b ed elsiz b i r y a p ıt say m a m a k g e re k ir. D ah a ö n ce de sö y led ik , B ay C am u s saç m a lık d u y g u su ile k a v r a m ı’m b irb irin d e n a y ırm a k ta d ır. Ş u n la rı y a z a r b u k o n u d a : «B üyük y a p ıtla r gibi, d e rin d u y g u la r d a h e p b ilin çli o la r a k sö y le d ik le rin d e n ç o k d a h a faz la sın ı dile g e tirirle r... B ü y ü k d u y g u la r göz k a m a ş tırıc ı ya d a a c ın a sı e v re n le rin i y a n la rın d a g e z d irirle r.» 1 B iraz ile r d e y se ş u n la rı e k le r: « S açm a d u y g u su sa ç m a k a v ra m ın ın ta k e n d isi d e ğ ild ir. O n u n tem e lin i o lu ş tu r u r, o k a d a r. A m a o n d a özetlenm ez...» S is y p h u s E fs â n e s i’n in b ize b u k a v r a m ı v erm ey i a m a ç la rk e n Y a b a n c ı’m n d a b izd e b u d u y g u ’y u u y a n d ırm a k iste d iğ i sö y len eb ilir. İk i y a p ıtın y a y ım la n ış s ıra s ı da b u v a rsa y ım ı d o ğ ru la r g ib id ir; ilk y a y ım la n a n Y a b a n c ı b i zi y o ru m su z sa ç m a « o rta m ı» n a so k a r; s o n ra d a n gelen de n e m e g ö rü n ü m ü a y d ın la tır. O y sa sa çm a a y rılm a 'd ır, k o p 1 L e M y t h e d e S is y p h e , s. 25. m a ’d ır. D o layısıyla Y a b a n c ı k o p m a 'n m , a y rılm a 'n ın , ya* b a n c ıla ş m a ’n m ro m a n ı o la c a k tır. U sta k u r u lu ş u d a b u r a d a n g e lm e k te d ir: b i r y a n d a y a ş a n a n g e rç e k liğ in g ü n lü k vc b içim siz a k ışı, ö te y a n d a y sa ay n ı g erç e k liğ in in sa n a k lı ve söylem iyle ö ğ re tic i b iç im d e y e m d e n d ü zen ley im i. İlk in a r ı g erç e k lik le yüz yüze g e tirile n o k u r, s o n ra d a n o n u a k ılsa l a k ta rım ıy la y e n id e n k a rş ıs ın d a b u lm a k ta d ır. B u ra d a n saç m a d u y g u su , y a n i d ü n y a d a k i o la y la rı k a v ra m la rım ız la , söz c ü k le rim iz le d ü ş ü n m e k ’te k i g ü ç sü zlü ğ ü m ü z d o ğ a c a k tır. Me~ u r s a u lt a n a sın ı to p ra ğ a v e rir, b ir o y n aş tu ta r , b irin i ö ld ü r ü r. B u d eğ işik o lg u la r d u r u ş m a d a ta n ık la rc a a n la tıla c a k , sav cı ta r a fın d a n k ü m e le n d irilip a ç ık la n a c a k tır: M e u rs a u lt b a ş k a b irin d e n sö z ed iliy o rm u ş d u y g u s u n a k a p ıla c a k tır. H e r şey b izi a n sız ın M a rie ’n in p a tla y ış ın a g ö tü rm e k ü z e re d ü z e n le n m iştir, ta n ık b ö lm e sin d e in s a n k u r a lla r ın a g ö re ta n ık lık e ttik te n s o n ra b ird e n h ıç k ırm a y a b a şla y a n : « h ay ır, b u k a d a r o lm ad ığ ın ı, d a h a b a ş k a b i r şey in b u lu n d u ğ u n u , k e n d is in i d ü ş ü n d ü ğ ü n ü n te rs in e k o n u şm a y a z o rla d ık la rın ı» söyleyen M a rie ’n in p a tla y ışın a . K a lp a za n la r ’d a n b e ri b u t ü r a y n a o y a n la rı k u lla m la g e lm iştir. B ay C a m u s'n ü n öz g ü n lü ğ ü b u r a d a değil. A ncak, çö zm esi g e re k e n s o ru n o n a z o rla özgün b ir b içim b e n im s e tm e k te d ir: sa v cın ın so n u ç la rıy la c in a y e tin g e rç e k k o ş u lla rı a ra s ın d a k i k o p u k lu ğ u d a h a iyi d u y ab ilm em iz için , k ita b ı k a p a ttığ ım ız d a içim izd e söz ü m o n a c e z a la n d ırm a y a k a lk ış tığ ı o lg u la rı h iç b ir z a m a n a n lay a m ay a c a k , g id e re k o n la rın y a n m a b ile v a ra m a y a c a k sa ç m a b i r a d a le t d u y g u s u n u n k a la b ilm e si için, g e rç e k lik le ya d a k o ş u lla rın d a n b iriy le yüz yüze g e tirilm iş o lm am ız g e re k ir. B ay C a m u s’n ü n elin d e, söz k o n u s u ilin tiy i k u ra b ilm e k için , sav cı gibi, y a ln ız ca sö z cü k le rle k a v ra m la r v a r; d ü ş ü n c e le ri b ira r a y a g e tire re k , sö z c ü k le rd e n ö n ce v a ro la n d ü n y a y ı sö z cü k le rle a n la tm a s ı g e re k . Y a b a n c ı 'n m b irin c i k e sim i, g e ç en le rd e y a y ım la n a n b i r k ita p g ibi, T r a d u it d u S ile n c e (S e ssiz lik te n Ç e v rilm iştir) d iy e a d la n d ırıla b ilird i. B u ra d a b irç o k ça ğ d aş y a z a rd a ra stla d ığ ım ız , ilk b e lirtile rin i Ju le s R e n a rd 'd a g ö rd ü ğ ü m b i r h a s ta lık la k a rşıla şıy o ru z : b e n b u h a s ta lığ a «sessizlik s a p la n tısı» a d ım vereceğ im . B ay P a u lh a n ’a s o rsa n ız, h iç k u şk u su z , b u n d a y a z ın sa l y ıld ırm a c ılığ ın e tk i sin i g ö rü rd ü . H a sta lık , g e rç a k ü s tü c ü le rin ö zd evingen (o to m a tik ) y a z ışın d a n tu tu n d a J.J. B e m a r d ’m « sessizlik tiy a tro su » n a v a ra n a d e k b in b ir k ılığ a g irm iş tir. Ç ü n k ü sessizlik, Heid e g g e r'in d ediği gibi, sö z ü n e n sa h ic i k ip i’d ir. A ncak k o n u şa b ile n s u s a r. B ay C am u s, S is y p h u s E fs â n e s i 'n d e ço k k o n u ş u y o r, g id e re k gevezelik b ile ed iy o r. B u n u n la b irlik te , ses sizliğe d u y d u ğ u sevgiyi d e itir a f ed iy o r. K ie rk e g a a rd ’m şu tü m c e sin i a n ıy o r: « S u s k u n lu k la rın en g ü v en lisi s u s m a k değil, k o n u ş m a k tır» 1 ve s o n ra k e n d i a d ın a e k liy o r: « b ir e rk e k , sö y le d ik le rin d e n ç o k s a k la d ık la rıy la e rk e k tir» . D olayısıyla, Y a b a n c ı’da. s u s m a 'y a g iriş m iş tir. P ek i a m a sö zcü k lerle n a sıl su sm a lı? Ş im d ik i z a m a n la rın d ü şü n ü lm e z , d ü z e n siz b ir b i r i a rd ın d a n g elişin i k a v ra m la rla n a s ıl v e rm e li? G irişilen b u id d ia y e n i b ir u y g u lay ım ı g e re k tirm e k te d ir. N e d ir b u u y g u lay ım ? B irile ri b a n a : « H em in g w ay ’in k a le m in d e n ç ık m ış K a fk a b u » d e m işti. K ita p ta K a fk a ’yı b u la m a d ığ ım ı i ti r a f e d e rim . B ay C a m u s’n ü n g ö rü şle ri y ü zd e y ü z d ü n y asal. K a fk a o la n a k sız a şk m lığ m ro m a n c ıs ıd ır: o n a g ö re e v re n a n la y a m a d ığ ım ız im le rle (işa re tle rle ) d o lu d u r; b e z em in b i r de a rk a y ü z ü v a rd ır. B ay C am us için se in sa n ın d ra m ı, tersıine, a s la n lığ ın b u lu n m a y ış ıd ır: «B u d ü n y a n ın b e n i a ş a n b i r a n la m ı v a r m ı y o k m u b ilm iy o ru m . A m a b u a n la m ı ta n ım a d ığ ım ı, ş im d ilik ta n ıy a m a y a c ağ ım ı b iliy o ru m . B u g ü n k ü d u r u m u m u n d ışın d a k a la n b ir im le m in n e irnlem i v a r b e n im için ? B en a n c a k in s a n te rim le riy le a n la y a b i lirim . A ncak d o k u n d u ğ u m , b a n a d ire n e n şeyi an la y a b ilirim .» D em ek k i o n u n iç in gizi çözülm ez, in s a n ın d ış ın d a k a la n 1 L e M y t h e d e S is y p h e , s . 4 2 — A y r ıc a , B r iç e P a r a i n in d il k u r a m ım , s e s s i z l i k a n la y ış ım d ü ş ü n ü n . b ir d ü z e n in v a rlığ ın d a n k u ş k u la n m a m ız a y o la ç a c a k sö z cü k d ü z e n le m e le ri b u lm a k söz k o n u s u o lam az: in sa n d ış ı d ü n y a , d ü p e d ü z d ü z e n siz lik tir, m a k in a d ü n y a sıd ır. H iç b ir k a ra n lık , k ay g ı v erici, şöyle ü s tü k a p a lı a n ış tırılm ış şey y o k tu r o n d a : Y a b a n c ı bize b ir dizi ışık lı g ö rü ş s u n a r. B u n la rın bizi te d irg in edişi, s a y ıla rın d a n ve o n la rı b a ğ la y a c ak b a ğ ın y o k lu ğ u n d a n ö tü rü d ü r . A ydınlık s a b a h la r, a k ş a m la r, k u s u rs u z ik in d ile r, b u n la r d ır iş te gözde s a a tla rı; C ezay ir’in s ü re k li yazı d a gözde m ev sim i. O n u n e v re n in d e geceye y e r y o k tu r. O n d a n a n c a k ş u te rim le rle sö zed er: «Y üzüm de y ıld ız la rla u y a n d ım . K ırd a n g e le n g ü r ü ltü le r k u la ğ ım a e riy o rd u . Ge ce to p ra k ve tu z k o k u la n ş a k a k la n m ı se rin le tiy o rd u . Ş u u y k u y a v a rm ış y a z ın o la ğ a n d ışı d in g in liğ i k a b a r a n d e n iz g ib i içim e işliy o rd u .» 1 B u s a tırla rı y azan a d a m K a fk a ’ n m k a y g ıla rın d a n a la b ild iğ in e u z a k tır. D ü zensizliğin o r ta s ın d a so n d e re c e r a h a ttır ; d o ğ a n ın in a tç ı k ö rlü ğ ü o n u n d a c a n ın ı s ık m a k ta d ır e lb e t, a m a ay n ı z a m a n d a y ü reğ in e su s e rp m e k te d ir, d o ğ a n ın ak ıld ışılığ ı o lu m s u z d a n b a ş k a b i r şey d e ğ ild ir: sa ç m a in s a n b i r in s a n c ıd ır, y a ln ız ca n im e tle rin i ta n ı r b u d ü n y a n ın . H em in'gw ay b e n z e tm e si d a h a v e rim li g ö zü k ü y o r. İk i b iç e m in b e n z erliğ i a ç ık ç a o rta d a . İk i m e tin d e d e ay n ı k ısa tü m c e le r v a r: tü m c e le rin h e r b iri b i r ö n c e k in in k azan d ığ ı a tılım ı e lin in te rsiy le itiy o r, h e r tü m c e y e n i b ir b a şla n g ıç. H e r tü m c e b i r d a v ra n ışın , b ir n e s n e n in g ö rü n tü s ü n ü ç e k i y o r. H e r y e n i d a v ra n ışa , h e r y e n i n esn ey e y en i b ir tü m c e . B u n u n la b irlik te d o y m u y o ru m : «A m erikan» a n la tı u y g u la y ım ın ın v a rlığ ı B ay C a m u s’n ü n işin e y a ra m ış e lb et. A m a sö z ü n g e rç e k a n la m ın d a o n u e tk ile m iş o ld u ğ u n d a n e m in değilim . H em ingw ay, ro m a n o lm a y a n M o rt d a n s l ’a p re sm id i' de (Ö ğleden S o n ra Ö lü m ’de) b ile b u k e s ik a n la tım ı, h e r tü m c e y i b i r tü r so lu k k a sılım ıy la h iç lik te n çe k ip ç ık a 1 L ’E tr a n g e r , s. 168. r a n a n la tım ı s ü rd ü r ü r : b içem i, t a k e n d is id ir. O ysa biz, d a h a ö n c e d en , B ay C a m u s’n ü n b a ş k a b i r b içe m in in , b ir tö re n b iç e m in in b u lu n d u ğ u n u b iliy o ru z. A m a a y rıc a , Y a b a n c ı 'd a bile, z a m a n z a m a n se sin i y ü k s e ltir; o v a k it tü m c e d a h a ge n iş, d a h a s ü re k li b ir a k ış k a z a n ır: « Ç o k tan g evşem iş h a v a d a d o la ş a n g azete s a tıc ıla rın ın h a y k ırışı, h a lk b a h ç e s in d e k i so n k u ş la r, sa n d ö v iç s a tıc ıla rın ın se sle n m e si, k e n tin e n y ü k s e k d ö n e m e ç le rin d e tra m v a y la rın in le y işi ve ge ce lim a n ın ü s tü n e ç ö k m e z d e n ö n ce g ö k y ü z ü n ü k a p la y a n u ğ u ltu b e n im için z in d a n a g irm e z d e n ç o k ö n ce ta n ıd ığ ım b ir k ö r-y o lu o lu ştu ru y o rd u .» 1 M e u rs a u lt’n u n so lu k soluğa a n la tıs ın ın a ltm d a , o n u a lt ta n a lta g e re n ve B ay C a m u s’n ü n k işise l a n la tım ı o lm a sı g e re k e n d a h a geniş b i r ş ü rs e l d ü z yazı g ö rm e k tey im . Y a b a n c ı ’m n A m e rik a n u y g u lay ım ın ın öy le sin e a ç ık se çik izle rin i ta ş ım a s ı, b u n u n b ile b ile y a p ılm ış b i r ö d ü n ç a lm a o lu şu n d a n d ır. B a y C am us, ö n ü n e ç ık a n a ra ç la r a ra s ın d a n , sö zü n e e n iyi u y a n ı seçm iş, lle r k i y a p ıtla r ın d a d a b u u y g u lay ım ı k u lla n a c a ğ ın d a n k u şk u lu y u m . A n latı ö rg ü s ü n ü d a h a y a k ın d a n in c e le rse k , y ö n te m le r in i d a h a iyi a n la rız . « İn s a n la r d a in sa n sız d ü n y a y a r a tır la r, d iy o r B ay C am us. K im i a ç ık g ö rü ş lü s a a tla rd a , d a v ra n ış la rın ın m a k in a m s ı g ö rü n ü şü , a n la m d a n y o k s u n sözsüzoy u n la rı ç e v re le rin d e k i h e r şeyi s a ç m a la ş tırır.» 2 D em ek k i ilk y a n sıtılm a sı g e re k e n b u d u r: Y a b a n c ı bizi a n sızın «in s a n ın in sa n lık d ışılığ ı k a rş ıs ın d a sık ın tıy a» so k m a lıd ır. P e ki, b izd e b u s ık ın tıy ı y a ra ta b ile c e k b e n z ersiz f ır s a tla r n e le r d ir? S is y p h u s E fs â n e s i bize b u k o n u d a b irk a ç ö rn e k ve r ir : «A dam ın b iri, ca m lı b ö lm e n in a rd ın d a , te le fo n la k o n u ş m a k ta d ır, se sin i işitm iy o ru z , a m a e rim siz kaş-göz o y u n la rın ı g ö rü y o ru z: b i r a n b u a d a m ın n e d e n y a şad ığ ın ı so 1 L’E tr a n g e r , s. 128. Ayrıca 8 1 - 8 2 , 1 5 8 -1 5 9 . ve d a h a b a şk a sa y fa lara bakın. 2 L e M y t h e d e S is y p h e , s. 29, r a r ız k e n d i k en d im ize.» 1 İ ş te şim d i a y d ın la tıld ık ; g id ere k faz la b ile a y d ın la tıld ık , ç ü n k ü v e rile n ö rn e k y a z a rın b elli ö lçü d e y a n tu ttu ğ u n u g ö s te rm e k te d ir. G e rç e k te n de, te le fo n eden, se sin i işitm e d iğ in iz a d a m ın d a v ra n ışı g ö re c e saç m a d ır: k o p u k b i r d e v re d e y e ra lm a k ta d ır. B ö lm en in k a p ısın ı a ç ın , k u lağ ın ızı alıcıy a d ay ay ın : d e v re ta m a m la n ır, in sa n e t k in liğ i y e n id e n a n la m k a z an ır. Ö yleyse, e ğ e r iy in iy etliy sek , a n c a k « ak ılsal m u tla k la r» a o ra n la , g ö rec e s a ç m a lık la r b u lu n d u ğ u n u sö y lem em iz g e re k ird i. A m a b u r a d a iy in iy et d e ğil, s a n a t söz k o n u s u d u r; B ay C a m u s’n ü n y ö n te m i h a z ırd ır: sö z ü n ü e ttiğ i ro m a n k işileriy le o k u r a ra s ın a c a m lı b i r b ö l m e y e rle ş tire c e k tir. G e rç e k te n de, b ir c a m ın a rd ın d a k i in s a n la rd a n d a h a se rse m c e n e v a rd ır? G eriye c a m ın seçim i k a lm a k ta d ır: b u d a Y a b a n c ı’m n b ilin c i o la c a k tır. G e rç ek te n de, b i r s a y d a m lık tır b ilin ç: g ö rd ü ğ ü h e r şeyi b iz de g ö rü rü z . Y alnız b u b ilin ç n e s n e le re k a rş ı say d am , ü n le m lere k a rş ıy s a g e ç irim siz o la c a k g ib i k u ru lm u ş tu r. «O a n d a n s o n ra h e r şey h ızla o lu p b itti, in s a n la r elle rin d e b i r k e fe n ta b u ta d o ğ ru ile rle d ile r. P ap az, y a rd ım c ı la rı, y ö n e tio i ve b e n ç ık tık . K a p ın ın ö n ü n d e , ta n ım a d ığ ım b i r h a n ım v a rd ı: 'B a y M e u rs a u lt’, d e d i y ö n etici. H a n ım ın a d ım işitm e d im , y aln ız b u iş iç in g ö n d e rilm iş h a s ta b a k ıc ı o ld u ğ u n u a n la d ım . K e m ik li ve u z u n y ü z ü n ü g ü lü m se m e d e n -öne eğdi. S o n ra , c e se d in g eçeb ilm esi için s ıra y a d izildik.»2 B ir c a m ın a rd ın d a in s a n la r d a n s e tm e k te d ir. O n la rla o k u r a ra ş m a b i r b ilin ç, h e m e n h e m e n b ir h iç, b i r sa y d am lık , b ü tü n o lg u la rı s a p ta y a n a y rı b i r e d ilg in lik y e rle ş tiril m iş tir. Y alnız, o la n o lm u ş tu r: ed ilg in o ld u ğ u için , b ilin ç y a ln ız ca o lg u la rı s a p ta m a k ta d ır. O k u r o n u n a ra y a k o n d u ğ u n u f a r k e tm e m iş tir. P e k i a m a b u t ü r a n la tın ın içe rd iğ i ön -g erçek n e d ir a c a b a ? A slında, ezgisel b ir ö rg ü tle n m e alm 1 A .g .y ., a y n ı s a y f a . 2 L ’E tr a n g e r , s . 23. m ış, d eğ işm ez ö ğ e le r to p la m ın a d ö n ü ş tü rü lm ü ş tü r; d e v in im le rin b irb irin i izley işin in b ü tü n ü y le ele a lm a n e d im ’e yüzd e y ü z d e n k o ld u ğ u ö n e s ü rü lm e k te d ir. B u ra d a , h e r g e rçek liğ in b irta k ım ö ğ e le r to p la m ın a in d irg e n eb ile c e ğ im ö n e s ü re n çö zü m sel b i r ön-gerçekle (p o s tu la t’yla) k a r ş ı k a rş ıy a değil m iyiz? O ysa, çö zü m lem e b ilim in o ld u ğ u k a d a r, g ü lm e c en in d e a ra c ıd ır. B ir ru g b y m a ç ı a n la tm a k iste y ip de: « B ir m e ş in y u v a rla ğ ı ik i d ire k a ra s ın d a n g e ç ireb ilm e k için b irb irleriy le b o ğ u şa n , k e n d ile rin i y e rle re a ta n k ısa d o n lu a d a m la r g ö rd ü m » d e rs e m , g ö r d ü k le r im in d ö k ü m ü n ü ç ık a rm ış o lu ru m : a m a b u d ö k ü m ü n a n la m ım b ile b ile a tla rım : b ö y lece g ü lm ece y a p a rım . B ay C a m u s’n ü n a n la tıs ı h e m çö zü m lem e y e h e m gülm ecey e g iriy o r. Ç ıplak d en ey im i y a n s ıtm a sa vın d a o ld u ğ u ve d e n e y im in b ir e r p a rç a s ı o la n im lem b a ğ la rın ı k u rn a z c a sü z d ü ğ ü iç in —b ü tü n s a n a tç ıla r g ib i— y a la n sö y le m e k te d ir. D en eyim de y aln ız te k te k izle n im le ri b u lu p o r ta y a ç ık a rd ığ ın ı ö n e s ü re n H u m e 'u n e s k id e n y a p tığ ı şey d ir b u . G ö rü n g ü le r (h âd iseler) a ra s m d a dış iliş k ile rd e n b a ş k a b ir şey b u lu n d u ğ u n u y a d sıy a n A m e rik a n yeni-gerçekçile ri b u g ü n ay n ı işi y a p m a k ta d ır. O n la ra k a rş ı ç a ğ d aş d ü şü n b ilim ü n le m le rin de d o lay sız v e rile r o ld u k la rın ı g ö s te rm iş tir. A m a b u ra y a d a la rs a k iş u z a r. B iz yalnız, sa ç m a in s a n m d ü n y a sın ın y en i-g e rç e k ç ile rin çö z ü m se l d ü n y a s ı o ld u ğ u n u b e lirtm e k le y e tin e lim . B u yol, y a z m sa l o la ra k k e n d in i k a n ıtla m ış tır: L 'ln g e n u ’n ü n (T em izoğlan'm ) y a d a M icro m eg a s ’m (K ü çü k -B ü y ü k ’ü n ) b iç e m id ir b u ; G u lliv e r'm biçem id ir. Ç ü n k ü X V III. y ü zy ılın d a k e n d i y a b a n c ıla rı o lm u ş tu r— g en ellik le b u n la r, b ilm e d ik le ri b ir u y g a rlığ a a k ta r ıld ık la rı iç in , o lg u la rı a n la m la rın ı y a k a la y a m a d a n alg ıla y a n «iyi v a h ş i l e r d i . B u k o p m a n ın e tk is i de o k u r d a sa ç m a lık d u y g u su u y a n d ırm a k değil m iy d i? B ay C am u s, g ö rü n ü şe g ö re, b u n u s ık sık , ö zellikle de k a h ra m a n ın ı bize h a p s e a tılm a s ın ın n e d e n le ri ü z e rin d e d ü ş ü n ü rk e n g ö ste rd iğ i z a m a n a n ım s a m a k ta d ır .1 Ve iş te Y a b a tıc ı’d a A m e rik a n u y g u lay ım ın ın k u lla n ılm a sın ı a ç ık la y a n b u ç ö zü m sel y ö n te m d ir. Y o lu n so n u n d a k i ö lü m geleceğim izi yele v e rm iş tir, ö m rü m ü z ü n «geleceği y o k tu r» , şim d ik i z a m a n la rın b irb iri a rd ın a g e lm e sid ir y a şa m ı m ız. P ek i b u , sa çm a in s a n ın çö zü m lem e a n la y ışın ı z a m a n a u y g u la m a s ın d a n b a ş k a b ir şey m id ir? B e rg s o n ’u n a y rış tı rılm a z b ir ö rg ü tle n m e g ö rd ü ğ ü y e rd e , sa ç m a in sa n ın gö zü b ir dizi a n g ö rm e k te d ir. S o n u n d a v a rlık la rın ç o k lu ğ u n u d a ile tişim siz a n la rın ç o k lu ğ u a ç ık la y a c a k tır. D em ek iki y a z a rım ız ın H em in g w ay ’d e n ö d ü n ç a ld ığ ı şey, z a m a n ın s ü rek sizliğ iy le ç a k ış a n k e s ik tü m c e le rin sü re k siz liğ id ir. Ş im d i d a h a iy i an lıy o ru z a n la tıs ın ın k e sim in i: h e r tü m c e b i r şim d ik i z a m a n d ır. A m a u y u m u b o z a n , k e n d is in d e n s o n ra g e le n şim d ik i z a m a n a d o ğ ru a z ıc ık ta ş a n b e lirsiz b i r şim d i k i z a m a n değil b u . T ü m ce a ç ık seçik , çap ak sız, d ö r t b a şı b a y ın d ırd ır; b i r s o n ra k i tü m c e d e n , tıp k ı D e s c a rte s ’m b ir â n ın ın b ir s o n ra k i â n d a n a y rılışı gibi, k o sk o c a b i r h iç lik le a y rılm ıştır. B ir tü m c e d e n ö te k in e d ü n y a h iç le şip y e n id e n d o ğ m a k ta d ır: söz, ay a ğ a k a lk tığ ı a n , b i r h iç 'te n y a ra tış tır ; Y a b a n c ı’d a k i b i r tü m c e b ir a d a 'd ır. V e o k u rk e n , b ir tü m c e d e n ö te k in e , h iç lik te n h içliğ e a tla rız . B ay C am us her tü m c e b irim in in y aln ızlığ ın ı d a h a d a b e lirg in le ş tirm e k üze r e a n la tış ım b ile şik g eçm iş z a m a n d a a n la tm a y ı se ç m iştir. B e lirli g eçm iş z a m a n s ü re k liliğ i d ile g e tirir: «Il se p ro m e n a lo n g te m p s» (U zun s ü re gezindi) tü m c e sin d e sö z cü k le r bizi m iş li g eçm işe y a d a gelecek z a m a n a g ö n d e rir; tü m c e n in g erçek liğ i e y le m d ed ir, geçişli n iteliğ iy le, a şk m lığ ıy la e d im ’ d e d ir. «Il s 'e s t p ro m e n é lo n g te m p s» (U zun s ü re gezinm iş o ld u ) ise e y le m in eylem liğini gizler; b u r a d a ey lem ikiye b ö lü n m ü ş , p a rç a la n m ış tır: b ir y a n d a b ü tü n a ş k ın h ğ ın ı yi tirm iş , n e sn e g ib i k ıp ırtıs ız b ir g eçm iş z a m a n o r ta c ı (p a r tic ip e p a ssé) v a r, ö te y a n d a y sa a r t ı k y a ln ız ca o lu m lu k o şa ç (copule) a n la m ı ta şıy a n , y ü k le m in özneye b a ğ la n d ığ ı gi b i o r ta c ı a d ’m (su b s ta n tif'in ) b a ğ la y a n «olm ak» (etre) ey- lem i; e y lem in geçişliliği u ç u p g itm iş, tü m c e d o n u p k a l m ış; şim d i g e rçek liğ i a d ’d a d ır. G eçm işle gelecek a ra s ın d a k ö p rü liik e d e c e k y e rd e , k e n d i k e n d in e y e te rli, ö te k ile rd e n a y rı k ü ç ü k b ir ö z 'd ü r a rtık . H ele b i r de o n u e ld e n geldi ğince tem e l tü m c e y e in d irg e m e y e ö zen g ö ste rm işse k , iç y a p ısı y e tk in b ir y a lın lığ a u la ş ır; b ö ylece ö ğ e le rin b irb irin e y ap ışık lığ ı d a a r ta r . B u a r tık g e rç e k te n d e p a rç a la n m a z b ir b irim , b i r z a m a n a to m u ’d u r . D oğal o la ra k , tü m c e le r a ra la r ın d a ö rg ü tle n m e z : y aln ızca y a n y a n a k o n u r: özellikle, a n la tıy a b i r b a k ım a b i r a ç ık la m a d ö lü tü so k a ca k , â n la r a r a s ın a k a tk ıs ız b irb irin i izle m e n in d ış ın d a b i r d ü zen k a ta c a k n e d e n se l b a ğ la rd a n k a ç ın ılır. Ş öyle yazılır: « B ir a n s o n ra , k e n d is in i sevip sev m ed iğ im i so rd u . B e n d e on a, b u n un h erh a n g i b ir ş e y a n la tm a d ığ ım , a m a s e v m e d iğ im i s ö y le d im . K e d e r li b ir h a va ya g ird i. A ncak, yem eğ i h a z ırla rk e n , s u d a n b i r b a h a n e y le öyle b ir g ü ld ü ki, g id ip o n u k u c a k lad ım . T am b u s ıra d a R a y m o n d 'la rd a n b ir ta r tış m a g ü rü l tü s ü geldi.»1 K a tk ısız b ir b ir i a rd ın d a n g elm e g ö rü n ü şü a ltm d a b ir n ed e n -so n u ç b a ğ ın ı titiz lik le gizleyen ik i tü m c e n in a ltın ı çizd ik . B ir tü m c e d e b ir ö n c e k in e ille de a n ış tır m a y a p m a k g e re k tiğ in d e , «ve», «am a», « sonra», « tam b u sıra d a » g ib i a y ırm a, k a rş ıtlık y a d a s a lt to p la m a n ın d ışın d a h iç b ir şey ç a ğ rış tırm a y a n s ö z c ü k le r k u lla n ılm a k ta d ır. Y eni g e rç ek çiliğ in n e s n e le r a ra s ın d a k u r d u k la r ı gibi, bu z a m a n b irim le ri a ra s ın d a k i ilin tile r d e d ışta n d ır; g e rç e k tu tu lu p g e tirilm e d e n g ö z ü k m e k te, y ık ılm a d a n g ö zd en y itm e k te, d ü n y a z a m a n ın h e r y ü re k a tış ın d a y ık ılıp y e n id e n doğ m a k ta d ır. A m a s a k ın k e n d i k e n d im ü r e ttiğ in i sa n m a y a lım : k ıp ırtıs ız d ır. O n d a n gelecek h e r e tk in lik r a s tla n tın ın y ü re ğe su s e rp e n d ü z e n siz liğ in in y e rin e ü r k ü tü c ü g ü çleri ge ç ire c e k tir. B ir X IX . yüzyıl d o ğ alcısı şöyle y a z ard ı: « B ir k ö p r ü ırm a ğ ı aşıy o rd u .» B ay C am u s b u in sa n la ştırm a y ı eü- n in te rsiy le ite r. O şöyle d iy ec e k tir: « Irm a ğ ın ü s tü n d e b i r ■köprü v ard ı.» B öylece n e sn e b i r a n d a b ize e d ilg in liğ in i gös te rm e k te d ir. O, y aln ızca, d u y g u su z la ştırılm ış o la ra k o ra d a ' d ır: «... O d ad a d ö r t zenci v ard ı... k a p ın ın ö n ü n d e ta n ım a d ığ ım b ir h a n ım v ard ı... K a p ın ın ö n ü n d e b ir a ra b a v ardı... O n u n y a n ın d a , ö d e m e â m iri vardı...»1 Ju le s R e n a rd 'ın so n u n d a : «T avuk y u m u rtla r» yazacağı sö y len ird i. B ay CaSmus’y le b ir s ü rü ça ğ d aş y a z a rsa şöyle y a z a rd ı: «T avuk v a r d ır ve y u m u rtla r.» Ç ü n k ü o n la r n e s n e le ri k e n d i b a ş la r ın a se v erler, o n la rı a lıp z a m a n ın a k ış ın a k a tm a k iste m e z ler. «Su v a rd ır» : a lın size ed ilg in , için e g irilm ez, ile tişim k u ru lm a z , p ırıl p ırıl b ir so n su zlu k , ö lü m sü z lü k p a rç a c ığ ı; n e b ü y ü k te n s e l b ir h a z d ır gid ip o n a d o k u n a b ilm e k ! S açm a in s a n için , b u d ü n y a n ın b iric ik iy iliğ id ir b u . i ş t e b u y ü z d e n ro m a n c ı h e r b iri a y rı b i r te n se l h a z o la n ş u y a rın sız k ü ç ü k ş im ş e k le rin y a n ıp sö n m e sin i d ü zen li b i r a n la tıy a yeğ le m e k te d ir; işte b u yü zd en , B ay C am us, Y a b a n c ı ’yı y a z ar k en , s u s tu ğ u n a in a n a b ilm e k te d ir: tü m c e si sö y lem d ü n y a sın ın b ir p a rç a s ı d eğ ild ir, n e u z a n tısı v a rd ır, n e d a lı b u d ağ ı, n e de iç y ap ısı; V a le ry ’n in S y lp h u s ’u g ib i ta n ım la n a b ilir: N e g ö re n o ld u n e ta n ıy a n : Ç ıp la k b ir m e m e sa n k i İ k i m in ta n a ra sın d a n . T am ı ta m ın a sessiz b ir sezgi sü re siy le ö lç ü lü r tü m ce. B u k o ş u lla rd a , B ay C a m u s’n ü n ro m a n ı o la b ile c e k b ir b ü tü n d e n sö z ed ileb ilir m i a c a b a ? S a ç m a in sa n ın b ü tü n d e n e y im le rin in e şd e ğ e rli o lu şu gibi, k ita b ın d a k i b ü tü n tü m c e le r e şd e ğ e rlid ir; h e r b iri s a lt k e n d isi iç in b ir y e re k o n m a k ta , b ü tü n ö te k ile ri h içliğ e a tm a k ta d ır; a m a a y n ı za m a n d a , ilk e sin e d ö n e k lik e d e n y a z a rın ş n r y a z d ığ ı e n d e r a n la rın d ışın d a , h iç b iri a s lın d a ö b ü rle rin d e n a y rılm a m a k ta d ır. K o n u ş m a la r b ile a n la tıy a s in d irilm iş tir: g e rç e k te n de, k a rş ılık lı k o n u ş m a a ç ık la m a â n ıd ır, b irş e y le r g ö ste rm e â n ı d ır; k o n u ş m a y a a y rıc a lık lı b i r y e r a y ırm a k , b irta k ım imle m le rin v a ro ld u ğ u n u k a b u l e tm e k a n la m ın a gelird i. B ay C am us k o n u şm a y ı re n d e le m e k te , ö z e tlem e k te , çoğu kez d olaylı v e rm e k te , o n d a n h e r tü r lü b a sım ay rıc alığ ın ı e s ir g e m e k te d ir, b ö vlece sö y len en tü m c e le r ö te k ile re b e n z er o la y la r g ib i g ö z ü k m e k te, b ir a n b a k ılm a k ta , ve a te ş te n çı k a n b ir k ıv ılcım , b i r ses, b i r k o k u gibi y itip g itm e k te d ir. D olayısıyla, k ita b ı o k u m a y a b a şla d ığ ım ız d a , b ir ro m a n değil, te k d ü z e b i r ezgi, b i r A ra p 'm g en izd en söylediği ş a rk ı k a rş ıs ın d a s a n ırız k en d im izi. O v a k it, k ita b ın h a n i şu Cou r te lin e ’in sö zü n ü ettiğ i, «alıp b a ş ın ı g id en , g eri gelm eyen», an sız ın , n e d e n in i a n la y a m a d a n k e sile n ş a rk ıla ra ben zey e ceğini sa n ab iliriz . A m a k ita p o k u r u n gözü ö n ü n d e y avaş y a vaş k en d iliğ in d e n d ü zen e g ire r, k e n d isin i a y a k ta tu ta n sağ la m a lty a p ıy ı o rta y a V urur. S o n ra d a n y in e ele alın m a y a n , ta rtış m a y a k a tılm a y a n , te k b i r g erek siz a y rın tı y o k tu r, ve k ita b ı k a p a ttığ ım ız d a , b a ş k a tü r lü b aşla y a m a y a c ağ ın ı, b a ş k a tü rlü so n a e rem ey eceğ in i a n la rız : b iz e sa çm a gibi gös te rilm e k iste n e n , h e r tü r lü n e d e n se lliğ in özenle ç ık a rılıp a tıld ığ ı b u d ü n y a d a e n k ü ç ü k b ir o lay ın a ğ ırlığ ı v a rd ır; k a h ra m a n ı a d a m ö ld ü rm e y e ve ö lü m c ezasın a ç a rp tırılm a y a g ö tü rm e y e n te k b i r olay y o k tu r. Y a b a n cı, sa çm a k o n u s u n d a ve sa çm a y a k a rş ı k a le m e a lın m ış y e rle şik (klasik) b ir y a p ıt, b ir d ü zen y a p ıtıd ır. B u m u y d u a c a b a y a z a rın is te diği? B ilm iy o ru m ; b e n o k u r o la ra k k a n ım ı sö y lü y o ru m . Peki, d ış ta k i dü zen sizliğ in e k a rş ın k ılı k ırk y a ra r a k d ü zene k o n m u ş b u y a p ıtı, a n a h ta rın ı ele g eçird iğ in iz a n h iç b i r gizli y a n ı k a lm a y a n b u a la b ild iğ in e «insanca», k u r u ve a ç ık y a p ıtı n a sıl sın ıfla n d ırm a lı? G n a a n la tı diyem eyiz: a n la tı, a n la tır k e n a ç ık la r v e e şg ü d ü m e s o k a r, ta r ih s ıra la m a s ın ın y e rin e n e d e n se l d ü zen i g e ç irir. B ay C am u s o n a « rom an» a d ın ı v e riy o r. O ysa r o m a n k e sin tisiz b ir sü re , b ir o lu şu m , z a m a n ın g e ri d ö n d ü rü lm e z liğ in in a ç ık ç a göz ö n ü n de o lm a sın ı g e re k tirir. D o ğ ru su b e n b u a d ı a ltta n a lta k u ru lm u ş b ir p a rç a n ın m a k in a s a l tu tu m b iM m in i se z d ire n k ı p ırtıs ız şim d ik i z a m a n la r d izisin e a n c a k d u ra k s a y a ra k ve re b ilirim . Y a d a iste rse n iz , Z a d ig ya d a C a n d id e gibi, için d e b e lli b e lirsiz b ir ta ş la m a ve alay lı b e tim le m e le r1 b u lu n an , A lm an v a ro lu şç u la rıy la A m e rik a n ro m a n c ıla rın ın k a tk ıla r ın a k a rş ın , b ir V o lta ire ö y k ü sü n e ço k y a k ın k a la n , k ısa b ir a k tö re o i (ahlâkçı) ro m a n ı d iy elim Ş u b a t 1943 1 S avunm a avukatının, sorgu yargıcının, savcının falan be tim lem eleri. SA RTR E K E N D İN İ ANLATIYOR M IC H E L iy i CONTAT C .— B ir y ıld ır , sa ğ lık d u r u m u n u z k o n u su n d a p e k de sa y ılm a y a c a k ay s ö y le n tile r d o la ş ıy o r o r ta lık ta . Bu y e tm iş y a ş ın ı ta m a m la d ın ız. P ek i, S a r tr e , n a sılsın ız b a k a lım ? S.— İy iy im d e m e k e p ey güç, a m a k ö tü y ü m d e diy em em . İk i y ıld ır, b irta k ım d e rtle r v a rd ı b a şım d a . Ö zellikle, iki k ilo m e tre d e n fazla y ü rü d ü m m ü , b a c a k la rım sızlam ay a b a şlıy o r, d o lay ısıy la b u s ın ın a şm ıy o ru m . Ö te y a n d a n , hat ı n s a y ılır k a n b a s ın c ı b o z u k lu ğ u (tan sio n ) ç e k iy o ru m , a m a so n z a m a n la rd a b u b o z u k lu k la r a n sız ın y o k o ld u : o ld u k ç a c id d î b i r k a n b a sın c ı y ü k sek liğ im v a rd ı, şim d iy se, ilâçlı sa ğ a ltım ın y a rd ım ıy la , h e m e n h e m e n d ü ş ü k k a n b a sın ç lı o ld u m . S o n o la r a k ve h e p s in in e n ö n e m lisi, sol g ö zü m ü n a r k a s ın d a k a n a m a o ld u — sağ g ö zü m ü ç y a ş ın d a y k e n g ö rm e y e te n e ğ in i y itird iğ in d e n , g ö ren te k gözü m b u y d u — , ş u a n d a b iç im le ri b e lli b e lirsiz se çiy o r, ışık la rı, r e n k le ri g ö rü y o r, asma n e s n e le rle y ü z le ri a ç ık se çik g ö rem iy o ru m . D ola y ısıy la a r tık n e o k u y a b iliy o r, n e de y a z ab iliy o ru m . D ah a d o ğ ru su , y in e y a z ab ilir, y a n i k â ğ ıt ü s tü n e b irta k ım sözc ü k le r ç iz ik tire b ilirim , ep ey ce d e d ü zg ü n y a zıy o ru m , am a y azd ığ ım ı g ö rm ü y o ru m . O k u m a k sa h e p te n o lan a k sız: s a tır la rı, sö z c ü k le r a ra s ın d a k i b o ş lu k la rı g ö rü y o ru m , a m a sö z c ü k le rin k e n d isin i se çem iy o ru m . O k u m a y azm a y e te n e ğ im d e n y o k su n k a lın c a , y a z a rlık e tk in liğ in i s ü rd ü rm e o lan ağ ım tü k e n d i e lb e t: y a z a rlık u ğ ra ş ım u ç u p g itti. A ncak, h â lâ k o n u şa b iliy o ru m . B u n d a n ö tü r ü de, ilerk i ç a lışm a m , televizyon iç in g e re k li y a tırım ı b u la b ilirse m , b u y ü zy ılın y e tm iş b e ş y ılın d a n söz ed eceğ im b i r dizi o la cak. B u ç a lışm ay ı S im o n e d e B eau v o ir, P ie rre V ic to r ve P h ilip p e G avi’yle b irlik te y ü rü tü y o ru m ; o n la rın d a d ile ge tirile c e k d ü ş ü n c e le ri v a r, b u n u n y a n ın d a b e n im y e rin e ge tire m e y e ce ğ im b ir işi, k o n u ş tu k la rım ız ı k a le m e alm a y ı ü s t le n iy o rla r: o n la rın ö n ü n d e k o n u ş u y o ru m , y a b ir k e n a ra y a zıy o rlar, y a h e p b irlik te ta rtış ıy o ru z , s o n ra ü z e rin d e a n laştığ ım ız k o n u y u k â ğ ıd a g e ç iriy o rla r. Z a m an z a m a n b e n de y azıy o r, y a n i söz k o n u s u y a y ın la rın k o n u ş m a la rm d a n b iri n in içeriğ in i k â ğ ıd a d ö k ü y o ru m . A m a y a z d ık la rım ı y aln ız a rk a d a ş la r ım o k u y u p b a n a söyleyebiliyor. B u g ü n k ü d u ru m u m b u . B u n u n d ışın d a ç o k iyiyim . Uy k u la r ım h a rik a . A rk a d a şla rla b irlik te g iriştiğ im iz ç a lışm ay ı ç o k e tk ili b iç im d e y ü rü tü y o ru m . A klım s a n ırım —n e a r tık n e e k sik — ta m o n yıl ö n c e k i k a d a r d u y a rlı, d u y a rlığ ım aynı, B elleğim ç o ğ u n lu k la iyi, y aln ız a d la rı an ım sa y am ıy o r, b u la b ilm e k için b ü y ü k ç a b a h a rc ıy o ru m , k im i z a m a n d a yak a la y a m ıy o ru m . B u lu n d u k la rı y e re g ö re ta n ıd ığ ım n e sn e le ri k u lla n a b iliy o ru m . S o k a k ta , b ü y ü k g ü ç lü k çek m e d e n , k e n d i b a ş ım a y o lu m u b u la b iliy o ru m . C.— Y a za m a m a k o ld u k ç a a ğ ır b ir y u m r u k . S iz s e b u n d a n b ü y ü k b ir d in g in lik le s ö z e d iy o r s u n u z — S.— Y azam am ak , b ir a n la m d a , b ü tü n v a ro lu ş n e d e n im i y o k ed iy o r: b ir z a m a n la r v a rd ım , şim d i a r tık y a şa m ıy o ru m gibi. A slını a ra rs a n ız , y e rle re s e rilm e m g e re k ird i, o ysa, b i lem ed iğ im n e d e n le rd e n ö tü rü , y itird iğ im i d ü ş ü n ü n c e n e ü z ü n tü le re k a p ılıy o ru m , n e d e k a ra k a y g ıla ra . C.— H iç b a ş k a ld ırm a d u y g u su u y a n m ıy o r m u iç in izd e ? S.— İy i a m a , k im e b a ş k a ld ıra y ım istiy o rsu n u z ? B u n u n ta m an la m ıy la S to a cılık o ld u ğ u n u g ö rm ü y o r m u su n u z ? — ü s te lik , b ild iğ in iz gibi, ö te d e n b e ri d u y g u d a şlık la b a k m ış ım d ır S to a c ıla ra . H ay ır, d u ru m u m b u , ve e lim d e n b ir şey g elm iy o r, o z a m a n ü z ü lm e m e g e re k yok. Çok z o r a n la r g e ç ird im , ç ü n k ü b ir a ra , ik i yıl ön ce, d u ru m u m p e k c id d iy di. H a fif s a y ık la m a la ra tu tu ld u m . S im o n e d e B e a v o ir'la g it tiğ im iz A vignon’da, b e lli b ir y e rd e , b ir s ıra d a b e n im le b u lu şa c a k b ir genç kızı a ra y a ra k d o laştığ ım ı a n ım sıy o ru m . O ysa y o k tu b ö y le b i r sözleşm e... Ş im d i b ü tü n y a p a b ilec e ğ im y en i d u ru m u m a ayakuyd u rm a k , o n u iyice in celem ek , o la n a k la rım ı d e ğ e rle n d irm e k , e lim d e n g eldiğince d e ğ e rle n d irm e k . E n ç o k ca n ım ı sık a n şey g ö rm e y e te n e ğ in i y itirm e k e lb e t, d a n ıştığ ım b ü tü n he k im le r b u n u n o n u lm a z o ld u ğ u n u söyledi. M ü th iş can sıkıcı b ir şey b u , h e r z a m a n değilse b ile, a ra s ıra o tu ru p k âğ ıd a d ö k ü lec e k k a d a r y o ğ u n şe y ler d u y u y o ru m ç ü n k ü . C .— İ ş s iz g ü ç sü z m ü d u y u y o r s u n u z k e n d in izi? S.— E vet. B iraz d o laşıy o r, g az ete le ri o k u y o rla r, rad y o d in liy o r, z a m a n z a m a n telev izy o n d a g ö s te rile n le ri seçiy o ru m , a m a b ü tü n b u n la r işsiz g ü çsü z in sa n e tk in lik le ri. Y a ş a m ım ın b iric ik e re ğ i y a z m a k tı. G erçi ö n c e d e n ta s a rla d ı ğ ım şey leri y a z ıy o rd u m , a m a en ö n em li â n y azm a ân ıy d ı. Ş im d i d e d ü ş ü n ü y o ru m , a m a y a z m a m o la n a k sız la ştığ ı için , g e rç e k d ü ş ü n m e etk in liğ im b ir b a k ım a y o k o ld u . B u n d a n s o n ra ü z e rin d e çalışam a y ac a ğ ım , y a n m a y a k la şa m ay acağ ım şey, şim d ik i g e n ç le rin k ü ç ü m s e d ik le ri b iç e m ’ d ir (ü slû p tu r) ya, d a iste rs e n iz şöyle d iy elim , b ir d ü ş ü n ce ya d a g erçek liğ i y azıyla a n la tış b iç im id ir. B u y sa m u tla k a d ü z e ltm e is t e r — k im i z a m a n b e ş a ltı kez d ü z e ltm e is te r. B ence, o k u y a m a d ığ ım için, a r tık b ir k e re c ik b ile düz e ltem e m y a z d ık larım ı. Sizin an lay acağ ın ız, y azd ığ ım y a da ■başkalarına y a z d ırd ığ ım şe y le r ilk h â lle rin d e k a lıy o r. B iri si b a n a y azd ığ ım ya d a sö y led iğ im şeyi o k u y a b ilir e lb e t, ge r e k ir s e b i r iki d ü z e ltm e y a p a b ilirim , a m a b u n u n k alem i eli m e alıp y ap a ca ğ ım y e n id e n y azm ay la u z a k ta n y a k ın d a n il gisi y o k tu r. C.— S e s a lm a a y g ıtı k u lla n a m a z, d ü ş ü n c e le r in iz i b a n d a ç e k e m e z , d in le y ip g e r e k li d ü z e ltm e le r i y a p a m a z m ıs ın ız ? S.— Sözle yazı a ra s ın d a b ü y ü k b ir a y rım b u lu n d u ğ u k a n ısın d a y ım . İ n s a n y azd ığ ın ı s o n ra y e n id e n o k u r. Y a hızlı o k u r, y a d a y avaş; b a ş k a b ir d ey işle, b e lli b i r tü m c e ü ze rin d e n e k a d a r d u ra c a ğ ın ız a ö n c e d e n k a r a r v erem ezsin iz, tü m c e d e k i a k s a k lık dik b a k ış ta gözü n ü ze ç a rp m a y a b ilir: a k s a k lık b e lk i o n d a d ır, b e lk i o n d a n ö n ce gelen d e, b e lk i b ir ö n c e k i, b ir s o n ra k i tü m cey le y a d a b ü tü n b ö lü m le ilin tis i k ö tü d ü r, h a tt â b ö lü m le ilin tis i k o p u k o la b ilir falan . B ü tü n b u n la r, yazd ığ ın ız m e tn e b i r b a k ım a b ü y ü c ü m e tn i g ib i b a k m a n ız ı, ş u ra d a k i b u r a d a k i sö z cü k le ri d eğ iş tirm e n izi, s o n ra b u d e ğ işik h â lin i o k u m an ız ı, b a ş k a b i r d e ğ işik lik y ap m a n ızı, d e rk e n b a ş k a b i r öğeyi d e ğ iştirm e n iz i g e re k tirir. S e sa lm a a y g ıtın ı d in le rk e n , d in le m e s ü re s i ş e ri d in geçiş h ızıy la b e lirle n ir, b e n im g e re k sin m e le rim le değil. D olayısıyla, h e p ay g ıtın b a n a b ıra k tığ ı z a m a n ın g e risin d e k a lır ya d a ö n ü n e g eçerim . C.— D e n e d in iz m i? S . — D eneyeceğim , ta m b i r d ü r ü s tlü k le deneyeceğim , a m a s o n u c u n b e n i d o y u rm a y a c a ğ ın d a n e m in im . G eçm işim , e ğ itim im , şim d iy e k a d a rk i te m e l e tk in liğ im d o lay ısıy la b ir y azı a d a m ıy ım b en , d e ğ işe b ilm em için se a r tık ço k geç. G ö rm e y e te n e ğ im i k ır k y a ş ın d a y itirse y d im , d u ru m b a şk a o lu rd u . B elki y eni a n la tım y o lla n b u lu r, ö rn e ğ in k im i yaz a r la n n k u lla n d ık la n n ı b ild iğ im se sa lm a a y g ıtın ı k u lla n m a yı ö ğ re n e b ilird im . A m a o n u n b a n a b u g ü n y a z ın ın sağladığı o lan ağ ı sağ lay ab ileceğ in e in an m ıy o ru m . B e n liğ im in ö z ü n d e z ih in sel etk in liğ im o ld u ğ u g ib i k a l dı, y a n i d ü ş ü n m e , a k ıly ü rü tm e iş in in d e n e tlen m e si. D em ek ki a k ıly ü rü tm e a la n ın d a , d ü ş ü n d ü ğ ü m şeye o ra n la , y in e d ü zeltic i b i r e tk in lik te b u lu n a b ilirim , a m a b u e tk in lik a r tık y aln ızca öznel a la n d a k alıy o r. B a k ın b i r d a h a b e lirte y im , b e n im a n la d ığ ım b iç e m ç a lışm a sı m u tla k a yazıyı g e re k ti rir. B u g ü n k ü g e n ç le rin ço ğ u b içe m e a ld ırm ıy o r, in s a n ın d ü şü n c e sin i d ilin in u c u n a geldiği gibi söyleyip işi b itirm e si g e re k tiğ in e in an ıy o r. B en im iç in se —y alın lığ ı k a ld ırıp a t m ay an , te rs in e o n a d ö r t elle s a rıla n — b içem , h e r şey d en önce, b ir te k sözle ü ç d ö r t şey sö y lem e s a n a tıd ır. İ lk in ö n ü m ü zd e d olaysız a n la m ıy la tü m c e v a rd ır, o n u n a ltın d a y sa , aynı an d a , d e rin le m e sin e s ıra la n a n d a h a b a ş k a a n la m la r. Dile b u a n la m ç o ğ u llu ğ u n u k a z a n ü ıra m ıy o rs a n ız , elinize k a le m a lıp b irş e y le r ç iz ik tirm e y e değm ez. Y azını, ö rn e ğ in ile tiş im d e n a y ıra n şey, tek-sesli, teka n la m lı o lm a y ışıd ır; d il u sta sı, y ö n e lttiğ i ışık la, v erd iğ i a ğ ır lık la sö z cü k le ri, d eğ işik d ü zey lerd e, b irk a ç a n la m a gelecek b iç im d e k u lla n a b ile n k işid ir. C .— D ü şü n b ilim k o n u su n d a k i e ly a z m a s ı ta sla k la r ın ız h e m e n h e m e n k a ra la m a sız, b ir ç ır p ıd a y a z ılm ış ; y a zın sa l ta sla k la rın ızsa , te rsin e , d ü z e ltm e le r le d o lu . B u a y rım ın n e d en i? S.— A yrım n e s n e le rd e n geliyor: d ü ş ü n b ilim d e h e r tü m ce te k b i r a n la m a g elm elid ir. Ö rn e ğ in «S ö zcü k ler» d e h e r tü m cey e ü s t ü s te b in d irilm iş b irk a ç a n la m k a z a n d ırm a k üze re y a p tığ ım ç a lışm a , d ü ş ü n b ilim d e h iç b ir işe y a ra m az . Kendisi-için -v aro lan -v arlık ile k en d i-için d e-v aro lan -v arlık ’ı a ç ık la m a k z o ru n d a y sa m , b u iş ep ey z o r o lab ilir, b ir s ü rü k ıy as lam a, k a n ıtla m a k u lla n a b ilirim b u n u n için, a m a şöyle y a d a b ö y le b u a ç ık lam a y ı b a ş ı so n u -belli, ç e m b e ri ta m a m la y a n d ü ş ü n le rle y a p m a m g e re k ir: ek sik siz a n la m b u d ü zeyde ç ık m a z k a rş ım ız a —y a p ıtın b ü tü n ü n d e , b u a n la m d a çoğul o la b ilir, o lm a lıd ır,— ç ü n k ü b ilim se l ile tişim gibi d ü şü n b ilim in tek -an lam ı o ld u ğ u n u sö y lem ek is te m iy o ru m b u n la rı d e rk e n . B ir b a k ım a y a ş a n m ış d e n e y im ’le iş g ö re n y a z ın d ay sa, söylediğim h iç b ir şey ağ z ım d an ç ık a n sö z le rle ta s ta m a m a n latıla m a z . Aynı g e rç e k lik , u y g u lam a d a, b irç o k b iç im d e d i le g e tirile b ilir. H e r tü m c e n in n a sıl o k u n m a sı g ere k tiğ in i, is te r 3’ü k se k sesle is te r sessiz o k u n s u n , se sin re n g in i k ita b ın b ü tü n ü b e lirle r. S te n d h a l’in k ile r gibi yüzde yüz n e sn e l b i r tü m ce, is te r istem ez, b i r s ü rü şeyi a tla r, a m a ay n ı tü m c e d e g eri k a lan b ü tü n ö b ü r şe y ler v a rd ır, d o lay ısıy la tü m c e b u n la rın k â ğ ıd a d ö k ü leb ilm e si için y a z a rın h e r an g ö z ö n ü n d e b u lu n d u rm a s ı g e re k e n im lem (sig n ificatio n ) k ü m e sin i iç e rir. B u n d a n ö tü rü , b içe m ç a lışm a sı y aln ız tü m cey i işle m e k d eğ ild ir, o tü m c e n in geçtiği sa h n e n in , b ö lü m ü n , g id ere k k ita b ın tü m ü n ü sü re k li k a fa d a g e z d irm e k tir. B u n u y a p a b ilirsen iz , o ra y a g e re k e n e n iyi tü m c e y i b u lu p y a z ab ilirsin iz. Yoo, sa h n e n in , b ö lü m ü n , k ita b ın tü m ü zih n in iz d e c a n la n m ıy o rsa , yazd ığ ın ız tü m c e b u lu n d u ğ u y e rd e s ır ıtır y a d a g erek siz g ö zü k ü r. B u ç a lış m a y a z a ra g ö re u z u n y a d a k ısa , kolay y a d a y o ru c u d u r. A ncak, genel o la ra k , ö rn e ğ in b i r tü m c e d e d ö rt tü m cey i dile g e tirm e k , d ü ş ü n b ilim d e k i g ib i b i r tü m c e y le te k b ir tü m c e y a z m a k ta n ç o k d a h a z o rd u r. « D ü şü n ü yo ru m , ö y le y s e v a rım » tü m c e si ç e şitli y ö n le rd e say ısız s o n u c a va r a b ilir, a m a tü m c e o la ra k yalnız D e s c a rte s ’m y ü k led iğ i an lam ı ta ş ır. B u n a k a rş ılık S te n d h a l: «...Julien, V e r r iè r e s çan k u le sin i g ö r e b ild iğ i sü re c e , s ık s ık g e r i d ö n ü p b a k tı » tü m ce sin i y a z ark e n , ro m a n ın d a k i k a h ra m a n ın y a p tığ ı d e v in im i dile g e tirm e k te , a m a b u n u n la h e m J u lie n ’in d u y g u ların ı, h e m de M a d a m d e R é n a l’in k ile ri g ö s te rm iş o lm a k ta d ır. K ısacası, «D ü şü n ü y o ru m , ö y le y s e v a rım » g ib i b ir tü m ce k u r m a k ta n ço k d a h a z o rd u r d ö r t a y rı a n la m a gelen b ir tü m c e b u lm a k . D e s c a rte s'm b u tü m c e y i b ir ç ırp ıd a , d ü ş ü n d ü ğ ü a n b u ld u ğ u k a n ısın d a y ım . C.— P ek i, o k u y a m a m a k a ğ ır b ir k a y ıp d e ğ il m i? S.— Ş im d ilik h a y ır, d iy eb ilirim . Ş u a n d a y a y ım lan an , ilg im i çek eb ile c e k k ita p la r ın h iç b irin i k e n d i b a ş ım a ta n ı y a m ıy o ru m . A m a b irile ri b a n a b u n la r ı o k u y o r y a d a a n latıy o r, b ö ylece y a y ım la n a n h e r şeyi izley eb iliy o ru m . S im o n e de B e au v o ir b a n a ço k k ita p o k u d u , h e r tü rd e n y a p ıtı, b a ş ta n so n a b irlik te b itird ik . A m a e sk id e n , a ld ığ ım k ita p y a d a d e rg ile ri k e n d im g ö z d e n g e ç irird im , a r tık b u n u y a p a m a m a k e k s ik lik e lb et. S ö z ü n ü e ttiğ im ta rih s e l TV y a y ın la rı için to p lu m b ilim se l y a d a ta rih s e l b ir y a p ıt o k u m a m g e re k in ce , b u n u is te r S im o n e de B e a u v o ir’m s e sin d e n din ley ey im , is te r k e n d im o k u y ay ım , aynı k a p ıy a çık ıy o r. O y sa y aln ız b irta k ım b ilg i l e r e d in m e k değil de, y a p ıtla rı in celem ek , e le ş tirm e k , tu ta r lı o lu p o lm a d ık la rın a b a k m a k , k ita b m k e n d i ilk e le rin e u y g u n k u r u lu p k u ru lm a d ığ ın ı s a p ta m a k g e re k in ce , b a şk a b irin in o k u m a s ı y etm ez. O z a m a n S im o n e d e B e a u v o ir'm k ita b ı b a n a b irk a ç kez o k u m a sın ı, h e r tü m c e d e değ ilse b ile, h e r s a tırb a ş ın d a d u rm a s ın ı iste m e m g erek iy o r. S im o n e de B e a u v o ir ço k h ızlı o k u y u p k o n u ş u r. O nu a lış tığ ı g ib i o k u m a y a b ıra k ıy o r, k e n d im i o n u n o k u m a h ı z ın a u y d u rm a y a çalışıy o ru m . B u d a b elli b i r ç a b a istiy o r. S o n ra , h e r b ö lü m ü n b itim in d e , d ü şü n c e le rim iz i b irb irim i ze a k ta rıy o ru z . B u ra d a k a rş ım a ş u s o ru n ç ık ıy o r: b i r k ita b ı k e n d in iz o k u d u ğ u n u z z a m a n h e r a n v a ro la n zih in sel e le ş tiri, y ü k se k sesle o k u n a n b ir k ita b ı d in le rk e n p e k a çık se çik değil. E le ş tiri ik in c i d ü z le m d e k alıy o r, a n c a k S im o n e d e B e a u v o ir’la izle n im le rim iz i, k a n ıla rım ız ı b irb irim iz e a k ta rd ığ ım ız z a m a n o k u m a s ıra s ın d a y a k a la y a m a d ığ ım şeyle r i k a fa m d a n s ö k ü p ala b ild iğ im i d u y u m su y o ru m . C .— B ö y le b a şk a la rın a b a ğ ım lı d u r u m a d ü ş m e k size a ğ ır g e lm iy o r m u ? S.— A ğır sö zcü ğ ü a ş ır ı k a ç sa d a e v et — ç ü n k ü şu a n d a h iç b ir şey d a y a n ılm a y a c a k k a d a r a ğ ır değil. H e r şeye k a r şın , b u b a ğ ım lılık e p e y ta ts ız . T ek b a ş ım a o k u y u p y a z m a y a a lışk ın ım , ve g e rç e k a y d m ç a lış m a s ın ın y a ln ız lık is te diği in an c ın d ay ım . B u n u n la , k im i d ü şü n se l ç a lışm a la rın —g id e re k k ita p la r ın — o r ta k la ş a y ü rü tü le m e y e ce ğ in i söyle m e k iste m iy o ru m . A m a g e rç e k ç a lışm a , in şa m h e m y a zın sa l y a p ıta , h e m d e d ü ş ü n s e l a k ıly ü riitm e le re g ö tü re n ç a lışm a iki ü ç k işiy le y ap ılam az. Ş im d ik i d ü ş ü n m e y ö n tem le rim izle , h e rh a n g i b i r n e s n e n in k a rş ıs ın d a k a fa d a b e lire n d ü ş ü n c e n in ü s tü n ü ö r te n p e rd e n in k a ld ırılm a s ı y a ln ız lık istiy o r. C.— B u n u n s a lt s iz e ö zg ü o ld u ğ u n u s ö y le y e m e z m iy iz? S.— B en d e o r ta k ç a lış m a la r y a p tım , ö rn e ğ in Ö ğ re tm e n O k u lu ’n d a , d a h a s o n ra Le H a v re 'd a , b a ş k a ö ğ re tm e n le rle b irlik te , ü n iv e rs ite ö ğ re tim in i d ü z e ltm e ta s a r ıs ı ü z e rin d e ç a lıştım . B u ta s a n d a d ile g e tirile n le ri u n u ttu m , s a m n m p e k ö n e m i d e y o k tu . A ncak, b i r z a m a n la r D avid R o u sse t ve G é ra rd R o s e n th a l'le b irlik te y a ra ttığ ım ız « B a şk a ld ırm a y a H a k k ım ız V a r » ve « S iy a s e t ü stü n e K o n u şm a la r» a d lı y a p ıtla r ın d ışın d a , b ü tü n k ita p la rım ı te k b a ş ım a y aM ım . C .— S iz e b ö y le ö z e l s o r u la r s o r m a m c a n ın ızı sık ıy o r m u? S.— H a y ır, n e d e n sık sın ? H e r in sa n ın , k e n d isiy le g ö rü ş m ey e g elen kişiye, b e n liğ in in gizli k a p a k lı y a n la n m söyle y e b ilm e si g e re k tiğ in e in a n ırım . B en ce in s a n la r a ra s ın d a k i iliş k ile ri ç a rp ıta n şey, h e rk e s in k e n d in e b irş e y le r s a k la m a sı, b i r şeyi g izlem esid ir, b u n u h e rk e s e a ç sın d e m iy o ru m el b e t, o s ıra d a k o n u ş tu ğ u k işid e n b i r şey s a k la m a s ın d iy o ru m . Ö ted en b e ri giz’in y e rin i sa y d am lığ ın a lm a s ın d a n y a n a y ım , g ü n ü n b irin d e , g izley ecek leri b i r şey k alm ay acağ ı, ge r e k öznel y a şam g e re k n e sn e l y a şa m b ü tü n ü y le h e rk e s e açılacağ ı iç in ik i in s a n ın b irb irin d e n s a k la y a c a k g izlerin in k a lm a y ac a ğ ın ı şim d id e n z ih n im d e c a n la n d ıra b iliy o ru m . Ş im d ik i g ib i b e d e n im iz i k a rş ım ız d a k in e e sirg e m e d e n s u n a r k e n , d ü şü n c e le rim iz i g izlem em iz o lac a k şey değil, ü s te lik b e n im g ö zü m d e b e d e n le b ilin ç a ra s ın d a h e rh a n g i b i r y a p ı, d o ğ a a y rım ı y o k tu r. C .— B e d e n im iz i e s ir g e m e d e n su n d u ğ u m u z k iş ile r e a ç m ıy o r m u y u z d ü şü n c e le rim izi? S.— B e d en im izi h e rk e s e s u n u y o ru z , h e m d e cin se l ili ş k in in d ışın d a b ile: b a k ışla rım ız la , d o k u n m a d u y u su y la. S iz b e d e n in iz i b a n a su n u y o rsu n u z , b e n d e size: b irb irim iz iç in b e d e n le rim iz le varız. A m a d ü ş ü n c e le r b e d e n in k ılık d eğ iş tirm iş b iç im le ri o ld u k la rı h a ld e , b ilin cim izle, d ü ş ü n c e le ri m iz le ay n ı şe k ild e v a ro lm u y o ru z b i r b i r im izin k a rş ıs ın d a . B a ş k a la rın ın g ö zü n d e g e rç e k te n v a ro lm a k , h iç b ir za m a n y a p ılm a s a d a, s ü re k li o la r a k ç ırılç ıp la k b i r b e d e n le v a ro lm a k istiy o rs a k , d ü şü n c e le rim iz in k a rş ım ız d a k in e b e d e n im iz d e n ç ık ıy o rm u ş g ib i g ö z ü k m e si g e re k ir. S ö zleri a ğ ız d a k i d ü sö y lü y o r. E n b e lirsiz , e n u ç u c u , e n y a k a la n m a z d ü ş ü n le r in iş te b u y o lla d ışa v u rm a s ı g e re k ird i. B a şk a b ir d eyişle, geçm iş y ü z y ılla rın — ta m b i r b u d a la lık la — k a d ın la ericeğin o n u r u s a y d ık la rı ş u g izli-kapaklıhğın, şu giz’in o r ta d a n k a lk m a sı g e re k ir. C.— S iz c e b u s a y d a m lığ ı ö n le y e n b a şlıc a en gel ne? S.— H e r şey d en ö n c e S ık ın tı. B u n u d e rk e n , b e n im k ile r d e n a y rı ilk e le rd e n y o la ç ık an , o n a y la y a m a y a c a ğ ım so n u ç la ra v a ra b ile c e k e d im le ri dile g e tiriy o ru m . S ık ın tı, b ü tü n d ü ş ü n c e le rin k a rş ım ız d a k ile re ile tilm e sin i g ü ç le ştiriy o r, ç ü n k ü b a ş k a s ın ın k a fa s ın d a k i d ü ş ü n c e le re u la ş a b ilm e k için n e ö lçü d e b e n im ilk e le rd e n y o la ç ık tığ ın ı b ile m iy o ru m . B u ilk e le r b e lli o r a n d a a y d ın lığ a k a v u ş tu ru la b ilir, ta r tış ıla b ilir, o r ta y a k o n a b ilir elb et; a m a ö n ü m e ç ık a n h e rk e s le h e r şe yi ta rtış a b ile c e ğ im v a rsa y ım ı d o ğ ru değil. B u n u sizin le ya- p a b ü irk n , a m a k o m şu m la y a d a y o ld a n g eçen b iriy le y a p a m am ; ço k ü s tü n e v a rırsa m , b e n im le so n u n a d e t ta rtış m a k ta n s a d ö v ü şm ey i yeğler. D em ek ki aslın d a , g ü v e n siz lik ten , b ilg isiz lik ten , k o rk a k lık ta n gelen, k a rş ım d a k in e h e r a n g ü v en em ey işim e y a d a p e k az g ü v e n m e m e y o la ç a n b i r « k e n d in e s a k la n a n yan» v ar. N ite k im , k a rş ım a ç ık a n h e rk e s le h e r k o n u y u k o n u şm u y o ru m , a m a e lim d e n g eld iğ in ce say d am , y a rı-say d am o lm a y a ç a lışıy o ru m ; ç ü n k ü içim iz d e k i h e m bize, h e m b a ş k a la rın a k a ra n lık g ö zü k en y a n ın a n c a k b a ş k a la rın a a ç ık ve a y d ın lık o lm a y a ç a lıştığ ım ız z a m a n ay d ın lığ a k a v u şac a ğ ın a in a n ıy o ru m . C .— B u s a y d a m lığ ı h e r ş e y d e n ö n c e y a z ıd a a ra m a d ın ız m ı? S.— H e r şeyden ö n ce değil, ay n ı z a m a n d a . İste rs e n iz şöyle diyelim , y a zıd a say d am lığ ı e n u ç n o k ta s ın a v a rd ırm a y a ç a lıştım . A m a S im o n e de B e a u v o ir'la, b a ş k a la rıy la , b u g ü n b u r a d a sizinle y a p tığ ım g ü n lü k k o n u ş m a la r v a r; sizin le k o n u ş u rk e n e lim d e n g eldiğince a ç ık , d o ğ ru o lm ay a, öznel y a ş a m ım ı size b ü tü n ü y le s u n m a y a y a d a su n m a y ı d e n e m eye u ğ ra şıy o ru m . G e rç ek te ö znelliğim i size h e m b ü tü n ü y le su n u y o ru m , h e m h iç k im sey e g ö ste rm iy o ru m , ç ü n k ü iç im d e sö y le n m e k iste m e y e n , k e n d im e söyleyebileceğim , a m a size a k ta rılm a k iste m e y e n şe y le r k alıy o r. H e rk e s gibi b e n im d e d ile d ö k ü lm e k iste m e y e n , k a ra n lık b i r y a n ım v ar. C .— B ilin ç a ltı m ı? S.— Yoo, h a y ır. B en b ild iğ im şe y le rd e n sö zed iy o ru m . H e r z a m a n b ir t ü r k ü ç ü k , dile d ö k ü lm e y e n p a rç a v a r, b a ş k a la rın a sö y lem ek iste m e d iğ im iz , a m a b ilin m e k , e n azın d an b e n im ta r a fım d a n b ilin m e k iste y e n b i r p a rç a . B ildiğiniz gi b i, in s a n h e r şeyi söyleyem iyor. A m a d a h a so n ra , b e n öl d ü k te n , b e lk i siz de ö ld ü k te n s o n ra in s a n la r k e n d ile rin d e n g ittik ç e d a h a ço k söz ed e ce k ler, b u d a b ü y ü k b i r d eğ işim e y o laç a c ak . Ö te y a n d a n , b u d e ğ işim in g e rç e k b i r d e v rim e b a ğ lı o ld u ğ u n a in a n ıy o ru m . B ir in sa n ın b e n z eri, in s a n k a rd e ş i iç in b ü tü n ü y le v a r o lm a sı, o n u n d a k e n d is i iç in a y n ı b iç im d e v a ro lm a sı g e re k ird i, g e rç e k b i r to p lu m s a l u y u m için . B u g ü n b u u y u m g er ç e k le ştirile m e z , in s a n la r a ra s ın d a k i tu tu m b ilim s e l (ik tisa d ı), eğ itsel, sevisel iliş k ile r ta m a m la n d ığ ı za m a n , « E y tişim s e l A kim E le ştirilm e si» n d e g ö ste rd iğ im gibi, b e n c e in sa n la r a ra s ın d a k i g elm iş, geçm iş ve b u g ü n k ü ç a tış k ıla rın te m e li o lan m a d d e se l d a rlık o r ta d a n k a ld ırıld ığ ı z a m a n g e rç e k le ş tirile c e k tir an c ak . O z a m a n d a y en i k a rş ıtlık la r, b e n im b u g ü n d e n zih n im d e c a n la n d ıra m a y a c a ğ ım ç a tış k ıla r o la c a k tır e lb e t, a m a b u n la r h e r b ire y in k e n d in i k a rş ıs m d a k in e b ü tü n ü y le v e rece ği to p lu m s a l y a şam ı k ö ste k le m e y e c e k tir. B öyle b ir to p lu m a n c a k e v re n se l o la b ilir, ç ü n k ü d ü n y a n ın te k b i r k ö şe sin d e e ş its iz lik ve a y rıc a lık s ü re rs e , b u n la r ın d o ğ u rac a ğ ı ç a tış m a la r y e n id e n a ğ ır b a s a r, o n d a n o n a d e rk e n b ü tü n to p lu m s a l ve e v re n se l y ap ıy a b u la ş ır. C .— Y a zı, g iz ’d e n v e k a r ş ıtlık ’ta n o lu ş m u y o r m u? U y u m lu to p lu m d a v a r lık n e d e n i o r ta d a n k a lk m a y a c a k m ı? S.—Y azı giz’d e n d o ğ u y o r k u şk u su z , a m a y a b u gizi s a k la m a y ı ve y a la n söylem eyi — o z a m a n d a ilg in ç o lm a k ta n ■çıkıyor — y a d a ay d ın la tm a y ı, b a ş k a la rın ın ö n ü n d e k işiliğ im i zi o rta y a v u r a r a k y av aş yavaş e ritip tü k e tm e y i a m a ç la d ığ ın ı •unutm ayalım — b u d u ru m d a y s a , b e n im in s a n la rd a n b e k le d i ğ im sa y d am lığ a d o ğ ru y ü rü n m ü ş o lu y o r. € .— 1971’d e b a n a : « S o n u n d a d o ğ ru y u s ö y le y e b ile c e ğ im g iin g e le c e k » d e m iş tin iz . S o n ra e k le m iş tin iz : «A m a a n ca k im g e le m ü rü n ü b ir y a p ıtta .» N e d e n ? S.— O g ü n lerd e , b i r t ü r siy a sa l v a siy e tn â m e y e rin e g e ç ec e k , y a şa m ö y k ü m ü n d e v a m ı o lac a k , s o n ra d a n vazgeç tiğ im u z u n b ir ö y k ü yazıp o g ü n e d e k d ü ş ü n d ü k le rim i do lay sız o la r a k için e k o y m ay ı ta s a rlıy o rd u m . B u ö y k ü d e zi h in s e l k u rg u (fictio n ) p e k az y e r tu ta c a k tı; o k u y u c u n u n : « B u r a d a a n la tıla rı S a rtre 'ın ta k e n d isi» d iy eb ileceğ i b i r k iş i y a ra ta c a k tım . B u n u d e rk e n , o k u r iç in ro m a n k a h ra m a n ıy la y a z a r yüz d e y ü z ç a k ış a c a k tı d e m e k iste m iy o ru m , a m a k a h ra m a n ı a n la m a n ın e n iyi yolu, b e n d e n o n a g eçen şey leri a ra m a k o la c a k tı. B u y d u y a p m a k iste d iğ im : im g e le m d e n gelm eyen, a m a y in e de k a fa d a u y d u ru lm u ş b ir y a p ıt. B u d ed iğ im , g ü n ü m ü zd e, y a z m a iş in in ta k e n d isi o lu y o r. K en d im izi p e k az tan ıy o ru z, ve b en liğ im izi h e n ü z so n u n a d e k y a n sıta m ıy o ru z . E n d o ğ ru y azm a b içim i şöyle o lm a k , dı: « E lim e k a lem ı a l d ım , b e n im a d ım S a r tr e , d ü ş ü n d ü k le r im şun C .— H e rh a n g i b ir d o ğ ru , k e n d is in i d ile g e tir e n d e n ba ğ ım s ız o la ra k d ile g e le b ilir m i? S.— G elir b e lk i, a m a , ilginç olm az. Ö ylesi, y aşad ığ ım ız d ü n y a d a n b ire y i ve k işiy i silm ek , y aln ız n e s n e l d o ğ ru la rla y e tin m e k o lu rd u , i n s a n k e n d i ö zn el d o ğ ru s u n u d ü ş ü n m e d e n n e sn e l d o ğ r u la r a u la ş a b ilir. A m a b u ra d a , h e m o lu ş tu rd u ğ u m u z n e sn e llik te n , h e m b u n e sn elliğ in a rd ın d a k i ö z n e llik te n sö z etm ek istiy o rs a k — ki b u ö znellik, tıp k ı n e sn e llik gibi in s a n ın a y rılm a z p a rç a s ıd ır — , o v a k it: «B en, S a r tr e » diye b a ş la m a k g e re k ird i. A m a b u g ü n b ö y lesi y a p ıla m a d ığ ın a gö r e — ç ü n k ü k e n d im iz i y e te rin c e tan ım ıy o ru z — , k u rm a c a y o lu y la d o lay la m a y u k a rıd a sö z ü n ü e ttiğ im öznelLik-nesneilik b irliğ in e d a h a iyi y a k la şa b ilm e m iz e izin v e rm e k te d ir. C.— Ö y le y se , ö zn e l d o ğ ru n u za R o q u e n tin y a d a M a th ie u a r a c ılığ ıy la « S ö zc ü k le r» i y a z a r k e n d a h a ç o k y a k la ş tığ ın ız ı s ö y le y e b ilir m isin iz? S.— B elki, y a d a iste rse n iz şöyle d iyelim : « S ö zc ü k le r» in « B u la n tı» d a n y a d a « Ö zg ü rlü ğ ü n Y o lla rı» n d a n d a h a d o ğ ru o lm a d ığ ı k a n ısın d a y ım . B u, o r a d a a n la ttığ ım o lg u la rın doğ r u o lm a y ış ın d a n gelm iy o r, a m a « S ö zcü k le r» de b i r rom an,. d o ğ ru lu ğ u n a in a n d ığ ım b ir ro m a n , a m a y in e d e b ir tü r ro m a n işte. C.— A r tık d o ğ ru y u s ö y le m e n in za m a n ı g e ld i d e d iğ in iz d e, in san o g ü n e d e k h e p y a la n s ö y le d iğ in iz k a n ısın a k a p ıla b ilir. S.— H a y ır, y a la n yok, a n c a k y a rı y a rıy a , d ö r tte b ir o r a n ın d a d o ğ ru y u söylem e var... Ö rn eğ in , y a ş a m ım ın cin se l ve sevisel iliş k ile rin i a n la tm a d ım . Z aten , h e rk e s in k o z la rım o r ta y a k o y u p a ç ık ç a o y n acağ ı b i r to p lu m k u ru lm a d ık ç a böy le b i r şey in g e re k liliğ in e d e in a n m ıy o ru m . C.— P e k i s iz k e n d in iz le ilg ili h e r ş e y i b ild iğ in iz e em in m isin iz? H iç h e k im e g id ip r u h ç ö z ü m le m e s i y a p tır m a k g e l m e d i m i için izd e n ? S.— G eldi, a m a k e n d i b a ş ım a a n la y a m a d ığ ım şey leri a n la m a k için değil. İ lk ta sla ğ ım 1954’te y azd ığ ım « S ö zc ü k ler»! 1963'te y e n id e n e le ald ığ ım d a , r u h h e k im i b i r d o sta , P o n ta lis ’e b e n im le b ir ru h ç ö z ü m le m e sin e g irişip g irişm ey e ceğini s o rd u m , k e n d im i d a h a iyi a n la m a k ta n çok, ru h ç ö z ü m le m e sin e d u y d u ğ u m d ü ş ü n s e l m e ra k la . Y irm i y ıllık d o s t lu k ilişk im iz d e n ö tü rü , h a k lı o la ra k b ö y le b i r d e n e m e y e girişe m e y e c eğ in i söyledi. Z a ten b u ö n e ri b e n im için d e h a v a d a b ir d ü şü n c e y d i, b ir d a h a ü s tü n d e d u rm a d ım . C.— Y a ln ız, r o m a n la rın ızı o k u rk e n , c in s e l y a şa m ın ızın n a sıl g e ç liğ in i s e z d ir e n b ir sü rü ş e y y a k a la n a b iliy o r. S.— E v et, g id e re k d ü şü n b ilim se l y a p ıtla rım d a b ile ya k a la n a b ilir. A m a o n la r cin sel y a şa m ım ın y aln ız b i r â n ın ı c a n la n d ırıy o r. G e rç ek k işiliğ im in b u lu n m a s ın a y e te c e k k a d a r a y rın tılı v e k a rm a ş ık d eğ iller. E e, d iy ecek sin iz, n e d e n s ö z e ttin iz ö yleyse? Y a n ıtım şöyle: ç ü n k ü y a z a r k e n d in d e n b ü tü n ü y le sö z ed e re k a n la tm a lıd ır d ünyayı. Y a z a rın im g e le m in d e u y d u ra c a ğ ı şey, d ü n y a d a n n e sn el b ir v a rlık g ib i sö z ed e rk e n , ay n ı z a m a n d a o n a k a rş ı ç ık a n , o n u n la ç e lişen ö znel v a rlığ ın a d a d e ğ in m e sid ir. Y azar, b u ik is in in o lu ş tu rd u ğ u b ü tü n ü ö r te n p e rd e y i so n u n a d e k k a l d ırm a y a ç a lışm alı, ik is in i d e h e p h e s a b a k a tm a lıd ır. İ ş te b u y ü zd en k e n d is in d e n sö z etm ek z o ru n d a d ır, n ite k im iyi k ö tü , e k sik g e d ik y a d a o lab ild iğ in ce ek sik siz, d ü n y a k u r u l d u k u ru la lı b ö y le y a p ılm ıştır. C .— P e k i y a zın ın ö zg ü llü ğ ü n e rd c k a ld ı? N e sn ellik -ö zn e llik İk ilisin d e n y a z m a k s ız ın , k o n u şa ra k d a s ö z e d e b ilir iz , ö y le d eğ il m i? . S.— İlk e o la ra k ev et, a m a g e rç e k te k o n u ş m a d ilin d e yazı d ilin d e k i k a d a r ç o k şey sö y len em iy o r. İ n s a n la r k o n u ş m a d ilin i k u lla n m a y a a lışık değiller. B u g ü n e n d e rin k o n u ş m a la r a y d ın la r a ra s ın d a geçiyor. B u, a y d ın la rın d o ğ ru y a ay d ın o lm a y a n la rd a n d a h a y a k ın o lu ş la rın d a n değil, a m a şu a n d a b irta k ım b ilg ile ri, d ü ş ü n m e — ö rn eğ in ru h çö z ü m sel, to p lu m b ilim s e l d ü şü n m e — y o lla rı v a r; b u n la r a y d ın la rın , ay d ın o lm a y a n la rın şim d ilik b e c e re m e d ik le ri b i r işi y a p m a la rı n a , g e re k k e n d ile rin i g e re k b a ş k a la rın ı a n la m a k ta b e lli b ir n o k ta y a d e k g id e b ilm e le rin e izin v e rm e k te d ir. İk ili k o n u ş m a , gen ellik le, h e rk e s in h e m k e n d is in in h e m de k a rş ıs ın d a k in in h e r şeyi söyleyip b itird iğ in i sa n m a s ın a y o laç a c ak b i ç im d e geçiyor; o y sa g e rç e k s o ru n la r, sö y le n e n lerin ö te s in d e b a şlıy o r. C .— Ö y le y s e a r lık d ile g e tir ilm e s i g e re k e n d o ğ r u ’d a n s ö z e d e rk e n , b ilip d e s ö y le y e m e d iğ im iz d eğ il, d a h a ö n c e a n la y a m a d ığ ım ız ş e y le r i a n la tm a y ı a m a ç lıy o rd u n u z? S.— Ö zellikle k e n d im i, h e n ü z ta n ım a d ığ ım , b ilm ed iğ im b ir ta k ım d o ğ ru la rı g ö reb ileceğ im b ir n o k ta y a y e rle ştirm e y i a m a ç lıy o rd u m . D o ğ ru b i r k u rm a c a y la —y a d a k u rm a c a b i r d o ğ ru y la — y a ş a m ın e y le m le rin i, d ü ş ü n c e le rim y e n id e n e le a lm a k , o n la rı b ir b ü tü n h a lin e g e tirm e k , k u rm a c a çe lişk ile riy le s ın ır la r ın a b a k m a k , g e rç e k te n b u n la r la s ın ırlı o lu p o lm a d ık la rın ı a ra ş tırm a k , a s lın d a h iç d e öyle o lm a d ık la rı h a ld e b irta k ım d ü ş ü n le ri ç e lişik g ö rm ey e z o rla n ıp z o rla n m a d ığ ım ız ı a ra ş tır m a k , g e ç m işin b e lli b i r â n ın d a gi riş tiğ im ey lem in d o ğ ru y o ru m la n ıp y o ru m la n m a d ığ ım o r ta y a ç ık a rm a k söz k o n u su y d u . C.— B e lk i k e n d i d iz g e n izd e n k a ç m a y d ı? S.— E v et, d ü şü n c e dizgem h e r şeyi k a v ra y ıp betim leyem ed iğ i z a m a n o n u n d ışın a ç ık m a m g e re k iy o rd u . Söz k o n u su dizgeyi b e n k u rd u ğ u m a g ö re, b ü y ü k b ir o la sılık la yeni d e n o n a s a v ru la b ilird im ; d o lay ısıy la b e n im için d o ğ ru ’n u n b u dizge d ışın d a ta sa r!a n a m a y a c a ğ ı k a n ıtla n m ış o lu rd u . A m a böyle b ir şey a d ı g eçen d izg en in d e rin d e y a ta n doğ ru y a u la ş a m a s a da, b elli b ir d ü zey d e g eçerli o lm ay a d ev am e ttiğ in i d e g ö ste rd i. D o ğ ru ’n u n h e p y e n id e n b u lu n m a s ı g e re k ir, ç ü n k ü so n s u z d u r. A m a b u , b izim b irta k ım d o ğ r u la r e ld e ed em ey ece ğim iz a n la m ın a gelm ez. O u z u n ö y k ü y ü y azab ilsey d im , k en d i öznel d o ğ ru m u işle rk e n , ta lih im d e y a rd ım e d e rse , b ir k aç d o ğ ru y a k a la y a b ilird im sa n ıy o ru m , ü s te lik b u n la r y alnız b e n im le değil, b e n i k a p sa y a n ç a ğ la ilgili d o ğ ru la r o lu rd u . A m a d o ğ ru n u n b ü tü n ü n ü y ak a la y a m a z d ım . B u g ü n k im se o n a u la ş a m a s a d a, e riş ilir o ld u ğ u n u se z d irird im . C .— Y a z a b ils e y d in iz , şu a n d a b u y a p ıtla m ı u ğ ra şa c a k tın ız ? S.— E v et, z a te n b ir b a k ım a ö te d e n b e ri h e p o n u n la uğ ra ş tım . C.— O ysa , S im o n e d e B ea u vo ir'ın a n ıla rın d a n , 1957'den b u ya n a m ü th iş b ir iv e c e n lik le ç a lış tığ ın ız ı ö ğ re n iy o ru z. S i m o n e d e B e a u v o ir, «saata, ö lü m e k a r ş ı tü k e tic i b ir y a r ı ş a » g ir iş tiğ in iz i sö y lü y o r . B a n a k a lırsa , b ö y le b ir s a b ır s ız lık d u y d u ğ u n u za g ö re, m u tla k a s ö y le n m e s i g e re k e n b ir ş e y i s ö y le y e b ile c e k te k k iş i o ld u ğ u n u zu sa n ıy o rd u n u z. D o ğ ru m u b u se zg im ? S.— B ir b a k ım a evet. O y ılla rd a b a şla d ım « E y tiş im s e l E le ş tir ilm e s i» n i y azm ay a, ve y a p ıt b e n i k ısk ıv ra k A k lın b a ğ la d ı, b ü tü n z a m a n ım ı a ld ı. C o ry d a n e h a p la rı çiğ n ey erek , o n s a a t d u rm a d a n ç a lışıy o rd u m —g ü n d e y irm i h a p çiğne d iğ im o lu y o rd u — ve g e rç e k te n o k ita b ı b itirm e m g e re k tiğ in e in a n ıy o rd u m . A m p h e ta m in e ' le r b a n a h e r z a m a n k in in ü ç k a tı h ızlı b ir d ü şü n ü p y azm a y eten eğ i k a z a n d ırıy o rd u , b i r a n ö n ce y a p ıtı ta m a m la m a k istiy o rd u m . B u d a p e ş te o la y la rın d a n s o n ra o rta k la ş m a c ıla rla "bozuş tu ğ u m g ü n lerd i. T am b i r k o p m a d eğ ild i b u , a m a b a ğ la r gev şe m işti. 1968’d e n ön ce, g ö rü n ü şe g ö re o rta k la ş m a c ı h a r e k e t b ü tü n so lu sim g eliy o rd u , ve P a rti'y le b a ğ la rın ı k o p a r m a k , in sa n ı b i r t ü r s ü rg ü n e m a h k û m e d iy o rd u . B u s o ld a n k o p u n c a , y a sağ a k a y ılıy o r y a d a b ir t ü r b e k le m e için e gi riliy o rd u : o z a m a n d a in s a n a y aln ız o r ta k la ş m a c ıla rm d ü şü n m e y i y a s a k la d ık la rı şey leri s o n u n a d ek d ü ş ü n m e k k a lı y o rd u . « E y tiş im s e l A k lın E l e ş t i r i l m e s i n i y azm ak , b e n im için, O rta k la ş m a c ı P a r ti ’n in d ü şü n c e ü z e rin d e k i b a sk ısın ın d ışın d a k e n d i d ü şü n c e m le d e h e s a p la ş m a k old u . « E y tiş im s e l A k lın E le ş tir ilm e s i» , M a rx ’çı k a la r a k o rta k la ş m a c ıla ra k a rş ı yazılm ış b i r k ita p tır . G erçek M a rx ’çılığ m o r ta k la ş m a c ıla r ta r a fın d a n ç a rp ıtıld ığ ın a , y a n lış y o la s a p tırıld ığ ın a in a n ı y o rd u m . B u g ü n se yüzd e yüz a y n ı şeyi söyleyem em . C— . B u k o n u y a ile r d e d ö n e c e ğ iz ■ O h ız lı g itm e d u y g u su , y a şla n m a n ın ilk b e lir tile r in d e n b ir i d e ğ il m iy d i a ca ba? 1954’te, M o s k o v a ’da, ilk sa ğ lık k a za sın ı g e ç ird in iz. S.— Z a ra rsız b ir k azay d ı o — ilk k a n b a s ın c ı y ü k se l m esi— fazla ç a lış m a k ta n ve S.S.C .B .’n e y a p tığ ım p e k hoş o lm ay an , b e n i y o ra n ilk g ezid en ile ri gelen geçici b i r r a h a tsız lık d iy e y o ru m la d ım . A m a d a h a so n ra , D e G aulle iş b a ş ın a geldiği z a m a n d a ay n ı ra h a tsız lığ ı g eçird im . «A lto n a M a h p u sla rı» m y a z ıy o rd u m , 1958 k ışın d a , ve g ü n ü n b irin d e , ço k k a ra rs ız o lm a y a b a şla d ım . S im o n e B e r r ia u ’n u n e v in d ek i g ü n ü a n ım sıy o ru m : b i r b a rd a k v isk i iç iy o rd u m , k ü ç ü k b i r m asa y a k o y m a k iste d im b a rd a ğ ı, v e e n d o ğ al şey m iş g ib i b o şlu ğ a b ıra k tım ; b e c e rik siz lik d eğ ild i b u , d en g e b o zu k lu ğ u y d u . S im o n e B e rria u o lu p b ite n i g ö rd ü ve b a n a : « H em en h e k im e g id in , d u ru m u n u z h iç iy i d e ğ ih d ed i. G e rç e k te n de, b irk a ç g ü n s o n ra y in e «M a h p u s la r » ü z e rin d e ç a lışırk e n , b i r d e b a k tım y azm ıy o r, k a r a lıy o ru m : o y u n la ilg isi b u lu n m a y a n , S im o n e d e B e a u v o ir’ı m ü th iş ü r k ü te n a n la m sız tü m c e le r ç iz ik tiriy o ru m . C .— O a n s iz d e k o r k tu n u z m u ? S.— H a y ır, a m a ç ö k tü ğ ü m ü a n la d ım . H iç b ir z a m a n k o rk m a d ım . Ç alışm ayı b ıra k tım : s a n ırım ik i ay h iç b ir şey y a p m a d ım . S o n ra y e n id e n işe k o y u ld u m . A m a o ik i ay, « M a h p u sla rın b ir yıl g e c ik tird i. C .— K a n ım c a o d ö n e m d e o k u rla rın ıza , k e n d in ize , «Sözcükler»defcz d e y im le « d e rin izin a ltın a işle m iş b u y ru k lar»« k a rşı m ü th iş b ir so ru m lu lu ğ u n u z v a rd ı: y a b ir ş e y le r y a z m a k y a d a g e b e r ip g itm e k is tiy o r d u n u z . B ira z g e v ş e m e n iz n e za m a n b a şla d ı? S.— S o n y ılla rd a , « F la u b ert» i b ıra k tık ta n so n ra . B u k i ta p için d e, c o ry d a n e ' la r ç iğ n ey erek , m ü th iş ç a lıştım . B elli a ra lık la rla , o n b eş y ıld ır ü z e rin d e y d im za te n . B a şk a şe y le r yazıyor, s o n ra y in e F la u b e rt'e d ö n ü y o rd u m . O ysa b itire m e y eceğim o n u . A m a ç o k m u ts u z değilim , ç ü n k ü söyleyecek le rim in ö n e m li b ö lü m ü n ü ilk ü ç c iltte sö y led im sa n ıy o ru m . Y azdığım ü ç c iltte n so n ra , d ö rd ü n c ü y ü b a ş k a b iri d e y a z a b ilir. B u n u n la b irlik te , ta m a m la y a m a d ığ ım F la u b e rt p iş m a n lık a c ısı g ib i içim d e. « P işm an lık » a ş ırı b i r sö zcü k b elk i; n ey se, n e s n e le rin g ü c ü n d e n ö tü r ü y a rım b ıra k tım o n u . Y ok sa b itirm e k is tiy o r d u m . Ü stelik , d ö rd ü n c ü c ilt b e n im için e n z o r, e n az ilg in ç o lan ıy d ı: « M a d a m B o v a r y » n in b içem i. A m a y u k a rıd a d e d iğ im gibi, y a p ıd a y a rım k a lm ış o lsa da, a n a b ö lü m le r yazıldı. C .— B u d e d iğ in iz y a p ıtın ız ın b ü tü n ü için d e g e ç e r li m i a ca b a ? O r ta y a k o y d u ğ u n u z y a p ıtın b a şlıc a ö z e llik le r in d e n b ir i b itir ilm e m iş o lm a s ıd ır d e n e b ilir... B u iş... S.— C an ım ı s ık ıy o r m u ? H a y ır. Ç ü n k ü b ü tü n y a p ıtla r y a rım d ır: y a z ın sa l y a d a d ü ş ü n s e l y a p ıt y a ra ta n la r, y a p ıt la rın ı b itire m e z le r. N ’ey lersin iz, z a m a n d e n en b ir g e rç e k lik var! C .— P ek i, b u g ü n a r tık za m a n ın so lu ğ u n u en se kökü n ü zd e d u y m u y o r m u su n u z? S.— H a y ır, ç ü n k ü söyleyeceğim h e r şeyi sö y led iğ im e a k lım k e s ti — b a k ın , a k lım k e s ti d iy o ru m . B u y a rg ı, a s lın d a söyleyebileceğim , a m a söylem eye f ır s a t b u lam a y ac a ğ ım şey le ri k e sip a tm a a n la m ın a d a geliyor, ç ü n k ü y a z d ık la rım ın iş in a sal k e sim i o ld u ğ u n a in a n ıy o ru m . G eri k a la n ın ü s tü n d e d u rm a y a d eğm ez, d iy o ru m k e n d i k e n d im e , b irta k ım eğ ilim le r b u n la r, ş u y a d a b u k o n u d a b i r ro m a n y azm a a rz u s u gibi, s o n ra d a n vazgeçtiğim iz g irişim le r. G e rçek te, b ü tü n ü y le d o ğ ru d eğ il b u d e d iğ im : ö n ü n d e y ılla r b u lu n a n sağ lık lı b irin in g e rç e k g ere k liliğ in i duyabilşey d im , d a h a y a p ıtım ı b itire m e d iğ im i, sö y lem ek is te d ik le ri m in h e p sin i sö y lem ed iğ im i ö n e sü re rd im . A m a şim d i k e n d im e b u n u sö y lem ek iste m iy o ru m . O n y ıllık ö m rü m k a ld ıy sa , n e âlâ, h iç de k ö tü sayılm az. C .— N a s ıl d o ld u r m a y ı d ü şü n ü rsü n ü z b u o n y ılı? S.— Ş im d i h a z ırla m a k ta o ld u ğ u m TV y ay ın ı g ib i ça lışm a la rla , b u ç a lış m a la rı d a y a p ıtım ın b i r p a rç a s ı sayıyo ru m . S im o n e d e B e a u v o ir’la b a şla d ığ ım ız sö y leşileri içe ren , « S ö zc ü k le r» in a rk a s ı o la c a k b i r k ita p la ; b u k ita p izle k îe re (te m a la ra ) g ö re d ü zen len ecek , a r t ı k k işise l b iç e m im b u lu n m a d ığ ın a göre, « S ö zc ü k le r» in b içem iy le y azılm ay acak . C .— E v e t a m a b u ta s a r ıla r a d a h a a z ş e y y a tır ıy o r s u n u z . S.— D a h a az y a tır a b ild iğ im için . Ç ü n k ü y e tm iş y a şın da, g e ri k a la n o n y ıllık ö m rü m d e , y a şa m ım ın e n p a rla k ro- m a n im y a d a te m e l d ü ş ü n b ilim k ita b ım o rta y a k o y m ay ı u m a m a m . Y e tm işle se k se n a ra s ın d a k i ö m rü n n e o ld u ğ u n u h e p im iz biliriz... C .— D e m e k k i a s ıl n ed en , y a r ı k ö rlü ğ ü n ü zd e n ç o k y a ş lılık ? S.— Y aşım ı y a rı-k ö rlü ğ ü m d e n ö tü r ü d u y u y o ru m —k i b u b ir k a z a d ır, d a h a b a ş k a la rı d a g e le b ilird i b a ş ım a — , b ir de k im se n in y a d sıy am ay acağ ı b ir o lg u d an ö lü m ü n y a k la ş m a s ın d a n ö tü rü . O tu ru p o n u d ü ş ü n m ü y o ru m e lb e t, h iç d ü ş ü n m ü y o ru m ; a m a g ü n ü n b irin d e çık ıp geleceğini b iliy o ru m . C .— E s k id e n d e b ilir m iy d in iz? S.— E v et, a m a h iç ü s tü n d e d u rm a z d ım , g e rç e k te n h iç d ü şü n m e z d im ö lü m ü . H a ttâ b i r a ra , o tu z u m a d o ğ ru , ö lü m süz o ld u ğ u m a in a n d ığ ım ı b iliy o rsu n u z . A m a şim d i a r tık k e n d im i ö lü m lü d u y u m su y o ru m , ö lü m ü d ü şü n m e d e n . Y alnız, ö m rü m ü n s o n a ş a m a s ın a geldiğim i, d o lay ısıy la b irta k ım ya p ıtla r a g irişem ey eceğ im i b iliy o ru m . B ü y ü k lü k le rin d e n ö tü rü , y o k sa z o rlu k la rın d a n değil, ç ü n k ü a n la m a y e te n e ğ im in a şa ğ ı y u k a rı o n y ıl ö n c e k i g ib i d u r d u ğ u n a in a n ıy o ru m . B e n im için ö n e m li o la n , y a p ılm a sı g e re k e n in y a p ılm ış o lm a sı. İyi y a d a k ö tü o lu ş u n u n h iç ö n e m i yok, a m a t a ttım b ü ta d ı. A yrıca, d a h a o n y ılım v a r. C.— T h e s b e ’d e k i G id e ’i a n ım s a tıy o r s u n u z b a n a: « Y a p ı tım ı o r ta y a k o y d u m , y a şa d ım ...» Y e tm iş y a ş ın d a y d ı b u n u d e r k e n , v e a y n ı d in g in lik le , s iz in g ib i g ö r e v in i y e r in e g e tir m iş in sa n d o y u m u y la s ö y lü y o r d u b u n la rı. S iz d e a yn t ş e y i m i s ö y lü y o rsu n u z? S.— T a sta m a m . Ç .— A y n ı a n la y ışla m ı? S.— D a h a b a ş k a şe y le r d e e k le m e k g e re k ir. O k u d u ğ u m k ita p la r a b a k ış ım G id e’in k in in ay n ı değil. K ita b ın eylem i k o n u s u n d a k i d ü ş ü n c e m d e öyle. O n u n gibi, ile rk i to p lu m u d ü şü n m ü y o ru m . A m a s a lt b ire y i a lırs a k , b i r b a k ım a , evet; eh, y ap a ca ğ ım ı y a p tım , d iy o ru m ... C.— Y a ş a m ın ız d a n h o ş n u t m u su n u z? S.— Çok. B iraz d a h a ta lih li o lsa y d ım , d a h a ç o k şeyi ele a lıp d a h a iyi işle y e b ilird im sa n ıy o ru m . C.— B ira z d a h a ta lih li o ls a y d ım ?.; v e k e n d in ize b ira z d a h a iy i b a k s a y d ın ız. Ç ü n k ü « E y tişim se l A kim E le ştirilm e si» n i y a z a r k e n sa ğ lığ ın ızı h o v a rd a c a h a rca d ın ız. S.— İyi a m a , neye y a r a r sağ lık d ed iğ in iz şey? « E y tiş im s e l A k lın E le ş tir ilm e s i» n i y a z m a k —h iç b ir şiş in m e d u y m a d a n sö y lü y o ru m b u n u — , b izim iç in ö n em li, u zu n , d o lu b ir y a p ıt k alem e a lm a k , sağ lık lı o lm a k ta n ç o k d a h a d e ğ e rli d ir. H a zira n , 1975 C A T H E R İN E C H A lN E C H .— S iz e y a k la ş a n la r k e n d ile r in i h e p d ü şü n b ilim d e n , y a z ın d a n , s iy a s e tte n b a h s e tm e k zo r u n d a d u y u y o rla r... B e n se b ıı k ez k a d ın la rd a n , g e ç m iş te v e b u g ü n y a ş a m ın ız d a tu t tu k la r ı y e r d e n sö z a ç m a n ız ı is te r d im : a slın ı a ra rsa n ız, b en ce s iz d ü şü n ü r, y a z a r o ld u ğ u n u z k a d a r d a b ir « k a d ın a d a m ı », « h a re m li e r k e k » s in iz — S.— D oğru, ö te d e n b e ri ç o k se v erim k a d ın la n . H ep b a ş k öşeyi t u tt u la r k afam d a... G e re k k ü ç ü k k e n , g e re k b ü y ü d ü k te n s o n ra , g e re k y a şla n d ığ ım d a ü z e rin d e e n ç o k d ü ş ü n d ü ğ ü m şey k a d ın la r old u . D o ğ ru d a n d o ğ ru y a o n la rla il g isi b u lu n m a y a n k o n u la n d ü ş ü n ü rk e n b ile k a d ın la rı d ü ş ü n ü rü m ... C H .— N a s ıl a ç ık lıy o r s u n u z b u n u ? S.— A ilem in ö zellikle k a d ın la rd a n o lu şm asıy la: a n n e m , b ü y ü k a n n e m , o n la rın k a d ın d o s tla rı. T ek b i r e rk e k v a rd ı, b ü y ü k b a b a m . Ç ocu k k en , o n u n gibi, y a n ım ın y ö rem in k a d ın la r la çe v rili o lm a sın ı d ü şle rd im . K a d ın b e n im için sü re k li d ü ş k o n u su y d u . B ü tü n ç o c u k la r gibi, k e n d i y a şım d a k i kız v e o ğ la n la rla a rk a d a ş lık e d iy o rd u m . A m a n e d e n d ir b ilm em , n in e m le d e d e m k ü ç ü k k ız la rd a n h e p «n işan lın » diye sözediy o rfa rd ı. tiittiğ im h e r k e n tte n işa n lıla rım v ard ı. V ichy’d e h a lk b a h ç e s in d e o r k e s tr a k a m e ly a s ın ın a ltın d a y a da A rc a h o n ’d a k u m sa ld a o y n ad ığ ım ız o y u n la rı an im si- y o ru m . B ir de, b a h ç e le rd e n b irin e y e rle ş tirilm iş u z u n b i r isk e m le d e g ü n le rin i g e ç ire n v e re m li b ir k ü ç ü k k ız a n ım s ı y o ru m . S a a tla rc a y a n ıb a ş m d a d u ru rd u m . D okuz o n y a şla rın d a b ir s ü rü kız a rk a d a ş ım v a rd ı, b u n la r ile rd e e şim o la b ilirle rd i, ç ü n k ü e v d e k ile r b u n la r ın h e p siy le « n işan la m a l a r d ı b en i. D o k u zla o n a ltı y a ş a ra s ın d a L a R o ch elle’de y a şad ım , k ız la rla p e k ilg im o lm a d ı. Y ine d e ö n e m li b ir y e rle ri v a rd ı y a şa m ım d a . H e r şeye k a rş ın , e p e k y e r t u t u y o rla rd ı. O n a ltısın d a P a r is ’e g e lişim d e n s o n ra y ığ ın la k a d ın g ö rd ü m . İ ş te o n d a n s o n ra k a d ın g e rç e k te n ö n e m k a zan d ı. G ü n lü k y a ş a m ım d a ö n e m k a z a n d ıla r. A m a a s lın d a , k a d ın la r d ö r t b e ş y a ş ın d a n s o n ra , g id e re k b e lk i d a h a ö n ce d en b a ş la y a ra k b ü y ü k y e r t u tt u la r y a şa m ım d a C H .— B ü tü n b u «n iş a n lıla r » v e a ile n iz d e k i k a d ın la rla , d a h a ç o c u k k e n ta m b ir « h a rem ci» o lm a n ız ı sa ğ la y a c a k h e r ş e y e s a h ip tin iz d e m e k ? S.— Ç o c u k k e n h iç k u şk u su z « h arem ci» y d im , ç ü n k ü çev re m d e k i k ü ç ü k k ız la rla ile rd e e d in e c e ğ im h a n ım a rk a d a ş la r ın h e p b a n a g ö re ö rg ü tle n e c e k le rin i, b a n a b ağ lı o la c a k la rın ı ta s a rla rd ım . D olayısıyla o n la rı k e n d im d e n aşağ ı gö rü rd ü m , b e n h e p s in in ü stü n d e y d im . T a s ta m a m b ö y le d ü şü n m ü y o rd u m e lb e t, a m a y in e d e b u n a y a k ın d ı. Y alnız o n la rı k e n d im e e ş it de say ıy o rd u m ... C H .— H a n i b ir b a k ım a , ö zg ü r d ü şü n c e li b ir « h a rem a ğ a sı» y d ın ız. S.— E vet... K ız la rın g ö n lü n ü ç elm e d ü ş ü n c e s in i k ita p la r d a n ö ğ re n m iştim , d a h a a ltı y a şın d a y k e n b u d ü ş ü n c e il gim i ç e k m işti: e rk e k k a d ın ın g ö n lü n ü ç e liy o rd u , b e n i ele a lırsa k , a ltı y a şın d a k i b i r k ızın g ö n lü n ü y a n i. B ira z d a k e n di u y d u rd u ğ u m , k ö rü k le d iğ im b u d ü ş ü n c e b e ş y a şın d a y k e n , 1914 S a v a şı’n d a n h e m e n ö n c e y ü r ü d ü k te y d i. E rk e ğ in b iri b ir k a d ın ın y a ş a m ın a g iriy o r, b o y u p o şu y la, k o n u ş m a s ıy la ya d a ilgisiyle k a d ın ın g ö n lü n ü ç e liy o rd u . « H arem ci» y ak laşı- m m ta k en d isiy d i b u... A ncak, o g ü n le rd e b u n u n te rs i, yani ö ld ü rü c ü k a d ın d a v a rd ı. G ö n ü lçelen e rk e k le ö ld ü rü c ü k a dın , 1914 ö n c e sin in sö y le n c e le ri (m y th o s’ları) a ra sın d a y d ı. B e n de b u g ö n ü lçelm e d ü şü n c e sin e s a h ip çık ıy o rd u m . B u iş b e n d e b u lu n m a y a n b irta k ım n ite lik le r iste s e de, ro lü m ü sev e seve b e n im siy o rd u m . G erek li n ite lik le rd e n b iri güzel lik ti, s a ç la rım k e sile n e d e k b u n ite liğ i ta şıd ığ ım a , s o n ra yi tird iğ im e in a n d ım . D em ek k i « h arem ci» y d im , a m a —n e e d e ceğim i b ilm ed iğ im — k a d ın ı ta v la d ık ta n s o n ra d işi gelip b a n a : « tam a m , tav la n d ım » d iy o rd u , ve o a n d a e ş itlik b a ş lı y o rd u . C H — A n la m a d ım ? S.— B iliy o rsu n u z, « h arem cilik » san ıld ığ ı k a d a r y a lm b ir şey d eğ ild ir. H ep ü s tü n lü ğ ü d ile g etirm ez. A ra sıra d ağ ılıp g id en b ir ü s tü n lü k tü r b u . T av lan a n k a d ın la ik im iz, ayışığm da, ç o k güzel b i r g ecede, p a r k ta k i s ır a la r d a n b irin e o tu r u y o r, u z u n sö y lev ler ç e k iy o rd u k b irb irim iz e . B öyle g ö rü y o r d u m g ö n ü lçelm e işin i. B iraz a k lım b a ş ım a gelince, b u göııü lçe lm e d ü şü n c e si u ç u p g itti e lb e t, ve b e n i k a d ın la ra d a h a b i r y a k ın la ş tırd ı. O u ç u p g id e rk e n b a ş k a b i r d ü şü n c e geldi: b i r k e re iliş k i k u r u ld u m u , h e r şey e ş itlik iç in d e y a ş a n m alıy d ı. A slında y a p ıla c a k şey, k a d ın ı v ah şi b i r h ay v a n gibi e.le g e ç irm e k ti, a m a sila h la , z o rla değ il, k u rn a z lık la , g ü lü c ü k le rle , u s ta lık la v a h ş ilik te n k u r ta r ıp e rk e ğ e e ş it k ılm a k g e rek liy d i. T ıp k ı y a k a la n d ık ta n s o n ra e ş itim o la n k a p la n g ib i. K a d ın ın n e o ld u ğ u n u , e rk e k le a ra s ın d a k i b e n z ersiz lik le r i b ilm e d iğ im s ü re c e k a d m /e r k e k iliş k ile rin i iş te böyle g ö rd ü m . K a d ın la rın b ü y ü k b ir o la sılık la b e d e n se l a ç ıd a n d e ğ işik o ld u k la rın ı se ziy o rd u m , a m a o n y a ş ın d a iste d iğ im k a d a r çab ala y ay ım , a n c a k k e n d i b e d e n im i g e tire b iliy o rd u m g ö z ü m ü n ö n ü n e . D a h a so n ra , o n b ir, o n ik i, o n ü ç y a şım a d o ğ ru k a d ın la rın ö z e llik le rin i k a fa m d a c a n la n d ırm a y a b a ş la d ım , g e rç e k bilgiyiyse o n b eş, o n a ltı y a ş ın d a ed in d im . C H .— S ık s ık «k a d ın la r » d iy o r s u n u z . Ç o ğ u l söZ edi- y o r s u n u z o n la rd a n . Ç o c u k lu k v e g e n ç liğ in izd e , ile r d e «y a ş a m ın ız ın » k a d ın ı o la c a k b ir in i d ü ş le m e z m iy d in iz ? S.— H a y ır, ç ü n k ü z a te n b a ş ın d a n b e ri ç o k k a d ın lı y a şa d ım . K e n d im i b ild im b ile li c in se l y a şa m ım ın ç o k eşli o la cağ ın ı d ü şü n d ü m . « H arem ci» o lu şu m d a b u n d a n d ır: h iç b ir z a m a n ö m rü m ü n k a d ın ı o lac a k b i r k ız d ü şle m e d im . C H .— S iz c e bu n u n e y e b o rç lu su n u z? S.— B a n a v e rile n « h arem ci» eğ itim e , ç e v re m d e k i «ha rem » h a v a sın a . D ed em in g a rip b i r y a ş a m ı v a rd ı. N in em le a r a la r ı ço k iyiydi, a m a cin se l iliş k ile ri ç o k ta n k e s ilm iş ti, ç ü n k ü n in e m b u işte n tik s in ir , h e p h a s ta y ım d e rm iş. D e d e m de A lm an ca d e rs in e g e le n y a şlı k ız la rla ilişk i k u ra rd ı. Ö zellikle de P a r is ’e F ra n sız ç a ö ğ ren m e y e gelen A lm an k ız larıy la. S e rü v e n ro m a n la rı y azan b irin i a n ım sıy o ru m . Ç ok b u d a la b ir k ızd ı, a m a d e d e m le ilişk i k u rm a y a razıy d ı. C H .— P e k i o sır a la r d a k a d ın la rın s iz e n e g e tir e c e k le rin i d ü şü n ü rd ü n ü z? S.— K a d ın ı ö te d e n b e ri k e n d im e e ş it b ir v a rlık say d ım , b u v a rlığ ı a ra d ım , b e n im le e şd eğ e rd e , a m a b a n a sev isel, d u y g u sal ö ğ e le r g e tire b ile c e k b i r v a rlık . Sevgiyi, sevecenliği h e p b irb irin e s a rılıp ö p ü ş e n in s a n la r diye ta s a rla d ım . Sevgi b u y d u , b u n u y s a e rk e k le rle y a p a m a z d ım , ç ü n k ü s e rttile r. Oğ la n la rla ilişk ile rim h e p itiş ip k a k ış m a b içim in d e y d i, b a ş k a b i r şey değil. S ev ecen lik y o k tu a ra d a . K ü ç ü k k ız la rd a b u l d u ğ u m sa , b a ş ın d a n b e ri a ile m d e a n n e m , b ü y ü k a n n e m ve o n la r ın h a n ım a rk a d a ş la r ı ta r a f ın d a n çe v re m d e y a ra tılm ış o la n s ıc a k d u y g u sal h avaydı. K ız la rın y a n ın d a b u ld u ğ u m bu h a v a , b e n im için, cin sel y a şam ın tem e liy d i. G ençliğim de, a y ışığ m d a el ele d o laştığ ım kızı ö b ü r e r k e k le rin tik s in ç g iriş im le rin d e n k o ru d u ğ u m u d ü ş le rd im . D erk en , k o ru m a d ü şü n c e si y avaş y av aş y o k o ld u . Y irm i y a ş ın d a b itm iş ti. A rtık a y ışığ m d a d o la şm a y la y a n ım d a k i ka- d in i k o ru m a a ra s ın d a h iç b ir ilin ti k a lm a m ıştı. A yrıca ayışığ ın d a d o la ş m a n ın y e rin i d e b ü tü n k a d ın la rla e rk e k le r a r a s ın d a o lu p b ite n le r a lm ıştı. C H .— K a fa n ız d a k i k a d ın la ilg ili d ü şü n le rin d ışın d a , g ü n lü k y a ş a m ın ız d a n e le r o lu y o rd u ? S.— D işe d o k u n u r, g e rç e k h iç b ir şey. O n ü ç, 0 11 d ö r t y a şın d a , L a R o ch elle L isesi’n d e o ğ la n la rın « p iliç » le ri v a r dı. P ek sev im li, in ce o lm a y a n b i r d ey im d i b u , a m a yay g ın d ı, kız lise sin d e ya d a b a ş k a y e rd e b i r k ız a rk a d a ş ın b u lu n d u ğ u n u , o n u n la gezm eye çık ıld ığ ın ı g ö ste riy o rd u . C H .— G e rç e k te n g e z m e y e ç ık ılıy o r m u y d u ? S.— Ç ık ılıy o rd u , a m a k ıza b i r k ö tü lü k e d ilm iy o rd u . K ı z ın o ra s ı b u r a s ı azıcık ö p ü lü y o rd u sa n ırım , a m a iş te o k a d a r. S o n ra g elin iy o r, b ü y ü k b ir g izlilik için d e b u o la y ’d a n , söz e d iliy o rd u , d in le y e n g e rç e k te n b irş e y le r o lu p b itiy o r sa n ırd ı. K en d i p a y ım a , L a R o ch elle L isesi’n d e k i y a ş a m ım a ço k g a rip b içim d e , b ir o y n a şım ın b u lu n d u ğ u n u , b irlik te o tele g ittiğ im izi sö y ley erek b a şla d ığ ım ı a n ım sıy o ru m . C H .— S iz b u n la rı sö y le y in c e d a lg a g e ç m iş le r d ir . S.— E v et, k im s e c ik le r in a n m a d ı e lb e t, ve d a lg a g eçti ler. D erk en , b i r a r m a tö r ü n k ızı o la n L is e tte ’le ilişk i k u r d u ğ u m u ö n e s ü rd ü m . B u d a d o ğ ru d eğ ild i. K ız g e rç e k te n g ü zeld i, o n u n la iliş k i k u rd u ğ u m u sö y ley işim b u n u s a h id e n iste y işim d e n d i b esb elli... S ın ıf a rk a d a ş la r ım b a n a k ızd a n b u lu ş m a sö zü a ld ık la rın ı sö y led iler. K a r a rla ş tır ıla n y e re g ittim , ik i k ü m e a rk a d a ş la k a rş ıla ş tım — b e n i k ızla k o n u ş m a y a y ü re k le n d ire n le r b i r y a n d a , k ız ın y a n ın d a d u r u p b e n im le a la y e d e n le r ö te y a n d a y d ı. S a n ırım k ız d a o y u n u n fa rk ın d ay d ı ve b ira z sin irliy d i. B a şın d a k o c a m a n b i r ş a p k a v a rd ı, « koca b u d ala» diye b a ğ ırd ı b a n a . B u n u n ü z e rin e b e n d e o n u k o v a la d ım . B isik le tin e a tla y ıp g ezin ti y e rin d e d ö n m ey e b a ş lad ı, b e n d e a rd ın d a n . V e ilişk im iz o r d a b itti. S o n d e re c e g ü lü n ç d ü ş m ü ş tü m , b u d a u z u n s ü re te p e m i a ttırd ı. C H .— «S özcükler»de, y e d i y a ş ın d a y k e n , d e d e n iz in s iz i a lıp sa ç la rın ızı k e s tir m e y e g ö tü rd ü ğ ü n ü , a n n e n izin , b ü y ü k a n n e n izin v e ö b ü r y a k ın la r ın ız ın ç ir k in liğ in iz i o gün fa r k e ttik le r in i y a z m ış tın ız ■ P e k i y a siz, s iz n a sıl a lg ıla d ın ız b u ç ir k in liğ i? S.— E v et, b ü y ü k b a b a m s a ç la rım ı k e s tird i. Ç ok ö n em li b i r o lay d ı b u , ç ü n k ü s a ç la rım sa rıy d ı, ve s a n ırım epey gü z eld i; o m u z la n m a d e k in e r, b a n a y a n lış b i r h a v a v e rirle r di. İs te rs e n iz şöyle diyelim , y ü zü m ç irk in , s a ç la n m güzel o l d u ğ u n d a n , o n la rın y a rd ım ıy la d a h a az ç irk in g ö zü k ü y o rd u m . G ü n ü n b irin d e d ed em , « k a d m la r» ın a , y a n i a n n e m le k a rıs ı n a d a n ış m a d a n s a ç la rım ı k e s tirm e y e k a r a r v e rd i. N e e sm iş ti a k lın a , b ilm em . O ğlan ç o c u ğ u n k ıs a saçlı o lm a sı g e re k tiğ in i d ü ş ü n d ü b elk i. B en i alıp b e rb e r e g ö tü rd ü , y a n m s a a t s o n ra g e ri d ö n d ü k , s o n u ç o rta d a y d ı. H e rk e s b ü y ü k b ir şa ş k ın lık la b a k ıy o rd u y ü zü m e. D oğal o la ra k , a n n e m le b ü y ü k a n n e m b ir e r çığ lık a ttıla r , g ö rü n ü ş ü m ü n k o rk u n ç o ld u ğ u n u sö y led iler. N itek im , o y a ş ta ç e k ilm iş b i r fo to ğ ra fım v a r: g er ç e k te n k o rk u n c u m . B ir şim şe k ç a k tı sa n k i. L ü le le rim in sü s led iğ i s u ra tın h iç d e iç açıcı o lm a d ığ ım a n la m a y a b a şla d ım . B u n d a n s o n ra ç irk in liğ im b e n i p e k u ğ ra ş tırm a d ı, o n y a d a o n b u ç u k y a ş m a d e k y a k a m ı b ıra k tı, a m a L a Roch e lle ’d e n s o n ra işle r ta ts ız la ş tı. B e n im le alay e d e n a r m a tö r k ızı se rü v en i, b ir b a k ım a , ç irk in liğ im d e n ö tü r ü k ö tü so n u ç la n d ı. Ç irk in liğ im i b ile n , a lg ıla y a n a rk a d a ş la r ım k ızla b u lu şm a m ı ç irk in liğ im le alay e tm e k için f ır s a t s a y m ışla r dı. G elip a n la ttığ ım za m a n : «E h , g e r ç e k te n b e r b a ts ın be!» d e d ile r. B u lâ f içim e işledi, a k lım d a n ç ık m ad ı. C H .— Ç o k m u z o r o ld u ? S.— E v et, z o r o ld u . A m a ç o k sü rm e d i. C H .— Ç irk in liğ in izin g e n ç k ız la rın g ö n lü n ü s iz e a y a k b a ğ ı o la ca ğ ın ı d ü ş ü n m e d in iz m i? ç e lm e d e S.— H a y ır, p e k d ü ş ü n m e d im . B e lk i k ız la rla ilişk iy i, h a lk b a h ç e s in d e k i s ıra d a , ay ışığ ın d a y a p ıla c a k k o n u ş m a la r, ç e k ilecek g ö rk em li sö y lev ler d iye ta s a rla d ığ ım d a n . E h , in s a n ın ağzı iyi lâ f y a p ıy o rsa , i s t e r ç irk in o lsu n , is te r g ü zel... C H .— P e k i b e d e n in iz i g ü z e l m i b u lu y o rd u n u z, ç ir k in m i? S.— H iç u ğ ra ş m ıy o rd u m o n u n la . B a şım ı a ğ rıtm ıy o rd u , o k a d a r. S ın ıfın e n g ü ç lü sü b e n d e ğ ild im e lb e t, a m a en z a y ıfı d a d eğ ild im , h e rk e s g ib i b e n d e b ira z s p o r y a p m ış tım . C H .— B u iş te b e c e r ik li m iy d in iz b a ri? S.— S a n ırım iy iy d im . Ç irk in liğ im b e n liğ im in d e rin lik le r in e işle m iy o rd u , ç ü n k ü d a h a o z a m a n d a n k e n d im i b e ğ e n iy o rd u m , d o lay ısıy la ç irk in liğ im ik in c i d ü z le m d e k a lı y o rd u . G üzel b i r o ğ lan d eğ ild im , ta m a m , a m a ik in c i d e re c e d e n b i r o lg u y d u b u . D ah a o z a m a n d a n ü n lü b i r y a z a r o l m a k istiy o rd u m , b u n u n y a n ın d a g ü zelliğ in lâ fı m ı o lu rd u ? Ünlü, b i r y a z a rın güzel y a d a ç irk in o lm a s ın a k im se a ld ır m az. B a k ın , b ir d a h a sö y lü y o ru m , g e rç e k te n ik in c i d ü zlem d e k a lıy o rd u ç irk in liğ im . G üzel d eğ ild im , o k a d a r. C H .— İ lk n e za m a n se v d a la n d ın ız? St— O n a ltıs ın d a , P a r is ’te. L ise k a p ıc ıs ın ın k ızm a v u ru ld u m . C H .— 1920’d e, in sa n o n a ltıs ın d a y s a v e v u rg u n sa n e o lu yordu ? S.— K işiliğe b ağ lıy d ı. K im ileri işi so n u n a d e k v a rd ırı y o rd u k u şk u su z . G erçi e n d e rd i b ö y leleri, a m a lise b ird e k i k ız la rd a n ü ç te b irin in k ız o lm a d ığ ı v a rsa y ıla b ilird i... B elki d ö r tte b irin in ... Ş im d ik i ö ğ re n c ile rd e n d a h a k ü ç ü k tü k bizle r. Ç ocuk sa y ılırd ık . C H .— B ir b a k ım a e r d e m li b ir ç e v r e d e b ü y ü m ü şsü n ü z, iS u ç lu lu k d u y a r m ıy d ın ız ? S.— Y oo, h a y ır, h iç su ç lu lu k d u y m az d ım . Y a k ın la rım la so ru n u ç ö z m ü ştü m : d a h a o y a ş ta ö z g ü rd ü m . C H .— B u k o n u d a k i y a s a k la n d a h a o y a ş ta k a ld ır ıp a t m ış m ıy d ın ız ya n i? S.— D eğindiğiniz y a sa k la rı, ev et. H e m de h em en . C H .— N a s ıl y a p tın ız b u nu ? S.— H e r şe y d en ö n c e k ita p la r v a rd ı, ilk in k ö tü le ri el b e t. C laude F a r re r e fala n . T a ş ra d a , k ita p a lm a y a g ittiğ im d e, k ita p lık la r d a o k u rd u m b u n la rı. K a d ın la rla iliş k i b ü y ü k b i r y a sa k la çev riliy d i, a m a b e n c e ta m b ir ik iy ü z lü lü k tü b u . K a d ın la e rk e k a ra s ın d a k i g e rç e k ilişk in in e k sik siz cin sel iliş k i o lm a sı g e re k tiğ in e in a n ıy o rd u m , k ita p la r d a o k u d u k la rım sa ta m a n la m ıy la m asa ld ı. C H .— İ y i a m a , a n n e n iz s iz e e p e y s e r t ilk e le r b e n im s e t m iş t i. S.— E v et. O ğlan o ld u ğ u m için p e k s e r t sa y ılm a z la rd ı, a m a y in e de s e r ttile r e lb e t. C H .— D e m e k su ç lu lu k d u y m a d a n , lis e k a p ıc ısın ın kı z ıy la s e v iş e c e k tin iz , ö y le m i? S.— E v et, n ite k im b i r k ız a rk a d a ş la e rte s i yıl, y a z ın k o lu n u n s o n s ın ıfın ın s o n u n d a işi s o n u n a d e k g ö tü rd ü m , L ux e m b o u rg B a h ç e si’n d e ta n ış tığ ım b i r k ızd ı b u . C H .— E v lilik d ü şü n c e sin e d ö n ü y o r u m y in e . D e lik a n lılık ç a ğ ın d a b ile h e r k e s g ib i e v le n m e y i d ü ş ü n m e d in iz m i hiç? S.— E v lilik d ü ş ü n c e s i h iç b ir z a m a n k a fa m ı k u rc a la m a d ı. A m a y irm i ü ç y a şın d a , g e rç e k te n n işa n la n d ım . Ö ğ ret m e n O k u lu 'n d a k i a rk a d a ş la r d a n b irin in yeğeniyle ta n ış m ış tım . U sson-la-F öret'ye, o a rk a d a ş la b irk a ç g ü n d in le n m e y e g itm iş tim , k ıza v u ru ld u m — v u ru ld u m sözü b ira z a ş ırı b e lk i, o ğ la n ın L y o n ’lu y eğeni ep ey h o ş u m a g itm iş ti. S a n ırım b ir tu tk u y a g e re k sin m e si v a rd ı, ilişk im iz i g e re ğ in d e n ço k a b a r tan o oldu... K ızın a n a s ı b a b a sıy la işin p a ra s a l y a n ın ı d ü şü n ü y o rd u . N ey d im b e n ? Ö ğ re tm e n O k u lu ö ğ ren cisi. D em ek ki, ik i yıl s o n ra , e lim p a r a g ö rü n c e e v len ecek d u ru m a g e le b ilird im . D a h a b a ş k a şe y le r ö ğ re n m e k is te d ik le ri için, a rd ım a h afiy e ta k m ış , o k u ld a n işa n lım h a k k ın d a h iç iyi şe y le r sö ylem edi ğ im i ö ğ re n m işle r. K u la k la rın a g id en s ö y le n tile r te p e d e n tır n a ğ a y a n lış tı e lb et. A m a k a lk ıp b u n la r ı n işa n lım a a k ta r d ıla r, kız d a ço k te r s y o ru m la d ı. B ü tü n b u n la rla u ğ ra ş m a m a s ın ı yazdım , h e r şeye k a rş ın n işa n lıy d ık çü n k ü . D erk en , b itirm e s ın a v la rın d a ç a k tım . O k u lu b itire m e d iğ im h a ld e y a k ın la rım ı k ızı iste m e y e y o llay ın ca, k e sin lik le h a y ır d e d ile r. B e n im k ile r d ö n ü p d u r u m u a n la tın c a b i r ga r ip old u . T am a n la m ıy la ağ zım ın ta d ı k a ç tı. C H .— Ç o k m u ca n ın ız s ık ıld ı? S.— E v e t, ö zellik le b u işin k ıza k ö tü geleceğini d ü ş ü n d ü ğ ü m d en . B elk i b ira z a b a rtıy o rd u m , a m a k ız ın m u ts u z o la cağ ın ı sa n ıy o r, d o lay ısıy la m ü th iş ü z ü lü y o rd u m . K en d i p a y ım a, h o ş n u t o lm a d ığ ım sö y len em ezd i d o ğ ru su , b ira z d a sıtk ım s ıy rılm ış tı b u işten ... U sso n 'a g ittim , o lu p b ite n i b ir d a h a d ü ş ü n d ü m , a n a m ın b a b a m ın kızı iste y işin i k a fa m d a n g e ç ird im ve a rk a d a ş la rım la b irlik te te n is m a ç ın a g id ecek y e rd e , b i r şişe ş a ra p a lıp k ır la r a y o llan d ığ ım ı an ım sıy o ru m ... o tu r u p içtim , ve a ğ lad ım . G erçi içtiğ im için a ğ lıy o r d u m , a m a iyi d e g eliy o rd u . M a h su s y a p tığ ım ı sa n m a y ın , iş in b a n a d ü ş e n b e d e lin i b ö y le b irk a ç d a m la gözyaşıyla ö d e m e k içim i ra h a tla tıy o rd u . Y ü reğ im e su s e rp iliy o rd u . An cak , b u o lay d a b a ş ta n so n a d ü r ü s t d a v ra n d ığ ım a p e k e m in değilim ... C H .— S im o n e d e B e a u v o ir d a s iz i iş te ta m o sıra la r da, S o r b o n n e k o r id o r la r ın d a g ö r m ü ş g a lib a . B a ş ın ız d a k o c a m a n b ir ş a p k a b u lu n d u ğ u n u , ç o k k ö tü v e p is g iy in d iğ in izi y a z a r a n ıla rın d a . B u m u y d u d e r s in iz ? s a v r u k lu k ta b e lli b ir ö z e n m e yok S.— O lm az o lu r m u ? Ö yle « sav ru k » o lm a k ta y aln ız d e ğ ild im . N izan, M ah eu ve d a h a b irç o k a rk a d a ş öyleydi. An cak , N iz a n ’Ia M ah eu g e rç e k te n p isti, b e n im k in d e n d a h a k u s u rs u z se v d a la rı o ld u ğ u n d a n , k e n d ile rin e z o rla ç e k id ü z e n ve rirle rd i. Ö zellikle s a b a h la rı leş g ib iy d iler. S a b a h k a lk a r, k ırk y ıld a b ir y ü z ü m ü z ü y ık a rd ık . S a b a h k a h v a ltısın ı, ö rn eğ in , h e m e n o k u lu n y a n ın d a k i « N o rm al B a r» d a y a p a rd ık , gece lik le, tıra ş o lm a d a n . D a h a so n ra , f ır s a t b u lu rs a k , g ü n ü n b e lirsiz b ir s a a tm d a e lim izi y ü z ü m ü z ü y ık a rd ık . C H .— A r k a d a şla rın ızın s e v d a ö y k ü le r i s iz in k in d e n d a ha e k s ik s iz m iy d i? S.— E v et, ç ü n k ü P a r is ’te k ız la rı v a rd ı, b e n s e T o u lo u se ’ lu b i r ec za c ın ın k ızm a tu tk u n d u m , b u kız s o n ra D u llin ’le ev len d i. D o rd o g n e ’d a, T h iv ie r s li y e ğ e n le rim d e n b irin in g ö m m e tö re n in d e ta n ım ış tım o n u , z a m a n z a m a n ta tile g id e r d im D o rd o g n e ’a. A dı S im o n e J o liv e t’ydi. G ö m m e tö re n in i k ık ırd a y a ra k izled ik , ik im iz de ö le n in h ısım ı d eğ ild ik , ve y a n ım d a b i r g en ç kız v a rd ı. T ö re n d e n s o n ra tey zem H élèn e o n o n b e ş k işiy i yem e ğe ça ğ ırd ı. T h iv ie rs’li se ç k in le rin , h e k im le rin , n o te rle rin , d e d ik le rin i d e y a p tık la rın ı d a a n la y a m a d ığ ım in s a n la rın ya n ın d a m ü th iş sık ılıy o rd u m . B en im le k o n u ş m a y a c a n a ta n g en ç k ızla k o n u ş m a y a ç a lışıy o rd u m , a m a h e k im le r, n o te r l e r b irş e y le r s o ru p d u r m a d a n a ra m ız a g iriy o rla rd ı. B u n u n ü z e rin e , k ahveyi y u v a rla r y u v a rla m a z k ızla sıv ıştık . T h iv iers ç a y ırla rın d a d o la ştık . B öylece, b irk a ç y ıl s ü re n b i r b a ğ k u ru ld u . C H .— S im o n e d e B e a u v o ir a n ıla rın d a J o liv e t’y i g ü zel, a k ıllı b ir k ız o la ra k b e tim liy o r ... S.— G üzel ve a k ıllıy d ı g e rç e k te n . A m a u y d u rd u ğ u , d ü ş le m in d e c a n la n d ırd ığ ı ş e y le rle rle ç a rp ıla n b i r a k ıld ı bu. D ü şsel b ir y a şa m ı v a rd ı, B ro n te k a rd e ş le rle b ir a r a d a g ö rü y o rd u k e n d in i. U fak te fe k şeyler, m ü th iş ac ık lı r o m a n la r ya zıy o rd u . D u llin ’le ilişk isi ep ey f ır tın a lı g eçti. Ç etin b ir k i şiliği v a rd ı. B izim ilişk iy i k o la y la ş tıra n a ra m ız d a k i u z a k lık tı. B en a ra s ıra T h iv ie rs'y e g id iy o rd u m , o d a z a m a n z a m a n Pa r is 'e g eliy o rd u . Z a m an la ilişk im ize gölge d ü ş tü , s o n ra D ul lin ’le y a ş a rk e n y ine g ö rü ştü m o n u n la. Ü n iv e rsite Y u rd u ’nd a k a lıy o rd u m . B ir g ü n , ağzım b i r k a rış açık , ç ık a geldi ğ in i g ö rd ü m . Ş a şırd ım . A m a se v in d im de. Y en id en ilişk i k u r d u k , a n c a k ç o k sü rm e d i. C H .— M ich el C o n ta t’y la y a p tığ ın ız s ö y le ş id e , o gün le r d e k i y a ş a m ın ız ı b ir d iz i ta tlı şe y in a r t a rd a e k le n m e s i b iç im in d e a lg ıla d ığ ın ızı s ö y lü y o r d u n u z : k a d ın la r, y e m e k ler, y o lc u lu k la r... H e p s in i a y n ı d ü z le m e k o y a r g i b i y d i n i z - S.— D oğru, a m a b u söz ta m a n la m ıy la y a n s ıtm ıy o rd u d ü şü n c e m i. O k u d u ğ u m k ita p la rd a n , r o m a n la rd a n g elen b e lirsiz b ir b a k ışa ç ısıy d ı b u , g en ç k ız la rın g ö n lü n ü ç elen e rk e ğ in iyi b ir u ğ ra ş ı v a rd ı — ö rn e ğ in y a z ard ı. E rk e k g em ideydi, b itiş ik k a m e ra d a k a la n o n a v u ru lu y o rd u , fa la n . C H .— E v e t, b u d e d iğ in iz g e r ç e k te n ro m a n sa l b ir g ö rü ş, o y s a S im o n e d e B e a u v o ir ’ın d e d iğ in e g ö re, Ö ğ r e tm e n O k u lu y ılla r ın d a e p e y k a b a y m ış s ın ız . «İ n c e ru h la r» d a n n e fr e t e d e r, «E rk e ğ in ö y le a k la tn a k la d eğ il, k a d ın b e d e n in e g e r e k s in m e s i v a rd ır, h ele bu b e d e n s ık ın tıd a o lu r s a ç o k d a h a iyi» d e r m işsin iz. S.— G e rç ek ik isin in k a rış ım ın d a n o lu şu y o rd u . Söz k o n u s u b e d e n se l ilişk iy i h e rh a n g i b i r k a d ın la k u rab ilec e ğ im e in a n d ığ ım için, b i r b a k ım a k a b a y d ım . D ü n y ay ı u z u n s ü re d ed iğ in iz gibi g ö rd ü m , b e lk i S av aş ö n c e sin e d e k değil, a m a y irm i üç, y irm i d ö r t y a ş ın a d e k . O ysa, k a d ın la rla k ö k lü iliş k ile r de k u r m a k istiy o rd u m . S ev d a â n ı y a ln ız ca ayışığı y a d a d e n iz k ıy ısı d eğ ild i, a y n ı z a m a n d a b e n liğ im in e n d e rin k ö şe sin i k e şfe ttiğ im ân d ı. K a d ın d a öyle. C insel e tk in lik a s a l öge d eğildi. İn s a n ı a lıp s ü rü k lü y o rd u e lb e t, a m a a sıl şu y u m u ş a k sevgi k ö k lü şey lere d ö n ü ş ü y o rd u — ille d e cin sel e tk in liğe bağlı b u lu n m a y a n , ik i b ire y in d e k e n d i v arlığ ı için d e a la b ild iğ in e d e rin le m e sin e v a ro lm a s ın a izin v e re n şey d i b u . H e r b ire y in k ıy asla n m a z y an ıy d ı o rta y a k o n a n şey — k a r şım ızd a k i b ire y i ö b ü rle rin d e n a y ıra n d a işte b u b en zersiz, k ıy a sla n m a z y an d ı. C H .— S im o n e d e B e a u v o ir ’la ta n ış m a n ız n a sıl o ld u ? Y a ş a m ın ız d a a la ca ğ ı y e r i h e m e n d u y u m s a d ın ız m ı? S.— H ay ır, h e m e n değil. İlişk im iz ç o k g a rip b iç im d e b a ş lad ı. S o rb o n n e ’d a k i d e rs le rd e g ö rü y o rd u m o n u . H o şu m a gi d iy o rd u . S ev im li b u lu y o rd u m . G üzeldi, a m a ç o k k ö tü giyi n iy o rd u . E h , h a k lıy d ı e lb e t: a n a sı b a b a s ı g iy d iriy o rd u ç ü n kü . D erse g irip ç ık ışın ı, ö d e v le rin i a ç ık la y ışım izliy o rd u m . K o n u şm u y o rd u k . E n y a k ın d o s tu M ah eu 'y d ü . G ü n ü n b irin de M ah eu gelip: « N e d en g ö r ü ş m ü y o r s u n u z yah u ?» dedi. B en de: « N e d en g ö r ü ş m e y e lim ? G ü n a l b e n im için», d ed im . Ş u işe b ak ın ! Ve S im o n e ’u M edicis S o k ağ ı’n d a k i k ah v ey e ç a ğ ırd ım ... A m a M ah eu b a n a o y u n o y n am ış. S im o n e d e B eauv o ir b u lu ş m a y e rin e k ü ç ü k k a rd e ş in i g ö n d e rd i: d o lay ısıy la kızı a k ş a m y em eğ in e ç a ğ ırm a k z o ru n d a k a ld ım . K ızd an h o ş la n m a d ığ ım için, istem ey e iste m e y e y a p tım b u işi. D aha s o n ra a r k a d a ş o lu n c a o n d a n d a h o ş la n d ım g erçi, a m a o sı r a d a e n k ü ç ü k b ir sevgim yo k tu ... C H .— V e k ü p le r e b in d in iz? S.— E v et, k ü p le re b in d im . Kız: « A b la m ın işi v a r m ış , b e n i g ö n d erd i...» d iy e re k çık a g e ld i ç ü n k ü . C H .— Ç o k m u k ö tü b ir g ü n g e ç ird in iz? S.— K ızcağız b e rb a t b i r gece g eçird i. A m a b e n g ö rg ü gereği, y in e de ep ey in c e d a v ra n d ım . Am a k ey fim k a ç m ış tı. N eyse, ik i ü ç g ü n s o n ra S im o n e d e B e a u v o ir’la b u lu ş tu k : M aheu, N izan, A ron ve b e n o lg u n lu k sın a v ın a b irlik te h a z ırla n m a y a k a r a r v e rm iştik , B e a u v o ir d a v a rd ı ta k ım d a . Ça lışm ay ı Ü n iv e rsite Y u rd u ’n d a k i o d a m d a y a p ıy o rd u k . A rk a d a ş la rla ik i ü ç s a a t E sk i Y u n a n c a b i r m e tin y a d a b ir dü- ş ü n b ilim s o ru n u ü z e rin d e ça lışıy o r, s o n ra S im o n e d e B eauv o ir ’la ik im iz o n la rı b ıra k ıp P a r is ’te d o la şm a y a ç ık ıy o rd u k . H e p b ira ra d a y d ık . C H .— H e m e n b a ğ la n m a y a m ı d ö n ü ş tü a r k a d a ş lığ ın ız ? S.— G e rç ek b a ğ la n m a s o n ra d o ğ ru , K a s ım ’d a, o y sa biz T em m u z b a ş ın d a n b e ri ta n ışıy o rd u k . A m a h a tır ı sa y ılır b i r g ü ç lü k le k a rş ıla ş m a d ık d o ğ ru su . C H .— S im o n e d e B e a u v o ir ’ın a n ıla rın ı o k u rk e n , d u y g u la rın ızın d a h a ilk a n d a n k a r ş ılık lı o ld u ğ u iz le n im i u ya n ı y o r in sa n d a . S.— E v et, s a n ırım h e m e n se v d ik b irb irim iz i. Y az ta ti lin d e d a h a y a k ın d a n ta n ış tık . O la rın y a k ın ın a g ittim ta til de... C H .— V e b a b a sı s iz i k o vd u ... S.— K o v u lm ad ım can ım . G ü n ü n b irin d e , o tla r a ra s ın d a y a n y a n a o tu r u r k e n g ö rd ü le r bizi. Ç ok y a k ın d eğ ild ik sa n ırım , a m a a n a sıy la b a b a s ı irk ilm iş o la r a k çık a g e ld iler. K ız la rın a b ü y ü k b ir saygı b esle d iğ im e y e m in le r e ttim , a m a p i k in a n m a d ıla r b u y e m in le re . B a b a sı ç e k g it d e m e d i b a n a, h a y ır, s a n m ıy o ru m öyle b ir şey ded iğ in i. H e r neyse, k a l dım . B eş g ü n k a la c a k tım , k a ld ım , s o n ra y o la ç ık tım . C H .— S o n b a h a r b a şın d a , ik i y ıllık b ir s ö z le ş m e im z a la m ışsın ız... S.— E v et, g ü lü n ç b ir şeydi, a m a y a p tık . G ö rd ü ğ ü n ü z gibi, ö m ü r b o y u b a ğ la n m a y ı a k lım ın k ö ş e sin d e n g e ç irm i y o rd u m — o y sa öyle o ld u . H em en ş u n u d ü ş ü n d ü m : S im o n d e B e a u v o ir’la e k sik siz b i r ilişk i k u r m u ş d u ru m d a y ım , n e k a d a r s ü r e r a c a b a ? İlk in ik i yıl. E v lilik te n h o şla n m a d ığ ı için , ik i y ıllık sözleşm eyi o d a k ö tü b u lm u y o rd u . A y n ca, sözleşm eyi u z a tm a k d a elim izdeydi... CH . — N ite k im , n ü ş tü ga liba... k ıs a sü rede ö m ü r lü k S.— E v et, a s k e rlik h iz m e tim d e n önce. s ö z le ş m e y e dö C H .— B u iş c a n ın ızı s ık tı m ı? E rg in lik ça ğ ın a g e ç iş i n izin e p e y g ü ç o ld u ğ u n u s ö y le m iş tin iz . B ıı b a ğ la n m a y e n i b ir g ü ç lü k y a r a tm ıy o r m u y d u ? S.— H ay ır, y a ra tm ıy o rd u . Asıl c an ım ı sık a n , ta ş r a d a k a rş ıla ş tığ ım ü n iv e rs ite d ü n y a sıy d ı: ö ğ re tm e n a rk a d a ş la r, k a rıla r ı, o k u l y ö n e tic ile ri, i ş t e b u n la r d a n tik s in iy o rd u m . C H .— S im o n e d e B e a u v o ir, la F o rc e de l ’Age’d a ( K a d ın lığ ım ın H ik â y e s i’n d e): « H iç b ir z a m a n b irb irim iz e y a b a n c ı laşm ay acağ ız, b irb irim iz in ç a ğ rısın ı k a rşılık sız b ıra k m a y a cağız» d er. B u s iz e b ir z o r la m a g ib i g e lm e d i m i hiç? S.— Y oo, h iç b ir zam an ! S im o n e d e B e a u v o ir'la ilişk ile r im i h iç b ir z a m a n b i r z o rla m a , b i r k ıs ıtla m a o la ra k g ö rm e d im . H iç b ir y an ıy la. B irb irim iz e h e r tü r lü y a rd ım ı y a p ıy o r d u k , içim izd en g elerek . A yrıca, b ild iğ in iz gibi, d a h a a rk a d a ş lığ a b a ş la r b a ş la m a z b a ş k a la rıy la d a ilişk i k u rab ilec e ğ im izi k a b u l e tm iş tik . C H .— Y a p tığ ın ız s ö z le ş m e y i — b ir b ir in iz d e n h iç b ir ş e y g iz le m e m e , y a la n s ö y le m e m e , s ır s a k la m a m a s ö z le ş m e s in i — so n u n a d e k u y g u la d ın ız m ı? S.— S o n u n a dek . Z a m an z a m a n S im o n e de B e a u v o ir b a zı şey leri o n a a n la tm a d ığ ım ı, k ü ç ü k b i r a y rın tıy ı sa k la d ığ ı m ı sö y ley erek e ğ len ir. A m a d o ğ ru değil bu . C H .— H iç b ir ş e y s a k la m a d ın ız m ı on d a n ? S.— H iç b ir şey. C H .— Ç o k m u ö n e m li bu ? S.— E v et, ço k ö n e m lid ir h iç b ir şey sa k la m a m a k . Ü ste lik b e n in s a n la rd a n b i r şey s a k la m a m a k ta n , y a la n sö y lem e m e k te n y a n a y ım d ır. H ele o n d a n , h iç b ir zam an , h iç b ir şeyi sa k la m am . C H .— P ek i, n e d e n b u h e r ne p a h a sın a o lu rsa o lsu n d o ğ ru y u s ö y le m e tu tk u su ? S.— Ç ü n k ü ilişk im iz d e ğ e r a ç ısın d a n , tem e l n ite lik a ç ı s ın d a n b ü tü n ö b ü r k a d ın ve e rk e k le rle k u rd u k la rım ız d a n ü s tü n g ö z ü k ü y o rd u b a n a . H a k lısın ız , h a re m c iy d im ; a m a Sim o n e de B e a u v o ir'la ta n ış tık ta n so n ra , b i r in sa n la k u r u la b ile c ek e n iyi ilişk iy i k u rd u ğ u m a in a n d ım . E n e k sik siz iliş kiyi. B u n u d e rk e n y aln ız cin se l y a şa m d a n , ik i k işi a ra s ın d a k i içli-d ışlılık ta n sö z etm iy o ru m , ay n ı z a m a n d a k o n u şm a 'd a n , y a şa m ın ö n e m li b i r k a r a r ı ü z e rin d e ta r tış m a 'd a n sözed iy o ru m . D olayısıyla, b u e k sik siz iliş k i h e r tü r l ü a lış v e riş te k ö k lü b i r e ş itlik g e re k tiriy o rd u . İk i e ş it b ire y d ik . B a şk a tü rlü s ü a k lım ız ın k ö şe sin d e n g e ç m iy o rd u . B ir e rk e k o la ra k b e n d e k i h e r şeye sa h ip b ir k a d ın b u lm u ş tu m , b e n i m u tla k h a re m c ilik te n işte b u k u r ta r d ı sa n ırım . K ad ın , y a şa m d a k i g e rç e k y e rin i aldı. C H .— S im o n e d e B e a u v o ir «a yn ı so y » d a n g e ld iğ in iz i , «a h u la rın ızd a ik iz iş a r e ti» b u lu n d u ğ u n u sö y le r. b e n ze rliğ i iliş k in izin b a ş ın d a a lg ıla d ın ız m ı? S iz d e b u S.— H iç k u şk u su z. D ah a d o ğ ru su , ç o k k ısa sü re d e a n la şıld ı öyle o ld u ğ u . M a h eu gelip « g ö rü şsen ize yahu» ded iğ i z a m a n sö z ü n ü e ttiğ in iz b en z erliğ i y a k a la d ığ ım ı söyleyem em e lb e t. B itirm e ö d e v in i b u y ü zd en o n u n la y a p tığ ım ı d a. T a t lı b i r kız o ld u ğ u , h o ş u m a g ittiğ i, b izim le a y n ı işi y a p tığ ı için g iriş tim o r ta k çalışm ay a. A m a k ısa b i r s ü re so n ra , d ü şü n b ilim ta r tış m a la rın d a n y o ru lu p P a ris s o k a k la rın d a d o la ş m a y a ç ık tığ ım ız z a m a n şa şıla c a k d e re c e d e b e n z eştiğ im izi a n lad ık . C H .— H iç d ü ş ü n b ilim le u ğ ra şm a m ış, ö rn e ğ in y o n lu c u lu k y a d a h e k im lik y a p a n b a şk a b ir k a d ın la d a b ö y le sin e e k s ik s iz iliş k i k u r a b ilir m iy d in iz ? S.— H iç b ir z a m a n v e re m e m b u s o ru n u n y a n ıtın ı. Y al n ız ş u n u sö y ley eb ilirim , b e n im le a rk a d a ş lık e d e n k a d ın la rla h iç b ir z a m a n d ü ş ü n b ilim k o n u şm a d ım . C H .— E v e t, h a k lısın ız e lb e t, a m a S im o n e d e B e a u v o ir d ü ş ü n b ilim d e n d e a n lıy o rd u ... S.— E v et. H e p k e n d i d ü ş ü n b ilim im d e n sö z e ttim o n a. Ö rn eğ in , a s k e rlik y a p a rk e n , c u m a rte s i p a z a r T o u r s ’a b e n i g ö rm ey e g e lird i, b e n d e o n a h a f ta iç in d e b u ld u ğ u m ş u ya d a b u d ü ş ü n ’ü a n la tırd ım . B öyle o lg u n la ş tırd ım d ü şü n c e le rim i. M ah eu ve N iz a n ’a « k u ra m la n m » d a n sö zaçtrm el b e t, a m a ta m b i r lü k s tü b u . A ncak ç o k iyi a n la ştığ ım ız ge c e le r k e n d im e v e rd iğ im b ir izindi. A slında, k u ra m la rım ı y a l n ız S im o n e de B e a u v o ir'a a n la ttım . C H .— B ir y a ln ızlığ ın so n u m u y d u bu? S.— E v et, b ir d a h a h iç d u y m ad ığ ım b ir y aln ızlığ ın so n u . C H .— D e m e k k i ta b a ş ın d a s e v g in iz in b ir b ir in iz e g e r e k li o ld u ğ u n a , a m a ile r d e b a ş k a s e v g ile r d e y a şa y a b ile c e ğ in ize k a r a r v e rd in iz. S a n ırım e p e y ta r tış m ış s ın ız b u k o n u d a . D e m e k sa n d ığ ın ız k a d a r a ç ık s e ç ik d e ğ ilm iş ? S.— A ram ızd a g eçen k o n u ş m a la rı p e k iyi a n ım sa y am ıy o r u m a rtık , a m a S im o n e d e B e a u v o ir’ın b u k a r a r ı k e n d i açı s ın d a n k a b u l e ttiğ im b iliy o ru m . Y a şa rk e n ç e şitli iliş k ile r k u rm a n ın k e n d isi için y a ra rlı o lacağ ı g ö rü şü n d e y d i ve a r a m ız d a k i b a ğ ın b u n la rı en g e llem e sin i iste m iy o rd u . S izin a n layacağınız, b a ş k a la rıy la ilişk ile rin e çoğulcu, ço k e şli gözle b a k ıy o rd u . C insel y a ş a m ın te k b i r e rk e k le k u ru la c a k iliş k iy le s ın ırla n d ırılm a s ın a a k lı e rm iy o rd u . C H .— B a ş k a s e v g ile r n e d e n b ö y le s in e g e r e k li a ca ba ? S.— in s a n la r la k u r u la c a k d o s tlu k la r, iliş k ile r h iç b ir özel to p lu m sa l ö rg ü tle n m e y e b ağ lı d e ğ ild ir. S im o n e de B eauv o ir ’la a ra m ız d a yepyeni b a ğ la r k u ru lu y o rd u , a m a b u n la r ın g e risin d e , e rk e k le rin h e r z a m a n b a ş k a k a d ın la rla ilişk i k u ra b ile c e k le ri in a n c ı y a ta r h e p . D olayısıyla b e n im , ik i gö rü ş e de sa h ip ç ık m a m g ere k iy o rd u . E p e y g ü ç tü d o ğ ru su , a m a ik isin e de u y m a k iste d im ve u y d u m . G enellikle, S im o n e de B e a u v o ir’la ilişk im h e p te m e l ilişk i o la ra k k a ld ı — h â lâ d a ö y le d ir— ö b ü r h a n ım la rla iliş k ile rim s e ik in ci d e re c e d e n iliş k ile r o ld u . C H .— P ek i, «g e lip g e ç ic i s e v g ilile r» b u d u r u m u k a b u l e ttile r m i? S.— S o n u ç o la ra k , evet. P e k h o ş n u t d e ğ ild ile r e lb e t. Y ü zü m e m a s k e ta k m ıy o rd u m . G ö rü şm ey e b a şla d ığ ım h a n ım a : S im o n e d e B e a u v o ir diye b ir k a d ın d a h a v a r, y a şa m ım d a tu ttu ğ u y e r ş u d u r, d iy o rd u m . S o n ra , b u gerçeği k a rşım d a k in in için e s in d irtm e k k a lıy o rd u . CH — m iy d i? B u d e ğ iş ik lik g e r e k s in m e s i k a ç ın ılm a z b ir şe y S.— E v et, ö te y a n d a n , y en i b i r d ü şü n c e d a h a v a rd ı k a fam d a , k ö k lü b ir b a ğ k u r m u ş tu m S im o n e d e B e a u v o ir'la. C H .— K ö k lü , a m a y e te r li d eğ il. S.— P ek ço k a la n d a h e m e n h e m e n y e te rli. C H .— P ek i, ö b ü r k a d ın la r? S.— B elki b e d e n se l ilişk in in in sa n ı çok say ıd a k a d ın a ve erk eğ e g ö tü rm e sin d e n . S ın ırla rı k e sin lik le çizilm em iş, ta n ım la n m a m ış b ir ilin ti b u . C insel iliş k i k u ru y o rs u n u z , p e k i a m a k im in le? B ir kişiyle m i, o n k işiy le m i? C insel ilişk in in k e n d isin d e b ile b u k o n u d a a ç ık seçik ip u c u yok. A yrıca, d e m in d e sö y led iğ im gibi, b ir k a d ın la e rk e k a r a s ın d a k i ilişk i ek sik sizliğ e y a k la ştığ ı z a m a n , b e lli b i r d e rin liğe in ild iğ i k a n ısın d a y ım . B en i S im o n e de B e a u v o ir'a b a ğ lay an d e rin , b e n z ersiz ilişk i b a ğ la rın e n iyisi, e n y ü cesiy d i, a m a b a ş k a b ir k a d ın la d e rin b a ğ la r k u rm a m a en g el değildi. Ü stelik b u y en i b a ğ ın o n u d e ğ iştirm e sin i, o n u n d a b e n i değ iştirim e s in i sağ lıy o rd u . S izin an lay acağ ın ız, g ö rü ştü ğ ü m k a d ın ın to p lu m s a l ve zih in se l d u ru m u n a a y ak u y d u ru y o rd u m . Söz k o n u s u k a d ın ın p e k g e lişm em iş b i r k a fa s ı v a rsa , a r a m ızd ak i iliş k i d e k ö k lü y se, g elişm em iş b i r k a fa y la k ö k lü b i r ilişld k u r m a o la n a ğ ın a k a v u şu y o rd u m . A nlayıp k a v ra m a y eten eğ i b e n d e n az b i r in sa n ı zih in sel e k in im le (k ü ltü rü m le ) a şm ıy o rd u m . Ç ü n k ü o n u n b e lirle d i ği d ü n y ay ı b e n im siy o rd u m . K a d ın la rla ilişk ile rim h e p b ö y le o ld u . Z am an z a m a n b elli b ir b ire y se l y a şa m a s a v ru lm a y a n , ik i s e n 'd e n o lu şm a y a n , g e rç e k b ir b iz y a ra ta n , k ö k lü b i r ilin ti. B u b iz'e S im o n e de B e a u v o ir’la b ü tü n ö m rü m c e k a v u ş tu m , ö b ü r k a d ın la rla d a g e rç e k te n k ö k lü b i r b a ğ k u ra b ild im k im i a n la rd a . B u k ö k lü ilişk in in d ış ın d a y aln ızca k u rn a z lık , k ü ç ü k h e s a p la r v a rd ır, b ü tü n ro m a n la r, b ü tü n o y u n la r b a n a h e p iç le r acısı g ö zü k en b u k u rn a z lık la rla , k ü ç ü k h e s a p la rla d o lu d u r. K a d ın la rla a ra m d a k i en s ık y in elen en , en g erç e k , en a lışılm ış ilin ti, söz k o n u s u k a d ın la a ra m d a ille d e b i r sev d a n ın b u lu n m a s ın ı g e re k tirm e y e n , y aln ızca k a d m /e r k e k iliş k isi o la ra k k a la n b u k ö k lü sevgi b a ğ ı o lag e lm iştir. Ve b u b a ğ ç o k ö n e m li y e r t u tm u ş tu r y a şam ım d a . E y lü l 1975 W illiam F a u lk n e r: « S A R T O R İS » .................................. J o h n Dos P a sso s ve « 1 9 1 9 » ........................ .... 7 14 F ra n ç o is M a u ria c ve Ö z g ü r l ü k ...................................... 25 V la d im ir N ab o k o v : YANILMA . .................................. 46 « S es v e Öf k e » d o lay ısıy la F a u lk n e r ’d a z a m a n . . . H u s s e rl g ö rü n g ü b ilim in d e k i te m e l d ü şü n : N İY E T L İL İK 50 61 «C h o is D e s E lu e s» d o lay ısıy la B ay J e a n G irau d o u x ve A risto d ü ş ü n b i l i m i ..................................................... 65 Y a b a n c ın ın a ç ık la n m a s ı S a r tr e ................................................ 81 k e n d in i a n l a t ı y o r ................................................ 103 S a r tr e ve k a d ın la r ..........................................................123 Bu kit ap , Sar t r e ’ ın çağ ım ızın ü n lü y azar lar ı ve k it ap lar ı ü zerin e y azd ığ ı y azın sal d en e m elerd en o lu şm ak t ad ır . Fau lk n er 'd an Cam u s'y e d ek b ir ço k yazar ı ele alan Sart re, y azın sal e leşt ir i ala n ın d a da g ü çlü b ir k a lem o ld u ğ u n u k an ıt lam ak t ad ır . Ed eb iyat ü r ü n ler i ü zerin e b ir t ak ım e le şt ir ile r yap ar ken, g er çek ed eb iy at y a p ıt la r ın ın n asıl o l m ası g er ek t iğ in i .de v u r g u lam ak t ad ır . Bir ed eb iy at y ap ıt ı g er çek y aşam ı n a sıl y a n sıt m a lıd ır ? Ro m an lar d ak i t ip le r n asıl g er çek lik k a za n ab ilir ? Bir r o m an cı, k ah r am an lar ın ı ö zg ü r m ü b ır ak m alı, y o ksa o n lar ı k a le m i n in u cu yla t u t sak m ı e t m e lid ir ? Bu ve ben zeri so r u lar a y an ıt g et irm eye çalj şan Sart re, gün ü m ü zü n ön de gelen y azar lar ın ı ele a lıp in celer k en sık sık k la sik le şm iş yazarlara da u zanm akt a, o n lar d an ö r n ek ler ver m ekt e ve g er çek ed eb iy at y ap ıt la r ın d a n eler b u lu n m a sı g er ek t iğ i k on u su n d a b ir t ak ım ku ram sal b ilg ile r se r g ilem ek t ed ir . Daha ön ce y a y ım la d ığ ım ız Edebiyat N edir? k it ab ın ın b ir an lam da t a m a m la y ıcısı sa y ıla b ile ce k bu ö n em li y ap ıt ın so n u n d a, Sar t r e 'ın k e n d isin i b ü yük b ir içt e n lik le an lat t ığ ı ik i k o n u şm ası yer alm ak t ad ır .

Log In

Jean-Paul Sartre - Yazınsal Denemeler.pdf

Jean-Paul Sartre - Yazınsal Denemeler.pdf

Related Papers

RELATED PAPERS