SÜ R G Ü N D E M U H A L E F E T : N A M I K K E M A L ’İ N H Ü R R İ Y E T G A Z E T E Sİ 1 ( 186 8-18 69 ) • V a k ı f B a n k K ü l t ü r Y ay ı n l a r ı : 0 0 29 V ak ı fBan k K ü l t ür Yayınları Sa n a t : 0 10 B ü y ü k d e r e C a d d e si N o : 97 — K a t 4 s ü r g ü n d e n a m ik c il t : k e m a l in h ü r r iy e t 1. m u h a l e f e t g a z e t e s i (1868-1869) Şi şl i 34 39 4 İ st a n b u l T el ef o n : 0 216 724 26 14 w w w .v b k y .c o m .t r — i n f o @ v b k y . c o m .t r Ser t i f i k a N o : 4 0 14 1 G e n e l Y a y ın Y ö n e t m e n i Ü r e t i m v e Sa t ış M ü d ü r ü A . Tar ık Çelen k H üseyin Esen T asa r ı m v e Y a y ın K i m l i ğ i © V a k ı f P a z a r l a m a Sa n . v e T i c . A .Ş., 20 18 Bülen t Erk m en I SB N 9 78 - 6 0 5- 79 4 7- 22- 2 T asa r ı m U y g u l a m a v e Y a y ın St a n d a r t l a r ı K i t abın t ü m yayın h a k l ar ı V ak ıf Ba n k K ü lt ü r Barı ş Ak k u r t , B E K Ya yın l ar ı’n a ait t ir. T an ıt ım am acıyla, k ayn ak göst erm ek şar t ıyl a yapıl acak sın ır l ı a lın t ıl ar dışın da, yayın cın ın K a p a k G ö r se l i ya zıl ı i zn i ol m ak sızın h i çbi r elekt r onik veya m ek an i k Bülen t Erk m en ar açla çoğalt ılam az. Eser sa h i pl er i n i n m an evi ve m a li SÜ R G Ü N D E M U H A L E F E T : N A M I K K EM A L ’İ N H Ü R R İ Y ET G A Z E T E Sİ h a k l ar ı sak lıdır . Y a y ın a H a z ı r l a y a n A l p Eren Topal B a sk ı O fset Yapım evi Y a y ın D a n ı şm a n ı Şa i r So k a k N o : 4 , Ç a ğ l a y a n M a h a l l e si , 34 4 10 D r. H asan Ak sak al K a ğ ı t h an e , İ st a n b u l 1 T el ef o n : 0 212 295 86 0 1 K i t ap Ed i t ö r ü Ser t i f i k a N o : 12326 Seli m Karlıtek in 1. B a sk ı : N i sa n 2 0 19 Sa y f a U y g u l a m a D ilek Baş Al t ay ( 1868-1869) So n o k u m a Seli m Karlı tek in T asa r ı m D a n ı şm a n l ı ğ ı T Ü M BEK k o l e k s i y o n i ç i n d ek i l er Sunuş [ M ec âl i s v e m e h â k i m e D ev l et - i A l i y y e ’y e b â i s- i [ M ı sı r v a l i si n i n h a r e m l e r 017 t a y i n - i az a t en ez z ü l o l an m aar i f i n h a k k ı n d a şâ y i o l a n h a k k ı n d a m ak al e] e sb âb - ı t e d e n n î si şe n â y i ‘i n r ed d i y esi ] 063 081 108 [ K e m a l B e y ’i n m ev ed d et n â m e si ] î st a n b u l m u h b i r l e r i m i z i n İ st a n b u l ’d a n m e k t u p 064 b i r i n d en v âr i d o l an m ek t u p 110 Giriş 021 Sayı 1 046 084 [ E c n eb i p o st a l a r ı n a d ai r ] r l u b b ü ’l - v a t a n m i n e ’l - i m a n 065 046 Sayı 10 Sayı 7 088 Se k i z i n c i Sayı 4 - h ak k u y a ‘l û v e - l â y u ‘l â a l ey h 067 048 V e şâ v i r h ü m f i ’l - em r Sayı 2 [ H av âd i s- i m ü t ef er r i k a] n u m er o m u z d ak i h â z ı r ay a d a i r m ak al e] m a l i y e b e n d i n e z ey l 088 112 î st a n b u l ’ d a n m e k t u p İ st a n b u l ’d a n m e k t u p 0 93 117 Sayı 8 [ H av ad i s- i m ü t ef er r i k a] 095 118 M ü l k ü m ü z ü n ser v et i n e d a i r Sayı 11 120 073 m ü l a h a z â t ı n ı n b a k i y esi ] 053 [ Ser v et - i m ü l k i y e y e v e i d ar e- i 067 0 53 [ N u t k - ı h ü m ay u n 112 Sayı 5 074 [ Z i y a B e y E f e n d i ’n i n i l t i f a t n a m e si ] T ü r k i st a n ’ı n e sb âb - ı t e d e n n î si g eç en n u m e r o d a k i 055 074 m a k a l ey e z e y l 095 [ H ü r r i y e t ’i t e şv i k en M ü l âh az a: îh t i l â f u [ H o c al ar ı n r a h l e b a şı n d a n ü m m et î r ah m et ü n k a l d ı r ı l ı p h a p so l u n d u k l a r ı n a î st a n b u l ’ d a n m e k t u p v âr i d o l an i l t i fat n am e] 058 d a i r m ak al e] 100 120 Sayı 9 Y a şa sın 104 Y en i O sm a n l ı l a r İ st a n b u l ’d a n 078 Sayı 3 060 [ îl an ] 080 Y en i O sm a n l ı l a r v e 123 D ev l et - i A l i y y e ’y i b u l u n d u ğ u h â l - i B ab ı â l i Sayı 6 h a t a r n â k t a n h a l â sı n e sb â b ı Şi i r v e i n şâ 060 081 104 125 [ V ü k el â- i h â z ı r a n ı n [ A k ad e m i â z â sı n d a n b i r i n i n Y en i O sm a n l ı l a r ’ı n i l a n - ı r esm î si [ U su l - i m eşv er et e d ai r Y en i O sm a n l ı l a r h a k k ı n d a g ö n d e r d i ğ i m ek t u p ] 195 b eşi n c i m ek t u p ] k u l l an d ık l ar ı p o l i t i k a] 155 M em l ek et ey n ah v âl i 130 [ U su l - i m eşv er et e d a i r Sayı 12 133 219 199 223 i k i n c i m ek t u p ] 15 6 İ st a n b u l ’ d a n t a h r i r ât 200 [ E c n eb i p o st a l a r ı n a Sayı 14 d a i r m ü t âl aâ t ] 165 Sayı 18 [ M e v k û f o l a n h o c a ef en d i l er e d a i r m ak al e] D i ğ er 223 201 133 A v r u p a ’n ı n a h v âl - i İ st a n b u l ’ d a b u l u n a n [ B i r İ n g i l i z ’d e n m ek t u p ] h âz ı r a sı G i r i t ’t e n t a h r i r ât m u h b i r l er i m i z d en 136 165 203 b i r i n i n b i r i n c i m ek t u b u 224 İ st a n b u l ’ d a n m ek t u p B u l g ar h ü k ü m et i [ Sa d r a z a m l a h a r i c i y e 137 169 n a z ı r ı n ı n i st i f a l a r ı ü z e r i n e İ st a n b u l ’d a n m ü t âl aâ t ] d i ğer m ek t u p 204 228 [ U su l - i m eşv er et e d a i r [ A h v â l - i M ı sr i y e ’y e d a i r d ö r d ü n c ü m ek t u p ] m ü t âl aâ t ] 206 230 Sayı 17 [ U su l - i m eşv er et e d a i r 209 a l t ı n c ı m ek t u p ] G i r i t m ese l e si - [ U su l - i m eşv er et e d a i r R u sy a p o l i t i k a sı ü ç ü n c ü m ek t u p ] 138 173 [ U su l - i m eşv er et e d a i r Sayı 15 b i r m u ‘t er i z e 181 c ev ab en y a z ı l m ı ş m ek t u p ] 142 M e sel e - i m ü sâ v â t 181 Ç er k es m u h a c i r l e r i Sayı 13 148 231 İ sp a n y a ’n ı n 209 b u g ü n k ü h âl i K ü l l ü k ü m r â ‘i n v e k ü l l ü k ü m 189 m e s‘û l ü n a n r a ‘i y y e t i h i 148 İ st a n b u l ’d a b u l u n a n Sayı 19 236 İ st a n b u l ’d a n m e k t u p 214 İ st a n b u l ’ d a n [ D ev l et i n t ed en n î si n e d a i r m ak al e] t ah r i r ât D i ğ er 191 216 m u h ab i r l er i m i z d en 236 [ I n t er n at i o n al b i r i n d en t ah r i r ât Sayı 16 G i r i t ’t e n t a h r i r ât t er c ü m esi ] 153 195 218 246 G i r i t ’t en t a h r i r â t İ st a n b u l ’ d a n İ st a n b u l ’d a n m e k t u p [ Y en i O sm a n l ı l a r ’d a n 247 d i ğer m ek t u p 300 b i r z at ın i l t i f a t n a m esi ] 271 İ z m i r ’d e n m e k t u p 248 [ M e m l e k e t ey n d a h i l i n d e N i ş’d e n t a h r i r â t t e şk i l e d i l e n h a y d u d 275 c em i y e t l er i n e d ai r ] H ât ır a- y ı Û l â 301 325 Sayı 24 Sayı 26 304 331 Sayı 20 249 Sayı 22 276 M e m â l i k - i O sm a n i y e ’n i n y e n i m u k â se m e si İ st i k r âz - ı c ed i d 249 ü z e r i n e Y en i O sm a n l ı l a r H a st a a d a m C e m i y e t i ’n i n m ü t a l a â t ı 304 [ L i b er t e t er c ü m esi ] 276 Y a şa sı n A b d ü l a z i z H an . A f er i n B ab ıâl i 331 Y i n e G i r i t m ese l e si t a z el e n d i 256 G i r i t ’t e n t a h r i r ât İ st a n b u l ’ d a n m e k t u p 323 306 284 H ü r r i y e t ’i n m a l u m a t ı 334 İ st a n b u l ’d a n m e k t u p 258 [ U su l - i m eşv er et e 310 G i r i t ’t en t a h r i r â t d a i r se k i z i n c i 258 m ek t u p ] A v r u p a şa r k ı n a sa y i şi n i i st er 285 311 İ st a n b u l V er g i si 335 [ U su l - i m eşv er et e d a i r Sayı 27 344 y e d i n c i m ek t u p ] G i r i t ’t e b u l u n a n [ F i n an c e g a z et e si n d e n 261 ah b ab ım ız ın b i r i n d en t er c ü m e] Y u n a n m ese l e si m ek t u p 315 344 Sayı 25 [ M u h b i r g a z e t esi n i n 317 seb eb - i t at i l i ] Sayı 21 288 263 Sayı 23 [ İ st i k r âz p r o t est o su ] 290 352 B i z d e a d a m y e t i şm i y o r 263 [ L o r d St a n l e y ’n i n 317 E c n e b i l e r i n t a sa r r u f - ı n u t k u ü z er i n e e m l a k sa l âh i y et i m ü l â h a z ât ] İ st a n b u l ’d a n m e k t u p 264 290 319 İ d ar e- i h â z ı r a n ı n h ü l â sa - i â sâ r ı 353 İ st a n b u l ’d a n İ st a n b u l ’ d a n m e k t u p [ İ st a n b u l ’d a n m ek t u p ] [ T er ak k i g az et esi n e i h t ar ] m ek t u p 269 296 322 360 [ T er ak k i ’d e g ö r ü l e n Sayı 30 [ K ab i l em i r i n i n m ek t u b u [ H ât ır a z ey l i ] b en d e i t i r az ] 39 2 ü z e r i n e m ü t âl aâ t ] 456 361 428 İ st a n b u l ’ d a n m e k t u p İ n n al l a h e y e ’m u r u Sayı 28 b i ’l - a d l i v e ’l - i h sa n [ M ü l âh az ât ] 363 39 2 437 460 [ H o c a Sa d ı k E f e n d i i l e İ st a n b u l ’ d a n m e k t u p M u h t ır a [ M en - i t e eh h ü l sa i r l e r i n i n n e f y i n e d a i r 363 405 n i z a m ı n a i t i r az ] m a l u m a t v e m ü l â h a z ât ] 438 465 Sayı 33 G i r i t ’t en t a h r i r â t 441 467 İ st a n b u l ’d a n Sayı 31 d i ğer m ek t u p 409 366 [ K ab i l em i r i n i n [ E l - C ev âi b g az et e si n e cev ap ] m ek t u b u ] K o n f e r a n sı n k ar ar ı E d i r n e ’d e n m e k t u p 367 409 441 468 Y i r m i b e şi n c i n u m a r a d a İ st a n b u l ’d a n m e k t u p U m û r - ı N âfi a N az ır ı o l a n h a t ır ay a z e y l 415 D a v u d P a şa ’n ı n Sayı 35 471 V i y a n a ’ d a ak d e d e c e ğ i i st i k r â z 370 İ st a n b u l ’ d a n Sayı 29 d i ğer m ek t u p 378 418 443 471 İ st a n b u l ’d a n m e k t u p 447 [ Y u n a n m ese l e si ü z e r i n e İ z m i r ’d e n m e k t u p m ü t âl aâ t ] 420 378 İ st a n b u l ’d a n d i ğ e r m e k t u p 449 422 F u a d P aşa’n ı n v e f a t ı 476 Y en i m e v k û f l a r ı n t a f si l - i a h v â l i n e d a i r İ st a n b u l ’ d a n b e y a n n a m e d i r T r a b l su g ar p ’t a n m e k t u p İ st a n b u l ’ d a n m ek t u p K ar ın c a k an at l an d ı [ Su b h i B e y ’i n i st i f a sı 477 ü z e r i n e m ak al e] 383 [ T er ak k i v e 452 V i d i n ’d e n t a h r i r ât [ Ü l t i m at o m h ak k ın d a C er i d e ’n i n n ü sh a l a r ı n d a m ak al e] m ü n d e r i c b a z ı h u su sâ t T er a k k i ’d e g ö r ü l e n 3 85 ü z e r i n e m ü l â h a z ât ] f ı k r a - i g ar i b e A ‘z â r - ı m e v h û m e 425 455 483 ü z e r i n e m ak al e] Sayı 32 Sayı 34 Sayı 36 389 428 456 490 482 [ G ar k o l a n M ı sı r v a p u r u [ Y u n an h ar i ci y e n az ır ın ın [ H ât ır a z ey l i ] İ st a n b u l ’d a n d i ğ e r m e k t u p Z â d e f i ’t - t a n b û r i m e k t u b u t e r c ü m esi v e o n u n 517 543 n ağ m et ü n u h r â ü z e r i n e m ü l â h az a] 490 570 Sayı 38 [ M eh â l i k - i h a r i c i y e v e d ah i l i y e] 521 545 Y en i i st i k r âz [ H asu n ’u n p r o t est o su ] 521 549 Sad â r e t 491 İ st a n b u l ’d a n m e k t u p 574 [ K ar ad ağ K n ez i h ak k ın d a K an d i y e’d en t ah r i r ât 576 m ü l â h a z ât ] İ st a n b u l ’d a n m ek t u p İ st a n b u l ’ d a n b e y an n am e 494 523 561 [ H at ır a z ey l i ] 578 [ İ z m i r ı sl a h h a n e si n e v e [ H asu n ’u n i l an n am e si ] Sayı 40 m a a r i f e d a i r m ak al e] 526 553 B i r z at ın E s’i l e - i m u h t a sa r a [ H av âd i s- i m ü l â h a z a n a m e si n d e n h ü l â sa 553 m ü t ef er r i k a] 527 584 495 G i r i t ’t e n t a h r i r ât 584 555 İ st a n b u l ’d a n m e k t u p [ H ât ır a z ey l i ] R e y b ü ’l - m e n û n H a n y a ’d a n t a h r i r ât T ev c i h â t a d a i r b i r z a t ı n İ st a n b u l ’d a n y a z d ı ğ ı 506 m ü t â l a a n ı n h ü l â sa sı d ı r K a n d i y e ’d e n t a h r i r â t 535 563 [ H at ır a z ey l i ] Sayı 39 B u r h an - ı t ecr ü b î 537 564 H ü r r i y et 596 Sayı 43 İ st a n b u l ’ d a n m ek t u p 5 10 594 561 Sayı 37 506 590 559 531 499 [ M u h b i r ’d en m ü c er r ed en n a k l o l u n a n m ak al e] 531 497 H â t ır a- i sân i y e V i l a y e t N i z a m n a m e si [ M ü l â h a z a n a m e b a k i y esi ] 496 İ st a n b u l ’ d a n m ek t u p Sayı 42 599 [ C o u r r i e r d ’ O r i en t i l e T âb i i y et - i O sm a n i y e [ H ât ır a z ey l i ] L a T u r q u i e b ey n i n d e 537 566 u su l - i m eşv e r e t i n k a b u l ü n e [ M ı sı r ’a d a i r m a k a l e- i d ai r z u h u r ed en n i z â‘ m ü h i m m e] İ st a n b u l ’d a n m ek t u p Sayı 41 ü z er i n e m ü t âl aa] 5 12 541 570 599 İ st a n b u l ’ d a n m e k t u p Sayı 46 İ b r et İ st a n b u l ’d a n 604 645 672 m ek t u p 694 [ T er ak k i ’d e m ü n d e r i c b e n d l e r [ B u h ar a’n ı n i st i l a sı M ı sı r ’d a n t a h r i r â t ü z e r i n e m ü t âl aâ t ] ü z e r i n e m ak al e] 676 606 645 İ z m i r ’d e n t a h r i r â t 6 95 İ st a n b u l ’d a n m e k t u p R e y b ü ’l - m e n û n İ st a n b u l ’d a n m ek t u p 609 650 678 [ H av âd i s- i m ü t ef e r r i k a ] [ B az ı m u h a r r e r â t - ı Sayı 44 İ st a n b u l ’d a n d i ğ e r m e k t u p v â r i d e n i n h ü l âsa l a r ı ] 614 652 680 697 Sayı 50 698 H ar i ci y e N ez ar et i R e y b ü ’l - m e n û n H a t ı r a z ey l i 614 656 683 İ l a n - ı m a h su s 698 İ st a n b u l ’d a n t a h r i r â t Sayı 47 Sayı 49 623 658 685 N u t k - ı h ü m ay u n 698 İ st a n b u l ’d a n t a h r i r â t [ E sh am - ı u m u m i y e [ Şu r a- y ı D e v l et m a z b a t a sı 626 ü z e r i n e m ak al e] ü z e r i n e m ü l â h a z ât ] İ st a n b u l ’ d a n t a h r i r ât 658 685 704 [ T er ak k i ’d e m ü n d e r i c [ H i d i v i n se y ah a t i ü z er i n e] R e y b ü ’l - m e n û n b i r m a k a l e ü z e r i n e m ü l â h a z ât ] 694 7°9 Sayı 45 630 [ M ec l i sl er e d a i r 660 m ak al e] 630 H a t ı r a z ey l i 662 [ T er ak k i ’d e m ü n d e r i c b e n d ü z e r i n e m ü t âl aâ t ] R e y b ü ’l - m e n û n 635 665 R e y b ü ’l - m e n û n [ M u h i b b g az et esi n e cev ap ] 639 668 [ H at ır a z ey l i ] Sayı 48 642 672 SUNUŞ A L P EREN T O PA L B u sen e H ü r r i y et i n 150 . y ı l d ö n ü m ü . 29 H a z i r a n ı8 6 8 ’d e L o n d r a ’d a R u p e r t St r eet 4 n u m a r a d a i l k n ü sh a sı b a sı l ı p d a Y en i O sm a n l ı l a r ’ı n m u h a l i f sesi A v r u p a ’d a , İ st a n b u l ’d a v e Şa r k ı n f a r k l ı k ö şel er i n d e y a n k ı l a n m a y a b a şl a y a l ı b i r b u ç u k a sı r o l d u . O sm an l ı t a r i h i n d e k i i l k ö r g ü t l ü en t el ek t ü e l m u h a l e f e t h a r e k et i o l a n Y en i O sm a n l ıl ar , T a n z i m at i d a r e si n i n b a sk ı l a r ı n e t i c e si n d e 18 6 7’d e A v r u p a ’y a k a ç t ı k l a r ı n d a m u h a l e f e t l e r i n i A v r u p a ’d a n y a y ı m l a d ı k l a r ı g az et el er l e d e v a m et t i r d i l er . N a m ı k K e m a l v e Z i y a P a şa ’n ı n sı r t l a d ı ğ ı H ü r r i ­ yet b u n l a r ı n a r ası n d a e n u z u n so l u k l u o l a n ı y d ı . Y en i O sm a n l ı l a r k e y f i i d a r e ­ Yeni Osmanhlar’a! y e k a r şı m e şr u t i y e t i n , d i z g i n si z i k t i d a r a k a r şı m e şv e r e t i n , t e f r i k ay a k a r şı b i r m ec l i s ç a t ı sı a l t ı n d a v e si y ase t d ai r esi n d e u z l a şm a n ı n , z u l m e k a r şı a d a l e t i n , Zira hepimiz i st i b d â d a k a r şı h ü r r i y e t i n , h e m i ç er d e h e m d ı şar d a g a l i b i n d e ğ i l h a k l ı n ı n onların setresinden h ü k m ü n ü n g eç t i ğ i b i r d ü z e n i n , a d a m k a y ı r m a c ı l ı ğ a k a r şı e m an e t i e h l i n e çıktık... v e r m e n i n , h ed i y e , r ü şv e t v e b o r ç e k o n o m i si n e k a r şı t a sa r r u f v e p l a n l ı k a l k ı n ­ m a n ı n , c eh al et e k a r şı i l i m v e i r f a n ı n d a v a sı n ı g ü t t ü l e r . B ü r o l a r ı n d a d i r se k ç ü r ü t t ü k l e r i v e i şl e y i şi n d e k i a k sa k l ı k l a r a b i z z a t şa h i t o l d u k l a r ı d e v l e t i n 30 sen e k a d a r e v v e l Gü l h an e H at t -ı H ü m ayu n u i l e h e m k en d i n e h e m d e h a l k ı n a v e r d i ğ i sö z l e r i n g er ç ek l e şm e si n i t a l e p et t i l er . D a h a sı b u t a l e p l e r i m ü m k ü n o l d u ğ u n c a g en i ş k i t l el er e d u y u r a b i l m e k a d ı n a T ü r k ç e n esi r d e b i r d e v r i m i n ö n c ü sü o l d u l ar . B u d a v a a d ı n a d e f a l ar c a sü r g ü n ü v e h a p si g ö z e a l d ı l a r v e b i r k ı sm ı n i h ay e t , o b i r y a n d a n a şk l a sev i p b i r y a n d a n d a h a r a p l ı ğ ı v e n i z a m ­ sı z l ı ğ ı k a r şı sı n d a e l em e g a r k o l d u k l a r ı İ st a n b u l ’ d a n u z a k t a , sü r g ü n d e so n n e f e sl e r i n i v er d i l er . Y en i O sm a n l ı l a r o n se n ey i a şa n m u h a l e f e t l e r i n d e o n k a d a r f a r k l ı g az e ­ t e ç ık a r m ı ş o l m a l a r ı n a r a ğ m e n b u n l a r ı n h i ç b i r i si H ü r r i yet k a d a r sü r e k l i , k a ­ l ı c ı v e g ü r b i r sed ay a sa h i p o l a m a d ı . Sa n sü r d e n k u r t u l m u ş o l m a n ı n v e r d i ğ i f e r a h l ı k l a , b i r g az et ed en z i y a d e si y asi b i r b ü l t e n o l a n H ü r r i yet ’i n sa y f a l a r ı n ­ d a n h e r h a f t a h e m O sm an l ı d e v l e t v e t o p l u m u n u n k r o n i k l e şm i ş m ese l e l e r i n i o z a m a n a d e k e m sa l i g ö r ü l m e m i ş b i r d o b r a l ı k l a m a sa y a y a t ı r ı p h e m d e b u S Ü R G Ü N D E M U H A L E F E T : N A M I K K E M 017 A L ' İ N H Ü R R İ Y E T G A Z E T E S İ m eşel er e ç ö z ü m ü r e t ec eğ i n e i n a n d ı k l a r ı si y asi p r o g r a m ı i l m e k i l m e k d o k u ­ l ü k st ü . A m a y i n e d e b i r az ü z e r i n d e d ü şü n d ü k t e n v e e r b a b ı n a d a n ı şt ı k t a n d u l ar . H ü r r i yet ’t e i şl e n e n m e se l e l e r i n g ü n c e l l i ğ i d e h esa b a k a t ı l d ı ğ ı n d a , 19 . so n r a H ü r r i y et i y a y ı n a h a z ı r l a m a y a k a r a r v e r d i m v e y a z ı ç e v i r i si n e b a şl a d ı m . y ü z y ı l O sm a n l ı v e İ sl a m d ü şü n c e si i ç i n b u d er ec e m er k e z i ö n em e sa h i p b i r D ö r t sen e b o y u n c a b i r y a n d a n t ez a r a şt ı r m a m ı y ü r ü t ü r k e n b i r y a n d a n d a e se r i n b u şek i l d e b i r n e şr i i ç i n y ü z e l l i sen e b e k l en m i ş o l m a sı h ay r e t l e k a r şı ­ H ü r r i yet ’i n n e şr i ü st ü n d e ç a l ı şt ı m . T ez ü z e r i n e d ü şü n m e k v e y a z m a k t a n y o ­ l a n a b i l i r . A m a T ü r k i y e ’ d e a k a d e m i n i n v e en t e l e k t ü e l h a y a t ı n i şl e y i şi n e v â k ı f r u l d u ğ u m d a H ü r r i y et i n sa y f a l a r ı n a d a l m a k b e n i m i ç i n b i r d i n l en m e f ı r sa t ı o l a n l a r b u y ü z e l l i y ı l l ı k f â sı l a k a r şı sı n d a ç o k d a şa şır m ay ac ak l ar d ı r . o l d u . Y a z ı ç e v i r i n i n f a z l a z i h n i ç ab a g er ek t i r m e y e n b u l m a c a v a r i b i r i ş o l m a sı H ü r r i yet g az et e si ü z e r i n d e ç a l ı şm ay a 2 0 14 b a h a r ı n d a b a şl a d ı m . 19 . y ü z ­ b i r y a n a , H ü r r i yet ’e h a sr e t t i ğ i m y ü z l e r c e saat , O sm a n l ı T ü r k ç e ’ si n e b a şl a n ­ y ı l O sm an l ı si y a si d ü şü n c e si n d e t er akk i k a v r a m ı o l ar a k k u r g u l a d ı ğ ı m - so n ­ g ı ç t a g ay et i p t i d a i o l a n h â k i m i y e t i m i k a t b e k a t z i y a d e l eşt i r d i . Ö t e y a n d a n r a l a r ı b e n i 17. y ü z y ı l a k a d a r g ö t ü r ec ek o l a n - d o k t o r a t e z i m e b a şl a y a l ı d a h a N a m ı k K e m a l v e Z i y a P aşa, 19 . a sı r d ü şü n c e si n i n b u i k i z i r v esi , b a n a h e m b i r sen e o l m u şt u v e si y ase t b i l i m i n d e n g el i p t a r i h ç i l i ğ e y e n i y e n i ı sı n m a y a r e h b e r h e m y o l d a ş o l d u l ar . O n l a r ı n g ö z ü n d e n d e v r i n sı k ı n t ı l a r ı n ı m ü şa h e ­ ç a l ı şa n b e n h â l â d a h a k a y n a k t o p l a m a y a v e k e n d i m i l i t er at ü r e a şi n a k ı l m a y a d e ed er k en , b a z ı so r u n l ar , a k t ö r l e r v e sâ i k l e r o k a d a r t a n ı d ı k g e l d i k i ç o ğ u ç a b al ı y o r d u m . Ö z el l i k l e d e t e m el f o r m a sy o n u n u B a t ı f i l o l o j i si n d e a l m ı ş b i r z a m a n m a z i n i n m ese l e l er i i l e g ü n ü m ü z ü n k i l e r z i h n i m d e i ç i ç e g eç t i . H â sı l ı a r a şt ı r m a c ı i ç i n O sm a n l ı - T ü r k t a r i h i n e g i r i şt e i l k f a r k e d i l e n p r o b l e m l e r d e n H ü r r i yet ü z e r i n e h a r c a d ı ğ ı m m e sa i , b e n i m i ç i n y e r y e r b i r so y k ü t ü ğ ü a r a şt ı r ­ b i r i e n t e m e l k a y n a k l a r ı n b i l e g ü v e n i l i r e d i sy o n l a r ı n a u l a şm a n ı n z o r l u ğ u d u r . m a sı y e r y e r d e b i r a r k e o l o j i k k a z ı m a h i y e t i n i al d ı . Y en i O sm a n l ı l a r m i r a sı ­ B a t ı l ı d ü şü n ü r v e e d i p l er d en e n ü c r a v e m a r j i n a l f i g ü r l e r i n b i l e t o p l u e ser l er i ­ n ı n b u g ay et k ı y m e t l i p a r ç a sı n ı n i h a y e t o k u y u c u y l a d a p a y l a şa c a k o l m a k t a n n i n i t i n a y l a g ö z d e n g eç i r i l m i ş v e d i p n o t l a n d ı r ı l m ı ş e d i sy o n l a r ı n ı T ü r k i y e ’d e ­ d u y d u ğ u m h e y e c an ı h a k k ı y l a i f ad e e t m e m zo r . k i b e l l i b a şl ı ü n i v er si t e v e ar a şt ı r m a k ü t ü p h a n e l e r i n d e b u l m a k m ü m k ü n d ü r . H ü r r i yet ’i n h a z ı r l a n m a sı b ü y ü k o r a n d a b e n i m so r u m l u l u ğ u m d a o l sa A m a b u , O sm a n l ı - T ü r k d ü şü n c e si n i n e n m er k ez i i si m l e r i i ç i n b i l e m a a l e se f d a b a z ı a r k ad aş v e m e sl e k t a şl a r ı m d a d u r u m l a r ı m ü sa i t o l d u k ç a b i r k aç sa­ m ü m k ü n d e ğ i l . D a h a ö n c el er i Z i y a G ö k a l p ü z e r i n e ç a l ı şı r k e n , ç ağ d aş T ü r k y ı n ı n y a z ı ç e v i r i si n i ü st l e n e r ek v e y a f a r k l ı şek i l l er d e p r o j e y e d est ek o l d u l ar . d ü şü n c e si n i n ü z e r i n d e e n ç o k k a l e m o y n a t ı l m ı ş b u i sm i n i n sad ec e m a k a l e ­ K a t k ı l a r ı o l m a d a n b u ç a l ı şm a y ı t a m a m l a y a m a y a c a ğ ı m b u i si m l er e ç o k t e­ l e r i n i t o p l a m a k b i l e a y l a r ı m ı a l m ı şt ı . O y ü z d e n Y en i O sm a n l ı l a r ’ı n y a z ı l a r ı n ı şe k k ü r b o r ç l u y u m . Y az ıç ev i r i y e d i r e k k a t k ı d a b u l u n a n t o p l a m a y a b a şl a d ı ğ ı m d a k a r şı l a şt ı ğ ı m z o r l u k l a r ı n b e n i şa şı r t t ı ğ ı n ı sö y l e y e ­ B e r k , A b d ü r r a h i m Ö z er , M e r y e m So l m a z v e E m r a h P e l v a n o ğ l u ’n a, A r a p ç a m em . Şi i r , t i y at r o , r o m a n g i b i t ü r l e r d e k i e ser l er i b u l m a k n i sp e t e n d a h a k o l ay k ı sı m l a r ı n t er c ü m e v e t r a n sk r i p si y o n u n d a y a r d ı m c ı o l a n A k i f Y er l i o ğ l u ’n a , o l sa d a Y en i O sm a n l ı l a r ’ı n n e si r b i ç i m i n d e k i d en em e v e m a k a l e l e r i n i n b i r F ar sç a k ı sı m l a r ı t er c ü m e e d e n B e y i z K a r a b u l u t ’ a, y i n e A r a p ç a v e F ar sç a k ı ­ k ı sm ı d ü z i n e l er c e f a r k l ı d e r l em ed e p a r ç a p a r ç a a n c a k b u l u n a b i l i y o r , e k ser i ­ sı m l a r d a k i e k si k l e r i t a m a m l a m a m a y a r d ı m c ı o l a n A y a z E b a d i v e A b d u l l a h y e t i i se h â l â n e şr e d i l m e y i b ek l i y o r . Y ı l d ı r ı m ’a, m e t n i n b i r k ı sm ı n ı o k u y a r a k y a z ı ç e v i r i d e b i r st a n d a r t b e l i r l e m e ­ M u st a f a Z ü b e y r B u n a k a r şı n a k a d e m i a ç ı sı n d a n so n o n y ı l ı n e n b ü y ü k g e l i şm e l e r i n ­ m e y a r d ı m c ı o l a n A l i A d e m Y ö r ü k v e M ü m i n e B e r k ’ e v e p r o j e y e b a şı n d a n d e n b i r i o l a n d i j i t a l k ü t ü p h a n e c i l i ğ i n y ü k se l i şi i se T ü r k i y e ’d e ı sk a l a n m a d ı v e b e r i d est ek v e r e n İ sm a i l K a r a v e İ h sa n K a r a ’y a şü k r a n l a r ı m ı su n u y o r u m . k ı sa sü r ed e b i r ç o k a r şi v d i j i t a l o r t am a a k t a r ı l d ı . B ö y l ec e O sm a n l ı T ü r k ç e si y - T a m b e n 150 . y ı l d ö n ü m ü n e y e t i şm e y e c e ğ i n i k ab u l l en m i şk e n , H ı z ı r g i b i y e t i ­ l e y a z ı l m ı ş y a z m a v e m a t b u e ser l er v e g az et el er e e r i şm e k ö n c el er i t a h a y y ü l şi p H ü r r i y et i V a k ı f b a n k K ü l t ü r Y a y ı n l a r ı ’n d a n b a sm a y ı t e k l i f e d e n v e k i t a b ı e d i l e m ey e c ek d er ec ed e k o l a y l aşt ı . B e n d e H ü r r i y et i n n ü sh a l a r ı n a d i j i t a l a r ­ z a m a n ı n d a y e t i şt i r e b i l m e m i ç i n b e n i sı k ı şt ı r a n d o st u m , m e sl e k t a şı m v e e d i ­ şi v l e r sa y esi n d e u l a şm ı şt ı m . F a k a t b u g ay et k a p sa m l ı , f a k a t a r a şt ı r m a m i ç i n t ö r ü m Se l i m K a r l ı t e k i n ’e i se m i n n e t t a r ı m . d e b i r o k a d a r m er k ez i b u g az et e k o l e k si y o n u n u n a sı l k u l l a n a c a ğ ı m d a n e m i n B i r ey sel k a t k ı l a r ı n ö t esi n d e b u p r o j e y i t a m a m l a m a m a i m k â n v e r e n d e ğ i l d i m . T ez i m u z u n b i r z a m a n a y a y ı l m ı ş ç o k sa y ı d a m et i n l e ç a l ı şm a y ı g e­ k i şi v e k u r u m l a r a d a a y r ı c a t e şe k k ü r e t m el i y i m . D o k t o r a e ğ i t i m i m sü r e si n ­ r e k t i r d i ğ i n d e n H ü r r i y et i o k u m a y a a y ı r a c a ğ ı m z a m a n b e n i m i ç i n a ç ık ç a b i r ce h e m d o k t o r a b u r su h e m d e B a se l ’ d e b i r sen e g e ç i r m e m i m ü m k ü n k ı l a n S Ü R G Ü N D E M U H A L E F E T : N A M I K K E M 018 A L ' İ N H Ü R R İ Y E T G A Z E T E S İ S U R G U N D E M U H A L E F E T : N A M I K K E M 019 A L ' İ N H Ü R R İ Y E T G A Z E T E S İ y u r t d ı şı a r a şt ı r m a b u r su a l d ı ğ ı m T Ü B İ T A K ’a, H ü r r i yet ’i n i l k y a r ı sı n ı o f i s­ g ir iş l e r i n d e h a z ı r l a d ı ğ ı m B a se l Ü n i v e r si t e si O r t ad o ğ u Ç a l ı şm a l a r ı B ö l ü m ü n e v e b e n i o r a d a m i sa f i r e d e n M a u r u s R e i n k o w sk i ’y e , d o k t o r a n ı n so n y ı l l a r ı n d a h a y a t ı m ı k o l a y l a şt ı r a n v e d ü şü n c e t a r i h ç i l i ğ i n e o l a n h e y e c a n ı m ı p a y l a şa n h o c a m A l e v Ç ı n a r ’ a - k i k e n d i si N a m ı k K e m a l ’i n k ı z ı F e r i d e H a n ı m t a r a f ı n ­ d a n t o r u n l a r ı n d a n o l u r - v e d o k t o r a m b i t t i ğ i n d e b a n a c ö m e r t b i r b u r s t ah si s ed er ek ç a l ı şm a l a r ı m a k e si n t i si z d e v a m e t m em i v e b ö y l e c e H ü r r i y et i t a m a m ­ l a m a m ı sa ğ l a y a n G e r d a H e n k e l St i f t u n g ’a m ü t e şe k k i r i m . B u sü r eç t e h e y e ­ “Padi şah l ar ın sar ayın a en güç gi r en şey doğr u lu k t u r .” c a n ı m ı p a y l a şa n , H ü r r i yet ’t en ar a ar a p a y l a şt ı ğ ı m p a sa j l a r ı i l g i y l e o k u y a n v e MUSTAFA FAZIL PAŞA’ n LN A B D Ü L A Z İ z ’ E M EK T U BU h e r h a l ü k â r d a h a y a t ı g u r b e t t e v e sı l a d a d a h a ç e k i l e b i l i r k ı l a n t ü m y o l d a şl a r “ ...Yeni O sm an l ıl ar ’ın k el i m e-i vâh i de-i i ct im â’ı, ezelî olan adalet -i m eşr û ayı m ü l ­ v e y a r en l er e d e a y r ı c a g ö n ü l d e n t eşek k ü r l er . T ab i k i eser d e m e v c u t t ü m h a t a l a r ı n m e su l i y e t i y a l n ı z c a b a n a ai t . k ü m ü zde u su l -i m eşver et vasıt asıyla m eydan a çık ar m akt ır . O sm an l ıl ar ın m eft u r Ü z er i n d e b u k a d a r t i t i z l e n m e m e v e d e f al ar c a d ö n ü p t e k r ar o k u m a m a r a ğ ­ ol du k l ar ı va k a r ve m ek ân et i k t i z âsın dan dır k i adalet gi bi b i r m ak sad-ı m ü bar ek i m e n m ü k em m el e y a k l a şa n b i r i ş o r t ay a ç ı k t ı ğ ı n ı sö y l ey e m e m . D i k k a t l i v e bu gü n k ü gü n de en m u t edil t ar i k l er l e h âsıl et mek ist er ler .”^ d ö n em e v a k ı f o k u y u c u l a r şü p h esi z b e n i m g ö z ü m d e n k aç m ı ş o l a n h a t a l a r ı h ü r r i y et n o . 1, “ h u bbü ’l -v a t a n m İ n e ’l -İ m a n ” f a r k ed ec ek l er d i r . G ö n ü l i st er d i k i v a k t i m o l u p ç o k d a h a t i t i z b i r e ser o r t a y a k o y a b i l e y i m , l a k i n h a y a t ı n v e m e şg a l e l e r i n z o r l a m a sı y l a b i r y er d e n o k t a y ı k o y m a m g er ek t i . B u n o k t a d a a r t ı k so n t a k d i r o k u y u c u y a ai t t i r . Y en i O sm an l ı l a r ’ı n m i r a sı n ı n n i h a y e t b i r a n t i k a n i t e l i ğ i n d e n k u r t u l u p t e k r a r h a y a t b u l ­ H ü r r i yet Y en i O sm a n l ı l a r t a r a f ı n d a n H a z i r a n 18 6 8 v e H a z i r a n 18 70 a r a sı n d a m a sı v e ü l k e o l a r ak g eç i r d i ğ i m i z b u h r a n l a r ı n a r a sı n d a b i r n eb z e o l su n i l h a m ö n c e L o n d r a ’d a v e so n r a d a C e n e v r e ’ d e t o p l a m d a 10 0 sa y ı y a y ı m l a n m ı ş b i r v e i n şi r a h k a y n a ğ ı o l m a sı a d ı n a ç ı k t ı ğ ı m b u y o l d a , a m a c ı m a b i r n eb z e o l su n g az et ed i r . İ ç e r i ğ i N a m ı k K e m a l v e Z i y a P a şa t a r a f ı n d a n h a z ı r l a n a n H ü r r i ­ u l a şm ı ş o l m a k ü m i d i y l e ^ yet Y en i O sm a n l ı l a r ’ı n A v r u p a ’d a y a y ı n l a d ı k l a r ı M u h bi r , İ n k ıl ap v e İ t t i h ad Y en i O sm a n l ı l a r ’ı n r u h u şâd , h â l â o n l a r ı n r u h u n u t a şı y a n l a r ı n g ay r e t i g i b i d i ğ e r g az et el er e k ı y a sl a h e m ç o k d a h a u z u n ö m ü r l ü o l m u ş h e m d e ç o k d a h a g en i ş k i t l el e r e u l a şa r a k O sm a n l ı k a m u o y u n u b e l i r l e m e d e c i d d i r o l o y ­ v e h i m m e t i m ü z d â d o l su n ! n am ı şt ı r . M a l i y e d e n e ğ i t i m e , a sk e r i y e d e n d i p l o m a si y e O sm a n l ı i d a r e si n i n t ü m so r u n l a r ı n ı e l eşt i r e l b i r n a z a r l a m a sa y a y a t ı r a n Y en i O sm a n l ı l a r H ü r r i ­ Ağust os 20 18 1 * yet a r a c ı l ı ğ ı y l a b i r y a n d a n d a m e şr u t i b i r si y a si r e j i m i n t a sa r ı sı n ı v e m ü d a ­ f a a sı n ı y a p m ı şl a r d ı r . H ürriyet ’i n n eşr i n i n k ı sa b i r t ar i h çesi n i su n m ad an v e i çer i ği n e d ai r t ar t ışm a­ l ar a geçm ed en ö n ce Yen i O sm an l ıl ar h ar ek et i n i d o ğ u r an T an z i m at ın v e O sm an l ı İ m p ar at o r l u ğu ’n u n b u sü r eçt e y aşad ığ ı so r u n l ar ın k ısa b i r ö z et i n i su n al ım . 1 M e a l e n “ .. .Y e n i O sm a n l ı l a r ’ı b i r a r a y a g e t i r e n sö z , e z e l i o l a n m e ş r u a d a l e t i m ü l k ü m ü z d e m e şv e r e t ( t e m si l i st i şa r e ) u s u l ü y l e m e y d a n a ç ı k a r m a k t ı r . O sm a n l ı l a r ı n f ı t r a t ı n d a n g e l e n v a k a r v e m e t a n e t i n g e r e ğ i d i r k i a d a l e t g i b i m ü b a r e k b i r m a k s a d ı g ü n ü m ü z d e e n m u t e d i l y o l l a r l a t e si s e t m e k i st e r l e r .” S Ü R G Ü N D E M U H A L E F E T : N A M I K K E M 020 A L ' İ N H Ü R R İ Y E T G A Z E T E S İ S Ü R G Ü N D E M U H A L E F E T : N A M I K K E M 021 A L ' İ N H Ü R R İ Y E T G A Z E T E S İ O sm anlı İ m paratorluğu ve Tanzim at b ı â l i b ü r o k r a si si d o l d u r u r v e ö z e l l i k l e d e 18 50 ’l e r i n so n u n d a R e şi d P aşa’d a n 18 39 se n e si n i n 3 K a sı m ’ı n d a Gü l h an e H at t -ı H ü m a yu n u n u n o k u n m a ­ b a y r a ğ ı d e v r a l a n  l i v e F u a d P a şa l a r d ö n em i n d e h ar i ç t e v e d a h i l d e y a şa n a n sı y l a b a şl a y a n T a n z i m at O sm an l ı İ m p a r a t o r l u ğ u i ç i n ç o k k r i t i k b i r d ö n ü şü m sı k ı n t ı l a r v e k a y ı p l a r B a b ı â l i i d ar e si n e k a r şı c i d d i b i r m e m n u n i y e t si z l i ğ i b e s­ sü r e c i y d i . I I . M a h m u d sa l t a n a t ı b o y u n c a a y a n l a r ı n g ü c ü n ü k ı r m a k , Y en i ç er i l e y i p b ü y ü t ü r . Ö z el l i k l e 18 56 b a şl a r ı n d a K ı r ı m H a r b i er t esi n d e, P ar i s K o n f e ­ O c a ğ ı n ı o r t a d a n k a l d ı r m a k , z o r u n l u ask er l i ğ e g eç i ş v e u l e m a n ı n ö z e r k l i ğ i ­ r a n sı n d a n d a h a o l u m l u b i r so n u ç a l a b i l m e k a d ı n a a p a r t o p a r k al em e a l ın ı p n i sı n ı r l a m a k g i b i t e d b i r l er l e O sm an l ı i d a r e si n i a l ab i l d i ğ i n e m er k e z i l e şt i r - i l a n e d i l e n I sl ah at Fer m an ı’m n M ü sl ü m a n l a r l a g a y r i m ü sl i m l e r i h u k u k e n v e m i şt i . L a k i n b u k a p sa m l ı r e st o r a sy o n sü r e c i O sm a n l ı h ü k ü m e t i n i , ö z e l l i k l e si y ase t e n e şi t k ı l m a sı T a n z i m at y ö n e t i m i n e d u y u l a n ö f k e y i d a h a d a ar t ı r ı r .3 z o r u n l u ask er l i ğ e g eç i ş sü r e c i n i n v e v er g i l er l e k a t l a n a n e k o n o m i k sı k ı n t ı l a ­ Ü st ü n e 18 59 sen esi n d e i l k d e f a o l m a k ü z e r e d e v l e t A v r u p a ’d a n b o r ç a l m a y a r ı n h a l k t a y a r a t t ı ğ ı d e r i n b i r h o şn u t su z l u k l a k a r şı k a r şı y a b ı r a k m ı şt ı .2 H e m b a şl a r v e b i r k aç sen e a r a l ı k l a r l a a l ı n a n b o r ç l a r ç o ğ u n l u k l a ö n c ek i b o r ç l a r ı n b u h o şn u t su z l u ğ a t e sk i n e d i c i b i r k a r şı l ı k v e r m e k h e m d e i d a r e n i n k r o n i k f a i z i n i ö d em e y e h ar c an ır . B ö y l ec e m a d d i sı k ı n t ı d ah a d a i ç i n d e n ç ık ı l m a z so r u n l a r ı n a ç ö z ü m o l m a k a d ı n a M u st a f a R e şi d P a şa ’n ı n b a şı n ı ç ek t i ğ i b i r h a l e g el i r ; d e v l e t m a aş ö d e m e l er i n d e a y l ar c a g ec i k i r . E sk i n i n h ü k m ü k a l m a ­ g r u p ı sl a h a t ç ı b ü r o k r a t t a r a f ı n d a n k a l em e a l ı n a n H at t -ı H ü m ayu n i l e O sm a n ­ m ı ş a m a y e r i n e o n a t er c i h ed i l e b i l e c ek b i r n i z a m d a i k a m e e d i l em em i şt i r . l ı y ö n e t i m i t e b a ası n a i l t i z a m si st e m i n i n v e m ü sad e r e p r a t i ğ i n i n k a l d ı r ı l m a sı , T a n z i m a t i d a r e si n e i l k ö r g ü t l ü i sy a n h a r e k e t i o l a n K u l e l i V a k a sı i şt e z o r u n l u a sk e r l i k k o şu l l a r ı n ı n i y i l e şt i r i l m e si , v e r g i l e r i n t a n z i m i v e c a n , m a l b u b a ğ l a m d a 18 59 ’d a m e y d a n a g el i r . B i r sü r e d i r A b d ü l a z i z ’i d e v i r i p h ü k ü ­ v e n a m u s e m n i y e t i g i b i v a a t l e r d e b u l u n m u şt u r . H at t ın i l a n ı n d a n 18 76 ’d a K a- m e t i d e ğ i şt i r m e k i ç i n p l a n y a p t ı k l a r ı a n l a şı l a n v e N a k şi b e n d i şe y h i A h m e d n u n - ı Esasi ’n i n i l a n ı n a k a d a r d e v a m e d e n v e T a n z i m at o l ar a k b i l i n e n sü r eç t e E f e n d i v e H ü se y i n D a i m P a şa ’n ı n b a şı n ı ç e k t i ğ i f ed a i l er g r u b u , b i r ü y e n i n b u v a a t l e r i n g e r ç ek l e şt i r i l m e si a d ı n a p l a n l a n a n v e b i r k ı sm ı i c r a y a k o n u l a n i h b a r ı ü z e r i n e t o p l u c a y a k a l a n ı r v e d a v a so n u c u sü r g ü n e d i l i r l e r . B u ö r g ü t , b i r d i z i k u r u m sa l v e t o p l u m sa l ı sl a h a t g i r i şi m i g ö r ü r ü z . m e n su p l a r ı n ı n k u l l a n d ı ğ ı v e Şe r i a t ı v u r g u l a y a n d i l se b e b i y l e u z u n b i r sü r e B ü r o k r a si n i n y e n i d e n y a p ı l a n m a sı , A v r u p a i l e d i p l o m a t i k se n k r o n i ­ T ü r k t a r i h y a z ı c ı l ı ğ ı n d a i l k i r t i ca h a r e k e t i o l a r a k su n u l a g e l m i şt i r .4 H a l b u k i z a sy o n , m a l i y e n i n ı sl a h ı , y e n i m a d d i k a y n a k l a r y a r a t ı l m a sı , a l t y a p ı n ı n v e so r g u r a p o r l a r ı n a b a k ı l d ı ğ ı n d a , T a n z i m a t i d a r e si n d e n m e m n u n i y e t si z l i k ­ ö z e l l i k l e d e y o l l a r ı n g e l i şt i r i l m e si , t e k n o l o j i i t h a l i , z o r u n l u a sk e r l i ğ i n b i r l e r i n i i sy a n l a r ı n a seb ep o l a r a k g ö st e r e n f e d a i l e r i n t e m e l şi k a y e t l e r i m a l i ­ d ü z en e o t u r t u l m a sı v e e ğ i t i m i n y a y g ı n l a şt ı r ı l m a sı y ö n ü n d e k i ç a b a l a r b i r y e , v e r g i , a sk e r l i k v e a d a l e t g i b i k o n u l a r d a d ı r , a m a b u n l a r ı Şe r i a t a a t ı f l a d er ec e b a şa r ı l ı o l sa d a b i r y a n d a n e sk i d ü z e n i n k a l ı n t ı sı p r a t i k l e r b i r y a n ­ i f a d e e t m i şl er d i r . î sy a n h a z ı r l ı ğ ı T a n z i m a t i d a r e si n e k a r şı d ı r a m a t a l e p l e r d a n d a m a d d i sı k ı n t ı l a r seb eb i y l e a r z u l a n a n so n u c u v e r m e z . B u p r o b l e m l e r T a n z i m a t F e r m a n ı ’n ı n d i l i n i k u l l a n a r a k , y i n e f e r m a n ı n v a a t l e r i n i n y e r i n e t o p l u m h a y a t ı n ı n h e r a l a n ı n d a g er ç ek l eşen h ı z l ı d e ğ i şi m l e r i n m e şr u l a şt ı r ı l - g e t i r i l m e si n i i ç e r m e k t e d i r .5 m a sı m ese l e si n i d e z o r a so k ar . O sm a n l ı t o p l u m u n u b a şt a n a şa ğ ı d e ğ i şt i r en Y en i O sm a n l ı l a r d e n i l d i ğ i n d e i l k a k l a g el e n Şi n asi , N a m ı k K e m a l , Z i y a a m a h a l k ı n so r u n l a r ı n a b i r t ü r l ü ç ar e o l a m a y a n b u d e ğ i şi m B a t ı l ı l a şm a so ­ P aşa, A l i Su a v i v e d i ğ er l er i d e T a n z i m a t ı n b u ç a l k a n t ı l ı a t m o sf e r i n d e so sy al - r u n u n u b er ab er i n d e g et i r i r . I I . M a h m u d ’u n v e f a t ı n d a n so n r a o l u şa n i k t i d a r b o şl u ğ u n u , sel ef i d er ec esi n d e o t o r i t e r o l m a y a n A b d ü l m e c i d ’i n y e r i n e B a- 3 I sl a h a t F e r m a n ı ’n ı n v a a t e t t i ğ i e ş i t l i k t e n r a h a t sı z o l a n l a r sa d e c e M ü s l ü m a n l a r d e ğ i l d i r . O r t o d o k s R u m l a r , E r m e n i l e r , Y a h u d i l e r g i b i c e m a a t l e r e a y r ı l m ı ş O sm a n l ı g a y r i m ü s l i m l e r i d e sü r e g e l m i ş c e m a a t l e r a r a sı h i y e r a r şi n i n b o z u l m a s ı n d a n b i r n e b z e r a h a t sı z d ı r l a r . Y a h u d i l e r i l e a y n ı st a t ü d e o l m a k R u m p a t r i ğ i i ç i n 2 Z o r u n l u a sk e r l i ğ e g e ç i ş sü r e c i n d e h e m A n a d o l u h a l k ı n ı e v l a t l a r ı n ı a sk e r e y o l l a m a y a i k n a a d ı n a y ü r ü t ü l e n m e m n u n i y e t d u y a b i l e c e ğ i b i r şe y d e ğ i l d i r m e se l a . A y r ı c a h u k u k i e ş i t l i k m i l l e t s i s t e m i n i n m u h a f a z a e t t i ğ i a sk e r i s e f e r l e r h e m d e se f e r b e r e d i l e n a s k e r l e r i n i s t i h k a m ı n d a y a şa n a n s ı k ı n t ı l a r n e d e n i y l e 2 0 0 b i n e y a k ı n c em aat l e r i ç i k u r u m sa l l a şm a v e ö r g ü t l e n m e y i d e t e h d i t et m ek t ed i r v e c em aat l e r i n k o n t r o l ü n ü n r u h a n i e r k e k n ü f u s k a y b e d i l m i şt i r . T a n z i m a t t a r i h y a z ı c ı l ı ğ ı n d a g e n e l l i k l e g ö z a r d ı e d i l e n b u s o r u n l a r d ö n e m e l i d e r l e r d e n se k ü l e r g r u p l a r a k a y m a s ı n a z e m i n h a z ı r l a y a c a k t ı r . d a i r y e n i ç a l ı şm a l a r d a d e t a y l ı c a i şl e n m e k t e . B k z . G ü l t e k i n Y ı l d ı z , N ef er i n A d ı Yok : Zor u n l -u A sk er l i ğe Geçiş 4 Sü r eci n d e O sm a n l ı D evl et i ’n d e Si yaset , O r du ve T opl u m (1825-1839) ( İ st a n b u l : K i t a b e v i , 2 0 0 9 ) v e V e y se l Şi m şe k , d a i r , a r şi v d e r a p o r l a r ı b u l a n B u r a k O n a r a n sa y e si n d e a r t ı k ç o k şe y b i l i y o r u z . B k z . B u r a k O n a r a n , Pa d i şa h ı “The G r an d St r a t e g y o f the O t t o m an Em p ire 18 2 6 - 18 4 1” ( Y ay ım lan m am ış D o k t o r a T ezi , M c M a st e r U n i v e r si t y , 2 0 15 ) . S Ü R G Ü N So r g u r a p o r l a r ı n ı n k a y ı p o l m a s ı se b e b i y l e g ü n ü m ü z e a n c a k y ü z e y se l o l a r a k t a h l i l e d i l e b i l e n b u h a r e k e t e D evi r m ek : O sm a n l ı I sl a h a t Ç a ğ ın d a D -üzen ve M u h a l ef et : K u l el i (1859), M esl ek (1867) ( İ st a n b u l : İ l e t i şi m , 2 0 18 ) 5 O n a r a n , 2 31- 4 2 . D E M U H A L E F E T : N A M I K K E M 022 A L ' İ N H Ü R R İ Y E T G A Z E T E S İ S Ü R G Ü N D E M U H A L E F E T : N A M I K K E M 023 A L ' İ N H Ü R R İ Y E T G A Z E T E S İ l e şm i şl er d i r . B i r y a n d a n şi i r , n esi r d e v e î sl a m i i l i m l e r d e k l a si k e ğ i t i m d e n g e ­ A ğ u st o s 18 6 7’d e B a d e n B a d e n ’d a F a z ıl M u st a f a P a şa ö n d er l i ğ i n d e N a m ı k ç en , A r a p ç a v e F ar sç a d i l v e e d e b i y at ın a v a k ı f b u i si m l e r b i r y a n d a n d a d e v l et K e m a l , Z i y a P a şa v e Ç a p a n z a d e A g a h E f e n d i ’n i n d e b u l u n d u ğ u b i r t o p l a n ­ m e m u r i y e t i n d e v e y a d i ğ e r y o l l a r l a ö ğ r en d i k l e r i F r a n sı z c a ü z e r i n d e n A v r u ­ t ı d a r e sm e n t e şe k k ü l et m i şt i r . F a r k l ı v e si l e l er l e B a b ı â l i i l e b a şı d er d e g i r en p a d ü şü n c e si v e e d e b i y at ı i l e t a n ı şıp , b e sl e n d i k l e r i b u i k i k a y n a ğ ı n i ç i n d e n v e sü r g ü n e m r i a l a n N a m ı k K e m a l , Z i y a P aşa v e A l i Su a v i M u st a f a F az ı l h e m O sm a n l ı m ü l k ü n ü n p r o b l e m l er i n e ç ar e o l a c ak h e m d e m e şr u i y e t k r i z i ­ P a şa ’n ı n d a v e t i ü z e r i n e 18 6 7 M a y ı s’ı n d a İ st a n b u l ’ d a n A v r u p a ’y a k aç ar l ar . B u n i ç ö z ec ek b i r y o l a ç m ay a ç al ışı r l ar . 18 6 0 ’l a r d a n i t i b a r e n ö z e l l i k l e Şi n a si ’n i n t o p l u sü r g ü n e 18 6 6 ’d a b aş g ö st e r e n G i r i t i sy a n ı n ı n t e t i k l e d i ğ i b i r d i z i k r i z T asvi r -i Efk âr g az et esi y l e b e r a b e r f i l i z l e n m e y e b a şl a y a n M ü sl ü m a n k a m u o y u n e d e n o l m u şt u r . - z i r a A v r u p a l ı l a r v e g a y r i m ü sl i m l e r d a h a ö n c e d e n g a z e t ec i l i k f a a l i y e t l er i n e M u st a f a F a z ıl P a şa , M ı sı r v a l i l i ğ i n i n v e r ase t u su l ü n d e k i “ e k b er i y et ” b a şl a m ı şl a r d ı r - b u i si m l er e k a l e m l e r i n i b i l e y ec ek , f i k i r v e e l eşt i r i l e r i n i o r t a ­ e sa sı n ı n k al d ı r ı l ı p , v e l i a h t l ı ğ ı n sad ec e v a l i n i n o ğ l u n a m ü n h a sı r k ı l ı n m a sı y a k o y a c ak v e i l k d e f a o l m a k ü z er e b ü r o k r a si n i n h a r i c i n d e b i r o k u y u c u k i t ­ ü z e r i n e v e l i a h t l ı k h a k k ı n ı k a y b e t m i şt i r v e b i r a z d a b u n u n a c ı sı y l a A b d ü l a - l ey l e si y a si g ö r ü şl e r i n i p a y l a şa c a k b i r m e k â n su n ar . L a k i n İ m p a r a t o r l u ğ u n z i z ’e y a z ı p ö n c e A v r u p a ’d a F r an sı z c a o l a r ak y a y ı n l a t t ı ğ ı , 18 6 7’n i n M a r t a y ı ­ m e sel e l er i g ay et a c i l d i r v e ö z e l l i k l e d e ı8 6 6 ’d a p a t l a k v e r e n G i r i t İ sy a n ı Y en i n ı n so n u n d a d a İ st a n b u l ’ d a T ü r k ç e si b a sı l a n b i r m e k t u p k a l e m e al ır .7 G e n i ş O sm a n l ı l a r ’ı n t e şek k ü l ü n e g i d e n sü r ec i n t a şl a r ı n ı d ö şer . Y en i O sm a n l ı l a r d a y a n k ı y a r a t a n b u m e k t u p l a b i r y a n d a n B a b ı â l i ’y e m u h a l e f e t i n i v e O sm an l ı y e r y e r sa v u n d u k l a r ı K u l el i o l a y ı n d a k i f e d a i l e r g i b i t em el d e T a n z i m a t ’ı n v a ­ i d a r e si n d e ı sl a h a t i h t i y a c ı n ı , d a h a so n r a Y en i O sm a n l ı l a r ’ı n H ü r r i y et t e d e a t l e r i n i n g e r ç e k l e şm esi n i t a l e p ed er l er , l a k i n o n l a r ı n a sı l si l a h ı k ı l ı ç v e t ü f e k t e k r a r e d ec ek l er i b i r ü sl u p l a m e y d a n a k o y ar , b i r y a n d a n d a  l i v e F u a d P a şa­ d eği l k al em l er i d i r . l a r ı n g ad r i n e u ğ r a m ı ş d i ğ e r m u h a l i f l e r e g ö z k ı r p ar . N a m ı k K e m a l o sı r a l ar h e n ü z 27 y a şı n d a Şi n a si ’ d e n d e v r a l d ı ğ ı T asvi r -i Yeni O sm anlılar ve H ürriyet’in Tarihçesi E f k â r ı n e d i t ö r l ü ğ ü n ü y a p m a k t a d ı r . A l i Su a v i ’n i n M u h b i r g a z e t e si ,8 d e v a m Y en i O sm a n l ı l a r ’ı n b i r c em i y e t o l ar a k f a al i y e t l e r i n e d a i r b i r ç o k şey et m ek t e o l a n G i r i t i h t i l a l i n e d a i r y a z d ı ğ ı b i r y a z ı n e d e n i y l e k a p a t ı l ı n c a K e ­ b i l i n m ek t ey se d e m e n su p l a r ı n ı n şa h si f a al i y e t l e r i n e d a i r f a r k l ı k a y n a k l a r d a m a l h e m k a p a t ı l m a k a r a r ı n ı h e m d e G i r i t i h t i l a l i n e d a i r b a şk a b i r y a z ı y ı Tas- b a z ı l a r ı k o m p l o t e o r i l e r i y l e b e z e n m i ş, b a z ı l a r ı d a b i r b i r i y l e a ç ı k ç a ç el i şe n vi r - i Efk âr d a y a y ı n l a r v e b u n u n ü z e r i n e 12 M a r t 18 6 7’d e T asvi r -i Ef k â r d a t a t i l f a r k l ı r i v a y e t l e r v e h â l â k a r a n l ı k t a k al m ı ş n o k t a l a r m ev c u t t u r . C e m i y e t i n f a ­ e d i l i r v e B a b ı â l i b i r k a r ar n am e i l e b a sı n y a y ı n f a al i y e t l e r i n e c i d d i k ı sı t l a m a ­ a l i y e t v e d ü şü n c e l e r i n e d a i r h a t ı r ı sa y ı l ı r b i r l i t e r a t ü r b i r i k m i ş o l d u ğ u n d a n l a r g et i r i r . A l i Su a v i K a st a m o n u ’y a “ h a sb e ’l - i c ab se y ah at e” sev k o l u n u r k e n ,9 b i z b u r a d a k ı sa c a C e m i y e t i n t e şe k k ü l ü , A v r u p a ’y a k a ç ı şl a r ı v e H ü r r i yet ’i n N a m ı k K e m a l ’i n r ü t b e si “ t e r f i ” ed i l e r e k E r z u r u m ’a v a l i m u a v i n i t a y i n e d i ­ n e şr i n i k a p sa y a n sü r ec i n k ı sa b i r ö z e t i n i su n m a k l a y e t i n e c e ğ i z .6 l i r . Z i y a P aşa i se 38 y a şı n d a d ı r v e K ı b r ı s, A m a sy a v e B a l k a n l a r ’d a k i sü r g ü n Y en i O sm a n l ı l a r C e m i y e t i y a h u t F r a n sı z c a i sm i y l e Jeu n e T u r qu i e 30 m a h i y e t i n d e k i ç e şi t l i m e m u r i y e t l e r i n d e n so n r a A v r u p a ’d a b i r m e m u r i y e t t a l eb i n e k a r şı l ı k b e k l e r k e n i k i n c i d e f a K ı b r ı s’a “ t a y i n ” e d i l d i ğ i n i ö ğ r en i n c e 6 Y e n i O sm a n l ı l a r t a r i h i n e d a i r b i z i m d e b u k ı s a t a r i h ç e y i y a z m a k i ç i n k u l l a n d ı ğ ı m ı z e n t e m e l k a y n a k l a r i ç i n b k z . İ h sa n S u n g u , “ T a n z i m a t v e Y e n i O sm a n l ı l a r ,” T an z i m a t : 10 0 . Yıl ı M ü n a seb et i yl e ( İ st a n b u l : M a a r i f , 19 4 0 ) , 7 77 - 8 5 7 ; A h m e t H a m d i T a n p ı n a r , X I X . A sır T ü r k Ed ebi y at ı T a r i h i , h a z . A b d u l l a h U ç m a n ( İ st a n b u l : Y K Y , 2 0 0 7 ) ; M e h m e t K a p l a n , N a m ık K em a l : H a y a t ı ve Eser l er i ( İ s t a n b u l : İ Ü E d e b i y a t F a k ü l t e s i Y a y ı n l a r ı , 19 4 8 ) ; M . K a y a B i l g e g i l , Ya k ın Ç a ğ T ü r k K ü l t ü r ve Ed eb i y a t ı Ü z er i n e A r a şt ır m a l a r I : Yen i O sm a n l ıl a r ( A n k a r a : K ı b r ı s’ı n h a v a sı n d a t e l e f o l u p g i t m e k t e n se m e m u r i y e t t e n i st i f a ed er .10 Ü ç m u h a l i f d e r e sm i sü r g ü n d e n se M u st a f a F a z ı l P aşa’n ı n d a v e t i y l e A v r u p a ’d a sü r g ü n ü t er c i h ed er l er . A t a t ü r k Ü n i v e r si t e s i Y a y ı n l a r ı , 19 76 ) v e Z i y a Pa şa Ü z er i n d e B i r A r a şt ır m a ( A n k a r a : A t a t ü r k Ü n i v e r si t e si Y a y ı n l a r ı , 19 7 9 ) ; Ş e r i f M a r d i n , Yen i O sm a n l ı D ü şü n cesi n i n D oğu şu ( İ st a n b u l : İ l e t i şi m , 19 9 6 ) ; H ü s e y i n Ç e l i k , A l i Su a v i ( A n k a r a : K ü l t ü r B a k a n l ı ğ ı Y a y ı n l a r ı , 19 9 3) ; N a z a n Ç i ç e k , T h e Yo^ n g O t t om an s: T u r k i sh Cr i t i cs o f t he 7 M e k t u b u n T ü r k ç e t e r c ü m e si i ç i n b k z . E K 1. F r a n sı z c a o r i j i n a l i i ç i n se b k z . B i l g e g i l , Yen i O sm a n l ıl ar , 12 - 30 . East er n Q u est i on i n t he N i n et een t h Cen t u r y ( L o n d o n : I B T a u r i s, 2 0 10 ) ; M u s t a f a T a r h a n Y ı l m a z , N a m ık K em a l 8 G a z e t e n i n L a t i n h a r f l e r i y l e n e şr i i ç i n b k z . N e c a t i Ç a v d a r , M u h b i r : O sm a n l ı B a sın ın ın Si v r i D i l i ( İ st a n b u l : ve H ü r r i y et Gazet esi ( A n k a r a : G e c e K i t a p l ı ğ ı 2 0 15 ) ; B u r a k O n a r a n , Pa d i şa h ı D evi r m ek : O sm a n l ı I sl a h a t Ç a ğın d a K r i t e r , 2 0 17 ) . D ü z en v e M u h a l ef et : K u l el i (1859), M esl ek (1867) ( İ s t a n b u l : İ l e t i şi m , 2 0 18 ) v e D İ A , “ Y E N İ O S M A N L I L A R ” , 9 B k z . A l i Su a v i “ E l - C e v a i b G a z e t e si n e C e v a p , ” H ü r r i y et 28 . “ N A M I K K E M A L ” , “ Z İ Y A P A Ş A ” , “ M U S T A F A F A Z I L P A Ş A ” , “A L İ SU A V İ ” , “ H Ü R R İ Y E T ” . 10 B k z . E K 3. S Ü R G Ü N D E M U H A L E F E T : N A M I K K E M 024 A L ' İ N H Ü R R İ Y E T G A Z E T E S İ S Ü R G Ü N D E M U H A L E F E T : N A M I K K E M 025 A L ' İ N H Ü R R İ Y E T G A Z E T E S İ Y en i O sm a n l ı l a r ’a A v r u p a ’d a k a t ı l a c a k o l a n M a h m u d N e d i m P a şa ’n ı n y e ğ e n i Sa ğ ı r A h m e d B e y z ad e M e h m e d B ey , M e n â p i r z a d e N u r i B ey v e K a y a - m e l e r i n i sat ı p sı r r a k a d e m b a sm a sı ü z e r i n e y a y ı n a so n v er i r . Su a v i d a h a so n ­ r a t aş b a sk ı y l a U l u m g az e t e si n i ç ık ar ac ak t ır . z ad e R e şa d B e y 11 i se 18 6 5 sen esi y a z ı n d a n i t i b a r e n f a a l i y e t t e o l a n g i z l i i h t i l a l H a f t a l ı k o l ar a k y a y ı m l a n a n H ü r r i yet ’i n i l k b eş sa y ı sı R e şa d B e y ’i n c em i y e t l e r i n i n , a r k a d a şl a r ı A y e t u l l a h B e y t a r a f ı n d a n i h b a r e d i l m e si ü z e r i n e i m z a sı y l a ç ı k a r v e 6. sa y ı d a n so n r a R e şa d B e y ’i n P a r i s’e g i t m e si g er ek t i ğ i n i y i n e 18 6 7 b a h a r ı n d a A v r u p a ’y a k a ç a r l a r v e g ı y a b l a r ı n d a i d a m k a r a r ı v er i l i r . b e y a n l a e d i t ö r l ü ğ ü N a m ı k K e m a l d ev r al ı r . 11. sa y ı y a k a d a r d ö r t sa y f a y a y ı n ­ B u c em i y e t E b u z z i y a T e v f i k ’i n Yeni O sm an l ıl ar T a r i h i n d ek i r i v a y et i n e g ö r e l a n a n H ü r r iyet , 11. sa y ı d a n i t i b a r e n İ st a n b u l ’ d a k i t a r a f t a r l a r ı n m a d d i m a n e v i 18 6 5 se n e si n i n y a z ı n d a B e l g r a d O r m a n ı n d a y a p ı l a n m e şh u r b i r p i k n i k t e k u ­ d e st eğ i k a y n a k g ö st er i l er ek h e r h a f t a sek i z sa y f a ç ık a r ı l m a y a b aşl ar . G a z e t e ­ r u l m u şt u r . M u st a f a F a z ıl P aşa, M e h m e d B ey , R e şa d B ey , N u r i B ey , A y e t u l ­ d e y e r v e r i l e n i l a n l a r d a n d a a n l a şı l d ı ğ ı ü z e r e H ü r r i yet k a p a l ı z a r f l a r i ç e r i si n d e l a h B e y v e A g â h E f e n d i ’n i n i şt i r a k e t t i ğ i r i v a y e t e d i l e n b u p i k n i k t e c e m i y e t i n İ st a n b u l ’a g i z l i c e so k u l u r . Y a a b o n e l e r t a r a f ı n d a n y o l l a n a n ad r esl er e d i r ek a d ı n ı n î t t i f â k - ı H a m i y e t o l ar a k b e l i r l e n d i ğ i , k e n d i si n e ö r n e k o l a r ak İ t al y a n g ö n d e r i l i r y a h u t İ st a n b u l v e A n a d o l u ’d a k i e c n eb i t ü c c a r l a r ü z e r i n d e n u l a şt ı ­ Car bon ar i ö r g ü t ü n ü se ç t i ğ i v e B a b ı â l i h ü k ü m e t i n e m u h a l e f e t i a m a ç l a d ı ğ ı r i ­ r ıl ır . İ l k el l i say ı v e el l i d e n y ü z e k a d a r o l a n say ı l a r d a t a m a m l a n d ı ğ ı n d a c i l t l e­ v a y e t ed i l m i şt i r . B u r i v ay et e d a y a n a r a k b i r sü r e K e m a l v e Z i y a P a şa ’n ı n d a t i l er ek a y r ı c a t a k ı m o l ar a k sa t ı l m ı şt ı r k i Y en i O sm a n l ı l a r ’d a n ç o k so n r a b i l e b a şı n d a n b e r i b u c em i y e t i n i ç i n d e o l d u k l a r ı v e so n r a d a n Y en i O sm a n l ı l a r b u c i l t l e r k ı y m e t i n i k o r u y u p k o l e k si y o n m a l z e m e si h a l i n e g el ec ek t i r . Z a p t i ­ C em i y e t i o l ar a k i si m d e ğ i şt i r d i k l e r i d ü şü n ü l m ü şt ü r . B a b ı â l i ’n i n K e m a l v e y e m e m u r l a r ı n ı n v e d e v l e t t e n m a aş a l a n h a f i y e l e r i n İ st a n b u l ’d a H ü r r i yet ’i n Z i y a ’y ı d a f i r a r l a r ı n ı n a r d ı n d a n k a m u o y u n d a b u c em i y e t i n m e n su b u o l a r ak d o l a şı m ı n ı n e n g el l e m e si v e n ü sh a l a r ı n a el k o n u l m a sı i ç i n a z a m i ç ab a sa r f su n m a sı b u n d a e t k i l i o l m u şt u r . L a k i n so n r a d a n K ay a B i l g e g i l c em i y e t i n a d ı ­ e t t i k l e r i d e y i n e g az et ed e y a y ı m l a n a n m e k t u p l a r d a n a n l a şıl m a k t a d ı r . n ı n a sl ı n d a M esl ek o l d u ğ u n u , K e m a l v e Z i y a ’n ı n b u ö r g ü t l e n m e i l e i l i şk i si n e K e m a l v e Z i y a ’n ı n H ü r r i yet m a t b a a sı n ı b a şl a n g ı ç t a d a h a g en i ş b i r m a ­ d a i r b i r d e l i l m e v c u t o l m a d ı ğ ı n ı v e M e h m e d , R e şa d v e N u r i B e y l e r i n a n c a k a r i f h a r e k et i i ç i n k u l l a n m a y ı p l a n l a d ı k l a r ı aç ık t ır . M e se l a H ü r r i yet ’t e sı k sık so n r a d a n A v r u p a ’d a o n l a r l a b i r ar ay a g e l d i ğ i n i t e sp i t e t m i şt i r .12 a t ı f t a b u l u n d u k l a r ı R e şi d P aşa’n ı n I sl ah at Fer m an ın a d a i r l a y i h a sı n ı m a t b a ­ P a r i s’t e b u l u şa n sü r g ü n l e r b i r sü r e F r an sa ’d a k a l d ı k t a n so n r a F r an sı z a d a b a sa r a k ab o n el er e g ö n d er i r l er . Y i n e Z i y a P aşa’n ı n g az et ed e se r i h a l i n d e i d ar esi n c e A b d ü l a z i z ’i n 18 6 7 P ar i s F u a r ı m ü n a se b e t i y l e A v r u p a ’y a se y ah a­ y a y ı m l a n a n m u h t a sa r O sm a n l ı t a r i h i n i t e l i ğ i n d e k i H at ır a y a z ı l a r ı n ı ay r ı c a t i b a h a n e ed i l e r e k F r a n sa’d a n i h r aç ed i l i r l er . B u sı r ad a M u st a f a F a z ıl P aşa b i r k i t a p h a l i n d e b a sm a y ı p l a n l a d ı k l a r ı n ı 36. n ü sh a d a k i H at ır a- i San i y e’n i n A b d ü l a z i z ’l e k o n u şu p İ st a n b u l ’a d ö n se d e C e m i y e t ’i m a d d i o l ar a k d e st e k ­ so n u n d a k i b i r n o t t a n a n l ı y o r u z . L a k i n b u p l a n l a r g r u p a r a sı n d a k i a y r ı şm a ­ l em e y e d e v a m ed er . O n u n t e şv i k i y l e A l i Su a v i k a p a t ı l a n M u h b i r g az et esi n i l a r v e so n r a d a n y a şa n a n m a d d i sı k ı n t ı l a r n e d en i y l e g er ç ek l eşem em i şt i r . 31 A ğ u st o s 18 6 7’d e b u se f er L o n d r a ’d a y a y ı n l a m a y a b aşl ar . K e n d i a r a l a r ı n d a K e m a l ’i n e d i t ö r l ü ğ ü 63. sa y ı y a k a d a r d e v a m ed er . Z i y a P aşa i l e N a m ık m u h a l e f e t i n y ö n ü v e m a h i y e t i k o n u su n d a z a t en f i k i r a y r ı l ı ğ ı i ç i n d e o l a n ü ç ­ K e m a l ’i n a r a sı, H i d i v İ sm a i l i l e İ st a n b u l a r a sı n d a k i k r i z e d a i r f i k i r a y r ı l ı k l a r ı l ü d e n k a l e m i e n si v r i o l a n a y r ı k sı f i g ü r A l i Su a v i ’n i n M u h b i r d e t u t t u ğ u y o l y ü z ü n d e n a ç ı l ı n c a, K e m a l H ü r r i yet ’t e n e l i n i ç ek er ek İ st a n b u l ’a d ö n er . K e ­ K e m a l , Z i y a v e M u st a f a F a z ıl P a şa ’y ı r ah a t sız e d i n c e A l i Su a v i ’d e n g az et e ­ m a l H i d i v i n O sm a n l ı ’d a n k o p m a k se v d a sın d a o l d u ğ u n u d ü şü n ü p B a b ı â l i ’y i d e n Y en i O sm a n l ı l a r m ü h r ü n ü k a l d ı r m a sı n ı t a l e p e d er l er v e M u st a f a F az ı l h a k l ı b u l u r k e n Z i y a P aşa H i d i v i m a z u r v e  l i P a şa ’y ı su ç l u g ö r ü r . B u h ü k ü m P a şa ’n ı n d a d e st eğ i y l e 29 H a z i r a n 18 6 8 ’d e H ü r r i yet ’i n i l k n ü sh a sı “ Y en i O s­ f a r k ı H ü r r i yet ’t e M ı sı r m ese l e si n e d a i r n e şr e d i l e n m a k a l e l e r sır ay l a o k u n d u ­ m a n l ı C e m i y e t i ’n i n r e sm i y a y ı n o r g a n ı ” k a y d ı y l a n eşr ed i l i r . M u h b i r d e z at en ğ u n d a a ç ı k ç a g ö r ü l m e k t ed i r . M u st a f a F a z ı l P aşa d a b u seb ep l e g az et ed en m ü r e t t i b i n i n , A l i Su a v i ’n i n F r a n sa’d a o l u şu n u f ı r sa t b i l er ek m a t b a a m a l z e ­ d e st e ğ i n i ç ek er v e Z i y a P aşa g a z e t e y i H i d i v i n d e st eğ i y l e d e v a m et t i r i r . K e m a l ’i n i m z a sı n ı t a şı y a n so n H ü r r i yet 63. n ü sh a d ı r . 6 4. sa y ı d a n i t i ­ 11 Y e n i O sm a n l ı l a r ’ı n b u m e n s u p l a r ı n a d a i r b i l g i i ç i n b k z . O n a r a n , Pa d i şa h ı D evi r m ek , 34 1- 357. y a b aşl ar . Y i n e b u sa y ı d a n i t i b a r e n g az et e d ö r t sa y f a y a d ü şe r v e 65. sa y ı n ı n 12 B u r a k O n a r a n d a a y n ı k a n a a t t e d i r . B k z . O n a r a n , 2 6 0 - 6 1. S Ü R G Ü N D E M U H A L E F E T : N A M I K K E M 026 b a r e n H ü r r i yet A r i f i m z a sı y l a , t a m a m e n Z i y a P a şa ’n ı n k a l e m i n d e n ç ı k m a ­ A L ' İ N H Ü R R İ Y E T G A Z E T E S İ S Ü R G Ü N D E M U H A L E F E T : N A M I K K E M 027 A L ' İ N H Ü R R İ Y E T G A Z E T E S İ b a şı n d a “ M a t b a a m ı z m ü r e t t i b l e r i n d e n i k i si t e r k - i h i z m e t e t t k i l e r i v e L o n d ­ H ü se y i n V a sf i P aşa i l e b e r a b e r C e n ev r e ’d e a l t ı sa y ı y a y ı n l a n a c a k o l a n İ n k ıl ab r a ’d a T ü r k ç e b i l i r m ü r e t t i b b u l m a k m ü şk i l o l d u ğ u c i h et l e b i r m ü r e t t i b t e ­ g a z e t esi n i ç ı k a r ı r v e a ç ı k t a n A b d ü l a z i z ’e sa l d ır a r a k b i r h a l k i h t i l a l i ç a ğ ı r ısın - d a r i k o l u n u n c a y a k a d a r g a z e t e m i z i n h a c m i n i k a sr u t a k l i l e m e c b u r i y e t g el ­ d a b u l u n u r l a r .15 Z i y a P a şa H ü r r i yet ’i n 9 4. sa y ı sı n d a İ n k ıl ab ’ı n g ay r e t i n i t a k d i r m i şt i r ” şek l i n e b i r i l a n l a d u y u r u l u r . Z i y a P aşa’n ı n “ R ü y a ” sı n m n e şr e d i l d i ğ i et m ek l e b e r a b e r A b d ü l a z i z ’e h a k a r e t e v a r a n i f a d e l e r i n i k ı y a sı y a el eşt i r i r . Z i y a P aşa H ü r r i yet ’i a n c a k 12 sa y ı d a h a b u şek i l d e n e şr e d e b i l i r v e 22 sek i z sa y f a y a y ı m l a n a n 68 v e 69. sa y ı l a r b u n u n t ek i st i sn a sıd ır . Z i y a P aşa i se b u sü r eç t e H i d i v İ sm a i l ’e y a n a şı r v e M ı sı r m e sel e si n d e h e m M u st a f a F az ı l H a z i r a n 18 70 t a r i h l i 10 0 . n ü sh a i l e H ü r r i yet y a y ı n h a y a t ı n a so n v er i r . B u sü ­ P a şa ’y ı h e m d e B a b ı â l i ’y i k a r şı sı n a al ır . K e m a l i se L o n d r a ’y ı t er k et se d e b i r r eçt e y a l n ı z l a şa n Z i y a P aşa’n ı n k a l e m i n d e k i ö f k e v e h ı n ç ç o k a ç ı k v e n et t i r . sü r e d a h a A v r u p a ’d a k a l ı r v e a n c a k Z a p t i y e M ü şi r i H ü sn ü P aşa’n ı n d av et i H em 18 70 N i sa n ’ı n d a A d l i y e N a z ı r l ı ğ ı n ı k a b u l ed er ek B a b ı â l i ’y e y a n a şt ı ğ ı ü z e r i n e B a b ı â l i i l e i l e t i şi m e g eç er ek r a h a t d u r a c a ğ ı sö z ü y l e V i y a n a ü z e r i n d e n i ç i n M u st a f a F az ı l P aşa’y a at eş p ü sk ü r ü r , d ö n ek l i k l e i t h a m e d e r h e m d e n a sı l 18 70 K a sı m ’ı n d a İ st a n b u l ’ a g er i d ö n er . o l u p d a b ö y l e b i r i st i b d â d k a r şı sı n d a a y a k l a n m a d ı ğ ı n a şa şt ı ğ ı O sm a n l ı t e b a ­ 6 4. sa y ı d a n i t i b a r e n g az et ey e i m z a sı n ı a t a n A r i f ’i n i se k i m o l d u ğ u t a r ­ a sı n a v e r y a n sı n ed er . t ı şm a l ı d ı r . T a n p ı n a r K a sa p A r i f o l a r ak t a n ı t t ı ğ ı b u şa h sı n Z i y a B e y ’i n y a k ı n Z i y a P aşa d a  l i P a şa ’n ı n v e f a t ı n d a n so n r a sa d r a z a m o l a n M a h m u d d o st u o l d u ğ u n u sö y l ese d e Z i y a P a şa ’n ı n b asi t ç e A b d ü l a z i z ’d e n ç ek i n d i ğ i N e d i m P aşa’n ı n g en e l a f f ı n d a n y a r a r l a n a r a k 18 7 1’d e İ st a n b u l ’a d ö n er . N a ­ i ç i n g az e t e n i n a l t ı n a k e n d i i m z a sı n ı a t m a m ı ş o l m a sı i h t i m a l i n i d e g ö z a r d ı et ­ m ı k K e m a l i se v a t a n a d ö n d ü k t e n so n r a b i r sü r e sessi z k a l sa d a  l i P aşa’n ı n m e z .13 B u d u r u m d a A r i f , sad ec e Z i y a P aşa’n ı n m ü st e a r ı d a o l ab i l i r . N i t e k i m v e f a t ı n d a n so n r a y a y ı n f a al i y e t l e r i n e d e v a m ed er . B i r sü r e Y en i O sm a n l ı l a r Z i y a P a şa ü st t e z i k r e t t i ğ i m i z “ R ü y a ” sın d a y e r a l a n A b d ü l a z i z i l e h a y a l i d i y a- d a v a sı n ı p a y l a şa n T eo d o r K a sa p ’ı n m i z a h g a z e t e si D i yo j en ’d e 16*y a z ı l a r y az ar . l o ğ u n d a Su l t a n ’ı n b u y a z ı l a r ı k i m y a z d ı so r u su n a “ B u n l a r ı ç ı k a r a n e f e n d i ­ So n r a d a H ü r r i y et t e i st i h z â i b i r d i l l e e l eşt i r d i ğ i K evk eb-i Şar k i g a z e t e si n i n m i z i n d e m a l u m u d u r . H e r b i r i n i n a l t ı n d a m ü e l l i f i n i n i m z a sı v ar d ır . V e b u n ­ m a t b a a sı n ı d e v r al a r a k a d ı n ı İ br et ’e ç ev i r i r . B u sü r eç t e y a z ı l a r ı v e f a a l i y e t l e r i l a r d a b e n d e n i z i n k a l e m i m d e n ç ı k a n şe y l er d a h i k e n d i i m z a m v e i t i r a f ı m l a seb eb i y l e ö n c e k ı sa b i r sü r e G e l i b o l u ’y a m u t a sa r r ı f o l a r ak d a h a so n r a m u a y y e n d i r ” d i y e r e k k e n d i n i sa v u n u r . T ab i b u b e y a n a b a k ı l ı r sa 2. sa y ı d a y a ­ b o y u n c a M a g o sa ’y a k a l e b e n d o l ar a k sü r g ü n ed i l i r . A l i Su a v i i se 18 76 ’y a k a d a r y ı m l a n a n m e k t u b u , 26 . sa y ı d a k i A b d ü l a z i z ’i G i r i t m e sel e si n d e Y u n a n i st a n ’a İ st a n b u l ’a d ö n em ey e c e k t i r v e a r a d a k i a l t ı sen ed e A v r u p a ’d a k i f aa l i y e t l e r i n e v e r i l e n ü l t i m a t o m i ç i n ö v d ü ğ ü b a şy a z ı sı v e r ü y a sı h a r i ç Z i y a P aşa’n ı n H ü r r i ­ d a i r e c n eb i b i r k a d ı n l a e v l e n d i ğ i h a r i c i n d e p e k az şey b i l i n m e k t ed i r . yet ’t e h i ç b i r y a z ı sı n ı n y e r a l m a d ı ğ ı n a i n a n m a m ı z g er ek i r k i d o ğ r u o l m a d ı ğ ı a şi k âr d ır . B i r r i v ay et e g ö r e d e A r i f H i d i v İ sm a i l ’i n ad a m ı d ı r . 38 ay K e m a l v e Z i y a K an u n -ı Esasi ’n i n v e B i r i n c i M e şr u t i y e t ’i n i l an ı n a g i d e n sü r ece M i d h a t Paşa’n ı n y a n ı n d a d a h i l o l u r l a r v e a n a y a sa n ı n h az ı r l a n m a sı sü ­ 2 0 A r a l ı k 18 6 9 t a r i h l i 78 n u m a r a l ı H ü r r i y et t e A l i Su a v i ’n i n ,  l i Pa- r ec i n d e H ü r r iyet ’t e o r t ay a k o y d u k l a r ı f i k i r l er i i c r aat a d ö k m e f ı r sa t ı b u l u r l ar . şa’n ı n z a l i m v e b u n e d e n l e d e k a t l i n i n v ac i p o l d u ğ u n u h a y k ı r a n b i r m e k t u ­ L a k i n an c ak al t ı ay k a d a r sü r en b u h ü r r i y et r ü z g âr ı A b d ü l h a m i d ’i n m ec l i si sı­ b u y a y ı n l a n ı r . B u n u n ü z e r i n e  l i P aşa se f ar et b a ğ l a n t ı l a r ı n ı k u l l a n a r a k Z i y a n ı r sı z o l ar ak t a t i l et m esi y l e so n b u l u r . Z i y a Paşa ö n ce Su r i y e ’y e ü ç b u ç u k ay P a şa ’y a d a v a aç ar .14 Z i y a P aşa d a a v u k a t l a r ı n t a v si y e si y l e m a t b a a y ı y ü z ü st ü so n r a d a v a l i o l ar ak A d a n a ’y a sü r ü l ü r . 18 8 0 ’d e Si r o z ’d a n v e f at ed er . K e m a l i se b ı r a k a r a k a p a r t o p a r L o n d r a ’d a n a y r ı l ı p C e n ev r e ’y e k aç ar . G a z e t e n i n L o n d ­ ö n ce 18 8 4 ’e k a d a r M i d i l l i ’y e, so n r a R o d o s’a, so n o l ar ak d a 18 8 8 ’d ek i v e f at ın d an r a ’d a m a t b u h a r f l e r l e ç ı k a n so n sa y ı sı 28 Şu b a t 18 70 t a r i h l i 88. say ıd ır . 89. say ı b i r sen e ö n ce Sa k ı z ’a m u t a sa r r ı f o l ar ak sü r ü l ü r . A l i Su av i i se 18 78 ’d e Ç ır ağ an i se b i r b u ç u k ay so n r a N i sa n o r t a sı n d a C e n ev r e’d e e l y a z ı sı y l a t a şb a sk ı o l a r a k B a sk ı n ı sır asın d a, p eşi n e t ak t ı ğ ı b i r g r u p A r n a v u t i l e b er ab er A b d ü l h a m i d ’i d e­ ç ık ar . B u e sn ad a C e m i y e t ’i n g ö r ec e d a h a r a d i k a l ü y e l e r i n d e n M e h m e d Bey , v i r i p y er i n e M u r a d ’ı g eç i r m ey e ç al ışı r k en k a f a sın a al d ı ğ ı b i r d ar b e so n u c u v ef a t 15 G a z e t e d e k i y a z ı l a r ı n t a m b i r d ö k ü m ü i ç i n b k z . B i l g e g i l , Ye-ni O sm a n l ıl ar , 138 - 19 0 . 13 T a n p ı n a r , 2 11. 16 14 B k z . “ H ü r r i y e t ’i n Se b e b i T e e h h ü r ü , ” H ü r r i y et 89 . ( Y a y ı m l a n m a m ı ş D o k t o r a T e z i , B a l ı k e si r Ü n i v e r si t e s i 19 9 8 ) . S Ü R G Ü N D E M U H A L E F E T : N A M I K K E M 028 A L ' İ N H Ü R R İ Y E T G A Z E T E S İ G az et en i n t ü m S Ü R G Ü N D s a y ı l a r ı i ç i n b k z . Şü k r a n O ğ u z , “ T a n z i m a t D ö n e m i n d e M i z a h v e D i y o j e n G a z e t e s i ” E M U H A L E F E T : N A M I K K E M 029 A L ' İ N H Ü R R İ Y E T G A Z E T E S İ et m i şt i r . M i d h a t Paşa’y a g el i n c e; A b d ü l a z i z ’i n k at l i n d e so r u m l u l u ğ u o l d u ğ u Sa r ı y e r l i H o c a Sa d ı k E f e n d i ’n i n 18 “ si y a si ” i ç e r i k l i v a a z l a r ı y ü z ü n d e n et r a- h ü k m ü y l e T a i f ’e sü r ü l ü p a l t ı ay k a d a r so n r a d a şü p h el i k o şu l l ar d a v e f a t ed er . f ı n d a k i l e r l e b e r a b e r m ah k e m e l e r i g ö r ü l m e d e n sü r g ü n e d i l m e l e r i H ü r r i yet ’t e e t r af l ı c a t a r t ı şı l ı r . A l f a b e n i n d e ğ i şm esi , i l m i y e n i n ı sl a h ı , A v r u p a l ı l a r ı n Şa r k ı H ürriyet’in İ çeriği ve 19. yüzyıl O sm anlı D üşüncesindeki Yeri y a n l ı ş t a n ı m a sı , R u sy a ’n ı n O sm a n l ı ü z e r i n d e k i e m e l l e r i d e y i n e H ü r r i yet ’t e H ü r r i yet Y en i O sm a n l ı l a r c a n e şr e d i l e n n e i l k n e d e so n g az et e d i r ; K e ­ sı k sı k k a r şı m ı z a ç ı k a n k o n u l ar d ı r . H e m b u k o n u l a r d a h e m d e A v r u p a si y ase­ m a l b i r sü r e e d i t ö r ü o l d u ğ u T asvi r -i Ef k â r d a y a z ı l a r y a z m ı ş, A l i Su a v i h e m t i n e v e d i p l o m a si y e d a i r y a z ı l a r ı n d a K e m a l v e Z i y a P a şa t a k d i r e şa y an d e r i n ­ İ st a n b u l ’d a h e m L o n d r a ’d a M u h b i r i y a y ı n l a m ı şt ı r . Y i n e d e i ç e r i ğ i a ç ı sı n ­ l i k l i a n a l i z l e r o r t ay a k o y a r a k i sa b e t l i ö n g ö r ü l er d e b u l u n u r l a r . O sm a n l ı ’n ı n d a n b i r g a z e t ed e n z i y a d e b i r b ü l t e n o l a n H ü r r i yet h e m el e a l d ı ğ ı m e sel e l e ­ i ç i n e g i r d i ğ i b o r ç b a t a ğ ı n ı n n i h ay e t i n d e D u y u n - ı U m u m i y e ’n i n k u r u l u şu n a r i n k a p sa m ı h em d e d e r i n l i ğ i a ç ı sı n d a n d i ğ e r Y en i O sm a n l ı n e şr i y a t ı n d a n v a r a c a ğ ı v e o d ö n em d e m i l l e t - i sa d ık a o l ar a k b i l i n e n E r m e n i l e r i n d e k ö t ü a y r ı b i r y e r d e d u r u r . B a b ı â l i sa n sü r ü n ü n y o k l u ğ u n d a K e m a l v e Z i y a P aşa i d ar e so n u c u n d a O sm a n l ı ’ d a n a y r ı l m a k i st ey e c e k l e r i g i b i t a h m i n l e r i Y en i sö z l e r i n i z er r e k a d a r sa k ı n m a d a n O sm an l ı t o p l u m v e si y aset i n e d a i r t e sp i t O sm a n l ı l a r ’ı n b a si r e t i n i n d el i l i d i r . B a b ı â l i ’y e d ü şm a n l ı k l a r ı n ı n şa h si b o y u t u e t t i k l e r i so r u n l a r ı h e r t ü r l ü c ep h ed e n o r t ay a k o y a r k e n , b i r y a n d a n si y asi v e ö z e l l i k l e Z i y a P aşa’n ı n n a z a r ı n ı y e r y e r g ö l g el ese d e, n e K e m a l ’i n n e d e Z i y a d i p l o m a t i k g ü n d e m i n b a şl ı k l a r ı n a d a i r f i k i r b e y a n ı n d a b u l u n u r b i r y a n d a n P a şa ’n ı n h a k k a n i y e t i e l d e n b ı r a k t ı ğ ı n ı sö y l e m e k o n l ar a h a k sı z l ı k o l u r . d a O sm a n l ı ’y ı k u r t a r a c a ğ ı n ı d ü şü n d ü k l e r i v e a d ı n a u su l -i m eşver et d e d i k l e r i m e şr u t i b i r si y a si r e j i m i n t e o r i sy e n l i ğ i n e so y u n u r l a r .17 G ü n d e m e d a i r so m u t k o n u l a r ı n ö t esi n d e H ü r r i y et i m ü st e sn a k ı l a n şey i se f a r k l ı m ak al el e r d e p a r ç a p ar ç a g e l i şt i r d i k l e r i si y asi d ü şü n c e v e p r o g r a m l a ­ H ü r r i y et e g ü n d e m o l a n k o n u l a r g a y e t ç e şi t l i d i r . G a z e t e n i n i l k se n e ­ r ı d ı r . Ö z el l i k l e N a m ı k K e m a l i l k sa y ı l a r d a n i t i b a r e n p o l e m i k ü sl u b u n d a y a z ­ si n e d a m g a sı n ı v u r a n G i r i t i sy a n ı d ı r . Y en i O sm a n l ı l a r B a b ı â l i ’y i ü r k e k v e d ı ğ ı t e m e l k a v r a m v e p r e n si p l er e d a i r m ak a l e l e r i n d e a d ı m a d ı m O sm a n l ı ’n ı n i k i y ü z l ü b u l d u k l a r ı G i r i t p o l i t i k a sı y ü z ü n d e n k ı y a sı y a e l e şt i r i r a m a Y u n a ­ n e d e n m e şr u t i b i r d ü z en e i h t i y a c ı o l d u ğ u n u o r t ay a k o y m a k ç a b ası n d a d ı r . n i st a n ’a v e r i l e n ü l t i m a t o m ü z e r i n e A b d ü l a z i z ’i ö v er l er . G i r i t m e se l e si n d e n Sa l t a n a t ı n m e şr u i y e t i h a l k ı n b e y ’a t ın a b a ğ l ı d ı r v e b u y ü z d e n d e h ü k ü m e ­ h e m e n so n r a i se H i d i v İ sm a i l i l e B a b ı â l i a r a sı n d a k i k r i z b a ş g ö st er i r . H i - t i n i c r a a t l a r ı n a Şu r a - y ı Ü m m e t , y a n i h a l k ı n t e m si l c i l e r i n d e n m ü t e şe k k i l b i r d i v i n b a ğ ı m sı z b i r i d a r e c i g i b i d a v r a n m a sı , A v r u p a ’d a n b o r ç a l m a sı , A v ­ m ec l i s i l e n e z a r e t ed i l m e l i d i r . B u m ec l i s ö z e l l i k l e m a l i y e n i n h a r c a m a l a r ı n ı v e r u p a d e v l e t l e r i y l e c i d d i d i p l o m a t i k i l i şk i l e r k u r m a sı v e Sü v e y ş K a n a l ı n ı n y a sa m a o r g a n ı o l a n v ü k e l â d a n m ü t e şe k k i l Şu r a - y ı D ev l e t i n f a a l i y e t l e r i n i d e ­ a ç ı l m a sı sü r e c i n d e y a şa n a n k r i z H ü r r i y et e so n sa y ı sı n a k a d a r m e v z u b a h i s n e t l em e l i d i r . B a b ı â l i ’n i n d i z g i n si z i k t i d a r ı n ı k o n t r o l a l t ı n a a l m a k v e su l t a n a o l u r . A m a y u k a r d a d a i f a d e e t t i ğ i m i z g i b i K e m a l ’i n e d i t ö r l ü ğ ü n d e k r i z i n d a h a l k ı n h i z m e t k a r ı o l ar a k m e su l i y e t l e r i n i h a t ı r l a t m a k a n c a k b ö y l e m ü m ­ f a t u r a sı H i d i v e k e si l i r k e n , Z i y a P a şa g a z e t e y i d e v r a l d ı ğ ı a n d a n i t i b a r e n k r i ­ k ü n o l ab i l ec ek t i r . Ö z el l i k l e H ü r r i y et t e sek i z p a r ç a o l ar a k n e şr e d i l e n “ U su l - i z i n so r u m l u l u ğ u n u t a m a m e n  l i P a şa ’y a y ü k l e r . B u i k i t e m e l m e se l e n i n m eşv er et e d a i r m e k t u p l a r ” ı n d a K e m a l i si m si z b i r “ m u ‘t e r i z e ” c ev ab en b ö y l e h a r i c i n d e H ü r r i y et t e B a b ı â l i ’n i n k ö t ü i d a r e si n i i f şa a d ı n a m a l i y e n i n a ç ı ğ ı , b i r d ü z e n i n m ü d a f a a sı n ı y a p a r v e d ü n y a ü z e r i n d e k i d i ğ e r m e v c u t m e şr u t i ü st ü st e a l ı n a n b o r ç l a r ı n a y r ı n t ı l ı d ö k ü m l e r i , A n a d o l u h a l k ı n a c i d d i y ü k d ü z e n l e r i d e ö r n e k g ö st er er ek O sm a n l ı ’y a u y g u n b i r r e j i m t asar l ar . B u r ej i m e o l a n t u z v e t ü t ü n v e r g i si , a sk e r l i k m e se l e si , m a h k e m e l e r i n so r u n l a r ı , e ğ i ­ t e m el o l a c a k a n a y a sa d a şe r i at a i st i n a d e n d e r l en e c ek b i r n i z am - ı esasidir . t i m si st e m i n i n z a y ı f l ı ğ ı , a d a m k a y ı r m a c ı l ı k , k a n u n l a r ı n v e y ö n e t m e l i k l e ­ r i n i h l a l i g i b i k o n u l a r t ek r ar t ek r ar g ü n d em o l u r . Y i n e b u k al em d en o l ar ak 18 B u m e s e l e y i ö z e l l i k l e i l g i n ç k ı l a n b i r n o k t a H o c a Sa d ı k E f e n d i ’n i n Tanz-ir--i T el em ak ’ı n y a z a r ı o l m a sı d ı r . O y ı l l a r d a t e r c ü m e e d i l m i ş F e n e l o n ’u n Tele-m ak se r i n e b i r n a z i r e o l a r a k k a l e m e a l ı n a n v e s a l t a n a t ı n t a m a m e n o r t a d a n k a l d ı r ı l ı p b i r n e v i M ü s l ü m a n c u m h u r i y e t i k u r u l m a s ı n ı ö n g ö r e n b u m e t n i n y a z a r ı b i r sü r e t e sp i t e d i l e m e m i şt i r . D a h a s o n r a M e h m e t K a p l a n a r a ş t ı r m a l a r ı so n u c u H o c a Sa d ı k E f e n d i ’y e u l a ş m ı şt ı r . K a p l a n ’ a 17 B u n o k t a d a n i t i b a r e n s e r d e t t i ğ i m g ö r ü şl e r d o k t o r a t e z i m d e d a h a k a p s a m l ı v e d e t a y l ı o l a r a k b u l u n a b i l i r . g ö r e Sa d ı k E f e n d i ’n i n N a m ı k K e m a l ’i n y a z ı l a r ı n d a n e t k i l e n d i ğ i a ç ı k t ı r . B k z . M e h m e t K a p l a n , “ T a n z i r - i B k z . A l p E r e n T o p a l , “ F r o m D e c l i n e t o P r o g r e ss: O t t o m a n C o n c e p t s o f R e f o r m 16 0 0 - 18 7 6 ” ( Y a y ı m l a n m a m ı ş T e l e m a k , ” I st an bu l U n i ver si t esi Ed eb i y a t Fak ü l t esi T ü r k D i l i ve Ed ebi y at ı D er gi si 3 :1- 2 ( K a s ı m 19 4 8 ) : 1- 2 0 v e d o k t o r a t e z i , B i l k e n t Ü n i v e r si t e s i 2 0 17 ) . “ T a n z i r - i T e l e m a k . ” I st a n b u l U n i ver si t esi Ed ebi y at Fa k ü l t esi T ü r k D i l i ve Ed eb i y a t ı D er gi si 6 ( 19 5 4 ) : 71- 8 2 . S Ü R G Ü N D E M U H A L E F E T : N A M I K K E M 030 A L ' İ N H Ü R R İ Y E T G A Z E T E S İ S Ü R G Ü N D E M U H A L E F E T : N A M I K K E M 031 A L ' İ N H Ü R R İ Y E T G A Z E T E S İ B u t a sa r ı l a r ı n d a Y en i O sm a n l ı l a r ’ı n B a t ı l ı d ü şü n ü r l e r v e si st em l e r ­ r i l i ğ i n i l g a sı n d a n ö n c ek i O sm a n l ı r e j i m i n i b i r t ü r m e şr u t i y ö n e t i m ö r n e ğ i d e n i l h a m a l d ı k l a r ı aç ık t ır . R o u sse a u , M o n t e sq u i e u v e E m er i c h d e V at t el o l a r a k o k u r l ar . B u o k u m a y a g ö r e Y en i ç er i v e u l e m a i t t i f a k ı g i b i d ü şü n ü r l e r i n h u k u k v e si y ase t ü z e r i n e y a z ı l a r ı H ü r r i y et t e n a d i r e n d e sa r a y ı n i k t i d a r ı t ek el i n e a l m a ç a b al a r ı n a k a r şı b i r m u v a z e n e u n su r u o l a r a k o l sa z i k r ed i l i r . Y en i O sm a n l ı l a r u su l -i m eşver et in sa v u n u su n d a b u k a y n a k l a r ı i şl em i şt i r . Ö z el l i k l e Z i y a P aşa’n ı n O sm a n l ı si y asi t a r i h i n i n k r i t i ğ i n i y a p t ı ğ ı z i k r e t t i k l e r i k a d a r h a t t a ç o k d a h a sı k O sm a n l ı v e İ sl a m d ü şü n c e si n i n k l a si k H at ır a se r i si n d e b u d en g e e n i n e b o y u n a t a r t ı şı l ı r . T a b i i k i Y en i O sm a n l ı l a r b u 19. y ü z y ı l a k ad ar k a y n a k l a r ı n ı g ü n d e m e g et i r i r l er . B u n l a r ı n a r a sı n d a K u r ’ a n a y et l er i , h a d i s- i o k u m a ç er ç ev esi n d e Y en i ç er i l e r i r o m an t i z e et m ez l er , b i l a k i s Y en i ç er i O c a­ şer i f l er , H a f ı z v e Sa d i Şi r a z i ’n i n m a n z u m e ser l er i v e u su l - i f ı k h a d a i r e ser l er ğ ı n ı n a şı r ı l ı k l a r ı n ı n g ay et f a r k ı n d a d ı r l a r . O n l a r i ç i n m o d er n i t e ö n c e si O s­ e n b a şt a g el i r . L a k i n b u , Y en i O sm a n l ı l a r ’ı n d ü şü n c e si n d e b e l i r l e y i c i o l a n ı n m a n l ı si y asi r e j i m i Y en i ç er i l er v e sar ay a r a sı n d a k i b u g i t m e l i g el m e l i sü r ec i n sa l t B a t ı d ü şü n c e si o l d u ğ u y a h u t o n l a r ı n b asi t ç e B a t ı v e İ sl a m d ü şü n c e si a r a ­ b i r şek i l d e d en g ed e t u t t u ğ u z ı m n i d e o l sa m e şr u t i b i r m o n ar şi d i r . N i t e k i m sın d a d ü z ç i z g i l e r l e ö z d e şl i k k u r d u ğ u şe k l i n d e a n l a şı l m a m a l ı d ı r . Ö z el l i k l e Şe r i f M a r d i n d e t a m d a b u n o k t a d a n h ar ek et l e v e Y en i O sm a n l ı l a r ’d a n a l d ı ğ ı “ B a t ı l ı l a şm a ” d ö n e m i d ü şü n c e t a r i h ç i l i ğ i n d e , y ö n t e m v e k a v r a m l a r ü z e r i n e i l h a m l a e r k e n m o d e r n O sm a n l ı si y a se t i n i n “ z ı m n i b i r sö z l e şm e ” (t acit cont - y e t er i n c e d ü şü n m e m e k a y n a k l ı y a p ı l a n h a t a l a r d a n b i r i si d e İ sl a m v e B at ı ract ) t e m e l i n d e i şl e d i ğ i n i ö n e sü r m ü şt ü r .22 I I . M a h m u t ’u n Y en i ç er i l i ğ i i l g a sı d ü şü n c e g e l e n e k l er i n i b i r b i r i n d e n t a m a m e n a y r ı , k e n d i l er i n e h as k u r a l l a r b i r a ç ı d a n h a y ı r l ı o l m u şsa d a ö b ü r t a r a f t a n t e b aa y ı i k t i d a r k a r şı sı n d a ç ır ç ıp - ç er ç ev esi n d e i şl ey e n , d u r ağ an , sı n ı r l a r ı ç i z i l m i ş t e k i l b ü t ü n l ü k l e r o l a r a k el e l a k b ır a k m ışt ır . K e m a l b u d u r u m u “ V â k ı a b i r v a k i t i d a r e n i n h e r z u l m ü n e a l m a k t ı r .19 B ö y l e b i r v a r sa y ı m l a h ar ek et e t t i ğ i m i z d e “ B a t ı ” v e “ İ sl a m ” d ü şü n ­ t a h a m m ü l o l u n d u , l a k i n h a l k ı n a sab - ı asa b i y e t i n e o z a a f ı g et i r e n b i r i l l e t i d i c esi a r a sı n d a k u r u l a n h e r h a n g i b i r ö z d e şl i k y a h u t ö r t ü şm e b u g ü n d e n b a k a n k i b i n l er c e Y en i ç er i e c sâ m ı n ı n İ st a n b u l H a l i ç ’i n d e ç ü r ü y ü şü n d e n h â sı l o l ­ b i z l er e z o r l a m a v e a r a ç sa l l a şt ı r m a i ç e r i y o r m u ş g i b i g ö r ü n e c e k t i r .20 H a l b u k i m u şt u ” sa t ı r l a r ı y l a t a sv i r ed er . Y en i O sm a n l ı l a r a r t ı k si y ase t i sa l t su l t a n ı n O sm a n l ı v e A v r u p a a r a sı n d a k i f i k r i a l ışv er i ş ç o k d a h a i n c el i k l e so r u n sa l l a şt ı ­ i c r a y e t k i si o l a r ak g ö r en b i r k a v r a m sa l ç er ç ev en i n d ı şı n a ç ı k m ı şl a r v e k e n d i r ı l m a sı g er ek en k a r m a şı k v e sö y l eşi m se l (dialogic) b i r sü r eç t i r .21 İ sl a m d ü şü n ­ t a r i h l e r i n e i ç k i n d i y a l e k t i k sü r e ç l e r i n b i r n eb z e d e o l sa f a r k ı n a v ar m ı şl a r d ı r . ce g el e n e ğ i n i n k a y n a k l a r ı y l a b e sl en m i ş v e f i k r i f o r m a sy o n l a r ı n ı İ sl a m k a n o n Y en i O sm an l ı l a r t ü m a r g ü m a n l a r ı n ı d a y a n d ı r d ı k l a r ı v e k u r u l a c a k d ü ­ v e l ü g a t i n i n b e l i r l e d i ğ i Y en i O sm a n l ıl ar , B a t ı d ü şü n c e v e d ü z e n i i l e k a r şı l a ş­ z e n i n t e m el i o l a r a k g ö r d ü k l er i “ şe r i at ı” g ü n ü m ü z d e o n a y ü k l e d i ğ i m i z İ sl am t ı k l a r ı n d a k e n d i g e l en e k l er i n i d e y e n i d e n a n l a m l an d ı r ı r l a r . H ep b e l l i b i r şe­ h u k u k u n d a n d a h a g en i ş v e so y u t b i r a n l a m d a k u l l an ı r l ar . O n l ar i ç i n şer i at k i l d e o k u n m u ş k a n o n i k e ser l er a r t ı k f a r k l ı şe y l er sö y l em e y e, b a ğ ı r l a r ı n d a k i İ sl am ’ı n ö n g ö r d ü ğ ü g en el a h l a k i v e si y asi p r e n si p l e r i n b ü t ü n ü d ü r ; n a k l i , g el e­ f a r k l ı p o t a n si y e l y o r u m l a r ı o n l ar a i f şa et m ey e b aşl ar . İ sl a m d ü şü n c e si n d e n n ek sel i l i m l e r i n v e a k l i b i l i m l e r i n b i r b i r l eşi m i d i r . K e m a l ’i n sı k sı k t e k r ar l ad ı ­ sü z d ü k l e r i b u y e n i b i l i n ç h a l i i ç i n d e h e m t e k r ar B a t ı ’y a h e m d e k e n d i t a r i h ­ ğ ı ü z er e u su l - i m eşv er et , h u k u k - ı b eşer , m ü sâ v ât , h a k k - ı i şt i r ak h ep h e m ak len l er i n e y e n i g ö z l ü k l e r l e b ak ar l ar . h e m n ak l en z a r u r i p r en si p l er d i r . Ö z et l e Y en i O sm an l ıl ar , İ sl am ’ı n v a z et t i ğ i B u şek i l d e t a n ı m l a d ı ğ ı m ı z e t k i l e şi m i n e n a ç ık ö r n e ğ i Y en i O sm an - a h l a k i l e k e n d i ç a ğ l a r ı n d a k i a k l ı n ü r et t i ğ i b e l l i p r e n si p l er a r a sın d a b i r ç at ış­ l ı l a r ’ı n İ sl a m v e O sm a n l ı t a r i h i n i y e n i d e n y o r u m l a m a l a r ı d ı r . H e m N a m ı k m a g ö r m ez l er . B u d e m ek d e ğ i l d i r k i o n l a r B a t ı y ı o l d u ğ u g i b i t ü m v eç h el er i y l e K e m a l h e m d e A l i Su a v i d ö r t h a l i f e d ö n e m i n i m ü k e m m e l b i r c u m h u r i y e t k a b u l e d i y o r l ar d ı , b i l ak i s A v r u p a ’n ı n so r u n l u g ö r d ü k l er i p r a t i k l e r i n i g ay et v e d e m o k r a si ö r n e ğ i o l ar a k d e ğ e r l e n d i r i r k e n , K e m a l v e Z i y a P a şa Y en i ç e­ t e k l i f si z b i r şek i l d e el eşt i r i y o r l ar v e b e n i m se y e c e k l e r i t a r a f l a r k o n u su n d a d a o l d u k ç a seç i c i d a v r an ı y o r l ar d ı . B u seç i c i l i k d e y i n e O sm an l ı t o p l u m u n u n i h ­ 19 B u k o n u d a k i g ö r ü ş l e r i m i Z i y a G ö k a l p ’i n d ü ş ü n c e si ü z e r i n d e n d a h a e t r a f l ı c a t a r t ı ş t ı ğ ı m b i r m a k a l e i ç i n b k z . A l p E r e n T o p a l , “A g a i n st I n f l u e n c e : Z i y a G ö k a l p i n C o n t e x t a n d T r a d i t i o n , ” Jo u r n a l o f I sl a m i c St u di es t i y a ç l a r ı n a d a i r t esp i t l er i v e İ sl am ’ı n t e m e l n a sl a r ı ek sen i n d e i şl em ek t ed i r . 2 8 :3 ( 2 0 17 ) : 2 8 3- 310 . 20 G u st a v e v o n G r u n e b a u m b u ö z d e ş l i k k u r m a s ü r e c i n i ort hoge'nes-is k a v r a m ı y l a a ç ı k l a r . B k z . G u st a v e v o n 2 2 Ş e r i f M a r d i n , “ F r e e d o m i n a n O t t o m a n P e r sp e c t i v e ,” St at e, D em ocr acy a n d t h e M i H t a r y : T u r k ey i n t he 1980s G r u n e b a u m , M o d er n I sl a m : T h e Sear ch f o r C-ult ur al I den t i t y ( N e w Y o r k : V i n t a g e B o o k s, 19 6 4 ) : 19 - 4 0 . i ç i n d e . H a z . M e t i n H e p e r a n d A h m e t E v i n ( B e r l i n , N e w Y o r k : W . d e G r u y t e r , 19 8 8 ) , 23- 35. B e n z e r o k u m a l a r ı 2 1 B e n z e r b i r y a k l a ş ı m i ç i n b k z . Ç i ç e k , T h e You n g O t t om an s, 18 . İ d r i s K ü ç ü k ö m e r ’i n y a z ı l a r ı n d a v e y a k ı n l a r d a B a k i T e z c a n ’ ı n ç a l ı şm a l a r ı n d a d a g ö r m e k m ü m k ü n . S Ü R G Ü N D E M U H A L E F E T : N A M I K K E M 032 A L ' İ N H Ü R R İ Y E T G A Z E T E S İ S Ü R G Ü N D E M U H A L E F E T : N A M I K K E M 033 A L ' İ N H Ü R R İ Y E T G A Z E T E S İ H e m b u se ç i c i l i ğ e h e m d e a k ı l v e n a k i l ö z d e şl e şm e si n e i z i n v e r e n o l a n i k i l i ğ i n k a y n a ğ ı d a t a m b u r a d a d ı r : B i r y a n d a n g el e n eğ i m u h a f a z a ç a b a­ şe y i se y i n e y u k a r d a z i k r e t t i ğ i m i z İ sl a m ’ı n , g e ç m i şt e n g e l e n so m u t p r a ­ sı, b i r y a n d a n d a y e n i l i ğ i n i h t i y a c ı n ı t e sl i m et m e a r a sı n d a k a l ı p m a sl a h a t ı n t i k l e r d e n i b a r e t b i r g e l e n e k d e ğ i l , b u n l a r ı n a r k a sı n d a y a t a n so y u t a h l a k i e si r i o l m a k .23 G ü n ü m ü z d e d e h â k i m o l a n b u t ü r d a h a d o n u k a m a b i r y a n d a n v e a k i d e v i p r e n si p l e r o l a r a k k a v r a n m a sı d ı r . Y en i O sm a n l ı l a r H ü r r i y et t e d a g ay et m o d er n i t e y e i ç k i n b i r g el en e k a n l a y ı şı n ı n d a a sl ı n d a b u d ö n em d e ö n e sü r d ü k l e r i b u m e şr u t i d ü z e n i l e k e n d i n d e n ö n c e k i O sm a n l ı d ü şü n c e ­ şe k i l l e n m ey e b a şl a d ı ğ ı k a n a a t i n d e y i m . Y en i O sm a n l ı l a r i se e n a z ı n d a n H ü r - si n e k ı y a sl a c i d d i b i r k ı r ı l m a y a r a t ı r k e n , t a m d a İ sl a m ’ı n v e şe r i a t ı n so y u t r i yet ’t e ö n e sü r d ü k l e r i p r o g r a m l a r ı n d a b u n u n a k si n e b i r t a v ı r l a İ sl a m i l e m o ­ k a v r a m sa l l a şt ı r m a sı n d a k e n d i l e r i n d e n ö n c e k i ı sl a h a t ç ı n e sl i n m i r a sı n ı d e r n si y ase t a r a sı n d a t a m b i r ö z d e şl i k a r a y ı şı n a g i r er l er . d e v r a l ı r l a r . Z i r a N i z a m - ı C e d i d d ö n e m i ı sl a h a t t a r t ı şm a l a r ı n d a n Gü l h an e H at t -ı H ü m a y u n u n a k a d a r g e ç e n sü r e d e k a d e m e k a d e m e b e l l i b a şl ı b ü r o k ­ r a t l a r ı n d i l i n d e İ sl a m ’ı n v e şe r i a t ı n b u t ü r b i r k a v r a n ı şı n ı n r ü şv e t , a d a m H ürriyet’teki m akalelerin yazarlığı meselesi B i r k a ç ı h a r i ç H ü r r i yet ’t e k i m a k a l e l e r i n v e m e k t u p l a r ı n t a m a m ı n ı n i m ­ k a y ı r m a c ı l ı k , t e m b e l l i k , a t a l e t , i k t i d a r h ı r sı , z u l ü m v e l ü k s v e r a h a t a d ü ş­ z asız o l m a sı , b u m a k a l e l e r i k i m i n y a z d ı ğ ı so r u n u n u b er ab er i n d e g et i r m i ş k ü n l ü k g i b i k u r u m sa l l a şm ı ş p r a t i k l e r i n e l e şt i r i si n d e k u l l a n ı l d ı ğ ı n ı g ö r ü ­ v e Y en i O sm a n l ı l a r ü z e r i n e y a p ı l a n ç a l ı şm a l a r d a b u so r u n t e k r ar t e k r a r el e r ü z . T a b i i k i İ sl a m ü z e r i n d e n so sy a l v e si y a si e l e şt i r i y a p m a k b u d ö n e m e a l ı n m ı şt ı r . İ l k o l ar a k İ h sa n Su n g u , K e m a l v e Z i y a B e y l e r i n ü sl u p l a r ı n d a k i h a s b i r şe y d e ğ i l d i r , a m a ç a l ı şk a n l ı k , ü r e t k e n l i k , d e v l e t e i t a a t , d i si p l i n , f a r k l ı l ı k l a r d a n v e el e a l d ı k l a r ı k o n u l a r d a n h ar ek et l e m a k a l e l e r i n k i m i n t a r a ­ i st i k r a r , t a s a r r u f g i b i d e ğ e r l e r l e ö z d e şl e şt i r i l e n v e f ı k h ı n ö t e si n d e t a r t ı şı ­ f ı n d a n y a z ı l d ı ğ ı n ı n a n l a şı l a b i l e c e ğ i n e d i k k a t ç ek m i şt i r . G e r ç ek t en d e T an p ı - l a n İ sl a m v e şe r i a t k a v r a m l a r ı ( k ö k e n l e r i 17. y ü z y ı l ’a k a d a r t a k i p e d i l e b i ­ n a r ’ı n d a v u r g u l a d ı ğ ı g i b i , n i sp e t e n sad e b i r ü sl u p l a d a h a so y u t v e k a v r a m sa l l i r se d e) b u d ö n e m d e b ü r o k r a t i k d i l e i y i c e h â k i m o l u r . İ sl a m ’ı n b ö y l e c e k o n u l a r ı el e a l a n K e m a l ’i n a k si n e Z i y a P a şa ’n ı n y a z ı l a r ı n ı n a l a m e t - i f a r i k a ­ so y u t b i r p r e n si p l e r b ü t ü n ü o l a r a k k a v r a n ı şı b i r y a n d a n O sm a n l ı an ci en sı d e v l e t m e m u r i y e t i n d e g eç i r d i ğ i se n e l e r i n e t k i si n i i f şa ed en , k a l e m i y e n i n r egi m e i n i e l e şt i r m e y i m ü m k ü n k ı l a r k e n b i r y a n d a n d a A v r u p a ’ d a m e v c u t i n şa ü sl u b u n a d a h a y a k ı n , u z u n , a ğ d a l ı , m ü se l se l v e k a f i y e l i c ü m l e l er i d i r .24 t e k n i k v e p r a t i k l e r d e n b u p r e n si p l e r e u y g u n d ü şe n l e r i n i t h a l i n i m e şr u l a ş­ A r a p ç a v e F ar sç a l ü g a t v e t e r k i p l e r i ç o k d a h a sı k l ı k l a k u l l a n a r a k h a l k ı n i d a ­ t ı r m a y a i z i n v e r i r . O sm a n l ı ’n ı n so r u n u şe r i a t t a n sa p m ı ş o l m a k t ı r v e ç ö ­ r e n i n z u l m ü n d e n ç ek t i k l e r i n i v e O sm a n l ı i d a r e si n i n so r u n l a r ı n ı so m u t b i r z ü m İ sl a m ’ı n i h y a sı n d a , y a n i t ecdi dd ed i r . T e c d i d i se b i d ’a t l e r i a y ı k l a r k e n şek i l d e t a sv i r ed er . K e m a l i se ç o k d a h a sad e b i r ü sl u p l a d a h a k ı sa c ü m l e l e r “ h a y ı r l ı ” y e n i l i k l e r e d e k a p ı a r a l a r . N i t e k i m , Gü l h a n e H at t ın a h â k i m o l a n k u l l a n ı r v e şa h ı sl a r v e so m u t o l a y l a r d a n sa t e m e l k a v r a m l a r ı v e g en e l m e se­ d i l d e b u d u r : “ m ü c e r r e d d i n ü d e v l e t v e m ü l k ü m i l l e t i i h y a ” i ç i n “ u su l - i l e l e r i p o l e m i k ç i b i r ü sl u p l a t a r t ı şm a y a ç ab a sa r f ed er . M e h m e t K a p l a n ü sl u p a t i k a y ı b ü t ü n b ü t ü n t a ğ y i r v e t e c d i d .” v e t e m a f a r k l ı l ı ğ ı n ı k a b u l e t m ek l e b er ab er , sa l t b u n l a r a d a y a n a r a k m ak a l e l e r i Y en i O sm a n l ı l a r d a ö z ü n d e T a n z i m at F e r m a n ı n ı n h a k k ı y l a i c r a sı n ­ k i m i n y a z d ı ğ ı n ı b e l i r l e m e n i n so r u n l u o l a c a ğ ı n a d i k k a t ç ek er v e b a z ı m a k a ­ d a n ç o k b a şk a b i r şey t a l e p et m ez l er . A m a o n l a r ı ö n c ek i n e si l d e n a y ı r a n şey l e l e r i n y a z a r l ı ğ ı n ı t e sp i t e d e r k e n Su n g u ’d a n a y r ı l ı r .25 K a p l a n d a h a t i t i z b i r İ sl am ’a r e f e r a n sl a sad ec e ask er i , i d a r i v e e k o n o m i k p r a t i k l e r i d e ğ i l , f a r k l ı o k u m a y l a , K e m a l ’i n H ü r r i yet ö n c esi v e so n r a sı n d a k i m a k a l e l e r i n d e n v e H ü r ­ b i r si y a si r e j i m i t a l e p e t m el er i d i r . A k l ı n v e n a k l i n ö r t ü şm e si Y en i O sm a n l ı- r i y et t ek i m ak al el e r d e y e r a l a n ç ap r az a t ı f l a r d a n h ar ek et l e y e n i b i r l i st e su n ar . l a r ’d a en i l e r i d er ec esi n e v ar ır . T ab i i k i b ö y l e b i r g el en e k a n l a y ı şı n ı n d ö n em e M e v z u y u k a r m a şı k l a şt ı r a n b i r so r u n d a h e m K e m a l ’i n h e m Z i y a P aşa’n ı n t ü m ü y l e h â k i m o l d u ğ u n u sö y l e y e m e y i z . C e v d e t P aşa g i b i f i g ü r l e r d e d a h a şa h si m e k t u p l a r ı n d a b i r b i r l e r i n i n H ü r r i yet ’t ek i y a z ı l a r ı n ı t a sh i h e t t i k l e r i n i so m u t , k o r u n m a sı v e sı n ı r l a r ı n ı n b e l i r l e n m e si g er ek en b i r g el en e k a n l a y ı şı i f a d e et m i ş o l m a l a r ı d ı r . g ö r ü r ü z . A m a b ö y l e b i r g el en e k k a v r a y ı şı d a h ı z l a d ö n ü şm e k t e o l a n b i r d ü n ­ y a d a d e v a m l ı i st i sn a h a l l e r i n i n y a r a t ı l a r a k “ g e l e n e ğ i n ” a l t ı n ı n o y u l m a sı n a y o l açar . T a n p ı n a r ’ı n t e sp i t i y l e C e v d e t P a şa ’n ı n h a y a t ı n a v e eser i n e h â k i m S Ü R G Ü N D E M U H A L E F E T : N A M I K K E M 034 A L ' İ N H Ü R R İ Y E T G A Z E T E S İ 2 3 T a n p ı n a r , 158 . 2 4 T a n p ı n a r , 30 3- 30 6 . 25 K a p l a n , N a m ık K em a l , 73- 78 . S Ü R G Ü N D E M U H A L E F E T : N A M I K K E M 035 A L ' İ N H Ü R R İ Y E T G A Z E T E S İ B i z i m g ö r eb i l d i ğ i m i z k a d a r ı y l a d a K e m a l i l e Z i y a P a şa ’n ı n y a z ı l a r ı n ı c u t .28 Z i r a Y en i O sm a n l ı l a r A v r u p a g az et el er i v e İ st a n b u l ’ d a n g el e n g az et el er a y ı r m a k t a k u l l a n ı l a b i l e c e k ö n e m l i b i r k ı st a s Z i y a ’n ı n b i r sü r e şa h si h i z m e ­ say esi n d e İ st a n b u l v e O sm a n l ı c o ğ r a f y a sı n d a k i b i r ç o k g e l i şm e y i y a k ı n d a n t i n d e b u l u n d u ğ u Su l t a n A b d ü l a z i z ’e k a r şı g ay et a ç ı k o l a n h ü r m e t i d i r . M e se ­ t a k i p e d eb i l i y o r l a r sa d a a k t a r d ı k l a r ı b a z ı o l a y v e d e d i k o d u l a r ı n d e t a y l a r ı l a 55. sa y ı d a k i “ T u z i n h i sâ r ı ” m ak a l e si n d e t u z v e r g i si n i n h a l k a v e r d i ğ i e z i y e t ­ a n c a k m esel el er e i ç e r d e n şa h i t o l m u ş k i şi l e r t a r a f ı n d a n b i l i n e b i l e c ek şey l er . l e r i n Su l t a n A b d ü l a z i z ’i n sa l t a n a t ı n ı l e k e l e m e si n d e n d u y d u ğ u h ü z n ü d i l e Sa r ı y e r l i H o c a Sa d ı k E f e n d i ’n i n d a v a sı n a d a i r a k t a r ı l a n l a r b u n a b i r ö r n ek . g et i r i r . K e m a l ’i n i se A b d ü l a z i z i l e k i şi se l b i r b a ğ ı y o k t u r v e o n u n i ç i n Su l t a n B u n l a r ı n h a r i c i n d e 23. sa y ı d a “ F e t a n e t i n e i t i m a t e t t i ğ i m i z b i r z a t t a n ” b a ş­ sad ec e ü m m e t i n b e y ’a t ı n ı a l m ı ş v e t a h t a o t u r m u ş b i r i n sa n o ğ l u d u r ; Z i y a Pa- l ı ğ ı y l a İ st a n b u l ’ d a n g el e n Sa d v e Si n h a r f l e r i y l e i m z a l a n m ı ş m e k t u p v e 59. şa’n ı n R ü y a sın d a v e A r z u h a l ’i n de^ 6 g ö r ü l e n o , se si n i A b d ü l a z i z ’e d u y u r m a sa y ıd a y a y ı m l a n a n a l f a b e d e ğ i şi k l i ğ i n e d a i r F ar sç a m e k t u p d a Y en i O sm a n l ı- g a y r et i n i K e m a l ’i n y a z ı l a r ı n d a g ö r em ey i z . B e n z e r şek i l d e h e m K e m a l h e m l a r ’ı n o k u y u c u l a r d a n y e r y e r g er ç ek t en m e k t u p a l d ı k l a r ı n ı g ö st er i y o r . d e Z i y a ,  l i v e F u a d P a şal ar a k a r şı ö f k e d o l u o l sa l a r d a Z i y a b u ö f k e y i k al em e B i z d e H ü r r i y et i y a y ı n a h a z ı r l a r k e n d a h a ö n c e y a p ı l m ı ş ç a l ı şm a l a r a v e a l m a k t a K e m a l ’e g ö r e ç o k d a h a c e v v a l d i r v e b u ö f k e si o n a m e şh u r h i c v i y e si k e n d i g ö z l e m l e r i m i z e d a y a n a r a k e l i m i z d e n g el d i ğ i n c e b e l l i m a k a l e l e r i k i m i n Z a f er n a m ey i y a z d ı r a c ak t ı r .27 y a z d ı ğ ı n ı t esp i t e ç a b a l a d ı k v e b u t e sp i t i m i z i n ey e d a y a n a r a k y a p t ı ğ ı m ı z ı d i p ­ B u n l a r ı n ö t esi n d e m e k t u p l a r ı n h a r i c i n d e k i t e m e l m a k a l e l e r i k i m i n n o t l a r l a b e l i r t t i k . L a k i n h e r h a l ü k â r d a b u t e sp i t l e r i n b a z ı l a r ı n ı n d i ğ e r l er i n e y a z d ı ğ ı n a d a i r b a şk a i p u ç l a r ı d a m ev c u t t u r . M e se l a 11. sa y ıd a y a y ı m l a n a n g ö r e d a h a z a y ı f o l d u ğ u n u v e a t ı f t a b u l u n u r k e n b u n u n d i k k a t e a l ı n m a sı g e­ m e şh u r “ Şi i r v e İ n şa ” m a k a l e si n i n v e d o k u z p a r ç a h a l i n d e t e f r i k a e d i l e n H a- r ek t i ğ i n i n o t d ü şel i m . t ır a-yı Û l â v e H at ır a-yı Sân i b a şl ı k l ı m u h t a sa r O sm a n l ı t a r i h i n i t el i ğ i n d e k i m a k a l e l e r i n Z i y a P aşa’y a a i t o l d u ğ u b i l i n m e k t e d i r . I I . M e şr u t i y e t d ö n e m i n ­ Yeni O sm anlılar ve Türk iye’de D üşünce Tarihçiliği d e N a m ı k K e m a l ’i n o ğ l u A l i E k r em ’i n d e r l e d i ğ i v e E b u z z i y a M a t b a a sı ’n d a Y en i O sm a n l ı l a r h a r e k et i n e d a i r l i t e r a t ü r ü n z a m a n i ç i n d e k i se y r i n i K ü l l i yat -ı K em al se r i si n i n p a r ç a sı o l ar a k b a sı l a n M a k a l â t - ı Siyasi ye ve Edebi - t a k i p e t m ek h e m T ü r k i y e ’d e d ü şü n c e t a r i h ç i l i ğ i n i n se y r i h e m d e Y en i O s- y e’y e d a h i l e d i l m i ş m a k a l e l e r i n b a z ı l a r ı d a y i n e H ü r r i y et t e y a y ı m l a n m ı ş m a n l ı l a r ’ı n z a m a n i ç i n d e d e ğ i şe n i m a j ı a d ı n a ö ğ r e t i c i b i r ç a b a o l a c a k t ı r . m a k a l e l e r o l d u ğ u n d a n b u n l a r ı n d a K e m a l ’ e a i t o l d u ğ u a n l a şı l m ak t a d ı r . 63. M i t h a t C e m a l K u n t a y ’ı n N a m ı k K e m a l ’ d e n k a l a n e v r a k ı d e r l e d i ğ i ,29 K e ­ sa y ı d a n so n r a K e m a l ’i n g az et e i l e i l i şi ğ i n i k esi p , g a z e t en i n t ü m y ü k ü n ü Z i y a m a l ’i n o ğ l u A l i E k r e m B o l a y ı r ’ı n b a b a sı n ı n h a y a t ı v e e se r l e r i n i k o n u a l a n P a şa ’n ı n ü st l e n m i ş o l m a sı 6 4 . sa y ı d a n i t i b a r e n y a y ı n l a n a n m a k a l e l e r i n n er - v e İ b n ü l e m i n M a h m u t K e m a l ’ i n g e n e l i t i b a r i y l e d ö n e m i v e e d e b i y a t ı n ı el e d ey se t a m a m ı n ı n o n u n t a r a f ı n d a n y a z ı l d ı ğ ı n a d a i r p e k şü p h e b ı r a k m a z . A l i a l a n k a p sa m l ı ç a l ı şm a l a r ı Y e n i O sm a n l ı l a r ’ı n m i r a sı n ı m u h a f a z a v e a k t a r ­ Su a v i ’n i n f a r k l ı v e si l e l er l e H ü r r i yet t e n e şr e d i l e n m a k a l e l e r i n i n i se h e p si k e n ­ m a n o k t a sı n d a z i y a d e si y l e ö n e m l i ç a b a l a r d ı r v e u z u n sü r e a k a d e m i k ç a l ı ş­ d i i m z a sı n ı t aşır . m a l a r i ç i n t e m e l k a y n a k o l m a n i t e l i ğ i n i k o r u m u şl a r d ı r . Y en i O sm a n l ı l a r ’a G az et e y e İ st an b u l , İ z m i r , G i r i t v e sa i r y e r l e r d e n y a z ı l a n m e k t u p l a r ı n si st e m a t i k a k a d e m i k i l g i i se 19 4 0 ’t a T a n z i m a t ı n 10 0 . y ı l ı m ü n a se b e t i y l e e n a z ı n d a n b i r k ı sm ı n ı N a m ı k K e m a l v e Z i y a P aşa’n ı n k e n d i l e r i n i n y a z d ı ğ ı y a y ı m l a n a n m e şh u r d e r l e m e v e İ h sa n Su n g u ’n u n b u d e r l e m e d e k i “ Y en i b i l i n m e k t e d i r . B u m e k t u p l a r ı n b ü y ü k ç o ğ u n l u ğ u i m z a sı z o l sa d a b i r k ı sm ı ­ O sm a n l ı l a r v e T a n z i m a t ” m a k a l e si y l e b a şl a r .30 H e m e n a r d ı n d a n d a T an p ı - n ı n g er ç ek t en o k u y u c u l a r t a r a f ı n d a n y a z ı l d ı ğ ı n a y a d a e n a z ı n d a n Y en i O s- n a r ’ı n , t ü m şa r k i y a t ç ı r e n g i n e r a ğ m e n ( b e l k i d e b u y ü z d e n ) T ü r k ç e ’d e h â l â m a n l ı l a r ’ı n t a k i p ç i l e r i t a r a f ı n d a n y a z ı l m ı ş m e k t u p l a r l a g el e n h ab er l er e d a ­ a şı l a m a m ı ş X I X . A sır T ü r k Edebi yat ı T a r i h i g el i r . E d e b i y a t t a r i h i n i n ç o k ö t e ­ y a n a r a k K e m a l v e y a Z i y a t a r a f ı n d a n k a l em e a l ı n d ı ğ ı n a d a i r a l a m e t l e r m e v ­ si n d e k a p sa m l ı b i r z i h n i y e t t a r i h i o l a n b u ç a l ı şm a n ı n n e r d e y se ü ç t e b i r i n i 2 8 S u n g u , 78 9 . 2 6 B k z . E K 3. 2 9 M i t h a t C e m a l K u n t a y , N a m ık K em a l ( İ st a n b u l : İ ş B a n k a s ı , 2 0 10 ) . 2 7 T a n p ı n a r , 30 2 3 0 Su n g u , “ T a n z i m a t v e Y e n i O sm a n l ı l a r .” S Ü R G Ü N D E M U H A L E F E T : N A M I K K E M 036 A L ' İ N H Ü R R İ Y E T G A Z E T E S İ S Ü R G Ü N D E M U H A L E F E T : N A M I K K E M 037 A L ' İ N H Ü R R İ Y E T G A Z E T E S İ Y en i O sm a n l ı l a r ’a a y ı r ı r T a n p ı n ar . Y e n i e d e b i y a t ı n t e şe k k ü l ü n e k a t k ı l a r ı n a b u d ü şü n c e n i n İ sl a m v e O sm a n l ı g e l e n e ğ i n d e k i k a y n a k l a r ı ü z e r i n e k a f a k ı y a sl a si y a si d ü şü n c e l e r i n i t a h l i l e ç o k az y e r a y ı r sa d a T a n p ı n a r ’ı n Y en i y o r m u şt u r . M a r d i n ’i n e r i şe b i l d i ğ i b i r i n c i l k a y n a k l a r ı n sı n ı r l ı l ı ğ ı d ü şü n ü l ­ O sm a n l ı l a r ’ı n e d eb i v e k a m u sa l k i şi l i k l e r i n e d a i r t e sp i t v e t a h l i l l e r i u f u k d ü ğ ü n d e e se r i n b a şa r ı sı d a h a d a n e t l i k k az a n ı r . Ü z ü c ü o l a n i se M a r d i n ’i n a ç ı c ıd ır . U z u n 19 . y ü z y ı l ı n a t m o sf e r i n i b i z z a t t e n e f f ü s e t m i ş o l a n T a n p ı ­ ç a l ı şm a sı n ı n Y en i O sm a n l ı l a r ü z e r i n e y e n i v e d a h a k a p sa m l ı ç a l ı şm a l a r ı t e- n ar , Y en i O sm a n l ı l a r ’ı n sa n c ı l a r ı n ı , ç e l i şk i l e r i n i v e e m e l l e r i n i b i r p si k o l o g t i k l e y e m e m i ş o l m a sı d ı r . Gen esi s i l e a y n ı y ı l b a sı l a n v e b e n z e r şe k i l d e A r a p m a h a r e t i y l e ö n ü m ü z e se r e r k e n b i r y a n d a n d a o n l a r ı e sk i i l e y e n i , k a d i m v e d ü n y a sı n d a d ü şü n c e n i n m o d e r n l e şm e si n i k o n u a l a n A l b e r t H o u r a n i ’n i n c e d i d a r a sı n d a k i i k i l i ğ e sı k ı şt ı r ı r . T e r a k k i v e y e n i l i k v u r g u su y l a d ö n e m i n i n A r ab i c T h ou gh t i n t he L i ber al A ge e se r i , a r d ı n d a n h â l â sü r e n b i r t a r t ı şm a k a y g ı l a r ı n ı y a n sı t a n T a n p ı n a r b u a r a d a k a l m ı şl ı k v u r g u su y l a a sl ı n d a b i r b a şl a t m ı ş v e N a h d â ü z e r i n e d ü z i n e l e r c e ç a l ı şm a y a b a şl a n g ı ç n o k t a sı su n ­ y e r d e k e n d i ç e l i şk i l e r i n i d e y a n sı t m ı şt ı r Y en i O sm a n l ı l a r ’a. m u şk e n M a r d i n ’i n e se r i n i n b u d er ec e a k i ssi z k a l m a sı v e h â l â d a h a Y en i T a n p ı n a r ’ı n a ç t ı ğ ı y o l d a n g i d e n ö ğ r e n c i l e r i ö z e l l i k l e İ st a n b u l Ü n i ­ O sm a n l ı l a r ü z e r i n e t e m e l r e f e r a n s k a y n a ğ ı o l m a sı d ü şü n d ü r ü c ü d ü r .36 v e r si t e si E d e b i y a t F a k ü l t e si ç ev r e si n d e 19 7 0 ’l er e k a d a r 19 . y ü z y ı l e d e b i y a t B u n u n se b ep l er i n d e n b i r i , şü p h e si z , O sm a n l ı d ü şü n c e t a r i h i n i n h e m t a r i h i ü z e r i n e g a y et t i t i z v e k a p sa m l ı ç a l ı şm a l a r ü r et t i l e r . M e h m e t K a p - d i l en g e l i h e m d e O sm a n l ı e d eb i y a t ı n ı n b ü y ü k o r a n d a t a k l i t v e şe r h l er d e n l a n ’ı n T a n p ı n a r g ö z e t i m i n d e y a z d ı ğ ı N a m ı k K e m a l ü z e r i n e d o k t o r a t e z i 31 i b a r e t o l d u ğ u n a d a i r k l i şe l e şm i ş v a r sa y ı m l a r seb eb i y l e İ sl a m d ü şü n c e si t a ­ v e a r d ı n d a n m e sl e k t a şl a r ı y l a b e r a b e r 19 . y ü z y ı l d ü şü n c e si ü z e r i n e a n t o - r i h ç i l i ğ i n i n k ı y ı l a r ı n d a k al m a sıd ı r . Ö t e y a n d a n T ü r k i y e ’d e k i si y a si d ü şü n c e l o j i k ç a l ı şm a l a r ı ,32 F e v z i y e A b d u l l a h T a n se l ’i n d ö r t c i l t t e d e r l e d i ğ i N a m ı k t a r i h ç i l i ğ i n i n y ö n t e m v e r e f l ek si v i t e z a f i y e t i v e k e n d i m esel e v e p r o b l e m l e r i n i K e m a l ’i n m e k t u p l a r ı ,33 y i n e A k ü n ’ü n T a n se l ’e b i r şe r h d ü şm e b â b ı n d a k a ­ b e l i r l e r ö z e r k b i r a l a n h a l i n e g e l e m e m e si d e O sm a n l ı - T ü r k d ü şü n c e t a r i h i ­ l e m e a l d ı ğ ı N a m ı k K e m a l ’i n m e k t u p l a r ı ç a l ı şm a sı ,34 K a y a B i l g e g i l ’i n Y en i n i n u l u sl a r a r a sı a k a d e m i k t a r t ı şm a l a r ı n t a şr a sı n d a k a l ı şı n d a e t k i l i o l m u şt u r . O sm a n l ı l a r ’ı n A v r u p a ’d a k i f a a l i y e t v e y a y ı n l a r ı n a d a i r a l a b i l d i ğ i n e t i t i z v e B u t a şr a l a şm ı şl ı k h a l i n i b e sl e y e n şe y l er d en b i r i d e O sm an l ı d ü şü n c e si n d e n m a l z e m e y ö n ü n d e n z e n g i n e se r l e r i 35 b u d ö n e m d e Y en i O sm a n l ı l a r ’a d u ­ t e m el B a t ı d i l l er i n e t e r c ü m e l e r i n y o k d en ec ek k a d a r az o l m a sı d ı r . H a l i h a z ı r ­ y u l a n i l g i n i n b o y u t u n u g ö st e r m e k a d ı n a ö n e m l i d i r . D i ğ e r t a r a f t a n d a b u d a 19 . y ü z y ı l O sm a n l ı e d e b i y a t ı n d a n İ n g i l i z c ey e ç e v i r i l m i ş t ek m e t i n , N a m ık i l g i n i n n e r d e y se t a m a m e n e d e b i y a t t a r i h ç i l e r i n i n so r u v e y a k l a şı m l a r ı n ı K e m a l v e A l i Su a v i ’n i n an t o l o j i l er d e y e r a l a n b i r i k i m a k a l e si n i 37 sa y m a z sa k , y a n sı t a n v e si y a si d ü şü n c e b o y u t u n u b ü y ü k o r a n d a g ö z a r d ı e d e n b i r n i t e ­ A h m e d M i d h a t E f e n d i ’n i n i k i sen e ö n c e Sy r a c u se Ü n i v e r si t esi Y a y ı n l a r ı t a ­ l i ğ i o l d u ğ u n u d a n o t d ü şm e k g er ek . r a f ı n d a n y a y ı m l a n a n Felat u n Bey il e Rak ım Ef en d i ’ si d i r .38 O d ö n e m d e b u y a k l a şı m ı n t e k i st i sn a sı i se m e r h u m Şe r i f M a r d i n ’i n 9 0 ’l a r d a n so n r a si y asi d ü şü n c e t a r i h ç i l i ğ i n e a r t a n b i r i l g i g ö r sek d e b u Ü n i v e r si t e si ’n d e t a m a m l a d ı ğ ı v e 19 6 2 ’d e P r i n c e t o n i l g i Y en i O sm a n l ı l a r ’d a n z i y a d e h a l e f l e r i o l a r a k b i l i n e n v e y e r y e r k e n d i l e ­ Ü n i v e r si t e si Y a y ı n l a r ı n c a Gen esi s o f Young O t t om an T h ou gh t b a şl ı ğ ı y l a b a sı ­ r i y l e k a r ı şt ı r ı l a n Jö n T ü r k l e r e v e 19 0 8 so n r ası d ü şü n c e si n e y ö n el i k t i r . H e m l a n d o k t o r a ç a l ı şm a sı d ı r k i 19 9 6 ’y a k a d a r T ü r k ç e ’y e t e r c ü m e e d i l m e m i şt i r . Şü k r ü H a n i o ğ l u ’n u n k a y n a k y ö n ü n d e n z i y a d esi y l e z e n g i n v e ç ı ğ ı r a ç ıc ı ç a­ M a r d i n b u ç a l ı şm a sı n d a d ö n e m i n ç o k ö t esi n d e b i r d e r i n l i k l e Y e n i O sm a n l ı l ı şm a l a r ı , İ l e t i şi m Y a y ı n l a r ı ’n ı n h a z ı r l a d ı ğ ı M oder n T ü r k i ye’de Si yasi D üşünce d ü şü n c e si n i h e m d ö n e m i n so sy a l v e si y a si b a ğ l a m ı n a o t u r t m u ş h e m d e Ser isi, İ sm a i l K ar a ’n ı n g eç O sm a n l ı İ sl a m c ı l ı ğ ı ü z e r i n e b i r b i r i a r d ı n a y a y ı m - 19 5 0 ’l e r d e St a n f o r d 36 B k z . A l b e r t H o u r a n i , Ç a ğ d a ş A r a p D ü ş ü n c e s i ( İ st a n b u l : İ n s a n Y a y ı n l a r ı ) . 3 1 K a p l a n , N a m ık K em a l . 37 32 M e h m e t K a p l a n , i n c i E n g i n ü n v e B i r o l E m i l h a z . Yen i T ü r k Ed ei b y a t ı A n t o l oj i si I - I I 18 39-18 76 ( İ st a n b u l : l Ü E d e b i y a t F a k ü l t e si , 19 7 4 , 19 9 3) . K e m a l ’i n “ V e ş â v i r h ü m f i ’l - e m r ” v e A l i S u a v i ’n i n “ D e m o k r a si , H ü k ü m e t - i H a l , M ü s a v a t ” m a k a l e l e r i C h a r l e s K u r z m a n h a z . , M o d er n i st İ sl a m 18 4 0 - 19 4 0 : A Sou r cebook ( O x f o r d U P , 2 0 0 2 ) : 138 - 4 8 i ç i n d e b u l u n a b i l i r . 38 B u v e si l e y l e 19 . y ü z y ı l O sm a n l ı si y a s i d ü ş ü n c e si n d e n se ç m e m e t i n l e r i n İ n g i l i z c e t e r c ü m e si n i i ç e r e n 33 F e v z i y e A b d u l l a h T a n se l , N a m ık K em a l ’i n M ek t u p l a r ı I - I V ( A n k a r a : T T K , 19 6 7, 19 6 9 , 19 7 3, 19 8 6 ) . b i r d e r l e m e y i E i n a r W i g e n v e M a d e l e i n e E l f e n b e i n i l e b i r l i k t e h a z ı r l a m a y a b a şl a d ı ğ ı m ı z ı d a n o t d ü şm e k 3 4 Ö m e r F a r u k A k ü n , N a m ık K em a l ’i n M ek t u p l a r ı ( İ st a n b u l : l Ü E d e b i y a t F a k ü l t e si , 19 7 2 ) . i st e r i m . K e ç e c i z a d e İ z z e t M o l l a , Sa d ı k R ı f a t P a şa , N a m ı k K e m a l , A l i Su a v i , Z i y a P a şa v e T e o d o r K a s a p ’ı n 35 B i l g e g i l , Yen i O sm a n l ıl a r v e B i l g e g i l , Z i y a Pa şa . m e t i n l e r i n i i ç e r e c e k b u d e r l e m e y i ö n ü m ü z d e k i i k i se n e i ç e r i si n d e y a y ı m l a n m ı ş g ö r m e y i u m u t e d i y o r u z . S Ü R G Ü N D E M U H A L E F E T : N A M I K K E M 038 A L ' İ N H Ü R R İ Y E T G A Z E T E S İ S Ü R G Ü N D E M U H A L E F E T : N A M I K K E M 039 A L ' İ N H Ü R R İ Y E T G A Z E T E S İ l a d ı ğ ı ç a l ı şm a l a r ı 18 9 0 so n r ası si y asi d ü şü n c e si n e d a i r a l a n ı a l ab i l d i ğ i n e g e­ t o r a t e z i 40 ü st ü n e M a d e l e i n e E l f e n b e i n ’ı n g e ç t i ğ i m i z se n e t a m a m l a d ı ğ ı v e n i şl e t i r k e n Y en i O sm a n l ı l a r b u n d a n n a si b i n i p e k a l a m a z . Y en i O sm a n l ı l a r Y e n i O sm a n l ı l a r ’ı k ü r e se l e n t e l e k t ü e l t a r i h b a ğ l a m ı n d a e l e a l d ı ğ ı d o k t o r a d a , 19 0 8 so n r ası İ sl a m c ı l ı ğ ı d a a n c a k 19 9 0 ’l a r d a y ü k se l e n si y a si İ sl a m ’ı n y a ­ t e z i 41 b u n l a r a r a sı n d a e n g ö z e ç a r p a n l a r ı . H ü r r i y et i n b u n e şr i i l e b i r l i k t e Y en i O sm a n l ı l a r k ü l l i y a t ı n ı n ö n em l i b i r r at t ı ğ ı y a n k ı l a r d a b i r d er ec e ses b u l u r . Y i n e b u d ö n em d e d e e d e b i y at t a r i h ­ ç i l i ğ i z a v i y e si n d e n M e t i n K a y a h a n Ö z g ü l ’ü n A b d ü l a z i z d ö n e m i ed e b i y at ın a p a r ç a sı d a h a t a m a m l a n m ı ş o l u y o r . L a k i n Y en i O sm a n l ı l a r d ü şü n c e si ü z e r i n e d a i r a l ab i l d i ğ i n e t i t i z ç a l ı şm a l a r ı n ı v e Y en i O sm a n l ı l a r ’ı n o z a m a n a k a d a r b i r y a z ı l m a y ı b e k l e y e n d a h a ç o k şey v ar . Y en i O sm a n l ı l a r C em i y e t i m e n su p l a r ı ­ d er ec e i h m a l e d i l m i ş H e r se k l i A r i f H i k m e t , M ü n i f P aşa, L e sk o f ç a l ı G a l i p v e n ı n g ü n c e l l e n m i ş v e a y r ı n t ı l ı b i y o g r a f i l e r i , Y en i O sm a n l ı d ü şü n c e si n i n h e m Y e n i şeh i r l i A v n i g i b i ç a ğ d a şl a r ı ü z e r i n e e ser l er i n i z i k r e t m e l i y i z . İ sl a m g e l e n eğ i n d e k i h e m d e A v r u p a ’d a k i k a y n a k l a r ı v e e se r l e r i n i n so n r ak i 9 0 ’l a r v e 2 0 0 0 ’l e r d e y ü k se l i şe g e ç e n A m e r i k a m e r k e z l i O sm a n l ı t a ­ n e si l l er e e t k i l e r i ü st ü n e t i t i z ç a l ı şm a l a r v e ö z e l l i k l e d e d ü şü n c e l e r i n i n d ö n e ­ r i h ç i l i ğ i O sm a n l ı d ü şü n c e t a r i h ç i l i ğ i n e d a i r st a n d a r t b e l i r l e y i c i k a l i t e d e ç a ­ m i n A r a p d ü şü n c e si i l e m u k a y e se l i a n a l i z l e r c i d d i a n l a m d a i h t i y a ç d u y d u ­ l ı şm a l a r ü r e t m i ş o l sa d a b u n l a r y i n e k l a si k v e e r k e n m o d e r n d ö n e m o d a k l ı ğ u m u z ar aşt ı r m a l a r . B u n l a r ı n ö t esi n d e Y en i O sm a n l ı d ü şü n c e si n i n u l u sl a ­ k a l m ı ş v e 19 . y ü z y ı l d ü şü n c e si n d e k a y d a d e ğ e r b i r ç a l ı şm a p e k g ö r ü l e m e ­ r a r a sı p l a n d a t a n ı n m a sı i ç i n ö z e l l i k l e İ n g i l i z c ey e t er c ü m e f a a l i y e t l e r i el z em . m i şt i r . Y er el d e i se İ sm a i l K a r a v e ö ğ r e n c i l e r i n i n ç a b a sı y l a D e r g a h Y a y ı n l a ­ Ç a l ı şm a m ı z ı n b u y ö n d e k i g ay r e t l er i t e t i k l e y i c i v e t e şv i k e d i c i b i r i şl e v i o l a c a ­ r ı d ö n e m e d a i r b i r i n c i l k a y n a k l a r ı n n e şr i n e c i d d i a n l a m d a ö n a y a k o l d u . ğ ın ı u m u t ed i y o r u z . Ö z e l l i k l e N e r g i z A y d o ğ d u ’n u n d e r l e d i ğ i N a m ı k K e m a l ’i n İ br et g a z e t e si n ­ d e k i m a k a l e l e r i Y en i O sm a n l ı l a r ’ı n si y a si y a z ı l a r ı n ı n g ü n y ü z ü n e ç ı k m a sı n ­ Neşre ve yazıçeviriye dair biricaç not d a k i l i t r o l o y n a d ı . A sl ı n d a b i r t o p l u e se r l e r ç a l ı şm a sı n ı n i l k a d ı m ı o l a r a k Y en i e d e b i y at d i y e a d l a n d ı r a g e l d i ğ i m i z T a n z i m a t v e so n r a sı n a a i t O s­ d ü şü n ü l m ü ş b u p r o j e n i n d e v a m ı g e l m e m i ş o l sa d a 2 0 10 ’d a n i t i b a r e n 19 . m a n l ı T ü r k ç e si i l e y a z ı l m ı ş e ser l er i n y a z ı ç e v i r i si n d e t a k i p ed i l e c ek u su l so ­ y ü z y ı l d ü şü n c e si n d e k ı p ı r d a n m a l a r g ö r m e k t e y i z . B e d r i G e n c e r ’i n m o d e r ­ r u n u b u a l a n d a ç a l ı şa n l a r ı n z i y a d e si y l e f a r k ı n d a o l d u ğ u b i r m esel e. L a k i n n l e şm e d ö n e m i n d e M ı sı r v e O sm a n l ı d ü şü n c e si n i k a r şı l a şt ı r d ı ğ ı d e v a sa m a a l e se f n e h e n ü z ü z e r i n d e i t t i f a k e d i l eb i l ec ek b i r st a n d a r t g e l i şt i r i l e b i l d i İ sl a m d a M o der n l eşm esi v e N a z a n Ç i ç e k ’i n Y en i O sm a n l ı l a r ’ı G i r i t İ sy a n ı n e d e g e l i şt i r i l m e si m ü m k ü n g ö r ü n ü y o r . v e Şa r k so r u n u n u n u l u sl a r a r a sı b a ğ l a m ı n d a el e a l d ı ğ ı T h e Young O t t om ans: D a h a z i y a d e e d e b i y at t a r i h ç i l e r i n i n t e r c i h e t t i ğ i , F ar sç a v e A r a p ç a l ü ­ T u r k i sh Cr i t i cs o f t he East er n Q uest ion k i t a b ı b u so n d ö n e m i n e n g ö z e ç a r p a n g a t i n a ğ ı r l ı k t a o l d u ğ u m a n z u m e ser l er i n y a z ı ç e v i r i si n d e k u l l a n ı l a n v e h er ç a l ı şm a l a r ı o l a r a k z i k r e d i l m e l i . Y u k a r ı d a d a z i k r e t t i ğ i m i z B u r a k O n a r a n ’ı n h a r f i n d i ak r i t i k l e r l e g ö st e r i l d i ğ i t r an sl i t e r a sy o n a l f a b e si h â l i y l e n e si r d e t e r ­ b u sen e y a y ı m l a n a n v e K u l e l i v e M e sl e k v a k a l a r ı n ı k o n u a l a n ç a l ı şm a sı i se c i h ed i l m i y o r . T ar i h V esik alar ı d e r g i si n d e n b e r i k u l l a n ı l a g e l e n v e t a r i h ç i l e r i n h e m d ö n e m i n si y a si o l a y l a r ı n a d a i r d a h a ö n c e g ü n y ü z ü n e ç ı k m a m ı ş b e l ­ e k se r i n i n t er c i h et t i ğ i , sad ec e a y n v e h e m z e l e r i n v e u z u n se sl i l e r i n g ö st e r i l ­ g e l e r i o r t a y a ç ı k a r m ı ş h e m d e d ö n e m i n m u h a l e f e t i n i o l d u k ç a t i t i z b i r ç a l ı ş­ d i ğ i t r a n sk r i p si y o n u su l ü i se ö n c ek i y ü z y ı l l a r i ç i n e l v e r i şl i o l sa d a n esi r d e m a y l a si y a si v e so sy a l b a ğ l a m ı n a o t u r t m u şt u r . ü sl u b u n v e l ü g a t i n g ü n ü m ü z e h e r z a m a n k i n d e n f a z l a y a k l a şt ı ğ ı 19 . y ü z y ı l B u n l a r ı n h a r i c i n d e so n y ı l l a r d a Y e n i O sm a n l ı l a r ü z e r i n e T ü r k i y e i ç i n f a z l a k aç ıy o r . G ü n ü m ü z d e d e k u l l a n d ı ğ ı m ı z k e l i m e l e r i t r a n sk r i p si y o n d ı şı n d a d a ç a l ı şm a l a r g ö r ü l m e y e b a şl a d ı . 2 0 12 ’ d e A a r o n Jo h n so n ’ı n A l i y ö n t e m i y l e y a z m a k h e m m e t n i g er ek si z k a l a b a l ı k l a şt ı r ı y o r h e m d e a m at ö r Su a v i ü z e r i n e h a z ı r l a d ı ğ ı d o k t o r a t e z i ,39 C h r i st i a n e C z y g a n ’ı n H ü r r i y et i o k u y u c u y u y a b a n c ı l a şt ı r m a r i sk i t aşıy o r . f i l o l o j i k i n c e l e m e y e t â b i t u t t u ğ u v e m a a l e se f A l m a n c a y a y ı m l a n a n d o k 40 C h r i st i a n e C z y g a n , Z-ur O r d n u n g d er St aat es: Ju n gosm a n i sch e I n t el lek t u el le u n d i h r e K on zept e i n d er Z ei t u n g H ü r r i y et ( 18 68- 1870) ( Sc h w a r z , 2 0 12 ) . 39 A a r o n Jo h n s o n , “A R e v o l u t i o n a r y Y o u n g O t t o m a n : A l i S u a v i ( 18 39 - 18 7 8 ) ” ( Y a y ı m l a n m a m ı ş d o k t o r a t e z i , S Ü R G Ü N D E M 41 M ad el ein e El fen b ein , “ N o Em p ire fo r O ld M e n : T h e Y o u n g O t t o m a n s a n d t h e W o r l d 18 5 6 - 18 7 8 ” ( Y a y ı m l a n m a m ı ş d o k t o r a t e z i , U n i v e r si t y o f C h i c a g o 2 0 17 ) . M c G i l l U n i v e r si t y 2 0 12 ) . U H A L E F E T : N A M I K K E M 040 A L ' İ N H Ü R R İ Y E T G A Z E T E S İ S Ü R G Ü N D E M U H A L E F E T : N A M I K K E M 041 A L ' İ N H Ü R R İ Y E T G A Z E T E S İ B u n o k t a d a so n y ı l l ar d a , g ü n ü m ü z d e d e k u l l a n ı l a n k e l i m e l er i n g ü n c el şek l i y l e y a z ı l d ı ğ ı v e ar t ı k d o l aşı m d a n k al k m ı ş k e l i m e l er i n i se d o ğ r u o k u n ab i l ­ ç e k i m v e y a p ı m e k l e r i n i n v e y a b a si t ç e b i r h a r f i n e k si k y a z ı l d ı ğ ı k e l i ­ m el e r e y a p t ı ğ ı m ı z m ü d a h a l e l e r i a y r ı c a b e l i r t m e y e g er ek g ö r m e d i k . m esi a m a c ı y l a t r an sk r i p si y o n al f a b esi y l e y a z ı l d ı ğ ı b i r o r t a y o l t u t m a k t er c i h ed i l i y o r v e b i z d e b u y o l u t er c i h e t t i k .42 A m a t a b i at ı y l a b ö y l e b i r o r t ay o l y az ıç e- 4. H ü r r i y et i n a sl ı n d a m a k a l e l e r i n h ep si n e b a şl ı k k o n u l m a m ı ş. A m a v i r i y i h az ı r l a y a n k i şi n i n h e r k el i m e i ç i n ay r ı c a t a sa r r u f t a b u l u n m a sı n ı g er ek t i ­ 50 . n ü sh a n ı n so n u n a el y a z ı sı y l a e k l en m i ş b a si t f i h r i st t e b a şl ı k sı z m a ­ r i y o r v e asg ar i d e o l sa b i r k e y f i l i k i çer i y o r . U z m an a r a şt ı r m a c ı d a n a m a t ö r i l g i ­ k al e l e r d e - y a K e m a l y a d a Z i y a P aşa t a r a f ı n d a n - b a şl ı k l a n d ı r ı l d ı ğ ı n - l i y e g en i ş b i r o k u y u c u k i t l esi n i h esab a k at ar ak , h an g i k el i m e l er i n h â l â g ü n c el d a n i l k 5 0 sa y ı i ç i n b u f i h r i st i t e m el a l a r a k t ü m m ak a l el er e b a şl ı k e k ­ o l d u ğ u v e k i m i n h a n g i k e l i m e y i t a n ı y a c a ğ ı ü z e r i n e d ü şü n m e k b i r y a n a , el i n i z ­ l e d i k . B u şek i l d e so n r a d a n e k l e d i ğ i m i z b a şl ı k l a r ı y i n e k ö şe l i p ar an t ez d ek i ç al ışm a g i b i ç o k g en i ş eser l er d e b i r y a n d a n d a h e r k e l i m en i n k ay d ı n ı t u t a ­ i ç i n d e g ö st er d i k . So n r a k i 50 sa y ı i ç i n se y i n e b u f i h r i st t e k i ü sl u b u t a k l i t r ak v a r y a sy o n u v e k ey f i l i ğ i m ü m k ü n o l d u ğ u n c a asg ar i y e i n d i r m ey e ç a b al am a k ed er ek b a şl ı k sı z m ak a l el er e k e n d i m i z b a şl ı k e k l ed i k v e b u n l a r ı d a y i n e g er ek i y o r . B u n a ö z el i si m l e r i n y a z ı m ı n d a k i so r u n l a r v e i m l a v e n o k t a l am an ı n k ö şe l i p ar a n t e z i ç i n d e su n d u k . sı f ı r d an e k l en m esi g er ek t i ğ i d e d a h i l ed i l i n c e, m ü k em m e l l i ğ i n v e m u t l a k b i r st a n d a r d ı n aç ık ç a i m k an sı z o l d u ğ u n u b i r n o k t a d a k ab u l l en m e k şar t . O k u y u c u y a r e h b e r o l m a k a d ı n a e se r i n n e şr i n d e t u t t u ğ u m u z y o l u 5. B i r k aç i st i sn a h a r i ç A r a p ç a v e F ar sç a i f ad e , c ü m l e v e b e y i t l e r i b a si t b i r t r a n sk r i p si y o n l a v e r i p d i p n o t t a k a b a c a a n l a m ı n ı v e t e sp i t ed eb i l d i y sek k a y n a ğ ı n ı p a y l a şt ı k . m a d d e m a d d e ö z et l e m e y i u y g u n g ö r ü y o r u z : 1. Ö z el i si m l e r i g ü n ü m ü z d e k i h a l i y l e d e ğ i l d e e sk i h ar f l e r l e y a z ı l d ı ğ ı 6. Y u k a r d a d a t a r t ı şt ı ğ ı m ı z ü z er e h e m m e v c u t ç a l ı şm a l a r a h e m d e g i b i a k t a r m a y ı t er c i h et t i k . R e şi t P aşa y e r i n e R e şi d P aşa, R ü şt ü P aşa k e n d i t a h m i n l e r i m i z e d a y a n a r a k y a z a r ı n ı t e sp i t e t t i ğ i m i z m a k a l e l e r i n y e r i n e R ü şd ü P a şa , M i t h a t P a şa y e r i n e M i d h a t P a şa g i b i . so n u n a k ö şe l i p a r an t e z i ç e r i si n d e ö n g ö r ü l e n y a z a r ı n a d ı n ı e k l ed i k v e m a k a l e n i n b a şl ı ğ ı n a i l i şt i r d i ğ i m i z b i r d i p n o t l a b u i sn a d ı m ı z ı n ey e d a ­ 2. Y ab a n c ı i si m l e r i k e n d i d i l l e r i n d e k i y a z ı l ı şl a r ı y l a su n m a y ı t er c i h y a n a r a k y a p t ı ğ ı m ı z ı i z a h et t i k . et t i k . H a n r i B u l v e r y e r i n e H e n r i B u l w er , M ö sy ö B u r e y e r i n e M ö sy ö B o u r ee, H i r ş y e r i n e H i r sc h g i b i . Y u n a n c a v e R u sç a i si m l e r i i se k e n d i 7. B e l i r l i sa y ı l a r d a h a r f i h a r f i n e t e k r ar e d e n i l a n l a r ı sad ec e i l k g e ç t i k l e r i a l f a b e l er i n d e y a z m a k m a k u l o l m a y a c a ğ ı n d a n o k u n d u k l a r ı g i b i y a z ­ sa y ı d a o l d u ğ u g i b i a l ıp so n r a k i sa y ı l a r d a d i p n o t i l e k ay d e t t i k . m a y ı t e r c i h et t i k . 8. E se r i n so n u n a H ü r r i y et i n h i k a y e si i l e d o ğ r u d a n a l a k a l ı d ö r t a d e t 3. M ü r e k k e p d a ğ ı l d ı ğ ı , b a sk ı d a so l u k ç ı k t ı ğ ı v e o r j i n a l i n d e se h v en k ı sa e se r i n y a z ı ç e v i r i si n i e k l e d i k . B u n l a r d a n b i r i n c i si M u st a f a F a z ı l y a n l ı ş y a z ı l d ı ğ ı i ç i n v e y a ö z e l l i k l e so n 12 n ü sh a d a e l y a z ı sı n ı n g i r i f t - P a şa ’n ı n 18 6 7 b a şl a r ı n d a A b d ü l a z i z ’e su n d u ğ u v e i l k o l a r a k A v r u ­ l i ğ i se b e b i y l e o k u y a m a d ı ğ ı m ı z k e l i m e l e r i k ö şe l i p a r a n t e z i ç i n d e ü ç p a ’d a F r a n sı z c a k a l e m e a l ı n a n m e k t u b u n İ st a n b u l ’ d a b a sı l a n T ü r k ç e n o k t a [ ...] i l e k a y d e t t i k . Se h v e n y a n l ı ş y a d a e k si k y a z ı l d ı ğ ı n ı a n l a d ı ­ t e r c ü m e si . Y en i O sm a n l ı l a r ’ı P a şa e t r a f ı n d a t o p l a n m a y a se v k e t t i ğ i ğ ı m ı z v e y a b a şk a b i r se b e p l e o k u y a m a d ı ğ ı m ı z a m a d o ğ r u su n u t a h ­ v e i ç e r i ğ i Y e n i O sm a n l ı l a r ’ı n f i k i r v e t a l e p l e r i y l e ö r t ü şt ü ğ ü i ç i n b u m i n e d e b i l d i ğ i m i z k e l i m e l e r i k ö şe l i p a r a n t e z i ç i n d e su n d u k . L a k i n m e k t u b u d a e se r i m i z e d a h i l e t m e y i u y g u n g ö r d ü k . İ k i n c i si i se H ü r ­ r i yet m a t b a a sı n c a L o n d r a ’ d a g az e t e h a r i c i n d e b a sı l a n t e k e se r o l a n 42 B u t ü r y a k l a ş ı m l a r a ö r n e k o l a r a k b k z : N a m ı k K e m a l , O sm a n h M od er n l eşm esi n i n M esel el er i , h a z . N e r g i z A y d o ğ d u v e İ sm a i l K a r a ( İ st a n b u l : D e r g a h Y a y ı n l a r ı , 2 0 0 5 ) v e N a m ı k K e m a l , M a k a l â t - ı Si y asi ye ve Edebi ye, l a y i h a sı . H ü r r i y et t e b u l a y i h a y a y e r y e r a t ı f t a b u l u n u l u r v e 16 n u m a - h a z . E r d o ğ a n K u l ( A n k a r a : B i r l e ş i k Y a y ı n c ı l ı k , 2 0 14 ) . S Ü R G Ü N D E M U H A L E F E T : N A M I K v e M u st a f a R e şi d P a şa ’n ı n I sl ah at Fer m a n ın a d a i r i t i r a z l a r ı n ı i ç e r e n K E M 042 A L ' İ N H Ü R R İ Y E T G A Z E T E S İ S Ü R G Ü N D E M U H A L E F E T : N A M I K K E M 043 A L ' İ N H Ü R R İ Y E T G A Z E T E S İ r a l ı n ü sh a n ı n so n u n d a k i i l a n d a d a b u e se r i n H ü r r i yet m a t b a a sı n d a b a sı l d ı ğ ı v e t a l e p e d e n l er e y o l l a n a c a ğ ı k a y d ı d ü şü l m ü şt ü r . Ü ç ü n c ü e se r Z i y a P a şa ’n ı n L o n d r a ’d a o l d u ğ u sı r a d a A b d ü l a z i z ’i n A v r u p a se y a h a t i n i f ı r sa t b i l e r e k k a l e m e a l ı p Su l t a n ’a t a k d i m e t t i ğ i v e A v r u ­ p a ’y a n e d e n k a ç t ı ğ ı n ı i z a h e t t i ğ i A r z u h â l ’i . D ö r d ü n c ü sü i se y i n e Z i y a P a şa ’n ı n A v r u p a ’d a y k e n b i r d o st u n u n so r u l a r ı n a c ev a p o l a r a k k a l e ­ m e a l d ı ğ ı v e O sm a n l ı sa l t a n a t ı n ı n v e r a se t si st e m i n e d a i r m ü t â l a a l a r ı n ı i ç e r e n Ver aset M ek t u p l ar ı. Z i y a P a şa b u m e k t u p l a r a H ü r r i y et i n 68 n u m a r a l ı n ü sh a sı n d a y a y ı n l a d ı ğ ı m e şh u r R ü y a sın d a d a d e ğ i n i r . B u d ö r t e se r d e n b a z ı p a r ç a l a r y e r y e r f a r k l ı d e r l e m e l e r d e y a y ı m l a n m ı şsa d a t a m m e t i n l e r i t e sp i t e d e b i l d ğ i m i z k a d a r ı y l a m e v c u t o l m a d ı ğ ı n ­ d a n , H ü r r i y et l e b e r a b e r n e şr e t m e y i u y g u n g ö r d ü k .43 SAYI 1 - 5 0 ( 18 6 8 - 18 6 9 ) T Ü M K O L E K Sİ Y O N 4 3 M u s t a f a F a z ı l P a şa ’n ı n m e k t u b u d a h a ö n c e M e h m e t K a p l a n , i n c i E n g i n ü n v e B i r o l E m i l ’i n d e r l e d i k l e r i Yen i T ü r k Ed eb i y a t ı A n t o l o j i si n i n i k i n c i c i l d i n d e y a y ı m l a n m ı şt ı r . L a k i n 19 7 8 ’d e i l k v e 19 9 3’ d e i k i n c i d e f a b a s ı l a n b u a n t o l o j i n i n n ü s h a l a r ı a r t ı k b u l u n m a d ı ğ ı n d a n v e m e k t u b u n i ç e r i ğ i n i n H ü r r i y et i ç i n ö n e m i n e b i n aen b u r ay a d a ay r ıca al m ay ı u y g u n gö r d ü k . S Ü R G Ü N D E M U H A L E F E T : N A M I K K E M 044 A L ' İ N H Ü R R İ Y E T G A Z E T E S İ