Malkoç, İ.B. (2018). Sokak müzisyenlerinin müzik yapma amaçları ve mekân seçimleri arasındaki ilişki: İstanbul, Kadıköy örneği. ONLINE JOURNAL OF MUSIC SCIENCES, Cilt 3 (sayı1), 0631. Geliş Tarihi: 25/03/2018 Kabul Tarihi: 25/06/2018 SOKAK MÜZİSYENLERİNİN MÜZİK YAPMA AMAÇLARI VE MEKÂN SEÇİMLERİ ARASINDAKİ İLİ Kİ: İSTANBUL, KADIKÖY ÖRNEĞİ İsmail Burak MALKOÇ* ÖZET Bu ara tırmada; sosyolojik bir bakı açısıyla, sokak müzisyenlerin müzik yapma amaçları ile mekân seçimleri arasında bir ili ki olup olmadığı sorgulanmı ve beraberinde müzisyenlerin kültürel arka planları ve icra etmeyi tercih ettikleri müzik türleri arasındaki ili kiler ortaya konmu tur. Nitel ve betimsel bir yöntemi benimseyen ara tırmada; ara tırmanın mekânı olan İstanbul un Kadıköy ilçesi, demografik yapısı bağlamında alt ve üst ve müzisyenlerin amaçları da gelir elde etme , görünür olma ve takdir görme kategorileri altında incelenmi tir. Müzisyenlerin hikâye ve problemleri onların ifadeleriyle aktarılmı tır. Sonuç olarak; alt Kadıköy müzisyenlerinin gelir elde etme ve görünür olma, üst Kadıköy müzisyenlerinin ise takdir görme amaçlarını ta ıdıkları ortaya çıkmı tır. Anahtar Kelimeler: Sokak müziği, mekân, kent, kamusal alan, sosyoloji RELATIONSHIP BETWEEN MUSICAL INTENTIONS AND LOCATION CHOICES OF STREET MUSICIANS: ISTANBUL, KADIKOY EXAMPLE ABSTRACT In this research; the relationship between musical intentions and location choices of street musicians is questioned correlatively musicians cultural backgrounds and preferred music genres, with sociologic perspective and qualitative and descriptive methods. Kadikoy district of Istanbul, where the research takes place, has been examined under categories upper and lower and the intentions of the musicians has been categorized as making money , being visible and artistic. The answers, stories and problems of the street musicians are quoted with their own expressions. As a result; it has become clear that * İstanbul Ticaret Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Uygulamalı Sosyoloji Tezli Yüksek Lisans. malkocburak@gmail.com [ORCID ID]: 0000-0001-8550-3085 6 . Sokak müzisyenlerinin müzik yapma amaçları ve mekân seçimleri arasındaki ilişki: İstanbul, Kadıköy örneği musicians of the lower Kadikoy have intentions of making money or being visible, while the musicians of the upper Kadikoy have artistic intentions. Key Words: Street music, space, city, public sphere, sociology 7 İsmail Burak MALKOÇ 1.GİRİ Sokak müzisyenliği veya gezgin müzisyenlik, insanlar kentlerde ya amaya ba ladığından bu yana var olagelmi tir. Batıda Harper , Minstrel , Troubadour benzeri isimlerle anılmı bu gezgin müzisyenler, doğuda Skomorokhi , Barot ve kültürümüzde de Ozan veya  ık olarak tanınmı lardır. Zaman zaman danı manlık, ifacılık, elçilik gibi görevler de üstlenebilmi bu ki iler, ehir ehir, sokak sokak gezmi , müziklerini icra etmi , kar ılığında para, yiyecek veya barınak talep etmi ve sözlü kültürü aktarmak, gerektiğinde hükümdarı ele tirmek, halkı eğitmek benzeri i lev veya görevlere de hep sahip olmu lardır. Bugünün sokak müzisyenleri belki -çoğunlukla- gezgin değildirler, ancak modern kentin sokakları para kar ılığında performanslarını sergileyen müzisyenlere hâlâ sıkça sahne olmaktadır. Dahası bugün bile bu sanatçılar, tıpkı birer â ık veya ozan gibi, kültür aktarma, ele tirme, eğitme gibi amaçlara sahip olduklarını ifade edebilmektedirler. Ancak her sokağın her amaca uygun olmayacağı veya her müzik tarzının her yerde icra edilemeyeceği açıktır; bu müzisyenler müzik yapma amaçlarına ve dolayısıyla icra etmek istedikleri müzik türlerine uygun kent mekânlarını ustaca seçmektedirler. Ara tırmanın yürütüldüğü İstanbul un Kadıköy ilçesi ve onun merkezi olan Caferağa ve Osmanağa mahallelerinde, çok farklı tarzlarda müzikler icra eden birçok sokak müzisyenine hemen her gün rastlanabilmektedir. Sokak müziği dendiğinde akıllara ilk olarak Beyoğlu ve İstiklal Caddesi gelebilir; ancak Kadıköy, dar bir alanda çok farklı karakterlere sahip mekânlar içerdiğinden, mekân-müzik ili kisini çözümleyebilmek için çok daha uygundur. Toplu ula ım duraklarının, mağazaların, eğlence yerlerinin yoğun olduğu Rıhtım ve Boğa meydanlarında çoğunlukla halk müziği, sanat müziği, etnik ve popüler müzik icra eden müzisyenlerle; lüks lokantalara, butik kafelere ev sahipliği yapan ve daha zengin ve seçkin bir karaktere sahip Moda da ise çoğunlukla caz, klasik, rock, deneysel benzeri müzik türlerini icra eden müzisyenlerle kar ıla ılacağını tahmin etmek zor değildir. Ancak müzisyenlerin; mekân seçimleri, sokakta müzik yapma amaçları, icra ettikleri müzik tarzını benimseyi nedenleri, geldikleri yerler ve problemleri onlardan dinlendiğinde, ortaya çok katmanlı bir hikâye çıkacaktır. 8 . Sokak müzisyenlerinin müzik yapma amaçları ve mekân seçimleri arasındaki ilişki: İstanbul, Kadıköy örneği 1.1. Ara tırmanın Amacı Bu ara tırma temel olarak; sokak müzisyenlerinin müzik yapma amaçlarıyla, müzik icra etmeyi seçtikleri mekânlar arasında bir ili ki olup olmadığını sorgulamayı amaçlamaktadır. Bu yapılırken, amaç ve mekân seçimleri ile; icra edilen müzik türleri, neden bu müzik türlerinin benimsendiği ve müzisyenlerin kültürel arka planları arasındaki olası ili kiler de ortaya konmak istenmi tir. Ayrıca sokak müzisyenlerinin mekân ve müzik algılarının ve sanatlarını icra ederken kar ıla tıkları zorlukların onların ifadeleriyle aktarılması ve bu ifadelerin ölümsüzle tirilmesi de ara tırmanın bir diğer amacı olarak ortaya çıkmaktadır. Bu bağlamda ara tırmanın problemleri sırasıyla; 1- Sokak müzisyenlerinin kültürel arka planlarının, icra etmeyi tercih ettikleri müzik türüne ve dolayısıyla amaç ve mekân seçimlerine etkisi var mıdır? 2- Sokak müzisyenleri hangi amaçlarla sokakta müzik icra etmektedirler ve bu amaçları icra ettikleri müzik türüyle ili kili midir? 3- Sokak müzisyenleri, müzik icra edecekleri mekânlara nasıl karar vermektedirler ve müzik yapma amaçlarının bu kararlara etkisi var mıdır? 4- Sokak müzisyenlerinin müzik icra etmeyi ve etmemeyi tercih ettikleri mekânlara ve buralarda sıklıkla görülen insanlara dair algıları nasıldır? 5- Sokak müzisyenlerinin müziklerini icra ederken kar ıla tıkları zorluklar nelerdir, bunlar icra ettikleri müzik türleri ve seçtikleri mekânlar ile ili kili midir ve bu zorlukları nasıl a maktadırlar? 1.2. Ara tırmanın Önemi Bu ara tırma; sokak müzisyenlerinin müziklerini icra edecekleri mekânlara dair tercihlerinin rastgele olmadığının ortaya konması, bu seçimlerde müzik yapma amaçları ile icra edilen müzik türlerinin ve bunlarda da kültürel arka planların, yani etnik kökenlerin, doğulan yerlerin, ekonomik ili kilerin etkisi olduğunun gösterilmesi açısından önemlidir. Ayrıca müziğin toplumdan bağımsız olmadığının, toplumsal olarak in a olduğu ve ettiğinin ve kültürel farklılıklara dair simgesel bir değerinin de olduğunun anla ılması açısından da önem ta ır. Sokak müzisyenlerinin hayat ve mesleklerine dair dertlerinin, ya adıkları zorlukların ve 9 İsmail Burak MALKOÇ bu zorlukları ne biçimlerde a tıklarının veya a amadıklarının görülmesi de ayrıca önemlidir. Son olarak; kimi zaman durup dinleyebildiğimiz ama çoğunlukla önlerinden geçip gittiğimiz, sokakları daha canlı kılan bu görünmez sanatçıların pek duymadığımız hikâyelerinin, icra ettikleri müziğe ve bulundukları mekâna bakı larının kendi ifadeleriyle kaydedilmesine ve literatürde yer edinmesine katkı sunması da bu ara tırmayı önemli kılar. 2. YÖNTEM 2.1. Ara tırmanın Modeli Bu ara tırma; yukarıda bahsedilen ili kileri ortaya çıkarmak ve problemleri cevaplayabilmek adına nitel verilerin kullanıldığı betimsel bir yöntemi benimsemi tir. Veriler görü me tekniği ile toplamı tır ve bu görü meler, ne çok katı ne de çok esnek bir yapıya sahip olan yarı-yapılandırılmı biçimdedirler; soruların ana hatları önceden belirlenmi tir, ancak görü meler sırasında soruların biçim ve sıraları deği ebilmi tir. Böylece müzisyenlerin deneyimleri, duyguları, dü ünceleri ve bakı açıları yakalanmaya çalı ılmı tır. 2.2. Katılımcılar Ara tırmanın verileri; Kadıköy ün Caferağa ve Osmanağa mahallelerinde, özellikle -müzisyenlerin sık tercih ettiği- Rıhtım, Boğa meydanları, Bahariye Caddesi ve Moda Caddesi nde kar ıla ılan 12 farklı müzisyen veya müzisyen grubundan toplanmı tır. Kadıköy deki sokak müzisyenlerinin tümünün bilinmesi mümkün olmadığından örneklem alınmamı tır, ancak ara tırmanın katılımcıları ile yeterli çe itliliğe ula ılabilmi tir. Ara tırmacı 15 Eylül 2017 Cuma ve 16 Eylül 2017 Cumartesi günleri boyunca bahsedilen bölgeleri taramı ve ara tırma yaptığını belirterek görü me talebinde bulunduğu 15 sokak müzisyeninden görü meye rıza gösteren 12 siyle görü meleri gerçekle tirmi tir. Görü me yapılan müzisyenlerin 7 sine alt , 5 ine ise üst Kadıköy de rastlanmı tır. Belirtilmelidir ki; ara tırmanın katılımcıları Kadıköy deki tüm sokak müzisyenlerini temsil edici nitelikte değildirler, ancak Kadıköy sokak müzisyenleri habitus ünü, havasını ve bahsedilen ili kileri betimlemek adına yeterli görülmü lerdir. 10 . Sokak müzisyenlerinin müzik yapma amaçları ve mekân seçimleri arasındaki ilişki: İstanbul, Kadıköy örneği 2.3. Veri Toplama Aracı Ara tırma dâhilinde müzik icra edilen mekân, müzik yapma amacı, icra edilen müzik türü ve kültürel arka plan ile ilgili birtakım nedensel bağlantılar kurulacaktır; ancak bu bağlantılar nedenselliği test eden değil, arayan ve betimleyen bağlantılar olacaktır. Elbette benzer ara tırmaların farklı mekânlarda veya aynı mekânda farklı zamanlarda yapılmaları belli genellemelere varmaya yardımcı olabilir. Ancak neticede bu ara tırma bir genelleme yapmayı amaçlamamakta; odaklandığı mekân ve zaman sınırları dâhilinde, Kadıköy ün sokak müzisyenleri evreninde nasıl bir hava estiğini betimlemeye ve bu havayı katılımcılarının ifadeleriyle aktarmaya çabalamaktadır. Bahsedilen nedensel bağlantıları ortaya çıkarabilmek ve betimleyebilmek adına veri toplamak amacıyla bir soru formu geli tirilmi tir. Bu form üç kısım ve on iki sorudan olu maktadır. Katılımcılara; İlk bölümde isimleri, ya ları, memleketleri, ikametleri ve ba ka bir mesleklerinin olup olmadığı sorulmu tur. İkinci bölümde, müzik yapma amaçları, neden sokakta müzik yaptıkları, hangi müzik türünü ve o müzik türünü neden icra ettikleri sorulmu tur. Son bölümde ise, bulundukları mekânı neden tercih ettikleri, genelde o mekânda mı performans sergiledikleri ve öteki mekânı neden tercih etmedikleri sorulmu tur. İkinci ve üçüncü bölümdeki yedi soru ara tırmanın problemlerine yönelik yarı-yapılandırılmı sorulardır. Soruların cevaplanmalarında ve anla ılmalarında bir problem olup olmadığını belirlemek adına ara tırmacı tanıdığı iki sokak müzisyeniyle pilot uygulama yapmı ve bir problem olmadığını görmü tür. 2.4. Verilerin Toplanması Bahsedildiği üzere ara tırmacı ilgili tarihlerde ilgili bölgeleri taramı , kar ıla tığı tüm sokak müzisyenlerine bir ara tırma yürüttüğünü ve ara tırmasının amacını belirtmi ve katılmak isteyip istemediklerini onlara sormu tur. Katılmaya razı olan müzisyenler ile bahsedilen soru formu çerçevesinde yüz yüze görü meler gerçekle tirilmi tir. Sorulan sorular katılımcılarca anla ılmadığında veya ara tırmanın çerçevesine ili kin cevaplar alınamadığında, ara tırmacı soruları anlatmak ve katılımcıları çerçeve içinde tutmak adına, onları yönlendirmekten 11 İsmail Burak MALKOÇ kaçınarak, zaman zaman müdahalelerde bulunmu tur. Cevaplar kısa olmamı tır; müzisyenler soruları ilgiyle kar ılamı ve amaç veya dertlerini uzun uzun anlatmı lardır, görü meler ortalama 15 er dakika sürmü tür. Tüm görü meler bir ses kayıt cihazı aracılığıyla kaydedilmi ve ardından tüm bu ses kayıtları metne dökülmü tür. Müzisyenlerin performanslarını çok fazla duraklatmak istememeleri kesintisiz görü meler yapmayı zorla tırmı tır, ancak ara tırmacının sokak müzisyeni habitus üne hâkim olu u, katılımcıları bir anlamda rahatlatarak görü melere sohbet havası vermi ve veri toplama sürecini daha verimli kılmı tır. Ayrıca; müzisyenlerin mekân ile ili kilerini çözümleyebilmek adına, ara tırmacı görü melere ba lamadan önce müzisyenler ile kar ıla tığı mekânları ve müzisyenlerin o ânda icra ettikleri müzik türlerini de not etmi tir. Ara tırmanın son hâlini merak eden katılımcılardan geri bildirim adına e-posta adresleri alınmı tır. 2.5. Verilerin Analizi Ara tırmada toplanan veriler; bahsedilen mekân, amaç ve kültürel arka plan kategorileri altında ele alınmı ve içerikler, aralarındaki ortaklıklar ve farklılıklar çerçevesinde analiz edilmi tir. Ara tırmanın mekân kategorileri; daha heterojen bir yapıya sahip olan Alt Kadıköy ve daha homojen bir yapıya sahip olan Üst Kadıköy olarak belirlenmi tir. Ara tırmanın müzik yapma amacı kategorileri ise; gelir elde etme , görünür olma ve takdir görme olarak ortaya çıkmaktadır. Mekân kategorileri ilgili bölgenin demografik yapısından ileri gelmektedir, amaç kategorileri ise ara tırmacının ilgili habitus e olan hâkimiyeti ve yıllar süren gözlemleri e liğinde belirlenmi ve kuramsal bir çerçeveyle desteklenmi lerdir. Hem mekân hem amaç kategorilerine bulgular bölümünün ba ında kuramsal bağlamda kısaca değinilecek ve neden bu kategorilerin seçildiği açıklanacaktır. Katılımcıların verdikleri tüm cevaplar bu kategoriler çerçevesinde okunmu ve cümlelerin yanına hangi kategoriye referans verdikleri parantez içinde not dü ülmü tür. Daha sonra katılımcılar amaçları ve mekân tercihleri çerçevesinde gruplanmı ve verdikleri cevaplar arasındaki benzerlikler ortaya çıkarılmı tır. 12 . Sokak müzisyenlerinin müzik yapma amaçları ve mekân seçimleri arasındaki ilişki: İstanbul, Kadıköy örneği 3. BULGULAR Ara tırmanın bulgularının aktarılacağı bu bölüme öncelikle ara tırmanın sokak müzisyenlerinin müzik icra etme amaçları kategorilerinin anla ılabilmesi adına kısa bir kuramsal bölüm ile ba lanacak, ardından bu bölümde ara tırmanın mekân kategorilerinin anla ılabilmesi adına ara tırmanın yürütüldüğü İstanbul un Kadıköy ilçesi ve merkez mahalleleri kısaca tanıtılacaktır. Ara tırmanın bulgularının, ara tırmanın mekân kategorileri olan Alt ve Üst Kadıköy kategorileri bağlamında ayrı ba lıklar hâlinde sunulması uygun bulunmu tur. Her iki ba lık altında ayrı ayrı, ara tırmanın problemleri çerçevesinde sırasıyla: 1- Müzisyenlerin kültürel arka planlarının, yani etnik kökenlerin, doğdukları yerlerin, ekonomik durumlarının, icra etmeyi tercih ettikleri müzik türlerindeki etkisine, 2- Müzisyenlerin sokakta müzik icra etme amaçlarına ve icra etmeyi tercihleri müzik türlerinin (ve dolayısıyla kültürel arka planlarının) bu amaçlar ile ili kilerine, 3- Müzisyenlerin mekân seçimlerine ve bu seçimleri ile müzik icra etme amaçları arasındaki ili kilere değinilecektir. Mekân – Amaç ili kileri aktarılırken müzisyenlerin o mekânlara dair algılarına ve o (veya öteki) mekânlarda ya adıkları zorluklara ve ürettikleri çözümlere de yer verilecektir. 3.1. Sokaklar, Tüccarlar ve Amaçları Kent karma ıktır, heterojendir, birçok farklılığa ev sahipliği yapar. Simmel in (2009: 320) metropolü Bu kadar farklı çıkarları olan (…) bu kadar farklı insanın bir araya gelmesi , Park ve Burgess in (2016: 78) ehri Irkların ve kültürlerin kayna tığı yer ve Wirth ün (2002: 81) kenti Çok sayıda türde olmayan insanı barındıran (…) yerle im yerleri biçiminde tanımlamaları bo una değildir. Kentte ya ayan bunca farklı insanın bir araya geldikleri mekânlar ise; konser ve sinema salonları, kahveler, lokantalar ama hepsinden önce Kaynar ın (2012: 14) Bir kapısı olduğu bile meçhuldür diye ifade ettiği parklar, meydanlar ve sokaklardır. Sahne ve sokak arasında mantıksal bir ili ki vardır demektedir Sennett (2013: 62) ve Mayol Herkesi kendi rolünü oynamak için bir maskenin ardında durmaya zorlayan bir yer olduğunu söyler sokağın (De Certeau vd. 2015: 39). Sonuçta 13 İsmail Burak MALKOÇ sokak bir performans alanıdır; sokağın ev sahiplerinden sokağa gezmeye gelenlere, sokağın yerle ik esnafından sokaktaki i portacılara kadar herkes bir maske takmakta, rol oynamakta ve alkı larını hak etmeye çalı maktadır. Alkı metaforiktir; para, kabul görme, ikna etme ve elbette i in iyi yapıldığını anlama veya beğenilme anlamlarına gelebilir. Sokağın sahiplerinin ve sokağa gezmeye gelenlerin performans ve alkı ları ba ka bir konudur, esnafın performansları ise bu ara tırma için önemlidir; zira sokak müzisyeni esnaftır, tüccardır ve tüccar malını satmak durumundadır. Sokak her zaman ekonomiyle, bir eyler satmakla, yani tüccarlarla ilgili olmu tur; ancak her tüccar her malı satmak istemez/satmayı beceremez ve elbette her sokakta da her mal satılmaz. Kamusallığın burjuvanın -yani tüccarların- 18.yy. da kentlerde yaygınla masıyla ortaya çıktığını ifade eden Sennett (2013: 95-124) sokağa çıktığında bireysel özelliklerini maskesinin arkasına saklayan bir tüccar insan tanımlamaktadır. Benzer ekilde Habermas (2004: 95) da genel yarara ili kin meseleler hakkında tartı an ve bunu bireysel kanaat lerini kamuoyu nun dı ında tutarak yapan (2015: 108) 18.yy. burjuvasından bahseder. Denklem basittir; kentin birçok farklı insanına geçi sağlayan heterojen mekânlarında malını satmak isteyen tüccar ortak dil den konu mak durumundadır, müzisyen ise herkesin dinleyebileceği, sevebileceği, ortak, popüler Tüm bu kalabalık ve heterojenlik ba ka bir arkıları icra etmek. eye daha zemin sağlar: Sesini duyurma olasılığı veya görünürlük. Kamusal alanı ve dolayısıyla sokağı ki inin farkını ortaya koyarak (…) üstünlüğünü gösterebileceği bir mekân olarak gören Arendt (2013: 37); Fraser (2004: 118) gibi, ortak dil den konu anlar arasında görünmez, marjinal, dı lanmı olan grupların, yani madun kar ı-kamular ın, kendilerini göstermek için mücadele etmeleri gerektiğini dü ünen kuramcılar için bir temel olu turmu tur. Sokağı kelimelerin, i aretlerin mübadele yeri olarak dü ünen Lefebvre (2017: 23) de Sözün, kanunlardan kaçıp duvarlara yazılabildiği ba ka neresi vardır? diye sormu tur. Yani; ortak olandan dı lanmı dilini, ideolojisini, popülerin gölgesinde kalmı müziğini duyurmak, görünür olmak isteyen müzisyen sokağa, hem de kalabalık ve heterojen sokaklara çıkacaktır. 14 . Sokak müzisyenlerinin müzik yapma amaçları ve mekân seçimleri arasındaki ilişki: İstanbul, Kadıköy örneği Ancak tüccarlık da görünür olma amacının bir parçasıdır; marjinal olan, marjinalliğini sunarak marjinallerin gönlünü kazanabilir. Bir metropolün meydanında icra edilen yerele ait bir müzik veya bir ideolojiye ait bir mar , metropole o yerelden gelenlerin ve o ideolojinin takipçilerinin ilgisini çeker, kendisini satar. Karadeniz türküleri Karadenizlileri, sosyalist mar lar sosyalistleri cezbeder. Müzik, kültür tüketimi olarak bir tür kendini ayırt etme tarzı dır (Bourdieu 2015: 274), dahası Lefebvre in (2016: 104) sözleriyle Bugün, en ustalıklı reklam formülleri, bir dünya görü ü içerirler ve malını satmak isteyen tüccar bazen kendini ayır mak ve reklamını yapmak durumundadır. Elbette kentin her meydan ve sokağı o kadar da heterojen değildir. Kentte ya ayan herkesin geçtiği meydanlarda ortak dil geni leyebilirken, mahallelerde yalnızca o herkesin dili ne kadar mahallenin dili ne kadar daralabilmektedir. Homojen karakterli bir mahallede müziğini icra eden müzisyen için, beklediği simgesel kazançları elde etmeye devam etmek için arkasına sığınmak zorunda olduğu (De Certeau vd. 2015: 42) maskeler vardır. Yani yerellerin yerle ik olduğu bir mahallede batı müziği, yüksek ekonomik sınıfların yerle ik olduğu bir mahallede de yerel müzikler kazanç sağlamayabilir. Ayrıca sanatının takdir görmesini arzulayan bir müzisyen, belki de doğal olarak sanatının anla ılacağı bir mahalleyi tercih etmek isteyecektir. Neticede tüm sanatçılar alkı , tüm tüccarlar gelir elde etme veya sermaye pe indedir. Bourdieu (1986: 47-51) sermayeyi yalnızca ekonomik olarak algılamamı , ona ek olarak; toplumsal bir gruba üyelikten kaynaklanan ve o grupta yakın olunan ki ileri ifade eden toplumsal ve hem ki inin teknik/kültürel bilgileri toplamını hem de sahip olduğu inanç, gelenek, kimlik gibi özelliklerini ifade eden kültürel sermaye tanımlarını yapmı tır. Elbette bu sermayeler hem doğu tan hem de ya am boyu tecrübelerden ileri gelirler ve her biri bir diğerinin artırılması adına masaya yatırılabilir. Anla ılacağı üzere sokak müzisyenleri gelir elde etme (ekonomik sermaye), görünür olma (toplumsal sermaye) veya takdir görme (kültürel sermaye) amaçlarına sahiptirler ve bu amaçlarına kültürel sermayelerini, yani müzik icra edebilme yetilerini ve kültürel arka planlarını 15 İsmail Burak MALKOÇ (doğum veya tecrübeleri ile edindikleri yerel, ideolojik, popüler veya popüler üstü müzik zevklerini/bilgilerini) masaya yatırarak ula maya çalı ırlar. Sermayenin konu olduğu yerde, onu düzenleme, ondan pay alma amacı ta ıyan bir yapının, yani devletin veya yerel yönetimin de olacağı açıktır. Sokak müzisyenlerine sık sık Kabahatler Kanunu ve Belediye Kanunu çerçevesinde gürültü veya İ yeri Açma ve Çalı tırma Ruhsatlarına Dair Kanun çerçevesinde i portacılık yaptıkları gerekçeleriyle kolluk güçlerince müdahale edilmektedir. Elbette her müzisyene ve her yerde aynı ekillerde müdahale edilmemekte ve müdahalelere kar ı her mahallenin tutumu da aynı olmamaktadır. Sonuçta sokak müzisyenleri, De Certeau nun (2010: 51-56) hegemonik güçler olarak tanımladığı strateji ler kar ısında, kendi çıkı yollarını kendi taktik leri ile aramaktadırlar. 3.2. Kadıköy ün Altı Ve Üstü Kadıköy; yakla ık 506bin ki ilik nüfusuyla İstanbul un Anadolu yakasında yer alan büyük ilçelerinden biridir. Ayrıca %23 lük 60 ya ve üzeri nüfusuyla ya lı kabul edilebilecek, %37 lik yüksekokul ve üzeri mezuniyet oranıyla eğitim seviyesi* ve aylık ortalama 9025 tl lik hanehalkı geliriyle ** de ekonomik seviyesi hayli yüksek bir ilçe olarak kar ımıza çıkmaktadır. Bu ara tırma; Kadıköy ün merkezini payla an, hem sahip oldukları tiyatro, opera ve sinema binaları, mağazalar, parklar ile birer cazibe, hem de toplam 32bin ki ilik nüfuslarıyla*** birer ya am merkezi olan Caferağa ve Osmanağa mahallelerinde yürütülmü tür. ekil 1 de Kadıköy ün merkez bölgesinin haritası görülmektedir. Siyah kesikli çizgi bahsedilen iki mahallenin sınırını ifade etmektedir; çizginin yukarısında kalan bölge Osmanağa ve a ağısında kalan bölge ise Caferağa mahallesidir. Bu * İlgili nüfus verileri Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) 2013 yılı “Seçilmiş Göstergelerle İstanbul” araştırmasından, 15.02.2018 tarihinde www.tuik.gov.tr/ilGostergeleri/iller/ISTANBUL.pdf bağlantısından edinilmiştir. Sırasıyla bkz. sayfa 95, 99 ve 109. ** İlgili veri Türkiye Gazetesi’nin 07.12.2017 tarihinde “Mahallem İstanbul” projesinin çıktılarına dair yayınladığı bir haberden, www.turkiyegazetesi.com/ekonomi/5255225.aspx bağlantısından 15.02.2018 tarihinde edinilmiştir. *** İlgili veri 15.02.2018 tarihinde, Kadıköy Kaymakamlığı’nın internet sitesinde www.kadikoy.gov.tr/mahallelerimiz bağlantısından yayınladığı veriler temel alınarak üretilmiştir. 16 . Sokak müzisyenlerinin müzik yapma amaçları ve mekân seçimleri arasındaki ilişki: İstanbul, Kadıköy örneği ara tırmanın mekân kategorileri olan üst ve alt Kadıköy kategorilerinde de bu mahalle sınırına paralel bir ayrıma gidilmi tir. ekil 1. Kadıköy haritası ve ara tırmanın mekânları H harfi Haldun Taner tiyatro binasını, B harfi boğa heykeli ve meydanını, S harfi ise Süreyya Operası binasını i aret etmektedir. Mavi çember genel olarak Rıhtım ve kırmızı çember ise genel olarak Moda bölgelerini göstermektedir. Boğa meydanından Süreyya Opera sını takip ederek Moda ya doğru çıkan cadde General Asım Gündüz veya daha yaygın ismiyle Bahariye Caddesi; Moda bölgesinin ana damarı olan cadde ise Moda Caddesi dir. Süreyya Opera binasının tam da iki mahalleyi ayıran bir noktada olu u dikkat çekicidir. Alt Kadıköy olarak anılacak olan bölge, Rıhtım bölgesini, Boğa meydanını ve Bahariye Caddesi nin Süreyya Operası na kadar olan kısmını içermektedir. Bu bölge; ehir içi ve ehirlerarası ula ım noktalarını bulundurduğu için Kadıköy ile ilk kar ıla ılan mekân olmasının yanında, ev sahipliği yaptığı birçok mağaza, lokanta, eğlence, kültür ve i merkezleri ile tam anlamıyla bir kent merkezidir ve oldukça heterojen bir karaktere sahiptir. Alt Kadıköy, ziyaretçilerin yeridir. Bölgenin yerle ik nüfusu sadece 8bin ki idir ve ofis ve i letmelerin bulunduğu 17 İsmail Burak MALKOÇ ana caddeleri dı ında arsa bedeli m2 ba ına 800 lirayı* pek a mamaktadır; yani ya amak için görece ucuzdur ancak pek de fazla konut bulundurmaz. Ziyaretçiler bu bölgede dola makta, eğlenmekte, yiyip içmekte, alı veri yapmakta, i lerine gelmekte, bazen geçip gitmekte, ama yukarılara doğru pek de çıkmamaktadırlar. Üst Kadıköy olarak anılacak bölge ise; genel olarak Moda bölgesi ve Moda Caddesi ile Bahariye Caddesi nin Süreyya Operası ndan yukarıdaki kısmını içermektedir. Bölgeye doğrudan ula ım yoktur. Çok fazla alı veri ve i merkezi bulundurmayan bölge; pahalı sayılabilecek lokanta ve kafelere, zevklere göre özelle mi eğlence ve kültür merkezlerine ev sahipliği yapar. 24bin ki ilik nüfusuyla alt Kadıköy ü üçe katlayan bölgenin m2 ba ına arsa bedelleri ise 1000 lira ve üzerinde seyretmektedir; yani ya amak için pahalıdır ama aynı zamanda birçok konut bulundurur. Alt Kadıköy e oranla az ziyaretçi çektiği dü ünülebilecek bölge; yüksek zevk ve gelir sahibi ziyaretçi ve sakinleriyle oldukça homojen bir yapıya sahiptir. Ancak bölgenin sahil parklarının hemen herkesin ilgisini çektiği de unutulmamalıdır. 3.3. Alt Kadıköy ün Müzisyenleri Bu bölümde; Alt Kadıköy olarak tarif edilmi , çoğunlukla bir alı veri ve eğlence merkezi olan ve dolayısıyla oldukça kalabalık ve heterojen bir kent merkezi yapısına sahip bu bölgede kar ıla ılan sokak müzisyenlerine değinilecektir. Ara tırmada kar ıla ılan 12 müzisyenin 7 siyle bu bölgede kar ıla ılmı tır. 3.3.1. Müzisyenlerin Kültürel Arka Planları ve İcra Ettikleri Müzik Türleri Bölümde bölgede kar ıla ılan müzisyenlerin kültürel arka planlarına; mesleklerine, ikamet yerlerine, memleket ve kökenlerine ve icra ettikleri müzik türlerine yer verilecektir. Tablo 1 den görülebileceği üzere bölge müzisyenleri, çoğunlukla sanat müziği veya halk müziği türlerini icra etmektedirler. Bölgede kar ıla ılan enstrümanlar ise; klarnet, santur ve bağlama olmu tur. * Arsa değerleriyle ilgili bu veriler Gelir İdaresi Başkanlığı’nın www.gib.gov.tr/sites/default/files/fileadmin/user_upload/ArsaArazi/istanbul.pdf bağlantısından 16.02.2018 tarihinde elde edilmiştir. 18 . Sokak müzisyenlerinin müzik yapma amaçları ve mekân seçimleri arasındaki ilişki: İstanbul, Kadıköy örneği Tablo 1. Alt Kadıköy ün Sokak Müzisyenleri İsim (Ya ) Meslek İkamet Müzisyen Yenisahra Müzisyen Yenisahra Gökhan (38) Müzisyen Çekmeköy Taylan (32) Müzisyen Turgay (32) Müzisyen Ali (60) Müzisyen Cengiz (47) Edizhun (34) (Grup amata) Talat (21) Bölgede müzik Öğrenci Memleket / İcra edilen Köken müzik türü Zonguldak / Halk / Sanat Roman müziği Zonguldak / Roman Roman havaları ile / Halk / Sanat Roman müziği Kadıköy Malatya Etnik müzik Avcılar Tunceli Etnik müzik Küçük Bakkalköy Halkalı U ak Diyarbakır Halk / Sanat müziği Türkçe, Kürtçe karı ık icra eden müzisyenlerin memleketleri dikkat çekicidir; müzisyenlerin üçünün Roman olu ları bir yana, tümü Anadolu kentlerinde doğmu ve çocukken aileleriyle İstanbul a göçmü lerdir. Cengiz (47), Gökhan (38) ve Edizhun (34); nereli oldukları sorulduğunda ba ta doğdukları ehirleri söylemi ardından "Romanım. Kanımızda var", "Romanız!" ve "Romanız tabii" cevaplarını vermi lerdir. Rıhtım bölgesinde Türkçe, Kürtçe karı ık müzik icra eden Talat (21) "Ben Amedliyim" demi , ardından anla ılmazsa diye "Diyarbakır yani…" diye eklemi ; Turgay (32) da benzer ekilde "Dersimliyim" demi ve "Tunceliliyim yani, ama Dersimliyim" diye devam etmi tir. Coğrafyanın kader olduğuna inanıyorum" diyen Taylan (32) ise memleketi Malatya ya dair hislerini "Bir gönül bağı var tabii ki. Özlem var. Derinden bir özlem var" diyerek aktarmı tır. 19 İsmail Burak MALKOÇ Alt Kadıköy ün müzisyenlerinin çoğunlukla Anadolu yakasının kent merkezine uzak ilçelerinde ikamet edi leri de dikkate değerdir, ayrıca hepsi mesleklerini ya müzisyen olarak belirtmi tir ya da Talat (21) gibi öğrenci olup Kimi garsonluk yapmayı sever, kimi polislik yapmayı, ben müzisyen olmayı seviyorum diyerek bu mesleği seçeceklerini vurgulamı lardır. Müzisyenlere ba ka meslekleri olup olmadığı sorulduğunda: Cengiz (Roman) "Ben normalde çalı ıyordum, sorun oldu, ayrıldım, bari buna devam edeyim dedim demi ; Gökhan (Roman) "Müzisyenim. Bizim aileden gelir müzisyenlik demi ve İ imiz yok. Çalı tığımız yer yok. Çünkü yerler olduğu zaman sigortalı oluyor, ben de sigorta sevmiyorum" diye eklemi ; Ali (U aklı) ise Yıllarca ben gazinolarda saz çaldım, sanatçılara çaldım" demi ve Ba ka hiçbir gelirim yok. Ne emekliliğim var ne bir eyim var" diye belirtmi tir. Benzer ekilde Taylan, Turgay ve Edizhun un da ba ka bir gelir kaynakları yoktur. Anla ılacağı üzere alt Kadıköy ün müzisyenleri genellikle alt ekonomik sınıflardan gelmektedirler ve hayatlarını devam ettirebilmek için sokakta müzik yapmaya ihtiyaçları vardır. Neden o tür müzik icra ettikleri sorulan Roman müzisyenlerden Cengiz, Gökhan ve Edizhun, müzisyenliğin ailelerinden geldiğine atıf yapmakta ve çocukluktan beri içinde oldukları bu tür müziği severek icra ettiklerini belirtmektedirler. U aklı Ali, halk müziğine ve özellikle de Ne et Erta a olan sevgisini dile getirmi ve ona bağlamayı sevdiren babasının da Erta ı çok sevdiğini vurgulamı tır. Talat, söylediği Kürtçe arkılar için Bizim oraların arkıları demi ve santur çalan Taylan (Malatyalı) ve Turgay (Tuncelili) da halk ozanı ve abdallık kavramlarına atıfta bulunarak Anadolu ezgilerine olan sevgilerini dile getirmi lerdir. Buradan anla ılması gereken; müzisyenlerin icra etmeyi seçtikleri veya bildikleri müzik türlerinin, yani kültürel sermayelerinin, içinde büyüdükleri, tecrübe ettikleri ortamlardan, kültürel arka planlarından, kökenlerinden ve ekonomik sınıflarından, yani yine kültürel ve ekonomik sermayelerinden ileri geldiğidir. Belirtildiği gibi tüccar sermayesini artırma niyetindedir; o hâlde alt Kadıköy ün müzisyenleri sahip oldukları kültürel sermaye ile ekonomik mi, toplumsal mı yoksa yine kültürel mi bir sermaye artı ını hedeflemektedirler? Yani gelir mi, görünür olmak mı, yoksa takdir edilmek mi istemektedirler? 20 . Sokak müzisyenlerinin müzik yapma amaçları ve mekân seçimleri arasındaki ilişki: İstanbul, Kadıköy örneği 3.3.2. Müzisyenlerin Sokakta Müzik İcra Etme Amaçları Bölümde bölge müzisyenlerin sokakta müzik icra etme amaçları, kuramsal anlatımdan ileri gelen; gelir elde etme (ekonomik sermaye), görünür olma (toplumsal sermaye) ve takdir görme (kültürel sermaye) kategorileri bağlamında çözümlenmi tir. Roman müzisyenlerin çoğu gelir elde etme amacı gütmektedirler. Vatanda üç lira be lira atar, onunla da çorbamızı kaynatıyoruz diyen Cengiz Çocuğa da çok yük olmak istemiyorum hani" diye eklemi tir. Sigara paramız olmadığı zaman çıkıyoruz" diyen Gökhan "Bir de oğlum var okuyor diye devam etmi ve ona para verenlere de Allah razı olsun insanlardan, geçenlerden diye dua etmeyi ihmâl etmemi tir. Hem müzik yapıyorum hem de üç be kuru para kazanıyorum" diyen Ali, Roman değildir, ancak "Çocuklar da evlendiler i te, herkes evini geçindiriyor ne yalan söyleyeyim" diyerek tıpkı diğerleri gibi çocuklarına yük olmamak istediğini belirtmi tir. Diyarbakırlı Talat da "Ben biraz da aileme destek olmak için çalıyorum diyerek gelir ihtiyacını dile getirmi tir. Elbette alt Kadıköy ün müzisyenlerinin hepsi yalnızca gelir elde etme derdinde değildir, bir kısmının paradan daha önemli gördükleri eyler vardır. Normalde gider sigortalı i te de çalı ırım bin sekiz yüz liraya diyen Edizhun da Roman dır, ancak Parayı her yerde buluruz. Roman olarak hep ikinci sınıf muamele gördüğümüz için, sokakta kendimizi daha iyi ifade ediyoruz" diyerek müziğiyle Romanların ezili ine kar ı durmaya çabaladığını ifade etmektedir. Maddiyat çok arka planda" diyen Turgay (Tuncelili) Popüler müziğe kar ı olduğum için, türkü, derleme, iir ile insanları hangi görü ten, hangi sistemden olursa olsun bir araya getirmek için bu yolu seçtim" diye belirterek ideolojik duru unu ve Anadolu nun sesini duyurma amacını dile getirmektedir. Hiçbir zaman yasal bir i te çalı madım diyen Taylan (Malatyalı) ise müzik icra etme amacını Bu ülkede söyleyemeyeceklerini, söylediğinde çok ciddi bedellerle kar ı kar ıya geleceğin birçok eyi, ritimle söylemek isteği biçiminde tanımlamakta ve "Para atıyor olmaları, bizi duyduklarının ispatıdır" diyerek gelir ihtiyacını geri plana itmektedir, ayrıca "Bir liraları seviyorum, kâğıt paranın sesi yok gibi bir dü ünceye de 21 İsmail Burak MALKOÇ sahiptir. Gelir ihtiyacını belirten Talat (Diyarbakırlı) da Bu arkıları söylemek daha önemli benim için" demekte ve açmaktadır "Bizim Güney Doğu bölgemizde ya ayan insanlar buralarda gurbette oldukları için hasret çekiyorlar. Bizim oralardan bir ezgiyi duyunca kulaklarına ho geliyor, gelip bizi dinliyorlar, bu da bizi mutlu ediyor." Yani Talat hem kendi dilindeki arkıları kente duyurmak istemektedir, hem de kendi yerelinden insanları cezbetmek ve kar ılığını almak. Görüleceği üzere alt Kadıköy ün müzisyenleri arasında iki farklı amaç göze çarpmaktadır: Gelir elde etmek ve görünür olmak. Her iki amacın da kentin heterojen bölgelerini gerektireceği açıktır; malını herkes e satmak isteyen tüccarın, yani gelir elde etmek isteyen müzisyenin, Sennett ve Habermas bağlamında bireysel farklarını geri plana iterek herkes in dilinden konu ması gerektiği, öte yandan görünür olmak amacındaki madun farklılığın ise, kentin herkes e ait sokaklarını Lefebvre bağlamında i gal ederek, Arendt ve Fraser dü üncesinde olduğu gibi farklılığını duyurması gerektiği unutulmamalıdır. 3.3.3. Mekân Tercihleri ile Müzik İcra Etme Amaçları Arasındaki İli kiler Müzisyenlerin müzik icra etme amaçları ile mekân seçimleri arasında bir ili ki olduğu açıktır. Gelir elde etme amacındaki; Cengiz (Roman) icra ettiği arkılar için Bunlar her zaman, her yerde, Türkiye'nin her yerinde geçer , Gökhan (Roman) İnsanların dinleyeceği parçaları çalıyorum" ve Ali (U aklı) "Ne et'ten seviyorlar, Ne et'ten çalıyorum. Zaten Ne et'i kim sevmez" diyerek gelir-ortak dil ili kisini net biçimde ortaya koymu , dahası icra ettikleri müzikten gelir elde etmek için herkes in olduğu mekânlara ihtiyaç duyduklarını da kapalı da olsa belirtmi lerdir. Bu müzisyenlere bulundukları mekânı neden seçtikleri veya diğer mekânı neden seçmedikleri sorulduğundaysa; Cengiz, "Yukarı pek çıkmıyorum. Pek sevmiyorum oraları, buralar iyi, orada dinlemiyorlar", Gökhan, "Yukarıda sıkıntı oluyor. Esnaflardan sıkıntı oluyor. Veya hasta oluyor. Burası güzel. Orada pek i çıkmaz bize" demi ve Ali, "Belediyelerden çekiyorum, belediye beni rahatsız ediyor" diye belirttikten sonra üst Kadıköy de performans sergilediği bir gün onun yüzünden çıkan kavgayı Oradan bir vatanda geldi beni kaldırmak istedi diyerek anlatmaya ba lamı tır. Bu müzisyenlerin mekân seçimlerinde ortaya birkaç ba lık çıkmaktadır: ilk olarak herkes in dinleyeceği müziklerini 22 . Sokak müzisyenlerinin müzik yapma amaçları ve mekân seçimleri arasındaki ilişki: İstanbul, Kadıköy örneği kentin heterojen bölgelerinde icra etmek istemektedirler; ikinci olarak kentin homojen ve özellikle seçkin bölgelerinde müziklerinin dinlenmeyeceğine ve hatta bölge halkının kendilerini orada istemeyeceğine emindirler; son olarak ba ları çoğunlukla belediye ile derttedir ve göze battıkları, kendilerine aykırı mekânlardan uzak durmakta, mümkünse ikâyet edilmeyecekleri ve kalabalık içinde kaybolabilecekleri mekânları tercih etmektedirler. Yani hem ba arılı birer tüccar olarak satı yapabilecekleri mekânları ustaca belirlemekte hem de, De Certeau bağlamında, strateji ye kar ı taktik ler üretebilmektedirler. Görünür olma, seslerini duyurma amacındaki; Edizhun un Roman müziği ile ikinci sınıf vatanda olarak görüldüğü dü ündüğü Romanları görünür kılma çabası, Turgay ın popüler müzik kar ıtlığı ve her renkten insanı Anadolu ezgilerinde birle tirme amacı ve Taylan ın söylendiğinde bedel ödenecek eyleri ritimle söyleme ihtiyacı hatırlanacaktır. Bu müzisyenlere bulundukları mekânı neden seçtikleri veya diğer mekânı neden seçmedikleri sorulduğunda; Edizhun üst Kadıköy ü kastederek Sakin oralar, bizim müziğe gelmez , Turgay Moda tarafı sakin oluyor, burada daha çok insana ula abiliyoruz ve Taylan Burada derdimizi anlatabileceğimiz kadar farklı insan var diyerek hem seslerini duyurmak için heterojen bir mekâna olan ihtiyaçlarını vurgulamı lar hem de üst Kadıköy ün seçkin ortamını ele tirmi lerdir. Ayrıca; Bir eyler anlatmak istiyoruz, anlatmak istediğimiz insanlar sokaktaki insanlar diyen Taylan Polisler gözaltına aldılar. Yaptığımız i in ne kadar tehlikeli olduğunu bize anlattılar, yani biz anladık. Toplum için bir tehlike olarak görüyorlar bizi" veya Sokaklar özgür ve sokaklar gerçekten insanların bir arada oldukları en büyük sahneler diyen Turgay "Çoğu kez müdahale edildi ve bırakmamaya çalı ıyoruz" diyerek hem ideolojik duru larını hem de kolluk güçlerine kar ı mücadelelerini dile getirmi lerdir. Bu müzisyenler de tıpkı gelir elde etme amacındakiler gibi; ilk olarak dertlerini anlattıkları müziklerini kentin heterojen bölgelerinde icra etmek istemektedirler; ikinci olarak kentin homojen ve özellikle seçkin bölgelerinde mesajlarının gerektiğince yayılamayacağını ileri sürmektedirler; son olarak onların da ba ları çoğunlukla belediye ile derttedir ancak onlar kaçmaktan çok mücadele etmeyi tercih etmektedirler. Yani hem görünür olmak adına seslerini 23 İsmail Burak MALKOÇ en iyi duyurabilecekleri sahneleri ustaca belirlemekte, hem de strateji ye kar ı bu defa farklı birer taktik üretmektedirler. 3.4. Üst Kadıköy ün Müzisyenleri Bu bölümde; Üst Kadıköy olarak tarif edilmi , pahalı sayılabilecek lokanta ve kafelere, zevklere göre özelle mi eğlence ve kültür merkezlerine ev sahipliği yapan, seçkin ve homojen bir mahalle yapısına sahip bu bölgede kar ıla ılan sokak müzisyenlerine değinilecektir. Ara tırmada kar ıla ılan 12 müzisyenin 5 iyle bu bölgede kar ıla ılmı tır. 3.4.1. Müzisyenlerin Kültürel Arka Planları ve İcra Ettikleri Müzik Türleri Bölümde bölgede kar ıla ılan müzisyenlerin kültürel arka planlarına; mesleklerine, ikamet yerlerine, memleket ve kökenlerine ve icra ettikleri müzik türlerine yer verilecektir. Tablo 2 den görülebileceği üzere bölge müzisyenleri; çoğunlukla caz, alternatif, batı müziği benzeri türleri icra etmektedirler. Burada kar ıla ılan enstrümanlarsa gitar, akordeon, flüt gibi batı müziği enstrümanlarıdır. Tablo 2. Üst Kadıköy ün Sokak Müzisyenleri İsim (Ya ) Meslek Memleket İcra edilen / Köken müzik türü Taksim / Ankara / Doğaçlama / Kadıköy İzmir Dünya müzikleri İstanbul Alternatif müzik İkamet Evrensel (37) Grafik tasarım Umut, (23) Oyuncu, Spor Be ikta / eğitmeni Göztepe Müzisyen, Maltepe / Tunceli / Müzik eğitmeni Ata ehir Yozgat Safa ve Murat Serkan, (30) Deniz ve Aytaç 24 Deneysel müzik . Sokak müzisyenlerinin müzik yapma amaçları ve mekân seçimleri arasındaki ilişki: İstanbul, Kadıköy örneği Atacan (23) Stajyer avukat, ve Mehmet Mühendis öğr. Erdinç (60) Müzisyen, Kira ve arkada ları i li / İstanbul / Kadıköy İzmir Moda İstanbul gelirleri Caz Batı müziği / Dünya müzikleri Bölgede müzik icra edenlerin memleketleri çoğunlukla İstanbul, Ankara ve İzmir gibi büyük ehirlerdir veya Anadolu kökenli olup büyük ehirde doğmu lardır. Bu müzisyenlerin nereli olduklarına dair cevapları oldukça kısa olmu tur. Üst Kadıköy ün müzisyenlerinin İstanbul un eğitim ve gelir seviyesi yüksek i li, Kadıköy, Taksim gibi kent merkezlerinde ikamet edi leri dikkate değerdir. Ayrıca hemen hepsinin ya ayrıca bir mesleği vardır veya gelecekte öğrencisi oldukları mesleklerini yapmayı planlamaktadırlar ya da profesyonel olarak müzisyenlik yapmaktadırlar. Üst Kadıköy de Evrensel in (37) de belirttiği gibi Biz part-time müzisyeniz havası esmektedir. Erdinç (60) ve arkada ları ise artık profesyonel olarak müzisyenlik yapmadıklarını belirmekte, ancak kira ve yatırım gelirleri bulunduğunu söylemektedirler. Anla ılacağı üzere Üst Kadıköy ün müzisyenleri genellikle üst veya orta ekonomik sınıflardan gelmektedirler ve hayatlarını devam ettirebilmek için sokakta müzik yapmaya pek ihtiyaçları yoktur. Neden o tür müzik icra ettikleri sorulan bölge müzisyenlerinden; Evrensel (60) " Karde im müzisyendi, ondan kaptım. Bu müzik beni tedavi ediyor, iyi geliyor. Sevdiğim için, hobi olarak yapıyorum", alternatif müzik icra ettiklerini belirten Umut, Safa ve Murat (23) "E kendi zevkimiz! Biz dinlediğimiz ve sevdiğimiz için yapıyoruz", Gipsy Caz türüne gönül veren Atacan ve Mehmet (23) Bize heyecan verdiği için çalıyoruz" ve Batı müziği icra ettiklerini söyleyen Erdinç (60) ve arkada ları ise Seviyoruz müziği cevaplarını vermi lerdir. Görüleceği üzere Üst Kadıköy müzisyenlerinin icra etmeyi seçtikleri veya bildikleri müzik türleri veya kültürel sermayeleri de, kültürel arka planlarından ve ekonomik sınıflarından ileri gelmektedir. Ancak kültürel sermaye bu defa, Alt Kadıköy müzisyenlerinin aksine, yerel değil küresel veya batılı, herkes in değil yalnızca sevenlerin takdir edebileceği, görece pahalı enstrümanlar ile icra edilebilecek müzik türlerini 25 İsmail Burak MALKOÇ beslemi tir ve bu durum da büyük ölçüde görece yüksek ekonomik gelir seviyeleri ve içine doğdukları metropol ortamları ile ilgilidir. 3.4.2. Müzisyenlerin Sokakta Müzik İcra Etme Amaçları Bölge müzisyenlerinin kendilerine has kültürel sermayeleriyle ne elde etmek istedikleri açıktır: sanatlarının takdir görmesi veya yine kültürel sermaye. Zira Arada böyle sigara parası… diye aka yapan Evrensel Konser için yüz lira verseler çıkmam, i in içinde bir zorlama var, ama burada özgürlük var ; Umut, Safa ve Murat Çok eğleniyoruz. Zaten bizim müziğimize para atmazlar, enerjimize atıyorlar. Olmasa da olur ve Atacan ile Mehmet "Eğer müzik ile hayatta kalabilseydik sadece müzik yapabilirdik, ama bizim yaptığımız müzikle zor" demektedirler. Profesyonel müzisyenler olan Serkan, Deniz ve Aytaç (30) ise "Artık sanatın sokağa çıkmasının zamanı gelmi tir, çünkü burası olmazsa neresi olabilir?" diye sormakta ve ardından müzik sektörü içinde ya adıkları sıkıntıları dile getirdikten sonra sözlerini Sokak daha özgün ve özgür geliyor" diye bitirmektedirler. 3.4.3. Mekân Tercihleri ile Müzik İcra Etme Amaçları Arasındaki İli kiler Üst Kadıköy ün müzisyenleri, De Certeau nun da dediği gibi bekledikleri simgesel kazançları elde edebilmek adına bölgenin homojen yapısına uygun bir maskenin arkasında durur gibidirler veya tersinir biçimde bölgenin yapısına uygun bir maskeleri olduğu için burayı tercih etmektedirler. Müzisyenlere bulundukları mekânı neden seçtikleri veya diğer mekânı neden seçmedikleri sorulduğunda: "Burada daha az gürültü var. Burada bir ruh var diyen Evrensel, Alt Kadıköy ü "Çok kalabalık öbür taraf, sevmiyorum, yani hem bizim müziği pek sevmezler de oralarda" diye anlatmakta. Umut, Safa ve Murat benzer da biçimde "Çünkü buralar çok güzel. Kalabalık ama çok da değil. Hem arabalar da buralarda çok rahatsız etmiyor, müziğimizin duyulması önemli" sözlerini söylemekte. Ba ka mekân alternatifleri olarak Caddebostan ve Adalar gibi Üst Kadıköy e benzer karakterde semtleri sıralayan Serkan, Deniz ve Aytaç fikirlerini "A ağı pek inmeyiz herhalde, hengâmeden ho lanmıyoruz, bir kirliliği de, anla ılmamayı da beraberinde getiriyor. Bu civarda insanların bizim yapacağımız müziğe daha 26 . Sokak müzisyenlerinin müzik yapma amaçları ve mekân seçimleri arasındaki ilişki: İstanbul, Kadıköy örneği yakın olacağını dü ünüyoruz" biçiminde dile getirmekteler. Alt Kadıköy ü kastederek "Orada çok fazla gürültü oluyor, bizim enstrümanlar akustik olduğu için pek duyulmuyor" diyen Atacan ile Mehmet Üst Kadıköy ün seçkin karakterine atıf yaparak Bu lafı söylemek istemiyoruz, ama biraz da nezih hani buralar" diye utanarak eklemekteler. Erdinç (60) ve arkada ları ise laflarını hiç sakınmamaktalar; "Daha sakin buralar. Millet müziğimizi takdir ediyor burada, elit bir halk var. A ağılarda kılçık adamlar oluyor, kalabalık hem." Dahası Erdinç ve arkada ları bu kılçık adamlardan pazar günleri, bu defa kendi mekânlarında rahatsız olmaktalar: "Hemen her gün buradayız. Pazar günleri çıkmıyoruz, pazar günleri bazı kılçık adamlar var burada." Görüleceği üzere Üst Kadıköy ün müzisyenleri; ilk olarak müziklerinin duyulacağı görece sakin bir ortama ihtiyaç duymaktadırlar; ikinci olarak kentin homojen ve özellikle seçkin bölgelerinde sanatlarının daha iyi anla ılacağını ileri sürmekte ve herkes in olduğu, sanatlarının anla ılmayacağı dü ündükleri bölgelerden uzak durmaktadırlar; son olarak ba ları belediye ile pek derde girmemektedir, hatta çoğunlukla zabıta tarafından görmezden gelinmekte ve bir müdahale söz konusu olsa dahi halk onları savunmaya çalı maktadır. 4. TARTI MA ve SONUÇ Bu ara tırmada temel olarak; İstanbul un Kadıköy ilçesinin merkez bölgelerinde performans sergileyen sokak müzisyenlerinin mekân seçimleri ile müzik yapma amaçları arasında bir ili ki olup olmadığı sorgulanmı tır ve beraberinde müzisyenlerin icra etmeyi tercih ettikleri müzik türleri ile kültürel arka planları arasındaki ili kiler de ortaya konmaya çalı ılmı tır. Ayrıca ara tırmanın nitel ve betimsel karakteri sayesinde bu görünmez müzisyenleri hikâyeleri kendi ifadeleriyle metne aktarılmı , eğer varsa problemleri ve buldukları çözüm yolları sunulmaya çabalanmı tır. Ara tırma dâhilinde Kadıköy ün merkez bölgesi demografik özellikleri bağlamında; daha heterojen bir yapıya sahip Alt ve daha homojen ve seçkin bir yapıya sahip Üst Kadıköy olarak iki ba lık altında incelenmi tir. Müzisyenlerin amaçları ise; basitçe Gelir elde etme , Görünür olma ve Takdir görme kategorileri altında irdelenmi tir. 27 İsmail Burak MALKOÇ Alt Kadıköy deki müzisyenlerin gelir elde etme ve görünür olma amaçlarına sahip oldukları görülmü ve bu amaçları için heterojen bir mekâna ihtiyaç duydukları onların ifadeleriyle ortaya konmu tur. Dahası gelir elde etme pe indeki müzisyenlerin çoğunlukla herkes in sevdiği parçaları icra eden Romanlar ve görünürlük pe indeki müzisyenlerinse halk ozanı veya â ık karakterini benimseyen, halkı bilgilendirme ve Anadolu nun ezgilerini duyurmak çabasındaki Anadolu kentlerinde doğup İstanbul a göçmü ki iler oldukları ortaya çıkmı tır. Neticede sokak müzisyenleri birer tüccardır ve malını herkes e satmak isteyen tüccar, yani gelir elde etmek isteyen müzisyen, Sennett ve Habermas bağlamında bireysel farklarını geri plana iterek herkes in dilinden konu ması, herkes in dinleyeceği parçaları çalması gerekecektir. Öte yandan görünür olma amacındaki görünmez, madun farklılıkların ise, kentin herkes e ait sokaklarını Lefebvre bağlamında i gal ederek, Arendt ve Fraser dü üncesinde olduğu gibi farklılıklarını duyurmaları, yani farklılıklarına ait ezgileri icra etmeleri gerekecektir. Dolayısıyla, hem denetimsiz gelir elde eden hem de hâkim yapıyla mücadele eden bölge müzisyenlerinin ba ı yerel yönetim ile de sık sık derde girmektedir. Üst Kadıköy de performanslarını sergileyen müzisyenlerin yalnızca müziklerini dinletme ve takdir görme derdinde oldukları anla ılmı ve bu amaçları için daha homojen ve seçkin karakterde bir bölgeye ihtiyaç duydukları yine onların ifadeleriyle aktarılmı tır. Dahası bölge müzisyenlerinin büyük ehirlerde doğan, ayrıca meslekleri veya gelirleri bulunan ve dolayısıyla küresel müziklere veya batı müziğine yakın zevkleri olan ki iler oldukları ortaya çıkmı tır. Bölgedeki müzisyenler; De Certeau nun da dediği gibi bekledikleri simgesel kazançları elde edebilmek, yani takdir görmek ve alkı lanmak adına bölgenin homojen yapısına uygun bir maskenin arkasında durmakta, bölgenin seveceği müzik tarzlarını icra etmektedirler veya tersinir biçimde bölgenin yapısına uygun bir maskeleri, tarzları olduğu için burayı tercih etmektedirler. Yerel yönetimse bu defa bu müzisyenlere çok fazla karı mamakta, karı sa bile halk tarafından tepkiyle kar ılanmaktadır. Sonuç olarak; sokak müzisyenlerinin müzik türü seçimleri, doğdukları, büyüdükleri ortamla, kökenleri, memleketleri ve ekonomik sınıflarıyla, yani ekonomik, toplumsal ve kültürel sermayeleriyle ili kili görünmektedir. Dahası, 28 . Sokak müzisyenlerinin müzik yapma amaçları ve mekân seçimleri arasındaki ilişki: İstanbul, Kadıköy örneği müzik icra etmek adına sokağı tercih edi leri ve bu tercihleri arasındaki farklılıklar da yine kültürel arka planları ile ili kilidir. Sokak müzisyenleri gerçekten de amaçlarına uygun sokakları, mekânları, gerek hedef kitlelerini gerekse de yerel yönetimler ile ya ayacakları problemleri hesaba katarak ustaca seçmektedirler. KAYNAKÇA Arendt, H. (2013). İnsanlık durumu (7. Baskı). İstanbul: Babil Yayın. Bourdieu, P. (2015). Ayrım beğeni yargısının toplumsal ele tirisi. Ankara: Heretik Basın Yayın. Bourdieu, P. (1986). The forms of capital. J.F. Richardson (Ed.), in Handbook of theory and research for sociology education (46-58). Westport, Conn: Greenwood Press. De Certeau, M. (2010). Strategies and tactics. Retrieved February 16, 2018, from https://chisineu.files.wordpress.com/2012/10/certeau-michel-de-thepractice-of-everyday-life.pdf De Certeau, M., Giard, L. ve Mayol, P. (2015). Gündelik hayatın ke fi – II konut, mutfak i leri (2. Baskı). Ankara: Dost Kitabevi Yayınları. Fraser, N. (2004). Kamusal alanı yeniden dü ünmek: Gerçekte varolan demokrasinin ele tirisine bir katkı. M. Özbek (Ed.), Kamusal alan içinde (103-132). İstanbul: Hil Yayın. Habermas, J. (2015). Kamusallığın yapısal dönü ümü (13. Baskı). İstanbul: İleti im Yayınları. Habermas, J. (2004). Kamusal alan. M. Özbek (Ed.), Kamusal alan içinde (95103). İstanbul: Hil Yayın. Kaynar, H. (2012). Projesiz modernle me cumhuriyet İstanbulu ndan gündelik fragmanlar (2. Baskı). İstanbul: İstanbul Ara tırma Enstitüsü Yayınları. Lefebvre, H. (2016). Modern dünyada gündelik hayat (4. Baskı). İstanbul: Metis Yayınları. Lefebvre, H. (2017). Kentsel devrim (5. Baskı). İstanbul: Sel Yayıncılık. 29 İsmail Burak MALKOÇ Park, R. E. ve Burgess, E. W. (2016). ehir kent ortamındaki insan davranı larının ara tırılması (2. Baskı). Ankara: Heretik Basın Yayın. Sennett, R. (2013). Kamusal insanın çökü ü (4. Baskı). İstanbul: Ayrıntı Yayınları. Simmel, G. (2009). Bireysellik ve kültür. İstanbul: Metis Yayınları. Wirth, L. (2002). Bir ya am biçimi olarak kentlile me. A. Alkan ve B. Duru (Ed.), 20. yüzyıl kenti içinde (77-106). Ankara: İmge Kitabevi Yayınları. EXTENDED ABSTRACT 1. Introduction This research aims to question; the relationship between musical intentions and location choices of street musicians correlatively musicians cultural backgrounds and preferred music genres, with sociologic perspective and qualitative and descriptive methods. Therefore the problems of the research are; 1-How street musicians choose locations to perform? 2-What are the musical intentions of street musicians? 3-Is there any relationship between cultural backgrounds, preferred music genres, location choices and musical intentions of the street musicians? 4-How street musicians see the locations they usually perform and the people lives there? 5-What are the problems the street musicians have and how they solve them. 2. Method This research uses qualitative and descriptive methods and semi-structured interview technique to find out relationship between street musicians cultural background, musical intetions and location choices. The participants of the research are 12 street musicians which were encountered at İstanbul, Kadikoy district during 15th and 16th of September, 2017. To collect data a question form was prepared that includes questions about age, residence, hometown, music genre and location choices and musical intientions. Interviews were recorded 30 . Sokak müzisyenlerinin müzik yapma amaçları ve mekân seçimleri arasındaki ilişki: İstanbul, Kadıköy örneği with a vocie recording device and then typed. Datas were analyzed; by the intention categories making money , being visible and artistic , which are about the conceptual framework, and the location categories upper and lower Kadikoy. 3. Findings, Discussion and Results For lower Kadikoy street musicians, two major intentions were found which are making money and being visible. The musicians that aims to make money have usually Roman ethnicity and come from lower classes, they usually performs songs that everyone can listen to achieve more money and have trouble with local authorities. The musicians that aims to be visible usually come from Anatolian country regions or subaltern classes, they usually perform their local songs to make people hear their problems and they also have trouble with local authorities. The musicians that aims to make money or be visible both need heterogeneous city scapes. For upper Kadikoy street musicians only one intention were found which is artistic. They usually come from metropol cities and upper economic classes, and they usually perform western musics as rock, jazz, classical. They need more homogeneous and elite locations for their performances and to be appreciated and they usually have no trouble with local authorities. 31