İSKEnDER’İn KüçüK ASyA SEfERİ VE İSSoS MuHAREBESİ AntİKçAğ tARİHİnE yön VEREn BİR MuHAREBEnİn PoRtRESİ 134 The AsIA MInor CAMpAIgn of AlexAnder And The BATTle of Issus porTrAIT of A BATTle ThAT shAped AnCIenT hIsTory PERSLER: Anadolu’da Kudret ve Görkem 135 The persIAns: power and glory in Anatolia The AsIA MInor CAMpAIgn of AlexAnder And The BATTle of Issus porTrAIT of A BATTle ThAT shAped AnCIenT hIsTory İskender’in Küçük Asya Seferi ve İssos Muharebesi Antikçağ Tarihine Yön Veren Bir Muharebenin Portresi The Asia Minor Campaign of Alexander and the Battle of Issus Portrait of a Battle that Shaped Ancient History MURAT ARSLAN* Kader pek az insana, kayıtsızca akıp giden ömürden daha değerli, ölümsüz bir ün bahşetmiştir. Antikçağ’dan günümüze değin kralları, generalleri, felsefecileri, historiyografları, biyografları ve entelektüelleri Büyük İskender kadar etkileyen, üzerinde düşünmeye ve yazmaya sevk eden karizmatik bir kişilik daha yoktur (Res. 1).1 Sadece ordu mensupları tarafından dahi kralın yaşamı, seferleri ve kariyerini anlatmaya yönelik bir düzineden fazla girişim gerçekleştirilmiştir. Bu kaynaklar arasında Aristoteles’in yeğeni, resmi saray tarihçisi olynthoslu Kallisthenes (FGrHist 124), yakın koruma, general ve Mısır hanedanlığının kurucusu Lagos’un oğlu Ptolemaios (FGrHist 138), teknik uzman Kassandreialı Aristoboulos (FGrHist 139), kralın yakın dostu ve Giritli amiral nearkhos (FGrHist 133), amiral gemisinin kılavuz kaptanı Astypalaialı (ya da Aiginalı) onesikritos (FGrHist 134), başmabeyinci Mityleneli Khares (FGrHist 125) ya da Lampsakoslu Anaksimenes (FGrHist 72), Kardialı Hieronymos (FGrHist 154), Pellalı Marsyas (FGrHist 135), Olynthoslu Ephippos ve Nikoboulos (FGrHist 126-127), Larissalı Polykleitos ve Medeios (FGrHist 128-129), Samoslu Douris (FGrHist 76) ve Aleksandreialı Kleitarkhos (FGrHist 137) gibi olaylara bizzat şahitlik etmiş ya da İskender döneminde yaşamış çağdaş yazarların tarih karışımı yapıtları sayılabilir. Bunlara ayrıca Kardialı Eumenes ile yardımcısı Erythrailı Diodotos tarafından tutulduğu düşünülen kraliyet mektuplaşmaları ile önemli olayların/toplantıların kaydedildiği kraliyet günlükleri (FGrHist 117) eklenebilir ama ne yazık ki İskender Dönemi’ni ve kendi zamanını anlatan bu dokümanların pek * Prof. Dr., Akdeniz üniversitesi, Edebiyat fakültesi, tarih Bölümü, Eskiçağ Dilleri Anabilim Dalı, Dumlupınar Bulvarı tR-07058, Antalya, türkiye marslan@akdeniz.edu.tr 136 Fate bestows immortal fame upon very few people, which is so much more important than mundane everyday life. From antiquity to the present, there has not been another personality as charismatic as that of Alexander the Great who has inspired kings, generals, philosophers, historiographers, biographers and intellectuals alike, to think and to write about him (Fig. 1).1 The soldiers that have embarked upon describing the life, campaigns and career of the genius king, amount to more than a dozen. Amongst these sources are the semi-historical works of contemporary writers who personally witnessed the events or who lived during the reign of Alexander. These include individuals such as Callisthenes of Olynthus, a nephew of Aristotle and the official court historian (FGrHist 124), Ptolemy, bodyguard, general and also the son of Lagus, who was the founder of the Egyptian Dynasty (FGrHist 138); Aristobulus of Cassandreia, technical specialist (FGrHist 139); admiral Nearchus of Crete, a close friend of the king (FGrHist 133); Onesicritus of Astypalaea (or Aegina), the maritime pilot of the flagship (FGrHist 134; Chares of Mytilene, the head chamberlain (FGrHist 125); Anaximenes of Lampsacus (FGrHist 72); Hieronymus of Cardia (FGrHist 154); Marsyas of Pella (FGrHist 135); Ephippus and Nicobulus of Olynthus (FGrHist 126-127); Polycleitus and Medeius of Larissa (FGrHist 128-129); Duris of Samos (FGrHist 76) and Cleitarchus of Alexandria (FGrHist 137). To these sources can be added the royal correspondence and diaries in which important events/ meetings were recorded, and which are thought to have been written by Eumenes of Cardia and his assistant secretary Diodotus of Erythrae (FGrHist 117). Unfortunately, however, most of these documents which illuminate the period of Alexander and their own era have been lost or have only survived in extremely limited fragments. The rest are mainly ancient sources but they were written by writers who lived one or sev- PERSLER: Anadolu’da Kudret ve Görkem eral centuries after the king had died. The dates of Alexander became known through the works of important writers such as Diodorus, 2 Quintus Curtius Rufus,3 Plutarch of Chaeronea,4 Arrian of Nicaea, 5 and Iustinius6 –who is known for his epitome (summary) of a work attributed to Pompeius Trogus– all of whom used, commented on and summarized this literary tradition in Antiquity which has reached us today through the epitome text-source tradition.7 Furthermore, while historians deal with the works and the evidence of the aforementioned writers, they are to a large extent also obliged to study the works of those important historians who, without being firsthand witnesses, gave accounts of their own periods. This requires extra caution when analyzing and rationally interpreting data, because when the subject is Alexander, there is no one else about whom so many and so contradictory rumors circulated in ancient literature. In this respect, identifying whether the available sources have been tainted by legends or political/diplomatic maneuvers; whether for moral and religious reasons some paragraphs have been censored and removed, or whether, by protecting the authenticity of the work, it can be understood from an academic perspective, is rather difficult.8 In addition, scholarly editions of the ancient literary data contemporary with the king are included in some of the works of the ancient historians. Moreover, the evaluations that have been made concerning the author, his work and degree of reliability as well as the work itself have also been made subject of classifications. These classifications can roughly be divided into three categories, known as the extolling,9 execrative10 and vulgate11 traditions. It is an undeniable fact that this and similar literary traditions adopted by many ancient writers continue as subterranean influences upon today’s historians. As a natural result of this, most modern historians can benefit from the aforementioned categories in their analysis of Alexander. In addition, from the perspective of the tradition of “period-dependent historiography” and parallel to the developments in historiographical methodology and viewpoints the value judgments change radically over time, as can be seen with many historical characters. In this way, the hero of one generation may become the anti-hero of later generations.12 The subjects of Alexander’s Asia Minor Campaign and the Battle of Issus unavoidably induce the researcher to turn to the works of the ancient and Roman Period writers. The sections and anecdotes about the Battle of Issus written by ancient historians offer illuminating information but are inadequate, as from the Hellenistic Period, ancient writers mainly conveyed what they had heard about the Battle of Issus and read from the preceding writers. Therefore, it has been attempted in this study to reach certain conclusions through combining the information provided by Greek and Roman historiographers and the writers of biographies related to our subject, with information and evidence derived from modern literature, from numismatic finds and from archaeological artifacts. After Alexander had secured some degree of order in Macedonia, Greece and Thrace in the spring of 334 BC, he started to march toward the Hellespont with his army consisting of 12.000 phalanxes (heavily Res. 1: çoğu kaybolmuş ya da son derece sınırlı İskender portresi (http://www. parçalar halinde günümüze ulaşmayı bazedge.net/wallpaper/10560886/ temel alınıp yazar tarafından şarabilmişlerdir. Geri kalanların büyük bir kolajlanmıştır.) bölümü, Antikçağ kaynakları olup kraldan Fig. 1: yüzyıl/yüzyıllarca sonra yaşamış yazarların Alexander Portrait (Based on http://www.zedge.net/ kaleme aldıkları çalışmalardır. wallpaper/10560886/ and used İskender tarihleri, temelde Antikçağ by the author.) bu yazınsal birikimi kullanmış, yorumlamış ve özetini çıkarmış olan Sicilyalı Diodoros,2 Q. Curtius,3 Khaironeialı Ploutarkhos,4 nikomedialı Arrianos5 ve Pompeius trogus’a atfedilen eserden yaptığı epitome’yle tanınan M. I. Iustinus6 gibi önemli yazarların günümüze öz metin–esin kaynağı geleneğiyle ulaşan yapıtları sayesinde bilinir kılınmıştır.7 Bununla birlikte tarihçiler, söz konusu yazarların eserlerini ve kanıtlarını ele alırken tarihçiler büyük ölçüde bu önemli tarih yazarlarının kaleminden kendi dönemlerini anlatan çalışmalarını birinci dereceden tanıklıkları olmaksızın inceleme zorunluluğu duymaktadırlar. Bu durum konuya ilişkin veriler analiz edilirken ve rasyonel bir şekilde yorumlanırken daha ihtiyatlı davranılmasını gerekli kılar çünkü konu İskender olunca Antikçağ yazınında, hakkında bu kadar çok ve birbirine bu kadar aykırı rivayetler bulunan başka bir kimse yoktur. Bu bakımdan elimizdeki kaynakların söylencelerle ya da politik–siyasi manevralarla bozulup bozulmadığını; ahlakî ve dini nedenlerle bazı paragrafların sansürlenip atılmadığını ya da çalışmanın özgünlüğünün korunarak kuramsal bakışla kavranıp kavranmadığını teşhis etmek oldukça zordur.8 Bununla birlikte bazı Antikçağ tarihçilerinin eserlerinde zaman zaman kralla çağdaş antik yazın verilerinin edisyonlarına–kritiklerine yer verilmektedir. Dahası ilgili metnin yazarı, eseri ve güvenilirlik ölçütüyle ilintili değerlendirmelerde bulunulmakta ve eserlere yönelik sınıflandırmalara gidilmektedir. Bu sınıflandırmalar kendi 137 The persIAns: power and glory in Anatolia İSKEnDER’İn KüçüK ASyA SEfERİ VE İSSoS MuHAREBESİ AntİKçAğ tARİHİnE yön VEREn BİR MuHAREBEnİn PoRtRESİ içinde kabaca kralı yücelten,9 yeren10 ve avam11 gelenek olmak üzere üç ana kategoride incelenebilir. Birçok Antikçağ tarihçisi tarafından benimsenen bu ve benzeri yazın geleneklerinin günümüz tarihçileri üzerinde görünmeden var olan etkisi yadsınamayacak bir gerçektir. Bunun doğal sonucu olarak modern tarihçilerin büyük bölümünün İskender çözümlenmesinde söz konusu kategorilerden faydalandıkları görülür. Ayrıca “sürece bağımlı tarihyazımı” geleneğinin perspektifinde birçok tarihsel karakterde izlenebildiği üzere, tarihyazımı yöntemi ve bakış açısındaki gelişimlere paralel olarak dönemin değer yargıları zamanla radikal değişikliklere uğramaktadır. Böylelikle, bir kuşağın kahramanı diğer kuşağın anti-kahramanına dönüşebilmektedir.12 Konu İskender’in Küçük Asya Seferi ve İssos Muharebesi olunca ister istemez araştırmacıyı Eskiçağ ve Roma Dönemi yazarlarının eserlerini kullanmaya itmektedir. Antikçağ tarihçilerinin İssos Muharebesi’ne ilişkin kaleme aldıkları bölümler ve anekdotlar aydınlatıcı bilgiler içermekle birlikte yetersizdir çünkü Hellenistik Dönem’den itibaren antik yazarlar daha ziyade, İssos Muharebesi’yle ilgili duyduklarını ya da kendilerinden önceki yazarlardan okuduklarını aktarmışlardır. Bu yüzden, incelemede konumuzla ilgili malumat veren Yunan ve Roma tarihyazımı ve biyografi yazarlarının yanı sıra, bazı modern yazın verilerinden, nümismatik buluntulardan ve arkeolojik kalıntıların yorumlanmasından sağlanan bilgiler ve ipuçlarından hareketle bazı sonuçlara ulaşılmaya çalışılmıştır. İskender, Mö 334 yılının baharında Makedonya, yunanistan ve thrakia’da olabildiğince düzen sağladıktan sonra 12.000 phalanks (Diodoros, 17.17.3-4) ve yardımcı güçlerden oluşan ordusuyla birlikte babasından devraldığı Pers Seferi’ni gerçekleştirmek üzere bir zamanlar Kserkses’in yunanistan seferinde izlediği yoldan Hellespontos’a doğru ilerlemeye başlar. yaklaşık 20 günlük bir yürüyüşün ardından Hellespontos kıyılarındaki Sestos’a (Akbaş Kalesi) ulaşır. Buradan 160 triereis ile önemli oranda kargo filosundan oluşan donanmasıyla Küçük Asya’ya geçer. Asya’yı tanrılardan mızrakla kazanılmış bir ülke olarak aldığını/alacağını ima edercesine karaya savaş teçhizatıyla ilk atlayan kişi olarak mızrağını yere saplar. Panhellen temasını ve propagandasını destekler biçimde önce troia’daki Athena tapınağı’na gider. Akhilleus’un mızrağı gibi troia Savaşı’ndan kalan kutsal silahlardan bazılarını yanına alır. Kendi silahlarını ise tapınağa bırakır. Ardından Mysia’daki Arisbe (özbek) ovası’na doğru ilerleyerek burada kamp kurmuş olan generali Parmenion komutasındaki kuvvetlerle birleşir. Bu sırada Makedon ordusunun mevcudiyeti yak. 43.000 piyade; 5.000’den fazla deneyimli süvariden oluşuyordu.13 Bu o zamana değin yunanistan’ın meydana getirdiği en güçlü ve en profesyonel orduydu. yaklaşık 220 yıldır Küçük Asya’yı egemenlikleri altında bulunduran Persler ise, İskender’in Makedonya üzerinden Anadolu’ya doğru ilerlemeye başlamasından itibaren savaş hazırlıklarına girişmişlerdi. Kralı durdurmak amacıyla, uygulaya138 The AsIA MInor CAMpAIgn of AlexAnder And The BATTle of Issus porTrAIT of A BATTle ThAT shAped AnCIenT hIsTory armed military units) and auxiliary forces (Diodorus Siculus, 17.17.3-4). His aim was to pursue the Persian campaign he had inherited from his father, and in doing so follow the route Xerxes had used on his Greek campaign. After almost 20 days of marching, he reached Sestus (Akbaş fortress), located on the shore of the Hellespont. From here, he reached Asia Minor with his navy, consisting of a significant number of cargo ships and 160 triereis. As the first person who landed with the accoutrements of war, he thrust his spear into the ground when he disembarked, signifying that Asia was a country he had taken/would take from the gods by the spear. In a move to support the Pan-Hellenic theme and propaganda he first visited the Temple of Athena in Troy. From there, he took some of the sacred weapons left from the Trojan War, such as the spear of Achilles, and left his own behind. Then he moved towards the Arisbe (Uzbek) Plain in Mysia, where he merged with the forces under the command of his general Parmenion, who had encamped there. The Macedonian army mustered almost 43.000 infantry, and more than 5.000 experienced cavalry.13 This was the most powerful and professional army that Greece had produced to date. The Persians, who had controlled Asia Minor for almost 220 years, would have begun their preparations for battle once Alexander began to advance from Macedonia into Anatolia. They gathered the council of war to determine a plan and strategy on how to stop the king. In 335 BC, Memnon of Rhodes, the famous commander and strategist who had reversed the Macedonian advance in Asia Minor, suggested setting fire to the fields ahead of the Macedonian army and retreating, rather than directly confronting Alexander in battle, as his forces had a maximum of 20 days of provisions left at that time. He also proposed moving the soldiers to Greece together with the navy to shift the war to Europe (Diodorus Siculus, 17.18.2; Arrian, Anabasis Alexandri 1.12.9). In this way, Alexander would be forced to leave the territories of Asia Minor in order to protect his own country, just as Agesilaus, the Spartan king, had done in 394 BC. But the satrap of Dascyleum, Arsites, was strongly opposed to a scorched earth policy on the land under his control and he argued for a straight forward single decisive battle to end the war. Apparently, the hierarchy between satraps and generals was not clearly delineated at the council and therefore a vote was taken. It is not known if the Persians took courage from minor victories against the Macedonians in the region of Mysia in 335 BC, or whether they thought that Memnon of Rhodes wanted to prolong the war out of self-interest, but the decision to fight was taken by a majority vote. Meanwhile, the Persian army was deployed around Zeleia (Sarıköy), near the Aesepus River, and comprised infantry, including approximately 20.000 mercenaries and 20.000 cavalry.14 The two armies met on the steep riverbanks of the Granicus River (Kocabaş River) that reached a height of 3-4 meters in places. (Fig. 2) In spite of the massive resistance of the Persian cavalry and archers, the question of how and with which maneuver Alexander succeeded in crossing to the opposite bank of the river still remains a mystery. This is because the ancient writers focused on relating the difficulties of crossing PERSLER: Anadolu’da Kudret ve Görkem the river, rather than on describing the king’s military strategies and the battle. Immediately after the battle, they started to rhapsodize about the successes of Alexander who fought on the front lines and represented the ideal leader of the Macedonians. Thus, they opted to write about the events approaching it from a dramatic, rather than a procedural aspect. As a result, most of the details about the battle, the strategemata of the king and the Persians’ battle plan faded into the background. The battle unsurprisingly ended with a complete defeat for the Persians. The bludgeoning of the Persian force by the Macedonians, who were superior in terms of experience, discipline, war supplies/ equipment and men, was not an unexpected result. Yet, the battle between the Persians, who traditionally were experienced in combat with the Macedonian– Thessalian cavalry, appears to have been fierce. According to Plutarch (Alexander 16.4-5), Alexander’s life was saved just in time by Cleitus the Black, his foster brother and the commander of the royal company, when he about to be killed fighting the Lydian satrap Spithridates and his brother Rhoisaces. When the Macedonian phalanxes crossed the Granicus River in order to reinforce the cavalry it was a major blow that heralded the defeat of the Persian forces. According to Arrian (Anabasis 1.16.3), the dead among the Persian command group included Arbupales, the son of Darius and grandson of Artaxerxes, his son-in-law Mithradates, his brother-in-law Pharnaces, the Lydian satrap Spithridates and his brother Rhoisaces, the hyparkhos of Cappadocia Mithrobarzanes, his generals Niphates and Petenes, and the commander of the mercenaries Omares.15 The remains of the Persian army disbanded. Atizyes and Arsames retired to their satrapies in Phrygia and Cilicia. According to Arrian (Anabasis 1.16.3), Arsites, the satrap of Dascyleum, escaped to Phrygia. After a short time, he committed suicide, either holding himself responsible or being held responsible for the defeat. Memnon of Rhodes went with the forces under his command to the coasts of Ionia, where the next phase in the battle was to occur.16 The mercenaries of Greek origin that formed most of the Persian infantry in the battle did not fight, as was also the case in the Battle of Cunaxa in 401 BC (Fig. 3)They were content to watch the battle from a distance on a protected hill. When the Persian cavalry lines were broken and they began to retreat, they defended their position in the hope of an armistice. But the king, in the flush of victory, refused to make a deal with the mercenaries on the grounds that they had ignored the decision of the Corinthian League and fought against Greece thus betraying the common cause. Encircling them on all sides, they exposed them to the full offensive of the Macedonian phalanxes and put most of them to the sword.17 Nearly 2.000 survivors were enslaved to support the agriculture and economy of the Macedonian work force (Diodorus Siculus, 17.18-21.6; Arrian, Anabasis 1, 12.8-16.7; Plutarch, Alexander 16.1-7; Marcus Iunianius Iustinus, epitome 11.6.8-13). Alexander appointed Calas as the head of the Dascyleum satrapy, which Arsites previously had controlled. Later, he advanced towards the satrapal center at Sardis. Mithrenes, the commander of the city’s cakları planları ve stratejileri belirlemek ve karar almak üzere savaş konseyini topladılar. Mö 335 yılında Küçük Asya’daki Makedon ilerleyişini gerileten, ünlü komutan ve stratejist Rhodoslu Memnon, o sırada en fazla 20 günlük iaşesi kalan İskender’e karşı savaşmak yerine, Makedon ordusu önündeki tarlaları yakarak geri çekilmeyi teklif etti. Ayrıca donanmayla birlikte askerleri yunanistan’a geçirmeyi ve savaşı Avrupa’ya kaydırmayı önerdi (Diodoros, 17.18.2; Arrianos, Anabasis 1.12.9). Bu şekilde İskender de tıpkı Sparta kralı Agesilaos’un Mö 394 yılında yaptığı gibi, kendi ülkesini korumak için Küçük Asya topraklarını terk etmek zorunda kalacaktı; ancak Daskyleion satrabı Arsites, hâkimiyeti altındaki topraklarının yakılıp yıkılmasına şiddetle karşı çıktı. Savaşı açık ve seçik bir şekilde tek bir muharebeyle sonlandırmanın gerekliliğini savundu. Anlaşılan toplantıda satraplar ve generaller arasındaki hiyerarşi kesin çizgilerle ayrılmamıştı. Bu bakımdan oylamaya gidildi. Persler Mysia Bölgesi’nde Makedonlara karşı Mö 335 yılında kazandıkları ufak çaplı başarılarından cesaret aldıklarından mı; yoksa Rhodoslu Memnon’un kendi çıkarları doğrultusunda savaşı uzatmak istediğini düşündüklerinden mi bilinmez; konseyden oy çokluğuyla savaş kararı çıktı. Bu sırada Aisepos Irmağı (Gönen çayı) yakınlarındaki Zeleia (Sarıköy) civarında konuşlanmış Pers ordusunun mevcudiyeti yak. 20.000 paralı askerin oluşturduğu piyade ile 20.000 süvariden meydana geliyordu.14 İki ordu yer yer 3-4 metrelik dik yataklar oluşturan Granikos Irmağı’nın (Kocabaş çayı) iki yakasında karşılaştı (Res. 2). İskender’in Pers süvarileri ve okçularının yoğun direnişine rağmen ırmağın karşı yakasına hangi manevrayla ve nasıl geçmeyi başardığı halen bir muammadır çünkü antik yazarlar büyük ölçüde, kralın savaş stratejisi ve muharebe betimlemelerinden ziyade ırmağı geçmenin zorluklarını anlatmaya odaklanmışlardır. çarpışmaların başlamasının hemen ardından ise, ön saflarda dövüşen Makedonların idealindeki lideri temsil eden İskender’in kahramanlıkları üzerine methiyeler düzmeye başlamışlardır. Bu yüzden olayları yöntemsel açıdan çok dramatik tarih anlayışı içinde kaleme almayı yeğlemişlerdir. öyle ki muharebenin nasıl cereyan ettiğine, kralın strategemata’sına ve Perslerin savaş planına dair detayların büyük çoğunluğu gölgede kalmıştır. Muharebe beklenildiği üzere Persler açısından tam bir hezimetle sonuçlandı. Deneyim, disiplin, savaş teçhizatı ve nicelik bakımlarından üstün Makedon ordusunun Persleri ezip geçmesi beklenen bir sonuçtu. Gene de muharebe geleneksel olarak süvari karşılaşmaları bakımından tecrübe sahibi Persler ile Makedon– thessallia süvarileri arasında şiddetli geçen çarpışmalarına sahne olmuş görünür. Ploutarkhos’a göre (Alexandros 16.4-5), Lydia Satrabı Spithridates’e ve kardeşi Rhoisakes’e karşı çarpışan İskender öldürülmek üzereyken, sütkardeşi ve kraliyet ile/ ilai’sinin komutanı Kara Kleitos tarafından son anda kurtarılır. Makedon phalanks’larının da Granikos yatağını geçerek süvarilere yardıma gelmesi Pers saflarındaki yenilgiyi körükler. 139 The persIAns: power and glory in Anatolia İSKEnDER’İn KüçüK ASyA SEfERİ VE İSSoS MuHAREBESİ AntİKçAğ tARİHİnE yön VEREn BİR MuHAREBEnİn PoRtRESİ The AsIA MInor CAMpAIgn of AlexAnder And The BATTle of Issus porTrAIT of A BATTle ThAT shAped AnCIenT hIsTory Res. 2: Granikos Muharebesi Charles Le Brun (CC BY 4.0) Fig. 2: Battle of Granicus Charles Le Brun (CC BY 4.0) 140 PERSLER: Anadolu’da Kudret ve Görkem 141 The persIAns: power and glory in Anatolia İSKEnDER’İn KüçüK ASyA SEfERİ VE İSSoS MuHAREBESİ AntİKçAğ tARİHİnE yön VEREn BİR MuHAREBEnİn PoRtRESİ Res. 3: Kounaksa Savaşı (CC By 4.0) Arrianos’a göre (Anabasis 1.16.3), Pers komuta grubundan ölenler arasında Dareios’un oğlu Fig. 3: ve Artakserkses’in torunu Arbupales, damaBattle of Cunaxa (CC BY 4.0) dı Mithradates, karısının kardeşi Pharnakes, Lydia satrabı Spithridates ile kardeşi Rhoisakes, Kappadokia hyparkhos’u Mithrobarzanes, generallerden niphates, Petenes ve paralı askerlerin komutanı omares’in adları geçmektedir.15 Pers ordusundan geriye kalanlar ise dağılır. Atizyes Phrygia, Arsames Kilikia’daki satraplık bölgelerine çekilir. Arrianos’a göre (Anabasis 1.16.3), Daskyleion satrabı Arsites ise, muharebeden sonra Phrygia’ya kaçar. Kısa süre sonra da yenilgiden kendisini sorumlu tutuğu –ya da tutulduğu– için intihar eder. Rhodoslu Memnon ise, komutası altındaki kuvvetlerle savaşın bir sonraki evresinin yaşanacağı İonia sahillerine gider.16 Muharebede Pers piyadelerin çoğunluğunu oluşturan yunan kökenli paralı askerler, Mö 401 yılındaki Kounaksa Savaşı’nda (Res. 3) olduğu üzere çarpışmalara katılmazlar. uzaktan, korunaklı bir tepenin üzerinden savaşı seyretmekle yetinirler. Pers süvarilerinin safları bozulup kaçmaya başladıklarında ise ateşkes umuduyla mevzilerini korurlar ama zafer sarhoşluğu içindeki kral Korinthos Birliği’nin kararını hiçe sayarak yunanlara karşı çarpıştıkları gerekçesiyle, ortak amaca ihanet eden paralı askerlerle anlaşma yapmaya yanaşmaz. onları dört bir taraftan kuşatarak Makedon phalanks’ının cephe taarruzuna maruz bırakır ve içlerinden büyük bir bölümünü kılıçtan geçirir.17 Sağ kalan yaklaşık 2.000 kişi ise, Makedonya’daki tarımsal ve ekonomik anlamda işgücünü desteklemek amacıyla köleleştirilir (Diodoros, 17.18.-21.6; Arrianos, Anabasis 1, 12. 8-16. 7; Ploutarkhos, Alexandros 16. 1-7; M. I. Iustinus, 11.6.8-13). İskender daha önceden Arsites’in yönettiği Daskyleion Satraplığı’nın başına Kalas’ı atar. Ardından Sardeis’teki satraplık merkezine doğru ilerler. Kentin iç kale komutanı Mithrenes tarafından şehir ve kale savaşılmadan Makedonlara teslim edilir. Kral, arkadaşlarından Pausanias’ı kale komutanı 142 The AsIA MInor CAMpAIgn of AlexAnder And The BATTle of Issus porTrAIT of A BATTle ThAT shAped AnCIenT hIsTory citadel, handed over the city and the fortress to the Macedonians without a fight. The king assigned Pausanias, one of his friends, as the fortress commander. He put Asander, son of Philotas at the head of the regions that were once under the hegemony of the Lydian satrap Spithridates (Arrian, Anabasis 1.17.7). Then he proceeded toward the coast of Ionia. He travelled along the Caystrus Valley (Küçük Menderes/ Little Maeander) and arrived at Ephesus. The effect of the Granicus victory was so momentous that many kings of cities in Asia Minor opened their gates and welcomed him with cheers. Many settlements, such as Magnesia and tralleis on the border of Southern Caria, sent ambassadors to Alexander when he was in Ephesus to tell him that they surrendered to him. At that time, apart from the resistance organized by Memnon in Miletus and Halicarnassus, the regions of Ionia and Caria were captured by the Macedonians, mostly through submission. However, the siege of Miletus proved to the Macedonian king that naval forces were useless without a safe harbor base and that it was not possible to take on a fully equipped Persian navy. Thereupon, the king decided to revise his war strategies, to develop and make the most of his powerful army. Having risked the victory of Xerxes in 480 BC, he decided to break up his fleet so as not to repeat the mistake that befell Xerxes at Salamis.18 The major reasons for making this decision were his inability to cover the costs of the navy19 and also his adoption of a new war strategy. Due to the lack of a powerful navy, he planned to seize the coasts of the Eastern Mediterranean that were ruled by the Persians with his land forces without doing battle at sea.20 Diodorus (17.23.1-2) emphasized that the factor that motivated the king to make this decision was primarily strategy. Part of his motivation may also have been to show his soldiers that they had no means of escape during the approaching and unavoidable war against the Persian king. He may have intended to encourage his soldiers to fight more valiantly by removing any hopes in his army of escape through withdrawal or defection; however when Memnon established a full-fledged navy on behalf of the Persian emperor, it allowed him to remain an important threat along the coasts of Asia Minor, to the islands, Greece and the Macedonian Kingdom. After Alexander assigned Ada, daughter of Hecatomnus, as satrap of Caria (Arrian, Anabasis 23.7-8), he left Memnon and the Persian navy alone and divided his army in two for the winter months. He sent Parmenion together with the Thessalian cavalry, all of the rest of his allies and the heavy siege equipment to Sardis in order to advance towards Phrygia, which was under the control of the Persian satrap Atizyes. Also, he captured the cities on the coast to prevent the enemy navy from obtaining any assistance from them, and started to proceed towards Lycia and Pamphylia.21 At the end of 334 BC, he entered Lycia via Telmessus, which had surrendered through compromise. When he reached the Kınık Valley, as many as 30 polismatas along with Xanthus, Pinara and Patara, surrendered to the king. In accord with his plan, Alexander proceeded step-by-step to clear the whole coast of Persians, from Phoenicia to Cilicia, (Plutarch, Alexander 17.17.2-3; Arrian, Anabasis 1.23.8). In the middle PERSLER: Anadolu’da Kudret ve Görkem of winter, when he was in the region of Milyas, he was welcomed by the Phaselians, who brought him a golden crown and an offer of friendship. After evaluating the offers of other Lycian cities and having sent troops to capture some of the Lower Lycian cities, he went to Phaselis. While on the one hand he let his army rest during the winter months, he also resolved various minor administrative problems in his kingdom and this is probably how he spent February 333 BC in the city. Meanwhile he sent his lightly armed soldiers to help capture Mnara (Kavak Mountain), the fortress of the Marmarians which had been built by the Pisidians to intimidate the region and which disturbed the Phaselians (Arrian, Anabasis 1.24.3-6; Diodorus Siculus, 17.28.1-5). In the meantime, he presented the famous spear of Achilles, which he had taken from the Temple of Athena at Troy, to the Temple of Athena Polias in Phaselis (Pausanias III. 3.8). That is how Phaselis became a favorite site for visitors in antiquity. The king once again separated his units into two at Phaselis. He commanded most of his men to proceed towards Perge (Aksu) along the route the Thracians had cleared via Mount Climax. Alexander, meanwhile, followed the coastal route with his staff officers and a few soldiers. He was received as an honored guest in Perge, Pamphylia’s fertile riverine city. The king left some of his soldiers behind to lay siege on and capture Side and dispatched his forces to Sillium (Asarköy/Yanköy) where the garrison, which consisted of Pamphylians, mercenaries and Persians were deployed. The garrison successfully repelled the first attack by the Macedonians due to the protected position of the city. In the meantime, it became necessary to use force against Aspendos by very quickly marching on the city that first had accepted, but then reneged on the terms of the agreement it had made with the king. As a result, the city was obliged to accept both the original terms of the agreement and also more punitive terms. Further, they had to recognize the authority of the new proconsul assigned to the region by the Macedonians (Arrian, Anabasis 1.26.1-27. 4). After Alexander established new garrisons, one each in Side and Aspendos (Belkıs), besides a base at Perge, he left the control of the region to his close friend, Nearchus of Crete (Arrian, Anabasis 3.6.6; 4.7.2) and began to advance at a fast pace through Pisidia towards Phrygia. The reason why the king directed his attention to this area was quite probably his resolve to fight the Persian emperor by following the route of Cyrus and the Ten Thousand. Besides, before the season advanced he had to hurry to his rendezvous with Parmenion who was bringing the awaited reinforcements from Macedonia to Gordium (Polatlı) where they had arranged to meet. He succeeded in breaking the defences at Termessus (Güllük) the gateway to the mountainous region of Pisidia. Despite this, he didn’t attempt to besiege the Termessians, who repelled him from their protected cities. However, with the help of the Selgeans, he seized Sagalassos in a skirmish. He continued, sometimes surrounding and sometimes making agreements with the mountainous cities and fortresses of Pisidia on his way (Arrian, Anabasis 1.27.5-28.8; Plutarch, Alexander 18.1). From Ascanius (Burdur) on, he proceeded as far as the topography atar. Eskiden Lydia satrabı Spithridates tarafından yönetilen bölgelerin başına ise, Philotas’ın oğlu Asandros’u getirir (Arrianos, Anabasis 1.17.7). Ardından rotasını İonia sahillerine çevirir. Kaistros (Küçük Menderes) Vadisi boyunca ilerleyerek Ephesos önlerine gelir. Granikos zaferinin etkileri o kadar büyük olmuştur ki Küçük Asya’daki birçok kent, kapılarını açarak kralı sevgi gösterileriyle karşılar. Hatta Güney Karia sınırındaki Magnesia ve tralleis gibi birçok yerleşim, krala daha Ephesos’tayken teslim olduklarını bildiren elçiler gönderirler. Bu sırada Miletos ve Halikarnassos’ta Memnon tarafından örgütlenen direnişler sayılmazsa, İonia ve Karia bölgeleri çoğunlukla sevgi ve boyun eğme sonucu Makedonlar tarafından ele geçirilir; ancak Miletos kuşatması Makedonya Kralı’na güvenli bir üs olmadan deniz kuvvetlerinin bir işe yaramadığını ve tam donanımlı Pers donanmasıyla açık denizde boy ölçüşemeyeceğini kesin bir şekilde kanıtlar. Bunun üzerine kral savaş stratejisini yeniden gözden geçirip geliştirerek güçlü bir kara ordusuna sahip olmanın verdiği avantajdan sonuna kadar yararlanmayı seçer. Kserkses’in Mö 480 yılında kazandığı zaferi riske atarak Salamis’te düştüğü hatayı tekrarlamamak amacıyla donanmasını dağıtmaya karar verir.18 Bu kararı almasında zaten donanmanın masraflarını karşılayabilecek durumda olmaması19 ile yeni bir savaş taktiği benimsemesinin etkisi büyüktür. Kuvvetli bir donanmaya sahip olamadığından, kara ordusuyla Perslere bağlı kıyıları karadan fethedip hiç deniz savaşı yapmadan Doğu Akdeniz’i kontrolü altına almayı planlar.20 Diodoros’ta (17.23.1-2) kralı bu kararı almaya iten nedenin stratejik olduğunu vurgulamaktadır. Bu şekilde İskender belki de askerlerine Pers kralıyla girişecekleri yaklaşmakta ve kaçınılmaz olan savaşta kaçacak yerleri olmadığını göstermek istemiştir. Geri çekilerek ya da kaçarak ordusunun elinden kurtulma umudunu almayı ve böylece askerlerini daha kararlı bir şekilde savaşmaya teşvik etmeyi amaçlamış olabilir; ancak bu durum Memnon’un Pers imparatoru adına tam teşekküllü bir donanma oluşturarak Küçük Asya sahilleri, adalar ve yunanistan’ın yanı sıra Makedonya Krallığı açısından göz ardı edilemeyecek derece önemli bir tehdit unsuru olarak kalmasını sağlar. İskender, Karia’nın başına satrap olarak Hekatomnos’un kızı Ada’yı atadıktan sonra (Arrianos, Anabasis 23.7-8) , Memnon ve Pers donanmasını kendi haline bırakıp kış aylarını geçirmeleri için ordusunu ikiye ayırır. Parmenion’u, thessallialı süvariler, geri kalan bütün müttefikler ve ağır kuşatma aletleriyle birlikte Pers satrabı Atizyes’in kontrolündeki Phrygia’ya doğru ilerlemeleri amacıyla Sardeis’e yollar. Kendisi de sahildeki kentleri ele geçirerek düşman donanmasının buralardan yararlanmasını engellemek üzere Lykia’ya ve Pamphylia’ya doğru ilerlemeye başlar.21 Mö 334 yılı sonlarında, uzlaşma yoluyla teslim olan telmessos üzerinden Lykia’ya girer. Kınık Vadisi’ne geldiğinde Ksantos, Pinara ve Patara’yla birlikte 30 kadar polismata aynı anda krala teslim olur. İskender adım adım ilerleyen planı doğrultusunda Phoinike’den (bugünkü 143 The persIAns: power and glory in Anatolia İSKEnDER’İn KüçüK ASyA SEfERİ VE İSSoS MuHAREBESİ AntİKçAğ tARİHİnE yön VEREn BİR MuHAREBEnİn PoRtRESİ Finike) Kilikia’ya kadar bütün sahil kesimini Perslerden temizlemek için yola koyulur (Ploutarkhos, Alexandros 17.17.2-3; Arrianos, Anabasis 1.23.8). Kış ortasında Milyas Bölgesi’ndeyken ona altın bir taç ve dostluk teklifleri getiren Phaselisliler tarafından karşılanır. Diğer Lykia kentlerinin de benzer tekliflerini değerlendirdikten ve bazı Aşağı Lykia kentlerini ele geçirmek üzere birlikler gönderdikten sonra Phaselis’e gider. Bir yandan kış aylarında ordusunu dinlendirirken diğer yandan krallığındaki idari açıdan ufak tefek sorunları çözer. Böylelikle Mö 333 yılının muhtemelen Şubat ayını kentte geçirir. Bu arada Pisidialıların bölgeye gözdağı vermek amacıyla kurdukları ve Phaselislileri rahatsız eden Marmaralıların kalesi Mnara’nın (Kavak Dağı) ele geçirilmesine hafif silahlı askerlerini görevlendirerek yardımcı olur (Arrianos, Anabasis 1.24.3-6; Diodoros, 17.28.1-5). Bu sırada troia’daki Athena tapınağı’ndan aldığı Akhilleus’un ünlü mızrağını Phaselis’teki Athena Polias tapınağı’na sunar (Pausanias, 3.3). Böylelikle Phaselis Antikçağ’ın gözde turistik ziyaret güzergâhlarından biri haline gelir. Kral, Phaselis’te birliklerini bir kez daha ikiye böler. Kuvvetlerinin büyük çoğunluğunu ’thrakialıların Klimaks Dağı’na açtıkları yoldan Perge’ye (Aksu) doğru ilerlemekle görevlendirir. Kendisi ise kurmayları ve az sayıda askerleriyle sahil yolunu takip eder. onur konuğu olarak Pamphylia’nın bereketli kenti Perge’ye kabul edilir. Side’yi ele geçirmek üzere adamlarının bir kısmını kuşatma hattında bırakan kral Syllion’da (Asarköy/yanköy) konuşlanan Pamphylialılar, paralı askerlerden ve Perslerden oluşan garnizon üzerine kuvvetlerini sevk eder. Makedonlara kentin korunaklı konumunun da yardımlarıyla direnen garnizon ilk saldırıyı başarıyla püskürtür. Bu sırada kralla yaptıkları anlaşma koşullarını önce kabul eden, sonra reddeden Aspendosluların üzerine hızla ilerleyerek zor kullanması gerekir. Ardından kent daha önce uzlaşmaya varılan koşulların yanı sıra çok daha ağırlaştırılmış şartları kabul etmek zorunda bırakılır. Ayrıca Makedonlar tarafından bölgeye atanan valinin hâkimiyetini tanımak zorunda kalırlar (Arrianos, Anabasis 1.26.1-27.4). Bu şekilde İskender, Side ve Aspendos’ta (Belkıs) birer garnizon, Perge’de ise, üs kurduktan sonra bölgenin denetimini yakın arkadaşı Giritli nearkhos’a bırakır (Arrianos, Anabasis 3.6.6; 4.7.2). Ardından Pisidia üzerinden Phrygia’ya doğru hızla ilerlemeye başlar. Bu sırada kralın dikkatini karaya çevirmesinin nedeni büyük bir olasılıkla Kyros’un ve on Binler’in güzergâhını izleyerek Pers imparatoruyla savaşmaya karar vermesidir. Ayrıca mevsim değişmeden önce Parmenion’la ve Makedonya’dan beklediği takviye kuvvetlerle daha önce kararlaştırdıkları üzere Gordion’da buluşmak için acele etmesi gerekliydi. Dağlık Pisidia’nın giriş kapısını tutan termessos (Güllük) Geçidi’ndeki savunmayı kırarak aşmayı başarır. Buna rağmen kendisine karşı direnen termessosluları korunaklı kentlerinde kuşatmaya yeltenmez. Ancak Selgelilerin yardımıyla Sagalassos’u (Ağlasun) çarpışarak ele geçirir. yolu üzerindeki Pisidia’nın dağlık 144 The AsIA MInor CAMpAIgn of AlexAnder And The BATTle of Issus porTrAIT of A BATTle ThAT shAped AnCIenT hIsTory allowed, and arrived at the city of Celaenae (Dinar) in Phrygia, one of the capitals of the Persian satrapies, which he took. Afterwards, he blockaded the garrison in the protected fortress of the city, defended by Persians as well as by Carian and Greek mercenaries for ten days. However, when he realized that the siege would take a long time and because he needed to move quickly, he was obliged to make a contingent agreement with the people in the fortress (Arrian, Anabasis 1.29.1-3; Q. Curtius, 3.1.6-8). He left Antigonus Monophthalmus (“the one-eyed”), one of his commanders, as the Phrygian satrap with a few forces, and continued on his way. There are no records concerning Alexander’s journey between Celaenae and Gordium but this route must have taken at least 20 days to traverse. The king made his way across the Anatolian steppes that Parmenion had taken under his control and appears to have met up with his old general at Gordium. The king’s army meanwhile became more powerful with the arrival of new married soldiers and reinforcements from Macedonia. While the king was in a hurry to march and fight Darius III Codomannus after the essential arrangements had been completed in Gordium, the admiral of the Persian fleet and Memnon of Rhodes, who was assigned as commander-in-chief of Asia Minor, were conducting successful assaults on the cities and islands of the Aegean coast with their Persian forces. Chios (Sakız) was completely lost; most of Lesbos (Midilli) had been taken by Memnon. Quite probably Miletus had also been taken by the Persians (Q. Curtius, 3.1.19-21; Diodorus Siculus, 17.29.1-2).22 At that time, rumours spread that Memnon was going to travel to Greece through Euboea (Eğriboz) with a large fleet and attack Macedonia, but this didn’t cause Alexander to change his plans. According to Quintus Curtius (3.1.19-21; 2.1), while the king continued marching towards the interior of Asia Minor against the Persians, he also spent lavishly on essential defences against Memnon. Ultimately, however, this became unnecessary. By a twist of fate, during the Siege of Mytilene in the summer of 333 BC, Memnon of Rhodes was suddenly taken ill –he had most probably been poisoned– and died.23 While these developments occurred in Asia Minor, the Persian emperor Darius III began to amass his units in Babylon in the spring of 333 BC in order to annihilate the Macedonian army. In addition to his army that was composed of units of people from the territories he controlled, the Persian emperor gathered mercenaries from all over the Mediterranean and Asia. Most of these comprised Greek mercenaries (Arrian, Anabasis 2.2.1-2; Q. Curtius, 3.3.1; 8.1). In the meantime, in late May, Alexander set out from Gordium. He stopped for a short while at Ancyra to wait for news from the tribes of Paphlagonia on the coast of the Black Sea, that they recognized his sovereignty. The Paphlagonians were attached to Dascyleum, as they had been under Persian rule. They were, as before, exempt from paying tax to the satrapy of Calas (Arrian, Anabasis 2.4.1-2; Q. Curtius, 3.1.22-24; see also Bosworth 2005: 74-75). In this way, they kept autonomy they already enjoyed. It seems that Calas didn’t apply any sanctions against the Paphlagonians because they were preoccupied with the Persians and the Kingdom PERSLER: Anadolu’da Kudret ve Görkem of Bithynia. This seems similar to the situation in Cappadocia. The king progressed to Tyana (Kemerhisar), most probably by way of Lake tatta (Salt Lake/tuz Gölü), where he appointed the Persian, Sabictas, who was already in charge of the region, to the south satrapy of the region. He paid no attention to the areas under the control of Ariarathes, as he wanted to reach the Mediterranean as soon as possible by passing through the Cilician Gates (Gülek Pass south of Pozantı). As a result, he pressed on without leaving any forces behind. Meanwhile, Arsames, the Cilician satrap, left his territories in a state of sheer panic and retreated to Babylon to join the Persian army under the command of Darius III. The Gülek Pass was protected by only a small Persian unit (Arrian, Anabasis 2.4.3-4; Q. Curtius, 3.4.3-5). Having encountered light resistance here and with the help of his light infantry, the king easily passed through the Cilician Gates and began to advance towards Tarsus. According to Arrian (Anabasis 2.4.1-2), and Quintus Curtius (3.4.14-15) Arsames tried to apply the scorched–earth policy that Memnon had proposed a year earlier in Dascyleum to his own land. He ordered his men to burn the fields before the crops ripened and to destroy important cities. As usual, the king arrived earlier than expected and ruined his plans. The sudden arrival of the king’s advance guards that had covered the distance from the gates to Tarsus in just one day largely prevented the burning of the fields and the city. Following the capture of Tarsus in the middle of summer, the king jumped into the cold water of the Cydnus (Berdan) River which passes through the city. The king was sweaty and tired from the intense summer heat and the sudden heat loss caused hypothermia. The king subsequently came down with a fever, giddiness and a stomach ache. This event is dramatized by many historiographers and modern historians who have been influenced by the dialectic of dramatic historiography. They practically compete in terms of hyperbole. The symptoms of this illness, which can be overcome in just two days without any medicine, has been explained in an exaggerated fashion as malaria by some historians. Some historians take it to such an extreme as to despair of the 23-year-old king’s recovery. This was used as the most important pretext for the procrastination of the king for months in a small area of the mountains and plains of Cilicia in 333 BC between the capture of Tarsus in the summer and the Battle of Issus, which occurred in the first week of November (Arrian, Anabasis 2.4.6-11; Q. Curtius, 3.5.1-7.1; Plutarch, Alexander 19.1-5; see also, Diodorus Siculus, 17.31.4-6). During that time, Darius III gathered a large army with high manoeuvrability at Babylon. This army outperformed the Macedonians, especially with respect to the infantry. Demosthenes and many others thought that Alexander would be defeated, and that the cavalry of Darius III would smash him and his army into pieces in Cilicia (Aeschines, Ctesiphon 164; Arrian, Anabasis 2.6.5). Darius III was also employing substantial numbers (30.000) of mercenaries, comprising mainly hoplites (heavy infantry) in his army (Polybius, 12.18.2; Arrian, Anabasis 2.8.6; Q. Curtius, 3.9.2), which, together with the mobilized mercenaries, was at least twice as great as the Macedo- kentlerini ve kalelerini bazen kuşatarak bazen de anlaşma yoluyla ele geçirerek ilerlemesine devam eder (Arrianos, Anabasis 1.27.5-28.8; Ploutarkhos, Alexandros 18.1). Askanios (Burdur) Gölü’nden itibaren topoğrafyanın elverdiği ölçüde ilerleyerek Phrygia’nın satraplık merkezlerinden Kelainai’a (Dinar) gelerek kenti zapt eder. Daha sonra kentin kalesinde, korunaklı bir mevkide konuşlanmış Perslerin yanı sıra Karialı ve yunan paralı askerler tarafından korunan garnizonu 10 gün boyunca abluka altına alır; ancak kuşatmanın uzun süreceğini anladığından ve hızlı hareket etmek istediğinden kaledekilerle koşullu bir anlaşma yapmak zorunda kalır (Arrianos, Anabasis 1.29.1-3; Q. Curtius, 3.1.6-8). Komutanlarından tek gözlü, yani Monophthalmos Antigonos’u az sayıda kuvvetle ve Phrygia satrabı sıfatıyla geride bıraktıktan sonra ilerlemeye devam eder. İskender’in Kelainai ile Gordion (Polatlı) arasındaki yolculuğuna ilişkin herhangi bir kayıt bulunmamaktadır. Bu güzergâh en az 20 gün sürmüş olmalıdır. Kral, Parmenion’un hâkimiyeti altına aldığı Anadolu steplerinden rahatlıkla ilerleyerek Gordion’da yaşlı generalle buluşmuş görünür. Kralın ordusu bu sırada Makedonya’dan dönen yeni evli askerlerin ve takviye kuvvetlerinin gelmesiyle daha da kuvvetlenmiştir. Gordion’da kral, ordusundaki gerekli düzenlemeleri yapıp Dareios III Kodomannos üzerine yürümek için acele ederken, diğer yandan Pers donanmasının amirali ve Küçük Asya’daki kuvvetlerin başkomutanlığına atanan Rhodoslu Memnon, komutasındaki Pers güçleriyle Ege sahillerindeki kentler ve adalar üzerine başarılı operasyonlar gerçekleştiriyordu. öyle ki Khios (Sakız) tamamen, Lesbos (Midilli) ise büyük ölçüde Memnon’un eline geçmişti. Büyük bir ihtimalle Miletos bile tekrar Pers hâkimiyeti altına alınmıştı (Q. Curtius, 3.1.19-21; Diodoros, 17.29.1-2).22 Bu sırada Memnon’un Euboia (Eğriboz) üzerinden büyük bir donanmayla Yunanistan’a geçip Makedonya’ya saldıracağı yönünde söylentiler dolaşmaktaydı; ancak bu durum İskender’in planlarında herhangi bir değişikliğe neden olmadı. Quintus Curtius’a göre (3.1.19-21; 2.1) kral bir yandan Perslere karşı Küçük Asya’nın içlerine doğru ilerleyişini sürdürürken diğer taraftan da Memnon’a karşı büyük harcamalar yaparak gerekli önlemleri almaya çalıştı. Gene de buna gerek kalmadı, çünkü Memnon, talihin bir cilvesiyle Mö 333 yılının yazında, Mytilene kuşatması sırasında aniden hastalanarak –büyük bir ihtimalle zehirlenerek– öldü.23 Küçük Asya’da bu gelişmeler yaşanırken Pers imparatoru III. Dareios, Makedon ordusunu ortadan kaldırmak için Mö 333 yılının ilkbaharından itibaren Babil’de birliklerini bir araya getirmeye başlamıştı. Pers imparatoru, hâkimiyeti altındaki topraklarda yaşayan halklardan oluşturduğu ordunun yanı sıra Akdeniz’in ve Asya’nın her tarafından paralı askerler de topluyordu. Bunların önemli bir bölümünü yunan paralı askerleri oluşturuyordu (Arrianos, Anabasis 2.2.1-2; Q. Curtius, 3.3.1; 8.1). Bu sırada İskender, mayıs sonlarında Gordion’dan harekete geçti. Karadeniz kıyılarında ikamet eden Paphlagonia kabilelerinin onun hâkimiyetini tanıdıklarını bildirmele145 The persIAns: power and glory in Anatolia İSKEnDER’İn KüçüK ASyA SEfERİ VE İSSoS MuHAREBESİ AntİKçAğ tARİHİnE yön VEREn BİR MuHAREBEnİn PoRtRESİ rini beklemek üzere kısa süre Ankyra’da durakladı. Paphlagonialılar Pers hâkimiyetinde olduğu gibi Daskyleion’a bağlandı. Eskiden olduğu üzere Kalas’ın satraplığında da vergiden muaf tutuldular (Arrianos, Anabasis 2.4.1-2; Q. Curtius, 3.1.22-24; Bosworth 2005: 74-75). Bu şekilde daha önce oldukları gibi otonom durumlarını korudular. Bu sırada Kalas zaten Perslerle ve Bithynia Krallığı’yla uğraşmaktan Paphlagonialılara karşı herhangi bir yaptırımda bulunmamış gözükür. Bu durum Kappadokia açısından da benzer özellikler gösterir. toroslar’a doğru büyük bir ihtimalle tyana’ya (Kemerhisar) tatta (tuz) Gölü üzerinden ilerleyen kral, halihazırda bölgeyi elinde bulunduran Pers Sabiktas’ı bölgenin güney satraplığına getirdi. Ariarathes’in hâkimiyeti altındaki bölüme hiç karışmadan bir an önce Kilikia Kapıları’ndan (Pozantı’nın güneyindeki Gülek Boğazı) geçerek Akdeniz’e ulaşmayı istiyordu. Bu bakımdan geride hiçbir kuvvet bırakmadan hızlıca ilerledi. Bu sırada Kilikia satrabı Arsames topraklarını pürtelaş terk ederek III. Dareios komutasındaki Pers ordusuyla buluşmak üzere Babil’e çekilmişti. Gülek Geçidi sadece ufak bir Pers birliği tarafından korunuyordu (Arrianos, Anabasis 2.4.34; Q. Curtius, 3.4.3-5). Burada kısa bir direnişle karşılaşan kral hafif piyadesinin yardımıyla kolaylıkla Kilikia Kapıları’ndan geçerek tarsus’a doğru ilerlemeye başladı. Arrianos’a (Anabasis 2.4.1-2) ve Quintus Curtius’a göre (3.4.14-15) Arsames, Memnon’un Daskyleion’da uygulamaya uğraştığı stratejiyi bir yıl geç olmak kaydıyla kendi bölgesine uyarlamaya çalıştı. Daha ekinler olgunlaşmadan tarlaları ve önemli kentleri yakıp yıkmak üzere adamlarını görevlendirdi. Her zaman olduğu gibi kralın beklenenden önce gelmesi planlarını bozdu. Ayrıca kralın öncü birlikleri kapılardan tarsus’a kadarki mesafeyi bir günde alarak tarlaların ve kentin yakılmasını büyük ölçüde engelledi. tarsus’u ele geçiren kral yaz ortasında kentin içinden geçen soğuk Kydnos’a (Berdan çayı) atlar. yoğun yaz sıcağından bunalmış ve terlemiş kralın vücudunda başlayan hızlı ısı kaybı nedeniyle hipotermi başlar. Doğal olarak ateş, baş dönmesi ve mide sancıları geçiren kral yatağa düşer. Dramatik tarih anlatısının diyalektik yapısından etkilenen birçok tarih yazarı ve modern tarihçi tarafından bu olay sempatiyle dramatize edilir. Mübalağanın limitleri hususunda adeta birbirleriyle yarışırlar. Genellikle iki gün içinde hiçbir ilaç dahi alınmadan atlatılabilen bu rahatsızlığın semptomları abartılarak bazı tarihçiler tarafından sıtma nöbetleriyle açıklanmaya çalışılır. Kimi tarihçiler ise durumu o sırada 23 yaşında olan kralın hayatından umudu kestirecek derecede kritik düzeylere taşır. Bu paradigma kralın Mö 333 yazında tarsus’u ele geçirişinden Kasım ayının ilk haftasında vuku bulan İssos Muharebesi’ne kadar geçen zaman zarfında aylarca dağlık ve ovalık Kilikia’nın ufak bir bölümünde oyalanmasının en önemli bahanesi olarak gösterilir (Arrianos, Anabasis 2.4.6-11; Q. Curtius, 3.5.17.1; Ploutarkhos, Alexandros 19.1-5; Diodoros, 17.31.4-6). Zira III. Dareios bu sırada Babil’de manevra kabiliyeti yüksek büyük bir ordu oluştur146 The AsIA MInor CAMpAIgn of AlexAnder And The BATTle of Issus porTrAIT of A BATTle ThAT shAped AnCIenT hIsTory nian army, although it is not possible to determine the precise number of troops that formed the Persian army. Unfortunately, however, on this critical topic which is open to dispute, some historiographers in their eagerness to support the romance of Alexander, seem almost to want to prove their bias by exaggerating the size of the Persian army and thereby to present the king as more successful than he was.24 To engage in battle against such an army on flat terrain is naturally dangerous. Alexander’s procrastination in the mountainous region of Cilicia in 333 BC until the month of November after having advanced very quickly from Gordium to Tarsus, and not marching on Darius III, who was deployed in Babylon, suggest he had not planned to undertake a pitched battle on the plains.25 While both kings were reinforcing their units they both seemed to be waiting for the other to make the first move. Alexander left Tarsus after having sent Parmenion, one of his commanders, up to the Belen Pass on the Royal Road to take control of the passes to Syria. He first marched through Anchialus (Donuktaş) and then Soli-Pompeiopolis (Viranşehir). He established a garrison in Soli due to its backing of Persia and imposed a pecuniary penalty on the city –which could also be called veiled taxation– of 200 talents (Arrian, Anabasis 2.5.1-6; Q. Curtius, 3.7.2). Then he went on a campaign with his light armed soldiers against the tribes in the mountainous region of Cilicia. Having banished some of them from their homeland and punished others, he returned to Soli. In the meantime, he received news from his commanders Ptolemy and Asandrus that they had gained victory over the Persian commander Orontobates who, while defending Halicarnassus, had established dominance over certain regional cities as soon as Alexander withdrew from Caria. After this Alexander made a votive offering to Asclepius in Soli and had his troops parade. In the meantime, in order to raise the morale of the soldiers –always needed– he organized not only horse riding contests (hippicus), but also dramatic (scenicus) and non-dramatic (thymelicus) music, thematic artistic contests and athletic competitions (gymnicus), as well as agonistic competitions. Arrian and Quintus Curtius (Anabasis 2.5.5-7; Q. Curtius, 3.7.2-4) do not mention what the aforementioned contests were, but it is highly probable that they were sacred games, rewarded with a wreath (hieroi kai stephanitai) and money (thematicoi). Afterwards he commanded Philotas, the cavalry commander, to advance towards the River of Pyramus (Ceyhun) alongside the Alea Plain. He himself started to march with the main body of his army towards Mallus (Adana) via Magarsus (Karataş). At Magarsus Alexander gave a votive offering to the Temple of Athena, and in Mallus he made sacrifices to Amphilochus. Also, in reference to the legend of Mallus being a colony of Argos, he lifted the tax the city had paid to the Persians. At that time, news reached the king that the Persians’ enormous army was in Sochi, at a distance of just two days from Philotas’s troops. Almost in a panic at this unexpected news, he immediately convened the military council. After their decision in favor of war, he quickly mobilized the army against Darius III. After meeting with Parmenion in Castabala en route, he marched along the coast to- PERSLER: Anadolu’da Kudret ve Görkem wards Issus (Kinet Höyük), a small coastal town (See Map). After leaving the wounded who couldn’t keep up the pace and those who were unfit for active duty, he established a camp within two days near the city of Myriandrus (İskenderun). However, a sudden thunderstorm forced him to stay there (Arrian, Anabasis 2.5.8-6.2; Q. Curtius, 3.7.5-10; 8.13). While Alexander had been lingering in Cilicia, as the summer gave way to winter, Darius III was gathering an enormous army in Babylon and rebuilding his self-confidence. Some of his senior administrators, advisors and army commanders persuaded the emperor that the Macedonians didn’t dare go any further than Cilicia or leave the narrow coastal area behind, so he crossed the Euphrates and started to march towards Cilicia through Syria (Diodorus Siculus, 17.31.2; Arrian, Anabasis 2.6.3-5; Q. Curtius, 3.8.12; Plutarch, Alexander 19.1; 20.1-3). Indeed, after a journey of at least two months of marching, the emperor reached Sochi where he deployed his army on a flat and open plain. He pinned all his hopes on one contentions intention which was a single decisive battle against the Macedonians. According to Diodorus (17.30.1-7) and Quintus Curtius (3.2.10-19), Chairidamus, the Athenian strategist, suggested to Darius III in Babylon to divide his army. He advised him to deploy the main part of the army in Babylon, and recommended that Darius should fight the Macedonians at the head of a smaller army consisting mostly of Greek mercenaries. He stated these were not inferior to the Macedonians, whose weapons and tactics they had been testing for a long time. However, according to Arrian (Anabasis 2.6.3-6) and Plutarch (Alexander 20.1-4), when he was in Sochi, the objections of both Chairidamus and Amyntas, the son of Antiochus, to their departure from the open territory, which with regard to the emperor’s foot soldiers and the superiority of his cavalry provided advantages of strategic maneuverability, were disregarded due to the opposition of the Persian aristocrats. As was the case with Memnon of Rhodes before the Battle of the Granicus, it appears that mistrust among Darius III’s executive commanders formed the weakest link in the Persian decision-making process. Still, the strategy the Persian emperor employed before the battle is noteworthy. That the Macedonians were unaware of the developments until the emperor established a military camp with such a large army in Sochi at a distance of just 2 days from the Syrian gates, can be explained as a weakness in Alexander’s intelligence system and/or the admirable secrecy employed by Darius during his planning (Droysen 2007: 241-242). As in all periods of history, and as today, it mustn’t be forgotten that manipulation and misrepresentation of events for a variety of reasons may prevent us from seeing the facts as they were/are. In contrast to the scenarios that have been presented by both ancient writers and modern historians the next phase of the engagement indicates that both forces employed a defensive strategy. Alexander seems to have preferred to engage with the emperor’s forces in the narrow area between the Amanus Mountains and the Mediterranean coastline; while Darius III initially would not have wanted to leave his position in Sochi, which muştur. Bu ordu özellikle süvari bakımından Makedonlardan oldukça üstündür. Bu bakımdan Demosthenes ve birçok kişi tarafından İskender’in Kilikia’da III. Dareios’un süvarilerinin ayakları altında çiğneneceği, onu ve ordusunu parçalara ayıracağı düşünülmekteydi (Aiskhines, Ktesiphon 164; Arrianos, Anabasis 2.6.5). Ayrıca kral büyük bir çoğunluğunu hoplitlerin (ağır piyade) oluşturduğu önemli miktarda paralı askeri (30.000) ordusunda istihdam etmekteydi (Polybios, 12.18.2; Arrianos, Anabasis 2.8.6; Q. Curtius, 3.9.2). Silah altına alınan paralı askerlerle birlikte Pers ordusunun tahmini sayısını belirlemek olanak dahilinde değildir. Bu sayı her bakımdan Makedonlardan en az iki kat fazladır. Bununla birlikte maalesef bazı tarih yazarları polemiğe açık son derece nazik olan bu konuda adeta insanın taraflılığını kanıtlarcasına İskender romansını desteklemek ve kralı olduğundan daha başarılı göstermek amacıyla ’Perslerin ordu mevcudiyetini pervasızca abartma yoluna giderler.24 Böyle bir orduya karşı doğal olarak ovalık bir alanda muharebeye tutuşmak tehlikelidir. Gordion’dan tarsus’a kadar hızla ve kısa süre içinde ilerleyen İskender’in Mö 333 yılı yazından Kasım ayına kadar Dağlık Kilikia’da oyalanması ve Babil’de konuşlanan III. Dareios’a karşı ilerlememesi, onun ovada meydan muharebesi yapmayı planlamadığını akla getirir.25 Zira her iki kral da bir yandan birliklerini takviye ederken öte yandan diğerinin ilerlemesini beklemiş görünür. İskender, komutanlarından Parmenion’u Belen Geçidi’ne kadar Kral yolu üzerindeki Suriye geçitlerini kontrol altında tutmak üzere gönderdikten sonra tarsus’tan ayrılır. önce Ankhialos (Donuktaş), daha sonra Soloi–Pompeiopolis (Viranşehir) üzerine yürür. Soloi’a Pers taraftarı olduğu gerekçesiyle bir garnizon konuşlandırır ve kenti örtülü bir vergi olarak kabul edilebilecek 200 talanta para cezasına çarptırır (Arrianos, Anabasis 2.5.1-6; Q. Curtius, 3.7.2). Sonra hafif silahlı askerleriyle Dağlık Kilikia’da yaşayan kavimlerin üzerine sefere çıkar. Bunlardan bazılarını vatanlarından sürer bazılarını da cezalandırdıktan sonra Soloi’a geri döner. Bu arada bir yandan Halikarnassos’u savunurken diğer yandan da kendisi Karia’dan çekilir çekilmez bazı yöre kentleri üzerinde hâkimiyet kuran Pers komutan orontobates karşısında zafer kazanan Ptolemaios ve Asandros adlı komutanlarından haber alır. Bunun üzerine Soloi’da Asklepios’a adak sunar, askerlerine geçit töreni yaptırır. Bu sırada askerlerinin moralini yükseltmek amacıyla –zira buna gereksinim vardır– düzenlediği atlı yarışmalarla (hippikos) yetinmeyip; aynı zamanda dramatik (skenikos) ve dramatik olmayan (thymelikos) müzik, sahne içerikli sanatsal yarışmalar ile atletik müsabakalar (gymnikos) tertipler; ayrıca agonistik yarışmalar organize eder. Arrianos ve Quintus Curtius (Anabasis 2.5.5-7; Q. Curtius, 3.7.2-4) söz konusu yarışmaların neler olduğuna değinmemekle birlikte, bunların kutsal ve çelenk (hieroi kai stephanitai) ile para ödüllü (thematikoi) oyunlar olma ihtimalleri yüksektir. Ardından süvari komutanı Philotas’a Alea ovası boyunca Pyramos Irmağı’na (Ceyhan) doğru ilerlemesini emreder. Kendisi de ordusunun ana bölümüyle Magarsos (Karataş) üzerin147 The persIAns: power and glory in Anatolia İSKEnDER’İn KüçüK ASyA SEfERİ VE İSSoS MuHAREBESİ AntİKçAğ tARİHİnE yön VEREn BİR MuHAREBEnİn PoRtRESİ den Mallos’a (Adana) doğru yürüyüşe geçer. Magarsos’taki otokton Athena tapınağı’na, Mallos’ta ise Amphilokhos’a sungular sunar. Ayrıca Mallos’un bir Argos kolonisi olduğuna dair söylenceden hareketle kentin Perslere ödediği vergiyi kaldırır. Bu sırada krala Perslerin muazzam ordusunun Sokhoi’da Philotas’ın güçlerine yaklaşık iki günlük mesafede konuşlandığı haberi iletilir. Bu beklenmedik haber üzerine adeta paniğe kapılan kral derhal ordu meclisini toplar. Alınan savaş kararı üzerine hızla III. Dareios’a karşı harekete geçer. yolu üzerindeki Kastabala’da Parmenion’la buluşarak Amanos Dağları ile kıyı şeridi arasından küçük bir sahil kasabası olan İssos’a (Kinet Höyük) doğru ilerler (Bkz. Harita). Burada hızına ayak uyduramayan yaralı ve hizmete uygun olmayan askerlerini bıraktıktan sonra, iki gün içinde Myriandros (İskenderun) kenti yakınlarında kamp kurar; ancak geceyle birlikte aniden bastıran şiddetli sağanak yağmur nedeniyle yerinden kımıldayamaz (Arrianos, Anabasis 2.5.8-6.2; Q. Curtius, 3.7.5-10; 3.8.13). Zira zaman geçip yaz yerini sonbahara bırakırken ve İskender aylardır Kilikia’da oyalanırken Babil’de muazzam bir ordu toplayan III. Dareios’un kendine olan güveni tazelenmiştir. Bazı üst düzey yöneticilerin, danışmanların ve ordu komutanlarının Makedonların Kilikia’dan ileriye gitmeye ve dar sahil kesiminden ayrılmaya cesaretinin olmadığı hususunda imparatoru ikna etmeleri üzerine fırat’ı aşarak Suriye üzerinden Kilikia’ya doğru yürüyüşe geçmiştir (Diodoros 17.31.2; Arrianos, Anabasis 2.6.3-5; Q. Curtius, 3.8.12; Ploutarkhos, Alexandros 19.1; 20.1-3). Gerçekten imparator en az iki aylık bir yolculuk sonucunda Sokhoi’a kadar ilerleyerek burada düz ve açık bir ovada ordusunu konuşlandırır. Bütün umudunu Makedonlara karşı yapacağı tek bir savaş gibi tartışmalı bir karara bağlamıştır. Diodoros’a (17.30.1-7) ve Quintus Curtius’a göre (3.2.10-19), Atinalı stratejist Khairidamos III. Dareios’a Babil’deyken ordunun bölünmesini teklif etmişti. ordunun ana bölümü Babil’de konuşlanırken, kendisinin daha ufak bir orduyla büyük bir çoğunluğunu yunanların oluşturduğu paralı askerlerin başında Makedonlara karşı savaşmasını önermişti. Zira silahları ve taktikleriyle uzun süredir sınadıkları Makedonlardan hiç de aşağı kalır yanları olmadığını dile getirmişti. Ancak Arrianos’a (Anabasis 2.6.3-6) ve Ploutarkhos’a göre (Alexandros 20.1-4) ordu Sokhoi’dayken hem Khairidamos’un hem de Antiokhos’un oğlu Amyntas’ın, imparatorun yanında bulunan yaya ve süvari üstünlüğünün sağladığı avantajları ve stratejik manevra kabiliyetinin kullanılabileceği açık araziden ayrılma kararına itirazları, diğer Pers soylularının muhalefeti yüzünden kabul görmemiştir. Granikos Muharebesi öncesinde Rhodoslu Memnon örneğinde de yaşandığı üzere, III. Dareios’un yüksek komuta kademesindeki komutanların birbirlerine güvenmemesi Perslerin karar alma mekanizmasının en zayıf halkasını oluşturmuş görünür. Gene de Pers imparatorunun bu muharebeden önce uyguladığı savaş stratejisi dikkate değerdir. İmparator böylesine büyük bir orduyla Suriye kapılarına iki günlük mesafedeki 148 The AsIA MInor CAMpAIgn of AlexAnder And The BATTle of Issus porTrAIT of A BATTle ThAT shAped AnCIenT hIsTory was advantageous for his army and for the cavalry. The extended delay indicates that both parties had decided to hold their positions for a while. Neither side wanted to risk a battle in the area which had been chosen by the opponent. Darius III, either on his way to, or after he arrived in Sochi, sent the impedimenta, harem and most of his treasure to Damascus, thereby improving the maneuverability and speed of his army whose cavalry was already superior. In the end, he moved quickly and unexpectedly either by the insistence of his commanders or because he shook off the debilitating uncertainty. Drawing an arc of almost 150 kilometers behind the Amanus Mountains he moved to the front of Toprakkale, and arrived at Issus without being noticed by the enemy. This news stunned Alexander and his army, having expected Darius III –who had followed the Royal Road as far as Syria– to come down to the narrow coastline through the Belen Pass. Caught unawares, Alexander didn’t want to believe this before he had sent some of his most reliable men to Issus by sea to confirm it. By that time, the Persian emperor had moved his army a little further and deployed it to the south of the Pinarus (Deliçay), which flows into the sea from the Amanus (Arrian, Anabasis 2.7.1-2; Q. Curtius, 3.8.13-17; see also, Polybius, 12.17.2-3 “Quotation from Callisthenes”). By this manoeuvre, Darius III had trapped the Macedonian army on the coastal plain severing Alexander’s link to Cilicia, Anatolia and the rest of the coastline. Most probably, at that time, a part of the Persian army forged ahead to take control of the Belen Pass. The course of events was about to become a repetition of Thermopylae for the Macedonians. Alexander, who had acted carelessly and unthinkingly, looked like someone who was coming to an inevitable and predictable end. All the king’s channels to convey equipment, supplies and reinforcements were cut; he was besieged on all sides, trapped. The countdown for the king and his army had begun. In addition, it was only a matter of time before the Persian navy, which had the most powerful ships in the Mediterranean, would appear with reinforcements on the coastline. The only way out for Alexander and his army, was, as soon as possible, to engage in a battle of life and death against Darius. Otherwise, even if they managed to escape from this trap alive, they would have had to flee while fighting, even in the areas they had conquered earlier, just as the Ten Thousand had done. Having made an analysis of the situation, the king gathered the council of war. It was unanimously decided to engage in a battle of life and death against the Persians without losing any time and they immediately set out on to meet the Persian army. It may be assumed that he left the allied infantry units that were not mentioned at the Battle of Issus, at the rear of his army in order to counter attack from the Syrian direction. Having disciplined and experienced soldiers, he would have them form phalanxes during the short marches he got them to do from time to time and they proceeded to the River Pinarus. On the one hand, Darius III’s manoeuvre had trapped Alexander and his army while, on the other hand, he had also restricted the area of operations of his large army and himself. According to Polybius, who quoted PERSLER: Anadolu’da Kudret ve Görkem İskender’in ilerleyiş güzergâhını gösteren harita (http://www.history.upenn.edu/hist086/ mapfram1.htm temel alınıp yazar tarafından kolajlanmıştır.) This map depicts the route of Alexander the Great’s journey (Based on http://www.history.upenn.edu/ hist086/mapfram1.htm and used by the author.) Sokhoi’da ordugâh kuruncaya değin Makedonların gelişmelerden haberdar olmaması ya İskender’in haber alma teşkilatlarının zayıflığıyla ya da Dareios’un gizlilikle yürüttüğü takdire şayan planıyla açıklanabilir (Droysen 2007: 241-242). tarihin her döneminde olduğu gibi günümüzde de izlenebildiği üzere değişik nedenlerle manipüle edilen ve yanlış değerlendirilen olayların, gerçekleri görmemize engel olduğunu unutmamak gerekir. Zira bundan sonraki süreç birçok antik yazarın ve modern tarihçinin biçimlendirdiği senaryoların aksine, tarafların savunma stratejisi içinde hareket ettiğini işaret eder. İskender, imparatoru Amanos Dağları ile Akdeniz kıyı şeridi arasında kalan dar arazide karşılamayı yeğlemiş görünür. III. Dareios da önceleri Sokhoi’da ordu varlığı ve süvari 149 The persIAns: power and glory in Anatolia İSKEnDER’İn KüçüK ASyA SEfERİ VE İSSoS MuHAREBESİ AntİKçAğ tARİHİnE yön VEREn BİR MuHAREBEnİn PoRtRESİ eylemi bakımından avantajlı mevziisini terk etmeyi düşünmemiş olmalıdır. Bekleyişin uzaması iki tarafın da bir süreliğine konumlarını koruma kararıyla hareket ettiklerini işaret eder. Her iki taraf da rakibin seçtiği alanda çarpışmayı göze almak istemez. III. Dareios ya Sokhoi’a gelirken ya da geldikten sonra ordu ağırlıklarını, haremini ve hazinesinin büyük bir kısmını Şam’a göndermiştir. Bu durum zaten süvari bakımından üstün olan ordusunun manevra kabiliyetini ve hızını artırır. Sonunda ordu komutanlarının ısrarıyla ya da zaafın kendisinde uyandırdığı bilinmezlikten sıyrılarak süratle ve beklenmedik bir şekilde harekete geçer. Düşmana fark ettirmeden Amanos Dağları’nın arkasından yaklaşık 150 kilometrelik bir yay çizerek toprakkale önlerinden ilerler ve İssos’a gelir. Kral yolunu takip ederek Suriye’ye kadar ilerleyen III. Dareios’un Belen Geçidi üzerinden dar sahil şeridine inmesini bekleyen İskender ve ordusu açısından bu haber tam anlamıyla bir şok etkisi yaratmıştır. Gafil avlanan kral bizzat en güvendiği adamlarından bazılarını deniz yoluyla İssos’a göndermeden bu haberin doğruluğuna inanmak istemez. Bu sırada Pers İmparatoru ordusunu biraz daha ilerleterek Amanoslar’dan denize akan Pinaros’un (Deliçay) güneyinde konuşlanmıştır (Arrianos, Anabasis 2.7.1-2; Q. Curtius, 3.8.13-17; Polybios, 12.17.2-3 “Kallisthenes’ten alıntı”). Bu harekâtla III. Dareios, İskender’in Kilikia, Anadolu ve sahil şeridiyle bağlantısını kesip Makedonları kıyı şeridinde sıkıştırmıştır. Büyük bir ihtimalle bu sırada Pers kara ordusunun bir bölümü Belen Geçidi’ni kontrolü altına almak amacıyla ilerlemektedir. Gidişat Makedonlar açısından thermopylai’ın bir tekrarı olmak üzeredir. Dikkatsiz ve özensiz davranan İskender artık herkesin öngördüğü kaçınılmaz sona doğru ilerlediği izlenimini uyandırır. Zira kralın iaşe, teçhizat ve takviye açısından bütün bağlantıları kesilmiş ve düşman topraklarında her taraftan kuşatılarak tuzağa düşürülmüştür. Kral ve ordusu açısından artık geri sayım başlamıştır. öyle ki, Akdeniz’in en kuvvetli gemilerine sahip Pers donanmasının da her an takviye kuvvetler olarak sahil şeridinde belirmesi an meselesidir. Böylesine güç pozisyonda kapana kıstırılmış İskender ve ordusu açısından tek çıkar yol bir an önce Dareios’a karşı ölüm kalım mücadelesine girişmektir. Aksi takdirde bu kumpastan canlı kurtulsalar dahi tıpkı on Binler’in yaptığı gibi, önceden ele geçirdikleri alanlarda bile çarpışa çarpışa kaçmak zorunda kalacaklardır. Durum analizi yapan kral savaş meclisini toplar. toplantıda oybirliğiyle hiç vakit kaybetmeden tüm gücüyle Perslere karşı ölüm kalım mücadelesine girişme kararı alınır. Bunun üzerine derhal Perslere karşı yürüyüşe geçilir. Bu sırada İssos Muharebesi’nde sözü edilmeyen müttefik piyade birliklerini ordusunun arkasından, Suriye tarafından gelecek saldırıya karşı koymak amacıyla geride bıraktığı varsayılabilir. Disiplinli ve tecrübeli askerlere sahip olması nedeniyle aralıklarla yaptırdığı kısa yürüyüşler sırasında bir yandan da ordusunu savaş düzenine sokarak Pinaros Irmağı önlerine kadar ilerler. III. 150 The AsIA MInor CAMpAIgn of AlexAnder And The BATTle of Issus porTrAIT of A BATTle ThAT shAped AnCIenT hIsTory from Callisthenes (12.17.4), the area between the sea and the Amanus Mountains that was chosen for the battle was almost fourteen stadia – that is a little more than 2 kilometres. In consequence, Darius III was unable to deploy his huge army in the military formation he would have wanted. Alexander’s battle tactic of crossing the River Pinarus26 at dawn and attacking the Persians’ weakest point, was, expressed in the simplest of terms, to capture/kill (spolia opima) Darius or to force him to flee. Faced with the heavily armed Macedonian phalanx and the sarissas (spears almost 6 meters long) of the cavalry units, the Persians retreated and Alexander advanced towards Darius III at the centre of the Persian army. Court historians tend to emphasize the Macedonian king’s humiliation of the Persians, stereotyping them as cowardly and barbaric, claiming that the emperor very quickly fled to save himself (Polybius, 12.2.2 “Quotation from Callisthenes”; Plutarch, Alexander 20.4).27 Undoubtedly, Issus was the scene of the greatest cavalry battle of ancient times, and the melees that occurred around the high chariot of the emperor seem to have been fiercely fought. Among the dead on the Persian side were Atizyes, Rheomithres and Arsemes, who had fought in the Battle of the Granicus, as well as Bubaces of the Persian aristocracy and Sabaces, the Egyptian satrap.28 After Darius was forced to flee from the battlefield, the Persian soldiers were demoralized, panic spread and the army went to pieces; the battle ended in a resounding victory for the Macedonians. According to Arrian (Anabasis 2.11.8-9), whose source seems to have been Ptolemy (FGrHist 138 f ‘6’), the Persian army suffered many losses during their flight from the battlefield. Ancient sources cite unreliable numbers and exaggerate the size of the Persian army in order to extol the king’s victory to an even higher degree.29 In Chares’ description (FGrHist 125 f ‘6’) of the battle, Alexander was wounded by Darius III during the hand-to-hand combat, (see also, Plutarch, Alexander 20.4; Moralia. De Fortuna aut Virtute Alexandri 341 b). When examining the character and biography of Darius III, the heroism of the emperor shown at battles in his youth is outstanding. Diodorus (17.33.5-34.7) and Curtius Rufus (3.11.1-12), describe how bravely the emperor fought during combat at the Battle of Issus. According to Plutarch (Alexander 10.5), Alexander mentioned in his letter to Antipatrus that he received a light cut to his hip by a sword in the battle, but he didn’t mention who had inflicted the wound. Arrian (Anabasis 2.12.1), Curtius (3.11.10; 12.2), and Marcus Iulianus Iustinus (epitome 11.9.9), mentions something similar without giving the perpetrator a name. However, bias and propaganda are different things. On the mosaic unearthed in the House of the Faun in Pompeii that measures 501 x 270 cm, it is depicted how the emperor battled on his high chariot before the eyes of his guards until he was vanquished and almost taken captive (Fig. 4).30 The propaganda of this scenario at the heart of which is the crowning of Alexander on the territories of Asia Minor where he won a victory over the Persians can be interpreted as the herald of an official iconography in its theme and composition. on the Sidon sarcophagus of Abdal- PERSLER: Anadolu’da Kudret ve Görkem onymus and on the elephant medallion, depicting the Battle of Hydaspes against Porus, this same pose was struck, sending a clear message about the invincibility of the warrior king defeating his enemy. The original of this scene that provided the inspiration for this mosaic was probably a painting by Philoxenus, which had been made based upon eye-witness accounts of the Battle of Issus. Composed of millions of tesserae of various colours to create a heavy battle scene, the main theme of the composition is the interaction between Alexander, Darius III and a dying Persian. The king attacks from the right side of his rearing horse and thrusts his spear into the enemy. Either by an involuntary reflex or to sacrifice himself for the emperor, the wounded soldier, heroically and resolutely catches hold of Alexander’s sarissa with his right hand (Holt 2004: 141). A. Stewart argues that the man who with his right hand seized the spear, that disembowelled him, must in fact have thrown himself upon the spear, and that this Eastern Asiatic person, who is perfectly manly, is extremely brave, showing the racist stereotype of “cowardly barbarians” to be entirely unfair (Holt 2004: 142 fn. 44). The dramatic depiction of the facial features of Darius III, who in desperation at the loss of his comrade in arms extends his right hand, increases the tragic impact of the composition. In this mosaic, none of the Persians are fleeing from the Macedonians apart from the driver of the emperor’s chariot, and all their faces are turned towards their enemy during combat. Darius escaped from this danger that threatened his life due to one of his citizens, who acted as bravely as any Macedonian and who didn’t hesitate to sacrifice himself. Despite the fact that Alexander won the Battle of Issus in this way, he was not afraid to pay his respects to his valued enemy. Alexander respected Darius III as an esteemed enemy just as Achilles respected Hector after his death. In conclusion, this mosaic that depicted the Battle of Issus, the scene of a violent combat that had an impact upon world history and which changed the political axis of antiquity, also defended the honor of both the conqueror and the conquered. Translated from Turkish to English: Ayşe Tatar-Merete Çakmak Dareios bu manevrasıyla bir yandan İskender’i ve askerlerini tuzağa düşürmüşken, diğer yandan da kendini ve büyük ordusunu sıkıştırmıştır. Zira Kallisthenes’ten alıntı yapan Polybios’a göre (12.17.4), deniz ile Amanos Dağları’nın eteklerinin arası muharebe için seçilen alanda yaklaşık on dört stadia’ydı – 2 km’den biraz fazla. Bu bakımdan III. Dareios, muharebeye başlamadan önce muazzam derecede büyük ordusunu istediği gibi savaş düzenine sokmayı başaramadı. Şafakla birlikte Pinaros Irmağı’nı26 aşarak Perslere en zayıf noktasından saldıran İskender’in savaş taktiği en basit ifadeyle III. Dareios’u ele geçirmek/öldürmek (spolia opima) ya da kaçmaya zorlamaktı. Ağır silahlı Makedon phalanksı’nın ve süvari birliklerinin sarissaları karşısında Perslerin gerilemesi üzerine İskender Pers ordusunun merkezindeki III. Dareios’a doğru ilerledi. Makedonya Kralı’nın Persleri aşağılamaya ve korkak barbar stereotipini vurgulamaya meyilli saray tarihçileri imparatorun kısa süre içinde kurtuluşu kaçmakta aradığını iddia ettiler (Polybios, 12.2.2 “Kallisthenes’ten alıntı”; Ploutarkhos, Alexandros 20.4).27 Şüphesiz Antikçağ’ın en büyük süvari savaşlarından birine sahne olan İssos’ta imparatorun yüksek savaş arabasının etrafında cereyan eden çarpışmalar oldukça çetin geçmiş görünür. Pers saflarından hayatını kaybedenler arasında Granikos Muharebesi’nde çarpışmış olan Atizyes, Rheomithres ve Arsemes’in yanı sıra Pers soylularından Boubakes ile Mısır satrabı Sabakes de vardır.28 III. Dareios’un kaçmaya zorlanışından sonra Pers askerlerinin morali bozulur ve orduda panik yayılarak askerler dağılır ve muharebe Makedonlar açısından kesin bir zaferle sonuçlanır. Ptolemaios’tan (FGrHist 138 f “6”) yararlanmış görünen Arrianos’a göre (Anabasis 2.11.8-9) Pers ordusu kaçış sırasında çok zayiat verir. Antik kaynaklar kralın zaferini daha da yüceltmek amacıyla Pers ordusunun mevcudiyetini abarttıkları gibi gene güvenilmez rakamlar zikrederler.29 Bununla birlikte Khares’in (FGrHist 125 f “6”) savaşa ilişkin anlatımında İskender’in göğüs göğüse mücadele sırasında III. Dareios tarafından yaralanışı betimlenmiştir (ayrıca bkz. Ploutarkhos, Alexandros 20.4; Ethika. Peri tes Alexandrou Tykhes e Aretes, 341 b). III. Dareios’un karakterine ve biyografisine bakıldığında kral gençliğinde savaşlarda gösterdiği kahramanlıklarla ön plana çıkmaktaydı. İssos Muharebesi’nde de Diodoros’un (17.33.5-34.7) ve Curtius Rufus’un (3.11.1-12) anlatılarında imparatorun çarpışmalar sırasında nasıl cesurca savaştığı tasvir edilmiştir. Ploutarkhos’a göre (Alexandros 20.5) ise İskender, İssos Muharebesi’nden sonra Antipatros’a yazdığı mektupta çarpışmada kalçasından kılıçla hafif bir darbe aldığını belirtmiş; fakat yarayı kimin açtığına dair bilgi vermemiştir. Benzer durum Arrianos (Anabasis 2.12.1), Curtius (3.11.10; 12.2), Iustinus (11.9.9) tarafından da isim verilmeden zikredilmektedir. Ancak önyargı ve propaganda farklı şeylerdir. Pompeii’de Faunus Evi’nden ele geçen 501 x 270 cm ölçülerindeki mozaikte imparatorun yüksek savaş arabasında muhafızları gözünün önünde yok edilene ve neredeyse esir alınana değin nasıl savaş151 The persIAns: power and glory in Anatolia İSKEnDER’İn KüçüK ASyA SEfERİ VE İSSoS MuHAREBESİ AntİKçAğ tARİHİnE yön VEREn BİR MuHAREBEnİn PoRtRESİ 152 The AsIA MInor CAMpAIgn of AlexAnder And The BATTle of Issus porTrAIT of A BATTle ThAT shAped AnCIenT hIsTory PERSLER: Anadolu’da Kudret ve Görkem The persIAns: power and glory in Anatolia Res. 4: İskender mozaiği (Aktüel Arkeoloji Dergisi, S. 25, s. 132) Fig. 4: Alexander mosaic 153 (Actuel Archaeology Magazine, Vol. 25, p. 132) İSKEnDER’İn KüçüK ASyA SEfERİ VE İSSoS MuHAREBESİ AntİKçAğ tARİHİnE yön VEREn BİR MuHAREBEnİn PoRtRESİ tığı resmedilmektedir (Res. 4).30 özünde İskender’in Küçük Asya topraklarında Perslere karşı kazandığı zaferi taçlandıran bu senaryodaki propagandacı etki, tema ve kompozisyon açısından resmi ikonografinin habercisi olarak da yorumlanabilir. Zira Abdalonymos’un Sidon Lahdi’nde ve Hydaspes Muharebesi’nde Poros’a karşı savaşmasının resmedildiği fil madalyonunda düşmanını bozguna uğratan savaşçı kralın yenilmezliğine dair açık tarzda mesaj veren aynı poz betimlenmiştir. Bu sahneye esin veren tablonun orijinali muhtemelen görgü şahitlerinin betimlemelerinden hareketle Philoksenos tarafından resmedilmiştir. Değişik renklerde milyonlarca mozaik taşının yoğun bir savaş sahnesi oluşturacak şekilde harmanlanmış olmasına karşın kompozisyonun ana temasında İskender, III. Dareios ve ölmekte olan bir Pers arasındaki etkileşim yansıtılmaktadır. Şaha kalkmış atının sağından hücum eden kral düşmana mızrağını saplamaktadır. Mızrağın delip geçtiği kurban ise ya istem dışı bir refleksle ya da kendini imparatoru uğruna feda etmek adına kararlı bir hareketle kahramanca sağ eliyle İskender’in sarissa’sını yakalamıştır (Holt 2004: 141). A. Stewart (1994: 145), karnını deşen mızrağı sağ eliyle sımsıkı tutan bu kişinin gerçekte kendini mızrağın üzerine atmış olması gerektiğini ve hiçbir kadınsı yönü olmayan Doğu Asyalı’nın ırkçı bir söylem olan “ödlek barbar” stereotipini haksız çıkaran son derece cesur biri olduğunu ileri sürer (Holt 2004: 142 dn. 44). yoldaşının kaybına karşılık umutsuzca sağ elini uzatan III. Dareios’un yüz hatlarının dramatik tasviri sahnenin trajik etkisini artırmıştır. Mozaikte imparatorun savaş arabasını süren şahıs dışında başka hiçbir Pers, Makedonlardan kaçmaz ve çarpışmalar sırasında hepsinin yüzü düşmanlarına dönüktür. Dareios hayatına kasteden bu tehlikeden, bir Makedon kadar cesur davranan ve kendini feda etmekten çekinmeyen bir yurttaşı sayesinde kurtulmuştur. İskender, bu şekilde İssos Muharebesi’ni kazanmış olmasına karşın, değerli düşmanına gereken hürmeti göstermekten geri durmamıştır. Zira III. Darieos’un ölümünden sonra rakip olarak taşıdığı kıymetten dolayı İskender ona Hektor’u yenen Akhilleus gibi saygı göstermiştir. Sonuç olarak İssos Muharebesi’ni konu edinen bu mozaik dünya tarihine yön veren şiddetli çarpışmalara sahne olan ve Antikçağ’ın politik eksenini değiştiren bir savaşta Makedonya zaferini açıkça yansıtmasının yanı sıra, yenenin de yenilenin de şerefini korumaktadır. NOTLAR 1 Kralın ölümünden sonra gerek halefleri (diadokhoi), gerek Hellenistik Dönem kralları gerekse Roma imparatorları ve generallerinden orta, yeni ve yakın çağ krallarına kadar birçok kişi tarafından örnek alınmış ve defalarca taklit edilmeye –imitatio Alexandri– çalışılmıştır; ancak tarih boyunca, ikinci bir İskender olmanın hayaliyle yaşayan söz konusu kralların İskender’den söz ettiği kadar tarih bu krallardan bahsetmemiştir. 2 Diodoros (Mö 80-20) Sicilya’da doğmuştur. ulaşabildiği kaynakları pek değişikliğe uğratmaksızın –zaman zaman kopyaladığı eserlerin ismini dürüstçe zikretmek suretiyle– 40 kitaplık Bibliotheke Historike (Tarih 154 The AsIA MInor CAMpAIgn of AlexAnder And The BATTle of Issus porTrAIT of A BATTle ThAT shAped AnCIenT hIsTory NOTES 1 After the king’s death, he was seen as a role model and repeatedly imitated –imitatio Alexandri– by many people including his successors (diadokhoi), the Hellenistic kings, the Roman emperors and generals, and also among the kings of the Middle Ages, of the Modern and Contemporary Periods. But these kings, who throughout history dreamed of becoming a second Alexander, have never been mentioned in history to the extent that Alexander, the model, was recorded. 2 Diodorus (80-20 BC) was born in Sicily. He wrote the Bibliotheke Historike (Historical Library) – a work of 40 books – by using the sources available to him, making only few modifications, and from time to time honestly mentioning the names of the sources he copied from. Book XVII in which he wrote about the world history from the trojan Wars to Gaius Caesar, he dedicated to the History of Alexander. It is thought that he most extensively used the writers Hieronymus, Nearchus and Onesicritus, but that he also followed Aristobulus and Cleitarchus. Many modern researchers, looking from this aspect of sources, are suspicious of the authenticity of Diodorus and the information provided by the book cannot be used without comparing it with other sources. On the other hand, no one can deny that it contains many perceptive political views. The names of all the quoted sources are not cited and even if the work is based upon information derived from historians, the vision of a writer in respect to the function of universal history through employing the copy-paste method seems astoundingly advanced for a ‘historian’. 3 Quintus Curtius Rufus lived between the 1st century BC and the 1st century CE He is one of the most famous historians and rhetoricians of the period. He wrote in Latin the History of Alexander the Great of Macedon, Historiarum Alexandri Magni Macedonis. The first two books of this work of 12 books are lost. Written in a plain style, the work has a fine and straight forward form of expression, which makes it clear to us that he was influenced by Livy. Interesting with regard to subject, but weak in terms of tactics and the methods of war, Curtius did not record in his book any of the particulars or the consequences of Alexander’s victories placed within a broad perspective. Even though it is rejected as a reliable source due to its exaggerated extolling of Alexander, it is important because of the many interesting pieces of information it contains. In addition, his sharp portrait of Alexander and his personality can be found in no other sources and he succeeded in presenting the king in the brilliant and resplendent light of his own time. 4 Plutarch (CE 46-120) was born in the city of Chaeronea in Boeotia. He is one of the most famous philosophers and biographers of the period. The Alexander’ depiction is outstanding in his biographical work, Bioi Paralleloi (Parallel Lives), and in his philosophical text, De Alexandri Magni Fortuna aut Virtute (On the Fortune or Virtue of Alexander the Great) in his work, Moralia/Ethika (Morals/Ethics), the subject of which is various matters concerning people’s lives. However, although he primarily wrote a biographical work, as he highlighted in the introductory section, and focused more on the personality of Alexander than on his history/successes, he does provide an insight into important details associated with the life and campaigns of the king. Another feature is that he references the sources he used, such as the royal letters. Although Plutarch’s biography of Alexander is accepted as a reliable source, his support of the divinity myth regarding the king raises doubts about his trustworthiness. 5 Lucius Flavius Arrian ‘Xenophon’ (ca. CE 86-180) was born in nicomedia (İzmit), the provincial capital of Roman Bithynia. He was one of the major politicians, generals and historians of the period. His principal work, the Anabasis of Alexander comprising seven books, not only describe the king’s campaign against the Persian emperor, but the whole history of Alexander. While Ar- PERSLER: Anadolu’da Kudret ve Görkem 6 7 8 9 10 rian wrote his history, he made a critical review of the documents he considered the most reliable documents concerning Alexander that were recorded by the king’s contemporaries and those who in propria persona had joined him in the campaign. After the source edition, he listed the writers and works he used as well as the rationale. Despite his inclination to glorify the king, he wrote antiquity’s most reliable surviving history of Alexander. Pompeius Trogus (30 BC- 14 CE) was born in Gallia Narbonensis. Besides his historiography, he is known for his authorship of encyclopaedic and lexicographic works. His principal work is the Philippic History in 44 books. Fragments of this work have survived to the present through Marcus Iulianus Iustinus ’s history, abbreviated from the work of P. Trogus in the 3rd century CE Even though it is an abbreviation/interpretation the work is very attractive. Books XI and XII are full of amazing details about the rule of Alexander. In addition to these generally accepted five main and most commonly employed sources, there are: Pausanias (2nd century CE), who provides important information concerning the career of Alexander when he describes a monument in his book the Periegesis tes Hellados (the Description of Greece); Philip, who in his work Strategemata (Strategies) only deals with military subjects, and Polyainus (2nd century CE), who described the strategies employed by Alexander during his campaigns in detail in a way found nowhere else, can also be cited. Further, even if they are not very deep, the Dialogues of the Dead by Lucian of Samosata (2nd century CE) are very entertaining containing the Alexander dialogues that are written in a humorous language while being quite meaningful. Whether historians such as Arrian, Hegesias of Magnesia (FGrHist 142), Nymphis of Heraclea Pontica and Aristus of Salamis (FGrHist 143), lexicographers like Stephanus and Suda of Byzantium, a strategist like Polyainus, a biographer like Plutarch of Chaeronea, a geographer like Strabo of Amaseia and a naturalist like Pliny, etc. understood the sources at ‘first hand’ becomes a contentious issue. Furthermore, whether the ancient/modern historiographer understands the text correctly or not, their interpretation and extraction of meaning from the text inherently obliges them to both de-contextualize and to re-contextualize it. Likewise, although each of the ancient narratives on the subject of both Alexander’s life and campaigns claim to be serious historical, biographical, or geographical works, usually they are seen to fundamentally contradict each other. This necessitates the careful filtering of each piece of information through a scholarly edition of the aforementioned sources, and to be synthesized by careful analysis, before accepting any of them as being reliable sources concerning particular matters. The tradition that extols Alexander includes a range of researchers (the Basilioi Ephemerides ‘Royal Diaries’ of Ptolemy, Aristobulus, Callisthenes, Nearchus; letters from Alexander; the geographic studies of his cartographers Baiton, Diognetus and Amyntas, as well as information in some of the writings of Eratosthenes etc. in addition to a range of research and historical-biographical writers who followed this research (Arrian, Anabasis; Plutarch Alexander; De Alexandri Magni Fortuna aut Virtute; Quintus Curtius Rufus; Athenaeus, Deipnosophistai, etc). Still, a number of writers such as Aristobulus, Ptolemy and Hieronymus of Cardia tried to objectively convey stories about the king, who even in the eyes of his own contemporaries began to assume legendary qualities, and in their work, they described events from his period in a simple and unsophisticated manner. This movement that particularly focuses the political history upon the king’s personality and his headquarters has many representatives, both in the medieval period and in the present, and the historiographical schools to which they belong can easily be categorized. The anti-Alexander (execrative) tradition consisted of the Greek opposition with Athens and Sparta in the lead supported by the historiographer Cassander, who for a time controlled the Macedonian throne. He was a 3 4 5 6 7 8 Kütüphanesi) oluşturmuştur. troia Savaşı’ndan Gaius Caesar’a kadarki dünya tarihini kaleme aldığı eserin XVII. kitabı İskender tarihi’ne ayrılmıştır. yazarın esas itibariyle Hieronymos, nearkhos, onesikritos’u kullandığı ama Aristoboulos’u ve Kleitarkhos’u da takip ettiği düşünülmektedir. Bu pencereden bakan birçok modern araştırmacı tarafından Diodoros’un orijinalliği şüpheyle karşılanır. Eserden elde edilen bilgiler, diğer kaynaklarla karşılaştırılmadan kullanılmaz. Gene de hiç kimse eserdeki birçok yetkin politik görüşü yadsıyamaz. Zira dokümanda alıntılanan her kaynağın adı zikredilmemiş ve çalışma tarihçilerden edinilen bilgiler üzerine temellendirilmiş de olsa yazarın evrensel tarihin işlevi konusundaki vizyonunun kopyala-yapıştır usulüyle çalışan bir “tarihçi”den beklenmeyecek derecede ileri olduğu görülür. Quintus Curtius Rufus, Mö 1-MS 1. yüzyılda yaşamıştır. Dönemin ünlü hatiplerinden ve tarihçilerindendir. Historiarum Alexandri Magni Macedonis adlı Latince Makedon kralı Büyük İskender’in Tarihi’ni kaleme almıştır. 12 kitap olarak yazılan bu eserin ilk iki kitabı kaybolmuştur. Eser sade bir üslup kullanılarak kaleme alınmış olup Livius’un etkisinde kaldığı belli olan güzel ve düzgün bir anlatıma sahiptir. Konu bakımından ilginç, savaş taktikleri ve usulleri bakımından zayıf olan bu çalışmada Curtius, İskender’in fetihlerinin özelliklerini ve sonuçlarını geniş bir perspektif içinde yansıtamamıştır. İskender’i fazla övdüğü için güvenilir bir kaynak olarak kabul edilmemesine rağmen pek çok ilginç bilgi vermesi bakımından önemlidir. Başka kaynaklarda bulunmayan keskin çizgilerle yansıttığı İskender portresinin ve kişiliğinin yanı sıra kralı kendi çağında bütün ihtişamı ve ününün getirdiği parlaklıkla gözler önüne sermeyi başarmıştır. Ploutarkhos (MS 46-120), Boiotia’nın Khaironeia kentinde doğmuştur. Dönemin ünlü düşünürlerinden ve tarih yazarlarındandır. Bioi Paralleloi (Paralel yaşamlar) adlı biyografik çalışmasındaki Aleksandros betimlemesi ile felsefî yazılarından başka insan hayatına yönelik çok çeşitli meseleleri konu edinen Moralia/Ethika (Karakterler/Ahlak) eserindeki Peri tes Alexandrou Tykhes kaie Aretes (Büyük İskender’in Şansı ve Erdemi üzerine) başlıklı metni dikkate değerdir. Ploutarkhos her ne kadar eserin sunuşunda altını çizdiği üzere biyografik bir eser kaleme alıp İskender’in tarihinden ve başarılarından çok kişiliğine odaklansa da kralın hayatı ve seferleriyle ilintili önemli detaylara ışık tutmaktadır. Ayrıca yazarın diğer bir özelliği kraliyet mektupları gibi kullandığı kaynaklara göndermeler yapmasıdır. Ploutarkhos’un İskender biyografisi güvenilir bir kaynak olarak kabul edilmesine rağmen, kral hakkında ileri sürülen tanrısallık mitini desteklemesi bakımından yer yer güvenilirliği sarsılmaktadır. Lucius flavius Arrianos Ksenophon (yak. MS 86-180), Roma’nın Bithynia eyaletinin başkenti nikomedeia’da (İzmit) doğmuştur. Dönemin önde gelen politikacı, general ve tarih yazarlarındandır. En önemli eseri olan İskender’in Anabasis’i adlı yedi kitaptan oluşan eserinde yalnızca kralın Pers İmparatoru’na karşı düzenlediği seferi değil, bütün İskender tarihi anlatılmıştır. Arrianos eserini yazarken İskender hakkında kaleme alınan en güvenilir kaynaklar olduğuna inandığı kralın çağdaşları olan ve bizzat onunla birlikte seferlere katılanlar tarafından tutulan dokümanları edisyon-kritik etmiştir. Kaynak edisyonundan sonra yararlandığı yazarları ve eserlerini gerekçeleriyle birlikte sıralamıştır. Her ne kadar çalışmasında kralı yücelten bir eğilim gösterse de Antikçağ’ın bilinen en güvenilir İskender tarihi’ni kaleme almıştır. Pompeius trogus (Mö 30-MS 14), Gallia narbonensis’te doğmuştur. tarihçiliğinin yanı sıra, ansiklopedik ya da sözlük bilimsel yazarlığıyla da bilinir. En önemli eseri Philippus Tarihi’dir. 44 kitaptan oluşur. Bu esere ait parçalar, MS 3. yüzyılda P. trogus’un çalışmasından özet yapan Iustinus’un tarih kitabı sayesinde günümüze ulaşmıştır. Bu özet/yorum haliyle bile kitap oldukça ilgi çekicidir. Bunlardan XI. ve XII. kitapları İskender’in hükümranlık süresini aktaran ilginç detaylarla doludur. Genel kabul gören ve çok kullanılan bu beş ana kaynağın yanı sıra Periegesis tes Hellados (yunanistan’ın tasviri) adlı eserinde bir anıtı tasvir ederken İskender’in kariyeri hakkında önemli bilgiler veren Pausanias (MS 2. yüzyıl) ile sadece askeri konuları ele aldığı Strategemata (Stratejiler) adlı eserinde Philippos ve İskender’in seferleri sırasında uyguladıkları stratejileri başka hiçbir yerde bulamadığımız detaylarıyla birlikte aktaran Polyainos (MS 2. yüzyıl) sayılabilir. Ayrıca eserleri derin değilse bile oldukça eğlenceli olan Samsatlı Loukianos’un (MS 2. yüzyıl) Öbür Dünyadan Konuşmalar adlı eserinde, nükteli diliyle kaleme aldığı İskender diyalogları manidardır. öyle ki Arrianos, Magnesialı Hegesias (FGrHist 142), Herakleia Pontikeli nymphis, Salamisli Aristos (FGrHist 143) gibi tarihçilerin, Byzantionlu 155 The persIAns: power and glory in Anatolia İSKEnDER’İn KüçüK ASyA SEfERİ VE İSSoS MuHAREBESİ AntİKçAğ tARİHİnE yön VEREn BİR MuHAREBEnİn PoRtRESİ 9 10 11 12 Stephanos ve Souda gibi leksiyografların, Polyainos gibi bir stratejistin, Khaironeialı Ploutarkhos gibi bir biyografın, Amaseialı Strabon gibi bir coğrafyacının ve Plinius gibi bir doğabilimcinin vb. ilgili atıflarında kaleme aldığı birincil elden kaynağı yanlış anlayıp anlamadığı da bir tartışma konusudur; ancak antik/modern historiyograf metni ister yanlış ister doğru anlasın, yorumlama ve özütleme faaliyeti doğası gereği hem bağlamdan ayrılmayı hem de yeniden bağlamsallaştırmayı zorunlu kılar. Aynı şekilde gerek İskender’in hayatını ve seferlerini konu edinen antik anlatıların, her biri ciddi tarih, biyografi, coğrafya vb. yapıtı olma iddiası taşımalarına karşın, genellikle temel konularda birbirleriyle çeliştikleri görülür. Bu öngörü, söz konusu kaynakların iyi derecede edisyon-kritik süzgecinden geçirilmelerini ve güvenilir kaynaklar olarak kabul edilmeden önce dikkatlice analiz edilip sentezlenmelerini gerekli kılar. İskender’i yücelten gelenek, kralla çağdaş olup kralın yakın çevresindekiler tarafından kaleme alınan (Ptolemaios, Aristoboulos, Kallisthenes, Nearkhos, Basilioi Ephemerides ‘Kraliyet Günlükleri’; İskender’in mektupları; kartografları Baiton, Diognetos ve Amyntas’ın coğrafi çalışmalarıyla Eratosthenes’in bazı yazılarındaki bilgiler vb.) bir dizi araştırma ve bu araştırmaları izleyen bir dizi tarih-biyografi yazarından (Arrianos, Anabasis; Ploutarkhos, Aleksandros; Ethika. Peri tes Alexandrou Tykhes e Aretes; Quintus Curtius Rufus; Athenaios, Deipnosophistai, vb.) oluşur. Gene de Aristoboulos, Ptolemaios ve Kardialı Hieronymos gibi birtakım yazarlar, kendi çağdaşlarının gözünde bile efsanevi bir niteliğe bürünmeye başlayan krala ve yaşadığı döneme ait olay örgüsünü eserlerinde sade ve ölçülü bir üslupla nesnel bir şekilde aktarmaya çalışmışlardır. Kralın kişiliğine ve karargâhına odaklanan siyasi tarih özellikli bu akımın gerek ortaçağ gerekse günümüzde birçok temsilcisi olup bağlı oldukları tarihyazım ekolleri kolaylıkla kategorize edilebilmektedir. İskender karşıtı gelenek, Atina ve Sparta’nın başını çektiği yunan muhalefetiyle bir süreliğine Makedonya tahtını kontrolü altında bulunduran Kassandros tarafından desteklenen, İskender’i megalomani, tanrısallık miti, sarhoşluk, tiranlık, despotlukla suçlayarak, başarılarını talihine borçlu olduğunu iddia eden tarihyazımıdır. Ayrıca kralın paranoyasına, barbarlığına ve sapkınlıklarına dair tüm anlatıların izleri özellikle Peripatetik ve Stoacı okullardaki felsefi tartışmalarda belirginleşmektedir. Avam gelenek, gerçekdışı, fantastik üsluptan dolayı oldukça eleştirilen İskenderiyeli Kleitarkhos’un (FGrHist 137) yanı sıra zaman zaman benzer hayal ürünü ve kralın başarılarını fazla abartarak öven, göklere çıkartan tarihyazımıyla öne çıkan başdümenci onesikritos ile bazen çarpıcı tarihyazımıyla dikkat çeken başmabeyinci Khares’in (FGrHist 125) kaleme aldığı hikâye türündeki yazımlar için kullanılan bir terimdir. Zira bazı olaylar söz konusu tarihçilerin eserlerinde drama düşkünü romantik bir anlayışla abartılı, hayal gücü yüksek, popülist bir şekilde ele alınmaktadır. Gene de söz konusu kaynaklar Khares’in İssos Muharebesi’ne ilişkin anlatımında İskender’in Dareios’la göğüs göğüse mücadelesine ilişkin tasviri ve kralın çarpışma sırasında Dareios tarafından yaralanışının betimlendiği sahnede olduğu gibi, İskender tarihi ve araştırmaları açısından son derece yararlı ve başka kaynaklardan öğrenemeyeceğimiz bilgilerle doludur. Propaganda ve saptırma geleneğinin parçası olan bu yapıtların kuru gerçekle romantizm karışımı girdileri Quintus Curtius Rufus, Douris, Diodoros, Ploutarkhos, Athenaios ve Pompeius Trogus (Iustinus) gibi Antikçağ yazarları tarafından da sevilerek kullanılmıştır. Avam geleneğin ortaçağ’da yaygınlaşmasında ise, yazarı kesin olarak bilinmemekle birlikte Olynthoslu Kallisthenes’e atfedilen İskender Romanı’nın etkisi yadsınamaz. Eser genel olarak romantik bir çerçevede kralın yakın çevresinde cereyan eden ve bizzat kralla ilgili birtakım hikâyelerden kaynaklanmaktadır. Bu birikim MS 3. yüzyılda İskender tarihiyle birleştirilerek canlı, sürükleyici bir roman niteliği kazanmıştır. Edebi ve tarihi bir geleneğe sahip olmamakla birlikte dönemin Batı ve Doğu dünyası tarafından şaşkınlık verecek derecede yaygınlık kazanmış ve ortaçağ boyunca zevkle okunan bir eser olma özelliğini korumuştur. Müslümanların bütün tarihleri küçük gördükleri halde İskender tarihine büyük önem vermelerinde ve İskendernameler kaleme almalarında bu romanın rolü büyüktür. Aynı şekilde ortaçağ Hıristiyan toplumunun ve elit tabakasının İskender hakkındaki bilgileri ve ona karşı duydukları kıskançlık derecesine varan hayranlıkları bu romandan kaynaklanmaktadır. Kraliçe Viktoria Dönemi’nde iyi niyetli bir fetih simgesi haline gelen İskender, beyaz ırkın dünyayı uygarlaştırma misyonu için biçilmez bir kaftandı. Bu bakımdan Sir William Woodthorpe tarn’ın eserlerinde şövalye gibi cesur betimlenen kral idealist, alçakgönüllü ve aynı zamanda adildi. 156 The AsIA MInor CAMpAIgn of AlexAnder And The BATTle of Issus porTrAIT of A BATTle ThAT shAped AnCIenT hIsTory historiographer who accused Alexander of megalomania, promulgating myths of his divinity, intoxication, tyranny and despotism etc., arguing that his success was down to fortune. This also crystallizes the clues in all the narratives that relate the king’s paranoia, barbarity and aberrations, especially in the philosophical arguments of the Peripatetic and Stoic schools. 11 The vulgate tradition is a term used for the type of narrative orthographies that were written by Cleitarchus of Alexandreia (FGrHist 137), who has been criticized for his unreal and fantastic style, by Onesicritus, the historiographer and trickster, who from time to time produced similar fanciful fiction praising the king’s successes to the skies in an exaggerated manner, and by the head chamberlain Chares (FGrHist 125), who sometimes attracts notice with his astonishing story-like historiography. Some events in the works of the aforementioned historians have been treated in an exaggerated, overimaginative, or populist manner and approached from a dramatic romantic aspect. Even so, those sources are full of information that is extremely useful in relation to the history of Alexander and include information that is not found in any other sources. They convey for instance depictions of Alexander in hand-to-hand combat with Darius, and the king being wounded by Darius in combat, as is described by Chares in relation to the Battle of Issus. The content of these sources represents a mixture of truth and romanticism that form a part of the tradition of propaganda and diversion, which was a popular device used by ancient writers such as Quintus Curtius Rufus, Duris, Diodorus, Plutarch, Athenaeus and Pompeius Trogus (Marcus Iulianus Iustinus). As to the spread of the vulgate tradition in the medieval period, the influence of the Alexander Romance, the writer of which is unknown but which is attributed to Callisthenes of Olynthus, is undeniable. Generally, set within a romantic framework it comprised stories revolving around the king and concerns him personally. By combining this accumulation of stories with the history of Alexander of the 3rd century CE it acquired the quality of a lively and engrossing romance. Although there was no literary and historical tradition, it became astonishingly widespread in the Western and the Eastern worlds of the period, and remained a work that continued to be read for pleasure throughout the medieval period. Although Muslims are disdainful of all histories, they attach great value to the History of Alexander and this romance plays a significant role in their writing of Iskendernâme (Alexander narratives). Similarly, the knowledge of and admiration for Alexander by Christian communities and the elites in the medieval period, bordering on jealousy, had its roots in this romance. 12 Having become a symbol of a well-intentioned conqueror during the Victorian era, Alexander was uniquely suited to represent the white man’s ‘civilizing mission’ in the rest of the world. In this respect, he was depicted as a brave knight in the works of Sir William Woodthorpe Tarn; the king was an idealist, unassuming and also fair. He didn’t have any serious faults. His good sides were down to his good nature, and his faults were due to fortune but when imperialism came under wider critical scrutiny after the Second World War, it also led to a more diversified view of history. Alexander received his share of the attention, and his youthful innocence came into question. The idealized figure as the paradigm Tarn had created by knowingly falsifying the sources was in tatters following this source criticism. Ernst Badian demonstrated the damage caused by bias in historiography. Thus, instead of the daydream, a portrait of Alexander was drawn that showed him as scheming and insecure. This was supported by historians such as Bosworth who almost described the History of Alexander as destroying the environment, nature and human life, and the group of historians who depicted the king as contemptible, unhinged and a megalomaniac. However, although the king was not as noble and perfect as he was portrayed by Tarn, he was not as contemptible and unhinged as has been asserted lately by some academics PERSLER: Anadolu’da Kudret ve Görkem 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 such as Worthington. A less glorified history has always been hidden behind the Romance of Alexander version from the medieval period, which is full of battles and exploits. On this subject, see also Holt 2004, 120 ff. Diodorus Siculus, 17.17.3-4. the ancient sources on the entities of Alexander’s army give somewhat incompatible but usually similar numbers. According to Marcus Iulianus Iustinus (epitome 11.6.2), the army comprised 32.000 infantry and 4.500 cavalry; according to Arrian (Anabasis 1.11.3), 30.000 infantry and 5.000 cavalry; according to Plutarch (Alexander 15.1), the infantry numbered between 30.000 and 43.000, and the cavalry 4.000-5.000. Plutarch takes up the subject once more in his work Moralia, (De Alexandri Magni Fortuna aut Virtute 327d-e), stating that the number of soldiers in Alexander’s army before the Battle of the Granicus comprised 30.000 infantry and 4.000 cavalry according to Aristobulus. According to Ptolemy there were 30.000 infantry and 5.000 cavalry and, according to Anaximenes, 43.000 infantry and 5.500 cavalry. Arrian, Anabasis 1.14.4. The ancient sources on the army of the Persians give very conflicting and exaggerated numbers. According to Diodorus (17.19.4), there were approximately 100.000 infantry, and more than 10.000 cavalry; according to Marcus Iulianus Iustinus (epitome 11.6.11), the soldiers in the Persian army amounted to nearly 600.000. Also, cf. Bradford Welles, C. 20035: Diodorus of Sicily, VIII. Cambridge, Massachusetts, London: 17.21.3 fn. 3. According to Diodorus, the Persians lost more than 10.000 infantry and nearly 2.000 cavalry in this battle; according to Plutarch (Alexander 16.7), 20.000 infantry and 2.500 cavalry; and according to Arrian (Anabasis 1. 16. 2), most of the Greek mercenaries and 1.000 cavalry. Meanwhile the mercenaries were fighting with all their might to save their lives, and caused the Macedonian army considerable losses. According to Diodorus (17.22.5), the king disposed of all naval vessels except a few that were used to transport the siege weapons. Relating to this subject, see also Arrian, Anabasis 1.20.1. With reference to Plutarch’s (Alexander 15.1) quotation from Aristobulus, he writes that at the beginning of the campaign, Alexander had only 70 talents; Duris of Samos mentions that the king had only 30 days of supplies, and Onesicritus cites that Alexander had a debt of 200 talents when he set out on the campaign (see also Plutarch, Moralia. De Alexandri Magni Fortuna aut Virtute 327d). Also, the navy had a monthly expenditure of more than 100 talents for a king who was already in financial difficulty. The cost of maintaining the navy was a price the king not possibly could pay. The king broke new historical ground by conquering the most important coastal cities of Anatolia, Syria-Palestine and Egypt and taking the Eastern Mediterranean without fighting any sea battles. According to Plutarch (Alexander 17.1-2), while Alexander on the one hand was aching to enter into a dangerous war that would settle accounts with Darius III, he was, on the other hand, also thinking of reinforcing his control of the coast and would only then march against the Persian king. See also Arrian, Anabasis 1.24.3-4. See also, Rolfe, J. C. 19925: Quintus Curtius Rufus, History of Alexander, I. Cambridge, Massachusetts, London: 4.1.37 fn. a. According to Arrian (Anabasis 2.1.1-3), Quintus Curtius Rufus (3.2.1) and Plutarch (Alexander 18.3), Alexander received the news of Memnon’s death after he had overpowered Paphlagonia and Cappadocia. According to Diodorus (17.28.1-29.4), this occurred sometime after the king had captured the Marmarians in Lycia, during the archonship of Nicocrates at Athens in 333/332 BC Diodorus (17.31.2-4) mentions that Alexander received the news of Memnon’s death after Darius had started to march on Cilicia from Babylon, but before Alexander became ill at Tarsus. According to Diodorus (17.31.2) and Marcus Iulianus Iustinus (epitome 11.9.1), Darius III’s foot soldiers num- 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 Hiçbir ciddi kusuru yoktu. İyilikleri tabiatının, kötülükleri talihinin eseriydi ama İkinci Dünya Savaşı’ndan sonra emperyalizmin eleştirel süzgece alınması tarihe bakış açılarında da çeşitlilik yarattı. Bundan İskender de payını aldı ve gençlik masumiyeti sorgulanmaya başlandı. tarn’ın kaynakları bilinçli olarak çarpıtarak yarattığı ideal figür de paradigmatik modele göre oluşturulan kaynak eleştirisiyle parçalandı. tarihyazımında önyargıların yol açtığı zararlar Ernst Badian tarafından gözler önüne serildi. Böylelikle düş kurmaktan ziyade dolaplar çeviren, güvensiz bir İskender portresi çizildi. Bunu İskender tarihi’ni adeta çevre, doğa ve insan israfı şeklinde tasvir eden Bosworth gibi tarihçilerden, kralı alçak, dengesiz, megaloman gösteren tarihçi kitlesine kadar birçok destekçi izledi. Bununla birlikte kral ne kadar tarn’ın düşündüğü derecede soylu ve kusursuz değilse de son dönemlerde Worthington gibi bazı akademisyenlerin ileri sürdüğü kadar alçak ve dengesiz de değildir. Ancak her zaman için ortaçağ’ın İskender Romansı versiyonunun arkasında savaşlardan, istismarlardan oluşan daha az yüceltilecek bir tarih gizlidir. Konuya ilişkin ayrıca bkz. Holt 2004: 120-121. Diodoros 17.17.3-4. İskender’in ordu mevcudiyeti üzerine antik kaynaklar birbiriyle uyuşmayan; fakat çoğunluğu birbirine yakın rakamlar vermektedir. Ordu, Iustinus’a göre (11.6.2) 32.000 piyade, 4.500 süvari; Arrianos’a göre (Anabasis 1.11.3), 30.000 piyade, 5.000 süvari; Ploutarkhos’a göre (Alexandros 15.1), 30.000 ila 43.000 arası piyade, 4.000-5.000 süvariden oluşmaktaydı. Ploutarkhos, Ethika. Peri tes Alexandrou Tykhes e Aretes adlı eserinde konuyu tekrar ele alarak da (327de) İskender’in Granikos Savaşı öncesinde ordusundaki asker sayısının Aristoboulos’a göre, 30.000 piyade 4.000 süvari; Ptolemaios’a göre, 30.000 piyade, 5.000 süvari; Anaksimenes’e göre, 43.000 piyade, 5.500 süvari içerdiğini belirtmektedir. Arrianos, Anabasis 1.14.4. Perslerin ordu mevcudiyeti üzerine antik kaynaklar birbirleriyle oldukça çelişen ve abartılı rakamlar vermektedir. Diodoros’a göre (17.19.4), yak. 100.000 piyade, 10.000’den fazla süvari vardı; Iustinus’a göre (11.6.11) ise Pers ordusundaki asker sayısı yak. 600.000 kişiydi. Ayrıca krş. Bradford Welles, C. 20035: Diodorus of Sicily, VIII. Cambridge, Massachusetts, Londra: 17.21.3 dn. 3. Persler bu muharebede Diodoros’a göre (17.21.6), 10.000’den fazla piyade ve yaklaşık 2.000 süvari; Ploutarkhos’a göre (Alexandros 16.7), 20.000 piyade ve 2.500 süvari; Arrianos’a göre ise (Anabasis 1.16.2), yunan paralı askerlerinin büyük bir kısmı ile 1.000 süvari kaybetmiştir. Bu arada canlarını kurtarmak için var güçleriyle çarpışan paralı askerler Makedon ordusuna azımsanmayacak oranda kayıp verdirmişlerdir. Diodoros’a göre (17.22.5), kral muhasara aletlerini taşımak için kullanılacak birkaç gemi dışında bütün donanmasını dağıtmıştır. Konuya ilişkin ayrıca bkz. Arrianos, Anabasis 1.20.1. Ploutarkhos (Alexandros 15.1) Aristoboulos’tan yaptığı alıntıya istinaden seferin başlangıcında İskender’in yanında sadece 70 talantasının bulunduğunu; Samoslu Douris’in kralın sadece 30 günlük erzaka sahip olduğunu; onesikritos ise İskender’in sefere çıktığında 200 talantalık bir borcu olduğunu yazdıklarını aktarır (ayrıca bkz. Ploutarkhos, Moralia. De Alexandri Magni Fortuna aut Virtute, 327d). Ayrıca donanmanın hâlâ mali sıkıntı içinde bulunan krala aylık 100 talantondan fazla maliyeti vardı. Bunu kralın karşılaması mümkün değildi. Kral iki yıl gibi kısa bir süre içinde Anadolu, Suriye-filistin ve Mısır’ın en önemli sahil kentlerini fethedip hiçbir deniz savaşı yapmadan Doğu Akdeniz’i hâkimiyeti altına almakla tarihte bir ilki gerçekleştirdi. Ploutarkhos’a göre (Alexandros 17.1-2) bu sırada İskender, bir yandan bir an önce III. Dareios’la bütün kozlarını paylaşacağı tehlikeli bir savaşa girmeye can atarken; öte yandan da önce deniz kıyısındaki işler üzerinde durmayı ve buradaki durumunu güçlendirdikten sonra Pers Kralı’nın üzerine yürümeyi düşünüyordu. Ayrıca bkz. Arrianos, Anabasis 1.24.3-4. Ayrıca, Rolfe, J. C. 19925: Quintus Curtius Rufus, History of Alexander, I. Cambridge, Massachusetts, London: 4.1.37 dn. a. Arrianos, (Anabasis 2.1.1-3), Curtius (3.2.1) ve Ploutarkhos’a göre (Alekxander 18.3) İskender, Memnon’un ölüm haberini Paphlagonia’yı ve Kappadokia’yı boyunduruk altına aldıktan sonra öğrendi. Diodoros’a göre (17.28.1-29.4), bu olay kral Lykia’da Marmaralıları ele geçirdikten bir süre sonra, nikokhares’in Mö 333/332 yılında Atina’daki arkhonluğu sırasında vuku bulmuştu. Diodoros (17.31.2-4) ise Dareios’un Babil’den ordusuyla Kilikia’ya doğru yürüyüşe geçmesinden sonra; fakat İskender’in tarsus’ta hastalanmasından önce kralın Memnon’un ölüm haberini aldığına değinir. 157 The persIAns: power and glory in Anatolia İSKEnDER’İn KüçüK ASyA SEfERİ VE İSSoS MuHAREBESİ AntİKçAğ tARİHİnE yön VEREn BİR MuHAREBEnİn PoRtRESİ 24 Diodoros’a (17.31.2) ve Iustinus’a (11.9.1) göre, III. Dareios’un yaya asker sayısı 400.000, Diodoros’a göre ayrıca 100.000 süvari; Arrianos (Anabasis 2.8.8), Ploutarkhos (Alexandros 18.4) ve Oksyrhynkos Papyrüs’ü 1798’e göre (frag. 44 col. 2. 2/3) Pers ordusu 600.000 kişilik kuvvete sahipti. Ayrıca bkz. Bosworth 2005, 78. 25 Quintus Curtius (3.7.8-10 dn. a) İskender’in stratejisinin kıyıdaki geçitlerde kalmak ve savunma savaşı yürütmek olduğunu dile getirir. Arrianos’a göre (Anabasis 2.6.1-2) ise, III. Dareios’un Sokhoi’da ordugâh kurduğunu öğrendikten sonra İskender ordu meclisini toplar ve oybirliğiyle hiç zaman yitirmeden Perslere karşı ilerleme kararı alır. 26 İssos’un (Kinet Höyük) güneyinden Akdeniz’e akan Pinaros (Deliçay) Hellenistik Dönem’den itibaren bölgenin jeomorfolojik yapısına ve yağış rejimine bağlı olarak 2.5 km’lik bir alan boyunca çeşitli kereler yatak değiştirdiğinden muharebenin geçtiği konumu belirlemek zordur. 27 Ayrıca, Brunt, P. A. 20045: Arrian, Anabasis of Alexander, I. Cambridge, Massachusetts, Londra: 2.11.4 ve kaynakları. 28 Curtius (3.11.10) ölenler arasında Atizyes, Rheomithres ve Mısır Satrabı Sabakes’in ismini sayar. Diodoros’a göre (17.21.3) Atizyes, Granikos Muharebesi’nde ölmüştür; Rheomithres ise (17.19.4) Granikos’ta Perslerin sağ kanadına komuta eden Pers süvari subayıdır. 29 Diodoros’a (17.36.6); Curtius’a (3.11.27); Ploutarkhos’a (Alexandros 20.5) ve Arrianos’a göre (2.11.8) Persler, 10.000’i süvari olmak üzere toplamda 100.000 asker kaybetti. Iustinus’a (9.9.10) göre Perslerden, 10.000 süvari ve 61.000 yaya ölmüştür ve 40.000 kişi esir düşmüştür. Curtius Rufus’un (3.11.27) anlatısına istinaden, Makedonlar ise, 4.500 yaralı; 302 kayıp ve 150 ölü vermiştir. Bu sayı Iustinus’a göre (11.9.10), 130 yaya ve 150 süvari; Arrianos’a göre (Anabasis Anabasis 2.10.7) ise, 120 Makedondan ibarettir. 30 Mozaik, son zamanlardaki bazı revizyonist bakış açıları sayılmazsa, yorumcular tarafından eski dogmatizm ışığında yenilmez Makedonya ordusuna ve İskender’e düzülen bir övgü olarak kabul edilmiştir. Kralın saldırısı karşısında korkudan ve panikten şaşkına dönmüş Persler zayıf ve çaresiz görünüyordu ancak zamanla tarihi bakış açıları gibi çağdaş duygudaşlıklar da eski kanıtlar ve modern tutumlarla bağlantılı etmenlere göre farklı yorumlamalara neden olmuştur. Kompozisyonu bir anlatı ya da dramatik bir metin, bir enstantane veya hayal ile gerçekliğin karmaşık birleşimi olarak anlama yoluna giden Andrew Steward ve Ada Cohen gibi uzmanların çalışmaları sonucunda Persler giderek daha kahraman, Makedonlar ise daha az kahraman gibi görülmeye başlanmıştır (Holt 2004: 141). The AsIA MInor CAMpAIgn of AlexAnder And The BATTle of Issus porTrAIT of A BATTle ThAT shAped AnCIenT hIsTory 25 26 27 28 29 30 bered 400.000; Diodorus (loc. cit.) also refers to 100.000 cavalry. Arrian (Anabasis 2.8.8), Plutarch (Alexander18.4) and the Oxyrhynchus Papyrus 1789 say that (frag. 44 col. 2. 2/3) the Persian army numbered 600.000 personnel. See also Bosworth 2005: 78. Quintus Curtius (3.7.8-10, dn. a) states that the strategy of Alexander was to stay at the passes on the coast and fight a defensive war. According to Arrian (Anabasis 2.6.1-2), when Alexander heard that Darius had set up a military camp at Sochi, he immediately gathered the army council. There was a unanimous decision to lose no time but immediately to march against the Persians. It is hard to determine the exact location of the battle because since the Hellenistic Period the geomorphology of the area in conjunction with the rainfall has caused the river bed of the River Pinarus (Deliçay), which flows into the Mediterranean Sea south of Issus (Kinet Höyük), to change several times over an area of 2.5 kilometers. See also, Brunt, P. A. 20045: Anabasis of Alexander, I. Cambridge, Massachusetts, London: 2.11.4 and sources. Curtius Rufus mentions in 3.11.10 the names of Atizyes, Rheomithres and Sabaces, the Egyptian satrap among the dead. According to Diodorus (17.21.3) however, Atizyes died at the Battle of the Granicus; Rheomithres (17.19.4) was the Persian cavalry officer who commanded the right flank of the Persians during the Battle of the Granicus. According to Diodorus (17.36. 6), Curtius Rufus (3.11.27), Plutarch (Alexander 20.5) and Arrian (2.11.8), the Persians lost a total of 100.000 soldiers, of which about 10.000 was cavalry. According to Iustinus (epitome 11. 9. 10), of the Persians 10.000 cavalry and a total of 61.000 soldiers died and 40.000 were captured. Referring to the narrative of Curtius Rufus (3.11.27), the Macedonians had 4.500 wounded, 302 lost and 150 dead. According to Marcus Iulianus Iustinus (epitome 11.9.10), this number was 130 foot soldiers and 150 cavalries, and according to Arrian (Anabasis 2.10.7), 120 Macedonians were killed. Apart from some recent revisionist viewpoints, in the light of the old dogma this mosaic has been accepted as a tribute to the undefeatable Macedonian army and Alexander by the commentators. The bewildered Persians look weak and helpless and in a state of fear and panic over the king’s attack. However, as a result of factors such as contemporary sympathies, ancient evidence and modern approaches, historical viewpoints have led to different interpretations over the course of time. As a result of the work of specialists such as Andrew Steward and Ada Cohen, who try to understand the composition as a narrative or a dramatic text, a snapshot or a complex mixture of imagination and reality, the Persians began to appear more heroic, and the Macedonians less so (Holt 2004, 141). KAYNAKLAR REFERENCES FGrHist = Jacoby, F. (ed.), Die Fragmente der griechischen Historiker, I-XV. Berlin–Leiden 1923-1958. Bosworth, A. B. 1996: Alexander and the East: The Tragedy of Triumph. Oxford. — 2005: Büyük İskender’in Yaşamı ve Fetihleri: Fetih ve İmparatorluk, trans. H. Çalışkan. Ankara. Holt, F. L. 2004: Büyük İskender ve Fil Madalyonlarının Sırrı, trans. Yeşim Kafa. İstanbul. Steward, A. 1994: Faces of Power: Alexander’s Image and Hellenistic Politics (Hellenistic Culture and Society). Oxford. İssos muharebesi Albrecht Altdorfer (Alte Pinakothek, München) Wood, M. 1997: In the Footstep of Alexander the Great. Berkeley. Worthington, I. 1999: “How ‘Great’ Was Alexander?” Ancient History Bulletin 13/2: 39-55. 158 PERSLER: Anadolu’da Kudret ve Görkem Battle of Issus Albrecht Altdorfer (Alte Pinakothek, München) 159 The persIAns: power and glory in Anatolia