LAODİKEİA’DA TESPİT EDİLEN BİR DEPREM VE DIOCLETİANUS’A İTHAF EDİLEN BİR YAZIT (Lykos Laodikeia’s ı ) C elal Ş İM Ş E K * A li C E Y L A N ** H e ll e n i s t i k D ö n e m ’d e k u r u ld u ğ u n d a n , kent L a o d i k e ia L ycum ad b ir d e n y a n ın d a çok b u lu n a n (L y k o s L a o d i k e ia ır m a k la Ü z e r in d e k i is im li a y ırt kent e d ile r e k , L a o d i k e ia ) a d l a n d ı r ıl m ı ş tı r 1. G ü n ü m ü z d e L a o d i k e ia y e r le ş im i, D e n iz li o la r a k ilin in 6 k m . k u z e y d o ğ u s u n d a E s k ih is a r , G o n c a lı, B o z b u r u n k ö y le r i s ın ır la r ı iç in d e k a lm a k ta d ır ( P la n 1). L y k o s ( Ç ü r ü k s u ) V a d is in in e n ö n e m li ve b ü y ü k a n tik k e n ti o la n L a o d ik e ia , S e le u k o s la r K r a lı II. A n tio k h o s t a r a f ı n d a n e ş i k r a liç e L a o d ik e a d ın a , M .Ö . 3 . y ü z y ı l ı n ( M .Ö . 2 6 1 - 2 5 3 ) * D oç. D r. k u r u l m u ş t u r 2. A n t i k P a m u k k a le Ü n iv e r s ite s i, o rta la rın d a k a y n a k la r a g ö r e H e ll e n i s t i k F e n - E d e b iy a t F a k ü lte s i, A r k e o lo ji B ö lü m ü , K i n i k li k a m p u s u , D E N İ Z L İ , e - m a i l : c s i m s e k @ p a m u k k a l e . e d u . t r * * A r k e o lo g , D e n iz li M ü z e s i M ü d ü r lü ğ ü , D E N İZ L İ. 1 W . R u g e , “ L a o d i k e i a " , R E X I I . 1, ( 1 9 2 4 ) , 7 2 2 ; S t r a b o n , C o ğ r a f y a . A n a d o l u ( K i t a p : X I I ,X I I I ,X I V ) , (Ç e v . M . P e k ta ş ) , (1 9 9 1 ), X II. 8 .1 6 ; P l i n i u s , N . H . , V . 1 0 5 ; J. G a g n i e r s , “ I n t r o d u c t i o n H i s t o r i q u e ” , L a o d i c e e D u L y c o s L e N y m p h e e , ( 1 9 6 9 ) , 1; G. T ra v e r s a r i, “L a S itu a z io n e V ia r ia Di L a o d ic e a A lla L uce D e g li I tin e r a r i R o m a n i ” , L a o d i k e a D i F r i g i a , I, 2 0 0 0 , 11; G . W e b e r , “ D ie F l t is s e V o n L a o d i c e a ” , M itte ilu n g e n D es K a ise rlic h D e u ts c h e n A r c h a e o lo g is c h e n I n s litu ts , A th c n is c h e A b t e i l u n g , B a n d X X I I I . 1 8 9 8 , 1 7 8 - 1 7 9 ; V . S e v i n , A n a d o l u 'n u n T a r i h i C o ğ r a f y a s ı , I, ( 2 0 0 1 ) , 2 0 3 . 2 W . M . R a m s a y , T h e C i t i e s a n d B i s h o p r i c s o f P h r y g i a , I, ( 1 8 9 5 ) , 3 2 ; B . v o n H e a d , H i s t o r i a N u m o r u m A M a n u a l O f G r e e k N u m i s m a t i c s , 19 1 1 ( R e p r i n t e d 1 9 7 7 ) , 6 7 8 ; B. v o n H e a d , C a t a l o g u e o f T h e G r e e k C o i n s o f P h r y g i a , B M C , ( 1 9 0 6 ) , l x x ii i ; W . R uge, 1 9 2 4 : 7 2 2 ; J. G a g n i e r s , 1969: 1 -2 ; C h . T e x i e r , K ü ç ü k A s y a , C o ğ r a f y a s ı , T a r i h i v e A r k e o l o j i s i , C i l t II, ( Ç e v . A li S u a t ) , ( 2 0 0 2 ) , 3 8 3 ; G . B e jo r . “ P e r U n a R i c e r c e D i L a o d i k e a E l l e n i s t i c a ” , L a o d i k e a D i F r i g i a , I, 2 0 0 0 , 1 5 - 1 6 ; G . E . B e a n , K a r i a , ( Ç e v . B . A k g ü ç ) , ( 1 9 8 7 ) , 2 9 3 - 2 9 4 ; D . M a g i e , R o m a n R u l e I n A s i a M i n o r to t h e E n d o f th e T h i r d C e n t u r y A f t e r C h r i s t , V o l. I - I I , ( 1 9 5 0 ) , 1 2 7 , 9 8 6 - 9 8 7 , ( n o . 2 3 ) ; J. G . C . A n d e r s o n , “ A S u m m e r I n P h r y g i a : I” , T h e J o u r n a l o f H e l l e n i c S t u d i e s , V o l. X V II, 1897, 4 0 9 -4 1 0 ; W. H. B u c k lc r - W , M. C a ld e r, M o n u m e n ts A nd D o c u m e n t s F r o m P h r y g i a A n d C a r i a , M A M A V I, 1 9 3 9 , x ; K . B e lk e - N . M e r s i c h , P h r y g i e n U n d P i ş i d e n , T I B 7 , ( D e n k s c h r . O A W . p h il. h is t. K 1 .2 1 1), ( 1 9 9 0 ) , 3 2 3 . 148 C E L A L Ş İM Ş E K , A L İ C E Y L A N k e n t, ö n c e D io s p o lis , s o n r a d a R h o a s o l a r a k a d la n d ır ılm ış o la n , e s k i k u ts a l b ir y e r le ş im in ü z e r in e y e r a l ı r 3. L a o d i k e ia a n tik k e n ti ta r ih s a h n e s in e ilk d e f a , M .Ö . 2 2 0 ’d e k i A k h a io s is y a n ıy la ç ık m ış tır . S e l e u k o s l a r K r a lı III. S e le u k o s d o ğ u d a P to l e m a io s K r a llığ ıy la s a v a ş ır k e n , S a r d e i s ’t e ç ık a n is y a n ı b a s tır m a k iç in k o m u ta n ı v e ç o k g ü v e n d iğ i y e ğ e n i A k h a i o s ’u g ö r e v le n d ir m iş tir . Bu is y a n la r ı b a s tır a n A k h a io s , K r a lın doğu p r o b l e m l e r iy l e u ğ r a ş m a s ın ı f ır s a t b ile r e k L a o d i k e i a ’d a k e n d is in i k r a l ila n e tm iş v e a d ı n a s ik k e b a s tır m ış tır . A k h a i o s ’u n b u ih a n e tin i d ah a so n ra b aşa g e ç e n K ra l III. A n tio k h o s id a m ile c e z a l a n d ı r m ı ş t ı r 4. Lykos B e rg a m a ( Ç ü r iik s u ) K r a llığ ı V a d is i, a r a s ın d a M .Ö . 1 90 y a p ıla n y ılın d a M a g n e s ia S e le u k o s la r S a v a ş ın a ile k a d a r, S e l e u k o s l a r y ö n e tim in d e k a lm ış tır . B u s a v a ş ı R o m a İ m p a r a to r lu ğ u ile b ir lik te kazanan B e rg a m a K r a l lı ğ ı , M .Ö . 188 y ı lın d a im z a la n a n A p a m e ia B a r ış ıy la b ö lg e y ö n e tim in i e le a lm ış tır . B e r g a m a K r a llığ ı III. A t t a l o s ’ u n M .Ö . 133 y ı l ın d a ö l m e s i y le v e k r a lın v a s iy e ti ü z e r in e , R o m a İ m p a r a t o r l u ğ u ’n a b a ğ l a n m ı ş t ı r 5. M .Ö . 12 9 y ılın d a n itib a r e n B a tı A n a d o lu A s ia M i n ö r e y a le tin e b a ğ l a n m ı ş o lu p , R o m a İ m p a r a to r lu ğ u t a r a f ı n d a n a ta n a n p r o k o n s iille r c e b ö lg e y ö n e t i m i s a ğ la n m ış tır . R om a D ö n e m i ’n d e iy ic e z e n g in le ş e n k e n t, İ m p a r a to r C o m m o d u s ( M .S . 1 8 0 - 1 9 2 ) a d ı n a b i r t a p m a k y a p m ış , b u n d a n d o la y ı da "Neokoros" ta p m a k k o r u y u c u lu ğ u u n v a n ın ı a la r a k v e r g id e n m u a f tu t u lm u ş t u r . K e n tin a ld ığ ı t a p ı n a k k o r u y u c u lu ğ u u n v a n ı, İ m p a r a t o r C a r a c a l l a ( M .S . 2 1 1 - 2 1 7 ) D ö n e m i n d e d e d e v a m e tm iş tir . L a o d ik e ia , R o m a İ m p a r a to r la r ın d a n M .S . 1 29 y ı l ı n d a H a d r i a n u s ’u , M .S . 2 1 5 ’te C a r a c a l l a ’y ı v e M .S . 3 7 0 ’t e V a l e n s ’i a ğ ır la m ış tır . L a o d ik e ia E r k e n B iz a n s 3 D ö n e m in d e , P h r y g ia P a k a t i a n e ’s ın ın y ö n e tim m e rk e z i P l i n i u s , N .H ., V . 1 0 5 ; C h . T c x i e r , 2 0 0 2 : 3 8 3 - 3 8 4 ; B . v o n H e a d , 1 9 0 6 : l x x ii i ; W . R ü g e, 1924: 7 2 2 ; W . M . R am say , 1 8 9 5 : 3 5 ; J. G a g n i e r s , 1 9 6 9 : 1; K . B e lk e - N . M e rs ic h , 1990: 3 2 3 . 4 W . R üge, M a g ie , 1924: 7 2 2 -7 2 3 ; W . M . R a m sa y , 1950: 1 8 9 5 : 3 7 ; J. G a g n ie rs, 1 2 7 , 9 8 6 - 9 8 7 , ( n o .2 3 ) ; E . A k u r g a l , A n c ie n t 1969: 3; D. C iv iliz a tio n s A n d R u in s O f T u rk e y , 1 9 8 3 , 2 3 6 . 5 S t r a b o n , X I I I . 4 .2 ; C . H u m a n n - C . C i c h o r i u s - W . J u d e i c h - F . W in t e r , A l t e r t ü m e r v o n H ie r a p o lis , (1 8 9 8 ), 1 9 -2 3 ; D . M a g ie , 1950: 1 2 7 , 9 8 6 - 9 8 7 , ( n o .2 3 ) ; D . M a g g i e , A n a d o l u ’d a R o m a l ı l a r I, A t t a l o s ’u n V a s i y e t i , ( Ç e v . N . B a ş g e le n - Ö . Ç a p a r ) , 2 0 0 1 , 3 9 - 4 1 , 6 7 - 6 8 ; J. G a g n i e r s , 1969: 3; G . E. B ean, 1 9 87: 2 9 4 ; S. A tla n , R o m a T a r i h i ’n i n A n a H a t la r ı, I. K ı s ı m C u m h u r i y e t D e v r i , 1 9 7 0 , 9 0 - 9 3 . L A O D İ K E İ A ’D A T E S P İ T E D İ L E N B İR D E P R E M V E D I O C L E T I A N U S ’A .,.1 4 9 o l m u ş tu r 6. A n tik k e n t M .S . 4 9 4 ’d e k i k o r k u n ç d e p r e m d e ta m a m e n y ı k ılm ış v e b ir d a h a t o p l a n a m a m ı ş t ır . L y k o s ( Ç ü r ü k s u ) V a d is i 12. y ü z y ı l d a n itib a r e n ta m a m e n T ü r k l e r i n e lin e g e ç m iş v e k e n t b u n d a n s o n r a L a d ik a d ın ı a l m ı ş tı r 7. L a o d ik e ia a n tik k e n tin d e m e v c u t g ö r ü le n y a p ı l a r ın ta m a m ı, M .S . 6 0 y ı lın d a m e y d a n a g e l m i ş o la n y ık ıc ı d e p r e m s o n r a s ı n a a ittir . A n tik k e n t h ip p o d a m ik p la n lı o la ra k ta s a r la n m ış tır . G enel o la r a k k a lın tıla r ; 1 s ta d y u m , 2 t i y a t r o , 4 h a m a m - g y m n a s iu m , 3 a g o r a , 4 ş e h ir k a p ıs ı, 2 a n ıts a l ç e ş m e , 1 m e c l i s b in a s ı, s ü tu n lu c a d d e , 1 S e b a s te io n , 2 y u v a r l a k y a p ı, 2 s u d a ğ ıtım t e r m i n a l i , s u y o lu v e 7 k i l is e o la r a k s a y ı l a b i l i r ( P la n 1). 2002 y ılı S ü tu n lu A na C adde k a z ıla r ı, İm p a ra to r C a ra c a lla ( M .S . 2 1 1 - 2 1 7 ) N y m p h a e u m ’ u n d a n itib a r e n d o ğ u d a y e r a la n S u r iy e K a p ıs ı y ö n ü n e d o ğ r u d e v a m e t t i r i l e r e k , c a d d e to p la m o l a r a k 1 1 8 m . a ç ıl m ı ş t ır ( P la n 2 , n o : M e tr o p o l K ilis e s in e k a r ş ıs ın d a , ( p r o p y lo n ) kuzeydeki g ir iş i 1 0 - 1 1 ) . K a z ı ç a lış m a la r ın d a , g ü n e y ta ra fta g e ç iş i s a ğ la y a n B a tı P o r tik o s u v e b u n u n ta m y a p ıla ra b u l u n m u ş tu r u la ş ım ı ( R e s im s a ğ la y a n 1). a n ıts a l S ü tu n lu A na kapı C a d d e n in k u z e y k a v ş a ğ ın d a y e r a la n a n ıts a l g ir iş , k a ld ır ım k e n a r ı n d a 1 5 .2 m . g e n iş liğ in d e k i e d ilm e k te d ir d ik d ö r tg e n ( P la n 3 ). ş e k lin d e G i r iş in her o la n ik i b ir y a n ın d a g ir in ti üç ile s ıra a y ır t h a lin d e p o s t a m e n t a y a k la r y e r le ş ti r il m i ş o lu p , o r ta d a ç if t k a n a tlı a ç ıla n v e iki yanı k o n s o llu b ir kapı yer a lır . K a id e li p o s ta m e n tle r ü z e r in d e d ik d ö r tg e n k e s itli p a y e le r b u lu n u r . Ü s tte k ö ş e b a ş lık la r ı, ü ç f a s c ia lı a r ş itr a v , f r iz v e g e i s o n - s i m a y e r a lır . P a y e le r a r a s ın d a k a la n b o ş lu k la r , k o r k u lu k le v h a la r ı ile k a p a tı l m ı ş tı r . S ü tu n lu A n a C a d d e t a r a f ı n d a is e k a p ın ın iki y a n ı n d a y e r a la n , p o s t a m e n t l i p a y e le r in k a r ş ı s im e t r i ğ in d e b u lu n a n p o s ta m e n tle r ü z e r in e , K o r in th b a ş lık lı ik i s ü tu n y e r le ş tir ilm iş tir . B u k ıs ım d a n itib a r e n iç te y e r a la n k a p ı y a k a d a r o la n a la n ın ü z e r i, k e m e r li o la ra k k a p a tılm ış tır . B u ra d a y a p ıla n kazı ç a lış m a la r ın d a , k a v is li v e k a b a r t m a l ı k e m e r k a s e tle r i b u lu n m u ş tu r . C a d d e y ö n ü n e b a k a n v e k e m e r li g ir iş in iki y a n ı n d a y e r a la n d ış k ıs m a da, iç te k i p o s ta m e n tli p a y e le r i n s im e tr iğ i o la c a k ş e k ild e , y in e p o s ta m e n tli p a y e le r , k ö ş e b a ş l ı k l a r ı v e a r ş itr a v y e r le ş ti r il m i ş ti r . G ir iş in ik i y a n ı n d a k a la n d i k d ö r t g e n ş e k lin d e k i b u m e k a n la r ın ü s t k ıs m ın a 6 W . M . R a m s a y , 1 8 9 5 : 3 7 - 4 2 ; C h . T e x i e r , 2 0 0 2 : 3 8 3 ; B . v o n H e a d , 1 9 0 6 : l x x ix lx x x i; J. G a g n i e r s , 1 9 6 9 : 4 - 1 1 ; G . E . B e a n , 1 9 8 7 : 2 9 4 - 2 9 5 ; K . B e lk e - N . M e r s i c h , 1990: 3 2 3 -3 2 4 . 7 W . M . R a m s a y , 1 8 9 5 : 3 8 - 4 0 , 2 6 2 ; D . M a g i e , 1 9 5 0 : 9 8 6 - 9 8 7 . ( n o .2 3 ) ; J . G a g n i e r s , 1 9 6 9 : 1 1; K . B e lk e - N . M e r s i c h , 1 9 9 0 : 3 2 4 - 3 2 5 . C E L A L Ş İM Ş E K . A L İ C E Y L A N 150 h a t ı l la r a tı l m ı ş v e b u n la r ın a r a s ı ta v a n k a s e tle r iy le d e k o r e e d ilm iş tir . K a z ı ç a lı ş m a l a r ın d a D io n y s o s , A r ia d n e , T y k h e - H y g i e i a , P a n g ib i ta n rı v e d a n s e d e n f i g ü r l e r i n b u lu n d u ğ u k a b a r tm a lı t a v a n k a s e tle r in in y a n ı s ır a b a lık f ig ü r lü , v a z o m o tif li, b itk is e l m o tif li ( h a ş h a ş , n a r v b .) z e n g in k a b a r tm a lı k a s e tl e r d e g ü n ış ığ ın a ç ık a r ılm ış tır . Bu k a b a r tm a la r ın b a z ıla r ın d a y e r y e r k ır m ız ı v e s a r ı b o y a la r ın v a r lığ ı t e s p i t e d ilm iş tir . K a p ı g ir iş in in ü s t k ı s m ın d a ü ç g e n b ir a lın lık y e r a lm ış tır . İç k ıs ım d a y e r a la n ç if t k a n a tlı k a p ı, k u z e y y ö n ü n e a ç ıl m a k t a v e d ö r t b a s a m a k lı b ir m e r d iv e n ile a ş a ğ ıy a in ilm e k te d ir . B u d a S ü tu n lu A n a C a d d e ile k u z e y e u la ş ım ı s a ğ la y a n y o l a r a s ın d a , k o d f a r k ın ın o ld u ğ u n u g ö s te r ir . A n ı t s a l g ir iş in k u z e y b itiş i ğ i n d e v e ç if t k a n a tlı k a p ın ın iki y a n ın d a , d o ğ u - b a tı y ö n ü n d e uzanan duvar kuzey y ö n ü n d e 12 s ır a lı o la r a k y ık ılm ış tır . B u d u v a r d ik d ö r tg e n t r a v e r te n b lo k la r d a n k ir e ç h a r ç ile in ş a e d ilm iş v e k u z e y e b a k a n iç ta r a f ı s ıv a n a r a k , ü z e r in e f r e s k l e r y a p ılm ış tır . B a z ı b lo k la r ın te r s d ü ş m e s iy le f r e s k l e r d e k ır m ız ı, s a r ı, s iy a h , y e ş il, m a v i, p e m b e , b e y a z r e n k le r l e y a p ı l m ış d a lg a lı ç iz g i l e r d e n o lu ş a n ş e r it, d ü z v e m e r m e r ta k lid i p a n o l a r t e s p i t e d i l m iş t i r ( R e s im 2 ). B u a la n d a k i k a z ı b u lu n tu la r ı g ö s t e r m i ş t ir k i k u z e y e g e ç iş i s a ğ la y a n b u g ir iş , M .S . 3 .y y o r t a l a r ı n d a y a p ı l m ış v e M .S . 3 .y y s o n u , 4 .y y b a ş ın d a m e y d a n a g e le n ş id d e tli b ir d e p r e m le ta m a m e n kuzey y ö n ü n d e y ı k ı l m ı ş t ı r ( P la n 3 , R e s im 3 ) 8. B u y ık ı lm a n ı n a r k a s ın d a n k a z ı b u l u n tu la r ın a g ö r e , M .S . 4 . y y ’ın ilk ç e y r e ğ i iç in d e d a h a ö n c e y ık ıla n m erm e r b lo k la r ın b ir b ö lü m ü , kuzeye d o ğ ru to p la n a ra k , cadde k e n a r ın d a t e k r a r y a p ı l a r o l u ş tu r u lm u ş , a n c a k d e p r e m d e y ı k ı la n v e a ltta k a la n t r a v e r te n y e r le ş m e b l o k l a r o ld u ğ u y a p ı l m ış t ı r . ş e k liy le b ır a k ıla r a k , b u n u n K a b a r tm a lı m e rm e r m im a r i ü z e r in e b lo k la r d a n a n la ş ıld ığ ı k a d a r ı y l a M .S . 3 .y y ’ m o r ta l a r ı n d a y a p ıla n m e v c u t a n ıts a l g ir iş te , d e v ş ir m e o la r a k M .S . l . v e 2 . y y ’a a it m im a r i b l o k l a r ta m ir e d ile r e k , y a d a iş le v le r i d e ğ i ş t i r i le r e k te k r a r d a n k u lla n ılm ış tır . F a k a t k a b a r tm a la r ın y a r ın ı k a lm a s ın d a n , b u y a p ın ın y i n e d e b itir ile m e d iğ i a n la ş ılm a k ta d ır . K a z ı ç a lı ş m a l a r ın d a b u lu n a n ahşap h a tılla r , d e m ir ç iv ile r , k i r e m i t v e o m u r g a la r , m e k a n ın ü z e r in in b e ş ik ç a tı ş e k lin d e k a p a tıld ığ ın ı g ö s t e r m e k t e d ir ( R e s im 4 ). İ m p a r a to r D i o c l e t i a n u s ’u ( M .S . 2 8 4 - 3 0 5 ) o n u r l a n d ı r a n L a tin c e i t h a f y a z ıtı, g ir iş in doğu ta r a f ı n d a y ı k ı n tı l a r iç in d e b u l u n m u ş tu r 9 ( R e s im 5 ). 8 Bu y ık ılm a , cadde k e n arı o la n güney yönde k e m e r, paye ve s ü tu n la r yer a ld ığ ın d a n , d a h a z a y ı f o la n k u z e y y ö n e d o ğ ru g e rç e k le ş m iş tir. 9 M e r m e r y a z ı l : 7 4 x 5 0 x 4 3 c m . a lt v e 6 0 x 5 0 x 4 3 c m . ü s t k ı s m a a it o l a n ik i k ı r ık p a r ç a n ı n b i r l e ş t i r i l m e s i y l e t a m a m l a n m ı ş ( y ü k s e k l i ğ i 1 3 4 c m .) , ü z e r i n d e b a z ı k ü ç ü k p a r ç a la r e k s ik tir. Y a z ıtlı d ik d ö r tg e n b lo ğ u n üç ta ra fı in c e vonu o lu p , y a z ı t lı L A O D İ K E İ A ’D A T E S P İ T E D İ L E N B İR D E P R E M V E D I O C L E T I A N U S ’A .,.15 1 [S A ]N C T IS S E M [0 ] [S a ] n c tis s im [o ] A C P IIS S IM O E T S U P E R 2 a c p iis s im o e t s u p e r O M N E S R E T R O P R IN C IP E o m n e s re tr o p r in c ip e [ s j [F ]O R T IS S IM O IM P E R A T O R [I] 4 [ f jo r tis s im o Im p e r a to r[i] [C ]A E S A R IG Â IO V A L E R IO [ C ]a e s a ri G a io V a le r io D IO C L E T IA N O P F 6 D io c le tia n o P (io ) F ( e lic i) [IC ]IO A V G [I n v ic ]to A u g ( u s to ) , LVALENTEM US V E 8 L ( u c iu s ) V a le n tin u s , v (ir) e ( g re g iu s ), P R O C S C A N N -D N p r o c ( u r a to r ) , s ( u m m u s ) M A IE S T A T IQ U E E O R U M d ( e v o tu s ) n ( u m in i) c ( u r a to r ) a n n ( o n a e ) , 10 m a ie s ta tiq u e e o r u m Çevirisi: “ S e ç k in b ir a d a m o la n p r o c u r a to r , ta r ım ü r ü n l e r in i n en ü s t c u r a to r u ( s o r u m l u s u ) , t a n r ıs a l g ü c e v e m a j e s t e l e r in e s a d a k a tle b a ğ lı o la n L u c iu s V a le n tin u s , e n k u ts a l v e a y n ı z a m a n d a e n d in d a r , v e d a h a ö n c e k i b ü tü n C aesar G a iu s im p a r a to r la r d a n ü s tü n o la n , e n g ü ç l ü İ m p a r a to r V a le r i u s D io c le tia n u s P iu s ( d in d a r ) F e lix ( ş a n s lı) I n v ic tu s ( y e n ilm e z ) A u g u s t u s ’a ( b u n u ) i t h a f e t t i ” 10. İ m p a r a t o r D i o c l e t i a n u s ’u n ta m u n v a n ı; İ m p a r a t o r C a e s a r G a iu s A u r e liu s V a le r iu s D i o c l e t i a n u s P iu s F e lix I n v ic tu s A u g u s t u s ’tu r . M .S . 2 8 5 ’te G e r m a n i c u s M a x im u s , M .S . 2 8 9 ’d a S a r m a tic u s M a x i m u s , M .S . 2 9 5 ’d e P e r s ic u s M a x im u s , M .S . M a x im u s , 2 9 8 ’d e M .S . 2 9 7 ’d e A d i a b e n ic u s u n v a n la r ı d a e k le n m iş tir . A y r ı c a C a r p ic u s ve ve B r ita n ic u s A r m e n ic u s M a x im u s P a te r P a tr ia e v e P r o c o n s ü l u n v a n la r ı d a a l m ı ş t ı r 11. Y a z ıt, İm p a ra to r D i o c l e t i a n u s ’u n ( M .S .2 8 4 - 3 0 5 ) y ö n e tim y ı l la r ı n d a L a o d i k e i a ’d a g ö r e v li P r o c u r a to r L u c iu s V a l e n t i n u s ’u n b ir y a p ı y a d a b ü s tü İ m p a r a t o r a i t h a f e tm e s in i iç e r ir . E ğ e r i t h a f e d ile n b ir b ö l ü m ü n s o l t a r a f ı n d a k i k e n a r is e k a b a o l a r a k b ı r a k ı l m ı ş t ı r . B u d a o n u n b i r d u v a r u c u n a y a d a b i r n i ş i n s o l k e n a r ı n a y e r l e ş t i r i l m i ş o l d u ğ u n u g ö s t e r m e k t e d i r . E ğ e r n iş k e n a rın a y e rle ş tirilm iş s e , ü z e rin d e y ü k s e k lik h e y k e l k a id e s in e g ö re d e rin liğ in d e k i k a ld ırm a e le m a n ı i ş le v i g ö r m ü ş b ir D io c le tia n u s b ü s tü f a z l a d ı r . A l t t a y e r a la n d e liğ in d e n d o la y ı, ilk o la b ilir. 14x5 k u lla n ım ın d a Ç ünkü cm . v e 8 cm . t a ş ıy ı c ı b ir yapı o l m a l ı d ı r . İ k in c i k e z y a p ı l a n d ü z e n l e m e ile ü z e r i n e y a z ı t ın iş l e n d i ğ i a n l a ş ı l m a k t a d ı r . Ü s t k ı s ı m is e d ü z o l a r a k b ı r a k ı l m ı ş t ı r . O l a s ı l ı k l a y a z ı t lı b l o k d e p r e m s o n r a s ı n d a E r k e n B i z a n s D ö n e m i ’n d e d u v a r m a l z e m e s i o l a r a k ü ç ü n c ü k e z k u lla n ılm ış tır . 10 Y a z ı t ı o k u y a n v e y a r d ı m l a r ı n ı e s i r g e m e y e n P r o f . D r. M . Ç . Ş A H İ N ’e ç o k t e ş e k k ü r e d e riz . 11 C . S c a r r e , C h r o n i c l e O f T h e R o m a n E m p e r o r s , 1 9 9 9 , 1 9 6 - 1 9 7 . C E L A L Ş İM Ş E K . A L İ C E Y L A N 152 yapı is e b u , a n ıts a l g i r i ş i n ( p r o p y lo n ) O D önem deki y e n id e n b ir d ü z e n le n m e s i, y a d a g ir iş in d o ğ u b itiş iğ in d e y e r a la n v e h e n ü z iş le v in i b i l m e d iğ i m i z ö n e m li b i r y a p ı o la b ilir . L a o d i k e ia ’d a b u lu n a n g e n iş y e tk ile re s a h ip v e M .S . l . y y . ’a t a r i h l e n e n b i r y a z ıtta , İ m p a r a to r lu k P ro c u ra to ru (P . A e liu s ) M a c r i a n u s ’ u n k ö le y a p m a y a d a a z a t e tm e g ö r e v le r i n i d ü z e n le d iğ i g ö r ü l m e k t e d i r 12. A y r ı c a R o m a D ö n e m in d e S e i t o n e s a d ı v e r ile n ve y ü k s e k b ir m e m u r l u ğ u te m s il e d e n k iş i, e k i l e b i l i r ta r ım a r a z ile r i a z , b u n a k a r ş ılık k a l a b a l ık b i r n ü f u s a s a h ip o la n k e n tin , tü m g ı d a s to k u y a p ı l m a s ı n d a n v e d a ğ ı t ı lm a s ın d a n s o r u m lu k i ş i y d i 1'1. Y a z ıt, İm p a ra to r D i o c l e t i a n u s ’u n r e f o r m la r ı ç e r ç e v e s in d e , P r o c u r a to r L u c iu s V a l e n t i n u s ’u n k e n tte h e m g ıd a s to k la r ın ı s a ğ la m a v e d a ğ ıtm a , h e m d e k ö le v e a z a t e tm e g ib i g e n iş y e t k i l e r e s a h ip b ir k iş i o la r a k g ö re v y a p t ı ğ ı n ı g ö s te r ir . P r o c u r a t o r L u c iu s V a le n tin u s m e r k e z i id a r e n in a ta d ığ ı ü s t d ü z e y b ir m e m u r d u r . B u d a k e n tte G e ç R om a D ö n e m i ’n d e b ile h a la m erk e z i id a r e n in e y a le tle r d e k i h a k im iy e tin in d e v a m e ttiğ in i v e id a ri m e k a n iz m a n ın g e n i ş l e y e n b ir a ğ g ib i ç o k iy i iş le d iğ in i k a n ıtla m a k ta d ır . Ç ü n k ü b a tı, d o ğ u v e g ü n e y i b ir b ir in e b a ğ la y a n k a v ş a k n o k ta s ı n d a y e r a la n a n t i k k e n tte , b u tü r d ü z e n le m e le r i y a p a n g ö r e v lile r in o lm a s ı, s is te m in s ü r e k liliğ i a ç ıs ın d a n ö n e m liy d i. L a o d i k e ia a n tik k e n tin d e , S ü tu n lu A na C a d d e n in kuzey k a ld ır ım ı k e n a r ı n d a y e r a la n d u v a r y ık ın tıla r ı, a n tik d ö n e m d e m e y d a n a g e le n , ş id d e tli b ir d e p r e m in iz le r in i ta ş ı m a k t a d ı r . B u a la n d o ğ u - b a tı y ö n ü n d e 2 4 m ., k u z e y - g ü n e y y ö n ü n d e 8 m . a ç ıl m ı ş t ır . Ü z e r i s ıv a lı o la n v e k u z e y y ö n e d o ğ r u y ık ıla n b lo k la r ın m e r d iv e n ö n ü n d e k a la n b ö lü m ü n d e b ir s o n d a j k a z ıs ı y a p ı l m ış t ı r ( P la n 3 , R e s im 3 ). S o n d a j s o n u n d a d u v a r y ı k ın tıs ı a ltın d a , İ m p a r a to r C a r a c a l l a ( M .S . 2 1 1 - 2 1 7 ) 14, İ m p a r a to r G a ll i e n u s ( M . S . 2 6 0 - 2 6 8 ) 15 v e İ m p a r a to r D i o c l e t i a n u s ( M .S . 2 8 4 - 3 0 5 ) 16 s i k k e le r i b u l u n m u ş tu r . Y ık ın tı d u v a r la r ın ü z e r in d e is e 12 W . M . R a m s a y 1 8 9 5 : 7 1 , 7 4 , y a z ı t n o :5 . 13 W . M . R a m s a y , 1 8 9 5 : 7 0 . 14 Ö . y : A V T . K . M A V P . A N T Q N E I N O Y İ m p a r a t o r C a r a c a l l a ’n ı n b ü s tü sa ğ a . A .y : S i l ik o k u n a m ı y o r . 13 Ö . y : G A L L İ E N V S A V C , ı ş ı n ta ç l ı, g i y im l i i m p a r a t o r u n b a ş ı s a ğ a . A . y : D İ A N A E C O N S A V G . B a ş ım g e r iy e d o ğ r u ç e v ir m iş g e y ik so la . Ç a p :2 0 m m ., b ro n z . 16 Ö . y : İ M P C C V A L D [ 1 0 C L E T I A ] N V S P F A V C . İ m p a r a t o r u n ı ş ın ta ç l ı, g iy im li b ü s tü sa ğ a . A .y : C O N C O R D flA M I L I T ] V M . İ m p a r a t o r s o l d a a s k e r i k ı y a f e tl i , k a rş ıs ın d a k i a s a ta ş ıy a n I u p p ite f d e n a y a k t a . Ç a p : 21 m m ., b r o n z . k ü r e ü s t ü n d e V i k t o r i a a l ı y o r , h e r ik is i d e L A O D İ K E İ A ’D A T E S P İ T E D İ L E N B İR D E P R E M V E D I O C L E T I A N U S ’A .,.1 5 3 İ m p a r a t o r C o n s ta n t in u s I ( M .S . 3 0 6 - 3 3 7 ) 17, İ m p a r a t o r C o n s ta n tin u s II ( M .S . 3 3 7 - 3 6 1 ) 18, İ m p a r a to r T h e d o s iu s I ( M .S . 3 7 8 - 3 9 5 ) 19, İ m p a r a to r A rc a d iu s ( M .S . 3 9 5 - 4 0 8 ) 20, İ m p a r a to r H o n o r iu s ( M .S . 3 9 5 - 4 2 3 ) 21, İ m p a r a t o r Z e n o ( M .S . 4 7 4 - 4 9 1 ) 22, İ m p a r a t o r A n a s ta s iııs ( M .S . 4 91 5 1 8 ) ( R e s i m 6 ) 23 v e İ m p a r a t o r J u s t in i a n u s I ( M .S . 5 2 7 - 5 6 5 ) 24 s ik k e le r i b u l u n m u ş tu r . A n ıts a l g ir iş k a p ıs ın ın m im a r i b e z e m e l e r ( K o r in th son d ü z e n le n m e s i n d e y a p ılm ış D ö n e m i ö z e ll i ğ i t a ş ı m a k t a d ı r 3. Y ık ın tı a l t ı n d a ç ık a n 3 .y y . ilk ç e y re ğ in d e n , v e rm e k te d ir. En geç o la n b a ş lık la r ı, f r i z l e r v b .) , G e ç S e v e r u s la r M .S . ta r ih li 3 .y y . o la n s o n la rın a b u lu n tu , s ik k e le r M .S . kadar İm p a ra to r k r o n o lo ji D io c le tia n u s s ik k e s i M .S . 2 9 5 - 2 9 6 b a s k ıs ıd ır . Y ık ın tı ü z e r i n d e e le g e ç e n s ik k e le r is e , M .S . 4 . y y . b a ş ın d a n itib a r e n M .S . 6. y y ’ ın ü ç ü n c ü ç e y r e ğ in e k a d a r k e s i n t i s iz k r o n o lo ji v e r m e k te d ir . B u d a y a p ın ın M .S . 3. y y . s o n u , M .S . 4 . y y . b a ş ı n d a m e y d a n a g e l m i ş o ld u ğ u a n la ş ı l a n ş id d e tli b ir 17 Ö . y : C O N S T A N T I N V S M A X A V C . İ m p a r a t o r u n d i a d e m l i , g i y i m l i v e z ı r h l ı b ü s tü s a ğ a . A . y : G L O R [ I A ] E X E R C I T V S . B ir e l l e r i n d e m ı z r a k , d i ğ e r e l l e r i n d e k a lk a n tu ta n m i ğ f e r l i ik i a s k e r k a r ş ı lı k l ı a y a k t a , a r a l a r ı n d a ik i s t a n d a r t . Ç a p : 1 7 m m ., b ro n z . IS Ö . y : D N C O N S T A N T I N V S P F A V C . İ m p a r a t o r u n d i a d e m l i v e z ır h l ı b ü s t ü s a ğ a . A .y : [S P E S ] R E I P V B L I C E . V irtu s , m iğ fe rli, a y a k ta , so la . S a ğ e lin d e k ü re , so l e l i n d e m ı z r a k t u t u y o r . Ç a p : 1 5 m m ., b r o n z . 19 Ö . y : D N T H E O D O S I V S P F A V C . İ m p a r a t o r u n d i a d e m l i v e g i y i m l i b ü s t ü s a ğ a . A .y : G L O R I A R O M A N O R V M . S a ğ e lin d e s ta n d a r t tu ta n f ig ü r a y a k ta , sa ğ a . Ç a p : 1 8 m m ., b r o n z . 20 Ö . y : D N A R C A D I V S P F A V C . İ m p a r a t o r u n in c i d i a d e m l i v e p a l u d a m e n t u m l u b a ş ı , s a ğ a . A . y : V I R T V S E X E R C I T I . B i r e l i n d e m ı z r a k , d i ğ e r e li n i y e r e d a y a lı k a lk a n ı ü z e r i n e y a s l a m ı ş o l a n İ m p a r a t o r a y a k t a c e p h e d e n , b a ş s a ğ a . S a ğ d a V i k t o r ia sağ e liy le İm p a ra to ru n b a şın a ç e le n k k o y u y o r, so l e lin d e p a lm iy e d a lı. Ç ap: 1 9 m m ., b r o n z . 21 Ö . y : D N H O N O R I V S P F A V C . İ m p a r a t o r u n in c i d i a d e m l i v e g i y im l i b ü s t ü ,s a ğ a . A .y : V I R T V S E X E R C IT I. B i r e l i n d e m ı z r a k , d i ğ e r e li n i y e r e d a y a l ı k a lk a n ı ü z e r in e y a s la m ış o la n İm p a r a to r a y a k ta c e p h e d e n , b a ş sa ğ a . S a ğ d a V ik to r ia sa ğ e l i y l e İ m p a r a t o r u n b a ş ı n a ç e l e n k k o y u y o r , s o l e l i n d e p a l m i y e d a lı . Ç a p : 1 8 m m ., b ro n z . 22 Ö . y : [D N ZENO [V IC T O R IA PERP A V C ]. A V G U JS O R V II. İm p a r a to r u n Sağ e lin d e in c i ç e le n k , d ia d e m li so l b ü s tü , sağ a, A .y : h a ç lı k ü re t u ta n e lin d e V i k t o r i a , s a ğ a . K e s i m d e : C O N S . Ç a p : 1 4 m m ., b r o n z . 2-1 Ö . y : DN A N A STA S I V S P P V C . İm p a r a to r u n b ü s tü 3/4 s a ğ a , m iğ f e r l i, m iğ f e r i n ö n ü n d e h a ç b e z e m e , t u n i k v e z ır h g i y im l i. S a ğ e l i n d e m ı z r a k t u t u y o r . S o l o m u z d a s ü v a r i b e z e m e l i k a lk a n . A . y : V I C T O R I A A V C C C . V i k t o r i a s o l a , s a ğ e l i n d e u z u n h a ç t u t u y o r , s a ğ b o ş l u k t a y ı ld ı z . K e s i m d e : C O N O B . Ç a p : 2 0 m m , a lt ı n . 24 Ö . y : DN I V S T IN I A N V S P P A V C , İ m p a r a to r u n g iy im li b ü stü cepheden. A .y : O r ta d a M , s o ld a A -N -N -O . Y u k a r ıd a h a ç , s a ğ d a ta r ih X -V - I I, a ltta d a r p h a n e € , k e s im d e : C O N . Ç a p : 3 5 m m ., b ro n z . 2j M i m a r i y a p ı v e b e z e m e l e r l e ilg ili o l a r a k y a y ı n ç a l ı ş m a s ı d e v a m e t m e k te d ir . C E L A L Ş İM Ş E K , A L İ C E Y L A N 154 d e p re m le y ık ı ld ı ğ ı n ı g ö s te r m e k te d ir . A n ıts a l g ir iş k a p ıs ı paye b l o k l a r ı n d a g ö r ü l e n k a lın d e m i r v e k u r ş u n k e n e tle r , b ö lg e n in s ü r e k li d e p r e m l e r e m a r u z k a ld ığ ın ı ç o k iy i b ile n m i m a r l a r c a , s a ğ la m lığ ı d a h a d a a r tt ı r m a k iç in y e r le ş ti r il m i ş ti r ( R e s im 7 ) . B u n a r a ğ m e n y a p ı, M .S . 3 .y y . s o n u n d a m e y d a n a g e le n y ık ıc ı d e p r e m e d a y a n a m a m ı ş tı r 26. Lykos b ir in c i ( Ç ü r ü k s u ) V a d is i d erece d ö n e m in d e dönem de d ep rem y ık ıc ı y ı k ı la n H e ro d o to s v e g e le n d e p r e m le r e k e n tle r a n tik d e p r e m le r in o la r a k k u ş a ğ ın d a m a ru z s ü r e k li a d l a n d ı r ıl a n o lm a s ı k a lm ış tır . im a r co ğ rafy a cı S tr a b o n , n e d e n le r in i kendi D e n iz li n e d e n iy le , Bu n e d e n le e d ilm iş tir . b ö lg e d e O v a s ı, ta r ih in A n tik s ü r e k li d ü ş ü n c e le r i n e her a n tik ta r ih ç i m eydana g ö re ş ö y le a ç ık l a m ı ş l a r d ı r : H e r o d o t o s ( V I I .3 0 ) “...Xerkses Frigya kenti Ancıva (Çardak) ve tuz çıkarılan bir gölün yanından geçti. Büyük bir Frigya kenti olan Kolossai ’y e geldi. Lykos ırmağının bir yarıktan akıp kaybolduğu yer burasıdır... ” d iy e r e k b ö lg e d e k i y e r a ltı b o ş l u k l a r ı n a d ik k a ti ç e k m iş tir . B ö lg e y i g e z e n v e k e n d i g ö z le m le r in i a k ta r a n S tr a b o n ( X I I .8 .1 6 - “...Kolossai ’nin üst kısmında Kadmos (Honaz) dağı bulunur ve orada Lykos nehri ile dağın ismini taşıyan bir nehir akar. Fakat Lykos birçok yerde yeraltından akar ve sonra yüzeye çıkınca diğer nehirlerle birleşir. Bu husus ülkenin depremlere neden olan boşluklarla dolu olduğunu gösterir. Bu nedenle Laodikeia ve komşu ülke Korura kadar hiçbir iilke depremlere böylesine hedef olamaz... Menderes dolaylarındaki bütün toprakların depremlerin etkisi altında olduğunu ve iç kısımlara kadar hem ateş, hem de su tarafından oyulduğunu, bu nedenle ovalarda başlayan bu durumun, Kharonionlar (yeraltı dünyası) ülkesine kadar uzandığını söyleyebilirim. Bundan Hierapolis’deki, Nysa (Sultanhisar) yöresindeki Akharaka’da ve M agnesia ile Myus (Avşar Kalesi) yakınındaki Kharonionları kastediyorum. Gerçekten, toprak gevşek ve kolay ufalanabilen cinstendi, aynı zamanda tuzlarla dolu olup, kolay yanabilirdi ve belki de bu nedenlerden nehrin akıntısı, sık sık yönünü değiştirdiğinden Menderes kıvrılarak akmaktadır... ”. ş e k lin d e a ç ık la m a y a p m ış tır . 17 ) G ö r ü ld ü ğ ü g ib i S tr a b o n b ö lg e d e m e y d a n a g e le n d e p r e m le r in n e d e n in i, Lykos N e h ri ve onun y e r a l t ın d a m eydana g e tir d iğ i b o ş lu k la r a d a y a n d ır m ış t ı r . 26 A n t i k dönem de b ö lg e le rd e k ile re Lykos g ö re , g ö z le m le n m e k te d ir. V a d is i daha k e n tle rin d e fa z la ve daha yer k a lın a la n m im a r i k e n e tle r y a p ıla rd a , k u lla n ılm ış d iğ e r o ld u ğ u L A O D İ K E İ A ’D A T E S P İ T E D İ L E N B İR D E P R E M V E D I O C L E T I A N U S ’A .,.1 5 5 L a o d i k e i a a n tik k e n ti, M .Ö . 2 7 y ı l ı n d a İ m p a r a to r A u g u s tu s ( M .Ö . 2 7 - M .S .1 4 ) z a m a n ın d a " 7, M .S . 4 7 y ı l ın d a İ m p a r a t o r C la u d iu s ( M .S . 4 1 - 5 4 ) z a m a n ı n d a 28, M .S . 6 0 y ılı İ m p a r a t o r N e r o n ( M .S . 5 4 - 6 8 ) z a m a n ı n d a 29, İ m p a r a t o r A n to n in u s P iu s ( M .S . 1 3 8 - 1 6 1 ) z a m a n ın d a '10, M .S . 3 . y ü z y ı l d a 31, B iz a n s D ö n e m in d e M .S . 4 9 4 y ı l ın d a 32 v e d a h a s o n r a k i y ü z y ı l l a r d a s ü r e k li y ık ıc ı d e p r e m l e r e m a r u z k a lm ış tır . A y r ıc a a y n ı v a d i iç in d e y e r a la n H i e r a p o l i s ’t e M .S . 4 . y y , ın ik in c i y a r ıs ı n d a ", M .S . 6. y ü z y ı l d a 34 v e M .S . E r k e n D önem i M .S . 6 0 2 -6 1 0 )° 7. y ü z y ı l d a ( İ m p a r a t o r P h o k a s m eydana g e le n y ık ıc ı d e p r e m le r , kazı b u l g u l a r ı y l a t e s p i t e d ilm iş tir . B u d e p r e m l e r d e ş ü p h e s i z L a o d i k e ia ’y ı a y n ı d ü z e y d e e tk i l e m i ş o lm a lıd ır . 2/ D . M a g ie , 1 9 5 0 : 9 8 7 , ( n o .2 3 ) ; H . M a l a y , “ M i l e t o s v e C i v a r ı n d a k i D e p r e m ” , M i l e t M ü z e s i Y ı l lı ğ ı 4 . İk i B iiy iik 2 0 0 0 . 3 7 ; E . G u id o b o n i, C a ta lo g u e o f A n c ie n t E a r t h q u a k e s in t h e M e d i t e r r a n e a n A r e a u p to T h e 10 th C e n t u r y , ( 1 9 9 4 ) , 1 7 4 - 1 7 7 . 28 E . G u id o b o n i, 1994: 1 8 8 - 1 9 0 ; M a l a y , 2 0 0 0 : 3 9 ; T . R i tt i , F o n ti L e t t e r a r i e E d E p i g r a f i c h e , H i e r a p o l i s S c a v i E R i c c r c h e 1, 1 9 8 5 , 2 7 . A y r ı c a d e p r e m l e i lg ili a n ti k k a y n a k l a r l i s t e s i n e b a k ın ı z , a .g .e , 2 3 - 2 6 . 29 M . S . 6 0 y ı l ı d e p r e m i n d e L y k o s V a d i s i k e n t l e r i ( L a o d i k e i a , H i e r a p o l is , K o l o s s a i , T r i p o l i s ) t a m a m e n y ı k ı l m ı ş v e t e k r a r i m a r e d i l m i ş t i r . D . M a g i e , 1 9 5 0 : 9 8 7 , ( n o .2 3 ) , 1421, (n o .7 3 ); E. G u id o b o n i, 1994: 1 9 4 -1 9 5 ; W. M. R am say, 1895: 38; J. G a g n ie rs , 1 969: 4 ; G . E. B e an , 1987: 2 9 5 ; V . S e v in , 2 0 0 1 : 2 0 3 ; D . R o n c h e tta , “ L a C ittâ ” , H ie r a p o lis D i F r ig ia 1 9 5 7 -1 9 8 7 , 1 9 8 7 , 3 1 - 3 4 ; D . B . F e r r e ıo , “ H ie r a p o lis ” , A s l a n t c p e , H i e r a p o l i s , I a s o s , K y m e , S c a v i A r c h e o l o g i c i I t a l i a n i in T u ı c h i a , 1 9 9 3 , 110, 128, 145; ( N y m p h e ’l e r D. B e rn a ıd i, K ra liç e s i F rig y a “L a R e g in a D e lle N im fe H i e r a p o l i s ’i ) ” , T u r c h i a H ie r a p o lis A n tic a di (A n tik F rig ia T ü r k iy e ) , 1 9 9 8 ,4 4 -4 6 , 5 2 . 30 C . H u m a n n v d . , 1 8 9 8 : 2 5 - 2 6 . E . G u i d o b o n i , 1 9 9 4 : 2 3 9 ; T . R i tt i , 1 9 8 5 : 2 6 ; C . H u m a n n v d ., 1 8 9 8 : 2 3 - 2 4 . 32 E . G u i d o b o n i , 1 9 9 4 : 3 0 6 ; W . M . R a m s a y , 1 8 9 5 : 3 8 ; J. G a g n i e r s , 1 9 6 9 : 11 ; D . M a g i e , 1 9 5 0 : 9 8 7 , ( n o .2 3 ) ; V . S e v i n , 2 0 0 1 : 2 0 4 ; G . E . B e a n , 1 9 8 7 : 2 9 6 ; K . B e lk e N. M e rs ic h . 1990: 324. M .S . 494 y ı lı d e p re m in d e (L a o d ik e ia , H ie ra p o lis , K o lo s s a i, T r ip o lis ) ta m a m e n Lykos V a d is i k e n tl e r i y ık ılm ış v e b ir d a h a esk i g ü ç le rin e u la ş a m a m ış la rd ır. ->J E . G u id o b o n i, 1994: 2 5 4 -2 5 5 . Tüm B a tı A n a d o l u ’y u e tk ile y e n bu d e p re m in İ m p a r a t o r V a l e n s ( M .S . 3 6 4 - 3 7 8 ) z a m a n ı n d a o l d u ğ u , E f e s a n t i k k e n t i n d e b u l u n a n b ir y a z ıtla te s p it e d ilm iş tir ( b k z E fe s R e h b e ri, 2 0 0 0 , 1 2 4 -1 2 5 ). Y a z ıt, P r o k o n s ü l E u t r o p i u s ’a M . S . 3 7 1 y ı l ı n d a İ m p a r a t o r l u k ç a g ö n d e r i l e n p a r a l a r ı n , d e p r e m d e z a r a r g ö re n A n a d o lu k e n tle ri a r a s ın d a p a y la ş ılm a s ın ı iç e r m e k te d ir . O la s ılık la İ m p a ra to r V a l e n s ’in M .S . 3 7 0 ’ te k i L a o d i k e i a z i y a r e t i , d e p r e m l e i lg ili o l a r a k g ö n d e rile n y a r d ım la r ın y e r in d e in c e le n m e s i v e te s p it a m a ç lıd ır . 14 E . G u i d o b o n i , H ie ra p o lis in d e 1994: 350; D. B. K a z ıla r ve F e rrero ( F . D ’A n d r i a ) , “ 1 9 9 3 R e s to ra s y o n la r” , X V . K azı S o n u ç la n y ılın d a F rig y a T o p la n tıs ı II, (1 9 9 4 ), 3 4 3 . E . G u id o b o n i, 1 9 9 4 : 3 4 9 - 3 5 1 ; D . B. F e r r e r o , “ E x c a v a t i o n s a n d R e s t o r a t i o n s in H ie ra p o lis D u rin g 19 9 5 ” , X V III. K azı S o n u ç la r ı T o p la n tıs ı D ’A n d r i a , “ H i e r a p o l i s A n t i k K e n t i 2 0 0 0 Y ı l ı K a z ı v e O n a r ı m K a z ı S o n u ç l a n T o p l a n t ı s ı I, ( 2 0 0 2 ) , 1 0 0 - 1 0 1 . II, ( 1 9 9 7 ) , 8 7 ; F . Ç a lış m a la r ı” , 2 3 . C E L A L Ş İM Ş E K , A L İ C E Y L A N 156 2 0 0 2 y ılı L a o d ik e ia S ü tu n lu A ııa C a d d e k a z ıla r ı s o n u n d a o r ta y a ç ık a r ı la n p r o p y lo n b u lu n tu la r ı, M .S . 3 . y y . s o n u n d a ( M .S . 2 9 7 - 3 0 5 ) a n t i k k e n t t e m e y d a n a g e lm iş o la n b i r d i ğ e r y ık ıc ı d e p r e m in v a r lığ ın ı k a n ı t l a m ı ş tı r . A y r ıc a G eç R om a D ö n e m i ’n d e k e n tte m e rk e z i y ö n e t i m c e a ta n a n v e ü s t d ü z e y R o m a v a ta n d a ş ı b ir m e m u r o la n , a y n ı zam anda g e n iş y e tk ile r e s a h ip , P r o c u r a to r L u c iu s V a le n tin u s ’un İ m p a r a t o r D io c le tia n u s ( M .S .2 8 4 - 3 0 5 ) z a m a n ı n d a g ö r e v y a p tığ ı v e b ir y a p ı y a d a b ü s tü İ m p a r a to r a s u n d u ğ u , e p i g r a f ı k b u lu n tu la r la te s p i t e d ilm iş tir . L A O D İ K E İ A ’D A T E S P İ T E D İ L E N B İ R D E P R E M V E D I O C L E T I A N U S ’A .,.1 5 7 ( G . Tr a v e r s a r l L2 0 0 0 , Ta v . X X Ü ’ d e n ) P la n 1 — ------- — ------ ^ D EN İZ Lİ - M E R K E Z : M ETR OP OL H AM AM I , KİLİ SESİ . ' ’ ............................... ........... ....... " LA O D SK E1A -2O 02 A GOR A VE S Ü TU N LU "------------------------ . ■ ' İ V" W = 3 ?Ş t \, CAD D E 1‘ i'. CE LA L Ş İ M Ş E K , A Lİ C E Y L A N 2 SU , D AĞ ITIM h / - \ M ER K E Z İ L A O D İ K E Î A ’D A T E S P İ T E D İ L E N B İR D E P R E M V E D I O C L E T I A N U S ’A ...1 5 9 2 0 Û2 - L A O O I K E I A K A Z I S I C A D D E -P R C ? Y L O N m m S Ü TU N I U A N A m « ™ a«<. sı Blza nc Odası P ro p y l on □ û n rfl Ku ze y K a ld ırım ı A nar C a d d e 11/ I I i )L 1 i G ü n ey K a ld ırım ı A g o ra P la n 3 160 R e s im 2 C E L A L Ş İM Ş E K , A L İ C E Y L A N I A O D İ K E İ A 'D A T E S P İ T E D İ L E N B İR D E P R E M V E D I O C L E T I A N U S ’A .,.161 162 R e s im 6 C E L A L Ş İM Ş E K . A L İ C E Y L A N L A O D İ K E İ A 'D A T E S P İ T E D İ L E N B İR D E P R E M V E D İ O C L E T I A N U S ’A ...¡6 3 R e s im 7