M İd as D o
ü n y an m
dört
k u n u şu
b i r y an ın d a, m u az z am
m ed en i y et
l er d en y er el t o p l u l u k l ar a k ad ar h er t o p l u m b i r d izi
t a n r ı sa l v a r l ı k , c a n a v a r v e m i t y a r a t m ı şt ı r . B u m i t l e r k ö
k e n l e r i m i z i n , z a f e r v e y e n i l g i l e r i m i z i n h i k a y e si n i an l at ı r ;
h ay at a d a i r d e r sl e r v e r e n y a r a t ı c ı a r a ç l a r o l a r a k k u l a k t a n
k u l a ğ a d o l a şı r l a r . B u d e st a n sı m a sa l l a r f a n t a st i k y a r a t ı k
l a r d a n o l u şa n k a r a k t e r l e r l e v e a şk v e sa v a şı n p a r ç a l a d ı ğ ı
a i l e l e r l e b i r l e şi n c e d u y g u sa l l ı k b a k ı m ı n d a n g ü n ü m ü z ü n
p em b e d i z i l er i n i g er i d e b ır ak ır l ar .
M a r k D an i el s, u st a l ı k l a y a z d ı ğ ı b u d ü n y a m i t o l o j i si
n e g i r i ş k i t a b ı n d a A v u st r a l y a A b o r j i n l e r i , Sü m e r l e r , M ı
sı r l ı l a r , Ç i n l i l e r , A m e r i k a y e r l i l e r i , G ü n e y v e O r t a A m e
r i k a l ı l a r , M a o r i l e r , Y u n a n l a r , R o m a l ı l a r v e N o r sl a r 'a ai t
m i t o l o j i l e r i n k a d i m h i k a y e l e r i n i k e şf e d i y o r . T a n r ı , t a n r ı
ç a, y a r ı t a n r ı v e c a n a v a r l a r ı n a r a sı n d a k i k a r m a şı k ağ l ar ı
ç ö z ü m l e y e n D a n i e l s, g e ç m i şi n b u m a sa l l a r ı n ı n g ü n ü m ü z
k ü l t ü r ü n d e k i e t k i si n i g ö z l e r ö n ü n e se r i y o r .
Sa y f a l a r ı ç e v i r d i k ç e N o r s m i t o l o j i si n d e t ü m t a n r ı l a
r ı n b ab ası o l an O d i n ’ i n t e k g ö z ü n ü k a y b e d i p n e l e r k a
z an d ı ğ ı , E sk i M ı s ı r ’ d a k i O si r i s m i t i n i n ö n e m i g i b i p ek
ç o k şe y ö ğ r e n i y o r u z . B i r N ef es t e D ü n y a M i t o l o j i s i : M i d a s
D o k u n u ş u , b i z i m i t o l o j i n i n şa şı r t ı c ı d ü n y a sı n d a e ğ l e n c e l i
am a b i r o k ad ar d a ö ğ r et i c i b i r y o l cu l u ğ a ç ık ar ıy o r .
M a y a K it a p : 7 8 , in c e le m e : 1 7
1. B a s k ı , İ s t a n b u l M a y ı s 2 0 1 4
ISB N : 9 7 8 - 6 0 5 -5 6 7 5 - 8 8 - 2
O r i ji n a l A d ı : T h e M i d a s T o u c h : W o r l d M y t k o l o g y in B i t e - s i z e d C h u n k s
C o p y r i g h t © M i c h a e l O ’M a r a B o o k s L i m i t e d 2 0 1 3
T ü r k ç e Y a y ın H a k l a r ı M a y a K i t a p ’a A it t ir .
Y a y ın Y ö n e t m e n i : T a h i r M a l k o ç
E d it ö r : G ö k ç e G ü n d o ğ d u
M i z a n p a j: M e h m e t B ü y ı ı k t u m a
K a p a k : Se d a Şa k a r K o r k m a z
M a y a K it a p * Se r t ifik a : 1 4 0 7 9
M e r k e z M a h . K o c a m a n s u r S o k . N o : 6 / 4 Ş i şl i / İ s t a n b u l T e l : 0 2 1 2 2 9 6 9 7 1 2
e - m a i l : i n f o @ m a y a y a y i n l a r i . c o m w w w .m a y a y a y i n l a r i .c o m
K a y h a n M a t b a a c ılık « Se n ifık a : 1 2 1 5 6
D a v u t p a şa C a d . G ü v e n Sa n a y i Sit e si C B lo k N o : 2 4 4
T o p k a p ı/ İ st a n b u l T e l: 0 2 1 2 5 7 6 01 3 6
Bir Nefeste
D ü n y a M it o lo jisi
M ark Dan iels
Ç ev i r m en
P ı n a r Ü st el
İÇİN D EK İLER
T e şe k k ü r
7
G iriş
9
ı . B ö l ü m A v u st r a l y a ve M a o r i M i t o l o j i si
13
A v u st r a l y a l I A b o r j i n l e r i n M i t o l o j i si
15
M a o r i M i t o l o j i si
22
2 . B ö l ü m Sü m e r M i t o l o j i s i
35
Sü m e r l e r K i m l e r d i ?
37
T an r ıl ar v e K ah r am an l ar
44
3. B ö l ü m M ı s ı r M i t o l o j i s i
49
M ı sır l ı l a r
K im ler d i?
4 . B ö l ü m Ç i n M i t o l o j i si
51
65
A n t ik Çin
67
H ay v an l ar ve Y ar at ık l ar
72
5. B ö l ü m A m e r i k a Y e r l i l e r i n i n M i t o l o j i s i
83
A m er ik a Y er li ler i K im ler d i?
85
R u h lar ve A y i n l er
86
O va M it ler i
95
6 . B ö l ü m G ü n e y v e O r t a A m e r i k a M i t o l o j i si
10 1
M ay alar
10 3
A z t ek ler
113
İ n k alar
119
7. B ö l ü m Y u n a n M i t o l o j i s i
12 5
Y u n an l ıl ar K i m l er d i ?
12 7
K ah r am an lar , C an iler ve C an av ar lar
14 9
8. B ö l ü m R o m a M i t o l o j i si
16 5
R o m al ıl ar K i m l er d i ?
16 7
R o m an ın K ö k en ler i;
17 0
H i k ay el er d en H i k ay e B eğ en i n
17 0
B u r çlar
17 4
K ah r am an lar
18 1
9. B ö l ü m N o r s M i t o l o j i si
18 9
N o r s H alk ı K im ler d i?
19 1
T an r ıl ar v e T an r ıç al ar
19 2
Se ç i l m i ş K a y n a k ç a
I n d ex
20 9
211
T
M i ch ael
O ’M ar a
ed i t ö r ü m
K at i e
e şe k k ü r
Y a y ın e v i ’n d ek i
D u c e ’y e ,
d izgi
h e r k e se ;
i çi n
G l en
ö z el l i k l e
Sa v i l l e 'e ,
i l l ü st r a sy o n l a r ı i ç i n Si a r o n H u g h e s’ a v e m ü k e m m e l k i t a p
k ap ağ ı
t a sa r ı m ı
i çi n
L e n o ’ y a en
i ç t en
t e şe k k ü r l e r i m i
su n a r ı m .
7
GİRİŞ
İ
n sa n l ı k
t ar i h i b o y u n c a, h ay at , ö l ü m , d o ğ a v e b i r b i
r i m i z l e i l i şk i l e r i m i z g i b i t e m e l so r u l a r ü z e r i n e k a f a
y o r d u k . D ü n y an ın
f ar k l ı y er l er i n d e y ü z y ıl l ar b o y u n ca
so r d u ğ u m u z b u so r u l a r a m i t l e r y a r a t a r a k c e v a p v e r m i ş
o l m a m ı z şa şı r t ı c ı d ı r .
D ü n y a n ı n d ö r t b i r k ö şe si n d e k i g ö r k e m l i m e d e n i y e t
l e r d e n t u t u n d a k ü ç ü k , y e r e l k a b i l e l e r e k a d a r h e r i n san
t o p l u l u ğ u n u n k en d i t an r ıl ar ın ı, c an av ar l ar ın ı v e m i t l er i
n i o l u şt u r d u ğ u g e n i ş m i t o l o j i l e r i v a r d ı r . B u m i t o l o j i l e r ;
k ö k en l er i m i z i n , z af er l er i m i z i n
v e b a şı m ı z a g el en
f el a
k e t l e r i n h i k a y e l e r i n i a n l a t a g e l m i ş v e h a y a t a d a i r ö n em l i
d e r sl e r v e r m e k i ç i n y a r a t ı c ı a r a ç l a r o l a r a k r o l o y n a m ı şt ı r .
D i n l e r i n v e m i t o l o j i l e r i n ç o ğ u n d a , m e d e n i y e t e ad ı m
a t t ı ğ ı m ı z d a n b e r i so r d u ğ u m u z t em el so r u l a r a i şa r e t ed en
ö n e m l i ö ğ e l e r m e v c u t t u r : ö l ü m l ü l ü k , d o ğ u m , a st r o l o j i
v e b ü t ü n d o ğ a o l a y l a r ı n a i h şk i n d ü şü n c e l e r . A ç ı k l a n m a z
o l an ı an l am l an d ır ac ak h i k ay el er b u l m ak i çi n g en el l i k l e
d o ğ a y a b a k ı p G ü n e ş’ t en , A y 'd a n , n e h i r l e r d e n , d en i z v e
d a ğ l a r d a n t a n r ı l a r y a r a t m ı şı z . N i t e k i m , i n sa n l a r o l a r a k
c e v a p l a n a m a z o l a n a a n l a m v e r m e y e ç a l ı şı r k e n a n l a y ı şı
m ı z ı n ö t e si n d e k i y ü c e b i r g ü c e k e n d i m i z i t â b i k ı l m a y a
m ey i l l i y i z d i r .
Çoğu
t eo l o ji
k en d i
y ar at t ığım ız
bu
t an r ıl ar ın
ve
9
B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i
k a h r a m a n l a r ı n g ö n l ü n ü a d a k l a r , m ü z i k , d a n s, d u a v e
t ö r e n l e h o ş t u t m a y a ç a l ı şı r . B ö y l e c e k e n d i m i z e sa ğ l ı k
v e ö l ü m , se n e l i k
h a sa t y a d a d e n i z i n k a b a r m a sı g i b i
ç o k ö n e m l i - a m a ö n g ö r ü l e m e z - m e se l e l e r i k a v r a m a v e
k o n t r o l e t m e i m k a n ı sa ğ l a m ı ş o l u r u z . B u r i t ü e l l e r , t o p l u m l a r ı n o r t a k b i r k i m l i k o l u şt u r m a sı n a v e b i r e y se l b i r
a i d i y e t d u y g u su y a r a t m a sı n a y a r d ı m e d e n b i r t a k ı m g e
l en ek l er k az an d ır ır .
B i l i şse l b i l i m c i l e r , t o p l u c a e d i l e n b i r d u a n ı n y a şa t
t ığ ı r u h a n i d e n e y i m i , b ü y ü k b i r sp o r k a r şı l a şm a sı n d a k i
d u y g u y o ğ u n l u ğ u n a b en z et i r l er . T ö r en l er d e, b i r l i k t e ed i
l en d u al ar d a, f u t b o l st a d y u m u n d a y a p ı l a n t e z a h ü r a t t a k i
b e r a b e r l i k v e so sy a l k a y n a şm a d u y g u su y l a z e n g i n l e şi r i z ;
m i t l e r d e a y n e n b ö y l e o r t a k r i t ü e l l e r o l u şt u r m a k i ç i n u y
g u n o r t a m sa ğ l a r .
E ğ e r r i t ü e l l e r i m i z e t e m e l o l u şt u r a n
h i k ay el er , ef
sa n e l e r y a d a d i n o l m a sa y d ı , g e r i y e n e k a l ı r d ı k i ? P ap a n l a r ı n h a y a t l a r ı n d a k i d ü ğ ü n , c e n a z e v e i si m
k oym a
t ö r e n l e r i , g e l e n e k l e r i m i z e i şl e m i ş e sk i b i r d i n i r i t ü e l d e k i r a y i h a l a r d a n , ç a n se sl e r i n d e n v e ü f ü r ü k ç ü l e r i n a n l a
m a d ı ğ ı m ı z sö z c ü k l e r i n e k a d a r e v r e n i n t ü m g ö r k e m i n i
i ç i n d e b a r ı n d ı r a n d e r sl e r d e n v e h i k a y e l e r d e n
de yok
su n d u r .
Ü st e l i k m i t l e r i n v e e f sa n e l e r i n y a r a t ı c ı h ay al d ü n y a
sı, h i k a y e l e r i n i ç e r d i ğ i m e sa j l a r ı d ah a ç e k i c i k ı l a r . Ç o c u
ğ u n a s ı r f b ö y l e si d ah a d o ğ r u o l d u ğ u i ç i n d i ğ e r ç o c u k l a r l a
10
G ir iş
i y i g e ç i n m e si n i ö ğ ü t l e y e n b i r a n n e n i n , ç o c u ğ u n u n d av
r a n ı şl a r ı n d a d e ğ i şi k l i k y a r a t m a sı p e k o l a sı d e ğ i l d i r . O y sa
a y n ı m e sa j e sk i b i r h i k a y e n i n i ç i n e y e r l e şt i r i l i r se , t u h a f
b i r b i ç i m d e , ç o c u ğ u n i l i şk i k u r a b i l e c e ğ i el l e t u t u l u r b i r
h al e b ü r ü n ü r : E ğ e r d i ğ e r ç o c u k l a r l a i y i g e ç i n m e z se n ,
d ağ d a y a şa y a n , sa k a l l ı , k o c a m a n b i r Y u n a n t a n r ı sı o l an
v e y ı l d ı r ı m l a r t a şı y a n Z e u s b u n d a n h o şl a n m a y a c a k t a - .
Z e u s’u n d i ğ e r y a r a m a z ç o c u k l a r a y a p t ı k l a r ı n a i l i şk i n b i r
d o l u ö r n e k t e n so n r a , h i k a y e y i a n l a t a n k i şi b i l e o l a y l a r ı n
a sl ı n d a m e c a z i o l d u ğ u n u u n u t u v e r i r .
M i d as
b a şv u r u l a n
D o k u n u şu ,
z en g i n
b u n u y ap ar k en
d ü n y ay ı
açık l am ay a
ç a l ı şı r k e n
v e e t k i l e y i c i m a sa l l a r ı i n c e l i y o r v e
g ez eg en i n
bü yü k
m ed en i y et l er i n i n
en
ü n l ü v e i l g i n ç h i k ay el er i n e g en el h at l ar ıy l a k r o n o l o j i k b i r
b a k ı ş a t ı y o r . Y o l c u l u ğ u m u z b i t t i ğ i n d e , si z d e e f sa n e n i n
b i r p a r ç a sı o l a c a k sı n ı z .
11
1.
BÖ LÜ M
Av u st r a l y a
ve
Mao r İ
M İ T O L O Jİ S İ
Av u
A
st r a l y a l
bo r jîn l er
I
İn
M İ T O LO Jİ Sİ
I
n g i l i z l e r t a r a f ı n d a n y a l n ı z c a 2 2 5 y ı l ö n c e sö m ü r g e l e ş
t i r i l m i ş d e o l sa, y e r e l A v u st r a l y a m e d e n i y e t i n i n t a r i
h i y a k l a şı k 7 0 .0 0 0 y ı l , b u k ü l t ü r ü n m i t l e r i d e y a k l a şı k
10 ,0 0 0 y ı l ö n c e si n e k a d a r u z an ı r . H i k a y e l e r ç o ğ u n l u k l a
k ay n ak l ar ın ı, h i k ay el er i an l at an
k ab i l el er i n
y ö r e si n d e
k i c o ğ r a f î ö z e l l i k l e r d e n al ı r . M i t l e r o d ö n e m d e k a l e m e
a l ı n m a m ı ş o l sa l a r d a b az ı h i k a y e l e r d e t a sv i r e d i l e n y e r e l
o l a y l a r b u m i t l e r i n h a n g i z a m an d i l i m i n e a i t o l d u ğ u n u
a n l a m a m ı z ı sa ğ l a r . A y n ı m a sa l l a r ı n
k u şa k t a n
k u şa ğ a
g e ç e b i l m e si m u c i z e d e n b a şk a b i r şe y d e ğ i l d i r , ç ü n k ü b u
h i k ay el er y al n ız c a k u l ak t an k u l ağ a ak t ar ıl ar ak b u gü n e
k a d a r v a r l ı k l a r ı n ı sü r d ü r e b i l m i şt i r .
D e v a sa b i r t o p r a k p a r ç a sı o l an A v u st r a l y a , h e r b i r i
k e n d i ö z g ü n d i l i v e i n a n ı ş b i ç i m i o l an o r t a l a m a 4 0 0 f a r k l ı
k a b i l e n i n m u az z am ç e şi t l i l i ğ i n i i ç i n d e b a r ı n d ı r ı r . B u n e
d en l e, t ü m b u n l a r ı t e k b i r m i t o l o j i ad ı a l t ı n d a i n c e l e m e k ,
y ü z ey d e g ez i n m ek t en i b ar et o l ac ak t ır . B u n u n y er i n e k ı
t ad an se ç i l m i ş şa şı r t ı c ı h i k a y e l e r a r a sı n d a d o l a şa c a ğ ı z .
15
B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i
D ü şz a m a n ı
A v u st r a l y a A b o r j i n m i t o l o j i si ü ç t em el şe y e g ö n d e r m e
y a p a r : i n san , t o p r a k v e k u t sa l al an . D ü n y a n ı n y a r a t ı l ı şı
sı r a sı n d a , y a n i i n sa n h a y a t ı o r t a y a ç ı k m a d a n e v v e l , D ü ş z a m a n ı ad ı v e r i l e n b i r d ö n e m y a şa n m ı şt ı r . A v u st r a l y a l I
A b o r j i n l e r , i n sa n l a r ı n y a r a t ı l ı şt a n so n r a a y n ı a n d a h e m
f i z i k se l d ü n y a d a h e m d e D ü ş z a m a n ı n d a y a şa d ı ğ ı n a i n a
n ı y o r d u . B u n a g ö r e h a y a t t a v e ö l ü m d e, h er b i r i m i z i n
b i r p a r ç a sı so n su z D ü ş z a m a n ı n d a v a r l ı ğ ı n ı sü r d ü r ü r d ü .
E t r af l ar ın d a o l an b i t en l er i d ah a i y i an l am ak
ü z er i n d e b i r e t k i y ar at ab i l m ek
için
v e o n l ar
k ab i l el er h er h an
g i b i r i n sa n ı n , h a y v a n ı n , n e sn e n i n y a d a a n l a m a k o n u
su n d a y a r d ı m a i h t i y a ç d u y d u k l a r ı h e r h a n g i b i r şe y i n
D ü ş z a m a n ı n d a et e k e m i ğ e b ü r ü n m e si i ç i n şa r k ı sö y l e
n i p d u a e d e r l e r d i . Ö r n e ğ i n , g e r ç e k h a y a t t a k a r şı l a şt ı k l a r ı
t i m sa h l a r ı k o n t r o l e d e b i l m e d e y a r d ı m c ı o l m a sı i ç i n D ü ş z a m a n ı n d a k i t i m sa h t a n m e d e t u m a r l a r d ı .
D ü ş z a m a n ı ef sa n e l e r i , v e r d i k l e r i d er sl er i h i k a y e a n l a
t ı c ı sı n ı n h ay at ı n a a k t a r d ı k l a r ı i ç i n n ed en sel l i k i l i şk i l e r i n i
a ç ı k l a y a n m i t l e r v e a h l a k i d e r sl e r o l a r a k k u l l a n ı l ı r v e b ö y l ec e A b o r j i n k ü l t ü r ü n ü n ö n em l i b i r p ar ç ası o l m ay a d ev am
ed er l er . B ü y ü k b i r t o p r a k p a r ç a sı sö z k o n u su o l d u ğ u n d an ,
D ü şz a m a n ı m i t l er i n i n b i r k ab i l ed en d i ğ er i n e f a r k l ı l ı k g ö s
t er m esi a n l a şı l a b i l i r b i r d u r u m d u r . B ö y l e c e b u f a r k l ı m i t
l e r k a b i l e l e r i n k i m l i k l e r i n i n b i r p ar ç ası h a l i n e g el i r .
16
A v u st r a l y a l I A b o r ji n l e r i n M i t o l o ji s i
Yü rü yü ş
A v u st r a l y a
A b o r j i n l er i ,
t o p r ağ a
d er i n d en
b ağ l ıy d ıl ar ,
h âl â d a ö y l ed i r l er . E r g en l i k ç ağ ın d ak i er k ek l er i n at al a
r ı n ı n i z i n i sü r d ü ğ ü b i r y o l c u l u k o l an Y ü r ü y ü ş , A b o r j i n
m ed en i y et i n d e ö n em l i b i r y e r t u t ar . G en ç l er , y o l b o y u n
ca ö n ced en b el i r l en m i ş y er l er d e m o l al ar v er er ek b i r d i zi
g e l e n e k se l t ö r e n g e r ç e k l e şt i r i r l e r .
B u y o l c u l u k , y ü r ü y ü ş sı r a sı n d a sö y l e n e n şa r k ı l a r v e
t ö r e n l e r i l e ö z d e şl e şt i r i l d i ğ i i ç i n , ç o c u k l a r ı n i z l e d i k l e r i
y o l “ şa r k ı r o t a l a r ı ” a d ı y l a a n ı l m a y a b a şl a n m ı şt ı r . Y o l c u
l u k r o t a sı , A v u st r a l y a ’y ı b o y d a n b o y a k a t e d e r ; a y r ı c a su
l a m a k u y u l a r ı n ı , m a ğ a r a l a r ı , y ö n b u l m a y a y a r d ı m c ı b el l i
b aşl ı y e r l e r i v e ç e şi t l i k a b i l e l e r i ç i n b ü y ü k ö n em t a şı y a n
b e si n
k ay n ak l ar ın ı
birbirin e
b ağ l ay an
bir
h at t ı t ak i p
ed er . G e n ç e r k e k l e r , t o p r a k l a r ı v e a t a l a r ı y l a e sk i r i t ü e l l e r
a r a c ı l ı ğ ı y l a i l i şk i k u r a r a k a y l a r g e ç i r i r ; t o p r a k sa y e si n d e
h ay at t a k al ab i l m ey i , y al n ız l ığ ın h u z u r u n a v e m em n u n i
y e t i n e e r i şm e y i ö ğ r e n i r l e r .
G en ç er k ek l er i n b u y o l c u l u k t an
y e t i şk i n
er k ek l er
o l ar ak g er i d ö n m el er i u m u l u r .
17
B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i
G ö k k u şa ğ ı Y ı l a n ı
A v u st r a l y a ’ d a k i i n a n ç si st e m l e r i şa şı r t ı c ı d e r e c e d e ç e
şi t l i o l m a l a r ı n a r a ğ m e n , t e k r a r t e k r a r o r t a y a ç ı k a n b i r
k ar ak t er i v ar d ır : G ö k k u şa ğ ı Y ıl a n ı. G ö k k u şa ğ ı Y ı l a n ın a
a t f e d i l e n h i k a y e l e r v e i si m l e r d e ğ i şse d e g e n e l l i k l e su y l a
v e d o l a y ı sı y l a h a y a t l a ö z d e şl e şt i r i l i r . P ek ç o k h i k a y e d e
i n sa n l a r ı m i d e si n e i n d i r i r f a k a t A v u st r a l y a h a l k l a r ı n a ö r f
v e â d e t l e r d e a r m a ğ a n ed er . G ö k k u ş a ğ ı Y ı l a n ı y a r a t d ı ş e f
sa n e si o l a r a k , a y n ı z a m a n d a d a A v u st r a l y a ’n ı n y a sa l a r ı
n ı, â d e t l e r i n i v e t o t e m i k k a b i l e k ü l t ü r ü n ü a ç ı k l a m a k i ç i n
k u l l an ıl ır .
D i i ş z a m a n ı ’n d a , z a m a n ı n d o ğ u şu n d a , G ö k k u ş a ğ ı Y ı
l a n ı A v u st r a l y a ’y ı b o y d a n b o y a k a t e d e r k e n , g e ç t i ğ i y e r
l e r d e b ı r a k t ı ğ ı i z l er ; v a d i l e r i , n e h i r l e r i -ve d e r e y a t a k l a r ı n ı
o l u şt u r u r . K u r b a ğ a l a r a se sl e n i r v e k u r b a ğ a l a r t o p r a k t a n
su y l a d o l u p a ğ ı r l a şm ı ş k a r ı n l a r ı y l a ç ı k a r l a r . G ö k k u ş a ğ ı
Y ı l a n ı , k u r b a ğ a l a r ı n k a r ı n l a r ı n ı g ı d ı k l a r v e su d ü n y a y a
f ı şk ı r ı r , n e h i r l e r i v e g ö l l e r i d o l d u r u r . B u r a d a n d a t ü m y a
şa m - h e m b i t k i l e r h e m h a y v a n l a r - d o ğ a r . K a n g u r u , d e v e
k u şu , y ı l a n , k u şl a r v e t ü m d i ğ e r h a y v a n l a r ü l k e y i g ez en
G ö k k u ş a ğ ı Y ı l a n ı ' n ı t a k i p ed er . H er h a y v a n , sa d e c e k e n d i
t ü r ü n d ek i c an l ıl ar ı av l ay ar ak ek o l o j i k d en g ey i k o r u m ay a
y ar d ım cı olu r .
Y ı l a n , y a sa l a r k o y a r v e y a sa l a r a i t a a t e t m e y e n l e r i n
h a y v a n b i ç i m i n d e k a l a c a ğ ı n ı , y a sa l a r a u y a n l a r ı n i se i n
18
A v u st r a l y a l I
A b o r ji n l e r i n M i t o l o ji s i
san f o r m u n a t e r f i e d e c e ğ i n i sö y l e r . H e r k a b i l e n i n b el l i
b i r h a y v a n d a n g el d i ğ i n e i n a n ı l ı r . B u h a y v a n l a r k a b i l e l e
r i n t o t e m i d i r v e t o t em o n l a r a k ö k e n l e r i n i h a t ı r l a t ı r . K a b i l e d e k i l e r , b u t o t e m h a y v a n h a r i ç h e r şe y i y i y e b i l i r l e r .
B ö y l e c e h e r k e se y e t e c e k k a d a r y e m e k o l u r . B u , k a y n a k
l a r ı n sı n ı r l ı o l d u ğ u b i r d i y a r i ç i n e p e y f a y d a l ı b i r i l k e d i r .
G ü n eş
D ü şz a m a n ı n ın i l k g ü n l er i n d e, h en ü z G ü n eş y ar at ıl m a
m ı şk e n , sı r ı l sı k l a m
l ıy l a
birlik te
â şı k b i r g en ç k ı z ı n se v d i ğ i y a k ı şı k
o l m ası
y a sa k l a n ı r . K ı z
ö f k ey l e
o r m an ın
d e r i n l i k l e r i n e k a ç a r . O r ad a n e y e m e ğ i n n e d e b a r ı n a ğ ı n
o l m a d ı ğ ı ç o k a ğ ı r k o şu l l a r l a k a r şı l a şı r . K a b i l e si p e şi n d e
o l d u ğ u n d a n , k e n d i n i d ah a d a a m a n sı z k o şu l l a r ı n i ç i n e
at m ak z o r u n d a k al ır .
G en ç
k ız ın
ö l m ek
ü z er e o l d u ğ u n u
ve u yu d u ğu n u
g ö r e n a t a l a r ı n r u h l a r ı , a r t ı k m ü d a h al e e t m e l e r i g e r e k t i
ğ i n e k a r a r v e r i r l e r . K ı z ı y i y e c e k y e m e k v e ı sı n a c a k at eş
b u l ab i l ec eğ i g ö k l er e ç ık ar ır l ar . K ız u y an d ığ ın d a h al k ın ın
ü şü d ü ğ ü n ü v e k a r a n l ı k t a o l d u ğ u n u g ö r ü r , a t eşl er i o n l a
r a g ü n b o y u y e t m e m e k t e d i r . A i l e si n i ö z l e se f a k a t o n l a r a
g e r i d ö n m e y e c a n a t sa d a, a r t ı k g ö k l e r e a i t o l d u ğ u n u v e
a i l e si n e d e y a r d ı m e t m esi g e r e k t i ğ i n i an l a r .
A t e şi n i o l a b i l d i ğ i n c e b ü y ü t ü p h a l k ı n ı n ı sı n m a sı i ç i n
19
B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i
g ü n b o y u sı c a k l ı ğ ı n ı a r t t ı r ı r . G ü n eş’ i n y a r a t ı l ı şı o n a ö y l e
eşsi z b i r m u t l u l u k v e r i r k i , o n u h e r g ü n y e n i b a şt a n a l e v
l e n d i r i p a i l e si n i n h a y a t ı n ı k o l a y l a şt ı r m a y a k o y u l u r .
G ü n l er d en
b i r gü n , D ü şz a m a n ı n m
bü yük
a v c ı sı Ja p a
r a k a r ı sı v e o ğ l u n d a n a y r ı l ı p g ü n l ü k a v ı n a ç ı k a r . O n u n
y o k l u ğ u n d a , g ez g i n b i r h i k a y e a n l a t ı c ı sı o l an P a r u k a p o l i , Ja p a r a ’ n ı n k a r ı sı n ı n k a r şı sı n a ç ı k a r , k a d ı n ı b ü y ü l e y e n
m u h t eşe m h i k a y e l e r a n l a t ı r . K a d ı n c a ğ ı z h i k a y e l e r e k e n
d i n i ö y l e si n e k a p t ı r ı r k i , su d a d eb el en en o ğ l u n u n se si y l e
a n c a k k e n d i n e g el i r . O n u k u r t a r m a k i ç i n k o şar , f a k a t i ş
i şt e n g e ç m i ş, ç o c u k ç o k t a n b o ğ u l m u şt u r .
K a d ı n , o ğ l u n u n c a n sı z b e d e n i n i k u c a k l a y ı p o t u r u r
v e b ü t ü n g ü n h ü n g ü r h ü n g ü r a ğ l a y a r a k Ja p a r a n m d ö
n ü şü n ü b e l d e r . O l a n l a r ı a n l a t t ı ğ ı n d a k o c a sı ö f k e si n d e n
d e l i y e d ö n e r v e o n u ç o c u ğ u n ö l ü m ü n d e n so r u m l u t u t a r .
Si l a h ı m a l ı p k a r ı sı n ı ö l d ü r ü r , so n r a d a P a r u k o p o l i 'n i n p e
şi n e d ü şe r . İ k i a d a m d ö v ü şü r , i k i si d e a ğ ı r y a r a l a n ı r f a k a t
g a l i p g el en , h i k a y e a n l a t ı c ı sı n ı ö l d ü r e n Ja p a r a o l u r .
K a b i l e si t a r a f ı n d a n a z a r l a n a n Ja p a r a , so n u n d a h a t a
sı n ı an l ar . K a r ı sı n ı n v e o ğ l u n u n ö l ü sü n ü a r a r f a k a t i k i si
n i n d e o r t a d a n k a y b o l d u ğ u n u f a r k ed er . Y a p t ı k l a r ı n d a n
v i c d a n az ab ı ç e k e r v e a ğ ı t y a k ı p a i l e si n i al an r u h l a r a y e
20
A v u s t r a l y a l I A b o r ji n l e r i n M i t o l o ji s i
n i d en o n l ar l a b i r ar ay a g el eb i l m ek i ç i n y a l v a r ır . R u h l ar
i st e ğ i n i k a b u l e d i p Ja p a r a n ı n g ö k l e r d ü n y a sı n a ai l esi n i
a r a m a y a g i r m e si n e m ü sa a d e e d e r l e r f a k a t c e z a o l a r a k
y a p a y a l n ı z g ö k l e r d e o n l a r ı t e k b a şı n a a r a y a c a k t ı r .
R i v a y e t e g ö r e , Ja p a r a ’ n ı n P a r u k o p o l i 'y l e o l a n d ö v ü
şü n d e n k a l m a y a r a i z l e r i h âl â A y ’ ın ç i z g i l e r i n d e d u r m a k
t a d ı r . A y d a z at en o n u n a i l e si n i a r a r k e n y a k t ı ğ ı at eşi n
y a n sı m a sı d ı r . A y ’ ı n y ö r ü n g e si n i n v e b i ç i m i n i n d e ğ i şm e si
d e z a v a l l ı Ja p a r a n m so n su z a r a y ı şı n ı n si m g e si d i r .
21
B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i
M AO Rİ
M İ T O L O Jİ S İ
M a o r i l e r , Y e n i Z e l a n d a ’y a
b i l i n en )
d i l er .
P o l i n ez y a ’ d a n
Y en i
ilk
Z el an d a’d ak i
(o z am an
A o t ear o a
o l ar ak
d e f a M .S. 13. y ü z y ı l d a g e l
M ao r i
g el en ek l er i
A b o r jin
A v u st r a l y a sı ’ n d an t a m a m e n f a r k l ı d ı r v e k i t a b ı n b u b ö
l ü m ü n d e el e a l ı n m a l a r ı n ı n seb eb i c o ğ r a f i y a k ı n l ı k l a r ı d ı r .
M ao r i g el en eğ i n d e g en i ş b i r ç o k
t an r ıl ı k ab i l e y e l
p az esi v a r d ı r v e b u k a b i l e l e r i n m i t l e r i d o ğ ay l a i ç i ç ed i r .
M a o r i l e r 'i n a t a l a r ı , P a si f i k ’i b o y d a n b o y a d o l a şa r a k H a w a i i v e F i j i g i b i ü c r a a d a l a r a d ah i y e r l e şe n P o l i n e z y a ,
M i k r o n ez y a v e M el an ez y al ıl ar l a ay m
so y d a n g el i r . B u
e sk i g ö ç e b e g e ç m i şl e r i M a o r i l e r i n d en i z e sa y g ı y l a k a r ı şı k
b i r h a y r a n l ı k b e sl e m e l e r i n i sa ğ l a m ı şt ı r v e o n l a r a a i t ç o ğ u
m i t i n se y a h a t , k a y ı p v e a y r ı l ı k g i b i t em a l a r ı o l m a sı n ı d a
açık l ar .
22
A v u s t r a l y a l I A b o r ji n l e r i n M i t o l o ji s i
R a n g i n u i ve P a p a t u a n u k u
( G ö k B a b a ve T o p r a k A n a )
M a o r i m i t o l o j i si n e g ö r e G ö k B a b a R a n g i n u i (R a n g i o l a r a k
k ı sa l t ı l ı r ) v e T o p r a k A n a P a p a t u a n u k u (P a p a o l a r a k k ı
sa l t ı l ı r ) d ü n y e v i h e r şe y i n a t a l a r ı d ı r . E n b a şt a h i ç b i r şe y
y o k t u r ( t ü m m i t l e r d e k i o r t a k b i r t em a) v e b u k a r a n l ı ğ ı n
i ç i n d e R a n g i v e P a p a b i r b i r l e r i n e sa r ı l ı p m i l y o n l a r c a y ı l
u z a n ı r l a r . A r a l a r ı n d a k i b ağ ı n m e y v e l e r i , t a m a m ı e r k e k
o l an e v l a t l a r ı d ı r . B u ç o c u k l a r , an n e i l e b a b a l a r ı a r a sı n a
sı k ı şm ı ş, o n l a r ı ç e v r e l e y e n k a r a n l ı k d ı şı n d a h i ç b i r şe y o l
m a d a n y a şa m a k z o r u n d a d ı r .
B u o ğ l an l ar b ü y ü d ü k ç e, h az i n k ad er l er i o n l ar ı g i t g i
d e d ah a d a ö f k e l e n d i r m e y e b a şl a r v e a n n e i l e b a b a l a r ı n ı
n ası l a y ı r a c a k l a r ı n ı t a r t ı şm a y a k o y u l u r l a r . Sa v a ş t a n r ı sı
v e k a r d e şl e r i n i ç i n d e e n k a v g a c ı o l a n T u m a t a u en g a , an n e
i l e b a b a l a r ı n ı ö l d ü r m e k i st e r f a k a t n e y se k i k a r d e şl e r o r
m a n t a n r ı sı T a n e- m a h u t a ’ ı ı ı n , an n e i l e b a b a y ı z o r l a a y ı r
m a p l an ın d a k ar ar k ıl ar l ar .
H e r b i r i R a n g i v e P a p a ’y ı a y ı r m a y ı d e n e r l e r f a k a t
ç ab al ar ı
f ay d a
et m ez .
İş
yin e
T a n e- m a h u t a 'y a
d ü şer .
T a n e- m a h u t a , m u a z z a m k u d r e t i y l e g ö ğ ü y e r d e n a y ı r a r a k
d ü n y a y a i l k ı şı k h u z m e si n i v e şa f a ğ ı g e t i r i r . B u a y r ı l ı k
l a y ı k ı l a n R a n g i g ö z y a şl a r ı n ı k e d e r l i y a ğ m u r d a m l a l a r ı
o l a r a k y e r y ü z ü n e y a ğ d ı r ı r , n e h i r l e r i v e g ö l l e r i o l u şt u r u r .
A n n e i le b ab an ın
a y r ı l ı ğ ı n d a k a r d e şl e r i n
h e r b i r i ay r ı
23
B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i
b i r g ö r e v e d i n i r . H e r şe y i n o l d u ğ u g i b i sü r m e si n i i st e
m i ş o l a n r ü z g a r t a n r ı sı T a v o h i r i m a t ea g ö k y ü z ü n d e t e se l l i
b u l u p k a r d e şi
T a n e- m a h u t a n ı n
ağ açl ar ın ı f ır t ın al ı g ü
c ü y l e sa r sa r . D e n i z t a n r ı sı T a n g a r o a , T a ı v h i r i m a t ea n ı n
ö f k e si n d e n k a ç ı p o k y a n u sl a r a sı ğ ı n ı r .
Ç i f t i n a y r ı l ı ğ ı n ı n y a sı b u g ü n b i l e h i sse d i l e b i l i r : R a n g i
ü z g ü n ü z g ü n a ğ l a m a y a d e v a m ed er , y e r y ü z ü n e y a ğ m u r
l ar y a ğ d ı r ı r . A y r ı l d ı ğ ı k a r ı sı P a p a i se y e r sa r sı n t ı l a r ı y l a
t o p r a ğ ı y a r m a y a , b ö y l e c e a r a l a r ı n d a k i m e sa f e y i o r t a d a n
k a l d ı r m a y a ç a l ı şı r . F a k a t i k i si d e so n su z a k a d a r a y r ı k a
l ır l ar .
24
& 9î
Ron go
I
Pap ai u an u k u
6
111
s i l
*
I
! i
H
c 'S
£ |
ıgi n u i
I
i
‘JÎ
h i
s i
I -
It
I ’l
V S,
*1
û i I
i l l
c |
i
5
M a o r i T a n r ıl a r ı n ın So y A ğ a c ı
25
B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i
T an garoa
( D e n i z T a n r ı sı )
T a n g a r o a n ı n d en i z e k a ç ı şı , ö z e l l i k l e d e ai l esi a r a sı n d a
k a r g a şa y a r a t ı r . T a n g a r o a n ı n o ğ l u v e sü r ü n g e n l e r i n , k ö
p e k b a l ı k l a r ı n ı n , k e r t e n k e l e v e v a t o z l a r ı n a t a sı o l a n P u n g a , b a b a sı n ı n a r d ı n d a n d en i z e g i d er . P u n g a 'm n i k i o ğ l u n
d an sa d e c e b i r i , b a l ı k l a r ı n at ası I k a t er e, b a b a sı n ı n i z i n d e n
d en i z i n d e r i n l i k l e r i n e d a l a r . P u n g a n ı n d i ğ e r o ğ l u v e sü
r ü n g e n l e r i n at ası o l an T u - t e - w e h i w e h i , k e n d i n i k u r u t o p
r a k l a r a b a ğ l a n m ı ş h a l d e b u l u r v e o r m a n l a r a sı ğ ı n ı r . B u
n ed en l e d en i z T a n e- m a h u t a y l a z ı t l a şm a y a v e k e n d i so
y u n d a n g e l e n l e r l e b u l u şa b i l m e k i ç i n t o p r a ğ ı a şı n d ı r m a y a
d e v a m ed er .
A h şa p O y m a l a r
A h şa p o y m a sa n a t ı M a o r i g el e n e ğ i n d e ö n em l i b i r y e r e
sa h i p t i r v e M a o r i h a l k ı n ı n v e k ü l t ü r ü n ü n a d e t a k a y d ı
n ı t u t m u şt u r . B u n e d e n l e m i t o l o j i y l e h e y e c a n v e r i c i b i r
g e ç m i şi o l m ası d a şa şı r t ı c ı say ı l m a z .
R u a - t e - p u p u k e i si m l i ö n em l i b i r şa h sı n k ü ç ü k o ğ l u
o l an T e M a n u d en i z e a ç ı l d ı ğ ı b i r g ü n T a n g a r o a t a r a f ı n d a n
y a k a l a n ı r . R u a , u m u t su z l u k i ç i n d e o ğ l u n u n p e şi n e d ü şer .
T a n g a r o a ' n ı n e v i n e v a r a n R u a, e v i n i n c e l i k l i a h şa p o y m a
l ar l a k a p l ı o l d u ğ u n u g ö r ü r . B u n l a r ı n a r a sı n d a k e n d i o ğ l u
26
A v u st r a l y a l I A b o r ji n l e r i ı ı M i t o l o ji s i
d a sa n k i b i r d u v a r sü sü g i b i t a v a n d a n a sı l ı d u r m a k t a d ı r .
R u a b ü y ü k b i r ö f k e y e k a p ı l ı p T a n g a r o a ’y ı ö l d ü r m e y e k a
r a r v e r i r f a k a t y a şl ı b i r k a h y a o l an H i n e - m a t i k o t a i o n a
ev e g i r i p t ü m ç a t l a k v e a r a l ı k l a r ı , i ç e r i ı şı k g i r e m e y e c e k
şe k i l d e t ı k a m a sı n ı ö n er i r . R u a ev e g i r d i ğ i n d e e v d e d ah a
d a f a z l a o y m a o l d u ğ u n u f a r k ed er , b u n l a r e v i n d ı şı n d a k i
o y m a l a r ı n a k si n e b i r b i r i y l e k o n u şu r g i b i d u r m a k t a d ı r .
R u a b u o y m a l a r d a n y a r d ı m i st e r v e o n l a r d a p l a n ı u y g u
l a m a y a r az ı g e l i r l e r .
M ü r ek k ep l e Yaz ıl ı
M a o r i a h şa p o y m a l a r ı n ı n i n c e l i k l i , ö z el t a sa r ı m l a r ı
b u g ü n t ü m d ü n y ad a “ k ab i l e” d ö v m el er d e
y a şa t ı l m a k t a d ı r .
27
B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i
E r t e si sa b a h o r t a l ı k d e r i n b i r se ssi z l i ğ e g ö m ü l ü d ü r .
T a n g a r o a , o ğ l u , t o r u n u v e d i ğ er t ü m
b al ık l ar u y an m a
y a ç a k şı r l a r a m a n a f i l e d i r , ç ü n k ü h e r se f e r i n d e k a r a n l ı k
o n l ar ı t at l ı b i r u y k u y l a k an d ır ır . R u a m n i n t i k am ı i çi n
k o şu l l a r
h az ır d ır .
T an gar oa m n
ev i n i n
ö n ü n d e b ek l e
y e n R u a , e v i at eşe v e r i r . A l e v l e r i ç i n d e k i b i n a d a n K a n a e
( t e k i r b al ığ ı) v e M a r o r o ( u ç an b a l ı k ) g i b i k a ç a n l a r o l u r ,
f ak at b al ık l ar ın ç o ğ u ev i n i ç i n d e c an v er i r . R u a d a f el a
k e t t e n k a ç m a y ı b a şa r a n l a r a r a sı n d a d ı r . D ı şa r ı d a k i o y m a
l a r ı n b i r k ı sm ı m a l ı r v e b u ‘d i l si z ’ sa n a t ı i n sa n l ı ğ a g e t i r i r .
A h şa p t a k i
i n cel i k l i
d e se n l e r i n
b al ık
p u l l ar ın d an
e si n l e n d i ğ i r i v a y e t ed i l i r . B u d u r u m T a n g a r o a 'm n o n l a r l a
ö z d e şl e şt i r i l m e si n i a ç ı k l a y a b i l i r . R u a m n o ğ l u n u n ö l d ü
r ü l m e si n i n a n ı sı n a , M a o r i ’d e k i e v l er i n ç a t ı sı n d a d ı şa r ı
d an g i r m e k i st e y e n l e r e k a r şı b i r k o r u m a o l a r a k ğ a r g o y l e *
t ar z ı n d a ( t ek o t ek o o l a r a k a d l a n d ı r ı l a n ) b i r e r k e k ç o c u k
bu lu n d u ru lu r.
*
28
G ar g o y l e: Y a r a t ı k şek l i n d e h ey k el c i k , ( e.n .)
A v u s t r a l y a l I A b o r ji n l e r i n M i t o l o ji s i
T um atauen ga
( Sa v a ş T a n r ı sı )
T u m a t a u en g a , R a n g i v e P a p a n ı n
e v l a t l a r ı a r a sı n d a en
k a v g a c ı o l a n d ı r . A n n e si y l e b a b a sı n ı a y ı r m a k v e d ü n y a
y ı ı şı ğ a k a v u şt u r m a k i ç i n o n l a r ı ö l d ü r m e k i st e r . K a r d e şi
T a n e- m a h u t a ’ n ı n d a h a a k l a y a t k ı n p l a n ı k a b u l e d i l se d e
T u m a t a u en g a n ı n k a v g a c ı k o n u şm a l a r ı so n b u l m az .
K a r d e şl e r i n i n d a v r a n ı şl a r ı n a k a r şı l ı k T u m a t a u en g a ,
k u şl a r ı ( k a r d e şi T a n e- m a h u t a n ı n ç o c u k l a r ı ) y a k a l a m a k
i ç i n k a p a n l a r ; b a l ı k l a r ı ( k a r d e şi T a n g a r o a ' n m
ço cu k l a
r ı) y a k a l a m a k i ç i n a ğ l a r ; e k i n l e r i ( k a r d e şi t a r ı m t a n r ı sı
.K o n g o 'n u n m e y v e l e r i ) b i ç e c e k a l e t l e r y a r a t ı r . B u sa y e
d e M ao r i l er r ah at l ık l a - h er n e k ad ar b u h ay v an l ar t an
r ı l a r ı n ç o c u k l a r ı d a o l sa - et , b a l ı k v e seb z e y i y e b i l i r l e r .
T u m a t a u e n g a ’ m n k e n d i si n e b o y u n e ğ d i r e m e d i ğ i t e k k a r
d eşi r ü z g a r t a n r ı sı T a ı v h i r i m a t ea ’ d ı r . T a w h i r i m a t ea , k ö t ü
h a v a l a r l a h u y su z l u ğ u n u g ö st e r m e y e b u g ü n e k a d a r d e
v a m e t m i şt i r .
T u m a t a u en g a ç o k i t i b a r l ı v e ö n e m l i b i r t a n r ı d ı r , ç ü n
k ü i n sa n l a r ı n e k i n e k i p b a l ı k y i y e r e k t o p r a k v e d en i z d en
y a r a r l a n a b i l m e si n e i m k a n sa ğ l a m ı şt ı r .
29
B ir N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i
M au i-T ik itik i
(Yarı T an rı)
R a n g i , P a p a v e o n l a r ı n n e v i şa h ı sl a r ı n a m ü n h a sı r e v l a t
l a r ı n d a n k u şa k l a r so n r a , p e k ç o k k a h r a m a n l ı ğ ı a n l a t ı l a n
M a u i ad ı n d a b i r Y a r ı T a n r ı d ü n y a y a g el i r . B u Y a r ı T a n r ı ,
h en ü z k ü ç ü k b i r ç o c u k k e n a ğ a b e y l e r i n i n k a n o y l a b a l ı k
av l am ay a gid ip
se p e t
d o l u su b a l ı k l a d ö n m e l e r i n i
k ı s
k a n ç l ı k l a i z l er . H e r g ü n o n l a r l a g i t m e k i ç i n y a l v a r sa d a
r e d d e d i l i r , y a şı n ı n k ü ç ü k l ü ğ ü v e b o y u a l a y k o n u su o l u r .
M a u i b u al ay l ar a p ab u ç b ır ak m am ak i ç i n o t u r u p ( k a r a k i a ad ı n d a) g e l e n e k se l b i r M a o r i b ü y ü sü n ü k u l l a n a r a k
o l t a sı n a o l a ğ a n ü st ü b i r k u v v e t b a h şe d i l m esi i ç i n g i z l i c e
d u a et m ey e k o y u l u r .
B i r g ü n M a u i , a ğ a b e y l e r i d en i z e a ç ı l m a d a n ö n c e k a
n o y a g i z l e n i r . K ı y ı d a n i y i c e u z a k l a şt ı k l a r ı n d a o r t a y a ç ı
k ı p o n l a r ı şa şı r t ı r v e o y a n l a r ı n d a y k e n h e r ,z a m a n k i n d e n
d ah a f a z l a b a l ı k t u t a c a k l a r ı n a sö z v e r i r . A ğ a b e y l e r i o l
t a l a r ı n ı * d eııi z e a t ı n c a k a r a k i a si m t e k r a r e d e r v e k ü ç ü k
k a n o k ı sa sü r e d e b a l ı k l a d o l ar . So n r a sı r a M a u i ’ y e g el i r .
N i n e si n i n
çen e
k em i ğ i n d en
y a p ı l m ı ş si h i r l i
ç en g el d e
y e m o l a r a k k en d i k a n ı n ı k u l l a n ı r v e d u a l a r o k u y a r a k o l
t ay ı T a n g a r o a n ı n d ü n y a sı n ı n d e r i n l i k l e r i n e f ı r l a t ı r . O l t a
i p i g e r i l d i ğ i n d e , M a u i ’ n i n g e r ç e k t e n b ü y ü k b i r av y a k a
l ad ı ğ ı b el l i o l u r . G ü ç l ü b a l ı k k a n o l a r ı n ı b i r o t a r a f a b i r
b u t a r a f a sü r ü k l e m e k t e , M a u i 'n m a ğ a b e y l e r i i p i k e sm e si
i ç i n o n a y a l v a r m a k t a d ı r . F a k a t M a u i o l t a sı n a sı k ı c a y a
p ı şı r v e a n c a k “ d e v a sa b i r b a l ı k " o l a r a k t a n ı m l a n a b i l e c e k
av ın ı çek er .
30
A v u s t r a l y a l I A b o r ji n l e r i n M i t o l o ji s i
A ğ a b e y l e r i b a l ı ğ ı n b a şı n d a b e k l e r k e n , M a u i H a w a i k i ’ d e k i h a l k ı n a g i d i p ( M a o r i h a l k ı n ı n m i t se l v a t a n ı , H a
w a i i i l e a y n ı k e l i m e k ö k ü n d e n g e l m e k t e d i r ) b a l ı ğ ı ev e
t a şı m a k i ç i n y a r d ı m
i st er . F a k a t k a n o y a g er i d ö n d ü k
l er i n d e M a u i v e y ar d ım a g el en l er açg ö z l ü ağ ab ey l er i n
b al ığ ı d o ğ r ay ıp b az ı p ar ç al ar ın ı k en d i l er i n e ay ır d ık l ar ın ı
g ö r ü r l e r . N e y se k i b a l ı k ö y l e b ü y ü k t ü r k i H a w a i k i ’ d e k i
t ü m i n sa n l a r v e h a y v a n l a r i ç i n e sı ğ a b i l i r l e r . B ü y ü k b al ı k ,
A o t e a r o a ’m n K u z e y A d a sı ( Y en i Z e l a n d a ) o l u r , d a ğ l a r v e
v ad i l er d e ağ ab ey l er i n b al ığ ı aç g ö z l ü l ü k t en p ar ç al ad ık
l ar ın ın
k a n ı t ı d ı r . M a u i 'n i n
k a n o su i se ü l k e n i n
G ü n ey
A d a sı o l u r v e b u r a y a i n sa n l a r y e r l e şi r . B u g ü n b i l e M a o r i l e r Y e n i Z e l a n d a 'n ı n K u z e y A d a sı i ç i n T e I k a - a - M a u i
( ‘M a u i ’ n i n b a l ı ğ ı ’ ) v e G ü n e y A d a sı i ç i n T e W a k a - a - M a u i
( ‘M a u i ’ n i n k a n o su ’ ) a d ı n ı k u l l a n ı r .
31
B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i
H in e-N ui- Te-Po
( Ö l ü m T a n r ı ç a sı )
H i n e- r ı u i - t e - p o , T a n e- m a h u t a ' n ı n ( o r m a n t a n r ı sı o l an ) k ı
z ı d ı r f a k a t t a n r ı o n u k a r ı sı o l a r a k d a al ı r . T a n e- m a h u t a n ı n
b ab ası
o ld u ğu n u
ö ğ r en d i ği n d e
H i n e- n u i - t e- p o
u t an ç
i çi n d e y er al t ın a k aç ar v e o r an ın h ü k ü m d ar ı o l u r .
M au i,
G ü n e ş’ i n
r o t a sı m
y a v a şl a t a r a k
ı şı ğ ı n
bütün
g ü n sü r m e si n i sa ğ l a m a k g i b i b i r ç o k b a şa r ı sı n a r a ğ m e n ,
v a f t i z g ü n ü n d e b ab ası o n u l a n e t l e d i ğ i i ç i n e r g eç ö l e c e ğ i
n i n b i l i n c i y l e y a şa m a k t a d ı r . B ö y l e sa ç m a l ı k l a r ı n g ö z ü n ü
k o r k u t m a sı n a i z i n v e r m e y e r e k H i n e - n u i - t e - p o y u z i y a r e t
ed i p , k e n d i si n e ö l ü m sü z l ü k b a h şe t m e si i ç i n o n u k a n d ı r
m ay a k ar ar v er i r .
M a u i , b u z i y a r e t i n ö n c e si n d e , k e n d i si n e e şl i k e t m e k
ü z er e f a r k l ı k u şl a r d a n b i r sü r ü o l u şt u r u r . D a h a so n r a ,
b at ı y ö n ü n d e u f u k t a k ı z ı l b i r p a r ı l t ı o l a r a k se ç i l e b i l e n
t a n r ı ç a y ı g ö r m e k i ç i n y o l l a r a d ü şer . E t k i l e y i c i b i r v a r l ı k
o l an H i n e - n u i - t e - p o ' n u n sa ç l a r ı y o su n a , ağ z ı b i r b ar al c ü d a b al ı ğ ı n a b e n z e m e k t e d i r , k ı r m ı z ı p a r l a k t a şl a r d a n g ö z
l e r i v a r d ı r . M a u i v e o n a e şl i k e d e n k u şl a r o n u b u l d u k l a
r ın d a t an r ıç a u y u k l ar v az i y et t ed i r , b ac ak l ar ı b i r b i r i n d en
a y r ı k t ı r v e b a c a k l a r ı n ı n a r a sı n d a n k e sk i n v o l k a n i k c a m
v e k a y a p a r ç a l a r ı se ç i l e b i l m e k t e d i r . B u r a s ı , y e r a l t ı d ü n
y a sı n ı n g i r i şi d i r .
M a u i g i y si l e r i n i n a z i k ç e ç ı k a r ı r , i n c e l i k l i b a l ı k p u l u
32
A v u st r a l y a l I A b o r ji n l e r i n M i t o l o ji s i
d e se n l i M a o r i
p o ’n u n
d ö v m el er i o r t ay a ç ık a r v e H i n e- n u i - t e-
b acak l ar ın ın
A r k a d a şl a r ı n a
a r a sı n d a n
t an r ıç an ın
tüm
ağ z ın d an
b ed en i y l e
çık an a
g i r er .
k ad ar
çıt
ç ı k a r m a m a l a r ı n ı sö y l e m i ş o l m a sı n a r a ğ m e n b u m a n z a
r a k u şl a r d a n b i r i n e f a z l a sı y l a g ü l ü n ç g e l i r v e k ü ç ü k k u ş
k ah k ah al ı b i r c ıv ıl t ı k o y v er i r .
H i n e - t u i - t e - p o u y a n ı r v e M a n i ’y i j i l e t k e sk i n l i ğ i n d e
k i v a j i n a sı y l a i k i y e a y ı r ı r ; M a u i , y a şa y a n l a r a r a sı n d a i l k
ö l en o l u r . M a u i ’ n i n y a p t ı k l a r ı y ü z ü n d e n t ü m
M ao r i l er
Ö lü m ü t ec r ü b e et m el i d i r .
33
2.
BÖ LÜ M
SÜ M E R
M İ T O L O Jİ S İ
SÜ M E R L E R
K İ M LER D İ ?
S
ü m e r l e r , G ü n e y M e z o p o t a m y a ’ d a k i Sü m e r ’ d e M .Ö .
y a k l a şı k 4 0 0 0 ’ d en i t i b a r e n y a şa m ı ş k ö k l ü b i r m e d e
n i y et t i r . Y u n a n l ı l a r t ar af ın d an b u l u n m u ş o l an " M e z o p o
t a m y a ” i sm i , D i c l e v e F ı r a t n e h i r l e r i a r a sı n d a b u l u n a n ,
b u g ü n k ü I r a k v e Su r i y e sı n ı r l a r ı i ç i n d e k a l a n t o p r a k l a r ı
k a p sa r . B a z ı H ı r i st i y a n l a r a g ö r e İ n c i l ’ d e k i N u h ’ u n G e m i
si h i k a y e si b u n e h i r l e r i n c o şk u n a k ı şı n d a n e si n l e n m i şt i r ,
37
B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i
Sü m e r m i t o l o j i si n d e d e y ı k ı c ı b i r t u f a n a d a i r h i k a y e l e r
v a r d ı r . Je o l o g l a r ı n b u b ö l g e d e M .O . 4 0 0 0 - 2 0 0 0 a r a sı n
d a o l m u ş c i d d i se l l e r e d a i r k a n ı t l a r b u l m u ş o l m ası d a i l
g i n ç t i r . Y i n e d e, sel m i t l e r i n i n y ı k ı m v e k ü l t ü r e l y e n i d e n
d o ğ u ş d ü şü n c e si n e e şl i k e t m e si y a y g ı n b i r d u r u m d u r :
B en z er m i t l er i n Y u n an l ıl ar , R o m al ıl ar v e O r t a A m er i k a
Y e r l i l e r i t a r a f ı n d a n d a a n l a t ı l d ı ğ ı n a r a st l a r ı z ( M a y a se l l e
r i i ç i n sa y f a 111’ e b a k ı n ) . A y n ı şe k i l d e , b ü y ü k n e h i r l e r i n
b i r l e şt i ğ i b i r ç o k b ö l g e d e g e r ç e k l e şm i ş se l l e r e d a i r k a n ı t
l ar b u l u n ab i l i r .
M i l a t t a n ö n c e b e şi n c i y ü z y ı l d a n i t i b a r e n b u b ö l g e
y e ç e şi t l i h a l k l a r y e r l e şm e y e b a şl a r v e d ah a so n r a b ü y ü k
şe h i r d e v l e t l e r i n e d ö n ü şe c e k h a l k l a r o r t a y a ç ı k a r . So n
r a k i b i n y ı l d a , Si i m e r l e r o l a r a k b i l i n e n Sa m i h a l k ı Su r i
y e v e A r a p ç ö l l e r i d a h i l o l m a k ü z er e h e r y ö n d e n b u r a y a
g ö ç e d e r v e b ö l g e g e l i şm e y e b a şl a r . B u a l t ı n ç a ğ y a k l a şı k
M .O . 2 30 0 ’ e k a d a r sü r e r v e Sü m e r l e r ’ i d ü n y a n ı n i l k m e
d e n i y e t l e r i n d e n b i r i y a p a r . A n c a k şe h i r d e v l e t l e r i a r a sı n
d a k i k a ç ı n ı l m a z ç a t ı şm a l a r , d ış g ü ç l e r e k a r şı a r a l a r ı n d a k i
b i r l i ğ i z a y ı f l a t ı r . ( B u , R o m a i m p a r a t o r l u ğ u d ah i l o l m a k
ü z er e p e k
ço k
m ed en i y et i n
ç ö k ü şü n e seb ep
o l an
bir
h at ad ı r .) Sü m e r l i l e r , y a z ı n ı n i l k b i ç i m l e r i n d e n b i r i o l an
v e g ü n ü m ü z d e ç i v i y a z ı sı o l a r a k b i l i n e n f o r m u k e şf e d e n
m e d e n i y e t t i r ; ç i v i y a z ı sı , b i r t ü r h e c e a l f a b e si o l a r a k d a
t a n ı m l a n a b i l i r . A y r ı c a a st r o n o m i v e m i t o l o j i a l a n l a r ı n
d a sa h i p o l d u k l a r ı t e m e l b i l g i l e r , Y u n a n l ı l a r d a h i l o l m a k
ü z er e p e k ç o k m e d e n i y e t i e t k i l e m i şt i r .
38
S ü m e r M i t o l o ji s i
B a şl a n g ı ç t a
Sü n ı e r l e r i n m e t i n l e r i n i n sa d e c e b e l l i k e si t l e r i g ü n ü m ü z e
k a d a r u l a şa b i l d i ğ i i ç i n h i k a y e l e r i n i b i r a r a y a g e t i r e b i l
m e k m e şa k k a t l i b i r i şt i r . Ç i v i y a z ı sı a l f a b e l e r i 19 . y ü z y ı l a
k a d a r ç ö z ü l e m e m i şt i r f a k a t b u m e t i n l e r b i z e b u e sk i m e
d e n i y e t i n ( k i m i si g e r ç e k , k i m i si m i t sel ) k r a l l a r ı , t a n r ı l a r ı
v e k o z m o l o j i si h a k k ı n d a b i l g i v e r i r .
M e t i n l e r i n b i r k e si t i n d e , b a şk a b i r ç o k i n a n ç si st e
m i y l e b e n z eşe n b i r e v r e n i n y a r a t ı l ı şı b a şl a n g ı c ı t a sv i r i y l e
k a r şı l a şı r ı z : y e r i n v e g ö k y ü z ü n ü n b i r b i r i n d e n a y r ı l m a sı .
Sü m e r l e r d e , g ö k t a n r ı A n v e o n u n t o p r a k t a k i d i şi k a r şı
l ığı o l an K i , o ğ u l l ar ı E t ıl i l t ar af ın d an b i r b i r l er i n d en k o
p a r ı l ı r l a r . E n l i l , d ah a so n r a b a b a sı n ı d e v i r e r e k t a n r ı l a r
t ap ın ağ ın ın k r al ı o l u r .
M e t n i n b a şk a b i r k e si t i n d e h av a t a n r ı ç a sı N i n l i l ' e n e
h i r d e ç ı p l a k y ı k a n m a m a sı t e m b i h l e n i r , ç ü n k ü b u E n l i l 'i n
i l g i si n i
h ad d i n d en
f az l a ç e k e b i l i r .
K açın ıl m az
o l ar ak ,
N i n l i l i l k f ı r sa t t a n eşe i ç i n d e n e h r e k o şa r v e o n a t u t u l a n
E n l i l t a r a f ı n d a n k ı st ı r ı l ı p A y t a n r ı sı N a n n a y a h a m i l e k a
l ı r . E n l i l ' m b u d a v r a n ı şı n ı k a r şı sı n d a d e h şe t e k a p ı l a n t a n
r ı l a r o n u v e h a m i l e se v g i l i si n i t a n r ı l a r d i y a r ı n d a n k o v u p
y er al t ın a g ö n d er i r .
E n l i l , o ğ l u n u n b ö y l e b i r so n su z l u ğ a m a h k u m
ed i l
m esi d ü şü n c e si n e k a t l a n a m a z v e m o d e r n o k u r l a r a e p e y
m a n t ı k sı z g e l e c e k b i r p l a n y a p a r : H e r b i r i z a v a l l ı N i n l i l 'i
h a m i l e b ı r a k a n y e r a l t ı n d a k i ü ç f a r k l ı k i şi n i n k ı l ı ğ ı n a g i
39
B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i
r er : b e k ç i , n e h i r sa h i b i v e g e m i c i . N i r ı l i l a r a l a r ı n d a ü ç y a r ı
t a n r ı d a b u l u n a n b i r ç o k e v l a t d o ğ u r d u ğ u n d a , N a n n a ai
l e si n i v e k a r d e şl e r i n i g e r i d e b ı r a k ı p a i t o l d u ğ u g ö k l e r e
y ü k se l m e k t e ö z g ü r k a l ı r .
40
S ü m e r M i t o l o ji s i
Sü m er l er d en M o d er n B i r M i t
B u r ad a g ö r ü l en
t ab l et , si l i n d i r i k
bir
şe k i l d e
o y u l m u ş b i r t a şt a n y a p ı l m ı şt ı r , b a sk ı y a p a b i l m e k
için
t aş d a h a so n r a k i l l e k a p l a n m ı şt ı r . H e r b i r i
f a r k l ı b i r sa h n e y i r e sm e d e n b u si l i n d i r i k m ü h ü r l e r
r e sm i d a m g a v e h a t t a Sü m e r l i g ö st e r i ş m e r a k l ı l a
r ı n c a m ü c e v h e r o l a r a k k u l l a n ı l m ı şt ı r . A l t t a g ö r d ü
ğ ü n ü z t a b l e t , i k i k i şi a r a sı n d a k i b i r t ö r e n i y ö n e t e n
b i r l i d er i
ed i l en
r e sm e t m e k t e d i r v e g ö k y ü z ü n d e t a sv i r
n e sn e l e r i n
G ü n eş i l e g ez eg en l er o l d u k l ar ı
i d d i a ed i l d i ğ i i ç i n b u t ab l et g ü n ü m ü z ü n p ek ço k
k o m p l o t e o r i sy e n i n i n i l g i si n i ç e k m i şt i r .
J
O d ö n em l er d e G ü n eş Si st em i 'm i z e d ai r b i l g i sah i b i o l u n d u ğ u
n u g ö st er en Sü m er si l i n d i r m ü h ü r b ask ısı.
41
B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i
A y a k t a d u r a n i k i k a r a k t e r i n a r a sı n d a G ü n e ş’ e
b en z ey e n , o n b i r g ö k c i sm i y l e ç e v r i l i b i r şe k i l g ö
r ü l ü r ; o t u r a n k a r a k t e r d e n b i r az ö t e d e i se o n i k i n c i
b i r c i si m b u l u n u r . Z e c h a r i a Si t c h i n 19 7 0 ’l e r d e b u
m ü h r ü n ö n e m i n e d a i r b i r k i t a p y a y ı m l a m ı ş, o n b i r
n o k t a n ı n G ü n e ş Si st e m i ’m i z i n d o k u z g e z e g e n i n e
v e i k i A y ’ ı n a b e n z e d i ğ i n i i l e r i sü r m ü şt ü r ; b u d a
Sü m e r l e r i n a st r o l o j i b i l g i si n i n v e G ü n e ş Si st e m i ’ n e
d a i r h e r k e st e n b i n l e r c e y ı l ö n c e g el en k a v r a y ı şl a r ı
n ı n o l a ğ a n ü st ü b i r ö r n e ğ i d i r .
Fak at
Si t c h i n
t e sp i t l e r i n i
b u r ad a
b ır ak m az .
O n a g ö r e “ G ü n e ş Si st e m i ” n i n d ı şı n d a k a l a n g i z e m
l i o n i k i n c i n o k t a , N i b i r u ad l ı b i r g e z e g e n i t em si l
e t m e k t e d i r ; u z a y l ı l a r 36 0 0 y ı l d a b i r b u r a d a n g el i p
Sü m e r l e r i z i y a r e t e d e r e k o n l a r ü z e r i n d e d e n e y l e r
y a p a c a k , o n l a r a b i r şe y l e r ö ğ r e t e c e k
ve k ad ın l a
r ı y l a i l i şk i y e g i r e c e k l e r d i r . Si t c h i n , A n u n n a k i t a n
r ı l a r ı n ı n ö l ü m l ü l e r i n d ü n y a sı n a g e l i şi n i k o n u al an
m i t l e r d e a n l a t ı l a n ı n a sl ı n d a p e k ç o k k i şi n i n i n a n
d ı ğ ı g i b i A n ’ d an g e l e n t a n r ı l a r d eğ i l , b u n l a r ı n u z ay
l ıl ar o l d u ğ u n u b el i r t i r .
B u t e o r i d e b i r k a ç so r u n v a r d ı r ; b u n l a r d a n en
ö n e m l i si Sü m e r l e r i n d ü n y a g ö r ü şl e r i n i y a z ı l ı m e
t i n l er d e
an l at m ış o l m al ar ıd ır ; b u
m e d e n i y e t l e r d e r a st l a n a n
da
" d ü n y an ın
d i ğ er
esk i
d ü z o l m ası ,
a l t ı n d a ö l ü m c ü l b i r y e r a l t ı d ü n y a sı n m b u l u n m a sı
42
S ü m e r M i t o l o ji s i
v e b ü t ü n b u n l a r ı n se m a v i b i r su y l a ç e v r e l e n m i ş o l
m a sı " d ü şü n c e si n e b en z er . G ü n e ş’t e n y a d a G ü n e ş
Si st e m i n d e n b a h se d i l m ez . Y i n e d e b u t e o r i b az ı i n
sa n l a r ı n a k l ı n ı ç e l m i ş v e Sü m e r l e r i n a l t ı n ç a ğ ı n d a n
b u g ü n e d e k g e ç e n o n c a z am an d a b ö y l e b i r z i y a r e t
k a y ı t l a r a d ü şü l m e m i ş o l m a sı n a r a ğ m e n i n t e r n e t ' X
G ez eg en i ’n d en b i r k aç b i n y ıl d a b i r d ü n y ay ı z i y ar et
e t m e y e g e l e n u z a y l ı l a r a d a i r t e o r i l e r l e d o l u p t a ş
m ı şt ı r .
B u o l ay , g e r ç e k l i ğ i t a r t ı şm a l ı d a o l sa, m i t l e r e
b a ğ l a n m a i st e ğ i m i z i v e a ç ı k l a n a m a y a n ı m a n t ı k l ı
k ıl m ak i çi n h er h an g i b i r h i k ay ey e i n an ab i l ec eğ i m i z i g ö st e r i r . K o m p l o t e o r i sy e n l i ğ i , m i t y a r a t m a
n ı n b i r b a şk a b i ç i m i d i r ; y a n i , d ü n y a n ı n g i z e m l e r i n i
ç ö z m e g ü c ü n e sa h i p b i r ü st ü n v a r l ı k y a r a t m a n ı n
d i n î o l m ay an b i r y o l u d u r .
I
43
B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i
T AN R I LAR VE
Ka
S
h r a m a n l a r
ü m e r l e r sa y ı c a e p e y ç o k t a n r ı y a r a t m ı şl a r d ı r . M i t l e
r i n d e g ö ğ e , t o p r a ğ a , d en i z e, A y ’ a v e sa v a şa a d a n m ı ş
t an r ıl ar g i b i d i ğ er m i t o l o j i l er d ek i t an r ıl ar l a ak r ab a o l an
p ek ç o k k ar ak t er v ar d ır .
Sü m e r m e t i n l e r i n d e n ç ö z ü m l e y e b i l d i ğ i m i z k e si t l e r ,
k u r u c u t a n r ı l a r d a n b a h se d e r v e o n l a r ı b ü y ü k şe h i r d e v
l e t l e r i n i n i l k k r a l l a r ı o l a r a k t a sv i r ed er ; d ah a so n r a şe
h i r l e r i y ö n e t e n a i l e l e r d e o n l a r ı n so y u n d a n g e l m i şt i r . B u ,
k r a l l a r ı n m ü m k ü n o l a n en y ü k se k m e r t e b e y e y e r l e şm e
si n i sa ğ l a r v e y ö n e t i c i l e r i y a r ı - i l a h i st a t ü sü n e y ü k se l t m e k
i ç i n d a h i y a n e b i r y o l d u r . So n u ç t a k i m t a n r ı l a r ı n b ü y ü k
b ü y ü k b ü y ü k t o r u n l a r ı n d a n b i r i n e k a f a t u t m a y a c e sa
r e t e d e b i l i r k i ? B u y ö n t e m e R o m a l ı l a r d a b a şv u r m u şt u r .
( A u g u st u s'u n k e n d i ç ı k a r l a r ı i ç i n A e n e a s’ m
n ası l k u l l a n d ı ğ ı n ı sa y f a 17 4 ’ t e o k u y a b i l i r si n i z .)
44
h i k a y e si n i
S ü m e r M i t o l o ji s i
En k i
T an r ıl ar ,
tüm
v ar l ık l ar ın
u yu m
için d e
y a şa d ı ğ ı
cen
n et g i b i b i r y e r o l an D i l m u n d i y ar ın d a o t u r u r l ar . T an
r ı ç a N i n t u , Sü m e r t a n r ı l a r ı n ı n en ö n e m l i l e r i n d e n o l an
E n k i ' d en y a ğ m u r y a r a t m a sı n ı i st er . Su t a n r ı sı o l a r a k E n k i
b u r i c a y ı k a b u l e d e r v e d o y m a k b i l m e z b i r c i n se l i şt a h a
sa h i p o l d u ğ u i ç i n N i n t u y u d a b a şt a n ç ı k a r m a y a u ğ r a şı r .
E v l i l i ğ e k u t sa l ö n e m a t f e d e n b u Sü m e r h i k a y e si n d e N i n
t u , E n k i o n u n a m u sl u b i r k a d ı n y a p a n a d e k t u t k u l a r ı n a
t e sl i m o l m az .
N e y a z ı k k i b u e v l i l i k n a m u sa i l i şk i n ç e k i n c e l e r i b i
t i r i v er i r . N i n t u d o k u z gü n l ü k h am i l ey k en N i n sa r ı ( b i t k i
l e r i n t a n r ı sı ) d o ğ u r u r . B a b a sı N i n s a r ı d a h a m i l e b ı r a k ı r .
Y a l n ı z c a d o k u z g ü n l ü k b i r h a m i l e l i k t e n so n r a N i n s a r ,
N in k u r r ayı
( d ağ l ar ın
t a n r ı sı )
d o ğu r u r . En k i,
g el e n e ğ i
b o z m ay ar ak N i n k u r r a y ı d a h am i l e b ır ak ır , o d a U t t u y u
d o ğ u r u r . E n k i , U t t u y u d a el d e e t m e y i b a şa r ı r , b ö y l e c e
a y n ı d u r u m d ö r d ü n c ü k u şa k t a d a t e k r a r l a n m ı ş o l u r .
U t t u n u n d ay an ac ak g ü c ü k al m ad ığ ın d a N i n t u o n u n
b e d e n i n d e k i so n " t o h u m u ” a l ı r v e t o p r a ğ a e k e r , b u r a d a n
d a se k i z d e ğ i şi k b i t k i f i l i z l e n i r . Y e t e r i n c e b e l a y a seb ep
o l m am ış g i b i , E n k i b u b i t k i l er i n l ez z et l i g ö r ü n d ü ğ ü n ü
d ü şü n ü r v e o n l a r ı h e m e n y i y i p b i t i r i r . F a k a t b u b e b e k l e r i
d ü n y a y a g e t i r m e si n i sa ğ l a y a c a k u z u v l a r a sa h i p o l m ad ı ğ ı
i ç i n h a st a l a n ı r v e b e d e n i n i n se k i z y e r i şi şer .
45
B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i
İ m d a d ı n a N i n t u y e t i şi r , E n k i ’ n i n d ö l ü n ü a l ı r v e se
k i z t a n r ı ç a y ı k e n d i si d ü n y a y a g e t i r i r . B u t a n r ı ç a l a r ı n h e r
b i r i , E n k ’ı n i n b e d e n i n d e ağ ız , ç en e, k a b u r g a g i b i z a r a r
g ö r en
k ı sı m l a r ı n b i r i n i n
t e d a v i si n d e n so r u m l u d u r . B u
m i t h em a şı r ı l ı ğ ı n z a r a r l a r ı n a k a r şı b i r d e r s n i t e l i ğ i n d e
d i r , h em ( i n sa n l a r i ç i n o l d u ğ u k a d a r b i t k i l e r i ç i n d e) y a
şa m ı n d o ğ u şu n u a n l a t ı r , h e m d e ç e şi t l i r a h a t sı z l ı k l a r d a
d u a ed i l ecek t an r ıç al ar y ar at m ış o l u r .
Gılgam ış v e
G ı l g a m ı ş 'm
T u fan
h i k a y e si m u h t e m e l e n y a z ı l ı en e sk i h i k a y e
d i r , b u n e d en l e t e k r a r t e k r a r a n l a t ı l m a y ı h a k ed er . G ı l g a
m ı ş, M .Ö . y a k l a şı k 2 5 0 0 y ı l l a r ı n d a t a r i h i U r u k şe h r i n i n
k r a l ı d ı r . O n u n e t r a f ı n d a b i r l e şe n e f sa n e n i n p a r ç a l a n b u
h i k a y e y i a n l a t a n b i r ç o k t a b l e t t e n k e si t l e r sa y e si n d e b i r
a r a y a g e t i r i l e b i l m i şt i r . G ı l g a m ı ş ’ m , t a n r ı l a r ı n so y u n d a n
g e l e n b i r ö l ü m l ü o l d u ğ u sö y l e n i r . Z e n g i n , n ü f u z l u , e t k i
l e y i c i v e i n a n ı l m a sı g ü ç d e r e c e d e k u v v e t l i d i r f a k a t b u
ö z e l l i k l e r i n e h ı r s, k i b i r v e d o y m a k b i l m e z b i r c i n se l a ç l ı k
d a e şl i k ed er .
T a n r ı l a r , o c i n se l sa l d ı r ı l a r ı n d a n b i r i n i g e r ç e k l e şt i r i r
k en o n a E n k i d u m ır ı b ed en i n d e b i r r ak i p y o l l ar l ar ; f ak at
b u i k i si y a k ı n a r k a d a ş o l u n c a p l an g e r i t ep er . So n u n d a
G ı l g a m ı ş , k e n d i n e a y n ı z a m a n d a y a r ı t an r ı o l an b i r su ç
46
S ü m e r M i t o l o ji s i
o r t a ğ ı e d i n m i şt i r , ü st e l i k y e n i d o st u d a o r t a l ı ğ ı k a sı p k a
v u r m a y a e n az o n u n k a d a r m e r a k l ı d ı r . İ k i d o st b az ı k u t
sa l a ğ a ç l a r ı d e v i r d i k l e r i n d e v e y a k ı şı l d ı G ı l g a m ı ş t a r a f ı n
d an r e d d e d i l e n se v g i t a n r ı ç a sı î ş t a r m g ö n d e r d i ğ i d e ğ e r l i
b i r b o ğ a y ı k e st i k l e r i n d e t a n r ı l a r b i r k ez d ah a m ü d a h a l e
et m ek z o r u n d a k al ır l ar . T an r ıl ar E n k i d u n u n o n u ö l ü m e
g ö t ü r e c e k k o r k u n ç b i r h a st a l ı k l a c e z a l a n d ı r ı l m a sı g e r e k
t i ğ i n e k a r a r v e r i r l e r , b u d a G ı l g a m ı ş 'ı k e n d i ö l ü m ü n ü n
i m k a n l ı l ı ğ ı ü z e r i n e d ü şü n m e y e se v k e d e c e k t i r . B u n u n
ü z e r i n e G ı l g a m ı ş , ö l ü m sü z l ü k k a z a n m a n ı n sı r r ı n ı a r a m a
ya k oyu lu r.
B u r ad a
m ac er an ın
ay r ın t ıl ar ıy l a
so n u n d a
ak t ar am ay ac ağ ım ız
G ıl g a m ış
U t n a p i ş t i m ’l e
b ir ço k
- t an r ıl a
r ın ö l ü m sü z l ü k b a h şe t t i ğ i b i r a d a m - k a r şı l a şı r v e h ı r sl a
o n u n h i k a y e si n i d i n l er . U t n a p i ş t i m , o n a t a n r ı l a r d i v a
n ı n ı n i n sa n ı r k ı n d a n u sa n d ı ğ ı i ç i n h e r k e si n ö l e c e ğ i b i r
t u f an k o p a r m a y a v e so n r a h e r şe y i y e n i d e n b a şl a t m a y a
k a r a r v e r d i ğ i n i a n l a t ı r . B u k a ç ı n ı l m a z t u f a n d a n sa d e c e
U t n a p i şt i m , b i l g e l i k t a n r ı s ı n a sa y e si n d e h a b e r d a r o l m u ş
t u r . B i r r ü y a d a , E a o n a b u k a r a r d a n b a h se t m i ş v e o n a
ai l esi n i v e t ü m h a y v a n l a r l a b i t k i l e r i k u r t a r m a y a y e t e c e k
k a d a r b ü y ü k b i r a h şa p k a y ı k y a p m a y ı ö ğ r e t m i şt i r . T u f a n ,
U t n a p i şt i m v e b e r a b e r i n d e k i h a y v a n l a r d ı şı n d a h e r şe y i
al ıp g ö t ü r ü r . D e n i z d e g e ç e n b i r k a ç h a f t a d a n so n r a U t
n a p i şt i m ü ç k u şu az ad e d er . K u şl a r ı n ü ç ü n c ü sü sah i b i n e,
k a r a y a y a k l a şt ı k l a r ı n ı v e a r t ı k g ü v e n d e o l d u k l a r ı n ı m ü j
d el er .
47
B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i
Bu h i k ay ey l e b ü y ü l en en
G ü g a m ış, ö l ü m l ü l ü ğ ü n ü n
k a t l a n ı l a b i l i r o l d u ğ u n u , ç ü n k ü b i r b ü t ü n o l a r a k i n sa n o ğ
l u n u n ö l ü m sü z o l d u ğ u n u d ü şü n e r e k k e n d i n i t ese l l i ed er .
U r u k ’ a b i r ö l ü m l ü o l a r a k f a k a t k e si n l i k l e d a h a m u t l u
d ö n er , m i r a sı n ı n so n su z a d e k y a şa y a c a k o l m a sı y l a - b u
h i k a y e n i n b u r a d a t e k r a r a n l a t ı l ı y o r o l m a sı n ı n d a k a n ı t
l ad ığ ı g i b i - av u n u r .
48
3.
BÖ LÜ M
M I SI R
M İ T O L O Jİ S İ
M I SI R L I L A R
K İ M LER D İ ?
E
sk i M ı sı r l ı l a r , M .Ö . y a k l a şı k 3 15 0 ’ d e y a şa m k a y n a k
l a r ı o l a n N i l N e h r i ’ n i n k ı y ı l a r ı n d a t ek b i r m e d e n i y e t
a l t ı n d a b i r l e şt i l e r . M i t se l K r a l M e n i , b u g ü n Y u k a r ı v e
A şa ğ ı M ı sı r o l a r a k b i l i n e n b ö l g e l e r i b i r g e c e d e b i r l e şt i r
m e k l e g ö r e v l e n d i r i l m i şt i . O y sa a sl ı n d a d i p l o m a t i k g e l i ş
m el er i n b i r so n u c a b a ğ l a n m a sı h e r z am an ç o k d a h a u z u n
sü r e r f a k a t m i t l e r h e r z am an en k e st i r m e y o l u t e r c i h
ed er . D i k k a t l i o k u r l a r ı m ı z ı n f a r k e d e b i l e c e ğ i g i b i , E sk i
M ı sı r l ı l a r ı , y a k ı n l a r ı n d a k i
Sü m e r l i l e r i n
ç a ğ d a şı
h al i n e
g e t i r m i şt i r ( B k z . i k i n c i B ö l ü m ) .
M u m y al an m ış ö l ü l er , p i r am i t l er , h i y er o g l i f l er , f i r a
v u n l a r v e Sf e n k sl e r g i b i h e m e n h e r k e si n a k l ı n d a E sk i
M ı sı r i l e ö z d e şl e şm i ş b i r t a k ı m i m g e l e r M ı sı r k ü l t ü r ü n ü n
r i t ü e l l e r i , d i n i , m i t l e r i v e eşi b e n z e r i o l m a y a n k i m l i ğ i y
l e n e k a d a r k ö k l ü o l d u ğ u n u g ö st e r i r . M ı sı r t o p r a k l a r ı v e
k ü l t ü r ü al t ın
ç a ğ ı n ı M .Ö . y a k l a şı k
15 0 0 - 10 0 0 a r a sı n d a
y a şa m ı ş v e y ü c e f i r a v u n l a r ( h an i şu o k u l d a ö ğ r e n d i k l e
r i m i z ) b u d ö n e m d e i k t i d a r a g e l m i şl e r d i r . H a t şe p su t , B ü
y ü k R a m se s v e T u t a n k a m o n b u n l a r d a n y a l n ı z c a b i r k a
ç ıd ır .
M .Ö . 4 . y ü z y ı l d a M a k e d o n y a K r a l ı I I I . A l e k sa n d r o s
51
B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i
y a d a d ah a y a y g ı n o l a r a k b i l i n e n ad ı y l a Y u n a n h ü k ü m
d a r ı B ü y ü k İ sk e n d e r , d e v a sa P er s İ m p a r a t o r l u ğ u n u f e t
h e d e r e k Su r i y e v e M ı s ı r ’ ı d a k a p sa y a n g e n i ş b i r c o ğ r a f i k b ö l g e n i n h â k i m i o l d u . So n r a k i se k i z y ı l d a , Y u n a n l ı
h ü k ü m d ar ü ç l a t a y a u z an an b i r i m p ar at o r l u k k u r ac ak t ı.
İ sk e n d e r , M ı s ı r ’ d a b u g ü n d e a y m ad ı t a şı y a n y e n i b i r b ü
y ü k k e n t k u r d u : İ sk e n d e r i y e . F a k a t e sk i M ı sı r l ı l a r ı n d i n
l er i v e m i t l er i b ö y l e ağ ır b i r y en i l g i d en b i l e p ek et k i l en
m ed i . A k si n e , M ı sı r l ı l a r l a Y u n a n l a r a r a sı n d a k i y o ğ u n b i r
b i l g e l i k v e b i l i m a l ı şv e r i şi y a şa n d ı , İ sk e n d e r i y e d e ö n e m l i
b i r e ğ i t i m m e r k e z i o l a r a k ü n k az a n d ı .
K al b i n d e N i l ’i n ak t ığ ı, d en i z l er , d ağ l ar v e ç ö l l er l e
ç e v r i l i ü l k e c o ğ r a f y a sı n ı n y a n ı sı r a u z u n ö m ü r l ü b i r m e
d e n i y e t i n p a r ç a sı o l m a sı n ı n d a e t k i l e r i M ı sı r m i t o l o j i
si n d e h i sse d i l i y o r d u , b u n e d e n l e d e M ı sı r m i t o l o j i si k a r
m a şı k t ı . 2 5 0 0 g ö r k e m l i y ı l a y a y ı l a n o n se k i z m ü t e a k i p
k r a l i y e t h an ed an ı , a n t i k M ı sı r ’ ın k ü l t ü r ü n ü v e i b a d e t l e
r i n i y o ğ u n b i ç i m d e e t k i l e m i şt i . M ı sı r l ı l a r i ç i n m i t l e r sa
d ec e h i k a y e o l m a n ı n ö t e si n d e b i r ö n em e sa h i p t i . M ı sı r l ı
t a n r ı l a r a d a i r b az ı k a d ü n h i k a y e l e r i n k ö k l e r i - G ü n e ş’ i n ,
A y ’ m v e y ı l d ı z l a r ı n g e ç i şi g i b i e v r e n i n b e l l i b a şl ı g e r ç e k
l er i n e d ay an ıy o r d u . A y r ıc a o g ü n ü n t o p l u m u n a ah l ak v e
d a v r a n ı ş d e r sl e r i y l e y o l g ö st e r m e y i a m a ç l ı y o r l a r d ı .
52
M ı s ı r M i t o l o ji s i
E v r e n i n Y a r a t ı l ı şı
M ı sı r ’ d a y a r a t ı l ı ş e f sa n e si n i n b i r d e n f a z l a v e r si y o n u v a r
d ı r , ç ü n k ü k ü l t ü r ü o l u şt u r a n h e r b i r b ö l g e k e n d i y e r e l
t a n r ı l a r ı n ı v e e t i y o l o j i k e f sa n e l e r i n i k a d i m
h i k ay el er i n
i ç i n e y e r l e şt i r m e k i st i y o r d u . B u n e d e n l e i si m l e r v e a y r ı n
t ı l a r h i k a y e y e b a ğ l ı o l a r a k d e ğ i şi k l i k g ö st e r i r . ( M ı sı r l ı l a r
d ah a so n r a e v r e n i y a r a t m a k t a p e k ç o k f a r k l ı t a n r ı y a i ş
d ü şt ü ğ ü , b u n l a r ı n d a t e sa d ü f e se r i e v r e n i a y m g ü n y a
r a t m a y a k o y u l d u ğ u b i l g i si n i v e r e r e k b u u y u şm a z l ı k l a r ı
o r t a d a n k a l d ı r a c a k t ı .)
B a şl a n g ı ç t a ( en
az ı n d an
h i k ay el er d en
b irin in
b aş
l a n g ı c ı n d a ) h i ç l i ğ i n b u l u t su k a o su n d a n b a şk a h i ç b i r şe y
y o k t u , b u k a o s d a t a n r ı N u r i i l e k i şi l e şt i r i l i y o r d u . B u b o ş
l u k t a n B en - B er ı a d ı v e r i l e n p i r a m i d i m si b i r t e p e c i k ç ı k t ı ,
b u t ep ec i k t ek i b i r n i l ü f er ç i ç eğ i n d en y ar at ıc ı A t u m d o ğ
d u v e b e r a b e r i n d e ı şığ ı g e t i r d i . ( A t u m ’l a G ü n e ş t a n r ı sı R a
a r a sı n d a b i r p a r a l e l l i k k u r u l m a sı n ı n se b e b i b u d u r .) A t u m
sp e r m l e r i n i b o şl u ğ a sa v u r u p o r t a y a h a v a t a n r ı sı Sh u i l e
y a ğ m u r v e n e m t a n r ı sı T ef n u t u ç ı k a r a r a k t a n r ı l a r ı n i l k
n esl i n i y a r a t m ı ş o l d u . B u i k i t a n r ı d a d o ğ u r d u l a r v e t o p
r a k t a n r ı sı G e b ’ i v e g ö k y ü z ü t a n r ı sı N u t ’ u y a r a t t ı l a r , b ab a
Sh u k ı z ı n ı h a v a y a k a l d ı r d ı k i e r k e k k a r d e şi n i n ü z e r i n d e n
u z an ı p y ı l d ı z l ı b i r k u b b e y e d ö n ü şsü n .
D ü n y an ın , g ö k y ü z ü n ü n v e ar al ar ın d ak i h av an ın y a
r a t ı l m a sı n d a n so n r a A t u m , M ı sı r e v r e n i n i n i l k f i r a v u n u
53
B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i
o l u r . N ı ı t 'u n o n u d e v i r e c e k b i r e r k e k e v l a t d o ğ u r a c a ğ ı n a
d ai r k eh an et k u l ağ ın a çal ın ın c a, A t u m , N u t ’ u n b u n u y a p
m a sı n ı y a sa k l a r . N e v a r k i N u t o n a b o y u n e ğ m ez v e d ö r t
ç o c u k d o ğ u r u r : O s i r i s , I s i s , Se t v e N e f t i s . B u ç o c u k l a r d a n
i l k i b ü y ü d ü ğ ü n d e k e h a n e t i g e r ç e k l e şt i r e c e k t i r . ( Y u n a n
l ı l a r d a d a K r o n o s'u n i k t i d a r m ü c a d e l e si n i a n l a t a n ç o k
b e n z er b i r m i t v a r d ı r - sa y f a 14 4 ’e b ak ı n ı z .)
54
At um
H or u s' u n Dör t Oğlu
M ı sı r T a n r ı l a r ı n ı n So y a ğ a c ı
55
B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i
M a’ a t v e K al p l er
A t u m d ü n y ay ı y ar at ın c a N u n ’u n k ao s v e k ar
m a şa sı
ev r en i n
sı n ı r l a r ı n d a n
d ı şa r ı i t i l i r .
O nun
y e r i n e M a ’a t o l a r a k b i l i n e n m u h t e şe m b i r d en g e,
a d a l et v e k o z m i k u y u m h i ssi k a l ı r . B u e v r e n se l g e r
ç e k l i k i l k e si M ı s ı r ’ d a k i y a şa m ı n h e r ö ğ esi n d e v a r
l ı ğ ı n ı h i sse t t i r i y o r d u ; a h l a k ı , k o z m o l o j i a n l a y ı şı n ı ,
y a sa l a r ı v e si y a se t i şe k i l l e n d i r i r m i şt i . M a 'a t b aşı n a
ç o ğ u n l u k l a b i r k u ş t ü y ü t a k a n g en ç b i r t a n r ı ç a o l a
r a k t a sv i r e d i l i r d i .
M ı sı r l ı l a r r u h u n
k al p t e b u l u n d u ğ u n a i n an ır
l a r d ı . B i r M ı sı r l ı ö l d ü ğ ü n d e , A n u b i s ( ö l ü l er i n t a n r ı
sı) o n u n k a l b i n i a l ı r , M a ’ a t ’ m t ü y ü y l e k ı y a sl a y a r a k
t a r t a r d ı . So n u ç , k i şi n i n y a şa m ı n ı M a at ın i l k e l e r i
n e u y g u n o l a r a k y a şa y ı p y a şa m a d ı ğ ı n ı b e l i r l e r d i .
Ö l çü m ü g eç em ey en k al p l er i k i n c i b i r ö l ü m ü n acı
sı n ı y a şa r v e t a n r ı ç a A m m i t t a r a f ı n d a n y e n i r ( d i şi
asl an , t i m sa h v e h i p o p o t a m ı n aç g ö z l ü b i r m el ez i
o l an A m m i t , M ı sı r l ı l a r i ç i n i n sa n y i y e n y a r a t ı k l a r
a r a sı n d a en k o r k u n ç o l an d ı ) , b e d e n l e r i i se D u at
o l a r a k b i l i n e n y e r a l t ı n d a so n su z a k a d a r k a l m a y a
m ah k u m ed i l i r d i .
K al p l er i
t er az i d e
M a’at ’m
t ü yü yle
d en g ed e
k a l a n l a r ı n b a şı n a d a h a i y i şe y l e r g el i r d i : A a r u ’ n u n
eb ed i c e n n e t i n e g i d e r l e r d i .
56
M ı s ı r M i t o l o ji s i
M ı sı r ' ı
y ö n et en
f i r av u n l ar ın
d o ğr u d an
t an r ı
so y u n d a n g e l d i ğ i r i v a y e t e d i l i r d i v e y ö n e t i c i o l a
r ak
t em el g ö r e v l e r i M a ’ a t ’ ı n i l k e l e r i n i m u h a f a z a
et m ek t i . K o z m i k d en g ey i k o r u m an ın y o l l ar ın d an
b i r i , t an r ıl ar a v e f i r av u n l ar a ad an an r i t ü el l er , m i t l er
v e t ö r e n l e r y a p m a k t ı . İ şt e b u M a ’ a t ’ı n sü r e k l i o l a
r a k k o r u n d u ğ u n u g ö st e r m e i h t i y a c ı , M ı s ı r l ı l a r ı n
b u a l a n l a r d a z e n g i n b i r g e l e n e k l e r i n i n o l u şm a sı n ı
sağ l ad ı .
57
B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i
O siris* i n
Y e n i d e n D o ğ u şu
D o ğ d u ğ u a n d a n i t i b a r e n k a d e r i n d e A t u m u d e v i r i p M ı sı r
e v r e n i n i n h ü k ü m d a r l ı ğ ı n ı el e g e ç i r m e k o l a n O s i r i s , b i r
b i r i n e k en et l en m i ş b i r ai l ed en g el i y o r d u . O si r i s, k ız k ar d e şi I s i s ’ l e; e r k e k k a r d e şi Se t d e d i ğ e r k ı z k a r d e şl e r i N ef t i s
i l e b i r l e şt i . N e v a r k i , k a r d e şl e r a r a sı n d a t ek b i r b i r l i k t e
l i k l e y e t i n m e y e n O s i r i s , d i ğ e r k ı z k a r d e şi v e y e n g e si o l an
N e f t i s i l e d e o y n a şm a y a b aşl ad ı , b u i l i şk i n i n so n u c u n d a
d a ö l ü l e r i n m u m y a l a y ı c ı t a n r ı sı A n u b i s d o ğ d u .
B u i h a n e t e ö f k e l e n e n Set , d u y d u ğ u k ı sk a n ç l ı k y ü
z ü n d en e r k e k k a r d e şi n i ö l d ü r d ü , b u d a d ü z en v e k a r ı
şı k l ı ğ ı n M ı sı r l ı l a r ı n M a ' a t i l k e si a l t ı n d a k i d a i m i m ü c a d e
l esi n i si m g e l e r o l d u . C i n a y e t i n a y r ı n t ı l a r ı k a y ı t l a r a p e k
g e ç i r i l m e m i şt i r ç ü n k ü M ı sı r l ı l a r h i y e r o g l i f i k y a z ı y a b ü
y ü k b i r g ü ç at f ed er , y az ıl ı o l an ın h ay at b u l ab i l ec eğ i n e v e
f e l a k e t l e r i n g e r ç e k l e şe b i l e c e ğ i n e i n a n ı r l a r d ı .
I s i s v e N ef t i s , O s i r i s ' i n b e d e n i n i a r a m a y a k o y u l u n
c a k o c a sı n ı ( v e a y n ı z a m a n d a e r k e k k a r d e şi n i ) a r a y a n
am a b u l a m a y a c a k o l a n I s/ .s’ i n g ö z y a şl a r ı , N i l N e h r i 'n i n
h e r sen e b u y ü z d e n t a şt ı ğ ı i n a n c ı n ı d o ğ u r u r ; O s i r i s d e
b u y ü z d en b ö l g e y e y a şa m
v e b er ek et g et i r en b i r t an r ı
o l a r a k g ö r ü l ü r . I s i s v e N e f t i s , c en az e t a n r ı sı A n u b i s ’ i n
y a r d ı m ı y l a e r k e k k a r d e şl e r i n i n b e d e n i n i a l ı r v e t e k r a r
d ü n y a y a g e l e b i l m e si i ç i n m u m y a l a r l a r . B u , E sk i M ı s ı r ’ ın
t am am ın d a ö l ü l er ü z er i n d e u y g u l an an b i r g el en ek t i r , b u
5 8
M ı s ı r M i t o l o ji s i
şe k i l d e ö l ü m d e n so n r a b e d e n i n ç ü r ü m e si n i n e n g e l l e n
m e si v e h a t t a ç ü r ü m e n i n e t k i l e r i n i n t e r si n e ç e v r i l m e si
a m a ç l a n ı r . F a k a t O s i r i s 'i n y e n i d e n d ü n y a y a g e l i şi y a l n ı z
c a k ı sm i d i r , ç ü n k ü b i r so n r a k i g ö r e v i A n u b i s m
ev i n d e
ö l ü l e r i n h ü k ü m d a r l ı ğ ı n ı y a p m a k o l a c a k t ı r . Y a şa m a sı n a
sa d e c e k ı sa c ı k b i r an i ç i n m ü sa a d e e d i l e n O s i r i s , b u n u
k a r ı sı I si s i l e b i r l e şm e k i ç i n k u l l a n ı r , b u b i r l e şm e d e n d e
H o r u s i si m l i b i r o ğ u l l a r ı o l u r .
59
B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i
H orus
D o ğ a n b aşl ı H o r u s g ö k y ü z ü n ü n t a n r ı sı y d ı , g ü
c ü n k o r u y u c u su v e si m g e si o l a r a k g ö r ü l ü r d ü , a y n ı
z am an d a a v v e sa v a ş t a n r ı sı y d ı . M ı sı r m i t o l o j i si n i n
en k a l ı c ı si m g e l e r i n d e n b i r i H o r u s’u n G ö z ü y d ü .
H o r u s’ u n G ö z ü , m ü c e v h e r v e h e y k e l l e r d e k o r u y u
cu b i r ar m a o l ar ak k u l l an ıl ır , g em i l er i n p r u v al ar ın a
r e sm e d i l i r d i . H o r u s’u n g ö z l e r i n i n G ü n e ş’ e ( G ü n eş
t a n r ı sı R a i l e ö z d e şl e şt i r i l e n ) v e A y ’a ( A y t a n r ı sı
T h o t h i l e ö z d e şl e şt i r i l e n ) b en z ed i ğ i sö y l e n i r d i . H e r
şe y i g ö r e n g ö z l e r y a l n ı z c a M ı sı r l ı l a r i ç i n ö n e m l i
si m g e l e r d e ğ i l d i r . B e n z e r i k o n l a r H ı r i st i y a n K a d e r
G ö z ü n d e, A m e r i k a n d o l a r l a r ı n ı n a r k a y ü z ü n d e "ve
- t a b i i k i - Y ü z ü k l e r i n E f e n d i si ’ n d e Sa u r o n ’ u n g ö
zü n d e d e m ev cu t t u r .
60
M ı s ı r M i t o l o ji s i
Se t , O si r i s’ i ö l d ü r d ü k t e n so n r a , H o r u s i l e a r a sı n d a sü r ü p
g i d e n b i r i k t i d a r m ü c a d e l e si b a şl a r . Ç e şi t l i m i t l e r i k i t a n
r ı a r a sı n d a k i sa v a şl a r d a n , m e y d a n o k u m a l a r d a n v e k a r
şı l ı k l ı k u r u l a n
t u z a k l a r d a n b a h se d e r . B u h i k a y e l e r d e n
b i r i n d e H o r u s, Se t ' i n t e st i sl e r i n d e n b i r i n i k e se r . B i r b aş
k a sı n d a Se t , H o r u s’ u n b i r g ö z ü n ü o y a r . B i r b a şk a m i t t e
Se t , H o r u s’ u k e n d i “ t o h u m u y l a ” h a m i l e b ı r a k m a y a ç a l ı
şı r , b u d a M ı sı r l ı l a r t a r a f ı n d a n h e m k e sk i n b i r z e h i r h e m
d e g ü c ü n a şa ğ ı l a y ı c ı b i ç i m d e k ö t ü y e k u l l a n ı l m a sı o l a
r a k g ö r ü l ü r . H o r u s m e n i y i e l l e r i y l e y a k a l a m a y ı b a şa r ı r
v e n e h r e a t a r , i n t i k a m ı n ı d a k e n d i d ö l ü n ü Se t ’ i n y e d i ğ i
b i r m a r u l a sa k l a y a r a k a l ı r ; ç e k i şm e l e r i d e b ö y l e c e Se t ’ i n
m a ğ l u b i y e t i y l e so n a er er .
B u h i k a y e l e r , şi d d e t i ç e r m e l e r i n e r a ğ m e n , a l e g o r i k
b i r r o l ü st l e n i r l e r . Se t , g e n e l l i k l e Y u k a r ı M ı s ı r ’ ı n ( N i l ’ i n
k a y n a ğ ı n a y a k ı n b ö l g e ) t a n r ı sı o l a r a k g ö r ü l ü r . H o r u s i se
A şa ğ ı M ı s ı r ’ ın ( N i l D e l t a sı ’ n ı n ç e v r e si n i n ) t a n r ı sı d ı r v e
a r a l a r ı n d a k i ç a t ı şm a sa d e c e d ü z e n v e d ü z e n si z l i k a r a
sı n d a k i h a y a t i ö n e m
t a şı y a n M a ’ a t ’ i sa ğ l a m a k
am açl ı
m ü c a d e l e y i d e ğ i l ( sa y f a 58 ) b u i k i d i y a r ı n M .Ö . 4 . y ü z y ı
l ı n so n l a r ı n d a t e k b i r ü l k e o l a r a k b i r l e şm e si n i d e t e m si l
ed er .
B e r e k e t l i b i r y a şa m k a y n a ğ ı o l a n N i l D e l t a sı 'n ı ( ay
r ı c a b u g ü n k ü K a h i r e v e İ sk e n d e r i y e şe h i r l e r i n i ) k a p sa
y a n A şa ğ ı M ı sı r , i k i b ö l g e b i r l e şt i ğ i n d e Y u k a r ı M ı sı r ’ d an
d ah a i y i d u r u m d a y d ı ; Se t ’i n t e st i sl e r i n d e n b i r i n i k a y b e t
m esi d e Y u k a r ı M ı s ı r ’ ın k u r u v e v e r i m si z b i r ç ö l o l u şu -
61
B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i
n u a ç ı k l ı y o r d u . H o r u s’ u n so l g ö z ü n ü n ç ı k a r ı l m a sı ( A y
i l e i l i şk i l e n d i r i l i r ) v e d a h a so n r a y e n i d e n i y i l e şm e si h e r
ay , A y ’ın y ö r ü n g e si n e d ö n ü p g ö r ü n ü r h al e g e l m e si n d e n
ö n c e g ö k y ü z ü n ü n n e d en k a p k a r a n l ı k o l d u ğ u n u a ç ı k l a r .
Esk i D ü n y an ı n H ar i k al ar ı
P i r a m i t şe k l i n d e k i en e sk i y a p ı M .O . y a k l a şı k 2 6 0 0
y ıl m a
d ay an m ak t ad ır
v e a n l a şı l a n
bu
d ö n em d e
A n t i k M ı sı r b u t ü r m a b e t l e r l e d o n a t ı l m ı şt ı r . B u n
l a r ı n ı o o ’ d en f a z l a sı b u g ü n a r k e o l o g l a r t a r a f ı n d a n
o r t a y a ç ı k a r ı l m ı ş d u r u m d a d ı r . M ı sı r f i r a v u n l a r ı n ı n
d o ğ r u d a n T a n r ı so y u n d a n g e l d i ğ i n e i n a n ı l ı r , ö y l e
k i H o r u s b i l e i n sa n b e d e n i n d e t a sv i r e d i l m i şt i r . B u
n e d en l e ö l ü m l e r i n d e d e i h t i şa m l ı t ö r e n l e r y a p ı l
m ı şt ı r . B e d e n l e r i , ç ü r ü y e r e k b o z u l m a y ı t er si n e ç e
v i r e c e ğ i i n a n c ı y l a m u m y a l a n ı r v e t aş p i r a m i t l e r i n
i çi n d e d ef n ed i l i r .
B u y a p ı l a r , c e n n e t e u z an an b a sa m a k l a r l a b i
ç i m l e n d i r i l m i şt i r .
o l ar ak
B a şl a n g ı ç t a
korum a
am aç l ı
c i l a l a n m ı ş k i r e ç t a şı y l a k a p l a n d ı k l a r ı i ç i n
b a k a n l a r ı n g ö z l e r i n i k a m a şt ı r a n p a r l a k b ey az b i r
ı şı l t ı l a r ı v a r d ı r . B i ç i m o l a r a k B e n - B e n ’ i t a k l i t e t t i k
l er i sö y l e n i r . B e n - B e n , M ı sı r e v r e n i n i n k ö k e n se l t e-
62
M ı s ı r M i t o l o ji s i
p e c i ğ i d i r v e h e r ş e y o n d a n y a r a t ı l m ı şt ı r ( B k z . sa y f a
5 5 ).
B az ı p i r am i t l er d e b ed en l er z en g i n l er i n
t ar z ı
n a u y g u n o l a r a k z em i n i n a l t m a g ö m ü l ü r d ü . K e o p s
P i r am i d i ’n d e o l d u ğ u gi b i , y ap ıl ar ın i ç i n d e, ö l ü l e
r i n y a n ı n d a p a r ç a l a r h a l i n d e sa k l a n a n k o sk o c a b i r
a h şa p g e m i b i l e b u l u n a b i l i r d i . T ü m
p i r am i t l er i n
b u en b ü y ü k v e ü n l ü o l a n ı b i r z a m a n l a r 14 6 m e t r e
y ü k se k l i ğ i n d e y d i ( b u d a k ı r k d ö r t k a t l ı b i r b i n a
n ı n y ü k se k l i ğ i n e d e n k t i r ) . B u g ü n , g i z l i o d a l a r ı h â l â
k e şf e d i l m e k t e d i r v e p i r a m i t l e r i n ö z e l l i k l e k a f a k a
r ı şt ı r a c a k
şe k i l d e t a sa r l a n m ı ş k o r i d o r l a r ı
b i z l er i
A n t i k M ı s ı r ’ ı n b ü y ü l e y i c i m i st i si z m i n e g ö t ü r ü r .
63
4. BÖLÜM
ÇİN
M İ T O L O Jİ S İ
A N T İ K Ç İ N
n t i k b i r k ü l t ü r o l a r a k Ç i n M i t o l o j i si b i r ç o k d i n i v e
k ü l t ü r e l i n a n ç si st e m i n d e n e t k i l e n m i şt i r . Ç i n m i
t o l o j i si n i n b i n l e r c e y ı l d ı r d o l a şı m d a o l an h i k a y e l e r i Ç i n
h a l k ı n ı n d o ğ u şu n u , e f sa n e v i ö n d e r l e r i n i v e g e l e n e k l e r i
i l e d i n l e r i n i n g e l i şi m i n i a n l a t ı r . Ç i n y a z ı sı n ı n g ü n ü m ü z
d e v a r o l an en e sk i ö r n e ğ i , M .O . y a k l a şı k 12 0 0 y ı l ı n d a n
k a l m a k e m i k p a r ç a l a r ı n a k a z ı n m ı şt ı r . B u n u n l a b i r l i k t e ,
en e sk i h a n e d a n ı n b u t a r i h t e n y a k l a şı k b i n se n e ö n c e,
M .O . 2 10 0 y ı l l a r ı n d a n i t i b a r e n Sa r ı N e h i r v a d i si b o y u n c a
h ü k ü m sü r e n X i a H a n ed a n ı o l d u ğ u t a h m i n e d i l m e k t e
d i r ; b u d a b u u y g ar l ığ ı t an ım l ay an h i k ay e v e i n an ç l ar ın
b u z a m a n l a r d a d o ğ d u ğ u n a i şa r e t ed er .
M - 0 . y a k l a şı k 4 8 5 y ı l ı n d a n i t i b a r e n Ç i n , b i r k a ç r a k i p
d ev l et e b ö l ü n m ü şt ü r . B u n l a r ı n a r a sı n d a n Q i n H a n e d a
n ı M .O . 2 2 1 y ı l ı n d a k u r u l m u ş v e Ç i n ’ i n i l k b i r l e şi k i m
p a r a t o r l u ğ u n u o l u şm u şt u r . B u h a n e d a n M .O . 2 0 7 y ı l ı n a
k a d a r y a şa m ı ş o l sa d a m o d e r n Ç i n ’i n y a k l a şı k sı n ı r l a r ı n ı
ç i z m i ş v e h â l â k u l l a n ı m d a o l a n t em el y ö n e t i m
si st e m
l er i n i o l u şt u r m u şt u r . B ö y l e si n e e sk i y e d a y a n a n b i r b a ş
l a n g ı ç t a n so n r a Ç i n - y ö n e t i m i a l t ı n d a k i , sa y ı l a r ı g i d e r e k
Ç o ğ al an v e d ü n y a n ü f u su n u n b e şt e b i r i n i o l u şt u r a n 1.3
m i l y a r i n sa n i l e - b u g ü n d ü n y a n ı n en b ü y ü k ü l k e si n e d ö
n ü şm ü şt ü r .
67
B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i
B ai She Z h uan
(Beyaz Y ıla n K ad ın )
H a n g z h o u ’ n u n B a t ı G ö l ü n d e y a şa y a n b i r y e şi l b i r d e
b e y a z y ı l a n ı n r u h l a r ı n ı k o n u ed i n e n B e y a z Y ı l a n K a d ı n
e f sa n e si y ü z l e r c e y ı l d ı r a n l a t ı l ı r . B i r ç o k Ç i n t i y a t r o o y u
n u n a, r o m a n ı n a , o p e r a sı n a v e h a t t a f i l m
v e b i l g i sa y a r
o y u n l a r ı n a k o n u e d i l m i ş b u ef sa n e , y i n e ç e şi t l i v e r si y o n
l a r o l a r a k a n l a t ı l m ı şt ı r .
Şi m d i k i i sm i y l e B a i Sh e Z h u a n o l a r a k b i l i n e n B e y a z
Y ı l a n v e X i a o q i n g o l a r a k b i l i n e n Y e şi l Y ı l a n , ö l ü m sü z l ü k
a r a y ı şı i ç i n d e T a o i st b ü y ü l e r e b a şv u r u r v e b i r sü r e so n r a
k e n d i l e r i n i g ü z el k a d ı n l a r a d ö n ü şt ü r e c e k g ü c e e r i şi r l e r .
B i r g ü n B a i Sh e Z h u a n i l e X u X i a n i si m l i g en ç b i r ad am
g ö l ü n ü z e r i n d e k i k ı r ı k k ö p r ü d e k a r şı l a şı r l a r . X u X i a n ' ın
y a ğ m u r d a t u t t u ğ u şe m si y e si n i n a l t m d a b i r b i r l e r i n e âşı k
o l an ç i f t z am an i ç i n d e e v l en i p y a k ı n b i r k e n t t e b i r e c z an e
aç ar . A n c a k X u X i a n d ah a so n r a F a H a i a d ı n d a B u d i st b i r
r a h i p l e t a n ı şı r ; r ah i p , X u X i a n m k a r ı sı n ı n asl m d a b i r y ı
l an o l d u ğ u n u sez er v e o n u u y a r ı r . F a i H a n , E j d e r h a G e m i
si F e st i v a l i ’n d e X u X i a n ı k a r ı sı n a a r se n i k v e r m e y e i k n a
e d er . İ l k ç o c u ğ u n a h a m i l e o l an B a i Sh e Z h u a n m b ü y ü l ü
g ü ç l e r i z a y ı f l a r v e b e y a z b i r y ı l a n g ö r ü n ü şü n ü el e v e r i r .
X u X i a n i se şa şk ı n k ğ ı n e t k i si y l e b i r d e n b i r e ö l ü v e r i r .
Ö z el b i r b i t k i y l e y e n i d e n g e r i d ö n e n X u X i a n ’ ın t al i -
68
Ç i n M i t o l o ji s i
h i , F a H a i t a r a f ı n d a n k a r ı sı n d a n z o r l a a y r d ı p b i r t a p m a ğ a
h a p se d i l m e si y l e t e k r a r t e r si n e d ö n e r . B a i Sh e Z h u a n , F a
H a i 'y i d ı şa r ı sü r ü k l e m e si ü m i d i y l e t a p m a ğ ı su b a sk ı n ı n a
u ğ r a t a r a k h a p i s k o c a sı n ı k u r t a r m a y a ç a l ı şı r . B i r ç a t ı ş
m a ç ı k a r , a n c a k y e şi l y ı l a n X i a o q i n g , i m d a d a y e t i şi r v e
B a i Sh e Z h u a n v e X u X i a n m
r ah i b i al t et m el er i n e y ar
d ı m e d e r . Â şı k l a r k ı r ı k k ö p r ü n ü n ü z e r i n d e g e ç i c i o l a r a k
b i r a r a y a g e l i r , a n c a k F a H a i , b i r o ğ l a n d o ğ u r a n B a i Sh e
Z h u a n ı y a k a l a y ı p L e i F e n g t a p ı n a ğ ı n d a h a p i s ed er .
Se n e l e r so n r a , y e şi l y ı l a n , B a i Sh e Z h u a n ı h a p i s
h a n e d e n k u r t a r m a k ü z er e g e r i g e l i r . B u sı r a d a B a i Sh e
Z h u a n ’ m o ğ l u b ü y ü y ü p Ç i n l i b i r m e m u r o l m u şt u r . H i k a
y e n i n f a r k l ı so n l a n v a r d ı r . B i r so n a g ö r e B a i Sh e Z h u a n a
ö l ü m sü z l ü k v e r i l m i ş, a n c a k k o c a sı v e o ğ l u n d a n so n su z a
d e k a y r ı b ı r a k ı l m ı şt ı r ; sö y l e n t i y e g ö r e u z u n , a l ç a k k ı r ı k
köprün ün
ü z er i k ar l a k ap l an d ığ ın d a r u h u h âl â o r t ay a
ç ık m ak t ad ır .
B u h i k a y e n i n ç ö z ü m l e m e l e r i o k u d u ğ u n u z v e r si y o n a
g ö r e d e ğ i şi r , a n c a k b u u y a r l a m a n ı n a l t ı n d a y a t a n f i k i r ,
t o p l u m sa l a h l a k ı n b i r e y se l a r z u l a r a k a r şı k a z a n d ı ğ ı z a
f e r d i r . Y ı l a n v e g e n ç a d a m ı n a şk ı u y g u n su z g ö r ü l m ü ş v e
b i l g e r a h i b i n r ı z a sı n a k a r şı g e l d i k l e r i i ç i n ç i f t c e z a l a n d ı
r ı l m ı şt ı r . B u n u n l a b i r l i k t e , ç i f t i n u y g u n g ö r ü l e n d a v r a
n ışı m ü k a f a t l a n d ı r ı l m ı şt ı r : A si l b i r g ö r e v i ç i n ç a l ı şm ı ş
l ar d ır , o ğ u l l ar ı d a i y i b i r eğ i t i m
a l m ı ş v e b a b a y a sa d ı k
k a l m ı şt ı r . B a i Sh e Z h u a n , a n c a k o ğ u l l a r ı t o p l u m sa l b i r
69
B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i
b a şa r ı y a u l a şt ı ğ ı n d a se r b e st b ı r a k ı l a c a k v e b a t ı d a k i g ö l e
g er i d ö n e b i l e c e k t i r .
K u a Fu
K u a Fu , b i r d ev l er t ak ım ın ın
ö n d e r i d i r v e h i k a y e si en
e sk i Ç i n m a sa l l a r ı n d a n b i r i d i r . B i r t a k ı m j e o l o j i k ö z e l l i k
l e r i n k a y n a k l a n h a k k ı n d a b i l g i v e r e n v e a y n ı z am an d a
b i z e t ev a z ü n ü n ö n e m i n i g ö st e r e n e t i y o l o j i k b i r m a sa l d ı r .
O l a ğ a n ü st ü sı c a k b i r y a z d a , t o p r a k y a n ı p o r m a n k a v
r u l m u şk e n , d e v l e r k e n d i l e r i n i h a r e k e t e d e m e y e c e k k a
d a r y o r g u n h i sse d e r l e r . E t r a f ı n ı se r i n l e t m e ç a b a sı i ç i n
d e k i K u a F u G ü n e ş’ i k o v a l a y ı p y a k a l a y a c a ğ ı n a v e d i z e
g et i r ec eğ i n e an t i çer . D o k u z g ü n d o k u z g ec e b o y u n c a ü l
k e n i n b i r u c u n d a n d i ğ e r u c u n a k o şa b i l d i ğ i n c e h ı z l ı k o şa r
v e k o şt u k ç a sa n d a l e t l e r i n d e n si l k e l e d i ğ i t o z l a r l a b ü y ü k
t ep e l e r o l u şu r . G e c e y e m e k p i şi r d i ğ i t e n c e r e si n i n a l t ı n
d a k i ü ç t aşt an d a ü ç b ü y ü k d a ğ y a r a t ı r .
K u cı F u
so n u n d a G ü n e ş’ e y e t i şt i ğ i n d e G ü n e ş’i n sı
c a k l ı ğ ı d a y a n ı l m a z h al e g e l i r , d o l a y ı sı y l a b o ş y e r e d e o l sa
su su z l u ğ u n u g i d e r m e k i ç i n Sa r ı N e h r e k o şa r . D i l i d a m a ğ ı
h â l â k u p k u r u o l an K u a F u o n u n y e r i n e W e i N e h r i ’ n d en
su i ç er , a n c a k b u d a su su z l u ğ u n u d i n d i r m ez . K u a F u b a
şa r m a k i ç i n so n b i r t eşe b b ü sl e B ü y ü k G ö l ’ e g i d e r ; am a
70
Ç i n M i t o l o ji s i
h e y h a t , b ü t ü n b u n l a r ı n h ep si o n a ç o k f az l a g e l i r v e n ef es
n ef ese, su d i l e n e r e k ö l ü r ,
Kua
Fu n u n
h i k a y e si b i z e ö n d e r l i ğ i n
ö n em i n i h a
t ı r l a t ı r , a n c a k k i b i r l i l i ğ i n t e h l i k e l e r i n e k a r şı d a a ç ı k b i r
u y a r ı d ı r . İ l g i n ç t i r k i G ü n e ş’ e y a k l a şt ı k ç a g ü c ü n ü y i t i r e n
k a h r a m a n ö r n e ğ i Y u n a n m i t i İ k a r u s’ t a d a g ö r ü l ü r ( B k z .
sa y f a 16 6 ) .
71
B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i
H
ayvan l ar ve
YARATI KLAR
B
u k i t ap t a i n cel en en d i ğ er h i k ay el er d ek i gi b i , can a
v a r l a r v e d i ğ e r y a r a t ı k l a r Ç i n m i t o l o j i si n d e ö n em l i
b i r r o l o y n ar .
Ejd er h alar
G ü n ü m ü z d e k i Ç i n f e st i v a l l e r i n d e u z u n , y ı l a n sı k u k l a l a r
şe k l i n d e , d ü n y a n ı n ç e şi t l i y e r l e r i n d e Ç i n e si n t i l i b i n a l a
r ı n t a sa r ı m l a r ı n d a v e en se v d i ğ i m i z Ç i n r e st o r a n l a r ı n ı n
t a b e l a l a r ı n d a g ö r ü n e n e j d e r h a , en sı k r a st l a n a n Ç i n si m
g e l e r i n d e n b i r i d i r . İ n g i l i z e f sa n e l e r i n d e k i at eş so l u y a n
v e k ı z k a ç ı r a n c a n a v a r ı n a k si n e , Ç i n e j d e r h a sı i y i n i y e t l i
v e u ğ u r l u b i r y a r a t ı k t ı r ; z a r i f u ç u şu v e si h i r l i g ü ç l e r i o n u
sa y g ı d u y u l a n b i r r e f a h a l a m e t i h a l i n e g e t i r m i şt i r . B i r
k a ç h a y v a n ı n m el ez i o l m a sı ( k a p l a n ı n p en ç esi , t a v şa n ı n
g ö z ü , g e y i ğ i n b o y n u z l a r ı , sa z a n b a l ı ğ ı n ı n y ü z g e ç l e r i , v b .)
o n u u l u b i r g ü ç v e b e r e k e t l i l i k si m g e si n e d ö n ü şt ü r ü r .
E sk i ö n d e r l e r h â k i m i y e t l e r i n i g ö st e r m e k i ç i n k e n d i l e r i n i
e j d e r h a l a r l a ö z d e şl e şt i r i r l e r d i .
72
Ç in M i t o l o ji s i
H e r n e k a d a r B a t ı k l a r e j d e r h a l a r ı a t eş p ü sk ü r t m e k l e
i l i şk i l e n d i r se l e r d e Ç i n e j d e r h a l a r ı a k l a n em , y a ğ m u r v e
b u l u t l a r ı g e t i r i r . N e f e sl e r i n i n b u l u t l a r ı y a r a t t ı ğ ı , sa r m a l
u ç u şl a r ı n ı n h o r t u m l a r ı o l u şt u r d u ğ u v e g a z a p l a r ı n ı n , k e
y i f l e r i n e b a ğ l ı o l a r a k , sel b a sm a sı n a se b e p o l d u ğ u y a h u t
k u r a k l ı k g e t i r d i ğ i sö y l e n i r . O n l a r h a v a n ı n , m e v si m l e r i n
v e h at t a g ec e v e g ü n d ü z ü n b ek ç i l er i d i r .
Sa n a t t a , h e y k e l c i l i k t e v e sü sl e m e l e r d e , Ç i n e j d e r h a sı
b i r i n c i t a n e si n i k a v r a m ı şk e n y a d a o n a u z a n ı r k e n t a s
v i r e d i l i r . B u , e j d e r h a n ı n u l a şm a k i st e d i ğ i ç o k g i z e m l i
b i r g e r ç e ğ i y a h u t b i l g i y i , h e r şe y i d e n g e l e y e n v e b ü t ü n
v a r l ı k l a r ı n e v r e n se l y a r a t ı c ı sı o l a n e n e r j i y i { c h i ) si m g e l e r .
B a z e n b u i n c i t a n e si , d ü n y a o l a r a k d a t a sv i r e d i l i r .
73
B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i
Çin
Yen i Y ılı
Y a l n ı z c a z a m a n ı n g e ç i şi n i n k u t l a m a sı n d a n i b a r e t o l m a
y a n Ç i n Y e n i Y ı l ı ’ n d a, a y n ı z a m a n d a e t k i l e y i c i b i r m i t se l
h i k a y e d e d e an ı l ı r .
Z a m a n ı n d a , N i a r t ( ‘se n e ’ ) k e n d i si n i h e r y ı l ı n so n g e
c e si i n sa n l a r ı y e m e a r z u su n a k a p t ı r a n k o r k u n ç b i r c a
n a v a r d ı r . D o l a y ı sı y l a h e r y e n i y ı l d a i n sa n l a r k ö y l e r i n d e n
k a ç a r v e ç a p u l c u c a n a v a r g i d e n e k a d a r d a ğ l a r d a sa k l a
n ı r l ar .
Y ı l l a r d a n b i r y ı l , k ö y sa k i n l e r i o y ı l b a şı g e c e si h e n ü z
k ö y i i t e r k e t m e d e n e v v e l y a şl ı b i r d i l e n c i k ö y e sa l l a n a r a k
g i r e r . Y a şl ı c a b i r k a d ı n a g e c e o n u n e v i n d e k a l m a k i ç i n
y a l v a r ı r . K a d ı n sa h e r se n e t e k r a r e d e n v a h şe t i a n l a t ı r v e
ad am a o n l a r l a b i r l i k t e d a ğ l a r a k a ç m a sı n ı sa l ı k v e r i r . A n
c a k o n u k i m se y e r i n d e n k ı p ı r d a t a m a z , y a şl ı a d a m o n u n
y e r i n e b i r g e c e l i k b a r ı n m a n ı n k a r şı l ı ğ ı n d a k a n a su sa m ı ş
N i a r i \ y e n i l g i y e u ğ r a t a c a ğ ı n a a n t i ç er .
N i h a y e t g e c e y a r ı sı , N i a n b i r so n r a k i a v ı n ı b u l m a k
ü z er e k ö y e g e l d i ğ i n d e g ö r d ü ğ ü m a n z ar a k a r şı sı n d a şa şı
r ı r k a l ı r . Y a şl ı k a d ı n ı n e v i n i k ı r m ı z ı y a b o y a n m ı ş, a l e v
l e r l e ç e v r i l m i ş o l a r a k , g ö k y ü z ü n ü d e p a t l a y a n f i şe k l e r i n
g ü r ü l t ü sü y l e i n l e r k e n b u l u r . O an d a, y a şl ı k a d m ı n e v i n i n
k a p ı sı a ç ı l ı r v e k ı r m ı z ı b i r el b i se g i y m i ş, e t r a f ı a l e v l e r l e
74
Ç i n M i t o l o ji s i
b e z e n m i ş y a şl ı d i l e n c i o r t a y a ç ı k a r . B u t e m a şa d a n k o r
k an N i a n , k o r k u i ç i n d e k ö y d en k aç ar .
Ç i n H a l k ı g ü n ü m ü z d e h âl â Y e n i Y ı l a k şa m ı b ü t ü n
g ec e u y a n ı k k a l ı r v e b u k o r k u n ç c a n a v a r ı sa v m a k i ç i n
a t e şl e r y a k a r , h a v a i f i şe k l e r p a t l a t ı r v e e v l e r i n i k ı r m ı z ı y l a
d o n at ı r .
75
B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i
Ç i n A st r o l o j i si
B i r ç o k d i ğ e r k ü l t ü r d e k i g i b i , a n t i k Ç i n h a l k ı d a b az ı a st
r o lo jik
o l a y l a r l a i n sa n l a r ı n
k i şi l i k l e r i n i n
far k l ı y an l ar ı
a r a sı n d a b a ğ l a n t ı k u r a r d ı . Ç i n T a k v i m i ’ n i n h e r y ı l ı , t o p
l a m o n i k i t a n e o l m a k ü z e r e k e n d i n e h a s ö z e l l i k l e r i o l an
v e o se n e d o ğ a n h e r k e se b u ö z e l l i k l e r i a k t a r a n f a r k l ı b i r
h a y v a n l a b a ğ d a şt ı r ı l ı r d ı . A y n ı h a y v a n l a r a y r ı c a ( i k i şe r
sa a t l i k o n i k i d i l i m h a l i n d e) g ü n ü n sa a t l e r i n i i si m l e n d i r
m ek i çi n d e k u l l an ıl ır d ı.
19 36 , 19 4 8 , 19 6 0 , 19 7 2 , 19 8 4 , 19 9 6 , 20 0 8
F a r e l e r z ek i , p o p ü l e r v e k o m i k t i r l e r . Ç o k sa d ı k v e
m ü c a d e l e c i d i r l e r , a n c a k p a r a h ı r sı n a v e a ç g ö z l ü l ü ğ e d e
k ap ıl ab i l i r l er .
76
Ç i n M i t o l o ji s i
1 9 3 7 , 1 9 4 9 , 19 6 1 , 1 9 7 3 . 19 8 5 , 1 9 9 7 .
20 0 9
Ö k ü z l e r g ü v e n i l i r v e i r a d e l i o l u r l a r , l i d e r l i k v a sı f l a r ı
d a g ü ç l ü d ü r . İ n at ç ı b i r d am ar l ar ı v a r d ır v e b a z e n k en d i
l e r i n i y a l m z h i sse d e b i l i r l e r .
19 3 8 , 19 5 0 , 19 6 2 , 19 7 4 , 19 8 6 , 19 9 8 ,
2 0 10
K a p l a n l a r sa k i n v e o t o r i t e r ö n d e r l e r d i r . H ı r sl ı , c e su r
v e d ü şü n c e l i d i r l e r , a n c a k d e ğ i şk e n v e g e r g i n d e o l a b i l i r
l er . P e n ç e l e r e d i k k a t !
77
B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i
1 9 3 9 . 1951 . 19 6 3 , 19 8 7 . 1 9 9 9 . 2 0 11
T a v şa n l a r ai l e v e a r k a d a şl a r ı a r a sı n d a o l m a y ı se v e n
e v c i m e n y a r a t ı k l a r d ı r . D ü r ü st b i r k i şi l i k l e r i v a r d ı r , o l
d u k ç a g ü v e n i l i r d i r l e r v e ç e k i şm e l e r d e n o l a b i l d i ğ i n c e k a
ç ar l ar ; b u d a o n l ar ı k o l ay l o k m a y ap ar .
19 4 0 , 1 9 5 2 , 19 6 4 , 1 9 7 6 , 19 8 8 , 2 0 0 0 , 2 0 12
En g ü ç l ü Ç i n b u r ç l a r ı n d a n b i r i o l an e j d e r h a l a r ç o k
şa n sl ı d ı r l a r . L i d e r l i k i ç l e r i n d e v a r d ı r v e ç o k k i şi l i k l i d i r
l er . Z i r v e y e y ü k se l m e k i ç i n d e h e r şe y i y a p a b i l i r l e r .
78
Ç i n M i t o l o ji s i
19 4 1. 1
9 5 3 , 19 6 5 , 1 9 7 7 . 19 8 9 ,
2 0 0 1, 2 0 13
Y ı l a n l a r a k ı l l ı i n sa n l a r d ı r . P a r a y l a u ğ r a şm a y ı i y i b i
l i r l e r , ç e k i c i v e a l ı m l ı d ı r l a r . K ı sk a n ç l ı ğ a y a t k ı n d ı r l a r v e
h a f i f t eh l i k el i b i r y an l ar ı v ar d ır .
1942, 1954, 1966, 1978, 1990, 2 0 0 2 , 2014
A t l a r ç a l ı şk a n v e g i r i şk e n , a l ı m l ı am a sa b ı r sı z i n sa n
l a r d ı r . Se y a h a t e t m e y i ç o k se v e r l e r , a n c a k b u g eç i c i , i s
t i k r a r sı z k i şi l e r o l d u k l a r ı şe k l i n d e d e y o r u m l a n a b i l i r .
79
B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i
4
1 9 4 3 ,1 9 5 5 ,1 9 6 7 ,1 9 7 9 ,1 9 9 1 ,
2 0 0 3 , 2 0 15
K e ç i l e r y a r a t ı c ı k i şi l e r d i r . Z i h i n l e r i k e n d i i ç d ü n y a l a
r ı n ı n d e r i n l i k l e r i n e y o l c u l u k ed eb i l i r , b u d a o n l a r ı b ü y ü k
d ü şü n ü r v e f e l se f e c i l e r y a p a r . A n c a k k e ç i l e r a y n ı z a m a n
d a e n d i şe y e v e g ü v e n si z l i ğ e d e e ğ i l i m l i o l d u k l a r ı i ç i n g ü
v e n si z l i k l e r i n i n g i d e r i l m e si n e d e m u h t a ç t ı r l a r .
m
1944, 1956, 1968, 1980, 1992, 2004,2016
M ay m u n l ar z i n d e v e can l ıd ır l ar . İ y i b i r er d i n l ey i c i
d i r l e r , a n c a k âm y a şa m a y ı se v e r v e k e n d i m e n f a a t l e r i n i
ö n p l a n a k o y a r l a r . E ğ l e n c e l i d i r l e r , a n c a k u z u n sü r e l i i l i ş
k i l er d e z o r l an ab i l i r l er .
80
Ç i n M i t o l o ji s i
1 9 4 5 . 1 9 5 7 , 1 9 6 9 , 19 8 1, 1 9 9 3 .
2 0 0 5 , 2 0 17
H o r o z l a r a ç ı k sö z l ü v e p r a t i k t i r , h e r k o n u y u e n i n e
b o y u n a d ü şü n ü r l e r . M ü k e m m e l i y e t ç i v e ç a l ı şk a n d ı r l a r ,
b u y ü z d e n b a z e n a şı r ı t i t i z o l d u k l a r ı sö y l e n e b i l i r .
19 4 6 , 19 5 8 , 19 7 0 , 19 8 2 , 19 9 4 ,
2 0 0 6 , 2 0 18
K ö p e k l e r m e r t v e d ü r ü st t ü r l e r . İ ş y a şa m ı n d a b a şa r ı
l ı d ı r l a r , a n c a k a r a d a b i r y a l a n sö y l e m e k t e n y a h u t k a p r i s
y ap m ak t an d a ç ek i n m ez l er .
81
B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i
m
,
,
,
,
,
1947 1959 1971 1983 1995 20 0 7,20 19
D o m u z l a r ç o k i y i a r k a d a şl a r d ı r v e b a şk a l a r ı n a y a r
d ı m c ı o l m a y ı se v e r l e r . K u su r su z b i r z ev k e, a r a şt ı r m a c ı
b i r r u h a sa h i p t i r l e r . İ ş b i t i r i c i v e a k ı l l ı d ı r l a r . A n c a k o n l a
r ı f a z l a sı n a m a y ı n , t e p k i g ö st e r i r l e r .
82
5. BÖLÜM
AM ER İ K A
YER Lİ LER İ N İ N
M İ T O L O Jİ S İ
AM ER İ K A YER Lİ LER İ
K İ M LER D İ ?
K
u z e y A m e r i k a ’ y a i l k i n sa n g ö ç ü n ü n t a r i h i o l d u k ç a
t a r t ı şm a l ı b i r k o n u d u r , a n c a k
k ı t a d a e n az ı n d an
M .Ö . î o o o o ’ d en , b e l k i d e ç o k d ah a ö n c e si n d e n b e r i y a
şa n m a k t a d ı r . K ı t a n ı n sa k i n l e r i z a m an i ç i n d e , f a r k l ı z a
m a n l a r d a g eÜ şen m e d e n i y e t l e r h a l i n d e , K u z e y v e G ü n e y
A m e r i k a ’ y a y a y ı l m ı şt ı r . B u g ü n A m e r i k a Y e r l i l e r i i l e i l i şk i l e n d i r d i ğ i m i z b u k ü l t ü r ü n o r t a y a ç ı k ı şı n ı n , k ı t a n ı n k u
z e y i n d e M .Ö . 10 0 0 i l e M .S. ı o o o a r a sı n d a g e r ç e k l e şt i ğ i
sa n ı l m a k t a d ı r . B u d ö n e m i n so n u n d a M i ssi ssi p p i k ü l t ü
r ü n ü n i ç i n d e n b ü y ü k C a h o k i a şe h r i o r t a y a ç ı k m ı şt ı r b i l e.
G ü n ü m ü z ü n M i sso u r i e y a l e t i n i n St L o u i s b ö l g e si n d e k u
r u l m u ş o l an C a h o k i a , 2 0 .0 0 0 k i şi l i k b i r n ü f u sa u l a şm ı ş
t ı r ; b u d a o z a m a m n L o n d r a 'sı n ı n n ü f u su n a d e n k t i r .
A m e r i k a Y e r l i l e r i ’ n i n k ü l t ü r ü , d o ğ a y l a i n sa n l a r a r a
sı n d a k u r u l a n r u h sa l b i r d e n g e p r e n si b i n e d a y a n ı r v e ö z ü
i t i b ar ıy l a t o p r ak l a i ç i çe g eç m i ş d u r u m d ad ır . H ay v an l ar
b u m i t o l o j i n i n i ç i n d e b ü y ü k b i r r o l o y n a r : Y a şa y a n h er
şe y i n , d ü n y a n ı n t o p l u r u h u n a d a h i l o l m a k l a b i r l i k t e , b i
r e y se l b i r r u h u o l d u ğ u n a d a i n a n ı l ı r . Y e r l i l e r t o p r a ğ ı n b ü
t ü n y a r a t ı k l a r ı n o r t a k m a l ı o l d u ğ u n u d ü şü n ü r v e a v c ı l a r
y e m e k i ç i n ö l d ü r d ü k l e r i h a y v a n l a r ı n r u h l a r ı n a şü k r a n l a
r ı n ı su n a r l a r .
85
B i r N e f e s t e D i i n y a M i t o l o ji s i
A v r u p a l ı k a şi f l e r A m e r i k a 'y a 14 9 2 y ı l ı n d a a y a k b as
t ı k t a n so n r a , ç e şi t l i h a st a l ı k l a r ı v e sö m ü r g e c i l i ğ i d e b e
r a b e r l e r i n d e g e t i r m i ş, b u
d a y a şa m
k o şu l l a r ı n ı o l u m -
su z l a şt ı r m ı şt ı r . A m e r i k a Y e r l i l e r i i l e r l e y e n y ü z y ı l l a r d a ,
g ü n ü m ü z d e h â l â y a şa n a n k ü l t ü r e l b i r ç a t ı şm a n ı n i ç i n e
g i r m i şt i r .
Ru
h l ar
ve
Ayin
l er
A m e r i k a Y e r l i l e r i ’ n i n y a r a t ı l ı ş m i t l e r i , K u z e y A m e r i k a ’d a
y a şa m ı ş k a b i l e l e r i n
sa y ı sı k a d a r ç e şi t l i d i r . A v r u p a l ı l a r
14 9 2 ’d e g el d i ğ i n d e , b u g ü n ü n
A B D ’si n d e, 5 0 0 ’ d e n f az l a
sa y ı d a f a r k l ı k a b i l e h a l i n d e o n m i l y o n , h a t t a b e l k i d ah a
f az l a k i şi y a şı y o r d u . B u sa y ı l a r d o ğ r u l t u su n d a , d ü şü n c e
si st e m l e r i n i n k ı t a b o y u n c a n e k a d a r ç e şi t l i l i k g ö st e r e b i
l ec eğ i n i t ah m i n et m ek z o r d eğ i l d i r .
86
A m e r i k a Y e r l i l e r i n i n M i t o l o ji s i
W akan Tank a v e
Yaratılış
B e l l i b aşl ı f a r k l ı l ı k l a r ı o l sa d a, Si o u x v e L a k o t a k a b i l e
l e r i n i n b e n z e r i n a n ç si st e m l e r i v e â d e t l e r i v a r d ı : İ k i k a
b i l e d e W a k a n T a n k a i si m l i , b az en ‘ B ü y ü k G i z e m ’ y a d a
'B ü y ü k R u h ’ d i y e ç e v r i l e n , h e r şe y i n i ç i n d e k i e v r e n se l
r u h a b e n z e y e n b i r v a r l ı ğ a ç o k ö n em
v e r m i şt i r . H i ç b i r
şe y v a r o l m a d a n ö n c e k i z a m a n l a r d a W a k a n T a n k a 'm n
H a n i sm i n d e b u l u t l u , k a r a b i r b o şl u ğ u n i ç i n d e d u r d u ğ u
sö y l e n i r . İ l k v a r l ı k I n y a n , k a y a f o r m u n d a d ü n y a y a g el i r .
E n e r j i si n i d e n i z l e r i n m a v i k a n ı b i ç i m i n d e a k ı t ı r v e k e n
d i si n d en d ü n y a t a n r ı ç a sı M a k a y i y a r a t ı r .
M a k a ' y ı y a r a t ı r k e n I n y a n o n a ( el b et t e b a şk a ö z e l l i k
l e r i n y a n ı n d a ) u y u m su z l u k v e o l u m su z l u k ö z e l l i k l e r i n i
v e r i r . D u r u m b ö y l e o l u n c a M a k a şi k a y e t e t m e y e b aşl ar .
E n b ü y ü k sı k ı n t ı sı İ n y a n ’ d an y a r a t ı l m ı ş o l m a sı , k e n d i n
d en m e n k u l b i r v a r l ı k o l m a m a sı d ı r . A y r ı c a h â l â H a n ın
k ar an l ığın d a
y a şı y o r
o l m ak t an
ve
k en d i
y a n sı m a sı n ı
g ö r em em ek t en y an a d er t l i d i r . Ü ç ü n c ü t an r ı, g ö k t an r ı
S k a n ’ d ı r . İ n y a n v e M a k a m n f i z i k se l y a n l a r ı d a h a a ğ ı r b a
sa r k e n , Sk a t ı d ah a t i n sel b i r v a r l ı k o l d u ğ u i ç i n o n l a r d a n
d a h a i l a h i b i r r o l e b ü r ü n ü r . H e r şe y i n y a r g ı c ı o o l d u ğ u
i ç i n M a k a ’ m n d a d e r t l e r i n i d i n l er . Sk a n , M a k a ’ y ı y a t ı ş
t ı r m a k i ç i n , H a n 'ı n i k i y e b ö l ü n m e si n e k a r a r v e r i r ; y u k a r ı
d ü n y a d a A n p o l a r a k v a r l ı ğ ı n ı ı şı k a l t ı n d a sü r d ü r ü r k e n ,
a şa ğ ı d ü n y a d a H a n o l a r a k k a r a n l ı k t a y a şa m a y a d ev am
ed ecek t i r .
87
B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i
M a k a y u k a r ı d ü n y a n ı n m a v i o k y a n u sl a r ı n ı n n e k a
d a r g ö r k e m l i o l d u ğ u n u v e k e n d i si n i n n e k a d a r sa d e g ö
r ü n d ü ğ ü n ü f a r k e d i n c e su y u n b i r a z ı n ı a l ı r v e sü sl e n i p
g ü z e l l e şm e k i ç i n g ö l l e r i v e n e h i r l e r i i n c i k b o n c u k g i b i
t a k ı n ı r . H âl â d u r u m u n d a n m e m n u n o l m a y a n M a k a y a
k ı n m a y a d e v a m e d er , b u d a S k a r i m d ö r d ü n c ü i l k e l t a n r ı
W i ’y i y a r a t ı p d ü n y a y ı a y d ı n l a t m a k ü z er e g ö ğ e y e r l e şt i r
m e si n e y o l a ç a r . W i 'y e ı sı v e r m e si n i v e h e r şe y i g ö l g e
l e m e si n i b u y u r u r ; b u g ö l g e b ü t ü n v a r l ı k l a r ı n a y r ı l m a z ,
b i r e y se l r u h l a r ı n ı t e m si l e d e r . A n p i l e H a n , g ö ğ ü g ü n d ü z
i l e g e c e o l a r a k p a y l a şa c a k t ı r .
88
A m e r i k a Y e r l i l e r i n i n M i t o l o ji s i
Çem b erlerin Ö n em i
B i r ç o k A m e r i k a Y e r l i si i ç i n ç e m b e r , h e m g e r ç e k h e m d e
m e c a z a n l a m ı y l a h e r şe y i k a p sa y a n e n k u t sa l şe k i l d i r v e
b i r ç o k a y i n d e ad ı g e ç e r . Ç e m b e r l e r i g ö k k u b b e d e n d ü n
y a n ı n şe k l i n e k a d a r h e r y e r d e g ö r m e k m ü m k ü n d ü r .
B u se b e p l e , ç e m b e r l e r A m e r i k a Y e r l i l e r i ’n i n g e l e n e k
l er i n d e ö n em l i b i r y e r t u t ar v e A B D g en el i n d e t ö r en l er d e
k u l l a n ı l m a k ü z e r e y e r e y e r l e şt i r i l m i ş d e v a sa t a ş y a p ı l a r a
r a st l a n ı l ı r . B u ‘şi f a ç e m b e r l e r i ’ n i n t a m o r t a sı n d a d u r a n
t a şt a n d ö r t y ö n e d o ğ r u , e şi t a r a l ı k l a r l a ( y i n e t a şt a n ) d ö r t
çi z gi ç i z i l i r . H er çi z g i f ar k l ı b i r r en k l e, el em en t l e, h ay
v an l a y ah u t
y a şa m ı n
f a r k l ı a şa m a l a r ı y l a b a ğ d a şt ı r ı l ı r .
( A z t e k l e r a y r ı c a d ö r t y ö n ü f a r k l ı r e n k l e r l e ö z d e şl e şt i r
m i şl e r d i v e t a n r ı l a r ı , f a r k l ı r e n k t e k i , h e r b i r i f a r k l ı b i r
y ö n e t e k a b ü l e d e n el e m e n t l e r d i .)
89
B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i
G ü n e ş D a n sı v e H o r t l a k D a n sı
Y a z l a r ı , b i z o n a v l a r ı n ı n b a şa r ı l ı g e ç m e si v e g e l e c e k t e k i
h a y v a n n ü f u su n u n a r t m a sı i ç i n y a p ı l a n G ü n e ş d an sı a y i
n i , r u h a n i ö n e m t a şı y a n y ı l l ı k b i r t ö r en d i . B u t ö r e n sü r e
si n c e , k a b i l e n i n e r k e k l e r i ö z el o l a r a k b u d a n sl a r i ç i n i n şa
ed i l m i ş b i r y ap ın ın i çi n e o t u r u r l ar d ı. B u y ap ıl ar g ö ğe
a ç ı l ı r v e o r t a l a r ı n d a u z u n b i r ağ a ç y e r l e şt i r i l i r d i ; a ğ a c ı n
t ep e si n d e d e b i r b i z o n k a f a t a sı b u l u n u r d u .
G e n ç e r k e k l e r v ü c u t l a r ı m sa r ı y a b o y a r , sü sl ü t ü y l e r
t ak ar v e k en d i l er i n i k ay b ed i p r u h an i z i y ar et l er e aç ıl m ak
am ac ıy l a b i r k aç g ü n l ü k b i r o r u ç t u t m a, k en d i n e z ar ar
v e r m e v e a y i n sü r e c i n e g i r e r l e r d i . R i t ü e l , g en ç e r k e k l e r i n
d i r e ğ i n t e p e si n d e n sa r k a n i p l e r i g ö ğ ü s u ç l a r ı n a b a ğ l a y ı p
d an s e t m e l e r i y l e so n l a n ı r d ı .
Bu t ü r et k i n l i k l er b ey az A m er i k al ıl ar ın
H ı r i st i y a n
a n l a y ı şl a r ı y l a u y u şm a d ı ğ ı i ç i n e n g e l l e n m e y e ç a l ı şı l m ı ş
t ır . A n c a k , a y i n y i n e d e t a m a m e n t a r i h e k a r ı şm a m ı ş v e
k ı sa b i r sü r e i ç i n d e ‘H o r t l a k D a n sı ’ o l a r a k y e n i b i r şe k l e
b ü r ü n m ü şt ü r . 18 8 9 ’ d a W o v o k a o l a r a k b i l i n e n A m e r i k a
Y e r l i si b i r k a h i n t a r a f ı n d a n y a y g ı n l a şt ı r ı l a n b u d an sı n ,
k a t ı l ı m c ı l a r ı ö l ü l e r i n r u h l a r ı n a y a k l a şt ı r d ı ğ ı n a i n a n ı l ı r .
E sk i v e y e n i A m e r i k a a r a sı n d a k i ç a t ı şm a n ı n d o r u k n o k
t ası n a u l a şt ı ğ ı b i r z a m a n d a , ü l k e d e k i b i r l i k v e d e n g e n i n
t e k r a r sa ğ l a m a sı v e k ı t a n ı n i st i l a d a n ö n c e k i d u r u m u n a
g er i d ö n m e si i ç i n b u d a n s e d i l m i şt i r . N e v a r k i k ı t a d a
90
A m e r i k a Y e r l i l e r i n i n M i t o l o ji s i
y a y g ı n l a şa n b u d an s, t a m t er si b i r e t k i y a r a t m ı şt ı r . Z i r a
A B D o r d u su , k a b i l e l e r i n i n b u d an sı e t m e si n i ö n l e y e m e
y e n l i d e r l e r i t u t u k l a m ı ş v e h a t t a ö l d ü r m ü şt ü r . 18 9 0 ’ d a
G ü n e y D a k o t a ’ d a k i Y a r a l ı D i z D e r e si ’ n d e k i b i r sa l d ı r ı d a
15 0 ’d e n f a z l a A m e r i k a Y e r l i si k a t l e d i l m i şt i r . H e r h a n g i
b i r t ö r e n y a p ı l m a k sı z ı n t o p l u m e z a r l ı ğ a g ö m ü l e n ö l ü l e
r i n a r a sı n d a b i r ç o k k a d ı n v e ç o c u k d a v a r d ı r .
91
B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i
G ü n ü m ü z K ü l t ü r ü n d e K u l l an ıl an
A m er i k a Yer l i si K el i m el er
A B D e y a l e t l e r i n i n y a k l a şı k y a r ı sı n ı n i sm i A m e r i k a
Y e r l i si d i l i n d e n , y a h u t o r a d a y a şa m ı ş k a b i l e l e r i n
i si m l e r i n d e n g e l m e k t e d i r . K o l o m b ö n c e si ( K u z e y
v e G ü n e y ) A m e r i k a ’ d a k o n u şu l a n d i l l e r d e n g el en
v e ç ağ d aş İ n g i l i z c e’d e g ü n d el i k h ay at t a k u l l an ıl an
b i r ç o k k e l i m e v a r d ı r . B a r b e k ü ( b ar b ec u e) , k a sı r g a
( h u r r i c an e) ,
d o m at es
( t o m at o ) ,
p a t at es ( p o t at o ) ,
k o k a i n ( c o c ai n e) , A m e r i k a g e y i ğ i ( m o o se) , r a k u n
( r ac o o n ) v e k ı z a k ( t o b o g g an ) b u n l a r d a n b a z ı l a r ı d ı r .
İ n g i l i z c e ’y e b i r e b i r a k t a r ı l m ı ş b u k e l i m e l e r i n h a r i
c i n d e, a y r ı c a ( t i c ar i ) k ü l t ü r d e d e A m e r i k a Y e r l i si
m i t l e r i n d e k i k a h r a m a n l ı k v e m i st i si z m e g ö n d e r m e
y a p a n b az ı t e r i m l e r k u l l a n ı l ı r .
Bu t er i m l er i n ço ğ u n u n
t i car i çık ar i çi n
k u l l an ı
m ı n ı n a k l a e r k e k si , v a h şi , d o ğ a y a d ü şk ü n sa v a şç ı
m o d e l i n i g e t i r m e y e ç a l ı şa n
b a şa r ı sı z t e şe b b ü sl e r
o l d u ğ u v e k ı t a y ı m e sk e n e d i n m i ş y ü z l e r c e f a r k l ı
k a b i l e y i d o ğ r u d ü z g ü n y a n sı t a m a d ı ğ ı b i r g e r ç e k t i r .
A n l a şı l a n , A m e r i k a Y e r l i l e r i ’ n e d a i r ö n y a r g ı l a r ı m ı
z a d a y a n a r a k k l i şe l e r i t e k r a r t e k r a r ü r e t m e k t e y i z .
92
A m e r i k a Y e r l i l e r i n i n M i t o l o ji s i
K el i m en i n b u g ü n k ü
K el i m en i n G er çek
an l am ı
an l am ı
A p aç i
A r az i gez i si y ap an g r u p l a
A B D 'n i n gü n ey b at ı sın d a
( A p ac h ee)
r ın k u l l an d ığ ı b i r t ü r ci p
k i k ab i l el er k ü m esi .
( ar ab a) .
Ç er o k i
B i r b aşk a ci p t ü r i i . B u
A B D ’n i n g ü n ey d o ğ u su n
( C h er o k ee)
g ü n l er d e çam u r k ap l ı d i k
d a y er l eşm i ş b i r k ab i l e.
y o k u şl ar d an ço k sü p er
m ar k et l er i n o t o p ar k l ar ın
d a k ar şı m ız a ç ı k ı y o r l ar .
Şi n u k
Ç i f t p er v an el i ask er i
A B D 'n i n p asi f i k k u z ey
(Ch in ook )
h el i k o p t er .
b at ısın d a y er l eşm i ş b i r
M o h av k
19 8 0 ’ l er d e İ n gi l i z Pu n k l a-
B u g ü n k ü N ew Y o r k ey a
( M o h aw k )
r ı t ar af ın d an y ay g ın l aşt ı
l et i n i n k u z ey i n d e b u l u
r ıl m ış, gen el d e b o y al ı b i r
n an b i r k ab i l e. Saçl ar ı
k ab i l el er t o p l u l u ğu .
saç t ü r ü .
o l d u k ça f i y ak a l ı o l sa d a,
g ü n ü m ü z ü n M o h av k st i l i
b u g ü n ü n N eb r ask a'sın d a
y aşam ış o l an Paw n ee
k ab i l esi n i n saç k esi m i n e
d ah a y ak ın d ır .
Po k ah o n t as
B i r D i sn ey p r en sesi . İ n gi
E sasen h i k ay e t am d a
( Po cah o n t as)
l i z Jo h n Sm i t h 'e âşı k o l u r
b u r ad a b aşl ar . O n y e
v e o n u A m er i k a Yer l i l er i
d i n ci y ü z y ı l ı n b aşın d a
t ar af ın d an i n f az ed i l m ek
Po cah o n t as, Jo h n Sm i t h
t en k u r t ar ır .
v ak asın d an ( b u n u n A m e
r i k a'd ak i i l k ır k l ar ar ası
ev l i l i k o l d u ğ u sö y l en i r )
so n r a b aşk a b i r I n gi l i z l e
ev l en i r . M eşh u r o l an Po
cah o n t as H ır i st i y an o l u p
L o n d r a'y a t aşın d ık t an
so n r a y i r m i i k i y aşın d a
am an sız b i r h ast al ığ a
y ak al an ıp ö l ü r .
93
B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i
T o m ah aw k
K elim en in b u gü n k ü
K el i m en i n G er çek
an lam ı
an l am ı
U z u n m en z i l l i p at l a y ı c ı
Si v r i l t i l m i ş ç a k m a k t aşı
b i r f ü z e.
y a d a gey i k b o y n u z u n
d an y ap ı l an g el en ek sel
b i r b al t a. B az ı h ü n er l i
k i m se l e r b al t an ın sap ı
n a, k av al o l ar ak d a k u l
l an ab i l m ek i ç i n b i r o y u k
o y ar l ar d ı .
Q u ah o g
R h o d e I sl a n d ’d a. A m e
A t l a n t i k k ı y ı sı n d a b u
r i k an çi z g i f i l m i F am i l y
l u n an y u v ar l a k , se r t
G u y 'd a n so n r a m eşh u r
k ab u k l u b i r t ü r d en i z
o l m u ş b i r şeh i r .
t ar ağ ı. N a r r a g a n set
d i l i n d en g el en k el i m e,
‘ p o q u au h o c k ’ ( p o h k en i
[ k ar a] v e h o g k i [ k ab u k ]
k el i m el er i n i n b i r l eşi m i )
k el i m esi n i n k ı sa l t ı l m ı
şıd ır .
W i ım eb ag o
K ı t a l a r a r a sı y o l c u l u k
B u g ü n N e b r ask a ’d a i k a
l ar d a v e t u r n ed ek i r o c k
m et ed en b i r k ab i l e.
g r u p l a n t ar af ı n d an
k u l l an ı l an b ü y ü k se y y a r
ev l er .
94
A m e r i k a Y e r l i l e r i n i n M i t o l o ji s i
Ova
M İ T LERİ
B
u gü n k ü
bu
O r t ab at ı
b ö l g el er d en
ve
G ü n ey
d o ğ an
m i t se l
A B D ’d ek i
o v al ar
h i k ay el er
ve
A m er i k a
Y e r l i l e r i ’ n e ö n e m l i d e r sl e r v e r i r d i .
B eyaz Bu falo K a d ın ı
P t es k a ı v i n o l a r a k d a b i l i n e n B e y a z B u f a l o K a d ı m
m itin i
b i r k a ç o v a k a b i l e si b i r d e n a n l a t ı r . P t es k a u ı i n , b u k a b i l e l e
r e a y i n l e r i g e t i r e n k i şi o l a r a k b i l i n i r ; b u , d ü n y a ü z e r i n d e
b ir ço k
m ed en i y et i n
r u h an i g el en ek l er i n i
an l am l an d ır
m ak i çi n at f et t i k l er i b i r r o ld ü r .
Y e m e ğ i n k ı t o l d u ğ u b i r z am an , i k i g e n ç a v c ı av l an
m ak i ç i n g ü n d o ğ m ad an y o l a ç ık ar . U z u n b i r y o l k at et m el er i n e r ağ m en
h a l k l a r ı n ı b e sl e m e k
için
g ö t ü r m ey e
d e ğ e r b i r av a r a st l a m a z l a r . U z u n b i r a r a m a d a n so n r a b i r
t ep ey e ç ık ar l ar . Ö n l er i n d ek i d ü z l ü ğe b ak t ık l ar ın d a u f u k
t an k e n d i l e r i n e d o ğ r u g el en v e p a r l a y a n b i r ş e y g ö r ü r l e r .
Y a k l a şt ı k ç a b u n u n p a r l a k , b e m b e y a z b i r p o st g i y e n g ü
z el P t es k a ı v i n o l d u ğ u n u a n l a r l a r . H i ç b e k l e m e d i k l e r i b i r
95
B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i
z a m a n d a k a r şı l a şt ı k l a r ı b u k a d ı n ı n g ü z e l l i ğ i n e k a p ı l a n
g en ç a v c ı l a r d a n b i r i o n a şe h v e t l e y a k l a şı r . K a d ı n ı n , M a
k a t ı ( y a h u t k u t sa l ) o l d u ğ u n u f a r k e d e n a r k a d a şı , t o y a v c ı
y ı P t es k a w i n " m t i n se l l i ğ i n e sa y g ı g ö st e r m e si k o n u su n d a
u y a r ı r . A n c a k i ş i şt e n g e ç m i şt i r : K a d ı n g en ç a d a m ı ö p
t ü ğ ü a n d a e t r a f l a r ı n ı b i r b u l u t sa r a r v e b u l u t d a ğ ı l d ı ğ ı n
d a k a d ı n ı n a y a k l a r ı n ı n d i b i n d e a d a m ı n sa d e c e k e m i k l e r i
k a l m ı şt ı r .
D i ğ e r a v c ı n ı n şa şk ı n b a k ı şl a r ı n ı ü z e r i n e ç e k e n k a d ı n ,
a v c ı y a k a b i l e si n e g e r i d ö n m e si n i , k a b i l e şe f i n i a n i z i y a r e t i
k o n u su n d a u y a r m a sı n ı v e h a l k ı b i r ç a d ı r d a t o p l a m a sı n ı
b u y u r u r . A v c ı , a y n e n e m r e d i l d i ğ i g i b i d e r h a l k a b i l e si n e
k o şa r v e h e r k e si n P t e s k a ı v i r i i n şa şa a l ı z i y a r e t i n i h ü r m e t
l e b e k l e y e c e ğ i d e v b i r ç a d ı r i n şa e d i l i r .
P t esk a v o i n
çad ır a g i r er , G ü n eş y ö n ü n d e y ü r ü y er ek
k e n d i ç e v r e si n d e d ö n e r v e b a t ı t a r a f ı n d a k i k a b i l e şe f i
n i n ö n ü n d e d u r u r . O n a ü z er i n e d ü n y a, b u f al o , o r m an
v e k u şl a r ı t em si l e d e n şe k i l l e r i n o y u l m u ş o l d u ğ u k u t sa l
c h a n u n p a 'y ı ( p i p o ) v e r i r . O g ü n d e n so n r a p i p o , b u k a
b i l e l e r i ç i n ö n e m l i b i r a y i n n e sn e si h a l i n e g e l i r v e p i p o
i ç m e n i n k a b i l e h a l k ı n ı r u h a n i d ü n y a y a y a k l a şt ı r d ı ğ ı n a
i n an ıl ır .
P t e s k a w i n 'i n k a b i l e y i t e r k e d e r k e n b i r b u f a l o y a d ö
n ü şt ü ğ ü , d ü n y a n ı n d ö r t b i r y a n ı n a e ğ i l e r e k se l a m v e r d i
ğ i v e u f u k t a k a y b o l d u ğ u g ö r ü l ü r . B u m i t i n b i r ç o k ö ğ esi
A m e r i k a Y e r l i l e r i ’ n i n k ü l t ü r ü i ç i n h â l â ö n em t aşır , ö z e l
96
A m e r i k a Y e r l i l e r i n i n M i t o l o ji s i
l i k l e d e h i k ay en i n o r t ay a ç ık t ığ ı y e r o l an L a k o t a k ab i l e
si n d e . P i p o n u n d e ğ i şi k a n l a m v e k u l l a n ı m l a r ı , t o p l u b a
r ı n a k l a r , G ü n e ş’i n y ö r ü n g e si n i t a k i p e t m e k v e b u f a l o n u n
b i r k a y n a k o l ar ak t ar i h i ö n em i b u n a ö r n ek t i r .
H ain
H ı z l ı R o a d r u n n e r ’l a m a c e r a l a r ı n d a n h a t ı r l a d ı ğ ı m ı z ç i z g i f i l n ı k a r a k t e r i H a i n Ç a k a l , a sl ı n d a L a k o t a k a b i l e si n e ai t
b i r A m e r i k a Y e r l i si m i t i n d e n e si n l e n m i şt i r . M i t i n e sk i
v e r si y o n u n d a b u c i n g ö z , a r k a d a şı ö r ü m c e k r u h , i k t o m e
i l e o v a l a r d a g e z i n i r k e n k a r şı sı n a d e v a sa b i r k a y a ç ı k a r .
Ç ak al , k ay an ın i ç i n d ek i u l u r u h u v e h ay at ı f a r k ed er ek
b u n u n İ y a o l d u ğ u n u an l a r . B u y ü z d e n sa r ı n d ı ğ ı b a t t a
n i y e y i ç ı k a r ı r v e sı c a k t u t m a sı i ç i n k a y a n ı n ü z e r i n e ö r
t er , d a h a so n r a i k i a r k a d a ş y o l l a r ı n a d e v a m e d e r l e r . B i r
sü r e so n r a y a ğ m u r y a ğ ı p h a v a so ğ u y u n c a , m a c e r a p e r e st
l er n e m l i b i r m a ğ a r a y a sı ğ ı n ı r . İ k t o m e k a l ı n p o st u n u n
a l t ı n d a so ğ u k t a n
k o r u n u r k en
Ç a k a l ü şü y ü n c e k a y a y a
g ö st e r d i ğ i c ö m e r t l i k t e n p i şm a n o l u r . A h l a k i d e ğ e r l e r i n i
y e n i d e n ö l ç ü p b i ç e n Ç a k a l , y a şl ı b i r k a y a n ı n b a t t a n i y e y e
i h t i y a c ı o l m a d ı ğ ı n a k a r a r v e r i r v e I k t o m e 'd e n g i d i p o n u
g e r i g e t i r m e si n i r i c a ed er . Ö r ü m c e ğ i n g i r i şi m i b a şa r ı sı z
97
B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i
o l u n c a , t i r t i r t i t r e y e r e k g e r i d ö n ü p p o st u k a y a n ı n ü z e
r i n d e n ç e k i p a l m a i şi Ç a k a l ’a d ü şer .
İ k i a r k a d a ş y o l c u l u k l a r ı n a m u t l u m e su t d e v a m e d e r .
A n c ak , d i n l en m ek
i çi n
g i r d i k l e r i b i r b a şk a m a ğ a r a d a
u z a k t a n b i r se s d u y a r l a r . Ses, o v a d a ç ı n l a d ı k ç a d a h a d a
g ü ç l en i r v e ar k al ar ın d ak i m ağ ar ad a y an k ıl an ır . B i r d e n
b i r e u l u k a y a İ y a 'n ı n o n l a r a d o ğ r u y u v a r l a n d ı ğ ı n ı , ö n ü n
d e k i h e r şe y i ez i p p a r ç a l a y a r a k Ç a k a l 'a d o ğ r u g e l d i ğ i n i
g ö r ü r l er .
K o r k u d an d o n ak al an H a i n Ç a k a l ile İ k t o m e k aç ar
l ar . İ y a ’ y ı k a n d ı r m a k i ç i n b i r k a ç t a k t i k u y g u l a r l a r : N e
h i r b o y u n c a y ü z e r , o r m a n ı n a l t ı n ı ü st ü n e g e t i r i r l e r ; am a
çab al ar ı n af i l ed i r , k ay a h ız l a y u v ar l an ıp
o n l ar a d o ğr u
g e l m e y e d e v a m ed er . İ k t o m e , k ü ç ü k b i r t o p h a l i n e g el i p
u f a k b i r d el i ğ i n i ç i n d e k a y b o l a r a k i z i n i k a y b e t t i r i r . Z a
v a l l ı Ç a k a l i se k a y a t a r a f ı n d a n d ü m d ü z e d i l i r .
B u , k u t sa l v a r l ı k l a r a sa y g ı sı z l ı ğ ı n c e z a l a n d ı r ı l d ı ğ ı b i r
b a şk a e f sa n e d i r v e A m e r i k a Y e r l i l e r i ’ n i n d ü n y a ü z e r i n
d e k i b ü t ü n y a r a t ı k v e c i si m l e r d e o l d u ğ u n a i n a n d ı k l a r ı
r u h u n b i r g ö st e r g e si d i r . Y e r l i l e r i n t a p ı n a k l a r ı y a h u t su
n a k l a r ı y o k t u r ; i n a n ç si st e m l e r i n i n r u h a n i l i ğ i , c a n l ı l ı ğ ı n ı
h e r şe y i n i ç i n d e g ö st e r i r . A y r ı c a I y a , F ı r t ı n a T a n r ı sı o l a
r a k d a b i l i n i r , d o l a y ı sı y l a b u h i k a y e k a sı r g a l a r ı n t a h r i p
e d i c i g ü c ü n ü ( H ı r i st i y a n t e r m i n o l o j i si n i k u l l a n m a k g e r e
k i r se) Ç a k a l ’ m g ü n a h l a r ı n ı n b i r c e z a sı o l a r a k a ç ı k l a r . B u
h i k a y e b i z e h i k a y e y i a k t a r a n k a b i l e n i n a h l a k a n l a y ı şı n a
98
A m e r i k a Y e r l i l e r i n i n M i t o l o ji s i
d a i r d e f i k i r v e r i r : B u a n l a y ı ş, h i k a y e d i n l e y i c i si n e i ç t en
b i r c ö m e r t l i ğ e sa h i p o l m a sı n ı ö ğ ü t l e r v e L a k o t a l ı l a r ı n
d o st l a r ı n a so r g u su al o l m a k sı z ı n şef l c at l e y a k l a şt ı k l a r ı n ı
g ö st e r i r .
99
6.
BÖ LÜ M
Gü n ey ve
O r t a Am e r İk a
M İ T O L O Jİ S İ
M
ay al ar ın
k ı şı
ayal ar
f ar k l ı b i r m ed en i y et o l ar ak
M .Ö .
y a k l a şı k
20 0 0
y ıl m a
o r t ay a çı
d ay an ır .
O rta
A m e r i k a 'd a b u g ü n G u a t em a l a , B el i z e, M e k si k a ’n ı n g ü
n e y i n i n b i r k ı sm ı , H o n d u r a s’ ı n b a t ı sı v e E l Sa l v a d o r ’ u n
k u z e y i n i n b u l u n d u ğ u b i r b ö l g ed e y a y ı l m ı şl a r d ı r . M a y a
u y g ar l ığ ı d o r u k
n o k t a sı n a M .S. y a k l a şı k
250
d o l ay l a
r ı n d a e r i şm i ş v e M .S. y a k l a şı k 9 0 0 d o l a y l a r ı n d a g ü c ü n ü
k a y b e t m e y e b a şl a m ı şt ı r ; f a k a t d i l l e r i n i n , m i t o l o j i l e r i n i n
v e k ü l t ü r l e r i n i n e t k i si b i r z a m a n l a r y a şa m ı ş o l d u k l a r ı
b ö l g e d e h â l â h i sse d i l m e k t e d i r .
Y u n an l ıl ar ın
al t ın
çağ ın d ak i gi b i
( B l t z . 7. B ö l ü m )
M ay a t o p l u m u d a g ü ç l ü b i r er k r al t ar af ın d an y ö n et i l en
b i r d i z i b a ğ ı m sı z şe h i r d e v l e t i o l a r a k y a p ı l a n m ı şt ı . M u h
t eşe m t a p m a k l a r v e sa r a y l a r i n şa e t m i şl e r d i v e K o l o m b
ö n c e si A m e r i k a ’ d a k i b i l i n e n t e k t a m g e l i şm i ş y a z ı si st e
m i n e sa h i p t i l e r .
M a y a k ü l t ü r ü sa n a t , t ö r en v e g e l e n e k l e r l e d o l u p t a
şı y o r d u . İ n sa n k u r b a n e t m e y e d e m e y i l l i y d i l e r . M a y a l a r
a y n ı z a m a n d a a st r o n o m i , m a t e m a t i k v e t a r ı m d a d a so n
d er eced e k ab i l i y et l i y d i l er .
10 3
B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i
D ü n y a n ı n So n u
(Belk i de D eğil)
D ü n y an ın
d ört bir
y an ın d ak i
i n sa n l a r , h a b e r b ü l t e n
l er i n d e b i r y an d an b ı y ı k al t ın d an g ü l er ek b i r y an d a d a
t ed i r g i n l i k l e
d u y u r u l an ,
d ü n y an ın
21 A r al ık
2 0 12 ’ d e
so n a e r e c e ğ i n e d a i r M a y a k e h a n e t i n i n h e y e c a n ı n a k a p ı l
m ı şt ı . F r a n sa 'n ı n g ü n e y i n d e k i k ü ç ü k b i r d a ğ k ö y ü o l an
B u g ar ac h ’m
i n sa n l a r ı n
g ü v en d e o l ac ağ ı b i r k aç y er d en
b i r i o l d u ğ u sö y l e n t i si y a y ı l d ı ; h a t t a k i m i l e r i , k ö y ü n şa ş
k ın a d ö n m ü ş y e r l i l er i y l e z am an g eç i r m ek i ç i n t ek y ö n l ü
b i l e t l e r sa t ı n a l d ı l a r .
M a y a l a r , t a r i h l e r i ü ç f a r k l ı t a k v i m k u l l a n a r a k sı n ı f
l a n d ı r ı r d ı . H a a b si v i l t a k v i m d i v e h e r d ö n g ü d e 36 5 g ü n
v a r d ı . H e r y ı l , y i r m i g ü n o l a r a k o n d o k u z a y a b ö l ü n m ü ş
t ü , sa d e c e b i r a y b eş g ü n d e n o l u şu y o r d u . T z o l k , d i n i t ö
r e n l e r i n t a r i h l e r i n i b e l i r l e y e n k u t sa l t a k v i m d i . H e r d ö n
g ü d e 26 0 g ü n v ar d ı, b u n l ar d a o n ü ç g ü n o l ar ak y i r m i
p a r ç a y a b ö l ü n m ü şt ü . So n t a k v i m U z u n Sa y ı m a d ı n ı t a şı
y o r d u . H e r d ö n g ü d e o r t a l a m a 7 8 8 5 y ı l b u l u n a n b i r a st
r o n o m i k t a k v i m d i . H e r d ö n g ü n ü n so n u n d a d ü n y a so n a
er ec ek v e y en i d en d o ğ acak t ı.
H e y e c a n l ı k o m p l o t e o r i sy e n l e r i y ı l l a r b o y u n c a so n
U zun
Sa y ı m
d ö n g ü sü n ü n
bit im in in
21 A r al ık
2 0 12 ’y e
d e n k g e l e c e ğ i n i h e sa p l a d ı l a r . M a y a l a r ç o k k o r k u n ç b i r
104
G ü n e y v e O r t a A m e r i k a M i t o l o ji s i
k e h a n e t t e b u l u n m a m ı ş o l sa l a r d a - b u
sa d e c e b i r t a k
v i m i n so n u v e d i ğ e r i n i n b a şl a n g ı c ı y d ı , t ı p k ı b i z i m
h er
l O c a k ’ t a y a p t ı ğ ı m ı z g i b i d ü n y a n ı n so n u n u n k a p ı d a o l
d u ğ u k a y g ı sı d ö r t b i r y a n a y a y ı l ı v e r d i .
B u g a r a c h 'ı n sö z k o n u su f e l a k e t l e i l i şk i l e n d i r i l m e si
b i r az g ü l ü n ç t ü . K ö y ü n y a k l a şm a k t a o l a n k ı y a m e t e k a r şı
g ü v e n l i b i r sı ğ ı n a k o l d u ğ u n u d u y u r a n i n t e r n e t k a y n a k l ı
u m u t t a c i r l i ğ i k ı sa z am an d a c i d d i y e b i n d i . B ö l g e n i n b e l e
d i y e b a şk a n ı k ö y ü n g ü v e n i l i r b i r sı ğ ı n a k o l m a d u r u m u n u
" m a h şe r g ü n ü ’’ n ü n y a k l a şt ı ğ ı b i r k u r u l t o p l a n t ı sı n d a d i l e
g e t i r m e c ü r e t i n d e b u l u n d u , y e r e l g a z e t e l e r d e b u o l ay ı
y a k a l a m a k t a g e c i k m e d i . H a b er d ü n y a n ı n d ö r t b i r y a n ı n
d a k i i l e t i şi m a ğ l a r ı n d a d o l a şm a y a b a şl a y ı n c a , a r t ı k o l a y
k ö y l e ö z d e şl e şi r h a l e g e l m e y e b a şl a m ı şt ı .
B u h i k ay e m i t l er i n v e h i k ay e an l at ıc ıl ığ ın ın g ü cü n e
ç o k i y i b i r ö r n e k t i r . D ü n y a n ı n so n u y l a d a l g a g e ç e n i n
sa n l a r ı n b i l e ( d ah a ö n c e M a y a t e o l o j i si n d e n b a h se d i l d i
ğ i n i a sl a d u y m a m ı ş o l m a l a r m a r a ğ m e n ) g ö z l e r i n d e h u
z u r su z b i r i f a d e v a r d ı . F r a n sa ’y a g i d e n l e r b i z e d ü n y a y ı
a n l a m a k t a n h âl â n e k a d a r u z a k o l d u ğ u m u z u v e o n u an
l a m l a n d ı r m a y a ç a l ı şa n h e r h a n g i b i r k a r m a şı k se n a r y o y a
n e k a d a r k o l a y k a p ı l a b i l d i ğ i m i z i g ö st e r d i l e r .
105
M ay a T a k v i m i
G ü n e y v e O r t a A m e r i k a M i t o l o ji s i
D ü n ya A ğa cı
D ü n y a A ğ ac ı k av r am ı d ü n y a m i t o l o j i l er i n i n p ek ço ğ u
n u n m e r k e z i n d e y e r a l ı r ( İ sk a n d i n a v y o r u m u i ç i n sa y
f a 19 6 ’ y a b a k a b i l i r si n i z ) . M a y a l a r a g ö r e D ü n y a A ğ a c ı
(W acah
C h a n ) e v r e n i n e sa sm ı o l u şt u r u y o r d u v e M a y a
h a l k ı n ı n u f u k t a n c e n n e t e d o ğ r u ç ı k t ı ğ ı n ı d ü şü n d ü k l e r i
Sa m a n y o l u ’ n a d a i r a st r o l o j i k g ö z l e m l e r i n e d a y a n ı y o r d u .
D ü n y a A ğ a c ı ’n m
k ö k l er i
y e r a l t ı d ü n y a sı n ı n
(X ibalba)
d e r i n l i k l e r i n e i n er ; g ö v d e si o r t a d a , ö l ü m l ü l e r i n d ü n y a sı n d a d ı r ; k u t sa l d a l l a r ı i se c e n n e t e u z an ı r . B a z e n ağ ac ı n
g ö v d e si n i n sü r ü n g e n si y a r a t ı k l a r d a n o l u şt u ğ u g ö r ü l ü r .
W a c a h C h a n ad ı “ d i k d u r a n y ı l a n ” a n l a m ı n a g e l i r v e
Sa m a n y o l u ’n u n p a r l a k , d ü z ç i z g i si n i y ı l ı n b e l l i z a m a n l a
r ı n d a u f u k t a n ç ı k t ı ğ ı h a l i y l e t em si l e d er . A ğ a ç , ö l ü m l ü
d ü n y a n ı n d ö r t b i r y a n ı n a u z an ı r v e M a y a h a l k ı n ı n e n
d i şe l e r i n i y a t ı şt ı r m a y a y a r a r . A ğ a c ı n sa ğ l a m y a p ı sı h e m
i n sa n l a r ı n h e m d e r i t ü e l l e r i n i ç i n d e k i h e r y ö n e u z an an ,
ö l ü m l ü l e r l e t a n r ı l a r ı b i r b i r i n e b a ğ l a y a n g ü ç l ü ö z ü t em si l
ed er .
107
108
G ü n e y v e O r t a A m e r i k a M i t o l o ji s i
I tzm an â
Y a z ı y ı v e t a k v i m i i c a t ed e n , y a r a t ı l ı şı n t a n r ı sı I t z m a n â
yü ce gön ü llü yd ü
v e b i r az k ö t ü
r u h l u b u l ab i l ec eğ i m i z
T a n r ı ç a I x c h e l i l e e v l i y d i . I x c h el , sa r a y m ı d ü n y a y a y a ğ d ı
r a c a ğ ı su l a r ı n o l d u ğ u sa r n ı ç l a r l a d o l d u r u r , b ü y ü k f ı r t ı n a
v e se l l e r y a r a t ı r d ı . I t z m a n â t a n r ı l a r ı n l i d e r i y d i v e o n l a
r ı t ah t ın d an y ö n et i r d i . A y n ı z am an d a t ıb b ın k o r u y u c u
t a n r ı sı y d ı . M a y a h a l k ı n a k ü l t ü r , r i t ü e l l e r v e b i l g e l i k v e r
m i şt i . B a z e n h e r b i r i b u a l a n l a r ı n b i r i n d e n so r u m l u d ö r t
f a r k l ı t a n r ı ( I t z m a n â l ar ) o l a r a k d a t a sv i r e d i l i r d i .
I t z m a n â , f a r k l ı k a y n a k l a r a g ö r e , y a h e r şe y i n k e n
d i si n d e n g e l d i ğ i so y u t r u h o l an H a n a b K u n u n o ğ l u y a
d a o n u n z a h i r i su r e t i y d i . M i t l e r d e n b i r i , H a n a b K u n u n
m u t lu lu ğa
e r i şm e d e n
ö n ce
d ü n y ad a
far k l ı
üç
ölü m
l ü z ü m r e si y a r a t m ı ş o l d u ğ u n u a n l a t ı r . İ l k y a r a t ı sı o l an
k ü ç ü k i n sa n l a r d a n h o şl a n m a y ı n c a o n l a r ı , su p ü sk ü r t e n
b i r y ı l a n ı n y a r d ı m ı y l a y o k e t m i şt i r . İ k i n c i g i r i şi m i n d e
D z o l o b o l a r a k b i l i n e n b i r h a l k y a r a t m ı şt ı r , a m a o n l a r ı d a
p e k b e ğ e n m e y e r e k b i r y a n g ı n l a o r t a d a n k a l d ı r m ı şt ı r . So
n u n d a M a y a l a r ı y a r a t m ı ş v e n i h a y e t o n l a r d a n , n e y se k i ,
m e m n u n k a l m ı şt ı r .
H a n a b K u n u n r u h u n u n I t z m a n â ’ d a k i f i z i k se l t ez a
h ü r ü k o c a m a n k a n c a b u r u n l u , y a şl ı b i r a d a m d ı r . M a y a
h a l k ı n ı k o r u y a n m ü şf i k b i r ai l e r e i si y d i , y e n i b i r t a k v i m
d ö n g ü sü n e g e ç i l i r k e n g e n e l l i k l e b o l l u k v e sa ğ l ı k g e t i r
m e si i ç i n o n u n şe r e f i n e t ö r e n l e r d ü z e n l e n i r d i .
109
B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i
Ch ac
Y a ğ m u r t a n r ı sı C h a c , M a y a d i n i t ö r e n l e r i n d e v e i n sa n
k u r b an et m ed e ö n em l i b i r f i g ü r o l ar ak ö n e ç ık ar . Y ı r t ı c ı
k ö p e k d i şl er i , y u v a l a r ı n d a n f ı r l a y a n , y a ğ m u r g ö z y a şl a r ı
n ı n si i z ü l d ü ğ ü k o c a m a n g ö z l e r i , h o r t u m
gib i b u r n u ve
sü r i i n g e n si b e d e n i y l e , ü n l ü y ı l d ı r ı m l a r ı n ı t em si l ed en y ı
l a n b i ç i m l i b i r b a l t a t a şı y a n C h a c , n e v i şa h sı n a m ü n h a sı r
b i r k ar ak t er d i . D i ğ er b ü y ü k M ay a t an r ıl ar ı gi b i C h a c d a
h e r b i r i d ö r t f a r k l ı a l a n d a n so r u m l u o l an v e “ C / ı a c l a r ”
o l a r a k b i l i n e n d ö r t k i şi l i ğ e sa h i p t i . K u r b a n ed i l en i n sa
n ı n k o l l a r ı n ı v e b a c a k l a r ı n ı t u t a n d ö r t r a h i b e d e b u i si m
v er i l i r d i .
Z a m a n ı n b a şl a n g ı c ı n d a C h a c k u t sa l b i r k a y a y ı b a l
t a sı y l a y a r m ı ş, b u r a d a n d a i l k m ı sı r b a şa ğ ı f i l i z l e n m i şt i .
D a h a so n r a M a y a l a r a t a r ı m ı ö ğ r e t m i ş, a t m o sf e r d e k i v e
t o p r a k t a k i su y u k o n t r o l a l t ı n a al m ı ş, b u n e d en l e d e ç o k
sa y g ı g ö r m ü şt ü . C h a c y a ğ m u r u n g el i şi n i h a b e r v e r d i k l e r i
i ç i n k u r b a ğ a l a r l a ö z d e şl e şt i r i l i r v e o n u n şe r e f i n e y a p ı
l an t ö r en l er i n b i r b ö l ü m ü n d e d ö r t g en ç er k eğ i n k u r b ağ a
t a k l i d i y a p m a sı g e r e k i r d i .
110
G ü n e y v e O r t a A m e r i k a M i t o l o ji s i
K ah ram an İ k izler
H u n ah pu
v e X b a l a n q u e t o p o y u n l ar ın d a p ek y et en ek l i
o l an h a y a t d o l u i k i z l e r d i . K a z a n d ı k l a r ı o y u n l a r l a ö y l e si
n e ö v ü n ü r l e r d i k i y e r a l t ı n d a k i (X i b a l b a ) Ö l ü m ü n E f e n
d i l er i b i l e k a h r a m a n l ı k l a r ı n d a n h a b e r d a r o l m u şt u . Ö l ü
m ü n E f e n d i l e r i , b i r ö n c e k i k u şa k o l a n i k i z l e r i n b ab asın ı
v e a m c a sı n ı d a b u o y u n d a i y i o l m a l a r ı y l a b ö b ü r l e n d i k l e r i
i ç i n i d am e t m i şl e r d i r . B u y ü z d e n i k i z l e r i n g i d i şa t ı o n l ar ı
r a h a t sı z e d i y o r d u . O ğ l a n l a r ı y e r a l t ı n a ç a ğ ı r d ı l a r .
i k i z l er i , b ab al an v e am c al ar ın ın d a v er m ek z o r u n d a
k a l d ı k l a r ı g i b i b i r d i z i z o r l u i m t i h a n b e k l i y o r d u . İ k i z l er
e f e n d i l e r i n i l k n u m a r a sı n ı a l t e t m e y i b a şa r d ı l a r : Ö l ü m ü n
E f en d i l er i , ah şa p o y m a k ı l ı ğ ı n a g i r e r e k i k i z l er i y a n a n b i r
b a n k a o t u r t m a y a z o r l ad ı l ar , f a k a t b a n k ı n n e k a d a r sı c a k
o l d u ğ u n u f a r k ed en i k i z l e r b u n u k a b u l et m ed i . B u n u n ar
d ı n d an b a şk a i m t i h a n l a r g el d i : H u n a h p u v e X b a l a n q u e y e
y a n a n b i r m e şa l e y l e p u r o v e r i l e r e k h e r i k i si n i d e er t esi
g ü n e k a d a r sö n d ü r m e m e y i b a şa r m a l a r ı i st en d i , i k i z l e r b u
se f e r d e p u r o l ar ı n u ç l ar ı n a at eş b ö c e k l e r i b a ğ l a y ı p m eşal e
y i b i r p a p a ğ a n ı n p a r l a k k ı r m ı z ı k u y r u ğ u y l a d eğ i şt i r d i l er ,
b u d a k o r u h âl â c a n l ı y m ı ş g ö r ü n t ü sü v er d i .
H u n a h p u v e X b a i a n q u e Ö l ü m ü n E f e n d i l e r i 'n \
birbi
r i n i i z l ey en b i r d i zi g ö r ev d e o y u n a g et i r m ey e d ev am et
t i l er . B u n l a r ı n en e t k i l e y i c i o l a n ı H u n a h p u m m
bir top
o y u n u sı r a sı n d a y e r i n e b i r k a b a k k o y a r a k b a şı n ı n k e si l -
III
B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i
m e şi n d e n k u r t u l m a sı y d ı . N e v a r k i , şa n sl a r ı n ı n h e r z a
m a n y a v e r g i t m e y e c e ğ i n i h i sse d e n
i k i z l er , ef en d i l er i n
al ev l i b i r f ır ın a, y a n i ö l ü m l er i n e ad ım at m al ar ı y ö n ü n d e
k i k a ç ı n ı l m a z so n d a v e t l e r i n i k a b u l e t t i l e r . F a k a t i k i z l e r
b i r gü n i n t i k am l ar ın ı al acak l ar d ı.
Ö l ü m ü n E f en d i l er i , H u n a h p u v e X b a l a n q u e n i n k e
m i k l e r i n i u f a l a y ı p b i r n e h r e sa ç t ı l a r , i k i z l e r d e b u n e h i r
d e n d ü ’i l i p f a r k l ı b e d e n l e r l e y e n i d e n d ü n y a y a g e l d i l e r . B u
d ö n ü şü m l e r i n so n u n c u su n d a i k i g ez g i n si h i r b a z o l d u l a r .
Sa n a t l a r ı n d a ö y l e si n e y e t e n e k l i y d i l e r k i i n sa n l a r ı k u r b a n
ed i p so n r a sü r e c i t e r si n e ç e v i r e b i l i y o r , k u r b a n l a r ı d i r i l t e
b i l i y o r l ar d ı.
Ö l ü m ü n E f e n d i l e r i , o n l a r ı n si h i r l i g ü ç l e r i n i n ü n ü n ü
d u y d u v e y e r a l t ı n ı n d e r i n l i k l e r i n d e ö z el b i r g ö st e r i i st e
d i l e r . i k i z l e r i n ö l ü m ü t e r si n e ç e v i r m e 'y e t e n e k l e r i n d e n
ö y l e e t k i l e n m i şl e r d i k i e f e n d i l e r b u n u m a r a y ı i ç l e r i n d e n
b a z ı l a r ı n ı n ü z e r i n d e d e y a p m a l a r ı m i st e r l e r . F a k a t o ğ l a n
l a r , d o ğ a l o l a r a k , k u r b a n e t m e i şl e m i n d e n so n r a k i h a y a t a
d ö n d ü r m e k ı sm ı n ı g e r ç e k l e şt i r m e k i st e m e d i l e r . B ö y l e c e
X i b a l b a n m a l t ı n ç a ğ ı so n a er d i . H u n a h p u v e X b a l a n q u e
d a G ü n e ş v e A y b i ç i m i n i a l m a k ü z er e g ö k l e r e y ü k se l i r l e r .
112
G ü n e y v e O r t a A m e r i k a M i t o l o ji s i
Azt
N
ek l er
a h u a t l d i l i n i k u l l a n a n g ez i c i b i r M e k si k a t o p l u l u
ğ u o l a n A z t e k l e r , ö n c e l i k l e M .S. 6. y ü z y ı l d a O r t a
M e k si k a 'd a b i r b ö l g e y i
i şg a l
e t t i l e r . 13 2 5 ’ t e t a m a m e n
y e r l e şi k h a l e g e l e n e k a d a r ç a l k a n t ı l ı b i r k a ç y ü z y ı l g eç t i .
B u d ö n e m d e T e x c o c o G ö l ü 'n d e b i r a d a d a şe h i r d e v l e t i
T e n o c h t i t l â n ’ i k u r d u l a r . 14 2 7 ’ d e T e n o c h t i t l a n , T e x c o c o
v e T l a c o p a n i l e g ü ç l e r i n i b i r l e şt i r i n c e , ü ç N a h u a şe h i r
d e v l e t i n i a r a sı n d a b i r b i r l i k t e l i k k u r u l d u . B u b i r l i k t e l i k ,
A z t e k h a l k ı n ı n g e r ç e k b i r a r a y a g el i şi n i se m b o l i z e e d i y o r
d u . T e n o c h t i t l a n , İ sp a n y o l i şg a l c i l e r t a r a f ı n d a n 16 . y ü z
y ıl d a y o l ed i l en e d ek A z t e k İ m p ar at o r l u ğ u ’n u n m er k ez i
o l m a y a d e v a m et t i . T a r i h i şeh i r , b u g ü n k ü M e k si k o ’ n u n
t a m g ö b e ğ i n d e y e r al ır .
M e k si k a h a l k ı n ı n g ö ç e b e g e ç m i şi , h a l k ı n k ö k e n i n i n
d a y a n d ı ğ ı A z t l a n d i y e a n ı l a n b i r m i t se l a n a v a t a n ı d o ğ u r
m u şt u r ( A z t e k i sm i d e b u r a d a n g el i r ) f a k a t b u m i t se l v a
t a n ı n y e r i - v e h a t t a v a r l ı ğ ı - t a r t ı şm a l ı d ı r .
113
B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i
A ztek Yaratılış M iti
A z t e k l e r d ü n y a n ı n h i ç b i r h at a o l m ad a n y a r a t ı l a b i l m e si
i ç i n b i r ç o k d e n e m e y a p ı l d ı ğ ı n a i n a n ı r l a r ; h e r b a şa r ı sı z
d e n em e f a r k l ı y a r a t ı k l a r ı o r t a y a ç ı k a r m ı şt ı r . B a şl a n g ı ç
t a h e r şe y i n t a n r ı sı o l a n i l l e t a n r ı O m et eo t l v a r d ı r . D ö r t
ç o c u ğ u o l u r . B u ç o c u k l a r ‘‘ T ez c a t l i p o c a l a r ” d i y e a d l a n
d ı r ı l ı r v e h e r b i r i p u su l a n ı n g ö st e r d i ğ i y ö n l e r d e n b i r i y l e
ö z d e şl e şt i r i l i r .
İlk
d en em ed e d ü n y a, çal ı m ey v el er i y i y e n
d ev l e
r i n e v i o l u r . O m e t e o t l u n k u z e y l e ö z d e şl e şt i r i l e n v e a n
l a şm a z l ı ğ ı n , ı şı ğ ı n , g ü z e l l i ğ i n
t a n r ı sı
o l an
d ö n ü şt ü r ü r
oğlu
ve
K ara
tüm
v e b a şk a p e k
T ez c a t l i p o c a
d ü n y ay a
ço k
k en d i n i
t ep e d en
şe y i n
G ü n e ş’ e
b ak ar .
B at ıd a
k i h a sm ı i se ı şı ğ ı n v e r ü z g a r ı n t a n r ı sı Q u e t z a l c o a t l d u r .
Q u et z a l c o a t l , k u z e y d e k a r d e şi y l e sa v a şı r v e o n u g ö k l e r
d en at ar . K a r a T ez c a t l i p o c a b i r j a g u a r o l a r a k g e r i d ö n e r
v e d ü n y a y ı y o k e d e r e k i n t i k a m ı n ı al ı r .
İ k in ci
y ar at m a
g i r i şi m i n d e
Q u et z a l c o a t l
cen n et t e
h ü k ü m sü r m e k t e d i r . D ü n y a d a y a r a t t ı ğ ı i n sa n l a r ç a m f ı s
t ı ğ ı n a b a y ı l ı r l a r . K a r a T ez c a t l i p o c a g ö k l e r d e n o r t a l ı ğ ı k a
sı p k a v u r m a k ü z er e h e r şe y i y o k e d e c e k b i r r ü z g a r o l a r a k
i n d i ğ i n d e g er i k a l a n ü ç b e ş i n sa n d a m a y m u n a d ö n ü şü r .
Ü çü n cü
d en em ed e
bu
d ef a r ü z g ar
t a n r ı sı
T laloc
G ü n e ş’ e d ö n ü şü r f a k a t Q u et z a l c o a t l y a ğ m u r l a r y a ğ d ı r ı r ,
114
G ü n e y v e O r t a A m e r i k a M i t o l o ji s i
d ü n y a y ı sel a l ı r v e y i n e h e r şe y m a h v o l u r . G e r i y e k a l a n
b i r k a ç i n sa n t u f a n d a n k u r t u l a n k u şl a r a d ö n ü şü r . Su t an
r ı ç a sı C h a l c h i u h t l i c u e, G ü n e ş r o l ü n ü ü st l e n m e k t e d ö r
d ü n cü o l u r . F ak at o n u n ç ab al ar ı d a k en d i k an d am l al ar ı
n ı n se l i y l e e n g e l l e n i r , h a y a t t a k a l a n l a r d a b a l ı ğ a d ö n ü şü r .
N i h a y e t , d ü n y a y ı y a r a t m a y a y ö n e l i k ü ç t eşeb b ü s d e
su y a d ü şt ü k t e n so n r a , d ö r t t a n r ı k a f a k a f a y a v er i p b i r
çö zü m
b u l m a y a ç a l ı şı r l a r . Q u et z a l c o a t l y e r a l t ı n a g i d i p
ö l en l er i n p ar ç al an m ış k em i k l er i n i b u l u p k en d i k an ıy l a
k a r ı şt ı r a r a k c a n l a n d ı r m a y a k a r a r v e r i r . A z t e k m i t o l o j i
si n e g ö r e t ü m
i n sa n l a r y a r a t ı l ı şa y ö n e l i k b u d ö r d ü n c ü
v e so n t eşe b b ü st e n g e l i r l e r ; şe k i l v e b o y u t l a r ı n d a k i ç e
şi t l i l i k l e r , k e m i k p a r ç a l a r ı n ı n f a r k l ı b o y l a r d a o l m a sı n d a n
k ay n ak l an ır . Bu y o k o l m a v e y en i d en d o ğu ş f i k r i M ay a
m i t o l o j i si n d e ( B k z . sa y f a 10 6 ) , İ sk a n d i n a v R a g n a r ö k k a v
r a m ı n d a ( B k z . sa y f a 212 ) v e h a t t a İ n c i l 'd e k i N u h 'u n G e
m i si h i k a y e si n d e d e g ö r ü l e b i l i r .
115
B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i
T lalo c
T ı p k ı M a y a t a n r ı sı C h a c g i b i ( B k z . sa y f a 112 ) T l a l o c d a
A z t e k l e r i n y a ğ m u r , b e r e k e t v e t a r ı m t a n r ı sı n a c e v a b ı d ı r .
G ö r ü n ü ş o l a r a k d a o n a şa şı r t ı c ı d e r e c e d e b en z er , p ö r t l e k
g ö z l e r i v e a ğ z ı n d a n f ı r l a y a n si v r i d i şl e r i v a r d ı r . Y a ğ m u r u ,
su y u v e d o l a y ı sı y l a e r z a k l a r ı k o n t r o l e t m e k t e b ö y l e k i
l i t b i r r o l ü st l e n d i ğ i i ç i n M e k si k o V a d i si e t r a f ı n a T l a l o c
ad ı n a t a p m a l d a r d i k i l m i şt i r . T l a l o c u n o n u r u n a ö n e m l i
t ö r e n l e r d e g e r ç e k l e şt i r i l i r ; i n sa n l a r ı n v e h a t t a ç o c u k l a
r ın k u r b a n e d i l d i ğ i t ö r e n l e r .
116
G ü n e y v e O r t a A m e r i k a M i t o l o ji s i
K ü t k ü t at an k al b i m , sak i n o l
K u r b an et m e A z t e k t o p l u m u n u n ay r ıl m az b i r p ar
ç a sı d ı r . D ü n y a n ı n y a r a t ı l ı şı n d a t a n r ı l a r k e n d i l e r i
n i k u r b an et t i k l er i i çi n A z t ek h al k ı o n l ar a b o r çl u
h i sse d e r v e i t a a t i n b i r g ö st e r g e si o l a r a k k e n d i k a n
l a r ı n ı su n a r l a r . R i t ü e l l e r i n i n sa n b e d e n i n d e n h âl â
at m ak t a o l an y ü r e ğ i ç ık ar ıp t an r ıl ar a h ed i y e et m ek
b i ç i m i n d e g e r ç e k l e şt i ğ i d e o l u r .
117
118
G ü n e y v e O r t a A m e r i k a M i t o l o ji s i
İN K ALAR
I
n k a l a r ı n i m p a r a t o r l u k l a r ı g e n i ş b i r a l a n a y a y ı l m ı şt ı .
G ü n ey
A m e r i k a ’ d a A n d l a r b o y u n c a y a k l a şı k
k i l o m e t r e y e y e r l e şm i şl e r d i . I n k a l a r ı n
o r t a y a ç ı k m a sı y a k l a şı k
bir
4 .0 0 0
gru p
o l ar ak
12 0 0 y ı l ı n a u z a n ı r . E n
p ar l ak
d ö n e m l e r i n e d e o n b e şi n c i y ü z y ı l d a u l a şm ı şl a r d ı r . B u
sı r a d a , b u g ü n Şi l i , P er u , E k v a d o r ’ u n b u l u n d u ğ u t o p r a k
l ar ı, a y r ı c a K o l o m b i y a , B o l i v y a v e A r j a n t i n ’ i n b az ı b ö
l ü m l e r i n i k a p sa y a n b i r al an a y a y ı l m ı şl a r d ı . B u d a o n l a r ı
A m e r i k a ’ n ı n o d ö n e m d e k i e n b ü y ü k b i r l e şi k i m p a r a t o r
l u ğ u h a l i n e g e t i r m şt i .
İnka
i n an ç
si st e m i n i n
m er k ez i ,
tüm
v ar l ık l ar ın
y a şa m k a y n a ğ ı o l a r a k g ö r ü l e n G ü n e ş’ t i r . A t a l a r ı n ı g ö k
l e r d e t em si l e d e n b a b a l a r ı G ü n e ş'i n ö n e m i b i r ç o k m i t
l e r i n d e y a n sı t ı l ı r . İ n k a l a r m i t o l o j i l e r i n i d i ğ e r k a b i l e l e r
ü z er i n d e i k t i d ar i d d i a et m ek i çi n k u l l an ır l ar .
N e y a z ı k k i , o n a l t ı n c ı y ü z y ı l d a K e şi f l e r Ç a ğ ı 'n ı n b aş
l a m a sı d ah a f a z l a b ü y ü m e l e r i n e en g el o l m u şt u r . N i h a y e
t i n d e, A v r u p a h l a r m
A m e r i k a ’y ı i şg a l i y e r l i k ü l t ü r l e r i n
u z u n ö m ü r l ü l ü ğ ü b a k ı m ı n d a n i y i o l m a m ı ş, 15 2 6 ’ d a b ö l
g e y e i l k İ sp a n y o l k a şi f l e r i n g e l i şi y l e d e İ n k a l a r m
sı r a sı
g e l m i şt i r . N ü f u sl a r ı sa l g ı n h a st a l ı k l a r v e sa v a şl a t e l e f o l
m u ş, g e l i şl e r i n i n ü z e r i n d e n h e n ü z e l l i y ı l b i l e g e ç m e d e n
so n İ n k a şe f i e si r a l ı n m ı ş v e ö l d ü r ü l m ü şt ü r .
119
B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i
T a n ı d ı k b i r y a r a t ı l ı ş h i k a y e si
İ n k al ar ın
m i t o l o j i si
b ö l g ed ek i
d i ğ er
y er l i
k ab i l el er i n
m i t o l o j i si y l e p e k ç o k b e n z e r l i k t aşı r . İ n k a y a r a t ı l ı ş h i
k a y e si n e g ö r e b a şl a n g ı ç t a y a l n ı z c a k a r a n l ı k v a r d ı , t a k i
y ar at ıc ı t an r ı K o n - T i k i V i r a c o c h a b u gü n T i t i k ak a G ö l ü
o l a r a k b i l i n e n g ö l d e n ç ı k ı p G ü n e ş t a n r ı sı İ n t i ’y i A y v e
y ıl d ız l ar l a b er ab er y ar at ın c ay a k ad ar .
Y a r a t ı l ı şı n
r ın
h em
t a n r ı sı o l a r a k
d e A z t ek l er i n
V ir a co ch a - h em
y ar at ıl ış h i k ay el er i n i
M ay al a
an d ır an ,
M u sa ’ n ı n H ı r i st i y a n l ı k t a k i h i k a y e si n d e n d e ç o k u z ak o l
m a y a n sa h n e l e r l e i l k se f e r d e y a r a t ı l a n d ü n y e v i v a r l ı k l a r
d an m e m n u n k a l m a d ı v e h e p si n i y o k e d e c e k b i r sel g ö n
d er d i . B a z ı m i t l e r b u i n sa n l a r ı n m a y m u n a d ö n ü şt ü ğ ü n ü
sö y l e r . A z t e k k ü l t ü r ü n d e d e g ö r ü l e n b i r f e l a k e t t i r b u .
V i r a c o c h a y e n i i n sa n ı r k ı n ı t o p r a ğ a ç a k ı l t a şl a r ı y a
y a r ak y ar at ır ; o n l ar a d i l , g i y ec ek , b ec er i l er v e k an u n l ar
b a h şe d er . D i l e n c i k ı l ı ğ ı n a g i r e r e k y o l l a r a d ü şü p o n l a r a
n a sı l u y u m v e b i l g e l i k sa h i b i o l a b i l e c e k l e r i n i , n ası l y a
şa m a l a r ı g e r e k t i ğ i n i ö ğ r e t i r . Y a r a t ı l ı ş m i t i n i n b az ı v e r
si y o n l a r ı n d a V i r a c o c h a so n r a d a n y a r a t t ı ğ ı i n sa n l a r ı d a
b e ğ e n m e z v e b i r g ü n d ü n y a y a d ö n ü p i n sa n ı r k ı n ı ö z g ü r
l e şt i r e c e ğ i y a d a ü z e r i m i z e b a şk a b i r t u f a n y o l l a y a c a ğ ı
d ü şü n ü l ü r .
120
G ü n e y v e O r t a A m e r i k a M i t o l o ji s i
C u z co ’n u n K ö k e n i
C u z c o şe h r i İ n k a İ m p a r a t o r l u ğ u ’ n u n
m er k ez i n d e, b u
g ü n P e r u ’n u n g ü n e y i n e d ü şe n b ö l g e d e d en i z se v i y e si n
d e n 34 0 0 m e t r e y ü k se k t e y e r a l ı r d ı . B u m u h t e şe m şe h r i n
t ar i h i
ö n em i n i
C u z c o ’n u n
k u v v et l en d i r m ek
b u lu n d u ğu
al an ın
için
ve
İnka
m i t o l o j i si ,
h ü k ü m d ar l ar ın ın
d o ğ r u d a n t a n r ı l a r ı n e m r i y l e y a r a t ı l d ı ğ ı n ı sö y l e r . ( A en e a s
v e R o m a n ı n sa y f a 17 4 ’ t e k i h i k a y e si n e d e b a k ı n ı z .)
B i r m i t e g ö r e G ü n e ş t a n r ı sı İ n t i i l k İ n k a e r k e ğ i v e
İ n k a l ı l a r ı n b a b a sı o l a n M a n c o Ç a p a c ı v e i l k İ n k a k a d ı n ı ,
M a n c o n u n k ı z k a r d e şi v e k a r ı sı o l a n M a m a o q l y o y u y a
r a t m ı şt ı r . İ n t i , M a n c o y a a l t m b i r d e ğ n e k v e r i r . M a n c o v e
M a m a o q l y o b u d e ğ n e k l e İ n k a b a şk e n t i n i i n şa e t m e i şi n e
g i r i şi r l e r . U z a k l a r a se y a h a t ed er , A n d D a ğ l a r ı b o y u n c a
g e z e r e k b i r k u t sa l t o p r a k a r a r l a r . A l t ı n d e ğ n e k t o p r a ğ a
b a t t ı ğ ı z a m a n d o ğ r u y e r e u l a şt ı k l a r ı n ı a n l a r l a r . B u r a d a
İ n t i ’y e b i r t a p m a k
i n şa e d e r v e i n sa n l a r ı n a so y u n d a n
g e l d i k l e r i G ü n e ş’t e n b a h se d e r l e r . A sl ı n d a , şe h i r t ar i h i
İ n k a l a r d a n ö n c e si n e d a y a n m a k t a d ı r . Şe h i r , İ n k a l a r t ar a
f ı n d a n o n ü ç ü n c ü y ü z y ı l d a el e g e ç i r i l m e d e n ö n c e b ö l g e
d e 9 0 0 ’ d e n b e r i y a şa y a n K i l i k e k ü l t ü r ü h â k i m d i . Şe h i r
İ n k a l ı l a r ı e l i n e g e ç i n c e k ı sa z am an i ç i n d e g e l i şt i f a k a t b u
b ö l g e n i n t a r i h ö n c e si ö n e m i n i v u r g u l a m a k v e İ n k a h a l
k ı n a t a n r ı sa l b i r d e ğ e r k a z a n d ı r m a k i ç i n k u t sa l b i r m i t e
i h t i y aç v ar d ı.
121
B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i
K ay ı p M ac h u Pi c c h u Şeh r i
B u g ü n d e G ü n e y A m e r i k a ’ n ı n en k l a si k m a n z a r a l a
r ı n d a n v e e sk i d ü n y a n ı n en g ö z a l ı c ı n o k t a l a r ı n d a n
b i r i o l an M ac h u P i c c h u D ağ l ar ı’n d a h ız l ı b i r g ez i y e
ç ı k m a d a n İ n k a m e d e n i y e t i n i k e şf e t m e m i z o l a n a k
sı z d ı r . M a c h u P i c c h u g ü n ü m ü z d e P e r u ’n u n C u z c o
şe h r i n d e n ç o k d a u z a k o l m a y a n b i r y e r l e şi m y e r i
d i r . B u g ü n ço k i y i d u r u m d a o l m ay an t ap m ak l ar ı
v e e v l e r i n d e k i g i z e m i n sı r r ı , A n d l a r ı n z i r v e si n d e ,
d en i z se v i y e si n d e n 2 4 0 0 m e t r e y ü k se k l i k t e k u r u l
m u ş o l u p 19 11’e k a d a r k e şf e d i l m e m e l e r i n d e y a t ı
y o r . Şe h r i n y a k l a şı k 14 5 0 y ı l l a r ı n d a k u r u l d u ğ u v e
o n a l t ı n c ı y ü z y ı l ı n so n l a r ı n d a n i t i b a r e n t ü m b ö l g e
n i n İ sp a n y o l k a şi f l e r i n c e d i d i k d i d i k a r a n d ı ğ ı g ö z
ö n ü n d e b u l u n d u r u l u r sa , b u k a y ı p şe h r i n y i r m i n c i
y ü z y ı l a d e k k e şf e d i l m e m e si b i r m u c i z e d i r .
M a c h u P i c c h u 'n u n n a sı l b i r am aç g ö z e t i l e r e k i n şa
e d i l d i ğ i n e d a i r t e o r i l e r ç e şi t l i l i k
g ö st e r se d e - en
g i i ç l ü b i r k a ç İ n k a l i d e r i n i n k u t sa l i n z i v a l a r ı i ç i n
y a p ı l d ı ğ ı d i i şü n ü l ü l ü y o r , f a k a t şe h r i n y a k l a şı k 10 0 0
k i şi l i k b i r n ü f u su b a r ı n d ı r d ı ğ ı n ı i l e r i sü r e n t e o r i l e r
d e v ar d ır - İ n k a h ay at ın a d ai r b i zi ço k i y i b i l g i l en
d ir d iği
şü p h e g ö t ü r m e z . Şe h i r d e k u t sa l y a p ı l a r ,
k r a l i y e t sa r a y l a r ı , e n d ü st r i , t a r ı m v e y e r l e şi m i ç i n
122
G ü n e y v e O r t a A m e r i k a M i t o l o ji s i
b i r b i r i n d en f ar k l ı al an l ar b u l u n u r . A n d D ağ l ar ı’ m n
sa r p y a m a ç l a r ı n ı e k i p b i ç e b i l m i ş o l m a l a r ı st ep t a
r ı m ı n d a ç o k i l e r i t e k n i k l e r e sa h i p o l d u k l a r ı n ı g ö s
t e r i r . T o p r a ğ ı su l a y a b i l m e k i ç i n i se su y u m i l l e r c e
ö t e d e n , su k e m e r l e r i y a r d ı m ı y l a t a şı m ı şl a r d ı r .
123
7.
BÖ LÜ M
Yu n a n
M İ T O L O Jİ S İ
YU N AN LILAR
K İ M LER D İ ?
U
p u z u n b i r d ö n e m e y a y ı l a n E sk i Y u n a n m e d e n i y e t i
b i z i f e l se f e , e d e b i y a t , t i y a t r o , h u k u k , d e m o k r a si , m i
m a r i g i b i b i r ç o k a l an d a b e sl e m i ş, a y r ı c a b i z e P i sa g o r ’ u n
t e o r e m i n i k a z a n d ı r m ı şt ı r . G i r i t 't e k i K n o sso s’ t a y a p ı l a n
k a z ı l a r d a o r t a y a ç ı k a r ı l a n y a k l a şı k M .Ö . 2 2 0 û 'd e n k a l
m a b ü y ü k sa r a y ı n M i n o sl u l a r ı n l i d e r i K r a l M i n o s’a ai t
o l d u ğ u i d d i a e d i l i r . M i k e n l e r i n d ö n e m i y a k l a şı k M .O .
l ö o o 'd e n
M .Ö .
12 0 0 ’ e k a d a r
sü r m ü şt ü r .
H o m e r o s’ u n
e p i k şi i r l e r i i l e Y u n a n t r a j e d i l e r i n i n ç o ğ u b u d ö n e m d e
k i o l a y l a r a d a y a n ı r . Y u n a n i m p a r a t o r l u ğ u , a l t ı n ç ağ ı n a
B ü y ü k İ sk e n d e r ’i n M .Ö . 4. y ü z y ı l d a k i z a f e r l e r i sa y e si n d e
u l a şı r , o d ö n e m d e k i t o p r a k l a r ı b u g ü n k ü T ü r k i y e , M ı sı r ,
İ sr a i l , İ r a n ’ d a n g e ç e r e k H i n d i st a n 'a k a d a r u z a n m a k t a d ı r .
Y u n a n m ed en i y et i n i n k en d i n e h as ö z el l i k l er i n e k a
v u şm a sı M .Ö . 8 . y ü z y ı l a r a st l a r . B u d ö n e m d e Y u n a n a l f a
b esi o r t a y a ç ı k m ı ş v e g ü n ü m ü z d e d e b i l i n e n e n ü n l ü m i t
l e r i n k a ğ ı d a d ö k ü l e b i l m e si n e i m k a n sa ğ l a m ı şt ı r . Y u n a n
şa i r l e r i n i n en ü n l ü sü o l an H o m e r M .Ö . 8 0 0 - 7 0 0 a r a sı n d a
b i r d ö n e m d e Y u n a n i st a n ’ ı n d o ğ u su n d a y a şa m ı şt ı r . Y a z
d ı ğ ı i k i e p i k şi i r o l a n İ l y a d a v e O d y s s e i a , B a t ı d ü n y a sı n ı n
i l k y a z ı l ı e se r l e r i o l a r a k k a b u l e d i l i r . H o m e r ’i n a n l a t t ı k
127
B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i
l a r ı n ı n p e k ç o ğ u b u g ü n d e h âl â k i t a p l a r a , h i k a y e l e r e v e
f i l m l er e i l h am k ay n ağ ı o l m ay a d ev am et m ek t ed i r .
Y u n a n k ü l t ü r ü , M .Ö . 2. v e l . y ü z y ı l l a r d a b a y r a ğ ı R o
m a l ı l a r a d e v r e d i n c e y e d e k z at en o l d u k ç a g e n i ş b i r a l an d a
h ü k ü m sü r ü y o r d u . F a k a t R o m a l ı l a r Y u n a n m e d e n i y e t i n
d en ö y l e ç o k i l h a m a l d ı l a r ( v e b u n u k e n d i i m p a r a t o r l u k
l a r ı n ı n d ö r t b i r y a n ı n a y a y m a y ı sü r d ü r d ü l e r ) İ d Y u n a n
m i r a sı k e n d i sı n ı r l a r ı n ı n ö t e si n e t a şt ı . Y u n a n m i t o l o j i si
n i n m o d e r n B a t ı d ü n y a sı ü z e r i n d e d e r i n b i r e t k i y e sa h i p
o l d u ğ u r a h a t l ı k l a sö y l e n e b i l i r . K i k l o p l a r , Z e u s v e P o s e i d o n b u n l ar d an y al n ız c a b i r k aç ıd ır .
T a n r ı l a r ve T a n r ı ça l a r
Y u n a n t a n r ı l a r ı i n t i k a m p e şi n d e k i az g ı n b i r ç e t e g i b i d i r .
B u r a d a t ek t e k el e a l a m a y a c a ğ ı m ı z k a d a r ç o k t u r l a r , b u
n e d e n l e T i t a n l a r ı n d e v r i l m e si n d e n so n r a h ü k ü m
sü r e n
o n i k i t a n r ı d a n o l u şa n O l i m p o sl u l a r a o d a k l a n m a y ı se ç
t i m . B u o n i k i t a n r ı d a n o n b i r i O l i m p o s D a ğ ı ’ n d a y a şa r d ı ,
o n i k i n c i t a n r ı o l a n H a d e s i se y e r a l t ı n d a y a şa m a y a m a h
k u m e d i l m i şt i . T a n r ı l a r ı n h e p si b i r b i r i y l e d i d i şi r , k a v g a
e d e r l e r d i ; a r a l a r ı n d a b ü y ü k a şk l a r b a şl a y ı p k ı sa z a m a n d a
sö n e r d i . B i r b i r l e r i n e h i sse t t i k l e r i n i d ı şa v u r u p b i r b i r l e
r i n d en i n t i k am
128
a l m a y a ç a l ı şı r k e n ö l ü m l ü l e r i n h a y a t l a -
Y u n a n M i t o l o ji s i
r i n a d a k a r ı şı r l a r d ı . Y u n a n y a z a r l a r ı g ö k l e r d e k i b u a n
l a şm a z l ı k l a r ı v e d u y g u f ı r t ı n a l a r ı n ı t a sv i r e d e r e k sa v a şı n ,
a şk ı n v e d o ğ a l a f e t l e r i n a r k a sı n d a k i se b e p l e r e g e n i ş b i r
b a ğ l a m k a z a n d ı r m a y a ç a l ı şm ı şt ı r .
Zeu s
G ö k l e r i n t a n r ı sı Z e u s t ü m t a n r ı l a r d a n so r u m l u d u r v e o n
l a r ı n b ab ası o l a r a k b i l i n i r . Sa y g ı d e ğ e r k o n u m u sa y e si n d e
h o şu n a g i d e n h e r k e sl e ( y a d a h e r şey l e) y a t a b i l i r . A k l ı n a
k o y d u ğ u n u el e g e ç i r e b i l m e k i ç i n k ı l ı k d e ğ i şt i r m e k t e o l a
ğ a n ü st ü y e t e n e k l i d i r ; b i r d e f a sı n d a , so n r a sı n d a G i r i t k r a
l ı M i n o s ’ u. d ü n y a y a g e t i r e n E u r o p d y l a b i r l i k t e o l a b i l m e k
i ç i n b i r b o ğ a y a d ö n ü şm ü şt ü r . B u t ü r c i n se l g a l i b i y e t l e r i
n i n so n u c u o l a r a k ç o k sa y ı d a t a n r ı , y a r ı t a n r ı v e c a n a v a r
Z e u s 'u n b a b a l a n
ed ec ek
o l u r sa k
o l d u ğ u n u i d d i a e t m i şt i r . Sa y ı y l a i f ad e
12 0 ’ d en
faz l a t an r ın ın
ve k ah r am an ın
so y u Z e u s 'a d a y a n d ı r ı l ı r .
P e k ç o k d i n d e o l d u ğ u g i b i n e y i n y a n l ı ş, n e y i n d o ğ
r u o l d u ğ u n u b e l i r l e y e n y a r g ı ç d a b u b ab a f i g ü r ü d ü r . İ y i
t a r a f m a d e n k g e l i r se n i z so n d e r e c e e d e p l i b i r i d i r Z eu s ,
f a k a t o n u n l a b o z u şm a k p e k a k ı l k â r ı d e ğ i l d i r . Ç o ğ u n l u k
l a a l a m e t i f a r i k a sı o l a n y ı l d ı r ı m l a r e sm e d i l i r , b u n u o n u
si n i r l e n d i r e n h e r k e se f ı r l a t a b i l i r . E ğ e r si z i p o k e r d e h i l e
129
B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i
y a p a r k e n y a k a l a m ı ş o l sa y d ı si z d e ö f k e si n d e n n a si b i n i z i
al ı r d ı n ı z .
Z eu s , K r o n o s i l e R h ea m n ç o c u ğ u d u r v e sa b r ı y l a i i n
sa l a n ( ay n ı z a m a n d a k ı z k a r d e şi o l an ) H e r a ’y l a ev l i d i r .
130
• .2
N
a*
A p h r od it e
Y u n a n T a n r ı l a r ı n ı n So y a ğ a c ı
c= ■ &
£
H er m es
c*
E
uj
E
i*
c
<
K ao s
E
3
O u
•
£
N
a*
o d
'3
İ °'
e
D 3J
131
B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i
A pollo
A p o l l o , Z eu s' u n
p ek
ve
ço k
i k i z k a r d e şi y d i . Y u n a n
A rtem is
o ğ l u n d an
b i r i v e A r t em i s’i n
şi i r i n d e G ü n e ş’ i t e m si l e d e r d i ;
G ü n e ş’ i n g ö k y ü z ü n ü h e r g ü n g i z e m l i b i r b i ç i m d e b o y
d an b o y a k a t e t m e si d e A p o l l o 'n u n g ü n b o y u n c a ç e k t i ğ i
i k i t e k e r l e k l i a r a b a sı y l a a ç ı k l a m r d ı . D i ğ e r y a n d a A r t e m i s ,
A y i l e t em si l e d i l i r d i , i k i z l e r k u t sa l D el o s A d a sı ’ n d a d o ğ
m u şl a r d ı . B u ad a b u g ü n d e k u t sa l k a b u l e d i l i r v e k i m se
n i n o r a d a d o ğ m a sı n a y a d a ö l m e si n e m ü sa a d e e d i l m ez .
(Bu
an t i k
şe h i r , b u g ü n
h em en
y a m b a şm d a k i e ğ l e n c e
m e r k e z i M i k o n o s’ a b a ğ l ı d ı r v e i k i ad a a r a sı n d a k i f a r k
g ö r ü l m e y e d eğ e r d i r .)
A p o l l o a r a l a r ı n d a m ü z i k , h a k i k a t v e i y i l e şm e n i n b u
l u n d u ğ u b i r ç o k şe y i n t a n r ı sı d ı r ; a y n ı z a m a n d a o k ç u l u k t a
d a u st a d ı r . Z e u s ' a y a k ı n l ı ğ ı , a st r o l o j i k ö n em i v e h a k i k a t
l e i l i şk i l e n d i r i l m e si n e d e n i y l e o n a a d a n m ı ş p e k ç o k t a p ı
n ak v a r d ı r . B u n l a r ı n en m e şh u r u k a h i n i n t a n r ı y l a i l e t i
şi m k u r a r a k g el e c e ğ e d a i r so r u l a r ı y a n ı t l a d ı ğ ı D e l h i ’ d e k i
t ap m ak t ır .
A p o l l o 'n u n k ı z k a r d e şi A r t e m i s a v c ı l ı k v e y a b a n ı l y a şa
m ı n , a y n ı z am an d a ( b u n l ar a z ı t d ü şe c e k b i ç i m d e) d o ğ u m
v e b ek ar et i n t a n r ı ç a sı d ı r . A r t e m i s 'i n M .S. l . v e 2. y ü z y ı l
l ar d an k a l m a h e y k e l l e r i b u g ü n T ü r k i y e ’d e b u l u n an an t i k
E f es şeh r i n d e y e r al ı r ; b u h e y k e l l e r d e A r t e m i s , t a m a m e n
b o ğ a t est i sl e r i y l e k a p l a n m ı ş şek i l d e t a sv i r e d i l m i şt i r ; b u
n u n A r t e m i s ' i n d o ğ u r g a n l ı ğ ı n ı si m g el ed i ğ i d ü şü n ü l ü r .
132
Y u n a n M i t o l o ji s i
P o se i d o n
P o s ei d o n g e n e l l i k l e ö f k e l i b i r m i z a c a sa h i p t i r . D en i z t a n
r ı sı o l a r a k ü ç d i şl i y a b a sı y l a d en i z r ü z g a r l a r ı , t su n a m i l e r
v e a n a f o r l a r y a r a t ı r . F a k a t su y u n a g i t m e y i b a şa r a b i l i r se
n i z , d e n i z l e r i m e m n u n i y e t l e sa k i n l e şt i r i r v e si z e h o ş b i r
r ü z g a r h e d i y e ed er .
P o s ei d o n , Z e u s v e H a d e s ' i n k a r d e şi d i r ; b u ü ç k a r d e ş
b a b a l a r ı K r o n o s u d e v i r d i k t e n so n r a d ü n y a y ı p a y l a şm a k
i ç i n b i r e r ç ö p ç e k e r . Z e u s v e P o s e i d o n u n şa n sı y a v e r g i
d er , Z e u s u n p a y ı n a y e r v e g ö k , P o s e i d o n ’ u n p a y ı n a i se
d e n i z l e r d ü şe r . Z a v a l l ı H a d e s i se k ı sa ç ö p ü se ç e r v e y e r a l
t ı n a sı k ı şı p k a l ı r ; t o p r a ğ ı n d e r i n l i k l e r i n d e k i k r a l l ı k t a n ,
o n u n o n u r u n a H a d e s o l a r a k b a h se d i l d i ğ i d e o l u r .
P o s e i d o n a y n ı z a m a n d a P o l y p h e m u s ’ u n d a b a b a sı d ı r ,
h an i şu K i k l o p l a r ’ m k r a l ı v e H o m e r o s’ u n O d y s s e i a ’sı sa
y e si n d e m e şh u r o l a n t ek g ö z l ü c a n a v a r . B a t ı d ü n y a sm ı n
y az ıy a d ö k ü l en i l k m i t l er i n d en b i r i d i r b u v e b u g ü n d e
ç o k ç a a n l a t ı l ı r . H o m e r ’ i n d e st a n ı n d a , k a h r a m a n O d y s s e
i a t e k g ö z l ü b i r d e v t a r a f ı n d a n b i r m a ğ a r a y a h a p se d i l i r
f a k a t o n u şa r a p l a k a n d ı r a r a k a l t e t m e y i b a şa r ı r . K a f a
y ı b u l a n P o l y p h em u s o n a i sm i n i so r d u ğ u n d a O d y s s e i a
“ h i ç k i m se ” c e v a b ı n ı v e r i r v e d e v i n t e k g ö z ü n e k ı z g ı n
b i r k a z ı k sa p l a r . D i ğ e r K i k l o p l a r “ h i ç k i m se " ad l ı k i şi y i
b u l a m a y ı n c a , O d y s s e i a m u z a f f e r b i r şe k i l d e u z a k l a r a y e l
k e n a ç a r . F a k a t , d e n i z d e g ü v e n d e o l d u ğ u d ü şü n c e si n e
13 3
B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i
k a p ı l a r a k i sm i n i y a n l ı şl ı k l a P o l y p h e m u s ’ a sö y l e y i v e r i n c e ,
P o l y p h em u s d a, b e k l e n e c e ğ i g i b i a ğ l a y a r a k b a b a sı n a k o
şar . B a b a sı P o s ei d o ı ı i se O d y s s e i a 'y ı b i r k a ç se n e y i d ah a
d e n i z l e r d e y i t i k g e ç i r m e y e m a h k u m ed er .
A fr o d it
A şk , ar z u v e g ü z e l l i k t a n r ı ç a sı A f r o d i t 'i n d ü n y a sı n d a h e r
şe y i n
h u zu rlu
o l m ası n ı b e k l e y e b i l i r si n i z f a k a t
a sl ı n d a
at eş t a n r ı sı H e p h a i s t o s ’ u n k a r ı sı v e sa v a ş t a n r ı sı A r e s ' i n
se v g i l i si o l a r a k k o şu şt u r m a l ı b i r h a y a t ı v a r d ı r .
G ü z el l i ğ i n i n b i r ç o k Y u n an m i t i n i n m er k ez i n d e y e r
a l a n o n y ı l l ı k T r o y a Sa v a şı ’ n ı t e t i k l e d i ğ i sö y l e n i r . B u n
l ar d an
sa d e c e
b i r k a ç ı n ı sa y m a k
g e r e k i r se T r o y a A t ı ,
A ş i l , O d y s s eu s , A e n e a s v e R o m a şe h r i n i n o r t a y a ç ı k m a
sı b u m i t i n p a r ç a l a r ı d ı r . ( B u k o n u d a d a h a f a z l a sı i ç i n 6.
B ö l ü m 'e b a k ı l a b i l i r .)
H i k a y e y e g ö r e , Z e u s ' u n d ü z e n l e d i ğ i b i r z i y a f e t sı r a
sı n d a ü z e r i n d e " d ü n y a n ı n en g ü z el k a d ı n ı n a ” y a z a n a l
t ın b i r el m a, a n l a şm a z l ı k t a n r ı sı E r i ş t a r a f ı n d a n t ö r e n i n
o r t a y er i n e b ı r ak ıl ı r . A f r o d i t , A t h en a v e H er a ay r ı ay r ı,
el m a n ı n k e n d i l e r i n e a i t o l d u ğ u n u i d d i a ed er . E l m a n ı n
sa h i b i n i b e l i r l e m e k i se T r o y a ’ d a k i en g ö z d e b e k a r o l a r a k
se ç i l e n z av al l ı ö l ü m l ü P a r i s 'e d ü şer . İ şi n so n u p e k h a y ı r l ı
o l m ay ac ak t ır .
13 4
Y u n a n M i t o l o ji s i
T an r ıç al ar ın
h er
biri
so y u n u r
ve
b a şt a n
ç ık ar ıc ı
h e d i y e l e r l e P a r i s ’e k u r y a p a r . F a k a t A f r o d i t ’ i n T r o y a l ı
H e l e n ’ l e e v l i l i k v a a d i h e d i y e l e r a r a sı n d a en c a z i p o l a n d ı r ,
b u n ed en l e P a r i s al t ın el m ay ı A f r o d i t e v er i r . F ak at o r
t a d a b i r so r u n v a r d ı r : H el en z at en Y u n a n k r a l ı M e n e l a u s
i l e e v l i d i r . K a r ı sı n ı n sa d a k a t si z l i k l e r i n d e n b ı k a n M e n e
l a u s, o n u g e r i a l m a k i ç i n y ü z b i n l e r c e Y u n a n a sk e r i y l e
T r o y a ’ y a h ü c u m ed er .
Eros
Y u n a n l ı l a r ı n “ a şk ” i ç i n i k i sö z c ü ğ ü v a r d ı r : “A g a p e ” d er i n
v e r u h a n i b i r a şk ı i f a d e ed er ; " e r o s” i se f i z i k se l ar z u v e
i h t i y a ç l a r ı . “ E r o t i k ” sö z c ü ğ ü b u t ü r b i r a şk t a n g el i r .
Y u n a n sa n a t ı n d a ç o ğ u n l u k l a k a n a t l a r ı , g ü m ü şt e n
y a y ı v e o k u y l a r e sm e d i l e n E r o s’ u n c i n se l a r z u y u at eşl e
d i ğ i d ü şü n ü l ü r . E r o s a p l a st i k sa n a t l a r d a v e e d e b i y a t t a
y a k ı şt ı r ı l a n
k ar ak t er
ö z el l i k l er i
z am an
i ç i n d e d e ğ i şi r .
E r k e n Y u n a n t a sv i r l e r i n d e i r i y a r ı g e n ç b i r a d a m o l a r a k
r e sm e d i l i r k e n so n r a l a r ı d a h a o y u n b a z , el e a v u c a sı ğ m a z
b i r k a r a k t e r o l u r . R o m a sa n a t ı n d a ( v e so n r a sı n d a ) i se
T a n r ı l a r a v e ö l ü m l ü l e r e o n l a r ı â şı k e d e c e k o k l a r f ı r l a t a
r a k d o l a şa n t o m b u l b i r b eb ek o l a r a k r e sm e d i l i r . E r o s v e
k a l b e sa p l a n a n o k i k o n o g r a f i si , b u g ü n d e y a y g ı n o l a r a k
k u l l an ıl m ak t ad ır .
135
B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i
Ath en a
A t h e n a , Y u n a n m i t o l o j i si n i n en se v i l i p sa y ı l a n t a n r ı ç a l a
r ı n d a n b i r i d i r . Ç e v r e si n d e k i l e r i n a k si n e , i n t i k a m p e şi n d e
h a r e k e t e t m e y e v e h ı n c ı n ı ö l ü m l ü l e r d e n ç ı k a r m a âd et i
y o k t u r . B i l g e l i k t e n d ü r ü st l ü ğ e , c e sa r e t t e n sa v a şt a k i y ı r
t ı c ı l ı ğ a , Y u n a n k ü l t ü r ü n ü n t ü m so y l u ö ğ el er i o n d a v ü c u t
b u l m u şt u r sa n k i . H a m i l e an n e si M e t i s ' i y u t a n Z e u s ’ u n
k a f a sı n d a n , z ı r h ı n a b ü r ü n m ü ş, m a c e r a y a h az ı r v a z i y e t t e
ç ı k m ı şt ı r .
B u o l a ğ a n ü st ü ö z e l l i k l e r i n b i r a r a y a g el i şi , A t h e n a y ı
h u k u k v e a d a l et i n , b i l g e l i k v e c e sa r e t i n t a n r ı ç a sı y a p
m ı şt ı r ; a y r ı c a Y u n a n v e R o m a e d e b i y a t m d a k i t em el k a
r a k t e r l e r i n k o r u y u c u m e l e ğ i o l m a g ö r e v i n i ü st l e n m i şt i r .
( Se n a r y o n u n g e r e k t i r d i ğ i şe k i l d e , O d y s s eu s y e A e n e a s ı
k â h d ah a g ü ç l ü v e u z u n b o y l u y a p a r a k , k â h g ö r ü n m e z
o l m a l a r ı n ı y a d a k ı l ı k d e ğ i şt i r m e l e r i n i sa ğ l a y a r a k z o r d u
r u m l a r d a n k u r t u l m a l a r ı n a y a r d ı m ed er .)
Y u n a n m e d e n i y e t i n i n h âl â m e r k e z i o l a n şe h i r o n u n
a d ı n ı t a şı r . B a k i r e t a n r ı ç a o l a r a k sa f l ı ğ ı d a şe h r i n si l u e
t i n e e g e m e n o l an P a r t h e n o n ’ d a a n ı l ı r ( Y u n a n c a d a ‘p a r t h e n o s’, ‘ b a k i r e ’ a n l a m ı n a g el i r ) . A t h e n a v e P o s ei d o n , b u
m u h t e şe m
P o s ei d o n
nun
şe h r i n k e n d i l e r i n e a d a n m a sı i ç i n ç e k i şi r l e r .
k a m p a n y a sı n a ü ç d i şl i y a b a sı n ı d en i z su y u
şe h i r d e k i b i r k a y n a k t a n
a k a b i l m e si i ç i n
k u l l an a
r a k b aşl ar . A t h e n a i se i l k z e y t i n a ğ a c ı n a h a y a t v e r e r e k
i 36
Y u n a n M i t o l o ji s i
P o s e i d o n u n ö n ü n e g e ç e r . P o s ei d o n u n k o r k t u ğ u b a şı n a
g e l m i şt i r : O n i k i t a n r ı o r t a k b i r k a r a r l a şe h r e i sm i n i v e r
m e o n u r u n u A t h e n a ' y a b a h şe d e r l e r . M i t i n h a n g i v e r si y o
n u n u o k u d u ğ u n u z a b a ğ l ı o l a r a k P o s e i d o n şe h r i b a z e n sel
b a sk ı n ı n a u ğ r a t ı r , b az en d e u ğ r a t m a z .
A t h e n a y l a i l i şk i l e n d i r i l e n m i t l e r i n ç o k l u ğ u n e d e n i y
l e Y u n a n sa n a t ı n d a f a r k l ı si m g e l e r l e t a sv i r e d i l i r ; z ı r h ,
z e y t i n a ğ a c ı si m g e l e r i y a d a b i l g e b a y k u ş e n sı k r a st l a n a n
se m b o l l e r d i r .
Ares
Z e u s v e H e r a ' m n o ğ l u o l a n A r e s , sa v a şı n v e ç a r p ı şm a i ç i n
d u y u l a n v a h şi ar z u n u n v ü c u t b u l m u ş h a l i d i r ; sa v a şl a i l i ş
k i l e n d i r i l e n t e k Y u n a n t a n r ı sı o l m a sa d a b u k o n u d a ö z el
b i r y e r e sa h i p t i r . Ö r n e ğ i n H ep h a i s t o s si l a h v e z ı r h y a p a r
k e n , A t h e n a Y u n a n l ı l a r a r e h b e r l i k e d e r v e o n l a r a sa v a ş
i ç i n h a k l ı se b e p l e r su n ar .
Y u n an
ed eb i y at ın d ak i
sa v a ş
h i k ay el er i n d e
A r e s ’ i n g a z a b ı n ı n e t k i l e r i n d e n sı k ç a b a h se d i l i r . B i r h i k a
y e d e Y u n a n şe h r i T h eb a i ’ n i n k u r u c u su K a d m o s v e a d a m
l ar ı,
K a d m o s’u n
Z eııs
t ar af ın d an
k aç ır ıl an
k ı z k a r d e şi
E u r o p a y ı a r a m a k i ç i n y o l l a r a d ü şe r l e r . K a r şı l a şt ı k l a r ı i l k
i n e ğ i t a k i p e t m e l e r i ö ğ ü t l e n e n K a d m o s v e a d a m l a r ı k ı sa
137
B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i
b i r sü r e so n r a , b i r y ı l a n ı n k o r u d u ğ u b i r ç e şm e y e g e l i r l e r .
B u y ı l a n A r e s’ i n ç o c u k l a r ı n d a n b i r i d i r , b u d a o n u k o r k u
l ası b i r h a y v a n y a p a r . Y ı l a n , K a d m o s u n a d a m l a r ı n ı ö l d ü
r ü r . K a d m o s d a i n t i k a m a l m a k i ç i n y ı l a n ı b i r t a şl a ez er .
A t h e n a , K a d m o s 'a y ı l a n ı n d i şl e r i n i n b i r k ı sm ı n ı
ç ı k a r m a sı n ı v e t o p r a ğ a g ö m m e si n i n a si h a t e d er . D i şl e r i n
g ö m ü l d ü ğ ü y e r d e n S p a r t o i o l a r a k b i l i n en b i r o r d u e r k e k
b i t i v e r i r v e K a d m o s 'a T h eb ai şe h r i n i k u r m a sı i ç i n y a r d ı m
e d e r l e r . N e y a z ı k k i A r e s , y ı l a n ı n ö l d ü r ü l m e si n i n ö c ü n ü
K a d m o s ’ u t ü m y ı l b o y u n c a k ö l e si o l a r a k ç a l ı şm a y a m a h
k u m e d e r e k al ı r . K a d m o s , A r e s ' i n k ı z ı H a r m o n i a y l a ev l e n se d e, so n r a d a n i k i si d e y ı l a n a d ö n ü şü r l e r .
H ad es
Y er al t ın m
E f e n d i si H a d e s ’ i n ö f k e l i b i r m i z a c a sa h i p o l
d u ğ u n u n d ü şü n ü l m e si n e şa şm a m a k g e r e k . H a d e s i sm i ,
h e r k e si n ö l ü m d e n so n r a g ö n d e r i l d i ğ i y e r a l t ı d ü n y a sı n a
v e r i l e n ad d ı r . H ı r i st i y a n l ı k t a k i c e n n e t v e c e h e n n e m i n
a k si n e Y u n a n l ı l a r ı n
ö l ü l er i çi n
t ek b i r m ek an ı v ar d ır .
A m a H a d e s’ t e d e b i r ç o k f a r k l ı y e r b u l u n u r , b u n l a r ı n b a
k ı sı n ı d a d i ğ e r l e r i n d e n ç o k d a h a c a z i p t i r .
Y u n a n m i t o l o j i si n e g ö r e H a d e s 'e g i r i p d e o r a d a n sa ğ
d ö n m e y i b a şa r a b i l e n p e k az k i şi v a r d ı r , sö z k o n u su y o l
138
Y u n a n M i t o l o ji s i
c u l u ğ u n ç e t i n l i ğ i d ü şü n ü l ü r se , b u p e k şa şı r t ı c ı d a d e ğ i l
d i r . Y o l c u l u k , t an r ı C h a r o r i u n k ü r ek l er i n i ç ek t i ğ i b i r k a
y ı k l a su l a r ı k a p k a r a n l ı k A c h e r o n n e h r i n i n g e ç i l m e si y l e
b a şl a r . B u , u c u z a k a p a t ı l a b i l e c e k b i r h i z m e t d e ğ i l d i r , b u
n ed en l e Y u n a n l ı l a r - v e R o m a l ı l a r - ö l en y a k ı n l a r ı y a k ı l
m a d a n ö n c e ö l ü n ü n ağ z ı n a b i r si k k e y e r l e şt i r i r l e r d i .
A c h e r o n ’u n ö t e y a k a sı n d a h e r şe y d a h a d a z o r l aşı r .
Ü ç k a f a l ı v a h şi k ö p e k C e r b e r u s ( e d e b i y a t t a o z a m a n d a n
b e r i k u l l a n ı l a g e l m i ş b i r Fi g ü r d ü r , h a t t a H a r r y P o t t e r r o
m an l ar ın ın i l k i n d e d e k ü ç ü k b i r r o l ü v ar d ır ) , Er eb u s b ö l
g e si n e g i d e n g e ç i t i b e k l e r . E r e b u s’ t a, ö l e n l e r i n r u h l a r ı n ı n
d ü n y a d a k i h a y a t l a r ı n ı u n u t m a k i ç i n su y u n d a n i ç t i k l e r i
L e t h e n e h r i b u l u n u r . H a d e s i n sa r a y ı n ı n k a r şı sı n d a , i ç e r i
g i r en l er i n h ay at l ar ı y ar g ıl an ır ; v ar ıl an k ar ar l a d a ah i r et i
n e r e d e g e ç i r e c e k l e r i b e l l i o l u r . T a r t a r u s d e h şe t l i c e z a l a
r ı n e v i d i r , E l y si u m ’ u m t a r l a l a r ı n d a ( P a r i s’ t e k i e n m e şh u r
c a d d e l e r d e n o l an C h a m p s- E l y se e s'n i n i sm i d e b u r a d a n
g el i r ) i se ç a y ı r l a r d a , ç i ç e k l e r i ç i n d e o t u r m a k m ü m k ü n
dür.
139
B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i
H e p h a i st o s
H ep h a i s t o s a t eşi n , v o l k a n l a r ı n , m a d e n i e şy a l a r l a h e y k e l i n
t a n r ı sı d ı r v e Y u n a n sa n a t ı n d a t a şı d ı ğ ı ç e k i ç v e m a şa y l a ,
a y r ı c a e şe ğ e b i n e r h a l d e t a sv i r e d i l m i şt i r . H e p h a i s t o s ’ u n
k en d i el l er i n d en ç ık m ış b i r z ır h t ak ım ın ı h ed i y e o l ar ak
a l m a k en b ü y ü k o n u r d u r ; A ş i l ’ m H o m e r o s’ u n İ l y a d a ’sı n d a sa v a şa g i d e r k e n a l d ı ğ ı g i b i . O l i m p o s D a ğ ı ’ n d a k i d i ğ e r
t a n r ı l a r ı n z ı r h l a r ı n ı d a H ep h a i s t o s y a p m ı şt ı r .
E l i şl e r i n d e k i m a h a r e t i n e v e z a r a f e t i n e r a ğ m e n , H e p
h a i s t o s k u su r l u b i r t a n r ı g i b i g ö r ü l ü r . A n l a t ı l a r ç e şi t l i d i r
f a k a t O l i m p o s D a ğ ı ’ n ı n z i r v e si n d e n d ü şt ü k t e n so n r a h a
f i f ç e t o p al k a l a n b i r b a c a ğ ı o l d u ğ u b i l i n i r .
i
F ar k l ı h i k ay el er d e b ac ağ ın ın
d o ğ u şt a n
şe k i l si z o l
d u ğ u v e a n n e si H e r a ’ n m , o ğ l u n u n k u su r u n d a n i ğ r e n e
r e k o n u d ü n y a y a f ı r l a t t ı ğ ı sö y l e n i r . N e y se k i H ep h a i s t o s
d ü n y a y a d ü şü n c e , v o l k a n i k L i m n i A d a sı ’n d a E u r y n o m e
v e T h et i s ( A ş i l ’ i n an n esi ) t a r a f ı n d a n b u l u n u p b ü y ü t ü l ü r
v e b u r ad a u st a b i r z a n a a t k a r o l m a k ü z er e y e t e n e k l e r i n i
g e l i şt i r i r .
M itin
b a şk a b i r v e r si y o n u n d a H ep h a i s t o s b a c a ğ ı
n ı y e t i şk i n b i r t a n r ı y k e n O l i m p o s D a ğ ı ’ n ı n z i r v e si n d e n
a t ı l a r a k sa k a t l a r . B u e f sa n e y e g ö r e Z e u s , k a r ı sı H e r a ’ y a ,
T r o y a ’ d an d ö n e r k e n H e r a k l e s ’ e b i r f ı r t ı n a y o l l a d ı ğ ı i ç i n
ö f k e l i d i r , b u n e d e n l e H e r a ' y ı z i n c i r l e r l e O l i m p o s’ t an a şa
140
Y u n a n M i t o l o ji s i
ğ ı asa r . H e p h a i s t o s a n n e si n i n i m d a d ı n a k o şu n c a Z eu s o n u
b a c a ğ ı n d a n t u t t u ğ u g i b i d a ğ d a n a şa ğ ı at ar . H ep h a i s t o s ' u n
d ü şü şü g ü n b o y u n c a sü r e r v e t a m G ü n e ş b a t a r k e n L i m n i
A d a sı ’ n d a so n b u l u r .
K ronos
Z eu s
t an r ıl ar ın
b ab ası
d a o l sa K r o n o s u n
ço cu ğu d u r .
K r o n o s i se G a i a ( T o p r ak ) v e U r a n o s u n ( G ö k ) o ğ l u d u r .
K r o n o s , k ı z k a r d e şi R h ea i l e e v l e n i r v e b i r l i k t e O l i m p o s
D ağ ı’n ın t an r ı v e t an r ıç al ar ım y ar at ır l ar . B u ç o c u k l ar ın
a r a sı n d a Z eu s " u n y a n ı sı r a H e r a ( a y n ı z a m a n d a k a r ı sı
o l an ) , H a d e s v e P o s ei d o n d a v a r d ı r .
K r o n o s , c e n n e t i n g ü ç l e r i n i b a b a sı U r a n o s ’ t an , o n u
si v r i b i r o r a k l a h a d ı m e d e r e k al ı r . O n u n d a k e n d i o ğ u l
l a r ı n ı n e l i n e d ü şü p a y m k a d e r i p a y l a şa c a ğ ı n a d a i r b i r k e
h a n e t ü z e r i n e K r o n o s , R h ea n m
d o ğu r d u ğ u h er ço cu ğu
y u t a r a k so r u n u ç ö z m e k i st e r . Ç o c u k l a r d a n y a l n ı z c a en
k ü ç ü k l e r i o l a n Z e u s , a n n e si o n u G i r i t ’ t e b i r m a ğ a r a d a
g i z l i ce d o ğ u r d u ğ u i çi n d i ğ er ç o c u k l ar l a ay n ı k ad er i p ay
l a şm a k t a n k u r t u l u r . K o c a sı n ı k a n d ı r m a k i ç i n R h ea o n a,
b a t t a n i y e y e sa r ı l m ı ş b i r k a y a p a r ç a sı n ı sa n k i o ğ u l l a r ı y
m ı ş g i b i v e r i r , K r o n o s d a t aşı b i r l o k m a d a m i d e y e i n d i r i r .
Z eu s
bü yü yü p
r e şi t
o l d u ğu n d a,
k a r d e şl e r i n i
141
B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i
K r o n o s ' u n k a r n ı n d a n ç ı k a r ı p ö z g ü r l ü k l e r i n e k a v u şt u r u r .
So n r a d a, b a b a sı n ı n k u şa ğ ı n d a n g el en Y u n a n l ı T a n r ı l a r
o l a n T i t a n l a r a k a r şı o n y ı l l ı k z o r l u b i r sa v a ş v e r i r v e g a l i p
g el i r . K r o n o s i l e T i t a n l a r ı y e r a l t ı n a , T a r t a r u s ’ a sü r ü l ü r l e r .
B ö y l e c e t a n r ı l a r ı n b i r so n r a k i k u şa ğ ı n ı n , y a n i O l i m p o sl u l ar ın ö n ü aç ıl m ış o l u r .
G aia
T o p r a k t a n r ı ç a sı v e h e r şe y i n a n a sı o l a n G a i a , Y u n a n t a n
r ıl ar ın ın an aer k i l f i g ü r ü d ü r . T ü m t an r ıl ar o n u n U r a n o s la
( G ö k ) , P o n f u s’l a ( D en i z ) v e T a r t a r u s 'l a ( Y er al t ı ) b i r l e şm e
l e r i n d e n d o ğ m u şt u r .
" T o p r a k a n a ” f i g ü r ü n ü n ö ğ e l e r i n e b i r ç o k b a şk a i n an ç
si st e m i n d e d e r a st l a n ı r , Y u n a n m i t o l o j i si n d e k i v a r l ı ğ ı n ı n
d a ö n cek i d ö n em l er d en m i t o l o j i k b i r k al ın t ı o l d u ğu d ü
şü n ü l ü r . G a i a , ü st l e n d i ğ i a n n e l i k r o l ü n e r a ğ m e n , b e l a d a n
u z ak d u r m az . O ğ l u K r o n o s " u n U r a n o s ’ u d e v i r m e si n e v e
h a d ı m e t m e si n e y a r d ı m ed en o d u r . K r o n o s ’ u n so y t a r ı l ı k
l ar ın d an b ık ın c a d a t o r u n u Z eu s’ u T i t an l ar ı d ev i r i p t an r ı
l a r ı n l i d e r i o l m ası i ç i n d e st e k l e m i şt i r . Y a p t ı k l a r ı b u n l a r
l a d a k a l m a z . Z e u s ' u n K r o n o s u y e r a l t ı n a g ö n d e r m e si n e
ö f k e l e n e n G a i a , G i g a n t e s ’l e r i n v e c a n a v a r T y p h o e u s ' u n
y a r d ı m ı n ı a l a r a k Z e u s’ t a n d a k u r t u l m a n ı n y o l u n u ar a r .
F a k a t t o r u n u , f az l a d i şl i b i r r a k i p t i r .
142
Y u n a n M i t o l o ji s i
İ l h am Per i l ed
Y u n an
m i t o l o j i si n d e
b e l l ek ,
T i t an
t a n r ı ç a sı
M n e m o sy n e i l e t em si l e d i l i r ( i sm i Y u n a n c a d a “ d ü -
1
şü n c e l i ” , “ d u y a r l ı ” a n l a m ı n a g el en sö z c ü k t e n g el i r ) .
M n e m o sy n e , Z e u s’ l a y a şa d ı ğ ı d o k u z g ü n l ü k
a şk
m a c e r a sı n ı n ar d ı n d a n , t ü m sa n a t l a r a i l h a m v e r e n
d o k u z k ı z k a r d e ş o l an İ l h a m P e r i l e r i ’n i n a n n e si o l
m u şt u r .
İlh am
P e r i si
K allio p e
İlh am
V er d iği
N e ile t a sv i r
A lan
ed ilir?
E p i k şi i r i n i l h am
Y az ıt
p e r i si
K leio
T ar i h i n i l h an ı
P a r şö m e n t o m a r ı
p e r i si
Er at o
Eu t erp e
M elp o m en e
L i r i k şi i r i n i l h am
K i t h ar a (lir aile
p e r i si
si n d e n b i r ç a l g ı )
M ü z i ğ i n i l h am
F lü t b en z er i b ir
p e r i si
e n st r ü m a n
T r ajed i n i n ilh am
T r a j i k b i r m a sk
p e r i si
Po lyh ym n ia
İ l ah i l er i n ilh am
P eç e
p e r i si
T e r p si k h o r e
D a n sı n v e
Lir
r i t m i k şi i r i n
i l h a m p e r i si
T h alia
G ü ld ü rü n ü n il
K o m i k b i r m a sk
h a m p e r i si
U r an ia
A st r o n o m i n i n
K ü re ya da pu
i l h a m p e r i si
su l a
143
B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i
Y u n a n - v e R o m a - e d e b i y a t ı n ı n en n ad i d e p a r ç a l a
r ı, İ l h a m P e r i l e r i n e o z a n a b e l l i b i r m i t i a n l a t ı r k e n
i l h a m v e r m e l e r i i ç i n y a k a r a r a k b a şl a r . Y a z a r l a r ı n ,
sa n a t ç ı l a r ı n v e h a t t a a st r o l o g l a r ı n İ l h a m P e r i l e r i n
d en i l h a m a l m a sı f i k r i , B a t ı sa n a t ı v e e d e b i y a t ı n d a
y ü z y ı l l a r c a sü r m ü şt ü r . B u n a v e r i l e b i l e c e k sa y ı sı z
ö r n e k t e n b i r i , Sh a k e sp e a r e ’i n V . H e n r y e se r i n i n i l k
p e r d e si n i n p r o l o g u d u r :
“ E y ! A l e v d e n y a r a t ı l m ı ş b i r i l h a m p e r i si
P a r ı l d a y a r a k g ö k y ü z ü n e y ü k se l i y o r o l sa ” *
B u g ü n b i l e m o d a t a sa r ı m c ı l a r ı , b e l l i b i r m o d e l i y a
d a ü n l ü y ü k en d i İ l h am P er i l er i o l ar ak g ö r er ek y en i
t a sa r ı m l a r ı n ı
g e l i şt i r i r k e n
bu
k i şi n i n
b ed en i n i n
şe k l i n d e n , k i şi l i ğ i n d e n y a d a t a r z ı n d a n e si n l e n i r l e r .
* A l i H . N e y z i ’ n i n M i t o s- B o y u t T i y a t r o Y ay ı n l a r ı 'n d a n ç ı k a n ç ev i r i si
k u l l a n ı l m ı şt ı r ( E k i m 2 0 0 2 , ı. B ask ı) ( ç.n .)
144
Y u n a n M i t o l o ji s i
Ad on is
E b e d i " a şk v e a r z u " i l e ö z d e şl e şt i r i l m i ş b i r d i ğ er Y u n a n
t a n r ı sı o l a n A d o n i s b i t k i l e r i n v e y e n i d e n d o ğ u şu n t a n r ı
sı d ı r . Ö y l e y a k ı şı k l ı d ı r k i h e n ü z y e n i y e t m e y k e n b i l e aşk
t a n r ı ç a sı A f r o d i t i n
d i k k a t i n i ç e k m e y i b a şa r ı r . A f r o d i t
k e n d i so r u m l u l u ğ u a l t ı n d a k i g en ç A d o n i s ’ i , y o k l u ğ u n d a
g ö z k u l a k o l m a sı i ç i n b ah ar t a n r ı ç a sı v e y e r a l t ı n m k r a l i
ç e si P e r s e p h o n e y e ( aşa ğ ı y a b a k ı n ı z ) b ı r a k ı r .
P er sep h o n e A d o n i s ’e t u t u l u r v e v a k i t g el d i ğ i n d e o n u
A f r o d i t ' e g e r i v e r m e k i st em ez . A r a l a r ı n d a k a v g a y a t u t u
şu r l a r , N e y se k i Z e u s , A d o n i s ’ e z a m a n ı n ı A f r o d i t , P e r s e p
h o n e v e k e n d i se ç t i ğ i b i r a m a ç a r a sı n d a e şi t şe k i l d e b ö
l ü şt ü r m e si n i b u y u r u n c a o r t a l ı k y a t ı şı r . A d o n i s ’ i n b u b o ş
z a m an ı A f r o d i t ’ l e g e ç i r m e y i se ç e r e k o n a o l a n b a ğ l ı l ı ğ ı
n ı a ç ı k ç a o r t a y a k o y m a sı P e r s e p h o n e y i k a h r e d e r . D i ğ e r
y a n d a n , b u b i r l i k t e l i k A f r o d i t ’i n k o c a sı A r e s ’ i d e ç i l e d e n
ç ı k a r ı r v e A r e s k ı sk a n ç l ı k v e ö f k e i l e b i r y a b a n d o m u z u
b ed en i n e g i r i p A d o n i s ’i ö l d ü r ü r . A d o n i s , A f r o d i t 'i n k o l l a
r ın d a can v er i r .
145
B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i
P e r se p h o n e
B i r a z h ü z ü n l ü b i r k a r a k t e r o l an b a h a r t a n r ı ç a sı P e r s e p
h o n e, Z e u s v e D e m e t er i n k ı z ı d ı r v e h i k a y e si m e v si m l e r i n
d e ğ i şi m i n i a ç ı k l a m a k i ç i n k u l l a n ı l ı r . D e m e t er k ı z ı n ı o n a
şe h v e t l e y a k l a şa n t a n r ı l a r d a n k o r u m a y a ç a l ı şsa d a, P e r
sep h o n e b i r g ü n ç a y ı r d a ç i ç e k t o p l a r k e n y e r a l t ı t a n r ı sı H a
d es o r t a y a ç ı k ı p o n u k a ç ı r a r a k k a r ı sı y a p ı n c a D e m e t er i n
t ü m ç a b a l a r ı b o şa g i d er .
B u t e c a v ü z k a r şı sı n d a ö f k e d e n d e l i y e d ö n e n D e m e
t er , H a d e s ' t en k ı z ı n ı g e r i g e t i r m e si n i i st e r . H a d es e r g eç
m e r h a m e t e d e c e k t i r f a k a t o a r a d a P er s ep h o n e k o c a sı n ı n
l ez z et l i n a r l a r ı n d a n t a t t ı ğ ı i ç i n a r t ı k se n e n i n y a r ı sı n ı o r a
d a, H a d e s ' i n k a r ı sı v e y e r a l t ı n ı n k r a l i ç e si o l a r a k - g e ç i r
m e y e m a h k u m d u r . O n u n y o k l u ğ u n d a ö l ü m l ü d ü n y a k ı şa
b ü r ü n ü r v e o t e k r a r y e r i n ü st ü n e d ö n ü n c e y e d e k b a h a r
o r t al ık t a g ö r ü n m ez .
146
Y u n a n M i t o l o ji s i
D io n e
Z eu s’u n
n e r e d e y se
ç o c u k l ar ı
o ld u ğu
al t m ış f a r k l ı
t an r ıç a v e
sa n ı l m a k t a d ı r ;
k ad ın d an
e şl e r i n d e n
biri
de
D i o n e d ı r . İ sm i , Z e u s ’ u n d i şi l v e r si y o n u d u r ; ‘D i a n a ’ v e
‘Jü p i t e r ’ k e l i m e l e r i y l e a y n ı k ö k t e n t ü r e t i l m i şt i r . K e n d i si
d e en e sk i t a n r ı ç a l a r d a n b i r i o l a n A f r o d i t m a n n e si d i r , b u
n e d e n l e D i o n e ' n i n Y u n a n m i t o l o j i si n d e k i y e r i t o p r a k an a
G a i a y a b en z er .
E sk i
m et i n l er d e
D i o ı ı e’ d en
ü st ü n k ö r ü
b a h se d i l i r
f ak at o n a ay r ıl an b i r k aç cü m l e i çi n d e Y u n an
d a n ad i r en
gö r ü l en
b ir k ır ıl gan l ık
g ö r m ek
t an r ıl ar
m üm kün
d ü r . D i o n e n m k ı z ı A f r o d i t , T r o y a Sa v a şı ’ n d a k e n d i o ğ l u
A e n e a s ’ \ k o r u m a y a ç a l ı şı r k e n y a r a l a n d ı ğ ı n d a ( d ah a f az l a
b i l g i i ç i n sa y f a 17 6 ’y a b al cın ız ) i y i l e şe b i l m e k i ç i n O l i m p o s
D a ğ ı ’ n d a k i a n n e si n e sı ğ ı n ı r . D i o n e, A f r o d i t ’ e b a k a r k e n ,
o n a sa v a ş t a n r ı sı A r e s’i n b i r d e f a sı n d a e si r d ü şü p i k i z al i m
d ev t ar af ın d an b i r k az an a k ap at ıl d ığ ı h i k a y e y i an l at ır , h i
k a y e y e g ö r e sa v a ş t a n r ı sı a n c a k d e v l e r i n ü v e y a n n e si n i n
a r a y a g i r i p H e r t n e s ' t en y a r d ı m
i st e m e si y l e k u r t a r ı l a b i l -
m i şt i r . B u h i k a y e y l e D i o n e, k ı z m a ö l ü m sü z l e r i n d e z a y ı f
t ar af l ar ı o l d u ğu n u h at ır l at ır . A n l at t ığ ı b i r d i ğ er h i k ay e d e
b ü y ü k t a n r ı l a r d a n H er a v e H a d e s i n , H e r a k l e s ’ i n si l a h l a
r ı y l a y a r a l a n m a sı d ı r .
147
Ka
h r a m a n l a r
CAN İ LER
Ca
,
ve
n avar l ar
u b ö l ü m d e Y u n a n m i t o l o j i si n d e k i p e k ç o k k a h r a
m a n a z at en a şi n a o l d u ğ u n u z u f a r k e d e c e k si n i z .
H erak les {Herk ül)
H er a k l es d a h a ç o k R o m a m i t o l o j i si n d e k i i sm i y l e , y a n i
H er k ü l o l ar ak
t a n ı n ı r . O l a ğ a n ü st ü g ü c ü , k ı v r a k z e k a sı
v e y e t e n e k l i b i r d ö v ü şç ü o l m a sı sa y e si n d e sa y g ı d u y u l a n b i r k a r a k t e r o l m u şt u r . M i t se l b i r sa v a şç ı d a n ö l ü m sü z
b i r t a n r ı y a d ö n ü şm ü ş v e d a h a so n r a k e n d i si n e b u şe k i l
d e t a p ı m l m ı şt ı r . Z e u s v e ö l ü m l ü A l c m e n e n i n { Z eu s u n
A l c m en e’ n i n
k o c a sı g ö r ü n ü şü n e b ü r ü n m e si so n u c u n d a
d o ğ an ) ç o c u ğ u d u r . Z e u s u n k a r ı sı H e r a ’ n i n d a b u n e d e n
l e H er a k l es t en n e f r e t e t t i ğ i v e o n u k ı sk a n d ı ğ ı a n l a t ı l ı r .
H er a 'n m
d e l i r t t i ğ i H er a k l es k e n d i
ço cu k l ar ın ı ö l
d ü r ü r . D a v r a n ı şı n ı n k e f a r e t i n i ö d e m e k i ç i n , o n u k r a l l ı k
g ö r e v i n d e n a z l e d e n N em esi si * E u r y s t h e u s , o n d a n o n i k i
* N em esi s, ö l ü m l ü l er i n a şı r ı l ı k l a r ı n ı c ez al an d ı r ı r , ( ç.n .)
149
B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i
k a h r a m a n l ı k y a p m a sı i st e n i r ; b u n l a r n e r e d e y se g e r ç e k
l e şt i r i l m e si i m k a n sı z k a h r a m a n l ı k l a r d ı r . B u k a h r a m a n
l ı k l a r ı y a p a r sa H e r a k l e s m r u h u a r ı n a c a k v e ö l ü m sü z l ü k
k az an ac ak t ır .
B u m i t l er i n
d u k l ar ı
k ay n ağı, Y u n an l ıl ar ın
ilgid ir : O n
ik i
k ah r am an l ığ ın
a st r o l o j i y e d u y
h er b i r i n i n , t a
k ı m y ı l d ı z l a r ı i si m l e n d i r m e k t e k u l l a n ı l a n
h ay v an l ar d an
b i r i n e t ek a b ü l e t t i ğ i d ü şü n ü l ü r . B u i si m l e r i n b i r k ı sm ı n ı
b u gü n d e k u l l an m ay a d ev am ed i y o r u z . Bu gü n k u l l an ıl an
t a k ı m y ı l d ı z i si m l er i v e b u n l a r l a al a k a l ı m i t l e r i ç i n sa y f a
17 4 - 8 4 ’ e b a k a b i l i r si n i z .
H E R A K L E S ’İ N O N İ K İ K A H R A M A N L I Ğ I
1. N e m e a A sla n ın ı Ö ld ü r m e k
D e v b i r y a r a t ı k N em ea d a d e h şe t sa ç m a k t a d ı r : B u y a r a
t ı k , p o st u n u n d e l i n m e z o l d u ğ u n a i n a n ı l a n b i r a sl a n d ı r .
H e r a k l e s 'e
v er i l en
ilk
gö r ev b u
h ay v an ı ö l d ü r m ek t i r .
H er a k l es c a n a v a r ı k ö şe y e sı k ı şt ı r m a y ı v e g ü r e şe r e k y e r e
y ı k m a y ı b a şa r ı r v e d e r i si n i y ü z e r ( Y u n a n r e si m v e h e y
k e l l e r i n d e d e ç o ğ u k ez b u g a n i m e t i g i y e r k e n g ö r ü l ü r ) .
H er a , a sl a n ı L e o t a k ı m y ı l d ı z ı n d a ö l ü m sü z l e şt i r i r .
15 0
Y u n a n M i t o l o ji s i
2 . L e r n a H y d r a ’s m ı Ö l d ü r m e k
H y d r a , H e r a k l e s ’i n y o k e t m e k l e g ö r e v l e n d i r i l d i ğ i d o k u z
b aşl ı b i r d e n i z y ı l a n ı d ı r . F a k a t y a r a t ı ğ ı n b a şl a r ı n d a n b i r i
h e r k e si l d i ğ i n d e y e r i n e i k i b aş d ah a ç ı k a r , b u d a g ö r e
v i ü st e si n d e n g e l i n em ez h al e g e t i r i r . B u y e t m e z m i ş g i b i
H y d r a y a e şl i k ed en d e v b i r y e n g e ç d e H e r a k l e s 'e a y a k -
b ağ ı o l u r . F a k a t H e r a k l e s ’ i n z e k a sı n ı a l t e t m e k o k a d a r
k o l a y d e ğ i l d i r : Y e ğ e n i İ o l a u s 'u n y a r d ı m ı y l a y a n a n m e şa
l e l e r i H y d r a ’ n m k e si l m i ş b o y u n l a r ı n a at ıp y e n i b a şl a r ı n
b ü y ü m e si n i e n g e l l e r . Y e n g e c i d e a y a k l a r ı a l t ı n d a ez e r e k
ö l d ü r ü r . H er a b u i k i c a n a v a r ı Su y ı l a n ı v e Y e n g e ç t a k ı m
y ı l d ı z l a r ı o l a r a k g ö k l e r e y e r l e şt i r i r .
3 . K r e n e ia G e y iğ in i Y a k a la m a k
Sı r a d a k i g ö r e v t a n r ı ç a A r t e m i s i ç i n k u t sa l o l an a l t ı n b o y
n u z l u K r e n e i a G e y i ğ i ’ n i b u l u p g e t i r m e k t i r . H er a k l es k o c a
b i r se n e i z sü r d ü k t e n so n r a h a y v a n ı y a k a l a m a y ı b a şa r ı r
f a k a t z o r l u m ü c a d e l e sı r a sı n d a h a y v a n ı n k u t sa l b o y n u z
l a r ı n d a n b i r i k o p a r . A r t e m i s b u k ü ç ü k h a sa r a b i r az b o z u l sa d a H e r a k l e s ’ i n g er i k a l a n m a c e r a l a r ı i ç i n h a y v a n ı
ö d ü n ç a l m a sı n a i z i n v e r i r .
151
B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i
4 . E r y o m a n t h o s Y a b a n d o m u z u n u Y a k a la m a k
H er a k l es b u k o c a h a y v a n ı E r y o m a n t o s D a ğ ı ’ n m k a r l ı y a
m a ç l a r ı b o y u n c a t a k i p ed er , so n u n d a b i r a ğ l a y a k a l a r v e
E u r y s t h e u s 'e g e t i r i r . E u r y s t h e u s y a r a t ı k t a n ö y l e si n e k o r
k a r k i sa k l a n m a k i ç i n k o sk o c a b i r k ü p ü n i ç i n e a t l ar .
5 . A u g e a s ’ı n A h ı r l a r ı n ı T e m i z l e m e k
E l i s K r a l ı A u g e a s ’ ın 10 0 0 h a y v a n l ı k k o c a b i r sü r ü sü v a r
d ı r . H er a k l es i n g ö r e v i y se a h ı r l a r ı t e m i z l e m e k t i r ; o n l a r c a
se n e d i r el sü r ü l m e m i ş b i r a h ı r d ı r b u . H er a k l es ç e v r e d e
k i n e h i r l e r i n y ö n l e r i n i a h ı r l a r ı n i ç i n d e n g e ç e c e k şe k i l d e
d e ğ i şt i r e r e k i şe k o y u l u r . A u g e a s , g ö r e v i b i r g ü n d e y e r i n e
g e t i r d i ğ i t a k d i r d e h a y v a n l a r ı n ı n 10 0 t a n e si n i H er a f c l es’ e
v e r m e sö z ü n ü y e r i n e g e t i r m e y i n c e H er a k l es , E l i s e sa l d ı
r ır . G al i p g el i r v e b u g al i b i y et i k u t l a m a k i çi n i l k O l i m p i
y a t O y u n l a r ı 'n ı b a şl a t t ı ğ ı r i v a y e t e d i l i r .
6 . S t y m p h a l o s G ö l ü ’n ü n K u ş l a r ı n ı Ö l d ü r m e k
B u i n sa n y i y e n c a n a v a r l a r A r k a d y a ’ d a k i St y m p h a l o s
G ö l ü n d e d e h şe t sa ç m a k t a d ı r . H er a k l es o n l a r ı ç ı n g ı r a
ğ ı y l a ü r k ü t ü p o k u v e y a y ı y l a b i r e r b i r e r ö l d ü r m e y i b a şa
r ır . B u k u şl a r ı n A q u i l a ( k ar t al ) v e C y g n u s ( k u ğ u ) t a k ı m
y ı l d ı z l a r ı y l a t em si l e d i l d i ğ i n e i n a n ı l ı r . B u t a k ı m y ı l d ı z l a r
152
Y u n a n M i t o l o ji s i
g e c e l e r i H e r a k l e s ’ i n o k u n u t em si l e d e n Sa g i t t a n m i k i
y a n ın d a u z an ır l ar .
7 . G ir it B o ğ a sın ı Y a k a la m a k
B u d e v b e y a z b o ğ a y ı G i r i t ’e d e n i z l e r d e n P o s e i d o n g ö n
d e r m i ş, b o ğ a b u r a d a K r a l M i n o s u n
k a r ı sı P a s i p h a e y i
b a şt a n ç ı k a r m ı şt ı r . C i n se l a r z u l a r ı m
t at m i n et m ek i çi n
y a p t ı r d ı ğ ı t a h t a d a n sa h t e b i r i n e ğ i b i l e v a r d ı r ; b u b i r l e ş
m e n i n so n u n d a d a y a r ı i n sa n y a r ı c a n a v a r o l a n M i n o t o r ’ u
d o ğ u r u r ( B e n z e r b i r h i k a y e i ç i n sa y f a 16 3 e v e E u r o p a ’ n ı n
sa y f a 16 5 ’ t e k i h i k a y e si n e b ak ı n ı z ) . H er a k l es so n u ç t a b o
ğ ay ı y ak al ar , b u b o ğ a d a g ö k l er d e T au r u s t ak ım y ıl d ız ı
o l a r a k y e r i n i al ı r .
8 . D i o m e d e s ’i n K ı s r a k l a r ı n ı Ç a l m a k
H er a k l es’i n
g ö r ev
l i st e si n d e
sı r a d a
gad d ar
K ral
D i o m e d e s ’ i n a t l a r ı n ı ç a l m a k v a r d ı r . H e r a k l e s b i r k a ç g en ç
d o st u n d a n y a r d ı m al ı r ; b u n l a r ı n a r a sı n d a i şi a t l a r a b a k
m a k o l a n en se v d i ğ i d o st u A b d e r u s d a v a r d ı r , d i ğ e r l e r i i se
D i o m e d e s ' i k o l l a m a k l a g ö r e v l i d i r . N e y a z ı k k i H er a k l es
v e ad am l ar ı b u n l ar ın et y i y en , y ı r t ıc ı, g ö z ü d ö n m ü ş at l ar
o l d u k l a r ı n d a n h a b e r si z d i r ; g e r i d ö n d ü k l e r i n d e A b d e r u s
ç o k t a n ö l d ü r ü l m ü şt ü r . H er a k l es o n u n c a n sı z b e d e n i n e
15 3
B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i
sa r ı l ı p a ğ l a r v e o n a b i r t a b u t y a p a r . Se n e l e r so n r a b u r a d a
A b d e r a şe h r i y ü k se l e c e k t i r . A t l a r ı n a ğ ı z l a n b a ğ l a n d ı k t a n
so n r a H er a k l es v e k a l a n a d a m l a r ı o n l a r ı E u r y s t h e u s 'e g e r i
g ö t ü r m ey e m u v af f ak o lu r .
9 . H i p p o l y t a ’n ın S i h i r l i K e m e r i ’n i G e r i G e t i r m e k
H i p p o l y t a , A m a z o n l a r ı n - b i r g r u p z al i m
k r a l i ç e si d i r v e sa v a ş t a n r ı sı A r e s ' i n
g u r u r l a t aşır . O y sa E u r y s t h e u s ’m
k a d ı n sa v a şç ı -
y ap t ığ ı b i r k em er i
k ız ın ın k em er d e g ö z ü
v a r d ı r v e H i p p o l y t a b u k e m e r i H er a k l es e t esl i m e t m e
y e g ö n ü l l ü o l sa d a, H e r a A m a z o n l a r a r a sı n d a H e r a k l e s ’ i n
esas n i y e t i n i n k r a l i ç e y i k a ç ı r m a k o l d u ğ u n a d a i r b i r d e d i
k o d u ç ı k a r ı n c a o r t a l ı k k a r ı şı r . A m a z o n l a r o n a sa l d ı r ı n c a
H er a k l es d e H i p p o l y t a ’ y ı ö l d ü r ü p k e m e r i ç a l a r a k m i si l l e
m e y ap ar .
1 0 . G e r y o n ’u n S ı ğ ı r l a r ı n ı Ç a l m a k
U ç k af al ı , ü ç v ü c u t l u b i r c a n a v a r o l an G e r y o n , E r y t h e i a
A d a sı 'n d a y a şa r v e b at an G ü n e ş’ i n k ı r m ı z ı y a b o y a d ı ğ ı i n e k
sü r ü sü n e b ak ar . H er a k l es ad ay a G ü n eş t an r ı sı H el i o s ’ u n
h ed i y e e t t i ğ i a l t ı n b i r k a y ı k l a g i d er v e i şe k o y u l u r . Ö n c e
ç o b an E u y r i t i o n ’u , so n r a i k i b aşl ı b e k ç i k ö p e ğ i O r t h r u s u
öld ü rü r.
154
G er y o n u
ö l d ü r m ek
i çi n
d e H y d r a ’n ın
( say f a
Y u n a n M i t o l o ji s i
15 3 ’ e b ak ı n ı z ) k an m a b u l an m ı ş b i r y a y k u l l a n ı r . Sü r ü y ü
E u r y s t h e u s 'e g ö t ü r m e k t e b i r az z o r l a n ı r ç ü n k ü M e r a n ı n
sü r ü y ü r ah at sı z ed i p d a ğ ı t m a k i ç i n b ı r a k t ı ğ ı at si n eğ i d e
p e k y a r d ı m c ı o l m az , am a so n u n d a b a şa r ı l ı o l u r .
G e l g ö r k i k e n d i si n e v e r i l e n
tüm
k ah r am an l ık l ar ı
y a p m ı ş d a o l sa H e r a k l e s ' i n g ö r e v l e r i h en ü z t a m a m l a n
m a m ı şt ı r : E u r y s t h e u s b a şt a o n a y e r i n e g e t i r m e si g e r e
k e n o n g ö r e v o l d u ğ u n u sö y l e m e si n e r a ğ m e n E l er a k l es i n
H y d r a y ı ö l d ü r ü r k en y ar d ım
a l m a sı n ı , A u g ea s " 111 a h ı r l a
r ı n d a d a i n e k l e r l e m ü k a f a t l a n d ı r ı l m a sı n ı b a h a n e e d e r e k
l i st e y e i k i g ö r e v d ah a e k l e r . H er a k l es y ı l m a d a n d e v a m
ed er .
1 1 . H e s p e r i d l e r ’i n E l m a l a r ı n ı Ç a l m a k
H esp er i d l er al t ın el m al ar v er en b i r ağ ac a b ak an ü ç t an
r ıç ad ır ,
h i k ay el er i
G ü n e ş'i n
( ‘ H e sp e r o s’ Y u n a n c a ’ d a
b a t ı şı y l a
i l i şk i l e n d i r i l i r .
a k şa m ’ a n l a m ı n a g e l i r v e b u
k e l i m e a l t ı n g ü n b a t ı m ı v e b a t ı y a d a i r h e r şe y i k ap sar .)
H er a k l es " i n z a f e r i n i n h i k a y e si h a n g i v e r si y o n u o k u d u ğ u
n u z a g ö r e d e ğ i şi r . B i r h i k a y e d e H er a k l es " i n a ğ a c ı b e k l e
y e n y ü z b a şl ı y ı l a n ı ö l d ü r e r e k b i r se p e t d o l u su e l m a y l a
k a ç t ı ğ ı a n l a t ı l ı r . B i r b a şk a m i t t e H er a k l es , A t l a s a e l m a
l ar ı t o p l a m a sı k a r şı l ı ğ ı n d a t ü m
d ü n y a y ı t a şı m a y ı t e k l i f
e d e r ( b u v e r si y o n d a A t l a s , H e s p e r i d l e r i l e a k r a b a d ı r , y a n i
155
B i r N e f e st e D ü n y a M i t o l o j i si
z at en o n l a r ı n t a r a f ı n d a d ı r ) . A t l a s , e l m a l a r l a d ö n d ü ğ ü n d e
H er a k l es i n d ü n y a y ı t a şı m a sı n d a n m e m n u n g ö r ü n ü r . H e
r a k l es d e b e k l e n m e d i k b i ç i m d e b u i şi sü r d ü r m e y i k ab u l
ed er , a m a t e k b i r şa r t l a : A t l a s ' ı n y ü k ü g e ç i c i o l a r a k sı r t
l a m a sı g e r e k l i d i r , b ö y l e c e o d a p e l e r i n i n i d ü z e l t i p r a h a t
e d e b i l e c e k t i r ... B u n o k t a d a H er a k l es , e l i n d e a l t ı n e l m a
l ar l a, p l a n l a d ı ğ ı k a ç ı şı g e r ç e k l e şt i r i r .
1 2 . K e r b e r o s ’u Y a k a l a m a k
Şü p h esi z k i H e r a k l e s i n i şl e r i a r a sı n d a en z o r l u o l a n ı b u d u r . K e r b e r o s y e r a l t ı n d a y a şa y a n ü ç b aşl ı k ö t ü b i r k ö
p e k t i r (H a d e s h a k k ı n d a d a h a f a z l a b i l g i i ç i n sa y f a 14 1’ e
b ak ı n ı z ) v e k e si n l i k l e so k a k t a m u t l u m e su t g e z d i r m e
y i i st e y e c e ğ i n i z
H y d r a n ın
t ü r d en
bir
h ay v an
ve O r t h r u s u n , y an i
d eğ i l d i r . K er b er o s,
G er y o n u n
sı ğ ı r l a r ı n ı n
b e k ç i si o l an i k i b aşl ı k ö p e ğ i n k a r d e şi d i r . A y n ı z a m a n
d a N em ea A s l a n ı ' m n d a a m c a sı d ı r . H a d e s e b i r ö l ü m l ü
o l ar ak
gid ip
d ö n m ey e y ö n el i k
ilk
g i r i şi m d e H er a k l es ,
P er s e p h o n e m i t i n e b a şv u r a r a k r i t ü e l l e r y a p a n b i r r a h i b i
z i y a r e t e d e r ( sa y f a 14 9 ’ a b a l a n ı z ) . H e r a k l e s y e r a l t ı n a i n e r
v e so n u n d a K e r b e r o s ' u ç ı p l a k e l l e r i y l e z a r a r sı z h a l e g e
t i r i p E u r y s t h e u s ' e t e sl i m ed er . H e r a k l e s ’ i n d i ğ e r z a f e r l e
r i n d e k i h a y v a n l a r ı n a k si n e K e r b e r o s , d ah a so n r a H a d e s ’ e
sa ğ şa l i m g e r i v e r i l i r .
156
Y u n a n M i t o l o ji s i
Perseus v e M edusa
B i r k a h i n , A r g o s k r a l ı A k r i s i o s 'a , k ı z ı D a n a e ’i ı i n
oğlu
t a r a f ı n d a n ö l d ü r ü l e c e ğ i n i sö y l e m i şt i r ; b u d a k r a l ı k ı z ı n ı
t al i p l er i n m er ak l ı g ö z l er i n d en u z ak t a b i r y er e k ap am ay a
sü r ü k l e r . B u ö n l e m e r a ğ m e n , Z e u s a l t ı n d a n b i r y a ğ m u r
o l a r a k g el i p D a n a e y i h a m i l e b ı r a k ı r . D a n a e, P er s eu s u
d ü n y ay a g et i r d i ğ i z am an an a- o ğ u l A k r i s i o s t ar af ın d an
d en i z e a t ı h r , am a Ser i p h o s a d a sı n a ç ı k m a y ı b a şa r ı r l a r .
P er s e u s b ü y ü y ü p y e t i şk i n b i r e r k e k o l d u ğ u n d a K r a l
P o l y d e c t e s o n a k o r k u n ç M e d u s a m n y ı l a n l a r f ı şk ı r a n b a
şı n ı g e t i r m e si n i e m r e d e r . O y sa M e d u s a ' y a b i r k e z b a k a n
t a ş k e si l m e k t e d i r . F a k a t u y a r ı l a r P e r s e u s ' u d u r d u r m a z .
T a n r ıç a A t h en a d an y ar d ım
al ı p o n u n a y n a l ı k a l k a n ı n ı
k u şa n a n P er s e u s b i r sa l d ı r ı p l a n ı y a p a r . Y o l c u l u ğ u
sı
r a sı n d a G r i K ı z k a r d e ş l e r ’ l e k a r şı l a şa c a k t ı r . B i r d er i b i r
k e m i k k a l m ı ş, y a şl ı , c a d ı m sı ü ç k a r d e ş, t e k b i r g ö z ü v e
t e k b i r d i şi p a y l a şa r a k k u l l a n ı r l a r . B u k a r a k t e r l e r ed eb i
y a t t a v e si n e m a d a t e k r a r t e k r a r k u l l an ı l m ı şt n - , ö r n e ğ i n
Sh a k e sp e a r e ’ i n M a c b e t h ' i n d e v e c a d ı l a r l a i l g i l i b i r ç o k
f i l m d e . (H o k u s P o k u s , K a s a b a n ı n C a d ı l a r ı v e Y ı l d ı z T o z u
b u n l a r d a n y a l n ı z c a ü ç ü d ü r .)
P er s eu s ,
h ed ef e
so n u n d a
y ö n el t eb i l m ek
M e d u s a 'y a
için
ay n al ı
u l a şı r
ve
si l a h l a r ı n ı
k al k an d an
y ar ar l a
n ır . B ö y l e c e t a ş k e si l m e t e h l i k e si n i b e r t a r a f e d e r e k o n u
ö l d ü r m ey i
v e b a şı n ı o n a b a k m a d a n
k e sm e y i
b aşar ı r .
157
B i r N ef est e D ü n y a M i t o l o j i si
Se r i p h u s ’a d ö n e r v e k e si k b a şı K r a l P o l y d e c t e s 'e t esl i m
ed e r f a k a t b aş k r a l ı a n ı n d a t aşa ç e v i r i r .
P er seu s m e m l e k e t i n e d ö n e r v e d e d e si n i t a h t t a n i n d i
r i r ; d e v r i k k r a l k a ç a r . Ç o k d ah a so n r a , g e l e n e k se l o y u n
l a r sı r a sı n d a P er s e u s 'u r ı f ı r l a t t ı ğ ı d i sk y a n l ı şl ı k l a d ed esi n i
ö l d ü r ü n c e , k a h i n i n k e h a n e t i g e r ç e k l e şm i ş o l u r .
M id as
Ç e şi t l i şe k i l l e r d e a n l a t ı l a n b u h i k a y e n i n o r j i n a l i , Y u n a n
l ıl ar
t ar af ın d an
b u gü n
E g e D e n i z i ’n i n
T ü r k i y e k ıy ıl a
r ı n d a y e r al an Sa r t Ç a y ı ’ n d a n ed en a l t ı n b u l u n d u ğ u n u
a ç ı k l a m a k i ç i n k u l l a n ı l ı r d ı . Y a p t ı ğ ı b i r i y i l i k k a r şı l ı ğ ı n d a
D i o ı ı y s o s , K r a l M i d a s 'a . b i r d i l e k d i l e m e h a k k i t a n ı r . K r a l
b i r an b i l e d ü şü n m e d e n d o k u n d u ğ u h e r şe y i n a l t ı n a d ö
n ü şm e si n i i st er .
K r a l M i d a s b i r sü r e l i ğ i n e m u h t eşe m b i r h a y a t sü r er :
B u y e n i g ü c ü n ü ö z g ü r c e , d o y a sı y a k u l l a n ı r ; at a r a b a l a r ı
n ı, h a y v a n l a r ı v e b a h ç e l e r i n i i şe y a r a m a z - f a k a t d e ğ e r l i al t m
y u m r u l ar ın a
çev i r i r . A n c ak
sü r m e y e c e k t i r : M i d a s ç o k
y i y ecek
ve
i çeceği n
bu
bu
g eç m ed en
p ar l ak
k ey i f ço k
d ok u n d u ğu
m et al e
u zu n
h er
d ö n ü şm e si n i n
y a r a t a c a ğ ı so r u n l a r ı n f a r k ı n a v a r ı r . Y e n i n u m a r a sı n ı g ö s
t e r e b i l m e k i ç i n k ı z ı n ı n e l i n d e n t u t t u ğ u n d a i se i şl e r i y i
158
Y u n an M i t o l o j i si
c e k o r k u n ç b i r h a l e b ü r ü n ü r : K ı z , a l t ı n a d ö n ü şü r . N e y se
k i D i o n y s o s , p e r i şa n M i d a s 'm p i şm a n l ı ğ ı n a k u l a k v e r i r
v e y e n i y e t e n e ğ i n d e n Sa r t Ç a y ı ’ n ı n su l a r ı y l a a r ı n m a sı n a
m ü sa a d e e d e r ; b u n d a n so n r a k ı z ı d a h i l o l m a k ü z er e sa
h i p o l d u ğ u h e r şe y e sk i h a l i n e d ö n e r .
“ M i d a s D o k u n u şu ” g e n e l d e b a şa r ı l ı i ş a d a m l a r ı n a i l
t i f a t e t m e k i ç i n k u l l a n ı l a n b i r d e y i m d i r . B u d e y i m , k ı sa
v a d e d e e d i n i l e n i y i k a z a n c a i şa r e t e t m e k i ç i n k u l l a n ı l m a
y a b a şl a n m ı ş v e M i d a s'm n e r e d e y se a ç l ı k t a n ö l d ü ğ ü , k ı
z ı n ı g e ç i c i o l a r a k y i t i r d i ğ i v e b u g ü c ü d i l e d i ğ i n e p i şm an
o l d u ğ u u n u t u l u p g i t m i şt i r .
K r o i so s
M i d a s ’ ın
si m y a y l a i m t i h a n ı n ı n
b ek l en m ed i k
b i r m ey
v e si , Sa r t Ç a y ı ’ n d a k i a l t ı n ı n g i d i p b i r b a şk a a d a m ı ç o k
z e n g i n e t m e si d i r . K r o i s o s i n h i k a y e l e r i n d e o l g u sal g e r
ç e k l i k l e m i t b i r b i r i n e k a r ı şı r . K r o i s o s ’ i n , M .O . 6. y ü z y ı l
d a, b u g ü n k ü T ü r k i y e t o p r a k l a r ı n ı n ç o ğ u n a e g e m e n o l an
L i d y a ’ n ı n so n k r a l ı o l d u ğ u n u b i l i y o r u z . F a k a t m u az z am
z e n g i n l i ğ i y ü z ü n d e n k ı sa sü r e d e b i r e f sa n e k a r a k t e r i n e
d ö n ü şm ü şt ü r , h a t t a a r a d a n
g eç en
z am an l a b u
e f sa n e
d a h a d a o l a ğ a n ü st ü b i r h al e g el i r . B i r k a ç y ü z y ı l g e ç t i k t e n
so n r a o n d a n b ah sed en m i t l e r a r t ı k g e r ç e k z am an d i l i m
l e r i n d e n k o p m u şt u r .
159
B i r N ef est e D ü n y a M i t o l o j i si
K r al ı k o n u
al an
bir
h i k a y e , se y a h a t
ed en
A t in ah
So l o n t a r a f ı n d a n z i y a r e t e d i l i şi n i a n l a t ı r . K r o i s o s sa h i p
o l d u ğ u m u h t e şe m
şe y l e r l e v e z e n g i n l i k l e r i y l e b ö b ü r l e
n e r e k So l o n a o n d a n d a h a m u t l u b i r i n i t a n ı y ı p t a n ı m a
d ı ğ ı n ı so r a r . P e k k i b a r b i r a d am o l m a y a n So l o n , o n d a n
d a h a m u t l u ü ç k i şi t a n ı d ı ğ ı n ı sö y l e r . H a y a t l a r ı m y i ğ i t l i ğ e
a d a m ı ş v e a sa l e t i ç i n d e y a şa m ı ş o l an sn a d a n i n sa n l a r d ı r
b u n l a r , ö l ü r k e n d e e l l e r i n d e i y i b i r h a y a t sü r m ü ş o l m a k
t a n b a şk a c a z e n g i n l i k o l m a m ı şt ı r . So l o n , k r a l a b i r k i şi n i n
m u t l u i n sa n o l a r a k g ö r ü l ü p g ö r ü l e m e y e c e ğ i n e a n c a k o
k i şi ö l d ü k t e n so n r a , y a şa d ı ğ ı h a y a t a b a k ı l a r a k k a r a r v e
r i l e b i l e c e ğ i n i sö y l e r .
G e r ç e k K r a l K r o i so s d a M .O . 5 4 7 ’ d e g i t g i d e b ü y ü
m e k t e o l a n P e r sl e r i n m u h t e m e l b i r sa l d ı r ı sı n a k a r şı ö n c e
d en sa l d ı r m a y a k a r a r v e r e r e k f az l a i d d i a l ı b i r d a v r a n ı şt a
b u l u n u r . E y l e m e g e ç m e d e n ö n c e k a h i n l e r e a k ı l d a n ı şa n
K r o i s o s a , P e r sl e r e sa l d ı r a c a k
o l u r sa b u n u n b ü y ü k
bir
i m p a r a t o r l u ğ u n y ı k ı m ı y l a so n u ç l a n a c a ğ ı sö y l e n i r . K r o i
so s i ç i n n e ac ı d ı r k i , y ı k ı l a n k en d i i m p ar at o r l u ğ u o l u r .
160
Y u n an M i t o l o j i si
Theseus v e M in otor
Y u n a n l ı l a r a d a i r k a h r a m a n c a ö z e l l i k l e r i n t ü m ü n ü t a şı
y a n b i r b a şk a c e su r v e m e r t k a r a k t e r o l an T h eseu s, h er
i k i si d e A e t h r a i l e i l i şk i y e g i r m i ş o l a n A e g e u s K r a l ı n m
v e d e n i z t a n r ı sı P o s ei d o n u n o ğ l u d u r . B u i k i b a b a l ı l ı k d u
r u m u o n a h em p r e n s b en z er i b i r k o n u m sa ğ l a r , h e m d e
o n u t a n r ı sa l o l a n a y a k ı n l a şt ı r ı p i h t i y a ç d u y d u ğ u z am an
t a n r ı l a r ı y a r d ı m ı n a ç a ğ ı r a b i l m e si n e o l a n a k v e r i r .
O z a m a n l a r Y u n a n i st a n , b u g ü n b i l d i ğ i m i z g i b i t ek
p a r ç a d a n i b a r e t d eğ i l d i , b i r ç o k şe h i r d e v l e t i n d e n o l u ş
m a k t a y d ı . B u şe h i r d e v l e t l e r i b i r b i r i n e b e n z e r d i l l e r i b i r l e şt i r i r d i , m e r k e z l e r i i se A t i n a 'y d ı . K r a l M i n o s G i r i t ’ t ek i
h e y b e t l i b i r h ü k ü m d a r d ı r v e A t i n a ’y l a o l a n b i r a n l a şm a z
l ı k so n u n d a h e r y ı l y e d i şe r g e n ç a d a m v e k a d ı n ı n k ar a
y el k en l i b i r g em i y l e G i r i t ’e g et i r i l i p M i n o t o r a k u r b an
e d i l m e si n i i st e r . Y a r ı i n sa n y a r ı b o ğ a o l a n b u c a n a v a r ,
b i r b o ğ a y l a ( d ah a ö n c e a n l a t t ı ğ ı m ı z m i t t e k i g i b i ) E u r o p a y a d a P a s i p h a e a r a sı n d a k i i l i şk i n i n so n u c u d u r v e K r a l
M i n o s ' u n k a ç ı l m a sı i m k a n sı z l a b i r e n t i n d e y a şa r .
T h eseu s b u g el en e ğ e b i r so n v e r e r e k b i r h a l k k a h r a
m a n ı o l m a y a u ğ r a şı r b e g ö r e v e t al i p y e d i e r k e k t e n b i r i
o l u r . M i n o s ’ u n K n o sso s’ t a k i sa r a y m d a y k e n , k r a l ı n k ı z ı
A r i a d n e , T h eseu s'\ x z i y a r e t e d er . O n a i p e k t e n b i r y u m a k
i p l i k v e r i p ç ı k ı şı b u l a b i l m e k i ç i n l a b i r e n t i n i ç i n d e d o l a ş
t ı k ç a y u m a ğ ı ç ö z m e si n i ö ğ ü t l e r . T h e se u s b u t a v si y e y e
161
B i r N ef est e D ü n y a M i t o l o j i si
u y a r v e M i n o t o r u c e su r c a ö l d ü r ü r . Sa r a y ı m u z a f f e r b i r
e d a y l a t er k e d e r k e n A r i a d n e y i d e y a n ı n d a g ö t ü r m e y e
k ar ar
v er i r
fak at
D i o n y so s
t ar af ın d an
en g el l en i r . D i -
o n y s o s , A r i a d n e y i k e n d i si i ç i n i st e m e k t e d i r , b u n e d en l e
T h eseu s’a o n u N a k şa A d a sı ’ n a b ı r a k m a sı n ı sö y l e r .
K e d e r i ç i n d e k i T h eseu s A t i n a ’y a d ö n d ü ğ ü n d e g e m i
n i n y e l k e n l e r i n i si y a h t a n b e y a z a ç e v i r m e y i u n u t u r . K a r a
y e l k e n l e r i g ö r e n K r a l A e g e u s , b i r f e l a k e t i n y a k l a şm a k t a
o l d u ğ u n u z a n n e d e r . E n d i şe l e r i n i n d o ğ r u l a n m a sı n ı b e k
l e m e d e n k e n d i n i b u g ü n o n u n ad ı n ı t a şı y a n d en i z e at ar .
B u n d a n so n r a T h eseu s, A t m a k r a l ı o l u r v e A t i n a l ı şe
h i r d e v l e t l e r i n i t ek b i r ü l k e o l a r a k b i r a r a y a g e t i r i r . B u
b i r l e şm e b i r k a ç y ü z y ı l i ç i n d e g e r ç e k l e şt i ğ i n d e n T h eseu s
m i t i n i n k e n d i si n d e v ü c u t b u l a n “ Y u n a n l ı l ı k ” k a v r a m ı n a
d a i r b i r a l e g o r i o l d u ğ u n u d ü şü n eb i l i r i z . M i n o s , b a r b a r c a
v e z al i m c e z a l a r ı y l a t a n ı n ı r d ı , b u n e d en l e g i t t i k ç e y a y ı
l an d e v b i r sa r a y d a y a şa y a n y a b a n c ı b i r k r a l ı n , k a r m a şı k
b i r l a b i r e n t t e k i ( K n o sso s’ t a b u l a b i r e n t i n v a r l ı ğ ı n a d a i r
b i r k a n ı t y o k t u r ) m i t se l b i r c a n a v a r a d ö n ü şm e si k o l a y c a
a n l a şı l a b i l i r . B u a c ı m a sı z y a b a n c ı c a n a v a r ı ö l d ü r ü p G i r i t
k r a l ı n ı y e n i l g i y e u ğ r a t a n k a h r a m a n T h eseu s, Y u n a n h a l
k ı n ı n sa h i p l e n d i ğ i e r k e k si , b a b a y i ğ i t ö z e l l i k l e r i m ü k e m
m el b i ç i m d e k e n d i n d e b i r a r a y a g e t i r i r .
162
Y u n a n M i t o l o j i si
Eu rop a
E u r o p a , sa d e c e Jü p i t e r ’ i n u y d u l a r ı n d a n b i r i n e d eğ i l , A v
r u p a k ı t a sı n a d a ad ı n ı v e r m i şt i r . T ü m k a y n a k l a r d a g ü z el ,
so y l u b i r k a d ı n o l a r a k t a sv i r ed i l i r ; ö y l e g ü z e l d i r k i Z eu s
o n u b a şt a n ç ı k a r a b i l m e k i ç i n ç a r e y i e v c i l b i r b e y a z b o ğ a
y a d ö n ü şm e k t e b u l u r .
E u r o p a p ek d e z ar ar l ı g ö r ü n m ey en b u h ay v an a y a k
l a şı r , o n u o k şa y ı p ç i ç e k l e r l e sü sl e m e y e k o y u l u r . So n u n
d a b o ğ a n ı n sı r t ı n a ç ı k m a y a k a r a r v e r i r , i şt e o z a m a n Z eu s
so n h ı z l a d e n i z e k o şa r v e sı r t ı n d a E u r o p a i l e G i r i t ’ e k a d a r
y ü z e r . N y m p h e l e r , p e r i l e r v e d i ğ e r t a n r ı l a r d a n o l u şa n
b i r k a f i l e y o l c u l u k l a r ı n a e şl i k e d e r v e b u n u n sı r a d a n b i r
b e y a z b o ğ a o l m a d ı ğ m ı sö y l e y e r e k E u r o p a y ı c e sa r e t l e n
d i r i r l er . O d a h em en y an ın d ak i n i n b i r t an r ı o l d u ğu n u
an l a r . Z e u s’ t an ü ç e r k e k ç o c u k d o ğ u r u r . B u n l a r ı n a r a sı n
d a z a l i m l i ğ i v e m i t se l M i r ı o t o r a sa h i p o l m a sı y l a b i l i n e n
G i r i t K r a l ı M i n o s d a v ar d ır . E u r o p a ay n ı z am an d a k açır d a n k ı z k a r d e şi n i a r a r k e n A r e s i n g a z a b ı n ı ü st ü n e ç e k e n
K a d m o s u n d a k a r d e şi d k ( B k z . sa y f a 14 0 ) .
16 3
B i r N ef est e D ü n y a M i t o l o j i si
İk aru s
İ k a r u s v e z a n a a t k a r b ab ası D a i d a l u s ’ u n h i k a y e si , b i z e
t ev az ü n ü n ö n em i n i an l at an h ü z ü n l ü , ah l ak i b i r h i k a y e
d i r . B u m i t l e Ç i n m i t o l o j i si n d e k i K u a F u ( B k z . sa y f a 72)
a r a sı n d a b e n z e r l i k l e r v a r d ı r , b u d a f a r k l ı m e d e n i y e t l e r i n
e v r e n se l h a y a t d e r sl e r i n i b e n z e r a l e g o r i l e r l e a n l a t m a sı n a
g ü z el b i r ö r n e k t e şk i l e d er .
Y u n a n m i t o l o j i si n e g ö r e i k a r u s v e D a i d a l u s G i r i t ’ t e,
D a i d a l u s ' u n K r a l M i n o s i ç i n y a p t ı ğ ı l a b i r e n t t e t u t sa k t ı r .
M i n o s u n k ı z ı A r i a d n e y e , T h es eu s 'ı m l a b i r e n t en ç ı k m a
sı n ı sa ğ l a y a n i p y u m a ğ ı n ı v e r e n d e D a i d a l u s ’ t u r ( B k z .
sa y f a 16 4 ) . K e n d i i n şa e t t i ğ i y a p ı n ı n ç ı k ı ş y o l u b i l m e m e
si n e r a ğ m e n D a i d a l u s u n ç o k m a h a r e t l i o l d u ğ u sö y l e n i r .
U st a l ı k l a b i r a r a y a g e t i r i p b a l m u m u y l a t u t t u r d u ğ u t ü y
l e r d e n i k i ç i f t k a n a t y a p a r a k o ğ l u y l a b i r l i k t e G i r i t ’ t en
k a ç m a l a r ı m sa ğ l a r .
D a i d a l u s o ğ l u n a , u ç a r k e n G ü n e ş’ e ç o k y a k l a şm a m a
sı n ı t em b i h e d e r , o n u d i k k a t l e t a k i p e t m el i , b a şı n a b u y
r u k i l e r l e m e m e l i d i r . i k a r u s, t a m d a b e k l e n e c e ğ i g i b i b u
ö ğ ü d ü d i k k at e al m az v e g ö k y ü z ü n d e g i t t i k ç e d ah a d a
y ü k se l i r . O , G ü n e ş’ e y a k l a şt ı k ç a b a l m u m u d a h a d a ı sı n ı r ,
t a k i k a n a t l a r ı n ı ç ı r p a m a y ı p d en i z e d ü şe n e k a d a r . B u g ü n
E g e D en i z i ’n i n
İ k ar i a D en i z i o l ar ak
b i l i n en
k ı sm ı n d a ,
İ k a r u s’ u n y ü z y ı l l a r ö n c e d ü şt ü ğ ü sö y l e n e n y e r d e , i k a r i a
i sm i n d e b i r a d a b u l u n u r .
164
8. BÖLÜM
Ro m a
M İ T O L O Jİ S İ
RO M ALILAR
K İ M LER D İ ?
D i ğ e r u y g a r l ı k l a r a k ı y a sl a , ç a ğ d a ş B a t ı t o p l u m l a r ı n a en
b ü y ü k e t k i y i R o n ı a l ı l a r ’ ı n y a p t ı ğ ı sö y l e n e b i l i r . B u n u n l a
b i r l i k t e , g e t i r d i k l e r i n i n ç o ğ u n u - t a n r ı l a r d a n h u k u k a , sa
n at a, f e l se f e y e , e d e b i y a t a , t o p l u m y a p ı l a n m a sı n a , t i y a t r o
y a v e t e k n o l o j i y e k a d a r - Y u n a n l ı l a r ’ d a n d e v r a l m ı şl a r d ı r .
Z i r v e n o k t a sı n d a B a t ı v e K u z e y A v r u p a ’ n ı n ç o ğ u n u ,
K u z e y A f r i k a ’y ı v e O r t a D o ğ u y u e l i n d e t u t a n R o m a u y
g a r l ı ğ ı , b i n y ı l d a n f a z l a b i r sü r e v a r l ı ğ ı n ı sü r d ü r m ü şt ü r .
B a şt a b i r t a k ı m k ü ç ü k y e r l e şi m b ö l g e l e r i o l a r a k o r t a y a ç ı
k a n g r u p l a r M .Ö . 6 o o 'd e R o m a şe h r i n i o l u şt u r m a k ü z er e
b i r a r a y a g e l m i şt i r . M .Ö . 5 0 9 ’ d a se n a t o t a r a f ı n d a n se ç i
l e n i k i k o n sü l t a r a f ı n d a n y ö n e t i l e n b i r c u m h u r i y e t h a l i
n e g el en R o m a , ç o k g e ç m e d e n İ t a l y a n y a r ı m a d a sı n d a k i
d i ğ e r y e r l e şi m l e r i h a k i m i y e t i a l t ı n a a l m ı şt ı r .
M .Ö .
14 6
y ıl ın a g el i n d i ğ i n d e R o m a
ilk
d e n i z a şı r ı
t o p r a k l a r ı n ı - Si c i l y a , İ sp a n y a v e K u z e y A f r i k a - el e g e
ç i r m i şt i r v e b u n u t a k i p e d e n M a k e d o n y a sa v a şl a r ı n ı n
so n u c u n d a
M ak ed o n y a,
Y u n a n i st a n
ve
A n ad o l u ’n u n
f e t h i g e r ç e k l e şm i şt i r . M .Ö . 2 7 y ı l ı n d a Jü l Se z a r ’ ın o ğ l u
R o m a n ı n i l k i m p a r a t o r u o l m u ş, i m p a r a t o r l u k b u n u t a
k i p ed en 4 0 0 y ı l b o y u n c a a y a k t a k a l m ı şt ı r . M .S. 2. y ü z
167
B i r N ef est e D ü n y a M i t o l o j i si
y ıl d a R o m a İ m p ar at o r l u ğ u b ü t ü n A k d en i z ile B at ı v e G ü
n ey A v r u p a’n ın ç o ğ u n u el i n d e t u t ar h al e g el m i ş v e h at t a
sı n ı r l a r ı n ı g ü n ü m ü z ü n T ü r k i y e , İ sr a i l , M ı sı r , I r a k , İ r a n v e
k ı sm e n Su u d i A r a b i st a n ’ ı n a k a d a r g e n i şl e t m i şt i r . L â k i n ,
i m p a r a t o r l u ğ u n b ü y ü k l ü ğ ü , o n u so n g ü n l e r i n d e K u z e y
A v r u p a ’ d a n g e l e n sa l d ı r ı l a r a k a r şı k o r u m a sı z k ı l m ı şt ı r .
M .S. 4 5 5 y ı l ı n d a G e r m e n k a b i l e l e r i R o m a ’y ı y a ğ m a l a m ı ş
v e M .S. 4 7 6 ’ d a so n R o m a i m p a r a t o r u R o m u l u s A u g u st u s
t a h t t a n i n m i ş, i m p a r a t o r l u ğ u n ç ö k ü şü n ü n y a k l a ş t ı ğ ı b e l
l i o l m u şt u r .
T an r ıl ar v e T an r ıç al ar
j
R o m a l ı l a r Y u n a n m i t o l o j i si n e o k a d a r h a y r a n d ı r k i
b ü t ü n t a n r ı ve t a n r ıça la r ın ı ve h ik a ye le r in i b e n im
se m i şl e r d i r . E sa sı n a
d air b ild iğim iz
gelm ek ted ir.
ço ğu
b a k ı l ı r sa , Y u n a n
şe y
D o l a y ı sı y l a ,
Latin
7.
m i t o l o j i si n e
d ili ed e b iya tın d a n
Bö lü m d e
an latılm ış
o l a n m i t l e r i t e k r a r l a m a k y e r i n e , a şa ğ ı d a h a z ı r l a n ı l
m ı ş o l a n , Y u n a n c a v e L a t i n c e i si m l e r i i ç e r e n d e ğ i
şi m
t a b l o su n u b u l a b i l i r si n i z . A y r ı c a G ü n e ş si st e m i
m iz d e k i ( D ü n ya h a r iç) b ü t ü n
gezegen lerin R o m alı
t a n r ı l a r a i t h a f e n a d l a n d ı r ı l d ı ğ ı n ı f a r k e d e ce k si n i z .
R o m a M i t o l o ji s i
Y u n a n c a i sm i
L at i n c e k a r şı l ığ ı
K im k im d ir?
A fr o d it
V en ü s
A şk v e g ü z el l i k
A p ollo
A p ollo
M ü zik ,
t an r ı ç ası
G ü n eş v e
o k ç u l u k t an r ısı
A r es
M ar s
Sa v a ş t an r ısı
A r t em i s
D i an a
A v c ı l ı k v e b er ek et
t a n r ı ç a sı
A t h en a
M i n er v a
B i l g e l i k , c e sa r e t v e
k o r u n m a t an r ıç ası
Kron os
Sat ü r n
G ö k l e r i n t an r ısı,
T i t an l ar ın h ü k ü m
d ar ı
D em et er
C er e s
B i t k i v e t ah d l ar ı n
t a n r ı ç a sı
D i o n y so s
B ak ü s
Şar a p t a n n sı
Er o s
Cu p id
A şk v e ar z u n u n
t a n r ı sı
H ad es
Pl ü t o n
Y e r a l t ı d ü n y a sı n ı n
t a n r ı sı
H ep h ai st o s
V u l k an
A t e ş, v o l k an v e
H er a
Ju n o
Z eu s / Jü p i t e r ’i n eşi
H er ak l es
H er k ü l
E r k e k si k ah r a m a n
H er m es
M er k ü r
T a n r ı l a r ı n u l ağ ı,
si l ah l ar ı n t an r ısı
v e y ar ıt an r ı
k an a t l ı san d al e t l e r
g i y er
P er sep h o n e
P r o ser p i n a
H a d es / P l ü t o n 'u n
eşi
P o sei d o n
N ep t ü n
D en i z l er i n t an r ısı
U r an ü s
U r an ü s
G ö k y ü z ü ; T i t a n ’l ar ın b ab ası
Z eu s
Jü p i t e r
T an r ıl ar ın k r al ı, y ıl
d ı r ı m l ar ı n h âk i m i
169
B i r N e f e st e D ü n y a M i t o l o j i si
R O M A ’N I N
H İ K AYELER D EN
K Ö K EN LER İ :
H İK AYE BEĞ EN İN
A k d e n i z ’ i 2 0 0 0 sen e h â k i m i y e t i a l t m a al an d e v a sa R o m a
İ m p a r a t o r l u ğ u ’ n u n ç a r p a n k a l b i o l a n B ü y ü k R o m a şe h
rin in
b a şl a n g ı c ı n a d a i r
h i k ay el er
ç e şi t
ç e şi t t i r . E r k e n
d ö n e m m i t l e r i R o m a şe h r i n i n k u r u l m a sı n ı R o m u l u s v e
R em u s
i k i z l er i n i n
bir
kurt
t ar af ın d an
b ü y ü t ü l m e si n e
b a ğ l a r k e n , V e r g i l i u s'u n A e n e a s h a k k m d a k i şi i r i g i b i d ah a
g eç d ö n e m d e k i m i t l e r , şe h r i n a si l k u r u c u su o l a r a k t a n
r ıl ar t ar af ın d an , d o ğ r u d an g ö n d er i l en T r u v al ı b i r k ah r a
m a n d a n b a h se d e r . ( V e r g i l i u s, d ah a g e l e n e k se l b i r y a k l a
şı m se r g i l e y e n l e r i h u z u r su z e t m e m e k ad ı n a, b u h i k a y e y e
R o m u l u s v e R em u s ’ u d a b i r d i p n o t t a ek l er .)
170
R o m a M i t o l o j i si
Rom ulus v e Rem us
B i r k u r d u n y e t i şt i r d i ğ i i k i z l e r i n h i k a y e si b a z ı l a r ı n ı n k u
l a ğ ı n a t a n ı d ı k g e l e c e k t i r , a n c a k b u h i k a y e n i n n a sı l ( v ey a
n ed en ) R o m a 'n ı n k u r u l u şu n u a n l a t m a k i ç i n k u l l a n ı l d ı
ğ ı n ı b i l m e y i z . B a b a l a r ı k ı r a n k ı r a n a sa v a şl a r ı n
t a n r ı sı ,
M a r s t a r a f ı n d a n t e r k e d i l e n i k i z l e r i b i r ( k o r k u si m g e si
o l an ) k u r t b ü y ü t ü r .
A n cak
y en i
k a v u şt u k l a r ı
gü v en l i k
d u y g u su
f az l a
u z u n sü r m e y e c e k t i r , z i r a R o m u l u s M .O . 7 5 3 t e k a r d e şi n i
b i r k a v g a d a ö l d ü r ü r v e b u n u k u t l a m a k i ç i n k e n d i ad ı n ı
v e r d i ğ i b i r şe h i r k u r a r . Y e n i k u r u l m u ş şe h i r d e y e r l e şi m i
b a şl a t m a k i ç i n , R o m u l u s y a k ı n d a k i Sa b i n u m b ö l g e si n i n
k a d ı n l a r ı n ı r ı z a l a r ı o l m a d a n k a ç ı r ı r . ( B u sa h n e R ö n e sa n s
sa n a t ı n d a “ Sa b i n K a d ı n l a r ı ’ n ı n K a ç ı r ı l ı şı " o l a r a k b i r ç o k
t a b l o d a y e r al ır .)
B ö y l e si n e g u r u r l u
b i r u y g a r l ı ğ ı n b ö y l e si n e t al i h si z
b i r b a şl a n g ı c a sa h i p o l m ası b e l k i t u h a f g e l e c e k t i r , a n c a k
b e l k i d e R o m a l ı l a r ı b u k a d a r b a şa r ı l ı k ı l a n d a b u k ü st a h
g u r u r d u r : Ü st ü n l ü k
h i sl e r i i m p a r a t o r l u k l a r ı n ı n
bü yü k
b i r g ü ç l e y a y ı l m a sı n ı sa ğ l a m ı şt ı r . B ö y l e si n e ç a r p ı c ı b i r
m i t i b a şl a n g ı ç n o k t a l a r ı o l a r a k k a b u l ed en R o m a l ı l a r b e l
k i d e t o p l u m l a r m a , i m p a r a t o r l u k l a r ı n ı n l e h i n e o l an b i r
sa l a h i y e t d u y g u su a şı l a m ı şt ı r .
171
B i r N e f e st e D ü n y a M i t o l o j i si
Aen eas
R o m a İ m p a r a t o r l u ğ u ’ n u n i l k r e sm i i m p a r a t o r u o l an A u g u st u s Se z a r , M .O . 29 y ı l ı n d a R o m a ’n ı n k u r u l u şu h a k
k ı n d a e p i k b i r şi i r y a z m a sı i ç i n V e r g i l i u s’ u g ö r e v l e n d i r i r ,
i m p a r a t o r l u k , R o m a C u m h u r i y e t i ’n i n y ı k ı l ı p i m p a r a t o r
l u k o l a r a k t e k r a r k u r u l m a sı n a y o l a ç a n b i r d i z i d i k t a t ö r
l ü ğ ü t a k i b e n se n e l e r c e sü r e n d ı ş t e h d i t l e r v e i ç sa v a şl a r ı n
k u r b a n ı o l m u şt u r . A u g u st u s Se z a r , şe h r i n
k u ru lu ş h i
k a y e si n i a n l a t a r a k R o m a 'y a sa y g ı n l ı k k a z a n d ı r m a y a v e
h a ssa s d e n g e si n i y e n i d e n sa ğ l a m a y a y a r a y a c a k ed eb i b i r
y a p ı t si p a r i ş ed er . Şi i r a y r ı c a A u g u st u s v e a i l e si n i k a n b a
ğ ı y l a şe h r i n k u r u c u l a r ı n a b a ğ l a y a r a k A u g u st u s’ u n esa se n
Jü l Se z a r t a r a f ı n d a n e v l a t e d i n i l d i ğ i n i g ö r m e z d e n g el i r .
V e r g i l i u s, A e n e i s’ t e, o n y ı l sü r e n T r u v a Sa v a şı ’n d an
Y u n an l ıl ar ın
z af er i ü z e r i n e İ t a l y a ’ d a y e n i b i r y e r l e şi m
a l a n ı b u l m a k i ç i n k a ç a n T r u v a l ı k a h r a m a n A e n e a s 'm h i
k a y e si n i a n l a t ı r . E f sa n e , Y u n a n l ı o z an H o m e r o s’ u n ( B at ı
d ü n y a sı n ı n y a z ı y a g e ç i r i l e n i l k k o m p o z i sy o n l a r ı o l a r a k
say ı l an ) i k i b ü y ü k e se r i İ l y a d a v e O d i s s ea d an f ü t u r su z c a
a l ı n t ı y a p a r . V e r g i l i u s, R o m a l ı l a r ı n k ü ç ü k l ü ğ ü n d e n b e r i
d u y d u k l a r ı Y u n a n m i t l e r i n i b i r k a l e m d e R o m a l ı l a şt ı r m ı şt ı r ; b ö y l e l i k l e y e n i R o m a İ m p a r a t o r l u ğ u n u , A k d e n i z
e t r a f ı n d a n e si l d e n n e si l e a k t a r ı l m ı ş t a r i h i h i k a y e l e r i l e
b ü t ü n l e şt i r i r .
A e n e i s t e k i en d u y g u l u h i k a y e A e n e a s i l e D i d o n u n
172
R o m a M i t o l o j i si
h i k a y e si d i r .
D ido,
İ t a l y a ’y a
yo lcu lu k
et m ek t e
o l an
A e n e a s ' a â şı k o l a n K a r t a c a K r a l i ç e si ’ d i r . V en ü s ( aşk t a n
r ı ç a sı v e a y n ı z a m a n d a A e n e a s ’ ın an n e si ) , b i r f ı r t ı n a ç ı k a
r ıp i k i si n i n ay n ı m a ğ a r a y a sı ğ ı n m a sı n ı sa ğ l a y a r a k o n l a r ı
b i r b i r l e r i n e â şı k ed er .
A n c a k e n i n d e so n u n d a Jü p i t e r i n e l ç i si M e r k ü r t a r a
f ı n d a n A e n e a s ’a g ö r e v i n i n R o m a şe h r i n i k u r m a k o l d u ğ u
v e k a d e r i n e b o y u n e ğ e r e k D i d o 'y a o l a n a şk v e a r z u l a r ı n ı
g e r i d e b ı r a k m a sı g e r e k t i ğ i h a t ı r l a t ı l ı r . A e n e a s , D i d o 'y a
g i t m e si g e r e k t i ğ i n i a n l a t ı r v e g e m i l e r i d e m i r al ı r . A c ı
i ç i n d e k i k r a l i ç e , K a r t a c a v e g e l e c e ğ i n R o m a ’sı a r a sı n d a
b i t m e k t ü k e n m e k b i l m e y e n b i r ç a t ı şm a o l a c a ğ ı n a d a i r
b i r k eh an et t e b u l u n u r v e A en ea s’m o n a v er m i ş o l d u ğu
k ı l ı ç l a i n t i h a r ed er .
A e n e a s , u z a k l a şa n
g e m i si n d e n D i d o ’ n u n
c e se d i n i n
y a k ı l d ı ğ ı a t eşi n p a r l a y a n a l e v l e r i n i g ö r ü r v e n e y a p t ı ğ ı
n ı a n l a r . D i d o ’ n u n g ö n ü l y a r a sı n ı v e i n t i h a r ı n ı a n l a t a n
d u y g u sa l k ı sı m l a r ı se b e b i y l e , A e n e i s B a t ı e d e b i y a t ı n ı n en
m e şh u r a şk h i k a y e l e r i n d e n b i r i o l m u şt u r . A e n e a s d ah a
so n r a se v d a l ı sı y l a y e r a l t ı d ü n y a sı n d a k a r şı l a şı r , a n c a k
D id o n u n
h a y a l e t i b u z g i b i b i r se ssi z l i k l e y e t i n i r v e g ö z
g ö z e g e l m e y i r ed d e d er .
173
B i r N ef est e D ü n y a M i t o l o j i si
Bu
r çl ar
B u r ç l a r , m i t l e r i n b i r u y g a r l ı k t a n d i ğ e r i n e n ası l y a y ı l a
b i l e c e ğ i n e d a i r m ü k e m m e l b i r ö r n e k t i r . ‘Z o d y a k ’ t er i m i
esa se n 'h a y v a n l a r ç e m b e r i ’ a n l a m ı n a g el i r ; h e r b i r i a y r ı
b i r h a y v a n si m g e si y l e t e m si l ed i l en v e o n i k i b ö l ü m d e n
o l u şa n d a i r e sel b i r a st r o l o j i k t a b l o y a v e r i l e n Y u n a n c a b i r
i si m d i r . A n c a k b u k a v r a m ı n k ö k ü Y u n a n l ı l a r d a n d a ö n
c e si n e , Si i m e r l i l e r v e ( g ü n ü m ü z ü n I r a k ’ ı) B a b i l ’e k a d a r
d a y a n ı r . H a t t a b az ı h a y v a n si m g e l e r i t a b l o n u n e n e sk i
b i ç i m l e r i n d e d ah i k u l l a n ı l m ı şt ı r .
H er u y g a r l ı k y ı l d ı z l a r a m e r a k l a b a k m ı ş, i n sa n l a r y ı l
d ı z l a r ı n o l u şt u r d u ğ u şe k i l l e r e v e g ö k y i i z ü n d e k i h a r e k e t
l e r i n e d a y a n a r a k h a r i k a h i k a y e l e r y a r a t m ı şt ı r . B u y ı l d ı z
g ö z l e m l e r i sa y e si n d e g e z e g e n i m i z d e n u z a k l a r a y o l c u l u k
l a r a ç ı k m ı şı z d ı r .
Y u n an l ıl ar ın
t ak ım y ıl d ız l ar a d ai r k en d i l er i n e ö z g ü
y o r u m l ar ı v ar d ır , b u n l ar d an
b i r k ı sm ı n ı a şa ğ ı d a b u l a
b i l i r si n i z , b i r k ı sm ı i se k a y n a k l a r ı n ı H e r a k l e s 'i n O n İ k i
K a h r a m a n l ığ ı m i t l er i n d en
a l ı r ( B k z . sa y f a 152) . B u g ü n
h âl â g a z e t e l e r i n a st r o l o j i k ö şe l e r i n d e n g ö z k ı r p a n R o m a
l ı l a r z a m a n l a b u r ç l a r ı b e n i m se m i ş v e i si m l er i n i R o m a l ı l a şt ı r m ı şt ı r . B u h e r h a l d e B a b i l l i l e r ’ i n h o şu n a g i d er d i .
174
R o m a M i t o l o j i si
L a t i n c e i sm i
T e r c ü m e si
N ed en ?
A r ies
Koç
D ü n y a ü zer in d e
i ç i n d e k eç i geçen
b i r ç o k m i t o l m a sı n a
r ağm en , Y u n an l ıl ar
v e R o m al ıl ar k o çt a
k a r a r k ı l m ı şl a r d ı r .
B u k o ç , İ a so n v e
A r g o n o t l a r ı'n ı n d e
r i si n i K o l h i s K r a l ı
A ı e f e s't e n ç a l m a k l a
g ö r e v l i , a l t ı n p o st l u
k o çt u r.
T au r u s
Boğa
B u t ak ım y ıl d ız ın
M .Ö . 15 . 0 0 0 k a d a r
er k en b ir t ar ih t e b ir
b o ğay a b en z et ild i ği
sa p t a n m ışt ır . Y u n a n
ve Rom a m itin e
gö r e t ak ım y ıl d ız y a
E u r o p a’y ı t av l am ak
i ç i n b o ğ a k ıl ığ ın a
g i r m i ş Jü p i t e r , y a d a
H e r a k l e s’ i n y a k a l a
d ığ ı G i r i t B o ğ a sı’d ır
( B k z . s. 15 5 ) -
175
B i r N ef est e D ü n y a M i t o l o j i si
L at i n c e
i sm i
T er c ü m esi
N ed en ?
G em i n i
i k i z l er
C a st o r v e P o l l u x i k i z l er i y ıl
d ız l ar ın ar asın a çi z i l m i ş b i r er
çö p ad am o l ar ak gö r ü l eb i l i r .
Bu i k i z l er ( k açır ıl m ası b ü
y ü k T r u v a Sav aşı'm b aşl at an )
T r u v a l t H el en ’ i n ve ( k o cası
A g a m em n o n u sav aşt an so n r a
ö l d ü r en ) K l y t a i m n est r a m n er
k ek k ar d eşl er i d i r . B u i k i er k ek
ço cu ğu at çıl ık v e d en i z ci l i k i l e
i l i şk i l en d i r i i i r . P o l l u x v e H el en ,
Z eu s b i r k u ğu k ıl ığ ın a gi r i p an n e
l er i L ed a ’ y a t ecav ü z et t i ği n d e b i r
y u m u r t ad an çık ar ; b i r b aşk a y u
m u r t ad an i se b ab al an T y n d a r eu s
o l an C a st o r v e K l y t a i m n est r a
çık ar . D o l ay ısıy l a, sad ece P o l l u x
ö l ü m sü z d ü r , an cak Z eu s d i ğer
k ar d eşi d e y ıl d ız l ar ın ar asın d a
ö l ü m sü z k ıl ar .
C an cer
Yen geç
H er k ü l , L er n a H y d r a ’sm ı al t et m e-
y e çal ışır k en on a y at ak l ık ed en
y en g ec i n k l asi k m i t o l o j i d e o l
d u k ç a sö n ü k b i r r o l ü v ar d ır . H er
k ü l bu y ar at ığ ı ay ağıy l a ez er ek
u z ak l ar a gö n d er i r . Bu y ü z d en
y en g eç şi m d i y ıl d ız l ar ın ar asın d a
y aşar .
L eo
A sl an
Er k en d ö n em d e - M ez o p o t am y al ıl ar t ar af ın d an , M .O . 4 0 0 0
ci v ar ın d a- f ar k ed i l en b i r b aşk a
şek i l d e asl an d ır . Y u n an l ı l ar v e
Ro m al ıl ar bu şek l i H er k ü l 'ü n
N em ea A sl an ı’ n ı ö l d ü r d ü ğü m i t
i l e i l i şk i l en d i r i r ( Bk z. s. 152) .
176
R o m a M i t o l o j i si
L at i n ce
i sm i
T er c ü m esi
N ed en ?
V i r go
Başak
Bu t ak ım y ıl d ız g ö k y ü z ü n d e b i r
k ad ın f i gü r ü o l ar ak g ö r ü n ü r v e
çeşi t ç eşi t k ar ak t er l e b ağd aşt ı
r ıl ır . Esk i Bab i l l i l er b u y ıl d ız l ar ı
t ar ım sal b er ek et i l e eşl eşt i r m i şt i r ; b u gel en ek , k ad ın f i gü r ü n ü
( t ah ıl v e b i t k i l er i n t an r ıçası)
C er es i l e ö z d eşl eşt i r en v e o n u b i r
eğr el t i o t u t u t ar k en r esm ed en
Ro m al ıl ar d a d a d ev am ed er .
Libra
T er azi
G ö k y ü z ü n d e t er az i si m gesi n i
o l u şt u r an y ıl d ız l ar , Y u n an l ı l ar d a
A k r ep t ak ım y ıl d ız ın ın k ısk aç l a
r ıy k en , Ro m al ıl ar d a t er az i n i n i k i
k ef esi o l ar ak ay r ı b i r t ak ım y ıl d ı
za d ö n ü şm ü şt ü r . ( Yıl d ız l ar ın şek
l i n i i n c el er k en h ay al gü cü n ü d i z
gi n l em em ek g er ek i r .) D ü n y a’ n ın
y ıl d ız l ar a g ö r e k o n u m u z am an
i çi n d e d eği şi r : T er az i t ak ım y ıl d ı
zı esk i d en g ö k y ü z ü n d e so n b ah ar
ek i n o k su b o y u n ca gö r ü n ü r d ü ,
gec e v e gü n d ü z sü r el er i n i n eşi t
o l m ası d a b u n a u y ar d ı. G ü n ü
m ü z d ey se b u ek i n o k s B aşak b u r
cu n a d en k gel i r .
17 7
B i r N ef est e D ü n y a M i t o l o j i si
L at in ce
T e r c ü m e si
N ed en ?
i sm i
Sc o r p i o
A k r ep
K ısk a ç l a r ı R o m a l ıl a r t a r a f ın
d a n k o p a r ı l m ı ş o l su n y a d a
o l m a sı n , a k r e p , O r i o n ( A v c ı )
T ak ım y ıl d ız ın a y ak ın d ır v e
g eceler i g ö k y ü z ü n d e, t am d a
O r i o n ’u n y d d ız l ar ı u f u k t a p ar l a
m a y a b a şl a d ı ğ ı n d a g ö r ü n ü r . B u
y ü z d e n , a k r e p , O r i o n 'u n k a ç t ı ğ ı
b i r d ü şm a n o l a r a k g ö r ü l ü r ; y a
O r i o n 'u n i st e n m e y e n d a v r a n ı ş
l ar ın ın i n t i k am ın ı al m ak i ç i n
D ian a t a r af ın d an y a d a h e r h an g i
b i r y ar at ığ ı ö l d ü r eb i l eceğ i n e d air
ö v ü n m e si n e c e v a b e n T op r ak t a
r a f ı n d a n g ö n d e r i l m i şt i r .
Sa g i t t a r i u s
Y ay
B u t ak ım y ıl d ız , o k v e y ay ıy l a
y an ın d ak i ak r eb i h ed ef alan b ir
k e n t a u r - y a r ı i n sa n y a r ı a t o l a n
v a r l ı k l a r - o l a r a k r e sm e d i l i r .
C ap r ico r n
Y ar ı o ğlak /
B u y a r ı o ğ l a k y a r ı b al ık şe k l i 2 i
Y ar ı b al ık
A r al ık k ış gü n d ö n ü m ü n d e g ö r ü
n ü r . Y u n an l ıl ar y a d a R o m al ıl ar
b u b ağ lan t ıy ı k u r m ad an m ilen y u m l a r ö n c e d a h i k ı şı n b a ş l a n
g ı c ı n a b e n z e t i l m i şt i r . T a k ı m y ı l
d ız a P an ( Y u n an ) y a d a F au n u s
( L at i n ) ad ı v e r i l m i şt i r v e m i t e
g ö r e t a n r ı l a r l a sa v a şm a k i ç i n
g ö n d e r i l e n c a n a v a r T y p h o n d an
sa k l a n m a k t a d ı r . K a ç m a k i ç i n
N i l N e h r i 'n e g i r i p v ü c u d u n u n a l t
k ı sm ı n ı b i r b a l ığ a d ö n ü şt ü r ü r .
Jü p i t er o n u , t a n r ı l a r i ç i n v e r d i ğ i
ç e şi t l i h i z m et l er i ö d ü l l e n d i r m e k
a d ı n a y ı l d ı z l a r ı n a r a sı n d a ö l ü m
sü z k ı l a r .
17 8
Ro m a M i t o l o j i si
L at in ce
T e r c ü m e si
N ed en ?
K ova
Sı n ı r l a r ı en f a z l a z o r l a y a n y o
i sm i
A q u ar iu s
r u m lam alar d an b ir i o lar ak , b u
t a k ı m y ı l d ı z b i r t e s t i d e n su d ö
k en g e n ç b i r a d a m ı t a sv i r ed er .
K l a s i k m i t o l o j i d e , G a n y m ed es
( Y u n a n c a ) y a d a C at am i t u s ( L a
t i n c e t e r c ü m e si ) a d ı n d a g e n ç b i r
o ğ l a n l a ö z d e ş l e ş t i r i l i r . Z eu s b u
o ğ l a n a â şı k o l u r v e o n u k a ç ı r m a k
i ç i n b i r k a r t a l a d ö n ü şü p O l i m p o s
D a ğ ı ’n a , t a n r ı l a r ı n ş a r a p s u n u c u
su o l a r a k y e r l e ş t i r i r . B u h i k a y e
y ak ın l ar d ak i A q ııi l a t ak ım y ıl d ı
z ı n d a ( ‘ k a r t a l ’ı n L a t i n c e s i ) r e s
m ed ilir .
P i sc e s
B al ık
B u r a d a t a sv i r ed i l en , h al at l a
b ağ l an m ış i k i b al ığ ın , t an r ıl ar ı
ö l d ü r m ek ü z er e g el en k o r k u n ç
y a r a t ı k T y p h o r ı ' d a n k a ç a n V en ü s
v e o ğ l u C u p i d o l d u ğ u sö y l e n i r .
Fa u n u s ( O ğ l a k ) N i l N e h r i ’ n e y ü
z ey d en y ü z m ek i çi n gir er k en , bu
i k i l i k en d i l er i n i t a m am en b al ığ a
d ö n ü şt ü r ü r .
179
Pollux
<1°
o .
\
Castor
A
o
ö
o
G em i n i T ak ım y ıl d ız ı
L eo T ak ım y ıl d ız ı
180
R o m a M i t o l o j i si
Ka
h r a m a n l a r
u R o m a h i k a y e l e r i , Y u n a n m i t o l o j i si n e ç o k şe y b o r ç lu du r.
Örfe
Bu
t r aji k
ve
Eury dik e
a şk h i k a y e si n i en g ü z e l şe k i l d e O v i d i u s, b i r
şi i r d e r l e m e si o l an v e k e l e b e k l e r d e n d e f n e a ğ a c m a k a
d a r h e r şe y i n k a y n a ğ ı n ı a n l a t a n ç e şi t ç e şi t m i t l e r i ç er en
M et a m o r f o z l a r m d a an l at ır .
Ö r f e v e E u r y d i k e b i r b i r l e r i n e ç o k â şı k t ı r l a r , a n c a k
e v l e n d i k t e n k ı sa b i r sü r e so n r a E u r y d i k e b i r y ı l a n ı sı r
m a sı so n u c u n d a ö l ü r . Ö r f e k e d e r d e n m a h v o l u r v e o n u
h a y a t a l i r i n i n b ü y ü l e y i c i t ı n ı sı n d a n b a şk a h i ç b i r şe y i n
b ağ l ay am ay ac ağ ım
h i sse d e r . Ö r f e c e su r c a H a d e s ' e ( y a
d a R o m a l ı l a r ’ ı n d ed i ğ i g i b i ‘A i d e s’ e) g i d e r v e P l ü t o n i l e
P r o s e r p i n a ' y a , e şi n i ö l ü m l ü l e r d i y a r ı n a g e r i g ö n d e r m e l e
r i i ç i n b a şd ö n d ü r ü c ü m ü z i ğ i y l e y a l v a r ı r . M ü z i ğ i o k a d a r
g ü z e l d i r k i b ü t ü n y e r a l t ı d ü n y a sı b i r a n l ı ğ ı n a d u r u v e r i r .
P r o s e r p i n a , ö y l e si n e e t k i l e n i r l e r k i Ö r f e ' y i r e d d e d e
m ez ; a n c a k b i r şar t ı v a r d ı r : Ö r f e , e şi n i ö l ü m l ü l e r d ü n y a
sı n a k a d a r o n a b i r k e r e b i l e b a k m a d a n g ö t ü r e c e k t i r v e
18 1
B i r N ef est e D ü n y a M i t o l o j i si
a n c a k y e r y ü z ü n e u l a şt ı k l a r ı n d a b a k a b i l e c e k t i r . B i r a r a y a
g el en ç i f t , Ö r f e ö n d e, t o p a l l a y a n E u r y d i k e a r k a d a , d a r v e
k a r a n l ı k y o k u şu ç ı k m a y a k o y u l u r .
H a d e s i n g i r i şi n e y a k l a şt ı k ç a k a r a n l ı k a z a l ı r v e Ö r f e,
E u r y d i k e ı ı i n eşi ğ i a t l a d ı ğ ı n d a n em i n o l m a k i ç i n a r k a sı n a
b ak ar . D ö n er d ö n m ez b ak m ak t a acel e et t i ğ i n i an l ar v e
E u r y d i k e c ı l ı z b i r ’ h o şç a k a l ’ d i y e r e k y e r a l t ı n a d ü şer . Ö r f e
o n a d o k u n m a k i ç i n ü ç k e r e e l i n i u z at ı r , a n c a k ü ç ü n d e
d e E u r y d i k e n i n az ö n c e d u r d u ğ u y e r d e k o c a b i r h i ç l i k
h i sse d e r .
Ö r f e, e şi n i i k i k e r e k a y b e t m i şt i r v e y e r a l t ı d ü n y a sı n a
t e k r a r g i r m e si n e i z i n y o k t u r . E l i n d e o n u h a y a t a b a ğ l a
y a c a k h i ç b i r şe y k a l m a y a n Ö r f e, k a d e r i n i b e k l e m e k i ç i n
l i r i y l e d o l a n ı r d u r u r v e b i r g ü n k a r şı sı n a M a e r ı a d l a r a d ı n
d a b i r g r u p d i şi r u h ç ı k a r . R u h l a r Ö r f e y i l i m e l i m e p a r
ç al ay ıp O l i m p o s D ağ ı’n ın d i b i n d e o n a b i r m ab et y a p a r
l ar . G ü n ü m ü z d e b i l e b u b ö l g e d e k i b ü l b ü l l e r i n şa r k ı sı n ı n
d ü n y a d a k i en g ü z el se sl e r d e n o l d u ğ u i d d i a ed i l i r .
182
R o m a M i t o l o j i si
T ru va A tı
V e r g i l i u s’ u n A e n e i s 'i n d e ( B k z . sa y f a 176 ) d a h a f az l a a y
r ı n t ı y l a a n l a t ı l a n b i r b a şk a Y u n a n m a sa l ı d a T r u v a A t ı
ile ilgi li d i r .
T r u v a A t ı ’n ı n h i k a y e si , Y u n a n l ı l a r ı n , Z e u s u n k ız ı
ve
Y u n a n i st a n 'd a k i
Sp a r t a ’ n ı n
k r al ı
M en el a u s u n
eşi
o l a n v e t a n r ı ç a V en ü s t a r a f ı n d a n T r u v a l ı P a r i s 'e h e d i y e
ed i l en H e l e n 'i g e r i a l m a k i ç i n v e r d i k l e r i o n y ı l l ı k T r u v a
Sa v a şı ’ m n so n l a r ı n a d o ğ r u g e r ç e k l e şi r . Sa v a ş n e r e d e y se
o n y ı l d ı r d u r m a k b i l m e d i ğ i h a l d e su r l a r l a ç e v r i l i T r u v a
şe h r i c a n l ı l ı ğ ı m y i t i r m e m i şt i r .
Y u n an l ıl ar k u r n az c a b i r p l an h az ır l ar : Y ü z l er c e g e
m i y l e g ö z d en k ay b o l an a d ek g er i y e d o ğ r u y el k en açar
v e T r u v a l ı l a r ı t e sl i m o l d u k l a r ı n a i n a n d ı r m a k i ç i n b u r ad a
sa k l a n ı r l a r . Sa v a şm
sö z d e g a l i p l e r i n e b i r h e d i y e o l a r a k
d a, Y u n a n l ı l a r şe h i r k a p ı l a r ı n ı n d ı şı n a t a h t a d a n d e v b i r
at b ı r a k m ı şl a r d ı r . T r u v a l ı l a r b u h e d i y e y i k a b u l ed i p su r
l a r ı n i ç i n e al ı r .
R o m al ıl ar , at ın c ö m er t b i r h ed i y e o l m ad ığ ın ı f ar k
et t i k l er i n d e
i ş i şt e n
g e ç m i şt i r . T a h t a
y ap ın ın
i ç i n d e,
H o m e r o s’ u n m u h t e şe m şi i r i n i n k a h r a m a n ı O d y s s e ı ı s t a
r a f ı n d a n k o m u t a e d i l en k ı r k k a d a r Y u n a n a sk e r i v a r d ı r .
B u a sk e r l e r g e c e n i n k o y u k a r a n l ı ğ ı n d a , o ân a d e k sa k l a
n an m ü t t e f i k l e r i y l e b i r a r a y a g e l m e k ü z er e a t ı n i ç i n d e n
ç ı k a r l a r . B i r l i k t e şe h r i y a k ı p y ı k a r l a r , b u d a Y u n a n l ı l a r ı n
z a f e r i v e T r u v a ’ n ı n y e n i l g i si o l u r .
18 3
B i r N ef est e D ü n y a M i t o l o j i si
M an liu s v e R om an ın K az ları
R o m a l ı t a r i h ç i L i v i u s, R o m a 'n ı n h a r e k e t l i b i r k az sü r ü sü
sa y e si n d e n a sı l k u r t a r ı l d ı ğ ı n ı a n l a t ı r . M .Ö . 39 0 y ı l l a r ı n
d a, G a l y a l ı l a r R o m a b i r l i k l e r i n e şe h i r d ı şı n d a b i r sa l d m
d ü z en l er . B i r ç o k a sk e r h a y a t ı n ı k a y b e d e r , b a z ı l a r ı T i b e r
N eh r i ’n e at l ay ıp
z ır h l ar ın ın
a ğ ı r l ı ğ ı se b e b i y l e b a t a r a k
b o ğ u l u r . H a y a t t a k a l a n l a r , G a l y a l ı l a r k u şa t m a l a r ı n ı h âl â
k a l d ı r m a m ı şk e n , k a d m v e ç o c u k l a r ı şe h r i n d ı şı n a g ü v e n
l e y e r l e şt i r i p C a p i t o l T e p e si ’ n e k a ç a r l a r .
T ep ed e m a h su r k a l m ı ş a sk e r l e r i ç i n e n u f a k l o k m a
b i l e ç o k d e ğ e r l i o l sa d a, b az ı a sk e r l e r p a y l a r ı n a d ü şe n i n
k ü ç ü k b i r k ı sm ı n ı k a z l a r a v e r i r l e r , z i r a k az , Jü p i t e r ' i n k a
r ı sı Ju n o n u n k u t sa l h a y v a n ı d ı r . B u c ö m e r t l i ğ i n m e y v e si
n i al acak l ar d ır .
G a l y a l ı l a r so n u n d a C a p i t o l T e p e si ’ n e ç ı k m a n ı n b i r
y o l u n u b u l u r l ar v e g ec en i n k ö r k ar an l ığ ın d a g i z l i ce h a
r ek e t e g e ç e r l e r . B u sı r a d a b e k ç i l e r v e k ö p e k l e r i u y u m a k
t ad ır , an c ak
b i r G a l y a l ı , şa t o n u n
d u v ar l ar ım
t ır m an ır
t ı r m a n m a z k a z l a r u y a n ı r v e se s ç ı k a r m a y a b a şl a r . B u ses
R o m a k o n sü l ü M a r c u s M a n l i u s’ u u y a n d ı r ı r , b u n u n ü z e
r i n e d u v a r d a k i G a l y a l ı ’y ı g e r i i t e r v e a sk e r l e r i n e sa l d ı r
m al ar ın ı em r ed er .
K ı r a n k ı r a n a b i r sa v a ş ç ı k a r v e G a l y a l ı l a r ç o k g e ç m e
d e n R o m a şe h r i n i n k a l b i n i f e t h e d e m e y e c e k l e r i n i a n l a y ı p
184
R o m a M i t o l o j i si
g e r i ç e k i l i r l e r . R o m a l ı l a r , h e r sen e b u o l a y ı k u t l a m a k i ç i n ,
a l t ı n b i r k a z ı n ö n d e r l i k e t t i ğ i b i r g e ç i t t ö r e n i d ü z en l er .
Py ram us v e Thisbe
O v i d , M e t a m o r f o z l a r ad l ı t e l e o l o j i k şi i r l e r i n d e ah u d u d u
m e y v e si n i n n i ç i n k ı r m ı z ı o l d u ğ u n u t r a j i k b i r a şk h i k a
y e si n e b a ğ l a y a r a k a n l a t ı r . U z a k B a b i l d i y a r ı n d a , P y r a m u s
a d ı n d a g e n ç b i r o ğ l a n , T h i sb e a d ı n d a b i r k ı z ı n k o m şu su
d u r . Ç o c u k k e n y a k ı n a r k a d a ş o l an P y r a m u s v e T h i sb e,
e r g e n l i k ç a ğ ı n d a b i r b i r l e r i n e â şı k o l u r l a r . A n c a k a i l e l e r i n
ar ası i y i d e ğ i l d i r , d o l a y ı sı y l a i k i t a r a f d a e v l e n m e l e r i n e
m ü sa a d e et m ez .
İ k i â şı k b i r b i r l e r i n i g ö r m e k t e n m en e d i l i r v e a n c a k
e v l e r i n i n a r a sı n d a k i d u v a r d a k i u f a c ı k b i r ç a t l a k a r a c ı l ı
ğ ı y l a i l e t i şi m
k u r a b i l i r l e r . D u r u m b i r sü r e b ö y l e d e v a m
e d er , t a k i a n n e v e b a b a l a r ı n ı h i ç e sa y ı p b i r g e c e su r l a r ı n
d ı şı n d a , b e y a z m e y v e v e r e n b i r a h u d u d u ç a l ı l ı ğ ı n ı n a l t ı n
d a b u l u şm a y a k a r a r v e r e n e d ek .
Ö n c e y ü z ü n ü t a n ı n m a m a k i ç i n b i r t ü l l e ö r t m ü ş T h i s
b e g el i r . A n c a k g e l i r g e l m e z d e r e d e n su i ç e n d i şi b i r as
l a n l a k a r şı l a şı r . K o r k u p k a ç a r v e b i r m a ğ a r a y a sa k l a n ı r ,
a n c a k k a ç a r k e n t ü l ü n ü d ü şü r ü r . A sl a n , t ü l ü k a n l ı ağ z ı y l a
k ap ar v e ç o k g eç m ed en k en d i y o l u n a g i d er . P y r a m u s g el
185
B i r N ef est e D ü n y a M i t o l o j i si
d i ğ i n d e k u m d a k i p e n ç e i z l e r i n i g ö r ü p e n d i şe l e n i r . D ah a
so n r a y e r d e k i k a n l ı t ü l ü g ö r ü r v e T h i s b e 'n i n p a r ç a l a n a
r a k ö l d ü ğ ü n ü san ar .
P y r a m u s k e d e r i ç i n d e k ı l ı c ı m ç ı k a r ı r v e k a r ı n b o şl u
ğ u n a sa p l a r . V ü c u d u n d a n f ı şk ı r a n k a n , y a m n d a k i a ğ a c ı n
b e y a z m e y v e si n e m o r - k ı r m ı z ı b i r r e n k v e r i r . G e r i g e l e n
T h i sb e se v g i l i si n i n a ğ a c ı n a l t ı n d a ö l d ü ğ ü n ü g ö r ü r . T a n
r ı l a r a y a l v a r ı p m u r a d ı n a e r e m e m i ş a şk l a r ı n ı y e m i şl e r i n
r e n g i n d e ö l ü m sü z l e şt i r m e si n i v e i k i si n i n
ay n ı m ez ar a
g ö m ü l m e si n i i st e y e n T h i sb e, P y r a m u s ’ u n k ı l ı c ı n ı n ü z e r i
n e d ü şe r v e y a n ı n d a ö l ü r .
Sh a k e sp e a r e se v e n l e r b u m i t i n R o m eo v e Ju l i e t t r a j e
d i si n e b i r i l h a m k a y n a ğ ı o l d u ğ u n u , h at t a B i r Y a z G e c e
si R ü y a s ı ' n d a h i k a y e n i n b i r p a r o d i si n i n y a p ı l d ı ğ ı n ı f a r k
ed ecek t i r .
A iolos v e R ü z garlar
Y u n a n l ıl a r v e R o m al ıl ar ın k ah r am an y a d a t an r ı o l ar ak
i n sa n f o r m u n a so k t u ğ u b i r ç o k d o ğ a u n su r u n d a n b i r i d e
r ü z g a r l a r d ı . A i o l o s , r ü z g a r b e k ç i si d i r v e A er t ei s t e Ju n o ,
o n a A e n e a s ’ m f i l o su n u n R o m a ’y a h ı z l a u l a şm a sı n a y a r
d ı m c ı o l an r ü z g a r l a r ç ı k a r m a sı i ç i n eş o l a r a k b i r su p e r i s i
t e k l i f ed er .
18 6
R o m a M i t o l o j i si
K u z e y r ü z g a r ı L a t i n c e d e ‘A q u i l o ’ v e Y u n a n c a d a ‘ B o r e a l i s’ d i y e a n ı l ı r ( K u z e y I ş ı k l a n ’n a d a b u y ü z d e n ‘au r o r a b o r e a l i s d en i r ) . Se r t v e so ğ u k k ı şl a r g e t i r i r . A t i n a l ı
p r e n se s O r e i t h y i a y a â şı k o l a n A q u i l o , z a m a n ı n şa r t l a r ı n a
u y u m sa ğ l a y a r a k p r e n se si y o ğ u n b i r b u l u t k ü m e si y l e sa
r ıp o n a t e c a v ü z e d e r v e o n d a n d ö r t ç o c u ğ u o l u r .
D o ğ u r ü z g a r ı n a ‘V u l t u r n u s’ ( L at i n c e) y a d a ‘E u r u s’
( Y u n a n c a ) d e n i r v e sı c a k , n e m l i f ı r t ı n a l a r g e t i r m e si y l e
t a n ı n ı r . G ü n e y r ü z g a r ı n a A u s t e r ’ ( L at i n c e) y a d a ‘N o t u s’
( Y u n a n c a ) d e n i r v e b u k i şi l e şt i r m e A v u st u r a l y a k e l i m e
si n i n y a n ı n d a a y n ı k ö k l e r d e n g e l e n A v u st u r y a v e a y r ı c a
- b i r a z k a f a k a r ı şt ı r ı c ı d a o l sa - ‘d o ğ u ’ ( east * ) k e l i m e si n i n
k ö k e n i n i d e o l u şt u r u r . ( İ t a l y a ’n ı n g ü n e y d o ğ u y a b ak an
t o p r a k l a r ı n ı n , d o ğ u d a n d o ğ a n G ü n e ş'i n g ü n e y d e n g el d i
ğ i n i n sa n ı l m a sı n a y o l a ç t ı ğ ı d ü şü n ü l m e k t e d i r .)
B a t ı r ü z g ar ı n a i se ‘F a v o n i u s’ ( L at i n c e) y a d a ‘Z e p h y r u s’
( Y u n an c a) d en i r . L a t i n c e i sm i n d en d e a n l a şı l a c a ğ ı g i b i se
v i l en , i n sa n ı n i şi n i k o l a y l a şt ı r a n b i r r ü z g a r d ı r v e b at ı y ö
n ü n d en b ah ar ı , ç i ç e k l e r i v e m e y v e l e r i m u şt u l ar . H em F a v o n i u s h e m d e t a n r ı A p o l l o g en ç Y u n a n p r en si H y a c i n t h ’e
â şı k o l u r . O ğ l an ı n k al b i n i ç a l m a k i ç i n a şı k a t a r l a r v e so
n u n d a A p o l l o k az an ı r , i k i si n i d i sk a t a r k e n g ö r e n F a v o n i u s,
k e n d i n d e n u m u l m a y a c a k b i r h i d d et l e d i sk i z av al l ı o ğ l an ı n
k a f a sı n a f ı r l a t ı r v e ö l d ü r ü r . K e d e r i ç i n d e k i A p o l l o , p r en si n
k a n ı n d a n sü m b ü l ç i ç e ğ i n i y ar at ı r .
* E ast : İ n g i l i z c e d e ‘d o ğ u ' an l am ın d a, ( e.n .)
18 7
9. BÖ LÜ M
Nor s
M İ T O L O Jİ S İ
N
o r s
H
al k i
K İ M LERD İ ?
N o r m an l ar ,
ya
İ sk a n d i n a v y a ’ n ı n
da
d i ğ er
K u z ey
ad ıy l a
A vru p a
“ K u z ey
İ n sa n l a r ı " ,
ü l k el er i n d e,
V ik in g
Ç a ğ ı n d a , se k i z i l e o n b i r i n c i y ü z y ı l l a r a r a sı n d a y a şa m ı ş
t ı r . N o r s d ü n y a sı n ı n d e n i z c i l i k t e k i h ü n e r l e r i y l e m e şh u r
k a şi f l e r i o l a n V i k i n g l e r , sa n d a l l a r ı n a b i n i p
A vru p a ve
B a t ı R u sy a t o p r a k l a r ı n ı i şg al e t m i ş, y a ğ m a l a m ı ş v e b u r a
l a r a y e r l e şm i şt i r .
İ sk a n d i n a v y a ’ n ı n
H ı r i st i y a n l a şm a sı n d a n
ö n ce
g e
l i şe n N o r s m i t o l o j i si , İ sk a n d i n a v y a , K u z e y A l m a n y a v e
İ z l an d a’d a an l at ıl an
p ag an
t an r ıl ar ın ın , k ah r am an l ar ın
v e k r a l l a r ı n h i k a y e l e r i n d e n o l u şu r , l l . y ü z y ı l a k a d a r y a z ı
y a g e ç i r i l m e m i ş o l m a l a r ı n a r a ğ m e n - k i b u sü r e ç 18 . y ü z
y ı l a k a d a r sü r m ü şt ü r - h i k a y e l e r b u t a r i h t e n y ü z l e r c e y ı l
ö n c e si n e d a y a n ı r .
V i k i n g l e r ' i n A v r u p a ü z e r i n d e k i e t k i si v e N o r d i k m i
t o l o j i y e ai t k ay n ak l ar ın o l d u k ça y ak ın b i r t ar i h e k ad ar
v ar l ık l ar ım
sü r d ü r e b i l m e l e r i se b e b i y l e N o r s m i t o l o j i si
n i n v e i k o n o g r a f i si n i n g ü n ü m ü z d e k i k u l l a n ı m ı si z i şa şı r
t ab i l i r .
191
B i r N ef est e D ü n y a M i t o l o j i si
T AN R I LAR VE
TAN RIÇALAR
D o k u z D ü n ya
N o r d i k l e r i n Y u n a n l ı l a r ı n k i y l e a şı k a t a c a k
k ad ar g i r i f t
v e r e n k l i , ç o k t a n r ı l ı b i r d i n l e r i v a r d ı . Y u n a n l ı e m sa l l e r i
g i b i , N o r d i k t a n r ıl ar ın h er b i r i h ay at ın ö n em l i b i r ö z el
l i ğ i n d e n so r u m l u y d u v e y o l g ö st e r m e si k a r şı l ı ğ ı n d a h e r
t a n r ı y a a d a k l a r su n u l u r , d u a ed i l i r d i .
N o r s t a n r ı l a r ı i k i b o y a a y r ı l ı r d ı : A sg a r d ’ d a y a şa y a n ,
g ö k y ü z ü n ü n sa v a şç ı t a n r ı l a r ı A e s i r b o y u i l e V a n a h e i m ’ d a
k o n u şl a n a n ,
d o ğ u r g an l ık
ve
t o p r ak l a
i l gi l en en
V an ir
b o y u . T a n r ı l a r ı n h ü k ü m sü r d ü k l e r i d o k u z d ü n y a d a n o l u
şa n e v r e n ü ç k a t a a y r ı l ı r d ı : A e s i r l e r i n E v i A s g a r d , İ n sa n
l ar ın E v i M i d g a r d ( O r t a D ü n y a) v e Ö l ü l er i n E v i N i f l h ei m .
D o k u z d ü n y an ın h er b i r i Y g g d r a si l o l ar ak b i l i n en D ü n y a
A ğ a c ı t ar af ın d an b i r b i r i n e b ağ l an ır d ı v e h er d ü n y ad a i n
sa n l a r , c ü c e l e r , e l f l e r , t a n r ı l a r v e d i ğ e r t u h a f y a r a t ı k l a r
d a n o l u şa n i l g i n ç b i r n ü f u s y a şa r d ı . D o k u z d ü n y a n ı n en
k u t sa l ı o l a n A s g a r d ’ a g ö k k u şa ğ ı n d a n b i r k ö p r ü y l e u l a şı
l ır d ı.
19 2
N o r s D i n i n i n T em el i
19 3
B i r N ef est e D ü n y a M i t o l o j i si
O d in
T an r ıl ar ın
b ab ası v e A e s i r i n k r a l ı o l a r a k A sg a r d ’ d a k i
t a h t ı n a o t u r u p , k o r u y u c u su v e e l ç i si o l a n b i r ç i f t k u z
g u n v e b i r ç i f t k u r d u n u n d a y ar d ım ıy l a, d o k u z d ü n y ad a
n e l e r o l u p b i t t i ğ i n i ( t ek g ö z l ü b i r t a n r ı i ç i n f a z l a sı y l a i d
d i al ı o l an ) g ö z l e m e g ö r e v i O d i n ’ i n d i . O d i n , sa v a ş t a n r ı sı
o l m a n ı n y a n ı n d a b i l g e l i k v e şi i r i n d e t a n r ı sı y d ı ; ö l ü l e r l e
v e k a t l e d i l m i şl e r l e g ü ç l ü b i r b a ğ ı v ar d ı .
G ö r ü n ü şe g ö r e O d i n a y r ı c a a l k o l k o n u su n d a se ç i c i y
d i , z i r a sa d e c e şa r a p t ü k e t i r d i . A sl ı n a b a k ı l ı r sa O d i n ’ i n
e k si k g ö z ü b i r i ç e c e k k a r şı l ı ğ ı n d a t a k a s e d i l m i şt i r ; a n c a k
b u h i k ay ed e bu i çecek b ü y ü k b i r k ad eh C h ar d o n n ay y e
r i n e O d i n 'e b ü t ü n b i l g e l i ğ i n i v er e n , b i l g e l i k k u y u su n d a n
a l ı n m ı ş b i r ç a n a k su d u r . Y i n e d e O d i n i n g e r i y e k a l a n ,
d ü n y al ar ı g ö z l em l ed i k ç e, G ü n eş gi b i p ar l ak b i r al ev l e y a
n a n t e k g ö z ü , İ l ci g ö z ü n y a p a c a ğ ı n d a n d ah a f az l a i ş y a p a r .
( B u a y r ı c a G ü n e ş'i n g ö k y ü z ü n d e k i h a r e k e t i n i a ç ı k l a m a
y a y a r a y a n m i t l e r e d e b i r b a şk a i l g i n ç ö r n e k t i r .)
O d i n i n a l a m e t i f a r i k a l a r ı , h e d e f i n i a sl a şa şı r m a y a n
m ı z r a ğ ı v e d o k u z g e c e d e b i r se k i z y e n i y ü z ü k t ü r e t e n y ü
z ü ğ ü d ü r . O d i n , şa y e t sü r e k l i sa r h o ş o l m a sa y d ı ç o k b a şa
r ıl ı b i r k u y u m c u o l a b i l i r d i h e r h a l d e .
194
N o r s M i t o l o j i si
İ si m l er i n A r d ın d a
N o r s m i t o l o j i si n i n
biri
( İ n g i l i z c ed e)
en
k ay d a d eğ er
h af t an ın
et k i l er i n d en
g ü n l er i n i n
i si m l e n d i -
r i l m e si n d e g ö r ü l ü r . P a z a r t esi ( M o n d a y ) v e P az ar
( Su n d a y ) g ü n l e r i i si m l e r i n i sı r a sı y l a A y ( m o o n ) v e
G ü n e ş’ t en ( su n ) a l ı r k e n , Sal ı ( T u esd ay ) v e C u m a
( F r i d ay )
g ü n l er i n i n
i si m l e r i
t an r ıl ar l a
ilin tilid ir.
N o r d i k l e r , L a t i n c e g ü n i si m l e r i n i al ı p k e n d i t an
r ı l a r ı n ı n i si m l e r i n i h e r g ü n l e e şl e şe c e k şe k i l d e d e
ğ i şt i r m i şl e r d i r ; İ n g i l i z c e d ah i l G e r m e n d i l l e r i d e b u
i si m l e r i m u h a f a z a e t m i şt i r .
A şa ğ ı d a k i t ab l o g ü n l e r i n i si m l e r i n i n n e r e d e n
g e l d i ğ i n i g ö st e r i r :
Gün
E sk i N o r s
T elaffu z u
D ili
P a z a r t e si
A d an d ığ ı
tan rı
M ân ad agr
m an a- d agr
A y
'I y sd a g r
t u s- d a g r
ad al et t an r ı
( M o n d ay )
Sa l ı
sı T y r
( T u e sd a y )
Ç a r şa m b a
( W e d n e sd a y )
O ö i n sd a g r
o t h i n s-
sa v a ş, b i l g e
d agr
l i k v e şi i r i n
t a n r ı sı O di n
195
B i r N ef est e D ü n y a M i t o l o j i si
Gü n
E sk i N o r s
T el a f f u z u
Per şem b e
Pö r sd agr
A d an d ığ ı
t an r ı
D ili
t h o r s- d agr
k o r u n m a ve
şi m şek t an
( T h u r sd ay)
r ısı T h o r
Cu m a
Fr j âd ag r
f r y a- d ag r
( Fr i d ay)
Cu m ar t esi
L au gar -
l au gar -
h asat t an r ısı
( Sat u r d ay)
d agr
d agr
Sat ü r n
Paz ar ( Su n
Su n n u d agr
su n u - d agr
G ü n eş
d ay)
196
aşk t an r ıçası
F r ey j a
N o r s M it o lo jisi
T yr
O d i n ’ m o ğ l u T y r , sa v a ş t a n r ı sı d ı r . İ sm i , H i n t - A v r u p a d i l
l e r i n d e ‘t a n r ı ’ a n l a m ı n a g el en ‘Z e u s’, ‘Jü p i t e r ’ k e l i m e l e
r i y l e a y n ı k ö k t e n g el i r . T y r i n g ö r e v i az ı l ı k u r t - c a n a v a r
F e n r i r i b a ğ l a y ı p e t k i si z h al e g e t i r m e k t i r , a n c a k b u g ö r e v
o n a p a h a l ı y a p at l ar .
O d i n , d i ğ e r t a n r ı l a r i l e b i r l i k t e o n u sı k ı g ö z e t i m d e
t u t a b i l m e k i ç i n F e n r i r i A sg a r d 'a g e t i r i r . Y a r a t ı ğ ı n b ü
y ü m e si n d e n
e n d i şe l e n e n
D ü n yayı yok
on u
b e sl e m e k
O d i n , v a h şi
h ay v an ın D o k u z
e t m e si n i ö n l e m e si u m u d u y l a o ğ l u T y r i ,
ve
eğ i t m ek l e
g ö r ev l en d i r i r .
K ad er i n i n
F e n r i r i n k a d e r i n e b ağ l ı o l d u ğ u n u ö ğ r e n e n O d i n , k u r d u n
so n su z a k a d a r b ağ l ı t u t u l m a sı g e r e k t i ğ i n e k a r a r v e r i r .
D o l a y ı sı y l a t a n r ı l a r o n u z i n c i r l e r l e b a ğ l a m a y a t eşeb b ü s
ed er , an c ak d ev y ar at ık h i ç z o r l an m ad an z i n c i r d en k u r
t u lu r.
B i r k a ç b a şa r ı sı z g i r i şi m d e n
so n r a , t a n r ı l a r e l f l e r i n
y a r d ı m ı n ı i st er , e l f l e r d e sa k a l l ı b i r k a d ı n ı n k ı l l a r ı n d a n
ö z el b i r k u r d e l e i şl e y e r e k O d i n ' e b u n u n
k u r d u z ap t e-
d ec eğ i n e d ai r g ü v en c e v er i r l er . T y r , F en r i r i n gü v en i n i
k a z a n m a k i ç i n sa ğ el i n i c e su r c a k u r d u n ağ z ı n a so k a r .
H a y v a n ç ö z ü l m e z b i r i p l e b a ğ l a n d ı ğ ı n ı f a r k e d e r et m ez
T y r d e el i n i F en r i r ’ e k ap t ır d ığ ın ı g ö r ü r .
197
B i r N ef est e D ü n y a M i t o l o j i si
Thor
M u az z am
f i z i k se l g ö r ü n ü şü y l e T h o r şi m şe k
t a n r ı sı v e
O d i r i i n en b ü y ü k o ğ l u d u r . E k i n l e r i ( v e r a k i p l e r i n i ) d ö v
m e k i ç i n k u l l a n d ı ğ ı , se si şi m şe k l e r ç a k t ı r a n k o c a m a n b i r
ç e k i c i v a r d ı r . D e v a sa b ü y ü k l ü k t e k i k u şa ğ ı , k u v v e t i n i i k i
y e k at l ar v e ç ek i c i n i k o n t r o l ed eb i l m ek i ç i n d em i r el d i
v en g i y e r .
F i z i k sel g ü c ü n z i h i n sel g ü ç t e n d ah a ö n em l i o l u p o l
m a d ı ğ ı n a a n l a m a y a ç a l ı şa n T h o r v e d e v so y u n d a n g el m e
h i l eb az L o k i , g ü ç l e r i n i t e st e t m e k i ç i n d e v l e r d i y a r ı n a g i
d e r l e r . T h i a l f ı v e b i r b a şk a y o l a r k a d a şı y l a d ö r t k i şi o l an
y o l c u l a r , h e d e f l e r i n e v a r d ı k l a r ı n d a a l a y k o n u su o l u r l a r ;
D ev l er , h a k k ı n d a ç o k şe y d u y d u k l a r ı T h o r u n a sh n d a k ü
ç ü c ü k o l m ası n ı g ü l ü n ç b u l u r l a r . Şü p h e c i t a v ı r l a r ı n a r a ğ
m e n T h o r v e a r k a d a şl a r ı n ı n m e y d a n o k u m a l a r ı n a k u l a k
v er i r l er .
B i r i n c i y a r ı şm a d a L o k i i l e b i r D e v y e m e k y e m e y a
r ı şı n a g i r e r . M a sa , d e v l e r i n d a h a ö n c e g ö r m e d i ğ i k a d a r
e t l e t e p e l e m e d o l u d u r . M ü c a d e l e e d e n i k i t a r a f , so n u
b e r a b e r e b i t e n k a r şı l a şm a i ç i n y e m e y e b a şl a r l a r . N e d e n
so n r a d e v i n sa d e c e e t l e r i d e ğ i l k e m i k l e r i d e y a l a y ı p y u t
t u ğ u , d o l a y ı sı y l a L o k i ’ n i n y a r ı şm a y ı k a y b e t t i ğ i o r t a y a
çık ar .
198
N o r s M i t o l o j i si
B i r so n r a k i y a r ı şm a d a T h i a l f i b a şk a b i r D e v ’ e, k o şu
y a r ı şı n d a m e y d a n o k u r . A n c a k T h i a l f i i n a n ı l m a z b i r h ı z l a
k o şm a sı n a r a ğ m e n , r a k i b i o n d a n d a h a h ı z l ı d ı r v e v a r ı ş
n o k t a sı n a v a r ı p g e r i d ö n e r k e n T h i a l f T y l e y a r ı y o l d a k a r
şı l a şı r .
T h o r t e k b a şı n a ü ç f a r k l ı a l a n d a m e y d a n o k u r . B i
r i n c i si n d e d e v a sa b i r b o y n u z d a n b a l l i k ö r ü
i çecek t i r .
T h o r n e r e d e y se p a t l a y a n a d e k i ç e r , a n c a k g ö z l e r i n i a ç ı p
b a k t ı ğ ı n d a b o y n u z u n sa d e c e k ü ç ü k b i r k ı sm ı n ı b i t i r e
b i l m i ş o l d u ğ u n u g ö r ü r , i k i n c i se f e r d e T h o r ’ d a n k o c a
m a n g r i b i r k e d i y i k a l d ı r m a sı i st e n i r . B ü t ü n k u v v e t i n i
k u l l a n m a sı n a r a ğ m e n T h o r , d e v a sa y a r a t ı ğ ı n a n c a k t e k
p a t i si n i k a l d ı r a b i l i r . Ü ç ü n c ü v e so n g ö r e v i n d e T h o r d an
d e v l e r l e d ö v ü şm e si i st e n i r . Ö n c e k i b a şa r ı sı z l ı k l a r ı se
b e b i y l e T h o r u n k e n d i l e r i y l e d e ğ i l y a ş l ı b u l a şı k ç ı k a d ı n
E l l i ’y l e d ö v ü şm e si n e k a r a r v e r i l i r . A n c a k T h o r y i n e d e
y en i l g i y e u ğ r ar .
L âk i n
h i ç b i r şe y g ö r ü n d ü ğ ü g i b i d e ğ i l d i r . B a şt a k i
al ay c ıl ık l ar ın a r ağm en , d ev l er T h o r u n b ü y ü k g ü c ü n d en
e t k i l e n d i k l e r i n i v e d o l a y ı sı y l a y a r ı şl a r b o y u n c a b i r i k i
u f a k h i l e y e b a şv u r d u k l a r ı n ı i t i r a f e d e r l e r . Y e m e k y a r ı ş
m a sı n d a L o k i a t eşi si m g e l e y e n v e ö n ü n d e k i h e r şe y i y i
y e n b i r D e v i l e k a r şı l a şt ı r ı l m ı şt ı r . T h i a l f i k o şu y a r ı şı n d a ,
d ai m a e y l e m d e n d a h a h ı z l ı o l an d ü şü n c e y i t e m si l ed en
D e v ’ e k a r şı m ü c a d e l e e t m i şt i r . T h o r i se r a k i p l e r i n i n u y
g u l ad ığ ı t ak t i k l er e r ağ m en h er ad ım d a m ü t h i ş b i r gü ç
199
B i r N e f e st e D ü n y a M i t o l o j i si
g ö st e r i si se r g i l e m i şt i r . İ ç m e t eşe b b ü sü n d e b o y n u z u n d i
b i n d e en g i n b i r o k y a n u su n su y u o l m ası n a r a ğ m e n T h o r
su se v i y e si n i g ö r ü l ü r b i r şe k i l d e a z a l t a b i l m i şt i r . D e v k e d i ,
esa se n d ü n y a n ı n e t r a f m a sa r ı l a n M i d g a r d y ı l a n ı d ı r , b u n a
r a ğ m e n T h o r k e d i n i n b i r p a t i si n i k a l d ı r m a y ı b a şa r m ı şt ı r .
So n o l a r a k , sa v a şç ı y a şl ı k a d ı n , k i m se n i n a l t e d e m e d i ğ i
Y a şl ı l ı k ’m t a k e n d i si d i r , b ü t ü n b u n l a r sa z i h i n sel g ü c ü n
f i z i k se l g ü ç t e n h e r z a m a n d ah a ü st ü n o l d u ğ u n u n b i r g ö s
t e r g e si d i r .
Frey ja v e Frigg
D e n i z t a n r ı sı N j o r d v e d i şi d e v S k a d i ’ n i n k ı z ı , d o ğ u r g a n
l ı k t a n r ı sı F r e y r i n k a r d e şi o l a n F r e y j a 'i a şk , g ü z e l l i k v e
c i n se l l i ğ i n
t a n r ı ç a sı d ı r ; b u ö z e l l i k l e r i y l e a y n ı z a m a n d a
V a n i r i n d e b a şt a n r ı ç a sı d ı r . K a f a k a r ı şt ı r a b i l e c e k şe k i l d e ,
d i ğ er G er m en
m i t o l o j i l e r i n e g ö r e F r e y j a , b ü y ü k a n n e si
v e O d i n i n eşi o l an F r i g g l e a y n ı ö z e l l i k l e r e sa h i p t i r . İ k i
k a r a k t e r a r a sı n d a k i b u t ü r ö r t ü şm e l e r g ö r m e z d e n g el i
n e m e y e c e k k a d a r f a z l a d ı r v e a y n ı k i şi n i n i k i f a r k l ı t an
r ı ç a y a b ö l ü n m e si n i n z i y a d e si y l e g eç b i r d ö n e m d e o l d u ğ u
d ü şü n ü l m e k t e d i r .
D o ğ u r g a n l ı k t a n r ı ç a sı F r e y j a 'm n a z ı m sa n a m a y a c a k
c i n se l a r z u l a r ı v a r d ı r , h a t t a b u k o n u d a n am
200
sa l m ı şt ı r .
N o r s M i t o l o j i si
T a n r ı l a r ı n ar z u , sa ğ l ı k v e k a d e r l e r i n i i d a r e e t m e k i ç i n
k u l l a n d ı ğ ı N o r s b ü y ü sü s e i d r d e d e u st a d ı r .
B i r g e c e r ü y a sı n d a d ü n y a n ı n e n p a r l a k , en g ö r k e m l i
a l t ı n ı n a sa h i p o l d u ğ u n u g ö r e n F r e y j a , e r t e si sa b a h a l t ı
n ı b u l m a k i ç i n y o l a k o y u l u r . F a r k ı n d a o l m a sa d a h ı n z ı r
L o k i t ar af ın d an t ak i p ed i l d i ğ i b u y o l c u l u k o n u c ü c el er i n
ü l k e si n e g ö t ü r ü r . H e d e f i n e v a r a n F r e y j a c ü c e l e r i n m a
ğ a r a sı n a i n e r v e o g ü n e k a d a r g ö r m ü ş o l d u ğ u en p a r
l a k v e ö z e n l e i şl e n m i ş a l t ı n k o l y e n i n b ü y ü sü n e k a p ı l ı r .
F r e y j a k o l y e i ç i n b i r se r v e t t e k l i f e t se d e b e k ç i l i k e d e n
d ö r t c ü c e d ah a f az l a g ü m ü ş y a d a a l t ın a i h t i y a ç d u y
m a d ı k l a r ı k o n u su n d a ı sr a r e d e r ; k o l y e y i v e r m e y i k a b u l
e t m e l e r i n i n t e k y o l u F r e y j a ’ n ı n h e p si y l e b i r e r g e c e g e
ç i r m e si d i r .
M ü c e v h e r i n şe h v e t i n e k a p ı l a n F r e y j a , c ü c e l e r i n b u
i st e ğ i n i m e m n u n i y e t l e k a b u l ed er . B ü t ü n b u n l a r ı i z l ey en
L o k i , o l an b i t en i O d i n 'e a n l a t m a k i ç i n g e r i d ö n e r . D u y
d u k l a r ı n d a n h o şn u t k a l m a y a n O d i n , L o k i ' y i F r e y j a u y u r
k e n k o l y e y i ç a l m a sı i ç i n g er i g ö n d e r i r . L o k i d e F r e y j a ’ n ın
sa r a y ı n a g i r e b i l m e k i ç i n ö n c e b i r si n e ğ e , so n r a y sa b i r
p i r e y e d ö n ü şü p y ü z ü n ü ı sı r ı r , b ö y l e l i k l e F r e y j a u y u r k e n
d i ğ e r y ö n e d ö n e c e k v e L o k i k o l y e n i n k o p ç a sı n ı a ç a b i l e
cek t i r .
F r ey j a
u y a n d ı ğ ı n d a k o l y e si n i n
y e r i n d e y e l l e r e st i
ğ i n i g ö r ü r v e b u n u n O d i n t a r a f ı n d a n y o l l a n a n L o k i ’n i n
i şi o l d u ğ u n u h e m e n an l ar . O d i n ' e k o l y e y i g e r i v e r m e si
201
B i r N ef est e D ü n y a M i t o l o j i si
i ç i n y a l v a r ı r , o d a so n u n d a b i r şa r t l a k a b u l ed er : F r e y j a ,
M i d g a r d ’ d a k i ö l ü m l ü l e r i n a r a sı n a u y u şm a z l ı k , n e f r e t v e
eb e d i sa v a ş t o h u m l a r ı e k e c e k t i r ; b ö y l e l i k l e d ü n y a ü z e
r i n d ek i t ü m
d ü z e n si z l i k l e r i n so r u m l u su a ç g ö z l ü l ü k v e
ar z u o l a c a k t ı r .
Freyr
B i r g ü n O d i n b a şk a b i r i şl e u ğ r a şı r k e n b u f ı r sa t t a n y a r a r
l a n a n F r e y r , O d i n 'i n u l u t a h t ı n a o t u r u r . D o k u z d ü n y a n ı n
h ep si n i m ü t h i ş b i r m a n z a r a y l a g ö r e n F r e y r i n d i k k a t i n i
d e v l e r ü l k e si Jo t u n h e i m v e b u d i y a r d a k i G e r d r a d ı n d a b i r
d i şi d e v ç e k e r . F r e y r , G e r d r ' i n g ü z e l l i ğ i n e k a f a y ı t a k a r ,
a n c a k d e r d i n i k i m se l e r e a ç am az , z i r a k i m se y e O d i n i n
t a h t ı n a o t u r d u ğ u n u sö y l e m e y e c e sa r e t ed em ez .
F r ey r in
sa ğ l ı ğ ı n d a n
e n d i şe l e n e n
ai l esi ,
e f e n d i si
n e n e l e r o l d u ğ u n u a n l a m a sı i ç i n h i z m e t ç i l e r i S k i r n i r i
y o l l a r . F r e y r , h i z m e t k a r ı n a d i şi d e v G e r d r e o l a n a şk ı n ı
a n l a t ı r v e o n u Jo t u n h e i n ı e g i d i p k e n d i si a d ı n a k u r y a p
m a sı i ç i n i k n a ed er . S k i r n i r e F r e y r ' i n d e v - d e v i r e n k ı l ı c ı
v e G e r d r ’ i n e v i n i ç e v r e l e y e n a t eşt en ç e m b e r i g e ç e b i l e c e k
b i r at v e r i l i r .
G e r d r b a şt a t e k l i f i r e d d e d e r , r ü şv e t n i y e t i n e g ö n d e r i
l e n h e d i y e l e r b i l e f a y d a et m ez . Z i r a G e r d r , b i r d e v i n F r e y r
202
N o r s M i t o l o j i si
g i b i b i r V a n i r t a n r ı sı n a asl a â şı k o l a m a y a c a ğ ı k a n ı sı n d a
d ı r . P es e t m e k b i l m e y e n S k i r n i r b u se f e r k a b a k u v v e t e
b a şv u r u r v e d i şi d ev i so n su z a k a d a r aç b ı r a k ı p k a r şı l ı k sı z
a r z u y l a t e r b i y e e t m e k l e t e h d i t ed er , G e r d r b u n u n ü z er i n e
t e k l i f i şü k r a n l a k a b u l e d e r v e F r e y r i l e e v l en i r .
203
A u d h u m la
N o r s T a n r ı l ar ı n ı n So y a ğ a c ı
204
N o r s M i t o l o j i si
H el
D i şi
d ev
A n grboda nm
Jo r m u n g a n d ’ ı n
Sl ei p n i r m
ölü m
( d ü n y an ın
k ız ı,
F en r i r in
( v a h şi
k urt),
ç e v r e si n e sa r ı l m ı ş y ı l a n )
ve
( O d i n i n se k i z b a c a k l ı at ı) k ı z k a r d e şi o l a n H el ,
t a n r ı ç a sı d ı r v e d i ğ e r t a n r ı l a r t a r a f ı n d a n
ürkünç
y e r a l t ı d ü n y a sı n a sü r ü l ü r . K a f a d e r i si n i n b i r y a r ı sı n ı n
k a f a t a sı m t a m a m e n g ö st e r e c e k şe k i l d e k a l k ı k o l m a sı y l a
t a m a m l a n a n k o r k u n ç b i r g ö r ü n ü şü v a r d ı r .
Y e r a l t ı d ü n y a sı n ı n h ü k ü m d a r ı o l a n H el , ( i sm i y i n e
H e l o l a r a k d a b i l i n en ) d ü n y a sı n a g e l e n ö l ü l e r i y a r g ı l a m a k
ve h ay at l ar ı b o y u n ca b ü y ü k
g ü n a h l a r i şl e m i ş o l a n l a r ı
eb ed i v e se r t c e z a l a r a ç a r p t ı r m a k l a so r u m l u d u r . İ ç i n
d e a c ı ç ı ğ l ı k l a r ı n k o p t u ğ u v e z e h i r l i y ı l a n l a r d a n o l u şan
ö l ü m c ü l i şk e n c e o d ası , b i r n e h r i n o r t a sı n d a , c e se t y ı ğ ı
n ı n d a n o l u şa n b i r a d a n ı n ü z e r i n d e b u l u n u r . İ n a n ı l m a
sı g ü ç o l sa d a, ö l ü l e r i n b a z ı l a r ı b u k o r k u n ç o d a d a n b i r
N a g l f a r - c e se t l e r i n sa d e c e t ı r n a k l a r ı n d a n o l u şa n b i r sa n
d al - i l e k a ç m a y a ç a l ı şm ı şt ı r .
Bu
korkunç
o r t am ı b i r az
d a h a k o r k u n ç l a şt ı r m a k
a d ı n a H e/ ’ i n k a p ı sı n ı G a r m r a d ı n d a k i a z m a n b i r b e k ç i
k ö p eğ i
k o r u r . Y ü z ü n d en , y er al t ın ın
z al i m
k ad er i n d en
k aç m ay a n af i l e ç ab al ay an r u h l ar ın k an ı d am l ar .
205
B i r N e f e st e D ü n y a M i t o l o j i si
Bryn h ild r
N o r s h a l k ı n ı n ü y e l e r i sa v a şt a ö l d ü k l e r i n d e y a O d i r i i n sa
r a y ı V a l h a l l a ’ y a , y a d a F r e y j a n ın F o l k v a n g r k ö şk ü n e g ö
t ü r ü l ü r . O d i r i i n k a d ı n sa v a şç ı l a r ı o n u n V a l k y r i e l e r i d i r
v e ö l ü m sü z l ü k k a r şı l ı ğ ı n d a , sa v a şt a h a n g i sa v a şç ı l a r ı n
ö l ü p h a n g i l e r i n i n sa ğ k a l a c a ğ ı n a k a r a r v e r i r l e r . B r y n h i l d r
b u ö l ü m sü z l e r d e n b i r i d i r v e i k i k r a l a r a sı n d a k i b i r sa v a ş
t a k a y b ed e n t a r a f ı se ç m e k o n u n g ö r e v i d i r .
O d i r i in
h an g i k r a l ı n
ö l m esi n i i st e d i ğ i n i b i l m e si n e
r a ğ m e n B r y n h i l d r d i ğ e r k r a l ı se ç e r v e c e z a l a n d ı r ı l ı r . O d i n
o n u n ö l ü m sü z l ü ğ ü n ü g e r i a l ı r v e o n u A l p d a ğ l a r ı n ı n o r
t a sı n d a , a şı l m a sı i m k a n sı z a t eşt e n b i r ç e m b e r l e ç e v r i l i
b ü y ü k b i r d a ğ ı n t e p e si n e y e r l e şt i r i r . O n u i l k k i m b u l u r sa
o n u n l a ev l en ec ek t i r .
B u m i t i n b i r k a ç f a r k l ı ç e şi d i v a r d ı r , a n c a k
b u n l a
r ı n b i r i n d e S i e g f r i e d ( y a d a Si g u r d ) i sm i n d e g e n ç v e c e
su r b i r d e l i k a n l ı a t eşl er i g e ç e r e k B r y n h i l d r e u l aşab i l en
i l k k i şi o l u r . D a ğ ı n t e p e si n d e b i r b i r l e r i n e â şı k o l u r l a r v e
Si g u r d , B r y n h i l d r e, sa h i b i n e , k ü l ç e l e r c e a l t ı n v e r e n b i r
y ü z ü k t a k a r . D ü ğ ü n d e n ö n c e , Si e g f r i e d , K r a l G j u k i v e eşi
G r i m h i l d ' i z i y a r e t ed er . K r a l i ç e , S i e g f r i e d ' i n k e n d i k ı z ı
G u d r u n i l e e v l e n m e si n i i st e m e k t e d i r v e o n a B r y n h i l d r i
t a m a m e n u n u t m a sı n ı sa ğ l a y a n b i r i k si r i ç i r i r . S i e g f r i e d
il e G u d r u n ev l en i r l er .
206
N o r s M i t o l o ji si
Z a v a l l ı B r y n h i l d r '\ n d a ğ ı n t e p e si n d e n i şa n l ı sı n ı n d ö n
m e si n i y a p a y a l n ı z b e k l e d i ğ i n i n f a r k ı n d a o l an G r i m h i l d ,
S i e g f r i e d y e r i n e B r y n h i l d r i l e e v l e n si n d i y e o ğ l u G u n n a r ’ ı
g ö n d e r i r . A n c a k G u n n a r a t e şt e n ç e m b e r i aşa m a z v e b u
g ö r ev i o n u n
k ıl ığ ın a g i r ec ek
o l an
Si eg f r i ed ’in
ü z er i n e
y ü k l e r . O d i n i n b ü y ü sü g e r ç e k l e şi r v e B r y n h i l d r , G u n n a r
o l d u ğ u n u sa n d ı ğ ı a d am l a e v l en i p g e r i d ö n e r .
Si eg f r i ed ’i n
eşi G u d r u n , B r y n h i l d r
i le h ar ar et l i b i r
t a r t ı şm a d a o n u k u r t a r a n ı n a sl ı n d a G u n n a r d e ğ i l S i e g f r i
ed o l d u ğ u n u a ç ı k ed er . H i d d e t i ç i n d e k i B r y n h i l d r , G u d
run
v e G u n n a r 'm
k ü çü k
er k ek
k a r d e şl e r i n i Si e g f r i e d ’ i
u y k u su n d a ö l d ü r m e si i ç i n i k n a e d e r l e r . S i e g f r i e d a n c a k
ö l d ü k t e n so n r a h a y a t ı b o y u n c a t e k a şk ı n ı n o o l d u ğ u n u
a n l a y a n B r y n h i l d r , k e n d i si n i Si e g f r i e d ’i n c e n a z e at eşi n e
a t a r v e i k i si b i r l i k t e H e l ’ e g ö n d e r i l i r .
207
B i r N e f e st e D ü n y a M i t o l o ji si
So n :
R agn arök
N o r s m i t o l o j i si n i n m a sa l l a r ı n d a , a r a l a r a b ü t ü n d ü n y a n m
so n u n u g e t i r e c e k d e h şe t v e r i c i b i r f e l a k e t e g ö n d e r m e l e r
se r p i şt i r i l m i şt i r . R a g n a r ö k ( h ü k ü m d a r l a r ı n so n u ) o l a r a k
d a b i l i n e n v e g e l e c e k t e b i r z a m a n d a g e r ç e k l e şe c e k o l a n
b u o l a y d a , O d i r i i n k r a l l ı ğ ı n ı n so n u g el ec ek , a y r ı c a ö n e m
l i d i ğ e r b i r ç o k t a n r ı d a t a h t a n d ü şe c e k t i r . B u k o r k u t u c u
k ı y a m e t i n b i r k a ç a l a m e t i o l a c a k t ı r . Ü ç y ı l l ı k so n su z b i r
k ı ş h e r şe y i b a şl a t a c a k v e ü ç h o r o z ü t e c e k t i r : B i r i n c i si
d e v l e r i , İ k i n c i si t a n r ı l a r ı , ü ç ü n c ü sü y se H e l ' d e d i r i l e n ö l ü
l er i u y an d ır ac ak t ır .
G ü n eş v e A y t ü k en ec ek , y ıl d ız l ar ar t ık p ar l am ay ac a k t ı r ; i n sa n l a r a h l a k l a r ı n ı k a y b e d i p b i r b i r l e r i n e ç a t a
c a k t ı r . V a h şi k u r t F e n r i r , z i n c i r l e r i n d e n k u r t u l a c a k v e
H e l ’ i n b e k ç i k ö p e ğ i G a r m r , y e r a l t ı d ü n y a sı n ı n g i r i şi n d e
u l u y acak t ır .
B ü t ü n e v r e n i t a şı y a n a ğ a ç Y g g d r a s i l t i t r e y i p i n l e y e
c e k , Jo r m u n g a n d i se k ı v r ı l ı p b ü k ü l e r e k b ü y ü k b i r z el z el e
y a r a t a c a k t ı r . Ç e şi t l i c a n a v a r l a r t a n r ı l a r ı ö l d ü r e c e k v e b ü
t ü n d ü n y a l a r d a b ü y ü k sa v a şl a r p a t l a y a c a k t ı r .
Z a m a n i ç i n d e h e r y e r i at eş k a p l a y a c a k v e d ü n y a o k
y a n u su n d i b i n e ç ö k e c e k t i r . B u an d a k ı y a m e t v e k a sv e t
so n a e r e c e k v e d ü n y a y e n i d e n , b ü t ü n b e r e k e t i v e t a z el i
ğ i y l e d i r i l e c e k t i r . B az ı t a n r ı l a r y a y e r i n d e k a l a c a k y a d a
y e n i d e n d o ğ a c a k t ı r v e se f a l e t , a ç g ö z l ü l ü k y a d a g ü n a h
k a r l ı k t a r i h e k a r ı şa c a k t ı r .
208
SEÇİ LM İ Ş
Ka
yn ak ça
T h e M y t h o l o g y B i b l e, Sa r a h
B a r t l e t t ( G o d sf i e l d P r ess,
20 0 9 )
C h i n e se M y t h s an d L e g e n d s, L i a n sh a n C h e n ( C am b r i d g e
U n i v e r si t y P r e ss, 2 0 11)
M yth ology:
The
C o m p l et e
Gu ide
to
O ur
I m ag i n ed
W o r l d s, C h r i st o p h e r D el l ( T h am es an d H u d so n , 20 12)
T h e L i b r a r y o f G r e e k M y t h o l o g y , A p o l l o d o r u s, q ev . R o
b i n H a r d ( O x f o r d P a p e r b a c k s, 20 0 8 )
T h e O x f o r d C o m p a n i o n t o W o r l d M y t h o l o g y , D a v i d L ee m i n g ( O x f o r d U n i v e r si t y P r e ss, 20 0 9 )
T h e G r e e k an d R o m a n M y t h s: A G u i d e t o t h e C l a ssi c a l
St o r i e s, P h i l i p M a t y sz a k ( T h am es a n d H u d so n , 2 0 10 )
M e so a m e r i c a n M y t h o l o g y : A G u i d e t o t h e G o d s, H er o es,
R i t u a l s an d B e l i e f s o f M e x i c o an d C e n t r a l A m e r i c a , K a y
A l m e r e R e a d v e Ja so n J. G o n z a l e z ( O U P U SA , 20 0 2)
209
D İZ İN
A
Şi l i 119
A m e r i k a , K u z ey
A ar u
56
A n p 8 7, 88
A b d er a 15 4
A p aç i 9 3
A b d er u s 15 3
B ey az B u f al o K a d ı n ı 9 5
A d o n i s 14 5
C ah o k i a 8 5
A eg eu s 16 1, 16 2
G ü n e ş D an sı 9 0
A en eas 4 4 , 12 1, 13 4 , 13 6 , 14 7 ,
H an 6 8 , 8 7, 8 8
17 0 , 17 2 , 17 3 , 18 6
H o r t l a k D a n sı 9 0
A en ei s
İ n y an
87
V er g i l i u s 17 2 , 17 3 , 18 3 , 18 6
İ y a 9 7 ,9 8
A e si r
19 2 , 19 4
M ak a 8 7 ,8 8
A fr od it
13 4 , 13 5 , 14 5 , 14 7 , 16 9
M o h aw k 9 3
A i d e s 18 1
P t esk aw i n 9 5, 9 6
A i o l o s 18 6
Q u ah o g 94
A k r i si o s 15 7
Si o u x 8 7
A l c m en e 14 9
Sk an 8 7 ,8 8
A m az o n l ar
15 4
St L o u i s 8 5
A m er i k a, G ü n ey v e O r t a
T o m a h aw k 9 4
A z t ek
113 , 114 , 115 , 117 , 12 0
W ak an T an k a 8 7
B el i z e 10 3
W i 88
Ek v ad o r
119
W i n n eb ag o 9 4
El Sa l v a d o r 10 3
W o vo k a 90
H o n d u r as 10 3
A m m i t 56
İ n k a 119 , 12 0 , 12 1, 12 2
An
39 ,4 2
K o l o m b i y a 119
A n gr b o d a 20 5
M ac h u P i c c h u
12 2
A n p 8 7 ,8 8
M ay a 38 , 10 3 , 10 4 , 10 5 , 10 6 ,
A n u b i s 56 , 58 , 59
10 7 , 10 9 , 110 , 115 , 116
A n u n n ak i 4 2
M ek si k o
113 , 116
A p aç i 9 3
P er u
119 , 12 1, 12 2
A p ollo
13 2 , 16 9 , 18 7
A r e s 13 4 , 13 7 , 13 8 , 14 5 , 14 7 ,
B ai Sh e Z h u a n 6 8 ,6 9
B ey az Y ıl an K a d ı n 6 8
15 4 , 16 3 , 16 9
A r i a d n e 16 1, 16 2 , 16 4
B ak u s 16 9
A r k ad y a 15 2
B el i z e 10 3
A r t em i s 13 2 , 15 1, 16 9
B e n - B e n 5 3, 6 2
A sg ar d
B i r Yaz G e c esi R ü y ası 18 6
19 2 , 19 4 , 19 7
B r y n h i l d r 2 0 6 ,2 0 7
A st r o l o j i
Ç i n 76 - 8 2
B u g ar ac h
R o m a 17 4 - 17 9
B ü y ü k İ sk en d er 5 2 , 12 7
A şi l
10 4 , 10 5
134 , 14 0
C
A t h en a 13 4 , 13 6 , 13 7 , 13 8 , 15 7 ,
C ah o k i a 8 5
16 9
C a st o r v e P o l l u x 17 6
A t l as 15 5 , 15 6
Atum
5 3, 54 , 56 , 58
A u g u st u s Sez ar
C er e s 16 9 , 17 7
C h a c 110 , 116
A u g eas 15 2 , 15 5
17 2
C h er o k ee 9 3
Cu pid
16 9 , 17 9
Jap ar a 2 0 , 2 1
Cu zco
12 1, 12 2
P ar u k ap o l i 20
Ç a k a l 9 7, 9 8
A v u st r al y a 15 , 16 , 17 , 18
Çin
A z t ek
A z t l an
B ai Sh e Z h u an
113
6 8 ,6 9
K ar a T ez c at l i p o c a 114 , 118
B ü y ü k G ö l 70
O m el eo t l
Ç i n Y en i Y ıl ı 74
114
Q u et z al c o at l
114 , 115
E j d er h a G e m i si Fest i v al i 6 8
T en o c h t i t l än
113
Fa H ai 6 8 , 6 9
T ex c o c o
113
N i an
7 4 ,7 5
T ez c at l i p o c a’l a r 114
Q i n H an ed an ı 6 7
T i aco p an
W ei N eh r i 70
113
T l a l o c 114 , 116
A z t l an
113
B
Babil 174,185
X i a o q i n g 6 8 ,6 9
X u X i a n 6 8 ,6 9
ç i v i y az ısı 38
E u r o p a 12 9 , 13 7 , 15 3 , 16 1, 16 3 ,
D
17 5
D ai d al u s 16 4
D an a e 15 7
E u r y n o m e 14 0
D el o s 13 2
D em e t er
E u r y d i k e 18 1, 18 2
E u r y st h eu s 14 9 , 15 2 , 15 4 , 15 5 ,
14 6 , 16 9
15 6
D i an a 14 7 , 16 9 , 17 8
E u t er p e 14 3
D id o
17 2 , 17 3
F
D ilm u n 45
D i o m ed es 15 3
Fa H ai 6 8 ,6 9
D i o n e 14 7
F av o n i u s 18 7
D i o n y so s 15 8 , 15 9 , 16 2 , 16 9
F en r i r
19 7 , 2 0 5 , 2 0 8
D u at 56
Fi ji 22
D ü n y a A ğ a c ı 10 7 , 10 8 , 19 2
F o l k v a n g r 20 6
D ü şz am an ı
16 , 18 , 19 , 2 0
F r ey j a 19 6 , 2 0 0 , 2 0 1, 2 0 2 , 2 0 6
D z o l o b 10 9
F r ey r 2 0 0 ,2 0 2 , 20 3
E
F r i g g 20 0
Ea 4 7
G
Ef es 13 2
G a i a 14 1, 14 2 , 14 7
E k v ad o r
119
G al y ah l ar
Ell i
19 9
18 4
G a r m r 2 0 5 ,2 0 8
El Sal v a d o r
10 3
G e b 53
E l y si u m
13 9
G er d r 2 0 2 ,2 0 3
En k i 4 5 ,4 6
G er y o n
15 4 , 15 6
En k id u 46, 47
G ıl gam ış 4 6 ,4 7 ,4 8
E n l i l 39
G i g an t es 14 2
E r at o
14 3
Girit
E r eb u s 13 9
12 7 , 12 9 , 14 1, 15 3 , 16 1,
16 2 , 16 3 , 16 4 , 17 5
E r i s 13 4
G i r i t B o ğ a sı 17 5
E r o s 13 5 , 16 9
G j u k i 20 6
E r y o m a n t h o s 15 2
G ö k k u şa ğ ı Y ıl an ı
18
G r i K ı z k ar d eşl er
15 7
E r y o m a n t o s 15 2
Grim h ild
2 0 6 ,2 0 7
H o m er o s 12 7 , 13 3 , 14 0 , 17 2 ,
G u at em al a 10 3
18 3
G u d r u n 2 0 6 ,2 0 7
H o n d u r as 10 3
G u n n a r 20 7
H o r t l a k D an sı 9 0
G ü n e y A m e r i k a 8 5 , 119 , 12 2
H o r u s 5 9 , 6 0 , 6 1, 6 2
H u n ah p u
111, 112
H y ac i n l h
18 7
H
H ad es 12 8 , 13 3 , 13 8 , 13 9 , 14 1,
14 6 , 14 7 , 15 6 , 16 9 , 18 1,
H y d r a 15 1, 15 4 , 15 5 , 15 6 , 17 6
I
18 2
H an 6 8 , 8 7, 8 8
I si s 54 , 58 , 59
H an ab K u
I t z m an â 10 9
10 9
H an g z h o u 68
I x c h el 10 9
H a r m o n i a 13 8
îa so n
H at çep su t 5 1
İ k ar i a 16 4
17 5
H aw ai i 2 2 , 3 1
İ k ar u s 7 1, 16 4
H aw ai k i 3 1
İ k t o m e 9 7 ,9 8
H el 2 0 5, 2 0 7 , 20 8
İ l y a d a 12 7 , 14 0 , 17 2
H el i o s 15 4
İ n k al ar
İnti
H ep h ai st o s 134 , 13 7 , 14 0 , 14 1,
16 9
H er a 13 0 , 13 4 , 13 7 , 14 0 , 14 1,
14 7 , 14 9 ,
M a m ao q l y o
M an c o C ap ac
15 0 , 15 1, 15 4 ,
15 5 , 16 9
H er ak l es 14 0 , 14 7 , 14 9 , 15 0 ,
15 1, 15 2 , 15 3 , 15 4 , 15 5 ,
15 6 , 16 9 , 17 4 , 17 5
H er k ü l
12 0 , 12 1
K o n - T i k i V i r a c o c h a 12 0
14 9 , 16 9 , 17 6
H e r m es 14 7 , 16 9
İnti
12 1
12 1
12 0 , 12 1
İ n y an 8 7
İ o l au s 15 1
İ sk en d er i y e 5 2 , 6 1
İ şl a r 4 7
İ y a 9 7 ,9 8
H e sp er i d l er 15 5
H i n e- m at i k o t ai 2 7
J
H i n e- n u i - t e - p o 32 , 3 3
Jap ar a 20 , 2 1
H ip p olyt a
Jo r m u n g an d 2 0 5, 20 8
15 4
Jo t u n h ei m
Ju n o
20 2
16 9 , 18 4 , 18 6
Jü l Sez ar 16 7 , 17 2
Jü p i t er 14 7 , 16 3 , 16 9 , 17 3 , 17 5 ,
L i d y a 15 9
L i v i u s 18 4
L o k i 19 8 , 19 9 , 2 0 1
M
17 8 , 18 4 , 19 7
M a at 56 , 57 , 58 , 6 1
K
M ac b et h
15 7
K ad er G ö z ü 60
M ac h u P i c c h u
K a d m o s 13 7 , 13 8 , 16 3
M ak a 8 7 ,8 8
12 2
M a n c o C a p a c 12 1
K ah i r e 6 1
K a l l i o p e 14 3
M an l i u s 18 4
M an u
K an ae 28
K a r a T e z c at l i p o c a 114 , 118
26
M ao r i 22 , 2 3, 2 5 , 2 6 , 2 7 , 28 , 30 ,
3 1, 3 3
K eo p s 6 3
K er b e r o s 15 6
M ar o r o 28
M ar s 16 9 , 17 1
K i 39
M a u i - T i k i t i k i 30
K i k l o p l ar
12 8 , 13 3
M ay a l ar
K l ei o
14 3
H aab
10 4
K l y t ai m n est r a 17 6
v e Sam an y o l u
10 7
K n o sso s 12 7 , 16 1, 16 2
W acah C h a n
K o l o m b i y a 119
K o n - T i k i V i r a c o c h a 12 0
K r e n ei a G e y i ğ i 15 1
K r o i so s 15 9 , 16 0
K r o n o s 54 , 13 0 , 13 3 , 14 1, 14 2 ,
16 9
K u a F u 7 0 , 7 1, 16 4
K u z e y A m e r i k a 8 5, 86
X b a l an q u e 111, 112
X i b a l b a 10 7 , 111, 112
M ed u sa 15 7
M ek si k a 10 3 , 113
M el p o m en e 14 3
M en el au s 13 5 , 18 3
M en i 5 1
M er k ü r
16 9 , 17 3
M et a m o r f o z l a r
L
10 7
18 1, 18 5
M et i s 13 6
L ak o t a 8 7 , 9 7
M ez o p o t am y a 37
L ed a
M ı sı r 5 1, 5 2 , 5 3 , 5 5 , 5 6 , 5 7 , 5 8 ,
17 6
L et h e 139
6 0 , 6 1, 6 2 ,
6 3, 12 7 , 16 8
A ar u 56
N ep t u n
A m m i t 56
N i an
A n u b i s 56 , 5 8 , 5 9
N ib iru 42
Atum
5 3, 54 , 56 , 58
B en - B en
5 3, 6 2
16 9
7 4 ,7 5
N i f l h ei m
19 2
N in k u rra 45
D u at 56
N i n l i l 3 9 ,4 0
G eb 53
N i n sa r 4 5
H at şep su t 5 1
N i n t u 4 5 ,4 6
H o r u s 5 9 , 6 0 , 6 1, 6 2
N j o r d 20 0
I si s 54 , 58 , 59
N u h 3 7 , 115
İ sk en d er i y e 5 2 , 6 1
N u n 5 3, 56
K ah i r e 6 1
N u t 5 3, 54
K eo p s 6 3
O
M a’at 5 6 , 5 7 , 58 , 6 1
T a n r ı l ar ı n ı n So y ağ ac ı 5 5 ,
O din
13 1, 2 0 4
2 0 1, 2 0 2 , 2 0 5 , 20 6 , 20 7,
M i d a s 15 8 , 15 9
M i d g ar d
19 4 , 19 5 , 19 7 , 19 8 , 20 0 ,
20 8
19 2 , 2 0 0 , 2 0 2
O d y ssei a 12 7 , 13 3 , 13 4
M i k o n o s 13 2
O d y sseu s 13 4 , 13 6 , 18 3
M i n er v a 16 9
O l i m p o s 12 8 , 14 0 , 14 1, 14 7 ,
M i n o s 12 7 , 12 9 , 15 3 , 16 1, 16 2 ,
16 3 , 16 4
17 9 , 18 2
O r f e 18 1, 18 2
M i n o t o r 15 3 , 16 1, 16 2 , 16 3
O r t a A m e r i k a 38 , 10 3
M n em o sy n e 14 3
O r t h r u s 15 4 , 15 6
M o h av k 93
O si r i s 54 , 58 , 59 , 6 1
M u sa 12 0
O v i d i u s 18 1
Ö l ü m ü n E f en d i l er i
111, 112
N
P
N a k şa A d a sı 16 2
N a n n a 3 9 ,4 0
P ar i s 13 4 , 13 5 , 139 , 18 3
N ef t i s 54 , 58
P ar t h en o n
136
N e m ea 15 0 , 15 6 , 17 6
P asi p h ae 15 3 , 16 1
N e m e a A sl a m
P er sep h o n e 14 5 , 14 6 , 15 6 , 16 9
15 6 , 17 6
Per seu s 15 7 , 15 8
Si eg f r i ed 20 6 , 2 0 7
Pl ü t o n
Sk ad i 20 0
16 9 , 18 1
P o c ah o n t as 9 3
Sk i r n i r 2 0 2 , 20 3
P o k ah o n t as 9 3
Sl e i p n i r 2 0 5
P o l i n ez y a 2 2
So l o n
P o l y d ec t es 15 7 , 15 8
Sp ar t o i
16 0
13 8
P o l y h y m n i a 14 3
St y m p h al o s G ö l ü
15 2
P o l y p h em u s 13 3 , 13 4
Sü m e r 3 7 , 3 8 , 4 1, 4 4 , 4 5
P o n t u s 14 2
Sü m er l er 3 7 , 3 8 , 4 4
P o sei d o n
Şi l i
12 8 , 13 3 , 13 4 , 13 6 ,
119
13 7 , 14 1, 15 3 , 16 1, 16 9
T
P r o ser p i n a 16 9 , 18 1
P y r am u s 18 5 , 18 6
T ar t ar u s 13 9 , 14 2
T ef n u t 53
R
T e r p si k h o r e 14 3
T ez c at l i p o c a’ l ar 114
Ra 5 3 , 6 0
R ag n ar ö k
115 , 2 0 8
T h al i a 14 3
R a m ses 5 1
T h eb ai
R h ea 13 0 , 14 1
T h eseu s 16 1, 16 2 , 16 4
R o m a l ı 16 8 , 18 4
T h et i s 14 0
R o m u l u s A u g u st u s 16 8
T h i sb e 18 5 , 18 6
R o m u l u s v e R em u s 17 0 , 17 1
13 7 , 13 8
T h o r 19 6 , 19 8 , 19 9 , 2 0 0
T h o t h 60
S
T r u v a 17 2 , 17 6 , 18 3
Sab i n u m
17 1
Sam an y o l u
10 7
T r u v aA t ı
18 3
T r u v a l ı H el en
17 6
Sar t Ç a y ı 15 8 , 15 9
T u t an k am o n
Sat ü r n
T y p h o eu s 14 2
16 9 , 19 6
sel l er 10 9
T y r 19 5 , 19 7
Ser i p h o s 15 7
U
Ser i p h u s 15 8
Set 54 , 5 8 , 6 1
U r an i a 14 3
Sh u 5 3
U r an ü s 16 9
51
V en ü s 16 9 , 17 3 , 17 9 , 18 3
U r u k 46, 48
U t n ap i şt i m
P u n g a 26
R a n g i n u i 23
47
R o n g o 29
U ttu 45
R u a- t e- p u p u k e 26
T an e- m ah u t a 2 3, 24 , 26 , 29 ,
V
32
V al h al l a 20 6
V an ah ei m
T an g ar o a 2 4 , 2 6 , 2 7 , 2 8 , 29 ,
19 2
30
V a n i r 19 2 , 2 0 0 , 2 0 3
Y g g d r a si l
T aw h i r i m at ea 24 , 29
19 2 , 2 0 8
T el k a- a- M au i 31
V er g i l i u s 17 0 , 17 2 , 18 3
T e W ak a- a- M au i 3 1
V. H e n r y
T u m at au en g a 2 3 , 2 9
V u l k an
14 4
16 9
T u - t e- w eh i w eh i 26
Y u n an
11, 5 2 , 7 1, 12 5 , 12 7 , 12 8 ,
12 9 , 13 1, 13 2 , 13 4 , 13 5 ,
X i a H an ed an ı 6 7
13 6 , 13 7 , 13 8 , 14 0 , 14 2 ,
14 3 , 14 4 , 14 5 , 14 7 , 14 9 ,
15 0 , 16 2 ,
A v u st r al y a 15 , 16 , 17 , 18
Y u n an i st an
İ n k a 119 , 12 0 , 12 1, 12 2
A b d er a 15 4
K u z ey A m e r i k a 8 5 ,8 6
A b d er u s 15 3
M ao r i 2 2 , 2 3, 2 5 , 2 6 , 2 7 , 28 ,
A d o n i s 14 5
A en eas 4 4 , 12 1, 13 4 , 13 6 ,
3 0 , 3 1, 3 3
M ay a 38 , 10 3 , 10 4 , 10 5 , 10 6 ,
10 7 , 10 9 , 110 , 115 , 116
M ı sı r 5 1, 52 , 5 3, 5 5 , 56 , 57 ,
5 8 , 6 0 , 6 1, 6 2 ,
6 3 , 12 7 ,
16 8
Sü m er 3 7 , 3 8 , 4 1, 4 4 , 4 5
Y en i Z el an d a
İ k at er e 26
P ap at u an u k u 2 3
16 4 , 16 8 , 17 2 ,
17 5 , 17 8 , 18 1, 18 3 , 18 7
y ar at ıl ış m i t l er i
14 7 , 17 0 , 17 2 , 17 3 , 18 6
A fr o d it
13 4 , 13 5 , 14 5 , 14 7 ,
16 9
A k r i si o s 15 7
A l c m en e 14 9
A m a z o n l a r 15 4
A p ollo
13 2 , 16 9 , 18 7
A r es 13 4 , 13 7 , 138 , 14 5 , 14 7 ,
15 4 , 16 3 , 16 9
A r i a d n e 16 1, 16 2 , 16 4
Y ü z ü k l er i n E f e n d i si 6 0
A r k a d y a 15 2
Z
A r t em i s 13 2 , 15 1, 16 9
A şi l
Z e u s 11, 12 8 , 12 9 , 13 0 , 13 2 , 13 3 ,
13 4 , 14 0
A t h en a 13 4 , 13 6 , 13 7 , 13 8 ,
15 7 , 16 9
13 4 , 13 6 , 13 7 , 14 0 , 14 1,
14 2 , 14 3 , 14 5 , 14 6 , 14 7 ,
A t l as 15 5 , 15 6
14 9 , 15 7 , 16 3 , 16 9 , 17 6 ,
A u g eas 15 2 , 15 5
17 9 , 18 3 , 19 7
B ü y ü k İ sk en d er 52, 12 7
C a st o r v e P o l l u x 17 6
C e r b e r u s 13 9
C h ar o n
139
D ai d al u s 16 4
D an ae 15 7
D el o s 13 2
D em e t er 14 6 , 16 9
D i o m ed es 15 3
D i o n e 14 7
D i o n y so s 15 8 , 15 9 , 16 2 , 16 9
E f es 13 2
E l y si u m
Girit
13 9
12 7 , 12 9 , 14 1, 15 3 , 16 1,
16 2 , 16 3 ,
16 4 , 17 5
G i r i t B o ğ a sı 17 5
K a d m o s 13 7 , 13 8 , 16 3
K al l i o p e
K i k l o p l ar
K l ei o
14 3
12 8 , 13 3
14 3
K l y t ai m n est r a 17 6
K r en ei a G e y i ğ i
15 1
K r o i so s 15 9 , 16 0
K r o n o s 5 4 , 13 0 , 13 3 , 14 1,
14 2 , 16 9
B ir Nefeste
M .Ö .
3S0 0 'd e n
d ü z e n l e n m i ş;
Se r i si n i n İ l k K i t a b ı
19 4 5 ’e
A v r u p a,
k ad ar
K u z ey
ve
k r o n o lo jik
G ü n ey
o l ar ak
A m er i k a,
O k y a n u sy a , O r t a d o ğ u v e O r t a A sy a o l a r a k b ö l g el er e g ö r e
a y r ı l m ı ş, b i r n ef est e o k u y a c a ğ ı m z b i r d ü n y a t a r i h i k i t ab ı .
En telek tüel Se r i s i
Yed i Far k lı Ala n d a n ,
E N T E L E K T İ ' E1. 1 N
K l'T SA I .
H er G ü n e Yen i B i r K o n u !
K İ T A B I
B i r e r sa y f a l ı k T ar i h, Edebi yat , Felsefe,
ti
M at em at i k , Bi l i m , D i n , Gü z el San at l ar ve
M ü z i k b i l g i l e r i y l e z i h n i n i z i c a n l an d ı r ı n ,
eğ i t i m i n i z i t am am l ay ın v e k ü l t ü r l ü
timtti*-. -
ır
Uiufc/»*»•'4m«iI
i n sa n l a r a r ası n d a h a k e t t i ğ i n i z y e r i al ın .
U A V ID K M l t l t t N A M ) U S O . o m . M I M JM
D ü n ya n ı n en ü n lü , en p ar lak ,
e n a l ça k v e e n u n u t u l m a z
k a r a k t e r l e r i . ..
İ n san d a k ar şı k o n u l m az b i r o k u m a
i st eğ i u y an d ı r a n ser i n i n i l k k i t ab ı
g i b i En t el ek t ü el i n K u t sa l K i t a b ı :
B i y o g r a f i l er d e o k u r a y ı l b o y u d ev a m
e d e c e k b i r ö ğ r e n m e sü r e c i v aat e d i y o r :
H e r g ü n e b i r k i şi .
Zih n in izi Can lan d ır ın
EN T ELEKTÜ ELİN
K U T S A L
(
M O D t H
K İ T A B İ
\
K ü l T Ü R
E ği t i m i n i z i T a m a m l a yı n ve
K ü l t ü r l ü İ n sa n l a r A r a sı n d a
j
Yerin izi A lın
'i
Bir ço k
d e t ay b i l g i y i ez b er e b i l e n
biri,
p o p ü l e r k ü l t ü r sev d a l ı sı y a d a h ev esl i
JVmnua; CniradmA
Gfp M ıt b /T tPn ıu ıltjT * ır
KsÜnir it t t Ht nt t r .i nvHU»
b i r o k u y u c u o l u p o l m a m a n f a r k et m ez .
B u k i t ap l a ç a ğ d aş k ü l t ü r ü n sı n ı r l a r ı n d a
y a p a c a ğ ı n y o l c u l u k sa y e si n d e b i l g i l e r i n i
P n U 5 . K O f a r fc
D.
p e r ç i n l e y e c e k si n .