M İd as D o ü n y an m dört k u n u şu b i r y an ın d a, m u az z am m ed en i y et ­ l er d en y er el t o p l u l u k l ar a k ad ar h er t o p l u m b i r d izi t a n r ı sa l v a r l ı k , c a n a v a r v e m i t y a r a t m ı şt ı r . B u m i t l e r k ö ­ k e n l e r i m i z i n , z a f e r v e y e n i l g i l e r i m i z i n h i k a y e si n i an l at ı r ; h ay at a d a i r d e r sl e r v e r e n y a r a t ı c ı a r a ç l a r o l a r a k k u l a k t a n k u l a ğ a d o l a şı r l a r . B u d e st a n sı m a sa l l a r f a n t a st i k y a r a t ı k ­ l a r d a n o l u şa n k a r a k t e r l e r l e v e a şk v e sa v a şı n p a r ç a l a d ı ğ ı a i l e l e r l e b i r l e şi n c e d u y g u sa l l ı k b a k ı m ı n d a n g ü n ü m ü z ü n p em b e d i z i l er i n i g er i d e b ır ak ır l ar . M a r k D an i el s, u st a l ı k l a y a z d ı ğ ı b u d ü n y a m i t o l o j i si ­ n e g i r i ş k i t a b ı n d a A v u st r a l y a A b o r j i n l e r i , Sü m e r l e r , M ı ­ sı r l ı l a r , Ç i n l i l e r , A m e r i k a y e r l i l e r i , G ü n e y v e O r t a A m e ­ r i k a l ı l a r , M a o r i l e r , Y u n a n l a r , R o m a l ı l a r v e N o r sl a r 'a ai t m i t o l o j i l e r i n k a d i m h i k a y e l e r i n i k e şf e d i y o r . T a n r ı , t a n r ı ­ ç a, y a r ı t a n r ı v e c a n a v a r l a r ı n a r a sı n d a k i k a r m a şı k ağ l ar ı ç ö z ü m l e y e n D a n i e l s, g e ç m i şi n b u m a sa l l a r ı n ı n g ü n ü m ü z k ü l t ü r ü n d e k i e t k i si n i g ö z l e r ö n ü n e se r i y o r . Sa y f a l a r ı ç e v i r d i k ç e N o r s m i t o l o j i si n d e t ü m t a n r ı l a ­ r ı n b ab ası o l an O d i n ’ i n t e k g ö z ü n ü k a y b e d i p n e l e r k a ­ z an d ı ğ ı , E sk i M ı s ı r ’ d a k i O si r i s m i t i n i n ö n e m i g i b i p ek ç o k şe y ö ğ r e n i y o r u z . B i r N ef es t e D ü n y a M i t o l o j i s i : M i d a s D o k u n u ş u , b i z i m i t o l o j i n i n şa şı r t ı c ı d ü n y a sı n d a e ğ l e n c e l i am a b i r o k ad ar d a ö ğ r et i c i b i r y o l cu l u ğ a ç ık ar ıy o r . M a y a K it a p : 7 8 , in c e le m e : 1 7 1. B a s k ı , İ s t a n b u l M a y ı s 2 0 1 4 ISB N : 9 7 8 - 6 0 5 -5 6 7 5 - 8 8 - 2 O r i ji n a l A d ı : T h e M i d a s T o u c h : W o r l d M y t k o l o g y in B i t e - s i z e d C h u n k s C o p y r i g h t © M i c h a e l O ’M a r a B o o k s L i m i t e d 2 0 1 3 T ü r k ç e Y a y ın H a k l a r ı M a y a K i t a p ’a A it t ir . Y a y ın Y ö n e t m e n i : T a h i r M a l k o ç E d it ö r : G ö k ç e G ü n d o ğ d u M i z a n p a j: M e h m e t B ü y ı ı k t u m a K a p a k : Se d a Şa k a r K o r k m a z M a y a K it a p * Se r t ifik a : 1 4 0 7 9 M e r k e z M a h . K o c a m a n s u r S o k . N o : 6 / 4 Ş i şl i / İ s t a n b u l T e l : 0 2 1 2 2 9 6 9 7 1 2 e - m a i l : i n f o @ m a y a y a y i n l a r i . c o m w w w .m a y a y a y i n l a r i .c o m K a y h a n M a t b a a c ılık « Se n ifık a : 1 2 1 5 6 D a v u t p a şa C a d . G ü v e n Sa n a y i Sit e si C B lo k N o : 2 4 4 T o p k a p ı/ İ st a n b u l T e l: 0 2 1 2 5 7 6 01 3 6 Bir Nefeste D ü n y a M it o lo jisi M ark Dan iels Ç ev i r m en P ı n a r Ü st el İÇİN D EK İLER T e şe k k ü r 7 G iriş 9 ı . B ö l ü m A v u st r a l y a ve M a o r i M i t o l o j i si 13 A v u st r a l y a l I A b o r j i n l e r i n M i t o l o j i si 15 M a o r i M i t o l o j i si 22 2 . B ö l ü m Sü m e r M i t o l o j i s i 35 Sü m e r l e r K i m l e r d i ? 37 T an r ıl ar v e K ah r am an l ar 44 3. B ö l ü m M ı s ı r M i t o l o j i s i 49 M ı sır l ı l a r K im ler d i? 4 . B ö l ü m Ç i n M i t o l o j i si 51 65 A n t ik Çin 67 H ay v an l ar ve Y ar at ık l ar 72 5. B ö l ü m A m e r i k a Y e r l i l e r i n i n M i t o l o j i s i 83 A m er ik a Y er li ler i K im ler d i? 85 R u h lar ve A y i n l er 86 O va M it ler i 95 6 . B ö l ü m G ü n e y v e O r t a A m e r i k a M i t o l o j i si 10 1 M ay alar 10 3 A z t ek ler 113 İ n k alar 119 7. B ö l ü m Y u n a n M i t o l o j i s i 12 5 Y u n an l ıl ar K i m l er d i ? 12 7 K ah r am an lar , C an iler ve C an av ar lar 14 9 8. B ö l ü m R o m a M i t o l o j i si 16 5 R o m al ıl ar K i m l er d i ? 16 7 R o m an ın K ö k en ler i; 17 0 H i k ay el er d en H i k ay e B eğ en i n 17 0 B u r çlar 17 4 K ah r am an lar 18 1 9. B ö l ü m N o r s M i t o l o j i si 18 9 N o r s H alk ı K im ler d i? 19 1 T an r ıl ar v e T an r ıç al ar 19 2 Se ç i l m i ş K a y n a k ç a I n d ex 20 9 211 T M i ch ael O ’M ar a ed i t ö r ü m K at i e e şe k k ü r Y a y ın e v i ’n d ek i D u c e ’y e , d izgi h e r k e se ; i çi n G l en ö z el l i k l e Sa v i l l e 'e , i l l ü st r a sy o n l a r ı i ç i n Si a r o n H u g h e s’ a v e m ü k e m m e l k i t a p k ap ağ ı t a sa r ı m ı i çi n L e n o ’ y a en i ç t en t e şe k k ü r l e r i m i su n a r ı m . 7 GİRİŞ İ n sa n l ı k t ar i h i b o y u n c a, h ay at , ö l ü m , d o ğ a v e b i r b i ­ r i m i z l e i l i şk i l e r i m i z g i b i t e m e l so r u l a r ü z e r i n e k a f a y o r d u k . D ü n y an ın f ar k l ı y er l er i n d e y ü z y ıl l ar b o y u n ca so r d u ğ u m u z b u so r u l a r a m i t l e r y a r a t a r a k c e v a p v e r m i ş o l m a m ı z şa şı r t ı c ı d ı r . D ü n y a n ı n d ö r t b i r k ö şe si n d e k i g ö r k e m l i m e d e n i y e t ­ l e r d e n t u t u n d a k ü ç ü k , y e r e l k a b i l e l e r e k a d a r h e r i n san t o p l u l u ğ u n u n k en d i t an r ıl ar ın ı, c an av ar l ar ın ı v e m i t l er i ­ n i o l u şt u r d u ğ u g e n i ş m i t o l o j i l e r i v a r d ı r . B u m i t o l o j i l e r ; k ö k en l er i m i z i n , z af er l er i m i z i n v e b a şı m ı z a g el en f el a­ k e t l e r i n h i k a y e l e r i n i a n l a t a g e l m i ş v e h a y a t a d a i r ö n em l i d e r sl e r v e r m e k i ç i n y a r a t ı c ı a r a ç l a r o l a r a k r o l o y n a m ı şt ı r . D i n l e r i n v e m i t o l o j i l e r i n ç o ğ u n d a , m e d e n i y e t e ad ı m a t t ı ğ ı m ı z d a n b e r i so r d u ğ u m u z t em el so r u l a r a i şa r e t ed en ö n e m l i ö ğ e l e r m e v c u t t u r : ö l ü m l ü l ü k , d o ğ u m , a st r o l o j i v e b ü t ü n d o ğ a o l a y l a r ı n a i h şk i n d ü şü n c e l e r . A ç ı k l a n m a z o l an ı an l am l an d ır ac ak h i k ay el er b u l m ak i çi n g en el l i k l e d o ğ a y a b a k ı p G ü n e ş’ t en , A y 'd a n , n e h i r l e r d e n , d en i z v e d a ğ l a r d a n t a n r ı l a r y a r a t m ı şı z . N i t e k i m , i n sa n l a r o l a r a k c e v a p l a n a m a z o l a n a a n l a m v e r m e y e ç a l ı şı r k e n a n l a y ı şı ­ m ı z ı n ö t e si n d e k i y ü c e b i r g ü c e k e n d i m i z i t â b i k ı l m a y a m ey i l l i y i z d i r . Çoğu t eo l o ji k en d i y ar at t ığım ız bu t an r ıl ar ın ve 9 B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i k a h r a m a n l a r ı n g ö n l ü n ü a d a k l a r , m ü z i k , d a n s, d u a v e t ö r e n l e h o ş t u t m a y a ç a l ı şı r . B ö y l e c e k e n d i m i z e sa ğ l ı k v e ö l ü m , se n e l i k h a sa t y a d a d e n i z i n k a b a r m a sı g i b i ç o k ö n e m l i - a m a ö n g ö r ü l e m e z - m e se l e l e r i k a v r a m a v e k o n t r o l e t m e i m k a n ı sa ğ l a m ı ş o l u r u z . B u r i t ü e l l e r , t o p l u m l a r ı n o r t a k b i r k i m l i k o l u şt u r m a sı n a v e b i r e y se l b i r a i d i y e t d u y g u su y a r a t m a sı n a y a r d ı m e d e n b i r t a k ı m g e ­ l en ek l er k az an d ır ır . B i l i şse l b i l i m c i l e r , t o p l u c a e d i l e n b i r d u a n ı n y a şa t ­ t ığ ı r u h a n i d e n e y i m i , b ü y ü k b i r sp o r k a r şı l a şm a sı n d a k i d u y g u y o ğ u n l u ğ u n a b en z et i r l er . T ö r en l er d e, b i r l i k t e ed i ­ l en d u al ar d a, f u t b o l st a d y u m u n d a y a p ı l a n t e z a h ü r a t t a k i b e r a b e r l i k v e so sy a l k a y n a şm a d u y g u su y l a z e n g i n l e şi r i z ; m i t l e r d e a y n e n b ö y l e o r t a k r i t ü e l l e r o l u şt u r m a k i ç i n u y ­ g u n o r t a m sa ğ l a r . E ğ e r r i t ü e l l e r i m i z e t e m e l o l u şt u r a n h i k ay el er , ef ­ sa n e l e r y a d a d i n o l m a sa y d ı , g e r i y e n e k a l ı r d ı k i ? P ap a n l a r ı n h a y a t l a r ı n d a k i d ü ğ ü n , c e n a z e v e i si m k oym a t ö r e n l e r i , g e l e n e k l e r i m i z e i şl e m i ş e sk i b i r d i n i r i t ü e l d e k i r a y i h a l a r d a n , ç a n se sl e r i n d e n v e ü f ü r ü k ç ü l e r i n a n l a ­ m a d ı ğ ı m ı z sö z c ü k l e r i n e k a d a r e v r e n i n t ü m g ö r k e m i n i i ç i n d e b a r ı n d ı r a n d e r sl e r d e n v e h i k a y e l e r d e n de yok ­ su n d u r . Ü st e l i k m i t l e r i n v e e f sa n e l e r i n y a r a t ı c ı h ay al d ü n y a ­ sı, h i k a y e l e r i n i ç e r d i ğ i m e sa j l a r ı d ah a ç e k i c i k ı l a r . Ç o c u ­ ğ u n a s ı r f b ö y l e si d ah a d o ğ r u o l d u ğ u i ç i n d i ğ e r ç o c u k l a r l a 10 G ir iş i y i g e ç i n m e si n i ö ğ ü t l e y e n b i r a n n e n i n , ç o c u ğ u n u n d av ­ r a n ı şl a r ı n d a d e ğ i şi k l i k y a r a t m a sı p e k o l a sı d e ğ i l d i r . O y sa a y n ı m e sa j e sk i b i r h i k a y e n i n i ç i n e y e r l e şt i r i l i r se , t u h a f b i r b i ç i m d e , ç o c u ğ u n i l i şk i k u r a b i l e c e ğ i el l e t u t u l u r b i r h al e b ü r ü n ü r : E ğ e r d i ğ e r ç o c u k l a r l a i y i g e ç i n m e z se n , d ağ d a y a şa y a n , sa k a l l ı , k o c a m a n b i r Y u n a n t a n r ı sı o l an v e y ı l d ı r ı m l a r t a şı y a n Z e u s b u n d a n h o şl a n m a y a c a k t a - . Z e u s’u n d i ğ e r y a r a m a z ç o c u k l a r a y a p t ı k l a r ı n a i l i şk i n b i r d o l u ö r n e k t e n so n r a , h i k a y e y i a n l a t a n k i şi b i l e o l a y l a r ı n a sl ı n d a m e c a z i o l d u ğ u n u u n u t u v e r i r . M i d as b a şv u r u l a n D o k u n u şu , z en g i n b u n u y ap ar k en d ü n y ay ı açık l am ay a ç a l ı şı r k e n v e e t k i l e y i c i m a sa l l a r ı i n c e l i y o r v e g ez eg en i n bü yü k m ed en i y et l er i n i n en ü n l ü v e i l g i n ç h i k ay el er i n e g en el h at l ar ıy l a k r o n o l o j i k b i r b a k ı ş a t ı y o r . Y o l c u l u ğ u m u z b i t t i ğ i n d e , si z d e e f sa n e n i n b i r p a r ç a sı o l a c a k sı n ı z . 11 1. BÖ LÜ M Av u st r a l y a ve Mao r İ M İ T O L O Jİ S İ Av u A st r a l y a l bo r jîn l er I İn M İ T O LO Jİ Sİ I n g i l i z l e r t a r a f ı n d a n y a l n ı z c a 2 2 5 y ı l ö n c e sö m ü r g e l e ş­ t i r i l m i ş d e o l sa, y e r e l A v u st r a l y a m e d e n i y e t i n i n t a r i ­ h i y a k l a şı k 7 0 .0 0 0 y ı l , b u k ü l t ü r ü n m i t l e r i d e y a k l a şı k 10 ,0 0 0 y ı l ö n c e si n e k a d a r u z an ı r . H i k a y e l e r ç o ğ u n l u k l a k ay n ak l ar ın ı, h i k ay el er i an l at an k ab i l el er i n y ö r e si n d e ­ k i c o ğ r a f î ö z e l l i k l e r d e n al ı r . M i t l e r o d ö n e m d e k a l e m e a l ı n m a m ı ş o l sa l a r d a b az ı h i k a y e l e r d e t a sv i r e d i l e n y e r e l o l a y l a r b u m i t l e r i n h a n g i z a m an d i l i m i n e a i t o l d u ğ u n u a n l a m a m ı z ı sa ğ l a r . A y n ı m a sa l l a r ı n k u şa k t a n k u şa ğ a g e ç e b i l m e si m u c i z e d e n b a şk a b i r şe y d e ğ i l d i r , ç ü n k ü b u h i k ay el er y al n ız c a k u l ak t an k u l ağ a ak t ar ıl ar ak b u gü n e k a d a r v a r l ı k l a r ı n ı sü r d ü r e b i l m i şt i r . D e v a sa b i r t o p r a k p a r ç a sı o l an A v u st r a l y a , h e r b i r i k e n d i ö z g ü n d i l i v e i n a n ı ş b i ç i m i o l an o r t a l a m a 4 0 0 f a r k l ı k a b i l e n i n m u az z am ç e şi t l i l i ğ i n i i ç i n d e b a r ı n d ı r ı r . B u n e ­ d en l e, t ü m b u n l a r ı t e k b i r m i t o l o j i ad ı a l t ı n d a i n c e l e m e k , y ü z ey d e g ez i n m ek t en i b ar et o l ac ak t ır . B u n u n y er i n e k ı­ t ad an se ç i l m i ş şa şı r t ı c ı h i k a y e l e r a r a sı n d a d o l a şa c a ğ ı z . 15 B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i D ü şz a m a n ı A v u st r a l y a A b o r j i n m i t o l o j i si ü ç t em el şe y e g ö n d e r m e y a p a r : i n san , t o p r a k v e k u t sa l al an . D ü n y a n ı n y a r a t ı l ı şı sı r a sı n d a , y a n i i n sa n h a y a t ı o r t a y a ç ı k m a d a n e v v e l , D ü ş z a m a n ı ad ı v e r i l e n b i r d ö n e m y a şa n m ı şt ı r . A v u st r a l y a l I A b o r j i n l e r , i n sa n l a r ı n y a r a t ı l ı şt a n so n r a a y n ı a n d a h e m f i z i k se l d ü n y a d a h e m d e D ü ş z a m a n ı n d a y a şa d ı ğ ı n a i n a ­ n ı y o r d u . B u n a g ö r e h a y a t t a v e ö l ü m d e, h er b i r i m i z i n b i r p a r ç a sı so n su z D ü ş z a m a n ı n d a v a r l ı ğ ı n ı sü r d ü r ü r d ü . E t r af l ar ın d a o l an b i t en l er i d ah a i y i an l am ak ü z er i n d e b i r e t k i y ar at ab i l m ek için v e o n l ar k ab i l el er h er h an ­ g i b i r i n sa n ı n , h a y v a n ı n , n e sn e n i n y a d a a n l a m a k o n u ­ su n d a y a r d ı m a i h t i y a ç d u y d u k l a r ı h e r h a n g i b i r şe y i n D ü ş z a m a n ı n d a et e k e m i ğ e b ü r ü n m e si i ç i n şa r k ı sö y l e ­ n i p d u a e d e r l e r d i . Ö r n e ğ i n , g e r ç e k h a y a t t a k a r şı l a şt ı k l a r ı t i m sa h l a r ı k o n t r o l e d e b i l m e d e y a r d ı m c ı o l m a sı i ç i n D ü ş z a m a n ı n d a k i t i m sa h t a n m e d e t u m a r l a r d ı . D ü ş z a m a n ı ef sa n e l e r i , v e r d i k l e r i d er sl er i h i k a y e a n l a ­ t ı c ı sı n ı n h ay at ı n a a k t a r d ı k l a r ı i ç i n n ed en sel l i k i l i şk i l e r i n i a ç ı k l a y a n m i t l e r v e a h l a k i d e r sl e r o l a r a k k u l l a n ı l ı r v e b ö y l ec e A b o r j i n k ü l t ü r ü n ü n ö n em l i b i r p ar ç ası o l m ay a d ev am ed er l er . B ü y ü k b i r t o p r a k p a r ç a sı sö z k o n u su o l d u ğ u n d an , D ü şz a m a n ı m i t l er i n i n b i r k ab i l ed en d i ğ er i n e f a r k l ı l ı k g ö s­ t er m esi a n l a şı l a b i l i r b i r d u r u m d u r . B ö y l e c e b u f a r k l ı m i t ­ l e r k a b i l e l e r i n k i m l i k l e r i n i n b i r p ar ç ası h a l i n e g el i r . 16 A v u st r a l y a l I A b o r ji n l e r i n M i t o l o ji s i Yü rü yü ş A v u st r a l y a A b o r j i n l er i , t o p r ağ a d er i n d en b ağ l ıy d ıl ar , h âl â d a ö y l ed i r l er . E r g en l i k ç ağ ın d ak i er k ek l er i n at al a­ r ı n ı n i z i n i sü r d ü ğ ü b i r y o l c u l u k o l an Y ü r ü y ü ş , A b o r j i n m ed en i y et i n d e ö n em l i b i r y e r t u t ar . G en ç l er , y o l b o y u n ­ ca ö n ced en b el i r l en m i ş y er l er d e m o l al ar v er er ek b i r d i zi g e l e n e k se l t ö r e n g e r ç e k l e şt i r i r l e r . B u y o l c u l u k , y ü r ü y ü ş sı r a sı n d a sö y l e n e n şa r k ı l a r v e t ö r e n l e r i l e ö z d e şl e şt i r i l d i ğ i i ç i n , ç o c u k l a r ı n i z l e d i k l e r i y o l “ şa r k ı r o t a l a r ı ” a d ı y l a a n ı l m a y a b a şl a n m ı şt ı r . Y o l c u ­ l u k r o t a sı , A v u st r a l y a ’y ı b o y d a n b o y a k a t e d e r ; a y r ı c a su ­ l a m a k u y u l a r ı n ı , m a ğ a r a l a r ı , y ö n b u l m a y a y a r d ı m c ı b el l i b aşl ı y e r l e r i v e ç e şi t l i k a b i l e l e r i ç i n b ü y ü k ö n em t a şı y a n b e si n k ay n ak l ar ın ı birbirin e b ağ l ay an bir h at t ı t ak i p ed er . G e n ç e r k e k l e r , t o p r a k l a r ı v e a t a l a r ı y l a e sk i r i t ü e l l e r a r a c ı l ı ğ ı y l a i l i şk i k u r a r a k a y l a r g e ç i r i r ; t o p r a k sa y e si n d e h ay at t a k al ab i l m ey i , y al n ız l ığ ın h u z u r u n a v e m em n u n i ­ y e t i n e e r i şm e y i ö ğ r e n i r l e r . G en ç er k ek l er i n b u y o l c u l u k t an y e t i şk i n er k ek l er o l ar ak g er i d ö n m el er i u m u l u r . 17 B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i G ö k k u şa ğ ı Y ı l a n ı A v u st r a l y a ’ d a k i i n a n ç si st e m l e r i şa şı r t ı c ı d e r e c e d e ç e ­ şi t l i o l m a l a r ı n a r a ğ m e n , t e k r a r t e k r a r o r t a y a ç ı k a n b i r k ar ak t er i v ar d ır : G ö k k u şa ğ ı Y ıl a n ı. G ö k k u şa ğ ı Y ı l a n ın a a t f e d i l e n h i k a y e l e r v e i si m l e r d e ğ i şse d e g e n e l l i k l e su y l a v e d o l a y ı sı y l a h a y a t l a ö z d e şl e şt i r i l i r . P ek ç o k h i k a y e d e i n sa n l a r ı m i d e si n e i n d i r i r f a k a t A v u st r a l y a h a l k l a r ı n a ö r f v e â d e t l e r d e a r m a ğ a n ed er . G ö k k u ş a ğ ı Y ı l a n ı y a r a t d ı ş e f ­ sa n e si o l a r a k , a y n ı z a m a n d a d a A v u st r a l y a ’n ı n y a sa l a r ı ­ n ı, â d e t l e r i n i v e t o t e m i k k a b i l e k ü l t ü r ü n ü a ç ı k l a m a k i ç i n k u l l an ıl ır . D i i ş z a m a n ı ’n d a , z a m a n ı n d o ğ u şu n d a , G ö k k u ş a ğ ı Y ı ­ l a n ı A v u st r a l y a ’y ı b o y d a n b o y a k a t e d e r k e n , g e ç t i ğ i y e r ­ l e r d e b ı r a k t ı ğ ı i z l er ; v a d i l e r i , n e h i r l e r i -ve d e r e y a t a k l a r ı n ı o l u şt u r u r . K u r b a ğ a l a r a se sl e n i r v e k u r b a ğ a l a r t o p r a k t a n su y l a d o l u p a ğ ı r l a şm ı ş k a r ı n l a r ı y l a ç ı k a r l a r . G ö k k u ş a ğ ı Y ı l a n ı , k u r b a ğ a l a r ı n k a r ı n l a r ı n ı g ı d ı k l a r v e su d ü n y a y a f ı şk ı r ı r , n e h i r l e r i v e g ö l l e r i d o l d u r u r . B u r a d a n d a t ü m y a ­ şa m - h e m b i t k i l e r h e m h a y v a n l a r - d o ğ a r . K a n g u r u , d e v e ­ k u şu , y ı l a n , k u şl a r v e t ü m d i ğ e r h a y v a n l a r ü l k e y i g ez en G ö k k u ş a ğ ı Y ı l a n ı ' n ı t a k i p ed er . H er h a y v a n , sa d e c e k e n d i t ü r ü n d ek i c an l ıl ar ı av l ay ar ak ek o l o j i k d en g ey i k o r u m ay a y ar d ım cı olu r . Y ı l a n , y a sa l a r k o y a r v e y a sa l a r a i t a a t e t m e y e n l e r i n h a y v a n b i ç i m i n d e k a l a c a ğ ı n ı , y a sa l a r a u y a n l a r ı n i se i n ­ 18 A v u st r a l y a l I A b o r ji n l e r i n M i t o l o ji s i san f o r m u n a t e r f i e d e c e ğ i n i sö y l e r . H e r k a b i l e n i n b el l i b i r h a y v a n d a n g el d i ğ i n e i n a n ı l ı r . B u h a y v a n l a r k a b i l e l e ­ r i n t o t e m i d i r v e t o t em o n l a r a k ö k e n l e r i n i h a t ı r l a t ı r . K a b i l e d e k i l e r , b u t o t e m h a y v a n h a r i ç h e r şe y i y i y e b i l i r l e r . B ö y l e c e h e r k e se y e t e c e k k a d a r y e m e k o l u r . B u , k a y n a k ­ l a r ı n sı n ı r l ı o l d u ğ u b i r d i y a r i ç i n e p e y f a y d a l ı b i r i l k e d i r . G ü n eş D ü şz a m a n ı n ın i l k g ü n l er i n d e, h en ü z G ü n eş y ar at ıl m a­ m ı şk e n , sı r ı l sı k l a m l ıy l a birlik te â şı k b i r g en ç k ı z ı n se v d i ğ i y a k ı şı k ­ o l m ası y a sa k l a n ı r . K ı z ö f k ey l e o r m an ın d e r i n l i k l e r i n e k a ç a r . O r ad a n e y e m e ğ i n n e d e b a r ı n a ğ ı n o l m a d ı ğ ı ç o k a ğ ı r k o şu l l a r l a k a r şı l a şı r . K a b i l e si p e şi n d e o l d u ğ u n d a n , k e n d i n i d ah a d a a m a n sı z k o şu l l a r ı n i ç i n e at m ak z o r u n d a k al ır . G en ç k ız ın ö l m ek ü z er e o l d u ğ u n u ve u yu d u ğu n u g ö r e n a t a l a r ı n r u h l a r ı , a r t ı k m ü d a h al e e t m e l e r i g e r e k t i ­ ğ i n e k a r a r v e r i r l e r . K ı z ı y i y e c e k y e m e k v e ı sı n a c a k at eş b u l ab i l ec eğ i g ö k l er e ç ık ar ır l ar . K ız u y an d ığ ın d a h al k ın ın ü şü d ü ğ ü n ü v e k a r a n l ı k t a o l d u ğ u n u g ö r ü r , a t eşl er i o n l a ­ r a g ü n b o y u y e t m e m e k t e d i r . A i l e si n i ö z l e se f a k a t o n l a r a g e r i d ö n m e y e c a n a t sa d a, a r t ı k g ö k l e r e a i t o l d u ğ u n u v e a i l e si n e d e y a r d ı m e t m esi g e r e k t i ğ i n i an l a r . A t e şi n i o l a b i l d i ğ i n c e b ü y ü t ü p h a l k ı n ı n ı sı n m a sı i ç i n 19 B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i g ü n b o y u sı c a k l ı ğ ı n ı a r t t ı r ı r . G ü n eş’ i n y a r a t ı l ı şı o n a ö y l e eşsi z b i r m u t l u l u k v e r i r k i , o n u h e r g ü n y e n i b a şt a n a l e v ­ l e n d i r i p a i l e si n i n h a y a t ı n ı k o l a y l a şt ı r m a y a k o y u l u r . G ü n l er d en b i r gü n , D ü şz a m a n ı n m bü yük a v c ı sı Ja p a ­ r a k a r ı sı v e o ğ l u n d a n a y r ı l ı p g ü n l ü k a v ı n a ç ı k a r . O n u n y o k l u ğ u n d a , g ez g i n b i r h i k a y e a n l a t ı c ı sı o l an P a r u k a p o l i , Ja p a r a ’ n ı n k a r ı sı n ı n k a r şı sı n a ç ı k a r , k a d ı n ı b ü y ü l e y e n m u h t eşe m h i k a y e l e r a n l a t ı r . K a d ı n c a ğ ı z h i k a y e l e r e k e n ­ d i n i ö y l e si n e k a p t ı r ı r k i , su d a d eb el en en o ğ l u n u n se si y l e a n c a k k e n d i n e g el i r . O n u k u r t a r m a k i ç i n k o şar , f a k a t i ş i şt e n g e ç m i ş, ç o c u k ç o k t a n b o ğ u l m u şt u r . K a d ı n , o ğ l u n u n c a n sı z b e d e n i n i k u c a k l a y ı p o t u r u r v e b ü t ü n g ü n h ü n g ü r h ü n g ü r a ğ l a y a r a k Ja p a r a n m d ö ­ n ü şü n ü b e l d e r . O l a n l a r ı a n l a t t ı ğ ı n d a k o c a sı ö f k e si n d e n d e l i y e d ö n e r v e o n u ç o c u ğ u n ö l ü m ü n d e n so r u m l u t u t a r . Si l a h ı m a l ı p k a r ı sı n ı ö l d ü r ü r , so n r a d a P a r u k o p o l i 'n i n p e ­ şi n e d ü şe r . İ k i a d a m d ö v ü şü r , i k i si d e a ğ ı r y a r a l a n ı r f a k a t g a l i p g el en , h i k a y e a n l a t ı c ı sı n ı ö l d ü r e n Ja p a r a o l u r . K a b i l e si t a r a f ı n d a n a z a r l a n a n Ja p a r a , so n u n d a h a t a ­ sı n ı an l ar . K a r ı sı n ı n v e o ğ l u n u n ö l ü sü n ü a r a r f a k a t i k i si ­ n i n d e o r t a d a n k a y b o l d u ğ u n u f a r k ed er . Y a p t ı k l a r ı n d a n v i c d a n az ab ı ç e k e r v e a ğ ı t y a k ı p a i l e si n i al an r u h l a r a y e ­ 20 A v u s t r a l y a l I A b o r ji n l e r i n M i t o l o ji s i n i d en o n l ar l a b i r ar ay a g el eb i l m ek i ç i n y a l v a r ır . R u h l ar i st e ğ i n i k a b u l e d i p Ja p a r a n ı n g ö k l e r d ü n y a sı n a ai l esi n i a r a m a y a g i r m e si n e m ü sa a d e e d e r l e r f a k a t c e z a o l a r a k y a p a y a l n ı z g ö k l e r d e o n l a r ı t e k b a şı n a a r a y a c a k t ı r . R i v a y e t e g ö r e , Ja p a r a ’ n ı n P a r u k o p o l i 'y l e o l a n d ö v ü ­ şü n d e n k a l m a y a r a i z l e r i h âl â A y ’ ın ç i z g i l e r i n d e d u r m a k ­ t a d ı r . A y d a z at en o n u n a i l e si n i a r a r k e n y a k t ı ğ ı at eşi n y a n sı m a sı d ı r . A y ’ ı n y ö r ü n g e si n i n v e b i ç i m i n i n d e ğ i şm e si d e z a v a l l ı Ja p a r a n m so n su z a r a y ı şı n ı n si m g e si d i r . 21 B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i M AO Rİ M İ T O L O Jİ S İ M a o r i l e r , Y e n i Z e l a n d a ’y a b i l i n en ) d i l er . P o l i n ez y a ’ d a n Y en i ilk Z el an d a’d ak i (o z am an A o t ear o a o l ar ak d e f a M .S. 13. y ü z y ı l d a g e l ­ M ao r i g el en ek l er i A b o r jin A v u st r a l y a sı ’ n d an t a m a m e n f a r k l ı d ı r v e k i t a b ı n b u b ö ­ l ü m ü n d e el e a l ı n m a l a r ı n ı n seb eb i c o ğ r a f i y a k ı n l ı k l a r ı d ı r . M ao r i g el en eğ i n d e g en i ş b i r ç o k t an r ıl ı k ab i l e y e l ­ p az esi v a r d ı r v e b u k a b i l e l e r i n m i t l e r i d o ğ ay l a i ç i ç ed i r . M a o r i l e r 'i n a t a l a r ı , P a si f i k ’i b o y d a n b o y a d o l a şa r a k H a w a i i v e F i j i g i b i ü c r a a d a l a r a d ah i y e r l e şe n P o l i n e z y a , M i k r o n ez y a v e M el an ez y al ıl ar l a ay m so y d a n g el i r . B u e sk i g ö ç e b e g e ç m i şl e r i M a o r i l e r i n d en i z e sa y g ı y l a k a r ı şı k b i r h a y r a n l ı k b e sl e m e l e r i n i sa ğ l a m ı şt ı r v e o n l a r a a i t ç o ğ u m i t i n se y a h a t , k a y ı p v e a y r ı l ı k g i b i t em a l a r ı o l m a sı n ı d a açık l ar . 22 A v u s t r a l y a l I A b o r ji n l e r i n M i t o l o ji s i R a n g i n u i ve P a p a t u a n u k u ( G ö k B a b a ve T o p r a k A n a ) M a o r i m i t o l o j i si n e g ö r e G ö k B a b a R a n g i n u i (R a n g i o l a r a k k ı sa l t ı l ı r ) v e T o p r a k A n a P a p a t u a n u k u (P a p a o l a r a k k ı ­ sa l t ı l ı r ) d ü n y e v i h e r şe y i n a t a l a r ı d ı r . E n b a şt a h i ç b i r şe y y o k t u r ( t ü m m i t l e r d e k i o r t a k b i r t em a) v e b u k a r a n l ı ğ ı n i ç i n d e R a n g i v e P a p a b i r b i r l e r i n e sa r ı l ı p m i l y o n l a r c a y ı l u z a n ı r l a r . A r a l a r ı n d a k i b ağ ı n m e y v e l e r i , t a m a m ı e r k e k o l an e v l a t l a r ı d ı r . B u ç o c u k l a r , an n e i l e b a b a l a r ı a r a sı n a sı k ı şm ı ş, o n l a r ı ç e v r e l e y e n k a r a n l ı k d ı şı n d a h i ç b i r şe y o l ­ m a d a n y a şa m a k z o r u n d a d ı r . B u o ğ l an l ar b ü y ü d ü k ç e, h az i n k ad er l er i o n l ar ı g i t g i ­ d e d ah a d a ö f k e l e n d i r m e y e b a şl a r v e a n n e i l e b a b a l a r ı n ı n ası l a y ı r a c a k l a r ı n ı t a r t ı şm a y a k o y u l u r l a r . Sa v a ş t a n r ı sı v e k a r d e şl e r i n i ç i n d e e n k a v g a c ı o l a n T u m a t a u en g a , an n e i l e b a b a l a r ı n ı ö l d ü r m e k i st e r f a k a t n e y se k i k a r d e şl e r o r ­ m a n t a n r ı sı T a n e- m a h u t a ’ ı ı ı n , an n e i l e b a b a y ı z o r l a a y ı r ­ m a p l an ın d a k ar ar k ıl ar l ar . H e r b i r i R a n g i v e P a p a ’y ı a y ı r m a y ı d e n e r l e r f a k a t ç ab al ar ı f ay d a et m ez . İş yin e T a n e- m a h u t a 'y a d ü şer . T a n e- m a h u t a , m u a z z a m k u d r e t i y l e g ö ğ ü y e r d e n a y ı r a r a k d ü n y a y a i l k ı şı k h u z m e si n i v e şa f a ğ ı g e t i r i r . B u a y r ı l ı k ­ l a y ı k ı l a n R a n g i g ö z y a şl a r ı n ı k e d e r l i y a ğ m u r d a m l a l a r ı o l a r a k y e r y ü z ü n e y a ğ d ı r ı r , n e h i r l e r i v e g ö l l e r i o l u şt u r u r . A n n e i le b ab an ın a y r ı l ı ğ ı n d a k a r d e şl e r i n h e r b i r i ay r ı 23 B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i b i r g ö r e v e d i n i r . H e r şe y i n o l d u ğ u g i b i sü r m e si n i i st e ­ m i ş o l a n r ü z g a r t a n r ı sı T a v o h i r i m a t ea g ö k y ü z ü n d e t e se l l i b u l u p k a r d e şi T a n e- m a h u t a n ı n ağ açl ar ın ı f ır t ın al ı g ü ­ c ü y l e sa r sa r . D e n i z t a n r ı sı T a n g a r o a , T a ı v h i r i m a t ea n ı n ö f k e si n d e n k a ç ı p o k y a n u sl a r a sı ğ ı n ı r . Ç i f t i n a y r ı l ı ğ ı n ı n y a sı b u g ü n b i l e h i sse d i l e b i l i r : R a n g i ü z g ü n ü z g ü n a ğ l a m a y a d e v a m ed er , y e r y ü z ü n e y a ğ m u r ­ l ar y a ğ d ı r ı r . A y r ı l d ı ğ ı k a r ı sı P a p a i se y e r sa r sı n t ı l a r ı y l a t o p r a ğ ı y a r m a y a , b ö y l e c e a r a l a r ı n d a k i m e sa f e y i o r t a d a n k a l d ı r m a y a ç a l ı şı r . F a k a t i k i si d e so n su z a k a d a r a y r ı k a ­ l ır l ar . 24 & 9î Ron go I Pap ai u an u k u 6 111 s i l * I ! i H c 'S £ | ıgi n u i I i ‘JÎ h i s i I - It I ’l V S, *1 û i I i l l c | i 5 M a o r i T a n r ıl a r ı n ın So y A ğ a c ı 25 B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i T an garoa ( D e n i z T a n r ı sı ) T a n g a r o a n ı n d en i z e k a ç ı şı , ö z e l l i k l e d e ai l esi a r a sı n d a k a r g a şa y a r a t ı r . T a n g a r o a n ı n o ğ l u v e sü r ü n g e n l e r i n , k ö ­ p e k b a l ı k l a r ı n ı n , k e r t e n k e l e v e v a t o z l a r ı n a t a sı o l a n P u n g a , b a b a sı n ı n a r d ı n d a n d en i z e g i d er . P u n g a 'm n i k i o ğ l u n ­ d an sa d e c e b i r i , b a l ı k l a r ı n at ası I k a t er e, b a b a sı n ı n i z i n d e n d en i z i n d e r i n l i k l e r i n e d a l a r . P u n g a n ı n d i ğ e r o ğ l u v e sü ­ r ü n g e n l e r i n at ası o l an T u - t e - w e h i w e h i , k e n d i n i k u r u t o p ­ r a k l a r a b a ğ l a n m ı ş h a l d e b u l u r v e o r m a n l a r a sı ğ ı n ı r . B u n ed en l e d en i z T a n e- m a h u t a y l a z ı t l a şm a y a v e k e n d i so ­ y u n d a n g e l e n l e r l e b u l u şa b i l m e k i ç i n t o p r a ğ ı a şı n d ı r m a y a d e v a m ed er . A h şa p O y m a l a r A h şa p o y m a sa n a t ı M a o r i g el e n e ğ i n d e ö n em l i b i r y e r e sa h i p t i r v e M a o r i h a l k ı n ı n v e k ü l t ü r ü n ü n a d e t a k a y d ı ­ n ı t u t m u şt u r . B u n e d e n l e m i t o l o j i y l e h e y e c a n v e r i c i b i r g e ç m i şi o l m ası d a şa şı r t ı c ı say ı l m a z . R u a - t e - p u p u k e i si m l i ö n em l i b i r şa h sı n k ü ç ü k o ğ l u o l an T e M a n u d en i z e a ç ı l d ı ğ ı b i r g ü n T a n g a r o a t a r a f ı n d a n y a k a l a n ı r . R u a , u m u t su z l u k i ç i n d e o ğ l u n u n p e şi n e d ü şer . T a n g a r o a ' n ı n e v i n e v a r a n R u a, e v i n i n c e l i k l i a h şa p o y m a ­ l ar l a k a p l ı o l d u ğ u n u g ö r ü r . B u n l a r ı n a r a sı n d a k e n d i o ğ l u 26 A v u st r a l y a l I A b o r ji n l e r i ı ı M i t o l o ji s i d a sa n k i b i r d u v a r sü sü g i b i t a v a n d a n a sı l ı d u r m a k t a d ı r . R u a b ü y ü k b i r ö f k e y e k a p ı l ı p T a n g a r o a ’y ı ö l d ü r m e y e k a ­ r a r v e r i r f a k a t y a şl ı b i r k a h y a o l an H i n e - m a t i k o t a i o n a ev e g i r i p t ü m ç a t l a k v e a r a l ı k l a r ı , i ç e r i ı şı k g i r e m e y e c e k şe k i l d e t ı k a m a sı n ı ö n er i r . R u a ev e g i r d i ğ i n d e e v d e d ah a d a f a z l a o y m a o l d u ğ u n u f a r k ed er , b u n l a r e v i n d ı şı n d a k i o y m a l a r ı n a k si n e b i r b i r i y l e k o n u şu r g i b i d u r m a k t a d ı r . R u a b u o y m a l a r d a n y a r d ı m i st e r v e o n l a r d a p l a n ı u y g u ­ l a m a y a r az ı g e l i r l e r . M ü r ek k ep l e Yaz ıl ı M a o r i a h şa p o y m a l a r ı n ı n i n c e l i k l i , ö z el t a sa r ı m l a r ı b u g ü n t ü m d ü n y ad a “ k ab i l e” d ö v m el er d e y a şa t ı l m a k t a d ı r . 27 B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i E r t e si sa b a h o r t a l ı k d e r i n b i r se ssi z l i ğ e g ö m ü l ü d ü r . T a n g a r o a , o ğ l u , t o r u n u v e d i ğ er t ü m b al ık l ar u y an m a­ y a ç a k şı r l a r a m a n a f i l e d i r , ç ü n k ü h e r se f e r i n d e k a r a n l ı k o n l ar ı t at l ı b i r u y k u y l a k an d ır ır . R u a m n i n t i k am ı i çi n k o şu l l a r h az ır d ır . T an gar oa m n ev i n i n ö n ü n d e b ek l e­ y e n R u a , e v i at eşe v e r i r . A l e v l e r i ç i n d e k i b i n a d a n K a n a e ( t e k i r b al ığ ı) v e M a r o r o ( u ç an b a l ı k ) g i b i k a ç a n l a r o l u r , f ak at b al ık l ar ın ç o ğ u ev i n i ç i n d e c an v er i r . R u a d a f el a­ k e t t e n k a ç m a y ı b a şa r a n l a r a r a sı n d a d ı r . D ı şa r ı d a k i o y m a ­ l a r ı n b i r k ı sm ı m a l ı r v e b u ‘d i l si z ’ sa n a t ı i n sa n l ı ğ a g e t i r i r . A h şa p t a k i i n cel i k l i d e se n l e r i n b al ık p u l l ar ın d an e si n l e n d i ğ i r i v a y e t ed i l i r . B u d u r u m T a n g a r o a 'm n o n l a r l a ö z d e şl e şt i r i l m e si n i a ç ı k l a y a b i l i r . R u a m n o ğ l u n u n ö l d ü ­ r ü l m e si n i n a n ı sı n a , M a o r i ’d e k i e v l er i n ç a t ı sı n d a d ı şa r ı ­ d an g i r m e k i st e y e n l e r e k a r şı b i r k o r u m a o l a r a k ğ a r g o y l e * t ar z ı n d a ( t ek o t ek o o l a r a k a d l a n d ı r ı l a n ) b i r e r k e k ç o c u k bu lu n d u ru lu r. * 28 G ar g o y l e: Y a r a t ı k şek l i n d e h ey k el c i k , ( e.n .) A v u s t r a l y a l I A b o r ji n l e r i n M i t o l o ji s i T um atauen ga ( Sa v a ş T a n r ı sı ) T u m a t a u en g a , R a n g i v e P a p a n ı n e v l a t l a r ı a r a sı n d a en k a v g a c ı o l a n d ı r . A n n e si y l e b a b a sı n ı a y ı r m a k v e d ü n y a ­ y ı ı şı ğ a k a v u şt u r m a k i ç i n o n l a r ı ö l d ü r m e k i st e r . K a r d e şi T a n e- m a h u t a ’ n ı n d a h a a k l a y a t k ı n p l a n ı k a b u l e d i l se d e T u m a t a u en g a n ı n k a v g a c ı k o n u şm a l a r ı so n b u l m az . K a r d e şl e r i n i n d a v r a n ı şl a r ı n a k a r şı l ı k T u m a t a u en g a , k u şl a r ı ( k a r d e şi T a n e- m a h u t a n ı n ç o c u k l a r ı ) y a k a l a m a k i ç i n k a p a n l a r ; b a l ı k l a r ı ( k a r d e şi T a n g a r o a ' n m ço cu k l a­ r ı) y a k a l a m a k i ç i n a ğ l a r ; e k i n l e r i ( k a r d e şi t a r ı m t a n r ı sı .K o n g o 'n u n m e y v e l e r i ) b i ç e c e k a l e t l e r y a r a t ı r . B u sa y e ­ d e M ao r i l er r ah at l ık l a - h er n e k ad ar b u h ay v an l ar t an ­ r ı l a r ı n ç o c u k l a r ı d a o l sa - et , b a l ı k v e seb z e y i y e b i l i r l e r . T u m a t a u e n g a ’ m n k e n d i si n e b o y u n e ğ d i r e m e d i ğ i t e k k a r ­ d eşi r ü z g a r t a n r ı sı T a ı v h i r i m a t ea ’ d ı r . T a w h i r i m a t ea , k ö t ü h a v a l a r l a h u y su z l u ğ u n u g ö st e r m e y e b u g ü n e k a d a r d e ­ v a m e t m i şt i r . T u m a t a u en g a ç o k i t i b a r l ı v e ö n e m l i b i r t a n r ı d ı r , ç ü n ­ k ü i n sa n l a r ı n e k i n e k i p b a l ı k y i y e r e k t o p r a k v e d en i z d en y a r a r l a n a b i l m e si n e i m k a n sa ğ l a m ı şt ı r . 29 B ir N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i M au i-T ik itik i (Yarı T an rı) R a n g i , P a p a v e o n l a r ı n n e v i şa h ı sl a r ı n a m ü n h a sı r e v l a t ­ l a r ı n d a n k u şa k l a r so n r a , p e k ç o k k a h r a m a n l ı ğ ı a n l a t ı l a n M a u i ad ı n d a b i r Y a r ı T a n r ı d ü n y a y a g el i r . B u Y a r ı T a n r ı , h en ü z k ü ç ü k b i r ç o c u k k e n a ğ a b e y l e r i n i n k a n o y l a b a l ı k av l am ay a gid ip se p e t d o l u su b a l ı k l a d ö n m e l e r i n i k ı s­ k a n ç l ı k l a i z l er . H e r g ü n o n l a r l a g i t m e k i ç i n y a l v a r sa d a r e d d e d i l i r , y a şı n ı n k ü ç ü k l ü ğ ü v e b o y u a l a y k o n u su o l u r . M a u i b u al ay l ar a p ab u ç b ır ak m am ak i ç i n o t u r u p ( k a r a k i a ad ı n d a) g e l e n e k se l b i r M a o r i b ü y ü sü n ü k u l l a n a r a k o l t a sı n a o l a ğ a n ü st ü b i r k u v v e t b a h şe d i l m esi i ç i n g i z l i c e d u a et m ey e k o y u l u r . B i r g ü n M a u i , a ğ a b e y l e r i d en i z e a ç ı l m a d a n ö n c e k a ­ n o y a g i z l e n i r . K ı y ı d a n i y i c e u z a k l a şt ı k l a r ı n d a o r t a y a ç ı ­ k ı p o n l a r ı şa şı r t ı r v e o y a n l a r ı n d a y k e n h e r ,z a m a n k i n d e n d ah a f a z l a b a l ı k t u t a c a k l a r ı n a sö z v e r i r . A ğ a b e y l e r i o l ­ t a l a r ı n ı * d eııi z e a t ı n c a k a r a k i a si m t e k r a r e d e r v e k ü ç ü k k a n o k ı sa sü r e d e b a l ı k l a d o l ar . So n r a sı r a M a u i ’ y e g el i r . N i n e si n i n çen e k em i ğ i n d en y a p ı l m ı ş si h i r l i ç en g el d e y e m o l a r a k k en d i k a n ı n ı k u l l a n ı r v e d u a l a r o k u y a r a k o l ­ t ay ı T a n g a r o a n ı n d ü n y a sı n ı n d e r i n l i k l e r i n e f ı r l a t ı r . O l t a i p i g e r i l d i ğ i n d e , M a u i ’ n i n g e r ç e k t e n b ü y ü k b i r av y a k a ­ l ad ı ğ ı b el l i o l u r . G ü ç l ü b a l ı k k a n o l a r ı n ı b i r o t a r a f a b i r b u t a r a f a sü r ü k l e m e k t e , M a u i 'n m a ğ a b e y l e r i i p i k e sm e si i ç i n o n a y a l v a r m a k t a d ı r . F a k a t M a u i o l t a sı n a sı k ı c a y a ­ p ı şı r v e a n c a k “ d e v a sa b i r b a l ı k " o l a r a k t a n ı m l a n a b i l e c e k av ın ı çek er . 30 A v u s t r a l y a l I A b o r ji n l e r i n M i t o l o ji s i A ğ a b e y l e r i b a l ı ğ ı n b a şı n d a b e k l e r k e n , M a u i H a w a i k i ’ d e k i h a l k ı n a g i d i p ( M a o r i h a l k ı n ı n m i t se l v a t a n ı , H a ­ w a i i i l e a y n ı k e l i m e k ö k ü n d e n g e l m e k t e d i r ) b a l ı ğ ı ev e t a şı m a k i ç i n y a r d ı m i st er . F a k a t k a n o y a g er i d ö n d ü k ­ l er i n d e M a u i v e y ar d ım a g el en l er açg ö z l ü ağ ab ey l er i n b al ığ ı d o ğ r ay ıp b az ı p ar ç al ar ın ı k en d i l er i n e ay ır d ık l ar ın ı g ö r ü r l e r . N e y se k i b a l ı k ö y l e b ü y ü k t ü r k i H a w a i k i ’ d e k i t ü m i n sa n l a r v e h a y v a n l a r i ç i n e sı ğ a b i l i r l e r . B ü y ü k b al ı k , A o t e a r o a ’m n K u z e y A d a sı ( Y en i Z e l a n d a ) o l u r , d a ğ l a r v e v ad i l er d e ağ ab ey l er i n b al ığ ı aç g ö z l ü l ü k t en p ar ç al ad ık ­ l ar ın ın k a n ı t ı d ı r . M a u i 'n i n k a n o su i se ü l k e n i n G ü n ey A d a sı o l u r v e b u r a y a i n sa n l a r y e r l e şi r . B u g ü n b i l e M a o r i l e r Y e n i Z e l a n d a 'n ı n K u z e y A d a sı i ç i n T e I k a - a - M a u i ( ‘M a u i ’ n i n b a l ı ğ ı ’ ) v e G ü n e y A d a sı i ç i n T e W a k a - a - M a u i ( ‘M a u i ’ n i n k a n o su ’ ) a d ı n ı k u l l a n ı r . 31 B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i H in e-N ui- Te-Po ( Ö l ü m T a n r ı ç a sı ) H i n e- r ı u i - t e - p o , T a n e- m a h u t a ' n ı n ( o r m a n t a n r ı sı o l an ) k ı ­ z ı d ı r f a k a t t a n r ı o n u k a r ı sı o l a r a k d a al ı r . T a n e- m a h u t a n ı n b ab ası o ld u ğu n u ö ğ r en d i ği n d e H i n e- n u i - t e- p o u t an ç i çi n d e y er al t ın a k aç ar v e o r an ın h ü k ü m d ar ı o l u r . M au i, G ü n e ş’ i n r o t a sı m y a v a şl a t a r a k ı şı ğ ı n bütün g ü n sü r m e si n i sa ğ l a m a k g i b i b i r ç o k b a şa r ı sı n a r a ğ m e n , v a f t i z g ü n ü n d e b ab ası o n u l a n e t l e d i ğ i i ç i n e r g eç ö l e c e ğ i ­ n i n b i l i n c i y l e y a şa m a k t a d ı r . B ö y l e sa ç m a l ı k l a r ı n g ö z ü n ü k o r k u t m a sı n a i z i n v e r m e y e r e k H i n e - n u i - t e - p o y u z i y a r e t ed i p , k e n d i si n e ö l ü m sü z l ü k b a h şe t m e si i ç i n o n u k a n d ı r ­ m ay a k ar ar v er i r . M a u i , b u z i y a r e t i n ö n c e si n d e , k e n d i si n e e şl i k e t m e k ü z er e f a r k l ı k u şl a r d a n b i r sü r ü o l u şt u r u r . D a h a so n r a , b at ı y ö n ü n d e u f u k t a k ı z ı l b i r p a r ı l t ı o l a r a k se ç i l e b i l e n t a n r ı ç a y ı g ö r m e k i ç i n y o l l a r a d ü şer . E t k i l e y i c i b i r v a r l ı k o l an H i n e - n u i - t e - p o ' n u n sa ç l a r ı y o su n a , ağ z ı b i r b ar al c ü d a b al ı ğ ı n a b e n z e m e k t e d i r , k ı r m ı z ı p a r l a k t a şl a r d a n g ö z ­ l e r i v a r d ı r . M a u i v e o n a e şl i k e d e n k u şl a r o n u b u l d u k l a ­ r ın d a t an r ıç a u y u k l ar v az i y et t ed i r , b ac ak l ar ı b i r b i r i n d en a y r ı k t ı r v e b a c a k l a r ı n ı n a r a sı n d a n k e sk i n v o l k a n i k c a m v e k a y a p a r ç a l a r ı se ç i l e b i l m e k t e d i r . B u r a s ı , y e r a l t ı d ü n ­ y a sı n ı n g i r i şi d i r . M a u i g i y si l e r i n i n a z i k ç e ç ı k a r ı r , i n c e l i k l i b a l ı k p u l u 32 A v u st r a l y a l I A b o r ji n l e r i n M i t o l o ji s i d e se n l i M a o r i p o ’n u n d ö v m el er i o r t ay a ç ık a r v e H i n e- n u i - t e- b acak l ar ın ın A r k a d a şl a r ı n a a r a sı n d a n t an r ıç an ın tüm ağ z ın d an b ed en i y l e çık an a g i r er . k ad ar çıt ç ı k a r m a m a l a r ı n ı sö y l e m i ş o l m a sı n a r a ğ m e n b u m a n z a­ r a k u şl a r d a n b i r i n e f a z l a sı y l a g ü l ü n ç g e l i r v e k ü ç ü k k u ş k ah k ah al ı b i r c ıv ıl t ı k o y v er i r . H i n e - t u i - t e - p o u y a n ı r v e M a n i ’y i j i l e t k e sk i n l i ğ i n d e ­ k i v a j i n a sı y l a i k i y e a y ı r ı r ; M a u i , y a şa y a n l a r a r a sı n d a i l k ö l en o l u r . M a u i ’ n i n y a p t ı k l a r ı y ü z ü n d e n t ü m M ao r i l er Ö lü m ü t ec r ü b e et m el i d i r . 33 2. BÖ LÜ M SÜ M E R M İ T O L O Jİ S İ SÜ M E R L E R K İ M LER D İ ? S ü m e r l e r , G ü n e y M e z o p o t a m y a ’ d a k i Sü m e r ’ d e M .Ö . y a k l a şı k 4 0 0 0 ’ d en i t i b a r e n y a şa m ı ş k ö k l ü b i r m e d e ­ n i y et t i r . Y u n a n l ı l a r t ar af ın d an b u l u n m u ş o l an " M e z o p o ­ t a m y a ” i sm i , D i c l e v e F ı r a t n e h i r l e r i a r a sı n d a b u l u n a n , b u g ü n k ü I r a k v e Su r i y e sı n ı r l a r ı i ç i n d e k a l a n t o p r a k l a r ı k a p sa r . B a z ı H ı r i st i y a n l a r a g ö r e İ n c i l ’ d e k i N u h ’ u n G e m i ­ si h i k a y e si b u n e h i r l e r i n c o şk u n a k ı şı n d a n e si n l e n m i şt i r , 37 B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i Sü m e r m i t o l o j i si n d e d e y ı k ı c ı b i r t u f a n a d a i r h i k a y e l e r v a r d ı r . Je o l o g l a r ı n b u b ö l g e d e M .O . 4 0 0 0 - 2 0 0 0 a r a sı n ­ d a o l m u ş c i d d i se l l e r e d a i r k a n ı t l a r b u l m u ş o l m ası d a i l ­ g i n ç t i r . Y i n e d e, sel m i t l e r i n i n y ı k ı m v e k ü l t ü r e l y e n i d e n d o ğ u ş d ü şü n c e si n e e şl i k e t m e si y a y g ı n b i r d u r u m d u r : B en z er m i t l er i n Y u n an l ıl ar , R o m al ıl ar v e O r t a A m er i k a Y e r l i l e r i t a r a f ı n d a n d a a n l a t ı l d ı ğ ı n a r a st l a r ı z ( M a y a se l l e ­ r i i ç i n sa y f a 111’ e b a k ı n ) . A y n ı şe k i l d e , b ü y ü k n e h i r l e r i n b i r l e şt i ğ i b i r ç o k b ö l g e d e g e r ç e k l e şm i ş se l l e r e d a i r k a n ı t ­ l ar b u l u n ab i l i r . M i l a t t a n ö n c e b e şi n c i y ü z y ı l d a n i t i b a r e n b u b ö l g e ­ y e ç e şi t l i h a l k l a r y e r l e şm e y e b a şl a r v e d ah a so n r a b ü y ü k şe h i r d e v l e t l e r i n e d ö n ü şe c e k h a l k l a r o r t a y a ç ı k a r . So n ­ r a k i b i n y ı l d a , Si i m e r l e r o l a r a k b i l i n e n Sa m i h a l k ı Su r i ­ y e v e A r a p ç ö l l e r i d a h i l o l m a k ü z er e h e r y ö n d e n b u r a y a g ö ç e d e r v e b ö l g e g e l i şm e y e b a şl a r . B u a l t ı n ç a ğ y a k l a şı k M .O . 2 30 0 ’ e k a d a r sü r e r v e Sü m e r l e r ’ i d ü n y a n ı n i l k m e ­ d e n i y e t l e r i n d e n b i r i y a p a r . A n c a k şe h i r d e v l e t l e r i a r a sı n ­ d a k i k a ç ı n ı l m a z ç a t ı şm a l a r , d ış g ü ç l e r e k a r şı a r a l a r ı n d a k i b i r l i ğ i z a y ı f l a t ı r . ( B u , R o m a i m p a r a t o r l u ğ u d ah i l o l m a k ü z er e p e k ço k m ed en i y et i n ç ö k ü şü n e seb ep o l an bir h at ad ı r .) Sü m e r l i l e r , y a z ı n ı n i l k b i ç i m l e r i n d e n b i r i o l an v e g ü n ü m ü z d e ç i v i y a z ı sı o l a r a k b i l i n e n f o r m u k e şf e d e n m e d e n i y e t t i r ; ç i v i y a z ı sı , b i r t ü r h e c e a l f a b e si o l a r a k d a t a n ı m l a n a b i l i r . A y r ı c a a st r o n o m i v e m i t o l o j i a l a n l a r ı n ­ d a sa h i p o l d u k l a r ı t e m e l b i l g i l e r , Y u n a n l ı l a r d a h i l o l m a k ü z er e p e k ç o k m e d e n i y e t i e t k i l e m i şt i r . 38 S ü m e r M i t o l o ji s i B a şl a n g ı ç t a Sü n ı e r l e r i n m e t i n l e r i n i n sa d e c e b e l l i k e si t l e r i g ü n ü m ü z e k a d a r u l a şa b i l d i ğ i i ç i n h i k a y e l e r i n i b i r a r a y a g e t i r e b i l ­ m e k m e şa k k a t l i b i r i şt i r . Ç i v i y a z ı sı a l f a b e l e r i 19 . y ü z y ı l a k a d a r ç ö z ü l e m e m i şt i r f a k a t b u m e t i n l e r b i z e b u e sk i m e ­ d e n i y e t i n ( k i m i si g e r ç e k , k i m i si m i t sel ) k r a l l a r ı , t a n r ı l a r ı v e k o z m o l o j i si h a k k ı n d a b i l g i v e r i r . M e t i n l e r i n b i r k e si t i n d e , b a şk a b i r ç o k i n a n ç si st e ­ m i y l e b e n z eşe n b i r e v r e n i n y a r a t ı l ı şı b a şl a n g ı c ı t a sv i r i y l e k a r şı l a şı r ı z : y e r i n v e g ö k y ü z ü n ü n b i r b i r i n d e n a y r ı l m a sı . Sü m e r l e r d e , g ö k t a n r ı A n v e o n u n t o p r a k t a k i d i şi k a r şı ­ l ığı o l an K i , o ğ u l l ar ı E t ıl i l t ar af ın d an b i r b i r l er i n d en k o ­ p a r ı l ı r l a r . E n l i l , d ah a so n r a b a b a sı n ı d e v i r e r e k t a n r ı l a r t ap ın ağ ın ın k r al ı o l u r . M e t n i n b a şk a b i r k e si t i n d e h av a t a n r ı ç a sı N i n l i l ' e n e ­ h i r d e ç ı p l a k y ı k a n m a m a sı t e m b i h l e n i r , ç ü n k ü b u E n l i l 'i n i l g i si n i h ad d i n d en f az l a ç e k e b i l i r . K açın ıl m az o l ar ak , N i n l i l i l k f ı r sa t t a n eşe i ç i n d e n e h r e k o şa r v e o n a t u t u l a n E n l i l t a r a f ı n d a n k ı st ı r ı l ı p A y t a n r ı sı N a n n a y a h a m i l e k a ­ l ı r . E n l i l ' m b u d a v r a n ı şı n ı k a r şı sı n d a d e h şe t e k a p ı l a n t a n ­ r ı l a r o n u v e h a m i l e se v g i l i si n i t a n r ı l a r d i y a r ı n d a n k o v u p y er al t ın a g ö n d er i r . E n l i l , o ğ l u n u n b ö y l e b i r so n su z l u ğ a m a h k u m ed i l ­ m esi d ü şü n c e si n e k a t l a n a m a z v e m o d e r n o k u r l a r a e p e y m a n t ı k sı z g e l e c e k b i r p l a n y a p a r : H e r b i r i z a v a l l ı N i n l i l 'i h a m i l e b ı r a k a n y e r a l t ı n d a k i ü ç f a r k l ı k i şi n i n k ı l ı ğ ı n a g i ­ 39 B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i r er : b e k ç i , n e h i r sa h i b i v e g e m i c i . N i r ı l i l a r a l a r ı n d a ü ç y a r ı t a n r ı d a b u l u n a n b i r ç o k e v l a t d o ğ u r d u ğ u n d a , N a n n a ai ­ l e si n i v e k a r d e şl e r i n i g e r i d e b ı r a k ı p a i t o l d u ğ u g ö k l e r e y ü k se l m e k t e ö z g ü r k a l ı r . 40 S ü m e r M i t o l o ji s i Sü m er l er d en M o d er n B i r M i t B u r ad a g ö r ü l en t ab l et , si l i n d i r i k bir şe k i l d e o y u l m u ş b i r t a şt a n y a p ı l m ı şt ı r , b a sk ı y a p a b i l m e k için t aş d a h a so n r a k i l l e k a p l a n m ı şt ı r . H e r b i r i f a r k l ı b i r sa h n e y i r e sm e d e n b u si l i n d i r i k m ü h ü r l e r r e sm i d a m g a v e h a t t a Sü m e r l i g ö st e r i ş m e r a k l ı l a ­ r ı n c a m ü c e v h e r o l a r a k k u l l a n ı l m ı şt ı r . A l t t a g ö r d ü ­ ğ ü n ü z t a b l e t , i k i k i şi a r a sı n d a k i b i r t ö r e n i y ö n e t e n b i r l i d er i ed i l en r e sm e t m e k t e d i r v e g ö k y ü z ü n d e t a sv i r n e sn e l e r i n G ü n eş i l e g ez eg en l er o l d u k l ar ı i d d i a ed i l d i ğ i i ç i n b u t ab l et g ü n ü m ü z ü n p ek ço k k o m p l o t e o r i sy e n i n i n i l g i si n i ç e k m i şt i r . J O d ö n em l er d e G ü n eş Si st em i 'm i z e d ai r b i l g i sah i b i o l u n d u ğ u ­ n u g ö st er en Sü m er si l i n d i r m ü h ü r b ask ısı. 41 B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i A y a k t a d u r a n i k i k a r a k t e r i n a r a sı n d a G ü n e ş’ e b en z ey e n , o n b i r g ö k c i sm i y l e ç e v r i l i b i r şe k i l g ö ­ r ü l ü r ; o t u r a n k a r a k t e r d e n b i r az ö t e d e i se o n i k i n c i b i r c i si m b u l u n u r . Z e c h a r i a Si t c h i n 19 7 0 ’l e r d e b u m ü h r ü n ö n e m i n e d a i r b i r k i t a p y a y ı m l a m ı ş, o n b i r n o k t a n ı n G ü n e ş Si st e m i ’m i z i n d o k u z g e z e g e n i n e v e i k i A y ’ ı n a b e n z e d i ğ i n i i l e r i sü r m ü şt ü r ; b u d a Sü m e r l e r i n a st r o l o j i b i l g i si n i n v e G ü n e ş Si st e m i ’ n e d a i r h e r k e st e n b i n l e r c e y ı l ö n c e g el en k a v r a y ı şl a r ı ­ n ı n o l a ğ a n ü st ü b i r ö r n e ğ i d i r . Fak at Si t c h i n t e sp i t l e r i n i b u r ad a b ır ak m az . O n a g ö r e “ G ü n e ş Si st e m i ” n i n d ı şı n d a k a l a n g i z e m ­ l i o n i k i n c i n o k t a , N i b i r u ad l ı b i r g e z e g e n i t em si l e t m e k t e d i r ; u z a y l ı l a r 36 0 0 y ı l d a b i r b u r a d a n g el i p Sü m e r l e r i z i y a r e t e d e r e k o n l a r ü z e r i n d e d e n e y l e r y a p a c a k , o n l a r a b i r şe y l e r ö ğ r e t e c e k ve k ad ın l a­ r ı y l a i l i şk i y e g i r e c e k l e r d i r . Si t c h i n , A n u n n a k i t a n ­ r ı l a r ı n ı n ö l ü m l ü l e r i n d ü n y a sı n a g e l i şi n i k o n u al an m i t l e r d e a n l a t ı l a n ı n a sl ı n d a p e k ç o k k i şi n i n i n a n ­ d ı ğ ı g i b i A n ’ d an g e l e n t a n r ı l a r d eğ i l , b u n l a r ı n u z ay ­ l ıl ar o l d u ğ u n u b el i r t i r . B u t e o r i d e b i r k a ç so r u n v a r d ı r ; b u n l a r d a n en ö n e m l i si Sü m e r l e r i n d ü n y a g ö r ü şl e r i n i y a z ı l ı m e ­ t i n l er d e an l at m ış o l m al ar ıd ır ; b u m e d e n i y e t l e r d e r a st l a n a n da " d ü n y an ın d i ğ er esk i d ü z o l m ası , a l t ı n d a ö l ü m c ü l b i r y e r a l t ı d ü n y a sı n m b u l u n m a sı 42 S ü m e r M i t o l o ji s i v e b ü t ü n b u n l a r ı n se m a v i b i r su y l a ç e v r e l e n m i ş o l ­ m a sı " d ü şü n c e si n e b en z er . G ü n e ş’t e n y a d a G ü n e ş Si st e m i n d e n b a h se d i l m ez . Y i n e d e b u t e o r i b az ı i n ­ sa n l a r ı n a k l ı n ı ç e l m i ş v e Sü m e r l e r i n a l t ı n ç a ğ ı n d a n b u g ü n e d e k g e ç e n o n c a z am an d a b ö y l e b i r z i y a r e t k a y ı t l a r a d ü şü l m e m i ş o l m a sı n a r a ğ m e n i n t e r n e t ' X G ez eg en i ’n d en b i r k aç b i n y ıl d a b i r d ü n y ay ı z i y ar et e t m e y e g e l e n u z a y l ı l a r a d a i r t e o r i l e r l e d o l u p t a ş­ m ı şt ı r . B u o l ay , g e r ç e k l i ğ i t a r t ı şm a l ı d a o l sa, m i t l e r e b a ğ l a n m a i st e ğ i m i z i v e a ç ı k l a n a m a y a n ı m a n t ı k l ı k ıl m ak i çi n h er h an g i b i r h i k ay ey e i n an ab i l ec eğ i m i z i g ö st e r i r . K o m p l o t e o r i sy e n l i ğ i , m i t y a r a t m a ­ n ı n b i r b a şk a b i ç i m i d i r ; y a n i , d ü n y a n ı n g i z e m l e r i n i ç ö z m e g ü c ü n e sa h i p b i r ü st ü n v a r l ı k y a r a t m a n ı n d i n î o l m ay an b i r y o l u d u r . I 43 B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i T AN R I LAR VE Ka S h r a m a n l a r ü m e r l e r sa y ı c a e p e y ç o k t a n r ı y a r a t m ı şl a r d ı r . M i t l e ­ r i n d e g ö ğ e , t o p r a ğ a , d en i z e, A y ’ a v e sa v a şa a d a n m ı ş t an r ıl ar g i b i d i ğ er m i t o l o j i l er d ek i t an r ıl ar l a ak r ab a o l an p ek ç o k k ar ak t er v ar d ır . Sü m e r m e t i n l e r i n d e n ç ö z ü m l e y e b i l d i ğ i m i z k e si t l e r , k u r u c u t a n r ı l a r d a n b a h se d e r v e o n l a r ı b ü y ü k şe h i r d e v ­ l e t l e r i n i n i l k k r a l l a r ı o l a r a k t a sv i r ed er ; d ah a so n r a şe ­ h i r l e r i y ö n e t e n a i l e l e r d e o n l a r ı n so y u n d a n g e l m i şt i r . B u , k r a l l a r ı n m ü m k ü n o l a n en y ü k se k m e r t e b e y e y e r l e şm e ­ si n i sa ğ l a r v e y ö n e t i c i l e r i y a r ı - i l a h i st a t ü sü n e y ü k se l t m e k i ç i n d a h i y a n e b i r y o l d u r . So n u ç t a k i m t a n r ı l a r ı n b ü y ü k b ü y ü k b ü y ü k t o r u n l a r ı n d a n b i r i n e k a f a t u t m a y a c e sa ­ r e t e d e b i l i r k i ? B u y ö n t e m e R o m a l ı l a r d a b a şv u r m u şt u r . ( A u g u st u s'u n k e n d i ç ı k a r l a r ı i ç i n A e n e a s’ m n ası l k u l l a n d ı ğ ı n ı sa y f a 17 4 ’ t e o k u y a b i l i r si n i z .) 44 h i k a y e si n i S ü m e r M i t o l o ji s i En k i T an r ıl ar , tüm v ar l ık l ar ın u yu m için d e y a şa d ı ğ ı cen ­ n et g i b i b i r y e r o l an D i l m u n d i y ar ın d a o t u r u r l ar . T an ­ r ı ç a N i n t u , Sü m e r t a n r ı l a r ı n ı n en ö n e m l i l e r i n d e n o l an E n k i ' d en y a ğ m u r y a r a t m a sı n ı i st er . Su t a n r ı sı o l a r a k E n k i b u r i c a y ı k a b u l e d e r v e d o y m a k b i l m e z b i r c i n se l i şt a h a sa h i p o l d u ğ u i ç i n N i n t u y u d a b a şt a n ç ı k a r m a y a u ğ r a şı r . E v l i l i ğ e k u t sa l ö n e m a t f e d e n b u Sü m e r h i k a y e si n d e N i n ­ t u , E n k i o n u n a m u sl u b i r k a d ı n y a p a n a d e k t u t k u l a r ı n a t e sl i m o l m az . N e y a z ı k k i b u e v l i l i k n a m u sa i l i şk i n ç e k i n c e l e r i b i ­ t i r i v er i r . N i n t u d o k u z gü n l ü k h am i l ey k en N i n sa r ı ( b i t k i ­ l e r i n t a n r ı sı ) d o ğ u r u r . B a b a sı N i n s a r ı d a h a m i l e b ı r a k ı r . Y a l n ı z c a d o k u z g ü n l ü k b i r h a m i l e l i k t e n so n r a N i n s a r , N in k u r r ayı ( d ağ l ar ın t a n r ı sı ) d o ğu r u r . En k i, g el e n e ğ i b o z m ay ar ak N i n k u r r a y ı d a h am i l e b ır ak ır , o d a U t t u y u d o ğ u r u r . E n k i , U t t u y u d a el d e e t m e y i b a şa r ı r , b ö y l e c e a y n ı d u r u m d ö r d ü n c ü k u şa k t a d a t e k r a r l a n m ı ş o l u r . U t t u n u n d ay an ac ak g ü c ü k al m ad ığ ın d a N i n t u o n u n b e d e n i n d e k i so n " t o h u m u ” a l ı r v e t o p r a ğ a e k e r , b u r a d a n d a se k i z d e ğ i şi k b i t k i f i l i z l e n i r . Y e t e r i n c e b e l a y a seb ep o l m am ış g i b i , E n k i b u b i t k i l er i n l ez z et l i g ö r ü n d ü ğ ü n ü d ü şü n ü r v e o n l a r ı h e m e n y i y i p b i t i r i r . F a k a t b u b e b e k l e r i d ü n y a y a g e t i r m e si n i sa ğ l a y a c a k u z u v l a r a sa h i p o l m ad ı ğ ı i ç i n h a st a l a n ı r v e b e d e n i n i n se k i z y e r i şi şer . 45 B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i İ m d a d ı n a N i n t u y e t i şi r , E n k i ’ n i n d ö l ü n ü a l ı r v e se ­ k i z t a n r ı ç a y ı k e n d i si d ü n y a y a g e t i r i r . B u t a n r ı ç a l a r ı n h e r b i r i , E n k ’ı n i n b e d e n i n d e ağ ız , ç en e, k a b u r g a g i b i z a r a r g ö r en k ı sı m l a r ı n b i r i n i n t e d a v i si n d e n so r u m l u d u r . B u m i t h em a şı r ı l ı ğ ı n z a r a r l a r ı n a k a r şı b i r d e r s n i t e l i ğ i n d e ­ d i r , h em ( i n sa n l a r i ç i n o l d u ğ u k a d a r b i t k i l e r i ç i n d e) y a ­ şa m ı n d o ğ u şu n u a n l a t ı r , h e m d e ç e şi t l i r a h a t sı z l ı k l a r d a d u a ed i l ecek t an r ıç al ar y ar at m ış o l u r . Gılgam ış v e G ı l g a m ı ş 'm T u fan h i k a y e si m u h t e m e l e n y a z ı l ı en e sk i h i k a y e ­ d i r , b u n e d en l e t e k r a r t e k r a r a n l a t ı l m a y ı h a k ed er . G ı l g a ­ m ı ş, M .Ö . y a k l a şı k 2 5 0 0 y ı l l a r ı n d a t a r i h i U r u k şe h r i n i n k r a l ı d ı r . O n u n e t r a f ı n d a b i r l e şe n e f sa n e n i n p a r ç a l a n b u h i k a y e y i a n l a t a n b i r ç o k t a b l e t t e n k e si t l e r sa y e si n d e b i r a r a y a g e t i r i l e b i l m i şt i r . G ı l g a m ı ş ’ m , t a n r ı l a r ı n so y u n d a n g e l e n b i r ö l ü m l ü o l d u ğ u sö y l e n i r . Z e n g i n , n ü f u z l u , e t k i ­ l e y i c i v e i n a n ı l m a sı g ü ç d e r e c e d e k u v v e t l i d i r f a k a t b u ö z e l l i k l e r i n e h ı r s, k i b i r v e d o y m a k b i l m e z b i r c i n se l a ç l ı k d a e şl i k ed er . T a n r ı l a r , o c i n se l sa l d ı r ı l a r ı n d a n b i r i n i g e r ç e k l e şt i r i r ­ k en o n a E n k i d u m ır ı b ed en i n d e b i r r ak i p y o l l ar l ar ; f ak at b u i k i si y a k ı n a r k a d a ş o l u n c a p l an g e r i t ep er . So n u n d a G ı l g a m ı ş , k e n d i n e a y n ı z a m a n d a y a r ı t an r ı o l an b i r su ç 46 S ü m e r M i t o l o ji s i o r t a ğ ı e d i n m i şt i r , ü st e l i k y e n i d o st u d a o r t a l ı ğ ı k a sı p k a ­ v u r m a y a e n az o n u n k a d a r m e r a k l ı d ı r . İ k i d o st b az ı k u t ­ sa l a ğ a ç l a r ı d e v i r d i k l e r i n d e v e y a k ı şı l d ı G ı l g a m ı ş t a r a f ı n ­ d an r e d d e d i l e n se v g i t a n r ı ç a sı î ş t a r m g ö n d e r d i ğ i d e ğ e r l i b i r b o ğ a y ı k e st i k l e r i n d e t a n r ı l a r b i r k ez d ah a m ü d a h a l e et m ek z o r u n d a k al ır l ar . T an r ıl ar E n k i d u n u n o n u ö l ü m e g ö t ü r e c e k k o r k u n ç b i r h a st a l ı k l a c e z a l a n d ı r ı l m a sı g e r e k ­ t i ğ i n e k a r a r v e r i r l e r , b u d a G ı l g a m ı ş 'ı k e n d i ö l ü m ü n ü n i m k a n l ı l ı ğ ı ü z e r i n e d ü şü n m e y e se v k e d e c e k t i r . B u n u n ü z e r i n e G ı l g a m ı ş , ö l ü m sü z l ü k k a z a n m a n ı n sı r r ı n ı a r a m a ­ ya k oyu lu r. B u r ad a m ac er an ın ay r ın t ıl ar ıy l a so n u n d a ak t ar am ay ac ağ ım ız G ıl g a m ış U t n a p i ş t i m ’l e b ir ço k - t an r ıl a­ r ın ö l ü m sü z l ü k b a h şe t t i ğ i b i r a d a m - k a r şı l a şı r v e h ı r sl a o n u n h i k a y e si n i d i n l er . U t n a p i ş t i m , o n a t a n r ı l a r d i v a ­ n ı n ı n i n sa n ı r k ı n d a n u sa n d ı ğ ı i ç i n h e r k e si n ö l e c e ğ i b i r t u f an k o p a r m a y a v e so n r a h e r şe y i y e n i d e n b a şl a t m a y a k a r a r v e r d i ğ i n i a n l a t ı r . B u k a ç ı n ı l m a z t u f a n d a n sa d e c e U t n a p i şt i m , b i l g e l i k t a n r ı s ı n a sa y e si n d e h a b e r d a r o l m u ş­ t u r . B i r r ü y a d a , E a o n a b u k a r a r d a n b a h se t m i ş v e o n a ai l esi n i v e t ü m h a y v a n l a r l a b i t k i l e r i k u r t a r m a y a y e t e c e k k a d a r b ü y ü k b i r a h şa p k a y ı k y a p m a y ı ö ğ r e t m i şt i r . T u f a n , U t n a p i şt i m v e b e r a b e r i n d e k i h a y v a n l a r d ı şı n d a h e r şe y i al ıp g ö t ü r ü r . D e n i z d e g e ç e n b i r k a ç h a f t a d a n so n r a U t ­ n a p i şt i m ü ç k u şu az ad e d er . K u şl a r ı n ü ç ü n c ü sü sah i b i n e, k a r a y a y a k l a şt ı k l a r ı n ı v e a r t ı k g ü v e n d e o l d u k l a r ı n ı m ü j ­ d el er . 47 B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i Bu h i k ay ey l e b ü y ü l en en G ü g a m ış, ö l ü m l ü l ü ğ ü n ü n k a t l a n ı l a b i l i r o l d u ğ u n u , ç ü n k ü b i r b ü t ü n o l a r a k i n sa n o ğ ­ l u n u n ö l ü m sü z o l d u ğ u n u d ü şü n e r e k k e n d i n i t ese l l i ed er . U r u k ’ a b i r ö l ü m l ü o l a r a k f a k a t k e si n l i k l e d a h a m u t l u d ö n er , m i r a sı n ı n so n su z a d e k y a şa y a c a k o l m a sı y l a - b u h i k a y e n i n b u r a d a t e k r a r a n l a t ı l ı y o r o l m a sı n ı n d a k a n ı t ­ l ad ığ ı g i b i - av u n u r . 48 3. BÖ LÜ M M I SI R M İ T O L O Jİ S İ M I SI R L I L A R K İ M LER D İ ? E sk i M ı sı r l ı l a r , M .Ö . y a k l a şı k 3 15 0 ’ d e y a şa m k a y n a k ­ l a r ı o l a n N i l N e h r i ’ n i n k ı y ı l a r ı n d a t ek b i r m e d e n i y e t a l t ı n d a b i r l e şt i l e r . M i t se l K r a l M e n i , b u g ü n Y u k a r ı v e A şa ğ ı M ı sı r o l a r a k b i l i n e n b ö l g e l e r i b i r g e c e d e b i r l e şt i r ­ m e k l e g ö r e v l e n d i r i l m i şt i . O y sa a sl ı n d a d i p l o m a t i k g e l i ş­ m el er i n b i r so n u c a b a ğ l a n m a sı h e r z am an ç o k d a h a u z u n sü r e r f a k a t m i t l e r h e r z am an en k e st i r m e y o l u t e r c i h ed er . D i k k a t l i o k u r l a r ı m ı z ı n f a r k e d e b i l e c e ğ i g i b i , E sk i M ı sı r l ı l a r ı , y a k ı n l a r ı n d a k i Sü m e r l i l e r i n ç a ğ d a şı h al i n e g e t i r m i şt i r ( B k z . i k i n c i B ö l ü m ) . M u m y al an m ış ö l ü l er , p i r am i t l er , h i y er o g l i f l er , f i r a­ v u n l a r v e Sf e n k sl e r g i b i h e m e n h e r k e si n a k l ı n d a E sk i M ı sı r i l e ö z d e şl e şm i ş b i r t a k ı m i m g e l e r M ı sı r k ü l t ü r ü n ü n r i t ü e l l e r i , d i n i , m i t l e r i v e eşi b e n z e r i o l m a y a n k i m l i ğ i y ­ l e n e k a d a r k ö k l ü o l d u ğ u n u g ö st e r i r . M ı sı r t o p r a k l a r ı v e k ü l t ü r ü al t ın ç a ğ ı n ı M .Ö . y a k l a şı k 15 0 0 - 10 0 0 a r a sı n d a y a şa m ı ş v e y ü c e f i r a v u n l a r ( h an i şu o k u l d a ö ğ r e n d i k l e ­ r i m i z ) b u d ö n e m d e i k t i d a r a g e l m i şl e r d i r . H a t şe p su t , B ü ­ y ü k R a m se s v e T u t a n k a m o n b u n l a r d a n y a l n ı z c a b i r k a ­ ç ıd ır . M .Ö . 4 . y ü z y ı l d a M a k e d o n y a K r a l ı I I I . A l e k sa n d r o s 51 B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i y a d a d ah a y a y g ı n o l a r a k b i l i n e n ad ı y l a Y u n a n h ü k ü m ­ d a r ı B ü y ü k İ sk e n d e r , d e v a sa P er s İ m p a r a t o r l u ğ u n u f e t ­ h e d e r e k Su r i y e v e M ı s ı r ’ ı d a k a p sa y a n g e n i ş b i r c o ğ r a f i k b ö l g e n i n h â k i m i o l d u . So n r a k i se k i z y ı l d a , Y u n a n l ı h ü k ü m d ar ü ç l a t a y a u z an an b i r i m p ar at o r l u k k u r ac ak t ı. İ sk e n d e r , M ı s ı r ’ d a b u g ü n d e a y m ad ı t a şı y a n y e n i b i r b ü ­ y ü k k e n t k u r d u : İ sk e n d e r i y e . F a k a t e sk i M ı sı r l ı l a r ı n d i n ­ l er i v e m i t l er i b ö y l e ağ ır b i r y en i l g i d en b i l e p ek et k i l en ­ m ed i . A k si n e , M ı sı r l ı l a r l a Y u n a n l a r a r a sı n d a k i y o ğ u n b i r b i l g e l i k v e b i l i m a l ı şv e r i şi y a şa n d ı , İ sk e n d e r i y e d e ö n e m l i b i r e ğ i t i m m e r k e z i o l a r a k ü n k az a n d ı . K al b i n d e N i l ’i n ak t ığ ı, d en i z l er , d ağ l ar v e ç ö l l er l e ç e v r i l i ü l k e c o ğ r a f y a sı n ı n y a n ı sı r a u z u n ö m ü r l ü b i r m e ­ d e n i y e t i n p a r ç a sı o l m a sı n ı n d a e t k i l e r i M ı sı r m i t o l o j i ­ si n d e h i sse d i l i y o r d u , b u n e d e n l e d e M ı sı r m i t o l o j i si k a r ­ m a şı k t ı . 2 5 0 0 g ö r k e m l i y ı l a y a y ı l a n o n se k i z m ü t e a k i p k r a l i y e t h an ed an ı , a n t i k M ı sı r ’ ın k ü l t ü r ü n ü v e i b a d e t l e ­ r i n i y o ğ u n b i ç i m d e e t k i l e m i şt i . M ı sı r l ı l a r i ç i n m i t l e r sa­ d ec e h i k a y e o l m a n ı n ö t e si n d e b i r ö n em e sa h i p t i . M ı sı r l ı t a n r ı l a r a d a i r b az ı k a d ü n h i k a y e l e r i n k ö k l e r i - G ü n e ş’ i n , A y ’ m v e y ı l d ı z l a r ı n g e ç i şi g i b i e v r e n i n b e l l i b a şl ı g e r ç e k ­ l er i n e d ay an ıy o r d u . A y r ıc a o g ü n ü n t o p l u m u n a ah l ak v e d a v r a n ı ş d e r sl e r i y l e y o l g ö st e r m e y i a m a ç l ı y o r l a r d ı . 52 M ı s ı r M i t o l o ji s i E v r e n i n Y a r a t ı l ı şı M ı sı r ’ d a y a r a t ı l ı ş e f sa n e si n i n b i r d e n f a z l a v e r si y o n u v a r ­ d ı r , ç ü n k ü k ü l t ü r ü o l u şt u r a n h e r b i r b ö l g e k e n d i y e r e l t a n r ı l a r ı n ı v e e t i y o l o j i k e f sa n e l e r i n i k a d i m h i k ay el er i n i ç i n e y e r l e şt i r m e k i st i y o r d u . B u n e d e n l e i si m l e r v e a y r ı n ­ t ı l a r h i k a y e y e b a ğ l ı o l a r a k d e ğ i şi k l i k g ö st e r i r . ( M ı sı r l ı l a r d ah a so n r a e v r e n i y a r a t m a k t a p e k ç o k f a r k l ı t a n r ı y a i ş d ü şt ü ğ ü , b u n l a r ı n d a t e sa d ü f e se r i e v r e n i a y m g ü n y a ­ r a t m a y a k o y u l d u ğ u b i l g i si n i v e r e r e k b u u y u şm a z l ı k l a r ı o r t a d a n k a l d ı r a c a k t ı .) B a şl a n g ı ç t a ( en az ı n d an h i k ay el er d en b irin in b aş­ l a n g ı c ı n d a ) h i ç l i ğ i n b u l u t su k a o su n d a n b a şk a h i ç b i r şe y y o k t u , b u k a o s d a t a n r ı N u r i i l e k i şi l e şt i r i l i y o r d u . B u b o ş­ l u k t a n B en - B er ı a d ı v e r i l e n p i r a m i d i m si b i r t e p e c i k ç ı k t ı , b u t ep ec i k t ek i b i r n i l ü f er ç i ç eğ i n d en y ar at ıc ı A t u m d o ğ ­ d u v e b e r a b e r i n d e ı şığ ı g e t i r d i . ( A t u m ’l a G ü n e ş t a n r ı sı R a a r a sı n d a b i r p a r a l e l l i k k u r u l m a sı n ı n se b e b i b u d u r .) A t u m sp e r m l e r i n i b o şl u ğ a sa v u r u p o r t a y a h a v a t a n r ı sı Sh u i l e y a ğ m u r v e n e m t a n r ı sı T ef n u t u ç ı k a r a r a k t a n r ı l a r ı n i l k n esl i n i y a r a t m ı ş o l d u . B u i k i t a n r ı d a d o ğ u r d u l a r v e t o p ­ r a k t a n r ı sı G e b ’ i v e g ö k y ü z ü t a n r ı sı N u t ’ u y a r a t t ı l a r , b ab a Sh u k ı z ı n ı h a v a y a k a l d ı r d ı k i e r k e k k a r d e şi n i n ü z e r i n d e n u z an ı p y ı l d ı z l ı b i r k u b b e y e d ö n ü şsü n . D ü n y an ın , g ö k y ü z ü n ü n v e ar al ar ın d ak i h av an ın y a­ r a t ı l m a sı n d a n so n r a A t u m , M ı sı r e v r e n i n i n i l k f i r a v u n u 53 B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i o l u r . N ı ı t 'u n o n u d e v i r e c e k b i r e r k e k e v l a t d o ğ u r a c a ğ ı n a d ai r k eh an et k u l ağ ın a çal ın ın c a, A t u m , N u t ’ u n b u n u y a p ­ m a sı n ı y a sa k l a r . N e v a r k i N u t o n a b o y u n e ğ m ez v e d ö r t ç o c u k d o ğ u r u r : O s i r i s , I s i s , Se t v e N e f t i s . B u ç o c u k l a r d a n i l k i b ü y ü d ü ğ ü n d e k e h a n e t i g e r ç e k l e şt i r e c e k t i r . ( Y u n a n ­ l ı l a r d a d a K r o n o s'u n i k t i d a r m ü c a d e l e si n i a n l a t a n ç o k b e n z er b i r m i t v a r d ı r - sa y f a 14 4 ’e b ak ı n ı z .) 54 At um H or u s' u n Dör t Oğlu M ı sı r T a n r ı l a r ı n ı n So y a ğ a c ı 55 B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i M a’ a t v e K al p l er A t u m d ü n y ay ı y ar at ın c a N u n ’u n k ao s v e k ar ­ m a şa sı ev r en i n sı n ı r l a r ı n d a n d ı şa r ı i t i l i r . O nun y e r i n e M a ’a t o l a r a k b i l i n e n m u h t e şe m b i r d en g e, a d a l et v e k o z m i k u y u m h i ssi k a l ı r . B u e v r e n se l g e r ­ ç e k l i k i l k e si M ı s ı r ’ d a k i y a şa m ı n h e r ö ğ esi n d e v a r ­ l ı ğ ı n ı h i sse t t i r i y o r d u ; a h l a k ı , k o z m o l o j i a n l a y ı şı n ı , y a sa l a r ı v e si y a se t i şe k i l l e n d i r i r m i şt i . M a 'a t b aşı n a ç o ğ u n l u k l a b i r k u ş t ü y ü t a k a n g en ç b i r t a n r ı ç a o l a ­ r a k t a sv i r e d i l i r d i . M ı sı r l ı l a r r u h u n k al p t e b u l u n d u ğ u n a i n an ır ­ l a r d ı . B i r M ı sı r l ı ö l d ü ğ ü n d e , A n u b i s ( ö l ü l er i n t a n r ı ­ sı) o n u n k a l b i n i a l ı r , M a ’ a t ’ m t ü y ü y l e k ı y a sl a y a r a k t a r t a r d ı . So n u ç , k i şi n i n y a şa m ı n ı M a at ın i l k e l e r i ­ n e u y g u n o l a r a k y a şa y ı p y a şa m a d ı ğ ı n ı b e l i r l e r d i . Ö l çü m ü g eç em ey en k al p l er i k i n c i b i r ö l ü m ü n acı­ sı n ı y a şa r v e t a n r ı ç a A m m i t t a r a f ı n d a n y e n i r ( d i şi asl an , t i m sa h v e h i p o p o t a m ı n aç g ö z l ü b i r m el ez i o l an A m m i t , M ı sı r l ı l a r i ç i n i n sa n y i y e n y a r a t ı k l a r a r a sı n d a en k o r k u n ç o l an d ı ) , b e d e n l e r i i se D u at o l a r a k b i l i n e n y e r a l t ı n d a so n su z a k a d a r k a l m a y a m ah k u m ed i l i r d i . K al p l er i t er az i d e M a’at ’m t ü yü yle d en g ed e k a l a n l a r ı n b a şı n a d a h a i y i şe y l e r g el i r d i : A a r u ’ n u n eb ed i c e n n e t i n e g i d e r l e r d i . 56 M ı s ı r M i t o l o ji s i M ı sı r ' ı y ö n et en f i r av u n l ar ın d o ğr u d an t an r ı so y u n d a n g e l d i ğ i r i v a y e t e d i l i r d i v e y ö n e t i c i o l a ­ r ak t em el g ö r e v l e r i M a ’ a t ’ ı n i l k e l e r i n i m u h a f a z a et m ek t i . K o z m i k d en g ey i k o r u m an ın y o l l ar ın d an b i r i , t an r ıl ar a v e f i r av u n l ar a ad an an r i t ü el l er , m i t l er v e t ö r e n l e r y a p m a k t ı . İ şt e b u M a ’ a t ’ı n sü r e k l i o l a ­ r a k k o r u n d u ğ u n u g ö st e r m e i h t i y a c ı , M ı s ı r l ı l a r ı n b u a l a n l a r d a z e n g i n b i r g e l e n e k l e r i n i n o l u şm a sı n ı sağ l ad ı . 57 B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i O siris* i n Y e n i d e n D o ğ u şu D o ğ d u ğ u a n d a n i t i b a r e n k a d e r i n d e A t u m u d e v i r i p M ı sı r e v r e n i n i n h ü k ü m d a r l ı ğ ı n ı el e g e ç i r m e k o l a n O s i r i s , b i r ­ b i r i n e k en et l en m i ş b i r ai l ed en g el i y o r d u . O si r i s, k ız k ar d e şi I s i s ’ l e; e r k e k k a r d e şi Se t d e d i ğ e r k ı z k a r d e şl e r i N ef t i s i l e b i r l e şt i . N e v a r k i , k a r d e şl e r a r a sı n d a t ek b i r b i r l i k t e ­ l i k l e y e t i n m e y e n O s i r i s , d i ğ e r k ı z k a r d e şi v e y e n g e si o l an N e f t i s i l e d e o y n a şm a y a b aşl ad ı , b u i l i şk i n i n so n u c u n d a d a ö l ü l e r i n m u m y a l a y ı c ı t a n r ı sı A n u b i s d o ğ d u . B u i h a n e t e ö f k e l e n e n Set , d u y d u ğ u k ı sk a n ç l ı k y ü ­ z ü n d en e r k e k k a r d e şi n i ö l d ü r d ü , b u d a d ü z en v e k a r ı ­ şı k l ı ğ ı n M ı sı r l ı l a r ı n M a ' a t i l k e si a l t ı n d a k i d a i m i m ü c a d e ­ l esi n i si m g e l e r o l d u . C i n a y e t i n a y r ı n t ı l a r ı k a y ı t l a r a p e k g e ç i r i l m e m i şt i r ç ü n k ü M ı sı r l ı l a r h i y e r o g l i f i k y a z ı y a b ü ­ y ü k b i r g ü ç at f ed er , y az ıl ı o l an ın h ay at b u l ab i l ec eğ i n e v e f e l a k e t l e r i n g e r ç e k l e şe b i l e c e ğ i n e i n a n ı r l a r d ı . I s i s v e N ef t i s , O s i r i s ' i n b e d e n i n i a r a m a y a k o y u l u n ­ c a k o c a sı n ı ( v e a y n ı z a m a n d a e r k e k k a r d e şi n i ) a r a y a n am a b u l a m a y a c a k o l a n I s/ .s’ i n g ö z y a şl a r ı , N i l N e h r i 'n i n h e r sen e b u y ü z d e n t a şt ı ğ ı i n a n c ı n ı d o ğ u r u r ; O s i r i s d e b u y ü z d en b ö l g e y e y a şa m v e b er ek et g et i r en b i r t an r ı o l a r a k g ö r ü l ü r . I s i s v e N e f t i s , c en az e t a n r ı sı A n u b i s ’ i n y a r d ı m ı y l a e r k e k k a r d e şl e r i n i n b e d e n i n i a l ı r v e t e k r a r d ü n y a y a g e l e b i l m e si i ç i n m u m y a l a r l a r . B u , E sk i M ı s ı r ’ ın t am am ın d a ö l ü l er ü z er i n d e u y g u l an an b i r g el en ek t i r , b u 5 8 M ı s ı r M i t o l o ji s i şe k i l d e ö l ü m d e n so n r a b e d e n i n ç ü r ü m e si n i n e n g e l l e n ­ m e si v e h a t t a ç ü r ü m e n i n e t k i l e r i n i n t e r si n e ç e v r i l m e si a m a ç l a n ı r . F a k a t O s i r i s 'i n y e n i d e n d ü n y a y a g e l i şi y a l n ı z ­ c a k ı sm i d i r , ç ü n k ü b i r so n r a k i g ö r e v i A n u b i s m ev i n d e ö l ü l e r i n h ü k ü m d a r l ı ğ ı n ı y a p m a k o l a c a k t ı r . Y a şa m a sı n a sa d e c e k ı sa c ı k b i r an i ç i n m ü sa a d e e d i l e n O s i r i s , b u n u k a r ı sı I si s i l e b i r l e şm e k i ç i n k u l l a n ı r , b u b i r l e şm e d e n d e H o r u s i si m l i b i r o ğ u l l a r ı o l u r . 59 B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i H orus D o ğ a n b aşl ı H o r u s g ö k y ü z ü n ü n t a n r ı sı y d ı , g ü ­ c ü n k o r u y u c u su v e si m g e si o l a r a k g ö r ü l ü r d ü , a y n ı z am an d a a v v e sa v a ş t a n r ı sı y d ı . M ı sı r m i t o l o j i si n i n en k a l ı c ı si m g e l e r i n d e n b i r i H o r u s’u n G ö z ü y d ü . H o r u s’ u n G ö z ü , m ü c e v h e r v e h e y k e l l e r d e k o r u y u ­ cu b i r ar m a o l ar ak k u l l an ıl ır , g em i l er i n p r u v al ar ın a r e sm e d i l i r d i . H o r u s’u n g ö z l e r i n i n G ü n e ş’ e ( G ü n eş t a n r ı sı R a i l e ö z d e şl e şt i r i l e n ) v e A y ’a ( A y t a n r ı sı T h o t h i l e ö z d e şl e şt i r i l e n ) b en z ed i ğ i sö y l e n i r d i . H e r şe y i g ö r e n g ö z l e r y a l n ı z c a M ı sı r l ı l a r i ç i n ö n e m l i si m g e l e r d e ğ i l d i r . B e n z e r i k o n l a r H ı r i st i y a n K a d e r G ö z ü n d e, A m e r i k a n d o l a r l a r ı n ı n a r k a y ü z ü n d e "ve - t a b i i k i - Y ü z ü k l e r i n E f e n d i si ’ n d e Sa u r o n ’ u n g ö ­ zü n d e d e m ev cu t t u r . 60 M ı s ı r M i t o l o ji s i Se t , O si r i s’ i ö l d ü r d ü k t e n so n r a , H o r u s i l e a r a sı n d a sü r ü p g i d e n b i r i k t i d a r m ü c a d e l e si b a şl a r . Ç e şi t l i m i t l e r i k i t a n ­ r ı a r a sı n d a k i sa v a şl a r d a n , m e y d a n o k u m a l a r d a n v e k a r ­ şı l ı k l ı k u r u l a n t u z a k l a r d a n b a h se d e r . B u h i k a y e l e r d e n b i r i n d e H o r u s, Se t ' i n t e st i sl e r i n d e n b i r i n i k e se r . B i r b aş­ k a sı n d a Se t , H o r u s’ u n b i r g ö z ü n ü o y a r . B i r b a şk a m i t t e Se t , H o r u s’ u k e n d i “ t o h u m u y l a ” h a m i l e b ı r a k m a y a ç a l ı ­ şı r , b u d a M ı sı r l ı l a r t a r a f ı n d a n h e m k e sk i n b i r z e h i r h e m d e g ü c ü n a şa ğ ı l a y ı c ı b i ç i m d e k ö t ü y e k u l l a n ı l m a sı o l a­ r a k g ö r ü l ü r . H o r u s m e n i y i e l l e r i y l e y a k a l a m a y ı b a şa r ı r v e n e h r e a t a r , i n t i k a m ı n ı d a k e n d i d ö l ü n ü Se t ’ i n y e d i ğ i b i r m a r u l a sa k l a y a r a k a l ı r ; ç e k i şm e l e r i d e b ö y l e c e Se t ’ i n m a ğ l u b i y e t i y l e so n a er er . B u h i k a y e l e r , şi d d e t i ç e r m e l e r i n e r a ğ m e n , a l e g o r i k b i r r o l ü st l e n i r l e r . Se t , g e n e l l i k l e Y u k a r ı M ı s ı r ’ ı n ( N i l ’ i n k a y n a ğ ı n a y a k ı n b ö l g e ) t a n r ı sı o l a r a k g ö r ü l ü r . H o r u s i se A şa ğ ı M ı s ı r ’ ın ( N i l D e l t a sı ’ n ı n ç e v r e si n i n ) t a n r ı sı d ı r v e a r a l a r ı n d a k i ç a t ı şm a sa d e c e d ü z e n v e d ü z e n si z l i k a r a ­ sı n d a k i h a y a t i ö n e m t a şı y a n M a ’ a t ’ i sa ğ l a m a k am açl ı m ü c a d e l e y i d e ğ i l ( sa y f a 58 ) b u i k i d i y a r ı n M .Ö . 4 . y ü z y ı ­ l ı n so n l a r ı n d a t e k b i r ü l k e o l a r a k b i r l e şm e si n i d e t e m si l ed er . B e r e k e t l i b i r y a şa m k a y n a ğ ı o l a n N i l D e l t a sı 'n ı ( ay ­ r ı c a b u g ü n k ü K a h i r e v e İ sk e n d e r i y e şe h i r l e r i n i ) k a p sa ­ y a n A şa ğ ı M ı sı r , i k i b ö l g e b i r l e şt i ğ i n d e Y u k a r ı M ı sı r ’ d an d ah a i y i d u r u m d a y d ı ; Se t ’i n t e st i sl e r i n d e n b i r i n i k a y b e t ­ m esi d e Y u k a r ı M ı s ı r ’ ın k u r u v e v e r i m si z b i r ç ö l o l u şu - 61 B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i n u a ç ı k l ı y o r d u . H o r u s’ u n so l g ö z ü n ü n ç ı k a r ı l m a sı ( A y i l e i l i şk i l e n d i r i l i r ) v e d a h a so n r a y e n i d e n i y i l e şm e si h e r ay , A y ’ın y ö r ü n g e si n e d ö n ü p g ö r ü n ü r h al e g e l m e si n d e n ö n c e g ö k y ü z ü n ü n n e d en k a p k a r a n l ı k o l d u ğ u n u a ç ı k l a r . Esk i D ü n y an ı n H ar i k al ar ı P i r a m i t şe k l i n d e k i en e sk i y a p ı M .O . y a k l a şı k 2 6 0 0 y ıl m a d ay an m ak t ad ır v e a n l a şı l a n bu d ö n em d e A n t i k M ı sı r b u t ü r m a b e t l e r l e d o n a t ı l m ı şt ı r . B u n ­ l a r ı n ı o o ’ d en f a z l a sı b u g ü n a r k e o l o g l a r t a r a f ı n d a n o r t a y a ç ı k a r ı l m ı ş d u r u m d a d ı r . M ı sı r f i r a v u n l a r ı n ı n d o ğ r u d a n T a n r ı so y u n d a n g e l d i ğ i n e i n a n ı l ı r , ö y l e k i H o r u s b i l e i n sa n b e d e n i n d e t a sv i r e d i l m i şt i r . B u n e d en l e ö l ü m l e r i n d e d e i h t i şa m l ı t ö r e n l e r y a p ı l ­ m ı şt ı r . B e d e n l e r i , ç ü r ü y e r e k b o z u l m a y ı t er si n e ç e ­ v i r e c e ğ i i n a n c ı y l a m u m y a l a n ı r v e t aş p i r a m i t l e r i n i çi n d e d ef n ed i l i r . B u y a p ı l a r , c e n n e t e u z an an b a sa m a k l a r l a b i ­ ç i m l e n d i r i l m i şt i r . o l ar ak B a şl a n g ı ç t a korum a am aç l ı c i l a l a n m ı ş k i r e ç t a şı y l a k a p l a n d ı k l a r ı i ç i n b a k a n l a r ı n g ö z l e r i n i k a m a şt ı r a n p a r l a k b ey az b i r ı şı l t ı l a r ı v a r d ı r . B i ç i m o l a r a k B e n - B e n ’ i t a k l i t e t t i k ­ l er i sö y l e n i r . B e n - B e n , M ı sı r e v r e n i n i n k ö k e n se l t e- 62 M ı s ı r M i t o l o ji s i p e c i ğ i d i r v e h e r ş e y o n d a n y a r a t ı l m ı şt ı r ( B k z . sa y f a 5 5 ). B az ı p i r am i t l er d e b ed en l er z en g i n l er i n t ar z ı­ n a u y g u n o l a r a k z em i n i n a l t m a g ö m ü l ü r d ü . K e o p s P i r am i d i ’n d e o l d u ğ u gi b i , y ap ıl ar ın i ç i n d e, ö l ü l e­ r i n y a n ı n d a p a r ç a l a r h a l i n d e sa k l a n a n k o sk o c a b i r a h şa p g e m i b i l e b u l u n a b i l i r d i . T ü m p i r am i t l er i n b u en b ü y ü k v e ü n l ü o l a n ı b i r z a m a n l a r 14 6 m e t r e y ü k se k l i ğ i n d e y d i ( b u d a k ı r k d ö r t k a t l ı b i r b i n a ­ n ı n y ü k se k l i ğ i n e d e n k t i r ) . B u g ü n , g i z l i o d a l a r ı h â l â k e şf e d i l m e k t e d i r v e p i r a m i t l e r i n ö z e l l i k l e k a f a k a ­ r ı şt ı r a c a k şe k i l d e t a sa r l a n m ı ş k o r i d o r l a r ı b i z l er i A n t i k M ı s ı r ’ ı n b ü y ü l e y i c i m i st i si z m i n e g ö t ü r ü r . 63 4. BÖLÜM ÇİN M İ T O L O Jİ S İ A N T İ K Ç İ N n t i k b i r k ü l t ü r o l a r a k Ç i n M i t o l o j i si b i r ç o k d i n i v e k ü l t ü r e l i n a n ç si st e m i n d e n e t k i l e n m i şt i r . Ç i n m i ­ t o l o j i si n i n b i n l e r c e y ı l d ı r d o l a şı m d a o l an h i k a y e l e r i Ç i n h a l k ı n ı n d o ğ u şu n u , e f sa n e v i ö n d e r l e r i n i v e g e l e n e k l e r i i l e d i n l e r i n i n g e l i şi m i n i a n l a t ı r . Ç i n y a z ı sı n ı n g ü n ü m ü z ­ d e v a r o l an en e sk i ö r n e ğ i , M .O . y a k l a şı k 12 0 0 y ı l ı n d a n k a l m a k e m i k p a r ç a l a r ı n a k a z ı n m ı şt ı r . B u n u n l a b i r l i k t e , en e sk i h a n e d a n ı n b u t a r i h t e n y a k l a şı k b i n se n e ö n c e, M .O . 2 10 0 y ı l l a r ı n d a n i t i b a r e n Sa r ı N e h i r v a d i si b o y u n c a h ü k ü m sü r e n X i a H a n ed a n ı o l d u ğ u t a h m i n e d i l m e k t e ­ d i r ; b u d a b u u y g ar l ığ ı t an ım l ay an h i k ay e v e i n an ç l ar ın b u z a m a n l a r d a d o ğ d u ğ u n a i şa r e t ed er . M - 0 . y a k l a şı k 4 8 5 y ı l ı n d a n i t i b a r e n Ç i n , b i r k a ç r a k i p d ev l et e b ö l ü n m ü şt ü r . B u n l a r ı n a r a sı n d a n Q i n H a n e d a ­ n ı M .O . 2 2 1 y ı l ı n d a k u r u l m u ş v e Ç i n ’ i n i l k b i r l e şi k i m ­ p a r a t o r l u ğ u n u o l u şm u şt u r . B u h a n e d a n M .O . 2 0 7 y ı l ı n a k a d a r y a şa m ı ş o l sa d a m o d e r n Ç i n ’i n y a k l a şı k sı n ı r l a r ı n ı ç i z m i ş v e h â l â k u l l a n ı m d a o l a n t em el y ö n e t i m si st e m ­ l er i n i o l u şt u r m u şt u r . B ö y l e si n e e sk i y e d a y a n a n b i r b a ş­ l a n g ı ç t a n so n r a Ç i n - y ö n e t i m i a l t ı n d a k i , sa y ı l a r ı g i d e r e k Ç o ğ al an v e d ü n y a n ü f u su n u n b e şt e b i r i n i o l u şt u r a n 1.3 m i l y a r i n sa n i l e - b u g ü n d ü n y a n ı n en b ü y ü k ü l k e si n e d ö ­ n ü şm ü şt ü r . 67 B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i B ai She Z h uan (Beyaz Y ıla n K ad ın ) H a n g z h o u ’ n u n B a t ı G ö l ü n d e y a şa y a n b i r y e şi l b i r d e b e y a z y ı l a n ı n r u h l a r ı n ı k o n u ed i n e n B e y a z Y ı l a n K a d ı n e f sa n e si y ü z l e r c e y ı l d ı r a n l a t ı l ı r . B i r ç o k Ç i n t i y a t r o o y u ­ n u n a, r o m a n ı n a , o p e r a sı n a v e h a t t a f i l m v e b i l g i sa y a r o y u n l a r ı n a k o n u e d i l m i ş b u ef sa n e , y i n e ç e şi t l i v e r si y o n ­ l a r o l a r a k a n l a t ı l m ı şt ı r . Şi m d i k i i sm i y l e B a i Sh e Z h u a n o l a r a k b i l i n e n B e y a z Y ı l a n v e X i a o q i n g o l a r a k b i l i n e n Y e şi l Y ı l a n , ö l ü m sü z l ü k a r a y ı şı i ç i n d e T a o i st b ü y ü l e r e b a şv u r u r v e b i r sü r e so n r a k e n d i l e r i n i g ü z el k a d ı n l a r a d ö n ü şt ü r e c e k g ü c e e r i şi r l e r . B i r g ü n B a i Sh e Z h u a n i l e X u X i a n i si m l i g en ç b i r ad am g ö l ü n ü z e r i n d e k i k ı r ı k k ö p r ü d e k a r şı l a şı r l a r . X u X i a n ' ın y a ğ m u r d a t u t t u ğ u şe m si y e si n i n a l t m d a b i r b i r l e r i n e âşı k o l an ç i f t z am an i ç i n d e e v l en i p y a k ı n b i r k e n t t e b i r e c z an e aç ar . A n c a k X u X i a n d ah a so n r a F a H a i a d ı n d a B u d i st b i r r a h i p l e t a n ı şı r ; r ah i p , X u X i a n m k a r ı sı n ı n asl m d a b i r y ı ­ l an o l d u ğ u n u sez er v e o n u u y a r ı r . F a i H a n , E j d e r h a G e m i ­ si F e st i v a l i ’n d e X u X i a n ı k a r ı sı n a a r se n i k v e r m e y e i k n a e d er . İ l k ç o c u ğ u n a h a m i l e o l an B a i Sh e Z h u a n m b ü y ü l ü g ü ç l e r i z a y ı f l a r v e b e y a z b i r y ı l a n g ö r ü n ü şü n ü el e v e r i r . X u X i a n i se şa şk ı n k ğ ı n e t k i si y l e b i r d e n b i r e ö l ü v e r i r . Ö z el b i r b i t k i y l e y e n i d e n g e r i d ö n e n X u X i a n ’ ın t al i - 68 Ç i n M i t o l o ji s i h i , F a H a i t a r a f ı n d a n k a r ı sı n d a n z o r l a a y r d ı p b i r t a p m a ğ a h a p se d i l m e si y l e t e k r a r t e r si n e d ö n e r . B a i Sh e Z h u a n , F a H a i 'y i d ı şa r ı sü r ü k l e m e si ü m i d i y l e t a p m a ğ ı su b a sk ı n ı n a u ğ r a t a r a k h a p i s k o c a sı n ı k u r t a r m a y a ç a l ı şı r . B i r ç a t ı ş­ m a ç ı k a r , a n c a k y e şi l y ı l a n X i a o q i n g , i m d a d a y e t i şi r v e B a i Sh e Z h u a n v e X u X i a n m r ah i b i al t et m el er i n e y ar ­ d ı m e d e r . Â şı k l a r k ı r ı k k ö p r ü n ü n ü z e r i n d e g e ç i c i o l a r a k b i r a r a y a g e l i r , a n c a k F a H a i , b i r o ğ l a n d o ğ u r a n B a i Sh e Z h u a n ı y a k a l a y ı p L e i F e n g t a p ı n a ğ ı n d a h a p i s ed er . Se n e l e r so n r a , y e şi l y ı l a n , B a i Sh e Z h u a n ı h a p i s­ h a n e d e n k u r t a r m a k ü z er e g e r i g e l i r . B u sı r a d a B a i Sh e Z h u a n ’ m o ğ l u b ü y ü y ü p Ç i n l i b i r m e m u r o l m u şt u r . H i k a ­ y e n i n f a r k l ı so n l a n v a r d ı r . B i r so n a g ö r e B a i Sh e Z h u a n a ö l ü m sü z l ü k v e r i l m i ş, a n c a k k o c a sı v e o ğ l u n d a n so n su z a d e k a y r ı b ı r a k ı l m ı şt ı r ; sö y l e n t i y e g ö r e u z u n , a l ç a k k ı r ı k köprün ün ü z er i k ar l a k ap l an d ığ ın d a r u h u h âl â o r t ay a ç ık m ak t ad ır . B u h i k a y e n i n ç ö z ü m l e m e l e r i o k u d u ğ u n u z v e r si y o n a g ö r e d e ğ i şi r , a n c a k b u u y a r l a m a n ı n a l t ı n d a y a t a n f i k i r , t o p l u m sa l a h l a k ı n b i r e y se l a r z u l a r a k a r şı k a z a n d ı ğ ı z a­ f e r d i r . Y ı l a n v e g e n ç a d a m ı n a şk ı u y g u n su z g ö r ü l m ü ş v e b i l g e r a h i b i n r ı z a sı n a k a r şı g e l d i k l e r i i ç i n ç i f t c e z a l a n d ı ­ r ı l m ı şt ı r . B u n u n l a b i r l i k t e , ç i f t i n u y g u n g ö r ü l e n d a v r a ­ n ışı m ü k a f a t l a n d ı r ı l m ı şt ı r : A si l b i r g ö r e v i ç i n ç a l ı şm ı ş­ l ar d ır , o ğ u l l ar ı d a i y i b i r eğ i t i m a l m ı ş v e b a b a y a sa d ı k k a l m ı şt ı r . B a i Sh e Z h u a n , a n c a k o ğ u l l a r ı t o p l u m sa l b i r 69 B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i b a şa r ı y a u l a şt ı ğ ı n d a se r b e st b ı r a k ı l a c a k v e b a t ı d a k i g ö l e g er i d ö n e b i l e c e k t i r . K u a Fu K u a Fu , b i r d ev l er t ak ım ın ın ö n d e r i d i r v e h i k a y e si en e sk i Ç i n m a sa l l a r ı n d a n b i r i d i r . B i r t a k ı m j e o l o j i k ö z e l l i k ­ l e r i n k a y n a k l a n h a k k ı n d a b i l g i v e r e n v e a y n ı z am an d a b i z e t ev a z ü n ü n ö n e m i n i g ö st e r e n e t i y o l o j i k b i r m a sa l d ı r . O l a ğ a n ü st ü sı c a k b i r y a z d a , t o p r a k y a n ı p o r m a n k a v ­ r u l m u şk e n , d e v l e r k e n d i l e r i n i h a r e k e t e d e m e y e c e k k a ­ d a r y o r g u n h i sse d e r l e r . E t r a f ı n ı se r i n l e t m e ç a b a sı i ç i n ­ d e k i K u a F u G ü n e ş’ i k o v a l a y ı p y a k a l a y a c a ğ ı n a v e d i z e g et i r ec eğ i n e an t i çer . D o k u z g ü n d o k u z g ec e b o y u n c a ü l ­ k e n i n b i r u c u n d a n d i ğ e r u c u n a k o şa b i l d i ğ i n c e h ı z l ı k o şa r v e k o şt u k ç a sa n d a l e t l e r i n d e n si l k e l e d i ğ i t o z l a r l a b ü y ü k t ep e l e r o l u şu r . G e c e y e m e k p i şi r d i ğ i t e n c e r e si n i n a l t ı n ­ d a k i ü ç t aşt an d a ü ç b ü y ü k d a ğ y a r a t ı r . K u cı F u so n u n d a G ü n e ş’ e y e t i şt i ğ i n d e G ü n e ş’i n sı ­ c a k l ı ğ ı d a y a n ı l m a z h al e g e l i r , d o l a y ı sı y l a b o ş y e r e d e o l sa su su z l u ğ u n u g i d e r m e k i ç i n Sa r ı N e h r e k o şa r . D i l i d a m a ğ ı h â l â k u p k u r u o l an K u a F u o n u n y e r i n e W e i N e h r i ’ n d en su i ç er , a n c a k b u d a su su z l u ğ u n u d i n d i r m ez . K u a F u b a­ şa r m a k i ç i n so n b i r t eşe b b ü sl e B ü y ü k G ö l ’ e g i d e r ; am a 70 Ç i n M i t o l o ji s i h e y h a t , b ü t ü n b u n l a r ı n h ep si o n a ç o k f az l a g e l i r v e n ef es n ef ese, su d i l e n e r e k ö l ü r , Kua Fu n u n h i k a y e si b i z e ö n d e r l i ğ i n ö n em i n i h a­ t ı r l a t ı r , a n c a k k i b i r l i l i ğ i n t e h l i k e l e r i n e k a r şı d a a ç ı k b i r u y a r ı d ı r . İ l g i n ç t i r k i G ü n e ş’ e y a k l a şt ı k ç a g ü c ü n ü y i t i r e n k a h r a m a n ö r n e ğ i Y u n a n m i t i İ k a r u s’ t a d a g ö r ü l ü r ( B k z . sa y f a 16 6 ) . 71 B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i H ayvan l ar ve YARATI KLAR B u k i t ap t a i n cel en en d i ğ er h i k ay el er d ek i gi b i , can a­ v a r l a r v e d i ğ e r y a r a t ı k l a r Ç i n m i t o l o j i si n d e ö n em l i b i r r o l o y n ar . Ejd er h alar G ü n ü m ü z d e k i Ç i n f e st i v a l l e r i n d e u z u n , y ı l a n sı k u k l a l a r şe k l i n d e , d ü n y a n ı n ç e şi t l i y e r l e r i n d e Ç i n e si n t i l i b i n a l a ­ r ı n t a sa r ı m l a r ı n d a v e en se v d i ğ i m i z Ç i n r e st o r a n l a r ı n ı n t a b e l a l a r ı n d a g ö r ü n e n e j d e r h a , en sı k r a st l a n a n Ç i n si m ­ g e l e r i n d e n b i r i d i r . İ n g i l i z e f sa n e l e r i n d e k i at eş so l u y a n v e k ı z k a ç ı r a n c a n a v a r ı n a k si n e , Ç i n e j d e r h a sı i y i n i y e t l i v e u ğ u r l u b i r y a r a t ı k t ı r ; z a r i f u ç u şu v e si h i r l i g ü ç l e r i o n u sa y g ı d u y u l a n b i r r e f a h a l a m e t i h a l i n e g e t i r m i şt i r . B i r ­ k a ç h a y v a n ı n m el ez i o l m a sı ( k a p l a n ı n p en ç esi , t a v şa n ı n g ö z ü , g e y i ğ i n b o y n u z l a r ı , sa z a n b a l ı ğ ı n ı n y ü z g e ç l e r i , v b .) o n u u l u b i r g ü ç v e b e r e k e t l i l i k si m g e si n e d ö n ü şt ü r ü r . E sk i ö n d e r l e r h â k i m i y e t l e r i n i g ö st e r m e k i ç i n k e n d i l e r i n i e j d e r h a l a r l a ö z d e şl e şt i r i r l e r d i . 72 Ç in M i t o l o ji s i H e r n e k a d a r B a t ı k l a r e j d e r h a l a r ı a t eş p ü sk ü r t m e k l e i l i şk i l e n d i r se l e r d e Ç i n e j d e r h a l a r ı a k l a n em , y a ğ m u r v e b u l u t l a r ı g e t i r i r . N e f e sl e r i n i n b u l u t l a r ı y a r a t t ı ğ ı , sa r m a l u ç u şl a r ı n ı n h o r t u m l a r ı o l u şt u r d u ğ u v e g a z a p l a r ı n ı n , k e ­ y i f l e r i n e b a ğ l ı o l a r a k , sel b a sm a sı n a se b e p o l d u ğ u y a h u t k u r a k l ı k g e t i r d i ğ i sö y l e n i r . O n l a r h a v a n ı n , m e v si m l e r i n v e h at t a g ec e v e g ü n d ü z ü n b ek ç i l er i d i r . Sa n a t t a , h e y k e l c i l i k t e v e sü sl e m e l e r d e , Ç i n e j d e r h a sı b i r i n c i t a n e si n i k a v r a m ı şk e n y a d a o n a u z a n ı r k e n t a s­ v i r e d i l i r . B u , e j d e r h a n ı n u l a şm a k i st e d i ğ i ç o k g i z e m l i b i r g e r ç e ğ i y a h u t b i l g i y i , h e r şe y i d e n g e l e y e n v e b ü t ü n v a r l ı k l a r ı n e v r e n se l y a r a t ı c ı sı o l a n e n e r j i y i { c h i ) si m g e l e r . B a z e n b u i n c i t a n e si , d ü n y a o l a r a k d a t a sv i r e d i l i r . 73 B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i Çin Yen i Y ılı Y a l n ı z c a z a m a n ı n g e ç i şi n i n k u t l a m a sı n d a n i b a r e t o l m a ­ y a n Ç i n Y e n i Y ı l ı ’ n d a, a y n ı z a m a n d a e t k i l e y i c i b i r m i t se l h i k a y e d e d e an ı l ı r . Z a m a n ı n d a , N i a r t ( ‘se n e ’ ) k e n d i si n i h e r y ı l ı n so n g e ­ c e si i n sa n l a r ı y e m e a r z u su n a k a p t ı r a n k o r k u n ç b i r c a ­ n a v a r d ı r . D o l a y ı sı y l a h e r y e n i y ı l d a i n sa n l a r k ö y l e r i n d e n k a ç a r v e ç a p u l c u c a n a v a r g i d e n e k a d a r d a ğ l a r d a sa k l a ­ n ı r l ar . Y ı l l a r d a n b i r y ı l , k ö y sa k i n l e r i o y ı l b a şı g e c e si h e n ü z k ö y i i t e r k e t m e d e n e v v e l y a şl ı b i r d i l e n c i k ö y e sa l l a n a r a k g i r e r . Y a şl ı c a b i r k a d ı n a g e c e o n u n e v i n d e k a l m a k i ç i n y a l v a r ı r . K a d ı n sa h e r se n e t e k r a r e d e n v a h şe t i a n l a t ı r v e ad am a o n l a r l a b i r l i k t e d a ğ l a r a k a ç m a sı n ı sa l ı k v e r i r . A n ­ c a k o n u k i m se y e r i n d e n k ı p ı r d a t a m a z , y a şl ı a d a m o n u n y e r i n e b i r g e c e l i k b a r ı n m a n ı n k a r şı l ı ğ ı n d a k a n a su sa m ı ş N i a r i \ y e n i l g i y e u ğ r a t a c a ğ ı n a a n t i ç er . N i h a y e t g e c e y a r ı sı , N i a n b i r so n r a k i a v ı n ı b u l m a k ü z er e k ö y e g e l d i ğ i n d e g ö r d ü ğ ü m a n z ar a k a r şı sı n d a şa şı ­ r ı r k a l ı r . Y a şl ı k a d ı n ı n e v i n i k ı r m ı z ı y a b o y a n m ı ş, a l e v ­ l e r l e ç e v r i l m i ş o l a r a k , g ö k y ü z ü n ü d e p a t l a y a n f i şe k l e r i n g ü r ü l t ü sü y l e i n l e r k e n b u l u r . O an d a, y a şl ı k a d m ı n e v i n i n k a p ı sı a ç ı l ı r v e k ı r m ı z ı b i r el b i se g i y m i ş, e t r a f ı a l e v l e r l e 74 Ç i n M i t o l o ji s i b e z e n m i ş y a şl ı d i l e n c i o r t a y a ç ı k a r . B u t e m a şa d a n k o r ­ k an N i a n , k o r k u i ç i n d e k ö y d en k aç ar . Ç i n H a l k ı g ü n ü m ü z d e h âl â Y e n i Y ı l a k şa m ı b ü t ü n g ec e u y a n ı k k a l ı r v e b u k o r k u n ç c a n a v a r ı sa v m a k i ç i n a t e şl e r y a k a r , h a v a i f i şe k l e r p a t l a t ı r v e e v l e r i n i k ı r m ı z ı y l a d o n at ı r . 75 B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i Ç i n A st r o l o j i si B i r ç o k d i ğ e r k ü l t ü r d e k i g i b i , a n t i k Ç i n h a l k ı d a b az ı a st ­ r o lo jik o l a y l a r l a i n sa n l a r ı n k i şi l i k l e r i n i n far k l ı y an l ar ı a r a sı n d a b a ğ l a n t ı k u r a r d ı . Ç i n T a k v i m i ’ n i n h e r y ı l ı , t o p ­ l a m o n i k i t a n e o l m a k ü z e r e k e n d i n e h a s ö z e l l i k l e r i o l an v e o se n e d o ğ a n h e r k e se b u ö z e l l i k l e r i a k t a r a n f a r k l ı b i r h a y v a n l a b a ğ d a şt ı r ı l ı r d ı . A y n ı h a y v a n l a r a y r ı c a ( i k i şe r sa a t l i k o n i k i d i l i m h a l i n d e) g ü n ü n sa a t l e r i n i i si m l e n d i r ­ m ek i çi n d e k u l l an ıl ır d ı. 19 36 , 19 4 8 , 19 6 0 , 19 7 2 , 19 8 4 , 19 9 6 , 20 0 8 F a r e l e r z ek i , p o p ü l e r v e k o m i k t i r l e r . Ç o k sa d ı k v e m ü c a d e l e c i d i r l e r , a n c a k p a r a h ı r sı n a v e a ç g ö z l ü l ü ğ e d e k ap ıl ab i l i r l er . 76 Ç i n M i t o l o ji s i 1 9 3 7 , 1 9 4 9 , 19 6 1 , 1 9 7 3 . 19 8 5 , 1 9 9 7 . 20 0 9 Ö k ü z l e r g ü v e n i l i r v e i r a d e l i o l u r l a r , l i d e r l i k v a sı f l a r ı d a g ü ç l ü d ü r . İ n at ç ı b i r d am ar l ar ı v a r d ır v e b a z e n k en d i ­ l e r i n i y a l m z h i sse d e b i l i r l e r . 19 3 8 , 19 5 0 , 19 6 2 , 19 7 4 , 19 8 6 , 19 9 8 , 2 0 10 K a p l a n l a r sa k i n v e o t o r i t e r ö n d e r l e r d i r . H ı r sl ı , c e su r v e d ü şü n c e l i d i r l e r , a n c a k d e ğ i şk e n v e g e r g i n d e o l a b i l i r ­ l er . P e n ç e l e r e d i k k a t ! 77 B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i 1 9 3 9 . 1951 . 19 6 3 , 19 8 7 . 1 9 9 9 . 2 0 11 T a v şa n l a r ai l e v e a r k a d a şl a r ı a r a sı n d a o l m a y ı se v e n e v c i m e n y a r a t ı k l a r d ı r . D ü r ü st b i r k i şi l i k l e r i v a r d ı r , o l ­ d u k ç a g ü v e n i l i r d i r l e r v e ç e k i şm e l e r d e n o l a b i l d i ğ i n c e k a ­ ç ar l ar ; b u d a o n l ar ı k o l ay l o k m a y ap ar . 19 4 0 , 1 9 5 2 , 19 6 4 , 1 9 7 6 , 19 8 8 , 2 0 0 0 , 2 0 12 En g ü ç l ü Ç i n b u r ç l a r ı n d a n b i r i o l an e j d e r h a l a r ç o k şa n sl ı d ı r l a r . L i d e r l i k i ç l e r i n d e v a r d ı r v e ç o k k i şi l i k l i d i r ­ l er . Z i r v e y e y ü k se l m e k i ç i n d e h e r şe y i y a p a b i l i r l e r . 78 Ç i n M i t o l o ji s i 19 4 1. 1 9 5 3 , 19 6 5 , 1 9 7 7 . 19 8 9 , 2 0 0 1, 2 0 13 Y ı l a n l a r a k ı l l ı i n sa n l a r d ı r . P a r a y l a u ğ r a şm a y ı i y i b i ­ l i r l e r , ç e k i c i v e a l ı m l ı d ı r l a r . K ı sk a n ç l ı ğ a y a t k ı n d ı r l a r v e h a f i f t eh l i k el i b i r y an l ar ı v ar d ır . 1942, 1954, 1966, 1978, 1990, 2 0 0 2 , 2014 A t l a r ç a l ı şk a n v e g i r i şk e n , a l ı m l ı am a sa b ı r sı z i n sa n ­ l a r d ı r . Se y a h a t e t m e y i ç o k se v e r l e r , a n c a k b u g eç i c i , i s­ t i k r a r sı z k i şi l e r o l d u k l a r ı şe k l i n d e d e y o r u m l a n a b i l i r . 79 B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i 4 1 9 4 3 ,1 9 5 5 ,1 9 6 7 ,1 9 7 9 ,1 9 9 1 , 2 0 0 3 , 2 0 15 K e ç i l e r y a r a t ı c ı k i şi l e r d i r . Z i h i n l e r i k e n d i i ç d ü n y a l a ­ r ı n ı n d e r i n l i k l e r i n e y o l c u l u k ed eb i l i r , b u d a o n l a r ı b ü y ü k d ü şü n ü r v e f e l se f e c i l e r y a p a r . A n c a k k e ç i l e r a y n ı z a m a n ­ d a e n d i şe y e v e g ü v e n si z l i ğ e d e e ğ i l i m l i o l d u k l a r ı i ç i n g ü ­ v e n si z l i k l e r i n i n g i d e r i l m e si n e d e m u h t a ç t ı r l a r . m 1944, 1956, 1968, 1980, 1992, 2004,2016 M ay m u n l ar z i n d e v e can l ıd ır l ar . İ y i b i r er d i n l ey i c i ­ d i r l e r , a n c a k âm y a şa m a y ı se v e r v e k e n d i m e n f a a t l e r i n i ö n p l a n a k o y a r l a r . E ğ l e n c e l i d i r l e r , a n c a k u z u n sü r e l i i l i ş­ k i l er d e z o r l an ab i l i r l er . 80 Ç i n M i t o l o ji s i 1 9 4 5 . 1 9 5 7 , 1 9 6 9 , 19 8 1, 1 9 9 3 . 2 0 0 5 , 2 0 17 H o r o z l a r a ç ı k sö z l ü v e p r a t i k t i r , h e r k o n u y u e n i n e b o y u n a d ü şü n ü r l e r . M ü k e m m e l i y e t ç i v e ç a l ı şk a n d ı r l a r , b u y ü z d e n b a z e n a şı r ı t i t i z o l d u k l a r ı sö y l e n e b i l i r . 19 4 6 , 19 5 8 , 19 7 0 , 19 8 2 , 19 9 4 , 2 0 0 6 , 2 0 18 K ö p e k l e r m e r t v e d ü r ü st t ü r l e r . İ ş y a şa m ı n d a b a şa r ı ­ l ı d ı r l a r , a n c a k a r a d a b i r y a l a n sö y l e m e k t e n y a h u t k a p r i s y ap m ak t an d a ç ek i n m ez l er . 81 B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i m , , , , , 1947 1959 1971 1983 1995 20 0 7,20 19 D o m u z l a r ç o k i y i a r k a d a şl a r d ı r v e b a şk a l a r ı n a y a r ­ d ı m c ı o l m a y ı se v e r l e r . K u su r su z b i r z ev k e, a r a şt ı r m a c ı b i r r u h a sa h i p t i r l e r . İ ş b i t i r i c i v e a k ı l l ı d ı r l a r . A n c a k o n l a ­ r ı f a z l a sı n a m a y ı n , t e p k i g ö st e r i r l e r . 82 5. BÖLÜM AM ER İ K A YER Lİ LER İ N İ N M İ T O L O Jİ S İ AM ER İ K A YER Lİ LER İ K İ M LER D İ ? K u z e y A m e r i k a ’ y a i l k i n sa n g ö ç ü n ü n t a r i h i o l d u k ç a t a r t ı şm a l ı b i r k o n u d u r , a n c a k k ı t a d a e n az ı n d an M .Ö . î o o o o ’ d en , b e l k i d e ç o k d ah a ö n c e si n d e n b e r i y a ­ şa n m a k t a d ı r . K ı t a n ı n sa k i n l e r i z a m an i ç i n d e , f a r k l ı z a­ m a n l a r d a g eÜ şen m e d e n i y e t l e r h a l i n d e , K u z e y v e G ü n e y A m e r i k a ’ y a y a y ı l m ı şt ı r . B u g ü n A m e r i k a Y e r l i l e r i i l e i l i şk i l e n d i r d i ğ i m i z b u k ü l t ü r ü n o r t a y a ç ı k ı şı n ı n , k ı t a n ı n k u ­ z e y i n d e M .Ö . 10 0 0 i l e M .S. ı o o o a r a sı n d a g e r ç e k l e şt i ğ i sa n ı l m a k t a d ı r . B u d ö n e m i n so n u n d a M i ssi ssi p p i k ü l t ü ­ r ü n ü n i ç i n d e n b ü y ü k C a h o k i a şe h r i o r t a y a ç ı k m ı şt ı r b i l e. G ü n ü m ü z ü n M i sso u r i e y a l e t i n i n St L o u i s b ö l g e si n d e k u ­ r u l m u ş o l an C a h o k i a , 2 0 .0 0 0 k i şi l i k b i r n ü f u sa u l a şm ı ş­ t ı r ; b u d a o z a m a m n L o n d r a 'sı n ı n n ü f u su n a d e n k t i r . A m e r i k a Y e r l i l e r i ’ n i n k ü l t ü r ü , d o ğ a y l a i n sa n l a r a r a ­ sı n d a k u r u l a n r u h sa l b i r d e n g e p r e n si b i n e d a y a n ı r v e ö z ü i t i b ar ıy l a t o p r ak l a i ç i çe g eç m i ş d u r u m d ad ır . H ay v an l ar b u m i t o l o j i n i n i ç i n d e b ü y ü k b i r r o l o y n a r : Y a şa y a n h er şe y i n , d ü n y a n ı n t o p l u r u h u n a d a h i l o l m a k l a b i r l i k t e , b i ­ r e y se l b i r r u h u o l d u ğ u n a d a i n a n ı l ı r . Y e r l i l e r t o p r a ğ ı n b ü ­ t ü n y a r a t ı k l a r ı n o r t a k m a l ı o l d u ğ u n u d ü şü n ü r v e a v c ı l a r y e m e k i ç i n ö l d ü r d ü k l e r i h a y v a n l a r ı n r u h l a r ı n a şü k r a n l a ­ r ı n ı su n a r l a r . 85 B i r N e f e s t e D i i n y a M i t o l o ji s i A v r u p a l ı k a şi f l e r A m e r i k a 'y a 14 9 2 y ı l ı n d a a y a k b as­ t ı k t a n so n r a , ç e şi t l i h a st a l ı k l a r ı v e sö m ü r g e c i l i ğ i d e b e ­ r a b e r l e r i n d e g e t i r m i ş, b u d a y a şa m k o şu l l a r ı n ı o l u m - su z l a şt ı r m ı şt ı r . A m e r i k a Y e r l i l e r i i l e r l e y e n y ü z y ı l l a r d a , g ü n ü m ü z d e h â l â y a şa n a n k ü l t ü r e l b i r ç a t ı şm a n ı n i ç i n e g i r m i şt i r . Ru h l ar ve Ayin l er A m e r i k a Y e r l i l e r i ’ n i n y a r a t ı l ı ş m i t l e r i , K u z e y A m e r i k a ’d a y a şa m ı ş k a b i l e l e r i n sa y ı sı k a d a r ç e şi t l i d i r . A v r u p a l ı l a r 14 9 2 ’d e g el d i ğ i n d e , b u g ü n ü n A B D ’si n d e, 5 0 0 ’ d e n f az l a sa y ı d a f a r k l ı k a b i l e h a l i n d e o n m i l y o n , h a t t a b e l k i d ah a f az l a k i şi y a şı y o r d u . B u sa y ı l a r d o ğ r u l t u su n d a , d ü şü n c e si st e m l e r i n i n k ı t a b o y u n c a n e k a d a r ç e şi t l i l i k g ö st e r e b i ­ l ec eğ i n i t ah m i n et m ek z o r d eğ i l d i r . 86 A m e r i k a Y e r l i l e r i n i n M i t o l o ji s i W akan Tank a v e Yaratılış B e l l i b aşl ı f a r k l ı l ı k l a r ı o l sa d a, Si o u x v e L a k o t a k a b i l e ­ l e r i n i n b e n z e r i n a n ç si st e m l e r i v e â d e t l e r i v a r d ı : İ k i k a ­ b i l e d e W a k a n T a n k a i si m l i , b az en ‘ B ü y ü k G i z e m ’ y a d a 'B ü y ü k R u h ’ d i y e ç e v r i l e n , h e r şe y i n i ç i n d e k i e v r e n se l r u h a b e n z e y e n b i r v a r l ı ğ a ç o k ö n em v e r m i şt i r . H i ç b i r şe y v a r o l m a d a n ö n c e k i z a m a n l a r d a W a k a n T a n k a 'm n H a n i sm i n d e b u l u t l u , k a r a b i r b o şl u ğ u n i ç i n d e d u r d u ğ u sö y l e n i r . İ l k v a r l ı k I n y a n , k a y a f o r m u n d a d ü n y a y a g el i r . E n e r j i si n i d e n i z l e r i n m a v i k a n ı b i ç i m i n d e a k ı t ı r v e k e n ­ d i si n d en d ü n y a t a n r ı ç a sı M a k a y i y a r a t ı r . M a k a ' y ı y a r a t ı r k e n I n y a n o n a ( el b et t e b a şk a ö z e l l i k ­ l e r i n y a n ı n d a ) u y u m su z l u k v e o l u m su z l u k ö z e l l i k l e r i n i v e r i r . D u r u m b ö y l e o l u n c a M a k a şi k a y e t e t m e y e b aşl ar . E n b ü y ü k sı k ı n t ı sı İ n y a n ’ d an y a r a t ı l m ı ş o l m a sı , k e n d i n ­ d en m e n k u l b i r v a r l ı k o l m a m a sı d ı r . A y r ı c a h â l â H a n ın k ar an l ığın d a y a şı y o r o l m ak t an ve k en d i y a n sı m a sı n ı g ö r em em ek t en y an a d er t l i d i r . Ü ç ü n c ü t an r ı, g ö k t an r ı S k a n ’ d ı r . İ n y a n v e M a k a m n f i z i k se l y a n l a r ı d a h a a ğ ı r b a ­ sa r k e n , Sk a t ı d ah a t i n sel b i r v a r l ı k o l d u ğ u i ç i n o n l a r d a n d a h a i l a h i b i r r o l e b ü r ü n ü r . H e r şe y i n y a r g ı c ı o o l d u ğ u i ç i n M a k a ’ m n d a d e r t l e r i n i d i n l er . Sk a n , M a k a ’ y ı y a t ı ş­ t ı r m a k i ç i n , H a n 'ı n i k i y e b ö l ü n m e si n e k a r a r v e r i r ; y u k a r ı d ü n y a d a A n p o l a r a k v a r l ı ğ ı n ı ı şı k a l t ı n d a sü r d ü r ü r k e n , a şa ğ ı d ü n y a d a H a n o l a r a k k a r a n l ı k t a y a şa m a y a d ev am ed ecek t i r . 87 B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i M a k a y u k a r ı d ü n y a n ı n m a v i o k y a n u sl a r ı n ı n n e k a ­ d a r g ö r k e m l i o l d u ğ u n u v e k e n d i si n i n n e k a d a r sa d e g ö ­ r ü n d ü ğ ü n ü f a r k e d i n c e su y u n b i r a z ı n ı a l ı r v e sü sl e n i p g ü z e l l e şm e k i ç i n g ö l l e r i v e n e h i r l e r i i n c i k b o n c u k g i b i t a k ı n ı r . H âl â d u r u m u n d a n m e m n u n o l m a y a n M a k a y a ­ k ı n m a y a d e v a m e d er , b u d a S k a r i m d ö r d ü n c ü i l k e l t a n r ı W i ’y i y a r a t ı p d ü n y a y ı a y d ı n l a t m a k ü z er e g ö ğ e y e r l e şt i r ­ m e si n e y o l a ç a r . W i 'y e ı sı v e r m e si n i v e h e r şe y i g ö l g e ­ l e m e si n i b u y u r u r ; b u g ö l g e b ü t ü n v a r l ı k l a r ı n a y r ı l m a z , b i r e y se l r u h l a r ı n ı t e m si l e d e r . A n p i l e H a n , g ö ğ ü g ü n d ü z i l e g e c e o l a r a k p a y l a şa c a k t ı r . 88 A m e r i k a Y e r l i l e r i n i n M i t o l o ji s i Çem b erlerin Ö n em i B i r ç o k A m e r i k a Y e r l i si i ç i n ç e m b e r , h e m g e r ç e k h e m d e m e c a z a n l a m ı y l a h e r şe y i k a p sa y a n e n k u t sa l şe k i l d i r v e b i r ç o k a y i n d e ad ı g e ç e r . Ç e m b e r l e r i g ö k k u b b e d e n d ü n ­ y a n ı n şe k l i n e k a d a r h e r y e r d e g ö r m e k m ü m k ü n d ü r . B u se b e p l e , ç e m b e r l e r A m e r i k a Y e r l i l e r i ’n i n g e l e n e k ­ l er i n d e ö n em l i b i r y e r t u t ar v e A B D g en el i n d e t ö r en l er d e k u l l a n ı l m a k ü z e r e y e r e y e r l e şt i r i l m i ş d e v a sa t a ş y a p ı l a r a r a st l a n ı l ı r . B u ‘şi f a ç e m b e r l e r i ’ n i n t a m o r t a sı n d a d u r a n t a şt a n d ö r t y ö n e d o ğ r u , e şi t a r a l ı k l a r l a ( y i n e t a şt a n ) d ö r t çi z gi ç i z i l i r . H er çi z g i f ar k l ı b i r r en k l e, el em en t l e, h ay ­ v an l a y ah u t y a şa m ı n f a r k l ı a şa m a l a r ı y l a b a ğ d a şt ı r ı l ı r . ( A z t e k l e r a y r ı c a d ö r t y ö n ü f a r k l ı r e n k l e r l e ö z d e şl e şt i r ­ m i şl e r d i v e t a n r ı l a r ı , f a r k l ı r e n k t e k i , h e r b i r i f a r k l ı b i r y ö n e t e k a b ü l e d e n el e m e n t l e r d i .) 89 B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i G ü n e ş D a n sı v e H o r t l a k D a n sı Y a z l a r ı , b i z o n a v l a r ı n ı n b a şa r ı l ı g e ç m e si v e g e l e c e k t e k i h a y v a n n ü f u su n u n a r t m a sı i ç i n y a p ı l a n G ü n e ş d an sı a y i ­ n i , r u h a n i ö n e m t a şı y a n y ı l l ı k b i r t ö r en d i . B u t ö r e n sü r e ­ si n c e , k a b i l e n i n e r k e k l e r i ö z el o l a r a k b u d a n sl a r i ç i n i n şa ed i l m i ş b i r y ap ın ın i çi n e o t u r u r l ar d ı. B u y ap ıl ar g ö ğe a ç ı l ı r v e o r t a l a r ı n d a u z u n b i r ağ a ç y e r l e şt i r i l i r d i ; a ğ a c ı n t ep e si n d e d e b i r b i z o n k a f a t a sı b u l u n u r d u . G e n ç e r k e k l e r v ü c u t l a r ı m sa r ı y a b o y a r , sü sl ü t ü y l e r t ak ar v e k en d i l er i n i k ay b ed i p r u h an i z i y ar et l er e aç ıl m ak am ac ıy l a b i r k aç g ü n l ü k b i r o r u ç t u t m a, k en d i n e z ar ar v e r m e v e a y i n sü r e c i n e g i r e r l e r d i . R i t ü e l , g en ç e r k e k l e r i n d i r e ğ i n t e p e si n d e n sa r k a n i p l e r i g ö ğ ü s u ç l a r ı n a b a ğ l a y ı p d an s e t m e l e r i y l e so n l a n ı r d ı . Bu t ü r et k i n l i k l er b ey az A m er i k al ıl ar ın H ı r i st i y a n a n l a y ı şl a r ı y l a u y u şm a d ı ğ ı i ç i n e n g e l l e n m e y e ç a l ı şı l m ı ş­ t ır . A n c a k , a y i n y i n e d e t a m a m e n t a r i h e k a r ı şm a m ı ş v e k ı sa b i r sü r e i ç i n d e ‘H o r t l a k D a n sı ’ o l a r a k y e n i b i r şe k l e b ü r ü n m ü şt ü r . 18 8 9 ’ d a W o v o k a o l a r a k b i l i n e n A m e r i k a Y e r l i si b i r k a h i n t a r a f ı n d a n y a y g ı n l a şt ı r ı l a n b u d an sı n , k a t ı l ı m c ı l a r ı ö l ü l e r i n r u h l a r ı n a y a k l a şt ı r d ı ğ ı n a i n a n ı l ı r . E sk i v e y e n i A m e r i k a a r a sı n d a k i ç a t ı şm a n ı n d o r u k n o k ­ t ası n a u l a şt ı ğ ı b i r z a m a n d a , ü l k e d e k i b i r l i k v e d e n g e n i n t e k r a r sa ğ l a m a sı v e k ı t a n ı n i st i l a d a n ö n c e k i d u r u m u n a g er i d ö n m e si i ç i n b u d a n s e d i l m i şt i r . N e v a r k i k ı t a d a 90 A m e r i k a Y e r l i l e r i n i n M i t o l o ji s i y a y g ı n l a şa n b u d an s, t a m t er si b i r e t k i y a r a t m ı şt ı r . Z i r a A B D o r d u su , k a b i l e l e r i n i n b u d an sı e t m e si n i ö n l e y e m e ­ y e n l i d e r l e r i t u t u k l a m ı ş v e h a t t a ö l d ü r m ü şt ü r . 18 9 0 ’ d a G ü n e y D a k o t a ’ d a k i Y a r a l ı D i z D e r e si ’ n d e k i b i r sa l d ı r ı d a 15 0 ’d e n f a z l a A m e r i k a Y e r l i si k a t l e d i l m i şt i r . H e r h a n g i b i r t ö r e n y a p ı l m a k sı z ı n t o p l u m e z a r l ı ğ a g ö m ü l e n ö l ü l e ­ r i n a r a sı n d a b i r ç o k k a d ı n v e ç o c u k d a v a r d ı r . 91 B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i G ü n ü m ü z K ü l t ü r ü n d e K u l l an ıl an A m er i k a Yer l i si K el i m el er A B D e y a l e t l e r i n i n y a k l a şı k y a r ı sı n ı n i sm i A m e r i k a Y e r l i si d i l i n d e n , y a h u t o r a d a y a şa m ı ş k a b i l e l e r i n i si m l e r i n d e n g e l m e k t e d i r . K o l o m b ö n c e si ( K u z e y v e G ü n e y ) A m e r i k a ’ d a k o n u şu l a n d i l l e r d e n g el en v e ç ağ d aş İ n g i l i z c e’d e g ü n d el i k h ay at t a k u l l an ıl an b i r ç o k k e l i m e v a r d ı r . B a r b e k ü ( b ar b ec u e) , k a sı r g a ( h u r r i c an e) , d o m at es ( t o m at o ) , p a t at es ( p o t at o ) , k o k a i n ( c o c ai n e) , A m e r i k a g e y i ğ i ( m o o se) , r a k u n ( r ac o o n ) v e k ı z a k ( t o b o g g an ) b u n l a r d a n b a z ı l a r ı d ı r . İ n g i l i z c e ’y e b i r e b i r a k t a r ı l m ı ş b u k e l i m e l e r i n h a r i ­ c i n d e, a y r ı c a ( t i c ar i ) k ü l t ü r d e d e A m e r i k a Y e r l i si m i t l e r i n d e k i k a h r a m a n l ı k v e m i st i si z m e g ö n d e r m e y a p a n b az ı t e r i m l e r k u l l a n ı l ı r . Bu t er i m l er i n ço ğ u n u n t i car i çık ar i çi n k u l l an ı­ m ı n ı n a k l a e r k e k si , v a h şi , d o ğ a y a d ü şk ü n sa v a şç ı m o d e l i n i g e t i r m e y e ç a l ı şa n b a şa r ı sı z t e şe b b ü sl e r o l d u ğ u v e k ı t a y ı m e sk e n e d i n m i ş y ü z l e r c e f a r k l ı k a b i l e y i d o ğ r u d ü z g ü n y a n sı t a m a d ı ğ ı b i r g e r ç e k t i r . A n l a şı l a n , A m e r i k a Y e r l i l e r i ’ n e d a i r ö n y a r g ı l a r ı m ı ­ z a d a y a n a r a k k l i şe l e r i t e k r a r t e k r a r ü r e t m e k t e y i z . 92 A m e r i k a Y e r l i l e r i n i n M i t o l o ji s i K el i m en i n b u g ü n k ü K el i m en i n G er çek an l am ı an l am ı A p aç i A r az i gez i si y ap an g r u p l a­ A B D 'n i n gü n ey b at ı sın d a­ ( A p ac h ee) r ın k u l l an d ığ ı b i r t ü r ci p k i k ab i l el er k ü m esi . ( ar ab a) . Ç er o k i B i r b aşk a ci p t ü r i i . B u ­ A B D ’n i n g ü n ey d o ğ u su n ­ ( C h er o k ee) g ü n l er d e çam u r k ap l ı d i k d a y er l eşm i ş b i r k ab i l e. y o k u şl ar d an ço k sü p er ­ m ar k et l er i n o t o p ar k l ar ın ­ d a k ar şı m ız a ç ı k ı y o r l ar . Şi n u k Ç i f t p er v an el i ask er i A B D 'n i n p asi f i k k u z ey ­ (Ch in ook ) h el i k o p t er . b at ısın d a y er l eşm i ş b i r M o h av k 19 8 0 ’ l er d e İ n gi l i z Pu n k l a- B u g ü n k ü N ew Y o r k ey a­ ( M o h aw k ) r ı t ar af ın d an y ay g ın l aşt ı­ l et i n i n k u z ey i n d e b u l u ­ r ıl m ış, gen el d e b o y al ı b i r n an b i r k ab i l e. Saçl ar ı k ab i l el er t o p l u l u ğu . saç t ü r ü . o l d u k ça f i y ak a l ı o l sa d a, g ü n ü m ü z ü n M o h av k st i l i b u g ü n ü n N eb r ask a'sın d a y aşam ış o l an Paw n ee k ab i l esi n i n saç k esi m i n e d ah a y ak ın d ır . Po k ah o n t as B i r D i sn ey p r en sesi . İ n gi ­ E sasen h i k ay e t am d a ( Po cah o n t as) l i z Jo h n Sm i t h 'e âşı k o l u r b u r ad a b aşl ar . O n y e­ v e o n u A m er i k a Yer l i l er i d i n ci y ü z y ı l ı n b aşın d a t ar af ın d an i n f az ed i l m ek ­ Po cah o n t as, Jo h n Sm i t h t en k u r t ar ır . v ak asın d an ( b u n u n A m e­ r i k a'd ak i i l k ır k l ar ar ası ev l i l i k o l d u ğ u sö y l en i r ) so n r a b aşk a b i r I n gi l i z l e ev l en i r . M eşh u r o l an Po ­ cah o n t as H ır i st i y an o l u p L o n d r a'y a t aşın d ık t an so n r a y i r m i i k i y aşın d a am an sız b i r h ast al ığ a y ak al an ıp ö l ü r . 93 B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i T o m ah aw k K elim en in b u gü n k ü K el i m en i n G er çek an lam ı an l am ı U z u n m en z i l l i p at l a y ı c ı Si v r i l t i l m i ş ç a k m a k t aşı b i r f ü z e. y a d a gey i k b o y n u z u n ­ d an y ap ı l an g el en ek sel b i r b al t a. B az ı h ü n er l i k i m se l e r b al t an ın sap ı ­ n a, k av al o l ar ak d a k u l ­ l an ab i l m ek i ç i n b i r o y u k o y ar l ar d ı . Q u ah o g R h o d e I sl a n d ’d a. A m e ­ A t l a n t i k k ı y ı sı n d a b u ­ r i k an çi z g i f i l m i F am i l y l u n an y u v ar l a k , se r t G u y 'd a n so n r a m eşh u r k ab u k l u b i r t ü r d en i z o l m u ş b i r şeh i r . t ar ağ ı. N a r r a g a n set d i l i n d en g el en k el i m e, ‘ p o q u au h o c k ’ ( p o h k en i [ k ar a] v e h o g k i [ k ab u k ] k el i m el er i n i n b i r l eşi m i ) k el i m esi n i n k ı sa l t ı l m ı ­ şıd ır . W i ım eb ag o K ı t a l a r a r a sı y o l c u l u k ­ B u g ü n N e b r ask a ’d a i k a­ l ar d a v e t u r n ed ek i r o c k m et ed en b i r k ab i l e. g r u p l a n t ar af ı n d an k u l l an ı l an b ü y ü k se y y a r ev l er . 94 A m e r i k a Y e r l i l e r i n i n M i t o l o ji s i Ova M İ T LERİ B u gü n k ü bu O r t ab at ı b ö l g el er d en ve G ü n ey d o ğ an m i t se l A B D ’d ek i o v al ar h i k ay el er ve A m er i k a Y e r l i l e r i ’ n e ö n e m l i d e r sl e r v e r i r d i . B eyaz Bu falo K a d ın ı P t es k a ı v i n o l a r a k d a b i l i n e n B e y a z B u f a l o K a d ı m m itin i b i r k a ç o v a k a b i l e si b i r d e n a n l a t ı r . P t es k a u ı i n , b u k a b i l e l e ­ r e a y i n l e r i g e t i r e n k i şi o l a r a k b i l i n i r ; b u , d ü n y a ü z e r i n d e b ir ço k m ed en i y et i n r u h an i g el en ek l er i n i an l am l an d ır ­ m ak i çi n at f et t i k l er i b i r r o ld ü r . Y e m e ğ i n k ı t o l d u ğ u b i r z am an , i k i g e n ç a v c ı av l an ­ m ak i ç i n g ü n d o ğ m ad an y o l a ç ık ar . U z u n b i r y o l k at et m el er i n e r ağ m en h a l k l a r ı n ı b e sl e m e k için g ö t ü r m ey e d e ğ e r b i r av a r a st l a m a z l a r . U z u n b i r a r a m a d a n so n r a b i r t ep ey e ç ık ar l ar . Ö n l er i n d ek i d ü z l ü ğe b ak t ık l ar ın d a u f u k ­ t an k e n d i l e r i n e d o ğ r u g el en v e p a r l a y a n b i r ş e y g ö r ü r l e r . Y a k l a şt ı k ç a b u n u n p a r l a k , b e m b e y a z b i r p o st g i y e n g ü ­ z el P t es k a ı v i n o l d u ğ u n u a n l a r l a r . H i ç b e k l e m e d i k l e r i b i r 95 B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i z a m a n d a k a r şı l a şt ı k l a r ı b u k a d ı n ı n g ü z e l l i ğ i n e k a p ı l a n g en ç a v c ı l a r d a n b i r i o n a şe h v e t l e y a k l a şı r . K a d ı n ı n , M a ­ k a t ı ( y a h u t k u t sa l ) o l d u ğ u n u f a r k e d e n a r k a d a şı , t o y a v c ı ­ y ı P t es k a w i n " m t i n se l l i ğ i n e sa y g ı g ö st e r m e si k o n u su n d a u y a r ı r . A n c a k i ş i şt e n g e ç m i şt i r : K a d ı n g en ç a d a m ı ö p ­ t ü ğ ü a n d a e t r a f l a r ı n ı b i r b u l u t sa r a r v e b u l u t d a ğ ı l d ı ğ ı n ­ d a k a d ı n ı n a y a k l a r ı n ı n d i b i n d e a d a m ı n sa d e c e k e m i k l e r i k a l m ı şt ı r . D i ğ e r a v c ı n ı n şa şk ı n b a k ı şl a r ı n ı ü z e r i n e ç e k e n k a d ı n , a v c ı y a k a b i l e si n e g e r i d ö n m e si n i , k a b i l e şe f i n i a n i z i y a r e t i k o n u su n d a u y a r m a sı n ı v e h a l k ı b i r ç a d ı r d a t o p l a m a sı n ı b u y u r u r . A v c ı , a y n e n e m r e d i l d i ğ i g i b i d e r h a l k a b i l e si n e k o şa r v e h e r k e si n P t e s k a ı v i r i i n şa şa a l ı z i y a r e t i n i h ü r m e t ­ l e b e k l e y e c e ğ i d e v b i r ç a d ı r i n şa e d i l i r . P t esk a v o i n çad ır a g i r er , G ü n eş y ö n ü n d e y ü r ü y er ek k e n d i ç e v r e si n d e d ö n e r v e b a t ı t a r a f ı n d a k i k a b i l e şe f i ­ n i n ö n ü n d e d u r u r . O n a ü z er i n e d ü n y a, b u f al o , o r m an v e k u şl a r ı t em si l e d e n şe k i l l e r i n o y u l m u ş o l d u ğ u k u t sa l c h a n u n p a 'y ı ( p i p o ) v e r i r . O g ü n d e n so n r a p i p o , b u k a ­ b i l e l e r i ç i n ö n e m l i b i r a y i n n e sn e si h a l i n e g e l i r v e p i p o i ç m e n i n k a b i l e h a l k ı n ı r u h a n i d ü n y a y a y a k l a şt ı r d ı ğ ı n a i n an ıl ır . P t e s k a w i n 'i n k a b i l e y i t e r k e d e r k e n b i r b u f a l o y a d ö ­ n ü şt ü ğ ü , d ü n y a n ı n d ö r t b i r y a n ı n a e ğ i l e r e k se l a m v e r d i ­ ğ i v e u f u k t a k a y b o l d u ğ u g ö r ü l ü r . B u m i t i n b i r ç o k ö ğ esi A m e r i k a Y e r l i l e r i ’ n i n k ü l t ü r ü i ç i n h â l â ö n em t aşır , ö z e l ­ 96 A m e r i k a Y e r l i l e r i n i n M i t o l o ji s i l i k l e d e h i k ay en i n o r t ay a ç ık t ığ ı y e r o l an L a k o t a k ab i l e­ si n d e . P i p o n u n d e ğ i şi k a n l a m v e k u l l a n ı m l a r ı , t o p l u b a­ r ı n a k l a r , G ü n e ş’i n y ö r ü n g e si n i t a k i p e t m e k v e b u f a l o n u n b i r k a y n a k o l ar ak t ar i h i ö n em i b u n a ö r n ek t i r . H ain H ı z l ı R o a d r u n n e r ’l a m a c e r a l a r ı n d a n h a t ı r l a d ı ğ ı m ı z ç i z g i f i l n ı k a r a k t e r i H a i n Ç a k a l , a sl ı n d a L a k o t a k a b i l e si n e ai t b i r A m e r i k a Y e r l i si m i t i n d e n e si n l e n m i şt i r . M i t i n e sk i v e r si y o n u n d a b u c i n g ö z , a r k a d a şı ö r ü m c e k r u h , i k t o m e i l e o v a l a r d a g e z i n i r k e n k a r şı sı n a d e v a sa b i r k a y a ç ı k a r . Ç ak al , k ay an ın i ç i n d ek i u l u r u h u v e h ay at ı f a r k ed er ek b u n u n İ y a o l d u ğ u n u an l a r . B u y ü z d e n sa r ı n d ı ğ ı b a t t a ­ n i y e y i ç ı k a r ı r v e sı c a k t u t m a sı i ç i n k a y a n ı n ü z e r i n e ö r ­ t er , d a h a so n r a i k i a r k a d a ş y o l l a r ı n a d e v a m e d e r l e r . B i r sü r e so n r a y a ğ m u r y a ğ ı p h a v a so ğ u y u n c a , m a c e r a p e r e st ­ l er n e m l i b i r m a ğ a r a y a sı ğ ı n ı r . İ k t o m e k a l ı n p o st u n u n a l t ı n d a so ğ u k t a n k o r u n u r k en Ç a k a l ü şü y ü n c e k a y a y a g ö st e r d i ğ i c ö m e r t l i k t e n p i şm a n o l u r . A h l a k i d e ğ e r l e r i n i y e n i d e n ö l ç ü p b i ç e n Ç a k a l , y a şl ı b i r k a y a n ı n b a t t a n i y e y e i h t i y a c ı o l m a d ı ğ ı n a k a r a r v e r i r v e I k t o m e 'd e n g i d i p o n u g e r i g e t i r m e si n i r i c a ed er . Ö r ü m c e ğ i n g i r i şi m i b a şa r ı sı z 97 B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i o l u n c a , t i r t i r t i t r e y e r e k g e r i d ö n ü p p o st u k a y a n ı n ü z e­ r i n d e n ç e k i p a l m a i şi Ç a k a l ’a d ü şer . İ k i a r k a d a ş y o l c u l u k l a r ı n a m u t l u m e su t d e v a m e d e r . A n c ak , d i n l en m ek i çi n g i r d i k l e r i b i r b a şk a m a ğ a r a d a u z a k t a n b i r se s d u y a r l a r . Ses, o v a d a ç ı n l a d ı k ç a d a h a d a g ü ç l en i r v e ar k al ar ın d ak i m ağ ar ad a y an k ıl an ır . B i r d e n ­ b i r e u l u k a y a İ y a 'n ı n o n l a r a d o ğ r u y u v a r l a n d ı ğ ı n ı , ö n ü n ­ d e k i h e r şe y i ez i p p a r ç a l a y a r a k Ç a k a l 'a d o ğ r u g e l d i ğ i n i g ö r ü r l er . K o r k u d an d o n ak al an H a i n Ç a k a l ile İ k t o m e k aç ar ­ l ar . İ y a ’ y ı k a n d ı r m a k i ç i n b i r k a ç t a k t i k u y g u l a r l a r : N e ­ h i r b o y u n c a y ü z e r , o r m a n ı n a l t ı n ı ü st ü n e g e t i r i r l e r ; am a çab al ar ı n af i l ed i r , k ay a h ız l a y u v ar l an ıp o n l ar a d o ğr u g e l m e y e d e v a m ed er . İ k t o m e , k ü ç ü k b i r t o p h a l i n e g el i p u f a k b i r d el i ğ i n i ç i n d e k a y b o l a r a k i z i n i k a y b e t t i r i r . Z a ­ v a l l ı Ç a k a l i se k a y a t a r a f ı n d a n d ü m d ü z e d i l i r . B u , k u t sa l v a r l ı k l a r a sa y g ı sı z l ı ğ ı n c e z a l a n d ı r ı l d ı ğ ı b i r b a şk a e f sa n e d i r v e A m e r i k a Y e r l i l e r i ’ n i n d ü n y a ü z e r i n ­ d e k i b ü t ü n y a r a t ı k v e c i si m l e r d e o l d u ğ u n a i n a n d ı k l a r ı r u h u n b i r g ö st e r g e si d i r . Y e r l i l e r i n t a p ı n a k l a r ı y a h u t su ­ n a k l a r ı y o k t u r ; i n a n ç si st e m l e r i n i n r u h a n i l i ğ i , c a n l ı l ı ğ ı n ı h e r şe y i n i ç i n d e g ö st e r i r . A y r ı c a I y a , F ı r t ı n a T a n r ı sı o l a ­ r a k d a b i l i n i r , d o l a y ı sı y l a b u h i k a y e k a sı r g a l a r ı n t a h r i p e d i c i g ü c ü n ü ( H ı r i st i y a n t e r m i n o l o j i si n i k u l l a n m a k g e r e ­ k i r se) Ç a k a l ’ m g ü n a h l a r ı n ı n b i r c e z a sı o l a r a k a ç ı k l a r . B u h i k a y e b i z e h i k a y e y i a k t a r a n k a b i l e n i n a h l a k a n l a y ı şı n a 98 A m e r i k a Y e r l i l e r i n i n M i t o l o ji s i d a i r d e f i k i r v e r i r : B u a n l a y ı ş, h i k a y e d i n l e y i c i si n e i ç t en b i r c ö m e r t l i ğ e sa h i p o l m a sı n ı ö ğ ü t l e r v e L a k o t a l ı l a r ı n d o st l a r ı n a so r g u su al o l m a k sı z ı n şef l c at l e y a k l a şt ı k l a r ı n ı g ö st e r i r . 99 6. BÖ LÜ M Gü n ey ve O r t a Am e r İk a M İ T O L O Jİ S İ M ay al ar ın k ı şı ayal ar f ar k l ı b i r m ed en i y et o l ar ak M .Ö . y a k l a şı k 20 0 0 y ıl m a o r t ay a çı­ d ay an ır . O rta A m e r i k a 'd a b u g ü n G u a t em a l a , B el i z e, M e k si k a ’n ı n g ü ­ n e y i n i n b i r k ı sm ı , H o n d u r a s’ ı n b a t ı sı v e E l Sa l v a d o r ’ u n k u z e y i n i n b u l u n d u ğ u b i r b ö l g ed e y a y ı l m ı şl a r d ı r . M a y a u y g ar l ığ ı d o r u k n o k t a sı n a M .S. y a k l a şı k 250 d o l ay l a­ r ı n d a e r i şm i ş v e M .S. y a k l a şı k 9 0 0 d o l a y l a r ı n d a g ü c ü n ü k a y b e t m e y e b a şl a m ı şt ı r ; f a k a t d i l l e r i n i n , m i t o l o j i l e r i n i n v e k ü l t ü r l e r i n i n e t k i si b i r z a m a n l a r y a şa m ı ş o l d u k l a r ı b ö l g e d e h â l â h i sse d i l m e k t e d i r . Y u n an l ıl ar ın al t ın çağ ın d ak i gi b i ( B l t z . 7. B ö l ü m ) M ay a t o p l u m u d a g ü ç l ü b i r er k r al t ar af ın d an y ö n et i l en b i r d i z i b a ğ ı m sı z şe h i r d e v l e t i o l a r a k y a p ı l a n m ı şt ı . M u h ­ t eşe m t a p m a k l a r v e sa r a y l a r i n şa e t m i şl e r d i v e K o l o m b ö n c e si A m e r i k a ’ d a k i b i l i n e n t e k t a m g e l i şm i ş y a z ı si st e ­ m i n e sa h i p t i l e r . M a y a k ü l t ü r ü sa n a t , t ö r en v e g e l e n e k l e r l e d o l u p t a­ şı y o r d u . İ n sa n k u r b a n e t m e y e d e m e y i l l i y d i l e r . M a y a l a r a y n ı z a m a n d a a st r o n o m i , m a t e m a t i k v e t a r ı m d a d a so n d er eced e k ab i l i y et l i y d i l er . 10 3 B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i D ü n y a n ı n So n u (Belk i de D eğil) D ü n y an ın d ört bir y an ın d ak i i n sa n l a r , h a b e r b ü l t e n ­ l er i n d e b i r y an d an b ı y ı k al t ın d an g ü l er ek b i r y an d a d a t ed i r g i n l i k l e d u y u r u l an , d ü n y an ın 21 A r al ık 2 0 12 ’ d e so n a e r e c e ğ i n e d a i r M a y a k e h a n e t i n i n h e y e c a n ı n a k a p ı l ­ m ı şt ı . F r a n sa 'n ı n g ü n e y i n d e k i k ü ç ü k b i r d a ğ k ö y ü o l an B u g ar ac h ’m i n sa n l a r ı n g ü v en d e o l ac ağ ı b i r k aç y er d en b i r i o l d u ğ u sö y l e n t i si y a y ı l d ı ; h a t t a k i m i l e r i , k ö y ü n şa ş­ k ın a d ö n m ü ş y e r l i l er i y l e z am an g eç i r m ek i ç i n t ek y ö n l ü b i l e t l e r sa t ı n a l d ı l a r . M a y a l a r , t a r i h l e r i ü ç f a r k l ı t a k v i m k u l l a n a r a k sı n ı f ­ l a n d ı r ı r d ı . H a a b si v i l t a k v i m d i v e h e r d ö n g ü d e 36 5 g ü n v a r d ı . H e r y ı l , y i r m i g ü n o l a r a k o n d o k u z a y a b ö l ü n m ü ş­ t ü , sa d e c e b i r a y b eş g ü n d e n o l u şu y o r d u . T z o l k , d i n i t ö ­ r e n l e r i n t a r i h l e r i n i b e l i r l e y e n k u t sa l t a k v i m d i . H e r d ö n ­ g ü d e 26 0 g ü n v ar d ı, b u n l ar d a o n ü ç g ü n o l ar ak y i r m i p a r ç a y a b ö l ü n m ü şt ü . So n t a k v i m U z u n Sa y ı m a d ı n ı t a şı ­ y o r d u . H e r d ö n g ü d e o r t a l a m a 7 8 8 5 y ı l b u l u n a n b i r a st ­ r o n o m i k t a k v i m d i . H e r d ö n g ü n ü n so n u n d a d ü n y a so n a er ec ek v e y en i d en d o ğ acak t ı. H e y e c a n l ı k o m p l o t e o r i sy e n l e r i y ı l l a r b o y u n c a so n U zun Sa y ı m d ö n g ü sü n ü n bit im in in 21 A r al ık 2 0 12 ’y e d e n k g e l e c e ğ i n i h e sa p l a d ı l a r . M a y a l a r ç o k k o r k u n ç b i r 104 G ü n e y v e O r t a A m e r i k a M i t o l o ji s i k e h a n e t t e b u l u n m a m ı ş o l sa l a r d a - b u sa d e c e b i r t a k ­ v i m i n so n u v e d i ğ e r i n i n b a şl a n g ı c ı y d ı , t ı p k ı b i z i m h er l O c a k ’ t a y a p t ı ğ ı m ı z g i b i d ü n y a n ı n so n u n u n k a p ı d a o l ­ d u ğ u k a y g ı sı d ö r t b i r y a n a y a y ı l ı v e r d i . B u g a r a c h 'ı n sö z k o n u su f e l a k e t l e i l i şk i l e n d i r i l m e si b i r az g ü l ü n ç t ü . K ö y ü n y a k l a şm a k t a o l a n k ı y a m e t e k a r şı g ü v e n l i b i r sı ğ ı n a k o l d u ğ u n u d u y u r a n i n t e r n e t k a y n a k l ı u m u t t a c i r l i ğ i k ı sa z am an d a c i d d i y e b i n d i . B ö l g e n i n b e l e ­ d i y e b a şk a n ı k ö y ü n g ü v e n i l i r b i r sı ğ ı n a k o l m a d u r u m u n u " m a h şe r g ü n ü ’’ n ü n y a k l a şt ı ğ ı b i r k u r u l t o p l a n t ı sı n d a d i l e g e t i r m e c ü r e t i n d e b u l u n d u , y e r e l g a z e t e l e r d e b u o l ay ı y a k a l a m a k t a g e c i k m e d i . H a b er d ü n y a n ı n d ö r t b i r y a n ı n ­ d a k i i l e t i şi m a ğ l a r ı n d a d o l a şm a y a b a şl a y ı n c a , a r t ı k o l a y k ö y l e ö z d e şl e şi r h a l e g e l m e y e b a şl a m ı şt ı . B u h i k ay e m i t l er i n v e h i k ay e an l at ıc ıl ığ ın ın g ü cü n e ç o k i y i b i r ö r n e k t i r . D ü n y a n ı n so n u y l a d a l g a g e ç e n i n ­ sa n l a r ı n b i l e ( d ah a ö n c e M a y a t e o l o j i si n d e n b a h se d i l d i ­ ğ i n i a sl a d u y m a m ı ş o l m a l a r m a r a ğ m e n ) g ö z l e r i n d e h u ­ z u r su z b i r i f a d e v a r d ı . F r a n sa ’y a g i d e n l e r b i z e d ü n y a y ı a n l a m a k t a n h âl â n e k a d a r u z a k o l d u ğ u m u z u v e o n u an ­ l a m l a n d ı r m a y a ç a l ı şa n h e r h a n g i b i r k a r m a şı k se n a r y o y a n e k a d a r k o l a y k a p ı l a b i l d i ğ i m i z i g ö st e r d i l e r . 105 M ay a T a k v i m i G ü n e y v e O r t a A m e r i k a M i t o l o ji s i D ü n ya A ğa cı D ü n y a A ğ ac ı k av r am ı d ü n y a m i t o l o j i l er i n i n p ek ço ğ u ­ n u n m e r k e z i n d e y e r a l ı r ( İ sk a n d i n a v y o r u m u i ç i n sa y ­ f a 19 6 ’ y a b a k a b i l i r si n i z ) . M a y a l a r a g ö r e D ü n y a A ğ a c ı (W acah C h a n ) e v r e n i n e sa sm ı o l u şt u r u y o r d u v e M a y a h a l k ı n ı n u f u k t a n c e n n e t e d o ğ r u ç ı k t ı ğ ı n ı d ü şü n d ü k l e r i Sa m a n y o l u ’ n a d a i r a st r o l o j i k g ö z l e m l e r i n e d a y a n ı y o r d u . D ü n y a A ğ a c ı ’n m k ö k l er i y e r a l t ı d ü n y a sı n ı n (X ibalba) d e r i n l i k l e r i n e i n er ; g ö v d e si o r t a d a , ö l ü m l ü l e r i n d ü n y a sı n d a d ı r ; k u t sa l d a l l a r ı i se c e n n e t e u z an ı r . B a z e n ağ ac ı n g ö v d e si n i n sü r ü n g e n si y a r a t ı k l a r d a n o l u şt u ğ u g ö r ü l ü r . W a c a h C h a n ad ı “ d i k d u r a n y ı l a n ” a n l a m ı n a g e l i r v e Sa m a n y o l u ’n u n p a r l a k , d ü z ç i z g i si n i y ı l ı n b e l l i z a m a n l a ­ r ı n d a u f u k t a n ç ı k t ı ğ ı h a l i y l e t em si l e d er . A ğ a ç , ö l ü m l ü d ü n y a n ı n d ö r t b i r y a n ı n a u z an ı r v e M a y a h a l k ı n ı n e n ­ d i şe l e r i n i y a t ı şt ı r m a y a y a r a r . A ğ a c ı n sa ğ l a m y a p ı sı h e m i n sa n l a r ı n h e m d e r i t ü e l l e r i n i ç i n d e k i h e r y ö n e u z an an , ö l ü m l ü l e r l e t a n r ı l a r ı b i r b i r i n e b a ğ l a y a n g ü ç l ü ö z ü t em si l ed er . 107 108 G ü n e y v e O r t a A m e r i k a M i t o l o ji s i I tzm an â Y a z ı y ı v e t a k v i m i i c a t ed e n , y a r a t ı l ı şı n t a n r ı sı I t z m a n â yü ce gön ü llü yd ü v e b i r az k ö t ü r u h l u b u l ab i l ec eğ i m i z T a n r ı ç a I x c h e l i l e e v l i y d i . I x c h el , sa r a y m ı d ü n y a y a y a ğ d ı ­ r a c a ğ ı su l a r ı n o l d u ğ u sa r n ı ç l a r l a d o l d u r u r , b ü y ü k f ı r t ı n a v e se l l e r y a r a t ı r d ı . I t z m a n â t a n r ı l a r ı n l i d e r i y d i v e o n l a ­ r ı t ah t ın d an y ö n et i r d i . A y n ı z am an d a t ıb b ın k o r u y u c u t a n r ı sı y d ı . M a y a h a l k ı n a k ü l t ü r , r i t ü e l l e r v e b i l g e l i k v e r ­ m i şt i . B a z e n h e r b i r i b u a l a n l a r ı n b i r i n d e n so r u m l u d ö r t f a r k l ı t a n r ı ( I t z m a n â l ar ) o l a r a k d a t a sv i r e d i l i r d i . I t z m a n â , f a r k l ı k a y n a k l a r a g ö r e , y a h e r şe y i n k e n ­ d i si n d e n g e l d i ğ i so y u t r u h o l an H a n a b K u n u n o ğ l u y a d a o n u n z a h i r i su r e t i y d i . M i t l e r d e n b i r i , H a n a b K u n u n m u t lu lu ğa e r i şm e d e n ö n ce d ü n y ad a far k l ı üç ölü m ­ l ü z ü m r e si y a r a t m ı ş o l d u ğ u n u a n l a t ı r . İ l k y a r a t ı sı o l an k ü ç ü k i n sa n l a r d a n h o şl a n m a y ı n c a o n l a r ı , su p ü sk ü r t e n b i r y ı l a n ı n y a r d ı m ı y l a y o k e t m i şt i r . İ k i n c i g i r i şi m i n d e D z o l o b o l a r a k b i l i n e n b i r h a l k y a r a t m ı şt ı r , a m a o n l a r ı d a p e k b e ğ e n m e y e r e k b i r y a n g ı n l a o r t a d a n k a l d ı r m ı şt ı r . So ­ n u n d a M a y a l a r ı y a r a t m ı ş v e n i h a y e t o n l a r d a n , n e y se k i , m e m n u n k a l m ı şt ı r . H a n a b K u n u n r u h u n u n I t z m a n â ’ d a k i f i z i k se l t ez a­ h ü r ü k o c a m a n k a n c a b u r u n l u , y a şl ı b i r a d a m d ı r . M a y a h a l k ı n ı k o r u y a n m ü şf i k b i r ai l e r e i si y d i , y e n i b i r t a k v i m d ö n g ü sü n e g e ç i l i r k e n g e n e l l i k l e b o l l u k v e sa ğ l ı k g e t i r ­ m e si i ç i n o n u n şe r e f i n e t ö r e n l e r d ü z e n l e n i r d i . 109 B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i Ch ac Y a ğ m u r t a n r ı sı C h a c , M a y a d i n i t ö r e n l e r i n d e v e i n sa n k u r b an et m ed e ö n em l i b i r f i g ü r o l ar ak ö n e ç ık ar . Y ı r t ı c ı k ö p e k d i şl er i , y u v a l a r ı n d a n f ı r l a y a n , y a ğ m u r g ö z y a şl a r ı ­ n ı n si i z ü l d ü ğ ü k o c a m a n g ö z l e r i , h o r t u m gib i b u r n u ve sü r i i n g e n si b e d e n i y l e , ü n l ü y ı l d ı r ı m l a r ı n ı t em si l ed en y ı ­ l a n b i ç i m l i b i r b a l t a t a şı y a n C h a c , n e v i şa h sı n a m ü n h a sı r b i r k ar ak t er d i . D i ğ er b ü y ü k M ay a t an r ıl ar ı gi b i C h a c d a h e r b i r i d ö r t f a r k l ı a l a n d a n so r u m l u o l an v e “ C / ı a c l a r ” o l a r a k b i l i n e n d ö r t k i şi l i ğ e sa h i p t i . K u r b a n ed i l en i n sa ­ n ı n k o l l a r ı n ı v e b a c a k l a r ı n ı t u t a n d ö r t r a h i b e d e b u i si m v er i l i r d i . Z a m a n ı n b a şl a n g ı c ı n d a C h a c k u t sa l b i r k a y a y ı b a l ­ t a sı y l a y a r m ı ş, b u r a d a n d a i l k m ı sı r b a şa ğ ı f i l i z l e n m i şt i . D a h a so n r a M a y a l a r a t a r ı m ı ö ğ r e t m i ş, a t m o sf e r d e k i v e t o p r a k t a k i su y u k o n t r o l a l t ı n a al m ı ş, b u n e d en l e d e ç o k sa y g ı g ö r m ü şt ü . C h a c y a ğ m u r u n g el i şi n i h a b e r v e r d i k l e r i i ç i n k u r b a ğ a l a r l a ö z d e şl e şt i r i l i r v e o n u n şe r e f i n e y a p ı ­ l an t ö r en l er i n b i r b ö l ü m ü n d e d ö r t g en ç er k eğ i n k u r b ağ a t a k l i d i y a p m a sı g e r e k i r d i . 110 G ü n e y v e O r t a A m e r i k a M i t o l o ji s i K ah ram an İ k izler H u n ah pu v e X b a l a n q u e t o p o y u n l ar ın d a p ek y et en ek l i o l an h a y a t d o l u i k i z l e r d i . K a z a n d ı k l a r ı o y u n l a r l a ö y l e si ­ n e ö v ü n ü r l e r d i k i y e r a l t ı n d a k i (X i b a l b a ) Ö l ü m ü n E f e n ­ d i l er i b i l e k a h r a m a n l ı k l a r ı n d a n h a b e r d a r o l m u şt u . Ö l ü ­ m ü n E f e n d i l e r i , b i r ö n c e k i k u şa k o l a n i k i z l e r i n b ab asın ı v e a m c a sı n ı d a b u o y u n d a i y i o l m a l a r ı y l a b ö b ü r l e n d i k l e r i i ç i n i d am e t m i şl e r d i r . B u y ü z d e n i k i z l e r i n g i d i şa t ı o n l ar ı r a h a t sı z e d i y o r d u . O ğ l a n l a r ı y e r a l t ı n a ç a ğ ı r d ı l a r . i k i z l er i , b ab al an v e am c al ar ın ın d a v er m ek z o r u n d a k a l d ı k l a r ı g i b i b i r d i z i z o r l u i m t i h a n b e k l i y o r d u . İ k i z l er e f e n d i l e r i n i l k n u m a r a sı n ı a l t e t m e y i b a şa r d ı l a r : Ö l ü m ü n E f en d i l er i , ah şa p o y m a k ı l ı ğ ı n a g i r e r e k i k i z l er i y a n a n b i r b a n k a o t u r t m a y a z o r l ad ı l ar , f a k a t b a n k ı n n e k a d a r sı c a k o l d u ğ u n u f a r k ed en i k i z l e r b u n u k a b u l et m ed i . B u n u n ar ­ d ı n d an b a şk a i m t i h a n l a r g el d i : H u n a h p u v e X b a l a n q u e y e y a n a n b i r m e şa l e y l e p u r o v e r i l e r e k h e r i k i si n i d e er t esi g ü n e k a d a r sö n d ü r m e m e y i b a şa r m a l a r ı i st en d i , i k i z l e r b u se f e r d e p u r o l ar ı n u ç l ar ı n a at eş b ö c e k l e r i b a ğ l a y ı p m eşal e­ y i b i r p a p a ğ a n ı n p a r l a k k ı r m ı z ı k u y r u ğ u y l a d eğ i şt i r d i l er , b u d a k o r u h âl â c a n l ı y m ı ş g ö r ü n t ü sü v er d i . H u n a h p u v e X b a i a n q u e Ö l ü m ü n E f e n d i l e r i 'n \ birbi­ r i n i i z l ey en b i r d i zi g ö r ev d e o y u n a g et i r m ey e d ev am et ­ t i l er . B u n l a r ı n en e t k i l e y i c i o l a n ı H u n a h p u m m bir top o y u n u sı r a sı n d a y e r i n e b i r k a b a k k o y a r a k b a şı n ı n k e si l - III B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i m e şi n d e n k u r t u l m a sı y d ı . N e v a r k i , şa n sl a r ı n ı n h e r z a­ m a n y a v e r g i t m e y e c e ğ i n i h i sse d e n i k i z l er , ef en d i l er i n al ev l i b i r f ır ın a, y a n i ö l ü m l er i n e ad ım at m al ar ı y ö n ü n d e ­ k i k a ç ı n ı l m a z so n d a v e t l e r i n i k a b u l e t t i l e r . F a k a t i k i z l e r b i r gü n i n t i k am l ar ın ı al acak l ar d ı. Ö l ü m ü n E f en d i l er i , H u n a h p u v e X b a l a n q u e n i n k e ­ m i k l e r i n i u f a l a y ı p b i r n e h r e sa ç t ı l a r , i k i z l e r d e b u n e h i r ­ d e n d ü ’i l i p f a r k l ı b e d e n l e r l e y e n i d e n d ü n y a y a g e l d i l e r . B u d ö n ü şü m l e r i n so n u n c u su n d a i k i g ez g i n si h i r b a z o l d u l a r . Sa n a t l a r ı n d a ö y l e si n e y e t e n e k l i y d i l e r k i i n sa n l a r ı k u r b a n ed i p so n r a sü r e c i t e r si n e ç e v i r e b i l i y o r , k u r b a n l a r ı d i r i l t e ­ b i l i y o r l ar d ı. Ö l ü m ü n E f e n d i l e r i , o n l a r ı n si h i r l i g ü ç l e r i n i n ü n ü n ü d u y d u v e y e r a l t ı n ı n d e r i n l i k l e r i n d e ö z el b i r g ö st e r i i st e ­ d i l e r . i k i z l e r i n ö l ü m ü t e r si n e ç e v i r m e 'y e t e n e k l e r i n d e n ö y l e e t k i l e n m i şl e r d i k i e f e n d i l e r b u n u m a r a y ı i ç l e r i n d e n b a z ı l a r ı n ı n ü z e r i n d e d e y a p m a l a r ı m i st e r l e r . F a k a t o ğ l a n ­ l a r , d o ğ a l o l a r a k , k u r b a n e t m e i şl e m i n d e n so n r a k i h a y a t a d ö n d ü r m e k ı sm ı n ı g e r ç e k l e şt i r m e k i st e m e d i l e r . B ö y l e c e X i b a l b a n m a l t ı n ç a ğ ı so n a er d i . H u n a h p u v e X b a l a n q u e d a G ü n e ş v e A y b i ç i m i n i a l m a k ü z er e g ö k l e r e y ü k se l i r l e r . 112 G ü n e y v e O r t a A m e r i k a M i t o l o ji s i Azt N ek l er a h u a t l d i l i n i k u l l a n a n g ez i c i b i r M e k si k a t o p l u l u ­ ğ u o l a n A z t e k l e r , ö n c e l i k l e M .S. 6. y ü z y ı l d a O r t a M e k si k a 'd a b i r b ö l g e y i i şg a l e t t i l e r . 13 2 5 ’ t e t a m a m e n y e r l e şi k h a l e g e l e n e k a d a r ç a l k a n t ı l ı b i r k a ç y ü z y ı l g eç t i . B u d ö n e m d e T e x c o c o G ö l ü 'n d e b i r a d a d a şe h i r d e v l e t i T e n o c h t i t l â n ’ i k u r d u l a r . 14 2 7 ’ d e T e n o c h t i t l a n , T e x c o c o v e T l a c o p a n i l e g ü ç l e r i n i b i r l e şt i r i n c e , ü ç N a h u a şe h i r d e v l e t i n i a r a sı n d a b i r b i r l i k t e l i k k u r u l d u . B u b i r l i k t e l i k , A z t e k h a l k ı n ı n g e r ç e k b i r a r a y a g el i şi n i se m b o l i z e e d i y o r ­ d u . T e n o c h t i t l a n , İ sp a n y o l i şg a l c i l e r t a r a f ı n d a n 16 . y ü z ­ y ıl d a y o l ed i l en e d ek A z t e k İ m p ar at o r l u ğ u ’n u n m er k ez i o l m a y a d e v a m et t i . T a r i h i şeh i r , b u g ü n k ü M e k si k o ’ n u n t a m g ö b e ğ i n d e y e r al ır . M e k si k a h a l k ı n ı n g ö ç e b e g e ç m i şi , h a l k ı n k ö k e n i n i n d a y a n d ı ğ ı A z t l a n d i y e a n ı l a n b i r m i t se l a n a v a t a n ı d o ğ u r ­ m u şt u r ( A z t e k i sm i d e b u r a d a n g el i r ) f a k a t b u m i t se l v a ­ t a n ı n y e r i - v e h a t t a v a r l ı ğ ı - t a r t ı şm a l ı d ı r . 113 B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i A ztek Yaratılış M iti A z t e k l e r d ü n y a n ı n h i ç b i r h at a o l m ad a n y a r a t ı l a b i l m e si i ç i n b i r ç o k d e n e m e y a p ı l d ı ğ ı n a i n a n ı r l a r ; h e r b a şa r ı sı z d e n em e f a r k l ı y a r a t ı k l a r ı o r t a y a ç ı k a r m ı şt ı r . B a şl a n g ı ç ­ t a h e r şe y i n t a n r ı sı o l a n i l l e t a n r ı O m et eo t l v a r d ı r . D ö r t ç o c u ğ u o l u r . B u ç o c u k l a r ‘‘ T ez c a t l i p o c a l a r ” d i y e a d l a n ­ d ı r ı l ı r v e h e r b i r i p u su l a n ı n g ö st e r d i ğ i y ö n l e r d e n b i r i y l e ö z d e şl e şt i r i l i r . İlk d en em ed e d ü n y a, çal ı m ey v el er i y i y e n d ev l e­ r i n e v i o l u r . O m e t e o t l u n k u z e y l e ö z d e şl e şt i r i l e n v e a n ­ l a şm a z l ı ğ ı n , ı şı ğ ı n , g ü z e l l i ğ i n t a n r ı sı o l an d ö n ü şt ü r ü r oğlu ve K ara tüm v e b a şk a p e k T ez c a t l i p o c a d ü n y ay a ço k k en d i n i t ep e d en şe y i n G ü n e ş’ e b ak ar . B at ıd a­ k i h a sm ı i se ı şı ğ ı n v e r ü z g a r ı n t a n r ı sı Q u e t z a l c o a t l d u r . Q u et z a l c o a t l , k u z e y d e k a r d e şi y l e sa v a şı r v e o n u g ö k l e r ­ d en at ar . K a r a T ez c a t l i p o c a b i r j a g u a r o l a r a k g e r i d ö n e r v e d ü n y a y ı y o k e d e r e k i n t i k a m ı n ı al ı r . İ k in ci y ar at m a g i r i şi m i n d e Q u et z a l c o a t l cen n et t e h ü k ü m sü r m e k t e d i r . D ü n y a d a y a r a t t ı ğ ı i n sa n l a r ç a m f ı s­ t ı ğ ı n a b a y ı l ı r l a r . K a r a T ez c a t l i p o c a g ö k l e r d e n o r t a l ı ğ ı k a ­ sı p k a v u r m a k ü z er e h e r şe y i y o k e d e c e k b i r r ü z g a r o l a r a k i n d i ğ i n d e g er i k a l a n ü ç b e ş i n sa n d a m a y m u n a d ö n ü şü r . Ü çü n cü d en em ed e bu d ef a r ü z g ar t a n r ı sı T laloc G ü n e ş’ e d ö n ü şü r f a k a t Q u et z a l c o a t l y a ğ m u r l a r y a ğ d ı r ı r , 114 G ü n e y v e O r t a A m e r i k a M i t o l o ji s i d ü n y a y ı sel a l ı r v e y i n e h e r şe y m a h v o l u r . G e r i y e k a l a n b i r k a ç i n sa n t u f a n d a n k u r t u l a n k u şl a r a d ö n ü şü r . Su t an ­ r ı ç a sı C h a l c h i u h t l i c u e, G ü n e ş r o l ü n ü ü st l e n m e k t e d ö r ­ d ü n cü o l u r . F ak at o n u n ç ab al ar ı d a k en d i k an d am l al ar ı­ n ı n se l i y l e e n g e l l e n i r , h a y a t t a k a l a n l a r d a b a l ı ğ a d ö n ü şü r . N i h a y e t , d ü n y a y ı y a r a t m a y a y ö n e l i k ü ç t eşeb b ü s d e su y a d ü şt ü k t e n so n r a , d ö r t t a n r ı k a f a k a f a y a v er i p b i r çö zü m b u l m a y a ç a l ı şı r l a r . Q u et z a l c o a t l y e r a l t ı n a g i d i p ö l en l er i n p ar ç al an m ış k em i k l er i n i b u l u p k en d i k an ıy l a k a r ı şt ı r a r a k c a n l a n d ı r m a y a k a r a r v e r i r . A z t e k m i t o l o j i ­ si n e g ö r e t ü m i n sa n l a r y a r a t ı l ı şa y ö n e l i k b u d ö r d ü n c ü v e so n t eşe b b ü st e n g e l i r l e r ; şe k i l v e b o y u t l a r ı n d a k i ç e ­ şi t l i l i k l e r , k e m i k p a r ç a l a r ı n ı n f a r k l ı b o y l a r d a o l m a sı n d a n k ay n ak l an ır . Bu y o k o l m a v e y en i d en d o ğu ş f i k r i M ay a m i t o l o j i si n d e ( B k z . sa y f a 10 6 ) , İ sk a n d i n a v R a g n a r ö k k a v ­ r a m ı n d a ( B k z . sa y f a 212 ) v e h a t t a İ n c i l 'd e k i N u h 'u n G e ­ m i si h i k a y e si n d e d e g ö r ü l e b i l i r . 115 B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i T lalo c T ı p k ı M a y a t a n r ı sı C h a c g i b i ( B k z . sa y f a 112 ) T l a l o c d a A z t e k l e r i n y a ğ m u r , b e r e k e t v e t a r ı m t a n r ı sı n a c e v a b ı d ı r . G ö r ü n ü ş o l a r a k d a o n a şa şı r t ı c ı d e r e c e d e b en z er , p ö r t l e k g ö z l e r i v e a ğ z ı n d a n f ı r l a y a n si v r i d i şl e r i v a r d ı r . Y a ğ m u r u , su y u v e d o l a y ı sı y l a e r z a k l a r ı k o n t r o l e t m e k t e b ö y l e k i ­ l i t b i r r o l ü st l e n d i ğ i i ç i n M e k si k o V a d i si e t r a f ı n a T l a l o c ad ı n a t a p m a l d a r d i k i l m i şt i r . T l a l o c u n o n u r u n a ö n e m l i t ö r e n l e r d e g e r ç e k l e şt i r i l i r ; i n sa n l a r ı n v e h a t t a ç o c u k l a ­ r ın k u r b a n e d i l d i ğ i t ö r e n l e r . 116 G ü n e y v e O r t a A m e r i k a M i t o l o ji s i K ü t k ü t at an k al b i m , sak i n o l K u r b an et m e A z t e k t o p l u m u n u n ay r ıl m az b i r p ar ­ ç a sı d ı r . D ü n y a n ı n y a r a t ı l ı şı n d a t a n r ı l a r k e n d i l e r i ­ n i k u r b an et t i k l er i i çi n A z t ek h al k ı o n l ar a b o r çl u h i sse d e r v e i t a a t i n b i r g ö st e r g e si o l a r a k k e n d i k a n ­ l a r ı n ı su n a r l a r . R i t ü e l l e r i n i n sa n b e d e n i n d e n h âl â at m ak t a o l an y ü r e ğ i ç ık ar ıp t an r ıl ar a h ed i y e et m ek b i ç i m i n d e g e r ç e k l e şt i ğ i d e o l u r . 117 118 G ü n e y v e O r t a A m e r i k a M i t o l o ji s i İN K ALAR I n k a l a r ı n i m p a r a t o r l u k l a r ı g e n i ş b i r a l a n a y a y ı l m ı şt ı . G ü n ey A m e r i k a ’ d a A n d l a r b o y u n c a y a k l a şı k k i l o m e t r e y e y e r l e şm i şl e r d i . I n k a l a r ı n o r t a y a ç ı k m a sı y a k l a şı k bir 4 .0 0 0 gru p o l ar ak 12 0 0 y ı l ı n a u z a n ı r . E n p ar l ak d ö n e m l e r i n e d e o n b e şi n c i y ü z y ı l d a u l a şm ı şl a r d ı r . B u sı r a d a , b u g ü n Şi l i , P er u , E k v a d o r ’ u n b u l u n d u ğ u t o p r a k ­ l ar ı, a y r ı c a K o l o m b i y a , B o l i v y a v e A r j a n t i n ’ i n b az ı b ö ­ l ü m l e r i n i k a p sa y a n b i r al an a y a y ı l m ı şl a r d ı . B u d a o n l a r ı A m e r i k a ’ n ı n o d ö n e m d e k i e n b ü y ü k b i r l e şi k i m p a r a t o r ­ l u ğ u h a l i n e g e t i r m şt i . İnka i n an ç si st e m i n i n m er k ez i , tüm v ar l ık l ar ın y a şa m k a y n a ğ ı o l a r a k g ö r ü l e n G ü n e ş’ t i r . A t a l a r ı n ı g ö k ­ l e r d e t em si l e d e n b a b a l a r ı G ü n e ş'i n ö n e m i b i r ç o k m i t ­ l e r i n d e y a n sı t ı l ı r . İ n k a l a r m i t o l o j i l e r i n i d i ğ e r k a b i l e l e r ü z er i n d e i k t i d ar i d d i a et m ek i çi n k u l l an ır l ar . N e y a z ı k k i , o n a l t ı n c ı y ü z y ı l d a K e şi f l e r Ç a ğ ı 'n ı n b aş­ l a m a sı d ah a f a z l a b ü y ü m e l e r i n e en g el o l m u şt u r . N i h a y e ­ t i n d e, A v r u p a h l a r m A m e r i k a ’y ı i şg a l i y e r l i k ü l t ü r l e r i n u z u n ö m ü r l ü l ü ğ ü b a k ı m ı n d a n i y i o l m a m ı ş, 15 2 6 ’ d a b ö l ­ g e y e i l k İ sp a n y o l k a şi f l e r i n g e l i şi y l e d e İ n k a l a r m sı r a sı g e l m i şt i r . N ü f u sl a r ı sa l g ı n h a st a l ı k l a r v e sa v a şl a t e l e f o l ­ m u ş, g e l i şl e r i n i n ü z e r i n d e n h e n ü z e l l i y ı l b i l e g e ç m e d e n so n İ n k a şe f i e si r a l ı n m ı ş v e ö l d ü r ü l m ü şt ü r . 119 B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i T a n ı d ı k b i r y a r a t ı l ı ş h i k a y e si İ n k al ar ın m i t o l o j i si b ö l g ed ek i d i ğ er y er l i k ab i l el er i n m i t o l o j i si y l e p e k ç o k b e n z e r l i k t aşı r . İ n k a y a r a t ı l ı ş h i ­ k a y e si n e g ö r e b a şl a n g ı ç t a y a l n ı z c a k a r a n l ı k v a r d ı , t a k i y ar at ıc ı t an r ı K o n - T i k i V i r a c o c h a b u gü n T i t i k ak a G ö l ü o l a r a k b i l i n e n g ö l d e n ç ı k ı p G ü n e ş t a n r ı sı İ n t i ’y i A y v e y ıl d ız l ar l a b er ab er y ar at ın c ay a k ad ar . Y a r a t ı l ı şı n r ın h em t a n r ı sı o l a r a k d e A z t ek l er i n V ir a co ch a - h em y ar at ıl ış h i k ay el er i n i M ay al a­ an d ır an , M u sa ’ n ı n H ı r i st i y a n l ı k t a k i h i k a y e si n d e n d e ç o k u z ak o l ­ m a y a n sa h n e l e r l e i l k se f e r d e y a r a t ı l a n d ü n y e v i v a r l ı k l a r ­ d an m e m n u n k a l m a d ı v e h e p si n i y o k e d e c e k b i r sel g ö n ­ d er d i . B a z ı m i t l e r b u i n sa n l a r ı n m a y m u n a d ö n ü şt ü ğ ü n ü sö y l e r . A z t e k k ü l t ü r ü n d e d e g ö r ü l e n b i r f e l a k e t t i r b u . V i r a c o c h a y e n i i n sa n ı r k ı n ı t o p r a ğ a ç a k ı l t a şl a r ı y a ­ y a r ak y ar at ır ; o n l ar a d i l , g i y ec ek , b ec er i l er v e k an u n l ar b a h şe d er . D i l e n c i k ı l ı ğ ı n a g i r e r e k y o l l a r a d ü şü p o n l a r a n a sı l u y u m v e b i l g e l i k sa h i b i o l a b i l e c e k l e r i n i , n ası l y a ­ şa m a l a r ı g e r e k t i ğ i n i ö ğ r e t i r . Y a r a t ı l ı ş m i t i n i n b az ı v e r ­ si y o n l a r ı n d a V i r a c o c h a so n r a d a n y a r a t t ı ğ ı i n sa n l a r ı d a b e ğ e n m e z v e b i r g ü n d ü n y a y a d ö n ü p i n sa n ı r k ı n ı ö z g ü r ­ l e şt i r e c e ğ i y a d a ü z e r i m i z e b a şk a b i r t u f a n y o l l a y a c a ğ ı d ü şü n ü l ü r . 120 G ü n e y v e O r t a A m e r i k a M i t o l o ji s i C u z co ’n u n K ö k e n i C u z c o şe h r i İ n k a İ m p a r a t o r l u ğ u ’ n u n m er k ez i n d e, b u ­ g ü n P e r u ’n u n g ü n e y i n e d ü şe n b ö l g e d e d en i z se v i y e si n ­ d e n 34 0 0 m e t r e y ü k se k t e y e r a l ı r d ı . B u m u h t e şe m şe h r i n t ar i h i ö n em i n i C u z c o ’n u n k u v v et l en d i r m ek b u lu n d u ğu al an ın için ve İnka m i t o l o j i si , h ü k ü m d ar l ar ın ın d o ğ r u d a n t a n r ı l a r ı n e m r i y l e y a r a t ı l d ı ğ ı n ı sö y l e r . ( A en e a s v e R o m a n ı n sa y f a 17 4 ’ t e k i h i k a y e si n e d e b a k ı n ı z .) B i r m i t e g ö r e G ü n e ş t a n r ı sı İ n t i i l k İ n k a e r k e ğ i v e İ n k a l ı l a r ı n b a b a sı o l a n M a n c o Ç a p a c ı v e i l k İ n k a k a d ı n ı , M a n c o n u n k ı z k a r d e şi v e k a r ı sı o l a n M a m a o q l y o y u y a ­ r a t m ı şt ı r . İ n t i , M a n c o y a a l t m b i r d e ğ n e k v e r i r . M a n c o v e M a m a o q l y o b u d e ğ n e k l e İ n k a b a şk e n t i n i i n şa e t m e i şi n e g i r i şi r l e r . U z a k l a r a se y a h a t ed er , A n d D a ğ l a r ı b o y u n c a g e z e r e k b i r k u t sa l t o p r a k a r a r l a r . A l t ı n d e ğ n e k t o p r a ğ a b a t t ı ğ ı z a m a n d o ğ r u y e r e u l a şt ı k l a r ı n ı a n l a r l a r . B u r a d a İ n t i ’y e b i r t a p m a k i n şa e d e r v e i n sa n l a r ı n a so y u n d a n g e l d i k l e r i G ü n e ş’t e n b a h se d e r l e r . A sl ı n d a , şe h i r t ar i h i İ n k a l a r d a n ö n c e si n e d a y a n m a k t a d ı r . Şe h i r , İ n k a l a r t ar a­ f ı n d a n o n ü ç ü n c ü y ü z y ı l d a el e g e ç i r i l m e d e n ö n c e b ö l g e ­ d e 9 0 0 ’ d e n b e r i y a şa y a n K i l i k e k ü l t ü r ü h â k i m d i . Şe h i r İ n k a l ı l a r ı e l i n e g e ç i n c e k ı sa z am an i ç i n d e g e l i şt i f a k a t b u b ö l g e n i n t a r i h ö n c e si ö n e m i n i v u r g u l a m a k v e İ n k a h a l ­ k ı n a t a n r ı sa l b i r d e ğ e r k a z a n d ı r m a k i ç i n k u t sa l b i r m i t e i h t i y aç v ar d ı. 121 B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i K ay ı p M ac h u Pi c c h u Şeh r i B u g ü n d e G ü n e y A m e r i k a ’ n ı n en k l a si k m a n z a r a l a ­ r ı n d a n v e e sk i d ü n y a n ı n en g ö z a l ı c ı n o k t a l a r ı n d a n b i r i o l an M ac h u P i c c h u D ağ l ar ı’n d a h ız l ı b i r g ez i y e ç ı k m a d a n İ n k a m e d e n i y e t i n i k e şf e t m e m i z o l a n a k ­ sı z d ı r . M a c h u P i c c h u g ü n ü m ü z d e P e r u ’n u n C u z c o şe h r i n d e n ç o k d a u z a k o l m a y a n b i r y e r l e şi m y e r i ­ d i r . B u g ü n ço k i y i d u r u m d a o l m ay an t ap m ak l ar ı v e e v l e r i n d e k i g i z e m i n sı r r ı , A n d l a r ı n z i r v e si n d e , d en i z se v i y e si n d e n 2 4 0 0 m e t r e y ü k se k l i k t e k u r u l ­ m u ş o l u p 19 11’e k a d a r k e şf e d i l m e m e l e r i n d e y a t ı ­ y o r . Şe h r i n y a k l a şı k 14 5 0 y ı l l a r ı n d a k u r u l d u ğ u v e o n a l t ı n c ı y ü z y ı l ı n so n l a r ı n d a n i t i b a r e n t ü m b ö l g e ­ n i n İ sp a n y o l k a şi f l e r i n c e d i d i k d i d i k a r a n d ı ğ ı g ö z ö n ü n d e b u l u n d u r u l u r sa , b u k a y ı p şe h r i n y i r m i n c i y ü z y ı l a d e k k e şf e d i l m e m e si b i r m u c i z e d i r . M a c h u P i c c h u 'n u n n a sı l b i r am aç g ö z e t i l e r e k i n şa e d i l d i ğ i n e d a i r t e o r i l e r ç e şi t l i l i k g ö st e r se d e - en g i i ç l ü b i r k a ç İ n k a l i d e r i n i n k u t sa l i n z i v a l a r ı i ç i n y a p ı l d ı ğ ı d i i şü n ü l ü l ü y o r , f a k a t şe h r i n y a k l a şı k 10 0 0 k i şi l i k b i r n ü f u su b a r ı n d ı r d ı ğ ı n ı i l e r i sü r e n t e o r i l e r d e v ar d ır - İ n k a h ay at ın a d ai r b i zi ço k i y i b i l g i l en ­ d ir d iği şü p h e g ö t ü r m e z . Şe h i r d e k u t sa l y a p ı l a r , k r a l i y e t sa r a y l a r ı , e n d ü st r i , t a r ı m v e y e r l e şi m i ç i n 122 G ü n e y v e O r t a A m e r i k a M i t o l o ji s i b i r b i r i n d en f ar k l ı al an l ar b u l u n u r . A n d D ağ l ar ı’ m n sa r p y a m a ç l a r ı n ı e k i p b i ç e b i l m i ş o l m a l a r ı st ep t a ­ r ı m ı n d a ç o k i l e r i t e k n i k l e r e sa h i p o l d u k l a r ı n ı g ö s­ t e r i r . T o p r a ğ ı su l a y a b i l m e k i ç i n i se su y u m i l l e r c e ö t e d e n , su k e m e r l e r i y a r d ı m ı y l a t a şı m ı şl a r d ı r . 123 7. BÖ LÜ M Yu n a n M İ T O L O Jİ S İ YU N AN LILAR K İ M LER D İ ? U p u z u n b i r d ö n e m e y a y ı l a n E sk i Y u n a n m e d e n i y e t i b i z i f e l se f e , e d e b i y a t , t i y a t r o , h u k u k , d e m o k r a si , m i ­ m a r i g i b i b i r ç o k a l an d a b e sl e m i ş, a y r ı c a b i z e P i sa g o r ’ u n t e o r e m i n i k a z a n d ı r m ı şt ı r . G i r i t 't e k i K n o sso s’ t a y a p ı l a n k a z ı l a r d a o r t a y a ç ı k a r ı l a n y a k l a şı k M .Ö . 2 2 0 û 'd e n k a l ­ m a b ü y ü k sa r a y ı n M i n o sl u l a r ı n l i d e r i K r a l M i n o s’a ai t o l d u ğ u i d d i a e d i l i r . M i k e n l e r i n d ö n e m i y a k l a şı k M .O . l ö o o 'd e n M .Ö . 12 0 0 ’ e k a d a r sü r m ü şt ü r . H o m e r o s’ u n e p i k şi i r l e r i i l e Y u n a n t r a j e d i l e r i n i n ç o ğ u b u d ö n e m d e ­ k i o l a y l a r a d a y a n ı r . Y u n a n i m p a r a t o r l u ğ u , a l t ı n ç ağ ı n a B ü y ü k İ sk e n d e r ’i n M .Ö . 4. y ü z y ı l d a k i z a f e r l e r i sa y e si n d e u l a şı r , o d ö n e m d e k i t o p r a k l a r ı b u g ü n k ü T ü r k i y e , M ı sı r , İ sr a i l , İ r a n ’ d a n g e ç e r e k H i n d i st a n 'a k a d a r u z a n m a k t a d ı r . Y u n a n m ed en i y et i n i n k en d i n e h as ö z el l i k l er i n e k a­ v u şm a sı M .Ö . 8 . y ü z y ı l a r a st l a r . B u d ö n e m d e Y u n a n a l f a ­ b esi o r t a y a ç ı k m ı ş v e g ü n ü m ü z d e d e b i l i n e n e n ü n l ü m i t ­ l e r i n k a ğ ı d a d ö k ü l e b i l m e si n e i m k a n sa ğ l a m ı şt ı r . Y u n a n şa i r l e r i n i n en ü n l ü sü o l an H o m e r M .Ö . 8 0 0 - 7 0 0 a r a sı n d a b i r d ö n e m d e Y u n a n i st a n ’ ı n d o ğ u su n d a y a şa m ı şt ı r . Y a z ­ d ı ğ ı i k i e p i k şi i r o l a n İ l y a d a v e O d y s s e i a , B a t ı d ü n y a sı n ı n i l k y a z ı l ı e se r l e r i o l a r a k k a b u l e d i l i r . H o m e r ’i n a n l a t t ı k ­ 127 B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i l a r ı n ı n p e k ç o ğ u b u g ü n d e h âl â k i t a p l a r a , h i k a y e l e r e v e f i l m l er e i l h am k ay n ağ ı o l m ay a d ev am et m ek t ed i r . Y u n a n k ü l t ü r ü , M .Ö . 2. v e l . y ü z y ı l l a r d a b a y r a ğ ı R o ­ m a l ı l a r a d e v r e d i n c e y e d e k z at en o l d u k ç a g e n i ş b i r a l an d a h ü k ü m sü r ü y o r d u . F a k a t R o m a l ı l a r Y u n a n m e d e n i y e t i n ­ d en ö y l e ç o k i l h a m a l d ı l a r ( v e b u n u k e n d i i m p a r a t o r l u k ­ l a r ı n ı n d ö r t b i r y a n ı n a y a y m a y ı sü r d ü r d ü l e r ) İ d Y u n a n m i r a sı k e n d i sı n ı r l a r ı n ı n ö t e si n e t a şt ı . Y u n a n m i t o l o j i si ­ n i n m o d e r n B a t ı d ü n y a sı ü z e r i n d e d e r i n b i r e t k i y e sa h i p o l d u ğ u r a h a t l ı k l a sö y l e n e b i l i r . K i k l o p l a r , Z e u s v e P o s e i d o n b u n l ar d an y al n ız c a b i r k aç ıd ır . T a n r ı l a r ve T a n r ı ça l a r Y u n a n t a n r ı l a r ı i n t i k a m p e şi n d e k i az g ı n b i r ç e t e g i b i d i r . B u r a d a t ek t e k el e a l a m a y a c a ğ ı m ı z k a d a r ç o k t u r l a r , b u n e d e n l e T i t a n l a r ı n d e v r i l m e si n d e n so n r a h ü k ü m sü r e n o n i k i t a n r ı d a n o l u şa n O l i m p o sl u l a r a o d a k l a n m a y ı se ç ­ t i m . B u o n i k i t a n r ı d a n o n b i r i O l i m p o s D a ğ ı ’ n d a y a şa r d ı , o n i k i n c i t a n r ı o l a n H a d e s i se y e r a l t ı n d a y a şa m a y a m a h ­ k u m e d i l m i şt i . T a n r ı l a r ı n h e p si b i r b i r i y l e d i d i şi r , k a v g a e d e r l e r d i ; a r a l a r ı n d a b ü y ü k a şk l a r b a şl a y ı p k ı sa z a m a n d a sö n e r d i . B i r b i r l e r i n e h i sse t t i k l e r i n i d ı şa v u r u p b i r b i r l e ­ r i n d en i n t i k am 128 a l m a y a ç a l ı şı r k e n ö l ü m l ü l e r i n h a y a t l a - Y u n a n M i t o l o ji s i r i n a d a k a r ı şı r l a r d ı . Y u n a n y a z a r l a r ı g ö k l e r d e k i b u a n ­ l a şm a z l ı k l a r ı v e d u y g u f ı r t ı n a l a r ı n ı t a sv i r e d e r e k sa v a şı n , a şk ı n v e d o ğ a l a f e t l e r i n a r k a sı n d a k i se b e p l e r e g e n i ş b i r b a ğ l a m k a z a n d ı r m a y a ç a l ı şm ı şt ı r . Zeu s G ö k l e r i n t a n r ı sı Z e u s t ü m t a n r ı l a r d a n so r u m l u d u r v e o n ­ l a r ı n b ab ası o l a r a k b i l i n i r . Sa y g ı d e ğ e r k o n u m u sa y e si n d e h o şu n a g i d e n h e r k e sl e ( y a d a h e r şey l e) y a t a b i l i r . A k l ı n a k o y d u ğ u n u el e g e ç i r e b i l m e k i ç i n k ı l ı k d e ğ i şt i r m e k t e o l a­ ğ a n ü st ü y e t e n e k l i d i r ; b i r d e f a sı n d a , so n r a sı n d a G i r i t k r a ­ l ı M i n o s ’ u. d ü n y a y a g e t i r e n E u r o p d y l a b i r l i k t e o l a b i l m e k i ç i n b i r b o ğ a y a d ö n ü şm ü şt ü r . B u t ü r c i n se l g a l i b i y e t l e r i ­ n i n so n u c u o l a r a k ç o k sa y ı d a t a n r ı , y a r ı t a n r ı v e c a n a v a r Z e u s 'u n b a b a l a n ed ec ek o l u r sa k o l d u ğ u n u i d d i a e t m i şt i r . Sa y ı y l a i f ad e 12 0 ’ d en faz l a t an r ın ın ve k ah r am an ın so y u Z e u s 'a d a y a n d ı r ı l ı r . P e k ç o k d i n d e o l d u ğ u g i b i n e y i n y a n l ı ş, n e y i n d o ğ ­ r u o l d u ğ u n u b e l i r l e y e n y a r g ı ç d a b u b ab a f i g ü r ü d ü r . İ y i t a r a f m a d e n k g e l i r se n i z so n d e r e c e e d e p l i b i r i d i r Z eu s , f a k a t o n u n l a b o z u şm a k p e k a k ı l k â r ı d e ğ i l d i r . Ç o ğ u n l u k ­ l a a l a m e t i f a r i k a sı o l a n y ı l d ı r ı m l a r e sm e d i l i r , b u n u o n u si n i r l e n d i r e n h e r k e se f ı r l a t a b i l i r . E ğ e r si z i p o k e r d e h i l e 129 B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i y a p a r k e n y a k a l a m ı ş o l sa y d ı si z d e ö f k e si n d e n n a si b i n i z i al ı r d ı n ı z . Z eu s , K r o n o s i l e R h ea m n ç o c u ğ u d u r v e sa b r ı y l a i i n sa l a n ( ay n ı z a m a n d a k ı z k a r d e şi o l an ) H e r a ’y l a ev l i d i r . 130 • .2 N a* A p h r od it e Y u n a n T a n r ı l a r ı n ı n So y a ğ a c ı c= ■ & £ H er m es c* E uj E i* c < K ao s E 3 O u • £ N a* o d '3 İ °' e D 3J 131 B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i A pollo A p o l l o , Z eu s' u n p ek ve ço k i k i z k a r d e şi y d i . Y u n a n A rtem is o ğ l u n d an b i r i v e A r t em i s’i n şi i r i n d e G ü n e ş’ i t e m si l e d e r d i ; G ü n e ş’ i n g ö k y ü z ü n ü h e r g ü n g i z e m l i b i r b i ç i m d e b o y ­ d an b o y a k a t e t m e si d e A p o l l o 'n u n g ü n b o y u n c a ç e k t i ğ i i k i t e k e r l e k l i a r a b a sı y l a a ç ı k l a m r d ı . D i ğ e r y a n d a A r t e m i s , A y i l e t em si l e d i l i r d i , i k i z l e r k u t sa l D el o s A d a sı ’ n d a d o ğ ­ m u şl a r d ı . B u ad a b u g ü n d e k u t sa l k a b u l e d i l i r v e k i m se ­ n i n o r a d a d o ğ m a sı n a y a d a ö l m e si n e m ü sa a d e e d i l m ez . (Bu an t i k şe h i r , b u g ü n h em en y a m b a şm d a k i e ğ l e n c e m e r k e z i M i k o n o s’ a b a ğ l ı d ı r v e i k i ad a a r a sı n d a k i f a r k g ö r ü l m e y e d eğ e r d i r .) A p o l l o a r a l a r ı n d a m ü z i k , h a k i k a t v e i y i l e şm e n i n b u ­ l u n d u ğ u b i r ç o k şe y i n t a n r ı sı d ı r ; a y n ı z a m a n d a o k ç u l u k t a d a u st a d ı r . Z e u s ' a y a k ı n l ı ğ ı , a st r o l o j i k ö n em i v e h a k i k a t ­ l e i l i şk i l e n d i r i l m e si n e d e n i y l e o n a a d a n m ı ş p e k ç o k t a p ı ­ n ak v a r d ı r . B u n l a r ı n en m e şh u r u k a h i n i n t a n r ı y l a i l e t i ­ şi m k u r a r a k g el e c e ğ e d a i r so r u l a r ı y a n ı t l a d ı ğ ı D e l h i ’ d e k i t ap m ak t ır . A p o l l o 'n u n k ı z k a r d e şi A r t e m i s a v c ı l ı k v e y a b a n ı l y a şa ­ m ı n , a y n ı z am an d a ( b u n l ar a z ı t d ü şe c e k b i ç i m d e) d o ğ u m v e b ek ar et i n t a n r ı ç a sı d ı r . A r t e m i s 'i n M .S. l . v e 2. y ü z y ı l ­ l ar d an k a l m a h e y k e l l e r i b u g ü n T ü r k i y e ’d e b u l u n an an t i k E f es şeh r i n d e y e r al ı r ; b u h e y k e l l e r d e A r t e m i s , t a m a m e n b o ğ a t est i sl e r i y l e k a p l a n m ı ş şek i l d e t a sv i r e d i l m i şt i r ; b u ­ n u n A r t e m i s ' i n d o ğ u r g a n l ı ğ ı n ı si m g el ed i ğ i d ü şü n ü l ü r . 132 Y u n a n M i t o l o ji s i P o se i d o n P o s ei d o n g e n e l l i k l e ö f k e l i b i r m i z a c a sa h i p t i r . D en i z t a n ­ r ı sı o l a r a k ü ç d i şl i y a b a sı y l a d en i z r ü z g a r l a r ı , t su n a m i l e r v e a n a f o r l a r y a r a t ı r . F a k a t su y u n a g i t m e y i b a şa r a b i l i r se ­ n i z , d e n i z l e r i m e m n u n i y e t l e sa k i n l e şt i r i r v e si z e h o ş b i r r ü z g a r h e d i y e ed er . P o s ei d o n , Z e u s v e H a d e s ' i n k a r d e şi d i r ; b u ü ç k a r d e ş b a b a l a r ı K r o n o s u d e v i r d i k t e n so n r a d ü n y a y ı p a y l a şm a k i ç i n b i r e r ç ö p ç e k e r . Z e u s v e P o s e i d o n u n şa n sı y a v e r g i ­ d er , Z e u s u n p a y ı n a y e r v e g ö k , P o s e i d o n ’ u n p a y ı n a i se d e n i z l e r d ü şe r . Z a v a l l ı H a d e s i se k ı sa ç ö p ü se ç e r v e y e r a l ­ t ı n a sı k ı şı p k a l ı r ; t o p r a ğ ı n d e r i n l i k l e r i n d e k i k r a l l ı k t a n , o n u n o n u r u n a H a d e s o l a r a k b a h se d i l d i ğ i d e o l u r . P o s e i d o n a y n ı z a m a n d a P o l y p h e m u s ’ u n d a b a b a sı d ı r , h an i şu K i k l o p l a r ’ m k r a l ı v e H o m e r o s’ u n O d y s s e i a ’sı sa ­ y e si n d e m e şh u r o l a n t ek g ö z l ü c a n a v a r . B a t ı d ü n y a sm ı n y az ıy a d ö k ü l en i l k m i t l er i n d en b i r i d i r b u v e b u g ü n d e ç o k ç a a n l a t ı l ı r . H o m e r ’ i n d e st a n ı n d a , k a h r a m a n O d y s s e ­ i a t e k g ö z l ü b i r d e v t a r a f ı n d a n b i r m a ğ a r a y a h a p se d i l i r f a k a t o n u şa r a p l a k a n d ı r a r a k a l t e t m e y i b a şa r ı r . K a f a ­ y ı b u l a n P o l y p h em u s o n a i sm i n i so r d u ğ u n d a O d y s s e i a “ h i ç k i m se ” c e v a b ı n ı v e r i r v e d e v i n t e k g ö z ü n e k ı z g ı n b i r k a z ı k sa p l a r . D i ğ e r K i k l o p l a r “ h i ç k i m se " ad l ı k i şi y i b u l a m a y ı n c a , O d y s s e i a m u z a f f e r b i r şe k i l d e u z a k l a r a y e l ­ k e n a ç a r . F a k a t , d e n i z d e g ü v e n d e o l d u ğ u d ü şü n c e si n e 13 3 B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i k a p ı l a r a k i sm i n i y a n l ı şl ı k l a P o l y p h e m u s ’ a sö y l e y i v e r i n c e , P o l y p h em u s d a, b e k l e n e c e ğ i g i b i a ğ l a y a r a k b a b a sı n a k o ­ şar . B a b a sı P o s ei d o ı ı i se O d y s s e i a 'y ı b i r k a ç se n e y i d ah a d e n i z l e r d e y i t i k g e ç i r m e y e m a h k u m ed er . A fr o d it A şk , ar z u v e g ü z e l l i k t a n r ı ç a sı A f r o d i t 'i n d ü n y a sı n d a h e r şe y i n h u zu rlu o l m ası n ı b e k l e y e b i l i r si n i z f a k a t a sl ı n d a at eş t a n r ı sı H e p h a i s t o s ’ u n k a r ı sı v e sa v a ş t a n r ı sı A r e s ' i n se v g i l i si o l a r a k k o şu şt u r m a l ı b i r h a y a t ı v a r d ı r . G ü z el l i ğ i n i n b i r ç o k Y u n an m i t i n i n m er k ez i n d e y e r a l a n o n y ı l l ı k T r o y a Sa v a şı ’ n ı t e t i k l e d i ğ i sö y l e n i r . B u n ­ l ar d an sa d e c e b i r k a ç ı n ı sa y m a k g e r e k i r se T r o y a A t ı , A ş i l , O d y s s eu s , A e n e a s v e R o m a şe h r i n i n o r t a y a ç ı k m a ­ sı b u m i t i n p a r ç a l a r ı d ı r . ( B u k o n u d a d a h a f a z l a sı i ç i n 6. B ö l ü m 'e b a k ı l a b i l i r .) H i k a y e y e g ö r e , Z e u s ' u n d ü z e n l e d i ğ i b i r z i y a f e t sı r a ­ sı n d a ü z e r i n d e " d ü n y a n ı n en g ü z el k a d ı n ı n a ” y a z a n a l ­ t ın b i r el m a, a n l a şm a z l ı k t a n r ı sı E r i ş t a r a f ı n d a n t ö r e n i n o r t a y er i n e b ı r ak ıl ı r . A f r o d i t , A t h en a v e H er a ay r ı ay r ı, el m a n ı n k e n d i l e r i n e a i t o l d u ğ u n u i d d i a ed er . E l m a n ı n sa h i b i n i b e l i r l e m e k i se T r o y a ’ d a k i en g ö z d e b e k a r o l a r a k se ç i l e n z av al l ı ö l ü m l ü P a r i s 'e d ü şer . İ şi n so n u p e k h a y ı r l ı o l m ay ac ak t ır . 13 4 Y u n a n M i t o l o ji s i T an r ıç al ar ın h er biri so y u n u r ve b a şt a n ç ık ar ıc ı h e d i y e l e r l e P a r i s ’e k u r y a p a r . F a k a t A f r o d i t ’ i n T r o y a l ı H e l e n ’ l e e v l i l i k v a a d i h e d i y e l e r a r a sı n d a en c a z i p o l a n d ı r , b u n ed en l e P a r i s al t ın el m ay ı A f r o d i t e v er i r . F ak at o r ­ t a d a b i r so r u n v a r d ı r : H el en z at en Y u n a n k r a l ı M e n e l a u s i l e e v l i d i r . K a r ı sı n ı n sa d a k a t si z l i k l e r i n d e n b ı k a n M e n e ­ l a u s, o n u g e r i a l m a k i ç i n y ü z b i n l e r c e Y u n a n a sk e r i y l e T r o y a ’ y a h ü c u m ed er . Eros Y u n a n l ı l a r ı n “ a şk ” i ç i n i k i sö z c ü ğ ü v a r d ı r : “A g a p e ” d er i n v e r u h a n i b i r a şk ı i f a d e ed er ; " e r o s” i se f i z i k se l ar z u v e i h t i y a ç l a r ı . “ E r o t i k ” sö z c ü ğ ü b u t ü r b i r a şk t a n g el i r . Y u n a n sa n a t ı n d a ç o ğ u n l u k l a k a n a t l a r ı , g ü m ü şt e n y a y ı v e o k u y l a r e sm e d i l e n E r o s’ u n c i n se l a r z u y u at eşl e­ d i ğ i d ü şü n ü l ü r . E r o s a p l a st i k sa n a t l a r d a v e e d e b i y a t t a y a k ı şt ı r ı l a n k ar ak t er ö z el l i k l er i z am an i ç i n d e d e ğ i şi r . E r k e n Y u n a n t a sv i r l e r i n d e i r i y a r ı g e n ç b i r a d a m o l a r a k r e sm e d i l i r k e n so n r a l a r ı d a h a o y u n b a z , el e a v u c a sı ğ m a z b i r k a r a k t e r o l u r . R o m a sa n a t ı n d a ( v e so n r a sı n d a ) i se T a n r ı l a r a v e ö l ü m l ü l e r e o n l a r ı â şı k e d e c e k o k l a r f ı r l a t a ­ r a k d o l a şa n t o m b u l b i r b eb ek o l a r a k r e sm e d i l i r . E r o s v e k a l b e sa p l a n a n o k i k o n o g r a f i si , b u g ü n d e y a y g ı n o l a r a k k u l l an ıl m ak t ad ır . 135 B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i Ath en a A t h e n a , Y u n a n m i t o l o j i si n i n en se v i l i p sa y ı l a n t a n r ı ç a l a ­ r ı n d a n b i r i d i r . Ç e v r e si n d e k i l e r i n a k si n e , i n t i k a m p e şi n d e h a r e k e t e t m e y e v e h ı n c ı n ı ö l ü m l ü l e r d e n ç ı k a r m a âd et i y o k t u r . B i l g e l i k t e n d ü r ü st l ü ğ e , c e sa r e t t e n sa v a şt a k i y ı r ­ t ı c ı l ı ğ a , Y u n a n k ü l t ü r ü n ü n t ü m so y l u ö ğ el er i o n d a v ü c u t b u l m u şt u r sa n k i . H a m i l e an n e si M e t i s ' i y u t a n Z e u s ’ u n k a f a sı n d a n , z ı r h ı n a b ü r ü n m ü ş, m a c e r a y a h az ı r v a z i y e t t e ç ı k m ı şt ı r . B u o l a ğ a n ü st ü ö z e l l i k l e r i n b i r a r a y a g el i şi , A t h e n a y ı h u k u k v e a d a l et i n , b i l g e l i k v e c e sa r e t i n t a n r ı ç a sı y a p ­ m ı şt ı r ; a y r ı c a Y u n a n v e R o m a e d e b i y a t m d a k i t em el k a ­ r a k t e r l e r i n k o r u y u c u m e l e ğ i o l m a g ö r e v i n i ü st l e n m i şt i r . ( Se n a r y o n u n g e r e k t i r d i ğ i şe k i l d e , O d y s s eu s y e A e n e a s ı k â h d ah a g ü ç l ü v e u z u n b o y l u y a p a r a k , k â h g ö r ü n m e z o l m a l a r ı n ı y a d a k ı l ı k d e ğ i şt i r m e l e r i n i sa ğ l a y a r a k z o r d u ­ r u m l a r d a n k u r t u l m a l a r ı n a y a r d ı m ed er .) Y u n a n m e d e n i y e t i n i n h âl â m e r k e z i o l a n şe h i r o n u n a d ı n ı t a şı r . B a k i r e t a n r ı ç a o l a r a k sa f l ı ğ ı d a şe h r i n si l u e ­ t i n e e g e m e n o l an P a r t h e n o n ’ d a a n ı l ı r ( Y u n a n c a d a ‘p a r t h e n o s’, ‘ b a k i r e ’ a n l a m ı n a g el i r ) . A t h e n a v e P o s ei d o n , b u m u h t e şe m P o s ei d o n nun şe h r i n k e n d i l e r i n e a d a n m a sı i ç i n ç e k i şi r l e r . k a m p a n y a sı n a ü ç d i şl i y a b a sı n ı d en i z su y u ­ şe h i r d e k i b i r k a y n a k t a n a k a b i l m e si i ç i n k u l l an a­ r a k b aşl ar . A t h e n a i se i l k z e y t i n a ğ a c ı n a h a y a t v e r e r e k i 36 Y u n a n M i t o l o ji s i P o s e i d o n u n ö n ü n e g e ç e r . P o s ei d o n u n k o r k t u ğ u b a şı n a g e l m i şt i r : O n i k i t a n r ı o r t a k b i r k a r a r l a şe h r e i sm i n i v e r ­ m e o n u r u n u A t h e n a ' y a b a h şe d e r l e r . M i t i n h a n g i v e r si y o ­ n u n u o k u d u ğ u n u z a b a ğ l ı o l a r a k P o s e i d o n şe h r i b a z e n sel b a sk ı n ı n a u ğ r a t ı r , b az en d e u ğ r a t m a z . A t h e n a y l a i l i şk i l e n d i r i l e n m i t l e r i n ç o k l u ğ u n e d e n i y ­ l e Y u n a n sa n a t ı n d a f a r k l ı si m g e l e r l e t a sv i r e d i l i r ; z ı r h , z e y t i n a ğ a c ı si m g e l e r i y a d a b i l g e b a y k u ş e n sı k r a st l a n a n se m b o l l e r d i r . Ares Z e u s v e H e r a ' m n o ğ l u o l a n A r e s , sa v a şı n v e ç a r p ı şm a i ç i n d u y u l a n v a h şi ar z u n u n v ü c u t b u l m u ş h a l i d i r ; sa v a şl a i l i ş­ k i l e n d i r i l e n t e k Y u n a n t a n r ı sı o l m a sa d a b u k o n u d a ö z el b i r y e r e sa h i p t i r . Ö r n e ğ i n H ep h a i s t o s si l a h v e z ı r h y a p a r ­ k e n , A t h e n a Y u n a n l ı l a r a r e h b e r l i k e d e r v e o n l a r a sa v a ş i ç i n h a k l ı se b e p l e r su n ar . Y u n an ed eb i y at ın d ak i sa v a ş h i k ay el er i n d e A r e s ’ i n g a z a b ı n ı n e t k i l e r i n d e n sı k ç a b a h se d i l i r . B i r h i k a ­ y e d e Y u n a n şe h r i T h eb a i ’ n i n k u r u c u su K a d m o s v e a d a m ­ l ar ı, K a d m o s’u n Z eııs t ar af ın d an k aç ır ıl an k ı z k a r d e şi E u r o p a y ı a r a m a k i ç i n y o l l a r a d ü şe r l e r . K a r şı l a şt ı k l a r ı i l k i n e ğ i t a k i p e t m e l e r i ö ğ ü t l e n e n K a d m o s v e a d a m l a r ı k ı sa 137 B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i b i r sü r e so n r a , b i r y ı l a n ı n k o r u d u ğ u b i r ç e şm e y e g e l i r l e r . B u y ı l a n A r e s’ i n ç o c u k l a r ı n d a n b i r i d i r , b u d a o n u k o r k u ­ l ası b i r h a y v a n y a p a r . Y ı l a n , K a d m o s u n a d a m l a r ı n ı ö l d ü ­ r ü r . K a d m o s d a i n t i k a m a l m a k i ç i n y ı l a n ı b i r t a şl a ez er . A t h e n a , K a d m o s 'a y ı l a n ı n d i şl e r i n i n b i r k ı sm ı n ı ç ı k a r m a sı n ı v e t o p r a ğ a g ö m m e si n i n a si h a t e d er . D i şl e r i n g ö m ü l d ü ğ ü y e r d e n S p a r t o i o l a r a k b i l i n en b i r o r d u e r k e k b i t i v e r i r v e K a d m o s 'a T h eb ai şe h r i n i k u r m a sı i ç i n y a r d ı m e d e r l e r . N e y a z ı k k i A r e s , y ı l a n ı n ö l d ü r ü l m e si n i n ö c ü n ü K a d m o s ’ u t ü m y ı l b o y u n c a k ö l e si o l a r a k ç a l ı şm a y a m a h ­ k u m e d e r e k al ı r . K a d m o s , A r e s ' i n k ı z ı H a r m o n i a y l a ev l e n se d e, so n r a d a n i k i si d e y ı l a n a d ö n ü şü r l e r . H ad es Y er al t ın m E f e n d i si H a d e s ’ i n ö f k e l i b i r m i z a c a sa h i p o l ­ d u ğ u n u n d ü şü n ü l m e si n e şa şm a m a k g e r e k . H a d e s i sm i , h e r k e si n ö l ü m d e n so n r a g ö n d e r i l d i ğ i y e r a l t ı d ü n y a sı n a v e r i l e n ad d ı r . H ı r i st i y a n l ı k t a k i c e n n e t v e c e h e n n e m i n a k si n e Y u n a n l ı l a r ı n ö l ü l er i çi n t ek b i r m ek an ı v ar d ır . A m a H a d e s’ t e d e b i r ç o k f a r k l ı y e r b u l u n u r , b u n l a r ı n b a ­ k ı sı n ı d a d i ğ e r l e r i n d e n ç o k d a h a c a z i p t i r . Y u n a n m i t o l o j i si n e g ö r e H a d e s 'e g i r i p d e o r a d a n sa ğ d ö n m e y i b a şa r a b i l e n p e k az k i şi v a r d ı r , sö z k o n u su y o l ­ 138 Y u n a n M i t o l o ji s i c u l u ğ u n ç e t i n l i ğ i d ü şü n ü l ü r se , b u p e k şa şı r t ı c ı d a d e ğ i l ­ d i r . Y o l c u l u k , t an r ı C h a r o r i u n k ü r ek l er i n i ç ek t i ğ i b i r k a­ y ı k l a su l a r ı k a p k a r a n l ı k A c h e r o n n e h r i n i n g e ç i l m e si y l e b a şl a r . B u , u c u z a k a p a t ı l a b i l e c e k b i r h i z m e t d e ğ i l d i r , b u n ed en l e Y u n a n l ı l a r - v e R o m a l ı l a r - ö l en y a k ı n l a r ı y a k ı l ­ m a d a n ö n c e ö l ü n ü n ağ z ı n a b i r si k k e y e r l e şt i r i r l e r d i . A c h e r o n ’u n ö t e y a k a sı n d a h e r şe y d a h a d a z o r l aşı r . Ü ç k a f a l ı v a h şi k ö p e k C e r b e r u s ( e d e b i y a t t a o z a m a n d a n b e r i k u l l a n ı l a g e l m i ş b i r Fi g ü r d ü r , h a t t a H a r r y P o t t e r r o ­ m an l ar ın ın i l k i n d e d e k ü ç ü k b i r r o l ü v ar d ır ) , Er eb u s b ö l ­ g e si n e g i d e n g e ç i t i b e k l e r . E r e b u s’ t a, ö l e n l e r i n r u h l a r ı n ı n d ü n y a d a k i h a y a t l a r ı n ı u n u t m a k i ç i n su y u n d a n i ç t i k l e r i L e t h e n e h r i b u l u n u r . H a d e s i n sa r a y ı n ı n k a r şı sı n d a , i ç e r i g i r en l er i n h ay at l ar ı y ar g ıl an ır ; v ar ıl an k ar ar l a d a ah i r et i n e r e d e g e ç i r e c e k l e r i b e l l i o l u r . T a r t a r u s d e h şe t l i c e z a l a ­ r ı n e v i d i r , E l y si u m ’ u m t a r l a l a r ı n d a ( P a r i s’ t e k i e n m e şh u r c a d d e l e r d e n o l an C h a m p s- E l y se e s'n i n i sm i d e b u r a d a n g el i r ) i se ç a y ı r l a r d a , ç i ç e k l e r i ç i n d e o t u r m a k m ü m k ü n ­ dür. 139 B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i H e p h a i st o s H ep h a i s t o s a t eşi n , v o l k a n l a r ı n , m a d e n i e şy a l a r l a h e y k e l i n t a n r ı sı d ı r v e Y u n a n sa n a t ı n d a t a şı d ı ğ ı ç e k i ç v e m a şa y l a , a y r ı c a e şe ğ e b i n e r h a l d e t a sv i r e d i l m i şt i r . H e p h a i s t o s ’ u n k en d i el l er i n d en ç ık m ış b i r z ır h t ak ım ın ı h ed i y e o l ar ak a l m a k en b ü y ü k o n u r d u r ; A ş i l ’ m H o m e r o s’ u n İ l y a d a ’sı n d a sa v a şa g i d e r k e n a l d ı ğ ı g i b i . O l i m p o s D a ğ ı ’ n d a k i d i ğ e r t a n r ı l a r ı n z ı r h l a r ı n ı d a H ep h a i s t o s y a p m ı şt ı r . E l i şl e r i n d e k i m a h a r e t i n e v e z a r a f e t i n e r a ğ m e n , H e p ­ h a i s t o s k u su r l u b i r t a n r ı g i b i g ö r ü l ü r . A n l a t ı l a r ç e şi t l i d i r f a k a t O l i m p o s D a ğ ı ’ n ı n z i r v e si n d e n d ü şt ü k t e n so n r a h a ­ f i f ç e t o p al k a l a n b i r b a c a ğ ı o l d u ğ u b i l i n i r . i F ar k l ı h i k ay el er d e b ac ağ ın ın d o ğ u şt a n şe k i l si z o l ­ d u ğ u v e a n n e si H e r a ’ n m , o ğ l u n u n k u su r u n d a n i ğ r e n e ­ r e k o n u d ü n y a y a f ı r l a t t ı ğ ı sö y l e n i r . N e y se k i H ep h a i s t o s d ü n y a y a d ü şü n c e , v o l k a n i k L i m n i A d a sı ’n d a E u r y n o m e v e T h et i s ( A ş i l ’ i n an n esi ) t a r a f ı n d a n b u l u n u p b ü y ü t ü l ü r v e b u r ad a u st a b i r z a n a a t k a r o l m a k ü z er e y e t e n e k l e r i n i g e l i şt i r i r . M itin b a şk a b i r v e r si y o n u n d a H ep h a i s t o s b a c a ğ ı ­ n ı y e t i şk i n b i r t a n r ı y k e n O l i m p o s D a ğ ı ’ n ı n z i r v e si n d e n a t ı l a r a k sa k a t l a r . B u e f sa n e y e g ö r e Z e u s , k a r ı sı H e r a ’ y a , T r o y a ’ d an d ö n e r k e n H e r a k l e s ’ e b i r f ı r t ı n a y o l l a d ı ğ ı i ç i n ö f k e l i d i r , b u n e d e n l e H e r a ' y ı z i n c i r l e r l e O l i m p o s’ t an a şa ­ 140 Y u n a n M i t o l o ji s i ğ ı asa r . H e p h a i s t o s a n n e si n i n i m d a d ı n a k o şu n c a Z eu s o n u b a c a ğ ı n d a n t u t t u ğ u g i b i d a ğ d a n a şa ğ ı at ar . H ep h a i s t o s ' u n d ü şü şü g ü n b o y u n c a sü r e r v e t a m G ü n e ş b a t a r k e n L i m n i A d a sı ’ n d a so n b u l u r . K ronos Z eu s t an r ıl ar ın b ab ası d a o l sa K r o n o s u n ço cu ğu d u r . K r o n o s i se G a i a ( T o p r ak ) v e U r a n o s u n ( G ö k ) o ğ l u d u r . K r o n o s , k ı z k a r d e şi R h ea i l e e v l e n i r v e b i r l i k t e O l i m p o s D ağ ı’n ın t an r ı v e t an r ıç al ar ım y ar at ır l ar . B u ç o c u k l ar ın a r a sı n d a Z eu s " u n y a n ı sı r a H e r a ( a y n ı z a m a n d a k a r ı sı o l an ) , H a d e s v e P o s ei d o n d a v a r d ı r . K r o n o s , c e n n e t i n g ü ç l e r i n i b a b a sı U r a n o s ’ t an , o n u si v r i b i r o r a k l a h a d ı m e d e r e k al ı r . O n u n d a k e n d i o ğ u l ­ l a r ı n ı n e l i n e d ü şü p a y m k a d e r i p a y l a şa c a ğ ı n a d a i r b i r k e ­ h a n e t ü z e r i n e K r o n o s , R h ea n m d o ğu r d u ğ u h er ço cu ğu y u t a r a k so r u n u ç ö z m e k i st e r . Ç o c u k l a r d a n y a l n ı z c a en k ü ç ü k l e r i o l a n Z e u s , a n n e si o n u G i r i t ’ t e b i r m a ğ a r a d a g i z l i ce d o ğ u r d u ğ u i çi n d i ğ er ç o c u k l ar l a ay n ı k ad er i p ay ­ l a şm a k t a n k u r t u l u r . K o c a sı n ı k a n d ı r m a k i ç i n R h ea o n a, b a t t a n i y e y e sa r ı l m ı ş b i r k a y a p a r ç a sı n ı sa n k i o ğ u l l a r ı y ­ m ı ş g i b i v e r i r , K r o n o s d a t aşı b i r l o k m a d a m i d e y e i n d i r i r . Z eu s bü yü yü p r e şi t o l d u ğu n d a, k a r d e şl e r i n i 141 B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i K r o n o s ' u n k a r n ı n d a n ç ı k a r ı p ö z g ü r l ü k l e r i n e k a v u şt u r u r . So n r a d a, b a b a sı n ı n k u şa ğ ı n d a n g el en Y u n a n l ı T a n r ı l a r o l a n T i t a n l a r a k a r şı o n y ı l l ı k z o r l u b i r sa v a ş v e r i r v e g a l i p g el i r . K r o n o s i l e T i t a n l a r ı y e r a l t ı n a , T a r t a r u s ’ a sü r ü l ü r l e r . B ö y l e c e t a n r ı l a r ı n b i r so n r a k i k u şa ğ ı n ı n , y a n i O l i m p o sl u l ar ın ö n ü aç ıl m ış o l u r . G aia T o p r a k t a n r ı ç a sı v e h e r şe y i n a n a sı o l a n G a i a , Y u n a n t a n ­ r ıl ar ın ın an aer k i l f i g ü r ü d ü r . T ü m t an r ıl ar o n u n U r a n o s la ( G ö k ) , P o n f u s’l a ( D en i z ) v e T a r t a r u s 'l a ( Y er al t ı ) b i r l e şm e ­ l e r i n d e n d o ğ m u şt u r . " T o p r a k a n a ” f i g ü r ü n ü n ö ğ e l e r i n e b i r ç o k b a şk a i n an ç si st e m i n d e d e r a st l a n ı r , Y u n a n m i t o l o j i si n d e k i v a r l ı ğ ı n ı n d a ö n cek i d ö n em l er d en m i t o l o j i k b i r k al ın t ı o l d u ğu d ü ­ şü n ü l ü r . G a i a , ü st l e n d i ğ i a n n e l i k r o l ü n e r a ğ m e n , b e l a d a n u z ak d u r m az . O ğ l u K r o n o s " u n U r a n o s ’ u d e v i r m e si n e v e h a d ı m e t m e si n e y a r d ı m ed en o d u r . K r o n o s ’ u n so y t a r ı l ı k ­ l ar ın d an b ık ın c a d a t o r u n u Z eu s’ u T i t an l ar ı d ev i r i p t an r ı­ l a r ı n l i d e r i o l m ası i ç i n d e st e k l e m i şt i r . Y a p t ı k l a r ı b u n l a r ­ l a d a k a l m a z . Z e u s ' u n K r o n o s u y e r a l t ı n a g ö n d e r m e si n e ö f k e l e n e n G a i a , G i g a n t e s ’l e r i n v e c a n a v a r T y p h o e u s ' u n y a r d ı m ı n ı a l a r a k Z e u s’ t a n d a k u r t u l m a n ı n y o l u n u ar a r . F a k a t t o r u n u , f az l a d i şl i b i r r a k i p t i r . 142 Y u n a n M i t o l o ji s i İ l h am Per i l ed Y u n an m i t o l o j i si n d e b e l l ek , T i t an t a n r ı ç a sı M n e m o sy n e i l e t em si l e d i l i r ( i sm i Y u n a n c a d a “ d ü - 1 şü n c e l i ” , “ d u y a r l ı ” a n l a m ı n a g el en sö z c ü k t e n g el i r ) . M n e m o sy n e , Z e u s’ l a y a şa d ı ğ ı d o k u z g ü n l ü k a şk m a c e r a sı n ı n ar d ı n d a n , t ü m sa n a t l a r a i l h a m v e r e n d o k u z k ı z k a r d e ş o l an İ l h a m P e r i l e r i ’n i n a n n e si o l ­ m u şt u r . İlh am P e r i si K allio p e İlh am V er d iği N e ile t a sv i r A lan ed ilir? E p i k şi i r i n i l h am Y az ıt p e r i si K leio T ar i h i n i l h an ı P a r şö m e n t o m a r ı p e r i si Er at o Eu t erp e M elp o m en e L i r i k şi i r i n i l h am K i t h ar a (lir aile­ p e r i si si n d e n b i r ç a l g ı ) M ü z i ğ i n i l h am F lü t b en z er i b ir p e r i si e n st r ü m a n T r ajed i n i n ilh am T r a j i k b i r m a sk p e r i si Po lyh ym n ia İ l ah i l er i n ilh am P eç e p e r i si T e r p si k h o r e D a n sı n v e Lir r i t m i k şi i r i n i l h a m p e r i si T h alia G ü ld ü rü n ü n il­ K o m i k b i r m a sk h a m p e r i si U r an ia A st r o n o m i n i n K ü re ya da pu­ i l h a m p e r i si su l a 143 B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i Y u n a n - v e R o m a - e d e b i y a t ı n ı n en n ad i d e p a r ç a l a ­ r ı, İ l h a m P e r i l e r i n e o z a n a b e l l i b i r m i t i a n l a t ı r k e n i l h a m v e r m e l e r i i ç i n y a k a r a r a k b a şl a r . Y a z a r l a r ı n , sa n a t ç ı l a r ı n v e h a t t a a st r o l o g l a r ı n İ l h a m P e r i l e r i n ­ d en i l h a m a l m a sı f i k r i , B a t ı sa n a t ı v e e d e b i y a t ı n d a y ü z y ı l l a r c a sü r m ü şt ü r . B u n a v e r i l e b i l e c e k sa y ı sı z ö r n e k t e n b i r i , Sh a k e sp e a r e ’i n V . H e n r y e se r i n i n i l k p e r d e si n i n p r o l o g u d u r : “ E y ! A l e v d e n y a r a t ı l m ı ş b i r i l h a m p e r i si P a r ı l d a y a r a k g ö k y ü z ü n e y ü k se l i y o r o l sa ” * B u g ü n b i l e m o d a t a sa r ı m c ı l a r ı , b e l l i b i r m o d e l i y a d a ü n l ü y ü k en d i İ l h am P er i l er i o l ar ak g ö r er ek y en i t a sa r ı m l a r ı n ı g e l i şt i r i r k e n bu k i şi n i n b ed en i n i n şe k l i n d e n , k i şi l i ğ i n d e n y a d a t a r z ı n d a n e si n l e n i r l e r . * A l i H . N e y z i ’ n i n M i t o s- B o y u t T i y a t r o Y ay ı n l a r ı 'n d a n ç ı k a n ç ev i r i si k u l l a n ı l m ı şt ı r ( E k i m 2 0 0 2 , ı. B ask ı) ( ç.n .) 144 Y u n a n M i t o l o ji s i Ad on is E b e d i " a şk v e a r z u " i l e ö z d e şl e şt i r i l m i ş b i r d i ğ er Y u n a n t a n r ı sı o l a n A d o n i s b i t k i l e r i n v e y e n i d e n d o ğ u şu n t a n r ı ­ sı d ı r . Ö y l e y a k ı şı k l ı d ı r k i h e n ü z y e n i y e t m e y k e n b i l e aşk t a n r ı ç a sı A f r o d i t i n d i k k a t i n i ç e k m e y i b a şa r ı r . A f r o d i t k e n d i so r u m l u l u ğ u a l t ı n d a k i g en ç A d o n i s ’ i , y o k l u ğ u n d a g ö z k u l a k o l m a sı i ç i n b ah ar t a n r ı ç a sı v e y e r a l t ı n m k r a l i ­ ç e si P e r s e p h o n e y e ( aşa ğ ı y a b a k ı n ı z ) b ı r a k ı r . P er sep h o n e A d o n i s ’e t u t u l u r v e v a k i t g el d i ğ i n d e o n u A f r o d i t ' e g e r i v e r m e k i st em ez . A r a l a r ı n d a k a v g a y a t u t u ­ şu r l a r , N e y se k i Z e u s , A d o n i s ’ e z a m a n ı n ı A f r o d i t , P e r s e p ­ h o n e v e k e n d i se ç t i ğ i b i r a m a ç a r a sı n d a e şi t şe k i l d e b ö ­ l ü şt ü r m e si n i b u y u r u n c a o r t a l ı k y a t ı şı r . A d o n i s ’ i n b u b o ş z a m an ı A f r o d i t ’ l e g e ç i r m e y i se ç e r e k o n a o l a n b a ğ l ı l ı ğ ı ­ n ı a ç ı k ç a o r t a y a k o y m a sı P e r s e p h o n e y i k a h r e d e r . D i ğ e r y a n d a n , b u b i r l i k t e l i k A f r o d i t ’i n k o c a sı A r e s ’ i d e ç i l e d e n ç ı k a r ı r v e A r e s k ı sk a n ç l ı k v e ö f k e i l e b i r y a b a n d o m u z u b ed en i n e g i r i p A d o n i s ’i ö l d ü r ü r . A d o n i s , A f r o d i t 'i n k o l l a­ r ın d a can v er i r . 145 B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i P e r se p h o n e B i r a z h ü z ü n l ü b i r k a r a k t e r o l an b a h a r t a n r ı ç a sı P e r s e p ­ h o n e, Z e u s v e D e m e t er i n k ı z ı d ı r v e h i k a y e si m e v si m l e r i n d e ğ i şi m i n i a ç ı k l a m a k i ç i n k u l l a n ı l ı r . D e m e t er k ı z ı n ı o n a şe h v e t l e y a k l a şa n t a n r ı l a r d a n k o r u m a y a ç a l ı şsa d a, P e r ­ sep h o n e b i r g ü n ç a y ı r d a ç i ç e k t o p l a r k e n y e r a l t ı t a n r ı sı H a ­ d es o r t a y a ç ı k ı p o n u k a ç ı r a r a k k a r ı sı y a p ı n c a D e m e t er i n t ü m ç a b a l a r ı b o şa g i d er . B u t e c a v ü z k a r şı sı n d a ö f k e d e n d e l i y e d ö n e n D e m e ­ t er , H a d e s ' t en k ı z ı n ı g e r i g e t i r m e si n i i st e r . H a d es e r g eç m e r h a m e t e d e c e k t i r f a k a t o a r a d a P er s ep h o n e k o c a sı n ı n l ez z et l i n a r l a r ı n d a n t a t t ı ğ ı i ç i n a r t ı k se n e n i n y a r ı sı n ı o r a ­ d a, H a d e s ' i n k a r ı sı v e y e r a l t ı n ı n k r a l i ç e si o l a r a k - g e ç i r ­ m e y e m a h k u m d u r . O n u n y o k l u ğ u n d a ö l ü m l ü d ü n y a k ı şa b ü r ü n ü r v e o t e k r a r y e r i n ü st ü n e d ö n ü n c e y e d e k b a h a r o r t al ık t a g ö r ü n m ez . 146 Y u n a n M i t o l o ji s i D io n e Z eu s’u n n e r e d e y se ç o c u k l ar ı o ld u ğu al t m ış f a r k l ı t an r ıç a v e sa n ı l m a k t a d ı r ; k ad ın d an e şl e r i n d e n biri de D i o n e d ı r . İ sm i , Z e u s ’ u n d i şi l v e r si y o n u d u r ; ‘D i a n a ’ v e ‘Jü p i t e r ’ k e l i m e l e r i y l e a y n ı k ö k t e n t ü r e t i l m i şt i r . K e n d i si d e en e sk i t a n r ı ç a l a r d a n b i r i o l a n A f r o d i t m a n n e si d i r , b u n e d e n l e D i o n e ' n i n Y u n a n m i t o l o j i si n d e k i y e r i t o p r a k an a G a i a y a b en z er . E sk i m et i n l er d e D i o ı ı e’ d en ü st ü n k ö r ü b a h se d i l i r f ak at o n a ay r ıl an b i r k aç cü m l e i çi n d e Y u n an d a n ad i r en gö r ü l en b ir k ır ıl gan l ık g ö r m ek t an r ıl ar ­ m üm kün­ d ü r . D i o n e n m k ı z ı A f r o d i t , T r o y a Sa v a şı ’ n d a k e n d i o ğ l u A e n e a s ’ \ k o r u m a y a ç a l ı şı r k e n y a r a l a n d ı ğ ı n d a ( d ah a f az l a b i l g i i ç i n sa y f a 17 6 ’y a b al cın ız ) i y i l e şe b i l m e k i ç i n O l i m p o s D a ğ ı ’ n d a k i a n n e si n e sı ğ ı n ı r . D i o n e, A f r o d i t ’ e b a k a r k e n , o n a sa v a ş t a n r ı sı A r e s’i n b i r d e f a sı n d a e si r d ü şü p i k i z al i m d ev t ar af ın d an b i r k az an a k ap at ıl d ığ ı h i k a y e y i an l at ır , h i ­ k a y e y e g ö r e sa v a ş t a n r ı sı a n c a k d e v l e r i n ü v e y a n n e si n i n a r a y a g i r i p H e r t n e s ' t en y a r d ı m i st e m e si y l e k u r t a r ı l a b i l - m i şt i r . B u h i k a y e y l e D i o n e, k ı z m a ö l ü m sü z l e r i n d e z a y ı f t ar af l ar ı o l d u ğu n u h at ır l at ır . A n l at t ığ ı b i r d i ğ er h i k ay e d e b ü y ü k t a n r ı l a r d a n H er a v e H a d e s i n , H e r a k l e s ’ i n si l a h l a ­ r ı y l a y a r a l a n m a sı d ı r . 147 Ka h r a m a n l a r CAN İ LER Ca , ve n avar l ar u b ö l ü m d e Y u n a n m i t o l o j i si n d e k i p e k ç o k k a h r a ­ m a n a z at en a şi n a o l d u ğ u n u z u f a r k e d e c e k si n i z . H erak les {Herk ül) H er a k l es d a h a ç o k R o m a m i t o l o j i si n d e k i i sm i y l e , y a n i H er k ü l o l ar ak t a n ı n ı r . O l a ğ a n ü st ü g ü c ü , k ı v r a k z e k a sı v e y e t e n e k l i b i r d ö v ü şç ü o l m a sı sa y e si n d e sa y g ı d u y u l a n b i r k a r a k t e r o l m u şt u r . M i t se l b i r sa v a şç ı d a n ö l ü m sü z b i r t a n r ı y a d ö n ü şm ü ş v e d a h a so n r a k e n d i si n e b u şe k i l ­ d e t a p ı m l m ı şt ı r . Z e u s v e ö l ü m l ü A l c m e n e n i n { Z eu s u n A l c m en e’ n i n k o c a sı g ö r ü n ü şü n e b ü r ü n m e si so n u c u n d a d o ğ an ) ç o c u ğ u d u r . Z e u s u n k a r ı sı H e r a ’ n i n d a b u n e d e n ­ l e H er a k l es t en n e f r e t e t t i ğ i v e o n u k ı sk a n d ı ğ ı a n l a t ı l ı r . H er a 'n m d e l i r t t i ğ i H er a k l es k e n d i ço cu k l ar ın ı ö l­ d ü r ü r . D a v r a n ı şı n ı n k e f a r e t i n i ö d e m e k i ç i n , o n u k r a l l ı k g ö r e v i n d e n a z l e d e n N em esi si * E u r y s t h e u s , o n d a n o n i k i * N em esi s, ö l ü m l ü l er i n a şı r ı l ı k l a r ı n ı c ez al an d ı r ı r , ( ç.n .) 149 B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i k a h r a m a n l ı k y a p m a sı i st e n i r ; b u n l a r n e r e d e y se g e r ç e k ­ l e şt i r i l m e si i m k a n sı z k a h r a m a n l ı k l a r d ı r . B u k a h r a m a n ­ l ı k l a r ı y a p a r sa H e r a k l e s m r u h u a r ı n a c a k v e ö l ü m sü z l ü k k az an ac ak t ır . B u m i t l er i n d u k l ar ı k ay n ağı, Y u n an l ıl ar ın ilgid ir : O n ik i k ah r am an l ığ ın a st r o l o j i y e d u y ­ h er b i r i n i n , t a­ k ı m y ı l d ı z l a r ı i si m l e n d i r m e k t e k u l l a n ı l a n h ay v an l ar d an b i r i n e t ek a b ü l e t t i ğ i d ü şü n ü l ü r . B u i si m l e r i n b i r k ı sm ı n ı b u gü n d e k u l l an m ay a d ev am ed i y o r u z . Bu gü n k u l l an ıl an t a k ı m y ı l d ı z i si m l er i v e b u n l a r l a al a k a l ı m i t l e r i ç i n sa y f a 17 4 - 8 4 ’ e b a k a b i l i r si n i z . H E R A K L E S ’İ N O N İ K İ K A H R A M A N L I Ğ I 1. N e m e a A sla n ın ı Ö ld ü r m e k D e v b i r y a r a t ı k N em ea d a d e h şe t sa ç m a k t a d ı r : B u y a r a ­ t ı k , p o st u n u n d e l i n m e z o l d u ğ u n a i n a n ı l a n b i r a sl a n d ı r . H e r a k l e s 'e v er i l en ilk gö r ev b u h ay v an ı ö l d ü r m ek t i r . H er a k l es c a n a v a r ı k ö şe y e sı k ı şt ı r m a y ı v e g ü r e şe r e k y e r e y ı k m a y ı b a şa r ı r v e d e r i si n i y ü z e r ( Y u n a n r e si m v e h e y ­ k e l l e r i n d e d e ç o ğ u k ez b u g a n i m e t i g i y e r k e n g ö r ü l ü r ) . H er a , a sl a n ı L e o t a k ı m y ı l d ı z ı n d a ö l ü m sü z l e şt i r i r . 15 0 Y u n a n M i t o l o ji s i 2 . L e r n a H y d r a ’s m ı Ö l d ü r m e k H y d r a , H e r a k l e s ’i n y o k e t m e k l e g ö r e v l e n d i r i l d i ğ i d o k u z b aşl ı b i r d e n i z y ı l a n ı d ı r . F a k a t y a r a t ı ğ ı n b a şl a r ı n d a n b i r i h e r k e si l d i ğ i n d e y e r i n e i k i b aş d ah a ç ı k a r , b u d a g ö r e ­ v i ü st e si n d e n g e l i n em ez h al e g e t i r i r . B u y e t m e z m i ş g i b i H y d r a y a e şl i k ed en d e v b i r y e n g e ç d e H e r a k l e s 'e a y a k - b ağ ı o l u r . F a k a t H e r a k l e s ’ i n z e k a sı n ı a l t e t m e k o k a d a r k o l a y d e ğ i l d i r : Y e ğ e n i İ o l a u s 'u n y a r d ı m ı y l a y a n a n m e şa ­ l e l e r i H y d r a ’ n m k e si l m i ş b o y u n l a r ı n a at ıp y e n i b a şl a r ı n b ü y ü m e si n i e n g e l l e r . Y e n g e c i d e a y a k l a r ı a l t ı n d a ez e r e k ö l d ü r ü r . H er a b u i k i c a n a v a r ı Su y ı l a n ı v e Y e n g e ç t a k ı m ­ y ı l d ı z l a r ı o l a r a k g ö k l e r e y e r l e şt i r i r . 3 . K r e n e ia G e y iğ in i Y a k a la m a k Sı r a d a k i g ö r e v t a n r ı ç a A r t e m i s i ç i n k u t sa l o l an a l t ı n b o y ­ n u z l u K r e n e i a G e y i ğ i ’ n i b u l u p g e t i r m e k t i r . H er a k l es k o c a b i r se n e i z sü r d ü k t e n so n r a h a y v a n ı y a k a l a m a y ı b a şa r ı r f a k a t z o r l u m ü c a d e l e sı r a sı n d a h a y v a n ı n k u t sa l b o y n u z ­ l a r ı n d a n b i r i k o p a r . A r t e m i s b u k ü ç ü k h a sa r a b i r az b o z u l sa d a H e r a k l e s ’ i n g er i k a l a n m a c e r a l a r ı i ç i n h a y v a n ı ö d ü n ç a l m a sı n a i z i n v e r i r . 151 B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i 4 . E r y o m a n t h o s Y a b a n d o m u z u n u Y a k a la m a k H er a k l es b u k o c a h a y v a n ı E r y o m a n t o s D a ğ ı ’ n m k a r l ı y a ­ m a ç l a r ı b o y u n c a t a k i p ed er , so n u n d a b i r a ğ l a y a k a l a r v e E u r y s t h e u s 'e g e t i r i r . E u r y s t h e u s y a r a t ı k t a n ö y l e si n e k o r ­ k a r k i sa k l a n m a k i ç i n k o sk o c a b i r k ü p ü n i ç i n e a t l ar . 5 . A u g e a s ’ı n A h ı r l a r ı n ı T e m i z l e m e k E l i s K r a l ı A u g e a s ’ ın 10 0 0 h a y v a n l ı k k o c a b i r sü r ü sü v a r ­ d ı r . H er a k l es i n g ö r e v i y se a h ı r l a r ı t e m i z l e m e k t i r ; o n l a r c a se n e d i r el sü r ü l m e m i ş b i r a h ı r d ı r b u . H er a k l es ç e v r e d e ­ k i n e h i r l e r i n y ö n l e r i n i a h ı r l a r ı n i ç i n d e n g e ç e c e k şe k i l d e d e ğ i şt i r e r e k i şe k o y u l u r . A u g e a s , g ö r e v i b i r g ü n d e y e r i n e g e t i r d i ğ i t a k d i r d e h a y v a n l a r ı n ı n 10 0 t a n e si n i H er a f c l es’ e v e r m e sö z ü n ü y e r i n e g e t i r m e y i n c e H er a k l es , E l i s e sa l d ı ­ r ır . G al i p g el i r v e b u g al i b i y et i k u t l a m a k i çi n i l k O l i m p i ­ y a t O y u n l a r ı 'n ı b a şl a t t ı ğ ı r i v a y e t e d i l i r . 6 . S t y m p h a l o s G ö l ü ’n ü n K u ş l a r ı n ı Ö l d ü r m e k B u i n sa n y i y e n c a n a v a r l a r A r k a d y a ’ d a k i St y m p h a l o s G ö l ü n d e d e h şe t sa ç m a k t a d ı r . H er a k l es o n l a r ı ç ı n g ı r a ­ ğ ı y l a ü r k ü t ü p o k u v e y a y ı y l a b i r e r b i r e r ö l d ü r m e y i b a şa ­ r ır . B u k u şl a r ı n A q u i l a ( k ar t al ) v e C y g n u s ( k u ğ u ) t a k ı m ­ y ı l d ı z l a r ı y l a t em si l e d i l d i ğ i n e i n a n ı l ı r . B u t a k ı m y ı l d ı z l a r 152 Y u n a n M i t o l o ji s i g e c e l e r i H e r a k l e s ’ i n o k u n u t em si l e d e n Sa g i t t a n m i k i y a n ın d a u z an ır l ar . 7 . G ir it B o ğ a sın ı Y a k a la m a k B u d e v b e y a z b o ğ a y ı G i r i t ’e d e n i z l e r d e n P o s e i d o n g ö n ­ d e r m i ş, b o ğ a b u r a d a K r a l M i n o s u n k a r ı sı P a s i p h a e y i b a şt a n ç ı k a r m ı şt ı r . C i n se l a r z u l a r ı m t at m i n et m ek i çi n y a p t ı r d ı ğ ı t a h t a d a n sa h t e b i r i n e ğ i b i l e v a r d ı r ; b u b i r l e ş­ m e n i n so n u n d a d a y a r ı i n sa n y a r ı c a n a v a r o l a n M i n o t o r ’ u d o ğ u r u r ( B e n z e r b i r h i k a y e i ç i n sa y f a 16 3 e v e E u r o p a ’ n ı n sa y f a 16 5 ’ t e k i h i k a y e si n e b ak ı n ı z ) . H er a k l es so n u ç t a b o ­ ğ ay ı y ak al ar , b u b o ğ a d a g ö k l er d e T au r u s t ak ım y ıl d ız ı o l a r a k y e r i n i al ı r . 8 . D i o m e d e s ’i n K ı s r a k l a r ı n ı Ç a l m a k H er a k l es’i n g ö r ev l i st e si n d e sı r a d a gad d ar K ral D i o m e d e s ’ i n a t l a r ı n ı ç a l m a k v a r d ı r . H e r a k l e s b i r k a ç g en ç d o st u n d a n y a r d ı m al ı r ; b u n l a r ı n a r a sı n d a i şi a t l a r a b a k ­ m a k o l a n en se v d i ğ i d o st u A b d e r u s d a v a r d ı r , d i ğ e r l e r i i se D i o m e d e s ' i k o l l a m a k l a g ö r e v l i d i r . N e y a z ı k k i H er a k l es v e ad am l ar ı b u n l ar ın et y i y en , y ı r t ıc ı, g ö z ü d ö n m ü ş at l ar o l d u k l a r ı n d a n h a b e r si z d i r ; g e r i d ö n d ü k l e r i n d e A b d e r u s ç o k t a n ö l d ü r ü l m ü şt ü r . H er a k l es o n u n c a n sı z b e d e n i n e 15 3 B i r N e f e s t e D ü n y a M i t o l o ji s i sa r ı l ı p a ğ l a r v e o n a b i r t a b u t y a p a r . Se n e l e r so n r a b u r a d a A b d e r a şe h r i y ü k se l e c e k t i r . A t l a r ı n a ğ ı z l a n b a ğ l a n d ı k t a n so n r a H er a k l es v e k a l a n a d a m l a r ı o n l a r ı E u r y s t h e u s 'e g e r i g ö t ü r m ey e m u v af f ak o lu r . 9 . H i p p o l y t a ’n ın S i h i r l i K e m e r i ’n i G e r i G e t i r m e k H i p p o l y t a , A m a z o n l a r ı n - b i r g r u p z al i m k r a l i ç e si d i r v e sa v a ş t a n r ı sı A r e s ' i n g u r u r l a t aşır . O y sa E u r y s t h e u s ’m k a d ı n sa v a şç ı - y ap t ığ ı b i r k em er i k ız ın ın k em er d e g ö z ü v a r d ı r v e H i p p o l y t a b u k e m e r i H er a k l es e t esl i m e t m e ­ y e g ö n ü l l ü o l sa d a, H e r a A m a z o n l a r a r a sı n d a H e r a k l e s ’ i n esas n i y e t i n i n k r a l i ç e y i k a ç ı r m a k o l d u ğ u n a d a i r b i r d e d i ­ k o d u ç ı k a r ı n c a o r t a l ı k k a r ı şı r . A m a z o n l a r o n a sa l d ı r ı n c a H er a k l es d e H i p p o l y t a ’ y ı ö l d ü r ü p k e m e r i ç a l a r a k m i si l l e ­ m e y ap ar . 1 0 . G e r y o n ’u n S ı ğ ı r l a r ı n ı Ç a l m a k U ç k af al ı , ü ç v ü c u t l u b i r c a n a v a r o l an G e r y o n , E r y t h e i a A d a sı 'n d a y a şa r v e b at an G ü n e ş’ i n k ı r m ı z ı y a b o y a d ı ğ ı i n e k sü r ü sü n e b ak ar . H er a k l es ad ay a G ü n eş t an r ı sı H el i o s ’ u n h ed i y e e t t i ğ i a l t ı n b i r k a y ı k l a g i d er v e i şe k o y u l u r . Ö n c e ç o b an E u y r i t i o n ’u , so n r a i k i b aşl ı b e k ç i k ö p e ğ i O r t h r u s u öld ü rü r. 154 G er y o n u ö l d ü r m ek i çi n d e H y d r a ’n ın ( say f a Y u n a n M i t o l o ji s i 15 3 ’ e b ak ı n ı z ) k an m a b u l an m ı ş b i r y a y k u l l a n ı r . Sü r ü y ü E u r y s t h e u s 'e g ö t ü r m e k t e b i r az z o r l a n ı r ç ü n k ü M e r a n ı n sü r ü y ü r ah at sı z ed i p d a ğ ı t m a k i ç i n b ı r a k t ı ğ ı at si n eğ i d e p e k y a r d ı m c ı o l m az , am a so n u n d a b a şa r ı l ı o l u r . G e l g ö r k i k e n d i si n e v e r i l e n tüm k ah r am an l ık l ar ı y a p m ı ş d a o l sa H e r a k l e s ' i n g ö r e v l e r i h en ü z t a m a m l a n ­ m a m ı şt ı r : E u r y s t h e u s b a şt a o n a y e r i n e g e t i r m e si g e r e ­ k e n o n g ö r e v o l d u ğ u n u sö y l e m e si n e r a ğ m e n E l er a k l es i n H y d r a y ı ö l d ü r ü r k en y ar d ım a l m a sı n ı , A u g ea s " 111 a h ı r l a ­ r ı n d a d a i n e k l e r l e m ü k a f a t l a n d ı r ı l m a sı n ı b a h a n e e d e r e k l i st e y e i k i g ö r e v d ah a e k l e r . H er a k l es y ı l m a d a n d e v a m ed er . 1 1 . H e s p e r i d l e r ’i n E l m a l a r ı n ı Ç a l m a k H esp er i d l er al t ın el m al ar v er en b i r ağ ac a b ak an ü ç t an ­ r ıç ad ır , h i k ay el er i G ü n e ş'i n ( ‘ H e sp e r o s’ Y u n a n c a ’ d a b a t ı şı y l a i l i şk i l e n d i r i l i r . a k şa m ’ a n l a m ı n a g e l i r v e b u k e l i m e a l t ı n g ü n b a t ı m ı v e b a t ı y a d a i r h e r şe y i k ap sar .) H er a k l es " i n z a f e r i n i n h i k a y e si h a n g i v e r si y o n u o k u d u ğ u ­ n u z a g ö r e d e ğ i şi r . B i r h i k a y e d e H er a k l es " i n a ğ a c ı b e k l e ­ y e n y ü z b a şl ı y ı l a n ı ö l d ü r e r e k b i r se p e t d o l u su e l m a y l a k a ç t ı ğ ı a n l a t ı l ı r . B i r b a şk a m i t t e H er a k l es , A t l a s a e l m a ­ l ar ı t o p l a m a sı k a r şı l ı ğ ı n d a t ü m d ü n y a y ı t a şı m a y ı t e k l i f e d e r ( b u v e r si y o n d a A t l a s , H e s p e r i d l e r i l e a k r a b a d ı r , y a n i 155 B i r N e f e st e D ü n y a M i t o l o j i si z at en o n l a r ı n t a r a f ı n d a d ı r ) . A t l a s , e l m a l a r l a d ö n d ü ğ ü n d e H er a k l es i n d ü n y a y ı t a şı m a sı n d a n m e m n u n g ö r ü n ü r . H e ­ r a k l es d e b e k l e n m e d i k b i ç i m d e b u i şi sü r d ü r m e y i k ab u l ed er , a m a t e k b i r şa r t l a : A t l a s ' ı n y ü k ü g e ç i c i o l a r a k sı r t ­ l a m a sı g e r e k l i d i r , b ö y l e c e o d a p e l e r i n i n i d ü z e l t i p r a h a t e d e b i l e c e k t i r ... B u n o k t a d a H er a k l es , e l i n d e a l t ı n e l m a ­ l ar l a, p l a n l a d ı ğ ı k a ç ı şı g e r ç e k l e şt i r i r . 1 2 . K e r b e r o s ’u Y a k a l a m a k Şü p h esi z k i H e r a k l e s i n i şl e r i a r a sı n d a en z o r l u o l a n ı b u d u r . K e r b e r o s y e r a l t ı n d a y a şa y a n ü ç b aşl ı k ö t ü b i r k ö ­ p e k t i r (H a d e s h a k k ı n d a d a h a f a z l a b i l g i i ç i n sa y f a 14 1’ e b ak ı n ı z ) v e k e si n l i k l e so k a k t a m u t l u m e su t g e z d i r m e ­ y i i st e y e c e ğ i n i z H y d r a n ın t ü r d en bir h ay v an ve O r t h r u s u n , y an i d eğ i l d i r . K er b er o s, G er y o n u n sı ğ ı r l a r ı n ı n b e k ç i si o l an i k i b aşl ı k ö p e ğ i n k a r d e şi d i r . A y n ı z a m a n ­ d a N em ea A s l a n ı ' m n d a a m c a sı d ı r . H a d e s e b i r ö l ü m l ü o l ar ak gid ip d ö n m ey e y ö n el i k ilk g i r i şi m d e H er a k l es , P er s e p h o n e m i t i n e b a şv u r a r a k r i t ü e l l e r y a p a n b i r r a h i b i z i y a r e t e d e r ( sa y f a 14 9 ’ a b a l a n ı z ) . H e r a k l e s y e r a l t ı n a i n e r v e so n u n d a K e r b e r o s ' u ç ı p l a k e l l e r i y l e z a r a r sı z h a l e g e ­ t i r i p E u r y s t h e u s ' e t e sl i m ed er . H e r a k l e s ’ i n d i ğ e r z a f e r l e ­ r i n d e k i h a y v a n l a r ı n a k si n e K e r b e r o s , d ah a so n r a H a d e s ’ e sa ğ şa l i m g e r i v e r i l i r . 156 Y u n a n M i t o l o ji s i Perseus v e M edusa B i r k a h i n , A r g o s k r a l ı A k r i s i o s 'a , k ı z ı D a n a e ’i ı i n oğlu t a r a f ı n d a n ö l d ü r ü l e c e ğ i n i sö y l e m i şt i r ; b u d a k r a l ı k ı z ı n ı t al i p l er i n m er ak l ı g ö z l er i n d en u z ak t a b i r y er e k ap am ay a sü r ü k l e r . B u ö n l e m e r a ğ m e n , Z e u s a l t ı n d a n b i r y a ğ m u r o l a r a k g el i p D a n a e y i h a m i l e b ı r a k ı r . D a n a e, P er s eu s u d ü n y ay a g et i r d i ğ i z am an an a- o ğ u l A k r i s i o s t ar af ın d an d en i z e a t ı h r , am a Ser i p h o s a d a sı n a ç ı k m a y ı b a şa r ı r l a r . P er s e u s b ü y ü y ü p y e t i şk i n b i r e r k e k o l d u ğ u n d a K r a l P o l y d e c t e s o n a k o r k u n ç M e d u s a m n y ı l a n l a r f ı şk ı r a n b a ­ şı n ı g e t i r m e si n i e m r e d e r . O y sa M e d u s a ' y a b i r k e z b a k a n t a ş k e si l m e k t e d i r . F a k a t u y a r ı l a r P e r s e u s ' u d u r d u r m a z . T a n r ıç a A t h en a d an y ar d ım al ı p o n u n a y n a l ı k a l k a n ı n ı k u şa n a n P er s e u s b i r sa l d ı r ı p l a n ı y a p a r . Y o l c u l u ğ u sı ­ r a sı n d a G r i K ı z k a r d e ş l e r ’ l e k a r şı l a şa c a k t ı r . B i r d er i b i r k e m i k k a l m ı ş, y a şl ı , c a d ı m sı ü ç k a r d e ş, t e k b i r g ö z ü v e t e k b i r d i şi p a y l a şa r a k k u l l a n ı r l a r . B u k a r a k t e r l e r ed eb i ­ y a t t a v e si n e m a d a t e k r a r t e k r a r k u l l an ı l m ı şt n - , ö r n e ğ i n Sh a k e sp e a r e ’ i n M a c b e t h ' i n d e v e c a d ı l a r l a i l g i l i b i r ç o k f i l m d e . (H o k u s P o k u s , K a s a b a n ı n C a d ı l a r ı v e Y ı l d ı z T o z u b u n l a r d a n y a l n ı z c a ü ç ü d ü r .) P er s eu s , h ed ef e so n u n d a y ö n el t eb i l m ek M e d u s a 'y a için ay n al ı u l a şı r ve si l a h l a r ı n ı k al k an d an y ar ar l a­ n ır . B ö y l e c e t a ş k e si l m e t e h l i k e si n i b e r t a r a f e d e r e k o n u ö l d ü r m ey i v e b a şı n ı o n a b a k m a d a n k e sm e y i b aşar ı r . 157 B i r N ef est e D ü n y a M i t o l o j i si Se r i p h u s ’a d ö n e r v e k e si k b a şı K r a l P o l y d e c t e s 'e t esl i m ed e r f a k a t b aş k r a l ı a n ı n d a t aşa ç e v i r i r . P er seu s m e m l e k e t i n e d ö n e r v e d e d e si n i t a h t t a n i n d i ­ r i r ; d e v r i k k r a l k a ç a r . Ç o k d ah a so n r a , g e l e n e k se l o y u n ­ l a r sı r a sı n d a P er s e u s 'u r ı f ı r l a t t ı ğ ı d i sk y a n l ı şl ı k l a d ed esi n i ö l d ü r ü n c e , k a h i n i n k e h a n e t i g e r ç e k l e şm i ş o l u r . M id as Ç e şi t l i şe k i l l e r d e a n l a t ı l a n b u h i k a y e n i n o r j i n a l i , Y u n a n ­ l ıl ar t ar af ın d an b u gü n E g e D e n i z i ’n i n T ü r k i y e k ıy ıl a­ r ı n d a y e r al an Sa r t Ç a y ı ’ n d a n ed en a l t ı n b u l u n d u ğ u n u a ç ı k l a m a k i ç i n k u l l a n ı l ı r d ı . Y a p t ı ğ ı b i r i y i l i k k a r şı l ı ğ ı n d a D i o ı ı y s o s , K r a l M i d a s 'a . b i r d i l e k d i l e m e h a k k i t a n ı r . K r a l b i r an b i l e d ü şü n m e d e n d o k u n d u ğ u h e r şe y i n a l t ı n a d ö ­ n ü şm e si n i i st er . K r a l M i d a s b i r sü r e l i ğ i n e m u h t eşe m b i r h a y a t sü r er : B u y e n i g ü c ü n ü ö z g ü r c e , d o y a sı y a k u l l a n ı r ; at a r a b a l a r ı ­ n ı, h a y v a n l a r ı v e b a h ç e l e r i n i i şe y a r a m a z - f a k a t d e ğ e r l i al t m y u m r u l ar ın a çev i r i r . A n c ak sü r m e y e c e k t i r : M i d a s ç o k y i y ecek ve i çeceği n bu bu g eç m ed en p ar l ak k ey i f ço k d ok u n d u ğu m et al e u zu n h er d ö n ü şm e si n i n y a r a t a c a ğ ı so r u n l a r ı n f a r k ı n a v a r ı r . Y e n i n u m a r a sı n ı g ö s­ t e r e b i l m e k i ç i n k ı z ı n ı n e l i n d e n t u t t u ğ u n d a i se i şl e r i y i ­ 158 Y u n an M i t o l o j i si c e k o r k u n ç b i r h a l e b ü r ü n ü r : K ı z , a l t ı n a d ö n ü şü r . N e y se k i D i o n y s o s , p e r i şa n M i d a s 'm p i şm a n l ı ğ ı n a k u l a k v e r i r v e y e n i y e t e n e ğ i n d e n Sa r t Ç a y ı ’ n ı n su l a r ı y l a a r ı n m a sı n a m ü sa a d e e d e r ; b u n d a n so n r a k ı z ı d a h i l o l m a k ü z er e sa ­ h i p o l d u ğ u h e r şe y e sk i h a l i n e d ö n e r . “ M i d a s D o k u n u şu ” g e n e l d e b a şa r ı l ı i ş a d a m l a r ı n a i l ­ t i f a t e t m e k i ç i n k u l l a n ı l a n b i r d e y i m d i r . B u d e y i m , k ı sa v a d e d e e d i n i l e n i y i k a z a n c a i şa r e t e t m e k i ç i n k u l l a n ı l m a ­ y a b a şl a n m ı ş v e M i d a s'm n e r e d e y se a ç l ı k t a n ö l d ü ğ ü , k ı ­ z ı n ı g e ç i c i o l a r a k y i t i r d i ğ i v e b u g ü c ü d i l e d i ğ i n e p i şm an o l d u ğ u u n u t u l u p g i t m i şt i r . K r o i so s M i d a s ’ ın si m y a y l a i m t i h a n ı n ı n b ek l en m ed i k b i r m ey ­ v e si , Sa r t Ç a y ı ’ n d a k i a l t ı n ı n g i d i p b i r b a şk a a d a m ı ç o k z e n g i n e t m e si d i r . K r o i s o s i n h i k a y e l e r i n d e o l g u sal g e r ­ ç e k l i k l e m i t b i r b i r i n e k a r ı şı r . K r o i s o s ’ i n , M .O . 6. y ü z y ı l ­ d a, b u g ü n k ü T ü r k i y e t o p r a k l a r ı n ı n ç o ğ u n a e g e m e n o l an L i d y a ’ n ı n so n k r a l ı o l d u ğ u n u b i l i y o r u z . F a k a t m u az z am z e n g i n l i ğ i y ü z ü n d e n k ı sa sü r e d e b i r e f sa n e k a r a k t e r i n e d ö n ü şm ü şt ü r , h a t t a a r a d a n g eç en z am an l a b u e f sa n e d a h a d a o l a ğ a n ü st ü b i r h al e g el i r . B i r k a ç y ü z y ı l g e ç t i k t e n so n r a o n d a n b ah sed en m i t l e r a r t ı k g e r ç e k z am an d i l i m ­ l e r i n d e n k o p m u şt u r . 159 B i r N ef est e D ü n y a M i t o l o j i si K r al ı k o n u al an bir h i k a y e , se y a h a t ed en A t in ah So l o n t a r a f ı n d a n z i y a r e t e d i l i şi n i a n l a t ı r . K r o i s o s sa h i p o l d u ğ u m u h t e şe m şe y l e r l e v e z e n g i n l i k l e r i y l e b ö b ü r l e ­ n e r e k So l o n a o n d a n d a h a m u t l u b i r i n i t a n ı y ı p t a n ı m a ­ d ı ğ ı n ı so r a r . P e k k i b a r b i r a d am o l m a y a n So l o n , o n d a n d a h a m u t l u ü ç k i şi t a n ı d ı ğ ı n ı sö y l e r . H a y a t l a r ı m y i ğ i t l i ğ e a d a m ı ş v e a sa l e t i ç i n d e y a şa m ı ş o l an sn a d a n i n sa n l a r d ı r b u n l a r , ö l ü r k e n d e e l l e r i n d e i y i b i r h a y a t sü r m ü ş o l m a k ­ t a n b a şk a c a z e n g i n l i k o l m a m ı şt ı r . So l o n , k r a l a b i r k i şi n i n m u t l u i n sa n o l a r a k g ö r ü l ü p g ö r ü l e m e y e c e ğ i n e a n c a k o k i şi ö l d ü k t e n so n r a , y a şa d ı ğ ı h a y a t a b a k ı l a r a k k a r a r v e ­ r i l e b i l e c e ğ i n i sö y l e r . G e r ç e k K r a l K r o i so s d a M .O . 5 4 7 ’ d e g i t g i d e b ü y ü ­ m e k t e o l a n P e r sl e r i n m u h t e m e l b i r sa l d ı r ı sı n a k a r şı ö n c e ­ d en sa l d ı r m a y a k a r a r v e r e r e k f az l a i d d i a l ı b i r d a v r a n ı şt a b u l u n u r . E y l e m e g e ç m e d e n ö n c e k a h i n l e r e a k ı l d a n ı şa n K r o i s o s a , P e r sl e r e sa l d ı r a c a k o l u r sa b u n u n b ü y ü k bir i m p a r a t o r l u ğ u n y ı k ı m ı y l a so n u ç l a n a c a ğ ı sö y l e n i r . K r o i ­ so s i ç i n n e ac ı d ı r k i , y ı k ı l a n k en d i i m p ar at o r l u ğ u o l u r . 160 Y u n an M i t o l o j i si Theseus v e M in otor Y u n a n l ı l a r a d a i r k a h r a m a n c a ö z e l l i k l e r i n t ü m ü n ü t a şı ­ y a n b i r b a şk a c e su r v e m e r t k a r a k t e r o l an T h eseu s, h er i k i si d e A e t h r a i l e i l i şk i y e g i r m i ş o l a n A e g e u s K r a l ı n m v e d e n i z t a n r ı sı P o s ei d o n u n o ğ l u d u r . B u i k i b a b a l ı l ı k d u ­ r u m u o n a h em p r e n s b en z er i b i r k o n u m sa ğ l a r , h e m d e o n u t a n r ı sa l o l a n a y a k ı n l a şt ı r ı p i h t i y a ç d u y d u ğ u z am an t a n r ı l a r ı y a r d ı m ı n a ç a ğ ı r a b i l m e si n e o l a n a k v e r i r . O z a m a n l a r Y u n a n i st a n , b u g ü n b i l d i ğ i m i z g i b i t ek p a r ç a d a n i b a r e t d eğ i l d i , b i r ç o k şe h i r d e v l e t i n d e n o l u ş­ m a k t a y d ı . B u şe h i r d e v l e t l e r i b i r b i r i n e b e n z e r d i l l e r i b i r l e şt i r i r d i , m e r k e z l e r i i se A t i n a 'y d ı . K r a l M i n o s G i r i t ’ t ek i h e y b e t l i b i r h ü k ü m d a r d ı r v e A t i n a ’y l a o l a n b i r a n l a şm a z ­ l ı k so n u n d a h e r y ı l y e d i şe r g e n ç a d a m v e k a d ı n ı n k ar a y el k en l i b i r g em i y l e G i r i t ’e g et i r i l i p M i n o t o r a k u r b an e d i l m e si n i i st e r . Y a r ı i n sa n y a r ı b o ğ a o l a n b u c a n a v a r , b i r b o ğ a y l a ( d ah a ö n c e a n l a t t ı ğ ı m ı z m i t t e k i g i b i ) E u r o p a y a d a P a s i p h a e a r a sı n d a k i i l i şk i n i n so n u c u d u r v e K r a l M i n o s ' u n k a ç ı l m a sı i m k a n sı z l a b i r e n t i n d e y a şa r . T h eseu s b u g el en e ğ e b i r so n v e r e r e k b i r h a l k k a h r a ­ m a n ı o l m a y a u ğ r a şı r b e g ö r e v e t al i p y e d i e r k e k t e n b i r i o l u r . M i n o s ’ u n K n o sso s’ t a k i sa r a y m d a y k e n , k r a l ı n k ı z ı A r i a d n e , T h eseu s'\ x z i y a r e t e d er . O n a i p e k t e n b i r y u m a k i p l i k v e r i p ç ı k ı şı b u l a b i l m e k i ç i n l a b i r e n t i n i ç i n d e d o l a ş­ t ı k ç a y u m a ğ ı ç ö z m e si n i ö ğ ü t l e r . T h e se u s b u t a v si y e y e 161 B i r N ef est e D ü n y a M i t o l o j i si u y a r v e M i n o t o r u c e su r c a ö l d ü r ü r . Sa r a y ı m u z a f f e r b i r e d a y l a t er k e d e r k e n A r i a d n e y i d e y a n ı n d a g ö t ü r m e y e k ar ar v er i r fak at D i o n y so s t ar af ın d an en g el l en i r . D i - o n y s o s , A r i a d n e y i k e n d i si i ç i n i st e m e k t e d i r , b u n e d en l e T h eseu s’a o n u N a k şa A d a sı ’ n a b ı r a k m a sı n ı sö y l e r . K e d e r i ç i n d e k i T h eseu s A t i n a ’y a d ö n d ü ğ ü n d e g e m i ­ n i n y e l k e n l e r i n i si y a h t a n b e y a z a ç e v i r m e y i u n u t u r . K a r a y e l k e n l e r i g ö r e n K r a l A e g e u s , b i r f e l a k e t i n y a k l a şm a k t a o l d u ğ u n u z a n n e d e r . E n d i şe l e r i n i n d o ğ r u l a n m a sı n ı b e k ­ l e m e d e n k e n d i n i b u g ü n o n u n ad ı n ı t a şı y a n d en i z e at ar . B u n d a n so n r a T h eseu s, A t m a k r a l ı o l u r v e A t i n a l ı şe ­ h i r d e v l e t l e r i n i t ek b i r ü l k e o l a r a k b i r a r a y a g e t i r i r . B u b i r l e şm e b i r k a ç y ü z y ı l i ç i n d e g e r ç e k l e şt i ğ i n d e n T h eseu s m i t i n i n k e n d i si n d e v ü c u t b u l a n “ Y u n a n l ı l ı k ” k a v r a m ı n a d a i r b i r a l e g o r i o l d u ğ u n u d ü şü n eb i l i r i z . M i n o s , b a r b a r c a v e z al i m c e z a l a r ı y l a t a n ı n ı r d ı , b u n e d en l e g i t t i k ç e y a y ı ­ l an d e v b i r sa r a y d a y a şa y a n y a b a n c ı b i r k r a l ı n , k a r m a şı k b i r l a b i r e n t t e k i ( K n o sso s’ t a b u l a b i r e n t i n v a r l ı ğ ı n a d a i r b i r k a n ı t y o k t u r ) m i t se l b i r c a n a v a r a d ö n ü şm e si k o l a y c a a n l a şı l a b i l i r . B u a c ı m a sı z y a b a n c ı c a n a v a r ı ö l d ü r ü p G i r i t k r a l ı n ı y e n i l g i y e u ğ r a t a n k a h r a m a n T h eseu s, Y u n a n h a l ­ k ı n ı n sa h i p l e n d i ğ i e r k e k si , b a b a y i ğ i t ö z e l l i k l e r i m ü k e m ­ m el b i ç i m d e k e n d i n d e b i r a r a y a g e t i r i r . 162 Y u n a n M i t o l o j i si Eu rop a E u r o p a , sa d e c e Jü p i t e r ’ i n u y d u l a r ı n d a n b i r i n e d eğ i l , A v ­ r u p a k ı t a sı n a d a ad ı n ı v e r m i şt i r . T ü m k a y n a k l a r d a g ü z el , so y l u b i r k a d ı n o l a r a k t a sv i r ed i l i r ; ö y l e g ü z e l d i r k i Z eu s o n u b a şt a n ç ı k a r a b i l m e k i ç i n ç a r e y i e v c i l b i r b e y a z b o ğ a ­ y a d ö n ü şm e k t e b u l u r . E u r o p a p ek d e z ar ar l ı g ö r ü n m ey en b u h ay v an a y a k ­ l a şı r , o n u o k şa y ı p ç i ç e k l e r l e sü sl e m e y e k o y u l u r . So n u n ­ d a b o ğ a n ı n sı r t ı n a ç ı k m a y a k a r a r v e r i r , i şt e o z a m a n Z eu s so n h ı z l a d e n i z e k o şa r v e sı r t ı n d a E u r o p a i l e G i r i t ’ e k a d a r y ü z e r . N y m p h e l e r , p e r i l e r v e d i ğ e r t a n r ı l a r d a n o l u şa n b i r k a f i l e y o l c u l u k l a r ı n a e şl i k e d e r v e b u n u n sı r a d a n b i r b e y a z b o ğ a o l m a d ı ğ m ı sö y l e y e r e k E u r o p a y ı c e sa r e t l e n ­ d i r i r l er . O d a h em en y an ın d ak i n i n b i r t an r ı o l d u ğu n u an l a r . Z e u s’ t an ü ç e r k e k ç o c u k d o ğ u r u r . B u n l a r ı n a r a sı n ­ d a z a l i m l i ğ i v e m i t se l M i r ı o t o r a sa h i p o l m a sı y l a b i l i n e n G i r i t K r a l ı M i n o s d a v ar d ır . E u r o p a ay n ı z am an d a k açır d a n k ı z k a r d e şi n i a r a r k e n A r e s i n g a z a b ı n ı ü st ü n e ç e k e n K a d m o s u n d a k a r d e şi d k ( B k z . sa y f a 14 0 ) . 16 3 B i r N ef est e D ü n y a M i t o l o j i si İk aru s İ k a r u s v e z a n a a t k a r b ab ası D a i d a l u s ’ u n h i k a y e si , b i z e t ev az ü n ü n ö n em i n i an l at an h ü z ü n l ü , ah l ak i b i r h i k a y e ­ d i r . B u m i t l e Ç i n m i t o l o j i si n d e k i K u a F u ( B k z . sa y f a 72) a r a sı n d a b e n z e r l i k l e r v a r d ı r , b u d a f a r k l ı m e d e n i y e t l e r i n e v r e n se l h a y a t d e r sl e r i n i b e n z e r a l e g o r i l e r l e a n l a t m a sı n a g ü z el b i r ö r n e k t e şk i l e d er . Y u n a n m i t o l o j i si n e g ö r e i k a r u s v e D a i d a l u s G i r i t ’ t e, D a i d a l u s ' u n K r a l M i n o s i ç i n y a p t ı ğ ı l a b i r e n t t e t u t sa k t ı r . M i n o s u n k ı z ı A r i a d n e y e , T h es eu s 'ı m l a b i r e n t en ç ı k m a ­ sı n ı sa ğ l a y a n i p y u m a ğ ı n ı v e r e n d e D a i d a l u s ’ t u r ( B k z . sa y f a 16 4 ) . K e n d i i n şa e t t i ğ i y a p ı n ı n ç ı k ı ş y o l u b i l m e m e ­ si n e r a ğ m e n D a i d a l u s u n ç o k m a h a r e t l i o l d u ğ u sö y l e n i r . U st a l ı k l a b i r a r a y a g e t i r i p b a l m u m u y l a t u t t u r d u ğ u t ü y ­ l e r d e n i k i ç i f t k a n a t y a p a r a k o ğ l u y l a b i r l i k t e G i r i t ’ t en k a ç m a l a r ı m sa ğ l a r . D a i d a l u s o ğ l u n a , u ç a r k e n G ü n e ş’ e ç o k y a k l a şm a m a ­ sı n ı t em b i h e d e r , o n u d i k k a t l e t a k i p e t m el i , b a şı n a b u y ­ r u k i l e r l e m e m e l i d i r . i k a r u s, t a m d a b e k l e n e c e ğ i g i b i b u ö ğ ü d ü d i k k at e al m az v e g ö k y ü z ü n d e g i t t i k ç e d ah a d a y ü k se l i r . O , G ü n e ş’ e y a k l a şt ı k ç a b a l m u m u d a h a d a ı sı n ı r , t a k i k a n a t l a r ı n ı ç ı r p a m a y ı p d en i z e d ü şe n e k a d a r . B u g ü n E g e D en i z i ’n i n İ k ar i a D en i z i o l ar ak b i l i n en k ı sm ı n d a , İ k a r u s’ u n y ü z y ı l l a r ö n c e d ü şt ü ğ ü sö y l e n e n y e r d e , i k a r i a i sm i n d e b i r a d a b u l u n u r . 164 8. BÖLÜM Ro m a M İ T O L O Jİ S İ RO M ALILAR K İ M LER D İ ? D i ğ e r u y g a r l ı k l a r a k ı y a sl a , ç a ğ d a ş B a t ı t o p l u m l a r ı n a en b ü y ü k e t k i y i R o n ı a l ı l a r ’ ı n y a p t ı ğ ı sö y l e n e b i l i r . B u n u n l a b i r l i k t e , g e t i r d i k l e r i n i n ç o ğ u n u - t a n r ı l a r d a n h u k u k a , sa­ n at a, f e l se f e y e , e d e b i y a t a , t o p l u m y a p ı l a n m a sı n a , t i y a t r o ­ y a v e t e k n o l o j i y e k a d a r - Y u n a n l ı l a r ’ d a n d e v r a l m ı şl a r d ı r . Z i r v e n o k t a sı n d a B a t ı v e K u z e y A v r u p a ’ n ı n ç o ğ u n u , K u z e y A f r i k a ’y ı v e O r t a D o ğ u y u e l i n d e t u t a n R o m a u y ­ g a r l ı ğ ı , b i n y ı l d a n f a z l a b i r sü r e v a r l ı ğ ı n ı sü r d ü r m ü şt ü r . B a şt a b i r t a k ı m k ü ç ü k y e r l e şi m b ö l g e l e r i o l a r a k o r t a y a ç ı ­ k a n g r u p l a r M .Ö . 6 o o 'd e R o m a şe h r i n i o l u şt u r m a k ü z er e b i r a r a y a g e l m i şt i r . M .Ö . 5 0 9 ’ d a se n a t o t a r a f ı n d a n se ç i ­ l e n i k i k o n sü l t a r a f ı n d a n y ö n e t i l e n b i r c u m h u r i y e t h a l i ­ n e g el en R o m a , ç o k g e ç m e d e n İ t a l y a n y a r ı m a d a sı n d a k i d i ğ e r y e r l e şi m l e r i h a k i m i y e t i a l t ı n a a l m ı şt ı r . M .Ö . 14 6 y ıl ın a g el i n d i ğ i n d e R o m a ilk d e n i z a şı r ı t o p r a k l a r ı n ı - Si c i l y a , İ sp a n y a v e K u z e y A f r i k a - el e g e ­ ç i r m i şt i r v e b u n u t a k i p e d e n M a k e d o n y a sa v a şl a r ı n ı n so n u c u n d a M ak ed o n y a, Y u n a n i st a n ve A n ad o l u ’n u n f e t h i g e r ç e k l e şm i şt i r . M .Ö . 2 7 y ı l ı n d a Jü l Se z a r ’ ın o ğ l u R o m a n ı n i l k i m p a r a t o r u o l m u ş, i m p a r a t o r l u k b u n u t a ­ k i p ed en 4 0 0 y ı l b o y u n c a a y a k t a k a l m ı şt ı r . M .S. 2. y ü z ­ 167 B i r N ef est e D ü n y a M i t o l o j i si y ıl d a R o m a İ m p ar at o r l u ğ u b ü t ü n A k d en i z ile B at ı v e G ü ­ n ey A v r u p a’n ın ç o ğ u n u el i n d e t u t ar h al e g el m i ş v e h at t a sı n ı r l a r ı n ı g ü n ü m ü z ü n T ü r k i y e , İ sr a i l , M ı sı r , I r a k , İ r a n v e k ı sm e n Su u d i A r a b i st a n ’ ı n a k a d a r g e n i şl e t m i şt i r . L â k i n , i m p a r a t o r l u ğ u n b ü y ü k l ü ğ ü , o n u so n g ü n l e r i n d e K u z e y A v r u p a ’ d a n g e l e n sa l d ı r ı l a r a k a r şı k o r u m a sı z k ı l m ı şt ı r . M .S. 4 5 5 y ı l ı n d a G e r m e n k a b i l e l e r i R o m a ’y ı y a ğ m a l a m ı ş v e M .S. 4 7 6 ’ d a so n R o m a i m p a r a t o r u R o m u l u s A u g u st u s t a h t t a n i n m i ş, i m p a r a t o r l u ğ u n ç ö k ü şü n ü n y a k l a ş t ı ğ ı b e l ­ l i o l m u şt u r . T an r ıl ar v e T an r ıç al ar j R o m a l ı l a r Y u n a n m i t o l o j i si n e o k a d a r h a y r a n d ı r k i b ü t ü n t a n r ı ve t a n r ıça la r ın ı ve h ik a ye le r in i b e n im ­ se m i şl e r d i r . E sa sı n a d air b ild iğim iz gelm ek ted ir. ço ğu b a k ı l ı r sa , Y u n a n şe y D o l a y ı sı y l a , Latin 7. m i t o l o j i si n e d ili ed e b iya tın d a n Bö lü m d e an latılm ış o l a n m i t l e r i t e k r a r l a m a k y e r i n e , a şa ğ ı d a h a z ı r l a n ı l ­ m ı ş o l a n , Y u n a n c a v e L a t i n c e i si m l e r i i ç e r e n d e ğ i ­ şi m t a b l o su n u b u l a b i l i r si n i z . A y r ı c a G ü n e ş si st e m i ­ m iz d e k i ( D ü n ya h a r iç) b ü t ü n gezegen lerin R o m alı t a n r ı l a r a i t h a f e n a d l a n d ı r ı l d ı ğ ı n ı f a r k e d e ce k si n i z . R o m a M i t o l o ji s i Y u n a n c a i sm i L at i n c e k a r şı l ığ ı K im k im d ir? A fr o d it V en ü s A şk v e g ü z el l i k A p ollo A p ollo M ü zik , t an r ı ç ası G ü n eş v e o k ç u l u k t an r ısı A r es M ar s Sa v a ş t an r ısı A r t em i s D i an a A v c ı l ı k v e b er ek et t a n r ı ç a sı A t h en a M i n er v a B i l g e l i k , c e sa r e t v e k o r u n m a t an r ıç ası Kron os Sat ü r n G ö k l e r i n t an r ısı, T i t an l ar ın h ü k ü m ­ d ar ı D em et er C er e s B i t k i v e t ah d l ar ı n t a n r ı ç a sı D i o n y so s B ak ü s Şar a p t a n n sı Er o s Cu p id A şk v e ar z u n u n t a n r ı sı H ad es Pl ü t o n Y e r a l t ı d ü n y a sı n ı n t a n r ı sı H ep h ai st o s V u l k an A t e ş, v o l k an v e H er a Ju n o Z eu s / Jü p i t e r ’i n eşi H er ak l es H er k ü l E r k e k si k ah r a m a n H er m es M er k ü r T a n r ı l a r ı n u l ağ ı, si l ah l ar ı n t an r ısı v e y ar ıt an r ı k an a t l ı san d al e t l e r g i y er P er sep h o n e P r o ser p i n a H a d es / P l ü t o n 'u n eşi P o sei d o n N ep t ü n D en i z l er i n t an r ısı U r an ü s U r an ü s G ö k y ü z ü ; T i t a n ’l ar ın b ab ası Z eu s Jü p i t e r T an r ıl ar ın k r al ı, y ıl ­ d ı r ı m l ar ı n h âk i m i 169 B i r N e f e st e D ü n y a M i t o l o j i si R O M A ’N I N H İ K AYELER D EN K Ö K EN LER İ : H İK AYE BEĞ EN İN A k d e n i z ’ i 2 0 0 0 sen e h â k i m i y e t i a l t m a al an d e v a sa R o m a İ m p a r a t o r l u ğ u ’ n u n ç a r p a n k a l b i o l a n B ü y ü k R o m a şe h ­ rin in b a şl a n g ı c ı n a d a i r h i k ay el er ç e şi t ç e şi t t i r . E r k e n d ö n e m m i t l e r i R o m a şe h r i n i n k u r u l m a sı n ı R o m u l u s v e R em u s i k i z l er i n i n bir kurt t ar af ın d an b ü y ü t ü l m e si n e b a ğ l a r k e n , V e r g i l i u s'u n A e n e a s h a k k m d a k i şi i r i g i b i d ah a g eç d ö n e m d e k i m i t l e r , şe h r i n a si l k u r u c u su o l a r a k t a n ­ r ıl ar t ar af ın d an , d o ğ r u d an g ö n d er i l en T r u v al ı b i r k ah r a­ m a n d a n b a h se d e r . ( V e r g i l i u s, d ah a g e l e n e k se l b i r y a k l a ­ şı m se r g i l e y e n l e r i h u z u r su z e t m e m e k ad ı n a, b u h i k a y e y e R o m u l u s v e R em u s ’ u d a b i r d i p n o t t a ek l er .) 170 R o m a M i t o l o j i si Rom ulus v e Rem us B i r k u r d u n y e t i şt i r d i ğ i i k i z l e r i n h i k a y e si b a z ı l a r ı n ı n k u ­ l a ğ ı n a t a n ı d ı k g e l e c e k t i r , a n c a k b u h i k a y e n i n n a sı l ( v ey a n ed en ) R o m a 'n ı n k u r u l u şu n u a n l a t m a k i ç i n k u l l a n ı l d ı ­ ğ ı n ı b i l m e y i z . B a b a l a r ı k ı r a n k ı r a n a sa v a şl a r ı n t a n r ı sı , M a r s t a r a f ı n d a n t e r k e d i l e n i k i z l e r i b i r ( k o r k u si m g e si o l an ) k u r t b ü y ü t ü r . A n cak y en i k a v u şt u k l a r ı gü v en l i k d u y g u su f az l a u z u n sü r m e y e c e k t i r , z i r a R o m u l u s M .O . 7 5 3 t e k a r d e şi n i b i r k a v g a d a ö l d ü r ü r v e b u n u k u t l a m a k i ç i n k e n d i ad ı n ı v e r d i ğ i b i r şe h i r k u r a r . Y e n i k u r u l m u ş şe h i r d e y e r l e şi m i b a şl a t m a k i ç i n , R o m u l u s y a k ı n d a k i Sa b i n u m b ö l g e si n i n k a d ı n l a r ı n ı r ı z a l a r ı o l m a d a n k a ç ı r ı r . ( B u sa h n e R ö n e sa n s sa n a t ı n d a “ Sa b i n K a d ı n l a r ı ’ n ı n K a ç ı r ı l ı şı " o l a r a k b i r ç o k t a b l o d a y e r al ır .) B ö y l e si n e g u r u r l u b i r u y g a r l ı ğ ı n b ö y l e si n e t al i h si z b i r b a şl a n g ı c a sa h i p o l m ası b e l k i t u h a f g e l e c e k t i r , a n c a k b e l k i d e R o m a l ı l a r ı b u k a d a r b a şa r ı l ı k ı l a n d a b u k ü st a h g u r u r d u r : Ü st ü n l ü k h i sl e r i i m p a r a t o r l u k l a r ı n ı n bü yü k b i r g ü ç l e y a y ı l m a sı n ı sa ğ l a m ı şt ı r . B ö y l e si n e ç a r p ı c ı b i r m i t i b a şl a n g ı ç n o k t a l a r ı o l a r a k k a b u l ed en R o m a l ı l a r b e l ­ k i d e t o p l u m l a r m a , i m p a r a t o r l u k l a r ı n ı n l e h i n e o l an b i r sa l a h i y e t d u y g u su a şı l a m ı şt ı r . 171 B i r N e f e st e D ü n y a M i t o l o j i si Aen eas R o m a İ m p a r a t o r l u ğ u ’ n u n i l k r e sm i i m p a r a t o r u o l an A u g u st u s Se z a r , M .O . 29 y ı l ı n d a R o m a ’n ı n k u r u l u şu h a k ­ k ı n d a e p i k b i r şi i r y a z m a sı i ç i n V e r g i l i u s’ u g ö r e v l e n d i r i r , i m p a r a t o r l u k , R o m a C u m h u r i y e t i ’n i n y ı k ı l ı p i m p a r a t o r ­ l u k o l a r a k t e k r a r k u r u l m a sı n a y o l a ç a n b i r d i z i d i k t a t ö r ­ l ü ğ ü t a k i b e n se n e l e r c e sü r e n d ı ş t e h d i t l e r v e i ç sa v a şl a r ı n k u r b a n ı o l m u şt u r . A u g u st u s Se z a r , şe h r i n k u ru lu ş h i­ k a y e si n i a n l a t a r a k R o m a 'y a sa y g ı n l ı k k a z a n d ı r m a y a v e h a ssa s d e n g e si n i y e n i d e n sa ğ l a m a y a y a r a y a c a k ed eb i b i r y a p ı t si p a r i ş ed er . Şi i r a y r ı c a A u g u st u s v e a i l e si n i k a n b a ­ ğ ı y l a şe h r i n k u r u c u l a r ı n a b a ğ l a y a r a k A u g u st u s’ u n esa se n Jü l Se z a r t a r a f ı n d a n e v l a t e d i n i l d i ğ i n i g ö r m e z d e n g el i r . V e r g i l i u s, A e n e i s’ t e, o n y ı l sü r e n T r u v a Sa v a şı ’n d an Y u n an l ıl ar ın z af er i ü z e r i n e İ t a l y a ’ d a y e n i b i r y e r l e şi m a l a n ı b u l m a k i ç i n k a ç a n T r u v a l ı k a h r a m a n A e n e a s 'm h i ­ k a y e si n i a n l a t ı r . E f sa n e , Y u n a n l ı o z an H o m e r o s’ u n ( B at ı d ü n y a sı n ı n y a z ı y a g e ç i r i l e n i l k k o m p o z i sy o n l a r ı o l a r a k say ı l an ) i k i b ü y ü k e se r i İ l y a d a v e O d i s s ea d an f ü t u r su z c a a l ı n t ı y a p a r . V e r g i l i u s, R o m a l ı l a r ı n k ü ç ü k l ü ğ ü n d e n b e r i d u y d u k l a r ı Y u n a n m i t l e r i n i b i r k a l e m d e R o m a l ı l a şt ı r m ı şt ı r ; b ö y l e l i k l e y e n i R o m a İ m p a r a t o r l u ğ u n u , A k d e n i z e t r a f ı n d a n e si l d e n n e si l e a k t a r ı l m ı ş t a r i h i h i k a y e l e r i l e b ü t ü n l e şt i r i r . A e n e i s t e k i en d u y g u l u h i k a y e A e n e a s i l e D i d o n u n 172 R o m a M i t o l o j i si h i k a y e si d i r . D ido, İ t a l y a ’y a yo lcu lu k et m ek t e o l an A e n e a s ' a â şı k o l a n K a r t a c a K r a l i ç e si ’ d i r . V en ü s ( aşk t a n ­ r ı ç a sı v e a y n ı z a m a n d a A e n e a s ’ ın an n e si ) , b i r f ı r t ı n a ç ı k a ­ r ıp i k i si n i n ay n ı m a ğ a r a y a sı ğ ı n m a sı n ı sa ğ l a y a r a k o n l a r ı b i r b i r l e r i n e â şı k ed er . A n c a k e n i n d e so n u n d a Jü p i t e r i n e l ç i si M e r k ü r t a r a ­ f ı n d a n A e n e a s ’a g ö r e v i n i n R o m a şe h r i n i k u r m a k o l d u ğ u v e k a d e r i n e b o y u n e ğ e r e k D i d o 'y a o l a n a şk v e a r z u l a r ı n ı g e r i d e b ı r a k m a sı g e r e k t i ğ i h a t ı r l a t ı l ı r . A e n e a s , D i d o 'y a g i t m e si g e r e k t i ğ i n i a n l a t ı r v e g e m i l e r i d e m i r al ı r . A c ı i ç i n d e k i k r a l i ç e , K a r t a c a v e g e l e c e ğ i n R o m a ’sı a r a sı n d a b i t m e k t ü k e n m e k b i l m e y e n b i r ç a t ı şm a o l a c a ğ ı n a d a i r b i r k eh an et t e b u l u n u r v e A en ea s’m o n a v er m i ş o l d u ğu k ı l ı ç l a i n t i h a r ed er . A e n e a s , u z a k l a şa n g e m i si n d e n D i d o ’ n u n c e se d i n i n y a k ı l d ı ğ ı a t eşi n p a r l a y a n a l e v l e r i n i g ö r ü r v e n e y a p t ı ğ ı ­ n ı a n l a r . D i d o ’ n u n g ö n ü l y a r a sı n ı v e i n t i h a r ı n ı a n l a t a n d u y g u sa l k ı sı m l a r ı se b e b i y l e , A e n e i s B a t ı e d e b i y a t ı n ı n en m e şh u r a şk h i k a y e l e r i n d e n b i r i o l m u şt u r . A e n e a s d ah a so n r a se v d a l ı sı y l a y e r a l t ı d ü n y a sı n d a k a r şı l a şı r , a n c a k D id o n u n h a y a l e t i b u z g i b i b i r se ssi z l i k l e y e t i n i r v e g ö z g ö z e g e l m e y i r ed d e d er . 173 B i r N ef est e D ü n y a M i t o l o j i si Bu r çl ar B u r ç l a r , m i t l e r i n b i r u y g a r l ı k t a n d i ğ e r i n e n ası l y a y ı l a ­ b i l e c e ğ i n e d a i r m ü k e m m e l b i r ö r n e k t i r . ‘Z o d y a k ’ t er i m i esa se n 'h a y v a n l a r ç e m b e r i ’ a n l a m ı n a g el i r ; h e r b i r i a y r ı b i r h a y v a n si m g e si y l e t e m si l ed i l en v e o n i k i b ö l ü m d e n o l u şa n d a i r e sel b i r a st r o l o j i k t a b l o y a v e r i l e n Y u n a n c a b i r i si m d i r . A n c a k b u k a v r a m ı n k ö k ü Y u n a n l ı l a r d a n d a ö n ­ c e si n e , Si i m e r l i l e r v e ( g ü n ü m ü z ü n I r a k ’ ı) B a b i l ’e k a d a r d a y a n ı r . H a t t a b az ı h a y v a n si m g e l e r i t a b l o n u n e n e sk i b i ç i m l e r i n d e d ah i k u l l a n ı l m ı şt ı r . H er u y g a r l ı k y ı l d ı z l a r a m e r a k l a b a k m ı ş, i n sa n l a r y ı l ­ d ı z l a r ı n o l u şt u r d u ğ u şe k i l l e r e v e g ö k y i i z ü n d e k i h a r e k e t ­ l e r i n e d a y a n a r a k h a r i k a h i k a y e l e r y a r a t m ı şt ı r . B u y ı l d ı z g ö z l e m l e r i sa y e si n d e g e z e g e n i m i z d e n u z a k l a r a y o l c u l u k ­ l a r a ç ı k m ı şı z d ı r . Y u n an l ıl ar ın t ak ım y ıl d ız l ar a d ai r k en d i l er i n e ö z g ü y o r u m l ar ı v ar d ır , b u n l ar d an b i r k ı sm ı n ı a şa ğ ı d a b u l a ­ b i l i r si n i z , b i r k ı sm ı i se k a y n a k l a r ı n ı H e r a k l e s 'i n O n İ k i K a h r a m a n l ığ ı m i t l er i n d en a l ı r ( B k z . sa y f a 152) . B u g ü n h âl â g a z e t e l e r i n a st r o l o j i k ö şe l e r i n d e n g ö z k ı r p a n R o m a ­ l ı l a r z a m a n l a b u r ç l a r ı b e n i m se m i ş v e i si m l er i n i R o m a l ı l a şt ı r m ı şt ı r . B u h e r h a l d e B a b i l l i l e r ’ i n h o şu n a g i d er d i . 174 R o m a M i t o l o j i si L a t i n c e i sm i T e r c ü m e si N ed en ? A r ies Koç D ü n y a ü zer in d e i ç i n d e k eç i geçen b i r ç o k m i t o l m a sı n a r ağm en , Y u n an l ıl ar v e R o m al ıl ar k o çt a k a r a r k ı l m ı şl a r d ı r . B u k o ç , İ a so n v e A r g o n o t l a r ı'n ı n d e ­ r i si n i K o l h i s K r a l ı A ı e f e s't e n ç a l m a k l a g ö r e v l i , a l t ı n p o st l u k o çt u r. T au r u s Boğa B u t ak ım y ıl d ız ın M .Ö . 15 . 0 0 0 k a d a r er k en b ir t ar ih t e b ir b o ğay a b en z et ild i ği sa p t a n m ışt ır . Y u n a n ve Rom a m itin e gö r e t ak ım y ıl d ız y a E u r o p a’y ı t av l am ak i ç i n b o ğ a k ıl ığ ın a g i r m i ş Jü p i t e r , y a d a H e r a k l e s’ i n y a k a l a ­ d ığ ı G i r i t B o ğ a sı’d ır ( B k z . s. 15 5 ) - 175 B i r N ef est e D ü n y a M i t o l o j i si L at i n c e i sm i T er c ü m esi N ed en ? G em i n i i k i z l er C a st o r v e P o l l u x i k i z l er i y ıl ­ d ız l ar ın ar asın a çi z i l m i ş b i r er çö p ad am o l ar ak gö r ü l eb i l i r . Bu i k i z l er ( k açır ıl m ası b ü ­ y ü k T r u v a Sav aşı'm b aşl at an ) T r u v a l t H el en ’ i n ve ( k o cası A g a m em n o n u sav aşt an so n r a ö l d ü r en ) K l y t a i m n est r a m n er ­ k ek k ar d eşl er i d i r . B u i k i er k ek ço cu ğu at çıl ık v e d en i z ci l i k i l e i l i şk i l en d i r i i i r . P o l l u x v e H el en , Z eu s b i r k u ğu k ıl ığ ın a gi r i p an n e­ l er i L ed a ’ y a t ecav ü z et t i ği n d e b i r y u m u r t ad an çık ar ; b i r b aşk a y u ­ m u r t ad an i se b ab al an T y n d a r eu s o l an C a st o r v e K l y t a i m n est r a çık ar . D o l ay ısıy l a, sad ece P o l l u x ö l ü m sü z d ü r , an cak Z eu s d i ğer k ar d eşi d e y ıl d ız l ar ın ar asın d a ö l ü m sü z k ıl ar . C an cer Yen geç H er k ü l , L er n a H y d r a ’sm ı al t et m e- y e çal ışır k en on a y at ak l ık ed en y en g ec i n k l asi k m i t o l o j i d e o l ­ d u k ç a sö n ü k b i r r o l ü v ar d ır . H er ­ k ü l bu y ar at ığ ı ay ağıy l a ez er ek u z ak l ar a gö n d er i r . Bu y ü z d en y en g eç şi m d i y ıl d ız l ar ın ar asın d a y aşar . L eo A sl an Er k en d ö n em d e - M ez o p o t am y al ıl ar t ar af ın d an , M .O . 4 0 0 0 ci v ar ın d a- f ar k ed i l en b i r b aşk a şek i l d e asl an d ır . Y u n an l ı l ar v e Ro m al ıl ar bu şek l i H er k ü l 'ü n N em ea A sl an ı’ n ı ö l d ü r d ü ğü m i t i l e i l i şk i l en d i r i r ( Bk z. s. 152) . 176 R o m a M i t o l o j i si L at i n ce i sm i T er c ü m esi N ed en ? V i r go Başak Bu t ak ım y ıl d ız g ö k y ü z ü n d e b i r k ad ın f i gü r ü o l ar ak g ö r ü n ü r v e çeşi t ç eşi t k ar ak t er l e b ağd aşt ı­ r ıl ır . Esk i Bab i l l i l er b u y ıl d ız l ar ı t ar ım sal b er ek et i l e eşl eşt i r m i şt i r ; b u gel en ek , k ad ın f i gü r ü n ü ( t ah ıl v e b i t k i l er i n t an r ıçası) C er es i l e ö z d eşl eşt i r en v e o n u b i r eğr el t i o t u t u t ar k en r esm ed en Ro m al ıl ar d a d a d ev am ed er . Libra T er azi G ö k y ü z ü n d e t er az i si m gesi n i o l u şt u r an y ıl d ız l ar , Y u n an l ı l ar d a A k r ep t ak ım y ıl d ız ın ın k ısk aç l a­ r ıy k en , Ro m al ıl ar d a t er az i n i n i k i k ef esi o l ar ak ay r ı b i r t ak ım y ıl d ı­ za d ö n ü şm ü şt ü r . ( Yıl d ız l ar ın şek ­ l i n i i n c el er k en h ay al gü cü n ü d i z­ gi n l em em ek g er ek i r .) D ü n y a’ n ın y ıl d ız l ar a g ö r e k o n u m u z am an i çi n d e d eği şi r : T er az i t ak ım y ıl d ı­ zı esk i d en g ö k y ü z ü n d e so n b ah ar ek i n o k su b o y u n ca gö r ü n ü r d ü , gec e v e gü n d ü z sü r el er i n i n eşi t o l m ası d a b u n a u y ar d ı. G ü n ü ­ m ü z d ey se b u ek i n o k s B aşak b u r ­ cu n a d en k gel i r . 17 7 B i r N ef est e D ü n y a M i t o l o j i si L at in ce T e r c ü m e si N ed en ? i sm i Sc o r p i o A k r ep K ısk a ç l a r ı R o m a l ıl a r t a r a f ın ­ d a n k o p a r ı l m ı ş o l su n y a d a o l m a sı n , a k r e p , O r i o n ( A v c ı ) T ak ım y ıl d ız ın a y ak ın d ır v e g eceler i g ö k y ü z ü n d e, t am d a O r i o n ’u n y d d ız l ar ı u f u k t a p ar l a­ m a y a b a şl a d ı ğ ı n d a g ö r ü n ü r . B u y ü z d e n , a k r e p , O r i o n 'u n k a ç t ı ğ ı b i r d ü şm a n o l a r a k g ö r ü l ü r ; y a O r i o n 'u n i st e n m e y e n d a v r a n ı ş­ l ar ın ın i n t i k am ın ı al m ak i ç i n D ian a t a r af ın d an y a d a h e r h an g i b i r y ar at ığ ı ö l d ü r eb i l eceğ i n e d air ö v ü n m e si n e c e v a b e n T op r ak t a ­ r a f ı n d a n g ö n d e r i l m i şt i r . Sa g i t t a r i u s Y ay B u t ak ım y ıl d ız , o k v e y ay ıy l a y an ın d ak i ak r eb i h ed ef alan b ir k e n t a u r - y a r ı i n sa n y a r ı a t o l a n v a r l ı k l a r - o l a r a k r e sm e d i l i r . C ap r ico r n Y ar ı o ğlak / B u y a r ı o ğ l a k y a r ı b al ık şe k l i 2 i Y ar ı b al ık A r al ık k ış gü n d ö n ü m ü n d e g ö r ü ­ n ü r . Y u n an l ıl ar y a d a R o m al ıl ar b u b ağ lan t ıy ı k u r m ad an m ilen y u m l a r ö n c e d a h i k ı şı n b a ş l a n ­ g ı c ı n a b e n z e t i l m i şt i r . T a k ı m y ı l ­ d ız a P an ( Y u n an ) y a d a F au n u s ( L at i n ) ad ı v e r i l m i şt i r v e m i t e g ö r e t a n r ı l a r l a sa v a şm a k i ç i n g ö n d e r i l e n c a n a v a r T y p h o n d an sa k l a n m a k t a d ı r . K a ç m a k i ç i n N i l N e h r i 'n e g i r i p v ü c u d u n u n a l t k ı sm ı n ı b i r b a l ığ a d ö n ü şt ü r ü r . Jü p i t er o n u , t a n r ı l a r i ç i n v e r d i ğ i ç e şi t l i h i z m et l er i ö d ü l l e n d i r m e k a d ı n a y ı l d ı z l a r ı n a r a sı n d a ö l ü m ­ sü z k ı l a r . 17 8 Ro m a M i t o l o j i si L at in ce T e r c ü m e si N ed en ? K ova Sı n ı r l a r ı en f a z l a z o r l a y a n y o ­ i sm i A q u ar iu s r u m lam alar d an b ir i o lar ak , b u t a k ı m y ı l d ı z b i r t e s t i d e n su d ö ­ k en g e n ç b i r a d a m ı t a sv i r ed er . K l a s i k m i t o l o j i d e , G a n y m ed es ( Y u n a n c a ) y a d a C at am i t u s ( L a­ t i n c e t e r c ü m e si ) a d ı n d a g e n ç b i r o ğ l a n l a ö z d e ş l e ş t i r i l i r . Z eu s b u o ğ l a n a â şı k o l u r v e o n u k a ç ı r m a k i ç i n b i r k a r t a l a d ö n ü şü p O l i m p o s D a ğ ı ’n a , t a n r ı l a r ı n ş a r a p s u n u c u ­ su o l a r a k y e r l e ş t i r i r . B u h i k a y e y ak ın l ar d ak i A q ııi l a t ak ım y ıl d ı­ z ı n d a ( ‘ k a r t a l ’ı n L a t i n c e s i ) r e s ­ m ed ilir . P i sc e s B al ık B u r a d a t a sv i r ed i l en , h al at l a b ağ l an m ış i k i b al ığ ın , t an r ıl ar ı ö l d ü r m ek ü z er e g el en k o r k u n ç y a r a t ı k T y p h o r ı ' d a n k a ç a n V en ü s v e o ğ l u C u p i d o l d u ğ u sö y l e n i r . Fa u n u s ( O ğ l a k ) N i l N e h r i ’ n e y ü ­ z ey d en y ü z m ek i çi n gir er k en , bu i k i l i k en d i l er i n i t a m am en b al ığ a d ö n ü şt ü r ü r . 179 Pollux <1° o . \ Castor A o ö o G em i n i T ak ım y ıl d ız ı L eo T ak ım y ıl d ız ı 180 R o m a M i t o l o j i si Ka h r a m a n l a r u R o m a h i k a y e l e r i , Y u n a n m i t o l o j i si n e ç o k şe y b o r ç lu du r. Örfe Bu t r aji k ve Eury dik e a şk h i k a y e si n i en g ü z e l şe k i l d e O v i d i u s, b i r şi i r d e r l e m e si o l an v e k e l e b e k l e r d e n d e f n e a ğ a c m a k a ­ d a r h e r şe y i n k a y n a ğ ı n ı a n l a t a n ç e şi t ç e şi t m i t l e r i ç er en M et a m o r f o z l a r m d a an l at ır . Ö r f e v e E u r y d i k e b i r b i r l e r i n e ç o k â şı k t ı r l a r , a n c a k e v l e n d i k t e n k ı sa b i r sü r e so n r a E u r y d i k e b i r y ı l a n ı sı r ­ m a sı so n u c u n d a ö l ü r . Ö r f e k e d e r d e n m a h v o l u r v e o n u h a y a t a l i r i n i n b ü y ü l e y i c i t ı n ı sı n d a n b a şk a h i ç b i r şe y i n b ağ l ay am ay ac ağ ım h i sse d e r . Ö r f e c e su r c a H a d e s ' e ( y a d a R o m a l ı l a r ’ ı n d ed i ğ i g i b i ‘A i d e s’ e) g i d e r v e P l ü t o n i l e P r o s e r p i n a ' y a , e şi n i ö l ü m l ü l e r d i y a r ı n a g e r i g ö n d e r m e l e ­ r i i ç i n b a şd ö n d ü r ü c ü m ü z i ğ i y l e y a l v a r ı r . M ü z i ğ i o k a d a r g ü z e l d i r k i b ü t ü n y e r a l t ı d ü n y a sı b i r a n l ı ğ ı n a d u r u v e r i r . P r o s e r p i n a , ö y l e si n e e t k i l e n i r l e r k i Ö r f e ' y i r e d d e d e ­ m ez ; a n c a k b i r şar t ı v a r d ı r : Ö r f e , e şi n i ö l ü m l ü l e r d ü n y a ­ sı n a k a d a r o n a b i r k e r e b i l e b a k m a d a n g ö t ü r e c e k t i r v e 18 1 B i r N ef est e D ü n y a M i t o l o j i si a n c a k y e r y ü z ü n e u l a şt ı k l a r ı n d a b a k a b i l e c e k t i r . B i r a r a y a g el en ç i f t , Ö r f e ö n d e, t o p a l l a y a n E u r y d i k e a r k a d a , d a r v e k a r a n l ı k y o k u şu ç ı k m a y a k o y u l u r . H a d e s i n g i r i şi n e y a k l a şt ı k ç a k a r a n l ı k a z a l ı r v e Ö r f e, E u r y d i k e ı ı i n eşi ğ i a t l a d ı ğ ı n d a n em i n o l m a k i ç i n a r k a sı n a b ak ar . D ö n er d ö n m ez b ak m ak t a acel e et t i ğ i n i an l ar v e E u r y d i k e c ı l ı z b i r ’ h o şç a k a l ’ d i y e r e k y e r a l t ı n a d ü şer . Ö r f e o n a d o k u n m a k i ç i n ü ç k e r e e l i n i u z at ı r , a n c a k ü ç ü n d e d e E u r y d i k e n i n az ö n c e d u r d u ğ u y e r d e k o c a b i r h i ç l i k h i sse d e r . Ö r f e, e şi n i i k i k e r e k a y b e t m i şt i r v e y e r a l t ı d ü n y a sı n a t e k r a r g i r m e si n e i z i n y o k t u r . E l i n d e o n u h a y a t a b a ğ l a ­ y a c a k h i ç b i r şe y k a l m a y a n Ö r f e, k a d e r i n i b e k l e m e k i ç i n l i r i y l e d o l a n ı r d u r u r v e b i r g ü n k a r şı sı n a M a e r ı a d l a r a d ı n ­ d a b i r g r u p d i şi r u h ç ı k a r . R u h l a r Ö r f e y i l i m e l i m e p a r ­ ç al ay ıp O l i m p o s D ağ ı’n ın d i b i n d e o n a b i r m ab et y a p a r ­ l ar . G ü n ü m ü z d e b i l e b u b ö l g e d e k i b ü l b ü l l e r i n şa r k ı sı n ı n d ü n y a d a k i en g ü z el se sl e r d e n o l d u ğ u i d d i a ed i l i r . 182 R o m a M i t o l o j i si T ru va A tı V e r g i l i u s’ u n A e n e i s 'i n d e ( B k z . sa y f a 176 ) d a h a f az l a a y ­ r ı n t ı y l a a n l a t ı l a n b i r b a şk a Y u n a n m a sa l ı d a T r u v a A t ı ile ilgi li d i r . T r u v a A t ı ’n ı n h i k a y e si , Y u n a n l ı l a r ı n , Z e u s u n k ız ı ve Y u n a n i st a n 'd a k i Sp a r t a ’ n ı n k r al ı M en el a u s u n eşi o l a n v e t a n r ı ç a V en ü s t a r a f ı n d a n T r u v a l ı P a r i s 'e h e d i y e ed i l en H e l e n 'i g e r i a l m a k i ç i n v e r d i k l e r i o n y ı l l ı k T r u v a Sa v a şı ’ m n so n l a r ı n a d o ğ r u g e r ç e k l e şi r . Sa v a ş n e r e d e y se o n y ı l d ı r d u r m a k b i l m e d i ğ i h a l d e su r l a r l a ç e v r i l i T r u v a şe h r i c a n l ı l ı ğ ı m y i t i r m e m i şt i r . Y u n an l ıl ar k u r n az c a b i r p l an h az ır l ar : Y ü z l er c e g e­ m i y l e g ö z d en k ay b o l an a d ek g er i y e d o ğ r u y el k en açar v e T r u v a l ı l a r ı t e sl i m o l d u k l a r ı n a i n a n d ı r m a k i ç i n b u r ad a sa k l a n ı r l a r . Sa v a şm sö z d e g a l i p l e r i n e b i r h e d i y e o l a r a k d a, Y u n a n l ı l a r şe h i r k a p ı l a r ı n ı n d ı şı n a t a h t a d a n d e v b i r at b ı r a k m ı şl a r d ı r . T r u v a l ı l a r b u h e d i y e y i k a b u l ed i p su r ­ l a r ı n i ç i n e al ı r . R o m al ıl ar , at ın c ö m er t b i r h ed i y e o l m ad ığ ın ı f ar k et t i k l er i n d e i ş i şt e n g e ç m i şt i r . T a h t a y ap ın ın i ç i n d e, H o m e r o s’ u n m u h t e şe m şi i r i n i n k a h r a m a n ı O d y s s e ı ı s t a­ r a f ı n d a n k o m u t a e d i l en k ı r k k a d a r Y u n a n a sk e r i v a r d ı r . B u a sk e r l e r g e c e n i n k o y u k a r a n l ı ğ ı n d a , o ân a d e k sa k l a ­ n an m ü t t e f i k l e r i y l e b i r a r a y a g e l m e k ü z er e a t ı n i ç i n d e n ç ı k a r l a r . B i r l i k t e şe h r i y a k ı p y ı k a r l a r , b u d a Y u n a n l ı l a r ı n z a f e r i v e T r u v a ’ n ı n y e n i l g i si o l u r . 18 3 B i r N ef est e D ü n y a M i t o l o j i si M an liu s v e R om an ın K az ları R o m a l ı t a r i h ç i L i v i u s, R o m a 'n ı n h a r e k e t l i b i r k az sü r ü sü sa y e si n d e n a sı l k u r t a r ı l d ı ğ ı n ı a n l a t ı r . M .Ö . 39 0 y ı l l a r ı n ­ d a, G a l y a l ı l a r R o m a b i r l i k l e r i n e şe h i r d ı şı n d a b i r sa l d m d ü z en l er . B i r ç o k a sk e r h a y a t ı n ı k a y b e d e r , b a z ı l a r ı T i b e r N eh r i ’n e at l ay ıp z ır h l ar ın ın a ğ ı r l ı ğ ı se b e b i y l e b a t a r a k b o ğ u l u r . H a y a t t a k a l a n l a r , G a l y a l ı l a r k u şa t m a l a r ı n ı h âl â k a l d ı r m a m ı şk e n , k a d m v e ç o c u k l a r ı şe h r i n d ı şı n a g ü v e n ­ l e y e r l e şt i r i p C a p i t o l T e p e si ’ n e k a ç a r l a r . T ep ed e m a h su r k a l m ı ş a sk e r l e r i ç i n e n u f a k l o k m a b i l e ç o k d e ğ e r l i o l sa d a, b az ı a sk e r l e r p a y l a r ı n a d ü şe n i n k ü ç ü k b i r k ı sm ı n ı k a z l a r a v e r i r l e r , z i r a k az , Jü p i t e r ' i n k a ­ r ı sı Ju n o n u n k u t sa l h a y v a n ı d ı r . B u c ö m e r t l i ğ i n m e y v e si ­ n i al acak l ar d ır . G a l y a l ı l a r so n u n d a C a p i t o l T e p e si ’ n e ç ı k m a n ı n b i r y o l u n u b u l u r l ar v e g ec en i n k ö r k ar an l ığ ın d a g i z l i ce h a­ r ek e t e g e ç e r l e r . B u sı r a d a b e k ç i l e r v e k ö p e k l e r i u y u m a k ­ t ad ır , an c ak b i r G a l y a l ı , şa t o n u n d u v ar l ar ım t ır m an ır t ı r m a n m a z k a z l a r u y a n ı r v e se s ç ı k a r m a y a b a şl a r . B u ses R o m a k o n sü l ü M a r c u s M a n l i u s’ u u y a n d ı r ı r , b u n u n ü z e­ r i n e d u v a r d a k i G a l y a l ı ’y ı g e r i i t e r v e a sk e r l e r i n e sa l d ı r ­ m al ar ın ı em r ed er . K ı r a n k ı r a n a b i r sa v a ş ç ı k a r v e G a l y a l ı l a r ç o k g e ç m e ­ d e n R o m a şe h r i n i n k a l b i n i f e t h e d e m e y e c e k l e r i n i a n l a y ı p 184 R o m a M i t o l o j i si g e r i ç e k i l i r l e r . R o m a l ı l a r , h e r sen e b u o l a y ı k u t l a m a k i ç i n , a l t ı n b i r k a z ı n ö n d e r l i k e t t i ğ i b i r g e ç i t t ö r e n i d ü z en l er . Py ram us v e Thisbe O v i d , M e t a m o r f o z l a r ad l ı t e l e o l o j i k şi i r l e r i n d e ah u d u d u m e y v e si n i n n i ç i n k ı r m ı z ı o l d u ğ u n u t r a j i k b i r a şk h i k a ­ y e si n e b a ğ l a y a r a k a n l a t ı r . U z a k B a b i l d i y a r ı n d a , P y r a m u s a d ı n d a g e n ç b i r o ğ l a n , T h i sb e a d ı n d a b i r k ı z ı n k o m şu su ­ d u r . Ç o c u k k e n y a k ı n a r k a d a ş o l an P y r a m u s v e T h i sb e, e r g e n l i k ç a ğ ı n d a b i r b i r l e r i n e â şı k o l u r l a r . A n c a k a i l e l e r i n ar ası i y i d e ğ i l d i r , d o l a y ı sı y l a i k i t a r a f d a e v l e n m e l e r i n e m ü sa a d e et m ez . İ k i â şı k b i r b i r l e r i n i g ö r m e k t e n m en e d i l i r v e a n c a k e v l e r i n i n a r a sı n d a k i d u v a r d a k i u f a c ı k b i r ç a t l a k a r a c ı l ı ­ ğ ı y l a i l e t i şi m k u r a b i l i r l e r . D u r u m b i r sü r e b ö y l e d e v a m e d er , t a k i a n n e v e b a b a l a r ı n ı h i ç e sa y ı p b i r g e c e su r l a r ı n d ı şı n d a , b e y a z m e y v e v e r e n b i r a h u d u d u ç a l ı l ı ğ ı n ı n a l t ı n ­ d a b u l u şm a y a k a r a r v e r e n e d ek . Ö n c e y ü z ü n ü t a n ı n m a m a k i ç i n b i r t ü l l e ö r t m ü ş T h i s­ b e g el i r . A n c a k g e l i r g e l m e z d e r e d e n su i ç e n d i şi b i r as­ l a n l a k a r şı l a şı r . K o r k u p k a ç a r v e b i r m a ğ a r a y a sa k l a n ı r , a n c a k k a ç a r k e n t ü l ü n ü d ü şü r ü r . A sl a n , t ü l ü k a n l ı ağ z ı y l a k ap ar v e ç o k g eç m ed en k en d i y o l u n a g i d er . P y r a m u s g el ­ 185 B i r N ef est e D ü n y a M i t o l o j i si d i ğ i n d e k u m d a k i p e n ç e i z l e r i n i g ö r ü p e n d i şe l e n i r . D ah a so n r a y e r d e k i k a n l ı t ü l ü g ö r ü r v e T h i s b e 'n i n p a r ç a l a n a ­ r a k ö l d ü ğ ü n ü san ar . P y r a m u s k e d e r i ç i n d e k ı l ı c ı m ç ı k a r ı r v e k a r ı n b o şl u ­ ğ u n a sa p l a r . V ü c u d u n d a n f ı şk ı r a n k a n , y a m n d a k i a ğ a c ı n b e y a z m e y v e si n e m o r - k ı r m ı z ı b i r r e n k v e r i r . G e r i g e l e n T h i sb e se v g i l i si n i n a ğ a c ı n a l t ı n d a ö l d ü ğ ü n ü g ö r ü r . T a n ­ r ı l a r a y a l v a r ı p m u r a d ı n a e r e m e m i ş a şk l a r ı n ı y e m i şl e r i n r e n g i n d e ö l ü m sü z l e şt i r m e si n i v e i k i si n i n ay n ı m ez ar a g ö m ü l m e si n i i st e y e n T h i sb e, P y r a m u s ’ u n k ı l ı c ı n ı n ü z e r i ­ n e d ü şe r v e y a n ı n d a ö l ü r . Sh a k e sp e a r e se v e n l e r b u m i t i n R o m eo v e Ju l i e t t r a j e ­ d i si n e b i r i l h a m k a y n a ğ ı o l d u ğ u n u , h at t a B i r Y a z G e c e ­ si R ü y a s ı ' n d a h i k a y e n i n b i r p a r o d i si n i n y a p ı l d ı ğ ı n ı f a r k ed ecek t i r . A iolos v e R ü z garlar Y u n a n l ıl a r v e R o m al ıl ar ın k ah r am an y a d a t an r ı o l ar ak i n sa n f o r m u n a so k t u ğ u b i r ç o k d o ğ a u n su r u n d a n b i r i d e r ü z g a r l a r d ı . A i o l o s , r ü z g a r b e k ç i si d i r v e A er t ei s t e Ju n o , o n a A e n e a s ’ m f i l o su n u n R o m a ’y a h ı z l a u l a şm a sı n a y a r ­ d ı m c ı o l an r ü z g a r l a r ç ı k a r m a sı i ç i n eş o l a r a k b i r su p e r i s i t e k l i f ed er . 18 6 R o m a M i t o l o j i si K u z e y r ü z g a r ı L a t i n c e d e ‘A q u i l o ’ v e Y u n a n c a d a ‘ B o r e a l i s’ d i y e a n ı l ı r ( K u z e y I ş ı k l a n ’n a d a b u y ü z d e n ‘au r o r a b o r e a l i s d en i r ) . Se r t v e so ğ u k k ı şl a r g e t i r i r . A t i n a l ı p r e n se s O r e i t h y i a y a â şı k o l a n A q u i l o , z a m a n ı n şa r t l a r ı n a u y u m sa ğ l a y a r a k p r e n se si y o ğ u n b i r b u l u t k ü m e si y l e sa­ r ıp o n a t e c a v ü z e d e r v e o n d a n d ö r t ç o c u ğ u o l u r . D o ğ u r ü z g a r ı n a ‘V u l t u r n u s’ ( L at i n c e) y a d a ‘E u r u s’ ( Y u n a n c a ) d e n i r v e sı c a k , n e m l i f ı r t ı n a l a r g e t i r m e si y l e t a n ı n ı r . G ü n e y r ü z g a r ı n a A u s t e r ’ ( L at i n c e) y a d a ‘N o t u s’ ( Y u n a n c a ) d e n i r v e b u k i şi l e şt i r m e A v u st u r a l y a k e l i m e ­ si n i n y a n ı n d a a y n ı k ö k l e r d e n g e l e n A v u st u r y a v e a y r ı c a - b i r a z k a f a k a r ı şt ı r ı c ı d a o l sa - ‘d o ğ u ’ ( east * ) k e l i m e si n i n k ö k e n i n i d e o l u şt u r u r . ( İ t a l y a ’n ı n g ü n e y d o ğ u y a b ak an t o p r a k l a r ı n ı n , d o ğ u d a n d o ğ a n G ü n e ş'i n g ü n e y d e n g el d i ­ ğ i n i n sa n ı l m a sı n a y o l a ç t ı ğ ı d ü şü n ü l m e k t e d i r .) B a t ı r ü z g ar ı n a i se ‘F a v o n i u s’ ( L at i n c e) y a d a ‘Z e p h y r u s’ ( Y u n an c a) d en i r . L a t i n c e i sm i n d en d e a n l a şı l a c a ğ ı g i b i se­ v i l en , i n sa n ı n i şi n i k o l a y l a şt ı r a n b i r r ü z g a r d ı r v e b at ı y ö ­ n ü n d en b ah ar ı , ç i ç e k l e r i v e m e y v e l e r i m u şt u l ar . H em F a v o n i u s h e m d e t a n r ı A p o l l o g en ç Y u n a n p r en si H y a c i n t h ’e â şı k o l u r . O ğ l an ı n k al b i n i ç a l m a k i ç i n a şı k a t a r l a r v e so ­ n u n d a A p o l l o k az an ı r , i k i si n i d i sk a t a r k e n g ö r e n F a v o n i u s, k e n d i n d e n u m u l m a y a c a k b i r h i d d et l e d i sk i z av al l ı o ğ l an ı n k a f a sı n a f ı r l a t ı r v e ö l d ü r ü r . K e d e r i ç i n d e k i A p o l l o , p r en si n k a n ı n d a n sü m b ü l ç i ç e ğ i n i y ar at ı r . * E ast : İ n g i l i z c e d e ‘d o ğ u ' an l am ın d a, ( e.n .) 18 7 9. BÖ LÜ M Nor s M İ T O L O Jİ S İ N o r s H al k i K İ M LERD İ ? N o r m an l ar , ya İ sk a n d i n a v y a ’ n ı n da d i ğ er K u z ey ad ıy l a A vru p a “ K u z ey İ n sa n l a r ı " , ü l k el er i n d e, V ik in g Ç a ğ ı n d a , se k i z i l e o n b i r i n c i y ü z y ı l l a r a r a sı n d a y a şa m ı ş­ t ı r . N o r s d ü n y a sı n ı n d e n i z c i l i k t e k i h ü n e r l e r i y l e m e şh u r k a şi f l e r i o l a n V i k i n g l e r , sa n d a l l a r ı n a b i n i p A vru p a ve B a t ı R u sy a t o p r a k l a r ı n ı i şg al e t m i ş, y a ğ m a l a m ı ş v e b u r a ­ l a r a y e r l e şm i şt i r . İ sk a n d i n a v y a ’ n ı n H ı r i st i y a n l a şm a sı n d a n ö n ce g e­ l i şe n N o r s m i t o l o j i si , İ sk a n d i n a v y a , K u z e y A l m a n y a v e İ z l an d a’d a an l at ıl an p ag an t an r ıl ar ın ın , k ah r am an l ar ın v e k r a l l a r ı n h i k a y e l e r i n d e n o l u şu r , l l . y ü z y ı l a k a d a r y a z ı ­ y a g e ç i r i l m e m i ş o l m a l a r ı n a r a ğ m e n - k i b u sü r e ç 18 . y ü z ­ y ı l a k a d a r sü r m ü şt ü r - h i k a y e l e r b u t a r i h t e n y ü z l e r c e y ı l ö n c e si n e d a y a n ı r . V i k i n g l e r ' i n A v r u p a ü z e r i n d e k i e t k i si v e N o r d i k m i ­ t o l o j i y e ai t k ay n ak l ar ın o l d u k ça y ak ın b i r t ar i h e k ad ar v ar l ık l ar ım sü r d ü r e b i l m e l e r i se b e b i y l e N o r s m i t o l o j i si ­ n i n v e i k o n o g r a f i si n i n g ü n ü m ü z d e k i k u l l a n ı m ı si z i şa şı r ­ t ab i l i r . 191 B i r N ef est e D ü n y a M i t o l o j i si T AN R I LAR VE TAN RIÇALAR D o k u z D ü n ya N o r d i k l e r i n Y u n a n l ı l a r ı n k i y l e a şı k a t a c a k k ad ar g i r i f t v e r e n k l i , ç o k t a n r ı l ı b i r d i n l e r i v a r d ı . Y u n a n l ı e m sa l l e r i g i b i , N o r d i k t a n r ıl ar ın h er b i r i h ay at ın ö n em l i b i r ö z el ­ l i ğ i n d e n so r u m l u y d u v e y o l g ö st e r m e si k a r şı l ı ğ ı n d a h e r t a n r ı y a a d a k l a r su n u l u r , d u a ed i l i r d i . N o r s t a n r ı l a r ı i k i b o y a a y r ı l ı r d ı : A sg a r d ’ d a y a şa y a n , g ö k y ü z ü n ü n sa v a şç ı t a n r ı l a r ı A e s i r b o y u i l e V a n a h e i m ’ d a k o n u şl a n a n , d o ğ u r g an l ık ve t o p r ak l a i l gi l en en V an ir b o y u . T a n r ı l a r ı n h ü k ü m sü r d ü k l e r i d o k u z d ü n y a d a n o l u ­ şa n e v r e n ü ç k a t a a y r ı l ı r d ı : A e s i r l e r i n E v i A s g a r d , İ n sa n ­ l ar ın E v i M i d g a r d ( O r t a D ü n y a) v e Ö l ü l er i n E v i N i f l h ei m . D o k u z d ü n y an ın h er b i r i Y g g d r a si l o l ar ak b i l i n en D ü n y a A ğ a c ı t ar af ın d an b i r b i r i n e b ağ l an ır d ı v e h er d ü n y ad a i n ­ sa n l a r , c ü c e l e r , e l f l e r , t a n r ı l a r v e d i ğ e r t u h a f y a r a t ı k l a r ­ d a n o l u şa n i l g i n ç b i r n ü f u s y a şa r d ı . D o k u z d ü n y a n ı n en k u t sa l ı o l a n A s g a r d ’ a g ö k k u şa ğ ı n d a n b i r k ö p r ü y l e u l a şı ­ l ır d ı. 19 2 N o r s D i n i n i n T em el i 19 3 B i r N ef est e D ü n y a M i t o l o j i si O d in T an r ıl ar ın b ab ası v e A e s i r i n k r a l ı o l a r a k A sg a r d ’ d a k i t a h t ı n a o t u r u p , k o r u y u c u su v e e l ç i si o l a n b i r ç i f t k u z ­ g u n v e b i r ç i f t k u r d u n u n d a y ar d ım ıy l a, d o k u z d ü n y ad a n e l e r o l u p b i t t i ğ i n i ( t ek g ö z l ü b i r t a n r ı i ç i n f a z l a sı y l a i d ­ d i al ı o l an ) g ö z l e m e g ö r e v i O d i n ’ i n d i . O d i n , sa v a ş t a n r ı sı o l m a n ı n y a n ı n d a b i l g e l i k v e şi i r i n d e t a n r ı sı y d ı ; ö l ü l e r l e v e k a t l e d i l m i şl e r l e g ü ç l ü b i r b a ğ ı v ar d ı . G ö r ü n ü şe g ö r e O d i n a y r ı c a a l k o l k o n u su n d a se ç i c i y ­ d i , z i r a sa d e c e şa r a p t ü k e t i r d i . A sl ı n a b a k ı l ı r sa O d i n ’ i n e k si k g ö z ü b i r i ç e c e k k a r şı l ı ğ ı n d a t a k a s e d i l m i şt i r ; a n c a k b u h i k ay ed e bu i çecek b ü y ü k b i r k ad eh C h ar d o n n ay y e­ r i n e O d i n 'e b ü t ü n b i l g e l i ğ i n i v er e n , b i l g e l i k k u y u su n d a n a l ı n m ı ş b i r ç a n a k su d u r . Y i n e d e O d i n i n g e r i y e k a l a n , d ü n y al ar ı g ö z l em l ed i k ç e, G ü n eş gi b i p ar l ak b i r al ev l e y a ­ n a n t e k g ö z ü , İ l ci g ö z ü n y a p a c a ğ ı n d a n d ah a f az l a i ş y a p a r . ( B u a y r ı c a G ü n e ş'i n g ö k y ü z ü n d e k i h a r e k e t i n i a ç ı k l a m a ­ y a y a r a y a n m i t l e r e d e b i r b a şk a i l g i n ç ö r n e k t i r .) O d i n i n a l a m e t i f a r i k a l a r ı , h e d e f i n i a sl a şa şı r m a y a n m ı z r a ğ ı v e d o k u z g e c e d e b i r se k i z y e n i y ü z ü k t ü r e t e n y ü ­ z ü ğ ü d ü r . O d i n , şa y e t sü r e k l i sa r h o ş o l m a sa y d ı ç o k b a şa ­ r ıl ı b i r k u y u m c u o l a b i l i r d i h e r h a l d e . 194 N o r s M i t o l o j i si İ si m l er i n A r d ın d a N o r s m i t o l o j i si n i n biri ( İ n g i l i z c ed e) en k ay d a d eğ er h af t an ın et k i l er i n d en g ü n l er i n i n i si m l e n d i - r i l m e si n d e g ö r ü l ü r . P a z a r t esi ( M o n d a y ) v e P az ar ( Su n d a y ) g ü n l e r i i si m l e r i n i sı r a sı y l a A y ( m o o n ) v e G ü n e ş’ t en ( su n ) a l ı r k e n , Sal ı ( T u esd ay ) v e C u m a ( F r i d ay ) g ü n l er i n i n i si m l e r i t an r ıl ar l a ilin tilid ir. N o r d i k l e r , L a t i n c e g ü n i si m l e r i n i al ı p k e n d i t an ­ r ı l a r ı n ı n i si m l e r i n i h e r g ü n l e e şl e şe c e k şe k i l d e d e ­ ğ i şt i r m i şl e r d i r ; İ n g i l i z c e d ah i l G e r m e n d i l l e r i d e b u i si m l e r i m u h a f a z a e t m i şt i r . A şa ğ ı d a k i t ab l o g ü n l e r i n i si m l e r i n i n n e r e d e n g e l d i ğ i n i g ö st e r i r : Gün E sk i N o r s T elaffu z u D ili P a z a r t e si A d an d ığ ı tan rı M ân ad agr m an a- d agr A y 'I y sd a g r t u s- d a g r ad al et t an r ı­ ( M o n d ay ) Sa l ı sı T y r ( T u e sd a y ) Ç a r şa m b a ( W e d n e sd a y ) O ö i n sd a g r o t h i n s- sa v a ş, b i l g e ­ d agr l i k v e şi i r i n t a n r ı sı O di n 195 B i r N ef est e D ü n y a M i t o l o j i si Gü n E sk i N o r s T el a f f u z u Per şem b e Pö r sd agr A d an d ığ ı t an r ı D ili t h o r s- d agr k o r u n m a ve şi m şek t an ­ ( T h u r sd ay) r ısı T h o r Cu m a Fr j âd ag r f r y a- d ag r ( Fr i d ay) Cu m ar t esi L au gar - l au gar - h asat t an r ısı ( Sat u r d ay) d agr d agr Sat ü r n Paz ar ( Su n ­ Su n n u d agr su n u - d agr G ü n eş d ay) 196 aşk t an r ıçası F r ey j a N o r s M it o lo jisi T yr O d i n ’ m o ğ l u T y r , sa v a ş t a n r ı sı d ı r . İ sm i , H i n t - A v r u p a d i l ­ l e r i n d e ‘t a n r ı ’ a n l a m ı n a g el en ‘Z e u s’, ‘Jü p i t e r ’ k e l i m e l e ­ r i y l e a y n ı k ö k t e n g el i r . T y r i n g ö r e v i az ı l ı k u r t - c a n a v a r F e n r i r i b a ğ l a y ı p e t k i si z h al e g e t i r m e k t i r , a n c a k b u g ö r e v o n a p a h a l ı y a p at l ar . O d i n , d i ğ e r t a n r ı l a r i l e b i r l i k t e o n u sı k ı g ö z e t i m d e t u t a b i l m e k i ç i n F e n r i r i A sg a r d 'a g e t i r i r . Y a r a t ı ğ ı n b ü ­ y ü m e si n d e n e n d i şe l e n e n D ü n yayı yok on u b e sl e m e k O d i n , v a h şi h ay v an ın D o k u z e t m e si n i ö n l e m e si u m u d u y l a o ğ l u T y r i , ve eğ i t m ek l e g ö r ev l en d i r i r . K ad er i n i n F e n r i r i n k a d e r i n e b ağ l ı o l d u ğ u n u ö ğ r e n e n O d i n , k u r d u n so n su z a k a d a r b ağ l ı t u t u l m a sı g e r e k t i ğ i n e k a r a r v e r i r . D o l a y ı sı y l a t a n r ı l a r o n u z i n c i r l e r l e b a ğ l a m a y a t eşeb b ü s ed er , an c ak d ev y ar at ık h i ç z o r l an m ad an z i n c i r d en k u r ­ t u lu r. B i r k a ç b a şa r ı sı z g i r i şi m d e n so n r a , t a n r ı l a r e l f l e r i n y a r d ı m ı n ı i st er , e l f l e r d e sa k a l l ı b i r k a d ı n ı n k ı l l a r ı n d a n ö z el b i r k u r d e l e i şl e y e r e k O d i n ' e b u n u n k u r d u z ap t e- d ec eğ i n e d ai r g ü v en c e v er i r l er . T y r , F en r i r i n gü v en i n i k a z a n m a k i ç i n sa ğ el i n i c e su r c a k u r d u n ağ z ı n a so k a r . H a y v a n ç ö z ü l m e z b i r i p l e b a ğ l a n d ı ğ ı n ı f a r k e d e r et m ez T y r d e el i n i F en r i r ’ e k ap t ır d ığ ın ı g ö r ü r . 197 B i r N ef est e D ü n y a M i t o l o j i si Thor M u az z am f i z i k se l g ö r ü n ü şü y l e T h o r şi m şe k t a n r ı sı v e O d i r i i n en b ü y ü k o ğ l u d u r . E k i n l e r i ( v e r a k i p l e r i n i ) d ö v ­ m e k i ç i n k u l l a n d ı ğ ı , se si şi m şe k l e r ç a k t ı r a n k o c a m a n b i r ç e k i c i v a r d ı r . D e v a sa b ü y ü k l ü k t e k i k u şa ğ ı , k u v v e t i n i i k i ­ y e k at l ar v e ç ek i c i n i k o n t r o l ed eb i l m ek i ç i n d em i r el d i ­ v en g i y e r . F i z i k sel g ü c ü n z i h i n sel g ü ç t e n d ah a ö n em l i o l u p o l ­ m a d ı ğ ı n a a n l a m a y a ç a l ı şa n T h o r v e d e v so y u n d a n g el m e h i l eb az L o k i , g ü ç l e r i n i t e st e t m e k i ç i n d e v l e r d i y a r ı n a g i ­ d e r l e r . T h i a l f ı v e b i r b a şk a y o l a r k a d a şı y l a d ö r t k i şi o l an y o l c u l a r , h e d e f l e r i n e v a r d ı k l a r ı n d a a l a y k o n u su o l u r l a r ; D ev l er , h a k k ı n d a ç o k şe y d u y d u k l a r ı T h o r u n a sh n d a k ü ­ ç ü c ü k o l m ası n ı g ü l ü n ç b u l u r l a r . Şü p h e c i t a v ı r l a r ı n a r a ğ ­ m e n T h o r v e a r k a d a şl a r ı n ı n m e y d a n o k u m a l a r ı n a k u l a k v er i r l er . B i r i n c i y a r ı şm a d a L o k i i l e b i r D e v y e m e k y e m e y a ­ r ı şı n a g i r e r . M a sa , d e v l e r i n d a h a ö n c e g ö r m e d i ğ i k a d a r e t l e t e p e l e m e d o l u d u r . M ü c a d e l e e d e n i k i t a r a f , so n u b e r a b e r e b i t e n k a r şı l a şm a i ç i n y e m e y e b a şl a r l a r . N e d e n so n r a d e v i n sa d e c e e t l e r i d e ğ i l k e m i k l e r i d e y a l a y ı p y u t ­ t u ğ u , d o l a y ı sı y l a L o k i ’ n i n y a r ı şm a y ı k a y b e t t i ğ i o r t a y a çık ar . 198 N o r s M i t o l o j i si B i r so n r a k i y a r ı şm a d a T h i a l f i b a şk a b i r D e v ’ e, k o şu y a r ı şı n d a m e y d a n o k u r . A n c a k T h i a l f i i n a n ı l m a z b i r h ı z l a k o şm a sı n a r a ğ m e n , r a k i b i o n d a n d a h a h ı z l ı d ı r v e v a r ı ş n o k t a sı n a v a r ı p g e r i d ö n e r k e n T h i a l f T y l e y a r ı y o l d a k a r ­ şı l a şı r . T h o r t e k b a şı n a ü ç f a r k l ı a l a n d a m e y d a n o k u r . B i ­ r i n c i si n d e d e v a sa b i r b o y n u z d a n b a l l i k ö r ü i çecek t i r . T h o r n e r e d e y se p a t l a y a n a d e k i ç e r , a n c a k g ö z l e r i n i a ç ı p b a k t ı ğ ı n d a b o y n u z u n sa d e c e k ü ç ü k b i r k ı sm ı n ı b i t i r e ­ b i l m i ş o l d u ğ u n u g ö r ü r , i k i n c i se f e r d e T h o r ’ d a n k o c a ­ m a n g r i b i r k e d i y i k a l d ı r m a sı i st e n i r . B ü t ü n k u v v e t i n i k u l l a n m a sı n a r a ğ m e n T h o r , d e v a sa y a r a t ı ğ ı n a n c a k t e k p a t i si n i k a l d ı r a b i l i r . Ü ç ü n c ü v e so n g ö r e v i n d e T h o r d an d e v l e r l e d ö v ü şm e si i st e n i r . Ö n c e k i b a şa r ı sı z l ı k l a r ı se ­ b e b i y l e T h o r u n k e n d i l e r i y l e d e ğ i l y a ş l ı b u l a şı k ç ı k a d ı n E l l i ’y l e d ö v ü şm e si n e k a r a r v e r i l i r . A n c a k T h o r y i n e d e y en i l g i y e u ğ r ar . L âk i n h i ç b i r şe y g ö r ü n d ü ğ ü g i b i d e ğ i l d i r . B a şt a k i al ay c ıl ık l ar ın a r ağm en , d ev l er T h o r u n b ü y ü k g ü c ü n d en e t k i l e n d i k l e r i n i v e d o l a y ı sı y l a y a r ı şl a r b o y u n c a b i r i k i u f a k h i l e y e b a şv u r d u k l a r ı n ı i t i r a f e d e r l e r . Y e m e k y a r ı ş­ m a sı n d a L o k i a t eşi si m g e l e y e n v e ö n ü n d e k i h e r şe y i y i ­ y e n b i r D e v i l e k a r şı l a şt ı r ı l m ı şt ı r . T h i a l f i k o şu y a r ı şı n d a , d ai m a e y l e m d e n d a h a h ı z l ı o l an d ü şü n c e y i t e m si l ed en D e v ’ e k a r şı m ü c a d e l e e t m i şt i r . T h o r i se r a k i p l e r i n i n u y ­ g u l ad ığ ı t ak t i k l er e r ağ m en h er ad ım d a m ü t h i ş b i r gü ç 199 B i r N e f e st e D ü n y a M i t o l o j i si g ö st e r i si se r g i l e m i şt i r . İ ç m e t eşe b b ü sü n d e b o y n u z u n d i ­ b i n d e en g i n b i r o k y a n u su n su y u o l m ası n a r a ğ m e n T h o r su se v i y e si n i g ö r ü l ü r b i r şe k i l d e a z a l t a b i l m i şt i r . D e v k e d i , esa se n d ü n y a n ı n e t r a f m a sa r ı l a n M i d g a r d y ı l a n ı d ı r , b u n a r a ğ m e n T h o r k e d i n i n b i r p a t i si n i k a l d ı r m a y ı b a şa r m ı şt ı r . So n o l a r a k , sa v a şç ı y a şl ı k a d ı n , k i m se n i n a l t e d e m e d i ğ i Y a şl ı l ı k ’m t a k e n d i si d i r , b ü t ü n b u n l a r sa z i h i n sel g ü c ü n f i z i k se l g ü ç t e n h e r z a m a n d ah a ü st ü n o l d u ğ u n u n b i r g ö s­ t e r g e si d i r . Frey ja v e Frigg D e n i z t a n r ı sı N j o r d v e d i şi d e v S k a d i ’ n i n k ı z ı , d o ğ u r g a n ­ l ı k t a n r ı sı F r e y r i n k a r d e şi o l a n F r e y j a 'i a şk , g ü z e l l i k v e c i n se l l i ğ i n t a n r ı ç a sı d ı r ; b u ö z e l l i k l e r i y l e a y n ı z a m a n d a V a n i r i n d e b a şt a n r ı ç a sı d ı r . K a f a k a r ı şt ı r a b i l e c e k şe k i l d e , d i ğ er G er m en m i t o l o j i l e r i n e g ö r e F r e y j a , b ü y ü k a n n e si v e O d i n i n eşi o l an F r i g g l e a y n ı ö z e l l i k l e r e sa h i p t i r . İ k i k a r a k t e r a r a sı n d a k i b u t ü r ö r t ü şm e l e r g ö r m e z d e n g el i ­ n e m e y e c e k k a d a r f a z l a d ı r v e a y n ı k i şi n i n i k i f a r k l ı t an ­ r ı ç a y a b ö l ü n m e si n i n z i y a d e si y l e g eç b i r d ö n e m d e o l d u ğ u d ü şü n ü l m e k t e d i r . D o ğ u r g a n l ı k t a n r ı ç a sı F r e y j a 'm n a z ı m sa n a m a y a c a k c i n se l a r z u l a r ı v a r d ı r , h a t t a b u k o n u d a n am 200 sa l m ı şt ı r . N o r s M i t o l o j i si T a n r ı l a r ı n ar z u , sa ğ l ı k v e k a d e r l e r i n i i d a r e e t m e k i ç i n k u l l a n d ı ğ ı N o r s b ü y ü sü s e i d r d e d e u st a d ı r . B i r g e c e r ü y a sı n d a d ü n y a n ı n e n p a r l a k , en g ö r k e m l i a l t ı n ı n a sa h i p o l d u ğ u n u g ö r e n F r e y j a , e r t e si sa b a h a l t ı ­ n ı b u l m a k i ç i n y o l a k o y u l u r . F a r k ı n d a o l m a sa d a h ı n z ı r L o k i t ar af ın d an t ak i p ed i l d i ğ i b u y o l c u l u k o n u c ü c el er i n ü l k e si n e g ö t ü r ü r . H e d e f i n e v a r a n F r e y j a c ü c e l e r i n m a ­ ğ a r a sı n a i n e r v e o g ü n e k a d a r g ö r m ü ş o l d u ğ u en p a r ­ l a k v e ö z e n l e i şl e n m i ş a l t ı n k o l y e n i n b ü y ü sü n e k a p ı l ı r . F r e y j a k o l y e i ç i n b i r se r v e t t e k l i f e t se d e b e k ç i l i k e d e n d ö r t c ü c e d ah a f az l a g ü m ü ş y a d a a l t ın a i h t i y a ç d u y ­ m a d ı k l a r ı k o n u su n d a ı sr a r e d e r ; k o l y e y i v e r m e y i k a b u l e t m e l e r i n i n t e k y o l u F r e y j a ’ n ı n h e p si y l e b i r e r g e c e g e ­ ç i r m e si d i r . M ü c e v h e r i n şe h v e t i n e k a p ı l a n F r e y j a , c ü c e l e r i n b u i st e ğ i n i m e m n u n i y e t l e k a b u l ed er . B ü t ü n b u n l a r ı i z l ey en L o k i , o l an b i t en i O d i n 'e a n l a t m a k i ç i n g e r i d ö n e r . D u y ­ d u k l a r ı n d a n h o şn u t k a l m a y a n O d i n , L o k i ' y i F r e y j a u y u r ­ k e n k o l y e y i ç a l m a sı i ç i n g er i g ö n d e r i r . L o k i d e F r e y j a ’ n ın sa r a y ı n a g i r e b i l m e k i ç i n ö n c e b i r si n e ğ e , so n r a y sa b i r p i r e y e d ö n ü şü p y ü z ü n ü ı sı r ı r , b ö y l e l i k l e F r e y j a u y u r k e n d i ğ e r y ö n e d ö n e c e k v e L o k i k o l y e n i n k o p ç a sı n ı a ç a b i l e ­ cek t i r . F r ey j a u y a n d ı ğ ı n d a k o l y e si n i n y e r i n d e y e l l e r e st i ­ ğ i n i g ö r ü r v e b u n u n O d i n t a r a f ı n d a n y o l l a n a n L o k i ’n i n i şi o l d u ğ u n u h e m e n an l ar . O d i n ' e k o l y e y i g e r i v e r m e si 201 B i r N ef est e D ü n y a M i t o l o j i si i ç i n y a l v a r ı r , o d a so n u n d a b i r şa r t l a k a b u l ed er : F r e y j a , M i d g a r d ’ d a k i ö l ü m l ü l e r i n a r a sı n a u y u şm a z l ı k , n e f r e t v e eb e d i sa v a ş t o h u m l a r ı e k e c e k t i r ; b ö y l e l i k l e d ü n y a ü z e­ r i n d ek i t ü m d ü z e n si z l i k l e r i n so r u m l u su a ç g ö z l ü l ü k v e ar z u o l a c a k t ı r . Freyr B i r g ü n O d i n b a şk a b i r i şl e u ğ r a şı r k e n b u f ı r sa t t a n y a r a r ­ l a n a n F r e y r , O d i n 'i n u l u t a h t ı n a o t u r u r . D o k u z d ü n y a n ı n h ep si n i m ü t h i ş b i r m a n z a r a y l a g ö r e n F r e y r i n d i k k a t i n i d e v l e r ü l k e si Jo t u n h e i m v e b u d i y a r d a k i G e r d r a d ı n d a b i r d i şi d e v ç e k e r . F r e y r , G e r d r ' i n g ü z e l l i ğ i n e k a f a y ı t a k a r , a n c a k d e r d i n i k i m se l e r e a ç am az , z i r a k i m se y e O d i n i n t a h t ı n a o t u r d u ğ u n u sö y l e m e y e c e sa r e t ed em ez . F r ey r in sa ğ l ı ğ ı n d a n e n d i şe l e n e n ai l esi , e f e n d i si ­ n e n e l e r o l d u ğ u n u a n l a m a sı i ç i n h i z m e t ç i l e r i S k i r n i r i y o l l a r . F r e y r , h i z m e t k a r ı n a d i şi d e v G e r d r e o l a n a şk ı n ı a n l a t ı r v e o n u Jo t u n h e i n ı e g i d i p k e n d i si a d ı n a k u r y a p ­ m a sı i ç i n i k n a ed er . S k i r n i r e F r e y r ' i n d e v - d e v i r e n k ı l ı c ı v e G e r d r ’ i n e v i n i ç e v r e l e y e n a t eşt en ç e m b e r i g e ç e b i l e c e k b i r at v e r i l i r . G e r d r b a şt a t e k l i f i r e d d e d e r , r ü şv e t n i y e t i n e g ö n d e r i ­ l e n h e d i y e l e r b i l e f a y d a et m ez . Z i r a G e r d r , b i r d e v i n F r e y r 202 N o r s M i t o l o j i si g i b i b i r V a n i r t a n r ı sı n a asl a â şı k o l a m a y a c a ğ ı k a n ı sı n d a ­ d ı r . P es e t m e k b i l m e y e n S k i r n i r b u se f e r k a b a k u v v e t e b a şv u r u r v e d i şi d ev i so n su z a k a d a r aç b ı r a k ı p k a r şı l ı k sı z a r z u y l a t e r b i y e e t m e k l e t e h d i t ed er , G e r d r b u n u n ü z er i n e t e k l i f i şü k r a n l a k a b u l e d e r v e F r e y r i l e e v l en i r . 203 A u d h u m la N o r s T a n r ı l ar ı n ı n So y a ğ a c ı 204 N o r s M i t o l o j i si H el D i şi d ev A n grboda nm Jo r m u n g a n d ’ ı n Sl ei p n i r m ölü m ( d ü n y an ın k ız ı, F en r i r in ( v a h şi k urt), ç e v r e si n e sa r ı l m ı ş y ı l a n ) ve ( O d i n i n se k i z b a c a k l ı at ı) k ı z k a r d e şi o l a n H el , t a n r ı ç a sı d ı r v e d i ğ e r t a n r ı l a r t a r a f ı n d a n ürkünç y e r a l t ı d ü n y a sı n a sü r ü l ü r . K a f a d e r i si n i n b i r y a r ı sı n ı n k a f a t a sı m t a m a m e n g ö st e r e c e k şe k i l d e k a l k ı k o l m a sı y l a t a m a m l a n a n k o r k u n ç b i r g ö r ü n ü şü v a r d ı r . Y e r a l t ı d ü n y a sı n ı n h ü k ü m d a r ı o l a n H el , ( i sm i y i n e H e l o l a r a k d a b i l i n en ) d ü n y a sı n a g e l e n ö l ü l e r i y a r g ı l a m a k ve h ay at l ar ı b o y u n ca b ü y ü k g ü n a h l a r i şl e m i ş o l a n l a r ı eb ed i v e se r t c e z a l a r a ç a r p t ı r m a k l a so r u m l u d u r . İ ç i n ­ d e a c ı ç ı ğ l ı k l a r ı n k o p t u ğ u v e z e h i r l i y ı l a n l a r d a n o l u şan ö l ü m c ü l i şk e n c e o d ası , b i r n e h r i n o r t a sı n d a , c e se t y ı ğ ı ­ n ı n d a n o l u şa n b i r a d a n ı n ü z e r i n d e b u l u n u r . İ n a n ı l m a ­ sı g ü ç o l sa d a, ö l ü l e r i n b a z ı l a r ı b u k o r k u n ç o d a d a n b i r N a g l f a r - c e se t l e r i n sa d e c e t ı r n a k l a r ı n d a n o l u şa n b i r sa n ­ d al - i l e k a ç m a y a ç a l ı şm ı şt ı r . Bu korkunç o r t am ı b i r az d a h a k o r k u n ç l a şt ı r m a k a d ı n a H e/ ’ i n k a p ı sı n ı G a r m r a d ı n d a k i a z m a n b i r b e k ç i k ö p eğ i k o r u r . Y ü z ü n d en , y er al t ın ın z al i m k ad er i n d en k aç m ay a n af i l e ç ab al ay an r u h l ar ın k an ı d am l ar . 205 B i r N e f e st e D ü n y a M i t o l o j i si Bryn h ild r N o r s h a l k ı n ı n ü y e l e r i sa v a şt a ö l d ü k l e r i n d e y a O d i r i i n sa ­ r a y ı V a l h a l l a ’ y a , y a d a F r e y j a n ın F o l k v a n g r k ö şk ü n e g ö ­ t ü r ü l ü r . O d i r i i n k a d ı n sa v a şç ı l a r ı o n u n V a l k y r i e l e r i d i r v e ö l ü m sü z l ü k k a r şı l ı ğ ı n d a , sa v a şt a h a n g i sa v a şç ı l a r ı n ö l ü p h a n g i l e r i n i n sa ğ k a l a c a ğ ı n a k a r a r v e r i r l e r . B r y n h i l d r b u ö l ü m sü z l e r d e n b i r i d i r v e i k i k r a l a r a sı n d a k i b i r sa v a ş­ t a k a y b ed e n t a r a f ı se ç m e k o n u n g ö r e v i d i r . O d i r i in h an g i k r a l ı n ö l m esi n i i st e d i ğ i n i b i l m e si n e r a ğ m e n B r y n h i l d r d i ğ e r k r a l ı se ç e r v e c e z a l a n d ı r ı l ı r . O d i n o n u n ö l ü m sü z l ü ğ ü n ü g e r i a l ı r v e o n u A l p d a ğ l a r ı n ı n o r ­ t a sı n d a , a şı l m a sı i m k a n sı z a t eşt e n b i r ç e m b e r l e ç e v r i l i b ü y ü k b i r d a ğ ı n t e p e si n e y e r l e şt i r i r . O n u i l k k i m b u l u r sa o n u n l a ev l en ec ek t i r . B u m i t i n b i r k a ç f a r k l ı ç e şi d i v a r d ı r , a n c a k b u n l a­ r ı n b i r i n d e S i e g f r i e d ( y a d a Si g u r d ) i sm i n d e g e n ç v e c e ­ su r b i r d e l i k a n l ı a t eşl er i g e ç e r e k B r y n h i l d r e u l aşab i l en i l k k i şi o l u r . D a ğ ı n t e p e si n d e b i r b i r l e r i n e â şı k o l u r l a r v e Si g u r d , B r y n h i l d r e, sa h i b i n e , k ü l ç e l e r c e a l t ı n v e r e n b i r y ü z ü k t a k a r . D ü ğ ü n d e n ö n c e , Si e g f r i e d , K r a l G j u k i v e eşi G r i m h i l d ' i z i y a r e t ed er . K r a l i ç e , S i e g f r i e d ' i n k e n d i k ı z ı G u d r u n i l e e v l e n m e si n i i st e m e k t e d i r v e o n a B r y n h i l d r i t a m a m e n u n u t m a sı n ı sa ğ l a y a n b i r i k si r i ç i r i r . S i e g f r i e d il e G u d r u n ev l en i r l er . 206 N o r s M i t o l o ji si Z a v a l l ı B r y n h i l d r '\ n d a ğ ı n t e p e si n d e n i şa n l ı sı n ı n d ö n ­ m e si n i y a p a y a l n ı z b e k l e d i ğ i n i n f a r k ı n d a o l an G r i m h i l d , S i e g f r i e d y e r i n e B r y n h i l d r i l e e v l e n si n d i y e o ğ l u G u n n a r ’ ı g ö n d e r i r . A n c a k G u n n a r a t e şt e n ç e m b e r i aşa m a z v e b u g ö r ev i o n u n k ıl ığ ın a g i r ec ek o l an Si eg f r i ed ’in ü z er i n e y ü k l e r . O d i n i n b ü y ü sü g e r ç e k l e şi r v e B r y n h i l d r , G u n n a r o l d u ğ u n u sa n d ı ğ ı a d am l a e v l en i p g e r i d ö n e r . Si eg f r i ed ’i n eşi G u d r u n , B r y n h i l d r i le h ar ar et l i b i r t a r t ı şm a d a o n u k u r t a r a n ı n a sl ı n d a G u n n a r d e ğ i l S i e g f r i ­ ed o l d u ğ u n u a ç ı k ed er . H i d d e t i ç i n d e k i B r y n h i l d r , G u d ­ run v e G u n n a r 'm k ü çü k er k ek k a r d e şl e r i n i Si e g f r i e d ’ i u y k u su n d a ö l d ü r m e si i ç i n i k n a e d e r l e r . S i e g f r i e d a n c a k ö l d ü k t e n so n r a h a y a t ı b o y u n c a t e k a şk ı n ı n o o l d u ğ u n u a n l a y a n B r y n h i l d r , k e n d i si n i Si e g f r i e d ’i n c e n a z e at eşi n e a t a r v e i k i si b i r l i k t e H e l ’ e g ö n d e r i l i r . 207 B i r N e f e st e D ü n y a M i t o l o ji si So n : R agn arök N o r s m i t o l o j i si n i n m a sa l l a r ı n d a , a r a l a r a b ü t ü n d ü n y a n m so n u n u g e t i r e c e k d e h şe t v e r i c i b i r f e l a k e t e g ö n d e r m e l e r se r p i şt i r i l m i şt i r . R a g n a r ö k ( h ü k ü m d a r l a r ı n so n u ) o l a r a k d a b i l i n e n v e g e l e c e k t e b i r z a m a n d a g e r ç e k l e şe c e k o l a n b u o l a y d a , O d i r i i n k r a l l ı ğ ı n ı n so n u g el ec ek , a y r ı c a ö n e m ­ l i d i ğ e r b i r ç o k t a n r ı d a t a h t a n d ü şe c e k t i r . B u k o r k u t u c u k ı y a m e t i n b i r k a ç a l a m e t i o l a c a k t ı r . Ü ç y ı l l ı k so n su z b i r k ı ş h e r şe y i b a şl a t a c a k v e ü ç h o r o z ü t e c e k t i r : B i r i n c i si d e v l e r i , İ k i n c i si t a n r ı l a r ı , ü ç ü n c ü sü y se H e l ' d e d i r i l e n ö l ü ­ l er i u y an d ır ac ak t ır . G ü n eş v e A y t ü k en ec ek , y ıl d ız l ar ar t ık p ar l am ay ac a k t ı r ; i n sa n l a r a h l a k l a r ı n ı k a y b e d i p b i r b i r l e r i n e ç a t a ­ c a k t ı r . V a h şi k u r t F e n r i r , z i n c i r l e r i n d e n k u r t u l a c a k v e H e l ’ i n b e k ç i k ö p e ğ i G a r m r , y e r a l t ı d ü n y a sı n ı n g i r i şi n d e u l u y acak t ır . B ü t ü n e v r e n i t a şı y a n a ğ a ç Y g g d r a s i l t i t r e y i p i n l e y e ­ c e k , Jo r m u n g a n d i se k ı v r ı l ı p b ü k ü l e r e k b ü y ü k b i r z el z el e y a r a t a c a k t ı r . Ç e şi t l i c a n a v a r l a r t a n r ı l a r ı ö l d ü r e c e k v e b ü ­ t ü n d ü n y a l a r d a b ü y ü k sa v a şl a r p a t l a y a c a k t ı r . Z a m a n i ç i n d e h e r y e r i at eş k a p l a y a c a k v e d ü n y a o k ­ y a n u su n d i b i n e ç ö k e c e k t i r . B u an d a k ı y a m e t v e k a sv e t so n a e r e c e k v e d ü n y a y e n i d e n , b ü t ü n b e r e k e t i v e t a z el i ­ ğ i y l e d i r i l e c e k t i r . B az ı t a n r ı l a r y a y e r i n d e k a l a c a k y a d a y e n i d e n d o ğ a c a k t ı r v e se f a l e t , a ç g ö z l ü l ü k y a d a g ü n a h ­ k a r l ı k t a r i h e k a r ı şa c a k t ı r . 208 SEÇİ LM İ Ş Ka yn ak ça T h e M y t h o l o g y B i b l e, Sa r a h B a r t l e t t ( G o d sf i e l d P r ess, 20 0 9 ) C h i n e se M y t h s an d L e g e n d s, L i a n sh a n C h e n ( C am b r i d g e U n i v e r si t y P r e ss, 2 0 11) M yth ology: The C o m p l et e Gu ide to O ur I m ag i n ed W o r l d s, C h r i st o p h e r D el l ( T h am es an d H u d so n , 20 12) T h e L i b r a r y o f G r e e k M y t h o l o g y , A p o l l o d o r u s, q ev . R o ­ b i n H a r d ( O x f o r d P a p e r b a c k s, 20 0 8 ) T h e O x f o r d C o m p a n i o n t o W o r l d M y t h o l o g y , D a v i d L ee m i n g ( O x f o r d U n i v e r si t y P r e ss, 20 0 9 ) T h e G r e e k an d R o m a n M y t h s: A G u i d e t o t h e C l a ssi c a l St o r i e s, P h i l i p M a t y sz a k ( T h am es a n d H u d so n , 2 0 10 ) M e so a m e r i c a n M y t h o l o g y : A G u i d e t o t h e G o d s, H er o es, R i t u a l s an d B e l i e f s o f M e x i c o an d C e n t r a l A m e r i c a , K a y A l m e r e R e a d v e Ja so n J. G o n z a l e z ( O U P U SA , 20 0 2) 209 D İZ İN A Şi l i 119 A m e r i k a , K u z ey A ar u 56 A n p 8 7, 88 A b d er a 15 4 A p aç i 9 3 A b d er u s 15 3 B ey az B u f al o K a d ı n ı 9 5 A d o n i s 14 5 C ah o k i a 8 5 A eg eu s 16 1, 16 2 G ü n e ş D an sı 9 0 A en eas 4 4 , 12 1, 13 4 , 13 6 , 14 7 , H an 6 8 , 8 7, 8 8 17 0 , 17 2 , 17 3 , 18 6 H o r t l a k D a n sı 9 0 A en ei s İ n y an 87 V er g i l i u s 17 2 , 17 3 , 18 3 , 18 6 İ y a 9 7 ,9 8 A e si r 19 2 , 19 4 M ak a 8 7 ,8 8 A fr od it 13 4 , 13 5 , 14 5 , 14 7 , 16 9 M o h aw k 9 3 A i d e s 18 1 P t esk aw i n 9 5, 9 6 A i o l o s 18 6 Q u ah o g 94 A k r i si o s 15 7 Si o u x 8 7 A l c m en e 14 9 Sk an 8 7 ,8 8 A m az o n l ar 15 4 St L o u i s 8 5 A m er i k a, G ü n ey v e O r t a T o m a h aw k 9 4 A z t ek 113 , 114 , 115 , 117 , 12 0 W ak an T an k a 8 7 B el i z e 10 3 W i 88 Ek v ad o r 119 W i n n eb ag o 9 4 El Sa l v a d o r 10 3 W o vo k a 90 H o n d u r as 10 3 A m m i t 56 İ n k a 119 , 12 0 , 12 1, 12 2 An 39 ,4 2 K o l o m b i y a 119 A n gr b o d a 20 5 M ac h u P i c c h u 12 2 A n p 8 7 ,8 8 M ay a 38 , 10 3 , 10 4 , 10 5 , 10 6 , A n u b i s 56 , 58 , 59 10 7 , 10 9 , 110 , 115 , 116 A n u n n ak i 4 2 M ek si k o 113 , 116 A p aç i 9 3 P er u 119 , 12 1, 12 2 A p ollo 13 2 , 16 9 , 18 7 A r e s 13 4 , 13 7 , 13 8 , 14 5 , 14 7 , B ai Sh e Z h u a n 6 8 ,6 9 B ey az Y ıl an K a d ı n 6 8 15 4 , 16 3 , 16 9 A r i a d n e 16 1, 16 2 , 16 4 B ak u s 16 9 A r k ad y a 15 2 B el i z e 10 3 A r t em i s 13 2 , 15 1, 16 9 B e n - B e n 5 3, 6 2 A sg ar d B i r Yaz G e c esi R ü y ası 18 6 19 2 , 19 4 , 19 7 B r y n h i l d r 2 0 6 ,2 0 7 A st r o l o j i Ç i n 76 - 8 2 B u g ar ac h R o m a 17 4 - 17 9 B ü y ü k İ sk en d er 5 2 , 12 7 A şi l 10 4 , 10 5 134 , 14 0 C A t h en a 13 4 , 13 6 , 13 7 , 13 8 , 15 7 , C ah o k i a 8 5 16 9 C a st o r v e P o l l u x 17 6 A t l as 15 5 , 15 6 Atum 5 3, 54 , 56 , 58 A u g u st u s Sez ar C er e s 16 9 , 17 7 C h a c 110 , 116 A u g eas 15 2 , 15 5 17 2 C h er o k ee 9 3 Cu pid 16 9 , 17 9 Jap ar a 2 0 , 2 1 Cu zco 12 1, 12 2 P ar u k ap o l i 20 Ç a k a l 9 7, 9 8 A v u st r al y a 15 , 16 , 17 , 18 Çin A z t ek A z t l an B ai Sh e Z h u an 113 6 8 ,6 9 K ar a T ez c at l i p o c a 114 , 118 B ü y ü k G ö l 70 O m el eo t l Ç i n Y en i Y ıl ı 74 114 Q u et z al c o at l 114 , 115 E j d er h a G e m i si Fest i v al i 6 8 T en o c h t i t l än 113 Fa H ai 6 8 , 6 9 T ex c o c o 113 N i an 7 4 ,7 5 T ez c at l i p o c a’l a r 114 Q i n H an ed an ı 6 7 T i aco p an W ei N eh r i 70 113 T l a l o c 114 , 116 A z t l an 113 B Babil 174,185 X i a o q i n g 6 8 ,6 9 X u X i a n 6 8 ,6 9 ç i v i y az ısı 38 E u r o p a 12 9 , 13 7 , 15 3 , 16 1, 16 3 , D 17 5 D ai d al u s 16 4 D an a e 15 7 E u r y n o m e 14 0 D el o s 13 2 D em e t er E u r y d i k e 18 1, 18 2 E u r y st h eu s 14 9 , 15 2 , 15 4 , 15 5 , 14 6 , 16 9 15 6 D i an a 14 7 , 16 9 , 17 8 E u t er p e 14 3 D id o 17 2 , 17 3 F D ilm u n 45 D i o m ed es 15 3 Fa H ai 6 8 ,6 9 D i o n e 14 7 F av o n i u s 18 7 D i o n y so s 15 8 , 15 9 , 16 2 , 16 9 F en r i r 19 7 , 2 0 5 , 2 0 8 D u at 56 Fi ji 22 D ü n y a A ğ a c ı 10 7 , 10 8 , 19 2 F o l k v a n g r 20 6 D ü şz am an ı 16 , 18 , 19 , 2 0 F r ey j a 19 6 , 2 0 0 , 2 0 1, 2 0 2 , 2 0 6 D z o l o b 10 9 F r ey r 2 0 0 ,2 0 2 , 20 3 E F r i g g 20 0 Ea 4 7 G Ef es 13 2 G a i a 14 1, 14 2 , 14 7 E k v ad o r 119 G al y ah l ar Ell i 19 9 18 4 G a r m r 2 0 5 ,2 0 8 El Sal v a d o r 10 3 G e b 53 E l y si u m 13 9 G er d r 2 0 2 ,2 0 3 En k i 4 5 ,4 6 G er y o n 15 4 , 15 6 En k id u 46, 47 G ıl gam ış 4 6 ,4 7 ,4 8 E n l i l 39 G i g an t es 14 2 E r at o 14 3 Girit E r eb u s 13 9 12 7 , 12 9 , 14 1, 15 3 , 16 1, 16 2 , 16 3 , 16 4 , 17 5 E r i s 13 4 G i r i t B o ğ a sı 17 5 E r o s 13 5 , 16 9 G j u k i 20 6 E r y o m a n t h o s 15 2 G ö k k u şa ğ ı Y ıl an ı 18 G r i K ı z k ar d eşl er 15 7 E r y o m a n t o s 15 2 Grim h ild 2 0 6 ,2 0 7 H o m er o s 12 7 , 13 3 , 14 0 , 17 2 , G u at em al a 10 3 18 3 G u d r u n 2 0 6 ,2 0 7 H o n d u r as 10 3 G u n n a r 20 7 H o r t l a k D an sı 9 0 G ü n e y A m e r i k a 8 5 , 119 , 12 2 H o r u s 5 9 , 6 0 , 6 1, 6 2 H u n ah p u 111, 112 H y ac i n l h 18 7 H H ad es 12 8 , 13 3 , 13 8 , 13 9 , 14 1, 14 6 , 14 7 , 15 6 , 16 9 , 18 1, H y d r a 15 1, 15 4 , 15 5 , 15 6 , 17 6 I 18 2 H an 6 8 , 8 7, 8 8 I si s 54 , 58 , 59 H an ab K u I t z m an â 10 9 10 9 H an g z h o u 68 I x c h el 10 9 H a r m o n i a 13 8 îa so n H at çep su t 5 1 İ k ar i a 16 4 17 5 H aw ai i 2 2 , 3 1 İ k ar u s 7 1, 16 4 H aw ai k i 3 1 İ k t o m e 9 7 ,9 8 H el 2 0 5, 2 0 7 , 20 8 İ l y a d a 12 7 , 14 0 , 17 2 H el i o s 15 4 İ n k al ar İnti H ep h ai st o s 134 , 13 7 , 14 0 , 14 1, 16 9 H er a 13 0 , 13 4 , 13 7 , 14 0 , 14 1, 14 7 , 14 9 , M a m ao q l y o M an c o C ap ac 15 0 , 15 1, 15 4 , 15 5 , 16 9 H er ak l es 14 0 , 14 7 , 14 9 , 15 0 , 15 1, 15 2 , 15 3 , 15 4 , 15 5 , 15 6 , 16 9 , 17 4 , 17 5 H er k ü l 12 0 , 12 1 K o n - T i k i V i r a c o c h a 12 0 14 9 , 16 9 , 17 6 H e r m es 14 7 , 16 9 İnti 12 1 12 1 12 0 , 12 1 İ n y an 8 7 İ o l au s 15 1 İ sk en d er i y e 5 2 , 6 1 İ şl a r 4 7 İ y a 9 7 ,9 8 H e sp er i d l er 15 5 H i n e- m at i k o t ai 2 7 J H i n e- n u i - t e - p o 32 , 3 3 Jap ar a 20 , 2 1 H ip p olyt a Jo r m u n g an d 2 0 5, 20 8 15 4 Jo t u n h ei m Ju n o 20 2 16 9 , 18 4 , 18 6 Jü l Sez ar 16 7 , 17 2 Jü p i t er 14 7 , 16 3 , 16 9 , 17 3 , 17 5 , L i d y a 15 9 L i v i u s 18 4 L o k i 19 8 , 19 9 , 2 0 1 M 17 8 , 18 4 , 19 7 M a at 56 , 57 , 58 , 6 1 K M ac b et h 15 7 K ad er G ö z ü 60 M ac h u P i c c h u K a d m o s 13 7 , 13 8 , 16 3 M ak a 8 7 ,8 8 12 2 M a n c o C a p a c 12 1 K ah i r e 6 1 K a l l i o p e 14 3 M an l i u s 18 4 M an u K an ae 28 K a r a T e z c at l i p o c a 114 , 118 26 M ao r i 22 , 2 3, 2 5 , 2 6 , 2 7 , 28 , 30 , 3 1, 3 3 K eo p s 6 3 K er b e r o s 15 6 M ar o r o 28 M ar s 16 9 , 17 1 K i 39 M a u i - T i k i t i k i 30 K i k l o p l ar 12 8 , 13 3 M ay a l ar K l ei o 14 3 H aab 10 4 K l y t ai m n est r a 17 6 v e Sam an y o l u 10 7 K n o sso s 12 7 , 16 1, 16 2 W acah C h a n K o l o m b i y a 119 K o n - T i k i V i r a c o c h a 12 0 K r e n ei a G e y i ğ i 15 1 K r o i so s 15 9 , 16 0 K r o n o s 54 , 13 0 , 13 3 , 14 1, 14 2 , 16 9 K u a F u 7 0 , 7 1, 16 4 K u z e y A m e r i k a 8 5, 86 X b a l an q u e 111, 112 X i b a l b a 10 7 , 111, 112 M ed u sa 15 7 M ek si k a 10 3 , 113 M el p o m en e 14 3 M en el au s 13 5 , 18 3 M en i 5 1 M er k ü r 16 9 , 17 3 M et a m o r f o z l a r L 10 7 18 1, 18 5 M et i s 13 6 L ak o t a 8 7 , 9 7 M ez o p o t am y a 37 L ed a M ı sı r 5 1, 5 2 , 5 3 , 5 5 , 5 6 , 5 7 , 5 8 , 17 6 L et h e 139 6 0 , 6 1, 6 2 , 6 3, 12 7 , 16 8 A ar u 56 N ep t u n A m m i t 56 N i an A n u b i s 56 , 5 8 , 5 9 N ib iru 42 Atum 5 3, 54 , 56 , 58 B en - B en 5 3, 6 2 16 9 7 4 ,7 5 N i f l h ei m 19 2 N in k u rra 45 D u at 56 N i n l i l 3 9 ,4 0 G eb 53 N i n sa r 4 5 H at şep su t 5 1 N i n t u 4 5 ,4 6 H o r u s 5 9 , 6 0 , 6 1, 6 2 N j o r d 20 0 I si s 54 , 58 , 59 N u h 3 7 , 115 İ sk en d er i y e 5 2 , 6 1 N u n 5 3, 56 K ah i r e 6 1 N u t 5 3, 54 K eo p s 6 3 O M a’at 5 6 , 5 7 , 58 , 6 1 T a n r ı l ar ı n ı n So y ağ ac ı 5 5 , O din 13 1, 2 0 4 2 0 1, 2 0 2 , 2 0 5 , 20 6 , 20 7, M i d a s 15 8 , 15 9 M i d g ar d 19 4 , 19 5 , 19 7 , 19 8 , 20 0 , 20 8 19 2 , 2 0 0 , 2 0 2 O d y ssei a 12 7 , 13 3 , 13 4 M i k o n o s 13 2 O d y sseu s 13 4 , 13 6 , 18 3 M i n er v a 16 9 O l i m p o s 12 8 , 14 0 , 14 1, 14 7 , M i n o s 12 7 , 12 9 , 15 3 , 16 1, 16 2 , 16 3 , 16 4 17 9 , 18 2 O r f e 18 1, 18 2 M i n o t o r 15 3 , 16 1, 16 2 , 16 3 O r t a A m e r i k a 38 , 10 3 M n em o sy n e 14 3 O r t h r u s 15 4 , 15 6 M o h av k 93 O si r i s 54 , 58 , 59 , 6 1 M u sa 12 0 O v i d i u s 18 1 Ö l ü m ü n E f en d i l er i 111, 112 N P N a k şa A d a sı 16 2 N a n n a 3 9 ,4 0 P ar i s 13 4 , 13 5 , 139 , 18 3 N ef t i s 54 , 58 P ar t h en o n 136 N e m ea 15 0 , 15 6 , 17 6 P asi p h ae 15 3 , 16 1 N e m e a A sl a m P er sep h o n e 14 5 , 14 6 , 15 6 , 16 9 15 6 , 17 6 Per seu s 15 7 , 15 8 Si eg f r i ed 20 6 , 2 0 7 Pl ü t o n Sk ad i 20 0 16 9 , 18 1 P o c ah o n t as 9 3 Sk i r n i r 2 0 2 , 20 3 P o k ah o n t as 9 3 Sl e i p n i r 2 0 5 P o l i n ez y a 2 2 So l o n P o l y d ec t es 15 7 , 15 8 Sp ar t o i 16 0 13 8 P o l y h y m n i a 14 3 St y m p h al o s G ö l ü 15 2 P o l y p h em u s 13 3 , 13 4 Sü m e r 3 7 , 3 8 , 4 1, 4 4 , 4 5 P o n t u s 14 2 Sü m er l er 3 7 , 3 8 , 4 4 P o sei d o n Şi l i 12 8 , 13 3 , 13 4 , 13 6 , 119 13 7 , 14 1, 15 3 , 16 1, 16 9 T P r o ser p i n a 16 9 , 18 1 P y r am u s 18 5 , 18 6 T ar t ar u s 13 9 , 14 2 T ef n u t 53 R T e r p si k h o r e 14 3 T ez c at l i p o c a’ l ar 114 Ra 5 3 , 6 0 R ag n ar ö k 115 , 2 0 8 T h al i a 14 3 R a m ses 5 1 T h eb ai R h ea 13 0 , 14 1 T h eseu s 16 1, 16 2 , 16 4 R o m a l ı 16 8 , 18 4 T h et i s 14 0 R o m u l u s A u g u st u s 16 8 T h i sb e 18 5 , 18 6 R o m u l u s v e R em u s 17 0 , 17 1 13 7 , 13 8 T h o r 19 6 , 19 8 , 19 9 , 2 0 0 T h o t h 60 S T r u v a 17 2 , 17 6 , 18 3 Sab i n u m 17 1 Sam an y o l u 10 7 T r u v aA t ı 18 3 T r u v a l ı H el en 17 6 Sar t Ç a y ı 15 8 , 15 9 T u t an k am o n Sat ü r n T y p h o eu s 14 2 16 9 , 19 6 sel l er 10 9 T y r 19 5 , 19 7 Ser i p h o s 15 7 U Ser i p h u s 15 8 Set 54 , 5 8 , 6 1 U r an i a 14 3 Sh u 5 3 U r an ü s 16 9 51 V en ü s 16 9 , 17 3 , 17 9 , 18 3 U r u k 46, 48 U t n ap i şt i m P u n g a 26 R a n g i n u i 23 47 R o n g o 29 U ttu 45 R u a- t e- p u p u k e 26 T an e- m ah u t a 2 3, 24 , 26 , 29 , V 32 V al h al l a 20 6 V an ah ei m T an g ar o a 2 4 , 2 6 , 2 7 , 2 8 , 29 , 19 2 30 V a n i r 19 2 , 2 0 0 , 2 0 3 Y g g d r a si l T aw h i r i m at ea 24 , 29 19 2 , 2 0 8 T el k a- a- M au i 31 V er g i l i u s 17 0 , 17 2 , 18 3 T e W ak a- a- M au i 3 1 V. H e n r y T u m at au en g a 2 3 , 2 9 V u l k an 14 4 16 9 T u - t e- w eh i w eh i 26 Y u n an 11, 5 2 , 7 1, 12 5 , 12 7 , 12 8 , 12 9 , 13 1, 13 2 , 13 4 , 13 5 , X i a H an ed an ı 6 7 13 6 , 13 7 , 13 8 , 14 0 , 14 2 , 14 3 , 14 4 , 14 5 , 14 7 , 14 9 , 15 0 , 16 2 , A v u st r al y a 15 , 16 , 17 , 18 Y u n an i st an İ n k a 119 , 12 0 , 12 1, 12 2 A b d er a 15 4 K u z ey A m e r i k a 8 5 ,8 6 A b d er u s 15 3 M ao r i 2 2 , 2 3, 2 5 , 2 6 , 2 7 , 28 , A d o n i s 14 5 A en eas 4 4 , 12 1, 13 4 , 13 6 , 3 0 , 3 1, 3 3 M ay a 38 , 10 3 , 10 4 , 10 5 , 10 6 , 10 7 , 10 9 , 110 , 115 , 116 M ı sı r 5 1, 52 , 5 3, 5 5 , 56 , 57 , 5 8 , 6 0 , 6 1, 6 2 , 6 3 , 12 7 , 16 8 Sü m er 3 7 , 3 8 , 4 1, 4 4 , 4 5 Y en i Z el an d a İ k at er e 26 P ap at u an u k u 2 3 16 4 , 16 8 , 17 2 , 17 5 , 17 8 , 18 1, 18 3 , 18 7 y ar at ıl ış m i t l er i 14 7 , 17 0 , 17 2 , 17 3 , 18 6 A fr o d it 13 4 , 13 5 , 14 5 , 14 7 , 16 9 A k r i si o s 15 7 A l c m en e 14 9 A m a z o n l a r 15 4 A p ollo 13 2 , 16 9 , 18 7 A r es 13 4 , 13 7 , 138 , 14 5 , 14 7 , 15 4 , 16 3 , 16 9 A r i a d n e 16 1, 16 2 , 16 4 Y ü z ü k l er i n E f e n d i si 6 0 A r k a d y a 15 2 Z A r t em i s 13 2 , 15 1, 16 9 A şi l Z e u s 11, 12 8 , 12 9 , 13 0 , 13 2 , 13 3 , 13 4 , 14 0 A t h en a 13 4 , 13 6 , 13 7 , 13 8 , 15 7 , 16 9 13 4 , 13 6 , 13 7 , 14 0 , 14 1, 14 2 , 14 3 , 14 5 , 14 6 , 14 7 , A t l as 15 5 , 15 6 14 9 , 15 7 , 16 3 , 16 9 , 17 6 , A u g eas 15 2 , 15 5 17 9 , 18 3 , 19 7 B ü y ü k İ sk en d er 52, 12 7 C a st o r v e P o l l u x 17 6 C e r b e r u s 13 9 C h ar o n 139 D ai d al u s 16 4 D an ae 15 7 D el o s 13 2 D em e t er 14 6 , 16 9 D i o m ed es 15 3 D i o n e 14 7 D i o n y so s 15 8 , 15 9 , 16 2 , 16 9 E f es 13 2 E l y si u m Girit 13 9 12 7 , 12 9 , 14 1, 15 3 , 16 1, 16 2 , 16 3 , 16 4 , 17 5 G i r i t B o ğ a sı 17 5 K a d m o s 13 7 , 13 8 , 16 3 K al l i o p e K i k l o p l ar K l ei o 14 3 12 8 , 13 3 14 3 K l y t ai m n est r a 17 6 K r en ei a G e y i ğ i 15 1 K r o i so s 15 9 , 16 0 K r o n o s 5 4 , 13 0 , 13 3 , 14 1, 14 2 , 16 9 B ir Nefeste M .Ö . 3S0 0 'd e n d ü z e n l e n m i ş; Se r i si n i n İ l k K i t a b ı 19 4 5 ’e A v r u p a, k ad ar K u z ey ve k r o n o lo jik G ü n ey o l ar ak A m er i k a, O k y a n u sy a , O r t a d o ğ u v e O r t a A sy a o l a r a k b ö l g el er e g ö r e a y r ı l m ı ş, b i r n ef est e o k u y a c a ğ ı m z b i r d ü n y a t a r i h i k i t ab ı . En telek tüel Se r i s i Yed i Far k lı Ala n d a n , E N T E L E K T İ ' E1. 1 N K l'T SA I . H er G ü n e Yen i B i r K o n u ! K İ T A B I B i r e r sa y f a l ı k T ar i h, Edebi yat , Felsefe, ti M at em at i k , Bi l i m , D i n , Gü z el San at l ar ve M ü z i k b i l g i l e r i y l e z i h n i n i z i c a n l an d ı r ı n , eğ i t i m i n i z i t am am l ay ın v e k ü l t ü r l ü timtti*-. - ır Uiufc/»*»•'4m«iI i n sa n l a r a r ası n d a h a k e t t i ğ i n i z y e r i al ın . U A V ID K M l t l t t N A M ) U S O . o m . M I M JM D ü n ya n ı n en ü n lü , en p ar lak , e n a l ça k v e e n u n u t u l m a z k a r a k t e r l e r i . .. İ n san d a k ar şı k o n u l m az b i r o k u m a i st eğ i u y an d ı r a n ser i n i n i l k k i t ab ı g i b i En t el ek t ü el i n K u t sa l K i t a b ı : B i y o g r a f i l er d e o k u r a y ı l b o y u d ev a m e d e c e k b i r ö ğ r e n m e sü r e c i v aat e d i y o r : H e r g ü n e b i r k i şi . Zih n in izi Can lan d ır ın EN T ELEKTÜ ELİN K U T S A L ( M O D t H K İ T A B İ \ K ü l T Ü R E ği t i m i n i z i T a m a m l a yı n ve K ü l t ü r l ü İ n sa n l a r A r a sı n d a j Yerin izi A lın 'i Bir ço k d e t ay b i l g i y i ez b er e b i l e n biri, p o p ü l e r k ü l t ü r sev d a l ı sı y a d a h ev esl i JVmnua; CniradmA Gfp M ıt b /T tPn ıu ıltjT * ır KsÜnir it t t Ht nt t r .i nvHU» b i r o k u y u c u o l u p o l m a m a n f a r k et m ez . B u k i t ap l a ç a ğ d aş k ü l t ü r ü n sı n ı r l a r ı n d a y a p a c a ğ ı n y o l c u l u k sa y e si n d e b i l g i l e r i n i P n U 5 . K O f a r fc D. p e r ç i n l e y e c e k si n .