KÜMEYT b. ZEYD el-ESEDİ ve HAŞİMİYYAT&#39;I -I- (İslam Tarihi Açısından Bir Değerlendirme)

İbrahim, SARIÇAM

“Kümeyt b. Zeyd el-Esedî ve Hâşimiyyât’ı -I- (İslâm Tarihi Açısından Bir Değerlendirme)”, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, XXXVI (1997), s. 255-296.

K Ü M E Y T b . Z E Y D el-E S E D lve H A Ş İM İY Y A T 'I -1- (İslam T arih i ~ ç ısı" ,d a n B ir D eğerlen d irm e) Doç. Dr. İbrahim SARIÇAM G İR İŞ Ş a irle rin İsla m ta rih in d e m e y d a n a g e lm iş o la n siy a si v e itik a d i o la y ~ . la rla b ü y ü k ö lç ü d e a la k a sı b iılu n m a k ta d ır. B u a la k a n ın , A ra p şiirin in g e liştiğ i v e y e n ilik k a z a n d ığ ı E m e v ile r d ö n e m in d e d a h a sık ı o ld u ğ u g ö rü l, m e k te d ir. S iy a si m ü c a d e le le rd e v e k a b ile ç e k işm e le rin d e a k tif ro l o y n a y a n şa irle r, b ir. b a k ım a o d e v iid e b u g ü n k ü b a sın -y a y ın o rg a n la rın ın . g ö re v in i y e rin e g e tiriy o rla rd ı. B u ' b a k ım d a n , h e m e n h e r k a b ile v e g ru p , k e n d isin i sa v u n a n , d ü şm a n la n n ı k ö tü le y e n v e k a rriu o y u n u k e n d i le h in e y ö n le n d ire n şa ir v e y a şa irle re sa h ip b u lu n u y o rd u .. M e se la , ik tid a rd a k i U m e y y e a ile si, C e rir, F e re z d a k , A h ta l v e ~ e n i Ş e y b a n 'd a n N a b iğ a g ib i şa irle ri h im a y e e d iy o r; b u şa irle r d e B .e n i U m e y y e 'y i ö v ü y o r, sa v u n u y o r v e ra k ip le rin e şiirle riy le h ü c u m e d iy o rla rd ı. A b d u lla h b . K a y s .e rR u k iy y a t b a şta o lm a k ü z e re b a z ı şa irle r Z ü b e y r a ile sin i tu tu y o r v e o n la n h e rk e ste n ü stü n g ö rü y o rd u . B ir k ısım şa irle r d e H a ric ile rin g ö rü şle rin i b e n im se m işle r, o n la rın d ışın d a k ile rib id 'a t v e d a la ıe t e h li o la ra k k a b u l e tm işle rd ir: T ırım m a h b . H a k im , H a ric i şa irle rin d e n b irisid ir. B e m H a şim ta ra fta rı o la n şa irle r d e b u a ile y i sa v u n u y o r v e d ü şm a n la rın a h ü c u m e d iy o rla rd ı. E b u 'l-E sv e d e d -O ü e li, M e rv a n b . E b i H a fsa v e K ü m e y t b . Z e y d e 1 -E se d i b u şa irle r a ra sın d a y e r a lm a k ta d 1 r. S iy a si v e itik a d i g ru p la n n sö z c ü sü d u ru m u n d a o la n b u şa irle rin sa y ısı ç o k fa z la o lm a k la b e ra b e r, b u ra d a sö z ü u z a tm a rria k iç in , v e rd iğ im iz m isa lle rle y e tin m e k istiy o ru z . Y u k a rıd a v e rd iğ im iz b ilg ile r, ta rih ç i o la ra k b ir şa ir v e d iv a n ı ü z e rin d e ç a lışm a m ız ın se b e b in i k ısm e n d e o lsa o rta y a k o y m a .k ta d ır. B u n a ila v e o la ra k 'sö y le m e m iz g e re k ir k i, ta rih ile e d e b iy a t a ra sın d a ç o k y a k ın a la k a m e v c u ttu r. B ilin d iğ i ü z e re b ire r e d e b i tü r o la n şiirle r, h u tb e le r v e m e k tu p la rla , e d e b iy a t k ita p la n , İsla m ta rih in in e n b a şta g e le n k a y n a k la rı a ra sın d a y e r a lm a k ta d ırla r. B u n la r a ra sın d a şiirin ö n e m li v e ö z e l b ir y e ri v a rd ır. Ç ü n k ü şiir, e d e b i b ii tü r o lm a n ın y a m n d a , ik i a n la tım (n e sir-n a z ım ) ta r- 256 İB R A H İM _z ın d a n b ir is id ir . B u b a k ım d a n , S A R IÇ A M s iy a s i ş iir le r v _ ed iv a n la r , İ s la m ta r ih in in b ilh a s s a k a b ile v e f ır k a m ü c a d e le le r in in e n b a ş ta g e le n k a y n a k la r ıd ır . n u y a b u a ç ıd a n b a k ild ığ ın d a H a ş im iy y a t'ı s ın d a n z iy a d e ü z e r in d e K ü m e y t'in t¥ ih ç iy i.ilg ile n d ir ir . ç a lış m a m ız h a s e b iy le Ö z e llik le , H a ş im iy y a t E d e b iy a t E m e v i- H a ş im i b iz im ve K o~ a r a ş tın c ı- m ü c a d e le s i' iç in ö n e m li b ir k a y n a k o ld u ğ u n d a n , b ti d iv a n ı v e K ü m e y t'in h a y a tın ı a r a ş tır m a k is te d ik . Ş iir o lm a s ı d o la y ıs ıy la d iv a n m e lb e tte e d e b i y ö n ü v a r d ır ; a n c a k ih tiv a e ttiğ i k o ~ n u la r itib a r iy le k a n lm a s ı b a k ım d a n v e E m e v ile r b a k ım ın d a n son b iz , H a ş im iy y a t'ın d e v r in d e .ta r tış ıla n b a z ı m e s e le le r in d e re c e ö n e m li b ir e d e b i y ö n u ü z e r in d e o r ta y a ç ı- ta r ih k a y n a ğ ıd ır . Bu d u tm a y a c a ğ ız . B u n u n ~ la b .e r a b e r , -g e r e k li g ö r d ü ğ ü m ü Z y e r le r d e o n u e d e b i a ç ıd a n in c e le y e n m a la r a a tıf ta b u lu n m a k la ç a lış m a m ız ı ç a lış - ik tif a e d e c e ğ iz . İ k iB ö lü m h a lin d e h a z ır lııd ık . Ö n c e k a y n a k la r ı ta n ıtıp , d a h a s o n r a , K ü m e y t'i b ir ş a ir , ş iir r a v is i; m u a llim , lu g a t a lim i, h M ız v e B e m H a ş im ta r a f ta r ı o la r a k y e tiş tir e n m u h iti o r ta y a k o y m a k - m a k s a d ıy la ş a ir in y a ş a d ığ ı d ö n e m d e K u f e 'd e k is iy a s i v e ic tim m h a y a tı o r ta y a k o y d u k v e B e m E s e d k a b ile s in i ta n ıttık . B ıi ilk B ö lü m 'ü , K ü m e y t'in h a y a tın a ve s iy a s i o la y la r d a k i y e r in e a y ~ r d ık . D e r g in in m ü te a k ip s a y ıs ın d a y a y ın la n a . c a k b ö lü m 'd e H a ş im iy y a t'ı in c e le y e c e ğ iz . B u b ö lü m d e H a ş im iy y a t'ı . g e n e lo la r a k a n la ttık ta n s o n r a ş a ir in ü z e r in d e d u r d u ğ u te m e l k o n u la r ü z e r in d e d u r a c a ğ ız . Ş iir le r d e n ö z e n g ö s te r e c e ğ iz . ö r n e k le r v e r ir k e n f a z la ta f s ila ta g ir m e m e y e A- Kaynaklar . K üm eyt b. Z eyd . e l- E s e d i'n in h a y a tın a v e H a ş im iy y a t'ın a a y ır d ığ ı- m ız b u ç a lış m a m ız :ı, e d e b iy a t k ita p la r ı b a ş ta o lm a k ü z e r e ş u a r a ta b a k a tla n v e g e n e l İ s la m ta r ih i e s e r le r in in v e r m iş o ld u k la r ı h a b e r le r ile b iz z a t Haşimiyyat ü z e r in e d a y a n d ır d ık . ' E d e b iy a t k ita p la n a r a s ın d a Ö n e m li b ir y e r e s a h ip o la n e l- I s t'a M m 'n in a d lı g e n iş h a c im li e s e r i, K ü m e y t'le ilg ili h a b e r le r in b a ş - "Kitabu'l-Eğanf" lıc a k a y n a ğ ı o lm a s ı b a k ım ın d a n ö z e l ö n e m . a r z e tm e k te d ir . E s e r d e ş a ir im iz le ilg ili o la r a k m ü ş ta k il v e u z u n c a b ir b ö lü m b u lu n m a k ta d ır . e lI s f e M n f n in k o n u y la ilg ili v e r d iğ ib ilg ile r d e n b ü y ü k b ir :k ıs I n ı, o n d a n ö n c e k i k a y n a k la r d a n a k le d ilm iş o lm a k la b ir lik te , b ir k ıs m ı- d a ilk o la r a k b u m ü e llif ta r a f ın d a n v e r ilm e k te d ir . E s e r d e K ü m e y t' in n e s e b i, y e tiş m e s i, ş a ir le r le a la k a s ı, h a p s e d ilm e s i, h a lif e H iş a m v e - H a lid e l- K a s r i ile iliş k ile r i, B e n i H a ş im 'le m ü n a s e b e tle r i g e n iş b ir ş e k ild e a n la tılm a k ta , r iv a y e t e ttiğ i h a d is le r d e n b ir k ıs m ı n a k le d ilm e k te , Z e y d b . A li'n in is y a n ın d a k i tu tu m u v e ö ld ü r ü lm e s i h a k k ın d a b ilg ile r v e r ilm e k te d ir . E s e r d e a y n c a k o n u m u z I a ilg ili h a b e r le r i r iv a y e t e d e n le r a r a s ın d a K ü m e y t'in r a v is i M u h a m m e d b . S e h l, o ğ lu M ü s te h il v e - k a r d e ş i V e r d 'in y a n ın d a , E b u S a id e s - S ü k k e r i, \ - - \ , KÜM EYT N a s r b . M ü z a h im , b. ZEY D , e 1 -E S E D I v e H A Ş İ M İ Y Y M uham m ed A T 'I 257 .1 - b . H a b ıb , Ö m e r b . Ş e b b e g ib i m e ş h u r v e g ü v e n ilir r a y ile r v e m ü e llif le r y e r a lm a k ta d ır ! . A y n ı ş e k il~ e e l- C a h ız 'ın e s e r le r i d e , K ü m e y t'le ilg ili b ilg ile r b a k ım ın d a n ç o k ö n e m lid ir . ç ü n k ü e l- C a h ız , e s e r le r in d e K ü m e y t'in ş iir le r in e s ık s ık y e r v e r ir , ş a ir le ilg ili h a b e r le r i n a k le d e r v e z a m a n z a m a n o n u e le ş tir ir . e l- C a h ız 'ın e s e r le r i,ş a ir im iz in b iz e u la ş a n p e k ç o k ş iir in ir i ilk k a y n a ğ ı o lm a ö z e lliğ in e s a h ip tif . ç a lış m a m ız d a m ü e llif in " e l-B e y a n v e 'tT e b y fn " v e " e l-H a y a v a n " a d lı e s e r le r iy le " R e sa W ' in d e n g e n iş ö lç ü d e f a y d a la n d ık . ' e l,M e y d a m d e , " M e c m a u 'l-E m sa l" a d lı e s e r in d e , k a y d e tti ğ i a ta s ö z le r in d e n b a z ıla r ın ı iz a h iç in k ü ır ie y t' in ş iir le r in d e n ö r n e k le r n a k l e tm e k te d ir 3 • M u a h h a r e d e b iy a t k a y n a k la r ın d a n 'o la n e l- B a ğ d a d l'n in H ıza n e tu 'lE d e b 'in d e K ü m e y t'le ilg ilib ilg ile r g e n iş b ir ş e k ild e y e r a lm a k ta d ır . Ş u k a d a r v a r k i b u b ilg ile r , d a h a z iy a d e ö n c e k ik a y n a k la r d a k i h a b e r le r i d e s te k le y ic i ö z e lliğ e s a h ip tir le r 4 ,e l- A b b a s ı, " M e ô .h id u 't-T a n sfs'; a d lı e s e r in - . d e , K ü m e y t'le ilg ili h a b e r le r e ,g e n iş . b ir b ö lü m a y ır m ış tır . E s e r d e k i b ilg ile r , e l-E ğ a n f'd e k i h a b e r lt~ r in b ir ö z e ti m a h iy e tin d e d ir . e l- A m ill, " e lK e şk fil" a d lı e s e r in d e , K ü m e y t'in F e r e z d a k 'la o la n iliş k ile r in e v e F e r e z d a k 'ın , K Ü m e y t'in ş iir le r in i ö v m e s i ile ilg ili h a b e r le r e y e r v e r m iş tir 6 . İ b n R e ş ık , " e l-U rn d e fi S in ô .a ti'ş-Ş i'r v e N a k d ih " a d lı e s e r in d e K ü m e y t'in ş iir in i e le ş tir e n le r in g ö r ü ş le r in in a k le tm e k te d ir ? e z - Z ü c a d , . " M e c a lisu 'lU le m a " sın d a K ü m e y t'ir i H a m m a d e r - R a v iy e , T ın n im a h b . H a k im v e d iğ e r b a z ış a ir le r le o la n s o h b e tle r in e y e r v e r m e k te d ir S . Ş u a r a ta b a k a tla r ım i g e lin c 'e , b u e s e r le r , a r a ş tır m a n ıız ın b a ş lıc a te m e l k a y n a k la r ı a r a s ın d a b u lu n m a k ta d ır la r . B u g r u p e s e r le r a r a s ın d a y e r a la n İb n K u te y b e 'n in e ş-Ş i'r v e 'ş-Ş u a ra (T a b a k titu ''ş-Ş u a d i)'sı,9 e l- ta h . İ b r a h im e 1 - E b y a r i, ı- x x x ı, K a h ir e 1 9 6 9 - 1 9 7 9 ; 1 . e H s f a h a r u ; K ita b u ~ l-E ğ a n f, e 1 - ls f a h a n i'n in "M e k iltilu 't-T O -lib iy y in " a d lıe s e r in d e n d e ıs tif a d e e ttik : ta h .: e s - S e y y id A h m e d e s-S a k a r, B e y ru t 1 9 8 7 . ' , ' 2 .. e 1 - C iih ız , e l-B e Y O -n V e 't-T e b Y ın , ta h . A b d ü s s e liim H a r u n , I - I V , B e y r u t tr z .; a . m 1 f ., e l-H a y a v O -n , ta h . A b d ü s s e 1 a m H a r u n , ı- V ıı, K a h ir e 1 9 6 5 , a . m lf . R e sfılu 'l-C O -h ız, ta h . ta h . A b d ü s s e la m A b d ü s s e la m H a r u n , I - I V , K a h ir e , 1 9 7 9 , e 1 - C iih ız ; K ita b u 'l-O sn ıfm iy y e , 'H a r u n , B e y r u t 1 9 9 1 ; e 1 - C iih ız , S e ıa su R e sG iI, n e ş r . J . F ın k e L , K a h ir e . 3 . e 1 - M e y d a n i, M e c m a u 'I-E n ısO -I, ta h . M u h a m m e d E b ü 'l- F a z l 1926. İ b r a h im , ' I - I V , K a h ir e 1 9 7 8 -7 9 . ' ' , 4 . e 1 - B a ğ d iid i, H ıZ O -n e tu :l-e d e b v e L ü b b u L ü b a b i lisa n i'l-A ra b , ı- V ııı, B u la k , 1 '2 9 9 . 5 . e 1 - A b b a s i, M e O -h id u 'l- T a n sis A za Ş e v O -h id i 't- T a h lfs, ta h . M u h a m m e d M u h y id d in A b d ü lh a m id , I - I V , K a h ir e 1 9 4 7 . . . 6 . e i- A m ill, e l-K e şk U l, ta h . T a h ir A h m e d e z - Z a v i, K a h ir e 1 9 6 1 . . 7 . İ b n R e ş ik , e l-U n ıd e jiS ın O -a tı'ş-Ş i'rv e N a k d ih , I - I I , M ıs ır 1 3 2 5 . ta h . A b d ü s s e ıa m H a r u n , K a h ir e 1 9 8 3 . 8 . e z - Z u c a c ı, M e c O -lisü 'I-U le m a , ta h . M ü f id K u m e y h a v e a r 9 . İ b n K u te y b e , e ş-Ş i'r v e 'ş-Ş u a rO - (T a b a k iltu 'ş-Ş u a rO -), k a d a ş ı, B e y r u t 1 9 8 5 ; İ b n K u te y b e 'n in "e l-M a a ri.f" a d lı e s e r in d e n d e is tif a d e e ttik , ta h . S e r v e t U k k a ş e , M ıs ır 1 9 6 9 . . , 258 İB R A H İM S A R IÇ A M M e rz ü b a n ı'n in "M u 'c e m u '.ş-Ş u a ra lO v e "A h b iiru Ş u a ra i'ş-Ş fa "ll a d lı v e İb n S e lla rn e le se rle ri, e l-K u re şi'n in C e m h e re tu E ş'a ri'l-A ra b 'ı 12 C u m a h i'n in T a b a k titu ,P u h fiU 'ş-Ş u a ra 'sın d a n 13 istifa d e e ttik . B u e se rle rin k ö n u m u z a ç ısın d a n o rta k ö z e lliğ i, şa irin h a y a tıy la ilg ili 'b ilg ile re a z , şiirle rin e ise g e n iş y e r v e rm iş o lm a ia n d ır. K ü m e y t'in H a şim iy y a t'ı a ra ştın m a m ız ın b a şlıc a k a y n a ğ ın ı v e ik in c i B ö lü m ü n ü n k o n u su n u o lu ştu rm a k ta d ır. E se rin E b u R iy a ş e l-K a y sı (3 3 9 / 9 5 0 ) ta ra fın d a n y a p ıla n şe rh in in d ü n y a n ın ç e şitli k ü tü p h a n e le rin d e y a z m a n ü sh a la n b u lu n m a k ta d ır l4 • E se r, Jo se f H o ro v ıtz ta ra fın d a n ta h k ik e d ilip a y n ı z a m a n d a . A lm a n c a y a te rc ü m e e d ilm iş, A lm a n c a b ir g iriş e k le n m e k su re tiy le a sıl m e tin le b irlik te 1 9 0 4 y ılın d a L e id e n 'd e b a sılm ıştır 1 5 • H iişim iy y a t b u a ra d a M u h a q ım e d Ş a k ir e n -N a b lU sı ta ra fın d a n ta sh ih e d ilm iş v e K a h ire 'd e y a y ın la n m ıştır l6 • D a h a so n ra M u h a m m e d M a h m u d e rR M iı ta ra fın d a n şe rh e d ile re k , şiirin e sa s m e tn i sa y fa n ın ü st k ısm ın d a , şe rh i d e a ltk ısm ın d a o lm a k ü z e re K a h ire 'd e b a sılm ıştır 1 7 • B a ğ d a t B ıiiv e rsite si ö ğ re tim ü y e le rin d e n D a v u t S e llü m v e N u ri H a m m O d ı e l-K a y sı, H a şim iy y a t'ı, M ila n o , K a h ire v e Ş a m 'd a b u lu n a n e l y a z m a la n ile H o ro v ıtz 'in n e şrin i e sa s a la ra k y e n id e n ta h k ik e tm işle r; a y n c a , K ü m e y t'in H a şim iy y a t d ışın d a k i şiirle rin in e n ö n e m lile rin d e n b iri o la n "e n -N O n iy y e " v e y a "e l-M ü z e h h e b e " a d lı k a sid e y i d e e se rin so n u n a ila v e e d e re k n e şre tm işle rd ir l8 • . 1 0 . e 1 -M e rz u b a n i, M u ' e e m u 'ş-Ş u a ra , n e şr. K rin k o v , K a h ire , 1 9 2 5 . Ş u a ra i'ş-Ş fa ,. ta h . M u h a m m e d H a d i e l-E m in i, lL. e 1 -M e rz u b a n i, A h M ru 1968. 1 2 . e 1 -K u ı'e şi, C e m h e re tu e 1 -B e c a v i, K a h ire 1 9 8 1 . N ecef . E ş'a ril-a ra b jil-C a h iU y y e v e 'I-Isla m , ta h . A li M u h a m m e d • . 1 3 . İb n S e ll1 im e 1 -C u m a h i, T a b a k a tu , F u h fiU 'ş:Ş u a ra , Ş a k ir,I-II, K a h ire 1 9 7 4 . Ş e rh : M a h m u d . M uham m ed 1 4 . .B u y a z m a la r iç in b k z .: B ro c k e lm a n n , G e se h iç h te d e r A ra b ise h e n L ite fa tu r, L e id e n 1 9 3 8 -4 9 ; I, 6 3 ; S u p p i., I, 9 6 ; F u a t S e z g in , G e se h ie h te d e r A ra b ise h e n S e h rifttu m s, L e id e n 1 9 7 5 , II, 3 4 7 -4 9 ; a ra p ç a te r., T a rfh u 't-T ü ra si'l-A ra b f, te r., M ıı.h m u d F e h m i H ic a z i, R iy a d 1 9 8 3 ,1 1 /3 ,5 1 -5 6 . \ 1 5 . E b fi R iy a ş e l-K a y si, Ş e rh U 'H a şim iy y fiti'I-K ü m e y t, ta h . Jo se f H o ro v itz (A lm . te r., D ie H a şim ijja t d e s K u m e y t, te r., Jo se f H o ro v itz ), L e id e n 1 9 0 4 . D ip n o tla rd a b u e se ri "H a şim iy y a t (L e id e n )" şe k lin d e g ö ste rd ik . l~ e rc ü m e sin d e d e g e re k li y e rle rd e "A lm . te r." şe k lin d e işa re t e ttik . 1 6 . e l-K ü m e y t b . Z e y d e l-E se d i, e l-K a sa id u 'l-H a şim iy y a t, ta sh ih : M u h a m m e d Ş ilir e n -N a b lu si, K a h rre 1 3 1 2 . 1 7 . M u h a m m e d M a h m u d e r-R a m , Ş e rh u 'l-H fişim iy y a t, k a h ire 1 3 2 9 . 1 8 . E b u R iy a ş e l-K a y si, Ş e rh u H a şim iy y a ti'l-K ü m e y t b . Z e y d e l-E se d f, ta h . D a v u d S e llfim v e N u ri H a m m u d i e l-K a y si, B e y rn t 1 9 8 6 . E se r so n d e re c e itin a lı b ir şe k ild e ta h k ik e d ilip b a sıld ığ ın d a n , te rc ü m e le rd e b u b a sk ın ın m e tn in i e sa s a ld ık . D ip n o tla rd a "H a şim iy y a t (B e y rn t)" şe k lin d e g ö ste rd ik . K ü m e y t'in , M u d a r" k a b ile le rin i ö v d ü ğ ü v e y e m e n k a b ile le rin i k ö tü le d iğ i "e n N fin u y y e " a d lı k a sid e si a sle n 3 1 2 b e y itte n o lu şm a k ta y d ı. B u k a sid e n in iV . H ic ri a sn n o rta la n n d a v e fa t e tm iş o la n A h m e d b . E b i H a şim e l-Y e m a m i ta ra fın d a n y a p ıla n şe rh li m e tn in in b ir n ü sh a sı so n z a m a n la rd a Y e m e n 'd e b u lu n a ra k e ş-Ş e y h H a m d e 1 :C a sir ta ra fın d a n ta h k ik e d ilm iş v e "e l-A ra b " d e rg isin d e n e şre d ilm iştir. A n c a k şiirin b a ş ta ra fın d a n 2 9 KÜM EYT b . Z E Y D e l-E S E D I v e H A ş İM İY Y A T I -1 - 259 B u ra d a , E b u R iy a ş e l-K a y s i'n in H a ş im iy y ô J ş e rh i h a k k ın d a k ıs a c a b ilg i v e rm e k is tiy o ru z . Ş e rh 'te b a z ı k e lim e le rin lu g a t m a n a s ı v e rilm iş tir. B a z ı b e y itle r is e ş e rh s iz o la ra k g e ç irilm iş tir. B a z e n ş iird e s ıfa tla n z ik re d ile n ş a h ıs la n n a d la n a ç ık la n ırk e n , y e r y e r z a m irle r iz a h e d ilm iş tir. B a z ı k e lim e le rin K u r'a n -ı k e rim v e e s k i ş iirle rd e k u lh in ış ın d a n ö rn e k le r v e rilm iş tir. B u b a k ım d a n Ş e rh , a s ıl m e tn in a n la ş ılm a s ın a b ü y ü k ö lç ü d e y a rd ım c ı o lm a k ta d ır. . A ra ş tırm a n ın k a y n a k la n a ra s ın d a y e r a la n g e n e l İs la m ta rih i e s e rle rin e g e lin c e ; e t-T a b e ri, " T a r ih u 'l-ü m ü m v e 'l-M ü z a k " a d lı e s e r in d e , z a m a n z a m a n K ü m e y t'in ş iir~ ~ rin e y e r v e rir. E s e r, K ü m e y t'in 1 1 7 /7 3 5 y ılın d a H o ra s a n h a lk ım B e n i U m e y y e a le y h in e a y a k la n m a y a te ş v ik i v e ş a irin b u k o n u y la ilg ili k e s id e s in i b iz e n a k le d e n ilk k a y n a k o lm a s ı b a k ım ın d a n ö n e m lid ir l9 . İb n A 's e in e l-K u fi, e s e rin d e K ü m e y t'in B e n i H a ş im 'le m ü n a s e b e tle rin e , H a life H iş a m v e H a lid e l-K a s ri ile iliş k ile rin e g e n iş y e r a y ırm ış tır. E s e rd e k i b ilg ile rd e n ç o k a z b ir k ıs m ı o rijin a l o lm a k la b irlik te , p e k ç o ğ u d iğ e r k a y n a k la rd a k i b ilg ile ri d e s te k le r m a h iy e tte d irlO . e l-M e s 'O d i, " M u r u c u 'z -Z e h e b " a d lı e s e rin d e K ü m e y t'in ş iirle rin i F e re z d a k 'a v e B e n i H ;ış im 'e a rz e tm e s i v e Y e m e n -N iz a r a s a b iy e tin d e K ü m e y t'in y e ri g ib ik o ~ n u la rd a g e n iş b ilg ile r v e rm e k te d irll. '-e z -Z e h e b i, T a r ih u 'l-İs la m " v e " S iy e r u A '[ Q m i'n -N ü b e la " a d lı e s e rle rin d e m ü s ta k il b ö lü m a y ırd ığ ı ş a irin e d e b i k iş iliğ i, h a d is riv a y e tin d e k i y e ri, B e n i H a ş im 'le v e ş a irle rle iliş ld le ri ü z e rin d e d u rm a k ta v e ş iirle rin d e n ö rn e k le r v e rm e k te d irl 2 • B ib liy o ğ ra fik e s e rd e n İb n ü 'l-N e d im 'in e l-F ih r is t'i,2 3 K a tip Ç e le B ro c k e lm a n n 'ın G e s c h ic h te d e r A r a b is c h e n li26 te r a tu r 'u 2 5 v e F u a t S e z g in 'in G e s c h ic h te d e s A r a b is c h e n S c h r ifttu m s 'u i b i' n in K e ş ju 'z -Z u n u n 'u 2 4 . - b e y itlik k ıs m ı k a y b o lm u ş , g e riy e k a la n -2 8 3 b e y it y a y ın la n a b ilm iş tir. B k z .: e l-K ü m e y t b . Z e y d e l-E s e d i, " N iln iy y e tu 'l-K ü m e y t b . Z e y d e l-E s e d i, ta h ." e ş -Ş e y h H a m d e l- C a s ir, e la r a b , lX -X , R iy a d 1 9 7 9 , s s , 6 8 6 -7 7 0 . D a v u d S e llu m v e N u ri H a m m ild i, m u h a k k ik te n iz in a lm a k s u re tiy le k e s id e y i n e ş re tm iş le rd ir. B k z . H a ş im iy y a t (B e y ro t),. s . 2 3 3 -3 3 0 . e lM e s 'u d i v e e 1 -Is fa h a n i ta ra fın d a n b a z ı b e y itle ri 'n a k le d ile n b u k a s id e n in , H o ro v itz , y a k la ş ık ü ç te b irin in m u h a fa z a e d ild iğ in i b e lirtm iş tir. B k z .: " K ü m e y t" , İA . V I, 1 0 8 1 . 1 9 . e t-T a b e n , T a r fh u 'l-U m e m v e 'l~ M ü lu k , ta h . M u h a m m e d E b u 'l-F a z l İb ra lıim , I, X I, B e y ro t trz . 2 0 . İb n A 's e m e l-K M !, e l-F ü tu h , I-IV , B e y ro t 1 9 8 6 . . 2 1 . e l-M e s ild i, M u r u c u 'z -Z e h e b v e M e a d i'lu 'l-C e v h e r , . ta h . M u h a m m e d M u h y id d in A b d ü lh a m id ,I-IV ,K a h ire 1964. . 2 2 . e z -Z e h e b i, T a r fh u 'l-İs la m (H a v a d is v e V e /e y a t 1 2 1 -1 4 0 ), ta h : Ö m e r A b d ü s s e la m T e d m ü n , B e y ro t 1 9 8 8 ; a . m lf., S iy e r u A 'la m in -N ü b e z a , ta h . Ş u a y b e 1 -A m a v u d -H ü s e y in e l-E s e d , ı-X X ııı, B e y ro t 1 9 8 4 -8 8 . 2 3 . İb n ü 'n -N e d im , e l-F ih r is t, B e y ro t trz ., 1 0 5 . 2 4 . K a tip Ç e le b i, K e ş fu 'z -Z u n u n ,. a n A s a m i'l-K iitü b v e 'l-F u n u n , I-II, İs ta ııb u 1 1 9 4 1 , 1 9 4 3 , I, 8 0 8 ; B a ğ d a tlı İs m a il P a ş a , lz a h u 'l-M e la ıu n fi 'z -Z e y li A z a K e ş fi 'z -Z u n u n , I-II, İs ta ııb u I1 9 4 5 -1 9 4 7 , II, 7 1 6 . ' 2 5 . B ro c k e lm a n n , G A L , 1 ,6 3 ; S u p p l., I, 9 6 . 2 6 . F u a t S e z g in , G A S , II, 3 4 7 -4 9 " (A ra p ç a te r., IIJ 3 , 5 1 -5 6 ). , 260 İB R A H İM K ü m e y t'e la r . H lişim iy y a t'ın a ve . S A R IÇ A M y e r v e r e n e s e r le r a r a s ın d a y e r a lm a k ta d ır - S iy e r - M e ğ a z i m ü e llif le r in d e n İb n H iş a r n e s~ S ire tu 'n K ü m e y t'in n e s e b in i v e r m e k te , b a z ı k e lim e le r i iz a h e d e r k e n s ık s ık o n u n ş iir le r in i ş a h id o la r a k z ik r e tm e k te d i~ 7 . İ lk N e b e v iy y e 'sin d e K ü m e y t v e ş iir le r i ç e ş itli a r a ş tır m a la r a d a k o n u o lm u ş tu r ., S o n d e v r in E d e b iy a t a r a ş tır m a c ıla n n d a n Ş e v k i D a y f , E m e v ile r d ö n e m in d e ş iir a la n ın d a k a y d e d ile n g e liş m e v e d e ğ iş m e le r e d a ir k a le m e a ld ığ ı '!e t-T a ta v v u r a d lı k ıy m e tli ç a lış m a s ın d a K ü m e y t'i m ü s - v e 't-T e c d fd F i'ş-Ş i 'ri 'l-E m e v f" ta k il b a ş lık a ltın d a e le a la r a k , o n u n ş iir d e k i m e to d u v e A r a p ş iir in e g e tir - ' d iğ i y e n ilik te n u z u n u z u n b a h s e tm e k te d ir . A y n c a ş a ir in y e tiş m e s i, k iş iliğ i, E m e v ile r le v e ş a ir le r le m ü c a d e le s i, B e n i H a ş im 'i ö v m e s i g ib i y ö n le r in i iş le y e r e k H a şim iy y a tın b a z ı b e y itle r in i ta h lil e tm e k te d ir ; A y n c a , te s b it e d e b ild iğ im iz k a d a r ıy la , K ü m e y t'in Z e y d iy y e ile a la k a s ı ü z e r in d e ilk o la r a k b u y a z a r d u r m u ş tu f S . A h m e d M u h a m m e d e l- H ô f i, E m e v ile r d Ö ,n e m in d e k i s iy a s i e d e b iy a tı y ö n le r iy le , c id d i v e g e n iş b ir ş e k ild e iş le d iğ i " E d e b u 's.:S iy a se ji'lA sri'l-E m e v f" a d lı ç a lış m a s ın d a K ü m e y t'e a y n b ir b ö lü m a y ır ın ış v e f ır k a la n n e d e b iy a tla a la k a s ın ı e le a lır k e n d e ş a ir in e d e b i y ö n le r in e te m a s e tm iş tir . Y a z a r , ş a ir in h a y a tı, te ş e y y u u , . a h la k ı, ş a ir le r le a la k a s ı v e ş iir in in . k o n u s u n u in c e le m iş , a y n c a ş iir le r in d e n ö r n e k le r v e r m iş tif 9 • tü m A h m e d e ş - Ş a y ib , İ s la m ö n c e s in d e H ic r i I I . a s n n o r ta la n n a k a d a r s iy a s i ş iir ta r ih in i ö z e to la r a k k a le m e a ld ığ ı " T a rih u 'ş-Ş i'ri's-S iy a sf ila M u n ta sa ji'l~ K a rn i's-S a n f a d lı k ıy m e tli ç a lış m a s ın d a , ş a ir im iz in k ıs a c a h a y a tın ı, ş a h s iy e tin i, ş iir in in te m e l ö z e llik le r in i v e s iy a s i ş iir iç in d e K ü m e y t'in ş iir in in y e r in i o r ta y a k o y m u ş tu r '° ., A b d ü 1 h a s ib T a h a H u m e y d e , " E d e b u 'ş-Ş fa " a d lı e s e r in in , K u m e y t'e a y ır d ığ ı g e n iş b ir b ö lü m ü n d e o n u n , y e tiş m e s i, ilh a m k a y n a k la r i, e le ~ tir ic i'le r in o n u n h a k k ın d a k i g ö r ü ş le r i, K ü m e y t'in B e n i H a ş im v e B e n i U m e y y e 'y e b a k ış ı g ib i k o n u la r a y e r v e r m iş tir 3 I • . D a v u d S e llô m ,ş a ir in d e r le y e r e k " Ş i'ru 'l-K u m e y t H a şim iy y a t d ış ın d a k i ş iir le r in in b ir k ıs m ır iı b . Z e y d e l-E se d f" a d ı a ltın d a ~ e ş r e tm iş tir . 2 7 . İ b n H iş f u n , e s~ S lre tu 'n -N e b e v iy y e ,ta h . M u s ta f a e s - S a k k ii v e a r k : K a h ir e 1 9 5 5 . . 2 8 : Ş e v k i D a y f . e t-T a ta v v u r v e 't-T e e d ld fi'ş-Ş i'ri 'l-E m e v ı, K a h ir e 1 9 9 1 ; A y n c a b u y a z a r ın . " T a rih u 'Z -e d e b i'l-a ra b l, e l~ A sru -lsza m l" a d lı e s e r in d e n d e is tif a d e e ttik , K a h ir e 1978. 29. A hm ed 30. 1976. ' A hm ed M uham m ed 'e ş - Ş iiy ib , 3 1 . A b d ü ııia r n id K a h ir e 1 9 8 9 .' . i e l- H f if i, E d e b u 's-S iy a se fil-A sri'l-E m e v ı, K a h ir e tr z . T a rih u 'ş-Ş i'ri's-S iy a si ila M u n ta sa jil-K a rn i's-S a n ı, K a h ir e . T aha H um eyde, E d e b u 'ş-Ş ıa ila N ih fıy e ti.'I-K a rn i's-S fJ n l e l-H ic rı, . KÜM EYT Y azar b. ZEY D b u ç a lış m a s ın d a k a y n a k la n m e l- E S B D I ş iir le r in v e r m e k te d ir . v e B A Ş İ M İ Y Y A T 'I r iv a y e t -1 - f a r k lılık la n n a İ k i c ilt h a lin d e y a y ın la n a n ta r a f ın d a K ü m e y t'in h a y a tı, ç e v r e s i v e ş iir in in b ir g ir iş y e r a lm a k ta d ıf 2 . 261 iş a r e t e s e r in ö z e llik le r iy le e tm e k te ı. c ild in in ve baş ilg ili u z u n c a . H a m d a n A b d u rra h m a n H a m d a n , " Ş i'ru 'I~ K u m e y t b . Z e y d e l-E se d f b e y n e ' r- R a ğ b e v e 'r-R e h b e " a d lı ç a lış m a s ın d a K ü m e y t' in y a ş a d ığ ı d ö n e m i, h a y a tın ı H a şim iy y a t'ım e le a lm a k ta , ş iir le r in i e d e b i a ç ıd a n d e ğ e r le n d ir m e k te , H a ş im ile r i r a k in c e le m e k te d if 3 • , Y usuf /i'l-H ic re " v e E m e v ile r i övdüğü ş iir le r i d e k a r ş ıla ş tır m a lı o la - H u le y f ,. " H a y a tu 'ş-Ş i'r fi'l-K u le . ila N ih a y e ti'l-K a rn i's-S a n f a d lı h a c im li ç a lış m a s ın d a K ü m e y t'e d e g e n iş y e r v e r m e k te , ş a ir in h a y a tım e le a lm a k ta v e H a şitn iy y a t'ın b a z ı b e y itle r in in ta h lilin i y a p m a k ta d ır . A y n c a K ü m e y t'in E b u H a n if e ile iliş k is in e ilk o la r a k b u e s e r d e te m a s e d ilm e k te d if 4 . L übnan K üm eyt m e y t'in Ü n iv e r s ite s i, b . Z e y d e l-E se d f n e s e b in i, ö ğ r e tim ü y e le r in d e n b e y n e 'l-A k fd e k ü ltü r ü n ü ' ve N e c ib A tv i,. " e la d lı e s e r in d e , K ü k o y d u k ta n so n ra A li v e 's-S iy a se " a k id e s in io r ta y a ' H a şim iy y a t'ı v e e l- M ü z e h h e b e 'y i ta h lil e tm iş ; d a h a s o n r a e le ş tir ic H e r in ş a ir h a k k ın d a k i g ö r ü ş le r in i e le a lm ış tır . A n c a k k ita b ın b a s k ıs ın d a , g e r e k ş iir le r d ıy e g e r e k s e d iğ e r m e tin le r d e o k u y u c u y u y a m lg ıy a .s e v k e d e c e k ö lç ü d e h a ta la r m e v c u ttu r . B a z e n n o k ta la r v e b a z a n d e h a r f le r y a n lış b a s ılm ış tır . B u h a k ım d a n b u e s e r i ih tiy a tla k u lla n d ık 3 5 ; . \ .B - K ô f e 'n in K u r u lu ş u v e E m e v ile r D e v r in d e k i S o s y a l Y a p ıs ı . K ü f e , H z . Ö m e r z a m a n ın d a , 1 7 /6 3 8 ( l8 v e y a 1 0 o ld u ğ u d a s ö y le n ir ) y ılın d a , İ s la m O r d u s u iç in s a b it b ir k a r a r g a h m e r k e z i o la r a k k u r u ld u . B u k a r a r g a h , a s k e r i f o n k s iy o n u n u y e r in e g e tir m e y e d e v a m e tm e k le b e r a b e r , z a m a n la b ir ş e h ir h a lin e g e ld i. A r a p y a n m a d a s ın d a n K ü f e 'y e g e le n m u h a r ip le r , h a lif e d e n b ir s a v a Ş v e y a ç e ş itli c e p h e le r d e s a v a ş a n İ s la m o r d u la n n ı d e s te k le m e e m r i g e lin c e y e k a d a r b u r a d a k o n a k lı:ır la r d ı. N ite k im sahabi E b f i Ş ü r e y h e l- H u z a ı c ih a d b ö lg e s in e y a k ın o la b ilm e k iç in M e d in e 'd e n K f if e 'y e ta ş ın m ış tıf 6 • . İ s la m f e tih h a r e k e tle r in d e ç o k ö n e m li v e e tk ili r o lo y n a y a n K f if e 'y e ilk y e r le ş m e k a b ile e s a s ın a g ö r e g e r ç e k le ş m iş tir . O r d u n u n s e f e r e ç ık ış ı, 32. D avud S e llu m , Ş i'ru 'l-K ü m e y t 3 3 . B a m d a n A b d u rra h m a n v e 'r-R a h b e , k a h ir e 1 9 8 9 . 3 4 . Y u s u f B u le y f , h ir e 1 9 6 8 . A hm ed . H a y a tu 'ş-Ş i'r b . Z e y d e l-E se d f, I - I I , B a ğ d a t 1 9 6 9 : H a m d a n , Ş i 'ru 'IC K ü m e y t b . Z .e y d b e y n e 'r-R a ğ b e . fi'l-K u fe 3 5 . e l:A tv ı, e l-K ü m e y t b . Z e y d e l-E se d f 3 6 . e t- T a b e r i, I V , 2 7 2 . ila N iM y e til-K a rn i's-S a n f b e y n e 'l-A k fd e v e 's-S iy a se , li'l-H ic re , B e y ru t 1 9 8 8 . K a- c i 262 iB R A H İ M S A R IÇ A M 3 7 . Y u s u f H u le y f , 2 9 . 3 8 . Y u s u f H u le y f , 3 3 .. 3 9 . Y u s u f H u le y f , 3 1 . 4 0 . B u b ö lg e le r e y e r le ş e n le y f ; 2 9 v d . 4 1 . e l- B e ıa z u r ı, k a b ile le r in Fütuhu'l-Büldcm, 1 9 8 7 .3 8 9 . 4 2 . e t- T a b e r i, I V , 4 0 . 4 3 . E . H o n ig m a n n , " N a b a tile r " 4 4 . Y u s u f H u le y f , 156. . is im le r i iç in b k z . e t- T a b e r i, I V , 4 8 ; Y u s u f H u - ta h . A b d u lla h E n ıs e t- T a b b li v e a r k a d a ş ı, . İ A , I , 2 .. B e y r n t, KÜM EYT b . Z E Y D e l-E S E D I v e H A şİM İY Y A T 'I -1 - 263 K ö fe h a lk ı, H z . Ö m e r z a m a n ın d a k isiste m ü z e re k a b ile le r h a lin d e y a şa m a y a ile rik i y ılla rd a d a d e v a m e tm iştir. B u y a p ı, A b d ü lm e lik z a m a n ın d a (6 5 -8 6 /6 8 5 -7 0 5 ) d a v a rlığ ın ık o ru m a k ta y d ı. M u 'sa b b . Z ü b e y r'in 7 1 / 6 9 0 y ılın d a ö ld ü rü lm e sin d e n so n ra A b d ü lm e lik K ö fe 'y e g ird iğ in d e h a lk o n a b ia t e tm e k iç in k a b ile le r h a lin d e g e ld i; K u d a a , M e z h ic , H e m d a n , C u 'fi, K in d e v e B e k r b . V a il k a b ile le ri p e şp e şe b ia t e ttile r. A ra p k a b ile le . ri a ra sın d a k i ç e k işm e le ri ç o k iy i b ile n A b d ü lm e lik b . M e rv a n , K u d a a k a b ile si b ia t e d e rk e n o n la ra şu n u so rd u : " A z lığ ın ız a ra ğ m e n M u d a r'd a n n a sıl k o ru n d u n u z ? " A b d ü lm e lik b u so ru y la Y e m e n lile r ile M u d a rlıla r a ra sın d a k i e sk i k a b ile m ü c a d e le le rin e işa re t e tm e k te y d i. M e z h ic v e H e m d ~ n g e ld iğ in d e " B u n la r v a rk e n K ö fe ' d e ' b a şk a la rın ın ü stü n lü k sa ğ la y a c a ğ ın ı sa n m ıy o ru m " d e m iştir'S . H a life b u sö z ü y le d e K ö fe 'd e Y e m e n k a b ille rin in d iğ e r A ra p la ra h a k im o lu şu n a işa re t e tm e k te y d i. İlk k u ru lu ş y ılla rın d a K ö fe 'y e p e k ç o k sa h a b i y e rle şm iştir. İb n S a 'd b u n la rd a n 1 5 0 'sin in b iy o g ra fısin i v e rm e k te d ir k i, a ra la rın d a B e d ir g a z v e ~ sin e iştira k e tm iş 7 0 k işi b u lu n u y o rd u 4 6 • B u sa h a b ile rin K ö fe 'n in ilim v e k ü ltü r h a y a tın a ö n e m li ö lç ü d e k a tk ıla rı o lm u ştu r. . C - K ü m e y t'İn Y a şa d ığ ı D önem de K O fe 1- Siyası Duru"! K ö fe , k u ru lu şu n d a n H z . A li d ö n e m in e k a d a r M e d in e ' d e b u lu n a n h a life ta ra fın d a n ta y in e d ile n v a lile rle y ö n e tiId i. H z . A li, h a life o lu n c a h ila fe t m e rk e z in i M e d in e 'd e n K ö fe 'y e ta şıd ı. O n u n 4 0 /6 6 1 y ılın d a şe h id e d ilm e sin d e n so n ra y e rin e g e ç e n o ğ lu H z . H a sa n 'ın k ısa sü re n h ila fe ti sü re sin c e d e b u ra sıb a şşe h ir o la ra k ,k a ld ı. K ö fe lile r, H z . H a sa n 'la a n la şa ra k h ila fe ti e le g e ç ire n M u a v iy e b . E b i S ü fy a n ' ı h a life o la ra k ta n ım a k z o ru n d a k a ld ıla r. B u n d a n so n ra K ö fe b a şşe h ir o lm a ö z e lliğ in i k a y b e d e re k A b d u lla h b . Z ü b e y r d ö n e m i h a riç , E m e v i d e v le ti b o y u n c a Ş a m 'd a n ta y in e d ile n v a lile rle y ö n e tild i. M u a v iy e 'n in ik tid a İ1 d ö n e m in d e K ö fe ' d e M u ğ ire b . Ş u 'b e (4 1 -5 0 /6 6 1 -6 7 0 ), Z iy a d b . E b ih (5 0 -5 3 /6 7 0 -6 7 2 -6 7 3 ). U beyd u lla h b . H a lid b . E sid (5 5 /6 7 4 ~ 6 7 5 ). D a h h a k b . K a y s (5 6 -5 8 /6 7 5 -6 7 7 ). A b d u rra h m a n b . Ü m m ü 'l-H a k e m (5 9 /6 7 8 ) v e N u 'm a n b . B e şir v a lilik y a p tıla r. B u so n u n c u su , Y e z id b . M u a v iy e d e v rin d e (6 0 -6 4 /6 8 0 -6 8 4 ) d e b ir m ü d d e t g ö re v in i sü rd ü rd ü . A n c a k M ü slim b . A k il'in h a lk ta n H z . H ü se y in a d ın a b ia t a lm a sı ü z e rin e Y e z id , N u 'm a n b . B e şır'i b a şa rısız b u la ra k a z le tti; B a sra ile b irlik te K ö fe 'n in id a re sin i d e U b e y d u lla h b . Z iy a d ' a v e rd i. B u v a li,Y e z id 'in v e fa tın a k a d a r g ö re v in i sü rd ü rd ü . ' . '. Y e z id b . M u a v iy e 'y e b ıa t e tm e y ire d d e d e n v e K ö fe lile rin ısra rlı d a v e ti ü z e rin e a ile e fra d ı ile b irlik te b u ra y a d o ğ ru y o la ç ık a n H z . H ü se y in 4 5 . e t-T a b e n , 4 6 . İb n S a 'd , V I. 1 6 2 ; İb n ü 'l-E sır, et-Tabakatü'I-KübrG, IV 3 2 9 -3 3 0 . ı-V ııı, B e y ru t 1 9 8 5 , V I, 5 v d . İB R A H İM 264 S A R IÇ ~ i v e b e ra b e rin d e k ile r, E k im 6 8 0 'd e b irk a ç ' k iş i U b e y d u lla h b . B u fe c i o la y , tü m m ü s lü m a n la n o lm a k ü z e re Y e z i d 'i n E m evi lid e rliğ in d e k e rle ri h a lk ın d a n d a 6 5 /6 8 5 o rta d a n bu s ıra d a h a k im iy e tin i R am azan Y e z i d 'i n M u h ta r y ılın d a A b d ü lm e lik H a n s fy i, e s-S a k a fi b irb u ç u k K ü f e 'y e v e rd i47• son b ia t e tm e s in i H ic a z ' d a h a life liğ in i 6 7 ) K ü f e 'd e 'k i m i y e t i n e y ılla n H accac b~ Y usuf 7 1 5 -7 1 7 ). a ra s ın d a Y e z id ü z e rin e b ü tü n I r a k 'ı n v e rild i. b . M ü h e l l e b 'i Ira k ila n eden A b d u lla h b. g e ç .~ n Y e z i d b. id a re s i um um i ta y in K u f e 'n i n hae l- ta y in e tti 48 7 5 -9 5 1 . • m eşhur b . A b d ü lm e lik (9 6 -9 9 / v a liliğ in e Ö m er ta y in e tti. S ü le y - i s e Y e z i d 'i az- b . A b d u r- b . A b d ila z iz :d e n (1 0 1 -1 0 5 /7 2 0 -7 2 4 ) id a re s in i so n ra Ira k d e ü s tle n d i. K a y s k a b ile - d e s te k le y e n ta v ır y ü z ü n d e n , k ü lle n m e y e b u ra d a k i s e rt y ö n e tim iy le zam am nda o la n b u v a li, M ü h e lle b ile ri H a life Y e z id , b irle ş tiric i 6 6 /1 4 K a ta n b . A b d u lla h (9 9 -1 0 1 /7 1 7 ~ 7 2 0 ) e tti. b . A b d ü ln ıe lik le le rin e k a rş ı ta k ın d ığ ı b . Z ü b e y r 'i n a y ı r d ı v e K U f e 'y e A b d ü l h a m i d H a t t a b 'ı v a l i s i o l a n O m e r b .H ü b e y r e b. Zü- b . H a iıe fiy - (1 4 R e b iu le v v e l S ü le y m a n I r a k 'ı i k i i d a r i b ö l g e y e h ila fe te as- B a sra b ir e lç i g ö n d e re re k k a r d e ş i B i ş r b . M e r v a n 'ı y e rin e g e ç e n Ö m e r b . A b d ü la z iz la z iz d e v rin d e K M e 'y e ö n c e K ü f e 'y e e s - S a k M i 'y e ra h m a n a rttı. b . S u r a d 'ı n is te d i. A n c a k K M e lile r b u n u g ird i v e A b d u lla h le d e re k s in e m e n s u p ö lü m ü d ö n e m in d e m a n 'ı n Z eyd n e fre ti y ıl k a d a r s ık ın tılı g ü n le r y a ş a n d ı. 7 1 1 6 9 1 A b d ü lm e lik s o n ra o n u a z le d e re k 6 9 4 -7 1 4 h a lk ın S ü le y m a n k a b u l e ttile r. 6 6 /6 8 5 y ılın d a M u h a m m e d y e a d ın a a y illa n a n 61110 ş e h id e d ild ile r. y ı l ı n d a ' U b e y d u l 1 a h , b . Z i y a d 'ı n k e n d i a d ın a b ia t o la n U b e y d u lla h , re d d e d e re k k a rşi ta ra fta rla n k a l d ı n l d ı l a r ., h u ş e h i r h a J ..1 u m ı id a k e n d i s i n e b e y r 'i n M u h a rre m ta ra fın d a n V e v a lile rin e s o n ra H z . H ü s e y in a y a k la n d ıla rs a ta ra fın d a n LO K e r b e l a 'd a a s k e rle ri v e K M e lile ri d e rin d e n ü z d ü . B a ş ta Y e z id h a life le rin e ö lü m ü n d e n h a riç , Z i y a d 'ı n k a b ile le r E z d v e Y e m e n k a b i- a ra s ın d a Ö m e r b . A b d ü - y ü z tu tm u ş o la n re k a b e ti y e n id e n a le v le n d ird i. o la c a ğ ı y e rd e b iz z a t k e n d is i ta ra f tu ta ra k b u (e - k a b e t i k ö r ü k l e d i 4 9 • • • H i ş a m b . A b d ü l m e l i k 'i n (1 0 5 -1 2 5 /7 2 4 -7 4 3 ) ta h ta g e ç -. m e s i n i m ü t e a k i p O m e r b . H ü b e y r e a z l e d i l e r e k y e r i n e Y e m e n 'l i H a ı i d b . A b d u lla h y ö n e te n e l-K a s ri ta y in k a d a r s e rt o lm a m a k la H iş a m e d ild i. H a lid , K a y s ııla rd a n ~ le d e re k zam am nda, d i. K ü m e y t d e b u v a li z a m a n ın d a E m e v ile r e d ile n v a lile re . m e k te d ir. d e v rin d e K ü fe B una g ö re y ö n e tirn d e 4 7 . İ b n ü 'l - E s i r , g e ç in c e a s la m ü s a m a h a H a ş i m 'd e n o lm a k b u lu n a n Z e y d b . A li id a m ü z e re Ira k ' ta , b ö lg e y e v e y a k a y b e ttik le ri v a lin in k a b ile s i g ü c ü n ü k a y b e d iy o rd u . Y em en k a b ile le rin i e d il- b . A b d ü l m e l i k ," ta y in g ö rü l- g ü ç k a z a m y o r; Ö m e r b . A b d ü la - tu ta n Y e z id b . M ü h e l- IV , 3 2 3 . 4 8 . İ b n ü 'l - E s i r , I V ,. 3 3 1 . 4 9 . H a k k ı D u rs u n Y ıld ız , " Y e z id g ö s te rm e m iş tir. Ö m e r e s - S a k a f i 'y i (1 2 6 /7 4 3 ). g ü ç k a z a n d ık la n a y m k a b i l e v a l i a z l e d i l i n c e d e 'b u z iz h ila fe t m a k a m ın a B em I r a k 'ı d a y a n d ı. O , H a c c a c y e rin e Y u s u fb . ö ld ü rü ld ü b a ş ta g ö re k a b ile le rin (1 0 5 -1 2 0 /7 2 4 -7 3 8 ) Y e m e n lile re b irlik te , is y a n c ıla ra o n u 1 2 0 /7 3 8 y ılın d a ta y in e tti. B u v a lin in 1 5 y ıl s ü re y le u z a k h ış a fa k İA, lll, 4 1 0 . . KÜM EYT b : Z E Y D e l-E S E D I v e H A Ş İM İY Y } ,:İ'I -1 - 265 le b 'i Ira k u m u m i v a liliğ in d e n a z le d e re k B a s ra 'y a A d iy b . E rta t e l-' F e z a n 'y i,K ü fe 'y e d e A b d ü lh a m id b . A .~ d u rra h m a n b . Z e y d b . H a tta b 'ı ta y in e tm iş tL B u ta y in le K a y s g ü ç le n d i. ü m e r b . A b d ü la z iz v e fa t e d ip y e rin e Y e z id b . A b d ü lm e lik g e ç in c e Y e z id b . M ü h e lle b is y a n e tti; T e m im v e K a y s , A d iy b . E rta t'ı d e s te k le rk e n , E z d v e R e b ia , Y e z id b . M ü h e lle b 'in b a y ~ ~ ğ ı a ltın d a to p la n d ı. H iş a m b . A b d ilm e lik , a ş ın b ir K a y s ta ra fta rlo la n ü m e r b . H ü b e y re 'y i a z le d ip y e rin e Y e m e n k a b ile le rin i tu ta n . H a ıid b .A b d u lla h e l-K a s ri'y i ta y in e d in c e Y e n i~ p lile r g ü ç k a z a n d ı. A y n ı h a life n in , H a ıid 'in y e rin e ta y in e ttiğ i Y u s u f b . ü m e r e s -S a k iifi d e v rin d e . is e K a y s te k ra r e s k i n ü fu z u n u e ld e e ttL E in e v ile r K ü fe 'y i d a im a k e n d i ik tid a rla n n ı te h d it e d e n c id d i h a re k e t v e a y a k la n m a la rın k a y n a ğ ı o la ra k g 9 .rm ü ş le r v e b u s e b e p le b u ra y ı s ü re k li k o n tro l a ltın d a b u lu n d u rm u ş la rd ır. ü z e llik le B e n i H a ş im v e ta ra fta rla n n ın ik tid a ra b a ş k a ld ırm a la n n a v e y ö n e tim a le y h in d e p ro p a g a n d a y a p m a la n n a a s la m ~ s a m a h a g ö s te rm e m iş le rd ir. 2- Dinı Ilim/er, Dil ve Edebiyat K ftfe 'd e d in i ilim Ie r, d iğ e r İs la m k ü ltü r m e rk e z le rin d e o ld u ğ u g ib i K u r'a n -ı K e rim , F ık ih v e H a d is a la n la n n d a o lm a k ü z e re b a ş lıc a ü ç d a ld a g e liş m iş tir. K u fe h a lk ı K u r'a n -ı K e rim 'in e z b e rle n m e s i, k ıra a tı v e te fs iri - ile e rk e n b ir d e v ird e m e ş g u lo lm a y a b a ş la m ış tır. " K ü fe 'n in ilk m u a 1 1 im " i ta 'b ir o lu n a n m e ş h u r s a h a b i İb n M e s 'u d 'd a n v e d iğ e r s a h a b ile rd e n d e rs a la n K ü fe lile r, b u ra n ın k ıra a t v e te fs İr e k o lü n ü n ilk ö ğ re n c ile rid ir. K ıs a b ir s ü re s o n ra K ftfe 'd e ö n e m li b ir k itle h a lin e g e le n " k u rra " , z a m a n z a m a n s iy a s i o la y la ra d a k a n ş m ış la rd ır. N ite k im H a c c a c 'a k a rş ı is y a n e d e n İb n ü 'l-E ş 'a ş 'ın o rd u s u n d a k u rr~ ,b ir.b irlik o lu ş tu ra ra k s a v a ş m ış la rd ıro . M e ş h u r k ıra a t im a m la n n d a ri A s ım , H a m z a v e K is a } K ftfe lid irle r. K is a ı 5 1 v e A 'm e ş , K ü m e y t'in k a b ile s i B e n i E s e d 'in a z a d lıs ı id ile r. B u b a k ım d a n b iz , K ü m e y t'in , ta h s il h a y a tın a K u r' a n -ı K e rim 'i ö ğ re n m e k v e e z b e rle m e k le b a ş la m a s ın ın s e b e b in i k o la y c a a n la y a b iliy o ru z ~ K ftfe 'n in fık ıh e k ü lQ n ü n ö n c ü s ü o la ra k d a İb n M e s 'u d 5 2 b a ş ta g e lm e k te d ir. O ; p e k ç o k ta le b e y e tiş tirm iş tir. A lk a m e b . K a y s e n -N e M i (6 2 / 6 8 1 )5 3 b u n la rd a n b iris id ir. E m e v ile r d e v rin d e K ü fe 'd e y a ş a m ış m e ş h u r fa k ih le r, İb ra h im e n -N e h a ı(9 5 /7 1 3 )5 4 , O 'n u n ö ğ re n c is i H a m m a d b . E b i S ü .le y m a n (1 2 0 /7 3 7 -7 3 8 )5 5 v e o n u n ö ğ re n c is i, H a n e fi m e z h e b in in k u ru c u s u İm a m ~ ı A 'z a m E b U H a n ife (1 5 0 /7 6 7 )5 6 'd ir. ~ b ft H a n ife 'n in ö n d e rlik e ttiğ i 50. 5 i. 52. 53. 54. 55. 56. Y u s u f H u le y f, 2 4 6 . .. M o h . B . C h e n e b , " K ıs a ı" , İb n S a ' d , V I, 1 3 . İb n S a ' d , V I, 8 6 -9 2 . İb n S a 'd , V I, 2 7 0 -5 . İb n S a 'd , V I, 3 3 2 -4 . İb n S a 'd , V I, 3 6 8 -9 . İA, V I, 8 2 4 . İB R A H İM 266 S A R IÇ A M K ü fe fık ıh e k o lü , H ic a z 'd a k i H a d is e k o lü n e m u k a b il " R e y e k o lü " o la ra k b ilin m e k te v e Ira k T e fs ir v e F ık ıh e k o lle rin d e re 'y v e k ıy a s a ö n e m v e ril,d iğ i g ö rü lm e k te d ir. ' K ıra a t, T e fs ir v e F ık ıh a n is b e tle K ııfe lile rin h a d is le ri to p la m a v e te d v in y ö n ü z a y ıf v e .K ü fe h a lk ıh a d is riv a y e ti ile a z iş tig a l e tm iş o lm a k la b e S ra b e r b u ra d a d a p e k ç o k m u h a d d is y e tiş m iş tir. E ş -Ş a 'b i ? v e S ü fy a n e s S e v ri S 8 b u n la rın e n m e ş h u rla rı a ra s ın d a y e r a lm a k ta d ır. K ııfe ' d e ' d il v e e d e b iy a t ç a lış m a la n n a g e lin c e , b ir lim a n ş e h ri o la n B a s ra 'n ın ,y a b a n c ı u n s u rla n n s ık ç a g e lip g ittiğ i b ir y e r o lm a s ı h a s e b iy le , o ra d a lu g a t v e n a h iv ilm in in g e liş m e s in e m u k a b il; K ü fe , A ra p k a b ile le rin b ir u ğ ra k y e ri o ld u ğ u iç in ş iir v e ta rih riv a y e tin in ö n e m li b ir m e rk e z i o lm u ş tu r. B u n u m a b irlik te , K ü fe ' d e d e b ir d il v e n a h iv e k o lü g e liş m iş tir. B u ra d a ş iir v e ta rih riv a y e tin in g e liş m e s in d e , K ııfe 'n in b ir A ra p a ris to k ra t ş e h ri o lm a s ın ın d a ö n e m li e tk is i o lm u ş tu r. ç ü n k ü ş iir v e a h b fu ', A ra p k a b ile le rin in k ü ltü rü n ü n b ir p a rç a s ıd ır v e K ııfe u le m a s ı b u k ü ltü rü m u h a fa z a e tm e y e ç a lış ffiış la rd ır5 9 • B u ra d a b a z ıillim le r, ş iir v e a h b a r riv a y e tle rin i to p la m a k o n u s u n d a ö z e lç a b a s a rfe tm iş le rd ir. B u n la rın e n m e ş h u rla n M u ~ fa d d a l e d -O a b b i ile H am m ad e r-R a v iy e 'd ir. B irin c is in in " e lM u fa d d a liy y a t" a d lı e s e ri, y a k la ş ık 1 2 8 0 k a s id e d e n ib a re ttirO O .B u g ü n e lim iz d e k i n iis h a , 4 7 's i C a h i1 iy e , '1 4 'ü , h a y a tla rın ın ç o ğ u n u C a h i1 iy y e 'd e g e ç irm iş .o la n M u h a d ra m ıın ş a irle ri, 6 's ı d a İs la m d ö n e m in d e y a ş a m ış o la n 6 7 ş a ire a it 1 2 6 k a s id e d e n o lu ş m a k ta d ıtı. K ü m e y t'in ç a ğ d a ş ı s a y ıla n H a m m a d e r-R a v iy e , ş iir v e a h b fu ' riv a y e ti . ile ş ö h re t b u lm u ş v e e r-R a v iy e (ç o k riv a y e t e d e n ) la k a b ın ı a lm ış tır. F a k a t H a m m a d a s ıl 'ş ö h re tin i e l-M u a lle k a tu 's -S e b a 'y ı d e rle rn e s i v e İm riü 'l62 K a y s 'in O iv a n ın ı riv a y e t e tm e s in e b o rç lu d u r • B u ik i ra v id e n b a ş k a K ııfe ' d e e s k i v e m u a s ır ş a irle rin riv a y e ti ile ilg ile n m iş o la n ş a h ıs la r d a b u lu n u y o rd u . B e m E s e d 'in a z a tlı (m e v la )s ı E b u V a s ıl 6 3 , İb ra h im b . A b d u lla h e t- T a lh i, K ü m e y t v e T m m m a h 'ın ra v ile ri M u h a m m e d b . S e h l v e İb n K ü n a s e 6 4 b u n la rd a n d ır. K ü m e y t'in y a ş a d ığ ı d ö n e m d e k i K ü fe 'n in ilm id u ru m u n u b u ş e k ild e ö z e tle d ik te n s o n ra b u ş e h ird e k i Z ü h d v e e ğ le n c e h a y a tı h a k k ın d a b ilg i v e rm e k is tiy o ru z . 57, 58. 59. 60. 61. 62. 63. . 64. İb n S a ' d , V I, 6 1 . İb n 'S a ' d , V I, 3 7 1 -4 . Y u s u f H u 1 e y f, 2 6 0 -6 1 , 2 6 8 . İb n ü 'n -N e d im ,1 0 2 .. A h m e d E m in , Duha 'I.İslfım, K a h ire , trz . II, 2 7 5 . Y u s u f H u 1 e y f, 2 7 8 . İb n ü 'n -N e d im , 135 . A y ııı e s e r, 1 0 5 . , " K Ü M E Y T b . Z E Y D " e l.E S E D I v e ııA ş lM 1 Y Y A T '1 -1 - 267 3. Zülıd Hayatı B u dönem de I r a k ~ ın g e n e lin d e y a ş a y a n la r (z ü h M d ) K llf e 'd e .b u dönem de b u lu n u y o r d u . z a h id le r in mn is e 5 B u n la r , d ü n y a n ın • d a im i o ld u ğ u n u d ü ş ü n c e le r in ia ç ık lıy o r la r d ı. h ıs la r ın f ik ir le r in i v e r m e k is tiy o r u z . M e srn k g ib i K f if e ' d e d e z ü h d 'h a y a tı in c e le n d iğ in d e " e l- U b b a d u 'l- M ü c te h id f in " v e tlü r iy a n im e tle r in in d ü ş ü n ü y o r la r , ta b ir in i k u l- f f u ll, a h ir e t h a y a tı- ç e v r e s in d e k ile r e B iz b u r a d a K f if e 'd e b u b . e l- E c d a ' b u z a m d le r d e n zam an b ir is id ir . O , aym z a m a n k e n d is iy le is tiş a r e M e s r n k , k a d ılık m e s le ğ in d e n h e r h ;ın g i b ir S a 'd 'ın v e r d iğ i b ilg iy e g ö r e M e s r n k b ir g ü n de bu a n la y ış ta b u lu n a n ş a - v e y a ş a y ış ır iı o r ta y a k o y m a k m a k s a d ıy la . id i; m e ş h u r k a d ıŞ ü r e y h , K llf e ç ö p lü ğ ü n e T a b a k a t'ı s a y ıs ın ın " h a y li f a z la o ld u ğ u g ö r ü lm e k te ~ d ir . İ b n S a ' d b u z a tla r h a k k ın d a la n m a k ta d ır 6 o ld u ğ u İ b n S a 'd 'ın b ir k a ç zam anda m is a l kadı e d e r d i. A n c a k g e lir te m in e tm e z d L İb n y e ğ e n in in e lin d e n tu ta r a k ( K ü n a s e ) , g ö tü r m ü ş v e ş u n la r ı s ö y le m iş tir : "S ana dünya- . y ı g Ö s te r e y im m i? İ ş te d ü n y a ! Y e d ile r , tü k e ttile r ; g iy d ile r , e s k ittile r ; b in d ile r , z a y ıf la ttıla r ; o r a d a b ir b ir in in k a n ım a k ıttıla r , h a r a m la n h e la l s a y d ıla r ; s ila - i r a h m i te r k e ttil~ r ." Ö ld ü ğ ü n d e ' M e s r ı1 k 'u n k e f e n k a r ş ıla y a c a k k a d a r d a h i m a lı b u lu n m a m a k ta y d ı 6 6 . p a r a s ım B ir d iğ e r ü n lü z a ııid d e , m e ş h u r Ü v e y s e l- K a r a n i'd ir . B ir g ü n M u r a d k a b ile s in d e n b ir a d a m o n a g e le r e k , iç in d e b u lu n d u k la n z a m a m d e ğ e r le n ~ d ir m e s in i is te r , Ü v e y s e l- K a r ~ i ş u c e v a b ı v e r ir : " ... Ö lü m m ü 'm in d e n e ş 'e b ır a k m a d ı. M ü 'm in in A lla h 'ın h a k k ım b ilip g ö z e tm e s i d e o n d a a ltın v e g ü m ü ş b ır a k m a d ı. A lla h 'ın e m r in i y e r in e g e tir e n m ü 'm in in d o s tu k a l~ m a d ı. İ n s a n la r a iy iliğ i e m r e d iy o r , k ö tü lü k te n n e h y e d iy o r u z . B iz i d ü ş m a n k a b u le d iy o r la r . B u tu tu m la r ın d a k e n d ile r in e f a s ık la r d a n y a r d ım c ı d a b u lu y o r la r ... 6 7 " . Ü v e y s e l- K a r a n i'n in b u s ö z le r i, o n u n z a h id b ir in s a n o ld u ğ u n u g ö s te r d iğ i g ib i, d e v r in in g e n e l ic tin ia i d u r u m u n u d a o r ta y a k o y m a k ta d ır . O , iy iliğ i e m r e d e n v e k ö tü lü ğ ü n e h y e d e n k im s e y i d ü ş m a n k a b u l e d e n le r in b u lu n d u ğ u n u b e lir tm e k te d ir . B u n o k ta d a n h a r e k e tle , o d ö n e m d e k ö tü lü ğ ü n ç o ğ a ld ığ ı v e iy ilik iş le y e n le r in a z a ld ığ ı k a n a a ti h a s ıl o lm a k ta d ır . B ir d iğ e r m e ş h u r z a h id d e R e b i' b . H u s e y m ' d ir . O n u n z ü h d ü , k e n d i if a d e s iy le 9 e s a s ı ih tiv a e tm e k te y d i: T e s b ih , te h lil, te k b ir , h a m d , m a 'n if r i e m ir , m ü iık e r d e n k o ru n m a k 6 8 . 6 5 .1 b n 6 6 .1 b n 6 7 .1 b n 6 8 . lb n S a 'd , S a 'd , S a 'd , S a 'd , n e h iy , K u r 'a n V I. V I, V I, V I, 160. 8 2 -8 3 . 160, 185, o k u m a k , iy iy i ta le p e tm e k v e k ö tü lü k te n . " İB R A H İM 268 S A R IÇ A M Ş ü p h e s iz iş a re t e ttiğ im iz b u z ü h d h a y a tın ın te m e l d a y a n a ğ ı K u r;a n -ı K e rim v e H a d is -iŞ e rifle r o lm a k la b e ra b e r, Ira k 'ta k i v e ö z e llik le K O fe ' d e k i z ü h d h a re k e tin in te m e lin d e b ö lg e d e k i s iy a s i k a n ş ık lık la rın te s iri b u lu n m a k ta y d ı. E m e v i ik tid a rı b o y u n c a s iy a s i is tik ra rd a n m a h ru m k a la n K O fe 'n in s ü k u n e ts iz o rta m ı b a z ı k im s e le ri, b ira z s o n ra s ö z ü n ü e d e c e ğ im iz , e ğ le n c e h a y a tın a v e o la y la rı u m u rs a m a z lığ a ite rk e n , b a z ıla rın ı d a z ü h d h a y a tı. y a ş a m a y a s e v k e tm iş tir. B u ra d a , K O fe 'd e ta s a v v u ~ n d a b ilin d iğ i v e b ir a k ım o la ra k g e liş tiğ in i; h a tta ilk d e fa " s O fi" d iy e is im le n d i69 rile n ş a h s iy e tin E b U B a ş im e l-K O fi (1 0 5 /7 2 4 ) o ld u ğ u n u k a y d e tm e k le y e _ O tin d ik te n s o n ra b u ra d a k i e ğ le n c e a k im ın a d e ğ in m e k is tiy o ru z . , 4. Eğlence Hayatı , . E m e v ile r d e v rin d e K U fe , z ü h d v e ta s a v v u f h a y a tın ıh y a n ın d a e ğ le n c e h a y a tın a d a s a h n e o lm u ş ; ş a rk ı,m u s ik i, e ğ le n c e v e iç k i (n e b iz ) d ü ş k ü n le ri o rta y a ç ık m ış tır. B u a k ım ın b a ş la n g ıc ılıı K O fe 'n in ilk k u ru lu ş y ılla rın a k a d a r g ö tü rm e k m ü m k ü n d ü r. N ite k im H z . O s m a n 'ın K ü fe v a lis i V e lid b . U k b e 'n in iç k i 'iç tiğ i, ş a rk ı d in le d iğ i, g e c e le ri e ğ le n c e te rtip e ttiğ i, T a ğ lib h ıris tiy a n la rın d a n E b u Z ü b e y d e t-T a .ı ile -b u ş a h ıs d a h a s o n ra is lfu n iy e ti k a b u l e tm iş tir- m a s a a rk a d a ş lığ ı y a p tığ ı riv a y e t e d ilm e k te d ie o . Y ılla r g e ç tik ç e K O fe ' d e e ğ le n c e y e d ü ş k ü n lü k a rtış g ö s te rd i. B u ra d a ş a rk ı s ö y le n e n 7l e v le r v a rd ı k i h a lk o ra la ra g id ip ş a rk ı d in le rd i • K O fe y a l9 n ıı;ıd a b u lu n a n H ıris tiy a n R ire b ö lg e s in in b u ra d a ş a rk ı v e e ğ le n c e n in y a y ılm a s ın d a ö n e m li ro lü o lm u ş tu r.H ire 'li H ıris tiy a n ş a rk ıc ı v e a y n ı z a m a n d a ş a ir o la n H u n e y n e l-H in 'y e , A b d ü ~ m e lik b . M e rv a n z a m a n ın d a K O fe v a lis i o la n 72 B iş rb . M e rv a n , v ila y e t k o n a ğ ın ın k a p ıla n n ıa ç m ış tı • H ire 'y e d iğ e r b ö lg e le rd e n g e lip ş a rk ı e ğ itim i g ö re n s a n a tç ıla r d a a d ı g e ç e n v a lin in s a ra y ın 73 d a h im a y e g ö rü y o rla rd ı. İb n S ü re y c b u n la rd a n b irid ir • H iş a m b . A b d ilm e lik z a m a n ın d a Ira k v a lis i o la n H a lid b . A b d u lla h e l-K a s n , ş a rk ı s ö y le n m e s in i y a s a k la m ış tı;a n c a k H u n e y n 'in b ir ş a rk ıs ın ı d in le y in c e a ğ la - . m ış v e s a d e c e o n a iz in v e rm iş tir 7 4 • B u d e v ird e K O fe ~d e H u n e y n e l- R in d ış ın d a b a ş k a ş a rk ıc ıla r d a b u lu n u y o rd u . " İb lis 'in a rk a d a ş ı" d e n ile n A b d u l75 la h b . H illli b u n la rd a n b irid ir. B u ş a rk ıc ıla r V e lid b . Y e z id 'le b irlik te ç o ğ a lm ış tır. A d ı g e ç e n H a life ; H a k e m e l-V a d i'd e n K O fe 'li M u ti b . I1 y a s 'ın b ir b e s te s in i d in le y in c e b e ğ e n m iş v e K O fe 'y e h a b e r g ö n d e re re k 76 b u ş a rk ıc ıy ı Ş a m 'a d a v e t e tm iş tir • D e m e k o lu y o r k i K ü fe , E m e v i d e v rin in ıs o n la n n a d o ğ ru d e v le tin b a ş ş e h ri, h a tta h a life n in s a ra y ın a s a n a tç ı y e ~ tiş tire n e d e n b ir m e rk e z h a lin e g e lm iş ~ i. . 6 9 . Y u s u f H u le y f, 2 0 2 -3 .. 7 0 . e t-T a b e n , IV , 2 7 3 -4 . 7 1 . Y u s u f H u le y f, 2 0 6 -7 . 7 2 . e l-Is fa lım ı, el-Eğilni, II, 7 3 . e l-Is fa lıiin ı, el-Eğilni, II, 7 4 . e l-Is fa lıiin ı, el-Eğilni, II, 7 5 .e l-Is fa lıa n ı, el-Eğilni, II, 7 6 . e l-Is fa lım ı, el-Eğilni. II, 4862. 764. 771. 7 6 6 .. 2 4 4 1 v d .. '. " . 2 3 6 1 ; Ş a iıin b iy o ğ ra fis i iç in b k z . A y n ı e S e r; X III, 4 7 3 6 . K üM EY T b . Z E Y D e l-E S E O I v e H A -Ş İM İY Y A -T 'I " , -1 - 269 K ü fe 'd e e ğ le n c e n in b u d e re c e 'a rtm a s ın a e tk i e d e n a m ille r n e le rd i? B u b ö lg e d e b u h ra n lı b ir s iy a s i h a y a tın b u lu n d u ğ u n u v e b u n u n b ir k ıs ın 'ı in s a n ı z ü h d e s e v k e d e rk e n , b ir k ıs m ın ı d a e ğ le n c e y e y ö n e lttiğ in i d a h a , ö n c e b e lirtm iş tik . Bp s iy a s i a rn ilin y a n ın d a ie tiI:!1 a ıb ir a m il d a h a ,:a rd ır k i o d a ş e h ird e k i y a b llh c ı v e ö z e llik le d e H ire li v e Ira n lı u n s u rla rd ır. Ira n lıla r d a h a fe ti1 } le rin b a ş la m a s ın d a n itib a re n K ü fe 'y e g e lm iş le r, İra n ö rf v e a d e tle rin in v e h a tta e s k i İra n in a n ç la rım n b u ra y a ta ş ın m a s ın d a e tk ili o lm u ş la rd ır. B ir d iğ e r ie tim a ı a rn il d e K ü fe ' d e k i z e n g in ta b a k a n ın e ğ le n c e y e d ü ş k ü n o lm a s ıd ır. B u ta b a k a K ftfe 'd e k i ş a rk ıc ı e v le rin d e (B ü y ı1 tu 'lK ıy a n )7 7 v e e ş ra fın k ö ş k le rin d e ş a rk ı v e g a z e l d in le m e k le v a k it g e ç irirle rd i. B u a k ım a m e y le d e n id a re c ile ri b ira z e v v e l z ik re tm iş tik . B u s iy a s i v e ie tim m a m ille rin y a n ın d a o d ö n e m d e m u s ik in in b ir s a n a t d a lı o la ra k g e liş 8 m e s in in d e e ğ le n c e h a y a tın ın y a y g ın la ş m a s ın a k a tk ıs ı 0 lm u ş tu e • K ftfe v e ç e v re s in d e k i fık ir a k ım la n n d a n v e ş a irle tin b u n la ra o la n d e s te ğ in d e n d a h a ö n c 'e k ıs a c a b a lis e ttiğ im iz d e n , b u ra d a s ö z ü u z a tm a m a k iç in a y n ı k o n u y a te k ra r d ö n m e k is te m iy o ru z . G ö rü ld ü ğ ü 'g 'ıb i K ü m e y t b . Z e y d e l-E s e d i'n in y e tiş tiğ i v e y a ş a d ığ ı K ü fe , e tn ik b a k ım d a n ç o k fa rk lı u n s u rla n n b ü n y e s in d e b a rın d ığ ı,d in i h a y a tta b irb irin e z ıt ik i y a ş a y ış ın b u lu n d u ğ u , d in i ilirn le rle , lu g a t v e e d e b iy a t ç a lış m a la n n ın g e liş tiğ ib ir .ş e h ir o la ra k k a rş ım ız a ç ık m a k ta d ır. D- K ü in e y t'İn K a b ile s İ B e n i E s e d B e n i E s e d , A d n a n ile rin 'ö n e m li b ir k o lu d u r. K a b ile n in c e d d i E s e d b . , H u z e y m e 'n in ş e c e re s i ş ö y le d ir: E s e d b . H u z e y n ie b . M ü d ri~ e b . İly a s b . M u d a r b . N iz a r. B e n i K a b il, B e n i G a n m b . D ftd a n , B e n i A m ir v e B e n i 79 S a ' d b . S a 'le b e ; B e m E s e d 'iri b e lli b a ş lı k o lla rıd ır . K ü m e y t b u n la rd a n B e m S a 'd b . S a 'le b e 'y e m e n s u p tu r. B e m E s e d , N e c id b ö lg e s in in k u z e y in 80 d e ;.M e d in e 'd e n F ıra t'a k a d a r u z a n a n g e n iş a ra z i Ü z e rin d e y e rle ş m iş le rd i • A n c a k b ö lg e ü z e rin d e d a ğ ın ık b ir h a ld e b u lu n d u k la rın d a n b u to p ra k la rın ta m a m ın a h a k im d e ğ ild ile r. H a rp ç i b ir k a b ile o la ra k b ilin e n B e n i E s e d , C a h iliy e d e v rin d e , K İn d e e m irle ri o la n H u c rv e o n u n o ğ lu İn iriü 'l-K a y s ile a ra la rın d a m e y d a n a g e le n ih tila fla rla ta m n m ış la rd ır. , K a b ile n in İs la m iy e t'le o la n ilk m ü n a s e b e tle rin e g e lin c e , B e m A b d iş e m s 'in h a lifle ri o la n b a z ı B e n i E s e d m e n s u p la n ilk m ü s lü m a n la r a ra s ın d a 'y e r a lm ış la rd ır 8 1 • B u n la rd a n A b d u lla h b . C a h ş v e k a rd e ş i U b e y d u lla h , 77. 78. 79. 19~1% 80. islam, e l-C a h ız , Sewsu Resili!, n e ş r., J . F in k e l, K a h ire 1 9 2 6 ,5 2 -7 5 . Y u s u f H u le y f, 2 1 8 -9 . ' İb n H a z m , Cemheretu Ensllbi'l-Arab, ta h . A b 4 ü s s e 1 a m H a ru n , K a h ire 1 9 6 2 , \' E s e d K a b ile s in in y e rle ş tik le ri b ö lg e iç in b k z .: H ü s e y in M u 'n is , Atlasu Tllrihi'l- H a rita 3 2 -3 5 . 8 ı. İb n H iş a m , I, 3 2 3 .. '. İB R A H İM SA R IÇ A M 270 1. H abeş hicretine katıldılar. Y ine E sed; den A lım 'ed b. C ahş, U kbeb. V ehb, Ş uca' b. V ehb, E rbed b. H üm eyyire, M edine'ye ilk hicret eden sahabiler arasında olup 8 2 , daha sonra B edir m ücahidleri arasında da yer al, m ışlardır 83 • ' B eni E sed'in bir bütün olarak m üslüm anlarla ilişkileri V hud savaşından sonra başlam ıştır. B u savaştan 4 ay kadar sonra kabile eşrafından iki kişinin tahiiki üzerine M edine'ye baskın düzenlem eyi planlam ışlarsa da onlar henüz toparlanıp ayaklanm aya fırsat bulam adan H z. P eygam ber bunlara karşı E bu S elerne k(')m utasında 15Q kişilik bir kuvvet gönderm iştir. E sediler kaçm ak suretiyle kurtulm uşlarsa da m üslüm anların eline pek . çok ganim et'bırakm ışlardır 84 • \ E sed kabilesi H endek savaşında m üslüm anlara karşı T uleyha b. H uveylid'in baş~ anlığında M ekke M üşrikleri ve F ezare'kabilesiyle birlikte ' . , hareket etti 8 5 . İslam 'a girm ek m aksadıyla 9. H icn yılın başında B eni E sed'in M edi'ne'ye bir hey'et gönderdiğini görüyoruz 86 • K abile daha.sonra irtidat etm iş ve islam ordusu R idde harplerinde onlarla s~ vaşm ıştır. D aha sonra K adisiyye'de S a'db. E bi V akkas kom utasında savaşan orduda yeraldılar. 19/640'yılından sonra K M e'ye yerleşen B eni E sed'in burada hususi m ahalleleri olduğu ve şehir halkının önem li bir kısm ını teşkil ettiği görül, m ektedir8 7 • H z. A li, M uhtar es-S akafi, M ühellebb. E bi S ufra ve Y ezid b. M ühelleb'in ordularında K M eli E sedilerden askerler bulunuyordu 88 • H ucr b. , A diy'ekarşı Z iyad b. E bih'in gönderdiği şahıslar arasında bu kabileden bazı kim selerin bulunduğu da bilinm ektedir 89 • H z. H üseyin K fife'ye doğru ilerlerkeniki E sedli ona'K fife halkına güvenm em esini ve geri dön-, m esini tavsiye etm işlerdi 90 • D iğer taraftan B beydullah b. Z iyad'ın askerleri arasında P eygam ber tonınuna karşı savaşan B eni E sed m ensupları yer alm aktaydı 91 • K eza H z. H üseyin'i ve K erbela şehitlerini defnedenler bu 6'sılıı U beydullah b. Z iyad'a kabiledendi 92 • 70 K erbela şehidininbaşından 82. İbn H işam , I, 472. 83. 84. m t 1992, 85. 86. 87. 88. 89. 90. 91. 92. ~ bn H işam , I, 679. !bn S eyyidi'n-N ils, Uyünu:l-eser, tah. M uham m ed II, 59. A ynı eser, II, 86. İbn S a'd,I, 297-8. et-taberi, V , 237. et- T aberi, V I, 39, 65, 85, 591. et- T aberi, V , 268. ' et-T aberi, V , 397. et-T aberi, V , 448; Ö . R ıza K ehhale, I, 21-23. et-T aberi, V , 455. 'I' , el-Id el-H atravı ve ark B ey- KÜM EYT b ~ Z E Y D e l-E S E D I v e H A şİM İY Y .A T 'I -1 - 271 B e m E se d 'e m e n su p a sk e rle r g o tü rm ü ştü 9 3 • B ü tü n bu b ilg ile rd e n , K a b ile n in b ir b ü tü n o la ra k /B e m H a şim ta ra fta n v e y a a le y 'p ta n o ld u ğ u n u sö y le rn e k so n d e re c e z o rd u r. O n la rd a n , ik tid a rc ta k i B e n i U m e y y e 'y i v e v a lile rin i d e st~ k le y e n le r o ld u ğ u g ib i, isy a n la ra k a tıla n la r d a b u lu ıim a k ta y d ı. Şu k a d a r v a r k i, K e rb e la o la y ın a k a tıla n la n n d a h a so n ra p işm a n lık d u y d u k la n g ö rü lm e k te d ir. Z ira k a b ile n in d a h a so n ra , g e n e ld e A l-i B e y t'e d o st o ld u ğ u v e o n la n d e ste lç le d iğ i d ik k a tç e k m e k te d ir 9 4 • 1 B ü tü n b u b ilg ile rd e n o rta y a ç ık a n şu d u r k i, B e m E se d g e re k İsla m . ö n c e si v e g e re k se İsla m so n ra sı siy a si g e lişm e le rd e y e r a lm ış fa a l b ir k a b ile d ir.' . KÜMEYT'İN HA YA Tl VE sİY Asİ OLA YLARDAKİ YERİ A..Ailesi ve ¥ etişmesi , . K ü m e y t b .Z e y d , M ıid a r'ın b ü y ü k v e ö n e m li b ir d a lı o la n B e n i E se d (b . H u z e y m e )k a b iIe sin in S a 'd b . S a 'le b e k o lu n a m e n su p tu r 9 5 • 60/679 y ılın d a K ü fe ' d e d ü n y a y a g e lm iş v e b u şe h ird e , k a b ile si a ra sın d a b ü y ü m ü ştü r. . -, \ D o la y ısıy la şa ir, şe h irlid ir, Ç 9 1 d e y e tişm e m iştir. B a b a sın ın a d ı Z e y d b . H u n e y s (b a z ı riv a y e tle rd e A h n e s)'tir. e l-M e rz ü b a ın "9 6 , K ü m e y t'in , m e şh u r şa ir F e re z d a k 'ın k ız k a rd e şin in o ğ lu o ld u ğ u n u } < :a y d e tm e k te d ir; a n c a k k a y n a k la rd a o n u n a n n e sin in ism i v e k im liğ i h u su su n d a b a şk a b ir b ilg iy e ra stla y a m a d ık K ü m e y t, a m c a sı A b d ü lv fih id 'in k ız ı H u b b a ile e v liy d i 9 7 , H u b e y ş v e M ü ste h il a d ın d a ik i o ğ lu v a rd ı.O ğ lu M ü ste h il'e n isb e tle E b ü 'l, M ü ste h il k ü n y e si ile şö h re t b u lm u ştu r. e l C a h ız 9 8 , U m a re a d ın d a b ir o ğ lu d a h a b u lu n d u ğ u n d a n d o la y ı o n a E b u U m a re d e n ild iğ in i k a y d e tm e k te d ir. K ü m e y t'in V e rd ism in d e b ir k a rd e şiv a rd ı 9 9 • K a y n a k la rd a , a m c a sı v e a y ın z a m a n d a k a b ile n in re isi o la n A b d ü lv a h id "in K ü m e y t'i şİİr sö y le m e y e te şv ik e ttiğ i 'b ild irilm e k te d irlo o . K ü m e y t ta h sil h a y a tın a K u r'a n -ı .K e rim 'i e z b e rle m e k le b a şla m ış v e a y ın z a m a n d a h a d is ilm i ta h sil e tm iştirıo ı. F e re z d a k , E b U C a 'fe r M u h a m m e d e i-B a k ır, Ik rim e v e d iğ e fIe rin d e n riv a y e t e ttiğ i h a d isle r b u lu n m a k ta 9 3 . e t-T a b e n , V , 4 6 8 . 9 4 . e l-A tv 'i, 1 5 -1 6 . t 9 5 . N e se b i iç in b k z . İb n H işa m , I, 5 6 , 8 5 ; H a z m ,1 9 3 .. el-Eğanf, X V III, 6 2 5 9 ; e l-K u re ş'i, 7 8 3 ; İb n 96. Ahbaru Şııarai'ş-Şfa, 65. 9 7 . İb n A 'se m , IV , 2 9 7 . . 98. Resail, Il, 1 3 6 . 9 9 .e l-Isfa h a n 'i, el-Eğanf,XVIIl, 6300. 1 0 0 . e z -Z e h e b 'i, Tarihıı'l-İslam (1 2 1 -1 4 1 ), 1 0 1 . Y u su f H u le y f, 7 0 6 . 211. . İB R A H İM 272 S A R IÇ A M \ \ ' v e g ü v en ilir b ir rav i'o lq u ğ u k ab u l ed ilm ek ted ir. O n d an d a şair V alib e b . el-H ab b ab , H afs b . S ü ley m an , E b an b .T ağ lib v e d iğ er rav iler h ad is riv a• y et etm işlerd ir ıo2 • el-Isfah fu ll ıo3 , o n u n riv ay et ettiğ i h ad islerd en b ir k ısm ın ı n ak letm ek ted ir. A n cak K ü tü b -ü S itte' d e o n u n riv ay etlerin e rastlay am ad ık . K ay n ak lard a K ü tü b -ü S itte riıü ellifleıin in K Ü m ey t'in h ad islerin e y er v erm em eleriy le ilg ili b ir d eğ erlen d irm ey e d e rastlay am ad ık . Ş u k ad ar v ar , k i b u m ü ellifler y a b ild ik leri h ald e itim at etm em işlerd ir v ey a K ü m ey t h ad is rav isi o larak şö h ret b u lm ad ığ ı için riv ay etlerin i alm am ışlard ır. K ü m ey t, A rap d ili, şiir,' ey y am ü 'l-A rab v e b ilh assa n eseb sah alaıın d a . alim id L 'B u so n alan d a k en d isin e m ü racaat ed ilir v e b ilg isin e g ü v en ilird L A y m zam an d a şiir rav isİ id i. İy i b ir h at u stasıy d ı v e g ü zel y azı y azard ı. Ş iiri g ib i h itab eti d ek u v v etliy d i ıo4 • H alife H işam 'ın h u zu ru n d a y ap tığ ı k o n u şm alar, ed eb i. y ö n d en so n d erece k ıy m etli o larak k ab u l ed ilm ek ted ir. B em E sed 'in m en k ıb elerin i ço k iy i b ilird i. B u b ilg isin i, n in elerin e b o rçlu o ld u ğ u , b ild irilm ek ted ir. S ö y len d iğ in e g ö re C ah iliy e d ev rin i d e id rak etm iş o lan an n ean n esi v e b ab aan n esi K ü m ey t'e ç~ 1 ü v e çö l h ay atıII) tasv ir ed erler, o d ö n em d e m ey d an ag elm iş .o lay ları, şairlerin h ay atlarım v e şiirlerin i an latırlard ı, .. K ü m ey t b ir, şiird e v e h ab erd e tered d ü t ettiğ i zam an d erh alo n lara b aşv u ru rd u 1 0 5 • K ü m ey t'in , ay n ca u lem aq ın d erslerin e d ev am ettiğ i, sistem li v e iy i b ir eğ itim g ö rd ü ğ ü d e m u h ak k ak tır. A k si tak d ird e k en d isin i "m u alfim ~ ' o larak k ab u l ettirem ezd i. Z ira k ay n ak lar ittifak la. o n u n m esleğ in in ö ğ retm en lik o ld u ğ u n u v e K u fe m escid in d e taleb e o k u t'tu ğ u n u b elirtm ek ted ir 1 0 6 • B u b ak ım d an K ü m ey t, D ah h ak b . M ü zam m , A ta b . E b i. R eb ah , A b d ü lh am i.d b . Y aJıy a v e H accac b . Y u su fg ib i E m ev i. d ev rin in ü n lü m u alliq ıleri arasın d a y er alm ak tad ır. M u h tem elen o ,ö ğ n in cile. n n e lu g at, en sab ü 'l-arab v e ey y am ü 'I~ A rab o k u tu y o rd u 107 • M eşh u r şair F erezd ak 'la h en ü z ço cu k ik en g ö rü ştü ğ ü n e d air h ab erle-' rin d ışın d a, k ay n ak lan m ızd a' K ü m ey t' in ço cu k lu ğ u v e g en çliğ i ile ilg ili b ilg iler so n d erece azd ır. 'Ş ay et F erezd ak ;ın y eğ en i o ld u ğ u y o lu n d ak i riv ay et d o ğ ru ise, b u ü n lü şairle sık sık g ö rü ştü ğ ü sö y len eb ilir, B u g ö rü şm elerle ilg ili h ab erlerd en b irin e g ö re F erezd ak 'm K ü fe'y e y ap tığ ı b ir sey ah atte K ü m ey t o n u n so h b etin d e b u lu n u r. C an k u lağ ıy la k o n u şm ay ı d in ley işi F erezd ak 'm d ik k atin i çek er. S o h b etten so n ra F erezd ak K ü m ey t'e "ister m isin b en sen in b ab an o lay ım ?" d er. K ü m ey t o n a "B ab am ın y erin e b ed eto lm an ıiste~ em ;aricak an n em o lu rsan sev in irim " d iy e cev ap v erir. F erezd ak b u cev ap k arşısin d a sö y ley ecek sö z b u lam az v e etrafın d a1 0 2 . ez-Z eh eb i, (1 2 1 -1 4 1 ), 2 1 0 . ' eIcC ilh ız, e l - B e y a ,n v e 't - T e b y i n , 1 ,4 5 . eI-lsfah iln i, e l - E ğ a n i , X V III, 6 2 9 9 . . İb n H ab ib ,4 7 7 ; İb n K u tey b e, e l - M a f i r i j , 5 4 7 ; a. m If., e ş - Ş i 'r v e 'ş - Ş u a r f i , e l - E ğ ô .n i , X V III. 6 2 6 6 ; A h m ed E m in , III, 3 0 5 . . Ş ev k i D ay f, e t - T a t a v v u r v e 't - T e c d f d , 2 6 9 . . , \ . T f i r i h u 'ı - l s l l 1 m 1 0 3 . e l " E ğ f i n i , X V III, 6 3 0 0 -3 0 2 . 104. ıo 5 . 106, eI-lsfah an i, 107. '. " , 385; KÜM EYT b . Z E Y D el-E S E D lv e H A Ş İM İY Y A T 'I , ) 273. -1 - ' k ilere d ö n erek : "B u ço cu k g ib isin e rastlam ad ı~ ,'" d er lO 8 • B u riv ay etten , K ü m ey tlin d ah a ço cu k lu ğ u n cıa p arlak b ir zek ay a sah ip o ld u ğ u an laşılm ak tad ır. O n u n F erezd ak 'la y etişk in lik çağ ın d a d a g ö rü ştü ğ ü n e d air b ilg iler' , b u lu n In ak tad ir. B u h u su sa b irazso n ra d eğ in eceğ iz. . B- Edebi ve ilmiÇevrelerle ilişkileri E m ev i d ev rin in ö n d e g elen ilim y u v aların d an K ü fe m escid in d e ö ğ retm en lik y ap m ış o lan K ü m ey t, d ev rin in tan ın m ış şah siy etleriy le v e ö zellik le ilim çev releriy le irtib at h alin d e b u lu n m u ştu r. N itek im k ay n ak lar, şairin ü n lü ed eb i şah siy etlerle ilişk ilerin d en ' ,u zu n u zad ıy a b ah sed erler. B u şah siy etler arasın d a H am m ad er-R av iy e, T ın m m ah , F erezd ak v e H ak im b . A y y aş b aşta g elm ek ted ir. ' , el-lsfah an i 1 0 9 , H am m ad er R av iy e ile K ü m ey t arasın d a K ü fe, m escid in d e m ey d an a g elen b ir ilm i tartışm ay ı n ak letm ek ted ir k i b u tartışm a, K ü m ey t'in A rap şiiri, N eseb v e ey y am u 'l-arab k o n u su n d ak i d erin b ilg isin e b ir d elil teşk il etm ek ted ir .. B U n a g ö re ilm i b ir so h b ette H am m lld o n a m u h alefet ed er. v e k en d isin in d ah a g en iş' b ilg i sah ib i o ld u ğ u id d iasın d a b u lu n u r. K ü m ey t b ~ n u h azm ed em ez v e H am m ad 'ı ~ rap şairleri h ak k ın d a so ru y ağ m u ru n a tu tar; an cak d o y u ru cu cev ap 'alam az. T artışm a o k ad ar , u zar k i d in ley iciler sık ılırlar~ Ş airler h ak k ın d a y eterli cev ap alam ay an K ü m ey t b u ' d efa b ir b ey it so rarak ı:ı;çık 1 am asım,ister; fak at H am m ad izah ed em ez. C ev ab ım h azırlam ası için b ir h afta m ü h let v erir; an cak H am m ad y in e b aşan sız o lu r. B u n u n ü zerin e, K ü m ey t b ey itlerin k elim elerin i tek tek izah ed er. B u rad a H am m ad 'ın K ü p ıey t' in şiiri ile ilg ili b irg ö rü şü n ü v erm ek istiy o ru z. H am m ad , K ü m ey t'in şiirin i b irh u tb eler m ecm u ası o larak g ö r'm ek ted ir. H er n e k ad ar .H am m ad , b u n u n la K ü m ey t'in \ şiirin in b ir m u n azara o ld u ğ u n u , ced el (d iy alek tik ) ih tiv a ettiğ in i v e o n d a d eliller k u l~ lam ld ığ ım ifad e etm ek v e b u su retle şairi eleştirm ek le b erab er, H aşim iy y at'ın san at y ö n ü n d en ö n em li b ir ö zelliğ in i d e o rtay a k o y m u ş 01, m ak tad ırl L O . . , . K ü m ey t'in ü n lü şair F erezd ak 'la irtib atım n 'k ü çü k y aşta b aşlad ığ ın ı v e çb cu k 1 u ğ u n d a o n u n so h b etin d e b u lu n d u ğ u n u d ah a ö n ce b elirtm iştik . İk i şair arasın d ak i g ö rü şm elerin d ah a so n ra d a d ev am ettiğ i g ö rü lm ek ted ir. K ay n ak ların v erd iğ i b ilg iy e g ö re K ü m ey t,I!. H ~ şim iy y e'y i y azd ık tan 1 0 8 . İb n K u tey b e, eş-Şi'r ve'ş-Şuara, 3 8 4 ; el-Isfah fu ıi, el-Eğanı, X V III, 6 2 9 0 ; el- B ağ d ad i, I, 6 9 . . 109. el-Eğanı, X V III, 6 2 6 7 v d !; A y n ca b k z.: ez-Z ü caci, 1 6 6 . l1 0 . A b d ü lm u n 'im H am ci, el-Hayatu'l-Edebiyye, AsruBeni 203. " Umeyye, B ey ru t 1 9 8 7 , 274 İB R A H İM S A R IÇ A M . so n ra şiirin i arzetm ek m ak sad ıy la B asra'y a F erezd ak 'ın y an ın a g itti, o n a şö y led ed i: "B an a ilh am g eld i v e b ir k asid e y azd ım . S en M u d ar'ın şey h i v e şairisin , şiirim i arzy tm ek istiy o ru m . E ğ er b eğ en irsen n eşrin i em red ersin , b eğ en m ezsen g izli tu tm am ı tav siy e ed ersin ..," F erezd ak d in lem ek isted i. K ü m ey t II. H aşim iy y e'n in Iık b ey itlerin i o k u d u . Ş air b u b ey itlerd e co ştu ğ u n u , h ey ecan lan d ığ ım ; fak at b u n u n k ad ın lan arzu lam asın d an , esk i d iy arlara v e d iğ er eğ len d irici şey lere ö zlem in d en d eğ il, P ey g am b er'in k ab ilesi B en i H aşim 'e o lan sev g isin d en k ay n ak lan d ığ ım , o n lan n s,ev in cin i v e ü zü n tü sü n ü p ay laştığ ım b elirtm ek ted irlll. F erezd ak K ü m ey t'in şiirin i b eğ en m iş v e ö v g ü d o lu sö zler sö y ley erek n eşrin i em retm iştir ll2 . elJsfah an i'n in ll3 b ir b aşk a riv ay etin d e F erezd ak 'ın K ü fe'y e g eld iğ i zam an K ü m ey t'in o n a .şiirin i arzettiğ i b ild irilm ek ted ir. Ş im d i K ü m ey t'in d iğ er b azı 'ü n lü şairlerle alak asın a tem as etm ek istiy o ru z. . E m ev i d ev rin in ü n lü şaii'v e rav ilerin d en , ay n ı zam an d a ,g ü çlü b ir h itab eti o lan ' T ın m m ah ' ile K ü m ey t arasın d ak i ilişk iler, şairim izin ah lak v e ' sad ak atın in d elili o larak k ab il ed ilm ek t~ d irıı4 . T ın m m ah 1 1 5 , S u riy e çö lü n d ed o ğ u p b ü y ü m ü ş v e g en çliğ in d e K ü fe'y e y erleşerek b u rad a h ariciliğ i ~ b en im sem işti. K ü fe cam iin d e tah sil g ö rm ü ş v e lu g at k o n u su n d a d ersler v erm işti .. T ın m m ah , H aricI o lm ası y an ın d a ay m zam an d a Y em en k ab ilelerin i sav U n u y o rd u . K ü m ey t ise, B en i H aŞ im taraftan id i; M u d ar k ab ilelerin i tu tar v e Y em en ' e h ü cu I)1 ed erd i. F ak at b u fark lılık lara rağ m en ik i şair arasın d a d o stlu k m ev cu ttu . B u n u n seb eb i so ru ld u ğ u n d a K ü m ey t şu cev ab ı v erm iştir: "B izh alk ın n efreti ü ierin d e b irleştik "ıı6 . K ü m ey t'in M u h alled b . Y ezid 'd en ald ığ ıarm ağ an ı T ın m m ah ile p ay laşm ası, aralan n d ak i d o stlu ğ u n açık b ir v esik asıd ır. ik i şair b erab erce M u h alled 'i ziy arete g id erler. M u h alled h er ik isin i d e .o tu rtu r. Ö n ce şiir o k u m ak ü zere T ın m m ah 'ı y an ın a d av et ed er v e ay ak ta o k U m asın ı ister. T ın m m ah b u n u k ab u l etm ez. M u h alled o n u y erin e g ö n d erir v e K ü m ey t'i çağ ın r. K ü m ey t şiirin i ay ak ta o k u r. M u h alled , T ın m m ah 'a b ir şey v eim e~ k en K ü m ey t'e elli b in d irh em v erir. D ışan çık tık ların d a K ü m ey t p aran ın y an sım ark ad aşın a v erir 1 l7 . B u rad a'K ü m ey t'in ,m eşh u r şair Z ü 'r-R i.m m e ile ed eb i so h b etlerd e b u lu n d u ğ u n aııs işaret etm ek ley etin d ik ten so n ra ö n em in e b in aen Y em en li 1 1 1 . B k z. Hfışimiyyaı (L eid en ), 2 7 v d .; (B eY lU t), 4 3 v d . 1 1 2 . el-M es'fid i, III, 2 4 2 -3 , el-Isfah an i, el-EğiM, X V III, 6 2 9 6 -9 8 ;el-A m ili,I, A 231- 2. 113. el-Eğiinf, X V III, 6 2 9 5 -6 . 1 1 4 . A b d ü lh asib T ah ii, 2 7 4 y d . , 1 1 5 . B iy o g rafisi için B k z. el-Isfah iin i, el-Eğftnı; II, 4 2 0 1 -4 2 1 1 . 1 1 6 . el-C iih ız, el-Beyan ye't-Tebyın, 1 ,4 6 ; İb n K u tey b e, eş-Şir ve'ş-Şuara, 3 8 5 ; el. Isfah iin i, el-Eğq!7l, X V III, 6 2 6 6 -7 . Ş air b u sö zü y le m u h tem elen , h er ik isin in d e h alk ın k in b esled iğ i B en i V m ey y e'y e d ü şm an lık ta b irleştik lerin i ifad e etm ek ted ir. 1 1 7 . el-Isfah iin i, el-Eğanı, X , 1 4 9 . . 1 1 8 . el-Isfah iin i, el-Eğfını, X V III, 6 2 9 8 . , j KÜM EYT ş a ir H a k im b . Z E Y D e l-E S E D ! v e H A Ş İM İY Y A T '1 b . A y y a ş e l-K e lb i ile m ü n a s e b e tle ri 275 -1 - ü z e rin d e d u rİn a k is tiy o - ru z . K ü m e y t'in _e d e b i ve s iy a s i h a y a tın d a 'H a k im b. A yyaş ile m ü c a d e le s in in ö n e m li b ir y e riv a rd ır. ç ü n k ü o n u n , ş a irle r a ra s ın d a k i e n c id d i -m u h a lifi b u z a ttır. A y n c a K ü m e y t'in Haşimiyyaı. d ış ın d a k i ş iirle rin in e n ö n e m lile rin d e n o la n " e l-M ,ü z e h h e b e " a d lı k a s id e s in i y a z m a s ın ın s e b e p le rin d e n b iris i, b u ş a irin 'M u d a r k a b ile le rin e v e B e n i H a ş im ' e d il u z a tm a s ıd ır. K ü m e y t 3 1 2 b e y itte n o lu ş a n b u k a s id e y i i 1 9 , Y e m e n k a b ile le rin i h ic v e tm e k m a k s a d ıy la k a le m e a lm ış tır. H o ro v itz 'in ,1 2 O ,y a k la ş ık ü ç te b irin in m u h a fa z a e d ile b ilq J ğ in i ifa d e e ttiğ i v e b a z ı b e y id e ri e l~ M e s 'ı1 d iI2 1 v e e l-ls fa M n i l2 2 ta ra fın d a n n a k le d \le n b u k a s id e n in b u g ü n ta m a m ın a y a k ın ı n e ş re d ilm iş d u ru m d a d ır. i K ü m e y t'in a d ı g e ç e n ş a irle iliş k is in e d a ir eZ.Eğani'de ik i fa rk lı riv a y e t m e v c u ttu r. B irin c i riv a y e te g ö re l2 3 H a k im b . A y y a ş M u d a r k a b ile le rin i h ic v e d iy o r v e . M u d a r ş illrle ri d e o n a c e v a p v e riy o rla rd ı. K ü m e y t h e n ü z . m ü c a d e le n in d ış ın d a y d ı v e M u d a r ş a irle rin e " H a k im s iz d e n d a h a iy i ş iir s ö y lü y o r" d iy o rd u . E s e d ile r K ü m e y t'e g e le re k H a k im 'e c e v a p v e rm e s in i is te d ile r. A n c a k K ü m e y t " H a lid b . A b d u lla h e l.:K a s rl b a n a iy ilik te b u lu n u y o r, o n u k a rş ım a a la m a m " 1 2 4d iy e re k . ö z ü r b e y a n e tti v e m ü c a d e le y e g irm e k is te m e d i. ç ü n k ü H a lid d e Y e m e n li id i v e k a b ile s in in d e s te ğ i n e ih ~ tiy a c ı v a rd ı. K ü m e y t, Y e m e n li H a k im 'e c e v a p v e rirs e H a lid 'i k ız d ırm ış . o la c a k tı. F a k a t M u d a r ş a irl~ ri. g e lip " H a k im a n ıc a n ın v e d a y ın ın lq z la n h a k k ın d a n e le r s ö y lü y o r b ir d in le !" d iy e re k o n a b a z ı b e y id e rin i o k u d u la r. B u d e fa K ü m e y t M u d a r'ı s a v u n n ıa k v e H a k im b . A y y a ş 'a c e v a p v e rm e k m a k s a d ıy la : " e l-M ü z e h h e b e " a d lı k a s id e s in i y a z d ı. B u k a s id e H a lid 'in k u la ğ ın a g id in c e K ü m e y t' i ö ld ü rm e y e k a ra r v e rd i v e d u ru m u d e rlı!,!l h a life H iş a m 'a b ild ird i. . İk in c i riv a y e te g ö re l2 5 d e K ü m e y n n Y e m e n k a b ile le rin i h ic v e tm e s in in s e b e b i H a k im b . A y y a ş 'tır. . B e n i U m e y y e 'y e s o n d e re c e b a ğ .lı o la n 1 1 9 . e l-Is fa h 1 in ı, el-Eğanı, X V III, 6 2 8 5 . . 1 2 0 . " K ü m e y t" , İA , V I, 1 0 8 1 . 1 2 1 . e l-M e s 'fid ı, III, 2 4 4 -5 . 122. el-Eğanı, 6 2 7 4 -5 . 1 2 3 . e l-1 s fa h a n ı, el-Eğanı, X V III, 6 2 7 4 -5 . 124. M udar ş a irle rin in K ü m e y t'e g e lip H a k ım 'e k a rş ı y a rd ım is te d ik le rin d e K ü m e y t' in " H a lid b a n a iy ilik te b u lu m ıy O r, b e n o n u k a rş ım a a la rn a m " s ö z ü n ü s ö y le m iş o la b ile c e ğ i b a z ıç a ğ d a ş a ra ş tırm a c ıla r ta ra fın d a n k a b u l e d ilm e m e k te d ir. B u n la rd a n Ş e v k i D a y f (el- Tatavvur ve 't-Tecdid, 2 7 1 ) o la y la rın H a lid 'le K ü m e y t a ra s in d a d o s tlu k v e m u h a b b e t b u lu n m a d ığ ın ı, b ila k is d ü ş m a n lık m e v c u t o ld u ğ u n u .g ö s te rd iğ in i ifa d e e d e re k K ü m e y t'in b u s ö z ü s ö y le m iş o la m a y a c a ğ ın ı ile ri s ü rm e k te d ir. H a lb u k i e l-Is fa h 1 in ı (elEğrını, X V III, 6 3 0 3 -4 ), K ü m e y t'iri H 1 ilid 'i m e d h iy le ilg ili ş iirle r n a k le tm e k te d ir. B u s e b e p le , h e r h a n g i b ir s e b e p le K ü m e y t'in H a lid 'i m e d h e tm iş o fm a s ı m ü m k ü n d ü r. A y rıc a b iz e g ö re b u k o n u d a ö n e m li o la n K ü m e y t'in H a lid ile a ra la rın ın iy i o ld u ğ u n a d a ir y u k a rıd a k i s ö z ü s ö y le m iş o lm a s ı d e ğ il, n e tic e d e H a k im b . A y y a ş 'la m ü c a d e le iç in e g irm iş o lm a s ıd ır. xvtn, 1 2 5 . e l-1 s fa h 1 in ı, el-Eğanı, X V III, 6 3 0 5 -7 . . . - 276 İBRA H İJvf SA RIÇA M H akim , A li b. E bi T aıib başta olm ak üzere tüm B eni H aşim 'e hücum ediyordu. K üm eyt de ona cevap verip m uhalefet edince iki şair arasındaki düşm anlık arttı. Fakat K üm eyt, H işam 'ın kulağına 'gider 'endişesiyle H akim 'e cevap olm ak üzere A li b. E bi T atib'i öven şiirler söylem ekten çekiniyordu. B u sebepten husum eti başka bir alana çekti ve Y em en kabilelerini hicvetm eye başladı. İki. aile dışında tüm Y em en kabilelerini, kusurlarım sayarak hicvetti. D il uzatm adığı iki aile, İsm ail b. es-Sabbah ile A lkam e b. V ail aileleridir. B unlar H akim b. A yyaş'ın şiirine cevap veriyorlardı. A ynca A lkam e ailesi, Şam 'a kaçacağı gece K üm eyt'i evlerinde l26 m isafir etriıiştir • İsm ail b. Sabbah'ın annesi de E sedli idi. O ğlu M üstehil, K üm eyt'in H akim 'i eleştirm e t~ına hayret ederek babasına şunu sorm uştur: "K elbli'yi hicvettin, B eni U m eyye ile övündün. H albuki sen B eni Ü m eyye'nin kM ir olduğuna şahitlik ediyorsun. O nların yerine A li ve B eni H aşim ile iftihar etseydin ya"! K üm eyt oğluna şu cevabı verm iştir: "O ğu1cuğum ! Sen H akim 'in, A li'yedüşm an olan B eni Ü m eyye ile dost olduğunu biliyorsun. Şayet ona cevap olarak ben de A li'yi savunup övseydim , bu defa. bana cevap verm eyi bırakır, A li'ye uzatır~~. O zam an ben A li'yi hakarete m aruz bırakm ış ?lurdum . H al~yle, B eni U m eyye de A li'yisavunm azdı. M udar'ı m edhetm ekle B eni U m eyye'yide övm üş 9,ldum ; bunu dÇ !şu düşünceyle yaptım : "E ğer bana cevap verirse B eni U m eyye onu öldürür. C evap verem eyip susarsa kederinden ölür. H er iki durum da ben galip gelm iş olurum ." K üm eyt'in tahm im gerçekleşm iş ve H akim ona cevap verm eye cesaret edem eyerek.susm uştur. dn I27 el-Isfahilııi'nin naklettiği bir başka rivayet iki şair arasındaki m üca. delenin ne dereçe geniş boyutlara ulaştığım ortaya koym aktadır. B una göre H alid b. A bdullah el-K asri K üm eyt'ihapse atm ıştı. Şair, kendisini ziyarete gelenhanım ım n elbisesini giyerek hapisten kaçm ış, hanım ı. ise hapishanede onun yerinde kalm ıştı. K üm eyt H işam 'dan em an isternek üzere Şam 'a gitti. B urada olayı öğrenen H akim , hapishane görevlilerinin K üm eyt'in hanım ıyla çirkin- ilişkilerde bulunduğunu dile getiren şiirler söylem iş, K üm eyt de ona "el-M üzehhebe" adlı kasidesiyle cevap verm iş> tİr; M udarkabilelerini övm ek ve Y em en kabilelerinehücum etm ek sure- . tiyle B eni H aşim 'in en büyük düşm anlanndan birisi olan H akim b; A yyaş'ı susturm ası, K üm eyt'in zeki ve ileri görüşlü bir şair olduğU nu ortaya koym aktadır l28 • . ,Y ukandaki rivayetle~ gösteriyor ki, neticede H akim b. A yyaş susm uş; ancak K üm eyt'le H alid b. A bdullah el-K asri arasında am ansız bir m ücadele başlam ıştır. K üm eyt'in H aklm ile çekişm esinin gerçek sebebi, 126. İbn A 'sem , L V , 298. . 127. el"Eğ8nf, X V ILI, 6285. 128. ~hm ed el-H fifi, 483. " KÜM EYT b . Z E Y D e l- E S ı;m l v e H A şİM İY Y A rİ -1 - 277 b ir in c i r iv a y e te g ö r e Y e m e n li ş a ir in g e n e lo la r a k M u d a r k a b ile le r in e v e K ü m e y t'in y a k ın la r ın a s a ld ır m a s ı; ik in c i r iv a y e te g ö r e is e A li b . E b i T a lib 'e v e B e n i H a ş im 'e h a k a r e t e tm e s id jr . ik in c i r iv a y e t ik i ş a ir a r a s ın .,. d a k i h u s u m e tin g e r ç e k s e b e b in i d a h a a ç ık b ir ş e k ild e o r ta y a k o y m a k ta d ır . K ü m e y t b u ş a ir i s u s tu r m a k iç in ç e k iş m e n in b O ) 'b tu n u g e n iş le tm iş ; k o n u y u Y e m e n .•M u d a r a s a b iy e tin e ç e k m iş tir . S o n u ç ta K ü m e y t, h e m H a k im 'in s e s in i k e s m iş v e h e m d e Z e y d b . A li'y e k a r ş ı d ü ş m a n lık b e s le y e n I r a k V a lis i H a lid e l .•K a s n 'y e c e p h e a lm ış o lu y o r d u . F a k ilt ile r id e K ü m e y t'te k a b ile a s a b iy e tin i e le a lır k e n d e ğ in e c e ğ im iz ü z e r e , g e r ç e k te , m e s e le k a b i, le a s a b iy e ti d e ğ il, ş iy a s i b ir m e s e le y d i. c B ir b a ş k a o e y iş le K ü m e y t, k a b ile a s a b iy e tin i B e n i U m e y y e 'y e , H a lid e l~ K a s n 'y e v e ..H a k im b . A y y a ş 'a k a r ş ı s ila h o la r a k k U lla n m ış tır . A s ıl m a k s a d ı d a B e n i V m e y y e 'y e v e H a lid ' e l- K a s n 'y e k a r ş ı a y a k la n m a h a z ır lık la r ı y a p a n Z e y d b . A li'n in h a r e k e tin e b u s u r e tle y a r d ım c ı' o lm a k tı. B u n u n iç in K ü m e y t, k a b ile a s a b iy e tin i k ö r ü k le m e k s u r e tiy le h a lk ı H a lid ' e k a r ş ı ta h r ik e tm iş ; Y e m e n ta a s s u b u o la n v a lir u n k a r ş ıs ın a M u d a r a s a b iy y e ti ile ç ık m ış tır l2 9 • . . ., K ü m e y t'in h e m iy i iliş k i v e h e m d e ç e k iş m e iç in d e b u lu n d u ğ u edebi ş a h s iy e tle r in to p lu m d a y iik s e k m e v k ile r e s a h ip k im s e le r o ld u k la r ı g ö r ü lm e k te d ir . B u r a d a n b iz , ş a ir in ic tim a i m e v k iin in y ü k s e k o ld u ğ u n u v e k ü ltü r d ü z e y i y ü k s e k ş a h s iy e tle r le ilm i ta r tış m a la r y a p a b ile c e k k a p a s ite y e s a h ip b u lu n d u ğ u n u a n lıy o r u z . B u iliş k ile r ç e r ç e v e s in d e d ik k a ti ç e k e n b ir h u s u s d a K ü m e y t'in İ r tib a t h a lin d e b u lu n d u ğ u ş a ir le r in in a n ç b a k ım ın d a n ılım lı ş a h s iy e tle r o lm a la r ıd ır . B u b a k ım d a n K ü m e y t'in a ş ın f ik ir le r e s a h ip ' ş a ir le r le d ü ş ü p k iı1 k tığ ı g ö r ü lm e m e k te d ir . M e s e la a y n ı k a b ile y e m e n s u p , H a tta b iy y e f ır k a s ın ın lid e r i o la n v e C M e r e s - S a d ık ' ın ila h o ld u ğ u n u id d ia e d e n E b u 'l- H a tta b e l- E s e d i ( 1 4 3 /7 6 0 ) ile a la k a s ın d a n h iç b a h s e d ilm e m e k te d ir . H u s u m e t iç in e g ir d iğ i ş a ir le r in f ik ir le r in i d e g ü ç lü b ir ş e k ild e r e d d e ttiğ i v e o n la r ın ' e tk is in d e k a lm a d ığ ı m ü ş a h a d e e d ilm e k te d ir ., i K ü m e y t'in ilm i ç e v r e le r le a la k a s ın a g e lin c e , ç a ğ d a ş y a z a r la r d a n b a z ıla r ı k a y n a k g ö s te r m e d e n o n u n V a s ıl b . A ta , H a s a n e l- B a s n v e E b U H a,ııif e ile iliş k is in d e n b a h s e tm e k te d ir le r . A n c a k b iz , te m e l k a y n a k la r d a K ü m e y t'in a d ı g e ç e n a lim le r le d o ğ r u d a n te m a s ı b u lu n d u ğ u n a d a ir h e r h a n g i b ir b ilg iy e r a s tla y a m a d ık . G ünüm üz e d e b iy a t a r a ş tır m a c ıla r ın d a n Ş e v k i D a y f l3 O , K ü m e y t'in V a s ıl b . A ta ile ir tib a tı b u lu n d u ğ u n u ıs r a r la v u r g u la m a k ta d ır . Y a z a r , Z e y d b . A li'n in V a s ıl b . A ta 'n ın ö ğ r e n c is i o lm a s ı 1 3 1 , K ü m e y t'in ; ş iir in d e V a s ıl'ın m e to d la r ın d a n e tk ile n m iş ' b u lu n m a s ı v e Z e y d iy y e 'n in de M u 'te z ile m e z h e b in e - m e n s u p o lm a s ı n o k ta la r ın d a n h a r e k e t e d e r e k b u s o n u c a u la ş m a k ta d ır . H a tta K ü m e y t'in b iz z a t k e n d is in in d e M u 'te z ili o ld u - et- Tatavvur ve 't- Tecdid, 2 6 9 ; a . m lf ., el-Asru 'I-İslami, 325. 130. et-Tatavvurve't-Tecdid, 276. ' 1 3 1 . e ş - Ş e h r is ta n ı, el-Müel ve 'n-Nihai, ta h . M u h a m m e d B e d I 'a n , K a h ir e , 1 9 5 2 , 1 2 9 . Ş e v k i D a y f, 303. I, , 278 İB R A H İM S A R rçA M ğ u n u , d ev ri~ in cid lli v e tartışm a m eto d lan k ü ltü tü n e sah ip b u lu n d u ğ U n u ' v e b u m eto d ları şiirin d e u y g u lad ığ ın ı, d o lay ısıy la V asıl'ın 'fik irlerin d en etk ilen m iş o ld u ğ u n u b elirtm eft~ d ir. G erçek ten K ü m ey fin B en i H aşim 'in , h ak ların ı sav u n u rk en v e B em U m ey y e'y e 'h ü cu m ed erk en k u llan d ığ ı ü slu p tan ,' o n u n , d ev rin in k elam u lem asıy la ilişk i için d e b u lu n d u ğ u v e b u çev ren in d ü şü n ce v e m etq d ların d an istifad e ettiğ i l;l!llaşılm ak tad ır. Haşimiyyat tetk ik ed ild iğ in d e B en i H aşim leh in e v e B en i U m ey y e aley h in e p ek ço k d eliller k u llan ıld ı~ h g ö rü lü r. B em H aşim "ad il" o larak v asıflan d ın lırk en , B en i Ü m ey y e "zalim " o larak tav sif ed ilir. H aşim ilerin g eçm işte İslaın ' a .y ap tık ları h izm ett,en b ah sed ilirk en , E m ev ilerin .İslfu n ' a d ü şm an lığ ı an latılır. S o n u ç o lara]( K ü m ey t, sistem li b ir şek ild e d elil)m llan ır. B u b ak ım d an b iz d e şairin k elfu n çev releriy le v e ö zellik leV asıl b. A ta ile irtib atın ın b u lu n ab ileceğ in i b u rad a b elirtm ek istiy o lU z. \ A y n ı şek ild e Ş ev k i D ay f 1 3 2 , K ü m ey t'in Haşimiyyat'ta B em H aşim 'in h ak ların ı sav u n u rk en tak ip ettiğ i m eto d u tam am en H asan el-B asri ile ark ad aşların ın v e taleq elerin in k ad er m eselesin d e y ap m ış o ld u k lan m ü cad eley e b en zetm ek te v e d o lay ısıy la b u b ü y ü k alim ile irtib atın a telm ih te b u ~ lu n m ak tad ır. Ş ü p h esiz K ü m ey t'le H asan el-B asri' n in m ü cad ele u slu b u n d ak i b en zerlik ten h arek et ed erek ., b u alak ay ı k u ran y azarın g ö rü şü n e b iz d e k atılıy o lU z. ' K ü m ey t'in k elfu n çev releriy le irtib atın ın b u lu n m u ş o lm ası im k an d a,h ilin d e o ld u ğ u g ib i, d ev rin in fak ih leriy le v e ö zellik le d e K tife'd e faaliy etin i sü rd ü ren E b U H an ife ile tem as h alin d eb u lu n m ~ ş o lm ası d a .m ü m k ü n d ü r. G erçi E b U H an ife'n in g erek h o calan v e g erek se taleb elen arasın d a o n u n isİn in e rastlan m am ak tad ır. A n cak E b u H an ife'd en , h o calan n d an , taleb elerin d en v e o n ların ilm i faaliy etlerin d en K ü m ey t' in h ab ersiz o lab ileceğ in e ih tim al v erm iy o lU z. N itek im b azı araştırm acılar o n u n , E b u H an ife v e h o calan g ib i K tife'd e sü n m fık ıh ö ğ retim i ile m eşg u lo lan u lem a ile ilişk i için d e b u lu n m u ş, ö m rü n ü n so n ların a d o ğ ru E b u H an ife'n in d ersle- , rin d en istifad e ed ip ced el, k ıy as, v e h ü k ü m istin b atı k o n u ların d ao n d an etk ilen m iş o lab ileceğ in i b elirtm ek ted irler l3 3 • , Ö te y an d an , K ü m ey t' in ço k y ak ın ilişk i için d e b u lu n d u ğ u 'Z ey d b . A li v e C a'fer es-S ad ık ileE b U H an ifearasın d a sık ı ilişk iler b u lu n d u ğ u b ilin m ek ted ir. N itek im E b u H an ife, E m ev ilere k arşı isy an ettiğ i zam an Z ey d 'e 3 0 b in . d irh em p ara y ard ım ın d a b u lu n m u ştu r l3 4 • B u h o k tad an h arek et ed ild iğ in d e K ü m ey t ile E b u H an ife arasın d a irtib at b u lu n m u ş o lm ası k u v v etle m u h tem eld ir. . 132. eteTatavvur ve't-Tecdfd, 276. 1 3 3 . Y u su f H u ley f, 7 0 6 , 7 1 2 ; el-A tv ı, 5 5 -5 6 . 1 3 4 . E th em R u h i F ığ lalı, çağımızda İıikô.dl İslam Mezhepleri, b ask ı, 1 2 8 . . İstan b u l 1993, 6. \ \ , KÜM EYT c- Beni b , Z E Y D e l-E S E D I v e H A Ş İM İY Y A T 'I Haşim İle Münasebetleri -1 - , 279 ' Haşimiyyat'ında B e m H a ş im 'i ö v e n v e h a k la n m s a v u n a n K ü m e y t'in ' b u a ile n in ile ri g e le n le riy le b iz z a t g ö rü ş tü ğ ü g ö rü lm e k te d ir. H a tta b u g ö rü ş m e le rin h a y a tım n e rk e n b ir d ö n e m in d e b a ş la d ığ ı s ö y le n e b ilir. N ite k im Z e y n e la b id in A li b . H ü s e y in 'i z iy a re t e ttiğ in e d a ir k a y n a k la n m ız d a b ilg it3 5 le r m e v c u ttu r • A li b . H ü s e y in 9 4 /7 1 2 y ılın d a v e fa t e tm iş o ld u ğ u n a l3 6 g ö re K ü m e y t, h a y a tım n e rk e n b ir d ö n e m in d e , 3 4 y a ş ın d a n ö n c e o n u n la g ö rü ş rriü ş o lm a lıd ır. Ş a ir -m u h te m e le n M e d in e 'd e - A li b . H ü s e y in 'i z iy a i. H a ş im iy y e s in i o k u m u ş tu r. A li b . H ü s e y in K ü ıp e y t iç in re t e d e re k o n a d u a e d e re k , k e n d i s e rv e tin d e n v e E h l-i B e y t'te n to p la d ığ ı d ö rty ü z b in d irh e m L o n a te k lif e tm iş ; a n c a k K ü m e y t k a b u l e tm e y e re k , e lb is e s in i v e rirs e h a y ır v e b e re k e t iç in g iy e c e ğ i n i b e lirtm iş tir., B u n u n ü z e rin e A li b . H ü s e y in ü z e rin d e k i e lb is e s in i ç ık a ra ra k K ü m e y t'e v e rm iş v e o n u n iç in ş ö y le d u a e tm iş tir: ~ 'A lla h ım t İn s a n la n n k ıy a m a d ığ ı b ir z a m a n d a K ü m e y t n e fs in i .R e s U lü n ü n v e o n u n n e s lin in y o lu n a a d a d ı. B a ş k a la n h a k k ı g iz le rk e n o ' a ç ık la d ı. O n u ş e h id o la ra k h u z u ru n a a l. M u tlu o la ra k y a ş a t. B ir a n ö n c e m ü k a fa tım v e r. G e le c e k te d e b o l m ü k a fa ı ih s a n e y le . B iz o n u m ü k a fa tla n d ırm a k ta n a c iz k a ld ık t'~ K ü m e y r d a h a s o n ta la n ş u n u s ö y le m iş tir: " H a la o n u n d u a s ın ın b e re k e tin i h is s e d iy o ru m " 1 3 7 • K ü m e y t'in g ö rü ş tü ğ ü v e ş iiA n d e n p a rç a la r o k u d u ğ u H a ş im lle rin b a ş ın d a , s iy a s i h ü v iy e tin d e n ç o k ilm i ş a h s iy e tiy le ta n in a n C M er b. M uham m e d e s -S a d ık (1 4 8 /7 6 5 ) g e lm e k te d ir. B u n u n la ilg ili b ilg i, b iz z a t K ü -' m e y t'in ş iirle rin in ra v is i o la n 'M u h a m m e d b. Sehl ta ra fın d a n n a k le d ilm iş tir. B u n a g ö re E y y a m u 't-T e ş rik 'te -İn u h te m e le n h a c ib a d e ti e s n a s ın d a -K ü m e y t, C M e re s -S a d ık 'ın y a ın n a .g e le re k g e re k li h ü rm e ti g ö s te rd ik te n s o n ra IV . H a ş im iy y e 'y i o k u m u ş tu r. Ş a ir b u u z u n k a s id e d e B e n i Ü m e y y e 'y e k a rş ı is y a n fik rin i iş le m e k te , o n la p n y a p tığ ı z u lü m le ri d ile g e tire re k H z . H ü s e y in 'in ş e h a d e tin d e n v e B e n i H a ş im 'in fa z ile tle rin d e n l3 8 b a h s e tm e k te d ir • K ü m e y t k a s id e y i o k u rk e n d in le y e n le r h e y e c a n la n a ra k a ğ la m a y a b a ş la m ış la rd ır. Ş a ir, H z . H ü s e y in 'in ş e h a d e tin d e n b a h s e ttiğ i b e 139 y itle re g e ld iğ in d e C a 'fe r e s -S a d ık e lle rin i h a v a y a k a ld ıra ra k : " A lla h ım ! K ü m e y t'in iş le d iğ i v e iş le y e c e ğ i, g iz li v e a ş ik a r g ü n a h la n ın a ffe t! o n a h o ş n u t o la c a ğ ı ş e y le ri ih s a iı e t!" d iy e d u a e tm iş v e b in d in a r ile b ir e lb is e 1 3 5 . Ş e v k i D a y f, Z e y d b . A li'n in , b a b a s ı h a y a tta ik e n is y a n a te ş e b b ü s e tm e d iğ i v e k e n d is in e d a v e t e tm e d iğ i n o k ta s ın d a n h a re k e t e d e re k , K ü m e y t'in A li b . H ü s e y in 'i ö v m ü ş o la b ile c e ğ in e ih tim a l v e ım e m e k te v e b u n u n la ilg ili riv a y e tle rin d o ğ ru o la m a y a c a ğ ın ı ifa d e e tm e k te d ir. (b k z . et-Tatavvur ve't-Tecdid, 2 7 9 ). A n c a k b iz , Haşimiyyat'ın ta m a m ın ın Z eyd b . A li'd e n v e g ö rü ş le rin d e n bahseden b ir m a n z u m e le r to p lu lu ğ u o lm a d ığ ı, ~ ü m e y t'in b ü tü n fa a liy e tle rin in Z e y d b . A li e tra fın d a d ö n m e d iğ i v e a y n c a , ş a irin , d iğ e r H a ş im lle rle , ,Z e y d b . A li'n in h a tın iç in g ö rü ş m ü ş o lm a d ığ ı n o k ta la n n d a n h a re k e tle y a z a n n b u k o n u d a k i g ö rü ş ü n e k a tılm ıy o ru z . . 1 3 6 . İb n S a 'd , V , 2 2 1 . 1 3 7 . e z -Z e h e b i, Tarihu'ı-jslam (1 2 1 -1 4 0 ), 2 1 2 ; a . m lf., Nübe/a, V , 3 8 8 ; e l-B a ğ d a d i, i. 6 9 -7 0 . 138. Haşimiyyat (L e id e n ), 1 1 0 -1 1 4 ; (B e ry -ru t), 1 4 6 - 1 8 7 139: Haşimiyyat (L e id e n ), 1 2 7 v d .; (B e y ru t), 1 6 6 v d . i' iB R A H İ M 280 ta k d im e tm iş tir . K ü m e y t D ü n y a m a lım is te s e y d im , S A R IÇ A M is e " B e n s iz i d ü n y a m e n f a a ti iç in s e v r n e d im . ; o n u e lin d e b u lu n d u r a n la r a g id e r d im . L a k in b e n ,s iz e a h ir e t iç İ n m u h a b b e t b e s le d im . V ü c u d u n u z a d e ğ m iş o la n e lb is e y i b e - r e k e ti iç in k a b u l e d iy o r u m . F a k a t p a r a y ı a lm a r n :', d e m iş tir l4 0 • C a 'f e r e s - S a d ık ' ın r a v ile r in d e n İ s a b . A 'y a n , K ü m e y t'İ n ş iir i h a k k ın d a C a 'f e r 'in d e ğ e r le n d ir m e s in i ş u s ö z ~ e r iy le a n la tır : " B e n E b u A b d u lla h 'a K ü m e y t'in ş iir le r in i o k u r d u m , B e n i U r r ie y y e 'y i m e d h e ttiğ i ş iir le r e g e ld iğ im d e " N e g ü z e l ş iir s ö y le m iş " d e f d i., B e n i H a ş im .h a k k ın d a k i ş iir le r in i okuduğum da " İ ş te b iz im ş a ir im iz , E h ı'- i B e y t'in ş a ir i" d e r d i. K a b ile le r , h a k k ın d a y a z d ığ ı ş iir le r i o k u d u ğ u m d a , , " N e s e b i iy i b il.iy o r " d e r d i" 141. ' K e n d i z a r n a n in d a o r ta y a ç ık a n b ir ç o k s a p ık ş ii f ır k a s ım la n e tle y e n v e o n la r ın lid e r le r in ih u z u r u n d a n k o v a n C a f e r e s - S a d ık ' ın K ü m e y t h a k k ın d a k i g ö r ü ş le r i v e a r a la r ın d a k i iliş k ile r ,ş a ir in a ş m ş ii f ik ir le r e s a h ip o lm a - , d ığ ım v e n o r m a l ş a r tla r d ç ıh ilin d e E h l- i B e y t'i d e s te k le d iğ in i g ö s te r m e k te d ir . K ü m e y t'in z iy a r e te ttiğ ib ir 'b a ş k iı H a ş im i, M u h a ~ m .e d , e l- B a k ır ( 1 1 7 1 7 3 5 ) 'd ır I 4 2 • K ü m e y t o n a " e l- M im iy y e " d e d e n ile n i . H a ş im iy y e 'y i" o k u m u ş tu r . K a s id e b ittik te n s o n r a M u h a m m e d e l- B a k ır , K ü m e y t'in E h l- i B e y t'i d e s te k le m e s in i, m e ş h u r ş a ir H a s s a n b . S a b it'in R e s ü 1 u lla h 'ı ş iir le r iy le d e s te k le m e s in e b e n z e tr r iiş tir . B a z ı r iv a y e tle r d e M uham m ed e l,B a k ır 'ın K ü m e y t'e p a r a te k lif 'e ttiğ i; a n c a k o n u n k a b u l e tm e d iğ i v e M u h a m m e d 'in d e d u a e ttiğ i k a y d e d ilm e k te d ir l4 3 • ,K ü r r ie y t, H z . H ü s e y in 'in k ız ı F a tım a 'y ı d a z iy a r e t e tm iş tir . e lI s f a h a n i v e İ b n A ' s e m , b iz e b u z iy a r e tle ilg ili o la r a k ik i a y n h a b e r r iv a y e t e tm e k te d ir le r . e l- I s f a h a n i'n in l4 4 d is e y i ş ö y le a n la tır : h a b e r in i r iv a y e t e d e n K ü m e y t'in m e v la s ı S a id , h a " F a tım a b t. H ü s e y in " B u , b iz im ş a ir im iz , .E h l- i B e y t'.in ş a ir id ir " d e d ~ . K ü r r ie y t' e b i~ b q r d a k m e ş r u b a t ik r a m e tti ve 30 d in a r ile b ir , b in e k h a y v a m v e r ilm .e s in i e m r e tti. K ü m e y t a ğ la m a y a b a ş la d ı v e ş ö y le d e d i: " V a lia h i k a b u l e tm e m . B e n s iz i d ü n y a iç in s e v r n e d im ." İ b n A 's e m 'in 1 4 5 r iv a y e tin d e K ü m e y t'le b ir li) c te F a tım a 'y ı z iy a r e te g id e n D a v u d b . M u s 'a b 'd ır v e ş U n f a n a n la tm a k ta d ır : " K ü m e y t'le b e r a b e r F a tım a b t. H ü s e y in ' i z iy a r e t'e g ittik . B iz e ' m in d e r v e r d i v e o tu r d u k . F a tı1 4 0 . ~ ı- I s f a h a n ı, el-Eğanı, X V I I I , 6 2 9 1 , 6 2 9 2 ; e l- B a ğ d a d ı, I , 7 0 ; e l" A b b a s l, I I I , 9 6 . 1 4 1 . I b n A 's e m , I V , 3 0 4 . 1 4 2 . İ b n S a 'd , V ,3 2 0 - 3 2 4 : 1 4 3 , İ b n A 'ı;e m , I V , 3 0 4 ;e l- M e s 'u d l, I I I , 2 4 3 ; e l- I s f a h a n ı, el-Eğanı, X V I I I , 6 2 9 1 - 2 ; e l- M e r z iJ b f in l, Ahbllru Şuara, 6 8 - 7 3 ; e l" A b b a s ı, lll, 96. 144. f(l~Eğanl, X V I I i, 6 2 9 1 .2 ; A y n c a b k z . e l- A b b a s ! , I I I , 9 6 . 1 4 5 .1 b ıi A 's e m , I V , 3 0 5 . ' i KÜM EYT b . Z E Y D e 1 -E S E D I v e H A Ş İM İY Y A T 'I -1- ,i / 281 m a K ü m e y t' e şu n la rı sö y le d i: •A lla h se n i h a y ırla m ü k a fa tla n d ırsın . İn sa n la r b iz e b u ğ z e d e rk e n se n se v d in . İn sa n la r b iz e g a le b e ç a la rk e n se n m e d h e ttin . H e rk e s ilişk iy i k e se rk e n se n ilg ile n d in .' F a tım a d a h a so n ra şö y le d e d i: 'Y a E b a 'l-M ü ste h il! B iz sa n a b irb in e k v e 6 0 d in a r v e rilm e sin i e m re ttik '. K ü m e y t a ğ la m a y a b a şla d ı, o n la rı k a lJu I e tm e d i v e k a lk ıp g itti" .. Y u k a rıd a k i. ik i riv a y e tte n " K ü m e y t'in fa z la z iy a re t e ttiğ i a n la şılm a k ta d ır. F a tım a : b t. H ü se y in 'i b ird e n Ö m e r b . H a sa n b . A li, K ü m e y t'in k e n d ile rin i z iy a re tin işö y le a n la tır: " K ü m e y 't M e d in e 'y e y a n ım ız a g e ld i. B ir g ü n , şiir o k u m a sın ı iste d ik . R e su lü lla h h a k k ın d a y a z d ığ ı k a sid e y il4 6 o k u d u . İn sa n la r a ğ la d ıla r. K ü m e y t k a ld ığ ı e v e g itti. A rk a d a şla rıin ız o n u n iç in p a ra , e lb ise v e d a h a b a şk a şe y le r to p la d ıla r ... 'F a k a t o , p a ra y ı a lm a d ı, e lb ise le ri a ld ı v e d a h a so n ra o n la n g iy d i" 1 4 7 .. . B ir d iğ e r H a şim i, A b d u lla h b . H a sa n b . A li, k e n d isin i z iy a re t e d ip , şiir' o k u y a n K ü m e y t',e d ö rt b in . d in a ra sa tın a ld ığ ı b ir a ra z iy i. b a ğ ışla m a k v e y a z ılı b ir b e lg e sin i v e trn e k iste r. K ü m e y t ö n c e k a b u l e tm e z , a n c a k A b d u lla h 'ın ısra rı ü z e rin e a lır. F a k a t a ra d a n b ir m ü d d e t g e ç tik te n so n ra g e ri g e tirip ia d e e d e r. e l-M e s'ftd i I4 8 A b d u lla h b . C a fe r'in to ru n u o la n A b d u lla h b . M u a v iy e 'n in K ü ;ın e y t'i m ü k a fa tla n d ırm a k iç in ,b ir fa a liy e tin d e n b a h se tm e k te d i~ . A b d u lla h h . M u a v iy e , B e n i H a şim 'in e v le rin i d o la şa ra k " E y B e m H a şim ! İn sa n la r. siz in fa z ile tl~ rin iz i sö y le m e y ip su s.~ u k la rı b ir sıra fla K ü ıiıe y t si.z in le ~ lg ili şiirle r sö y le d i v e k e n d isin i B ~ m U m e y y e 'n in h e d e fi h a liq e g e - . . tird i. Im k a n ın ız ö lç ü sü n d e o n u m ü k a fa tla n d ın n " d e d i. B u n u n ü z e rin e yüz b ir d irh e m d e ğ e rin d e p a ra v e e şy a to p la n d ı. H a tta k a d ın la r' z in e tle rin i b a ğ ışla d ıla r. A b d u lla h b u n la n K ü m e y t' e ta k d im e tti . .A n c a k o k a b u l e tm e y ip sa h ip le rin e ia d e e d ilm e sin i iste d i" . B u e sn a d a A b d u lla h , K ü m e y t'te n , h a lk a ra sın d a k a rg a şa lık ç ık a rm a y a y a ra y a c a k o la n M u d a r -Y e m e n a sa b iy y e tin i ta h rik e tm e sin i iste d i. B u n u p ü z e rin e K ü m e y t, N iz a r k a b ile le rin i ö v d ü v e Y e m e n -N iz a r ç e k işı:n e sin i a le v l~ n d ird i. K ü m e y t'İn m e şh u r Z e y d b , A li ile a la k a sın a g e lin c e , k a y n a k la rd a b u n a d a ir b ilg i, Z e y d 'in isy a n ı ö n c e sin e a ittir. Z e y d b . A li, E m e v ile re k a rşı isy a n e tm e y e k a ra r v e rin c e K ü m e y t' e b ir m e k tu p y a z a ra k k e n d isin i d e ste k le m e sin i v e y a n ın d a y e r, a lm a sın ı iste m iş; K ü m e y t ise k a b u l e tm e ~ m iştir. B e n i H a şim 'i d iliy le d e ste k le d iğ in i, fa k a t k ılıc ıy la sa v a şm a y a c a ğ ın ı d ile g e tire n K ü m e y t, Z e y d ' İn isy a n ın a k a tılm a m İştır. A n c a k R a fız ile rin 146. Haşimiyyat (L e id e n ), 1 5 4 -1 5 5 ; (B e y ru t), 2 0 0 -2 0 1 . 1 4 7 .1 b n A 'se m , 1 4 8 . e l-M e s'ü d i, IV , 3 0 6 . 243. ııL, . 282 İB R A H İM S A R IÇ A M y a p tığ ı .g ib i Z e y d ' e k a rş ı ç ık tığ ı iç in d e ğ il; ',b a ş k a s e b e p le rd e n d o la y ı Z e y d 'in h a ,re k e tin e iş tita k e tm e m iş tir. ç ü n k ü ş a ir, K U fe h a lk ın ın p s ik o lo jis in i iy i ta n ıy o rd u ; is y a n k o n u s u g ü n d e m e g e ld iğ in d e Z e y d 'i d e s te k s iz b ıra k a c a k la n m b iliy o rd u . N ite k im ta h m in i d o ğ ru ç ık m ış tır. B u n u m a b iriik te , b u h a re k e tin d e n ,d o la y ı, o la y d a n s o n ra k e n d i k e n d is in i a y ıp la m ış v e ü z ü n tü s ü n ü ' d ile g e tirm iş tir. İs y a n a k a tılm a d ığ ı v e Z e y d 'i d e s te k le m e d iğ i iç in ü z ü lm ü ş tü r. B u k o n u } 1 l " Z e y d b . A li'n in ~ s y a n ın d a k i tu tu m u " b a ş lığ ı a ltın d a b ira z s o n ra e le a la c a ğ ız . , K ü m e y t'in B e m H a ş im ile irtib a tıy la ilg ili o la ra k y u k a n d a n a k le ttiğ im iz b ilg ile r, ş a irin b u a ile y le s o n d e re c e s a m im i iliş k ile r iç in d ~ b u lu n d u ğ u n u o rta y a k o y m a k ta d ır. ~ u b ilg ile re d a y a n a ra k K ü m e y t'in fa a liy e tle rin in B e m H a ş im ta ra fın d a n b e n im s e n d iğ in i v e h a tta d e s te k le n d iğ in i s ö y le y e b iliriz . Ş iirle rin d e k i fik irle re B e n i H a ş im 'in h e r h a n g i b ir te p k i . g ö s te rd iğ i'g ö rü lm e m e k te d ir. B u d a g ö s te riy o r k i K ü m e y t'in Hô.şimiyyat'ı 'g e n e lo la ra k ş a irin g ö rü ş le rin i ih tiv a e tm e s in in y a m n d a , B e m H a ş im 'in g ö rü ş le rin i e fe y a n s ıtm a k ta d ır. _ B u n u n y a n ın a a , b u iliş k ile r, K ü m e y t'in B e m H a ş im a d ın a , o n la rd a n h a b e rs iz v e a s la b u a ile n in a d ım k u lla n a ra k v e is tis m a r e d e re k fa a liy e tte b u lu n m a d ığ ım g ö s te rm e k te d ir. g ö rü ld ü ğ ü ü z e re -K ü m e y t, Haşimiyyat'ın b ü y ü k b ir b ö lü m ü n ü te ş k il e d e n L v e LV. k a s id e le ri B e n i H a ş iin 'e o k u m u ş tu r. . D- K ü m e y t'te K a b ile A s a b iy e ti K ü m e y t'te K a b ile A s a b iy e ti k o n u s u n a g irm e d e n ö n c e , h e r ş e y d e n e v v e l ş a ird e d in i d u y g u la n m n a ğ ır b a s tığ ım v e B e n i H a ş im ' e k a b ile a s a o la n y a k ırn ık la rı d o la y ıs ıy la b iy e ti c ih e tiy le d e ğ il; b ila k is P e y g a m b e r' s e v g i b e s le d iğ in i ifa d e e tm e m iz g e re k ir. O n u n H a ş im ile rle ilg ili ş iirle ri, k a b ile a s a b iy e tin in b ir ü rü n ü o la n " e l.,M ü z e h h e b e " s in d e n fa rk lıd ır. Y u k a n d a b u k a s id e n in te 'lif s e b e p le rin d e n b iris i o la n H a k im b . A y y a ş 'la a ra la n n d a k i h u s u m e t ü z e rin d e d u rm u ş tu k . Ş im d i k a s id e n in b ir b a ş k a te 'lif s e b e b in e te m a s e tm e k is tiy 0 ı:U z . B u s e b e p d e , K ü m e y t'in A ra p la r a ra s ın d a Y e m e n -M u d a r a s a b iy e tin i k ö rü k le rn e y i E m e v i ik tid a n m s a rs m a k g a y e s iy le y a p m ış o lm a s ıd ır. D a h a ö n c e d e b e lirttiğ im iz g ib i ş a ir b u k a s id ~ ş in d e , ik i a ile h a riç tü m Y e m e n k a b ile le rin i k ö tü le m iş ti. H a lb u k i B em U m eyyebüyük ö lç ü d e Y e m e n k a b ile le rin in d e s te ğ i s a y e s in d e ik tid a n m s ü rd ü rü y o rd u . H iş a m b . A b d ilm e lik z a m a m n d a 1 5 y ıl s ü re y le Ira k v a liliğ i y a p m ış o la n H a lid e l- K a s rl d e Y e m e m i id i 'v e .~ ş ırı b ir ş e k ild e Y e . m e rn i1 e ri tu tu y o rd u . K ü m e y t b u v a liy e v e B e n iU m e y y e 'y e ra ğ m e n Y e m e n k a b ile le rin e h ü c u m e tm iş tir. K ü m e y t'in k a b ile a s a b iy e ti ile ilg ili fa a liy e ti h a k k ın d a b ilg i v e re n e l-M e s ı1 d i'y e g ö re ş a ir, M u d a r b . N iz a r'ın m e n a lc ıb ım z ik re ttiğ i,S a z ile tle rin i s a y d ığ ı, u z u n u z a d ıy a v a s ıfla n n ı a ç ık la d ığ ı v e K a h ta m le rd e n ü s tü n o ld u k la n n ı ifa d e e ttiğ i ş iirle ri Y e m e n - N iz a r e KÜM EYT b. ZEY D e 1 - E S E D I v e H A Ş İ M İ Y Y A T '1 283 -1 - k a v g a s ın ı k ö r ü ld e m iş tir . Y e m e n , N iz a r 'a ; N iz a r d a Y e m e n 'e k a r ş ı if tih a r e tm e y e b a ş la m ış , n e tic e d e h a lk f ır k a la r a b ö lü n m ü ş tü r .B u b ö lü n m e n in b o y u tla r ı o d e r e c e g e n iş le m iş tir k i k a b ile a s a b iy e ti b e d e v i v e h a d a r i tü m A r a p la r ı e tk ile m iş tir . B u o r ta m n ih a y e t E m e v i d e v le tir ü n y ık ılm a s ın a y o l ~ ç m ış tır 1 4 9 . e l- M e s 'f td i'n in k o n u y la ilg ili o la r a k v e r d iğ i b ilg ile r a r a s ın d a ,' d a h a ö n c e s ö z ü n ü e ttiğ im iz Y e m e n li ş a ir H a k im b . A y y a ş , o la y ın iç in d e b u lu n m a m a k ta d ır . A n c a k b iz , h a d is e n in iç in d e H a k im 'in b u lu n m a s ın ı u z a k b u lm a d ığ İ m ız g ib i, ü s te lik e l~ I s f a h a n i'n in r iv a y e tle r in d e n " K üm e y t'in k a b ile m ü c a d e le le r in e k a r ış m a s ın d a b u ş a ir in a ç ık ç a r o lü n ü n b u lu n d u ğ u n u ö ğ r e n m e k te y iz . A s lın d a B e n i H a ş im ta r a f ta r ı b ir ş a ir in k a b ile a s a b iy e tin e b u la ş m a m a s ı g e r e k tiğ i d ü ş ü n ü lü r . A n c a k , d a h a ö n c e d e b e lir ttiğ i m i i g ib i K ü m e y t'te k a b ile a s a b iy e ti z a h ir i. b ir d u r u ~ ~ u r . O n u , y a n i k a b ile a s a b iy e tin i B eni H a ş im 'i savunm ak, B eni U m eyye v e v a lile r iy le , H a ş im ile r e d ü ş m a n o la n ş a id e r e k a r ş ı b ir s ila h v e s iy a s i b ir a r a ç o la r a k k u lla n m ış tır . . K ü m e y t'te k a b ile a s a b iy e tin in e tk is i, ş a ir in h a y a tı b o y u n c a d e v a m e ttiğ i g ib i, y a n k ıla r ı ö lü m ü n d e n s o n r a d a : s ü r m ü ş v e ş a ir le r ie tk ile m iş tiL H a tta o n u n b u k o n u y la ilg ili ş iir le r i ü z e r in d e k i ta r tış m a la r , v e f a tın d a n y ü z y ıl s o n r a d e v a m e d iy o r d u . N ite k im ş a ir D i'b il e l- H u z a i v e İ b n E b i U y e y n e , K ü m e y t'in e l M ü z e h h e b e 's in i e le ş tir e n ş iir le r y a z m ış la r d ıt. B eni H a ş im 'ın a z a tlıs ı E b u 'z - Z e lf a e l~ B a s r i d e b u ik is in e c e v a p v e r m iş v e r e d d iy e y a z m ış tır 1 5 0 . K a b ile a s a b iy e ti K ü m e y t'te b ü y ü k ih tim a lle H a lid d - K a s r i'n in Ira k v a liliğ i e s n a s ın d a < ? r ta y a ç ık m ış tır ( 1 0 5 - 1 2 0 /7 2 3 - 7 3 7 ) . ç ü n k ü ş a ir b u ta r ih te n ö n c e B e n i U m e y y e 'y e ş id d e tli b ir ş e k ild e h ü c u m e tm e d iğ i g ib i; Y e m e n k a b ile le r in e d e n e f r e ti y o k tu : N ite k im S ü le y m a n b . A b d ilm e lik ( 9 6 - 9 9 /7 1 4 ~7 1 7 ) z a m a n ın d a ' b a b a s ı ta r a f ın d a n H o r a s a n V a liliğ in e ta y in e d ile n M u h a lle d b . Y e z id 'i m e d h e tm iş t~ ı5 1 . E ~ H o ra sa n H a lk ın ı İsy a n a T e ş v ik i H iş a m b . A b d ilm e lik 1 1 7 /7 3 5 y ılın d a 'A s ım b . A b d u lla h 'ı 'H o r a s a n v a liliğ in d e n a z le ttik te n s o n r a I r a k g e n e l v a lis i H a lid e l- k a s r i, k e n d i k a r d e ş i E s e d 'i b u r a y a ik in c i k e z v a li o la r a k ta y in e tti. B u n u n ü z e r in e K ü m e y t, e tk ili b ir k a s id e y a z a r a k H o r a s a n h a lk ın a g ö n d e r d i v e . - o n la n E m e v i d e v le ti v e . v a lile r i a le y h in e is y a n a te ş v ik e tti. e t- T a b e r i ta r a f ın d a n n a k le d ile n b u k a s id e n in b a z ı b e y itle r in i k a y d e tm e k is tiy o r u z . 1 4 9 . e 1 - M e s 'f id ı, 1 5 0 . e 1 - M e s 'f id ı, III, 2 4 4 -5 , III, 2 4 5 . 1 5 1 . e 1 - I s f a h a n ı, Eğ{rnı, V I I , 6 2 9 0 , A h m e d e 1 - H f if i, Edebü's-Siyase, 4 8 8 - 9 .. 284 İ B R A H iM S A R IÇ A M ' °.,Lu1 ••° 'i .~ i ' \.- ~ t.)\- . '.5 4 .* c."'1li ..... ,'" H e r n e k a d a r u z a k ta b u lu n s a la r N a s ih a t m e k tu b u n u . e d e n ,' s e la m . g ö n d e re n ... d a M e r v h a lk ın a te b liğ e tI v e ' o n la n n g ö r ü ş le r in i te y id e d e n in ' ' G e v ş e m e y in , z ille te r a z ı o lm a y m . E s e d s iz i b ir m u a h e d e ile a ld a tn ia - sm . A k s i ta k d ir d e d a la le t v e z u lü m e h lin e k ~ .ş ı s iy a h b a y r a k la n ç e k in iz . 152 K ü m e y t b u m e k tu b u ile H o r a s a n h a lk ın ıv a li E s e d , k a r d e ş i H a lid v e d o la y ıs ıy la B e m Ü m e y y e 'y e k a r ş ı a ç ık ç a a y a k la n m a y a d a v e t e d iy o r d u . N ite k im ş a ir in a r z u s u g e r ç e k le ş m iş ; H o r a s a n h a lk ı a y a k la n a r a k , b u m e k tu p ta n 1 5 y ıl s o n r a E m e v ! d e v le tin i y ık m ış la r v e y e r in e A b b a s ile r i ik tid a ~ r a g e tir m iş le r d ir . i A caba K ü m e y t, . Haşimiyyat'ırı:da A b b a s ile r le h in e f a a liy e tte b u lu n m u ş b u . a ile n in b a z ı f e r tle r in i z ik r e tm e k te d ir . A n c a k b iz A b b a s o ğ u lla n y la .ğ i iç in d e o ld u ğ u n a , g ö r ü ş tü ğ ü n e m u d u r? O, v e k ıs a c a ö v m e k te - v e a b b a s ! h a r e k e tin in lid e r le r iy le iş b ir lid a ir b ir b ilg iy e 'v e b iz z a t A b b a s ! p r o p a - g a n d a c ıla n 'a r a s in d a o n u n is m in e r a s tla y a m a d ık . Ş tı k a d a r var ki y u k a n d a k i m e k tu b u n d a k u llılf ld ığ ı " s iy a h b a y r a k la r " ta b ir iy le is y a n if a d e \. e tm iş o lm a s m ın y a n ın d a , H a r is b . S ü r e y c 'in k u lla n d ığ ı s iy a h b a y r a k la n 'k a s d e tm iş o lm a s ı k u v v e tle m u h te m e ld ir . A y n ı z a m a n d a b u ş iir le r b u ta r ih te n itib a r e n H o r a s a n 'm 1 5 2 . e t- T a b e ıi, B e m H a ş im ta r a f ta r la n n ın V II, 9 9 -1 0 0 . y o ğ u n b ir ş e k ild e ta - KÜM EYT b. ZEY D a liy e t g ö s te rd ik le ri ~ b d u lla h , e l:E S E D I ö n e m li b irm e rk e z dahaönce H o ra sa n A b b a s ip ro p a g a n d a c ıla rın d a n a y n ı ş e k ild e v e H A Ş İ M İ Y Y A T 'I o ld u ğ u n u v a liliğ i e lin e 285 -1 - . g ö s te rm e k te d ir. y a p tığ ı s ıra d a g e ç ird ik le rin i id a m E sed b. 1 0 7 /7 2 5 y ılın d a e tm iş ti. B u v a li 1 1 7 /7 3 5 y ılın d a d a b ~ p ro p a g a n d a c ıla rd a n b ir g ru b u n u yaka- l a t a r a k b i r k ı s m ı n i k a t l e t t i , b i r k ı s m ı m n 'u z u v l a n İ 1 1 k e s t i v e b i r k ı s m ı n ı d a ' h a p s e t t i '5 3 . . , A ynca bu m e k tu p , K ü m e y t 'i n Ira k ve H o r a s a n 'd a B eni a le y h in e g i z l i c e f a a l i y e t g ö s t e r e n 'g ü ç l e r d e n b i r i s i o l d u ğ u n a l5 4 e tm e k te d ir . Ü m eyye d a d e lil te ş k il F- Kümeyt'in Tutuklanması, Firarı ve Halife Hişam Tarafından Affedilişi ( K ü m e y t 'i n y a p m a s ın d a n Ik a k t ı t . g ire n H z. B e n i H a ş im le h in e v e B e n i O m e y y e E m evi a ile s in in H ü s e y i n 'i n . ş e h id H a ş i m i .. i s y a n l a r ı n ı n k a ç m ıy o rd u . e d ilm e s in d e n y e n id e n U s te lik ş a irin Y e m e n H a l i d e 1 - X a s r i 'n i n a le y h in e v e Ira k v a lile rin in so n ra y e t e tm iş ; H iş a ın p ro p a g a n d a d a ş a irin s e b e b iy le id a m m uhakd e v re s in e ik tid a rın gözünden hücum e tm e s i, Ira k . v a lis i N e tic e d e K ü m e y t' i h a life e d ilm e s in i p ro p a g a n d a d u ra k la m a c a n la n a b ile c e ğ i. k a b ile le rin e K ü m e y t 'e . o l a n k i n i n i a r t ı r m ı ş t ı . y ü rü ttü ğ ü a le y h in e ra h a ts ız o ld u ğ u e m re tm iş tir. v a li, ik tid a r H i ş a m 'i l Fakat ş ik a - K üm eyt lıa p is h a n e d e n k a ç ı p Ş a m 'a g i d e r e k h a l i f e y e k e n d i n i a f f e t t i r m e y i b a ş a r m ış tır. K a y n a k la rd a b u o la y ın c e re y a n ta rz ıy la ilg ili h a b e rle r d e ğ iş ik ra v ile rd e n b a z ı fa rk lılık la rla a n la tılm a k ta d ır. B iz b u riv a y e tle rd e n ö n e m li b u ld u k la n m ız ı ö z e tle m e k s u re tiy le k a y d e tm e k is tiy o ru z . . \ ı. K ü m e y t 'i n a le y h in e o ğ l u M ü s t e h i l 'i n r i v a y e t i n e y a z d ığ ı k a s id e s in i n e ş re d in c e g ö re ş a ir, Y e m e n k a b ile le ri H a l i d .e l - K a s r i 'n i n ö fk e s in i ü z e rin e ç e k t i . i j a l i d o n d a n ö ç a l m a k g a y e s i y l e H i ş a m 'a h e d i y e e t m e k ü z e r e h a z ı r l a d ı ğ ı b i r e a r l y e y e H a ş i n .ı i y y a t 'ı e z b e r l e t t i . K ü m e y t 'l e i l g i l i b i l g i l e r i d e b i r rn e k tu b a y a z a ra k H iş a m b . A b d i l m e l i k 'e g ö n d e rd i. H a life m e k tu b u oku- y u p c a r i y e d e n d e H a ş i m i y y a t 'ı d i n l e y i n c e ö f k e l e n d i . D e r h a l H a l i d 'e b i r m e k tu p y a z a ra k ş a irin d ilin i v e e lin i k e s m e s in i e m re tti: H a life n in e İn ri g e re ğ in c e H a l i d 'i n E b a n b . e l-V e lid n ım ıııın H a lid , y a k a la tıp e lb is e s in i k o c a s ın ın g iy e re k y e rin e A n c a k B e n i E s e d 'i n so n ra , h a p is h a n e d e n h a p is h a n e d e K üm eyt yam nda K ü m e y t, b a k a ra k kaçm ayı km an b ir m ü d d e t ve V a s ıt z iy a re te b a ş a rd ı:' H u b b a 'y ı ü z e rin e k a d ın a a m ili gekn Bu B eni ha- a ra d a s o rg u y a ç e k ti. iş k e n c e y a p m a k ta n A l k a m e 'n i n B e n i E s e d ' d e n b ir g ru p . i g e c e v a k ti h a life d e n , y ıld ız la ra d o s tu v e rd iğ i fik irle , k e n d is in i a y a k la n m a s ı g e ç t i v e ..s e r b e s t . b ı r a k t ı : g iz le n d ik te n h a p s e ttird iğ i ~ l - B e c e l i 'n i n in s a n la vaz- y a n ın d a b irlik te b ir e m a n t a l e p e t m e k u z e r e Ş a m '.a d o ğ r u y o l a ç ı k t ı .. O , y o l ta k ip e tm e b ilg is in e s a h ip o ld u ğ u iç in g ü n d ü z le ri 1 5 3 . İ b n ü 'l - E s ı r , V , 1 3 6 , 1 9 0 . 1 5 4 . Ş e v k i D a y f , et- Tatavvur ve.'!-Tecdid, 272. İB R A H İM 286 S A R IÇ A M . g iz le n ip g e c e le ri y ü rü y o rla rd ı.Ş a m 'a v a rd ık la rın d a : b u ra d a o tu ra n B e n i E s e d 'le B e n i T e m im a ra s ın d a b ir m ü d d e t g iz le n d i. B u a ra d a h a b e r g ö n d e re re k y a rd ım is te d iğ i K u re y ş b ü y ü k le ri, h a tın s a y ılır b ir ş a h s iy e to la n A n b e s e b . S a id b . e l-A s 'a g id e re k M u d a r'ıı1 s ö z c ü s ü o la n K ü m e y t'in ,k e n d ile rin e s ığ ın c 1 ığ ın ı; h a lb u k i h a life n in o n u n k a tlin i' e m re tm iş o ld u ğ u n u b ild ird ile r. A n b e s e 'n iıf, h a life n in b ir m ü d d e t ö n c e v e fa t e tm iş o la n o ğ lu M u a v iy e 'n in D e y r-i H a n ın a 'd a b u lu n a n k a b rin e s ığ ın m a s ın ı ta v s iy e e tm e s i ü z e rin e K ü m e y t, m e z a rın ü s tü n e ' ç a d ın m k u rd u . A y n c a A n b e s e , M e s le m e ~ . H iş a m .'ın n e z d in d e g iriş im d e b u lu Ild u . M e s le m e b a b a s ın a g id e re k , M u d a r ş a iri K ü m e y t'in e m a n is te m e k m a k s a d ıy la g e ld iğ in i h a b e r v e rd i. H a life d e e m a n v e r,d iğ in ib e lirte re k , M e s le m e 'd e n K ü m e y t iç in b ii' m e c lis te rtip le m e s in i is te d i. K ü m e y t b u to p la n tıd a s ö y le d iğ i ş iird e H iş a m 'ım e d h e tti v e ö le n o ğ lu M u a v iy e iç in m e n ü y e o k u d u . H a life a ğ la d ı v e K ü m e y t' e .4 0 b in d irh e m v e rd i, a y rıc a M e s le m e d e 2 0 b in d irh e m b a ğ ış la d ı. H iş a m ., H lliid b . A b d u lla h 'a b ir m e k tu p y a z a ra k K ü m e y t'e v e a ile s in e 155 •. e ıria n v e rd iğ in i b e lirtti 2 . A b d u rr$ m a n b . D a v u d b . E b i Ü m e y y e e l-B e lh i'n in riv a y e tin e g ö re H lliid b . A b d u lla h e l- K a s ri ile K ü m .e y t a ra s ın d a k i d ü ş m a n lığ ın s e b e b i v e o la y ş ö y le d ir: Y e m e n li ş a ir H a k im b . A y y a ş e l~ K e lb i, ş iirle rin d e M u d a rla v e ö z e llik le M u d a r k a d ın la rın a h a k a re t e d iy o rd u . M u d a r ş a irle ri d u ru m u K ü m e y t' e h a b e r v e re re k o n d a n Y e m e n li ş a ire c e v a p v e rm e s in i is te d ile r. F a k a t K ü m e y t, H a lid 'in k e n d is in e ih s a n d a b u lu n d u ğ u n u b e lirte re ~ , ö n c e c e v a p v e rm e k is te m e d iy s e d e . M u d a r k a d ın la rın a Y e m e n li b ir ş a irin h a k a re t e tm e s in e ta h a m m ü l e d e m e y e re k " e l~ M ü z e h h e b e " a d lı.k a s id e s in i y a z d ı. Ş a irin Y e m e n k a b ile le rin e lıü c u m e ttiğ i b u k a s id e H a lid e lK a s ri'n in k u la ğ ın a g id in c e K ü m e y t'i ö ld ü re c e ğ in i s ö y le d i. 3 0 k ıy m e tli c a -o . n y e y e H a ş im iy y a t'ı e z b e rle te re k H iş a m 'a g ö n d e rd i. C a riy e le rd e n H a ş im iy y a t'ı d in le y e n h a life ö fk e le n d i v e ş iirin K ü m e y t'e a it o ld u ğ u n u ö ğ re n in c e H a lid 'e b ir m e k tu p y a z a ra k ş a irin ö ld ü ıjilm e s in i v e b a ş ın ın k e n ~ d is in e g ö n d e rilm e s im is te d i. H a lid K ü m e y t'i b ir g e c e v a k ti tu tu k la ttL T e p k ile ri k e n d i ü z e rin e ç e k m e m e k iç in B e n i E s e d 'e H iş a m 'ın m e k tu b u n u o k u y a ra k , s a d e c e v e rile n e m ri u y g u la d ığ ın ı b e lirtti. K ü rn e y t'in h a p is h a n e d e n k a ç ış ı v e ' Ş a m ' a g id iş i b ir ö n c e k i h a b e rle ' a y n ıd ır. B a ş k e n te -u la ş tığ ın d a M e s le m e b . H iş a m o n u h im a y e s in e ¥ d ı v e y e n j v e fa t e tm iş o la n M u 'a v iy e b . H iş a m 'ın k a b rin in ü z e rin e ç a d ırın ı k u d n a s ın ı ta v s iy e e tti. S a b a h le y in H iş a m , m e z a rın ü z e rin d e K ü in e y t'in ç a d ırın ı g ö rü n c e k ız d ı v e h u z u ru n a ç a ğ ırd ı. A n c a k m e rh u m u n ç o c u k la rı K ü m e y t'iiı e te ğ in d e n tu ta ra k , d e d e le rin q e n , b a b a la rın ıp . k a b rin e s ığ ın a n b u ş a h s ın a ffe d ilm e s in i is te d ile r. B ;~ n u n ü z e rin e k a lb i y u m u ş a y a n H iş a m , K ü m e y t'i s o rg u y a ç e k ti' . v e B e n i U m e y y e 'y i k ö tü le y e n ş iirle rin d e n ö rn e k le r o k u d u . K ü m e y t, k ıs m e n n e s ir v e k ıs m e n d e ş iir o la ra k s ö y le d iğ i s ö z le rle H iş a m ' a c e v a p v e re re k o n u y a tış tırd ı v e ö v d ü . H iş a m o n u n ş iirin i b e ğ e n d i. 4 0 b in d irh e m 1"55. el-lsfahani,el-Eğanı, X V III, 6 2 6 8 -7 4 . \ , , KÜM EYT b . Z E Y D e l- E S E D I .v e H A Ş İ M İ Y Y A T 'I -1 - 287 p a r a ile 3 0 e lb is e v e r ilm e s in i e m r e tti. H a lid 'e d e b ir m e k tu p y a z a r a k K ü m e y t'in h a n ım ın ı s e r b e s t b ır a k m a s ın ı e m r e ttjl5 6 . , 3 . B ir g ü n H iş a r n 'ın k a p ıs ın ın ö n ü n d e , ü z e r in d e b e y itle r y a z ılı o la n " b ir k a ğ ıt p a r ç a s ı b u lu n u r v e h a lif e y e g ö s te r ilir . H iş a m ş a ir le r i h u z u r u n a d a v e t e d e r e k b u ş iir in k im e a it o ld u ğ u n u s o r a r . O n la r d a K ü m e y t' e a it o ld u ğ u n u s ö y le r le r . B u n u n ü z e r in e h a lif e , V a s ıt'.ta b u lu n a n H illid b . A b d u lla h 'a g u r u m u y a z a r a k b ilg i is te r . V a li K ü m e y t'le ilg ili b ilg ile r i to p la r , . B e n i U m e y y e 'y i k ö tü le d iğ in i v e B e n i H a ş im 'i ö v d ü ğ ü n ü b ild ir ir ; ş iir in d e n b a z ı ö r n e k le r g ö n d e r ir . H a lif e 'n in , ö ld ü r ü lın e s in i e m r e tm e s i ü z e r in e , K ü m e y ttu tu k la n ır . D a h a s o n r a h a n ım ın ın y a r d ım ıy la h a p is h a n e d e n k a ç a r . H a lif e n in e m r i ü z e r in e id a m c e z a s ı u y g u la n m a k iç in h a p is h a n e y e g id ild iğ in d e K ü m e y t'in y e r in d e h a n ım ın ın b u lu n d u ğ u g ö r ü lü r v e d u r u m d e r h a l H a lid 'e b ild ir ilir . B u a r a d a Ş a m 'a g id e n K ü m e y t, M e s le m e b . A b d ilın e lik 'i ö v e r . M e s le m e o n u h im a y e s in e a lır . M u a v iy e b . H iş a r n 'ın k a b r in e s ı- ' 157 ğ ın a n K ü m e y ts o n u n d a h a lif e ta r a f ın d a n a f f e d ilir ; 4 . İ b n A 's e m e 1 - K l1 f i;n in C a 'J e r e s - S a d ık 'ııi H a c ib i İ s a b . A 'Y e n 'd e n \ r iv a y e tin ç le ş a ir in h a p s e d ilm e s i ş u ş ~ k ild e a n la tılır : K ü m e y t'in y o lla r a o tu r a r a k B e n i H a ş ir tı'iö v e n v e :Ş e n i U m e y y e 'y i k ö tü le y e n ş iir le r o k u d u ğ u n u H a lid b . A b d u lla h e l- K a ş r i'y e b ild jr d ile r . H a lid ş a id y a k a la tıp hapse a ttır d ı. S o n r a H iş a r n 'a d u r u m u b ild ir d i. H iş a r n d a K ü m e y t'in ö ld ü r ü lm e s in i e m r e tti. D u r u m d a n h a b e r d a r o la n E b a n b . e l~ V e lid e l- B e c e ll'n in v e r d iğ i f ik ir d o ğ r u ltu s u n d a K ü m e y t, h a n ııİ n n ın y a r d ım ıy la h a p is h a n e d e r i k a ç tı. 2 0 g ü n B e n i A lk a r n e 'n in y a n ın d a g iz le n d ik te n s o n r a B e n i E s e d 'd e n b a z i • k im s e le r l~ y o la ç ık tı. H a lid , k o c a s ın ın y e r in e h a p is te k a la n K ü m e y t'in h a n ım ın a iy i d a v r a n d ı v e s e r b e s t b ır a k tı. T u tu k lu n u n k a ç tığ ıııı d a b ir m e k tu p la Ş a r n 'a b ild ir d i. G e c e v a k ti b a ş ş e h ir e u la ş a n K ü m e y t; M e s le m e b .. A b d ilm e lik 'e s ığ ın d ı v e o n u ö v e n ş iir le r s ö y le d i. M e s le r n e , o n a M ~ a v iy e b . H iş a r n 'ın k a b r in e s ığ ın m a s ın ı ta v s iy e e tti. H a lif e , y a n ın d a B e n i U m e y y e 'n in ile r i g e le n ş e h s iy e tle r i o ld u ğ u h a ld e m e z a r ız iy a r e te g e ld iğ in d e K ü m e y t o n u k a r ş ıla y a r a k ş iir le r o k u d u ; n e s ir o la r a k d a b a z ı ö v ü c ü ş e y le r s ö y le d i. K ü m e y t'in f e s a b a ti H iş a m 'ın h o ş u n a g itti, o n u b a ğ ış la d ı v e ::ıy n c a 1 0 b in d ir h e m v e r d i'. M e s le m e d e 5 b in d ir h e m b a ğ ış la d ı. B u n a ila v e te n H iş a r n , k e n d is in e e m a n v e r ild iğ in i b e lir te n y a z ılı b ir ' f e r m a n ı K ü m e y t'e v e r d jl5 8 . 5 . İ b n A b d ir r a b b ih 'in k a y n a ..\ g ö s te r m e d e n v e r d iğ ~ b ilg iy e g ö r e K ü m e y t b . Z e y d e l- E s e d i, B e n i H a ş im 'i ö v ü y o r v e B e n i U m e y y e 'y i k ö tü lü y o r d u . B u n d a n d o la y ı H iş a m o n u n y a k a la n m a s ın ı e m r e tti. 'K ü m e y t d e 2 0 y ıl g iz le n d i, H iş a r n 'd a n k o r k u s u n a is tik r a r s ız b ir h a y a t y a ş a d ı. M e s le m e b . A b d ilm e lik b ir . g ü n a v la n m a y a ç ık tığ ın d a K ü m e y t v e a r k a d a ş la n n a 1 5 6 . e l- I s f a h iin i, el-Eğfıni, X V I I I , 6 2 9 4 - 8 1 ; A y n c a b k z . e l- A b b a s i, İ lI , 9 6 v d 1 5 7 . e l- C 1 ih ız , el-Hayavfın, I I , 3 6 4 ; e l- I s f a h iin i, el-Eğfıni, X V I I I , 6 2 8 2 - 6 . 1 5 8 . İ b n A 's e m , I V , 2 9 6 - 3 0 4 . 1 5 9 . İ b n A b d u r r a b b ih , I I , 5 6 - 5 8 . ' , i 288 İB R A H İM S A R IÇ A M r a s th ıd ı: K ü m e y t ş iir o k u y a r a k o n u ö v d ü . K ü m e y t'in f e s a h a t v e b e M ğ a tı M e s le m e 'n in h o ş u n a g itti. H a lif e 'n in o n a k ız g ın o ld u ğ u n u b ild ir d i. Ş a ir i e m a n ı a ltın a a lıp H iş a m 'ın h u z u r u I la g ö tü r d ü . K ü m e y tb u r a d a b ir konuşm a y a p tL N ih a y e t H iş a m o n u a f f e d ip m ü k a f a tla n d ır d ı K ü m e y t'in h a lif e h u z u r u n d a d a ~ d e ğ e r li o la r a k k a b u l l5 9 • y a p tığ ı k o ~ u ş m a , ,h ita b e t s a n a tı a ç ıs ın - e d ilm e k te d ir I6 0 •. '. O la y la ilg ili r iv a y e tle r i b u ş e k ild e k a y d e ttik te n s o n r a b u . h a b e r le r ü z e r in d e k ıs a . b ir d e ğ e r le n d ir m e y a p m a k is tiy o r u z . B ir in c i, ik iı:ıc i v e d ö n d ü n c ü r iv a y e tle r d e h a d is e d e ta y lı b ir ş e k ild e a n la tılm a k ta d ır .' I k in c i r iv a y e tte H a lid ile K ü m e y t a r a s ın d a k i h u s ıım e t h a k k ın d a u z u n u z a d ıy a b ilg i v e r ilir k e n b e ş in c i' r iv a y e tte b u n d a n h iç ' b a h s e d ilm e m e k te d ir . B ir in c i y e ik in c ir iv a y e tle r d e H a lid 'in ö ç a lm a k m a k s a d ıy la ş a ir i H iş a m 'a ş ik a y e t e ttiğ i b e lir tilm e k te d ir . A y r ıc a K ü ıİ ıe y t d e H iş a m n e z d in d e H a lid 'i k ö tü le m iş tir . H iş a m o d e r e c e illic e n a b d a v r a n m ış tır k i K ü m e y t' in h a m m ım n s e r b e s t b ır a İ 9 lm a s ım b ile e m r e t~ iş tir . K ü m e y t'in v a liy le o la n h u s ıım e tin in d a h a f a z la o ld u ğ u g ö r ü lm e k te d ir ~ ç ü n k ü y a li ile a r a s ım n d ü z e lm e y e c e ğ in i v e y a k e n d is in i a f f e tm e y e c e ğ in i b ild iğ i iç in o n a h iç m ü r a c a a t e tm e m iş , a f d ile m e m iş v e ç a r e y i d o ğ r u d a n d o ğ r u y a h a lif e g itm e k te b u lm u ş tu r . B a ğ ış la n m a s ıllI m ü te a k ip d e r h a l K ııf e 'y e d ö n m ü ş v e H a lid d e b u a r a d a a z le d ile r e k y e r in e Y u s u f b . Ö m e r e s - S a k a f i ta y in e d ilm iş tir . \ . K a y n a k la r , K ü m e y t' in tu tu k la n m a s ı, f ir a n v e H iş a m ta r a f ın d a n a f f e d iliş iy le ilg ili o la y ın m e y d a n a g e liş ta r ih i h a k k ın d a b ilg i y e tm e m e k te d ir . A n c a k M u a v iy e . b . H iş a m 'ın v e f a t e ttiğ i ta r ih le r d e c e r e y a n e ttiğ i k e s in d ir . M u a v iy e 1 1 9 /7 3 7 1 6 1 y ılın d a v e f a t e ttiğ in e gqre b u h a d is e d e z ik r e d ile n ta r ih te m e y d a n a g e lm iş o lm a lıd ır . . B u r a d a K ü m e y t'in E m e v ile r i ö v m e s i ~ ? e r in d e b ir d e ğ e r le n d ir m e y a p m a k is tiy o r u z . G ö r ü ld ü ğ ü g ib i ş a ir B e m U m e y y e 'y i y ılla r d ır k ö tü le m e s in e , o n la r ın a le y h in e h a lk ı is y a n a te ş v ik e tm e s in e , h ila f e tte h a k la r ı o lm a d ığ ın a d a ir p r o p a g a n d a y a p m a s ın a v e b u s e b e p te n id a m a . m a h k u m e d ilm e s in e r a ğ m e n H iş a m 'ın h o ş n u tlu ğ u n u k a z a n İ n ış , m ü k a f a a tın a e r iş m iş , k e n d is i v e h a m m ı iç in e m a n a lm a y a m u v a f f a k o lm u ş tu r . B ü tü n b u n - . la r a d a H iş a m lı v e M e s le m e 'y i, d o la y ıs ıy la B e n i Ü m e y y e 'y i ö v m e s i s a y e ;- ' s in d e n a il o lm u ş tu r .B 'iş a r n 'ın a f f ın a m a z h a r o ld u ğ u n d a 59. y a ş ın d a id i. A c a b a K ü m e y t B e n i U m e y y e 'y i ö v m e s in d e g e r ç e k te n s a m im i m i id i? s o r u s u a k la ta k ıla b ilir . H e r ş e y d e n ö n c e ş u n u s ö y le m e k g e r e k ir k i, ö z e llik le iş in iç in e c a n k o r k u s u g ir d iğ i z a m a n m u h a lif ta r a f ı Ö v m e , ş a ir le r a r a s ın d a s ık s ık g ö r ü le n b ir d a v r a m ş tır . G e r ç e k te n K ü m e y t'in bu övgüyu ne z a m a n , n a s ıl v e h a n g i ş a r tla r d a y a p tığ ı o r ta d a d ır . O , h a y a tın d a n ü m it k e s m iş , h a lif e n in y a k ın la r ı d a d a h il, h a y a tta o la n h iç k im s e K ü m e y t'in c a n ", i 160. Hôşimiyyôt, A lın ., te r . I X . 1 6 1 . İ b n H a z ın , 9 2 . i i KÜM EYT b .Z E Y D e l-E S E O I v e H A Ş İM İY Y A T 'I 289 -1 - g ü v e n liğ in i s a ğ la m a y a ta m c e s a re t g ö s te re m e m iş ti. H iş a m 'a d a 'e n z a y ıf' a n ın d a , ö le n o ğ lu M u a v iy e 'n in a c ıs ın ıri b a ğ n n ı y a k tığ ı b ir z a m a n d a y a k la ş a b ilm iş ,o ğ lu n u n m e z a rın a s ığ ın a ra k k e n d in i. a ffe ttire b ilm iş tir, D o la y ıs ıy la b u m e d ih le rin a s lın d a ş a irin c a n ın ı k u rta rm a k iç in s ö y le d iğ i s ö z le r< ;I;e nib a re to ld u ğ u n u ifa d e e tm e k y a n lış o lm a y a c a k tır. Ş u h a ld e B e n i U m e y y e 'n in z u lm ü n d e n k o rk m a s ı K ü m e y fi b ıi a ile y i o a n iç in övm eye ~ ~ v k e tm iş tir. D o la y ıs ıy la ş a irin H a ş im iy y a f,ta k i ilh a m k a y n a ğ ı ile B e n i U m e y y e 'y i ö v d ü ğ ü ş iirle rin i h a z ırla y a n s e b e p le r fa rk lıd ır. 162 K ü m e y t'in ş iirle rin i i~ c e le y e n ç a ğ ım ız y a z a rla rın d a n H a m d a n , ş a irin B e m H a ş im v e B e n i U m e y y e h a k k ın d a k i ~ iirle ririi e d e b i a ç ıd a n a y n a y n m u k a y e s e e tm e k te d ir. B u ç e rç e v e d e B e m U m e y y e ile ilg ili ş iirle rin in H a ş im ile r h a k k ın d a k i ş iirle rin d e n z a y ıf o ld u ğ u n u , H a ş im ile ri d im s ıfa tla r.o la ö v e rk e n , E m e v ile ri d ü n y e v is ıfa tla rla ö v d ü ğ ü n ü ;' ü s te lik B e n i Ü m e y y e 'y e k a rş ıB e m H a ş im 'i a s la k ö tü le m e d iğ in i k a y d e tm e k te d ir. A c a b a K ü m e y fin E m e v ile ri ö v m e s in e B e n i H a ş im 'in ta v n n e o lm u ş tu r? B e n i H a ş im , K ü m e y t'in k e n d ile rin i s a m im i o la ra ,k d e s te k le d iğ in i b ild ik le ri iç in b u n u a n la y ış la k a rş ıla m ış la rd ır. H a tta M u h a m m e d e ll6 3 B a k ır'ın ş a ire b u k Q n u d a iz in v e rd iğ i riv a y e t e d ilm e k te d ir • B e m H a ş im v e ta ra fta rla rı K ü m e y fin B e n i Ü m e y y e 'y i s e v d iğ i iç in ö v m e d iğ in in b ilin c in d e o ld u k la rın d a n , o n u n b u d a v ra ,n ış ın ı B e m H a ş im ' e . k a rş ı b ir v e fa s ız lık o la ra k g ö rm e m iş le rd ir. Ç ü n k ü H a lid b . A b d u lla h e lK a s r1 g ib i Y e m e n li v e s e rt b ir v a lin in id a re s i a ltın d a k i K ftfe ' d e y a ş a y a n B e m H a ş im y a n lıs ı b ir ş a irin g e rç e k fik irle rin i g iz le rn e s i, ta b ii k a rş ila n m a s ı. g e re k e n b ir, d u ru m d u . K ü m e y t, ö lü m d e n k u rtu lm a k v e k e n d i y e rin d e h a p is h a n e d e k a la n h a n ım ın ı k u rta rm a k iç in H iş a m 'ı v e o n u n o ğ lu n u ö v m e k z o ru n d a k a lin ış tı l6 4 • K ü m e y t'in B e n i Ü m e y y e 'y i ö v m e s in in y a n k ıla rı A b b a s ile r d ö n e m in d e d e e tk is in i s ü rd ü rm ü ş tü r. N ite k im A b b a s i H a life s i M e h d i (1 6 9 /7 8 5 ), k e n d is in i z iy a re te g e le n v e b a b a ,s ın ın H a ş im o ğ );1 lla rın ı ö v d ü ğ ü n d e n d o la y ı ilg is in i b e k le y e n M ü s te h il'e b a b a s ırü n B e n i U m e y y e 'y i ö v d ü ğ ü ş iirle ri h a tırla ta ra k h u z u ru n d a n k o v m u ş tu r G - Z e y d b . A li'n in l6 5 İs y a n ın d a k i • T u tu m u Z e y n e la b id in A li b . H ü s e y in (ö . 9 4 /7 1 2 )'in o ğ lu o la n Z e y d (8 0 -1 2 2 / 6 9 9 -7 4 0 ), h a life H iş a m z a m a n ın d a K ü fe ' d e k e n d is in e b i a t e d e n 1 5 b in k iş iy e g ü v e n e re k is y a n e tm iş tir. Z e y d b . A li'n in is y a n k o n u s u n d a is tiş a re e ttiğ i k a rd e ş i M u h a m m e d e l-B a k ır, K ftfe lile re g ü v e n ile m e y e c e ğ in i s ö y le - 162. Şi'ru'l-Kumeyt, e t-T a b e n , 9 5 v d ; K ü m e y t'in B e n ı Ü m e y y e 'y e V II. 2 1 0 . e l-Is fa M n l el-Eğfini, X V III, 6 2 7 8 , O a v u d Zeyd, II, 7 v d . , 1 6 3 . e l c Is fa h a n l, elcEğfini, X V III, 6 3 0 0 -6 3 0 2 . 1 6 4 . A h m e d e l-H fifi, 4 8 2 -3 ; A h m e d e ş -Ş a y ib , 240. ~ 6 5 . İb n S e lla rn , II, 3 2 0 . . , övdüğü S e llfim , b e y itle r iç in b k z . Şi'ru'l-Kumeyt b. İB R A H İM S A R IÇ A M 290 m iş v e k ard eşin e isy an etm em esin i tav siy e etm i~ se d e Z ey d d in lem em iştir. Z ey d 'in H z. B b u b ek ir v e Ö m er' e h ak aret etm em esi şek lin d ek i. g ö rü şü n ü b eğ en m ey en K ü felilerd en b ü y ü k b ir k ısm ı o n u terk etm işler; b u n u n y am sıra y ö n eticilerin tam isy an sırasın d a h alk ı şeh rin . b ü y ü k ~ am iin e. ,k ap atm aları so n u cu 'ço k az say ıd a taraftarı' ile b irlik te Y u su f b . ü m er'in o rd u su n a k arşı sav aşm ış v e ö ld ü rü lm ü ştü r. D ah a so n ra cesed i k ab rin d en çık arılarak id am ed ilm iş v e y ak ılm ıştır 1 6 6 . \ . Z ey d b . A li, isy an a teşeb b ü s ettiğ i sırad a K ü m ey t' e b ir m ek tu p y azarak k en d isiy le b irlik te h arek et etm esin i istem iştir. A n c~ K ü m ey t, Z ey d 'in b u taleb in e o lu m su z cev ap v erm iş v e o n u n isy am n ak atılm am ıştır. Ş airin b u d av ran ışın d ak i g erek çesi R afızllerin k in d en fark lıd ır ... R afızller, Z ey d 'i, H z. B b u b ek ir v e Ö m erh illın d a'iy i d ü şü n celer b esled i. ğ i, o n lan g asıp o larak g ö rm ed iğ i için terk etm işlerd i. F ak at K ü m ey t, ilk . ik i h alife h ak k ın d a Z ey d ile ay m g ö rü şte o lm ak la b erab er, b aşk a seb ep lerd en d o lay ı ay ak lan m ay a k atılm am ıştır. çü n k ü , K ü m ey t, K ı1 fe h alk ım ço k iy i tan ıy o r v e iş ci~ d iy e b in in ce o n lan n ~ ey d 'i d estek siz b ırak acak larım -tah m in ed iy o rd u . U stelik isy an v ak tin in h en ü z g elm ed iğ in i sav u n u y o rd u 1 6 7B . u n u n la b irlik te, Z ey d 'in h arek etin e k atılm ad ığ ın d an .d o lay ı, o lay d an so n ra k en d i k en d in i 'k ö tü lem işv e ü zü n tü sü n ü şu b ey itlerle d ile g etir- m ~ ili: . "R ası1 lü n o ğ lu b eı:ıi d a~ et etti, fak at b en icab et , ( M u tlak a g elecek o lan ö lü m k o rk u su n d an . h er h an g i b ir y o l d a y o k tu r"1 6 8 . . . etm ed im . Ö lü m d en u zak laştıracak Z ey d 'in isy an ın ın b aşarısızlık la so n u çlan m asın d an so n ra, 1 2 6 /7 4 3 y ılın d a v u k u b u lan ö lü m ü n e k ad arg eçen 4 y ıl zarfın d a K ü m ey t''in h ay atı h ak k ın d a p ek fazla b ilg i y o k tu r. Ş u k ad ar v ar k i b u sü re zarfın d a H aşim llerle irtib atım k esm ed iğ i an laşılıy o r. Ö zellik le C afer. es-S ad ık ' la zam an zam an g ö rü ştü ğ ü v e o n a şiirler o k u d u ğ u b ilin m ek ted ir. A y n ı şek ild e, K ü m ey t'in v efatın d an b ir y ıl S o n ra isy an ed ecek o lan A b d u llah b . M u .,. av iy e ~ leg ö rü ştü ğ ü d e riv ay et ed ilm ek ted ir. , H. Kümeyt'in Şiiliği M e s~ le si B u k o n u y a g irm ed en ö n ce, İslam tarih in in ilk d ö n em in d e "Ş iil" n ın d u ru m u y la ilg ili k ısab ir g iriş y ap m ay ı g erek li g ö rü y o ru z."Ş ia"; sö zlü k te y er alan "taraftar" an lam ın a u y g u n o larak H u lefa~ i. R aşid in d ö n em in d e, taraf o lu n an a izafe ed ilerek k u llan ılan g en el b ir tab ird ir. B u an lam d a ilk d ö rt h alifen iri şiası o ld u ğ u g ib i, M u av iy e b . E b i S ü fy an 'ın şıası, y an i taraftarı m ev cu ttu .F ak at so n rad an o rtay a çık an b azı o lay lar ü zerin e b u ta. 1 6 6 . et-T ab en , 9 1 -9 2 . V II; 1 8 1 v d .; E .R u h i . F ığ lalı, 1 6 7 . Ş ev k i D ay f, et-T a ta w u r ve 't~ T ecd id , 2 7 5 . 1 6 8 . H G fim iyya t (L eid en ), 1 5 7 ; (B ey ru t),2 0 3 . r. ça ğ ım ızd a itika d isli1 m M ezh ep /eri, K Ü M E Y T b. Z E Y D el-E SE D I ve H A ŞİM İY Y A !'I -I~ 291 raftarlık, H z. A li ve soyu için daha belirgin bir hal alm ış ve "Şia" denilince sadece H z. A li ve soyunun taraftarları anlaşılır olm uştur. H z. H üseyin'in şehid edilm esinden sonra: H z. A li ve soyuna gösterilen ve o zam ana kadar norm al sınırlar içinde seyreden sevgi ve taraftarlık, yavaş yavaş ona ve nefsine kutsiyet atfetm e' ve devlet yönetim inin (im am et) H z. A li venesline ilahibir em anet olarak verildiğini iddia etm e noktasına gelm iştir. Fakat bu noktada ayınm yapm ak zorundayız. H z. A li ve soyuna sevgi besleyen, halifenin onlardan olm asını arzu eden, yani iktidar m ücadelesinde onların tarafını tutan Şia ile H z. A li ve hesline kutsiyet atfederek onlan m asum kabul eden, H z. A li'yi Peygam ber ve ilah seviyesine çıkaran Şia (G ulat) arasındakesin bir ayınm yapm ak gereklidir l69 • İlk devir İslam tarihinde, pek çok m eşhur şahsiyetin iki tür şiadan birincisine, yani H z. A li ve soyuna sevgi besleyen, E m evi zulm üne karşı onları 'destekleyen ve iktidar m ücadelesinde onların tarafı m tutanŞiaya m ensubiyetin~ den bahsedilir. N itekiD ). E bu H anife'nin hocası H am m ad'ınşeyhi olan İbrahim N ehai, E hl-İ B eyt m uhibbi ve taraftarı olarak, m eşru halifenin H z. A li olduğunu söylerken, M uaviye'nin halkın tercihine bakm aksızın hilafeti gasbettiğine inam yordu. B u sebepten İbn K uteybe N ehai'yi Şia'dan saym aktadır l7O • 1 K üm eyt'in şi1liği m eselesini' ele alırken bu iki tür şiaayınm ını dikkate alm ak gerekir. Ç ünkü K üm eyt, şi1liğin m ezhepler veakideler şeklinde henüz istikrar bulm adığı bir dönem de yaşam ıştır. B u girişten sonra K üm eyt'in şi1liği üzerinde durm ak istiyoruz. K aynak1arım ızda onun Şia'ya m ensubiyetinden ve teşeyyuundan bahsedilm ektedir. B u kaynaklar ar~ında şairi aşın Şia' dan gösterenler olduğu gibi, ~ia'nın E hl-i sünnet'e en yakın kolu olan Z eydiyye'ye m ensup olduğunu ıleri sürenler de m evcuttur: el-C ahız 171 onu G ulat-ı Şia' dan saytnakta; es-Seillibi 172 derınızi olarak kabul etm ektedir. el-Isfahani, bir taraftan B em H aşim sem patizanlığı ile bilindiğini kaydederken, diğer taraftan sa174 dece Şii olduğundan bahsetm ektedir l73 • A ym . şekilde ez-Z ehebi , ell76 175 M akrizi ve el-A bM si onun yalm zca Şii olduğunu belirtm ektedirler. 'el-B ağdadl'ye 177 göre K üm eyt Şia'nın fakihidir ve ilk defa teşeyyu' konusunda açıkça tartışm ıştır. i ' 169. el-C ahız, K ita b u 'l.O sm a n iyye, 6; E . R uhi Fığıalı, im a m iye Ş ia sı, H akkı Ü nal, "C afer es-S1idık.E bu H anife M ünasebeti çerçevesindelÖ zlenen lik", ilim ve S a n a t T em m uz 1993, Sayı 35-36, s: 87-88. . ,170. İbn K uteybe, el-M a a rif, 6 2 4 . 171. el-B eya n ve 't- T eb yfn , II, 46. 1 7 2 . S il1 1 n ru 'I-K u za b , 3 1 3 . 1 7 3 .el-E ğ a n i, X V III, 6265, 6267. 1 7 4 . N ü b elfi) V , 388. 1 7 5 : F a ilu A li'l-B eyt, 7 8 . 1 7 6 . M ea h id , III, 93. 177. el- B ağdadı, I, 69. 107-108; İ. İslam ı B ir- i .ı 292 İB R A H İM S A R IÇ A M , Ç ağ d aş y azarlar, d ah a ziy ad e o n u n Z ey d iy y e m ezh eb in e \ d u ğ u n u ileri sü rm ek ted irler 1 7 8 • m en su p 01- B u rad a ilk ö n ce şairi aşırı Ş ii in an çlara sah ip b ir şah siy et o larak g ö steren m ü elliflerin g ö rü şlerin i tartışm ak istiy o ru z. H er şey d en ev v el b elirt-. m em iz g erek ir k i, şairin H aşim iy y at'ın d a, H aşim i im am lan tav sifte aşın lık y o k tu r. O n d a, İm am lan n m asu m o lu şlan , zah ili; b atın i b ü tü n ilim leri ih ata ed işleri g ib i in an İşlar d a m ev cu t d eğ ild ir. K ü m ey t, h er h an g i b ir k u t- . siy et atfetm ek sizin v e sih irb az g ib i in san lan ald atan b ir k im se o larak g ö sterm ek sizin ', İm am ın sad ece lliim o lm ası g erek tiğ i ü zerin d e d u ru r. A y n ı şek ild e K ü m ey t'te a,şın Ş ii fırk alan n sav u n d u k lan g ay b et (im am ın g izlen m esi), ric'at (im an ıın tek rar d ö n m esi), b ed a (A llah 'ın irad esin i d eğ iştirm esi), ten asu h (ru h lan n b ed en d eğ iştirm esi), h u lu l (A llah 'ın im am lan n şah sın a h u lu l etm esi) g ib i aşın in an ışlar'b u lu n m am ak tad ır 1 7 9 •. B u b ak ım d an el-C ah ız'ın I8 o "K ü m ey t G u lat-ı Ş ia'd an id i" so zü g er. çeğ i y an sıtm am ak tad ır. M u h tem elen b u m ü ellif, şairi, A b b asllerin g ö n lü . n ü h o ş tu tm ak için b u şek ild e tan ıtm ıştır. Ç ü n k ü A b b asller, p ey g am b erin m irasın ın sah ip lerin in k en d ileri o ld u ğ u n u id d ia ed iy o rlard ı. B u seb ep ten , P ey g am b erin v arislerin in H z. A li, F atım a v e o n u n o ğ u llan o ld u ğ u n u cesu r b ir şek ild e sö y ley en K ü m ey t'e k ızıy o rlar, o n u sev m iy o d ar v e h atta o ğ lu n a iy i d av ran m ıy o rlard ı. el-Isfah am l8 1 , A b b asllerin K ü m ey t'in o ğ lu M ü steh il' i h ak ir g ö rd ü k lerin i, .rah atsızettik lerin i v e h atta d ö v o .ü k lerin i k ay d etm ek ted ir. Y in e ay n ı m ü ellif, b ir d efasın d a g ece b ek çisin in M ü steh il'i y ak & 1 ay ıp h ap settiğ in i, b u n u n ü zerin Ç . şairin E b u C a'fer M an su r' a b ir m ek tu p y azarak d ü şm an lan o lan B en i-U m ey y e'n in ik tid an d ö n em in d e k o rk u için d e y aşad ık ların ı; A b b asller zam an ın d a d a b u k o rk u n u n v e m u sib etin d ev am ettiğ in i b elirttiğ in i k ay d etm ek ted ir. M an su r b u m ek tu b u o k u y u n ca "M ü steh il d o ğ ru sö y lü y o r" d em iş v e o n u n serb est b ırak ılm asıriı em retm iştir l8 2 • ' es-S elliib i'n in id d ia ettiğ i g ib i K ü m ey t'i b ir rM ızi o larak k ab u l etm ek asla m ü m k ü n d eğ ild ir. B ilak is K ü m ey t'in fik irleri ile ~ ~ fızan ın fik ri tab an tab an a zıttır. Ç ü n k ü "R M ızi" tab iri H z. E b u b ek ir v e O in er'i red d etm ed iğ i n d en d o lay ı Z ey d b . A li'y i terk ed en .K u feliler için k u llan ılm ak tad ır l8 3 • K ü m ey t ise b u k o n ~ d a Z ey d ile ay n ı g ö rü şted ir v e'rM ızllerd en ~ y n lır. . K ü m ey t'in Z ey d iy y e ile alak asın a g elin ce, şairin y aşad ığ ı d ev ir, Z ey d iy y e'n in h en ü z b ir m ezh ep o larak teşek k ü l etm ed iğ i b ir d ö n em d ir. Ç ü n k ü b u m ezh eb in . g ö rü ş b ak ım ın. d an ö n em ' k azan m ası , v e m ü stak il b ir . 1 7 8 . Ş ev k i D ay f, et-Tatavvur ve 't-Tecdfd, 1 7 9 . K rş. N u m an el-K ad ı, 6 İ5 . 180. el-Beyan ve 't-,Tebyfn, I, 4 6 . 181. el-Eğanf, X V III, 6 2 8 8 .' . 1 8 2 . el-Isfah i'in ı, el-Eganf, X V III, 6 2 8 8 . 1 8 3 . et-T ab eri, V II, 1 8 0 . 2 8 6 ; N u 'm an el-K ad ı, 6 1 5 . KÜM EYT b . Z E Y D e l-E S E D I v e H A şİM İy y A rl -1 - 293 itik a d i b ü n y e y e k a v u şm a sı K ü m e y t'in ö lü m ü n d e n ç ü k sü n ra , A b b a sile rih ilk d ö n e m le rin d e ü lm u ştu r I8 4 • B u b a k ım d a n K ü m e y t'in fik irle rin in Z e y d iy y e 'd e n ö n c e , ç a ğ d a şı .o la n Z e y d b . A li'n in k ile rle k a rşıla ştırilm a sı g e re k tiğ i k a n a a !~ n d e y iz . Z e y d isy a n a te şe b b ü s e ttiğ i z a m a n k e n d isin e H z . E b u b e k ir v e ü m e r h a k k ın d a k i d ü şü n c e sin i sü ra n la ra , .o n la r h a k k ın d a h a y ırd a n .b a şk a b ir şe y d ü şü n m e d iğ in i a ç ık la m ıştı. Z e y d ' e g ö re h ila fe t B e n i H a şim 'in h a k k ı .o ld u ğ u h a ld e e lle rin d e n a lın m ıştır. A n c a k b u h a k k ı ü n la n n e lin d e ~ a la n ilk ik i h a life k ü fre d ü şm e m işle rd ir. İlk ik i h a life iid il,id ile r. B e n i U m e y y e ise z a lim d ir. B u ik in c ile re k a rşı .o n u n iç in isy a n e tm e k 185 te d ir • Z e y d 'in H z . E b u b e k ir v e Ö m e r h a k k ın d a k i g ö ıiİşü d a h a sü n ra la n e fd a l v a r ik e n m e fd u lü n im a m e tin in c a iz .o ld u ğ u şe k lin d e Z e y d iy y e m e z h e b in in e sa sı h a lin e g e lm iştir I8 6 • • K ü m e y t; h ila fe t k ü n u su n d a H z . A li' d e n y a n a . d ü şü n m e k le b e ra b e r, H z . E b u b e k ir v e H z . Ö m e r' e sö v m e y e ra z ı .o lm a z . İlk ik i h a life n in , R a sı1 lu lla h 'ın k ız ı F a tım a 'y a m ira sım v e rm e m e le rin i h ü ş k a rşıla m a m a k la b irlik te ü n la n k ü fü rle su ç la m a z . M e se le y i A lla h 'a h ı:ı.v a lee d e r. B u h u su sta şu n la n sö y le r: E m iru 'l-M ü 'm in in d e ra z ı .o lm a m . A li'y i se v iy ü ru m . E b u b e k ir v e Ö m e r' e sö v m e y e H e r ile k a d a r .o n la r R a sı1 lu lla h 'ın k ız ın a F e d e k 'i le rse d a h i "k a fird irle r" d e m e m . v e m İra sım v e rm e d i- i K ıy a m e t g ü n ü ö z ü r b e y a n e ttik le ri z a m a n n e m a z e re t ile ri sü re c e k le rin i A lla h b ilir I8 7 • . K üm eyt aynca g ö rm e m e k te d ir 1 8 8 • H z . E b u b e k ir v e H z . Ö m e r'e la 'n e t e d ilm e sin i hüş . G ö rü ld ü ğ ü g ib i H z . E b u b e k ir v e H z . Ö m e r h a k k ın d a Z e y d b . A li ile K ü m e y t a y m g ö rü şte d irle r. H a tta C M e r e s-S a d ık v e . b a b a sı M u h a m m e d e l-B a k ır' ın fik irle rid e a y m d ır. C M e r e s-S a d ık ' ın H z . E b u b e k ir'e sa ld ıra n rM ız ile re k ız d ığ ı sö y le n m e k te d ir I8 9 •. M u h a m m e d e l-B a k ır d a ilk ik i h a life y e a sla sö v m e d iğ i g ib i, ü n la n n d ü stla n n a d ü st, d ü şm a n la n n a d a d ü şm a n d i190• K ü m e y t, H a şim iy y a t'ta B e n i H a şim im a m la n m n a lim , z frh id , a d il, şe c a a t sa h ib i v e c ö m e rt .o ld u k la n n d a n sık sık b a h se d e r. A n c a k b e lli. b ir F a tım i' n in im a m e tin d e ısra r e tm e z . G e n e l .o la ra k A li .o ğ u lla rın d a n , h a tta 1 8 4 . E . R u h i F ığ ıa lı, ftikadı Islfım Mezhepleri, 1 8 5 . e t~ T a b e ri, V II, 1 8 0 -1 8 1 . 1 8 6 .B k z .: e ş-Ş e h rlstip ıi, I, 3 0 6 . 187. Hfışimiyyfıt (L e id e n ), 1 5 6 ; (B e y ru t),2 0 2 . 188. Hfışimiyyfıt (L e id e n ), 1 5 2 ; (B ~ y ru t), 1 9 7 . 1 8 9 . e z -Z e h e b i, Nübelfı, VII, 258-59. 1 9 0 . e z -Z e h e b i, Nübelfı, VII, 255. 93. ) İB R A H İM , S A R lÇ A M 294 C a fe r b . E b i T a lib 'd e n , A b b a s v e o ğ u lla rın d a n d a b a h s e d e r. H o ro v itz l9 1 , A b b a s v e o ğ u lla rın d a n b a h s e d ile n b e y id e rin A b b a s lle r d o n e m in d e tiy d u ru Id u ğ u g ö rü ş ü n d e d ir. B u k e s in d e ğ il'd ir.A n c a k A b b a s v e o ğ u lla rıy la ilg ili b e y id e rin ' d ış ın d a k ile ri e s a s a la ra k d a h i, K ü m e y t'in b e lli b ir H a ş im in in im a m e ti ü z e rin d e ıs ra re ttiğ in i s ö y le m e m iz m ,iim k ü n d e ğ ild ir. K ü m e y t'in b u fik irle rin i Z e y d iy y e 'n in k ile rle m u k a y e s e e d e c e k Q lu rs a k , Z e y d iy y e im a m la n n M im , a d il, z a h id , ş e c a a t s a h ib i, c ö m e rt v e a y rıc a F a tım a 'n ın n e s iin d e n o lm a la n n ı ş a rt k o ş a rla r I9 2 •. , K ü m e y t is e H a ş im ~ im a m la rın M im , z a h id , ftd il, ş e c a a t s a h ib i v e c ö m e rt o ld u k la rın ı s ö y le m e k le b irlik te , ö v g ü s ü n ü s a d e c e F a tım a 'n ın n e s iin e ta h s is e tm e d iğ i g ib i, im a m e ti d e o n u n n e s li ile s ın ırla in a z . Z e y d iy y e b u k o n u d a K ü m e y t'te n a y rılır. K ü m e y t F a tım a o ğ u lla n n ın d ış ın d a C a 'fe r e tT a y y a r v e İb n ü 'l-H a n e fiy y e 'd e n d e b a h s e d e r. O h a ld e d iy e b iliriz k i K ü m e y t, E m e v lle re k a rş ı, B e n i H a ş im ' d e n k im o lu rs a o ls u n d e s te k le m e k te , v e o n lın ik tid a rın a ' ra z ıo lm a k ta d ır. B u d u ru m d a K ü m e y t'in Z e y d b . A li ile irtib a tı o lm a s ın a ra ğ m e n s a ~ d e c e Z e y d 'in v e Z e y d iy y e 'n ).n ş a iri o ld u ğ u n tis ö y le m e y e c e ğ im iz g ib i, H a ş im iy y a t'ın d a Z e y d iy y e 'n in e s a s la rın ın ta m a m ın ı k a p s a d ığ ın ı ifa d e e d e m e y iz . H a tta o n u n Z e y d 'in is y a n ın a k a tılm a y ıp o n a m u h a le fe tte b u lu n d u ğ u n u d a b iliy o ru z . " ' ' K ü m e y t'in ,' y a ş a d ığ ı d ö n e m d e k i H a ş im ile rd e n b e lli b ir ş a h s ın im a m lığ ın ı k a b u l e ttiğ in i s ö y le m e k d e s o n d e re c e z o rd u r. Ş a ir, Ş ia ' d a h e n ü z im a m la r s ils ile s in in te ş e k k ü le tm e d iğ i b ir d ö n e m d e y a ş a d ığ ın d a n , o n d a , im a m la rın s ils ile s in i g ö re m iy o ru z . S a d e c e B e n i H a ş im 'i ö y e r. H z . P e y g a m b e r'in G a d iri-H u m 'd a H z . A li'y i s e ç tiğ in i b e lirtir. O n d a n v a s i d iy e b a h s e tm e s in in d iş ın d a H z . A li'd e n s o n ra k i im a m la rın a ç ık v e g iz lin a a s la . m ı y o k s a ü m m e tin s e ç im i ile m ita y in o lu n a c a ğ ın a d a ir ta fs ila t b u lu n m a - m a k ta d ır. K ü m e y t'in " ta k iy y e " k o n u s u n d a k i g ö rü ş ü n e g e lin c e , k o ru m a k , s a k ın m a k d e m e k o la n " ta k iy y e " ,'p e k ç o k m e z h e b in k a b u l ,e ttiğ i b ir g ö rü ş tü r v e E h l-i S ü n n e t'le Ş ia a ra s ın d a k i ih tila flı k o n u la rd a n b irid ir. E lin d e k u v v e t v e ik tid a r b u lu n a n k a fir v e z a lim le rin c a n , m a l v e d iğ e r v a rlık la n te h l9 3 d id i ü z e rin e m ü s a a d e e d ilm iş tir • B u n a g ö re in s a n c im ın ı v e m a lın ı ,k u rta rm a k iç in g e rç e k te s a h ip O ld u ğ u g ö rü ş v e in a n c ı s a k la y a b ilir v e y a a k s in i a ç ık la y a b ilir l9 4 • i.A., 1 9 1 . " K ü m e y t" , V I, 1 0 8 1 . 1 9 2 . e ş -Ş e h ris ta n ı, I, 3 0 6 . ' 1 9 3 , K u r'a n -ı K e ıim 'd e b u h u s u s la A ilg ili a y e t-i İm ra n 2 8 ; 1 6 N a h l '1 0 6 ; 4 0 M ü 'm in 1 2 8 . 1 9 4 . E . R u h i F ığ la lı, İmfımiyye Şiası, 2 2 4 . k e rim e le r m e v q ıttu r. . B k z . 3 A l-i KÜM EYT b . Z E Y D e lc E S E D I v e H A -Ş İM İY Y A -T I -1 - 295 K ü m e y t, IV . H a ş im iy y e 'n in 8 6 d a n 1 0 7 . b e y tin e k a d a r 2 2 b e y itte l9 5 B e n i .H a ş im 'e o la n s e v g is in i v e o n la ra y a rd ım e tm e k is te d iğ in i a ç ık la r. B u n u n la b irlik te b u is te ğ in i u y g u la m a a la n ın a k o y a m ~ . M e s e la e lin e k ılıc ı a lıp s a v a ş a m a z , k e n d is in i ö lü m ü n ' k u c a ğ ın a a ta m a z , b u k o n u d a n e fs iy le m ü c a d e le e d e r; k e n d in i h e r n e , z a m a n o n la ra a ç ık ç a y a rd ım a v e fa n i h a y a ,;. tı b a k i h a y a ta m u k a b il fe d a e tm e y e z o rla s a n e fs in i ik n a e d e m e z . B e n i H a ş im 'd e n is y a n e tm e y e n le ri z ik re d e r. B u s u re tle k e ~ .d is in i a v u tm a y a ç a lış ır. D e v a m ın d a " m e rh a m e ts iz o la ra k g ö rd ü ğ ü B e n i U m e y y e 'y e n e fre tin d e n v e o n la ra k a rş ı b e s le d iğ i k in d e n b a h s e d e re k , o n la rla m u a m e le d e e n ' iy i a ra c ın " ta k iy y e " o ld u ğ u n u a ç ık la r. Ş ü p h e s iz b u n u d a B e n i Ü m e y y e 'n in ş e rrin d e n k o ru n m a k iç in y a p a r. .. K ü m e y t' te , H a ş im o ğ u lla n n a ,m a h s u s ' b ir k a riz in a a n la y ış ı y o k tu r. U z e rin d e d u rd u ğ u k o n u la rd a n , G ~ d iri H u m g ü n ü n d e ' H z . A li'n in " v e la y e t" in d e n b a h s e d iş i v e b u n a b a ğ lı o la ra k h ila fe t m a k a m ın ı H z . M u h a m m e d 'in B e n i H a ş im !e b ıra k tığ ı b ir m ira s o la ra k te la k k i e tm e s i ile " ta k iy y e " n in , d a h a s o n ra k i d ö n e m le rd e g e liş e n ş ii a n la y ış la b a ğ la n tıs ı k u ru la b ilir. B u n u n d ış ın d a k i fik irle ri, n o rm a l ş a rtla r d a h ilin d e B e n i H a ş im 'e s e m p a ti d u y m a k v e b u a ile y i d e s te ~ le m e k te n ib a re ttir. . ' . , 1- Küİneyt'in Öldürülmesi K ü m e y t, H ~ d e l-K a s d 'n in y e rin e 1 2 0 /7 3 8 y ılın d a Ira k v a lis i ta y in e d ile n Y u s u f b . ü m e r e s -S a k a fi z a m a m n d a ö ld ü rü lm ü ş llir. Ş a ir 1 2 2 /7 4 0 y ılın d a Z e y d b . A li" y iö ld ü rm e s in d e n d o la y ı Y u s u f b . Ö m e r' i ş id d e tli b ir ş e k ild e k ö tü le m iş ti; h a tta v a liy i v e o n u ta y in e d e n le ri " h a b is " v e " z a m " o la ra k v a s ıfla n d ırm a k g ib i a ğ ır ith a m la rd a b u lu n m u ş l9 6 tu r • F a k a t b ir m ü d d e t s o n ra a y n ı K ü m e y t'in , d a h a ö n c e m u h a le fe te ttiğ i v a lin in h u z u ru n a b u d e fa o n u n m e d h e tm e k ü z e re . ç ık tığ ın ı g ö rü y o ru z . M u h te m e le n , b iz e g ö re ş a ir, s e le fin d e n d a h a a c ım a s ız o la n b u v a lin in ş e rrin d e n e m in o la b ilm e k iç in h u z u ru n a 'g itm iş tir. O la y , Y u s u f b . Ö m e r'in H a lid e l-K a s d 'y i ö ld ü rm e s in d e n s o n ra m e y d a n a g e lm iş tir. V a lin in m a k a , İn ın d a K ü m e y t, ş iirle r o k u y a ra k Y u s u fb . O m e r'i o v d ü v e e s k i v a liy i k ö tü le d i. B u s ıra d a Y u s u f'u n y a n ın d a b u lu n a n Y e m e n li v e H a lid ta ra fta n a s k e rle r k ılıç la n y la s a ld ıra ra k K ü m e y t'i ö ld ü rd ü le r (1 2 6 /? 4 3 )1 9 7 . i V a lin in b a ş ın d a d u ra n v e m u h te m e le n o n u k o ru m a k la g ö re v li o la n a s k e rle rin , v a liy i ö v e n v e s e le fin i k ö tü le y e n ş a iri v a lid e n iz in s iz o la ra k ö ld ü rm e y e c e s a re t e d e b ile c e k le rin e ih tim a l v e rm iy o ru z . ü h a ld e , a c a b a a s k e rle ri K ü m e y t'i ö ld ü rm e y e b iz z a t v a li m i te ş v ik e tm İş tir? B iz e g ö re b u i 195. Haşil1liyyat (L e id e n ), 1 5 2 ; (B e y rn t), 1 9 7 ; Ş ia 'n ın ta k iy y e a n la y ış ı iç in b k z . İh s a n İla h i Z a h ir, Şia'nın Kur'an, Imamet ve Takiyye Anlayışı, te r. S a b ri H iz m e tli-H a s a n O n a t, A n k a ra 1 9 8 4 , 1 4 0 -1 9 2 . 196. HaşilJliyyat (L e id e n ), 1 5 6 ; (B e y rn t), 2 0 2 : 1 9 7 . e l-Is fa h fu ? , el-Eğanı, X V III, 6 2 8 7 ; e l" B a ğ d a d ı, T , 6 9 . , 296 İB R A H İM S A R IÇ A M s o ru n u n c e v a b ı " e v e t" o l~ a lıd iL Ç ü n k ü Y u s u f b . Ö m e r, Z e y d b , A li'n in ' ö ld ü rü lm e s i ü z e rin e ; k e n d is ~ n e y a p tığ ı a ğ ır h a k a re tle rd e n d o la y ı' K ü m e y t'e n in tik a m a lrria k m a k s a d ıy la ş a irin ö ld ü rü lm e s in i e m re tm iş o la b ilir 1 9 8 ; , K ü m e y t, o ğ lu n a y a p tığ ı v a s iy e te u y u la ra k b ö ~ g e s in e . d e fn e d ilm iş tir. e 1 -Is fa h fu ll, b u ra n ın 199 E s e d 'in k a p ris ta n ı o ld u ğ u n u k a y d e tm e k te d ir • K U fe 'n in " M e k rm ı" a d lı k e n d i z a m a n ın d a B e n i' " 'K ü m e y t'in H a ş im iy y a t'ın ı F a k ü lte m iz d e rg is in in h ıü te a k ip s a y ıs ın d a y a y ın la n a c a k o la n m a k a le m iz d e .İs la m ta rih i v e k ü ltü rü a ç ıs ın d a n ta h lil e d e c e ğ iz . A y n ı z a m a n d a K ü ı:n e y t'in h a y a tı, s iy a s i o la y la rd a k i y e ri v e H a ş im iy y a t'ı h a k k ın d a g e n e lb ir d e ğ e rle n d irm e y a p a c a ğ ız . . " j \ ' 1 9 8 , B ro c k e lm a n n , H a lid e l-K a s rl h u tb e o k u rk e n , C a 'fe riy y e 'n in o n a k a rş ı is y a n ı s ıra s ın d a a s k e rle rin K ü m e y t'i 1 2 6 /7 4 3 y ılın d a ö ld ü rd ü ğ ü n ü k a y d e tm e k te d ir (O A L , l, 6 1 ), A n c a k b u y a n lış tır. ç ü n k ü H a lid 1 2 0 /7 3 8 y ılın d a v a lilik te n iz le d ilm iş ti. e l-ls fa h a n ı, K ü m e y t'in Ç ilü m ü y le ilg ili o la ra k v e rd iğ i b ilg id e n ö n c e , ııa lid 'in h u tb e o k u d u ğ u e s n a d a , C a 'fe riy y e 'n in is y a n ın d a n ' b a lıs e tm e k te d ir (el-Eğanı, X V L II, 6 2 8 6 -7 ). B ro c k e lm a n n m u h te m e le n ik i o la y ı b irb irin e k a n ş tırın ış tır. 199. el-Eğani~ X V L II, 6 3 1 0 . ' i

RELATED PAPERS

RELATED TOPICS

Log In

Kümeyt b. Zeyd el-Esedî ve Hâşimiyyât’ı -I- İslam Tarihi Açısından Bir Değerlendirme

Kümeyt b. Zeyd el-Esedî ve Hâşimiyyât’ı -I- İslam Tarihi Açısından Bir Değerlendirme

Related Papers

RELATED PAPERS

RELATED TOPICS