N .K . K rupskaya LIÎM X IHLV A N IL A R 1 . 2. BASKI "< -« . .A W . ' A ^) * ^ i t'* * * , X 1 . & odak yayınları Tl ODAK Y A Y IN LA R I 7 T a r ih D iz isi ( T ) 1-1 Y Ö N E T İM Y E R t O D A K K İT A B E V İ A t a t ü r k B u lv a r ı, Y ü k s e l K ız ıla y /A N K A R A L E N İN 'D E N A N IL A R N . K ru p sk ay a İK İN C İ B A S K I O D A K Y A Y IN L A R I 7 L e n in ’d e n A m l a r / l — N . K r u p s k a y a / I n g i l i z c e O r j i n a l A di; R e ­ m i n is c e n c e s O f L e n i n / T ü r k ç e y e ç e v ir e n : M . Ş ./D iz g i, baskı.- N ü v o M a t b a a s ı / B a s k ı t a r i h i : H a z i r a n 1 9 7 5 /S o n m ü u y ö n e tic i; M e h m e t F iliz Y A Y IN E V İN İN N O T U « L e n in d e n A n ıla r » a d ı y l a T ü r k ç e y e k a z a n d ı r d ı ğ ı m ı z N a d e j d a K r u p s k a y a ’m n b u e s e r i , I n t e r n a t i o n a l P u p l i s h e r s y a y ı n e v i n i n y a ­ y ı n l a d ı ğ ı « R e m in is c e n c e s o f L e n in » a d l ı y a p ı t ı n t a m ç e v i r is i d ir . E s e r ü ç b ö lü m d e n m e y d a n a g e l m e k t e d i r : B iz b u ü n l ü e s e r i n h e r b ö lü m ü n ü a y n b i r k ita p o la r a k y a y ın la d ık . K ru p s k a y a , ilk ik i b ö ­ l ü m d e n s o n r a , ( b i r i n c i v e i k i n c i k i t a p t a n s o n r a ) , a y r ı b i r ö n s ö z le ü ç ü n c ü b ö lü m ü (ü ç ü n c ü k ita b ı) y a z m ış tır. B u n e d e n le d e s a d e c e i l k ik i b ö l ü m ü ( i l k i k i k i t a b ı ) k a p s a y a n b a ş k a b i r İ n g iliz c e b a s k ı d a h a v a r d ı r . B u b a s k ı İ n g i l t e r e d e k i P a n t e r B o o k s L td ’c e y a p ı l ­ m ış tır . E s e r in , ü lk e m iz d e b ü y ü k b i r b o ş l u ğ u d o l d u r a c a ğ ı i n a n c ı n d a ­ yız. T A R lH D lZ t ■ ■ L E N lN 'D E N A N I L A R /I — N . K r u p s k a y a ■ L E N lN ’D E N A N IL A R /1 1 — N . K r u p s k a y a L E N lN ’D E N A N 1L A R /I11 — N K ru p sk a y a N A D E JD A K R U PSK A Y A LENİN'DEN ANILAR Ç e v ire n : M e h m e t Ş İM Ş E K 1869 y ı l ı n d a d o ğ a n N . K r u p s k a y a , g e n ç l i k y ı l l a r ı n d a P e t e r s b u r g ’d a d e v r i m c i h a r e k e t i ç i n d e a k t i f b i r r o l o y n a d ı . V e i l k k e z L e z ıln ’le o r a d a k a r ş ı l a ş t ı . S i b i r y a d a s ü r g ü n d e i k e n L e n in 'l e e v l e n ­ d i. L e n i n ’i n ö l ü m ü n e k a d a r d a , s ü r e k l i o l a r a k , b u b e r a b e r l i k l e r i ­ n i ö rg ü ts e l, p o litik ve h a y a t a rk a d a ş lığ ı b a k ım ın d a n s ü r d ü r d ü le r. S a l t L e n in 'i n e ş i o l a r a k d e ğ il, a y m z a m a n d a S o v y e t D e v r lm in d e d e k e n d i n e d ü ş e n g ö r e v l e r i e k s iz s iz o l a r a k y e r i n e g e t i r e n K r u p s ­ k a y a , 29 Ş u b a t 1939 y ı l ı n d a 70 y a ş ı n d a y k e n ö ld ü . ÖNSÖZ B u k ita p ta k i a n ıla r , V la d im ir İly iç 'le ilk k a r ş ıla ş tı­ ğ ım 1894 y ılın d a n E k im D e v rim i’n in y e r a ld ığ ı 1917* yı­ lın a k a d a r o la n d ö n e m i k a p s ıy o r . B a n a ç o ğ u kez a n ıla r ı­ m ın b ir a z d a ğ ın ık o ld u ğ u n u s ö y le m iş le rd ir . K uşkusuz h e r k e s , lly iç h a k k ın d a ö ğ re n e b ile c e ğ i h e rş e y i ö ğ re n m e k is te m e k te d ir . A y rıc a b u d ö n e m in k e n d is i m u a z z a m ta r ih ­ sel ö n e m ta ş ı m a k ta d ır . B u d ö n e m , iş ç ile r a r a s ın d a k it­ le h a r e k e tin in g e liş im in i, y e r a ltı fa a liy e tin in e n z o r k o ş u l­ la r ın d a ç e lik le ş m iş g ü ç lü ve s a ğ la m b i r işçi p a r tis in in y a r a tılış ın ı, v e iş ç i s ın ıfı b ilin ç ve ö r g ü tü n ü n s ü r e k li güçle n iş in i g ö rd ü . B u d ö n e m , p r o l e t e r s o s y a lis t d e v rim in in z a fe riy le s o n u ç la n a n m ü c a d e le le rin d ö n e m iy d i. * Y a z a r , b i r a r a d a a y n b i r c i l t o l a r a k 1033 y ı l ı n d a y a y ı n l a n a n L e n i n 'd e n A n ı l a r 'ı n I. v e II. K i t a b ı n d a n s ö z e tm e k te d ir — y a ­ y ım c ı. 9 B u d ö n e m e ve İly iç 'e iliş k in c iltle rle ilg in ç m a k a le v e k ita p y a z ıla b ilir. B u a n ıla r ın a m a c ı, V la d im ir îly iç ’irı y a ş a d ığ ı v e ç a lış tığ ı k o ş u lla n b e tim le m e k tir . B e lle ğ im ­ d e e n c a n lı k a la n o la y la rı y a z d ım y a ln ız c a . A n ıla r ik i a ş a ­ m a d a y a zıld ı. 1894-1907 d ö n e m in i k a p s a y a n I, B ö lü m , L e n m 'in Ö lü m ü n d e n b ir k a ç y ıl s o n r a k a le m e a lın d ı. B u b ö lü m : L e n in 'in P e te r s b u r g 'd a k i ç a lış m a la r ın a iliş k in a n ı­ la r ı; S ib ir y a 'd a k i s ü r g ü n g ü n le rin i; y u r t d ış ın d a k i h a y a ­ tın ın M ü n ih ve L o n d r a d ö n e m le rin i; P a r t i n i n ik in c i K o n ­ g re s in e ö n g e le n o la y la rı, İ k in c i K o n g re ’yi ve K o n g re so n ­ r a s ın d a n 1905 y ılın a d e k g e ç e n g ü n le ri k a p s a m a k ta d ır . D a h a s o n r a 1905 y ılın ın h e m R u sy a , h e m d ış a r d a k i a n ıla ­ r ı v e so n o la r a k d a 1905-1907 d ö n e m i ele a lın m a k ta d ır . B u b ö lü m ü n b ü y ü k k ıs m ın ı, tly iç 'in , y a ş a m ın ın s o n y ılın ı g e ç ird iğ i G o r k i’d e k i b ü y ü k e v d e ve b a h ç e n in o tla r la k a p la n m ış y o lla r ın d a a m a ç s ız d o la ş tığ ım g ü n le r d e y a z ­ dım . 1894-1907 a r a s ın d a k i y ılla r, g e n ç işçi sın ıfı h a r e k e ­ t in in ş a h la n ış ın ı g ö rd ü ; in s a n ın d ü ş ü n c e le r i is te m e y e re k P a r ti'm iz in te m e lle r in in a tıld ığ ı o d ö n e m e s ü r ü k le n iy o r . B irin c i b ö lü m ü , h e m e n h e m e n b ü tü n ü y le b e lle ğ im d e n ya z­ d ım . İk in c i b ö lü m is e b ir k a ç yıl s o n r a y azıld ı. O y ılla r d a , L e n in ’i s ü r e k li o la r a k y e n id e n o k u m a k , g e ç m işle g ü n ü m ü z a r a s ın d a iliş k i k u r m a k ve tly iç ’le b i r ­ lik te a m a İly iç 's iz y a ş a m a y ı ö ğ re n m e k iç in , in s a n ın ç o k ç a lış m a s ı g e re k iy o rd u . B u n e d e n le , k ita b ın ik in c i b ö lü ­ m ü b ir in c id e n f a k lıd ır . B irin c i b ö lü m ü n d a h a k işise l b ir h a v a s ı v a r d ır ; ik in c i b ö lü m is e d a h a ç o k tly iç ’in düşünC e v e m e r a k la r ın a a ğ ır lık v e r m e k te d ir . T e r c ih a n ik i b ö lü ­ m ü n b i r l i k t e o k u n m a s ı g e re k tiğ in i s a n ıy o r u m . B ir in c i b ö ­ lü m İk in c iy le y a k ın d a n iliş k ilid ir ve e ğ e r ik in c i b ö lü m y a l­ n ız b a ş ın a o k u n u r s a , o k u y u c u y a o ld u ğ u n d a n d a h a az " a m s a l" g e le b ilir. A n ıla rın ik in c i b ö lü m ü , L e n m 'in E s e r l e r i n i n o ld u ­ ğ u k a d a r b a ş k a a n ıla r ın v e b u k o n u d a k i ö te k i e s e rle rin 10 y a y ın la n d ığ ı b i r s ır a d a y a zıld ı. B u d u r u m , b ir d e re c e y e k a d a r , y u r t d ış ın d a k i ik in c i m ü lte c ilik y ılla r ın a iliş k in a n ıla r ın n ite liğ in i e tk ile d i. B a n a , k e n d im i d e n e tle m e o la ­ n a ğ ı v e rd i. Ü ste lik ik in c i b ö lü m ü n e le a ld ığ ı d ö n e m (1908-1917) b irin c id e n ç o k d a h a k a r m a ş ık tı. B irin c i d ö n e m (1893-1907), iş ç i s ın ıfı h a r e k e tin in ilk a d ım la n , b i r p a r t i k u r m a ç a b a la r ım ; ö z e llik le o to k ­ ra s iy e k a r ş ı y ü k s e le n b irin c i d e v rim d a lg a s ın ı v e b u d e v ­ rim in b o z g u n u n u iç e r m e k te d ir . İk in c i d ö n e m , — ik in c i k e z y u r t d ış ın d a b u lu n u la n y ılla r — ç o k d a h a k a r ış ık tı. B u d ö n e m , ilk d ö n e m in d e v ­ r im c i m ü c a d e le s in in y e n id e n d e ğ e r le n d ir ilm e s i, g e ric ili­ ğe k a r ş ı s a v a ş , o p o r tü n iz m v e h e r t ü r l ü b ö lü c ü lü k le uğ ­ r a ş m a , d e v rim c i iç e riğ in d e n h i ç b i r ö d ü n v e rm e k s iz in ç a ­ lış m a la r ım ız ı h e r t ü r l ü k o ş u la u y a r la m a z o ru n lu ğ u n u n m ü c a d e le le riy le d o lu y d u . Y u r t d ış ın d a k i ik in c i m ü lte c ilik y ılla rı, d ü n y a s a v a ­ ş ın ın y a k la ş tığ ı b i r s ır a d a , işç i s m ıfı p a r tile r in d e k i o p o r ­ tü n iz m in , ik in c i E n t e r n a s y o n a l i n ç ö k ü ş ü n e y o l a ç tığ ı, d ü n y a p r o le ta r y a s ın ın ta m a m e n y e n i s o r u n la r la k a r ş ıla ş ­ tığ ı, y e n i y o lla r b u lu n m a s ın ın z o ru n lu o ld u ğ u ve ü ç ü n c ü E n t e r n a s y o n a li n te m e lle r in in ta ş ta ş ü s tü n e k o n a r a k a tıld ığ ı ve e n e lv e riş s iz k o ş u lla r d a s o sy a liz m iç in m ü c a ­ d e le n in b a ş la tılm a s ın ın g e re k tiğ i b i r d ö n e m d i. Y u r t d ı­ ş ın d a k i o y ılla r d a , b ü t ü n b u s o r u n l a r ş id d e tle s o m u tla ­ şıp o d a k la ş m ış tı. B u s o r u n l a r a n la ş ılm a d a n , L e n in 'in E k im D e v rim i' n in v e d ü n y a d e v r im in in ö n d e r liğ in e n a s ıl y ü k s e ld iğ in i k a v r a m a k o la n a k s ız d ır, ö n d e r l e r , m ü c a d e le le r in iç in d e b i­ ç im le n ir, m ü c a d e le le rin iç in d e n ç ı k a r l a r v e g ü ç le r in i b u m ü c a d e le le r d e n a lır la r . L e n in 'in y u r t d ış ın d a y a ş a d ığ ı d ö ­ n e m e iliş k in a n ıla r ın ı, y a ş a m ın ın e n k ü ç ü k a y r ın tıla r ıy la o d ö n e m d e y ü r ü tt ü ğ ü m ü c a d e le y i b ir b i r in e b a ğ la m a d a n an la m a k o la n a k lı d e ğ ild ir. 11 Y u r t d ış ın a ik in c i ç ık ış ın d a g e ç e n d o k u z y ıl, L e n in 'i b i r n e b z e b ile d e ğ iş tirm e m iş ti. E s k id e n o ld u ğ u g ib i y o ­ ğ u n v e y ö n te m li ç a lış m ış , e n k ü ç ü k a y r ın tıy a a y n ı titiz ilg iy i g ö s te r m iş , o lu p b ite n le r i b ir b i r in e b a ğ la y a b ilm iş; g e rç e k n e k a d a r a cı o lsa , o n u o ld u ğ u g ib i k a b u l e tm e y e­ te n e ğ in d e n h iç b ir ş e y y itir m e m iş ti. H e r z a m a n o ld u ğ u g i­ b i, b a s k ı ve s ö m ü r ü d e n b ü t ü n iç te n liğ iy le n e f r e t e tm iş ; iş ç i s ın ıf ın ın , p r o le ta r y a n ın d a v a s ın a k e n d in i a d a m ış ve o n l a n n ç ık a r la r ım y ü r e k te n s a v u n m u ş tu . B ü tü n y a şa m ı b u d a v a y a b a ğ lıy d ı. B a ş k a b i r ş e k ild e y a şa y a m a y a c a ğ ı o n a d o ğ a l g e lird i. O p o rtü n iz m le , tü m ve h e r t ü r l ü d ö n e k ­ lik le , h e r z a m a n o ld u ğ u g ib i h e y e c a n ve ş id d e tle s a v a ş tı. D ava ya e n g e l o ld u k la r ın ı g ö rd ü ğ ü e n y a k ın d o s tla r ın d a n a y r ılm a y e te n e ğ in e s a h ip ti; d a v a iç in g e re k li ise, d ü n k ü r a k ip le r in e s a d e ve y o ld a ş ç a g id e r, h e r z a m a n y a p tığ ı g i­ b i sö y le y e c e ğ in i a ç ık ç a ve p e rv a z s ız c a sö y le rd i. D o ğ a d a n , b a h a r d a k o r u la r d a n , d a ğ y o lla r ın d a n ve g ö lle rd e n , b ü y ü k k e n tle r in g ü r ü ltü s ü n d e n , işçi sın ıfı k a la b a lık la r ın d a n e s ­ k is i g ib i z ev k a lır d ı. Y o ld a ş la rım , d a v a y ı, m ü c a d e le y i, ç o k ç e ş itli y ö n le riy le tü m y a ş a m ı se v e rd i. B u n a ra ğ m e n , o n u h e r g ü n y a k ın d a n iz le ye n b iris i, ay n ı Ily iç 'in d a h a a ğ zı sık ı, in s a n la r a k a r ş ı d a h a n a z ik , d a h a s ık ç a d ü ş ü n c e y e d a la n v e d ü ş ü n c e s in d e n s ilk in d iğ in d e g ö z le rin d e n h ız la k a y g ı g ö lg e le ri g eçe n b i r k iş i o ld u ğ u n u g ö r ü r d ü . Y u rt d ış ın d a k i o y ılla r, y o ru c u , y ıp r a tıc ı y ılla rd ı ve I ly iç ’in g ü c ü n d e n p a y la r ın a d ü ş e n i a lm ış la r d ı. A m a .b u y ılla r, o n d a n b i r s a v a şç ı, k itle le ri z a fe re u la ş t ır m a k iç in ih tiy a ç d u y u la n b i r sa v a ş ç ı y a r a ttı. N . K ru p s k a y a 12 ^ B İ R İN C İ K İT A P 13 B İR İN C İ BÖLÜM PETER SB U R G (1893*1898) V la d im ir İly iç P e te r s b u r g ’a 1893 g ü z ü n d e g eld i, a m a k e n d is iy le b i r s ü re s o n r a ta n ış tım . Y o ld a şla r, V o lg a ’d a n ç o k b ilg ili b i r M a r k s is ’tin g e ld iğ in i sö y le d ile r. D a h a s o n ­ r a is e o k u m a m iç in , " P a z a r la r Ü z e rin e " a d lı o ld u k ç a y ıp ­ r a n m ış b i r d e f te r g e tir d ile r . B u el y a z m a sı, h e m b iz im P e te r s b u r g i u M a r k s is t te k n is y e n H e r m a n K ra s s in 'in * , h e m d e V o lg a 'd a n y e n i g e le n in g ö rü ş le rin i iç e riy o rd u . D e fte r o r ta d a n k a tla n m ış tı. B ir y a n d a H .B . K r a s s in , b ir s ü r ü k a r a la m a la r , e k le m e le r v e k a rg a c ık b u r g a c ık b i r y a ­ z ıy la g ö r ü ş le r in i o r ta y a k o y u y o r; d iğ e r y a n d a ise y en i g e le n a r k a d a ş ım ız ın güzel b i r el y a z ıs ıy la ve h iç b ir d e ğ i­ * P e t e r s b u r g T e k n o lo ji E n s t i t ü s ü ’n ü n ö ğ r e n c i l e r i n d e n ; m ü t e v e f f a L. B. K r a s s i n ’i n k a r d e ş i — y a y ım c ı. 15 ş ik lik y a p ılm a k s ız ın k a le m e a lın m ış d ü ş ü n c e ve e le ş tir i­ le ri y e r a lıy o rd u . P a z a r la r s o r u n u , b iz g e n ç M a r k s is tle r i o z a m a n çok ilg ile n d ir m iş ti. P e te r s b u r g M a r k s is t ç a lış m a g r u p la r ın d a , o g ü n le r ­ d e b e lirli b i r e ğ ilim b illu r la ş m a y a b a ş la m ış tı. î ş i n ö z ü ş u y d u : B u e ğ ilim in te m s ilc ile r in e , to p lu m s a l g e lişm e s ü ­ re c i, m e k a n ik v e ş e m a tik b irş e y o la r a k g ö r ü n ü y o r d u . T o p lu m s a l g e liş m e n in b ö y le s in e b i r y o r u m u , k itle le rin , ve p r o le ta r y a n ın r o lü n ü ta m a m e n b i r y a n a b ır a k ıy o r d u . M a rk siz m , d e v rim c i d iy a le k tiğ in d e n s o y u lm u ş ve o r ta ­ d a y a ln ız c a ç ıp la k " g e lişm e e v r e le r i" k a lm ış tı. K u ş k u s u z , b u g ü n h e r M a r s is t b u m e k a n ik k a v ra y ış ı ç ü r ü te b ilir ; f a ­ k a t b u s o r u n , o z a m a n la r b iz im P e te r s b u r g M a r k s is t ç e v ­ r e le r in d e c id d i b i r e n d iş e k a y n a ğ ıy d ı. T e o r ik a ç ıd a n h â lâ ç o k y e te r s iz d ik ; ve p e k ç o ğ u m u z u n M a r x 'a iliş k in b ild iğ i y a ln ız c a K a p ita le n b ir in c i c ild iy d i; K o m ü n is t M a n if e s to ­ s u n u is e h e n ü z g ö r m e m iş tik b ile . B öy le ce , b u m e k a n ik g ö ­ r ü ş ü n , g e rç e k M a rk s iz m in ta m k a r ş ıtı o ld u ğ u n u h e rşe y d e n ç o k iç g ü d ü le rim iz le s e z iy o rd u k . P a z a r la r s o r u n u , ge n el o la r a k M a r k s iz m in k a v r a n ­ m a s ı s o r u n u y la y a k ın d a n iliş k iliy d i. M e k a n ik g ö r ü ş ü n t a r a f t a r l a r ı , g e n e llik le s o r u n a ç o k s o y u t b i r ş e k ild e y a k la ş ıy o r la r d ı. O g ü n d e n b u y a n a o tu z y ılı a ş k ın s ü r e g e ç ti. Y azık k i, s ö z ü n ü e ttiğ im d e f te r k a y b o ld u * ve b e n y a ln ız c a b u d e f te r in ü z e r im iz d e b ır a k tığ ı iz le n im d e n söz e d e b iliy o ­ ru m . P a z a r la r s o r u n u , y e n i M a r k s is t a rk a d a ş ım ız c a son * L e n i n 'in « S ö z d e P a z a r l a r S o r u n u Ü z e r in e » a d l ı y a z ı s ı k a y ­ b o lm u ş k a b u l e d i li y o r d u . A n c a k , N . K r u p s k a y a ’n ın s ö 2ü n ü e t t i ğ i d e f t e r 1017 y ı l ı n d a b u l u n d u . B u y a z ı ş im d i L e n in ’i n E s e r l e r l 'n i n 4. R u s ç a b a s k ı s ı n ı n 4. ç i li n d e y e r a l m a k t a d ı r . — y a y ım c ı. 16 d e re c e soıiMir b ir b iç im d e e le a lm ıy o rd u . S o r u n k itle le rin V Ik arlarıy la b a ğ la n tılı o la r a k o r ta y a k o n u y o r ve b u y a k ­ la şım b ü tü n ü m le , o la y la r a s o m u t k o ş u lla n v e k e n d i gelişıııeli'i i ivinıle d e ğ e r le n d ir e n c a n lı M a rk siz m s e z iliy o r­ du. İn sa n , g ö r ü ş le r in i k e n d is in d e n ö ğ re n m e k iç in , b u y e ­ ni g e le n a r k a d a ş la d a h a y a k ın d a n ta n ış m a k is tiy o rd u . Hen, V la d im ir tly iç ’le A p u k u r y a y a * d e k k a r ş ıla ş a m a ­ d ım . B az ı P e te r s b u r g ’lu M a r k s is t y o ld a ş la r la , V o lg a 'd a n y e n i g e le n a r k a d a ş a r a s ın d a b i r g ö rü ş m e s a ğ la m a k ü z e ­ re , P e te r s b u r g 'lu ü n lü b i r M a r k s is t o la n ve ik i y ıl ö n c e a y n ı ç a lış m a g r u b u n d a b ir lik te b u lu n d u ğ u m u z m ü h e n ­ d is K la s s o n 'u n e v in d e b ir to p la n tı y a p ılm a s ı k a r a r l a ş t ı ­ rıld ı. T o p la n tı "g ö zlem e z iy a f e ti” o la r a k d ü z e n le n d i. T o p ­ la n tıd a , V la d im ir İly iç ’in y a n ıs ır a , K la s s o n , Y. B. K o r o b ­ k o , S e r e b ro v s k i, S. I. R a d ç e n k o v e b a ş k a la r ı d a v a rd ı. P o tr e s ö v ve S tr u v e d e ç a ğ r ılıy d ıla r ; a n c a k o n la r ın to p la n ­ t ıd a b u lu n d u k la r ın ı s a n m ıy o ru m . Ö z ellik le b i r o la y ı ç o k iyi h a tır lıy o r u m . K o n u n e g ib i y o lla r iz le m e m iz g e r e k ti­ ğ iy d i. H e r n a s ıls a g e n e l b i r a n la ş m a s a ğ la n a m a m ış tı. B iris i, ( s a n ır ım Ş e v ly a g in ) C e h a le tle S a v a ş K o m ite s i iç in d e ç a lış m a n ın b ü y ü k ö n e m i o ld u ğ u n u sö y le d i. V la­ d im ir îly iç g ü ld ü v e g ü lü ş ü o ld u k ç a h a ş in d i. (O ş e k il­ d e g ü ld ü ğ ü n ü b i r d a h a h iç g ö r m e d im ) . " P e k â la , e ğ e r v a ta n ı C e h a le tle S a v a ş K o m ite s i iç in ­ d e ç a lış a r a k k u r ta r m a k is te y e n v a rs a ," d e d i, " b u y u r ­ s u n ." B e lir tilm e lid ir k i, b iz im k u ş a k , g e n ç liğ in d e N arodo* v o lts ’la rla * ' Ç a r lık a r a s ın d a k i k a v g a y a ta n ık o lm u ş tu . * A p u k u r y a (E t k e s i m i ) : H ı r i s t i y a n l ı k t a , « b ü y ü k o ru ç » t a n ö n c e k i g ü n a h ç ı k a r m a y a a y r ı l a n b i r k a ç g ü n — ç .n . * ' N a r o d o v o lt s ’la r , 1879’d a N a r o d n i k d e v r i m c il e r c e k u ru la n N a r o d n a y a V o ly a iH a l k m İ r a d e s i ) a d l ı y a s a d ış ı ö r g ü t ü n ü y e s iy - 17 B iz le r, lib e r a lle r in ö n c e le ri h e r k o n u d a n e k a d a r " h o şg ö ­ r ü l ü ”, v e N a r o d n a y a V o ly a P a r t i s i ’n in s in d irilm e s in d e n s o n r a is e n a s ıl s ü k lü m p ü k lü m o ld u k la r ın ı g ö rm ü ş , ve " k ü ç ü k iş le r" y a p ılm a s ı g e re k tiğ in e iliş k in ö ğ ü tle r in i d in ­ le m iş tik . L e n in 'in a la y c ı s ö z le ri o ld u k ç a iyi a n la ş ıla b ilir . O, b ir l ik te m ü c a d e le n in y o lla r ın ı ta r tış m a k ü z e r e g e lm iş ti; o y s a b u n u n y e rin e C e h a le tle S a v a ş K o m ite s in in k ita p ­ ç ık la r ın ı d a ğ ıtm a ç a ğ rıs ın ı d in le m e k z o r u n d a k a lm ış tı. S o n r a la n , b ir b ir im iz i d a h a iyi ta n ıd ığ ım ız d a , V la d i­ m ir tly iç b i r g ü n b a n a , b u lib e r a l " to p lu m u n " , a ğ a b e y si A le x a n d e r U ly a n o v 'u n tu tu k la n m a s ı k a r ş ıs ın d a g ö s te r d i­ ği te p k iy i a n la t tı. B ü tü n ta n ı d ı k t a n U ly a n o v a ile s in d e n u z a k la ş m ış la r d ı v e o z a m a n a k a d a r h e m e n h e r a k ş a m s a tr a n ç o y n a m a y a g e le n y a ş lı b i r ö ğ re tm e n b ile a r tık u ğ r a m a z o lm u ş tu . O z a m a n S im b ir s k ’te d e m iry o lu o lm a ­ d ığ ın d a n , V la d im ir tly iç ’in a n n e s i P e te r s b u r g 'd a tu tu k lu b u lu n a n b ü y ü k o ğ lu n u g ö rm e k ü z e re P e te r s b u r g tr e n i­ n e b in e b ilm e k iç in S y z r a n 'a k a d a r a t a r a b a s ıy la y o lc u ­ lu k e tm e k z o r u n d a k a lm ış tı. V la d im ir tly iç , a n n e s in e yol a r k a d a ş lığ ı y a p a c a k b ir in i b u lm a y a g ö n d e rilm iş , a m a tu ­ t u k lu b i r a d a m ın a n n e s iy le y o lc u lu k e tm e k is te y e n k im ­ se ç ık m a m ış tı. V la d im ir tly iç , b u y a y g ın k o r k a k lığ ın o z a m a n kend ile r. Ç a r lık b a s k ıs ın a k a r ş ı te r ö r c ü ta k tik le r le s a v a ş ıy o r l a r d ı . Ç a r II. A l e x a n d e r ’m ( ı M a r t 1881’d e ) N a r o d o v o l t s ’l a r c a ö l d ü r ü l ­ m e s in d e n s o n r a , Ç a r l ı k H ü k ü m e t i ö r g ü t ü e z d i. O n d o k u z u n c u y ü z ­ y ı l ı n s o n y i r m i y ı l ı n d a N a r o d lz n ı d e v r i m c i m ü c a d e l e i ç i n p r o p a ­ g a n d a y ı t e r k e t t i . Ö r g ü t , z e n g i n k ö y l ü l e r i n ç ı k a r l a r ı n ı d il e g e t i r ­ m e y e v e t o p r a k s a h i p l e r i y l e ( l i b e r a l « N a ro d n ilt» ç iz g i) u z la ş ılm a s ı n ı ö r g ü t l e m e y e b a ş l a d ı . M a r k s iz m e k a r ş ı ç ı k t ı v e M a r k s i z m î n R u s y a 'd a y a y ı l m a s ı n a k a r ş ı d ir e n d i . N a r o d i z m ’e i l k d a r b e y i P le h a n o v v u rd u , v e b u a k ım ın s iy a s a l b i r d o k tr in o la r a k k e s in y e ­ n ilg is i is e L e n in t a r a f ı n d a n t a m a m l a n d ı . — y a y ım c ı. 18 d iş in i so n d e re c e s a r s tığ ın ı söyk-tli. B u g e n ç lik d e n e y im i, k ıışk ıısıız o ıııın sö z d e lib e ra l to p lu m a k a r ş ı o la n tu tu m u n u e tk ile d i. O, tiiın I i lie ra i p a ­ la v r a la r ın g e rç e k d e ğ e rin i ç o k ge n ç y a şın d a y k e n ö ğ re n d i D o ğ a l o la r a k "g ö zlem e z İ y a f c tf ’n d e h iç b ir a n la ş m a s a ğ la n a m a d ı. V la d im ir tly iç a z k o n u ş tu ve d alın çok ko n ıık la n in c e le m e k le u ğ r a ş tı. K e n d ile r in i M a rk sis t sa y a n tu r, o n u n s ü r e k li b a k ış l a r ı a ltın d a te d ir g in o ld u la r . N a r o d n a y a V o ly a ’n ın b i r ü y e s i o la n , 1887'dc Ç ar 111. A le x a n d e r ï ö ld ü r m e g ir iş im in e k a tıla n v e h e n ü z e r ­ g in y a ş a u la ş m a d a n Ç a r ’ın c e lla tla r ın ın e lin d e ö le n V la­ d im ir lly iç ’in a ğ a b e y s in in ö y k ü s ü n ü , ilk kez. N e v a kıyısı b o y u n c a O k h ta M a h a lle s in ’d e n e v e d ö n e r k e n d in le n d iğ i­ m i h a L ırlıy o ru m . V la d im ir lly iç a g a b e y s in i ç o k s e v e rd i. P e k ç o k o r ta k b e ğ e n ile ri v a r d ı v e h e r ik is i d e k e n d ile r in i ç a lış m a y a v e­ re b ilm e k iç in u z u n s ü r e y a ln ız b a ş la r ın a k a lm a k ta n hoşta n ır la r d ı. G e n e llik le b i r a r a d a b u lu n u r l a r d ı ve b i r a r a e v in ö z e l b i r b ö lü m ü n ü p a y la ş m ış la r d ı. E v d e k i g e n ç k a ­ la b a lık ta n ( b i r s ü r ü k ız y a d a e r k e k k u z e n le ri v a r d ı) h e r h a n g i b ir is i u ğ r a d ığ ın d a , ik i k a r d e ş g e le n i ç o k s e v d ik ­ le ri ş u s ö z le rle s e lâ m la r la r d ı: “B izi y o k lu ğ u n u z la o n u r ­ la n d ır ın ız .” İ k is i d e ç o k ç a lış k a n v e d e v rim c i fik ir liy d i­ le r. A n c ak , a r a la r ın d a k i y a ş f a r k ı ç e ş itli b a k ım la r d a n k e n d in i h is s e tir iy o r d u . B a z ı ş e y le r v a rd ı k i, A le x a n d e r, V la d im ir e sö y le m iy o rd u . V la d im ir lly iç b a n a b u k o n u d a ş u n la r ı a n la t tı: A ğ ab ey si h a y v a n la n v e b itk ile r i in c e le m e y e m e r a k ­ lıy d ı. E v d e g e ç ird iğ i s o n y a z t a t i l i n d e A nn elida* ü z e rin e b i r te z h a z ır lıy o r ve b ü t ü n g ü n ü n ü m ik r o s k o p b a ş ın d a g e ç iriy o rd u . G ü n ış ığ ın d a n d a h a fa z la y a r a r la n a b ilm e k * A n n e li d a , ( H a l k a l ı S o l u c a n l a r ) s o l u c a n v c s ü l ü k l e r i k a p s a y a n h a y v a n g r u b u n u n g e n e l a d ı. — ç .n . 19 a m a c ıy la g ü n e şle b i r l i k t e k a lk ıy o r ve h e m e n ç a lışm a y a k o y u lu y o rd u . “Y ok, a ğ a b e y im d e v rim c i o la m a y a c a k ; b ir d e v rim c i s o lu c a n la r ı in c e le m e y e b u k a d a r z a m a n a y ır ­ m a z d iy e d ü ş ü n m ü ş tü m o z a m a n ." d e m iş ti V la d im ir 11yiç. Ç ok g e ç m e d e n y a n ıld ığ ın ı a n la d ı. K a r d e ş in in y a z g ısı, k u ş k u s u z V la d im ir lly iç 'i d e l i n ­ d e n e tk ile d i. B ir b a ş k a ö n e m li e tk e n d e V la d im ir îly iç ‘ in p e k ç o k k o n u d a a r t ı k b a ğ ım s ız c a d ü ş ü n m e y e b a ş la ­ m ış v e d e v rim c i m ü c a d e le n in z o r u n lu ğ u n a k e n d iliğ in d e n in a n m ış o lm a s a y d ı. B öy le o lm a s a , a ğ a b e y s in in y a zg ısı o n d a y a ln ız c a d e ­ r i n k e d e r e , y a d a e n ç o k , o n u n iz in d e n y ü r ü m e k iç in biı ç a b a ve k a r a n lığ a yo l a ç a r d ı. O y sa k i, a ğ a b e y s in in y a z ­ g ıs ı V la d im ir ’in z e k a s ın ı b ile d i, o n d a o la ğ a n ü s tü d ü ş ü n ­ ce a y ık lığ ı, g e rç e ğ i o ld u ğ u g ib i g ö rm e , h a y a l ve lâ fa z a n ­ lığ a b i r a n o ls u n k e n d in i k a p tır m a m a y e te n e ğ i g e liş tir ­ di. B u d u r u m o n u n , b ü t ü n s o r u n la r k a r ş ıs ın d a titiz ve d ü r ü s t b i r y a k la ş ım a s a h ip o lm a s ın ı s a ğ la d ı. V la d im ir fly iç , 1894 g ü z ü n d e b iz im g r u b a “H a lk ın D o stla n " n ı* o k u d u . B u y o r u m u n b iz le ri h e y e c a n d a n n a ­ sıl titr e tt iğ in i h a tır lıy o r u m . B u k ita p ç ık ta , m ü c a d e le n in a m a ç l a n d ik k a te d e ğ e r b i r a ç ık lık ta o r ta y a k o n u y o rd u . H a lk ın D o s t la n 'n ın ç o ğ a ltılm ış k o p y a la n d a h a so n ra “S a r ı D e fte rle r" a d ı a l tın d a e ld e n e le d o la ş tı. İm z a sız o la n b u y a z ıla r o ld u k ç a ç o k o k u n m u ş v e z a m a n ın M a rk ­ s is t g e n ç liğ i ü z e r in d e , k u ş k u s u z , g ü ç lü e tk is i o lm u ş tu . 1896 y ılın d a P o lta v a ’d a b u lu n d u ğ u m s ır a d a , o zam an l a n n e tk ili b i r S o s y a l-D e m o k ra tı o la n v e c e z a e v in d e n y e n i ç ık m ış b u lu n a n P . P. R u m y a n tse v , H a lk ın D o s tla n ' n ı d e v rim c i S o s y a l-D e m o k ra sin in g ö r ü ş ü n ü b ü tü n lü k iç in d e o r ta y a k o y a n e n g ü ç lü ve e n m ü k e m m e l b i r çahş* B u k i t a p ç ı ğ ı n u z u n a d ı. « H a lk ın D o s tla r ı» K i m l e r d i r v e B u n l a r S o s y a l - D e m o k r a t l a r l a N a s ıl S a v a ş ı r l a r » d ı r . — y a y ım c ı. 20 m a o la r a k n ite le m iş ti. 1894-1895 k ış ın d a V la d im ir tly iç ’i d a h a y a k ın d a n ta n ıd ım . O, b e n im ü ç y ılı a ş k ın b i r s ü r e d ir ç a lıştığ ım S m o le n s k a y a A k şa m P a z a r O k u lu n u n * * b u lu n d u ğ u N e v sk a y a Z a s ta v a y ö r e s in d e k i işç i g r u p la r ın d a k o n u ş ­ m a la r y a p ıy o rd u . G ö re v im d o la y ıs iy le S c h lü s s e lb ıırg P o s ta Y o lu n d a k i* y a ş a n tıy ı y a k ın d a n ta n ım ış tım . V la d i­ m ir İ ly iç ’in g r u b u n d a k i iş ç ile r d e n p e k ço ğ u , P a z a r O kul u ’n d a b e n im ö ğ r e n c ile r im d i. B u n la r d a n b a z ıla rı: B ab u şk in , B ro v k o v , G r ib a k in , B o d ro v ’l a r (A rş e n i ve P h ilip ) ve Z h u k o v 'd u . O g ü n le rd e A k şa m P a z a r O k u lu işçi s ın ı­ fın ın g ü n lü k y a ş a n tıs ın ı, ç a lış m a k o ş u lla r ın ın ve k itle le ­ r in r u h s a l d u r u m u n u in c e le m e k için b u lu n m a z b ir o la ­ n a k tı. S m o le n s k a y a O k u lu n d a , b u r a y a b a ğ lı a k ş a m te k ­ n ik b ö lü m ü y le K a d ın ve O b u k h o v o O k u lla rı'n ı s a y m a z ­ s a k a ltı y ü z ö ğ re n c i v a rd ı. B e lirtm e liy im ki, iş ç ile r 'h a ­ n ım ö ğ r e tm e n le r in e ' s o n s u z g ü v e n d u y a r la r d ı, ö r n e ğ in , G ro m o v K e re s te M a ğ a z a la rı n m e k ş i- s u r a tlı b e k ç isi, gö z le ri p a r la y a r a k ö ğ re tm e n in e , b i r o ğ lu o ld u ğ u n u m ü j­ d e le r; v e re m li b i r f a b r i k a iş ç isi, k e n d is in e ö ku m a-y azm a ö ğ re ttiğ i iç in ö ğ re tm e n in e se v im li b i r n iş a n lı d ile r; b ü tü n ö m r ü n ü T a n r ı y ı a r a m a k la g e ç ire n , d in s e l b i r t a ­ r i k a t ü y e si b a ş k a b i r işçi, e n s o n u n d a , P a s k a ly a ’d a n iki h a f t a ö n c e k i p a z a r g ü n ü R u d a k o v ’d a n ( b a ş k a b i r ö ğ re n ­ c i) g e rç e k te T a n n 'm n v a r o lm a d ığ ım Ö ğ re n d iğ in i, b u n u n k e n d is in i ç o k m e m n u n e ttiğ in i, d ü n y a d a e n k ö tü şeyin * P e t e r s b u r g ’u n , N e v s k a y a Z a s t a v a y ö r e s i n i n ö t e s i n d e k a l a n iş ç i m a h a ll e s i . N e v s k i y ö r e s i ( ş im d i V o l o d a r s k i ) o l a r a k a n ıl ı r d ı . Y ö re d e k i F a b rik a v e a tö ly e le rin ç o ğ u n lu ğ u N e v a n e h ri b o y u n c a Ş l ü s s e l b u r g ’a u l a ş a n P o s t a Y o lu ü z e r i n d e y e r a l ır d ı . — N . K r u s p kaya. ** P a z a r O k u l u : Ç a r l ı k R u s y a s ı’n d a ö n c e l e r i d a h a ç o k d i n e ğ i ­ t i m i y a p a n , d a h a s o n r a is e iş ç il e r e o k u m a r y a z m a v e t e m e l b i l g i ­ l e r ö ğ r e t il e n y e t i ş k i n l e r i ç i n a k ş a m o k u l l a r ı d ı r . — ç.n . 21 T a n r ı y a k ö le lik o ld u ğ u n u — ç ü n k ü b u n a k a tla n m a k zo­ rundasınız — o y sa in s a n la r ın k ö le si o lm a n ın ç o k d a h a k o ­ la y o ld u ğ u n u , h iç d e ğ ils e k a r ş ı k o y m a k v e m ü c a d e le e t­ m e k o la n a ğ ı b u lu n d u ğ u n u h o ş n u tlu k la d e f te r in e y a z a rd ı. A y rıca b i r tü tü n - iş ç is i v a rd ı, p a z a r g ü n le ri k e n d in i k a y ­ b e d e n e d e k iç e rd i, ü z e r in e ö y le sin e tü tü n k o k u s u s in m iş ­ t i k i y a n ın a y a k la ş tığ ın ız d a k o k u d a n b a ş ın ız d ö n e rd i. B u a d a m k a rg a c ık b u r g a c ık y a z ıs ıy la ( s e s li h a r f le r in ç o ğ u ­ n u a t la y a r a k ) d e f te r in e s o k a k ta üç y a ş la r ın d a b i r kız ç o c u ğ u b u ld u k la r ın ı, y a v ru c a ğ ın a r k a d a ş la r ıy la b ir lik te a rte ld e * k a ld ığ ın ı, o n u p o lise te slim e tm e k z o r u n d a ol d u k la r ın ı, o y s a ç o c u ğ a y a z ık o la c a ğ ın ı y a z a rd ı. B ir gün , te k b a c a k lı b i r a s k e r y a n ım a g eld i ve, " M ih a il, g e ç e n yıl o k u ttu ğ u n u z a r k a d a ş , a ş ır ı ç a lış m a k ta n k e n d in i tü k e t­ ti. ö l m e d e n ö n c e siz e s e lâ m ın ı ile tm e m i is te d i ve uz u n ö m ü r l e r d ile d i." d e d i. Ç a rın ve p a p a z la r ın ş id d e tli s a v u ­ n u c u s u o la n b i r d o k u m a iş ç isi, şu u y a r ıd a b u lu n d u : " Ş u r d a k i k a r a n lık h e r if te n s a k ın ın , h e r g ü n G o ro k h o va y a S o k a ğ ı nda** d o la ş ıy o r." Y a şlıc a b i r işçi, k ilis e b e k ­ çiliğ i g ö re v in d e n v a z g e ç m e d iğ in i ö n e s ü r e r d i: "Ç ü n k ü p a p a z la r ın h a lk ı a ld a tm a s ın ı g ö rm e k b e n i d e li e d iy o r, b ir in in b u n la r a h a d d in i b ild ir m e s i g e re k ." K ilis e y e g e ­ lin c e ... E n k ü ç ü k b i r b a ğ lılığ ı fa la n y o k tu , g e liş m e ev ­ r e le r i y a v e s in d e n is e p e k h o ş la n ıy o rd u . V e b u n a b e n z e r b ir s ü r ü ş e y le r... B iz im ö r g ü te b a ğ lı işç ile r, k iş ile r i ta n ım a k v e ç a lış ­ m a g r u p la r ın a v e Ö rg ü te k a z a n a b ile c e k le rin i seç m e k a m a c ıy la o k u la g id e rle rd i. B u iş ç ile r iç in ö ğ re tm e n le r a r tık h iç b ir ö z elliğ i o lm a y a n b i r k a d ın la r k a la b a lığ ı de* X IX . Y ü z y ıl R u s y a s ı ’n d a , b a ğ ım s ı z i ş ç i l e r i n k â n b ö lü ş m e k e s a s ı n a g ö r e b i r l i k t e ç a l ı ş t ı k l a r ı k u r u m l a r . — ç .n . ** G iz il s i y a s i p o lis in g e n e l m e r k e z i n i n y a y ım c ı. 22 b u lu n d u ğ u so k a k — ğ ild i. O n la r, h a n g i ö ğ r e tm e n in s iy a s a l b a k ım d a n n e d e ­ re c e y e te r li o ld u ğ u n u a y ır d e d e b ilir le r d i. ö ğ r e tm e n le r d e n b ir is in in " b iz d e n ” o ld u ğ u n u a n la d ık la r ın d a , b i r k e lim e y a d a sö zle b u n u ö ğ r e tm e n e im a e d e r le r d i. Ö rn e ğ in , e l-s a n a tla rı e n d ü s tr is i ta r tış ılır k e n b ir a d a m k a lk a r : "Els a n a t l a n iş ç is i y ığ ın ü r e tim le b a ş e d em e z ." d e r; ya d a ş ö y le s in e z o r b i r s o r u s o r a r d ı: " P e te r s b u r g 'lu iş ç i ile A rh a n g e lsk 'li k ö y lü a r a s ın d a k i f a r k n e d ir ? " V e s o n ra ö ğ re tm e n e şö y le b ir b a k a r : " B iliy o ru z , siz b iz d e n s in iz ’’ d e r c e s in e o n u özel b i r ş e k ild e s e lâ m la rd ı. E ğ e r y e re l o la r a k b i r fa a liy e tte b u lu n u lu r s a , b u n ıı ö r g ü te ile te c e ğ in i b ild ik le r in d e n , h e m e n ö ğ re tm e n e b il­ gi v e r ir le r d i. B u , b i r ç e ş it ü s tü k a p a lı a n la ş m a y d ı. G e rç e k te n d e o k u ld a — p o lis a ja n ı b u lu n m a y a n h e ­ m e n h iç b ir s ııu f b u lu n m a m a s ın a ra ğ m e n — h e r k o n u d a k o n u ş a b ilird ik . E ğ e r " ç a r ”, “g re v " v e b e n z e ri k o r k u n ç k e lim e le r d e n s a k ın ırs a n ız , te m e l s o r u n la r a d e ğ in e b ilird in iz . A slın d a , n e o lu r s a o ls u n , h e r h a n g i b i r k o n u d a k o ­ n u ş m a m ız re s m e n y a s a k tı. B ir g ü n , h a b e r s iz ge len b i r m ü f e ttiş in , o n d a lık s is te m in ö ğ re tild iğ in i k e ş fe tm e s i ü z e rin e , ö z e tle m e G ru b u k a p a tıld ı; ç ü n k ü d e rs p r o g r a m ı y a ln ız c a a r itm e tiğ in d ö r t iş le m in e iz in v e riy o rd u . O z a m a n , S ta ro -N e v s k i S o k a ğ ın d a g e n iş b a h ç e s i o la n b i r e v d e k a lıy o rd u m . V la d im ir Ily iç , P a z a r g ü n le ri g r u p ç a lış m a s ın d a n s o n r a u ğ r a r d ı v e s o n u g e lm e y e n s o h ­ b e tle r e d a la r d ık . O k u ld a k i g ö re v im e , a ş ık tım ve e ğ e r sö ­ z ü m k e silm e z s e , o k u l, ö ğ re n c ile r , S e m y a n n ik o v , T h o r n ­ to n , M ax w ell ve ö te k i f a b r ik a la r a iliş k in s a a tle r c e k o n u ­ ş a b ilir d im . V la d im ir İly iç , iş ç ile r in y a ş a m a k o ş u lla rın ı k a f a s ın d a ş e k ille n d ir m e s in e v e d e v rim c i p r o p a g a n d a k o ­ n u s u n d a tü r l ü y a k la ş ım y o lla n b u lm a s ın a y a rd ım c ı o la b ile c e k e n k ü ç ü k a y n n t ı l a r l a ilg ile n ird i. O g ü n le r in ayd m l a n n ı n p e k ç o ğ u iş ç ile ri iy i ta n ım a z la r d ı. A y d m la r ça ­ lış m a g r u p l a n n a k a t ı l ı r l a r ve iş ç ile r e b i r ç e ş it k o n f e r a n s 23 ç e k e rle d i. E n g e ls 'in "A ilcnltı, (İzci M ü lk iy e tin ve D evle­ t i n K ö k e n i" a d lı y a p ıtın ın el y a z m a s ı ç e v iris i, u z ıın s ü r e ç a lışm a g r u p l a n a r a s ın d a d o la ş m ış tı. V la d im ir lly iç , iş­ ç ile re M a rx ’in K a p lta l’ini o k u d u ve a ç ık la d ı. D e rsin ik in ­ c i b ö lü m ü n ü , iş ç ile r in y a ş a m a ve ç a lış m a k o ş u lla r ıy la il­ g ili s o r u n la r a a y ı n r , o n la r ın y a ş a n tıs ın ın to p lu m u n b ü ­ t ü n ü n e iliş k in ö n e m in i b e l i r t i r ve b u d ü z e n in h a n g i y o l­ la d e ğ iş tirile b ile c e ğ in i a n la tır d ı. T e o ri ile u y g u la m a y ı b ir le ş tir m e k , V la d im ir ÎIy iç ’in ç a lış m a g r u p l a n iç in d e k i ç a b a la r ın ın b i r ö z e lliğ iy d i. Y a v a ş y a v a ş b iz im g ru b u n ö te k i ü y e le r i d e a y n ı y ö n te m i b e n im s e d ile r. B i r yıl s o n r a , V iln a a d ıy la ç o ğ a ltılm ış " A jita sy o n Ü ze­ r in e ” a d lı k ita p ç ığ ın ç ık tığ ı g ü n le rd e , o r ta m , b r o ş ü r e r le a jita s y o n y a p m a k iç in ta m a m e n o lg u n la ş m ış tı. B ü tü n s o ­ r u n iş e b a ş la m a k tı. İ ş ç ile r in g ü n lü k g e re k s in m e le rin e iliş ­ k in a jita s y o n y ö n te m i, P a r ti ç a lış m a la r ım ız d a d e r in k ö k le r s a ld ı. B u y ö n te m in n e d e n li e tk ili o ld u ğ u n u k e sin lik le k a v r a m a m y ılla r s o n r a o ld u . F r a n s a 'd a siy a si m ü lte c i o la r a k b u lu n d u ğ u m u z y ılla r d a , P a r is 'd e k i p o s ta işç ile ri grevi s ır a s ın d a , F r a n s ız S o s y a lis t P a r ti s i’n in , a jita sy o ııd a n ta m a m e n u z a k d u r d u ğ u n u g ö rd ü m . A jita s y o n u n se n ­ d ik a la r ın işi o ld u ğ u n u s ö y lü y o rla rd ı. O n la ra g ö re , p a r t i ­ n in g ö re v i y a ln ız c a s iy a s a l m ü c a d e le y d i. E k o n o m ik ve siy a sa l m ü c a d e le y i b ir le ş tir m e y e iliş k in h iç b ir a ç ık d ü ş ü n ­ c e le ri y o k tu . O z a m a n P e te r s b u r g ’d a ç a lış a n y o ld a ş la r ın p e k ço ğ u , b r o ş ü r le a jita s y o n u n g ü ç lü e tk is in i g ö rü n c e , b u iş e k e n ­ d ile rin i ö y le sin e k a p t ı r d ı l a r k i, a jita s y o n u n k itle iç in d e k i ç a lış m a b iç im le r in d e n b i r i s i o ld u ğ u n u , a n c a k te k yolıı o l­ m a d ığ ın ı h e p te n u n u t t u l a r , ve ü n lü ‘‘E k o n o m iz m ’'* y o lu n a s a p tıla r . * « E k o n o m iz m » ; 10. Y ü z y ıl s o n l a r ı y l a 20. Y ü z y ıl b a ş l a r ı n d a R u s y a S o s y a l - D e m o k r a t l a n o r a s ı n d a k i o p o r t ü n i s t b i r e ğ ilim . B u 24 V la d im ir Ily iç , b a ş k a ç a lış m a b iç im le ri b u lu n d u ğ u n u h iç b ir z a m a n u n u tm a d ı. 1895 y ılın d a y a z d ığ ı " F a b rik a k r d a İ ş ç ile r d e n P a r a C eza sı K e silm e s in e İ liş k in K a n u n Ü z e rin e B ir A ç ık la m a " a d lı k ita p ç ık ta , iş ç ile r in g e re k s i­ n im le rin d e n h a r e k e tle , o r ta la m a b i r işçiy e n a s ıl y a k la ş ı­ la c a ğ ın ın ve o n la r ı a d ım a d ım s iy a s a l m ü c a d e le n in k a ç ı­ n ılm a z lığ ı s o r u n u n a y ö n e ltm e n in p a r la k b i r ö rn e ğ in i o r ­ ta y a k o y d u . B irç o k o k u m u ş , b u k ita p ç ığ ı d o n u k ve sık ıc ı b u ld u ; o y s a iş ç ile r o n u s u s a m ış ç a s ın a o k u d u la r , ç ü n k ü g ü n lü k y a ş a n tıla r ıy la ilg iliy d i ve a ç ık b i r d ille y a z ılm ış­ tı. ( K ita p ç ık N a r o d n a y a V o ly a m a tb a a s ın d a b a s ılm ış vc İş ç ile r a r a s ın d a d a ğ ıtılm ış tı) . O z a m a n la r V la d im ir İly tç f a b r ik a y a s a la r ın ı d e r in le m e s in e in c e le m iş ti. B u y a s a la rı iş ç ile re a ç ık la m a n ın , siy a s a l r e j i m l e k e n d i d u ru m la rı a r a s ın d a k i ilişik iy i o n la r a g ö s t e r m e d e biiyiik k o la y lık s a ğ la y a c a ğ ın a in a n ıy o rd u . Bu ç a b a n ın k a n ıtla r ı, îly iç ’ in o s ır a la r d a iş ç ile r iç in ya zd ığ ı ö z e llik le ' Y eııi F a b r i­ k a Y a sa sı" a d lı k ita p ç ık ve " G re v le r Ü z erin e", " E n d ü s tr i M a h k e m e le r i Ü z e rin e " v e ö te k i y a z ıla rın d a g ö rü le b ilir. İ ş ç i ç e v r e le rin d e k i b u ç a lış m a la r ım ız ın b i r so n u c u , p o lis in b iz i d a h a y a k ın d a n iz le m e si o ld u . G ru b u m u z iç in d e , g izli ç a lış m a y ö n te m le r i k o n u s u n d a e n te c r ü b e li o la n V la d im ir İ ly iç ’ti. Ç e v re d e k i b ü tü n e v le rin a v lu la r ı­ n ı ç o k iyi b ilir ve p o lis h a fiy c le r in i u s ta lık la a tla tır d ı. G ö rü n m e z m ü r e k k e p k u lla n m a s ın ı, k ita p la r ın iç in e n o k ­ ta la r la gizli ş if r e le r y a z m a s ın ı b iz e h e p o ö ğ r e tti. Ç eşit e ğ ilim in s i y a s a l p r o g r a m ı i ş ç i l e r İç in e k o n o m i k m ü c a d e le y i, lib e ­ r a l l e r i ç i n is e 6 iy a s a l m ü c a d e l e y i ö n e r iy o r d u . E k o n o m is tl e r i n l i ­ d e r l e r i , P r o k o p o v iç , K u s k o v a , K r lç e v s k i, M a r t i n o v v e b a ş k a l a r ı y d ı . B a s ı n d a k i « E k o n o m is t» y a y ı n o r g a n l a r ı is e R a b o ç a y a M y s l [ İ ş ç i ­ l e r i n D ü ş ü n c e s i ] v e R o b o ç e y e D e lo [ İ ş ç i l e r i n D a v a s ı ] g a z e t e l e r i y ­ d i. E k o n o m iz m in id e o lo jik y e n il g is i k o n u s u n d a . L e n in ’i n 1002 M a r t 'm d a y a z ı l a n «N e Y a p m a lı» a d lı k i t a b ı n ı n ö n e m li r o l ü o l­ m u ş t u . — y a y ım c ı. 25 ç e ş it ta k m a a d l a r ic a d e d e rd i. İn s a n , o n u n N a ro d n a y a V o iy a y ö n te m le r in i ç o k iy i ö ğ re n d iğ in i a n lıy o r d u . G e r­ ç e k te n , u y g u la d ığ ı b ir in c i s ın ıf g iz lilik te k n ik le r i n e d e ­ n iy le " D v o m ik ” (B e k ç i) ta k m a a d ıy la a n ıla n e sk i n ih i­ lis tle r d e n M ih a ilo v 'a b e s le d iğ i b ü y ü k s a y g ı s e b e p s iz d e ­ ğ ild i. B u a r a d a , p o lis in g ö z e tim i g id e r e k ş id d e tle n iy o r d u v e V la d im ir İly iç , h e ııü z iz le n m e y e n b ir is in in iliş k ile ri s ü r d ü r m e k ü z e r e “h a le f " o la r a k s a p ta n m a s ı k o n u s u n d a d ir e n iy o r d u . P o lis in g ö z ü n d e , a r a l a r ı n d a e n " te m iz " b e n o ld u ğ u m iç in , “h a le f " o la r a k b e n im a ta n m a m k a r a r la ş ­ tır ıld ı. P a s k a ly a Y o r t u s u n u n b ir in c i g ü n ü , b e ş y a d a a l ­ tım ız , " b a y r a m ı k u tla m a k " ü z e re T s a rk o y e S e lo 'y a g it­ tik . B u r a d a , y a ş a m ın ı k a r ış ık iş le rle k a z a n a n S ilv in a d ın ­ d a b i r a r k a d a ş ım ız v a r d ı. T re n le y o lc u lu k e tlik v e yo l b o y u n c a s a n k i b ir b ir im iz i h iç ta n ım ıy o r m u ş u z g ib i d a v ­ r a n d ık . T s a rk o y e S e lo ’d a b ü tü n g ü n o tu r u n , h a n g i iliş ­ k ile r in s ü r d ü r ü lm e s i g e r e k tiğ in i ta r t ı ş t ı k . V la d im ir îly v ; b iz e ş if r e k u lla n m a s ın ı ö ğ r e tti ve b iz d e b i r k ita b ın nerd e y se y a r ıs ın ı ş ifre le d ik . B u n u sö y le m ey e u ta n ıy o r u m ; s o n r a d a n b e n , b u ilk b ir l ik te ş ifre le m e ü r ü n ü m ü z ü ç ö z ­ m e y i b e c e re m e d im . A n c ak b e n im iç in b i r te se li v a rd ı: Ş if re n in o k u n m a s ı g e re k tiğ i z a m a n , " iliş k ile rin " p e k ç o ­ ğ u z a te n y o k o lm u ş tu . V la d im ir îly iç , d e v rim c i ç a lış m a ­ la r a ş u y a d a b u şe k ild e y a r a r lı o la b ile c e k k iş ile ri h e r y e rd e a r a y ıp b u la r a k b u " iliş k ile r i” titiz lik le k u r m u ş tu . V la d im ir İly iç ’in g irişim iy le , b iz im g r u b u n te m s ilc ile ri ( Y a n ılm ıy o r s a m tly iç v e K riz h iz h a n o v k s i) v e P a z a r O k u ­ l u n d a n b i r g r u p b a y a n ö ğ r e tm e n a r a s ın d a y a p ıla n to p ­ la n tıy ı h a tır lıy o r u m . B u ö ğ r e tm e n le r in p e k ç o ğ u d a h a s o n r a S o s y a l-D e m o k ra t o ld u la r . B u n la r a r a s ın d a , N a ­ r o d n a y a V o ly a P a r t i s i n i n e s k i b i r ü y e si o la n v e s o n r a d a n S o s y a l-D e m o k ra tla r a k a tıla n L y d ia K n ip o v iç d e v a rd ı. E s k i P a r t i l i l e r o n u h a t ı r l a r l a r . H e m k e n d in e h e m b a ş k a ­ la r ın a k a r ş ı b ü y ü k d e v rim c i d is ip lin i o la n , m ü k e m m e l b ir 26 y o ld a ş tı; in s a n la r ı iyi ta n ıy a n v e b ir l ik te ç a lış tık la r ın ı sev­ gi v e ö z e n le s a r a n b u k a d ın , L y d ia , V la d im ir İly iç 'te k i d e v r im c i ö z ü f a r k e tm e k te g e c ik m e d i. L y d ia , N a r o d n a y a V o ly a m a tb a a s ıy la b ü t ü n iliş k ile ri s ü r d ü r m e y i ü z e r in e a ld ı. B a s k ı iç in b ü t ü n a y a r la m a la r ı y a p tı, m ü s v e d d e le ri g ö tü r d ü , b a s ıla n y a y ın la r ın d a ğ ıtı­ m ın ı s a ğ la d ı, b u n l a n s e p e tle r iç in d e a r k a d a ş la r ın a ta ş ıd ı v e d e v rim c i y a y ın la rın iş ç ile r a r a s ın d a d a ğ ıtılm a s ı işin i ö r g ü tle d i. M a tb a a d a n b i r m ü r e ttib 'in e le v e rm e s i s o n u c u tu tu k la n d ığ ın d a , b a z ı a r k a d a ş la r ın d a b u lu n a n o n ik i se ­ p e t y a s a k la n m ış y a y ın a el k o n d u . N a r o d o v o lts 'la r o za m a n iş ç ile r iç in , a r a la r ın d a V la d im ir tly iç 'in y azd ığ ı " C e z a la r Ü z e rin e " , " K ra l A çlık " v.s. ııin d c b u lu n d u ğ u ; " İ ş g ü n ü ”, " Y a ş a m la r ve Ç ık a r la r " g ib i k ita p ç ık la r ın h a lk b a s k ıla r ın ı y a p ıy o r la r d ı. L a ııtin s k i B a s ım c v i’n d c ç a lış a n N a r o d o v o lts ’la r d a n ik is i — Ş a p o v a lo v ve K a ta n s k a y a — ş im d i K o m ü n is t P a r tis i s a f la r ın d a d ır la r .* L y d ia K ııip o v iç a r t ı k a r a m ız d a d e ğ il. S o n y ılla r ın ı g e ç ird iğ i K ır ım 'd a , ş e h ­ r i n B e y a z la n n e lin d e b u lu n d u ğ u 1920 y ılın d a , g ö n lü n d e K o m ü n is tle re ö İle m ve d u d a k la r ın d a K o m ü n is t P a r t i s i ’n in a d ı o ld u ğ u h a ld e ö ld ü . B u to p la n tıy a k a tıla n la r a r a s ın d a , s a n ır ım ö ğ r e tm e n P. F. K u d e li ve A. I. M e sç e ry a k o v a ( h e r ik is i d e h a le n P a r ti ü y e s id ir le r ) d a v a rd ı. N e v sk a y a Z a s ta v a ’d a k i ö ğ ­ r e tm e n le r d e n b ir is i d e, y e tk in b i r k o n u ş m a c ı o la n , ( iş ç i­ le re , d e v le t b ü tç e s in e iliş k in y a p tığ ı k o n u ş m a y ı h a t ı r l ı ­ y o r u m ) A le x a n d ra K a lm ik o v a id i. L ite in ty S o k a ğ ın d a b i r k ita p e v i v a r d ı ve ö s ı r a l a r V la d im ir tly iç ’le ç o k iyi ik i a r k a d a ş tıla r . K a lm ik o v a 'n ın ö ğ r e n c ile r in d e n b ir is i S tr u v e 'd u ; P o tre s o v ( S tr u v e 'u n e sk i o k u l a r k a d a ş la r ın ­ d a n ) d a k ita p e v in e s ık s ık u ğ r a r d ı. D a h a s o n r a , İk in c i K o n g re g ü n le rin e d e k , e sk i I s k r a ’n ın p a r a s ın ı A le x a n d ra * B u a n ı l a r , 1030 y ı l ı n d a y a z ı lm ı ş t ı r , — y a y ım c ı. 27 K a lm ik o v a s a ğ la d ı. S tr u v e ’u n lib e r a lle r in s a f ın a g e ç m e ­ s in d e n s o n r a o n a k a tılm a d ı; I s k r a c ı ö r g ü tle s ık ı iliş k i­ le rin i s ü r d ü r d ü . L â k a b ı "T eyze y d i. V la d im ir îly iç ’le ço k iy i d o s ttu la r . D e tsk o y e S e lo 'd a k i b i r b a k ım e v in d e iki yıl y a ta la k y a ş a d ık ta n s o n r a , ş im d i ö lm ü ş b u lu n u y o r . S ık s ık z iy a r e tin e g id e n y e re l y e tim le r y u r d u n u n ç o c u k la r ın a tly iç 'i a n la t ır d ı. 1924 y ılın d a b a ııa y a zd ığ ı m e k tu p ta , V la ­ d im ir tly iç 'in a te ş li ç a ğ r ıla r ım iç e re n v e k itle le r ü z e r in ­ d e b ü y ü k e tk is i o la n , 1917 y ılın d a y a z ılm ış m a k a le le rin , a y rı b i r k ita p o la r a k y a y ın la n m a s ı g e re k tiğ in i b ild ir iy o r ­ d u . V la d im ir lly iç , 1922 y ılın d a , d a h a u z u n y a z m a o la n a ­ ğı b u la m a d ığ ın d a n , o n a b i r ik i s a tır lık c a n d a n b i r e s e n ­ le m e y a z m ış tı. A le x a n d ra K a lm ik o v a , " E m e ğ in K u r tu lu ş u ”* g r u ­ b u y la y a k ın d a n iliş k iliy d i. B i r k e re s in d e , ( s a n ır ım 1899’ d a ) V e ra Z a s u liç in R u sy a 'y a g e ld iğ i s ır a d a , o n a k a ç a k o tu r m a o la n a ğ ı s a ğ la m ış v e k e n d is iy le sık s ık b u lu ş m u ş ­ tu . îş ç i h a r e k e tin i n k a b a r a n d a lg a s ı, " E m e ğ in K u r tu lu ­ ş u " g r u b u n u n y a y ın la d ığ ı k ita p v e m a k a le le r ve P e te r s ­ b u r g S o s y a l- D e m o k r a tla n n ın e tk is iy le , P o tre s o v — ve b i r s ü r e iç in S tr u v e — S o l a k a y d ıla r . B ir dizi h a z ır lık t o p ­ la n tıs ın d a n s o n r a , o r t a k ç a lış m a iç in a d ım la r a tıld ı. O r­ ta k la ş a b i r s im p o z y u m y a y ın la n m a s ı k a r a r la ş tır ıld ı: " E k o n o m ik G e lişm e m iz i N ite le n d ir ic i M a lz e m e le r." Y azı k u m lu n d a , b iz im g r u p V la d im ir lly iç , S ta r k o v ve S te p a n R a d ç e n k o , o n l a n n g r u b u ise S tr u v e , P o tr e s o v ve K la s s o n ta r a f ın d a n te m s il e d iliy o rd u . B u y a y ın ın b a ş ın a g e le n le r h e r k e s ç e b ilin iy o r ; Ç a r lık s a n s ü r ü n c e a te ş e a tıld ı. 1895 * « E m e ğ in K u r t u l u ş u - g r u b u , i l k R u s M a r k s i s l e r m d e n o l a n G . P le h a n o v . V e r a Z a s u liç , A x e lr o ld v e I g n a t o v l a b i r l i k t e 1003 y ı l ı n d a C e n e v r e 'd e k u r u l a n v e R u s y a ’d a M a r s iz m i n y a y ı l m a s ı n ­ d a b ü y ü k k a tk ıs ı o la n ilk i R u s M a r k s is t g ru b u . B u g r u p R u s y a S o s y a l - D e m o k r a t îş ç i P a r t i s i n i n 1003’t e L o n d r a ’d a y a p ı l a n II. K o n ­ g r e s i n e k a d a r v a r l ı ğ ı n ı s ü r d ü r m ü ş t ü r . — y a y ım c ı. 28 y ılın d a , y u r t d ış ın a ç ık m a d a n ö n c e , V la d im ir îly iç ç a lış ­ m a la r ı h ız la n d ır m a k a m a c ıy la , P o tr e s o v ’u n o tu r d u ğ u O z e m o y S o k a ğ ın a ç o k s ık u ğ r u y o r d u . V la d im ir Îly iç , 1895 y a z ın ı y u r t d ış ın d a g e ç ird i. B u s ü r e n in b i r k ıs m ın ı B e r lin ’d e iş ç i to p la n tıla r ın a k a tıla r a k , b i r k ıs m ın ı d a İs v iç re 'd e , ilk kez k a r ş ıla ş tığ ı, P le h a n o v , A x e lro d ve Z a su liç 'Ie g ö r ü ş e r e k g e ç ird i. B ir y ığ ın izle­ n im ve ç if t g ö z lü b i r b a v u l d o lu s u y a s a k la n m ış y a y ın la y u rd a döndü. P o lis, ü lk e y e a y a k b a s tığ ı a n d a n b a ş la y a r a k V la d im ir tly iç 'i iz le m ey e b a ş la d ı. K e n d isi v e b a v u lla r ın a göz k o y ­ m u ş la r d ı. O s ır a la r , A d re s B ü r o s u n d a ç a lış a n b i r k u z e ­ n im v a rd ı. V la d im ir îly iç ’in d ö n ü ş ü n d e n i k i g ü n s o n ra b a n a u ğ r a y a r a k , n ö b e tç i o ld u ğ u g ece b i r d e d e k tifin gel­ d iğ in i, a lf a b e tik s ıra y a g ö re d ü z e n le n m iş a d r e s lis te sin i k a r ış tır d ığ ın ı ve b ö b ü r le n e r e k : “ İ ş te , ö n e m li b i r d e v le t s u ç lu s u n u n iz in i b u ld u k ; a d ı U ly an ov . A ğ abe ysi a s ılm ış ­ tı, b u is e y u r t d ış ın d a n y e n i g e ld i. A r lik e lim iz d e n k a ç a ­ m a z ." d iy e k o n u ş tu ğ u n u a n la ttı. V la d im ir tly iç 'le ta n ış tı­ ğ ım ız ı b ile n k u z e n im , o la y ı z a m a n g e ç irm e k s iz in b a n a b ild ir m iş ti. D o ğ al o la r a k b e n d e h e m e n V la d im ir İly iç i u y a r d ım . O la ğ a n ü s tü d ik k a t g e re k liy d i, a m a iş d e b e k le ­ y e m e z d i. E s k is in d e n d a h a ç o k ç a lış ıy o r d u k . İ ş b ö lü m ü y a p ıld ı v e ç a lış m a b ö lg e le re g ö re ö rg ü tle n d i. B r o ş ü r le r i k o p y a e d ip d a ğ ıtm a y a b a ş la d ık . V la d im ir İIy iç ’in , Sem y a n n ik o v F a b r ik a s ı işçile ri* iç in y a z ıla n ilk b r o ş ü r ü k o p ya e d iş in i h a tır lıy o r u m . O z a m a n b a s k ı k o la y lık la rım ız y o k tu . B r o ş ü r , k ita p h a r f le r iy le k o p y a e d ild i ve B a b u ş k in ta r a f ın d a n d a ğ ıtıld ı. D ö rt k o p y a d a n ik is i b e k ç iy e k a p tı­ r ı l d ı k t a n s o n r a , Ö teki ik i k o p y a e ld e n e le d o la ş tı. B r o ­ ş ü r le r , ö te k i b ö lg e le re de d a ğ ıtıld ı. B ir ta n e s i, V a sile v sk i * S e n ıy a n ik o v İş ç ile rin e y a z ıla n b r o ş ü r ü n ta r ih i lS M ’t ü r . B r o ş ü r ü n t a m a m ı e ld e b u l u n m u y o r . D i ğ e r b ö l ü m ü is e b u l u n m u ş ­ t u r — y a y ım c ı. 29 A d a s ın d a k i L a fe rm e S ig a r a F a b r ik a s ı'n d a ç a lış a n k a d ın iş ç ile re u la ş t ır ıld ı. A. A. Y a k u b o v a v e Z. P. N e v zo ro v a ( K r iz h iz h a n o v s k a y a ) şö y le b i r d a ğ ıtım y ö n te m in e b a ş ­ v u r u y o r la r d ı: B r o ş ü r le r i, b ir b i r in d e n k o la y lık la a y rıla ­ c a k b i r ş e k ild e d ü r ü y o r la r v e ö n lü k le r in in iç in e u y g u n b i r ş e k ild e y e r le ş tir iy o r la r . S o n r a , f a b r ik a n ın düdüğü ö te r Ö tm ez, k a p ıla r d a n se l g ib i ta ş a n işçi k a d ın la r a h ız la y a k la ş ıp , n e rd e y s e k o ş a r a k y a n la r ın d a n g e ç e rk e n , b r o ş ü r ­ le ri ş a ş ır m ış k a d ın la r ın e lle r in e s ık ış tırıy o i'Ia rd ı. B ro ş ü r, b ü y ü k b a ş a n s a ğ la m ış tı. B r o ş ü r ve k ita p ç ık la r ım ız iş ç ile ri u y a n d ır ıy o r d u . K a ­ ç a k b i r b a s ım e v in e s a h ip o lm a m ız ü z e rin e , a y rıc a "R ab o ç ey e D e lo " ( İ ş ç ile r in D a v a s ı) a d lı h a lk a d ö n ü k b ir g a z e te ç ık a r m a m ız k a r a r la ş tır ıld ı. B u n u n iç in g e re k li m a lz e m e y i b ü tü n a y r ın tıla r ıy la V la d im ir îly iç h a z ır la d ı. Y a z ıla rın h e r s a t ı n o n u n e lin d e n g eçti. B iz im ev d e y a p ı­ la n b i r to p la n tıy ı h a tır lıy o r u m . Z a p o ro z h e ts , İly iç ’in M o sk o v s k a y a Z a s ta v a y ö r e s in d e k i b i r a y a k k a b ı f a b r ik a ­ s ın d a n to p la m a y ı b a ş a r d ığ ı v e r ile r i b ü y ü k c o ş k u y la k a r ­ ş ıla m ış tı. " O ra d a in s a n d a n h e rş e y iç in cez a k e s iy o r la r .” d iy e k o n u ş tu . "A yağ ını y a n lış b a s tın m ı h e m e n c ez ay ı yi y o rs u n ." V la d im ir tly iç g ü ld ü . " E h , sen d e a y a ğ ın ı y a n ­ lış b a s a r s a n ," d e d i, "c ezay ı a r a n ıy o r s u n d e m e k t ir .” B ü ­ tü n v e r ile r i b ü y ü k d ik k a tle to p la d ı ve k o n tr o l e tti, ö r ­ n e ğ in , T h o m to n F a b r i k a l a r ı n a iliş k in m a lz e m e n in nası! to p la n d ığ ın ı h a tır lıy o r u m . F a b r ik a d a a y ık la y ıc ı o la r a k ç a lış a n ö ğ re n c im K ro lik o v ’u ( b i r z a m a n la r P e te rs b ıırg 'd a n s ü r ü lm ü ş tü ) ç a ğ ır a c a k ve V la d im ir lly iç 'in y a p tığ ı p la n a g ö re o n d a n g e re k li b ilg iy i s a ğ la y a c a k tım . K ro lik o v , b ir is in d e n ö d ü n ç a ld ığ ı p e k şık b i r k ü r k p a lto iç in d e çı­ k a g e ld i ve a n la t tık la r ıy la d a ta m a m la d ığ ı b i r d e f t e r d o ­ lu s u n o t g e tird i. S a ğ la d ığ ı b ilg i ç o k d e ğ e rliy d i; V la d im ir İly iç b u n d a n g e re k tiğ i g ib i y a r a r la n d ı. D aha s o n r a A. A. Y a k u b o v a ve b e n , b iz i f a b r ik a iş ç ile rin e b e n z e te c e k ö r ­ 30 tü le r i b a ş ım ız a ç e k e re k , T h o r n to n tş ç i Y u rd u n a g ittik ve b u r a d a h e m b e k â r l a r h e m d e e v lile r iç in o la n b ö lü m le ri d o la ş tık . K o ş u lla r k ö tü le ş iy o r d u . V la d im ir îly iç , y a ln ız ­ c a b u ş e k ild e to p la n a n b ilg ile rle b r o ş ü r le r in i ve m e k tu p ­ la r ın ı y a z a b iliy o rd u . T h o r n to n F a b r i k a l a r ı n ı n k a d ın ve e r k e k iş ç ile ri iç in y a z d ığ ı b r o ş ü r e b a k ın ız . K o n u n u n n e k a d a r b ilin ç li vc e k s ik s iz k a v ra n d ığ ı g ö r ü lü r . V e b u ta r z ç a lış m a , o z a m a n g ö re v y a p a n y o ld a ş la r iç in n e gü zel b ir e ğ itim d i. " A y rın tıla ra d ik k a t e tm e y i" g e rç e k te o z a m a n ö ğ re n d ik . V e b u a y r ın tıla r , b e lle k le rim iz d e d e r in iz le r b ır a k m ış tır . R a b o ç e y e D e lo 'm u z g ü n ış ığ ın ı g ö rm e d i. B a s k ıy a ve­ rile c e k y a z ıla rın e n so n d ü z e ltm e le rin i y a p m a k iç in , 8 A ra lık 'ta b e n im e v im d e b i r to p la n tı y a p ılm ış tı. V aneyev, ik i k o p y a d a n b ir is in i, so n b i r k e z g ö z d en g e ç irm e k iç in a ld ı, d iğ e r k o p y a is e b e n d e k a ld ı. E r t e s i s a b a h d ü ­ z e ltilm iş k o p y a y ı a lm a k a m a c ıy la V a n e y e v ’e g ittim . H iz ­ m e tç i, V a n e y e v 'in b i r gece ö n c e e v d en a y rıld ığ ın ı sö y le ­ di. D a h a ö n c e V la d im ir îly iç ’Ie, iş le rin k ö tü y e g itm e s i h a lin d e a r k a d a ş ı Ç e b o ta r y o v îa iliş k i k u r m a m ı k a r a r l a ş ­ tır m ış tı k . Ç e b o ta ry o v , b e n im d e a r k a d a ş ım d ı v e M e rk e ­ z î D e m iry o lu Y ö n e tim i'n d e b ir l ik te ç a lış ıy o r d u k . V la d i­ m i r îly iç , y e m e k y e m e k iç in h e r g ü n o ra y a g id e rd i. Çe­ b o ta r y o v d a ir e s in d e y o k tu . E v in e g ittim . V la d im ir îly iç y em eğ e g e lm e m işti. T u tu k la n d ığ ı a p a ç ık o r ta d a y d ı. Aynı giin ö ğ re n d ik ki, b iz im g r u b u n b ü y ü k b i r k ıs m ı tu tu k îa n m ış lı. E lim d e k a la n R a b o ç e y e D e lo k o p y a s ın ı, s a k la ­ m a sı iç in N in a G e rd 'o v e rd im . N in a e s k i b i r a r k a d a ş ım ­ d ı, d a h a s o n r a S tr ııv c 'la e v le n d i. A ra m ız d a n d a h a b a ş ­ k a la r ın ın d a tu tu k la n m a m a s ı için, R a b o ç e y e D e lo 'n u n ş im d ilik b a s tır ılm a m a s ı k a r a r la ş tır ıld ı. V la d im ir îly iç 'in ç a lış m a la r ın ın b u P e te r s b u r g d ö n e ­ m i, y a p ıla n iş in k e n d is in in p e k ö n e m li o lm a m a s ı ve g ü ç ­ lü k le göze ç a r p m a s ın a ra ğ m e n , a s lın d a ç o k Ö n em liydi. 31 K e n d is i d e b ö y le d e ğ e r le n d ir m iş ti. Ç a lış m a la r d ış g ö r ü ­ n ü ş ü y le fa z la e tk ili o lm a m ış tı. S o r u n , k a h r a m a n c a iş le r y a p m a k d e ğ il, f a k a t k itle le r le sık ı iliş k ile r k u r m a k , o n ­ la r a y a k la ş m a k , o n la r ın en g ü z el u m u tla r ın ı n a r a c ı o lm a ­ y ı ö ğ re n m e k v e o n la r ı s a f la r ım ız d a to p la m a k , c a n la n d ır ­ m a k tı. B u n u n la b e r a b e r , V la d im ir ÎIy iç a s lın d a ç a lış m a ­ la r ın ın b u d ö n e m in d e , iş ç i k itle le r in in lid e ri o la r a k y o ğ ­ r u lm u ş tu . T u tu k la m a la r d a n s o n r a o k u la ilk g e ld iğ im d e , B ab u ş k in m e r d iv e n le r in a l tın d a b i r y e rd e b e n i k e n a r a ç e ­ k e re k , b u t u tu k la m a la r k o n u s u n d a iş ç ile r in y a z d ığ ı y a z ı­ la r ı iç e r e n b i r b r o ş ü r ü e lim e tu t u ş t u r d u . B r o ş ü r t a m a ­ m e n s iy a s a l n ite lik te y d i. B a b u ş k in , b u y a z ıla rın b a s ılm a ­ s ın ı v e d a ğ ıtılm a k ü z e r e k o p y a la r ın k e n d is in e v e rilm e s i­ n i is tiy o r d u . O z a m a n a d e k , h e r ik im iz d e b e n im ö r g ü tle iliş k im o ld u ğ u k o n u s u n d a d o ğ r u d a n h iç b ir şe y koııu şm a m ış tık . B r o ş ü r ü b iz im g r u b a g ö tü r d ü m . S. D. R ad ç e n k o 'n u n e v in d e y a p ıla n o to p la n tıy ı h a tır lıy o r u m . B iz im g r u p ta n d ış a r d a k a la n h e r k e s o r a d a to p la n m ış tı. L yah k o v s k i b r o ş ü r ü o k u d u ve b ir d e n , "B iz b u b r o ş ü r ü b a s a ­ m ay ız ," d e d i, " ç ü n k ü b u , b ü tü n ü y le s iy a s a l b i r k o n u y a iliş k in ." A n c a k , iş ç ile r in k u ş k u s u z k e n d i g iriş im le riy le y a z m ış o ld u k la r ı v e y a y ın la n m a s ın ı k e s in lik le is te d ik le r i d ik k a te a lın a r a k , b u b r o ş ü r ü n b a s ılm a s ın a k a r a r v e ril­ d i. Ç o k u z u n z a m a n g e ç m e d e n V la d im ir İly iç 'le ilişk i k u r d u k . O g ü n le rd e , y a r g ıla n m a k ü z e re tu tu k lu b u lu n a n ­ la r ın , d ış a r d a n s e r b e s tç e k ita p g e tir tm e le r in e izin v e r ili­ y o r d u . K ita p la r y a n m y a m a la k g ö z d e n g e ç iriliy o r, b ö y lece h a r f l e r a r a s ın d a k i m in n a c ık n o k ta la r y a d a m ü r e k ­ k e p y e rin e k u lla n ıla n s ü tü n , k a ğ ıd ın re n g in i h a fifç e d e ­ ğ iş tir m iş o ld u ğ u g ö z d en k a ç ıy o rd u . G izli y a z ış m a te k n i­ ğ i b iz im le b ü y ü k b i r a ş a m a y a p m ış tı. T u tu k lu y o ld a ş la ­ r ın a g ö s te r d iğ i ilg i, V la d im ir tly iç 'in b i r ö z elliğ iy d i. Dı32 ş a n g ö n d e rd iğ i b i r te k m e k tu p y o k tu ki, t u tu k lu b i r a r ­ k a d a ş ın a iliş k in b i r is te ğ i iç e r m e s in . F a la n ın z iy a r e tin e g e le c e k k im s e si y o k , o n a b i r " n iş a n lı''11' b u lm a k g e re k li; f a la n a , z iy a r e tin e g e le n a k r a b a la r ı a ra c ılığ ıy la ceza evi k i­ ta p lığ ın d a k i f a la n k ita b ın , fa la n s a y f a s ın d a k i m e k tu b a b a k m a s ı s ö y le n e c e k ; b a ş k a b ir in in a y a k k a b ıy a ih tiy a c ı v a r ... v.b . V la d im ir Ily iç , m e k tu p la r ı o n l a r iç in ç o k b ü ­ y ü k a n la m ta ş ıy a n tu tu k lu y o ld a ş la r ın ın p e k ço ğ u y la m e k tu p la ş ır d ı. M e k tu p la r ın ın ç a lış m a y ı ş e v k le n d iric i e t­ k isi o lu y o r d u . B u m e k tu p la r ı a la n k iş i, c e z a e v in d e o l­ d u ğ u n u u n u tu p , ç a lış m a y a k o y u lu y o rd u . O m e k tu p la r ın k e n d i ü z e r im d e k i e tk is in i h a tır lıy o r u m . (B e n d e 1896 A ğ u s to s u n d a tu tu k la n m ış tım ) . B u m e k tu p la r , d ü z e n li o la r a k , k ita p k a b u l g ü n ü o la n C u m a rte s ile ri, k ita p sa y ­ f a la r ın a s ü tle y a z ılm ış o la r a k g e lird i. G izli b i r iş a r e t, k i­ ta b ın b i r m e s a j iç e rd iğ in i a n la tır d ı. C ez a ev in d e s a a t a ltı s ır a la r ın d a çay iç in s ıc a k su v e r ilir ve b ir a z s o n r a d a g a r d iy a n la r s iy a s a l tu t u k l u l a r d ış ın d a k ile r i kilise y e gö­ t ü r ü r le r d i. O s ır a d a ç a y ın ız d e m le n ir ve siz m e k tu b u şe ­ r i t l e r h a lin d e k e s e r, g a r d iy a n la r ç ık a r ç ık m a z , y a z ıla rı o r ta y a ç ık a r m a k iç in k a ğ ı t t a n sıc a k s u y a d a ld ırm a y a b a ş la rd ın ız . (C e z a e v in d e b u a m a ç la m u m k u lla n m a o la ­ n a ğ ın ı p e k b u la m ıy o r d u k , ve s ıc a k s u f ik r in i V la d im ir İlyiç b u lm u ş tu ) . B u m e k tu p la r o la ğ a n ü s tü ş e v k le n d iric i ve o k u m a y a d o y u m o lm a y a n ö y le sin e ilg in ç ve m e ra k lı m e k tu p la r d ı ki! D ış a rd a y k e n ç a lış m a la rım ız ın m e rk e z i o la n V la d im ir İly iç , c e z a e v in d e b ile d ış a r ıy la o la n iliş k i­ le rin m e rk e z iy d i. A y n c a , c e z a e v in d e p e k ç o k ç a lış tı. " R u s y a 'd a K a p i­ ta liz m in G e lişm e s i" n i o r a d a h a z ır la d ı. B u k i t a p i ç i n g o ­ * Y a k ı n d a a k r a b a v e a r k a d a ş t a n o lm a y a n t u t u k l u l a r l a iliş k i k u r a b i l m e k iç in , S o s y a l- D e m o k r a t ö r g ü t u y d u r m a « n iş a n lıla r » b u l u r d u v e b u « n iş a n lıla r » z i y a r e t g ü n l e r i n d e t u t u k l u l a r l a g ö r ü ­ ş ü r l e r d i . — y a y ım c ı. 33 r e k li b ilg i v e i s ta tis ti k v e rile rin i, c e z a e v in d e n y a z d ığ ı m e k tu p la r ıy la ıs m a r la r d ı. V la d im ir îly iç , s ü r g ü n e g it­ m e k ü z e r e s a lıv e rild iğ in d e , " B en i b u k a d a r e r k e n b ır a k ­ m a la r ın a ü z ü lü y o ru m ," d e m iş ti ş a k a y o llu ; " K ita b ım ı ta m b itir e m e d im ve S ib ir y a 'd a b ilg i to p la m a k z o r o la ­ c a k ." V la d im ir îly iç , c e z a e v in d e , " R u sy a ’d a K a p ita liz m in G e lişrn e s i" n in y a n ıs ır a b a ş k a b r o ş ü r v e k ita p ç ık la r la , d a h a ö n c e k i b i r t a r i h t e to p la n m a s ı p la n la n d ığ ı h a ld e 1898 e d e k to p la n a m a y a n B irin c i K o n g re iç in b i r ta s la k p r o g r a m h a z ır la d ı ve ö r g ü tt e ta r tış m a k o n u s u o la n s o ­ r u n l a r a iliş k in g ö rü ş le rin i v a zd ı. S ü tle y azı y a z a rk e n s u ç ­ ü s tü y a k a la n m a m a k iç in , e k m e k te n s ü t h o k k a la r ı y a p ­ m ış tı v e g ö z e tle m e d e liğ in in a ç ıld ığ ın ı d u y a r d u y m a z b u h o k k a la r ı a ğ z ın a a tıy o r d u . " B u g ü n ta m a ltı h o k k a y u t­ tu m " d iy e e k liy o r d u m e k tu b u n a e s p r ili b i r ş e k ild e . A m a b ü tü n k iş ise l d is ip lin in e ve ö lç ü lü lü ğ ü n e ra ğ m e n , V la d im ir îly iç , cez a ev i h ü z n ü n e k e n d in i k a p tır m a d a n e d e m iy o rd u . M e k tu p la r ın d a n b ir in d e şö y le b i r p lâ n ö n e r ­ di: B e d e n h a r e k e tle r i iç in ç ık a r ıld ık la r ı k o r id o r d a b u lu ­ n a n p e n c e re , Ş p a le v n a y a S o k a ğ ın d a k i k a ld ır ım ın ç o k k ü ç ü k b ir b ö lü m ü n ü g ö rm e o la n a ğ ı v e riy o rd u , ö n e r is in e g ö re , A p p o lin a ria Y a k u b o v a ve b e n , b e lirli b i r s a a tte b u k a ld ır ım p a r ç a s ı ü z e r in d e d ik ilm e liy d ik k i, o b iz i g ö re ­ b ils in . A p p o llin a ria h e r h a n g i b i r n e d e n le g e le m e d iğ i için , b ir k a ç g ü n ü s tü s te b e n y a ln ız b a ş ım a g ittim ve k a ld ır ı­ m ın ü z e r in d e u z u n s ü r e b e k le d im . T a m n e d e n in i h a t ı r l a ­ m ıy o r u m a m a , p la n ım ız y ü rü m e d i. V la d im ir îly iç 'in c e z a e v in d e b u lu n d u ğ u s ır a d a d ış a rd a k i ç a lış m a la r ım ız g e lişm e y e d e v a m e tti, işçi h a r e k e ti k e n d iliğ in d e n b ü y ü d ü . M a rto v , L y a k h o v s k i ve b a ş k a la r ı­ n ın tu tu k la n m a s ıy la g r u b u m u z d a h a d a z a y ıfla d ı. A slın ­ d a y e n i y o ld a ş la r g r u b a k a tılıy o r la r d ı, a m a b u n la r te o ri ve u y g u la m a b a k ım ın d a n o k a d a r y e te r li d e ğ ild ile r. E y ­ le m in s ü r d ü r ü lm e s i, b u n u n iç in d e b ü y ü k e n e r ji h a r c a n ­ 34 m a s ı g e re k iy o rd u . B u n e d e n le y e n i k a tıla n la r ın e ğ itim i­ n e z a m a n k a lm ıy o r d u . G ü n ü n s o r u n u a jita s y o n d u . B r o ­ ş ü r le r le y a p tığ ım ız a jita s y o n ç o k b a ş a rılıy d ı. S osyal-D em o k r a tla r 'm e tk is iy le P e te r s b u r g ’lu 30 b in d o k u m a iş ç i­ s in in 1896 y a z ın d a p a tla y a n g re v i p e k ç o k k iş in in b a ş ın ı d ö n d ü r m ü ş tü . P a v lo v s k y k o r u lu ğ u n d a y a p ıla n g iz li b i r to p la n tıd a ( s a ­ n ı r ı m A ğ u sto s a y ı b a ş la r ın d a y d ı) S ilv in ’in b i r b r o ş ü r ta s ­ la ğ ın ı o k u y u ş u n u h a tır lıy o r u m . Y a zıd a , iş ç ile r in m ü c a d e ­ le sin i b ü tü n ü y le e k o n o m ik m ü c a d e le a la n ın a h a p s e d e n b i r c ü m le g e ç iy o rd u . S ilv in b u c ü m le y i o k u d u k ta n s o n r a d u r d u ve g ü le re k , "A lla h A lla h, b e n b u n u n a s ıl o ld u d a b ö y le y a z d ım ." d e d i. O c ü m le k a r a la n d ı. 1896 y a z ın d a L a k h tin s k i M a tb a a s ı k a p a tıld ı v e b u n d a n b öy le k ita p ç ık ­ la rım ız ı b a s m a o la n a ğ ı b u la m a d ık . G a ze te ç ık a r m a ç a lış ­ m a la r ın ı is e s ü r e s iz o la r a k e r te le m e k z o ru n d a k a ld ık . 1896 g re v i s ır a s ın d a — " M a y m u n la r” o la r a k b ilin e n T a h ta r e v 'in g r u b u y la — " H o ro z la r" * o la ra k b ilin e n Çern iş e v 'in g r u b u b rç e k a tıld ıla r . " A ra lık ç ıla r"ın * * tu tu k lu b u lu n m a la r ın a r a ğ m e n d ış a r d a k i ö r g ü tle iliş k ile rin i s ü r ­ d ü r d ü k le r i s ü r e c e ç a lış m a la r o la ğ a n ş e k ild e d e v a m e tti. V la d im ir lly iç b ır a k ıld ığ ın d a b e n h â lâ c e z a e v in d e y ­ dim .* * * C e z a e v in d e n ç ık a n b i r in s a n ın k e n d in i iç in d e b u ­ la c a ğ ı se v in ç li ş a ş k ın lık d u r u m u n a ra ğ m e n , V la d im ir tlyiç, b a n a P a r ti ç a lış m a la r ın a iliş k in b ir k a ç s a t ı r y a z m a ­ n ın b i r y o lu n u b u lu y o r d u . A nn em , o n u n cez a ev in d e b ira z k ilo b ile a ld ığ ın ı v e h e r z a m a n k i g ib i g ü le r y ü z lü o ld u ­ ğ u n u a n la ttı. * 12 A ğ u s t o s lf le e 'd a y a p ı l a n g e n i ş ç a p l ı t u t u k l a m a l a r d a İ h t i ­ y a r l a r ı n h e m e n h e p s i v e « h o r o z la r d ın p e k ç o ğ u t u t u k l a n d ı . B e n d e tu tu k la n a n la r a ra s ın d a y d u n . —N . K ru p sk a y a . ** 1805 A r a l ı ğ ı 'n d a t u t u k l a n d ı k l a r ı i ç i n b ö y le a d l a n d ı r ı l ı y o r ­ la r . — y a y ım c ı. *** V l a d i m i r t l y i ç 20 Ş u b a t 1897’d e s e r b e s t b ır a k ıld ı. — y a y ım c ı. 35 V e tro v a O la y ı'n d a n (V e tro v a a d ıııd a b ir tu tu k lu , P e ­ t e r ve P a u l K u le s in d e k e n d in i d iri d iri y a k m ış tı) k ıs a s ü r e s o n r a b e n d e sa lıv e rild im .* J a n d a r m a la r , a r a la ­ r ın d a b e ııim d e b u lu n d u ğ u m o ld u k ç a ç o k s a y ıd a k a d ın tu tu k lu y u s e r b e s t b ır a k tıla r . Y a rg ıla n m a m ta m a m la n a n a d e k P e te r s b u r g 'd a n a y r ılm a y a c a k tım ve ik i d e d e k tif b e n i iz le m e k le g ö re v le n d irilm iş ti. Ö rg ü tü ç o k a c ık lı b i r d u ­ r u m d a b u ld u m . B iz im g r u b u n e tk ili ü y e le ri o la r a k y a l­ n ız ca S te p a n R a d ç e n k o ve k a rıs ı k a lm ış tı. R a d ç c n k o , giz­ lilik n e d e n le riy le ç a lış m a la r a d e v a m e d e m iy o rd u , a m a m e rk e z g ö re v in i y a p m a y a d e v a m e d e b iliy o r ve iliş k ile ri s ü r d ü r ü y o r d u . S tr u v e 'la d a te m a s ta y d ı. S tru v e k ıs a s ü ­ r e s o n ra , b ir S o s y a l-D e m o k ra t o la n N. A. G e rd 'le e v le n ­ d i. O g ü n le rd e S tr u v e d a b i r ç e ş it S o sy a l-D e m o k ra t s a ­ y ıla b ilir d i. S tr u v e , y e r a ltı ç a lış m a s ın ı b i r y a n a b ır a k a lım , ö r g ü tt e h e r h a n g i b i r işi y a p m a k ta b ile o ld u k ç a b e c e r ik ­ siz d i, a m a k e n d isin e a k ıl d a n ış ılm a s ı o n u k u ş k u s u z ç o k m e m n u n e d iy o rd u . S o s y a l-D e m o k ra t İşçi P a r t i s i n i n B i­ r in c i K o n g re s i iç in b i r m a n if e s to b ile h a z ır la n m ış tı. 1897­ 1898 k ış ın d a V la d im ir İly iç ’in a d ın a S tr u v e ü sık sık g ö r m e y e g id iy o rd u m . S tr u v e o s ır a la r N o v o y e S lo v o (Y en i D ü n y a ) d e rg is in i ç ık a r ıy o r d u ; a y rıc a k a rısı e s k i b i r a r ­ k a d a ş ım d ı. O g ü n le rd e S lr u v e 'u in c e le d im . O z a m a n için b i r S o s y a l-D e m o k ra t ı a m a , o n u n o k ita b iliğ i vc " y a şa m ın c a n lı a ğ a c ın a "* * k a rş ı o la n b ü y ü k ilgisizliği — ki V la d i­ m i r İly iç ’te b u k o n u d a b ü y ü k b ir ilgi v a rd ı— b e n i ş a ş ır ­ tır d ı. S tr u v e b e n im iç in b i r ç e v iri işi b u ld u ve b a sk ıy a hn* P e t e r s b u r g ’u n i ç i n d e n g e ç e n N e v a n e h r i n in o r t a s ı n d a ve K ış lık S a r a y 'a b a k a n b i r k u le . Ç a r l ık d ö n e m in d e b u k u l e s iy a s i s u ç l u l a r i ç i n c e z a e v i o l a r a k k u ll a n ı ld ı . — y a y ım c ı. ** G o e t h e 'd e n ( F a u s t 't a M e p h i s t o p h e l e s ’i n k u lla n d ığ ı) b ira z d e ğ i ş t i r i l e r e k a k t a r ı l a n b i r a lı n t ı. « B ü tü n k u r a m s e v g ili d o s tu m g rid ir, o y s a g e rç e k y a ş a m ı n a l t ı n a ğ a c ı, h e r z a m a n y e ş ild ir .» —y a y ım c ı. 36 z ırla n m a s ın ı da ü z e rin e a ld ı. B u n u n la b e r a b e r ç e v iri iş i­ ni s ık ıc ı b u la r a k ç a b u c a k b ık tı. (B e n z e r iş le rd e , V la d i­ m ir îly iç b e n im le b ir lik te s a a tle rc e o tu r u r d u . A n c ak o z a ­ m a n la r ç a lışm a ta r z ı ç o k b aşk ay d ı; o n u n la y a p ıla n b i r ç ev iri işi b ile z ev k le y a p ıla n b i r iş o lu v e riy o rd u ) . S tr u v e , d in le n m e k iç in F e t’i o k u r d u . B irisi, L e n in 'in F e t'i o k u ­ m a k ta n h o ş la n d ığ ın ı y a z m ış. B u doğru d e ğ ild ir. F e t, k ö ­ leliğ in a te ş li b ir s a v u n u c u s u y d u ve o n d a d iş in iz e d o k u ­ n a c a k b irş e y b u la m a z d ın ız . E ğ e r F e t'te n h o ş la n a n b ir i­ si v a rs a b u S tr u v e ’d u . T u g a n -B a ro n o v s k i'y i d e ta n ıd ım . K a rıs ıy la — L y d ia D a v id o v a — (M ir B o jl ‘T a n r ın ın D ü nya sı’ d e r g is in in s a ­ h ib i, L y d ia ’n ın a n n e s iy d i) o k u l a rk a d a ş ıy d ık , ve a r a sı­ ra z iy a r e tle rin e g id e rd im . L y dia, çok iyi v e z ek i b i r k a ­ d ın d ı, a m a b ira z ira d e s i z a y ıftı. K o c asın d a n d a h a zek iy ­ di. K o c a sıy la k o n u ş u r k e n o n u n bizden b ir i o lm a d ığ ın ı h is se d e rd in iz . B ir g ü n — s a n ır ım K o stra m a g re v in in d e s ­ te k le n m e s i iç in — p a r a k o p a r m a k ü z e re y a rd ım m a k b u ­ z u y la T u g a n -B a ro n o v s k iy e g ittim . B irş e y le r v e rd i, k a ç r u b le o ld u ğ u n u h a tır la m ıy o r u m , a m a " g re v le rin n iye d e s te k le n m e s i g e re k tiğ in i a n la m ıy o ru m ; g re v işv e re n le s a v a ş m a k iç in y e te rs iz b i r y ö n te m d ir." d iy e k ü ç ü k b i r k o n f e r a n s ın ı d a d in le m e k z o ru n d a k a ld ım . P a ra y ı a ld ık ­ ta n s o n r a h e m e n u z a k la ş tım o ra d an . S ü r g ü n d e b u lu n a n V a d im ir İlyiç'e d u y d u ğ u m ve g ö rd ü ğ ü m h e rş e y i y a z ıy o rd u m . B u n u n la b ir lik te , ö rg ü ­ tü n ç a lış m a la rın a iliş k in y a z a b ild ik le rim ç o k s ın ır lı o lu ­ y o rd u . B irin c i K o n g re g ü n le rin d e ö rg ü tü m ü z y a ln ız c a d ö r t k iş id e n o lu ş u y o rd u : S . I. R adç en ko, k a r ıs ı L yub ov, S a m m e r ve b e n . D ele g e m iz R adçenko id i. A n c ak R a d ç e n ­ ko , d ö n ü ş ü n d e bize, K o n g re 'y e ilişkin h e m e n h e m e n h iç ­ b i r şey a n la tm a d ı. B ir k ita b ın kapağı iç in e g iz le n m iş ve z a te n b ilin e n S tr u v e ’u n " M a n ife sto su " n u ç ık a r d ı ve h ıç ­ k ırm a y a b a şla d ı. K o n g r e y e k a tıla n d e le g e le rin n e re d e y ­ 37 s e tü m ü tu tu k la n m ış tı. B e n U fa G u b e m ia 's ın a ü ç y ıllığ ın a s ü r g ü n e d ilm iş ­ tim , f a k a t V la d im ir I ly iç 'in y a ş a d ığ ı M in u s in s k e U zey d'in d e k i Ş u ş e n s k o y e k ö y ü n e , o n u n n iş a n lıs ı o ld u ğ u n u sö y le ­ y e r e k n a k lim i s a ğ la m ış tım . 38 SÜRGÜNDE (1898-1901) M in u s in s k ’e, y3l m a srafla rın ı kendi ceb im d en Öde­ y e re k , a n n e m le b irlik te gittim . K ra sn o y a rs k 'a 1898 y ılı­ n ın 1 M a y ıs 'ın d a vard ık . B u ra d an M in usinsk'e Y en isey n e h r i ü z e r in d e n gem iyle gidecektik, a n c a k n e h ir u la ş ı­ m ı h e n ü z b a şla m a m ıştı. K ra sno yarsk'da b u ra d a n g eçe n ve b u iş le rd e tecrü beli olan b ir gru p S osyal-D em okr a t s ü rg ü n le b e n im iç in b ir görüşm e a y a rla y a n N a ro d o p ra v e ts * T yutçev ve karısıyla ta n ış tım . S ü r g ü n le r * N a r o d o p r a v e t s ı K ü ç ü k b u r ju v a a y d ın la r ın c a 1803’d e k u r u ­ l a n N a r o d n o y e P r o v e P a r tis i’n in ü ye si. P a r tin in k u r u c u l a r ı N a t a n s o n , T y u tç e v , A p te k m a n ve ö te k ile rd i. N a r o d o p r a v e ts 'I e r s o s y a ­ liz m i ç i n m ü c a d e le y i re d d e d iy o r ve te k a m a ç o la r a k « s iy a s a l ö z ­ g ü r l ü k u ğ r u n a , m u h a le fe t g ü ç le r in in ç a rlık y ö n e tim in e k a r ş ı m ü ­ c a d e l e d e b irle ş m e s in i» k a b u l e d iy o rla rd ı. Ö r g ü t, Ç a r t a r a f ı n d a n 1894 i l k b a b a n n d a da ğ ıtıld ı, —yay ım cı. 39 a r a s ın d a a y n ı d a v a d a b e n im le b ir l ik te y a r g ıla n a n ik i y o l­ d a ş — L e n g n ik v e S ilv in — d e v a rd ı. A sk e rle r, f o to ğ r a f la ­ r ın ın ç e k ilm e s i iç in s ü r g ü n le r i g e tir d ile r v e b ir a z ö te d e ik r a m e ttiğ im iz so s is v e e k m e k le r i y e m e y e k o y u ld u la r. M in u s in s k 'te , 1 M a r tç ıla r 'd a n * o la n ve S ib ir y a ’d a ö m ü r b o y u s ü r g ü n c e z a s ın a ç a r p tır ıla n , A rk a d i T y rk o v 'u g ö rm e y e g ittim ve e s k i b i r o k u l a r k a d a ş ım o la n kız k a r ­ d e ş in in s e lâ m la r ın ı ile ttim . Ayılıca, 1885’d e k i “P r o le t a ­ ria t" * * d a v a s ıy la iliş k ili o la r a k k ü r e k c e z a sın a ç a r p tı­ r ıla n , c e z a e v in d e ve s ü r g ü n d e ç o k z o r g ü n le r g e ç ire n P o ­ lo n y a lI y o ld a ş F e lix K o h n 'u z iy a r e t e ttim . O, b e n d e , g ö ­ r ü ş le r in d e n ö d ü n v e rm e y e n y a şlı b i r in s a n e tk is i b ır a k tı. V la d im ir İly iç 'in y a şa d ığ ı Ş u ş e n s k o y e y e v a rd ığ ım ız ­ d a o r ta lık a la c a k a r a n lık tı. O s ır a d a k e n d is i a v d a y d ı. Y ü k ü m ü z ü in d ir d ik v e k u lü b e y e b u y u r e d ild ik . S ib ir y a '­ n ı n M in u s in s k y ö re s in d e , k ö y lü le r çok te m iz a ğ a ç ta n k u lü b e le rd e y a ş a r la r . Y e rle r e v d e d o k u n m u ş p a r la k ki­ lim le rle k a p lıy d ı; d u v a r la r b a d a n a la n m ış ve S ib iry a ç a m ı d a lla r ıy la s ü s le n m iş ti. V la d im ir İly iç 'in o d a s ı k ü ­ ç ü k o lm a k la b ir l ik te te rte m iz d i. K u lü b e n in g e riy e k a ­ la n k ıs m ım a n n e m le b a n a v e rd ile r. E v s a h ib im iz in a ile si ve b ü tü n k o m ş u la r iç e ri d o lu ş tu la r v e b iz i in c e le y ip b ü ­ y ü k b i r m e r a k la s o rg u y a ç e k tile r. S o n u n d a V la d im ir tly iç a v d a n d ö n d ü . E v s a h ib i o n a , O s c a r E n g b e r g ’in (P et e r s b u r g ’lu b i r s ü r g ü n iş ç i) s a r h o ş g e ld iğ in i ve b ü t ü n ki­ ta p la r ın ] e t r a f a d a ğ ıttığ ın ı s ö y le d i. İly iç , h ış ım la m e rd i v e n le re k o ş tu . T a m o s ır a d a b e n k a p ı ö n ü n d e k i s u n d u r ­ m a y a ç ık tım v e k a r ş ıla ş tık . O g ece u z u n u z u n k o n u ş tu k . Ş u ş e n k o y e 'd e , h e r ik is i d e işçi, ik i s ü r g ü n d a h a v a r ­ d ı. B iris i, k a r ıs ı ve a ltı ç o c u ğ u y la L od z ş e h r in d e n P o lo n ­ * 1 M a rtç ıl& rı 1 M a r t 1881’d e Ç a r II. A l e x a n d e r e n ö l d ü r ü l m e ­ s i n d e n s u ç l u b u l u n a n N o r o d o v o l ts ’l e r — y a y ım c ı. ** P r o l e t a r i a t 1B82-1B80 y ı l l a n arasında f a a l i y e t g ö s t e r e n P o ­ l o n y a 'd a k i i lk d e v r im c i iş ç i p a r t i s i . — y a y ım c ı. 40 y a lı ş a p k a c ı, S o s y a l-D e m o k ra t P r o m in s k i, ö te k i F in la n ­ d iy a u y r u k lu , O s c a r E n g b e r a d ın d a k i P u tilo v F a b r ik a s ı iş ç isiy d i. H e r ik is i d e iyi y o ld a ş la rd ı. P r o m in s k i, sessiz, a ğ ır b a ş lı a m a s a ğ la m k iş iliğ i o la n b i r a d a m d ı. Az o k u y o r ve a z b iliy o r d u , a m a s ın ıf g ü d ü s ü s o n d e re c e g e lişm işti. O z a m a n la r h â lâ d i n d a r b i r k a d ııı o la n k a r ıs ın a k a rş ı t u tu m u , h o ş g ö r ü lü b i r ta k ılm a ş e k lin d e y d i. L u d u ro b a c z y , p o z n a j s w o je s lly , p ie n v s z y m a j* vb. g ib i L e h çe d e v rim c i ş a r k ı l a r s ö y le m e k te p e k u s ta y d ı. K o ro y a , ç o c u k la r ve S ib ir y a d a p e k ç o k ş a r k ı sö y le y e n ve a ç ık ç a b u n d a n h o ş ­ la n a n V la d im ir lly iç d e k a tılır d ı. P r o m in s k i a y rıc a , V la ­ d im ir tly iç 'in ö ğ r e ttiğ i r u s ç a d e v rim c i ş a r k ıla r ı d a sö y ­ le rd i. P r o m in s k i, ç a lış m a k ü z e re P o lo n y a 'y a dönm eyi p lâ n lıy o rd u vc ç o c u k la r ın a k ü r k p a lto la r y a p a b ilm e k için k ü ç ü k b i r ta v ş a n o r d u s u n u ö ld ü r m ü ş tü . B u n u n la b ir lik te h iç b ir z aın aıı P o lo n y a 'y a d ö n e m e d i. Y aln ızca K r a s n o y a ıs k 'a b ir a z d a lıa y ak ıtı b ir lıc n is ta s y o n u n d a iş b u ld u ve a ile siy le b ir lik te o ıa y a ta ş ın d ı. Ç o c u k la rı b ü ­ y ü d ü le r. P r o m in s k i’n in k e n d is i, ç o c u k la rı ve h a tla k a r ı­ sı bile K o m ü n is tV ld u la r . Ç o c u k U ın n d a n b iri s a v a ş ta ö l­ d ü , b i r b a ş k a s ı İ ç S a v a ş ’ta ö lü m d e n z o r k u r tu ld u ve ş im d i Ç ita ’d a o t u r m a k ta d ır . P r o m in s k i 1923 y ılın d a ü l­ k e s in e d ö n m e k ü z e re R u s y a 'd a n a y rıld ı a n c a k y o ld a ti­ f ü s te n ö ld ü . ö t e k i işçi, O sk a r, b a ş lı b a ş ın a a y rı b i r tip ti. B ir g re ­ ve k a tıld ığ ı v e g re v s ü re s in c e z o r b a c a d a v r a n ış la r d a b u ­ lu n d u ğ u g e re k ç e siy le s ü rg ü n e g ö n d e rilm iş ti. H e r k o n u d a o ld u k ç a ç o k o k u m u ş tu , a n c a k so sy a liz m e iliş k in y a ln ız c a p e k z a y ıf b ilg isi v a r d ı. B ir k e re s in d e , V o lu s t'a y a p tığ ı g e z id e n d ö n m ü ş tü . “Y eni b i r r a h ip g e lm iş ," d e d i, " İ k i­ m iz d e a y n ı in a n ç la r ı p a y la ş ıy o ru z .” “ N e d e m e k is liy o r­ s u n ? " d e d im . "O ve b e n , ik im iz d e d e v rim e k a rş ıy ız .” d iy e c ev a p v e rd i. V la d im ir tly iç ’le h e p te n ş a ş ır ıp k a ld ık . * Ç a l ı ş a n İ n s a n l a r v e B ir M a y ıs — y a y ım c ı. 41 E r te s i g ü n o n u n la b ir lik te o tu r u p K o m ü n is t M a n ife s ­ t o s u n u ( K ita b ı A lm a n c a 'd a n ç e v ir iy o rd u m ) o k u m a y a b a ş ­ la d ık ; b itir d ik te n s ö n r a K a p i t a l e g e ç tik . D e rsle rim iz in b ir in d e , P f o m in s k i iç e r i g ird i ve o tu r u p p ip o s u n u tü itiirm e y e k o y u ld u . O s c a r'a , o k u d u ğ u m u z ş e y le re ilişkivı b ir s o r u s o r d u m , c e v a p la n d ıra m a d ı. S o ru y u o n u n y e li­ n e, g ü lü m s e y e re k v e r a h a tlık la P r o m in s k i c e v a p la n d ırd ı. B u o la y d a n s o n r a O s k a r, b ir h a f ta s ü re y le b ü tü n d e r s le ­ r in i e k ti. H e rş e y e k a r ş ın iy i b i r a d a m d ı. Ş u ş e n s k o y e ’d e b a ş k a s iy a s a l s ü r g ü n y o k tu . V la d im ir tly iç , o k u lu n ö ğ ­ re tm e n iy le a r k a d a ş lık k u r m a y a ç a lış tığ ın ı, a m a b ir iş çı­ k a r a m a d ığ ın ı a n la t tı, ö ğ r e tm e n , y e re l s o y lu la rd a n , y a n i p a p a z la b i r ik i d ü k k â n s a h ib in d e n y a n a y d ı. Z a m a n ö ld ü r ­ m e k iç in y a p tık la r ı iş y a ln ız c a is k a n b il o y n a m a k ve iç ­ k i iç m e k ti, ö ğ r e tm e n in h e r h a n g i b i r to p lu m s a l s o r u n a k a rş ı ilg isi y o k tu . D a h a o z a m a n la r s o s y a lis t fik irli o la n P r o m in s k i’n in b ü y ü k o ğ lu L e o p o ld , ö ğ re tm e n le s ü re k li ta r tış ır d ı. V la d im ir îly iç 'in ç o k sev d iğ i b i r k ö y lü d o s tu v a rd ı. O tu z y a ş la r ın d a k i b u v e re m li a d a m , Z b u ra v ly o v ’du . Z h u ra v ly o v e s k id e n ko y ra h ip liğ i y a p m ış tı. V la d im ir İ'yiç b u a d a m ın d o ğ u ş ta n d e v rim c i, p r o te s ta n * o ld u ğ u m ; s ö y le rd i. Z h u ro v ly o v z e n g in le re a ç ık ç a k a r ş ı ç ık a r , en k ü ç ü k b i r h a k s ız lığ a göz y u m m a z d ı. H e r z a m a n b i r y e r ­ le re g ezm ey e g id e rd i, k ıs a s ü r e s o n ra v e re m d e n ö ld ü . îly iç ’in b i r b a ş k a d o s tu d a , b ir lik te s ık s ık a v a g itti­ ği b i r y o k s u l k ö y lü y d ü . İ n s a n la r ın e n s a d e s i o la n b u a d a m ın a d ı S o s ip a tiç 'ti. V la d im ir îly iç ’e ç ö k şey ö ğ r e t­ m iş ve o n a ç e ş itli g a r ip h e d iy e le r v e rm e y i a d e t e d in m iş ­ ti. B ir k e re s in d e c a n lı b i r t u r n a k u ş u , bv k e re s in d e de s e d ir a ğ a c ı k o z a la ğ ı h e d iy e e tm iş ti. V la d im ir ÎIy iç S o s ip a tiç ve Z h u ra v ly o v ’ıın a r a c ılı­ * B u r a d a b i r k e l i m e o y u n u y a p ılıy o r . P r o t e s t a n k e li m e s i n i n b i r a n l a m ı d a , k a r ş ı ç ı k a n , p r o t e s t o e d e n d e m e k t i r . — ç.n. 42 k a ld ığ ı iyi h a lli b i r k ö y lü y le a r a la r ın d a g e ç e n k o n u ş m a ­ ğ ıy la S ib iry a k ö y le rin i in c e le m iş ti. B ir g ü n b a n a , e v in d e y ı a n la t tı. A d a m ın ç iftliğ in d e ç a lış a n iş ç ile rd e n b iris i, d e r i ç a lm ış. Z e n g in k ö y lü , işçiy i b i r d e re d e y a k a la m ış ve h e m e n o r a d a iş in i b itir m iş . B u n u n la ilg ili o la r a k İiy iç, k ü ç ü k m ü lk s a h ip le r in in , y a n la r ın d a ç a lış a n iş ç ile ri ç ılg ın c a b ir a c ım a s ız lık ve k a tı y ü re k lilik le n a s ıl s ö m ü r ­ d ü k le r in e d e ğ in m iş ti. G e rç e k te n , S ib ir y a 'd a k i ta r ım işç i­ le r i a r a b a aU g ib i ç a lı ş ır la r ve b a y r a m la r d ış ın d a h iç b ir z a m a n u y k u la r ım b ile y e te r in c e a la m a z la rd ı. îly iç ’in k ö y ü in c e le m e k iç in b i r b a ş k a y ö n te m i d a ­ h a v a rd ı, P a z a r g ü n le ri ü c r e ts iz h u k u k d a n ış m a n lığ ı y a ­ p a r d ı. İ ş in d e n k o v u la n b i r a ltın m a d e n i iş ç is in in , iş v e r e ­ ne k a rş ı a ç tığ ı d a v a y ı k a z a n m a s ın a y a rd ım c ı o lm a s ıy la a v u k a t o la ra k ü n ıi, b ü s b ü tü n a r tm ış tı. Bıı b a ş a r ın ın ha b e ri k ö y lü le r a r a s ın d a ç a b u c a k y a y ıld ı ve ç e ş id i s o ııın la rı o la n e r k e k ve k a d ın la r lly iç 'e g e lm e y e b a ş la d ıla r, lly iç , o n la r ı d ik k a tle d in le r , k o n u n u n d e r in le r in e in e r ve o n d a n s o n r a b ir a k ıl v e rird i. B ir g ü n , y irm i v e rst* u z a k ta n g e le n b iı* k ö y lü , ç o k n e ş e li g e çe n d ü ğ ü n ü n e k e n ­ d is in i d a v e t e tm e y e n k a y ın b ir a d e r in i n a s ıl d a v a e d e b i­ le c e ğ in i s o r u y o r d u . “E ğ e r şim d i o n u z iy a r e t e d e r s e n , k a ­ y ın b ir a d e r in s a n a b i r b a r d a k iç k i ik r a m e tm e z m i? ” " E d e r." V la d im ir îly iç , a d a m ı k a y ın b ir a d e r iy le b a r ı ş ­ m a y a ra z ı e tm e k iç in ta m b i r s a a t u ğ r a ş tı. K im i z a ­ m a n k ö y lü le rin a n la t tık la r ın d a n b irş e y ç ık a r m a k güç o lu r d u ; b u n e d e n le V la d im ir İlv iç h e p , d a v a y a , iliş k in b e lg e le rin b i r k o p y a s ın ı g e tir m e le r in i is te r d i. B ir k e re ­ s in d e , z e n g in b i r a d a m ın b o ğ a sı, y a ş lı b i r k a d ın ın in e ğ i­ n i b o y n u z la m ış . V o lo s t m a h k e m e s i, b o ğ a s a h ib in in k a d ı­ n a o n r u b le v e rm e s in i b u y u rm u ş . K a d ın k a r a n k a b u l e tm e m iş v e d a v a y a iliş k in b ü tü n b e lg e le rin b i r k op ya s-* V e r s tı R u s y a ’d a k u lla n ıla n b i r k ilo m e tr e d e n b ir a z (1.007 k m .) u z u n l u k b i r i m i — ç .n . 43 fa z la m is te m iş . Y a rg ıç y a rd ım c ıs ı, "S e n n e is tiy o r s u n , a k in e ­ ğ in b i r k o p y a s ın ı m ı? ” d iy e g ü lm ü ş k a d ın a . Ç o k ö fk e le ­ n e n k a d ın , k o ş a r a k V la d im ir lly iç ’e g e ld i. B a z a n , h a k k ı y e n e n in , ş ik â y e tin i V la d im ir lly iç 'e ile te c e ğ i te h d id in d e b u lu n m a s ı, s u ç lu n u n p e s e tm e s in e y e tiy o rd u . V la d im ir ÎIyiç, S ib iry a k ö y le rin i iy ice, in c e le d i. O za ­ m a n a d e k y a ln ız c a V o lga k ö y le rin i b iliy o rd u . B ir güıı b a n a a n la tm ış tı: "A n n em ç iftç ilik y a p m a m ı is te r d i. B aş­ la d ım a m a s o n r a d a n b o ş u n a u ğ ra ş tığ ım ı a n la d ım . K ö y ­ lü le rle iliş k ile rim n o r m a l o lm a d ı.” İ ş in a s lın a b a k ılır s a , b i r s ü rg ü n o la ra k , V la d im ir İIy iç 'in h u k u k s a l iş le re k a r ış m a h a k k ı y o k tu , a m a Mın u s in s k 'd e k i o g ü n le r, ö z g ü rc e g ü n le rd i. G ö z e tim , u y g u ­ la m a d a y o k d e n e c e k k a d a r a z d ı. Y a rg ıç y a r d ım c ıs ı — b o llu k iç in d e y a şa y a n b i r k ö y ­ lü y d ü — " s ü r g ü n le r in in " k a ç m a s ın d a n ç o k b iz e s a ta c a ğ ı d a n a e tin i d ü ş ü n ü y o r d u . Ş u ş e n k o v e 'd e y a ş a m ş a ş ıla c a k k a d a r u c u z d u . V la d im ir İly iç ’in a y d a sek iz r u b le o la n ö d e n e ğ i, o n a te m iz b i r o tu r a c a k y e r, y e m e k , ç a m a ş ır ve g iy s ile rin in o n a n ı n ı g ib i o la n a k l a r s a ğ lıy o rd u . D o ğ ru su öğ le ve a k ş a m y e m e k le ri o ld u k ç a s a d e y d i. B ir h a f ta , b ir k o y u n k e s iliy o r ve V la d im ir İly iç k o y u n tü k e n e n e k a d a r h e r g ü n e tle b e s le n iy o rd u . D a h a s o n r a e t y in e h a f ­ ta lık a lın ıy o r, h iz m e tç i kız, s ığ ır la r ın y e m in i h a z ır la m a k a m a c ıy la k u lla n ıla n b a h ç e d e k i te k n e d e , p ir z o la la r ı ç ık a r ­ m a k iç in e ti d o ğ ru y o r d u . V la d im ir İly iç h a f ta b o y u n c a b u p ir z o la la r ı y iy o rd u . N e v a rk i, h e m k e n d is in e h e m d e c in s b i r G o rd o n ta z ısı o la n Z h e n k a a d lı k ö p e ğ in e y e te c e k s ü t ve k a y m a k b u lu n u y o r d u . İly iç b u k ö p e ğ e , avı g ö z e t­ lem eyi, v u r u la n h a y v a n ı g e tirm e y i v e k ö p e k le r e özgü b a ş k a b i r s ü r ü o y u n la r ö ğ r e tm iş ti. Z iry a n o v ’Ia r — ev s a h ip le rim iz — s ık sık iç k i a le m ­ le ri d ü z e n liy o r la r ve ev in e r k e k le r i s a r h o ş o lu y o rla rd ı. A y rıca e v d e k i y a ş a n tıd a n ç e ş itli b a k ım la r d a n r a h a ts ız 44 o ld u ğ u m u z iç in , k ıs a s ü r e s o n r a y a n ın d a seb ze b a h ç e s i d e b u lu n a n b ir k u lü b e n in y a r ıs ın ı a y d a d ö r t ru b le y e k i­ ra la y a r a k o r a y a ta ş ın d ık . K e n d i b a ş ım ız a b ir ev k u rd u k . Y a zın ev iş le r in e y a r d ım ed ec e k b irin i b u lm a k o la n a k ­ sız d ı. R u s s o b a s ıy la a n n e m v e b e n u ğ r a ş ıy o r d u k . B azen b e n , k ö f te li ç o rb a y ı s o b a d e m iriy le d e v ir ir , k ö fte le ri k ö ­ m ü r le r in ü z e rin e s a ç a r d ım . A m a z a m a n la a lış tım . B a h ­ ç e d e h e r tü r l ü seb z e — h ıy a r, k a b a k , h a v u ç , p a n c a r ve d a ­ h a n e le r n e le r — y e tiş tir iy o r d u k . K ü ç ü k se b z e b a h ç e m d e n g u r u r d u y a rd ım . V la d im ir İly iç 'le ev in a r k a s ın d a b ir m ey ve b a h ç e s i d e y a p tık ve b u a m a ç la o r m a n a g id ip ş e r b e tç i o tu g e lird ik . E k im a y ın d a , P a ş a a d ın d a b i r h iz ­ m e tç i kız. b u ld u k . K e m ik li d irs e k le r iy le , o n ü ç y a ş ın d a , ço k s ıs k a b ir kız o la n P a ş a k ıs a s ü re d e iş le ri e lin e a ld ı. O tıa u k u m a -y a z m a ö ğ r e ttim . P a ş a , a n n e m in , k e n d in e öz ­ g ü u y a rıla rıy la d u v a r la r ı s ü s le d i. îç in e , " O s k a r E n g b e r ve P r o m in s k i g e ld ile r, s iy a s a l ş a r k ı l a r ’ s ö y le d ile r; b e n d e s ö y le d im ." d iy e n o t l a r a ld ığ ı b ir g ü n lü k tu tm a y a b a ş ­ la d ı. x 1 M ay ıs'ı n a sıl k u tla d ığ ım ız ı h a tır lıy o r u m . S a b a h le y in , te m iz v a k a s ı ve k ır a v a tiy la ta m b a y r a m ­ lık b i r g ö r ü n tü iç in d e , y e n i b i r p a r a gibi ış ıld a y a n , P ro m in s k i ge ldi. O n u n bu d u r u m u ç a b u c a k bizi d e e tk i­ le di ve ü ç ü m ü z , k ö p e ğ im iz Z h e n k a 'y ı d a a la r a k O s k a r E n b e r g ’e g ittik . Z h e n k a ne şe y le h a v la y a r a k ö n d e n k o ş u ­ y o rd u . Ş u ş a n e h r i b o y u n c a y ü r ü d ü k . B u z la r ç ö z ü lm ü ş, s u y u n ü z e r in d e s ü r ü k le n iy o r la r d ı. Z h e n k a b u z lu su y u n iç in d e d o la ş tı v e Ş u e ş n s k o y e 'n in tü y lü b e k ç i k ö p e k le r i­ n e a y n ı şeyi y a p m a la r ı iç in m e y d a n o k u d u . B izim g e lişim iz O s c a r’ı h e y c a n la n d ır m ış tı. H e p im iz o n u n o d a s ın d a o t u r u p h e p b e r a b e r ş a r k ı s ö y le m e y e b a ş ­ la d ık : İ ş te g e ld i, k u tlu ilk g ü n ü M a y ıs’m ! H iç b ir k e d e r o n u n y o lu n u tık a m a s ın . 45 B a ğ ın n , ç ın la s ın g ü ç lü tü r k ü l e r , M u tlu g re v im iz b a ş lıy o r b u g ü n ! P e k g e c ik m e z p o lis le r b u l u r izi K ir li a y lık la rım h a k e tm e k iç in , P a r m a k lık a r d ın a k o y a r la r bizi. Y u h o ls u n p o lis le re ! N e g e lir e ld e n , A v u ç la rım ız d a u s u lc a e r i r M ay ıs A m a siz g e n e d e b a ğ ır ın : B tZ K O R K M A Y IZ, S e lâ m , s e lâ m s a n a , K u tlu M ayıs! Ş a rk ıy ı R u sç a s ö y le d ik te n s o n r a b i r de L e h ç e s ö y le d ik ve 1 M ay ıs'ı y e m e k te n s o n r a k ı r l a r d a k u tla m a y ı k a r a r ­ la ş tır d ık . Ö yle d e y a p tık . K ırd a a ltı k iş iy d ik — P ro m in s k i ik i k ü ç ü k o ğ lu n u d a b ir l ik te g e tir m iş ti. H e r z a m a n k i gi­ b i g ü le r y ü z lü y d ü . K u r u b i r te p e c iğ in ü z e r in e ç ık a n P r o m in s k i, c e b in d e n k ırm ız ı b i r m e n d il ç ık a r d ı, y e re s e r d i v e b a ş ı ü z e r in d e a m u d a k a lk tı. Ç o c u k la r z e v k te n ç ığ lık la r a tt ı l a r . A k şa m d a b iz im e v d e to p la n d ık ve y in e ş a r k ı l a r s ö y le d ik . P r o m in s k i'n in k a rıs ı d a g e ld i. A n n e m ve P a ş a d a k o ro y a k a tıld ıla r . O g ece İly iç v e b e n , b i r gü n b iz im d e k a tıla c a ğ ım ız m u a z z a m iş ç i g ö s te r ile r in i d ü ş ü n m e k te n u y u y a n ıa d ık . İ ş i n iç in e b i r de ç o c u k g ird i. K a r ş ım ız d a m esleğ i k e çe -ç iz m e y a p m a k o la n L e to n y a lı b i r g ö ç m e n o tu ru ­ y o rd u . B u a d a m ı n o n d ö r t ç o c u ğ u o lm u ş a m a y a ln ız c a b i r ta n e s i y a ş a m ış tı — M in k a . B a b a m ü z m in b i r s a r h o ş ­ tu . A ltı y a ş ın d a o la n M in k a , s o lu k k ü ç ü k y ü z ü ve p a r la k g ö z le riy le , ç o k c id d i lâ f la r e d e n b i r ç o c u k tu . H e rg ü n b i­ zi z iy a r e te g e lird i. K a p ın ın h ız la a ç ılıp , a n n e s in in d ik ti­ ği k a lın c e k e tin iç in d e , b o y n u n d a a tk ıs ı, b a ş ın d a k o c a ­ m a n k a lp a ğ ıy la k ü ç ü c ü k b i r s u r a t g ö r ü n d ü ğ ü n d e biz y a ­ ta k t a n y e n i k a lk m ış o lu r d u k . “B en g e ld im ." d iy e s e s le ­ n ir d i se v in ç le . A n n e m in o n a tu tk u n o ld u ğ u n u ve V ladi46 m i r İly iç ’in m u tla k a k o m ik b ir ş e y sö y le y ip k e n d is iy le o y n a y a c a ğ ım b ilir d i. M in k a n m a n n e s i k o ş a r a k g e lir. “Y a v ru m , o r t a l ı k t a h iç p a r a g ö r d ü n m ü ? " d e rd i. " E v e t, m a s a n ın ü z e r in d e g ö rd ü m , o r d a n a lıp k u tu y a a t t ı m .” B iz a y rıld ığ ım ız d a M in k a ü z ü n tü d e n h a s ta la n d ı. M in ­ k a ş im d i h a y a tt a de ğ il. B a b a s ı b ir m e k tu p y a z a ra k Yen is e y N e h r in in k a r ş ı ta r a f ın d a n b i r p a r ç a to p r a k v e ril­ m e s in i is te d i — " ..ih tiy a rlığ ım d a y iy e ce k y e te r li b ir ş e y le r b u la b ilm e k iç in .” H a n e h a lk ım ız b iiy ü ın c y c d e v a m e d iy o rd u . S o n s a h ip o ld u ğ u m u /, şey b ir ke di y a v n ı s ı ı y d ı ı . .Kübalıları ilk iş o la r a k , V la d lıııir İlv iç'le b irlik le , N lrııv e'ım b a n a b u ld u ğ u W eb b ç e v iris in in b a ş ın a o t u r u r ­ d u k . A k şa m y e m e ğ in d e n s o n r a d a , b i r iki s a a t b ir l ik le " R u s y a 'd a K a p ita liz m in G e liş m e s l'n i te m iz e ç e k e rd ik . A yrıc a y a p a c a k b i r s ü r ü t u h a f iş le r v a rd ı. B ir g ü n P otre s o v , ik i h a f ta d a n fa z la tu tm a m a k k a y d ıy la , K a u ts k i'n in B e r s te in 'ı e le ş tir e n k ita b ın ı y o lla d ı. H e r iş im iz i b i r y a n a b ır a k tık ve k ita b ı ç e v irm e y i ta m z a m a n ın d a b itir d ik . Ç a­ lış m a la r d a n s o n r a y ü rü y ü ş e ç ık a r d ık . V la d im ir İly iç t u t ­ k u lu b i r a v cıy d ı. K e n d is in e b i r d e ri p a n to lo n y a p tır d ı ve ç e v re d e k i tü m b a ta k l ık la r d a sin si s in si av p e ş in d e k o ş ­ tu ! D o ğ ru s u b u b a ta k l ık la r d a k u m g ib i a v k a y n ıy o rd u . B u ra y a ilk g e ld iğ im d e , b a h a r d a , g ö r d ü k le r im k a r ş ıs ın d a o ld u k ç a ş a ş ır m ış tım . P r o m in s k i g e lir — o d a tu tu k lu b i r a v c ıy d ı— ve s u r a tın d a k o c a m a n b i r g ü lü m s e m e y le : "Y a­ b a n ö r d e k le r i g e lm iş le r, g ö r d ü m o n la r ı.” d e rd i. B ira z s o n r a , ö r d e k le r d e n söz e d e re k O s c a r d a m la r d ı. S a a tle r c e ö r d e k le r d e n k o n u ş u r la r d ı. E r te s i b a h a r , b e n d e Ö rd ekle­ r e iliş k in k o n u ş a b iliy o r d u m a r t ı k — ö r d e k le r i k im g ö r­ m ü ş , n e r d e g ö rm ü ş , n e z a m a n g ö rm ü ş . K ış ın d o n u n d a n s o n r a d o ğ a , g ü r ü ltü lü y a ş a m ıy la b a h a r a d ö n ü ş ü r d ü . E g e ­ 47 m e n liğ i g ü ç le n ird i d o ğ a n ın . G ü n e ş in b a tış ı. B a h a r ın t a r ­ la la r d a o lu ş tu r d u ğ u g e n iş s u b ir ik in tile r in d e y ü z e n y a ­ b a n k u ğ u la r ı. K o r u lu ğ u n k ıy ıs ın d a d u r u r , d e r e n in ş ır ıl­ tıs ın ı ve k e k lik le rin ç iftle ş m e ç a ğ r ıla r ın ı d in le r d ik . V la ­ d im ir îly iç Z h e n k a 'y ı tu tm a m ı is te r ve k e n d is i k o r u lu ­ ğ a d a la r d ı. B en , h e y e c a n d a n titr e y e n k ö p e ğ i t u ta r a k o r a ­ d a d ik ilir k e n , d o ğ a n ın b u g ü r ü ltü lü u y a n ış ın ın b ü tü n d a m a r la r ım ı k a r ın c a la n d ır d ığ ın ı h is s e d e r d im . V la d im ir İly iç tu tk u lu b i r a v c ıy d ı a m a ç a b u k h e y e c a n la n m a y a e ğ itim liy d i. G ü z ü n , u z a k ta k i o r m a n içi a ç ık lığ a g id e rd ik . V la d im ir îly iç , " B iliy o r m u s u n , ş im d i b i r ta v ş a n a r a s t ­ la s a m , v u r m a m o n u ; ç ü n k ü av to r b a m ı y a n ım a a lm a ­ d ım . T a ş ım a s ı ç o k s ık ın tılı o lu r ." d e rd i. A m a s ıç r a y ın gelen b ir ta v ş a n ı g ö rü n c e d a y a n a m a z d ı. G ü z s o n la r ın d a , Y e n ise y ü z e r in d e b u z p a r ç a la r ın ın y ü z m e y e b a şla d ığ ı /a m a n , a d a la r d a ta v ş a n a v ın a g ittik . T a v ş a n la r a r t ı k b e y a z la şm a y a b a ş la m ış tı. A d a d a b i r ye ­ re k a ç a m a y a n ta v ş a n la r , o r ta lık ta k e ç ile r g ib i k o ş u ş u y o r­ la rd ı. B iz im a v c ıla r, b u n la r d a n b aza tı b i r k a y ık d o lu s u a v la r la r d ı. M o sk o v a 'd a , y a ş a m ın ın so n y ılla r ın d a d a V la d im ir İly iç, o e sk i zevk i a lm a m a k la b ir lik te y in e de a r a s ıra a v a g id e rd i. B ir k e re s in d e , tilk i a v ı d ü z e n le d i; ve V la d im ir îly iç b u g irişim i b ü y ü k b ir ilg iy le k a r ş ı­ la d ı. "Z e k ic e b i r b u lu ş ." d e d i, f la m a la rı g ö r d ü ğ ü n d e . T il­ kiy i k o v a la y a n la r, h a y v a n ı d o ğ ru o n u n b u lu n d u ğ u y e re y ö n e lttile r a m a İly iç s ilâ h ın ı ç o k geç k a v ra d ı. T ilk i d u r ­ d u , o n a b a k tı ve k o ru lu ğ u n iç in d e k a y b o ld u . “N e d e n a te ş e tm e d in ? " d iy e s o r d u m . " T ilk i o k a d a r g ü z e ld i k i." diye k a rş ılık v e rd i. N e h ir le r in d o n d u ğ u a m a h e n ü z k a r ın y a ğ m a y a b a ş ­ la m a d ığ ı güz s o n la r ın d a , n e h r in ü z e r in d e g e z in tiy e ç ık ­ tık . B u z u n a ltın d a , k ü ç ü c ü k b a lık la r ve ç a k ıl t a ş l a r ı b i­ le a ç ık ç a s e ç ile b iliy o rd u . G ö r ü n tü s ih ir li b i r ü lk e iz le n i­ 48 m i v e riy o rd u . K ış ın , te r m o m e tr e le r d e k i c ıv a n ın d o n d u ğ u g ü n le r d e , n e h i r l e r d e d ib e k a d a r d o n a r d ı ve b u z u n ü z e ­ r in d e n a k a n s u h e m e n c e c ik b u z d a n b i r k a b u k b a ğ la r d ı. A y a k la rın ız ın a ltın d a ç ıtır d a y a n b u b u z k a b u ğ u ü z e r in ­ d e k ilo m e tr e le r c e k a y a b ilird in iz . V la d im ir İly iç b u s p o r ­ d a n m ü th iş h o ş la n ird i. V la d im ir İlyiç» a k ş a m la r ı g e n e llik le fe ls e fe k ita p la r ı, — H ege l, K a n t y a d a F r a n s ız m a d d e c ile r i— ç o k y o r u ld u ­ ğ u n d a is e P u ş k in , L e rm e n to v y a d a N e k ra s o v 'u o k u r d u . V ladiıniı* İly iç P e te r s b u r g ’a ilk g e ld iğ in d e , c n u n h a k k ın d a k i b ilg ile rim k u la k ta n d o lm a y d ı. S te p a n R a d ç e n k o , o n u n y a n lız c a c id d i k i t a p l a r o k u d u ğ u n u v e ö m r ü n d e b i r k ez b ile ro m a n o k u m a d ığ ım s ö y le m işti. O z a m a n b u n a ç o k ş a ş ın ış lıııı. D a h a s o n r a la r ı, o n u d a h a iyi ta n ıd ığ ım d a , h e r ııe d e ıısc b u k o n u h iç o r ta y a ç ık m a d ı ve a n c a k S ib ir ­ y a 'd a a n la d ım ki, b u b ik â y e d ü p e d ü z u y d u r m a im iş. V la­ d im ir İly iç , y a ln ız c a T u rg e n y e v ’i, T o ls to y ’u , Ç e rn iç e v s k i' n in "N e Y a p m a lı " sim o k u m a k la k a lm a z , b u n la r ı d e fa ­ la r c a o k u r d u . İy i b ild iğ i k la s ik le r d e n g e n e llik le ço k h o şla n ır d ı. D a h a so n i'a , B o lş e v ik le r ik t i d a r a g e ld iğ in d e , Goz is d a t'a * k la s ik le r in y e n id e n u c u z b a s k ıla r ın ı y a p m a gö­ re v in i v e rd i. F o to ğ r a f a lb ü m le rin d e » a k r a b a la r ın ın ve e s k i siy a sa l s u ç lu la r ın y a n ıs ır a Z o la , H e rz e n v e Ç e m iç e v s k i'n in * * b ir k a ç f o to ğ r a f ı b u lu n u r d u . P o s ta h a f ta d a ik i ke z g e lird i. M e k tu p la ş m a la r ım ız o ld u k ç a y o ğ u n d u . A n n a İIy in iç a — L e n m ’in k ız k a r d e ş i— P e te r s b u r g ’d a o lu p b ite n le r e iliş k in a y r ın tılı m e k tu p la r y a z ıy o rd u . N in a S tr u v e is e b a n a y a z a r d ı. A k lım a g e lm iş ­ k e n , k ü ç ü k o ğ lu h a k k ın d a " ..a r tık b a ş ın ı t u tm a y a b a ş la d ı ve h e r g ü n o n a D a rw in v e M a r x ’in f o to ğ r a f la r ın ı g ö s te r i­ ** V l a d i m i r İ ly iç , ö z e lik le Ç e r n l ç e v s k i ’y i ç o k b e ğ e n i r d i . Ç e r n i ç e v s k i 'n m b i r f o t o ğ r a f ı ü z e r i n e ş ö y le y a z m ış tı; « F a la n t a r i h t e d o ğ m u ş , 1889’d a ö ld ü » — N . K r u p s k a y a . * D e v le t B a s ım E v i — y a y ım c ı. y o ru z v e 'D a rw in a m c a y a s e lâ m v e r, M a rx a m c a y a s e lâ m v e r' d iy o r u z v e ç o c u k ö y le k o m ik b i r ş e k ild e b a ş ın ı s a llı­ y o r k i.." d iy e y a z d ığ ım b e lirte y im . U zak s ü r g ü n y e r le r in ­ d e n , T u r u k h a n s k 'd a k i M a r to v 'd a n , O rlo v 'd a k i P o tre s o v 'd a n ve V y a tk a G u b e m ia 'd a n m e k tu p la r a lıy o r d u k . B u ­ n u n la b e r a b e r , e n ç o k m e k tu p , k o m ş u k ö y le re d a ğ ılm ış y o ld a ş la r d a n g e liy o rd u . Ş u ş e n s k o y e 'd e n e lli v e r s u z a k ­ lık ta k i M in u s in s k 'te n K riz h iz h a n o v s k i'le r v e S ta rk o v : o tu z V ers ö te d e k i Y e rm a k o v s k o y e 'd e y a ş a y a n L e p e şin sk i, V a n a y e v , S iiv in ve P a n in ( P a n in , O s c a r'ın b i r d o s tu y ­ d u ) m e k tu p y a z a r la r d ı. Y e tm iş v e r s t u z a k ta k i T e s 'd e L e n g n ik , Ş a p o v a l ve B a r a m z in k a lıy o r d u ve K u m a to v s k i is e b i r ş e k e r f a b r ik a s ın d a y a ş ıy o r d u . A k la g e le n h e r k o ­ n u d a — R u s y a 'y a iliş k in h a b e r le r , g e le c e k iç in p lâ n la r , k i­ ta p la r , y e n i e ğ ilim le r ve fe ls e fe — m e k tu p la ş ıy o r d u k . Ö z ellik le L e p e ş in s k i ile s a t r a n ç p r o b le m le r i k o n u s u n d a b ile m e k tu p la ş ıy o r d u k . V la d im ir İly iç m e k tu p la s a tr a n ç o y n u y o rd u . T a ş la r ı s a t r a n ç ta h ta s ın ın ü z e rin e d iz e r ve ö n ü n d e d ü ş ü n c e le re d a la r d ı. B u işe ö y le sin e m e r a k s a r ­ m ış tı k i, b i r k e re u y k u s u n d a , "Atı o r a y a o y n a r s a , b e n d e k a le m i ş u r a y a ç e k e r im .” d iy e s a y ık la m ış tı. H e m V la d im ir İly iç , h e m d e a ğ a b e y s i A le x a n d e r k ü ­ ç ü k lü k le r in d e n b e r i tu tk u lu s a t r a n ç o y u n c u s u y d u la r. B a ­ b a l a r ı d a s a t r a n ç o y n a rm ış . " B a b a m ö n c e le ri b iz i yeneı*d i," d iy e a n la t m ış t ı V la d im ir İly iç b i r k e re s in d e . “A m a s o n r a d a n a ğ a b e y im ve b e n e lim iz e b i r s a tr a n ç k ita b ı g e ­ ç ird ik ve b a b a m ı y e n m e y e b a ş la d ık . B ir g ü n b a b a m la , b i r e lin d e ş a m d a n , b i r e lin d e s a t r a n ç k ita b ı, b iz im ü s t k a t t a ­ k i o d a d a n ç ık a r k e n k a r ş ıla ş tık . O d a s a tr a n ç k ita b ın ı o k u ­ m u ş tu ." V la d im ir İly iç R u s y a 'y a d ö n d ü ğ ü n d e s a tr a n c ı b ır a k ­ tı. " S a t r a n ç ç o k z a m a n a lıy o r ve ç a lış m a la rım ız ı e n g e lli­ y o r." V la d im ir tly iç , h i ç b i r iş i y a r ım y a m a la k y a p m a y ı b e c e re m e d iğ i v e n e o lu r s a o ls u n y a p tığ ı iş e k e n d in i b ü ­ 50 tü n ü y le v e rd iğ i iç in , d in le n d iğ i y a d a y ıır t d ış ın d a siy asi m ü lte c i o la r a k y a ş a d ığ ı y ılla r d a b ile s a t r a n ç ta h ta s ın ın b a ş ın a g e n e llik le g ö n ü ls ü z io tu r u rd u . V la d im ir tly iç 'in ilk g e n ç lik y ılla r ın d a n b e r i ç a lış ­ m a s ın a s e k te v u r a n h e rş e y i b i r y a n a b ır a k a b ilm e k o n u ­ s u n d a b ü y ü k b i r u s ta lığ ı v a r d ı. “O k u l ç a ğ ın d a y k e n b u z ­ d a k a y m a y ı s e v e rd im , a m a b e n i y o r u p u y k u m u g e tird iğ i iç in ç a lış m a la r ım ı e n g e lliy o rd u , b u n e d e n le b ır a k tım , d e ­ m iş ti. “B ir z a m a n la r ." d iy e a n la tm ış tı b i r s ır a s ı g e ld iğ in ­ d e, " L a tin c e y e ç o k m e r a k lıy d ım .” “L a tin c e y e m i? " d e ­ m iş tim m e ra k la . " E v e t, a ın a ö te k i ç a lış m a la r ım ı e n g e l­ le d iğ i için b ır a k tım ." Ç ok s o n r a la r ı. Lef* D e rg is in d e V la d im ir llyiç/iıı y a z ıla rın d a k i c ü m le k u r u lu ş u ve ü s ­ lu b a ilişk in b i r m a k a le d e , o ıııııı y a z ıla rın ın K o m alı süylc v c ilc ıin k o n u ş m a la r ın a b e n z e d iğ in i o k u d u ğ u m d a , V la ­ d im ir Myiç'in L a tin y a z a r la r a o la n m e ra k ın ı a n la d ım . S ü r g ü n d e k i ö te k i y o ld a ş la r la y a ln ız c a m e k tu p la ş ­ m a k la k a lm ıy o r, s ık o lm a m a k la b ir lik te , a r a s ıra o n la r ­ la b u lu ş u y o r d u k d a . B ir k e re s in d e K u m a to v s k i'y i g ö rm e y e g ittik . İy i b i r y o ld a ş ve ç o k b ilg ili b i r M a r k s is tti, a m a y a ş a m o n a h a ­ ş in d a v r a n m ış tı. Z a lim b i r b a b a n ın e g e m e n liğ in d e geçen ç o c u k lu k ve s o n r a d a n s ü r g ü n a r d ı s ır a s ü r g ü n , tu tu k l u ­ lu k ü s tü n e tu tu k lu lu k . H e m e n h e m e n h iç b ir iş tu ta m a ­ m ış tı, b i r ik i a y lık ö z g ü r lü k te n s o n r a u z u n s ü r e le r iç in y e n id e n iç e ri a lın ır d ı. H iç b ir z a m a n g e rç e k b i r y a ş a m ı o lm a m ış tı. B ir k ü ç ü k o la y b e lle ğ im d e c a p c a n lı d u r u ­ y o r. Ç a lıştığ ı ş e k e r f a b r ik a s ın ın y a k ın ın d a n g e ç iy o rd u k . B ir is i p e k k ü ç ü k , ik i k ız y a n ım ız s ır a y ü r ü y o r d u . B ü y ü ­ ğ ü n ü n e lin d e b o ş, k ü ç ü ğ ü n ü n e lin d e is e p a n c a r d o lu b i r * M o s k o v a ’d a 1923’le r d e o r t a y a ç ı k a n b i r e d e b i y a t g r u b u n u n —S o l S a n a t C e p h e s i— k ı s a l t ı l m ı ş a d ı. G r u p , (1923-1925) y ı l l a r ı a r a ­ s ı n d a L ef a d ı n d a b i r d e r g i ç ı k a r d ı , — y a y ım c ı. 51 k o v a v a rd ı. ‘'U ta n m ıy o r m u s u n , k o s k o c a m a n k ız , k ü ç ü ­ c ü k ç o c u ğ u y ü k ta ş ıtm a y a ." d iy e s ö y le n m iş ti. K u n ıa to v s k i b ü y ü k k ız a. K ız d a K u m a to v s k i y e ş a ş k ın ş a ş k ın b a k ­ m ış tı. T e s ’e d e g ittik . K riz h iz h a n o v s k i a e n şö y le b ir m e k tu p a lm ış tık : " Is p r a v n ik * b iz T e s lile re b i r k a r ş ı gel­ m e o la y ın d a n ço k k ız g ın , h iç b ir y e re a y rılm a m ız a iz in v e rm iy o r. B iz im b u r a d a je o lo jik b a k ım d a n ç o k ilg in ç b i r d a ğ v a r. O na m e k tu p y a z ın v e b u d a ğ ı in c e le m e k is ­ te d iğ in iz i b ild ir in ." V la d im ir İly iç iş o ls u n d iy e İs p ra v n ik 'e m e k tu p y a z d ı ve, k e n d isiy le , y a r d ım c ı o la r a k k a ­ r ıs ın a T e s 'e g itm e iz n i is te d i. İ s p r a v n ik b i r u la k la iz in v e rd iğ in i b ild ir d i. Ü ç ru b le y e , b i r a tla h a f if b ir a r a b a k i­ r a la d ık — a r a b a n ın s a h ib i o la n k a d ın , a tın g ü ç lü b i r h a y ­ v a n o ld u ğ u ve ç o k o b u r o lm a d ığ ı k o n u s u n d a bize te m i­ n a t v e rd i— ve y o la k o y u ld u k . 'Ç ok o b u r o lm a y a n ' h a y ­ v a n , in a tç ı b irş e y ç ık tı f a k a t h e rş e y c r a ğ m e n T e s 'e v a r ­ d ık . V la d im ir İly iç , L c n g n ik 'le K a n t, B a r a n z in 'le K a z a n ç a lış m a g r u p l a n k o n u s u n d a g ö r ü ş tü . Ç ok g ü z e l se si o la n L e n g n ik , b iz e ş a r k ıla r sö y le d i. O gezi, b ü tü n ü y le ç o k t a t ­ lı b i r a n ıd ır . B irk a ç k e re d e Y e rm a k o v sk o y e ’\ c g ittik . İlk in d e , " C re d o " y la * * ilg ili b i r ö n e rg e y i k a b u l e tm e k a m a c ıy la (V a n e y e v v e re m h a s ta s ıy d ı, ö lm e k ü z e re y d i ve y a ta ğ ı h e ­ p im iz in to p la n d ığ ı b ü y ü k o d a y a ta ş ı n m ış tı ) , ö n e r g e oy b irliğ iy le k a b u l e d ild i. İ k in c is in d e is e , V a n e y e v ’in cen a* Y ö r e n in , s ü r g ü n l e r i n b a ğ l ı o ld u ğ u , e n y ü k s e k k a m u g ö r e v ­ lis i — ç .n . ** B ir g r u p « E k o n o m is t’in ( P r o k o p o v iç , K u s k o v a v e ö te k il e r ) 1899 y ı l ı n d a y a y ı n l a d ı ğ ı , R u s « E k o n o m iz r m - n d e k i o p o r t ü n i z m i e n ç a r p ı c ı b i r ş e k ild e a ç ı k l a y a n m a n i f e s t o y a C r e d o ( İ lk e ) d e n iy o r d u . L e n in , « C re d o » y a a ç ık l a y ı c ı b i r p r o t e s t o y l a c e v a p v e r d i. R u s S o s y a l - D e m o k r a t l a n ’n ı n P r o t e s t o s u a d ı y l a b ilin e n b u b e lg e , S i b i r y a '­ d a k i o n y e d ı s iy a s a l s ü r g ü n ü n y a p t ı k l a n b i r t o p l a n t ı d a g ö r ü ş ü l ­ d ü v e o y b i r l i ğ i y le k a b u l e d ild i: d a h a s o n r a y u r t d ı ş ı n d a P le h a n o v t a r a f ı n d a n y a y ı n l a n d ı — y a y ım c ı. 52 z e s in d e b u lu n m a k ü z e r e g ittik . " A r a lık ç ı la r 'ın ik is i k ıs a s ü r e d e e y le m in d ış ın d a k a l­ m ış la r d ı — Z a p o ro z h e ts , c e z a e v in d e a k lın ı o y n a tm ış , Van e y ev is e y a k a la n d ığ ı h a s t a l ı k t a n ö lm ü ş tü . H e r ik is i d e, işç i h a r e k e tin i n m e ş a le s in in d a h a g ü ç lü y a n m a y a b a ş la ­ d ığ ı b i r s ır a d a d ü n y a d a n g ö ç m ü ş le rd i. Y ılb a ş ı a k ş a m ı, b ü t ü n S o s y a l-D e m o k ra t s ü r g ü n le r in to p la n d ığ ı M in u s in s k 'e g ittik . M in u s in s k ’d e s ü r g ü n o la r a k N a n o d o v o lts le r — K o h n , T y rk o v v e b a ş k a la r ı— d e v a rd ı. B u e s k i d e v rim c ile r, S o s ­ y a l-D e m o k ra t g e n ç liğ e k a r ş ı k u ş k u d u y u y o rla rd ı. O n la rın g e rç e k d e v r im c ile r o ld u k la r ın a in a n m ıy o r la r d ı. B u k o n u ­ d a , b e n im Ş u ş e ıısk o y e 'y e g e liş im d e n a z ö n c e , M in u sin s k y ö re s in d e b i r (»lav m e y d a n a g e lm iş ti. M iım s in sk 'd c y a ş a ­ y a n l<niç in a d lı b ir S o sy a l-D e rn o k ra t v a rd ı. Y u rt d ış ın d a ­ ki "K nıeğin K u r tu lu ş u " g ru b u y la iliş k iliy d i. R aiç iıı k a ç ­ m a y a k a r a r v e rd i. K açışı iç in g e ıv k li p a r a b u lu n m u ş f a ­ k a t h e n ü z b i r ta r ih s a p ta n m a m ış tı. R a iç in , p a r a y ı a ld ığ ı s ı r a d a ö y le sin e b e r b a t b i r r u h s a l d u r u m d a y d ı k i, k im s e ­ y e s ö y le m e d e n o r t a d a n k a y b o ld u . E s k i N a r o d o v o lts ’la r, R a iç in ’in k a ç a c a ğ ım b ild ik le r i h a ld e ve p o lis in b i r a r a m a y a p m a s ı h a lin d e h a z ır lık lı o la b ilm e le rin i s a ğ la m a k iç in k e n d ile r in i u y a r m a d ık la r ın d a n S o s y a l-D e m o k ra tla rı s u ç ­ lu y o r la r d ı. S in i r le r g e rg in d i. Ş u ş e n sk o y e 'y e g e lişim d e , V la d im ir ily iç b a n a o la y ı a n la ttı. " B u s ü r g ü n s k a n d a lla r ın d a n d a h a k ö tü b irş e y o la m a z " d e d i. " İ n s a n la r ı m ü t ­ h iş h e y e c a n la n d ır ıy o r la r . B u İ h t i y a r l a r ı n , b a ş la r ın d a n g e ç e n b u n c a o la y d a n v e k ü r e k c e z a s ın d a n s o n r a , s in irle ri z a te n y e te r in c e b o z u k . B iz b u t ü r s k a n d a lla r a k e n d im iz i k a p tır m a m a lıy ız , b iz im h e rş e y im iz ile rd e , b u t ü r o la y la r ­ la k e n d im iz i h a rc a tm a m a lıy ız ." V la d im ir İly iç , İh tiy a r I a r 'd a n k o p m a y a n lıs ıy d ı. B u k o p u ş u n k e sin le ş tiğ i to p ­ la n tıy ı h a tır lıy o r u m . O n la r d a n k o p m a k a r a n ö n c e d e n v e­ r ilm iş ti; ş im d i b ü t ü n s o r u n , b u n u m ü m k ü n o la n en a c ısız 53 b i r ş e k ild e g e r ç e k le ş tir m e k ti. Z o r u n lu o ld u ğ u iç in o n la r ­ d a n a y r ıld ık , a m a b u n u h iç b ir k ö tü d ü ş ü n c e m iz o lm a ­ d a n , a s lın d a ü z ü le r e k y a p tık . B u n d a n s o n r a d a o n la r d a n uzak d u rd u k . G en el o la r a k b iz im s ü r g ü n h a y a tım ız o k a d a r k ö tü d e ğ ild i. O y ılla r, c id d i ç a lışm a y ılla rıy d ı. S ü r g ü n lü k g ü n ­ le rim iz in s o n u y a k la ş tık ç a , V la d im ir lly iç d a h a ç o k bizi b e k le y e n ç a lışm a y ı d ü ş ü n ü y o r d u . R u s y a 'd a n g elen h a ­ b e r le r s ın ırlıy d ı. O r a d a "E k o n o m iz m " t a r a f t a r k a z a n ı­ y o r d u v e o r t a d a sö z ü e d ile c e k b i r P a r ti y o k tu . R u s y a 'd a b iz im h e rh a n g i b i r m a tb a a m ız d a b u lu n m u y o r d u ve B u n d u n a ra c ılığ ıy la y a y ın iş le m in i y ü r ü tm e g ir iş im i ise b a ş a r ıs ız lık la s o n u ç la n m ış tı. Ö te y a n d a n , ç a lış m a la r ım ı­ zın te m e l s o r u n la r ın a iliş k in g ö rü ş le rim iz i o r ta y a koym a k s ız ın , a r tık k e n d im iz i h a lk ın a n la y a b ile c e ğ i k ita p ç ık ­ la r y a z m a k la s ın ır la n d ır a m a z d ık . P a r ti ç a lış m a la r ı ta ­ m a m e n d a ğ ılm ış , a r d a r d a g e le n t u tu k la m a la r h e r tiirlü s ü re k liliğ i o la n a k s ız k ılm ış tı. H a lk , “C re d o ' la r la v e R ab o ç a y a M y sl'ın g ö rü ş le riy le k a r ş ı k a rş ıy a y d ı. R a b o ç a y a M ysl, h e r h a ld e " E k o n o m is tle r im e tk is iy le , 'B iz iş ç ile r, s iz in M a r s 'la r ın ız ın v e E n g e ls ’le rin iz in h iç b ir in i is te m iy o ­ r u z ” d iy e y a z a n b i r iş ç in in m e k tu b u n u y a y ın la m ış tı. L. T o ls to y , g e z is in in ilk b ö lü m ü s ır a s ın d a , in s a n g e ­ r id e b ır a k tık la r ım , ik in c i b ö lü m ü s ır a s ın d a ise ile rd e k e n d is in i b e k le y e n le ri d ü ş ü n ü r d iy e y a z m ış tı b i r y e rd e . S ü r g ü n d e d e a y n e n b ö y le y d i. B a ş la n g ıç ta e n ö n e m li s o ­ r u n , g e ç m işin ö z e tle n m e s iy d i. S o n r a la r ı d a h a ç o k g ele ­ c e k te o la c a k la r ı d ü ş ü n d ü k . V la d im ir ÎIy iç, P a r t i y i iç in ­ d e b u lu n d u ğ u d u r u m d a n k u r t a r m a k , ç a lış m a y ı u y g u n k a n a lla r a y ö n e ltm e k ve b u n u n iç in u y g u n b i r S osyal-D em o k r a t lid e r lik k u r m a k a m a c ıy la n e y a p m a k g e re k tiğ i s o r u n u n u a y r ın tıla r ıy la d ü ş ü n d ü . N e re d e n b a ş la m a lıy ­ d ık ? V la d im ir lly iç , s ü r g ü n ü n s o n y ılın d a , d a h a s o n ­ r a I s k r a g a z e te siy le , N e Y a p m a lı? ve B ir Y o ld a ş a M ek ­ 54 t u p g ib i y a z ıla rın d a g e liş tird iğ i b ir ö r g ü t p la n ı ü z e r in d e k a f a y o rd u . Y a p ıla c a k iş , b ü t ü n R u sy a 'y ı k a p s a y a c a k b i r g a z e te ö r g ü tle y e r e k iş e b a ş la m a k tı. G a z e te y u r t d ış ın d a k u r u lm a lı, R u s y a ’d a k i ö r g ü t l e r v e f a a liy e tle r le m ü m k ü n k ü n o ld u ğ u k a d a r s ık ı b a ğ la r k u r m a lı v e m ü m k ü n o la n e n iyi u la ş ım d ü z e n le m e le ri s a ğ la n m a lıy d ı. V la d im ir îl* y iç n e re d e y s e h iç u y u m u y o r d u ve s o n d e re c e z a y ıfla ­ m ış tı. P la n ın ın e n in c e a y r ın tıla r ı ü z e r in d e ç a lış m a k a m a c ıy la b ü tü n g e c e o tu r u y o r d u . K o n u y u K riz h iz h a n o v sk i v e b e n im le ta r tış ıy o r , M a r tin o v ve P o tr e s o v ’la m e k ­ tu p la ş ıy o r ; ve o n la r la y u r t d ış ın a ç ık m a k iç in h a z ır lık la r y a p ıy o r d u . G ü n le r g e ç tik ç e , k e n d in i ç a lış m a y a v e re b il­ m e k iç in g id e re k s a b ır s ız la n ıy o r d u . T a m o s ır a la r d a , b i r r a s tla n t ı s o n u c u , e lle r in d e a r a m a e m riy le , p o lis ç ık a g e l­ d i. B iry e rle rd e , L y a k h o v s k i’n in V la d im ir İly iç 'e y a z m ış o ld u ğ u b i r m e k tu b u n p o s ta a lm d ıs ın ı b u lm u ş la r d ı. M ek­ tu p , F e d o sey e v * iç in b i r m e z a r ta ş ı y a p tır ılm a s ın a iliş ­ k in d i ve b u ja n d a r m a l a r ı n a r a m a y a p m a s ı iç in g üz el b ir b a h a n e y d i. A ra m a 1899 y ılın ın M a y ıs ’m d a o ld u . O ld u k ç a m a s u m b irş e y o la n b u m e k tu b u b u ld u la r ve b ü t ü n m e k ­ tu p la r ım ız ı e ld e n g e ç ir d ile r a m a iş e y a r a r b irş e y ç ık a r a ­ m a d ıla r . P e te r s b u r g 'd a e d in d iğ im iz e s k i a lış k a n lık u y a ­ r ın c a , y a s a d ış ı y a z ış m a la rım ız ı ö te k ile r d e n a y rı t u t u ­ y o r d u k . K ita p lığ ın a lt g ö z ü n d e n b a ş k a , e v d e b ir ş e y s a k ­ la y a c a k p e k b i r y e r de y o k tu . V la d im ir tly iç , ja n d a r m a ­ la r ın ü z e rin e ç ık m a s ı iç in b i r s ıra y ı o r ta y a s ü r d ü ve ç e ­ ş itli is ta t i s t i k y a y ın la n n ın b u lu n d u ğ u ü s t g ö z le rd e n a r a ­ m a y a b a ş la d ıla r . O k a d a r y o r u ld u l a r k i, a lt göze b a k a m a ­ d ıla r ; v e o r a d a y a ln ız c a b e n im p e d a g o ji k ita p la r ım b u ­ lu n d u ğ u y o lu n d a k i a ç ık la m a m la y e tin d ile r. A ra m a te h li­ k e siz a t l a tıld ı, a m a b u n u s ü r g ü n c e z a m ız a b i r ik i yıl d a ­ h a e k le m e k iç in b i r b a h a n e y a p m a la r ın d a n ç o k k o r k tu k . * D e v r im c i M a r k s i z m i n R u s y a ’d a k i Ö n c ü le r in d e n — ç .n . 55 O g ü n le rd e k a ç m a k , d a h a s o n r a o ld u ğ u g ib i, o la ğ a n iş le r ­ d e n d e ğ ild i. E n a z ın d a n iş l e r k a r ış a b ilir d i, ç ü n k ü y u r t d ış ın a ç ık m a d a n ö n c e R u s y a 'd a p e k ç o k ö r g ü ts e l ç a lış m a y a p m a k g e re k iy o rd u . A n c a k h e rş e y y o lu n d a g itti ve s ü r ­ g ü n c e z a m ız u z a tılm a d ı. V la d im ir tly iç ’in s ü rg ü n c e z a s ın ın s o n a e rm e s i ü z e ­ r in e , 1900 Ş u b a t'm d a R u s y a ’y a d o ğ ru y o la ç ık tık . î k i y ıl­ d a ç o k g üz el b i r k ız o la n P a ş a , o gece n e h ir le r g ib i göz y a ş ı a k ıttı. M in k a , k â ğ ıt, k a le m , re s im v e a r k a d a b ır a k ­ tığ ım ız ö te k i u f a k te fe k ş e y le ri to p la y ıp e v in e ta ş ım a k la m e şg u ld ü . K u ş k u s u z ç o k h e y e c a n la n m ış o la n O sc a r, ge­ lip b i r s a n d a ly e n in k e n a r ın a iliş ti. B a n a h e d iy e o la r a k , K a p ita l’e iliş k in b ir l ik te ç a lış tığ ım ız d e r s le r in a n ıs ın a , ü z e r in e “K a r l M a rx " y a z ılm ış, k ita p ş e k lin d e b i r y a k a iğ n e si g e tir m iş ti. E v s a h ib i h a n ım ve k o m ş u la r ı iç e ri b a ­ k ıp d u r u y o r la r d ı. K ö p e ğ im iz b ü t ü n b u g e re k siz te la ş ın n e d e n in i a n la y a m ıy o r , h e rş e y in y e rli y e rin d e o ld u ğ u n d a n e m in o lm a k iç in , b u r n u y la b ü tü n k a p ı l a n a ç ıy o r d u . A n­ n e m , to z d a n s ık s ık h a p ş ır a r a k , e ş y a la rı to p la m a y a u ğ ­ r a ş ıy o r; V la d im ir îly iç , iş b ilir b i r e d a y la k ita p la r ı b a ğ ­ lıy o rd u . S ta r k o v ve O lg a S ilv in a ’yı a lm a k ü z e re M in u s in s k ’e g e ld ik . B ü tü n s ü r g ü n a r k a d a ş l a r b u r a d a to p la n m ış tı vc a r a la r ın d a n b ir in in R u s y a 'y a d ö n d ü ğ ü z a m a n g ö rü le n a lış ılm ış r u h h a li e g e m e n d i. H e rk e s , o g ü n g elin ce n e r e ­ y e g id e c e ğ in i v e n a s ıl ç a lışa c a ğ ın ı d ü ş ü n ü y o r d u . V la d i­ m ir îly iç , k ıs a s ü re d e R u s y a ’ya d ö n e c e k o la n h e rk e s le o r ta k ç a lış m a iç in a y a r la m a la r y a p m ış ; ş im d i d e k a la c a k o la n la r la m e k tu p la ş m a iş in i d ü z e n le m e y e ç a lış ıy o r d u . H e r k e s , ö n e m s iz ş e y le rd e n söz e d e r k e n , R u s y a ’yı d ü ş ü ­ n ü y o rd u . B a r a m z in , k e n d is in e m ir a s b ır a k ıla n Z h e n k a 'y a s a n d v iç le r v e riy o r, a m a k ö p e k a ld ır ış e tm iy o r d u . Z h e n k a , a n n e m in a y a k l a n a r a s ın a y a ttı ve h e r h a r e k e tin i izleye­ 56 r e k g ö z le rin i o n d a n a y ırm a d ı. S o n u n d a , u z u n k e ç e ç iz m e le r, to p u k la r a k a tla r k ü rk p a l t o l a r v.s. g iy m iş o la r a k y o la k o y u ld u k . Y oıüsey n e h ­ r in d e n a şa ğ ı, k ız a k la , d o lu n a y d a n y a r a r la n a r a k gece ve g ü n d ü z 300 v e r s t y o l a ld ık . V la d im ir İly iç . h e r k o n a k la ­ m a y e r in d e b iz i titiz lik le s a r ıy o r , b irş e y u n u tm a m a m ız iç in ç e v re y i g ö z d e n g e ç ir iy o r v e ç o k ü ş ü y e n O lga Silvin a ’y la ş a k a la ş ıy o r d u . S o n h ız la y o lc u lu k e d iy o r d u k , — iç in d e ço k te r le d iğ i k o n u s u n d a b iz e te m in a t v e ıd iğ i iç in — ü s te a lm a n k ü r k p e le r in i g iy m e y e n V la d im ir İlyiç, e lle r in i a n n e m d e n ö d ü n ç a ld ığ ı m a n ş o n u n iç in e s o k m u ş o tu r u y o r ; vc d ü ş ü n c e le ri, g ö n lü n c e ç a lış m a o la n a ğ ı b u la ­ ca ğ ı R u sy a 'y a d o ğ r u o n d a n ö n c e u ç u y o rd u . U la yu v a rd ığ ım ız gü n o r a d a k i y o ld a ş la r, A. D. T syur u p a , S v id e rs k i ve K ro k h m a l, z iy a re tim iz e g e ld ile r. "A ltı o te le b a k tık " d e d i K r o k h m a l titr e y e r e k , "en s o n u n d a sizi b u ld u k ." V la d im ir İly iç U fa 'd a ik i g ü n k a ld ı; ve o r a n ın y e r li­ le riy le k o n u ş tu k ta n s o n r a a n n e m i ve b e n i y o ld a ş la r ım ı­ z ın k o ru y u c u lu ğ u n a e m a n e t e d e r e k P e te r s b u r g ’a h a r e k e t e tli. O ik i g ü n d e n te k h a tır la d ığ ım şey. V la d im ir İly iç 'in K a z a n ’d a n ta n ıd ığ ı e s k i b i r N a r o d o v o lts o la n Ç etvergov a 'y a y a p tığ ım ız z iy a r e ttir . Ç e tv e rg o v a ’n ın U fa 'd a b i r kita b e v i v a rd ı. V la d im ir İly iç d a h a ilk g ü n , o n u g ö rm e y e g itti ve o n u n la k o n u ş u r k e n s e s in d e ve y ü z ü n d e d e ğ işik b i r n e z a k e t g ü ze ç a r p ıy o r d u . D a h a s o n r a , V la d im ir İly ie 'in N e Y a p m a lı? 'n ın s o n u n a y a z d ık la r ın ı o k u d u ğ u m d a b u z iy a r e ti h a tır la d ım . " P e k ç o k la r ı," ( iş ç i h a r e k e tin in g e n ç S o s y a l-D e m o k ra t lid e r le r i a n la m ın a ) " d e v rim c i g ib i d ü ş ü n m e y e N a r o d n a y a V o ly a ta r a f t a r l a r ı o la r a k b a ş ­ la d ıla r . H e m e n h e p s i ç o k g e n ç k e n te r ö r c ü k a h r a m a n la r a c o ş k u y la ta p tıla r . B u k a h r a m a n c a g e le n e k le rin b ü y ü le y i­ ci e tk ile r in d e n k u r tu l m a k m ü c a d e le y i g e r e k tir d i; ve b u ­ n u , N a r o d n a y a V o ly a 'y a s a d ık k a lm a y a k a r a r lı vc d e 57 ge nç S o s y a l-D e m o k ra tla r ın b ü y ü k say g ı d u y d u k la r ı k im ­ s e le rle k iş is e l iliş k ile rin k e s ilm e s i iz le d i.” ( E s e r le r i, C ilt 5, s. 483-484).* B u b ö lü m , V la d im ir İly iç 'in k e n d i b iy o g ­ r a f is in in b i r p a r ç a s ıd ır . "A sıl" ç a lış m a n ın b a ş la d ığ ı b i r s ır a d a a y r ılm a k zo ­ r u n d a b u lu n m a m ız b i r ta lih s iz lik ti; a n c a k V la d im ir 11y iç 'in , P e te r s b u r g 'a u la ş m a o la n a ğ ı b u lu n d u ğ u b i r s ır a ­ d a , U fa 'd a k a lm a s ı a k lım ız a b ile g e lm e d i. V la d im ir tly iç , d a h a s o n r a P o tr e s o v ve ç o c u k la rıy la b ir lik te , L. N . R a d ç e n k o ’n u n y a ş a d ığ ı P s k o v 'a g itti.* * B ir k e re s in d e V la d im ir Ily iç , R a d ç e n k o 'n u n k ü ç ü k k ız la rı Z h e n y u rk a v e L y u d a ’n ın , P o tr e s o v ve k e n d is in i n a s ıl ta k ­ lit e ttik le r in i a n la tm ış tı. Ç o c u k la r o d a d a , e lle r i a r k a l a r ı n ­ d a a şa ğ ı y u k a r ı d o la ş ıy o r la r v e b ir is i " B e rn s te in " d iy o r, ö te k i " K a u ts k y ” d iy e k a r ş ılık v e riy o rm u ş . V la d im ir tly iç P s k o v 'd a , ile r d e y u r t d ış ın d a k u r u la ­ c a k ve b ü tü n R u sy a 'y a y ö n e lik g a ze te y le ü lk e y i b ir b ir in e b a ğ la y a c a k iliş k ile ri y ö n e te c e k ö r g ü tü n ilm ik le r in i titiz ­ lik le ö r m ü ş tü . B a b u ş k in ve Ö teki y o ld a ş la rla to p la n tıla r y a p m ış tı. Y a v aş y a v a ş k e n d im i U fa 'y a a lış tır d ım , b azı d e r s le r v e ç e v iri işi b u ld u m . U fa ’y a g e liş im d e n k ıs a s ü r e ö n c e , o b ilin e n s ü rg ü n s k a n d a l l a n n d a n b ir is i p a tla k v e r m iş ve b u n u n s o n u c u n ­ d a S o s y a l-D e m o k ra tla r ik i k a m p a a y r ılm ış la r d ı. B ir k a m p ta B ro k h m a l, T s y u r u p a ve S v id e rs k i, ö te k i k a m p ta is e P la k s in k a r d e ş le r , S a lty k o v ve K u y a tk o v s k i v a rd ı. Ç a ç in a ve A p te k m a n ta r a f s ız d ıla r ve h e r iki g r u p la iliş ­ k ile rin i s ü r d ü r ü y o r l a r d ı . B irin c i g r u p b a n a d a h a y a k ın d ı v e k ıs a s ü r e d e o n la r a k a tıld ım . B u g ru p b i r ç e ş it ç a lış ­ m a y a p ıy o r d u v e o r d a k i y o ld a ş to p lu lu ğ u n u n e n e tk ili­ * Bu kitapta. V .t. Lenin’in E s e r l e r i’n e yapılan a t ı f l a r , b e li r t i l m e d i k ç e , 4 ’ü n c ü Rusça baskısınadır —yayımcı. “ L e n in , P s k o v 'a 10 M a r t 1000‘d e g i t m i ş t i r . — y a y ım c ı. 58 aksi siy d i. O n ik i S o s y a l-D e m o k ra t iş ç id e n o lu ş a n b i r g r u b u n b u lu n d u ğ u d e m iry o lu a te ly e le riy le iliş k i k u r m u ş la r d ı. E n e tk in iş ç i Y a k u to v 'd u . S ık s ık , k ita p a lm a k v e k o n u ş m a k iç in b e n i z iy a r e te g e lird i. M a n t’ı " h a lk ın a n la y a b ile c e ğ i ş e k le s o k m a k ta n " p e k ç o k sö z e d e r d i a m a , k ita b ı b u lm a ­ y ı b a ş a r d ığ ın d a k e n d is i o k u y a m a d ıy d ı. " Z a m a n ım y o k " d iy e b a n a y a k ın d ı. " B iliy o r m u s u n , k ö y lü le r s o r u n la r ıy la b a n a g e liy o rla r. G ü c e n m e m e le ri iç in h e p s iy le k o n u ş m a m g e re k iy o r v e b u in s a n a z a m a n b ır a k m ıy o r ." K a r ıs ı N;\t a ş a 'n m d a k e n d is in d e n y a n a o ld u ğ u n u v e s ü rg ü n lü ğ ü n o n la r ı k o r k u tm a d ığ ın ı s ö y le rd i. H e r y e r d e y a ş a m ın ı k a z a ­ n ır d ı, e lle ri o n u b e s le rd i. G iz lilik te k n ik le r i k o n u s u n d a iyi y e tiş m iş ti vc b ö b ü rlc n m e k tc ıı, k a h r a m a n lık ta s la m a k ­ ta n ve p a la v r a d a n n e ire l e tliğ i k a d a r b a ş k a b iç b ir şe y­ d e n n e fre t e tm e z d i. O n a g ö re h e rş e y ses sizc e ve e tk ili b ir ş e k ild e y a p ılm a lıy d ı. Y a k u to v , 1905 y ılın d a U fa ’d a k u r u la n c u m h u riy e tin d e v le t b a ş k a n ı o ld u . D a h a s o n r a , g e ric iliğ in g ü ç le n d iğ i y ılla rd a , U fa c e z a e v in d e a s ıld ı. T ü m cez a ev i — h e r k e s k e n ­ d i h ü c r e s in d e —> b i r a ğ ız d a n h a y k ır ıp , ö lü m ü n ü h iç b ir za­ m a n u n u tm a y a c a k la r ın a v e b u n u a s la b a ğ ış la m a y a c a k ­ la r ın a a n d iç e r k e n , o cez a ev i a v lu s u n d a ö ld ü . B a ş k a iş ç ile re d e ç a lış m a la r ın d a y a r d ım e ttim . B u n ­ la r d a n b iris i, k ü ç ü k b i r f a b r ik a d a ç a lış a n ve b a n a y e rli iş ç ile rin y a ş a n tıla r ın ı a n la t a n g en ç b i r m e ta l iş ç isiy d i. Ç ok s in irli b i r a d a m d ı. S o n r a d a n , S o sy a list-D ev rim c ilere k a tıld ığ ım ve c e z a e v in d e a k lın ı k a ç ır d ığ ın ı ö ğ re n d im . Z iy a re tim e g e le n le rd e n b ir is i d e , y a s a d ış ı el y a z m a ­ la r ım iç in e s a k la m a k a m a c ıy la , b ü y ü k b i r ö z e n le ç ifte c iltle r y a p a n K rilo v a d ın d a v e re m li b i r c iltç iy d i. K rilo v ,, el y a z m a la rın ı m u k a v v a h a lin e s o k a r ve b u n la r ı c ilt k a ­ p a ğ ı o la r a k k u lla n ır d ı. B a n a y e rli m a tb a a c ıla r ın ç a lış m a ­ la r ın a iliş k in p e k ç o k şe y a n la tır d ı. D a h a s o n r a I s k r a 'y a g ö n d e rile n m e k tu p la r , b u b ilg i­ 59 le r e d a y a n ıy o r d u . Ç a lış m a la rım ız ı, U fa 'n ın iç in d e o ld u ğ u k a d a r , çev­ r e d e k i f a b r ik a la r d a d a s ü r d ü r ü y o r d u k . U st-K a ta v s k a te ly e s in d e k i d o k to r u n y a rd ım c ıs ı, b i r S o s y a l-D e m o k ra ttı. B u k a d ın , o r a d a k i iş ç ile r a r a s ın d a p r o p a g a n d a fa a liy e tin i y ü r ü tü y o r ve b ü y ü k s ık ın tıs ın ı ç e k tiğ im iz , h a lk ın a n la ­ y a b ile c e ğ i tü r d e n y a s a d ış ı y a y ın la r ın d a ğ ıtım ın ı y a p ı­ y o rd u . Ç e şitli f a b r ik a la r d a b ir k a ç S o s y a l-D e m o k ra t ö ğ r e n ­ ci b u lu n u y o r d u . U fa ’d a k ö r g ü tü m ü z ü n , E k a te r in b u r g 'd a k a ç a k b i r a d a m ı v a r d ı M a z a ro v a d ın d a k i b u işçi, M arto v 'la b ir l ik te s ü rg ü n y a ş a d ığ ı T u r u n h a n s k 'ta n g e lm iş ti. B u n u n la b ir lik te , ç a lış m a la r o n u n la p e k ile ri g itm iy o r ­ du . U fa il ( g u b e r n iy a ) m e rk e z iy d i v e S te r lite m a k , B irs k ve y ö re d e k i ö te k i k a s a b a la r d a y a ş a y a n s ü r g ü n le r , h ep b u r a y a g e lm e k iç in iz in a lm a y a ç a lış ır la r d ı. Ü ste lik U fa. S ib iry a 'y ı R u s y a ’y a b a ğ la y a n yol ü z e r in d e y e r a lıy o rd u . S ü r g ü n d e n d ö n e n y o ld a ş la r , iş b u lm a k iç in b a z ı a y a r la ­ m a la r y a p m a k a m a c ıy la b u r a y a u ğ r a r la r d ı. B u n la r a r a ­ s ın d a M a rto v ( b i r s ü re d e n b e r i T u r u k h a n s k 'ta n a y r ılm a ­ yı b e c e r e m e m iş ti) G. t . O k u lo v a ve P a n in d e b u lu n u y o r ­ d u . L y dia K n ip o v iç (D a y ı) y a s a la r a a y k ı n o la r a k A stra k h a n ’d a n , R u m y a n ts e v ve P o r tu g a lo v ise S a m a r a ’d a n gel­ d ile r. M a rto v , P o lta v a ’y a g itti. K e n d isiy le iliş k i k u r d u k ve o n u n a ra c ılığ ıy la y a s a d ış ı y a y ın la r e ld e e tm e y i b e k liy o r­ duk. S ö z k o n u s u y a y ın la r, s a n ır ım b e n im a y rılış ım d a n b i r h a f ta s o n r a g e ld i; ve o ı ı l a n a lm a y a g id e n K v y a tk o v sk i, S ib ir y a ’d a b e ş yıl s ü rg ü n c e z a sın a k a tla n m a k z o ru n d a k a ld ı — y a y ın la rı iç e re n s a n d ık y o ld a k ır ılıp a ç ılm ıştı. A slın d a K v y a tk o v sk i, ö r g ü tü n e tk in b i r ü y e si d e ğ ild i; s a n d ığ ı g e tirm e y i ü z e r in e a lm a s ı, s a n d ığ ın , s a h ib in in kı­ z m a d e r s v e rd iğ i b ir a f a b r ik a s ın ın a d r e s in e g ö n d e rilm iş 60 o lm a s ın d a n d ı. U fa 'd a N a r o d o v o lts 'I a r d a b u lu n u y o r d u — L e o n o vıç v e d a h a s o n r a l a n B o ro z d iç . Ü lk e d e n a y r ılm a d a n h e m e n ö n c e , V la d im ir îly iç ye ni b ir c e z a d a n z o r k u r tu l m u ş tu . P s k o v 'd a n P e te r s b u r g ;! M a r to v ’la b ir l ik te g e ld ile r. P o lisç e iz le n m iş v e t u t u k l a n ­ m ış la r . V la d im ir İly iç 'in y e le ğ in in c e b in d e K ü ç ü k Teyz e ’d e n (A. M . K a lm ik o v a ) a ld ığ ı 2000 r u b le ve ş u a d a n b i r f a tu r a n ın a r k a s ın a g ö rü n m e z m ü r e k k e p le y a z ılm ış iliş k i k u r u la c a k k iş ile r in lis te s i v a rm ış . J a n d a r m a la r ın a k lın a , o f a tu r a y ı a te ş in ü z e rin e t u tm a k g e lm iş o lsa y d ı, V la d im ir H y iç h i ç b i r z a m a n y u r t d ış ın d a b ü t ü n R u s y a ’yı k a p s a y a n b i r g a ze te y i k u r a m a m ış o la c a k tı. A m a şa n s ı v a rm ış , a şa ğ ı y ıık a ıı o n g ü n s o n ra s e r b e s t b ır a k ılm ış . V la d iın ir İlyiç, b u o la y d a n s o n r a , b a n a a lla h a ıs m a r ­ la d ık d e m e k için U fa ya g e ld i. S o n g ö rü ş m e m iz d e n b u y a n a y a p m a y ı b a ş a r d ığ ı iş le rle , g ö re b ild iğ i k iş ile r h a k ­ k ın d a b a n a b ilg i v e rd i. D oğal o la ra k U la y a g elişi d o la ­ y ıs ıy la b ir k a ç to p la n tı y a p ıld ı. K e n d isin i b i r N a ro d o v n İ ts k a b u l e d e n l.e n o v iç 'in , d a h a " E m e ğ in K u r tu lu ş u " g r u b u n u b ile d u y m a m ış o ld u ğ u o r ta y a ç ık tığ ın d a V la d i­ m i r İly iç 'in n a s ıl p a r la d ığ ın ı h a tır lıy o r u m : " B u n u b il­ m e y e n b i r d e v rim c i d ü ş ü n ü n ! 'E m e ğ in K u r tu lu ş u ’ g r u b u ­ n u n y a z d ık la rın ı b ilm e d e n , in c e le m e d e n b ir l ik te ç a lış a ­ c ağ ı p a r tiy i b ilin ç li b i r ş e k ild e se ç m e si m ü m k ü n m ü ­ d ü r? " V la d im ir îly iç , s a n ıy o r u m U fa 'd a b î r h a f ta k a ld ı. Y u r t d ış ın d a n b a n a , Z e m stv o y ö n e tic ile r in in a d r e s le r i­ n e p o s ta la d ığ t k ita p la r iç in d e , d a h a ç o k şifre y le y a z ılm ış m e k tu p la r g ö n d e r iy o r d u . G a z e te k o n u s u n d a , iş le r V la d i­ m ir İly iç 'in is te d iğ i h ız d a ile rle m iy o rd u . P le h a n o v la a n ­ la ş m a k ta g ü ç lü k ç e k iy o r d u . M e k tu p la r ı k ıs a ve n e şe s iz ­ di; " G e ld iğ in d e h e p s in i a n la ta c a ğ ım ," , " P le h a n o v 'la o la n ç a lış m a y ı, b ü t ü n a y r ın tıla r ıy la s e n in iç in b i r k e n a r a y a z - 61 d u n " gibi c ü m le le rle b itiy o r d u . S ü rg ü n lü ğ ü m ü n s o n a e rm e s in i s a b ır s ız lık la b e k liy o r­ d u m . B ir d e b u n u n ü s tü n e , V la d im ir İly iç 'te n u z u n b i r s ü r e d ir m e k tu p a la m a m ış tım . D a y ıy ı (L y d ia K n ip o v iç ) g ö rm e k iç in A s t r a k h a n a g itm e y e k a r a r v e r m iş tim , a m a a c e le m v a rd ı, g id e m e d im . A nn em ve be n M o sk o v a ’d a M a ria A le x a n d ro v n a ’yı (V la d im ir tly iç ’in a n n e s i) g ö rm e y e g ittik . O z a m a n tek b a ş ın a y d ı; k ız la r ın d a n M a ria c e z a e v in d e , A nna ise y u r t d ış ın d a y d ı. M a ria A le z a n d ro v n a 'y ı ç o k se v d im . H e r z a m a n b a ş ­ k a la r ın a k a rş ı say g ılı v e n azik ti. V la d im ir İly iç a n n e s in i ço k se v e rd i. ‘M ua zzam ira d e g ü c ü v a r d ır " d e m iş ti b a n a b ir k e re sin d e ; " a ğ a b e y im in b a şın a g e le n le r b a b a m ın s a ğ ­ lığ ın d a o ls a y d ı, n e le r o lu r d u b ile m iy o ru m .” V la d im ir îly iç , a n n e s in in iik r i d a y a n ık lılığ ın ın yam s ıra , o n u n in s a n la ra k a rş ı incelik v e k ib a rlığ ın ı d a a l­ m ış tı. Y u r t d ış ın d a y a şa d ığ ım ız s ıra d a , k e n d in i o ğ lu n a b ira z o ts u n y a k ın h is se d e b ilm e si için, m e k tu p la r ım d a y a ş a n tı­ m ızı b e ce re b ild iğ in ! e n c a n lı şe k ild e o n a a n la tıy o rd u m . 1897 y ılın d a , V la d im ir İlyiç S ib ir y a ’d a s ü rg ü n d e y k e n , ( b e n h e n ü z o n a k a tılm a m ış tım ) g a z e te le r M o sk o v a ’d a ö le n b i r M a ria A le x a n d ro v n a U ly a n o v a ’m n ö lü m ilâ n ın ı y a y ın la m ış la r. E n g b e rg a n la ttı: " V la d im ir İly iç ’i g ö rm e ­ y e g ittim , y ü z ü k â ğ ıt g ib i bey azd ı. ’A n n e m ö ld ü .’ d e d i." F a k a t ö lü m ilâ n ın ın , ay n ı a d d a b a ş k a b î r k a d ın a a it o ld u ­ ğ u a n la ş ıld ı. M a ria A le x a n d ro v n a , b ü yü k o ğ lu n u n id a m e d ilm e si, k ız ı O lg a ’n ın ö lü m ü v e ö te k i ç o c u k la rın ın sık sık tu tu k ­ la n m a s ı n e d e n iy le ç o k a c ı ç e k m işti. V la d im ir İlyiç 1895 y ılın d a h a s ta la n d ığ ın d a , a n n e si o n a b a k m a k ü z e re h e m e n geldi ve y e m e k le rin i k e n d i e l­ le riy le p iş ir d i. T u tu k lu lu ğ u n d a a n n e s i y in e y a n ın d a y d ı. 62 Z iy a re t g ü n le r in d e o ğ lu n u g ö rm e y e g e liy o r, c e z a e v in in k a s v e tli b e k le m e o d a s ın d a s a a tle r c e o t u r u y o r ve o n a p a ­ k e tle r g e tiriy o r d u . M a r ia A le x a n d ro v n a , b a ş ın ın a zıc ık titr e m e s i d ış ın d a h i ç d e ğ iş m e m iş ti. V la d im ir îly iç 'e iy i b a k a c a ğ ım a o n a sö z v e rd im , oy­ s a s ö z ü m ü tu ta m a d ım ... A n n e m i M o s k o v a 'd a n P e te r s b u r g ’a g ö tü r ü p y e r le ş tir ­ d im ve o r a d a n y u r t d ış ın a ç ık tım . B u y o lc u lu ğ u m s ır a ­ s ın d a b a ş ım d a n b a z ı t u h a f o la y la r g e ç ti. V la d im ir İİy iç ’in y u r t d ış ın d a M o d ra c e k a d ıy la y a ş a d ığ ım s a n d ığ ım iç in P r a g ’a g ittim . V la d im ir îly iç 'e b i r te lg r a f ç e k tim . P r a g 'd a b e n i k im ­ se k a rş ıla m a d ı. B e k le y e b ild iğ im k a d a r b e k le d im , s o n ra k a s k e tli b ir a r a b a c ıy a iş a ıv t e tlim , s e p e tle rim i a r a b a s ın a y ü k le d im ve h a rc k c i e ttik . İşçi m a h a lle s in e g e lin c e d a r b ir d ö n e m e ç te n g e ç e re k b ü y iik b i r a p a r tm a n ı n ö n ü n d e d u r d u k . B in a n ın a ç ık o la n p e n c e re le rin d e , say ıs ız k u ş tü yü y a ta k h a v a la n d ır ılıy o r d u . U ç a rc a s ın a d ö r d ü n c ü k a ta ç ık tım . K a p ıy ı, s a n sa ç lı u fa k te fe k b i r çek* k a d ım a ç tı. B ü tü n sö y le y e b ild iğ im , " M o d ra c e k , H e r r M o d ra c e k " o ld u . B ir işçi ç ık tı k a p ıy a , " M o d ra c e k b e n im ” d e d i. Ş a ş k ın lık ta n k e k e le y e re k , “H a ­ y ı r o la m a z , o b e n im k o c a m d ir." S o n u n d a , M o d ra c e k ’in a k lı b a ş ın a g e ld i. " T a m a m , siz H e r r R ittm e y e r 'in k a rıs ı o la c a k s ın ız , O M ü n ih 'te o tu r u y o r , a m a b e n im a r a c ılı­ ğ ım la size, U fa 'y a m e k tu p ve k ita p g ö n d e r iy o r d u .’’ M o d­ r a c e k b ü t ü n g ü n ü n ü b a n a a y ırd ı, A v u s tu ry a 'd a k i h a r e ­ k e te iliş k in b ilg i v e rd i, b e n de o n a R u s y a ’d a k i h a r e k e te iliş k in b ilg i v e r d im . K a rıs ı b a n a y a p tığ ı iş le m e le ri g ö s te r ­ d i ve Ç e k le re Özgü b i r ç e ş it k ö fte ik r a m e tti, M ü n ih 'e ,* o r d a h e r k e s e lb is e y le d o la ş ır k e n , b e n k ü rk m a n to iç in d e in d im . Ö n c ek i d e n e y le rim d e n a k ılla n d ığ ım * N. K ru p sk a y a , m i ş ti r . —y a y ım c ı. M ü n i h ’e 1901 N i e a n ’m m 63 o rta la rın d a g it­ iç in b a v u lu m u e m a n e te b ı r a k t ı m ve R ittm e y e r ’i ara* m a k ü z e r e b i r tr a n v a y a b in d im . E v i b u ld u m , 1 N o .'lu d a ­ ir e b ir a e v iy d i. T e z g â h ın a r k a s ın d a k i k ü ç ü k , to m b u l A lm a n a y a k la ş tım v e s a n k i y in e b i r a k s ilik o ld u ğ u d u y ­ g u s u y la ü r k e k b i r ş e k ild e H e r r R ittm e y e r ’i s o rd u m . " B e n im ." d e d i b ir a e v in in s a h ib i. B ü s b ü tü n p e r iş a n , m ı­ r ıld a n d ım : "O la m az , o b e n im k o c a m d ir .” V e o r d a d ik ilm iş, b i r ç ift a p ta l g ib i b ir b ir im iz e b a ­ k ıy o rd u k . S o n u n d a R ittm e y e r 'in k a r ıs ı iç e ri g ir d i ve b a ­ n a şö y le b i r b a k tık ta n s o n r a . T a m a m , H e r r M e y e r’in k a ­ r ı s ı o lm a lı, S ib ir y a 'd a n g e le c e k k a r ış ım b e k liy o rd u . S izi o n a g ö tü r e y im ” d e d i. F r a u R ittm e y e ri iz le d im . B ü y ü k b in a n ın a r k a b a h ç e ­ s in d e n , iç in d e k ir a c ı y o k m u ş g ib i g ö r ü n e n b ir d a ire y e g e ld ik . K a p ı a ç ıld ı; ve iş te , b i r m a s a n ın b a ş ın d a V la d im ir îly iç , M a rto v ve İly iç 'in k ız k a r d e ş i A n n a tly in iç n a o tu r u ­ y o r la r d ı. E v s a h ib i h a n ım a t e ş e k k ü r e tm e y i b ile u n u ta r a k , V la d im ir İIy İç ’e b a ğ ırm a y a b a ş la d ım : "A lla h k a h r e ts in , b a n a y a z ıp n e re d e o ld u ğ u n u b ild ir e m e z m iy d in ? " " B ild irm e z o lu r m u y u m ! S e ni k a r ş ıla m a k ü z e re g ü n ­ d e üç k e z is ta s y o n a g id iy o ru m . B u ra y ı n a s ıl b u ld u n ? ” S o n r a d a n ö ğ re n d ik k i, k ita b ın g ö n d e rild iğ i Z e n ıs tv o y ö n e tic ile r i, o k u m a k iç in k it a b a el k o y m u ş la r. D a h a s o n r a la r ı p e k ç o k R u s a y n ı ş e k ild e y o lc u lu k e tti. Ş ly a p n ik o v , C en e v re y e rin e Önce C en o v a 'y a g itti. B ab u ş k in , a z k a ls ın L o n d r a y e r in e A m e rik a 'y a g id iy o rd u . 64 M Ü N İH (1901-1902) V la d im ir İly iç , M a rto v ve P o tr e s o v , y u r t d ış ın a y a sa l p a s a p o r tla r la ç ık n tış o lm a la r ın a ra ğ m e n , M ü n ih 'te s a h te k im lik le r le y a ş a m a y ı — R u s y a 'd a n g e le c e k a r k a d a ş la ­ rım ız ı te h lik e y e a lm a m a k , b a v u lla r , m e k tu p la r v b . şe y ­ le r le y u r d a y a s a d ış ı y a y ın la n d a h a k o la y g ö n d e re b ilm e k a ç ıs m d a n — v e b u r a d a k i R u s to p lu lu ğ u n d a n u z a k d u rm a y ı k a r a r la ş tır d ıla r . M ü n ih 'e g e ld iğ im d e , V la d im ir İly iç b u R ittm a y e r 'le b i r l i k t e ve M e y e r a d ı a ltın d a , k ü tü ğ e k a y ıt o lm a k s ız ın y a ş ıy o r d u . B ir b ir a h a n e iş le te n R ittm a y e r S o sy al-D em o k r a t t ı v e İ ly iç ’i e v in d e g iz liy o rd u . V la d im ir İly iç , b a k ım s ız b i r o d a d a b e k â r h a y a tı y a ş ıy o r v e y e m e k le rin i, k e n d is in e s ık ı b i r M e h lp e is e r e jim i u y g u la y a n b i r A lm a n k a d ın ın ın lo k a n ta s ın d a y iy o rd u . S a b a h v e a k ş a m la r ı, titiz lik le k e n ­ d i e lle riy le y ık a d ığ ı v e la v a b o n u n y a n ın d a k i çiv iy e a s tığ ı, b i r te n e k e k a p ta n ç a y iç iy o rd u . 65 K a y g ılı g ö rü n ü y o r d u . İ ş le r , is te d iğ in d e n d a h a a ğ ır ile r liy o r d u . O g ü n le rd e , V la d im ir İ ly iç 'in y a n ıs ır a , M a r­ to v , P o tr e s o v v e V e ra Z a s u liç d e M ü n ih 'te y a ş ıy o r la r d ı. P le h a n o v v e A x e lro d , g a z e te n in d o ğ r u d a n k e n d i k o n tro ll a n a ltın d a , İ s v iç re 'd e b i r y e rd e , y a y ın la n m a s ın ı is tiy o r ­ la r d ı. O n la r, — ö n c e le ri Z a su liç d e — İ s k r a y a p e k fa z la ö n e m v e r m iy o r la r v e b u g a z e te n in o y n a y a b ile c e ğ i, s o n ­ r a d a n g e rç e k te n d e o y n a d ığ ı, ö rg ü ts e l r o lü a n la m a k ta ta m a m e n y e te rs iz k a lıy o rla rd ı. O n la r Z a ry a ’ya* ç o k d a ­ h a fa z la ö n e m v e riy o rla rd ı. “S iz in b u İ s k r a ’n ız s a ç m a " d e m iş ti V e ra Z a su liç b a ş la n g ıç ta . Ş a k a o la r a k s ö y le n m iş o ls a d a b u tu tu m , h e rş e y e ra ğ m e n , b ü t ü n g iriş im in y e te r in c e d e ğ e r le n d ir ile ­ m e d iğ in i o r ta y a k o y u y o rd u . V la d im ir îly iç , İ s k r a 'n ı n si­ y a s i m ü lte c i ç e v r e le rin d e n u z a k tu tu lm a s ın ı v e gizli y ö n ­ te m le r le ç a lış ılm a s ın ı d ü ş ü n ü y o r d u . B ü tü n b u n la r , R u s ­ y a ile iliş k ile rin , y a z ış m a la rın , a ja n l a r ı n g e liş in in k o la y ­ la ş tır ılm a s ın ı sa ğ la m a k b a k ım ın d a n so n d e re c e ö n e m ta ş ıy o r d u . İ h ti y a r l a r is e , b u n u , g a z e te n in İ s v iç r e ’ye t a ş ı n ­ m a s ın ı v e o n la r ın Ö n d e rliğ in e ra z ı o lm a y ı is te m e m e k , b a ğ ım s ız b i r d a v r a n ış ç izg isi iz le m e y i y e ğ le m e k , ş e k lin d e y o r u m la m a e ğ ilim in d e y d ile r; ve b u n e d e n le y a rd ım c ı o l­ m a k için p e k a c e le e tm iy o r la r d ı. V la d im ir İly iç b u t u t u ­ m u se z iy o r vc k a y g ıla n ıy o rd u . “E m e ğ in K u r tu lu ş u " g ru ­ b u n a , P le h a n o v d ış ın d a , özel y a k ın lığ ı, A x e lro d v e V e ra Z a s u liç ’c k a rş ı b iiy ü k say g ıs ı v a r d ı. " Z a su İiç 'i g ö re n e k a ­ d a r s a b r e t ” d e m iş ti M ü n ih 'e g e ld iğ im ilk a k ş a m . " S o n d e re c e d ü r ü s t b i r k a d ın d ır .” V e g e rç e k te n h a k lıy d ı. V e ra Z a su liç , " E m e ğ in K u r tu lu ş u " g r u b u n d a n o lu p d a k e n d is in i I s k r a ile g e rç e k te n ö z d e le ş tire n te k k iş iy ­ * Z a r y a ( Ş a f a k ) , I s k r a y a z ı k u r u t u n c a 1001-1902 y ı l l a r ı n d a S t u t t g a r t ’a y a y ı n l a n a n M a r k s i s t b ilim s e l v e s iy a s a l g a z e t e . Y a l­ n ız d ö r t s a y ı ç ık m ış tır . L e n i n ’in Ö n e m li g e n ç li k y a z ı l a r ı n ı n ç o ğ u b u g a z e t e d e y a y ı n l a n m ı ş t ı r . — y a y ım c ı. 66 d i. M ü n ih ve L o n d r a 'd a bizim le b ir l ik te y a ş a d ı; Isk ra ve y a zı k u r u lu o n u n d ü n y a d a k i h e r şey iy d i. O n la rın n e ­ şe si v e k e d e ri, o n u n n e ş e s i ve kederiydi. S o lu d u ğ u h a v a R u s y a 'd a n g e le n h a b e r le r d i. " B iliy o r m u s u n , Iskra ilerliy or" d e m iş ti g a z e te n in e tk is i a r t ı p , y a y ıld ığ ı s ıra la rd a . V e ra Z a s u liç sık s ık , m ü lte c i o la r a k y a ş a d ığ ı u z u n , um utsuz y ı l l a n a n la tır d ı. B iz, y u r t d ış ın d a , "E m e ğ in K u rtu lu şu " g r u b u n u n y a ­ ş a d ığ ı m ü lte c i h a y a tın ı h iç b ir zaman y a ş a m a d ık . R u sy a ile s ık ı ve s ü re k li iliş k ile r i sü rdürdük, h e r z a m a n o r a d a n z iy a re tim iz e g e le n le r o ld u . Rusya'nın b i r ta ş r a k a s a b a ­ s ın d a y a ş a m ış o ls a k , b u r a d a olduğu k a d a r y u r d a iliş k in bilgi s a h ib i o lm a z d ık . R usya'ya iliş k in ç a lış m a la rım ız ın d ış ım la h iç b ir y a ş a n tım ız yoklu. K ıısya 'd a o la y la r g e liş i­ y or, işçi h a r e k e li gü çleniyordu. " E m e ğ in K u r tu lu ş u " g n ıh ıı, R u s y a 'd a n g elen h e r öğrencinin b ü y ü k b i r o la y o l­ d u ğ u g ü n le rd e ve g e ric iliğ in azdığı b ir d ö n e m d e y u r t d ı­ ş ın d a y a ş ıy o r d u ve a n a v a ta n d a n k o p m u ş tu . 1890’la r ın b a ­ ş ın d a , K la ss o n v e K o r o b k o , yurt d ış ın d a o n la r ı z iy a re t e ttik te n s o n ra ü lk e y e d ö n e r dönmez k a r a k o la ç a ğ r ılm ış ­ la r d ı; ve P le h a n o v 'u n n e d e n ziyaret e ttik le r i s o r u lm u ş tu . P olis g ö z e tim i iyi ö rg ü tle n m işti. B ü tü n " E m e ğ in K u r tu lu ş u ’’ g ru b u iç in d e , en y a ln ız h a y a tı V e ra Z a s u liç ya şıy o rd u , P le h an o v ve A x e lro d 'u n a ile le ri v a rd ı. V e ra Z a su liç çok k e re k e n d in i n e k a d a r y a ln ız h is s e ttiğ in i a n la tır d ı. "Kimsem y o k " d e r d i ve h e ­ m e n s o n r a d u y g u la r ın ı gizlemek iç in te la ş la n ır d ı. "B en i s e v iy o rs u n u z , b iliy o r u m ; a m a ö ld ü ğ ü m d e y a p a c a ğ ın ız şey , b e lk i e n ç o k b i r b a r d a k daha az ç a y iç m e k o la c a k ." O n u n b i r e v e v e a ile y e olan özlem i, k e n d is in in d e g a ­ r ip b i r e v d e b a ş k a la r ın ın yanında b ü y ü m ü ş o lm a s ı n e ­ d e n iy le d a h a d a kesk inleşiyordu . D im k a 'n ın k ü ç ü k o ğ lu ­ n u n e b ü y ü k b i r sev giyle dizlerinde h o p la tır d ı. (D im k a , P . G. S m id d o v iç ’in kız kardeşiydi). B ir ev k a d ın ı o la r a k 67 d a a k la g e lm e d ik y e te n e k le r o r ta y a k o y a rd ı. " K o m ü n " d e y e m e k p iş ir m e s ır a s ı o n a g e ld iğ in d e , a lış v e riş i d e k e n d is i y a p a r d ı. (V e ra , M a rto v v e A lexeyev, L o n d r a ’d a k o m ü n d ü z e n in d e b i r ev y a ş a n tıs ı s ü r d ü r d ü l e r ) . Oysa, o n d a b ö y le e v c il e ğ ilim le rin b u lu n a b ile c e ğ i ç o k a z kişi* n in a k im a g e le b ilird i. B i r N ih ilis t y a ş a n tıs ı s ü r d ü r ü r , d e r b e d e r g iy in ir, h iç d u r m a k s ız ın s ig a r a iç e r d i. O d a sı, ş a ş ıla c a k d e re c e d e d a ğ ın ık tı ve k im s e n in o d a y ı to p la m a ­ s ın a iz in v e rm e z d i. Y e m e k y iy iş i d e o ld u k ç a g a r ip ti. B ir g a z s o b a s m ın ü z e r in d e e t k ız a r tıp , e tin u c u n d a n m a k a s ­ la k e stiğ i k ü ç ü k p a r ç a l a r ı a ğ z ın a a tış ın ı h a tır lıy o r u m . “I n g ilte r e 'd e y a ş a d ığ ım s ı r a d a ” d iy e a n la tm ış tı; " I n ­ giliz h a n ım la r b e n im le a r k a d a ş lık k u r m a k is te d ile r v e s o r d u la r : ‘E ti n e k a d a r k a y n a tır s ın ız ? ’ ‘B e lli o lm a z .' 'E ğ e r k a m ı n ı z a ç s a o n d a k ik a y e te r , y e k a ç d e ğ ils e n iz üç s a a t k a d a r f a la n .' B u o n la r ı s u s t u r d u .’’ V e ra , y a z a c a ğ ı b ir ş e y o ld u ğ u n d a , o d a s ın a k a p a n ır ve y a ln ız c a k a h v e ile y e tin ir d i. M ü th iş y u r t ö z le m i ç e k iy o rd u . S a n ır ım 1899'da k a ­ ç a k o la r a k R u s y a ’y a g itti — b irş e y y a p m a k iç in d e ğ il, iş o ls u n d iy e ... " M u jik le r i g ö rü p , b u r u n la r ın ı n b ü y ü y ü p b ü y ü m e d iğ in i a n la m a k iç in ” V e I s k r a y a y ın la n m a y a b a ş la d ığ ın d a , b u n u n ta m b i r R u s işi ç a lış m a o ld u ğ u n a in a n d ı v e b ü tü n g ü c ü y le o n a s a r ıld ı. I s k r a ’d a n a y r ılm a k , o n u n iç in R u s y a 'd a n b i r k e re d a h a k o p m a k ve y u r t d ı­ ş ın d a k i m ü lte c i y a ş a n tıs ın ın b a ta k lığ ın a y e n id e n g ö m ü l­ m e k a n la m ın a g e le c e k ti. B u n e d e n le , İ k in c i K o n g r e ’d e I s k r a y azı k u r u lu s o r u n u o r ta y a a tıld ığ ın d a ö f k e d e n k ö p ü r m ü ş tü . O nun iç in b u , b i r t u t k u d e ğ il, ö lü m k a lım m e se le siy d i. 1905 y ılın d a R u s y a 'y a d ö n d ü v e o r a d a k a ld ı. V era Z a s u liç , Ö m rü n d e ilk kez, İ k in c i K o n g r e ’d e P le h a n o v ’a k a r ş ı ç ık tı. P le h a n o v ’la y ılla r ın o r ta k m ü c a ­ d e le si iç in d e ta n ış m ış , d e v rim c i h a r e k e tin d o ğ r u y o la 68 s o k u lm a s ın d a o n u n o y n a d ığ ı m u a z z a m r o l ü g ö rm ü ş , o n u n b ilg is in i, p a r la k z e k a s ın ı d e ğ e r le n d ir m iş ve o n u R u s S o s y a l-D e m o k ra sin in k u r u c u s u o la r a k k a b u l e tm iş ti. P le h a n o v 'la e n k ü ç ü k b i r a n la ş m a z lık o n u s o n d e re c e r a ­ h a ts ız e d e r d i. B u n u n la b ir lik te , b u k e z o n a k a r ş ı ç ık m ış ­ tı. P le h a n o v 'u n yazgısı a c ık lıy d ı. K u r a m s a l a la n d a o n u n iş ç i h a r e k e tin e y a p tığ ı h iz m e tle r n e rd e y s e ö lç ü le m e z . B u n u n la b e r a b e r , uzun s iy a s i m ü lte c ilik y ılla r ı o n u e tk i­ le m iş , o n u R u s y a ’n ın g e rç e k le rin d e n a y ır m ış tı. İş ç ile r in g e n iş k itle e y le m le ri, o n u n y u r t d ış ın a ç ık m a s ın d a n s o n r a b a ş la d ı. P le h a n o v , ç eş itli p a r tile r in te m s ilc ile r in i, y a z a r­ la r ı, ö ğ re n c ile r i, h a tta te k te k iş ç ile ri ta n ıd ı; a m a R u s iş ­ çi s ın ıfın ı ta n ım a d ı, o n la rla ç a lış m a d ı, o n la r ı iç in d e d u y ­ m a d ı. Z a m a n z a m a n , R u s y a 'd a k i y e n i e y le m b iç im le r in in ü z e r in d e k i pe çey i k a ld ıra n vc y e n i g ö r ü n tü le r i a ç ığ a ç ı­ k a r a n m e k tu p la r g e ld iğ in d e , V la d im ir îly iç , M a rto v ve h a t t a V e ra Z a su liç b u n la n d e f a la r c a o k u r la r d ı. V la d im ir Jly iç , u z u n s ü r e o d a y ı b o y d a n a d ı m l a r ve g ece u y u y a m a z ­ d ı. C en e v re 'y e ta şın d ığ ım ız d a , b u m e k tu p la r ı P le h a n o v 'a g ö s te r m e y e ç a lış tım v e o n u n te p k is i k a r ş ıs ın d a ç o k ş a ş ır ­ d ım . A fa lla r g ib i o ld u , s o n r a in a n m a m ış g ö r ü n d ü v e b u k o n u d a b i r d a h a h iç k o n u ş m a d ı. R u s y a 'd a n gelen b u m e k t u p l a r a k a rş ı tu tu m u , İk in ­ ci K o n g re 'd e n s o n ra d a h a d a k u ş k u lu c a o ld u . B u d u r u m k a r ş ıs ın d a ö n c e in c in m iş h is s e ttim k e n ­ d im i, ve s o n r a n e d e n in i g ö rm e y e b a ş la d ım . R u s y a 'd a n o k a d a r u z u n b i r s ü re a y r ı k a lm ış tı k i, in s a n ın h e r m e k ­ tu b u n d e ğ e r in i ö lç m e sin i, ü s tü k a p a lı s ö z le ri a n la m a s ın ı o la n a k lı k ıla n v e d e n e y im le rle g e liş e n o y e te n e ğ i y itir m iş ­ ti. R u s y a ’d a n g e le n iş ç ile r s ık s ık I s k r a 'y a u ğ r a r l a r ve k u ş k u s u z h e p s i P le h a n o v 'u g ö rm e k is te rd i. O n u g ö r m e k b iz i y a d a M a rto v 'u g ö r m e k te n ç o k z o rd u , a m a o n u g ö r69 ıncyi b a ş a r a n b i r işçi, y a n ın d a n k e n d in i a p ış ıp k a lm ış h is s e d e re k ç ık a r d ı. P le h a n o v 'u n fe v k a la d e p a r la k k ü l t ü ­ rü , b ilg is i v e in c e z e k a sı işçiy i e tk ile r d i, a n c a k o n u n y a ­ n ın d a n ç ık a r k e n iş ç in in b ü tü n h is s e ttiğ i, k e n d is iy le bu p a r la k k u r a m c ı a r a s ın d a k i g e n iş u ç u r u m u n v a rlığ ı o lu r ­ d u . İş ç i, k a f a s ın ı b irin c i d e re c e d e m e şg u l e d e n , o n u n la k o n u ş m a k ve ö ğ ü tle r in i a lm a k iç in c a n a ttığ ı s o r u n la r a d e ğ in ilm e m iş o la r a k ç ık a r d ı o n u n y a n ın d a n . V e e ğ e r b i r iş ç i P le h a n o v 'd a n f a r k lı d ü ş ü n ü r ve gö­ r ü ş le r in i a ç ık la m a y a ç a lış ır s a , P le h a n o v s in ir le n ir ve "siz in a n a - b a b a la r ım z b a c a k k a d a r d ı b e n ... d e rd i. M ü lte c iliğ in in b a ş la n g ıc ın d a b ö y le o lm a y a b ilir, a m a y ü z y ılın b a ş ın d a , a r t ı k R u sy a 'y a iliş k in c a n lı d u y g u la n k a lm a m ış tı. 1905'te R u sy a 'y a d ö n m e d i. A x e lro d , g e re k P le h a n o v ve g e re k se Z a s u liç 'te n d a h a ö r g ü tç ü y d ü . Y eni g e le n le ri d a h a ço k g ö riir, o n la r a z a m a ­ n ın b ü y ü k k ıs m ın ı a y ır ır , e v in d e y e m eğ e a lık o r d u . H e r k o n u d a , o n la r a a y r ın tılı s o r u la r s o ra rd ı. R u s y a 'd a k i y o ld a ş la r la m e k tu p la ş m a y ı sü rd ü rü y o r­ d u ve g iz lilik te k n ik le r in d e ç o k b a ş a rılıy d ı. İn s a n , siy asi m ü lte c i o la r a k y ılla r c a İ s v iç r e ’d e y a ş a y a n b i r R u s d ev ­ rim c is in in n e le r h is s e tm iş o la c a ğ ın ı g ö z ü n d e ç o k iyi canla n d tra b iliy o r! A xe lrod , e sk i v e rim in in a n c a k d ö r t t e b i­ riy le ç a lış ıy o r , ge celeri d e lik s iz ııv u y a ın ıy o r ve yazı y a z ­ m a k , o n u n iç in m u a z z a m b ir s ık ın tı o lııy o rd ıı — b a şla d ığ ı b i r m a k a le y i b itir m e s i a y la r a lıy o r ve s in ir le r i ç o k g er­ gin b i r d u r u m d a ya zd ığ ı için el yazısı n e rd e y s e h iç o k u n ­ m u y o rd u . O n u n el y a z ısı, V la d im ir tly iç 'in h e r z a m a n c a n ın ı sı­ k a rd ı. " H e r h a n g i b i r k iş in in , A x e lro d 'u n iç in d e b u lu n d u ­ ğ u b u d u r u m a d ü ş tü ğ ü n ü g ö rm e k ç o k k o r k u n ç '' d e r d i sık s ık . V la d im ir ÎIy iç, s o n h a s ta lığ ı s ır a s ın d a k e n d in i te ­ d av i e d e n D r. K r a m e r e d e a r a s ır a A x e lro d ’u n el ya­ z ıs ın d a n sö z e d e r d i. 1895 y ılın d a ilk k e z y u r t d ış ın a ç ık ­ 70 tığ ın d a , V la d im ir ÎIyiç, ö r g ü ts e l s o r u n la r ı d a h a ç o k A x e lro d 'la g ö r ü ş m ü ş tü . M ü n ih 'e v a r d ığ ım d a b a n a o n d a n ç o k sö z e tti. H a s ta lığ ı n e d e n iy le d e ğ il, y a z m a k v e h a t t a b i r k e lim e k o n u ş m a o la n a ğ ı b u la m a d ığ ı d u r u m l a r d a b ile , g a z e te le rd e A x e lro d ’u n a d m a iş a r e t e d e r e k , ş im d i n e y a p ­ m a k ta o ld u ğ u n u s o r a r d ı b a n a . A x e lro d , I s k r a 'n ı n İ s v iç r e 'd e y a y ın la n m a m a s ı v e R u s­ y a ile o la n h a b e r le ş m e a k ım ın ın k e n d is in d e n g e ç m e si g e rç e ğ i k a r ş ıs ın d a , a c ık lı b i r te p k i g ö s te r m iş ti. B u o n u n , İk in c i K o n g rc 'd e o r ta y a ç ık a n ü c k iş ilik y azı k u r u lu so ­ r u n u k o n u s u n d a k i b u r u k tu lu m u n u d a a ç ık la m a k ta d ır . K e n d isi yazı k u r u lu n d a n u z a k la ş tır ılm ış k e n , I s k r a ö rg ü tleyici h i r m e rk e z o la c a k tı! Ve. b u , İk in c i K o n g rc ’d e, R u s­ y a 'n ın n e fe s in in h e r z a m a n d a n d a h a ço k h is s e d ild iğ i b ir s ır a d a o la c a k tı. B en M ü n ih 'e g e ld iğ im d e , " E m e ğ in K u r tu lu ş u " g ru ­ b u n u n o r a d a y a ş a y a n te k ü y e si V e ra Z a s u liç ’ti. B u lg a r p a s a p o r tu y la v e V e lik a D im itriy e v n a a d ı a ltın d a y a ş ıy o r­ du. B a ş k a la r ın ın H a B u lg a r p a s a p o r t u v a rd ı. B e n im ge liş im e d e k , V la d im ir îly iç ta m a m e n p a s a p o r ts u z y a ş a ­ m ış tı. B e n g e ld iğ im d e , B u lg a r D r. Y o rd a n o v ve k a r ıs ı M a r ik a a d ın d a ik i p a s a p o r t a ld ık ve ilâ n ın ı g ö rd ü ğ ü m ü z , iş ç ile r in o tu r d u ğ u b i r e v in b i r o d a s ın ı k ir a la d ık . B e n d e n ö n c e , I s k r a ’n ın s e k r e te r liğ in i I n n a S m id o v iç — L e m a n — y a p m ış tı. O d a B u lg a r p a s a p o r tu y la y a ş ıy o r d u ve P a r ­ tid e k i lâ k a b ı D im k a ’y d ı. V la d im ir îly iç , M ü n ih ’e g e li­ ş im d e b a n a , I s k r a 'n ı n s e k r e te r liğ in e g e tirilm e m iç in g e­ re k li a y a r la m a y ı y a p tığ ım sö y le d i. B u k u ş k u s u z , R u sy a ile o la n b ü tü n iliş k ile rin V la d im ir îly iç ta r a f ın d a n yalcın­ d a n k o n tr o l e d ile c e ğ i a n la m ın a g e liy o rd u . M a rto v ve P o tr e s o v o z a m a n b u n a k a r ş ı ç ık m ış la r , " E m e ğ in K u r tu ­ lu ş u " g r u b u is e o g ü n le r d e I s k r a 'y a h iç b ir ö n e m v e rm e ­ d iğ i iç in , k e n d i a d a y la r ın ı o r ta y a k o y m a m ış tı. V la d im ir 71 îly iç , b u a y a r la m a y ı y a p a r k e n ç o k s ık ıld ığ ın ı, a m a d a v a ­ n ın y a r a n b a k ım ın d a n b u n u z o r u n lu k a b u l e ttiğ in i s ö y ­ le m iş ti. B ir a n d a iş te n b a ş k a ld ır a m a z o ld u m . Ç a lışm a ­ la r şö y le ö r g ü tle n m iş ti: M e k tu p la r, R u s y a 'd a n A lm a n y a '­ n ın ç e ş itli ş e h ir le r in d e k i A lm a n y o ld a ş la r a g ö n d e riliy o r , o n la r b u m e k tu p la r ı D r. L e m a n 'a g ö n d e r iy o r la r , o d a bize ile tiy o rd u . B u n d a n k ıs a s ü re ö n c e ilg in ç b i r o la y o lm u ş tu . R u s ­ y a 'd a k i y o ld a ş la rım ız , s o n u n d a K iş in e v 'd e b i r m a tb a a k u rm a y ı b a ş a r m ış la r d ı. M a tb a a n ın y ö n e tic is i A k im (L i­ e b e r — L e o n G o ld m a n ’ın k a r d e ş i) , iç in R u s y a ’d a y a y ın ­ la n a n k ita p ç ık la r ı d ik tiğ i b i r y a s tığ ı p o s ta y la L e m a n 'ın a d re s in e y o lla m ış tı. L e m a n ö n c e b i r y a n lış lık o ld u ğ u n u d ü ş ü n e r e k p a k e ti a lm a y ı k a b u l e tm e d i, f a k a t b iz im k ile r m e se le y i ö ğ r e n ip te h lik e y i b ild ir in c e , p o s ta n e y e g id ip p a ­ k e ti a ld ı ve b u n d a n b ö y le k e n d is in e y o lla n a n h e rş e y i — b i r ir e n d o lu s u b ile o ls a — k a b u l e d e c e ğ in i s ö y le d i. I s k r a ’la rı R u s y a 'y a k a ç a k o la r a k s o k a c a k u la ş ım o la ­ n a k la r ım ız h e n ü z y o k tu . G a z e te le r b a ş lıc a , gizli b ö lm e ­ le ri o la n b a v u lla r d a d e ğ işik y o lc u la r a ra c ılığ ıy la g ö n d e ri­ liy o r ve R u s y a ’d a k i gizli a d r e s le r e u la ş tır ılıy o r d u . B u g izli b u lu ş m a y e r le r in d e n b ir is i P s k o v 'd a k i Lep e ş in s k i’y d i; b i r b a ş k a s ı K ie v 'd e ve d iğ e rle ri ç e ş itli şe ­ h irle rd e y d i. R u s y a 'd a k i y o ld a ş la r y a y ın la rı b a v u lla r d a n ç ı k a n p , ö r g ü te te s lim e d iy o r la r d ı. L e tts R o la u ve S k u b ik k a n a lıy la y a p ıla c a k d ü z e n li g ö n d e r m e le r d e h e n ü z y e n i b a ş la m ış tı. B ü tü n b u n l a r ç o k z a m a n ım ız ı a lıy o rd u . Sonunda h iç b ir şey ç ık m a y a n tü r l ü g ö r ü ş m e le r y ü z ü n d e n d e ç o k z a m a n h a r c a n ıy o r d u . E lin d e f o to ğ r a f m a k in a s ıy la s ın ır d a d o la ş a r a k ka­ ç a k ç ıla r la te m a s k u r m a y ı p la n la y a n v e f o to ğ r a f m a k in a s ın ı k e n d is in e b iz im s a tın a h v e r m e m iz i is te y e n b i r a d a m ­ la y a p ıla n g ö r ü ş m e le r d e , t a m b i r h a f ta h a rc a d ığ ım ız ı h a ­ 72 tır lıy o r u m . B e rlin , P a ris , İs v iç r e v e B e lç ik a 'd a k i I s k r a ic m silcile r iy le m e k tu p la ş ıy o r d u k . P a r a to p la y a r a k , g ö n ü llü y o lc u la r b u la r a k , a d r e s le r s a ğ la y a r a k v e iliş k ile r k u r a r a k bize y a r ­ d ım e tm e y e ç a lış ıy o r la r d ı. 1901 E k im ’in d e , s e m p a tiz a n g u r u p la r d a n , Y u n D ı­ ş ın d a k i D e v rim c i R u s S o s y a l-D e m o k ra tla n B irliğ i a d ın ­ d a b i r ö r g ü t k u r u ld u . R u sy a ile iliş k ile r h ız la g e liş iy o rd u , I s k r a ’y a h a b e r y o lla y a n la r ın en ç a lış k a n la r ın d a n b ir is i P e te r s b u r g 'lu iş ­ çi B a b u ş k in 'd i. V la d im ir İly iç , R u s y a 'd a n a y r ılm a d a n ö n c e o n u g ö rm ü ş , h a b e r le ş m e k iç in g e re k li a y a r la m a la r ı V la d iın ir, O rc k h o v o -Z u y e v o , G u s - K h ru s ta ln i, Iv a n o v o V o z n e sc n sk , K h o m a ve K in e s m a 'd a n b i r y ığ ın h a b e r g ö n d e riy o rd u . B a b u ş k in , d ü z e n li a r a lık la r la bu ş e h ir­ le ri d o la ş ır ve o r a d a k i iliş k ile rin i p e k iş t ir ir d i. Ay­ rıc a , P e te r s b u r g , M o sk o v a , U r a lla r ve G ü n e y ’d e n d e m e k tu p la r g e liy o rd u . K u z ey B irliğ i* ile d e m e k tu p la ­ ş ıy o rd u k . Iv a n o v a -V o z n e s e n s k ’te n , B irliğ in te m s ilc isi N o sk o v ge ld i. O n tla n d a h a k a tık s ız b i r R u s tip i d ü ş ü n ­ m e k o la n a k s ız d ır. M avi g ö zlü , b e y a z te n li, a zıc ık k a m b u r , ta m b i r k ö y lü a k s a n ıy la k o n u ş a n N o sk o v , g e re k li a y a r ­ la m a la r ı y a p m a k ü z e r e e lin d e k ü ç ü k b i r b o h ç a y la y u r t d ış ın d a g e lm iş ti. Iv a n o v o -V o z n e s e n sk 'te b i r f a b r ik a n ın s a h ib i o la n a m c a s ı, sık sık k a r o k o la g ö tü r ü le n ve o d a sı a r a n a n b u y a r a m a z y e ğ e n in d e n k u r tu la b ilm e k a m a c ıy la , y o lc u lu ğ u iç in g e re k li p a r a y ı v e rm iş ti. B o ris N ik o la y ev iç N a sk o v , ( b a b u ş k in 'in ta k m a a d ı; a s ıl a d ı, b a b a a d ıy ­ * K u z e y B ir liğ i d iy e d e a n ı l a n R u s İ s ç i l e r i n i n K u z e y B ir liğ i, V l a d im i r , K o s tr o m a . v e Y a r o s l a v ( s o n r a l a r ı T v e r» p ı ıb e r n iy a l a n n d a k i S o s y a l- D e m o k r a t ö r ğ ü t l e r i n ü y e l e r i n d e n o l u ş a n b i r b i r ­ lik t i. 1900 y ı l ı n d a k u r u l a n b i r l i ğ i n ü y e le r i a r a s ı n d a V a r e n t s o v a , N o s k o v , L y u b im o v v e K a r p o v d a v a r d ı. B irlik . 1902 y ı l ı n d a ç a r p o lis in c e d a ğ ı t ı l d ı . — y a y ım c ı. 73 la b i r l i k t e V la d im ir A le x a n d ro v iç ’t i r ) te c r ü b e li ve ey ­ le m c i b i r iş ç iy d i. O n u , E k a te r in b u r g 'a g id e r k e n U fa 'y a u ğ ­ ra d ığ ın d a ta n ım ış tım . Y u r t d ış ın a iliş k ile r k u r m a k ü z e re g e lm iş ti. İ liş k i k u r m a k o n u n m esleğ iy d i. O n u n , M ü n ih ’­ te k i m u tf a ğ ın s o b a s ı b a ş ın d a o tu r u p , p a r ıld a y a n g ö z le r­ le b iz e K u z ey B irliğ i’n in ç a lış m a la r ın ı a n la tış ın ı h a t ı r ­ lıy o ru m . S o n d e re c e h e y e c a n lıy d ı ve V la d im ir İly iç 'in so ­ r u l a n y a ln ız c a a te ş in i k ö r ü k lü y o r d u . B o ris , y u r t d ış ın ­ d a k a ld ığ ı s ü re c e , b ü tü n iliş k ile rin i b ü y ü k b i r titiz lik le n o t e ttiğ i b i r d e f te r t u t t u : F a la n ya d a f ila n n e re d e y a şı­ y o r, n e y a p ıy o r ve n a sıl y a r a r lı o la b ilir? D a h a s o n r a n o t d e fle rin i b iz e b ır a k tı. B ir ö r g ü tç ü o la r a k ç a lış m a s ın ın , b i r ç e ş it ş iir s e l öz eliğ i v a rd ı. Y a p tığ ı ç a lışm a y ı ve h a lk ı g e re ğ in d e n ç o k ü lk ü le ş tir m e s in e ra ğ m e n , g e rç eç ğ i o ld u ğ u g ib i g ö rm e y e te n e ğ in d e n y o k s u n d u . İ k in c i K o n g r e d e n s o n r a b i r u z la şıc ı o ld u v e d a h a s o n ra s iy a s e t s a h n e s in d e ç e k ild i. G e ric iliğ in ş a h la n d ığ ı y ılla rd a ö ld ü . M ü n ih ’e b a ş k a la r ı d a g e liy o rd u . B e d e n ö n c e S t r u ­ ve o ra d a y m ış . O n u n la iliş k ile r k o p m a y a d o ğ ru g id iy o rd u . S tr u v e , S o s y a l-D e m o k ra tik k a m p ta n lib e r a l k a m p a ge­ ç iy o rd u . B u s o n z iy a r e ti s ır a s ın d a c id d i b i r a n la ş m a z lık o lm u ş . H e m V la d im ir İly iç , h e m d e P le h a n o v o n d a n v a z g e ç m işle r; a m a V e ra Z a su liç h a la S tr u v e iç in u m u tlu o ld u ğ u n u d ü ş ü n ü y o r m u ş T a k ılm a k iç in V e ra v e P c tr e s o v ’a “S tn ıv e - fre u n d lic h e p a r t e l” * d e rd ik . S tr u v e , M ü n ih 'e b e n o ra d a y k e n d e g e ld i. V la d im ir îly iç o n u n la g ö rü ş m e y i k a b u l e tm e d i. B e n , V e r a ’rıın e v in ­ d e S tr u v e ’la g ö r ü ş tü m . G ö rü ş m e ç o k ü z ü c ü o ld u . S tr u v e s o n d e re c e in c in m iş h is s e d iy o r d u k e n d in i. D o s to y e v s k i’n in tip le r in e özgü b i r h a v a v a rd ı ü z e rin d e . K e n d is in in b i r d ö n e k o la r a k k a b u l e d ild iğ in i v e b u a n la m d a b e n z e r ş e y le r sö y le d i; k e n d i k e n d is in e e z iy e t e d e n b i r k işi r o ­ * S t r u v e ’u S e v e n l e r P a r t i s i — ç .n . 74 lü o y n a d ı. S ö y le d ik le rin in tü m ü n ü h a tır la m ıy o r u m ; a n ­ c a k , o g ö rü ş m e d e n iç im s ık ıla r a k a y rıld ığ ım ı h a t ı r l ı ­ y o ru m . O , a ç ık ç a b i r y a b a n c ıy d ı, P a r ti'm iz e d ü ş m a n b irisiy d i. V la d im ir İly iç h a k lı ç ık m ış tı. D a h a s o n r a , S tr u v e 'u n k a r ıs ı — N in a A le x a n d ro v n a — ş im d i k im o ld u ğ u ­ n u ta m h a tır la m a d ığ ım b iris iy le , b iz e s e lâ m la r ın ı ve b i r k u tu ş e k e rle m e y o lla m ış tı. N in a g ü ç sü z d ü , k o c a s ın ın n e ­ re y e d o ğ ru g ittiğ in i a n la y a b ild iğ in i s a n m ıy o r u m . O y sa S tru v e , n e re y e g ittiğ in i b iliy o rd u . B e n im g e liş im d e n s o n r a b i r A lm a n iş ç is in in e v in d e y a şa d ık . B u aile , a ltı k işiy d i ve tü m ü m u tf a k la k ü ç ü k b i r o d a d a o tu r u y o r la r d ı; a m a lıe rş e y le ri te rte m iz d i. Ç o c u k la r d a ü s t ü b a şı te m iz ve te rb iy e liy d ile r. V la d im ir tly iç 'i ev y e m e k le riy le be sle m e y e k a r a r v e rd im ; te n c e r e le r ve ta ­ v a la r la h a ş ır n e ş ir o lm a y a b a ş la d ım . H e rşe y i k e n d i o d a ­ m ız d a h a z ırlıy o r, a m a e v sa h ib i h a n ım ın m u tf a ğ ın d a p iş i­ riy o r d u m . M ü m k ü n o ld u ğ u k a d a r a z g ü r ü ltü y a p m a y a ç a lışıy o rd u m ; ç ü n k ü o g ü n le rd e V la d im ir îly iç "N e V apm a lı? "y ı y a z m a y a b a ş la m ış tı. îly iç vazı y a zd ığ ı z a m a n , ç o ğ u ke z yaza cağ ı şe yi k e n d i k e n d in e m ır ıld a n a r a k o d a y ı, b i r a şa ğ ı b i r y u k a r ı a ğ ır a ğ ır a d ım la r d ı. O n u n b u ç a lış m a şe k lin e a r t ı k a lış m ış tım ve yazı y a z d ığ ı z a m a n o n u n la h iç k o n u ş m a z y a d a b irş e y s o rm a z d ım . D ah a s o n ra , y ü rü y ü ş e ç ık tığ ım ız d a , V la d im ir İly iç n e y a z d ığ ın ı, n e le r d ü ­ ş ü n d ü ğ ü n ü b a n a a n la tır d ı. B u , d ü ş ü n d ü ğ ü n ü y a z ıy a ge­ ç irm e d e n ö n c e k e n d i k e n d in e m ır ıld a n m a s ı g ib i, o n u n için b ir z o ru n hık o lm u ş tu . M ü n ih 'in ç e v re s in d e , d a h a ço k e tr a f la az k iş in in b u lu n d u ğ u y e rle ri s e ç e re k , u z u n y ü ­ rü y ü ş le re ç ık a rd ık . B ir ay s o n ra M ü n ih 'in b a n liy ö le rin d e n b ir is i o la n S c h w a b in g 'd e yeni y a p ıla n ç o k s a y ıd a k i a p a r tm a n l a r d a n b irin d e , b ü tü n ü k e n d im iz e a it b i r d a ire y e ta ş ın d ık ve b a zı m o b ily a la r a ld ık . (A y rılırk e n b u m o b ily a la r ı 12 M a r k a s a tt ık ) . Ş im d i, a r tık , b i r ev y a ş a n tıs ın a k a v u ş m u ş ­ tu k . 75 Ö yle y e m e ğ in d e n — y e m e k s a a t 12 'd ey d i— s o n r a M a r to v v e ö te k ile r , s ö z d e y azı k u r u lu to p la n tıs ın a k a tıl­ m a k ü z e r e g e lirle rd i. M a r to v , d u r u p d in le n m e k s iz in ve b i r k o n u d a n ö te k in e a tla y a r a k s ü r e k li k o n u ş u r d u . Ç ok o k u r ve h e r z a m a n b ir ş e y le r e iliş k in h a b e r le r le d o lu o l u r ­ d u . H e r k e s i ve h e rş e y i b ilir d i. " M a rto v , tip ik b i r ga ze­ te c id ir." d e r d i V la d im ir İly iç , ç o k k e re o n u n iç in . “S o u d e re c e z ek i, ç a b u k k a v ra y a n , m ü th iş e tk ile n e b ile n ve b a b a c a n ." M a r to v , I s k r a iç in k a ç ın ılm a z b i r a d a m d ı. H e r g ü n b e ş -a ltı s a a t s ü r e n b u g ö rü ş m e le r , V la d im ir İly iç iç in ç o k y o r u c u o lu y o rd u . B u k o n u ş m a la r d a n s o n r a k e n ­ d is in i r a h a ts ız h is s e d iy o r ve ç a lış a c a k d u r u m d a o lm u ­ y o rd u . B ir k e r e s in d e b e n d e n , g id ip M a r to v 'u g ö rm e m i ve b iz e g e lm e m e s in i s ö y le m e m i is te d i. O n u g id ip b e n im b u lm a m ı, a ld ığ ım ız m e k tu p la r a iliş k in b ilg i v e rm e m i, h e rşe y i o n u n la b e n im a y a r la m a m ı k a r a r la ş tır d ık . A m a b u n d a n b i r iş ç ık m a d ı. î k i g ü n s o n r a , b ır a k tığ ım ız y e re d ö n d ü k . M a rlo v , b u s o h b e tle r o lm a d a n y a ş a y a m a z d ı. B i­ zim e v d e n s o n r a , V e ra Z a s u liç , D im k a vc B lu m fe ld 'le * b ir l ik te k a h v e y e g id e r le r ve o r a d a s a a tle r c e o t u r u p k o ­ n u ş u r la r d ı. B ir s ü r e s o n r a , D an , k a r ıs ı ve ç o c u k la rıy la M ü n ilıe g e ld i; ve M a rto v , z a m a n ın ın b ü y ü k b i r k ıs m ın ı o n la rd a g e ç irm e y e b a ş la d ı. E k im a y ın d a , R a b o ç e y e D elo ile b irle ş m e k ü z e re Zür i h ’te g ittik . A n c ak b u n d a n b i r s o n u ç ç ık m a d ı. A k im o v , K riç e v sk i v e ö te k ile r s a ç m a la d ıla r . M a r to v , R a b o ç e y e D e lo t a r a f t a r l a r ı n a k a r ş ı s a ld ır ıla r ın ı o d e re c e ile ri g ö ­ t ü r d ü k i, o b ile iliş k ile r in i k o p a r d ı. M a r to v 'u d a h a ö n c e * B lu m f e ld , I s k r a ’y ı i l k i n L e ip z ig ’d e d a h a s o n r a d a A lm a n S o s y a l - D e m o k r a t l a n r u n M ü n i h 't e k i m a t b a a s ı n d a y a y ı n la d ı . M ü ­ k e m m e l b i r d ü z e n le y ic i, i y i b i r y o l d a ş t ı v e iş in e h a y r a n d ı . V e r a Z a s u l i ç 't e n ç o k h o ş l a n ı r , o n a k a r ş ı ö z e n le v e n a z i k d a v ra n ırd ı. P l e h a n o v ’l a g e ç i n e m e z d i. — N , K r u p s k a y a . 76 h iç b ö y le g ö rm e m iş tim . P le h a n o v p ı n l p ır ıld ı. B irle şm e ­ n in o la n a k s ız lığ ın a iliş k in b i r t a s a n k a b u l e d ild i. T o p la n ­ tıd a , k a r a r ta s a r ıs ın ı c a n s ız b i r s e s le D a n o k u d u . K a r­ ş ıtla r ı, ‘P a p a E lç is i’ d iy e b a ğ ır d ıla r y im in e k a rş ı. B u b ö lü n m e a c ıs ız o ld u . M a r to v v e L e n in a slın d a R a b o ç e y e D e lo ile iş b irliğ i y a p m a m ış la r d ı v e h e rh a n g i b i r iş b irliğ i o lm a d ığ ın a g ö re b i r b ö lü n m e d e so zk on ıısu d e ğ ild i. Ö te y a n d a n , P le h a n o v ’u n k e y fi y e rin d e y d i. U zun s ü r e d i r b o ğ u ş tu ğ u r a k ib i s o n u n d a a l t a d ü ş m ü ş tü . P le h a ­ n o v n e şe liy d i v e k o n u ş k a n lığ ı ü z e rin d e y d i. A ynı o te ld e k a lıy o r , y e m e k le rim iz i b ir l ik te yiyiyord u k ve h e r ş e y y o lu n d a g id iy o r g ib i g ö rü n ü y o r d u . Y al­ n ız ca a r a s ır a , b e lirli s o r u n l a r k a r ş ıs ın d a k i ya k la şım la n m ız d a ç o k k ü ç ü k b a zı f a r k lıl ık la r k e n d in i h is s e ttir iy o r ­ du. B ir k o n u ş m a b e lle ğ im d e s a k lıd ır. B ir k a h v e d e o tu ­ r u y o r d u k ve b itiş iğ im iz d e k i jim n a s tik s a lo n u n d a e sk rim y a p ılıy o rd u . B a ş la r ın d a m a s k e le r v e e lle rin d e ta h ta k ılıç ­ la rla , iş ç ile r d ü z m e c e b i r s a v a ş a tu tu ş m u ş la r d ı. P le h a ­ n o v , “ Y eni d ü z e n c e iş te b ö y le sa v a şa c a ğ ız " d e d i g ülere k . O te le d ö n e r k e n — b e r a b e r y ü r ü y o r d u k — A x elro d, Pleh a n o v 'u n d e ğ in d iğ i k o n u y u g e liş tird i. "Y eni d ü z e n d e h e r ­ şe y k o r k u n ç d e re c e d e u s a n d ır ıc ı o la c a k " d e d i. "M ücade­ le d iy e b ir ş e y o lm a y a c a k ." O z a m a n la r h a la ş a ş ıla c a k d e re c e d e sık ılg a n d ım v e o n a b ir ş e y s ö y le m e d im ; a m a b ö y le s in e b i r ta rtış m a y ı ço k y a d ırg a d ığ ım ı h a tır lıy o r u m . Z ü r ih 'te n d ö n d ü k te n s o n r a V la d im ir İlv iç N e Y apm a lı'y ı ta m a m la m a k ü z e re iş e k o y u ld u . S o n r a d a n Meıış e v ik îe r b u k ita b a ö fk e y le s a ld ır d ıla r . A n c ak k ita p , o z a ­ m a n h e r k e s i, ö z e llik le R u s y a 'd a k i ç a lış m a la r la y a k ın d an ilişk ili o la n la r ı ç o k s a r m ış tı. K ita p , ö r g ü tle n m e için a te ş ­ li b i r ç a ğ rıy d ı. B u k ita p , h e r k e s in k e n d in e b i r y e r b u la ­ b ile c e ğ i, n e k a d a r k ü ç ü k o lu r s a o ls u n m a k in a n m iş le ­ 77 m e s i iç in c a n a lıc ı ö n e m i o la n b i r ç a r k d iş lisi, d e v rim c i m a k in a d a b i r d iş li o la b ile c e ğ i b i r ö r g ü tü n p la n ın ı a n a h a tla r ıy la o r ta y a k o y u y o rd u . K ita p , R u s y a 'n ın o g ü n k ü k o ş u lla n n d a P a r t i n i n s ö z d e d e ğ il, e y le m d e var o la b il­ m e s i iç in , k u r u lm a s ı g e re k li te m e li a t m a k a m a c ıy la y a y ­ g ın ve y o r u lm a k b ilm e z ç a b a la r ın z o ru n lu ğ ıu ıa d e ğ i­ n iy o rd u . B ir S o s y a l-D e m o k ra t, s ü r e k li v e ç o k ç a lış m a k ­ ta n k o rk m a m a lıy d ı. A ra lık s ız ç a lış m a lı, ç a lışm a lı ve " ..d e v rim d a lg a s ın ın 'b u n a lım ' d ö n e m le rin d e , P a r t i ’nin ş e re fin i, p r e s tijin i ve d e v a m lılığ ın ı k o r u m a k ü lk e ç a ­ p ın d a s ilâ h lı a y a k la n m a y ı h a z ır la m a k , z a m a n ın ı a y a r la ­ m a k ve g e rç e k le ş tirm e y e k a d a r h e rş e y e ” h e r z a m a n h a ­ z ır o lm a lı d iy e y a z m ış tı. V la d im ir İly iç N e Y a p m a lı'd a . ( E s e r le r i, C ilt 5, s. 481.) B u k ita b ın y a z ılm a s ın d a n b u y a n a 27 yıl — h e m d e ne y ılla r!— g eçti. P a r t i ’n in ç a lış m a k o ş u lla r ı ta m a m e n d e ğ iş ti; ve ş im d i işç i h a r e k e ti, b ü s b ü tü n y e n i g ö re v le rle k a r ş ı k a r ş ıy a d ır . F a k a t k ita b ın d e v rim c i tu tk u s u n a b u ­ g ü n b ile k a r ş ı k o n u la m a z ; ve s ö z d e de ğ il, e y le m d e L en i­ n is t o lm a k is te y e n h e r k e s b u k ita b ı İn c e le m e lid ir. H a lk ın D o s t l a n m a , d e v rim c i h a r e k e tin h a n g i y o lu se ç e c e ğ in in b e lirle n m e s i k o n u s u n d a k i m u a z z a m ö n e m i­ nin y a m s ıra , N e Y a p m a lı y ayg ın d e v rim c i fa a liy e tle rin p la n ın ı o r ta y a k o y m u ş tu r d e n ile b ilir. N e Y a p m a lı, b e lir­ li g ö re v le re iş a r e t e d iy o rd u . B ir P a r ti k o n g re s i iç in k o ş u lla r h e n ü z o lg u n la ş m a ­ m ıştı. B irin c i K o n g r e y i b o ş a ç ık a r a n k o ş u lla n ö n le y e ­ b ile c ek b i r d u r u m y o k tu o r ta d a ve u z u n h a z ır lık çalışm a la n z o r u n lu y d u . B u n e d e n le B u n d u n * B e le to s k 'ta b i r * B u n d : 1897'd e k u r u l a n , L i t v a n y a . P o l o n y a v e R u s y a 'd a k i Y a l u d i İ ş ç i l e r B irliğ i. D a h a ç o k R u s y a ’n ı n B a t ı e y a l e t l e r i n d e k i Y a h u l i z a n a a t ç ı l a r ı n b i r ö r g ü t ü y d ü . B u n d , m il l iy e tç il i ğ in v e R u s y a ’d a d iş ç i h a r e k e t i n d e g ö r ü l e n a y r ı m c ı l ı ğ ı n b i r o r g a n ı y d ı v e M e n ş e ­ vik g ö r ü ş l e r e s a h i p t i . — y a y ım c ı. 78 k o n f e r a n s to p la m a g iriş im i h iç k im s e t a r a f ın d a n c id d iy e B e le to s k 'a , I s k r a ’d a n , giz li b ö lü m ü tık a b a s a Ne Yapmalı k o p y a la r ıy la d o lu b a v u lu ile D a n g itti. Be* le to s k K o n g re s i, b i r t o p la n tı o lm a k ta n ö te y e g e çe m e d i. V la d im ir îly iç , iş ç ile r in Ne Y a p m a lı'y a iliş k in t u ­ tu m la r ın a ö zel b i r ilgi g ö s te r iy o r d u . 16 T e m m u z 1902’üe, I. I. R a d ç e n k o 'y a y a z d ığ ı m e k tu p ta şö y le d iy o r d u : " İş ç i­ le r le y a p tığ ın k o n u ş m a l a r a iliş k in r a p o r u n a p e k ç o k se ­ v in d im . B u t ü r m e k tu p la r d a n ç o k s e y re k a lıy o ru z . B u m e k t u p l a r g e r ç e k te n k o r k u n ç ş e v k le n d iric i o lu y o r. B u ­ n u , yalnızca yayınlamak için değil, f a k a t f ik i r d e ğ iş tok u ş u n d a b u lu n a b ilm e k v e b ö y le c e b ir b ir im iz le te m a s ı k o p a r m a m a k v e k a r ş ılık lı a n la y ışı s ü r d ü r e b ilm e k b a k ı­ m ın d a n , b iz e y a z m a la rı d ile ğ im iz le b ir lik te , o r a d a k i iş­ ç ile r e ile tm e y i u n u tm a . K işise l o la r a k b e n , ö z e llik le iş ç i­ le rin N c Y a p m a lıy a iliş k in d ü ş ü n c e le rin i b ilm e k is tiy o ­ ru m . Ş im d iy e d e k , bu k o n u d a işç ıle id e ıı h iç b ir y o ru m a l­ m ış d e ğ ilim ." ( E s e r le r i, C ilt 36, s. W>.) I s k r a g ü ç le n iy o r, e tk is i a tlıy o r d u . K o ııg ıe için P a r ti p r o g r a m ı h a z ır la n m a k ta y d ı. P id ıa n o v ve A x e lro d b u k o ­ n u y u g ö r ü ş m e k a m a c ıy la M ü n ih 'e g e ld ile r. P ie h a n o v . L e n in 'in h a z ır la d ığ ı p r o g r a m ta s la ğ ın ın b azı y e rle rin e k a r ş ı ç ık tı. V e ra Z a s u liç d e L e n in 'le lıe r n o k ta d a a y n ı fi­ k ir d e d e ğ ild i, a m a P le h a n o v 'la d a ta m a n la ş a m ıy o r d u . A x e lro d ise, L e n in ’le b a zı n o k ta la r d a a y n ı g ö rü ş te y d i. T o p ­ la n tı ü z ü c ü o ld u . V e ra Z a su liç , P le h a n o v 'la t a r tış m a k is ­ te d i, f a k a t b e r ik i k o lla rın ı g ö ğ s ü n d e k a v u ş tu r m u ş , d ik b a k ış la r ıy la ö y le s in e e k ş i s u r a tlıy d ı ki, V e ra ş a ş ır d ı. G ö ­ r ü ş m e le r o y la m a a ş a m a s ın a g e ld i. O y la m a n ın y a p ılm a ­ s ın d a n ö n c e , L e n in 'le b u n o k ta d a a y n ı g ö r ü ş ü p a y la ş a n A x e lro d , b a ş ın ın a ğ rıd ığ ın ı ile ri s ü r e r e k b i r g e z in ti y a p ­ m a k is te d iğ in i sö y le d i. V la d im ir Î ly iç 'in s o n d e re c e c a n ı s ık ıld ı. B u şe k ild e ç a lış m a k o la n a k s ız d ı. T a r tı ş m a la r ö y le s in e iş e v a r a m a z ­ a l ın m a d ı. 79 d ı k i... iş i n iç in e h i ç b i r k iş is e l ö g e k a tm a m a m a k ve b ö y le ­ lik le g e ç m işe iliş k in k a p r is v e k iş is e l iliş k ile rin , k a r a r ­ l a n e tk ile m e s in i ö n le m e k , ç a lış m a la r ı işe y a r a r b i r te ­ m e le o t u r t m a k a r t ı k k a ç ın ılm a z b i r g e re k s in m e o lm u ş ­ tu . P le h a n o v ’la o la n tü m a y r ılık la r V la d im ir îly iç 'i so n d e r e c e r a h a ts ız e d iy o rd u . K e n d i k e n d in i y iy o r ve g ece ­ l e r i u y u y a m ıy o rd u . Ö te y a n d a n P le h a n o v , k ü s k ü n ve so ­ m u r tk a n d ı. P le h a n o v , V la d im ir Ily iç 'in Z a ry a 'm n d ö r d ü n c ü s a ­ y ıs ı iç in y a z d ığ ı m a k a le y i o k u y u p , ö fk e s in i ç ık a r m a k is­ te r c e s in e s a y fa k e n a r la r ın a n o t l a r d ü ş e r e k , V e ra Zasııliç ’e g e r i v e rd i. B u n o t l a n g ö r d ü ğ ü n d e , V la d im ir Ily iç 'in ç o k c a n ı s ık ıld ı. I s k r a 'n m a r t ı k M ü n ih 'te y a y ım la n a m a y a c a ğ ı a n la ş ıl­ m ış tı. M a tb a a s a h ib i, k e n d in i te h lik e y e a tm a k is te m iy o r ­ d u . B u r a d a n ta ş ın m a k z o ru n d a y d ık ; a m a n e re y e ? P le h a ­ no v ve A x e lro d , İs v iç re 'y e ta ş ın m a d a n y a n a y d ıla r ; g e riy e k a la n la r — p r o g r a m ın ta r tış ılm a s ı s ır a s ın d a e g e m e n o la n s ık ın tılı h a v a d a n s o n r a — L o n d r a içîıı o y k u lla n d ıla r . S o n r a la r ı g e riy e b a k tığ ım ız d a , M ü n ih 'te g e çe n bu g ü n le ri, a y d ın lık a m l a r o la r a k d e ğ e r le n d ir d ik . D a h a s o n ­ r a k i y ılla r d a k i m ü lte c ilik h a y a tım ız ç o k d a h a s ık ın tılı, a c ılı b i r d e n e y im d i. M ü n ih ’d e k i g ü n le r s ır a s ın d a , V la d i­ m i r İly iç , M a rto v , P o tr e s o v v e Z a s u liç 'in k iş is e l iliş k ile r in d e k i g e d ik o k a d a r b ü y ü k d e ğ ild i. T ü m e n e r jile r b i r te k k o n u d a o d a k la ş m ış tı — b ü t ü n R u sy a 'y ı k a p s a y a c a k b i r g a z e te n in k u r u lm a s ı. I s k r a ’n m ç e v r e s in d e y o ğ u n b i r g ü ç b ir ik im i o lm u ş tu . H e r k e s , P a r t i n i n y a r a tılm a s ı k o ­ n u s u n d a d o ğ r u y o lu n s e ç ild iğ i d u y g u s u n u v e re n b u ö r ­ g ü tü n g ü ç le n d iğ i iz le n im in i ta ş ıy o rd u . B u d u r u m , iç te n b i r n e şe y le k a tıld ığ ım ız k a r n a v a lla r ı, Z ü r ih ’e y a p tığ ım ız g ezi b o y u n c a e g e m e n o la n c o ş k u ve m u tlu lu ğ u a ç ık la r . 80 Y e re l y a ş a n tın ın b iz im iç in fa z la b i r ilg i ç ek ic iliğ i y o k tu . D a h a ç o k o la y la r ı s e y irc i g ib i iz liy o rd u k . Z a m a n z a m a n to p l a n t ı l a r a k a tılıy o r d u k a m a , g e n e l o la r a k b u n ­ la r p e k ö n e m li d e ğ ild i. 1 M ay ıs ş e n lik le r in i h a tır lıy o r u m . A lm a n S o s y a l- D e m o k r a tla n 'n a ilk k e z o y ıl, ş e n lik le rin ş e h ir d ış ın d a y a p ılm a s ı v e ş e h ir iç in d e k a la b a lık la r ın to p la n m a m a s ı k o ş u lu y la b i r t ö r e n ö r g ü tle m e izni v e ril­ m iş ti. A lm a n S o s y a l- D e m o k r a tla n , c e p le rin d e b a y ır t u r p l a r ı o ld u ğ u h a ld e , k a r ı l a r ı v e ç o c u k la rıy la , o ld u k ç a b ü y ü k s ı r a l a r o lu ş tu r a r a k , se s siz c e ş e h r in iç in d e n y ü r ü ­ y ü p ş e h r in d ış m d a k i b i r b i r a b a h ç e s in e b i r a iç m e y e g it­ tile r . E lle r in d e n e b a y r a k la r n e d e p a n k a r t l a r v a rd ı. B u M a lfe lre r, d ü n y a n ın h e r y e r in d e y a p ıla n iş ç i s ın ıf ın ın z a ­ f e r a la y ı g ö s te r ile r iy le h iç b ir b e n z e r lik g ö s te r m iy o r ­ du. T ö r e n a la y ın ı b ir a b a h ç e s in e k a d a r iz le m e d ik ; g e rid e k a la r a k , iç im iz e d o la n u m u ts u z lu ğ u d a ğ ıtm a k a m a c ıy la , a lış tığ ım ız ş e k ild e M ü n ih s o k a k la r ın d a b a ş ıb o ş d o la ş tık . B iz, p o lis in d e n e tim in d e k i y ü r ü y ü ş le r e de ğ il, g e rç e k sa ­ v a şç ı g ö s te r ile r e k a t ı l m a k is tiy o r d u k . T a m a m e n g iz lilik iç in d e ç a lış tığ ım ız d a n , k a r ıs ı ve k ü ç ü k o ğ lu y la S c h w a b ig ’d e, b iz e y a k ın o t u r a n P a r v u s d ı­ ş ın d a , A lm a n y o ld a ş la r la p e k g ö rü ş m e z d ik . B ir k e r e s in ­ d e, R o sa L u x e m b u rg P a r v u s ’u g ö rm e ğ e g e ld i v e V la d i­ m ir tly iç R o sa L u x e m b u rg 'Ia ta n ış m a k ü z e r e o r a y a gitli. P a rv u s o g ü n le rd e a ş ır ı S o l- k a ııa t’çıy d ı. R u s y a ’n ın so ­ r u n la r ıy la ilg ile n iy o r ve I s k r a 'y a k a tk ıd a b u lu n u y o r d u . L o n d r a 'y a L iege y o lu y la g ittik . O z a m a n , — h e r ik is i d e P a z a r O k u lu n d a n a r k a d a ş ım o la n — N ik o la i M esçery ak o v b i r N a r o d o v o lts ’ti, a m a b e n i y a s a d ış ı ç a lış m a y a ilk y ö n e lte n , g iz lilik te k n ik le r in i ö ğ r e te n v e " E m e ğ in K u r tu ­ lu ş u " g u r u b u n u n y u r t d ış ın d a b a s ıla n y a y ın la r ın ı s a ğ la ­ y a r a k b e n im b i r S o s y a l-D e m o k ra t o lm a m a y a r d ım e d e n oydu. 81 N ik o la i M e s ç e ry a k o v ş im d i b i r S o s y a l-D e m o k ra t’tı, U z u n s ü r e d i r B e lç ik a ’d a y a ş ıy o r v e y e re l f a a liy e tle r le il­ g ile n iy o rd u . O n a u ğ r a m a y ı k a r a r la ş tır d ık . O g ü n le r d e L ie g e 'd e m ü th iş b i r h e y e c a n v a rd ı. B iz im g e liş im iz d e n b i r ik i g ü n ö n c e , a s k e r le r g re v c ile r ü z e ri­ n e a te ş a ç m ış la r d ı. İ ş ç i s e m tle r in d e k i b ü y ü k heyecan, ö b e k le r h a lin d e to p la n m ış iş ç ile r in v e h a lk ın y ü z le rin d e n o k u n u y o r d u . H a lk E v i n i g ö rm e y e g ittik . B in a ç o k e lv e ­ r iş s iz b i r y e re y a p ılm ış tı v e b in a n ın ö n ü n d e b e k le ş e n h e r h a n g i b i r to p lu lu k k o la y c a s ık ış tır ılıp tu z a ğ a d ü ş ü r ü le ­ b ilir d i. İ ş ç ile r o r a d a to p la n ıy o r la r d ı. ParLi lid e rle ri o r a ­ d a b i r k a la b a lığ ın b irik m e s in i ö n le m e k a m a c ıy la , b ü tü n İşçi s e m tle r in d e t o p la n tıla r d ü z e n le m iş le rd i. B u d u r u m , B e lç ik a lı S o s y a l-D e m o k ra t lid e r le r e k a r ş ı b e lli b e lirs iz b i r g ü v e n siz lik d u y u lm a s ın a yol a ç tı. B ir ç e ş it iş b ö lü m ü y ü r ü r lü k te y d i, b a z ıl a n k a la b a lığ a a te ş a ç ıy o r , b a z ıla rı d a k a la b a lığ ı p a s if iz e e tm e k iç in b a h a n e a r ıy o r la r d ı... 82 L O N D R A D A K Î YAŞAM ' (1902-1903) L o n d r a 'y a 1902 N is a n 'tn d a v a r d ık . L o n d r a ’n ın s o n s u z b ü y ü k lü ğ ü b iz i a f a lla ttı. İ lk g ü n h a v a n ın k o lii o lm a s ın a k a r ş ın , V la d im ir İly iç ’in y ü z ü , P le h a n o v v e y a z ı k u r u l u ç a tış m a la r ın ı o a n iç in u n u t a ­ r a k , b ir d e n p a r la d ı v e k a p ita liz m in b u k a le s in d e m e r a k ­ la ç e v re s in i in c e le m e y e k o y u ld u . İ s ta s y o n ’d a , L o n d r a 'd a b i r s iy a s i m ü lte c i o la r a k y a ­ ş a y a n ve İn g iliz c e y i ç o k iyi b ile n N ik o la i A lexeyev t a r a ­ f ın d a n k a r ş ıla n d ık . K e n d im iz i o ld u k ç a k im s e s iz v e g ü ç ­ sü z h is s e ttiğ im iz iç in , ilk g ü n le r k ıla v u z lu ğ u m u z u Alexey e v y a p tı. İn g iliz c e y i b ild iğ im iz i s a n ıy o r d u k , h a t t a S ib ir ­ y a 'd a k a lın b i r k ita b ı (W e b b ’le r in k ita b ı) İn g iliz c e d e n R u sç a y a ç e v ir m iş tik . İn g iliz c e y i c e z a e v in d e , k e n d i k en83 d in e d il ö ğ re n ile n b i r k i t a p t a n ç a lış m ış tım , a m a b i r te k İn g iliz c e k e lim e n in k o n u ş u ld u ğ u n u ö m r ü m d e d u y m a m ış ­ tım . Ş u ş e n s k o y e ’d e W e b b 'le ri ç e v irm e y e b a ş la d ığ ım ız d a , V la d im ir Ily iç te lâ f f u z u m d a n d e h ş e te d ü ş m ü ş tü : "K ız k a r d e ş im in b i r İn g iliz c e ö ğ r e tm e n i v a r d ı, a m a o h iç b ö y ­ le k o n u ş m u y o rd u ." d e d i. T a r tış m a y a g ir m e d im v e y e n i b a ş ta n ö ğ re n m e y e k o y u ld u m . L o n d r a ’y a g e ld iğ im iz d e , n e biz im h iç b ir şey i n e d e k im s e n in b iz i a n la y a b ild iğ in i g ö r ­ d ü k . B u , ö n c e le ri bizi k o m ik d u r u m l a r a d ü ş ü r d ü v e V la­ d im ir lly iç ’i p e k e ğ le n d ird i, a m a a y n ı z a m a n d a d a şevkle n d ird i. İ ş i ç o k c id d i t u t a r a k İn g iliz c e y e g ir iş ti. H e r t ü r lü t o p la n tıla r a g itm e y e ve k o n u ş u c u la r a m ü m k ü n o l­ d u ğ u k a d a r y a k ın o t u r a r a k , a ğ ız h a r e k e tle r in i d ik k a t­ le in c e le m e y e b a ş la d ık . B a ş la n g ıç ta H y d e P a r k a o ld u k ­ ç a s ık g id iy o rd u k . O r a d a k o n u ş m a c ıla r , g e z in e n k a la b a ­ lık la r a h e r k o n u d a g ü r ü ltü lü sö y le v le r v e r iy o r la r d ı. B i r a d a m — b i r ta n r ı ta n ım a z — m e r a k lı d in le y ic ile re T a n n ' n ın o lm a d ığ ı k a n ıtla m a y a ç a lış ıy o rd u . B u t ü r k o n u ş m a ­ c ıla r d a n b ir i n i ö z e llik le p e k s e v m iş tik — İ r l a n d a a k sa n ıy la k o n u ş tu ğ u iç in d a h a iy i a n la y a b iliy o r d u k . O n u n h e m e n y a n ın d a K u r tu lu ş O r d u s u 'n u n b i r ü y e si, Y ü c e T a n ­ r ı y a i s t e r i k y a k a r ış la r d a b u lu n u y o r ; b u s ır a d a a z ö te d e b i r te z g â h ta r , b ü y ü k m a ğ a z a la r d a k i s a tıc ıla r ın a ğ ır ve y o ru c u iş le r in d e n sö z e d iy o rd u . K o n u ş u la n İn g iliz c e y i d u y m a k b iz im iç in ç o k y a r a r lı o ld u . D a h a s o n r a V la d i­ m ir İly iç , b i r iiâ n m y a r d ım ıy la İn g iliz c e k a r ş ılığ ın d a R u s ç a d e rs a lm a k is te y e n ik i İn g iliz b u ld u v e o n la r la b ir ­ lik te g a y re tle ç a lış m a y a k o y u ld u . İn g iliz c e y i o ld u k ç a iyi ö ğ re n d i. V la d im ir İly iç , L o n d r a ’y ı d a in c e le d i. M ü z e le re g it­ m e z d i, s ır a d a n m ü z e le ri k a s te d iy o r u m , y o k s a z a m a n ı n y a n s ın ı g e ç ird iğ i B r itis h M u s e u m ü d e ğ il. B u r a d a d a h a ço k m ü z e n in k e n d is in e d e ğ il, f a k a t b ilim s e l ç a lış m a iç in s u n d u ğ u o la n a k la r la , d ü n y a n ın e n z e n g in k ü tü p h a n e s in e 84 h a y r a n d ı. A sıl m ü z e y i o n d a k ik a g e z d ik lc ıı s o m a y o r u ­ lu r; O rta ç a ğ z ır h la r ın ın b u lu n d u ğ u o d a la r ı, M ısır ve d«; ö te k i e s k i u y g a r lık la r ın ilk e l te k n e le r iy le d o lu s a lo n la rı h ırla g e ç e re k , k e n d im iz i g e n e llik le d ı ş a n a ta r d ık . V la d i­ m ir tly iç 'iıı k e n d in i a la m a d ığ ı y a ln ız c a b ir m ü z e lı.H ıılı y o ru m — P a ris 'te , s a n ır ım R u e d e s C o r d o lie r s d e k i b ir k ü ç ü k o d a d a b u lu n a n 1848 D e v rim i M ü zesi— b u r a d a k i e n k ü ç ü k şe y le ri, b ü t ü n r e s im le r i in c e le m iş ti. îly iç , y a şa y a n L o n d r a 'y ı in c e le d i. O to b ü s le r in ü s t k a ­ t ın a b in e r e k ş e h ir iç in d e u z u n g e z in tile r e b a y ılır d ı. B u b ü y ü k t ic a r e t ş e h r in in k a la b a lık tra fiğ in i, y e şille rle be ­ z e n m iş z a r if e v le rin i ve lü k s a r a b a la r d a n b a ş k a h iç b ir şe y in b u lu n m a d ığ ı se ssiz m e y d a n la rın ı s e v e rd i. B a ş k a y e r ­ le r d e v a r d ı — L o n d r a ’n ın ç a lış a n h a lk ın ın o tu r d u ğ u , k a r ş ıd a n k a rş ıy a ç a m a ş ır ip le ri g e rili ve s o lu k r e n k li ç o ­ c u k la r ın m e r d iv e n le r d e o y n a d ığ ı, s ır a d a n k ü ç ü k s o k a k ­ la r. B u y e rle re y a y a g id e rd ik . Z e n g in lik le y o k s u llu k a r a ­ s ın d a k i b u ü r k ü tü c ü k a r ş ıtlığ ı g ö re n îly iç , d iş le r in i s ık a ­ r a k İn g iliz c e : " İk i u lu s ! ” d iy e h o m u r d a n ı r d ı . O to b ü s le r in iis t " k a tın d a n b ile o ls a , h a lk ın y a ş a n tıs ın ­ d a n p ek çok avu t e d ic i s a h n e g ö z le m le n e b iliy o rd u . K ölii g iy im li ve u ç u k b e n iz li lu m p e n - p r o le te r le r b ira e v le rin i 11 ç e v re s in d e d o la n ır la r d ı; ve in s a n s ık s ık a r a la r ın d a , b ir gözü m o ra rm ış , te k k o lu s ö k ü k , y e rle re s ü r ü n e n k adile e n ta r i giy m iş s a r h o ş b i r k a d ın g ö re b ilir d i. B ir k e re s in ­ d e, biı- o to b ü s ü n ü s t k a tın d a n , h e r h a ld e h ır s ız lık y a p a r ­ k e n y a k a la n m ış cılız ve k ü ç ü k b i r a fa c a n ı z a lim p e n ç e ­ siy le itip k a k a r a k ö n ü s ır a g ö tü r e n , tip ik m iğ f e ri ve ç en e k a y ışıy la ir i y a n b i r " p o lis" g ö rd ü k . P e ş le rin d e y s e h a y ­ k ır ıp ıs lık ç a la n b i r k a la b a lık y ü r ü y o r d u . O to b ü s d c k i y o lc u la rd a n b a z ıla r ı d a y e r le r in d e n f ır la y a r a k , k ü ç ü k h ır s ız ı y u h a la m a y a b a ş la d ıla r . “O lu r şey d e ğ il!” d iy e m ı­ r ıld a n d ı V la d im ir îly iç ü z ü n tü y le . B ir ik i k e r e de, ü c r e t­ le r in v e rild iğ i g ü n ü n a k ş a m ı, o to b ü s le iş ç i m a h a lle r in e 85 g ittik . G e n iş y o Ju n k a ld ır ım l a r ı ü z e rin e , h e r b ir i m e ş a le ­ le rle a y d ın la tılm ış , s o n u g e lm e y e n s e r g ile r s ır a la n m ış tı; k a ld ır ım la r , h e r ç e ş it şe y s a tı n a la n v e a ç lık la r ın ı h e m e n o r a d a g id e rm e y e ç a lış a n g ü r ü lt ü lü e r k e k v e k a d ın işçi k a la b a lığ ıy la d o lu y d u . V la d im ir Ily iç h e r z a m a n iş ç i k a ­ la b a lık la r ın a k e n d in i y a k ın h is s e d e r d i. İ s t e r y o rg u n iş­ ç ile rin ş e h ir d e n k a ç m ış o lm a n ın m u tlu lu ğ u y la g e z in d ik ­ le r i v e ç im e n le r ü z e r in d e s a a tle r c e y a ttık la r ı y e rle rd e , is­ te r s e b i r b ira e v i ya d a o k u m a s a lo n u o ls u n , n e re d e b i r k a la b a lık v a rs a m u tla k a o r a d a o lu r d u . L o n d r a ’d a p e k ç o k o k u m a s a lo n u v a r d ır . B a z ıla rı, d o ğ r u d a n s o k a ğ a a ç ı­ la n v e ü z e r in d e s ıra y la d iz ilm iş e s k i g a z e te le r b u lu n a n b i r o k u m a m a s a s ı d ış ın d a o tu r a c a k b i r s ır a b ile b u lu n ­ m a y a n k ü ç ü k o d a la r d ır . O k u y u c u b i r d iz i g a z e te a lır ve işi b ittik t e n s o n r a g id e r y e rin e k o y a r. îly iç , b ö y le o k u m a s a lo n la r ın ın ile r d e k e n d i ü lk e m iz in h e r y e r in d e a ç ılm a ­ s ın ı is te rd i. V la d im ir îlyiç» a h ç ı d ü k k â n la r ın ı ve k ilis e le ­ ri d e z iy a r e t e d e rd i. İ n g ilte r e ’d e k i k ilis e le rd e a y in i g e n e l­ lik le k ıs a b i r k o n u ş m a v e t a r t ı ş m a iz le rd i, 'iy i.;, s ıra d a n iş ç ile r d e k a tıld ığ ı iç in , ö z e llik le b u ta r t ı ş m a l a r d a n ço k h o ş la n ıld ı. Ö ııd e rsiz , g ö s te r iş s iz — ş im d ik i d e y im le — sı­ r a d a n iş ç ile rin k a tıld ığ ı, s a p a y e rle rd e k i işçi to p la n tıla ­ rın ın ilâ n la r ın ı b u lm a k için g a z e te le ri t a r a r d ı. B u to p ­ l a n t ı l a r g e n e llik le b i r s o r u n u n y a d a b i r p r o je n in — b a h ­ çe, ş e h ir le r p r o je s i g ib i— ta r tış ılm a s ın a a y r ılır d ı. îly iç ta r tış m a la r ı d ik k a tle iz le r ve s o n r a d a n n e şe y le k o n u ş u r ­ d u ; “B u iş ç ile r d e n so sy a liz m fış k ır ıy o r . E ğ e r b i r k o n u ş ­ m a c ı k a lk ıp s a ç m a la m a y a b a ş la r s a , h e m e n b i r işçi o r t a ­ y a a tılıy o r , k ıy a sıy a m ü c a d e le e d iy o r v e k a p ita liz m in ö z ü n ü g ö z le r ö n ü n e s e r iy o r .” B ü tü n o la y la r k a r ş ıs ın d a s ın ıf g ü d ü s ü n ü k o r u y a n s ır a d a n İn g iliz iş ç isin e . îly iç h e r z a m a n g ü v e n ird i. I n g il te r e ’y e g e le n z iy a r e tç ile r, y a ln ız b u r ju v a z in in a y a r ttığ ı v e g id e re k k e n d is i d e b u r ju v a la ş a n işçi a r is to k r a s is in i g ö r ü r le r . D o ğal o la r a k îly iç , o ü s t 86 z ü m re y i ve a s ıl g e rç e ğ i b i r a n a k ıld a n ç ık a r m a d a n , b u r ­ ju v a e tk is in in a ld ığ ı s o m u t b iç im le ri d e in c e le d i. B u a r a d a , İ n g ilte r e 'd e ile r d e m e y d a n a g e le c e k d e v rim in h a ­ re k e te g e ç iric i g ü ç le r in i d e k e şfe tm e y e ç a lış tı. H e r h a n g i b ir y e r d e y a p ıla n ve b iz im d e k a tılm a d ı­ ğ ım ız p e k a z to p la n tı o lu y o rd u . B ir k e r e s in d e , s o s y a lis t b i r k ilis e y e g ird ik . İ n g il te r e ’d e b ö y le k ilis e le r v a r d ır . T o p ­ la n tıy ı y ö n e te n s o s y a lis t, I n c il'd e n b ir ş e y le r m ır ıld a n ı­ y o r d u . B ira z s o n r a , Y a h u d ile r in M ıs ır 'd a n ç ık ış la r ın ın , iş ç ile r in k a p ita liz m in k r a llığ ın d a n ç ık ıp , s o sy a liz m in k r a l­ lığ ın a g e ç iş in i s im g e le d iğ in i a n la t a n b i r d in s e l ö ğ ü t v e r­ m e y e b a ş la d ı. H e rk e s a y a ğ a k a lk ıp , s o s y a lis t b i r ila h i k i­ ta b ın d a n ila h i sö y le m e y e k o y u ld u : " E y T a n rım , b iz i K a ­ p ita liz m in K ra llığ ın d a n S o s y a liz m in K ra llığ ı’na y ö n e lt.” B ıı k ilis e y e — Y edi K ı/.k a rtle ş le r K ilise si— g e n ç le r iç in d ü z e n le n e n b ir k o n u ş m a y ı d in le m e k ü z e re , s o n r a d a n b ir k e re d a h a g ittik . Biı- g en ç, d e v rim in g e re k li o lm a d ığ ın ı k a n ıtla m a y a ç a lış a r a k , b e le d iy e s o sy a liz m in i a n la tır k e n , d a h a ö n c e k i a y in i y ö n e te n s o s y a lis t d in a d a m ı söz a k lı ve o n ik i y ıld ır p a * ti ü y e si o ld u ğ u n u ve o n ik i y d d ır o p o r ­ tü n iz m le s a v a ş tığ ın ı — b u b e le d iy e so sy a liz m i d e n e n şe ­ y in b a s it ve k a tık s ız b i r o p o r tü n iz m o ld u ğ u n u — sö y le ­ di. İn g iliz s o s y a lis tle r in in g ü n lü k y a ş a n tıla r ın a iliş k in ç o k az şe y b iliy o r d u k . İn g iliz le r ç e k in g e n in s a n la r d ır . R ııs m ü lte c ile r in in B o h e m lik le rin i, s a f b i r k u ş k u ve m e ­ r a k la k a r ş ılıy o r la r d ı. T a h ta r e v ’le r d e k a r ş ıla ş tığ ım ız b i r İn g iliz s o s y a lis tin in b a n a , " G e rç e k te n c e z a e v in d e k a ld ın ız m ı? E ğ e r b e n im k a r ım c e z a e v in e g irs e , n e y a p a r d ım b il­ m iy o ru m ! B öy le b i r şe yi d ü ş ü n e m iy o r u m ! ” d iy e s o r d u ­ ğ u n u h a tır lıy o r u m . B u k ü ç ü k b u r ju v a ö n y a r g ıla r ın ın n e k a d a r g ü ç lü o ld u ğ u n u — b i r iş ç i a ile s i o la n — ev s a h ib i­ m iz in a ile s in i v e k a r ş ılık lı d e rs a ld ığ ım ız în g iliz le r i göz­ le m le y e re k ö ğ re n m e k o la n a ğ ın ı b u ld u k . İ ş t e b u r a d a , y a ­ 87 ş a y a r a k İn g iliz k ü ç ü k b u r j u v a y a ş a n tıs ın ın d e r in filistin iz m in i in c e le y e b ild i. B iz e d e r s e g e le n İn g iliz le r ’d e n b i­ r is i, b ü y ü k b i r k ita b e v in in m ü d ü r ü y d ü . S o s y a liz m in h e rşe y e iliş k in e n d o ğ n ı d e ğ e r le r i o r ta y a k o y a n b i r k u r a m o ld u ğ u n u ile r i s ü r ü y o r d u . " B e n , in a n m ış b i r s o s y a lis ­ tim .' d e m iş ti. " B ir z a m a n la r d e v rim c i k o n u ş m a l a r b ile y a p m a y a b a ş la m ış tım . S o n r a iş v e re n b e n i ç a ğ ır d ı ve s o s y a lis tle r e ih tiy a c ı o lm a d ığ ın ı, iş im i k a y b e tm e k is te ­ m iy o r s a m d ilim i t u tm a m g e re k tiğ in i sö y le d i. E h , d ü ş ü n ­ düm , ben o n d an y an a k o n u şsam da k o n u şm asam da so sy a liz m k a ç ın ılm a z d ır; b e n im d e b a k m a m g e re k e n k a ­ r ım v e ç o c u k la r ım v a r. A rtık h iç k im s e y e s o s y a lis t o ld u ­ ğ u m u s ö y le m iy o ru m , a m a siz e s ö y le y e b ilirim ." A v ru p a 'n ın h e m e n h e r y e rin i g ö rm ü ş , A v u s tra ly a ve b a ş k a y e r le r d e y a ş a m ış , ö m ü r ü n ü n b ü y ü k k ıs m ın ı L o n d ­ r a 'd a g e ç irm iş o la n b u M r. R a y m o n d , V la d im ir îly iç ’in L o n d r a 'd a k a ld ığ ı b i r y ıl iç in d e g ö rm e y i b a ş a r d ığ ı şe y le ­ r i n y a r ıs ın ı g ö r m e m iş ti. B ir g ü n İly iç o n u , W h ite c h a p e l' d a k i b i r m itin g e z o r la g ö tü r d ü . P e k ç o k İn g iliz g ib i M r. R a y m o n d , d a h a ç o k R u s Y a h u d ile r in in k e n d ile r in e ö z­ g ü b i r ş e k ild e , ş e h r in g e ri k a la n k ıs m ın d a n a y r ı y a ş a d ık ­ l a r ı L o n d r a 'n ın b u k e s im in i d a h a Önce h iç g ö rm e m iş ti. G ö r d ü k le r in e ç o k ş a ş tı. Ş e h r in v a r o ş la r ın d a d a a m a ç s ız d o la ş m a y ı a lış k a n lık h a lin e g e tir m iş tik . D ah a ç o k P r im r o s e H iII'e g id e rd ik . B u ra y a y a p ıla n y o lc u lu k e n u c u z u y d u — y ol p a r a s ı y a l­ n ız c a a l t ı p e n ç e tu tu y o r d u . T e p e , h e m e n h e m e n L o n d r a ' n ın b ü tü n ü n e — d u m a n a b ü r ü n m ü ş m u a z z a m b i r b in a y ı­ ğ ın ı— h a k im d i. B u r a d a n p a r k l a r a ve k ö y y o lla rın a u z u n y ü r ü y ü ş le r y a p a r d ık . P r im r o s e H iII'e g itm e k te n h o ş la n ­ m a m ız ın b i r b a ş k a n e d e n i d e M a rx 'm b u lu n d u ğ u m e z a r­ lığa y a k ın o lm a s ıy d ı. O ra y ı d a z iy a r e t e d e r d ik . L o n d r a 'd a , P e te r s b u r g g r u b u m u z d a n b iris iy le , App o llin a r ia Y a k u b o v a ile k a r ş ıla ş tık . P e te r s b u r g ’d a y k e n 88 ç o k e tk in b i r işç iy d i. H e r k e s o n u b e ğ e n ir ve se v e rd i; N e v sk a y a Z a s ta v a Y ö r e s i n d e k i P a z a r O k u lu n d a b ir lik te ç a lış m ış ve L y d ia K n ip o v iç 'in k iş iliğ in d e o r t a k b i r d o s ta s a h ip o lm a k ta n d o la y ı o n u n la y a k ın i k i a r k a d a ş tık . S i­ b ir y a s ü r g ü n ü n d e n k a ç tı k ta n s o n r a , R a b o ç a y a M y sl'ın e sk i y a y ın c ısı T a h ta r e v ’le e v le n m iş ti. Ş im d i L o n d r a 'd a y a ş ıy o r la r d ı a m a b iz im ç a lış m a la rım ız a k a tılm ıy o r la r d ı. A p p o llin a ria , L o n d r a 'y a g e lişim iz e ç o k m e m n u n o lm u ş tu . T a h ta r e v 'le r b iz i k a n a tl a r ı a ltın a a ld ıla r ; u c u z ve o ld u k ­ ça r a h a t b i r p a n s iy o n a y e rle ş m e m iz e y a r d ım e ttile r . T a h ta r e v ’i ç o k s ık g ö r ü y o r d u k , a n c a k R a b o ç a y a M y sl k o n u s u g e n e llik le o r ta y a a ltılm a s a d a iliş k ile rim iz g e rg in d i. B ir ik i k e r e p a tla m a o ld u ve y a tış tır ıld ı. S a n ıy o ru m 1903 O c a ğ ın d a , T a h ta r e v 'le r re s m e n I s k r a e ğ ilim in d e n y a n a o l d u k l a n n ı a ç ık la d ıla r . Y a k ın d a a n n e m in g e lm e sin i b e k liy o rd u k ve ik i o d a k ir a la y a r a k k e n d i b a ş ım ız a o tu r m a y ı v e y e m e k le ri ev d e y a p m a y ı k a r a r la ş tır d ık . B ü tü n b u " ç o r b a " , k ız a rm ış b a ­ lık ve h a z m ı g ü ç k e k le r in R u s m id e s in e g ö re o lm a d ığ ın ı a n la d ık . Ü ste lik , ö r g ü tü n p a ra s ıy la g e ç in iy o rd u k ve b u . h e r k u r u ş u d ik k a tli h a rc a m a m ı/, g e re k tiğ i a n la m ın a geliv m d u . E vd e y a ş a m a k d a h a u c u z o la c a k tı. C ü/li ç a lış m a la r a ç ıs ın d a n , k o ş u lla r d a h a iyi o la m a z ­ d ı. O /.aıııaıı L o n d r a 'd a k im lik b e lg e si g e re k li d e ğ ild i ve in s a n h e rh a n g i b i r a d a ltın d a y a ş a y a b iliy o rd u k . B iz, R ic h lc r a d ın ı a ld ık . B ir b a ş k a a v a n ta j d a , b ü tü n y a b a n ­ c ıla rın İn g iliz lc rin g ö z ü n d e b ir b ir le r in e b e n z e m e siy d i. E v s a h ib im iz in h a n ım , o r a d a o tu r d u ğ u m u z s ü r e c e b iz i h e p A lm a n s a n d ı. K ıs a s ü re s o n r a , M a rto v ve V e ra Z a s u liç g e ld ile r v e A lcxeycv'le b ir lik te , b iz d e n ç o k u z a k o lm a y a n h o c a m a n b i r a p a r t m a n d a ir e s in d e , k o m ü n d ü z e n in d e b i r y a ş a n tı k u r d u la r . V la d im ir îly iç , B r itis h M u s e u m ’d a ç a lış m a k ü z e r e h e m e n b i r a y a r la m a y a p tı. 89 G e n e llik le s a b a h l a n ilk iş o la r a k o r a y a g id e r d i. B u a r a d a M a r to v v e b e n — M a r to v d a s a b a h l a n e r k e n g e lir­ di— b ir l ik te m e k t u p l a n e ld e n g e ç ir ird ik . B u ş e k ild e V la ­ d im ir Ily iç , g ü n lü k y o r u c u iş le r in p e k ç o ğ u n d a n k u r t u l ­ m u ş o lu y o rd u . P le h a n o v 'Ia o la n a n la ş m a z lık a şa ğ ı y u k a n s o n a e r ­ m iş ti. V la d im ir fly iç , a n n e s i ve k ız k a r d e ş i A n n a ’y ı g ö r ­ m e k iç in , k e n d is in e b ir a y lık ta til v e r e r e k B re ta n y a 'y a g itti ve o n la r la b ir lik te d e n iz k ıy ıs ın d a b ir k a ç h a f ta ge­ ç ir d i. A rd ı a r a s ı k e silm e z h a r e k e ti ve s o n s u z d e rin liğ iy le d e n iz e b a y ılır v e o r a d a g e re k tiğ i g ib i d in le n e b ilird i. L o n d r a 'd a d e rh a l z iy a re tç i k a b u l e tm e y e b a ş la d ık . I n n a S m id o v iç ( D im k a ) de g e ld i — h e m e n s o n r a R u s­ y a ’y a d ö n d ü . B ir b a ş k a z iy a r e tç i d e , V la d im ir îly iç ’in gi­ riş im iy le M a tr y o n a a d ıy la v a fıiz e d ile n I n n a 'n ın e r k e k k a r d e ş i P i y o r t r ’d u . P iy o tr, u z u n c a b i r s ü re y a tt ı k t a n s o n ­ r a c e z a e v in d e n y e n i ç ık m ış v e a te ş li b i r I s k r a c ı o lm u ş ­ tu . P a s a p o r tla r d a s ilin ti y a p m a k ta k e n d in i u z m a n s a y a r ve b u iş in s ı r n n ı n “t e r k u lla n m a k " o ld u ğ u n u ö n e s ü r e r ­ d i. S a h te p a s a p o r t y a p m a d a p r e s o la r a k k u lla n m a k ü z e ­ r e k o m ü n d e k i b ü tü n m a s a la r ı a lt- ü s t e d e r d i. O z a m a n la r b ü t ü n g iz lilik te k n ik le rim iz d e o ld u ğ u g ib i, o n u n k u lla n ­ d ığ ı te k n ik le r d e s o n d e re c e ilk e ld i. R u sy a ile s ü r d ü r d ü ­ ğ ü m ü z y a z ış m a la rı, in s a n b u g ü n y e n id e n o k u y u n c a , g iz lilik te k n ik le r im iz in s a f lığ ın a ş a ş ıy o r. M e n d ille r (p a s a p o r a n la m ın a ) , b i r a y a p m a k ve s ıc a k k ü r k le r e (y a s a d ış ı y a y ın la r ) iliş k in m e k tu p la r ; ş e h r in a d ın ın ilk h a r ­ fiy le b a ş la y a n ş ifre li ş e h ir a d l a n (O d e s a y e rin e O sip, T v e r y e r in e T e r e n ti, P o lta v a y e rin e P c te r, P s k c v y e rin e P a ş a v b .) ; k a d ın a d la r ın ı e r k e k a d l a n , e r k e k a d la r ım da k a d ın a d l a n y e rin e k u lla n m a la r ı— b ü t ü n b u n la r ö y le sin e e f te n p ü f te n ş e y le r d i ki.. O z a m a n b u k a d a r s a fç a g ö r ü n ­ m ü y o r la r d ı v e p o lis i a t l a t m a k t a d a b e lirli ö lç ü d e b a ş a ­ r ılı o lm u ş la r d ı, ö n c e le r i, d a h a s o n r a o ld u ğ u k a d a r ç o k 90 k ış k ır tıc ı a j a n l a r y o k tu . B ü tü n a r k a d a ş la r , g ü v e n ilir ve b ir b i r le r in i iyi ta n ıy a n k iş ile r d i. Y u r t d ış ın d a n g e le n b ü ­ t ü n y a y ın la rın — Iskra, Zarya v e k ita p ç ık la r — d a ğ ıtım ı­ n ı ü s tle n e n Iskra a ja n l a r ı R u s y a 'd a f a a liy e t g ö s te r iy o r­ la rd ı. I s k r a y a y ın la rın ın y e r a l t ı m a t b a a la r ın d a y e n id e n b a s ılıp ç e ş itli y e r le r e d a ğ ıtılm a s ın ı s a ğ lıy o r la r d ı. Iskra'yla y a p ıla n h a b e r le ş m e y i d ü z e n liy o rla r, R u sy a d a y ü rü r tü le n y a sa d ış ı ç a lış m a la r a iliş k in b ilg i e d in m e m iz i sağ ­ lıy o r la r v e g a z e te iç in p a r a te p iliy o r la r d ı. S a m a r a 'd a (S o n y a '¡ a r d a ) K e m ir g e n le r v e K riz h iz h a n o v s k i’le r (C la ir-G Ieb K riz h iz h a n o v s k i ve k a r ıs ı Z in a id a S a ly a n g o z ) y a ş ıy o r d u . L e n in ’in k ız k a r d e ş i M a r ia — Ayı Y a v ru s u — d a o r a d a b u lu n u y o r d u . S a m a r a 'd a h e m e n c e ­ c i k b i r ç e ş it m e rk e z k u r u lm u ş tu . K r iz h iz h a n o v s k i’le r çev ­ r e le r in e in s a n la r ı to p la m a n ın s ır r ın ı b iliy o r la r d ı. L e n g n ik ( K u r z ) G ü n e y e ta ş ın d ı ve b i r şiire P o lta v a ’d a ( P c ty a d a r ­ d a ) s o n r a K ie v 'd e y a ş a d ı. A s tr a k b a n ’d a L y d ia K n ip o v iç (D a y ı) v a rd ı. P s k o v ’d a L e p e şin s k i ( T a h ta A y a k k a b ı) ve L y u b o v R a d ç e ıık o ( P a ş a ) b u lu n u y o rd u . S te p a n R ad ç e ak o , b ü tü n b iitım tü k e n m iş ve v asa dışı (-alışm ayı te rk e tm iş li. F a k a l o s ır a la r d a ( ta k m a a d la r ı A ık a d i ve K a sv a n o la n ) k a rd e ş i İv an, v u r u l m a k b ilm e k s iz in I s k r a iç in ç a ­ lış ıy o rd u . İvaıı gezici b i r a ja n d ı. R u s y a 'n ın h e r y a n ın a I s k r a ’vı u la s l u a n b ir b a şk a gezici a ja n d a S ilv in ( S e r s e ­ r i) d i. M o sk o v a 'd a , İv a n B a b u ş k in 'le ( ta k m a a d ı B o g d a n ) s ık ı iş b irliğ i h a lin d e ç a lış a n B a u m a n ( ta k m a a d la r ı V ic ­ to r , A ğaç, A la K a r g a ) v a rd ı. Ö te k i a ja n l a r , P e te r s b u r g ö r g ü tü y le s ık ı iş b irliğ i y a p a n Y e le n e S ta s o v a ( ta k m a a d ­ la r ı K a lın ve M u tla k ) vc G la fira O k u lo v a 'y d ı. O k u lo v a , B a u m a n in tu tu k la n m a s ın d a n s o n r a M o sk o v a 'y a ta ş ın d ı ve Y a v ru T a v ş a n a d ıy la M o s k o v a ’d a ( K o c a k a r ı n ı n y a ­ n ın d a ) y a ş a d ı. B ü tü n b u k iş ile rle I s k r a e tk ili b i r h a b e r ­ le şm e y i s ü r d ü r ü y o r d u . V la d im ir Îly lç h e r m e k tu b u göz­ d e n g e ç ir ir d i. Ç e şitli y e rle rd e k i I s k r a a ja n l a r ı n ın n e y a p ­ 91 tık la r ın ı k e sin o la r a k b i l i r v e tü m ç a lış m a la r ı k o n u s u n ­ d a o n la r la ta r tış ır d ık . B ir b ir le r iy le iliş k ile rin i k a y b e t­ tik le r in d e , iliş k ile rin i y e n id e n k u r a r , tu t u k l a m a l a r ve b e n z e r k o n u la r d a o n la r a b ilg i v e r ir d ik . B a k u 'd a I s k r a iç in ç a lış a n b i r m a tb a a v a rd ı. Ç a lış­ m a ta m b i r g iz lilik iç in d e y ü r ü tü lü y o r d u . Y e n u k id z e k a r ­ d e ş le r o r a d a ç a lış ıy o r la r d ı v e K ra s in (A t) m a tb a a n ın y ö n e tic is iy d i. M a tb a a n ın a d ı N in a ’y d ı. D a h a s o n r a N ovg o r o d ’d a — b iz A k u lin a d e r d ik — b i r m a tb a iş le tm e gi­ r iş im i y a p ıld ı f a k a t k ıs a s ü r e d e k a p a tıld ı. K işin e v 'd e . A kim (L e o n G o ld m a n ) ta r a f ın d a n iş le tile n e sk i m a tb a a , o z a m a n a k a d a r z a te n k a p a n m ış tı. Y a y ın la r, V iln a ( G r u n y a ) y o lu y la g ö n d e riliy o r d u . P e te r s b u r g ’lu y o ld a ş la r , S lo k h o lın ü z e r in d e n u la şım s a ğ la m a y a ç a lış tıla r . B u y o ld a n , B ira a d ıy la a n ıla n y ığ ın ­ la m e k tu p a lıy o rd u k . S to k h o lm 'a y ü z le rc e k ilo y ayın g ö n d e r d ik ve B i r a n ı n a lın d ığ ın a iliş k in b ilg ile r a ld ık . Y a y ın la rın P e te r s b u r g ’a u la ş tığ ın d a n k u ş k u m u z y o k tu v e S to k h o lm 'a d a h a ç o k y a y ın g ö n d e rm e y e d e v a m e ttik . N e d e n s o n r a , İsv e ç y o lu y la R u s y a ’y a d ö n d ü ğ ü m ü z 1905 y ılın d a , B ir a 'l a n n h a lâ b i r a y a p ıla n y e rd e , b a ş k a b ir d e ­ y iş le S to k lıo lm ’d a k i H a lk E v i'n in m a h z e n le rin d e yığılı o ld u ğ u n u ö ğ re n d ik . " K ü ç ü k F ıç ıla r" V a rd o y o lu y la g ö n d e riliy o r d u . S a ­ n ıy o r u m y a ln ız c a b i r fıçı y e r in i b u ld u ve s o n r a b i r en g el o r t a y a ç ık tı. M a tr y o n a M a rs ily a 'y a g ö n d e rild i. B a t u r n a g id e n g e m ile rd e ç a lış a n a b ç ıl a r a ra c ılığ ıy la y a y ın la n g ö n ­ d e r m e iş in i ö rg ü tle y e c e k ti. R u sy a 'd a y a y ın la r ın te s lim a lın m a s ı iş in i B a k u 'lu y o ! d a ş la r ( A tla r ) y ü r ü tü y o r d u . A n c ak , y a y ın la n n p e k ç o ğ u d e n iz e a tılıy o r d u ( k a tr a n lı m u ş a m b a y a s a n l a r a k , ö n c e d e n s a p ta n a n b i r y e r d e g ü ­ v e rte d e n d e n iz e a tılıy o r ve y o ld a ş la n m ız c a d e n iz d e n to p ­ la n ıy o r d u .) O s ır a la r P e te r s b u r g ’d a k i b i r f a b r ik a d a ç a ­ lışa n ö r g ü tü m ü z ü n ü y e le r in d e n M ik h a il K a lin in , S ta so 92 va ( K a im ) a r a c ılığ ıy la b i r d e n iz c iy e T o ıılo n 'd a b i r a d ­ re s v e rd i. Y a y ın la r , İs k e n d e r iy e (M ıs ır ) y o lu y la d a g ö n ­ d e r iliy o r ve İ r a n ü z e r in d e n ııla ş ım s a ğ la n m a s ın a ç a lış ı­ lıy o rd u . D a h a s o n r a K a m a n e ts -P o d o ls k v e L voy y o lu y la d a y a y ın g ö n d e r m e işi ö rg ü tle n d i. B ü tü n b u ç a b a la r , sözk o n u s u o la n m u a z z a m te h lik e b i r y a n a , b ü y ü k p a r a l a r v e e n e r ji tü k e tiy o r , b u n a k a r ş ın g ö n d e r d ik le r im iz in b e lk i d e o n d a b ir i b ile y e rin e u la ş m ıy o rd u . Y a y ın la r ı k a ç a k o la r a k y u r d a s o k m a k iç in ç if t b ö lm e li s a n d ık l a r ve k i­ t a p c iltle r i d e k u lla n ıy o rd u k . G ö n d e rd ik le rim iz y e r in e u la ş tığ ın d a h e m e n k a p ış ılıy o rd u . N e Y a p m a lı? b ü y ü k b i r b a ş a r ı sa ğ la d ı. K ita p , b i r ta ­ k ım k ö k lü ve k a ç ın ılm a z s o r u n la r a c e v a p v e r iy o r d u . H e r ­ k es, p la n lı ç a lış a n b i r y e r a ltı ö r g ü tü n ü n ih tiy a c ın ı k e ­ s in lik le d u y u y o rd u . B u n d ( B o r i s ) , 1902 H a z ir a n 'm d a B c le to s k ’d a b i r k o n fe ra n s d ü z e n le d i. P e te r s b u r g d e le g e si d ış ın d a k i b ü tü n d e le g e le r tu tu k la n d ıla r . B u a r a d a , B a u m a n v e S ilv in d e tu tu k la n d ı. K o n fe ra n s , b i r P a r t i k o n g re s i to p la m a k ü z e ­ r e b ir h a z ır lık 'k o m ite s i k u r u lm a s ın ı k a r a r la ş tır d ı. A n­ c a k g e c ik m e le r o ld u . Y e re l Ö rg ü tle rin te m s il e d ilm e si ge­ re k liy d i o y s a b u n l a r so n d e re c e ö r g ü ts ü z vc b irb irle riy lc b a ğ d a ş m a z n iiç lik te y d ile r . Ö rn e ğ in , P e te r s b u r g 'd a k ı ö rg iil, işç ile rin k o m ite s i (M a n y a ) ve a y d ın la r ın k o m ite ­ si (V a n y a ) d iy e ik iy e a y r ılm ış tı, iş ç ile r in k o m ite s i özel­ likle e k o n o m ik m ü c a d e le y i s ü r d ü r e c e k , b u a r a d a a y d ın ­ la rın k o m ite s i y ü k s e k s iy a s e t s o r u n la r ın ı y ö n e te c e k ti. A slın da b u y ü k s e k s iy a s e t p e k ö n e m siz tü r d e n d i ve d e v ­ rim c i s iy a s e tte n d a h a ç o k lib e ra l s iy a s e te b e n z iy o rd u . B u d u ru m , " E k o n o m iz m ’ m b i r s o n u c u y d u . B u e ğilim , ilk e o la ra k b o z g u n a u ğ r a tılm ış o lm a s ın a k a r ş ın , h a lâ g ü ç ­ lü y e re l d e s te k b u lu y o r d u . I s k r a g r u b u b u d u r u m u n g e r­ çek ö n e m in i k a v r a d ı. V la d im ir îly iç 'in , ö r g ü tü n u y g u n b ir b ü n y e y e k a v u ş m a s ın d a b ü y ü k e tk is i o ld u . Y erem a* 93 ya Mektup, y a d a d a h a iy i b ilin e n a d ıy la Bir Yoldaşa Mektup, P a r t i 'n i n ö r g ü tle n m e s in d e o la ğ a n ü s tü ö n e m d e b i r r o l o y n a d ı. B u k ita p ç ık , P a r t i 'd e k i iş ç i ö ğ e s in in g ü ç ­ le n m e s in e y a r d ım c ı o ld u ve b ü t ü n a c il s iy a s a l s o r u n la r a iliş k in k a r a r l a r a lın m a s ın d a iş ç ile r in e tk in iş b irliğ in i s a ğ ­ la d ı. Raboçeye Delo t a r a f t a r l a r ı n ı n , işç iy le a y d ın a r a s ın a ö r d ü k le r i d u v a r ı y ık tı. 1902-1903 k ış ı, ö r g ü tl e r iç in d e k i e ğ ilim le rin a m a n s ız m ü c a d e le s in e ta n ık o ld u . I s k r a 'c ı l a r s ü r e k li g ü ç le n iy o rla r, a n c a k b a z a n d a " y e re v u r u lu y o r ­ la rd ı." I s k r a 'c ıia r tn m ü c a d e le s in i V la d im ir lly iç y ö n e tiy o r ve m e r k e z ile ş tir m e n in ç o k g e n e l b i r y o r u m u n a k a r ş ı a r ­ k a d a ş la r ın ı u y a r ıy o r d u . B a ğ ım s ız c a y a p ıla n h e r c a n lı ey ­ le m i " a m a tö r c e " k a b u l e tm e e ğ ilim iy le s a v a ş tı. V la d im ir îly iç 'in , k o m ite le r in n ite lik s e l y a p ıs ın ı p e k d e r in d e n e t ­ k ile y e n b u ç a lış m a s ın ı ş im d ik i k u ş a k la r iyi b ilm iy o r la r. O y sa P a r t i m i z i n ö z e liğ in e d a m g a s ın ı v u r a n ve şim d ik i ö r g ü tü n te m e lle r in i a t a n b u ç a lış m a d ır . Raboçeye Delo e ğ ilim in in " E k o n o m is tle r i' b u m ü c a ­ d e le y e ş id d e tle k a r ş ı ç ık tıla r ; b u n u n s o n u c u o la r a k e t­ k in lik le r in i y i t i r d i l e r ve y u r t d ış ın d a n " e m ir a lm a k " g ü ç le r in e g itti. ö r g ü t s e l s o r u n la r ı g ö rü ş m e k ü z e re , 6 A ğ u s to s 'ta Pet e r s b u r g 'd a n y o ld a ş K r a s n u k h a g e ld i. P a ro la s ı, "Hemş e r 'n in 47. S a y ıs ın ı O k u d u n m u ? " id i. H e m ş e ri, d a h a s o n r a o n u n P a r ti'd e k i lâ k a b ı o ld u . V la d im ir ÎIy iç o n u n ­ la , P e te r s b u r g ö r g ü tü v e ö r g ü tü n y a p ıs ın a iliş k in u z u n g ö r ü ş m e le r y a p tı. B u g ö r ü ş m e le r d e b u lu n a n ö te k i k iş i­ l e r is e P. A. K ra s ik o v ( t a k m a a d l a n , M ü zis y e n , F ir k e te , I g n a t v e P a n k r a t ) v e B o ris N o s k o v 'd u . H e m ş e ri, L o n d ­ r a 'd a n , P le h a n o v ’la g ö r ü ş m e k ü z e re C e n e v re 'y e g itti v e e n i k o n u " I s k r a 'c ı o ld u ." B i r y a d a ik i h a f t a s o n ra Yer e m a 'd a n , ç a lış m a n ın y e re l o la r a k n a s ıl ö r g ü tle n m e s i g e r e k tiğ in e iliş k in b i r m e k tu p a ld ık . B u m e k tu p ta n , Ye- 94 r e m a n n ı n b i r p r o p a g a n d a c ı m ı y o k s a b i r p ro p o g a n d a c ıla r g r u b u m u o ld u ğ u a ç ık ç a a n la ş ılm ıy o r d u . A n c ak b u ö n e m s iz d i. V la d im ir Ily iç b i r c e v a p d ü ş ü n m e y e b a ş la d ı. C e v a b ı, örgütsel Görevlerimiz Konusunda Bir Yoldaşa Mektup a d lı k ita p ç ığ ı o lu ş tu r d u . K ita p ç ık , ö n c e ç o ğ a ltı­ la r a k d a ğ ıtıld ı ve s o n r a , 1903 H a z ir a n 'u ıd a S ib iry a K o ­ m i t e s i n c e k a ç a k o la r a k b a s ıld ı. E k a te r in o s la v 'd a k i c e z a e v in d e n k a ç a n B a b u ş k in , 1902 E y l ü l u ü n ü n b a ş ın d a L o n d r a 'y a ge ld i. B a b u ş k in ve Gor o v itz k a ç ış la r ın d a ve s ı n ı n g e ç e rk e n g y m n a z ia ö ğ r e n c i­ le r in in y a r d ım la r ın ı g ö r m ü ş le r d i. B a b u ş k in ’in d a h a s o n ­ r a k ız ıla d ö n ü ş e n v e ç e v r e n in d ik k a tin i ç e k e n s a ç la rın ı b u ö ğ r e n c ile r b o y a m ış la r d ı. B iz e g e ld iğ in d e s a ç la rı k ız ıl­ dı. A lm a n y a ’d a k o m is y o n c u la r ın e lle rin e d ü ş m ü ş v e a z k a ls ın k e n d is in i A m e rik a 'd a b u lu y o r m u ş . O n u , L o n d r a '­ d a k a ld ığ ı s ü r e c e y a ş a d ığ ı, k o m ü n e y e r le ş tir d ik . B a b u ş ­ k in , s iy a s a l b a k ım d a n ta n ın m a y a c a k k a d a r g e lişm işti. Ş im d i a r t ı k k e n d in e ö z g ü g ö r ü ş le r i o la n , işçi sın ıfı ö r ­ g ü tle r in in h e r ç e ş id in i b ile n te c r ü b e li b i r d e v rim c iy d i ve k e n d is i d e b i r işçi o ld u ğ u n d a n , iş ç ile r e y a k la ş m a k o n u ­ s u n d a ö ğ re n e c e ğ i b i r şe y y o k tu . B irk a ç yıl ö n c e , P a z a r O k u lu 'n a ilk g e ld iğ in d e o ld u k ç a te c r ü b e s iz b ir g e n ç ti. Ş u o la y ı h a tır lıy o r u m : îl k i n L y d ia K n ip o v iç 'in g ru b u n ıla y d ı. R u sç a d e r s in d e , d ilb ilg is in d e n ö r n e k le r g ö r ü y o r ­ la rd ı. B a b u ş k in ta h ta y a , "Bizim f a b r ik a d a y a k ın d a g re v o la c a k ." d iy e y a zd ı. L y d ia , o n u d e r s te n s o n r a b i r k e n a r a ç e k e re k a z a rla d ı: " E ğ e r b i r d e v rim c i o lm a k is liy o rs a n , b u n u b a ş k a la r ın a b e lli e tm e m e lis in . K e n d in i k o n tro l e d e ­ b ilm e lis in ." B a b u ş k in k ız a r m ış tı, f a k a t s o n r a d a n L y d ia ’ yı e n y a k ın d o s tu o la r a k g ö rm ü ş v e s ık s ık o n a d a n ış m ış ­ tı. O n u n la , b a ş k a h iç k im s e y le k o n u ş m a d ığ ı b i r ses to ­ n u y la k o n u ş u r d u . O g ü n le rd e P le h a n o v L o n d r a 'y a g e ld i. B a b u ş k in 'le o r ta k b i r to p la n tı d ü z e n le n d i. R u s y a 'y a iliş k in s o r u n la r 95 ta r tış ıld ı. B a b u ş k in 'in k e n d in e ö z g ü f ik ir le r i v a rd ı ve b u n la r ı k a r a r l ı b i r ş e k ild e s a v u n u y o r d u . O k a d a r k i, P le h a n o v b u n d a n e tk ile n d i v e o n u d a h a y a k ın d a n in c e ­ le m e y e b a ş la d ı. B u n u n la b ir l ik te B a b u ş k in p e k s ık ı d o s t o ld u ğ u V la d im ir İly iç 'te n b a ş k a s ın a ile r d e R u s y a ’d a y a ­ p a c a ğ ı ç a lış m a la r k o n u s u n d a sö z e tm e z d i. K ü ç ü k a m a o ld u k ç a ö z g ü n b i r b a ş k a o la y ı h a tır lıy o r u m . B a b u ş k in 'in g e liş in d e n b ir k a ç g ü n s o n r a , k o m ü n e u ğ r a d ığ ım ız d a h e rş e y in n e k a d a r d e rli to p lu o ld u ğ u n u g ö rü n c e ş a ş ır d ık . B ü tü n d ö k ü n tü le r to p la n m ış , g a z e te le r m a s a n ın ü s tü n d e a y n lm ış ve e t r a f s ü p r ü lm ü ş tü . ö ğ r e n d ik k i, e tr a f ı B ab u ş k m to p la m ış . " R u s a y d ın ı ç o k s a v r u k tu r , e tr a f ın ı d e r ­ le y ip to p la y a c a k b i r h iz m e tç iy e ih tiy a ç d u y a r , k e n d is i b e ­ c e re m e z .” d e d i B a b u ş k in . K ıs a b i r s ü r e s o n r a R u s y a 'y a d ö n d ü . O n u b i r d a h a h iç g ö rm e d ik . 1906 y ılın d a S ib ir y a ’d a s ilâ h la r la y a k a la n ­ d ı ve ö te k i a r k a d a ş la r la b ir l ik te a ç ık b i r m e z a rın b a ş ın ­ d a k u r ş u n a d iz ild i. K ie v ’d e k i c e z a e v in d e n k a ç a n b i r g r u p I s k r a 'c ı y o l­ d a ş, h e n ü z B a b u ş k in b u r a d a y k e n L o n d r a 'y a g e ld ile r. G e­ le n le r, B a u m a n , K r o k h m a l, B h ım fe ld ( S o n u n c u s u , b i r s a n d ık d o lu s u y a s a d ış ı y a y ın ve ç e ş itli a d r e s le r le R u s ­ y a 'y a g ir e r k e n s ın ır d a y a k a la n m ış ve K ie v c e z a e v in e k a ­ p a tılm ış tı.) V a lla ç ( t a k m a a d la r ı L itv in o v , B a b a ) ve T a r s is 'd i ( t a k m a a d ı C u m a ). K ie v 'd e k i b i r g r u p tu tu k lu n u n c e z a e v in d e n k a ç m a y a h a z ır la n m a k ta o ld u k la r ın ı b iliy o r d u k . C e z a ev in d e n k a ç ­ m a k o n u s u n d a b i r u z m a n o la n v e L o n d r a 'y a y e n i g e lm iş b u lu n a n D e u tc h (K ie v c e z a e v in d e k i k o ş u lla r a iliş k in ilk e ld e n b ilg is i v a r d ı.) b u n u n o la n a k s ız o ld u ğ u n u ile ri s ü ­ r ü y o r d u . B u n u n la b ir l ik te t u t u k l u l a r k a ç m a y ı b a ş a r d ıla r . İ p le r , k a n c a la r v e p a s a p o r tla r , c e z a e v in e d ış a r d a n sok lm u ş tu . C ez aev i a v lu s u n d a k i g e z in ti s ır a s ın d a n ö b e tç i v e g a rd iy a n k ıs tır ılıp , a ğ ız l a n b a ğ la n ıy o r v e tu t u k l u l a r 96 d u v a r d a n a tlıy o r la r . S ır a d a s o n u n c u o la n S ilv in — g a r d i­ y a n ı tu tu y o r — k a ç m a y ı b a ş a r a m ıy o r . B u z iy a r e ti iz le ye n g ü n le r ç o k te la ş lı g ü n le rd i. A ğ u sto s o r ta s ın d a , iş ç ile r in a n la y a b ile c e ğ i y a s a d ış ı b i r g a z e te o la n Y u z h n i R a b o ç i’* n in y a y ım c ıla r ın d a n , G ün e y ’d e k i tu tu k la m a la r ı, I s k r a v e Z a r y a Ö rg ü tü y le s ık ı iliş k ile r k u r m a k is te d ik le r in i b ild ir e n b i r m e k tu p a ld ık . Y a y ım c ıla r a y rıc a , b iz im g ö rü ş le rim iz le d a y a n ış m a h a lin ­ d e o ld u k la r ın ı a ç ık lıy o rla rd ı. B u , k u ş k u s u z , g ü ç le rim iz i b ir le ş tir m e y e y ö n e lm iş ö n e m li b i r a d ım d ı. B u n u n la b e ­ r a b e r , Y u z h n i R a b o ç i g r u b u b i r s o n r a k i m e k tu p ta , I s k r a ’ n ın lib e r a lle r e k a r ş ı s ü r d ü r d ü ğ ü k a le m ta r tış m a s ın ın s e r t to n u n u o n a y la m a d ık la r ın ı b ild ir d ile r . D a h a s o n r a , Y uz h n l R a lıo ç i'd c k i e d e b iy a tç ı g r u b u n b a ğ ım s ız lığ ın ı k o r u ­ m a y a «levam e d e c e ğ i n i vs. s ö y le m e y e b a ş la d ıla r . B irşey Ic k Ic ii ç e k i n d i k l e r i o r t a d a y d ı . M e k tu p la ş m a la r y o lu y la . S a m a r a ’d a k i y o ld a ş la rd a n Y u z h n i R a h o ç i'n in tu lu m u n u n ite le n d iric i ilk e le rin : 1. K öylü h a r e k e tin i ö n e m se m e m e k , 2. L ib e ra lle rle o la n k a ­ lem ta r tış m a la r ın ın s e r t to n u n d a n h o ş n u t o lm a m a k ve B a ğ ım sız b i r g r u p o la r a k k a lıp , h a lk a y ö n e lik k en d i y a y n ı o r g a n la r ın ı s ü r d ü r m e k is te ğ i o ld u ğ u n u ö ğ re n d ik . l i k i m b a ş ın d a , S ib ir y a 'd a n k a ç m ış b u lu n a n T ro ç k i L o ııd ra y a g e l d i . O z a m a n la r k e n d in i I s k r a cı k a b u l e d e r ­ di. V la d im ir İIy iç o n u y a k ın d a n in c e le d i ve R u s y a 'd a k i ç a lış m a la r a iliş k in iz le n im le ri k o n u s u n d a p e k ç o k s o r u ­ la r s o r d u . T r o ç k i R u sy a 'y a g e ri ç a ğ r ılıy o rd u , f a k a t Via d i m i r Ily iç , o n u n b ir ş e y le r ö ğ re n m e k ve I s k r a 'm n ç a lış ­ * Y u z h n i R a b o ç i ( G ü n e y li İ ş ç i) : A y n ı a d a l t ı n d a b i r g a z e t e y a y ı n l a y a n S o s y a l- D e m o k r a t b i r g r u p . G a z e te , O c a k 1900 ile N i ­ s a n 1903 a r a s ı n d a y a y ı n l a n d ı v e d a h a ç o k R u s y a ’n ın G ü n e y 'in d e k i S o s y a l- D e m o k r a t ö r g ü t l e r a r a s ı n d a d a ğ ı tı l d ı . G r u p , R u s y a S o sy a l - D e m o k r a t İş ç i P a r t i s i ’n i n İ k in c i K o n g r e s in e k a d a r f a a l i y e t l e ­ r i n i s ü r d ü r d ü — y a y ım c ı. 97 m a la r ın a y a r d ım c ı o lm a k ü z e r e y u r t d ış ın d a k a lm a s ın ı is te d i. T r o ç k i, P a r is 'e y e rle ş ti. O lc k m a ’d a k i s ü r g ü n d e n y e n i g e le n b ir i s i d e E k a te r i­ n a A le x a n d ro v a ( J a c q u e s ) id i. A le x a n d ro v a e s k id e n se ç ­ k in b i r N a r o d o v o le ts ’d i v e b u n u n iz le rin i ta ş ıy o r d u . 0 , b iz im m e r a k lı t a ş k ı n k ız la rım ız , ö rn e ğ in D im k a g ib i d e ­ ğ ild i, ç o k a ğ ırb a ş lıy d ı. A rtık b i r I s k r a ’c ıy d ı ve s ö y le d ik ­ le r in in b i r a ğ ırk ğ ı v a rd ı. V la d im ir Ily iç , N a r o d n a y a V o ly a 'n m e s k i d e v rim c i­ le rin e b ü y ü k say g ı d u y a r d ı. A le x a n d ro v a L o n d r a ’y a g e ld iğ in d e , o n u n e s k i b i r N a ro d o v o le s o lu ş u I s k r a g r u b u n a y e n i k a tılm ış o lm a s ı, V la ­ d im ir lly iç 'in o n a k a r ş ı tu tu m u n u e tk ile m e d i. B a n a g e lin ­ ce , o n a ç o k d e ğ e r v e r ir d im . K e sin o la r a k b i r S osyal-D em o k r a t o lm a d a n ö n c e, b a n a d a b i r işçi g r u b u b u lm a la ­ r ın ı is te m e k iç in A le x a n d r o v 'la ra ( O lm in s k i'Ie r) g itm iş ­ tim . B a s it e ş y a la r, h e r y a n a y ığ ılm ış is ta tis ti k k ita p la r ı, M ik h a il S te p a n o v iç 'in o d a n ın ö te k i u c u n d a o tu r u ş u ve k a n s ı E k a te r in a 'n ı n b e n im d e N a r o d n a y a V o ly a ’ya k a tıl­ m a m iç in y a p tığ ı a te ş li k o n u ş m a la r d a n ç o k e tk ile n d iğ i­ m i h a tır lıy o r u m . A le x a n d r o v a n in L o n d r a ’y a g e liş in d e n ö n c e b u n u V la d im ir İly iç 'e a n la ttım . O g ü n le r d e h a y r a n ­ lığ ım ız ı ç e k e n k iş i A le x a n d ro v a o ld u . V la d im ir lly iç , h e r z a m a n b ir b i r le r in e h a y r a n lık d u y a r d ı. B ir k iş id e d ik k a ­ te d e ğ e r b i r ö z e lik k e ş f e tti m i, a r t ı k o n a s ım sık ı s a r ılır ­ d ı. E k a te r in a A le x a n d ro v a , L o n d r a 'd a n P a r is 'e g itti. S o n ­ r a d a n p e k s a ğ la m b i r I s k r a 'c ı ç ık m a d ı. İk in c i P a r ti K ong r e s i’n d e L e n in 'in " a ç g ö z lü " ta k tik le r in e k a r ş ı b i r m u h a ­ le fe t a ğ ı ö r ü lm e s in d e o n u n d a y a r d ım la r ı o ld u . A le x an d ­ r o v a s o n r a u z la ş ıc ı M e rk e z K o m ite s i'n d e g ö re v a ld ı ve d a h a s o n r a s iy a s e t a r e n a s ın d a n ç e k ild i. R u s y a ’d a n L o n d r a ’y a g e le n ö te k i y o ld a ş la r a r a s ın d a , B o r is G o ld m a n (A d e le ) ve D o liv o - D o b ro v o ls k i'y i (D e rin ­ lik ) h a tır lıy o r u m . 98 B o r is G o ld m a n 'ı P e te r s b u r g ’d a y k e n ta n ım ış tım . O s ır a d a M ü c a d e le B irliğ i iç in b r o ş ü r l e r b a s m a k la u ğ r a ş a n b i r ö r g ü tt e te k n ik b i r işç iy d i. Ç o k k a r a r s ı z b i r a d a m o la n G o ld m a n , o z a m a n b i r I s k r a ’c ıy d ı. D o liv o , ş a ş ıla c a k k a ­ d a r s e s s iz b i r a d a m d ı. F a r e le r g ib i s e s siz o t u r u r d u . P e ­ t e r s b u r g ’s d ö n d ü k te n k ıs a s ü r e s o n r a a k lın ı k a y b e tti ve s o n r a y a n y a r ıy a iy ile ş tiğ i b i r s ır a d a k e n d in i v u r d u . O g ü n le r d e k i y e r a ltı ç a lış m a s ı ç o k z o r b i r y a ş a m d ı ve h e r ­ k e s b u n a d a y a n a m a z d ı. B ü tü n k ış, k o n g re iç in y o ğ u n h a z ır lık y a p ıld ı. K o n g ­ re y i h a z ır la m a k ü z e re , 1902 A ğ u s to s u n d a Y u z h n İ R a b o ç i v e K u z e y B i r l i ğ i n i n ü y e le r i K r a s n u k h a , I . I . R a d ç e n k o , K ra s ik o v , L e n g n ik v e K r iz h iz h a n o v s k i'd e n o lu ş a n b i r H a ­ z ır lık K o m ite s i k u r u ld u . B u n d , K o m ite y e ç o k d a h a s o n ­ r a k a tıld ı. " H a z ırlık ” k e lim e s i d u r u m a ç o k u y g u n d u . H a z ır lık K o m ite s i o lm a k s ız ın , k o n g re y i to p la m a k m ü m k ü n o la ­ m a z d ı. Y a y e n i k u r u lm u ş , ya d a h e n ü z o lu ş m a s ü re c i iç in d e b u lu n a n g r u p la r ın ö r g ü ts e l v e id e o lo jik a ç ıd a n e ş­ g ü d ü m ü n ü s a ğ la m a k v e y u r t d ış ın d a to p la n a c a k b i r k o n g re için b u n la r ın te m s ilc ile r in i a y a r la m a k g ib i b i r g ö re v , p o lis r e jim in in s o n d e re c e g ü ç k o ş u lla r ın d a y ü r ü ­ tü lm e k d u r u m u n d a y d ı. G e rç e k te , H a z ırlık K o m ite s iy le y a p ıla c a k b ü t ü n h a b e r le ş m e iş i V la d im ir lly iç 'in ü z e rin e k a ld ı. P o tr e s o v h a s ta y d ı — L o n d r a ’n ın s is i c iğ e rle rin e y a r a m ıy o r d u v e b i r y e r d e te d a v i o lu y o rd u . M a rto v , L o n d ­ r a 'y ı ve o r a n ın k a p a lı y a ş a n tıs ın ı s ık ıc ı b u lm u ş v e P a r is 'e g id ip o r a d a k a lm ış tı. " E m e ğ in K u r tu lu ş u " g r u b u n u n e s­ k i b i r ü y e s i o la n ve s ü r g ü n d e n k a ç m ış b u lu n a n D e u tc h ' u n d a o n d r a 'd a b u lu n m a s ı g e re k iy o rd u . " E m e ğ in K u r ­ tu lu ş u ” g r u b u , b i r ö r g ü tç ü o la r a k d a o n a b ü y ü k ü m itle r b a ğ la m ış tı. “Z h e n k a ( D e u tc h 'u n ta k m a a d ı) g e le n e k a d a r s a b r e t," d e d i v e V e ra Z a s u liç ; " R u sy a ile iliş k ile ri p e k g ü z el a y a r la y a c a k tır ." P le h a n o v v e A x e lro d d a , I s k r a 'd a 99 k e n d ile r in i te m s il e d e c e ğ i v e iş le r e g ö z k u la k o la c a ğ ı u m u d u y la o n a g ü v e n iy o rla rd ı. B u n u n la b ir lik te , D eu tc lı g e ld iğ in d e , R u s y a ’d a n b u n c a y ıl u z a k k a lm a n ın , o n u n ü z e r in d e g e r e k li iz le ri b ır a k tığ ın ı g ö r d ü k . İ n s a n la r la e t­ k ile ş m e y e o la n h a s r e ti, o n u n Y u r t D ış ın d a k i D e v rim c i R u s S o s y a l-D e m o k ra tla r B ir liğ in e * g ir m e s in e y o l a ç tı. Y u r t d ış ın d a k i R u s to p lu lu k la r ıy la y o ğ u n iliş k ile r k u r d u ve k ıs a s ü r e s o n r a P a r is ’e g itti. V e ra Z a s u liç , L o n d r a ’y a te m e lli y e r le ş m iş ti. R u s y a ’ d a k i ç a lış m a la r a iliş k in h ik â y e le ri is te k le d in le r d i a m a R u s y a ile iliş k i k u r m a d a y e te n e k s iz d i. B ü tü n b u ç a lış m a ­ la r ın y ü k ü n ü V la d im ir îly iç s ır tla n ıy o r d u . R u s y a ile y a ­ p ıla n h a b e r le ş m e le r , s in ir le r in i fe n a h a ld e y ıp r a tm ış tı. M e k tu p la r ın a h a f ta la r c a v e a y la r c a c e v a p b e k le m e k , b ü ­ t ü n iş le r in s u y a d ü ş m e s in d e n s ü r e k li k u ş k u d u y m a k , b ü ­ tü n b u u z a y ıp g id e n b e lirs iz ve k u ş k u d u r u m u , V la d i­ m i r Ily iç 'in k işiliğ iy le k e s in lik le b a ğ d a ş m ıy o rd u . R u s y a ’ y a y a z d ığ ı m e k tu p la r , h e m e n c e v a p v e rm e le r i iç in ric a ­ la r la d o lu y d u . "B ize d a h a s ık ve u z u n y a z m a n ız iç in , size c id d i o la r a k ve İ s r a r la b i r k e r e d a h a y a lv a rıy o ru z . M e k tu b u m u z u a l ı r a lm a z b iz e m u tla k a c e v a p v e rin , y a d a e n a z ın d a n m e k tu b u a ld ığ ın ız a iliş k in b i r ik i s a t ı r y a z ın ." B ü tü n m e k tu p la r ı, a c e le d a v r a n ılm a s ı iç in r ic a ­ l a r l a d o lu y d u . R u s y a 'd a n , " S o n y a ö lü g ib i s e s s iz .”; " Z a ­ r i n k o m ite y e z a m a n ın d a k a tılm a d ı.’ y a d a " K o c a k a r ıy la iliş k im iz y o k ." g ib i c ü m le le r iç e r e n m e k tu p la r a ld ığ ın d a , b ü t ü n g ece u y u y a m a z d ı. O u y k u s u z g e c e le ri h iç b ir z a m a n u n u tm a y a c a ğ ım . P a r t i y e k a r ş ı o la n t u tu m la r ı , k işise l * Y u r t D ış ın d a k i D e v r im c i R u s S o s y a l- D e m o k r a t l a r B irliğ i R a b o ç e y e D e lo İle b i r le ş m e g i r i ş i m i n i n b a ş a n s ı z k a l m a s ı ü z e r i n e 1001 y ı l ı n d a k u r u l m u ş t u r . Ö r g ü t , R u s S o s y a J - D e m o k r a s is in in y u r t d ı ş ı n d a k i t ü m d e v r i m c i ö ğ e le r in i b i r a r a y a g e t i r m i ş v e « E m e ğ in K u r t u l u ş u » g r u b u . Z a r y a v e I s k r a ’m n y a z ı k u r u l l a r ı d a B irliğ e k a t ı l m ı ş l a r d ı r . — y a y ım c ı. 100 b e ğ e n i y a d a n e f r e t te m e lin e d a y a n a n tü m f a r k lı g r u p ­ l a n b i r a r a y a g e tir e r e k b ir le ş m iş ve g ü ç lü b i r p a r t i k u r ­ m a k , V la d im ir Î ly iç ’in e n t u t k u l u a rz u s u y d u . U lu s a l n i­ te lik te k i a y r ılık la r d a d a h il, y a p m a e n g e lle rin b u lu n m a ­ d ığ ı b i r p a r t i h a y a l e d e r d i. B u n d 'la o la n m ü c a d e le b u e s a s a d a y a n ır . O z a m a n la r B u n d u n b ü y ü k ç o ğ u n lu ğ u R a b o ç e y e D e lo ’n u n g ö r ü ş ü n ü b e n im s iy o rd u . B u n d u n , y a ln ız c a u lu s a l k o n u la r d a ö z e rk liğ in i k o r u y a r a k P a r t i y e k a tılm a s ı h a lin d e , b u ö r g ü tü n k a ç ın ılm a z o la r a k P a r­ t i y l e a y n ı çizgiye g elece ği k o n u s u n d a , V la d im ir Îly iç 'in h iç b ir k u ş k u s u y o k tu . A n c ak B u n d , b ü tü n k o n u la r d a ta m b i r b a ğ ım s ız lık is tiy o r d u . B u n d ö n d e r le r i, y a ln ız c a fe ­ d e r a l te m e le d a y a lı b i r b a ğ lılığ ı k a b u l e d iy o r la r v e R u s S o s y a l-D e m o k ra t i ş ç i P a r t i s i y l e iliş k ili o lm a y a n , ken­ d ile r in e ö z g ü b i r s iy a s a l p a r tid e n söz e d iy o r la r d ı. B öyle si t a k t i k l e r Y a h u d i p r o le ta r y a s ı iç in y ık ıc ıy d ı. Y a h u d i p r o le ta r y a s ı, h iç b ir z a m a n k e n d i b a ş ın a z a f e r k a z a n a ­ m a z d ı. Y a ln ız c a b ü t ü n R u s y a ’n ın p r o le ta r y a s ıy la b ir le ­ ş irs e b i r g ü ç o la b ilir d i. B u n d ’c u la r b u n u a n la m a y ı b a ş a ­ r a m a d ıla r . V e b u n e d e n le I s b r a , B u n d ’la ş id d e tli b i r m ü ­ c a d e le y e g iriş li. B u m ü c a d e le , b ir lik iç in , iş ç i s ın ıfı h a ­ re k e lin in d a y a n ış m a s ı iç in b i r m ü c a d e le y d i. B ü tü n yazı kııı u lu bu m ü c a d e le n in iç in d e y d i. A n c ak , B u n d ’c u la r b i­ li v m ln ıd ı ki. b irlik iç in m ü c a d e le n in e n c o ş k u lu ş a m p i­ yo n u V la d im ir lly iç 'li. "lim eğiıı Kın lırlu şıı” g ıu b ıı, b i r k e z d a h a C en e v re 'y e ta ş ın m a s o ru n u n u o r ta y a a llı ve b u k e re s ö z k o n u s u ö n e ­ riy e k a rş ı o y k u lla n a n ya ln ız V la d im ir U y iç o ld u . Y o lc u ­ lu k iç in h a z ır lık y a p m a y a b a ş la d ık . V la d im ir îly iç 'in s i­ n ir le r i ö y le sin e b e r b a t b i r d u r u m d a y d ı k i, s ı r t t a v c gö­ ğ ü s te k i s in ir u ç la r ın ın iltih a p la n m a s ın ın yol a ç tığ ı s in ir ­ s e l b i r h a s ta lığ a tu tu ld u . K ız a r ık la r ı g ö r ü r g ö rm e z , h e m e n biı- tıp e l-k ita b ın a b a k tım . I>Ört y a d a b e ş y ıl tıp ö ğ re n c iliğ i y a p m ış o la n 101 T a h ta r e v d e ta h m in im i o n a y la y ın c a , V la d im ir İ ly iç ’i ten t ü r d i y o ta b u la d ım . B u o n a d a y a n ılm a z d e re c e d e a cı v e r ­ d i. B i r tn g iliz d o k t o r ç a ğ ır m a k h a tır ım ız a g e lm e d i, ç ü n ­ k ü b ö y le b i r iş, b i r İn g iliz lir a s ın a m a lo la c a k tı. İ n g ilte ­ r e 'd e iş ç ile r , t ıb b i b a k ım ç o k p a h a lı o ld u ğ u n d a n , g e n e l­ lik le k e n d i k e n d ile r in in d o k to r u d u r la r . C e n e v re 'y e y a p ­ tığ ım ız y o lc u lu k s ır a s ın d a , V la d im ir tly iç b ü y ü k a c ıla r iç in d e y d i ve o r a y a v a r ı r v a r m a z y a ta ğ a d ü ş tü ; o n b e ş g ü n k a d a r h a s t a y a ttı. L o n d r a 'd a y k e n V la d im ir İ ly iç ’in s in ir le r in i y o r m a ­ y a n , d a h a d o ğ r u s u o n a m u tlu lu k v e r e n b i r u ğ r a ş , " K ır Y o k s u lla r ın a " a d lı k ita p ç ığ ı y a z m a k o ld u . 1902 y ılın d a k i k ö y lü a y a k la n m a la r ı, k ö y lü le r iç in b i r k ita p ç ığ ın z o r u n ­ l u o ld u ğ u k o n u s u n d a o n u e s in le n d ir d i. B u k ita p ç ık , iş ç ile r in p a r tis in in n e y in p e ş in d e o ld u ğ u n u v e y o k su l k ö y lü le rin iş ç ile rle n e d e n b ir lik o lm a la r ı g e re k tiğ in i a ç ık ­ lıy o r d u . B u , V la d im ir tly iç 'in k ö y lü le re s e s le n d iğ i ilk k i­ ta p ç ık tı. 102 CENEVRE (1 9 03 ) C e n e v re ’y e 1903 N is a n 'ın d a la f ın d ık ve b i r işçi ma* h a le s i o la n S e c h e m n 'd a , k e n d i b a şım ız a k ü ç iik b i r ev k ir a la y a r a k , y e r le ş tik .Alı k a t l a z e m in i ta ş la d ö ş e n m iş g e n iş b i r m u tla k , ü s t k a tta is e ü ç k ü ç ü k o d a v a r d ı. M u t­ la k , o t u r m a o d a s ı g ö re v i y a p ıy o rd u . M o b ily a e k sik liğ in i, k ita p la r ım ız ı v e m u tf a k e ş y a la rım ız ı ta ş ı m a k ta k u lla n ­ d ığ ım ız s a n d ık l a r l a g id e rd ik . I g n a t ( K r a s ik o v ) , m u tf a ğ ı­ m ız a “k a ç a k ç ıla r ın in i" a d ın ı ta k tı. E t r a f ç o k k a r ış ık tı. B iris iy le Özel b i r k o n u ş m a y a p m a k is te d iğ im iz d e , y a k ın ı­ m ız d a k i p a r k a y a d a g ö lü n k ıy ıs ın a g itm e k z o r u n d a k a lı­ y o rd u k . D e le g e le r g elm ey e b a ş la d ıla r . D e m e n ty e v ’le r g eld i. K o s ty a (D e m e n ty e v 'in k a n s ı ) u la ş ım iş in d e k i u s ta lığ ıy ­ la V la d im ir lly iç ’i h a y r e te d ü ş ü r d ü . “O, g e rç e k b i r u la ş103 tır m a c ıd ır ." d iy e sık sık s ö y le r d i V la d im ir îly iç ; “İ ş y a p ıy o r, ge ve zelik e tm iy o r .” G e le n le rd e n b i r d iğ e ri d e s ık ı f ık ı o ld u ğ u m u z L y u b o v R a d ç e n k o ’y d u . S a a tle r c e k o ­ n u ş tu k . S o n r a , R o s to v d e le g e le ri — G u se v , L o k e rm a n ; d a h a s o n r a Z e m liç k a , B e rg , D ayı v e G en ç ( D im itr i îly iç ) g e ld ile r. H e r g ü n b ir i ç ık a g e liy o rd u . D e le g e le rle , p r o g r a ­ m a ve B u n d a iliş k in s o r u n la r ı ta r t ı ş ı y o r v e o n la r ın a n ­ l a t tık la r ım d in liy o r d u k . M a rto v h e p b iz d e y d i ve d e le g e ­ le r le k o n u ş m a k ta n b ık ıp u s a n m ıy o r d u . Y u z h n i R a b o ç i g r u b u n u n , h a lk a y ö n e lik b i r g a ze te g ö r ü n tü s ü a ltın d a , b a ğ ım s ız v a r lık la r ım k o r u m a h a k k ı is te m e ş e k lin d e o r ta y a ç ık a n tu tu m u , d e le g e le re a n la t ıl­ m a lıy d ı. H a lk a y ö n e lik b ir g a z e te n in , y a s a d ış ı k o ş u lla r a ltın d a , g e rç e k b i r k itle h a b e r le ş m e a r a c ı o la m a y a c a ğ ı ve b ü y ü k t i r a j a g ü v e n e m e y e c e ğ in i a ç ık la m a k z o r u n d a y ­ d ık . I s k r a y a zı k u r u lu k o n u s u n d a g ö rü ş a y r ılık la r ı o r t a ­ ya ç ık tı. D u r u m d a y a n ılm a z b i r ş e k il a ld ı. Y azı k u r u lu , ü ç e r k iş ilik , b a ş lıc a ik i g r u b a a y r ılm ış tı: P le h a n o v , A xel­ ro d ve Z a s u liç b i r g r u p ta ; L e n in , M a r to v v e P o tr e s o v d i­ ğ e r g r u p ta . V la d im ir îly iç , M a r t a y ın d a y a p m ış o ld u ğ u ö n e riy i te k r a r la d ı: y a zı k u r u lu n a , k o n g re y e k a d a r , ge ­ ç ic i o la r a k b i r y e d in c i üy e a ta n m a lıy d ı. K r a s ik o v a t a n ­ dı. Ü çlü b i r y a zı k u r u lu s o r u n u , V la d im ir îly iç 'in k a fa s ı­ n ı g id e re k d a h a ç o k m e ş g u l e tm e y e b a ş la d ı. B u ç o k n a z ik b i r s o r u n d u ; o y sa b u k o n u d a d e le g e le re h iç b ir şey sö y ­ le n m e m iş ti. O z a m a n k i y a p ıs ıy la , I s k r a y a z ı k u r u lu n u n , a r t ı k b u iş in ü s te s in d e n g e le m ey e ce ğ i g e rç e ğ in in s ö z ü n ü e tm e k b ile ç o k ü z ü c ü b i r şey d i. D e le g e le r, H a z ır lık K o m ite s i ü y e le r in d e n y a k ın ıy o r­ la r d ı. B ir ü y e ç o k s e r t ve p a ta v a ts ız , b i r b a ş k a s ı ç o k p a ­ s if o lm a k la s u ç la n ıy o rd u . I s k r a n ı n , b ü tü n o lu p b ite c e k ­ le r e y ö n v e rm e k is te d iğ i ş e k lin d e b i r h o ş n u ts u z lu k v a r ­ d ı d e le g e le rd e a m a , g e n e l k a m h e r h a n g i b i r a y r ılık ol104 m a d iğ i ve k o n g re d e n s o n r a h e rş e y in g ü l g ib i y o lu n a gi­ re c e ğ iy d i. C la ir (K riz h iz h a n o v s k i) v e K u r z ( L e n g n ik ) d ış ın d a ­ k i tü m d e le g e le r g e lm iş le rd i. 105 İK İN C İ K O N G R E (T e m m u z - A ğ u sto s 1903) A slın d a k o n g re n in B r ü k s e l'd e to p la n m a s ı a m a ç la n ­ m ış ve g e r ç e k te n d e ilk o t u r u m l a r o r a d a y a p ılm ış tı. E s ­ k i b i r P le h a n o v ’c u o la n K o lts o v , o z a m a n B r ü k s e l'd e o tu ­ r u y o r d u v e k o n g re iç in b ü t ü n iş le ri a y a r la m a y ı ü s tle n ­ m iş ti. B u n u n la b ir lik te , d a h a s o n r a k o n g re y i o r a d a y a p ­ m a n ın o k a d a r k o la y o lm a d ığ ı a n la ş ıld ı. B ü tü n d e le g e le r K o lts o v 'a b a ş v u r a c a k la r d ı. O ysa, d ö r t y a d a b e ş d e le g e ­ n in o n u n e v in e u ğ r a m a s ın d a n s o n r a ev s a h ib i o la n h a ­ n ım , b u g id ip g e lm e le r e d a h a fa z la d a y a n a m a y a c a ğ ın ı ve e ğ e r b i r k iş i d a h a g e lirs e e v d e n ç ık m a k z o r u n d a k a la c a ­ ğ ın ı b ild ir d i. B u n u n ü z e rin e K o lts o v 'u n k a r ıs ı, b ü t ü n g ü n s o k a ğ ın k ö ş e s in d e d ik ilip d e le g e le rin y o lu n u b e k le ­ y e re k , o n la r ı, s a n ıy o r u m C o q d 'O r d iy e a n ıla n s o sy a lis t- 106 le r in o te lin e y o lla d ı. D e le g e le r t ü m o te li k a p la d ıla r . G u se v , a k ş a m la r ı b i r y u d u m k o n y a k iç tik te n s o n r a , ö y le sin e g ü r b i r se sle o p e r a a r y a la r ı s ö y lü y o rd u k i, d ış a r d a , p e n c e r e le r in a l­ tın d a k a la b a lık la r to p la n ıy o r d u . ( V la d im ir îly iç , G u se v ’in ş a r k ı sö y le y işin i, ö z e lik le K liş e d e E v le n m iş tik ş a r k ıs ın ı s e v e r d i) . B u a r a d a , g iz lilik a ç ıs ın d a n b ü y ü k t e d b ir le r a ld ık . B e lç ik a 'd a k i P a r ti , k o n g r e n in b ü y ü k b i r u n a m b a r ın d a y a p ılm a s ın ın d a h a g ü v e n li o la c a ğ ın ı s a v u n d u . B u a m b a r ­ d a to p la n m a m ız , y a ln ız c a f a r e le r i v e b i r d e p o lis i, ş a ş ı r t ­ m a k ta b a ş a r ılı o ld u . K o n g r e y e , 43 o y lıa k k ı o la n ve 14 d e y a ln ız c a s ö z h a k k ı olein d e le g e k a tıld ı. Ç ok s a y ıd a d e ­ le g e n in , y ü z b in le rc e P a r ti ü y e s in i te m s il e ttiğ i g ü n ü m ü z k o n g re le riy le k a r ş ıla ş tır ıld ığ ın d a , b u k o n g re k ü ç ü k b i r k o n g re o la r a k g ö r ü le c e k tir . O ysa o z a m a n b iz , b u n u d a b ü y ü k b i r k o n g r e k a b u l e d iy o r d u k . 1898'de to p la n a n B i­ rin c i K o n g r e y e y a ln ız c a d o k u z k iş i k a tılm ış tı. H e rk e s , g e ç e n ş u b e ş y ıl iç in d e b ü y ü k g e lişm e s a ğ la n d ığ ın ı d ü ­ ş ü n ü y o r d u . H e p s in d e n ö n e m lis i, b u d e le g e le ri g ö n d e re n ö r g ü tle r , a r t ı k y a r ı u y d u r m a ş e y le r d e ğ ild i; g e rç e k te n v a r d ıla r ve h e r z a m a n k in d e n d a h a g ü ç lü b i r ş e k ild e g e ­ liş e n işçi h a r e k e tiy le s ık ı b a ğ la r a s a h ip tile r . V la d im ir tly iç , b ö y le b i r k o n g re y e n a s ıl ö z le m d u y ­ m u ş tu ! Y a ş a d ığ ı s ü re c e , h e r z a m a n P a r t i K o n g r e le r in e s a n d e re c e ö n e m v e r m iş tir . P a r t i k o n g re s in i, b ü t ü n k iş i­ sel ş e y le rin b i r y a n a b ıra k ıld ığ ı, h i ç b i r ş e y in g iz le n m e d i­ ği v e h e r ş e y in a ç ık ç a o r ta y a k o n d u ğ u e n y ü k s e k b i r o to ­ r i t e s a y a r d ı. P a r t i k o n g r e le r in e h a z ır la n ır k e n b ü y ü k ç a ­ b a h a r c a r v e y a p a c a ğ ı k o n u ş m a la r a ö zel b i r titiz lik g ö s­ te r ir d i . P le h a n o v d a , V la d im ir tly iç k a d a r a rz u y la k o n g re y i b e k liy o rd u . K o n g re n in a ç ılış ın ı ö y a p tı. U n a m b a r ın d a k i u y d u r m a p la tf o r m u n a r k a s ın a d ü ş e n k o c a m a n p e n c e re 10 7 k ırm ız ı b i r k u m a ş la ö r tü l m ü ş tü . H e r k e s h e y e c a n lıy d ı. P le h a n o v ’u n g e rç e k ve iç te n d u y g u la n d ile g e tir e n k o n u ş ­ m a s ı p e k g ö rk e m liy d i. B a ş k a n a s ıl o la b ilir d i ki! S ü r g ü n y a ş a n tıs ın ın u z u n y ı l l a n g e ç m iş te k a lm ış b i r şe y g ib i gö­ r ü n ü y o r d u . R u s y a S o s y a l-D e m o k ra t îş ç i P a r t i s i n i n K ong re s i'n i a ç ıy o r d u . A slın a b a k ılır s a , İ k in c i K o n g re , b i r b a ş la n g ıç kon gre s iy d i. Ö n e m li k u r a m s a l s o r u n l a r b u r a d a o r ta y a k o n ­ m u ş ve P a r t i id e o lo jis in in te m e lle r i b u r a d a a tılm ış tı. B i­ r in c i K o n g r e d e y a ln ız c a P a r t i n i n y ö n ü b e lir le n m iş v e k u r u lu ş u n a iliş k in b i r b ild ir i k a b u l e d ilm iş ti. İk in c i K o n ­ g r e y e k a d a r P a r t i n i n b i r p r o g r a m ı o lm a m ış tı. I s k r a y a z ı k u r u lu b ö y le b i r p r o g r a m ta s la ğ ı h a z ır la m ış ve ta s ­ la k ü z e r in d e u z u n s ü r e g ö r ü ş m e le r y a p ılm ış tı. H e r k e li­ m e v e h e r c ü m le e le a lın m ış , d e ğ e r le n d ir ilm iş v e h a r a ­ r e tle t a r tış ılm ış tı. P r o g r a m a iliş k in y a z ış m a la r, y a zı k u ­ r u lu n u n M ü n ih v e İ s v iç r e d a l l a n a r a s ın d a a y la r c a s ü r ü p g itm iş ti. P e k ç o k e y le m y a n lıs ı işç i, b u ta r tış m a la r ı t a ­ m a m e n s o y u t ş e y le r o la r a k d e ğ e r le n d ir m iş ve p r o g r a m ­ d a " şu y a d a b u ş e k ild e " b i r m a d d e n in y e r a lıp a lm a m a ­ s ın ın o k a d a r ö n e m li o lm a y a c a ğ ım s a n m ış tı. V la d im ir îly iç 'le b ir lik te , L e o T o ls to y 'u n b i r y e rd e k u lla n d ığ ı b i r b e n z e tm e y i h a tır la d ık . B iri, y o ld a y ü r ü r ­ k e n , ile r d e ç ö m e lm iş b i r a d a m ın g a r ip b i r ş e k ild e k o lla ­ r ın ı s a lla d ığ ın ı g ö rm ü ş v e d e lin in b i r i d iy e d ü ş ü n m ü ş ; a m a y a k la ş ın c a , b u n u n k a ld ır ım t a ş ı n d a b ıç a ğ ın ı b ile y e n b i r a d a m o ld u ğ u n u a n la m ış . K u r a m s a l ta r tış m a la r d a d a a y n ı şe y o lu r . D ış a r d a n b a k ıld ığ ın d a , z a m a n k a y b e tm e k ­ te n b a ş k a b i r iş e y a r a m a d ığ ı s a n ılır , a m a iş in iç in e d e r in ­ le m e s in e g irild iğ in d e n e k a d a r ö n e m li o ld u ğ u g ö rü lü r . P r o g r a m k o n u s u n d a d a b ö y le o ld u . D e le g e le r C e n e v re 'y e g e lm e y e b a ş la d ığ ın d a , p r o g r a ­ m a iliş k in te m e l s o r u n la r , o n la r la b ü tü n a y r ın tıla r ıy la ta r tış ıld ı. B u k o n u n u n k o n g re d e g ö rü ş ü lm e s i, ö te k i ko- 10R n u J a r a g ö re ç o k d a h a p ü r ü z s ü z o ld u . İ k in c i K o n g r e ’d e ta r tış ıla n so n d e re c e ö n e m li b i r b a ş k a k o n u d a B u n d s o r u n u y d u . B ir in c i K o n g re 'd e , h e r n e k a d a r ö z e r k d e o ls a , B u n d u n , P a r ti n in b i r p a r ç a s ı o lm a s ı k a r a r la ş tır ılm ış tı. B irin c i K o n g re ’d e n b u y a n a g e çe n b e ş y ıl iç in d e , P a r ti , e y le m b a k ım ın d a n b ir le ş m iş b i r b ü tü n o la r a k v a r lık g ö s te r e m e m iş ti ve B u n d k e n d i b a ş ın a v a r lığ ın ı s ü r d ü r m ü ş tü . Ş im d i B u n d , b u a y r ı v a r ­ lığ ın d a n y a r a r la n m a k v e R .S .D .İ.P . ile y a ln ız c a f e d e r a tif n ite lik te iliş k ile r k u r m a k is tiy o r d u . B ü tü n b u n u n a ltın d a y a ta n n e d e n , B u n d u n k ü ç ü k Y a h u d i k a s a b a la r ın d a k i z a ­ n a a tç ıla r ın e ğ ilim in i y a n s ıtm a s ı, s iy a s a l m ü c a d e le d e n d a ­ h a ç o k e k o n o m ik m ü c a d e le y le ilg ile n m e s i v e b u n e d e n ­ le d e " E k o n o m is tle r e ”, I s k r a 'c ı l a r d a n ç o k d a h a fa z la y a k ın lık d u y m a s ıy d ı. T a r tı ş m a k o n u s u o la n a s ıl s o r u n ş u y d u : R u s y a s ı n ı r l a n iç in d e y a ş a y a n tü m u l u s l a n n iş­ ç ile r in i s a ğ la m b i r ş e k ild e ç e v re s in d e to p la n m ış , b ü tü n ü lk e y i k a p s a y a n , g ü ç lü v e b ir le ş m iş b i r te k iş ç i p a r tis in e m i, y o k s a u lu s a l ö lç ü le re g ö re o lu ş a n b ir k a ç işçi p a r t i ­ s in e m i s a h ip o lu n a c a k tı. B u s o r u n , ü lk e iç in d e , u lu s la r a r a s ın d a k i d a y a n ış m a y ı k u r m a s o ru n u y d u . I s k r a yazı k u r u lu , işçi s ın ıfın ın u lu s la r a r a s ı b ü tü n le ş m e s in i s a v u ­ n u y o rd u . B u n d ise, ü lk e d e k i t ü m u lu s a l n ite lik te k i işçi p a r tile r i a r a s ın d a , y a ln ız c a sö z le şm e y e d a y a n a n d o s tç a iliş k ile ri v e u lu s a l a y rım c ılığ ı s a v u n u y o r d u . B u n d s o r u n u d a , d e le g e le r g e lm e y e b a ş la d ığ ın d a , o n ­ la r la a y r ın tılı b i r ş e k ild e t a r tış m ış v e k o n g re d e b ü y ü k b i r ç o ğ u n lu k la a y n e n I s k r a çiz g isi d o ğ r u ltu s u n d a k a b u l e d ilm iş ti. K o n g re d e n s o n r a k i b ö lü n m e , İk in c i K o n g re 'd e a lm a n k a r a r l a r ı n v e k a b u l e d ile n te m e l s o r u n la r ın m uazzam ö n e m i ü z e r in e , p e k ç o k k iş i b a k ım ın d a n g ölg e d ü ş ü r ­ d ü . B u t a r t ı ş m a l a r s ır a s ın d a V la d im ir İly iç , P le h a n o v ’a h e r z a m a n d a n d a y a k ın h is s e tti k e n d in i. P le h a n o v u n , 109 " d e v rim in y a r a r ın a o la n , e n y ü c e k a n u n d u r ” ilk e s in in e n d e m o k r a tik ilk e k a b u l e d ilm e s i v e g e n e l o y h a k k ı k a v r a ­ m ın ın b ile b u ilk e n in ış ığ ın d a d e ğ e r le n d ir ilm e s i g e r e k ti­ ğ in e iliş k in k o n u ş m a s ı, V la d im ir lly iç ü z e r in d e m u a z ­ z a m e tk i y a p tı. V la d im ir îly iç , o n d ö r t y ıl s o n r a B o lşe v ik le r K u r u c u M ec lisi d a ğ ıtm a k s o r u n u y la k a r ş ıla ş tık la r ın ­ d a , b u k o n u ş m a y ı h a tır la d ı. P le h a n o v 'u n , V la d im ir Ily iç ’in g ö rü ş le riy le b a ğ d a ş a n b i r b a ş k a k o n u ş m a s ı d a , " p r o le ta r y a n ın h a k la r ın ın g ü ­ v e n c e si o la r a k " h a lk a y ö n e lik e ğ itim in ö n e m in e d e ğ in e n k o n u ş m a siy d i. K o n g re d e , P le h a n o v d a , k e n d in i L e n in ’e y a k ın h is s e ­ d iy o rd u . R a b o ç e y e D elo g r u b u n u n a te ş li b i r s a v u n u c u s u o lu p , b ü t ü n ç a b a s ı, P le h a n o v 'la L e n in a r a s ın d a b i r a y r ılık y a ­ r a tm a k o la n A k im o v a v e rd iğ i c e v a p ta P le h a n o v şö y le k o n u ş tu : " N a p o ly o n u n , m a r e ş a lle r in i k a r ıla r ın d a n b o ­ ş a n m a y a z o r la m a k g ib i ç ılg ın c a b i r tu tk u s u v a r d ı. B azı m a r e ş a lle r , k a n l a r ı n ı ç o k s e v d ik le ri h a ld e b u is te ğ e b o ­ y u n e y d ile r. Y o ld a ş A k im o v , b u a ç ıd a n b a n a N a p o ly o n u h a tır la tıy o r : n e p a h a s ın a o lu r s a o ls u n L e n in 'Ie b e n i b o ­ ş a n d ır m a k İs tiy o r. A m a b e n , N a p o ly o n u n m a r e ş a lle r in ­ d e n d a h a k iş ilik s a h ib i o la c a ğ ım ? L e n in 'i b o ş a m a y a c a ­ ğ ım ve u m a n m o d a b e n i b o ş a m a y ı d ü ş ü n m e z .” V la d im ir îly iç g ü ld ü v e b a ş ın ı s a lla d ı. G ü n d e m d e k i b ir in c i m a d d e n in ( k o n g r e n in b ile ş im i) g ö r ü ş ü lm e s i s ır a s ın d a B o r b a (M ü c a d e le ) g ru b u n u n (R y a z a n o v , N e v z o ro v , G u re v iç ) b i r te m s ilc is in in ç a ğ r ı­ lıp ç a ğ r ılm a m a s ı s o n u n a iliş k in o la r a k b e k le n m e d ik b ir o la y p a t l a k v e rd i. H a z ır lık K o m ite s i, k e n d i g ö r ü ş ü n ü b e ­ n im s e tm e k is te d i. A slın d a s o r u n , h iç d e B o r b a g ru b u d e ğ ild i. H a z ır lık K o m ite s i, d e le g e le r ü z e r in d e özel b i r d is ip lin s a ğ la m a k is tiy o r d u . B ö y le lik le , d e le g e le r iç in en y ü k s e k o to r i te k o n g r e n in k e n d is i d e ğ il, H a z ır lık K o m ite ­ 110 s i o la c a k tı. V la d im ir Ily iç n e r d e y s e h ır s ın d a n p a tlıy o r d u . B u ta k tik le r e k a r ş ı ç ık a n P a v lo v iç 'i ( K r a s ik o v ) d e s te k le ­ y e n y a ln ız c a o d e ğ ild i: M a r to v v e b a ş k a la r ı d a P a v lo v iç 'i d e s te k le m iş ti. H a z ır lık K o m ite s i'n in g ö re v in e k o n g r e t a ­ r a f ın d a n s o n v e rilm e s in e r a ğ m e n , o la y y in e d e ö n e m liy ­ d i v e b i r s ü r ü k a r ış ık lık la r ın h a b e r c is i o ld u . B u n u n la b ir l ik te b u o la y , B u n d u n P a r t i iç in d e k i y e ri v e P a r ti p r o g r a m ı g ib i ç o k ö n e m li s o r u n l a r n e d e n iy le ik in c i p la ­ n a itild i. B u n d k o n u s u n d a , I s k r a y a z ı k u r u lu , H a z ır lık K o m ite s i v e y e r e l d e le g e le r a y n ı g ö r ü ş te y d ile r. Y uzh.nl R a b o ç l te m s ilc is i v e H a z ır lık K o m ite s in in ü y e si Y ego ro v (L e v in ) B u n d a k e s in lik le k a r ş ı ç ık tı. V e rile n a r a d a , Pleh a n o v , ‘'k o n u ş m a s ın ın h e r eve d a ğ ıtılm a s ı” g e re k tiğ in i s ö y le y e re k Y e g o ro v 'a iltif a t e tti. B u n d ta m a m e n m a ğ lu b e d ild i. P a r t i ç a lış m a s ı ve S o s y a l-D e m o k ra t h a r e k e tin b ü ­ t ü n b irliğ iy le , m illi ö z e llik le r in k a r ış tır ılm a m a s ı ü z e r in ­ d e k i g ö r ü ş le r , ö n e m le , k a b u l e d ild i. B u a r a d a , L o n d r a ’y a g öç e tm e k z o ru n d a k a ld ık . B rü k s e l p o lis i, d e le g e le r a ç ıs ın d a n iş le r i g ü ç le ş tir d i. Z e m ly a ç k a v e b i r " k iş in in d a h a ü lk e d ış ın a ç ık a r ılm a s ı ü z e rin e h e p im iz h a r e k e te g e ç tik . T a h ta r e v 'I e r , k o n g r e n in L o n d r a 'd a to p la n m a s ı iç in e lle r in d e n g e le n i y a p tıla r . L on­ d r a p o lisi b i r e n g el ç ık a r m a d ı. B u n d k o n u s u n u n g ö rü ş ü lm e s in e d e v a m e d ild i. B u n ­ d a n s o n r a , P a r t i p r o g r a m ı k o n u s u k o m is y o n a ş a m a s ın ­ d a y k e n , g ü n d e m in d ö r d ü n c ü m a d d e s i o la n m e rk e z y a y ın o r g a n ın m o n a y la n m a s ı s o r u n u n a g e ç tik . R a b o ç e y e D elo g r u b u d ış ın d a h e r k e s , I s k r a 'n m m e rk e z y a y ın o r g a n ı o l­ d u ğ u k o n u s u n d a a y n ı g ö r ü ş ü p a y la ş ıy o rd u . I s k r a çoşk u y la k a r ş ıla n d ı. H a z ır lık K o m ite s i ü y e s i P o p o v (R o z a ­ n o v ) b ile , “B u r a d a , b u k o n g re d e , b ü y ü k ö lç ü d e I s k r a 'n m ç a b a la r ıy la y a r a tılm ış , b ir lik h a lin d e b i r P a r ti g ö rü y o ru z ." d e d i. B u k o n u ş m a , o n u n c u o tu r u m d a y a p ılm ış tı. K o n g re n in tü m ç a lış m a la r ı 37 o tu r u m d a ta m a m la n d ı. Y a­ 111 v a ş y a v a ş k o n g r e ü z e r in d e b u l u t l a r to p la n m a y a b a ş lıy o r ­ d u . M e rk e z K o m ite s in e ü ç k iş i se ç ile c e k ti. H a lih a z ır d a m e v c u t b i r M e rk e z K o m ite ç e k ir d e ğ i y o k tu . Ç a lışk a n b i r ö r g ü tç ü o ld u ğ u n u is p a tla y a n G le h o v ( N o s k o v ) t a r t ı ş ­ m a s ız te k a d a y d ı. E ğ e r k o n g re d e b u lu n m u ş o ls a , ö te k i a d a y d a C la ir ( K r iz h iz h a n o v s k i) o la c a k tı. F a k a t o k o n g ­ r e d e y o k tu . O n a ve K u r z 'a oy v e rm e k a n c a k v e k a le te n o la b ile c e k ti k i, h u d a so n d e r e c e t e r s b i r iş ti. Ö te y a n d a n , M e rk e z K o m ite s i ü y e liğ in e a d a y o la n p e k ç o k " g e n e ra l" v a r d ı k o n g re d e . B u n la r , J a c q u e s ( S t e i n . A le x a n d r o v a ), F o m in ( K r o k h m a l) , S t e m ( K o s ty a - R o s a G a lb e r s ta d ) , P o p o v ( R o z a n o v ) ve Y e g o ro v 'd u (L e v in ). B ü tü n b u n la r , ü ç k iş ilik M e rk e z K o m ite s in d e k i ik i ü y e lik iç in a d a y d ı­ la r. B irb ir im iz i y a ln ız c a P a r t i ü y e s i o la r a k d e ğ il, f a k a t iç li d ış lı k iş is e l y a ş a n tıla r ım ız d a n d a ta n ıy o r d u k . B u ö y ­ le s in e b i r k iş is e l b e ğ e n ile r v e n e f r e t l e r a ğ ıy d ı k i. O ylam a z a m a n ı y a k la ş tık ç a h a v a d a h a d a g e rg in le ş ti. D ış a r d a k i M e r k e z in k o n tr o l ü e le g e ç ire c e ğ i ve g ö r ü ş le r in i z o r la k a ­ b u l e ttir m e k is te y e c e ğ i vs. y o lu n d a k i B u n d ve R a b o ç e y e D e lo ’n u n y a p tığ ı s u ç la m a la r , b a ş la n g ıç ta k e s in lik le vc ş id d e tle re d d e d ilm iş ti. B u n u n la b ir lik te , b u s u ç la m a la r , M e rk e z ’i ve k a r a r s ız la r ı — o n la r b u n u n f a r k ın d a o lm a ­ s a l a r b ile — e tk ile m e iş in i d e b e c e r m iş ti. K im in " k o n tro l u 'n d a n k o r k u lu y o r d u ? K u ş k u s u z , M a rto v , Z a su liç , S ta f o v e r v e A x e lro d ’u n k in d e n de ğ il. L e n in ve P le h a n o v ’u n k o n tr o lu n d a n k o r k u y o r la r d ı. A y rıc a , R u s y a ’d a k i ç a lış m a ­ l a r a ve k iş ile r e iliş k in s o r u n la r ın , e y le m e iliş k in ç a lış m a ­ la r a k a tılm a y a n P le h a n o v t a r a f ın d a n d e ğ il, L e n in t a r a ­ f ın d a n k a r a r la ş tır ıla c a ğ ın ı d a h iliy o r la r d ı. K o n g re , I s k r a ’n ın tu tu m u n u o n a y la n m ış tı. A nc ak , yi­ n e d e b i r I s k r a y azı k u r u lu s e ç ilm e k z o ru n d a y d ı. V la d im ir lly iç , I s k r a yazı k u r u lu n u n ü ç ü y e d e n o lu ş ­ m a s ın ı ö n e rd i. B u ö n e ri k o n u s u n d a , M a rto v ve P o tr e s o v ’u ö n c e d e n h a b e r li k ılm ış tı. M a rto v , d e le g e le r g e ld ik ç e , o n ­ 112 l a r a e n u y g u n f ik i r in ü ç k iş ilik b i r y a zı k u r u l u f ik r i o l­ d u ğ u n u s a v u n m u ş tu . M a rto v , d a h a o z a m a n , ü ç k iş ilik b i r y a z ı k u r u lu ö n e r is in in P le h a n o v ’u h e d e f a ld ığ ın ı a n ­ la m ış tı. V la d im ir Ily iç , ü ç k iş ilik y a z ı k u r u lu n a iliş k in ö n e r i ta s la ğ ın ı P le h a n o v 'a v e rd iğ in d e , P le h a n o v b u n u o k u m u ş ve te k k e lim e s ö y le m e d e n c e b in e k o y m u ş tu . P le ­ h a n o v , o lu p b ite n le r i a n la m ış v e b u n a ra z ı o lm u ş tu . O r­ t a d a b i r P a r t i o ld u ğ u n a g ö re , p r a t i k ç a lış m a z o r u n lu y ­ du. M a r to v , H a z ır lık K o m ite s i ü y e le riy le , I a k r a ’d a k i d i­ ğ e r k iş ile r d e n d a h a ç o k k a y n a ş m ış tı. Ü ç k iş ilik y a zı k u ­ r u l u f ik r in in k e n d is in i h e d e f a ld ığ ın ı, ve e ğ e r y a zı k u r u ­ l u n a k a tılır s a b u n u n Z a su liç , P o tr e s o v ve A x e lr o d a ih a ­ n e t e tm e k a n la m ı ta ş ıy a c a ğ ın ı M a r to v 'a in a n d ır m a k fa z ­ la z a m a n a lm a d ı. B ö y le b i r o r tm d a , T ü z ü ğ ü n b irin c i p a r a g r a f ı ü z e r in ­ d e k i t a r tış m a s o n d e re c e h ır ç ın b i r n ite lik k a z a n d ı. L e ­ n in v e M a r to v , P a r t i T ü z ü ğ ü n ü n b ir in c i p a r a g r a f ı ü z e ­ r in d e , h e n ı siy a sa l îıc ın d e ö r g ü ts e l a ç ıd a n g ö r ü ş a y rılı­ ğ ın a d ü ş tü le r . D a h a ö n c e d e sık sık g ö rü ş a y rılığ ın a d ü ş ­ tü k le r i o lm u ş tu , a m a b u a y r ılık la r d a r s ı n ı r l a r iç in d e k a l­ m ış ve k ıs a s ü r e d e g id e r ilm iş ti. B u k e z k o n g r e d e k a r ş ı k a rş ıy a g e liy o r la r d ı ve Isk ra .'y a , P le h a n o v 'a ve L e n in e h ın c ı o la n h e r k e s ta r tış m a y ı k ö rü k le y e r e k , b u g ö rü ş ay­ r ılığ ın ın , te m e l b i r ilk e ü z e r in d e a n la ş m a z lığ a d ö n ü ş m e s i iç in e lin d e n g e le n i y a p ıy o r d u . L e n in , " N e re d e n B a ş la m a ­ l ı ” a d lı m a k a le s i ve "N e Y a p m a lı? " a d lı k ita b ı iç in e le ş ti­ r iliy o r, g ö z ü y ü k s e k le r d e o lm a k v s. ile s u ç la n ıy o rd u . V la ­ d im ir tly iç , “B ir A d ım İ l e r i İ k i A d ım G e r i” a d ın d a k i k i­ ta b ın d a ş u n la r ı ya zd ı: " B u n u n la ilg ili o la r a k , K o n g r e ’de, 'M e rk e z ' d e le g e le ­ r in d e n b iris iy le a r a m ız d a g e çe n b i r k o n u ş m a y ı h a tır la m a ­ d a n e d e m iy e c e ğ im . 'K o n g re m iz d e k i h a v a n e k a d a r c a n sık ıc ı!' d iy e y a k ın m ış tı. 'B u s e r t m ü c a d e le , b ir in i ö te k i­ 113 n e k a r ş ı k ış k ır tm a , b u b ir b i r in i ıs ır ır c a s m a t a r tış m a , b u y o ld a ş ç a o lm a y a n t u t u m l a r ...' B e n şö y le c e v a p v e rd im ; ‘K o n g re m iz n e k a d a r g ö rk e m li. Ö z g ü r v e a ç ık b i r m ü c a ­ d e le . G ö r ü ş le r a ç ık la n d ı. K u ş k u la r o r ta y a k o n d u . G r u p ­ l a r b iç im le n d i. E l le r k a ld ırıld ı. B i r k a r a r a lın d ı. B ir a ş a ­ m a s a ğ la n d ı. İle ri! B e n im iç in ö n e m li o la n b u d u r ! H a y a t b u d u r ! B u , s o r u n ç ö z ü m le n d iğ i iç in de ğ il, f a k a t d a h a fa z la k o n u ş m a y a c a k k a d a r y o r u ld u k la r ı iç in s u s a n a y ­ d ın la r ın , s o n s u z , b ık tır ıc ı g eve z e liğ in e b e n z e m e z ...' M e r­ k e z c i y o ld a ş b a n a ş a ş k ın b i r y ü z ifa d e s iy le b a k tı ve o m u z la r ım s ilk ti. A yrı d ille ri k o n u ş u y o r d u k " ( E s e r le r i, C ilt, 7, s. 320 D ip n o tu .) B u r a d a , b u p a r a g r a f ta , L e n in 'i ta m o la r a k g ö rü y o ­ ru z . K o n g re n in b a ş ın d a n b e ri, V la d im ir lly iç 'in s in ir le r i g e rg in d i. B r ü k s e l'd e p a n s iy o n u n d a k a ld ığ ım ız k a d ın , h e r s a b a h k a h v a ltıd a g e tird iğ i n e fis tu r p l a r l a , H o lla n d a p e y n irin i, V la d im ir lly iç ’in y e m e y iş in e ç o k ü z ü lü rd ü . V la d im ir lly iç , h iç b ir şe y y iy e m e y ec ek k a d a r ta s a lıy d ı. L o n d r a 'd a ta s a s ı ö y le sin e a r t t ı k i, u y u m a y ı d a b ü s b ü tü n b ır a k tı. V la d im ir İly iç , ta r t ı ş m a l a r d a ö fk e li o lm a s ın a ra ğ ­ m e n , b a ş k a n lık e d e r k e n ta m a m e n ta r a f s ız d a v r a n ır ve r a k ip le r in e h i ç b i r z a m a n h a k sız lık e tm e z d i. P le h a n o v is e p e k öy le d e ğ ild i. B a ş k a n o la r a k k ü r s ü d e b u lu n d u ğ u z a m a n , z e k a s ın ı o r ta y a k o y m a y ı v e r a k ip le r in i d id ik le ­ m e y i s e v e rd i. B u n d u n P a r t i iç in d e k i y e ri k o n u s u n d a , d e le g e le rin b ü y ü k b i r ç o ğ u n lu ğ u a r a s ın d a g ö rü ş a y rılığ ı y o k tu ; a n ­ c a k , p r o g r a m s o r u n u ü z e r in d e v e I s k r a ç iz g isin in b a y ­ r a k o la r a k k a b u l e d ilm e s i k o n u s u n d a b e lirli b i r ç a tla k k o n g r e n in o r ta la r ın a d o ğ r u k e n d in i h is s e ttir m iş ve so n ­ la r a d o ğ r u d a d e rin le ş m iş ti. D o ğ ru s u n u s ö y le m e k g e re ­ k irs e , o r ta k ç a lışm a y ı e n g e lle y e n y a d a b ö y le b i r ç a lış m a ­ 114 y ı o la n a k s ız k ıla n c id d i a y r ılık la r h e n ü z k o n g re d e g ü n ış ığ ın a ç ık m a m ış tı. B u n u n la b ir lik te , g ö r ü ş a y r ılık la r ı, gizli b iç im d e , d e y im y e rin d e y se , p o ta n s iy e l o la r a k v a rlığ ı­ n ı s ü r d ü r ü y o r d u . H e rş e y e ra ğ m e n , k o n g re a ç ık ç a b ö lü n ­ m ü ş tü . P e k ç o k la n , P le h a n o v 'u n p a ta v a ts ız lığ ın ı, L e n i n ­ in “ö fk e " v e “y ü k s e lm e tu tk u s u n u " , P a v lo v iç ’in s i n i r b o ­ z u c u d a v r a n ış ın ı v e A x e lro d 'la Z a s u liç ’e — b u n l a r y a k ı­ n a n la r d a n y a n a ç ık ıy o r la r d ı— k a r ş ı ta k ın ıla n ta r a f s ız o l­ m a y a n t a v n s u ç la m a e ğ iliın in d e y d ile r. O la y la r a k iş ise l ç ıd a n b a k tık la r ın d a n iş in ö z ü n ü k a ç ır ıy o r la r d ı. T ıo ç k i d e b u n la r d a n b iriy d i. L e n in 'in ö fk e li b i r r a k ib i o ld u . V e işin ö z ü ş u y d u : L e n in ’in ç e v re s in d e to p la n a n y o ld a ş la r , h e r n e p a h a s ın a o lu r s a o ls u n u y g u la n m a s ın ı is te d ik le r i vc tü m p r a t i k ç a lış m a yo l g ö s te r e c e k ilk e le re ç o k d a h a c id ­ d iy e tle b a ğ lıy d ıla r. Ö te k i g ru p , d a h a ç o k s o k a k ta k i a d a ­ m ın m a n tığ ıy la h a r e k e t e d iy o rd u , u z la ş m a y a , ilk e le rd e a y r ıc a lı k la r y a p m a y a e ğ ilim liy d i v e k iş ile rle d a h a ç o k il­ g ile n iy o rd u . S e ç im le r s ır a s ın d a m ü c a d e le ç o k s e r tle ş m iş ti. O yla­ m a b a ş la m a d a n ö n c e k i b i r ik i s a h n e b e lle ğ im d e h â lâ c a n ­ lıd ır. A x e lro d , d o ğ r u lu k b ilin c in d e n y o k s u n o ld u ğ u n u ile­ ri s ü r e r e k B a u m a n 'ı ( S o r o k in ) s u ç la d ı v e S ib ir y a ’d a k i sü rg iin g ü n le rin d e m e y d a n a g e ld iğ i k a b u l e d ile n b i r o la ­ ya ilişk in d e d ik o d u la r ı o r ta y a d ö k tü . B a u m a n , h iç b ir şey sö y le m e d i a m a g ö z le rin d e y a ş la r b ir ik m iş ti. B ir b a şk a s a h n e . D e u tsc h , G le b o v 'u ( N o s k o v ) ö fk e y ­ le a z a r lıy o r d u . G le b o v , p ır ıld a y a n g ö z le rle b a k t ı ve ö f­ key le: "M o ru k ! S e n in y e r in d e o ls a m ç e n e m i k a p a r d ım .” d e d i. K o n g re s o n a e rd i. G le b o v , C la ir ve K u rz , M erk ez K om ite s i'n e se ç ild ile r. 44 o y d a n 2 0 'si ç e k im s e rd i. P le h a n o v , L e n in v e M a rto v , M e rk e z Y a y ın O r g a n ı'n a s e ç ild ile r. M a r­ to v , y a zı k u r u lu n d a ç a lışm a y ı k a b u l e tm e d i. B ö lü n m e a p a ç ık o r ta d a y d ı. 115 İK İN C İ K O N G R E S O N R A S I (1903-1904) K o n g re d e n s o n r a C e n e v re ’ye d ö n d ü ğ ü m ü z d e y o ru c u g ü n le r b iz i b e k liy o rd u , ö n c e y u r t d ış ın d a k i ö te k i R u s m ü lte c i to p lu lu k la r ı n d a y a ş a y a n m ü lte c ile r s ö k ü n e tm e ­ y e b a ş la d ıla r . B irlik ü y e le ri g e ld ile r. S o r u y o r la r d ı: " K o n g ­ r e d e n e le r o ld u ? K a v g a n ın n e d e n i n e y d i? B ö lü n m e h a n ­ gi k o n u d a o ld u ? " P le h a n o v b u s o r u la r d a n u s a n m ış tı; b i r gü n ş u n la r ı a n la t tı: "X g e ld i. B a n a s o r u l a r s o r u y o r ve 'B u r id a n 'in e şe ğ i g ib iy im ' d e y ip d u ru y o r d u . O n a d e d im k i: ‘B u r i­ d a n 'in b u iş le n e ilg isi v a r ? " R u s y a ’d a n d a g e le n le r o ld u . B u n la r a r a s ın d a , V la d i­ m i r îly iç 'in b i r y ıl ö n c e o n u n a d ın a P e te r s b u r g ö r g ü tü n e m e k tu p y a z d ığ ı Y e re m a d a v a rd ı. G e lir g e lm e z M enşev ik le rin ta r a f ın ı t u t t u v e b u a r a d a b iz e d e u ğ r a d ı. B ize 116 g e ld iğ in d e t r a j i k b i r h a v a y a b ü r ü n ü p , V la d im ir İ ly iç ’e h a y k ır d ı: "B en Y e re m a 'y ım !" S o n r a d a M e n ş e v ik le rin h a k lı o ld u ğ u n u a n la tm a y a k o y u ld u . B ir b a ş k a s ın ı, k o n g ­ re d e m e y d a n a g e le n h a n g i m a d d i d e ğ iş ik lik le rin b ö lü n ­ m e y e y o l a ç tığ ım m e r a k e d e n , K ie v K o m ite s in in b i r ü y e ­ s in i h a tır lıy o r u m , te k n ik te k i n e g ib i d e ğ iş ik lik le rin , k o n g ­ re d e a y r ılık la r a y o l a ç tığ ın ı ç o k m e r a k e d iy o rd u . "A ltya­ p ı y l a " iis ty a p ı’ n ın b o y le s in e ilk e l b i r y o r u m u k a r ş ıs ın ­ d a a p ış ıp k a lm ış , ö y le c e y ü z ü n e b a k ıy o r d u m . B ö y le b i r şey in v a r o la b ile c e ğ in i h iç b ir z a m a n d ü ş ü n m e m iş tim . P a r a v e r e r e k , y a d a gizli to p l a n t ı l a r iç in e v le rin d e n y a r a r la n m a m ız ı v b . s a ğ la y a ra k d a v a y a y a r d ım e d e n le r, M e n şe v ik k ış k ır tm a la r ın ın e tk is iy le b u y a r d ım la r ın ı k e s ­ tile r . A n n e siy le b ir lik te , k ız k a r d e ş in in y a ş a d ığ ı C ene v­ re ’y e g e le n e s k i b i r a r k a d a ş ım ı h a tır lıy o r u m . Ç o c u k k e n o n u n la , g e z g in le r ve a ğ a ç te p e le r in d e y a ş a y a n v a h ş ile re iliş k in ö y le sin e h e y e c a n lı o y u n la r o y n a r d ık k i, g eld iğ in i d u y u n c a p e k ç o k s e v in d im . Ş im d i a r t ı k b i r g e n ç k ız d e ­ ğ ild i v e o ld u k ç a d e ğ iş m iş ti. O a ile n in h e r z a m a n Sosy a l-D e m o k ra tla r a y a r d ım e ttiğ i k o n u s u a ç ılm ış tı. "G iz­ li t o p la n tıla r iç in a r t ı k e v im iz i size v e re m e y iz ." d e d i. " B o lşc v ik le rle M e n ş e v ik le r a r a s ın d a k i b u b ö lü n m e y i ç o k a y ılılıy o ru z . B u k iş ise l k a v g a la r d a v a iç in ç o k z a r a r lı o lu ­ y o r." H iç b ir Ö rgü te k a tılm a y a n ve s a ğ la d ık la r ı k a la c a k y e rle rle , d e ğ e rsiz b a ğ ış la rıy la p ro le te r P a r t i ’m iz d e b i o la y la r ın a k ış ım e tk ile y e b ile c e k le r in i h a y a l e d e n b u " se m ­ p a tiz a n la r a " , lly iç ’in ve b e n im sö y le y e c e k e s a s lı b i r sö ­ z ü m ü z v a rd ı! V la d im ir îly iç , d e r h a l R u s y a ’d a b u lu n a n C la ir ve K u rz 'a m e k tu p y a z a r a k d u r u m u a n la t tı. O n la r, ş a ş k ın ­ lık la r ın ı a ç ık la m a k ta n ö te y a r a r lı b i r g ö rü ş b e lir te m e d i­ le r v e M a r to v 'u n R u s y a ’y a ç a ğ ır ılm a s ı v e h a lk iç in k ita p ­ ç ık la r y a z m a k ü z e r e g ö z d e n u z a k b i r y e rd e s a k la n m a s ın ı c id d i c id d i Ö n e rd ile r. K u r z ’u n , R u s y a 'd a n y u r t dışım ı 117 ç a ğ r ılm a s ı k a r a r la ş tır ıld ı. K o n g re d e n s o n r a , G le b o v , b i r b ö lü n m e y e yo l a ç m a k ta n s a e s k id e n o ld u ğ u g ib i s ık ın tıy a k a tla n m a n ın d a h a iyi o la c a ğ ın ı v e e s k i y a z ı k u r u lu n u n y e n id e n g ö re v e çağın l m a s ı m ö n e r d i. V la d im ir îly iç b u ö n e riy e k a r ş ı ç ık m a ­ dı. F a k a t M e n ş e v ik le r b u n u r e d d e ttile r . V la d im ir îly iç . C e n e v re 'd e M a r to v 'la a n la ş m a y a ç a b a h a r c a d ı. P o tre s o v 'a m e k tu p y a z a r a k , o r ta d a k a v g a e d e c e k b ir ş e y o lm a ­ d ığ ı k o n u s u n d a b i r k e z d a h a g ü v e n c e v e rd i. B ö lü n m e k o n u s u n d a K a lm ik o v a 'y a d a (T e y z e ) m e k tu p y a z d ı ve d u r u m u o n a a n la t tı. B i r ç ö z ü m y o lu o lm a d ığ ın a in a n m ı­ y o r d u . K o n g re n in k a r a r l a r ı n ı e n g e lle m e k , R u s y a 'd a k i ç a ­ lış m a la r ı v e y e n i k u r u lm u ş b i r P a r ti 'n in e tk in liğ in i te h li­ k e y e a tm a k , o n a k a tık s ız b i r d e lilik , a k ıl a lm a z b irş e y o la r a k g ö rü n ü y o r d u . Z a m a n o lu y o r, b i r k o p m a n ın k a ç ı­ n ılm a z lığ ı a ç ık ç a g ö r ü lü y o r d u . B ir g ü n , C la ir'e b i r m e k ­ t u p y a z m a y a b a ş la d ı. M e k tu p ta o n a , ş u a n k i d u r u m u n u g ö z ü n d e c a n la n d ır m a s ın ın o la n a k s ız o ld u ğ u n u , e sk i iliş ­ k ile rin k ö k te n d e ğ iş tiğ in i a r t ı k k a v r a m a k g e re k tiğ in i, M a r to v 'la o la n e s k i d o s tlu ğ u n s o n a e r d iğ in i ve m ü c a d e ­ le n in b u n d a n s o n r a b a ş la d ığ ın ı y a zd ı. A n c a k , V la d im ir İîy iç b u m e k tu b u b itir m e d i ve g ö n d e rm e d i. M a r to v 'la a y ­ r ılm a k z o r u n d a o lm a k o n a ç o k z o r g e liy o rd u , P e te r s b u r g v e e s k i I s k r a 'd a y a p tık la r ı o r t a k ç a lış m a o n la r ı b ir b i r in e y a k la ş tır m ış tı. O z a m a n la r s o n d e re c e d u y g u lu o la n M a r­ to v , îly iç 'in d ü ş ü n c e le r in i k a v ra y ıp , b u n l a r ı g e liş tir m e k te ç o k b a ş a n l ı ve g a y re tliy d i. D a h a s o n r a la r ı, V la d im ir î l ­ y iç M e n ş e v ik le rle a m a n s ız c a s a v a ş tı, f a k a t M a r to v u n ç iz g isi n e z a m a n b i r d ü z e lm e e ğ ilim i g ö s te r s e , o n a k a rş ı e s k id e n s a h ip o ld u ğ u tu t u m y e n id e n c a n la n ır d ı. Ö rn e ğ in , 1910 y ılın d a P a r is ’te , V la d im ir îly iç v e M a r to v u n S o tâ ia l D e m o k r a t’ın y a z ı k u r u lu n d a b irlik te ç a lış m a la r ı b ö y le b i r o la y d ı. î ş t e n eve g e ld iğ in d e b a n a , ç o k k e re , M a r t o v u n d o ğ r u çizgiye g e lm e y e b a ş la d ığ ın ı ve h a tta 118 D a n a k a r ş ı ç ık tığ ın ı a n la tm ış tı. D a h a s o n r a la r ı, R u sy a ' d a y k en , M a r to v 'u n T e m m u z g ü n le rin d e k i* tu tu m u n d a n , B o lşe v ik le re b i r y a r a n o ld u ğ u n d a n d e ğ il, f a k a t b i r d ev ­ rim ci g ib i d a v r a n d ığ ı iç in , V la d im ir îly iç ç o k m e m n u n k a lm ıştı. V la d im ir, îly iç , a r t ı k iy ic e h a s t a o ld u ğ u g ü n le rd e , b i r a ra b a n a , " M a rto v d a ö lü y o r m u ş d i y o r l a r ..." d e m iş ti ü z ü n tü lü b i r ş e k ild e . K o n g re y e k a tıla n d e le g e le rin ( B o lş e v ik le r ) p e k ç o ğ u ç a lışm a k ü z e r e R u s y a 'y a d ö n d ü le r . A n c ak b a z ı M en şe v ik d e le g e le r b u r a d a n a y n l m a d ı l a r v e D an d a o n la r a k a tıld ı. M e n şe v ik le rin y u r t d ış ın d a k i t a r a f t a r l a n s a y ıc a a r t t ı . C e n e v re 'd e k a la n B o lş e v ik le r, d ü z e n li a r a lık la r la b i r a ra y a g e liy o rla rd ı. P le h a n o v b u to p la n tıla r d a ç o k sağ ­ la m b i r d e s te k o lu y o rd u . Ş a k a la r y a p ıy o r ve h e r k e s i n e ­ ş e le n d iriy o rd u . S o n u n d a , M e rk e z K o m ite s i ü y e si K u rz , ( t a k m a a d ı V asilye v 'L e n g n ik ') g e ld i. C e n e v re 'd e b a ş ın ı a lm ış g id e n ağız k a v g a la rı, o n u n ü z e r in d e ç o k b u n a ltıc ı b i r e tk i y a p ­ tı. An la ş n ıa z lık la rK g id e rm e k , b a z ı k iş ile r i R u s y a 'y a g ö n ­ d e rm e k vs. ile o ld u k ç a u ğ r a ş tı. M en şevi k le r y u r t d ış ın d a k i m ü lte c i ç e v r e le rin d e b a ­ zı b a ş a r ı l a r s a ğ la d ıla r v e B irliğ in k o n g re d e k i d e le g e si o la n b e n in 'in r a p o r u n u d in le m e k ü z e r e , Y u r t D ış ın d a k i D e v rim c i R u s S o s y a l-D e m o k ra tla r B irliğ in i k o n g re y e ça* T e m m u z g ü n l e r i , 1017 y ıl ı n ı n 3 v e 4 T e m m u z g ü n l e r i ( y e n i ta k v i m e g ö r e 16 - 17 T e m m u z ) P e t e r s b u r g ’d a k i i ş ç i v e a s k e r l e r i n , b u r j u v a z i n i n G e ç ic i H ü k ü m e t i ’n e k a r ş ı g i r i ş t i k l e r i s ü r e k l i g ö s t e ­ r i l e r e d e ğ i n i l iy o r . G ö s te r i l e r , « B ü tü n i k t i d a r S o v y e tle r e » s lo g a ­ n ı y l a y a p ıld ı. 4 T e m m u z g ü n ü , g ö s t e r i c il e r e , G e ç ic i H ü k ü m e t i n e m r i y l e a t e ş a ç ıld ı. B o lş e v ik le r v e g ö s t e r i l e r e k a t ı l a n a s k e rle r, k i t l e h a l i n d e t u t u k l a n m a y a b a ş l a n d ı l a r . B o lş e v ik P a r t i ’s i y e r a l t ı ­ n a g e ç ti v e s i l â h l ı b i r a y a k l a n m a i ç i n h a z ı r l ı k l a r a b a ş l d ı — y a ­ y ım c ı. 119 ğ ıraı-ak , B o lşe v ik le re m e y d a n o k u m a y ı k a r a r la ş tır d ıla r . B irliğ in o z a m a n k i y ö n e tim k u r u lu n d a , D e u tc h , L itv in o v v e b e n y e r a lıy o r d u k . L itv in o v ve b e n b u k a r a r a k a rş ıy ­ d ık . B iz ç o k iy i b iliy o r d u k k i, b u k o ş u lla r a ltın d a k o n g ­ re , h e p te n b i r g ü r ü ltü lü k a v g a y a y o l a ç a c a k tı. B u n u n ü z e r in e D e u tc h , y ö n e tim k u r u lu n u n ö te k i ik i ü y e s in in , B e r lin 'd e y a ş a y a n V e çe slo v v e P a r is 'te o t u r a n L e ite is e n o ld u ğ u n u h a tır la d ı. B u ik isi, h e r n e k a d a r s o n z a m a n la r ­ d a k u r u l ç a lış m a la r ın a k a tılın a d ıla r s a d a r e s m e n is tif a e tm iş d e d e ğ ille rd i. îk is i o y v e rm e y e ç a ğ ır ıld ıla r v e o y la ­ r ın ı k o n g r e n in to p la n tıs ın d a n y a n a k u lla n d ıla r . B irlik k o n g r e s in d e n h e m e n ö n c e , k a fa s ı d ü ş ü n c e le r ­ le m e şg u l o la n V la d im ir îly iç , y o ld a b is ik le tle g id e rk e n b i r tr a m v a y a ç a r p tı v e az k a ls ın b i r g ö z ü n ü ç ık a r ıy o r d u . K o n g re y e re n g i s a p s a n v e g ö z ü s a r g ılı g e ld i. M e n şe v ik le r, V la d im ir Îly iç ’e a m a n s ız b i r k in le s a ld ır d ıla r . D an , K r o k h m a l ve b a ş k a la r ın ın k u d u r m u ş s u ra tla rla ayağa fırla y ıp , s ır a k a p a k la r ın ı v u r d u k l a n u ta n ç v e ric i b i r s a h ­ n ey i h a tır lıy o r u m . B ir lik k o n g re s in d e , M e n ş e v ik le r s a y ı b a k ım ın d a n B o lş e v ik le rd e n g ü ç lü y d ü le r.. Ü ste lik , M e n ş e v ik le rin k e n ­ d i s a f la r ın d a d a h a fa z la " g e n a r e lle r i" v a rd ı. M e n şe v ik le r, B irliğ i b i r M en şe v ik k a le si h a lin e g e tire n , k e n d ile rin e y a y ın o la n a k la r ı v e r e n ve B irliğ i, M e rk e z K o m ite s in d e n b a ğ ım s ız k ıla n b i r B irlik T ü z ü ğ ü k a b u l e ttile r . K u rz (V a sily e v ) M e rk e z K o m ite s i a d ın a T ü z ü ğ ü n d e ğ iş tir il­ m e s in i is te d i ve b u is te ğ e k a r ş ı k o n m a s ı ü z e rin e B irli­ ğin d a ğ ıtıld ığ ın ı a ç ık la d ı. P le h a n o v u n s in ir le r i, M e n ş e v ik le rin k o p a r d ık la r ı g ü ­ r ü ltü y e d a y a n a m a d ı. P le h a n o v , " K e n d i ta r a f ım a a te ş e d e ­ m e m ." d e d i. P le h a n o v , B o lş e v ik le rin k e n d i a r a la r ın d a y a p tığ ı to p ­ la n tıd a , u z a k la ş m a m ız g e re k tiğ in i sö y le d i. " O to k ra s in in b ile u z la ş m a z o r u n d a k a ld ığ ı a n l a r o lu r." d e d i. "A m a o 120 z a m a n o to k r a s in in ç ö z ü lm e y e b a ş la d ığ ın ı sö y le riz ." d iy e ­ r e k a r a y a g ird i L iza K n u n ia n ts . P le lıa n o v o n a te r s te rs b a k tı. P le h a n o v , P a r t i ’d e b a n ş ı k o r u y a b ilm e k iç in , k e n d in c e e sk i I s k r a y a z ı k u r u lu n u n g ö re v e ç a ğ ır ılm a s ın a k a r a r v e rd i. V la d im ir ÎIy iç , d a h a fa z la b i r l i k t e ç a lış a m a y a c a ğ ı­ n ı v e is tif a s ın ın y a y ın la n m a s ın d a b ile d ire n m e y e c e ğ in i b ild ir e r e k , y a z ı k u r u lu n d a n ç e k ild i. P le h a n o v is te r s e b a ­ rış ı s a ğ la m a y a ç a lış a b ilir d i; L e n in , P a r t i iç in d e k i b a r ış ı e n g e lle m e y e c e k ti. V la d im ir tly iç , b u o la y d a n h e m e n ön c e K a lm ik o v a 'y a y a z d ığ ı m e k tu p ta , “iş i b ır a k m a k k e s in b i r s o n d u r ." d e m iş ti. Y a zı k u r u lu n d a n a y rılm a k la , k e n d in i h u s o n a m a h k û m e d iy o r d u ve iş in d e f a r k ın d a y d ı. M u h a ­ le f e t d a h a d a ile ri g id e re k , k e n d i te m s ilc ile r in in M erke z K o m ite s in e s e ç ilm e s in i, k e n d ile r in i K o n se y ’d e ik i san d a ly a v e rilm e s in i ve d e B ir lik k o n g re s i k a r a r l a r ı n ı n ge ­ ç e r i k a b u l e d ilm e s in i is te d i. M erk ez K o m ite s i, m u h a le ­ f e tin ik i ü y e s in in g ö re v e ç a ğ ır ılm a s ın ı K o n se y 'd e m u h a ­ le fe te b i r sa n d e ly e v e rilm e s in i vc z a m a n la B irliğ in ta n ın ­ m a s ın ı k a b u l e tti« .A m a b a r ı ş g e rç e k le ş m e d i. P le h a n o v 'u n te slim iy e ti m u h a le fe ti c e s a r e tle n d ir m iş ti. P le h a n o v , M er­ kez K o ıııile s i'n in y ed ek iiyesi K oıı'm ın ( a s ıl a d ı G alp h criıı, ta k ın a a d ı A l) b i r M e n şe v ik le h in e K o n se y 'd e n çe­ k ilm e s in d e d iıv ııd i. V la d im ir Tlyiç, b u y en i u z la ş tır m a y ı k a b ııl e tm e d e n ö n c e , u z u n s ü r e k a r a r v e rm e d i. Ü ç ü m ü ­ zü n , V la d im ir tly iç , R o u v e b e n , o a k ş a m ç o k ç a lk a n tılı o la n C e n e v re G ö lü n 'n ü n k ıy ıs ın d a d ik iliş im iz i h a tır lıy o ­ ru m . R o u , is tif a s m ın k a b u l e d ilm e s i iç in V la d im ir tly iç 'i z o rlu y o rd u . V la d im ir ÎIy iç e n s o n u n d a te s lim o k lu v e R o u 'n u n is tif a e d e c e ğ in i b ild ir m e k ü z e r e P le h a n o v 'a g itti. M a r t ov , a m a ç ta n ç o k u z a k s u ç la m a la r la d o lu , S ık ı­ y ö n e tim a d lı b i r k ita p ç ık y a y ın la d ı. A y n c a T r o ç k i d e , S ib ir y a D e le g a s y o n u n u n R a p o r u a d ıy la , o la y la r ı M ar121 Cov'un b a k ış a ç ıs ın d a n g ö s te r e n , P le h a n o v 'u , L e n in 'in e lin d e b i r k u k la o la r a k s u n a n vs. b i r k ita p ç ık y a z d ı. V la d im ir lly iç , M a r to v 'a v e re c e ğ i c e v a b ı, — K o n g re ­ de y e r a la n o la y la r ın a y r ın tılı ç ö z ü m le m e s in i iç e r e n — " B ir A d ım İ le r i, İ k i A d ım G e ri" a d lı k ita p ç ığ ın ı, y a z m a k iç in iş e k o y u ld u . A yn ı z a m a n d a , R u s y a ’d a d a m ü c a d e le d e v a m e d iy o r­ d u . B o lşe v ik d e le g e le r, k o n g re y e r a p o r l a r g ö n d e r iy o r la r ­ d ı. K o n g re d e k a b u l e d ile n p r o g r a m , v e k a r a r la r ın ço ğ u , y e re l ö r g ü tle r c e b ü y ü k m e m n u n lu k la k a r ş ıla n m ış tı. O n la ­ r ı n e n fa z la k a fa s ın ı y o r a n M e n ş e v ik le rin d u r u m u y d u . K o n g re k a r a r l a r ı n a u y u lm a s ın ı is te y e n ö n e r g e le r k a b u l e d iliy o rd u . E s k i b i r d e v rim c i o la n ve k o n g re k a r a r l a r ı n b ö y le s in e b i r k ü ç ü m s e m e y le n a s ıl a ld ır ış e d ilm e d iğ in i b i r tü r l ü a n la y a m a y a n D ayı (L y lia K n ip o v iç ), o g ü n le r ­ d e e n ç o k ç a lış a n d e le g e le rim iz d e n b iris iy d i. O, ve ö te k i y o ld a ş la r, R u s y a ’d a n u m u t v e ric i m e k tu p la r y o llııy o rla rd ı. Y e re l k o m ite le r , b i r b ir i a r d ı s ır a B o lş e v ild e rin y a ­ n ın d a y e r a lıy o r la r d ı. C la ir g e ld i. B o lşe v ik le rle , M e n ş e v ik le r a r a s ın d a b e ­ lir e n e n g e lin b ü y ü k lü ğ ü k o n u s u n d a b i r f i k r i o lm a d ığ ın ­ d a n , h â lâ ik i ta r a f ın u z la ş tın lm a s ın ın m ü m k ü n o ld u ğ u ­ n u s a n ıy o r d u . P le h a n o v 'la g ö r ü ş tü ve b u y a ln ız c a , b i r u z la ş m a n ın k e s in lik le o la n a k s ız o ld u ğ u n a k e n d i k e n d in i in a n d ır m a s ın a y a r a d ı. Ç o k c a n ı s ık ılm ış o la r a k g e ri d ö n ­ d ü . V la d im ir tly iç 'in ta s a s ı is e h e r z a m a n k in d e n fa z la y ­ dı. 1904 y ılı b a ş ın d a , C elia Z e lik so n , P e te r s b u r g ö r g ü ­ tü n ü n te m s ilc is i B a r o n ( E s s e n ) ve iş ç i M a k a r, C e n e v re ’ye g e ld ile r. Ü çü d e B o lş e v ik le ri d e s te k le y e n le rd e n d i. V la d i­ m ir İly iç o n la r la s ık s ık g ö r ü ş tü . R u s y a 'd a y a p ıla n ç a lış ­ m a la r ı v e M e n ş e v ik le rle o la n k a v g a la rı a n la t tıla r . O z a ­ m a n o ld u k ç a g e n ç b i r d e lik a n lı o la n B a r o n , P e te r s b u r g ' d a k i ç a lış m a la r k o n u s u n d a p e k c o ş k u lu y d u . " B iz im ö r ­ 122 g ü t, ş im d i o r t a k b i r ç a lış ın a s ü r d ü r ü y o r ." d e d i. " F a a ­ liy e t g ö s te r e n a y r ı g r u p la r ım ız v a r! p r o p o g a n d a c ıla r g r u b u , a jita s y o n y a p a n la r g r u b u v e ö rg ü tle y ic ile ı- g ru ­ b u .” V la d im ir îly iç , o n u d in le d ik te n s o n r a , " P ro p o g a n d a c ıla r g r u b u n d a k a ç k iş in iz v a r ? " d iy e s o r d u . B a r o n b i r p a r ç a b o z u ld u , " Ş im d ilik y a ln ız c a b i r te k b e n v a rım , d iy e c e v a p v e rd i. " P e k fa z la d e ğ ilm iş .” d iy e s ö y le n d i İIy iç ; " P e k i, a jita s y o n y a p a n la r ın b u lu n d u ğ u g r u p ta k a ç k iş in iz v a r ? ” B a r o n , s a ç la r ın ın d ib in e k a d a r k ız a r d ı ve " Ş im d ilik y a ln ız c a b i r b e n v a r ım ." d e d i. îly iç , g ü lm e k ­ te n k a tılıy o r d u . B a r o n d a g ü lü y o rd u . V la d im ir îly iç h e r z a m a n , b i r ik i y o k la y ıc ı s o r u y la p a r m a ğ ın ı e n z a y ıf n o k ­ ta y a b a s ıp , g e rç e k le ri, s a r ıld ık la r ı p e k g ö s te r iş li r a p o r ­ la r ve güzel ta s a r ıl a r ı n k ılıf ın d a n s ıy r ılm a k ta u s ta y d ı. D a h a s o n r a , B o lşe v ik le re y e n i k a tıla n O lm in s k i (M . S . A le x a n d ro v ) v e u z a k ta k i s ü r g ü n y e rin d e n k a ç a n Ca n a v a r* g e ld ile r. C a n a v a r, s ü r g ü n d e n k a ç tık ta n s o n r a , ç e v r e s in d e k i­ le re d e a ş ıla d ığ ı b i r n e şe ve e n e rjiy le d o lu y d u . K u şk u y a d a k a ra rs ız lığ ın g ö lg e sin d e n o n d a e s e r y o k lu . C am s ık ıla n ve b ö lü n m e y e iizüleıı h e rk e s le d a lg a g e ç e rd i. BLiliitı b u m ü lte c i ağ ız d a la ş m a la r ı orııı e tk ile m iş g ö r ü n ü ­ y o rd u . (1 g ü n le rd e , B o lşe v ik le ıi b ir b ir in e k a y n a ş tır m a k içiıı, S e e lıc ro n 'd a " k a b u l g ü n le ri" y a p m a y a b a ş la m ış tık . Bu to p la n tıla r d a " c id d i" k o n u la r a h iç b ir z a m a n g irm e z ­ d ik vc to p la n tıla r h iç d e ğ ilse , M e n ş e v ik le rle y a p ıla n b ü ­ tü n b u a ğ ız k a v g a la rın ın ü z e rim iz e ç ö k e r ttiğ i s ık ın tıy ı d a ğ ıtm a k b a k ım ın d a n y a r a r lı o lu y o rd u . C a n a v a r ın , "V ank a ”y a iliş k in b i r ş a r k ıy a b a ş la m a s ı v e k a b a k k a f a lı b i r iş ­ çi o la n Y e g o r'u n k o r o y a k a tılm a s ın ı g ö r m e k p e k güzel b i r e ğ le n c e y d i. Y e g o r, iç te n b i r k o n u ş m a y a p m a k ü z e re Pleh a n o v ’a g itm iş v e b u iş iç in y a k a s ı k o la lı b i r g ö m le k b ile * M . M . E s s e n ’i n t a k m a a d ı — y a y ım c ı. 123 g iy m iş ti. F a k a t h a y a l k ır ık lığ ın a u ğ r a m ış ve ü z ü lm ü ş o la ­ r a k g e ld i. “N e ş e le n Y eg o r. Z a fe r b iz im o la c a k . H a y d i,” V a n k a 'y a d e v a m e d e lim !" d e d i C a n a v a r. îly iç d e b u n e ­ şeye k a tılır d ı — b u ta ş k ı n n e ş e lilik lıa li s ık ın tıla r ı d a ­ ğ ıtıy o rd u . B o g d a n o v s a h n e y e ç ık tı. V la d im ir İly iç o z a m a n la r, o n u n fe ls e fe y le ilgili ç a lış m a la r ım b ilm iy o r d u ; k e n d is in i is e h iç ta n ım ıy o r d u . A n c ak , P a r ti b a k ım ın d a n ç a p ı o la n b i r a d a m o ld u ğ u b e lliy d i. G eçici b i r z iy a r e t iç in g e lm iş­ ti. R u sy a ’d a y a y g ın iliş k ile ri v a rd ı. C an sık ıc ı ağır, k a v g a ­ la r ı d ö n e m i a r tık so n a e r iy o r d u . V la d im ir îly iç ’c h e rş e y d e n d a h a z o r g e le n , P le h a n o v ’ la b o z u ş m a s ıy d ı. İ lk b a h a r d a , V la d im ir İly iç , e s k i b i r N a r o d o p r a v e ts d e v rim c is i o la n N a ta n s o n ve k a r ıs ıy la ta n ış tı. N a ta n s o n , esk i tü r d e n , m ü k e m m e l b i r ö r g ü tç ü y d ü . P e k ç o k in s a n ta n ır , k iş ile r in d e ğ e r in i b iç m e y i ç ö k iyi b ilir , b ir in in n c y a p a b ile c e ğ in i v e e n ç o k h a n g i iş e u y g u n o ld u ğ u n u söy­ le y e b ilird i. O n u n , V la d im ir Ily iç 'i e n ç o k e tk ile y e n y a n ı, g e re k k e n d i ö r g ü tü n ü n , g e re k se b iz im S o sy a i-D c m o k ra t ö r g ü tle r in ü y e le r in i ç o k iyi — b iz im M e rk e z K o m ite s i ü y e le r im iz in p e k ç o ğ u n d a n d a h a iy i— ta n ım a s ıy d ı. N a ­ ta n s o n , B a k u 'd a y a ş a m ış tı; K r a s in , P o s to lo v s k i v e d a h a b a ş k a la r ın ı ta n ıy o r d u . S o s y a i-D c m o k ra t g ö r ü ş le r e ço k y a k ın d ı. S o n r a d a n , b u e sk i d e v rim c in in , ö m r ü n d e ilk kez B a k u 'd a m u a z z a m b i r g ö s te riy i iz le rk e n a ğ la d ığ ın ı d u y ­ d u k . B i r n o k ta d a V la d im ir îly iç ’le a y n ı d ü ş ü n c e d e d eğ il­ le rd i: N a ta n s o n , S o s y a l-D e m o k ra tla n n k ö y lü le r k o n u ­ s u n d a k i y a k la ş ım ın ı k a b u l e tm iy o r d u . N a ta n s o n ’u ka­ z a n m a ç a b a la r ı o n b e ş g ü n k a d a r s ü r d ü . N a ta n s o n , PJeh a n o v 'la y a k ın , h a t t a s ık ı fık ı o ld u . V la d im ir ily iç o n u n ­ la , P a ı t i ’ye iliş k in s o r u n la r ım ız ı ve M e n ş e v ik le rle a y r ıl­ m a k o n u s u k o n u ş u r d u . N a ta n s o n , b u k o n u y u b i r k e r e d e P le lıa n o v ’Ia g ö rü ş m e y i te k lif e tti. P le h a n o v 'u n y a n ın d a n 12 4 k a f a s ı k a r ış m ış b i r ş e k ild e d ö n d ü . U z la şm a z o r u n d a ol­ d u ğ u m u z u s ö y le d i. N a ta n s o n 'I a o la n m a c e r a s o n a e rd i. V la d im ir İly iç, b i r b a ş k a p a r t i d e n o la n ve b i r ç e ş it a r a b u lu c u lu k y a p a n b i r a d a m la , S o s y a l-D e m o k ra t s o r u n la r ı ta r tış tığ ı iç in k e n d in e k ız ıy o rd u . K e n d in e k ız d ığ ı k a d a r N a ta n s o n ’a d a ö fk e le n iy o rd u . B u a r a d a , R u s y a 'd a k i y e re l k o m ite le r B o lş e v ik le ri d e s te k le r k e n , M e r k e z K o m ite s i ik i y ü z lü b i r u z la ş m a p o ­ litik a s ı iz liy o rd u . R u s y a 'd a k i te m e le d a y a lı y e n i b ir k o n g ­ re to p la m a k z o r u n lu y d u . V la d im ir İly iç , g ö r ü ş le r in i s a v u n m a s ın ı v e R u s y a ’yla h a b e r le ş m e s in i e n g e lle m e k a m a c ıy la . M e rk e z K o m ite s i' n in * y a y ın la d ığ ı T e m m u z B ild i ris i’ni p r o te s to e tm e k iç in M erk ez K o m i t e s i n d e n is tif a e t t i ve s a y ıla r ı 22 k iş i o la n B o lşe v ik g r u b u , Ü ç ü n c ü K o n g r e n in to p la n m a s ın ı iste y en b i r k a r a r ta s a r ıs ın ı k a b u l e tti. V la d im ir İ ly iç ’le b ir lik te s ı r t ç a n ta la r ım ız ı a la r a k , d a ğ la r d a b i r a y s ü re c e k b ir y o lc u lu ğ a ç ık tık . C a n a v a r d a b iz e k a tıld ı a m a , ’’S iz c a n lı b i r k e d in in b ile b u lu n m a d ığ ı y e r le r e g itm e k te n h o ş la n ıy o rs u n u z , o y sa b e n im in s a n la r a ih tiy a c ın ı v a r " d iy e re k h e m e n c e c ik v a zg e ç ti. G e rç e k te n d e biz, h e p i n s a n l a r d a n n z a k y e rle re g ö tü r e n te n h a y o l­ l a r ı s e ç iy o rd u k . B u g ü n d e n , y a r ın n e re d e o la c a ğ ım ız ı b il­ m e d e n b i r a y k a d a r d o la ş tık . Y o ru c u b i r g ü n ü n s o n u n d a , k e n d im iz i ö lü g ib i y a ta ğ a a l a r ve h e m e n u y k u y a d a la r* L e n in ’i n y o k l u ğ u n d a , M e n ş e v ik b i r p o l i t i k a iz le m e y e b a ş l a ­ y a n M e r k e z K o m i te a l ’n i n u z la ş ıc ı k e s im iy le , M e n ş e v l k l e r i n k a b u l e t t i ğ i k a r a r t a s a r ı s ı n a v e r i l e n a d . K a r a r t a s a r ı s ı n ı n 26 m a d d e s i v a r d ı, a n c a k b u n l a r d a n y a l n ı z c a 10 t a n e s i I s k r a ’n m 25 A ğ u s to s 1004 t a r i h l i 7 2 'in c i s a y ı s ı n d a y a y ı n l a n d ı . P le h a n o v , P a r t i ’n i n , k e n ­ d i y a y ı n o r g a n ı n ı n k a r a r l a r ı n d a n h a b e r d a r e d il m e m e s i n i p r o t e s ­ t o e d e n L e n in ’e c e v a p o l a r a k y a z d ığ ı b a ş y a z ı d a , y e r e l k o m i t e l e ­ r i n , l i d e r l e r a r a s ı n d a k i a y r ı l ı k l a r ı n b ü t ü n a y r ı n t ı l a r ı m b il m e le r l - 125 dik. P a r a m ız ç o k s ın ırlıy d ı; ç o ğ u n lu k la , y u m u r t a ve p e y ­ n i r g ib i y iy e c e k le ri ş a r a p v e y a s u y la k a tık y a p a r a k k a r n ı­ m ız ı d o y u r u y o r v e d o ğ r u d ü z g ü n b i r y e m e ğ i ç o k s e y re k y iy o rd u k . S o s y a l-D e m o k ra tla r ın iş le ttiğ i b i r h a n d a , b ir işç i b iz e iyi b i r a k ıl v e rd i: 'T u r i s t l e r l e d e ğ il, a r a b a c ıla r , ş o f ö r le r v e iş ç ile r le b ir lik le y e m e k y iy in , ik k e re d a h a u c u z ve d a h a d o y u r u c u d u r ." B u a k la u y d u k . B u r ju v a lığ a ö z e n e n k ü ç ü k m e m u r la r ve d ü k k â n s a h ip le r i, b i r h iz m e t­ ç iy le ay n ı m a s a y a o lu ı m a k ta n s a , b ö y le b i r geziye ç ık m a k ­ ta n b ü tü n ü y le v a z g e ç e rle r. A v ru p a 'd a b u o r ta s ın ıf z ü p p e ­ liğ i ç o k y a y g ın d ır. O ra d a d e m o k r a s i lâ fı ç o k e d ilir a m a , h iz m e tç is iy le a y n ı m a s a y a o tu r m a y a — e v in d e de ğ il, lü k s b i r o te ld e — h iç b ir z ü p p e , d ü n y a d a k a tla n a m a z . B u y ü z­ d e n , y e m e ğ in i s ır a d a n k iş ile r le y e m e k , V la d im ir îly iç 'e ö zel b i r zev k v e r ir d i. O , b u g ib i y e r le r d e d a h a iş ta h la y e r, u c u z v e d o y u r u c u y e m e k le r i ç o k b e ğ e n ird i. Y e m e k te n s o n r a s ı r t ç a n ta la r ım ız ı y ü k le n ir ve y o lu m u z a d e v a m e d e r d ik . S ı r t ç a n ta la r ım ız o ld u k ç a a ğ ırd ı. V la d im ir İly iç ’in ç a n ta s ın d a k a lın b i r F ra n s ız c a sö z lü k , b e n im k in d e ise, ç e v ir m e k ü z e re ye n i b u ld u ğ u m v e o n u n k in d e n d a h a h a fif o lm a y a n , F r a n s ız c a b i r k ita p v a rd ı. A n c ak , n e söz­ lü k , n e d e k ita b ın k a p a ğ ı, g e zim iz b o y u n c a b i r k e r e b ile a ç ılm a d ı. S ö z lü k le re de ğ il, te p e le r i k a r la k a p lı s ır a d a ğ la ­ r a , m a v i g ö lle re ve g ü r ü ltü lü ç a ğ la y a n la r a b a k ıy o rd u k . B u b ir ay , V la d im ir İ ly iç ’in s in ir le r in i e sk i h a lin e n e g e r e k o l m a d ı ğ ın ı ö n e s ü r d ü . « Ç e ş itli ç e v r e l e r a r a s ı n d a ç ı k a n t a r t ı ş m a l a r d a , p r o l e t a r y a y ı b i r y a r g ı ç y a p m a y a ç a l ış m a k , y a l a n ­ c ı - d e m o k ra tiz m b iç im le rin in e n k ö tü s ü n e b o y u n e y m e k a n la m ı­ n a g e lir » ( I s k r a , s a y ı 53. 25 K a s ı m 1603) B u k a r a r t a s a r ı s ı n ı n m a d d e l e r i n d e n b i r i s i ş ö y le y d i « M e rk e z K o m ite s i, b u d u r u m d a o l a ğ a n ü s t ü b i r k o n g r e n i n t o p l a n m a s ı n a v e b ö y le b i r k o n g r e iç in h e r t ü r l ü a jita s y o n y a p ılm a s ın a k e s in o l a r a k k a r ş ı d ı r .» — N . K r u p s k a y a . 126 g e tir d i. S a n k i, d a ğ la r iç in d e k i b i r d e re d e y ık a n m ış ve a l­ ç a k ç a d o la p la r ın a ğ ın d a n a r ın m ış tı. A ğ u sto s a y ın ı, B o g­ d a n o v , O lm in s k i ve P e r v u k h in ’le b ir lik te , L a c B e B re k ı­ y ıs ın d a k i ıs s ız b i r k ö y d e g e ç ir d ik . Ç a lış m a la rın p la n ı, L u n a ç a r s k i, S te p a n o v v e B a z a ro v 'u n iş b irliğ in i s a ğ la m a ­ y ı ö n e r e n B o g d a n o v 'la b ir l ik te h a z ır la n d ı. Y u rt d ış ın d a k e n d i y a y ın o rg a n ım ız ı ç ık a r m a k v e b i r k o n g r e iç in R u s­ y a 'd a a jita s y o n y a p m a k ü z e re p l a n l a r y a p ıld ı. îly iç , y e n id e n e s k i n e şe li k im liğ in i k a z a n d ı. A k şa m ­ la r ı B o g d a n o v ’la r a y a p tığ ı z iy a r e tte n d ö n d ü ğ ü , g e ç e rk e n d ış a r d a z in c irle b a ğ lı k ö p e ğ i k ız d ır m a s ın d a n v e k ö p e ğ in k ız g ın h a v la m a la r ın d a n a n la ş ılır d ı. G ü z ü n C e n e v re 'y e d ö n d ü k ve ş e h ir k e n a r ın d a n , m e r ­ keze d a h a y a k ın b i r y e r e ta ş ın d ık . V la d im ir îly iç , b ü y ü k b i r k ita p lığ ı ve m ü k e m m e l ç a lış m a o la n a k la r ı b u lu n a n S o c ié té d e L e c tu re e ü ye o ld u . B u ra y a , F r a n s ız c a , A lm an ­ ca ve İn g iliz c e b i r s ü r ü g a ze te ve d e ıg i g e liy o rd u . Ç a lış­ m a k iç in ç o k e lv e rişli b i r y e rd i. D e rn eğ in ¡iyeleri — çoğu y a şlı p ro fe s ö rle r-* - k ita p lığ a ço k s e y re k g e liy o r la r ve V la d iın ir îly iç , y a /ıln r ııu y a z a b ile ce ğ i, b i r a ş a ğ ı b i r y u ­ k a rı d o la ş a b ile c e ğ i, m a k a le le rin i d ü ş ü n e b ile c e ğ i v e r a f ­ la rd a n isle d iğ i h e r k ita b ı a la b ile c e ğ i b u o d a d a y a ln ız b a ­ ş ın a k a lıy o rd u . B u r a d a , h iç b ir R u s y o ld a ş ın ç ık a g e lip , M e ıışe v ik le rin ş u n u y a d a b u n u sö y le d iğ in i, y a d a fa la n y e rd e ç ir k in b i r o y u n o y n a d ık la r ın ı k e n d is in e a n la ta m a ­ y a c a ğ ın d a n e m in d i. B u r a d a , a k lı b a ş k a y ö n le r e s a p tı r ıl­ m a d a n d ü ş ü n e b iliy o r d u . V e d ü ş ü n ü le c e k o k a d a r ç o k şey v a r d ı k i. R u sy a , ç a r lık m o n a r ş is in in ç ü rü m ü ş lü ğ ü n ü in k â r e d ilm e z b i r ş e k ild e g ö z le r ö n ü n e s e re n J a p o n S a v a ş ı’na b a ş la m ış tı. Y aln ız c a B o lş e v ik le r d eğil, M e n ş e v ik le r ve h a t t a lib e r a lle r b ile , b u s a v a ş k a r ş ıs ın d a b o z g u n c u b ir tu tu m ta k ın d ıla r . H a lk ın p r o te s to s u b i r f ır tın a g ib i y a­ y ılıy o rd u . îş ç i h a r e k e ti y e n i b i r e v re y e g iriy o rd u . P o lise 127 m e y d a n o k u m a k iç in d ü z e n le n e n v e h a lk ın k itle h a lin d e k a tıld ığ ı m itin g le r e , iş ç ile r le p o lis a r a s ın d a k i ç a tış m a la ­ r a iliş k in h a b e r le r , a r t ı k b iz e h e r z a m a n k in d e n d a h a sık g e liy o rd u . G e n işle y e n d e v rim c i k itle e y le m le r i k a r ş ıs ın d a , a n ­ la ş m a z lık y a r a ta n a d i a ğ ız k a v g a la rı, b iz i a r t ı k e s k is i k a ­ d a r ü z m ü y o rd u . B u n u n la b ir lik te , b u ağ ız k a v g a la rı b az a n ç o k ç ir k in ş e k ille r a lıy o r d u . Ö rn e ğ in , K a f k a s y a 'd a n g e le n B o lşe v ik V a sily e v , R u s y a 'd a k i d u r u m a iliş k in b i r r a p o r v e rm e k is te d i. O y sa to p la n tın ın a ç ılış ın d a , b u to p ­ la n tın ın re s m i o lm a y a n , h e r P a r t i ü y e s in in g e lip d in le ­ y e b ile c e ğ i s ır a d a n b i r t o p la n tı o lm a s ın a ra ğ m e n , M enşev ik le r b i r b a ş k a n lık d iv a n ı s e ç ilm e s in i is te d ile r . M enşev ik le r, h e r to p la n tı y a d a k o n u ş m a y ı, b i r ç e ş it se ç im m ü c a d e le s in e d ö n ü ş tü r m e y e v e b ö y le lik le , B o lş e v ik le rin a ğ z ın ı " d e m o k r a tik y o lla r la " k a p a m a y a u ğ r a ş ıy o r la r d ı. S ig o r ta f o n u n a iliş k in ta r tış m a d a , iş n e re d e y s e y u n ır u k y u m r u ğ a d ö v ü ş e , s a v a ş a d ö n ü ş ü y o r d u . K a r g a ş a lık s ıra ­ s ın d a B o g d a n o v u n k a r ıs ı N a ta lia 'n m m a n to s u y ır tıld ı; b i r b a ş k a s ı y e r e y u v a r la n d ı. A n c ak , b ü t ü n b u n la r bizi e s k id e n o ld u ğ u n u n y a r ıs ı k a d a r e tk ile m iy o r d u . Ş im d i a k lım ız h e p R u s y a ’d a y d ı. P e te r s b u r g , M o sk o ­ va, O d e sa v e b a ş k a y e r le rd e g e liş e n işçi h a r e k e ti k a r ş ı ­ s ın d a , m u a z z a m b ir s o r u m lu lu k d u y u y o rd u k . B ü tü n p a r t i l e r — lib e r a lle r ve S o s y a l-D e v ıim c ile r— g e rç e k r e n k le r in i o r ta y a k o y m a y a b a ş la d ıla r . M en şe v ik l e r d e g e rç e k y ü z le r in i g ö s te r d ile r . B o lşe v ik le rle , M enşev ik le ri a y ır a n ş e y in n e o ld u ğ u , ş im d i a ç ık ç a g ö r ü lü y o r ­ du. V la d im ir îly iç 'in , p r o le ta r y a n ın s ın ıf g ü d ü s ü n e , y a ­ r a tıc ı g ü c ü n e ve ta r ih s e l g ö re v in e s a r s ılm a z in a n c ı v a r ­ dı. B u in a n ç , V la d im ir îly iç 'te b ir d e n b ir e d o ğ m a m ış tı; a k s in e , M an c ’ın s ım f m ü c a d e le s i k u r a m ı ü z e r in d e d ü ş ü n ­ d ü ğ ü , R u s g e rç e k le rin i in c e le d iğ i ve e s k i d e v r im c ile rin 128 d ü ş ü n c e le r in e k a r ş ı ç ık a r a k , te k s a v a ş ç ın ın k a h r a m a n lı­ ğ ı y e r in e s ın ıf m ü c a d e le s in in k a h r a m a n lığ ın ı v e g ü c ü n ü k o y m a y ı ö ğ re n d iğ i u z u n y ılla r b o y u n c a , b ü y ü k ç a b a la r ­ la y e rle ş m iş ti. B u b ilin m e y e n b i r g ü c e o la n k ö r b i r in a n ç d e ğ il, f a k a t p r o le ta r y a n ın g ü c ü n e v e o n u n işç i sı­ n ıf ın ın k u r tu l u ş u n d a k i tü k e n m e z r o lü n e v e m u a z z a m b il­ giy e, h a y a tın g e r ç e k le r in in d e rin liğ in e in c e le n m e s in e d a ­ y a n a n , k ö k le r i d e r in d e b i r in a n ç tı. P e te r s b u r g p r o le ta r ­ y a sı a r a s ın d a k i ç a lış m a la r ı, o n u n b u in a n c ı, işçi s ın ıfın ın g ü c ü y le s o m u t b i r ş e k ild e ö z d e ş le ş tirm e s in e y a rd ım c ı o l­ m u ş tu . A ra lık s o n u n d a , B o lşe v ik g a z e te si V p e rio d ( İ l e r i ) y a y ın la n m a y a b a ş la d ı. Y azı k u r u lu n d a V la d im ir Ily iç 'in y a m s ır a , O lm iııslci ve O rlo v sk i* y e r a lıy o rd u . K ıs a s ü re s o n r a , y a r d ım e tm e k ü z e re L tın a ja rs k i d e g e ld i. O n u n a te ş li k o n u ş m a la r ı vc y a z ıla rı, B o lşe v ik le rin o z a m a n k i h a v a s ın a u y g u n d u . R u s y a 'd a d e v rim c i m ü c a d e le g ü ç le n iy o r ve b u n a p a ­ r a le l o la r a k b iz im de R u sy a 'y la m e k tu p la ş m a la r ım ız a r t ı ­ y o rd u . K ıs a sü re d e N m m e k tu p la r ın say ıs ı a y d a 300 m e k ­ tu b a u la ş tı ki, İni, o /a m a n için m u a z z a m b i r s a y ıy d ı. V e b u m e k tu p la r , lly iç 'e k o r k u n ç z e n g in m a lz e m e s a ğ lıy o r­ d u ! O, işçi m e k tu p la r ın ın n a s ıl o k u n m a s ı v e g e re k tiğ in i b ilird i. O d c s a 'd a k i ta ş o c a ğ ı iş ç ile r in d e n g e le n b i r m e k ­ tu b u h a tır lıy o r u m . B u , ö ğ re n im g ö rm e m iş b ir k a ç k iş in in e lin d e n ç ık m ış , ö zne siz , y ü k le m s iz , n o k ta s ız , v irg ü ls ü z a m a s o n s u z e n e r ji v e z a fe re d e k s a v a ş m a k a ra n lığ ıy la d o ­ lu b i r m e k tu p tu . H e r k e lim e s i r e n k liy d i; m e k tu p sa fç a a m a s a r s ılm a z in a n ç ta ş ıy a n b i r n ite lik te y d i. M e k tu b u n h a n g i k o n u y a iliş k in o ld u ğ u n u h a tır la m ıy o r u m a m a , gö­ r ü n ü m ü n ü — k a ğ ıd ın ı, a ç ık r e n k m ü r e k k e b in i— h a t ı r l ı ­ y o ru m . îly iç , b u m e k tu b u b ir ç o k k e r e le r o k u d u ve d e r in * V . V o r o v c k i. — y a y ım c ı. 129 d ü ş ü n c e le r iç in d e o d a d a b i r a ş a ğ ı b i r y u k a r ı d o la ş tı. O des a ’n ın ta ş o c a ğ ı işçileri» îly iç 'e b u m e k tu b u y a z m a k iç in b ü y ü k z a h m e tle r e b o ş u n a k a tla n m a m ış la r d ı: k e n d ile rin i e n iy i a n la y a c ak » ta m a d a m ın a y a z m ış la r d ı m e k tu b u . B u m e k tu p ta n b i r k a ç g ü n s o n , O d esa 'U b i r p ro p o g a n d a c ı o la n T a n y a 'd a n , O d e s a ’lı z a n a a tç ıla r ın y a p tık la r ı b i r to p la n tın ın a y r ın tılı ve in a n d ır ıc ı b i r ö z e tin i iç e re n b i r m e k tu p a ld ık , lly iç b u m e k tu b u d a o k u d u v e d e rh a l T a n y a 'y a c e v a p y a z m a k iç in k a le m e s a r ıld ı. " M e k tu b u n iç in t e ş e k k ü r e d e riz . D a h a s ık yaz. O la ğ a n , g ü n lü k fa a li­ y e tle r i a n la t a n m e k tu p la r la s o n d e re c e ilg ile n iy o ru z . N e y a z ık k i, b ö y le ç o k a z m e k tu p a lıy o ru z ." lly iç , h e m e n h e r m e k tu p ta , R u s y a 'd a k i y o ld a ş la r d a n b iz im iç in d a h a ç o k iliş k ile r k u r m a la r ın ı is te r d i. "D ev­ rim c i b i r ö r g ü tü n g ü c ü , o n u n iliş k ile r in in s a y ıs ın a b a ğ ­ lıd ır ." d iy e y a z m ıştı. G u se v 'e ; ve o n d a n y u r t d ış ın d a k i B o l­ ş e v ik m e rk e z le g e n ç le r a r a s ın d a iliş k i k u r m a s ın ı is te ­ m iş ti. " B a z ıla rın d a , g e n ç lik te n b u d a la c a , ik i y ü z lü ve O b lo m o v c a * b i r k o r k u v a r .“ d e m iş ti. ( E s e r le r i, C ilt, 34, s. 254.) lly iç , S a m a r a ’d a n e s k i b i r a r k a d a ş ı o la n ve o sı­ r a d a k ö y d e y a ş a y a n A lexei P r e o b r a z h e n s k i’ye d c m e k tu p y a z m ış ve o n d a n , k e n d isiy le k ö y lü le r a r a s ın d a iliş k i k u r ­ m a s ın ı is te m iş ti. P e te r s b u r g ’d a k i y o ld a ş la r d a n , işçi m e k ­ tu p la r ın d a n b ö lü m le r y a d a m e k tu p la r ın ö z e tle rin i de ğ il, m e k tu p la r ın a s ıl l a n n ı y u r t d ış ın d a k i M e r k e z e g ö n d e rm e ­ le r in i r ic a e tm iş ti. H e rş e y d e n ç o k b u m e k tu p la r , V la d i­ m i r lly iç 'e , d e v r im in y a k la ş tığ ın ı a ç ık ç a h a b e r v e riy o r­ d u . D o k u z y ü z B e ş e ş ik te y d i. 130 1905 YILI Y u rt D ış ın d a k i H a y a t Ily iç , 1904 K a s ım 'ın d a y a z m ış u ld u ğ u , Z e m s tv o K a m ­ panyası ve Iskra’nın Planı a d lı k ita p ç ığ ın d a ve d a h a s o n ­ r a A ra lık a y ın d a , V p e rlo d ’u n 1 v e 3 N o .lu s a y ıl a n n d a y e r a la n m a k a le le rin d e , ö z g ü rlü k için k itle le rin a ç ık v e g e r­ ç ek m ü c a d e le s a a tin in y a k la ş m a k ta o ld u ğ u n u y a z m ıştı. O, d e v rim c i İn a n a n ı n b ir ik im in i, a ç ık ç a h is s e tm iş ti. A n­ c a k , d e v rim in o la c a ğ ın ı h is s e tm e k b a ş k a şey, d e v rim in g e rç e k te n b a ş la d ığ ın ı ö ğ re n m e k b a ş k a şey d i. B u n e d e n le , 9 O cak * o la y la r ın a iliş k in , d e v r im in s o m u t b i r b iç im d e b a ş la d ığ ın a iliş k in h a b e r le r C e n e v re ’y e u la ş tığ ın d a , ç e v ­ re m iz d e k i h e rş e y d e ğ iş m iş , s a n k i o g ü n e k a d a r o la n la r * 0 O c a k 1905'te , G a p o n a d l ı b i r p a p a z ı n y ö n e t im in d e k i P e ­ t e r s b u r g iş ç il e r i, Ç a r 'a b i r d ile k ç e v e r m e k ü z e r e K ış lık S a r a y ’a d o ğ r u y ü r ü y ü ş e g e ç t i l e r . Ç a t 'ı n e m r iy le , y ü r ü y ü ş e k a tıla n la n n ü z e r i n e a t e ş a ç ıld ı. O g ü n , 1000’d e n f a z l a k i ş i ö ld ü , 5000 d e n f a z l a 131 ç o k u z a k g e ç m işle k a lm ış g ib i g ö r ü n d ü biz e, 9 O c a k ola y l a n n ı a h a b e r le r i C e n e v re 'y e e r te s i g ü n u la ş tı. V la d i­ m i r İ ly i ç le b ir lik te k ita p lığ a g id e rk e n , b iz e g e lm e k te o la n L u n a ç a r s k i'le r le y o ld a k a r ş ıla ş tık . K o n u ş a m a y a c a k k a d a r h e y e c a n la n m ış o la n A n n a L u n a ç a r s k a y a 'm n , b iz e m a n ş o n u n u s a lla r k e n k i o h a lin i h a tır lıy o r u m . H a b e rle ­ r i d u y a n b ü t ü n ö te k i B o lş e v ik le r’le b ir lik te , iş g ü d ü te riin iz b iz i, L e p e ş in s k i'n in iş le ttiğ i m ü lte c i lo k a n ta s ın a ç e k ­ m iş ti. H e p b i r a r a d a o lın a k is tiy o r d u k . T e k k e lim e b ile k o n u ş u lm u y o r d u ; h e p im iz ö y le sin e h e y e c a n lıy d ık . A sık s u r a t l a r l a , d e v rim c i c e n a z e m a r ş ı — Kavgada V u n ıld u n 'u s ö y le d i. H e rk e s , d e v rim in b a ş la m ış o ld u ğ u n u , Ç a r 'a o la n b a ğ lılık z in c ir le r in in p a r ç a la n d ığ ım v e " z o r­ b a lığ ın y ık ılıp , h a lk ın a y a k la n a c a ğ ı, g ü ç lü , ö z g ü r ve b ü ­ y ü k . . . ” a n ın y a k ın o ld u ğ u n u k a v ra m a y a b a ş lıy o r d u . Ce­ n e v r e 'd e k i b ü t ü n R u s siy a si m ü lte c ile riy le b ir lik te , T rlb u n e ’u n * h e r s a y ıs ın ı d ö r t gözle b e k liy o rd u k . İly iç 'in b ü ­ tü n d ü ş ü n c e le r i R u s y a ’d a o d a k la ş m ış tı. K ıs a s ü r e s o n r a G a p o n C en e v re 'y e ge ld i. Ö n c e , G ap o n 'u k e n d i a d a m la r ı v e P e te ıs b u r g 'd a k i b ü tü n işçi h a ­ r e k e tin i d e k e n d i iş le ri g ib i s u n m a k is te y e n S osy alist-D evı im c ile r, o n a s a h ip ç ık tıla r . G a p o n 'u n re k lâ m ın ı y a p t ı l a r v e o n u g ö k le re ç ık a r d ıla r . G a p o n o z a m a n la r h e r k e s in diü n d e y d i v e L o n d r a 'd a k i T im e s g a z e te si, y a zd ığ ı h e r s a t ı r iç in o n a ş a ş ıla c a k p a r a l a r ö d ü y o rd u . G a p o n 'u n C e n e v re ’ye g e liş in d e n b i r s ü ıe s o n r a , b i r a k ş a m S o s y a list-D e v rim c i b i r h a n ım b iz e u ğ r a d ı ve V lak i ş i d e y a r a l a n d ı . S i lâ h s ı z iş ç ile rin , k i t l e h a l i n d e Ö ld ü r ü ld ü k le r i b u o la y ı p r o t e s t o e t m e k a m a c ı y l a b û t û n R u s y a ’d a g e n i ş ç a p t a s i y a s a l g r e v l e r v e « K a h r o ls u n Ç a r lık » s lo g a n ı a l t ı n d a g ö s t e r i l e r b a ş l a d ı . 6 O c a k o la y la r ı. 1905-1907 D e v r im i n i h ı z l a n d ı r d ı —y a ­ y ım c ı. * C e n e v r e ’d e , F r a n s ı z c a o l a r a k y a y ı n l a n a n G e n e v e a d l ı g a z e t e — y a y ım c ı. 132 La T rib u n e d e d i m i r Îly iç 'e , G a p o n 'u n k e n d is iy le g ö rü ş m e k is te d iğ in i b ild ir d i. " T a ra fs ız " b i r y e rd e , b i r k a h v e d e , b u lu ş m a la r ı k a r a r la ş tır ıld ı. O a k ş a m , V la d im ir îly iç la m b a y ı y a k m a ­ d a n , o d a s ın ı b i r a şa ğ ı b i r y u k a n a d ım la d ı. , G a p o n , R u s y a 'd a g e liş e n d e v rim in y a ş a y a n b ir p a r ­ ç a s ı ve k e n d is in e k e s in lik le g ü v e n e n işçi k itle s iy le sık ı b a ğ l a n o la n b i r a d a m d ı. îly iç , b u a d a m la g ö rü ş m e o la ­ n a ğ ı k a r ş ıs ın d a h e y e c a n la n m ış tı. Ç ok s o n r a la r ı, b i r y o ld a ş, V la d im ir tly iç 'in G a p o n 'la n e g ib i b i r ilg isi o la b ile c e ğ in e ç o k ş a ş m ış tı. K u ş k u s u z , b i r p a p a z d a n o lu m lu iş b e k le n e m e y e c e ğ i­ n i ö n c e d e n k a b u l e d e r e k , in s a n G a p o n 'u b ir y a n a b ır a k a ­ b ilir d i. P le h a n o v 'u n y a p tığ ı gib i. P le h a n o v , G a p o n ’u ç o k s o ğ u k k a r ş ıla d ı. O y sa L c n in 'in g ü c ü , d e v rim in y a şa y a n b ir ş e y o ld u ğ u g e rç e ğ in i k a v r a m a k ta n g e liy o rd u . K itle ­ le rin n e is te d iğ in i b ild iğ i v c a n la d ığ ı iç in , h e r y a ş a y a n şey g ib i, d e v rim in d e ç e ş itli ö z e llik le rin in in c e le n e b ile c e ­ ğin e in a n ıy o r d u . Ve k itle le re iliş k in bilg i, y a ln ız c a o n la r ­ la s ık ı b a ğ la r k u r a r a k e ld e e d ile b ilir d i. Ilv iç , G a p o n 'u n k itle le r ü z e r in d e n a s ıl b i r e tk is i o ld u ğ u n u m e r a k e d iy o r­ du. V la d im ir İlyiç. g ö rü ş m e d e n d ö n d ü ğ ü n d e G a p o ıı’a iliş k in iz le n im le rin i a n la ttı. G a p o n , d e v rim in e tk is iy le h a ­ lâ ö fk e liy d i. P e te r s b u r g iş ç ile r in d e n sö z e d ilir k e n . Ç a r a v e o n a k ö rü k ö rü n e b o y u n e y e ııle re a te ş p ü s k ü r ü y o r d u . G erç i b u Ö fkesi p e k ç o k b a k ım la r d a n s a fç a y d ı a m a , en a z ın d a n iç te n d i. Ö fk e si, işçi s ın ıfın ın r u h h a liy le u y u m ­ lu y d u . " B u n u n la b ir lik te , ö ğ re n e c e k ç o k şey i v a r." d e d i V la d im ir îly iç . "O na d e d im k i: 'Y a lta k la n m a la r a k u la k a s m a , sev g ili d o s tu m . E ğ e r ç a lış m a z s a n , k e n d in i o r a d a b u lu r s u n .’ ve o n a m a s a n ın a ltın ı iş a r e t e ttim ." V la d im ir îly iç , V p e rlo d ’u n 8 Ş u b a t ta r ih li 7 'in ci s a ­ y ıs ın d a is e ş u n la r ı y a z d ı: “S iy a s a l b a k ım d a n b ilin ç s iz in ­ s a n la r ın , d e v rim c i g ö r ü ş le r i n a s ıl k a v r a d ık la r ı k o n u s u n ­ 133 d a k e s in b i r k iş ise l d e n e y im i o la n G . G a p o n u n , b i r siya* s a l ö n d e r iç in z o r u n lu o la n d e v rim c i g ö r ü ş ü n b e r r a k lığ ı­ n ı k a v r a m a d a b a ş a r ılı o la c a ğ ın ı u m a lım ." ( E s e r le r i, C ilt, 8, s. 143). G a p o n h iç b ir z a m a n o b e r r a k lığ ı e ld e e d e m e d i. U k­ r a y n a l I z e n g in b i r k ö y lü n ü n o ğ lu y d u ; a ile si ve k ö y ü y le o la n iliş k ile rin i h iç b ir z a m a n k o p a r m a m ış tı. K ö y lü le rin g e re k s in m e le rin i b ilir d i, k o n u ş m a s ı b a s it ve ö ğ r e n im g ö r­ m e m iş işçi k itle le rin c e a n la ş ıla b ilir n ite lik te y d i. O n u n s ö z k o n u s u k ö k e n i ve k ö y le s ü r d ü r d ü ğ ü b u iliş k ile r, b ü ­ y ü k o la s ılık la b a ş a r ıs ın ın n e d e n iy d i. B u n u n la b ir lik te , p a p a z r u h u , G a p o n k a d a r iç in e d e r in d e n k ö k s a lm ış b it b a ş k a k iş i d ü ş ü n m e k z o rd u . D a h a ö n c e d e v rim c i ç e v r e ­ le r le h iç b ir iliş k is i o lm a m ış tı ve y a r a d ılış ı b a k ım ın d a n d a b i r d e v rim c i d e ğ il, t a m te r s in e , h e r tü r l ü u z la ş m a y ı k a b u le h a z ır , k u r n a z b i r p a p a z d ı. B ir g ü n ş u n la r ı a n l a t ­ m ış tı: " B ir a r a k u ş k u la r d u y m a y a b a ş la d ım , in a n c ım z a ­ y ıfla d ı. B u n d a n o ld u k ç a r a h a ts ız o ld u m v e K ır ım 'a g it­ tim . O r a d a k u ts a l b i r y a ş a n tı s ü r d ü r d ü ğ ü sö y le y e n y a şlı b i r a d a m v a rd ı.. İn a n c ım ı ta z e le m e k ü z e re o n u g ö rm e y e g ittim . B ir s ü r ü in s a n b i r d e r e n in k ıy ıs ın d a to p la n m ış tı ve y a ş lı a d a m b i r a y in i y ö n e tiy o rd u . B u d e re d e , Aziz Geo rg e 'u n a tın ın a y a ğ ın ın b a s tığ ı k a b u l e d ile n k ü ç ü k b i r ç u k u r v a rd ı. B u s a ç m a b irş e y k u ş k u s u z . S ö y le m e k is te d i­ ğ im , k e n d i k e n d im e d e d im k i, b u a d a m ın p e k d e r in b i r in a n c ı v a r. A y in d e n s o n r a d u a s ın ı a lm a k ü z e r e o n u n y a ­ n m a v a r d ım . O , p a p a z s iy s is in i ç ık a r ır k e n d e d i ki: ‘B u r ­ d a b i r m u m d ü k k â n ı a ç tık v e ç o k iy i iş y a p ıy o ru z !' Al s a ­ n a in a n ç ! E v e ö lü gibi d ö n d ü m . O z a m a n la r b i r a r k a d a ­ ş ım v a rd ı, r e s s a m V e re s ç a g in . ‘B u p a p a z lık iş in i n e d e n b o ş la m ıy o r s u n ? ' d e d i. D ü ş ü n d ü m . K ö y d e , a n a v e b a b a m a d e ğ e r v e rilir . B a b a m k ö y ü n y a ş lıs ı, h e r k e s o n u s a y a r. S o n r a h e r k e s k a lk ıp , o ğ lu m p a p a z lık ta n ç ık a r ıld ı d iy e ­ c e k . Y ok v a z g e ç m e d im ." 134 îş te G apon b u d u r. Ç a lışm a y ı b e c e re m e z d i. H e d e fe a te ş e tm e y i v e a t a b in m e y i ö ğ r e n m e k iç in b i r s ü r ü z a m a n h a r c a d ı, a m a sı­ r a k ita p la r a g e ld i m i o t u r u p ç a lış a m a z d ı. A slın d a , tly iç ’ in s a lı k v e rm e s i ü z e r in e P le h a n o v 'u n e s e r le r in i o k u m a y a b a ş la m ış tı a m a b u n u in a n a r a k d e ğ il, b i r g ö re v o la r a k y a ­ p ıy o r d u . K ita p la r d a n ö ğ re n m e y i b e c e re m iy o rd u . H a y a t­ ta n ö ğ re n m e y i d e b ilm iy o r d u . P a p a z k a f a s ı o n u k ö r le ş tir ­ m iş ti. R u s y a 'y a d ö n d ü ğ ü n d e , k ış k ır tıc ı a j a n fa a liy e tle r i­ n in b a ta k lığ ın a s a p la n d ı. tly iç , d e v rim in ilk g ü n le r in d e n b a ş la y a r a k , h e rş c y i a ç ık b i r ş e k ild e g ö rü y o r d u . H a r e k e tin ş im d i b i r ç ığ gibi b ü y ü y e c e ğ in i, d e v r im c ile r in y a n y o ld a d u r m a y a c a ğ ın ı ve iş ç ile r in o to k r a s iy e k a r ş ı v e rile c e k s a v a ş a k e n d ile rin i a d a y a c a ğ ın ı a n lıy o r d u . K a z a n a c a k la r ın ı y a d a k a y b e d e ­ c e k le r in i s a v a ş ın s o n u c u o r ta y a k o y a c a k tı. K a z a n m a k iç in iyi s ilâ h la n m a lıy d ıla r . tly iç 'in h e r z a m a n , işçi s ın ıf ın ın b e lir li b i r a n d a k i ru h h a lin i d e r in d e n k a v r a m a k ta g ö rü lm e m iş b i r ö n se z isi v a rd ı. H e n ü z h a r e k e te g e ç m e m iş o la n lib e ra l b u r ju v a z id e n iş a ıv ti a la n M e n şe v ik lc r, d e v rim i " ç ö z m e k te n " sö z e tm e ­ ye b a ş la d ıla r ; L e n in ise iş ç ile rin k e sin s o n u c u o la n a k a ­ d a r s a v a ş m a k ta ş im d id e n k a r a r l ı o ld u k la r ın ı b iliy o r d u . Ve o n la r la b e r a b e r d i. Y o lu n y a n s ı n d a d u r u la m a y a c a ğ ı­ nı, ç ü n k ü b u n u n işç i s ın ıf ın ın m o r a lin i ö y le s in e b o z a c a ­ ğ ın ı, m ü c a d e le n in h ız ın ı ö y le s in e k e se c e ğ in i ve d a v a y a ö y le sin e m ü th iş z a r a r v e re c e ğ in i — k i b ö y le b i r ş e y in h a n ­ gi k o ş u lla r a ltın d a o lu r s a o ls u n d ü ş ü n ü le m e y e c e ğ in i— b i­ liy o r d u . T a r ih g ö s te r m iş tir k i, 1905 D e v rim 'in d e işçi sı­ n ıfı b o z g u n a u ğ r a tıld ı a m a y e n ile m e d i. S a v a ş ir a d e s i k ı­ n l a m a d ı . B u n u , b a z ı l a n — L e n in 'e " d o b ra d o b r a g ö r ü ş ­ le r i" iç in s a ld ı r a n l a r ve y e n ilg id e n s o n r a , " s ilâ h a d a v r a n ­ m a m a lıy d ıla r " d e m e k te n ö t e s ö z ü b u lu n m a y a n la r — a n la ­ 135 y a m a d ı. Eğeı* k iş i k e n d i s ın ıf ın a s a d ık k a la c a k id iy se , s ilâ h a d a v r a n m a m a k ve ö n c ü n ü n , s a v a ş a n s ın ıfın ı y ü z ü s tü b ır a k m a s ı d ü ş ü n ü le m e z d i. V e İIyiç, İŞÇİ s ın ıfın ın ö n c ü s ü n e — P a r t i y e — s a v a ş ­ m a k , ö r g ü tle n m e k , k itle le rin s ila h la n d ır ılm a s ı iç in ç a lış ­ m a k y o lu n d a s ü re k li ç a ğ r ıd a b u lu n u y o r d u . B u k o n u y a , V p e rio d 'd a ve R u sy a 'y a g ö n d e rd iğ i m e k tu p la r d a d e ğ in ­ m iş ti. “9 O cak 1905, p r o le ta r y a n ın d e v rim c i e n e r jis in in dev g ib i p o ta n s iy e l g ü c ü n ü ve a y n ı z a m a n d a S o sy a l-D e m o k ra t ö r g ü lü n b ü t ü n b ü tü n y e te rs iz liğ in i g ö z le r ö n ü n e s e rd i." d iy e y a z m ış tı V la d im ir İly iç , h e r s a tı r ı lâ fı b ır a k ıp iş y a p m a k iç in b i r to p a r la n m a ç a ğ r ıs ı o la n v e Ş u b a t b a ş la ­ r ın d a y a z d ığ ı " D e v rim i B iz m i Ö rg ü tle y e c e ğ iz ? " a d lı m a ­ k a le s in d e . İly iç , y a ln ız c a M arx ve E n g e ls 'in d e v rim ve a y a k la n ­ m a y a iliş k in y a z ıla rım y e n id e n o k u m a k ve titiz lik le in­ c e le m e k le k a lm a m ış , a y n ı z a m a n d a s a v a ş s a n a lın a iliş­ k in p e k ç o k k ita p o k u m u ş ve silâ h lı a y a k la n m a te k n ik ­ le riy le , s a v a ş Ö rg ü tle rin in a y r ın tılı b i r a r a ş tır m a s ın ı y a p ­ m ış tı. B u k o n u d a h e r k e s in b ild iğ in d e n d a h a fa z la ka fa y o r m u ş tu ; ç e te s a v a ş ın d a k i ç a r p ış m a b ir lik le r i, " b e ş ve o n " k iş ilik m ü fr e z e le r e iliş k in sö z le ri, b u işi b ilm e y e n b ir k iş in in g e v ez e lik le ri de ğil, te rs in e iyi d ü ş ü n ü lm ü ş b i­ r e r p lâ n d ı. S o c ié té De L e c tu re k ita p lığ ın d a k i k ü tü p h a n e c i, u c u z p a n ta lo n u n u n p a ç a la r ın ı ç a m u r d a n k o r u m a k iç in İs v iç re ta r z ı k ıv ır m ış ( p a ç a la r ın ı in d irm e y i u n u t u r d u ) b i r R u s d e v rim c is in in h e r s a b a h e r k e n d e n g e lip , b i r g ü n ö n c e d e n y a r ıd a b ır a k tığ ı b a r ik a t s a v a ş m a ya d a s a ld ır ı te k n ik le r i­ n e iliş k in b i r k ita b ı a lıp , p e n c e r e n in y a n ın d a k i h e r za­ m a n k i y e rin e g e ç e re k , ç ıp la k k a f a s ın d a k i se y re k s a ç la rı a lış ılm ış b i r h a r e k e tle o k ş a y ıp , d e r in b i r o k u m a y a d a ld ı­ ğ ın a ta n ık tır . B a z a n b ilm e d iğ i b i r k e lim e y e b a k m a k ü z e ­ 136 re , k o c a m a n b i r s ö z lü ğ ü a lm a k iç in y e rin d e n k a lk a r , s o n ­ r a o d a d a b ira z a ş a ğ ı y u k a r ı d o la ş ı r v e m a s a d a k i y e r in e g e ç e re k , d ö r d e b ö lü n m ü ş k ü ç ü k k a ğ ıt p a r ç a l a n ü z e rin e , iş le k b i r e l y a z ıs ıy la , k e n d in d e n g eçm iş b i r ş e k ild e yaz­ m a y a b a ş la r d ı. B o lş e v ik le r, m ü m k ü n o la n h e r y o ld a n R u s y a ’y a s ila h g ö n d e rm e y e b a k ıy o r la r d ı a m a b u o k y a n u s ta y a ln ız c a b i r d a m la y d ı. R u s y a 'd a ( P e te r s b u r g ’d a ) b i r S a v a ş K o m ite s i k u r u lm u ş tu , a m a ç o k y a v a ş ç a lış ıy o r d u . İlv iç P e te rs b u r g ’a ş u n la r ı y a zd ı: “B u t ü r iş le rd e e n so n ih tiy a ç d u y u la c a k şey , ta s l a k ­ la r , ta r tış m a la r , S a v a ş K o m ite s in in işle v le ri ve h a k la r ı­ n a iliş k in g ö r ü ş m e le r d ir . İ h tiy a ç d u y u la n şey ö fk e li b ir e n e r ji ve d a im a d a h a ç o k e n e r jid ir . A ltı a y d a n u z u n b i r s ü r e d ir , h e rk e s in b o m b a la r d a n söz e tm e s in i, a m a b i r te k b o m b a n ın b ile ş im d iy e k a d a r y a p ılm a m ış o lm a s ın ı g ö r ­ m e k te n d e h ş e te d ü ş ü y o r u m , k e sin lik le d e h ş e te d ü ş ü y o ­ ru m . V e b u gevezeliği y a p a n la r , en a y d ın k iş ile r ... G e n ç ­ liğe g id in iz b a y la r! T e k k u r tu lu ş ç a re s i b ııtlıır. Y o k sa , s ö z ü m e g ü v e n in , geç k a la c a k s ın ız , ( h ıın u a ç ık ç a g ö rü y o ­ r u m ) vc k e n d in iz i ‘b ilim se k iş le m le r, p lâ n la r, ç ize lg e le r, ta s la k la r ve m ü k e m m e l r e ç e le le ıle b a s b a s a a m a ö r g ü t­ sü z ve y a p a c a k h i ç b i r şe y siz b u la c a k s ın ız ... A lla h a ş k ın a , fo r m a lite le r e ve ta s la k la r a b o ş v e rin , b ü t ü n o 'işle v le ri, h a k l a n ve a y rıc a lık la rı* .şeytan a ls ın ." ( E s e r le r i, C ill-9 s. 315-316.) ‘ ‘ G e rç e k te n , b o lş e v ik le r, s ilâ h lı a y a k la n m a y ı h a z ır la ­ m a u ğ r u n a ço k ç a lış tıla r . Ç o ğ u z a m a n o la ğ a n ü s tü k a h r a ­ m a n lık la r o r ta y a k o y d u la r v e h e r d a k ik a h a y a tl a r ı n ı te h ­ lik e y e a ttıla r . B o lş e v ik le rin s lo g a n ı s ilâ h lı a y a k la n m a n ın h a z ır la n m a s ıy d ı. G a p o n b ile s ilâ h lı a y a k la n m a d a n sö z e d iy o rd u , G a p o n , g e liş in d e n k ıs a s ü r e s o n r a , d e v rim c i p a r t i l e r a r a s ın d a , s a v a ş ç ı b i r a n la ş m a y a p ılm a s ın a iliş k in b ir 137 iin e ri s u n d u . V la d im ir lly iç , V p e rio d ’u n 8 Ş u b a t 1905 ta ­ r ih li 7 ’in c i s a y ıs ın d a , G a p o n ’u n ö n e r is in in b i r d e ğ e rle n ­ d ir m e s in i y a p tı v e s a v a ş ç ı a n la ş m a la r s o r u n u n u b ir b ü lü n o la r a k g ö z d e n g e ç ird i. P e te r s b u r g iş ç ile r in e s ilâ h s a ğ la m a iş in i G a p o n ü z e ­ rin e a ld ı. H e r t ü r l ü b a ğ ış la r o n u n e lin d e to p la n m a y a b a ş la d ı v e o , b u p a r a y ı I n g ilte r e ’d e n s ilâ h s a tın a lm a k iç in k u lla n d ı. S o n u n d a h e r t ü r l ü a y a r la m a y a p ıld ı. B ir g e m i — J o h n G r a f to n — s a ğ la n d ı; g e m in in k a p ta n ı s ilâ h ­ la r ı y ü k le y ip , R u s s ın ır ın a y a k ın b i r a d a y a b o ş a ltm a y ı k a b u l e tti. G a p o n 'u n k a ç a k u la ş ım ın n a s ıl y a p ıld ığ ın a iliş k in h iç b ir f ik r i y o k tu v e b u işi o ld u ğ u n d a n ç o k b a s it s a n ıy o r d u . B iz d en , s a h te b i r p a s a p o r t ve gizli a d r e s le r s a ğ la y a ra k , b u işi ö r g ü tle m e k ü z e re P e te r s b u r g 'a h a r e k e t e tti. V la d im ir lly iç iç in , b ü tü n b u g iriş im lâ f ta n ey le m e b i r g e ç iş ti. İ ş ç ile r n e p a h a s ın a o lu r s a o ls u n , s ilâ h b u l­ m a k z o r u n d a y d ıla r . A n c a k , b u g iriş im d e n b i r iş ç ık m a d ı. H e r n e k a d a r , g e m in in a d a y a y a k la ş m a s ın ın o la n a k s ız o ld u ğ u a n la ş ıld ıy s a d a , G r a f to n k a ra y a o tu r d u . G a p o n , P e te r s b u r g 'd a d a b irş e y y a p a m a d ı. İşç i m a h a lle le r in d e s a k la n m a k z o r u n d a k a ld ı ve ta k m a b i r a d a ltın d a y a şa d ı. K iş ile rle iliş k i k u r m a k s o n d e re c e g ü ç tü ve ü s te lik , g ö n ­ d e rile c e k ş e y le rin u la ş ım ı iş in i a y a r la y a c a k o la n S osyalis t-D e v rim c ile r'in a d r e s le r in in d ü z m e c e o ld u ğ u o r ta y a ç ık tı. A d a m la r ım a d a y a g ö n d e re b ile n le r, y a ln ız c a B olşev ik le r ’di. B ü tü n b u n la r , G a p o n ü z e r in d e s e rs e m le tic i b i r e tk i y a p tı. H iç b ir te h lik e y e g irm e k s iz in , k a la b a lık g r u p ­ la r a sö y le v v e rm e k b a ş k a şey; y a rı â ç ve h iç b ir y e rd e g ö rü n m e y e c e s a r e t e d e m iy e re k , y e r a ltın d a y a ş a m a k ç o k d a h a b a ş k a ş e y d i. K a ç a k s ilâ h u la ş ım ı işin i ö r g ü tle m e k , ta m b i r b ilin m e z lik iç in d e h e r tü r l ü fe d a k â rlığ ı y a p m a y a h a z ır , o ld u k ç a f a r k lı k a lıp ta d e v rim c i k iş ile re ih tiy a ç g ö s te r iy o rd u . îly iç ta r a f ın d a n g e liş tir ile n b i r b a ş k a s lo g a n d a , köy138 lü fe rin to p r a k m ü c a d e le s in e d e s te k o lu n m a s ı slo gan ıy dı.. B u , iş ç i s ın ıf ın a , k e n d i m ü c a d e le s in d e k ö y lü lü ğ e d a y a n ­ m a o la n a ğ ı v e re c e k ti. V la d im ir lly iç , h e r z a m a n k ö y lü s o r u n u n a ç o k b ü y ü k ö n e m v e r ir d i, lly iç , İ k in c i K o n g r e ’ d e P a r ti p r o g r a m ın ı n g ö rü ş ü lm e s i s ır a s ın d a , k ö y lü le re 1861 R e f o r m u s ır a s ın d a e lle r in d e n a lın a n o tr e z k l'le rin * g e ri v e rilm e s i g e re k tiğ i g ö r ü ş ü n ü o r ta y a a tm ış ve k u v ­ v e tle s a v u n m u ş tu . V la d im ir lly iç , k ö y lü lü ğ ü k a z a n a b ilm e k iç in , k ö y lü ­ le rin en k a ç ın ılm a z ih tiy a c ın ı k a r ş ıla y a c a k s o m u t b i r is ­ te ğ in ile ri s ü r ü lm e s i g e r e k liğ in e in a n ıy o rd u . S osyal-D em o k r a lla r 'ın , ç a y se rv isi, iş s a a tle r in in k ıs a ltılm a s ı ve ü c r e tle r in la m z a m a n ın d a ö d e n m e s in i s a ğ la m a k ü z e re iş ç ile r a r a s ın d a b a ş la tI ı k la n a jila s y o n d a o ld u ğ u gib i, k ö y lü le r d e s o m u t b ir s lo g a n ç e v re s in d e b ir a r a y a g e ti­ r ilm e liy d ile r. 1905’in o la y la r ı, V la d im ir lly iç ’i, b u s o r u n u y e n id e n in c e le m e y e ö z e n d ir d i. K ö k e n i b a k ım ın d a n b i r k ö y lü o la n ve k ö y le iliş k ile r in i k e s m e m iş b u lu n a n G a p o n ’la, P o te n ık tn ’d e n g e le n d e n iz c i M a ty u ş e n k o ile ve k ö y le rd e o lu p b ite n le r e iliş k in ilk e ld e n b ilg is i o la n b ir k a ç işçiy le y a p ­ tığ ı k o n u ş m a la r , tly iç ’e o tr e z k l s lo g a n ın ın a r t ı k y e te r li o lm a d ığ ın ı g ö s te r d i. B u n d a n d a h a k a p s a m lı b i r s lo ­ g a n — to p r a k s a h ip le r in in m ü lk le r in i, tü m ç a r lık ve k i­ lise to p r a k la r ın ın z o ra lım ın ı ö n g ö re n b i r s lo g a n g e re k ­ liy d i. V la d im ir tly iç , b i r z a m a n la r i s ta tis ti k k a y n a k k i­ ta p la r ın ı b o ş u n a ta r a m a m iş ti; ş e h ir le kö y, b ü y ü k en­ d ü s tr iy le k ü ç ü k e n d ü s tr i, işçi s ın ıfıy la k ö y lü lü k a r a s ın ­ d a k i e k o n o m ik b a ğ la n a y n n t ı l a n y l a in c e le m iş ti. B u eko» * K ö le le r in ö z g ü r l e ş ti r i l d i g i 1801 R e f o r m u s ıra s ın d a , b ü y ü k t o p r a k s a h i p l e r i n c e « k o p a rılm ış » (e l k o n m u ş ) t o p r a k l a n a n l a t a n R u s ç a k e lim e . T o p r a k s a h i p l e r i , k ö y lü l e r d e n , o t l a k l a r , ç a y ı r l a r v s . g ib i e n y a r a r l ı t o p r a k l a n « k o p a r m ış ! a r » d ı. — y a y ım c ı. 139 n u m ik b a ğ la r d a n , p r o le ta r y a y a , k ö y lü lü k ü z e r in d e g ü ç ­ lü b i r s iy a s a l e tk i s a ğ la m a a r a c ı o la r a k y a r a r la n m a zam n ın m g e ld iğ in i g ö r ü y o r d u . V la d im ir İIyiç, y a ln ız c a p r o le ta r y a y ı, en tu ta r lı d e v rim c i s ın ıf s a y a rd ı. G a p o n ’u n , b i r g ü n , y a z m ış o ld u ğ u b i r b ild ir iy i d i n ­ le m e sin i, V la d im ir tly iç 'te n is te d iğ i e ğ le n c e li b i r ola yı h a tır lıy o r u m . G a p o n , b ild ir iy i b ü y ü k b i r c o ş k u y la o k u ­ m a y a b a ş la d ı. Y azı, Ç a r a k a rş ı u y g u n s u z k e lim e le r le d o ­ lu y d u . "B iz Ç a r fa la n is te m iy o ru z ," d iy e g id iy o r d u y a ­ zı, " d ü n y a d a b i r te k e fe n d i o ls u n — T a n r ı, ve h e p im iz o n u n k ir a c ıla r ı! ” (O z a m a n la r, k ö y lü h a r e k e lin in en te ­ m e l h e d e fi, to p r a k k ir a la r ın ın a z a ltılm a s ıy d ı) . V la d im ir lly iç b i r k a h k a h a k o p a r d ı. Ö zü ço k s a fç a o lm a k la b ir l ik ­ te, b ild ir i, G a p o n 'u k itle le r e b ö y le şin e y a k la ş tır a n g e r­ çek n ite lik le r i e n ç a r p ıc ı b iç im d e o r ta y a k o y u y o rd u . K e n ­ d is i d e b i r k ö y lü o la n G a p o n , h â lâ k ö y le iliş k ile rin i y a n y a rıy a s ü r d ü r e n iş ç ile rd e , y ü z y ılla rın to p r a k ö z le m in i k ış ­ k ır tıy o r d u ., G a p o n , V la d im ir îly iç 'in g ü lü ş ü n e b o z u lm u ş tu . "D oğ­ r u d e ğ ilse, b a n a sö yle, d e ğ iş tire y im ." d e d i. V la d im ir IIviç, b ir d e n c id d ile ş ti. " K o r k a r ım b u b i r işe y a ra m a z , d iy e k o n u ş tu . " B e n im b ü tü n d ü ş ü n c e z in c irim fa rk lı. K e n d i b ild iğ in gib i, k e n d i ta r z ın a g ö re yaz." B ir b a ş k a s a h n e y i h a tır lıy o r u m . Ü ç iin cü K o n g re 'd e n , P o te m k ln 'd e k i a y a k la n m a d a n s o n ra y d ı. T a y fa la r, R o ­ m a n y a ’d a e n l e m e e d ilm iş ve ç o k z o r d u r u m d a k a lm ış la r ­ dı. G a p o n , a n ıla r ın d a n ve d e v rim iç in y a p ıla n b a ğ ış la r ­ d a n ç o k p a r a e ld e e tm iş ti ve b ü tü n g ü n le rin i P o te m k in ' d e k i d e n iz c ile re giysi s a tın a lm a k iç in k o ş u ş tu r m a k la g e ç ir iy o r d u . A y a k la n m a n ın ö n d e g e le n le rin d e n b ir is i, d e ­ n iz ci M a ty u ş e n k o , C e n e v re ’y e g e ld i. H e m e n G a p o n la ' a r ­ k a d a ş lık k u r d u ve ik is i b ir b ir le r in d e n a y rılm a z o ld u la r . O s ır a la r d a , M o s k o v a ’d a n , k ırm ız ı y a n a k lı, (ş im d i a d ın ı h a tır la m ıy o r u m ) b i r K ita p e v in d c s a tıc ılık y a p a n 140 v e S o s y a l-D e m o k ıa tla r a y e n i k a tılm ış o la n b i r d e lik a n lı, g e ld i. M o s k o v a 'd a n , P a r t i n i n b i r işi iç in g ö n d e rilm iş ti. B iz e, n a s ıl v e n e d e n S o s y a l-D e m o k ra t o ld u ğ u n u a n la ttı. S o n r a , S o s y a l-D e m o k ra t P a r t i n i n p r o g r a m ın ın d o ğ ru o l­ d u ğ u n u d ü ş ü n d ü ğ ü n ü s ö y le d i ve d in in i d e ğ iş tir m iş le r in c o ş k u n lu ğ u y la , p r o g r a m ı m a d d e m a d d e y o ru m la y a ra k , k o n u y u g e liş tir d i. V la d im ir tly iç , b u k o n u ş m a y ı s ık ıc ı b u la r a k k ita p lığ a g itti v e d e lik a n lıy a ç a y ik r a m e tm e ve o n d a n m ü m k ü n o ld u ğ u k a d a r ç o k b ilg i a lm a iş in i b a n a b ır a k tı. G en ç a d a m p r o g r a m ı y o r u m la m a y a d e v a m e d i­ y o rd u k i ta m o s ır a d a G a p o n ve M a ly u ş e n k o g e ld ile r. O n la r a d a ç a y ik r a m e tm e k ü z e re o ld u ğ u m b i r s ıra d a , d e lik a n lı, o tr e z k i’yle ilg ili m a d d e y e geltli. M a ly u ş e n k o , d e lik a n lın ın , k ö y lü le rin o trc z k l'lc ı i gcı i a lm a k iç in ıııür a d d e e tın c k te ıı ö le g itm e m e s i g e re k liğ in e iliş k in tezini ılu y ım c u , b ir d e n b ir e a le v le n d i ve "B iitü ıı t o p r a k la r h a l­ k a !" d iy e b a ğ ırd ı. E ğ e r ta m b u s ır a d a tly iç d ö n m e m iş o ls a y d ı, iş n e ­ re y e v a r ır d ı b ile m iy o ru m , tly iç , ta r tış m a n ın n e y e iliş k in o ld u ğ u n u h e m e n k a v r a d ı, a m a k o n u y a g irm e k y e rin e , G a p o n v e M a ty u ş e n k o 'y u k e n d i o d a s ın a g ö tü r d ü . B en d e d e lik a n lıy ı ç a b u c a k b a ş ım d a n s a v d ım . K ö y lü le r a r a s ın d a , h ız la g e liş e n b i r d e v rim c i h a r e k e t o lu ş u y o r d u . T a m n ıe r f o r s 'd a k i A ra lık K o n f e r a n s ın d a , îlviç, o tr e z k i’le re iliş k in m a d d e n in p r o g r a m d a n ta m a m e n ç ık a r ılm a s ın ı ö n e r m iş ti. B u n u n y e rin e , to p r a k s a h ip le r i­ n in , h ü k ü m e tin , k ilis e n in , m a n a s tır la r ın ve ç a r lığ ın to p ­ r a k la r ım z o ra lım ı d a d a h il, k ö y lü le r içi h e r tü r l ü d e v ­ rim c i te d b ir in d e s te k le n m e s in i ö n e re n b i r m a d d e k a b u l e d ilm iş ti. O z a m a n la r ç o k e tk ili b i r k iş i o la n , A lm an S osyal-D em o k r a tla r ı'n d a n K a u ts k y , b u k o n u d a f a r k lı b i r g ö rü ş ü 1 41 b e n im s e m iş ti. K a u ts k y , o g ü n le rd e N e u Z e it'ta * yazdığL b i r y a z ıd a , R u s y a ’d a k i ş e h ir s e l d e v r im h a r e k e tin in , k ö y ­ lü le r le to p r a k s a h ip le r i a r a s ın d a k i iliş k ile r k o n u s u n d a ta r a f s ız k a lm a s ı g e re k tiğ in i ile r i s ü r m ü ş tü . K a u ts k y , ş im d i iş ç ile r in d a v a s ın a ih a n e t e d e n le r in en ö n d e g e le n le r in d e n b ir i s id ir ; a m a o z a m a n d e v rim c i b i r S o s y a l-D e m o k ra t o la r a k k a b u l e d iliy o rd u . B ir b a ş k a A t­ m a n S o s y a l-D e m o k ra t — B e r n s te in , M a n i'm g ö r ü ş le r in in y e n id e n g ö z d e n g e ç irilm e s i g e re k tiğ in i, b u g ö r ü ş le r in ç o ­ ğ u n u n m o d a s ı g e ç m iş o ld u ğ u n u , a m a c ın ( s o s y a liz m ) h iç ­ b i r şey , h a r e k e tin is e h e rş e y o ld u ğ u n u k a n ıtla m a y a ç a ­ lış a r a k , O n d o k u z u n c u Y ü z y ılın s o n la r ın d a , M a rk s is m e k a r ş ı b a y r a k a ç tığ ın d a , K a u ts k y , M an c 'ın ö ğ r e tis in i s a ­ v u n a r a k o n a k a r ş ı ç ık m ış tı. B u n u n s o n u c u o la r a k , o g ü n ­ le rd e K a u ts k y , M a r k ın ta k ip ç ile r i a r a s ın d a , e n t u t a r l ı v e e n d e v r im c ile r in d e n b ir is i o lm a ş ö h r e tin d e n y a r a r ­ la n ıy o rd u . B u n u n la b ir lik te , K a u ts k y ’ııin id d ia la r ı, Ily iç ’ in , R u s d e v r im in in a n c a k k ö y lü le rin d e s te ğ in i s a ğ la y a b i­ lir s e b a ş a r ılı o la c a ğ ın a iliş k in in a n c ın ı s a r s m a m ış rı. K a u ts k y 'n in b u g ö r ü ş le r i, İly iç , K a u ts k y ’n in M arx v e E n g e ls ’in d ü ş ü n c e le r in i d o ğ ru o la r a k s u n u p s u n m a ­ d ığ ın ı k o n tr o l e tm e y e y ö n e ltti. İly iç , M a r k ın , 1848 y ılın ­ d a A m e rik a ’d a k i ta r ım s a l h a r e k e tle r e iliş k in g ö r ü ş le r in i ve E n g e ls in 1885 y ılın d a H e n ry G eorg e** k o n u s u n d a sö y ­ le d ik le rin i in c e le m e y e b a ş la d ı. V la d im ir tly iç , N isa n * N e u Z e lt: A l m a n S o s y a l - D e m o k r a t l a n ’m n , 1883’d e n , 1923 y ı­ lın a k a d a r y a y ın la d ık la rı k u ra m s a l y a y ın o rg a n ı. G a z e te n in , k u ­ r u l d u ğ u g ü n d e n 1917 ’y e k a d a r , b a ş y a z a n K a u t s k y ’y d i. G a z e t e n i n y a y ı n h a y a t ı . 1923 y ı l ı n d a s o n a e r d i — y a y ım c ı. ** H e n r y G e o r g e (1039-1897): B ü tü n to p lu m s a l h a s ta lık la r ın d e v a sı o la ra k , to p ra k la rın u lu s a lla ş tırılm a s ın ı v e o to p ra k ü z e ­ rin d e ç a lış a n la r a k ir a la n m a s ın ı ö n e re n A m e rik a n ik tis a tç ıs ı v e P r o g r e s s a n d P o v e r t y (G e liş m e v e Y o k s u llu k ) a d lı k i t a b ı n y a z a n — y a y ım c ı. 142 a y ın d a , “A m e rik a ’d a k i ‘Y e n id e n D a ğ ıtım ' K o n u s u n d a M a rx " a d lı m a k a le s in i y a y ın la d ı. B u m a k a le y i ş u sö z le rle b itir iy o r d u : " D ü n y a d a , k ö y ­ lü le rin R u s y a 'd a k i k a d a r b ö y le sin e a cı ç e k tiğ i, b ö y le s in e b a s k ı a ltın d a tu tu ld u ğ u v e a ş a ğ ıla n d ığ ı b ir b a ş k a ü lk e y o k tu r . K ö y lü le re k a r ş ı u y g u la n a n b u b a s k ıl a r n e k a d a r a ğ ır o lu r s a , o n la r ın u y a n ış ı d a ş im d i o k a d a r g ü ç lü , d e v ­ r im c i s a l d ı r ı l a n o k a d a r y e n ilm e z o la c a k tır . S ın ıf b ilin ­ c in e s a h ip d e v rim c i p r o le ta r y a n ın , b u s a ld ırıy ı b ü t ü n gü­ c ü y le d e s te k le m e k g ö re v id ir, k i b ö y le ce , e s k i, u ğ u r s u /, o to k r a tik , fe o d a l v e k ö le c i R u s y a 'd a n g e riy e b i r le k ta ş k a lm a s ın ; ki b ö y le c e k e n d in e g ü v e n e n ve ö z g ü r in s a n la r ­ d a n y e n i b i r k u ş a k , b iz im s o sy a liz m için p r o le te r m ü c a ­ d e le m iz in g elişec eğ i ye n i b i r c u m lıu riy e iv i ü lk e y a r a tıla ­ b ils in ." ( E s e r le r ) , C ilt 8, s. 300.) C e n e v re ’d e k i B o lşe v ik le rin m e rk e z i, R usy a siy a si m ü l­ te c ile r in in y a ş a d ığ ı ü n lü R u e d e C a ro u g e s o k a ğ ı ile A rvc n e h r i k ıy ıs ın ın k e s iş tiğ i k ö şe d e y d i, V p e rio d 'u tı y azı iş le ri v e d a ğ ıtım b ü r o la r ı, L e p e ş in s k i’le rin B o lşe v ik lo k a n ta s ı v e B o ııç -B ru y a v iç ‘l« rin , L y a d o v ’la r ın (M a n d e ls ta m ’l a r ) , fly in 'Ie rin e v le ri a y n ı b in a d a y d ı. O rlo v s k i, O lm in s k i ve b a ş k a la r ı, B o rç -B ru y e v iç 'le rin g e d ik li k o n u k la rıy d ı. R u s ­ y a ’d a n d ö n e n B o g d a n o v , L u n a ç a r s k i'n in C e n e v re ’ye g ele ­ re k , V p e r io d ’u n yazı a ile s in e k a tılm a s ı için g e re k li a y a r ­ la m a la r ı y a p m ış tı. L u n a ç a r s k i, p a r la k b i r k o n u ş m a c ı o l­ d u ğ u n u k a n ıtla d ı ve B o lş e v ik le rin d u r u m la r ın ın g ü ç le n ­ m e s in d e b ü y ü k k a tk ıla r ı o ld u . O g ü n d e n itib a r e n , V ladi­ m ir İly iç o n u n la y a k ın d o s llu k k u r d u vc o n u n a r k a d a ş ­ lığ ın d a n zevk a lır d ı. V p e r io d 'c u la r la g ö rü ş a y rılığ ın a d ü ş ­ tü ğ ü g ü n le rd e , İly iç o n a k a r ş ı ç o k o lu m lu d a v ra n d ı. A s­ lın d a , L u n a ç a r s k i d e L e n in 'in y a n ın d a h e r z a m a n k in d e n d a h a ç o k n e şe li ve ş a k a c ı o lu r d u . B ir o la y ı h a tır lıy o r u m . S a n ıy o r u m 1919 y a d a 1920 y ılm d a y d ı, c e p h e y e y a p tığ ı g e z id e n y e n i d ö n m ü ş b u lu n a n L u n a ç a r s k i, iz le n im le rin i 143 V la d im ir İ ly iç ’c a n la tır k e n , b e r ik in in g ö z le ri p a r lıy o r d u . L u n a ç a r s k i, V o ro v s k i, O lm in s k i — b u n l a r V p e rio d ' u n o r d a k i s a ğ la m k a le le riy d i. G a z e te n in iş le tm e m ü d ü r ü o la n B o n ç -B ru y e v iç , h e r a n b a s k ı iş le riy le m e şg u l o lu r , ve k a fa s ı ç o k b ü y ü k ta s a r ıl a r l a d o lu , ış ık s a ç a r a k d o la ­ ş ırd ı. B o lş e v ik le r h e m e n h e r a k ş a m C afc L a n d o lt'ta to p la ­ n ı r l a r v e b i r b a r d a k b ir a k a r ş ılığ ın d a s a a tle r c e o tu r u p , R u s y a 'd a k i o la y la rı ta r t ı ş ı r l a r , p la n la r y a p a r la r d ı. P e k ç o k y o ld a ş, R u s y a ’y a g itm e k iç in a y rılm ış ve p e k ç o ğ u d a a y r ılm a k iç in h a z ır lık j'a p m a y a b a ş la m ış tı. R u s y a 'd a , ü ç ü n c ü K o n g r e n in to p la n m a s ı i ç i n a jiia s y o n y a p ılıy o rd u . İ k in c i K o n g r e d e n b u y a n a o r a d a p e k ç o k d e ğ iş ik lik le r o lm u ş tu ve g ü n lü k m ü c a d e le le r s ı r a s ı n ­ d a o r ta y a ç ık a n ye ni s o r u n la r , b i r k o n g re y i k e s in lik le ge ­ re k li k ılıy o rd u . K o m ite le rin p e k ç o ğ u b i r k o n g re to p la n ­ m a s ın d a n y a n a y d ı. B ir, Ç o ğ u n lu k K o m ite le ri B ü ro s u " k u r u lm u ş tu . M e rk e z K o m ite s i, M cn.şev ikler d e d a h il, b ir s ü ı ü ye n i üyeyi g ö re v e ç a ğ ır m ış tı. M erk ez K o m ite s i, g e­ nel o la r a k u z la ş ıc ı b i r k u r u ld u ve Ü ç ü n c ü K o n g re 'n in to p la n m a s ın ı e n g e lle m e k iç in e lin d e n ge le n h e rş e y i y a p ı­ * M e n ş e v ik M e r k e z K o m it e s i ’n in , k o n g r e n i n to p la n m a s ın a i n a t t a k a r ş ı k o y m a s ı v e g e n e l o l a r a k P a r t i ’n i n i r a d e s i n i y a n s ı t ­ m a m a s ı k a r ş ı s ı n d a , « ç o ğ u n lu k » d a n y a n a o l a n l a r , y a n i B o lş e v ik le r , 1604 A ğ u s t o s ’u n d a C e n e v r e 'd e y a p t ı k l a r ı « Y ir m iik ile r K o n f e r a n ­ sım da, B o lş e v ik b i r y a y ı n o r g a n ı k u r u l a r a k , Ü ç ü n c ü P a r t i K o n g r e s i ’n i n t o p l a n m a s ı i ç i n ç a b a h a r c a m a k a r a n a lm ış la rd ı. B u k o n f e r a n s t a a d a y g ö s t e r i l e n l e r (G u s e v . B o g d a n o v . Z e m ly ç k a . L it­ v in o v v e L v a d o v ) , d a h a s o n r a R u s y a ’d a g iz li o l a r a k y a p ı l a n ü ç k o n f e r a n s t a — K u z e y , G ü n e y v e K a f k a s y a ’d a y a p ı l a n k o n f e r a n s ­ l a r — k e s i n o l a r a k s e ç ilm iş le r d i. B ö y le c e Ç o ğ u n l u k K o m it e le r i B ü ­ r o s u k u r u l m u ş o ld u . Ç o ğ u n lu k K o m ite le r i B ü r o s u , K o n g r e n i n t o p ­ l a n m a s ı i ç i n a j i t a s y o n y a p m a n ı n y a n ı s ı r a , R u s y a ’d a k i B o lş e v ik ö r g ü t l e r i n ç a l ı ş m a l a n m e t k i l i b i r ş e k ild e y ö n e t m i ş t i — N. K rups­ kaya. 144 y o r d u . M e rk e z K o m ite s i’n in tu tu k la n m a m ış ü y e le ri, M o s­ k o v a ’d a y a z a r L e o ııid A n d re y e v 'in e v in d e k i to p la n tıd a , b a s k ıl a r k a r ş ıs ın d a , k o n g r e n in to p la n m a s ın a ra z ı o ld u ­ la r . K o n g re , L o n d r a 'd a y a p ıld ı. K o n g re ’d e , B o lş e v ik le rin k e s in b i r ç o ğ u n lu ğ u v a r d ı v e n e d e n le M e n ş e v ik le r, k o n g ­ re d e n u z a k d u r d u la r . O n la rın d e le g e le ri, C e n e v re 'd e k e n d i k o n g r e le r in i to p la d ıla r . R u s y a d a n g e le n M e rk e z K o m ite d e le g e le ri S o m m e r ( t a k m a a d l a r ı M a rk , L y u b im o v ) ve K r a s in ’d i ( K ış ) . M a ık ç o k ü z ü n tü lü y d ü , o y s a K r a s in , s a n k i h i ç b i r şe y o lm a ­ m ış g ib i d a v r a n ıy o r d u . D e le g e le r, u z la ş ıc ı t u tu m u n e ­ d e n iy le M e rk e z K o m itc s i’ne ö fk e y le s a ld ır d ıla r . M a rk , b i r y a ğ m u r b u lu tu gib i k a p k a r a o lu r d u ve h iç k o n u ş m a ­ dı. K r a s in d e se ssiz d i; ç e n e si a v u c u n d a , b ü tü n o z e h ir g ib i k o n u ş m a l a r o n u h iç ilg ilc ıu lim ıiy o n n u ş ç a s ın a la ­ m a m e n f ü tu r s u z b a k ın ıy o r d u . S ıra s ı g e lin c e , y a p ıla n s a l­ d ır ı la r ın s ö z ü n ü b ile e tm e k s iz in , h e y e c a n sız b i r ş e k ild e r a p o r u n u o k u d u . Hçj*kes, o n u n u z la ş ıc ı b i r s a p m a iç in e g irm iş o ld u ğ u n u , f a k a t a r t ı k d e ğ iş tiğ in i ve b u n d a n b ö y ­ le B o lş e v ik le r y a n ın d a y e rin i a ld ığ ın ı v e o n la r ın s a f la r ın ­ d a s o n u n a d e k y ü rü y e c e ğ in i a n la d ı. Ş im d i P a r ti ü y e le ri, K r a s in 'in , s a v a şç ı b ir lik le r in s i­ la h la n m a s ın a y a r d ım e d e r e k , s a v a ş ç ıla rın e ğ itim in i sa ğ­ la y a r a k v b ., 1905 D e v rim i s ır a s ın d a y a p tığ ı b ü y ü k ve; ö n e m li g ö re v le ri b iliy o r la r . B ü tü n b u n la r , g iz lilik iç in d e , te la ş s ız y a p ılm ış tı a m a b u iş e h a r c a n a n e n e r ji m u a z z a m ­ d ı. V la d im ir H yiç y a p ıla n la r ı h e r k e s te n iy i b iliy o r d u ve o g ü n d e n b u y a n a , K r a s in 'e h e r z a m a n b ü y ü k d e ğ e r v e r­ m iş tir . K a f k a s y a ’d a n d ö r t k iş i g e ld i: M ik h a T s k h a k a y a , Aly o ş a J a p a r id z e , L e m a n v e K a m a n e v . O ysa, y a ln ız c a üç te m s ilc i o lm a s ı g e re k iy o rd u . V la d im ir tly iç , te m s ilc ile rin k im le r o ld u ğ u n u v e n a s ıl o lu p d a ü ç te m s ilc ilik için d ö n 145 d e le g e n in g e ld iğ in i ö ğ re n m e k is te d i. H a n g is i d a h a fa z la o y a lm ış tı? M ik h a itir a z e tti: " K a fk a s y a 'd a oy v e rild iğ in i k im g ö r m ü ş ? B iz b ü t ü n iş le rim iz i y o ld a ş ç a h a lle d e riz . B iz d ö r t k işi g ö n d e rild ik , te m s ilc ilik le rin s a y ıs ı ö n e m li d e ğ il." M ih k a , k o n g re d e k i e n y a ş lı ü y e y d i v e k o n g re y i o a ç tı. R u s-P o lo n y a sı K o m ite s i, L y o va V la d irn iro v t a r a f ın ­ d a n te m s il e d iliy o rd u . R u s y a ’d a y k e n b ö lü n m e k o n u s u n d a o n u n la sık m e k tu p la ş m ış tık a m a , s o r u la r ım ız a h iç b ir ce ­ v a p a la m a m ış tık . M a r to v ’c u l a n n ııc gibi a ld a t m a c a la r p e ­ ş in d e o ld u ğ u n u a ç ık la y a n m e k tu p la r ım ız a k a r ş ılık , h a n ­ gi b r o ş ü r le r d e n k a ç ia n e d a ğ ıtıld ığ ı ve R u s -P c lo n y a s ı’ n d a h a n g i g re v ve g ö s te r ile r in y a p ıld ığ ın ı a n la t a n m e k ­ t u p l a r a lıy o r d u k . L yo va V la d irn iro v , k o n g re d e s a ğ la m b i r B o lşe v ik o ld u ğ u n u k a n ıtla d ı. R u s y a 'd a n g e le n ö te k i d e le g e le r, B o g d a n o v , P o sto llo v s k i( V a d im ) , P .P . R u m y a n ts c v , R ik o v , S a m m e r, Zem ly a ç k a , L itv in o v , S k r ip n ik , B u r (A. E . E s s e n ) , Ş k o lo v sk i ve K r a m o ln ik o v ’d u . K o n g re d e k i h e rş e y , R u s y a ’d a k i işçi h a r e k e tin in e n c a n lı d ö n e m in d e o ld u ğ u g e rç e ğ in e y ö n e lik ti. S ilâ h lı a y a k ­ la n m a , geçici d e v rim h ü k ü m e ti, a y a k la n m a ö n c e s in d e h ü ­ k ü m e tin ta k tik le r in e k a r ş ı a lın a c a k ta v ır , R .S .D .I.P .’n in y ü r ü te c e ğ i a ç ık e y le m le r s o r u n u , k ö y lü h a r e k e ti k a r ş ıs ın ­ d a k i tu tu m , lib e r a lle r v e R u s o lm a y a n m ille tle r in S osyalD e m o k r a tla n n a k a r ş ı tu tu m , p r o p o g a n d a ve a jita s y o n , P a r t i ’d e n k o p a n g r u p vb. ç e ş itli s o r u n la r a iliş k in k a r a r t a ş a n l a r ı k a b u l e d ild i. T a n m k o n u s u n d a k i r a p o r , V Ja d im ir Ily iç ta r a f ın d a n o k u n d u , ve o tr e z k i'le r e iliş k in ö n e r is i ta r tış m a y a s u n u l­ d u . T o p r a k s a h ip le r in in , k ilis e n in ve ç a r lığ ın to p r a k la r ı­ n ın z o r a lım ı k o n u s u n a e n b ü y ü k ö n c e lik ta n ın d ı. A y rıc a iş ç ile r le a y d ın la r a r a s ın d a k i iliş k ile r ve ik i m e rk e z s o r u n u , b u ik i k o n u , Ü ç ü n c ü K o n g re 'n iıı a y ır t e d ic i ö z e llik le r in d e n d i. 146 İk in c i K o n g r e d e e n a ğ ır b a s a n ö ğ e le r, k ita b a b a ğ lı a y d ın la r la , ş u y a d a b u ş e k ild e P a r tiy e y a r a r l a r ı d o k u n a n , a n c a k o g ü n le rd e R u s y a 'd a h e n ü z y e n i y e n i ş e k ille n m e y e b a ş la y a n ö r g ü tle r le iliş k ile r i ç o k z a y ıf o la n P a r t i ’li ey ­ le m c i iş ç ile r d i. Ü ç ü n c ü K o n g re , o ld u k ç a f a r k lı b i r n ite lik te y d i. R u s ­ y a 'd a k i ö r g ü tle r , y a s a d ış ı y e re l k o m ite le r b iç im in d e a r ­ t ı k k e s in o la r a k v a r lık la r ın ı s ü r d ü r ü y o r l a r v e s o n d e r e ­ c e g ü ç g iz lilik k o ş u l l a n a ltın d a ç a lış m a k z o r u n d a k a lı­ y o r la r d ı. B u n e d e n le , k o m ite le r in iş ç ile r ü z e r in d e b ü y ü k e tk is i o lm a s ın a ra ğ m e n , b u ö r g ü tl e r i n tü m ü n d e , h e m e n h e m e n h iç işçi ü y e y o k tu . A n c a k , k o m ite le r in y a y ın la rı ve b u y r u k la r ı işçi k itle s in in ö z le m le rin i y a n s ılıy o r ve iş ­ ç ile r a r t ı k b i r ö n d e r e s a h ip o ld u k la r ın ı h is s e d iy o rla rd ı. BÖ ylece k o m ite le r o n la r ın gö /.iin d e ç o k p o p ü le r d i a m a , iş ç ile r in p e k ç o ğ u iç in , b u k o m ite le rin f a a liy e tle r i b ir g iz lilik p e rd e s iy le ö r tü l m ü ş tü , i ş ç i l e r ço ğ u kez, h a r e k e lin te m e l s o r u n la r ın ı g ö r ü ş m e k iç in , a y d ın la r d a n a y rı o la r a k k e n d i a r a la r ın d a to p la n ıy o r la r d ı. O d e sa 'Iı 50 işçi. Ü ç ü n c ü K o n g r e y e , M e n şe v ik le rle B o lş e v ik le r a r a s ın d a k i a y rılığ ın a n a n o k ta la r ın ı b e tim le y e n ve b u s o r u n u n ta r tış ıld ığ ı to p ­ l a n tıd a b i r te k a y d ın ın b u lu n m a d ığ ın ı b e lir te n b i r b ild ir i y o lla d ıla r, " K o m ite c ile r” g e n e llik le b ir a z k e n d i b a ş ın a b u y r u k k iş ile rd i. K o m ite ç a lış m a la r ın ın k itle le r ü z e r in d e y a p tı­ ğı m u a z z a m e tk iy i g ö r m ü ş vc k u r a l o la r a k , p a r t i içi d e ­ m o k r a s i d iy e b ir ş e y ta n ım a z o lm u ş la r d ı. " P a r ti iç i d e ­ m o k r a s i, y a ln ız c a p o lis le b o z u ş m a y a y o l a ç ıy o r. B iz, b u ş e k ild e d e h a r e k e te b a ğ lıy ız ." d iy o r la r d ı B u n la r , k e n d i k a n ıla r ın a g ö re , o tu r u p g eve zelik e tm e k te n b a ş k a b i r iş y a p m a y a n y u r t d ış ın d a k i P a r ti ü y e le rin i, iç te n iç e b ir a z k ü ç ü k g ö r ü r le r d i: " Y u r t d ış ın d a k ile r , R u s y a ’n ın k o ş u l­ l a n a ltın d a ç a lış m a y a z o r la n m a lıd ır ." " K o m ite c ile r" y u r t d ış ın d a k i M e rk e z ’in a ş ı n e tk is in e k a r ş ı ç ık ıy o r la r d ı. Ay147 iıı z a m a n d a y e n ilik le ri d e is te m iy o r la r d ı. H ız la d e ğ işe n k o ş u lla r a k e n d ile r in i u y d u r m a y a n e is te k li n e d e y e te n e k ­ liy d ile r. " K o m ite c ile r" , 1904-1905 d ö n e m in d e sa y ısız iş y a p ­ m ış la r d ı. A n c ak b u n l a r ı n p e k ç o ğ u , a ç ık m ü c a d e le y ö n ­ te m le r in in v e a r t a n y a s a l o la n a k la r ın s a ğ la d ığ ı k o ş u lla ra k e n d ile r in i u y a r la m a d a ç o k b ü y ü k g ü ç lü k ç e k iy o r la r d ı. Ü ç ü n c ü K o n g r e y e h iç iş ç i k a tılm a d ı. K o n g re y e k a tı­ la n B a b u ş k in , o s ır a d a S ib ir y a 'd a b u lu n a n işçi B a b u ş k in d e ğ il: Ş k o lo v s k in in ta k m a a d ıy d ı. B u n u n la b ir lik te , k o n ­ g re d e k i " k o m ite c ile r ’ m sa y ısı az d e ğ ild i. K o n g ıe n iıı b u y a p ıs ı g ö z Ö n ü n d e b u lu n d u r u lm a d a n , k o n g r e tu ta n a k l a ­ r ın d a n y e r a la n p e k ç o k şe y y e te r in c e a n la ş ılm a z . " Y u rt d ış ın d a k i M e rk e z ’i d iz e g e tirin e " s o r u n u , "kom ite c ilc ı 'in y a m s ır a , b a z ı ta n ın m ış P a r ti lile r ta r a f ın d a n d a o r ta y a a tıld ı. M e r k e z e m u h a le f e t e d e n le rin b a ş ın d a B o g d a n o v g e liy o rd u . K o n g re d e , s ö y le n m e d ik söz k a lm a d ı; a m a V la d im ir Ily iç b u n u fa z la ö n e m s e m e d i. O, y u r t d ış ın d a k i M e rk e z 'in ö n e m in in , g e liş e n d e v rim le h e r s a a t a z a ld ığ ın ı göz ö n ü n ­ d e b u lu n d ın u y o r d u . Y u r t d ış ın d a k i g ü n le rin in s a y ılı o l­ d u ğ u n u b iliy o r d u ; o n u n e n ö n e m li k a y g ısı, R u s y a 'd a k i M e rk e z K o m ite s in in , o lu p b ite n le r k o n u s u n d a M erk ez Y a y ın O r g a n ı n ı a n ın d a h a b e r d a ı e tm e s in in z o ru n lu ğ u s o r u n u y d u . ( B u n d a n b ö y le , M erk ez Y a y ın O rg a n ı’ıu n a d ı P r o l e t a r t o la c a k ve ş im d ilik y u r t d ış ın d a y a y ın la n a c a k tı) . V la d im ir H yiç, a y rıc a , M e rk e z K o m ite s in in R u sy a ve y u r t d ış ın d a k i b ö lü m le r i a r a s ın d a d ü z e n li to p la n tıla r y a p ıl­ m a s ı k o n u s u n d a d a d ir e n d i. İ ş ç ile r i k o m ite le r e k a z a n m a k s o r u n u d a h a d a ta r t ı ş ­ m a lı b i r k o n u y d u . V la d im ir İly iç , b u g ö r ü ş ü şe v k le d e s ­ te k le d i. B o g d a n o v , m ü lte c i M e rk e z 'in ü y e le ri ve y a z a r la r d a b u g ö r ü ş te n y a n a y d ıla r. " K o m ite c ile r" is e b u n u n k a rş ıs ın d a y d ıla r . V la d im ir İly iç vc " k o m ite c ile r " k o n u y u 14 8 h a ra re tle ta rtış tıla r. " K o m ite c ile r ” — iş ç ile r in gi­ re m e y e c e ğ i ile r i s ü rü le m e y e c e ğ in e g ö re — b u k o n u d a b i r k a r a r ta s a r ı s ı k a b u l e d ilm e m e s in d e d ir e n d ile r . V la d im ir Îly îç , b u t a r tış m a y a iliş k in o la r a k şö y le k o ­ n u ş tu : " S o r u n a d a h a g e n iş b i r a ç ıd a n b a k m a m ız g e re k tiğ i­ n i s a n ıy o r u m . İş ç ile r i k o m ite le re k a z a n m a k , y a ln ız c a e ğ its e l d e ğ il f a k a t s iy a s a l b i r g ö re v d ir. İş ç ile r in s ın ıf iç­ g ü d ü s ü v a r d ı r v e b ir a z s iy a s a l d e n e y k a z a n d ık la r ın d a , o ld u k ç a h ız lı b i r ş e k ild e g ü v e n ilir S o s y a l-D e m o k ra t o lu r la r . B e n , k o m ite le r im iz d e h e r ik i a y d ın a k a r ş ılık , se ­ k iz iş ç in in y e r a lm a s ın ı k u v v e tle d e s te k liy o r u m . K ita p ­ la r ın ö ğ ü d ü — y aııî m ü m k ü n o la n h e r y e rd e iş ç ile rin k o ­ m ite le r e k a z a n ılm a s ı—■ y e te r s iz k a ld ığ ın a g ö ıe , o z a m a n b u ö ğ ü d ü n k o n g re a d ın a te k r a r la n m a s ı y e rin d e o la c a k tır . E ğ e r k o n g re n in a ç ık ve k e sin b i r b u y r u ğ u n a s a h ip o lu r ­ s a n ız , d c m e g o jiy le s a v a ş m a k iç in e sa s lı o la n a k l a r a k a v u ­ ş a c a k sın ız : K o n g re n in a ç ık ir a d e s i b u d u r ." ( E s e r le r i, C ilt, 8, s. 376.) V la d im ir İIyiç* k o m ite le r e m ü m k ü n o ld u ğ u k a d a r ç o k iş ç i a lın m a s ın ın z o r u n lu o ld u ğ u k o n u s u n d a h e r z a ­ m a n İ s r a r e tm iş ti. D a h a 1903’d e, B ir Y o ld a ş a M e k tu p 'd a b u k o n u y a d e ğ in m iş ti. V e ş im d i a y n ı g ö rü ş ü k o n g re d e s a v u n u r k e n s o n d e re c e h e y e c a n la n m ış ve r a k ip le r in i z o r s o r u la r la k ö şey e s ık ış tır m ış tı. M ik h a ilo v (P o s to lo v s k i) : " Ş u h a ld e , u y g u la m a d a a y d ın la r a p e k a z, iş ç ile re is e ç o k d a h a fa z la ih tiy a ç d u y u la c a k ." d e d iğ in d e , V la d im ir İly iç h a y k ır d ı: " T a m a m e n d o ğ r u ! " " K o m ite c ile r” b u n a k o ro h a lin d ç , " Y a n lış!" d iy e k a r ş ılık v e rd ile r. R u m y a n ts e v , 'O n b e ş y ıld ır f a a liy e t g ö s te r iy o r o lm a ­ sı g e rç e ğ in e ra ğ m e n , P e te r s b u r g K o m ite s in d e y a ln ız c a b i r iş ç i v a r d ır ." d e d iğ in d e V la d im ir İly iç b a ğ ır d ı: "Y a­ z ık !” D aha s o n r a , t a r tış m a la r ın s o n u n d a , İly iç ş u n la r ı 149 sö y le d i: " K o m ite ü y e lik le rin e u y g u n iş ç i b u lu n m a d ığ ın ı sö y le y e n le ri, s a k in b i r ş e k ild e o tu r u p d in le y e m e z d im . B u ta m a m iy le a s ıl k o n u y u s a p tı r m a k tır ; k u ş k u s u z b u sa ğ ­ lık lı o lm a y a n b i r b e lir tid ir . İ ş ç ile r in k o m ite le r e k a z a n ıl­ m a s ı g e r e k lid ir ." V la d im ir İly iç ’in , k e n d i g ö r ü ş ü n ü n k o n g r e d e ş id d e tle r e d d e d ilm e s i k a r ş ıs ın d a ç o k fa z la ü z ü lm e y iş in in te k n e d e n i, y a k la ş a n d e v rim in , P a r t i n i n , k o m ite le r in y a p ıs ın d a iş ç ile r e g e re k e n y e ri v e re m e m e k o n u s u n d a k i y e te n e k s iz liğ in i, k ö k lü b i r ş e k ild e te d a v i e d e c e ğ in i a n la m a s ıy d ı. K o n g r e n in k a r ş ıla ş tığ ı b i r b a ş k a ö n e m li s o r u n d a p r o p a g a n d a v e a jita s y o n s o r u n u y d u . O d e s a 'd a n g e lm iş b i r k ız ın , “İş ç ile r , y e re l k o m ite le r ­ d e n o la n a k s ız b irş e y i s tiy o r la r — b iz d e n p r o p a g a n d a y a p ­ m a m ız ı is tiy o r la r . N a s ıl y a p a b iliriz ? B iz o n la r a y a ln ız c a a jita s y o n y a p a b iliriz !" d iy e y a k ın d ığ ım h a tır lıy o r u m . K ız ın s ö z le ri, V la d im ir Ily İç'i o ld u k ç a e tk ile d i. B u sö z le r, p r o p a g a n d a k o n u s u n d a k i ta r tış m a n ın a ç ılm a s ın a y a r a d ı. Z e m ly a ç k a , M ik h a T s k h a k a y a v e D e s n its i'n in k o ­ n u ş m a l a r ı n d a n a n la ş ıld ığ ı g ib i, e s k i p r o p a g a n d a b iç im ­ le ri a r t ı k g e ç e rs iz d i; p r o p a g a n d a a jita s y o n a d ö n ü ş m ü ş ­ tü . İş ç i h a r e k e tin in m u a z z a m g e liş im i k a r ş ıs ın d a , s ö z lü p r o p a g a n d a ve h a t t a g e n e l o la r a k a jita s y o n , h a r e k e tin g e re k s in m e le rin i k a rş ıla y a m a z d ı. İ s te n e n şey , h a lk ın a n ­ la y a b ile c e ğ i y a y ın la r d ı; h a lk a d ö n ü k b i r g a ze te , k ö y lü le r ve R u s o lm a y a n u l u s l a r iç in y a y ın la r g e re k liy d i. H a y a t, e s k i y a s a d ış ı ö r g ü tle r in s ın ır la r ı iç in d e ç ö ­ z ü m le n e m e y e c e k y ü z le rc e s o r u n o r ta y a k o y u y o rd u . B u n ­ la r la a n c a k , R u s y a ’d a b i r g ü n lü k g a z e te k u r a r a k ve y a sa l y a y ın la rın g e n iş o la n a k la r ın d a n y a r a r la n a r a k b a şe d ile b ilir d i. B a s ın ö z g ü rlü ğ ü h e n ü z k a z a n ılm a m ış tı. B u n u n la b ir lik te , R u s y a d a y a s a d ış ı b i r g a z e te k u r u p , b u r a d a , gö ­ re v i h a lk a d ö n ü k y a y ın iş in i y ü r ü tm e k o la n b i r y a z a r la r g ru b u o lu ş tu r u lm a s ı k a r a r la ş tır ıld ı. H e rşe y e ra ğ m e n , bü150 tu n b u te d b ir le r in , ö z ü r d e fe tm e n ite liğ in d e ş e y le r o ld u ğ u a ç ık tı. K o n g re d e , d e v rim c i m ü c a d e le n in g ü ç le ııişin e iliş k in ç o k sö z e d ild i. P o lo n y a ve K a f k a s y a 'd a k i o la y la ra iliş ­ k in k a r a r t a s a r d a n k a b u l e d ild i. " H a r e k e t d u r m a k s ız ın g e lişiy o r" d iy e k o n u ş tu U r a lla r ’d a n g e le n d e le g e . "U ralla r ı, g e ri, h a r e k e t e tm e y e te n e ğ i o lm a y a n , u y u ş u k b i r b ö lg e o la r a k d e ğ e r le n d ir d iğ im iz g ü n le r g e rid e kaldıL y s v a 'd a k i s iy a s a l g re v , f a b r ik a la r d a k i say ısız g re v le r, h e r tü r l ü k ü ç ü k , k e n d iliğ in d e n g ö s te r ile r b iç im in d e o r ­ ta y a ç ık a n v e k ö y le rd e , f a b r ik a la r d a k o r k u sa la b ile c e k s ın ır la r a u la ş a n d e v rim c i h a v a n ın ç e ş itli b e lir lile r i, b ü ­ t ü n b u n la r U r a lla r 'ın b ü y ü k b i r d e v rim c i a tılım a y a k la ş ­ tığ ın ı g ö s te r iy o r. K u v v e tli b i r o la s ılık la , U r a lla r ’d a k i bıı h a r e k e t, sila h lı a y a k la n m a ş e k lin e d ö n ü ş e c e k tir . U ra fla r, iş ç ile rin b o m b a k u lla n d ığ ı ve h a t t â silâ lı ç e k tiğ i (V o llcinsk A tö ly e si’n d e ) ilk y e r d ir . Y o ld a ş la r, U ra lla r'ı u n u t ­ m a y ın " V la d im ir ÎIy iç 'in , U r a lla r 'd a n g e le n d e le g e y le u z u n u z u n k o n u ş tu ğ u n u s ö y le m e k g e re k s iz d ir. G e n e l o la r a k , Ü ç ü n c ü K o n g re , m ü c a d e le n in ç iz g isi­ n i d o ğ r u s a p ta d ı. A y nı s o r u n la r , M e n ş e v ik le r'c e o ld u k ç a f a r k lı b iç im le r d e k a r a r a b a ğ la n d ı. V la d im ir İly iç , Ü ç ü n ­ cü K o n g re ve M e n şe v ik K o n f e r a n s ın ı n a ld ığ ı k a r a r l a r a r a s ın d a k i te m e l f a r k lılık la r ı, " D e m o k r a tik D e v rim d e S o s y a l-D e m o k ra s in in İ k i T a k tiğ i" a d lı k ita p ç ığ ın d a ele a ld ı. C en e v re 'y e d ö n d ü k . K a m s k i ve O rlo v s k i'y le b ir lik te , k o n g re tu ta n a k la r ın ı d ü z e n le y e c e k k o m ite y e s e ç ilm iş ­ tim . K a m s k i ç e k ip g itti, O rlo v s k i is e ç o k m e ş g u ld ü . K o n g ­ r e tu ta n a k la r ın ın g ö z d e n g e ç irilip d o ğ r u la n m a s ı iş i, o l­ d u k ç a ç o k sa y ıd a d e le g e n in b u lu n d u ğ u C e n e v re ’d e y a p ıl­ dı. O g ü n le rd e , n e s te n o ile y a z ı y a z a n la r, n e d e ö zel s e k ­ r e te r le r v a rd ı. T u ta n a k la r , s ır a y la k o n g re ü y e le r in in ik i­ 151 s i ta r a f ın d a n tu tu lm u ş ve s o n r a b a n a v e r ilm iş ti. D eleg e­ le r in h e p s i iyi s e k r e te r d e ğ ild i. A y rıc a , tu ta n a k l a r ı k o n g ­ r e d e o k u m a y a z a m a n o lm a d ığ ın ı sö y le m e y e g e re k y o k . T u ta n a k la r ı C e n e v re 'd e , L e p e ş in s k i’le r in lo k a n ta s ın d a d e le g e le rle b i r l i k t e g ö z d e n g e ç ird ik . D o ğ a l o la r a k , h e r d e le g e k e n d i s ö z le rin in d o ğ r u o la r a k k a y d e d ilm e m iş o ld u ­ ğ u n u g ö r d ü v e m e tn e e k le m e le r y a p m a k is te d i. A n c ak b u n a iz in v e rilm e d i. D e ğ işik lik le r, y a ln ız c a ö te k i d e le g e ­ le r in d e d e ğ işik liğ i o n a y la m a s ı h a lin d e y a p ıla b iliy o rd u . B u ç o k z o r v e b ilin e n ç a tış m a ö ğ e le rin i iç e r e n b i r işti. S k r y p in k ( Ş ç e n s k i) , t u t a n a k t a n e v in e g ö tü r m e k is te d i, v e b e n , o z a m a n t u t a n a k l a n n b a ş k a la r ın a d a v e rilm e s i g e re k e c e ğ in i, b ö y le c e t u t a n a k la r ın y o k o la c a ğ ın ı sö y le ­ y in c e , ç o k k ız d ı; M e rk e z K o m ite s in e b ü y ü k h a r f le r le y a z ılm ış b i r p r o te s to g ö n d e rd i. T u ta n a k la r ın m ü s v e d d e le ri h a z ır la n d ı k ta n s o n r a , O rlo v s k i d c b u n l a r ı b a s k ıy a h a z ır la y a b ilm e k iç in d a h a p e k ç o k z a m a n h a r c a d ı. T e m m u z a y ın d a , y e n i M erk ez K o m ite s in in to p la n tı­ s ın ın t u ta n a k la r ın ı a ld ık . R u s y a 'd a , M e n ş e v ik lc rin , I s k r a ’ n ın g ö r ü ş le r in i k a b u l e tm e d ik le r i, o n la r ın d a b i r b o y ­ k o t* d ü z e n le y e c e ğ i; v e M erk ez K o m ite s in in , k ö y lü h a r e ­ k e tin i d e s te k le m e k o n u s u n u g ö rü ş m ü ş o lm a s ın a ra ğ m e n , b u a la n d a h e n ü z h iç b ir şe y y a p m a d ığ ı v e k o n u y u ta r ım u z m a n la r ın a d a n ış m a k is te d iğ in i b ild ir iy o r la r d ı. * B u r a d a , e O c a k 1005 o l a y l a r ı n d a n s o n r a , « P e t e r a b u r g Ş e h ­ r i v e Ç e v re s in d e k i İ ş ç ile r A r a s ın d a O r ta y a Ç ık a n H u z u r s u z lu ­ ğ u n N e d e n l e r i n i D e r h a l A r a ş t ı r m a k v e B u n l a r ı G i d e r m e k İ ç in T e d b i r l e r A lm a k » ü z e r e H ü k ü m e t t a r a f ı n d a n a t a n a n S e n a tö r Ş id lo v B k i b a ş k a n l ı ğ ı n d a k i k o m i s y o n a k a r ş ı . S o s y a l - D e m o k r a t la n n tu tu m u k a s te d ilm e k te d ir . M e n ş e v lk le r b u k o m is y o n la iş b ir li­ ğ i y a p ı l m a s ı n d a n y a n a y d ı l a r . B u n a k a r ş ı l ı k B o lş e v lk le r , b u k o ­ m i s y o n d a o y k u l l a n a c a k l a r ı n s e ç im in e k a t ı l m a n ı n z o r u n l u o l d u ­ ğ u n u v e s t n tf b i li n c i y ü k s e k iş ç i l e r i s e ç e r e k , k o m i s y o n c a k a b u l 152 B u m e k tu p b iz e , k ıs a , k e s tir m e ve ç o k c a n s ık ıc ı gö­ r ü n d ü . M e rk e z K o m ite s in in ç a lış m a la r ın a iliş k in b i r s o n ­ r a k i m e k tu p is e d a h a d a k ıs a y d ı. ÎIyiç» s in ir d e n k ü p le re b in iy o rd u : K o n g re d e R u s y a 'n ın h a v a s ın ı y a ş a d ık ta n s o n ­ ra , in s a n ın k e n d in i o r a d a k i ç a lış m a la r d a n k o p m u ş h is s e t­ m e si, h e r z a m a n k in d e n d a h a a c ıy d ı. tly iç , A ğ u sto s o r t a la r ın d a y a z d ığ ı b i r m e k tu p ta , M e r­ k e z K o m ite s in d e n " d ilsiz liğ e s o n v e rm e le r in i" ve s o r u n ­ la r ı k e n d i a r a la r ın d a t a r t ı ş m a k t a n k u r tu l m a la r ın ı is te d i. "M e rk e z K o m ite s i'n in iç te n g e le n b i r e k sik liğ i v a r" cliye y a z d ı, R u s y a 'd a k i M erk ez K o m ite s i ü y e le rin e . tly iç , d a h a s o n r a k i m e k tu p la r ın d a , M e rk e z Y ayın O rg a n ı’n a d ü z e n li b ilg i v e rm e g ö re v in i y e rin e g e tir m e d ik ­ le ri iç in o n la r ı ş id d e tle h a ş la d ı. E ylü l a y ın d a , "A ğ u sto s"« ya zd ığ ı m e k tu p ta , tly iç şö y le d iy o r d u : “ M erkez K o m ite si iç in d e , ya d a ü y e le ri a r a s ın d a , ta m b iı d a y a n ış m a y ı b e k le m e k d ü p e d ü z b i r h a y a ld ir. B iz im islediğim iz, b i r v â ra n (a k ım ı d e ğ il, b ir P a r t i 'd i r , s e v g ili d o s tu m !" G u se v ’e y a z d ığ ı 13 E k im IW 5 ta r ih li m e k tu b u n d a d a , s ilâ h lı a y a k la n m a h a z ır lık la r ın ın y a n ıs ır a , s e n d ik a l m ü ­ c a d e le n in y ü r ü tü lm e s i z o r u n lu lu ğ u n a iş a r e t e d iy o rd u . A n c ak , b u m ü c a d e le d e B o lşe v ik c e y ü r ü tü lm e liy d i; ve b u a la n d a d a M eııse v tk le rc m e y d a n o k u n m a lıy d ı. B a s ın ö z g ü rlü ğ ü n ü m ü jd e le y e n h a b e r le r , C en e v re u f u k la r ın d a , b e lirm e y e h a ş la d ı. Y a y ın c ıla r, y u r t d ış ın d a e d ile m e y e c e k i s t e k l e r i l e r i s ü r m e k v e b d y le c e Ç a r H ü k ü m e t i ’n i n i k i y ü z l ü v e y a l a n c ı p o li t ik a s ı n ı , g e n i ş h a l k k i t l e l e r i n i n g ö z l e r i ö n ü n e se rm e k g ö r ü ş ü n ü s a v u n u y o rla rd ı. B o lş e v lk le r in i s t e k l e r i a r a s ı n d a , k o m i s y o n t o p l a n t ı l a r ı n ı n h a l k a a ç ı k m a s ı, t o p l a n t ı v e b a s ı n ö z g ü r l ü ğ ü , t u t u k l a n a n i ş ç i l e r i n s a l ıv e r i lm e s i v s. d e v a r d ı. B u g ir iş im , P a r t i m i z i n P e t e r s b u r g K o m i te s l’n c e b ü y ü k b i r b a ş a ­ r ı y l a y ü r ü t ü l d ü . Ş id lo v s k i K o m is y o n u is e t a m b i r b a ş a r ı s ı z l ı k l a s o n u ç l a n d ı —y a y ım c ı. 153 y a y ın la n a n k ita p ç ık la r ı b a s m a k iç in b ir b ir le r iy le y a rış a k o y u ld u la r . O d e sa B u re v is tn ik , M a lik h ve ö te k i y a y ın e v ­ le ri, h e p h iz m e tle r in i e m rim iz e s u n d u la r . M e rk e z K o m ite s i, k e n d ile r in e a it b i r y a y ın e v i k u r ­ m a y ı p la n la d ığ ı iç in , b iz d e n , h e r h a n g i b i r sö z le şm e y a p ­ m a m ız ı is te d i. E k im a y ı b a ş la r ın d a , lly iç 'in F in la n d iy a 'y a g id e re k M erke z K o m ite s iy le b i r to p la n tı y a p m a s ı d u r u m u a n s ı­ zın o r ta y a ç ık tı; a n c a k o la y la r ın g e liş im i p la n ın d e ğ iş ti­ rilm e s in e y o l a ç tı. V la d im ir îly iç , R u sy a y a g itm e y i a m a ç ­ lıy o rd u . B e n , iş le r i ta m a m la m a k ü z e re o n b e ş g ü n d a h a C e n e v re 'd e k a la c a k tım . E v r a k la r ın ı ve m e k tu p la r ın ı a y ık ­ la y ıp , z a r f la r a y e r le ş tir ilm e s in d e lly iç 'e y a r d ım e ttim . Myiç, h e r z a r fın iç in d e k ile r i b i r y a n a n o t a ld ı. H e p s i b i r b a v u la is tif le n d i v e s a k la n m a s ı iç in , s a n ıy o r u m K a rp in s k i’y c v e rild i. B u b a v u l iyi s a k la n d ı ve ÎIy iç 'in ö lü m ü n d e n s o n r a L e n în E n s t i t ü s ü n e te s lim e d ild i. B av u l, P a r ti'n in ta r ih in e e s a s lı ış ık tu ta c a k b i r y ığ ın b e lg e ve m e k tu b u iç e riy o rd u . İly iç , E y lü l a y ın d a M e rk e z K o m ite s i'n e ş u n la r ı y az­ d ı: " P le h a n o v 'a g e lin c e , b ilg i e d in m e n iz iç in , b u r a d a k i d e d ik o d u la r ı s u n u y o r u m . U lu s la r a r a s ı B ü ro ö n ü n d e o n u te ş h i r e ttiğ im iz iç in , k u ş k u s u z b iz e ç o k ö fk e li. B i r S osy a l-D e m o k ra t’m G ü n lü ğ ü n d e , ç o k a ğ ır k e lim e le r le s ö v ü p sa y ıy o r. B az ı d e d ik o d u la r a g ö re , k e n d i b a ş ın a b i r g a ze te ç ık a r m a y ı p la n lıy o r, b a ş k a d e d ik o d u la r a g ö re is e I s k r a ’ya d ö n ü y o r. B u n d a n ç ık a n s o n u ç : B iz d e n , o n a k a r ş ı a r ta n g ü v e n s iz lik .'' (L e n in , Ç e ş itli E s e r le r i, V. s. 507.) V e 8 E k im ta r ih li m e k tu b u n d a şö y le d e v a m e d iy o r­ d u : “S iz d e n c id d i o la r a k r ic a e d iy o ru m , lü tf e n P le h a n o v d ü ş ü n c e s in i b i r y a n a b ır a k ın ız ve ç o ğ u n lu k iç in d e n k e n d i d e le g e n iz i a ta y ın ız * ... O r lo v s k in in a ta n m a s ı y a r a r lı o la ­ * B u r a d a , İ k in c i E n t e r n a s y o n a l i n U l u s l a r a r a s ı S o s y a l i s t B û r o s u ’n a b ir d e le g e g ö n d e r il m e s i k o n u s u n a d e ğ i n i l i y o r — y a y ım c ı. 154 ç a k tır ." ( E s e r le r i, C ilt, 34, s. 302.) A n cak , I ly iç ’in t a m a y r ılm a k ü z e r e o ld u ğ u s ır a d a , R u s y a 'd a b i r g ü n lü k g a z e te ç ık a r m a o la n a ğ ın ın o r ta y a ç ık tığ ın a iliş k in h a b e r l e r g e ld i ve o , P le h a n o v ’u iş b ir li­ ğ in e ç a ğ ır a n s a m im i b i r m e k tu p y a z d ı. "D ev rim , a r a m ız ­ d a k i t a k t i k a y r ılık la r ı, ş a ş ıla c a k b i r h ız la s ilip s ü p ü r e ­ c e k t i r ..." " ...B ü t ü n b u n la r , g e ç m işi u n u tu p , g e rç e k te n ö n e m li b ir d a v a iç in b ir lik te ç a lışa c a ğ ım ız , y e n i b i r te ­ m e l y a r a t a c a k t ı r .” ( E s e r le r i, C ilt. 34, s.316) İly iç P le h an o v ’la b i r g ö r ü ş m e is te ğ iy le m e k tu b u n a s o n v e rd i. B u g ö r ü ş m e n in y a p ılıp y a p ılm a d ığ ın ı h a tır la m ıy o r u m . M u h ­ te m e l y a p ılm a d ı, e ğ e r y a p ılm ış o ls a , b ö y le b i r o la y ı k o ­ la y k o la y u n u tm a z d ım . P le h a n o v , 1905'd e R u s y a ’y a d ö n m e d i. İly iç, 26 E k im ta r ih li m e k tu b u n d a , R u sy a 'y a d ö n ü ­ ş ü n ü n h ik â y e s in i a y r ın tılı o la r a k a n la tıy o r d u . "V a lla h i, R u s y a 'd a k i d e v rim im iz ç o k gü zel b irş e y .” d iy e y a z ıy o rd u . A y a k la n m a n ın z a m a n ın a iliş k in b i r s o ru y a v e rd iğ i c e v a p ­ t a is e şö y le d iy o r d u : " B a n a k a ls a , d e v rim i b a h a r a k a ­ d a r e r te le r d im . A m a , n a s ıl o ls a b iz e s o r u lm a y a c a k ." 15 5 P E T E R S B U R G 'A D Ö N Ü Ş B ir a d a m , V la d im ir İly iç'i S to k h o lm ’d a k a rş ıla y a ­ c a k ; o n u n ü lk e y e g ire b ilm e s i v e P e te r s b u r g ’d a o t u r a b i l ­ m e si iç in , b a ş k a s ın ın a d m a d ü z e n le n m iş b e lg e le ri s a ğ la ­ y a c a k tı. G ü n le r g e ç ti f a k a t a d a m g ö rü n m e d i. R u s y a 'd a d e v rim c i o la y la rın g id e re k d a h a d a k a p s a m lı n ite lik k a ­ z a n d ığ ı b i r s ır a d a V la d im ir İly iç , h iç b ir iş y a p m a d a n b o ş o tu r m a k z o r u n d a k a lm ış tı. S to k h o lm 'd a o n b e ş g ü n k a d a r b e k le d ik te n s o n r a , K a s ım b a ş ın d a R u s y a 'y a v a rd ı. O n g ü n s o n r a , C e n e v re 'd e k i iş le ri h a lle d ip b e n d e o n u iz le d im . S to k h o lm ’d a b e n im le b i r l i k t e g e m iy e b i r p o lis h a fiy e si b in d i ve d a h a s o n r a d a H a n g ö 'd e n H e ls in g f o rs 'a k a d a r tr e n le g ö z ü n ü b e n d e n a y ırm a d ı. D e v rim , F in la n ­ d iy a ’d a n e n p a r la k g ü n le rin i y a ş ıy o r d u . P e te r s b u r g ’a b i r te lg r a f ç e k m e k is te d im , a m a m u tlu b i r ş e k ild e g ü le n F m ’li kız, p o s ta te lg r a f iş ç ile ri g re v d e o ld u ğ u iç in , te l­ g r a f ım ı k a b u l e d e m e y e c e ğ in i b ild ir d i. T r e n d e h e r k e s , h e ­ y e c a n la ve b a ğ ır a b a ğ ır a k o n u ş u y o r d u . H e r n e d e n s e A lm a n c a k o n u ş a n b i r F in li E y le m c i* ile s o h b e te b a ş la ­ d ım . E y le m c i, d e v rim in b a ş a r ıs ın ı a n la tıy o r d u . " P o lis h a f iy e le r in in tü m ü n ü y a k a la d ık v e c e z a e v in e tık tık ." d e ­ d i. G ö z ü m , b e n im le b ir lik te y o lc u lu k e tm e k te o la n a d a m a ta k ıld ı. B e n im h a fiy e y e a n la m lı a n la m lı b a k ıp g ü le re k , “G ü zel a m a y e r le r in i y e n ile ri a la b ilir ." d e d im . F in 'Ii h e ­ m e n d u r u m u k a v ra d ı. "Y a! e ğ e r b ö y le b ir i n i b iliy o rs a n ız , h e m e n e m re d in ." d iy e b a ğ ır d ı; " O n u d e r h a l tu tu k la tır ız ." B ir s o n r a k i a r a is ta s y o n d a , t r e n i n y a ln ız c a b i r d a k ik a k a ­ d a r d u r m a s ın a ra ğ m e n , b iz im h a fiy e y e rin d e n k a lk ıp d ı­ ş a r ı ç ık tı. V e b u , o n u s o n g ö r ü ş ü m o ld u . D ö rt y ıla y a k ın b i r s ü r e d ir y u r t d ış ın d a y a ş ıy o r d u m ve P e te r s b u r g 'a v a r m a k iç in s a b ır s ız la n ıy o rd u m . Ş e h ir k a y n ıy o r d u , b iliy o r d u m , a m a tr e n d e n in d iğ im F in la n d iy a İ s t a s y o n u n u n se ssizliğ i, d ü ş ü n d ü ğ ü m P e te r s b u r g 'la ö y le ­ s in e te r s d ü ş ü y o r d u k i, b ir d e n y a n lış lık y a p tığ ım ı ve P e­ t e r s b u r g y e r in e P a rg o lo v ö 'd a tr e n d e n in d iğ im i s a n d ım . A fa lla m ış b i r h a ld e , o r d a d ik ile n b i r a r a b a c ıy a , " b u r a s ı h a n g i d u r a k ? " d iy e s o rd u m . A d a m ca ğ ız ö y le sin e ş a ş ır d ı k i, b i r a d ım g e riy e ç e k ild i. S o n r a e lle r in i g ö ğ s ü n d e k a ­ v u ş tu r u p , b a n a a la y c ı b i r ifa d e y le b a k tı ve, " B u ra s ı d u ­ r a k d e ğ il, b u r a s ı P e te r s b u r g ş e h r i.” d e d i. İs ta s y o n u n d ış ın d a , P iy o tr R u m y a n ts e v ta r a f ın d a n k a r ş ıla n d ım . R u m y a n ts e v , V la d im ir îly iç 'in , P e s k i M a­ h a lle s in d e , o n la r ın y a n ın d a k a ld ığ ın ı sö y le d i ve b ir lik te * E y le m c ile r ; F in E y le m li D i r e n m e P a r t i s i — « E y le m li d i r e n ­ m e » y o lu y la , F i n l a n d i y a 'n ı n b a ğ ı m s ı z l ığ ın ı v e R u s y a 'd a n ta m a m e n a y r ı l m a s ı n ı h e d e f a l a n r a d i k a l b i r b u r j u v a p a r t i s i . E y le m c ile r , m ü c a d e le y ö n te m le ri a ç ıs ın d a n S o s y a l- D e m o k r a tla r la y a k ın d a n il iş k i l i y d i l e r v e h a t t a i k i ö r g ü t a r a s ı n d a b i r a n l a ş m a b i l e y a p ı l ­ m ış tı. E y le m c ile r , 1905 D e v r i m i 'n d e n s o n r a s a h n e y i t e r k e t t i l e r v e 1017’d e B e y a z la r 'ı n s a f ı n a g e ç t i l e r — y a y ım c ı. 157 o r a y a h a r e k e t e ttik . R u m y an tsev 'L e ilk ke z Ş e lg u n o v 'u n c e n a z e s in d e (18 91 ‘d e -Y a y ım c ı) k a r ş ıla ş m ış tım . O z a m a n k ıv ır c ık s a ç lı b i r d e lik a n lıy d ı v e m a r ş s ö y le y e re k c e n a z e a la y ın ın e n ö n ü n d e y ü r ü m ü ş tü . O n u n la b i r k e r e d e , 1896 y ılın d a , P o lta v a 'd a k a r ş ıla ş tım . O g ü n le rd e S osya l-D em o kr a t l a n n lid e r le r i a r a s ın d a y d ı. C e z a e v in d e n y e n i ç ık m ış tı; s o lg u n v e s in irliy d i. Ç o k z ek i b i r a d a m d ı, ç o k e tk iliy d i v e iyi b i r y o ld a ş o la r a k b ilin iy o r d u . O n u , 1900'de U fa 'd a g ö r d ü m . S a m a r a 'd a n g e lm iş ti; b i r ç e ş it h a y a l k ır ık lığ ın a u ğ ra m ış , b e z g in b i r h a li v a rd ı. 1905 y ılın d a , b u k e z g ö b e k li, iyi y a ş a m a y ı sev e n , e d e ­ b iy a tla u ğ r a ş a n , to p lu m s a l m e v k i s a h ib i, z e k i ve e tk ili k o n u ş a n b i r a d a m o la r a k , y e n id e n s a h n e d e g ö r ü n d ü . Ş id lo vsk i K o m is y o n u n u n b o y k o t e d ilm e s i iç in y ü r ü tü le n k a m p a n y a y ı b a ş a r ılı b i r ş e k ild e y ö n e tm iş ve s a ğ la m b i r B o lşev ik o la r a k g ö re v in i y a p tığ ın a h e r k e s i in a n d ır m ış tı. Ü çü n cü K o n g r e d e n h e m e n s o n r a M e rk e z K o m ite s i'n e a ta n m ış tı. Z evk le d ö ş e n m iş , güzel b i r d a ir e s i v a r d ı v e V la d i­ m ir tly iç k ü tü ğ e k a y ıt o lm a d a n , ş im d ilik o r d a k a lıy o rd u . V la d im ir İly iç , b a ş k a s ın ın e v in d e y a ş a m a k ta n , h e r z a m a n ç o k r a h a ts ız o lm u ş tu r . Ü ste lik o k a d a r iy i ç a lışa m ıy o r d u d a . B e n g e ld iğ im d e , k e n d i b a ş ım ız a a y r ı b i r p a n s iy o n k ir a la m a m ız iç in İ s r a r e t t i v e y in e k ü tü ğ e ka y d o lm a k s ız ın , N e v sk i B u lv a r ın d a k i m o b ily a lı d a ir e le r d e n b ir in e ta ş ın d ık . B u r a d a , b i r y ığ ın gizli v e a ç ık la y ıc ı a y ­ r ın t ıla r la , P e te r s b u r g 'd a o lu p b ite n le r e iliş k in b a n a p e k ç o k şe y a n la t a n h iz m e tç i k ız la rla s o h b e te k o y u ld u ğ u m u h a tır lıy o r u m . D o ğ a l o la r a k , b e n d e b ü tü n d u y d u k la r ım ı V la d im ir îly iç 'e h e m e n a n la ttım . H a b e r to p la m a d a k i y e ­ te n e ğ im i k u tla d ı v e o g ü n d e n s o n r a , o n u n , iş in e b a ğ lı b i r h a b e r c is i o ld u m . R u s y a 'd a y a ş a d ığ ım ız s ü re c e , b e n , sa ğ ­ d a s o ld a o n d a n ç o k d a h a r a h a t d o la ş a b iliy o r ve ç o k d a h a fa z la s a y ıd a k iş iy le k o n u ş a b iliy o r d u m . îly iç 'in s o r d u ğ u 158 b i r ik i s o ru , o n u n n e ö ğ re n m e k is te d iğ in i b a n a a n la t m a ­ y a y e tiy o r d u v e b e n d e g ö z le rim i d ö r t a ç ıy o r d u m . H e r iz le n im im i, tly iç 'e a k ta r m a k ü z e re , k a f a m d a b iç im le n d ir ­ m e a lış k a n lığ ım h â lâ s ü r d ü r m e k te y im . H e m e n e r te s i g ü n , b u a n la m d a z en g in b i r h a s a t y a p ­ tım . K ira lık o d a a r a m a y a ç ık m ış tım ; T r o its k a y a S o k ağ ı'n d a b o ş b i r d a ire y i g e z e rk e n , k a p ıc ı ile s o h b e te d a l­ d ım . K a p ıc ı b a n a , to p r a ğ ın s o y lu la rın e lin d e n a lın ıp k ö y ­ lü le r e n a s ıl d a ğ ıtılm a s ı g e re k tiğ in i vs. g ib i, k ır s a l y e rle re ve ev s a h ib in e iliş k in b i r s ü r ü şe y a n la ttı. B u a r a d a , y a s a l o la r a k o tu r m a iz n i a lm a y a k a r a r v e r ­ m iş tik . M a ria lly in iç n a , b iz i G re ç e s k i B ıılv a rı'n d a o tu r a n b a z ı a r k a d a ş la r ın ın y a n ın a y e r le ş tir d i. K a y d ım ız ı y a p t ı r ­ d ığ ım ız a n , e v im iz in ç e v re si, a r ı k ü m e si g ib i p o lis hafiyele riy le s a r ıld ı. E v s a h ib im iz ö y le sin e k o r k tu ki b iitiin ge­ c e u y u y a m a d ı ve p o lis le ri e ld e silâ h k a rş ıla m a k ü zere, b ü tü n gece ta b a n c a s ı c e b in d e d o la ş ıp d u r d u .. "Ş u a d a m a b a k b a ş ım ız ı d e rd e s o k a c a k " de di İlyiç. B u n u n ü z e rin e a y rı a y r ı o d a la r k ir a la d ık ve o k a ça k y a ş a m a y a b a ş la d ı. B a n a , P r a s k o v ia O negiııa a d ın a d ü z e n le n m iş b i r k im lik v e r d ile r ve b e n h e p İni k im lik le y a şa d ım . V la d im ir İly iç ise k im liğ in i h irk n ç kez d e ğ iş tir d i. V la d im ir İly iç R u sy a 'y a d ö n d ü ğ ü n d e , y a sa l o la r a k ç ık a n N o v a y a Z h i/ıı (Y e n i H a y a t) a d lı g ü n lü k g a z e te y a ­ y ın la n m a y a b a ş la m ış tı. G a z e te n in s a h ib i M a r ia A nd rey eva (G o rk i'ııin k a r ıs ı) , yazı iş le ri m ü d ü r ü ş a ir M in sk i, y a ­ zı v e re n le r ise G o rk i, L e ö n id A n d re y e v , Ç irik o v , B a lm o ııt, T effi ve d iğ e rle riy d i. G a z e te y le iş b irliğ i y a p a n B olşe v ik le r d e B o g d a n o v , B a z a ro v , K a m a n e v ve b a ş k a la r ıy d ı. N o ­ v a y a Z lıizn 'm ve o d ö n e m d e d a h a s o n r a ç ık a n b ü t ü n B o l­ şev ik g a z e te le rin s e k r e te r i, a y n ı z a m a n d a h a b e r şe fliğ i vo D u m a m u h a b ir liğ i y a p a n ve b a s k ı iş le r in i vb . y ü r ü te n B im itri L c sç e n k o y d u . V la d im ir îly iç 'in ilk m a k a le s i, 10 K a s ım 'd a y a y ın la n ­ 159 d ı. M a k a le ş u c ü m le le r le b a ş lıy o r d u : " P a r t i m i z i n ç a lış m a k o ş u l l a n k ö k lü b i r d e ğ iş im g e ç ir m iş tir. T o p la n tı, ö r g ü t­ le n m e v e b a s ın ö z g ü rlü ğ ü k a z a n ılm ış tır ." (Eserleri, C ilt 10, s. 12). V e lly iç , b u d e ğ işe n k o ş u lla r d a n e n iyi ş e k il­ d e y a r a r la n a b ilm e k a m a c ıy la , "y en i Ç iz g i'n in a n a h a t ­ la r ın ın c e s u r b i r ş e k ild e d e r h a l b e lir le n m e s i k o n u s u n d a a c e le e d iy o rd u . P a r t i n i n giz li m e k a n iz m a s ı k o r u n a c a k tı. A ynı z a m a n d a , d a h a ç o k s a y ıd a y a s a l ve y a rı-y a sa l P a r ti ö r g ü tle r iy le , P a r t i y e b a ğ lı b a ş k a Ö rg ü tle rin k u r u lm a s ı k e sin b i r z o r u n lu k tu . İ ş ç i k a d r o la r ı d a h a b ü y ü k o r a n d a P a r t i y e a lın m a lıy d ı. İ ş ç i s ın ıfı, k e n d iliğ in d e n ve iç g ü d ü ­ s e l o la r a k S o s y a l-D e m o k ra t'tı, b u n u n la b ir lik te , ge çen o n k ü s u r y ıllık S o s y a l-D e m o k ra t ç a lış m a , b u k e n d iliğ in d e n liğ i b ilin c e d ö n ü ş tü r m e k te o ld u k ç a b a ş a r ılı o lm u ş tu . " P a r t i rn in Ü ç ü n c ü K o n g re s i'n d e ,1' d iy e y a z m ış tı V la d im ir İly iç b u m a k a le n in d ip n o tu n d a ; " P a r ti k o m ite le r in in iki a y d m a k a r ş ılık , s e k iz iş ç id e n o lu ş tu r u lm a s ı d ile ğ in i a ç ık la m ış tım . B u d ile k , ş im d i n e k a d a r m o d a sı g e ç m iş g ö rü n ü y o r !" " Ş im d i, y e n i P a r ti ö rg ü ile rin in , b i r S o sy a l-D e m o k ra t a y d ın a k a r ş ılık , b ir k a ç yüz S o s y a l-D e m o k ra t işçiy e s a h ip o lm a s ın ı d ile m e liy iz ." (a .g .e .,s. 9 ) . P a r tin in , k itle n in iç in d e k a y b o lm a s ın d a n k o r k a n "kom ite c ile r 'e se sle n d iğ i y a z ıs ın d a d a V la d im ir lly iç şö y le d iy o rd u : " U m a c ıla r ic a t e tm e y in iz , y o ld a ş la r! " (a .g .e ., 15) S o s y a l-D e m o k ra t a y d ın la r ş im d i " iş ç ile re g itm e k " zo­ r u n d a y d ıla r . " İş ç ile rin k işise l g iriş im le ri, b iz le rin , d ü n ü n y e r a ltıc ı v e g r u p ç u la r m ın , h a y a l b ile e d e m e d ik le r i b ir ö lç ü d e , a r t ı k k e n d in i o r ta y a k o y a c a k tır .” (a .g .e .,s. 18). " Ş im d i b iz im g ö re v im iz , ö r g ü tl e r iç in y e n i b i r te m e ­ le g ö re k u r a l l a r ic a t e tm e k d eğil, f a k a t e n ile ri vc e n c e ­ s u r ç a lış m a y ı g e r ç e k le ş tir m e k tir , (a .g .e .,s. 19). " Ö rg ü tü y e n i b i r te m e le o tu r t a b ilm e k iç in , 160 y e n id e n b i r P a r ti k o n g re s i to p la n m a lıd ır ." (a .g .e „ s . 12), İ ly iç 'in ilk " y a s a l” m a k a le s in in ö z ü b u y d u . H e r y e r ­ d e k e n d in i g ö s te r m e y e d e v a m e d e n , ç a lış m a g r u p l a n a ş a ­ m a s ın ın y ö n te m le riy le s a v a ş ılm a lıy d ı. D o ğ a l o la r a k , R u s y a 'y a d ö n d ü k te n s o n r a y a p tığ ım iş le r d e n b iris i, e m e k t a r S m o le n s k a y a A k şa m P a z a r O kulu 'n u z iy a r e t e tm e k iç in N e v s k a y a Z a s ta v a 'y a g itm e k ol­ d u . Ş im d i o r a d a , n e " c o ğ r a f y a " n e d e d o ğ a b ilg is i o k u tu ­ lu y o r d u . E r k e k ve k a d ın iş ç ile rle d o lu s ın ıf la r d a , p r o p a ­ g a n d a ç a lış m a la r ı y ü r ü tü lü y o r d u . P a r ti p r o p a g a n d a c ıla ­ r ı k o n f e r a n s l a r v e r iy o r la r d ı. B u n la r d a n b ir is in i, E n g e ls 'in Ü to p ik v e B ilim s e l S o s y a liz m ’in d e k i k o n u y u işle y en g e n ç b i r p ro p a g a n d a c ıy ı h a tır lıy o r u m . İ ş ç ile r , k ıp ır d a m a ­ d a n o t u r u y o r l a r vc b ü tü n g ü ç le riy le k o n u ş m a c ın ın söy­ le d ik le r in i k a v ra m a y a ç a lış ıy o r la r d ı. İliç k im s e s o r u s o r ­ m a d ı. A lt k a t t a ise, P a r tili k ız la r iş ç ile re b i r ş e n lik h a ­ z ır la m a k iç in , ş e jıird c n g e tir d ik le r i b a r d a k la r ı m a s a la r ın ü z e r in e d iz iy o rla rd ı. G ö r d ü k le r im d e ^ e d in d iğ im iz le n im le ri V la d im ir 11y iç 'e a n la ttığ ım d a , o se ssiz b i r şe k ild e d ü ş ü n c e y e d a ld ı. O n u n g ö rm e k is te d iğ i b u d e ğ ild i; te rs in e , o , iş ç ile r in k e n ­ d ile r in in fa a liy e t g ö s te r m e le r in i is tiy o r d u . B u t ü r fa a li­ y e t d e y o k e d ild i. V a rd ı a m a , P a r ti to p la n tıla r ın d a ç o k ö n e m li b i r y e r tu tm u y o r d u . P a r ti ç a lış m a la rıy la , iş ç ile rin fa a liy e tle r i, h e r n e d e n s e a y n ı y e r d e b ir le ş m iy o r g ib i gö­ r ü n ü y o r d u . O y ılla r b o y u n c a iş ç ile r, m u a z z a m g e liş m e g ö s te r m iş le r d i. B u n u h e r z a m a n d a n ço k , P a z a r O k u l u n ­ d a k i e sk i " ö ğ re n c ile r im le " k a r ş ıla ş tığ ım d a a n la d ım . B ir k e r e s in d e , s o k a k ta , b i r e k m e k ç i b a n a s e lâ m V erdi. B u , esk i ö ğ r e n c ile r im d e n " S o s y a lis t B a k i n 'd i . B a k in o n yıl k a d a r ö n c e M ax w e ll F a b r i k a s ı n ı n m ü d ü r ü y le , y ü n e ğ ir ­ m e m a k in a la n n ın s a y ıs ın ı ik id e n ü ç e ç ık a r m a k la “iş g ü ­ c ü y o ğ u n lu ğ u n u " a r tır a c a ğ ın ı k a n ıtla m a k iç in g iriş tiğ i s a f ç a b i r t a r t ı ş m a y ü z ü n d e n , d o ğ d u ğ u k ö y e s ü r g ü n ed il161 in iş ti. Ş im d i is e ta m a m e n b ilin ç li b i r S o s y a l-D e m o k ra t' tı; o n u n la , g e lişe n d e v r im ve işçi k itle s in in ö r g ü tü n e iliş ­ k in u z u n u z u n k o n u ş tu k . F ır ın iş ç ile r in in g re v i k o n u s u n ­ d a b a n a h e rş e y i a n la t tı. îly iç 'in , P a r t i k o n g re s i ve P a r t i n i n g izli fa a liy e tle r i k o n u s u n u a ç ık ç a e le a ld ığ ı o ilk m a k a le s i, N o v a y a Z h iz n 'i P a r t i n i n y a sa l o rg a n ı h a lin e g e tir d i. B e lir tm e y e g e re k y o k k i, M in sk , B a lm o n l ve o n la r a b e n z e r k iş ile r in b u g a ­ z e te d e ç a lış m a s ı, a r lık a k lın k a b u l e d ec e ğ i b i r ş e y d e ğ il­ d i. Y e n id e n b i r d ü z e n le m e y e g id ild i vc g a z e te ta m a m e n B o lş e v ik le r’in e lin e g e ç ti, ö r g ü ts e l a ç ıd a n d a b i r P a r ti g a z e te si o ld u ve P a r li'n in d e n e tim i ve r e h b e r liğ i a ltın d a ç a lış m a y a b a ş la d ı. îly iç 'in N o v a y a Z h iz n ’d e k i ik in c i m a k a le s i, R u s devr im in in e n te m e l s o r u n u - p r o le ta r y a ile k ö y lü le r a r a s ın ­ d a k i iliş k iy i e le a lıy o r d u . B u iliş k iy i y a n lış y o r u m la y a n y a ln ız c a M e n ş e v ik le r d e ğ ild i; B o lş e v ik le r a r a s ın d a b ile b a z ı y o ld a ş la r , " o tr e z k l s a p m a s ı" iç in d e y d ile r. O tre z k i s o r u n u , a jita s y o n iç in b i r b a ş la n g ıç n o k ta s ı o lm a k y e ri­ n e , o n l a r a ç ıs ın d a n b a ş lı b a ş ın a b i r a m a ç tı.. H a y a tın g e r­ ç e k le ri, a jita s y o n u n v e m ü c a d e le n in o ld u k ç a f a r k lı b i r te m e l ü z e r in d e y ü r ü tü lm e s in i o la n a k lı v e z o r u n lu k ıl­ d ığ ı h a ld e , o n l a r o tr e z k l s o r u n u n a s ık ı s ık ı s a r ılm a y a d e v a m e d iy o rla rd ı. îly iç 'in " P r o le ta r y a ve K ö y lü le r" a d lı m a k a le s i, P a r ­ t i y e a ç ık b i r s lo g a n k a z a n d ıra n , yo l g ö s te r ic i n ite lik te b i r m a k a le y d i: R u s p r o le ta r y a s ı, k ö y lü le rle b i r l i k t e t o p ­ r a k v e ö z g ü rlü k iç in ; u lu s la r a r a s ı p r o le ta r y a ve ta r ım iş­ ç ile riy le b ir l ik te s o sy a liz m iç in m ü c a d e le e tm e liy d i. B o lşe v ik te m s ilc ile r d e, îş ç i T e m s ilc ile ri S o v y e ti'n d e b u g ö r ü ş ü s a v u n m a y a b a ş la d ıla r . B u S o v y e t, h e n ü z V la ­ d im ir îly iç y u r t d ış ın d a y k e n , p r o le ta r y a n ın b i r sa v a ş a r a c ı o la r a k k u r u ld u . îly iç 'in îş ç i T e m s ilc ile ri S o v y e ti'n 162 d e y a p tığ ı k o n u ş m a y ı h a tır la m ıy o r u m * . Ç o k s a y ıd a P a r ­ t ilin i n V la d im ir tly iç 'in k o n u ş m a s ın ı d in le m e k iç in b ir a r a y a g e ld iğ i, B a ğ ım sız İ k t i s a t D e r n e ğ in d e k i* * to p la n tı­ y ı h a tır lıy o r u m . İly iç , t a ı i m s o r u n u n a iliş k in b i r k o n u ş ­ m a y a p tı. A le x in sk i ile ilk k e z o r a d a k a r ş ıla ş tı. O to p la n ­ t ıy a iliş k in h e m e n h e rş e y b e lle ğ im d e n s ilin m iş . Ç o k b u ­ la n ık b ir ş e k ild e , g ri r e n k li k a p ıy ı ve V la d im ir Ily iç 'in k a la b a lığ ın a r a s ın d a n ç ık ış ın ı h a tır lıy o r u m , ö t e k i y o l­ d a ş l a r b e lk i o la y ı d a h a iyi h a tır la y a c a k la r d ır . B e n im b ü ­ t ü n h a tır la d ığ ım , to p la n tın ın K a sım a y ın d a y a p ıld ığ ı ve V la d im ir N e v s k i'n in d e o r a d a b u lu n d u ğ u d u r . V la d im ir İly iç, İşçi T e m s ilc ile ri S o v y e t'le rin in , başk a ld ır a n k itle le rin b i r e r s a v a ş a r a c ı o ld u ğ u g e rç e ğ in e , d a h a K a s ım a y ın d a k i m a k a le le r in d e iş a r e t e tm e k te ge­ c ik m e d i. B ir y a n d a n , geçic i d e v rim h ü k ü m e tin in y a ln ız ­ c a d e v rim c i m ü c a d e le n in p o ta s ın d a o lu ş a b ile c e ğ i; d iğ e r y a n d a n , S o sy a l D e m o k ra t P a r t i n i n b ü t ü n g ü c ü y le îş ç i T e m s ilc ile ri S o v y e tin d e e tk ili o lm a y a ç a lış m a s ı g e re k tiğ i f ik r in i g e liş tird i. > G iz lilik n e d e n le riy le V la d im ir İly iç v e b e n a y n y a ­ * L e n in . 26 K a s ı m 'd a (13 K a s ım ) , S o v y e t 'i n 1 7 'in c i b irle ş i­ m i n d e , iş ç i l e r i n f a b r i k a v e a tö l y e l e r d e s e k i z s a a t t i k i ş g ü n ü u y g u ­ l a n m a s ı is t e ğ in e , l o k a v t a b a ş v u r a r a k m is illim e d e b u l u n a n ka­ p i t a l i s t l e r e i l i ş k i n b i r k o n u ş m a y a p tı. L e n in ’i n ö n e r i s i, e r t e s i g ü n S o v y e t Y ü r ü t m e K o m ite s i’n c e k a b u l e d ild i. ( E s e r le r i, C ilt 10, s. 32) — y a y ım c ı. ** B a ğ ım s ız İ k t i s a t D e r n e ğ i , K u r u l u ş b i l d i r g e s i n d e b e l i r t i l d i ğ i ş e k liy le , « t a n m v e e n d ü s t r i i ç i n y a r a r l ı b i l g i l e r i ü l k e iç i n d e y a y ­ m a k » a m a c ı y l a 1765’d e k u r u l a n b i r d e r n e k . D e r n e ğ i n ü y e l e r i n i , b u r j u v a v e l i b e r a l s o y lu i a r i s t o k r a t ) b ilim a d a m l a r ı m eydana g e t i r i y o r d u . D e r n e k , ç e ş itli e n d ü s t r i l e r i v e ü l k e n i n ç e ş i tl i y ö r e l e ­ r in i in c e le m e k a m a c ıy la a r a ş t ı r m a l a r v e in c e le m e le r y a p ıy o r ve d ü z e n l i o l a r a k B a ğ ım s ız İ k t i s a t D e m e ğ i ’n i n R a p o r l a r ı a d lı b ir d e r g i y a y ı l ıy o r d u . N . K r u p s k a y a , L e n in 'ln , d e m e ğ i n ö n c ü l l e r i k o ­ n u s u n d a y a p t ı ğ ı k o n u ş m a d a n s ö z e t m e k t e d i r . — y a y ım c ı. 163 ş ıy o rd u k . O , y a ln ız c a N o v o y a Z h lz n 'in b ü r o s u n d a d e ğ il, f a k a t a y n ı z a m a n d a gizli b i r e v d e , y a d a D im itr i Lesç e n k h o 'n u n G la z o v sk a jra S o k a ğ ın d a k i d a ir e s in d e to p la ­ n a n y a z ı k u r u lu n d a b ü tü n g ü n ç a lış ıy o r d u . G iz lilik a ç ı­ s ın d a n b e n im o r a y a g itm e m p e k u y g u n d ü ş m ü y o rd u . Ç ok s ık o lm a m a k la b ir lik te , N o v o y a Z h iz n 'in b ü r o s u n d a b u ­ lu ş u y o rd u k . A n c a k b u r a d a d a V la d im ir îly iç , h e r z a m a n ç o k m e ş g u l d u r u m d a y d ı. Ç ok iyi b i r k im lik b u lu p , B a s ­ s e in a y a ile N a d e z jd in s k a y a 'n ın k ö ş e s in d e k i b i r y e re taş ın ın c a y a k a d a r , o n u e v d e z iy a r e t e tm e o la n a ğ ın ı b u la ­ m a d ım . B u r a y a d a a r k a k a p ıd a n g irm e k v e y a v a ş sesle k o n u ş m a k z o r u n d a y d ım , a m a h e rş e y e ra ğ m e n , b ir l ik te h e r k o n u d a u z u n u z u n k o n u ş a b iliy o rd u k . V la d im ir tly iç , b u e v d e k a ld ığ ı s ır a d a , M o sk o v a 'y a b i r gezi y a p tı. D ö n e r d ö n m e z o n u g ö rm e y e g ittim . H e r k ö şe d e s in s i s in s i d o la ş a n p o lis h a f iy e le r in in s a y ıs ın ın ç o k lu ğ u k a r ş ıs ın d a ş a ş ır d ım . “B u n la r se n i, n e d e n b ö y le gö lge g ib i iz le m ey e b a ş la d ıla r ? '' tliye s o r d u m V la d im ir 11y iç e . D ö n d ü ğ ü n d e n b e r i e v d e n d ış a r ı ç ık m a d ığ ı iç in d u ­ r u m u n f a r k ın d a d e ğ ild i. B a v u lu n u b o ş a ltm a y a b a ş la y ın ­ c a b ir d e n k o c a m a n m a v i b i r g ö z lü k le k a r ş ıla ş tım . “B u n e " d iy e s o rd u m . A n la ş ılıy o rd u k i, M o sk o v a ’d a k i y o ld a ş ­ l a r k ılığ ın ı d e ğ iş tir m e k iç in o n a b u g ö z lü k le ri ta k m ış la r , e lin e s a r ı r e n k li F in la n d iy a iş i b i r s a n d ık v e r m iş le r ve o n u , a r a is ta s y o n la r ın d a d u r m a y a n b i r tr e n e s o n d a k i­ k a d a y e r le ş tir m iş le r d i. D o ğ a l o la r a k p o lis h a fiy e le r i o n u b u k ılık ta g ö rü n c e , e v le re d a d a n a n h ır s ız la r d a n s a n a r a k h e m e n p e ş in e ta k ılm ış la r d ı. B u r a d a n m ü m k ü n o ld u ğ u k a d a r ç a b u k u z a k la ş m a lıy d ık . E v d e n s a n k i h iç b ir şey o lm a m ış g ib i k o l k o la ç ık tık v e g itm e m iz g e re k e n y ö n ü n ta m te r s in e y ü r ü d ü k . Ü ç kez a r a b a d e ğ iş tir d ik , ik i k a ­ p ıs ı o la n a v lu la r d a n s ü z ü ld ü k v e iz le y ic ile rim iz i a t l a t t ı k ­ ta n s o n r a R u m y a n ts e v 'le r e g e ld ik . S a n ıy o ru m , o geceyi, b e n im e s k i b i r a r k a d a ş ım o la n W itm e r 'le r d e g e ç ird ik . W itm e r'Ie r e , V la d im ir I ly iç 'in k a ld ığ ı e v in ö n ü n d e n g e­ ç e r e k a r a b a y la g ittik . P o lis h a fiy e le r i h a lâ o r a la r d a d o ­ la n ıy o r la r d ı. V la d im ir İly iç o r a y a d ö n m e d i. O n b e ş g ü n k a d a r s o n r a , b i r k ız ı, e ş y a la r ım a ld ır m a k ve e v s a h ib iy ­ le iş le r i h a lle tm e k ü z e r e g ö n d e r d ik . O s ır a la r d a , b e n , M e rk e z K o m ite s in in s e k r e te r le r in ­ d e n . b ir iy d im ve d e r h a l d o lu d iz g in ç a lış m a y a b a ş la d ım . D iğ e r s e k r e te r M ik h a il S e rg e y e v iç (M . Y . W e in s te in ) di. V e ra M e n z h in s k a y a b e n im y a rd ın ıc ım d ı. B iz im s e k r e ta ry a b u k a d a r d ı. M ik h a il S e rg e y e v iç , z a m a n ın ç o ğ u n u sa ­ v a ş ö r g ü tü n d e g e ç ir iy o r ve N ik itiç 'in (L . B . K r a s in ) b u y ­ r u k la r ın ı y e rin e g e tirm e y e u ğ r a ş ıy o rd u . B en , gizli t o p ­ la n tı y e rle rin i a y a r la m a ve b ir e y le rle , y e re l k o m ite le rle iliş k i k u r m a iş in d e n s o r u m lu y d u m . O g ü n le rd e , M erke/. K o m ite s i s c k r e la ıy 'a s ım n n e d e n li u y d u r m a y ö n te m le r k u lla n d ığ ın ı, b u g ü n in s a n ın g ö z ü n d e c a n la n d ır m a s ı g ü ç ­ tü r . H iç b ir z a m a M e rk e z K o m ite s i to p la n tıla r ın d a b u lu n ­ m a z d ık , k im s e n in '‘e m rin d e " d e ğ ild ik . T u t a n a k t u t u l ­ m a z d ı, ve şifre y le y a z ılm ış a d r e s le r , k i b r i t k u tu la r ın d a , k ita p c iltle r in in iç in d e v e b e n z e r y e r le r d e s a k la n ır d ı. B e lle k le rim iz e g ü v e n m e k z o r u n d a y d ık . B ir s ü rü in s a n b iz e b a ş v u r u r d u ve b iz d e o n la r a m ü m k ü n o la n ilgiyi g ö s te r ir , k ita p , k im lik , b ilg i, ö ğ ü t v b . n e is te r le r s e b u ­ lu r d u k . B ü tü n b u h u m m a lı fa a liy e tle r le n a s ıl b a ş a ç ık ­ tığ ım ız ve k im se ta r a f ın d a n k o n tr o l e d ilm e d e n b u işle ri tü m ü y le n a sıl y ü r ü ttü ğ ü m ü z , b u g ü n a k lın a la c a ğ ı iş d e ­ ğ ild ir . îly iç 'Ie b u lu ş tu ğ u m u z d a , g e n e llik le , o n a h e rş e y in r a p o r u n u v e r ir d im . Ç ok ö n e m li k o n u la r ı v e ç o k ö n e m ­ li y o ld a ş la rı d o ğ r u d a n M e rk e z K o m ite s in e g ö n d e r ir ­ d ik . H ü k ü m e te k a r ş ı v e rile c e k m e y d a n s a v a ş ı y a k la ş ı­ y o r d u . îly iç , N o v o y a Z h iz n 'd e , a ç ık ç a o r d u n u n ta ra fs ız k a la m a y a c a ğ ın ı ve ta r a f s ız k a lm a m a s ı g e re k tiğ in i y a z d ı; h a lk ın ü lk e ç a p ın d a s ilâ h la n d ın l m a s ın d a n söz e tti. 26 165 K a s ı m d a , K h r u s ta le v N o s a r* tu tu k la n d ı. O n u n y e rin i T r o ç k i a ld ı. 2 A r a lık 'ta , İ ş ç i T e m s ilc ile ri S o v y e ti, H ü k ü ­ m e t e o la n b o r ç la r ın ö d e n m e m e s in i is te y e n b i r b ild ir i y a y ın la n d ı. 3 A r a lık 'ta , b u b ild ir iy i y a y ın la d ık la r ı iç in , a r a l a r ı n d a N o v o y a Z h iz n ’in d e b u lu n d u ğ u , s e k iz g a z e te k a p a tıld ı. A y nı g ü n , b i r "gizli b u lu ş m a " iç in , ü z e r im d e h e r t ü r l ü y a s a d ış ı y a y ın la , y a zı iş le r i b ü r o s u n a g ittiğ im ­ d e , d ı ş a r d a b i r g a ze te ci y o lu m u k e s ti. "N o v o y e V re m y a !’’** d iy e b a ğ ır d ı ve sö z a r a s ın d a d ik k a tli o lm a m g e re k tiğ in i fıs ıld a d ı: " P o lis le r iç e r d e ." B u o la y la ilg ili o la r a k V la d i­ m i r İly iç şö y le k o n u ş tu : " H a lk b iz im le ." T a m m e r f o r s K o n fe ra n s ı, A ra lık a y ı o r t a l a r ı n d a to p ­ la n d ı. B u k o n f e r a n s ın tu ta n a k la r ı, n e y a z ık k i k a y b o ld u ! O rd a n a sıl b i r h e y e c a n h ü k ü m s ü r m ü ş tü ! D e v rim d a lg a ­ sı e n y ü k s e k n o k ta s ın d a y d ı v e h e y e c a n m u a z z a m d ı. B ü ­ tü n y o ld a ş la r s a v a ş m a y a h a z ır d ı. T o p la n tıla r a a r a v e ril­ d iğ i z a m a n la r a te ş e tm e y i ö ğ re n iy o rd u k . B ir a k ş a m , F in ­ lile rin , m e ş a le le r in ış ığ ın d a y a p tık la r ı b i r to p la n tıy a k a ­ tıld ık . T o p la n tın ın e id d iy e ti, b iz im d e le g e le rin ru b h a ­ lin e n a s ıl d a u y g u n d u . B u k o n f e r a n s a k a tıla n la r d a n h iç ­ b ir is i, k u ş k u s u z o g e c e k i to p la n tıy ı u n u ta m a y a c a k la r d ır . L o z o v sk i, B a r a n s k i, Y a ro la v s k i ve d a h a p e k ç o k la r ı o r a ­ d a y d ı. B u y o ld a ş la r ın a d la r ın ı, "Y e re l r a p o ı i a r " ı m n u y a n ­ d ırd ığ ı b ü y ü k ilg i d o la y ıs ıy la h a tır lıy o r u m . Y a ln ız c a B o lş e v ik le rin k a tıld ığ ı T a m m e r f o r s K o n fe ­ r a n s ı, s ilâ h lı b i r a y a k la n m a n ın d e r h a l h a z ır la n m a s ı ve ö r g ü tle n m e s in i ö n g ö re n b i r k a r a r a ld ı. M o s k o v a 'd a k i a y a k la n m a h ız la g e liş iy o rd u ve b u n e ­ d e n le K o n fe ra n s m k ıs a tu tu lm a s ı g e re k iy o rd u . E ğ e r y a ­ * K h r u s t a l e v N o s a r : 1605’d e k i P e t e r s b u r g İ ş ç i T e m s ilc ile r i S o v y e t i 'n i n e s k i b a ş k a n ı . S o s y a l - D e r a o k r a t P a r t i n i n M e n ş e v ik ü y e l e r i n d e n . E k im D e v r i m i 'n d en s o n r a , k a r ş ı d e v r i m c i l e r i n s a f ­ l a r ı n a g e ç ti. — y a y ım c ı. ** N o v o y e V r e m y a : G e r ic i b i r g a z e te . — y a y ım c ı. 166 n ıln u y o r s a m , S e m y o n o v s k i A la y ı'n ın M o sk o v a 'y a g ö n d e ­ rild iğ i g ü n ü n a k ş a m ı, b iz d e d ö n d ü k . H e r n a s ıls a b i r o la y , b e lle ğ im d e ç o k c a n lıd ır . Ü çlü K liş e n in y a k ın la r ın ­ d a , S o m y o n o v s k i A la y ın d a n b i r a s k e r , s u r a tı a s ık b i r h a ld e y o ld a y ü r ü y o r d u . Y a n ın d a , ş a p k a s ı e lin d e , o n u n la h a r e r e t le ta r tış a n ve y a lv a r a n g e n ç b i r iş ç i g id iy o rd u . Y ü z le ri ö y le sin e a n la m lıy d ı k i, in s a n , iş ç in in o n a , a s k e r ­ le r in iş ç ile re n e d e n k a r ş ı k o y m a m a s ı g e re k tiğ i k o n u s u n ­ d a b ir ş e y le r s ö y le d iğ in i y a n ılm a k s ız ın k e s tir e b ilir d i. Ay­ n ı ş e k ild e , S e m y o n o v s k i’li a s k e r in b u n u k a b u l e tm e d iğ i d e o r ta d a y d ı. M e rk e z K o m ite s i, M o sk o v a iş ç ile rin in a y a k la n m a s ı­ n ın d e s te k le n m e s i içiıı, P e te r s b u r g P r o l e t a r y a s ı n a ç a ğ ­ r ıd a b u lu n d u ; a n c a k e lb irliğ i ile h a r e k e t e d ilm e si sa ğ ­ la n a m a d ı. M o sk o v sk i g ib i g ö re c e o la r a k g eri b i r s e m t ç a ğ r ıy a u y d u , f a k a t N e v sk i g ib i g e liş m iş b i r y ö r e u y m a ­ d ı. O y ö re d e a jita s y o n y a p m ış o la n S ta n is la v W o ls k i'n in , n a s ıl ö f k e d e n k u d u r d u ğ u n u h a tır lıy o r u m . H e m e n in a n c ı­ n ı y itir d i v e n e rd e y s e , p r o le ta r y a n ın d ü ş ü n d ü ğ ü k a d a r d e v rim c i o lu p o lıç a d ığ ı k o n u s u n d a k u ş k u d u y m a y a b a ş ­ la d ı. W o lsk i, P e te r s b u r g iş ç ile r in in d a h a Ö nce g re v le r­ d e y ıp ra n d ığ ım ve h e p s in d e n ö n e m lis i, Ç a r lık 'Ia k e sin b i r m ü c a d e le y e a tılm a k iç in n e k a d a r k ö tü ö r g ü tle n ip , y e te r s iz s ilâ h la n d ık la r ın ı, iş ç ile r in b ild ik le r in i, k a v ra y a ­ m a d ı. A yrıc a, M o sk o v a ö rn e ğ in in d e o r ta y a k o y d u ğ u gi­ b i, b u , iş ç ile r iç in b i r ö lü m k a lım m ü c a d e le s i o la c a k tı. 167 P E T E R S B U R G V E F İN L A N D İY A (1905-1907) A ra lık a y a k la n m a s ı b a s tır ıld ı, v e H ü k ü m e t b a ş k a l­ d ır a n la r a k a r ş ı in sa fsız m is ille m e le re g iriş ti. V la d im ir İly iç , İşçilerin Partisi ve Bu D u r u m d a k i Görevleri, a d lı 4 O cak 1906 t a r ih li m a k a le s in d e , d u r u m u şu s ö z le rle d e ğ e r le n d ir iy o r d u : " İç s a v a ş b ü tü n ş id d e tiy le g e lişiy o r. S iy a sa l g re v a s ­ lın d a k e n d in i tü k e tm e k te , h a r e k e t m o d a s ı g e ç m iş b i r b i­ ç im o la r a k k a lm a k ta d ır . Ö rn e ğ in , P e tc r s b u r g 'u n b itk in v e y o r g u n iş ç ile r i, A ra lık g re v in i s ü r d ü r m e y i b a ş a r a m a ­ d ıla r. ö t e y a n d a n , g c ric ile rc e ç o k s e r t b ir ş e k lid e b a s tı r ıl­ m a s ın a ra ğ m e n , h a r e k e t, b i r b ü tü n o la r a k k u ş k u s u z ç o k d a h a y ü k s e k b i r d ü z e y e ç ık m ış o ld u ... " D u b a s ö v ’u n s ilâ h la r ı, y e n i h a lk k itle le r in i m is li gö­ rü lm e m iş b i r ö lç ü d e d e v r im c ile ş tir d i... Ş im d i N e o la c a k ? 168 G e rç e k le ri o ld u ğ u g ib i g ö re lim . Ş im d i, e n so n m ü c a d e le b iç im le r in i in c e le m e v e ö z ü m le m e k o n u s u n d a y e n i b i r g ö re v le , h a r e k e tin e n önemli merkezlerindeki [A ltım ben ç iz d im — N . K .] g ü ç le ri ö r g ü tle m e v e e ğ itm e g ö re v iy le k a r ş i k a rş ıy a y ız ." ( E s e r le r i, C ilt. 10, s. 75-76.) M o sk o v a y e n ilg isi, V la d im ir lly iç iç in ç o k a cı b i r d e ­ n e y im o ld u , ö r g ü t ü n z a y ıf o ld u ğ u v e iş ç ile r in ç o k k ö tü b i r ş e k ild e s ila h la n d ır ıld ığ ı o r ta d a y d ı. P e te r s b u r g ve M o sk o v a a r a s ın d a k i b a ğ b ile ç o k z a y ıftı. K ız k a r d e ş i A n n a îly in iç r .a ’m n , t r e n is ta s y o n u n d a M o s k o v a ’lı b i r iş­ ç i k a d ın la y a p tığ ı k o n u ş m a y ı a n la tır k e n , V la d im ir İIy iç 'in k a r d e ş in i n a sıl d in le d iğ in i h a tır lıy o r u m . K a d ın , P e te rs b u rg 'lıı y o ld a ş la rı a c ı b i r ş e k ild e s u ç la m ış tı: " P e te r s b u r g ' lu la r , y a r d ım la r ın ız iç in te ş e k k ü r e d e riz . B ize S e m y o n o v sk i A lay ı’nı g ö n d e r d in iz .” V c s a n k i b u s u ç la m a y a b i r c e v a p o la r a k tly iç ş u n la ­ r ı y a zd ı " Ş im d iy e k a d a r y a p tığ ı gib i, p r o le ta r y a n ın b i r b i r i n ­ d e n k o p u k e y le m le rin i e z m e k , H ü k ü m e t i n s o n d e re c e iş in e g e le c e k tir. H ü k ü m e t, P e te r s b u r g iş ç ile rin e , o n la r iç in e n e lv e rişs iz k o ş u lla r d a d e r h a l k a v g a y a b a ş la m a la r ı y o lu n d a m e y d a n o k u y a c a k tır . A n c ak iş ç ile r , b u k ı ş k ı r t ­ m a la r a b o y u n e ğ m e y e c e k le r v e b u n d a n s o n r a k i b ü tü n R u s y a 'y ı k a p s a y a c a k e y le m e k a d a r , k e n d i b a ğ ım s ız h a ­ z ır lık la r ım s ü r d ü r m e y i b a ş a r a c a k la r d ır .” (a .g .c ., s. 76.) tly iç , 1906’n ın b a h a r ın d a , k ö y lü le rin d e a y a k la n a c a ­ ğ ın a ve b u n u n s a a s k e ri b ir lik le r i e tk ile y e c e ğ in e in a n ıy o r ­ d u . B u k o n u d a ş u n la r ı y a z d ı: "Y en i h a r e k e tim iz in m u a z z a m g ö re v le rin i, d a b a a ç ık v e p r a t i k b i r b iç im d e o r ta y a k o y m a lı, k e n d im iz i b u n u n iç in d a h a d ü z e n li, s is te m li ve k a r a r lı b i r ş e k ild e h a z ır la ­ m a lıy ız ; v e b u y o ld a n , g re v m ü c a d e le s i d o la y ıs iy le y o r­ g u n d ü ş e n p r o le ta r y a n ın g ü c ü n ü , m ü m k ü n o ld u ğ u k a d a r a r t t ı r a r a k , o n u y ö n e tm e liy iz ” [A ltın ı b e n ç iz d im . — N . K .] 169 (a .g .e ., s. 7 7 ). " iş ç ile r in p a r t i s i , g ö r e v le rin i a ç ık lık la k a v r a m a lıd ır . K a h r o ls u n a n a y a s a l h a y a lle r! P r o le ta r y a n ın y a n ın d a y e r a l a n y e n i g ü ç le r i b irle ş tir m e lly iz . [ A ltım b e n ç iz d im — N. K .] . D e v rim in ik i k o s k o c a m a n a y ın ın ( K a s ım v e A ra lık ) 'd e n e y im le rin i to p a r la m a lıy ız .’ K e n d im iz i, y e n ile n e n o to k ­ r a s iy e g ö r e u y a r la m a lı ve h e r n e re d e g e re k irs e , o r a d a y e r a ltın a g ire b ilm e liy iz ." (a .g .e ., s. 77) V e y e r a ltın a g ird ik . G izli ö r g ü tü n a ğ ım b a ş ta n ö r ­ d ü k . R u s y a 'n ın h e r y a n ın d a n y o ld a ş la r g e ld ile r ve o n la r ­ la iz le n m e s i g e re k e n ç izg i ve ç a lı ş m a la r k o n u s u n d a a y a r ­ la m a la r y a p tık . Y o ld a ş la r ö n c e , V e ra M e n z h in s k a y a , b e n y a d a M ik h a il S e rg e y e v iç ta r a f ın d a n k a r ş ıla n d ı k la r ı g iz li b u lu ş m a y e r le r in e g e liy o rla rd ı. B e n , d a h a s e n li b e n li v e ö n e m li k iş ile r iç in V la d im ir Ily iç ’le g ö r ü ş m e le r a y a r la r ­ k e n , M ik h a il S e rg e y e v iç silâ h lı m ü c a d e le k o n u s u n u g ö ­ r ü ş m e k iç in g e le n le rin N ik itİç 'Ie ( K r a s in ) b u lu ş m a s ın ı s a ğ lıy o rd u . B u lu ş m a la r ç e ş itli y e r le r d e o lu y o rd u : N e v s k i' d e b i r y e r le r d e o la n D o r a D v o rie 'ie r in d iş k lin iğ in d e , N i­ k o la y e v n a S o k a ğ ı'n d a k i D işçi L a v re n ty e v a 'n ın m u a y e n e ­ h a n e s in d e , V p e r lo d K ita p e v i'n d e * v e d a v a y a y a k ın lık d u ­ y a n ç e ş itli k iş ile r in e v le rin d e . İ k i o la y ı h a tır lıy o r u m . B ir g ü n , M e n z h in s k a y a ve b e n , V p e r io d K ita p e v i'n d e , b u iş iç in a y r ıla n ö zel b i r o d a ­ y a , z iy a r e tç ile r i k a b u l e tm e k iç in h a z ır la n m ış tık . B i r ye ­ r e l k o m ite ü y e si, b i r k u c a k d o lu s u b ild ir iy le o d a y a g ird i, b i r b a ş k a s ı is e o tu r m u ş s ır a s ın ı b e k liy o r d u . A n sız ın b i r p o lis m e m u r u k a p ıy ı a ç tı, k a f a s ın ı u z a tıp , "A h a!” d iy e ­ r e k h e p im iz i o d a y a k ilitle d i. N e y a p a b ilir d ik ? P e n c e r e ­ d e n tır m a n ıp ç ık a m a z d ık ; b ir b ir im iz in s u r a t ı n a a lık a lık b a k a r a k ö y le c e o tu r u y o r d u k . B u a r a d a b ild ir ile r i ve ö t e ­ * V p e r io d K i ta b e v i v e M a t b a a s ı, P a r t i ’n i n M e r k e z K o m lt e s i ’ne. a i t t i . — y a y ım c ı. 170 k i y a s a d ış ı ş e y le ri y a k m a y ı k a r a r l a ş t ı r d ı k v e ö y le d e y a p ­ tık . B u ra y a , k ö y lü le rin a n la y a b ile c e ğ i y a y ın la r ı a lm a y a g e ld iğ im iz i sö y le m e y i d e a r a m ız d a k a r a r l a ş t ı r d ı k . B u n u k e n d is in e s ö y le d iğ im iz d e , p o lis m e m u r u a la y c ı b i r şe ­ k ild e g ü ld ü , a m a b iz i tu tu k la m a d ı. A d la rım ız ı ve a d r e s ­ le rim iz i a ld ı. D o ğ a l o la r a k , o n a s a h te a d v e a d r e s le r v e r ­ d ik . B ir b a ş k a o la y d a is e a z k a ls ın b a ş ım ı b e lâ y a s o k u ­ y o r d u m . L a v r e n ty e v a n m m u a y e n e h a n e s in d e k i ilk gizli to p la n tıy a k a tıla c a k tım . A n c a k b a n a , 32 N o 'lu d a ir e y e­ rin e , 33 N o 'lu d a ire y e g id e c e ğ im i s ö y le m iş le rd i. K a p ın ın ü z e r in d e k i a d -e tik e tin in ç ık a r ılm ış o ld u ğ u n u g ö rü n c e ş a ­ ş ır d ım . B u d a , k o m ik b i r g iz lilik te d b ir i d iy e d ü ş ü n d ü m . K a p ı, b i r s u b a y ın c m ir e r i o ld u ğ u a n la ş ıla n b i r a s k e r t a ­ r a f ın d a n a ç ıld ı. Ş ifre li a d r e s le r v e k a ç a k y a y ın la r la y ü k lü o ld u ğ u m h a ld e d o ğ r u c a k o r id o r a d a ld ım . E n ıir e r i, b e n ­ z i ö lü g ib i s a r a r m ış v e titr e y e r e k a r k a m d a n s e ğ ir tti. D u ­ r u p s o r d u m , " D işç i y e r in d e d e ğ il m i? D işim ç o k feci a ğ ­ r ıy o r .’’ E m ir e r i k e k e le d i: "A lb a y e v d e d e ğ il." "A lbay m ı? ’’, " E v e t, A lb a y R irn a n .’’ A n la ş ılıy o rd u ki b e n , M o sk o v a a y a k la n m a s ın ı e z e n v e M o sk o v a - K a z a n D e m ir y o lu n d a s e r t c e z a t e d b ir le r i u y g u la y a n S e m y e n o v sk i A layı n ıu k o ­ m u ta n ı A lb a y R im a n 'ın d a ir e s in e d a lm ış tım . A lba y, k u ş k u s u z c a n ın a k ıy ılm a s ın d a n k o rk u y o rd u v e k a p ıd a k i a d - e tik e tin i ç ık a r m a s ın ın n e d e n i b u y d u . V e iş te b e n , d a ir e s in e d a lm ış ve k e n d im i t a n ıtm a d a n k o r i­ d o r u n s o n u n a k a d a r y ü r ü m ü ş tü m . " ö y le y s e y a n lış g e lm iş im , b e n d işç iy i a r ıy o r u m .” d e ­ d im v e o r a d a n a c e le y le d ö n -g e ri e ttim . B a ş k a la r ın ın e v in d e g ece y a tıs ın a k a lm a k V la d im ir tly iç 'i y o r g u n d ü ş ü r d ü ; a y rıc a b u n u ç o k c a n s ık ıc ı b u lu ­ y o r d u . S ık ılg a n b i r in s a n o ld u ğ u iç in , n a z ik e v s a h ip le ­ r i n i n g ö s te r d iğ i ilg id e n r a h a ts ız o lu y o rd u . O, k ita p lık la ya d a e v d e ç a lış m a y ı s e v e rd i, o y sa b u r a l a r d a h e r a n k e n ­ 171 d i n i y e n i b i r ç e v re y e u y a r la m a k z o r u n d a k a lıy o rd u . V la d im ir I ly iç 'le V iy a n a L o k a n ta s ın 'd a b u lu ş u r d u m . A n c a k b u r a s ı, h e r k e s in iç in d e k o n u ş m a y a p e k e lv e riş li o lm a d ığ ı iç in , o r a d a b i r s ü r e o tu r u y o r ; y a d a d ış a r d a b e lli b i r y e r d e b u lu ş u r , s o n r a b i r a r a b a y a b in e r e k N ik o la y e v s k i İ s t a s y o n u n u n k a r ş ıs ın d a k i o te le g id e r, k e n ­ d i b a ş ım ız a b i r o d a k ir a la y ıp y e m e k ıs m a r la r d ık . B ir k e re s in d e y o ld a j ı ı s e f l e (D z e r z h in s k i) k a r ş ıla ş tık . A ra ­ b a y ı d u r d u r d u k v e o n u d a b iz e k a tılm a y a ç a ğ ır d ık . O s ü r ü c ü n ü n y a n m a o tu r d u . İly iç , y u k a r d a o n u n rah at ■ edip e tm e d iğ in i m e r a k e d iy o r d u : J u s e f g ü ld ü , k ö y d e b ü ­ y ü d ü ğ ü n ü v e k ız a k s ü r ü c ü s ü n ü n y a n ın d a o tu r m a y a a lı­ ş ık o ld u ğ u n u s ö y le d i. İly iç , s o n u n d a b u t ü r y a ş a n tıd a n b ık tı ve b ir lik te , P a n tc le im o n o v s k a y a ’d a ( a y n ı a d ı ta ş ıy a n k ilis e n in k a r ­ ş ıs ın d a k i b ü y ü k b in a d a ) b i r y e r k ir a la d ık . E v s a h ib i m i/ o la n k a d ın , K a ra -Y iiz 'le r (ü r ü n d e n b i r g e ric iy d i. İly iç 'iıı o d ö n e m d e y a p tığ ı k o n u ş m a la r d a n , K n ip o v iç 'in d a ir e s in d e , ç e ş itli y ö r e le r d e n g e le n p r o p a g a n d a c ı­ la r ın k a tılm a s ıy la d ü z e n le n e n to p la n tıd a , k ö y lü s o r u n u ­ n a iliş k in o la n b i r ta n e s in i h a tır lıy o r u m . N e v s k a y a Z asta v a y ö r e s in d e n N ik o la i, İIy iç ’e b i r s o r u s o r d u . G e re k s o r u n u n ö n y a rg ıy la h a z ır la n m ış b iç im i, g e r e k s e N ik o la i’n in s o ru ş ş e k lin i b e ğ e n m e d im . T o p la n tıd a n s o n r a , o y ö r e le r in y e re l ö rg ü tle y ic is i o la n D ayı y a , N ik o la i n in n a ­ sıl b i r iş ç i o ld u ğ u n u s o r d u m . O n u n , k ö y le s ık ı iliş k ile ri b u lu n a n zekî b i r d e lik a n lı o ld u ğ u n u sö y le d i a m a , d ü z e n ­ li k itle ç a lış m a s ın ı b e c e re m e d iğ in d e n ve y a ln ız c a k ü ç ü k b i r g r u p la ç a lış a r a k y e te n e k le r in i b o ş a h a r c a d ığ ın d a n y a k ın d ı. B u n u n la b ir lik te , N ik o la i, 1906 y ılın d a e tk ili b i r işç iy i. G e ric ilik v illa n a r a s ın d a b i r k ış k ır tıc ı o ld u ve b u n a d a y a n a m a y a r a k k e n d in i ö ld ü r d ü . N ik o la i, y o k s u l k itle n in h e r k e s im in e s o k u lm a y a ç a lış a n b i r g ru p y o l­ d a ş t a n b iriy d i. O n u n , a jita s y o n y a p m a k iç in b i r v a ta k 172 h a n e y e g ird iğ in i h a tır lıy o r u m . O z a m a n a l y a n a k lı b i r d e lik a n lı o la n K r ile n k o d a , b i r d in s e l t a r i k a t ı n t o p la n tı­ s ın a ç a ğ r ıs ız k o n u k o la r a k k a tılm ış v e b i r g ü z el d a y a k y e m e k te n z o r k u r tu l m u ş tu . B a ş ın ı s ü r e k li h e r t ü r l ü b e ­ lâ y a s o k a n S e ıg e i V o itin s k i d e b u n la r d a n b iriy d i. P o lis h a fiy e le r i lly iç 'in a r d m d a y d ı. B i r g ü n , k o n u ş m a y a p m a k iç in b i r to p la n tıy a ( S a n ıy o r u m A v u k a t Ç e re k u l K u ş u n e v in e ) g itm iş ti. Ö y le sin e s ık ı iz le n m iş k i, e v e d ö n ­ m e m e y e k a r a r v e rm iş . B e n b ü t ü n gece p e n c e r e n in ö n ü n ­ d e b e k le d im v e o n u n tu tu k la n m ış o ld u ğ u s o n u c u n a v a r ­ d ım . tly iç , p o lis h a fiy e le r in i g ü ç b e lâ b a ş ın d a n s a v m ış v e o z a m a n la r S p ilk a 'n ın * ö n d e g e le n ü y e le r in d e n b ir i s i o la n B a s k 'ın y a rd ım ıy la , S to k h o lm K o n g re si g ü n le r in e d e k k a k lığ ı F in la n d iy a y a k a ç m ış tı. O ra d a y k e n , N is a n a y ın d a , K a d e tle r 'in Z a f e r i ve İş ç i P a r t i s i ’n l n G ö re v le ri a d lı k ita p ç ığ ı y a z d ı ve B ir lik K o n g ­ r e s i iç in k a r a r ta s a r ı l a r ı h a z ır la d ı. B u k a r a r t a s a r d a n P e te r s b u r g 'd a g ö r ü ş ü ld ü ve İly iç b u a m a ç la P e t e r s b u r g a g e ld i. G Ö rü ş m e le ^ W itm e r 'le r in e v in d e k i d e r s h a n e le r in b i­ r in d e y a p ıld ı. ( B u ev o k u l o la r a k k u lla n ılıy o r d u .) İ k in c i K o n g re 'd e n b u y a n a , B o lşe v ik le rle M eıışev ikle r, ilk ke z b i r k o n g re d e b i r a r a y a g e liy o rla rd ı. M enşev ik le rin so n b ir k a ç a v iç in d e g e rç e k r e n k le r in i o r ta y a k o y m a s ın a ra ğ m e n , d e v rim in y ü k s e liş in d e n h iç b ir k u ş ­ k u s u o lm a y a n İly iç, y e n i d e v r im d a lg a s ın ın M e n şe v ik le ri d c b ir l ik te .sü rü k le y e re k , B o lş c v ik le rin ç iz g isin e g e tire c e ­ ğ in i h â lâ u m u y o rd u . * S p ilk a : 1904 y ı l ı s o n u n d a k u r u l a n v e ö z e r k b i r b ö lg e s e l ö r ­ g ü t o l a r a k R .S .D .İ.P .’y e b a ğ l ı b u l u n a n U k r a y n a 'd a k i b i r S o s y a lD e m o k r a t ö r g ü t R .S .D .İ P 'd e k i P a r t i - i ç i m ü c a d e l e d e , b u ö r g ü t M o n ş e v i k l e r ’d e n y a n a ç ık t ı . S p ilk a , g e r i c i l i ğ i n g ü ç l e n d iğ i y ı l l a r d a d a ­ ğ ıld ı. 1912 y ı l ı n d a y a l n ı z c a k ü ç ü k v e d a ğ ı n ı k g r u p l a r k a lm ı ş t ı . O z a m a n a k a d a r b u ö r g ü t ü n ü y e l e r i n d e n p e k ç o ğ u , b u r j u v a m i ll i ­ y e t ç i l e r i o l m u ş l a r d ı . — Y a y ım c ı. 1 73 B e n , k o n g re y e b ir a z g eç k a tıld ım . O ra y a , e s k id e n ta n ıd ığ ım ( B ir i n c i K o n g r e 'n in h a z ır lık la r ı s ır a s ın d a b i r ­ lik te ç a lı ş tık ) . T u ç a p s k i v e K la v d ia S v e rd lo v a ile b e r a ­ b e r c e g ittik . S v e r d lo v 'u n k e n d is i d e k o n g re y e g e lm e y i is te m iş ti; a n c a k U r a lla r 'd a ç o k e tk ili b i r k iş i o ld u ğ u n ­ d a n iş ç ile r o n u n g itm e s in e k e s in lik le k a r ş ı ç ık tıla r . K a ­ z a n d a n b i r te m s ilc ilik e ld e e tm iş tim a m a b ir k a ç o y e k ­ s ik g e ld i. B u n e d e n le , ta v siy e k o m ite s i b a n a y a ln ız c a söz h a k k ı v e rd i. T a v siy e k o m ite s in d e g e çe n b ir k a ç d a k ik a , h e m e n c e c ik in s a n ın k o n g r e d e k i g e rç e k h a v a y ı se z m e si iç in y e te r liy d i: k o n g re k e s in lik le b ö lü n m ü ş tü . B o lş e v ik le r, g e çic i b a ş a r ıs ız lığ ın a ra ğ m e n , d e v rim in ile r le m e k te o ld u ğ u in a n c ıy la , k e n d i a r a la r ın d a d a y a n ış ­ m a h a lin d e y d ile r . D a y ı'ııın , n e k a d a r m e şg u l o ld u ğ u n u h a tır lıy o r u m . İs v e ç ç e 'y i iyi b ilir d i; b u n e d e n le d e le g e le ri a ğ ır la m a k işi o n a v e rilm iş ti. î v a n S k v o r ts o v 'u v e k a v g a h a v a s ın a g ir­ d iğ i z a m a n V la d im ir B a z a ro v 'u n g ö z le rin in n a sıl p a r la d ı­ ğ ım h a tır lıy o r u m . V la d im ir lly iç 'in b u k o n u d a k i, y a n i, B a z a ro v 'u n g ü ç lü b i r siy a sa l y a n ı o ld u ğ u n u v e k a v g a y a k e n d in i v e re b ild iğ in e iliş k in , s ö z le rin i h a tır lıy o r u m . Rik o v , S tr o y e v v e A le x in sk i'y le b ir lik te , iş ç ile r in r u h s a l d u r u m l a r ı n a iliş k in b i r k o n u y u t a r t ı ş a r a k , k ır l a r d a y a p ­ tığ ım ız a v a r e b i r g e z in tiy i h a tır lıy o r u m . V o ro ş ilo v (V o ­ lo d y a A n tim e k o v )* ile K . S a m o ilo v a ( N a ta ş a B o lş e v ik a ) d a k o n g re d e y d ile r . B u ik is in in , g e n ç liğ in a ta k lığ ın ı d ile g e tire n lâ k a p la r ı b ile , B ir lik K o n g r e s in d e k i B o lşev ik le r in r u h h a lin i n ite le n d ir m e y e y e te r lid İr. B o lşe v ik d e le ­ g e le r b u k o n g re d e n , b ir b ir le r in e h e r z a m a n k in d e n d a h a fa z la k a y n a ş m ış o la r a k ç ık tıla r . N is a n 'ın 27‘si, B irin c i D e v le t D u m a s ı'n ın a ç ı l ı ş ı n a ta n ık o ld u . A y n ı g ü n , V o itin s k i'n in a r a l a r ı n d a ç a lış m a ­ * A n tim e k o v , ♦ A n ti— M e n ş e v ik » d e y i m — ç .n . İ74 k e lim e s in d e n tü r e tile n b ir la r ın ı s ü r d ü r lü ğ ü iş s iz le rin b i r g ö s te r is i o ld u . 1 M ayıs b ü y ü k b i r h e y e c a n la k u tla n d ı. N is a n s o n u n d a , Novaya Z h Jz n ’in y e r in e V o ln a ( D a lg a ) y a y ın la n m a y a b a ş la d ı. Ay­ n ı z a m a n d a k ü ç ü k b i r B o lşe v ik d e r g is i o la n V e s ta ik Z h iz n ( H a y a t ın M ü jd e c is i) ç ık tı. H a r e k e t y e n id e n g ü ç le ­ n iy o r d u . S to k h o lm K o n g r e s i n d e n d ö n d ü k te n s o n r a , Z ab alk a n s k i S o k a ğ ı'n d a , b e n P ra s k o v ia O n ig in a , il y i ç is e Ç k h e id z e a d ın a d ü z e n le n m iş k im lik le r le , iki o d a k ir a la ­ d ık . B in a n ın g e n iş b i r a v lu s u v a rd ı; v e eğ er, b i r s u b a y o la n k o m ş u m u z , k a r ıs ın ı a c ım a s ız b i r ş e k ild e d ö v ü p , s a ç ­ la r ın d a n y e r le r d e s ü r ü k le m e s e v e İly iç ’in a k r a b a la r ın ı p e k m e r a k e d e n , o n u h e n ü z d ö r t y a ş ın d a y k e n ta n ıd ığ ın a v e o z a m a n s a ç la r ın ın k o y u r e n k o ld u ğ u n a İly iç ’i in a n ­ d ır m a y a ç a lış a n a ş ır ı se v im li b i r ev s a h ib im iz o lm a s a y ­ d ı, b iz b u r a d a r a h a t e d e c e k tik . İly iç , P e te r s b u r g iş ç ile r i iç in , B irlik K o n g r e s in in b ir r a p o r u n u y a z d ı v e b u r a d a c a n a lıc ı s o r u n la r a iliş k in g ö ­ r ü ş a y r ılık la r ın ı g ö k le r ö n ü n e s e r d i. " K o n u ş m a ö z g ü rlü ­ ğ ü , e y le m b ir liğ i iç in m ü c a d e le e tm e liy iz ." d iy e y a z ıy o r­ d u İly iç b u r a p o r d a . " B ü tü n S o s y a l-D e m o k ra tla r, k ö y lü ­ le rin d e v rim c i e y le m in i d e s te k le m e k v e k ü ç ü k — b u r j u ­ v a h a y e lle rin i e le ş tir m e k k o n u s u n d a a y n ı f ik i r d e d i r le r ..." " S e ç im le rd e , [D u m a s e ç im le ri — N . K .] ta m b i r e y le m b irliğ i k a ç ın ılm a z d ır . K o n g re , n e re d e b i r se ç im v a rs a , o r a d a hepimizin o y k u lla n m a s ı g e re k tiğ in i k a r a r l a ş t ı r ­ m ış tır . S e ç im le r s ır a s ın d a , b u s e ç im e k a tılm a k o n u s u ta r tış ılm a y a c a k tır . P r o le ta r y a n ın eylemi b irle ş tir ilm e lid ir ." (Eserleri, C ilt 10, s. 348, 349) B u r a p o r M ay ıs a y ın d a V p e r io d 'd a y a y ın la n d ı. V la d im ir İly iç , R u s y a ’d a , b ü y ü k b i r k itle ö n ü n d e k i ilk k o n u ş m a s ın ı, K a rp o v s a d ıy la 9 M a y ıs’t a P a n in a H a lk E v i n d e y a p tı. S a lo n , b ü tü n y ö re le rd e n g e le n iş ç ile rle tık lım tık lım d o lu y d u . P o lis in b u lu n m a y ış ı d ik k a t ç e k i­ 175 c iy d i. T o p la n tı b a ş la m a d a n ö n c e e t r a f t a d o la ş a n ik i p o ­ lis d e ç a b u c a k o r t a d a n k a y b o lm u ş la r d ı, " B iris i ü z e r le r i­ n e h a ş e re -to z u e k m iş s a n ır s ın " d e d i b i r ş a k a c ı. B ir A n a y a sa c ı D e m o k ra t ( K a d c t ) o la n O p o r o d n ik o v 'u n k o ­ n u ş m a s ın ı ta m a m la m a s ın d a n s o n ra , B a ş k a n s ö z ü K a r ­ p o v a v e rd i. B e n k a la b a lığ ın a r a s ın d a , a y a k ta y d ım . ÎIy iç, s o n d e r e c e h e y e c a n lıy d ı. R e n g i u ç m u ş b ir h a ld e , b ir d a ­ k ik a k a d a r s e s s iz d u r d u . B ü tü n k a n ı y ü r e ğ in e to p la n ­ m ış tı. K o n u ş m a c ın ın h e y e c a n ın ın , d in le y ic ile re n a s ıl y a n ­ s ıd ığ ı h e m e n h is s e d iliy o r d u . S o n r a b ir d e n b ir e s a lo n d a b ir a lk ış k o p tu . P a r tili y o ld a ş la r Ily iç ’i ta n ım ış la r d ı. H e ­ m e n y a n ım d a d u r a n b i r iş ç in in , ş a ş k ın , h e y e c a n lı y ü z ü n ü h a tır lıy o r u m . “K im b u ? K im b u ? " d iy e s o r u y o r d u . K im ­ s e o n a c e v a p v e rm e d i. S a lo n ta m a m e n sessizliğ e b ü r ü n ­ d ü , İly iç ’in k o n u ş m a s ın d a n s o n ra , d in le y ic ile ri o la ğ a n ­ ü s tü b i r h e y e c a n d a lg ası s a r d ı. O a n h e r k e s , s o n u n a d e k s ü r d ü r ü le c e k sa v a şın y a k la ş tığ ın ı d ü ş ü n ü y o r d u . K ırm ız ı re n k li g ö m le k le r, hayıvık y a p m a k iç in y ır t ıl­ d ı v e k a la b a lık , d e v rim c i ş a r k ı l a r sö y le y e re k , g e ld ik le ri y ö r e le r e d a ğ ıld ı. B u o la y , b i r M ayıs g e c e sin d e , in s a n a f e r a h lık v e ıe n P e te r s b u r g 'u n o b eya z g e c e le rin d e n b ir is in d e y e r a ld ı. D ış a r d a b e k le y e c eğ in i u m d u ğ u m u z p o lis , o r ta k lık ta y o k ­ tu . T o p la n tıd a n s o n ra îly iç , geceyi g e ç ir m e k ü z e r e , D i­ m itr i L e s ç e n k o 'n u n e v in e g itti. B u d e v r im b o y u n c a , İly iç 'in k a la b a lık b i r h a lk to p ­ lu lu ğ u ö n ü n d e b i r k e re d a h a k o n u ş m a f ı r s a t ı o lm a d ı. 24 M a y ıs 'ta V o lna k a p a tıld ı. G az ete , 26 M a y ıs 'ta V p c rİo d a d ıy la ç ık m a y a b a ş la d ı ve 14 H a z i r a n a k a d a r y a y ın h a y a tın ı s ü r d ü r d ü . Y eni b i r B o lşe v ik g a z e te si o la n E k h o y u ( Y a n k ı) , H a z ir a n 'ın 2 2 'sin e k a d a r ç ık a r m a o la n a ğ ı b u la m a d ık ; g a­ z e te 7 T e m m u z a k a d a r y a y ın la n d ı. 8 T e m m u z d a D ev­ l e t D u m a s ı d a ğ ıtıld ı. 176 H a z ir a n a y ı s o n u n d a R o sa L u x e m b u rg P e te r s b u r g 'a g e ld i. V a r ş o v a 'd a k i c e z a e v in d e n y e n i s a lıv e rilm iş ti. V la­ d im ir tly iç v e ö n d e g e le n B o lş e v ik le r o n u n la b i r to p ­ la n tı y a p tıla r . N e v sk a y a Z a s ta v a 'd a b ir l ik te ö ğ r e tm e n ­ lik y a p tığ ım ız ve d a h a s o n r a c e z a e v in d e b e r a b e r k a ld ı­ ğ ım ız b i r k ız a r k a d a ş ım ın b a b a s ı, " B a b a R o d e " , b u to p ­ l a n t ı iç in e m rim iz e b i r d a ir e ta h s is e tti. İ h ti y a r , e lin d e n g e le n e n iyi ş e k ild e b iz e y a r d ım e tm e y e ç a lış ıy o r d u . T o p ­ l a n t ı iç in e m rim iz e v e rd iğ i d a ir e , b o ş ve b ü y ü k b i r y e rd i; g iz lilik a ç ıs ın d a n d a h a g ü v e n li o ls u n d iy e , ih tiy a r b ü t ü n p e n c e r e le r i b e y a z a b o y a tm ış a m a b ö y le lik le d e ç e v r e d e ­ k i b ü tü n b e k ç ile r in d ik k a tin i ç e k m iş ti. O to p la n tıd a d u ­ r u m u v e u y g u la n a c a k la k tik le r i ta r tış tık . R ü sa , P e le rsb u r g ’d a n F in la n d iy a 'y a , o r a d a n d a y u ı l d ış ın a g itti. tly iç , h a r e k e tin h ız k a z a n d ığ ı M ayıs a y ın d a , k ö y lü ­ le r in d u r u m u n u y a n s ıtm a y a b a ş la y a n D u m a 'y a b ü y ü k il­ g i g ö s te r d i. O d ö n e m d e ş u m a k a le le r i y a z d ı: “D e v le t D um a s ı’n d a k i İ ş ç i G ru b u " . " T ru d o v ik G r u b u n u n K ö y lü s ü v e R .S .D .İ.P .", “D u h ıa 'd a T o p r a k S o r u n u " , "N e T o p r a k N e ö z g ü r lü k " , " H ü k ü m e t, D u m a v e H a lk ”, " D u m a ’n ın H a lk a Y a k la ş m a s ın ı K a d e tle r ö n lü y o r " , " B a h tı K a r a la r , E k im c ile r ve K a d e tle r ”, " K ö tü Ö ğ ü tle r" , " K a d e tle r, T ru d o v ik le r v e İ ş ç i P a r ti s i.” B ü tü n b u m a k a le le r in k o n u s u b i r n o k ta d a o d a k la ş ıy o r d u ; İş ç i s ın ıfıy la k ö y lü n ü n i t t i ­ fa k ı, k ö y lü le ri t o p r a k v e ö z g ü rlü k iç in m ü c a d e le y e k ış ­ k ır t m a n ın v e K a d e t'I e r in H ü k ü m e t’le b i r p a z a r lığ a o t u r ­ m a la r ın ı ö n le m e n in z o ru n lu lu ğ u . İly iç , o d ö n e m d e b u s o r u n la r ı s ık s ık ele a ld ı. V la d im ir İly iç , P e te r s b u r g 'u n V y b o rg Y ö re si d e le g e ­ le r in in Z a g o ro d n i B u lv a rı n d a k i M ü h e n d is le r S e n d ik a s ı' n d a y a p ıla n to p la n tıs ın d a k o n u ş tu . B u r a d a k i b i r o d a n ın iş siz le r, ö te k in in is e lim a n iş ç ile rin c e ( B u n la r ı ö r g ü tle ­ y e n S e rg e i M a ly ş e v 'd i.) iş g a l e d ilm iş o lm a s ı n e d e n iy le to p la n tı iç in u z u n s ü r e b e k le m e k z o r u n d a k a lm ış tık . L i­ 177 m a n iş ç ile ri, iş v e re n le a n la ş m a y a v a r a b ilm e k iç in so n b ir g iriş im d e d a h a b u lu n m u ş la r f a k a t y in e b a ş a r ı sa ğ la y a ­ m a m ış la r d ı. B iz, o n la r ın a y rılm a s ın a k a d a r b e k le m e k zo­ r u n d a k a ld ık . I ly iç ’in b i r g r u p ö ğ r e tm e n in ö n ü n d e y a p tığ ı b i r k o ­ n u ş m a y ı d a h a tır lıy o r u m . O z a m a n la r Ö ğ re tm e n le r a r a ­ s ın d a S o sy a list-D e v rim c i b i r e ğ ilim e g e m e n d i v e B olşev ik le rin Ö ğ r e tm e n le r K o n g r e s i'n e k a tılm a s ı e n g e lle n ­ m iş ti. O k u lla rın b ir is in d e , 30-40 ö ğ r e tm e n d e n o lu ş a n b ir g ru p la to p la n tı d ü z e n le m iş ti. T o p la n tıd a b u lu n a n ­ l a r a r a s ın d a , ö z e lik le k ısa b o y lu , k a m b u r b i r k a d ın ın y ü z ü n ü iyi h a tır lıy o r u m . B u k a d ın , S o sy a list-D e v rim c i K o n d r a ty e v a 'y d ı. R y az aııo v , b u to p la n tıd a s e n d ik a la r k o n u s u n d a b i r k o n u ş m a y a p tı. V la d im ir tly iç , ta r ım so ­ r u n u ü z e r in e k o n u ş tu . S o sy a list-D e v rim c i B u n a k o v , İly iç ’e k a r ş ı ç ık tı v e î l y i n ’d e n a lın tıla r y a p a r a k , ( İ ly in , o g ü n le r d e V la d im ir I ly iç ’in y a z ıla r ın d a k u lla n d ığ ı b i r ta k ­ m a a d d ı.) o n u k e n d i k e n d is iy le ç e lişk iy e d ü ş m e k le s u ç ­ la d ı. V la d im ir İIy iç, n o t l a r a l a r a k d ik k a tle d in le d i. S o n ­ r a b u S o s y a list-D e v rim c i d e m a g o jis in i k ıs a ve s e r t b i r ş e k ild e c e v a p la n d ırd ı. T o p r a k s o r u n u n b ü y ü k b o y u tla r a u la ş tığ ı v e îly iç ’in d e y im iy le , " m u jik le r k a r ş ıs ın d a m e m u r v e lib e r a lle r b i r ­ liğ in in " a ç ık ç a o r ta y a ç ık tığ ı b i r s ır a d a , b o c a la y a n T ru d o v ik g r u b u iş ç ile r in d e n y a n a ç ık tı. D u m a ’y a daha f a z la g ü v e n e m e y e c e ğ in i a n la y a n H ü k ü m e t, a m a n s ız b i r m ü c a d e le y e g iriş ti. B a r ış ç ı g ö s te r ile r k ır ıld ı, h a lk a a çık to p la n tıla r ın y a p ıld ığ ı b in a la r a te ş e v e rild i v e Y a h u d ile r e k a r ş ı p r o g r a m la r a * g iriş ild i. 20 H a z ir a n ’d a , ta r ım so ­ r u n u k o n u s u n d a D e v le t D u m a s ı'n a ş id d e tle s a ld ır a n b i r * P o g r o m : Ç a r lık - R u s y a s ı ’n d a H ü k ü m e t i n g ö z e ti m i n d e , ö z e l­ l ik le Y a h u d il e r e k a r ş ı g i r i ş i l e n k i t l e h a l i n d e ö l d ü r m e e y le m le r i. —ç.n. 17 8 H ü k ü m e t b ild ir is i y a y ın la n d ı. S o n u n d a , 8 T e m m u z d a D u m a d a ğ ıtıld ı, S osyal-D em o k r a t g a z e te le r k a p a tıld ı; h e r t ü r l ü b a s k ı v e t u t u k l a ­ m a l a r b a ş la d ı. K r o n s t a d t v e S v e a b o rg ’d a a y a k la n m a la r o ld u . B u a y a k la n m a la r d a b iz im a d a m la r ım ız ç o k e tk in b i r r o l o y n a d ıla r . I m ıo k e n ti ( D u b r o v in s k i) , K r o n s ta d t' t a n k a ç m a y ı g ü ç lü k le b a ş a r d ı; p o lis in p a r m a k la r ı a r a ­ s ın d a n s a r h o ş ta k lid i y a p a r a k s ıy rıld ı. B ir s ü r e s o n r a , s a v a ş ö r g ü tü m ü z ü n ü y e le ri tu tu k la n d ıla r . Ö r g ü tü n iç in e b i r k ış k ır tıc ı a j a n y e r le ş tir ilm iş ti. B u o la y , t a m S v e a b o rg a y a k la n m a s ı s ır a s ın d a m e y d a n a ge ld i. O g ü n , a y a k la n m a ­ n ın g e liş im in e iliş k in te lg r a f h a b e r le r in i b o ş u n a b e k le ­ d ik . M e n z h in s k i’le r in e v in d e o tu r u y o r d u k . M c ıız h in sk i'n iıı k ız k a r d e ş le r i V e ra v e L y u d m ila , k e n d i b a ş la r ın a ç o k el­ v e riş li b i r d a ir e d e k a lıy o r la r v e ç o ğ u kez, y o ld a ş la r o n ­ la r ı z iy a r e te g e liy o rla rd ı. S ık g e le n z iy a r e tç ile r R o z h k o v , J u s e v v e G o ld e n b e r g 'd i. 0 g ü n d e b a z ı y o ld a ş la r o r a d a to p la n m ış la r d ı; î l y i ç xd e b u n la r ın a r a s ın d a y d ı. İIy iç , Vera 'y ı, d e r h a l S v e a b o r g 'a g itm e s in i b ild ir e n b i r m e s a jla S c h liç te r 'e y o lla d ı. E v d e k ile rd e n b ir i, H a r r ik a d lı b ir y o ld a ş ın K a d e tle r 'in g a z e te si R e ç 'd e (S ö y le v ) d ü z e ltm e n o la r a k ç a lış tığ ım h a tır la d ı. T e lg r a f g e lip g e lm e d iğ in i öğ­ r e n m e k iç in o n u a r a d ım . H a r r i k b ü r o d a d e ğ ild i, b u ­ n u n la b ir lik te te lg r a f la r ı b a ş k a b i r d ü z e ltm e n d e n a ld ım . B u a d a m b a n a , G u se v s o k a ğ ı y a k ın la r ın d a o tu r a n H a rr ik 'le iliş k i k u r m a m ı s a lık v e rd i. H a tta a d r e s in i d e , te lg ­ r a f la r ın y a z ılı o ld u ğ u ilk p r o v a la r ın ü z e r in e n o t e d iv e r­ d i. E v in ö n ü n d e k o l-k o la iki k a d ın d o la ş ıy o rd u . B e n i d u r d u r d u l a r . " E ğ e r f ilâ n n u m a r a lı d a ire y e g id iy o rs a n ız , s a k ın g irm e y in . P o lis le r o r a d a tu z a k k u r d u la r , i ç e r i h e r g ire n i tu t u k l u y o r l a r .” B iz im k ile re h a b e r v e r m e k iç in k o ş ­ tu r d u m . S o n r a d a n ö ğ re n d iğ im iz e g ö re , b iz im s a v a ş ö r ­ g ü tü n ü n tü m ü , V y a ç e sla v M e n z h in s k i d e d a h il, o r a d a 179 tu tu k la n m ış . A y a k la n m a b a s tır ıld ı. G e ric ile r a z ıttıla r. B o lş e v ik le r, P r o le t a r i’yi k a ç a k o la r a k y e n id e n y a y ım la ­ m a y a b a ş la d ıla r v e y e r a ltın a g e ç tile r. M e n ş e v ik le r g e ri ç e k ild ile r ve o k o ş u lla r a ltın d a P a rt i ’yi ta s fiy e e tm e k le a y n ı a n la m a g e le n , p a r t i l i o lm a y a n iş ç ile r k o n g r e s i g ib i d e m e g o jik b i r s lo g a n o r ta y a a ta r a k , b u r ju v a b a s ın ın d a y a z m a y a b a ş la d ıla r . B o lş e v ik le r o la ­ ğ a n ü s tü k o n g r e n in to p la n m a s ın ı ta le p e ttile r . İly iç , F in la n id y a 'd a " y a rı-s ü rg iin " y a ş a m a k z o r u n ­ d a k a ld ı, K u o k k la 'd a , t r e n İs ta s y o n u n d a p e k u z a k o lm a ­ y a n L e ite is e n 'Ie rin y a n ın d a k a lıy o rd u . B ü y ü k ve s a la ş b ir k ö y e v i o la n V a a sa , u z u n s ü r e d ir d e v r im c ile r in b a r ın a ­ ğ ıy d ı. E v d e ö n c e le ri, b o m b a la r im a l e d e n S o sya list-D ev r im c ile r k a lm ış tı ve ş im d i d e a ile siy le b ir l ik te B o lşe v ik L e ite is e n (L in d o v ) y a ş ıy o r d u . İly iç , e v in a y n b i r b ö lü ­ m ü n d e y a ln ız c a k e n d is in e a i t b i r o d a d a k a lıy o rd u ; b u r a ­ d a m a k a le le r in i v e k ita p ç ık la r ın ı y a zıy o r, P e te r s b u r g K o ­ m ite s i ü y e le riy le ille r d e n g e le n p a r tilil e r i k a b u l e d iy o rd u . H e m e n h e m e n B o lş e v ik le rin b ü tü n , fa a liy e tle r in i K u o k k a la 'd a n İly iç y ö n e tiy o rd u . B ir s ü r e s o n r a b e n d e o r a y a y e r­ le ş tim . H e r s a b a h tr e n le P e t e r s b u r g s g id iy o r ve a k ş a m geç s a a tle r d e d ö n ü y o r d u m . S o n r a d a n L e ite is e n 'le r a y ­ r ı l d ıla r ve b ü tü n z e m in k a tı b iz iş g a l e ttik . A n n e m b iz im ­ le o tu r m a y a g e ld i v e M a ria İly in iç n e a d a b i r s ü r e b iz im le y a ş a d ı. Ü st k a tta B o g d a n o v 'la r o tu r u y o r d u , s o n ra d a n , 1907 y ılın d a , D u b ro n o v s k i ( I n n e k o n ti) b u r a y a y e rle şti. O g ü n le rd e R u s p o lis i te d b irlic e d a v r a n a r a k F in la n d iy a ' d a n u z a k d u r u y o r d u ve b iz b u r a d a o ld u k ç a b ü y ü k ö z g ü r­ lü ğ e s a h ip tik . E v in k a p ıs ı h iç b ir z a m a n k ilitle n m iy o r ve gece tr e n in d e n ç ık a c a k b ir i n in , k im s e y i r a h a ts ız e tm e d e n b i r lo k m a b ir ş e y le r y iy ip y a ta b ilm e s i iç in , y e m e k o d a s ın a h e r a k ş a m b i r k a p s ü t ve b i r s o m u n e k m e k b ır a k ılıy o r , s e d ir in ü z e r in d e k i y a ta k h a z ır d u r u y o r d u . Ç o ğ u kez, ge­ c e g e lm iş o la n y o ld a ş la r ı, s a b a h le y in y e m e k o d a s ın d a 180 b u lu y o r d u k . İly iç 'e , h e rg ü n , b e lg e le r, g a z e te le r v e m e k tu p la r la ö z el b i r h a b e r c i g e lird i. îly iç b u m a lz e m e y i g ö z d e n g e­ ç i r i r v e s o n r a h e m e n o t u r u p b i r m a k a le y a z a r v e aynı a d a m la g ö n d e rird i. D im itr i L e sç e n k o , h e m e n h e m e n h e r g ü n V a a s a y a u ğ r u y o r d u . A k ş a m la rı, P e te r s b u r g ’d a n en s o n h a b e r le r i d e b e n g e tiriy o r d u m . D o ğal o la ra k , îly iç P e te r s b u r g 'a d ö n m e y i ç o k is tiy o r ­ d u v e k e n d isiy le m ü m k ü n o la n e n iyi iliş k ile r in s ü r d ü r ü l ­ m e s in e ra ğ m e n , b a z a n ü z e rin e b i r y a ln ız lık h a v a s ı ç ö k ü ­ y o r v e h e p im iz o n u b u h a v a d a n k u r t a r m a k iç in e lim iz ­ d e n g e le n i y a p ıy o rd u k . Ve b ö y le c e , V a a s a 'd a o tu r a n h e r ­ k e s d o o r a k * o y n a m a y a b a ş la d ı. B o g d a ııo v ç o k y a v a ş ve a ç ık g ö z c e , îly iç d ik k a tli b i r is te k le ve L c itc iscıı do (a d ın a v a ıa ı a k o y n a r la r d ı. B a z a n iş iç in u ğ ra y a n b i r y e ıe l P a rti g ö re v lis i. M e rk e z K o m ite ­ si ü y e le r in in d o o r a k o y u n u n a k e n d ile rin i c o şk u y la k a p ­ tır m ış o lm a la r ın ı g ö rm e k te n o ld u k ç a ş a ş ır ır d ı. A n c ak , b u y a ln ız c a b i r p e r d e a ra s ıy d ı. B ü tü n g ü n ü P a te r s b u r g 'd a g e ç ird iğ im iç in , İly iç i p e k a z g ö rü y o r d u m . G eç s a a tle r d e e v e g e ld iğ im d e , o n u h e p e n d iş e li b u lu r ve b u y ü z d e n o n a h e r h a n g i b i r s o r u s o r m a k y e rin e , k e n d i g ö rü p d u y d u k la r ım ı o n a a n l a t ı r ­ d ım . O k ış , V e ra M c n /.h in sk a y a ve b e n , d ü z e n li o la ra k T e k n o lo ji E n s t i t ü s ü n ü n k a n tin in d e b u lu ş tu k . G ü n b o ­ y u n c a p e k çok in s a n ın g e lip g e çtiğ i b i r y e r o lm a s ı d o la y ıs ıy le , b u r a s ı ç o k e lv e r iş li b i r b u lu ş m a y e riy d i. B az a n o n k iş i, o ra d a b u lu ş u r d u k , h iç d ik k a t ç e k m e z d ik . B u ­ n u n la b ir lik te , b i r k e r e s in d e K a m o b a ş ta n a ş a ğ ı K a fk a s g iy s ile ri ve e lin d e b i r p e ş k i r iç in d e ta ş ıd ığ ı y u v a rla k b i r * D o o ra k : R u s la rın o y n a d ığ ı e ğ le n d iric i b i r is k a m il — ç.n. 181 oyunu c is im le o r a y a b u lu ş m a y a g e lm iş ti. K a n tin d e k i h e rk e s , y e m e y i b ır a k ıp , b u ilg in ç z iy a r e tç iy e h a y r e tle b a k m a y a b a ş la d ı. " B o m b a g e tirm iş ." d iy e d ü ş ü n m ü ş tü r , b e lk i d e p e k ço ğ u . O y sa b u , b o m b a d e ğ il b i r k a r p u z d u . K a m o , k a r p u z u v e fın d ık lı ş e k e rle ri, îly iç ’le b a n a h e d iy e o la ­ r a k g e tir m iş ti. "T eyz em y o lla d ı b u n l a r ı ” d iy e a ç ık la d ı o u ta n g a ç h a liy le . Y ılm a y a n ir a d e v e c e s a re tiy le g ö z ü ­ n ü b u d a k ta n s a k ın m ıy a n b i r s a v a şç ı o la n K a m o , y ü k s e k k iş ilik s a h ib i b i r in s a n , b ir a z s a f, a m a y ü r e k te n in a n m ış b i r y o ld a ş tı. ÎIyiç, K r a s in v e B o g d a n o v a c a n d a n b a ğ lıy ­ d ı. K u o k k a la 'd a z iy a re tim iz e g e lird i. A n n e m le d o s t o l­ m u ş la r d ı; a n n e m e , te y z e s i v e k ız k a r d e ş in e iliş k in p e k ç o k şe y a n la tır d ı. K a m o , s ık s ık F in la n d iy a ile P e te r s ­ b u r g a r a s ın d a g id e r g e lir ve P e t e r s b u r g ^ h e r g id iş in d e ü z e r in d e s ilâ h g e ç ir ir d i. A n n e m , ş e f k a tli b i r d ik k a tle a l t ı ­ p a t l a r l a r ı s ı r t ı n a s a r m a s ın a y a r d ım e d e r d i. Y a sa d ış ı o la r a k y a y ın la n a n P r o l e t e r i g a z e te si, V y b o rg ’d a g ü z ü n ç ık m a y a b a ş la d ı.* îly iç , b u g a ze te y e p e k ç o k z a m a n a y ırd ı. İlişk iy i S c h liç te r s a ğ lıy o rd u . G a­ z e te P e t e r s b u r g a u la ş t ır ılıy o r ve o r a d a ç e ş itli s e m tle r e d a ğ ıtılıy o r d u . U la şım iş in i İ r in a (L y d ia G o b i) y ü r ü t ü ­ y o rd u . U la şım v e d a ğ ıtım iş le ri p ü rü z s ü z c e y ü r ü tü l ü y o r (g a z e te y a sa l o la r a k ç a lış a n B o lşe v ik b a s ım e v i D e lo 'd a b a s ılıy o r d u ) a n c a k , g a z e te le rin g ö n d e rile c e ğ i a d r e s le r in s a ğ la n m a s ı g e re k iy o rd u . V e ra M e n z h in s k a y a v e b e n im b ir y a r d ım c ıy a ih tiy a c ım ız v a rd ı. Y e re l g ö re v lile rd e n K o ­ m is s a ro v , y a r d ım c ı o la r a k k a r ıs ı K a ty a 'y ı ö n e r d i. Bu k a d ın ı ilk g ö rd ü ğ ü m d e g a rip b i r d u y g u y a k a p ıld ım : b i r ç e ş it k e sin g ü v e n siz lik . B u d u y g u n u n n e d e n in i b ilm iy o ­ ru m , z a te n k ısa s ü r e d e d e k a y b o ld u . K a ty a , ç o k e tk in b i r y a r d ım c ı o ld u ğ u n u k a n ıtla d ı. H e r işi, ç a b u c a c ık , k u ­ s u r s u z ve t i tiz b i r g iz lilik iç in d e y a p ıy o rd u . F a z la m e ra k * P r o l e t a r i ’n i n i lk s a y ıs ı, 21 A ğ u s t o s 1800’d a ç ı k t ı — y a y ım c ı. 182 Iı g ö r ü n m ü y o r v e h iç s o r u s o r m u y o r d u . A n c ak b i r g ü n , y a zı n e re d e g e ç ire c e ğ in i s o rd u ğ u m d a , b ir d e n ir k ild i ve b a n a g a r ip b i r ş e k ild e b a k tı. K a ty a v e k o c a s ı, s o n r a d a n k ış k ır tıc ı a j a n ç ık tıla r . K a ty a , P e te r s b u r g ’d a te slim a ld ı­ ğı s i l â h l a n g iz lic e U r a lla r 'a u la ş tır d ı. O ra y a v a r ı r v a r ­ m a z p o lis b a s k ın y a p tı, g e tird iğ i s ilâ h la r a e l k o y d u ve h e rk e s i tu tu k la d ı. D u ru m u , e p e y c e z a m a n g e ç tik te n s o n ­ r a ö ğ re n e b ild ik . K o c a sı, K o m is s a ro v , Z a g o ro d n i B u l­ v a r ı n d a k i 9 N o 'lu E v in s a h ib i S im o n o v ’ıın y a r d ım c ıs ı o l­ d u . S im o n o v , S o s y a l-D e m o k ra tla ra y a r d ım e d e r d i. B ir z a m a n V la d im ir İly iç o r a d a o tu r d u ; s o n r a o r a d a b i r B o l­ şe v ik K u lü b ü k u r u ld u v e d a h a s o n r a A lexİn sk i o r a d a y a ­ şa d ı. B i r s ü r e s o n r a , g e ric iliğ in g ü ç le n d iğ i y ılla rd a , K o ­ m is s a r o v k a ç a k y a şa y a n y o ld a ş l a n o r a d a h a r ıııd ır ıy o r ve o n la r a s a h te k im lik le r s a ğ lıy o rd u . V e b u y o ld a ş la r, s o n ­ r a s ın ır d a k e n d ile r in i tu tu k la n m ış “b u lu y o r la r d ı" Bu tu z a ğ a d ü ş e n y o ld a ş la r d a n b ir is i d e , R u s y a 'd a ç a lış m a k ü z e re y u r t d ış ın d a n g e le n I n n o k e n ti’yd i. K o m is s a ro v 'la k a r ıs ın ın , k e s in lik le n e z a m a n a ja n lığ a b a ş la d ık la r ın ı k e s tir m e k e lb e tte ^ g iiç . H e r h a ld e , p o lis in b ilm e d iğ i p e k ç o k şe y v a r d ı. B ir k e re , V la d im ir Ily iç 'in n e r e d e o ld u ­ ğ u n u b ilm iy o r la r d ı. 1905 ve 1906 y ı l l a n b o y u n c a p o lis g ü c ü h â lâ d a ğ ın ık tı. İ k in c i D e v le t D u m a sı, 20 Ş u b a t 1907'de to p la n a c a k tı. P o lo n y a ve L itv a ııy a 'd a n g e le n le r d e d a h il, V la d im ir îly iç 'in ö n c ü lü ğ ü n d e k i 14 d e le g e , K a sım K o n f e r a n s ın d a D u m a s e ç im le rin d e n y a n a , f a k a t (M e n ş e v ik le rc e s a v u ­ n u l a n ) , K a d e tle r ’le b irle ş m e y e k a r ş ı ç ık m ış la r d ı. B olşev ik le r, b u s lo g a n la D u m a s e ç im le ri iç in ç a lış tıla r . S e ­ ç im le r d e K a d e tle r y e n ild i. İ k in c i D u m a 'y a s e ç ile n te m ­ silc ile ri, B ir in c i D u m a 'd a k i te m s ilc ile r in in y a r ıs ı k a d a r ­ d ı. S e ç im le r ç ö k g e c ik m iş ti. Y en i b i r d e v rim d a lg a s ın ın y ü k s e ld iğ i g ö rü lü y o r d u . İly iç , 1907 b a ş ın d a , " Ş im d i b i r ­ d e n b ir e b e lir e n d e v rim in p a r la k ışığı k a r ş ıs ın d a , b iz im 183 s o n 'k u r a m s a l' a n la ş m a z lık la r ım ız , a n s ız ın n e k a d a r z a ­ v a llı o lu v e rd i!" d iy e y a z m ıştı. İ k in c i D u m a m ille tv e k ille ri, İ ly iç ’le g ö rü ş m e k iç in K u o k k a la 'y a o ld u k ç a s ı k g e lirle rd i. B o lş e v ik m ille tv e ­ k ille r in in ç a lış m a la r ın ı A le x a n d e r B o g d a n o v y ö n e tiy o r ­ d u . B o g d a n o v , K u ö k k a la ’d a b iz im le a y n ı k ö y e v in d e k a ­ lıy o r ve h e r k o n u d a îly iç 'e a k ıl d a n ış ıy o rd u . B ir a k ş a m g eç s a a tte P e te r s b u r g ’d a n K u o k k a la 'y a d ö n e rk e n , tr e n d e P a v e l A x e lro d la k a r ş ıla ş tığ ım ı h a t ı r ­ lıy o r u m . B o lşe v ik m ille tv e k ille rin in , ö z e llik le A lexinsk i n i n , D u m a ’d a h iç d e f e n a iş ç ık a r m a d ık la r ın ı sö yled i. S o n r a iş ç i k o n g re s in d e n sö z e tm e y e b a ş la d ı. M en şe v ik le r, b ö y le b i r k o n g re n in , B o lş e v ik le rin a r ta n g ü c ü n ü g e­ n e l ilk e le r p la n ın d a k ır m a y a y a r d ım c ı o la c a ğ ı u m u d u y ­ la , işç i k o n g re s i iç in e s a s lı a jita s y o n y a p ıy o r la r d ı. B olş e v ik le r is e P a r ti k o n g re s in in a c e le to p la n m a s ı iç in b a s ­ k ı y a p ıy o r la r d ı. S o n u n d a k o n g re n in N is a n 'd a to p la n m a ­ s ı k a r a r la ş tır ıld ı. K a tılm a ç o k y ü k s e k ti. D e le g e le r k o n g ­ r e y e te k v ü c u t o la r a k g ittile r . İş ç ile r, k im lik le r in i b i l d i r ­ m e k ü z e re , b i r b ir i a r d ı s ıra giz li b u lu ş m a y e r le r in e g e­ liy o r la r d ı. T a v siy e k o m ite s in d e k i B o lşe v ik te m s ilc ile r, M ik h a il S e rg e y e v iç ’le (W e in s te in ) b e n , M e n şe v ik te m s il­ c ile r is e K r o k h m a l v e ( K h in ç u k ’u n k a r ıs ı) M . M . Ş ik ’d i. P o lis b iz i iz le m işti. M a ra t ( S ç a n z e r ) ve ö te k i b ir k a ç d e ­ leg e F in la n d iy a İ s t a s y o n u n d a tu tu k la n d ı. O la ğ a n ü s tü te d b ir a lm a k z o ru n d a k a ld ık . ÎIy iç ve B o g d a n o v , k o n g ­ re y e h a r e k e t e tm iş le r d i. K u o k k a la ’ya d ö n m e k iç in h iç b ir a c e le m y o k tu . P a z a r a k ş a m ın a k a d a r e v e d ö n m e d im ve d ö n d ü ğ ü m d e e v d e k im le ri b u ls a m iyi: s o ğ u k ta , k a r ı n l a n a ç b e k le ş e n 17 delege ! B iz im le b ir l ik te y a ş a y a n h iz m e t­ çi, k ız , F in ’li b i r S o s y a l-D e m o k ra t’la ve b ü t ü n p a z a r ta til y a p a r a k , t i y a t r o vs. g ö s te r ile r i y a p ıla n H a lk E v i n e g it­ m iş ti. 0 k a la b a lığ ı d o y u r m a k o ld u k ç a z a m a n ım ı a ld ı. K o n g re y e b e n k a tılm a d ım . S e k r e te r lik g ö re v im i d ev re 18 4 d e b ıle c e ğ im h iç k im s e y o k tu ve ü s te lik o g ü n le r z o r g ü n ­ le rd i. P o lis, g id e re k h e rş e y e b u r n u n u s o k m a y a b a ş la d ı. H e r k e s , B o lş e v ik le ri e v in d e s a k la m a y a v e g iz li to p l a n t ı l a r iç in b iz e y e r s a ğ la m a y a k o r k u y o r d u . Z a m a n z a m a n b i­ z im k ile rle V e s tn ik Z h lz n l b ü r o s u n d a b u lu ş u y o r d u m . D e r­ g in in y ö n e tic is i P iy o t r R u m y a n ts e v , k e n d is i g e lip söy ­ le m e y e u ta n m ış o la c a k k i, a r t ı k b ü r o d a h iç k im se y le b u ­ lu ş m a m a m ı b ild ir m e k iç in b a n a k a p ıc ıs ın ı g ö n d e rd i. B u k a p ıc ı, z a m a n z a m a n b iz im P a r ti ç a lış m a la r ın a iliş k in s o h b e t e ttiğ im iz b i r a d a m d ı. R u m y a n ts e v 'in k e n d is in in g e lip b e n im le k o n u ş m a m a s ın a iç e rle d im . K o n g re d e n e n s o n d ö n e n îly iç ’ti. S a k a lı tr a ş e d ilm iş , b ıy ığ ı k ıs a k e s ilm iş ve k a f a s ın d a h a s ı r b i r ş a p k a ile g a r ip b i r g ö rü n ü m d e y d i.* H a z ir a ıı’ın 3 u n d e , İ k i n c i D u m a d a ğ ılıld ı. O a k ş a m geç s a a tle , tü ııı B o lşe v ik g r u b u K u o k k a la ’y a ge ld i; b ü ­ tü n ge ce o tu r u p d u r u m u g ö z d en g e ç ir d ile r. İly iç , k o n g ­ re d e n iy ic e y o rg u n d ö n d ü . A ş ın h e y e c a n lıy d ı ve h iç b ir şey y e m iy o rd u . E ş y a la n n ı to p a r la d ım ve o n u , D a y ın ın a ile s in in o tu rd u ğ u m S ty rs u d d 'a y o lla d ım . B u a r a d a b e n , k a la r a k iş le ri ç a b u c a k a y a r la d ım . S ty r s u d d ’a v a rd ığ ım ­ d a ÎIy iç b i r p a r ç a k e n d in e g e lm iş ti. O ra y a g ittik te n s o n ­ r a k i b ir k a ç g ü n h e p u y u d u ğ u n u sö y le d ile r. B ir ç a m a ğ a ­ c ın ın a ltın d a o tu r u y o r v e a n ın d a d a lıp g id iy o rm u ş . Ç o ­ c u k l a r o n a , " u y k u lu -k a fa " d iy e a d ta k m ış la r d ı. S ty rs u d d ’d a o la ğ a n ü s tü g ü n le r g e ç ird ik — o r m a n , d e n iz ve b ü tü n c a n lılığ ıy la d o ğ a . H e m e n y a k ın ım ız d a , L e sç e n k o ile k a r ıs ı v e A le x in sk i’n in k a ld ığ ı m ü h e n d is Z y a b its k i'y e a i t y a ln ız c a b i r te k k o c a m a n s a y fiy e evi v a rd ı, tly iç , A le x in sk i ile s o h b e t e tm e k te n k a ç ın ıy o rd u . Ç ü n k ü d in ­ * K o n g r e d e n h e m e n sonra, İly iç . P e t e r s b u r g ’d a n o n u d i n l e ­ m e k i ç i n g e l e n b ü y ü k bir isçi t o p l u l u ğ u ü n ü n d e k o n u ş t u . Bu k o ­ n u ş m a , T e r i ıo k i ’d e K a k k o a d l ı b i r F t n ’I in ln O te l i n d e y a p ıld ı. (O te l daha sonra y a k ıld ı.) — y a y ım c ı. 1 85 le n m e y e ih tiy a c ı v a r d ı. A le x in sk i b u y ü z d e n g ü c e n m iş ti. B a z a n L e s ç e n k o 'Ia r d a m ü z ik d in le m e k iç in b i r a ra y a g e liy o rd u k . K n ip o v iç 'le rin b i r y a k ın ı o la n X e n ia Iv a n o v n a , ç o k g ü z el s e si o la n p ro f e s y o n e l b i r ş a r k ıc ıy d ı, ve Îly iç o n u n ş a r k ı s ö y le y işin i ç o k s e v e rd i. îly iç ’le b ir lik te , g ü ­ n ü n ç o ğ u n u d e n iz k ıy ıs ın d a y a d a b is ik le te b in e r e k ge­ ç ir iy o r d u k . B is ik le tle r im iz k ü lü s tü r ş e y le rd i v e s ü r e k li o n a r ım g e r e k tir iy o r la r d ı. B a z a n L e s ç e n k o 'n u n y a rd ım ıy ­ la b a z a n d a o n u n y a r d ım ı o lm a k s ız ın b o y u n a b is ik le tle ­ rim iz i o n a r ıy o r d u k . Y a m a iç in e sk i d e r i p a r ç a l a n k u lla ­ n ıy o r v e s a n ır ım b in m e k te n d a h a ç o k o n a r ım la u ğ r a ş ı­ y o r d u k . A m a b is ik le tle g e z in tiy e ç ık m a k ç o k z e v k li o lu ­ y o r d u . D ayı, îly iç 'i o m le t v e geyik ja m b o n u g ib i b e sle y i­ ci y e m e k le rle b u n a ltıy o r d u . İly iç s ü r e k li k ilo a ld ı v e y e­ n id e n e s k i g ü c ü n ü b u ld u . S ty r s u d d 'd a n , T e r ijo k i'd e k i b i r k o n f e r a n s a g ittik . İly iç , b o ş z a m a n la r ın d a d u r u m u titiz lik le g ö z d e n g e ç ir­ m iş ti ve k o n f e r a n s ta Ü ç ü n c ü D u m a 'n ın b o y k o t e d ilm e ­ s in e k a r ş ı ç ık a n b i r k o n u ş m a y a p tı. Ş im d i d e y e n i b i r c e p h e d e , k a t ı g e rç e k le ri g ö rm e k is te m e y e n ve g ö r k e m ­ li lâ f la r la s a r b o ş o la n b o y k o tç u la r a k a r ş ı, s a v a ş b a ş la d ı. İly iç b u k ü ç ü k k ö y e v in d e k e n d i g ö r ü ş ü n ü in a tla s a v u n ­ d u . B is ik le tle g e lm iş o la n K r a s in , d ış a r d a p e n c e re n in y a n ın d a d u r u p , İly iç 'i d ik k a tle d in le d i. İ ç e r i g irm e k ye­ rin e , d e r in d ü ş ü n c e le r e d a lm ış b i r ş e k ild e y ü r ü d ü g itti. G e rç e k te n d e d ü ş ü n e c e k ç o k şey v a rd ı. B u n d a n s o n r a s ı r a S t u t t g a r t K o n g re s 'in e g eld i.* 11y iç b u n a ç o k s e v in d i. İ ş ç i s e n d ik a la r ın a v e s a v a ş k a r ş ı­ s ın d a a lın a c a k ta v r a iliş k in o la r a k k a b u l e d ile n ö n e rg e ­ le rd e n d e ç o k m e m n u n k a lm ış tı. * İ k i n c i E n t e r n a s y o n a l i n S t u t t g a r t K o n g r e s i, 1807 t a r i h i n d e y a p ı l m ı ş t ı, — y a y ım c ı. 186 18-24 A ğ u s to s Y EN İ D EN YU RT D I ŞI N D A 1907’n in s o n u İly iç , F in la n d iy a 'd a d a h a d a iç e r le r e ta ş ın m a k zo ­ r u n d a k a ld ı. I n n o k e n ti ( D u b r o v in s k i) v e b e n K u o k k a la 'd a k i e v d e, V a a s a ’d a , k a ld ık . T e r ij o ld ’y e p o lis b a s k ın ­ la r ı b a ş la m ış tı ve b iz d e K u o k k a la 'd a p o lis i b e k liy o rd u k . N a ta lia B o g d a n o v a v e b e n b ü t ü n d o s y a l a n g ö z d e n g e ç ir­ d ik , ö n e m li o la n h e rş e y i s a k la m a la n iç in F in 'li y o ld a ş la ­ r a v e rd ik v e g eri k a la n la r ı y a k tık . B u iş e k e n d im iz i ö y ­ le sin e k a p tır m ış tık k i, b i r g ü n V a a s a ’m n ç e v r e s in d e k i k a r la r ın k ü lle r le b e z e n m iş o ld u ğ u n u g ö rü n c e ş a ş ır d ık . B u n u n la b ir lik te , j a n d a r m a l a r b o y g ö s te r s e , y in e iş le ri­ n e y a ra y a c a k y e te r li m a lz e m e b u la b ilir le r d i. E v d e y ığ ın ­ la r l a b e lg e b ir ik m iş ti. Ö zel t e d b i r l e r a lm a k g e re k iy o rd u . B ir s a b a h , ev s a h ib im iz o la n h a n ım , j a n d a r m a l a r ı n K uo k k a la ’d a g ö r ü n d ü ğ ü n ü h a b e r v e r m e k iç in k o ş a r a k gel­ di. Y a sa d ış ı ş e y le rd e n , ta ş ıy a b ile c e ğ i k a d a r ın ı k u c a ğ ın a 187 d o ld u r a r a k , s a k la m a k ü z e re k e n d i e v in e g ö tü r d ü . A lex­ a n d e r B o g d a n o v v e I n n o k e n ti'y i k o r u lu ğ a ge zm eye g ö n ­ d e r d ik ve b iz o tu r u p , b i r a r a m a e m riy le p o lis in g e lm e si­ n i b e k le m e y e b a ş la d ık . A n c a k o g ü n b i r a r a m a y a p ılm a ­ d ı. O n la r, s a v a ş b ir liğ in d e g ö re v li y o ld a ş la r ı a r ıy o r la r ­ dı. Y o ld a ş la r, İly iç ’i F in la n d iy a 'n ın d e r in lik le r in e g ö n ­ d e r m iş le r d i. H e ls in g fo rs y a k ın la r ın d a k ü ç ü k b i r is ta s ­ y o n o la n A g g e lb i’d e ik i F in 'li kız k a r d e ş in y a n ın d a k a lı­ y o rd u . O h e rş e y iıı y e rli y e rin e d u r d u ğ u , tü l p e rd e le r iy le F in ’li r a h a tlığ ın ı y a n s ıta n te r te m iz s o ğ u k o d a d a ; b itiş ik ­ t e k i o d a d a n g e le n a r a lık s ız g ü lü ş m e , p iy a n o ve y ü k s e k se s le y a p ıla n fin c e k o n u ş m a la r ın g ü r ü ltü s ü y le , İly iç b u ­ r a d a k e n d is in i b ü s b ü tü n y a b a n c ı h is s e d iy o rd u . B ü tü n , g ü n ü n ü ta r ım s o r u n u n a iliş k in y a z ısıy la u ğ r a ş a r a k geçi­ r iy o r ve b u a r a d a son d e v rim in d e n e y im le rin i d ik k a tle d e ğ e r le n d ir iy o rd u . E v s a h ib i h a n ım la r ı r a h a ts ız e tm e ­ m e k iç in , o d a d a b i r a ş a ğ ı b i r y u k a r ı a y a k la rın ın u c u n d a d o la ş ıy o rd u . B ir k e r e o ra y a o n u g ö rm e y e g ittim . P o lis b ü t ü n F in la n d iy a 'd a îly iç 'i a r ıy o r d u . Ü lk e d e n ay­ rılm a s ı g e re k iy o rd u . G e ric ilik d ö n e m in in u z u n y ılla r s ü r e ­ c eğ i o r ta d a y d ı. Y e n id e n İ s v iç r e ’ye ta ş ın m a k z o r u n d a k a la ­ c a k tık . B u n u h iç d e is te m iy o r d u k , a m a b a ş k a b i r yol d a y o k tu . A yrıc a, P r o l e t a r i ’n in F in la n d iy a ’d a y a y ın a d e v a m e tm e o la n a ğ ı k a lm a d ığ ın a g ö re , g a z e te n in y u r t d ış ın d a y a ­ y ın la n m a s ı iç in a y a r la m a la r y a p m a k z o ru n lu y d u . İly iç , ilk f ır s a tta S to k h o lm ’a g id e c e k ve b e n i o r a d a b e k le y e c e k ti. B e n İlv iç 'i iz le m e d e n ö n c e , y a ş lı ve h a s ta a n n e m i P e te rs b u r g ’a y e r le ş tir m e k , Ö teki b a z ı iş le ri a y a r la m a k ve d a h a s o n r a k i b a ğ la n tıla r ı k u r m a k z o r u n d a y d ım . B e n im P e te r s b u r g 'd a s a ğ a s o la k o ş u ş tu ğ u m b i r s ır a ­ d a , İly iç S to k h o lm 'a g id e rk e n a z k a ls ın h a y a tın ı k a y b e ­ d iy o rd u . ö y le s in e gölge gibi iz le n iy o rd u ki, h e r z a m a n ­ ki y o ld a n g itm e k , y a n i g e m iy e A b o 'd a n b in m e k , k e s in ­ 188 lik le tu tu k la n m a k d e m e k o l a c a k t ı / Z a te n b iz im k ile rd e n b a z ıla rın ın , g e m iy e b in e r k e n y a k a la n d ık la r ı d a o lm u ş tu . B ir F in li y o ld a ş , g e m iy e y a k ın d a k i a d a la r d a n b ir in d e n b in m e y i s a lık v e rd i. B u y o l tu tu k la n m a m a k a ç ıs ın d a n e m in d i f a k a t a d a y a k a d a r b e ş k ilo m e tr e lik b i r y o lu b u z ­ la r ü z e r in d e y ü rü m e y i g e r e k tir iy o r d u v e A ra lık a y ı o lm a ­ s ın a ra ğ m e n , b a z ı y e r le r d e b u z ç o k s a ğ la m d e ğ ild i. K ıla ­ v u z b u lu n a m ıy o r d u , ç ü n k ü k im s e h a y a tın ı te h lik e y e a t ­ m a k is te m iy o r d u . S o n u n d a ç a k ır k e y if ik i F in li k ö y lü , b ir a z d a e r k e k lik b e lâ s ın a tly iç ’e y o l g ö s te r m e y e ra z ı o l­ m u ş la r . G ece b u z la r ü z e r in d e y ü r ü r k e n , b i r y e rd e b u z ­ la r ın b ir d e n a y a k la r ı a l tın d a k ır ılm a y a b a ş la m a s ı ü z e ri­ n e , ü ç ü d e a z k a ls ın b o ğ ıılu y o r la r m ış . G ü ç lü k le c a n la r ın ı k u r ta r m a y ı b a ş a r m ış la r . D a h a s o n r a , o n u n y a rd ım ıy la S lo k h o lm 'a g e ç tiğ im B o r g o 'd a n ( s o n r a d a n B e y a z M u h a l’ız fa r'e a ö ld ü r ü l d ü ) 11y iç 'in s e ç tiğ i y o lu n n e k a d a r te h lik e li o ld u ğ u n u ve ö lü m ­ d e n n a s ıl u c u u c u n a k u r tu l d u ğ u n u ö ğ re n d im . İly iç d w s o n r a d a n b a n a , a y a ğ ın ın a ltın d a b u z la r ın k ır ılm a y a b a ş ­ la m a s ı ü z e r in e , a k im d a n ilk g e ç e n d ü ş ü n c e n in , “A m a n n e a h m a k ç a b i r ö lü m ş e k li" o ld u ğ u n u a n la ttı. Y e n id e n R u s y a ’d a n k a ç ış b a ş la m ış tı. — B o lşe v ik le r, M e n şe v ik le r, S o s y a l-D c v rim c ile r ü lk e d e n a y r ıld ıla r . Y u rt d ış ın a g ittiğ im g e m id e . D an , L yd ia , Z e d e r b a u m ve b i r ­ k a ç S o s y a list-D c v ıim e i’ye r a s tla d ım . S to k h o lm ’d a b ir k a ç g ü n k a ld ık ta n s o n r a İly iç ve b e n B e rlin ü z e r in d e n C e n e v re ’y e h a r e k e t e ttik . B iz im B e rlin 'e g e liş im iz d e n b i r ge ce Önce, o r a d a k i R u s la rın e v in d e a r a m l a r v e t u tu k la m a la r o lm u ş tu . B u n e d e n le , B e r lin g r u b u n u n b i r ü y e si o la n A v ra m o v t a r a f ın d a n k a r ş ıla n d ık ve o b iz e y o ld a ş la rım ız ın h iç b ir in in e v in e gil* F i n l a n d i y a v e İs v e ç a r a s ı n d a s e f e r y a p a n g e m i le r , b u z - k ı n c ı l a n n y a r d ı m ı y l a yo l a l a b i l i y o r l a r d ı . — Y a y ım c ı. 189 k ış ı n m e m e m iz i ö ğ ü tle d i. B ü t ü n g ü n b iz i lo k a n ta lo k a n ta d o ­ l a ş tır d ı. A k ş a m ı d a R o sa L u x e m b u rg ’la b ir l ik te g e ç ird ik . S t u t t g a r t K o n g re s in d e V la d im ir İly iç v e R o sa L u x e m ­ b u r g s a v a ş k o n u s u n d a a y n ı g ö r ü ş ü p a y la ş m ış la r ve b u o n la r ı b ir b i r in e ç o k y a k ın la ş tır m ış tı. D a h a o z a m a n la r, 1907 y ılın d a k i o k o n g re d e , o n la r s a v a ş a k a r ş ı o la n m ü ­ c a d e le n in y a ln ız c a b a r ış ı d e ğ il, f a k a t k a p ita liz m in so sy a ­ liz m t a r a f ın d a n y ık ılış ım a m a ç la m a s ı g e re k tiğ in i s ö y le ­ m iş le rd i. S a v a ş ın y a r a tığ ı b u n a lım d a n , b u r ju v a z in in te z e ld e n y ık ılm a s ı için y a ra r la n ılm a lıy d ı, " S tu tt g a r t K o n g ­ r e s i" diy e y a z d ı İly iç , " u lu s la r a r a s ı S o sy a l-D e m o k ra siııiıı d e v rim c i v e o p o r t ü n i s t k a n a tl a r ı n ı, ç o k ö n e m li b ir k a ç k o n u d a k e s in lik le b ir b i r in d e n a y ır d ı v e b u k o n u d a k i k a ­ r a r la r a d e v rim c i M a r k s iz m in r u h u n u k a z a n d ırd ı." ( E s e r ­ le ri, C ilt. 13, s. 6 5 ). S t u t t g a r t K o n g r e s i n d e R o sa L u x e m ­ b u r g v e İly iç a y n ı g ö r ü ş te y d ile r. B u n e d e n le , o a k ş a m k i s o h b e tle r i, o la ğ a n b i r k o n u ş m a d a n ç o k d a h a d o s l ç a v d ı. G ece o te lim iz e , k e n d im iz i h a s ta h is s e d e r e k d ö n d ü k . H e r İk im iz in d e d u d a k la r ın d a b e y a z k ö p ü k le r b e lir d i ve k e n d im iz i s o n d e re c e y o rg u n h is s e ttik .. S o n r a d a n , d o la ş ­ tığ ım ız lo k a n ta la r d a n b ir in d e y e d iğ im iz b a lık ta n z e h ir ­ le n d iğ im iz a n la ş ıld ı. G ece b i r d o k to r ç a ğ ır m a k g e re k ti. V la d im ir îly iç o te le F in li b i r a h ç ıb a ş ı, b e n s e b i r A m e ri­ k a n y u r t t a ş ı o la r a k k a y d o lm u ş tu k . B u y ü z d e n o te l g ö ­ re v lis i b i r A m e rik a lı d o k to r ç a ğ ırd ı. D o k to r İ ly iç 'i m u ­ a y e n e e t t i v e d u r u m u n c id d i o ld u ğ u n u sö y le d i. S o n r a b e ­ n i m u a y e n e e tti ve " S e n k o la y iy le ş ir s in ! " d e d i. B i r k u ­ c a k d o lu s u ilâ ç y a z d ı ve b ir ş e y le r d e n k u ş k u la n a r a k , m ua z z a m b i r ü c r e t is te d i. B ir k a ç g ü n y a ttık ta n s o n r a , y a ­ rı- h a s ta k e n d im iz i C e n e v re ’ye s ü r ü k le d ik . O ra y a 7 O c a k 1908'd e v a r d ık . îly iç , d a h a s o n r a G o rk İ’ye, y o lc u lu k s ır a ­ s ın d a "n ez le o ld u ğ u m u z u ' y a z d ı.' C e n e v re k a s v e tli b i r g ö r ü n ü m d e y d i. Ç e v re d e u f a ­ c ık b i r k a r p a r ç a s ı b ile y o k tu f a k a t in s a n ı k e s e n s o ğ u k 190 b i r r ü z g â r e s iy o r d u . C en e v re g ö lü ü z e r in d e k i r ıh tım ın p a r m a k lık la r ın d a , s o ğ u k g o l m a n z a r a lı k a r t p o s t a l l a r s a ­ tılıy o r d u . Ş e h ir b o ş v e ö lü g ib iy d i. O z a m a n b u r a d a y a ­ ş a y a n y o ld a ş la r a r a s ın d a , M ik h a T s k h a k a y a , V . K a rp in s k i v e O lga R a v iç b u lu n u y o r d u . M ik h a T s k h a k a y a , k ü ç ü k b i r o d a d a y a ş ıy o r v e b iz im o r a y a v a rd ığ ım ız s ır a d a y a ­ t a k t a n g ü ç lü k le k a lk a b iliy o r d u . K o n u ş m a m ız ın n e şe si y o k tu . K a r p in s k ile r o s ır a d a , (e s k id e n K u k lin ’in y ö n e ti­ c iliğ in i y a p tığ ı) R u s k ita p lığ ın d a k a lıy o r la r d ı ve k ita p ­ lığ ın y ö n e tic is i K a r p in s k iy d i. K a r p in s k i, b iz iın g ittiğ i­ m iz d e ç o k k ö tü b i r b a ş a ğ rıs ı ç e k iy o r ve k ıv r a n ıp d u r u ­ y o r d u . I ş ık o n u r a h a ts ız e ttiğ i iç in , p a n c u r lu r k a p a lıy d ı. K a rp in s k i'lc r d e ıı ç ık tık ta n s o n r a , C e n e v re ’nin d o s tç a o l ­ m a y a n ıs sız s o k a k la r ın d a n geri d ö n e rk e n , İlyİç k e n d in i k o y v e rd i: " S a n k i b u ra y a g ö m ü lm e y e g e lm iş im g ib i b ir d u y g u v a r iç im d e ." B irin c is in d e n ç o k d a h a z o r o la n , y u r t d ış ın d a k i y a ­ ş a n tım ız ın ik in c i d ö n e m in e b a ş lıy o rd u k . X B irin c i B ö lü m ü n S o n u 191 D İ Z İ N 180, 188. B o g d a n o v a , N . B ., 128, 187. B o r g o , 189. B o r o v k o v , 21. B o r o z d iç , 61. B u n a k o v , I . I., 178. A k im o v , V . P , 76 , 110 A l e x a n d e r I I I . 19. A le x a n d ro v , M . S . (O lm in s k y ) , 98, 123, 127, 129, 142 A le x a n d ro v a , E . M . (S te in , J a c q u e s ) , 98, 112 A le x e y e v , N . A ., 68, 83, 89 A le x in s k i , G .A ., 163, 174, 184 185 Ç a c in a , 58. Ç e r e k u l - K u ş , 173. Ç e r n i ç e v s k i , N . G ., 49. Ç ir ik o v , Y N ., 159. A n d r e y e v , L ., 145, 159. A n d r e y e v a , M . I1'., 159. A p t e k m a n , O . V ., 5H. D a n , F . I., 76, 78, 119, 120, 189. D a r w in , C h a r l e s , 49, 50. D avydova, L. K . (T u g an B a r a n o v s k a y a ) , 37. D e m e n ty e v , D e m e n ty e v a ( K o s t y a ) , 103. D e s n its k i, V . A . (S tro y e v ), 150, 174. D e u ts c h , L . G . (Z e h e rk a ), 96, 99, 120. D o liv o - D o b r o v o ls k i (D e ­ r i n l i k ) , 98. D u b ro v in s k i, I. F . ( I n n o k e n ty , t n o k ) , 179, 183, 187. D v o r ie s , D o r a , 170. D z e r z h in s k i, F . E . (Ju z e f), 172. A u g u r t , b a k K r a s i k o v , P . A. A v r a m o v , 189. A x e lr o d , P . B ., 28 , 66, 67, 70, 76, 77, 99, 104, 113, 115, 184. x B a b u s h k i n , I. V . ( B o g d a n ) , 21, 29, 58, 73, 91, 9 5, 97, 148. B a k i n , 161. B a lm o n t , V . A , 159, 162. B a r a m z i n , V . V ., 50, 51, 55. B a r a n s k i , N . N „ 166. B a u m a n , N . E ., ( V i c t o r , A ğ a ç , R o o k , S o r o k i n ) , 91, 93, 96, 115. B a z a r o v , V . A ., 127, 159, 174. B e r n s t e i n , E ., 47, 58, 142. B lu m e n f e l d , I. S ., 76, 96. B o d r o v , A r s e n y , 21. B o d r o v , P h i l i p , 21. B o g d a n , b a k B a b u s h k i n , I. V . B o g d a n o v , A . A . ( M a li n o v s ­ k y ) , 124, 127, 1 4 4 -14 6, 148, E n g b e r g , O . A ., 39, 40, 41, 44, 45, 62. E s s e n , A . E . ( B u r ) , 146. E s s e n , E . E . ( B a r o n ) , 122. E s s e n , M . M . ( C a n a v a r ) , 123, 124. 193 F e d o s e y e v , N . Y ., 55. F e t , 37. F ru m k in , M . I„ b a k S v id c rs k y G a l p e r i n , L . E . ( R o u , A t ) , 121. G apon, G . A ., 131, 132, 137. 140. G e o r g e , H e n r y , 142, G e r d , N . A ., 31, 36. G le b o v , V . A , b a k N o s k o v G o b i, L y d i a ( I r i n a ) , 182. G o ld m a n , L e o n ( A k i m ) , 72, 92. G o ld m c n , B o r is ( G o r e v , A d e ­ l e ) , 98. G o r e v - b a k G o ld m a n G o r k i , M a x im 157. G o r o v i l s , 95. G r i b a k i n , 21. G ıır e v iç , E . L .. 110 G u s e v , S . I., 104, 107, 130, 144. 153. l l a r r i k , 17Ü. H e g e l, 49. H e r z e n , A . I., 49 K a t a n s k a y a , 27. K a u s ts k y , K a r l , 47, 58, 142. K h r u s t a l e v - N a s a r , G . S ., K la s s o n , R . E ., 17, 28, 95, 104, 122, 186. K n ip o v ic h , L . M . ( D a y ı ) , 60, 89, 91, 95, 104, 122, 141, 166. 67, 27, 186. K n u n i a n t s , L iz a , 121. K o h n , F . Y ., 39, 53. K o lts o v , D ., 106. K o m is s a r o v , 183. K o n d r a t y e v a , 178. K o r o b k o , Y . P ., 17, 07. K r a m e r , 70. K r a m o m i k o v , G . I., 146. K ra s ik o v , P . A . ( P a v l o v ic b , M ü z is y e n , F i r k e t e , I g n a t. P a n k r a t ) , 94, 99, 103, 111. K r a s in , H . B ., 15. K r a s i n , L . 11. ( A l, K ış , N i k i ­ t i c h ) , 15, 92, 124, 145, 165, 170, 186. I ly in s , 143. K ra s n u k h a , V . P . (H e m ş e ri), 94, 99. K r iş e v s k i, B . N „ 76. J a p a r i d z e , A ly o s h a , 145. J u z e f, b a k D z e rz h in s k i, F . E. K ro k h m a l, V . N . ( F o r m ir i) , 57, 96, 112, 120, 184. K r o li k o v , 30. K r y l e n k o , N . V ., 173. K r y lo v , 59. K a k k o , 184. K a l i n i n , M . I., 92. K a lm y k o v a , A. M . (T e y z e ), 27, 59, 118. K a m e n e v , L . B ., 145, 159. K a m o , b a k T e r - p e tro s y a n , S. A. K a m s k i, 151. K a n t , 49,52. K a r p i n s k i , V . A ., 154, 191. K a r p o v , 72. K r z h iz h a n o v s k a y a , Z . P . (S a ly a n y o z ) , 91. K iz h iz h a n o v s k i, G . M . (C la ­ i r , R o d l e n t s ) , 26, 50, 52, 91, 99, 105, 112, 115, 118, 122. K u d e li, P . F ., 27. K u r n a t o v s k i , V . K ., 50, 52. K v y a t k o v s k i , 58. 194 M e s h c h e r y a k o v , N . L ., 81, 82. M e s h c h e r y a k o v a , A . I., 27. M ik h a il S e r g e y e v i c h - b a it W e in s te in , M . Y . M i k h a il o v ( Y a ş lı N a r o d o v o l s t ) ,26. M in s k i ( Ş a i r ) , 157, 162. M o d r a c e k , 63. N a t a n s o n , M . A ., 124, 125 N e k r a s o v , N . A ., 49. N e v s k y , V . I., 163. N e v z o ro v ( S t e k l o v , Y . M .), L a v r e n t y e v a , 171. L e i te i s e n , G. D. (L in d o v ), 120, 180. L o m a n , ( D r ) , 71, 145. L e n g n ik , F . V . ( K u r z , V a s il­ y e v ) , 40, 50, 52, 01, 99, 105, 112, 117, 119, 120. L e o n o v ic h , 61. L e p e s h in s k i, P . N . ( T a h ta A y a k k a b i ) , 50, 91, 143, 152. L e r m o n t o v , M . Y ., 49. L e s h c h e n to , D . I ., 159, 176, 101, 185. L e v i n E . Y ., I l l , 112. L i t v i n o v , M . M . ( V a l la c h , B a ­ b a ) , 96, 120, 14 4 -1 46 . L o k o r m a n , A. S . (T saryov), 110 . N o s k o v , V . A ., 73, J12 , 115. O kulriv.-i. CL I, (Y a v ru T a v - jjiin ), 6 0 . 9 1 . 104. O hum sky, bak A le x a n d ro v , M. S. O p o r o d n ik o v , 176. O r lo v s k y , b a k V o r o v s k y , V . V . L o z o v s k y , A . S ., 16C. L u n u ç a r s k i , A . V ., 127, 129, 131, 144, L u x e m b u rg , B o sa (J u n iu s ), 81, 177, 190. L y a d o v , M . N . (M a n d e ts ta m ), 143, 144. L y a k h o v s k i , 34, 55. L y u b im o v , A . I. (S o m m e r, M a r k ) , 73, 145. P a n i n , 50, 60. P a r v u s ( G e l f a n d , A . L .) , 81. P e r v u l c h i n , 127. P l a k s i n s , 58. P l e h a n o v , G . V ., 28. 61, 6 6 -7 0 , 74, 83, 9 5 -9 6 , 99, 10 4 -1 0 6 , 10 9-122 , 133, 155. P o p o v ( R o z a n o v ) , V . N .p 112. P o r t u g a l o v , V ., 60. P o s t o lo v s k y , D . S . ( V a d im , M i k h a i l o v ) , 146, 149. P o t r e s o v , A . N ., 17, 28, 29, 50, 55, 58. P r e o b r a z h e n s k i , A . A ., 130. P r o m i n s k i , 42, 4 6 -4 7 . P u ş k i n , A . S ., 49. M a k a r , 122. M a lik h , M . A , 154. M a ly s h e v , S e r g e i, 177. M a rto v , L . (Z e d e r b a u m , Y . O .) , 34, 50, 55, 60, 63, 64, 65, 68, 76, 89, 99, 104, 111, 112, 11 3-11 9, 122. M a ty iis h o n k o , 1 4 0 -1 4 1 . M a z a r o v , 60. M e n z h i n s k a y a , L . R ., 179. M c n z h i n s k a y a , V . R ., 165, 170, 17 9-181, 182, R a d ç e n k o , 1. I. ( A r k a d y , K a ­ s y a n ) , 79, 90, 99. 195 R a d ç e n k o , L . N . ( P a ş a ) , 37, 58, 91, 104. R adçenko, S . I., 17, 28, 32, 3 6 -3 7 , 49, 91. R a iç in , S . G ., 53. H a v iç, O lg a , 191. R a y m o n d , 88. R i m a n ( A l b a y ) , 171. R i t t m e y e r , 64. R o la u , E ., 72. R tıd a k o v , 21. R u m y a n ts e v , P . P ., 20, 60, 146, 157, 158, 164, 185. R y a z a n o v , D . B ., 110, 178. R ik o v , A . I., 146, 174. S v e r d lo v a , K . T ., 174. S v id e r s k i, A . I., 57,58. S a p o v a l, 50. g a p o v a l o v , 27. 5 e l g u n o v , N . V ., 158. § e v l y a g i n , 17, § id l o v s k i, N . V ., 152. S k o lo v s k i, I. V ., 146, 148. § I y o p n i k o v , A . G „ 64. 5 in e rs o n , A. A. (Y e re m a ), 93, 116. T a h t a r e v , K . M ., 35, 87, 89, 102, 111. T a r s i s ( C u m a ) , 96. T e f f i, 159. T e r - P e tro s y a n , S. A . (K a ­ m o ) , 182. T o ls to y , L . N ., 54. T ro fk i, L . D. (B ro n s h te in ), 97, 115, 121, 108. T s k h a k a y a , M ik h a , 145, 150, 191. T s y u r u p a , A . D ., 58. T u $ a p s k i, 174. T u g a n - B a r a n o v s k i , M . I„ 37. T u r g e n e v , I. S ., 49. T y r k o v , A , V ,, 40, 53. T y u lg e v , 39. S a l ty k o v , M . Y ., 58. S a m m e r , I. A ., 37, 146. S a m o ilo v a , K . ( N a ta ş a B o lş e v i k a ) , 174. S ç a n z e r ( M a r a t ) , 184 S c h l i ç t e r , A . G ., 179, 182. S e r e b r o v s k i , A . P ., 17. S il v in , M . A . ( S e r s e r i ) , 35, 40, 50, 91. 97. S i l v i n a , O . A ., 5 6 -5 7 . S k rip n ik , N . A . (S h c h e rs k y ), 146, 152. S k ıı b ik , E ., 72. S m id o v iç , P . G . ( M a t r y o n a ) , 67, 90, 92. S ta r k o v , V . V „ 50, 56. S ta s o v a , Y . D . (K a lın , M u t­ l a k ) , 91, 92. S t e p a n o v , 127. S te r n (K o s ty a , R o sa G a lb e r s ­ t a d t ) , 112. S t r o y e v , V . A . b a k D e s n it s k i S t r u v e , P . B ., 17, 26, 36, 47, 74. S v e r d l o v , Y . M ., 174. U ly a n o v , D . I . ( G e n s ) , 104. U l y a n o v a , M . A „ 62. U ly a n e v a , M . I., ( A y i Y a v r u ­ s u 91, 178. U l y a n o v a , O . I., 62. U ly a n o v a - Y e li z a r o v a , A . I., 62. V a n e y e v , A . A ., 50,52. V a r e n ts o v a , O . A ., 73. V a s ily e v , 128. V e g e s lo v , M , G ., 120. 196 V e r e s ç a g in , V . V ., 134. V e t r o v a , M . F ., 30. V la d im iro v , M. K . (L y o v a ), 146. V o i t in s k i , S e r g e i, 173. V o ro § ilo v , K . Y . ( V o lo d y a A n t i m e k o v ) , 174. V o r o v s k i, V. V. ( O rlo v s k i), 129, 144, 151 -15 4. Y o r o la v s k i, V . M ., 160. Y e g o r o v , b a k L e v in , Y . Y . Y e n u k id z e , A . S ., 92, Y e re m a , b a k S in e rs o n , A . A, Z a p o r o z h e ts , V. M ., 30, 53. Z a s u lic , V . I„ 28, .66-70 , 74, 7 9 -8 0 , 69, 99, 104, 112-114. Z e d e r b a u m , L . O ., 169. Z e lik s o n , C e lia , 122. Z e m l i i k a , B- S ., 104, 111, 144, 146, 150. Z h u k o v , 21. Z h u r a v l y o v , 42. Z i r y a n o v s , 44, Z o la , E m ile , 49. W e i n s te i n , M . Y . ( M ik h a i l S e r g e y e v l ç ) , 165, 170, 184. W itm e r , 165, 173. W o ls k i S t a n i s l a w , 167. Y a k u b o v a , A . A. (T a h ta re v ), 30, 34, 88. Y a k u l o v , 5 !). Z y i i b i 1 . s k i, 197 185. N. Krupskaya LENİN'OEN ANILAR - 1 BüyüK düşünce ve davranış önderi, 1 9 1 7 t K i m f>evnmi'nin baş mimarı Lenin'in, eşi ve yoicaşı N Krups kaya'nın kaleminden yaşantısı, kişisel özellikleri, mücadelesi ve kimi teorik açılımlarını bulacağınız Du Kitap üç bölüm olarak hazırlandı Birinci kitapta Lenin'in 18931907 yılları arasındaki yaşantısı anlatılmaktadır. Güçlü ve sağlam bir işçi partisinin yaratıldığı, devrimin zaferiyle sonuçlanan bu dönem, büyük bir tarihsel önem taşımaktadır. Uluslararası mücadelenin bu kesitini Lenin'in yaşartıa ve çalışma koşullarıyla birleştirerek yansıtan bu kitap kanımızca büyük bir boşiuğu dolduracaktır.