SE L İM
TEZCAN
seli m t ez 76 @g m a il.com
ç ş j- ç ^ ^ s
t^ C ^ t^ t ~ '
f f ^ S ls T V Z 't -
^ s c ^ y ^ js ıs r t .
sbcsn- (/_)
B u m a k a le d e H a ç lı S e fe rle ri h a k k ı n d a k i k i m i y a y g ın i n a n ı ş l a r ı s o n a r a ş t ı r m a l a r ı n ış ığ ın d a y e
n i d e n ele a la c a k , e n g e n e l k a b u l g ö r m ü ş b ilg i le r in d a h i s o r g u l a n d ığ ı n ı g ö re c e ğ iz . K im ile r i h â lâ
h a r a r e t l i b i r ş e k ild e t a r t ı ş ı l m a k t a o la n te m e l s o r u n l a r d a n b a ş la y ıp g id e r e re k t a r i h y a z ı m ı g ib i
d a h a k o m p lik e s o r u n l a r a g e ç e c e ğ iz . A r a ş t ı r m a n ı n n i h a i s o r u n s a l ı v e m a n t ı k i s o n u c u o la r a k s a
H a ç lı S e fe rle ri Ç a ğ ı n d a O r t a D o ğ u d a g e rç e k te n d a im i b i r H a ç lı v e K a rş ı H a ç lı S e feri y ü r ü t e n
i k i y e k p a re d i n î b lo k o lu p o l m a d ığ ı n ı s o rg u la y a c a k , H u n t i n g t o n ’ı n “M e d e n iy e tl e r Ç a tış m a s ı”
te z i a ç ıs ın d a n b u t a r t ı ş m a n ı n g ü n c e l n e ti c e l e r i n i ird e le y e c e ğ iz .
1. Haçlı Seferleri gerçekten Papa II. Urbanus’un 1095’teki çağrısıyla mı başladı?
H e r n e k a d a r H a ç lı S e f e r l e r in i n P a p a II. U r b a n u s ’u n 1095’te k i ç a ğ rıs ıy la b a ş la d ığ ı g e n e l
o l a r a k k a b u l e d ils e d e P a u l C h e v e d d e n ’ı n iş a r e t e tt iğ i g ib i t a r i h ç i İ b n ü ’l-E s îr v e k e la m c ı- fı k ıh ç ı
E s -S ü le m i g ib i O r t a ç a ğ M ü s lü m a n y a z a r l a r ı n ı n y o r u m l a r ı g ö z ö n ü n e a lı n d ı ğ ı n d a d a h a k a p
s a m lı b i r b a k ış a ç ısıy la k a r ş ı la ş m a k m ü m k ü n d ü r . D ö n e m in M ü s lü m a n y a z a r la r ı, ç a ğ d a ş B a tılı
y o r u m c u l a r t a r a f ı n d a n H a ç lı S e f e r l e r in i n m a h i y e ti n i y a n lı ş a n la m a k l a e le ş tir il m iş le r d ir . F a
k a t H a ç lı h a r e k e ti n i S icily a ’n ı n N o r m a n l a r t a r a f ı n d a n f e th e d il m e s i (1 060-1091) ile b a ş la y a n ,
I s p a n y a ’n ı n H ı r is t iy a n la r c a y e n id e n f e t h i n i n h ız la n m a s ıy la d e v a m e d e n (10 8 5 ’te T o le d o ’n u n ele
g e ç ir ilm e s i, 108 9 ’d a T a r r a g o n a ’n ı n fe th e d ilm e s i) v e d o ğ u y a d ü z e n le n e n s e fe rle rle d o r u k n o k
ta s ı n a u la ş a n ; L a t in H ı r is t iy a n A v r u p a ’n ı n A k d e n iz b o y u n c a M ü s lü m a n la r a k a r ş ı d ü z e n le d iğ i
t o p y e k û n b i r s a ld ı r ı o l a r a k d e ğ e r l e n d i r ir k e n b u y a z a r la r a s lı n d a ç o k d a y a n ıl m ı y o r la r d ı. B ir a z
d a n g ö re c e ğ im iz g ib i, U r b a n u s ’u n b a ş a r d ı ğ ı O r t a D o ğ u y a s e fe re ç ık m a y ı “ç o k s a t a r ” b i r f i k i r
h a li n e g e ti r m e k ti ; fa k a t H a ç lı h a r e k e t i n i n b a ş la n g ıç n o k ta s ı a s lı n d a b u d e ğ ild i. U r b a n u s ’u n
k o n u ş m a s ı, A v r u p a lı H a ç lı t a r i h ç i l e r i n e ç a rp ıc ı b i r ö y k ü le m e a ra c ı o l a r a k y a r a r s a ğ la d ığ ın d a n ,
e s e r l e r in i n b a ş la n g ı ç n o k ta s ı k a b u l e d il m iş o la b ilir. U r b a n u s ’u n k e n d is i ise S icily a , İ s p a n y a ve
S u r iy e ’d e k i H a ç lı S e f e r le r in e e ş it d e re c e d e ö n e m v e riy o r v e s o n u n c u s u n u d e ğ il, i lk i n i b i r d ö
n ü m n o k t a s ı o l a r a k iş a r e t e d iy o rd u .
2. Bizanslılar, “dinî sapkınlar”, Slavlar ve diğer gayrim üslim unsurlara karşı düzenlenen Haçlı
Seferleri, sahiden de bu seferlerin esas amaç ve m ahiyetinden bir sapmayı mı temsil ediyordu?
B u b a ğ la m d a , O r t a D o ğ u d a k i M ü s lü m a n la r a k a r ş ı d ü z e n le n e n H a ç lı S e f e r l e r in i n b ir
s t a n d a r t o l a r a k a lı n ıp , g a y ri m ü s lim u n s u r l a r a k a r ş ı d ü z e n le n e n H a ç lı S e f e r l e r in i n d e s ö z k o
n u s u s t a n d a r t t a n b i r e r s a p m a o l a r a k d e ğ e r le n d ir il ip d e ğ e rle n d ir ile m e y e c e ğ i s o r u s u t e k r a r k a r
ş ım ız a ç ık m a k ta d ı r . B u s o r u n u n c e v a b ı, k e s in b i r “H a y ı r ” d ır. D a h a 1107’d e , y a n i O r t a D o ğ u y a
96
H a ç lı S e f e r l e r i y a ln ız c a tüm A k d en iz h a v z a s ın d a k i M üslüm anl a r a k a r ş ı d ü z e n le n e n b ir s a l d ı r ı d e ğ ild i. P a g an v e O rtodoks
H ır is t iy a n S l a v l a r ı n y a n ı s ır a B a l t ı k h a l k l a r ı v e F in le r , d i n s e l
s a p k ın o la r a k g ö r ü le n F r a n sa ’d a k i K a ta r la r , B i z a n s lI la r v e h a t
t a Alman im p a r a to r u n a k a r ş ı ö n em li H a ç lı s e f e r l e r i d ü z en len m iş,
O rta D oğu’da d a h i K ont T h ib a u d ’un 1239’d a k i s e f e r i g i b i numa
r a l ı H a ç lı S e f e r l e r i ’y l e k a r ş ı l a ş t ı r ı l a b i l e c e k önem de s e f e r l e r
g e r ç e k le ş tir ilm iş ti.
H a ç lı
S e f e r l e r in i n
b a ş la m a s ı n ın
ü s tü n d e n
a lm a k ü z e re O r t a D o ğ u ’d a k i M ü s lü m a n la r a
a n c a k o n y ıl k a d a r g e ç m iş k e n , A n t a k y a ’n ı n
k a r ş ı d e ğ il, a y n ı z a m a n d a L iz b o n ’d a k i M ü s
N o rm an
B a l k a n la r ’d a k i
l ü m a n l a r a v e b u g ü n ü n D o ğ u A lm a n y a ’s ın d a
B iz a n s t o p r a k l a r ı n a s a ld ı r d ı ğ ın d a ( b a h a n e s i
k i p a g a n S la v la ra k a r ş ı d a s e fe r ç a ğ r ı la r ı iç e
ilk H a ç lı S e feri e s n a s ın d a k i s ö z d e B iz a n s i h a
r iy o r d u . Şu h a ld e , H a ç lı S e fe rle ri te m e l o l a r a k
n e tiy d i; h a lb u k i a s lı n d a b a b a s ı R o b e r t G u s i-
P a p a lı ğ ın t e m s il c il iğ in i v e lid e r li ğ in i y a p tığ ı
c a r d ’ın p o l i t i k a l a r ı n ı d e v a m e tt ir i y o r d u ) b u
L a tin H ı r i s t i y a n d ü n y a s ın ı n d ü ş m a n o l a r a k
n u n iç in P a p a lı ğ ın o n a y ın ı a lm a y a m u v a ff a k
a lg ıla d ığ ı h e rk e s e k a r ş ı d ü z e n le n e n s e fe rle r
o lm u ş tu . B ir b a ş k a ö r n e k v e rm e k g e re k irs e ,
d i. B u t a n ı m , y u k a r ı d a b a h s e d i l e n M ü s lü m a n
İ k in c i H a ç lı S e feri ö n c e s in d e ç ık a r ıl a n re s m î
y a z a r l a r ı n b a k ış a ç ısıy la d a ö r tü ş e n , d a h a ç o
P a p a lı k f e r m a n ı (b u lla ), y a ln ı z c a U rf a ’y ı g e ri
ğ u lc u b i r t a n ı m d ı r . Ş a y e t P a p a lı k re s m î b i r
p ren si B oh em on d
fuıjfi gronî.fifkn c^hutTOttrnd? ı
ficuerslxegene„•ct m ulb fen cim;
lüUmu h m a t r f c lu ın o 'ît atm ya
:< m dp!£Q Ş o f p m i
. m ^ i & v ı e ı ı <fPj:
(im ce. Cumt&mcmınnıttTiı-m,
m ene.
>& ı ı r n u t * £ & u ı o c n 3 t â f i n T
1 4 (V c h 0 b b
97
a j reo
ISI* ■ V-Z*
Jt^C,^^'t-
f^^ısvnsz- -yslLst^j^sn. ■ £sCZ^<*sddzST^l,
■ ysZ^z*Tsc£*~~i' ^o -^c^^i' ^e-j^t-^t-^t-^e^- ( / j
fe rm a n
y a y ın la d ıy s a , k a t ı lı m c ı l a r
s ta n d a rt
la b ile c e k ö n e m d e s efe rle r g e rç e k le ş tirilm iş ti .
b i r y e m in le se fe re g itm e s ö z ü v e rd ile r v e b u
Z a m a n a ç ıs ın d a n b a k tı ğ ım ız d a ise 1270’d e k i
s ö z ü n n iş a n e s i o l a r a k k ıy a f e tl e ri n e H a ç iş a
S e k iz in c i H a ç lı S eferiy le d e d o ğ u d a k i H a ç lı S e
r e ti d ik ti le r s e , g e rid e b ı r a k t ı k l a r ı m a l m ü lk
fe rle ri s o n a e rm iş d e ğ ild ir. B ilin d iğ i g ib i, sö z
l e r i n i n k o r u n m a s ı iç in P a p a l ı k t a n g a r a n t i
k o n u s u s efe rle r 1330’la r v e 1340’la rd a A y d ın
a ld ıla r s a , o z a m a n h e d e fi v e v a rı ş n o k ta s ı n e
ve K a re s i b e y lik le rin e ; 1396, 1444 ve s o n r a
o lu rs a o ls u n b u b i r H a ç lı s e fe riy d i.
s ın d a d a O s m a n lı la r a k a rş ı d e v a m e tm iş tir.
Y in e 13. y ü z y ıl ın s o n la rı v e 14. y ü z y ıld a , b ir
b a ş k a c e p h e d e T o to n Ş ö v aly eleri, A v ru p a ’n ı n
H a ç lı S e f e r l e r i ta r ım a d a y a l ı g e le n e k
k u z e y d o ğ u s u n d a k i p a g a n v e O r to d o k s H ı r i s
tiy a n h a lk la r a k a rş ı b i r “ d a im i H a ç lı S e feri”
s e l b ir to p lu m u n b e n z e r i b a şk a b ir t o p
y ü r ü tü y o r la r d ı ve b u fa a liy e tle rin e A v ru p a ’n ı n
lum a k a r ş ı g e r ç e k l e ş t i r d i ğ i id e o lo j ik
h e r y e ri n d e n ş ö v a ly e ler k a tılm a k ta y d ı. H a ç
m o tiv a s y o n lu b ir s a l d ı r ı y d ı v e bu b a
lı S e fe r le r in e g ö s te rile n b u y a y g ın r a ğ b e t 14.
y ü z y ıl d a h â lâ t ü m h ız ıy la d e v a m e tm e k te y d i
kım dan d a h a s o n r a k i m od ern leşm iş A vru
v e a n c a k 15. y ü z y ıld a a z a la c a k tı. A y n ı z a m a n
p a ’n ın ham madde e l d e etm ek v e iş le n m iş
d a , B a tı’d a n O r t a D o ğ u y a d o ğ r u s ü re k li b ir
ü rü n satm ak iç in d o ğ u y a y ö n elm esin d en
h a c ı a k ın ı d a v a rd ı k i b u n l a r b a h a r m e v s im in
d e İta ly a n g e m ile riy le g eliy o r, y erel F r a n k la r
o ld u k ç a f a r k l ı y d ı .
v e M ü s lü m a n la r a r a s ın d a k i b irk a ç ç a tışm a y a
k a tılıy o r v e s o n b a h a r d a “r u h l a r ı n ı n k u r t u
3. Haçlı Seferlerinin sayısı sahiden sekiz miydi?
lu ş u ” iç in g e re k e n i y a p tı k la r ın a i n a n m a n ı n
İş te b u y ü z d e n H a ç lı S e f e r l e r in i n b i r
r a h a tlı ğ ıy la a y n ı g e m ile rd e g e ri d ö n ü y o rla rd ı.
d e n s e k iz e k a d a r o la n g e le n e k se l n u m a r a l a n
B u y ü z d e n , H a ç lı S e f e r le r in in M ü s lü m a n la r ,
d ır m a s ın a d a , b i r t a k ı m
p r a t i k fa y d a la rı o l
“ d i n î s a p k ın l a r ” v e p a g a n la r a k a rş ı d ü z e n le
m a s ın a ra ğ m e n , ih tiy a tla y a k la ş m a k g e re k ir.
n e n b irç o k s e fe rin sa d e c e s e k iz in d e n ib a r e t o l
Ö n c e lik le u z a m a ç ıs ın d a n b a k tı ğ ım ı z d a H a ç lı
d u ğ u d ü ş ü n ü lm e m e lid ir .
S e ferleri y a ln ız c a t ü m A k d e n i z h a v z a s ın d a k i
M ü s lü m a n la r a k a rş ı d ü z e n le n e n b i r s a ld ırı
4. Haçlı Seferleri yalnızca bir maddi çıkar me
d e ğ ild i. P a g a n ve O r to d o k s H ı r is tiy a n S lav la
selesi miydi?
r ı n y a n ı s ıra B a ltık h a lk l a r ı v e F in le r, d in s e l
B a ş ta n k ıs a v e n e t b i r ş e k ild e ifa d e e t
s a p k ın o la r a k g ö rü le n F r a n s a ’d a k i K a ta rla r,
m e k g e re k irs e H a ç lı S e ferleri t a r ı m a d a y a lı
B iz a n s lıla r v e h a tt a A lm a n i m p a r a t o r u n a k a rş ı
g e le n e k s el b i r to p lu m u n b e n z e r i b a ş k a b ir
ö n e m li H a ç lı s e fe rle ri d ü z e n le n m iş , O r t a D o
to p lu m a k a rş ı g e rç e k le ş tird iğ i id e o lo jik m o ti
ğ u ’d a d a h i K o n t T h ib a u d ’u n 1239’d a k i s efe ri
v a s y o n lu b i r s a ld ırı y d ı v e b u b a k ım d a n d a h a
g ib i n u m a r a lı H a ç lı S e fe rle riy le k a r ş ı la ş t ır ı
s o n r a k i m o d e r n le ş m iş A v ru p a ’n ı n h a m m a d d e
98
e ld e e tm e k v e iş le n m iş ü r ü n s a tm a k iç in d o ğ u
N o r m a n p r e n s le ri g ib i n i s p e te n g ü ç lü h ü
y a y ö n e lm e s in d e n o ld u k ç a fa rk lıy d ı. B ild iğ i
k ü m d a r l a r , k e n d il e r i n e d o ğ u d a y e n i p r e n s l ik
m iz g ib i, H a ç lı S e ferleri Ç a ğ ı n d a L a tin A v ru
le r k u r m a y a m u k t e d i r d i l e r v e s e fe r s ır a s ın d a
p a ’n ı n M ü s lü m a n O r t a D o ğ u y a k a r ş ı te k n o lo ji
b irb irl e ri y le t o p r a k u ğ r u n a ç e k iş m e le ri d ü ş ü
v e ü r e t i m b a k ı m ı n d a n b i r ü s tü n l ü ğ ü sö z k o
n ü l d ü ğ ü n d e m a d d i s a ik l e r i n b a ş ta n b e ri s e
n u s u d e ğ ild i.
fere k a t ı l ı m l a r ı n d a b i r ro l o y n a d ığ ı iz le n im i
E lb e tte B irin c i H a ç lı S e f e r in in a r if e s in
u y a n m a k t a d ı r . Y en i t o p r a k e d in m e g ib i b i r
d e k i m i k a tı lı m c ıla r ın z e n g in le ş m e h a y a lle ri
ş a n s ı o lm a y a n s ı r a d a n ş ö v a ly e le r ise s e fe rd e
k u r m u ş o lm a s ı d a m ü m k ü n d ü r . A n c a k b u t ü r
b i r ç o k d e re b e y i v e p r e n s i n v a r l ı ğ ı n d a n is t i f a
d e n h a y a lle ri v a rs a b ile k ıs a z a m a n d a y ık ıl a
d e e tm e k , c e s a r e t is te y e n b e c e r ile riy le b u n l a
c a k tı, ç ü n k ü H a ç lı s e fe rin e ç ık m a k şö v a ly e ler
r ı n g ö z ü n e g i r m e k a r z u s u n d a y d ıl a r ; b u s u r e t
iç in a s lın d a o ld u k ç a m a s r a flı b i r g iri ş im d i.
le b i r i n i n m a i y e ti n d e n d i ğ e r i n i n k i n e g e ç e re k
Y ü k a tla rı, sa v aş a tla rı, y a rd ım c ıla r, e k ip m a n
s o sy a l b a s a m a k la r ı t ı r m a n m a k is tiy o rla r d ı.
v e s e y a h a t m a s r a fla r ı b ü t ü n b i r y ılı n g e li r in
A n c a k b u n u n y a n ın d a o çağ d a m a d d i
d e n d a h a fa z la s ın ı b u işe y a tır m a y ı g e re k li k ı
k a z a n ç ile m a n e v i k a z a n ç , b u d ü n y a d a e d i
lıy o rd u . B u y ü z d e n ç o ğ u H a ç lı şö v a ly e si sefere
n i le n z e n g in l ik l e r ile a h i r e t t e k a z a n ı l a n z e n
ç ık m a d a n ö n c e e v in i v e ta r l a l a r ı n ı ip o te k e t
g i n li k le r a r a s ı n d a k i s ı n ı r l a r ı n
t ir m e k z o r u n d a k a lıy o rd u . Ç a ğ ın b ü y ü k M ü s
h a k i m o la n s e k ü la r is t g e le n e ğ in v u r g u la d ı ğ ı
lü m a n ta r ih ç is i İ b n ü ’l-E sîr, H a ç lıl a r ın sefere
k a d a r k e s k in a lg ı la n m a d ığ ı d a u n u t u l m a m a
h e m ta a s s u p la rı y ü z ü n d e n h e m d e m a d d i s e
lıd ır. D ö n e m in i n s a n l a r ı , T a n r ı ’y a k ılıç la rıy la
b e p le r d e n k a tı ld ı k l a r ı n ı s ö y le r v e t u t s a k d ü ş
h i z m e t e d ip b u n u n ö d ü l ü n ü h e m b u d ü n y a d a
m ü ş H a ç lıl a r d a n b iriy le g ö r ü ş m e s in i n a k le d e r.
g a n im e t o la r a k , h e m d e a h i r e t t e k i k u r t u l u ş v e
D e d iğ in e g ö re b u a d a m ın a n n e siy le b ir lik te
n i m e t l e r o l a r a k a l m a k ta b i r s ı k ı n t ı g ö r m ü ş e
o t u r d u ğ u te k g ö z b i r ev i v a rd ı ve se fe re g id e b il
b e n z e m e m e k te d irl e r. B u ik is i o n l a r iç in a y n ı
m e k iç in s a h ip o ld u ğ u h e r şe y i ip o te k e t t i r m i ş
ö d ü l ü n ik i p a rç a s ıy d ı v e b ir b irl e ri y le d o ğ a s ı
ti, n e v a r k i ş im d i d e e s ir d ü ş m ü ş tü . B u n o k t a
g e re ğ i te r s d ü ş e n ş e y le r d e ğ ild i. M a d d i z e n
d a H a ç lıl a r d o ğ u y a y e rle ş tik le rin d e v e y a o ra d a
g in lik
d o ğ u p b ü y ü d ü k le r in d e ç o k d a h a p r a g m a ti k
o n u T a n r ı y a h i z m e t e tm e k te n a lı k o y d u ğ u n
b i r t u t u m b e n im s e d ik le r in i d e n o t d ü ş e lim .
d a k ö tü y d ü ; d i n y o lu n d a s a v a ş m a a r z u s u n u
Ö y le k i b a tı d a n y e n i g e le n sa v aş h e v e slile ri,
p e k i ş t i r d i ğ i n d e d e ğ il. B e n z e r b i r y a k la ş ım ,
o n la r ı M ü s lü m a n la rla m ü c a d e le e tm e k y e rin e
g a z il e r in k a fir le rl e s a v a ş a r a k n a s ıl z e n g in le ş
iş b irliğ i y a p m a k l a s u ç lu y o rla rd ı. B u k o n u y a
t i ğ i n i n t e k r a r t e k r a r v u r g u la n d ı ğ ı, A n a d o lu
m a k a le n in ik in c i k ıs m ı n d a d ö n e c eğ iz .
T ü r k m e n ç e v re le r in d e d o ğ m u ş b i r h a lk e p iğ i
y a ln ı z c a
in s a n ın
günüm üzde
d ik k a tin i
ç e le re k
D iğ e r y a n d a n , H a ç l ıl a r ı n m a d d i g ü d ü
o la n Danişm endnam e d e d e g ö z le m le n e b ilir.
le r d e n t a m a m e n a r i o l d u k la r ı d a ile r i s ü r ü l e
H a ç lı S e f e r le r in d e n k a z a n ç e ld e e t m e
m e z . T o u lo u s e K o n t u v e y a G ü n e y İta ly a ’n ı n
y i h e s a p la y ıp d a b u n u n g e rç e k le ş tiğ in i g ö re n
99
b i r b a ş k a k e s im d e İ ta ly a ’d a k i ş e h ir d e v le tle
y o lu y la s a ğ la n m a s ı işi k u r u m s a ll a ş a r a k P a-
ri, ö z e llik l e d e V e n e d ik , C e n o v a v e P is a ’y d ı.
p a l ı k ’t a n m o n a rş ile re d e v ro lu n m u ş t u ; a n c a k
A n c a k b u n l a r ı n k a z a n c ı e s a s e n H a ç lıl a r ve
ik i O r ta ç a ğ k ra llığ ı b u h a s ıla tı H a ç lı S eferle
H a ç lı d e v le t le r in i n s ı r t ı n d a n g e rç e k le ş m e k
r i n d e n z iy a d e k e n d i a r a l a r ı n d a k i s a v a ş la rın
te y d i. L e v a z ım ı, s il a h la r ı, d iğ e r m a lz e m e le ri
f in a n s m a n ı iç in k u lla n m a y ı te r c ih e d iy o rla rd ı.
v e b iz z a t H a ç lıl a r ı n a k le t m e k iç in d o ğ u d a
P a p a lığ ın y in e le n e n ç a ğ r ıla r ın a r a ğ m e n b ü y ü k
İ ta ly a n g e m i le r in i n h i z m e tl e r i n e fec i ş e k ild e
ç a p lı s e fe rle r g id e re k d a h a az y a p ılır h a le geld i.
ih tiy a ç d u y u lu y o r d u v e o n l a r d a b u h i z m e t
B a t ıd a n g e lip d o ğ u d a y e rleş m e y e g ö n ü llü o l a n
le rin in
la r ı n sa y ısı d a h iç b ir z a m a n P a p a lığ ın v e y a b u
k a rş ılığ ın d a n
te re d d ü t
fa z la s ın ı k o p a r m a k ta
e tm iy o r la r d ı.
D ö rd ü n c ü
d e v le tle r in is te d iğ i k a d a r ç o k o lm a d ı. N ite k im
H a ç lı S e f e r in d e o ld u ğ u g ib i, H a ç l ıl a r ı n k e n
H a ç lı S e fe rle r in in d e ğ in ile n is tis n a la r d ış ı n d a
d i le r in e o la n b o r ç l a r ı n ı t i c a r i r a k i p l e r i Z a r a
h e rh a n g i b i r k a z a n ç g e ti r m e m e s in in e n ö n e m
v e İ s t a n b u l ’u ele g e ç ir m e k te d e s te k l e r in i a l
li s o n u c u , d o ğ u d a k i L a tin y e rle ş im le r in in p a ra
m a k iç in b i r b a s k ı a ra c ı o l a r a k d a k u l la n d ıl a r .
v e in s a n k a y n a k la r ı n d a n y a n a s ü re k li k ı tl ık
B u y e tm iy o r m u ş g ib i P a p a lı ğ ın t e k r a r t e k r a r
t a n m u z d a r ip o lm a s ıy d ı. H a t t i n ’d e S e la h a d d in
y a y ım la d ığ ı y a s a k l a r a r a ğ m e n M ü s lü m a n la -
E y y u b i’ye k a rş ı v e rd ik le ri s a v a ş ta o ld u ğ u g ib i
r a s ila h , k e re s te , k a t r a n g ib i s a v a ş ta v e g e m i
s a h a y a b ü y ü k b i r o r d u s ü rm e le ri g e re k tiğ in d e
y a p ım ın d a k u l l a n ı l a n m a lz e m e le r s a tm a y ı d a
b ü t ü n k a le g a r n i z o n la r ın ı k u l la n m a l a r ı g e re
s ü r d ü r ü y o r la r d ı.
E yyubi
k iy o rd u k i b u d a K u d ü s K r a ll ı ğ ın d a k i b ir ç o k
İ t a l y a n l a r d a n d i n d a ş l a r ı n a k a rş ı k u l la n d ığ ı
k e n t v e k a le n in sö z k o n u s u s a v a ş ta n s o n ra n e
s ila h v e s a v aş m a lz e m e le r in i n a s ıl s a tı n a l d ı
d e n k o la y lık la d ü ş tü ğ ü n ü a ç ık la r.
H a tta
D a h a s ı,
S e la h a d d in
ğ ı n ı k e y ifle a n l a t m ı ş tı r . S ö z ü n k ıs a s ı, İta ly a n
Ş ay et H a ç lı
S e f e r le rin in
a rk a s ın d a k i
ş e h ir d e v le t le r in i n y a p tı ğ ı H a ç lı S e fe rle ri ve
e sa s g ü d ü m a d d i k a z a n ç d e ğ il id iy se n e y d i?
d e v le tle r in e y a t ı r ı m y a p m a k t a n z iy a d e b u n
S e fe rle rin e s a s e n id e o lo jik m o tiv a s y o n lu o ld u
l a r ı n k e n d il e r i n e s u n d u ğ u S u riy e s a h i l l e r i n
ğ u n u b e li r tm iş tik . T h o m a s M a d d e n g ib i k i m i
d e k i s e rb e s t l i m a n l a r g ib i f ır s a t l a r ı d e ğ e rl e n
B a tılı t a r ih ç ile r b u
d i r m e k ti .
K u d ü s ’ü n 7. y ü z y ıld a M ü s lü m a n la r c a ele g e
m o tiv a s y o n u n
a rd ın d a
P a p a lık d ı ş ı n d a a sıl y a tı r ım ı y a p a n la r
ç ir i lm e s i n in i n t i k a m ı n ı a lm a a r z u s u n u n y a t
ise F r a n s ız v e İn g il iz m o n a r ş ile riy d i. A n c a k
t ığ ın ı id d ia e tm iş le rd ir. A n c a k b u d o ğ r u k a b u l
doğudaki
p a y la rı
e d ilirs e A v ru p a lı H ı r is t iy a n la r ın ş e h r in e ld e n
n a h iç b ir k â r d ü ş m e d iğ i, ta m te r s in e b u n l a r ı
g i tt iğ in i a n la m a l a r ı iç in n iç in a r a d a n d ö r t
a y a k ta t u t m a k iç in h e rh a n g i b i r k a r ş ı lı k a lm a
y ü z y ıl g e ç m e si g e re k tiğ i s o ru s u b e li r m e k te
d a n s ü re k li y ü k l ü m i k t a r d a k a y n a k y a tı r m a k
d ir. 8. y ü z y ıl ın s o n la r ı 9. y ü z y ıl ın b a ş la r ın d a
z o r u n d a k a ld ı k la r ı iç in m e se ley e ilg ile rin i k ıs a
h ü k ü m s ü re n K a ro le n j İ m p a r a to r u Ş a rlm a n ,
z a m a n d a k a y b e ttile r. 13. y ü z y ıla g e li n d iğ in
z a m a n ın ı n e n g ü ç lü h ü k ü m d a r ıy d ı; fa k a t H a
d e H a ç lı S e f e r le r in in f in a n s m a n ı n ı n v e rg ile r
r u n R e şid ile p e k a la iy i ili ş k ile r s ü rd ü rü y o r,
L a tin
y e rle ş im le rin d e n
100
h e d iy e a lış v e riş in d e b u lu n u y o rd u . B u y ü z d e n
d e n v a z g e ç m e d ik le r i h a ld e k ı l ı ç l a r ı n ı d i n d a ş
s e fe rle rin se b e b i d a h a z iy a d e A v ru p a ’n ı n k e n d i
la r ı H ı r i s t i y a n l a r a d e ğ il d e P a p a n ı n o n l a r a
iç in d e k i g e lişm e le rd e a ra n m a lıd ır . 11. y ü z y ı
g ö s te r d iğ i H ı r i s t i y a n l ı k d ü ş m a n l a r ı n a k a r ş ı
lın b a ş la r ın d a n iti b a r e n k a y d a d e ğ e r b i r ik li m
k u l l a n ı r l a r s a k u r t u l u ş a e re b ili rle rd i; b ö y le c e
d e ğ iş ik li ğ in in g e rç e k le şm e s i - G r ö n la n d , y a n i
g ü n a h l a r ı d a b a ğ ış l a n m ı ş o la c a k tı.
“Y eşil D iy a r” o z a m a n g e rç e k te n d e y e ş ild i- ve
D o ğ u y a d ü z e n le n e n H a ç lı S e fe rleri sö z
G e r m e n h a lk l a r ı n ın , V ik in g le r in v e M a c a r la
k o n u s u o l d u ğ u n d a b u g e lişm e , ik in c i b i r g e
r ı n E s k iç a ğ ’ın s o n la r ın d a n iti b a r e n b i r b i r i n i
lişm e y le b irle ş ti: H a c ılı ğ ın p o p ü le r lik k a z a n
ta k i p e d e n i s t i la la r ın ı n s o n a e rm e s i s a y e s in d e
m a s ı. B u r a d a ç o k d e ta y ın a in e m e y e c e ğ im iz
b e li r g in b ir n ü f u s a rt ış ı h a s ıl o lm u ş tu . D iğ e r
y a n d a n P a p a lık d a A lm a n İ m p a r a t o r l u ğ u n u n
v e s a y e tin d e n k u r t u l a r a k t ü m H ır is tiy a n lı ğ ın
O rtaçağ A v r u p a s ı n a s ı l B ern an d B rau -
r u h a n i v e d ü n y e v i lid e rli ğ in e s o y u n m a k is ti
d e l ’in i ş a r e t e t t i ğ i g i b i A m erika’n ın 11.
y o r d u . D o lay ısıy la e n e rjis in i y e n id e n b u la n ve
y ü z y ı l ı n b a şın d a V ik in g le r c e k e ş f in d e n
sa y ısı g id e re k a r t a n A v ru p a n ü f u s u n a d a y a
n a ra k , A k d e n iz h a v z a sı ç a p ın d a b i r h a m le y e
y a r a r la n a c a k durum da d e ğ i l id i y s e v e
g iriş ti. P a p a lığ ın g ö z ü n d e , k e n d is in in d ü n y e v i
bu y ü zd en k ıs a zam anda k ı t a y ı t e r k
o t o r ite n in b o y u n d u r u ğ u n d a n k u r tu l m a s ı ile
e t t i y s e O rta D oğu’nun iş g a l in d e n f a y d a
D o ğ u lu H ı r is t iy a n la r ın “i m a n s ız la r ın ” b o y u n
s a ğ la y a c a k a r a ç la r a v e ü s t ü n lü ğ e de
d u r u ğ u n d a n k u r ta r ıl m a s ı p a ra le l y ü r ü m e s i
g e re k e n s ü re ç le rd i.
h en ü z s a h ip olm am ası c i h e t i y l e H a ç lı
P a p a lı k b u g i r i ş im d e k a r ş ı s ın d a s a d e c e
c a n lı v e e n e rj ik d e ğ il, a y n ı z a m a n d a m u k a b e
S e f e r l e r i ç ık a r o d a k lı o lm a k ta n z iy a d e
ley e d e h a z ır b i r t o p lu m b u ld u . Ç ü n k ü e rk e n
id e o lo j ik b ir k a r a k te r t a ş ıy o r d u .
O r t a ç a ğ ’d a g e rç e k le ş e n y ü z e y s e l H r i s t i y a n la ş m a , a n c a k 11. y ü z y ıl a g e li n d iğ in d e k ö y lü le
r i itip k a k a r a k v e k o m ş u b a r o n u n a d a m l a r ı n ı
s e b e p le rd e n d o la y ı H z . İs a ’n ı n H ı r is t iy a n t e o
ö ld ü r e r e k h a y a tl a r ı n a d e v a m e d e n ş ö v a ly e le ri
lo jis in d e k i “i n s a n i d o ğ a s ı” “t a n r ı s a l d o ğ a s ı’ n -
ö te t a r a f t a k i a k ıb e tle r i k o n u s u n d a k a y g ıl a n
d a n d a h a ç o k v u r g u l a n ı r h a le g e ld ik ç e K u d ü s
d ı r a c a k k a d a r d e r i n e n ü f u z e d e b il m iş ti . E r
z ih in le r d e s a lt b ir topos o l m a k ta n ç ık a r a k
k e n O r t a ç a ğ ’d a n g e le n y a y g ın i n a n ı ş , in s a n
İs a ’n ı n
t ü m m a l ı n d a n m ü l k ü n d e n fe ra g a t e d ip d e b i r
to p o g ra f y a y a d ö n ü ş tü v e b u n u n n e tic e s in d e
m a n a s t ı r a y e rle ş m e d iğ i s ü re c e k u r t u l u ş u m u
“k u ts a l t o p r a k l a r a
d u n u n o la m a y a c a ğ ı id i. A m a ş im d i d ö n ü ş
b ü y ü k r a ğ b e t g ö r ü r o ld u . 11. y ü z y ıl ın ik in c i
m e k te o la n P a p a lık , A v ru p a h a l k ı n a b i r b a ş k a
y a r ı s ın d a g id e r e k a r t a n s a y ıd a in s a n d o ğ u y u
seçen ek d a h a s u n u y o rd u : M al ve m ü lk le rin
z iy a re t e tm e k te y d i. G e n iş a n la m ıy la H a ç lı Se-
101
a r ş ı n la m ış o ld u ğ u g e rç e k b i r fiz ik i
z iy a r e tte b u l u n m a k d a
't y ^ s r T s i s c k ^ r Z -
< js O - ^ ! > c b ^ l-
< j ^ ^ l s * t . s X S - ls '& ^ s y Z ' c d
fe rle ri b a h s e t t iğ i m i z g ib i d a h a ö n c e d e n b a ş la
se O r t a D o ğ u n u n iş g a l in d e n fa y d a s a ğ la y a ca k
m ış o lsa d a P a p a U r b a n u s ’u n “K u r t u lu ş u n iç in
a ra ç la r a ve ü s tü n lü ğ e d e h e n ü z s a h ip o lm a m a
K i l i s e n i n b u y r u ğ u n d a s a v a ş ” ç a ğ rıs ı h a c ıl ık
sı c ih e tiy le H a ç lı S e ferleri ç ık a r o d a k lı o lm a k
fır s a t ı ile b i r a ra y a g e ti r d iğ in d e b u t e k l if a n ı n
t a n z iy a d e id e o lo jik b i r k a r a k t e r ta şıy o rd u .
d a “ç o k s a ta r ” h a le g e ld i. O k a d a r k i, k a y n a k
la r d a d o ğ u y a g id e n H a ç lıl a r d a n cruce signati,
5.
milites Christi (h a ç la iş a r e tle n e n le r, İsa ’n ı n
Erken Orta Çağlar sırasındaki misyonerlik
h i z m e tk a r la r ı; “H a ç lı” t e r i m i m o d e r n ç a ğ d a
faaliyetlerinde Bizans’la sıkı bir rekabet içine
ic a t e d il m iş ti r ) g ib i is im le rle d e ğ il, ç o ğ u n lu k
girm iş olan Papalık tarafından yönlendiri-
la y a ln ız c a h a c ıl a r d iy e b a h s e d iliy o r d u .
liyorduysa M üslümanlara karşı savaşmanın
K ıs s a n ın
h is s e s i,
O rta ç a ğ
Haçlı Seferleri esasen ideolojik idiyse ve
yanı sıra onların dinini değiştirme hedefini de
A v ru p a -
gütm üş olabilirler mi?
sı n a s ıl F e r n a n d B ra u d e l’i n i ş a r e t e tt iğ i g ib i
A m e ri k a ’n ı n 11. y ü z y ıl ın b a ş ın d a V ik in g le rc e
B u n o k t a d a ş a y e t H a ç lı S e fe rle ri e s a s e n
k e ş fin d e n y a r a r la n a c a k d u r u m d a d e ğ il id iy se
id e o lo jik b i r f e n o m e n id iy s e M ü s lü m a n la r a
ve b u y ü z d e n k ıs a z a m a n d a k ıta y ı t e r k e ttiy
k a r ş ı s a v a ş m a n ın y a n ı s ır a o n l a r ı n d i n i n i d e -
102
Is p a n y a ’da g ü n ey e d oğru y a y ıla n H ır is t iy a n k r a l l ı k l a r ı Y ahudi
v e M üslüm anlara k a r ş ı g e ç ic i b ir sü re (a şa ğ ı y u k a r ı 14. y ü z y ılı n
o r t a la r ın a kadar) a çık v e m üsam ahakar b ir p o l i t i k a i z l e d i k l e r i
iç in bu ü lk e ö z e l l i k l e 12. v e 13. y ü z y ıll a r d a son d ere ce v e r im li b ir
e tk ile ş im in b e ş iğ i old u .
ğ i ş t i r m e g ib i b i r a m a ç l a r ı n ı n d a o lu p o l m a
a r a s ı n d a k i b a ş a r ı l a r ı n ı n ç o k k ı s ı t lı k a lm a y a
d ı ğ ı s o r u s u a k la g e le b ilir. B e n ja m in K e d a r i n
m a h k u m o ld u ğ u g e rç e ğ in i k a v r a m a k t a g e
konu
c ik m e d il e r . B u y ü z d e n d a h a z iy a d e y e re l H ı
h a k k ın d a k i
k a p s a m lı
in c e le m e s in d e
o r ta y a k o y d u ğ u g ib i H a ç l ıl a r ı n k e n d i b a k ış
r is t iy a n n ü f u s u n , y a n i M a r u n i le r , M o n o fiz it
a ç ıs ı n d a n b u s o r u n u n c e v a b ı k e s in o l a r a k
Y a k u b ile r v e G r e g o ry e n E r m e n i le r in d i n i n i
“H a y ı r ” d ı. H a ç l ıl a r ı n a m a ç la r ı M ü s lü m a n -
d e ğ iş t ir m e y e y ö n e ld ile r. A n c a k b u a la n d a d a
l a r a k a r ş ı s a v a ş a r a k k u t s a l t o p r a k l a r ı e ll e
e ld e e d il e n t e k b a ş a r ı M a r u n i l e r i n 1182’d e
rin d e n
P a p a lı k
a lm a k tı ; “ k u r t u l u ş l a r ı iç in g a y re t
o to rite s in i ta n ım a s ı
o l a r a k k a ld ı.
s a r f e tm e k g ib i b i r d ü ş ü n c e a k ı l l a r ı n ı n k ö
B u n d a n d o la y ı H a ç lı S e f e r l e r i n i n id e o lo jik
ş e s i n d e n b ile g e ç m iy o rd u . 12. y ü z y ıl b o y u n
k a r a k t e r i n e v e P a p a lı k i d e o l o g la r ın ı n b i r t a
c a P a p a lı k v e K i l i s e n i n d ü ş ü n c e s i d e fa r k lı
k ım te o rile rin e k a rş ın M ü s lü m a n la rın d in in i
d e ğ ild i. A n c a k 13. y ü z y ıl d a P a p a lı k id e o lo g
d e ğ iş t ir m e k l e p r a t i k t e fa z la b i r ilg is i o lm a d ı.
l a r ı H a ç lı S e f e r l e r in i n a s ıl a m a c ı n ı n “i m a n
s ı z l a r ı H ı r i s t i y a n l a ş t ı r m a k o lm a s ı g e re k tiğ i
6. Latin Hıristiyan ve M üslüm an dünyaları
k o n u s u n d a k u r a m l a r ü r e tm e y e b a ş la y ın c a b u
arasındaki etkileşim Haçlı Seferleri sayesinde
d u r u m t e o r i k d ü z e y d e d e ğ iş m e y e y ü z t u t t u .
mi gerçekleşti?
B u a m a ç la f r e r le r (y e n i y e n i F r a n s is k e n t a r i
B u s o r u n u n c e v a b ı h e m e v e t, h e m d e
k a tı m e n s u p la rı ) m is y o n e r l ik f a a liy e tle r in d e
h a y ır d ı r ; Ş a y e t H a ç lı S e f e r l e r in i M ü s lü m a n -
b u l u n m a k ü z e re d o ğ u y a g ö n d e r ild i. B iz z a t
l a r a k a r ş ı I s p a n y a ’d a n S ic ily a ’y a ve o r a d a n
F r a n s is k e n t a r i k a t ı n ı n k u r u c u s u St. F r a n c is ,
S u r iy e - F i li s ti n ’e k a d a r , A k d e n iz ç a p ın d a d ü
b u a m a ç la M ıs ı r ’ı n E y y u b i s u l t a n ı E l-K a -
z e n le n e n b i r s a ld ı r ı o l a r a k t e l a k k i e d e rs e k
m i l ’i n h u z u r u n a ç ı k a r a k - e lb e tt e b i r s o n u ç
e v e t, a n c a k e ğ e r g e le n e k s e l a n la m d a , y a n i
a la m a d a n - v a a z d a b ile b u l u n d u . B u n u n l a b e
s a lt k u t s a l t o p r a k l a r a d ü z e n le n e n b i r h a m
ra b e r, m is y o n e rl e r M ü s lü m a n la r k e n d il e r i n e
le o l a r a k d e ğ e r l e n d i r ir s e k h a y ır. Ç ü n k ü İ s
t e k l i f e d il e n d i n h a k k ı n d a z a te n ç o k ş e y b i l
la m d ü n y a s ı n d a n A v r u p a ’y a felsefe v e b i li m
d i k l e r i v e k e n d i d i n l e r i n i n o n u n y e r i n i a la n
a k t a r ı m ı e s a s o l a r a k İ s p a n y a ’d a v e d a h a az
d a h a ü s t ü n ve t a h r i f e d il m e m iş b i r v e rs i y o n u
b i r o r a n d a d a S ic ily a ’d a g e rç e k le ş ir k e n O r t a
o ld u ğ u n u
D o ğ u ’d a k i H a ç lı y e rl e ş im le r i b u a k t a r ı m d a
d ü ş ü n d ü k l e r i iç in M ü s lü m a n la r
103
/
^ ^ G ^ ı^ G
J ^
g
^
^
g
Ç ^ ) < ^ * g *g £ g s t ^ g :
^ ^ I * * y i* l -
- i^ G ^ t ^ j^ g ^ g
'£ g g s £ g i g £ £ g s t s g
M ü slü m an lara k a r ş ı y ü r ü t ü le n H a ç lı S e f e r l e r i , İs p a n y a v e S i c i l
y a ’y ı da k a p sa y a n A k d en iz ça p ın d a b ir fen om en o la r a k t e l a k k i
e d i l i r l e r s e İ s la m i b ilim v e f e l s e f e n i n B a t ı’y a a k ta r ılm a s ın d a
g e r ç e k te n d e so n d e r e c e e t k i l i o lm u ş la r d ı.
n e re d e y s e h i ç b i r ro l o y n a m a d ı . I s p a n y a ’d a
M ü s lü m a n
g ü n e y e d o ğ r u y a y ıl a n H ı r i s t i y a n k r a l l ı k l a r ı
s ü r g ü n ü e ş li k e tm iş t i; T r a b lu s ’t a k i g ib i b a z ı
Y a h u d i v e M ü s lü m a n la r a k a r ş ı g e ç ic i b i r s ü re
ö n e m li k ü t ü p h a n e l e r d e y a k ıl ıp y ı k ıl m ı ş tı .
(a ş a ğ ı y u k a r ı 14. y ü z y ı l ı n o r t a l a r ı n a k a d a r)
D a h a s ı, H a ç lıl a r Ş a m v e y a H a le p g ib i M ü s
a ç ık v e m ü s a m a h a k a r b i r p o l it ik a i z l e d ik l e
l ü m a n l a r a a it ö n e m li e n te le k tü e l m e r k e z l e ri
r i iç in b u ü lk e ö z e llik l e 12. v e 13. y ü z y ı l l a r
d e e le g e ç ir e m e m iş le r d i. O n l a r ı n y ö n e ti m i
d a s o n d e re c e v e r i m l i b i r e tk i le ş i m i n b e ş iğ i
a l t ı n d a k a l a n M ü s lü m a n la r k ö y lü le r d e n i b a
o ld u . T o le d o T e rc ü m e O k u l u n d a T o le d o lu
r e t t i v e S icily a v e y a I s p a n y a ’d a o ld u ğ u g ib i
R a y m o n d g ib i d i n a d a m l a r ı v e y a B ilg e A l f o n
M ü s lü m a n , Y a h u d i v e H ı r i s t i y a n a li m l e r i n
s o g ib i k r a l l a r ı n h i m a y e s in d e b u l u n a n M ü s
b i r a r a d a ç a lış a b ile c e k le r i b i r o r t a m y a r a t
l ü m a n v e Y a h u d i a lim le r, F r a n s a v e İ ta ly a ’d a
m a y a g ö n ü llü h ü k ü m d a r l a r d a m e v c u t d e ğ il
y e n i y e n i f il iz l e n m e k te o la n k ü l t ü r v e b i li m
d i. H a ç lı d e v le tle r in d e M ü s lü m a n a li m l e r i n
m e r k e z l e r i n d e n g e le n ç e v ir m e n v e a l i m l e r
n a m e v c u d iy e t in i n y a n ı s ır a M ü s lü m a n la r -
le ç a lış a b ili y o r, felse fe k o n u l a r ı b a ş ta o l m a k
d a n h e r h a n g i b i r ş e y ö ğ r e n m e y e is te k li H ı
ü z e re
p a y la ş a b il iy o r la r d ı.
r is t i y a n a li m l e r d e y o k tu . B ö y le b i r ilg i g ö s
M ü s lü m a n f il o z o fl a r v e ö z e llik l e İ b n T u fe y l
te r e c e k k a d a r a k ıl lı c a d a v r a n a n l a r h e m d a h a
v e İ b n R ü ş d g ib i A r is to te le s y o r u m c u l a r ı b i l
y a k ı n h e m d e n i s p e t e n d a h a g ü v e n li o la n
g i le r in d e k i c id d i e k s ik l i k l e r i n f a r k ı n d a o la n
İ s p a n y a v e y a S icily a ’y a g itm e y i te r c i h e d iy o r
L a tin H ı r i s t i y a n a li m l e r e t a m d a ih ti y a ç l a r ı
la r d ı. B u ç a ğ d a L a tin H ı r i s t i y a n d ü n y a s ı n
o la n y a r d ı m ı s u n d u l a r v e a r a l a r ı n d a n A lb e r-
d a k i a l i m l e r i n ç o ğ u n u n K ilis e ç a tıs ı a lt ı n d a
t u s M a g n u s , T h o m a s A q u in a s v e R o g e r B a
fa a liy e t g ö s te r d iğ i u n u t u l m a m a l ı d ı r . İs p a n y a
c o n g ib i e n b ü y ü k l e r i ü z e r i n d e d e r i n b i r t e s ir
v e y a S ic ily a ’y a d e ğ il d e k u t s a l t o p r a k l a r a g e
g ö s te r d ile r. S ic ily a ’d a d a “A r a p ” la k a p lı II.
le n d i n a d a m l a r ı n ı n ç o ğ u , b i li m ve fe lse fe y
R o g e r g ib i k r a l l a r ö z e llik le b i li m a l a n ı n d a k i
le ilg ile n e n , M ü s lü m a n v e Y a h u d i a li m le rl e
a k t a r ı m l a r iç in e lv e riş li b i r o r t a m s a ğ la d ıla r.
k a fa k a fa y a k a l ı n c iltle re g ö m ü lm e y e g ö n ü llü
K u t s a l T o p r a k la r ise b u b a k ı m d a n İ s
k i m s e le r d e ğ il d e h a c z iy a r e t i n d e b u l u n m a k ,
d e ğ e rli
b ilg i le r
a lim le rin
ö lü m ü
veya z o ru n lu
p a n y a v e y a İta ly a ile e lim b i r z ıt lı k s e r g i li
o ra n ın
y o r d u . Ö n c e lik le , b u r a s ı ç o k d a h a ç a b u k b i r
m e r a k s ız , d a h a s o fu tip l e r a r a s ı n d a n ç ık ı y o r
ş e k ild e el d e ğ i ş t i r m i ş v e b u el d e ğ iş tir m e y e
d u . İ lk t ü r d e n a li m l e r g e lse b ile g ö r d ü ğ ü m ü z
104
m a n a s tırla rın d a
yaşam ak
is te y e n ,
ü z e re H a ç lı d e v le tle r in d e k e n d is i n d e n b i r ş ey
o l u ş m a s ın a k a t k ı d a b u l u n d u . D a h a s ı, b u i n
ö ğ re n e b ile c e k le r i M ü s lü m a n a l i m k a l m a m ı ş
s a n la r b ir
tı. B u d u r u m u n s o n u c u o l a r a k t ü m H a ç lı S e
d a h a g e n iş b i r d ü n y a n ı n , f a r k lı g e le n e k le r in
fe rle ri Ç a ğ ı b o y u n c a H a ç lı d e v le t le r in d e n ç ı
v a r l ı ğ ı n ı s e z d ile r ; k ıy a fe t, b a h a r a t v e d iğ e r
k a n b ili m s e l b a k ı m d a n ö n e m l i n e re d e y s e te k
g ıd a m a d d e l e r i b a ş ta o l m a k ü z e re g ü n l ü k y a
t e r c ü m e , A n t a k y a ’d a ç e v r i lm iş b i r t ı p r is a le s i
ş a m a a it y e n i ü r ü n l e r l e k a r ş ı la ş t ıl a r . B a n k a
o ld u (A n ta k y a lı S te fa n ’ı n 1127 t a r i h l i E l-M e -
c ıl ık v e k r e d i s is te m i İ s la m d ü n y a s ın d a ç o k
c u s i ç e v iris i). O r t a
D o ğ u ’d a k i F r a n k l a r ı n
d a h a ile r le m iş d u r u m d a y d ı v e s e n e t g ib i y e n i
ilg ile n d iğ i k o n u l a r d a h a z iy a d e o k ü l ti z m ile
a r a ç la r e s a s e n b u r a d a k i ö r n e k l e r d e n e s in l e
b ü y ü c ü l ü k t ü v e b u a la n d a p e k ç o k k ıy m e ts iz
n i ld i . A s k e rî t a r i k a t l a r , ö z e llik le d e T a p ın a k
k i ta p ç e v rild i .
Ş ö v a ly e le ri, b u g e liş m e le rd e ö n e m li b i r ro l
k e re
k ö y le r i n d e n
ç ık tık la rın d a
T o p a r la y a c a k o lu rs a k , M ü s lü m a n la r a
o y n a d ı. H a ç lı S e fe rle ri, a r a l a r ı n d a Chanson
k a r ş ı y ü r ü t ü l e n H a ç lı S e fe rle ri, İ s p a n y a v e
de Roland g ib i ö n e m li e s e r le r in d e b u l u n d u
S ic ily a ’y ı d a k a p s a y a n A k d e n i z ç a p ın d a b i r
ğ u b ir ç o k Chanson de Geste, ş ii r v e e p iğ in
f e n o m e n o l a r a k t e l a k k i e d il ir l e r s e İ s la m i b i
y a z ıl m a s ın a d a v e sile o ld u v e b ö y le c e e s k i
l im v e fe ls e fe n in B a t ı y a a k t a r ı l m a s ı n d a g e r
F r a n s ız c a v e A lm a n c a e d e b iy a tı n g e liş m e s in e
ç e k te n d e s o n d e re c e e tk i li o l m u ş la r d ı. B u n a
k a tk ıd a b u lu n d u . B u g ü n b u k a y n a k la r P a p a
k a r ş ı l ı k m o d e r n B a tı t a r i h ç i l i ğ i n d e k i d a h a
lığ ı n v e d i n a d a m l a r ı n ı n d e ğ il d e b iz z a t s e
g e le n e k s e l v e d a r a n la m ıy la , s a lt k u t s a l t o p
fere g id e n s ır a d a n H a ç l ıl a r ı n z ih i n y a p ıs ın a
r a k l a r a g e r ç e k le ş tir il e n b i r h a m le o l a r a k t e
ış ı k t u t m a l a r ı b a k ı m ı n d a n g id e r e k d a h a ç o k
la k k i e d il ir le r s e B a tı ü z e r i n d e d e r i n b i r e tk i
d i k k a t e m a z h a r o l m a k ta d ı r .
A n c a k b i r b ü t ü n o l a r a k d e ğ e r le n d i
b ı r a k t ı k l a r ı n ı id d ia e tm e k m ü m k ü n g ö r ü n
r i l d iğ i n d e , İ s p a n y a v e S ic ily a ’d a g e rç e k le ş e n
m e m e k te d ir.
a ra s ın d a
s o n d e re c e ö n e m li b ilim - fe ls e f e a k t a r ı m ı d ı
b e lk i d e e n ö n e m lis i, A v r u p a lI l a r ın k e n d i l e
ş ın d a H a ç lı S e f e r l e r in i n d ö n e m i n A v r u p a s ı
r i n i h e m s e fe rle r s ı r a s ı n d a k i g e rç e k v e y a s ö z
ü z e r i n d e k i e tk i s i m ü te v a z ı b i r d ü z e y d e k a l
d e i h a n e t l e r i s e b e b iy le i f r i t o l d u k la r ı B iz a n s
m ış t ır . S e ferle r, o r a d a d e ğ iş i m i n s e b e b in d e n
l I la r d a n , h e m d e M ü s lü m a n la r v e y a p a g a n
z iy a d e b i r s o n u c u y d u . E n fa z la 13. y ü z y ıl
v e O r t o d o k s S la v la r g ib i d iğ e r “ ö t e k i ’T e rd e n
A v r u p a ’s ın d a d a h a h o ş g ö r ü s ü z v e b a s k ıc ı b i r
f a r k lı b i r k i m liğ e s a h ip o l a r a k a lg ıla m a y a
i k l i m i n o r ta y a ç ık m a s ın a n e d e n o ld u k la r ı
b a ş la m a l a r ı y d ı. Ç o k f a r k lı b ö lg e le rd e n g e le n
s ö y le n e b ilir. A n c a k d iğ e r y a n d a n g e re k b u
v e f a r k lı d i ll e r k o n u ş a n , d a h a ö n c e k ö y l e r i n
g e li ş m e n in ,
d e n ç ık m a m ı ş i n s a n l a r i l k o l a r a k b u s e fe rle r
P a p a lı ğ ın 11. y ü z y ı l ı n o r t a l a r ı n d a n iti b a r e n
d e k a r ş ı la ş m ış v e h a r m a n l a n m ı ş t ı . D o ğ u r
A v r u p a ’d a ö n c ü b i r k u v v e t o l a r a k y ü k s e l
d u ğ u b ü t ü n ç a tı ş m a la r a r a ğ m e n , b u d u r u m
m e s i n in b a ğ ım s ız s o n u ç la r ı o ld u ğ u d a id d ia
m ü ş te re k
e d ile b ilir .
B ıra k tık la rı
b ir
k ı s ı t lı
e tk i le r
L a tin -H ıris tiy a n
k im liğ in in
105
g e re k s e d e
H a ç lı S e f e r l e r in i n
1/
YRD.
DOÇ.
DR.
SE L İM
TEZCAN
S e I i m t e z 76 @g m a i l . COm
1. Haçlı Seferlerinin İslam dünyası üzerinde
hatırı sayılır bir etkisi oldu mu?
S icily a v e I s p a n y a ’d a k i te r c ü m e
f a a liy e tle r i d ı ş ı n d a
H a ç lı
S e f e r le r in in
A v ru p a ü z e r i n d e k i e tk is i k ı s ıtlı k a lm ış s a
b ile İ s la m d ü n y a s ı ü z e r i n d e k i e tk is i d a h a
b ü y ü k m ü y d ü ? A z a m i e tk i A n a d o l u ’n u n M ü s lü m a n
T ü r k le r i ü z e r i n d e o ld u . H a ç lı S e f e r l e r in i n b a ş la n g ı c ı n d a n ö n c e , E ge k ı y ı l a r ı n d a n İ z n i k d a h il
B itin y a ’y a k a d a r ( b u g ü n B u rs a , K o c a e li, S a k a ry a , B ile c ik , İ z n ik , D ü z c e , Y alo v a, B o lu , K a s ta
m o n u , B a r ın v e Z o n g u l d a k i l l e r i n i k a p s a y a n b ö lg e) B a tı A n a d o lu ’n u n t a m a m ı S e lç u k T ü r k l e
r i n i n e lin d e y d i; n e v a r k i A le k s io s K o m n e n o s , S e lç u k lu la r ı Ü s k ü d a r ’d a n , A z iz G e o r g e K ö rfe z i’n d e n ç ık a r ıp o n la r a k a rş ı ile rle m iş v e I. K ılıç A r s la n ’ı İ z m i r ’d e k i ü s s ü n d e n E g e D e n i z i ’n in
k o n t ro lü n ü te s i s e tm iş o la n k a y ın p e d e ri Ç a k a B e y ’i ö ld ü rm e y e k ı ş k ı r t m ı ş t ı . B u o l u m s u z lu k la r a
r a ğ m e n , A n a d o lu ’d a k i T ü r k le r , t a k r i b e n 2 5 0 y ıl s o n r a O s m a n lI la r ın G e l ib o lu ’y a g e ç ti k le r i d u
r u m u n a y n ıs ı iç in d e y d ile r. H a ç l ıl a r ı n v a rı ş ı v e y e n i g e le n le r k a r ş ı s ın d a Ş a r h ö y ü k S a v a ş ın d a
C//)
u ğ r a d ı k l a r ı y e n ilg ile r, A le k s io s K o m n e n o s ’u n
İ z n i k o l m a k ü z e re B a tı A n a d o lu ’d a te s is e d i l
İ z n i k v e B a tı A n a d o lu ’y u g e ri a lm a s ın a o la
m iş o la n y ö n e ti m , 12. y ü z y ıl ın s o n l a r ı n d a d e
n a k s a ğ la d ı.
v a m e d e n T ü rk m e n is tila la rın ı d u r d u ra n sağ
1101 v e 1146’d a d ü z e n le n e n ik i s e fe rin
la m b i r y ö n e ti m d i. B u n u n b i r s o n u c u o la ra k ,
b a ş a r ıs ı z lı ğ a u ğ r a m a s ın a ve 1189’d a k i s e fe rin
T ü r k m e n l e r i n B a t ıy a y a y ıl m a la r ı b i r 6 0 y ıl
A n a d o lu ’d a n h e r h a n g i b i r k a lıc ı h a s a r b ı r a k
d a h a e r te le n m iş ti. S e lç u k lu la r, 124 3 ’te M o ğ o l-
m a d a n g e ç ip g itm iş o lm a s ın a r a ğ m e n (K o n y a
la r a y e n il d ik l e r i n d e B a tı A n a d o lu ’y a ç e k ilip
k ıs a b i r s ü re liğ in e a lı n m ı ş o lsa d a ) d ö r d ü n c ü
b u r a d a n b i r d i r e n i ş b a ş l a t a m a d ıl a r v e b u n u n
n ü n A n a d o lu ’d a k i T ü r k le r e d e z a r a r ı d o k u n
n e ti c e s in d e B iz a n s l ıl a r ile M o ğ o lla r a r a s ı n d a
m u ş t u ; z ir a B iz a n s l ıl a r t a r a f ı n d a n m e rk e z i
p a r ç a la n d ı la r . A n c a k B iz a n s l I la rı n İ s t a n b u l ’u
76
y e n id e n e le g e ç ir m e s i v e b u n u m ü te a k ip İ m
ş ın d a k i b ö lg e le rd e ç o k a z k a r ş ı lı k b u lm u ş g i
p a r a t o r l u ğ u n d o ğ u s ı n ı r ı n ı i h m a l e tm e s i n e
b id ir. D o ğ u d a k i H a ç lı d e v le tle r İs la m d ü n y a
tic e s in d e D ö r d ü n c ü H a ç lı S e feri s o n u ç la r ın ı n
s ın ı n s ı n ı r l a r ı n d a k a lm ış tı. H a ç lı S e f e rle ri’n in
le h le ri n e d ö n m e s iy le A n a d o l u ’d a k i T ü r k le r
b u r a d a k i e n ö n e m li e tk is i, M e m lu k h a k im iy e
1 0 9 7 ’d e k i d u r u m u d e v a m e tt ir e b ild i.
ti a lt ın d a b irl e ş i k b i r S u riy e ve M ıs ır ’ın o rta y a
T ü r k iy e ’s in d e y a ş a y a n
ç ık ış ın a d o la y lı o l a r a k k a tk ı d a b u l u n m u ş o l
b iz le r iç in ö n e m li, a m a u n u t m a y a lı m k i o d ö
m a s ı d ır . B u g e liş m e o lm a s a y d ı M o ğ o l is tila s ı
B u, g ü n ü m ü z
n e m d e A n a d o lu h i ç b i r ş e k ild e İs la m iç in m e r
k e z î t o p r a k n i te li ğ in d e d e ğ ild i. Ç a ğ d a ş A ra p
v e F a rs t a r i h y a z ı m ı p e r s p e k t if in d e n b a k ı l
M o ğ o lla r S u r iy e ’y e u la ş ıp M ısır’ı t e h d i t
d ı ğ ın d a , y a ln ı z c a y a k ın z a m a n d a B iz a n s ’t a n
ed en e k ad ar, İslam d ü n y a s ın ın o zam anki en
k a z a n ı lm ı ş ( h â lâ “R o m a ” d a n g e le n “R u m ”
ön em li k ü l t ü r e l v e e n t e l e k t ü e l m er k ez le r i
is m iy le a n ılıy o r d u ), p e ri f e r ik , ç o ğ u n lu k l a v e
o la n H orasan, Harezm v e M averaü n n eh ir’i
r im s iz ; a li m le r ve M e v la n a C e la le d d in R u m i
ile b a b a s ı g ib i a y ır t e d ic i ö z e ll ik le ri b u l u n a n
yok ed er ek İslam u y g a r lığ ı n ı azam i z a r a r a
k im s e le r iç in M o ğ o l is t i la la r ı v e d iğ e r g ö ç e
b e b a s k ı n l a r ı n ı n s e b e p o ld u ğ u k a r ı ş ı k l ı k t a n
u ğ r a tm ış la r d ı. A bbasi dönem inden it ib a r e n
k a ç m a k iç in b i r s ığ ı n a k g ö re v i g ö r m e d iğ i s ü
b u ra d a c a n lı b ir e n t e l e k t ü e l f a a l i y e t söz
re c e p e k az c a z ib e s i o la n , d a im a t e h d it a lt ın d a
k o n u su yd u v e b ö lg e d e F a r a b i’d en İb n -i
b u l u n a n to p r a k l a r d ı. D o la y ıs ıy la , H a ç lı S eferle ri’n i n b u b ö lg e d e k i M ü s lü m a n la r ü z e r i n d e k i
S in a ’y a, H arezm i’y e, G a z a li’y e k a d a r b irço k
c id d i e tk is i, İs la m d ü n y a s ı iç in k a y d a d e ğ e r b ir
b ü y ü k isim ç ık m ıştı.
z a r a r o lu ş tu r m a d ı.
H a ç lı
y e r le ş im le r in in
k o n u m la n d ığ ı
S u riy e v e F ili s ti n ’e g e le c e k o lu rs a k , b u n l a r e l
126 0 ’d a v e d a h a s o n r a k i b irç o k s e fe rle rd e a sla
b e tt e d a h a ö n e m liy d i; fa k a t ö te y a n d a n H a ç lı
d u r d u r u l a m a z d ı v e M ıs ır ’ı n k a y b e d ilm e s iy le
la r iç b ö lg e le re d o ğ r u k o n u m la n m ı ş h e r h a n g i
L e v a n t’t a k i b ü t ü n M ü s lü m a n y ö n e ti m i n v a r
ö n e m li b i r e n te le k tü e l ve k ü l tü r e l m e rk e z i,
lığ ı te h lik e y e g ire rd i.
H a le p v e y a Ş a m ’ı ele g e ç irm e y i b a ş a r a m a d ı.
F a k a t M o ğ o lla r S u r iy e ’y e u la ş ıp M ı
K u d ü s ele g e ç ir ild iğ in d e M ü s lü m a n la r ın e li n
s ır ’ı t e h d i t e d e n e k a d a r, İ s la m d ü n y a s ın ı n o
d e y d i, fa k a t s a h ip o ld u ğ u ö n e m k u z e y in d e k i
z a m a n k i e n ö n e m li k ü l tü r e l v e e n te le k tü e l
ş e h irle rle k ıy a s la n a m a z d u r u m d a y d ı ve a n c a k
m e rk e z le ri o la n H o r a s a n , H a r e z m v e M a v e ra
12. y ü z y ıl ın o r t a l a r ı n d a Fadail al-Quds (K u
ü n n e h i r ’i y o k e d e re k İs la m u y g a rl ığ ın ı a z a m i
d ü s ’ü n F a z ile tle ri) e d e b iy a tı g e liş tiğ in d e d a h a
z a ra ra
fa z la k ıy m e t v e r i l ir o lm u ş tu . O d ö n e m le rd e
iti b a r e n b u r a d a c a n lı b i r e n te le k t ü e l fa a liy e t
A k d e n iz s a h i l i n i n ele g e ç irilm e s i S u riy e d ı
s ö z k o n u s u y d u v e b ö lg e d e F a r a b i’d e n İ b n -i
77
u ğ r a t m ış la r d ı.
A bba si
d ö n e m in d e n
çj<*fks*ı^Ze-*t^ı~' ^^C*yzsty
■
-tt-o
y ^ s n ^ y f k ^ y Z ' < js t? y X s c b s y Z ' < j^ y ^ T * ^ U Z s ıs b z ^ y z *
d
'a£*^Z^-Z^e^*t^L-
/ j
S in a ’y a , H a r e z m i ’y e, G a z a li ’y e k a d a r b irç o k
d î M a k t û l ’u n S e lç u k lu A n a d o l u ’s u n d a b ü y ü k
büyük
v a k a y in a
h ü r m e t g ö r m e s in e r a ğ m e n 1191’d e u le m a n ın
m e le ri n e g ö re e n te le k tü e l ve m ü s a m a h a k a r
y ö n le n d ir m e s i v e S e la h a d d in E y y u b i v e y a
m ü n a z a ra la r b u ra d a k i n ü fu su n g ü n lü k h a y a
o ğ lu M a lik a l- Z a h ir ’in e m ir le r i ile in fa z e d i l
t ı n ı n te m e l p a rç a s ıy d ı v e e ğ e r b i r k iş i d iğ e r
m e s iy d i.
is im
ç ık m ış t ı.
D ö n e m in
l e r i n i s u s tu r m a y a ç a lış ır s a , h e rk e s o n u p a y
D o la y ıs ıy la M ıs ır v e S u riy e ’n i n İs la m
la r d ı . B u b ö lg e d e k i b ü t ü n ş e h ir le r M o ğ o lla r
d ü n y a s ın ı n y e n i m e rk e z i o l a r a k o r ta y a ç ı
t a r a f ı n d a n b ü t ü n ü y le y o k e d il m iş v e İs la m
k ış ı H o r a s a n , H a r e z m v e M a v e r a ü n n e h ir ’in
u y g a rl ığ ın a e tk i le r i z o r lu k la s ili n e b ile c e k z a
y ı k ı m ı n ı te la fi e tm e d i v e M o ğ o ll a rı n M ü s lü
r a r l a r v e rm iş t i.
m a n D o ğ u ’d a s a h ip o ld u ğ u n ü f u z H a ç lı S e
f e r l e r i n i n e tk i s in i g e ç ti. B u d u r u m , b ü y ü k
O r t a ç a ğ t a r i h ç i s i İ b n ü ’l-E s îr ’i n M o ğ o l is t i la
M ısır v e S u r iy e ’n in İsla m d ü n y a s ın ın
l a r ı n ı a n l a t m a d a n ö n c e H a ç l ıl a r ı n y a r a t tı ğ ı
y e n i m erk ezi o la r a k o r t a y a ç ı k ı ş ı
t a h r i b a t a a y ır d ığ ı v e u z u n b i r a n a li z y a p tığ ı
H orasan, Harezm v e M a v e ra ü n n eh ir’in
b ö lü m e d e y a n s ır . İ b n ü ’l-E s îr, M o ğ o l i s t i la la
r ı ü z e r i n d e o t u z s a y fa b o y u n c a h a r a r e t l i b i r
y ık ım ın ı t e l a f i etm ed i v e M o ğ o lla r ın
d ill e d u r u p y o l a ç t ı k la r ı t a h r i b a t ı n o z a m a n a
M üslüman D oğu’da s a h ip o ld u ğ u n ü fu z
k a d a r e ş i g ö r ü lm e m iş o l d u ğ u n d a n b a h s e d e r
H a ç lı S e f e r l e r i ’n in e t k i s i n i g e ç ti.
k e n H a ç l ıl a r ı n y a r a t tı ğ ı t a h r i b a t k o n u s u n a ü ç
s a y fa b o y u n c a d e ğ in ir .
H a ç lı
Y u k a r ıd a b e li r t i l d i ğ i g ib i M ıs ır v e S u
S e f e r le r in i
ancak
g e n iş
a n la
m ıy la , M ü s lü m a n Is p a n y a ’y ı d a iç in e a la c a k
riy e b u y ı k ım a m a r u z k a lm a m ı ş tı ; fa k a t H a ç
ş e k ild e
lı s a ld ır ıs ı v e b ö lg e d e y a r a t tı ğ ı d a i m i t e h d i t
İs la m u y g a rlığ ı ü z e r i n d e k i e tk is i b i r n e b z e
v e ç a tı ş m a b u b ö lg e le rd e h e r h a n g i t ü r d e n
m u k a y e s e e d ile b il ir h a le g e lir. 1212’d e k i L as
e n te le k tü e l y e n il ik v e g ir iş im e k a rş ı k a t ı l a ş
N a v a s d e T o lo s a S a v a şı’y la b i r d ö n ü m n o k t a
m ış , d a h a t u t u c u , k u ş k u c u b i r t a v ı r o r ta y a
s ın a u l a ş a n H ı r is t iy a n k r a l l ı k l a r ı n ile rle m e s i
ç ık a r m ı ş tı . N u r e d d i n y ö n e ti m i n d e “B ir in c il
g e ç ic i o l a r a k i li m v e felsefe t e a tis in e o la n a k
C i h a t ” a d ı v e ri le n a h la k i v e d i n î b i r s il a h
s a ğ la y a n m ü s a m a h a k a r b i r o r t a m y a ra ttı y s a
la n m a , k a fir le rl e b a ş a r ı lı b i r ş e k ild e m ü c a
d a , k r a l l ı k l a r ı n d e v a m e d e n ile rle y iş le ri 14.
d e le e tm e n in , “İ k in c il C i h a t ”ın g e re k li b i r ilk
y ü z y ıl d a b u d e n g e y i b o z d u v e M ü s lü m a n la r
a d ım ı o l a r a k g ö r ü lü y o r d u . S u riy e ’d e k i k a tı
ile Y a h u d ile re k a r ş ı g id e r e k s e rt le ş e n ta v ır,
H a n b e li b ilg in le r i N u r e d d i n ’in p o l i t i k a l a r ı n ı
G r a n a d a ’n ı n f e th i v e M ü s lü m a n la r ile s o n r a
b e li r li y o rd u v e h e r b a r i z m u h a le fe t b a s tı r ı lı p
d a n H ı r is t iy a n lı ğ ı s e ç e n ( M o r is k o la r d e n ile n )
y a s a k la n ıy o r d u . B u n u n
s o n u ç la r ın d a n b i r i
M ü s lü m a n la r ın s ü rü lm e s iy le d o r u k n o k t a
ü n l ü İs la m d ü ş ü n ü r ü Ş a h a b e d d in S ü h re v e r-
s ın a u la ş tı. D o la y ısıy la , D o ğ u ’d a p a r l a k b ir
78
düşündüğüm üz
zam an
s e fe rle rin
tfW
/////////////////y /////S S /s s s s s s s s s s s s s s s s s s s /
H a ç lı S e f e r l e r i ’ne o la n çağ d a ş i l g i , A vru pa’n ın modern P ir toplu m
o la r a k Doğu’y a y ö n e lm e siy le ; Müslüman, H indu, B u d is t v e y a A fr ik a
d in le r in e mensup t o p lu lu k la r d a n hammadde e ld e etm ek v e b itm iş
ü r ü n le r i b o şa ltm a k iç in sö m ü r g eler aram aya b a ş la m a s ıy la o ld u .
M ü s lü m a n e n te le k tü e l m e r k e z M o ğ o lla r t a
o la n , s o n u k ö t ü o la c a k id e o lo jik g ü d ü m lü b i r
r a f ı n d a n y e rle b i r e d il ir k e n , k a r ş ı t a r a f t a b i r
g i r i ş im d e b u l u n a n v e fa z la k a r ş ı lı k a la m a d a n
b a ş k a s ı H a ç lı h a r e k e t i n i n b i r p a rç a s ı o l a r a k
(İ ta ly a n ş e h ir d e v le tle r i g ib i d o l a n d ı r ı c ı l a r d ı
h ız k a z a n a n k a d e m e li H ı r is t iy a n y e n id e n fe
ş ın d a ) ç o k ç a k a y n a ğ ı b u işe y a t ı r d ı k t a n s o n r a
tih le r iy le y o k e d iliy o rd u .
b u g i r i ş im d e n v a z g e ç e n c a n a v a r d a n o ld u k ç a
fa r k lı b i r c a n a v a r d ı. D o la y ıs ıy la te le o lo jik b ir
2. Haçlı Seferleri, modern çağdaki Batı sömür
b a k ış a ç ıs ıy la g e riy e d o ğ r u b a k ıl m a d ı ğ ı ve
geciliğinin ve emperyalizminin doğrudan ön
e s a s e n m e v c u t o lm a y a n b i r H ır is tiy a n - M ü s -
cülü müydü?
lü m a n ç a tı ş m a s ı g e liş im ç iz g is i v a rs a y ılm a d ığ ı s ü re c e , a s lı n d a B a t ı n ı n O r t a Ç a ğ v e M o
E ğ er, B iz a n s v e t a r t ış m a y a a ç ık ş e k ild e
M ü s lü m a n
d e r n Ç a ğ b o y u n c a O r t a D o ğ u d a k i v a r l ı ğ ın d a
İs p a n y a d ı ş ı n d a , H a ç lı S e fe rle
b i r d e v a m l ıl ık s ö z k o n u s u d e ğ ild i.
r i n i n O r t a ç a ğ İs la m d ü n y a s ı ü z e r i n d e k i e t k i
B u n u n s e b e p le ri n d e n b i r i y e n id e n y ü z
si v e H a ç lı S e f e r l e r in i n y a ln ı z c a g e n iş le ti lm iş
a n la m d a h e d e fi o la n İs p a n y a ile S icily a ’d a k i
yüze
g e ld ik le r in d e
g e ç m iş i
a y d ın la tm a y a ,
ilim v e felsefe te a tis i d ı ş a r ıd a t u t u l d u ğ u n d a
M ü s lü m a n la r a ili ş k in e s k i k i ta p la r ı a ç m a y a
s e fe rle rin A v r u p a ’n ı n k e n d is i ü z e r i n d e k i e t
y ö n e lik d o ğ a l e ğ il im d i. B u e ğ ilim , 17. ve 18.
k is i s e fe rle rin o r a d a k i d e ğ iş i m i n n e d e n in d e n
y ü z y ıl la r d a b ir ç o k s o y lu a il e n in h â lâ e s k i
ç o k s o n u c u o lm a s ı b a k ı m ı n d a n k ıs ı tlı id iy s e ,
H a ç lı a il e le r in d e n g e ld iğ in i i d d ia e tm e s i v e b u
H a ç lı S e fe rle ri k o n u s u n e d e n b u g ü n b u d e n li
n e s e p le g u r u r l a n m a s ı d u r u m u y l a g ü ç le n iy o r
ilg i g ö rü y o r?
d u . S ö z k o n u s u e ğ ilim e d e s te k v e re n b i r b a ş k a
H a ç lı S e fe rle ri’n e o la n ç a ğ d a ş ilg i, A v
f a k t ö r d e s e fe r le rin , s e fe rle ri k e n d i b a ş ın a b ir
r u p a ’n ı n m o d e r n b i r t o p lu m o l a r a k D o ğ u ’y a
k o n u o l a r a k s u n a n , b ü t ü n l ü k l ü H a ç lı S e ferle
y ö n e lm e s iy le ; M ü s lü m a n , H i n d u , B u d is t v e y a
r i v a k a y in a m e le r i o r ta y a ç ık a r m ı ş o lm a s ıy d ı;
A f r ik a
t o p lu l u k la r d a n
g e rç e k te n d e L a tin O r t a Ç a ğ ı n ı n e n b ü y ü k
h a m m a d d e e ld e e tm e k v e b itm iş ü r ü n l e r i
t a r i h ç i l e r i n d e n b i r i L a tin D o ğ u h a k k ı n d a ç o k
b o ş a lt m a k iç in s ö m ü r g e le r a ra m a y a b a ş la m a
c il tl i b i r k i ta p k a le m e a la n S u r lu W il li a m ’d i.
sıy la o ld u . G ö r d ü ğ ü m ü z h a liy le , b u A v ru p a
B ö y le c e H a ç lı S e fe rle ri’n e o la n m o d e r n ilg i g e
H a ç lı S e fe rle ri’n e g iri ş e n , ç a ğ d a ş la r ın a g ö re
liş ti v e H a ç lı, “C r u s a d e ” (croisade ) t e r i m i n i n
d a h a g e rid e v e g e le n e k s e l z ir a i b i r t o p lu m
k e n d is i F r a n s a ’d a 17. y ü z y ıl o r t a l a r ı n d a sis-
d in le rin e
m ensup
79
t e m a ti k o l a r a k k u l la n ıl m a y a b a ş la d ı, b u r a d a n
ü ç c il tl i k b i r t a r i h ç e s i n i n y a z a r ı o la n R e n e
b i r s o n r a k i y ü z y ıl d a İ n g il te r e v e A lm a n y a ’y a
G ro u s s e t, a n la t ıs ı n a H a ç lı S e fe rle ri Ç a ğ ı n d a
(Kreuzzeug ş e k lin d e ) y a y ıld ı. K e lim e o k a d a r
F r a n s ı z la r ın “ k o l o n il e ş t ir e n le r e ” k a rş ı ç o k iyi
iy i t u t u n d u k i k ö t ü v e k o r k u n ç d ü ş m a n l a r a
o l d u ğ u n u , k e n d il e r i n i Y a k ın D o ğ u y a k o lay c a
k a r ş ı g ir iş il e n h e r t ü r i d d ia lı v e id e a lis t g i r i
u y d u r a b i l d ik l e r i n i v e m o d e r n ç a ğ d a d a b ö y le
ş im iç in k u l l a n ı l ı r h a le g e ld i. B u n a ra ğ m e n ,
o la b ile c e k le r in i v e o l d u k l a r ı n ı d a im a e d e n
ta rih ç ile r b u k o rk u n ç d ü ş m a n la r a ra s ın d a
b i r ç a r p ı tm a k a tm ış t ır .
M ü s lü m a n la r a
b a ş ta S e la h a d d in E y y u b i o lm a k ü z e re L a tin
g e lin c e ,
S e ferle r
ve
ş ö v a ly e le re ö r n e k te ş k il e d e c e k o n u r v e m e r t
L a tin d e v le tle riy le ilg ili a k t a r d ı k l a r ı b ilg i
l i k ö r n e k l e r i b u l d u k l a r ı n a d a in a n d ı la r .
le r v a k a y in a m e le r a r a s ı n d a k e n d in e h a s b i r
y e re s a h ip o l d u ğ u n d a n o n l a r ı n b a ğ ım s ız b ir
20. y ü z y ı l ı n i l k y a r ı s ı g e ld iğ in d e , K a ç lı
“H a ç lı S e fe rle ri t a r i h y a z ı m ı ” t ü r ü o l m a d ığ ın ı
S e f e r l e r i ’n i t e l e o l o j i k o la r a k modern
g ö r m ü ş t ü k . A y rıc a , O r t a ç a ğ A r a p v a k a n ü v is ile r iç in H a ç lı S e f e r le r i’n i n e h e m m iy e tin in
A vru p a’n ın sö m ü rg eci g ir iş im le r in e Dağ
ç o k d a h a n is p i o ld u ğ u n u v e M o ğ o l i s t i la la
la y a n m odern H a ç lı S e f e r l e r i t a r i h y a z ı -
r ı n ı n o n l a r ı n g ö z ü n d e s e fe rle re k ıy a s la ç o k
mı p o p ü le r v e ak adem ik b i l i n ç t e k ö k le ş
d a h a ö n e m l i o ld u ğ u n u g ö r d ü k . G e r ç e k te n
d e g e n iş ç a p lı t a h r i b a t , g a sp , k ö tü y ö n e tim v e
miş d u rum dayd ı.
M ü s lü m a n la r ın k e n d il e r i n i s u ii s ti m a l e d e n
g a y r i m ü s l im l e r
( N a s tu r i
H ıris tiy a n la r
ve
20. y ü z y ı l ı n i lk y a rıs ı g e ld iğ in d e , H a ç
Y a h u d ile r) ü z e r i n d e y ü k s e lm e s i M ü s lü m a n
lı S e fe rle ri’n i te le o lo jik o l a r a k m o d e r n A v
t o p r a k l a r d a k i g e n e l ş u u r a o k a d a r iş le m iş
r u p a ’n ı n
s ö m ü rg e c i g i r i ş im le r in e b a ğ la y a n
g ö r ü n ü r k i H a ç lı S e f e r le r i’n i h a f ı z a l a r d a n n e
m o d e r n H a ç lı S e fe rle ri t a r i h y a z ı m ı p o p ü l e r
re d e y s e y o k e tm iş t ir . H a t ı r l a n d ı k l a r ı ö lç ü d e
v e a k a d e m ik b i li n ç t e k ö k le ş m iş d u r u m d a y d ı .
ise o d a k n o k ta s ı B a tı’d a o l d u ğ u n d a n o ld u k ç a
Ö y le k i İ n g il iz G e n e r a l E d m u n d A lle n b y ’n i n
fa rk lıy d ı. Ö r n e ğ in S e la h a d d in E y y u b i N u r e d -
1917’d e K u d ü s ’e g ire r k e n s e fe rle rin b i ti ş in i
d i n ’d e n ç o k d a h a a z h a tı r la n ıy o r d u , b u n u n
d u y u r d u ğ u , b e n z e r ş e k ild e F r a n s ı z G e n e r a l
s e b e b i o l a r a k b e lk i d e N u r e d d i n ’i n h e rk e s te n
H e n r i G o u r a u d ’n u n s ö m ü r g e c il ik k a r ş ı tı b ir
faz la o l a r a k 9. y ü z y ıl d a A b b a s i h a li f e l e r i n in
a y a k la n m a y ı b a s t ı r m a k ü z e re 192 0 ’d e Ş a m ’a
s e fe r le r in d e n v e 10. y ü z y ıl d a S u riy e H a m d a -
y ü rü rk e n
ş e h ir d e
n i l e r i n i n y e n il g is in d e n b e ri u y k u d a o la n c i
b u l u n a n m e z a rı ü z e r i n d e d u r u p m e z a r ı te k
h a t id e o lo jis i ile h a r e k e t i n i n y e n id e n o r ta y a
m e le d iğ i, s e fe rle rin s o n la n ı ş ın ı ve h a ç ın h i
ç ık ı ş ın a v e a y r ı n t ı l a n d ı r ı l m a s ı n a k a tk ı d a b u
la l ü z e r i n d e k i z a f e r in i ila n e tt iğ i s ö y le n ir.
lu n m a s ı g ö s te ril e b ilir.
S e la h a d d in
E y y u b i’n i n
A k a d e m ik c e p h e d e ise H a ç lı S e fe rle ri v e L a
S e la h a d d in E y y u b i v e H a ç lı S e ferleri’n i n
t i n D o ğ u n u n b u g ü n h â lâ d e ğ e r i n i k o r u y a n
ta r ih ç e s i b a ğ ım s ız b i r k o n u o la r a k M ü s lü m a n
80
d ü n y a s ın a 19. y ü z y ıl s o n la r ın d a B a tı’d a n g ir
m ı n d a n y a n lı ş k u r u l m u ş b a ğ l a n t ı n ı n b i r s o
d i. B u n u n la b irlik te , b u r a d a d a s ö m ü r g e c ilik
n u c u o la r a k , H a ç lı S e fe rle ri 21. y ü z y ıl ın ilk
k a rş ıtı h a re k e ti n , a şa ğ ı y u k a r ı K u d ü s O r ta ç a ğ
o n y ı lı n d a h e m M ü s lü m a n la r h e m d e H ır is -
K r a ll ı ğ ın ı n o ld u ğ u b ö lg e y e te k a b ü l e d e n b ir
t i y a n l a r a r a s ı n d a h a k i k i b i r a c iliy e te b ü r ü n
y e rd e İ s r a il ’in k u r u lm a s ı ve b u n u izle y e n a n
d ü ; h e m G e o rg e W . B u sh h e m d e U s a m e b in
la ş m a z lık la rı n ve B a tı ü lk e le ri n in M ü s lü m a n
L a d i n d ö n e m i n o la y la r ın d a n H a ç lı S e ferle ri
t o p r a k l a r d a k i v a rl ığ ın ın , 20. y ü z y ıl ın s o n la rı
v e K a r ş ı H a ç lı S e fe rle ri b a ğ la m ın d a b a h s e t t i
21. Y ü z y ılın b a ş la r ın d a I r a k v e A f g a n is ta n g ib i
v e S a m u e l H u n t i n g t o n b u ik is i a r a s ı n d a g ü ç
ü lk e le rin iş g a lin in b ir s o n u c u o la r a k h ız lı b ir
lü b i r ç a tı ş m a i h ti m a l i o l d u ğ u n u ile r i s ü rd ü .
ş e k ild e p o p ü le rlik k a z a n d ı.
B u h a k l ı b i r y a k la ş ım m ıd ır ? N e re d e y s e h iç
B ir y a n d a O r t a ç a ğ H a ç lı S e fe rle ri, d i
ö y le d e ğ ild ir; ç ü n k ü g ö r d ü ğ ü m ü z g ib i H a ç lı
ğ e r y a n d a ç a ğ d a ş s ö m ü r g e c il ik v e B a t ı n ı n
S e f e rle ri id e o lo jik g e re k ç e li o ls a b ile e s a s
M ü s lü m a n t o p r a k l a r ı işg a li a r a s ı n d a o ld u ğ u
H a ç lı
v a r s a y ıla n te le o lo jik v e t a r i h l e n d i r m e b a k ı
ç a tı ş a n l a r b ö y le y e k p a re d i n î b lo k la r d e ğ ild i.
81
S e fe rle ri
ç a ğ ın d a
dahi
b ir b ir le riy le
^ ! ( l A
x st * :
^ t -
3. H a f /ı Seferleri zam anında d a im i b ir H a ç lı
S e fe r i v e K a r ş ı Haçlı Seferi içinde bulunan
yekpare M üslüm an ve Hıristiyan bloklar m ev
cut m uydu ?
H a ç lı S e fe rle ri z a m a n ı n d a L e v a n t’t a k i
g e le n e k s e l t a r i h y a z ı m s a l a n la t ım
K u d ü s ’ü n
1187’d e k i d ü ş ü ş ü n d e n v e 1291’d e s o n H a ç lı
l a r ı n A k k a ’d a n s ü rü lm e s in d e n g e riy e b a k a n
b i r a n la tım d ır.
B u n a g ö re , H a ç lıl a r s iy a s i
o la r a k b ö lü n m ü ş o la n b i r L e v a n t ’a g e ld ile r,
önce
ile rle d ile r;
M ü s lü m a n
fak a t
y ö n e ti m le r
s o n ra
b irl e ş ti
b ö lü n m ü ş
ve
o n la r ı
L e v a n t ’ta n ç ık a r d ı. B u n u n la b ir lik te , A v ru p a
v e T ü r k iy e ’d e k i g ü n c e l a k a d e m ik ç a lı ş m a la r
L e v a n t ’ta k i
F r e n k le r
ile
M ü s lü m a n la r
a r a s ın d a k i a n tla ş m a v e i tt if a k la r ü z e r i n e ç o k
d a h a y o ğ u n b i r ş e k ild e e ğ ild i. B u ç a lı ş m a la r
y e re l y ö n e ti c il e ri B a ğ d a t’t a k i S e lç u k lu s u lt a
g ö s te r iy o r k i b a ş la n g ıç ta n s o n u n a k a d a r F r e n k
n ı n ı n g ö n d e rd iğ i o r d u la r a k a rş ı b i r l ik o ld u
lo rd la rı v e M ü s lü m a n e m ir le ri, e n a z ın d a n
lar. Z i r a a r a l a r ı n d a n b a z ı l a r ı n ı n t o p r a k l a r ı n
b irç o ğ u , k e n d i t o p r a k l a r ı m k o r u m a k , g e n iş
d a n ç ık a r ıl m a s ı v e y a i ta a t e t t ir i lm e s i h a li n d e
le tm e k , b a ğ ım s ız l ık l a r ı n ı d e v a m e t t i r m e k ve
z a m a n iç e r is in d e S u riy e v e y a C e z ire ’d e h iç b i
b u n la rı
ih ti m a lle r iy le
r i n e y e r o lm a y a c a ğ ın ı b ili y o rl a rd ı. C e z ir e ’d e -
b a ş k a i n a n ç l a r d a n h ü k ü m d a r l a r la m ü c a d e le
k i y e re l h a n e d a n l a r d a n b ir i, M a r d i n v e d a h a
e tm e y e o r a n l a d a h a ç o k ilg ili le rd i. K im e k a r ş ı
s o n r a H a r p u t ’u n A r t u k l u h ü k ü m d a r l a r ı H a
k im le i t t i f a k k u r u la c a ğ ı k a r a r ı, d iğ e r t a r a f ı n
l e p ! e le g e ç irip F r e n k le r d e n k u r t a r d ı ğ ı n d a ,
d i n i n d e n z iy a d e b e li r li b i r s iy a si d u r u m i ç i n
f a k a t d a h a s o n r a g ö re c e li o l a r a k fa z la g ü ç lü
d e k i d ü ş ü n c e le re g ö re b e lir le n iy o r d u .
h a le g e ld iğ in d e ş e h r i F re n k le r, H illa ’n ı n A ra p
v a r i s le r in e
a k ta rm a
e m ir i, H a l e p ’i n y e r i n d e n e d il m iş S e lç u k lu
B u n u n i lk ç a rp ıc ı ö r n e k l e r i n d e n b i r i
h ü k ü m d a r l a r ıy l a ,
p r e n s le ri, M a la ty a ’n ı n S e lç u k lu h ü k ü m d a r ı
H a le p ’i n S e lç u k lu y ö n e ti c is i n in A n te p h ü
v e h a tt a B a lis ’in A r t u k lu e m ir in d e n o lu ş a n
k ü m d a r ı y la i t t i f a k k u r d u ğ u v e i l k b a h s i g e
b ü y ü k b i r i ttif a k ile k u ş a tı ld ığ ın ı g ö r d ü le r ve
ç e n in d o ğ r u d a n y e n il d iğ i 1108’d e k i s a v a ş tır.
b u n u n b i r s o n u c u o la r a k ş e h ri te rk e tm e k z o
İle rle y e n y ı ll a r d a F re n k le r, H a le p v e Ş a m y ö
r u n d a k a ld ıla r.
M usul
lo rd u n u n
E dessa
Ş e h ir s o n u n d a M ü s lü m a n
n e ti c il e ri , M a r d in , H a r p u t v e H a s a n k e y f ’in
S u riy e
ve
A r t u k l u k r a l l a r ı d a d a h i l o l m a k ü z e re S u riy e
C e z ir e ’n in b ü y ü k k ıs m ım k e n d i t o p ra k la r ın a
ile C e z ire ’n i n M ü s lü m a n ve H ı r i s t i y a n b ü t ü n
k a tm a k ü z e re ile rle y e n , fa k a t k e n d i n i K u d ü s
82
Yj
v e Ş a m ’ın F re n k le ri ile E d e s sa ’n ı n v e T ilb e -
t o p r a k l a r ı a ra s ın d a b i r ta m p o n o la r a k k o r u
ş a r ’ın F re n k le ri ile A r t u k lu l a r a r a s ın d a k i ç o k
y a ra k M ıs ır ’d a k i fiili b a ğ ım s ız lığ ın ı s a v u n m a
s a y ıd a itt if a k ile e n g e lle n m iş h a ld e b u la n M u
n iy e tin i o r ta y a s e rm iş o ld u .
N u r e d d i n ’i n
su l h ü k ü m d a r ı Z e n g i t a r a f ı n d a n ele g e ç irild i.
ö lü m ü n d e n
s o n r a S e la
E d e s sa ’n ı n F r e n k h ü k ü m d a r ı , H a s a n k e y f ’in
h a d d i n E y y u b i c ih a t id e o lo jis in i d e ta y la n d ı -
A r t u k lu e m ir in e y a r d ım e tm e k ü z e re ş e h r i n
r a n ve H a ç l ıl a r ı h e z im e te u ğ r a t ı p K u d ü s ’ü
d e n a y rı ld ığ ın d a Z e n g i ş e h r in d u r u m u n u ö ğ
y e n id e n
re n d i v e ş e h ri ele g e ç irm e k iç in h ü k ü m d a r ı n ı n
u le m a y ı d e s te k le m e y e d e v a m e tt i, fa k a t e sa s
a lm a
i s te ğ in i a ç ık ç a
d ile
g e ti r e n
y o k lu ğ u n d a n is tifa d e e tti. A r t u k lu l a r ı b ü t ü n
s a h ip o ld u k la r ın ı k a y b e tm e k te n Z e n g i n i n ö l
E u re d d in ’in ölü m ü n d en so n ra S e la h a d d in
d ü r ü lm e s i k u r ta r d ı.
E y y u b i c i h a t i d e o l o j i s i n i d e t a y la n d ır a n
Z e n g i n i n o ğ lu N u r e d d in , y u k a r ı d a g ö r
v e H a ç lıla r ı h ez im e te u ğ r a t ıp K udüs’ü
d ü ğ ü m ü z ü z e re , u le m a y a v e rd iğ i s ık ı d e s te k
v e c ih a t h a k k ın d a ç a lış m a la r (B a d h a l-F a w a id
y e n id e n alm a i s t e ğ i n i a ç ık ç a d i l e g e t i
gib i) ile K u d ü s ’ü n y e n id e n a lın m a s ı p la n la
r ın ı n e n b a ş ın d a o ld u ğ u n d a n K u d ü s ’ü n fa z i
re n u le m a y ı d e s te k le m e y e devam e t t i , f a
le tle ri h a k k ın d a b ü t ü n lü k l ü b ir y a z ın ı s m a r
k a t e s a s e y le m le r i d ik k a t e a lın d ığ ın d a
la m a s ıy la c ih a t h a re k e ti n i n d iri lt il m e s in e ve
1183 y ı l ı g e ld iğ in d e s ı r t t a n b ıç a k la m a k
d e ta y la n d ır ıl m a s ın a b ü y ü k k a tk ıd a b u lu n d u .
F a k a t o d a İ n a b v e H a r im g ib i ö n e m li s ın ır la r
l a s u ç l a d ı ğ ı M ü slü m an lara k a r ş ı g i r i ş t i
iç in v e y a d a h a s o n ra o r a d a k i g ü ç b o ş lu ğ u n d a n
ğ i s e f e r l e r i n H ır is t iy a n la r a k a r ş ı g i r i ş
is tifa d e e d ip M ıs ır ’ı fe th e tm e y e ç a lı ş tığ ın d a
t i ğ i s e f e r l e r i n üç k a t ı o ld u ğ u g ö r ü lü r ,
k a rş ı k a rş ıy a g e ld iğ i F r e n k le r k a d a r M ü s lü
h e r ik is in d e d e k a y d a d e ğ e r b ir ile r le m e
m a n la rla , ö z e llik le A n a d o lu S e lç u k lu la rıy la
ç a tış tı. İk in c i o la r a k b a h s e d ile n d u r u m d a b ile
k a yd ed em em iştir.
M ıs ır ’a b ir b ir lik y o l la m a k ü z e re S e la h a d d in
E y y u b i’n i n a m c a s ı Ş irk u h t a r a f ı n d a n g ü ç lü k le
i k n a e d ild i. Ş irk u h v e S e la h a d d i n E y y u b i’n i n
e y le m le r i d i k k a t e a l ı n d ı ğ ı n d a 1183 y ılı g e ld i
M ıs ır ’ı ele g e ç irm e le rin d e n b irk a ç y ıl s o n ra ,
ğ in d e s ı r t t a n b ıç a k l a m a k la s u ç la d ığ ı M ü s lü
ö l ü m ü n d e n k ıs a b i r s ü re ö n c e N u r e d d in n i h a
m a n l a r a k a r ş ı g iri ş ti ğ i s e fe rle rin H ır is tiy a n -
y e t H a ç lı d e v le tle rin e k a rş ı id d ia lı b i r seferle,
l a r a k a r ş ı g i r i ş ti ğ i s e fe rle rin ü ç k a tı o ld u ğ u
o n la r ı S u riy e v e M ıs ır ’d a n b ir c ım b ız h a r e k e
g ö r ü lü r , h e r ik is i n d e d e k a y d a d e ğ e r b i r ile r
tiy le k ı s t ı r m a k iç in h a re k e te g e ç ti, fa k a t S ela
le m e k a y d e d e m e m iş tir . A n c a k k e n d i p r o p a
h a d d in E y y u b i h ız k e s ti v e ç e ş itli b a h a n e le rle
g a n d a s ı n ı n b a s k ıs ı d a y a n ıl m a z h a le g e ld i
ik i m ü te a k ip sefer g e ri d ö n d ü . B u ş e k ild e L a
ğ in d e F r e n k le r e k a rş ı h a re k e te g e ç ti ve o n l a r ı
t i n K r a ll ı ğ ın ı k e n d i t o p r a k la r ı ile N u r e d d in ’in
H ı t t i n ’d e y e n d i, g e rç i b u p o lit ik a y ı Ü ç ü n c ü
83
H a ç lı S e f e r i n in
s o n u n a k a d a r a lt ı s e n e lik
h ü k ü m d a r la r ın ın
b a ş ın ı ç e k ti ğ i s o y lu la rı n
z o rlu b i r m ü c a d e le ile te la fi e tt i. İ b n ü 'l- E s îr ’e
ö n e m l i b i r k ıs m ı,
g ö re, ö n c e d e n s e fe rle r b i t t i ğ i n d e L a tin le r i L e
s u n m a y a v e K u d ü s ’ü o n u n y a s a l l a r ı o l a r a k
v a n t ’t a n s ü r m e n i y e t in i ifa d e e tm iş s e d e ö lü m
y ö n e tm e y e fa z la s ıy la h a z ır d ı, f a k a t k a r ş ı t a
d ö ş e ğ in d e S e lç u k lu A n a d o lu ’s u n u v e I r a k ’ı
r a f p la n ı b o z d u .
f e th e tm e p l a n l a r ı y a p ıy o r d u .
S e l a h a d d i n ’e i ta a t l e r i n i
Ü ç ü n c ü H a ç lı S e f e r l e r i ’n i iz le y e n y ıll a r ,
F r e n k le r d e k e n d i t a r a f l a r ı n d a y e k p a re
g e rid e k a la n H a ç lı b e y li k le r i ile E y y u b ile r
b i r H ı r i s t i y a n b lo ğ u t e ş k il e tm iy o r d u . H a ç
a r a s ı n d a d ü z e n li b i r i ş b ir li ğ in e t a n ı k l ı k e tti.
lı S e fe rle ri ile L a tin y e r le ş im c ile r in t a v ı r la r ı
Z i r a 13. y ü z y ı l ı n ilk y a r ı s ın d a b i lh a s s a a k t i f
a r a s ı n d a k i b e l i r g i n f a r k a h a l i h a z ı r d a iş a r e t
h a le g e le n S u r iy e t ic a r e t y o l la r ı i k is i n in d e
e tm iş t ik : L a tin y e rl e ş im c ile r Y a k ın D o ğ u n u n
t o p r a k l a r ı n d a n g e ç iy o r v e L a t in l im a n l a r ı n d a
s iy a s i s is te m in e f a z la d a n “L a tin e m i r l i k l e r ”
s o n a e riy o r d u .
o l a r a k t a m b i r u y u m s a ğ la m ış tı . İd e o lo jik
a n la ş m a
s a ik le rle h a r e k e t e d e n H a ç l ıl a r g ib i, p o l i t i
V e n e d ik li le r ,
k a la r ı d i n î h ı s ı m l ı k l a r d a n ç o k d a h a fa z la b i r
ü z e r i n d e k i k ı s ı t la m a l a r ı g ö z le r ö n ü n e s e rd i v e
ş e k ild e p r a g m a t i k h a y a tt a k a lm a v e b ü y ü m e
t ic a r e t le r in i s e k te y e u ğ r a t a c a ğ ı g e re k ç e s iy le
s tr a te jil e ri y le v e y a d a h i l i h iz ip ç i m ü c a d e le
B e ş in c i
le rle b e li r le n iy o r d u : H ı t t i n S a v a ş ın d a n k ıs a
S ic ily a ’d a b ü y ü y e n , A r a p ç a y la , İs la m d i n v e
b i r z a m a n ö n c e s in e k a d a r T ra b lu s v e T ib e ry a
i lim le r iy le d e r in le m e s in e h a ş ır n e ş ir o la n ,
H er zam an
y a p m ış
H a ç lı
o la n
M ü s lü m a n la r la
İ ta ly a n la r, ö z e ll ik le
M ü s lü m a n la r a
S e f e r i’n e
s ila h
k a rş ı
s a tı ş ı
ç ık tı.
Ve
G örüyoruz k i “H a ç lı S e f e r l e r i Ç ağı” o la r a k a d la n d ır ıla n zaman
d ilim in d e b i l e m ü tte fik v e düşman seçm ede k ü l t ü r e l v e d in î f a r k
l ı l ı k l a r en f a z l a ik in c i d ereced en b ir r o l oyn uyordu . B ir t a r a f t a
b ir kurum o la r a k H a ç lı S e f e r l e r i ’n in k a d e m e li g e liş m e s i, d iğ e r
t a r a f t a is e c i h a t h a r e k e t i o lm a sın a rağm en, 12. v e 13. y ü z y ı l l a r
b o yu n ca F ren k v e M üslüman y ö n e t i c i l e r i n i z l e d i k l e r i p o l i t i k a
l a r , g er çe k a n lam d a u y g u la n a n p o l i t i k a l a r sö z k o n u su o ld u ğ u n
da p r a t ik k o l a y l ı k p o l i t i k a l a r ı y d ı .
i m p a r a t o r u A ltın c ı
m a s ın a r a ğ m e n , 12. v e 13. y ü z y ıl la r b o y u n c a
H a ç lı S e f e r in e ç ık ı p P a p a n ı n v e D o ğ u d a k i
F r e n k v e M ü s lü m a n y ö n e ti c il e r in iz le d ik le ri
d e s te k ç il e r i n in
ç ık m a la rın a
p o lit ik a l a r , g e rç e k a n la m d a u y g u l a n a n p o l i
r a ğ m e n M ü s lü m a n E y y u b i l id e r i E l-K a m il
t i k a l a r s ö z k o n u s u o ld u ğ u n d a p r a t i k k o la y lık
ile g ö r ü ş m e le r s o n u c u K u d ü s ’ü a l d ı ğ ı n d a v e
p o l itik a la r ıy d ı.
a f o r o z e d il m i ş A l m a n
ş id d e tli
k a rşı
B ü tü n b u n l a r ı n “M e d e n iy e tle r Ç a t ış
a l - K a m il ’i n e t r a f ı n d a k i M ü s lü m a n a l i m l e r
le g i r d i ğ i e n te le k tü e l d e ğ iş to k u ş iç in ö v g ü
m a s ı” te o r i s i a ç ıs ın d a n
ö n e m li ç ı k a r ı m l a
t o p la d ığ ı n d a M ü s l ü m a n - H ı r i s t i y a n iş b ir li ğ i
r ı v a r. B u te o r i d o ğ r u o lsa y d ı, m e d e n iy e tle r
i r o n i k b i r d o r u k n o k t a s ı n a u la ş tı. B u ö r n e k t e
a r a s ı n d a k i t e o r i n i n y e k p a re , “s u s ız d ı r m a z ”
o ld u ğ u g ib i, E y y u b i h ü k ü m d a r l a r ı b i r b i r l e r i
o l d u ğ u n u k a b u l e tt iğ i f a r k lıl ık la r , s iy a s i b a ğ
n e k a r ş ı s ık lık la ç e ş itli F r e n k h ü k ü m d a r l a r l a
l ıl ık v e ç a t ı ş m a la r ın g i d iş a tı n ı b e lir le m iş o l
i ş b ir li ğ i y a p tı. 1 2 6 0 ’l a r ı n b a ş la r ı M o ğ o lla r,
m a lıy d ı. E ğ e r b u H a ç lı S e fe rle ri ç a ğ ın d a b ile
A n t a k y a B e y liğ i F r e n k le r i v e K ilik y a E r m e
b ö y le d e ğ il id iy s e , e ğ e r H a ç lıl a r id e o lo jik g ü
n i l e r i n d e n o l u ş a n b i r i tt i f a k a k a r ş ı l ı k o l a r a k
d ü m lü s e fe r le r in d e n s o n r a b i r k e z L e v a n t’a
M ü s lü m a n la r ile F i li s ti n F r e n k le r i a r a s ı n d a
y e rl e ş m e le r in in a r d ı n d a n b u r a d a k i M ü s lü
ilg in ç b i r i t t i f a k ı n o lu ş m a s ın a t a n ı k l ı k e tt i.
m a n a k r a n l a r ı g ib i p r a g m a t i k s tr a te ji g e liş
D o la y ıs ıy la g ö r ü y o r u z k i “H a ç lı S e
t i r m e n i n d a y a t t ı k l a r ı n a g ö re h a r e k e t e t t i l e r
f e r le ri Ç a ğ ı” o l a r a k a d l a n d ı r ı l a n z a m a n d i
se, H u n t i n g t o n ’ın y a p tığ ı g ib i ç a ğ d a ş H a ç lı
l i m i n d e b ile m ü t t e f i k v e d ü ş m a n s e ç m e d e
S e fe rle ri v e K a rş ı H a ç lı S e fe rle ri’n i n z o r u n l u
k ü l t ü r e l v e d i n î f a r k l ı l ı k l a r e n fa z la i k in c i
o l a r a k b u g ü n v a r o ld u k la r ı h a liy le M ü s lü m a n
d e re c e d e n b i r ro l o y n u y o r d u . B ir t a r a f t a b i r
v e H ı r is t iy a n m e d e n iy e tle r a r a s ı n d a k i k a y d a
k u ru m
d e ğ e r f a r k l ı l ı k l a r d a n o r ta y a ç ık a c a ğ ın ı v a r
o l a r a k H a ç lı S e fe rle ri’n i n k a d e m e li
s a y m a m ız iç in b i r s e b e p y o k tu r.
g e liş m e s i, d iğ e r t a r a f t a ise c ih a t h a r e k e ti o l
85
Selim Tezcan