DOSTOYEVSKİ
PUŞKİN ÜZERİNE
KONUŞMA
Çeviren:
TEKTA Ş AĞAOĞLU
m\
P U ŞK İN
lu
*
Ü Z ER İN E
B / F/ S
K ü p ü şo ğ lu
D ü ze n i
ve
K O N U ŞM A ,
Y a y ın la r ı:
*
Kapak
B a sk ı:
ç e k le şt ir ilm işt ir .
25
*
B a sk ısı:
Sa im
D o st o y e v sk i
Sa n a t
So n
E r ü st ü n
*
D iz isi:
O fse t
E y lü l
*
6
*
Ç e v ir e n :
*
Kap ak
D iz g i:
1 9 8 7 ’d e
A h m e t
Tub a
Te kta ş
D ü z e n i:
G a rgı
A ğa o ğM u st a f a
*
Sa y fa
M a t b a a sı’n d a
ge r
D O ST O Y EV SK İ
PUŞKİN ÜZERİNE KONUŞMA
Çeviren :
Tektaş
A ğ a o ğ lu
B / F/ S
B lLİM / F E LSE F E / SA N A T
Y A Y IN LA R I
SA N A T
D İZ İSİ
:
6
D O ST O Y EV SK İ
F e o d o r M ih a ilo v iç
D o s to y e v s k i,
1821 y ılın d a
M os k ova ’
d a d o ğ d u . B ir d o k to r u n ik in c i o ğ lu y d u . B a b a s ı h a ş in v e h u y
s u z b ir a d a m d ı. A ile n in
gü n
ö lü
b u ld u la r .
M os k ova
S on ra d a n ,
d ış ın d a k i ç iftliğ in d e
k ö le le r i
ta r a fın d a n
b ir -
ö ld ü r ü l
d ü ğ ü a n la ş ıld ı.
D o s to y e v s k i b ir y ıl ö n ce , 1838’d e P e te r s b u r g ’a g id ip A s
k e r i M ü h e n d is lik O k u lu ’n a
d ik te n
iş te
y a z ılm ış tı.
1843’d e o k u lu
b itir
s o n r a m e m u r iy e te a ta n d ı; fa k a t, ç o k g e ç m e d e n ,
tu tu n a m ıy a c a ğ m ı
a n la d ı.
G ö r e v in d e n
o lm a y a k a r a r v e r d i. 1846’d a ilk r o m a n ı
a y r ıld ı,
bu
ya za r
İnsancıklar'ı
y a y ın
la d ı.
1849’d a P e te r s b u r g ’d a P e tr a ç e v s k i e n tr ik a s ın a k a r ış tığ ı
iç in k e n d in d e n b ir y a ş b ü y ü k a ğ a b e y i M ik h a il v e d a h a on d o k u z k iş iy le b ir lik te
ö lü m
c e z a s ın a
d i. D o s to y e v s k i
s iy a s i p o lis i
te v k if e d ild i.
ç a r p tır ıld ı. Ö lü m
s e k iz y ıl
s ü rgü n e
e lin e g e ç e n
d ı. G e n ç d e v r im c ile r e
bu
a ffe d ild ik le r in d e n
H ü kü m
oku n d u ,
y ıl
g id e c e k ti.
y a r g ıla n a r a k
Ne
c e z a s ın a h ü k ü m
h a b e r s iz id a m
a ffe d il
k i gü n ü n
fır s a tı k a ç ır m a m a y a
h a y a tla r ı b o y u n c a
b ir d e r s v e r ile c e k ti. Ö lü m
k iş i
A yn ı
c e z a la r ı s o n r a d a n
k a r a r lıy
u n u tm a y a c a k la r ı
y iy e n y ir m i b ir
y e r in e
g ö tü r ü ld ü le r .
p a p a z m a h k û m la r ı b ir e r b ir e r g ü n a h
ç ı
k a r m a y a ç a ğ ır d ı. A d a m la r s ır a y a d iz ild ile r . İl k b a ş ta k i ü ç
k iş iy i id a m
Ta m
la r ın
m a n g a s ın ın
o s ır a d a
g ö zü
ön ü n d e
s ır ık la r a
b ir h a b e r c i ç ık a g e ld i: Ç a r
h a y a tla r ın ı
b a ğ ış la m ış tı.
b a ğ la d ıla r .
H a z r e tle r i s u ç lu
M a h k û m la r a
a s ıl c e z a la n
5
b ild ir ild i, g e r is in g e r i h ü c r e le r in e g ö tü r ü ld ü le r . İk i g ü n s on
r a D o s to y e v s k i, S ib ir y a ’y a s ü r g ü n e g itm e k ü z e r e y o l a ç ık tı.
D o s to y e v s k i
1845 y ıl ın a
kadar
S ib ir y a ’d a
h a p is te
k a l
d ı. K o y u v e r ild iğ in d e o tu z ü ç y a ş ın d a y d ı, s a r a ille tin e tu tu l
m u ş tu .
C e za s ın ın
geri
1859’a k a d a r y in e
ti g ö r d ü .
ile
k a la n
k ıs m ın ı
S ib ir y a ’d a n e fe r
ta m a m la m a k
r ü tb e s iy le
ord u
iç in
h iz m e
1857’d e b ir in c i k a r ıs ı M a r y a D im itr io v n a İs a y e v a
e v le n d i.
1859’d a
d ört a y dah a
ord u d a n
a y r ılm a s ın a
M o s k o v a ’n ın d ış ın d a
iz in
ç ık tı,
fa k a t
k ü ç ü k b ir ş e h ir d e k a l
m a y a zo r la n d ı. A y n ı y ılın s o n u n d a b ü tü n b ü tü n a ffe d ile r e k
P e te r s b u r g ’a d ö n d ü . A r a d a n
1861 y ıl ı
a d ın d a
b ir
b a ş la r ın d a
D o s to y e v s k i ile
d e r g i ç ık a r m ıy a
y ıl l a r ın ı a n la ta n
ta m o n y ıl g e ç m iş ti.
b a ş la d ıla r .
Vremya
M ik h a il
S ib ir y a ’d a
Ö lüler Evinden Anılar
1861-62
s ü rgü n
y ılla r ın d a
b u d e r g id e y a y ın la n d ı. 1862’d e D o s to y e v s k i ilk A v r u p a
ge
z is in e ç ık tı. 1863’d e P o lo n y a a y a k la n m a s ıy la il g il i b ir y a y ı
n ın d a n ö tü r ü
Vremya
h a A v r u p a ’y a g itti.
k a p a tıld ı. 1863’d e D o s to y e v s k i b ir d a
B u d e fa k i, D o s to y e v s k i’n in k â h k u m a r
m a s a la r ı b a ş ın d a , k â h d a ğ d a ğ a lı a ş k m a c e r a la r ıy la v e ç o k
lu k s e fa h a t iç e r is in d e g e ç e n h a r e k e tli A v r u p a
g e z ile r in d e n
b ir iy d i.
1864 b a ş la r ın d a
y ın la n m a s ın a
iz in
tından Notlar’mı
Epoka
V r e m y a ’n m
a d ıy la
v e r d ile r . D o s to y e v s k i b u
y a y ın la m a y a
b a ş la d ı.
y e n id e n
d e r g id e
B ir a y
ya
Yeral
g e ç m e m iş ti
k i, e p e y d ir h a s ta o la n k a r ıs ı, ü ç a y s o n r a d a k a r d e ş i M ik
h a il ö ld ü le r . T e k b a ş ın a v e m e te lik s iz k a la n , ü s te lik k a r d e
ş in in
a ile s in in
y ıl ı b a ş ın d a
b a k ım ın ı d a
Epoka’y ı
ü z e r in e
a la n
D o s to y e v s k i 1865
k e n d iliğ in d e n k a p a tm a k ta n b a ş k a ç ı
k a r y o l b u la m a d ı.
O
y ıl ın o r ta la r ın d a D o s to y e v s k i’y i b ir k e r e d a h a A v r u
p a g e z is in e ç ık m ış g ö r ü y o r u z . A l m a n y a ’d a k u m a r d a n b a ş ı
nı
a la m a m a k ta d ır .
l e r i k a r ış ık v e
D ü şü p
k a lk tığ ı
fır tın a lıd ır . B ir tü r lü
k a d ın la r la
m ü n a s e b e t
y a k a s ın ı b ır a k m a y a n ,
o n u m a d d î v e m â n e v i y ık ın tın ın ta u c u n a g e tir ip k o y a n b ir
d e r d i d a h a v a r d ır : p a r a s ız lık A v r u p a ’d a b ir d a h a b u lu ş tu ğ u
es k i
6
m e tr e s i P o lin a
S u s lo v a o n u
W e s b a d e n ’d e
te k
b a ş ın a
k oyu p
b a ş k a b ir
adam a
k a ç tığ ı v a k it D o s to y e v s k i’n in
ce
b in d e o te l m a s r a fın ı ö d e y e c e k p a r a s ı yo k tu .
Y ı l s o n u n a d o ğ r u g ü ç b e lâ b ir d o s tu n d a n p a r a b u la r a k
D a n im a r k a ü z e r in d e n P e te r s b u r g ’a d ö n d ü . 1866’d a b ir d e r
Suç ve Ceza’y ı
g id e
y a y ım la m a y a
p a r a s ın ı a ld ığ ı h a ld e
daha
b a ş la d ı. F a k a t ö n c e d e n
ya k m a ya
b ile
b a ş la m a d ığ ı b ir
r o m a n ı b ir a y a k a d a r te s lim e tm e s i g e r e k iy o r d u . O y ü z d e n
Suç ve Ceza’yı
y a r ıd a
b ır a k m a k
zo r u n d a
Kumarbaz ı
iç e r is in d e y ir m i a ltı g ü n d e
k a ld ı. E k im
a yı
y a zd ı. B ir h a fta s on
r a d a b ir a y ö n c e ta n ış tığ ı s e k r e te r i A n n a G r ig o r ie v n a S n itn ik a ’y a e v le n m e te k l if e tti. 1867 Ş u b a tın d a e v le n d ile r . A r a
lık 1866’d a
Suç ve Ceza
ta m a m la n d ı.
D o s to y e v s k i’d e n p a r a
ed en
a k r a b a la r ın d a n
1867 N is a n ın d a
s ız d ır m a k iç in b ir b ir le r iy le y a r ış
k u r tu lm a n ın
A v r u p a ’y a
te k
k a ç m a k ta
y o lu n u
kan
b u ld u la r .
k oca
H a m b u rg’
d a v e d a h a s o n r a B a d e n - B a d e n ’d e D o s to y e v s k i y in e k u m a
ra
d a ld ı.
Ç ok
geçm ed en
e lle r in d e
ne
va r
ne
yok
s u yu n u
ç e k m iş ti. N e d e n s o n r a A n n a ’n ın a n a s ın d a n g e le n a z b ir p a
r a y la k ış ı g e ç ir m e k ü z e r e
D o s to y e v s k i b u n d a n
C e n e v r e ’y e v a r d ıla r .
s o n r a k i d ö r t y ıl ı k a n s ıy la
te A v r u p a ’d a g e ç ir d i. C e n e v r e , M ila n o ,
F lo r a n s a ,
b ir lik
D res d en ’
d e k a ld ıla r . C e n e v r e ’d e d o ğ a n ilk ç o c u k la r ı ü ç a y d a n a z b ir
za m a n
s o n r a s o ğ u k a lg ın lığ ın d a n
k i y e n i b ir r o m a n a b a ş la d ı:
F lo r a n s a ’d a
b ir
k ız
yevs k i
y a ’y ı
b itti.
O ra d a n
b ir b ir in e
ya zm a ya
k a ta n
ü n lü
n ih ilis t a k ım la r ın ı k o n u
1869 O c a ğ ın d a
D r e s d e n ’e g e ç tile r .
ç o c u k la r ı d ü n y a y a
Ecinniler' i
ö ld ü . B u r a d a D o s to y e v s
Budala. Budala,
g e ld i.
b a ş la d ı.
N a k a ev
a la n
b ir
S on b a h a rd a
1870 y ıl ı b a ş ın d a
Ecinniler
o la y ın ı
rom a n
ve
o
Rus
ç a ğ la r ın
o la c a k tı.
D o s to y e v s k i v e k a r ıs ı A n n a P e te r s b u r g ’a d ö n d ü k te n
ta m a m la n d ı, te fr ik a s ı d a
D o s to
1869’d a
1871’d e
s on ra
1872 A r a l ığ ın a k a d a r s ü r d ü . K a r ı
k o c a P e te r s b u r g ’a d ö n d ü k te n b ir h a fta s o n r a A n n a b ir e r
k e k ç o c u k d ü n y a y a g e tir d i.
1872 s o n u n a d o ğ r u D o s to y e v s k i h a fta lık
Graznadin d e r
Bir Ya
g is in i y ö n e tm e g ö r e v in i ü z e r in e a ld ı v e b u d e r g id e
zarın N ot Defteri
b a ş lığ ı a ltın d a s iy a s e t v e e d e b iy a t ü z e r i
7
n e a y lık y a z ıl a r y a y ım la m a y a b a ş la d ı. F a k a t d e r g i s a h ib iy
l e a r a s ı iy i g itm e d iğ in d e n 1874 y ıl ı b a ş ın d a d e r g id e n a y r ıl
d ı.
G r a z n a d in ’d e y a y ın la d ığ ı y a z ıl a r o ld u k ç a iy i k a r ş ıla n
m ış tı. H e m b u n d a n , h e m d e p a r a d u r u m u n u n b u a r a d ü z e
l ir
g ib i o lm a s ın d a n
k a r ıs ın ın
k a r a r v e r d i.
Bir Yazarın N ot Defteri’n i
y ü r e k le n ip
y a r d ım ıy la
y e n id e n
d ergi
h â lin d e
Bir Yazarın N ot Defteri,
y a y ım la m a y a
1875 v e
1877 y ıl l a n
a r a s ın d a y a y ım a d e v a m e tti. 1875’d e A n n a b ir o ğ la n
ğu
d a h a d o ğ u r d u . B a b a s ın d a n
s a ra
ille tin i a la n
çocu
çocu k ü ç
y ıl s o n r a b ir s a r a n ö b e ti s o n u n d a ö ld ü .
D o s to y e v s k i 1877 y a z ın d a v a k tiy le b a b a s ın ın ö ld ü r ü ld ü
ğ ü ç iftlik te b ir k a ç g ü n g e ç ir d i.
n ın ın
y ılın
k on u s u
b u ra d a
S o n b a h a r ın d a
a k im a
Karamazof Kardeşler
g e lm iş
rom a
o la b ilir . N ite k im
Bir Yazarın N ot Defteri’n in
a yn ı
y ıl s o n u n
Ka
d a n s o n r a ç ık m a y a c a ğ ın ı a ç ık la d ı; h e m e n a r d ın d a n d a
ramazof Kardeşler’i
y a z m a y a k o yu ld u .
D o s to y e v s k i h a y a tın ın
s on y ılla r ın d a ü n ü
b ü tü n
Ru s
y a ’d a y a y g ın , s e v ile n , s a y ıla n b ir y a z a r o lm u ş tu . 1879-80 y ıl
la n
b oyu n ca
ü nü nü
te fr ik a s ı s ü r ü p
g id e n
Karamazof Kardeşler
b ü s b ü tü n a r ttır d ı. O n u n a r d ın d a n d a P u ş k in s ö y le
v i g e ld i.
6 H a z ir a n
1880 g ü n ü
M o s k o v a ’d a P u ş k in ’in h e y k e lin in
a ç ılış tö r e n i y a p ıla c a k tı. İlk d e fa
h e y k e l d ik iliy o r d u .
Rus
R u s y a ’d a b ir R u s ş a ir in e
Y a z a r l a r ın ı
S e v e n le r D e m e ğ i b u
n e d e n le ü ç g ü n s ü r e c e k b ü y ü k b ir k u tla m a tö r e n i h a z ır la
d ı. D o s to y e v s k i’y i d e p e k is te k li o lm a d ığ ı h â ld e k o n u ş a c a k
l a r a r a s ın a k a ttıla r . T o p la n tıla r d a h a
o ld u ğ u
h â ld e
k o n u ş m a la r d a
b e iir e c e ğ i ö n c e d e n
b e lliy d i.
b ir
ç o k e d e b iy a tla
ta k ım
Ş e n lik le r in
il g il i
s iy a s a l tu tu m la r ın
ik in c i g ü n ü
kon u
ş a n T u r g e n y e v ’e B a tılıla ş m a ta r a fta r la r ın ın s ö zc ü s ü g ö z ü y
le b a k ılıy o r d u .
Is la v c ıla r a d ın a
k on u ş m a k
D o s to y e v s k i’y e
d ü ş tü .
D o s to y e v s k i s on
k o n u ş a n la r a r a s m d a y d ı.
S ö z le r in i
b i
tir d iğ in d e s a lo n b ir b ir in e g ir m iş ti. H iç ta n ış m ıy a n a d a m la r
k u c a k la ş ıy o r la r ,
8
b ağm p
ç a ğ ır ıy o r la r ,
ç ılg ın la r
g ib i D o s to -
y e v s k i’y i a lk ış lıy o r la r d ı. D o s to y e v s k i’n in s ö z le r i o g ü n o r a
da
h a z ır b u lu n a n la r ın
ş a h s ın d a b ü tü n
v e k a fa s ın ı u ğ r a ş tır a n
R u s y a ’n ın
g ö n lü n ü
ç o k c a n lı b ir n o k ta y a d o k u n m u ş tu .
D o s to y e v s k i o la y d a n b ir k a ç s a a t s o n r a k a r ıs ın a y a z d ığ ı b ir
m e k tu p ta o g ü n ü
ş ö y le a n la tıy o r :
«B ü tü n in s a n la r ın
ğ im
za m a n
b ü tü n
K o n u ş m a m ın
e le le v e r m e s i ü lk ü s ü n ü
s a lo n
s on u n a
is te r i n ö b e tin e
d ile g e tir d i
tu tu lm u ş
g e ld iğ im d e o r ta lığ ı ç ın la ta n
g ib iy d i.
ç ığ lık la
r ı s a n a a n la ta m a m . B ir b ir in i h iç ta n ım a y a n a d a m la r a ğ la
ş ıp
d u r u y o r la r ,
daha
b ir b ir le r in i
k u c a k lıy o r la r ,
b undan
iy i in s a n la r o la c a k la r ın a , k o m ş u la r ın d a n
cek yerd e
D erk en
o n la r ı s e v e c e k le r in e
b ü tü n
g e ld ile r ;
m ille t
Y a ş lı
y e r in d e n
b a ş lı h a n ım la r ,
la r , h e p s i g e lip
y e m in
fır la d ı,
b illa h
k oş a
ö ğ r e n c ile r ,
e d iy o r la r d ı.
k oş a
y a n ım a
yü k s ek
m em u r
b e n i k u c a k la d ıla r , y a n a k la r ım d a n ö p tü le r .
H e p s i, h e p s i s e v in ç g ö z y a ş la r ı d ö k ü y o r d u . Y a r ım
d u rm a d a n
a r a y a ş lıc a
ra n !
ik i a d a m
«A m a
y o lu m u
k es ti. « Y ir m i y ıl' v a r b ir b ir i
S en
y ü zü n e b ile b a k m a z d ık »
ş im d i k u c a k la ş ıp b a n ş tık . Ş e n s in
b iz im
K a la b a lığ ın
b e r !»
s a a t h iç
a d ım ı ç a ğ ır d ıla r , b e n d e n y a n a e l s a lla d ıla r . B ir
m iz e d ü ş m a n d ık , b ir b ir im iz in
d ile r .
s on ra
n e fr e t e d e
e r m iş
a d a m ım ız s ın ,
iç in d e b a ğ ır a n la r v a r d ı:
d e
b iz i b a r ış tı
p e y g a m b e r im iz s in !»
«P e y g a m b e r , P e y g a m
K o n u ş m a m d a b ir ik i k e lim e y le
ö vd ü ğ ü m
Tu rgen yev
k o ş a k o ş a g e ld i k e n d in i k o lla r ım a a ttı.. G ö z le r i d o lu d o lu y
d u . A n n e n k o v k o ş tu
ö p tü .
«S e n
bana.
O
g e ld i e lim i y a k a la d ı,
b ir d a h is in ,
s ır a d a
îv a n
d eh a d a n
A ksa kov
o m u z b a ş ım d a n
d a ü s tü n s ü n !»
d iy o r la r d ı
k ü r s ü y e fır la d ı.
H e r k e s in
ö n ü n d e , k o n u ş m a m ın b ir k o n u ş m a d e ğ il, ta r ih î b ir o la y o l
d u ğ u n u s ö y le d i: U fk u k a r a b u lu tla r s a r m ış k e n D o s to y e v s k i’
n in s ö z le r i g ü n e ş g ib i p a r la y ıp
d ü n y a y ı ış ığ a
b o ğ m u ş tu ; o
a n d a n te z i y o k k a r d e ş lik ç a ğ ı b a ş la y a c a k , b ü tü n a n la ş m a z
lık l a r s o n a e r e c e k ti. H e r k e s
D erk en
y in e
k u c a k la ş ıp
« ö y le ,
ö y le » d iy e
öp ü ş m eye
b a ğ ır ıy o r d u .
b a ş la d ıla r .
s o n v e r ild i. B e n a c e le s a h n e n in d ış ın a k a ç a y ım
T o p la n tıy a
d e d im , s a
lo n d a n g e lip y o lu m u k e s tile r . H e p b ir d e n - b ilh a s s a k a d ın
l a r - e lle r im i ö p ü y o r la r d ı.
O
s ır a d a
ö ğ r e n c ile r s ö k ü n e tti.
9
B ir i y e r e y u v a r la n d ı. İs te r i n ö b e tin e tu tu lm u ş g ib i k ıv r a n
d ı d u r d u o r d a ; a z s o n r a d a b a y ıld ı. Z a fe r b u n ih a y e t! T a m
z a fe r !»
P u ş k in tö r e n le r i o a k ş a m
e s e r le r in d e n
b er»
s o n a e r d i. S o n o la r a k ş a ir in
p a r ç a la r o k u n d u . D o s to y e v s k i’y e d e « P e y g a m
ş iir in i o k u ttu la r . P u ş k in
y e v s k i ş ö h r e tin in
tö r e n le r in in
s on u n d a
D o s to
e n yü k s e k b a s a m a ğ ın a v a r m ış tı.
O y ıl A ğ u s to s a y ın d a
Bir Yazarın N ot Defteri’nin
b ir s a y ıs ın d a P u ş k in s ö y le v in i v e k e n d is in i y e r e n le r e
d iğ i c e v a b ı y a y ın la d ı. A y n ı y ılın
Kardeşler
ö ze l
ver
Karamazof
s o n b a h a r ın d a
s o n a e r d i.
1881 y ıl ı O c a k a y ın d a
Bir Yazarın Not Defteri’n in
yen i
s a y ıs ın ın h a z ır lık la r ı h e n ü z b itm iş ti k i D o s to y e v s k i b ir d e n
h a s ta d ü ş tü , 28 O c a k g ü n ü a k ş a m v a k ti ö ld ü .
B ir ik i s a a t s o n r a b u n d a n h a b e r s iz b ir
D o s to y e v s k i’n in
lu p
k a y ın
ta ş tığ ın ı g ö r ü r .
iç e r i g ir m e y e
g e z id e n
b ir a d e r i m e r d iv e n le r in
Ş a ş k ın
s a v a ş ır k e n
ş a ş k ın
ön ü n e
k a la b a lığ ı
ç ık a n
d ön en
a h a liy le
d o
d ir s e k le y ip
b ir iy le
a r a la r ın d a
ş ö y le b ir k o n u ş m a g e ç e r :
—
B e y e fe n d i b ir iy il ik e d in , s ö y le y in
—
N ed en
b a h s e d iy o r s u n u z?
— ■ C e n a z e iç in
b iz e v e r s in le r .
N e y i v e r s in le r ?
g e ld ik . T a b u tu
d e m e k is tiyo r u m .
—
N ’o lu y o r ya h u , ö le n k im ?
■—
B ilm e m v a lla , a d ın ı u n u ttu m . Y a z a r ın b ir iy m iş . K a
p ıc ı s ö y le d i.
R u s y a ’n ın ta r ih in d e ilk d e fa b ir y a z a r ın ö lü m ü
o yu n u
ilg ile n d ir e n
y e v s k i’n in
cen a zes i
b ir o la y o lm u ş tu . 31 O c a k g ü n ü
k a ld ır ıld ığ ın d a
ta b u tu
kam u
D o s to
a r d ın d a n
o tu z
b in k iş i yü r ü y o r d u .
D o s to y e v s k i
S ib ir y a ’d a n
çok
d e ğ iş ik
s iy a s î
g ö r ü ş le r le
d ö n d ü . B ir z a m a n la r u ğ r u n d a h a y a tın ı te h lik e y e a ttığ ı d ü
ş ü n c e le r in d e n
y o lu n u n
es er
k a lm a m ış tı.
h ü r r iy e t u ğ r u n d a
A r tık
R u s y a ’n ın
s a v a ş m a k , lib e r a l
ile r le m e
d e v r im c ilik
o ld u ğ u n a in a n m ıy o r d u . G e le n e k le r e b a ğ lı, Ç a r ın ik tid a r ın a
s a y g ı g ö s te r e n ,
a ç ığ a
10
d in i v e
k ilis e y i e l
ü s tü n d e
s a ğ c ı b ir tu tu m a b e l b a ğ la m ış tı.
tu ta n ,
a ç ık ta n
G e r ic i d ü ş ü n c e le r i
v a r d ı.
Zam an
y e tç iliğ e
za m a n
g e lm e z y a z ıl a r
da
y a y ın lıy o r d u .
g e ç ir d iğ i s ü r g ü n
a c ıla r ın ,
y a ln ız lığ ın ,
b ir d ü ş ü n c e v e
b aşka
k e n d in i k o y u n u n
B u y o la
y ılla r ın ın ,
b ir m illi
ç e k tiğ i
k en d i
o r ta m ı b u lm a
ip e s a p a
g ir m e s in d e
ora d a
k ork u n u n ,
e y le m
ş e y le r in
k oyu s u
Bir Yazarın N ot Defteri’n d e
k a p tır ıy o r ,
S ib ir y a ’
s ık ın tıla r ın ,
g ö r ü ş le r in e
u ygu n
k a ygu s u n u n
ve d a h a
e tk is i o lm u ş o la b ilir . Y a ln ız , b ir n o k ta
D o s to y e v s k i R u s to p lu m u n u n y ü z y ü z e
da,
g e ld iğ i a n a m e s e le
y i iy i a n la m ış tı.
S ib ir y a ’d a
R u s y a ’y ı
g e ç ir d iğ i
k a lk ın d ır m a
ö r n e k a la n
te c r ü b e le r d e n
ve
s on ra
m e d e n ile ş tir m e
D o s to y e v s k i
y o lu n d a
B a tı’y ı
ç a b a la r ın d o ğ r u lu ğ u n a in a n m a z o lm u ş tu ; B a tı
lıla ş m a d a n y a n a o la n R u s a y d ın la r ın ın ö n c ü lü k id d ia la r ın ı
da
k a b u l e tm e z o lm u ş tu . Ç ü n k ü
a yrı
d ü ş m e s in in
Rus
to p lu m u
a y d ın
iç in d e
ta k ım ın ın
n a s ıl b ir
h a lk ta n
d iy a le k tik
ç a tış m a y a y o l a ç tığ ın ı g ö r m ü ş tü . D e d iğ i g ib i, o r ta d a b ir b i
r in d e n h a b e r s iz, h a ttâ b ir b ir in e d ü ş m a n « İ k i R u s y a » v a r d ı.
P u ş k in
s ö y le v in i y a y ın la r k e n
la r ın ı k o n u ş tu r u r k e n , o n la r a
y a z d ığ ı
ö n s ö zd e
Rus
a y d ın
«R u s h a lk ın ı y e n id e n y a r a ta
c a ğ ız ; d a h a o lm a z s a R u s h a lk ın ı il g a e d e r iz » d e d ir tm e s i b o
ş u n a d e ğ ild ir . H a lk ı e lin d e n
tu tu p
k a lk ın d ır m a ,
a y d ın lığ a
k a v u ş tu r m a id d ia s ıy la o r ta y a a tıla n R u s a y d ın ı h a lk ın g e r
ç e k le r in e g ö z le r in i yu m m u ş , k e n d i k a fa s ın d a s o y u t m u
y u t b ir ü lk ü
o r ta m ı y a r a tm ış , h a lk ı k e n d i k a tın a
s e v d a s ın a k a p ılm ış tı. B u ö y le s o y u t d ü ş ü n c e v e g ö z le m
m e lle r in e d a y a n a n ö y le s o y u t b ir ü lk ü y d ü
s i iç in
s a h id e n
h a lk ı y e n id e n
to y e v s k i b u n u n
ne
d em ek
y a r a tm a k
s o
ç ık a r m a
te
k i, g e r ç e k le ş m e
g e r e k e c e k ti.
o ld u ğ u n u , s o n u ç la r ın ın
ne
D os
o la
c a ğ ın ı iy i b iliy o r d u . O n u n iç in R u s a y d ın ın ın b e l b a ğ la d ığ ı
« h a lk ı k e n d i k a tm a ç ık a r m a »
ra m
o ld u ğ u n u
a n la tm a y a
k a v r a m ın ın
s a v a ş tı.
Bu
y a n lış
k a v r a m ın
b ir k a v
a ltın d a
b a ş k a tu tu m la r ın , b a ş k a e ğ ilim le r in , b a ş k a k a y g ıla r ın
y a t
tığ ın ı s e zm iş ti.
G ö r m ü ş tü
k i R u s y a ’d a a y d ın la r , h a lk ın s e fil b ir h a y a t
k a r ş ılığ ın d a ö m r ü
b oyu n ca
ç a lış ıp
d id in m e s i p a h a s ın a a y
d ın o lm u ş k iş ile r d i. G e ç im le r i d o ğ r u d a n d o ğ r u y a h a lk ın s ır 11
tın d a n d ı. H a lk ın iç in d e n te k tü k e ğ itim
g ö r m ü ş , « a y d ın la n
m ış » k iş ile r ç ık a r tm a n ın s o n u cu h a lk ın b ü tü n ü y le a y d ın la
r ın k a tm a ç ık m a s ı, a y d ın la n m a s ı d e ğ il, a y d ın la r la h a lk a r a
s ın d a s ın ıf a y r ılık la r ın ın a r tm a s ı, a y d ın k a tla r iç in d e h a lk
ta n
a y r ı b ir s ın ıf b ilin c in in b e lir ip k ö k le ş m e s iy d i. G id e r e k ,
h a lk ı a y d ın la r ın k a tm a ç ık a r m a ü lk ü s ü b ir A l i C e n g iz o y u
nu ndan
ö te y e
v a r m ıy o r d u .
Ru s
to p lu m u
iç in d e
a y d ın la r
im tiy a z lı k iş ile r d i. B ü yü k ç o ğ u n lu k b u im tiy a z a d a y a n a r a k
o k u r y a z a r o lm u ş , s o n r a d a o k u r y a z a r o lm a n ın k e n d ile r i
n e v e r d iğ i b a ş k a
im tiy a z la r a
k o n m u ş tu .
ta n n e k a d a r u za k la ş ır s a , h a lk a
h a lk ı n e k a d a r
im tiy a z la r ı
s a ğ la m a
k e n d in d e n
a ş a ğı görü r,
h e r b a k ım d a n R u s
Rus
d e m e k ti. B u a r a d a
pa
d ü ş er s e,
g ö r e v i)
o kadar
B a tı to p lu m la r m ın
to p lu m u n a , B a tı m e d e n iy e tin in h e r b a
m e d e n iy e tin e
ü s tü n
o ld u ğ u
ta r tış ılm a z b ir te m e l ilk e o la r a k g e r e k
h a lk ç a
k iş i h a lk
ya b a n
k ü çü k d ü ş ü rü rs e
( m e d e n î h a y a t ta r z ı, ö n d e r lik
b a ğ la n m ış
k ım d a n
A y d ın
ne kadar
görü ş ü ,
ü z e r in d e
a y d ın la r c a g e r e k s e
k a b u l e d ilm e liy d i. B a tılıla ş m ış R u s a y d ın la r ı A v r u
m e d e n iy e tin in
h a lk a y d ın la r ın
R u s y a ’d a k i
ü s tü n lü ğ ü n ü
te m s ilc ile r iy d ile r .
O
h a ld e
k a b u lle n m e li, d o la y ıs ıy la
d ın la r ın
ö n d e r liğ in i
b e n im s e m e liy d i.
H a lk
ile r le m iş
a y d ın la r n e d e r s e o n u y a p a c a k tı.
geri
a y
k a lm ış tı;
B ö y le lik le to p lu m iç in d e im tiy a z lı b ir s ın ıfın h a k im iy e
tin i s a ğ la m a
ğ in d e n
b a ğ la y a c a k
a tılm ış
o lu y o r d u .
ü lk ü
ve
a h lâ k te m e lle r i k e n d ili
D o s to y e v s k i b u n u n
d ü p e d ü z b ir
s ö m ü r g e c i a h lâ k i o ld u ğ u n u g ö r d ü v e o n a k a r ş ı ç ık tı.
A y n ı za m a n d a
D o s to y e v s k i g ö r d ü
ki bu
d u ru m d a
a y
d ın la r ın R u s h a lk ın ı k e n d i k a tla r ın a ç ık a r ıp A v r u p a lıla ş tır
ma, adam
e tm e
r a r lı o ld u ğ u
b a ş k a , h a lk ın
s öz ed erk en
ç a b a la r ı s a m im î o ls a
dahi
k a d a r b o ş u n a d ır d a . Ç ü n k ü
d erd i b a şka .
h a lk
a ç lık ta n
z a r a r lıd ır ;
a y d ın la r ın
A y d ın l a r A v r u p a
k ır ılıy o r .
za
d erd i
k ü ltü r ü n d e n
A y d ın l a r
s iy a s a l d e
m o k r a s iy i ö zle r k e n , h a lk k ö le lik v e g iz l i iş s iz lik b o y u n d u r u
ğu
a ltın d a e z iliy o r .
A y d ın l a r
B a tın ın
ü s tü n lü ğ ü n d e n
v u r u r k e n , h a lk in s a n y e r in e k o n u lm a m a n m
A y d ın l a r
12
h a lk ın
d in in e
y ü k le n ip
b a tıl
d em
a c ıs ın ı ç e k iy o r .
in a n ç la r ıy la
a la y
e d e r k e n , d in in v e k ilis e n in h a lk ın s ö m ü r ü lm e s in e y a r d ım c ı
o lm a s ın d a n
y a k ın ır k e n , İk tis a d î,
l a r a ltın d a in im
ra ca ğı u m u t
in im
k a p ıs ı
to p lu m s a l,
in la y e n h a lk ın
k a lm a m ış tır .
a y d ın la r is te d ik le r i k a d a r
s iy a s a l
b a s k ı
d in d e n
b a ş k a b a ş vu
b ö y le
s ü r ü p g ittik ç e
Bu
« b iz h a lk ın ö n c ü s ü y ü z » d e s in le r
h a lk a y d ın la r ı k e n d i c a n d ü ş m a n ı b ile c e k tir .
D o s to y e v s k i g ö r d ü k i, a y d ın la r la h a lk a r a s ın d a k i b u k u
tu p la ş m a
na,
a y d ın la r ın
h a lk ın
g ü ç te n
gerçek
coş k u n
yo k s u n
ön cü
g ö r e v le r in i
h e y e c a n ın ın
k a lm a la r ın a ,
ş a ş ır m a la r ı
k e n d ile r in e
h e r a k ılla r ın a
s a ğ la y a c a ğ ı
es en i
k era m et
s a n m a la r ın a , k e n d i s ın ıf ç ık a r la r ın a u y g u n h e r tu tu m u ö n
c ü lü k le k a r ış tır m a la r ın a y o l a ç ıy o r . B u d a h a lk ı b ü tü n b ü
tü n
k e n d i iç in e k a p a tıy o r . B â tıl in a n ç la r ın d a n
b a ş ın ı k a l-
d ır a m ıy a n h a lk y o b a z la r ın ç ık a r c ı ç e v r e le r in e lin e d ü ş ü yo r
h a lk ın
a ld a tılm a s ın a
ya ra ya n
o r ta m
b ö y le c e
s ü rü p
g id i
yor.
D o s to y e v s k i 19. y ü z y ıl
R u s y a s m d a iş te b u k ıs ır d ö n g ü
d e n k u r tu lm a y o lla r ın ı a r iy a n k iş ile r d e n d i. E s e n lik yo lu n u ,
a y d ın la r ın
h a lk ı k e n d i k a tla r ın a ç ık a r m a s e v d a s ın d a n v a z
g e ç ip h a lk la , h a lk ın k a tın d a e le le v e r m e le r in d e g ö r ü y o r d u .
A y d ın l a r ı h a lk m
ih tiy a ç la r ın ı
H erş eyd en
k a d e r in e
g örm eye,
çok
a y d ın la r ı
le r o ld u k la r ın ı g ö r m e y e ,
d ı. H a lk la
k a tılm a y a ,
h a lk la
b ir lik te
h a lk m
h a lk ın
g e r ç e k le r in i,
ç a lış m a y a
s ır tın d a n
y a n i k e n d ile r in i
(d o ğ r u
k im s e
ta n ım a y a
a y d ın la r a r a s ın d a k u r u la c a k k ö p r ü n ü n
la m te m e lin in d e
ç a ğ ır d ı.
g e ç in e n
ç a ğ ır
en s a ğ
y a d a y a n lış ) h a lk ın d in i o ld u ğ u
n a in a n ıy o r d u .
D o s to y e v s k i b e lk i
y ü r e k te n
d in d a r b ir a d a m
d e ğ ild i.
A m a g e ç ir d iğ i h a y a t te c r ü b e s i s o n u n d a A l l a h a in a n c ın , d i
n in
d o ğ r u lu ğ u n u n
to p lu m u n
v e in s a n ın
a y a k ta
k a lm a s ı
iç in k a ç ın ılm a z b ir v a r s a y ım o ld u ğ u k a n ıs ın a v a r m ış tı. Y a
n i d in i in a n c a b ir y e r d e a k ıl y o lu y la v a r m ış tı.
B u n u n ya -
n ıs ır a R u s y a ’d a O r to d o k s
h a y a tın d a
ki
b ü yü k
d in in in
ö n e m in i g ö r m ü ş , h a lk m
R u s h a lk ın ın
d in in in
a r d ın d a
h a lk ın
c a n lılığ ın ın y a ttığ ın ı s ezm iş ti. O n u n iç in h a lk ın d in i in a n ç
l a r ın ı
k oru m a k ,
k ilis e y i
d e s te k le m e k
g e r e ğ in i
d u yd u .
Bu
13
y o ld a k e n d in i b ir ta k ım
d iğ im
g ib i, m iz a c ın ın
a ş ın tu tu m la r a k a p tır m a s ın d a , d e
v e h a y a tta b a ş ın d a n
y ü k e tk is i o lm u ş tu r . A m a b u , to p lu m
m iş
o lm a s ın a b ir e n g e l d e ğ ild ir ; b iz im
d oğru
b ir n o k ta y a
p a rm a k
g e ç e n le r in
bü
d iy a le k tiğ in i iy i s e z
d e D o s to y e v s k i’n in
b a s tığ ın ı g ö r m e m iz e
en gel
o l
m a m a lıd ır .
Y a l n ız b u r a d a , z a m a n ın
de
D o s to y e v s k in in
y e v s k i’n in
gü nü n
h a lk
o ld u k ç a
ve
d ü ş ü n ce
a k ım la r ı ç e r ç e v e s in
y e r in i iy i b e lir tm e k
h a lk ç ılık
y a y g ın
b ir
g e r e k iy o r .
D o s to
a n la y ış ı k e n d i s e z g is i k a d a r ,
d ü ş ü n c e s in e
d a y a n ıy o r d u :
p ü lizm . 19. Y ü z y ıl R u s P o p ü liz m i ç e r ç e v e s in d e is e
Po
a m a ç la
r ı v e y ö n te m le r iy le b ir b ir in e ta b a n ta b a n a k a r ş ıt ik i tu tu m
y a n y a n a g e lm iş ti. B ir y a n d a D o s to y e v s k i g ib i y ö n e tic i
a y
d ın s ın ıfla h a lk a r a s ın d a y a b a n lığ ın g id e r ilm e s in i d e r t e d i
n e n le r , h a lk a y ö n e lm e k , h a lk a s e s le n m e k , h a lk ta n
k ıs ır
d ön gü d en
k u r tu lm a
y o lla r ın ı
a r a y a n la r
o lm a k la
va rd ı- ,
ö te
y a n d a p o p ü liz m in h a lk ı yü c e ltm e s in i, h a lk ın b e n liğ in i b a ş ta c ı e tm e s in i fır s a t b ilip
y a p m a c ık b ir h a lk ç ı h e y e c a n
or
ta m ı y a r a ta r a k Ç a r lık e m p e r y a liz m in i s ü r d ü r m e k v e g e liş
tir m e k
h eyeca n
ve
d ü ş ü n c e te m e lin d e n d e s te k g ö r e n s a ld ır g a n b ir tu tu m u
k a y g ıs ın d a
İs
l a v c ılık
o la n la r . B u n la r p o p ü liz m in
m a s k e s i a ltın d a
k en d i s öm ü rgeci
e m e lle r in e
a ra ç
k ılm ış la r d ı. A y r ıc a h a lk ın h e y e c a n la r ın ı v e in a n ç la r ın ı s ö
m ü r e r e k k u r u lu
p ü liz m in
lu
d ü ze n i a y a k ta tu tm a y a s a v a ş m ış la r d ı. P o
k e n d i k ö k te n c i tu tu m u n u
b oş a
ç ık a r a n la r , k u r u
d ü ze n e b a ta n u ç la r ın ı k ö r e lte n le r b u n la r d ır .
D o s to y e v s k i z a m a n
e tm iş
g ib i g ö r ü n m e s in e
zarın N ot Defteri’n d e
za m a n
b u g ib ile r in
ra s m en
o n la r d a n
y o l a r k a d a ş lığ ı
d e ğ ild i.
Bir Ya
Is la v c ıla r a g a y e t a ğ ır h ü c u m la r ı v a r
d ır . D o s to y e v s k i d ış a r d a n a k ta r m a , y a p m a c ık ü lk ü le r in b a s
k ıs ı a ltın d a h a lk m
e z ilm e s i v e c a n lılığ ın ı y itir m e s i te h lik e
s in e k a r ş ı R u s a y d ın la r ın ı u y a r m a y a
ç a lış a n la r d a n d ı. H a l
k ın g e r ç e k ih tiy a ç la r ın ı h e s a b a k a tm a d a n s o y u t k a v r a m la r
ve
ü lk ü le r
u ğru n a
h a lk ı,
ya n i
in s a n ı in k â r a
k a lk ış a n la r a
k a r ş ı ç ık tı.
H a lk ı, y a n i in s a n ı d e d im . D o s to y e v s k i b u m e s e le y i y a l
14
n ız R u s y a ’n ın
b ir m e s e le s i o la r a k
y a ln ız R u s y a ’y ı d e ğ il
b ü tü n
e le
ça ğd a ş
a lm a d ı.
T e h lik e n in
in s a n lığ ı te h d it e ttiğ i
n i, y a n lış tu tu m u n y a ln ız R u s a y d ın ın ı d e ğ il ç a ğ d a ş in s a n ı
ç ık m a z a
s o k a c a ğ ın ı g ö r m ü ş tü .
N ite k im
b ü yü k
r o m a n la r ı
n ın a r d ın d a y a ta n d ü ş ü n ce , b ir y e r d e , b u n d a n b a ş k a b ir ş e y
d e ğ ild ir . D ü n y a e d e b iy a tın ın y e tiş tir d iğ i e n b ü y ü k a h lâ k v e
s iy a s e t y a z a r la r ın d a n
b ir iy d i.
a h lâ k m e s e le s i o ld u ğ u n u
Suç ve Ceza' d a ,
S iy a s a l
m e s e le n in
ön ce
b ir
b iliy o r d u .
b a z ı h â lle r d e h a lk ı « il g a »
r e t e tm e y i k e n d i h a k la n
s a y a n la r ın
o r ta k
e tm e y e c ü
m a c e r a s ın ı e le
a ld ı. Z a m a n ın ın g e r ç e k R u s a y d ın ı ö r n e ğ i R a s k o ln ik o v k e n
d i g e le c e ğ i u ğ r u n d a , ile r d e , in s a n lığ a e d e c e ğ i h iz m e tle r u ğ
r u n d a , h a s is , s ö m ü r g e n b ir te fe c in in c a n ın ı a lm a y a k e n d in
de hak
g ö r m ü ş tü .
s u ç s u z b ir
a r d ın d a n ,
ra
in s a n ın
K a fa s ın d a
c a n ın a
ta s a r la d ığ ı p la n ı u y g u la r k e n
k ıy m a k
zo r u n d a
k a ld ı.
ö n c e c ü r e tin in b ir iş e y a r a m a d ığ ım
S ib ir y a
s ü rg ü n ü
on a ,
adam
ö ld ü r m e y e
h a k k ı o lm a y a c a ğ ın ı a n la ttı. S ü r g ü n
B u nu n
görd ü , s on
h iç b ir
za m a n
c e z a s ın ın s o n u n a v a r
m a d a n R a s k o ln ik o v b ir b a ş k a g e r ç e ğ i d a h a g ö r m ü ş tü :
Su
çu , in s a n lık a d m a c ü r e t e tm e h a k k ın ı k e n d in e y a k ış tır m a s m d a y d ı. C e za s ı k e n d in d e n
tiğ i a c ıla r a
k a tılm a k
a şa ğı görd ü ğü
o ld u . G ü n a h ın ın
in s a n la r ın
çek
k e fa r e tin i ö d e y e b il
m e s i iç in , y a n i y e n id e n h a y a ta d ö n e b ilm e s i iç in , o in s a n la r
dan
b ir i
o lm a s ı g e r e k iy o r d u .
k a r ş ılığ ı d e ğ il, h a y a tın ın
Ç e k tiğ i c e z a
iş le d iğ i s u ç u n
d a y a n a ğ ı o la c a k tı.
Tektaş Ağaoğlu
13 M a r t 1964
L on d ra
15
I
B ÎR
A Ç IK L A M A
Bir Yazarın N ot Defteri’n in
o la r a k s u n d u ğ u m u z s ö y le v i b u
d e, R u s
bu
s a y ıs ın d a b a ş lıc a k o n u
y ıl H a z ir a n
E d e b iy a tın ı S e v e n le r D e m e ğ i’n in
a y ın ın
b ü yü k
s e k iz in
to p la n tı
s ın d a k a la b a lık b ir d in le y ic i to p lu lu ğ u ö n ü n d e v e r d im . K o
nuşm am
b ü yü k
te p k i
u y a n d ır d ı.
Kon u
P u ş k in ,
P u ş k in ’in
ö n e m i v e a n la m ıy d ı. B ir a r a k ü r s ü y e , ç ık a r a k h e r k e s in k e n
d is in e Is la v c ıla r ’m ö n d e r i g ö z ü y le b a k tığ ın ı h a tır la ta n İv a n
S e r g e y e v iç A k s a k o v k o n u ş m a m ın
b a ş lı b a ş ın a b ir o la y o l
d u ğ u n u s ö y le d i. Ş im d i b u n d a n s ö z e d iy o r s a m , k e n d im i g ö k
le r e
ç ık a r m a k
iç in
d e n d ir : K o n u ş m a m
ve
s a d e c e te k b ir
d e ğ il,
şu
g e r ç e k te n
görü ş
n o k ta y ı b e lir tm e k
b ir
o la y
a ç ıs ın d a n
o ld u y s a
b a k ıld ığ ın d a
is te d iğ im bu
s a d ece
d oğ ru d u r.
Ş im d i n iy e tim b u n u b ir a z d a h a a ç m a k , b u ö n s ö zü o n u n iç in
y a z ıy o r u m . K o n u ş m a m d a P u ş k in ’in R u s y a iç in ta ş ıd ığ ı ö n e
m i ş u d ö r t g ö r ü ş a ç ıs ın d a n g ö z le r ö n ü n e s e r m e y e ç a lış tım :
1.
D e r in s e zg is i, d e h a s ı v e a p a k R u s y ü r e ğ iy le P u ş k in ,
ç a ğ d a ş a y d ın to p lu m u m u z u ıı tu tu ld u ğ u h a s ta lığ ı b e lli b a ş lı
b e lir tile r iy le
görü p
o r ta y a
s e r e n le r in
ilk i
o lm u ş tu r .
Pu ş
k in ’in e le a ld ığ ı to p lu m k a tı, b u to p r a k ta n k ö k le r in i k o p a r
m ış , h a lk m
ü s tü n e ç ık m ış
u fa c ık b ir zü m r e y d i. P u ş k in
z ü m r e y i iç in d e n k u r c a la y ıp
n e ğ in i
b iz e
g ö s te r d i.
a r a m ız d a k i o lu m s u z a d a m
H u zu rs u z,
is te d iğ in i b u la m a m ış
bu
ör
b ir
17
a d a m d ır b u . K e n d i ü lk e s in e , k e n d i ü lk e s in in
g ü c ü n e in a n
c ı k a lm a m ış tır . S o n u n d a h e m R u s y a ’y ı h e m d e k e n d in i ( y a
n i k e n d i to p lu m
k a tın ı,
k e n d i a y d ın
o r ta m ın ı)
in k â r a
ka
d a r v a r ır . B a ş k a la r ıy la b ir lik te ç a lış m a y a y a n a ş m a z, fa k a t
ç e k tiğ i a c ı iç te n v e g e r ç e k tir . A l e k o v e O n e g in ,
m ız d a s ü r ü y le r a s tla d ığ ım ız b e n z e r le r in in
O n la r ın
a r d ın d a n
r e n z k i’le r ,
P e k o r in ’le r ,
T o ls to y ’u n
Savaş ve
e d e b iy a tı
ö n c ü le r i o ld u la r .
Ç iç ik o v ’la r ,
R u d in ’le r ,
B a r ıs ın d a k i
L a v-
B o lk o n s k i’le r ,
d a h a b a ş k a la r ı s ö k ü n e tti v e ilk ö n c e P u ş k in ’in
o r ta y a
a t
tığ ı k a v r a m ın g e r ç e ğ e n e k a d a r u y g u n o ld u ğ u n u g ö s te r d i
le r .
P e tr o ’n u n
b ü yü k
d e v r im le r in d e n
s on ra
iç im iz d e
b e li
r e n b u k o r k u n ç to p lu m ille tin i b u lu p ç ık a r a n in s a n ı, o n u n
a k ıl v e
d eh a
y ü c e liğ in i n e
k a d a r ö v g ü y le ,
s e v g iy le
ansak
y e r id ir . P u ş k in g e lip y a r a y a p a r m a k b a s m a s a y d ı, b u g ü n il
le tim iz i b ö y le y a k ın d a n b ile m e y e c e k tik . B iz i ilk
o o ld u . İlle tin
ö ld ü r ü c ü
R u s to p lu m u
o lm a d ığ ı u m u d u n u
iy i e d ile b ilir d i, y e n i b a ş ta n
a v u ta n
da
b iz e o a ş ıla d ı
c a n la n d ır ıla b ilir
d i - e ğ e r h a lk ın g e r ç e ğ in e k a p ıla r ın ı a ç ık tu ta r s a .
2.
İlk
d u . K im
o o ld u
b iz e g e r ç e ğ i g ö s te r e n . S a h id e n
ilk
o o l
v a r d ı d a h a ö n c e ? D o ğ r u d a n d o ğ r u y a R u s g ö n lü n
d en k op u p
g e le n , h a lk ım ız ın , k e n d i ö z to p r a ğ ım ız ın
ğ in d e n fış k ır a n
R u s a h lâ k
g ü z e lliğ i, ilk
k a ttığ ı k iş ile r d e k e n d in i b u ld u . T a n ık
m ı is tiy o r s u n u z? İş
te T a ty a n a : K o r k u n ç y a la n d a n k e n d in i k o r u y a n
k a d ım . T a r ih
s a y fa la r ın d a y a ş ıy a n
d a k i k eş iş v e
Yüzbaşının
d iğ e r le r i.
o lg u n R u s
Boris Godurıov’
k iş ile r :
G e r ç e k ç i b ir
gerçe
P u ş k in ’in a r a m ız a
g ö z le
ç iz ilm iş
K ız ı'n d a k i g ib i, d a h a b ir ç o k la n
g ib i.
tip le r :
Ş iir le r in
d e, h ik â y e le r in d e , h â tır a la r ın d a , h a ttâ P u g a ç o v is y a n ın ı a n
la ta n s a tır la r ın d a b u la c a k s ın ız o n la n . R u s ’u n , R u s b e n liğ i
n in g e r ç e k , o lu m lu
k en d i
bu
iç in d e n
g ü z e lliğ in i y a n s ıtır la r ; h e p s i d e h a lk ın
ç ık a r ttığ ı
n o k ta y ı b e lir tm e m iz
s ö y le m e liy iz :
B u gü n k ü
m e d e n iy e tin d e
d e n iy e t) ,
in s a n la r d ır .
gerek .
A r tık
İş te
h erş eyd en
g e r ç e ğ i o ld u ğ u
m e d e n iy e tim iz d e , b u
( z a te n h iç b ir za m a n
b iz im
s ö zd e
ön ce
g ib i
A vru p a
o lm a d ı b u
m e
d ış la k k a b u k la r g ib i b e n im s e y ip h ilk a t g a r ib e le
r in e ç e v ir d iğ im iz A v r u p a k a v r a m la r ı v e A v r u p a k a lıp la n n -
18
d a b u lm a d ı P u ş k in
g ö n lü n d e ,
h a lk ın
b u g ü z e lliğ i, d o ğ r u d a n d o ğ r u y a h a lk ın
k e n d i g e r ç e ğ in d e
b u ld u .
B ö y le lik le ,
te k
r a r e d iy o r u m , ille ti g ö z l e r ö n ü n e s e r d i, a y n ı z a m a n d a b iz e
b ü yü k
u m u t k a p ıs ın ı a ç tı.
ş u u ru n u n
g ö s te r d iğ i
« H a lk m
y o lu n
d ış ın d a
ş u u ru n a
k u r tu lu ş
in a n .
H a lk
y o lu
k u r tu la c a k s ın . » B ö y le d iy o r d u . P u ş k in ’i g e r ç e k te n
a ra m a ,
a n la m a
y a k a lk ış ın c a , in s a n is te r is te m e z b u s o n u c a v a r ıy o r .
3.
P u ş k in ’in
b iz im
iç in
ü z e r in d e d u r d u ğ u m ü ç ü n c ü
s ın ın
en
k e n d in e
görm ü yoru z
ö zg ü
bunu;
m a m d a A v r u p a ’n ın
d im .
B ir
b e lir tis id ir .
şaşm adan
b a zı yü ce
S h a k es p ea re,
k i P u ş k in ’d e
O ndan
ön ce
e vr e n s e l s e v g i gü cü , b a ş k a
y a r a t ’ c ı d a m a r ın ı h iç
Ne
ö n e m in i b e lir tm e y e
ç a lış ır k e n
n o k ta P u ş k in ’in s a n a tç ı d e h a
b u la b ilm e
k im s e d e
m ille tle r in
gü cü .
K on u ş
d e h a la r y e tiş tir d iğ in i s ö y le
b ir C e r v a n te s , b ir
b u ld u ğ u m u z u
b u n la r ın
S c h ille r m e s e lâ .
h iç b ir in d e
b u la
m ıy o r u z . Y a l n ız e v r e n s e l s e v g is i d e ğ il, b a ş k a m ille tle r in d a
m a r ın a g ir e b ilm e g ü c ü
d e a k la d u r g u n lu k v e r e n
ğ iy l e d ik k a tim iz i ç e k iy o r . D e h a s ın ın e n
y e te r l il i
k e n d in e ö z g ü
ya n ı
o la n , o n u b ü tü n d ü n y a s a n a tç ıla r ın d a n a y ır a n , b ü tü n d ü n
ya
s a n a tç ıla r ı a r a s ın d a
b ir
on d a
k e n d im i
görd ü ğü m ü z b u
ö n e m le
b e lir tm e k te n
a la m a z d ım .
n iy e tim
S h a k e s p e a r e g ib i, S c h ille r g ib i b ü y ü k
h a la r ın ı k ü ç ü m s e m e k d e ğ ild i; s ö z le r im d e n
c a b ir s o n u ç ç ık a r a b ilm e k iç in
in s a n ın
k ir . S h a k e s p e a r e ’ın y a r a ttığ ı A r y a n
k a p la m ın a ,
s o n s u z d e r in lik le r in e
B u nu
A vru p a
d e
b u k a d a r a p ta l
a p ta l o lm a s ı g e r e
ır k ı tip le r in in
ya n
ö z e lliğ i
s ö y le r k e n
g ö z le
e vr en s el
bakm ak bana
d ü ş m ez. S h a k e s p e a r e ’m O th e llo ’s u b ir İn g il iz d e ğ il d e, g e r
ç e k te n V e n e d ik ’li b ir A r a p
o ls a yd ı,
ş a ir in
e s e r in e
d e ğ iş ik
b ir r e n k , b ö lg e s e l b ir ö z e llik k a tm ış o lu r d u , o k a d a r ; S h a
k e s p e a r e ’m y a r a ttığ ı tip in
e v r e n s e l a n la m ı d e ğ iş m e y e c e k ti;
ç ü n k ü S h a k e s p e a r e ’ın s ö y le m e k is te d iğ in i b ir İta ly a n ’ın a ğ
z ın d a n
d a a y n ı g ü ç le
P u ş k in ’in
s ö y le y e b ilir d i. B ir d a h a
y a b a n c ı m ille tle r in
y a r a tıc ı
s ö y le y e y im ,
d a m a r ın ı b u la b ilm e
g ü c ü n e d ik k a ti ç e k e r k e n , b ir S h a k e s p e a r e ’m , b ir S c h ille r ’in
evren s el
bu
ö n e m in i k ü ç ü m s e r
g ü ç te , b u
görü n m ek
g ü c ü n d e r in liğ in d e b iz im
is te m e d im ,
iç in
s a d ece
a s ıl b ü y ü k v e
19
ö n cü
b ir
iş a r e tin
y a tm a k ta
o ld u ğ u n u
b e lir tm e k
is te d im .
Ç ü nkü:
4.
B u g ü ç R u s y a ’n ın k e n d i g ü c ü d ü r , b iz im
m illî g ü c ü
m ü zd ü r . P u ş k in y a ln ız p a y la ş ıy o r b u n u R u s h a lk ıy la ; fa k a t
iş in in e r i b ir s a n a tç ı o la r a k o n u b ü tü n y o ğ u n lu ğ u y la k e n d i
a la n ın d a , k e n d i s a n a tın d a d ile
g e tir iy o r .
H a lk ım ız ın
e ğ il i
m i g e r ç e k te n s e v g i v e b a r ış y ö n ü n d e d ir . P e tr o ’n u n d e v r im le r in d e n b u y a n a g e ç e n ik iy ü z y ıl iç e r is in d e h a lk b u e ğ il i
m in i te k r a r v e te k r a r a ç ığ a v u r m u ş tu r .
k ım ız ın
g ö n lü n d e
ö n ü m ü zd e
y a ta n
p a r la y a n
umudun bu
bu
gü cü
b ü yü k
K o n u ş m a m d a h a l
b e lir tir k e n ,
um udun,
g e le c e k
b e lk i d e
en
g e r ç e k te n il e r i g e ld iğ in i g ö s te r m e d e n
iç in
b ü yü k
e d e m e z
d im . B u a r a d a ö z e llik le b e lir ttim k i, iç im iz d e k a y n ıy a n A v
r u p a ö z le m i b ü tü n ö z e n tili tu tu m u n a , b ü tü n
a ş ır ılık la r ın a
r a ğ m e n te m e ld e d o ğ r u v e g e r e k lid ir ; te m e ld e d o ğ r u v e g e
r e k li o ld u ğ u k a d a r h a lk ın d e s te ğ in i d e k a za n m ış tır . B u ö z
le m , u lu s a l b ilin c in
is te k le r i, e m e lle r iy le
v e h iç ş ü p h e s iz A v r u p a ’y a
e le le
g itm e k te d ir
ö y k ü n m e n in ç o k ö te s in e v a r a n
b ir a m a ç g ü c ü d ü r . K o n u ş m a m ç o k k ıs a o ld u ğ u iç in d ü ş ü n
cem i
g e r e k tiğ i g ib i
a ç ık lıy a m a d ım .
g ü ç a n la ş ılır b ir y a n o ld u ğ u n u
F a k a t s ö y le d ik le r im d e
s a n m ıy o r u m .
z a v a llı, p e r iş a n ü lk e b ir g ü n g e le c e k
b ir ü lk ü
a ş ılıy a c a k »
d e d iğ im
iç in
b ü tü n
bana
« B e lk i d e b u
d ü n ya ya
yen i
k ız a n la r h a k s ız lık
e d e r le r . A v r u p a ü lk e le r i g ib i d ö r t b a ş ı m â m u r to p lu m la r a
y e n i s ö z le r s ö y le m e y i d ü ş ü n m e d e n
ön ce
e k o n o m ik ,
b ilim
s e l v e to p lu m s a l g e liş m e m iz i ta m a m la m a k g e r e k tiğ in i ile r i
s ü rm ek
tim :
g ü lü n ç tü r . Z a te n
E k o n o m ik
ve
k on u ş m a m d a d a
to p lu m s a l b a ş a r ıla r
B a tılı m ille tle r le k ıy a s la m a y a
ö z e llik le b e lir t
a la n ın d a
R u s y a ’y ı
k a lk ış m ıy o r u m , s a d e c e d iy o
r u m k i, k e n d in e ö z g ü s a ğ d u yu s u v e a ğ ır b a ş lılığ ıy la R u s h a l
k ın ın
d e h a s ı, e v r e n s e l in s a n lık ü lk ü s ü n d e n
b ü tü n m il l e tl e r a r a s ın d a b e lk i d e e n y a tk ın
ya n a
ç ık m a y a
o la n ıd ır ;
çü n
k ü R u s h a lk ın ın tu tu m u k a r ş ıtlık la r ı a ffe d e n , b ir b ir in e b e n
z e m e z lik le r e h a y a t h a k k ın ta n ıy a n ,
a y k ır ılık la r ı h o ş g ö r e n
b ir tu tu m d u r ; ç e liş m e le r i y u m u ş a tm a y a , in s a n la r a r a s ın d a
k a r d e ş lik
20
b a ğ la r ın ı
c a n lı
tu tm a y a
e ğ ilim lid ir .
E k o n o m ik
b ir ö z e llik d e ğ il, a h lâ k i b ir ö z e llik tir b u . R u s
y a n ın ı in k â r
a y ır m ış ,
e d e b ilir m iy iz ?
A v r u p a lıla ş m ış
a y d ın la r ın
g e liş m e le r i, g ü ç k a z a n m a la r ı iç in
b ilin ç s iz b ir s ü rü
m ü d ü r ? K im
H a lk ç o ğ u n lu ğ u n u n
s il e ttiğ in i,
bu
h a lk ın ın
R u s m ille ti k e n d in i
ya n
g e lip
bu
h a lk ta n
y a tm a la r ı,
em ek verm eye m a h k û m
s ö y liy e b ilir ö y le o ld u ğ u n u ?
k e n d i b a ş ın a ö lü
h a lk ta n h iç b ir ş e y
b ir d u r a ğ a n lığ ı te m
b e k le n e m e y e c e ğ in i,
bu
h a lk a h iç b ir ş e k ild e b e l b a ğ la n a m a y a c a ğ ın ı k im id d ia e d e
b ilir ? G e l g ö r k i h iç d e a z d e ğ il b u
id d ia d a o la n la r . O y s a
b e n tu ttu m b a m b a ş k a b ir d ü ş ü n c e y le o r ta y a a tılm a k c ü r ’etin i g ö s te r d im . B ir d a h a s ö y liy e y im , « b u h a y â lim i»
m a m d a ö y le d e d iy d im )
fır s a tın ı b u la m a d ım ;
da
k e n d im i
B a tı’n m
b ö y le
ta m
r i,
fa k a t o r a d a
a la m a d ım .
E k o n o m ik
o ls u n o r ta y a
a tm a k ta n
ve
a la n la r d a
to p lu m s a l
k a tm a u la ş m a d a n y o k s u l v e p e r iş a n y u r d u m u zu n
u lu
ö z le m le r e
k a p ıla n m a ya c a ğ ın ı s a n m a k ,
a n la m ın d a s a ç m a lık tır d e r im . G ö n lü n
h iç
(k o n u ş
e tr a flıc a , g e r e k tiğ i g ib i d o ğ r u la m a
d e ğ ils e
te m e l
y a p ıla r ın d a ,
k e lim e n in
a h lâ k h â z in e le
e k o n o m ik
gü ce
d a ya n
m a z la r . Y u k a r ı s ın ıfla r b ir y a n a b ır a k ıla c a k o lu r s a b u y o k
s u l, p e r iş a n ü lk e b u g ü n ta m b ir b ir l ik iç in d e y a ş ıy o r . S e k
s e n m ily o n lu k b u
h a lk A v r u p a ’n ın h iç b ir y e r in d e
r a s tg e l-
m e y e c e ğ in iz b ir g ö r ü ş b ir liğ in in s ö zc ü s ü d ü r . H iç d e ğ ils e b ir
b u yü zd e n , b u
ve
to p r a k la r ın p e r iş a n
z a v a llı o ld u ğ u n u
k im s e
o ld u ğ u n u , h a ttâ y o k s u l
s ö y le y e m e z .
O ys a
A v r u p a ’d a
( o n c a h â z in e n in y ığ ıl d ığ ı o A v r u p a ’d a ) b ü tü n A v r u p a m il
le tle r in in
to p lu m
te m e lle r i
b a ş ta n
aşağı
s a lla n tıd a .
B e lk i
y a r ın ç ö k ü p g id e c e k , a r d ın d a te k b ir iz b ır a k m a y a c a k ; y e
r in e y e p y e n i, ö n c e k in e h iç d e b e n z e m e y e n
d ik ile c e k . A v r u p a ’n ın
to p la y ıp
b ir b a ş k a
k ile r in e y ığ d ığ ı b ü tü n
ya p ı
ze n
g in lik le r b ir a r a y a g e ls e A v r u p a ’y ı ç ö k ü n tü d e n k u r ta r a m a
ya ca k , çü n k ü
« b ir g ö z a ç ıp k a p a y a n a k a d a r b ü tü n z e n g in
lik le r d e y e r l e b ir o la c a k » . İş te b u
ir in
tu tm u ş , k o k u ş m u ş
to p lu m d ü ze n i h e r n e p a h a s ın a o lu r s a o ls u n u la ş ılm a s ı g e
rek en
b ir h e d e f o la r a k h a lk a s u n u lu y o r . Ö n c e o r a y a u la ş ,
d iy o r la r , o n d a n s o n r a A v r u p a ’n ın
k u la ğ ın a k e n d i g e r ç e ğ i
n i fıs ıld a y a b ilir s in ! B iz d iy o r u z k i, b u g ü n k ü e k o n o m ik y o k
21
s u llu ğ u m u z iç in d e , h a ttâ b u n d a n d a fe c i y o k s u llu k la r p e n
ç e s in d e b ile s e v g i te m e lin e d a y a n a n b ir e v r e n s e l k a r d e ş lik
k a v r a m ın ı
b e n im s e m e k ,
el
ü s tü n d e tu tm a k
T a ta r is tilâ s ın d a n s o n r a k i R u s y a ’y ı y a
m ü m k ü n d ü r.
d a te k b a ş ın a u lu
s a l b ir lik b ilin c in in k u r ta r d ığ ı G ü ç lü k le r Ç a ğ ı’n d a n s o n r a
ki
d e v ir le r i
bu
g ü cü
h a tır la y ın .
Ö y le s in e
y o k s u llu k la r
k o r u m a k , e l ü s tü n d e tu tm a k
iç in d e
b ile
m ü m k ü n d ü r. S on ra
ş u d a v a r ; b ü tü n in s a n la r ı s e v m e k , in s a n lık b ir l iğ i ü lk ü s ü
nü
iç im iz d e
d iy e
c a n lı tu tm a k m ı is tiy o r u z; b iz e b e n z e m iy o r la r
y a b a n c ı m ille tle r d e n
n e fr e t e tm e m e g ü c ü n ü
m e k m i is tiy o r u z; il l â h e r ş e y b iz im
o ls u n
le tle r i s o y u p s o ğ a n a ç e v ir e c e k k a d a r
d e y ip
y itir m e
ö b ü r m il
( A v r u p a ’d a b ö y le d ü
ş ü n en , b ö y le y a ş a y a n m ille tle r y o k d e ğ ild ir , b ile s in iz )
c illik
d u y g u la r ım ız ın
ö lç ü s ü n ü
y o r u z; b ü tü n b u n la r iç in
p a ’n ın
y e r le
to p lu m
b ir
d ü z e n in i
o la b ile c e k
bu
e ld e n
k a ç ır m a m a k
b en
m ı is ti
z e n g in b ir m ille t o lm a m ız , A v r u
b e n im s e m e m iz
g e r e k iy o r s a ,
y a r ın
A v r u p a d ü z e n in e m a y m u n la r g ib i
ö y k ü n m e y e n e zo r u m u z v a r ? R u s to p lu m u n u n
g ü c ü y le , k e n d i u lu s a l k a y n a k la r ı y ö n ü n d e
k e n d i iç te n
g e liş m e s in e h â
l â m e y d a n v e r ilm e y e c e k m i? K ö le le r g ib i A v r u p a ’n ın p e ş in
d e n g id e r e k k e n d i k iş is e l v a r l ığ ın ı y itir m e s i il l â d a g e r e k li
m i? Ö y le y s e R u ş y a ’n m , R u s h a lk ın ın
c a n d a m a r ın d a n e le r
y a tıy o r ? C a n lı b ir y a p ın ın n e o ld u ğ u n d a n h a b e r le r i v a r m ı
b u b e y le r in ? A ğ ız la r ın d a n d a h iç d ü ş ü r m e z le r ta b ia t b ilim
le r i s ö zü n ü ! İk i y ıl k a d a r o lu y o r , a r k a d a ş la r ım d a n b ir i a z ılı
b ir B a tılıla ş m a ta r a flıs ın a , « h a lk b u n u k a ld ır m a z » d e d iy d i.
A l d ığ ı
ceva p
şu
o ld u :
« Ö y le y s e
h a lk
e z ilm e lid ir !»
k ö ş e d e k a lm ış ö n e m s iz b ir i d e d e ğ ild i b u
m ız ın
ö n d e r le r in d e n b ir iy d i. H ik â y e d o ğ r u d u r .
B u d ö r t görü ş
a ç ıs ın d a n
b ir ö n e m i o ld u ğ u n u
tü n d e
K ıy ıd a
a d a m , a y d ın la r ı
b ü yü k
P u ş k in ’in
b iz im
g ö s te r d im . K o n u ş m a m
iç in
n e g ib i
d in le y e n le r ü s
b ir e tk i y a r a ttı. S ö y le d ik le r im d e
k e n d i b a ş ı
n a b ir d e ğ e r o ld u ğ u n d a n d e ğ il, b u n u ö z e llik le b e lir tm e k is
te r im ; n e d e k o n u ş m a
va rd ı
(b u
ta r z ım d a
y im ; ö v ü n m e y e d e ğ e r b ir y a n ım
22
d ik k a ti
n o k ta d a b a n a k a r ş ı ç ık a n la r la
ç e k e c e k b ir
a yn ı
o lm a d ığ ım
yön
d ü ş ü n ced e
b iliy o r u m ) . İç
te n k o n u ş m u ş o lm a m , - h a ttâ ş u n u s ö y liy e b ilir im - o r ta y a
k oyd u ğu m
îv a n
g e r ç e k le r in
a ğ ır l ığ ı b u
e tk iy i d o ğ u r d u .
S e r g e y e v iç A k s a k o v ’u n s ö zü n ü
e ttiğ i « o l a y »
Fakat
n ered ey
d i? Ş u r a d a ; Is la v c ıla r y a d a R u s p a r tis i d e d iğ im iz to p lu lu k
( e v e t, b ir d e R u s
p a r tim iz , v a r !)
b a r ış m a y o lu n d a b ü y ü k b ir a d ım
B a tılıla ş m a
ta r a fl ıl a r ıy l a
a ttıla r , b e lk i d e s on a d ı
m ı a ttıla r ; ç ü n k ü Is la v c ıla r B a tı’y ı k e n d ile r in e ö r n e k
la r ın A v r u p a l ı o lm a e m e lle r in i, h a ttâ b u y o ld a
a la n
e n o lm a d ık
ta ş k ın lık la r ın ı, e n a ş ır ı a ta k la r ın ı h a k lı g ö r m e y e , b u n u m il
le tin k e n d i e m e lle r iy le
u lu s a l
b ilin ç le
e le le
k ın lık la r ın a ta r ih in
b ir tu tm a y a h a z ır d ıla r .
g itm e k te y d i.
Is la v c ıla r
Bu
e m e lle r
ö te k ile r in
v e k a d e r in z o r la d ığ ı b ir tu tu m
ta ş
g ö zü y
le b a k a r a k o lu m lu b ir a n la m v e r iy o r la r d ı. Ö y le k i iş s o n u n
da
ta r tıy a v u r u ld u ğ u n d a
r u la c a k o lu r s a )
(e ğ e r
B a tılıla ş m a d a n
gü n ü n
b ir in d e
y a n a o la n la r ın
ta r tıy a
vu
Ru s yu rd u
n a , R u s b ilin c in e e ttik le r i h iz m e tin h iç d e k ü ç ü m s e n m e y e
c e ğ i, a n a y u r tla r ın ı y ü r e k te n
a ş ır ı b ir k ıs k a n ç lık la
on u
s e v e n , b u g ü n e k a d a r b e lk i d e
« y a v a n c ı R u s la r » d a n
k oru m a ya
s a v a ş a n s u k a tılm a d ık R u s ’la r ın h iz m e tle r in d e n h iç d e a ş a
ğ ı k a lm a d ığ ı g ö r ü le c e k ti. İk i p a r ti a r a s ın d a ç a tış m a n ın , a r a r
la n n d a p a tla k v e r e n ta ts ız k a v g a la r ın h e p b ir b ir le r in i y a n
lış a n la m a la r ın d a n
yord u .
«O la y »
g e ld iğ im d e ,
il e r i g e ld iğ i a r tık k e s in o la r a k b e l ir tili
h e r h a ld e
c ü le r i il e r i s ü r d ü ğ ü m
b ir lik tile r .
bu
o la c a k tı. K o n u ş m a m ın
to p la n tıd a h a z ır b u lu n a n
b ü tü n
Ş im d i d iy o r u m
ca n
İs la v c ılık
s on u n a
a k ım ı s ö z
a lıc ı n o k ta la r d a b e n im le
k i - k on u ş m a m d a
da
s ö y le m iş
tim - a tıla n b u y e n i a d ım ın ş e r e fi ( b a r ış m a y ı g e r ç e k te n is
te m e k
d e b ir ş e r e ftir , is te y e n
iç in ) ,
bu
y e n i s ö zü n d e ğ e r i
d iy in is te r s e n iz, y a ln ız b e n i d e ğ il b ü tü n İs la v c ılık h a r e k e ti
n i, « p a r tim iz » in y o lu n u v e a m a c ın ı y ü c e ltm e k te d ir . İs la v c ı
lık a k ım ın ı ta r a fs ız b ir g ö z le in c e le y e n le r b u n u n b ö y le o l
du ğu n u
a ç ık ç a
g e tir d iğ im
g ö r m ü ş le r d ir .
d ü ş ü n c e y e a ç ık ta n
r e d ik k a ti ç e k m iş le r d i. B e n im
n ı y a k a la m a k
ya n a
o ld u .
o la n la r b iz im
Is la v c ıla r
k on u ş m a m d a
d ile
a ç ığ a o lm a s a d a , b ir ç o k k e
y a p tığ ım
Ş im d i s o n u ç şu ;
en
eğer
e lv e r iş li
za m a
B a tılıla ş m a d a n
d ü ş ü n ce yö n ü m ü zü k a b u l ed er, g ö r ü ş
23
le r im iz e k a tılır la r s a , h iç ş ü p h e y o k ik i p a r ti a r a s ın d a k i b ü
tü n a n la ş m a z lık la r s ilin e c e k , ik i
tu tu ş a c a ğ ı
in
d e d iğ i
T a b ii b u
b ir ş e y
g ib i
a ç ıd a n
ta r a fın
k a lm a y a c a k tır .
«b u g ü n d e n
s on ra
İv a n
h erş ey
a ç ığ a
ç ık m ış tır » .
« o la y »
s a y ıla b ilir
b a k ın c a k o n u ş m a m
d i. N e v a r k i « o l a y » k e lim e s i c o ş k u n
y a ln ız b ir ta r a fın a ğ z ın d a n
ü z e r in d e k a v g a y a
Ç ü nkü
b ir
b ir
S e r g e y e v iç ’
h eyeca n
â n ın d a ,
ç ık tı. Ö te y a n d a k ile r b u n u k a
b u l e d e c e k m i, b ir le ş m e ü lk ü s ü g e r ç e k o la c a k m ı, o r a s ı b e l
l i d e ğ il. K o n u ş m a m s o n a e r in c e b ir k o ş u
y a n ım a g e lip b e
n i k u c a k la y a n , e lim i s ık a n Is la v c ıla n n y a n ın d a , B a tılıla ş m a
h a r e k e tin in
şu
s ır a la r d a
H e p s i Is la v c ıla r ’d a n
h iç
ö n d e g e le n
te m s ilc ile r i
h e y e c a n la e lim e s a r ıld ıla r , k o n u ş m a m ın
du ğu n u
k o r k a r ım
d e v a r d ı.
d e a ş a ğ ı k a lm ıy a n b ir iç te n lik v e
b ir d e h a
e s e r i o l
s ö y le d ile r ; k e lim e y i d e fa la r c a te k r a r e ttile r . F a k a t
b u k e lim e b ir h e y e c a n â n ın d a
b ir d e n b ir e a k ılla
r ın a g e ld i. İle r d e b u d ü ş ü n c e le r d e n c a y a r la r d iy e k o r k m u
yo r u m , b u n u n d o ğ r u
o lm a d ığ ın ı b iliy o r u m
ç ü n k ü . Ö v g ü le
r i b e n i k a n d ır m a d ı. O n u n iç in b u g ü n b e n i d â h i s a n ıp s o n
r a d a n h a y â l k ır ık lığ ın a u ğ r a r la r s a , b e n b u n u h o ş g ö r m e y e
d ü n d e n h a z ır ım . F a k a t o la b ilir k i k e n d i b a ş la r ın a k a lıp b i
r a z d ü ş ü n d ü k te n s o n r a
ş ö y le
d iy e c e k le r d ir -
d ik k a t e d in ,
o g ü n g e lip e lim i s ık a n la r d a n s ö z e tm iy o r u m ; g e n e l o la r a k
B a tılıla ş m a ü lk ü s ü n e b e l b a ğ la y a n la r ı d ü ş ü n ü y o r u m - « h a h »
d iy e c e k le r b e lk i d e,
« h a h iş te, s o n u n d a k a b u l e ttin k i, o n -
c a ta r tış m a v e a n la ş m a z lık ta n
le r
A v r u p a l ı o la lım
b iz im
d iy e
s o n r a ş im d i g ö r d ü n
ç ır p ın m a k ta
h a k lıy ız .
k i b iz-
G örd ü n
ki
s ö z le r im iz d e d e g e r ç e k p a y ı v a r . O n u n iç in in d ir d in
ş im d i y e lk e n le r i s u ya !
E h , h a k lı o ld u ğ u m u z u
k a b u lle n d i
ğ in i g ö r ü n c e m e m n u n o lu y o r u z. D o ğ r u s u iy i s e n in iç in . H iç
d e ğ ils e s e n d e b ir a z a k ıl o ld u ğ u n u
g ö s te r d in .
B iz d e b u n u
h iç b ir za m a n in k â r e tm e d iy d ik . İn k â r e d e n a lık la r y o k d e
ğ il a r a m ız d a , a m a b u n d a n k e n d im iz i s o r u m lu
tu tm a y a n e
n iy e tim iz v a r , n e d e g ü c ü m ü z y e te r . Y in e d e ...... « G ö r ü y o r
s u n u z b u r a d a b ir « y in e d e » d a h a g e liy o r . H e m e n d u r u m u
a ç ık la m a k g e r e k . » D u r u m şu ; o r ta y a a ttığ ın id d ia y a v e v a r
d ığ ın s o n u c a g ö r e b iz le r ta ş k ın lık la r ım ız d a d a h i s ö zd e u lu
24
s a l b ilin c in
g ö s te r d iğ i
u lu s a l
b ilin ç
şü phe
u y a n d ır m a k la
re
daha,
b iz e
s e n in le
y o ld a n
ö n c ü lü k
g itm iş iz ,
e tm iş .
Bu
k a lm ıy o r , d a h a
a n la ş m a n ın
n a s ıl o ld u y s a
s ö z le r in
ile r i g id iy o r ; b ir
im k â n s ız
bu
z ih n im iz d e
o ld u ğ u n u
k e
g örü yo
r u z. N ’o lu r ş u n u iy ic e k a fa n a y e r le ş tir ; b iz e ö n c ü lü k e d e n
A v r u p a , A v r u p a ’n ın b ilim i, P e tr o ’n u n d e v r im le r id ir , h a lk ın
b ilin c i d e ğ ild ir . B iz y o lu m u z d a g id e r k e n b u b ilin c i n e g ö r
d ü k , n e iş ittik ; te r s in e , o n u n e r d e g ö r d ü y s e k o ld u ğ u y e r d e
b ır a k ıp
ta b a n a
k u v v e t k a ç m ıy a
b a k tık ,
il k
b a ş ta n
y o lu
m u zu k e n d im iz s e ç tik ; R u s h a lk ın ı e v r e n s e l s e v g i v e in s a n
l ık b ir liğ in e
B ü tü n
g ö tü r e n
o d e m in
b iz, a r t’ k
iç g ü d ü le r e filâ n
s ö y le d ik le r in
a ç ık k o n u ş a lım ,
v ız
h iç k u la k
g e l ir b ize .
Rus
a s m a d ık .
h a lk ın d a
s a d e c e b ilin ç s iz b ir s ü r ü n ite li
ğ i g ö r ü y o r u z , y a n i e s k id e n n e g ö r d ü y s e k , ş im d i d e o n u g ö
r ü yo r u z.
H iç b ir ş e y y o k b iz i m o n d a n
ö ğ r e n e c e ğ im iz .
Ter
s in e, R u s y a ’n ın d a h a iy iy e d o ğ r u y o l a lm a s ın a e n g e l o ld u
ğu n a
in a n ıy o r u z .
h a lk m
s e te p e d e n
b iz im
şu
Rus
c a n lılığ ın a
in m e z o r y o lu y la
s ö z ü m ü zü
s ır a d a
h a lk ı y e n id e n
doku n m a d a n ,
y a r a tılm a lıd ır .
b a ş a r a m a zs a k ,
h iç
g e r ç e k le ş tir e c e ğ iz . R u s
B unu
d e ğ il
h a lk ı
d in le m e y i ö ğ r e n e c e k tir . O n u n iç in d e ta m
A vru p a
ü lk e le r in d e
b e n im s e m e m iz g e r e k iy o r .
görd ü ğü n
to p lu m
A s lın a b a k a r s a n
d ü z e n in i
m ille tim iz h e r
za m a n o ld u ğ u g ib i b u g ü n d e y o k s u l v e p e r iş a n d ır . B u m il
le tin
k e n d in e
ö zg ü
b ir k iş iliğ i,
k e n d i y a r a t tığ ı b ir ü lk ü s ü
o la m a z. H a lk ım ız ın ta r ih i b a ş ta n a ş a ğ ı b ir s a ç m a lık la r p a
n a y ır ıd ır .
S en
tu tm u ş b u
ta r ih te n
A lla h
b il ir n e le r ç ık a r
m ış s ın ! A m a b iz, y a ln ız b iz ta r ih e a y ık k a fa y la b a k a n a d a m
la r ız . B iz im
g ib i b ir u lu s u n ta r ih i o lm a m a lıd ır . T a r ih
b ile c e ğ i n e v a r s a
a r d ın d a , b u
m a lı, ta r ih in e s ır tın ı d ö n ü p
a y d ın
to p lu m la r m
v a r l ığ ıy l a
d iy e
u lu s b ir a n ö n c e o n u u n u t-
on d a n
n e fr e t e tm e lid ir . Y a l n ız
ta r ih i o lu r . H a lk b ü tü n g ü c ü y le , b ü tü n
a y d ın la r a h iz m e t e tm e k te n
b a ş k a b ir ş e y d ü ş ü n
m e m e lid ir .
Bak
te lâ ş a
yo k . H a lk b iz im
k a p ılm a n ın ,
s ö z ü m ü zü
b a ğ ın p
ç a ğ ır m a n ın
h iç y e r i
d in le m e lid ir d iy o r s a k , h a lk ı b o
y u n d u r u k a ltın a a lm a k is te m iy o r u z . H a y ır , b in d e fa h a y ır !
25
B ö y le
o lu r
o lm a z
s o n u ç la r
ç ık a r tm a
b iz im
s ö z le r im iz d e n .
B iz in s a n c ıl k iş ile r iz , b iz A v r u p a lIla r ız , b iz im k a d a r s en d e
b iliy o r s u n b u n u . N iy e tim iz h a lk ı y a v a ş y a v a ş , g ü n d e n g ü
n e,
s ır a s ı
g e l d ik ç e ' k a lk ın d ır m a k tır .
y ü k s e lte r e k , g ir iş tiğ im iz b u
H a lk ı k e n d i
k it h a lk ın u lu s a l b e n liğ i b u g ü n k ü n d e n
k ın
u lu s a l b e n liğ i, h a lk ın
k a tım ız a
iş i b a ş a r ıy a g ö tü r e c e ğ iz . O v a
b a ş k a o la c a k . H a l
g e liş m e s i ta m a m la n ın c a
m eyd a
n a ç ık a c a k . E ğ itim in te m e lle r in i a ta c a ğ ız ; b iz n e r e d e n b a ş
la d ıy s a k h a lk ı d a
k â r e ttir e c e ğ iz .
ord a n
B iz im
b a ş la ta c a ğ ız. H a lk a
z o r u m u z la
b u h a lk
g e ç m iş in i in
g e ç m iş in e lâ n e t
o k u ya c a k . H a lk ta n b ir in i o k u r - y a z a r k ıl a r k ılm a z o n a A v
r u p a ’n ın ta d ın ı ta ttır a c a ğ ız . A v r u p a ile , A v r u p a h a y a tın ın
in c e liğ iy le ,
k ü ltü r ü y le ,
A v r u p a ’n ın
k u ş a m ı, iç k ile r i, d a n s la r ıy la
g e le n e k le r in i,
b a ş ın ı d ö n d ü r e c e ğ iz .
g iy im i
K ıs a c a s ı,
b u h a lk a y a ğ ın d a k i ç a r ık ta n , iç tiğ i k va s ta n , e s k i ş a r k ıla r ın
dan
u ta n a c a k , y e r in
d ib in e g e ç e c e k .
H a lk m
ş a r k ıla r ı a r a
s ın d a d ö r t b a ş ı m â m u r ş â h e s e r le r y o k m u ? T a b iî v a r . Y i
n e d e o k u r - y a z a r k ö y lü y e v o d v il s ö y le te c e ğ iz b iz, s en ç a t
la
p a tla
is te r s e n ! Y a n i
n o k ta la r ın a
h er
d o k u n a c a ğ ız
m a n la h a lk b iz im
ols u n .
u ta n a c a k , g e ç m iş in e b in
ça reye
b a ş vu r u p
( b iz e
de
H a lk
b iz im
lâ n e t
ö y le
h a lk ın
y a p tıla r d ı)
o lu n c a
o k u ya c a k .
z a y ıf
ki
za
g e ç m iş in d e n
G e ç m iş in e
lâ n e t
o k u y a n h e r k im o lu r s a o ls u n b iz d e n d ir , iş te p a r o la m ız ! H a l
k ı k e n d i k a tım ız a ç ık a r tm a y o lu n d a b ir k e r e h a r e k e te g e ç
tik m i, g e r is i k e n d iliğ in d e n
d ır a m a z s a
« h a lk ı y o k
g e le c e k tir . H a lk
e d e r iz » .
Ç ü nkü
a y d ın lığ ı k a l
o za m a n
h a lk ım ız ın
h e r tü r lü d e ğ e r d e n yo k s u n , v a h ş i b ir s ü r ü d e n b a ş k a b ir ş e y
o lm a d ığ ı, h a lk ı s ö z d in le m e y e z o r la m a k ta n b a ş k a ç a r e k a l
m a d ığ ı a n la ş ıla c a k tır . H a n i,
va r
m ı b aşka
b ir
ça re? G er
ç e k y a ln ız a y d ın la r ın v e A v r u p a ’n ın e lin d e d ir . S e n
s ek s e n
m ily o n in s a n ın la ö ğ ü n d u r is te d iğ in k a d a r . S e k s e n m ily o n ,
yü z
s ek s en
m ily o n !
H ep s i ön ce
A vru p a
g e r ç e ğ in e h iz m e t
e tm e y i ö ğ r e n e c e k tir . Ç ü n k ü b u n d a n b a ş k a b ir g e r ç e k y o k
tu r v e
îş te
da.
26
o la m a z. S e n in m ily o n la r ın g ö z ü m ü z ü
s on , iş te
k e s in
k a r a r ım ız !
B ü tü n
k o r k u tm u y o r ,
ç ıp la k lığ ıy la
Ş a ş m ıy o r u z b u n d a n . S e n in v a r d ığ ın
k a r ş ın
s o n u ç la n k a b u lle
n ip s e n in y a n ın s ır a
o a c a y ip O r to d o k s d in in d e n ,
o ip e s a
p a g e lm e z p a la v r a la r d a n s ö z a ç a m a y ız b iz. H iç d e ğ ils e b iz
d e n b u n u b e k le m e . H e le b u za m a n d a ! A v r u p a ’n ın , A v r u p a
b ilim in in a y d ın k a fa lı v e in s a n y ü r e k li b ir A ll a h s ız l ığ a v a r
d ığ ı, b iz im
d e A v r u p a ’n ın
iz in d e g itm e k te n
b aşka
b ir ç a
r e m iz k a lm a d ığ ı b ir za m a n d a .
O nun
iç in , e h e m , k o n u ş m a n d a b iz i ö v d ü ğ ü n
k ıs ım la r ı
b ir y e r e k a d a r a n la y ış la k a r ş ıla r ız is te r s e n . G ö r ü y o r s u n iş
te, s a n a k a r ş ı b a y a k ib a r d a v r a n ıy o r u z . K e n d in d e n , o k e n
d in e lâ y ık ilk e le r in d e n s ö z e ttiğ in k ıs ım la r a
g e lin c e , k u s u
r a b a k m a a m a h iç b ir in i k a b u l e d e m e y iz . »
Y a z ık k i v a r a b ile c e ğ im iz te k s o n u ç b u d u r . T e k r a r e d i
y o r u m , b ü tü n b u s ö z le r i o g ü n e lim e s a r ıla n B a tılıla ş m a s a
v u n u c u la r ın a y a k ış tır m a k , h a ttâ a r a la r ın d a e n ile r ic i o la n
l a r ın
b ü yü k
ç o ğ u n lu ğ u n a y a k ış tır m a k
b en d en
ır a k
o ls u n .
H e p s i d e R u s iş ç ile r i, s u k a tılm a d ık R u s y u r tta ş la r ıd ır . A m a
o k ö k le r in i k o p a r m ış , y e r s iz y u r ts u z k a lm ış o la n la r , o s izin
B a tılı k a fa la r ın ız , o r ta a d a m la r , s o k a k ta k i a d a m la r , b u ü l
k ü y ü a y a ğ a d ü ş ü r e n le r s a y ıla r ı d e n iz d e k u m g ib i a r ta n ö n
d e r le r iy le ,
ö r g ü tle r iy le
h ep
buna
b en ze r
s ö z le r
e d e c e k le r
d ir , b e lk i d e e tm iş le r d ir . ( M e s e lâ d in k o n u s u n d a g e ç e n g ü n
b ir g a z e te
o
m a lû m
n ü k te
a n la y ış ıy la
ne
d iy o r d u
b iliy o r
m u s u n u z? Is la v c ıla r s ö zd e b ü tü n A v r u p a ’y ı O r to d o k s d in i
n e k a t’ p y e n i b a ş ta n v a f t iz
e tm e h ü ly a s ın d a y m ış la r !) . F a
k a t g e lin s ilk ip a ta lım b u k a r a n lık d ü ş ü n c e le r i k a fa m ız d a n ,
u m u d u m u zu A v r u p a ’y a in a n a n ö n d e r le r e b a ğ la y a lım . V a r
d ığ ım ız s o n u ç la r ın y a n s ın ı, k e n d ile r in e b a ğ la d ığ ım ız u m u t
l a r ı k a b u lle n s in le r , h e p s in i b a ş ta c ı e d e r , h e p s in e k a lb im i
z i v e r ir iz . '
Rus
S ö y le d ik le r im iz in
b ilin c in in
b a ğ ım s ız lığ ın ı,
y a n s ın ı
k e n d in e
ö zg ü
evren s el
y a n ın ı
e ts in le r ,
a ğ ır l ığ ın ı
ite le y e n
in s a n c ıl e ğ ilim in i g ö r s ü n le r , k a v g a y a
iç in b ir s e b e p
d u y s u n la r , o n u
b e n im s e s in le r y e te r .
k a lm a y a c a k tır , h iç d e ğ ils e
b ir lik
kab u l
yön ü n e
tu tu ş m a m ız
ö n e m li b ir s e b e p
k a lm a y a c a k tır . îş te o za m a n k o n u ş m a m g e r ç e k te n y e n i b ir
o la y ın
b a ş la n g ıc ı o la b ilir . B e n im
s o n d e fa te k r a r e d iy o r u m
y a p tığ ım
k o n u ş m a d e ğ il,
( b u n a lâ y ık d e ğ ild i b e n im
s ö z le
27
r im ) , fa k a t y ü c e P u ş k in ’i a n m a k v e k u tla m a k
la n tıd a b ir a r a y a g e liş im iz y e n i b ir o la y ın
b ilir ;
g e le c e ğ e
b akan
b ü yü k
am aç
y o lu n d a
iç in
o to p
b a ş la n g ıc ı o la
b ü tü n
ta ş k ın
g ö n ü llü R u s la r ’la a y d ın k a fa lı R u s la r ın e le le v e r m e s i! O la y
b u d u r.
28
II
P U Ş K İN
P u ş k in
Ü Z E R İN E
o la ğ a n ü s tü
KO NU ŞM A
b ir o la y d ır ; b e lk i d e
R u s b ilin c in e
ö zg ü , e ş i g ö r ü lm e d ik b ir o la y d ır , d e m iş ti G o g o l. B a n a k a lır
s a a y n ı z a m a n d a b iz e g e le c e k te n b ir h a b e r d i P u ş k in . E ve t,
b iz R u s la r ’m
a r a s ın a
tıp k ı b ir
p e y g a m b e r g ib i g e ld i. P e t-
r o 'n u n d e v r im le r i ü z e r in d e n
k o c a b ir y ü z y ıl g e ç m iş ti, k e n
d i gerçek
yen i
b e n liğ im iz i y e n i
k a vra m a ya
b a ş la m ış tık .
P u ş k in ’in g e liş i ö n ü m ü zd e k i k a r a n lık y o l a y e n i b ir ış ık s a ç
tı, b iz e y a r d ım c ı o ld u . B u a n la m d a P u ş k in b iz e g e le c e k te n
h a b e r le r g e tir e n
p e y g a m b e r im iz d ir .
B ü yü k ş a ir im iz in
ç a lış m a s ü r e s i ü ç d e v r e y e
b ö lü n e b i
l ir s a n ır ım . Ş im d i b u r a d a b ir e d e b iy a t e le ş tir m e n i g ib i k o
n u ş a ca k
b aşka
d e ğ ilim .
b ir
a ç ıd a n
b a k ım la r d a n
P u ş k in ’in
y a r a tıc ı ç a b a s ı ş u
il g im i ç e k iy o r .
P u ş k in
b iz im
anda
bam
iç in
h a n gi
ö n e m lid ir , n iy e b ir p e y g a m b e r d i, k e n d i a n la
y ış ım a g ö r e o r ta y a k o y m a k , b ir d e p e y g a m b e r liğ e v e r d iğ im
a n la m ı b e lir tm e k is tiy o r u m . Y a l n ız ş u n u d a
P u ş k in ’in
y a r a tıc ı d e v r e le r in i b ir b ir in d e n
g il e r l e a y ır a m a y ız . M e s e lâ , b a n a k a ls a ,
s ö y le y e lim
ö y le
k e s k in
ki
ç iz
Yevgeni Onegin’in
b a ş la r ı ilk d e v r e n in ö z e llik le r in i ta ş ır d e r im , a m a s o n u ik in
c i d e v r e n in
ü rü n ü dü r:
P u ş k in ,
a r d ın d a n
k o ş tu ğ u
ü lk ü le r i
a r tık a n a y u r d u n d a b u lm a y a b a ş la m ış tır ; u lu s u n u n , h a lk ı
n ın
e m e lle r i o n u n
da
e m e lle r id ir ; g e le c e ğ i
s eze n , s e v g iy le
29
d o lu p ta ş a n y ü r e ğ in in b ü tü n iç te n liğ iy le o n la r a b a ğ la n m ış
tır . D e r le r k i P u ş k in g e n ç liğ in d e P a r n y , A n d r e C h e n ie r v e
h e le B y r o n
ru p a
g ib i A v r u p a
ş a ir le r in in
ş a ir le r in e ö y k ü n d ü . Ş ü p h e s iz A v
P u ş k in ’in
d e h a s ın ın
g e liş m e s in d e
b ü yü k
e tk ile r i o ld u , P u ş k in ’in b ü tü n h a y a tı b o y u n c a s ü r d ü b u e t
k i. N e k i il k y a z d ığ ı ş iir le r d e b ile. P u ş k in A v r u p a ş iir in e ö y
k ü n m e d e n ç o k ö te y e v a r ıy o r . D e h a s ın ın o la ğ a n ü s tü
k iş is e l
Çingeneler
ş iir in d e
l iğ i d a h a ilk e s e r le r in d e b e lli o lm u ş tu .
d ile g e tir d iğ i g e r ç e k ız d ır a b m , o b ilin ç d e r in liğ in in b ir e ş i
n e o n d a n b u n d a n a p a r ılm ış e s e r le r d e r a s tla y a m a z s ın ız . B en
Ç ingeneler’i
b ü tü n ü y le P u ş k in ’in
ilk
d e v r e s in in
e s e r i s a y ı
y o r u m . B u ş iir b ir ö y k ü n m e d e n b a ş k a b ir ş e y o lm a s a y d ı ö y
le s in e ta ş k ın b ir y a r a tıc ı g ü ç te n b ö y le s in e n a s ib i o lu r m u y
du ?
b ir
Ş iir in
k a h ra m a n ı
d ü ş ü n ce
A l e k o ’d a
k ö k lü ,
d ile g e tir ilm e k te d ir .
O n e g in ’d e u y u m lu
ve
A yn ı
d e r in ,
ta m
d ü ş ü n ce
d ört b a şı m â m u r
R u s ça
s on ra d a n
b ir k ıl ığ a
b ü rü n
m ü ş o la r a k y e n id e n k e n d in i g ö s te r e c e k , a ş a ğ ı y u k a n A le k o
o a c a y ip k ılığ ın d a n s ıy r ılıp e lle tu tu lu r g ö z le g ö r ü lü r , a k la
y a tk ’ n b ir k iş i o la r a k b ir d a h a k a r ş ım ız a ç ık a c a k tır . P u ş
k in
k e n d i ü lk e s in d e â v â r e
o lm u ş
d e r tli k iş in in m a c e r a s ın ı
d a h a ilk b a ş ta e ş in e a z r a s tla n ır b ir d e h a g ü c ü y le iş le m iş
ti. A le k o , ta r ih in yü k ü a ltın d a a c ı ç e k e n R u s ’u n ta k e n d is i
d ir . H a lk ta n k e n d in i a y ır m ış b ir to p lu m k a tın ın iç in d e b ö y
le b ir d e n b o y g ö s te r m e s i ta r ih in
g e r ç e fr e tıp a tıp
to p r a k la r ın d a
u y a n b ir tip b u
k ö k s a lm ış ö lü m s ü z b ir tip .
s u z R u s â v â r e le " i b u g ü n
d e â v â ” o d o la s ın
ta d a n s ilin m e le r i d a h a ç o k
le r in
z o r u y la
o ld u . O n u n
iç in
A le k o , n ic e y ıl l a r v a r R u s
Bu
y e r s iz y u r t
d u - u v o r i- v . O r
z a m a n a la c a k . B u g ü n
ç in g e n e
ilk e l y a ş a y ış la r ın d a k e n d i e v r e n s e l ü lk ü ler im e ip
u cu
a r a m a k iç in ç in g e n e o b a la r ın a k o ş u ş m u y o r la r b e lk i; b iz im
R u s a y d ’ n la n n m
lâ lla h d e y ip
n e id iğ ü
b e lir s iz , g e r e k s iz h a y a tın d a n
a c ıla r ın ı u n u tm a k iç in ta b ’ a tın
m ıy o r la r , a m a tu tu p s o s y a lizm e b e l b a ğ l ıy o r l a r
y o k tu
daha
in a n ç la
c a n la
30
A l e k o ’r u n
y e n i b ir
b a ş la
u fk a
z a m a n ın d a ) ;
d oğru
ç a lış ıy o r la r .
(s o s y a liz m
y ü r e k le r in d e y e n i b ir
k oş u yor la r- , v a ^ d ık la n
B ir y a n d a n
il-
k oyd u n *1 k a ç
d a , tıp k ı A l e k o
ye- d e
g ib i,
h a y a tla r ın ı a d a d ık la r ı h a y a lk â r i u ğ r a ş ıla r ın o n la r ı a m a ç la
r ın a u la ş tır a c a ğ ın a , ç a b a la r ıy la y a ln ız k e n d ile r in i d e ğ il b ü
tü n in s a n lığ ı
m u tlu lu ğ a
Ru s
b ü tü n
s e r s e r is i
g ö n lü n d e
h u zu ra
e r d ir e c e k le r in e
in s a n lık
in a n m a k ta d ır la r .
m u tlu lu ğ a
k a v u ş a m a z.
Ru s
e r m e d ik ç e
a z ıy la y e tin e m e z , h iç d e ğ ils e iş d a h a k u r a m
ğ ı s ü r e c e . İş te b u , b a ş k a ç a ğ la r d a
k en d i
s e r s e r is i b u n d a n
daha
k a tın d a k a ld ı
y in e k a r ş ım ız a ç ık a c a k
o la n a y n ı R u s k iş is id ir . D e d iğ im g ib i, P e tr o ’n u n b ü y ü k d e v r im le r in d e n s o n r a g e le n ik in c i y ü z y ılın
b a ş ın d a , to p lu m d a ,
h a lk ta n
d oğd u .
k ö k le r in i
k o p a r m ış
b ir
a yd m
E ve t,
ş im d i
o ld u ğ u g ib i P u ş k in ’in z a m a n ın d a d a a y d ın R u s la r ’m b ü y ü k
ç o ğ u n lu ğ u d e v le t k a p ıs ın d a m e m u r d u ; d e m ir y o lla r ın a , b a n
k a la r a
k a p ıla n m ış la r d i; o lu r o lm a z iş le r g ö r ü p
h a y a tla r ın ı
k a z a n ır la r d ı. K im i d e k e n d in i b ilim e v e r m iş ti, ik id e b ir a y
d ın
to p lu lu k la r k a r ş ıs ın d a y ü k s e k te n k o n u ş m a y ı b ir iş s a
y a r d ı. H a y a tla r ı d ü ze n li, r a h a t, p a tır tıs ız d ı. A y l ık l a r ın ı a lır
la r ,
p o k e r le r in i o y n a r la r d ı.
H iç b ir in in
g ö n lü n d e n
ç in g e n e
o b a la r ın a filâ n k a ç ıp g itm e ö z le m i g e ç m e z d i. B u g ü n d e ç in
gen e
o b a la r ın ın
y e r in i tu ta c a k , ç a ğ ım ız a d a h a u y g u n y e r
le r e k a ç m a y ı d ü ş ü n m e zle r p ek . G id e g id e g id ip b ir lib e r a lc ilik o y u n u n d a
k a r a r k ıla r la r . A v r u p a
s o s y a liz m in d e n
b ir
n e b ze b u la ş m ış tır b u lib e r a lliğ e . Ü s te lik o d a , b ir a z R u s ’la ş m ış , y u m u ş a m ış
b ir s o s y a lizm !
O ys a , g e r ç e k te , b ir z a m a n
m e s e le s i b u ; y a b ir i d a h a te d ir g in o lm a y a b a ş la m ış k e n
b ir
b a ş k a s ı ç o k ta n k e n d in i s ü r g ü s ü ç e k ilm iş b ir k a p ın ın ö n ü n
d e b u lu p
s in in
y o ld a ş
k a fa s ın ı ta h ta la r a
s on u
buna
v a r a c a k tır ,
ç a r p m ış s a ?
eğer
o lm a y ı b ilm e z le r s e ! D iy e lim
d e ğ ild ir .
O
za m a n
iş
« s e ç k in le r » e
İş te g id e r e k
k ib ir le r in i
y e n ip
k i h e p s in in
k a lıy o r ;
h ep
h a lk a
k a d eri b u
g e r i k a la n
mu
a z z a m ç o ğ u n lu k h iç h u z u r a k a v u ş m a y a c a ğ ın a , y a ln ız o n d a
b ir i te d ir g in
o ls u n
d a h a iy i. T a b iî A le k o
g ö n lü n d e k i a c ıy ı
h e n ü z d o ğ r u d ü r ü s t d ile g e tir e m iy o r . M e s e le o ld u k ç a s o y u t
o n u n iç in . T a b ia tı ö z lü y o r , o k a d a r ; y ü k s e k s o s y e te y e k a r
ş ı h ın ç v a r iç in d e ; g ö n lü n d e b ü tü n in s a n lığ ı k a p s ıy a n e m e l
le r
b e s liy o r . İn s a n lığ ın
b ir y e r d e iz in i y itir d iğ i, k e n d is in in
n e y a p s a e le g e ç ir e m e d iğ i b ir g e r ç e ğ in
a r d ın d a n y a s
tu tu
31
yo r .
N e r d e d ir b u
za m a n
e ld e n
gerçek ?
N e r e d e , n a s ıl o r ta y a
g itti? B ilm iy o r
ta b iî b u n la r ın
ç ık a r ? N e
h iç b ir in i, y in e
d e b u n a lıy o r . S o n r a ş u d a v a r : H a y a lle r in e d ü ş k ü n , s a b ır
s ız k iş i k u r tu lu ş y o lu n u h e r ş e y d e n ç o k d ış g ö r ü n ü ş e y a k ın
o la y la r d a
a r a r . T a b iî ya .
G erçek
k e n d i d ış ın d a b ir y e r d e
d e m e k k i. B e lk i b ir b a ş k a A v r u p a
le tle r in in
s a ğ la m
k ö k le r e
m iş s iy a s a l d ü ze n in d e ,
b a ğ lı,
ü lk e s in d e , A v r u p a
ta r ih in
A v r u p a ’n ın
iç in d e n
ç o k ta n y e r in e
ç ık ıp
m il
g e l
o tu r m u ş
to p lu m v e h a y a t ö r g ü s ü n d e . B ö y le b ir a d a m g e r ç e ğ in ilk in
k en d i
iç in d e
b e lir e c e ğ in i
h iç b ir
za m a n
a n la m a y a c a k tır .
N a s ıl a n la s ın ? K o c a b ir y ü z y ıl b o y u k e n d i y u r d u n d a k e n
d in i b ilm e d e n
ya ş a m ış . Ç a lış m a s ın ı u n u tm u ş .
G e r ç e k k ü l
tü r d e n yo k s u n k a lm ış . K a fe s a r d ın d a y e tiş m iş g ö r g ü s ü z b ir
g e n ç k ız d a n fa r k ı n e k i? R u s a y d ın to p lu m u n u n k e n d i iç in
d e b ö lü n d ü ğ ü b ilm e m
k a ç k a tın h a n g is in d e n
ç ık ıp g e lm iş
s e, o k a tın ş a n ın a u y g u n b ir ta k ım g ö r e v l e r g ö r m ü ş h a y a tı
b o y u n c a - ip e s a p a g e lm e z , n e iş e y a r a d ığ ı b ilin m e z g ö r e v
le r . K ö k ü n d e n k o p m u ş ,
ord a n
ora ya
s ü r ü k le n ip
o t p a r ç a s ı ş im d ilik , b a ş k a n e k i? B u n u n
d u r a n b ir
a ğ ır lığ ın ı d u v m u -
y o r m u , a c ıs ın ı ç e k m iy o r m u d e r s in iz ? H e m d e n a s ıl! O lu r a
b e lk i d e s o ylu s o p lu b ir a ile d e n g e lm e d ir , b e lk i k ö le le r i b i
le v a r d ır . S o y lu k iş in in
d ile d iğ i g ib i y a ş a m a h ü r r iy e tin d e n
n iy e y a r a r la n m a s ın ; n iy e h e v e s le r in e b o y u n
n u n d ış ı» y a ş ıy a n
a d a m la r ın
e k m e s in ,
c a z ib e s in e k a p ılıp b ir
«k a
ç in g e
n e o b a s ın d a a y ı o y n a tm a y a b a ş la m a s ın ? T a b iî g ö n lü n ü b o
ğ a n h u z u r s u z lu k ta n o n u o ls a o ls a b ir k a d ın k u r ta r ır , ş a ir
le r d e n b ir in in d e d iğ i g ib i « v a h ş î b ir k a d ın » !. . O n u n iç in A l e
k o iş in k o la y ın d a n b u ld u ğ u d e r in b ir in a n ç la k e n d in i Z e m f i r a ’n m
ra d a ,
k o lla r ın a a ta r . « İş te k u r tu lu ş
a n ca k
b u ra d a
b u la b ilir im
k a n u n la r ın ö te s in d e ta b ia tla k o y u n
s a n la r ın
ilk
a r a s ın d a » .
y o lu
b e n im
m u tlu lu ğ u .
iç in ; b u
M e d e n iy e tin ,
k o y u n a y a ş ıy a n b u in
P e k i s on u ? İlk e l
ta b ia tın
g e r e k le r iy le
k a r ş ıla ş tığ ı a n d a d a y a n a m a z, e lin i k a n a b u la r . Z a v a llı
d ü ş b u d a la s ı e v r e n s e l s e v g i n e
r a n m a n ın
y o lu n u
gü n e,
ç in g e n e le r e b ile y a
k e s tir e m e z, c a s c a v la k
o r ta d a k a lır . Ç in
g e n e le r d e a r a la r ın d a n s e p e tle r le r on u . İn tik a m a lm ıy a b a k
32
m a d a n , k in g ü tm e d e n , g ö s te r iş e s a p m a d a n . A ğ ır b a ş lılık la .
Bırak bizi git, ey mağrur kişi,
Biz vahşi, kanunsuz adamlarız.
Ne işkence gelir elimizden
Ne kimseyi cezalandırırız.
T a b ii b u n la r h e p h a y â l. H a y â l a m a , m a ğ r u r k iş i b ü tü n
k e s k in
ç iz g ile r iy le
g ö zü m ü zü n
B u tip i ilk y a k a lıy a n
ön ü n d e
y a ş ıy o r .
P u ş k in o ld u . B u n u
G e r ç e k tir .
a k lım ız d a n
ç ık a r
m a m a lıy ız . H o ş u n a g itm e y e n b ir ş e y g ö r m e y e g ö r s ü n , z u l
m e v e iş k e n c e y e b a ş v u r m a k ta n k e n d in i a la m a z m a ğ r u r k i
şi; n e y a p ıp y a p ıp u ğ r a d ığ ı h a k s ız lığ ın c e z a s ın ı ö d e te c e k tir .
Ya
d a , d a h a iyis i, to p lu m u n b ilm e m
d iğ in i h a tır lıy a c a k , iş k e n c e
iç in ,
k a ç ın c ı k a tın d a n
adam
g e l
c e z a la n d ır m a k iç in
fır s a t k o lla y a n k a n u n u y a r d ım a ç a ğ ır a c a k tır , y e t e r k i o n a
k a r ş ı iş le n e n s u ç u n in tik a m ı a lın s ın . Y o k , h a y ır ! B ir d e h a
e s e r i o la n b u
ta d a
k ın
ş iir b ir ö y k ü n m e d ir d iy e m e y iz . T a m
m e s e le n in ,
« k a h r o la s ıc a
m e s e le n in »
in a n c ı v e a d a le t d u yg u s u
ç ö zü m
b u n ok
y o lu
h a l
y ö n ü n d e k e n d in i g ö s te r iy o r .
« E ğ b a ş ın ı ö n ü n e, m a ğ r u r k iş i, ilk in
g u r u r u n u a y a k la r a l
tın a a l! E ğ b a ş ın ı ö n ü n e , te m b e l a d a m , ilk in k e n d i y u r d u n
da
ç a lış m a y a
u ya n
ç ö zü m
b a k !»
y o lu
H a lk ın
b u du r.
h ik m e tin e ,
«G er çe k
a d a le t
d ış a r d a
a n la y ış ın a
d e ğ il
ş e n d e d ir .
K e n d in i k o lla , k e n d in i b u l, k e n d i ö n ü n d e e ğ il, k e n d in e ü s
tü n ol, g e r ç e ğ i g ö r e c e k s in
B u g e r ç e k n e e ş ya d a , n e
s e n in
d ış ın d a n e d e d ış a r ı ü lk e le r d e d ir , ilk in k e n d i k e n d in e e ttiğ in d e d ir . K e n d in i y e n e r , k e n d i ö n ü n d e e ğ ile b ilir s e n , d ü ş ü n
d e g ö r m e d iğ in k a d a r h ü r o la c a k s ın ; b ü y ü k b ir iş e b a s la y a c a k s m . b a ş k a la r ın ı h ü r k ıla c a k s ın , ç e v r e n d e h e o m u tlu lu k
g ö r e c e k s in .
H a y a tın
g e r ç e k te n
ya ş a n m ış
o la c a k ,
s on u n d a
d a u lu s u n u , u lu s u n u n k u ts a l g e r ç e ğ in i a n lıy a c a k s m . İn s a n
lık
s e v g is i, k a r d e ş lik ü lk ü s ü
b ir y e r d e d ir . S e n
ilk in
n e ç in g e n e le r d e , n e d e b a ş k a
e vr en s el
s e v g in in
a d a m ı o ld u ğ u n u
g ö s te r . K in c i v e m a ğ r u r o lm a . S a n m a k i h a y a t s a n a k a r ş ı
lık s ız s u n u lm u ş b ir a r m a ğ a n d ır . » B u ç ö z ü m y o lu
P u ş k in ’in
ş iir in d e d e b e lir iy o r . A y n ı d ü ş ü n c e Y e vs r e n i O n es r in ’d e d a
ha
d a b ü yü k
b ir a ç ık lık la b e lir tilm e k te d ir .
O n e g in
h a y a l
33
le r le o y n a y a n b ir ş iir d e ğ il, g e r ç e k ç i b ir g ö z le y a z ılm ış , a y a
ğ ı y e r e s a p a s a ğ la m b a s a n b ir e s e r d ir . . B u ş iir in g e r ç e k R u s
h a y a tın ı d ile g e tir e n y a r a tıc ı g ü c ü n e , e s e r in s a n a t m ü k e m
m e lliğ in e
P u ş k in ’d e n
ön ce
k im s e
u la ş a m a m ış tı,
b e lk i
on
d a n s o n r a d a k im s e u la ş a m a d ı.
O n e g in , P e te r s b u r g lu ’d u r . B a ş k a tü r lü o la m a z d ı k i! Ş iir
iç in g e r e k li b u . K a h r a m a n ın ın g e r ç e ğ e e n u y g u n y a n la r ın
d a n b ir i o la n b u ö z e lliğ e ş a ir g ö z le r in i yu m a m a zd ı. B ir d a
h a s ö y liy e y im , O n e g in , A l e k o ’n u n ta k e n d is id ir , h e le ş iir in
o r ta la r ın d a
a c ı iç e r is in d e :
Tula mal müdürü gibi
Niye ben de inmelj, değilim?
d iy e h a y k ır ır k e n .
A m a ş iir in b a ş la r ın d a h e n ü z y a n y a n y a b ir zü p p e , b ir
d ü n ya
a d a m ıd ır .
H a yâ l
u m u ts u zlu k k u yu s u n a
k ır ık lığ ın a
u ğ r a y ıp
y u v a r la n a c a k
te p e
ta k la k
k a d a r y a ş a m a m ış tır ,
d a h a , n e k i:
Gizli bıkkınlığın o süreğen şeytanı
b e lâ k e s ilm iş tir ç o k ta n
b a ş ın a ..
K e n d i a n a y u r d u n u n g ö b e ğ in d e , ır a k k ö ş e le r d e y a b a n
ç e v r e le r e d ü ş m ü ş b ir s ü r g ü n d ü r O n e g in . N e y a p a c a ğ ın ı b i
le m e z b ir
te d ir .
tü r lü , n e a r a d ığ ın ı a n c a k
S o n r a la r ı
yu rd u n u
ve
b e lli b e lir s iz s e z m e k
ya b a n cı
to p r a k la r ı
g e ze r k en
n e r e y e g its e k e n d in i y a b a n c ıla r la ç e v r ili g ö r ü r , h a ttâ k e n
d i k e n d in e d e y a b a n c ı o ld u ğ u n u a n la r . Y u r d u n u s e v e r , a m a
yu rd u n a
g ü ven i
y o k tu r .
U lu s a l e m e lle r d e n
s öz
e d ild iğ in i
d u ym u ş tu r , a m a h iç b ir in e in a n m a z. İn a n d ığ ı te k ş e y k e n
d i y u r d u n d a h iç b ir ş e y y a p ıla m a y a c a ğ ıd ır . B ir ş e y y a p ıla
b ile c e ğ in e in a n a n la r ı d a - b u n la r ın s a yıs ı o za m a n
gü n kü
le le r in e
k a d a r a z d ı - k ü ç ü k g ö r ü r , h a ttâ b ir y e r d e
L e n s k i’y i d e c a n s ık ın tıs ın d a n
s e l b ir ü lk ü
a r d ın d a k o ş m a n ın
b u . T ıp k ı b iz im
T a ty a n a
da bu
a c ır ö y
ö ld ü r m ü ş tü . E v r e n
d oğu rd u ğu
ca n
s ık m tıs ıy d ı
h â lim iz e b e n z iy o r .
ö y le m i y a ? T a ty a n a ’m n
k iş iliğ i v a r . K ö k le r i s a ğ la m
çok
d a h a g ü ç lü
b ir
T a ty a n a ’n ın . K a ç
O n e g in ’i c e
b in d e n ç ık a n r , ö y le s in e d e r in , ö y le s in e a k ıllı.
K e n d i s o y lu
34
iç g ü d ü s ü y le g e r ç e ğ in
s e zm iş tir .
P u ş k in
m e liy d i. H iç
n e r d e y a ttığ ın ı, n e
ş iir in e O n e g in
ç e k in m e d e n
s ö y le y e b ilir iz ,
r a m a n ı T a ty a n a ’d ır . T a ty a n a o lu m lu
z e l b ir tip . T a m
g e tir m e k
a n la m ıy la R u s
is te d iğ i
o ld u ğ u n u ç o k ta n
d e ğ il, T a ty a n a
ş iir in
a d ın ı v e r
gerçek
kah
b ir tip , o lu m lu v e g ü
k a d ın ı. Ş a ir
d ü ş ü n c e y i T a ty a n a
ile
e s e r in d e
O n e g in
d ile
a r a s ın d a
k i s on k a r ş ıla ş m a y ı a n la ta n ü n lü s a h n e d e g e n ç k a d ın ın a ğ
z ın d a n a n la tır . D iy e b ilir iz k i, o z a m a n d a n b e r i e d e b iy a tım ız
d a R u s k a d ın ın ı b ö y le s in e o lu m lu , b ö y le s in e
tyi İnsanlar
d ik - T u r g e n y e v ’in
g ü ze l g ö r m e
Y u v a s ı'n d a k i
F a k a t k ıy ı b u c a k b ir k ö ş e d e T a ty a n a ile
ilk
L iza , b e lk i. . .
k a r ş ıla ş tığ ın
d a O n e g in b u te m iz yü zlü , iç te n , u ta n g a ç k ız ı ilk b a ş ta a n
la m a d ı b ile . Ç ü n k ü
h a lk ı k e n d in d e n
a ş a ğı görm eye
a lış a
g e lm iş ti. K ız c a ğ ız ın b e n liğ in d e s a k lı d u r a n b ü tü n lü ğ ü , m ü
k e m m e lliğ i g ö r e m e d i; b e lk i s a h id e n s a n d ı k i g e n ç k ız il e r
d e v a r a c a ğ ı o lg u n lu k y o lu n d a d a h a ilk
a d ım la r ım
a tm a k
ta d ır , b ir ç e ş it to m u r c u k , b ir o ğ u lc u k tu r . B ir d ü ş ü n ü n , T a t
y a n a b ir o ğ u lc u k , h a ? O n e g in ’e y a z d ığ ı
ra !
Ş iir d e
b ir
o ğ u lc u k
a r ıy a c a k s a k ,
o m e k tu p ta n
O n e g in ’d e n
o lu r ? O n e g in , T a ty a n a ’y ı a n la m ıy o r . în s a n
ru h u
s on
â lâ s ı m ı
n e d ir b il
m iy o r k i! B ü tü n h a y a tı b o y u n c a s o y u t b ir k a tta ya ş a d ı; h a
y â l p e ş in d e k o ş m a k ta n ,
T a ty a n a ’y ı
s on ra d a n
n ım e fe n d i o ld u ğ u
ğ ı m e k tu p ta
ta n
s e zm iş
â v â r e lik te n
P e te r s b u r g ’d a
za m a n
«o n u n
d e s ta n
Ü s te lik
b ir
ha
d a a n la m a d ı. T a ty a n a ’y a y o lla d ı
e r iş tiğ i k a tın
o ld u ğ u n u »
k u r tu la m a d ı.
d ille r e
s ö y lü y o r
y ü c e liğ in i g ö n lü n d e ç o k
am a
b ir
s ü rü
l â f b u n la r .
O n e g in , T a ty a n a ’y ı h iç b ir z a m a n a n la m a m ış , d e ğ e r in i v e r
m e m iş tir .
A r a la r ın d a k i
s e v g in in
N e k i T a ty a n a ’y ı k ö y d e ilk
y a d a , o lu r a, L o r d
d i, T a ty a n a ’n ın
tr a ü k
görd ü ğü
ya n ı
s ır a d a
b u r a d a d ı r ...
C h ild e H a r o ld
B y r o n k e n d is i İ n g il te r e ’d e n
ç ık a g e ls e y -
o ü r k e k , g ö s te r iş s iz g ü z e lliğ in i g ö r ü n
g in ’i u y a r s a y d ı, h e m e n
o r a d a h a y r a n lık ta n d iz le r in in
O n eb a ğı
ç ö z ü lm e z m iy d i O n e g in ’in ? E v r e n s e l a c ın ın p e n ç e s in d e o r a
d a n o r a y a k o ş tu r u p d u r a n la r iş te b a z e n b ö y le s in e k ö le r u h
lu
o lu y o r la r ! F a k a t n e r d e O n e g in ’d e o g ö z ? E v r e n s e l s e v g i
a r d ın d a o n c a y ıl p a b u ç tü k e te n b e y o ğ lu ö n c e k ız c a ğ ız ı k a r
35
ş ıs ın a a lıp b ir g ü z e l s ö y le v g e ç e r , s o n r a d a ş e r e fli b ir a d a m
g ib i d a v r a n m a n ın g ö n ü l r a h a tlığ ı iç in d e
a l ır
b a ş ın ı g id e r .
E v r e n s e l a c ı h â lâ y ü r e ğ in i d a ğ la m a k ta d ır ; b u d a la c a b ir k ız
g ın lık â n ın d a d ö k tü ğ ü a r k a d a ş k a n ı e lin e b u la ş m ış tır . B u n
dan
b ö y le
a n a yu rd u n u n
b ir u c u n d a n
öb ü r u cu n a
â vâ re
d o la ş a c a k , b ir k e r e c ik o ls u n g ö z le r i T a ty a n a ’y ı g ö r m iy e c e k tir . K a n lı c a n lıd ır d a h a ; k a b ın a s ığ a m a z, h a y k ır ır :
Daha gencim, hayat güçlü kuvvetli damarımda.
Ya beni bekliyen ne? Hep acı, gine acı, gine acı!
T a ty a n a , O n e g in ’in b u h â lin i ç o k iy i b iliy o r . İlk g ö r d ü
ğü
a n d a n b e r i g ö zü n ü
ğ u n u b ir tü r lü
ö lü m s ü z m ıs r a la r la
liğ in d e n , d e r in
g ö zd e n
a n la m a y a ,
fa k a t n e y in
n e s i o ld u
a n la tılır . M ıs r a la r ın
e ş s iz s a n a t g ü z e l
a n la m la r ın d a n s ö z e tm e k is te m iy o r u m
d i. T a ty a n a , O n e g in ’in
l a r ın ı
k a m a ş tır a n
a n la y a m a d ığ ı a d a m ın e v in e g e liş i h ik â y e d e
ç a lış m a o d a s ın d a . K ita p la r ın ı, e ş y a
g e ç ir iy o r .
k a fa s ın d a
u ğ r a ş ıy o r . B ir a r a
O n la r a
b a k ıp
ç ö r e k le n e n
s ır
O n e g in ’in
k iş iliğ in i
d ü ğü m ü n ü
ç ö zm e ye
o ld u ğ u y e r d e ta ş k e s iliy o r , s ır r ın
d ü ğü n ü h a b er veren
ş im
b ir ö n s e zi ile k e n d i k e n d in e
ç ö z ü l
m ır ıld a
n ır :
Boş b ir hayâl olmasın sakın?
E ve t, T a ty a n a b u n u
r a b ilir d i. İ lk
çü n kü .
Ç ok
a n c a k b ö y le y a r ım
a ğ ız a ç ığ a v u
b a ş ta n O n e g in ’in n e m a l o ld u ğ u n u
s o n r a la r ı P e te r s b u r g ’d a
y e n id e n
a n la m ış tı
k a r ş ıla ş tık la
r ın d a a r tık o n u iy i ta n ıy o r d u . K im d e m iş s a r a y h a y a tı, s os
y e te h a y a tı T a ty a n a ’y ı b o z d u d iy e ! K im d e m iş b ir a z d a g ö z
d e b ir h a n ım e fe n d i o ld u ğ u iç in , y e n i fik ir le r e k a p ıld ığ ı iç in
O n e g in ’e s ır t ç e v ir d i d iy e ! D o ğ r u d e ğ il b u . T a ty a n a y in e es
k i T a n y a , k ö y le r in , k ır la r ın T a n y a ’sı. Ş ım a r d ı m ı s a n k i? H a
y ır ! P e te r s b u r g s o s ye te s in in
m a k ta ,
on u
b in b ir
a c ıy la
g ö z a lıc ı h a y a tr g ö n lü n ü
k ıv r a n d ır m a k ta d ır .
S o s y e te
b oğ
ha
n ım ı o lm a k ta n n e fr e t e d iy o r . T a ty a n a ’y ı b a ş k a g ö z le g ö r e n
l e r P u ş k in ’in n e d e m e k is te d iğ in i a n la m ıy a n la r d ır . T a ty a n a
a ç ık
k o n u ş u y o r O n e g in ’le:
Bir başkasına bağlandım, ölene dek
Ona sadık kalmam gerek.
36
O
a n d a T a ty a n a R u s k a d ın ın
s ö y le m e k le
h a y a tın ın
d oru ğu n a
ta
k e n d is id ir . B u s ö z le r i
e r iy o r ,
ş iir in
d ok u n d u ğu
g e r ç e k le r i d ile g e tir iy o r . O n u n d in î in a n ç la r ı, e v l il iğ in k u t
s a llığ ın a
in a n c ı ü z e r in e te k
k e lim e
s ö y le m e y i g e r e k s iz s a
y a r ım . Ö y le y s e n iy e O n e g in ’le k a ç ıp g itm e d i? K e n d i a r z ıy
la
on a
«s e n i
s e v iy o r u m »
d e m e m iş
m iy d i? B ir
Ru s
k a d ın ı
o ld u ğ u iç in G ü n e y li b ir k a d ın y a d a b ir F r a n s ız k a d ın ı g i
b i h a y a tta c ü r e tk â r b ir a d ım a tm a y ı b e c e r e m e d iğ in d e n m i?
H a y s iy e tin d e n ,
la m s ız e r d e m
p a r a s ın d a n ,
to p lu m
id d ia la r ın d a n
iç in d e k i y e r in d e n ,
va zg eç m e ye
gü cü
d e n m i? H a y ır ! R u s k a d ın ı in a n d ığ ı ş e y d e n
m e z. T a ty a n a ’n m
an
y e tm e d iğ in
g ö zü n ü
e s ir g e
b ü tü n h a y a tı b u n u d o ğ r u la y a n b ir h ik â
y e d ir . « B ir b a ş k a s ın a b a ğ lı ş im d i; ö le n e d e k o n a s a d ık k a
la c a k » .
K im e s a d ık k a la c a k ?
N eye
s a d ık
k a la c a k ? D ü n y a
b ir a r a y a g e ls e s e v e m e y e c e ğ i, a n a s ı y a ş lı g ö z le r le
ön ü n d e
d iz ç ö k ü p y a l v a r y a k a r o lm a s a y d ı d ü n y a d a e v le n m e y e c e ğ i
o p a ş a e s k is in e m i? Y a r a l ı y ü r e ğ in d e b ü tü n u m u t k ıv ılc ım
la r ı s ö n d ü
mü
yok s a ?
A ğ ır
b ir
u m u ts u zlu k
ç ö k e le ğ in d e n
b a ş k a b ir ş e y k a lm a d ı m ı g ö n lü n d e ? E ve t, T a ty a n a
o paşa
ya , y a n i
ö vü n en
k o c a s ın a , o n u
d ü r ü s t in s a n a h a in lik
s e ve n , o n u
s a ya n , o n u n la
e tm e m e y e k a r a r lıd ır . A n a s ı ö n ü n d e
d iz e g e lip y a lv a r d ı y a lv a r m a s ın a , a m a k a r a n
veren
s iyc’ i. K o c a s ın ın s a d ık
o yd u , T a ty a -
e ş i o lm a y a
s öz ve r e n
k e n d i-
n a ’y dı. B a ş k a ç ık a r y o l b u la m a d ığ ı iç in e v le n d iğ i a d a m n e
o lu r s a o ls u n ş im d i k o c a s ıy d ı. A t a c a ğ ı y a n lış
c a s ın ın
on u ru n u
d ib in e b a tır ıp
a y a k la r
s on u n d a
g ü n le r i ü z e r in e m u tlu
d oğu ra n
y a ln ız
a ltın a
a la c a k ,
ö ld ü r e c e k ti.
B ir
b ir
a d ım
ko
a d a m c a ğ ız ı y e r in
b a ş k a s ın ın
k a ra
b ir h a y a t k u r a b ilir m i? M u tlu lu ğ u
s e v g in in
in s a n a
ta ttır d ığ ı h a z la r
d e ğ ild ir ;
a y n ı z a m a n d a g ö n lü n h u z u r a k a v u ş m a s ıd ır . A r d ın d a ş e r e f
s iz,
m e r h a m e ts iz,
in s a n lığ a u y m a y a n
b ir
d a v r a n ış ın
h â tı
r a s ı y a ta n g ö n ü l n a s ıl k e n d i k e n d in d e n h o ş n u t o la b ilir ? İn
s a n ın k e n d i m u tlu lu ğ u iç in k a ç ıp g itm e s i y e te r m i in s a n ın
m u tlu o lm a s ın a ? N e b iç im
b a h ts ız k ılm a d a n
ğı
m u tlu lu k tu r o k i, b ir b a ş k a s ın ı
v a r o la m ıy o r ? D iy e lim
s e v in d ir e c e k , b ü tü n
in s a n la r ı b a r ış a ,
k i b ü tü n
in s a n lı
e s e n liğ e k a v u ş tu
37
r a c a k b ir a m a ç a r d ın d a k o ş m a k ta s ın ız . D iy e lim k i b u a m a
c a u la ş a b ilm e k iç in
te k b ir in s a n ı iş k e n c e le r iç in d e ö ld ü r
m e k g e r e k li, h a ttâ k a ç ın ılm a z b ir ş a r ttır . B ü yü k b ir in s a n ,
m e s e lâ b ir S h a k e s p e a r e o lm a s ın b u
lu
ih tiy a r ın
r in d e n
b ir i o ls u n ;
a d a m , s ır a d a n n a m u s
k ö r ü k ö r ü n e in a n d ığ ı, p e k ö y le
ta n ım a d ığ ı, fa k a t s e v ip
s a y d ığ ı, b a ş ın ın
y a n ın d a y a ş a m a k ta n s e v in ç d u y d u ğ u
c a s ı o ls u n . B ü tü n y a p a c a ğ ın ız b u
d e
ta c ı e ttiğ i,
g e n ç b ir k a d ın ın k o
a d a m ı r e z il e tm e k , y e r in
d ib in e b a tır m a k , iş k e n c e le r e s a lm a k tır . A d a m ın a y a k la r a l
tın a a lm a n o n u r u , s e v d iğ in d e n a y r ı d ü ş m e s in in ıs tır a b ı ü z e
r in e s iz b ü tü n in s a n lığ ın g e le c e ğ in i, m u tlu lu ğ u n u k u r a c a k
s ın ız. Y a p a r m ıs ın ız? B u n a
le n in
ca n
d a m a r ı!
r a z ı o lu r m u s u n u z? İş te m e s e
D ik tiğ in iz
y a ttık ç a , d ik tiğ in iz y a p ın ın
y a p ın ın
te m e lle r in d e
bu
a cı
te m e lle r in d e ö n e m s iz b ir in s a
n ın , a m a h a k s ız y e r e , k ö r k ö r p a r m a ğ ım g ö z ü n e h a y a tı p a
r a la n m ış
b ir
o la n la r ın
k e n d ile r in e
in s a n ın
ü zü n tü s ü
y a ttık ç a ,
y a p ıd a
s u n d u ğ u n u z m u tlu lu ğ u
o tu r a c a k
s izin
e lin iz
d e n a lm a y a y a n a ş a c a k la r ın ı a k lın ız d a n g e ç ir e b il ir m is in iz ?
H e p s i d ü n y a n ın
s on u n a
d e k o m u tlu lu k iç in d e y a ş a y a c a k
o ls a b ile , o n la r d a n b u n u b e k le y e b ilir m is in iz? T a ty a n a , y ü
r e ğ in in
b aşka
tâ
d e r in le r in d e
tü r lü
ıs tır a b m
d ik a lâ s ın ı b ile n
d a v r a n a m a z d ı. H a y ır .
K e n d in i b ile n
T a ty a n a
k iş i, b ir
R u s , k a r a r ın ı ş ö y le v e r ir : m u tlu lu k ta n n a s ib im o lm a s ın b e
n im . Ç e k tiğ im
k a tı
a c ı b u ih tiy a r ın
o ls u n . K im s e
b e n im
n e le r e
b ilm e s in , b u
ç e k tik le r in in y ü z k a tı, b in
ih tiy a r
adam
da
k a tla n d ığ ım ı. K im s e le r b ilm e s in
b ilm e s in
b e n im
g ö z e a ld ığ ım ı. B a ş k a s ın ı p a r a la m a k la o la c a k s a , b e n
lu ğ u
is te m iy o r u m !
İş te
tr a je d i
b u ra da .
ö te s in e g e ç e m iy e c e ğ in i b ilir , b u n u
k a p ıy ı
g ö s te r ir . D iy e c e k s in iz k i O n e g in
T a ty a n a
b ir in i k u r ta r d ı,
ö te k in in
T a ty a n a
b ild iğ i iç in
n eyi
m u tlu
ç iz g in in
d e O n e g in ’e
d e b e d b a h t ş im d i.
y ü r e ğ in i p a r a la d ı.
Am a
b u b a ş k a m e s e le , b e lk i d e ş iir in e n ö n e m li m e s e le s i. Y a l n ız
geçerk en
s ö y liy e y im :
T a ty a n a
n ed en
O n e g in ’le
k a ç m ıy a
y a n a ş m a d ı? E d e b iy a tım ız d a ö te d e n b e r i ta r tış ıla n b ir k o n u
d u r b u . O n u n iç in
ü z e r in d e b u
k a d a r d u rd u m .
M e s e le n in
e n d ik k a te d e ğ e r y a n ı ç ö z ü m y o lu n u n ş im d iy e k a d a r a n la -
38
ş ılm a y ıp
ta r tış m a
T a ty a n a
s er b es t
k on u s u
o ls a yd ı,
e d ilm iş
y a ş lı
o lm a s ıd ır .
B ana
k o c a s ı ö ls e y d i
de
k a lır s a
T a ty a n a
d u l k a ls a y d ı, g in e d e O n e g in ’le k a ç ıp g itm e z d i. T a ty a n a ’n m
k iş iliğ in i iy i a n la m a m ız g e r e k . O n e g in ’in n a s ıl b ir a d a m o l
d u ğu n u
a p a ç ık g ö r ü y o r T a ty a n a . E z e li â v â r e ,
b ir v a k itle r
y ü z v e r m e d iğ i k a d ın ı ş im d i b a m b a ş k a b ir o r ta m d a , u la ş ıl
m a z b ir v a r l ık g ib i g ö r m e k te d ir . M e s e le n in
c a n a lıc ı n o k
ta s ı b ir b a k ım a b u d e ğ il m i za te n ? O r ta m ın y e n iliğ i. . . O n e
g in ’in
tü n
u m u r s a m a y ıp
s o s y e te n in
y ü zü s tü
s e v g ilis id ir .
b ır a k tığ ı g e n ç k ız ş im d i
S o s y e te
is e,
b ü tü n
bü
evren s el
e m e lle r in e r a ğ m e n O n e g in ’in ö n ü n d e b o y u n e ğ d iğ i te k k u v
v e ttir . O n u n iç in g ö z l e r i k a m a ş ır , g e n ç k a d ın ın
k a p a n ır . İş te n e z a m a n d ır a r d ın d a n k o v a la d ığ ım
a y a k la r ın a
ü lk ü , d er ,
iş te k u r tu lu ş yo lu , iş te a c ıla r ım d a n b e n i k u r ta r a c a k v a r lık .
O
z a m a n la r g ö z ü m g ö r m e d i on u ; « m u tlu lu k e lim i u z a ts a m
b e n im
o la c a k m ış
r ın d a n
k u r tu lm a
m e ğ e r s e ».
y o lu n u
N a s ıl d a h a
Z e m fir a ’d a
ö n c e A le k o
gö rd ü ys e,
a c ıla
ş im d i
de
O n e g in h e v e s k â r im g e le m in in y e n i b ir d ö n ü ş ü yle T a ty a n a ’
y a s a r ılır . A m a T a ty a n a a n la m ıy o r m u
z a m a n d a n b e r i b ilm iy o r
mu
O n e g in ’in
san ki b u n u ? T â
bu
h â lin i?
ne
İk i k e r e
ik i d ö r t e d e r g ib i b il iy o r k i, O n e g in k a r ş ıs ın d a k i k a d ın ı, es
k i g ü n le r in a lç a k g ö n ü llü T a ty a n a ’s ın ı s e v m iy o r , k e n d i y e
n i h e v e s in i s e v iy o r . B iliy o r k i o n u n g ö z ü n d e T a ty a n a , T a t
y a n a d e ğ il b a m b a ş k a b ir v a r lık tır . T a ty a n a d e ğ il O n e g in ’in
s e v d iğ i; b e lk i d e k im s e y i s e v m iy o r . O n e g in ’in
k im s e y i s e v
m e y e g ü c ü yo k ; n e k a d a r a c ı ç e k e r s e ç ek s in , k im s e y i s e v
m eye gü cü
yo k . S e v d iğ i, b ir h e v e s s a d e; z a te n
h e v e s , O n e g in ! B u g ü n T a ty a n a ’n m
s e y a r ın h a y â l k ır ık l ığ ın a u ğ r a y a c a k , g ö n lü n ü n
n ı a la y a a la c a k . O n e g in r ü z g â r ın
k e n d is i b ir
p e ş in d e n g e ld iğ in i g ö r
ta ş k ın lığ ı
ön ü n d e ord a n o r a y a s a v
r u lu p d u r a n b ir o t p a r ç a s ıd ır . T a ty a n a ö y le m i y a ? U m u t
s u zlu ğ u n
en
k o y u k a tın d a
b ile ,
h a y a tın ın
p a ra m p a rça
o l
d u ğ u n u s e z d iğ i a n d a b ile g ö n lü n ü n u z a n a c a ğ ı s a ğ la m , s a r
s ılm a z
b ir
tu ta n a ğ ı
b a s it h a y a tın ın
va r.
Ç o c u k lu k
h â tır a la r ı,
g ö s te r iş s iz,
ilk y ıl l a r ın ı y a ş a d ığ ı k ır la r , k ö y ü ,
Dadısının mezarı başında
Dalların ördüğü gölgelikler.
39
e v e t, b ü tü n b u
h â tır a la r , g e ç m iş
g ü n le r in
h a y â li. . .
e lin d e
k a la n e n d e ğ e r li ş e y le r ş im d i b u n la r . E n k a r a u m u ts u z lu k
ç u k u r u n d a n b u n la r k u r ta r ıy o r on u . A z d e ğ il. Ç o k b ile . O n u
k en d i
öz
to p r a ğ ın a ,
h a lk ın a ,
h a lk ın ın
k u ts a l
b a ğ lıy a n , s a r s ılm a z , p a r ç a la n m a z b ir te m e l.
O n e g in ’in n e s i v a r ?
g id e c e k O n e g in 'in
m ek
iç in ,
K im
b ild ik le r in e
O y s a O n e g in ?
O n e g in ? H iç b ir ş e y!
T a ty a n a
mı
p e ş in d e n o n a a c ıd ’ğ ı iç in , o n u e k le n d ir
s e v g is in in
s on s u z m erh a m et
k a y n a ğ ın d a n
on a
b ir a n lık m u tlu lu k y a lg ın ı a r m a ğ a n e tm e k için ?.. T a ty a n a
m ı y a p a c a k b u n u ? Y a r ın
e d e c e ğ in i ş im d id e n
le
d e r in ,
O n e g in ’in
b ilm iy o r m u
k e n d i s e v in c i ile a la y
s a n k i? H a y ır ! B u n la r ö y
ö y le s a r s ılm a z g ö n ü lle r d ir k i,
s o n s u z b ir
a c ım a
d u y g u s u y la d a ols a , k u ts a l b ild ik le r in i ö y le g ö z g ö r e g ö r e
h a r c a n s ın d iy e s u n m a z la r a d a m a . H a y ır , T a ty a n a , O n e g in ’
in p e ş in d e n g id e m e z d i.
P u ş k in , O n e g in ’d e, o e ş s iz, o ö lü m s ü z ş iir d e k a tm a e r i
ş ilm e z b ir u lu s a l ş a ir o ld u ğ u n u
o r ta y a k o yd u . O n u n g ib i
s i d a h a g e lm e m iş ti. H a lk m te p e s in d e o tu r a n b ir to p lu m k a
tın ın
iç y ü zü n ü
b ir a n d a , e ş in e a z r a s tla n ır b ir
s ezg i g ü
c ü y le v e k e s in lik le a ç ığ a v u r d u . Ö n c e k i ç a ğ la r ın , ç a ğ ım ız ın
R u s s e r s e r is i tip in i g ö z l e r ö n ü n e s e r d i. R u s s e r s e r is in in g ö n
lü n d e y a ta n ı ilk s ezen , ta r ih iç e r is in d e k a d e r in i ilk iz le y e n ,
b iz im k a d e r im iz d e k i y e r in i ilk g ö r ü p a n la ta n P u ş k in o lm u ş
tu r . T a ty a n a ’d a , b ir R u s k a d ın ın ın h a y a tın d a ta m a n la m ıy
la
o lu m lu n u n
v e g ü z e lin
d e v r e n in ü r ü n ü
o la n
gerçek
R u s h a lk ın ın iç in d e n ç ık ıp g e le n
z e l R u s tip in i iş le y ip
s a n la r ın
g ü z e lliğ i,
ö r n e ğ in i y a r a ttı. Y in e
bu
b a ş k a e s e r le r in d e e le a ld ığ ı, d o ğ r u c a
d a h a n ic e o lu m lu v e g ü
b iz e s u n a n ilk R u s y a z a r ıy d ı. B u
d ile
g e tir d ik le r i
k a tı,
in
ş ü p h e g ö tü r m e z
g e r ç e k te k e n d in i g ö s te r iy o r . H iç b ir in i in k â r e d e m e y iz ; ta ş
ta n y o n tu lm a h e y k e lle r g ib i d im d ik a y a k ta d u r u y o r la r . S i
ze
b ir
daha
h a tır la tm a k
is te r im , b ir
e d e b iy a t e le ş tir m e n i
g ib i k o n u ş m u y o r u m b u r a d a ; d ü ş ü n c e m i a ç ık la m a k iç in b ü
tü n b u e s e r le r i e n in e b o y u n a in c e le y ip e d e b î y a r g ıl a r a v a
r a c a k d e ğ ilim . M e s e lâ o p a p a z m iz a ç lı
R u s v a k a n ü v is i t i
p in i e le a la lım . B u y ü c e in s a n ın b iz im iç in n e k a d a r ö n e m
40
li, n e k a d a r a n la m lı o ld u ğ u n u
g ö s te r m e k
iç in
k ita p la r d o
lu s u s ö z a z g e lir . B u tip P u ş k in ta r a fın d a n R u s to p r a ğ ın d a
b u lu n d u ,
P u ş k in ’in
d e h a s ıy la
y o ğ r u ld u , g ö s te r iş s iz, ta ş k ın ,
ş ü p h e k a ld ır m a z g ö n ü l g ü z e lliğ iy le u lu s a l b e n liğ im iz e , u lu
s a l b ilin c im iz e b ir ta n ık o lm a k
z im le d ir
a r tık , y a ş ıy o r ;
ü z e r in d e
ü z e r e b iz le r e
s u n u ld u . B i
ta r tış a m a y ız .
y â l g ü c ü n ü n y o k ta n y a r a t tığ ı b ir v a r l ık
Ş a ir in
ha
d e ğ ild ir . B u n u s iz
d e te s lim e d e r s in iz . E v e t y a ş ıy o r , b ir g e r ç e k ; o n u n iç in o n u
y a r a ta n
u lu s a l b ilin ç d e y a ş ıy o r , o d a
b ir g e r ç e k tir ; o n u n
iç in b u b ilin c in y a ş a m a g ü c ü d e b ir g e r ç e k tir . H e m g e r ç e k
tir , h e m
y ü c e d ir .
P u ş k in ’in
b ü tü n
e s e r le r i
Rus
b e n liğ in e ,
R u s b e n liğ in in m a n e v î g ü c ü n e in a n c ı ile d o lu p ta ş a r . İn a n
c ın o ld u ğ u y e r d e u m u t v a r d ır , R u s in s a n ın ın g e le c e ğ i k a r
ş ıs ın d a
d u y u la n
b ü yü k
u m u t.
Başarı ve iyi günler umuduyla
Korkmadan geleceğe bakarım.
d e m iş ti P u ş k in
b ir b a ş k a
iliş k iy le .
Am a
bu
s ö z le r i
b ü tü n
y a r a tıc ı ç a b a s ın a u y g u la n a b ilir s a n ır ım . N e o n d a n ö n ce , n e
de
on da n
s o n r a h iç b ir
Rus
ya za r ı on u n
k a d a r y a k ın d a n
R u s h a lk ıy la a n la ş a m a m ış tır . Y a z a r l a r ım ız a r a s ın d a s ü r ü y
le h a lk u z m a n ı y o k m u ? V a r ta b iî. H a y li y e te n e k li k iş ile r ,
b il g il i k iş ile r , h a lk ı s e v e n
k iş ile r . S a y ıla r ı h iç d e a z d e ğ il.
Y a l n ız b u y a z a r la r ı P u ş k in ’le k ıy a s lıy a c a k o lu r s a k , g ö r ü r ü z
k i b ir y a d a ik is i d ış ın d a h e p s i b ü y ü k s ü r ü ü z e r in e y a z a n
« b e y l e r » d ir ;
bu
ç iz g in in
n e k lile r in d e b ile , s ö zü n ü
ü s te s in e v a r m a z h iç b ir i. E n y e te
e ttiğ im
o ik is in d e b ile
a r a d a b ir
h a lk a ş ö y le y u k a r d a n b a k a n b ir tu tu m , b ir b a ş k a h a y a tta n ,
b ir
b aşka
d ü n ya d a n
g e lm e
b ir
ış ık , h a lk ı y a z a r ın
k a tm a
ç ık a r ıp m u tlu k ılm a is te ğ in i a n d ır ır b ir k a y g ı g ö r e c e k s in iz .
O y s a P u ş k in ’d e d o ğ r u c a h a lk ta n g e le n b ir ş e y v a r ; o, k a d a r
k i, k im i za m a n d ü n y a n ın e n b ö n d u y g u la r ın a ite l iy o r on u .
Ayı
h ik â y e s in i h a tır la y ın . D iş i a y ın ın
ö ld ü r ü lü ş ü n ü
ya
da
ş u m ıs r a la r ı h a tır la y ın , n e d e m e k is te d iğ im i a n lıy a c a k s m ız :
Amcam oğlu Yahya, seninle içmeye başladık mı...
B ü tü n
bu
s a n a t ve
k e n d in d e n s o n r a g e le c e k
s e z g i h â z in e le r i b ü y ü k
ş a ir im iz in
o la n la r a , o n d a n s o n r a g e lip
a yn ı
41
ta r la y ı
s ü recek
o la n la r a
b ır a k tığ ı n iş a n la r d ır
d iy e b ilir iz .
H a ttâ d iy e b ilir iz k i, P u ş k in h iç y a ş a m a s a y d ı R u s e d e b iy a tı
o n u n a r d ın d a n g e le n n ic e iş in in e r i y a z a r d a n y o k s u n k a la
c a k tı. H iç d e ğ ils e b u y a z a r l a r g ü n ü m ü zd e b u k a d a r b ü y ü k
b ir b a ş a r ıy la o r ta y a s e r d ik le r i d ü ş ü n c e le r in i b ö y le s in e g ü ç
lü ,
b ö y le s in e
d i. P u ş k in ’in
k a lm ıy o r .
h a lk ın ın
a ç ık
s e ç ik b ir u s lu p la
P u ş k in
o lm a s a y d ı k e n d i
y a p a b ile c e k le r in e
Rus
g ü v e n im iz i,
a r a s ın d a R u s y a ’n ın g e le c e ğ in e
z a r la r ın
d ile g e tir e m iy e c e k le r -
ö n e m i y a ln ız ş iir , y a ln ız s a n a t a la n ıy la s ın ır lı
b e n liğ im iz e ,
A vru p a
Rus
m ille tle r i
in a n c ım ız d a h a s o n r a k i y a
(h e p s in in d e ğ il ta b iî, b ir k a ç ın ın ) k a le m in d e n b ö y
le s in e k a r ş ı d u r u lm a z b ir g ü ç le d ile g e tir il e b il ir m iy d i? P u ş
k in ’in
b u a la n d a k i b a ş a r ıs ı ü ç ü n c ü
ç a lış m a
d e v r e s in i g ö z
d e n g e ç ir d iğ im iz d e d a h a iy i a n la ş ıla c a k tır .
B ir k e r e
ç iz g il e r
daha
s ö y liy e y im ,
a ra m a m a k
g e r e k ir .
bu
d e v r e l e r a r a s ın d a k e s in
Ü çü n cü
d e v r e n in
ü rü n ü
b a zı
e s e r le r in i b ile ş a ir , s a n a t ç a lış m a la r ın ın d a h a b a ş la n g ıc ın d a
y a z m ış
o la b ilir d i.
Ç ünkü
P u ş k in ’in
s a n a tç ı k iş iliğ i
b a ş ta n
s o n a b ir b ü tü n d ü , ilk g ü n d e n b ü tü n u n s u r la r ın ı iç in d e ta ş ı
ya n
c a n lı b ir o lu ş tu . D ış a r ıs ı, d ış a r d a n
a ld ık la r ı g ö n lü n d e
z a te n v a r o la n ı c a n la n d ır m a k ta n ö te y e v a r m a d ı. A m a d u r
m adan
g e liş e n
b ir o lu ş tu
b u . G e ç ir d iğ i d e v r e le r i
b ir b ir in
d e n a y ır ıp ta n ım la y a b ilir iz . H e r b ir d e v r e n in k e n d i ö z e llik
le r in in y a n ıs ır a , a r a la r ın d a k i b a ğ la r ın
l iğ i d ik k a tim iz i ç e k e c e k tir . O
b ile c e ğ im iz e s e r le r d e h e r ş e y d e n
a la n
d ü ş ü n c e le r in ,
b aşka
d a n b a z ıs ı P u ş k in ’in
d evre d e n erd eys e
d e h a la r ıy la
ü s tü
d iy e b ile c e ğ im iz , o n d a n
e d e b iy a tın d a
on d a n
b ir ş e y s u n d u
ö n ce
de
a d a m la r g ö r ü n m ü ş tü ;
k a d a r h a n g is in d e v a r d ı?
m u zu n b u e n b ü y ü k
42
gü cü n ü
P u ş k in
bu
ön ce
in s a n
d e v g ib i s a n a t
S h a k es p ea r e,
C e r v a n te s , S c h ille r . A m a e v r e n s e l s e v g i g ü c ü
du ğu
b aşka
B u n la r
ö lü m ü n d e n s o n r a y a y ım la n d ı. Ş a ir b u
ta b ia t
p a r la y a n
ş iir a n la y ış ın ın ,
y a n s ıd ığ ın ı g ö r e c e ğ iz .
h iç b ir y e r d e g ö r ü lm e m iş , iş itilm e m iş
lığ a . A v r u p a
s ü r e k li
ç o k b ü tü n in s a n lığ ı iç in e
u lu s la r ın
u lu s la r ın y a r a tıc ı d e h a s ın ın
c a n lılığ ı v e
z a m a n ü ç ü n c ü d e v r e y e k a ta
P u ş k in ’d e o l
gü cü n ü ,
u lu s u
h a lk la p a y la ş ıy o r . O n u n iç in
b iz im
u lu s a l ş a ir im iz d ir .
A vru p a
ş a ir le r in in
en
b ü y ü k le r i
b ile b ir y a b a n c ı u lu s u n y a r a tıc ı d a m a r ın ı b ö y le s in e d o ğ r u
lu k la
b u la m a zd ı. T a m
te r s i. A v r u p a
ş a ir le r i b a ş k a m ille t
le r e g ö z le r in i ç e v ir d ik le r in d e o n la r ı ç o k lu k k e n d i m ille tle
r in e
b e n ze tm iş le r ,
k e n d ile r in c e
a n la m ış la r d ır .
S h a k es p ea -
r e ’in İta ly a n la r ’ı b ile b ir e r İn g iliz d ir . D ü n y a n ın b ü tü n ş a ir
le r i a r a s ın d a b ir P u ş k in ’d e v a r b u
g ü ç; b a ş k a b ir m ille tin
d ü ş ü n c e le r in i, s e z g ile r in i b u
k e n d in in k ıla b ilm e g ü
kadar
Faust’d a n s a h n e le r i d ü ş ü n ü n ; Pinti Şövalye’yı, Yoksul Şövalye b a la d ın ı e le a lın ; Don Juan'ı b ir d a
cü b ir o n d a v a r .
ha
ok u yu n .
n erd en
B u n la r ın
a ltın d a k i im z a
Veba Salgınında Bayram
n erd e
P u ş k in ’in
o lm a s a y d ı
b ile c e k tin iz h e r b ir in i b ir İs p a n y o l’u n y a z m a d ığ ın ı?
ş iir in d e k i h a y â l g ü c ü n e
r a s tlıy a b ilir s in iz ? H a y â l g ü c ü n ü n
b aşka
v a r d ığ ı o a k ıl a l
m a z d e r in lik le r d e İn g il iz d e h a s ın ın k e n d i ö z b e n liğ i y a tıy o r .
K a h r a m a n ın v e b a ü s tü n e ç a ğ ır d ığ ı o g ü z e lim
ş a r k ıd a , s on
r a M a r i'n in ş a r k ıs ın d a b u n u a p a ç ık g ö r ü y o r u z :
Çocuklarımızın sesleriydi duyulan
Okulun avlusunda.
B u n la r s a p m a k a d a r İn g il iz ş a r k ıla r ıd ır . B u n la r İ n g il iz r u
hunun
ö z le m le r i,
gören
ö n s e zg is id ir .
ya s
ç a ğ r ıs ı,
g e le c e ğ in
g e tir e c e ğ i
a c ıl a n
Ş u g a r ip m ıs r a la r ı h a tır la y ın :
O
yaban vadide dolaşırken birgün ben
E s k i b ir İn g il iz ta r ik a t ş e y h in in
y a z d ığ ı m is tik b ir k ita b ın
b a ş la n g ıc ı d e ğ il m i n e r d e y s e b u ?
O ld u ğ u
g ib i ş iir e a k ta
r ılm ış . A m a s a d e a k ta r m a m ı? M ıs r a la r ın h ü z ü n lü , c o ş k u n
m u s ik is in d e K u z e y P r o te s ta n lığ ın ın s es i ç a ğ lıy o r ; d in in k a
lıp la r ın a m e y d a n o k u y a n g ö n lü in a n ç d o lu İn g iliz , b u la n ık ,
k a r a n lık , b ü k ü lm e z, e m e lle r in d e n ş a ş m ıy a n m is tik r u h , m is
tik im g e le m in o y a m a n ta ş k ın lığ ıy la b iz e s e s le n iy o r . B u g a
r ip
m ıs r a la r ı o k u d u k ç a b ü tü n
o g ü n le r g ö z le r in iz in
ön ü n
d e b e lir ir ; R e fo r m a s y o n ’u , ilk P r o te s ta n lığ ın c oş k u n , s a v a ş
ç ı r u h u n u , ta r ih i a n la r s ın ız - y a ln ız d ü ş ü n c e
d e ğ il;
o n la r la
te p e d e n
b ir lik te
tır n a ğ a
İlâ h ile r
s ilâ h lı
ta r ik a tç ıla r la
o k u ya n ,
k a tın d a
om u z
c o ş k u n lu k la r ın ı
da
s ü r ten ,
p a y la ş ıp
o n la n n y a n ıs ır a g ö z y a ş ı d ö k e n , in a n ç la r ın a k a tıla n b ir k im
43
s e s in iz a r tık .
Kuran’a Öykünmeleri
S on ra
B ir
m ü s lü m a n
d e ğ il m i ş im d i b u n la r ı s ö y liy e n ? E vet. K u r a n ’ın , c ih a d k ılı
c ın ı k u ş a n a n la r ın s e s id ir b u . İn a n c ın b ü tü n s a d e liğ iy le ş a h
M ısır
la n ış ı! E s k i Y u n a n v e R o m a d ü n y a s ı d a b u r a d a . İş te
Geceleri!
h a lk ın
T a n r ıl ığ a
te p e s in d e
ö ze n e n
d ü n ya
tü n e m iş , h a lk ın
a d a m la r ı.
T a n r ıl a r
g ib i
y a r a tıc ı g ü c ü n ü , e m e lle
r in i h iç e s a y ıp ta p ın a k la r a k a p a n m ış , k a p a lı k a p ıla r a r d ın
d a z ıv a n a d a n
ç ık m ış
k u r tu lm a k iç in
v e tte n
in s a n la r . Ö lü m ü n e c a n
zu lm ü n
en
k ork u n cu n a
m e d e t u m a r a k , e r k e ğ in i y iy e n
r a s ıy la
gön ü l
e ğ le n d ir m e y e
s a va ş a n
baş
s ık ın tılın d a n
vu r a r a k ,
ş eh
d iş i ö r ü m c e ğ in
ih ti
z a v a llıla r .
H ep s i
bu
r a d a . Y o k h a y ır ! İş te a ç ık ç a s ö y lü y o r u m : P u ş k in g ib i e v r e n
s e l s e v g i g ü c ü o la n b ir b a ş k a ş a ir d a h a g e lm e d i. S o n r a , y a l
n ız b u s e v g is i d e ğ il b iz im
g u n lu k v e r e n
iç in ö n e m li o la n ; o a k ılla r a d u r
d e r in liğ i, y a b a n c ı
m ille tle r in
g ö n lü n d e o lu p
b ite n le r i k e n d i g ö n lü n d e y a n s ıta b ilm e g ü c ü
D ü n y a e d e b iy a tın ın
b a ş k a h iç b ir ş a ir in d e b u
d e ö n e m lid ir .
o la y a
b ö y le
s in e r a s tg e lm iy o r u z . Y a l n ız P u ş k in ’d e v a r b u . O n u n iç in d e,
d e d iğ im g ib i, P u ş k in ş im d iy e k a d a r h iç g ö r ü lm e m iş , h iç iş i
tilm e m iş b ir o la y d ır . B a n a s o r a r s a n ız g e le c e k te n b ir h a b e r
d ir
b iz im
iç in ,
ç ü n k ü ...
çü n k ü
ş iir in
u lu s a l b ilin c e
k ö k le r i b u r a d a n g e ç iy o r ; b u r a d a u lu s a l b ilin c in
s e z iy o r u z ; b u r a d a g e le c e ğ im iz in
b ir k e r e d a h a
va ra n
g e le c e ğ in i
u lu s a l b ilin c in e v a r ıy o r u z ;
fa r k ın a v a r ıy o r u z k i g e le c e ğ in
u lu s a l b ilin
c in in k ö k le r i b u g ü n d e d ir . P u ş k in , tıp k ı b ir p e y g a m b e r g ib i,
b u n u b iz e h a b e r v e r d i. Z a te n R u s m illiy e tç iliğ in in
a r d ın d a
k i g ü ç b ü tü n in s a n la r ın b ir le ş m e s i ö z le m in d e n d o ğ a n
tü r .
P u ş k in
d oğru d a n
d oğ ru ya
h a lk ın
ş a ir i
o lu p
gü ç
gü cü n ü
h a lk ta n a lm a y a b a ş la d ığ ı a n d a , b u g ü c ü n b ü y ü k g e le c e ğ in i
görm ü ş ,
a n la m ış tı. O n u n iç in
r id ir . O n u n iç in
S o r a r ım
s ize ,
g e le c e k te n h a b e r g e tir e n
b i
P e y g a m b e r d ir .
n e d ir B ü yü k P e tr o ’n u n
iç in ? Y a l n ız g e le c e k
b a k ım ın d a n
d e v r im le r i b iz im
d e ğ il, b ir d e ş im d iy e k a
d a r o lu p b ite n le r , ş im d iy e k a d a r a ç ığ a ç ık a n g e r ç e k le r a ç ı
s ın d a n b a k ıld ığ ın d a , a n la m ı n e y d i b u d e v r im le r in ? H e r h a l
d e A v r u p a k ılık k ıy a fe tin in , A v r u p a
44
g ö r e n e k le r in in , A v r u
p a te k n iğ in in v e b ilim in in b e n im s e n m e s i d e ğ ild i. G e lin d a
ha
y a k ın d a n , d a h a
b ir k e s in lik le
in c e le y e lim
bunu.
E ve t,
b ü y ü k b ir ih tim a lle P e tr o ilk in b u d a r , p r a tik ç e r ç e v e iç e
r is in d e iş e k o y u ld u ; fa k a t za m a n g e ç ip k a fa s ın d a k i d e v r im
d ü ş ü n c e s i g e liş tik ç e , g iz l i b ir iç g ü d ü n ü n e tk is i k e n d in i g ö s
te r m e y e b a ş la d ı. P e tr o g ö z le r in i d a h a u zu n e r im li a m a ç la
ra
ç e v ir d i,
Rus
ç a b a la r ın ı d a h a g e n iş
h a lk ı d a
d e v r im le r i
y e te r li b u lm a m ış tı.
d i; g ü n lü k
u fu k la r a
k ıy a s
y ö n e ltti.
k a y g ıla r la
H a lk ı p e ş in d e n
k a y g ıl a r l a
a m a ç la r ı g ö z e te n
g ü n lü k
s ü r ü k le y e n
k a ld ır m a y a c a k
Z a te n
b e n im s e m e y i
b aşka
ş ey
k a d a r yü k s e k
b ir ö n s e zi. H a lk d a h a o za m a ,n d a n il e r i
s in i g ö r ü y o r , g e le c e ğ in g e tir e c e k le r in i b e k liy o r d u . B ir d a h a
s ö y le y e y im , h a lk b u n u n
a m a c ın ın
o
yö n d e
b ilin c in e
y a ttığ ın ı
v a r m a m ış tı
s e z iy o r ,
daha;
ö n e m in i
fa k a t
a n lıy o r d u .
O n u n iç in d ir k i g ö z le r im iz h e m e n b ü tü n in s a n la r ın b ir le ş
m e s i ü lk ü s ü n e ç e v r ild i. D ü ş m a n lık
d u y g u s u y la d e ğ ild i b u .
İç im iz d e n ta ş a n iy i n iy e tle , y ü r e ğ im iz d e k i s o n s u z s e v g iy le
h iç ır k
a y ır ım ı g ö z e tm e d e n
b a ğ r ım ız a b a s tık ;
d a v r a n m a y ı,
d a h a ilk
y a b a n c ı m ille tle r in
a d ım d a s e z g im iz
a y k ır ılık la r ı g ö z ü m ü z d e
n i h oş g ö r ü p
d e h a la r ın ı
b iz e
a n la y ış lı
b ü y ü tm e m e y i,
h e p s i
u z la ş tır m a y o lu n a g itm e y i ö ğ r e tti. B ö y le lik le
( b iz d e b u n u n d a h a y e n i fa r k ın a v a r ıy o r d u k ) b ü y ü k A r y a n
a ile s in i h e p b ir a r a y a g e tir ip k a r d e ş k ıla c a k b ir ü lk ü y ü b e
n im s e m e y e
h a z ır
ve
is te k li
o ld u ğ u m u zu
g ö s te r d ik .
E ve t.
H iç ş ü p h e n iz o lm a s ın , R u s ’u n k a d e r i A v r u p a ’n ın b ir le ş m e
s i,
b ü tü n
in s a n lığ ın
b ir le ş m e s i yö n ü n d e
g e liş e c e k tir .
G er
ç e k te n R u s o lm a k , b ü tü n in s a n la r a k a r d e ş o lm a k tır , e v r e n
s e l in s a n o lm a k tır . A r a m ız d a k i b ü tü n b u
l ık
İs la v c ılık , B a tıc ı
a y r ım la r ı b ir y e r d e ta r ih î ş a r tla n m a y a
a s lın a
b a k a r s a m z b ir b ir im iz i y a n lış
d a y a n ıy o r , a m a
a n la m a m ız d a n
y o r . G e r ç e k b ir R u s 'u n g ö z ü n d e A v r u p a ’n ın
y a ’n ın g e le c e ğ i k a d a r , k e n d i a n a y u r d u n u n
d oğu
g e le c e ğ i, R u s
g e le c e ğ i k a d a r
a z iz d ir . Ç ü n k ü R u s y a ’n ın k a d e r i e v r e n s e llik k a tm a ç ık m a k
tır ; k ılıç z o r u y la d e ğ il, k a r d e ş lik b a ğ la r ın ın
s a n la r ı k a r d e ş lik
ü lk ü s ü
ç e v r e s in d e
k u v v e tiy le ,
b ir le ş tir m e
in
e m e lim iz
le. P e tr o ’n u n d e v r im le r in d e n b u y a n a ta r ih im iz i iy i in c e le
45
yin . A v r u p a m ille tle r iy le a r a m ız d a k i iliş k ile r d e , h a ttâ d e v
le tin g ü ttü ğ ü s iy a s e tte h e p b u d ü ş ü n c e y le ( b e n im b u h a y â
lim le
d e y in
is te r s e n iz )
k a r ş ıla ş a c a k s ın ız . R u s y a n ın
s iy a s e
ti b u s on ik iy ü z y ıl iç e r is in d e A v r u p a ’y a h iz m e t e tm e k te n
b a ş k a n e y a p n r ş tır ? H a ttâ
R u s y a k r a ld a n
ç o k k r a l ta r a f
ta r ı o ld u d iy e b ilir iz . B u n u n d e v le t a d a m la r ım ız ın iş e y a r a
maz
o lu ş u n d a n
il e r i
g e ld iğ in i s a n m ıy o r u m .
g ö z ü m ü z d e d e ğ e r in in n e o ld u ğ u n u A v r u p a
B u gü n
b iz im
ç o k iy i b ilm e k
te d ir . B ir g û n g e le c e k b iz le r d e ğ il a m a , ç o c u k la r ım ız a n la
y a c a k k i g e r ç e k te n R u s o lm a k d e m e k , A v r u p a ’n ın iç in e d ü ş
tü ğ ü
ç e liş m e le r i o r ta d a n k a ld ır m a y ı a m a ç e d in m e k d e m e k
tir ; g ö n lü m ü z d e k i k a r d e ş lik s e v g is in d e n k u v v e t a la r a k b ü
tü n in s a n la r ın b ir le ş m e s i y o lu n d a s a v a ş m a k d e m e k tir ; b e l
k i d e, n ih a y e t, in s a n lık b ir l iğ i ü lk ü s ü n ü n g e r ç e k le ş e c e ğ in e ,
İs a ’n ın
r ın
d e d iğ in in o la c a ğ ın a , g ü n ü n
e le le
v e r e c e ğ in e
b ir in d e b ü tü n
in a n d ığ ım ız ı b ü tü n
m a k d e m e k tir . B e n in a n ıy o r u m
in s a n la
d ü n ya ya
h a y k ır
b u n u n b ö y le o la c a ğ ın a . B i
liy o r u m , ç o k iy i b iliy o r u m k i b u s ö z le r im e b ir d o lu d e li s a ç
m a s ı d iy e n le r in iz o la c a k .
r ı, h iç d e p iş m a n
Ö y le
o ls u n . S ö y le d im
d e ğ ilim . S ö y le n m e s i
gerek
ya
b u n la
ç ü n k ü . Ö z e l
lik le ş im d i, b u r a d a , e ş s iz s a n a t g ü c ü y le b u d ü ş ü n c e y i d ü n
y a y a s a la n
b ü y ü k d â h iy i k u tla d ığ ım ız b ir s ır a d a h e p s in in
s ö y le n m e s i g e r e k . B u
d ü ş ü n c e b u n d a n ö n c e d e b ir ç o k k e
r e l e r d ile g e tir ild i. B e n y e n i b ir ş e y s ö y le m iy o r u m . Y in e d e
b ö y le
k o n u ş m a m ı b ir
m u b iz im
k ü s ta h lık
s a y a n la r
k a d e r im iz ? B u m u b iz im
z a v a llı,
ç ık a c a k tır .
«B u
ilk e l y u r d u m u
zu n k a d e r i? D ü n y a y a y e n i b ir ü lk ü n ü n to h u m la r ın ı a tm a k
b ü tü n in s a n la r a r a s ın d a
E k o n o m ik
d en
b iz e m i d ü ş tü ?»
b a ş a r ıla r d a n ,
s ilâ h
g ü c ü n d e n , b ilim
s ö z e d iy o r m u v u m ? İn s a n la r a r a s ın d a
gü cü n
k a r d e ş lik
b ağ
la r ın ın k u r u lm a s ın d a n söz; e d iy o r u m . B u ü lk ü y ü g e r ç e k le ş
tir m e k ,
d iy o r u m ,
b ü tü n
u lu s la r a r a s ın d a
b e lk i R u s y a ’n ın
k ^ d e^ i o la c a k tır . B u ü lk ü n ü n iz le r i ta r ih im iz d e d ir , y e tiş tir
d iğ im iz
d e h a la r d a d ır ,
d u m u z y o k s u l o ls u n ,
k ılığ ın d a b o y d a n
46
P u ş k in ’in
ne
b oya
z a r a r ı?
g e ç ip
s a n a t d e h a s m d a d ır .
« H a z r e ti İs a ’n ın
ta k d is
e ttiğ i»
Yu r
b ir k ö le
ü lk e d ir b u r a s ı,
b ü tü n y o k s u llu ğ u y la . N iy e İs a ’n ın s on s ö zü n ü n b ir g ü n g e r
ç e k k a tın a ç ık a c a ğ ı u m u d u b iz im o lm a s ın ? İs a d a b ir a h ır
da
d o ğ m a m ış
örn eği va r
m ıy d ı? D e d iğ im
ö n ü m ü zd e ,
ğ ı iç in e a la n
g ib i, h iç o lm a z s a
P u ş k in ’in
k a p la m ı v a r .
d e h a s ın ın
P u ş k in ’in
P u ş k in ’in
b ü tü n
in s a n lı
g ö ğ s ü n d e k e n d i u lu
s u n u n y a n ı s ır a y a b a n c ı u lu s la r ın d a y ü r e ğ i ç a r p a r d ı. P u ş
k in , h iç o lm a z s a
s a n a t a la n ın d a , R u s b ilin c in in
s e l e ğ ilim in i a ç ığ a v u r d u . B iz im
bu
evren
iç in b u p a h a b iç ilm e z b ir
u y a r m a d ır . D ü ş ü n c e m iz b ir h a y â ld e n , b ir d ü ş te n ö te y e v a r m a s a b ile , h iç d e ğ ils e P u ş k in ’in
k e n d in e s a ğ la m
e s e r in d e b u h a y â l, b u d ü ş
te m e lle r b u lm u ş tu r . P u ş k in ’in
öm rü
daha
u z u n o ls a yd ı, k im b ilir d a h a n ic e c oş k u n , ö lü m s ü z tip le r y a
r a ta c a k , A v r u p a ’l ı k a r d e ş le r im iz d e R u s o lm a n ın n e d e m e k
o ld u ğ u n u
a n la y a b ile c e k le r d i. Ş im d ik in d e n ç o k d a h a b ü y ü k
b ir g ü ç le P u ş k in , A v r u p a ’y ı k e n d in e ç e k e c e k ti. B e lk i o n la
ra
a n la ta b ile c e k ti g ö n lü m ü z d e y a ta n
ö z le m in g e r ç e k
y a n ı
n ı. O n la r d a b iz i ş im d i a n la d ık la r ın d a n d a h a iy i a n lıy a c a k la r ,
y ü r e ğ im iz in
ş im d ik i
g ib i
a tış ın ı d u y a r
b ir a z
da
o la c a k la r d ı;
k ü çü m s eyerek
P u ş k in d a h a ç o k ya ş a s a y d ı, b e lk i b iz im
m a z lık la r d a h a
b iz e
bakm az
ş ü p h e y le ,
o la c a k la r d ı.
a r a m ız d a d a a n la ş
a z o la c a k , b ir b ir im iz le b ö y le s in e h ır la ş m ı-
y a c a k tık . A l l a h ın h ik m e ti b a ş k a ym ış . P u ş k in
en
o lg u n , e n
g ü ç lü ç a ğ ın d a ö ld ü . Ö ld ü , m e z a r ın a b ü y ü k b ir s ır g ö tü r d ü .
Ş im d i b iz, o n s u z, o n u n k u ts a l s ır r ın ı ç ö z m e y e ç a lış ıy o r u z .
47
III
B A Y G R A D O V S K İ’Y E
CEVAP
1
ÇOK
Ö N E M L İ B İR
N O KTA
N o t D e fte r i b a s k ıy a v e r ilm e k ü z e r e y d i. B u s a y ıy ı 8 H a
z ir a n
gü n ü
A y r ıc a
M o s k o v a ’d a
y a p tığ ım
k on u ş m a ya
a y ır m ış tım .
k o n u ş m a m ın M o s k o v s k a y a V ie d o m o s ti’d e y a y ın la n
m a s ın d a n
s on ra
b a s ın d a
k op a n
ç ın g a r la r ı ö n c e d e n
s e z in
l e y ip b ir ö n s ö z h a z ır la d ıy d ım . Z a tıâ lin iz in e le ş tir ile r in i o k u
yu n c a ,
B a y G r a d o v s k i, s a ld ır ıla r ın ız a k a r ş ılık v e r m e y i g e
c ik tir m e m e k iç in b a s k ıy ı g e c ik tir d im . S a h id e n , k o r k tu ğ u m
b a ş ım a g e ld i. N e y d i
ta k m a d ıla r
b ir i,
h em
b ana!
ş a ir » ,
b a s ın d a k o p a n
« K ib ir l i» ,
« b ö y le
o g ü r ü ltü ! N e
«k o r k a k »,
ta ş k ın lık la r a
S ö z g e liş i
«h e m
m eyd a n
is im le r
M a n il o v ’u n *
v e r ilm e m e li.
P o lis !. . » P o lis
ya !
İ y i a m a n iy e
s a h ic i p o lis d e ğ il? B u g ü n le r d e s a h ic i p o lis l i
b e r a llik te lib e r a lle r d e n
p o lis , d e ğ il m i? L ib e r a l p o lis .
a ş a ğ ı k a lıy o r m u k i? A s lın a b a k a r
s a n ız b a l g ib i p o lis i im d a d a ç a ğ ır m a k tır b u ya , ş im d ilik b ir
y a n a b ır a k a lım
*
48
G o g o l'u n
bu
y a r a t t ığ ı
k o n u yu . G e le lim
t ip le r d e n .
G ö z ü y a şlı
s izin
y a la n cı.
s ö y le d ik le r in iz e .
İlk b a ş t a n s ö y le y e y im , s iz in le ş a h s e n a lıp v e r e m e d iğ im
b ir ş e y y o k b e n i m . O la m a z d a . N e t a r t ış a b i lir iz s iz i n le ? A n
l a ş m a m ı z im k â n s ız . O n u n
iç i n s iz e n e b u n u y a p ın , n e d e
ş u n u y a p m a y ı n d iy e c e ğ im . B u n d a n ö n c e n e z a m a n y a z ı l a
r ın ız ı o k u d u y s a m d ü ş ü n c e n iz in y ö n ü k a r ş ıs ın d a a p ış ıp k a l
m ış ım d ır . T u t u p d a ş im d i ise k a r ş ılı k v e r m e k b o ş u n a ç a b a .
K a r ş ılı k
v e r iy o r s a m
m uoyunu
b a ş k a la r ın ı
d ü şü n ü yoru m ,
d ü ş ü n d ü ğ ü m d e n d ir .
kam uoyu
iç i n y a z ı y o r u m
K a
b ü tü n
y a z d ık la r ım ı.
Ç ü n k ü d ö r t b i r y a n d a y e n i y e n i a k ım la r ın b e lir d iğ in i
g ö r ü y o r u m . B u a k ı m l a r a k a p ıla n la r h e p y e n i b i r s ö z ü n a r d m d a l a r . R u s y a ’n ın ö n ü n e u m u t ış ığ ı tu ta n h e r y e n i s ö z ü ,
h e r y en i h a rek eti k o ca ka rı
d e n ; o b e y n i s u la n m ış ,
z e v z e k liğ in e
a ğ z ı n d a te k
k u ş k u s u n d a n ; k e n d ile r in i h â l â
boğan
lib e r a lle r
d işi k a l m a m ı ş
y e n i k u ş a k la b i r
li b e r a l
t u ta n
şu
y ı lla n m ış m e z a r k a ç k ın la r ın d a n ; R u s y a ’y ı k u r t a r m a id d ia
s ıy la o r t a y a ç ık ıp y ir m i b e ş y ıl te p e m iz d e tü n e d i k te n s o n r a
« p a z a r y e r in d e b o ş u n a
k ın
a ğ z ın a
la r
u s a n d ıla r .
ş ılık
b a ğ ır ı p ç a ğ ır a n la r »
d ü ş e n le r in k ö h n e
v e r m e k le
K ıs a c a s ı,
Bay
y e t in e c e ğ im i
lib e r a l
d e y im iy le
d ü şü n ce sin d en
h a l
b ık t ı
G r a d o v s k i , id d ia la r ın ız a k a r
s a n ıy o r s a n ız
y a n ılıy o r s u n u z .
B ilin k i n e z a m a n d ır b e k le d iğ im b u fır s a tı h iç d e e ld e n k a
ç ır m a k n i y e tin d e
Ö nce
d e ğ ilim .
so ru yo rsu n u z,
k on u şm am d a
sözü nü
e ttiğ im
o
« â v â r e le r » in n e r d e n ç ık ıp g e ld iğ in i n e d e n a ç ı k ç a b e lir tm e
m i ş i m . Ö y le y a p m a d ı m d iy e k ın ıy o r s u n u z b e n i. N i y e m i b e
li r t m e d i m ?
U zun
h ik â y e !
B e lir tm e k
iç in
çok
g e r ile r e
g it
m e k g e r e k e c e k . K a ld ı k i s o r u n u z a c e v a p v e r s e m a n l a t a c a k
m ı y ı z s a n k i? S iz ç o k ta n m e s e le n in ç ö z ü m
y o lu n u k a f a n ı z
d a ta s a r l a m ış s ı n ız ; ç o k ta n b i liy o r s u n u z â v â r e le r i n n e r d e n ,
n iç in ç ık ıp g e ld iğ in i.
« S k v o z n i k -D m u h a n o v s k i ’le r le * b ir lik
te y a ş a m a n ın b ı k k ın lığ ın d a n , b o y u n d u r u k
s e r f le r in
t o p lu m d a y a r a t t ığ ı
s u ç lu lu k
a ltı n d a
in le y e n
d u y g u s u n d a n .»
Gü
n ü m ü z ü n li b e r a l k a f a l ı a d a m ın ın v a r a c a ğ ı b u n d a n â lâ s o
*
G o g o l’den ku rn az, d o la n d ırıc ı b ir tip
49
n u ç m u o lu r ? B u g ib ile r i iç in R u s y a ’n ın h e r m e s e le s i ç o k
ta n ç ö z ü lm ü ş , y o l u n a g ir m iş tir . A m a m e s e lo s iz i n s a n d ığ ı
n ı z k a d a r k o la y d e ğ il, h i ç d e o k a d a r k o la y d e ğ il, ü z e r in d e
k a r a r a v a r d ığ ın ız ç ö z ü m y o lu n e o lu r s a o ls u n . « S k v o z n i k le r le » « s u ç lu lu k d u y g u s u » ü z e r in d e s ır a s ı g e lin c e d u r u r u z ,
ş im d i iz in v e r in s iz e e n ç o k y a r a ş a n b ir s ö z ü n ü z ü e le a la
lı m . Ç o k k o la y , a l a y e d iv e r irc e sirie
söz.
L â k in
p e ş in i
b ır a k ır ım
ç ık ıy o r a fr z ın v c la n
s a n ıy o r s a n ız
bu
y a n ılıy o r s u n u z .
D iy o r s u n u z k i:
« İs te r ö y le o ls u n is te r b ö y le , A v r u p a ’d a n g e le n
a y d ın
l a n m a h a r e k e t in in e tk is i a lt ın a g ir d iğ im iz ik iy ü z y ılı g e ç i
y o r.
R u s ’u n
«e vre n sel
d u y a r lılığ ı»
y e v sk i de k a b u l e d iy o r ki b u
b a ş l ı ö z e lli ğ id ir )
bunun
yüzünden
(B a y
D osto
d u y a r l ’ lık m ille ti m iz i n b e lli
e tk is i b iz i m ü z e r im iz d e ç o k d e r in
o ld u . B ize k a d a r u la ş a n b u A v r u p a m e d e n iy e t in d e n k a r a
m a y ız .
İs t e s e k d e k a ç a m a y ı z
K a ç m a m ız d a
g e r e k li
d e Mİ.
A y d ı n l ı ğ a k a v u ş m a k is te y e n h e r R u s, B a tı A v r u p a ’lı b i r ış ık
k a y n a ğ ın a y ü z ü n ü
ç e v ir m e k
zo r u n d a d ır. Ç ü n k ü
R u s y a ’d a
y o k b u k a y n a k la r . O k a d a r b a s it.»
N e d e ta tlı a n la tm ış s ın ız ! A m a ç o k ö n e m li b ir k e lim e
k u lla n ıy o r d u n u z B a y G r a d o v s k i: c ı y d ' n l a r m a . S o r a r m
sî^ e ,
n e d e m e k b u ? B a tı ’n m b i lim le r i m i, işe y a r a r b ilim v e t e k
n i k le r m i ? Y o k s a g ö n l ü n a y d ın la n m a s ı m ı ? B ilim le r e v e te k
n ik le r e s ır t ç e v ir e m e y iz , k a ç a m a y ı z b u n la r d a n , d o ° r u
^aç
m a m ı z iç in d e b i r s e b e p y o k z a te n . B u n l a n B a tı A v - u n a ’
d a n b a ş k a b i r y e r d e n a l a m a y a c a ğ ı m ı z d ü ş ü n c e s in e d e Ira
tılı y o r u m . B u b a k ım d a n
k ıy a m e t e d e k A v n ı p a ’n ’ n i'-’ HMni
b ilir iz , m e r a k e tm e y in . A y d ' n l a n m a y a
n im
a n la d ığ ım
m e n in
ta ş ıd ığ ı
(s a n ır ım
h e r k e s in
g e lin c e , b u n d a n b e
a n la m a s ı g e ~ e k e - )
a n la m d ı r : in s a n ın g ö n lü n e
k e li
v u r u n y ü ve M n i
a y d ın la t a n , d ü ş ü n c e s in e y ö n v e ’-e n . h a y a t r u n y o lu n u c i^ e n
b ir ışık , ö y le y s e iz in v e r in d e a y d ın la n m a n ın b ö y le s i n e v a r
m a k iç i n h i ç d e A v r u p a k a y n a k l a r ı n a b a ş v u r m a k z o ~ u n d a
o lm a d ık ın ız ı
s ö y liv e y im
Bu
k a y n a k la r d a n
yoksu n
o lm a k
n e r d e , R u s y a b a ş t a n a ş a ğ ı b u n l a r l a d o lu . Ş a ş t ın ız d e t i l m i ?
Ş a ş a r s ın ız y a ! B e n t a r t ı ş m a y a g ir d im
50
m i d o ğ r u c a m e s e le
n in
özü ne
in e r im . A n l a ş m a m ı z a e n
a z n erd e
im k â n
v a r,
ta r t ı ş m a y a o r d a n b a ş la m a lıy ız .
D e d iğ im
H a z r e ti
ş u ; b iz i m
İ s a ’n ın
h a lk ım ız
ö ğ r e tile r in e
g ö n lü n ü
k a p tı r d ığ ı iç i n
H a z r e ti
ç o k ta n
İs a ’y a ,
a y d ın
la n m ış tır . « B u h a lk İ s a ’n ın n e s ö y le d iğ in i b i l m i y o r k i, k i m
se b u h a lk ı k a r ş ıs ın a a lıp İs a ’n ı n n e ö ğ r e ttiğ in i a n la t m a d ı
k i!» d iy e c e k s in iz . B o ş lâ f t ı r b u . H a lk b ile c e ğ in i b iliy o r , s o f
ta lı k s ın a v ın d a ç a k a r m ış n e u m u r u ? H a lk b u g ü n b i ld iğ in i
A l l a h E v in d e ö ğ r e n d i. H a lk ın y ü z y ı ll a r d a n b e r i h a ş ı r n e ş ir
o ld u ğ u
d u a la r ın , İlâ h ile r in
d eğeri
yan’nda
b i lg iç h a f ı z l a
r ın s ö y le y e c e k le r i s o ld a s ıfı r k a lır . H a lk d ü ş m a n d a n k a ç ıp
dağa
ç ık tığ ın d a , o r m a n l a r a s ı ğ ın d ığ ın d a d u a la r ın ı te k r a r
lıy o r , İlâ h ile r in i ç a ğ ır ıy o r d u . B a tu H a n is tilâ s ı s ır a s ı n d a b i
le , tâ o z a m a n b ile , b u h a lk « R a b b im g ü c ü n ü e s ir g e m e b iz
den»
d e m e s i n i b iliy o r d u . S o n r a d a n b u İlâ h iy i k e lim e k e li
m e ö ğ r e n d i, y ü r e ğ in e p e r ç in le d i. İs a ’d a n b a ş k a t u t a n a l ı k a l
m a m ış t ı ç ü n k ü
Z a te n b ü tü n H ır is ti y a n lık ta d o ğ r u o la n n e
v a r s a b u b i r te k İlâ h id e d ir , b a ş t a n s o n a k a d a r . N e y a p a lım
y a n i k i m s e h a lk ın k a r ş ıs ın a ç ık ıp v a a z v e r m iy o r s a , k e s iş
le r lâ fl a r ın ı a ğ ız l a r ı n d a g e v e liy o r s a ? L ib e r a lle r i n u y d u r d u
ğ u , s o n r a d a k ilis e m iz e y ö n e ltt iğ i b u
duyduk
ş im d i y e
tö r e n le r d e
kakar
kadar. Bu
a ğ ı r s u ç la m a y ı
y e t m iy o r m u ş g ib i
b ir d e
çok
d in î
k u lla n ıla n İs la v d ili n in e lv e r iş s iz liğ in i b a ş ı m ı z a
d u r u r la r .
Sözd e
h a lk m
a n la m a d ı ğ ı b ir d ilm iş !
Ö y
le d ir d iy e lim . N e ç ık a r b u n d a n ? P a p a z b e r i g e lip o k u m a y a
b a ş la m a s ın : « R a b b i m , h a y a t ım ın t a n r ı s ı !» ... İşte H ır i s t iy a n
lığ ın b ü t ü n a n la m ı, b ü t ü n ö ğ r e te c e k le r i! H a lk b u d u a y ı e z
b e r e b ilir . H a lk e r m iş le r i n h a y a tl a r ın ı d a e z b e r e b ilir . E z
b e r e b ilir le r , h e r f ı r s a t t a b ü y ü k b i r h e y e c a n l a b i r b ir le r in e
a n la tır la r . F a k a t H ır is ti y a n k i ş i le r o la r a k g e ç t ik le r i e n ç e
tin s ı n a v b ü t ü n b ir ta r i h b o y u s i n e y e ç e k tik le r i s a y ıs ız , s o
n u g e l m e z a c ıla r d ır . B u h a lk n e le r ç e k m e d i ! H e lk e s i n o n u
y ü z ü s tü k o y u p g itt iğ in i g ö r d ü . H e r y e r d e a y a k l a r a ltın d a
e zild i. H e r z a m a n
h a y a tı n ı
tü k e tti.
b a ş k a la r ı için
B ü tü n
b i r ta r ih
ç a lıştı,- b a ş k a la r ı u 'jr u n a
boyunca
İ s a ’d a n
b a 'jk a
k im s e s i y o k t u . O n u n iç in İ s a ’y ı, b ü y ü k a v u t u c u y u b u h a lk
51
I
b a ğ r ı n a b a s tı , b i r d a h a b ır a k m a m a c a s m a . Ç ü n k ü İs a o n u
u m u ts u z lu k
k u yu su n a
y u v a r la n m a k ta n
k u r ta r m ış tı.
Bü
tü n b u n la r ı n iy e s ö y lü y o r u m s iz e ? B i r a z c ı k o ls u n siz e b ir ş c y le r
a n la ta b ile c e ğ im i
s a n d ığ ım d a n
m ı?
S ö z le r i m e
d e li
s a ç m a s ı d iy e c e k s in iz . K im b ilir b e lk i d e « n e b u e d e p s i z li k !»
d e r s in iz .
Ne
d e r s e n i z d e y in , z a t e n s iz i n iç in y a z m ı y o r u m
b u n la r ı . K a ld ı k i m e s e le n in ö n e m i ç o k b ü y ü k . Ü z e r i n d e e n i
n e b o y u n a k o n u ş m a k g e r e k . B u p a r m a k l a r k a le m tu tt u k ç a
bu
a ğ ız k o n u ş a c a k tı r .
b e lir t m e k le
Ş im d ilik
d ü ş ü n c e m in
y e t in m e k n iy e ti n d e y im :
a n a te m e li n i
E ğ e r h a lk ım ı z
İ s a ’y ı.
İ s a ’n ın ö ğ ü t le r i n i b a ğ r ı n a b a s m a k la ç o k ta n a y d ı n lı ğ a u la ş
m ı ş s a İs a ’y l a b ir lik te g e r ç e k a y d ı n l a n m a k a t ın a ç ık m ış d e
m e k tir . B ö y le s in e s o n s u z b ir h â z i n e n i n y a n ıs ır a , B a tın ın b i
lim le r in i d e a l m a k h a l k iç in g e r ç e k b ir n im e t o la c a k t ır . B i
z i m a r a m ı z d a b i li m B a tı ’d a o ld u ğ u g ib i İ s a ’y ı g ö lg e le y e m e z .
Z a t e n o r a d a d a , B a tı ’d a d a İs a ’y ı g ö lg e le y e n b ilim o lm a d ı .
B u d ü p e d ü z lib e r a lle r i n u y d u r m a s ı d ır . B ilim ç a ğ ı a ç ı l m a
d a n ç o k d a h a ö n c e B a tı k ilis e s i İ s a ’n ın a n l a m ı m
tu ;
ç o k ta n b ir k ilis e o lm a k ta n ç ık ıp
bozm u ş
R o m a D e v le ti o lm u ş ,
s o n r a d a n d a P a p a lık la d e v le ti b ir b i r i n e k a r ış tı r m ış tı. E v e t,
a r tı k B a t ı’d a g e r ç e k a n l a m d a n e H ır i s t iy a n lık , n e d e k ilise
v a r.
Bugün
B a t ı’d a g e r ç e k
H ır is t iy a n la r y o k t u r
d e m iy o
r u m , h e r z a m a n o la c a k ; n e k i K a t o li k c e m a a t i a r t ık H ır is
ti y a n
o lm a k t a n
ç ık m ış t ır . H e r g ü n
b ir a z
d a h a p u tp e r e s t li
ğ e k a y ıy o r . P r o te s ta n lık ise g ü n g e ç tik ç e A ll a h s ı z lı ğ ı n , k a
r a r s ız v e k a r a n lık b i r a h lâ k a n la y ış ın ın k o r k u n ç u ç u r u m u
na
y u v a r la n ıy o r .
D iy e c e k s in iz k i H ır i s t iy a n lık v e H a z r e ti İs a ’y a ta p ın m a
a y d ı n la n m a n ı n
tü m ü
dem ek
d e ğ ild i r ,
a y d ın la n m a k a tm a
ç ık a n b a s a m a k la r d a n b i r i d ir y a ln ız . O n u n y a n ı s ır a b i li m
v a r , t o p lu m u g ö z e te n
ü lk ü le r , k a l k ı n m a ü lk ü s ü , d a h a b ir
d o lu ş e y le r v a r . B a k ı n b u n a d i y e c e k
k a d a r d ü ş m e d im .
B ir y e r e
k o n u s u n d a m e s e lâ . Y i n e
de
o n u n a y d ı n l a n m a ç a b a s ın ın
lid ir , h e p d e
52
b ö y le
kadar
sözü m
h a k s ız
y o k b e n im , o
d e ğ ils in i z . B ilim
« h a lk ım ız ın H ır i s t iy a n
in a n c ı
e n b e lli b a ş lı, e n c a n lı t e m e
k a lm a lıd ır »
d e d iğ im
zam an
b iliy o r u m
bu
d ü şü n cem i
k a b u le
h iç b ir
K o n u ş m a m d a T a t y a n a ’n m
zam an
y a n a ş m a y a c a k s ın ız .
O n e g i n ’le k a ç m a y ı k a b u l e t m e
m e k le g e r ç e k b i r R u s g ib i d a v r a n d ığ ın ı, R u s h a lk ın ın d o ğ
r u b ild i ğ i b ir y o lu s e ç t iğ in i s ö y le m iş ti m . B a n a s a ld ır a n la r
d a n b ir i R u s h a lk ın ın b i ld iğ i b ir g e r ç e k o la b ile c e ğ i d ü ş ü n
c e s in i k e n d in e
h a k a r e t s a y m ış , ş u
s o r u y la
k a r ş ım a
« H a lk m
a h lâ k s ız lı ğ ın d a n
h aber?»
G el de
c in s e l
ne
ç ık tı:
cevap
v e r b u a d a m a ş im d i ! A d a m ı e n ç o k k ız d ı r a n n e y d i b ilir m i
s in iz ? R u s h a lk ın ın k e n d in e ö z g ü
R u s h a lk ın ın
b ir g e r ç e ğ i o lm a s ı, y a n i
g e r ç e k t e n a y d ı n la n m a k a t m a
ç ık m ış o lm a s ı!
O y s a h a lk ım ız ın tü m ü n e y a y g ı n m ı a h lâ k s ız lı k ? D o ğ r u m u
b i lin iy o r h a l k a r a s ın d a ? E v e t, h a l k k a b a d ır , a m a h e p s i d e
ğ il b e y le r , h e p s i d e ğ il!. İn c ile e l b a s ıp b u n u n d o ğ r u l u ğ u n a
ta n ık lık e d e b ilir i m . B e n b u
d ım . N i c e y ılla r h a l k m
d ış ı s a y ıla n la r » d a n
h a lk ı y a k ı n d a n
g ö r d ü m , t a n ı
a r a s ın d a y a ş a d ım . B e n d e
b i r i y d im . B e n
h a lk ın
«k a n u n
y a n ı s ı r a c a n ım ı
d i ş i m e ta k m ış ç a lış ır k e n ö te k ile r , « e lle r i k a n la y ık a n a n la r »
lib e r a l
p o z la r
hayvandan
ta k ı n ıp h a lk ı m a t r a ğ a
a y r ıc a lığ ı o l m a d ı ğ ı m
fe r a n s la r , m a k a le l e r
a lm a k ta ,
h a lk ım ız ın
o rta y a k o y m a k
ç iz ik tir m e k t e y d ile r .
iç in k o n
H a lk ı ta n ım ıy o r
s u n , d e m e y in b a n a ! T a n ıy o r u m . H a l k ı ta n ıd ık t a n
s o n r a d ır
k i g ö n lü m ü y e n id e n H a z r e ti İs a ’y a v e r d im . Ç o c u k l u ğ u m d a
n a s ı l y a k ı n d a n ta n ır d ım o n u ! « A v r u p a k a f a lı lib e r a lle r d e n »
b ir i
o ld u ğ u m
s ı r a h a n d iy s e
e ld e n
k a ç ı r d ı y d ı m ...
d iy e lim ö y le o ls u n . G ü n a h k a r d ı r d i y e lim
Y in e
de
b u h a lk , k a b a d ır
d iy e lim . H a y v a n d a n o ls a o ls a b i r g ö m le k ü s t ü n d ü r d iy e lim .
Oğul anasının sırtında,
Gelin kır atın...
B u h a l k ş a r k ıs ın ın
a r d ın d a y a t a n b i r g e r ç e k o lm a lı, d e ğ il
m i ? D ik k a t e ttin iz m i n a s ıl b ü t ü n R u s ş a r k ıla r ı g e r ç e k b ir
o la y
ü z e r in e
k u r u lu d u r ? N ’o lu r b i r k e r e c i k o ls u n
h a k s ız
lık e tm e y in , s iz lib e r a l k a f a lı a y d ın k i ş ile r ! Y ü z y ı ll a r d ı r b u
h a lk m
n e le r e k a t la n d ığ ın ı b i r g ö z l e r in iz i n
önüne
g e t ir in .
H a y v a n a b e n z e m e s in in s u ç u k im in d ir , b i r d ü ş ü n ü n v e s u ç
la m a y ı n !
B ü y ü k M o r s k a y a ’d a k i b e r b e r
ç ın ı k a z d ır tm ıy o r d iy e k ö y lü y ü
d ü k k â n la r ın d a s a
k ö tü g ö r m e k ş a ş k ın lık d e
53
ğ il d e n e d ir A li a h a ş k ı n a ? B iz i m A v r u p a k a f a l ı lib e r a lle r i
m iz R u s
h a lk ın ın
d ik in e
k e r e b a ş la m a s ın la r ,
g itm e y e , R u s h a lk ın ı in k â r a b ir
bu raya
k a d a r v a r d ır ır la r işi.
R u s ’u n
k e n d i k işise l. b e n liğ i y o k m u ş , R u s la r ’ın k e n d i u lu s a l b e n lik
le r i b ile y o k m u ş ! B a t ı ’d a n e r e y e g id e r s e n iz g id in , h a n g i u lu
s u s e ç e r s e n iz s e çin , d a h a m ı a z s a r h o ş lu k la , s o y g u n c u lu k la
k a r ş ıla ş a c a k s ın ız ? A y n ı h a y v a n lı k y o k m u s a n k i o r d a d a ?
Ü s t ü n e , b iz im h a lk ım ı z d a h iç d e g ö r e m e y e c e ğ in iz b i r in a t
ç ı, b ir d ik in e k a t ı y ü r e k lilik v a r d ır , g ö r ü n c e d o n a r k a lır s ı
n ız . K a r a c e h a le tin , m e d e n iy e t s i z liğ in d ik â lâ s ıd ır o r d a k a r
ş ıla ş a c a ğ ın ız . Z a m a n z a m a n ö y le k o r k u n ç b i r b a ş ı b o ş lu k la
e le le g id e r k i, n e r d e o l d u ğ u n u z u ş a ş ır ır s ın ız . B a tı ’d a k a n u
n u h iç e s a y m a , b a ş ıb o ş lu k g ü n a h d e ğ il d o ğ r u lu ğ u n ta k e n
d is i s a y ı lm a y a b a ş l a n m ış tı r . B iz im h a lk ım ız a r a s ın d a h a y
v a n lık , g ü n a h k â r lı k
a lm ış
yürüm üş
o la b ilir , d o ğ r u ; f a k a t
b u g ü n b iz im h a lk ım ız ın o la n b ir ş e y v a r , k i m s e b u n u n v a r
lığ ın ı in k â r ed em ez-, R u s h a lk ı, h iç o l m a z s a b ü tü n ü y le , y a l
n ı z ü lk ü k a t ın d a d e ğ il, d o ğ r u c a g ü n l ü k g e r ç e k k a tı n d a , g ü
n a h ın ı d o ğ r u l u k la b ir t u t m a y a n e r a z ıd ır , n e d e b ö y le b ir
is te ğ i v a r . K ö y lü m ü z g ü n a h a g ir e r g ir m e s in e , a m a e n in d e
so n u n d a
« k u s u r iş le d im »
d iy e c e k tir .
G ünaha
g ir e n
bunu
d e m e z s e b ir b a ş k a s ı o n u n iç in d iy e c e k tir . D iy e c e k ti r v e g e r
ç e k ö r t ü le n m e y e c e k t ir . G ü n a h p is b ir k o r k u d u r , g ü n e ş d o
ğ u n c a s ilin ir g id e r . G ü n a h g e ç i c i, İs a k a lıc ıd ır . A l l a h ı n g ü
n ü b u h a lk g ü n a h a g ir i y o r . A m a e n iy i a n la r d a , H ır i s ti y a n
lığ ın ı k a v r a d ığ ı n d a
y e c e k tir .
A s lın d a
d oğru n u n
ö n e m li
h a k k ın ı v e r m e k t e
o la n
h a lk ın
d o ğ ru
g e c ik m e
b e lle d iğ id ir ;
ö n e m li o la n h a lk m d o ğ r u lu k t a n n e b e k le d iğ i, d o ğ r u lu ğ a n e
g ö z le b a k t ığ ıd ır ; h a lk ın e n y ü k s e k e m e lle r i, h a l k m
s e v d iğ i,
h a lk ın
ne
A l l a h ’d a n
d u a e ttiğ i, n e y in
d ile d iğ id i r ;
a r d ın d a n
ö n e m li
o la n
a ğ la d ığ ıd ır .
Ve
h a lk m
h a lk ın
iç in
ü lk ü s ü
İ s a ’y a u la ş m a k tı r . A y d ı n l a n m a ış ığ ı z a t e n İs a ’d a n g e lm iy o r
m u ? B u h a l k ta r ih in i n e n c a n lı, o n b u h r a n lı d ö n e m le r in d e
to p lu m
ta ra k
ç ık a r la r ıy la ilg ili h e r k o n u y u İs a ’y ı g ö z ö n ü n d e t u
k a r a r la ş t ır m a d ı m ı, k a r a r la ş t ır m ıy o r m u ?
a l a y a a la c a k s ın ız , d i y e c e k s in iz k i:
54
« Ö y le a ğ la y ıp
Ş im d i işi
s ız la m a k
y e t m e z ; b i r a z d a b ir ş e y le r y a p m a k g e r e k , b ir a z d a b i r ş e y
o lm a k
g e r e k .»
F a k a t s ö y le y in
b a n a s iz
B a tı k a fa lı
a y d ın
R u s la r , s iz in a r a n ız d a h a k y o l u n d a y ü r ü y e n l e r v a r m ı ? İ s a ’
dan
ü stü n
tu ttu ğ u n u z
d o ğ r u k iş ile r i g ö s t e r i n
bana!
Ama
b i li n k i b u h a lk m a r a s ın d a h a k y o l u n d a g id e n k iş i le r v a r
d ır . H a lk ın
a r a s ın d a
daha
s iz in
gözün üze
ç a r p m a m ış n i
c e o lu m lu , g ü z e l a d a m l a r v a r d ır . B iz g ö r e li m
h a k y o lu n d a n
bu
g ö r m e y e lim ,
a y r ılm ıy a n , h a k y o l u n d a ş e h i t d ü ş e n le r ç o k
ü lk e d e . G ö z ü
o la n
görü r;
g ö zle r i y a ln ız h a y v a n lık ö r
n e ğ i a r a y a n l a r ta b ii b ir ş e y g ö r m e z le r . A m a z a r a r y o k o n
l a r g ö r m e s in , h a lk b i liy o r k e n d i iç in d e d o ğ r u k iş ile r in , d o ğ
r u l u ğ a t a n ık lık
e d e n le r in v a r o ld u ğ u n u . G ü c ü n ü b u b i l g i
d e n a lıy o r . H a lk z a m a n ı g e lin c e d o ğ r u y o lu b i le n le r in k e n
d in i k u r ta r a c a ğ ı u m u d u y l a g ü ç l ü k u v v e tlid ir . B ir d ü ş ü n ü n ,
k a ç k e r e fe lâ k e t te n k u r t a r d ı b u h a lk b u y u r d u ? G ü n a h a b o
ğ u l m u ş , iç k id e n
k a fa sı
d u m a n la n m ış ,
a h lâ k s ız lı k b a t a ğ ı n
d a y a n g e lip y a t a n b u h a lk d e ğ il m iy d i d a h a g e ç e n d e y e k vücut
ş a h la n ıp
T ü r k le r ’in
a y a k la r ı
a ltı n d a e z ile n
H ır is ti
y a n I s la v la r ’ın y a r d ı m ı n a k o ş a n , T ü r k l e r ’e k a r ş ı a ç ı la n s a
v a ş ı k u t l a y a n ? B u h a lk
d e ğ il m iy d i? D e r t e lle s a v a ş a s a
r ıld ı. H a k y o lu n d a n a y r ılış ın ı n , iş le d iğ i g ü n a h la r ın k e f a r e
tin i ö d e m e k iç i n g e r e k li b i r fe d a k â r lı k s a y d ı s a v a ş ı. R u b
le n in d e ğ e r i d ü ş ü y o r , b e s in m a ll a r ın ın f i y a t la r ı a r tıy o r d iy e
f e r y a d ı b a s ıp
ö lü m e
o r t a lığ ı b ir b i r i n e
k a tm a d a n
g ö n d e r d i. G e ç e n s a v a ş g ü n le r in d e
tu ttu o ğ u lla r ı n ı
h a lk ım ız ın
n as’ l
k e n d in i a ş tığ ın ı, n a s ıl y ü c e ld iğ in i b e n iy i b ilir i m . L ib e r a l
le r b u o la y ın a r d ın d a y a t a n s e b e b i g ö r m e z le r ; g ö m m e d ik le
ri g ib i b i r d e işi a l a y a v u r u r l a r . « B u b a ld ır ı ç ıp la k la r ta k ı
m ın ın
b e n im s e d iğ i
b ir
b e r a b e r lik
lin c i, b i r s i y a s a l d ü ş ü n c e
Soran m
m iz
s iz e n iç in , n i ç in b iz im
R u s h a lk ’ n a
b ö y le
ü lk ü s ü ,
o la c a k h a ? . . .
dü şm an
b ir
N erd e
to p lu m
b i
o g ü n le r !»
A v r u p a l ı la ş m ı ş lib e r a lle r i
o lu r l a r ?
N iy e
A v r u p a ’d a
k e n d ile r in e d e m o k r a t d iy e n le !* h e p h a lk t a n y a n a ç ık a r , h i ç
d e ğ ils e h a lk a d a y a n ır la r d a , b iz i m d e m o k r a tl a r ım ız ç o k lu k
s o y lu a ile le r d e n g e lm e d i r , h e m e n h e r z a m a n
h a lk ın g ü c ü
n ü a y a k la r a lt ın a a la n y o lla r ı tu ta r la r , s o n u n d a d a h a lk ın
55
te p e s in d e d e s p o t k e s ilir le r ? D e m i y o r u m k i b iliy o r la r h a lk a
d ü ş m a n o ld u k la r ı m ;
h a y ır , b i lm iy o r la r !
İş in k ö tü y a n ı d a
b u z a te n . B ilm e m e le r i. B ü t ü n b u s o r u la r s a n ır ı m s a b r ın ız ı
ta ş ır a c a k
b e n im
Bay
G r a d o v s k i.
Ö y le
g e r ç e k b e lle d i k le r i m .
am a
E lim
n ’a p a h m !
k a le m
B u n la r d a
tu tt u k ç a ,
s ö z y a p t ı k ç a b u g e r ç e k le r i o r t a y a d ö k m e k t e n
a ğ z ım
g er i d u r m ı-
y a c a ğ ım .
Ş ö y le b i ti r e c e ğ im
b a ş ım ız ın
s ö z ü m ü : iş b i li m y ö n t e m in i a lm a k s a ,
a y d ı n la n m a ise ,
h iç b i r
ih t iy a c ım ız
yok
b iz im .
A l s a k a ls a k ş ö y le s ö z le r i a lır ız: H e r k e s k e n d i , A l l a h
herkes
A vru pa
i ç i n ...
ü stü n d e y eri v a r.
k a y n a ğ ın d a n
B en d en
son ra
ış ık
Yok
a lm a y a
T u f a n ...
B iz i m
d e b ö y le a ta s ö z le r i m iz
y o k m u d i y e c e k s in iz . « A d a m ı n y e m e ğ in i y e r , s o n r a d a a m
m a t u z s u z d u d e r » g ib i. E v e t, h a lk ın d ilin d e d a h a b u n u n g i
b i y ü z le r c e s i v a r d ır . H a l k g e n iş k a fa lıd ır . G ü lm e s in i d e s e
v e r . O l g u n b ilin ç , o lu m s u z k a v r a m la r a h e r z a m a n a ç ık tır .
N e v a r k i b u n l a r h e p s ö z le r , d e y im le r . B u n la r ı n d ile g e t ir
d iğ i
gerçeğe
A s lın d a
in a n m a z
b u n l a r h a lk ın
b iz im
h a lk ım ız ,
b i lin c in in
a la y
r e d d e t tiğ i
eder
o n la r la .
k a v r a m la r d ır .
O y s a H e r k e s k e n d i , A l l a h h e r k e s i ç i n s ö z ü ö y le m i y a ? B u
s ö z B a tı ’d a h e r k e s in k a b u lle n d iğ i, B a tı lıla r ’m
b a ğ la d ığ ı
bugün.
b ir
t o p lu m s a l d a v r a n ış ı n
B ü tü n B a tı lıla r d e m e y e lim
ifa d e s i
d e h iç
tü m ü n ü n b el
o lu p
ç ık m ış tı r
o lm a z s a
h a lk m
te p e s in d e o t u r a n la r d iy e lim ; h a lk ı b o y u n d u r u k a lt ın d a t u
ta n la r , to p r a ğ ın
s a h i p le r i, iş ç ile r in s a h i p le r i d i y e lim ,
r u p a U y g a r lığ ın ın »
«A v
b e k ç ile r i! N e y a r a r ı o la c a k b iz e b ö y le
u y g a r l ı ğ ı n ? B iz b i r b a ş k a ış ığ ın , b ir b a ş k a a y d ı n l a n m a k a y
n a ğ ın ın , b i r b a ş k a
a y d ın la n m a
lıy ız . B u n la r ı k e n d i iç im iz d e
d ı n la n m a
b a ş k a d ır .
E ğer
a m a c ın ın
a r d ın d a k o ş m a
a r a m a lıy ız . B ilim
h a lk ım ız a ,
başk a,
h a lk ım ız ın
ay
gücüne
in a n ır s a k , ş i m d id e n b i z i m o la n b u H ır is ti y a n lık ış ığ ın ı b e l
k i g ü n ü n b i r in d e t a m v e g e r ç e k b i r a y d ın la n m a n ın k a y n a
ğ ı k ıla b ilir i z .
S ö z u z a d ı . B ü t ü n b u s ö y le d ik le r im in e le ş tir ile r in iz e b ir
c e v a p o lm a d ığ ın ı s ö y le y e c e k s in iz . Ö y le o ls u n . B e n d e z a te n
b ü t ü n b u n l a n b i r ö n s ö z s a y ıy o r u m . Ö n s ö z , a m a g e r e k liy d i.
56
K o n u ş m a m d a s iz d e n a y r ıld ığ ım n o k t a l a n b i r b i r o r t a y a d ö
küp
a ç ık la m ış s ın ız ; h e r b ir in e
neden
önem
v e r d iğ in iz i b e
lir tiy o r s u n u z . B e n d e s iz in y a z ı n ı z d a b iz i a y ır a n e n ö n e m li
n o k ta y ı ö n c e d e n g ö z le r ö n ü n e s e r m e y i u y g u n g ö r d ü m . H e r ş e y d e n ç o k b u n o k ta ü z e r in d e g ö r ü ş v e tu tu m
a y r ılığ ım ız
b iz im a n l a ş m a m ı z ı im k â n s ız k ılıy o r . A m a ö n s ö z b u r a d a b it
ti B a y G r a d o v s k i. Ş im d i e le ş tir ile r in iz e g e ç iy o r u m . S ö z s iz e ,
a r a y a b a ş k a k o n u la r k a r ış t ır m a k y o k a r tık .
57
2
ALEKO
A L E K O ’N U N
VE
D E R Z İM O R D A ,
SÜ ÇLU LU K
DUYGUSU.
H İK Â Y E L E R
K o n u ş m a m ı y e r m e b a b ı n d a ş u n la r ı s ö y lü y o r s u n u z :
« A le k o
n e y i in k â r
ve
O n e g in
e ttik le r in i
« in k a r c ı»
k iş ile r d i;
a ç ık ç a g ö s te r m e d i.
y a ln ız ,
« M illî
P u ş k in
g e r ç e ğ i» ,
R u s h a y a t a n la y ış ın ın te m e l ilk e le r in i i n k â r e ttik le r in i s ö y
le m e k b ir a z f a z l a ile r i g i t m e k o lu r . P u ş k in ’in e s e r in d e b ö y
le b ir ş e y d e n a ç ık ç a s ö z e d i lm iy o r .»
P u ş k in ’in e s e r in d e b ö y le b ir ş e y d e n a ç ık ç a s ö z e d iliy o r
m u e d ilm iy o r m u , b u n u id d ia e tm e k f a z l a ile r i g i t m e k m i
d ir d e ğ il m id ir , o r a y a g e l e c e ğ iz b ir a z d a n ; ö n c e D m u h a n o v s k ile r ü z e r in e s ö y le d ik le r in iz i e le a la lım .
la r d a n
k a ç m ış ; b u n la r d a n
k a çıp
S ö zd e A le k o b u n
ç in g e n e le r i n
a r a sın a
ka
p a ğ ı a tm ış .
« A s l ı n d a b u e s k i z a m a n â v â r e le r i k e n d i d ü n y a la r ın d a
d o la ş ıp d u r u r k e n
b ir b a ş k a d ü n y a y ı r e d d e d e n in s a n la r d ı »
d iy o r s u n u z . « B u tip le r i a n l a y a b i lm e k iç in b a ş k a tip le r e ih
ti y a ç v a r . P u ş k in b u b a ş k a tip le r i y a r a t m a d ı
(y in e d e z a
m a n z a m a n ö fk e y le a n m a d ı d e ğ il o n l a r ı ) . P u ş k in ’in d e h a
s ı b ö y le k a r a n lık u ç u r u m la r a d ü ş m e s i n e h iç b ir z a m a n
v e r m iy e c e k b ir d e h a y d ı. R u s e v in in b o d r u m
lu ş m u ş b a y k u ş l a r v e
58
y a r a s a la r a r a s ın d a n
e l-
k a t la r ın a d o
p ır la n t a la r g ib i
y a r a t ı k la r ç ık a r a m a z d ı.
y u k a r ı k a t la r d e ğ il?
(İy i a m a
d u r ; d e h a s ı P u ş k in ’e t a b a n
yük
yazar!
n iy e
[ D o s t o y e v s k i !).
A l e k o ’n u n
bodrum
Bunu
t a b a n a te rs
neden
k a t la r ı d a
yapan
G o g o l ’-
y ö n d e g e liş e n b ü
ç in g e n e le r e
k a ç tığ ın ı ,
O ne
g i n ’in n e d e n h a y a t ın d a n b e z d iğ in i b i z e G o g o l anlattı-, « b e y
h u d e in s a n la r » m n a s ı l o lu p d a b u d ü n y a y a g e ld ik le r i n i G o
gol
g ö s te r d i . B u
m ış tır .
tip le r i s o n r a d a n
K oroboçka,
S o b a k iy e v iç ,
T u rgen yev
ö lü m s ü z k i -
S k vo^rı ik -D m u ^ a--> e v^k i,
D e r z im o r d a , Ç ı y a p k i n * . . . B u n la r h e p A l e k o ’n u n , B e lto v ’u n ,
R u d i n ’in v e
dü r.
d a h a b i r ç o k la r ı n ı n ö b ü r y ü z ü , k a r a n lık y ü z ü
O n la r ı t a n ım a d a n ,
son ra
g e le n le r i t a m y a m a y ı z .
G o-
g o l ’u n y a r a tt ığ ı k a h r a m a n la r ı n h e p s i s a p m a k a d a r R u s k i
ş ile r id ir .
H em
de
n a s ıl!
K o r o b o ç k a ’n m
um u ru n da
m ıy d ı
d ü n y a m n h a z in h â l i ? İş p a z a r lı ğ a d ü ş t ü m ü S k v o z n i k -D m u h a n o v s k i h a n g i t ü c c a r la b a ş a ç ık a m a z d 19 S o b a k i y e v i " k ö y
lü le r in i n ,
k ö y lü le r i
de
onun
ne
m a l o ld u ğ u n u
iy i
b ilir d i.
T a b iî b u n l a r n e A l e k o ’n u n , n e d e R u d in ’in a n l ı y a c a 'n r e y
ler d i
F ırsa tı e le g e ç ir ir g e ç i l m e z k a ç ın
fittile r
.A le k o H.n-
g e n e le r in y a n m a ; R u d in , P a r is ’e , y a b a n c ı s ı o ld u ğ u b ir ü lk ü
u ğ r u n d a c a n ın ı v e r m e y e .»
K a ç ıp g it t ile r d e m e k ? O k a d a r b a s 't d e rn e k ? N e
ko
l a y s ö y lü y o r s u n u z b u n u ! S iz in iç in h e r ş e y o k a d a r k o la y ,
o k a d a r d ü z e n li k i, B a y G r a d o v s k i! H e " s o ~ u nu n
c e v a b ın ı
b iliy o r s u n u z . A ğ z ı n ı z d a d o ğ r u s u iy i l â f y a p ıy o r . Y a l ^ ’ 7 n a
s ıl o ld u d a b ü tü n b u G o g o l k a h r a m a n l a r ı n ı n
P ın n ifa k la
r ın ı a ğ z ın ız d a n k a ç ır d ın ız ?
R u s !»
« R u s, h e m
de ne
d iy o r
s u n u z , d e ğ il m i ? İy i a m a b u n u n b iz i m ta r t ış m a m ı'”!.'1., t*e il
g is i v a r ?
O n l a r ı n R u s o ld u k la r ım
b i lm i y o r
m u y ıi"
sa n k i
A le k o v e O n e g in d e R u s ’ tu ; s iz d e , b e n d e R u s ’u z ; R u d in d e
R u s ’tu , s a p ’ n a kadar-, b a k m a y ı n
s iz
P a r is ’e k a c m
y a b a n c ı b ir ü lk ü u ğ r u n d a c a n v e r d iğ in e
H em
k e n d in e
z a te n b u ü l
k ü n ü n o n a y a b a n c ı o ld u ğ u n u s iz s ö y lü y o r s u n u z . B e n c e ö y
le y a p tı ğ ı iç in R u s ’t u r R u d in . P a r is 'te u ğ r u n d a c a n ın ı v e r
d iğ i
*
ü lk ü n ü n
h iç
de y a b a n c ısı
d e ğ ild i. O n u n
y e r in d e
b ir
G o g o l'ü n g e rç e k ç i b ir g ö zle iş le d iğ i tip le r .
59
İn g iliz y a d a A l m a n
o ls a y d ı y a b a n c ı s ı
o lu r d u
b e lk i, a m a
R u d in d e ğ ild i. B ir A v r u p a ü lk ü s ü , b ir d ü n y a ü lk ü s ü , b ir in
s a n lık ü lk ü s ü b ir R u s ’ a y a b a n c ı o lm a k t a n
tır.
R u d i n ’in e n k e n d in e
özgü
ç o k ta n
y a n ıd ır b u .
ç ık m ış
R u d in ’in iç in e
d ü ş t ü ğ ü tr a jik d u r u m k e n d i y u r d u n d a y a p a c a k iş b u la m a
m a s ın d a n d o ğ d u ; R u d in o y ü z d e n g itt i b i r y a b a n c ı ü lk e d e
ö ld ü . N e k i g itt iğ i y e r in h i ç d e s iz in d e d i ğ in iz k a d a r y a b a n
c ıs ı d e ğ ild i. D iy e c e ğ im , m e s e le ş u : b ü t ü n o S k v o z n ik -D m u h a n o v s k ile r , b ü t ü n
o lm a s ın a ;
am a
o
S o b a k iy e v iç le r f i la n
ş ı m a r ık
k o p a r m ış k iş ile r .
h ep si R us, R u s
R u s la r o n la r , t o p r a k ta n
H a lk ı y a l n ı z b ir y ü z ü y le
k ö k le r in i
tanırlar,
öbür
y ü z ü n d e n h a b e r le r i b ile y o k t u r . B ü t ü n m e s e le b u r a d a . H a l
k ın
kendi
b ilin c i o la b i le c e ğ in i,
h a lk ın
o la b ile c e ğ in i h iç d ü ş ü n m e d ile r . O
ö z le m le r i ,
d ile k le r i
k a d a r a ş a ğ ıl ık b i r ş e y d i
h a l k o n la r ı n g ö z ü n d e . A r a d a b ir n ü f u s s a y ım ı y a p ı lm a s a y d ı h a lk m
c a n lı o ld u ğ u n u b ile in k a r a k a lk a r la r d ı.
« S o b a k i-
y e v iç k ö y lü le r i n i ç o k iy i ta n ır d ı» d iy o r s u n u z . N e r d e ! S o b a k iy e v iç ’in P r o ş k a ’d a g ö r d ü ğ ü te k ş e y g ü n d e k a ç s a a t ç a lı
ş a b i ld iğ iy d i ,
P r o ş k a ’n m
iş g ü c ü n ü
S k v o z n i k -D m u h a n o v s k i ’n in
e ttiğ i n i
s ö y lü y o r s u n u z .
Ç i ç ik o v ’ a
b a k k a lı
A ll a h ı m ı n
ç a k k a lı
iş le r i!
sa tm a k
iç in !
p e k iy i id a r e
B e ş in c i
perdede
h a k im in d i s k u r u n u b i r d a h a o k u y u n . î n s a n k ö p e k le r e s ö y
le r o l a f l a n , i n s a n la r a d e ğ il. B u m u d u r s iz c e b i r R u s ’u e v i
r ip ç e v ir m e n in y o l u ? S a h id e n s iz b u d a v r a n ış t a n y a n a m ı
s ın ız ? İş b u r a y a v a r d ı y s a in d ir a d a m la r ın s u r a tı n a y u m r u
ğ u d a h a iy i, s a ç l a n n ı s a k a lla r ı n ı y o l d a h a iy i. B e n ç o c u k
k e n b i r g ü n a n a y o l d a Ç a r ı n H a b e r c ile r i n d e n b i r in e r a s tg e ld iy d im . G ü z e li m
ü n i f o r m a la r iç in d e c a k a s ı n d a n y a n m a
v a r ılm ıy o r d u . T r o y k a n ın s ü r ü c ü s ü k a n r e v a n iç e r is in d e k a l
m ış a t l a n k ır b a ç la r k e n ö te k i d e h a b ir e s ü r ü c ü y ü y u m r u k lu y o r d u . H a b e r c i d o ğ m a b ü y ü m e
R u s ’tu
ta b iî.
G e lg e le lim
k a r ş ıs ın d a k in i b i r tü r lü a d a m y e r in e k o y a m ıy o r d u ; ö y le s i
n e k ö r le ş m iş , ö y le s in e h a lk t a n k o p m u ş tu . K ö y lü d e n b ir ş e y
mi
is ti y o r s u n ?
İn d ir
te k m e y i!
O ysa
b ü tü n
h a y a tı
n ostacı
y a m a k la r ı, k ö y lü le r a r a s ın d a g e ç m iş ti. N e u m u r u ? Ü n i f o r
m a s ın ın s ı r m a ş e r id i, k a f a s ın d a k i k u ş tü y lü ş a p k a , s u b a y
60
r ü tb e s i, c ilâ lı d e r i d e n P e te r s b u r g ç iz m e le r i a d a m ı n g ö z ü n
d e y a ln ız
Rus
k ö y lü s ü n d e n
d e ğ il, b ü t ü n
R u s y a ’d a n
d e ğ e r liy d i. Ö m r ü b illâ h R u s y a ’y ı b ir b a ş t a n
daha
ö te k in e g e ç ip
d u r m u ş t u , k o c a R u s y a ’d a y u m r u ğ u n a , te k m e s i n e h e d e f k ı l
d ığ ı z a v a llı k ö y lü le r d e n
b a ş k a g ö z ü n e b ir ş e y iliş m e m iş ti.
O n u n iç in R u s y a d e m e k k e n d i ü s t le r i d e m e k t i; o n la r ı n d ı
ş ı n d a b ir ş e y v a r m ış y o k m u ş u m u r u n d a b i le d e ğ ild i. E v e t,
R u s tu o a d a m d a ; n e k i « A v r u p a lıla ş m ış » b ir R u s ’tu .
Ay
d ı n l a n m a k iç in d e ğ il, g ü n ü n ü g ü n e t m e k iç in A v r u p a l ı la ş
m a y o l u n u t u tm u ş t u . Ç o k ö y l e le r i ... S o r u m s u z lu ğ u n , g ü n ü
n ü g ü n e tm e n in b u ç e ş id i b iz d e ö te d e n b e r i R u s la r ’ı A v r u
p a lıla ş tı r m a n ın
e n k e s t ir m e y o lu s a y ılm ış tır . B e lk i
de
ha
b e r c in in o ğ lu g ü n ü g e lir b ir p r o f e s ö r o lu r . P r o fe s ö r y a ! P a
te n ti ü s t ü n d e A v r u p a l ı !
O n u n iç in , B a y G r a d o v s k i , G o g o l ’u n k a h r a m a n l a n R u s
h a lk ın ı iy i
şim d i.
b iz
ta n ır d ı f i l a n
P u ş k in ,
R u s h a lk ın ı n e r d e n
h a lk ın
g ib i
K o m iy a k o v ,
b ilin c in d e n
lâ fl a r ı
s iz b ir y a n a
S a m a r in ,
t a n ıy a c a k tı k ?
b ır a k ın
A k s a k o v o lm a y a y d ı
(O n la r d a n
önce
de
s ö z e d ilm iş t i e d ilm e s in e y a , h a n i ş ö y le
s ö z g e liş i e d ilm iş ti, o k a d a r ) .
Son ra bu
y a z a r la r
« u lu s a l
g e r ç e k » t e n s ö z e tm e y e b a ş l a y ın c a a p ış ıp k a ld ı h e r k e s . B u n
l a r d a n e r d e n ç ık tı ş im d i d e d ile r . B u s a r a lıla r , b u b u d a la
la r ! B u « m is k i n j u r n a lc ıla r !» J u r n a l y a ! İlk o r ta y a ç ık ıp d ü
ş ü n c e le r i n i d ile g e ti r d ik le r in d e h e r k e s i b ir
H e le
k u ş k u d u r a ld ı.
lib e r a lle r d e b ü s b ü t ü n ş a f a k a ttı. « T a b iî n i y e tle r i b iz i
j u m a l l a m a k !»
S iz s ö y le y in , lib e r a lle r i n Is la v c ıl ık ’ta n
a n la
d ı k la r ı b u g ü n b i le b u n d a n b a ş k a b ir ş e y m id ir ?
S ö z ü u z a t m a y a lı m . S iz e k a lır s a A l e k o b i r D e r z i m o r d a ’
d a n k a ç ıp k u r t u lm a k jç in g itm iş ç in g e n e le r e y a n a ş m ış . D i
y e lim
ki d oğru d u r bu .
Y a l n ı z iş in k ö tü s ü , B a y G r a d o v s k i,
s iz d e A l e k o ’y a h a k v e r ir g ib is in iz . « Ç i n g e n e le r e y a n a ş m a y ıp n e y a p a c a k t ı? K im o ls a D e r z im o r d a ’ d a n tik s in ir d i. Ö y
le a m a A l e k o d a
O n e g in d e k e n d i y o l la r ı n d a b ir e r D e r z i-
m o r d a ’y d ı la r . B ir ç o k b a k ım d a n
o n u n d a h a d a k ö t ü s ü y d ii-
le r . A y r ı l d ı ğ ı m ı z te k n o k t a b u d u r . B e n o n l a n h iç d e s u ç lu
görm ü yoru m ;
iç in e
d ü ş tü k le r i
ç ık m a z ın
tr a jik y a n ı n ı
iy i
61
b i li y o r u m ç ü n k ü . S iz s e k a ç ıp g it t ile r d iy e o n la r ı g ö k le r e ç ı
k a rıy o rsu n u z.
« B ö y le u l u , ilg in ç
c a n a v a r la r la
Ama
koyun
koyuna
y a n ılıy o r s u n u z .
i n s a n la r n a s ı l o lu r
y a ş ıy a b ilir d i? »
A le k o ,
O n e g in
da
D em ek
k ö k le r in i
o
ö y le ?
to p r a k t a n
k o p a r m a d ıla r d iy o r s u n u z , h a ile m g e r ç e ğ in i in k a r e tm e d ile r
d iy o r s u n u z . D a h a s ı v a r : « h iç d e m a ğ r u r d e ğ ille r d i »
su n u z, o
d iy o r
k a d a r ile r i g id iy o r s u n u z . O y s a k ib ir , y a ş a d ık la r ı
s o y u t h a y a tı n , k e n d ile r in i to p r a k ta n a y ır m a la r ın ın e n k e s
tir m e , e n m a n t ık i, e n k a ç ın ılm a z s o n u c u y d u . T o p r a ğ ı ta n ı
m a d ık la r ın ı
in k a r
e d e m e z s in iz .
K a p a lı
k u tu d a
y e ti ş m iş
a d a m la r d ı ik is i d e ; R u s y a ’y ı P e te r s b u r g ’d a ç a lış tık la r ı d a i
r e n in
iliş k i
p e n c e re sin d e n
to p r a k
g ö rü p
s a h ip le r i y le
ta n ıd ı la r .
k ö le le r in
H a l k la
a r a la r ı n d a k i
iliş k is iy d i. D iy e li m
r a d a k ö y lü le r i n a r a s ın d a y a ş a d ıla r . Ç o c u k lu ğ u m u n
c is i d e p o s ta c ı y a m a k la r ıy l a
ta ş
h aber
d ü ş e k a l k a ö m ü r tü k e tm i ş ti .
A m a o n a s o r s a n , k ö y lü d e d i ğ in s ille to k a t d ö v ü le c e k , a n a
s ın a a v r a d ın a s ö v ü le c e k b ir i y d i işte , b a ş k a n e y d i k i? A l e
ko ve
O n e g in
k ib i r li
a d a m la r d ı,
B a y G r a d a v s k i,
s a b ı r s ız
a d a m la r d ı, R u s y a ’y a ta h a m m ü lle r i y o k tu . H a lk t a n a y r ı d ü ş
m ü ş le r d i ç ü n k ü ; h a l k m
s ı r t ın d a n
g e ç in e n
in s a n la r d ı . T e k
b a ğ la n d ık la r ı A v r u p a u y g a r lığ ıy d ı, o n a d a b a b a la r ın ın m i
r a s ın a k o n a r
g ib i h a z ı r k o n m u ş la r d ı. î k i y ü z
y ıld ı r R u s y a ’
d a a y d ın k iş i le r g e liş m e le r i n b e lli b i r d ö n e m in e v a r d ık ta n
s o n r a h iç b ir iş g ö r m e z
h a z ır y iy ic ile r o lm u ş la r d ır .
Bu d a
h a lk ta n , to p r a k ta n n a s ı l k o p m u ş o ld u k la r ı n ı g ö s te r ir . A l e
k o, D e r z im o r d a
y ü z ü n d e n p e r iş a n
olm ad ı-,
D e r z im o r d a ’y ı
a n la y a m a d ığ ı, k e n d i k ö k le r in i b i le m e d iğ i iç in p e r i ş a n old u ı
D e r z im o r d a ’y ı a n la m a y a g a y r e t e tm e y i k i b ir i n e y e d ir e m e d i
d e o n u n için . Y u r d u n u b ir tü r lü a n l a y a m a d ı ğ ı iç in o ^ a d a
ç a lı ş a m a z o ld u .
Ü s te lik y u r d u n d a b i r is g ö r ü le b ile c e ğ in e
i n a n a n la r ı a p t a l y e r i n e k o y d u , h e p s in i D e r z im o r d a ile b ir
tu ttu
 v â r e b e y i m i z y a l n ’ z D e r z im o r d a ’n m k a r ş ıs ın d a h i n
d i m is a li k a b a r m a k la k a lm ı y o r R u s y a ’y ı to p ta n k e n d in e y a
k ış t ır m ıy o r d u
R u s y a ’d a k ö ’ e ’ e r d e n , D e " 7 ’ m o r d a ’la r d a n b a ş
k a s ıy la y ü z y ü z e g e le m e y e c e ğ in i a k i m a k o v m u ş t u b i~ k e~e.
R u s y a ’d a
62
D e r z i m o r d a ’d a n
daha
s o y lu
i n s a n la r y o k
m uy
ta b ii. A l e k o ’la r , O n e g in le r !
du? V ard ı
d ı k ta n
son ra
k ib ir
k e n d iliğ in d e n
İn s a n
g e lir .
b u raya var
Soyut
o r t a m la r d a
g ö z le r i k im s e y i g ö r m e d e n y a ş a y a n a d a m l a r g id e r e k k e n d i
s o y lu
la r ı
k i ş ilik le r in d e n ö tü r ü , h iç b ir y a n la r ın ı a n la y a m a d ı k
u ğu rsu z
D e r z i m o r d a la r ’a
ü stü n
o lm a la r ın d a n
ö tü r ü
k e n d i k e n d ile r in e h a y r a n o l m a y a b a ş la r la r . A le k o v e O n e
g in k ib ir li k iş i le r o lm a y a y d ıla r , k e n d ile r in in d e b i r e r D e r z im o r d a
o ld u ğ u n u
g ö r ü r le r d i.
O
zam an
D e r z i m o r d a la r ’la
a r a la r ın d a b ir a n la ş m a , b i r u y u ş m a y o lu b u lu n a b ilir d i b e l
k i. N e k i b u a d a m la r ın h a lk a k a r ş ı tu tu m la r ı k ib ir li o lm a
la r ın d a n ç o k h a lk t a n n e f r e t e tm e le r i n d e n iler i g e liy o r d u .
T a b iî b u n la r ın
h iç b i r i n e
i n a n m a z s ın ız s iz.
A l e k o ’l a r ’m , O n e g in l e r ’in d e b ir t a k ım
Tam
te r si.
ta t s ız y a n la r ı o ld u
ğ u n u s ö y le m e d e n ö n c e b e n i d a r g ö r ü ş l ü lü k le s u ç la y ıp y e
r iy o r s u n u z . B ir m a t a h m ı ş g ib i b u
nu z?
« İlle tin s e b e p le r in e g ö z
y a p tı ğ ın ız !
Ne
d iy o r s u
y u m u p b e lir ti le r in i iy i e t m e
y e k a lk ış m a k h i ç d e a k la y a k ın b i r d a v r a n ış d e ğ ild i r .» S ö z
de ben
y a ln ız
y a p ıp
«eğ b a ş m ı ö n ü n e
k iş is e l
ö z e lli k le r i
m a ğ r u r k iş i!»
yönünden
a s ıl m e s e le y e y a n ç iz iy o r m u ş u m .
s e le m a ğ r u r
k iş ile r in , g ö n ü lle r i n i
r in k iş is e l ö z e lli k le r i y m iş !»
r in
n e y le
A l e k o ’y u
is te m iy e n le -
d iy o rs u n u z,
b itm iy o r .
ö y le
«S an k i b ü tü n m e
a lç a lt m a k
« M e s e le »
b ö b ü r le n d i k le r i n d e
de rk en
k ö t ü lü y o r m u ş u m ;
Ö bür
« a v a r e le
so ru n u n
ce-
v a b ’ n ı b i r tü r lü b u la m ıy o r u z : N e y i n ö n ü n d e b a ş l a r ın ı e ğ e
c e k le r d i? »
İleri
geri
kon u şm ak
to p lu m d a ta r ih î
d iy e
g e liş m e n in
buna
d e r le r !
b ir so n u cu
« A v a r e le r » i n
o ld u ğ u n u
kon u ş
m a m d a a ç ı k ç a b e lir t t iy d im s a n ıy o r u m . D e m e k - k i b ü t ü n s u
ç u o n la r ın k iş i lik le r in e y ü k le m iy o r u m . K o n u ş m a m ı o k u d u
nuz
B a s ıld ı, y a y ın la n d ı, d e ğ il m i ? N i y e ş im d i tu tu p d a b e
n im
s ö z le r im e b a m b a ş k a b ir a n l a m k a t ıy o r s u n u z ? « E ğ b a
ş ın ’
ö n ü n e ...»
p a r ç a s ın ı y a z ı n ı z a a ld ık t a n s o n r a b a k ın
ne
d iy o r s u n u z :
« B a y D o s t o y e v s k i b u s ö z le r iy le in a n ç l a r ı n ın e n I r a tm e r lis in i d ile g e t ir m e k te d i r . K a r a m a z o f K a r d e ş l e r r o m a n ı y a
z a r ı n ın e n
k u v v e t li
v e en z a y ıf y a n ıd ır b u . B u ra d a y ü c e
63
b i r d in ü lk ü s ü y le , k iş i a h lâ k ı ü z e r in e s a v r u l a n y a m a n b ir
s u ç la m a y la
k a r ş ıla ş ı y o r u z ;
f a k a t t o p lu m s a l
ü lk ü le r i n
adı
b i le g e ç m iy o r .»
Bundan
s o n r a d a b i r a c e le
« H ır is ti y a n
s e v g i a n la y ış ı
y o l u n d a n k iş is e l o lg u n l u ğ a e r m e » ü lk ü s ü n ü y e r m e y e k o y u
l u y o r s u n u z . « K iş i s e l .o l g u n lu k » t a n n e a n la d ığ ın ız a s ır a g e
le c e k , b ir a z b e k le y in B a y G r a d o v s k i; ö n c e id d ia la r ı n ız ın a r
d ı n d a y a t a n k a y g u n u n n e o ld u ğ u n u g ö s te r e c e ğ im s ize . S iz
b a n a « a v a r e » y i s u ç la d ığ ım
ş is e l
o lg u n lu k
ö rn eği
iç i n k ız m ıy o r s u n u z , a v a r e y i k i
sa y m a d ığ ım
iç in ,
ondan
b a ş k a s ın ın
s a ğ lık lı b ir R u s o la m a y a c a ğ ı n a , o lm a m a s ı g e r e k tiğ in e i n a n
d ığ ım
iç in k ı z ıy o r s u n u z . A l e k o ’n u n v e O n e g i n ’in d e
ç ir k e f
y a n la r ı o l d u ğ u n u k a b u l e d iy o r s u n u z y a , iş in n u m a r a s ı b u .
N e d e n d ir b ilin m e z a ç ı ğ a v u r u l s u n is te m e d iğ in iz « a v a r e le r »
k a n ın ız c a s a p a s a ğ la m , o l g u n
k iş ile r d ir ; h i ç d e ğ ils e
D e r z i-
m o r d a l a r ’d a n k a ç tık la r ı iç in o l g u n lu ğ u n e n y ü k s e k k a t ın a
v a r m ı ş k iş ile r d ir . B iri o n la r d a e n u f a k b i r k u s u r g ö r m e s in ,
k ü p le r e b in iy o r s u n u z . N e d iy o r s u n u z ? « K ib ir le r i y ü z ü n d e n
p e rişa n
o ld u k la r ın ı, u lu s a l g e r ç e ğ in
m e d ik le r in i ile r i s ü r m e k
g e lip
k a r ş ıs ın d a b o y u n
s a ç m a lık tı r » .
Son ra da
eğ
g a le y a n a
k ö le le r i s e r b e s t k ıla n la r ı n o n l a r o l d u ğ u n u id d ia e d i
y o r s u n u z . B a k ın n e d iy o rs u n u z:
« D a h a d a ile r i g id e c e ğ im , d i y e c e ğ im
e n iy ile r in in g ö n lü n d e y ü c e
k i: b u
a v a r e le r i n
b ir ü lk ü y e r e ttiy s e , b u ü lk ü
h a lk ı k o r u m a ü lk ü s ü y d ü . E n n e fr e t e t tik le r i ş e y h a lk ı b o
y u n d u r u k a ltı n d a e z e n k ö le lik ti. H a lk ı k e n d i b ild ik le r i g i
b i s e v m iş , k ö le lik te n k e n d i b ild ik le r i g ib i n e f r e t e tm iş o la
b ilir le r . S e v g ile r i n d e v e n e fr e tl e r i n d e A v r u p a lI la r g ib i d a v
r a n m ış o la b ilir le r . F a k a t R u s to p lu m u n u k ö le liğ in k a ld ır ıl
m a s ın a h a z ı r la y a n o n la r d e ğ il m i y d i? E lle r in d e n g e ld iğ i k a
d a r o n la r d a « a n a y u r tl a r ın a »
h iz m e t e ttile r . Ö n c e
h ü r r i
y e t p e y g a m b e r le r i, s o n r a d a b a r ı ş h a b e r c ile r i o la r a k .»
Tam
le r in
ü stü n e
b a s tı n ız ,
B ü tü n
m e s e le
bu rada.
«A vare
k ö le lik te n k e n d i b ild ik le r i g ib i , A v r u p a lI k i ş ile r g ib i
n e fr e t e tm e le r in d e . B e n d e b u n u d iy o r u m . B u a d a m la r R u s
k ö y lü s ü n ü s e v d ik le r i n d e n n e f r e t e tm e d ile r k ö le lik te n . O n -
64
A vare
k i ş ile r
la r ın d a n
R u s k ö y lü s ü n ü n
a n a s ın ı
a ğ la t m a k t a
a ş a ğ ı m ı k a ld ıla r s a n k i ? M a d e m
b aşk a
to p lu m
ş a r t la r ı
k a r ş ıs ın d a d u y d u k la r ı a c ı o n la r ı ç in g e n e l e r i n k u c a ğ ı n a y a
da
P a r i s ’d e
b a r ik a t la r ın
ardm a
m a z b i r a c ıy d ı, n e d e n tu tu p
k a ç ır a c a k
k a d a r d a y a n ı l
t a k ö y lü le r i n i s e r b e s t k ı lm a
d ı l a r ? N e d e n t o p r a k la r ı n ı k ö y lü le r e d a ğ ı t m a d ı la r ? T o p lu m
a c ı s ın ı h iç
d e ğ ils e k e n d i s o r u m lu lu k la r ı ö lç ü s ü n d e
g id e r
m e y e n e d e n s a v a ş m a d ı l a r ? E n g e l n e y d i? D o ğ r u s u ö y le y a
p a n la r a p e k r a s t g e lm e d ik .
s ö z le r d e n
g e ç ilm iy o r d u
O ysa
to p lu m
o g ü n le r d e .
ü z e r in e ile r i g e r i
« O n la r ı p e r iş a n
ed en
ç e v r e le r iy d i. K a ld ı k i, n iy e s e r m a y e le r in i e ld e n ç ık a r a c a k
la r d ı? » İy i a m a n iy e s e r m a y e le r in i e ld e n ç ık a r m ıy a c a k la r d ı , m a d e m k ö y lü le r i n h â lin e
ü z ü lm e k t e n b a r i k a t la r a k o ş
m a k t a n b a ş k a ç a r e le r i k a l m a m ı ş t ı ? M e s e le n in c a n d a m a n
b u d u r . P a r i s ’in k u y t u k ö ş e c i k le r in d e d e i n s a n a p a r a g e r e k .
A ç k a r n ın a , p a r a s ız p u l s u z , b a r i k a t la r d a n ö b e t b e k le m e y e
b ile d a y a n a m a z in s a n . K ö y lü le r n e g ü n e d u r u y o r ? G ö n d e r
s i n le r ö ş ü r ü ! K im i « a v a r e »
d e iş in d a h a k o la y ın ı b u lu r d u .
K ö y lü le r in i h a r a ç m e z a t s a tıp , r e h i n e v e r ip p a r a l a n to p la d ı l i a r ı g ib i
s o lu ğ u P a r i s ’te a lır la r d ı. O r a d a
s e r m a y e y i ile
r ic i d e r g i le r e y ü k le r le r , y a ln ı z R u s k ö y lü s ü n ü d e ğ il, b ü tü n
in s a n lığ ı k u r ta r a c a k fi k ir le r in y a y ıl m a s ı u ğ r u n d a
harcar
la r d ı. R u s k ö y lü s ü n ü n h â lin e y a n ı p y a k ılıy o r la r d ı d iy o r s u
n u z , d e ğ il m i ? N e r d e ! Ş u k a d a r o ls u n k ö y lü y ü ta k tı ğ ı y o k
tu b u a d a m la r ın ; d ü n y a d a k ö le lik m ü e s s e s e s i n in s ü r ü p g i t
m e s in e
b ir
ü z ü lü y o r la r d ı.
a c ıy d ı. B ö y le
şe y
G ö n ü lle r i n i
d a ğ lıy a n
o lm a z , d i y o r la r d ı;
b u ! L i b e r t y , E g c ılitĞ , F r a t e r n i t ö !
acı d a
u y g a r lığ a
soyut
uym az
R u s k ö y lü s ü n ü n h a lin e g e
lin c e , o b ü y ü k a d a m la r ın h iç b i r i n in y ü r e ğ in i ö y le d a y a n ıl
m a z iş k e n c e le r e s a lm a d ı R u s k ö y lü s ü n ü n h â li. E sk i g ü n l e
r in a y d ın , p e k a y d ı n k iş ile r in in n e d ü ş ü n d ü k le r in i b e n iyi
b ilir i m , d ü n d u y m u ş u m
g ib i h a t ır ı m d a d ır .
« Ş ü p h e s iz k ö le
lik k ö tü ş e y » d iy e b ir b ir le r i n in k u l a ğ ı n a fıs ıld a r l a r d ı, « a m a
a s lın a b a k a r s a n ,
b iz im
m ill e t d e m ille t m i y a n i ? H a n i 93
y ı lı n ı n P a ris h a lk ı g ib i m i ş i m d i? B u h a l k a lış ı k k ö le liğ e .
65
S u r a tı d e s e n k ö le s u r a tı , v ü c u d u d e s e n k ö le v ü c u d u . D o ğ
ru su a d a m
k ır b a ç l a m a k
k ö tü
ş e y , g e n e l o la r a k . A m a
gel
d e s e n b i r R u s ’u d ö v m e ş im d i, A l l a h h a k k ı i ç i n !..... » « R u s
k ö y lü s ü n ü k ır b a ç la y a c a k s ın .
Y o k , b a ş k a y o lu b u n u n . R u s
k ö y lü s ü k ır b a ç y e m e s in , ü z ü n tü s ü n d e n
s o la r g id e r z a v a llı.
B iz im m ill e t b ö y le işte , n ’ a p a lı m !» Y e m i n e d e r im g e n ç li ğ i m
d e a y d ın m ı a y d ın a d a m la r ın a ğ z ın d a n k e n d i k u l a k l a r ı m l a
d u y d u ğ u m s ö z le r d ir b u n la r . « K a t ı g e r ç e k » d e d ik le r i b u d u r .
B e lk i d e O n e g in u ş a k la r ın ı d ö v m e z d i. O la c a k ş e y d e ğ il y a
bu,
n e y s e , d ö v m e z d i d iy e lim .
d ö v m ü ştü r!
Z a lim liğ in d e n
lik e tm e k is te d iğ in d e n .
Ama
A le k o ?
H em
d e n a sıl
d e ğ il ta b iî, m e r h a m e t in d e n , iy i
« D ö v ü lm e k is tiy o r k e r a ta ! H e r g ü n
b i r ö ğ ü n k ö t e k y e m e s e o lm a z . K e n d i g e lir is te r ! A m a n g ö
z ü n ü s e v e y im , B e y , b i r k ı r b a ç la y ıv e r b e n i , n ’o lu r i K ır b a ç la
d a a d a m o la y ım . S o n g ü n le r d e p e k ş ı m a r d ım ! S iz s ö y le y in
ş im d i, n ’ a p a r in s a n b ö y le s in e ? E h , m a d e m is ti y o r g ö n lü o l
s u n b a r i. B a s a r ım s o p a y ı, o lu r b ite r .»
T ek rar
m id e
e d iy o r u m , k ö y lü n ü n
b u la n t ı s m a
k ö y lü d e n
tu tu ld u ğ u
k a r ş ıs ın d a
o lu r d u , ö v le
bu
a d a m la r ın
n e fr e t
e d e rle r d i
S o n r a o k ü ç ü k d ü ş ü r ü c ü h ik â y e le r k ö y lü le r h a k
k ı n d a ... A ğ ı z d a n a ğ ı z a d o la ş a n o k ü ç ü k d ü ş ü r ü c ü , a c ı k s a
ç ık h ik â y e le r . K ö y lü n ü n k ö le r u h u , k ö y lü n ü n
tiy a c ı.
p a p a z ı, k a r ı s ı ...
n e k o n u o la c a k a d a m la r ın
a h la k d ü ş ü k lü ğ ü
d e ğ ild i:
çoğu
n im s e m e k t e
liy o r d u .
her
zam an
ö lç ü y ü
A vru pa
a ğ z m d a y d ı h e p s i.
zam an
k ö tü
so n
m oda
b ir a z
fa z la
ih
S ü o h e s iz b u
a d a m la r o ld u k la r ı n d a n
A vru pa
g ö r e n e k le r in i b e
k a ç ır m a la r ın d a n
g ö r e n e k le r in i b iz
g ö r e v o r u m l ’ y a c a k t ık .
ta n ım a
Ö z e l h a y a t la r ı k e r h a n e h ik â y e le r i
iler i
ge
R u s la r ta b iî k e n d im iz e
o n l a r a R u s ’u n
ta ş k ın h e y e c a n la r ın
d a n b i r ş e y le r k a t a c a k t ık . R u s o lu r d a a d a m , h e r ta r a k t a
b e zi o lm a z m ı ? T a r ifs iz a c ıla r iç in d e k ı v r a n a n b u R u s a v a
r e le r i ç o ğ u k e z b ö y le a z g ın
a d a m l a r o lu r d u , B a y G r a d o v s
ki. R u s k ö y lü s ü h a k k ı n d a u y d u r u la n o k ü ç ü k h i k â y e le r d e
h e r z a m a n b u a v a r e le r i n
k ö le lik y ü z ü n d e n ç e k tik le r i to p
lu m s a l a c ıy ı s o y u t la ş t ır m a y a , e v r e n s e l k ılm a y a , ö y le c e d in
d i r m e y e y a r a m ış t ır . A c ın ı n
66
b ö y le
soyut ve
ev r en se l o la n ı
b ir y e r d e h a y a t a ç e ş n i v e r ir ; a d a m ı n k e n d i a h l a k g ü z e lli
ğ i,
to p lu m s a l d ü ş ü n c e le r in in y ü c e l iğ i k a r ş ıs ın d a
h a y r a n lığ ı b e s le r .
M addi
ih t iy a ç la r a
g e lin c e ,
duyduğu
onca
k ö y lü
b a b a la r ın ın h a y r ı n a m ı ç a lış ıp ç a b a lıy o r d u d e r s in iz ?
O
g ü n le r i y a ş ı y a n b ir is i g e ç e n le r d e b i r d e r g i d e z a m a
n ın ile r i g e le n li b e r a l k o d a m a n la r ı y la b i r R u s k ö y lü k a d ı
nı
a r a s ın d a y e r
a la n
k a r ş ıla ş m a n ın h ik â y e s in i a n la tt ıy d ı.
1845 y ılı y a z ı n d a k a la b a lı k
b ir k o n u k t o p lu lu ğ u M o s k o v a
y a k ın la r ın d a ş a h a n e b i r k ı r e v i n d e b i r a r a y a g e lir le r . H a
z ır b u lu n a n b i r g ö r g ü
« d e v a s a z iy a fe tle r »
t a n ığ ın ın
d e d iğ in e
g ö r e k o n u k la r a
ç e k ilir. E n in s a n c ı l p r o f e s ö r le r d e n , g ü
z e l s a n a t la r ın v e d a h a b a ş k a k o n u la r ın e n y a m a n a m a t ö r
le r in d e n , u z m a n l a r ı n d a n tu t u n d a , e n ta n ın m ış d e m o k r a t
la r a , ü n le r i d ü n y a y a y a y g ı n s iy a s e t b ilg in le r in e , e le ş t ir m e n
le r e , y a z a r la r a , k o le j m e z u n u k a d ın la r a k a d a r , « a v a r e liğ e »
ta r ih h u z u r u n d a h a k k a z a n m ış k im i a r a s a n ız o r a d a d ır . B ir
a r a (h e r h a ld e ş a m p a n y a lı, k e k li k li b i r z iy a fe tt e n s o n r a o la
c a k ) h e p b ir li k t e y ü r ü y ü ş e ç ık a r la r . T a r la n ın b ir in d e k u y
t u d a e k i n b iç e n b ir k ö y lü k a d ı n a r a s tg e lir le r . H a s a t v a k ti
ta r la la r d a ç a l ış a n la r ı n a n a s ı a ğ la r , ö y le y o r u c u b ir iş tir o.
K a d ın lı e r k e k li k ö y lü le r s a b a h ın d ö r d ü n d e n a k s a m
karan
lığ ı b a s a n a k a d a r ç a lış ı r d u r u r la r . O n ik i s a a t h iç d u r m a
d a n , ik i b ü k l ü m o t b i ç m e k n e d ir b ilm e z s in iz siz. G ü n e ş d e
b i r y a n d a n c e h e n n e m a te ş i g ib i d a la r a d a m ı n b e y n i n i . H a
s a t y a p a n k ö y l ü k a d ın la r d a b i r k e r e e k in in iç in e d a ld ı m ı
p e k g ö z e g ö r ü n m e z le r . İş te t a m o s ı r a d a b iz im k ile r b u k a
d ı n la r d a n
b ir iy le
yüzyü ze
g e lir le r . K a d ın c a ğ ız ın
ü z e r in d e
« p e k p r im i t if b ir k o s t ü m » v a r , y a n i s iz in a n la y a c a ğ ı n ı z iç
f a n ilâ s ın d a n
b a ş k a b ir ş e y y o k . O lu r m u
o n u r u n u n b ö y le
a y a k la r
a lt ın a
bu
s i m d i?
İn s an
a lın d ığ ı n e r e d e g ö r ü l m ü ş
tü r ? O a n d a ö fk e li b ir s e s d u y u lu r : « R u s k a d ın ı g ib i u t a n
m a d u y g u s u n d a n y o k s u n o la n ı y o k t u r k i z a t e n !» T a b iî g e
risi m a lu m :
« Y a ln ı z
R u s k a d ın ın ın
k a r ş ıs ın d a
in s a n
h iç
b i r ş e y d e n u t a n m a z » . O r a c ık t a b i r ta r t ış m a d ır açılı*-. G e - ç i
R u s k a d ın ın d a n
yana
ç ık a n la r d a
o lu r ; o lu r y a
o la c a ğ ı n a h iç o lm a s ı n , d a h a iy i. H e m
b ö y le le r i
za ten b ü tü n o sö y -
67
ie n e n le r le k im ,
n a s ıl
a ğ ız d a n
çek m eye
n u tu k
b a ş a ç ık a b ilir
b a ş la r la r .
k i!
A v a r e l e r h e p b ir
Am an
A lla h ım !
O
ne
s ö z le r , o n e y a r g ı l a r ! S u s u z lu k la r ın ı ş a m p a n y a y l a g id e r e n ,
m id y e
d o lm a la r ın ı h a p u r h u p u r
b u n la r !
m id e y e
in d ir e n
a d a m la r
M a s r a f ı k a r ş ı la y a n k i m ? C a m n ı d iş in e ta k ıp ç a lı
ş a n k ö y lü k a d ın ta b iî. O k a d ın o r d a s iz i n iç in d id in i y o r , s iz
e v r e n s e l a c m ı n p e n ç e s i n d e k ıv r a n a n b e y o ğ u lla r ı ! Y e d i ğ in i z
y e m e k le r i n p a r a s ı o n u n c e b in d e n ç ık tı. N e s a n d ın ız y a ? G ü
n e ş in a ln ın d a k a n te r iç in d e k a lm ış ç a lı ş ır k e n , b i r a z s e r i n
le m e k iç in u r b a la r ı n ı ç ık a r ıp g ö m le ğ iy le
m az
o lu y o r , ö y le m i ?
k a ld ı d iy e u t a n
« B ü tü n k a d ın la r ın e n h a y a s ız ı »
ha?
A h s izi g id i m e le k s ü t ü e m m iş a d a m la r s iz i ! « P a r i s ’in k u y
tu k ö ş e c i k le r i n d e n » , o
b e r ? H a tı r la m a s ı b i le
« m in ik ş e n lik le r ş e h r in d e n »
g ö z le r in iz i ç a k m a k
çakm ak
ne ha
k ılıy o r .
U n u t t u n u z m u o ta t lı ş a r k ıy ı?
M a
com m Ğ re, q u a n d
C om m en t va
m on
]e
d a n se
c o tillo n ?*
P iliç g ib i k ız la r e te k le r i n i ş ö y le d i z le r i n in ü s tü n e ç e k iv e r m esin ,
g e l!
k a lç a la r ın ı
ş ö y le
b ir
tit r e tm e s i n ,
ooh!
gel
A ğ z ı s ü t k o k a n R u s b e y i m i z g ü c e n ir le r m i
N e r d e ! Z e v k t e n d ö r t k ö ş e o lm u ş tu r .
«Ş u
k e y fim
d e r s i n iz ?
z a r a fe te b a k s a n a
s e n m o n ş e r ! K a n k a n , o «n e » ü r p e r ti ö y le ! P a r is in c e liğ i işte ,
b a ş k a n e r d e v a r k i? A m a ş u b iz im c a d a lo z R u s k a r ıs ı y o k
m u o ? K a d ın
d e ğ il a ğ a ç k ü t ü ğ ü
m ü b a r e k !»
R u s k ö y lü s ü
n ü n , R u s h a lk ın ın m id e b u la n d ır ı c ı o ld u ğ u k a n ıs ı d e ğ il b u
a r tık ; k ö y lü n ü n k a r ş ıs ın d a g e r ç e k t e n
b ir
m id e
b u la n tıs ı.
T a b i î,
d u y u l a n d a y a n ı lm a z
ta b iî b ilin ç s iz
b i r tik s in m e
bu,
b e y le r im iz n e d u y d u k la r ın ın p e k f a r k ı n d a d e ğ ille r . N e o lu r
s a o ls u n , B a y G r a d o v s k i, ile r i s ü r d ü ğ ü n ü z b u ö n e m li n o k ta
ü z e r in d e
d ü ş ü n c e n iz e k a t ıla m ıy o r u m .
k a l d ır ılm a s ın a h a z ı r la y a n
z a n lı k la r ıy la
*
b e lli
b ir
yere
kadar, d a v a y a
Bak c ic im , bak , n as ıl da u çu yo r fis ta n ım
H a v a y a k a p tırd ım m ı ke n d im i!
68
« T o p lu m u k ö le liğ in
o n la r d e ğ il m iy d i? »
Soyut
h iz m e tl e r i
la fa
do
k u n d u ; t o p lu m s a l a c ı l a n ı n is e b e lli k u r a ll a r a a y k ı r ı g i t m e
m e ğ e b i l h a s s a d ik k a t e d e r e k d ile g e t ir d ile r . Ö z le d ik le r i d ü
z e n e p e k â lâ u y g u n b i r tu t u m d u b u ; iş e y a r a r y a n ı y o k d e
ğ ild i.
G e lg e le lim
k ö y lü le r in
boyun du ru k
a ltı n d a n
k u r tu l
m a s ı iç in ç a lış a n la r , b u n u n iç in ç a lış a n la r ın y a r d ı m ı n a k o
ş a n l a r s iz i n a v a r e le r i n iz d e n ç o k S a m a r i n * * g ib i k i m s e le r in
iz in d e n g id e n le r o ld u . S iz in a v a r e le r i n i z e h iç m i h i ç b e n z e
m e y e n b u S a m a r i n l e r k o lla r ı s ıv a y ıp işe g ir iş tile r . S a y ı l a n
h iç d e a z d e ğ ild i. T a b iî s iz te k k e lim e y le b i le o ls a a n m a z
s ın ız o n l a n . A v a r e le r e g e lin c e , b i li n d iğ i k a d a r ı y l a o n la r ç o k
geçm eden
bu
iş te n
s ı k ı l m a y a b a ş la d ıla r . İlg ile n m e z
o ld u
l a r k o n u y la . H e r b ir i b ir k ö ş e y e ç e k ild i. B a ş k a tü r lü d a v
r a n s a la r d ı z a t e n a v a r e o lm a z la r d ı. H ü k ü m e t i n k ö le b a ş ı n a
ö d e d iğ i ö d e n e k le r i c e b e in d ir d ile r ; m a ld ı m ü lk t ü , to p r a k tı,
o rm a n d ı n e
varsa
h araç
m ezat
tü c c a r l a r a ,
v u r g u n c u la r a
s a tt ıla r , a lıp b a ş la r ın ı g itt ile r . İş y a r ı c ı la r a k a ld ı. T a b iî s iz
iş in b u y a n ın ı g ö r m e z s in iz b a y p r o f e s ö r . A m a b e n n ’ a p a y ım
y a n i ? G ö z ü n ü z ü n n u r u , ü s t ü n , lib e r a l k a f a l ı R u s ’u n b ir z a
m a n l a r ö r n e k a lın a c a k b i r R u s o ld u ğ u n u , ş im d i d e ö y le o l
d u ğ u n u , h e p ö y le o la c a ğ ın ı n a s ıl k a b u l e d e r i m b e n ? G e ç e n
ş u o tu z , k ır k y ıl b u a d a m la r b u t o p r a k la r d a p e k a z ip e s a
p a g e lir iş g ö r m ü ş le r d ir , b u n u b i le s in iz . B e n i m s ö z l e r i m d e
ki g e r ç e k p a y ı d a s iz i n o e s k i g ü n le r i n y a m a n k iş ile r i a d ı
n a o k u d u ğ u n u z g a z e ll e r d e n ç o k d a h a b ü y ü k t ü r .
**
S a m a rin , is la v c ıla rın ünlü ö n d e rle rin d e n b iriy d i.
69
3
Y A R IM L A R
Ş im d i
« H ır is tiy a n
g u n lu ğ a e rm e»
a n la y ış ı
se v g i
k o n u su n d a k i
y o lu n d a n
k i ş is e l
d ü ş ü n c e le r in iz e , b ir
de
o l
to p
l u m s a l ü lk ü le r , h e le « s iy a s a l m ü e s s e s e le r » y a n ı n d a b u k a v
r a m ın
pek
y e t e r s iz
a r a m ız d a k i
en
k a ld ığ ı
ö n e m li
d e d a h a ilk b a ş t a n
g ö rü şü n e
a n l a ş m a z lı k
s ö y lü y o r s u n u z .
« B a y D o s t o y e v s k i ile
B a k ın
a r a m ız d a k i
ö n e m li n o k ta s ın a g e ld ik d a y a n d ık .
u lu s a l
g e r ç e ğ in , u lu s a l e m e lle r in
ç a ğ ır ı r k e n
bu
g e r ç e ğ in
ve
p e k iş ik , ö lü m s ü z o ld u ğ u n u
bu
s ır a g e liy o r .
n o k ta s ı
a y r ı lığ ın ın
D o s to y e v s k i
önünde
e m e lle r in
s iz
n e d iy o r s u n u z :
g ö rü ş
B ay
Bunun
o ld u ğ u n u
en
b iz i
saygı d u ru şu n a
ö te d e n b e r i h a z ır ,
v a r s a y ıy o r . İz in v e r s in d e k e n
d is in e b u n u n t a m te r s in in d o ğ r u o ld u ğ u n u s ö y le y e y im . H a l
k ım ız ı n t o p l u m s a l ü lk ü le r i d a h a o l u ş m a v e
g e lişm e
d ev re -
s in d e d ir . B ü y ü k b ir u lu s o l m a y a h a k k a z a n m a k iç in b u h a l
k ın ço k ç a b a
g ö s te r m e s i g e r e k e c e k tir .»
G e r ç e k le , u lu s a l e m e lle r le ilg ili id d ia la r ın ız ı b u y a z ın ın
b a ş ın d a
e m e lle r in
za ten
c e v a p la n d ır m ış tı m .
R u s y a ’n ın
S iz
bu
g e r ç e ğ in ,
s iy a s a l ü l k ü le r i n in g e l iş m e s i
d e y e t e r li o lm a d ığ ı k a n ıs m d a s ın ız . D in
b a ş k a şey, siy a sa l
ç a b a b a ş k a ş e y m iş g ib i k o n u ş u y o r s u n u z . E lin iz e
n iz b ilim
b ı ç a ğ ı y la y a ş ıy a n ,
bu
iç in h i ç
c a n lı b i r b ü t ü n ü
g e ç ir d iğ i
ik iy e
b ö lü
y o r s u n u z , s o n r a d a g e r id e k a l a n y a r ı m la r a r a s ın d a h iç b i r
ilişk i, h iç b ir b a ğ ım lılık o lm a d ığ ın ı id d ia
li n k o n u y u
b ir a z
d a h a d e r i n d e n e le
a y r ı a y r ı in c e le y e lim , b a k a lı m
G e lin
70
önce
e d iy o rs u n u z . G e
a la lım ,
b u y a r ım la r ı
n a s ı l b ir s o n u c a v a r a c a ğ ız .
« H ır is ti y a n s e v g i a n la y ış ı y o l u n d a n k iş is e l o l-
g u n lu ğ a e r m e » y a r ı m ın a b ir g ö z a ta lım . D i y o r s u n u z k i:
■ »Bay D o s to y e v s k i
in s a n la r ı
k e n d ile r in i
t a n ım a y a ,
gö
n ü lle r in i a l ç a l t m a y a ç a ğ ır ı y o r . M u h a k k a k k i b ü y ü k k ü ç ü k
h e r iş in b a ş ı n d a H ır is ti y a n s e v g i a n la y ış ı y o lu n d a n k iş is e l
o lg u n lu ğ a er m e
gereği
o l g u n l u ğ a v a r m ış
lu m
g e li r .
F a k a t H ır is t iy a n
a n la m ın d a
in s a n la r ın , is te r is t e m e z o lg u n
b ir to p
k u r a c a k la r ı d e m e k d e ğ ild ir b u .
S a in t P a u l k ö le le r e
d e , k ö le le r in s a h i p le r in e d e a r a l a
r ın d a k i b a ğ l a r ü z e r in e ö ğ ü t le r v e r d iy d i . K ö l e le r d e , s a h ip
le r i d e S a in t P a u l’u n s ö z le r in e k u la k v e r e b ilir le r d i, v e r d ile r
d e . K i ş i o l a r a k h e p s i g e r ç e k t e n H ır i s ti y a n d ı. G e lg e le lim , k ö
le lik
bundan
ö tü r ü
doğru du r
d iy e m e y iz .
K ö le lik
y in e
de
a h l a k a u y m a y a n b i r m ü e s s e s e y d i. B a y D o s to y e v s k i d e , h e
p im i z g ib i, h a y a t ı n d a n u r y ü z lü H ır is t iy a n la r ta n ım ış o la
b ilir .
Am a
K im i
bu,
to p r a k
s a h ib i,
k im i re n ç b e rd i
A l l a h ’ın g ö z ü n d e k ö le liğ in
b e lk i b u n la r ı n .
her zam an
k o rk u n ç
b i r ş e y o lm a d ığ ı d e m e k d e ğ ild i r . K ö le le r i s e r b e s t k ıla n B ü
y ü k K u r ta r ıc ı Ç a r y a l n ı z k işi a h l â k ın ın
d e ğ il, to p lu m
ah
lâ k ın ın d a s ö z c ü s ü o la r a k o r t a y a ç ık tı. B e lk i ş im d i o ld u ğ u
g ib i e s k id e n d e iy i y ü r e k li i n s a n la r v a r d ı; f a k a t to p lu m s a l
b i r a h lâ k g ö r ü ş ü d a h a d o ğ r u d ü r ü s t b e lir m e m iş ti .
K iş i a h lâ k ı ile t o p lu m a h lâ k ı a y n ı ş e y le r d e ğ ild ir . O n u n
iç i n d e fe r t le r i n k iş is e l o lg u n lu k k a t m a u la ş m a la r ı h iç b ir
zam an
b ir
to p lu m u
b u y a n a b ir ta k ım
o lg u n
k ılm a y a
y etm ez.
1800 y ılın d a n
a d a m l a r o r t a y a ç ık tı, in s a n la r ı g e r ç e k
H ır is ti y a n la r g ib i b i r b ir le r in i
s e v m e y e , a lç a k
g ö n ü ll ü
o l
m a y a ç a ğ ır d ı d iy e lim . B u y ü z d e n K o r o b o ç k a ’la r , S o b a k iy e v i ç ’le r a d a m
o l m a y a b a ş la m ış o ls a la r d ı b ile , k ö le liğ in k a l
d ır ılm a s ı b ir b u n u n la g e r ç e k le ş e b ilir m i y d i ?
sal
d is ip lin
te rsi.
o lm a d a n
k ö le lik
o r ta d a n
k a lk a r
K o r o b o ç k a f ı r s a t b u f ı r s a t d e y ip
H ır is ti y a n o ld u ğ u n u ,
k a lk ış ır , k im
k ö y lü le r i n e
s iy a
m ı y d ı?
Tam
hem en
« a n a lık »
n e d e r s e d e s in b ild iğ in d e n
G e r e k li
e ttiğ in i
is p a ta
şa şm a z d ı.
T o p lu m d ü z e y in d e h a l k m k a lk ın m a s ı in s a n ın
k o l la m a s ı y la ,» in s a n ın
s a h ic i b ir
« k e n d in i
« g ö n lü n ü a lç a lt m a s ıy la » g e r ç e k le ş e
m e z . İn s a n b ir ç ö lü n o r t a s m d a y a d a O k y a n u s u n g ö b e ğ i n
71
d e b ir ıs s ı z a d a d a te k b a ş ı n a k a lı n c a d a k e n d in i k o ll a y a
b ilir , h ır s la r ın a , is te k le r in e
gem
in s a n la r
n e ş i r o la r a k ,
b i r b ir le r i y le
h a ş ır
v u r a b ilir . T o p lu m
l a y a r a k , b i r b ir le r in i g ö z e te r e k g e liş ip
iç in d e
b i r b ir le r in i
o lg u n la ş ı r l a r .
k o l
O nun
iç in b ir t o p lu m u n o l g u n lu ğ a e r m e s i t o p lu m u n s iy a s a l m ü e s s e s e le r in in
o l g u n lu ğ u n a
S iy a s a l m ü e s s e s e le r in
çok
e lin d e
büyük
b ir ö lç ü d e
b a ğ lıd ı r .
i n s a n la r iy i H ır is ti y a n la r o l
m a s a l a r b ile , iy i y u r t t a ş la r o l u r l a r ...»
D o ğ r u s u , B a y G r a d o v s k i, p e k ş a t a f a t lı s ö z le r e d i y o r s u
n u z . B a k ın
g u n lu ğ a
« H ır is ti y a n s e v g i a n la y ış ı y o lu n d a n
erm e»
A n la ş ı l a n
k a v r a m ın ın
baya
c a n ın a
k iş is e l o l
oku m u şsu n u z.
d ü n y a iş le r in d e h i ç y e r i y o k b u k a v r a m ın . O ls a
d a , y o k g ib i b ir ş e y , o k a d a r a z . S o n r a p e k t u h a f b ir H ır is
ti y a n lık
a n la y ış ın ız v a r
s iz in .
K oroboçka
g e r ç e k t e n H ır i s t iy a n k iş i le r o lu p
ve
S o b a k iy e v iç
ç ık tı la r d iy e lim
- gerçek
H ır is ti y a n lık ta n s ö z a ç a n s iz s i n iz - k ö le liğ in k a lk m a s ı n a r a
zı
o lu r la r m ıy d ı a c a b a ?
D oğru su
p e k k u rn a z ca , b ir so ru .
B a y G r a d o v s k i; c e v a b ın ı d a h e m e n k e n d in iz v e r iy o r s u n u z ;
« H a y ır !
K o r o b o ç k a ’y a
doğru
y o lu
s a h id e n H ır i s t iy a n o ls a b i l e ...»
g ö s te r m e k
im k a n s ız d ır ,
A m a so ru n u z a b e n im v e re
c e ğ im c e v a p o d e ğ il k i! K o r o b o ç k a g e r ç e k t e n H ır is ti y a n o la
b ils e y d i, g e r ç e k t e H ır is ti y a n o ls a y d ı t o p r a k la r ın d a k ö le le r e
r a s tg e lm e z d in iz h iç , te lâ ş a d ü ş m e n iz e h iç s e b e p k a lm a z d ı.
K ö le le r in in
ta p u su
k a s a s ın d a
du rsa y d ı
d a b ir ş e y d e ğ iş
m e z d i. G e lg e le lim , K o r o b o ç k a d o ğ m a b ü y ü m e H ır is tiy a n d ı,
d e ğ il m i ? Y a n i s ö z ü n ü e tt iğ in iz o y e n i g ü n p e y g a m b e r le r i
n in in s a n lığ a s u n a c a ğ ı H ır i s tiy a n lık , ş u ö te d e n b e r i b i ld iğ i
m iz H ır is ti y a n lık ’t a n b a ş k a s ı d e ğ il; y a l n ı z d a h a b ir g ü ç l e n
m iş, d a h a b i r o lg u n k a l ı b a . g ir m iş . H a n i n e r d e y s e H ır i s ti
y a n lık ü l k ü s ü n ü n d o r u ğ u n a v a r m ış b ir H ır i s ti y a n lık , d e ğ il
m i B a y G r a d o v s k i ? Ö y le y a ! K ö le lik ti, s a h i p lik ti o lu r m u y
du o zam an?
İy i a m a H ır i s ti y a n o l m a k n e d ir , b ir a z c ık b ilir d e in s a n
ö y le k o n u ş u r ! K o r o b o ç k a s a h id e n H ır i s ti y a n o ld u k t a n s o n
ra
k ö y lü le r i k ö le y m iş , d e ğ ilm iş n e
önem i var?
H ır is tiy a n
o ls a , K o r o b o ç k a k ö y lü le r in in « a n a s ı» o lu r , o n la r ı k e n d i e v -
72
l â t l a n n d a n a y r ı t u tm a z d ı. « A n a » n ı n g ö r ü n d ü ğ ü y e r d e « h a
m ı m d a n e s e r k a lm a z . Ö y le b ir ş e y o ls a h a n ı m
d a , k ö le d e ,
g ü n e ş ç ık ın c a d a ğ ı l a n s a b a h s is i g ib i o r t a d a n k a y b o lu p g i
d e rle r , y e r le r i n i y e p y e n i i n s a n la r a lır d ı. B u in s a n la r ın a r a
la r ı n d a k i ilişk i y e p y e n i b ir ilişk i o lu r d u ; h iç b ir y e r d e g ö r
m e d iğ im iz b ir ilişk i o lu r d u . H iç b e k le n m e d ik b ir o la y la y ü z
y ü z e g e lir d ik . H e r y e r d e g e r ç e k H ır is t iy a n la r b e lir ir d i, b u
gün
o r a y a b u r a y a d a ğ ılm ış o ld u k la r ı iç i n k im s e n in f a r k ı
n a v a r m a d ı ğ ı in s a n la r . B u a k 'l a l m a z h a y a l s i z i n h a y â li n i z
B a y G r a d o v s k i , işe s iz b a ş la d ın ız ; s o n u ç la r ın a d a k a t la n m a
n ız g e r e k . İs te r s e n iz b e n s iz e s ö y le y e y im ; ö y le b ir d u r u m
d a K o r o b o ç k a ’n m k ö y lü le r i k e n d ilik le r in d e n , « y o k ö v le ş e y »
d e r le r d i, « b iz K o r o b o ç k a ’y ı b ır a k ıp g itm e y iz .» S e b e b i b a s it:
h e r in s a n k e n d is i iç in e n iy i o la n ı a r a r . K o r o b o ç k a ’n ın k ö y
lü le r i o n la r ı s e v g iy le b a ğ r ı n a b a s a n , o n la r a h e m h a n ım lık
h e m d e a n a lık e d e n in s a n a , o s iz in m ü e s s e s e le r in iz i te r c ih
e d e r le r m iy d i s a n ıy o r s u n u z ? D a h a d a iler i g id i p si7e d iy e
b i lir im
k i, S a in t P a u l
te k s e b e b i o ç a ğ la r d a
m a sıy d ı
z a m a n ı n d a k ö le liğ in
d in in
ta m
S a in t P a u l k e n d is i b u n a
v a r o lm a s ı n ın
o lg u n lu ğ a v a r m a m ış
ta n ık lık e d iy o r . O
le r d e k e n d i - b a ş l a r ı n a o lg u n lu k k a t m a
o l
gün
v a r a n la r ın k ö le le r i
y o k t u . O la m a z d ı k i! H e r b ir in in g ö z ü n d e k ö le le r k a r d e ş o l
m u ştu
ze
İn s a n ö z k a r d e ş i n i k e n d in e k ö le e d e r m i ? T a b iî s i
k a ls a b ü tü n b u n la r d a n
ç ı k a r ı la c a k s o n u ç b ir d ir : H ır is
ti y a n lığ ın b u a l a n d a k ıs ır k a lm ış o ld u ğ u . D iy e c e k im , s izc e
S a i n t P a u l’u n s ö z le r i k ö le liğ i d o ğ r u k ılm a d ı. Ö y le a m a s i
z in g ib i d a h a b i r s ü r ü a k ıllı, b ilg ili in s a n , ö z e llik le A v r u p a lı
ta r i h ç i le r k ö le liğ i h a k lı ç ık a r d ı d iy e H ır is ti y a n lığ ı k ö t ü le m iş le r d ir . M e s e le y i h i ç m i h iç a n la m a d ık la r ı b u n d a n b e lli.
M ıs ır l ı M e r y e m ’in k ö le le r i
o n la r ı
se rbe st
b ır a k m a k
o la b ile c e ğ in i, k ö le le r i o ls a
b i le
is te m e y e c e ğ in i b ir d ü ş ü n ü n
s iz !
S a ç m a l ı k d e ğ il d e n e ş im d i b u ? H ır is ti y a n lık ’ ta , g e r ç e k H ı
r is t iy a n lı k ’t a h iz m e t
c a k tır ;
e d e n le r v e e fe n d ile r
a m a H ı r is t iy a n lık ’ta n , o l g u n lu ğ a
h er zam an
e r m iş
o la
H ır is ti y a n
lı k ’t a n s ö z e d iy o r u m . B ir in e h iz m e t e tm e k le in s a n k ö le o l
m a z . S a in t P a u l’u n g e z ile r in d e T im o t i, S a in t P a u l’e h iz m e t
73
A lın
e tt iy d i.
P a u l ’u n
T im o t i’y e
y a z d ığ ı m e k t u b u
okuyun.
B ir k ö le y e , h a t t a b ir h i z m e t k a r a y a z ı lm ı ş m e k tu p m u d u r o ?
P a u l ’u n
k e n d i ö z e v lâ d ı,
s e v d iğ i o ğ lu y d u
T im o t i. H iz m e t -
k a r v e e fe n d i g e r ç e k H ır is t iy a n la r o ld u k la r ı z a m a n a r a la
r ı n d a k i iliş k i işte b ö y le b ir ilişk i o la c a k t ır . H i z m e t e d e n le r
o la c a k ,
e fe n d ile r
o la c a k ;
f a k a t e fe n d ile r
h iz m e t
e d e n le r e
s a h ip ç ık m a y a c a k , h i z m e t e d e n le r e fe n d ile r i n k ö le s i o l m a
y a c a k . G e le c e ğ in t o p lu m u n d a b ir K e p le r ’in , b ir K a n t ’m , b ir
S h a k e s p e a r e ’ın
r ın a
g e ld iğ in i d ü ş ü n ü n .
B ü tü n in s a n la r ın y a r a
h a y ır lı s o n u ç la r v e r e c e k b i r iş ü z e r in d e
ç a lı ş ıy o r la r .
H e r k e s o n la r ı s a y ıy o r , g ö r d ü k le r i iş in ö n e m in i ta k d i r e d i
y o r. G e lg e le lim , iş in i b ır a k ıp o d a s ın a
çek i d ü ze n v e rm e y e
S h a k e s p e a r e ’ın v a k ti y o k . H iç ş ü p h e n iz o lm a s ın , b i r b a ş k a
y u r tt a ş g e lip o n a h i z m e t e d e c e k tir , k e n d i is te ğ iy le . K e n d i
is te ğ iy le
g e lip
S h a k e s p e a r e ’ın
B u n u y a p t ı d iy e
şim d i b u
d u ? K ö le m i o ld u ? A s l a !
o d a s ın ı d ü z e n e
s o k a c a k tır .
a d a m a ş a ğ ıl ık b i r a d a m
B iliy o r k i S h a k e s p e a r e
m ı o l
t o p lu m a
k e n d in d e n ç o k d a h a y a r a r lı b ir k i m s e d ir . « Ü n ü n , ş a n ın u lu
o l s u n !» d iy e c e k t ir o n a . « S e v e s e v e s a n a h i z m e t e d e r im . S a
na
h i z m e t e d ip
k a r ın c a k a r a r ın c a t o p lu m a y a r a r lı o lm a k
iste r im . İşin e b o l v a k i t
a y ır m a n ı s a ğ l a m a k
b e n i m iş im o la c a k ; a m a b e n
Sh ak esp eare,
s e n in
b u n d a n b ö y le
k ö le d e ğ ilim . H a t t â s e n in , e y
d e h a n la b e n d e n ü s t ü n
o ld u ğ u n u
k a b u l e d ip
h iz m e ti n e k o ş m a k la , a h la k ö lç ü ş ü n c e s e n d e n h i ç d e
a ş a ğ ı k a lm a d ığ ım ı, in s a n o la r a k s e n i n a y a r ın d a o ld u ğ u m u
iş te is p a t e d iy o r u m !» K a ld ı k i b u a d a m b ü t ü n b u n la r ı s ö y
le m e y e c e k b ile , ç ü n k ü o z a m a n b ö y le
b ir m e s e le o l m a y a
c a k o r ta d a . K im s e n in a k lın d a n b i le g e ç m iy e c e k b ö y le ş e y
ler. Ç ü n k ü h e r k e s y e n id e n d ü n y a y a g e le c e k , h e r k e s İs a ’n ın
ç o c u k la r ı o la c a k ,
e s k i ç a ğ la r ı n h a y v a n ta b i a tı a y a k l a r a l
tın a a lın a c a k . B u d a b ir h a y a l d iy e c e k s i n i z . N e k i h a y a l k u
r a n ilk b e n d e ğ ild im , s iz d in i z ; H ır is ti y a n
o lg u n lu ğ u n a er
d i ğ i h a ld e ç o c u k la r ı k e n d in e k ö le tu ta n , k ö le le r in i k o y v e r m eyen
K o r o b o ç k a ’y ı s iz d ü ş ü n d ü n ü z . B e n i m k i h a y a ls e
s i
z in k i h a y d i h a y d i h a y a ld ir !
Tam
74
burada,
z e k â la r ı y ü z le r in d e n
akan
b e y e fe n d ile r
kahkahayı
b a s ıp h e r h a ld e ş ö y le
d iy e c e k le r :
«Y eryü zü n d e
g e r ç e k H ır i s ti y a n lık h iç y o k k e n , o ls a d a g ö z e ç a r p m a y a c a k
k a d a r a z k e n H ır i s ti y a n s e v g i a n la y ış ı y o l u n d a n k iş is e l o l
g u n lu ğ a
erm e
d e r d in e d ü ş m e k iy i d o ğ r u s u !
Y eryü zü nde
g e r ç e k H ır is t iy a n lık o ls a y d ı, h e r ş e y b ir a n d a d ü z e lir , k ö le
li k h e r y e r d e o r t a d a n k a lk a r , b ü t ü n
z e k â lı o lu r d u ; d ü n y a d a
K o r o b o ç k a ’l a r p a r la k
i n s a n la r iç i n y a p a c a k b ir ş e y k a
lır d ı: o tu r u p A l l a h ’a h a m d ü s e n a e tm e k !» T a b i î y a , n e s a n
d ın ız ?
G e r ç e k H ır is t iy a n la r o k a d a r a z k i h â lâ !
(Y in e de
h iç y o k d e ğ ille r , s iz o n a b a k ı n ) . K a ld ı k i h a lk ın H ır is ti y a n
l ık ü lk ü s ü n ü
y iti r m e m e s i, b ü y ü k u m u d u n u n s u y a d ü ş m e
m e s i iç in k a ç g e r ç e k H ır is t iy a n a ih t iy a ç o ld u ğ u n u n e r d e n
b i li y o r s u n u z ?
S i y a s a l k a v r a m l a r a u y g u la y ı n
bunu.
Y u rt
t a ş lı k a n la y ış ın ın t o p lu m d a n s ilin ip g itm e m e s i iç in k a ç g e r
çek
y u r tta şa
ih t iy a ç
var
d e r s in iz ?
t a b ii! B u h iç b i r i n iz in b i lm e d iğ i,
b ilm e d iğ in iz b ir g a r ip
c e k s i n iz k i: « s e n i n o
Cevap
B ay
v e r m e z s in iz
G r a d o v s k i , s iz in b ile
s iy a s a l e k o n o m i k o n u s u d u r .
yü ce d ü şü n cen e
D iy e
b e l b a ğ la y a n la r b u
k a d a r a z s a , n e iş e y a r a r o d ü ş ü n c e ? D ü n y a y a n e g ib i b ir
y a r a n d o k u n u r k i? »
B u r a d a ö n e m li n o k t a n e y in n e y e y a r a r lı o ld u ğ u d e ğ il,
g e r ç e ğ in
b ilin i p
g e r ç e ğ in
i n a n d ığ ım
gerçeği
b ilin m e d iğ id ir .
şey
g ö rm e m e k te
B en
o ld u ğ u n u
d ir e t ir m iş ,
gerçeği
b ild ik te n
â le m
b u ru n
b u ld u k ta n ,
so n ra,
â le m
k ıv ır ı p b e n i
a l a y a a lır m ış , u m u r u m d a m ı ? K u ts a l b ir d ü ş ü n c e n in in s a n
l a r a r a s ın d a k u r d u ğ u b e r a b e r lik b a ğ la r ın ın g ü c ü b u r a d a
d ır . B ö y le b ir d ü ş ü n c e n in d e ğ e r i m a d d i y a r a r ö lç ü s ü n e s ığ
m a z ç ü n k ü . İ n s a n la r ı n
g e l e c e ğ in i ö lü m s ü z
a m a ç la r a , s o n
s u z b ir s e v in c e y ö n e lti r . B ir y ü c e d ü ş ü n c e y e s ır tın ız ı d a y a
m a d a n s iy a s a l a m a ç la r ı n ı z a u l a ş m a y o lu n d a i n s a n l a n n a
s ıl e le le v e r d ir e c e k s in iz ? K u ts a l d ü ş ü n c e le r in h e p b ir ö z e l
liğ i v a r d ır : h e p s in in d a y a n d ığ ı te m e l g e le c e k t e , y a n i ü lk ü
k a t ı n d a g e r ç e k k iş is e l o l g u n l u ğ a e r m e
k a v r a m ıd ır . Ç ü n k ü
k iş is e l o lg u n lu k h e r ş e y i, h e r e m e li, h e r ö z le m i k e n d in d e t a
ş ır. O n d a n ö tü r ü b ü t ü n s iy a s a l ü lk ü le r im iz in
ş is e l' o lg u n lu k t a d ır .
k u r ta r m a »
İn s a n la r ı y a l n ı z
a m a c ıy la b ir
araya
kökü
d e k i
«k ü çü cü k h a y a tla n n ı
g e t ir ip
b i r s i y a s a l to p lu m
75
k u r m a y a k a lk ış ın , h iç b ir y e r e
v a r a m ıy a c a k s ın ız . E ld e e d e
c e ğ in iz s a d e c e h e r k e s k e n d i i ç i n , A l l a h
o la c a k t ır . B ö y le b ir a h l a k
h erkes
iç in
a h la k ı
h iç b ir s i y a s a l m ü e s s e s e y i u z u n
sü re y a ş a tm a z B a y G ra d o v sk i.
F a k a t d a h a s ı v a r . Ş a ş a c a k s ın ız b u s ö y le d ik le r im e , a m a
b ilin k i
to p lu m s a l v e
s i y a s a l ü lk ü le r te k b a ş l a r ı n a
h iç b i r
ş e y d e ğ ille r d i r . V a r o la b ilm e le r i iç in to p lu m d a m a n e v i d e
ğ e r le r e b a ğ la n m a la r ı g e r e k ir .
O n la r ı k e n d i c a n lı o r ta m la
r ın d a n k e s ip k o p a r a m a z s ın ız , b ir y e r d e n a lıp b ir b a ş k a y e
r e y a m a y a m a z s ı n ı z . T o p lu m s a l d e ğ e r le r b ü tü n d e n k o p m u ş
kök süz
kü
« m ü e s s e s e le r »
o la m a z d iy o r u m
m an
o lm a y a c a k .
k e lim e d e n ?
d e ğ ille r d i r . B ö y le d ü ş ü n c e , b ö y le ü l
b e n , h iç b ir z a m a n
T o p lu m s a l ü lk ü
M e s e le n i n
özü
o lm a d ı , h iç b ir
n e d ir ?
in s a n la r ın
Ne
za
a n lıy o r u z b u
k e n d ile r in e
siy a sa l
ö r g ü t le n m e k u r a lla r ı a r a m a la r ın d a , h e r k e s i h o ş n u t k ıla c a k
k u s u r s u z b ir s i y a s a l d ü z e n in k u r u lm a s ın ı ö z le m e le r in d e d i r .
G e lg e le lim , h a l k b ilm iy o r b u k u r a lla r ın n e o ld u ğ u n u . A l t ı
b in y ıllı k ta r ih
s ü r e s in c e a r ı y o r , h â l â
b u la m a d ı. K a r ı n c a
l a r k a r ı n c a y u v a s ı n ı n k u r a lla r ın ı b ilir , b a l a r ıs ı a n
n ın ın k u r a lla r ın ı b ilir , in s a n in s a n to p lu m u n u n
n ı b u la m a m ış t ır . Ö y le y s e in s a n to p lu m u n d a
g ü t le n m e
ü lk ü s ü
n a sıl d o ğ d u ?
kova
k u r a lla r ı
to p lu m s a l ö r
N a s ı l d o ğ a b ilir d i? M e s e le
y i ta r i h a ç ıs ın d a n in c e le y in , g ö r e c e k s i n iz n a s ıl d o ğ d u ğ u n u .
G ö r e c e k s i n iz k i to p lu m
ü lk ü s ü f e r t le r in
k e n d i h a y a t la r ı n
d a a h la k o l g u n lu ğ u n a v a r m a g a y r e t le r in in ü r ü n ü d ü r . T o p
lu m
ü lk ü s ü n ü n
kökü
dünya
k u r u ld u
k u r u la lı b u r a d a d ır ,
k ıy a m e t k o p a n a k a d a r d a b u r a d a o la c a k . U lu s la r ı n ilk o r
ta y a ç ık ış la r ın ı in c e le y in .
K u t s a l d ü ş ü n c e h e r z a m a n u lu
s u n d o ğ u ş u n d a n ö n c e g e lm iş ti r . Ç ü n k ü u lu s u y a r a t a n o d u r.
K u t s a l d ü ş ü n c e d e b ir ta k ım e fs a n e v i k a v r a m l a r d a n d o ğ a r ;
in s a n ın ö lü m s ü z b ir y a r a t ı k
o ld u ğ u ,
d ü n y a y a tık ılm ış b ir
h a y v a n d a n i b a r e t o lm a d ığ ı, b a ş k a d ü n y a la r a , e b e d iy e t e la
y ık o ld u ğ u i n a n c ın d a n d o ğ a r . B u i n a n ç h e r z a m a n v e h e r
y e r d e b i r d in d e , y e n i b i r d ü ş ü n c e d e ifa d e s i n i b u lm u ş , y e
n i b i r d i n o r t a y a ç ık a r ç ık m a z o n u n y a n ıs ır a y e n i b ir u lu s
y a r a tı lm ış tı r . Y a h u d i l e r ’i in c e le y in , İ s lâ m ’ı e le a lın . Y a h u d ile r ’in
76
u lu s a l b e n li ğ i H a z r e ti
İ b r a h i m ’in
y a s a la r ı n d a b e
l ir m e y e b a ş l a m ış t ı; f a k a t a s ıl M u s a g e l d ik te n s o n r a k e n d i
n i b u ld u . M ü s l ü m a n m ill e tl e r d e K u r ’a n ’d a n s o n r a o r t a y a
ç ık tıla r . İn s a n la r a n c a k o n d a n
s o n r a , y a n i k e n d ile r in e s u
n u la n y e n i g ö n ü l h â z in e le r i n i e ld e n k a ç ı r m a m a k k a y g ı s ı y
l a e le le v e r d ile r , s iz i n d e p e k g ü z e l b e li r t t iğ in iz g ib i « o m u z
o m u z a , b ir b ir le r i iç in , b ir b i r le r in i k o lla y a r a k ta n » v a r g ü ç
le r iy le ç a l ı ş m a y a k o y u ld u la r ; a n c a k o n d a n s o n r a , y a n i k e n
d ile r in e s u n u la n a h la k h â z in e le r i n i k o r u m a k iç i n a r a la r ın
d a ö r g ü t le n m e y o lla r ı n ı a r a r o ld u la r , b u
h â z in e n in
ş a n ın ı
d ü n y a y a y a y m a k t a k e n d ile r in e y a r d ı m c ı o la c a k o r ta k h a
y a t k u r a lla r ın ı n a s ıl b u la b ile c e k le r i n i a r a ş t ı r m a y a b a ş l a d ı
lar.
Ş u n u .d a b ilin k i (t a r i h i in c e le r s e n i z g ö r e c e k s in iz ), b ir
m ille tin g ö n lü n d e y e r e d e n k u ts a l ü lk ü y ü z y ı ll a r g e ç ip d e
g e v ş e m e y e , z a y ı f l a m a y a y ü z tu tu n c a , o m ill e t y a ş a m a g ü
cünü
d e y it ir i y o r d e m e k tir ; s i y a s a l ö r g ü s ü
daha
ç ö z ü le c e k , v a k ti y le
g ö n lü n d e
k ü le r s o lu p g id e c e k ti r . B ir
m ill e ti n
her gü n
n a k ı ş la n a n
d in i
b ira z
s iy a s a l ü l
in a n ç la r ı n e g ib i
b ir k a lı b a d ö k ü lü r s e , o m ill e t in s iy a s a l y a p ı s ı d a o n a u y g u n
g e liş ir , o n u n g e r e k ti r d iğ i b i ç im le r e g ir e r . O n u n iç in
s iy a
s a l ü lk ü le r le k u ts a l ü lk ü le r a r a s ı n d a h e r z a m a n g a y e t s ık ı
ve c a n lı b ir b a ğ v a r d ır . G e n e l o la r a k
s iy a s a l ü lk ü le r i y a
r a t a n k u ts a l ü lk ü le r d i r . S iy a s a l ü l k ü le r h iç b ir z a m a n k e n
di
b a şla rın a
am acı
h a lk ın
v a r o lm a z la r ,
k u ts a l
çünkü
b i ld iğ i
o r t a y a ç ık m a la r ı n ın te k
ö z le m le r in
g e r ç e k le ş m e s id i r .
O n u n iç in « d in y o lu n d a n k iş is e l o lg u n lu ğ a e r m e k »
in sa n la r ın d in le r in e
la y ık
o lm a la r ı d e m e k tir .
d em ek
K iş is e l o lg u n
l u ğ a e r m e ö z l e m in in o lm a d ığ ı y e r d e « s iy a s a l ü lk ü le r » g e li
ş e m e z . B e lk i d iy e c e k s i n iz k i, s iz d e « k işis e l o l g u n lu ğ u n h e r ş e y in
b a ş la n g ıc ı»
o ld u ğ u n u s ö y le d in iz ; b i r ş e y in ik i y e b ö
lü n d ü ğ ü y o k . A m a ik i y e b ö l d ü ğ ü n ü z b u iş te ! B a l g ib i, c a n
lı y a p ıy ı ik iy e b ö lü y o r s u n u z .
K iş is e l
o lg u n lu k
« h e r ş e y in
b a ş la n g ıc ı» d e ğ ild ir y a ln ız ; h e r ş e y in d e v a m ı v e s o n u c u d u r
d a . M i l le t d e d iğ im iz c a n lı y a p ıy ı iç in e a la n , y a r a ta n , k o r u
y a n te k k u v v e t o d u r . O o l m a d a n b ir m ill e ti n s i y a s a l ö r g ü t
l e n m e k u r a lla r ı n a s ıl y a ş a y a c a k ? B u k u r a l l a r o k o r u n s u n ,
77
e ld e n ç ık m a s ı n d iy e y a r a tı lm ış tı r . B i r m ill e t k e n d i n i d o ğ u
r a n b i l i n ç ç i z g i s i n d e b ü t ü n f e r t le r i n in k iş is e l o l g u n l u ğ a e r
m e s in i a m a ç e d in m e k z o r u n d a d ı r ; b u a m a c ın ı y iti r m e y o
l u n a b ir k e r e g ir m e s in , g id e r e k b ü t ü n « s iy a s a l m ü e s s e s e le r »
p e r iş a n o la c a k t ır ; ç ü n k ü g e r iy e k o r u n a c a k h iç b i r ş e y k a lm ıy a c a k tı r .
B u b a k ı m d a n s iz in ş u s ö z le r in iz i d e d o ğ r u b u l
m a k im k a n s ız :
«O n u n
iç in b i r
t o p lu m u n
o l g u n lu ğ a e r m e s i t o p lu m u n
s iy a s a l m ü e s s e s e le r in in o l g u n lu ğ u n a ç o k b ü y ü k b i r ö lç ü d e
b a ğ lıd ı r .
S iy a s a l m ü e s s e s e le r in
e lin d e
i n s a n la r iy i H ır i s ti -
y a n la r o l m a s a la r b ile , iy i y u r t t a ş la r o lu r la r .»
«İy i H ır is t iy a n la r o l m a s a l a r b i le iy i y u r t t a ş l a r » !
A y r ıl
m a z o la n ı a y ır a n , c a n lı y a p ıy ı k e s ip ik i p a r ç a y a , ik i c a n s ız
p a r ç a y a b ö le n , a h la k d ü z e n iy le s iy a s e t d ü z e n i a r a s ı n a g ir e n
b u a lla m e b ıç a ğ ı g ö r m ü y o r m u s u n u z n a s ıl iş liy o r ? D iy e b i
lir s in iz k i a h la k k a v r a m la r ı n ı n
s a l m ü e s s e s e le r » d e ,
« y u r tta ş lık »
en
y ü c e o la n ı d a h i
« s iy a
a n la y ış ın d a n i y e y a ş a m a
s ı n ? D iy e b i lir s in iz k i o lg u n , ile r i to p lu m la r d a ilk b a ş t a to p
l u m a h a k i m o la n d in i d ü ş ü n c e n in y e r in i « s iy a s a l d ü ş ü n c e »
a lır ; d in i d ü ş ü n c e g ü c ü n ü y iti r d iğ i ö lç ü d e a la n ı s iy a s a l d ü
ş ü n c e y e b ır a k ır . E v e t, b u n u id d ia e d e n le r ç o k b u g ü n ; n e k i
b u h a y a l i n g e r ç e k o l d u ğ u n u h iç g ö r m e d ik . B ir m ille tin a h
la k v e d in ü lk ü s ü g ü ç s ü z d ü ş tü ğ ü
a n d a i n s a n la r p u s u la y ı
ş a şır ır, o n d a n s o n r a d a y a ln ız v e y a l n ı z « r ı z k la r ın ı k u r ta r
m a k için » b i r a r a y a g e lm e y e b a k a r la r . B u n d a n b ö y le s iy a
s a l b ir liğ in b a ş k a b i r a m a c ı k a lm a m ış t ır . Ş u a n d a F r a n s a ’
d a o r ta s ın ıfl a r işte b u a m a ç la , ş a h la n ıp k a p ıla r ın a d a y a
n a n b a s k ın ın e lin d e n « r ı z k la r ın ı k u r ta r m a k » a m a c ı y l a b ir
le ş m e y o lu n d a la r . N e k i in s a n la r ı b i r a r a y a g e t ir e n ü l k ü le r
iç in d e e n s o n r a g e le n i , e n k ıs ır ı b u « rız k ı k u r i a n n a » ü lk ü
s ü d ü r . S o n u n b a ş la n g ıc ıd ır b u ; k ı y a m e t g ü n ü n ü n h a b e r c i
si. B u r ju v a la r b u g ü n b i r a r a y a g e lm iş le r te h lik e â n ın ı k o l
lu y o r l a r . T e h lik e â n ı g e li p ç a t tı ğ ın d a h e p s i ç il y a v r u s u g i
b i d a ğ ıla c a k la r .
« M ü e s s e s e » n in k u r t a r a c a ğ ı
a d a m la r k a r d e ş s e ,
k a r d e ş lik
d ü ze ni
n e d ir k i?
k u r u lu y o r
Bu
d e m e k tir .
K a r d e ş d e ğ ille r s e h iç b ir « m ü e s s e s e » k a r d e ş lik d ü z e n i n i k u -
78
r a m a z . B ir « m ü e s s e s e » k u r u p ü s t ü n e L i b e r t Ğ , E g a l i t ö , F r a y a f t a s ı n ı y a p ış t ır m a n ın m a n a s ı n e ?
tc r n itĞ
h a y ır g e lm e z a d a m a ;
«M ü essese»d en
s o n u n d a is te s e n i z d e is t e m e s e n iz d e
y a f t a n ı z a b i r d ö r d ü n c ü k e lim e ek lersin iz-. O u
ter n itö
ou
la m o r t ! Y a
k a r d e şlik
ya
la m o r t ! F r a -
ö l ü m ! İşte o g ü n
« s iy a
s a l m ü e s s e s e le r » y o l u n d a n k a r d e ş lik d ü z e n i k u r u ls u n d iy e
k a r d e ş in k a r d e ş i b o ğ a z l a m a y a b a ş la d ığ ın ı g ö r ü r s ü n ü z . B u
n u s a d e c e ö r n e k o ls u n d iy e s ö y lü y o r u m . Ö r n e k , a m a iy i b i r
örn ek.
S iz , B a y G r a d o v s k i, tıp k ı A l e k o g ib i, e s e n lik y o l u n u e ş
yada
ve
m adde
d ü z e y in d e
a rıy o rsu n u z.
E v e t,
d i y e lim
ki
R u s y a ’d a b ir a la y a p ta l, s ü r ü y le s e r k e ş v a r . B ü tü n y a p a c a
ğ ı m ı z A v r u p a ’d a n b i r ta k ım m ü e s s e s e le r a lıp b u r a y a g e t ir
m e k ; o z a m a n - s iz e g ö r e - « h e r ş e y e s e n lik y o lu n u b u l a c a k » .
H a l k ı m ı z a y a b a n c ı, h a l k m
d ile k le r in e a y k ır ı, ü s t e lik d e y a
r ı n A v r u p a ’d a b ile y e r le b i r o la c a k m ü e s s e s e le r i p a ld ır k ü l
d ü r R u s y a ’y a ta ş ım a k ! R u s y a ’y ı B a tı lıla ş tı r m a y a c a n
a ta n
la r ın h e r ş e y d e n ç o k b e l b a ğ la d ık la r ı y o l d e ğ il m i b u ? S o n
r a ş u d a v a r , B a y G r a d o v s k i: b iz im ö r g ü t te n y o k s u n k a lış ı
m ız ı e le ş tir ip R u s y a ’y ı s u ç lu ç ık a r ır k e n b iz e A v r u p a ’y ı ö r
n e k g ö s te r iy o r s u n u z v e b a k ın n e d i y o r s u n u z :
«B u
ç ık tığ ı
b ö y le
sü rü p
g itt ik ç e
ç e liş m e le r d e n ,
A v r u p a ’n ın
b a ğ d a ş m a z lık la r d a n
ç o k ta n
i ç in d e n
k u r tu la m a y ız .»
A v r u p a k u r t u lm u ş d e m e k ç e liş m e le r i n d e n ? K im
ö ğ r e t
ti b u n u s iz e ? B ilin k i, s iz in A v r u p a ’n ız k o r k u n ç b i r f e l a k e
tin a r ife s in d e d ir . B a y G r a d o v s k i. A v r u p a ’y ı b a ş t a n s o n a s a
racak
k o r k u n ç b ir f e l a k e t k a p ın ın
la r d ır
A v r u p a ’n ın
ve
î s a ’s ız k a lm ış
b u la y ıp
D e v l e t ’le
iç in d e
(ç ü n k ü
e ş i ğ in d e b e k liy o r .
Y ıl
o lu ş a n k a r ı n c a y u v a s ı, K ili s e ’s iz
K ilis e
b ir o lm u ş tu r )
ç o k ta n
e v e t,
ü lk ü s ü n ü
çam u ra
K ili s e ’s iz v e
İs a ’sız
k a lm ış , b ü t ü n m u t la k v e e v r e n s e l d e ğ e r le r in i y iti r m iş , a h
l a k ü lk ü s ü
t e m e lle r i n e k a d a r s a r s ılm ış b u k a r ın c a y u v a s ı
b i lin k i iç in d e n ç ö k m ü ş , p a r a la n m ış tı r . B ilin k i B a s ı n
y o l
d a d ır . G e liy o r . G e ld i k a p ı y a d a y a n d ı b ile . Y a b u k a p ı k e n
d iliğ in d e n
a ç ı la c a k , y a
e s k i ü lk ü le r d e g ö z ü
d a p a r ç a la y ıp
a ç a c a k la r .
yok; b u gü ne kad ar ne
B a s ın ı n
y a p ı ld ıy s a , n e
b a ş a n l d ı y s a t o p u n u i n k a r e d iy o r . K ıs a e r im li u z la ş m a la r a ,
79'
k ü ç ü k ta v iz le r e y a n a ş m a y a c a k t ı r .
A r tık b u
y a p ıy ı d e r m e
ç a t m a d e s te k le r le a y a k t a tu ta m a z s ın ız . K im s e n in a k lın d a n
g e ç ir m e d iğ i ş e y le r o la c a k A v r u p a ’d a . B ü tü n
b ü tü n to p lu m
k u r a m la r ı, b a n k a la r ,
d e m o k r a s ile r ,
b ilim , Y a h u d i le r , h e p
s i b ir a n d a y o k la r a k a r ı ş a c a k , k o r k u n ç f e lâ k e t to p u n u silip
s ü p ü r ec ek . K a ls a
le r in e
k a l s a Y a h u d i l e r k a lır ; f e lâ k e t te n
k â r p a y ı ç ık a r m a n ın
y e n i y o lla r ı n ı
k e n d i
a r a r b u lu r la r .
B ü tü n b u n l a r g e ld i k a p ı y a d a y a n d ı, B a y G r a d o v s k i. G ü l ü
yorsu n u z,
ö y le
m i?
Son
g ü le n
iy i
g ü le r ! A l l a h s iz e ö m ü r
v e r s in d e g ö r ü n s o n u n u n n e o la c a ğ ın ı. Ş a ş ıp k a la c a k s ı n ız .
B e lk i d e ş im d i, « s e n c e A v r u p a ’y ı b e k le y e n b ö y le b ir g e le
c e k s e , b e lli A v r u p a ’y ı n e ç o k s e v d iğ in !»
d e y ip
g ü lü y o r s u
n u z . B ü tü n b u n l a r b e n i m e m n u n m u e d iy o r s a n ıy o r s u n u z ?
H e s a p la ş m a
gününün
g e ld iğ in i
görü yoru m
ben,
o
kadar.
H e s a p la ş m a g ü n ü g ö z a ç ıp k a p a y a n a k a d a r g e lip ç a t a c a k ,
m erak
e tm e y in . B e lir tile r i ş i m d id e n
o r ta d a . K o r k u n ç !
Av
r u p a ü lk e le r i n i n ta b ia t a a y k ır ı, if l a h b u lm a z s i y a s a l y a p ı
sı, te k b a ş ın a , b u k ı y a m e t g ü n ü n ü b a ş l a t m a y a
y e te c e k tir .
T a b i a t a a y k ır ı b a ş l ı y a n ta b ia t a a y k ı r ı s ü r e r g id e r . İn s a n la r
a r a s ın d a u fa c ık
b ir
a z ı n lık
b ü tü n
i n s a n l ığ a
sa h ip
ç ık s ın ,
o l m a z b u . O y s a A v r u p a ’n ın n e z a m a n d ır H ır is ti y a n lığ a a y
k ırı,
ş im d i d e t a m
ta m ın a
A lla h s ız s iy a s a l
m ü e s s e s e le r i,
h e p si, y a ln ı z v e y a ln ı z b u a m a ç l a k u r u lm u ş m ü e s s e s e le r d i r .
B u t a b i a t a a y k ır ı d u r u m , b u
«çözüm
y o lu
o lm a y a n »
siy a
s a l m e s e le le r (k i a s lın d a h e r k e s b iliy o r b u n la r ın iç y ü z ü n ü )
s o n u n d a is te r is te m e z m u a z z a m , k e s in , p a r ç a la y ıc ı b i r s i y a
s a l s a v a ş a y o l a ç a c a k . B ü tü n d e v le t le r i n k a t ıla c a ğ ı b i r s a
v a ş o la c a k b u . B u y ü z y ı l iç e r is in d e , h a t t â b e lk i ö n ü m ü z d e
k i o n y ıl iç e r is in d e p a t la k v e r e c e k . S a n ı y o r m u s u n u z k i ş u
anda
b ilir ?
to p lu m b ö y le u z u n s ü r e li b i r s iy a s a l s a v a ş a d a y a n a
K a p ita lis tl e r k o r k u d a n t ir t ir titr iy o r . Y a h u d i l e r d e.
S a v a ş u z a m a y a y a d a u z a y a c a ğ ın ı b e lli e tm e y e b a ş la r b a ş
la m a z
b ü t ü n f a b r ik a la r , b ü t ü n
b a n k a la r k a p a n a c a k , m il
y o n la r c a iş ç i a ç b i l a ç s o k a ğ a a tı la c a k . D e v le t a d a m la r ın ın
a k i m a , s a v a ş ı b a ş la t m a y a c a k la r ı n a m ı g ü v e n i y o r s u n u z ? N e
zam an d an beri
d e v le t a d a m la r ın ın
a k lın a
g ü v e n iy o r s u n u z
s i z ? M e c lis l e r e m i g ü v e n i y o r s u n u z y o k s a ? İş in s o n u n u n n e
80
re y e v a r a c a ğ ım
d iy o r s u n u z ?
g ö r ü r le r , s a v a ş b ü tç e s i n e o y v e r m e z l e r m i
Ne
zam an
m e c lis le r s o n u ç l a n
önced en
gör
m ü ş l e r , ik ti d a r d a k ile r in e n u f a k b a s k ıs ın a a y a k d ir e y i p p a
r a y ı v e r m e m iş le r d ir ? F a k a t iş ç i le r s o k a k la r a d ö k ü ld ü b ile .
E s k is i g ib i s a b ır la b e k le y ip a ç lık ta n ö le c e k le r in i s a n ıy o r s a
n ı z h a t a e d e r s in iz . S iy a s a l s o s y a li z m in ta d ın ı ta t tı k t a n s o n
r a , E n t e m a s y o n a l ’d e n s o n r a , S o s y a lis t K o n g r e le r i’n d e n s o n
r a , P a r is K o m ü n ü ’n d e n
s o n r a , h a ? H a y ı r ! İş le r e s k is i g ib i
d e ğ il a r tık . B ir k e r e h a r e k e t e g e ç tile r m i, a r tık d u r d u r a m a
y a c a k s ın ız . A v r u p a ’n ın a ltı ü s t ü n e g e le c e k , e s k i d ü z e n d e n
t e k b ir e s e r b ile k a lm ıy a c a k .
d ı r d ığ ı d a lg a l a r g e lip
b iz im
K o r k u n ç fı r t ın a n ın
a y a k la n
k ıy ıla r ım ız a ç a r p a c a k la r ;
c a k o r a d a ö n le r in e s e t ç e k ile c e k .
B iz im
an
u lu s a l y a p ım ız ın
A v r u p a ’n ın k i n d e n n e k a d a r d e ğ iş ik o ld u ğ u d a işte o z a m a n
a n la ş ıla c a k . O z a m a n s i z le r b ile , e v e t s iz le r , N u h d e y ip p e y
g a m b e r d e m e y e n d ü ş ü n c e tu tk u n la r ı , s i z le r b i le a k lı n ız ı b a
ş ın ız a t o p la y ıp h a lk ım ı z d a b i r ta k ım
« u lu s a l ilk e le r »
a ra r
o la c a k s ın ız . B u g ü n o ilk e le r i a l a y a a lıp e ğ l e n iy o r s u n u z y a ,
b e k le y in
siz.
T u t m u ş b iz e
is te d iğ in iz ?
A v r u p a ’y ı
N e d ir
b iz im
ö rn ek
g ö ste riy o rsu n u z.
A vru p ad an
a la c a ğ ım ız ?
N e d ir
Yann
ö b ü r g ü n ç ö k ü p g id e c e k m ü e s s e s e le r ! G ü n le r in i ç o k ta n d o l
d u rm u ş,
A v r u p a ’d a
b i le
a k lı o la n la r ın
y a l n ı z g e n e l m is k in lik te n ö tü r ü
a r t ık
in a n m a d ığ ı,
k e n d ile r in i a y a k t a tu ta b i
l e n b i r ta k ım s a ç m a s a p a n lık la r ! K a f a la r ı s o y u t k a v r a m l a r
l a d u m a n l a n m ı ş d ü ş ü n c e t u tk u n la r ın d a n b a ş k a k im b u g ü n
A v r u p a ’d a
g ö z le r ö n ü n d e
b il i r ? B a ş k a k im
oynanan
k o m e d i y i c id d iy e
a la
b u o y u n a g e lip b u r ju v a la r ı n e le le v e r iş i
n i in s a n la n n
g e r ç e k b i r le ş m e y o lu
liş m e le r i n d e n
ç o k ta n
k u r tu ld u
zan n eder? A v ru p a
d iy o r la r . T e k b i r
çe
y ü z y ı ld a
y i r m i ş u k a d a r a n a y a s a , h a n i n e r d e y s e b i r d ü z ü n e ih t ilâ l
d e n s o n r a m ı ? E v e t, b e lk i d e a n c a k o n d a n
o ls u n
m iz d e n
A v r u p a ’d a n
tu tm a d a n
k u r tu la b ile c e ğ iz ,
s o n r a b ir a z c ık
A v r u p a ’lı
k e n d i t o p lu m s a l ü lk ü le r i m iz i
a r a m a y a k o y u la c a ğ ız . B iz im
t o p lu m s a l
l â l â l a r e li
k e n d im iz
ü lk ü le r im iz in
kay
n a ğ ı n a g e lin c e , o n la r , B a y G r a d o v s k i, is te r is te m e z H a z r e ti İs a ’d a v e k iş is e l o l g u n lu ğ a e r m e ö z le m in d e d i r .
81
S o r a c a k s ın ız : « B iz im A v r u p a ’y ı k u r t a r m a k iç in ö n e s ü
r e c e ğ im iz
n e g ib i to p lu m s a l v e s iy a s a l ü lk ü le r im iz
o la b i
lir ? » N iy e o lm a s ın ? A v r u p a ü lk ü le r i n d e n d a h a iy ile r i. A v
r u p a ü lk ü le r i n d e n , s iz in ü lk ü le r i n iz d e n d a h a g ü ç lü le r i ; h a t
ta s iz in k ile r d e n , n e d iy e y im , d a h a h ü r a y a k l ı ü lk ü le r E v et.
S i z in k i le r d e n d a h a h ü r a y a k lı y a ! N e s a n d ın ız ? K e n d i h a l
k ım ız ı n c a n lı b ilin c in d e n
ç ık tık la r ı, B a tı ’d a n
ith a l
e d ilm iş
s ü n e p e k a v r a m la r , k ö le le r e y a r a ş ı r ö y k ü n tü le r o lm a d ık la
rı iç in ! Ş im d i b u k o n u y u e n in e b o y u n a iş le m e k k o la y d e
ğ il, z a t e n b u m a k a le d e ç o k u z a d ı. Y a l n ı z ş u k a d a r o ls u n
s ö y le y e y im
s ize :
h a n g i a m a ç la r
eski
H ır i s ti y a n
p e ş in d e
K ilis e s i ’n in
ne
o ld u ğ u n u ,
k o ş t u ğ u n u b ir h a t ır la y ın .
H ır i s ti
y a n K ilis e s i, İs a ö ld ü k te n s o n r a b i r a v u ç in s a n ta r a fı n d a n
k u r u ld u v e
d e r h a l,
İ s a ’n ın
ö lü m ü
g ü n g e ç m e m iş k e n k e n d in e y a r a ş ı r
m ıy a
k o y u ld u .
ü z e r in d e n
d a h a b ir k a ç
« s iy a s a l k u r a lla r » ı a r a -
K ili s e ’n i n k u r m a y a s a v a ş tı ğ ı d ü z e n d o ğ r u
d a n d o ğ r u y a in s a n ın k iş is e l o l g u n lu ğ a e r m e ö z le m in e d a
y a n ıy o r d u . O n d a n
s o n r a H ır i s t iy a n to p lu lu k la r ,
y a n i K ili
s e le r ç ık tı o r ta y a . O n d a n s o n r a b ü y ü k b ir h ız la y e p y e n i b i r
u lu s k a v r a m ı y a r a tıld ı . B u y e n i u lu s k a v r a m ı e v r e n s e l k a r
d e ş lik , e v r e n s e l in s a n lık b ilin c in e d ö n ü k tü ; b ü y ü k
K a t o li k
K ilis e s i’n d e k e n d i g e r ç e k y a p ı s ı n a k a v u ş tu . F a k a t ç o k g e ç
m e d e n K ilis e b a s k ıy a u ğ r a d ı. H ır i s ti y a n lık ü lk ü s ü g iz lid e n
g iz liy e , y e r a ltı n d a
g e liş m e y e z o r la n d ı . A ç ı k t a is e , y e r y ü
z ü n d e , y ü c e b ir y a p ı k u r u lm a k t a y d ı b u s ır a , m u a z z a m
b ir
k a r ı n c a y u v a s ı, R o m a İm p a r a t o r l u ğ u . R o m a İ m p a r a t o r lu ğ u
d a b ü tü n e s k i ç a ğ in s a n la r ın ın b e l b a ğ la d ık la r ı m a n e v i ö z
le m le r in b ir if a d e s iy d i . F a k a t k a r ın c a y u v a s ı te m e lle r i n i p e
k iş t ir m e d i; s o n r a
İşte o
zam an
ç a r p ış m a s ın a
da bu
te m e lle r i
yeryüzü nd e
ta n ık
o ld u k .
K ilis e
iç e r d e n
b i r b ir in e k a r ş ıt ik i
İn s a n
ç ö k e rtti.
d ü ş ü n c e n in
-T a n r ı ile T a n r ı-
İn s a n
ç a r p ı ş ıy o r d u . A p o l lo , İs a ile y ü z y ü z e g e lm iş ti. S o n u n d a b u
İki k a v r a m
a r a s ın d a u z l a ş m a y a v a r ı ld ı.
İ m p a r a t o r lu k H ı
r is t iy a n lığ ı, K ilis e R o m a H u k u k u n u v e R o m a D e v le tin i b e
n im s e d i. K ili s e ’d e n a y r ıla n b ir a v u ç in s a n d a ğ a ç ık a r a k K i
lis e n in e s k i g ö r e v in i s ü r d ü r m e y e k o y u ld u . O r d a b u r d a y e
82
n i d e n H ır is ti y a n to p lu lu k la r b e lir d i, s o n r a m a n a s tı r la r . G e
risi h e p b ir ta k ım ç a b a la r d ı, g ü n ü m ü z e k a d a r s ü r ü p g e le n
ç e ş itli ç a b a la r . K ilis e n in g e r id e k a la n b ü y ü k p a r ç a s ı, b ilin
d iğ i
g ib i, s o n r a d a n b i r d a h a ik iy e
a y r ıld ı. B a tı ’ d a
D e v le t
K ilis e y i b ü tü n b ü t ü n k e n d in e b o y u n e ğ d ir d i; K ilis e , K ilis e
o lm a k t a n ç ık tı, D e v le t o ld u . P a p a lık o r t a y a ç ık tı. N e y d i P a
p a l ı k ? E sk i R o m a İ m p a r a t o r l u ğ u ’n u n ta k e n d i s i. Y a l n ı z b i
r a z k ılık d e ğ iş tir m iş ti iş te , o k a d a r . D o ğ u ’d a D e v le t H a z r e
ti M u h a m m e d ’in
k ılıc ın a b o y u n
e ğ d i, y ık ıld ı
y a l n ı z İs a k a ld ı. İs a z a t e n ç o k ta n K ili s e ’d e n
tü . Z a m a n l a D e v le t, İ s a ’y ı y e n id e n
g itti. G e r iy e
a yrı d ü şm ü ş
b a ş ta c ı e d ip b e n im s e d i.
S o n r a d a d ü ş m a n la r ın ın e lin d e n n e le r ç e k m e d i! T a t a r k r a l
lık la r ı,
ö r g ü t s ü z lü k , k ö le lik ,
d e v le te e tm e d ik le r i n i
A vru pa,
A vru pa
b ır a k m a d ıla r . B u g ü n
h a y r a n lığ ı
b ile D e v le t b u
ş e r k u v v e t le r i n e lin d e n k u r t u lm u ş d e ğ ild ir . O k a d a r k i D e v
le t in y a p ıs ın d a h â l â s e v g i y o lu n d a n , H ır is t iy a n lığ a y a r a ş ır
k iş is e l o lg u n lu k a n la y ış ı y o lu n d a n g e r ç e k b ir to p lu m s a l k u
r a lla r
çerçevesi
gözün ün
k u r u la m a m ış t ır .
y a ş ın a b a k m a d a n
S iz ,
R u s y a ’y ı
Bay
G r a d o v s k i,
ö r g ü t le n m e
h iç
iş in i b e -
c e r e m e m iş o lm a k la s u ç lu y o r s u n u z . F a k a t s o n ik iy ü z y ıld ır ,
h e le ş u s o n e lli y ıld ır R u s y a ’n ın ö r g ü t le n m e s in e e n g e l o la n
la r
k i m le r d ir ,
so ra rım
s iz e ?
S iz in
g ib ile r B a y
G r a d o v s k i,
s iz in g ib i ik iy ü z y ıld ı r b a ş ım ız d a n e k s ik o lm a y a n , ş im d i d e
te p e m iz e b ü t ü n b ü t ü n tü n e y e n A v r u p a lI R u s la r ! R u s y a ’n ın
k e n d i b a ğ ı m s ı z y o lu n d a , k e n d i c a n lılı ğ ıy la , k e n d i u lu s a l il
k e le r in i g ö z e te r e k g e liş m e s i, k a lk ın m a s ı k a v r a m ı n a d ü ş m a n
o la n la r
k i m le r d ir d e r s in iz ?
Bu
ilk e le r e b u r u n
k ıv ır a n la r ,
v a r o la b i le c e k le r i n i b i le k a b u le y a n a ş m a y a n l a r , b e lir tile r i
n i g ö r m e k b ile is te m e y e n le r k im le r d ir ? H a lk ı « k e n d i
la r ın a y ü k s e lte r e k » y e n i b a ş ta n
k a t
y a r a t m a y ı i s t e y e n le r k i m
le r d ir ? A r a d a b ir ü ç b e ş k iş iy i h a lk ç o ğ u n l u ğ u n d a n a y ır ıp ,
h a l k la a r a la r ı n d a k i b a ğ la r ı k o p a r tıp h i ç d e ğ ils e ü n i f o r m a
la r ın ın p a r la k y a k a la r ı s a y e s in d e
k e n d i le r i g ib i A v r u p a lı -
la ş tı r m a y ı, s o y s u z la ş t ır m a y ı a k ılla r ın a k o y a n l a r k im le r d i r ?
B u n u n la A v r u p a l ı in s a n ın s o y s u z o ld u ğ u n u s ö y le m e k is te
m iy o r u m ; y a l n ı z d iy o r u m k i, lib e r a lle r i n k u lla n d ık la r ı y ö n -
83
te in le r le b i r R u s ’u A v r u p a lı y a p m a y a k a l k ı ş m a k ç o ğ u z a
m an
o n u s o y s u z la ş t ır m a k la s o n u ç la n ır . E v e t, p r o g r a m la r ı
n ın , ç a b a la r ın ın
te k a m a c ı b u d u r :
t e k tü k fe r tl e r i b ü y ü k
ç o ğ u n lu k t a n a y r ı d ü ş ü r ü p y a b a n k ılm a k ! S a ç m a l ı ğ a b a k ın
s iz !
S ek sen
m ily o n R u s ’u n h e r b ir i n i b ü t ü n d e n
a y ır ıp b u
y ö n t e m le r le y e n i b a ş t a n y a r a t m a y a m ı n iy e tli b u a d a m la r ?
H a lk ım ız ın b i r b ü t ü n o la r a k , b ü y ü k ç o ğ u n l u ğ u y la b u n a r a
zı o la c a ğ ın a , b u n e id ü ğ ü b e lir s i z b e y le r e , b u A v r u p a lı R u s la r ’a b e n z e m e y i k e n d in e y e d ir e c e ğ in e s a h id e n s iz in a n ıy o r
m u s u n u z , B a y G r a d o v s k i?
84
4
KURU GÜRÜLTÜ
Ş i m d iy e k a d a r y a l n ı z ta r t ış tı m s iz i n le , B a y G r a d o v s k i ;
ş im d i s iz i, k o n u ş m a m d a
iler i s ü r d ü ğ ü m b e lli b a ş lı d ü ş ü n
c e y e b i le b i le y a n lış a n l a m
v e r m e k le s u ç la m a k n iy e ti n d e
y im .
D iy o r s u n u z k i:
«U zu n
g e r ç e ğ in
y ıl la r k ö le lik te n k u r t u la m a d ığ ı iç in b iz im
ne
o ld u ğ u n u
görecek
h a ld e
d e ğ ild ir .
h a lk
B u h a liy le
k a r ş ıs ın a g e ç ip k e n d i s i n e t a p ı n m a m ı z ı i s te y e m e z ; h e le B a y
D o s t o y e v s k i’n in d e d i ğ i
g ib i , b ü t ü n A v r u p a ’y a h a k y o lu n u
g ö s te r m e id d ia s ıy la o r t a y a a t ı l m a y a h iç k a l k ı ş m a m a l ı d ı r ...
G a r ip
s u ç lu
iş !
görü p
A vare
k iş ile r i
c e z a la n d ır a n
m ağrur
in s a n
o ld u k la r ın d a n
b ü tü n
b ir
h a lk ı
ö tü r ü
m ağrur
o l m a y a ç a ğ ır ıy o r ; ç a ğ ır ıy o r , ç ü n k ü b ü t ü n b i r h a l k a e v r e n
se l
p e y g a m b e r li k
ö n ü n e !»
s ıf a tı n ı y a k ış tı r ıy o r .
B irin e
«E ğ
b a ş ın ı
d e r k e n ö te k in e « Ö ğ ü n !» d iy o r.»
D a h a sı var:
«H enüz
dan dem
b ir
u lu s
o lm a m ış k e n
ev re n se l
s o r u m l u lu k l a r
v u r m a k ! D a h a e r k e n d e ğ il m i ? B a y
D o s to y e v s k i
i k iy ü z y ıld ır A v r u p a ’y a h i z m e t e tti k d iy e ö ğ ü n ü y o r . B iz iy i
b i lir i z b u
« h iz m e t» in
n e o ld u ğ u n u .
V iy a n a
K on g re si v e
K o n g r e le r Ç a ğ ı y la n a s ıl ö ğ ü n e b ilir iz ? H a n i o z a m a n l a r d e
ğ il
m iy d i
M e t t e r n i c h ’e h i z m e t
A l m a n y a ’d a m illiy e tç i
e d e c e ğ iz
d iy e
İt a ly a ’d a
ve
a k ım la r ı b a s t ır m ış , k e n d i d i n d a ş la
r ı m ız o la n Y u n a n l ı l a r ’a b i le k e m
g ö z le b a k m ı ş t ı k ? T e k b u
h i z m e t y ü z ü n d e n A v r u p a ’d a ü z e r im iz e n e n e fr e t le r ç e k m e
d ik !»
85
e d â y la b a n a y a k ı ş t ır d ığ ın ız
Ö n c e, p e k m a s u m a n e b ir
b u d ü ş ü n c e y i e le a la c a ğ ım , B a y G r a d o v s k i. « S o n ik i y ü z y ıl
d ır b e lk i k e n d im iz d e n ç o k A v r u p a ’y a h i z m e t e ttik » d e r k e n
h iz m e t e d iş t a r z ı m ı z ı ö v d ü m
m ü b e n ? S a d e c e h i z m e t e tti
ğ im iz i, b u g e r ç e ğ i g ö s te r m e k is te d im . H i z m e t e tt iğ im iz d e
d o ğ r u d u r . N e k i h i z m e t e tm iş
o l m a m ı z la h iz m e t e d iş t a r
z ı m ız b ir b i r in d e n a y r ı ş e y le r d ir . S iy a s e t a la n ı n d a b ir d o lu
h a t a iş le m iş o la b ilir iz
h a t a iş li y o r la r ) ; a m a
(A v r u p a l I l a r d a A l l a h ’ın g ü n ü n ic e
b e n im
övdüğüm
h a t a la r ı m ı z d e ğ ild i.
H e m e n h e r s e fe r in d e h i ç k e n d i ç ık a r ım ız ı d ü ş ü n m e d e n h i z
m e t e tt iğ im iz e d ik k a t i ç e k tim , o k a d a r . B u n la r ı n a p a y r ı ş e y
le r o ld u ğ u n u a n lıy o r m u s u n u z ?
« B a y D o s to y e v s k i A v r u p a ’y a h i z m e t e ttik d iy e
övünü
y o r » d iy o r s u n u z . Ö y le d e r k e n h i ç d e k e n d i a d ı m a ö v ü n m ü
y o r d u m . S a d e c e u lu s a l b i lin c im iz in k e n d in e ö z g ü b i r y a n ı
n ı b e lir t iy o r d u m . G a y e t ö n e m li b i r ö z e llik
s a y ıy o r u m
ben
b u n u . U lu s a l b ilin ç te s a ğ l a m , ta k d ir e d e ğ e r b i r ö z e lli k g ö r
m e k , b ö b ü r le n m e k m id ir ? S o n r a M e t t e r n i c h ’d e n K o n g r e le r ’
d e n s ö z e t m e n iz i n s e b e b i n e o la ? B a n a ta r ih d e r s i m i v e r e
c e k s in iz ? S iz d a h a o k u l s ır a la r ı n d a o tu r u r k e n b e n M e t t e r n i c h ’le iş b i r liğ i y a p m ış o l m a m ı z h a k k ı n d a s iz i n s ö y le d ik le
r in iz d e n ç o k d a h a a ğ ır la r ı n ı s ö y le d im B a y G r a d o v s k i; b a ş
k a s ö z le r i m in y a n ı s ı r a o n la r ın d a k a r ş ılığ ın ı ö d e d im , o tu z
y ıl ö n c e ; s i z d e b i lir s in iz . O h a ld e n iy e g ö z g ö r e g ö r e s ö z
le r im i
y a n lış
a n la m a
ç e k iy o r s u n u z ?
H erk ese
g ö ste rm e k
iç i n : « G ö r ü n b e n n e lib e r a l a d a m ı m ! B ir d e ş u ş a iri, h a lk ı
c a n d a n se v e n
g e v e li y o r
ş u a d a m ı d in le y in . B a k ın n e g e r ic i h e r z e le r
a ğ z ın d a !
M e t t e m i c h ’e
ö ğ ü n ü ş ü n e b a k ın ş u n u n !»
h i z m e t e tm iş
o lm a m ı z la
B u n a d ü p e d ü z k ib ir d e r le r B a y
G r a d o v s k i.
T a b iî b u iş in ö n e m s iz y a n i ; n e k i a r d ın d a n g e le n le r h i ç
d e ö y le d e ğ il.
H a lk a « g ö n lü n ü y ü c e t u t!» d e m e k « m a ğ r u r o l!» d e m e k
le b ir , ö y le m i ? B u n u d e m e k le h a lk ı m a ğ r u r o l m a y a ç a ğ ı
r ıy o r u m ,
h a l k a m a ğ r u r o lm a y ı ö ğ r e ti y o r u m , ö y le m i ? Ç o
c u k la r ın ız a
86
« ç o c u k la r ım , g ö n lü n ü z ü y ü c e lt in , s o y lu k iş i le r
o ld u ğ u n u z u b ilin !» d e d i ğ in iz i d ü ş ü n ü n B a y G r a d o v s k i. Ç o
c u k la r ı n ı z a
m ağrur
o lm a y ı
ö ğ r e tt iğ in iz d e m e k m id ir
bu?
O n l a r a b u n u ö ğ r e ttin iz d iy e s iz e « a m m a d a k e n d in i b e ğ e n
m iş a d a m !»
m ı d e s i n le r i s ti y o r s u n u z ? B e n n e d e d im ? « S o
n u n d a b ü t ü n in s a n l a r a
k a r d e ş o lm a »
um udundan
s ö z e t
tim ; ü s te lik b e n i d in le y e n le r d e n « s o n u n d a » k e lim e s in e p a r
m a k b a s m a la r ın ı is te d i m . A c ı l a r iç e r is in d e k ı v r a n a n
y a m ız d a
gün
dün
b ir g ü n k a r d e ş l ik ü l k ü s ü n ü n g e r ç e k le ş e c e ğ i, b ir -
in s a n l a r a
k ard eş
o lm a m ız a
iz in
v e r ile c e ğ i
um uduna
k a p ı lm a k m a ğ r u r o lm a k m ıd ır , h e r k e s i m a ğ r u r o l m a y a ç a
ğ ı r m a k m ıd ır ? K o n u ş m a m ın s o n u n d a n e d e d iy d im ?
« E k o n o m ik b a ş a r ıla r d a n , s ilâ h g ü c ü n d e n , b ilim g ü c ü n
d e n s ö z e d iy o r m u y u m ? İ n s a n la r a r a s ın d a k a r d e ş l ik b a ğ la
r ın ın k u r u lm a s ın d a n s ö z e d iy o r u m . B u ü lk ü y ü g e r ç e k le ş t ir
m e k , d iy o r u m , b ü tü n u l u s la r a r a s ın d a b e lk i R u s y a ’n ın k a
d e r i o la c a k tır .»
B e n im
k u lla n d ığ ım
k e lim e le r b u n la r d ı.
H a lk a m a ğ r u r
o l d iy e n k i m ? B u s ö z le r im d e n h e m e n s o n r a d a ş ö y le d e d iy
d im :
« Y u r d u m u z y o k s u l o ls u n , n e z a r a r ı ?
« İs a ’n ın b ir k ö le
k ı lığ ın d a b o y d a n b o y a g e ç ip ta k d is e ttiğ i»
N iy e
ü lk e d ir b u r a s ı.
İ s a ’n ın s o n s ö z ü n ü n b i r g ü n g e r ç e k k a t ı n a ç ık a c a ğ ı
u m u d u b iz im
İ s a ’n ın
o lm a s ın ? »
bu
sö zü n d e
in s a n la r ı m a ğ r u r
o l m a y a ç a ğ ır a n
g iz li b ir a n l a m m ı v a r ? B u s ö z ü n b ir g ü n g e lip g e r ç e k le ş e
c e ğ i u m u d u n a b e l b a ğ la y a n l a r n i y e
m a ğ r u r i n s a n la r o lu
y o r m u ş ? B a k ın p ü r h i d d e t n e le r y a z m ış s ın ız : « B u h â lim iz
le b iz e ta p ın s ı n la r is t e y e m e y iz .» Ö y l e a m a n e r d e n ç ık a r d ı
n ı z 's i z b u is te ğ i? N e r d e g ö r d ü n ü z ? B ü tü n i n s a n lığ a h iz m e t
e t m e ö z l e m in d e
m i?
B ü tü n
in s a n la r ın
h iz m e tk a r ı v e
k ar
d e ş i o lm a , b ü t ü n in s a n l a r a s e v g iy le h i z m e t e tm e d ile ğ in d e
m i ? N i y e h e r k e s b iz e ta p ın s ın d e m e k o lu y o r m u ş b u ? Ö y le
o ls a y d ı, b ü t ü n
i n s a n la r a
h iz m e t
e tm e
ö zle m i
g ib i
k u ts a l
v e ç ık a r s ız b ir ö z le m d ü n y a n ın e n s a ç m a s a p a n ş e y i o lu r
d u . İn s a n h iz m e tk a r ın ın ö n ü n d e e ğ i lm e z ; b i r k a r d e ş d e ö b ü r
k a r d e ş i ö n ü n d e d iz ç ö k s ü n is te m e z .
87
Ş ö y le b i r ş e y g e t ir i n g ö z ü n ü z ü n ö n ü n e B a y
G r a d o v sk i:
B irin e b ir iy ilik y a p t ın ız , y a d a y a p m a k ü z e r e s in iz . İç in iz
de
doğan
g ü z e l d u y g u la r ı n
e tk is iy le
y o ld a
d ü şü n ü yorsu
n u z ; « Z a v a llı k im b ilir n e k a d a r s e v in e c e k b u b e k le n m e d ik
y a r d ım a !
N a s ıl
k e n d in i to p a r la y a c a k ,
b ir d e n
c a n la n a c a k !
T u t u p t a lih in in y a v e r g it t iğ in d e n d o s t la r ın ı , ç o c u k la r ın ı h a
b e r d a r e d e c e k , o n la r la b ir lik te s e v in ç g ö z y a ş l a r ı d ö k e c e k ...»
B u n la r ı
d ü şü n ü rk en
ta b iî
iç in iz in
k a b a r d ığ ın ı d u y a c a k s ı
n ız ; b e lk i d e g ö z le r in iz d o la c a k - s i z i n h i ç b a ş ın ız a g e lm e
d i m i b u ? - F a k a t t a m o s ır a d a s ip s iv r i b i r s e s g e lip k u la ğ ı
n ı z a f ıs ıld a y a c a k :
« k e n d i k e n d in le
b ö b ü r le n iy o r s u n !
K ib ir
g ö z y a ş la r ı d ı r b u d ö k tü k le r in !..» B iz R u s l a r ’ı n b ü t ü n i n s a n h k iç in a z d a o ls a b ir ö n e m i m i z o la b i le c e ğ i, g ü n ü n b i r in d e
in s a n lığ a k a r d e ş ç e h i z m e t e tm e y e l â y ık in s a n l a r o la b ile c e
ğ i m i z u m u d u , s a d e c e b u u m u t o g ü n b e n i d in le y e n b in le r
ce in s a n ı c o ş k u n b ir h e y e c a n a s ü r ü k le d i y d i. B u n u k e n d im e
o ğ ü n m e p a y ı ç ık a r m a k iç i n s ö y le m iy o r u m . O
â n d a sa d e ce
b i r u m u d u n s ö z ü e d ild i: b iz d e b ü t ü n in s a n la r ı k a r d e ş s a
y a n b ir t u t u m a b e l b a ğ la y a b ilir d ik , b iz im d e in s a n lık iç in
y a p a b ile c e ğ im iz b ir ş e y le r o la b i lir d i . G e r is in d e d e r in b ir h e
y e c a n y a t a n b u ü s t ü k a p a lı d ü ş ü n c e b ü t ü n h a z ı r b u lu n a n
la r ı te k b ir e m e l, te k b i r d u y g u
y e tti.
B ir b ir in i
ta n ım a y a n
ç e v r e s in d e b ir le ş tir m e y e
a d a m la r
s a r m a ş d o la ş
o ld u la r ,
b u n d a n b ö y le d a h a iy i i n s a n la r o lm ı y a a n t iç tile r . Y a ş ı n ı b a
ş ın ı a lm ış ik i k iş i y a n ı m a g e lip , « y ir m i y ıld ır » d e d i le r , « b iz
b i r b ir im iz e d ü ş m a n d ık , b i r b ir im iz e
y a p m a d ığ ım ız ı k o y m a
d ık ; s e n in s ö z le r i n b iz i b a r ı ş t ır d ı » . G a z e t e n i n b ir i, b i r a c e
le b ü tü n b u c o ş k u n lu ğ u n
le d i. D e d iğ in e g ö r e
h iç b i r ş e y if a d e e tm e d iğ in i s ö y
z a t e n h a v a y a r a tı lm ış t ı; s ö y le v v e r e n
le r in y a p a c a ğ ı b ir ş e y k a lm a m ış t ı. K im o lu r s a o ls u n , n e s ö y
le r s e s ö y le s in o r a d a k ile r i b ö y le c o ş tu r a c a k t ı. Ç ü n k ü o g ü n
le r M o s k o v a ’d a h e r k e s iy i y ü r e k li o l m a y a k a r a r lı g ö r ü n ü
y o r d u . İy i y a ! O
g a z e te c i d e g e lip M o s k o v a .y a k o n u ş s a y d ı
y a ! A c a b a i n s a n la r b e n i k u c a k la d ık la r ı g ib i o n u d a k u c a k
la r m ı y d ı? N i y e ü ç g ü n ö n c e k o n u ş a n la r b o l b o l a lk ış la n d ı
ğ ı h a ld e
88
h iç b i r i n in b a ş ı n a
b e n im
b a ş ı m a g e le n
g e lm e d i?
K o n u ş m a m ın
o n u n g ib i s i
so n u
P u şk in
tö r e n le r i n in
b ir d a h a g e lm e d i.
en
c a n lı
a n ıy d ı;
B u n u k e n d im i ö v m e k
iç i n
s ö y le m e d iğ im e A l l a h ş a h id im d ir ! N e k i, o a n s e s s iz s e d a s ız
g e ç iş t ir i lm iy e c e k
k a d a r ö n e m li b i r a n d ı.
T o p lu m d a
yeni
a k ım la r ın , b u a k ım la r ın a r d ın d a y e n i in s a n la r ın v a r o ld u
ğ u n u g ü n ış ığ ı g i b i o r t a y a k o y d u . Y ü r e k le r in d e k a h r a m a n
c a iş l e r g ö r m e ö z le m i y a t a n , b ü y ü k b ir d ü ş ü n c e n in g e t ir e
c e ğ i te s e lliy i
a r a y a n , ç a l ı ş m a h e y e c a n ın ı
ö z le y e n
yepyeni
in s a n la r o r t a y a a tılm ış la r d ı. O a n d a b e lli o ld u k i t o p lu m a r
tık lib e r a lle r i n R u s y a ’y a
b u r u n k ı v ı r m a l a r ı y la y e t i n m e y e
c e k tir . O â n d a b e lli o ld u k i R u s y a ’n ın s ü r e k li ik t id a r s ız lığ a
m ahkum
o ld u ğ u g ö r ü ş ü
a r t ık d a y a n ı l m a z
b ir b a ş b e lâ s ı
o lu p ç ık m ış t ır . B ir u m u t, ü s t ü k a p a lı b ir s ö z b ü t ü n in s a n
lığ ı k a p s a y a n b ir ö d e v e g ö n ü ll ü ç ık m a , b ü t ü n i n s a n lığ a h i z
m e t e tm e , b ü tü n in s a n lık u ğ r u n d a iş g ö r m e ö z l e m iy le h e r
k e s i n y ü r e ğ in i a le v le n d ir d i . K ib ir g ö z y a ş la r ı m ıy d ı o n la r ?
İn s a n la r ı m a ğ r u r o l m a y a ç a ğ ı r m a k m ı y d ı ?
S iz in
a n la y a c a ğ ın ız ,
Bay
G r a d o v s k i,
o
A h , s iz le r !
a n ın
c id d iy e ti
b ir d e n b i r e lib e r a ll e r im iz in y ü r e ğ in e k o r k u n ç b i r k o r k u s a l
d ı. B ö y le b i r ş e y le h iç b e k l e m e d ik le r i b ir a n d a k a r ş ıla ş tı k
la r ı iç in b ü s b ü t ü n k o r k tu la r .
«N e?
B u g ü n e k a d a r h erşe ye
b u r u n k ıv ır d ık , h e r ş e y i ç a m u r a b u la d ı k - z e v k t i d o ğ r u s u ;
k â r lı işti ü s t e lik - ş im d i ç ık s ın b u a d a m , b ö y le k o n u ş s u n !
O lu r
mu
p a t la m ış
b u ? ...
İs y a n
c e n ti lm e n
b u , i s y a n !. ..
o anda
P o l i s !...»
a y a ğ a fı r la y ı p
B ir a la y
fe r y a d ı
ödü
b a s t ı:
« N ’o lu c a z ş im d i b i z ? B iz d e y a z ı l a r y a z a r d ı k ... Ş im d i n ’a p a c a ğ ı z ? B ir a n ö n c e ü s t ü n e ş a l ö r t ü p u n u t t u r m a lı b ü t ü n b u
o lu p b it e n le r i.
İzi b i le k a lm a m a l ı .
D e r h a l R u s y a ’n ın
dö rt
b i r b u c a ğ ı n a lâ f ı y e t iş tir m e li: b a k m a y ı n s iz b u n la r a ; h e p
s i k o n u k s e v e r M o s k o v a ’m ı z d a o g ü z e li m z iy a fe tl e r d e n s o n
r a e s e n y u m u ş a k h a v a n ı n e tt ik le r id ir . O n d a n b a ş k a n e k i ? . ..
B a ş ıb o z u k lu k la r a
g e lin c e ,
n ’a p a lım ,
p o li s e
b a şv u rm a k ta n
b a ş k a ç a r e y o k !»
O n d a n son ra
a tıp
t u t m a la r b a ş l a d ı.
D e d ik le r in e
g ö re
b e n b i r k o r k a ğ ım , b i r ş a ir i m , b e y h u d e a d a m ı n b i r i y im ; k o
n u ş m a m ı n d e ğ e r i s ıfır . D iy e c e ğ im , a d a m la r h e y e c a n la r ın a
89
k a p ılıp b i r a z f a z l a ile r i g itt ile r . H a l k s ö z le r in e in a n m a y a
b ilir . iş i
daha
z e k ic e k ıv ır m a lı. D a h a s o ğ u k k a n lı d a v r a n
m a lı. H a t t a k o n u ş m a m ı n b a z ı y e r le r i n i ö v s e le r h i ç d e f e n a
o l m ıy a c a k .
«H e rşe y e
rağm en »
d e m e lile r ,
«k o n u şm a sın d a
b e lli b ir d ü ş ü n c e d ü z e n i g ö z e ç a r p m ıy o r d e ğ il.» O n d a n s o n
ra
k on u şm am d a
s ö y le d ik le r im i
yerden
yere
vurup
rah at
e d e b ilir le r . K ıs a c a s ı , o m a lu m k u r n a z lık la r ı p a r a e tm e d i b u
iş te . A r a d a b o ş b ir s a y f a k a ld ı. O n u n d a d o ld u r u lm a s ı g e
r e k i y o r d u . İşte t a m
ti r m e n
o s ır a d a o tu r a k lı, tu m tu r a k lı b ir e le ş
o r t a y a a tıld ı. P e r v a s ız b ir s a ld ır g a n lık
u s t a lığ ı ile
e d e p li u s lu s ö z s ö y le m e s in i p e k â lâ b a ğ d a ş tı r a b ile n b ir i, y a
n i s iz a tıld ı n ız o r ta y a B a y G r a d o v s k i. S i z y a z d ın ız , h e r k e s
o k u d u , h e r k e s r a h a t la d ı. O r t a lık y a tış tı, h e r k e s i n g ö n l ü o l
du.
Y a z ın ız ı h e ry e rd e
b a s tı la r .
« Ş a ir in
k o n u ş m a s ı n d a iler
t u t a r y a n y o k k i! Ş a i r ş a ir d i r ; o y s a a k ıllı a d a m l a r b e k liy o r
la r . G ü n ü g e lin c e h a y a l d ü ş k ü n ü ş a ir i b ir g ü z e l ıs la tı r l a r !»
Y a z ı n ı z ı n s o n u n d a , k u lla n d ığ ın ız b a z ı s e r t d e y im le r d e n d o
la y ı b e n d en
ö z ü r d iliy o r s u n u z .
d e n ö z ü r d ile m iy e c e ğ im
B en y a z ım ı
b itir ir k e n
s iz
B a y G r a d o v s k i. B u n la r ı y a z a r k e n
k a r ş ım d a k i, in s a n A . D . G r a d o v s k i d e ğ il, y a z a r A . D . G r a d o v s k i d ir.
K iş i
o la r a k s iz e s a y g ı
duym am am
iç in
h i ç b ir
s e b e p y o k . F a k a t d ü ş ü n c e le r in iz e s a y g ı d u y m u y o r s a m , b u
n a i m k a n b u la m ı y o r s a m ,
Y a z ın ız ı
okuyunca
ö z ü r d ile m e k n e işe y a r a y a c a k ?
ü z ü ld ü m ,
çünkü
t o p lu m u m u z u n
çok
c id d i v e ö n e m li b ir a n m a h a k s ız lık e d ild i ğ in i, b ile b ile y a n
lış
a n la m
v e r ild iğ in i g ö r d ü m .
Ü z ü ld ü m
çünkü
g e r ç e k le ş
m e s in e h i z m e t e tt iğ im d ü ş ü n c e n in s o k a ğ a d ü ş ü r ü ld ü ğ ü n ü
g ö r d ü m . O n u s o k a ğ a d ü ş ü r e n s iz s in iz .
B e n im k i n d e n ç o k d a h a k ı s a o la n y a z ı n ı z a b ö y le u z u n
u z a d ı y a c e v a p v e r m e n in g e r e k s i z , h a t t a g ü lü n ç o ld u ğ u n u
b i li y o ı u m .
F a k a t d e d iğ im
g ib i, y a z ı n ız ı g ö r ü n c e
f ı r s a t d e d i m ; n e z a m a n d ır s ö y le m e k is te d i ğ im
v a r d ı, k u r s a ğ ı m d a
k a lm ış tı.
«B ir Y a z a r ı n
fı r s a t b u
b ir d o lu ş e y
N o t D e f te r i» n i
ö n ü m ü z d e k i y ıl y e n id e n ç ık a r m a y a b a ş lıy o r u m . B u y a z d ık
la r ı m ı g ö r ü ş le r i m in , in a n ç la r ım ın
b ir ö n ifa d e s i s a y ın . B u
s a y ı d a g e le c e k s a y ıla r ın h a b e r c is i o ls u n .
90
D e n e b ilir k i b u c e v a b ı m la M o s k o v a ’d a v e r d iğ im s ö y le
v in
Rus
ö z ü n e a y k ır ı h a r e k e t e d iy o r u m . K o n u ş m a m d a h e r ik i
p a r ti s in i
b irle şm e y e ,
b a r ış m a y a
ç a ğ ır m ış t ım ;
ik is in in
d e d a v a l a r ı n d a h a k lı o ld u ğ u n u s ö y le m iş ti m . H a y ır ! B in k e
re h a y ı r ! K o n u ş m a m ın ö z ü n e h iç d e a y k ır ı d e ğ il b u y a p t ı
ğ ı m . T a m te r si. Ç ü n k ü s iz e v e r d iğ im b u c e v a p la g ö s t e r d im
k i, a r a la r ı b o z u k , b i r b ir in e d ü ş m a n b u ik i p a r ti b u g ü n t a
b ia t a a y k ır ı b ir y o ld a g itm e k te d irle r-, o y ü z d e n ç a b a l a n d a
b ir tü r l ü d o ğ r u y o l a g ir e m iy o r . O y s a
e le le v e r ip a n la ş tı k -
l a n g ü n b e lk i h e r ş e y i y ü c e lt e c e k le r , h e r ş e y i k u r t a r a c a k la r ,
R u s h a lk ın ın g ö n lü n d e
R u s y a ’y ı
y a ta n
s o n s u z g ü ç le r i u y a n d ır a r a k
y e p y e n i, s a ğ l a m , b u g ü n e
kadar
e ş i g ö r ü lm e m iş
b i r h a y a t a ç a ğ ır a c a k la r d ır .
S O N
91
B /F /S
B İL İM /F E L S E F E /S A N A T
Y A Y IN L A R I
BİLİM DİZİSİ
M A S A L IN
V la d im ir P r o p p
/
B İÇ İM B İL İM İ
Ç ev ir en :
M eh m et
- S em a
R ifa t
*
**
T O P L U M B İL İM S E L Y Ö N T E M İN
E m ile
/
D u rk h eim
KURALLARI
Ç e v i r e n .- C e m a l B a li A k a l
FELSEFE DİZİSİ
TRACTATUS
L u d w ig
W ittg e n ste in
/
Ç ev iren : O ru ç
A lm a n c a
A ru oba
a s lı ile
*
**
Y U N A N L IL A R IN
F r ie d r ic h
T R A J İK
N ie tz sc h e
/
Ç A Ğ IN D A FELSEFE
Ç ev iren :
N u sret
H ız ır
*
**
D E L İL İĞ E Ö V G Ü
/
E ra sm u s
Ç e v ir e n : N u s r e t H ız ır
H a n s H o l b e i n ’i n
d e se n le r iy le
(2 . B a sk ı)
*
**
G Ö N Ü L L Ü K U L L U K Ü Z E R İN E S Ö Y L E V
E tie n n e
de
L a B o eite
/
Ç ev irert: M e h m e t A li A ğ a o ğ u îia r ı
♦
**
P A R İS P A S A J L A R I —
CHARLES
W a lte r
Ç e v ir e n le r :
A h m et
C em a l
-
B A U D E L A IR E
B e n ja m in
Z eyn ep
K ü p ü şo ğ lu
SANAT
D İZ İS İ
FRANZ KAFKA
/
E r n s t F isc h e r
Ç ev ire n : A h m e t
C em al
*
**
A Ş K -I M E M N U Y A
D A U Z U N BİR K IŞ IN S İY A H G Ü N L E R İ
S e lim
İle r i
*
**
R O T T E R D A M ’LI E R A S M U S ’ U N
S te fa n
Z w e ig
/
Z A F E R İ V E T R A J E D İS İ
Ç ev iren : A h m e t
C em a l
*
**
T O P L U M C U G E R Ç E K Ç İL İĞ İN
A hm et
KAYNAKLARI
O k ta y
*
**
E S T A T İK Ü T O P Y A
E n is
B a tu r
■ *
**
P U Ş K İ N Ü Z E R İN E K O N U Ş M A
/
D o sto yev sk i
Ç ev ir en :
T e k ta ş
A ğ a o ğ lu
TARİH DİZİSİ
R O M A İ M P A R A T O R L U Ğ U ’N U N
G E R İL E Y İŞ V E
E d w ard
G ib b o n
Ç Ö K Ü Ş T A R İH İ —
/
Ç ev iren :
A v m
C ilt: 1
B 'i l t a c ı g i l
R O M A İ M P A R A T O R L U Ğ U ’N U N
G E R İ L E Ş Y İŞ V E Ç Ö K Ü Ş T A R İ H İ —
E d w ard
G ib b o n
/
Ç ev iren :
/4 s ’ m
C ilt: 2
B a lta c ıg il
R O M A İ M P A R A T O R L U Ğ U ’N U N
G E R İL E Y İŞ V E Ç Ö K Ü Ş T A R İ H İ —
E dw ard
G ib b o n
/
Ç e v ire n :
Ç IK IY O R
A sım
C ilt: 3
B a lta c ıg il
•
İNCELEME DİZİSİ
T O P L U M S A L D E Ğ İŞ M E V E B A S IN
A h m et
O k ta y
ŞİİR DİZİSİ
K A R A A D A ŞİİRLERİ
P a b lo
/
N eu d a
Ç ev iren :
S a it
M aden
***
A ŞK SANATI
O v id iu s /
Ç e v ir e n : İsm e t Z ek i E y u b o ğ lu
***
BİR T Ü R YİTİR İŞ
ln g eb o rg
B achm ann
/
Ç ev iren :
A lm a n c a
a s lı
A h m et
C em a l
ile
***
D U IN O A Ğ IT I ARI
R a in e r M a r ia R ilk e /
Ç ev iren : S ü h a
A lm a n c a
a s lı
E rga n d
ile
D Ü N Y A EFENDİLERİ
Sam i
B a yd a r
CATHAY
E zra P ou n d /
Ç e v ir e n : Ü lk ü
İn g iliz c e
a s lı
T am er
ile
Y A ZIL A R VE T U Ğ R A L AR
Ş iir le r : 1 9 7 3 -1 9 8 7
E n is
B a tu r
ANLATI DİZİSİ
M A L İN A
ln g e b o r g B a c h m a n n /
Ç ev ir en : A h m e t
C em al
*
**
ÖZEL DİZİ
O T U Z K U Ş B İRD EN O L M A K
E n is
B a tu r
*
**
V İY A N A
İÇ İN S İY A H V A L S
E n is
B a tu r
*
**
İK İ / Z
E n is
B a tu r
(2 . B a s k ı)
D Ü N VE BUGÜN
F E L S E F E D İZ İS İ
1. K it a p : Ş e r i f M a r d in , M u h a m m e d A r k o u n , G ille s D e le u z e ,
J e a n -P a u l S a r t r e v e d iğ e r le r i
2. K i t a p : L u k a c s Ö z e l B ö lü m ü
DÜN
VE
BUGÜN
(Ç IK IY O R )
Ç E V İ R İ D İZ İS İ
1. K i t a p : R ilk e , B r o c h , N a b o k o v , D o r f m a n n v e d iğ e r le r i
2 . K i t a p : B a u d e la ir e , R . D a h i, O r t e g a y G a s s e t v e d iğ e r le r i
3. K it a p : T ercü m e
s ım ı.
D e r g is i « Ş iir Ö z e l
S a y ıs ı» n m
tıp k ı b a
DOSTOYEVSKİ
“ P u şk in Ü ze rin e K o n u ş m a ” , D o s t o y e v s k i ’ n in k e n d i d ö n e m i n i n R u s a y
d ı n la r ı n a v e g e n e ld e a y d ı n k e s i m in e
y ö n e l t t i ğ i e le ş tirile ri iç e rir . B u d e ğ e r
l e n d i r m e s i n d e D o s t o y e v s k i , v a r lık lı
k e s im d e n g e le n R u s a y d ın ın ın , b u k o
n u m u n u n e z i k liğ i iç e r s i n d e “ h a l k ” a
h iz m e te
o n u n la
y ö n e li ş in i ,
am a
gerçekte
b ü t ü n l e ş m e y i h iç b i r z a m a n
a m a ç l a m a m a s ı n ı , a k s i n e , h a lk iç e r
s in d e k e n d i a y r ıc a lık la r ın ı h e r z a m a n
g ü v e n c e a ltı n a a l m a is te ğ in i s e r g ile r .
B u a r a d a “ B a tı lıla ş m a ” s o r u n u n u d a
e le a l a r a k , b i l i m v e t e k n ik a la n ı n d a
k i g e liş m e le r in y a n ı s ır a , B a tı d e ğ e r
le r s is te m in i b ir b ü t ü n o l a r a k b e n i m
s e m e n i n , R u s t o p l u m u n d a n a s ıl b ir
y o z l a ş m a y a y o l a ç a c a ğ ın ı a n la tı r . B u
b a ğ l a m d a P u ş k in , D o s t o y e v s k i ’ y e g ö
re R u s t ö r e le r i n i b a t ı lı l a ş m a u ğ r u n a
harcam ayan,
ile r le m e y e
a ç ık ,
am a
k e n d i u lu s a l b ilin c in in d e g e r e k lil iğ i
n e in a n m ış b ir a y d ı n sa n a tç ı k işiliğ iy le
b e li r g i n le ş m e k t e d ir .
B İL İM /F E L S E F E /S A N A T
Y A Y IN L A R I
S A N A T D İZ İS İ: 6
PlISK IN ÜZERİNE K ONl
Nilay Halat