E N G L IS H S U M M A R Y IS S N 1 3 0 3 -5 2 2 3 PHILIP MOimiS/ SABANCI Sayı: 4 - 2005 Fiyat ı: 8 YTL / (8. 000. 000 TL) 9 7 71303*52200 1 Sayı 4 / T e m m u z 2 0 0 5 Ge ç H it it Kr allıklar ı 8 H itit im p a r a t o r lu ğ u n u n y a r a t ıl a n u y g a r l ık b e ş y ü z y ıl d a h a y e r e l k r a llık la r t a r a f ın d a n d e v a m e t t ir il d i. S u r la r la ç e v r i li d a i r e ş e k li n d e k e n t l e r i , a v lu l a r ın e t r a f ın a y e r l e ş t ir i l m i ş a n ıt s a l 3 4 Fırat 'ın Başke nt i H ait i'n in Soyu o r t a d a n k a lk m a s ın a k a rş ın Kar k am ış Kr allığı G u rg u m K r a ll ığ ı. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 1 5 K ız ıld a ğ - K a r a d a ğ Y a z ıt l a r ı..... 1 9 K u m m u h u K r a llığ ı . .. .. .. .. .. .. .. . 2 5 P a tt in ( U n q i) K r a l l ığ ı. .. .. .. .. .. .. . 2 7 T a b a l K r a l l ığ ı. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 2 8 G e ç H i t i t S a n a t ı. . . . . . . .. . . . . . . .. . . . . . 3 0 Y esem ek T aşo cağ ı v e H e y k e l A t ö l y e s i ................. 3 2 y a p ıl a r ı v a r d ı. H i t i t h a n e d a n ın a m e n s u p k r a t t a r t a r a f ın d a n d a y ö n e t i l e n K a r k a m ış K r a llığ ı, I. b i n y ıl d a ; ;; A n a | | jlu v e X u z e y : ^ Ç y e tn f n İm par at or luğa Gide n Yol U z u n s ü r e k e s in t iy e u ğ r a y a n İ r a n a r k e o l o jis i s o n y ıl la r d a k i ç a lış m a la r ile k o m ş u la r ın ı g ö l g e d e Assu r İm par at or luğu b ır a k ıy o r . D e m i r Ç a ğ ı'n a y ö n e l i k ç a lış m a la r k ö k lü Yak ın doğu 'n u n Gücü g e ç m iş e s a h ip : y e r le ş i k ve g ö çe b e yaşam A s s u r E ski Y a k ın D o ğ u ’ n u n g ö r d ü ğ ü e n g ü ç lü v e e n Ü ç t e p e : B ir A s s u r g e le n e ğ in i o r ta y a a c ım a s ız d e v le t t i . B a s ra E y a le t M e r k e z i ................ k o y u y o r. K ö r f e z i ' n d e n D o ğ u A k d e n iz A s s u r S a n a t ı. . . . . . . .. . . . . . . .. . . . k ıy ıla r ın a v e M ıs ır 'a d e ğ i n G ü n e y d o ğ u A n a d o l u 'd a u z a n a n a l a n ın d e n e t i m i n i A s s u r E g e m e n l i ğ i .......... Kör fe z Savaşlar ı ve Ir ak d ö r t y ü z y ıl e l i n d e t u t t u . Ba ğd a t Yağm ası S a v a ş ın k a ç ın ılm a z h a le g e ld iğ i 2 0 0 3 y ılı b a ş l a r ın d a B a ğ d a t v e M usul m ü z e le r in d e k i e s e r le r in b a z ıla r ı g ü v e n l i s a y ıla n y e r l e r e t a ş ın d ı, b a z ıla r ı s ü n g e r l e r e s a r ıld ı. A m a h iç b ir i y ık ım ı v e t a la n ı e n g e lle y e m e d i.. 4 Urart u De v l e t i [ Yayladaki U y g a r l ık Kssurlular U ra r tu a d ın ı v e rm iş ti o n la r a . O y s a k e n d ile r in d e n d a im a B ia in lli b n i ‘Y a n lı" o la ra k s ö z e ttile r . Y a n k ra lla rı D o ğ u A n a d o lu y ü k s e k y a y la s ın ı I ilk kez b ir d e v le tin ç a tıs ı a ltın d a b ir le ş tir d ile r v e z a m a n z a m a n Y a k ın D oğu'ya d e h ş e t s a ç a n k o c a b ir im p a r a to r lu ğ u n p o r tr e s in i ç iz d ile r. Y e re l B ir K ra llık : E rik u a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 7 9 A ltın te p e ....................................................... 83 A ş a ğ ı v e Y u k a rı A n z a f K a le le r i. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 5 S u la m a Y a p ıla rı. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 8 9 A n ıts a l K a ya K a p ıla r ı. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 90 G iy im li A d a k L e v h a la r ı. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 3 U ra rtu K e m e rle ri. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 5 Ç a v u ş te p e : ll.S a rd u ri'n in G ö r k e m i. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 6 * A y a n is K a le s i H a ld i T a p ın a ğ ı. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9 8 Y o n c a te p e K a le si v e M e z a r lığ ı. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 0 0 K a ra g ü n d ü z H ö y ü ğ ü v e D e m ir Ç a ğ ı M e z a rlığ ı..„ . . ....... 1 0 2 U ra rtu Ç a n a k Ç ö m le k ç iliğ i.. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 0 4 U ra rtu S ila h la rı. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 0 6 U ra rtu T a k ı S a n a tı. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 0 8 U ra rtu D e v le ti'n in G e liş im in d e Ç e v re s e l E tk ile r ............ 1 1 0 U ra tu Y a z ısı v e D ili... . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1 2 U ra rtu D i n îr ^ v . . . . . . ..... —' . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1 4 U ra rtu S a n a tı. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1 6 U ra rtu D e v le ti'n d e S o sya l v e E k o n o m ik Y a p ıla n m a ..... 1 1 8 D o ğ u A n a d o lu K a ya M e z a r G e le n e k le ri....................... 1 2 0 U ra rtu D e v le ti'n in S ın ır la r ı. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 2 2 T uşpa ■' _ _ _ _ _ _ _ _ g tflfU f 124 Ur ar t u ve Me z opot am ya Post eri Gizemli Ba şk e n t IÖ ¡y ra rtu ’n u n g iz e m li b a ş la r ın d a , d a ğ ın ık p ş k e n ti T uşpa, a ş ir e tle r b ir le ş tir ile r e k a d ıl g ize m li b ir te k b ir d e v le t k u r u ld u : ta n rıçad an a lıy o rd u . U r a r tu . D e v le tin Kuruluşu, ezeli b a ş k e n ti, V a n O v a s ı E ış m a n a y e . ç e tin iç in d e T u ş p a (V a n ) d o ğ a k o ş ulların a karşı v e rile n u z u n b ir m ü c a d e le 1 . b in y ılın | id i. U r a r tu h a lk ı k e n d ile r in e B ia in ili .d iy o r d u . ö ykü sü yd ü . 5, E D İ T Ö R De mi r Çağı Uy gar l ı k l a r ı D-B-R Doğan Burda n k a r u l@ is ta n b u l.e d u .tr Rizzoli Yayıncı D o ğ a n B u rd a R iz z o li D e rg i Y a y ın c ılık v e P a z a rla m a A .Ş . le riy d i. K a y a lık la ra , d ik ili ta şla ra y a d a k il ta b le tle r e o y u la n y a z ıtla r, b e tim le r g e ç ­ Yayın Danışmanı m işi ta rih ö n c e s i to p lu m la r a g ö r e d a h a iy i c a n la n d ırm a m ız ı s a ğ lıy o rd u . N ite k im M e h m e t Y a ş in Yayın Yönetmeni K ra lla rın C o ğ ra fy a s ıy la A rk e o A tla s A n a d o lu ’n u n d o ğ u y a rıs ın d a D e m ir Ç a ğ ı k ü ltü r le r in i k o n u e d in d i. B u d ö n e m e iliş k in k a y n a k la rın ç o ğ u A ssu r yazılı b e lg e ­ y a z ın ın k e şfe d ild iğ i, u y g a rlık la rın y e ş e rd iğ i M e z o p o ta m y a b u sa y e d e a y rıc alık lı ( S o r u m lu ) Ö zcan Yüksek b ir g e ç m işe s a h ip ti. A n c a k 2 0 0 3 N is a n a y ın d a I r a k ’ta y a ş a n a n tra je d i e v re n se l k ü l­ Yazı İşleri Müdürü H ü s e y in K e ç e t ü r ta r ih in e g ö lg e d ü ş ü rd ü . I r a k U lu s a l M ü z e s i y a ğ m a c ıla ra te slim e d ild i. O la n ­ Editör: la r akla R o m a lıla rın İs k e n d e riy e v e H a ç lıla r ın K u d ü s 'te k ü tü p h a n e le r e y a p tığ ın ı D r. N e c m i K a ru l Araştırma Koordinatörü: K e m a l T a y f u r Dergi Yapım Koordinatörü: N a z l ı K u r t Sayfa Tasarımı: M u r a t K a r s Edltoryal Servis Arkeoloji: V i ld a n G ü r d i l Fotoğraf: G ö k h a n T a n Kartografya: E y ü p I s k u r a n Araştırma: T ü l a y Z i h li Düzelti: I t ır A r d a Arşiv: Z ü h r e G ü ld o ğ d u g e tiriy o r d u . M o ğ o l a k ın la rı ile 1258 y ılın d a y a ğ m a la n a n B a ğ d a t y e n i b ir y ık ım ile k a rşı k a rşıy ay d ı; o g ü n le r d e “ D ic le g ü n le rc e m ü r e k k e p r e n g in d e a k m ış tı” . D ö r d ü n c ü say ıd a e le a ld ığ ım ız A n a d o lu ’n u n d o ğ u s u İ O 2. b in y ılm s o n u n d a M ita n n i v e H i t i t im p a r a to r lu k la r ın ın y ık ılm a s ın ın a r d ın d a n , İ O 8. y ü z y ıla k a d a r b e y lik le rin , k ü ç ü k p re n s lik le rin y a şa m a la n ıy d ı. Z o r lu a ra z i k o ş u lla rı k a d a r in s a n ­ Fotoğraf Servisi A y k K ö k ç ü , C ü n e y t O ğ u z tü z ü n , F a tih Ö z e n b a ş . G ö k h a n T a n , H a k a n Ö g e , la r d a b ö lg e y i k ü ç ü k p a rç a la ra b ö lm ü ş tü . G ü n e y v e G ü n e y d o ğ u A n a d o lu H ititle - M e h m e t G ü lb lz , S a n e r Ş e n , S i n a n Ç a k m a k , Ş e m s i G ü n e r , T i j e n B u r u l t a y rin s o y u n d a n g e le n k ra lla rc a y ö n e tilm e y e b a şla m ış , İ O 8. y ü z y ıla g e lin d iğ in d e ise Katkıda Bulunanlar P r o f. D r . A li D in ç o l, P ro f. D r . A lta n Ç ilin g lr o ğ lu , D r .A n d r e a s S c h a c h n e r , D o ç . D r . b u k ra llık la r b ü y ü k ö lç ü d e A ss u r işg ali a ltın a g irm iş ti. A slı Ö z y a r, g ü n ü m ü z ü n A s l ı E r l m - Ö z d o ğ a n , D o ç . D r . A s l ı Ö z y a r . A y k a n Ö z e n e r , D o ç . D r . A y n u r Ö z f ır a t , B a r b a r a H e l w l n g , C . W o l f f , Ç i l e r Ç i l i n g l r o ğ l u . F i r d e v s S a y ıl a n , P r o f . D r . G e o f r e y S u m m e rs , Y a rd .D o ç . O r. G ü l P u lh a n , Y a r d . D o ç . D r . G ü r c a n P o la t , J o a n n a F a rc h a k h e m p e r y a lis t p o litik a la r ın a b e n z e ttiğ i, s ü rg ü n le rin , to p lu g ö ç le r in y a şa n d ığ ı b u B a jj a ly . Y a r d . D o ç . D r . H a lu k S a ğ l a m t l m u r . H a m i d F a h i m l . Ö ğ r . G ö r . H a n i f i B i b e r , A r a ş . G ö r . M e l t e m D o ğ a n - A lp a r s la n . M e r t B e r t a n A v c ı. A r a ş . G ö r . M e t l n A l p a r s l a n , D o ç . D r . M ih r i b a n Ö z b a ş a r a n , P r o f . D r . N e c la A r s l a n S e v in . P r o f . D r . O k t a y B e ll i, P r o f 'D r . P a u l Z i m a n s k y , Y a r d . D o ç . D r . R a f e t Ç a v u ş o ğ lu . P r o f . D r . R e f i k D u r u . A r ş . s ü re c i e le a ld ı. A n a d o lu ’n u n e tn ik y a p ı­ sın d a k i kalıcı d e ğ işik lik le rin y a şa n d ığ ı b u y ü z y ıl, b irç o k g e n ç b ilim in s a n ın ın SI n an Ça k ma k A ra ş . G ö r . H a s a n P e k e r, D o ç . D r . K e m a le tt in K ö r o ğ lu , P ro f. D r . M . T a n e r T a rh a n . G ö r . S e li m P u ll u , S in a n C l n ü ls o y . T l m o t y M a t n e y , P r o f . D r . V e l i S e v in e lin d e n d e ta y la rıy la sa y fa la rım ız d a y e r Marka Müdürü: N e s l ih a n Ç o r o ğ l u Ankara Temsilcisi: e d in d i. B u d ö n e m d e a m a n s ız ra k ip A s­ E r d a l ip e k e ş e n s u r d ü n y a n ın o z a m a n a k a d a r g ö r d ü ğ ü 0 3 1 2 4 6 7 1 4 3 7 -3 8 -3 9 İzmir Temsilcisi: Z iy n e t A ttila en 0 232 463 78 30 a r k e o a tla s @ d b r .c o m .tr V e li S e v in ’in u s ta k a le m i A ss u r im p a r a ­ Yönetim Tüzel Kişi Temsilcisi ve Genel Yayın Direktörü: M e h m e t M u h id d in S ir e r Sat ış Direktörü: O r h a n T a ş k ın Flnans Direktörü: D i d e m K u r u c u Üretim Direktörü: S e r v e t K a v a s o ğ lu Reklam Grup Başkanı: E l if E r ü l Grup Başkan Yardımcısı: N i l E r t a n Satış Müdürü: E v r i m Y ü c e s o y Satış Temsilcisi: E m e l A l t ın Teknik Müdür: N u s r e t K ın m l ıo ğ l u T e l: O 2 1 2 4 1 0 3 6 2 9 Rezervasyon: g ü ç lü im p a r a to r lu ğ a d ö n ü ş m ü ş tü . 2 h a t F a ks: O 2 1 2 4 1 0 3 6 2 8 T e l: 0 2 1 2 4 1 0 3 1 4 7 - 3 h a t / to r lu ğ u g ib i D o ğ u A n a d o lu ’n u n o rta y a ç ık a rd ığ ı ilk d e v le ti, U r a r t u ’y u y a zd ı. Geç Hitit Dönemi’nde tapınak girişlerinde aslan direk altlıkları kullanılıyordu. S e v in ’in , k e n d ile rin i B ia in ili o la ra k a d ­ la n d ıra n b u p o litik g ü c ü ta n ım la m a c ı b ir y a k la ş ım ın ö te s in d e k a p sa m lı b ir şe k il­ d e e le a la n s a tırla rın ın a rk e o lo ji y a z ın ın d a s e ç k in b i r y e r e d in e c e ğ i k a n ısın d ay ız . D e m ir Ç a ğ ı’n d a D o ğ u A n a d o lu ’y u d a h a iy i a lg ıla m a k I r a n h a k k ın d a d a fik ir sa­ h ib i o lm a y ı g e r e k tir ir . N ite k im a y rı b a ş lık la r a ltın d a e le a lm sa d a D o ğ u A n a d o lu ile B atı İ r a n a y n ı c o ğ ra fy a n ın p a r ç a la n v e D e m ir Ç a ğ ı’n d a o r ta k k ü ltü r e l ö ğ e le ri 0 2 1 2 4 1 0 31 7 8 - 2 h a t F a ks: 0 2 1 2 4 1 0 3 2 1 0 - 2 h a t Ankara Reklam: T e l : 0 3 1 2 4 6 7 1 4 3 7 / 3 8 İzmir Reklam: T e l : 0 2 3 2 4 6 3 7 8 3 0 Hedef Sayfalar: T e l : 0 2 1 2 2 8 6 2 3 1 8 / 1 9 / 2 0 y a n s ıtır. Y ü zy ılı a şk ın b ir g e ç m işe s a h ip I r a n a rk e o lo jis in in s o n y ılla rd a k a t e ttiğ i y o l k o m ş u la rın ı g ö lg e d e b ıra k a c a k d ü z e y d e d ir. Y a k ın z a m a n a k a d a r D e m ir Ç ağ ı, F aks: 0 2 1 2 2 8 6 3 3 51 Yönetim Yeri H ü r r i y e t M e d y a T o w e r s . G ü n e ş li 3 4 2 1 2 . İ s t a n b u l Tel: 0 212 410 35 66 Fax: 0 212 4 1 0 3 5 64 İ r a n ’d a D e m ir Ç a ğ ı g ü n c e l b ilg ile rle d o n a tılm ış b ir k a y n a k ö z e lliğ i ta şıy o r. Baskı B o y u t M a t b a a c ıl ık S a n . v e T i e . A . Ş G ü l P u lh a n y a z ısın d a h a k lı o la ra k , I r a k ’ta y a şa n a n a r k e o lo jik ta h r ib a tın k a m u ­ T e l: 0 2 1 2 4 1 3 3 3 3 3 Dağıtım: m e z a rlık la r v e g ö ç e b e to p lu lu k la rla te m s il e d ilirk e n y e n i k a z ıla rın b u ta b lo y u ta ­ m a m e n d e ğ iş tird iğ i g ö rü lü r . B a rb a ra H e h v in g v e H a m id F a h im i’n in d e rle d iğ i o y u n d a y a ra ttığ ı ilg in in a r tık d e v a m e tm e d iğ in i v u rg u lu y o r ; ç a rp ıc ı ö rn e k le rle Y a y s a t A .Ş . 0 212 622 22 22 Yayın Türü: Y e r e l , O A r k e o A tla s d e r g is i. S ü r e l i . Y ıl l ık _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ Doğan Burda Rizzoli Dergi Yayıncılık ve Pazarlama A.Ş. t a r a f ın d a n T . C . y a s a l a r ın a u y g u n o la r a k y a y ım l a n m a k t a d ır . A r k e o A t l a s d e r g i s i n i n i s i m v e y a y ın h a k k ı Doğan Burda Rizzoli Dergi Yayıncılık ve Pazarlama A . Ş ‘y e a it t i r . D e r g i d e y a y ım l a n a n y a z ı, f o t o ğ r a f , h a r it a , i l l ü s t r a s y o n v e k o n u l a n n h e r h a k k ı h a fız a m ız ı c a n lı tu ttu ğ u iç in k e n d is in e te ş e k k ü r e d iy o ru z . Ç a ğ d a ş y a tırım la rın g e ç m işi k o r u m a v e a n la m a n ın k a rş ısın d a b i r e n g e l o lm a ­ m a sı g e re k tiğ in e in a n ıy o ru z . İ n s a n o ğ lu n u n h a fız a sın ı o lu ş tu r a n g e ç m iş, k e n d isi k a d a r u z u n e rim li o la m a y a c a k p r o je le r le y o k e d ilm e m e lid ir. B u k o n u d a T ü r k iy e s a k lıd ır . İ z i n s i z , k a y n a k g ö s t e r i l e r e k d a h i a l ın t ı y a p ıl a m a z . DBR Okur Hizmetleri Hattı: 0 2 1 2 4 7 8 0 DBR Abone Hizmetleri Hattı: 0 2 1 2 4 7 8 3 0 0 o k u r h iz m e t le r i@ d b r . c o m . tr 0 300 Fax: k a m u o y u n u n ö n ü n d e ö n e m li b i r sın a v b u lu n u y o r . Ilısu B a ra jı’m n y a p ım ı ile s u ­ 0 2 1 2 4 1 0 3 5 1 2 -1 3 a b o n e @ d b r.c o m .tr - w w w .d b r .c o m .tr P a z a r h a r iç h e r g ü n s a a t 0 9 : 0 0 - 1 8 : 0 0 a r a s ın d a h i z m e t v e r i l m e k t e d i r . la r a ltın d a k a la c a k H a s a n k e y f v e y o k o la c a k b in le r c e h a y v a n v e b itk i t ü r ü n ü n b i­ lin c in d e tü m o k u rla rım ız ı d a y a n ışm a y a , d u y a rlı o lm a y a ç a ğ ırıy o ru z . S o n o la ra k P h ilip M o r r is /S a b a n c ı firm a s ın a , g e r e k a rk e o lo jik ç a lışm a la ra , g e ­ PHILIP MORRlS/SABÂNCl’nın katkılarıyla. re k s e A rk e o A d a s ’a y a p tık la rı k a tk ı iç in te ş e k k ü r e d iy o ru z .'' DR. NECMÎ KARUL Urartu Silahları g/ ■ « r a ıt u y a z ıt la r ın d a s ık ç a k a r ş ım ız a ç ı- y ıd a s ila h b u l u n m u ş t u r . U ra rtu k a n " . . . T a n r ı H a ld i k e n d i s ila h ıy la s e ­ K r a llığ ı ü lk e y i k o ru ­ f e r e ç ık t ı. H a t i ü lk e s in i e le g e ç ir d i, (k ra l) m a k , d e v l e t in d e v a m ın ı s a ğ la y a ­ H ila r u a d a 'n ın ü lk e s in i d e e le g e ç ir d i. O n ­ b ilm e k v e y e n i t o p r a k la r k a z a n a b il­ la rı A r g iş t i ö n ü n d e y e r e ç a ld ı. T a n r ı H a ld i m e k a m a c ıy la p iy a d e , s ü v a r i v e s a ­ g ü ç lü v a ş a ra b a lı a s k e r le r d e n o lu ş a n g ü ç lü ve T a n rı H a ld i'n in s ila h ı g ü ç lü - d ü r . . . " s ö y le m i U r a r t u K r a llığ ı'n ın s a v a ş a b ir v e s ila h a n e d e n li ö n e m v e r d iğ in in if a d e ­ g e r e k s in im le r in i k a r ş ıla m a k ü z e r e t a s a r ­ o rd u y a s a h ip t i. S ila h la r , S ila h la r ı o r d u n u n s id ir . S ila h a y n ı z a m a n d a k u ts a l b ir a n la m la n m ış t ı. t a ş ır v e t a p ın a k la r a a d a k e ş y a s ı o la r a k b ı­ a m a ç lı o la r a k ik i t ü r e a y r ılır . A s k e r le r k e n ­ savunm a ve s a ld ır ı U ra r- d ile r in i k u la k lık lı k o n ik m iğ f e r , p u llu z ırh t u 'y a k a r ş ı d ü z e n l e d i ğ i ü n lü s e f e r in in k a ­ v e b e d e n i ö r t e n y u v a r la k k a lk a n la rla s a v u ­ r a k ıl ır d ı^ 'A s s u r K ra lı II. Ş a r r u - k in 'in y ıt la r ın ı iç e r e n g a n im e t li s t e s in d e M u ş a - n u r k e n , k ılıç , h a n ç e r , m ız r a k , s a p a n ile o k ş ir K e n t i'n d e k i H a ld i T a p ın a ğ ı'n a s u n u la n v e y a y s a ld ır ı s ila h la r ıd ır . s ila h a d a k la r ı a r a s ın d a 2 5 . 2 1 2 a d e t t u n ç k a lk a n v e m iğ f e r , 1 . 5 1 4 b ü y ü k v e k ü ç ü k U r a r tu s ila h la r ı a r a s ın d a ku şkusu z en ö n e m lile r i, b ir e r y a k ın d ö v ü ş s ila h ı o la n k ı­ t u n ç m ız r a k ile 3 0 5 . 4 1 2 a d e t t u n ç h a n ç e r lıç v e h a n ç e r le r d ir . D a h a ç o k t u n ç k a b z a lı v e y a y b u lu n u r . T o p r a k k a le , A y a n is v e Y u ­ v e d e m ir n a m lu lu k ılıç v e h a n ç e r le r k ra llı­ k a rı A n z a f H a ld i t a p ın a k la r ın d a d a ç o k s a - ğ ın ilk y ılla r ın d a b a s it v e s a d e d ir . T ü m ü d e m ir d e n y a p ıla n s ila h la r ın k a b z a k e n a rla ­ r ın d a a h ş a p y a d a f ild iş i k a k m a la r iç in y u ­ Kendilerine özgü v a la r v a r d ır . S a p ü z e r in e t u n ç k e n a r lık la r ın kılıçlarının sapları tunç, e k le n m e s i v e z a m a n z a m a n g ü m ü ş le v h a ­ namlusu ise demirdendi la rla k a p la n m a s ıy la g ö rs e l a ç ıd a n daha Urartu savaşçıları (sağda). Çavuştepe’de z e n g in g ö r ü n ü m k a z a n m ış la r d ır . U s ta la r ın nitelikli bulunan kabartma e l b e c e r ile r in in a r t m a s ı v e t e k n o lo ji k ile r le ­ silahlarla bezeli tunç adak miğferi m e le r d o ğ r u lt u s u n d a b u s ila h la r d a g id e ­ donatılmıştı. Kral II. Saduri’nin r e k g e liş ir . E n g e liş k in t i p , t u n ç k a b z a s ı yazıtını taşıyor (altta). d e m ir d e n b ir s a p ü z e r in e d ö k ü le n le r d ir . K a v is li y a d a d ü z y a p ılı, ç o ğ u z a m a n o m u r ­ d e m ir y a d a t u n ç t a n y a p ılm ış y ü z le r c e o k g a lı ç e lik n a m lu la r ıy la d ü ş m a n a k o r k u s a ­ u c u v a r d ır . D ö v m e t e k n iğ in d e y a p ıla n d e ­ ç a n k ılıç la r ç o ğ u k e z u ç la rı t u n ç y a d a d e ­ m ir o k u ç la r ı s ö ğ ü t y a p r a ğ ı b iç im li b ir m ir d e n a h ş a p b ir k ın iç in d e b e ld e y a d a n a m lu ile a h ş a p v e y a k a m ış b ir s a p a s a ­ o m u z d a t a ş ın ır. h ip t ir . B a z ıla rı s a p ın g ir e c e ğ i ş e k ild e k o - D iğ e r b ir s a ld ır ı s ila h ı s ü v a r i v e p iy a d e ­ v a n lı v e m a h m u z lu d u r . D e m ir in y a n ı s ıra le r in k u lla n d ığ ı m ız r a k la r d ır . K im ile r i T a n rı tu n ç ta n , ü ç g e n H a ld i'y e a d a n a n m ız r a k la r ın ç o ğ u d e m ir , o k u ç la r ı d a g ö r ü lü r . İ k in c i t ü r o k u ç la rı e n d e r o la r a k d a t u n ç t u r . S a p v e n a m lu o l­ d a im a k a lıp ta d ö k ü lm ü ş t ü r . O ld u k ç a k ü ­ m a k ü z e r e ik i b ö lü m d e n o lu ş a n m ız r a ğ ın ç ü k b u t ü r l e r ik i y a d a ü ç o m u z lu v e m a h ­ y a p r a k b iç im li n a m lu s u g e n e llik le o m u r ­ m u z lu d u r . A h ş a p v e y a k a m ış g ö v d e , u ç ­ g a l ıd ır v e a h ş a p s a p ın g ir e b ile c e ğ i b ir s o - t a k i b ir y u v a y a o t u r t u lu r . B u t ü r d e k i o k u ç ­ k e t e ( k o v a n ) s a h ip t ir . S o k e t b a z e n n a m lu la rı Y a k ın D o ğ u 'y a K i m m e r v e İ s k itli g ö ç e ­ g ö v d e s in e e k li, b a z e n d e n a m lu ile b ir lik ­ b e le r c e t a n ıt ıl ır v e g e n iş b ir a la n d a k u lla ­ t e t e k p a r ç a h a lin d e d ir . n ılır la r . O k la r a r a b a k a s a la r ı y a d a a s k e r le ­ P iy a d e , s ü v a r i v e s a v a ş a r a b a la r ın d a k i n a m lu lu , ç i f t m a h m u z lu r in s ır t ın a a s ıla n s a d a k la r iç in d e t a ş ın m a k ­ a s k e r le r in e n y o ğ u n k u lla n d ığ ı s ila h la r o k t a d ır . B a z ıla r ı iç in d e o k u ç la r ıy la ve H a ld i T a p ın a ­ b u lu n a n s a d a k la r , t e k p a r ç a t u n ç le v h a ­ e t t iğ i g a n im e t le r a ra s ın d a d a n d ö v m e t e k n iğ iy le ü r e t ilm iş le r d ir . A r k a y a y d ır . ğ ım d a n II. e ld e Ş a r r u - k in 'in b ir lik t e k a r ş ın k ıs ım la r ı b a z e n t u n ç , b a z e n d e d e r i k a p lı­ d a s ık ç a s ö z e d ile n , d ır . A l t k ıs m ı k a p a lı, ü s t k ıs m ı a ç ık o la n a h ş a p y a y la r y a y g ın k u lla n ılm ış t ır . A y r ıc a s a d a k la r ın y a n k e n a r la r ın d a n b ir i ü z e r in d e tu n ç U ra r tu y a y la r d a n b a h s e d ilm e s i n e y a z ıtla r ın d a ik i a d e t a s k ı h a l k a s ı b u l u n u r . O k u ç l a r ın ın Urart u ordusunda kullanılan silahlardan bazıları aynı zamanda y a n ın d a s a p a n d a e t k i l i s i la h la r d a n b ir id ir . Savaş Tanrısı Haldi’ye adak olarak sunulabiliyordu (üstte). P iy a d e le r in k u ll a n d ığ ı s a p a n l a r la ö z e l o la ­ r a k h a z ır la n a n , y u m r u k b ü y ü k l ü ğ ü n d e t a ş ­ M i ğ f e r U r a r t u s a v u n m a s i la h la r ı a r a s ın ­ la n ş im ş e k t a s v i r l e r d ir . d e m e t l e r i b e ğ e n iy l e M iğ fe r le r in d a ö n e m l i b ir y e r e s a h ip t i. A s s u r K r a lı II. Ö rn e ğ in Ş a r r u - k in , m i ğ f e r ü z e r in d e " A r g i ş t i o ğ l u R u s a ( II) " t a ­ M u ş a ş ir /A r d in i H a ld i T a p ın a ­ ğ ım d a k i g a n i m e t l e r a r a s ın d a g ü m ü ş m i ğ ­ A y a n is işlenen K a le s i 'n d e b u lu n a n r a f ın d a n T a n r ı H a ld i'y e a d a n d ığ ı f e r l e r d e n d e s ö z e d e r . B u g ü n e k a d a r y a l­ v e s ü v a r il e r in k u lla n d ığ ı k a lk a n la r ö z e l y e r e s a h i p t i. H e m p a r ç a t u n ç le v h a n ın d ö v ü le r e k ş e k ille n d i- z in c a n - A lt ın t e p e , kaç K a r m i r - B lu r tu n ç p la k a la r ı o ld u ğ u g ib i, ü z e r in d e B a la v v a t U ra rtu Kapı a s k e r le r i p r a t ik , h e m A y a n is , bir Pek 1 demir M 9 . y ü z y ılın s o n la r ın d a d e ğ iş i r v e A s s u r t ü r ­ K a la y ile k a lk a n la r a g ü m ü ş g ö r ü n ü m ü k a ­ le r in e b e n z e r k o n ik g ö r ü n ü m lü v e k u la k lık ­ z a n d ır ılm a y a o rta s o y lu la r a iliş k in v e y a a d a k o la r a k ü r e t ile n t e k n iğ iy le k ıs ım ç a lış ıl m ış t ır . b o m b e lid ir . iş le n e n dıkları K e n a r la r ı d ü z , T u n ç ta n k a lk a n la r ın iç dövm e k ıs ım la ­ Ö y le eski Ö nasya bir coğrafyaya uzun ç a e n g e b e li d e r b a ş la r ı a r a s ın d a y e r a la n k u t s a l a ğ a ç ç a p ın d a k i k a lk a n ı, d ö k ü m devleti ^ ^^ P dünyasında, olduk- süre egemen olan bu ki. kanlı bir görünümündeki r ın d a t a ş ım a k u lp la r ı v a r d ır . A y a n is H a ld i t e k n iğ in d e y a ­ sıra- üzerinde taşın­ a n la ş ıl ıy o r s a v a ş a re n a s ı T a p ın a ğ ı'n d a 1 m e tr e savaş H m iğ f e r l e r d a im a b e z e m e lid ir . M iğ f e r i n ik i y a k la ş ık k a p la m a a n la ş ılır . y a n k e n a r ın d a n ç ık ıp ö n e d o ğ r u u z a n a n e j­ b u lu n a n bir içteki kulplar yardımıyla s ın d a , ç o ğ u kez s o l ko l tı m iğ f e r l e r k u lla n ılm a y a b a ş la r . K ra l y a d a k ıs m ı kalkanlara da K a lk a n la r ın ç o ğ u T a n r ı H a ld i'y e a d a k o la r a k s u n u la n k a la y lıd ır . o rta g ü ç le n d ir ilm iş r a s t la n ır . ı Ayrıca, ahşap ya da ö r g ü le r d e n , k a lk a n la r b e z e m e li, de V a r t o / K a y a lıd e - gerçek savaş kalkanları da s o r g u ç lu m iğ f e r g iy e r le r . M i ğ f e r t i p le r i IÖ bazen K a le - Urartu tanrıları v e v e y a tu n ç ta n b o m b e li ile A nzaf görülür. Bunların sahnesi b u lu n m u ş tu r . dal Berd ve A rin - Y u k a rı diğer bir örnekte Tanrı y a n ı s ır a A y a n i s v e r e 'd e , d e d in s e l b u l u n t u la r ı a r a s ın d a d ır . ezelidir. ö n d e r liğ in d e k i b ir s a v a ş a m a ç lı k u lla n ıla n k a lk a n la r T o p r a k k a le , E r- r ilm e s iy le y a p ıl ır v e t e k t i p t i r . B u lu n a n b ir ­ ö rn e k te Haldi b ir yazılıdır./ n ız c a t u n ç v e d e m ir m iğ f e r l e r b u l u n m u ş ­ b s i 'n d e b u l u n a n Ç o ğ u z a m a n m ız r a k la r la b i r l i k t e p iy a d e t u r . M iğ f e r l e r d ö k ü m y a d a t e k v e y a ik i la r ıy la b a z ıla r ı y a z ıt lıd ır . ^ ^ P U r a r t u la r ın , k u r u p y a ş a t a b i lm e l e r i ^ P s a y ıd a v e n it e li k li s i- ff v e k a n a tlı c i n l e r e n s e v ile n b e z e m e le r d ir . p ıl m ış t u n ç t a n b ir a s la n b a ş ı s ü s le r . Y ü z e ­ m ua zzam A y r ıc a F ır t ın a T a n c jş j'n ı t e m s i l e t t i ğ i s a n ı­ y i f r i z le r h a lin d e a s la n v e b o ğ a k a b a r t m a - (a h la r s a y e s in d e m ü m k ü n ü . FOTOĞRAFLAR: HANİ Fi Bİ BE? la r u z a k m e s a f e l e r e f ır l a t ıl a b i l m e k t e y d i . 107