İ Çİ NDEKİ LER T Ü R K YU R D U T ür k Oc a kla r ı Ge n e l Me rke zi Aylık Ya y m Or ga nıdır . Ya y ım la y a n T ür k Oc a k la n Bas ın, Ya yın ve Eğitim Hizme tle r i İşle tmes i S a h ib i T ü r k O c a k la n G e n e l M e r k e z i A d ın a Nur i G Ü RG Ü R K ır g ız is t a n 'd a D iğ e r P e m b e D e v r im le r e G e n e l Ya y ın M ü d ü r ü Prof. Dr. M. Ça ğa t a y ÖZDE MİR B e n z e m e y e n S iy a s i A y a k la n m a S o r u m lu Ya z ı İş le r i M ü d ü r ü Prof. Dr. Ne c m e d d in S E F E RC İOĞLU S a lic a n C İ G İ T O V ............................................................................. 7 Ya y ın K u r u lu Ya r d. Do ç . Dr. E r im a n T OP B AŞ Dr. F a hr i AT AS OY • Dr. Lüt fü Ş E H S U V AROĞLU Do ç . Dr. M. F a tih KİRİŞ ÇİOĞLU • Prof. Dr. N e v in G Ü N G Ö R E RGAN Öm e r O ZC AN • Ya r d. Do ç . Dr. S e r d a r S AĞLAM*P r o f. Dr. Öz c a n YE N İÇE Rİ Dr. S üle y m a n E RYİĞİT • Ya r d. Do ç . Dr. Ya k u p D E LİÖM E RO ĞL U Ya r d. Do ç . Dr. Yu n u s K O Ç • Yüc e l H AC AL OĞL U A k a d e m ik D a n ış m a n ve H a k e m K u r u lu P rof. Dr. Ali G Ü L E R (İzze t Ba ys a l Ü.) P r of. Dr. Ali O s m a n G Ü N D O Ğ A N (Mu ğla Ü.) P r of. Dr. B a h a d e d d in YE DİYILDIZ (ET Ü Ü.) .. Prof. Dr. Ba y r a m KODAM AN (S üle y m a n De m ir e ! Ü.) P r of. Dr. Du r s u n YILDIRIM (Ha c e tte pe Ü.) Prof. Dr. E. S e m ih YALÇIN (Ga zi Ü.) .. P r of. Dr. F e yzulla h E RO G LU (P a m ukka le Ü.) P r of. Dr. İs ma il YAKIT (S .D.Ü.) Prof. Dr. Le y la . KARAH AN (Ga zi Ü.) P r of. Dr. M. C ih a t Ö Z Ö N D E R (Ha c e tte pe Ü.) Prof. Dr. Me h m e t Ş A H İN G O Z (Ga zi Ü.) Prof. Dr. Mus t a fa E RK AL (İs ta nbul Ü,) Do ç . Dr. Ne c a ti DE MİR (C u m h u r iy e t Ü.) Prof. Dr. S a lim C Ö H Ç E (İn ö n ü Ü.) Prof. Dr. Şe r if AKT AŞ (Ga zi Ü.). P r of. Dr. Ülke r AKKUT AY (Ga zi Ü.) Bür o . Ya ş a r G İRG İN T ü r k Yu r d u D e r g is i İ s t a n b u l S a t ış N o k t a la n Kita be vi Ça t a lç e ş m e Sk. Nu: 5 2 / A C a ğa lo ğlu / İST ANBUL Tel: (0 3 1 2 ) 5 1 2 4 3 2 8 Ma r m a r a Ünive r s ite s i İla hiya t Fakülte s i Vakfı Ya yıne vi Ma h ir Iz C a d . Nu: 2 Ba ğla r ba s ı- Us küda r / İST ANBUL Tel: (0 2 1 6 ) 6 5 1 15 0 5 - 0 6 Ab o n e Üc re ti 'T ür k Oc a k la n Ba s ın, Ya yın ve E ğit im Hizme tle r i İşle tme s i T ür k Yur du 2 5 7 3 1 1 n u m a r a lı po s ta çe ki" h e s a bına , y ur t İçi ve y ur t dış ı ha va le le r için de T .C. Zir a a t Ba nka s ı Ne c a tibe y- ANKARA ş ube s i 65 65 4 6 3 - 5 0 0 1 n um a r a lı o a n k a he s a b ın a ya tınla r a k, RK. 4 2 9 Ye niş e nir - ANKARA a dr e s ine bilgi verilir. Yıllık Fe rdî Ab o n e : 5 0 YT L Yıllık Ku r u m ve Kur uluş Abone s i: 1 0 0 YT L. Yu r t d ış ı A b o n e Av r up a ülke le r i için: 1 0 0 Eur o / Diğe r ülke le r için: 1 0 0 Dola r Ya y ın la na n y a zıla nn m uhte va s ına a it s o r um lu luk y a za r la nna aittir. Ya y ın la na c a k yazıİar üze r inde y a za r d a n m üs a a d e a lına r a k ge re kli d üze ltme le r ya pıla bilir . Gön d e r ile n ya zılar y a yınla ns ın y a y ın la n m a s ın ia de e dilme z. T ü r k O c a k la n Me r k e z Yö n e t im K u r u lu Nuri G U R G U R Ba ş ka n : P ro f. D r. O r h a n A R S L A N Ba ş ka n Ya r dımc ıs ı : Y ü c e l H A C A L O Ğ L U Ge n e l Se kr e te r : G a lip T A M U R Ge ne İ Mu h a s ip : K e r im U N A L Ğe n e l Se kr e te r Yr d. : D r . B ü le n t A K S O Y Ge n e l Se kr e te r Yr d. Ç a ö a la y : P ro f. D r. M . : P r o f . D r . Is a Ö Z K A N : D r. E m r a h : D r. M e h m e t K A R A B A Y : D r . H a ş a n A li K A R A S A R K a p a k - M iz a m p a J Re p r o t o n Tel: (0 3 1 2 ) 3 8 4 7 8 5 1 . G ö k ç e ç iç e k - B ir H u n M a s a lı H a ş a n K A Y IH A N ............................................................................. 2 0 T ür k is t a n İ z le n im le r i: K ır g ız is t a n A b d ü lk a d ir İ L G E N .......................................................................... 27 M u h a c e r e t B a s ın ın d a n B ir Ö r n e k : Ya ş T ür k is t a n Ö m e r Ö Z C A N .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 37 Re ş a t G e n ç İle T ü r k iy e n in T ür k D ü n y a s ı P o lit ik a la r ın a Ge n e l B ir B a k ış F a t m a Ö Z K A N . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 4 4 B ir S e v d a M a s a lı : Kır g ız is t a n N e r g is B İ R A Y . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 4 9 İ n g iliz Be lg e le r in d e S a d r i M a k s u d i Ar s a l A . M e r t h a n D Ü N D A R . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 5 4 Ru s T a r ih i K a y n a k la r ın d a K ır g ız la r ın E t n ik A d la n d ır ılış ı D ö ö lö t b e k S A P A R A L İ Y E V . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 60 "N e c e O ld u ğ u B e lli O lm a y a n B ir M e s a j" Ve li S a v a ş Y E L O K Ya v u z K A R T A L L 1 0 Ğ L U . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . . .. .. .. .. .. .. .. .. . 6 4 B e n B ir T ü r k A y d ın ıy ım M e h m e t Ö N A L . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 67 Ön c e T ür k ç e Öğ r e t im i N e c a t i D E M İ R . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 68 K it a p T a n ım ı. . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. . 69 H a b e r le r . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 73 Ç iz g ile r / Se r d a r S A Ğ L A M . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. 79 Ö Z D E M İR Ş E N E L D e n e t le m e K u r u lu Ba ş ka n Ra po r t ör Üye M e h m e t Ş İ Ş M A N ............................................................. ............... 12 B a k û G ü n le r i Ya z ış m a Ad r e s i P K. 4 2 9 r e niş e hir - ANKARA e l- me k: t ur kim r du@ tur ky ur d u.c o m .tr tur ko c a kla n@ t ur k y ur du.c o m .t r T ür k Oc a k la n el- mek: t ur koc a gi@tur koc a gi.or g.tr T ür k Oc a k la n We b sitesi: www.tur koc a gi.or g.tr Uye İ m a jla D e r ç e ğ in D a n s ı v e Or t a A s y a d a B ir Ç o lp a n Y ıld ız ı U ğ u r Ü N A L . .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. .. -..... 4 0 İd a r e Ye r i Se ze nle r S o k a ğı 4 / 1 2 Sıhhiye - ANKARA Tel- Belgegeçer: (0 3 1 2 ) 2 2 9 6 9 7 4 Uye Uye Uye Uye T e c dit- i İm a n Za r u r e t i Nuri G Ü RG Ü R P r o f . D r , C e la l E R ; Taner ÇİFTÇt : E fe n d i B A R U T Ç U 7 . De vr e , ciit 2 5 (5 7) S a y ı: 2 1 5 (5 7 6 ) 9 4 . Yıl Ba s kı E V RE N YAY. A.Ş . Tel: ( 0 3 1 2 ) 4 8 4 0 5 0 5 Ka p a k r e s mi Or t a As y a 'd a n Es intile r (T İKA, 2 0 0 3 ) k it a b ın d a n alınmış tır . Tür k is t a n K ir İzl e n im l e r !: g iz îs t a n Abdulka dir ÎLGEN* “A lt ın a y , Ç o lp o n , E r b o l v e S a r n b e r E c e ’y le g e ç i r d i ğ i m i z g ü z e l g ü n l e r in a n ıs ın a . ” d iy o r . Ve b iz im iç in ö n c e d e n h a z ır la n m ış e ve g id iy o ­ r u z. iş t e b iz im K ır g ız is ta n m a c e r a m ız , b ir s o n b a h a r m e v s im in d e b ö y le b a ş la d ı. 9 9 9 y ılın ın E k im a y ın d a ç o lu k ç o c u k K ır g ız is ­ O rta Asya; Yapay O la ra k O luşturulan t a n ’a , ü lk e n in g ü n e y b ö lg e s in d e F e r g a n a Vadi- Ulus D evletler s i’n in K ır g ız is t a n baş­ la n g ıc ı s a ­ o la r a k y ıla n Ce la- u lu s - d e v le t in lâ b a d ’a , y ılla r ­ ilk n ü v e s i, 1917 ca Rus ö z le m in i b ilin e n De vr i- ç e k t iğ im iz k u t ­ m i’n d e n s o n r a , lu b ir a m a ç iç in 19 2 4 y o la ç ık ıy o r u z . R u s la r t a r a fın ­ Daha hava dan B iş k e k y ılın d a o lu ş t u r u l­ m u ş t u r 1. S a d e ­ lim a n ın a ce in e r in m e z b a ş ­ K ır g ız is t a n s u k ûtu - d e ğ il, b ö lg e d e h a y a lle r ... D e r ­ o lu ş t u r u la n d i­ ke n ğe r b ü tü n de v­ la y a n daha g ü­ n e y d e k i, M a k e ­ le t ç ik le r in d o n y a lI B ü y ü k a y n ı d ön e m d e , İs k e n d e r ’in d o ­ a s ır la r c a ğ u s e fe r in e g ü ­ ze r g âh de T ür ­ k is t a n h a lk ı v e K ır g ızis ta n ’d a B a y r a m n a m a z ı, 2003 b ö lg e s i o la r a k o la n , b ü y ü k T ür k h ü k ü m d a r ı B a b u r ’u n ik a m e t e t tiğ i, o r a ­ b ilin e n b ir b ir liğ in p a r ç a la n m a s ı a m a c ıy la k u r u ld u ­ d a n d a H in d is t a n ’a u z a n d ığ ı O ş ş e h r i. O r a d a n te k r a r ğ u n u b iliy o r u z . B u y a p ıla n m a , h e r n e k a d a r g ün e y e k u z e y e , C e la lâ b a d ’a , k a r a y o lu y la s a a tle r s ü r e n m e ­ in d ik ç e , y a n i R u s n ü fu z s a h a s ın d a n u z a k lığ ı n is p e ­ ş a k k a t li b ir y o lc u lu k . H a v a k a r a r m a y a y ü z t u t a r k e n t in d e e t k i v e g ü c ü n ü y it ir m iş g ö r ü n s e b ile , e s k i y a ­ ş e h r in b a n liy ö le r in e u la ş ıy o r u z . A lış ık o lm a d ığ ım ız p ıy ı b ü y ü k ö lç ü d e t a h r ip e t t iğ i k o la y c a fa r k e d ile b i­ s o ğ u k , g a r ip b ir m im a r î. F a k ü lte y e v a r d ığ ım ız d a b i­ liy o r . B u r a d a b ir m e s e le n in a lt ın ı ç iz m e k g e r e k ir . z i d e k a n v e k ilim iz , a z iz d o s t M u h it t in H o c a k a r ş ılı­ G e r e k Ç a r lık g e r e k s e S o v y e t R u s y a ’s ı h iç b ir z a m a n y o r . H e r z a m a n k i u m u r s a m a z g ö r ü n ü ş ü y le , (a s lın d a A v r u p a b e n z e r i b ir k o lo n i s iy a s e t i iz le m e m iş t ir . B ö l­ k e n d is i t a m te r s i b ir m iz a c a s a h ip t ir ) h o ş g e ld in iz g e n in e k o n o m ik v e s iy a s î k a d e r im t a y in e d e n a s ıl Türk Yurdu'*^Temmuz 2005 fa k t ö r , h a n e d a n y a d a s iy a s î r e jim le r d e n ziy a d e c o ğ ­ le r i T a r k a n ’ın Ş ık ıd ım - Ş ık ıd ım ş a r k ıs ın ı b o z u k b ir r a fy a o ld u ğ u iç in a k s in i b e k le m e k d e m ü m k ü n d e ­ T ür k ç e y le s öy le m e y e ç a lış ıy o r la r . T ür k iy e ’d e ö r ­ ğ ild ir . F a k a t b u n u n y a n ı s ır a R u s s iy a s e t in i, ö z e llik ­ n e k le r in i g ö r d ü ğ ü m ü z v e n e k e n t li n e d e k ö y lü d iy e ­ le d e S t a lin d e v r i u y g u la m a la r ın ı ö n c e k ile r d e n a y ı­ b ile c e ğ im iz v a r o ş la n n a r a b e s k k ü lt ü r ü n e b e n z e r r a n ç o k ö n e m li fa r k lılık la r v a r d ır . d a v r a n ış v e t ü k e t im k a lıp la n n m k a t b e k a t ç e liş k ili ör n e k le r i; a s lî k ü lt ü r ü n k o r u y u c u z ır h ın d a n m a h ­ U n u ttu ru lan Tarih; Sovyetlerin r u m , h e r t ü r lü d ış e t k iy e a ç ık , b ir e s k i z a m a n he yu- M illiy e tle r P o litik a sı ve Yerel D iller lâ s ı g ib i b o z k ır ın b u s a f ç o c u k la r ın ı y u t m a k iç in Ç a r lık R u s y a ’s ı y e r in i S o v y e t Ru s y a ’s m a te r k e t­ â d e t a h e r k öş e y e s in m iş , b e k liy o r g ib id ir . t ik t e n s o n r a , B o lş e v ik le r in v e ö z e llik le d e S t a lin ’in K ü lt ü r e a it h e r ş e y i fe o d a l d ö n e m in r e jim ale yh- u y g u la m a y a k o y d u ğ u e n e t k ili p o lit ik a la r d a n b ir i, t a n a r k a ik b ir u z a n t ıs ı o la r a k g ö r e n s o n d e r e c e ilk e l T ü r k is t a n v e T ü r k is t a n h a lk la r ı b ir liğ in i p a r ç a la m a v e k a b a b ir r e jim in b a s k ıc ı u y g u la m a la r ı, a h e n g in i y ö n ü n d e a t ıla n a d ım la r o lm u ş t u r . B u u y g u la m a n ın k e n d i iç d in a m ik le r in d e n a la r a k ç o k lu k iç in d e b ir li­ k ö k le r in i ilk d e fa Ç u v a ş ç a lü g a t i h a z ır la y a n K a za n ğ i b a ş a n y la m e z c e tm iş b ir k ü lt ü r ü h o y r a t ç a t ır p a n ­ D in le r A k a d e m is i p r o fe s ö r ü , O r t o d o k s m is y o n e r i la m ış . R u s r o m a n ın d a g ö r d ü ğ ü m ü z a ş ın lık la r b u r a ­ N ik o la s İL M İN S K Y’y e k a d a r d a y a n d ır m a k m ü m k ü n d a d a k e n d in i g ös te r iy o r . B iz im T a n z im a t ’t a n b u g ü ­ o ls a b ile , b ü t ü n b ir b ö lg e y i iç in e a la n k a p s a m lı ve n e g e ç ir d iğ im iz is t ih a le n in , b ilh a s s a T a n p ın a r ’ın s is t e m li p o lit ik a la r S t a lin t a r a fın d a n u y g u la m a y a e s e r le r in d e y a n s ıt t ığ ı e s k i v e y e n i a r a s ın d a k i ik ile ­ k o n u lm u ş t u r . B u r a d a b ü y ü k T ü r k ç ü İs m a il GASP I- m in in Ru s y a ’d a k i y a n s ım a la n , ik ile m d e n d a h a d a R A L I’m n (1851- 1914) b ir lik ” pa ­ öte d e , ç o k d a h a d e r in b ir ç e liş k ile r y u m a ğ ın ı b a n n- r o la s ıy la b ü t ü n T ü r k lü k , h a t t a b ir y ö n ü y le İs lâ m lık d ın y o r . B u n u n k o m ü n iz m d e n k a y n a k la n d ığ ım d ü ­ s a h a s ın ı iç in e a la n fa a liy e t le r in in b ö lg e v e b ö lg e a y­ ş ü n m ü y o r u m . S a n a y ile ş m iş b a t ı t o p lu m u n u n k e n d i d ın la n ü z e r in d e y a p t ığ ı b ü y ü k e t k in in a k a m e te u ğ­ iç ç e liş k is in d e n k a y n a k la n a n b ir s ü r e c in ü r ü n ü o la n r a m a s ı d a h e s a b a k a t ılır s a , S o v y e t u y g u la m a la r ın ın k o m ü n iz m in R u s y a u y g u la m a s ı, b a t ıd a o ld u ğ u g ib i T ü r k is t a n ü z e r in d e k i t a h r ib a t ı d a h a iy i a n la ş ılır . s a d e c e s ın ıflı t o p lu m y a p ış m a o la n is y a n ı d e ğ il, a y n ı “D ild e , f i k ir d e , i ş t e G a s p ır a lı’n ın fa a liy e t le r i B a h ç e s a r a y ’d a n , İs t a n b u l z a m a n d a R u s m o d e r n le ş m e s i v e R u s e m p e r y a liz m i­ v e K a ş g a r ’a T ür k ç e k o n u ş a n b ü t ü n T ür k d illi h a lk la ­ n in z e c r î b ir a r a c ı o la r a k g ö r ü lm ü ş v e u y g u la n m ış ­ r ın a n la y a b ile c e ğ i T e r c ü m a n G a ze te s i’n in y a y ım ve t ır . S o n d e r e c e k a b a - s a b a v e h o y r a t ç a d iy e b ile c e ğ i­ d a ğ ıt ım ıy la s ın ır lı d e ğ ild i. O a y n ı z a m a n d a , M ü s lü ­ m iz b u u y g u la m a la r ın m e r k e z î A s y a ’d a k i e t k ile r i, m a n b u r ju v a z in in d e s t e ğ in i d e y a n m a a la r a k , b ö lg e ­ s a d e c e e t n ik v e d in î fa r k lılık la n d e r in le ş t ir m e k le d e us ûl- u c e d it üz e r e e ğ it im v e r e n b e ş b in o k u lu n d a k a lm a m ış , a y n ı e t n ik v e d in î c e m a a te m e n s u p b ir e y ­ a ç ılm a s ın a ö n c ü lü k e t m iş t i2. K e n d is i d e b ir K ın m le r i b ölg e le r e g ör e a y n ş t ır a r a k fa r k lı k o m p a r t ım a n ­ T ü r k ü o la n llb e r H o c a ’n ın d e y im iy le , ş a y e t b u s ür e ç la r a u s t a c a y e r le ş t ir m iş t ir . B u n a b ir d e g e le n e k s e l k e s in tiy e u ğ r a m ış o lm a s a y d ı; b u o k u lla r d a n y e tiş e ­ o la n la R u s m o d e r n le ş m e s in in b ö lg e d e k i ö lç ü s ü z e t­ c e k a y d ın la r , ö r n e ğ i k e n d is i g ib i o la n (b u n it e le n d ir ­ k ile r i ilâ v e o lu n c a , k a r ş ım ız a ilk b a k ış t a a n la ş ılm a s ı m e b a n a a it t ir ) ç o k y ö n lü b ir m ü n e v v e r k it le n in ye ­ s o n d e r e c e g ü ç , m ü b a lâ ğ a lı g a r ip lik ö r n e k le r iy le le ­ t iş m e s in e ö n a y a k o la c a k t ı. M a a le s e f b u s ür e ç ko ­ b a le p b ir k a r n a v a l g ö r ü n t ü s ü ç ık ıv e r iy o r . m ü n is t le r in m o n o lo t ik u y g u la m a la n y la ta s fiy e e d il­ Ş a r k a d o ğ r u g it t ik ç e z a m a n ın a k ış ı y a v a ş la r . B e n b u n u K ır g ız is t a n ’d a y a ş a d ım . B o z k ır t o p r a ğ ın ın m iş t ir . B u g ü n ü n T ü r k is t a n c o ğr a fy a s ı, k a t m a n la r ı a r a ­ u z u n g e c e le r in d e , in s a n ın y a k ın d o s t u k it a p la r d ır . s ın d a e n a r k a ik o la n d a n e n u ç m o d e m ör n e k le r in B e n C e n g iz AYT MAT OV’u n r o m a n la r ın ı, z a m a n ın s e r g ile n d iğ i t u h a f b ir iliş k ile r a ğ ım b a n n d ın y o r gö­ b ir t ü r lü g e ç m e k b ilm e d iğ i K ır g ız is t a n 'ın b u u z u n r ü n t ü s ü v e r m e k te d ir . Yü z y ılla r ö n c e s in in g e le n e k ­ k ış g e c e le r in d e o k u d u m . S ıy m ık B E Ş İK E V ’in Mar- s e l k ıy a fe t le r i iç in d e R o c k m ü z iğ i d in le y e n Özb e k h a b a t t ü r k ü s ü n d e s e v g iliy e h it a p e d e r k e n g e n ç le r in e b o lu p m odem g ö r ü n ü m lü R u s k ız la n e ş lik e d e r k e n , g ö ç e b e lik t e n h e n ü z k u r t u la n K ır g ız g e n ç­ ç a lk ıs a n / A k k e m i b o lu p “I s s ı k K ö l s ü z e y in ” ş e k lin d e h â lâ k u la k la r ım d a y a n k ıla n a n y ır la n m c o ş k u v e b i­ Türk Yurtm'*’^Temmuz 2005 r a z d a h ü z ü n le d in le d im . Ye d ig e y ’in u ç s u z b u c a k s ız B a z ı g e c e le r y a k ın k o m ş u m u z u n k ız ı A lt m a y o n u b ı­ K a za k b o z k ır la r ın d a B a y K o n u r ü s s ü n e s ü r e n fır t ı­ r a k m a z , k e n d ile r in d e k a lm a s ı iç in ıs r a r e d e r d i. Kıra- n a lı y o lc u lu ğ u n d a k i M a n k u r t e fs a n e s in i, T o p r a k m a z d ık o n la r ı. Ya k ın k o m ş u m u z S a n ıb e r E c e ’n in o A n a ’n ın k a h r a m a n la r ın ı h e p o r a d a t a m d ım . A lt k a t ­ z a m a n K ır g ız is ta n b a ş b a k a n ı o la n K u r m a n b e k BA- t a k i k o m ş u m u z M u h a m m e d B e y in k ız ı G ü lc e m a l b a ­ K IYE V ’in k u z e n i o ld u ğ u n u ç o k s o n r a ö ğ r e n d ik . K e n ­ z ı g e c e le r p iy a n o d a Ç a lık u ş u film in in m e lo d is in i ç a ­ d is in in k ü ç ü k b ir d ü k k â n ı v a r d ı. T e d a v i m a s r a fla r ı­ la r , b iz le r i ç o k u z a k la r a , m e m le k e te g ö t ü r ü r d ü . B ü ­ n a y e te c e k p a r a la n o lm a d ığ ı v e b u n u b a ş k a la r ın a t ü n b u n la r d a n s o n r a t e k r a r m e k te b e , s o k a ğ a , k a p ı s ö y le m e y i k e n d ile r in e y a k ış t ır a m a d ık la n iç in , k ız la ­ k o m ş u la r ım ız la a t s ır t ın d a K ır g ız y a y la la r ın a ç ık a r ­ r ın ı te d a v i e t tir e m e y e n b u in s a n la r , b iz le r i a ğ ır la m a d ık . H e p s in d e H a z a r ’ın d o ğ u y a k a s ın d a k a lm ış a m c a k o n u s u n d a o lm a d ık t it iz lik v e c ö m e r t lik ö r n e k le r i ç o c u k la r ım ız ın g e r ç e k ç e h r e s in i a r a d ım . M u h a k k a k g ö s t e r ir le r d i. k i, im k â n la r ın ın ü s t ü n d e m is a fir p e r v e r d ile r . B iz i g ö­ rünc e “H e p im iz T ü r k a t a n m b a l a la r ıy ı z , "d iy e r e k y a ­ B u g ü n b ö lg e in s a n ı n e G a z i M u h a m m e d Za hirüd d in B a b u r ’u n B a b u m a m e ’s in d e k i, n e ü n lü g e zg in İb ­ k ın lık k u r m a y a r a h im Abdur r e - ç a lış ıy o r v e b i­ ş id ’in ze s e m p a t ik g ö ­ n a m e s in d e k i, r ü n m e k is t iy o r ­ ne la r d ı. H e p s i y e ­ A V C IO Ğ L U ’ m e k te n nun s onra s e y a h a t­ de Do ğa n b ir a z da m u t la k a ama s a fd ila n e b ir b i­ m u t la k a s o fr a ç im d e ö y k ü n e ­ duas ı e d iy o r , r e k ta s v ir e t tiğ i g e ç m iş b ü y ü k ­ v e ile r id e T ür k i­ le r in e v e t a b iî y e ’y e m odel b u a r a d a L e n in o la c a k d e d iğ i ve S t a lin ’e d e d u r u m d a d ır . h a y ır d u a la r d a C o ğ r a fy a n ın t a ­ b u lu n u y o r la r d ı. b iî o la r a k ik iy e B iz im h â l, t a v ır a y ır d ığ ı ve z is t a n 'ın g ün e y k ıy a fe t le r i­ m iz in k e n d ile ­ O ş Ş e h r in d e p a za r y e r in d e n b ir g ö r ü n ü m , 2003 K ır g ı­ b ö lg e s i Öz b e k ­ le r le K ır g ız la r ın r in e g ör e d a h a m e d e n î v e ile r i (k e n d i d e y im le r iy le c iv iliz e ) o ld u ğ u iç iç e y a ş a d ığ ı F e r g a n a V a d is i’n in b a ş la n g ıc ım te ş k il d ü ş ü n c e s in in k e n d ile r in d e y a p t ığ ı b a s k ıy ı g id e r m e k e d e r . K uze y d e T a la ş , Is s ık K ö l v e N a n n b ö lg e le r i y ü k ­ iç in , b ir a z ö n c e h e p im iz a y n ı a t a n m ç o c u k la r ıy ız d i­ s e k p lâ t o la n n b u lu n d u ğ u s te p b ö lg e s id ir v e Öz b e k y e n K ır g ız a n id e n d e ğiş iy o r ; e s k i R u s d ö n e m in e n ü fu s u y o k d e n e c e k k a d a r a zd ır . B iz im b u lu n d u ğ u ­ g ö n d e r m e d e b u lu n a r a k , b iz (R u s y a ) a s lın d a T ür k i­ m u z b ölg e , S o v y e t d ö n e m in d e ş e h ir n ü fu s u n u n e k s e ­ y e ’d e n d a h a ile r iy d ik a m a ... r iy e t in i R u s v e Öz b e k le r in o lu ş t u r d u ğ u g ün e y bölge - ş e k lin d e u z a y ıp g id e n s iy d i. D iğ e r b ü t ü n T ür k C u m h u r iy e tle r i’n d e o ld u ğ u n u t u k la r a t m a y a b a ş lıy o r d u . K ır g ız is ta n ’a v a r m a m ız ın ü z e r in d e n g ün le r v e g ib i, K ır g ız is ta n ’d a d a b a ş k e n t in d e m o g r a fik y a p ıs ı a y la r g e ç tik ç e , h a y a t m b a z ı z a r u r e tle r i b iz im le o n la ­ R u s la r ın ç o ğ u n lu ğ u o lu ş t u r d u ğ u b ir y a p ıy a g ör e y e n i­ r ı b ir b ir im iz e d a h a d a y a la n la ş t ır d ı, iş t e a n c a k o za ­ d e n d ü z e n le n m iş t i. Za te n ş e h r in Ru s y a d ö n e m in d e k i m a n d a n s o nra ş e n ş a kra k g ör ün tün ün ardm daM s e­ a d ı d a H o k a n d H a n lığ ı’n a s o n v e r e r e k b ö lg e y i is t ilâ fa le t v e d r a m la r ı a n la r o ld u k . Ş e k e r s iz ç a y a e km e k e d e n ü n lü R u s G e n e r a l F ir u n z e ’n in a d ım ta ş ıy o r d u . b a n a r a k s a b a h k a h v a lt ıs ı y a p t ık la r ın ı a n a o k ıiu n a B u h â liy le b a ş k e n t B iş k e k s o n d e r e c e k o z m o p o lit v e g id e n k ız ım ın d e ğ iş e n a lış k a n lık la r ın d a n öğr e n d im . d e je n e r e b ir g ö r ü n t ü s e r g ile r . Türk lırdu^^Temmuz2005 B ö lg e c iliğ in b iz d e g ö r ü n e n d e n d a h a fa r k lı v e b e ­ y a k ın z a m a n la r a k a d a r g ö ç e b e lik le r in d e n h iç b ir ş e y lir le y ic i b ir r o l ü s t le n d iğ i b u c o ğ r a fy a d a k i iliş k ile r k a y b e t m e y e n , b u g ü n b ile y e r y e r b u h a y a tı s ü r d ü r e n a ğ ı b ir a z d a h a y a k ın d a n ve d ik k a t le iz le n ir s e , b u n u n in s a n la r ın d u r u m u d a , b u n u n y a lın ve s a d e te z a h ü ­ h iç d e s e b e p s iz o lm a d ığ ı a n la ş ılır . M e s e lâ g ün e y d e ­ r ü n d e n b a ş k a b ir ş e y d e ğ ild ir . Z a m a n iç in d e b u n u n k i O ş , Öz g e n (Öz - k e n tte n g e lm iş o lm a lı) v e Ce la lâ- d e ğ iş e c e ğ in i t a h m in e t m e k z o r d e ğ il. Ke n te in e n in ­ b a d o b la s t la n n ın Ö z b e k is t a n ’ın d o ğ u s u n d a k i Andi- s a n , d a h a k a r m a ş ık v e in c e lik is te y e n iliş k ile r a ğ ın ın c a n ’a b e n z e r liğ i, A n d ic a n ’ın b ir Ö z b e k k e n t i o la n Se- z o r la m a s ıy la b ir lik t e , b ir ö n c e k i n e s lin d o ğ r u la r ın ı m e r k a n t ’a b e n z e r liğ in d e n d a h a fa z la ik e n , a y n ı ş e ­ t e r k e tm e y e b a ş lıy o r . B u d e ğ iş im g ö z d e n k a ç m ıy o r . k ild e a d ı g e ç e n g ü n e y b ö lg e s i ş e h ir le r i d e k u ze y d e ­ B iz im fa r k e t t iğ im iz i K ır g ız la r d a fa r k e d iy o r v e b u k i B iş k e k g ib i ş e h ir le r d e n ziy a d e A n d ic a n k ü lt ü r ü n e fa r k e d iş le b e r a b e r k e n d ile r i iç in b a ş k a h ir p r o b le ­ d a h a y a k ın d ır la r . A y n ı ç a r p ık d u r u m u K a z a k is ta n ’ın m i, k e n t li o la n la r iç in d e e r im e , k im lik le r in i k a y b e t­ Ç im k e n t b ö lg e s in d e g ö r m e k m ü m k ü n d ü r . B u r a d a m e k o r k u s u n u y a ş ıy o r la r . B u r a d a k u lla n ıla n Kır g ız d a Ö z b e k n ü fu s K a z a k la r d a n d a h a b a s k ın d ır . B u d u ­ ş iv e s i d e p e k t a b iî d iğ e r a la n la r d a <ıld ıığ u g ib i Öz b e k r u m t a b iî v e k ü lt ü r e l s ın ır la r ın b ile r e k b o z u lm a k is ­ le h ç e s in d e n e t k ile n m iş ve e tk ile n m e y e d e d e v a m te n m e s i, p a r ç a la n m a s ın d a n k a y n a k la n ıy o r . e d iy o r Ye n i d ö n e m le b ir lik t e in ş a e d ilm e k is te n e n m illî B ö lg e d e k i fa r k lı d iy a le k t le r in m illî b ir d il im iş g i­ k im lik t a n ım la m a la r ı, iş te t a m d a b u n o k t a d a y e n i b i d a y a tılm a s ı, a lt k ü lt ü r d e n , y a n i k a b ile v e k lâ n a y n ş m a v e n ifa k t o h u m la r ım k a ç ın ılm a z o la r a k b e ­ k ü lt ü r ü n d e n b ir ü s t k ü lt ü r e , m ille t o r g a n iz a s y o n u n a r a b e r in d e g e t ir iy o r . Ü z e r in d e y a ş a n ıla n c o ğr a fy a y la g e ç ilm e s in i e n g e lle m iş tir . H e r e t n o s n n k ö k e n o la ­ e s k iy e y a p ıla n a t ıfla r ın üs t- üs te k e s iş m e s i v e b ir p o ­ r a k b ir k a y n a ş m a n ın iir iiııü k a b u l e d ild iğ i S o v y e t t a d a e r im e s i ü z e r in e k u r u lu m illiy e t le r s iy a s e ti, u y g u la m a s ın d a , b ir h a lk ın s ü r e k liliğ in i s a ğ la y a n ş e y m e v c u t y a p ın m r e d d i a n la m ın a g e ld iğ i iç in ç a tış m a d ild i. Za te n S t a lin d e d ili h ir ü s t y a p ı o la r a k d e ğ il, a lt d a k a ç ın ılm a z o lu y o r . O ş v e Öz g e n ’d e d o k s a n lı y ıl­ y a p ı o la r a k g ö r m ü ş t ü r . F r a n s ız s is t e m in d e k i g ib i s i­ la r d a K ır g ız v e Ö z b e k le r a r a s ın d a y a ş a n a n k a n lı y a s a l b ir s özle ş m e y e g ör e d e ğ il, M a r k s is t b ir e k s e n ­ o la y la r h a fız a la r d a k i c a n lılığ ım h â lâ k o r u y o r . B u g ün d e ilk e l t o p lu lu k a ş a m a s ı o la n k a b ile d e n k a p it a lis t K ır g ız iç in ö t e k i R u s y a d a b a ş k a s ı d e ğ il, Özbe kle r - a ş a m a o la n b ir p a z a r , y a n i to p r a k ile ta n ım la n a n d ir ; a y n ı ş e y K ır g ız la r a k a r ş ı Ö z b e k le r iç in d e g e çe r ­ u lu s a v e n ih a y e t h e r k e s in a y n ı p o t a d a e r it ild iğ i S o v­ li. K ır g ız la r ın k e n d i a r a s ın d a k i iliş k id e d e b ölg e c ili­ y e t in s a n ın a g e ç ild iğ i n ih a î y a p ıy a g ör e d iz a y n e d il­ ğ in d e r in e t k ile r i g ö r ü n ü y o r . Öz b e k le r e k a r ş ı h a k a ­ m iş b ir m a n t a lit e n in ü r ü n ü o la n m illiy e t le r s iy a s e ­ r e t b a ğ la m ın d a k u lla n ıla n s a r t t a b ir i, k u z e y d e k i Kır- t in d e a n a h t a r r o l d ile v e r ilm iş ti'*. Hir y a n d a k e n d ile ­ g ız la r t a r a fın d a n g ü n e y d e k i K ır g ız la r iç in k u lla n ılı­ r i o lm a k iç in s ık ı s ık ıy a s a r ıld ık la r ı fa r k lı d iy a le k tle ­ y o r . H â lb u k i s a r t d e y im i y e r le ş ik o lm a y a n la r ın ye r­ r i k o r u m a h a s s a s iy e t i, d iğ e r y a n d a , o / .e llild e k e n tli le ş ik v e k e n t li o la n la r iç in k u lla n d ık la r ı v e b izd e k i v e k ü lt ü r lü o ld u k la r ın ı g ö s t e r m e k iç in k e n d ile r in i k a r ş ılığ ı b e z ir g a n o la n b ir k e lim e d ir . Ib n H a ld u n ’u n k o n u ş m a y a m e c b u r h is s e l t ik le r i R u s ç a a r a s ın d a k i b ile M u k a d d im e ’s in d e 3 ih t iy a t la y a k la ş t ığ ı b ir me s ­ g id ip g e liş le r , a n a d ille r im le R u s ç a le h in e b ir d e je ­ le k d a lı o la r a k g ö r ü le n t ic a r i fa a liy e t le r in d ilin iz e n e r a s y o n u d a b e r a b e r in d e g e t ir m iş t ir , (,’o g u y e r de a la - ve r e d a la v e r e ş e k lin d e g ir e n m a n a s ıy la , b u r a d a ­ ö z e llik le K ır g ız v e Öz b e k y a d a T ür k d illi b a ş k a b ir i, k i a n la m ı a r a s ın d a m a h iy e t o la r a k c id d î b ir fa r k o l­ k e n d is i iç in ö t e k i o la n la k o n u ş u r k e n m u h a k k a k b ir m a y ış ın a ş a ş ır m a m a k lâ z ım . Za te n K ır g ız la r ın s art s u r e tt e R u s ç a ile k o n u ş m a y a ilıııa g ös t e r ir . Ililiın d i­ t a b ir iy le Ö z b e k le r a r a s ın d a k u r d u k la r ı iliş k i d e aynı li z a te n R u s ç a d ır . B u g ü n b ile K ır g ız is ta n 'd a Kııgız- a n la m d a d ır : Ya n i d a la v e r e c i, d ü z e n b a z d e m e k is ti­ c a d a n s o n r a ik in c i r e s m i ilil Ru s ç a d ır , y o r la r . B u d u r u m , a s lın d a t a m a m e n s o s y o lo jik b ir R u s la r ın is k â n p o lit ik a la r ın d a d a ç o k m i/ , d a v ­ v a k ıa d a n ib a r e t t ir . D a ğ d a g öç e b e o la r a k y a ş a ja n r a n d ık la r ı a n la ş ılıy o r . Koy ve k ııs a l d ış ın d a k i b ü t ü n b ü t ü n t o p lu lu k la r , ö r n e k le r in i D e d e K o r k u t hika y e ­ y e r le ş im b ir im le r in d e k i d e m o g r a fik y a p ı ö z e llik le le r in d e d e s ık lık la g ö r e b ile c e ğ im iz b ü t ü n ç o b a n la r h e te r o je n o la r a k d ü z e n le n m iş b ir g o r u u iü s e r g ili­ d a a y n ı d ü z , b a s it v e s a d e in s a n la r d e ğ il m id ir ? îşte , y o r . B u im p a r a t o r lu k c o ğ r a fy a s ın ın lif le n m e n y a pı Türk Temmuz 2005 s ı, k o n u ş m a v e y a z ı d ilin in is te r is te m e z R u s ç a o l­ T ür k d illile r a r a s ın d a k i d il fa r k lılık la r ı ö n e ç ık a r t ıla ­ m a s ın ı z a r u r e t h â lin e g e t ir m iş . K a z a n ’ın iş g a l e d il­ r a k b e lir li m illiy e t le r g e liş t ir ild i. B a ş k a ü lk e le r d e m e s iy le b ir lik t e d iğ e r T ür k d illi t o p lu lu k la r a g ör e S S C B ’y e k ö p r ü b a ş ı o la b ile c e k e t n ik g r u p la r ka y n- R u s y a ile ç o k d a h a e r k e n d iy e b ile c e ğ im iz b ir t a r ih ­ lır k e n , S S C B t o p r a k la r ın d a b a ş k a b ir g üc e k ö p r ü te iliş k iy e g e ç e n T a t a r la r , b e lir g in b iç im d e d iğ e r le ­ b a ş ı g ö r e v i y a p a b ile c e k o la n la r k ır ıld ı. M u h t e m e l r in d e n a y r ılıy o r la r . B u a y r ı g a y n lık s ö z ü e d ile n g r u ­ r a k ip le r , K a fk a s la r d a T ü r k iy e , T ü r k is t a n ’d a is e Ir a n b u n R u s la r a d a h a y a k ın o lm a s ı ş e k lin d e a n la ş ılm a lı­ v e A fg a n is t a n ’d ı. B ö y le c e S o v y e t le r , F a r s v e T ür k d ır . D a h a y a k ın y a n i d a h a R u s , d a h a m e d e n î. B u t o p ­ k im lik le r i k a r ş ıs ın d a A z e r î, T ür k m e n , K ü r t v e La z lu lu k a r a s ın d a h e r n e k a d a r k im lik le r in i b ü t ü n ü y le k im lik le r im k a y ır d ıla r . B a ş k a y e r d e A ze r î, T ür k m e n y it ir m e ş e k lin d e o lm a s a b ile , H r is t iy a n la ş m a o r a n ı­ v e Ö z b e k k im lik le r i o lm a d ığ ın a g ör e , b u u lu s a l k im ­ n ın d a h a y ü k s e k o ld u ğ u g ö r ü lü y o r . H e n ü z K a z a k ve lik le r M o s k o v a ’m n e k m e ğ in e y a ğ s ü r e c e k ti. H a t t a K ır g ız b o z k ır la r ıy la g ü n e y in v e r im li v a d ile r in in Ru s R u s la r T ür k iy e s ın ır ın d a , K a r a d e n iz k ıy ıs ın d a y e r ­ is t ilâ s ın a u ğ r a m a d ığ ı d ö n e m le r d e , b ö lg e h a lk ıy la le ş m iş b ir k a ç y ü z La z iç in b ile e d e b î b ir lis a n o lu ş ­ R u s la r a r a s ın d a k i te m a s ı K a z a n T a t a r la r ın ın s a ğla ­ t u r d u la r . 6 d ığ ın ı b iliy o r u z . H a t t a b u a m a ç la , T a t a r m o lla la r ın B ir T ü r k m e n h e r ş e y d e n ö n c e b ir T e k e v e y a b ir b iz z a t R u s la r t a r a fın d a n K a z a k la r ın M ü s lü m a n y a ­ C o m u d ’d u . B u , d ü n d e b ö y le y d i, b u g ü n d e b ö y le d ir . p ılm a s ı v e y e r le ş ik h a y a t a g e ç ir ilm e s i iç in p a r a v a n B u n u n b ir a d ım ö t e s i O ğ u z la r v a s ıt a s ıy la b ü y ü k o la r a k k u lla n ıld ık la r ı z a m a n la r o lm u ş 5. B e lli b ir s ü ­ T ür k d e n iz in e k a t ılm a , o u m m a n d a b u lu ş m a y d ı. N e ­ r e s o n r a iş in k o n t r o ld e n ç ık t ığ ın ı g ö r e n s o n r a k i Ru s h ir le r in d e n iz e u la ş m a s ı R u s y a a ç ıs ın d a n t e h lik e li y ö n e t ic i e lit le r i, s e le fle r in in b u k a r a r ın ı a s k ıy a a la ­ o la b ilir d i: B u d u r u m d a iz le n e c e k s t r a t e ji g ö le t i g ö s ­ r a k d a h a fa r k lı p o lit ik a la r iz le m iş le r d ir . Öz e llik le t e r ip d e n iz i u n u t t u r m a k o ld u . 1919- 20 y ılla n a r a s ın ­ K a za n T a t a r la r ın ın b u a y r ıc a lık lı v e a r is t o k r a t ta v ır ­ d a b e lir m e y e b a ş la y a n A ze r î, d a h a d o ğ r u s u Aze r ­ la r ı, R u s k ü lt ü r ü y le e r k e n d ö n e m d e t a n ış m a la r ın a b a y c a n lI m e fh u m u d a a y r u s t r a t e jin in d e v a m ı o la r a k b a ğ la n ıy o r . H â lb u k i m e s e le n in a s lı h iç d e b ö lg e h a l­ g e liş t ir ilip k o lla n m ış t ır . D a h a 1924’te Ö z b e k k a v r a ­ k ın a a n la t ıla n b iç im d e g e liş m e m iş t ir . D e v le t s is te ­ m ı k e n d i k e n d in in b ilin c in d e o la n b ir m illiy e t i ifa d e m in d e n t o p r a k r e jim in e k a d a r b ir ç o k u y g u la m a n ın e t m iy o r d u . B ir Ö z b e k u lu s a l h a r e k e t i y o k tu ; h â k im A lt ın o r d u y o lu y la R u s la r a g e ç tiğ i, b u g ü n b ir ç o k Ru s o la n k im lik le r y e r e l, k a b ile v î v e e t n ik a lt k im lik le r ­ a r a ş t ır m a c ı t a r a fın d a d a k a b u l e d iliy o r . d i. S t a lin ’in b ü y ü k za fe r i, m e r k e z î As y a ’n ın e n te le k ­ T a t a r a y d ın la r ın ın d iğ e r T ür k d illi M ü s lü m a n t ü e lle r in i, d ille r in i v e u lu s la r ın ı M o s k o v a ’y a d e ğ il t o p lu lu k la r a g ör e h e m k ü lt ü r e l h e m d e s iy a s a l a n ­ k o m ş u la r ın a k a r ş ı s a v u n m a y a y ö n le n d ir m e k o ld u . la m d a k i ü s t ü n lü k le r i, b a ş t a S t a lin o lm a k ü ze r e de v­ M o s k o v a b ö y le c e ç a t ış m a la r d a h a k e m liğ in e b a ş v u ­ r im in ö n c ü k a d r o la r ım c id d î b iç im d e e n d iş e le n d ir ­ r u la n b ir m e r c i h â lin e g e lm iş t ir . T o p r a k v e d ile d a ­ m iş o lm a lıd ır . B u n e d e n le 1919’d a R u s la r iç in a s ıl y a lı b ö lü m le m e n in y ık t ığ ı ş e y s a d e c e T ü r k is t a n fik ­ ö n c e lik , T a t a r la r ın im p a r a t o r lu k t a k i M ü s lü m a n r i d e ğ ild i; b u , a y n ı z a m a n d a b ir k e n t li v e e n t e le k t ü ­ k im liğ in in ö n s a fla r ın d a y e r a lm a t a le b in i k ır m a k o l­ e l iş i o la n P a n is lâ m is t v e P a n t ü r k is t t a h a y y ü lü n d e m u ş t u r . O y ıl iç in d e k u r u la n ilk ö z e r k c u m h u r iy e t, b e r h a v a o lm a s ıy d ı. d il b ilim a ç ıs ın d a n T a t a r la r a ç o k y a k ın o la n v e a s lın ­ E n v e r P a ş a n ın B u h a r a v e P a m ir y a y la s ın d a B ü ­ d a y a z ılı d il o la r a k d a T a ta r c a y ı k u lla n a n Ba ş kur d la - y ü k T ü r k is t a n iç in v e r d iğ i m ü c a d e le n in s a fa h a t ım n n ö z e r k c u m h u r iy e t iy d i. B ir y ıl s o n r a T a ta r C u m ­ a n la t a n h a t ır a t in c e le n d iğ in d e , b u y a p ı a ç ık b iç im d e h u r iy e t i v e s e ç k in k o n u m la r ın d a n in d ir ile r e k d iğe r ­ k e n d im g ö s t e r ir . G e le n e k s e l u le m a ile t o p r a k v e s o y le r in in a r a s ın d a b ir b a ş k a k ü ç ü k t o p lu lu k k o n u m u ­ a r is t o k r a s is in e b a ğ lı g r u p la r ın k e n d ile r in i ş u y a d a n a in d ir ile n T a t a r la r ı ta m a m e n ç e v r e le y e n Çuva ş , b u u lu s a a it t o p lu lu k la r o la r a k t a n ım la m a e n d iş e s i U d m o r t v e M a r i ö z e r k b ö lg e le r i y a r a t ıld ı. Ba ş kur d- y o k tu . A y d ın la r ın b ir k ıs m ı is e ( b u n a Ze k i V e lid i g i­ la n t a m a n la m ıy la b ir m illiy e t y a p m a k iç in , o n la r a b i h e m g e le n e k s e l h e m d e m o d e m e ğ it im g ö r m ü ş b ir e d e b î d il u y d u r u ld u . M o s k o v a ’m n O r t a As y a ’d a o la n la r d a d a h ild ir ), R u s y a ile b ir c e p h e s a v a ş ı v e r ­ y o k e t m e k is t e d iğ i ş e y T ü r k is t a n fik r iy d i. B u y üzd e n m e k y e r in e , s is t e m iç in d e k a la r a k d a h a fa z la h a k e l­ Türk YtBdu^Temmuz2005 d e e t m e v e e t k in lik le r in i a r t ır m a y o lu n u t e r c ih e t­ ş ın , u z u n lu ğ u n e r e d e y s e y ir m i k ilo m e tr e y e u la ş a n m iş le r d i7. E n v e r P a ş a is e T ü r k is t a n id e a lin in c a n ­ d e r in b ir d e r e y a ta ğ ı Ö z b e k is t a n ’a b ır a k ıld ığ ı iç in , la n d ır ılm a s ı v e b ü t ü n b ölg e y e y a y ılm a s ı t a r a ft a n d ır . n o r m a l ş a r t la r d a b e ş d a k ik a d a a lın m a s ı g e r e k e n y o l G a r ip t ir , T ü r k is t a n iç in ş e h it d ü ş m ü ş b ir m e m le k e t n e r e d e y s e k ır k b e ş d a k ik a y ı b u lu y o r . e v lâ d ın ın k a b r i, y ılla r s o n r a a s ıl m e k â n ın d a n a lın a ­ B ir liğ in d a ğ ılm a s ın d a n s o n r a b a ğ ım s ız lığ ın a k a ­ r a k H ür r iy e t- i E b e d iy e t e p e s in e n a k le d ilm iş t ir . De v ­ v u ş a n ö z e r k c u m h u r iy e t le r d e a z ın lık d u r u m u n a d ü ­ le t in b e k a s ı iç in iç v e d ış m ih r a k la r a y ılla r c a d ir e ­ ş e n v e d a h a ö n c e s is t e m t a r a fın d a n m ille t s t a t ü s ü n e n e n b ir h ü k ü m d a r ın k a r ş ıs ın a ç ık m a e y le m in i, T ür k ­ y ü k s e lt ilm iş m e ş r u m illiy e t le r , y e n i d u r u m la b ir lik ­ lü k iç in y a p t ığ ı m ü c a d e le n in ö n ü n e k o y a n zih n iy e ­ te y a b u lu n d u k la n y e r d e k a lm a y ı t e r c ih e t m iş y a d a t in h iz m e t e t t iğ i g a y e g e r ç e k te n h a z in v e d ü ş ü n d ü ­ b ü y ü k u lu s a l b ö lü m le m e d e k e n d ile r in e b ır a k ıla n ü l­ r ü c ü d ü r . B iz im g ö r e v y a p t ığ ım ız y e r (S u z a k , Pazar- k e t o p r a k la r ın a g ö ç e tm e y e b a ş la m ış la r d ır . G ö ç k u r g a n ...) B a s m a c ı h a r e k e t in e e n a t e ş li t a r a ft a r g ö n ­ e d e n le r iç in d e ilk s ır a y ı R u s v e T a t a r la r a lıy o r . Ü lk e ­ d e r e n y e r le r d e n b ir iy m iş . B u g ü n b ile ö z e llik le Öz- le r in e g it t ik le r in d e ik in c i s ın ıf in s a n m u a m e le s i g ö r ­ b e k le r a r a s ın d a A n v a r (a s lı E n v e r ) is m i s o n d e r e c e d ü k le r in i a n la t t ı b ir a r k a d a ş ım . D a h a d o ğ u d a n v e y a y g ın d ır . A y n ı y ılla r d a B ü y ü k T ü r k is t a n 'ın s o n t a ­ fa r k lı b ir k ü lt ü r ü n iç in d e n g e ld ik le r i iç in o n la n g e r i r a ft a n d a ta s fiy e e d ilir . “K o l o n i id a r e s in d e y a ş a m ış k a lm ış v e d e je n e r e b u lu y o r la r m ış . E k o n o m ik im ­ t o p l u l u ğ u p r o l e t e r d ir . Z i r a b u t o p l u m u n k â n s ız lık la r n e d e n iy le b ir k ıs m ı b u lu n d u k la n y e r ­ b ü t ü n İ s lâ m e z ilm iş ­ d e n a y n la m ıy o r d u . B u n la r d a n b ir k ıs m ı k e n d ile r in i ü n is t id a r e n in s ö m ü r g e c i, a y n m c ı v e b a s k ı­ t a m a m e n iç k iy e v e r m iş a v a r e d o la ş ıy o r , d iğ e r b ir c ı h e d e fin i ç o k e r k e n b ir d ö n e m d e s e ze n G a liy e v ’in k ıs m ı is e ü lk e le r in e g id e c e k le r i g ü n le r in u m u d u n u y u k a n d a k i te ş h is v e u y a n s ıy la , b u u ğ u r d a v e r d iğ i ta ş ıy o r d u iç le r in d e . Ö z b e k le r d e is e d u r u m t a m a m e n b ü tü n s ın ıf la n t ir . ” K o m s ö m ü r g e c i id a r e t a r a f ın d a n m ü c a d e le u z u n s ü r m e y e c e k tir . K e n d is in i b e k le y e n fa r k lıd ır . O n la r k e n d ile r in i h a k lı o la r a k b u r a la r ın h a z in s o n g e c ik m e z . h a k ik î s a h ib i g ö r ü y o r la r . B ir k e r e s in d e e v in d e ç a y o la n m a n z a r a , R u s la r ın iç t iğ im iz Ö z b e k b ir a ile y e , C e la lâ b a d ’d a a s ıl Ö z b e k k e n d i h e s a p la r ın a b a ş a r ıy la u y g u la d ık la n p a r ç a lı v e m a h a lle s i n e r e s id ir d iy e s o r u n c a ; g ü le r e k b ü t ü n C e ­ s o r u n lu b ir e t n ik v e d ille r h a lit a s ıd ır . S ın ır d ü z e n le ­ la lâ b a d Ö z b e k m a h a lle s id ir d e d i v e d e v a m e tti: m e le r in d e k i a k ıl a lm a z u y g u la m a la r , M a k y a v e lis t “B u n d a n o n s e n e h e s a p la r ın n a s ıl d a u s t a c a k u lla n ıld ığ ım g ös t e r m e s i K ı r g ız la r ın b a lo n u n d a n in s a n ı h a y r e te d ü ş ü r e c e k b o y u t la r d a ­ O n la r ın d ır . T ıp k ı d iğ e r c u m h u r iy e t le r d e k i u y g u la m a la r g ib i g ız la n a ş a ğ ıla y ıc ı b ir t a r z d a s ö y le n m iş o ls a b ile , a n ­ K ır g ız is t a n o la r a k k u r u la n öz e r k c u m h u r iy e t t e k i s ı­ la t t ık la r ın d a b ü y ü k ö lç ü d e g e r ç e k lik p a y ı o ld u ğ u n u n ır la r d a , t a r a fla r a r a s ın d a k i h u s u m e t i a r t ır m a k t a n k a b u l e t m e k g e r e k ir . B u g ü n ülk e y e h â k im ö n c e s in e s a y ıs ı i k i e lin k a d a r b u ra d a y aşay an p a r m a k la r ım a s ı l v a t a n ı d a ğ l a r d ır . ” g e ç m e z d i. B ir a z a b a r t ılı v e Kır- b a ş k a b ir iş e y a r a m ıy o r . S a d e c e s ın ır la r ın ta r ih iy le A s ıl d r a m ı y a ş a y a n la r is e M is k e t (A h ıs k a ) T ürk- ilg ili y a p ıla c a k b ir ç a lış m a b ile , t e k b a ş m a b ir d o k ­ le r id ir . S o v y e t s is t e m i iç in d e m e ş r u h iç b ir t o p r a k ve t o r a t e z i o la b ilir . C o ğ r a fy a v e h a lk la r ın ç iz d iğ i d o ğ a l a id iy e t k ü r e s in e d â h il e d ilm e y e n b u g r u p la r , a s ıl v a ­ s ın ır la r ö z e llik le d ik k a t e a lın a r a k ç iz ild iğ i a n la ş ıla n t a n o la r a k d a im a T ür k iy e ’y i g ö r ü y o r la r . C e la lâ b a d ’a g a y r i t a b iî s ın ır la r , b ir y e r d e n b a ş k a b ir y e r e g itm e ­ o n b e ş y ir m i k ilo m e t r e u z a k lık t a A h ıs k a lıla r a a it b ir y i â d e t a a z a p h â lin e g e t ir iy o r . M e ş a k k a t a r t t ık ç a k a ­ d e k ö y b u lu n u y o r d u : B a ğ ış k ö y ü . B u n la r la ilg ili o la ­ b a r a n k in v e ö fk e a s ıl in is iy a t if s a h ib in e , Rus ıya’y a r a k T ür k D ü n y a s ı A r a ş t ır m a la n V a k fı Ko m m e r s iy a - d e ğ il Ö z b e k v e Ö z b e k is t a n ’a y ö n e liy o r . B u lu n d u ğ u ­ lık E n s t it ü s ü İş le tm e F a k ü lt e s in d e b e r a b e r ç a lış t ığ ı­ m u z y e r d e n (C e la lâ b a d ) O ş ’a g itm e k Öz b e k is t a n s ı­ m ız s e v g ili A li S a y g ılı, h e n ü z y e n i b it e n o ld u k ç a k a p ­ n ın k u lla n ıld ığ ın d a k ır k b e ş d a k ik a s ü r e r k e n , a y n ı s a m lı b ir y ü k s e k lis a n s ç a lış m a s ı y a p tı. B ir k a ç d e fa y e r e g it m e k iç in Ö z b e k is t a n t o p r a k la n k u lla n ılm a ­ b iz d e k e n d ile r in in ziy a r e tin e g itt ik . II. D ü n y a S a v a ­ d ığ ı z a m a n , n e r e d e y s e ü ç v e y a d ö r t k a t ın a ç ık a b ili­ ş ı y ılla n n d a g e le n a n î b ir e m ir le , a lt ı s a a t iç in d e h a ­ y o r . A y n ı d u r u m u n b e n z e r i C e la lâ b a d - B iş k e k y o lu n ­ z ır o lm a la r ı is t e n m iş v e y a n la r ın a a la b ild ik le r i n e d a y a ş a n ıy o r . G e n iş liğ i ik i k ilo m e t r e o lm a s ın a k a r ­ v a r s a y ü k k a t a r la r ın a b in d ir ile r e k s ü r g ü n e y o lla n ­ TürkYurdu^"^Temmıjz2005 m ış la r . B u n u b iz e y a ş lı b ir A h ıs k a T ü r k ü a n la t t ı. B iz im d e iç in d e b u lu n d u ğ u m u z b a t ı T ü r k lü ğ ü ­ K e n d ile r iy le öz e n e b e ze n e ç e k t ir d iğ im iz fo t o ğ r a fla r , n ü n it ik a t v e m u a m e lâ t k o n u la r ın d a b a ğ lı o ld u ğ u s e v g ili a r k a d a ş ım ız H ü s e y in S A D O Ğ L U ’n u n a z iz liğ i­ e k o l d e a n a ç iz g ile r iy le H a n e fî- M a tu r id î ç iz g is id ir . n e u ğ r a d ı v e m a a le s e f g ü n y ü z ü n e ç ık a m a d ı. H o r a s a n E r e n le r i o la r a k b ilin e n v e A h m e d Ye s e v î B iz im o t u r d u ğ u m u z d o m d a e n ü s t t e k i d a ir e n in y o lu y la T ür k iy e T ü r k le r i’n e in t ik a l e d e n t a s a v v u f s a h ib e s i K a z a n h b ir ö ğ r e t m e n m iş . E v le r in i k ir a y a e k o lü d e e s a s o la r a k B a h a e d d in Şâh- ı N a k ş ıb e n d ’e v e r ip K a z a n ’a g ö ç e t m iş le r . B ir g ü n e ve b ir h a n ım ın b a ğ lıd ır . M e v lâ n a , Yu n u s E m r e , Ş e y h E d e b a lı, H a c ı g e ld iğ im g ö r d ü k . E v i v e iç in d e k i e ş y a la r ı s a tm a y a B e k ta ş v e H a c ı B a y r a m g ib i ö z b e ö z T ür k o la n ta s a v ­ g e lm iş t i. M a h a lle d e k i b ü t ü n e v le r e l d e ğ iş t ir d iğ in ­ v u f p ir le r i d e a y n ı s ü r g ü n ü n A n a d o lu t o p r a k la r ın d a d e n k im s e y i t a n ım ıy o r d u . K e n d is iy le ilg ile n d ik . A lı­ d e v a m e d e n d a lla n d ır . T ür k M ü s lü m a n lığ ı t a b ir iy le ş ık o lm a d ığ ım ız t a r z d a e v in h e r t a r a fı k it a p d o lu y ­ y u k a n d a b a h s i g e ç e n t a s a v v u f e k o lü n ü n h e m a h e n k d u . iç in d e k i e ş y a la r ı y o k p a h a s ın a s a ta r k e n g özy a ş ­ o lm u ş H a n e fî- M a tu r id î ç iz g is i k a s t e d iliy o r s a , b u n u n la r ın ı s a k la m a y a ç a lış ıy o r d u . O m a n z a r a b ü t ü n ta z e ­ h e m t a r ih s e l h e m d e a k t ü e l r e a lit e le r le ç e liş ir h iç b ir liğ iy le b u g ü n g ib i g ö z le r im in ö n ü n d e d ir . K it a p la r ı y a n ın ın o lm a d ığ ı r a h a t lık la s ö y le n e b ilir . F a r s d illi s a t m a m a s ın ı b u r a d a p e ç e te n iy e t in e k u lla n ıla c a ğ ın ı T a c ik le r b ile Ş ia e k o lü n e d e ğ il, H a n e fî- M a tu r id î ç iz ­ a n la t t ım k e n d is in e . M a h a lle m iz d e k i t e k K a za n T a ta ­ g is in e b a ğ lı M ü s lü m a n t o p lu lu k la r d ır 9. T ü r k is t a n ’d a r ı d a ö n e m li g ö r d ü ğ ü e ş y a la r ım k a r g o y a v e r e r e k Ka- R u s id a r e s in in p a r ç a la y a m a d ığ ı b ir lik le r d e n b ir t a ­ z a n ’ın y o lu n u t u t t u . n e s i, Is lâ m 'ın y o r u m u n d a k i b u y e k p a r e lik t ir . B u g ü n b ö lg e in s a n ın ın d in î h a y a tı, g e le n e k s e l Bölgede D in î H a y a t ç iz g i h e r n e k a d a r v a r lığ ım k o r u m u ş o ls a b ile , iç e r ik T ü r k is t a n , ö z e llik le d e F e r g a n a V a d is i ç o k e r k e n o la r a k ö z d e n u z a k fo lk lo r ik b ir g ö r ü n ü m h â lin d e d ir . d ö n e m le r d e n it ib a r e n T ür k - Is lâm m e d e n iy e t h a v z a ­ G e le n e k s e l ç iz g iy i t e m s il e d e n m o lla la n n e ğ it im s e ­ s ın ın k ilit y e r le r in d e n b ir i o la g e lm iş t ir . H e p s i d e Mâ- v iy e s i s o n d e r e c e d ü ş ü k o ld u ğ u iç in , ç o ğ u t a r ih s e l v e r a ü n n e h ir o r ijin li S e r a h s î, M e r g in â n î, D e b û s î, d iy e b ile c e ğ im iz s o s y o lo jik iç t ih a t t a n k e n d i b a ğ la m P e zd e v î, H a r e v î v e S e m a r k a n d î g ib i b ü y ü k h u k u k ­ v e ş a r t la r ıy la d e ğ e r le n d ir m e k y e r in e o ld u ğ u g ib i ç u la r ; B u h a r ı v e T ir m iz î g ib i m u h a d d is le r , T a ft a z â n î h a lk a d a y a t m a y o lu n u t e r c ih e d iy o r la r . G e le n e k le r i­ v e M a t u r îd î g ib i k e lâ m c ıla r ; F â r â b î v e Ib n S în a g ib i n e s o n d e r e c e b a ğ lı o la n Ö z b e k t o p lu m u b ir a z d a fe ls e fe c ile r le , Şâh- ı N a k ş ib e n d , M o lla C â m i v e Pîr- i T ü r k is t a n H o c a A h m e d Ye s e v î g ib i b ü y ü k t a s a v v u f ö n d e r le r in in h e p s i b u t o p r a k la r d a n y e t iş m iş t ir . B u n la r a A li Ş ir N e v a ı v e b ir h ü k ü m d a r s u lt a n o la n H ü s e y in B a y k a r a g ib i is im le r le , b ü y ü k T im u r ’u n t o ­ r u n la r ın d a n U lu ğ B e y g ib i b ir a s t r o n o m i â lim i ilâ v e k im lik le r in e d a y a n a k o lu ş t u r m a s ı n e d e n iy le ş im d i­ lik b u n la r a r ia y e t e d iy o r g ö r ü n s e b ile , ö z e llik le g e n ç le r a r a s ın d a g e le n e k s e l ç iz g id e n ö n e m li o r a n d a s a p m a la r g ö r ü n ü y o r . B u n d a a s ıl e t k i, S e le fi İs lâ m y o r u m u n u n A fg a n is t a n v e Ir a n y o lu y la g e le n re a ks iy o n e r u z a n t ıla r ıd ır . S ö m ü r g e id a r e s in d e y a ş a m ış e d ilir s e , b ö lg e n in T ür k - Is lâm u y g a r lığ ı iç in ö n e m i d a h a iy i a n la ş ılır . H a m id u lla h g ib i ö n e m li is im le r , Is ­ lâ m 'ın y o r u m u n d a m ü s t a k il b ir O r t a As y a h u k u k m e k t e b in d e n b a h s e d ile b ile c e ğ in i v e b u e k o lü n Deb û s i’n in e s e r le r i y o lu y la E n d ü lü s M ü s lü m a n la n n ı d e r in d e n e t k ile d iğ in i s ö y lü y o r 8. A y n ı ç iz g in in H in ­ d is t a n ’a u z a n d ığ ı r a h a t lık la ile r i s ü r ü le b ilir . G a z n e li M ıs ır v e P a k is t a n ö r n e ğ in d e k i ü lk e le r d e g ö r ü le n Islâ m i h a r e k e t le r in t e m e l k a r a k t e r is t ik le r in d e n b ir i d e , Is lâ m 'ın b ir d in o lm a k t a n ç o k b e lir li b ir k im liğ in t a ş ıy ıc ıs ı v e h a t t a u lu s la ş m a s ü r e c in in v a z g e ç ilm e z b ir u n s u r u g ib i g ö r ü lm e s i a n la y ış ım d o ğ u r m a k la k a lm a m ış , a y n ı z a m a n d a s o n d ö n e m b a z ı M ü s lü m a n M a h m u d ’d a n s o n r a H in d is t a n ’ı fe t h e d e n Z â h ir u d d in d ü ş ü n ü r le r in c e d e Is lâ m 'ın d in o lm a ö z e lliğ in d e n z i­ M u h a m m e d B a b u r d a T im u r o ğ u lla r ın d a n ve F e r g a ­ y a d e s o n d e r e c e s a k ın c a lı b ir e y le m b iç im i o la n id e ­ n a k ö k e n lid ir . 1525’te B a b u r Ş a h la b a ş la y a n H in d is ­ o lo jik v e s iy a s a l b ir a r a ç g ib i k u lla n ılm a s ı s o n u c u n u t a n ’d a k i T ür k e g e m e n liğ i, 1858’d e In g iliz le r t a r a fın ­ d a d o ğ u r m u ş t u r . B u h â liy le İs la m c ılık k a v r a m ın ın d a n y ık ılın c a y a k a d a r t a m t a m ın a ü ç y ü z o tu z ü ç y ıl d a m o d e m b ir t e r im o la r a k a y n ı b a ğ la m d a d e ğe r le n ­ d e v a m e t m iş t ir . B u h a n e d a n , O s m a n o ğ u lla n ’n d a n d ir ile b ile c e ğ i s ö y le n e b ilir . A y n ı d u r u m s o n r a e n u z u n ö m ü r lü ik in c i T ür k h a n e d a n ıd ır . t a n 'd a d a iç t e n iç e g ü ç le n e r e k v a r lığ ın ı s ü r d ü r ü y o r . Türk Yurdır*^Temmuz 2005 K ır g ız is ­ B u n u n s iy a s î e t k ile r in in K ır g ız is t a n ’d a n ç o k Öz b e k g e n c in O r t a As y a s t e p le r in d e k i m a c e r a s ı, h ü m a n is t y ö n e t ic ile r i d a h a fa z la t e d ir g in e t t iğ in i s ö y le m e k ge ­ d u y g u la r la a ç ık la n a m a y a c a ğ ın a g ör e b u n u n a r k a ­ r e k ir . S o v y e t y ö n e t im in d e n y e n i a y r ıla n e s k i k o m ü ­ s ın d a ç o k d a h a c id d î b a ş k a s e b e p le r a r a n m a s ı g e r e ­ n is t y ö n e t ic i e lit le r in v e ö z e llik le İs lâ m K e r im o v ’u n k ir . A m e r ik a lıla r ın fa a liy e t le r i s a d e c e b u n la r la d a s ı­ A B D b ir lik le r in e Ö z b e k is t a n ’d a ü s v e r m e k te h iç b ir n ır lı d e ğ ild ir . S o r o s V a k fı t a r a fın d a n a ç ıla n A m e r i­ s a k ın c a g ö r m e m e s in i b ir a z d a b u n a b a ğ la m a k g e r e ­ k a n o k u lla n d a b e n ze r le r iy le k ıy a s la n a m a y a c a k d e ­ k iy o r . K ır g ız is ta n y ö n e t ic ile r i d e B iş k e k H a v a A la n ı­ r e c e d e d o n a n ım lı v e h a lk ın b e ğ e n is in i k a z a n m ış n ın d e n e t im in i b ü y ü k ö lç ü d e A B D k o n t r o lü n e de v ­ o la r a k fa a liy e t le r in i y a y g ın b iç im d e d e v a m e t t ir ­ r e t m iş d u r u m d a d ır . m e k te d ir le r . H a lk ın İs lâ m ’a y ö n e lm e s in in a r k a s ın d a d a im a ik i e k s tr e m n o k t a a r a s m d a a s ıl k a y n a k la b a ğ la n d ış e t k ile r in v e ö z e llik le d e v e h h a b iz m o la r a k a d la n ­ k o p a r t ılm ış b ö lg e h a lk ın ın d in î h a y a t la ilg ili y ö n e liş ­ d ır ıla n S u u d î v e A fg a n is t a n e t k is in in a r a n m a s ı, y ö ­ le r i d e t a m b ir b e lir s iz lik h â lin d e d e n ile b ilir . D in n e t ic i e lit le r i a ş ın b ir te d ir g in liğ e s e v k e t m iş g ö r ü ­ s o s y o lo jis i ü z e r in e a la n ç a lış m a s ı y a p a c a k g e n ç n ü y o r . B u t e d ir g in liğ in t a b iî s o n u ç la r ın d a n b ir i o la ­ a r a ş t ır m a c ıla r iç in h a d v e h e s a b a g e lm e z b o llu k t a r a k , h e r r e a k s iy o n e r d a v r a n ış t a g ö r ü le n a ş ır ılık la r d o k ü m a n ın b u lu n d u ğ u b u c o ğr a fy a , a s la ih m a l e d il­ b u r a d a d a k e n d in i g ö s t e r iy o r . D iğ e r d in le r le b u d in ­ m e m e s i g e r e k e n b ir g e ç iş s ü r e c in in b e lir s iz lik ve le r in m is y o n e r lik fa a liy e t le r in e g ö s t e r ile n a ş ır ı m ü ­ ç a r p ık lık la n y la b o ğ u ş u y o r . T ür k iy e ’d e n d iy a n e t in s a m a h a , s ö z k o n u s u İs lâ m o lu n c a y e r in i k a t ı b ir ya- g ö r e v le n d ir m e s iy le b ölg e y e d in a d a m la r ın ın g ö n d e ­ s a k ç ılığ a te r k e d iy o r . Is lâ m ’ın s e le fi y o r u m la r ın d a k i r ild iğ in i d u y d u k fa k a t, o r a d a b u lu n d u ğ u m u z s ür e s iy a s a l s o n u ç la r ın d a n ç e k in e n y ö n e t ic i e litle r , Hris - iç in d e t iy a n m is y o n e r liğ in in s iy a s a l s o n u ç la r ım he saba m u k a b il, T a n n D a ğ la n ’m n g ün e y u z a n t ıs ın d a A r s la n b u n la r d a n h iç b ir iy le k a r ş ıla ş m a d ık . B u n a k a t m ıy o r la r . M is y o n e r lik fa a liy e t le r in e b a ğ lı o la r a k B a p (B a b a ) m e v k iin d e d a ğ la r ın e n ü c r a y e r le r in d e , d in d e ğ iş t ir e n le r in s a y ıs ı a z ım s a n a m a y a c a k b o y u t­ s ır t ç a n t a la n y la g e ze n A m e r ik a lı tu r is t le r e r a s t la ­ la r a u la ş m ış b u lu n u y o r , iş in t u h a f y a n ı, d in d e ğ iş tir ­ d ık . B iz im o r a d a b u lu n u ş m a k s a d ım ız , K ır m e s c it m e le r k a r ş ıs ın d a h a lk ın g ö s t e r d iğ i r e a k s iy o n u n ş id ­ o la r a k b ilin e n v e a s h a p t a n o ld u ğ u n a in a n ıla n A r s la n d e t in d e k i z a y ıflık y a d a n ö t r d a v r a n ış la r ıd ır . B e d a ­ B a b a ’n m y a ş a d ığ ı y e r le r i g ö r m e k t i. v a d a n k a z a n ıla n k im lik le r g ib i, d in d e ğ iş t ir m e d e T a c ik is ta n s ın ın n a y a k ın b ir b ö lg e o la n d a h a g ü ­ K ır g ız is t a n ’d a k i k im i ç e v r e le r d e â d e t a m o d a g ib i a l­ n e y d e k i B a t k e n t O b la s t ı’n a fa k ü lt e n in r e k lâ m fa a li­ g ıla n m a k t a d ır . H a t t a b ir t ü r s ın ıf a t la m a v e s t a t ü k a ­ y e tle r i iç in g it m iş t ik . O r a y a O ş v ilâ y e t in d e n g id ilir . z a n m a d a d e n ile b ilir . B iz im b u lu n d u ğ u m u z ş e h r in S ü le y m a n D a ğı, e te k le r in d e k u r u lu O ş ş e h r in in â d e ­ e n b ü y ü k s in e m a v e g ö s t e r i m e r k e z i s a y ıla n B a r p u t a r u h u g ib id ir . D a ğ ın zir v e s in d e M u h a m m e d Zâhi- T iy a tr o s u ’n d a , h a lk a a ç ık o la r a k H r is t iy a n lık p r o p a ­ r u d d in B a b u r Ş a h ’a a it o ld u ğ u s ö y le n e n b ir in z iv a g a n d a s ı r a h a t lık la y a p ıla b iliy o r d u . H r is t iy a n p r o p a ­ y e r i b u lu n u y o r . O r a d a in z iv a y a ç e k ilir v e ib a d e t g a n d a s ı b u n la r la s ın ır lı d e ğ ild ir . B ir k e r e s in d e fa k ü l­ e d e r m iş . O r a y a b iz d e ç ık t ık . D a ğ ın t e p e s in d e k u b ­ t e n in r e k lâ m fa a liy e t le r i iç in b ir Ö z b e k o k u lu n u zi­ b e li k ü ç ü k , k ü ç ü c ü k b ir y a p ı v a r . Z e m in in d e in s a n y a r e te g it m iş t ik . O k u ld a m e z u n iy e t t ö r e n i v a r d ı, m i­ y a p ım ı h iç b ir ş e y in b u lu n m a d ığ ı b u m ü t e v a z ı y e r d e , s a fir o ld u ğ u m u z iç in b iz i d e p r o t o k o le a ld ıla r . He ­ t a ş la r ın ü z e r in d e k i b ir ç ift d iz k a p a ğ ın ın iz le r i h e r k e ­ m e n a r k a m ız d a , o r a lı o lm a d ığ ı h e r h â lin d e n b e lli s i o r a y a ç e k iy o r . S ü le y m a n p e y g a m b e r in d e b u r a d a g e n ç b ir a d a m d ik k a t im iz i ç e k ti. O r a d a c ü z ’î b ir üc ­ ib a d e t e t t iğ i, o y ü z d e n B a b u r ’u n d a b u r a y ı te r c ih e t­ r e t k a r ş ılığ ı d e r s v e r e n A m e r ik a lı b ir ö ğ r e tm e n m iş . t iğ in i a n la t t ıla r b iz e . O r a d a n B a t k e n t ’e g e ç t ik v e ö n A n la t ü d ığ ın a g ör e s o n d e r e c e d ü z g ü n b ir a k s a n la e le m e iç in fa k ü lt e y e g ir iş s ın a v ın ı y a p ıp d ö n e r k e n , Ö z b e k T ür k ç e s i k o n u ş a b iliy o r m u ş . B iz im k is i ta m a ­ ç o c u k la n s ın a v a g ir e n b ir k a ç ö ğ r e n c i v e lis i y o ld a b i­ m e n t e s a d ü fi b ir k a r ş ıla ş m a o ld u ğ u iç in , b u n u n g ib i­ z i k ö y le r in e d a v e t e t ti. A n la t t ık la n n a g ör e o r a d a le r in s a y ıs ın ı b ilm e m iz t a b ia t ıy la m ü m k ü n d e ğild ir . ç o k e s k ile r e d a y a lı t a r ih î b ir m e k â n v a r m ış . B iz d e A y lık y ü z A m e r ik a n d o la n k a r ş ılığ ın d a d e r s v e r e n k e n d ile r in i k ır a m a y ıp o r a y a g it t ik . G it t iğ im iz y e r B i­ b u fe d a k â r ( !) v e s o n d e r e c e m ü t e v a z ı A m e r ik a lı le c ik E d a b a lı tü r b e s in e b e n ze y e n , o n d a n d a h a d a Türk Yurdu^*Hemmuz2005 k ü ç ü k b ir m e k â n d ı. K a b r in s a h a b e m e z a n o ld u ğ u n u te m , iş le m e y e n y e r le r in ü z e r in i ö r t m e k t e u z m a n la ş ­ s ö y le d ile r b iz e . K ita b e s in d e y a n ılm ıy o r s a m A r a p m ış , y o z la ş m a y ı a r t ır a n b ir y a p ıy a z e m in h a z ır la m ış . h a r fle r iy le A b d u lla h b in M u h a m m e d y a z ıy o r d u . Ç o k A y n ı s is t e m , ö z e llik le s a y g ılı d a v r a n d ık la r ı k a b ir v e ç e v r e s in i k ö y ü n m a ­ k a y g ıs ın ın n e r e d e y s e h iç d e n e b ile c e k b ir r a d d e y e K ır g ız la r a r a s ın d a g e le c e k h a llî im k â n la r ıy la d ü z e n le m iş , k e n a r ın a d a k ü ç ü k g e lm e s in e s e b e p o lm u ş . K a z a n d ığ ı p a r a y ı h e m e n b ir m e s c it y a p t ır m ış la r . P a m ir D a ğ la n ’n a y a k ın b ir h a r c a m a v e e ğ le n c e t u t k u s u , r a s y o n e l v e h e s a p lı in ­ b ö lg e y e s a h a b e n in u la ş m ış o lm a s ı in s a n ı h a y r e tle r e s a n t ip in i d o ğ u r a n p iy a s a m e k a n iz m a s ın a ç o k y a ­ b a n c ı b ir o lg u . B u n u n d a s is t e m d e n k a y n a k la n a n d üş ür üy o r . y a p ıs a l b ir d u r u m o ld u ğ u s ö y le n e b ilir . Bölgenin Sosyo-Ekonom ik Durum u B ö lg e n in e k o n o m ik d u r u m u n a g e lin c e , k o m ü ­ n iz m in d a ğ ılm a s ın ı m ü t e a k ip , e s k i k o m ü n is t b ü r o k ­ r a t la r ın ü lk e k a y n a k la r ın ın ö n e m li b ir k ıs m ın a e l k o y d u ğ u s ö y le n iy o r . Z a te n a y n ı y ö n e t ic i e lit k a d r o , ü lk e y ö n e t im in d e k i e t k in liğ in i h â lâ s ü r d ü r ü y o r . G e ­ lir d a ğ ılım ın d a k i a d a le t s iz lik , k a t la n ılm a z b o y u t la r a u la ş m ış d u r u m d a . Yo ls u z lu k v e r ü ş v e t o la y la r ı, o la ­ ğ a n ş e y le r m iş g ib i â d iy a t t a n h â d is e le r o la r a k t e lâ k ­ k i e d iliy o r . D e m o k r a s i v e d e n e t im d e k i y e t e r s iz lik ­ le r , y ö n e t ic i e lit le r i lâ y ü s e l b ir k o n u m a y ü k s e lt m iş . P a r a s ı v e a d a m ı o la n d ü e d iğ in i y a p a b ilir a n la y ış ın ın y a y g ın lık k a z a n m a s ı, g a y r ı m e ş r u iş le m le r e r e v a ç k a z a n d ır ıy o r . Ü lk e d e k i y o lla r , B is m a r k ön c e s i A l­ m a n y a ’s ın d a s a y ıla n d ö r t y ü z ü a ş a n iç g ü m r ü k le r i a n d ır a n b ir g ö r ü n ü m a r z e d iy o r . A d ım b a ş ı e kolog- P a za r y e r le r i T ür k iy e ’d e n g e t ir ile n A n t e p m a m u ­ lü m a lla r la , Ç in v e İr a n ’ın h a r c ıâ le m e m t ia s ıy la d o ­ lu p b o ş a lıy o r . P a z a r d a h e r ş e y in t a k lit v e s a h te s in e r a s t la m a k m ü m k ü n . P iy a s a m e k a n iz m a s ın ın h e n ü z e m e k le m e a ş a m a s ın d a o ld u ğ u b ö lg e d e , t ic a r î fa a li­ y e tle r m a a le s e f r a s y o n e l b ir b iç im k a z a n m ış d e ğil. P r o fe s y o n e l a n la m d a p a z a r la m a t e k n iğ in i b ilm e y e n p a z a r e s n a fı, t ic a r î fa a liy e t le r in i m a a le s e f b ild ik ş a r k k u r n a z lığ ı y ö n t e m in i k u lla n a r a k y ü r ü t m e y i te r ­ c ih e d iy o r . R u s la r b u k o n u d a d a h a r a s y o n e l v e ina nd ın c ı b ir t a v ır s e r g iliy o r la r . M ü ş t e r i p o r t fö y ü v e p a ­ z a r p a y ın ı g e n iş le t e r e k d ö n e m iç i v e d ö n e m s o n r a s ı k â r ım m a k s im iz e e t m e n in a n la m ım h e n ü z k a v r a y a ­ m a y a n b ö lg e in ş a m , b u y ö n t e m le r i e n a z ın d a n ş im ­ d ilik , e l y o r d a m ıy la ö ğ r e n e c e k m iş g ib i g ö r ü n ü y o r . B u n u n d a u z u n b ir s ü r e ç iç in d e g e r ç e k le ş e c e ğ in i t a h m in e d e b ilir iz . y a - m ilis y a m e m u r la n g e le n g e ç e n a r a ç la n d u r d u r u p K ır g ız is t a n ’d a k e n d is in e u y g u n g e ç im y o lu b u la ­ h a r a ç k e s iy o r . T r a n s it v e d â h ilî t ic a r e t in ö n ü n d e m a y a n b ir ç o k K ır g ız g e n c i K a z a k is ta n v e R u s y a 'n ın y ü z le r c e b ü r o k r a t ik e n g e l, ü lk e t ic a r e t in in e lin i k o ­ y o lu n u t u t u y o r . K o m ü n is t y ö n e t im in y a r d ı uygula - lu n u b a ğ la m ış d u r u m d a . îş in ilg in ç y a n ı, y a s a l o la ­ m a la n b ö lg e e k o n o m is in i m e r k e z e g ör e d a h a g e r i r a k b u n la r a ö d e n e b ile c e k r a y iç le r h ü k ü m e t ta r a fın ­ b ır a k t ığ ı iç in , g ö r e li g e liş m iş R u s e k o n o m is i d a h a d a n b e lir le n m iş o lm a s ın a r a ğ m e n , v a ta n d a ş ta n a lı­ fa z la iş im k â n ı s a ğ la m a k t a . P r o le ta r y a iç in d e p r o le ­ n a n c e za î k e s in t ile r in , b e lir le n e n m ik t a r ın ç o k ü s ­ t a r y a o la r a k s ın ıfla n d ır a b ile c e ğ im iz b u t a b a k a la ş ­ t ü n d e . B u y o lla t o p la n a n p a r a la r , e n a lt ta b a k a d a n m a d a , T ü r k is t a n h a lk ı p ir a m id in e n a lt k a d e m e s in ­ e n ü s t t a b a k a y a d o ğ r u k a d e m e le n m iş o la r a k d üze n ­ d e k o n u m la n d ır ılm ış . S o v y e t Ru s y a ’n m d a ğ ılm a s ın ­ li v e r u t in b iç im d e p a y la ş ılıy o r . M a a le s e f b ö lg e n in d a n ö n c e s a d e c e K ır g ız is t a n ’d a o n b ir m ily o n k ü ç ü k e n ö n e m li s o r u n la r ın d a n b ir i r ü ş v e t in , s â r i v e k r o ­ b a ş h a y v a n b u lu n u y o r m u ş . B u n u n la b ir lik t e a y n ı n ik b ir Ule t h â lin d e h a y a t ın m e r k e z in e o tu r m u ş o l­ b ö lg e d e b ir t a n e b ile e n te g r e e t te s is i b u lu n m a d ığ ı m a s ı. g ib i, d e r ic iliğ e a it t e k b ir fa b r ik a d a y a p ılm a m ış . B u m e s e le n in e k o n o m ik d e v le t ç ilik v e k a p a lı t o ­ E k o n o m ik u z m a n la ş m a y a g id ile r e k , ü r e t im in e n a lt t a lit e r r e jim d e n k a y n a k la n a n y a p ıs a l b ir d u n a n o l­ k a d e m e s in d e ü r e t im y a p m a y a z o r la n a n ü lk e e k o n o ­ m a s ı k u v v e t le m u h t e m e l. H e r ş e y i d e v le tt e n b e k le ­ m is i, d iğ e r b ü t ü n a la n la r d a m e r k e ze v e k o m ş u c u m ­ y e n , b e k le d iğ in i b u la m a y ın c a d a u y m a y a n ta r a fı k i­ h u r iy e t le r e b a ğ ım lı h â le g e t ir ilm iş . B ir lik d a ğ ılın c a , t a b ın a u y d u r a n b ir s is t e m in ü r ü n ü o la n y a s a l iş b ir ­ b a z ı m a lla n n fiy a t ı a r z y e t m e z liğ in d e n a s t r o n o m ik lik ç i k a d r o , y e n i d ü z e n e u y u m s a ğ la m a k t a hiç g e ­ r a k a m la r a y ü k s e lir k e n , b a z ı m a lla r d a a r z fa z la s ın ­ c ik m e m iş . M a r k s is t le r in r ü y a s ın ı g ö r d ü k le r i s ın ıf d a n d o la y ı y o k p a h a s ın a s a t ılm ış . H a lk , b u b a ğ ım lı ş u u r u n e d e n s e , d e v r im c i p r o le t e r le r a r a ş m a y e te r i iliş k iy i ç ıp la k g ö z le a n la y a m a d ığ ı iç in , y a ş a d ık la r ı k a d a r k a r d e ş lik d u y g u s u a ş ıla y a m a m ış . K ita p ü z e ­ k ıt lığ ı R u s la r g it t i b ö y le o ld u ş e k lin d e d e ğ e r le n d ir i­ r in d e h e r ş e y in e k s ik s iz iş le d iğ i iz le n im in i ve r e n s is ­ yor. TürkYurdu^^Temmuz 2005 T e k n ik v e b e c e r i is te y e n b ü t ü n ü r e t im d a lla n n - l ı b a b a la r ın y e r i u ç m a k o l s u n ! A k p ü r ç e k l i a n a la n - d a R u s la r is t ih d a m e d ilm iş . B o z u la n b ir ş o fb e n i y a p ­ ı u n y e r i C e n n e t o l s u n ! E n s o n u n d a a n im a n d a n a y ır ­ t ır m a k b ile b ö lg e in s a n ı iç in c id d î b ir p r o b le m d ir . m a s ı n ! A m in R u s la r d a n b a ş k a b u t ü r iş le r i y a p a n k a lifiy e e le m a n a h u n d a b e ş k e lim e d u a k ı l d ı k , k a b u l o l s u n ! A l l a h ’m d e y e n le r T a n n ’n m y ü z ü n ü g ö rs ü n ! A k y o k d e n e c e k k a d a r a z d ır . B u d u r u m h e m R u s la r a v e r d iğ i u m u d u k ı n h n a s m ! D e r le s in , t o p l a s ı n , g ü n a h ­ o la n s a y g ıy ı h e m d e b a ğ ım lılığ ı a r t ır m ış . B u g ü n b ile l a r ım R u s la r v e Ru s y a , b ö lg e in s a n ı iç in k e n d ile r in i m e d e ­ h ü r m e t in e b a ğ ı ş l a s ı n !' a d ı g ö r k lü M u h am m e d M u s ta fa y üz ü s uy u ■ n iy e t le t a n ış t ır a n b ir h a lâ s k â r , k u r t a r ıc ı g ib i g ö r ü l­ m e k te d ir . A n a k r o n ik b ir y a n ıls a m a y la 19. y ü z y ılın s o s y o - e k o n o m ik ş a r t la r ım h a lk ın g ö z ü n e s okan R u s la r , n e r e d e n n e r e y e n a s ıl g e ld in iz p r o p a g a n d a ­ * Ya r d . Do ç . Dr ., D P Ü B llB F ik t is a t B ö lü m ü ik t is a t T a r ih i A n a B i­ lim D a lı Ö ğ r e tim Üy e s i s ıy la y ılla r c a h a lk ı k a n d ır m ış la r . Ö z e llik le S o v y e t * S ür e ç le ilg ili a y r ın t ılı b ilg i iç in b k . B e n n ig s e n - Qu e lq u e ja y (1997: e ğ it im in d e n g e ç m iş ö n c e k i k u ş a k la r d a b u e t k i h is ­ 185 v d .). s e d ilir d e r e c e d e fa z la . 2 G a s p ır a lı g a ze te s in d e , O s m a n lı T ür k çe s in e d a y a n a n , m ü m k ü n m e r te b e Ar a p v e F a r s d ille r in d e n t e m iz le n m iş , b u n a k a r ş ılık , K ın m H a tim e T a t a r c a » ile z e n g in le ş m iş o r t a k b ir T ür k d ili k u lla n m ış t ır . B u b a s it A t a la r d iy a r ın a g it m e m iz i T ür k D ü n y a s ı A r a ş t ır ­ v e a ç ık d il, y a r a t ıc ıs ın a g ör e ‘ B a lk a n la r d a n Ç in ’e k a d a r h e r y e r d e m a la r ı V a k fı b a ş k a m , b ü t ü n b ir ö m r ü n ü T ür k lü ğe a n la ş ıla c a k , B o ğ a z iç i k a y ık ç ıla r ı t a r a f ın d a n k u l la n ı l d ı ğ ı g ib i, K a ş - v a k fe t m iş a z iz b ü y ü ğ ü m ü z T u r a n H o c a ’y a b o r ç lu ­ g a r d e v e c ile r in in d e iş in e y a r a c a k t ı. ” O k u lla ş m y uz. ilk g id iş im iz d e ü z e r im iz d e a z d a o ls a t e d ir g in lik tü r e l Rön e s a n s iç in b k . B e n n ig s e n - Q ue lq u e ja y (199 7: 73 v d .). v a r d ı. V a k ıft a S a a d e t H a n ım b iz le r i s ıc a k b ir ilg iy le 3 (Is s a w i, 1992: 2 2 7 ) k a r ş ıla d ı. B ir a n la m d a r e h a b ilit e e t t i d iy e b ilir iz . Or a ­ ^ K o n u y la ilg ili t e o r ik a n a liz le r v e S o v y e t u y g u la m a s ın a a it y o r u m ­ d a ik i y ıl b o y u n c a g ör e v y a p t ık . Ya z a m a d ığ ım y ığ ın ­ la h a t ır a m ız o ld u . T ür k iy e ’y e g e lir k e n g ö z y a ş la n y la a y r ıld ık . K o m ş u la r ım ız b iz le r i o d a r im k â n la r ı iç in ­ d e h e d iy e le r le u ğ u r la d ıla r . K a r a y o lu y la T a n r ı Dağla n ’n ı a ş a r a k s e v g ili H ü s e y in v e o r a d a e v le n d iği e ş iy le b ir lik t e y o lla r d a k o n a k la y a r a k B iş k e k ’e u la ş ­ a fa a liy e tle r i v e k ü l­ la r la ilg ili o la r a k b k . Ro y (2 0 0 0 : 101 v d .). ® B o z k ır ın e b e d î v e d e ğiş m e z y a s a s ı b u r a d a d a h ü k m ü n ü ic r a e t­ m iş tir . A s le n O ğ u z la r ın K ın ık b o y u n d a n g e le n S e lç u k lu h ü k ü m d a r ­ la r ı d a y e r le ş ik h a y a ta g e ç tik te n s o n r a , k e n d i s o y d a ş la r ıy la s ır f g ö ­ ç e b e o lm a la r ın d a n d o la y ı m ü c a d e le e tm e m iş le r m iy d i? B u n a r a ğ­ m e n Ir a n lıla ş m ış T ür k ’ü n e n m ü k e m m e l t ip in i t e ş k il e d e n S u lta n S a n c a r , İr a n ’ı T ür k k a lm ış T ür k le r e k a r ş ı k o r u y a m a m ış tı. A y n ı m ü ­ t ık . O r a d a n v e r e lin i T ür k iy e . Ü lk e d ış ın a ç ık a n , c a d e le O s m a n lı T ür k iy e ’s in d e d e d e v a m e d e r . O ğ u z la r ın K a y ı b o ­ m e m le k e t h a s r e ti ç e k e n le r b ilir , T ür k iy e u z a k t a n y u n d a n g e le n b u a r d ılla r d e h a d e r e c e s in d e t e d b ir li v e d e n g e li ç o k b ü y ü k v e g ü z e l g ö r ü n ü r . B iz b u n u y a ş a y a r a k öğ­ a d a m la r d ır . G öç e b e y i t o p r a ğ a b a ğ la y ıp c ih a n ş ü m u l b ir d e v le t k u ­ r e n d ik . Ş im d i T ür k iy e ’d e o r a y la ilg ili a n ıla r ım ız ı T ür k iy e ’d e m a s t e r v e d o k t o r a ç a lış m a s ı y a p a n öğ­ r e n c ile r im iz le y a d e d iy o r u z. T a la n t , Ö m ü r b e k , F iıûze , A k m a r a l, A k ılta y ... B ir y ığ ın g e n ç ö ğ r e n c i T ur a n H o c a ’n ın k e n d ile r in e s a ğ la d ığ ı im k â n la r la T ür k i­ y e 'd e b u lu n u y o r .A r a s ır a b iz im d e y a n ım ız a g e lir le r , e s k i g ü n le r i k o n u ş u r u z . B u g e n ç le r in g öz le r in d e T ü r k is t a n ’ın g e le c e ğ in i a r ıy o r , g ö r d ü ğ ü m ü z ü s a nı­ r a r k e n ik lim - i R u m ’d a e r im e z, T ür k v a r lığ ım g ü n ü m ü z e k a d a r m u ­ h a fa z a e d e r le r . D iğ e r T ü r k h a n e d a n la r is e İr a n , F a r s v e H in t d ü n y a ­ s ın d a e r iy ip g itm iş le r d ir . 6 Ro y , 2002. ^ Ze k i V e lid i h a t ır a t ın d a E n v e r P a ş a ile ilk g ö r üş m e s in d e k e n ­ d is in in p a ş a y a a y n e n ş u n la r ı s ö y le d iğ in i y a zıy o r : m ü c a d e le R u s y a 'n ın i ç m e s e le s i o la r a k b a ş la m ış t ır . B iz im d ü ş m a n ı o la r a k m u h t e lif R u s y o r v e öy le in a n m a k is tiy o r u z . A lla h T ü r k lü ğ ü u ta n ­ g ö r m e m iz , h a t t a ic a p d ır m a s ın . la r ım ız v a r . . . ” H a t im e o la r a k g e lin h e p b ir lik t e D e d e m K o r k u t g ib i d u a e d e lim : m a s ı n ! G ö lg e lic e ak an s uy u m u h ta ç A la “ T ü r k lü ğ ü n k a r l ı k a r a d a ğ l a n y ık ı l ­ k ab a a ğ a c ı k e s ilm e s in ! K a n k u r u m a s ı n ! K a a d ir T a n n e t m e s in ! K o ş a r k e n g ö n d e r i, ay y ıld ız h ak - boz o n u g ib i n am e rd e a t ı s ü r ç m e s in ! a l b a y ra ğ ı y e re d ü ş m e s in ! Ç a l d ığ ı n d a k a r a p o l a t ö z k ı l ı c ı k e d il m e s i n ! A k s a k a l­ “E v v e lâ e d e rs e k u v v e t le r i v e p a r t ile r iy le S o v y e t le r le b u B o lş e v ik a n la ş ıp t e k r a r b a r ış m a k iş im k â n ­ T o g a n (19 9 9 : 3 3 0 ). 8 (H a m id u lla h , 1984: 6 7 ) 9 M â v e r a ü n n e h ir 'd e k i F a r s d illi t o p lu lu k la r ın b u lu n d u ğ u to p r a k la r S ü n n î Is lâ m in a n c ın a s ık ı s ık ıy a b a ğ lı S â m â n i h a n e d a n ın a b a ğ lıy d ı v e b u n la r Ş iî B ü v e y h île r le s ü r e k li b ir m üc a d e le h a lin d e y d ile r , iş te t a m d a b u s e b e p te n d o la y ı M â v e r a ü n n e h ir ’d e k i F a r s d illile r o ç a ğ ­ la r d a n b e r i k o y u S ü n n î o lu p , a s ıl F a r s la r d a n k e n d ile r in i b u ş e k ild e a y ır m ış la r d ır , b k . G r o u s s e t (199 6: 148). T ür k Yt ır d u ^*^T e m m u z 2 0 0 5