Çoğul kişilik bozukluğu (Dissosiyatif kimlik bozukluğu): Bir gözden geçirme Lut Tamam, Nurgül Özpoyraz, Mehmet Ünal Ö zet Çoğul kişilik bozukluğu (dissosiyatif kimlik bozukluğu) uzun tarihsel geçmişi olan bir psikiyatrik bozukluktur. Bu bozukluk hakkında son yıllardaki yayınlarda çok sayıda inceleme ve olgu sunumu bulunmasına karşın, yine de kuşku ile yaklaşılan bir tanıdır. Bu yazıda DSM-IH'ten beri psikiyatrik tanı sınıflamalarında yerini alan çoğul kişilik bozukluğunun tarihsel gelişimi, yaygınlığı, nedenleri, tanısal yaklaşımlar, tanı ölçütleri, klinik özellikleri, ayrıcı tanısı ve bu tanıya yönelik eleştiriler gözden geçirilmiştir. Anahtar sözcükler: Çoğul kişilik bozukluğu, dissosiyatif kimlik bozukluğu Summary Multiple personality disorder (dissociative identity disorder): A review Multiple personality disorder (dissociative identity disorder) is a psychiatric disorder with a long historical past. Though there has been growing interest on multiple personality disorder in the literature, this diagnostic category is still approached with scepticism by most psychiatrists. In this article, multiple personality disorder which has been a part of psychiatric diagnostic classifications since DSM-III, is reviewed in terms of history, epidemiology, etiology, diagnostic criteria, clinical features, differential diagnosis with emphasizing the critics on this diagnosis. Key words: Multiple personality disorder, dissociative identity disorder Çoğul k işilik b o z u k lu ğ u ) b o z u k lu ğ u 1 8 0 0 'lü ( d is s o siy a tif y ılla rd a n b e ri k im lik ta n ım la n an , d isso siy atif b o z u k lu k lar iç in d e e n ç o k ilg i ç e k e n , b ellek ve kim lik b o z u klu klarıy la g id en b ir p sikiy atrik b o z u k lu k tu r1. Bu b o z u klu k 1900'lü y ılların b aşınd a A BD 'd e kaz and ığ ı ö n e m i, ö n c e şiz o fre n i d aha so n ra b o rd e rlin e k işilik b o z u k lu ğ u g ib i tan ıların o rtay a k o n m ası ile y itirm iş v e u z u n y ıllar ç o k az say ıd a h asta b u tanıy ı alarak sağ altım g ö rm ü ştü r2.3. 1980 y ılınd a D SM -III'te ay rı b ir tanı o larak y er alm ası ve D r. Lu t T am am , A sis., Ç u k u ro v a Ü n iv e rsite si T ıp Fak ü lte si Psikiy atri A n ab ilim D alı, A d an a D r. N u rg ü l Ö z p o y raz , Yrd . D o ç ., Ç u k u ro v a Ü n iv e rsite si T ıp Fak ü lte si Psikiy atri A n ab ilim D alı, A d an a tan ı ö lç ü tle rin in d ah a aç ık b ir şe k ild e o rtay a k o n m asın ın ard ın d an , b u k o n u ü z erind eki çalışm alar g id e re k a r tm ış tır 4.5. 1954 y ılın d a T h ig p e n ve C le c k le y 'in A BD 'd e o lay y aratan b ir ç o ğ u l kişilik o lg u su n u an latan "T h re e Fac e s o f Ev e (Ev e 'in Ü ç Y ü z ü )" ad lı d ü n y ad ak i k itab ı te k y ay ın la n d ığ ın d a o lg u o ld u ğ u ço k d ah a bu san ılm asın a o lg u n u n k arşın , D r. M e h m e t Ü nal Pro f., Ç u k u ro v a Ü n iv e rsite si T ıp Fak ü lte si günüm üzd e Psikiy atri A n ab ilim D alı, A d an a d ü ş ü n ü lm e k te d ir6. Ü lke m iz d e b u y ö n d e çalışm alar 3P DERG İSİ 1996; 4 (1) y a y g ın o ld u ğ u 45 y ap an araştırm ac ılar d a, b u tanıy a g e re k e n ö n e m in ta n ım la m a la rın ın v e rilip , b aşarısız o lu n an o lg u ların d ah a ay rıntılı b ir şekild e p sik iy atrik d e ğ e rle n d irm e d e gö zö nüne alın m ası ko şu lu y la b irç o k g iz li kalm ış o lg u n u n su in c e le n m e s in i yüzüne ÇKB ç ık a rtıla b ile c e ğ in i b e lirtm e k te d irle r7. Bu y az ıd a so n z am anlard a ü z e rin d e d u ru lm ay a b aşlan an d a ra ltılm a s ın ı a rtışın h a k k ın d a k i ve sağ altım d a n e d e n le ri arasın d a say m ış, b ilg in in y a y ılarak a rttığ ın ı v u rg u lam ıştır. 1980 y ılın d a Ç K B'n u n D SM -III'te b ir ç o ğ u l kişilik b o z u k lu ğ u ( Ç K B), b u tan ıy a y ö n e lik tanı o larak e le alın m asın ın ard ın d an , b u b o z u klu k e le ş tirile r iç in g e rç e k an lam d a klin ik ç alışm a de v u rg u lan arak g ö z d en g e ç irilm e y e ç ık m ıştır. çalışılm ıştır. z am an a Tarihçe ilk o lg u lar d isso siy atif d u ru m lard ır8. 1800'lü y ıllara kad ar Ç K B kö tü ru h lard an v e şe y tan d an e tk ile n m e o la ra k b a ş l a r ın d a kab u l e d ilirk e n , B e n ja m i n R u sh 19. y ü z y ılın Ç K B 'n u n ilk tan ım lam asın ı y ap m ıştır1'3. Bu n u n y an ısıra Sam u e ll M itc h ill'in k iş iliğ in i 1816 y ılın d a, ta n ım la d ığ ı M ary o lg u su , R e y n o ld s'u n d ü ny a ç ift p sik iy atri y az ınınd a b ilin e n ilk Ç K B o lg u su d u r9. 20. y üz y ılın b aşların d a M o rto n P rin c e y irm i o lg u d an o lu şan b ir g ö z d en g e ç irm e y ay ın lan an y az ısı b irç o k y az m ıştır. o lg u d a b a ş la m ış tır. in c e le m e k iç in faz la so n ra k işiliğ in ad ı Ç K B o larak P r in c e 'in h ip n o z u Bu n d an ik id e n o ld u ğ u b ild irilm iş v e h asta lığ ın g eçm ey e a lt k iş ilik le r i k u llan m ası v e b u n ların işle v leri ü z e rin d e k i d ü şü n c e le ri d ah a so n ra g e le n araştırm ac ılar ü z e rin d e d e rin e tk ile r b ırak m ıştır10. T ay lo r ve M artin 1944 y ılın d a y ap tıkları b ir g ö z d en g eç irm e d e, 1874-1900 y ılları arasın d a 28 o lg u , 1944 y ılına d ek ise 76 o lg u b u ld u klarını b elirtm işle rd ir. Bu y az arlar b e lirtile rin h ip n o z la aç ık lan am ay ac ağ ın ı b ild irm işle r, Ç K B'n u n o lası n e d e n le ri arasın d a kafa trav m ası, z e h irle n m e , aşırı y o rg u n lu k , şid d e tli iç çatışm a, aşırı ö ğ re n m e v e u nu tm ay ı say m ışlard ır3-10. C h a rc o t ve Ja n e t ta n ım la y ıp , b o z u k lu ğ u n d is s o s iy a tif b e l ir tile r i n i ö z e llik le rin i v u rg u lam ışlard ır11. Fre u d v e Ble u le r'd e b u b e lirtile ri g ö z le m le m işle rse d e , Fre u d b u n la rı p sik o d in am ik d ü z e n e k le re b ağ lam ış, Ble u le r ise şiz o fre n in in b ir y an sım ası o la rak a ç ık la m ış tır 1-3. 20. y ü z y ılın ilk y arısınd a b u tanı ço k sey rek k o n m u ştu r. Bu d u ru m Ble u le r'in 1911 k o y m asın a ve y ılın d a şiz o f re n i ta n ım ın ı o rtay a Fre u d 'u n h ip n o z u b ıra k m a s ın a b ağ lan m ıştır2-3-10. 1970'li y ıllard an so n ra ko n u y la ilg ili araştırm alar b e lirg in o la rak a rtm ış tır. Bu n u n n e d e n i; b e lk i ço cu klu k d ö n em in d e k i fiz iksel v e c in se l ö rse le n m ey e d aha c e sare tle y aklaşılm ası, b elki d e A BD 'd e k i b asın y ay ın araç la rın ın k o n u y la v e h ip n o z la d ah a faz la ilg ile nm e si o lab ilir10. K lu ft5 b u n lara ek o larak, Ç K B ile 46 d ek 1986 z e m ini o rtay a y ılın d a d ü ny a y az ın ın d a o y a y ın la n m ış 300 o lg u o ld u ğ u n u , b u n ların e n az 79'u n u n 1970-1981 arası d ö n em e ait Psikiy atrid e b ilim sel o larak in c e le n m e y e b aşlanan d u ru m u Bliss k a r ış a n ş iz o f re n i g ib i h a s ta l ı k l a r ı n o ld u k la rın ı b ild ir m iş tir 3-12-13. Bu tarih te n so n ra ç e şitli ü lk e le rd e ç o k say ıd a o lg u y u kap say an g eniş araştırm alar y ap ılm ıştır1418. Ü lkem iz d e 1994 y ılınd an ö n c e h iç b ir o lg u b ild irilm e m işk e n , so n iki y ıld a, ay nı g ru p araştırıc ılar tarafın d an , 2 5 'te n faz la o lg u b ild irilm iştir7-1921. Sıklık-yaygınlık Ç K B'n u n y ay g ın lığ ı b irlik te , e sk id e n tam o lara k b ilin m e m e k le d ü şü n ü ld ü ğ ü k ad ar az o lm ad ığ ı s a n ılm a k ta d ır 6. A n c ak b u k o n u d a tam b ir g ö rü ş b irliğ i o lu şm u ş d e ğ ild ir. Bir u çtak i araştırm ac ılar Ç K B'n u n ço k az o ld u ğ u n a , b ir d iğ e r u ç tak i araştırm ac ılar ise o ld u ğ u n d an d ah a az tan ın d ığ ın a in a n m ak tad ırla r3-22'26. İy i d ü z e nlen m iş ç alışm alard a Ku z ey A m e rik a'd a p sik iy atri k lin ik le rin e b aşv u ran e rişk in o lg u ların % 0.5-2'sin in Ç K B tanı ö lç ü tle rin i k arşılad ığ ı b ild irilm iştir1. Ku z ey A m e rik a'd a y ap ılan b az ı ç alışm a la rd a ise , bu o ran % 5-10 arasın d a b u lu n arak Ç K B'n u n p sikiy atrik h astalık ların içind e o ld u k ç a sık g ö rü ld ü ğ ü so n u c u n a v arılm ıştır27'29. İsv iç re 'd e y ap ılan b ir ç alışm ad a y ay g ınlık % 0.05-0.1, H in d istan'd a ise % 0.015 o larak b ild irilm iştir30-31. Bu araştırm alard an e ld e e d ile n b u lg u lara karşın k im i y a z a rla r, b ir ç o k p s ik iy a tris tin y aşam ları b o y u nc a tek b ir Ç K B o lg u su b ile g ö rm e d ik lerin i, bu n e d e n le b ö y le b ir b o z u k lu ğ u n o lm ad ığ ın ı ısrarla s a v u n m u ş la rd ır32'34. T an ı sü re c in d e terap ist-hasta ilişk isin i iç in e alac ak b ir y ö n te m g enel an lam d a b o z u k lu ğ u n sü rü lm ü ş ve Ç K B'n u n y a y g ın lığ ın ın te m e l ya da b u lu n an a d ek, d isso siy atif b ir b u lu n m a y a c a ğ ı e p id e m iy o lo jik ile ri araştırm ala r y ap ılan a d e k, tü m y ay g ınlık ö n g ö rü le rin in y o ru m a açık o ld u ğ u v u rg u lan m ıştır10-35. Ç K B tan ısı alan o lg u ların b ü y ü k b ir ço ğ u nlu ğ u k ad ın d ır. Y ap ılan araştırm ala rd a k ad ın ların o ran ı % 88-98 arasın d a d e ğ işm e k te d ir14' 19. Bu n u n la birlikte, R o s s 3 e rk e k le rin , ru h sağ lığ ı k u ru lu ların d an d aha ç o k y asal so ru m lu lu k iç in e g ird ik le rin i, b u ned en le klinik ö rn e k le m g ru p ların d a d ah a az y e r ald ıklarına in an d ığ ın ı b e lirtm iş ve 8-9/ 1 o la n k ad ın / e rk e k o ran ın ın , c e z ae v le rin d e v e d iğ e r klin ik o rtam lard a 3P D ER G İSİ 1996; 4 (1) Ç K B'n u n tanınab ilm e siy le b irlik te 1/ 1’e in eb ile c e ğ in i Ç alışm ala rd a ö n e sü rm ü ştü r. İsv iç re 'd e y ap ılan b ir ç alışm ad a bu o ld u ğ u d ü şü ncey e b e n z e r v e rile r e ld e e d ilm iştir30. büyük O lg u ların tan ı ö n c e si 5-10 yıl arası d e ğ işe n b ir d ö nem d e b o z u k lu ğ u n b e lir tile r in i ta şım a la rın a y ü kse k b ild irilm e sin e b ir o ran d a k ıs m ın d a k e n d ile rin d e n istism ar ö y kü sü k arşın , Fran k e l37 b u n ların ö y k ü le r in o lg u la r ın alın m asın ı v e b aşk a k ay n ak lard an d o ğ ru la n m am ış o lm asın ı e le ştirm iştir. Y in e ay nı karşın, b o z u klu k d ah a ç o k g e ç e rg e n ya d a e rişkin şe k ild e istism ar ö y k ü le rin in b ir b ö lü m ü n ü n hip no z d ö n e m d e o rtay a ç ık ar. R u h sağ lığ ı siste m in e ilk a ra c ılığ ıy la b aşv u ru ile Ç K B tan ısı k o n m ası arasın d a g e ç e n o rtalam a sü re y aklaşık sırad a o lg u la rın 7-8 y ıld ır. T a n ı k o n d u ğ u bu y ö n te m le o rtay a ç ık arılm ış an ıların g e ç m işte k i o lay ların tam b ir y a n sım a s ı o lm a d ığ ın ı ve ç a r p ıtıla b ile c e ğ i g e rç e ğ in in g ö z ard ı e d ilm e si n e d e n iy le o rtay a cid d i o ld u kları b u lu n m u ştu r14-15.17.18’36. O lg u ların b irin c i so ru n la r ç ık ab ile c e ğ in i v u rg u lam ıştır. C o o n s40 bu y a k ın la rın d a , 30-35 ç ık a rılm a s ın ın , y aşları arasın d a d e re c e o rta lam a o rtay a bu b o z u k lu ğ u n b u lu n m a e le ştiri so n rası y ap tığ ı b ir ç alışm ad a, Ç K B tanısı o ran ın ın g e ne l to p lu m a g ö re d ah a faz la o ld u ğ u ö n e ko nm u ş sü rü lm e k te d ir1.6. k en d isi d ışınd aki ç e şitli kay n aklarca d o ğ ru latm ış ve o lg u la rın is tis m a r ö y k ü le rin i h asta n ın so n u ç o larak fiz ikse l ya d a c in se l istism ar o ran ın ı Nedenleri Ç e şitli y az arlar ta raf ın d an Ç K B'n u n g e lişim in i aç ıklay ab ilm e k iç in b irç o k k u ram o rtay a atılm ıştır. Psiko lo jik, so sy o lo jik, k ü ltü re l v e fiz y o lo jik n ed e n le ri ile ri sü re n bu k u ra m la rın h iç b iri te k b a şın a b o z u klu ğ u aç ık lam ay a y e tm e m e k te d ir1. A raştırm a b u lg u larınd a y er b u lab ile n az say ıd a açıklay ıcı ku ram v ard ır. Bu n ları şu şekild e sıralay ab iliriz . 1. Ö rse le y ic i y aşam o lay ı: G e n e llik le ç o c u k lu k d ö n e m in e ilişkin fiz iksel ya d a c in se l istism ard an (sık lık la da e n s e s tte n ) s ö z e d ilm e k te d ir. D iğ e r ö rse le y ici o lay lar arasın d a; y akın b ir ak rab a ya d a ark ad aşın ta n ık lık ö lü m ü , e tm e , ö lü m te rk ya da e d ilm e , b ir ö rse le n m e y e d u y g u sal b ask ı say ılab ilir17. 1980'li y ıllara d e ğ in b u k o n u ü z e rin d e p ek d u ru lm am ışke n, b u y ıllard a Ç K B tanısı ko n m u ş o lg u ların ö y k ü le rin d e ç o c u k lu k d ö n e m in e ilişk in c in se l v e fiz ik se l istism ar ilg i o d ağ ı o lm u ştu r37. G re av e s12 b u d ö n e m d e o z am an a d ek y ay ınlanm ış o lg u la rı g ö z d en g e ç irm iş , Ç K B 'n u n ç o c u k lu k d ö n e m in d e k i aşırı k u tu p laşm ış d u y g u v e d av ran ış o rtam ı iç in d e g e liştiğ in i, d iğ e r k işilik le rin ö rse le y ici o lay larla b aşa ç ık ab ilm ek iç in b ir sav u nm a d ü z eneğ i o larak o rtay a ç ıktığ ın ı ileri sü rm ü ştü r. Y ap ılan çeşitli ara ştırm ala r Ç K B is tis m a rla , o lg u ların ın % 6 0 - 8 2 's in in % 6 8 - 9 0 'ın ın f iz ik s e l c in se l is tis m a r la , % 88-97'sin in c in se l ya d a fiz iksel istism arla ço c u k lu k d ö n e m in d e k a rşılaştık la rın ı o rtay a k o y m u ştu r1418. Ü lke m iz d e b u k o n u d a y ap ılan b ir ç alışm ad a yaş o rtalam ası 24 o la n b ir h asta g ru b u n u n ç o c u k lu k çağ ınd a % 72'sin in c insel istism ara, % 64'ü n ü n fiz iksel istism ara, u ğ rad ık ları % 73-80 % 9 6 's ın ın ise h e rh a n g i b ir trav m ay a b e lir tilm iş tir 19. Ç K B o lan e rg e n le rin o ran ın d a c in se l istism ara, % 70-73 o ran ın d a fiz iksel istism ara, % 80-95 o ran ın d a fiz ikse l ya d a cinsel istism ara u ğ rad ıkları b ild irilm iştir38-40. 3P DERG İSİ 1996; 4 (1) % 88 o larak b u lm u ştu r. Bu b u lg u n u n d ah a ö n c e y ap ıla n so n u ç la rıy la b ilim s e l o ld u ğ u n u ç a lış m a e k le m iş tir. Ü lk e m iz d e Şa r u y u m lu ve a rk .21 ta rafın d an y ap ılan b ir ç alışm ad a; c in se l istism ar ö y k ü sü v e re n 28 g ö rü ş ü le b ild iğ i, o lg u d an h e p s in d e d o ğ ru lan d ığ ı b ild irilm iştir. 1 2 'sin in y ak ın larıy la is tis m a r ö y k ü le rin in D iğ e r 16 o lg u n u n ya y akınlarıy la g ö rü şü le m e m iş, y a d a istism ar o lay ının tan ığ ın ın o lm ad ığ ı ö ğ re n ilm iştir. Bu ö rs e le y ic i d e n e y im le rin b ire y in so n rak i y aşam ınd a nasıl Ç K B'n a y o l aç tığ ı açık d eğ ild ir. Baz ı şe y le rin b ilin m e m e si v e d iğ e r k işilik le r aracılığ ıy la u z ak tu tu lm a sı, b ilm e ve d ü şü n m e y o lla rın ın b u lan ık laşm ası ya d a silin m e si, b e n liğ in y o ko lm ay a k a rşı b ir sav u n m a d ü zeneğ i o la ra k k u lla n ılm a k ta d ır41. Bu y o lla, z ate n z e ng in fantez i d ü n y a s ın ın ö rse le y ic i y a ş a n d ığ ı d e n e y im le rin , y e te n e ğ in i a rtırıp ç o c u k lu k b ire y d e k i d ö n e m in d e k i d isso siy asy o n y en i k işilik le r o lu ştu ru lm asın ın o lası o ld u ğ u şe k lin d e b ir aç ık lam a g e tirilm iştir10. K ısac a ç o c u k lu k d ö n e m in d e k i ö rse le n m e le rin , aku t d isso siy atif b o z u k lu k lar ya d a Ç K B iç in b ir ö n n e d e n o la r a k k ab u l e d ile b ile c e ğ i, b e l i r ti l e r i n ve n e d e n se lliğ in g e lişim se l b ir sü re k lilik o lu ştu rd u ğ u sö y le n e b ilir42.43. 2. Bo z u klu ğ u n te m e lin d e b e d e n se l, ru hsal ya d a k ü ltü re l b ir e ğ ilim in o lm ası: Ç K B tan ısı ko n m u ş o lg u lard a, b u b o z u k lu ğ a y o l aç ab ile c e k b ir n e d e n o rtay a ç ık arab ilm e k iç in ço k ç e şitli ara ştırm ala r y ap ılm ıştır. Bire y se l o lg u lard a y ap ılan in c e le m e le r so n u c u n d a Ç K B'n u n tek b ir n e d e n e b ağ lanam ay acak d en li karm aşık b ir y ap ısın ın o ld u ğ u g ö ste rilm iştir. L o e w e n s te i n 44 tek o lg u lu k b ir ç alışm asın d a alt k işilik le rin d u y g u d u ru m ların d ak i n ic e l fark lılıkları b e lirle y e n ö lç e k le rd e ay rı b ire y le rd e k i g ib i farklı ö z e llik le r se rg ile d ik le rin i b ild irm iştir. D iğ e r b az ı ç alışm alard a d a alt k işilikler arasın d a M M PI testind e 47 farklılıklar g ö z len m iş, M M PI b u lg u ların ın Ç K B ta n ıy a y a rd ım c ı o la b ile c e k ip u ç la rı iç in s a ğ la d ığ ı k iş ilik le rin s o ru lm a s ı b e lirtilm iştir15. Ep ile p sin in ÇKB ile ilişk isi o la b ile c e ğ i ço ğ u z am an ileri sü rü lm ü şse d e , b u ilişk in in d üz ey i tam o larak isim le rin in , c in siy e tle rin in , ro lle rin in ö ğ re nilm e si ve d iğ e r tan ım la n am am ıştır. K ay n ak lard a b ild irile n ay ırd ın d a o lu p o lm ad ık la rın ın ö n e r i l m e k te d i r 3,53,54. A n c ak b u tü r p sik o te rap ö tik y ak laşım ların h astan m m altta y atan ç a tış m a la rın d a n ço k, b e lir tile r i ve a lt k işilik n ite lik le ri ü z e rin d e y o ğ u n laşarak h astan ın ç ö z ü lm e e rke n o lg u lard an b az ıların ın e p ile p d k o lg u lar o ld u ğ u d a v r a n ış ın a b ilin m e k te d ir. Siste m ik o larak in c e le n m e m işse d e, c e sare tle n d ird iğ i b e lir tilm iş tir " ,32,55. Bu y aklaşım la, b ild irilen ağ ır d isso siy asy o nu o lan e p ile p d k o lg u ların h astanın b ilg ile n d irilip baz ı seçilm iş b e lirtile rin in ö n hem en p la n a h e p sin in te m p o ral lo b e p ile p sisi o ld u ğ u o la n ç ık a rılm a sın a b u lu n m u tu r45. Sc h e n k v e Be ar45 ve M e su lam 40 Ç K B i s te m e y e r e k tan ısı alm ış o lg u lard a d ah a ç o k so ru m lu lu ğ u n u n o lm ak ü z e re EEG te m p o ral lo b d a b o z u k lu k la rı b u ld u k la rın ı arac ılığ ıy la ç alışm ad a ö z e llik le ÇKB o la n h asta ile b ir k o n tro l yol de da a ç ıld ığ ı o ls a bu o ld u ğ u ile ri Be n z e r b ir e tk ile şim in b ild irm işle rd ir. C o o n s ve arkad aşları y ap tıkları b ir iki in a n c ın ı ve k lin isy e n in o la y d a büyük s ü rü lm ü ş tü r10-54. g ö rse l ya d a y az ılı b asın o la b ile c e ğ in e A BD 'd e o n a y la y ıp , k itle le r i d ik k at ç e k ilm iş e tk ile y e n bu ve tü r h astasın ın EEG 'le rin i k arşılaştırm ışlar ve EEG 'le rd e y ay ın lard an so n ra h astalığ a o lan ilg in in arttığ ı ve alt kişilikle r arasın d a farklılık lar b u lm u şlard ır. Fakat b u n a p aralel o larak Ç K B tanısı alan hasta say ısınd a bu d a b e lirg in artış o ld u ğ u d e ğ işik lik le ri Ç K B'lu o lg u la rın b e y in le rin d e ile ri sü rü lm ü ştü r24,52,56 o lab ile c e k k alıtsal b ir fark lılık o larak y o ru m lam ak S p a n o s 57, b o z u k lu ğ u n so sy al p sik o lo jik ç e rç e v e si y e rin e alt k işilik le rin d u y g u d u ru m d e ğ işik lik le rin e , iç in d e u y arılm a e tm iştir. H astaların e d in d ik le ri b ilg ileri ak tif o larak d e r e c e s in e ve k as d ire n c i d ü z e y in e iy a tro je n ik b a ğ la m ış la rd ır47. Y ap ılan b ir ç alışm ad a Ç K B tanısı k u lla n a ra k , alm ış kend i b ir b o y u tu a m a ç la rın a o ld u ğ u n u uygun k ab u l b ir im aj akım ı y arata b ile c e k le rin i ve b u y o lla b ir b ire y in , b u tü r ö rn e k le rin d e , kişilik d e ğ işim i so n rası, an a k işilik te h astaların to p lu m u n ilg isin i ç e k e n k itap lard an v e o lm am asın a k arşın f ilm le r d e n b ir o lg u n u n b ö lg e s e l s e re b ra l b ir alt k işilik te k an sağ te m p o ral e s in le n e r e k hip erp erfü z y o nu g ö z lenm iş ve b u fo n ksiy o n e l akd v ite ö ğ r e n e b ile c e ğ i ile ri ÇKB ro lü s ü rü lm ü ş tü r. o y n am ay ı T h ig p e n ve artışın ın b ir g ö ste rg e si o larak y o ru m lan m ıştır48. Saxe C le ck ley 'in " T h re e Fac e s o f Ev e (Ev e 'in Ü ç Yü z ü )" v e ark ad aşları49 SP EC T ile y ap tıkları b ir çalışm ad a, ad lı b ir h astad ak i d ö rt alt k işilik d u ru m u n d a d a so l b in le rc e in san y az arlara b aşv u rarak ç o ğ u l kişiliğ e te m p o ra l lo b d a sah ip b u lg u la r ış ığ ın d a ak tiv ite a rtışı b u lm u şlar te m p o r a l lo b u n ve bu Ç K B 'n u n k ita b ın ın A BD 'd e o ld u k la rın ı in c e le m e le rd e n p sik o fız y o lo jisin d e ö n e m li b ir arac ı ro l ü stle n m iş g e rç e k te n o la b ile c e ğ in i ile ri s o n ra Ç K B o ld u ğ u y ay ın lan m asın d an sü rm ü şle rse b u n la rd a n so n ra, d e, y ap ılan y aln ız b irin in an laşılm ış tır52,56. Bu o lay b az ı so n rak i d ö n e m le rd e h astalığ ın iy atro je n ik k ö k e n li h astaların alt k işilik le rin in g ö rse l k e sk in lik , g ö rse l o ld u ğ u na en b ü y ü k k an ıt o larak o rtay a ko nm u ştu r. a la n la r Bu n u n la g ib i ile ri sü rm ü şle rd ir. b az ı g ö rs e l ÇKB iş le v le rd e o la n f a rk lılık la r ç alışm ala r g e ç iş le r so n u c u n d a s ıra s ın d a P u tn a m 58, an o re k siy a n e rv o sa, o b s e s if k o m p u lsif b o z u k lu k , p an ik b o z u klu ğ u g ib i g ö sterd iğ i b u lu nm u ştu r50’51. Bu b irlik te ö z g ü l, k işilk le r ta n ı arasın d ak i k o y d u ru c u b ir b irç o k p sikiy atrik tan ın ın d a g ö rse l ve yazılı b asınd a, e n az Ç K B k ad ar sık y e r ald ığ ın ı, anc ak o n ların bu p sik o lo jik ya d a fiz y o lo jik d e ğ işik liğ in o lu ştu ğ u n u tü r sö y lem ek, b u v e rile ri Ç K B'n u n v arlığ ın ı kan ıtlam ak e d ilirk e n , n iç in Ç K B iç in b u n u n o lu şab ile c e ğ in in d ü şü n ü ld ü ğ ü n ü iç in ku llanm ak tartışm alı b ir d u ru m d u r. 3. îy a tr o je n ik te ra p is tle rin o lg u ların ı Çoğul b ir b az ı b o z u k lu k : b e lirtile ri e tk ile d ik le r in i k işilik li b ir ö ne a ra la rın d a k iş ilik le rin b irle ş m e s in i k işilik le rle d o ğ ru d an K im i y az arla r ç ık ararak ÇKB v u r g u l a m ı ş l a r d ı r 10. 19,52. o lg u n u n k iş ilik le rin s a ğ a ltım ın d a , e ş b ilin ç lilik sağ lay ıp sağ la y ab ilm e k ç alışılm a sı e tk ile ş m e y le iç in , o lu ş a m a y a c a ğ ı an lay am ad ığ ın ı a ç ık ç a b e lirtm iş , k ab u l eğ er g e rç e k te n b ir e tk ile şim in v arlığ ı k ab u l ed iliy o rsa, b u n u n b ü tü n b u h astalık ları d a iç in e alacak y ö nd e d e ğ erlen d irilm e si g e re ktiğ in i v u rg u lam ıştır. alt H ip n o z ile Ç K B arasın d a n e d e n se llik ve sağ altım bu y ö n le rin d e n g ü çlü b ir b ağ lan tı v ard ır. Bu g ü n e d eğ in alt klinik d e n e y im le r v e araştırm a b u lg u ları Ç K B o lan g e re k m e k te d ir. o lg u la rın h ip n o tiz e o la b ilm e o lasılık ların ın g e n e l G e n e ld e alt k işilik le rin o rtay a ç ık arılab ilm e si iç in to p lu m a o ran la ç o k faz la o ld u ğ u nu g ö sterm iştir. Bu sa a tle rc e n e d e n le s ü re b ile c e k uzun g ö rü ş m e le r y ap m ak b ir e y le r in h ip n o tiz e o lm a y a o la n z o ru n d a k alın ab ilir. Bu sü re ç iç in d e alt k işilik le rin y atk ın lık ların ın Ç K B g e lişim i iç in ö n e m li o ld u ğ u h e r b iriy le ay rı ay rı g ö rü şü lü p ö y k ü le rin in alınm ası, ile ri 48 s ü rü lm ü ş tü r3. Ç K B o la n h asta ların b u n altı 3P D ER G ÎSÎ 1996; 4 (1) a rtıra n b ir ve karşılam ası g ib i n e d e n le rd e n d o lay ı, BK B'n u n ö z el k e n d ilik le rin d e n b ir tü rü o ld u ğ u nu ileri sü rm ü şle rd ir6264. M arin er41 hip no tik transa g ird ikleri b elirtilm iştir. Bu h astaların Ç K B'd a kend iliğ in (se lf) n e sn e le rd e n (o b je ) d aha ço k o lasılık la k e n d ile ri tarafın d an b aşlatıla n b ö lü n d ü ğ ü n ü , b o rd e rlin e kişilik o rg an iz asy o n u n d a h e rh an g i g irm e d u ru m la b ir a ra c ı k o n u su n d a h ip n o tik b ir u sta sü re ç in a n ılm a k ta d ır. y ü z le ş tik le rin d e , o lm ak sız ın o ld u k la rı o ld u ğ u n u Çoğul h ız lı tran slara fak at bunun an lay am ad ık la rın a k işilik li h a s ta la r b enz er ise n e sn e le rin d ah a ç o k b ö lü n m ü ş g ö rü nd ü ğ ü nü ve bu n e d e n le ara sın d a y ü c e le ş tirm e g id ip ile g e ld ik le rin i d e ğ e rs iz le ş tirm e b e lirtm iş tir. A y rıc a tran sları te rap i sırasın d a ac ı v e re n an lard a ya d a Ç K B 'n d a klinik o rtam d ışın d a stre sle rle k arşılaştık ların d a d a b ö lü n d ü k le rin i, BK B'n d a ise in san lard an u z aklaşm ak h a s ta la rın iliş k ile r in i k o ru m ak iç in y aşay ab ilirle r59. H ip n o z u n g e rç e k te n Ç K B y aratıp iç in b ö lü n d ü k le rin i v u rg u lam ıştır. D aha d e rin b ir y aratm ad ığ ı b ir tartışm a k o n u su d u r. H arrim an 1942 b ak ış, h e r iki d u ru m d ak i h asta ların b ö lü n m e ve y ılınd a, Leav itt 1947 y ılınd a, K am p m an 1976 y ılınd a ç ö z ü lm ey i fark lı şe kild e ku llan m aları v e k e n d ile rin e y ap tıkları d e ne y sel ç alışm alar so n u c u n d a, h ip n o tiz e z arar o lm ay a y atkın n o rm al kişilerd e , h ip no tik e ğ in d irim le b o z u k lu ğ u n b irb irin d e n ay rı b ire r d u ru m v e rm e d e k i f a rk lılık la rd a n d o lay ı bu iki o larak alt k işilik le r o lu ştu rd u k la rın ı b ild irm iş le rd ir10’ 1“1. d e ğ e rle n d irilm e sin in d ah a d o ğ ru o lac ağ ın ı o rtay a Fak at alt ko y m aktad ır. Bö y le b ir k arar p siko terap i so nrası bu kişiliklerin b o z u klu kta b u lu n an lar k ad ar karm aşık ve iki g ru p h astalard an e ld e e d ile n , anlam lı o larak farklı bu ç a lış m a la r so n u c u n d a ü r e tile n sü re ğ e n b ir y ap ıd a o lm ad ığ ı g ö z len m iş v e d e ne y sel so nu ç larla u y u m lu d u r. Psiko te rap i so n rası BK B o lan o larak ü retile n alt kişiliklerin g e ç ic i o lm a e ğ ilim in d e h astalard a g e n e ld e kö tü so n lan ın ı b e k le nirk e n , Ç K B o ld u kları, h ip n o z d an so n ra k ay b o ld u kları so n u c u n a o lan h astaların so n lan ım ı g e n e ld e iy id ir65. v arılm ıştır10’60. Bu n u n la b irlik te klinik o rtam d a uzun d ö n e m li h ip n o z u n a ra ş tırm a c ıla r e tk ile ri b ilin m e m e k te d ir, b az ı h ip n o z u n te ra p ö tik k u lla n ım ın ın b o z u klu ktan d o ğ ru d an so ru m lu o lm ad ığ ın ı, tanı ya da sağ altım aşa m a sın d a h ip n o z k u lla n ım ın ın hastalard aki klinik g ö rü n ü m ü d e ğ iştirm e d iğ in i ileri sü rm ü şle rd ir14. 4. D ış d e ste ğ in o lm am ası: ÇKB o lan b irç o k o lg u d a, an n e , b ab a, ö ğ re tm e n le r v e d iğ e r y akın lar g ib i y atıştırıc ı o la rak ro l alan ö n e m li k işile rin d este ğ in in o lm am ası b o z u k lu ğ u n g e lişm e sin d e b ir ned en o larak o rtay a k o n m u ştu r1. 5. B ir Ç K B'n u k işilik b ir b o z u k lu ğ u n u n k işilik b o z u k lu ğ u alt tip i o la rak o lm ası: aç ık lay an teo rilerin tem elin d e kişiliğ in g elişim sü re cin d e , e rk e n ço cu klu ktaki b irb irin e k arşıt d ü şü n c e le rin d e rin b ir etkisi o ld u ğ u g ö rü şü v a rd ır10. Bo rd e rlin e b o z u klu ğ u ( BK B) v e Ç K B k işilik o lan h astalar; kim lik so ru nları, d e ğ işke n d u y g u lanım , k e n d in e z arar v erici d av ranışlar, d ü rtü d e n e tim b o z u klu ğ u v e kişilerarası ilişkilerd e b o z u klu k g ib i b e n z e r b e lirtile r se rg ile rler. BK B o lan h astaların y aşad ığ ı ağ ır ö rse le n m e le rin ö z e llik le Ç K B 'lu o lg u la rın ta n ım la d ık la r ı ö rse le nm elere b en z e d iğ i b e lirtilm iş, u z u n v e fırtın alı b ir sü reci o lm ası n e d e n iy le b u o lg u ların d ah a farklı b ir sağ altım g e re k tirm e si d ışın d a p ratik te Ç K B ile BK B'n u n ay nı n e d e n se lliğ e , b e lirtile re v e sü re c e sahip o ld u k ları v e D SM sın ıf la n d ırm asın d a ik in c i eksend e y e r alm aları g e re k tiğ i ile ri sü rü lm ü ştü r61. Bu nu n y an ısıra b az ı y az arlar, b ö lü n m e v e ç ö z ü lm e g ibi b e n z e r sav u n m a d ü z e n e k le rin in k u llan ılm ası, tanısal y aklaşım d a Ç K B'n u n BK B tanı ö lç ü tle rin in 3P DERGİSİ 1996; 4 (1) Tanısal yaklaşımlar ve tanı ölçütleri So n y ıllard a d isso siy atif b o z u k lu k lara v e Ç K B'n a o lan ilg inin artm asıy la b irlik te , bu b o z u klu ğ u n d aha k o lay ta n ın a b ilm e s i iç in b az ı p sik o lo jik te stle r g e liştirilm iştir. Be rn s te in v e P u tn am 66 tarafın d an g e liş ti r ile n D is s o s iy a tif ( D iss o c ia tiv e ta ra f ın d a n Y a ş a n tıla r E x p e rie n c e g e liş itirile n Sc a le - D ES) D is s o siy a tif Ö lç e ğ i ve R o ss67 Bo z u k lu k la r G ö rü şm e Plan ı'n ın (D isso ciativ e D iso rd e rs Interv iew Sc h e d u le - D D IS) h astad a b u lu n an d isso siy asy o n u n d e re c e sin i y an sıtm ad a v e Ç K B'n u o rtay a çıkarm ad a y ararlı o ld u k ları b e lirtilm iştir. Bu te stle rin g eç erlik v e g ü v enirlik ç alışm aları y ap ılm ış, b irç o k çalışm ad a d a k u llan ılm ışlard ır15’68 71. Ü lke m iz d e d e D isso siy atif Y aşan tılar Ö lç e ğ i'n in (D ES) g e ç e rlilik v e g üv enilirliğ i Y arg ıç v e ark 72 ta ra f ın d a n d e ğ e rle n d irilm e s in e y ap ılm ıştır. y ö n e lik bu Ç K B'n u n h e y e c an v e ric i g e lişm e le re karşın , p sik o lo jik testle rin Ç K B tanısına k atk ıd a b u lu n ab ile c e k d u ru m a g e ld iğ in i sö y lem ek için he nü z ç o k e rk e n d ir36. Ç K B ilk o larak D SM - III'te 4 d isso siy atif d u ru m lar arasın d a tan ı o larak y e rin i alm ıştır. D SM -III-R 'd e 73 d e b ir tan ı o larak y e rin i alan b ask ıd ak i tan ı ö lç ü tle ri ç e şitli Ç K B'n u n y ö n le rd e n h e r iki e ksik b u lu n m u ştu r. D SM -III'tek i tanı ö lç ü tle ri, aşırı belirsiz v e y o ru m a açık o ld u ğ u b e lirtile re k e le ştirilm iştir74. D SM -III-R 'd e ise tan ı ö lç ü tle ri arasın d a am n ez in in b u lu n m ay ışın a d ikkat ç ekilm iş ve kişiliğ in tan ım ının tam o larak y ap ılm am ası n e d e n iy le bu ö lç ü tle rle tanı k o y m an ın ç o k z o r o lac ağ ı ile ri sü rü lm ü ştü r52’75. 49 D SM -IV 'te am nez i y e nid e n tanı ö lç ü tle ri için e alınm ış ay ırd ın d ad ır. v e b o z u k lu ğ u n ad ı d isso siy atif k im lik b o z u k lu ğ u z am an lard a d e n e tim i e lin e g e ç ire re k y ö n le n d iren ve Bu d u ru m sık lık la h astaları ç e şitli o larak d e ğ iştirilm iştir76. Ç K B'n a IC D -10'd a d a b aşka g e ç irilm iş ö rse le n m e le re karşı ko ru m ay a çalışan b ir d isso siy atif b o z u klu klar b aşlığ ı altınd a y er v erilm iş ve k işilik te y k e n tanı sın ıflan d ırm asın a alın m ıştır77. ilişk iler arkad aşlıktan , d ü şm an lığ a d e ğ in d e ğ işeb ilir. g ö z le n ir1.3-6. A lt k işilik le r arasın d aki A lt kişilikler arasın d aki ç atışm alar o d enli faz lad ır ki, Klinik özellikler b ir alt kişilik d iğ e r alt kişiliğ i ö ld ü rm e y e çalışır. Ç K B sü reğ e n d isso siy atif b ir b o z u klu ktu r ve tanısı b ir b irey d e b ir ya d a d aha faz la alt kişiliğ in v arlığ ının sap tan m asıy la k o n u r6.14. İk in c i kişiliğ in ya d a d iğ er alt kişiliklerin ilk o rtay a çıkışı k e n d iliğ in d e n ya d a bu d u ru m u ç a b u k la ş tır a n o la y la r ( h ip n o z , ilaç y ard ım ıy la y ap ılan g ö rü şm e ) arac ılığ ıy la o lab ilir77. ÇKB o lan h a s ta la rın büyük b ir ç o ğ u n lu ğ u n d a ç o cu klu k d ö n e m in d e (sıklıkla b eş y aşınd an ö n c e ) b ir ö rse le nm e ö y küsü o ld u ğ u b e lirle n m iştir. Bu n e d e n le b o z u k lu ğ u n ilk d o lay ın d a o rtay a b u lg u la rın ın ç ık tığ ı, o rta la m a bunun 6 y aş 3 y aşın a k ad ar in eb ile c e ğ i b ild irilm iştir. Ç K B'd aki o rtalam a kişilik say ısı 7 ile 15 arasın d a b u lu n m u ştu r14.15-18. Sık lıkla tanı sırasın d a kişiliklerin y alnız iki ya d a ü çü o rtad ad ır. D iğ e rle ri sağ altım sü re c i iç in d e tan ım la n ab ilir. A lt k işilik le r h e r iki c in siy ette, d eğ işik ırk v e y aşlard a, ay rı b ir to p lu m la ya d a ailey le ilişkili o lab ilir. En sık g ö rü le n alt kişilik ç o c u k y aşta o lan alt k işilikle rd ir. Ç o c u k alt kişiliğ in g ö rü lm e sık lığ ı % 85-96 a ra s ın d a d ır, h a s ta n ın c insiy etind e n ay rı c in siy ette b ir alt kişiliğ in g ö rü lm e s ık lığ ın ın ise a ra ş tırm a la r % 26-65 a ra s ın d a so n u c u n d a o ld u ğ u ç e ş itli b u lu n m u ş tu r 14.15-17’ 18. G en e ld e alt kişiliklerin k arak te r y ap ıları ay rıd ır, kim i z am an b irb irle rin e k arşıt d a o lab ilirle r. A y nı b ire y d e b ir alt k işilik d ışa d ö n ü k , ag g re sif, c in se l aç ıd an b aştan ç ık arıc ı, d iğ e rle ri iç e k ap an ık , ç ö k k ü n v e c in se l a ç ıd an k işilik le rin b ask ılan m ış o la b ilir. k e n d i işle v le rin e Sık lık la alt y a d a k o n u m la rın a uy g un ko ru y u cu , y ard ım cı g ib i ad ları v ard ır1-6.15. Bir alt k işilik te n d iğ e rin e g e ç iş sık lık la b ird e n ve d ram atiktir. O lg u lar g e n e llik le asıl kişilik ya d a alt Bö y le d u ru m lard a h astalard a ö z kıy ım ya d a ke nd ini y a ra la m a sağ altım o lm a ç a lış m a la rd a o lg u la rın b ir b ö lü m ü n d e , ve h astan ın h e rk e sç e e ğ ilim in d e d ir. H a sta la rın ru h sal ve fiz ik ç o k işitse l o lm ak ü z e re v arsan ılar v e b aşağ rıları b e lirle n e b ilir. İşitse l v arsanılar, alt kişilikle r arasınd a g e ç e n ç atışm alar v e k o n u şm aların b ir so nu c u d u r ve h asta ta raf ın d an se sle r k a fasın ın iç in d e n g e ld iğ i şe k lin d e y o ru m lan ır3-17. Başağ rıları ise b ir kişilikten d iğ e rin e g eç işin işare ti o lab ilir26. Ç K B o lan o lg u ların b u tanıy ı alm ad an ö n ce , Ç K B h ariç o rtalam a ü ç fark lı p sik iy atrik tan ı ald ıkları b ild irilm iştir. Y ap ılan ç alışm alard a b u sayı 2.3-3.6 ara sın d a d e ğ işm e k te d ir. Sık lık la k o n u lan tan ılar arasın d a b aşta m ajö r d e p re sy o n o lm ak ü z ere, kişilik b o z u k lu ğ u (ö z e llik le b o rd e rlin e k işilik b o z u klu ğ u ), şiz o fre n ik b o z u k lu k , d iğ e r d isso siy atif b o z u klu klar, an k siy e te , so m atiz asy o n ve y em e b o z u k lu k ları, m ad d e b ağ ım lılığ ı g e lm e k te d ir3.6-14.15.17.18, Pu tnam Ç K B tanısı alan lard a ç o k ç e şitli b o z u klu klara ilişkin b u lg u ların g ö rü lm e si n e d e n iy le , Ç K B'n u n b ir ü st tan ı o larak e le alın m asın ın g e re k tiğ in i v e ö n ce lik le bunun s a ğ a ltım ın ın y a p ılm a sın ı ö n e r m iş tir 78. Lo ew en stein , H o rn ste in v e Färb e r; açık Ç K B b enz eri, o to h ip n o tik , am n e z i b e lir tile r i o la n o lg u ların y an ısıra so m ato fo rm , p o sttrav m atik stress b o z ukluğ u v e a f f e k tif b e lirtile ri o lan o lg u la rd a k lin isy e n in Ç K B'n u b ir ü st tanı o larak akla g e tirm e si g erektiğ ini v e bu olguların ÇKB tanısı alma olasılığının yüksek o ld u ğ u nu b ild irm işle rd ir36. Ayırıcı tanı % 9 5 - 1 0 0 'ü n ü n am n e z ik b aşv u ran d ır b ak ıların d a, d eğ işik u z u n lu k lard a am n e z ile r, d aha o lan o lay ların v arlığ ın a y ö n elik o larak am n e z iktirler. y aşam ların ın iç in g ö z le n e b ilir 14-16. A sıl kişilik b ilin e n k im liğ in i taşır. Bu kişilik ç ö kkü n, b u n altılı kişiliklerin b askın o ld u ğ u d u ru m lard a d iğ erle rin in ve Y a p ıla n g iriş im i ÇKB ço k d e ğ iş ik b e l i r ti l e r l e k lin is y e n e d ö n e m le r b aşv u rab ilir. Bu h astalar Ç K B tanısı k o n m ad an ö n ce y aşad ık ları b u lu n m u ştu r1418. Bu am n e z ile r k işin in ay ırıcı tam d a b e lirtile n tan ılard an ç o ğ u n u alm ış ve y aşam ınd a k im i z am an d ilim le rin e ilişk in b o şlu k lar bu şe k lin d e o rtay a b o z u klu klar için d e ö z e llikle şiz o fren ik bo z u klu k Ç K B ara sın d a tan ım la y am ad ığ ı ç ık ar. K işi k e n d in e n e s n e le r, a it e şy alar k e n d in e yö nd e s a ğ a ltım g ö rm ü ş o la b ilir. P sik o tik ait ile k arışab ilir. Ç ü n k ü şiz o fre n ik o lg u ların d eğ işik o lm ay an y az ılar ya d a şe k ille r g ö z le m le y e b ilir, hiç k im lik le r ta şıd ık ları şe k lin d e san rıları o lab ilir ve tanım ad ığ ı y e rle rd e k e nd in i y atarke n b u lab ilir. Baz en d iğ er k işilik le rin seslerini d u y d u klarını b elirteb ilirle r. b ir kişilik d u ru m u b ö y le b ir am nez i ile b ağ lı d eğ ild ir Şiz o fre n id e d ü şü n ce b o z u klu ğ u , sü re ğ e n so sy al g eri ve ç e k ilm e 50 d iğ e r k iş ilik le rin v a rlığ ın ın ve iş le v le rin in ve d iğ e r a y ırd e d ic i b e lir tile r v ard ır. 3P D ER G İSİ 1996; 4 (1 ) Şiz o fre n in in te rsin e Ç K B'd a g e rç e ğ i d e ğ e rle n d irm e Ç K B'n u n b ir ü st tanı o larak kab u l ed ilm esi g erektiğ i y etisi k o ru n m u ştu r v e d u y g u lan ım b e lirtilm iş v e sağ altım so n rası d iğ er b e lirtile rin d e d u y g u d u ru m la u y u m lu d u r. H astaların % 50'sin d e işitse l v arsan ılar v ard ır. A n c ak şiz o f re n ile rd e k i işitse l v arsan ılard a s e s le r d ah a ço k d ış a rd a n g e ld iğ i ş e k lin d e o rtad an kalkacağ ı ileri sü rü lm ü ştü r10. R o ss ve A n d e rs o n 85 b az ı o b s e s if k o m p u ls if b o z u klu k o lg u ları ile Ç K B arasın d a b ir ke sişm e nin y o ru m lanırke n, ç o ğ u l kişilikli o lg u lard a b u k afan ın o ld u ğ u n u iç in d e n y ay ınlard a hız lı d ö n g ü lü b ip o lar b o z u klu k, se le k tif g e liy o r ş e k lin d e b ild ir i lir 79. araştırm alar so n u c u d ah a ö n c e o larak k ab u l e d ile n Sc h n e id e r'in b e lir tile r in in Ç K B 'n d a sa p ta n m ıştır. B ir d ah a h a sta Y a p ıla n şiz o fre n iy e b irin c i ço k sü rm ü ştü r. Bu n u n y an ısıra b az ı özgü m utiz m , d e rm atitis arte fak ta tanısı alm ış erişkin ya d a d e re c e e rg e n le rin d ah a so n ra Ç K B tan ısı ald ıkları, b u tü r g ö rü ld ü ğ ü ta ra f ın d a n ile ri b ild irile n o lg u lard a Ç K B'n a ay ırıc ı tan ıd a g e re k e n ö n e m in v e rilm e sin in u y g u n o lac ağ ı v u rg u lanm ıştır84.85. Sc h n e id e r b e lirtile rin in say ısı ne k ad ar faz la ise o h astad a ş iz o f re n id e n o d e re c e u z ak laşılıp ÇKB tanısına y aklaşılm ası g e re ktiğ i ileri sü rü lm ü ştü r79.80. Ç K B'n u e tm e n in te m p o ra l lo b e p ile p s is in d e n ç o k az y ararı o ld u ğ u ay ırt d ü şü n ü lm e k te d ir, çü nkü b u o lg u lard a y ü ksek o ran d a ö z g ü l o lm ay an EEG b o z u klu kları b ild irilm iştir. Ç K B'n u d isso siy atif fü g ya d a am n e z id e n ay ırm ak g ü ç tü r. Bu b o z u k lu k lard a iy ileşm e sıklıkla tam d ır, y in e le m e le r d ah a az d ır ve a m n e z ik d ö n e m in b aşlam ası b ir y aşam o lay ı ard ın d an o lu r. Bu n u n la b irlik te b u iki b o z u k lu k ta o lg u lar Ç K B'n u n te rsin e k im lik te k i d e ğ işim in ve asıl k im liğ in ay ırd ın d a d eğ illerd ir. Ç K B'n u b o rd e rlin e kişilik b o z u klu ğ u n d an ay ırm ak ko lay d e ğ ild ir, çü nkü ço ğ u z am an bu iki tan ı b irarad a b u lu n ab ilir. H o rev itz v e Brau n 81 y ap tıkları b ir ç alışm ad a Ç K B tan ısı alm ış h astaların % 70'in in ay nı z am and a BK B tan ı ö lç ü tle rin i k arşılad ık ların ı b u lm u şlard ır. Ro ss d a67 b e n z e ri b ir ç alışm asın d a bu o ranı % 60 o larak b ild irm iştir. BK B'd a d isso siasy o nu n g e ç ic i o lm a s ı, a m n e z in in o lm a m a s ı, k im lik k arm aşasın ın k işilik o lu şu m u d ü z e y ine g e lm e m e si ay ırıcı tanıd a y ard ım cı o lab ile c e k n o k talard ır65. T e m aru z ( M a lin g e rin g ) , g e n e ld e c e z a e v in e g ö n d e rile c e k su ç lu lard a ay ıre d ilm e si g e re k e n b ir tanıd ır. Ö z ellikle A BD 'd e sald ırg an lık v e d iğ e r cid d i su ç lard an d o lay ı s o ru m lu lu k ta n y arg ıla n an k a ç a b ilm e k b az ı san ık la r, iç in bu y asal ta n ıy a sığ ınm aktad ırlar. A nc ak e rke k ç o ğ u l kişilikli h astalar d aha ç o k y asal n e d e n le rle y arg ılan d ık ların d an , b u ko nud a ço k ö z e n li g e r e k m e k t e d i r 82. d u ru m ların d a b ir B ilin ç li h a s ta n ın in c e le m e h a s ta lık k e n d in i y ap m ak u y d u rm a su n u m u k ab a, uy g unsuz v e ü z e rin d e ç o k d ü şü n ü lm ü ş y akın m a v e b e lirtile r b iç im in d e d ir. A ç ık ik in c il kaz an ç ku şku u y an d ırab ilir v e bu d u ru m la rd a h ip n o z ve ilaç y ard ım lı g ö rü şm e tanı ko y m ad a y ard ım cı o lu r. Ç K B o lg u ların ın % 70- 80 o ran ın d a so m atiz asy o n b u lg u la rın a b enz ey en ö z e lli k le r ta ş ıd ık la r ı araştırm alar so n u c u b u lu n m u ştu r. Bu n u n la b irlik te SP DERGİSİ 1996; 4 (1) Sonuç Ç K B ile ilg ili o larak so n y ıllard a b irç o k çalışm alar y ap ılm ış, bu o ld u ğ u n u n ta n ın ın g e rç e k kab u l e d ilm e s i g e t i r i l m i ş t i r . 86 Ç K B 'n u n v e g e ç e rli b ir g e r e k ti ğ i b ir ç o k tanı d ile b o z u k lu k la k arışab ile c e ğ i, y e te rli ö n e m v e rilm e z se b u o lg u ların y ıllarc a ru h sağ lığ ı siste m i iç e risin d e b aşıb o ş v e sa ğ a ltım sız b u n la r ın k a la b ile c e k le r in e büyük d ik k at k a y ıp la r a yol ç e k ile re k , a ç a b ile c e ğ i b ild irilm iştir. Ç K B'n u n e n d e r b ir h astalık o lm ad ığ ı b e lirtilm iş , k lin is y e n le rin bu h a sta lığ a y ö n e lik g ö rü şm e y ap m aları v e g e ç e rliğ i k an ıtlan m ış testleri k u lla n m a la rı d u ru m u n d a ta n ım la n a n o lg u la rın say ısının d ah a d a artac ağ ı ile ri sü rü lm ü ştü r. A ncak Ç K B tan ısın ın ü lkem iz d e o lsu n y u rtd ışınd a o lsu n d ar b ir klinisy e n g ru b u tarafın d an ko n m ası, n ed e n i ne o lu rsa o lsu n b irç o k p sikiy atristin h ekim lik y aşam ları b o y u nc a tek o lg u b ile g ö re m e m e le ri, b u tanıy a o lan ku şku lu y ak laşım lar b e lk i d e ö n y arg ıların ç o k z o r k ald ırılab ile c e ğ in in aç ık g ö ste rg e le rid ir. Ü lkem iz d e y ap ılm ış ya d a y ap ılacak o lan n esne l, y ansız, b ilim sel ç a lış m a la rın a ç ık b iç im d e s e rg ile n m e s i hem p sik iy atristle rin b u k o n u d ak i e ğ itim le rin e katk ıd a b u lu n ac ak , hem de bu y o lla g iz li k alm ış ÇKB o lg u ların ın o rtay a ç ık m asın a y ard ım cı o lab ile c ek tir. Kaynaklar 1 K a p la n H I, Sa d o c k B J, G r e b b JA . K a p la n an d Sa d o c k 's Sy n o p sis o f Psy c h iatry . 7 b ask ı. B a ltim o re : W illiam s & W ilk in s, 1994: 644-648. 2 R o se n b au m d e c lin e M . T h e ro le o f th e te rm o f d ia g n o s e s o f m u ltip le s c h iz o p h re n ia in th e p e rs o n a lity . A rc h G en Psy ch iatry 1980; 3 7 : 1383-5. 3 R o s s C A . M u ltip le P e rso n a lity D is o rd e r, D ia g n o sis, C lin ic a l Fe a tu re s an d T re a tm e n t. 1. b ask ı. N e w Y o rk : Jo h n W ile y & So n s, 1989. 4 A m e ric a n P sy c h ia tric A s s o c ia tio n . D ia g n o s tic an d Sta tis tic a l M an u al o f M e n ta l D is o rd e rs . 3. b a s k ı. W a s h in g to n DC: A m e ric a n P sy c h iatric A sso c ia tio n , 19 8 0 . 5 K lu f t R P . A n u p d a te o n m u ltip le p e rso n a lity d is o rd e r. H o sp C o m m Psy ch iatry 1 9 8 7 ; 3 8 : 3 6 3 - 7 3 . 6 G o f f D . D iss o c ia tiv e d is o rd e rs . H y m an SE , Je n i k e M A ( e d ) . 51 M an u al o f c lin ic a l p ro b le m s in p sy c h iatry . B o s to n : L ittle , 7 T u tk u n H , Şa r V . 1 1 0 g ö rü ş m e d e e n te g ra sy o n sa ğ la n a n b ir d isso siy atif k im lik b o z u k lu ğ u v akası v e p sik o te rap isi. 3 P D e rg isi 9 C arls o n ET . T h e h isto ry o f m u ltip le p e rs o n a lity in th e U S: I. T h e b e g in n in g s. A m J Psy c h iatry 19 8 1 ; 138: 666 -8. 11 Bliss EL . M u ltip le p e rs o n a litie s : A r e p o rt o f 14 c ase s w ith fo r s c h iz o p h re n ia an d h y s te ria . A rc h G en p e rs o n a lity : 165 y e ars a f te r M ary 13 B o o r M . M u ltip le p e rso n a lity e p id e m ic . J N e rv M e n t D is 1 9 8 2 ; 14 P u tn a m FW , G u ro f f JJ, Silb e rm a n FK , B a rb a n I, P o st R M . T h e c lin ic a l p h e n o m e n o lo g y o f m u ltip le p e rs o n a lity d is o rd e r : Rev iew o f 1 00 re c e n t c ase s. J C lin Psy c h iatry 1 9 8 6 ; 4 7 : 2 8 5 - 9 3 . 15 C o o n s PM , Bo w m a n ES, M ils te in V . M u ltip le p e rs o n a lity d is o rd e r: A c lin ic a l in v e stig a tio n o f 5 0 c ase s. J N e rv M e n t D is S tr u c tr e d in te rv ie w d a ta on 102 c ase s of m u ltip le p e rs o n ality c ase s f ro m f o u r c e n te rs. A m J Psy c h iatry 1 9 9 0 ; 147: D r a ije r N . N e th e rla n d s : A M u ltip le p e rs o n a lity d is o r d e r in th e c lin ic a l in v e s tig a tio n o f 71 p a tie n ts . A m J CA , N o r to n GR, W o zney K. M u ltip le p e rs o n a lity d iso rd e r: A n an aly sis o f 2 3 6 c ase s. C a n J P sy c h iatry 1 9 8 9 ; 34 : H. P r o f e s s io n a l an d lay o p in io n s on m u ltip le 36 K lu f t RP. C li n i c a l p r e s e n ta ti o n of m u ltip le p e rs o n a lity d iso rd e r. Psy c h iatr C lin N o rth A m 19 9 1 ; 14: 605-29. m u ltip le p e rs o n a lity d is o rd e r . A m J P sy c h iatry 1 9 9 3 ; 150: 38 D e ll P F, E is e n h o w e r JW . A d o le s c e n t m u ltip le p e rs o n a lity A d o le sc Psy c h iatry 1 9 9 0 ; 2 9 : 359 - 6 6 . 39 H o rn s te in N , P u tn a m FW . C lin ic a l p h e n o m e n o lo g y o f c h ild an d a d o le s c e n t d isso c iativ e d is o rd e rs. J A m A c ad C h il A d o le sc Psy chiatry 1 9 9 2 ; 31 : 1077 -85. 40 C o o n s PM . C o n f irm a tio n o f c h ild h o o d a b u se in c h ild an d c ase s of m u ltip le p e r s o n a lity d is o r d e r an d d is so c iativ e d is o rd e r n o t o th e rw ise sp e c if ie d . J N erv M e n t D is 1994; 182: 4 6 1 4 . 41 M a rm e r SS. M u ltip le p e rs o n a lity d is o rd e r: a p s y c h o an aly tic 42 T e r r L C . C h ild h o o d T ra u m a s : A n o u tlin e an d o v e rv ie w . A m J Psy ch iatry 1 9 9 1 ; 148: 10-20. FW . R e s o lv e d : M u ltip le p e rs o n a lity d is o rd e r is an in d iv id u ally a n d so c ially c re a te d a rtif a c t ( d e b a te f o ru m ) . J A m A c ad C h ild A d o le sc Psy c h iatry 1 9 9 5 ; 3 4 : 960- 2. 44 L o e w e n s te in R J, H a m ilto n J, A la g n a S, R e id N , d e V rie s M . 413-18. 19 Şa r V , Y a rg ıç L t, T u tk u n H . D isso siy a tif k im lik b o z u k lu ğ u tan ısı k o n u la ra k u z u n s ü re li d e ğ e rle n d irm e v e te d av iy e a lın a n b ir g ru p h a stan ın so sy o d e m o g ra f ık v e k lin ik ö z e llik le ri. Sö z e l b ild iri, 20 T u tk u n H , Y a rg ıç L t, Şa r V . P sö d o p sik o z b u lg u larıy la b aşv u ran d ö rt ç o ğ u l k işilik v akası. D ü şü n e n A d am 1 9 9 5 ; 8 ( 1 ) : 28- 37. b o z u k lu k la rd a ç o c u k lu k çağ ı ru h sal tra v m a ö y k ü sü n ü n d o ğ ru la n m a d ü z e y i. P o s te r b ild iri. X X X I. U lu sal Psikiy atri K o n g re si: 1 9 9 5 Ey lül 27- 30: İstan b u l. MA. M u ltip le p e rs o n a lity Psy ch iatry 1981; 138: 1311-6. EEG : m u ltip le p e rs o n a lity a n d illu s io n o f p o s se s sio n . A rc h N e u ro lo g y 1981; 38 : 176-81. 47 C o o n s PM , M ilste in V , M arle y C . EEG stu d ie s o f tw o m u ltip le p e rs o n a litie s a n d a c o n tro l. A rc h G e n P sy c h iatry d is o rd e r ( le tte r ) . B r J 1 9 8 2 ; 39 : 823-5. 48 M ath e w R J, Ja c k R A , W e st W S. R e g io n a l c e re b ra l b lo o d flo w in Psy chiatry 19 89; 155: 5 6 5 . 23 Fah y M . M a n u f a c tu re o f m u ltip le p e rso n a lity d is o rd e r ( le tte r; a p a tie n t w ith m u ltip le p e rs o n a lity d is o rd e r. A m J Psy c h iatry 1985; 142: 504-5. c o m m e n t) . B r J Psy ch iatry 1 9 9 2 ; 161: 268- 9. 24 M e rsk e y H . T h e m a n u f a c tu re o f p e rso n a litie s: T h e p ro d u c tio n o f m u ltip le p e rs o n a lity d is o rd e r. B r J P sy c h iatry 1 9 9 2 ; 160: 4 9 Sa x e G N , V asile R G , H ill T C , Blo o m in g d a le K , V an d e r K o lk BA . S P E C T im a g in g a n d m u ltip le p e rso n a lity d iso rd e r. J N erv M e n t D is 1992; 180: 662-3. 32740. 25 M c H u g h P R . R e s o lv e d : M u ltip le p e rs o n a lity d is o rd e r is an in d iv id u ally a n d s o c ia lly c re a te d a rtif a c t. J A m A c a d C h ild 26 G h ad irian A M , L e h m a n n H E, D o n g ie r M , K o liv ak is T . M u ltip le in a c ase of f u n c ti o n a l p s y c h o s is . Com pr Psy chiatry 19 8 5 ; 26 : 22-8. C A , A n d e rso n G, 50 M ille r SD . O p tic a l d if f e re n c e s in c ase s o f m u ltip le p e rs o n a lity d iso rd e r. J N erv M e n t D is 19 8 9 ; 177: 480- 6. 51 M ille r SD , B la c k b u rn T , Sc h o le s G , W h ite G L , M am alis N . A d o le sc Psy c hiatry 1 9 9 5 ; 34: 9 5 7 - 5 9 . p e r s o n a lity 45 Sc h e n k L, B e a r D . M u ltip le p e rso n a lity an d re late d d isso c iativ e 4 6 M e su lam M M . D isso c ia tiv e state s w ith a b n o rm a l te m p o ral lo b e 21 Şa r V , T u tk u n H , Y a rg ıç L t, K u n d a k ç ı T . K ro n ik k a rm a şık d is s o s iy a tif E x p e rie n tia l s a m p lin g in th e stu d y o f m u ltip le p e rso n a lity d iso rd e r. A m J Psy ch iatry 1 9 8 7 ; 144: 19-24. p h e n o m e n a in p a tie n ts w ith te m p o ra l lo b e e p ile p s y . A m J X X X I. U lu sal Psikiy atri K o n g re si: 1 9 9 5 Ey lül 27 - 3 0 : İstan b u l. O p tic a l d if f e re n c e s in m u ltip le p e rso n ality d is o rd e r: A se c o n d l o o k .J N erv M e n t D is 1991; 179: 132-5. 52 P ip e r A J. M u ltip le p e rs o n a lity d is o rd e r. B r J Psy c h iatry 1 9 9 4 ; Fle ish n e r W P, N o r to n G R. The f re q u e n c y o f m u ltip le p e rs o n a lity d is o rd e r a m o n g p sy c h iatric in p atie n ts. A m J Psy ch iatry 1 9 9 1 ; 148: 1 7 17- 20. 164: 600-12. 53 L o e w e n s te in c o m p le x R J. A n o f f ic e m e n ta l sta tu s e x a m in a tio n f o r c h ro n ic d is s o c i a ti v e s y m p to m s an d m u ltip le o f m u ltip le p e rs o n a lity p e rs o n ality d iso rd e r. P sy c h iatr C lin N o th A m 19 9 1 ; 14: 5 67- 604. a m o n g in p a tie n ts a n d o u tp a tie n ts . A m J P sy c h iatry 1 9 8 5 ; 142: 54 M e rsk e y H . M u ltip le p e rso n ality d is o rd e r. B r J Psy c h iatry 19 92; 28 Blis s EL , Je p p s e n EA . P re v a la n c e 250-1. 29 R o ss C A . Ep id e m io lo g y o f m u ltip le p e rs o n a lity d is o rd e r an d d isso c iatio n . P sy c h iatr C lin N o rth A m 1 9 9 1 ; 14: 5 0 3 - 1 7 . 30 M o d e stin J. M u ltip le p e rso n a lity d is o rd e r in Sw itz e rlan d . A m J Psy chiatry 1992; 149: 88- 92. 52 Br J 35 Fre n c h O . M o re o n m u ltip le p e rso n ality d io rd e r ( le tte r) . A m J 43 P u tn a m Psy chiatry 19 93; 150: 489- 94. 27 R o s s d is o r d e r ( le tte r ) . p e rs p e c tiv e . P sy c h iatr C lin N o rth A m 19 9 1 ; 14: 677- 93. 596-601. 22 Sim p s o n 34 M e rs k e y a d o le s c e n t 1988; 1 7 6 :5 1 9 - 2 7 . 16 R o ss C A , M ille r SD , R e a g o r P, B jo rn s o n I, Fra se r G A , A n d e rso n 18 R o s s p e r s o n a lity d is o rd e r: A p re lim in a ry stu d y o f e le v e n c ase s. J A m A c ad C h ild 170: 3 0 2 4 . S, M u ltip le 954- 58. R ey n o ld s. J N erv M e n t D is 19 8 0 ; 168: 577- 96. 17 B o o n L. 37 Fra n k e l FH . A d u lt re c o n s tr u c tio n o f c h ild h o o d e v e n ts in th e Psy chiatry 19 8 0 ; 3 7 : 13 88 -97. M u ltip le 33 F e r n a n d o Psy chiatry 1 9 8 7 ; 144: 1 2 3 4 . c ritic al rev iew . B r J Psy ch iatry 1 9 8 8 ; 1 5 3 :5 9 7 - 6 0 6 . G. 146: 1607-10. 32 C h o d o f f P. M o re o n m u ltip le p e rso n ality d is o rd e r ( le tte r) . A m p e rs o n ality d is o rd e r ( le tte r) . B r J Psy ch iatry 1 9 9 3 ; 162: 271. 10 Fah y T A . T h e d ia g n o sis o f m u ltip le p e rs o n a lity d is o rd e r: A G B. K h a n d e lw a l SK . C u r r e n t statu s o f Psy chiatry 1 9 9 0 ; 157: 150. Psy c h iatr C lin N o rth A m 19 9 1 ; 14: 4 8 9 - 5 0 2 . 12 G re a v e s G SP , J Psy chiatry 19 8 7 ; 1 4 4 :1 2 4 . 1995; 3 :1 9 6 - 2 0 5 . 8 P u tn am FW . R e c e n t re s e a rc h o n m u ltip le p e rso n ality d iso rd e r. im p lic a tio n s 31 A d ity a n je e , R a ju m u ltip le p e rso n a lity d is o rd e r in In d ia . A m J Psy c h iatry 19 8 9 ; Bro w n an d C o m p a n y , 1 9 9 0 : 1 96- 205. 1 6 1 :4 1 8 - 9 . 55 Fah y T A , A b as M , Bro w n JC . M u ltip le p e rs o n ality : a sy m p to m o f p sy c h iatric d iso rd e r. B r J Psy c h iatry 19 8 9 ; 154: 99- 1 0 1 . 5 6 Fah y T . M u ltip le p e rs o n a lity d is o rd e r ( le tte r) . B r J Psy c h iatry 1989; 154: 878. 3P D ER G İSİ 1996; 4 (1) 57 Sp a n o s N P, W e e k e s JR , B e rtra n d LD . M u ltip le p e rso n a lity : A y ap ılan d ırılm ış b ir k lin ik g ö rü şm e (D D IS) v e b ir ö z b ild irim ö lç e ğ i so c ial p sy c h o lo g ic al p e rsp e c tiv e . J A b n o rm P sy c h o l 1 9 8 5 ; 9 4 : ( D E S) y a rd ım ıy la a y ırıc ı ta n ıs ın ın y a p ılm ası. X X X I. U lu sal Psikiy atri K o n g re si: 1995 Ey lü l 27- 30; İstan b u l. 362-76. 58 P u tn a m FW . M u ltip le p e rs o n a lity d is o r d e r ( le tte r ) . Br J Psy chiatry 19 92; 161: 415- 6. ( D ES) g e ç e rlik v e g ü v e n ilirlik ç alışm ası, sö z e l b ild iri, X X X . U lu sal 59 Bliss EL . Sp o n ta n e o u s s e l f h y p n o sis in m u ltip le p e rso n a lity d iso rd e r. Psy c h iatr C lin N o rth A m 1 9 8 4 ; 7: 135-8. N o rth A m 19 8 4 ; 7: 150-9. M. M u ltip le Psikiy atri K o n g re si: 19 9 4 , N e v şe h ir. 73 A m e ric a n P sy c h ia tric A s s o c ia tio n . D ia g n o s tic an d Sta tis tic a l 60 Ste rn C R . T h e e tio lo g y o f m u ltip le p e rso n alitie s. P sy c h iatr C lin 61 K irs te n 72 Y a rg ıç L l , T u tk u n H , Şa r V . D isso siy a tif y a şan tılar ö lç e ğ in in M an u al o f M e n ta l D is o rd e rs . 3 . b a s k ı, g ö z d e n g e ç irilm iş , W a sh in g to n D C : A m e ric a n P sy c h iatric A sso c iatio n , 1987. p e rs o n a lity d is o r d e r a n d b o r d e r lin e p e rso n ality d is o rd e r ( le tte r) . A m J Psy c h iatry 1 9 9 0 ; 147: 1386- 7. 62 Bu c k O D . M u ltip le p e rs o n a lity as a b o rd e rlin e state . J N e rv M e n tD is 1983 ; 171: 62-5. 74 L u d o lp h PS. H o w p re v a le n t is m u ltip le p e rs o n ality d iso rd e r? ( le tte r) . A m J Psy ch iatry 1 9 8 5 ; 142: 1526-7. 75 N a k d im e n K A . D ia g n o s tic c r ite r ia f o r m u ltip le p e rso n a lity d iso rd e r. A m J Psy ch iatry 19 9 2 ; 149: 576- 7. 63 C lary W F, Bu rs tin K J, C a rp e n te r JS . M u ltip le p e rso n a lity an d 76 A m e ric a n P sy c h ia tric A s s o c ia tio n . D ia g n o s tic a n d Sta tis tic a l b o rd e rlin e p e rs o n a lity d iso rd e r. P sy c h iatr C lin N o rth A m 19 8 4 ; M an u al 7: 88-99. A m e ric a n P sy c h iatric A sso c iatio n , 1 9 9 4 . 64 B e n n e r D G , B re n d a J. M u ltip le p e rs o n a lity as a b o rd e rlin e d iso rd er. J N erv M e n t D is 1984; 172: 98- 104 . d is o r d e r an d m u ltip le p e rs o n a lity d is o rd e r . Psy c hiatr C lin N o rth A m 19 9 4 ; 17: 743- 71. 66 B e r n s te in EM , P u tn a m D is o rd e rs . Ö r g ü tü . 1C D - s ın ıf la n d ırm a s ı: 4. b a s k ı, 10 W a s h n ig to n R u h sal K lin ik ve DC: d a v ra n ış sa l ta n ım la m a la r v e tan ı k ılav u z u . Ö z tü rk M O (ç e v . Ed .). A n k ara : M e d ik o m at, 1993. 78 P u tn a m FW , L o e w e n s te in RL, S il b e r m a n EJ. M u ltip le p e rs o n a lity d is o rd e r in a h o s p ita l s e ttin g . J C lin Psy c h iatry FW . D e v e lo p m e n t, re lia b ility an d v alid ity o f a d is s o c ia tio n s c a le . J N e rv M e n t D is 1 9 8 6 ; 174: 727-35. 67 R o ss S a ğ lık b o z u k lu k la r 65 M a rm e r SS, Fin k D . R e th in k in g th e c o m p a ris o n o f b o rd e rlin e p e rs o n a lity 77 D ü n y a o f M e n ta l 1984; 4 7 : 285-93. 79 R o ss CA , M ille r SD , R eag o r P, B jo r n s o n L , Fra se r G A , A n d e rso n G . Sc h n e id e ria n sy m p to m s in m u ltip le p e rs o n ality CA , H e b e r S, N o r to n R, A n d e rso n G. D if f e r e n c e s b e tw e e n m u ltip le p e rs o n a lity d is o rd e r a n d o th e r d ia g n o stic g ro u p s o n s tru c tu re d in te rv ie w . J N e rv M e n t D is 1 9 8 9 ; 177: 487-91. d iso rd e r an d sc h iz o p h re n ia. C o m p r Psy ch iatry 1 9 9 0 ; 31 : 111-8. 80 K lu f t R P . Firs t ra n k sy m p to m s as a d ia g n o stic c lu e to m u ltip le p e rs o n ality d iso rd e r. A m J Psy c h iatry 1 9 8 7 ; 144: 293-8. 81 H o re v itz R P, Bra u n BG . A re m u ltip le p e rs o n alitie s b o rd e rlin e ? : 68 C arlso n EB, P u tn am FW , R o ss C A , T ö re m M , C o o n s P, D ill D L v e a rk . V a lid ity of th e d is s o c ia tiv e s c re e n in g f o r m u ltip le p e rs o n a lity e x p e r ie n c e s s c a le in d is o rd e r: A m u ltic e n te r stud y . A m J Psy c hiatry 1 9 9 3 ; 103 0- 6. 69 S te in b e r g M, R o u n s a v ille B, C i c c h e tti a s tr u c tu r e d d ia g n o s tic Psy c h iatr C lin N o rth A m 19 9 1 ; 14: 740- 56. 83 R o ss C A , A n d e rso n G . P h e n o m e n o lo g ic a l o v e rlap o f m u ltip le D. D e te c ti o n of d isso c iativ e d is o rd e rs in p s y c h ia tric p a tie n ts b y a s c re e n in g in s tr u m e n t a n d A n analy sis o f 3 3 c ase s. P sy c h iatr C lin N o rth A m 19 8 4 ; 7: 69- 83. 82 Le w is D O , B a rd JS . M u ltip le p e rs o n a lity an d f o re n s ic issu e s. in te rv ie w . p e rs o n ality d is o rd e r an d o b se ssiv e c o m p u lsiv e d iso rd e r. J N e rv M e n tD is 1988; 176: 295-9. Am J 84 Sh e lle y W B . D e rm a titis a rte f a c ta in d u c e d in a p a tie n t b y o n e 70 A rm stro n g JG , L o e w e n ste in R J. C h a rc te ris tic s o f p a tie n ts w ith 85 Ja c o b s e n T . C ase stu d y : Is se le c tiv e m u tism a m a n if e statio n o f Psy chiatry 19 91; 148: 1050-4. m u l ti p l e p e r s o n a l i ty o f h e r m u ltip le p e rs o n alitie s. B r J D e rm ato lo g y 1 9 8 1 ; 105: 587-9. an d d i s s o c i a ti v e d is o rd e rs on p sy c h o lo g ic al te sd n g . J N e rv M e n t D is 1 9 9 0 ; 178: 448 - 5 4 . 71 Y a rg ıç L t, Ş a r V , T u tk u n 3P DERGİSİ 1996; 4 (1) d is s o c ia tiv e id e n tity d is o rd e r . J A m A c ad C h ild A d o le sc Psy chiatry 19 9 5 ; 3 4 : 863- 6. H . Ç o ğ u l k işilik b o z u k lu ğ u n u n 53