G ÖZET : stanbul Metropoliten Alanı için önemli bir do al kaynak olan Küçükçekmece Gölü’nde olu an çevre sorunları ile bu sorunların çözümüne yönelik yapılan ve yapılması gerekli çalı malar bu bildirinin konusudur. Göle karı an atık suların nitelikleri, tasfiye tesisi yer seçimi, ç ve Dı Kumsal kesimindeki yapıla malar ile bu kesime ili kin yapılmı koruma amaçlı planlama çalı maları sunulmaktadır. SUMMARY : Environmental problems, solutions and actions towards solving that problem at stanbul, Küçükçekmece Lake and Lagoon system is the subject of this paper. The composite of the wastewater, location of wastewater treatment plant, structural environment and preservation aimed plans will be presented. Anahtar Kelimeler : Göl, Lagün, Su Kirlili i, Do a, Park, Arıtma, Tasfiye. Key Words : Lake, Lagoon, Water Pollution, Nature, Treatment, Purification 1 “TÜRK YE’DE ÇEVRE K RLENMES ÖNCEL KLER SEMPOZYUMU III”, Sunulan Bildiri, Gebze leri teknoloji Enstitüsü, Çevre Mühendisli i Bölümü & ehir ve Bölge Planlama Bölümü, TÜB TAK Marmara Ara tırma Merkezi, Enerji Sistemleri ve Çevre Ara tırma Enstitüsü, 18-19 Kasım 1999 (Yayınlanmı tır), 1 I. AMAÇ Her yıl yakla ık 400 000 artan nüfusu ile stanbul Metropolü bir “Megalopolis” olma yolundadır. Nüfusun artı hızının yüksek olu u ve bunun bir sonucu olarak kaçak yapıla ma ve sanayile me ile çevre sorunlarının artı ı, son 30 yılda stanbul çevresinde ve Marmara Denizinde insan sa lı ını tehdit eden boyutlarda a ırı kirlili e neden olmu tur. Küçükçekmece Gölü ve çevresi; stanbul Metropoliten Kent Bütünü içerisinde Cumhuriyetin ilk yıllarından bu yana geleneksel olarak dinlenme, e lenme ve rekreasyon bölgesi olarak önemini korumu tur. Ancak, bu kesimde son 15-20 yıldır denize girilmesi sakıncalı, deniz ürünlerinin yenilmesi, sa lık açısından tehlikeli hale gelmi tir. Marmara’da canlı ya amının hemen hemen tükenmesine ve ekolojik bir felakete neden olan bu kirlili in bir di er önemli nedeni de Karadeniz’den gelen sanayi kökenli kirliliktir. Küçükçekmece Gölü de; Haliç’ten sonra belki de en önemli kirlilik yüklerini ta ıyan bir do al lagün sistemidir. Bu bildirinin amacı; stanbul’da do al çevrenin korunmasında öncelikli bir eylem alanı olan “Küçükçekmece Gölü’ nün sorunlarını irdeleyerek çözümlere yönelik öneriler geli tirmektir. Alandaki sanayi varlı ı ve kirlilikleri irdelenecek, yapılan planlama çalı maları de erlendirilerek alınması gerekli önlemler için öneriler geli tirilecektir. 2. NAZIM PLAN KARARLARI stanbul Metropoliten Alan Alt Bölge Nazım Planı’nda (1/ 50 000) Küçükçekmece Gölü ve çevresinin; Do al Sit Alanı olarak korunması ve kentsel rekreasyon amacıyla kullanımı öngörülmektedir. Bu bölgede yer alan kullanım türleri için Nazım Plan’da a a ıdaki hükümler bulunmaktadır (Nazım Plan Raporu (1995). • GÜNÜB RL K - REKREASYON ALANLARI : “ Rekreasyon amaçlı düzenlenen alanlarda, sadece halkın e lenme ve dinlenme gereksinimlerini kar ılamaya dönük (piknik, plaj, spor alanları, botanik parkları vb.) mekan düzenlemeleri, günübirlik kullanı a yönelik alanlarda ise (plaj tesisleri, kafeterya, lokanta, kabin, iskele vb) toplum yararına ayrılan hafif yapılı tesisler yapılabilir. Bu alanların düzenlenmesi ile ilgili kararlar alt ölçekli planlarla belirlenecektir” . • KENTSEL H ZMETLER (KH) : Nazım Planda, Küçük Çekmece kesimine “Kentsel Hizmetler” kararı da getirilmi tir. “Bu alanlar, E-5 üzerinde batıda Dünya Ticaret Merkeziirinevler ile do uda Göztepe-Bostancı kav a ı arasındaki akslardır. Bu alanlar, büro hizmetlerinin a ırlık kazandı ı, kısmen yönetim ve ticaret fonksiyonlarının yer aldı ı alanlardır.” hükmü yer almı tır • DEN Z ULA IMI : Nazım Planda; Avcılar ve Ataköy’de Deniz Otobüs skelesi, Ataköy’de Yat Limanı, Ye ilköy, Ye ilyurt ve Küçükçekmece’de balıkçı barınakları önerilmi tir. Ye ilköy’de Araba Vapuru skelesi’nin yer alması da bir Nazım Plan kararıdır. 3. TAR HSEL GEL M Küçükçekmece adının kayna ı oldukça tartı malıdır. Genel olarak kenarında kuruldu u gölle ilgili oldu u kabul edilir. “Çekmece” olarak anılan iki gölün boyutlarıyla adları uygunluk göstermemektedir. Büyükçekmece Gölü’nden daha büyük oldu u halde tam tersi bir ad ta ımasının genel kabul gören açıklaması, gölün deniz ba lantısını sa layan geçit üzerindeki köprünün küçüklü üdür. Osmanlı döneminde yazılmı birçok batılı kaynakta bu köprü, “Küçük Köprü” anlamında “Ponte Piccolo” adıyla geçer. ki göle de verilmi olan “Çekmece” adının, balık tutmak için 2 denize açılan geçitlerde kurulan ve yukarı çekilerek açılan kafesli setlerden geldi i kabul edilir ( stanbul Ansiklopedisi, S.156-157) * . 15.yy’ın ikinci çeyre i Türklerin Trakya’daki etkinliklerinin ço almaya ba ladı ı bir dönemdir. Rhegion, Nisan 1453’ de Rumeli Beylerbeyi Karaca Bey tarafından ele geçirilmi ve 1455’te kı ı geçirmek için Edirne’den stanbul’a gelen Fatih Sultan Mehmed’in emriyle imar edilmi tir. Böylece önemli bir konaklama noktası haline gelen Rhegion, stanbul’un Rumeli’ye açılan kapısıydı. stanbul’a giri ve çıkı lar köprü üstüne kurulmu olan bostancı karakolundan denetlenirdi. Çevresi tarıma elveri li alanlar ve ormanlarla kaplı bu eski Rum köyüne Türkler de yerle ti. 16.yy.’da Çekmece-i Sagir, daha sonra da Küçükçekmece olarak anılan bu köy geli erek kasaba haline geldi. Bu geli me yerle imin göl kıyısına do ru inmesi biçiminde gerçekle mi , yüksekte kalan eski yapıların kalıntıları yeni binalarda yapı ta ı olarak kullanılmı ; eski ve yeni yerle imler arasındaki yamaç, zaman içinde mezarlı a dönü mü tür. Küçükçekmece’de; Kanuni döneminde yaptırılan medrese, zaviye, imaret ile Padi ahlara ait kasır ve av kö kleri, elçilik heyetlerinin konakladıkları bir de kervansaray vardı.17. yüzyıla ait bazı kaynaklara göre 12 gözlü olarak tanımlanan Küçükçekmece Köprüsü’nün uzunlu u da yakla ık 200 m. idi. 19. yy’ın ortalarında halkının ço unlu u Türklerden olu an Küçükçekmece Kasabasındaki 80 kadar evde yakla ık 300 ki i ya amaktaydı. Bu sıralarda veba salgınına u rayan kasaba neredeyse tümüyle bo almı olup, 1847’de yalnızca 3 Türk ve 4 Rum hanesi kalmı tı. Eskiden stanbulluların sayfiye ve gezi yerlerinden biri olan Küçükçekmece, kebapçı dükkanları ve kasaplarıyla ünlüydü. O zamanlar belediye sınırları dı ında bulunması nedeniyle buradaki kasap dükkanlarında satılan etler kente göre daha ucuzdu. Her mevsim özellikle hafta sonlarında, çoluk çocuk Küçükçekmece’ye genellikle banliyö trenleriyle gelenler, kebapçılarda daha çok odun ate inde pi irilen etlerden yer, evlerine dönerken de kasap dükkanlarından alı veri ederlerdi. Yerle me, giderek bu özelli ini yitirmi tir. 4. DAR YAPI ve NÜFUS GEL M Küçükçekmece Kasabası 19.yy’da Çatalca’ya ba lı bir köy statüsündeydi.1908’de aynı statü ile Bakırköy’e (Makriköy) ba lanan Küçükçekmece, Cumhuriyet’in ilk döneminde de bu konumunu korudu. 1935’de 707 olan nüfusu 1941’de 780’e çıktı. Oysa 1878 tarihli vilayet salnamesinde buranın erkek nüfusu 1824 olarak gösterilmektedir. Eskiden tek hat olan demiryolunun 1951’de çift hat olmasıyla banliyö treninden düzenli biçimde yararlanılması, sonraki yıllarda hemen kenarından geçen Londra Asfaltı adlı karayolunun tamamlanması Küçükçekmece’nin geli mesinde önemli roller oynadı. 1950-1955 arasında nüfusu üç kata yakın artan Küçükçekmece’de belediye örgütünün kurulu u 1956’ya rastlar. Daha sonra geli imini büyük bir hızla sürdüren Küçükçekmece’nin nüfusu 1970’de 43 385’e ve 1980’de 81 503’e ula tı ( stanbul Ans., s.157). 1924 ve 1935’de Yunanistan göçmenleri, 1954’de ise Yugoslavya ve Bulgaristan’dan gelen göçmenler Küçükçekmece Kasabasına yerle tirildi. 1924 ve 1935’de Yunanistan göçmenleri, 1954’de ise Yugoslavya ve Bulgaristan’dan gelen göçmenler Küçükçekmece Kasabasına yerle tirildi. * Bugünkü Küçükçekmece’nin bulundu u yerde ya da yakınında kurulmu olan en eski yerle menin Bathonea oldu u sanılır. Ama Byzantion’a ba lı bir mahalle olan Bathonea’nın yeri kesin olarak saptanamamı tır. Küçükçekmece’nin yüksek kesimlerinde, bazı kaynaklarda Rhegion adlı bir bölge vardı. Rhegion’a ili kin en eski bilgiler MÖ 2.yy’a ait kaynaklarda rastlanmaktadır. 1877-1878 Osmanlı-Rus Sava ı sırasında Rusların Küçükçekmece Kasabası’nı yaktı ı söylenir. Daha sonra yine meskun hale gelen yerle im, 1894 depreminde büyük ölçüde zarara u radı. Bunların yanı sıra,ticari mal ve yolcu ta ımacılı ının 19.yy’ın sonlarından itibaren denizyoluna kayması, kervan yolunun önemini yitirmesi ve Küçükçekmece’nin sönükle mesine yol açtı. 20.yy ba larında Rumların azınlıkta oldu u bir yerle im olan Küçükçekmece’ye Balkan Sava ından sonra Bulgaristan’dan gelen Müslüman göçmenler yerle ti. 3 1990 Nüfus Sayım sonuçlarına göre eski Küçükçekmece Kasabası’nın çekirde i niteli indeki stasyon çevresinde yer alan Fatih Mahallesi’nin nüfusu ise 12 494’tür. Cennet (26 054), Cumhuriyet (26 467), Kanarya (33 990) ve Yeni (13 459) Mahalleleriyle birlikte ele alındı ında Küçükçekmece’nin nüfusu 1990’da 112 264’e yükselmi tir. Küçükçekmece, Bakırköy gibi geli me ve büyüme i levini genel olarak tamamlamı , arazi de erleri mutlak de er olarak yükselmekle birlikte rant seviyeleri dü mekte olan bir kesimdir. De i im ve dönü üm söz konusu olmadı ı için kentsel arazi de erlerinde önemli bir de i iklik gerçekle memektedir (Nazım Plan Raporu, S.115, (1995) . 5. GÖL’ÜN DO AL YAPISI ve KORUMAYA YÖNEL K KARARLAR Küçükçekmece sahilleri, özellikle dü ük gelir grubunun yo un olarak denizi kullandı ı bir mekandır. Sahil boyunca, do rudan plaj kullanımlarına yönelik e ya sergileri ve seyyar satıcılara çokça rastlanmaktadır. Küçükçekmece ç ve Dı Kumsal kesiminde sahilde yer alan konutlar genelde tek katlı, daha çok sebze ekilmi bahçeler içinde sayfiye evi görünümünde, orta kalitede binalardır. Yerle im alanına girdikçe kat adeti artmakla birlikte, bina kalitelerinde önemli bir farklılık gözlenmemektedir. Kanallardaki küçük tekneler, kıyıdaki lokantalar, su kenarında dinlenen veya yürüyü yapanlar sanki stanbul metropolünde de il de güneyde sahil kasabalarından birinde bulunuluyormu etkisi yaratmaktadır. Ancak, suyun kalitesi ve kirlilik, koku yolu ile kendini hissettirmektedir. Kıyı do al bitki örtüsünü korumakla birlikte, kıyı ve yakın gerisinde yo un yapıla malar yer almı tır. Kamu kampları (32,82 %) ve ticari rekreasyon (26,76 %) alanları bu kesimin hakim kullanımlarıdır. Aktif ye il alanın yo unlu u (24,26 %) da bu alanda önemli bir veri olarak görülmektedir. Kent bütününden Küçükçekmece Gölü’ne ula ım, RTTS, demiryolu, D-100 (E 5) ve sahil yolu ile karadan; deniz otobüsü ile denizden mümkündür. Ülkenin en büyük ve kapasiteli hava limanı olan Atatürk Hava Limanı Gölün hemen do usunda yer almaktadır. TABLO 1 : KÜÇÜKÇEKMECE KULLANIMLARI KIYI DURUMU KENARININ (Km.) ORAN (%) DO AL 2,666 100,0 TOPLAM 2,666 100,00 KIYI KES M Ç ZG SEL ORAN (%) KIYI KENARININ ARKASI (Km.) T CARET TUR ZM KAMU KAMPLARI AKT F YE L T CAR REKREASYON KONUT 0,079 0,155 0,875 0,647 0,714 0,197 2,97 5,82 32,82 24,26 26,76 7,38 TOPLAM 2,666 100,00 1976 yılında Gölü, Marmara Denizi’ne ba layan iç ve dı kumsal kesimi ile Göl kenarında do al güzelli e sahip So uksu Çiftli i Do al Sit Alanı olarak belirlenmi tir (GEEAYK, 9509 Sayılı Kararı (1976). Bu karara ra men, do al sit alanının kontrolsüz yapıla malar neticesinde do al güzelli ini kaybetmekte oldu u görülmü , yeni yapılanmalara müsaade edilmemesi ( stanbul KTVKK, 2691 Sayılı Kararı (1991), Do al Sit Alanı içindeki mülkiyetlerin belirlenmesi ve do al ve arkeolojik sit alanlarında acilen koruma amaçlı imar planının yaptırılması ( stanbul KTVKK, 2700 Sayılı Kararı (1991), kararla tırılmı tır. ç ve Dı Kumsal Do al Sit Alanı ile yakın çevrede yer alan “Rhegion 4 Antik Kenti” Arkeolojik Sit alanını kapsayan “Koruma Amaçlı Planı” hazırlanmı ve onanmı tır ( stanbul KTVKK, 3212 Sayılı Kararı (1993). Koruma Planı ile birlikte yürürlük kazanan Plan Notları’na göre do al ve arkeolojik sit alanlarında, özel mülk ya da kamuya açık ve yarı açık tüm alanlardaki her türlü yapım, onarım ve peyzaj düzenleme faaliyeti Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu tarafından denetlenecektir. A a ıda plan notlarının do al çevre ile ilgili olanları verilmektedir: . • ç-Dı Kumsal ile Do al Sit Alanı içindeki mevcut yapılardan, uygun i lev alanlarında kalanlar, yasal mülkiyet haklarına uygunluk ve yapısal durum saptama paftalarında belirlenen bilgiler gözetilerek ıslah edilecek, ya da yeni imar ko ullarına göre yenilenecektir. Söz konusu düzenlemeler, Yapı Koruma Ko ulları ve Ye il Alan Düzenlemeleri Paftalarında belirtildi i biçimde yapılacak ve ilgili ilçe belediyesi tarafından, planın yürürlü e girdi i tarihten ba layarak yapı sahiplerine birer yıllık süreler verilerek gerçekle tirilecektir. Do al sit alanı içindeki ruhsatsız ve in aatı sürerken durdurulmu yapılar planda verilen imar ko ullarına uygun hale getirilecektir. • Do al Sit Alanı içinde, Küçükçekmece Gölü kıyısında, su sporları alanı ile park ve a açlandırılacak alan olarak ayrılan kesimlerde, kıyı do al e im ve çizgisiyle korunacak, mevcut betonarme rıhtım düzenlemeleri kaldırılarak do al sahil bandının süreklili i sa lanacaktır. Su sporları alanında Göl üzerinde yapılacak iskele vb. uzantılar do al görünümü bozmayacak biçimde olacaktır. • ç-Dı Kumsal Bölgesinde, kanalın do u kıyısında yer alması planlanan, SK ’ye ait kanalizasyon de arj istasyonunun çevresiyle ili kileri etüt edilecek, burada gerekli peyzaj düzenlemeleri de yapılarak kanal kıyılarında olu turulmak istenen çevresel de erleri bozucu etkiler olu turulması önlenecektir. 6. KÜÇÜKÇEKMECE GÖLÜ N TEL , OLU UMU VE ÇEVRE SORUNLARI Küçükçekmece Gölü’nün yüzölçümü 15.22 km2, kuzey-güney do rultusundaki uzunlu u 10 km, en geni yeri yakla ık 6 km.dir. Fazla olmayan derinli i güney kıyı yakınlarında 20 m’ye ula ır. Göl acı su içermekte ve lagün tipi bir nitelik ta ımaktadır. Marmara Denizi’nin kapalı bir havza oldu u dönemde Büyükçekmece ve Küçükçekmece Gölleri’nin bulundu u alanda oldukça derin kazılmı akarsu vadileri vardı. Son jeolojik dönemdeki buzulla ma sona erince denizlerin yüzeyi yükseldi ve Çanakkale Bo azını yaran Akdeniz suları Marmara çukurlu unu doldurdu. Bu deniz istilası ya da basması sonucunda eski vadi a ızları bo ularak “ria” lar ortaya çıktı. Göl dibinde eski dere vadilerine ait olukların günümüzde bile izlenebilmesi, bu küçük girintilerin deniz basması sonucunda olu tu unu gösterir ( stanbul Ans., S.158). Koyun önü zaman içinde kıyı kordonuyla kapanarak lagüne dönü mü tür. Lagünü denizden ayıran kıyı kordonunun sona erdi i do u kesimde derinli i ancak 1,5 m olan bir geçit bulunmaktadır. Denizle göl arasındaki ba lantıyı yakın zamana kadar bu geçit sa lardı. Bu nedenle göl suları az tuzluydu. Son yıllarda kıyı kordonunda yapıla manın artması, gölü besleyen akarsuların cılızla ması gibi nedenlerle bu geçit ender olarak ba lantı sa lamaktadır. “Büyük” sözcü ü bulunmasına ra men 12 km2’lik Büyük çekmece Gölü, eskiden Küçükçekmece Gölü’nden daha az bir alanı kaplardı. Ancak stanbul’un su gereksinmesinin bir bölümünü kar ılamak amacıyla önüne baraj kurulan Büyükçekmece Gölü’nün günümüzdeki yüzölçümü 43 km2’ye ula mı tır. Küçükçekmece Gölü’nü, Çatalca Yarımadası’nın iç kesimlerinden kaynaklanan üç küçük akarsu beslemektedir. Bunlar Nakka dere, Sazlıdere ve E kinoz Deresi’dir. Göl, bu dere a ızlarının binlerce yıl önce deniz basması sonucunda olu mu tur. 5 Çe itli tarihsel kaynaklara göre, eskiden Küçükçekmece Gölü balık açısından çok zengindi. Lagün a zı yakınında kurulan dalyanda çok miktarda balık avlanırdı. Ancak 1970 sonrası çevredeki alanların konutlarla dolmaya ba laması sonucunda sanayi ve evsel atıkların göle karı ması, çöp gömme çukurlarından kaynaklanan kirlilikler, derelerin cılızla ması, denizle ili kisinin kesilmesi gibi nedenlerle göldeki balık ya amı büyük ölçüde zarar görmü tür. Ekonomik açıdan önemli olan balık türleri arasında ilk sıraları turna, kızılkanat, kefal, yılan balı ı, pisi ve levrek türleri almaktadır. 1959 yılında bu gölde yakalanan balık miktarı ortalama 15 000 kg olarak rapor edilmi tir (Topçuo lu, Güngör ve Kırba o lu, S.59, (1997) . Son yıllarda bu gölde ya ayan balık türleri anlamlı ve dramatik bir ekilde azalmı tır. 1985 yılına kadar DS ve SK tarafından kullanılan ve i letilen kirlenmemi Göl suyunun 1984-1985 ile 1989 yıllarına ait su kimyası analiz verileri de erlendirildi inde, Gölde do al kirlenmelerin dı ında yapay veya insanlara ba lı kirlenmelerin varlı ı, 1995 ve özellikle 1997 yıllarına ait analiz verilerinde ise a ır metal kirlenmelerin oldu u saptanmı tır. Çevre kirlenmesinin en önemli nedenleri unlardır: • Hızlı nüfus artı ı ve altyapı tesislerinin yetersizli i, • Bölgenin havza koruma alanı dı ında tutulması, • Kanalizasyon, evsel ve sanayi sıvı atıklarının göle akması, • Halkalı çöplü ünden sızan suların göle ula ması,. • Su havzasındaki Sazlıdere üzerinde bir barajın yapılması ve yapay olarak kirlenen Gölün, en büyük besleyicisi Sazlıdere’den de yoksun bırakılması, • Göl kıyısında kıyı geni letmek, park yapmak veya ba ka amaçlar için Gölün doldurulması, • Çekmece Nükleer Ara tırma ve E itim Merkezi laboratuarları sıvı atıklarının göle bo altılması. Sudaki bu kirlilikler Gölün tabanında zenginle ip, zamanla göl suyuna tekrar karı maktadır. Su kalite sınıflarının yıllara göre de i imi incelendi inde ise Küçükçekmece Göl suyunun a ırı derecede kirlenmi oldu u söylenebilir (Pehlivan ve Yılmaz, S.81-83, (1997). Bir ba ka ara tırmada Küçükçekmece Gölü’nün seçilen 4 istasyonunda mevsimsel olarak monitoring çalı ması yapılmı ve kirlilik saptanmı tır (Topçuo lu, Güngör ve Kırba o lu, S.89, (1997) . Bu kirlili in azaltılması ve giderek önlenebilmesi amacıyla, havza bazında önlemlere gereksinim bulunmaktadır. stanbul Metropoliten Alan Alt Bölge Nazım Planı kararlarında; “Do al Sit Alanları” için (Nazım Plan, S.331, (1995) : • Do al çevreyi ve tabii de erleri korumaya yönelik olarak yasal düzenlemelerle statüsü belirlenerek koruma altına alınmı do al sit alanlarının düzenlenmesinde, do al yapının korunması için gerekli düzenlemeler yapılmalıdır. • Do al sit alanları veya do al de erlere sahip di er alanlar stanbul için kentsel geli me neticesinde yetersiz kalan rekreasyon alanları olarak de erlendirilerek, bu bölgelerin peyzaj ve do al de erlerini koruyacak düzenlemeler yapılmalıdır. • Do al de erlere sahip alanlarda, siluet de erleriyle, tarihi ve kültürel dokuyu tahrip eden, görsel olarak uyumsuzluk gösteren bütün yapılanmalar alt ölçekli plan ve projelerde ele alınarak, bu yapıların bulundu u alanların yo unlukları tedricen dü ürülmeli ve gerekli sıhhile tirmeler yapılmalıdır. • Gerek sit alanlarının, gerekse yerle im alanlarının içinde kalan koru ve mesire alanlarının, tarihi karakteri analiz edilerek, sonuçları alt ölçekli planlarda de erlendirilmelidir. denilmektedir. Göl ve çevresinin Do al Sit Alanı olmasına kar ın, SK Genel Müdürlü ü ile Bakırköy Belediye Ba kanlı ı tarafından geli tirilen ve Küçükçekmece ç Kumsal Mevkiinde in a edilmesi planlanan 6 “Mekanik ve Biyolojik Atık Su Arıtma Tesisleri” nin do al sit yönünden sakıncalı olmadı ına ili kin Koruma Kurulu kararı alınmı tır ( stanbul KTVKK, 266 Sayılı Kararı (1988). Ayrıca, “Çekmece Gölleri’nin E-5 Karayolundan merkez yönünde yakla ırken denizle birlikte görünümü, siluet ve do al peyzaj de erlerinin korunması” önemle vurgulanmaktadır. Olimpiyat Oyunları için Küçükçekmece Gölü’nün kano ve kürek gibi su sporları için kullanılması hedeflenmektedir (Nazım Plan, S.331, (1995). 6.1. D-100 KARAYOLU’NUN ETK LER : Küçükçekmece kesiminde sahil bandı içinden geçen D-100 Karayolu (eski Londra Asfaltı ve E-5 Karayolu) kentsel ve bölgesel trafi in yanı sıra özellikle Trakya Bölgesinden kaynaklanan kentler arası trafi e de hizmet vermektedir. Karayolu, Küçükçekmece Gölü ile deniz arasındaki ye il alanın bütünlü ünü zedeleyerek do al karakteri korunarak bütünle tirilmesi gereken bu alanı ikiye bölmektedir. Hatta eskiden Göl ile deniz ba lantısını sa layan bazı kanallar yolun in ası esnasında kapatılmı ve bu kesimler bataklık hale gelmi tir. Küçükçekmece’de D-100 Karayolu üzerinde sabah zirvesinde 07:00-08:00 arasında 4.200 düzeyinde aracın kente girdi i, ak am zirvesinin yayılması sebebiyle 2-3 bin ta ıt düzeylerinde zirve trafik akımına eri ildi i görülmektedir. Hafta sonu trafik de erlerinde belirgin bir zirvele me görülmemekle birlikte trafik yo unlu u Cumartesi günleri 08:00’den, pazar günleri ise 11:00’den itibaren sürekli olarak saatte 3.000-3.500 ta ıt düzeylerinde seyretmektedir. Bu ta ıt trafi i ile ta ınan yolcu sayısının hafta içi günlerde zirve saatte merkeze do ru 20.000 yolcuya ula tı ı ve zirve saatten sonra gün boyu 10-12 bin düzeylerinde oldu u, hafta sonlarında ise belirgin bir zirvele me göstermeden 13-14 bin düzeylerinde devam etti i görülmektedir. Ta ıt trafi inin büyük bölümü otomobillerden olu urken yolcuların %30-50 düzeyindeki bölümü toplu ta ım araçlarıyla ta ınmaktadır. Yaz mevsiminde trafik de erlerinin cuma, cumartesi, pazar ve pazartesi günlerinde yo unla tı ı gözlenmektedir. Bu trafi in gürültü ve hava kirlili i ile Göle karı an kur un vb zehirli metallere yol açtı ı gözlenmektedir. • Küçükçekmece Kav a ı: D-100 Karayolu ile Sahil Yolunun kesi me noktasındaki ba lantının geli tirilmesi amacı ile daha önce Karayolları Genel Müdürlü ü tarafından hazırlanan bir katlı kav ak projesi henüz onaylanmamı olup UKOME kararını beklemektedir. Bölgenin Do al Sit alanı olması nedeniyle, Koruma Kurulu tarafından incelenmeye alınan Küçükçekmece kav ak projesinin, bölgenin do al sit karakteri göz önüne alınmadan projelendirilmi olması, 1/5000 ve 1/1000 planlarının onaylanması a amasında planın yeniden de erlendirilmesini gündeme getirmi tir. Büyük ehir Belediyesi Planlama Birimi tarafından 1/5000 ölçekli plan üzerinde, bölgenin do al sit alanı kriteri göz önüne alınarak alternatifler üretilmektedir. • E-5 (D-100 )Koridoru Çevre ve Trafik Planlaması Projesi: Bu Proje ile D-100 Karayolunun Büyük ehir Sınırları içinde kalan kesimlerinin çevre ve trafik ko ullarının geli tirilmesi amaçlanmaktadır. Proje kapsamında Karayolunun sahil bandı içinden geçen kısımlarında (Küçükçekmece’de) Do al Sit kararına uygun trafik mühendisli i düzenlemelerin yapılması beklenmektedir. Tuzla-Harem arası raylı sisteminin bir parçası olacak bu kesim, yer yer viyadük, açkapa tünel olarak ve büyük ölçüde Ankara Asfaltı (D-100) yolunun refüjünde hemzemin olarak tasarlanmı tır. Hizmete girdi inde minimum 2,5 dakika aralıklarla çalı ması planlanan raylı sistem saatte 15 000 yolcu ta ıyabilecek kapasitededir. 7 7. SANAY N N K RLET C ROLÜ, ÇÖZÜME YÖNEL K ÇALI MA ve ÖNER LER Kirlenmeye kar ı endüstriyel kaynaklara getirilecek önlemler “Atıksuların kanalizasyon ebekesine De arj Yönetmeli i” bünyesine göre çözümlenmelidir. Bu esaslar temelde “önemli kirletici kaynaklara” ön arıtma uygulanmasını gerektirmekte ve yönetmeli in 13. Ve 15. Maddeleri ile tanımlanmaktadır. Önemli kirletici kayna ın tanımı da aynı maddelerle birtakım teknik ölçütlere ba lanmı tır. Kirlenmeyi önleyecek kural ve esasların temelinde, havza bazında akılcı bir yakla ımla kirlenme olayının boyutları ile kirleticilerin önem ve önceliklerinin saptanması ile önlemlerin en etkili bir biçimde büyük kaynaklarda yo unla ması yatmaktadır. Küçükçekmece Havzası, özellikleri nedeniyle “ çme ve Kullanma Suyu Temin Edilen ve Edilecek Olan Yüzeysel Su Kayna ı” niteli i ta ımaktadır. 7.1. ARITMA TES S YER SEÇ M Bu havzanın atıksularını toplamak üzere yapılması öngörülen arıtma tesisi; yakla ık 500 000 nüfusa hizmet verecek ekilde ele alınmı tır. Ancak, bu tesis yer seçimi yanlı lı ı nedeniyle mevcut sahada in aatın tamamlanan kısmının terk edilerek, arıtma tesisinin bölgedeki olası ba ka bir sahaya kaydırılarak maliyet tasarrufu yapılmasına ili kin bir çalı ma yapılmı tır ( TÜ AR-GE Raporu). Gölün kuzey kesimindeki mevcut alan, uzun bir giri ve çıkı tüneli gerektirmekte oldu undan, bu alanda dolgu ve sınırlı sayıdaki temel kazıklarının çakılması dı ında çok az in aat yapılmı ve uygulama askıya alınmı tır. Tesisin yerinin de i mesi ile en önemli maliyet kalemi olan tünellerin bir kısmına veya tamamına duyulacak olan ihtiyacı ortadan kaldıraca ı dü ünülmü tür. Atıksu Arıtma Tesisi yeri için : 1. Gölün güney kısmında, gölü denizden ayıran sahil eridi üzerindeki alan, 2. Gölün batısında, Yakuplu ile Avcılar arasında Haramidere’nin olu turdu u vadideki alan, 3. Gölün batısında, Kö kburnu mevkiindeki alan. Seçenek olarak dü ünülmü tür. Bu üç seçene in de erlendirilmesinde, yeri de i ecek olan tesise ba lanacak ku aklama kollektörü ve tünel sistemi planlarının geli tirilmesi, yeni alanların getirebilece i ilave maliyetlerin de erlendirilmesi ve tesis yerinin de i tirilmesinden kaynaklanabilecek çevresel etkilerin de erlendirildi i belirtilmektedir (ÇED Çalı ması, S.6-1). Her üç seçene in, maliyetleri analize dahil edildi i, olası sahalar ile mevcut alan arasında maliyeti etkileyen en büyük fark gereken ku aklama kollektörü ve tünel uzunlu u, pompaj ihtiyaçları ve zemin ıslahı ile ilgili gereklilikler oldu u vurgulanmaktadır. Bütün alanların yatırım ve i letme maliyetleri tahmin edilerek sahil eridindeki alanın maliyet açısından Haramidere’deki alandan daha avantajlı oldu u; ancak deniz doldurulurken önceden tahmin edilemeyen güçlüklerle kar ıla ılabilece i ve yatırım maliyeti avantajının azalabilece i belirtilmektedir ( TÜ AR-GE Raporu, S.6-5). Sahil eridindeki saha ile ilgili çevresel etkiler de göz önünde bulundurulmalıdır uyarısı yapılmaktadır. Çünkü, denizde 70 hektarın üzerinde bir alanın doldurulmasının yol açaca ı etkiler Marmara Denizi’nde sorunlara yol açabilecektir. Ayrıca, bu alan Belediye’nin kıyılardaki arazilerin rekreasyona ayrılması politikasıyla da çeli ecektir. Ancak, bu alanın Do al Sit oldu u göz önünde bulundurulmadan ekolojik dengeyi alt üst edecek, do al kumsalı yok edecek, göl ile deniz arasındaki bu çok hassas alan SK tarafından seçilmi tir. Bu alanın Avcılar yönüne kaydırılması önerileri ise red edilmi tir ( SK Yazısı, (1997). Sadece ekonomiklik kıstasına göre böyle bir yer seçim kararı tamamen yanlı tır ve yeniden gözden geçirilmesi Belediyenin ba ka birimleri tarafından da istenmi tir. Nitekim stanbul Büyük ehir Belediyesi, Yatırım Planlama dairesi tarafından Küçükçekmece ç ve Dı Kumsal Kesimi için hazırlanan kentsel Tasarım ve Peyzaj Projelerinde bu alan tamamen bir “Do a Parkı” olarak tasarlanmı tır (Bkz. PLAN 1). 8 7.2. K RLET C YÜKLER N TEL KLER VE SORUNUN ÇÖZÜMÜNE YÖNEL K ÖNER LER 1990’ların ba ında Küçükçekmece Gölü çevresinde 160 civarında sanayi tesisi bulunmaktadır (Orhon, Çetiner, Zeren, ve di erleri, S.190, (1988). Tüm bu tesisler kirlenme bazı esas alındı ında 24 grup olu turmaktadır. Bu tesislerin 82’si Sefaköy’de, 77’si ise Avcılar’da yer almaktadır. Yapılan sınıflandırmaya göre havzadaki tesislerin % 47’sini; • 45 Tesis Metal Son lemleri , • 30 Tesis Plastik leme tesisleri olu turmaktadır. • 1990 verilerine göre bölgedeki toplam sanayi atık su debisi 1372 m3/gün’dür. 300 000 nüfus ve 200 Lt/N/gün kabulleri ile bölgenin evsel atık su debisi 60 000 m3/gün olarak varsayılırsa, sanayi atıksu debisinin toplamın ancak % 2.2’sini olu turdu u görülmektedir. Bu debinin % 65’i Sefaköy’den, % 35’i ise Avcılardan kaynaklanmaktadır (Orhon, vd, S.190, (1988). • Sanayi proses atık suları 800 m3/gün de eri ile de toplam sanayi atık suyunun % 58’idir. Evsel nitelikte atık su miktarı % 38’i bulmaktadır. • Boya ve mürekkep üretimi ile kimyasal madde üretimi kategorilerindeki atıklar zararlı atık niteli indedir. • Sanayi yükü havzanın ancak % 6.5’ini olu turmaktadır. Atık suları arıtma sistemine toplayan bir kanalizasyon düzeni SK tarafından öngörülmü tür. Bu sisteme göre bölgedeki tüm sanayi kaynaklı atık suları toplamak, göle bo almalarını önlemek ya da hatalı bir uygulama olan vidanjör sistemini önlemek ve Gölün korunmasını sa lamak hedeflenmektedir. Biyolojik ortak arıtma sisteminin öngörülmü olması ve sanayinin organik yükünün dü ük olması göz önüne alınarak atık suyun zehirlilik mertebesine dikkat edilmesi öngörülmektedir. Ön arıtma istenecek kurulu lar için De arj Yönetmeli i Madde 13 (a) hükümleri uygulanması, proses atı ı olan tüm kimya sanayileri ile, metal i leyen ve prosesinde banyosu olan tüm tesislere ön arıtma uygulaması gereklidir. 8. KÜÇÜKÇEKMECE GÖLÜNDE KORUMAYA YÖNEL K PLANLAMA ÇALI MALARI Küçükçekmece Gölü ve kumsal kesiminde temel geli me öngörüsü, 1/50 000 Ölçekli Nazım Plan’a uygun olarak, rekreatif kullanımlardır. stanbul Büyük ehir Belediyesi, tarafından hazırlanan 1/1000 ve 1/ 500 ölçekli “Ataköy - Büyükçekmece Arası Sahil Düzenlemesi Avan Projesi”, Kentsel Tasarım ve Peyzaj Proje çalı masında (UTTA, S.82, (1997) Dı Kumsalda bulunan ada ve do al sit alanının tümü “Do a Parkı” olarak düzenlenmi tir * (Bkz. PLAN 1). Dı Kumsal kısmında yer alan konut dokusunun yerinde bırakılması hatta geli tirilmesi, Do al Sit Alanı’nın varlı ını ve gelece ini iyice tehdit edecektir. Bu nedenle Projede bu alanda konut dokusunun kalmaması ve alanın do al niteliklerine uygun olarak, ikinci bir “Sa’dabad” olarak do a onarım projeleri ile geli tirilmesi ve “Barı ve Ekoloji Yüzyılı” olması öngörülen 21. Yüzyıla stanbul’un bir arma anı olması hedeflenmi tir (UTTA, S.82, (1997). Do a Parkı’nda; do a tarihi koleksiyonları ( Do a Tarihi Müzesi) ve botanik bahçesi, egzotik bitki ve hayvanların sergilendi i “Mini Hayvanat Bahçesi” nin yer alması planlanmı tır. Dinlenme, su sporları ve mesire amaçlı kullanımlar, var olan okul yapısının dönü ümü ile “Kültür ve Sanat Merkezi” planlanmı tır. Denizin kanallardan içeri do ru girerek körelen ve bataklık niteli indeki kesimin eskiden oldu u gibi Göl ile ba lantısının kurulması ve bu kısımda bir “Su Parkı” olu turulması planlanmı tır. Denize * stanbul Büyük ehir Belediyesi, Projeler Dairesi Ba kanlı ı Yatırım Planlama Müdürlü ü tarafından UTTA Planlama, Projelendirme, Danı manlık Tic. Ltd. ti.’ne 1996-1998 Yılları arasında hazırlattırılmı tır. 9 girmenin uzunca bir süre kirlilik nedeni ile sakıncalı olaca ı dü ünülerek, bu kesimde yüzme havuzları olu turulması, yanı sıra giri tesisleri, odak noktaları gibi kamuya gelir getirecek kullanımların da konumlanması önerilmi tir. Bu kesimde; stanbul halkına deniz sevgisini ve çevre bilincini a ılamak üzere bir “Yunus Gösteri Merkezi” planlanmı tır. Burada çe itli su gösterileri yapılacak, yunuslar ile ilgili çe itli bilimsel ve rekreasyonel eylemler yer alacaktır. Dı Kumsal kesiminde bulunan Cami ile, ç Kumsal kesiminde bulunan ta ınmaz kültür varlı ı “Galip Dede Türbesi” Do a Parkı alanı içerisinde korunarak çevreleri düzenlenmi tir. 9. ÖNCEL KL ÖNLEM ÖNER LER 1. Küçükçekmece Lagünü için acil bir eylem programı ba latılmalıdır. 2. Göl ve yakın çevresinin “Çevre Yönetim Planı” acilen hazırlanmalıdır. Büyük ehir Belediyesi ve Küçükçekmece Belediyeleri bu konuda i birli i yapmalıdırlar. 3. ç ve Dı Kumsal kesimi için hazırlanan ve bu kesimi “Do a Parkı” olarak tasarlayan “Koruma Amaçlı Plan” bir an önce uygulamaya sokulmalıdır. Bu amaçla iç ve dı kumsaldaki büyük bir kısmı kaçak, çirkin yapıla malar tasfiye edilmelidir. Yapılması planlanan kav ak koruma alanı içinde kaldı ından yapılmamalıdır. D-100 otoyolu iki yanında görsel, gürültü ve hava kirlili i yaratan ögelerin bertarafı için özel bir proje çalı ması hazırlanmalıdır. Göl ve deniz arasında yeterli yaya ba lantıları sa lanmalıdır. 4. Sazlıdere Barajından Göle düzenli ve dengeli su verilmeli, su kaynakları ve yukarı havzadaki kirlenme nedenleri bertaraf edilmelidir. 5. Göl çevresinde, göle atıksu veren sanayilerin bir an önce denetim altına alınması, arıtma tesisi yapılarak atık de arjlarının arıtıldıktan sonra verilmesi sa lanmalıdır. 6. Küçükçekmece atıksu tasfiye ve de arj tesisinin dı kumsal kesiminde kurulması engellenmeli, kuzeyde yeni bir yer seçimi yapılarak arıtılan suyu gölü canlandıracak ekilde yeniden göle verilmesi sa lanmalıdır. 10 KAYNAKLAR • 1/50 000 Ölçekli stanbul Metropoliten Alan Alt Bölge Nazım Plan Raporu, stanbul Büyük ehir Belediyesi Planlama Ve mar Daire Ba kanlı ı, ehir Planlama Müdürlü ü, S.115, 158, 331, 375-385, Mart 1995, • stanbul Ansiklopedisi, S.156-157. • G.E.E. Ve A.Y.Kurulu’nun 13.11.1976 Gün Ve 9509 Sayılı Kararı. • stanbul K.T.V.K.Kurulu’nun 22.01.1991 Gün Ve 2691 Sayılı Kararı. • stanbul K.T.V. K. Kurulu’nun 16.07.1991 Gün Ve 2700 Sayılı Kararı. • stanbul K.T.V. K. Kurulu’nun 28.09.1993 Gün Ve 3212 Sayılı Kararı. • Topçuo lu, S., Güngör, N., Kırba o lu Ç., 1997, “Küçükçekmece Gölü’nün Saptanan Bazı Çevresel Parametreleri”, Su Ve Çevre Sempozyumu’na Sunulan Bildiri, TMMOB Jeoloji Müh. Odası, Bakırköy Belediyesi, TMMOB stanbul ubesi Yayını, No : 1, st. S.89, 2-5 Haziran 1997. • Pehlivan, R., Yılmaz, O., 1997, “Küçükçekmece Gölü’nün Su Kalitesi, Kullanılabilirli i Ve Kirlenme Nedenleri”, Su Ve Çevre Sempozyumu, TMMOB Jeoloji Müh. Odası, Bakırköy Belediyesi, TMMOB stanbul ubesi Yayını, No : 1, 2-5 Haziran 1997, st. S.81-83. • stanbul I Numaralı Kültür Ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu’nun 06.04.1988 Gün Ve 266 Sayılı Kararı. • Küçükçekmece Atık Su Tasfiye Ve De arj Tesisleri Sahasının Saptanması Ve ÇED Çalı ması, TÜ Geli tirme Vakfı AR-GE letmesi Çalı ması Raporları, ÇED Çalı ması, Görev Raporu, TR12, Yayın 2, S.6-1. • SK Genel Müdürlü ü’nün Projeler Dairesi Ba kanlı ı’na Yazdı ı 10.11.1997 Tarih Ve 310-31231.00.2240 Sayılı Yazı. • ORHON, D., ÇET NER, A., ZEREN, N., G R TL O LU C., Ve Di erleri, 1988, “Küçükçekmece Atıksu Toplam Alanı çindeki Endüstri Tesislerinin Konumu Ve Kirleti Yüklerinin Belirlenmesi”, SK Gn.Md., S.190. • “Ataköy-Büyükçekmece Arası Sahil Düzenleme Avan Projesi”, “Ara tırma, De erlendirme, Planlama Rapor”, 1997, UTTA Planlama, Projelendirme, Danı manlık Tic. Ltd. ti., Yayınları No : 3, stanbul Büyük ehir Belediyesi, Projeler Dairesi Ba kanlı ı Yatırım Planlama Müdürlü ü, S.82. 11 PLAN 1: KÜÇÜKÇEKMECE Ç VE DI KUMSAL DO A PARKI PROJES 12 13