1 GR Turizm, insanların kendi ya adıkları ve çalı tıkları yerlerden ba ka bir yere; tatil, e lence, ziyaret, sa lık, spor, e itim, toplantı, gezinti ve benzeri bir nedenle belirli bir süre için gitmeleriyle ilgili bir faaliyettir. Turizm, zevk için yapılan gezi ya da rekreasyonel seyahattir. Turist ise zevk için geziye çıkan kimsedir. Ülkemiz iki kıta üzerinde yer alan, alternatif turizm türlerinin geli mesine olanak veren zengin potansiyele sahip cennet bir ülkedir. Günümüzde “bacasız sanayi” olarak nitelendirilen turizm, kalkınmanın motoru olup; kırsal kesimlerin kalkınmasına da araç olabilecek bir sektör konumundadır. Bu sektör, dünya barı ının sa lanması, ülkeler ve ehirler arasında yakınla mayı, ho görüyü, insanlar arasında kayna mayı arttırarak hem uluslararası; hem de ulusal ili kiler alanında olumlu bir durum yaratmaktadır. Bu nedenle de turizm ülkelerin tanınmasında etkin bir rol oynamaktadır. Döviz gelirlerimiz içinde turizm sektörünün sa ladı ı katma de er önemli bir yer tutmakta ve giderek de büyümektedir. Ayrıca turizm, o yörede oturan ki ilerin geçim kaynaklarını da olu turmaktadır. Bu anlamıyla turizm modern toplumların kültürleriyle geleneksel toplumların kültürlerini bulu turmaktadır. Turizm özellikle kırsal toplumlar için modernle meyi ve de i meyi hızlandıran bir de i ken olarak nitelendirilebilmektedir. Bu çalı mada turizm sektörü bütün yönleriyle incelenerek; ekonomi ve di er sektörler üzerindeki etkileri incelenmi olup turizm türlerine de inilmi tir. Özellikle alternatif turizm türlerinden olan kırsal turizm irdelenmeye çalı ılmı tır. 2 Çalı manın birinci bölümünde turizmin tanımı, kapsamı, ba lıca turizm türleriyle turizmin ekonomik boyutundan söz edilmi tir. kinci bölümde dinlenme amaçlı turizm türleri arasında gösterilen kırsal turizm her yönüyle analiz edilmi tir. Üçüncü bölümde Kırklareli ilinin tarihi, co rafi konumu incelenmi ve ilin kırsal turizm potansiyeli üzerinde durulmu tur. Dördüncü bölümde ise Kırklareli’nde kırsal turizm varlı ına ili kin yapılan anket çalı ması de erlendirilerek yöredeki halkın turizme bakı açısı ve kırsal turizm potansiyeli belirlenmeye çalı ılmı tır. 3 a) Problem Turizm Türkiye ekonomisi için önemli bir sektör olup; ödemeler dengesi, ulusal gelir, ticaret hadleri, bölgeler arası denge, istihdam, döviz kazandırma, sosyal ili kilerin geli mesi, bilgi, kültür alı veri inin sa lanması, uluslararası standartların yerle mesi, turizm ticareti ve hediyelik e ya faaliyetlerinin geli mesine imkân sa lamaktadır. Ülkemizde turizm, öncelikle yaz aylarında güne ve denize ba lı eylemleri içeren bir turizm biçimi olarak algılanmaktadır. Türkiye’de turizmin bu yönde geli imi, tarihi ve do al ortamı bozucu etkiler yaptı ından, sosyal maliyetleri arttırmaktadır. Son yıllarda dünyada ve Türkiye’de hızla geli mekte olan yeni bir turizm biçimi olan “kırsal turizm”, kırsal alanların kalkındırılmasında yeni bir yakla ım olarak kabul edilmekte ve sosyal faydayı arttırma yönünde geli me göstermektedir. Kırsal kalkınmanın özü; kır-kent arasındaki geli mi lik farkının azaltılarak kırsal kesimin yerinde kalkındırılmasını temin ederek, ekonomik farklılıkların optimum bir seviyeye ta ınmasıdır. Günümüzde kalkınmanın motoru olan “bacasız sanayi” olarak da ifade edilen turizm, kırsal kesimlerin de kalkınmasına araç olabilecek potansiyeli yüksek bir turizm türü olabilmektedir. Turizm sektörü kendisi dı ında bazı endüstri dallarını, ticaret ve ula tırma sektörünü de do rudan ve dolaylı olarak etkilemektedir. Bu sektörlerden biri de tarım sektörüdür. Tarım sektörünün içsel ve dı sal faaliyetlerden etkilenmesinde turizmin önemi büyüktür. 4 b) Amaç Dünyada ve Türkiye ekonomisinde büyük bir öneme sahip olan turizm gelirleri arttırılarak ülke ekonomisine katkı sa lamaktır. Turizm türlerinden kırsal turizm genel olarak kırsal alanlarda yürütülen turizm türü olarak nitelendirilir. Bu tür turizm tam anlamıyla “insanların devamlı ikamet ettikleri yerler dı ındaki kırsal yöreleri ziyaret ederek çiftçilerin ürettikleri mal ve hizmetleri bölgenin do al dokusuna uygun mekânlarda talebi olarak ele alınmakta ve kırsal bölgelerde geçici konaklamalar ve harcamaların bütünü olarak ifade edilmektedir. nsanlar son yıllarda kalabalık ve alı ılmı turizm merkezlerinden uzakla arak, daha özgür, sa lıklı ve do ayla ba ba a ya ayabilece i alternatif turizm alanlarına do ru yönelmektedir. Bu kapsamda kırsal turizm; do a severlere, macera arayanlara, nostalji ya amak isteyenlere, sa lıklı ya am arzu edenlere, yeni insanlar ve yeni kültürler tanımak isteyenlere önerilecek bir turizm türüdür. c) Önem Turizm, insanların devamlı ikamet ettikleri, çalı tıkları ve her zaman ki ola an ihtiyaçlarını kar ıladıkları yerlerin dı ına seyahatleri ve buralardaki turizm i letmelerinin ürettikleri mal ve hizmetleri talep etmelerinden do an, olaylar ve ili kiler bütünüdür. Kırsal turizmde konaklama hizmeti köylü ve çiftçinin bizzat kendi evinde kırsal pansiyon ve otellerde, kırsal tatil köylerinde veya kırsal kampinglerde verilmektedir. Kırsal turizm geleneksel tarım ve sanayi sektörlerinde azalma oldu u yerlerdeki toplumlara yeniden hayat veren bir sektör konumunda oldu undan, Avrupa’da kırsal alanların kalkınmasında alternatif bir yakla ım olarak sunulmaktadır. Ülkemizde kırsal 5 turizm denildi i zaman ço unlukla do a yürüyü lerini ve do a sporlarını içine alan açık hava rekreasyon etkinlikleri; alı veri ve yeme içmeyi kapsayan günübirlik köy ziyaretleri anla ılmaktadır. Kırsal turizmde yayla, da ve orman köylerindeki tarihi, sosyal ve kültürel de erler de büyük önem ta ımaktadır. Turizm çe itlerinden güne , deniz, kültür, kongre, gençlik, inanç, sa lık ve benzeri turizm türleri yanında son zamanlarda dünyada kırsal turizm gitgide büyük bir öneme sahip olmu tur. Bu açıdan ülkemizde bu tür turizm arzlarının ve taleplerinin önceden belirlenmesiyle alınacak olan ekonomik ve di er kararlarda önem arz edecektir. Bu amaçla ülkemizde Trakya Bölgesinin kırsal turizm potansiyelinin olup olmadı ı; varsa hangi kaynakların nerede, ne ekilde, nasıl de erlendirilebilece i ve bunun sonucu ekonomimizdeki istihdam ve gelirin ne ekilde yön de i tirebilece i, bu çalı manın önemli noktaları olarak belirlenmi tir. d) Sayıltılar • Bu çalı manın ba ımsız de i keni turizmdir. Turizm az geli mi geli mekte olan ülkelerin do al çevrelerini kullanarak, geli mi pazarlamakta ve geleneksel yapıyı de i tirici bir rol üstlenmektedir • nsani bir olay olan turizmin öznesini, insan olu turmaktadır. • Turizm’de mevsimlik i çi statüsünde kadın ve çocuklar çalı maktadır. • Turizm, tarım ve ev içi üretimini temel almaktadır. ya da ülkelere 6 e) Sınırlılıklar Dünyadaki ve Türkiye’deki kırsal turizmden yola çıkarak Kırklareli Bölgesi’ndeki kırsal turizm potansiyeli ara tırılacaktır. f) Veriler ve Toplanması Literatürde var olan kaynaklar ara tırılabilece i gibi, bölge halkının bu konudaki bilgileri, istekleri ve alt yapının olup olmadı ı yüz yüze görü me yöntemi ile bilgiler toplanıp sonuçlar de erlendirilerek yorumlanacaktır. Ara tırmada bölge halkıyla anketler yapılacak, bu konudaki istek ve görü leri dikkate alınacaktır. Ara tırmanın teori boyutunda ise çe itli bilimsel yayınlardan ve resmi kurulu ların istatistiksel verilerinden yararlanılacaktır. g) Kaynakçalar Çe itli üniversitelerin dokümantasyon kayıtları, Kültür ve Turizm Bakanlı ı verileri, TU K ve DPT verileri, Ticaret ve Sanayi Odalarının kayıtları, konu ile ilgili kütüphane çalı maları yapılacaktır. 7 B R NC BÖLÜM 1- TUR ZM N TANIMI, KAPSAMI, BA LICA TUR ZM TÜRLER VE TUR ZM N EKONOM K BOYUTU 1.1. Turizmin Tanımı ve Kapsamı Turizm; devamlı ya anan yer dı ında tüketici olarak, tatil, dinlenme, e lenme gibi çe itli ihtiyaçların giderilmesi amacıyla yapılan seyahat ve geçici konaklama hareketidir. Turizm do al, tarihsel, kültürel potansiyele sahip ülkelerin gelir kaynakları arasında önemli bir yer tutmaktadır. Turizm ülke ekonomisine katkı sa larken ki iler arasında da karde lik ve dostluk duygularının geli mesine yol açmaktadır. nsanların de i ik kültürleri tanımak, tarihi eserleri ve do al güzellikleri görmek, e lenmek, dinlenmek gibi nedenlerle, devamlı ya adıkları yerlerin dı ına düzenlemi oldukları gezilerdir1. Günümüzde bu gezilerin nedenleri oldukça çe itlenmi durumundadır. Örne in; yukarıdakilere ek olarak sa lık, spor, e itim ve bilimsel toplantı gibi amaçları da belirtilebilir. Turizm iç turizm ve dı turizm diye iki gruba ayrılır: ç turizm aynı ülke yurtta larının de i ik bölgelere düzenlemi oldukları gezileri ifade eder, dı turizm ise yurt dı ından ülkeye ve ülkeden dı arıya yapılan gezilerle ilgilidir. Zengin tarihi eserlere, do al güzelliklere ve temiz bir çevreye sahip bulunan ülkeler turizm açısından anslı sayılmaktadırlar. Turizm olayının gerçekle mesinde en önemli unsurlardan biri seyahattir. Bir ba ka deyi le turizmde ki iyi sürekli ya adı ı, ikamet etti i yerin dı ına çıkaracak, ki iyi seyahat etmeye yöneltecek etkenler oldukça önemlidir. Bu etkenler, aynı zamanda 1 Halil Seyido lu, (1992): Ekonomik Terimler Ansiklopedik Sözlük, Güzem Yayınları, Ankara, s.883. 8 turizmin türlerini olu turmaktadır. Dinlenme, spor, ekonomik, politik ve kültürel nedenleri, seyahat nedenleri arasında saymak mümkündür, ancak yakla ık son yirmi yıldan bu yana dünyada seyahat nedenlerinin profili, bir di er söylemle ki inin seyahat gereksinimleri de çe itlenmi , artmı , turizmde içi bo olan “sürdürülebilirlik” 2 kavramının içi artık doldurulmaya ba lanılmı tır . Bu ba lamda artık trekking, kırsal turizm, yayla turizmi gibi do a ile bütünle ik tur organizasyonlarının ve do a ile uyumlu i letmelerin kurulmasında ivme kazanıldı ı görülmektedir. Bunun ku kusuz en önemli nedeni dünya ülkelerinin hemen hemen tamamında görülen sanayile me, otomasyon, stres, gürültü ve çevre kirlili idir. Ekolojik dengenin giderek bozulması ki ilerin artık yalnızca mavi ile de il; ye ille de bulu ma iste ini arttırmakta, bu ise turizm olayının kapsamını geni letmektedir. Turizm içinde bulundu umuz yüzyılda, ülkelerin ödemeler dengesindeki açı ı kapatıcı, istihdam olanaklarını arttırıcı, ekonomik yapıyı çe itlendirici ve kalkınma payını artırıcı özelli i ve uluslararası evrensel içerik ta ıması nedeniyle ülkenin sosyokültürel kalkınması açısından da te vik edilen ve hızla büyüyen, geli en sektörlerin arasında yer almaktadır3. Turizm kavramının kökenini, Latince’de kelime anlamıyla dönme hareketini ifade eden “tornus” sözcü ü olu turmaktadır. ngilizce’deki “touring” deyimi ile “tour” deyimleri de bu sözcüklerden türemi tir. “Tour” dairesel bir hareket, bazı site ve yörelerin ziyaretini, i ve e lence amacıyla yapılan yer de i tirme hareketini ifade eder. “Touring” deyimi ise zevk için yapılan e itsel ve kültürel özellik gösteren seyahatler için kullanılmaktadır. Özetle “tour” hareket edilen yere dönmek artıyla yapılan kısa ve uzun süreli seyahatleri ifade etmektedir4. 2 Gül Küçükaltan, (2005): “Turizm Sektöründeki Te viklerin Çevresel Etkileri”, I. Çanakkale Turizm Biyenali, 5-7 Mayıs 2005, Çanakkale, s.89. 3 Ay e Sirel, Sennur Akansel, (1996): “Trakya da Ekolojik Ortam çinde Turistik Do al Potansiyellerin Kullanuımındaki ve Planlanmasındaki Sorunlar”, Trakya’da Sanayile me ve Çevre Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 3-6 Ocak 1996, Çorlu, s.471. 4 Ömer Akat, (1997): Pazarlama A ırlıklı Turizm letmecili i, Ekin Kitabevi, Bursa, s.2-3. 9 Turizm insanların geçici veya devamlı asli kazanç elde etme faaliyeti için yerle meye dönü memek artıyla konaklamaları; tatil, dinlenme, sa lık, kültür, spor, avlanma, di er toplumları tanıma ve benzeri amaçlarla yurtiçi ve yurtdı ı bölgelere gitmelerinden do an; ekonomik, sosyal, kültürel ileti imlerin, do al ve yapay çevre ortamında payla ılmasıdır5. Turizm sektörü, ula ım, konaklama, yeme, içme ve reklam gibi pek çok farklı aktiviteleri içerir. Dünyadaki pek çok ülke için turizm yabancı ülkelerle alı veri ve Gayri Safi Milli Hasıla (GSMH) için önemli bir getiridir. Turizm döviz ve istihdam olu turan özelli i ile ekonomik, insanların dinlenme ihtiyacını kar ılayan ve farklı kültürleri biraya getiren özelli i ile sosyo-kültürel, meydana getirdi i kaynak kullanım talepleri ile de çevreyi etkileyen bir faaliyettir. Sınırlar ortadan kalktıkça, dünya daha da küçülmeye ba lamı ve insanlar uzak mesafelere seyahat etme e ilimine girmi lerdir. Bunun ba lıca nedenleri ise harcanabilir ki isel gelirlerden turizme ve tatile ayrılan payın artması ile ula ım ve ileti im teknolojisindeki hızlı geli menin yanı sıra; insanların yeni bölgeleri ziyaret etme, yeni kültürleri tanıma iste idir6. Turizmde bir hareket, seyahat ve gezme kavramı vardır. Gezmek, seyahat etmek öncelikle para harcamayı gerektirir. Gidilen yerde geçici de olsa bir süre konaklama söz konusudur. Turist görmek istedi i yerlere giderken, tarihi ve turistik yerleri gerek, hediyelik e ya alarak, yörenin kendine has yeme-içme kültürünü tadarak, do al güzelliklerinin de tadına varacaktır. Bütün bunlardan hareket ederek turizm genel anlamda u ekilde tanımlanabilmektedir: 5 T.C. Çevre Bakanlı ı, (1997): Türkiye Çevre Atlası-96, Milli E itim Basımevi, stanbul, s.151. Philip Kotler, John Bowen, James Makens, (1996): Morketing For Hospitality & Tourism, 3rd. Edn., Pearson Education, s.10. 6 10 “Turizm insanların sürekli ikamet ettikleri çalı tıkları ve her zamanki ola an gereksinimlerini kar ıladıkları yerler dı ında, yerle mek ve ekonomik anlamda gelir elde etmemek ko uluyla dinlenme, e lenme, merak, spor, sa lık, kültür deneyim kazanma, akraba ziyareti, kongre ve seminerlere katılma, dini gereklerini yerine getirme v.b. nedenlerle ki isel veya toplu olarak yaptıkları seyahatlerden ve gittikleri yerlerde en az bir geceleme yaparak turizm i letmelerinin üretti i mal ve hizmetleri takip etmelerinden ortaya çıkan bir ili kiler bütünüdür”7. Uzun yolculuklarda kar ıla tı ımız güzellikler tarihi mekanlar, tanı ılan farklı insanlar, farklı kültürler, ülkelerin tanıtımında ve barı ın yenilenmesinde önemli bir rol oynayabilmektedir. Turizm, dinlenme, e lenme, rahat etme, de i ik kültürleri ve yerleri tanıma gereksinimlerinden kaynaklanan eylemler bütünüdür. Dolayısıyla, turizm do al ve yapay alanların tüketimine dayanan bir olgudur8. Bu tanımlamadan yola çıkarak turizmin özelliklerini u ekilde sıralayabiliriz9: • Turizm, bir dizi olay ve ili kinin bütünüdür. • Tüm bu olay ve ili kiler, çe itli yerlere seyahat eden insanların bu hareketlerinden ve buralarda konaklamalarından kaynaklanmaktadır. • Bu seyahat ve konaklamalar, do al olarak ya anılan ve çalı ılan yerlerin dı ındaki yerlerde olmaktadır. 7 Nazmi Kozak, Meryem Ako lan, Metin Kozak, (1994): Genel Turizm, lkeleri ve Kavramları, Anatolia Yayıncılık, Ankara, s.3. 8 R.Filiz Atay, Gül en Özaydın, (1996): “Turizm Amaçlı Kullanımlar Do al ve Yapay Alanları Nasıl Tüketiyor”, Türkiye’de 19. Dünya ehircilik Kollokyumu, MSÜ Matbaası, stanbul, s.191. 9 smet Barutçugil, (1986): Turizm Ekonomisi ve Turizmin Türk Ekonomisindeki Yeri, Beta Basın Yayım Da ıtım A. ., 1. Basım, stanbul, s.1. 11 • Yer de i tirmeler, geçici ve kısa dönemli bir nitelik ta ımakta, gidilen yerlere yerle im amacı bulunmamaktadır. • Ki iler, gidilen yerlerde kazanç sa lama amacı gütmemektedir. Ülkemiz, iki kıta üzerinde yer alan ve dört mevsimin doyasıya ya andı ı bir yer olup; zengin kültürü, yumu ak iklimi ve do al güzelliklerinin çe itlili inden dolayı turizm yönünden zengin sayılmaktadır. Turizm ile bu sayede ülkemize gelir sa lanmakta ve turizm yöresinde oturan ki inin geçim kaynaklarını da olu turmaktadır. Öyle ki, günümüzde turizm kavramı daha geni letilmi tir. Yani seyahat etme, tatile çıkma v.b. i levlerinin dı ına çıkmı tır. Bu “klasik i lev dı ına çıkı ” olgusu “yakın mesafe turizmi” kavramı ile açıklanabilir. Bunun için de günübirlik, yarım günlük ya da birkaç saatli ine bir yerlere gidi ve geli bile turizm kapsamında ele alınmı tır. “Bo zamanları de erlendirme, rekreasyon, animasyon” gibi kavramlarla ifade edilen olgular, turizm hizmetlerinde yepyeni boyutların ortaya çıkmasına neden olmaktadır10. 10 Osman Kemal A ao lu, (1992): Gücünü Verimli Kullanma Tekniklerinin Turizm Sektörüne Uygulanması, Milli Prodüktivite Merkezi Yayınları:457, Sinem Ofset, Ankara, s.11. 12 1.2. Turistin Tanımı ve Sınıflandırılması Turist; para kazanma amacı dı ında, sadece dinlenmek ve e lenmek için ya da kültürel, bilimsel, sportif, idari, diplomatik, dinsel, sa lık v.b. nedenlerle devamlı olarak ya adı ı oturdu u yerlerden geçici olarak ayrılan ve tüketici olarak belirli süre seyahat edip devamlı kalı ekline dönü meyen, kaldı ı yerden tekrar ikamet yerine dönen kimseye denir. Turizm sadece ülkeler arasında meydana gelen bir olay de ildir. Aynı ülkenin ehirleri arasında, hatta aynı ilin de i ik yerlerinde turist olarak bulunmak mümkündür. Turist geçici yer de i tirmesini yabancı bir ülkede yapıyorsa “yabancı turist”, aynı ülke sınırları içinde kalıyorsa “yerli turist” olarak adlandırılır. Ancak turist sayılmak için, genel olarak ki ilerin devamlı ya adıkları, oturdukları yer dı ında en az 24 saat geçirmeleri gerekmektedir. E er turizm amacı ile gidilip 24 saatten az kalınıyorsa, bu ki ilere turist yerine “günübirlikçi” denir. Yabancı ülkelerde “excursionniste” denen ve ülkemizde de kullanılan bu tabir, bir ta ıtla kısa bir geziye çıkan, gezi yapan ki i anlamına gelmektedir11. Turistlerin gittikleri yerlerde, kendi çevrelerine benzeyeni de il, benzemeyeni aradı ı bir gerçektir. Bunun içindir ki gittikleri ülkelerde de i ik uygarlık, ba ka iklim, farklı insanlar bulmak, o ülkenin kültür varlıklarını anlamak isterler. Fransız; Antalya’da ba ka bir Marsilya, talyan; zmir’de ba ka bir Napoli bulmak için 12 gezmez . OECD ( ktisadi birli i ve Kalkınma Te kilatı) turizm komitesince kabul edilip kullanılan ve daha önce 1937 yılında Birle mi Milletlerin istatistik uzmanları komitesince ortaya atılmı olan turist tanımı bulunmaktadır. 11 Orhan Mesut Sezgin, (1995): Genel Turizm Turistik Kavramlar – Ekonomi – Pazarlama – Turizm Mevzuatı, Tutibay Ltd. ti., Ankara, s.7. 12 Tankut Ünal, (1993): “”Yumu ak Turizm” Bir Ülkenin Yerle me Politikaları ve Alt Yapısı ile Do ru Orantılıdır”, 2000 Yılına Do ru Turizm Mimarlı ı Paneli, Bo aziçi Üniversitesi Matbaası, stanbul, s.10. 13 OECD tanımında turist olarak kabul olunan ki iler u nitelikleri ta ıyan ki ilerdir13: • Zevk için tatil gayesiyle, ailesiyle, sıhhi ve benzeri sebepleriyle seyahat edenler, • Bilimsel, idari, diplomatik, dini, sportif ve benzeri sebeplerle veya bu çe it toplantılara katılmak amacı ile seyahat edenler, • • seyahati (business) yapanlar, Deniz gezileri (oroisera, sea curise) yapanlar, OECD tanımında turist olarak kabul edilmeyenler ise unlardır: • Bir ülkeye bir i mukavelesi ile veya mukavelesiz gelip de bu ülkede bir i tutmak çalı mak isteyenler, • Bir ülkeye yerle mek, devamlı kalmak için göç edenler, gelip yerle enler, • Okul veya di er ö renim kurumlarında ö renim görmek için gelenler, • Bir ülkede oturup, di erine çalı maya gidenler (özellikle sınır yerle me bölgelerinde), • 13 Transit yolculuklar (ülkeden geçi süreleri 24 saati a anlar dahil). M. Zekai Bayer, (1992): Turizme Giri , Küre Ajans, stanbul, s.3. 14 OECD’nin turist kavramına ili kin sınırlandırmalarından yola çıkarak turist; geçici olarak ikamet yerinden ayrılan ve gitti i yerde bir tüketici gibi hareket edip ziyareti kalıcı hale gelmeden geri dönen ki i olarak tanımlanabilir. Turistin özellikleri ana hatları ile u ekilde belirtilebilir14: • Turistler, sürekli yerle me amacı olmaksızın dinsel inançlar, sa lık nedenleri, sosyo-kültürel gereksinimleri, aile ba ları, e lenme ve dinlenme arzuları veya i leri gere i olarak ya da bo zamanlarını de erlendirmek amacıyla ba ka ülkelere seyahat eden insanlardır. • Bilimsel, sportif, politik ve benzeri olaylara katılmak amacıyla seyahat edenler de turist olarak kabul edilirler. • Turist temel amacı psikolojik tatmin sa lamak olan, seyahati süresince mal ve hizmet üretimi ya da satı yoluyla kazanç sa lamayı dü ünmeyen, ekonomik anlamda tüketici olan ve normal düzeyde bir mali güce sahip bulunan ancak zamanı sınırlı olan bir ki idir. Turist ve günübirlikçi (excursionniste) kavramları genelde “ziyaretçi” kavramı ile nitelendirilmektedir. Ziyaretçi tanım itibariyle asıl ikametgahı dı ında bir yere ya da ülkeye para kar ılı ı bir i yapmaksızın bir yıldan az süreli seyahat eden ki idir. TU K ise ziyaretçiyi u ekilde tanımlamaktadır15: 14 smet Barutçugil, (1989): Turizm letmecili i, 3.Baskı, Beta Basım Yayım Da ıtım A. ., stanbul, s.16. 15 www.tuik.gov.tr/AltKategori, Tanım ve Yöntemler , De i kenler Listesi 27.06.2006 15 Devamlı ikamet etti i ülkeden, ba ka bir ülkeyi bir gelir elde etme amacı dı ında herhangi bir nedenle ziyaret eden ki idir. Bu tanımlamadaki ziyaretçi; geceleme yapanlar (turistler) ve günübirlikçilerdir. Ülkemizde turist ve ziyaretçi kavramları aynı anlamda kullanıldı ı için bir kavram karga ası yaratmakta, dolayısıyla ülkeye gelen turist sayısının da yüksek oldu u görülmektedir. Bu rakamların içine günübirlikçiler ile turizm amaçlı seyahat etmeyen kimselerin de dahil edildi i unutulmamalıdır16. Sınır kapısından girenler veya bulundu u yer dı ına seyahat edenlerin hangilerinin turizm amacı ta ıdı ının belirlenmesinden sonra bunların “turist” diye nitelenmesi do rudur. Aksi takdirde bu ki ilerin tamamının “ziyaretçi” gruplaması içinde incelenmesi daha gerçekçi bir yakla ımdır. Bu yüzden turist, günübirlikçi ve ziyaretçi kavramlarının analizi yapılarak turizm olayına katılan ki ilerin, amaçlarının belirlenmesi ön planda tutulmalıdır. Turizm, günümüzde psikoloji, tarih, tıp hukuk, politika, co rafya v.b. bilimlerle çok yakın ili kisi olmasının yanı sıra ekonomik yönü fazla olan bir olaydır. Avusturyalı bir ekonomist Herman Von Schmoll turizmin sadece ekonomik yönü üzerinde durmu tur. Schmoll’a göre turizm “ba ka bir ülkeden, ehir veya bölgeden yabancıların gelmesi ve geçici süre kalmaları ile ortaya çıkan hareketin ekonomik yönünü ilgilendiren faaliyetlerin tümü” dür17. Bacasız sanayi olarak adlandırılan turizm, birçok ülke için önemli bir ekonomik etkinliktir. Oysa turizm, sadece bir ekonomik olay de ildir. Turizm sektörünün kullanarak bir talep ö esine dönü türdü ü belli ba lı üç çevresel kaynak vardır18: 16 Kozak v.d., 1994: 6. Herman Von Schmoll, (1977): Tourism Promotion, Tourism nternational Press, London, s.30. 18 Sevgin Akı , (1999): “Sürdürülebilir Turizm ve Türkiye”, Anatolia: Turizm Ara tırmaları Dergisi, Yıl:10, Mart-Haziran, Ankara, s.36. 17 16 Birincisi, do al kaynaklar (deniz kıyıları, ormanlık alanlar, ulusal parklar v.b.); ikincisi, insan yapısı kaynaklar (tarihi kent dokuları, arkeolojik alanlar v.b.); üçüncüsü ise, sosyo-kültürel kaynaklar (yeme-içme, merasim v.b. örf ve adetler). Özellikle do al ve insan yapısı kaynaklar turizmin dayandı ı önemli unsurlardır. Turizmin geli imi için bu çevresel kaynakların korunması gerekir. Ancak turizmin do rudan korumacı bir endi esi olmadı ı gibi, ço u kez turizmin geli imi beraberinde getirdi i hızlı yapıla ma nedeniyle çevreyi tehdit etmektedir. Benzer ekilde, turistler de bulundukları ülke veya bölgenin insanlarını giyimleri, dü ünü ve davranı ları ile etkileyerek, sosyal yapının da de i imine yol açarlar. Türkiye e siz bir turizm potansiyeline sahiptir. Dünyada yeni turizm anlayı ına her yönden cevap verecek bir turizm hazinesi vardır. Turizm potansiyelinin özellikleri ve kayna ı u ekilde sıralanabilir19: • Türkiye’nin 8000 km uzunlukta emsallerine kıyasla temiz sayılabilecek bir sahil eridi vardır. • Anadolu topraklarında çe itli uygarlıklardan paha biçilmez kalıntılar vardır. • Dünyanın pek az ülkesinde rastlanan do a güzellikleri ve iklim farklılıkları bulunmaktadır. • Turizm seçenekleri arasında da lar, yaylalar, ma aralar, akarsular, göller ve temel kaynaklar bulunmaktadır. • Anadolu kültürü birçok kültürü bir arada kayna tırmı örnek bir kültür hazinesi sergilemektedir. • 19 Ülke insanın konukseverli ine ba ka ülkelerde rastlamak mümkün de ildir. Cafer Tayyar Sadıklar, (1998): 2000’li Yıllar Dünya ve Türkiye, TBMM Vakfı Ofset Tesisi, Ankara, s.206. 17 Turizm aktiviteleri içerisinde dinlenme ve e lenme iste inin yanı sıra de i ik co rafi mekanların sahip oldu u farklı iklimleri ya ama, farklı ekosistemlerin sundu u peyzajları algılama geçmi kültürlerin izlerini yerinde görme, de i ik kültürel, sportif ve ekonomik ili ki arayı ları insanları ya adıkları ortamlardan farklı mekanlara ve hobilere yönlendirmektedir. Bunun sonucunda alternatif turizm olgusu meydana gelmi tir. Alternatif turizm ise geleneksel, klasik, kitle turizmi ve ehir turizminin olumsuz etkilerini azaltmak amacıyla olu turulmu yeni turistik ürünlerin bir araya getirilmi oldu u turizm çe idi olarak tanımlanmaktadır20. Turizmin ana unsuru “gezmek, görmek” tir. Turistin en önemli amaçlarından biri de dinlenmenin yanı sıra, yeni bir ülkeyi, insanlarıyla, kültürel de erleriyle tanımadır. Bu sebeple, her yıl ayrı bir ülkeye, ayrı bir yöreye gitmeyi tercih ederler. Ülkemizde çok çe itli ihtiyaçlara ve zevklere hitap edecek kaynaklar vardır. Günümüz dünyasında ya am standartlarının yükselmesi, ya anılan kent karma ası ki ilerin psikolojik ve fizyolojik gereksinimlerine yönelik de i ik çevrelerde tatil yapma iste ini arttırmı tır. Di er yandan da kitle ileti im teknolojisindeki hızlı geli me, harcanabilir ki isel gelirlerdeki artı , ula ım a ının güçlenmesi, e itim düzeyinin artması, insanların imdiye kadar görmedikleri ve merak ettikleri yeni bölgelere gitme iste i de i ik tatil imkanları ile ilgili alternatifler sunan turizm organizasyonları ile turizm, gelece in fırsatlarını yakalayan önemli bir sektör haline dönü mü tür21. Turizmin özellikle ekonomik yararlarının artması, turizm sezonunun uzatılması ve tüm yıla yayılabilmesi için deniz, güne , kum, tarihi yerler a ırlıklı pazarlama anlayı ının yanı sıra de i ik turizm çe itlerinin envanterinin çıkarılması ve bunların geli tirilerek sunulması gerekmektedir. Günümüzün dinamik turisti, gereksinmeleri ve 20 Nejat Altıni ne, Taner Baysal, (2005): “Türk Turizminde Geleneksel Beslenme Kültürümüzün Tanıtılmasının Önemi”, Süleyman Demirel Üniversitesi Burdur Meslek Yüksekokulu III Ulusal Meslek Yüksekokulları Sempozyumu, Altında Ofset, Burdur, s.189. 21 Ay e Sirel v.d., 1996: 471. 18 beklentileri farklı olan tüketici gruplarından olu makta ve kendine en yüksek faydayı sa layacak turistik ürünler demeti arayı ı içinde bulunmaktadır22. Türkiye farklı turizm türlerinin gerçekle tirilebilece i potansiyele, tarihi ve do al kaynaklara sahip bir ülkedir.Turizm faaliyetinin sadece denizle sınırlı kalmaması farklı türleri ile mevsimlere ve co rafi bölgelere yayılması kırsal kesimin kalkınması ve sektörün sosyo-ekonomik katkısının sadece yaz aylarında de il ilkbahar, sonbahar ve kı aylarında da sürmesine yardımcı olacaktır23. Türkiye turizminde sahip oldu u do al güzellikleri ve sosyo-kültürel destinasyonlarıyla ön planda yer alabilecek bir ülkedir. E siz kültürel birikimi do al güzellikleri, çok özel flora ve faunası, folklorik özellikleri ve mutfa ı, Türkiye’yi sıra dı ı bir turizm ülkesi yapmaktadır24. 1.3. Ba lıca Turizm Türleri Türkiye, turizm mevsiminin uzunlu u ve do al güzelliklerinin yanı sıra zengin tarihi eserleri, kültürel mirası, geleneksel konukseverli i ile her türlü ihtiyaca cevap verebilecek ender ülkelerden biridir25. Ülkemizin sahip oldu u arz potansiyeli, de i en turizm anlayı ına cevap verebilecek düzeydedir. Sahip oldu u do al güzellikleri, bölgesel iklim farklılıkları, da ları, ma araları, yaylaları, termal kaynakları, gölleri, denizleri ile turizmde 22 Dil at Bayezit, (2003): “Turizm Sektöründe kinci (Yazlık) Konutların Türkiye Ekonomisindeki Etkilerinin statistiksel Analizi”, Basılmamı Yüksek Lisans Tezi,Edirne s.15. 23 F. Burçin apçı (2005): “Edirne li Ke an lçesi Kuzey-Orta Saroz Bölgesinde Ekoturizm ve Agro Turizm”, ”, Basılmamı Yüksek Lisans Tezi,Tekirda ,s.1. 24 Nejat Altıni ne v.d., 2005: 191. 25 Fatma Gül Çetinel, (2001): “Turizm Pazarlamasında Alternatif Yakla ım Olarak Bölgesel Turizm Pazarlaması”,Anadolu Üniversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi Dergisi,Sayı:1,Cilt 17,Eski ehir, s.398-399. 19 çe itlilikler sunmaktadır. Bu turizm çe itlerinden ba lıcaları arasında dinlenme turizmi, kültürel turizm, spor turizmi, ekonomik turizm, kongre turizmi ile di er turizm türleri sayılabilmektedir. 1.3.1. Dinlenme Turizmi Günümüzde giderek zorla an hayat ko ulları, gürültü, trafik yo unlu u, çevre kirlili i ve yo un çalı ma temposu içinde yorulan insanlar; yıllık tatillerinde devamlı ya adıkları yerlerin dı ına çıkarak hem fiziksel hem de psikolojik sa lıklarını dinlenerek yeniden kazanmaya çalı maktadırlar. Dinlenme turizminin esası, çalı an ki ilerin belli bir dönemde tatillerini kullanarak, dinlenmek amacı ile devamlı oturdukları yerin dı ına seyahat etmeleridir26. Bu seyahatlerde deniz ve köy kıyılarına, yaylalara, da lara, orman içi yürüyü lerine, bazı rahatsızlıkların tedavisi için kür mahallelerine, kaplıcalara, çamur banyolarının yapıldı ı yerlere gidilebilir. Hatta hafta sonları veya kısa süreli tatillerde yakın mesafelere yapılan seyahatlerde dinlenme turizmi içinde önemi artan bir unsur olmaktadır. 1.3.2. Kültürel Turizm Yeni kültürleri tanıma, geçmi teki kültürleri merak etme temeline dayanan insanların kendi kültürlerinin, e lenceli yanlarıyla birlikte di er grupların kültürlerine de açık olan yönleriyle ilgili turizm faaliyetlerinin tümü kültür turizmini kapsamaktadır. Kültür turizmi potansiyel olarak çok geni bir faaliyet alanına sahip bulunmaktadır. Turizm genellikle, ülkenin do al ve kültürel de erlerini kullanmaya dönüktür. 26 Tunca Toskay, (1983): Turizm Olayına Genel Yakla ım, Der yayınları, Güryay Matbaacılık, stanbul, s.156. 20 Kültür turizmi, kıyı turizminin aksine az bulunan bir üründür ve sava , terör gibi olumsuz durumlar dı ında talebi istikrarlıdır ve getirisi yüksektir. Kültür turizmi için yapılan ki i ba ına harcama, kitle turizmi için yapılanın üç katı kadar olabilmektedir27. Kültürel turizmin temelinde de çok çe itli nedenler yatmaktadır. Eski sanat eserlerinin, tarihi yapıların, müzelerin, eski medeniyetlere ait kalıntıların görülmesi amacıyla yapılan seyahatler, ara tırma ve ke if için yapılan seyahatler ki ilerin bilgi ve görgülerini arttırmakta, kültür turizmi içinde yer almaktadır28. Ülkemizde turizm denildi inde akla ilk gelen Akdeniz, Ege sahilleri, güne ve denizdir. Oysa turizmi canlı tutan en önemli sebeplerden birisi de farkı kültürlerin ve uygarlıkların kalıntılarını, izlerini görme iste idir. Turizm pastası içinde kültür turizminin, payı % 60’ların üzerindeki kitle turizminin yanında çok dü ük oranlarda kalmaktadır29. Dinsel açıdan zengin potansiyele sahip olan mahallerle birlikte eski medeniyetleri barındıran alanlar, toplumların ya antılarını yansıtan ürünler (mutfak ürünleri, konutlar, sanat faaliyetleri v.b.) de kültürel turizm için talep unsuru olu turmaktadır; çünkü turist, artık yalnızca kendi yöresinde veya ülkesinde bulunan de erlerin ötesinde, kendisinin sürekli ya adı ı yerin dı ındaki kültürü tanımayı arzulamaktadır. Bu nedenle kültür de erlerini korumayı bilmi ve bunları tanıtmayı ba armı yörelerin kültürel turizmden önemli gelir elde ettikleri gözlenmektedir. Örne in Fransa’da geleneksel hale dönü mü olan ba bozumu enlikleri (Nice Karnavalı) geleneksel dini bayramlar (Provence’deki Fête-Dieu ve Fête de Pénitents, Bretagne bölgesindeki Fête des Pardons v.b.) tüm ülke halkının bulu ma yeri oldu u 27 Nejat Altıni ne v.d., 2005: 189-190-191. Tunca Toskay, 1983: 156. 29 Mehmet I ıklı, Dilek Ö. Düzgün, (2005): “Anadolu’da Alternatif Turizm Olanakları: Do u Anadolu – Van/Yanis Modeli”, Süleyman Demirel Üniversitesi Burdur Meslek Yüksekokulu III. Ulusal Meslek Yüksekokulları Sempozyumu, Altında Ofset, Isparta, s.208. 28 21 kadar yabancı turistler için de geleneksel enliklerin gerçekle ti i cazibe merkezleri durumundadırlar30. 1.3.3. Spor Turizmi Turizm ile sporun zaman, mekan ve fonksiyonel açıdan sıkı ba lılı ı, sporun turizm için devamlı artan öneminden dolayı spor turizmi kavramını geli tirmi tir. Hans Stoessel “Sport un Fremdenverkehr” adlı kitabında spor turizmini öyle 31 tanımlamaktadır : “Spor turizmi, spora ilgi duyan ki ilerin turizme katılmalarından do an olaylar ve ili kiler bütünü” dür. Spor turizmi de i ik biçimlerde ortaya çıkabilir32: Bunlardan ilki turizm olayı çerçevesinde spor yapılmasıdır. Devamlı oturma yerinin dı ında yapılan ve dinlenme, gev eme veya spor kolunda geli meye yardımcı olan her türlü idmanlar turizm çerçevesindeki spor faaliyetleri sayılmaktadır. Mesela, hafta sonu sporları, müsabaka ve turnuvalara katılma, kür mahallerinde sportif faaliyetler gibi. kinci hal, spor organizasyonlarıdır. Mahalli olmaktan çıkan, katılanlar veya seyircileri ba ka yerlerden gelen spor olayları, spor turizmini te kil eder. Burada ba ka mahallerden gelen aktif spor yapanlar, seyirciler, idareciler, basın mensupları spor turizmine katılanları meydana getirirler. 30 Alain Boret, (1989): Itinéraires de Tourisme, Paris, Editions Jacques Lanore, s.38. Hans Stoessel, (1973): Sport und Fremdenverkehr, Die Bedeutung des Sports für der Schweizerischen Fremdenverkehr, St. Gallen Beitraege zum Fremdenverkehr und zur Verkehrswirtsshaft, Reihe Fremdenverkehr 3, Verlag Paul Haupt Bern un Stuttgart, s.18. 32 Tunca Toskay, 1983: 157. 31 22 Üçüncü hal, spor tarafından yaratılan turizmdir. Mesela, spora meraklı olan ki ilerin gelecekte yapılacak veya geçmi te yapılmı olimpiyat oyunları tesislerini görmek için bu tesislerin bulundu u yerleri ziyaret etmesi iste i ilgi çekici oyunların cereyan etti i veya edece i yerlerde bir kere olsun bulunabilmek arzusundan do maktadır. Günümüzde de spor amaçlı turizm hareketleri hızla artmaktadır. Özellikle ülkelere gelir kazandırıcı etkileri bulunmaktadır. Özellikle ülkemiz sahip oldu u do a güzellikleri nedeniyle da sporları, kayak, golf ve yelkenli gibi faaliyetlerde spor turizmi için önemli bir destinasyon sayılmaktadır. Türkiye’de Turizmi Te vik Kanunu’na istinaden Turizm Bakanlı ı, 14 merkezi kı sporları turizm alanı olarak ilan etmi tir. Bu merkezler, Bolu-Köro lu Da ı, Bursa-Uluda , Kayseri-Erciyes, Aksaray Hasanda ı, Gümü hane-Zigana Da ı, Bayburt-Kopda ı, Kars-Sarıkamı , Kocaeli-Kartepe, Erzurum-Palandöken, BitlisSapgör, Antalya-Alanya-Akda , Isparta-Davras ve Kastamonu-Ilgaz’dır33 . 1.3.4. Ekonomik Turizm Ticari beklentilerle fuar ve sergileri gezmek, buralarda pavyon açmak, endüstri tesislerini gezmek, i görü melerinde bulunmak ve ticari ba lantılar kurmak amacıyla yapılan seyahatler dolayısıyla olu an turizm eklidir34. çe itleri vardır. turizmi ve teknik turizmi gibi nsanların i leri nedeniyle seyahat ederek, milli ve uluslararası toplantılara katılması i turizmi kapsamındadır. Havaalanlarına, limanlara, fabrikalara, barajlara, teknoparklara, nükleer merkezlere yapılan geziler ise teknik turizmi olu turmaktadır. 33 TÜS AD Yayınları, (2001): Co rafya, Lebib Yalkın Yayınları, stanbul, s.235. Mehmet Tayfun Yıldırım,(1992): “ kinci Konutların Turizm Sektörüne Entegrasyonu”, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Basılmamı Yüksek Lisans Tezi, Ankara, s.37. 34 23 1.3.5. Kongre Turizmi Avrupa ve Asya’nın birle ti i bir yerde bulunan Türkiye; toplantı, intensiv kongrelere ahane bir mekan konumundadır35. Uluslararası nitelikteki kurulu ların, çe itli konularda belirli zamanlarda düzenledikleri kongre, seminer, konferans v.b. faaliyetlere gerek konu macı gerekse izleyici olarak katılanların olu turdukları turistik hareketlerin bütününe “kongre turizmi” denir36. Uluslararası Toplantı ve Kongreler Birli i (ICCA) tarafından hazırlanan raporda, 2002 ve sonrasında gerçekle tirilecek toplantı ve kongre rakamlarına bakıldı ında stanbul’un önemli bir sıçrayı la 11. sıraya yükselmi oldu u dikkati çekmektedir. stanbul kongre ve toplantı turizminde gelece i parlak bir il konumundadır. Kongre turizmine katılan ki iler genellikle yüksek gelir grubundadır ve kongre amaçlı seyahatlerinde turizm i letmelerinin üretti i mal ve hizmetleri talep etmeleriyle gidilen yöre veya ülkedeki döviz gelirlerini büyük oranda arttırmaktadırlar37. Bilimsel alandaki ilerlemelere paralel olarak artan uzmanla malar, di er taraftan geli en ekonomik, sosyal, kültürel, teknolojik i ve ili kilerle ortaya çıkan ulusal ve uluslararası örgütlenmeler, özellikle II. Dünya Sava ı sonrasında yapılan konferans sayısında bir artı a neden olmu tur. Söz konusu toplantılarda meydana gelen bu artı ın 35 www.kulturturizm.gov.tr 25.10.2005 A. Ne e, Ba aran ve di erleri, (2002): Turizm, Milli E itim Basımevi, stanbul, s.34. 37 Özen Dallı, (1974): Turizm Talebi ve Gelirleri, Ajans-Türk Matbaacılık, Ankara, s.48. 36 24 ula tı ı boyut, kongrecili in bir meslek haline gelmesine ve kongre olayının da bir turizm hareketlili i olarak de erlendirilmesine yol açmı tır38. Kongre turizminin en önemli özelli i bütün bir yıla yayılabilmesidir. Geleneksel Türk misafirperverli i, yöresel yemek ve içkiler, çe itli gezi imkanları ve e lenceler ülkemizde yapılacak her kongreyi daha kolay hale getirebilmektedir. Bu turizm çe idinin, ülkemiz ekonomisine bir ba ka katkısı da; üretim hacmini arttırarak ekonomiye hız vermesi, enflasyonun önlenmesine katkıda bulunmasıdır. Katılımcıların ülkeye bıraktı ı döviz ile dı ödemeler dengesine net bir katkı 39 sa lanmaktadır . Kongre turizmi, meydana geldi i ülkeye yaptı ı olumlu ekonomik etkiler, katılımcıların statü ve konumları itibariyle özel ki iler olu u gibi nedenlerden dolayı di er turizm türlerine göre titizlikle üzerinde durulması gereken ve geli mesi te vik edilen turizm türlerindendir. Türkiye’nin turizm gelirlerindeki artı a en büyük katkıyı yapacak alanlardan biri olan kongre turizmi, ulusal ve uluslararası özellik kazanarak ve alternatif turizm türleri içerisinde ön sıralarda geli me göstermektedir40. 1.3.6. Di er Turizm Türleri Belli ba lı turizm türlerinin yanı sıra botanik turizmi, yat turizmi, inanç turizmi, gençlik turizmi (özellikle ülkemizde genç nüfusun fazla olması nedeniyle ilgi görmektedir), av turizmi, ma ara turizmi, termal turizm, rafting turizmi, golf turizmi, yayla turizmi ve çiftlik turizmi gibi turizm türlerine de de inmekte fayda 38 Tanju Karasu, (1985): Kongre Turizmi ve Türkiye, Kültür ve Turizm Bakanlı ı E itim Dairesi Ba kanlı ı, Yayın no: 58, Ankara, s.18. 39 Bayer, 1992: 41. 40 Rüya Ehtiyar, (2006): “Alternatif Turizm Hareketlerinde Yükselen Bir Trend: Kongre Turizmi”, Ekonomik ve Teknik Dergi Standard, Yıl: 45, Sayı: 533, Ajans-Türk Matbaacılık, Ankara, s.33. 25 bulunmaktadır; çünkü ülkemizde bu turizm türlerinin rahatlıkla yapıldı ı gözlemlenmektedir. 1.3.6.1. Botanik Turizmi Çe itli co rafi özellikleri, co rafi farklılı ın getirdi i iklim çe itlili i, üç kıta arasında do al bir köprü olması, Anadolu Yarımadası’nı dünyada benzerine az rastlanan bir bitki çe itlili ine sahip kılmı tır. Avrupa’nın tamamında varolan bitki sayısı toplam 12.000 adet iken bu sayı ülkemizde 9.000 adettir. Ülkemiz bitki çe itlili i açısından ise Avrupa’dan üstündür. Zira dünyada sadece belli bir bölgede yeti en veya anavatanı belli bir bölge olan (endemik) bitkiler açısından ülkemiz Avrupa’dan üstün olmanın da ötesinde dünyanın birkaç bölgesinden biridir. Avrupa’nın endemik bitki sayısı toplam 2.750 adet iken bu sayı ülkemizde 3.000 adettir. Sadece Antalya ilimizdeki endemik bitki sayısı 600’dür. ngiltere’nin toplam bitki sayısı 2.000’dir. (Ülkemizde 8.000). Akdeniz ülkelerinden spanya ile Eski Yugoslavya’nın 500’er adet endemik bitkiye sahip oldu u bilinmektedir. Toplam bitki sayısı bazında Bulgaristan’ın 3.650, Yunanistan’ın 5.000, Kıbrıs’ın 2.000, Suriye-Lübnan’ın 3.500, Irak’ın 4.000, Romanya’nın 3.400, ngiltere’nin 2.000’dir41. 1.3.6.2. Yat Turizmi Yat turizmi; yat, yatçı, deniz yolculu u ve marina unsurlarından olu an komple bir turizm faaliyetidir. Bu turizm kompleksindeki unsurlar, kendi içlerinde tamamen 41 www.voyagerbook.com.tr, 22.12.2005 26 ba ımsız ve kendi özel statülerine tabiidir. Bir bütün olarak da turizmin bir çe idini, yat turizmini olu tururlar42. Ki ilerin gelir düzeyindeki artı , bo zamanın fazlala ması, insanların seyahat etmesi ve dinlenme ihtiyacı yeni bir turizm çe idi ve deniz turizmin bir kolu olan yatçılı ı ortaya çıkarmı tır. nsanın fiziksel ve psikolojik açıdan dinlenme, spor zevkini tatmin etme yeni yerler ke fetme ihtiyacına en iyi çözüm olan deniz yolculu una, heyecan ve macera da eklenince yat programları daha zevkli bir hale gelmi tir43. Turizmdeki ciddi rakiplerimizin bir ço u do al ve kültürel cazibelerinin yat turizmine uygunlu u anlamında Türkiye kadar anslı de ildir44. Yıllardır ülkemizin üç tarafının denizlerle çevrili oldu u söylenmesine ra men, bu avantajın kullanılmaması ve ekonomiye yeni kaynak alanı olarak sunulmaması noktasında kayda de er bir faaliyetimizin olmadı ı açıktır. 20. yüzyılda ülkemizde hızla ço alan yatçılık dernekleri, yatçılık i letmeleri, yat üretim sanayi, turizm sektörü içinde yat turizmini önemli bir konuma getirmi tir. Bununla birlikte yat turizminin toplam turizm gelirleri içindeki payı henüz belirgin de ildir. Ülkemizde ve dünya genelinde yat turizminin ekonomik boyutları konusunda yapılan çalı malar son derece kısıtlıdır. Ku adası yat turizmi bakımından ülkemizin önemli çekim merkezlerinden biridir. Ku adası’nın Ege bölgesinin en güzel ve korunaklı koylarından birinde kurulmu olması, büyük tonajlı yolcu gemilerinin, kruvaziyer gemilerin, yatların ve teknelerin her yıl artan sayıda turist ta ımacılı ı yapmasına olanak sa lamaktadır. Ku adası’nda kruvaziyer turizm açısından stanbul’dan sonra en yo un faaliyet olarak gösterilmektedir45. 42 Artun Ça layan,(1992): “Yat Turizmi ve E itim”,Turizm Bakanlı ı Turizm E itimi Genel Müdürlü ü,9-11 Aralık,Yorum Basın Yayın San. Ltd. ti. ,Ankara,s.227. 43 Orhan Kalkan, (1989): Turizm Mevzuatımız, Kültür ve Turizm Bakanlı ı Yayınları, Ankara, s.5. 44 www.besiktasgazetesi.com, Ba aran Ulusoy: Yat Turizminde Sorunlarımız, Ocak 2004. 45 Orhan çöz, (1998): “Ku adası’nın Yat Turizm Talebi”, Anatolia: Turizm Ara tırmaları Dergisi, Yıl.9, Mart-Haziran, Ankara, s.9. 27 1.3.6.3. nanç Turizmi Din, dinler tarihi açısından inanç sistemi; “insanların belli bir paradikmaya ba lı olarak yaptı ı ibadet ve yerine getirmeye çalı tı ı ahlaki kurallar” bütünü olarak tanımlanmı tır46. nanç turizmi; insanların dini inançlarını gerçekle tirmek ve inanç çekim merkezlerini görmek amacıyla yaptıkları turistik amaçlı gezilerin turizm olgusu içerisinde de erlendirilmesidir47. Ülkemiz toprakları üzerinde bilhassa Türk hakimiyetinde tam bir inanç özgürlü ü ya anmı tır. Üç büyük din olan Müslümanlık, Hıristiyanlık ve Musevi alemlerine ait günümüze kadar ula an birçok eser mevcut bulunmaktadır. nanç turizmi, ilk ça lardan itibaren insan ya amında önemli bir seyahat motifi olmu tur. Günümüzde de önemini sürdüren bu motif her yıl milyonlarca insanı, dinlerince kutsal saydıkları mekanları ziyarete yöneltmektedir. Bu nedenle insanları dini ibadet ve kutlamalarını yapabildikleri belirli sürelerle ziyaret edip moral kazandıkları kutsal mekanlar büyük ilgi görmekte ve ziyaret edilmektedir. Dinlerin hemen hepsinde yılın belirli zamanları, gösteri niteli indeki ibadetlere ayrılmı tır48. Yüzyıllar boyunca dini merkezler en çok ziyaret edilen yerler arasında yer almı tır. Kutsal sayılan hac yerlerinin uluslararası turizm hareketlerinin do masında büyük etkisi olmu tur. Mekke, Medine, Roma ve Kudüs bu amaçla ziyaret edilen yerlerin ba ında gelmektedir. Günümüzde de ki ilerin kendi kültürleri dı ındaki farklı 46 Gülay Tümer, Küçük A., (1997): Dinler Tarihi, Ocak Yayınları, stanbul, s.7. Hüseyin Kaya, (1996): nanç Turizmi, Özhan Matbaa, Bursa, s.7. 48 Uysal Yenipınar, (2005): “ nanç Turizmi Kapsamında, Ege Bölgesindeki Yedi Kiliselerin Turistik Hareketlerinin Yönetimi”, Süleyman Demirel Üniversitesi Burdur Meslek Yüksek Okulu III. Ulusal Meslek Yüksek Okulları Sempozyumu, Altında Ofset, Isparta, s.198. 47 28 kültürleri tanımak istemesi, dini mekanlara olan turizm hareketlerini hızlandırmaktadır. Kutsal kitaplarda yer alan ve çe itli ülkelerde bulunan anıtlar, tarihi eserler ve ibadet yerleri kültürel turizmin önemli parçasını olu turmaktadır. Ço unlukla, Müslümanlar’ın Kabe’yi, Hıristiyanlar’ın Vatikan’ı, Museviler’in Kudüs’ü ziyaretleri, ayrıca bu yerlerin tüm kutsal kitaplarda öneminin belirtilmesi, hac turizmini ve bu yolla elde edilen turizm gelirlerini artırmaktadır. Aynı ekilde dini toplantılar ve müzikallerde inanç turizmi çerçevesinde de erlendirilen çekicilik unsurlarındandır49. Tarih boyunca gerek çok Tanrılı gerekse tek Tanrılı dinlere ev sahipli i yapan Türkiye, her inançtan insanın görmesi gereken eserlere sahiptir. 1990’lı yıllardan bu yana inanç turizmi, özellikle turizmin çe itlendirilmesi bakımından desteklenmektedir. Türkiye’de slamiyet’e ait eserlerin yanı sıra çok sayıda kilise, sinagog ve di er mabetlerle ilgili dinsel e itim veren okul ve vakıf bulunmaktadır. Kültür ve Turizm Bakanlı ı’nın yaptı ı bir çalı ma sonucu Türkiye’de inanç turizmi açısından önemli 316 eser oldu u ortaya çıkarılmı tır. Bu eserler Müslümanlar, Hıristiyanlar ve Museviler için kutsal sayılan ziyaret merkezleridir. Özellikle günümüzde çok sayıda Hıristiyan, Selçuk’ta Meryem ananın evini, Antakya’da sa’ya inananların ilk defa Hıristiyan adını aldı ı St. Pierre Kilisesi’ni, çel’de St. Paul Kilisesi’ni, ncil’de adı geçen Yedi Kiliseleri ve ilk Hıristiyanlık Konsülleri’nin toplandıkları yerleri ziyaret ederek hacı olmaktadırlar50. 49 50 Bayer, 1992: 41. TUS AD Yayınları, 2001: 235. 29 1.3.6.4. Gençlik Turizmi Gençlerin seyahat etmeleri; onların ki iliklerini geli tirmelerinde yeni yerleri ve ya amları ö renmelerinde sosyal ili kilerini artırmada en etkin yollardan biridir. Turizm ise seyahat etmeyi ve seyahat ederken ö renmeyi kazandıran bir olaydır51. Gençlik turizmi, gençlerin enerjik olu ları dikkate alınarak üretken, yaratıcı biçimlerde, özendirici bir ortamda çok seçenekli olarak de erlendirilebilir. Bu amaçla örne in; Gençlik Turizm Anonim irketleri olu tururlar. Böylelikle; gençler, turizmin varlık kayna ı do a ve kültürel de erlerin tanınması, bilinmesi, ya atılması ve turizm alanında ara tırma-uygulama, üretkenlik gibi etkenlerle birlikte tatil yapmalarını sa layacak projelerini olu turma ve ya ama geçirmede olanaklı ve etkili olabilirler52. Nüfusun büyük bir ço unlu unu gençlerin olu turdu u Türkiye, gerek yurtiçinden gerekse yurtdı ından gençlere ucuz tatil yapma olana ı veren, tesis ve kamp merkezlerine sahiptir. Gençlerin seyahat etmeleri, ki iliklerinin geli mesi, yeni yerleri, yeni kültürleri tanımalarını, sosyal ili kilerini artırmayı sa layan en etkili yollardan biri olmaktadır. 1.3.6.5. Av Turizmi Özel kulüpler aracılı ıyla av meraklıları için düzenlenen avlanma programlarıdır. Av turizmi bir rekreasyon ekli olarak insanların bu ihtiyaç ve iste ine cevap vermektedir. Avcılık olayı; insana hem do asının en derin köklerinde yatan 51 52 www.kulturturizm.gov.tr , 24.11.2005 Selçuk V. Soley, (1998): Turizmde Yapısal Geli im, Ankara, s.73. 30 içgüdülerinden birini tatmin ve hem de do adan temiz havadan yararlanma ender do a türleri ve bunlardan manevi bir haz duyma ihtiyacını giderme imkanı verir53. Türkiye’nin co rafi yapısı, bitki örtüsü ve yaban hayatı bakımından av turizminin geli mesine elveri li konumdadır. Av turizmine açılacak avlaklar, ülkemizin av hayvanı potansiyeli dikkate alınarak, Çevre ve Orman Bakanlı ı (Milli Parklar, Av ve Yaban Hayatı Genel Müdürlü ü) tarafından tespit ve ilan edilmektedir. Yabancı turist avcılar, bakanlıkça A Grubu Seyahat Acentelerine verilen Av Turizmi izin belgesi ile avlanabilmektedirler. Ayrıca bu avcılar Çevre ve Orman Bakanlı ı Milli Parklar, Av ve Yaban Hayatı Genel Müdürlü ü’nce tescil edilen özel avlaklarda sadece buralarda üretilip serbest bırakılan türleri avlayabilmektedir54. Ülkemize her yıl 500-1000 kadar avcı gelmektedir. Türkiye’nin en büyük turizm pazarı olan Avrupa’da 6,5 milyon avcı bulunmaktadır. Bunların 2 milyonunun yurtdı ına avlanmaya çıktı ı dü ünülürse, Avrupa av pazarında ‰5 pay alınıyor anlamına gelmektedir. Ülkemizde ilk av turizmi uygulanmasına 1977 yılında yaban domuzu avıyla ba lanmı tır. Büyük av hayvanlarından ayı, çengel boynuzlu da keçisi ( amua), yaban keçisi (bezoar), yaban domuzu (va ak), kurt, çakal, tilki av turizmi ba lı ı altında yerli ve yabancı avcıların kullanımına bedeli kar ılı ı sunulmaktadır55. 1.3.6.6. Ma ara Turizmi Do al süreçler sonucunda olu mu yeraltı oyu una “ma ara” adı verilmektedir. Turizm türlerinin geli tirilmesi kapsamında Türkiye’de turizm hareketlerinin di er 53 Kalkan, 1989: 6. www.kulturturizm.gov.tr , 24.11.2005 55 Erol Karabulut, www.turizmgazetesi.com , 28.10.2004 54 31 bölgelere ve yılın di er aylarına yaygınla tırılması amacıyla son yıllarda “ma ara turizmi” konusunda yapılan çalı malar artı göstermektedir. Ma ara turizminde genel amaç bu tür do al de erlerin koruma-kullanma dengesi çerçevesinde turizme kazandırılmasıdır56. Türkiye’de halen insan eli de memi binlerce ma aranın bulunması, bu turizm türünün gelecekte daha fazla geli ece ini göstermektedir. Kültür ve Turizm Bakanlı ı 1000 dolayındaki ma aranın turizme kazandırılması yönünde çalı malarda bulunma kararı almı tır. Turizme açılacak olan ma araların, öncelikle Kültür ve Tabiat Varlıklarını Koruma Kurulu’nca kültür varlı ı olarak tescil edilmesi gerekmektedir. Tescil kararı, olası bir tahribat için caydırıcı bir önlemdir; çünkü, tescilli ma aralarda yapılan tahribat cezalandırılırken, tescilsiz ma aralardaki tahribatlar cezasız kalmaktadır. Turizm çe itleri açısından ülkemizdeki ma aralar önemli bir potansiyel olu turmaktadır. Ma ara olu umları bakımından önemli bir jeolojik, jeomorfolojik nitelik olan karstla ma (karstik alanlar) ülkemizde Toroslar, Orta Anadolu, Güneydo u Anadolu, Trakya ve Kuzey Anadolu Bölgeleri’nde büyüklü küçüklü yüzlerce ma ara olu umlarına neden olmu tur. Türkiye’de yakla ık 40.000 adet ma ara bulunmaktadır57. Önceleri bilimsel ve sportif amaçlı etkinliklerin konusu olan ma aralar alternatif turizm araçlarıyla gündeme gelmi ve günümüzde aktif turizm anlayı ının önde gelen türlerinden biri olarak ma ara içinde ve çevresinde yapılan gerekli düzenlemelerle turizmin hizmetine sunulmaktadır. Turizm amaçlı ma ara kavramı sadece özel ilgi gruplarının (ara tırmacılar, ma ara sporuyla ilgilenenler, merak/macera tutkunları) ziyaretine açılmayıp, herkesin ziyaretine açık sonradan düzenlenmi ma araları içermektedir. Kültür ve Turizm Bakanlı ı ülkemizin do al ve kültürel varlıklarını tanıtıp pazarlarken, bu de erlerin korunabilmesi için gerekli önlemleri de beraberinde 56 Nazmi Kozak, Meryem Ako lan, Metin Kozak,(2001):Genel turizm lkeler-Kavramlar,Gözden Geçirilmi Be inci Baskı,Detay Yayıncılık,Ankara,s.23. 57 www.kentli.org , 26.11.2005 32 alarak, olu umu milyonlarca yılı kapsayan ma araların daha iyi korunabilmesini amaçlamaktadır. Bu amaçla; Tokat-Ballıca Ma arası, Gümü hane-Karaca Ma arası, Zonguldak-Gökgöl ve Cehennem A zı Ma araları, Kırklareli-Dupnisa Ma arası, Isparta-Zindan Ma arası’nın çevre düzenlemeleri, yol, aydınlatma gibi altyapı yatırımlarına bakanlık tarafından maddi destek sa lanmaktadır. 1.3.6.7. Termal Turizm Uzman hekim rehberli inde, insan sa lı ına yararlı olmak amacıyla fizik tedavi, psikoterapi, rehabilitasyon, diyet gibi tamamlayıcı tedavilerle, mineralize termal sular ve çamurlarla do al atmosferde yapılan bir turizm çe ididir58. Ülkemizin ender ülkelere nasip olan bir termal turizm potansiyeli vardır. Bu turizm türü; özellikle Avrupa’da üçüncü ku ak olarak nitelenen, emekli ve maddi problemi olmayan turist profilinin ülkemize yönlendirilmesi bakımından önem ta ımaktadır. Ülkemiz, termal turizm potansiyeli açısından dünyanın en zengin ülkelerinden birisidir. Özellikle pek çok hastalı a iyi gelen, dünyada istisnai kaynakların sahibi olan Türkiye yurdun dört bir yanına yayılan potansiyellerini harekete geçirdi i takdirde, hem turizmi yurt geneline yayma ve çe itlendirme do rultusunda çok önemli bir adım atmı olacak hem de çok önemli bir gelir grubuna turizm yapma imkanı sa lamı olacaktır59. Kaynak zenginli i açısından dünyada ilk yedi ülke arasında yer alan Türkiye’nin termal suları, hem debi ve sıcaklıkları hem de çe itli fiziksel ve kimyasal özellikleriyle 58 59 Soley,1998: 66. www.mustafatasar.gen.tr , 26.11.2005 33 Avrupa’daki termal sulardan daha üstün nitelikler ta ımaktadır. Ülkemizde debileri 2500 lt/sn arasında de i en 1300 dolayında termal kaynak bulunmaktadır60. Güzelle mek, sa lıklı olmak, stresten uzakla mak, bedeni ve zihni dinlendirmek amacıyla ülkemizde kaplıcaların kullanımı artmaktadır. 1.3.6.8. Rafting Turizmi Zengin do al kaynaklara sahip olan Türkiye su sporları (rafting, kano ve nehir kaya ı) için ziyaretçilerine önemli bir akarsu turizm potansiyeli sunmaktadır. Ülkemizdeki tarihi, arkeolojik, kültürel ve otantik de erlerine entegre olan akarsu turizmi, di er turizm çe itleriyle bir bütün olu turmaktadır. Türkiye’de iri ufaklı yüzlerce akarsu bulunmakta olup, birço u akarsu sporlarına elveri li yapıdadır. Yeryüzünün en hızlı akan nehirlerinden biri olarak ün yapan Çoruh Nehri dünyaca tanınmakta olup 1993 yılında 28 ülkeden 300 sporcu bilim adamı ve basın mensubunun katıldı ı 4. Dünya Akarsu ampiyonası’na ev sahipli i yapmı tır. 1.3.6.9. Golf Turizmi Toplumun seçkin insanlarının gerçekle tirdi i bir turizm türüdür. Türkiye, son yıllarda artarda hizmete giren uluslararası nitelikteki golf tesisleriyle dünya golf severlerini bir araya getiren nezaketin, kalitenin ve prestijin bulu tu u seçkin bir golf merkezi konumuna dönü mü tür. Özellikle Antalya’nın 30 km do usunda yer alan Belek Beldesi gerek e siz kültürel , tarihsel ve do al yapısıyla gerekse nitelikli golf sahaları ve tesisleri ile e siz bir golf turizmi potansiyelini olu turmaktadır. 60 www.jeotermaldernegi.org.tr , 26.11.2005 34 Ülkemizde golf tesisleri ço unlukla sahile yakın yüksek kapasiteli zengin yemeiçme, alı veri , e lence olanaklarının sunuldu u konaklama tesislerinin yakınındadır. Bu tesisler do a ile iç içe düzenlenen golf sahaları ile ziyaretçilere do aya dönük bir ortamda tatil geçirebilmek için e siz fırsatlar sunmaktadır. 1.3.6.10. Yayla Turizmi Kendine has co rafya ve iklime sahip olan Türkiye’nin zengin ya ama kültürü içindeki yayla ya antısı çok önemli yer tutar. Eski metinlerde ve halen dillerde dola an halk türkülerinde (Kalktı göç e ledi Av ar illeri türküsündeki gibi) ifade edilen bu gelenek, Türkiye co rafyasında yüzlerce mekanın, yeni ve farklı ya ama alanları olarak açılmasını sa lamı tır. Yaylalar, bakir tabiatın kirlenmemi havasını, billur gibi so uk suları; yazın en sıcak günlerde bile korunan ferahlatıcı serinli ine; büyüleyici güzellikteki manzaraları; hormonsuz ve dalında yava yava olgunla an bitkileri; tabii ortamlarında yeti en hayvanlardan elden edilen ve yapılan gıdaları da sunarlar. Habitatı bozulmamı bir çevrede ya ayan bin bir çe it yabani hayvan ve bitki, insanı televizyonlarda izlenilen belgesellerin kurmaca aleminden kurtarıp gerçek hayatın bir parçası kılmaktadır61. 1.3.6.11. Çiftlik Turizmi Tatillerini ehir dı ı ya am ko ullarında geçirmek isteyen insanların gerçek çiftliklerde ve bu amaçla sonradan kurulmu çiftliklerde, do ayla iç içe sebze ve çiçek yeti tirmek, meyve toplamak amacıyla seçtikleri turizm türüdür62. 61 62 www.kulturturizm.gov.tr , 27.11.2005 Kalkan, 1989: 6. 35 Do aya zarar vermeden aksine do ayla uyumlu bir yapılanma ile tarım ürünlerinin bir kısmının bu mekanlarda bulundu u ve konuklara hemen sunulacak biçimde ula tı ı tatil çiftliklerinin uygulamaları ülkemizde görülmektedir. Antalya’da faaliyete geçen Naturland’da tatil çiftli i en güzel örneklerden birini olu turmaktadır. Do al ortamda yiyeceklerin bulundu u, hayvanlarla iç içe sa lıklı ya am olanakları sunması bakımından bu turizm türünün geli ece i öngörülmektedir63. Böylelikle atıl durumda olan turizm potansiyelleri de erlendirilerek verimli, yararlı arz kapasiteleri ve çe itleri sa lanmaktadır. Çiftlik turizmi ülkemizde eko turizm kapsamında te vik gördü ünden tatil çiftliklerinin sayısında da artı görülmektedir. 1.3.6.12. Kruvaziyer Turizm Gemi ile (kruvaziyer gemisi) günübirlik veya bir iki günlük yurt dı ından turistlerin gelmesi bu turizm çe idini olu turmaktadır. Ku adası, Marmaris ve stanbul’a turist ta ıyan kruvaziyer gemileri yo un olarak gelmektedir. Dünya turizm olgusu içerisinde son yıllarda en büyük yükselme trendine sahip kruvaziyer turizmde, Türkiye bu niteliklere sahip gemisi olmayan ülke konumundadır. Buna ra men yabancı bayraklı gemiler ülke kıyılarını ve turistik yörelere ziyaret etmekte, hatta Türkiye’yi ciddi boyutlarda programlarına almak istemektedirler; ancak, bu gemilerin yana maları için gerekli alt yapı ülkemizde yok denecek kadar azdır. TD ve TCDD tarafından i letilen limanlar verdikleri hizmet ve uygulanan tarifeler açısından uluslararası alanda rekabet edecek düzeyde bulunmamaktadır. TD ’nin, bu gemilere vermedi i ve vermek imkanına sahip olmadı ı hizmetlerin bedelini almakta ısrar etmesi 63 Azize Tunç ve Firuzan Saç, (1996): Genel Turizm Geli imi-Gelece i, Detay Yayınevi, Ankara, s.34. 36 pek çok gemi programlarının iptal edilmesine neden olmakta ve bu nedenle ülke turizmi olumsuz etkilenmektedir64. 1.4. Turizmin Ba lıca Ekonomik Katkıları Türkiye, co rafyası, dini, kültürü ve onlarca alternatifi bulunan turizmin varlı ıyla, turizmin geli mesine olanak tanıyan bir çok alana sahiptir. Dolayısıyla, turizmin ekonomi üzerindeki etkisinin istenildi i düzeye ula masını sa layabilmek için önemli ko ullardan birisi olan do ru ve etkin te vik sisteminin hayata geçirilmesi gereklidir65. Turizm istihdam, milli gelir ve ödemeler bilançosuna olan katkılarının yanı sıra; tarım, sanayi ve hizmet sektörünü de çe itli ekillerde etkilemektedir. 1.4.1. Turizmin stihdam ve Milli Gelire Katkısı Günümüzde turizm en hızlı büyüyen, en fazla katma de er yaratan ve birçok alt sektörü besleyen dev bir endüstri haline gelmi tir. Ekonomik kalkınmanın en önemli itici gücüdür66. Ülkemizde turizm önemli oranda do rudan ve dolaylı olarak istihdam olanaklarının yaratılmasında önemli bir rol üstlenmektedir. Ayrıca turizm yatırımlarının milli gelir üzerinde do rudan etkide bulunmasının yanı sıra di er sektörleri de uyarıcı etkisi bulunmaktadır. 64 Sekizinci Be Yıllık Kalkınma Planı, (2001): Turizm Özel htisas Komisyonu Raporu, Yayın No: 2589-601, Ankara, s. 125. 65 Hüseyin M.Yüceol,Nihat Do an, , (2005): “Türkiye’de Turizm Te viklerinin Ekonomik ve Mali Analizi”, I. Çanakkale Turizm Biyenali, 5-7 Mayıs 2005,Çanakkale,s.67. 66 Hasan Özyer,(2006):Meclis Bülteni,Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Sekreterli i Aylık Bülteni, ubat 2006,Sayı:123,TBMM Basımevi,Ankara,s.34. 37 1.4.1.1. Turizmin stihdama Katkısı Turizm “emek-yo un” üretim tekni ine dayanan bir sektör olarak 67 ekonomimizde istihdam yaratan önemli bir alan olu turmaktadır . Turistik tüketim harcamalarının ilk a amasında elde edilen gelirler direkt istihdam etkisi yaratırken elde edilen gelirlerin tekrar harcanması ile ikinci derece istihdam etkisi ortaya çıkar. stihdam etkisi, turizmin geli mesine ve turizm talebinin yo unlu una ba lı olarak artmaktadır. Turizmin geli mesine paralel olarak turistik tesis yatırımlarının artması, i gücü talebini arttırdı ı gibi, turizmin mevsimlik özelli inin bir sonucu olarak talebin yo unla tı ı dönemlerde turistik i letmelerin de i gücü talebi artar. Mevsim dı ında ise i gücü talebi azalmakla birlikte yine de bir devamlılık göstermektedir. Geli mekte olan ülkelerin temel sorunlarından biri ekonomilerini belli bir sistem içerisinde geli tirmektir. Ancak bu ülkeler ekonomik kalkınmalarını gerçekle tirirlerken istihdam sorununu çözmekte de güçlük çekmektedirler. stihdam açısından tüm sektörler incelendi inde, turizmi de içerisine alan hizmet sektöründe di er sektörlerden farklı olgular oldu u görülmektedir. Bu olgulardan en önemlisi turizm sektöründe makinele me, bir ba ka deyi le otomasyonun sınırlı kullanılması nedeniyle insan unsurunun ön plana çıkmasıdır. Turizmde üretim ço unlukla mal olarak de il do rudan insan tarafından bilgi, beceri, hizmet sunumuyla ve ki isel becerileri de ekleyerek di er insanların tüketimine sunmaktadır. Bu da insan unsuru ön plana çıkarmaktadır68. 67 Hasan Olalı, Alp Timur, (1986): Turizmin Türk Ekonomisindeki Yeri, Ofis Ticaret Matbaacılık San. Ltd. ti., zmir, s.101. 68 Süleyman Karaçor, (1998): “1980 Sonrası Turizmde Etkinli i Artırıcı Politikaları Türkiye Ekonomisi Üzerine Etkileri”, Selçuk Üniversitesi Karaman ktisadi ve dari Birimler Dergisi, Cilt:1,Sayı:1,Karaman,s.212. 38 Turizmin yarattı ı istihdam etkisini, turizm sektöründe yaratılan dolaysız istihdam etkisi ve turizm sektörünün yararlandı ı sektörler de yaratılan dolaylı istihdam etkisi eklinde ikiye ayırmak mümkündür69. Sektörde emek-yo un üretim tarzı ile çalı ılması, turistik mal ve hizmet üretiminde makinele meye ve otomasyona büyük ölçüde gitmenin imkansızlı ı turizmin dolaysız istihdam etkisini artırmaktadır. Turizmin mevsimlik özelli i nedeniyle, yılın belli aylarında faaliyet gösteren i letmelerin, devamlı personel yanında mevsimlik personel de çalı tırmaları, turizm talebinin yo unla tı ı dönemlerde dolaysız istihdam etkisini dönemin uzunlu una ba lı olarak artırmaktadır. Ancak, geli mekte olan ülkelerde geleneksel sektörlerden, özellikle tarım sektöründen büyük ölçüde i gücü transferi, bu sektördeki mevsimlik i sizli i azaltmakla birlikte, kalifiye personel sorunu sektörün verimlili ini dü ürmektedir. Turizm sektörü ekonominin di er sektörleri ile yakın bir i birli i içinde oldu undan, sektöre girdi veren di er sektör ve yan sektörlerde yaratılan dolaylı istihdam etkisi turizmin çarpan kat sayısına ba lı olarak ortaya çıkmakta ve bu etki gelir da ılımına, ekonominin bünyesine, turizm sektörünün ekonominin di er sektörlerinden aldı ı mal ve hizmet oranına ba lı olmaktadır. Turizmin dolaylı istihdam etkisi ço u defa dolaysız istihdam etkisini a maktadır. stihdamın turizm sektöründe bazı özellikleri bulunmaktadır. Mevsimlik karakterinden dolayı yılın belli aylarında yo unla malar fazla olmaktadır. Bu durum eksik istihdama yol açmaktadır. Turizm mevsiminde tam istihdama yakla ılmakla birlikte, mevsim dı ında istihdamın azalması toplumsal açıdan sosyal bir maliyet yaratmaktadır. Geli mekte olan ülkelerde turizm sektörü geleneksel sektörlerden büyük ölçüde i gücü transfer etti i için yarı kalifiye ve kalitesiz i gücüne istihdam imkanı sa lamaktadır. Sektörde istihdam edilen kadın personel sayısı di erlerine göre yüksek olup özel çalı ma ko ulları, uzun çalı ma saatleri, hafta sonu ve di er tatillerdeki yo un 69 Olalı v.d., 1986: 101-102. 39 çalı ma artları sektörde çalı anların aile bütünlü ü açısından zorluklar meydana getirmektedir. Turizm sektöründe üst ve orta kadrolar devamlı, alt kadroların istihdamları ise sadece mevsimlik olarak de erlendirilmektedir. Yani sezon dı ında bunlar i ten çıkarılmaktadır. ten çıkarılmalarda i gören devir hızını yükseltmektedir. Turizmde do rudan istihdam etkisi, turistlerle do rudan veya önemli derecede yakın ili kili olan hizmetlerde görülür. Bunlar konaklama i letmeleri, yiyecek-içecek sunan i letmeler, seyahat acenteleri, turist rehberleri, e lence i letmeleri, yolcu ta ımacılı ı yapan firmalar, bankacılık, posta, telefon hizmetleri ile hediyelik e ya satıcılarıdır. Turizmde dolaylı istihdam ise turizm sektörü için üretim yapan sektörlerde meydana gelen istihdam biçimidir. Bunlar turistik tesislerin bakım ve onarımı, yiyecekiçecek gibi tüketim maddelerinin üretimi, turistik tesisler için gerekli teçhizat ve mobilya gibi malların üretimi ile kamu kesimi ve yerel yönetimlerin turizmle ilgili faaliyetler için gerçekle tirdikleri çalı malardır. Türk turizminin ekonomide istihdam etkisini ve yapısını hangi temel ekonomik de i kenlerin (milli gelir, kamu tüketimi ve özel tüketimi gibi) etkisi ile ve ne ölçüde de i tirece i konusunda, ara tırmalar mevcut olmadı ı gibi, bu tür ara tırmaları yapmaya elveri li istatistiki veriler de bulunmamaktadır70. Bu nedenle turistik tüketim harcamalarının konaklama, yiyecek, içecek, ula tırma ve e lence i letmelerinde yarattı ı dolaysız istihdam etkisi ile sektörün do rudan do ruya ve dolaylı yararlandı ı turizm, sanayi ve hizmet sektörleri ile bunların yan sektörlerinde yarattı ı dolaylı istihdam etkisini kesin olarak tespit etmek imkanı bulunmamaktadır. Örne in; ula tırma sektöründeki faaliyetlerinin ne kadarının 70 Olalı v.d., 1986: 106-107. 40 turizme yönelik oldu unu belirten bir veri olmadı ından, ula tırma sektöründe turizm nedeniyle ortaya çıkan istihdam ortamının tespiti de mümkün olmamaktadır. Turizmin geli mesine paralel olarak artan turistik yatırımların proje ve in aat a amalarında sınırlı bir i hacmi yaratıldı ı ve yatırımın faaliyete geçmesiyle birlikte devamlı bir i hacminin söz konusu oldu u görülmektedir. Turizm talebinin yo unla tı ı dönemlerde; mevsimlik ek istihdam etkisinin ortaya çıktı ı, devamlı istihdam edilen personel yanında yarım gün çalı anlara da i imkanı sa ladı ı ve sektördeki emek-yo un üretim tekni inin di er sektörlere oranla daha yüksek bir istihdam yo unlu una neden oldu u söylenebilmektedir. 1.4.1.2. Turizmin Milli Gelire Katkısı Bir ekonomide bir yıl içerisinde üretilen mal ve hizmetlerin toplam de eridir71. Milli gelir, üretime katılan faktörlerin gelirleri (ücret, faiz, rant ve kar) toplamına e ittir. Turizm olayı milli gelir içerisinde yer almaktadır. ç ve dı turizm harcamaları ücret, faiz, kira, kar eklinde üretim faktörleri için birer gelir olu turmaktadır. Turizm milli geliri arttırıcı rol oynamaktadır. Turizm görünmez ihracat eklinin en önemli kayna ıdır. Çünkü turizmde bir ülkenin mal ve hizmetlerini mü terinin ülkesine kadar göndermek zorunlulu u yoktur. Mü teri mal ve hizmetin arz edildi i ülkeye gelmekte ve hizmet döviz kayna ı haline getirilmektedir72. Türkiye’ye gelen turistler ile turizme dönük yatırımlarda bulunan özel ve kamu kurulu larının yatırım harcamaları, milli geliri do rudan ve dolaylı ekillerde etkilemektedir. Turizm yatırımlarının do rudan milli gelir üzerinde etkisi bulunması 71 Ozan Bahar, (2003): Turizm Sektörünün Türk Ekonomisindeki Yeri ve Önemi, DS Basın ve FotoFilm letme Müdürlü ü Matbaası, Mersin, s.80. 72 Seyido lu, 1992: 584. 41 yanında, turizm alanında gerçekle tirilen yatırımların di er sektörler üzerinde uyarıcı etkisi de bulunmaktadır. Turizmde yaratılan gelir ba ta tarım, in aat, mobilya dekorasyon, gıda ve benzeri pek çok sektörü uyarmaktadır73 . Turizm yaygın bir ekonomik etkinliktir. Turizm gelirlerinin GSMH içindeki payı yükseldikçe çok sayıda üretim ve hizmet sektörü turizmden etkilenir. Turizm gelirlerinin GSMH içindeki payının %5 ve daha fazla olması ülkenin turizm ülkesi ve ekonomisinin kısmen turizme ba lı oldu unun bir göstergesidir74. Ülkeye gelen turistlerin ve iç turizme katılan ülke vatanda larının yapmı oldukları turistik tüketim harcamaları ile artan turizm talebini kar ılamak amacıyla yapılan turistik yatırımlar gerek turizm sektöründe gerekse sektörü besleyen di er sektörlerdeki üretim faktörlerinin gelirini olu turmaktadır. Ekonomide turizmin gelir yaratıcı etkisi “çarpan” kavramı ile açıklanmaktadır75. Çarpan ise harcamalardaki de i melerin milli gelirde neden oldu u de i meler oranı olarak ifade edilmektedir. 1.4.2. Turizmin Ödemeler Bilançosuna Katkısı Ödemeler bilançosu genellikle bir ülkede yerle ik ki ilerin belirli bir dönem boyunca yabancı ülkede yerle ik ki ilerle yaptıkları tüm ekonomik i lemlerin sonucunu gösteren sistematik bir kayıt biçiminde tanımlanmaktadır. Ödemeler bilançosu kayıtları genellikle bir yıldır. Ödemeler bilançosunun belirli bir dönem boyunca gerçekle tirilen kalemleri göstermesi, bunun bir stok de il, akım kavramı olmasını ifade etmektedir76. 73 Nazmi Kozak, Meryem Ako lan, Metin Kozak, (1997): Genel Turizm: lkeler- Kavramlar, Gözden Geçirilmi 3. Baskı, Turhan Kitabevi, Ankara, s.102. 74 ükrü Yarcan, (1994): Turizm Endüstrisinin Yapısı, Bo aziçi Üniversitesi Matbaası, stanbul, s.8. 75 Olalı v.d.,1986: 56. 76 Halil Seyido lu, (1996): Uluslararası ktisat, Güzem Yayınları No:11, stanbul, s.304-305. 42 Günümüzde ödemeler bilançosu ülke ekonomilerinde önemli bir yer tutar. Ekonomik amaçlı di er ülkelerle yapılan her türlü alı veri bilançonun aktif ve pasifinde yer alır. Turist gönderen ülkede döviz talebi artarken, kabul edilen ülkede ise döviz rezervleri artmaktadır77. Ödemeler dengesi kavramı bir bakıma, bir ülkenin di er ülkelere yaptı ı ödemelerle yabancı ülkelerden elde edilen gelirlerin belirlenmesinde kullanılmaktadır. Ancak bu iki kelimenin ço u kez dengede olmaması sonucu hesaplamalarda bazı yanılgılar da ortaya çıkabilmektedir. Kar ılıklı ekonomik ili ki içerisinde bulunan ülkelerde sunulan mal ve hizmetlerin belirlenmesi amacıyla yapılan hesaplamalarda cari hesapların görünen ve görünmeyen kalemler olarak ayrılması geleneksel bir uygulamadır. Fakat sunulan hizmetlerin üretiminde uluslararası piyasalardan elde edilen mal ve hizmetlerden yararlanılması halinde bu ayrımı yapmak bazen oldukça zor olabilir. Dı turizmden elde edilen gelirlerin ödemeler bilançosunun görünmeyen kalemlerinde yer almasının nedeni, turizmin bir hizmet sektörü olması ve turizmde nakit akı larının ithalat ve ihracattaki nakit akı ları kadar kesin olarak belirlenmesinin mümkün olmamasıdır. Dı turizm gelir ve giderleri ile ilgili veriler bazen gerçe i yansıtmamaktadırlar. Çünkü dı turizm nedeniyle elde edilen dövizlerin miktarı her zaman resmi kambiyo makamlarına yansımayaca ı gibi yurtdı ına çıkan dövizlere sınırlamalar getiren ülkelerin vatanda ları yurtdı ı seyahatlerinde çe itli kaynaklardan elde edecekleri dövizleri kullanabilirler. Ödemeler bilançosu açıkları, talebin yapısı ile sermaye stokunun yapısı arasındaki dengesizlikten do uyorsa “temel açıkları” kısa dönemdeki talep dalgalanmalarından meydana geliyorsa “konjonktürel açıkları” ifade eder. Her iki açık 77 çöz v.d., 1998: 186. 43 durumunda da dı dengenin kısa dönemde sa lanması için “üretimi arttırmaya” ve “harcamaları azaltmaya yönelik politikalar” izlenmelidir78. Turizm, temel ve konjonkturel dengesizliklerin giderilmesinde, harcama azaltıcı ve harcama kaydırıcı politikalar yanında, bir politika olarak, gördü ü ekonomik fonksiyonlar bakımından etkili olabilir. Turistik hareketler sonucu bir ülkeye gelen turistlerin ihtiyaçlarını kar ılamak, yiyecek-içecek, hatıra e yası ve benzeri mal alımlarında bulunmak amacıyla do rudan ve dolaylı olarak yaptıkları her türlü harcamalar o ülkenin dı turizm gelirlerini olu turur ve aynen mal ihracatında oldu u gibi döviz arzı yarattı ından, ülke ekonomisi açısından görünmeyen ihracat ve ek ihracat olarak nitelendirilir. Görünmeyen ihracat olarak turizm; ülkeye gelen turistlere bazı hizmetlerin satılması sonucu elde edilen dövizlerdir. Bunun yanında, turistlerin gittikleri ülkelerde perakende fiyatlarla yiyecek-içecek, hediyelik ve hatıra e yası, süs e yası ve benzeri alımları için do rudan veya dolaylı olarak dövizle yaptıkları harcamalar da ek ihracatı olu turmaktadır. Bugün turizm sektörü geçmi e oranla oldukça geli mi tir. Bu sektörden elde edilen döviz kazancı ödemeler bilançosunun finansmanında yabana atılamaz bir büyüklü e ula mı tır. Ayrıca bu sektörün GSMH’ ya ve istihdama katkısı ekonomi için büyük bir kazançtır79. Dünyada turizm talebi ve bunun sonucunda turist harcamaları hızla artmakta ve mal ihracına göre turizm daha kolay döviz akı ı sa layan bir ticaret biçimi olmaktadır. 78 79 Olalı v.d., 1986: 40-44. Hüseyin ahin, (1997): Türkiye Ekonomisi, Ezgi Kitabevi Yayınları, Bursa, s.302. 44 Turistik mal ve hizmetlere yapılan harcamalar bir döviz akımı do urarak döviz artı ı ya da azalı ı eklinde ödemeler dengesini olumlu veya olumsuz etkilemektedir80. Türkiye açısından da turizm, önemli döviz girdisi sa layan bir yatırım ve pazarlama alanıdır. Turizm sayesinde, ihracı mümkün olmayan birçok kaynak ülke ekonomisine döviz girdisi sa lamaktadır. Hiç ku ku yok ki, özellikle geli mekte olan ülkeler pek çok ciddi ödemeler dengesi açıkları ile kar ı kar ıyadır. Bu ülkelerin önemli bir bölümü, Türkiye de dahil olmak üzere, turizmi söz konusu açıkları kapatmak için bir araç olarak görmektedir. 1.4.3. Turizmin Ekonomik Sektörler Üzerindeki Etkisi Turizm sektörü, turistik ihtiyaçların kar ılanmasında ekonominin bütün sektörlerinden yararlandı ı gibi, bazı sanayi kollarını da içine almakta, bazılarına kendi ihtiyacına göre ekil vermekte, bir kısmını da yeniden meydana getirmektedir81. Ülke ekonomisinde iç ve dı turizm hareketlerinin yarattı ı tüketim-gelir hacmi, özellikle tarım sektöründe ve turizm sektörü ile birlikte di er sektörlerde de bir canlanma ve harekete neden olur. Turistlerin ya antısı, barınma ve beslenme gibi ola an, sa lık ve kaza gibi ola anüstü ve oyun, e lence, spor gibi tatil ya antısı ile ilgili ihtiyaçların kar ılanması ile yerli nüfusun ihtiyaçlarının kar ılanması arasında fark vardır. Bazı ihtiyaçlar arasında benzerlik olmasına ra men, turizmin geli mesine paralel olarak turistin ihtiyaçları ile yerli halkın ihtiyaçları arasındaki farkın artması sonucu turistlik ya antının etkisi altında kalan hizmetler, sanatlar ve ticaret biçimlerinde büyük bir çe itlilik görülmektedir. 80 Ali Çımat, Ozan Bahar, (2003): “Turizm Sektörünün Türkiye Ekonomisi çindeki Yeri ve Önemi Üzerine Bir De erlendirme” Akdeniz . .B.F. Dergisi (6), Antalya, s.13. 81 Olalı v.d., 1986: 110. 45 Turizm sektörü ekonomik bir faaliyet olarak yabancıların ziyaretlerinden do an faydaya yönelmi tir. Hizmetler sektörü içinde ele alınan turizm sektörünün bir ülke ekonomisi üzerinde çe itli etkileri vardır82. 1.4.3.1. Turizmin Tarım Sektörüne Etkisi Tarım turizmin etkiledi i sektörlerin ba ında yer almaktadır. Turizmin gelir etkisinin artmasına paralel olarak üretim kalitesi de artarak standardizasyon sa lanmaktadır. Tarımsal faaliyetlerde bulunan ki iler çe itli alternatifleri de erlendirerek turizmden gelir sa lamaktadırlar. Üretimin artmasıyla yeni istihdam olanakları da artmaktadır. Turistik bölgelerdeki tüketim harcamaları tarım sektörü için görünmeyen ihracat yaratmakla birlikte üretime katılanlara da dolaysız gelir etkisi sa lamaktadır. Ayrıca son yıllarda “turizmi çe itlendirme” politikası kapsamında Kültür ve Turizm Bakanlı ı’nca ba latılan çalı malarda kırsal turizm, yayla turizmi gibi unsurlar tarımın turizm için gereklili i de ortaya koymaktadır. Tarım arazisini, çiftli ini, turizmden gelir sa lamak için turizmin hizmetine sunan köylüler, tarım alanlarını kiralayarak veya satarak bir yandan gelir elde ederken, di er yandan da o yörenin geleneksel de erlerinin tanıtımına da katkıda bulunmaktadırlar83. Yerli halkın tarımsal ürün talebi yanında, iç ve dı turizmin yarattı ı ek talep ve turizm mevsimindeki en kısa süreli bölgesel fiyat artı ları tarım sektörünün toplam hasılasını arttırdı ı gibi, turistik yiyecek-içecek i letmelerinin i lenmi tarım ürünleri ve turfanda meyve ve sebze talepleri, bu faaliyet alanlarında bir canlanmaya neden olur. Bitkisel üretim, hayvancılık ve su ürünlerinin de erlendirilmesi yanında, gıda ve içki 82 Sevda Opu , (2001): “Turizmin Ekonomik Etkileri: Erzurum’daki Turistik letme Belgeli Konaklama Tesislerinde Bir Ara tırma”, Atatürk Üniversitesi ktisadi ve dari bilimler Dergisi, Cilt:15, Sayı: 3-4, Erzurum, s.39. 83 Kozak v.d., 1994: 90. 46 sanayi ürünlerinin pazar bulması, ancak turistlerin aradı ı özellikleri ta ımaları durumunda mümkün olaca ından dünya standartlarına ve kalitesine yakla ma çabaları artar84. Turizmin tarım sektörü üzerindeki en önemli etkileri, sektörel gelir ve istihdam üzerinde görülmektedir. Turistik bölgelerde artan turizm talebine paralel olarak turistin yeme-içme ihtiyacını kar ılayan tarım ürünlerine olan talebin artması sonucu, tarım sektöründe yer alan ki ilerin gelirlerinde de bir artı olur85. Kırsal turizmin geli mesiyle turistik bölgelerde arazi sahibi olan yöre halkı bu arazilerin kamp alanı olarak turizme açılması sayesinde ek bir gelir elde etme olana ına kavu maktadır. Turiste köyde ve çiftliklerde dinlenme imkanı sa layan kırsal turizmden gelir elde etmek için turistik bölgelerde arazisi olan birçok çiftçi, yaz aylarında bo arazilerini ve otlaklarını karavan ve kamping alanı olarak turizme açar. Bu alanların kiralanması, çiftçinin dü ük maliyetlere katlanarak en karlı tarımsal üretimden daha fazla gelir elde etmesini sa lar. Kırsal alanların basit ya am ko ulları, az bir sermaye ile oraların turistik ihtiyaçlara cevap verecek hale getirilmesi, çiftliklerde geçirilen tatillerin cazibesini ve çekicili ini günümüzde oldukça arttırmı tır86. Tarım sektöründe i gücü mobilitesinin zayıf olması ve üretimin genellikle mevsimlere ba lı olması sonucu ortaya çıkan mevsimlik i sizlik ve atıl kapasitenin turizmin yarattı ı istihdam imkanları ile azaltılması mümkündür. Turizm mevsiminde yöre halkına i imkanları sa lanması, mevsimlik i sizli i azalttı ı gibi, çiftlik turizminde ve tarım alanlarında yer alan kampinglerde turistik hizmetlerin orada çalı anlar tarafından görülmesi ek bir gelir imkanı yaratır. 84 Olalı v.d., 1986: 111. çöz v.d., 1998: 238. 86 Olalı v.d., 1986: 112. 85 47 Turizmin tarım sektöründe sa ladı ı yarar yanında, bazı problemler do urdu u da görülür. Örne in; tarım arazileri üzerinde devamlı kampingler ve karavan tesisleri kurulması i lenen arazi miktarında bir azalmaya yol açtı ı gibi, çiftçilerin bu tür tesisleri kurmak için yatırımlarda bulunmaları, tarımın geli mesiyle gerekli araç, gereç ve teçhizata ayırdıkları para miktarının azalmasına yol açar. Ancak, marjinal tarımsal alanların turizme ve rekreasyona açılması, bu alanlarda verimli tarımsal faaliyetlerde bulunmanın imkansızlı ı nedeniyle faydalı olmaktadır. 1.4.3.2. Turizmin Sanayi Sektörüne Etkisi Turizm sektörünün tüketim malı ve ara malı üreten sanayiler üzerinde etkili oldu u görülmektedir. Yatırım malı üreten sanayilerde ise etkileri az olmaktadır. Turizm, sanayi sektöründe i ve üretim hacminin artması ile birlikte, sektörde istihdam hacminin de artmasını sa lamaktadır. Ayrıca zamanla ek i gücünün harcamalarının turistik faaliyetlere yansıması ile dolaylı gelir etkisi de ortaya çıkmaktadır. Özellikle turizm sezonunda tarıma dayalı sanayilerde üretim artı ı gerçekle mektedir87. Turizmin geli mesiyle turistik yatırımlar artmaktadır. Bu durum ise in aat malzemeleri sanayinde sıçramaya yol açarak in aatlarda çalı an personel ve gelirlerinde bir artı yaratmaktadır. Dolayısıyla elde edilen gelirlerin tekrar harcanmasıyla yaratılacak ek talebin bir bölümü sanayi sektörüne yansıyacaktır. 87 Karaçor,1998:214. 48 Sanayi sektöründe emek ve faktör mobilitesi kuvvetli oldu undan; endüstriyel geli me kaynaklar ve üretim faktörlerinde rekabeti arttırdı ı gibi, turistik bölgelerde sanayi sektörü ile turizm arasındaki mobiliteyi de arttırır. Bu durumda sektörler arası direkt ve endirekt ili kiler söz konusu olur88. Turizmin sanayi sektörü üzerindeki di er bir etkisi de, çevre kirlenmesinin önlenmesi ve do al görünümün bozulmaması için sanayi kurulu larının bazı tedbirleri almaya zorlanmalarıdır. Büyük ölçüde sanayi projelerinin etkileri hesaplanırken faydamaliyet analizlerinden büyük ölçüde yararlanılır. Bir sanayi tesisinin sa ladı ı sosyal fayda ile bölgeye yükledi i sosyal maliyet ara tırılarak turizm açısından sonuçlar de erlendirilir. 1.4.3.3. Turizmin Hizmet Sektörüne Etkisi Turizmin geli mesiyle birlikte turistik hareketler ve yatırımlar da artmaktadır. Bu artı ülkenin ekonomisinde önemli de i ikliklere yol açtı ı gibi, hizmet sektörünün de geli mesine neden olmaktadır. Dünya ticaretinin dörtte üçünü hizmet sektörü olu turmaktadır. Hizmet üretiminde aranan belli ba lı özellikler, bu sektörde talep edilen kalitenin daha farklı bir biçimde daha zengin ve di er sektörlerle bütünle mi bir bütün halinde satılmasını öngörmektedir. stihdam açısından insan kayna ının de erlendirilmesi, kalitesine ve geli mesine ba lıdır89. Turizm sayesinde hizmet sektöründe, günlük tüketimle ilgili hizmetler, ula tırma, el sanatları, bankacılık, sigortacılık, sa lık, güvenlik, e lence yerleri, haberle me gibi hizmet dallarında önemli artı lar yaratılmaktadır. Özellikle sanat, ticaret ve hizmet i letmelerindeki verimlilik artı ları daha kaliteli hizmet ve 88 Olalı v.d., 1986: 114. Mithat Zeki Dinçer, (1993): Turizm Ekonomisi ve Türkiye Ekonomisinde Turizm, Fizik Kitabevi, s.94. 89 49 kalifiye personel istihdamını te vik ederek ülke kalkınmasının yanında, ülkenin sosyal geli imine de katkıda bulunmaktadır. Turizm hareketleri piyasa fonksiyonunu geli tirdi inden geli en turizm ve artan yatırımlar üçüncü üretim sektörü için itici ve sürükleyici bir fonksiyon ba armaktadır. Böylece üçüncü üretim sektöründeki ticaret, sanat ve hizmet i letmelerindeki kalite ve kalite artı ı bu i letmelerin optimum boyutlara ula masını sa lamaktadır. Turizmin piyasa fonksiyonunu harekete geçirerek üçüncü üretim sektörü üzerindeki etkileri u ekilde sıralanabilir90: • Cari tüketimle ilgili üçüncü üretim sektörünü geli tirir. (Ekmek, et, manav, bakkaliye gibi) • Donatım sanatlarıyla ilgili üçüncü üretim sektörünü geli tirir. (Elektrikçi, boyacı, demirci, in aat i çili i gibi ) • Konforla ilgili üçüncü üretim sektörünü geli tirir. (Moda evleri, spor malzemesi, parfümeri, gazeteci, çiçekçi, pastane, çay salonu gibi) • Yardım ve güvenlik hizmetleri ile ilgili üretim sektörünü geli tirir. (Sa lık tesisleri, banka, sigorta, polis gibi) • Lüks hizmetlerle ilgili üçüncü üretim sektörünü geli tirir. (Kuyumcu, gece kulüpleri, sauna, rehber, monitörler, antikacılar gibi) Turizm sektöründe çalı an personelin mutlaka mesleki formasyona sahip olması gerekti inden, sektörde istihdam edilecek personele belli beceri ve tecrübenin 90 Olalı v.d.,1986: 115. 50 kazandırılması, aynı zamanda hizmet sektöründe kaliteyi arttırıcı bir rol oynayacaktır. in niteli ine göre kaliteyi, yarı kaliteyi, kalitesiz personel istihdamı, turizmin ta ıdı ı özellikler nedeniyle e itim faaliyetlerine a ırlık verilmesini gerektirir. Belli niteliklere sahip personel istihdamının artması, hizmet sektörünün GSMH ya katkısını da arttıracaktır. 1.5. Turizm Sektöründe Talep ve Arz Bir ülke tarafından maddi ve manevi de erlerinin bütünü turizm arzını olu turmaktadır. Günümüzde do a ve do allık insanlara sunulması gereken ve tek ba ına bile yeterli olabilen bir çekicilik haline gelmi bulunmaktadır. Turizm talebi bir mekan talebidir. Mekanın talep edilebilmesi için önceden mekan hakkında bilgi sahibi olmak gerekmektedir. 1.5.1. Turizm Talebi Konu ma dilinde talep; istek, arzu anlamına gelir ancak her istek ya da arzu ekonomik anlamda talep olarak kabul edilmez. Satın alma iste inin talep olarak kabul edilebilmesi için gerekli satın alma gücüyle desteklenmesi gerekmektedir91. Ekonomik anlamda talep belli bir fiyat düzeyinde o mala kar ı büyük bir isteklilikle o malı satın alma kabiliyetinin birle mesidir92. Turizm talebi ise, turizm ihtiyaçlarının kar ılanması için yeterli gelir ve bo zaman ile desteklenerek, turistik mal ve hizmetleri satın alma iste inde bulunan insan miktarıdır93. 91 Ersan Bocuto lu, Metin Berber, Kenan Çelik, (2000): ktisada Giri , Akademi Yayınevi, Trabzon, s.44. 92 lker Parasız, (1996): ktisadın A B C ’ si, Ezgi Kitabevi Yayınları, Bursa, s.22. 93 Öcal Usta, (2001): Genel Turizm, Anadolu Matbaacılık, zmir, s.96. 51 Turizm talebinin ekonomi dı ı faktörlerden önemli ölçüde etkilendi ini vurgulamak gerekmektedir. Örne in; sava , do al afet, güvenlik ve sa lı a yönelik problemler, harcama gücü ve kapasitesine sahip tüketiciyi turistik harcama yapmaktan alıkoyacaktır. Benzer ekilde, bo zamanın olmaması da turistin seyahat kararı almasını da engelleyecektir. Belirli bir zaman diliminde geçerli fiyat düzeylerinde mal ve hizmet satın almak isteyenlerin toplamı (efektif talep) genel ekonomi açısından önem ta ır ve turizme yönelik toplam talep bu endüstri alanına yönelik talebi gösterir. Belirli bir zaman diliminde turistik merkezleri ziyaret edenler, bu ki ilerin geldikleri yerler, konaklama ve geceleme gibi büyüklüklere ait toplamlar turizm talebini ülke düzeyinde tahmin etmeye çalı anların sıkça kullandıkları verilerdir94. Bir ülke için turizm talebi; ülke içi ve ülke dı ı turizm talebi olmak üzere iki unsurdan olu ur. Ülke içi turizm talebi, yurtta ları kendi ülkeleri içinde kalmak ko ulu ile turizm ihtiyaçlarını kar ılama iste idir. Burada alıcılar kendi ulusal paralarını kullanırlar; lisan, pasaport, vize, döviz tahsisi v.b. herhangi bir kısıtlama ile de yüzle mezler95. Yurtta ların yabancı ülkelerdeki turizm ihtiyaçlarını kar ılama iste ine ülke dı ı turizm talebi adı verilmektedir. Yani insanlar kendi ülkelerinden farklı yerlere seyahat ederek oradaki turizm ürünlerini satın almaktadırlar. Talebin ülke içinden uluslararası piyasalara ta ınması; döviz temini, pasaport, vize, lisan, uzaklık, politik ve kültürel sorunları da beraberinde getirmektedir. Dünyada dı turizm talebi; kendi ülkeleri dı ında turizm amacı ile seyahat etmek iste inde olan, gelir düzeyi elveri li insanların, toplamından olu maktadır. Yer de i tirme ve gidilen yerde geçici konaklama, turizm talebinin iki önemli elemanıdır. Turist, her eyden önce, tatil amacına ula mak için, bir ula ım eklini tercih edecektir. Ula ım ve tatil yapılacak yer bakımından turist, maliyetler ile ilgili bir de erlendirme yapmak durumundadır. Son tercihini ise, gidece i yerin kendi evine uzaklı ı ve tatil süresi gibi faktörler belirleyecektir. Bütün bu unsurları de erlendiren ki i, e er seyahate 94 Özcan Ya cı, (2003): Turizm Ekonomisi, Detay Yayınları, Ankara, s.23. Harun Erdo an, (1996): Ekonomik, Sosyal, Kültürel, Çevresel yönleriyle “Uluslararası Turizm”, Uluda Üniversitesi Basımevi, Bursa, s.326. 95 52 karar vermi ve tatile gitmi ise turizm talebi fiilen gerçekle mi olacaktır96. Ülke içinde ya ayan insanların turizm alı kanlıkları, tatile çıkma sıklıkları, bo zaman süreleri ve ki i ba ına dü en reel gelirin turizm talebi üzerinde oldukça önemli etkisi bulunmaktadır. Turizm talebi ba ımsız ve mevsimlik özelli e sahip olmakla beraber turistik mal ve hizmetler arasındaki rekabet bu talebi yönlendirmektedir. Turizm talebi ki inin kendi bütçesinden harcama yapmayı gerektirir. Turizm talebi esnek oldu undan kolayca vazgeçebilen bir yapıya sahiptir. nsanlar zorunlu ihtiyaçlarından vazgeçemezler. Ancak rasyonel davranan bir ki i önce zorunlu ihtiyaçlarını daha sonra di er ihtiyaçlarını tatmin etmeyi dü ünmektedir. Turizm talebi lüks ihtiyaç oldu undan, di er ihtiyaçlarla her zaman yarı mak zorundadır. Turizm talebini etkileyen ba lıca ekonomik faktörler; turistik mal ve hizmet fiyatları, ki ilerin gerçek gelir düzeyleri, gidilecek olan bölgenin uzaklı ı ve gidilen bölgede turizm talebini kar ılayacak olan arz olanaklarıdır97. Turizm talebi ekonomik etmenler yanında, ekonomik olmayan pek çok güçlerin de etkisi altında kalmaktadır. Böyle olunca da turistin tatmini de zorla ır. Ekonomik olmayan faktörler, genellikle parayla satın alınmadıklarından, bunlar ziyaretçiye psikolojik tatmin sa larlar. Örne in; turist gidece i yerde samimi kar ılanıp ilgi görece ini bildi inde turistin gezi talebi daha da artmaktadır. Talep için çevrenin kalitesi de ayrı bir önem ta ımaktadır. nsanların ya adıkları sosyal çevre, e itim düzeyi, aile yapısı, gelenek ve görenekler, moda, tanıtım, reklamlar, inançlar, ehirle me, yasal düzenlemeler, kısıtlama v.b. pek çok ekonomik ve ekonomik olmayan faktör turizm talebine etki eder. 96 97 Usta, 2001: 96. Usta, 2001 : 98. 53 Bu faktörlerden bazıları ki inin kendi içinden gelen psikolojik bir özellik ta ıdı ı halde, bazıları da ki inin dı ındaki ekonomik, sosyal, politik, hukuki v.b. yapılar ve çevrelerde meydana gelir ve ki iyi ku atır98. 1.5.2. Turizm Arzı Halk dilinde arz satmak için piyasaya mal getirmek demektir99. Ekonomik anlamda arz, üreticinin belli bir zamanda ve belli bir piyasada de i ik fiyatlara göre satmaya razı oldu u mal ve hizmet miktarı olarak tanımlanmaktadır100. Turizm arzı ise, ekonomik olarak “belirli bir piyasada belirli bir fiyata ya da bedelsiz olarak turistik tüketicilere sunulan mal ve hizmetler bütünüdür” eklinde tanımlanmaktadır101. Di er bir tanımda ise turizm arzı; “ turistik tüketimde yer alan ve turizm talebinin gereksinimlerini kar ılamak için gerekli mal ve hizmetlerin tedarik edilmesini içeren üretime dayalı i lemlerin tümü” olarak tanımlanabilmektedir102. Tarım ve sanayi sektörü ile kar ıla tırıldı ında, bir hizmet sektörü olan turizmde arzın nitelik ve özelli inin önemli farklılıkları bulunmaktadır. Bu özellik do al olarak turistik ürünün yapısından kaynaklanmaktadır. Turistik ürün, “turistin seyahati boyunca yararlandı ı konaklama, yeme-içme, ula tırma, e lence ve di er birçok servislerin bile imi” dir103. 98 Erdo an, 1996: 343. Besim Üstünel, (1997): Ekonominin Temelleri, Alfa Yayınevi, Ankara, s.116. 100 Ali Özgüven, (1997): ktisat Bilimine Giri , Filiz Kitabevi, stanbul, s.206. 101 Orhan çöz, Metin Kozak, (1998): Turizm Ekonomisi, Turhan Kitabevi, Ankara, s.27. 102 Alberto Sessa, (1983): The Elements Of Tourism Economics, Roma, s.89. 103 Saime Oral, (1988): Türk Turizminde Da ıtım ve Fiyat Politikaları ve Turist Talep Profili Analizi, zmir, s.96. 99 54 Turizmin önemli girdileri iklim ve do al kaynaklardır. Bunlar turizmin arz unsurları arasında yer almaktadır. Turizm arzı, turistik potansiyelin piyasaya sürülmü bir parçası olarak ziyaretçilerin ça da gereksinimlerini kar ılayabilen, fiyatlarının ço unlukla ziyaretçilerin satın alma güçlerine uygun oldu u varsayılan ekonomik, sosyal, kültürel, çevresel v.b. de erler ve olanaklar bütünüdür104. Yukarıdaki tanımlar ı ı ında turizm arzının ba lıca özellikleri a a ıdaki ekilde sıralanabilir105: • Turizm sektöründe arzın olu turulması büyük yatırımları gerektirir. Bir otel i letmesinin tamamlanarak faaliyetine ba laması için belirli bir dönem gerekmekle birlikte sabit üretim faktörleri için de yüksek miktarda harcama yapılması gerekmektedir. • Turizm sektöründe arz her turist tipinin sosyo- ekonomik, sosyo-demografik ve psikolojik özelliklerine uygun olarak mal ve hizmetlerin sunulmasını gerektirir. • Turizm sektöründe üretilen mal ve hizmetlerin ya da kazanılan deneyimlerin stok edilmesi mümkün de ildir. Bu nedenle turizm arzını olu turan mal ve hizmetlerin üretildi i anda tüketilmesi zorunlulu u söz konusudur. • Turizm arzının temel özelli i di er hizmet sektörlerinde oldu u gibi emekyo un üretime dayalı olmasıdır. • Turizm arzı kısa dönemde inelastik bir özelli e sahiptir. • Bir turistik tüketici turizm faaliyetlerinden tam olarak yararlanabilmek için turizm arzını olu turan faktörlerle do rudan temasa geçmek durumundadır. 104 105 Erdo an, 1996: 361. çöz v.d. ,1998: 33-34. 55 Di er bir deyi le üretim yerine gitmek zorundadır. Arzın bulundu u yer aynı zamanda tüketim yeridir. • Turizm arzı çok de i ik alanları ilgilendiren bir özelli e sahiptir. Bir bölgedeki fiziksel, do al, kültürel ve insani de erler bu bölgeyi ziyaret turistin aklında bir bütün olarak yer almakta ve turistin tatil deneyiminin olu masında bir bütün olarak katkıda bulunmaktadır. Di er bir deyi le, bütün faktörler zincirin bir halkasını olu turmaktadır. Bu zincirin bir halkasında olu an olumsuz deneyim turistlerin tatil konusundaki bütün izlenimlerini olumsuz yönde etkileyebilir. Turizm arzı, bir ülke veya yörenin belli artlar altında, belli bir zamanda belirli fiyatlardan ziyaretçilere satmaya veya onların faydalanması için hazır bulundurdu u turistik zenginliklerdir. Turizm arzının en önemli unsuru do al kaynak ve tarihi de erlerdir. Bunlar, bir yerin sahip oldu u, ziyaretçilerin kullanımı ve zevk almaları için hazırda olan varlıklardır. klim, çe itli türde flora ve fauna olması, su kaynakları, plajlar, do al güzellikler, içme suları kaplıcalar v.b. olanaklardır. Do al kaynakların kullanımı yılın her mevsimine yaygınla tırılırsa, arzda o kadar ba arılı olunur. Örne in; balık tutma, kayak, avlanma, çim kaya ı, foto raf çekme, resim yapma, yürüyü ler ve benzerleridir. Turizm arzının di er önemli unsuru alt yapı tesisleridir. Bunlar hem yöre sakinleri, hem de ziyaretçilerin temel ihtiyaçlarını kar ılarlar. çme ve kullanma suyu sistemleri, kanalizasyon ve atık su sistemleri, elektrik, haberle me, gaz da ıtım sistemleri, süzme ve arıtma sistemleri v.b. temel alt yapı tesisleri yanında; otoyollar, yollar, tali yollar, karayolları park cepheleri, park alanları, gece aydınlatması, karayolu donanımı, hava limanları, marinalar, rıhtımlar ve bunlarla ilgili tesisler, otobüs ve tren istasyonları ve di er hizmet tesisleri ve bunlara benzeyen her çe it turist hizmet donanımıdır106. Ula tırma ve ula tırma donanımları ile üst yapı unsurları (havalimanları, yolcu terminalleri, tatil siteleri, alı veri merkezleri, dinleme ve e lenme yerleri, müzeler, ma azalar v.b.) da turizm arzını etkilemektedir. 106 Erdo an, 1996: 362. 56 Geleneksel turizm arzı olan konukseverlik, gidilen yerde turistlerin ba arılı bir biçimde a ırlanmalarını sa layan bir kültürel zenginliktir. Turizm i letmelerinde çalı anların turistleri iyi kar ılamaları, içtenlikle davranmaları, gidilen ülke veya yöre sakinlerinin turistlere kar ı takındıkları tavır, nezaket, arkada , canlılık, saygılı olma, içten gelerek ve isteyerek hizmet etme ve ziyaretçilerle iyi ili kiler kurma v.b. ziyaretçilerin tatmin olma derecesini yükselten unsurlardır. Bunlara gidilen yerdeki sanat, mimari, edebiyat, tarih, musiki, tema a sanatı, folklor, alı veri v.b. etkinliklerde eklenebilir. Bu kaynakların farklı kombinasyonları de i ik nitelikte ürünler yaratılmasına imkan verir107. Ülkemizin turizm arzı açısından verileri108 u ekilde sıralanabilmektedir: • klim (4 mevsim ya anmaktadır) • Do ası (co rafik yapı) • Tarihsel geçmi i • Sosyal geçmi i • Do al peyzaj • nsan topluluklarının yapısal özelli i • Kültürel yapı • Gelenek-görenek 107 Erdo an, 1996: 362. Nimet Ha ıl Korkmaz, Nazife Küçükaslan, Do u 01.03.2006 108 le çiçe Tatil, http://sbmyo.uludag.edu.tr, 57 • Ekolojik zenginlik • Ekonomik yapı • Ucuzluk 58 K NC BÖLÜM 2- KIRSAL TUR ZM N ANAL Z 2.1. Kırsal Turizm Tanımı ve Gerçe i Dinlenme amaçlı turizm çe itleri içinde kırsal turizm büyük bir öneme sahip bulunmaktadır. Zengin, do al ve kültürel potansiyele sahip olan kırlarımız turizm için son derece uygunluk arz etmektedir. Do al ve kültürel mirasımızın korunup gelecek nesillere aktarılmasında ve dünya genelinde tanıtılmasında kırsal turizm büyük önem ta ımaktadır. Kırsal turizm, “insanların devamlı ikamet ettikleri yerler dı ındaki kırsal yörelere ziyaretleri, buralarda tarım üreticilerinin ürettikleri mal ve hizmetleri, yörenin do al dokusuna uygun mekanlarda talep ederek ve yörede para arttırma arzularını minimize ederek geçici konaklamalarından do an olaylar ve ili kilerin bütünü” olarak tanımlanabilmektedir. Yapılan bu tanım denemesinde üzerinde durulması gerekli en önemli hususlardan birisinin, tarım karakteri egemen olan bir yöreyi ziyaret edenlerin, yörenin do al dokusuna uygun mekanlardan yararlanmalarıdır. Burada vurgulanması gerekli nokta ise tarım arazileri üzerine in a edilen i letmeler de il, çevresinde ye il alan ya da tarım arazisine sahip bulunan geni letilmi çiftlik evleridir. Yine bu tanımdaki bir di er nokta da, tarım üreticilerinin tarımsal üretimin yanında yerli veya yabancı turistlerden de bir ek gelir sahibi olmalarıdır109. 109 Derman Küçükaltan, (1997): “Trakya Ekonomisi çin Bir Bölgesel Kalkınma Modeli: Kırsal Turizm”, 7. Ulusal Bölge Bilimi Bölge Planlama Kongresi, 1. Kitap, zmir 20-22 Ekim, Pro-Ofset Matbaacılık, zmir, s. 212. 59 Günümüz insanının ya adı ı stresli kent ya amı ve yapay ortam, onun do aya yönelerek yeniden kendini ke fetmesi gereklili ini do urmu tur. Kırsal alanı turizme açmak ve nüfusun bir kısmını tarımdan çekerek turizm alanında da istihdam etmek kalkınma politikalarının içerisinde yer alması gereken hedeflerdendir110. Alternatif Turizm, Ye il Turizm, Soft Turizm, Eko-Turizm, Çiftlik Turizmi, Yumu ak Turizm, Dü ük Etkili Turizm, Do a Merkezli Turizm, Kültür Turizmi, Macera Turizmi, Sürdürülebilir Turizm, nceleme Turizmi, Do aya Dayalı Turizm, Do a Turizmi, Köy Turizmi, Aile ve Yeti kin Turizmi, Geri Dönü Turizmi, Geleneklere Adanmı Tatil Turizmi, Ke if Turizmi gibi kavramlarla zaman zaman aynı anlamlarda kullanılmaktadır. Kırsal co rafi ortamlar; do al ve kültürel yapılarıyla, özellikle kent insanının giderek artan rekreasyon gereksinimine geçmi ten günümüze cevap vermeye çalı maktadır. Kent insanları, kırsal alanlara ço unlukla; rekreasyonel amaçlı günübirlik veya akraba-tanıdık ziyaretleri için giderken, özellikle kırsal ya am biçiminin çekicili i, stres ve baskı yaratacak sınırlamaların ve zorunlulukların olmayı ı, buna kar ın ki ilerin kendilerini özgür hissetmelerini sa layacak olanakların varlı ı, günümüzde gerek hafta sonları, gerekse mevsimlik, yıllık tatillerde bu ortamlara yo un ziyaretleri beraberinde getirmi böylece “kırsal turizm” denilen bir turizm türü do mu tur111. Kırsal turizm hareketleri, kentle me sürecinin ba lamasıyla gündeme gelmi tir. Kent ya amının insanlar üzerindeki olumsuz etkisi sakin ve huzur dolu ortamlara olan ihtiyacı arttırmı tır. Ba langıçta çok büyük ölçüde iç turizm konusu olan kırsal turizm son yıllarda ula ım olanaklarının ve ileti im teknolojilerinin geli mesiyle birlikte uluslararası turizmin konusu olmaya ba lamı tır. Geli mekte olan ülkeler, kırsal 110 F. Burçin apçı,2005:32. Füsun Soykan, (1999): “Do al Çevre ve Kırsal Kültürlerle Bütünle en Bir Turizm Türü: Kırsal Turizm”, Anatolia: Turizm Ara tırmaları Dergisi, yıl:10, Mart-Haziran, Ankara, s.68. 111 60 turizmin kırsal kalkınma içindeki rolünü fark etmekte geç kalmı lardır. Bu nedenle, kırsal turizmin kalkınmaya katkısı yeni anla ılmaya ba lamı tır112. Kırsal alanlarda geleneksel ekonomik i levler, tarım ve hayvancılık olup, turizm bunlara sonradan eklenmi tir. Turizm için “kırsal” ın ta ıdı ı anlam, deniz turizmi merkezleri dı ında kalan, kentsel yerle imlerden uzakta, kırlara özgü do al ve kültürel yapının korundu u, tahta, yapaylıkla tanı mamı (otantik) alandır. Kırsal turizm çok çe itli faaliyetleri içine almaktadır. Her tür kırsal rekreasyon faaliyeti kendi özel yer seçimi ko ullarına sahiptir. Bu faaliyetlerden örne in; do al kaynaklara dayalı olarak sürdürülenler kayna a yakın yer almak durumundadırlar. Kar kaya ı yapmak isteyenlerin karın bol oldu u alanlarda, su sporları ile u ra mak isteyenlerin su kaynaklarının yanında, sudan sa lık bakımından do rudan yararlanmak isteyenlerin kaplıca ve içmelerde kalmak zorunda olmaları gibi. Buna kar ılık, kırsal alanlarda tur yapmak isteyenler çe itli köy ya da kasabalarda kalarak yollarına devam ederken, bazen de macera turları düzenlenmekte ya da daha ba ımsız turistler kamping ve karavanlarda tatil geçirmekte, bazı dinlenmeciler de kanallarda tekne kiralayarak kırsal alanların sessizli inde dinlenmek istemektedirler113. Bu turizm türünde dinlenme, do a ile bütünle me, yöresel kültürü tanıma, tüketicilerin konaklamaları için otantik bir köy evi önem ta ımaktadır. Kent ya amının dı ında kalan ve tarımsal yapının egemen oldu u, do anın ve tarihsel zenginliklerin ön planda oldu u bölgelerde turizm geli me e ilimi gösterirken içinde do du u toplumu da de i ime u ratır. Bu anlamıyla da kırsal turizmi yöre halkının yöneldi i bir turizm hareketi olarak anlamak gerekmektedir114. 112 Hasan Akça, (2004): “Dünyada ve Türkiye’de Kırsal Turizm”, Ekonomik ve Teknik Dergi Standard, Yıl: 43, Sayı: 513, Ajans-Türk Matbaacılık, Ankara, s.64. 113 Nazmiye Özgüç, (2003): Turizm Co rafyası Özellikler ve Bölgeler, Çantay Kitabevi, stanbul, s.137. 114 Nurgün Oktik, (2002), “Turizm Sektöründe Çalı an Kadınların Toplumsal De i ime Etkileri”, Mu la Üniversitesi Yayınları: 29, Mu la Üniversitesi Basımevi, Mu la, s.24. 61 Kırsal turizm do al ya am ve tarımsal de erlere duyulan ilgi nedeniyle geli tirilen bir turizm çe ididir. Kırsal turizm Avrupa Birli i (AB) tarafından yapılan çalı malarda u ekilde tanımlanmaktadır115: “Kırsal turizm, amacı tarımsal yada yerel de erlerle iç içe bulunarak ho ça zaman geçirmek olan turistlere, beklentileri do rultusunda konaklama, yiyecek, içecek ve di er hizmetleri veren küçük ölçekli i letmelerin yer aldı ı küçük yerle imlerde gerçekle tirilen faaliyetler bütünüdür”. Do a ile bütünle me yöresel kültürü tanıma, ö renme beklentileri kırsal turizmin temelini olu turmaktadır. Tarımsal üretiminin yo un oldu u yerlerde daha da önem kazanmaktadır. Kırsal turizm bu potansiyele sahip olan ancak hala tarımsal üretimden geçimlerini sa layan yöreleri turizme açmak ve tarım dı ı istihdam alanları sa lamak bakımından önem kazanan alternatif bir ekonomik faaliyettir116. Köylerde, çiftliklerde konaklamak; buralarda tamamen do al olarak yeti tirilen çilek, kiraz, kavun, karpuz v.b. meyve ve sebzelerin tadına varmak; do a ile iç içe yürüyü ler yapmak; balık tutmak, piknik yapmak, futbol, tenis, voleybol, basketbol oynamak; köylerde do al besinlerle kahvaltı etmek, ekmek yapmak, ekmek pi irmek, reçel yapmak; çe itli el sanatlarını ve yöresel ev i lerini ö renmek v.b. faaliyetler kırsal turizme olan ilgiyi arttırmaktadır. Kırsal turizm faaliyetleri sadece nüfusu az olan köy ve beldelerde de il, kentlerde tarımsal faaliyetlerin yo un oldu u yerlerde yapılabilmektedir. Kentlerdeki yo un gürültü ve çevre kirlili inin insanlar üzerindeki olumsuz etkileri kırsal turizm hareketlerini arttırıcı etkidedir. Do a ile bütünle ik kırsal alanlar ki iler üzerinde beden ve ruh dinginli i sa layarak, insan sa lı ı üzerine olumlu etkiler yaratmaktadır. Kırsal 115 European Commission (EC), (1999): Towards Quality Rural Tourism, Enterprise Directorate General Tourism Unit, Brussels, s.151. 116 Nevzat Yosmao lu, Fevzi Engin, (2003): Bolu l Geli me Planı Hizmetler Sektörü, Bolu, s.16. 62 turizm faaliyetleri sayesinde çevre ile uyumlu tarımsal faaliyetlerin yo un oldu u bölgelere olan talep artmaktadır117 . Co rafik bakımından kırsal yörelerin a ırlık gösterdi i Türkiye gibi ülkelerde tarım kurulu larının bu tür bir turizme yönelmeleri için desteklenmeleri, özendirilmeleri suretiyle kırsal yörelerin hem tarım hem de turizm vasıtasıyla ekonomik büyüme ve geli meye yapaca ı katkı gözden uzak tutulmamalı, turizm plan ve politikaların tespitinde, kırsal turizmin ekonomik ve sosyal fonksiyonu dikkatle de erlendirilmelidir118. Kırsal turizmin bir yerle me biriminde geli ebilmesi için co rafi konumun ve kurulu yerinin uygunlu u, do al güzelliklerin, tarihsel ve kültürel çekiciliklerin varlı ı ve korunmu olması, alt yapı yeterli i, konaklama olanakları, kırsal-geleneksel üretim biçimlerinden en az birinin varlı ı ve turiste sunulabilmesi, yerel halkın turizm için gönüllü olması, önde gelen ko ullardır. Kırsal turizme muhakkak halkın e itimiyle ba lanmalı, yerel örgütler kurulmalı ve çok yönlü tanıtıma gidilmelidir119. 2.2. Kırsal Turizmde Talep ve Arz Kırsal turizmin talep cephesinde do a ve çevre de erlerine ek olarak yerel kültürle tanı mak isteyen bir tüketici kitlesi bulunmaktadır. Yöresel alı kanlık, tutum, davranı ve ili kilerle tanı mak bu tüketici grubunun temel beklentileri arasında yer almaktadır120. 117 Gülüm Burcu Ba er,(2002): “Tarım-Turizm Sektörü li kisi ve Trakya’da Turizm letme Belgeli Tesislerde Tarımsal Ürün Talebi”,Basılmamı Yüksek Lisans Tezi,s.84. 118 Olalı v.d., 1986: 178. 119 Füsun Soykan, (2001): “Ege Bölgesi’nden Kırsal Turizme Özgün Bir Örnek: irince Köyü (Selçuk/ zmir)”, Maltepe Üniversitesi Meslek Yüksekokulu Dergisi, Yayın No:1, Safa Tanıtım ve Matbaacılık Ltd. ti, stanbul, s.152. 120 Özcan Ya cı http://www.cmyo.ankara.edu.tr/~iktisad/TURKONF/web/ozcan-yagci.doc, 05.01.2006 63 Kırsal turizme ait arz unsurları irdelendi inde tüketici beklentilerini kar ılayacak ürünün öncelikle a a ıdaki özelliklere sahip olması gerekmektedir121: • Do al, çevresel ve tarihsel çekicilikler, • Otantik özelliklerini koruyan halk, • Yerel, kültürel özelliklerin turizmle uyumla tırılması ve turizm bilinci, • Ülke, bölge ve yerel yönetimin konuya ilgisi, • Ula ım, konaklama, yiyecek, içecek hizmetlerinin uluslararası ve ulusal standartların altında bulunmaması. 2.2.1. Kırsal Turizm Talebini Etkileyen Faktörler nsanları kırsal turizme iten nedenler (ekonomik, toplumsal, ki isel) oldu u gibi, kırların da sahip oldu u bazı kaynaklar insanları buraya çekmektedir. Bu iki etken, aslında birbirini tamamlamakta, ancak ki ilere göre biri di erinden a ır basabilmektedir. Kırsal turizm talebini etkileyen faktörler u ekilde sıralanabilmektedir122: • Günümüzde tatilden beklentilerin de i mesi, yeni tatil anlayı larının ortaya çıkması ve bunların topluma mal olması, 121 122 European Commission (EC), 1999: 18. Soykan, 1999: 69. 64 • Kentsel ya amın giderek daha stresli, baskıcı ve sınırlayıcı, kurallarla dolu olması, • Deniz kıyılarının a ırı kullanımı nedeniyle kirlenmesi, betonla ması ve kentlerden farkının kalmaması, • Kentsel nüfusu %80-90’lara varan ülkelerde, kentlerden kırlara dönme e iliminin artması, • Geli mi ülkelerde hem kentsel nüfus yüzdesinin fazlalı ı, hem de orta ve ya lı nüfusun ço unlu u te kil etmesi, turizme hazır bir kitle yarattı ı gibi, bu insanların büyük kısmının havası temiz, kalabalık olmayan ortamları ye lemesi, ayrıca bazı hastalıkların tedavisinde ve nekahat döneminde kentlerden uzakla ma gereklili i nedeniyle, kırların tercih edilmesi, • Kentlerde ya ayan insanların bir kısmının kır kökenli olu u nedeniyle, düzenli ve sürekli olarak aynı yerlere ziyaretlerin yapılması, • Tatillerinde turizme katılmayı isteyen az ve orta gelirli kesimin, ba ta yer ve konaklama tesisi seçimiyle ilgili harcamalarında ekonomikli i ön planda tutmak zorunda olmaları nedeniyle, kırsal turizmin onlara hitap etmesi, • Yo un i ya amıyla kentlerde bunalan kent insanının yalın ve sıcak ili kiler kurma, dostlar edinme iste i ve ihtiyacı sayılabilmektedir. 2.2.2. Kırsal Turizm Arzını Etkileyen Faktörler • Su kaynakları; içme ve kullanma suyu olarak yeterli, kaliteli ve temiz olmalıdır. • Ula ım olanakları çe itli ve kolay, alt yapı hizmetleri tamam olmalıdır. 65 • Konaklama olanakları ucuz (çadır, karavan, köy ve çiftlik evi, kırsal otel, pansiyon, kiralık oda, akraba ve tanıdık yanında v.b. olabilir), telefon, sıcak su, televizyon gibi konfor olanaklarını da sunmalıdır. • Kırsal yapılar, kırsal etkinlikler otantik olmalı ve geleneksellik ön planda hissedilmelidir123. • Do al güzellikler, ilginç olu umlar bulunmalı ve korunmu (do al parklar, milli parklar gibi) olmalıdır. • Tarihsel ve kültürel de erler bulunmalı ve korunmu olmalıdır. • Spor etkinlikleri (ko u, yürüyü , tenis, golf, yüzme, binicilik, kayak, futbol, voleybol,...) için uygun ortamlar (yürüyü yolları, ko u parkları, kayak pistleri, golf alanı, maç sahaları ve su ile ilgili donanımlar,...) olmalıdır. • Belirli bir kırsal-geleneksel ritim biçimi (dokumacılık, mandıracılık, a aç i leri, arap yapımı, seramik e ya yapımı,...) turiste sunulabilmelidir. • Hizmetler, merkezi veya yerel örgütsel bir yapıda verilmeli, sa lık, güvenlik gibi konularda garanti sa lanmalıdır. • Hizmetler belirli standartta olmalı, ücretler abartılı olmamalı, turisti oyalayacak zengin animasyonlar yaratılmalıdır. • Yakın çevre gezileri için olanaklar ve alternatifler yer almalıdır. • Kırsal halk, turizmi kabullenmi , bu i i gönüllü yapan, turisti seven ve bu turizm türü için e itimden geçmi olmalıdır. 123 Soykan, 1999: 70. 66 • Tanıtım art olup yetkili ki iler tarafından do ru kitlelere ve zamanında yapılmalıdır. 2.3. Kırsal Turizm Etkinlikleri Kırsal turizmde yer alan etkinliklerin bir kısmı spora dayalı olup, di erleri animasyonel veya gerçek ya amla ilgili etkinliklerdir. Bu etkinlikler; açık havada veya kapalı mekanlarda, pasif ya da aktif katılarak yapılmakta olup; çocuklar, gençler, yeti kinler ve ya lılara yönelik özel düzenlemelere de gidilmektedir124. Kırsal turizmde uygulanan ba lıca etkinlikler unlardır: • Tarımsal çiftliklerde veya köylerde; tarıma veya hayvancılı a dayalı etkinlikler (sebze, meyve, çiçek v.b. ürünlerin toplanması, ön i leme çalı maları, hayvan besleme, hayvansal ürünleri elde etme ve de erlendirme peynir-yo urt-yün v.b. i lemleri), • Yerel el sanatları ile ilgili uygulamalar (dokumacılık, diki -nakı -örgü i leri, seramik, bakır, demir, a aç, cam i leri v.b.), 124 • Müze, ören yeri, anıt gibi tarihsel-kültürel yerleri gezme, • Milli parklar, do al anıt, hayvanat bahçesi, ilginç olu umlar v.b.nin ziyareti, • Yakın çevre turları (yürüyerek, atlı, bisikletli,...), Soykan, 1999: 72-73. 67 • Piknik, • Sportif etkinlikler (binicilik, avcılık, balıkçılık, atçılık, golf, trekking, yüzme, yelken, bisiklet, kürek, voleybol, futbol,...), • Hobi etkinlikleri (foto raf çekme, resim yapma,...), • Animasyonel gösteriler (köy dü ünü, halk dansları,...), • Çe itli kurslar (geleneksel el sanatları, yemek, spor, müzik, halk dansı, yerel üretim teknikleri, ifalı do al bitkiler, turizm-çevre-koruma,...), • Bilimsel inceleme, gözlem ve ara tırmalar, • Yarı malar (sportif, kültürel), • Fuar, enlik, özel kutlama günleri, panayır, festival, e lence, konser v.b., • Okuma salonlarında kitap dergi, gazete v.b.leri okuma, • Çay bahçesi, kafe v.b. yerlerde bulu ma, sohbet, • Güne lenme, • Manzara seyretme, • Çocuklar ve ya lılar için dü ünülmü özel etkinliklerdir. Bütün bu etkinliklerin kırsal turizmde yapılabilmesi, örgütlenmeyi gerekli kılmakta ve kusursuz bir organizasyonu gerektirmektedir. 68 Kırsal turizmde turiste sunulan bütün bu etkinliklerden ba ka; kırsal halkı bilinçlendirmek; e itmek üzere kurslar (yabancı dil kursları,üretimde kaliteyi geli tirme kursları, davranı -ileti im kurma kursları gibi) açılmakta; yani “e itsel hizmetler” yerine getirilmektedir. Rekreasyonel etkinlikler ile e itsel etkinliklerin arasındaki fark; birincisinin turistler için, ikincisinin kırsal halk için düzenlenmi olmasıdır. 2.4. Kırsal Turizmin Etkileri Gidilen yerin ekonomisi üzerinde kırsal turizmin olumlu ve olumsuz birçok etkileri olmaktadır. Bir taraftan bu yörelerde gelir artı ı ya anırken di er taraftan bilinçsizce kullanılan do al ve tarihi güzelliklerin bozulması da söz konusu olmaktadır. 2.4.1. Kırsal Turizmin Olumlu Etkileri • Kırsal turizm nüfus kaybına u rama riskleri ile kar ı kar ıya bulunan yöreleri canlandırmak suretiyle, 125 önleyebilmektedir • yöre halkının ba ka bölgelere göç etmesini . ehir ve kırsal yöreler arasındaki ili kilerin geli mesi, zamanla ehir ve kırsal yöre arasındaki ya am ve davranı farklılıklarını yumu atmaktadır. • Aile bireyleri, küçük çocuklar için daha ho , daha de i ik vakit geçirmeye imkan veren bir ortam bulmaktadırlar. • Kırsal turizm, kırsal yörelerin kalkınmasına yardımcı olarak ülke ekonomisine katkıda bulunur. Tarımsal ve turistik etkinlikler bir arada ve birbirinin 125 Olalı v.d., 1986: 181. 69 tamamlayıcısı olarak yer alırsa, hem o yöre hem de ülke ekonomisine önemli olumlu etkilerde bulunmaktadır126. • Turizm, kırsal yöreler halkına çok çe itli kaynaklardan gelir kazanma olanakları yaratmaktadır. Tarım ürünleri talebi artmakta, kırsal yörelerde ev ve el sanatları geli erek ek gelirler ço almakta; konaklama, yeme-içme v.b. ilgili tesislerin artması ile istihdam ve ücret gelirleri artmakta; in aat ve ona ba lı yan sektörler ve gelirleri ile turistik mal ve hizmet sektörü ile kamu hizmetlerinin ço alması, hem ki isel hem de kamu gelirlerini arttırmaktadır. • Turistlerin her türlü hizmette belirli bir kalite aramaları yerli halkın da hayat standartlarının yükselmesine yol açmaktadır. • Turizm, altyapı, konut ve çalı ma artlarının iyile tirilmesine neden oldu undan bu olumlu geli meler halkın yararına olmaktadır. • Kırsal yöreler, turizmin doyum noktasına geldi i ve bu nedenle dinlendiricilik özelliklerini büyük ölçüde yitirmi 127 yükünü hafifletir • bulunan geleneksel tatil istasyonlarının . Kırsal alanların büyük yer tuttu u bir ülkede turizmi kıyı turizminin egemenli inden kurtararak tatilleri mekan içinde yaymaktadır. • Turizm, kırsal alanlarda yeni ekonomik etkinlikler do masına yol açar, yörenin ekonomik yapısının esnekli e kavu masına yardım etmektedir128. • 126 Kırsal turizm, iç turizmi canlandırmaktadır. Soykan, 1999: 73. Olalı v.d., 1986: 182. 128 Soykan, 1999: 74. 127 70 2.4.2. Kırsal Turizmin Olumsuz Etkileri • Kırsal turizm tarımdan gelir sa layan halkın, tarım sektörü dı ına kaymasına neden olmaktadır. Kırsal turizmin plansız geli imi, tarımsal alanların azalmasına yol açmaktadır. • Arazi ve di er gayri menkul fiyatlarında spekülatif artı lar olmaktadır. Kiralama bedelleri a ırı yükselerek, tarım üreticisi tarımdan gelir sa lamak yerine, arazisini bo bırakarak rantı bekler duruma yönelebilmektedir. • Kırsal alanların a ırı ve yo un kullanımı, tarımsal alanları, do al ve kültürel sit alanlarının tahribine yol açarak ekolojik dengeyi bozabilmektedir. • Kırsal turizmden sa lanan gelir, yerli halka bu geliri tarım dı ı hatta o yöre dı ında de erlendirme ansı yaratır o da ba ka sektörlere sermaye akımını kuvvetlendirir ve kırsal turizmi yöreyi kalkındırma amacından uzakla tırabilmektedir. • Kırsal alanların a ırı kalabalık olması, çekiciliklerin azalmasına ve otantikli ini kaybetmesine neden olmaktadır. • Tarımsal ürün deseni de i erek verimlilik azalmaktadır. • Kırsal yörelerde turizmin geli mesi sosyal ve kültürel planda yerli halkın tarım yörelerine özgü gelenek ve göreneklerinin kaybolmasına kadar varan bir “kültürel kirlenme” ye neden olabilmektedir Böylece yerli halk ile turist kültürleri arasındaki karı ma, yerli halktan turiste kar ı birbirlerinden sert çizgilerle ayrılabilen iki a ırı davranı 129 Olalı v.d., 1986: 183. ekli ortaya çıkabilmektedir129. 71 2.5. Kırsal Turizmin Geli mesine Yönelik Tedbirler • Propaganda ve reklam araçlarından yararlanarak, turistlere sunulabilecek turistik ürün ve hizmetlerin tanıtılmasıyla ilgili promosyonel çalı maların olması, • Kırsal turizm, turist ile bu turizmi sunanlar arasında ki isel bilgiyi gerektirdi inden bu personelin sık sık de i memesi ve belirli bir e itimin verilmesi, • Kırsal turizmin tanıtılıp sevdirilmesi için yöresel, bölgesel ve ülke çapında kollektif çalı ılması, • Kırsal turizmde alt yapı, kredi, tanıtım v.b. çalı malar da devletin yardımı olması, • Kırsal alanlarda fiyatların e it ve makul ölçüde olması, • Kültürel kimlik bozulmadan turistlerin zevk, istek ve alı kanlıklarına hitap edilmesi, • Konaklama kalitesi her zaman düzeyini korumalı, tesis ve hizmet türlerinin çe itlendirilmesi, • Ula ım, konaklama ve yeme-içmeyle ilgili ücretler makul düzeyde tutulmalı fakat turistin kaldı ı sürece harcama yapmasını sa layacak bir politika izlenmesi (gıda, dokuma, a aç i leri gibi), 72 • Kırsal turizmde ekonomik anlamda sonuçlar elde etmenin arz kabiliyetine ba lı olması130 kırsal turizmin geli mesine yönelik tedbirler arasında sayılabilmektedir. 2.6. Kırsal Turizm Uygulamaları Köylerde, çiftliklerde konaklayarak veya kırsal ya amın tadına vararak tatil geçirmek isteyenlerin tercih edebilece i bir turizm çe ididir. Tarımsal üretimin a ırlık ta ıdı ı ülkelerde giderek yaygınla maktadır. 2.6.1. Dünya’da Kırsal Turizm Uygulamaları Kırsal turizm, geleneksel tarım ve sanayi sektörlerinin azalma oldu u yerlerdeki toplumlara yeniden hayat veren bir sektör konumunda oldu u için Avrupa’da kırsal alanların kalkınmasında alternatif bir yakla ım olarak sunulmaktadır. Kırsal destinasyonlar, yaz tatilleri, özel ilgi ve e itim tatilleri ve hafta sonu dinlencesi için en önemli popüler yerler olarak görülmektedir. Avrupa’nın kırsal alanları turistler için zenginliklerle doludur. Son yıllarda, yerli ve yabancı turistler, tatil için giderek artan oranda kırsal alanları tercih etmeye ba lamı lardır. Avrupa’da birçok ülke kırsal turizm alanında önemli mesafeler katetmi durumdadır. Özellikle 1980’li yıllardan itibaren kırsal turizme verilen önemden dolayı talya, ngiltere ve Fransa gibi ülkelerde kırsal turizm faaliyetine katılan i letme sayısında iki kat artı meydana gelmi tir131. AB Komisyonu Genel Turizm Birimi tarafından hazırlanan çalı mada kırsal turizmin gittikçe daha fazla ilgi gördü ü vurgulanmaktadır. Dünyadaki bazı ülkelerde kırsal turizm faaliyetleri u ekildedir: 130 131 Soykan, 1999: 74-75. Akça, 2004: 64. 73 Bulgaristan Kom u ülkemiz olan Bulgaristan’da kıyı turizmi en fazla tercih edilen bir tatil türü olmasına kar ılık yaz aylarında da larda, bisiklet, yürüyü , tırmanı v.b. aktif turizm çe itleri de yapılmaktadır. Rila, Pirin, Rhodope, Vitosha ve Stara Planino da larında yo un olarak kı sporları yapılmaktadır. Kırsal turizm açısından hizmet veren Koprivshtitsa, Roshen ve Pirin önemli yerler arasındadır. Bulgaristan Kırsal ve Çevresel Turizm Derne i Ulusal Programı çe itli da lık yörelerin, köylerin geli tirilmesi amacıyla köprü, tren gibi ula ım a larıyla bölgeyi cazip hale getirmeye çalı maktadır. Çevreci turistlerin bilgilendirilmesi ve çe itli ihtiyaçlarının kar ılanması amacıyla ülkede çe itli merkezler kurulmu tur132. Fransa Özellikle gelir düzeyi yüksek ehirli nüfusun ya adı ı ve kanalların da geni bir sistem halinde geli ti i Avrupa’da, kısa tatillerde uzun mesafe katetmek istemeyenlere ehre yakın fakat sakin, huzurlu bir ortam sa layan kanallar çok tutulmaktadır133. Fransa’da Trans-Aquvitaine Canal du Midi gibi kanallar tamamen rekreasyon amaçlı kullanılmaktadır. Turizm, Fransa ekonomisi için anahtar sektör durumundadır. Fransa’nın kırsal kesimlerinin çe itlili ini de erlendirmeye olanak sa layan “kırsal turizm” (çiftlikte a ırlama, kırsal barınaklar,...) ile kıyı kesimlerinde veya da larda turistik arzların çe itlendirilmesi, kamu yetkililerince desteklenmektedir. Devlet ve yerel topluluklar arasında yapılan sözle meler, turistik akı ın daha iyi da ılımı için yürütülen gayretleri somutla tırmaktadır. Örnek olarak Jura Da ları Bölgelerarası Antla ma Turizmi bir global ileti im stratejisi yürürlü e koyarak, sanayi turizmini geli tirerek, ortaklı a 132 133 Sunay Ünlü Yücel, (2003): TÜRSAB Ar-Ge Departmanı. Özgüç, 2003: 137. 74 dayalı toplu turist barınma merkezlerini yenileyerek turizmi canlandırmayı hedeflemektedir134. spanya spanya’nın “Andalucia (Endülüs)” bölgesi önemli kırsal turizm merkezlerinden bir tanesidir. Bu bölgede devlet çevre koruma konusunda oldukça hassas olup, arazinin %17’si do al park olarak ilan edilmi tir. Endülüs bölgesinde kırsal turizmin geli mesinin altında yatan önemli etkenler; geni do al çevre, ılıman iklim yapısı ve yılda ortalama 300 gün güne alabilme özelli i olarak açıklanmaktadır. Kırsal turizm kapsamında ziyaretçilere kamp yapma, ata binme ve atlı gezi, do a yürüyü ü ve da bisikleti gibi olanaklar sunulmaktadır135. Avusturya Avusturya, Avrupa’da kırsal turizmin geleneksel biçimde uygulandı ı en eski ülkelerden bir tanesidir. Avusturya’nın da lık yapısı da turizmi, kı sporları turizmi ve kırsal turizm gibi alternatif turizm türlerinin geli mesine yardımcı olmu tur. Günümüzde Avusturya’da köylerde ve çiftliklerde sürdürülen kırsal turizm, özellikle büyük kent yakınları ile da lık bölgelerde yaygınlık kazanır. Avusturya’da çiftlikler kırsal turizm amaçlı 109 bin yatak sa lamakta olup; bu rakam ülkedeki yatak kapasitesinin 1/6 sını olu turmaktadır.Ülkedeki çiftliklerin %7.5’i turistik konaklamaya açılmı tır. 134 135 Fransa’nın Türkiye Büyükelçili i, http://www.ambafirancetr.org/ecrire/upload/fis/fis6.html, 01.03.2006 Akça, 2004: 64. 75 Romanya, Estonya, Litvanya Romanya’daki Tuna Deltası, Estonya’daki Väinameri Sahası, Litvanya’daki Nemunas Deltası kırsal turizm potansiyeli yüksek yerler olarak görülmektedir. Buralardaki e siz tarihsel anıtlar, do al güzellikler, geleneksel el sanatları, kültürel gelenekler v.b. turistleri buralara çekmektedir136. Japonya Japon hükümetinin kırsal turizme önem vermesinin altında yatan nedenlerden bazıları: küresel ticaretin liberalizasyonu sonucu rekabet ansını yitiren ve nüfusu giderek azalan alanları canlandırmaktır. Mart 2000’de 752 i letme kırsal turizm için kayıt edilmi tir. Japonya’da kırsal alanlarda turizm faaliyetini tercih eden ki iler farklı beklentiler içindedirler. Genç nesil daha çok spor aktivitelerini kapsayan kırsal rekreasyonu tercih ederken; ya lılar ise basit ziyaretler ile yerel ürünlerin satın alımıyla ilgilenmektedirler. Kırsal turizm kapsamında günübirlik ve yatılı ziyaretçiler elma, armut, çilek ve üzüm gibi tarım ürünlerini kendileri toplamaktadırlar. Japonya’da Leisure Development Center tarafından yapılan bir ara tırmada kırsal alanları tercih edenler; profesyoneller, ö renciler, firma yöneticileri, yüksek e itim düzeyine sahip ki iler ve büyük ehirde ya ayan ki ilerdir137. Macaristan Kırsal turizm, Macaristan ekonomisi için önemli olan turizm sektörünün bir parçasını olu turmaktadır. Macaristan yüksek da lara, ya mur ormanlarına, deniz kıyısına, egzotik hayvan sürülerine ve gösteri li do al güzelliklere sahip olmamasına 136 137 http://www.akdeniz.edu.tr/muhfak/cevre/coastlearn-r/tourism/casestudies-danube.htm, 07.03.2006 Akça, 2004: 65. 76 ra men; Macar halkının misafirperverli i, küçük köylerdeki çekici kültürel doku, kaplıca ve ılıcalar, ırmaklar ve göller sakin bir yerde dinlenmek isteyen turistlere mutluluk verici olanaklar sunmaktadır. Yerli turistlerin tersine, son zamanlarda yabancı turistlerin Macaristan’daki kırsal turizm faaliyetlerine olan ilgisi giderek artmaktadır. Yabancı turistler daha çok Balaton Gölü civarında organize edilen atlı gösteriler ile folklor programlarına talep olu turmaktadırlar. ngiltere Çok sayıda gölün yer aldı ı “Lake District” bölgesi önemli bir turizm bölgesidir. Göl kenarındaki a açların altında büyükba hayvanlar ve gölde su sporu yapmak için kullanılan jetskiler yan yana görülebilmektedir. Ayrıca eski devirlerde maden oca ı olarak kullanıldıktan sonra terk edilen birçok ma ara yapılan sesli, ı ıklı ve görsel animasyonlarla günümüzde yerli ve yabancı turistleri çekmek için kullanılır. skoçya’nın nverness bölgesinde yaz aylarında yapılan enliklere katılmak için AB’ne üye ülkelerden birçok turist gelmektedir. Ayrıca kırsal alanlarda yer alan birçok tarihi ato günübirlik olarak turistlerin en çok ra bet ettikleri yerler arasında bulunmaktadır138. 2.6.2. Türkiye’de Kırsal Turizm Uygulamaları Türkiye’ de kırsal turizm denildi i zaman; ço unlukla do a yürüyü leri ve do a sporlarını içine alan açık hava rekreasyon etkinlikleri, alı veri ve yeme-içmeyi kapsayan günübirlik köy ziyaretleri anla ılmaktadır. stanbul, zmir gibi büyük kentlerin çevresinde; Mu la ve Antalya gibi turistik illerde; Bursa, Safranbolu gibi tarihselkültürel zenginliklere sahip yerle melerin çevrelerinde; antik kentlerin yakınlarındaki köylerde bu yönlü bir kırsal turizmin geli ti i görülmektedir139. 138 139 Akça, 2004: 66-67. Soykan, 2002: 153. 77 Kırsal turizmin kendili inden geli iminde kent kökenli organize yakın çevre turları, amatör gezginler, gezi ile ilgili dergi, kitap ve gazeteler, televizyon programları, bilinçli yerli ve yabancı turistler büyük rol oynamaktadır. Aynı zamanda yerel halkın iste i ve te vik edilmesi de birçok yerle meyi kırsal turizme kazandırmaktadır. Ülkemizin henüz bozulmayan kırları, köyleri ve zengin kültürel mirası göz önüne alındı ında hem iç turizm hem de dı turizm kapsamında gelece i olan bir turizm türüdür. Do u Anadolu Bölgesi ve bu bölgedeki en önemli yayla ili olan Erzurum; bu ilin Palandöken Da ları, Kaçkar Da ları, Tortum elalesi, Uzundere Dinlenme Vadileri kırsal turizm açısından önemlidir. Karadeniz bölgesi ve kısmen de Ege ve Akdeniz Bölgelerinde yer alan yaylalar, kırsal halkın yazın hayvanları otlatma ve geçici bir süre için konaklama yeri olmalarından ba ka, bazı tarihi olayları ve de erleri hatırlatma ve ya atma açısından büyük önem ta ımaktadır140. stanbul ve zmir gibi büyük kentlerin çevresinde, Mu la ve Antalya gibi turistik illerde Bursa ve Kastamonu (Safranbolu) gibi tarihi ve kültürel zenginliklere sahip yerle im yerlerinin çevresinde, antik kentlerin yakınlarındaki köylerde bu yönlü bir kırsal turizmin geli ti i görülmektedir. Bu nedenle Türkiye’de kırsal alanlarda turizm faaliyetinin geli tirilmesi gündeme gelince hemen akla, yaylalar ve dolayısıyla yayla turizmi gelmektedir. Oysa, Türkiye’deki da ve orman köylerinden ba ka birçok ova köyü de sahip oldu u tarihi ve sosyo-kültürel de erler açısından kırsal turizm için önemli potansiyellere sahiptir. Örne in; Türkiye’deki ipek yolu üzerinde bulunan 12 kervansaraydan iki tanesi Burdur ilinin Bucak ilçesinin ncirdere ve Susuz köylerinde yer almaktadır. Bu iki köy, ova köyü statüsünde olmasına ra men; son yıllarda Antalya’daki bazı turizm acentelerinin önemli tur güzergahları üzerinde bulunmaktadır. Özellikle, per embe günü bölgeye düzenlenen turlarda turistler ilk önce tarihi eserleri 140 brahim Özdo an, (2004): Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Genel Kurul Tutana ı, 22. Dönem 3. Yasama Yılı, http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/tutanak , (Erzurum Milletvekili). 78 gezdikten sonra, ilçede kurulan halk pazarında alı veri yapmaktadır. Bu tür uygulamalar hayli ilginç bulunmaktadır141. Türk kültürünün yansıtıldı ı yöresel el sanatları, Anadolu folkloru, geleneksel köy dü ünleri, geleneksel sporlar (cirit, deve, bo a güre leri) , do al bir arbetoryum niteli indeki flora ve fauna, ola anüstü peyzaj görüntülerine sahip yaylalar ve ormanlar, ma aralar gibi kırsal alanlara has özellikler, Türkiye’deki kırsal alanların mozai ini olu turmaktadır. Son yıllarda bazı valilikler, belediyeler, köy muhtarlıkları, köy kalkınma kooperatifleri ve özel sektör bulundukları yörelere kırsal turizm kapsamında turist çekebilmek amacıyla çe itli projeler yürütmektedirler. Örne in, Erzincan’da yamaç para ütü ve rafting te vik edilen bir faaliyettir. Samsun’da ise yayla evleri projesi hayata geçirilmeye çalı ılmaktadır. Tokat ilinde kırsal yörelerde yapılan festivaller ve yayla enlikleri yörenin tanıtılmasında önemli yer tutmaktadır. Karadeniz Bölgesi’nde Kafkasör Yaylası’ndaki bo a güre leri ile Ege Bölgesi’nin de i ik ilçelerinde yapılan deve güre leri kırsal alanlara önemli miktarda turist çeken bir faaliyettir. irince, zmir turizminde hatta Ege Bölgesi’nde kırsal turizm kapsamında en tanınmı örnektir. irince köyünün do al ortam özellikleri ve kırsal turizme uygunlu u, bir kırsal yerle menin co rafi konumu ve kurulu yeri özellikleri, kırsal turizmin ba laması ve kimli i açısından çok önem ta ımaktadır142. Kırsal alanlar artık kent insanlarının rekreasyon aktivitelerini gerçekle tirdi i yerler olarak görülmektedir. Do u Karadeniz Bölgesi’nde özellikle Artvin, Yusufeli, 141 142 Akça, 2004: 67-68. Soykan, 2001: 154. 79 av at ve Ardanuç ilçelerinin çevre köylerinde kırsal turizm için uygun alanlar bulunmaktadır143. Turizme yeni bir nefes getiren bu tür tatil anlayı ı ülkemizde yava da olsa yerle meye ba lamı tır. nsanlar do al ya am özlemiyle bir yerden bir yere seyahat edebilmektedir. Do asını, kültürünü, kendine has mutfa ını koruyabilmi bir yer olan Türkiye’de kırsal turizm önemli bir giri im sayılmaktadır. Fakat bu turizm türü o yerin do asını, kültürel de erlerini, yörenin ya am akı ını, geleneklerini, göreneklerini zedelemeden gerçekle tirilmelidir. Ege Bölgesi’nde, Karaburun’da uygulanmaya ba lanan Winpeace (Türkiye Yunanistan Kadın Barı Giri imi) Agro Turizm Projesi, bunlardan biridir. Amacı, kırsal kesim kadınlarına Agro Turizm e itimi vermek, turistleri çiftliklerde, ev pansiyonlarında a ırlayarak, do ayla iç içe, özledikleri etkinlikleri ya atmaktır. Ekmek pi irmek, reçel yapmak, el i i ö renmek, ata binmek, ormanda gezinmek gibi etkinliklerdir. Köy kadınlarının ekonomik özgürlüklerini kazanmalarının yanı sıra yerel el sanat ve zanaatların yok olmasını engellemek, geleneklerin sürdürülmesini sa lamak ve ekonomik artları iyile tirerek, gençleri köylerde tutabilmek de projenin hedefleri arasında yer almaktadır. Projenin esas amaçlarından biri de Yunanistan ve Türkiye kadınlarının, deneyimlerini payla arak ve beraber çalı arak, birbirlerini anlamalarını güçlendirmek ve iki ülke arasında barı a katkıda bulunmaktır. Bu çalı ma için, Midilli Adası’ndaki Petra Kadın Kooperatifi ile Karaburun köyleri, karde köy seçilmi lerdir. Karaburun’daki bu 144 de erlendirilmektedir örnek tam anlamıyla “kırsal turizm” kapsamında . Anadolu’nun birçok beldesinde avcılık, ba bozumu, incir, üzüm, tütün v.b. etkinlikler de kırsal turizm çerçevesinde de erlendirilebilmektedir. Son zamanlarda yo un ilgiyle izlenen yerli dizilerin çekimlerinin yapıldı ı köy ve kasabalar da yerli 143 Tülay Cengiz, Aydın Tüfekçio lu, l Kültür-Turizm Müdürü Ahmet skender, (2004): Artvin l Geli me Planı Turizm Sektörü Raporu (Taslak), Artvin, s.25. 144 http://www.hurriyetkurumsal.com , 03.01.2005 80 turistlerin ilgisini çekmektedir. Bu amaçla tur operatörleri yılın her ayında çe itli organizasyonlar düzenleyerek buralara yerli turistleri getirmektedir. Bazı özel te ebbüslerin de organizeli bir ekilde kırsal turizm faaliyetine katıldı ı gözlemlenmektedir. Mu la ili Fethiye ilçesi sınırları içerisinde deniz ile do anın birle ti i bir mekanda faaliyet gösteren “tohum” adlı turizm i letmesi bunlardan birisidir. Bu i letmenin organize etti i programlara katılan turistler yöredeki köyleri ziyaret etmekte, kadınlarla birlikte yemek pi irmekte, e e e binerek gezinti yapmakta, organik tarımsal üretim faaliyetinde bulunmakta ve geleneksel Anadolu dü ünlerine katılmaktadır145. 145 Akça, 2004: 69. 81 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM 3-TRAKYA BÖLGES “KIRKLAREL ” L NDE KIRSAL TUR ZM POTANS YEL 3.1. Kırklareli linin Tarihçesi M.Ö.1200 yıllarından itibaren bölgeye Trak boylarının yerle ti inin bilinmesine kar ın Kırklareli’nin ne zaman ve kimler tarafından kuruldu u ve eski isminin ne oldu u hakkında kesin bir bilgi yoktur. Yalnız Kırklareli ve yöresinin eskiden beri bir yerle im yeri oldu u bilinmektedir. Traklardan günümüze kalan ve bilgi alınabilen en önemli eserler mezar mı, ehir kalıntısı mı veya bir i aret merkezi mi oldukları pek bilinmeyen yapma tepeler olan höyüklerdir. Kırklareli’nin çevresinde yapılan ara tırmalardan birer mezar, abide oldukları anla ılan bu höyüklerin varlı ı, burasının eski bir yerle im yeri oldu unu bize do rulamaktadır146. Kırklareli, eski bir yerle im yeri olmasına ra men tarihte adına pek fazla rastlanılmamaktadır. Bunun nedeni de Kırklareli’nin di er Trak ehirleri gibi büyük bir merkez olmayıp küçük bir yerle im yeri olması ve daima çevresindeki büyük yerle im merkezlerinin gölgesinde kalmasıdır. Roma ve Bizans mparatorlukları Dönemi’nde de küçük bir merkez olarak kalan Kırklareli’nin büyümesi ve geli mesi Osmanlı Devleti zamanına rastlamaktadır147. Padi ah I. Murat’ın 1361 yılında Bizanslılardan alarak Osmanlı Devleti topraklarına kattı ı Kırklareli’nde burada ya ayan Bulgar, Rum ve Yahudiler; Türk nüfus ile kayna arak be yüz yıl kadar beraberce huzur içinde ve karde çe ya amı lardır. Vize ve Lüleburgaz çevresinde yo unla an yerle meler ve bunlardan günümüze kalan dini yapılar Bizanslılarca yöreye “Saranta Ekklisies” denmesinin nedenini ortaya 146 Arif Müfit Mansel, (1938):Trakya’nın Kültür Tarihi, Edirne ve Yöresi Eski Eserleri Sevenler Kurumu Yayını, stanbul, s. 15-19. 147 Ahmet Korkut, (1959): Yakın Yurt Serhat ehri Kırklareli, Dizerkonca Matbaası , stanbul, s. 4-5. 82 koymaktadır. Yörenin Türkler tarafından alınmasıyla Latince kökenli bu kelime Türkçele tirilerek “Kırk Kilise” yapılmı tır. Bazı yörelerde “Kırk Kinise” olarak da kullanılan yöre isminin Kırklar Baba Dergahı’nda “Kimesne” olarak geçti i ifade edilmekte ve “kırk kimse ehit oldu bu yerde, bu nam ile anıldı bu belde” Kırk ehitler Abidesinde yazılı olan kitabedeki beyit delil olarak gösterilmi tir. Türk akıncıları tarafından yörenin ele geçirilmesi için verilen mücadelede ön saflarda çarpı an 40 yi idin ölmesi üzerine “Kırklarili” ya da “Kırklareli” olarak destanla an ehitlere izafeten bu adın kullanıldı ı görülmektedir148. Kırklareli en son dü man i galinden 10 Kasım 1922’de kurtarıldıktan sonra, yöre adı 20 Aralık 1924 tarihinde resmi olarak Kırklareli olmu tur. 3.2. Kırklareli linin Co rafi Konumu ve Özellikleri Kırklareli, Türkiye’nin kuzeybatısında, Marmara Bölgesi’nin Trakya kesiminde yer almaktadır. Dünyadaki konumu itibariyle 41 derece, 13 dakika, 34 saniye ve 42 derece, 05 dakika, 03 saniye kuzey enlemleri ile 26 derece, 54 dakika, 14 saniye ve 28 derece, 06 dakika, 15 saniye do u boylamları arasında yer almaktadır. Kuzeyinde Bulgaristan, do usunda Karadeniz, güneydo usunda stanbul (Çatalca), güneyinde Tekirda (Saray, Çorlu, Muratlı ve Hayrabolu), batısında ise Edirne (Uzunköprü, Havsa, Merkez ve Lalapa a ilçeleri) bulunmaktadır. Toprakları kuzeyden Bulgaristan sınırını olu turan Rezve Deresi Vadisi, do udan Karadeniz, güneyden Ergene Irma ı ana vadisi ve batıdan ise Ergene Irma ına karı an Teke Deresi’nin su bölüm çizgisi olan sırtlarla ku atılmı tır. Yüzölçümü 6650 km² olup, il merkezinin denizden yüksekli i 203 metredir149. 148 149 Kırklareli Belediyesi, (1998): 8. Kırklareli Karagöz Kültür Sanat ve Kakava Festivali. Kırklareli l Yıllı ı, (2000): Kırklareli Valili i, Kırklareli, s.47. 83 lin tabii güzelliklerinin ba ında orman ve deniz gelmektedir. Geni çam ve kayın ormanları her türlü tarif ve tavsifin üstünde bir güzelli e sahip bulunmaktadır. lin en önemli ormanlık alanını Dereköy, Kofçaz, Demirköy ve Vize çevresi olu turmaktadır. neada ve Kıyıköy’de tabii plajlar bulunmaktadır. Kırklareli- Bulgaristan turistik yolu üzerinde bulunan Dereköy Bucak Merkezi, Dereköy’ün 13 km kuzeyinde Kocakaynaklar, Dereköy’ün 7 km kuzeyinde Dolapdere, Kofçaz ilçesinde Kocayazı ve Asker Çe mesi, Demirköy ilçesinin Velika Deresi ormanı, bol suyu ve alabalı ı bulunan piknik yerleri olarak gösterilmektedir150. Istranca (Yıldız) Da ları’nın görkemli ve sık ormanlarından geçilerek 44 km sonra Bulgaristan’a açılan Dereköy Hudut Kapısına ula ılmaktadır. Kırklareli, tabiat harikası ye il alanları, ormanları, mesire yerleri, parkları, tarihi ve kültürel de erleri ile yüksek bir turizm potansiyeline sahiptir. ldeki do al güzelliklerin, tarihin hemen her safhasının ya andı ı mekanlarla iç içe veya çok yakında bulunması, e ine az rastlanılan bir özellik ta ımaktadır151. lin do usunda bulunan Karadeniz ile kuzey ve kuzeydo usundaki Istranca da lık bölgesi ormanları, Kırklareli’ne e siz güzellik vermektedir. Tatlı sularının Karadeniz’e kadar ula tı ı, içinden çe itli derelerin aktı ı ormanlar, içinde çe itli yaban hayvanlarını barındırmaktadır. Bu do al zenginliklerin önemli bir bölümü Kültür ve Turizm Bakanlı ı tarafından “do al sit alanı” olarak koruma altına alınmı bulunmaktadır. Demirköy ve Kıyıköy Do al Sit Alanları, Kastros Körfezi Tabiatı Koruma Alanı, Dingilo lu Parkı, Pınarhisar Ali Özer Parkı, Dereköy-Bulgaristan çevresindeki ormanlık alan, Kaynarca Pekmezdere Ma arası ve Alpullu eker Fabrikası kampüsü do al sit alanı olarak tescilli, görülmeye de er tabiat harikaları arasında yer almaktadır. Bu güzelliklerin yanı sıra günübirlik gereksinimlere cevap veren mesire yerleri de bulunmaktadır. Velika Deresi, Kocakaynaklar, Dolapdere, Dereköy, Kavaklı Me e 150 151 Kırklareli l Yıllı ı, (1973): Cumhuriyet’in 50. Yılında Kırklareli, Kırklareli, s.123. Kırklareli l Yıllı ı, 2000: 159. 84 Korusu, Çifte Kaynaklar, nce Koru, Ça layan, Böcekdere Koruları, neada Mert Gölü, Karahıdır Korusu, eytandere, Hudut Kapısı, Erikler ve nece Korusu sayılabilmektedir. Ayrıca tescilli anıt a açlarda Kırklareli’nin do al güzellikleri, arasında yer almaktadır. Hayranlık uyandıran do a güzelliklerine sahip bu ormanların Kırklareli ekonomisine katkısı büyük olup, ilin iklimini de olumlu yönde etkilemektedir. Bu ormanlarda çe itli yaban hayvanlarıyla so uk derelerinde alabalıklar ya amaktadır. Karadeniz kıyılarında ise nesli tükenme tehlikesi ya ayan Akdeniz foklarının ya amasına uygun yerler bulunmaktadır152. Günümüzde insanlar denizden ye illi e, ormanlara do ru bir akım içinde yer almaktadır. Bu akımın en önemli nedeni denizlerin kirlenmesidir. Ba , kır, da , deniz evi, orman içi çiftlikler, yeni dinlenme anlayı ının özelli ini olu turmaktadır. Kırklareli’nin do al zenginli i içinde bu uygulama geli mi ve özellikle iç turizm yaratma ansı getirmi tir. Kırklareli’nin geçmi inde çiftlik olayı ilgi görmü ve uzun yıllar varlı ını sürdürmü tür153. Kırklareli ilinde turizm henüz ba langıç a amasında olup, yeni ke fedilmektedir. Kırklareli’nin kolay ve zaman kaybı olmaksızın ula ılan bir co rafya üzerinde bulunması; gerek dinlenmek, gerekse görme ve ö renme arzusundaki kültür düzeyi yüksek insanın ilgisini özellikle çekmektedir. Kırklareli ilinin bir sınır kenti olu u, dünyanın en çok tanınan ehirlerinden biri olan stanbul’a yakla ık 1,5-2 saat mesafede bulunması, günümüzde zamanla yarı mak zorunlulu u bulunan insanlar için önemli sayılabilecek hususlar arasında yer almaktadır. Aynı zamanda Kırklareli’nin merkezi ile en uzak beldesi arasında yakla ık 1 saatlik mesafede bulunmasından dolayı aynı gün içerisinde çok sayıda tarihi, kültürel alanlar ziyaret edilebilmekte; bu ormanlık bölgelere ve deniz kenarına da 152 Kırklareli Valili i l Özel dare Müdürlü ü, (2005): Kırklareli Rehberi, Kadıköy Matbaası, stanbul, s.8. 153 Nazif Karaçam, (1995): Efsaneden Gerçe e Kırklareli, Özyılmaz Matbaası,Kırklareli, s.365. 85 gidilebilmektedir. Bu yüzden özellikle hafta sonları iç turizm hareketleri açısından büyük canlılık ya anmaktadır. Günümüzde tatil yapma arzusundaki insanlar tercihini deniz sahillerinden çok, kültürel ve tarihi yerleri gezerek bilgilerini arttırmanın yanı sıra yeni insanlar, de i ik gelenek, görenek ve ya am tarzlarını tadarak do al bir ortam içerisinde dinlenmek istemektedirler. Bu yüzden Kırklareli gerçek anlamda ke fedilmeyi bekleyen do a, tarih ve kültür kenti durumundadır. Kırklareli’ndeki tatil bölgelerinin çarpık kentle me ve sanayile menin olumsuz tesiri altında bulunmaması turizmin geli mesi açısından ayrıca bir avantaj sa lamaktadır. 3.3. Kırklareli linde Kırsal Turizm Potansiyeli Globalle en dünyada artan rekabet insano lu üzerinde büyük baskılar yaratmaktadır. Özellikle ehir insanının içinde ya adı ı yapay ortam ve yo un çalı ma temposu bu baskıyı daha da arttırmaktadır. Ça ın hastalı ı olarak bilinen strese neden olan bu baskılardan kurtulmak için insanlar do aya yönelme ihtiyacı duymaktadırlar154. nsanların devamlı ikamet ettikleri, çalı tıkları ve her zamanki ola an ihtiyaçlarını kar ıladıkları yerlerin dı ına, dinlenmek, do al ve tarihi çekim merkezlerini görmek amacıyla yaptıkları turistik amaçlı gezilerin ya adıkları yerlerin yakınlarına yapılması az zaman alması ve ekonomik olması bakımından do aldır. 154 F. Burçin apçı,2005:104. 86 Bir turistik yörenin, turizm pazarına yakınlı ı önemli bir faktördür. Yakınlık ile turist çekme imkanlarını belirleyen kesin bir oran yoktur. Ancak, turistik yöre önemli bir pazara ne kadar yakın olursa turist çekme ihtimali o derece büyük olmaktadır155. Bir sınır ehri olan Kırklareli’nde Osmanlı kültürünü ya atan birçok eser bugün hala kullanılmaktadır. l Osmanlı yönetimine geçtikten sonra, merkez ve ilçelerine cami, hamam ve çar ılar yapılmı tır. Dı turizm açısından Kırklareli yeterince geli memi tir. Kırklareli ili, Dereköy Sınır Kapısı nedeniyle sadece geçi yolu olarak kullanılmaktadır. Kırklareli’ndeki kırsal turizm için potansiyel kaynaklar arasında da lar, ormanlar, ırmaklar ve ma aralar; do a yürüyü leri, yerel sporlar, av hayatı, balıkçılık, tarihi ve kültürel de erler (özel günler ve kutlamalar), yöresel el sanatları ve yemekler, halkın da konukseverli i gösterilebilmektedir. 3.3.1. Kırklareli’ndeki Do al Güzellikler lin do usunda bulunan Karadeniz ile kuzey ve kuzeydo usundaki Istranca Da lık Bölgesi Ormanları, Kırklareli’ne e siz güzellikler katmaktadır. Tatlı suların denize kadar ula tı ı, içinde çe itli derelerin aktı ı bu tabiat harikası ormanlar bünyesinde, çe itli yaban hayvanlarını da barındırmaktadır. Bu tabii zenginliklerin önemli bir bölümü Kültür ve Turizm Bakanlı ı tarafından “do al sit alanı” olarak koruma altına alınmı tır156. 155 Derman Küçükaltan, Adil O uzhan, Mehmet Yılmaz, Ali hsan Güne , (2005): “Gelibolu’nun Turizm Potansiyeli ve Gelibolu’da Yerli Halkın Turizme Yakla ımı”, I. Çanakkale Turizm Biyenali, 5-7 Mayıs 2005, Çanakkale, s.27. 156 Kırklareli Valili i l Özel dare Müdürlü ü, 2005: 34. 87 3.3.1.1. Demirköy Do al Sit Alanları Ormanlık alanın önemli bir bölüm ile birlikte Saka, Pedina ve Hamam Gölleri do al sit alanı olarak koruma altına alınmı tır. Yine neada yakınlarındaki Mert ve Erikli Gölleri ile Sarpdere Köyü yakınlarındaki Dupnisa Ma araları 1. derece tescilli do al sit alanlarıdır. 2720 metre uzunlu unda olan ma ara, dikit ve sarkıtların yanı sıra, geni galerileri ile de dikkat çekmektedir. Bölgede Çevre ve Orman Bakanlı ı ile Dünya Bankası tarafından mü tereken yürütülen koruma ve turizm amaçlı GEF II projesi ( neada Biyolojik Çe itlilik ve Do al Kaynak Yönetimi Projesi) çalı ması halen devam etmektedir. Küresel çevre kolaylı ı olarak bilinen kurulu olan GEF; tüm dünyada küresel çevreyi korumak için geli mekte olan ülkelere küresel ısınma, uluslararası suların kirlenmesi, ozon tabakasının tahribi, sürekli organik kirlenme, arazi azalması ve biyolojik çe itlili in yok edilmesi ile ilgili konularda yardım etmektedir. 3.3.1.2. Kıyıköy Do al Sit Alanları Vize lçesi Kıyıköy kasabasının iki yanında yer alan Pabuçdere ve Kazandere’nin Karadeniz’e ula tı ı noktadan itibaren önemli bir bölümü, 1. derece do al sit alanı olarak koruma altına alınmı tır. Her iki derenin denize kavu tu u bölgede, yerli ve yabancı turistlerin sıklıkla ziyaret etti i iki ayrı plaj mevcuttur. 3.3.1.3. Kastros Körfezi Tabiat Koruma Alanı Trakya’nın do al durumda olan tek karaçam ormanına sahip alanıdır. “Akdeniz foku” nun ya amasına elveri li do al özelli e sahiptir. Kırklareli ili, Vize ilçesine 48 kilometre mesafede olup, Kıyıköy kasabası ile Tekirda il sınırları arasında kalmaktadır. Kastros Koyu’ndan Karadeniz’e dökülen Bahçeköy Deresi, stanbul- 88 Kırklareli il sınırını meydana getirir. Bu derenin denize döküldü ü kesimde ise bir lagün gölü olu mu tur. 3.3.1.4. Anıt A açlar ve Parklar Anıt a açlar ya , çap ve boy itibariyle kendi türünün alı ılagelmi özelliklerinin çok üzerinde boyutlara ula an yöre tarihinde, kültür ve folklarında özel yeri bulunan a açlardır. Birço u tarihi ve kutsal mekanların çevresinde bulunan, geçmi ile gelecek arasında köprü vazifesi gören bu anıt a açlardan bir kısmı tespit edilerek, Kültür ve Turizm Bakanlı ı ile Orman Bakanlı ı tarafından koruma altına alınmı tır157. Bulundu u yer A aç türü Merkez Kocahıdır lkö retim Okulu bahçeci Celtis Australis Demirköy Longos Ormanı Platanus Orientalis Vize lçesi Kale Mahallesi Platanus Orientalis Vize Çakıllı Köyü Platanus x acerifolia Vize Çakıllı Köyü lkö retim Okulu Bahçesi Celtis Australis Ayrıca Kırklareli il merkezinde Dingilo lu Parkı, Pınarhisar Ali Özer Parkı, Dereköy-Bulgaristan yolunun çevresindeki ormanlık alan, Kaynarca Pekmezdere Ma arası ve Alpullu eker Fabrikası Kampüsü görülmeye de er tabiat harikası alanlardır. Gelecek nesillere sadece ça ın ürünü beton kitleler de il, insan eliyle bozulmamı , do al çevreyi de kapsayan yöreler bırakmak dü üncesiyle; ulusal ve uluslararası düzeyde ola anüstü do al, kültürel tabiat parçaları olarak tanımlanan “milli park” uygulamalarına ba lanmı tır. Milli parklarda tabii ve kültürel varlıklar nesilden 157 Kırklareli l Yıllı ı, 2000: 164. 89 nesile intikal edecek ekilde muhafaza edilerek, özel bir koruma-kullanma düzeni içinde toplumun hizmetine sunulmaktadır. Kırklareli’nde milli park olmamasına kar ın,ormanlarında halkın gittikçe artan açık havada dinlenme ve e lenme talebini cevaplayabilen alanlar düzenlenmi tir. Ayrıca Kırklareli, dünya çapında biyolojik çe itlili e sahip Demirköy lçesi Subasar Ormanları ve Saka Gölü Longosu Tabiatı Koruma ile Kastros Körfezi Tabiatı Koruma Alanına sahiptir158. 3.3.1.5. Ma aralar Kırklareli il sınırları içinde pek çok ma ara bulunmaktadır. Bunlardan bir kısmı tarih öncesi dönemlerde, di er bir kısmı ise Erken Hıristiyanlık sürecinde, bu din mensupları tarafından iskana tabi tutulmu , turizm açısından önemli ma aralardır. Ayrıca do al özellikleriyle ilgi çeken ve turizme yönelik çalı maları yapılan be tane daha ma ara bulunmaktadır. Bu ma aralar arasında 2720 metre uzunlu undaki Dupnisa, 1620 metre uzunlu undaki Yenesu, 300 metre uzunlu undaki Domuzdere ve 305 metre uzunlu undaki Kıyıköy Ma araları ile Kaptanın Ma arası bulunmaktadır. Bunlardan en önemlisi Kırklareli’nin yakla ık 50 km kuzeydo usunda Demirköy lçesi Sarpdere Köyü’nün 6 km güneyinde bulunan ve Trakya’nın ikinci büyük ma arası olan Dupnisa ma arasıdır. Dupnisa ma araları; yakla ık 4 milyon yıldan beri olu um ve geli imini sürdüren büyük bir yer altı sistemidir159. çinde sürekli akı a sahip bir yer altı nehri ve bu nehrin olu turdu u, derinli i yer yer 2 metreyi a an göller bulunan ma arada, zengin damlata olu umları yer alır. Süt beyazdan kırmızı ve kahverenginin her tonunda renge sahip olan ve dev boyutlara ula an sarkıt, dikit ve sütunlar ile perde ve bayrak damlata ları ve damlata havuzları, insanı büyüleyici ve hayranlık uyandıran görünüme 158 Tarihi ve Do al De erleri ile Kırklareli (2006):Arkeoloji ve Sanat Yayınları,Mart Matbaacılık Sanatları Tic. ve San. Ltd. ti. , stanbul,s.24. 159 T.C. Kırklareli Valili i Çevre Koruma Vakfı Ba kanlı ı, Demirköy Kaymakamlı ı 90 sahiptirler. Bu muhte em görüntünün yanında, kısa mesafeler dahilinde de i iklik gösteren ma ara havası, sa lık açısından olumlu sürprizler sunar. Üst katlar sıcak (ortalama 17 derece) ve kuru (%60-70 mutlak nem) olmasına kar ılık, ana ma ara daha serin (10-12 derece) ve nemlidir (%80-90). Bu farklılık, üst kat ile ana galeri arasında belirgin bir rüzgarın meydana gelmesine neden olur. Dupnisa Ma araları’nın dev sarkıt, dikit ve sütunlarla kaplı kuru ma aranın 250 metre, sulu ana ma aranın da 200 metrelik bölümü 2003 yılında turizme açılmı tır. Buna kar ılık, olu um halinde damlata lar bulunan ve koloniler halinde yarasalar ya ayan büyük bir bölüm ma ara do ası ve canlıları korumak için ziyaret dı ı bırakılmı tır. Trakya’nın turizme açılan ilk ve tek ma arası olan Dupnisa, TürkiyeBulgaristan sınırını olu turan Rezve Deresinin Istranca Da larını derin vadilerle yardı ı vah i görünüme sahip bir bölgede yer alır. Vize lçesi Balkaya Köyünde bulunan ve turizm çalı maları sürdürülen Yenesu Ma arası vardır. Yenesu Ma arası Trakya’nın üçüncü büyük ma arasıdır160. Yenesu’nun içi son derece güzel, damlata lar, sarkıt, dikit, sütun, damlata havuzları ve makarnalarla kaplıdır. Balkaya ve Aksicim köylerinin çevresi piknik , yürüyü ve tarihi doku açısından önemli de erlere sahiptir. Köyde bir otel ve birçok balık çiftli i vardır. Balkaya Köyü’nde 300 metre uzunlu unda Domuzdere Ma arası bulunmaktadır. Ma ara’nın içi, görünümleri çok güzel sarkıt, dikit, sütun, örtü ve duvar damlata ları ile kaplı, geni ve yüksek salon veya galerilerden olu mu tur. Ayrıca Kıyıköy Beldesinin 2 km güneyinde yer alan Kıyıköy Ma arası 305 metre uzunlu undadır. Menderesler çizerek geli en ve yer yer damlata çökellerine sahip olan ma ara turizm amaçlı kullanıma uygun özelliktedir. Bu ma aranın 200 metre güneyinde zengin damlata birikimlerine sahip Kaptanın Ma arası yer almaktadır. Bunların yanı sıra iri ufaklı birçok ma arada bulunmaktadır. Fakat bunlar yeterince incelenmemi olup turistik potansiyelleri de erlendirilememi tir. 160 Vize Belediyesi 91 3.3.2. Kırklareli’ndeki Mesire Yerleri Velika Deresi; Demirköy yakınlarında, Karaman Bayırı’na 4 km mesafede olup dere boyu ve orman içi mesire yeridir. Derede bol alabalık bulunmaktadır. Kocakaynaklar; Dereköy’ün 13 km kuzeyinde Karadere Köyü yakınındadır. Sınırdan geçi yapanlar için uygun bir mesire yeridir. Dolapdere; Dereköy’ün 7 km kuzeyinde, Türkiye-Bulgaristan yoluna 100 metre mesafede olan ve alabalık avlamak isteyenlerin ra bet etti i bir mesire yeridir. Dereköy; yol boyunca uzanan ormanlık alanların bir kısmı dinlenme ve mesire yeri olarak düzenlenmi tir. Kavaklı Me e Korusu; Kırklareli merkezine 10 km mesafede, stanbul yolu üzerinde bulunmaktadır. Bu orman içi dinlenme yerinin bir kısmı Gaziosmanpa a Göçmen Misafirhanesi olarak düzenlenmi tir. Çiftekaynaklar; Vize ilçesine ba lı Sergen Köyü yakınlarındadır. Sergen Köyü yol ayrımında orman içi dinlenme yeri olan nce Koru ile neada Mert Gölü ise me e a açlarıyla kaplı bir mesire ve dinlenme yeridir. Karahıdır Korusu; il merkezine 5 km mesafede, orman içi dinlenme yeridir. 92 Bunların yanı sıra Dereköy yolu üzerinde Ça layan, Kırklareli merkez ilçeye ba lı olan ve hıdrellez kutlamalarının yapıldı ı eytandere, nece ve Erikler Korusu, Kofçaz lçesi yakınlarındaki Böcekdere koruları, Hudut Kapısı ve Çamlık mesire yerleri de sayılabilmektedir. Vize sınırları içerisinde Trakya’nın tamamen temiz ve do al kalabilmi dereleri olan Kazandere ve Papuçdere akmaktadır. Bahar ve yaz aylarında dere kenarlarında keyifli piknikler olmaktadır. Ayrıca derelerde soyu tükenmeye yüz tutan alabalıklar, kefal balıkları, sazan balıkları avlanabilmektedir. Her iki derede motorla yada kayıkla gezinti yapılmaktadır. Bunların haricinde tarihi Ayanikola Kilisesi motor ve kayıkla ziyaret edilebilmektedir. 3.3.3. Yaban Hayatı, Avcılık ve Balıkçılık Yaban hayatı çok zengin olan Kırklareli önemli av merkezlerinden biridir161. Yıldız Da ları’nın yo un ormanlarla kaplı yükseltileri büyük av hayvanlarının, ovalar ise kanatlı av hayvanlarının ya ama alanlarıdır. Kofçaz ilçesinin Kocayazı, Kula Köyleri ile Dereköy, Demirköy, Vize ve Bulgaristan sınırına yakın ormanlarında domuz, kurt; neada Panayır skelesi, Kıyıköy ve Kastros Koyları çevrsinde ise geyik ve karaca görülür. Ergene havzasındaki vadiler ve yamaçlarda tilki, tav an ve dere kenarında da porsuk bulunur. Merkez ilçeye ba lı Bedre, Handere, Ahmetçe ve eytandere civarı ile Lüleburgaz, Pınarhisar, Babaeski ilçelerindeki kayalık ve çalılıklarda keklik; çayırlık ve ba kenarlarında çil; neada yöresindeki akarsuların denize döküldü ü sazlık ve bataklarla, kıyıdaki ormanlarda kaz, ördek, çulluk ve bıldırcın bulunmaktadır. Avcılık da Kırklareli ve çevresinin önemli bir geçim kayna ı idi. Bölgenin ormanlık olması birçok av hayvanının buralarda barınmasına neden oluyordu. Gerek 161 Kırklareli Valili i l Özel dare Müdürlü ü, 2005: 36. 93 Bizanslılar gerekse Osmanlılar döneminde stanbul’un av meraklıları ve saray ileri gelenleri düzenli aralıklarla Çatalca’dan yola çıkarak Saray ve Vize üzerinden buralara ava gelirlerdi. Karaca, geyik, yaban domuzu, tilki, çakal, kurt Kırklareli çevresindeki ormanlarda en çok bulunanlardır. En me hur yeri Karahıdır en çok tav an ve kekli in avlandı ı yerdir. Karahıdır’ın en me hur avcısı tek geçim kayna ı olan mandasını 300 kuru a satıp çifte alacak kadar av meraklısı olan ve her attı ını vurarak av torbasını doldurmadan geri dönmeyen dris A a idi162. Nadir ku ve deniz hayvanlarının seyredilmesi, kara ve su altı avcılı ı ve bilimsel konulu özel türler, yöreyi turizm açısından çekici kılar. Av hayvanlarının varlı ı av turizminin geli mesi amacıyla kullanılabilir163. Kırklareli hem kara hem de su avcılı ı bakımından önemli bir bölgede yer almaktadır. olanaklarının Kırklareli’nde turizm amaçlı ve örgütlü bir Kara ve su avcılı ı ekilde kullanıldı ı söylenemez. Ancak gerekli tanıtım, örgütlenme ve tesisler sa lanması halinde avcılık da ilde geli ebilecek bir turizm türü olacaktır. l do al yapısı nedeniyle ilginç hayvan türlerinin ya amasına olanak vermektedir. Kazan ve Pabuçderelerinin kaynak kesimleri Türkiye’nin en önemli alabalık üretme alanı, neada ve Kastros arasında kayalık alanlardır. Soyu tükenmekte olan Akdeniz Foku gibi nadir hayvanların olması, foto rafçılık ve bilimsel ara tırmalar Kırklareli’ni turizm açısından cazip hale getirmektedir. Kırklareli’nde 1955 yılında kurulan “Avcılar ve Atıcılar Kulübü” sürek avları düzenlemektedir. lde kara avcılı ı yanında, Karadeniz’de balık avcılı ı da yapılmaktadır. Deniz balıkçılı ı, suların sı olması nedeniyle kayık ve motorlarla yapılmakta, mevsime göre her tür balık avlanabilmektedir. Ayrıca akarsu ve derelerde 162 163 “Kırkkilise’de Avcılık” Vakit, 27 Ekim 1919, nr. 713. Z. Bülent Dizdaro lu, (2003), Kırklareli’nde Kültür Turizmi Projesi, l Kültür Müdürü, s. 17. 94 olta balıkçılı ı da yapılmaktadır. En çok alabalık, miryana ve sazan avlanmaktadır. Alabalık, özellikle Dereköy, Balaban (Velika), Dolapdere, Karadere, Kula, Ça layık, Kazan ve Pabuçdere’deki do al ortamlarda bol miktarda bulunur164. lde nesli gittikçe azalan ve yok olma tehlikesiyle yüzyüze gelen av hayvanlarını koruma altına almak, avcılı ın daha bilinçli ve disiplinli yapılmasını sa lamak amacıyla l Av Komisyonu kararıyla Babaeski, Lüleburgaz, Pınarhisar ve Vize ilçelerinde yasak av sahaları belirlenmi tir. Ayrıca Saka Gölü Longosu “Yaban Hayatı Koruma Sahası”, Kazandere ve Pabuçdere’nin yukarı kısımları ise do al alabalık üretiminin artması, avlanmanın kontrol altına alınması amacıyla “Alabalık Koruma Sahası” tespit edilmi tir. 3.3.4. Do a Yürüyü leri lin topografyası, yürüyü turizmi açısından uygun ko ullar ta ımaktadır. stanbul’dan hafta sonları yöreye yürüyü ve do a turları düzenlenmesine olanak vermektedir. Dupnisa Ma arası’na Beypınar Köyü’den gidilebilir. Ancak turistler Beypınar Köyü’nden kalkarak orman içi patikadan yakla ık 12 km yürüyerek de ma araya ula abilmektedir. Buna benzer orman içi do a yürüyü leri, ildeki ilk ve orta dereceli okullar ile Trakya Üniversitesi’ne ba lı fakülte ve yüksekokullar tarafından gerçekle tirilmektedir. 3.3.5. Yerel Sporlar ve Spor Aktiviteleri Kırklareli tarihinde ilk ve tek olan deve güre leri 1972 yılında zamanın Genelkurmay Ba kanı Salih Omurtak Pa a’nın katılımıyla yapılmı tır165. Ancak bu 164 165 Kırklareli Valili i l Özel dare Müdürlü ü, 2005: 36. Sava Erdem, (2005): Anı Pastasından Bir Dilim Kırklareli, Beril Yayıncılık, stanbul, s. 99. 95 etkinli e günümüzde rastlanmamaktadır. Ayrıca ya lı pehlivan güre leri de yapılmaktaydı. Kırkpınar güre lerinden bir hafta öncesi tüm me hur güre çiler Kırklareli’nde güre tutarlardı. Bir yerde burada yapılan güre ler Kırkpınar öncüsü gibi olurdu. Günümüzde bu güre lere Büyükmandıra’da rastlanmaktadır. 23 mayısta Kavaso lu Ya lı Pehlivan Güre leri bir günlük süre içinde yapılmaktadır. Motokros ampiyonasının Kırklareli aya ı 1994 yılında Karahıdır Korusu’nda yapılmı tır. O gün koruda çok kalabalık ve yo un bir gün ya anmı tır. Fakat bu tür aktivitelere günümüzde pek rastlanmamaktadır. Kırklareli’nde her hafta pazar günleri saat dokuzda, gerek il içinden gerekse çevre ilçelerden gelen bisiklet severler vilayet meydanı önünden hareket ederek her hafta kendilerine farklı güzergahlar tespit ederek bisiklet turları düzenlemektedirler. Örne in; bir hafta Ahmetçe, Kuzulu, Kocalar, Koru köyü, Demirci Halil Köyleri, bir hafta Dereköy yolu v.b. gibi. 3.3.6. Ba cılık ve arapçılık Ba bozumu, ba ve dere alemleri Kırklareli’nde yüzyıllar öncesi ya amı otantik halk kültürünün son yıllara yansıması sayılmaktadır. O dönemlerde ba cılık, arap, rakı, hardaliye, üzüm pekmezi yapımı Kırklareli’nin sosyal, kültürel ve ekonomik ya amında önemli yer tutuyordu166. Burada imal edilen arap ve rakılar büyük küpler ve fıçılar içerisinde manda arabalarıyla Kıyıköy (Midye)’ye götürülürdü.Kıyıköy’den gemilerle Venedik ve Marsilya’ya giderdi. Avrupa pazarlarında ve içki sosyetesinde “Kırkkilise arap ve Rakısı” çok aranan içkilerdi. Bu küp ve fıçılarla Kıyıköy’e ta ınan arapların tarihi yolu ( arap Yolu) hala izlerini ve adını korumaktadır. 166 Nazif Karaçam,1995:271. 96 Kırklareli ekonomisinin temelinde ba cılıktan elde edilen gelirler yatmaktadır. “Papazkarası” adlı üzüm ilin belli ba lı iktisadi bir varlı ı olmaktaydı. Evliya Çelebi eserinde Kırklareli’ndeki ba cılıktan büyük bir övgüyle söz etmektedir167. Burada üretilen arapların Trakya’nın en aranılan ve Fransa’ya dahi ihraç edilen araplar oldu unu söylemek mümkün olmaktadır. Kırklareli’nin bütün çevresi vaktiyle halkın refah kayna ı olan ba larla çevrili idi. ehrin çok fazla sayıdaki akarsuyu ve su kaynaklarıyla çevresi ba ve orman olmak üzere ye illikler ile dolmu tu. Karahıdır, Üsküp, Koyunbaba, Eriklice, köyleri ba ları ile tanınmı köylerdi. Ba cılık ürünlerinden arap, rakı, konyak, ampanya, likör, pekmez, cevizli sucuk yapılmakta idi. Üzümden elde edilen içki yapımı ile özellikle Hıristiyanlar u ra ıyordu. Kırklareli’nde yapılan arap ve ampanyaların Avrupa’da büyük bir ünü vardı. Elde edilen arabın ço u Fransızların gözetiminde tren ile Fransa’ya ihraç ediliyordu. Hatta Gutnar isimli bir Fransız ailesi de devamlı olarak Kırklareli’nde oturuyor halkla iyi ili kiler kuruyordu. arabın Fransa’ya ihracı Kırklareli’ndeki Hıristiyanlar için o kadar önemli idi ki papazlar kilisedeki ayinlerinde sa lık ve barı için dua ederlerken “ Allah’ım yine Fransızları gönder de araplarımızı alsınlar” diye de dua ediyorlardı. Yurt dı ı ile yapılan alı veri lerden dolayı Kırklareli’ deki birçok evde Fransız ev e yaları, piyano, gümü e ya ve yemek servis takımları bulunuyordu. arabın çok bol olmasına ra men Kırklareli çar ısında içki satan dükkanlar bulunmuyordu 168. Kırklareli papazkarası üzümüyle Avrupa’da bile tanınan ve aranan arapçılı ın merkezi olmu tur. Ba ların filoksera hastalı ı ve bakımsızlı ı yüzünden arapçılık ölmü , merkezdeki büyük arap fıçıları da stanbul mobilya fabrikalarına satılmı tır. Bu endüstri kolu sava yıllarında unutulup gitmi tir. imdi tüm Trakya’da ba cılık yeniden uyandırılmaktadır169. Günümüzde ba cılık Kızılcıkdere köyünde yaygın bir biçimde yapılmakta olup, arap üretimi konusunda ise sadece ev yapımı arapların oldu u 167 A. Riza Dursunkaya, (1948): Kırklareli Vilayetini Tarih, Co rafya, Kültür ve Eski Eserleri Yönünden Tetkik, 1. Cilt, Ye ilyurt Basımevi, Kırklareli, s. 88-89. 168 V. Türkan Do ruöz, (2005): “Milli Mücadelede Kırklareli”,Yayınlanmamı Doktora Tezi, s.276- 277. 169 Osman Yalçın, (1971): Kırklareli, Özyürek Yayınevi, 2. baskı, stanbul, s.16. 97 görülmektedir. Kırklareli Üsküp ilçesi de zamanında ba cılı ı ile ünlü bir yermi . Öyle ki 3 metre boyundaki toprak küplerde araplar muhafaza edilerek saklanıyormu . Ama filoksera hastalı ından dolayı ba lar bozuldu undan küpler ekin depoları haline getirilmi tir. Kırklareli’nin araptan ba ka “hardaliye” ismini ta ıyan bir içece i vardır. Bu içecek eski devirden kalma özel, i tah açıcı bir içecektir. çinde hiç alkol bulunmamaktadır. Üzüm ıra haline getirildikten sonra hardal katmak suretiyle yapılır. Hardal ıranın arapla masını önler, bütün kı ıra halinde kalır. Bugün de ba ların canlanmasıyla hardaliye yeniden gelenek haline gelmeye ba lamı bulunmaktadır. Hardaliye, susuzlu u gidermek, i tah açmak ve kuvvet vermek bakımından çok de erlidir. Alkolsüz oldu u için çocuklar tarafından seve seve içilebilen tatlı bir ıradır170. 3.3.7. Peynircilik ve Yöresel Yemekler Kırklareli’nin belli ba lı ürünlerinden birini beyaz peynir ve ka ar peyniri olu turmaktadır. Mayıs ayı geldi inde mandıralarda peynir ve ka ar yapılarak buzhanelerde saklanmaktadır. Ayrıca Kırklareli’nde taze beyaz peynirden tatlı yapılmaktadır. Bu tatlının adı peynir tatlısı olup yörede me hurdur. Yöre mutfa ının kayna ını tarım ürünleri, büyük ve küçük ba hayvancılık ile deniz ürünleri olu turmaktadır. Yöreye özgü çe itli yemekler yapılmaktadır. Bölgesel isimle anılan yemeklerden bir kısmı; i kembeden yapılan de irmendere, hamurdan yapılan umaç çorbası, sı ır etinin kaynatılmı suyundan yapılan hö mel, papara, ya lı 170 Osman Yalçın, 1971:16. 98 çorbalar, özel olarak hazırlanmı ve içeri i zengin tarhana çorbası, labadadan yapılan yo urtlu borani, un ile pi irilen labadadan yapılan to ga, korda közlenmi patlıcan, biberden yapılan manca, tur u ve lahanadan yapılan kapuska yemekleridir. Göçmen hayvanların yolu üzerinde bulunan ilde tav an, ördek, bıldırcın, üveyik, keklik gibi hayvanlar avlanmaktadır. Ayrıca avlanan tav andan tav an çorbası, tav an köftesi, tav anlı tarhana bulamacı, tav an tandır, tav anlı papaz yahnisi; bıldırcından bıldırcın çorbası, bıldırcın ka ıt kebabı; üveyikten üveyik çorbası, üveyik kapaması, üveyik ka ıt kebabı; ördekten ördek çorbası, ördek ka ıt kebabı ve ördek kandilli mantı gibi yemekler yapılmaktadır. Yabani otlar ile yapılan yemekler grubunda ise ısırgan otundan yapılan kupriva yeme i ve ısırgan böre i dikkat çekmektedir. Tuzsuz ekmek, nohutlu ekmek, akıtma, katmer, gözleme, somun ekme i yapılmaktadır. Ayrıca yufka içine pırasa konarak yapılan pırasa böre i, ek imik, tereya ı, kıyma konarak yapılan muhacir böre i, bulgur ve ek imik konarak yapılan kıvrım böre i, rendelenmi kabak konarak yapılan kabaklı kıvrım, sarımsaklı yo urtla yapılan tatar böre i yöreye has börek türlerindendir. Sac üzerinde pi irilen ve yufkadan yapılan kartalaç, mısır unu ve yo urtla yapılan pilaska, hamurun ortası açılarak yerine so an ve kıyma konması ile fırında pi irilen kalın kıyı çöre i en sevilen çörek türlerindendir. Baklava, irmik tatlısı, kadın göbe i, taze peynir irmik ve yumurtayla yapılan hö melim (ya mur dualarında yaygın olarak yapılır), zerde tatlısı, üzüm ırasının kaynatılmasıyla yapılan bulama tatlısı, kabarmamı hamurun içine yumurta kırılarak yapılan hurma tatlısı, ekmek tatlısı, kabak tatlısı yörede bilinen tatlı çe itleridir171. 171 Kırklareli l Yıllı ı, 2000: 149. 99 3.3.8. Yöresel El Sanatları Kırklareli’nde 19. yy. ortalarına kadar dokumacılık, arabacılık (taliga yapımcılı ı), a aç i çili i, boyamacılık, çömlekçilik, traktörlerin henüz ortaya çıkmadı ı öküzlerin ve atların ziraatta kullanıldı ı dönemlerde boyunduruk, zelve yapımcılı ı, saraçlık, nalbantlık, çarık ve takunya yapımcılı ı oldukça yaygındı. Bugün bunların hemen hepsi kaybolmu , ilde iki çömlekçi atölyesi ve el süpürgesi yapım atölyeleri dı ında eski el sanatlarına ait i yeri kalmamı tır172. 19. yy. ortalarına kadar hemen her köyde dokuma tezgahı bulunmaktaydı. Herkes kendi ihtiyacı olan pe kir, önlük, çarpana dokumaları, bez dokuma, pala denilen yer yaygıları, kilim, namazlah, felemen kuma ı gibi yöreye ait bezleri dokumaktaydı. Günümüzde teknolojinin getirdi i rahatlı a ve çe itlili e ra men Babaeski lçesi Karahalil Beldesi’nde ve Merkez lçe’ye ba lı nece Beldesi’nde istisnai olarak el dokuması kuma lar üretilmektedir. Ayrıca Kofçaz lçesi’nin Devletlia aç, Malkoçlar, Tatlıpınar köylerinde, Demirköy lçesi’nin Armutveren, ncesırt köylerinde çul, çultar ve çimdik denen dokumalar az da olsa yapılmaktadır. Çimdik ve çultar yere serilip üstüne oturmak için, çul ise hayvanların üstünü örtmek için dokunmaktadır. Kofçaz ile Demirköy ilçesinin bazı köylerinde koyun yapa ından, keçi kılından pantolon ve ceket ile adına kebe denilen çoban paltosu yapımında kullanılan ayak dokumalar yaygın olarak yapılmaktadır. Fabrikasyon kuma ın yaygın hale gelmesiyle ayak üretimi de son bulmu tur. Bugün Kavaklı Beldesi ve Demirköy lçesi Armutveren Köyü’nde ticari amaçla genç kızlar el tezgahlarında halı dokumaktadır. 3.3.9. Kırklareli line Ait Özel Günler ve Kutlamalar Nevruz bayramı, Türk Dünyasının ortak bayramı olup bu bayramı ba ka halklarında kutladı ı ve bu bayramın ba ka halkların mitolojik geçmi leriyle ilgili 172 Kırklareli l Yıllı ı, 2000: 149-150. 100 motifler ta ıdı ı bilinmektedir173. Nevruz yeni bir yıl ve bahar bayramı olarak kutlanmaktadır. Nevruz Kırklareli’nde “mart dokuzu” ismi ile bilinmekte ve 22 mart tarihinde kutlanmaktadır. Mart dokuzuyla birlikte havaların iyile ece ine inanılmaktadır. Yüzyıllar içerisinde Türk ve slami inanı lar Nevruzu Trakya’da mart dokuzu yapmı tır. Nevruz ilkbaharın ilk günüdür ve do a bayramı olarak kutlanmaktadır. Eskiden daha yaygın olarak kutlanan Nevruza günümüzde çok sık rastlanmamaktadır. Hıdrellez yazın ba langıcıdır. Yabancıların Noel Babası insanlara, çocuklara hediyeler verip onları sevindirirken bizim Hızır Babamız (Hızır lyas) baharın ilk günü, ye illiklerin arasından bereketi ile gelerek insanları ya ama ba layıp onlara umutlar vermektedir.Hıdrellez Kırklareli’nde kı ın sonu yazın ba ı olarak kabul edilmektedir. l ve ilçelerde 6 mayısta kutlanmaktadır. Hızır ve lyas peygamberlerin bulu tu u gün olarak kabul edilen Hıdrellez, halk arasında de i ik ekillerde söylenmektedir174. Kırklareli’nde çok uzun yıllar önce Hıdrellez’in kutlandı ı yerlere “hıdırlık” denilmekteydi. Kent merkezine 36 km mesafe uzaklıktaki Azizbaba köyü’nün yanında bulunan “hıdırlık” denilen bölgede 6 mayıs günü Hıdrellez e lenceleri yapılmaktaydı. Daha sonra Kırklareli merkezine 5 km mesafede eytandere ve Asilbeyli Deresi kenarında kutlamalar yapılmaya ba lanmı tır. E lenceler 1990 yılından beri mayıs ayının 3. haftasından itibaren Kırklareli Belediyesi’nin organize etti i “Karagöz Kültür, Sanat ve Kakava enlikleri” ismiyle kutlanmaktadır. Merkez ilçe Erikler Köyü’nde de 7-8 mayıs günlerinde Hıdrellez piknikleri düzenlenmektedir. Babaeski lçesi Karahalil Beldesi ile Büyükmandıra Beldesi’nde ya lı pehlivan güre leri yapılmaktadır. 173 Mahmut Sarıkaya,(2005): “Nevruza Ba lı Takvimle lgili Kavram,Deyim ve Terimler” Karadeniz Ara tırmaları Balkan,Kafkas,Do u Avrupa ve Anadolu ncelemeleri Dergisi,cilt:2,sayı:5,Karam Ara tırma ve Yayıncılık,Çorum,s.62. 174 Kırklareli Valili i l Özel dare Müdürlü ü, 2005: 48-49. 101 Kakava Mezopotamya kaynaklı yakla ık 6000 yıllık geçmi i olan, baharı kar ılama ve berekete kavu manın ne esiyle kutlanmakta olan do aya açılma hareketi olarak tanımlanabilmektedir. Türklerde bu gelenek hıdrellez eklinde kutlanmaktadır. Ancak “Kakava” kelime olarak Kırklareli geleneklerinde yer alan ve sadece Kırklareli’ye özgü bir kutlama günüdür175. Bir yıl boyunca ya anan mutsuzluklar, üzüntü ve kaygılar unutulup bahar sevincinin doyasıya ya andı ı gün olarak bilinmektedir. Kakava kültürü hangi zaman ve mekanda olursa olsun bahar ate ini temsilen Hızır, bahar ye illi ini temsilen lyas, ölümsüzlü ü temsil eden Su ö elerini koruyacaktır çünkü bunlar ilk insanların inanç kaynaklarındandır. Do a’nın ve ya amın temel ö eleridir176. Bu yıl 16.’sı düzenlenen Kırklareli Kültür, Sanat, Karagöz ve Kakava Festivali 8 gün boyunca kutlanmı olup, yo un bir ekilde de katılım gerçekle mi tir. Özellikle Bulgaristan’daki üst düzey yöneticiler ve heyetler de festivale katılmı lardır. Festival kapsamında satranç, güre , streetball turnuvası, tenis turnuvası, futbol, sinema gösterileri, gençlik haftası yürüyü ü, iir dinletisi, oda orkestrası konseri, sa lık taraması (akci er, göz), resim, sergi açılı ları, Karagöz Gölge Oyunu, kakava ate ini yakma, imza günü, söyle i gibi çe itli etkinlikler yapılmı tır. Bunların yanı sıra festival alanında da çe itli sanatçıların katılımıyla konserler gerçekle mi tir. Festivale ismini veren Karagöz’ün rivayeti hakkında farklı birçok eyler 177 söylenmektedir. Bu rivayetlerden bazıları a a ıdaki paragraflarda belirtilmi tir . 175 Kırklareli Belediyesi, (2004): 14. Kırklareli Karagöz Kültür Sanat ve Kakava Festivali. Nazif Karaçam,1995:257. 177 Murat I ıkta ,(2006):Kırklareli Milli E itim Müdürlü ü Dergisi,Yıl:1,Sayı:1, Ocak Reklam Organizasyon ve Promasyon Reklam Ajansı,Kırklareli,s.10. 176 2006,Rota 102 Evliya Çelebi 1658 yılında Kırklareli’ne geldi inde Karagöz’ü stanbul tekfuru Konstantin’in habercisi ve Edirne yakınlarındaki Kırkkilise’de a zı laf yapan ünlü ve çelebi bir Osmanlı kıptisi olarak tespit etmi ve bu bilgiyi Seyahatname adını ta ıyan kitabına geçirmi tir.Ayrıca Karagöz’e Sofyoz’lu Bali Çelebi dendi ini de bildirmi tir. Di er yazılı ve güvenilir kaynaklarda Karagöz’ün atalarının gelene ine uygun biçimde demircilik yaptı ını, Demirköy maden ocaklarında çalı tı ını ileri sürmektedir. Karagöz’ün ya adı ı yerin Vize’nin Kömürköy ile Karadeniz kıyısındaki Panayır skelesi arasında romanlara ait bir köy oldu unu ve bu köyün tarihi bir olay nedeni ile ortadan kaldırıldı ını köyde Çingene Kale ve mevkiinde oldu u tespit edilmi tir. Evliya Çelebi’nin verdi i bilgiye di er bilgilerde eklenerek Karagöz’ün heykeli Kırklareli’ne dikilmi tir. Kırklareli Karagöz’ü kendi kültürüne, kendi folkloruna dahil etmi tir. Kırklareli’ne ba lı Kızılcıkdere köyünde 5-6-7 mayıs tarihlerinde hıdrellez kutlamaları yapılmaktadır. 5 mayısta yıllardan beri süre gelen paralı çörekler köy kadınları tarafından hazırlanmakta olup köy adetlerine göre hazırlanan çöreklerden birinin içerisine konan para kime çıkarsa o senenin en anslı ki isi sayılmaktadır. Hastalıklardan ve kötülüklerden kurtulmak inancıyla; o günün ak amüstü ate yakılıp üstünden tüm köy halkı atlamaktadır. 6 mayıs sabahı dere suyu ile yüzler yıkanarak dere boyunda salıncaklar kurulmaktadır. O günün gecesi de köyün bekar kızları ve genç gelinleri pembe alvarlı yöresel giysileri giyip müzik e li inde kutlamalar yapmaktadırlar. Bu e lenceler gece boyunca ve ertesi gece de devam etmektedir. Kırklareli’ ye ba lı Kavaklı Beldesinde iki yıldan beri Hıdrellez Kültür ve Sanat enli i yapılmaktadır. Bu enlikler mayısın ilk haftasında düzenlenmekte olup bir günü 6 mayıs’a rastlamak artıyla iki gün sürmektedir. Bu enlikler ilk kez 2005 yılında düzenlenmi tir. enlik süresince çevre il ve ilçelerden gelen satıcılar belde ekonomisine olumlu ekonomik etkiler yapmaktadır. 103 Kofçaz yöresinde de nazari enli i yapılmaktadır. Hıdrellezden bir ay öncesi per embe günü i yapılmaz, o gün nazari niyetleri tutulur, bir sonraki per embe günü ise niyet çömlekleri çıkartılarak e lenceler düzenlenir. O gün “nazari” günüdür. O günde kurbanlar kesilip yahniler yapılmakta olup, çocuklar kırdan topladıkları çiçeklerle ev ev dola arak nazari türküsünü söylemektedirler. Baharın, bolluk ve bereketin kutlandı ı bir gündür. Havaların kurak geçti i, suya ihtiyaç duydu u zamanlarda “ya mur duası” yapılmaktadır. Kırklareli’nin hemen hemen her köyünde, nisan veya mayıs aylarında yapılır. Babaeski lçesi Mutlu Köyü’nde Bolca Nine adak ziyaretleri yapılmaktadır. Ayrıca 11 haziranda Topçular Köyü Topçubaba anma günü, 23 haziranda da Ahmetler Köyü Gülbaba geleneksel kurban töreni kutlanmaktadır. Kırklareli Vize lçesi So ucak Köyü’nde 4 haziran tarihinde geleneksel hale getirilmi “kır gezisi” yapılmaktadır. Bu yıl 11.’si yapılan kır gezisi So ucak köyü Tav antepe Mevkiinde düzenlenmektedir. Köyde bugüne kadar kullanılmı eski tarım aletleri sergilenmektedir. Ayrıca köydeki bayanların düzenledi i aktivitelerin yanında yöresel yemek olan “ke kek”’in tanıtımı yapılmaktadır. Mahalli sanatçılar ve halk oyunları ekibi de bu etkinli e ayrı bir güzellik katmaktadır. Lüleburgaz Karaa aç Köyü’nde de 28 mayıs’ta da hıdrellez kutlamaları yapılmakta olup, bu yıl ilk kez düzenlenecek olan Alpullu Bahar enlikleri (22-23-24 haziran) de bu etkinlikler kapsamında yer almaktadır. 3.3.10. Kırsal Alanlardaki Tarihi ve Kültürel De erler Kırklareli’nin özellikle yazılı tarih öncesi dönemleri henüz gün ı ı ına çıkarılmamı tır. Yapılan arkeolojik kazılar sonucu elde edilen bulgular Trakya Kültürünün Ege ve Balkan Kültür ile ili ki içinde oldu unu göstermektedir. Kırklareli’nde yapılan ara tırmalarda bulunan A a ıpınar Höyü ü, Kırklareli’nin 104 yerle me tarihini Neolitik ( . Ö. 5800-4800) Döneme rastladı ını göstermektedir178. Demir Ça ının ortalarına do ru (1200-600) Trakya, Anadolu ve Ege’de geli en uygarlıkların etki alanına girmi , ilk Trak yerle meleri ve bunlarla birlikte tümülüs adı verilen büyük yı ma tepeler (anıt mezarlar) görülmeye ba lanmı tır. Bu dönemden itibaren Trak Boyları bugünkü Trakya’ya yerle mi ve bölgeye adlarını vermi lerdir. Trakya’ya yerle en Traklar, çe itli kavimlerin istilasına u ramı ladır. Osmanlı mparatorlu u’nun Trakya’da ilerlemesi, Bulgarlar’ı tedirgin etmi ve bunun üzerine Bulgar Çar’ı Kırklareli, Pınarhisar, Kıyıköy ve Vize’yi i gal etmi tir. Fakat Çar’ın ölümünden sonra Osmanlılar buraları tekrar geri almı lardır. Süleyman Çelebi ve karde i Musa Çelebi’nin eline geçen Kırklareli ve çevresi, Çelebi Sultan Mehmet tarafından alınıp Osmanlı Devleti’ne katılmı tır179. Fakat Balkan sava ı sırasında Kırklareli, Bulgarlar tarafından tekrar i gal edilmi ancak 1913 yılında buradan çıkmak zorunda kalmı lardır. Balkan Sava ı’nın en kanlı olayları Kırklareli Merkez, Pınarhisar ve Lüleburgaz çevresinde olmu tur. I.Dünya Sava ı’ndan sonra l Yunanlılarca i gal edilmi , 10 Kasım 1922’de Türkler tarafından geri alınmı tır. Kırklareli tarih öncesi ça lardan beri iskana açık oldu undan; erken dönemlere ait maddi kültür varlıkları artarak yapılan kazılarla gün ı ı ına çıkarılmaktadır. Yapılan kazılarla Kırklareli’nin Merkez ve Babaeski, Pınarhisar, Vize ve Lüleburgaz lçelerinde muhte em bir geçmi e sahip oldu unu gösteren kültür varlıkları ile tarihi belgeler bulunmaktadır. Höyükler, tümülüsler, dolmenler (Kapaklı Kaya Mezarları), menhirler (dikilita ) kırsal alanlarda bulunan kültür varlıklarındandır. Höyükler, geçmi dönemlerde insanlar tarafından iskan edilmi tepe eklini almı antik köy veya 178 179 ehirlerdir. Helvacı aban ve Koyunbaba Höyüklerinde yüzey Kırklareli Valili i l Özel dare Müdürlü ü, 2005: 12. Kırklareli Valili i l Özel dare Müdürlü ü, 2005: 13. 105 ara tırmaları yapılmı tır. Kırklareli merkeze ba lı Kayalı Köyü yakınlarında Bedre Ma arasında da bugüne kadar detaylı ara tırmalar yapılmamı tır. Tümülüs içinde mezar bulunan, insanlar tarafından olu turulmu yı ma tepeciklerdir. Kırklareli il sınırları dahilinde u ana kadar 92 adet tümülüs tescil edilerek koruma altına alınmı tır180. Dolmenler Kırklareli’nin kuzey ve kuzey batı da yamaçlarında ve bu yamaçlara yakın ova eteklerinde sıralanmı tır. Kofçaz, Dereköy, Kadı Köy, Kula, Geçita zı, Kapaklı ve Düzorman yakınlarında kısmen sa lam olarak bulunmaktadır. Menhirler ise dikili anıtsal mezar ta ları olup, Kırklareli Merkez, Erikler, De irmencik, Ahmetçe Köyleri ile Lüleburgaz’da yer almaktadır.Ancak bunların orijinal yerlerinden sökülerek getirilen menhirler oldu u dü ünülmektedir. Vize ve ba lı köylerde 40’ın üzerinde tümülüs mevcuttur. Ayrıca ehir merkezinde de iki höyük bulunmaktadır. Yapılan arkeolojik kazılarda Roma Dönemine ait bir tiyatro ve çe itli kıymetli eserler bulunmu tur. Vize Asmakaya Mevkiinde, sıralı do al ma aralardan yararlanılarak ta ustalarının ekillendirilmesi ile Vize ma ara Manastırları meydana gelmi tir. Bugün manastırın bir kısmı hayvan a ılı olarak kullanılmaktadır. Kıyıköy kasabası Pabuçdere yolu üzerinde bulunan Bizans Dönemine ait Aya Nikola Manastırı kaya manastırının en iyi örneklerinden sayılmaktadır.Ayrıca Vize Merkez ve Kıyıköy’de kalelerde bulunmaktadır. Vize’deki (Bizye) Antik tiyatro 1995-1997 yılları arasında gerçekle en kazılarda Trakya’da u ana kadar bilinen tek Roma Dönemi tiyatrosu olarak gün ı ı ına çıkarılmı tır. Yapılan geli meler sonrasında antik tiyatro korunabilen ço u unsurları ile birlikte önemli oranda açı a çıkarılmı tır. Ortalama 3000 dolayında izleyici kapasitesine sahip oldu u tahmin edilen antik tiyatronun mevcut cavea ve klimaks sisteminin tamamen mermer olmasıyla ilginç bir özelliktir181. Antik Bizye Tiyatrosu orta 180 181 Kırklareli l Yıllı ı, 2000: 107. Tarihi ve Kültürel De erleriyle Kırklareli, 2006:31-32. 106 büyüklükte bir tiyatro olup kırsal kesimde olması itibariyle daha da önem arz etmektedir. Fatih Sultan Mehmet Han’ın 1453 yılında stanbul’un fethinde kullandı ı topların gülleleri tarihi Demirköy dökümhanesinde döktürüldü ü belirtilmektedir. Çok ilginçtir ki dökümhanedeki enerji o dönemde su ile sa lanmı tır. Osmanlı ar ivlerinin taranması ve di er belgelerin ara tırılması, arkeolojik kazısının yapılması ve son a amada restorasyona yönelik çalı malarının imkanlar ölçüsünde tamamlanarak,alanın bir açık hava teknoloji müzesi haline yeniden yapılandırılması dü ünülmektedir. Kırklareli’nde bugüne kadar özellikle A a ıpınar’da yapılan arkeolojik kazılarda birçok tarihi de eri bulunan eserler ortaya çıkarılmı tır. Bu amaçla Kırklareli kent merkezinin yakınında yer alan A a ıpınar Köyü’nde, Katılımcı Açık Hava Müzesi kurulması için hazırlıklar yapılmaktadır. Kırsal alana turizm çekmeyi ve böylece kültür sektöründen ülke çapında, geni kapsamlı bir ekilde yararlanmayı amaçlayan Açık Hava Müzesi projesi, aynı zamanda Kırklareli kenti ve çevresini içine alan daha büyük ölçekli bir bölge koruma modeli olu turmayı da hedeflemektedir182. Bu proje sayesinde kırsal alana turizm çekmeyi ba ararak kültür sektöründen ülke çapında geni kapsamlı olarak yarar sa lanacaktır. Kırklareli kentsel-kırsal sit alanları ile anıtsal yapılarının da bir bütün olarak de erlendirilmesi sa lanacaktır. Ayrıca A a ıpınar’da bulunan yapı kalıntıları (dokuma tezgah parçaları, tütsü kapları v.b.) Trakya tarih öncesi kültürlerin çe itli yönleriyle anla ılmasına olanak sa lamaktadır. l merkezinde bulunan ta ınmaz kültür varlıkları arasında dini yapılar, çe meler , ehitlikler, yatırlar, anıtlar, mezarlar, resmi ve sivil mimarlık örnekleri yer almaktadır. Dini yapılar arasında Kadı Camii, Beyazıt Camii, Karaka Camii, Hızır bey Camii, Kapan Camii, Üsküpdere Camii, Namazgah, Kilise yer almaktadır. Kayalık, Gerdanlı, 182 www.tuba.gov.tr/habergoster.php?haber=bdhaber_05, 08.06.2005 107 Hapishane, Kayyumo lu, Büyük Camii, Kocahıdır, Kapan, Karaumurbey, Kadı, Sö ütlü, Pa a Çe mesi gibi çe itli çe meler bulunmaktadır. Kırklareli ehitli i, Kırk ehitler Anıtı, Eski Mezarlık, çe itli yatırlar, Ni de’li Ethem Onba ı Anıtı, Karahıdır Anıtı yer almaktadır. 1383 (H.785) yılında yaptırılan Hızırbey Hamamı (Çifte Hamam), ticari amaçla yapılmı arasta (bedesten) ve 17-18. yy. yapısı oldu u tahmin edilen vakıf dükkanları bulunmaktadır183. ehrin belirli yerlerinde bulunan 19. ve 20. yy. ba larında yapıldı ı tahmin edilen Eski Kırklareli evleri yer almaktadır. Neo-klasik stilde Rum ustalar tarafından yapılan bu evlerin bir kısmı idari yapı olarak kullanılırken, bir kısmının da içerisinde ikamet edilmektedir. Merkezdeki araphane namazgah caddesinde olup duvarları sa lam, çatısı yıkılmı dini yapıdan çok daha çok i yeri görünümündedir. Seyfio lu Tabyası ve Ta Tabya, Yo unta (Polos) Kalesi, Kovya Kalesi ve di er kaleler bulunmaktadır. l merkezinin dı ında da Babaeski, Demirköy, Kofçaz, Lüleburgaz, Pehlivanköy, Pınarhisar ve Vize ilçelerinde birçok tarihi de ere sahip eserlere rastlamak mümkün olmaktadır. 3.3.11. Kırsal Alanlardaki Halkın Konukseverli i nsano lunun varoldu u ilk zamanlardan beri insanlar toplu halde ya amak zorunda kalmı ve tüm tarih devirlerinde insanlar ileti im halinde olmu lardır. Zamanla insano lu mesafeleri hiçe sayarak, uzaktaki insanlarla da bir araya gelmi tir. Bu devirlere ait en eski Türk kaynakları olan Göktürk ve Uygur metinlerinde ve milletin yerle ik hayata geçti i ilk devirlere ait pek çok metinde Türkler’ in konuksever tavrına dair kanıtsal örnekler kar ımıza çıkmaktadır184. O dönemdeki Türk topraklarına gelen gerek kervanlara; gerekse ke i lere ve gezginlere kar ı toplulu un tavrı sıcak ve içten olup her an gelen misafir, konumu ve vasıfları gözetilmeksizin çok önemli sayılarak saygı görmü tür. Bu davranı biçimi daha sonra ki tüm Türk Devletleri’ nde süre gelmi olup; yakın tarih Osmanlı mparatorlu u Dönemi’nde ülkeye gelen elçi ve gezginlere kar ı sunulan tüm ikram ve lütuflarda bunun bir ba ka ispatı olmu tur. 183 Tarihi ve Kültürel De erleriyle Kırklareli,2006:17. Muharrem Ergin, (1995): Orhun Abideleri, Kül Tigin Abidesi Güney Yüzü, Bo aziçi Yayınları, 21. Baskı, stanbul, s.5. 184 108 Adeta bir millet özelli i halini alan konukseverlik; günümüz modern dünyası içinde eriyip giden pek çok insani tutumun aksine tüm sa lamlı ı ile kök salmı tır. Yakınların dahi uzak sayıldı ı ve birebir ileti imin teknolojiye esir olmaya ba ladı ı modern ça da insana verilen de erin en çok ortaya kondu u bu topraklar, tüm tarihin, co rafi ve do al güzelliklerine birde bu açıdan de er katmaktadır. Konukseverlik yöre halkının güzel geleneklerinden birisidir. Eskiden köye gelen yabancılar için köy odası biti i inde hizmete hazır misafirhaneler bulunmakta idi. Misafirlerin yemek ve yatacak yer i ini büyük ölçüde kolayla tırmakta idi. Fakat günümüzde misafirhane gelene ine kente uzak, uç köylerde rastlanmaktadır185. Konuksever köy halkı ile vakit geçiren insanlar yemek yapma, yöresel el i lerini ö renme fırsatını da yakalamaktadırlar. Türkiye’nin genelinde mevcut olan konuksever tavır insanların tüketimden çok üretim faaliyetlerini sürdürdü ü ve birebir ileti imin daha çok ya andı ı köy ve kasabalarda daha yo un bir ekilde kar ımıza çıkmaktadır. Kırklareli tüm çevre köy ve kasabaları ile yöresel turizme katkı sa layacak konuksever çehresini gelen yerli ve yabacı turistlere bu do rultuda göstermektedir. Yalnızca adres sorana bile, yardımcı olma hevesi dahilinde sergilenen davranı ın içtenli i ve sıcaklı ı, bölgenin tarihi ve do al güzelliklerini tanıma amacıyla gelen turistlere kar ı daha da yo un biçimde madden ve manen sonuna kadar sunulmaktadır. Bilhassa köy halkının yaptı ı güzel sıcak ekmekler, taze sa dı ı sütler, o sütle yaptı ı peynir ve yo urtlar; hazır tüketime alı an büyük ehir insanına farklılıklar ya atıp bölgenin do al cazibesini daha da arttırmaktadır. üphesiz güzellikleri ve tarihi de erinin yanı sıra insani tavrın güzelli i Kırklareli’ni turizm yönünden daha da tercih edilir hale getirmektedir. Gördükleri 185 Karaçam, 1995: 244. 109 de er, saygı ve samimiyet kar ısında kendini yöre halkından biriymi gibi hisseden her turistler (konuklar); bu toprakları tekrar ziyaret etmeyi dü ünerek yöreden memnun bir ekilde ayrılmaktadırlar.. 3.3.12. Kırklareli’nde Organik Tarım Organik tarım, ekosistemde hatalı uygulamalar sonucu kaybolan do al dengeyi yeniden tesis etmeye yönelik, canlılara ve çevreye dost üretim sistemlerini içermektedir186. Çevre sorunlarının ve kirlilik kaynaklarının insan ve hayvan sa lı ı üzerindeki olumsuz etkilerinin bilimsel olarak ortaya çıkması “organik (ekolojik, biyolojik)” tarım çalı malarının dünya çapında yaygınla masına neden olmu tur187. Organik tarımın çevreye uyumlu bir üretim oldu u ve dünyada giderek artan alanlarda organik tarımın yapıldı ı görülmektedir. Köy-Koop örgütlenmesi sayesinde tarım ve hayvancılık birle tirilerek polikültür (risk ve belirsizliklere kar ı üreticilerin kullandıkları yöntem olup uzmanla mayı engellemektedir) tarımcılık yapılabilece i planlanmaktadır. Yörede özellikle entegre hayvan i letmelerinin ço aldı ı görülmektedir.Bu i letmelerin pek ço u kurulu a amasında olup gelecekte organik tarım yapmayı hedeflemektedirler. Bu yüzden arazi seçimi ve i konusunda organik tarım prensiplerine uygun alanlarda i letmelerini tesis etmeye çalı maktadırlar. Kırklareli Ziraat Odasınca 186 Fatma Mamak,(2005):T.C. Tarım ve Köy leri Bakanlı ı Tarımsal Üretim Geli tirme Genel Müdürlü ü “Organik Gıda Üretimi ve Ülkemizin mkanları”, stanbul. 187 Belgin Co ge, (2006): “Tarihin Derinliklerinde Saklı Hazinelerimiz: Tıbbi ve Aromatik Bitkilerin Yeniden Ke fi”, Ekonomik ve Teknik Dergi Standard, Yıl:45, Sayı:533. Ajans-Türk Matbaacılık, Ankara, s.102. 110 Avrupa Birli i Sınır Ötesi bir proje yürütülmektedir. birli i Programı çerçevesinde “Dev Tarla Projesi” konulu 111 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM 4-KIRKLAREL BÖLGES NDE KIRSAL TUR ZM POTANS YEL NE L K N B R UYGULAMA Bu bölümde Trakya Bölgesi Kırklareli Yöresi’nde kırsal turizm potansiyelinin de erlendirilmesi üzerine yapılan anket uygulaması anlatılacaktır. Ara tırma’nın modeli, yöntemi ve bulguları bu bölümde açıklanmı tır. 4.1. Ara tırma Modeli Bu ara tırma, anket verilerine dayalı anlık ara tırma yöntemi kullanılarak uygulanmı tır. Yapılan ankette cevaplayıcılardan sorunun 39’unu likert ölçe ine uygun olarak cevaplandırmaları istenmi tir. Gerçekle tirilen 283 adet anketin tamamı de erlendirilmek için uygun görülmü tür. 4.2. Evren ve Örneklem Ara tırma 2006 yılı Haziran ve Temmuz ayları içerisinde toplam iki ayda tamamlanmı tır. Ara tırmanın evrenini Kırklareli ve yöresinde oturan ki iler olu turmaktadır. Çalı manın temel inceleme konusu Kırklareli ve yöresinin kırsal turizme uygunlu unun ara tırılmasıdır. Bu nedenle çalı manın örneklemi olarak Kırklareli ve 112 yöresi seçilmi tir. Çalı mada anket uygulanacak birey sayısı a a ıdaki formül kullanarak hesaplanmı tır. n= NZ 2 P.q d 2 ( N − 1) + Z 2 P.q Burada; N : Kırklareli’ndeki seçmen ya ındaki nüfus Z : Güven aralı ı d : Kabul edilebilir hata P : Olumlu olasılık n : Örnek hacmi Hesaplamalarda örnek büyüklü ü % 90 güven aralı ında % 5 hata ile 269 olarak hesaplanmı tır. Toplam 300 adet anket basılarak da ıtılmı tır.Doldurulan anketler içinden 17 adet anket kriterlere uygun biçimde doldurulmadı ı için de erlendirilmeye alınmamı , dolayısıyla ara tırma 283 adet anket formu üzerinden yürütülmü tür. 4.3. Verilerin Toplanması Çalı mada veriler elektronik ve gerekli literatür taramaları ile ikincil veri kaynaklarından elde edilmi tir. Birincil veri kaynaklarını anket çalı ması olu turmaktadır. Anket çalı ması anket soruları biçiminde sorulmu tur. Likert ölçe i, cevaplayıcının bir ara tırma ile ilgili yargılarını tespit etmek için kullanılır. Ölçe in hazırlanmasında, öncelikle bir tutum objesi hakkında tutum ifadeleri toplanarak çe itli kriterlere göre ayıklanır ve ölçek halinde ifade edilir. Ara tırmamızda cevap seçeneklerinin yada ölçek derecelerinin belirlenmesinde, en yaygın olarak kullanılan, “Tamamen Katılıyorum”dan “Hiç Katılmıyorum”a uzanan 5’li sistem kullanılmı tır. Ara tırmamızda kullanılan anket formu Ek-1’de sunulmu tur. Kapsamlı bir literatür ara tırması sonucu belirlenen bu sorularda, cevaplayıcıların turizme ve turistlere kar ı bakı açısını belirtmeleri istenmi tir. En olumlu seçenek en alt, en 113 olumsuz seçenek ise en üst puanı (1=Tamamen Katılıyorum, 5=Hiç Katılmıyorum ) alacak ekilde sıralanmı tır. Bu yöntemde daha önce tespit edilmi olan bilgiler ı ı ında Kırklareli ilinde kırsal turizmin yapılıp yapılamayaca ı belirlenmeye çalı ılmı tır. Ankete katılanlardan alınan cevaplar toplanarak bilgisayar ortamına aktarılmı ve “SPSS for Windows 14. 0” programı kullanılarak bir takım istatistiksel teknikler ile yorumlamaları yapılmı tır. 4.4. Verilerin Çözümü ve Yorumlanması Bu bölümde ara tırmaya katılanların özellikleri betimlenmi tir. Ayrıca Kırklareli’nde ya ayanların farklı özelliklerine göre turizme bakı ve algılamaları arasındaki farklara ili kin bulgular Kruskal-Wallis testi ile, ankete katılanların cinsiyetlerine göre turizme bakı ve algılamaları arasındaki farklara ili kin bulgular ise Mann-Whitney U testi ile yorumlanmaya çalı ılmı tır. 4.4.1. Ara tırmaya Katılanların Özellikleri Genel olarak ankete katılan ki iler incelendi inde; • Ara tırmada kullanılın örnekler içerisinde yer almı ki ilerin büyük ço unlu unun (%81.6) erkek, %18.4’ünün kadın oldu u görülmektedir. Bunun nedeni de kırsal kesimde gerçekle tirilen ekonomik faaliyetlerin (çiftçilik, hayvancılık v.b.) ço unun erkekler tarafından yapılmasıdır. 114 • Ankete katılanların %26.9’u gibi bir ço unlu u 18-28 ya arasındadır. 60 ya ve üzeri ise %8.5 gibi bir rakamla oldukça azdır. • Örneklem içerisinde yer almı ki ilerin e itim durumlarına bakıldı ında %36.0 ile ilkokul mezunu ki ilerin oldu u görülmektedir. %14.1’lik kısmı ise üniversite seviyesinde e itim düzeyine sahiptir. Bunun nedeni anketlerin bir ço unun kırsal kesimde yapılmasıdır. • Ankete katılanların mesleklerine göre da ılımına bakıldı ında %35.0 ile çiftçi kesimin olu turdu u görülmektedir. • Gerçekle tirdikleri ekonomik faaliyetler açısından bakıldı ında ise %27.2 oranındakilerin çiftçilik yaptıkları görülmü tür. • Ankete katılanların %49.8’i köylerde ya amaktadır. Geri kalanları ise %37.8 ile merkez, %12.4 ile de ilçelerde gözükmektedir. • Gelirler açısından ankete katılanlar incelendi inde %54.1’inin 401-800 YTL arasında aylık ortalama gelire sahip oldukları görülmü tür. Ankete katılanların özelliklerine göre da ılımı Tablo 1.de gösterilmi tir. 115 Tablo 1. Ankete Katılanların Özelliklerine Göre Da ılımı DE KENLER C NS YET YA DURUMU E T M DURUMLARI MESLEKLER SÜRDÜRÜLEN EKONOM K FAAL YETLER YA ADIKLARI YER GEL R DURUMLARI SEÇENEKLER Kadın Erkek TOPLAM 18-28 29-39 40-49 50-59 60 ve + TOPLAM lkokul Ortaokul Lise Üniversite TOPLAM Çiftçi Memur çi Ev Hanımı Emekli Esnaf TOPLAM Çiftçilik Hayvancılık Çiftçilik-Hayvancılık Toplam Di er Meslek Grupları TOPLAM Merkez lçe Köy TOPLAM <=400 401–800 801–1200 1201–1600 1601–2000 2001 ve + TOPLAM fi 52 231 283 76 71 59 53 24 283 102 69 72 40 283 99 49 48 21 35 31 283 77 22 63 162 121 283 107 35 141 283 57 153 46 15 9 3 283 fi % 18,4 81,6 100.0 26.9 25.1 20.8 18.7 8.5 100.0 36.0 24.4 25.4 14.1 100.0 35.0 17.3 17.0 7.4 12.4 11.0 100.0 27.2 7.8 22.3 57.2 42.8 100.0 37.8 12.4 49.8 100.0 20.1 54.1 16.3 5.3 3.2 1.1 100.0 116 Ankete katılanların yanıtlar düzeyindeki da ılımı ise Tablo 2.de gösterilmi tir. Hiç Katılmıyorum 101 38 36 31 27.2 35.7 13.4 12.7 11.0 Kararsızım 77 Katılıyorum KENLER Tamamen Katılıyorum DE Katılmıyorum Tablo 2-a Yanıtların Frekans ve Yüzde Da ılımı N X −− S 283 2.45 1.307 283 2.41 1.244 283 1.74 .946 283 2.16 1.169 283 1.64 .793 283 2.06 1.045 283 1.76 .793 283 2.01 .968 283 2.03 .947 283 1.99 2.014 283 3.10 1.362s 283 2.54 1.229 fi %fi X1 :Yöremizin turizm açısından cazip bir yer oldu unu dü ünüyorum X2 :Yörenin turisti çekicili i do al kaynaklardan olu maktadır. X3 :Turistlerin bizim yöreye do al güzellikleri görmek için gelmeleri beni mutlu eder. X4 :Yöremize ait do al ve çevresel güzelliklerin korunup gelecek nesillere bozulmadan aktarılaca ını dü ünüyorum. X5 :Yöremizdeki turizm faaliyetlerinin belirli zamanlarda de il de yılın dört mevsimine yayılması halkı , köylüyü ve esnafı memnun eder. X6 :Yörenizin kırsal turizm faaliyetleri için uygun oldu unu dü ünüyorum. X7 :Yörede ya ayanlar kırsal turizm sayesinde,yeni i olanakları ve ek gelir elde edeceklerdir. X8 :Yöremizde ya ayan gençlerin ve kadınların toplumdaki yerinin kırsal turizm ile güçlenece ine inanıyorum. X9 :Kırsal turizmin kent insanı ile kırsal halk arasında bilgi akı ını sa ladı ına inanıyorum. X10 : Yöremde pansiyonculuk hizmeti veren yerlerin olmasını istiyorum. X11 : Evimi tüm yıl boyunca ya da belirli dönemlerde pansiyon olarak kullandırmak istiyorum. X12 : Pansiyonculuk sayesinde kazancımın artaca ını dü ünüyorum. 67 124 27 39 26 23.7 43.8 9. 5 13.8 9. 2 135 114 15 10 9 47.7 40.3 5.3 3.5 3.2 96 108 35 27 17 33.9 38.2 12.4 9.5 6.0 141 116 17 5 4 49.8 41.0 6.0 1.8 1.4 94 121 34 25 9 33.2 42.8 12.0 8.8 3.2 115 132 27 6 3 40.6 46.6 9.5 2.1 1.1 96 119 43 20 5 33.9 42.0 15.2 7.1 1.8 87 130 41 20 5 30.7 45.9 14.5 7.1 1.8 102 138 22 12 8 1 36.0 48.8 7.8 4.2 2.8 4 41 71 45 71 55 14.5 25.1 15.9 25.1 19.4 59 106 49 44 25 20.8 37.5 17.3 15.5 8.8 117 Tablo 2-b Yanıtların Frekans ve Yüzde Da ılımı X13 : Pansiyonculukla birlikte yöreme ait gelenek-görenek,yeme-içme ve ya am tarzlarının tanıtımının daha kolay olaca ını dü ünüyorum. X14 : Üretti im ürünlerin pansiyonumda kalanlara yönelik olarak kullanılmasını istiyorum. X15 : Pansiyonda kalan ki ilerle birlikte ba bahçe bakımı yapmak,çe itli ürünleri yeti tirmek ve o ürünlerden reçel,tarhana,pekmez vb. tatları yapmak beni mutlu eder. X16 :Yöre halkının konukseverli i turizm hareketlerini kolayla tırmaktadır. X17 : Yöreye gelen turistlerin bizim kültür ve geleneklerimize kar ı ilgi duydu unu dü ünüyorum. X18 : Yılın belirli dönemlerin de yapılan enlikler,festivaller,panayırlar ve her türlü etkinlikler yörede büyük bir hareketlili e neden olmaktadır. X19 : “Kakava enlikleri” boyunca yöresel ürünleri satmanın uygun olaca ını dü ünüyorum. X20 : Yöremizde çalı anların kendi imkanlarıyla ürettikleri arapların satılması, hem üreticilerin hem de çiftçilerin gelirlerini arttırır. X21 : Yörenize ait alkolsüz bir içki olan “hardaliye”nin ülke çapında tanıtılması yöre ekonomisini güçlendirir. X22 : “Kakava enlikleri” yörede daha çok i imkanlarının do masına neden olmu tur. X23 : Bu enlikler süresince ldeki Teknik E itim Fakültesi,Meslek Yüksekokulu,Sa lık yüksek okulu ö rencilerinin çe itli stantlarda görev almaları hizmet kalitesinin yükselmesini sa lamı tır. X24 : Yöremizde turizm yerel halk üzerinde farklı kültürel faaliyetleri özendirmi tir. X25 : Kırklareli’de bahar ve yaz aylarında alı veri imkanları daha fazlala maktadır.. X26 : Turizm yöre halkının kazancının artmasına neden olmaktadır. 87 139 132 16 9 30.7 49.1 11.3 5.7 3.2 66 130 43 29 15 23.3 45.9 15.2 10.2 5.3 82 137 26 27 11 29.0 48.4 9.2 9.5 3.9 121 122 22 13 5 42.8 43.1 7.8 4.6 1.8 95 132 32 13 11 33.6 46.6 11.3 4.6 3.9 138 109 21 10 5 48.8 38.5 7.4 3.5 144 114 15 8 1 1 50.9 40.3 5.3 2.8 4 4 132 115 14 16 5 1 46.6 40.6 4.9 5.7 1.8 4 136 115 20 10 2 48.1 40.6 7.1 3.5 7 89 112 39 29 14 31.4 39.6 13.8 10:2 4.9 97 130 36 14 6 34.3 45.9 12.7 4.9 2.1 71 122 46 29 15 25.1 43.1 16.3 10.2 5.3 283 2 .967 283 2.28 1.094 283 2.11 1.051 283 1.80 .899 283 1.99 .993 283 1.71 .884 282 1.61 .748 282 1.75 .919 283 1.68 .811 283 2.18 1.132 283 1.95 .927 283 2.28 1.108 283 1.97 1.012 283 1.73 .828 1.8 97 135 29 7 15 34.3 47.7 10.2 2.5 5.3 122 132 15 10 4 43.1 46.6 5.3 3.5 1.4 118 Tablo 2-c Yanıtların Frekans ve Yüzde Da ılımı X27 : Yöreye gelen turistler tarihi ve do al güzelliklere saygı gösterip , çevreyi kirletmez ve rahatsız etmezler. X28 : Kırklareli linde ula ımın kolay olması turizm hareketlili ine neden olur. X29 : Yöredeki do al çevrenin güzel ve bozulmamı olması turizm faaliyetlerini kolayla tırmaktadır. X30 : Çevre l ve lçelerden hafta sonları yöreye yürüyü ve do a turlarının düzenlenmesi ilin tanıtımına büyük ölçüde katkı sa lamaktadır. X31 : Yöre halkı ve esnafı turistlere kar ı anlayı lı ve sevecen yakla malıdır. X32 : Turistler turizm ve e lence için daha fazla para ödemelidirler. X33 : Turistlerin sosyal ve kültürel yararlarından çok harcamaları daha önemlidir. X34 :Tarihi ve kültürel de erlerin, gelenek ve göreneklerin,yöreye has özelliklerin gerek görsel (televizyon) gerekse yazılı (gazete,dergi vb.) basında Türkiye genelinde lin tanıtımının yapılması yöre için büyük önem ta ımaktadır. X35 : Yöremize yerli turistlerin yanı sıra yabancı turistlerin gelmesi esnafı ve halkı mutlu eder. X36 :Yöremize gelen yabancı turistlerin yöre halkının kültürünü de i tirdi ine inanıyorum. X37 :Yurt dı ından giri yapan yabancılara yönelik yörenizdeki tarihi ve kültürel de erleri gösteren bro ürlerin verilmesi,yörede henüz geli memi olan dı turizmi artıraca ı kanaatindeyim. X38 :Yöremizde turizme ve turistlere gereken de erin verildi ine inanıyorum. X39 :Yöremizin her yönden bir turizm,kültür ve tarih kenti oldu una inanıyorum. 91 135 39 10 8 32.2 47.7 13.8 3.5 2.8 114 125 24 13 7 40.3 44.2 8.5 4.6 2.5 104 137 23 11 8 36.7 48.4 8.1 3.9 2.8 105 137 24 11 6 37.1 48.4 8.5 3.9 2.1 138 115 21 6 3 48.8 40.6 7.4 2.1 1.1 83 84 36 64 16 29.3 29.7 12.7 22.6 5.7 64 77 40 68 33 1 22.6 27.2 14.1 24.0 11.7 4 136 119 17 7 42.0 6.0 2.5 1.4 149 105 16 10 3 52.7 37.1 5.7 3.5 1.1 56 98 32 52 45 19.8 34.6 11.3 18.4 15.9 127 114 26 11 5 40.3 9.2 3.9 1.97 .926 283 1.85 .935 283 1.88 .920 283 1.86 .885 283 1.66 .793 283 2.46 1.277 283 2.78 1.483 283 1.67 .813 283 1.63 .829 283 2.76 1.381 283 1.77 .898 283 2.31 1.179 283 2.29 1.200 4 48.1 44.9 283 1.8 81 105 40 43 14 28.6 37.1 14.1 15.2 4.9 80 112 43 25 23 28.3 39.6 15.2 8.8 8.1 119 Tablodan anla ıldı ı gibi yörenin turizm açısından çekici oldu u, bu çekicili in do al kaynaklardan olu tu u ve turistlerinde bunları görmek için gelmelerinden mutlu olmaları görü ünde olanlar ço unluktadır. Yöreye ait do al ve çevresel güzelliklerin gelecek nesillere bozulmadan aktarılarak turizm sezonunun yılın dört mevsimine yayılması, ayrıca yörenin kırsal turizme uygun oldu u dü ünülmektedir. Bu sayede de yeni gelir ve i olanakları elde edilece ine katılmaktadırlar. Özellikle yöredeki gençlerin ve kadınların yeri kırsal turizm ile güçlenecek, yöreye gelen turistlerle kırsal halk arasında bilgi akı ı sa lanacaktır. Tablodan anla ılaca ı gibi, ankete katılanların %44.5’lik kısmı daha pansiyonculu u benimsememi tir. Özellikle kendi ya adı ı evlerini yöreye gelenlere açmayı dü ünmemektedirler. Bu da ev mahremiyetine çok önem verildi ini göstermektedir. Pansiyonculuk Ege ve Akdeniz Bölgesi’ndeki gibi algılanmamaktadır. Evlerini pansiyon olarak vermek istemedikleri halde gelirlerinin artaca ını, yeme-içme, gelenek-görenek ve ya am tarzlarının tanıtımının kolay olaca ını, evinde üretti i sütü, yo urdu, peyniri, yumurtayı v.b. lerini satmayı dü ünmektedirler. Pansiyonda kalanlarla birlikte ba , bahçe bakımı yaparak,çe itli ürünleri üreterek bunlardan da reçel, tarhana, pekmez gibi tatları yapmaktan zevk duyacakları olumlu biçimde algılanmaktadır. Ayrıca yöre halkının konuksever tutumu sayesinde turizm daha kolay hale gelmektedir. Anketi cevaplayanların görü üne göre yöreye gelen turistler kültür ve geleneklere ilgi duymaktadırlar. Yılın belirli dönemlerinde yapılan festivaller ilde canlılı a sebep olmaktadır. Bu enliklerde kendi imkanlarıyla ürettikleri ürünleri satarak kendi gelirlerinin dolayısıyla yöre ekonomisinin güçlenece ine ve enlikler süresince daha çok i imkanlarının da do aca ına inanmaktadırlar. Görü lere göre turizm sayesinde özellikle bahar ve yaz aylarında alı veri imkanları geli ecek ve halkın kazancıda artacaktır. Yöre halkı ziyaret amaçlı olarak gelen turistlerin gezip, görmede do al ve tarihi güzelliklere saygı göstererek çevreyi kirletmeyeceklerine inanmaktadırlar. Ula ımın kolay, do al güzelliklerin bozulmamı 120 olması çevre il ve ilçelerden büyük ölçüde ziyaretçi akımına neden olmaktadır. Gelen turistlere kar ı yöre halkının anlayı lı tutumu, turistlerin sosyal ve kültürel yararlarının fazla olması dü üncesi ile gerek görsel gerekse yazılı basında ilin tanıtımının yapılması önem ta ımaktadır. Kırklareli ve yöresine yerli turistlerin yanı sıra yabancıların gelmesi, yurt dı ından giri yapanlara yönelik olarak yöreyle ilgili tarihi, kültürel ve do al güzelliklerinin tanıtımını yapan bro ürlerin verilmesi de henüz geli memi olan dı turizmi arttıraca ı, turizme ve turistlere de er veren tarih ve kültür kenti oldu u dü üncesi hakimdir. 4.4.2. Kırklareli’nde Ya ayanların Sosyo-Demografik Özelliklerine Göre Turizme Bakı ve Algılamaları Arasındaki Farka li kin Bulgular Ankete katılanların ya larına, mesleklerine, gelir durumlarına, ya adıkları yere, yapılan ekonomik faaliyete ve e itim durumlarına ait bulgular test edilmi tir. Kırklareli ve yöresinde turizme bakı açıları açısından fark olup olmadı ına ili kin testler ele alınacaktır. Bu amaçla verilen puanların da ılımının normal olup olmadı ına bakılarak, parametrik veya non-parametrik testler uygulanacaktır. Bu amaçla yörede oturanların kırsal turizme bakı açılarına ait puanların da ılımının normalli i Kolmogorov-Smirnov testi ile test edilmi tir; sonuçlar frekans sırasına göre tablo 3.a’ dan – 3.h’ da verilmi tir. 121 Tablo 3.a Kolmogorov-Smirnov Testi Normal Parametreler Gözlem Sayısı x1 x2 x3 x4 x5 283 283 283 283 283 Ortalama 2.45 2.41 1.74 2.16 1.64 Standart sapma 1.307 1.244 .946 1.169 .793 Mutlak .262 .304 .272 .274 .288 Pozitif .262 .304 .272 .274 .288 Negatif -.134 -.134 -.216 -.161 -.210 Kolmogorov-Smirnov Z 4.412 5.114 4.582 4.605 4.850 P .000 .000 .000 .000 .000 En Uç Noktaların Farkları Tablo 3.b Kolmogorov-Smirnov Testi Normal Parametreler Gözlem Sayısı x6 x7 x8 x9 x10 283 283 283 283 283 Ortalama 2.06 1.76 2.01 2.03 1.99 Standart sapma En Uç Noktaların Farkları 1.045 .793 .968 .947 2.014 Mutlak .283 .255 .263 .280 .347 Pozitif .283 .255 .263 .280 .347 Negatif -.155 -.211 -.158 -.179 -.311 Kolmogorov-Smirnov Z 4.755 4.296 4.418 4.713 5.832 P .000 .000 .000 .000 .000 x13 x14 x15 Tablo 3.c Kolmogorov-Smirnov Testi Normal Parametreler Gözlem Sayısı x11 283 283 283 283 3.10 2.54 2.01 2.28 2.11 1.362 1.229 .967 1.094 1.051 Mutlak .191 .253 .304 .295 .315 Pozitif .186 .253 .304 .295 .315 Negatif -.191 -.126 -.187 -.165 -.169 3.215 4.256 5.121 4.955 5.305 .000 .000 .000 .000 .000 Ortalama Standart sapma En Uç Noktaların Farkları x12 283 Kolmogorov-Smirnov Z P Tablo 3.d Kolmogorov-Smirnov Testi Normal Parametreler Gözlem Sayısı Ortalama Standart sapma En Uç Noktaların Farkları Kolmogorov-Smirnov Z P Mutlak x16 283 x17 283 x18 283 x19 282 x20 282 1.80 1.99 1.71 1.61 1.75 .899 .993 .884 .748 .919 .269 .296 .277 .303 .268 Pozitif .269 .296 .277 .303 .268 Negatif -.188 -.170 -.211 -.207 -.208 4.517 4.987 4.657 5.094 4.499 .000 .000 .000 .000 .000 122 Tablo 3.e Kolmogorov-Smirnov Testi Normal Parametreler Gözlem Sayısı x21 Ortalama Standart sapma En Uç Noktaların Farkları x22 x23 x24 x25 283 283 283 283 283 1.68 2.18 1.95 2.28 1.97 .811 1.132 .927 1.108 1.012 Mutlak .280 .272 .279 .280 .307 Pozitif .280 .272 .279 .280 .307 Negatif Kolmogorov-Smirnov Z P -.200 -.149 -.180 -.151 -.170 4.718 4.580 4.699 4.713 5.169 .000 .000 .000 .000 .000 Tablo 3.f Kolmogorov-Smirnov Test Normal Parametreler Gözlem Sayısı x26 Ortalama Standart sapma Mutlak En Uç Noktaların Farkları x27 x28 x29 x30 283 283 283 283 283 1.73 1.97 1.85 1.88 1.86 .828 .926 .935 .920 .885 .272 .286 .280 .298 .290 Pozitif .272 .286 .280 .298 .290 Negatif -.195 -.191 -.182 -.186 -.194 4.574 4.818 4.710 5.015 4.881 .000 .000 .000 .000 .000 Kolmogorov-Smirnov Z P Tablo3.g Kolmogorov-Smirnov Testi Normal Parametreler Gözlem Sayısı x31 Ortalama Standart sapma Mutlak En Uç Noktaların Farkları x32 x33 x34 x35 283 283 283 283 283 1.66 2.46 2.78 1.67 1.63 .793 1.277 1.483 .813 .829 .285 .229 .200 .276 .304 Pozitif .285 .229 .200 .276 .304 Negatif -.202 -.169 -.154 -.204 -.223 4.798 3.861 3.362 4.644 5.110 .000 .000 .000 .000 .000 Kolmogorov-Smirnov Z P Tablo 3.h Kolmogorov-Smirnov Testi Normal Parametreler Gözlem Sayısı x36 Ortalama Standart sapma En Uç Noktaların Farkları Kolmogorov-Smirnov Z P x37 x38 x39 283 283 283 283 2.76 1.77 2.31 2.29 1.381 .898 1.179 1.200 Mutlak .253 .254 .260 .274 Pozitif .253 .254 .260 .274 Negatif -.158 -.194 -.134 -.141 4.257 4.278 4.375 4.606 .000 .000 .000 .000 123 Tablolardan da anla ılaca ı gibi P<0.05 oldu undan H0 red edilmektedir. Di er bir ifade ile veriler normal da ılmamaktadır. Bu nedenle analizde parametrik olmayan testler kullanılmı tır. 4.4.2.1. Ya lara Göre Turizme Bakı ve Algılamalarının Puan Düzeyleri Arasındaki Farka li kin Kruskal-Wallis Testi Kırklareli ve yöresindeki kırsal turizme yönelik olarak yapılan anket çalı masında ya larına göre halkın turizme bakı ve algılamaları arasında farkın olup olmadı ını ortaya koymak için Kruskal-Wallis testi ile test edilmi tir. Ya lara göre halkın turizme bakı ve algılamaları Ek-2 Tablo 4’de verilmi tir. Tablo 4’e göre turizme bakı ve algılamalarını ortaya koyan Kırklareli ve yöresinin cazip bir yer oldu u maddesinde (de i keninde) ,yörede ya ayanların ya ları itibariyle istatistiki bir farklılı ın gözlenmedi i ortaya konulmu tur. Benzer ekildeki sorularda yörenin turisti çekicili inin do al kaynaklardan olu tu u, do al güzellikleri görmek için yöreye gelmeleri, turizm faaliyetlerinin yılın dört mevsimine yayılmasından köylü, halk ve esnaf mutlu olup kırsal turizm için yörenin uygun oldu u görü lerinde farklılık yoktur. Pansiyonculuk faaliyetlerinin yapılmasına destek verenler, konukseverlik sayesinde turizmin daha kolay olaca ını, turistlerin yörenin gelenek ve göreneklerine ilgi göstererek kendi imkanlarıyla ürettikleri ürünlerin tanıtılıp satılması sayesinde yeni i olanaklarının ortaya çıkaca ı fikrinde aynı görü ü payla mı lardır. Bunun yanı sıra turistlere gösterilecek anlayı lı ve sevecen tavrın olumlu etkisinin yöreye gelecek turist sayısında sa layaca ı artı ile yerli turistlerin yanı sıra yabancı turist sayısının artmasının da halkı mutlu edece i fikrinde aynılık gözlenmektedir. Ayrıca turistlerin para harcamalarından çok kültürel fayda sa lamaları ile ilgili görü lerde de farklılı a rastlanmamaktadır. Özet olarak P>0.05 olanlarda aynı görü gözlenmektedir. 124 Di er taraftan do al ve çevresel güzelliklerin korunmasında da ya lara göre görü farklılıkları gözlenmektedir. Buna benzer i olanakları ve gelir durumu, kadınların kırsal turizmde yerlerinin güçlenmesi, pansiyonculuk, pansiyonculuk gelirlerinin artması, yeme-içme ve ya am tarzları, kırsal turizme yönelik üretim ve ba bahçe bakımı yaparak ürün elde etmede ya lara göre görü farklılıkları gözlenmektedir. 4.4.2.2. Mesleklere Göre Turizme Bakı ve Algılamaların Arasındaki Farka li kin Kruskal-Wallis Testi Kırklareli ve yöresindeki kırsal turizme yönelik olarak yapılan anket çalı masında mesleklere göre halkın turizme bakı ve algılama farkının olup olmadı ını ortaya koymak için yapılan Kruskal-Wallis testinde meslekler itibariyle birbirinden farklı olup olmadı ı Ek-3 Tablo 5’te verilmi tir. Tablo 5’e göre turizme bakı ve algılamalarını ortaya koyan de i kenlerde X2 ve X36 numaralı de i kenlerin dı ındakilerde meslekleri itibariyle istatistiki bir farklılık gözlenmemi tir. Yörenin turist çekicili i yalnızca do al kaynaklardan olmadı ının görü ünü mesleklere göre payla anlar birbirinden farklılık göstermektedir.Benzer ekilde gelen turistlerin halkın kültürünü de i tirece i görü ü farklılık göstermektedir. 4.4.2.3. Gelirlerine Göre Turizme Bakı ve Algılamaların Arasındaki Farka li kin Kruskal-Wallis Testi Kırklareli ve yöresindeki kırsal turizme yönelik olarak yapılan anket çalı masında gelirler itibariyle turizme bakı ve algılamalarında olmadı ını ortaya koymak için Kruskal-Wallis testi yapılmı tır. farklılık olup 125 Ek-3 Tablo 6’ya göre gelirler itibariyle bütün de i kenlerde istatistiki farklılık gözlenmemi tir. Gelirleri ne olursa olsun yörede ya ayan halkın turizme olumlu baktı ı görülmektedir. 4.4.2.4. Ya adıkları Yere Göre Turizme Bakı ve Algılamaları Arasındaki Farka li kin Kruskal-Wallis Testi Kırklareli ve yöresindeki kırsal turizme yönelik olarak yapılan anket çalı masında ya adıkları yer itibariyle turizme bakı ve algılamaları arasında istatistiki farklılık olup olmadı ı test edildi inde sonuçlar Ek-4 Tablo 7’de verilmi tir. Ek-4 Tablo 7’ye göre ya adıkları yer ister köy, ister ilçe, isterse merkezde olsun; turizme bakı algılamalar açısından P>0.05 oldu undan H0 kabul edilmektedir. Böylece hiçbir farklılık olmadı ı gözlenmi tir. De i kenlerden P=0.018<0.05 olan X39 ya adıkları bölgelere göre farklılık göstermemektedir. 4.4.2.5. Yaptıkları Ekonomik Faaliyete Göre Turizme Bakı ve Algılamaların Arasındaki Farka li kin Kruskal-Wallis Testi Kırklareli ve yöresindeki kırsal turizme yönelik olarak yapılan anket çalı masında yaptıkları ekonomik faaliyetlerine göre bir farklılık olup olmadı ı Kruskal-Wallis Testi ile test edilmi tir. Sonuçlar Ek-5 Tablo 8’de verilmi tir. Ek-5 Tablo 8’deki sonuca göre yaptıkları ekonomik faaliyet bakımından iki de i ken hariç bir farklılık gözlenmezken, yöreye özgü alkolsüz içkinin tanıtımının yöre ekonomisini güçlendirece i görü ü ile yörede turizm ve turiste gereken önemin verildi i maddelerinde ekonomik faaliyetlere göre farklılık göstermektedir. 126 4.4.2.6. E itimlerine Göre Turizme Bakı ve Algılamaların Arasındaki Farka li kin Kruskal-Wallis Testi Kırklareli ve yöresindeki kırsal turizme yönelik olarak yapılan anket çalı masında e itim durumlarına göre turizme bakı ve algılama farklılıkları KruskalWallis testi ile test edilmi tir. Testin sonuçları Ek-6 Tablo 9’da verilmi tir. Ek-6 Tablo 9’a göre bazı de i kenler hariç e itimlerine göre bir farklılık gözlenmemi tir. E itimlerine göre farklılık gösteren de i kenler ise; kırsal turizme yönelik olarak yapılan pansiyonculuk ve yapılan etkinliklerin yörede hareketlili e neden olu uyla ilgilidir. Ankete katılanların bir kısmı pansiyonculuk ile ilgili faaliyetleri istememektedir. Buna göre yörede ve özellikle kırsalda ya ayanlar evlerini ziyaretçilere (turistlere) açmayı dü ünmemektedirler. Buda özellikle kırsal kesimlerde görülen mahremiyetten kaynaklanmaktadır. 4.4.3. Cinsiyetlere Göre Turizme Bakı ve Algılamaları Arasındaki Farka li kin Mann Whitney Testi Kırklareli ve yöresinde kırsal turizme yönelik olarak yapılan anket çalı masında cinsiyetlere göre turizme bakı ve algılamaları arasında görü farklılıklarının olup olmadı ı Mann-Whitney U testi ile test edilmi tir.Bulunan sonuçlar Ek-7 Tablo 10’da verilmi tir. Ek-7 Tablo 10’da cinsiyetlere göre önemli görü farklılıkları gözlenmemektedir. De i kenlerde yöreye gelen turistlerin yörenin kültür ve geleneklerine ilgi duydu u (0.042), yöredeki gençlerin ve kadınların toplumdaki yerinin kırsal turizm ile güçlenece i (0.039) ve yörede ya ayanların kırsal turizm sayesinde i ve gelir elde 127 edece i (0.025) görü leri konusunda kadın ve erkekler arasında görü farklılıkları gözlenmektedir. 128 SONUÇ VE ÖNER LER Turizm sektörü gerek dünyada gerekse Türkiye’de ba ta ekonomik boyutta katkısı olmak üzere, sosyal ve kültürel etkileri ile de önemi gittikçe artan bir sektördür. Ekonomik büyüme için gerekli döviz girdisinin sa lanmasında turizm büyük bir önem ta ımaktadır. Bu sektör konaklama, yiyecek-içecek, seyahat ve ula tırma, e lence, animasyon, kültür ve sanat faaliyetleri, spor malzemeleri, kamp ekipmanı gibi çe itli alt sektörleri de yakından ilgilendirmektedir. Ülkemizde turizm sektörü ihracat özelli i göstererek döviz akı ı ve sermaye girdisi yaratan önemli bir sektördür. Dı ticaret dengesindeki olumlu etkisinin yanı sıra kalkınmaya ve istihdama katkı sa lamaktadır. Turizmin en önemli kaynak alanları do al varlıklardır. Parklar, ormanlar, do a manzaraları, nehirler, ma aralar, elaleler gibi çevresel de erlerin korunması turizmin sürdürülebilirli i açısından önem ta ımaktadır. Ülkemiz; kültürel, tarihi ve co rafi yapısıyla tam bir turizm cennetidir. nanç, kültür, sa lık, ma ara, kongre, av, gençlik, rafting, yat, spor turizmi v.b. gibi de i ik turizm çe itleri ile gündemde olup bunlara cevap verebilecek zengin bir potansiyele sahip bulunmaktadır. Bu nedenle de turizm sektörümüz hızla geli mekte ve çe itlenmektedir. Turizm emek-yo un bir sektördür. Son ürün insan tarafından sa lanır. Bu yüzden turizmin uygulanması a amasında yerel halka öncelik verilerek, turizm hareketlerinin on iki aya yayılması sa lanmalıdır. Bir yörenin de i en ve geli en turizm hareketlerine uyum sa layabilmesi için turizm potansiyelinin do ru tespit edilmesi önemlidir. Turizm potansiyeli iyi saptanmadı ında çevresel ve ekonomik kayıpları da beraberinde getirmektedir. Ülkemizde kitle turizm hareketleri dı ındaki turizm türlerinin de geli mesi gereklili i Kültür ve Turizm Bakanlı ı, bilim adamları, uzmanlar ve siyasi otoriteler 129 tarafından da dile getirilmektedir. Bu konuda çe itli çalı malar ve ara tırmalar yapılmaktadır. Kırklareli ke fedilmeyi bekleyen do a, tarih ve kültür kenti konumundadır. Mevcut potansiyeller de erlendirildi inde ve gerekli yatırımlar yapıldı ında yöre için turizm çok iyi bir gelecek vaat etmektedir. Tarihi ve do al güzelliklerin gelecek nesillere bozulmadan aktarılması için bu de erlere sahip çıkılması gerekmektedir. Kırsal yerle im yerlerinde kendili inden olu mu ma araların korunması hususunda halkın bilinçlendirilmesi gerekmektedir. Yörenin çok çe itli flora ve faunası, çe itli do a güzellikleri, mesire yerleri, do al sit alanları, anıt a açları, yüzyıllar öncesi olu mu tabii ma araları, tarihi ve kültürel de erleri kırsal turizm potansiyelleri arasındadır. Bu amaçla Kırklareli linde GEF II Projesinin uygulanmasına 2000 yılında geçilmi tir. Bu proje Türkiye Cumhuriyeti ile GEF (Küresel Çevre Fonu)’in uygulayıcı organı olarak Dünya Bankası arasındaki “Küresel Çevre Kurulu u Vakıf Fonu Hibe Antla ması” uyarınca imzalanmı bir do a koruma projesi olup, Do a Koruma ve Milli Parklar Genel Müdürlü ü’nce yürütülmektedir. GEF II Projesinin uygulanması için belirlenen bütçe 2000-2006 yılları için geçerlidir. Bu proje sayesinde neada Bölgesinde korunan alan ve do al kaynakların etkili, sektörler arası, katılımcı planlama ve sürdürülebilir yönetimini tesis etmek ve bunu yayarak koruma alanları a ını geli tirmektir. neada’daki bu de erler longos (subasar) ormanları, kıyısal sulak alanlar, kumul ekosistemleridir. neada’da üç ayrı longos ormanı bulunmaktadır. Istranca Da larından Karadeniz’e do ru akan dereler denize ula amadan göllerde ve bunların bataklıklarında son bulur. Ancak bu göl ve bataklıklar ilkbaharda gelen sularla geriye do ru ta arak düz araziyi kaplayarak longosları olu turmaktadır. Longosların içinde çok özel a aç türleri bulunmaktadır. Olu an bu longoslar özellikle turizm açısından görülmeye de er yerler arasındadır. Ayrıca longosların içindeki bu a aç türleri de bu do a harikasına ayrı bir güzellik katmaktadır. 130 Çocukların da do a sevgisi ile yeti mesi için proje sahasına farklı zamanlarda geziler düzenlenmektedir. GEF II Proje sahasının sınırları, bu sınırlar içinde yapılması öngörülen faaliyetler hakkında neada ve yöre halkını bilgilendirmek amacı ile çe itli toplantılar düzenlenmi tir. Yine bu dönem içerisinde bisiklet, uzun yürüyü yolları, ku gözlem kulübeleri, do a gözlemleri, e itim gezileri, sınır i aret levhaları ile bilgilendirme levhalarının yapılması planlanmaktadır. Bununla birlikte belli noktalarda da günübirlikçilere yönelik tesisler kurulmalıdır. Bu projenin tam anlamı ile gerçekle mesi için öncelikle; kırsal yerle me birimi sakinlerine turizm ve çevrenin önemi anlatılmaya çalı ılmalıdır. Çünkü yetersiz planlama, uygun olmayan rekreasyonel toprak kullanımı de erli habitatları ve güzellikleri yok edebilir. Ya ayan çevrenin yok edilmesi yada parçalanması biyolojik çe itlilik kayıplarına da neden olmaktadır. Bunların yanı sıra yöredeki çöp, kanalizasyon gibi çe itli alt yapı hizmetlerinin ve düzensiz yerle menin çözümlenmesi gerekmektedir. Kırklareli A a ıpınar Köyü’nde Katılımcı Açık Hava Müzesinin kurulması için hazırlıklar yapılmaktadır. Bu proje sayesinde kırsal alanlara daha çok turist çekebilme imkanı do acak, buralardaki tarihi ve kültürel de erler koruma altına alınabilecektir. Yöreye gelen turistlerin belli bir gezi güzergahına göre birbirinden de i ik kültür varlıklarını gezerek görmeleri sa lanacaktır. ehrin çe itli yerlerinde bulunan eski Kırklareli evleri ve tipik köy evlerinin kırsal turizm kapsamında de erlendirilmesi amacıyla aslına uygun olarak restore edildikten sonra pansiyon haline getirildi i takdirde yöre için önemli bir gelir kayna ı haline gelece i üphesizdir.Yapılan çalı mada kırsal yerle im yerlerindekilerin pansiyonculu u istemedikleri gözlenmi tir. Fakat; yörede ya ayanlara kırsal turizmin önemi anlatılarak bilgilendirilmeleri sa lanabildi i ve yeterli destek verildi i taktirde pansiyonculuk faaliyetlerinin yapılması sa lanacaktır. Fakat bunun için devletin oldu u kadar özel kurulu larında deste i çok önem ta ımaktadır. Yeterli destek verildi i 131 takdirde zmir Selçuk lçesi irince ve Bursa li Merkez Cumalıkızık köylerindeki ba arılı uygulama Kırklareli ve yöresi içinde gerçekle tirilebilir. Yörede gerçekle tirilen kara ve su avcılı ı iyi bir örgütlenme ve yeterli tesislerin sa lanması halinde avcılık geli ebilecek bir turizm türü olacaktır. Do a yürüyü leri için yolların düzenlenmesi gerekli levhaların konulması gerekmektedir. Yöredeki ba cılık ve arapçılık çok eskilere dayanmaktadır. Yıllar önce ba ların bozulmasıyla arap yapımı durmu ; ancak son yıllarda yöredeki ba cılık faaliyetleri yeniden canlanmı tır. Buna ba lı olarak hardaliye ve arap yeniden gelenek haline gelmeye ba lamı tır. Devlet tarafından yeterli destek verildi i takdirde arap ve hardaliye yapımı bir sektör haline getirilebilir. Eski dönemlerde yörede gerçekle tirilen el sanatlarının günümüzde de yapılması sa lanmalıdır. Bu amaçla eski el sanatlarının gelecek nesillere aktarılması ve kaybolmaya yüz tutmu sanatların tekrar canlandırılmasını sa lamak amacıyla geleneksel sanat merkezleri olu turulmalıdır. Böylece bu sanatları yapanlara ek gelir, yöre ekonomisine de ekonomik katkılar yaratılmı olacaktır. Yöredeki özel günler ve kutlamaların da kırsal turizm açısından önemi büyüktür. Bu günler belirli bir süre içinde olsa il, ilçe veya köyün ekonomisine maddi destek ve hareketlilik getirmektedir. Konukseverlik yörenin turizm bakımından en önemli özelli idir. Bu sayede yöre günübirlik, hafta sonu veya tatillerde tercih sebebi olmaktadır. Yöredeki kırsal turizm faaliyetleri ile ilgili çalı malar yapılırken do anın bozulmamasına dikkat edilmelidir. Kırsal turizm kapsamında do a ile uyumlu tesisler yapılmalıdır. Bunları gerçekle tirmek isteyen halka arazinin tahsisi, kredi kolaylı ı, tanıtım faaliyetlerine girme konusunda Kültür ve Turizm Bakanlı ı’na önemli görevler dü mektedir. Ayrıca kırsal kesimde yer alan de erlerin devlet ve halk tarafından çok iyi bir ekilde korunması gerekmektedir. 132 Yörede son yıllarda Avrupa Birli i Sınır Ötesi birli i çerçevesinde gerçekle tirilen konferanslarda Bulgaristan’dan gelen bilim adamları ve i adamlarına yönelik olarak rehber kitaplar ve bro ürler bastırılmı tır. Böylelikle yöredeki do al ve kültürel zenginliklerin daha geni kitlelere tanıtılması sa lanmı olacaktır. Kırklareli ve yöresindeki kırsal turizm hareketleri iç turizme yöneliktir. Gerçekle tirilen anket çalı ması sonucunda yöre halkının kırsal turizme genelde olumlu baktı ı görülmektedir. Bu turizm çe idinin geli mesi için öncelikle turizmin kırsal halk tarafından benimsenmesi gerekir. Bu amaçla kırsal kesimlerde ya ayan halkın kırsal turizm konusunda; yerel yönetimler, özel sektör ve sivil toplum kurulu ları tarafından koordineli olarak e itilmesi, çevre bilincinin yerle tirilmesi, e itim programlarına halkın katılımının gerçekle tirilmesi, turizm i letmeleri ile i birli i yapılarak her konuda bilgi ve destek sa lanmalıdır. Yörenin iç turizm açısından çok önemli bir yerde bulunmamasına kar ılık, sahip oldu u zengin turizm potansiyellerine önem verilerek öncelikle de erlendirilmesi gereklidir. Do al, tarihi ve kültürel çe itlilik açısından önemli bir konumda olan Kırklareli’nde; korumaya yönelik gerekli tedbirler alındı ı, bilimsel çalı maların desteklendi i, kırsal turizme yönelik potansiyeller ortaya konabildi i ve i letilebildi i oranda turizm itici sektör konumuna gelebilecektir. 133 KAYNAKÇA I. K TAPLAR A AO LU,Osman Kemal (1992): Gücünü Verimli Kullanma Tekniklerinin Turizm Sektörüne Uygulanması, Milli Prodüktivite Merkezi Yayınları:457, Sinem Ofset, Ankara. AKAT,ÖMER(1997):Pazarlama A ırlık Turizm letmecili i, Ekin Kitabevi, Bursa. ALTIN NE,Nejat; BAYSAL,Taner (2005): “Türk Turizminde Geleneksel Beslenme Kültürümüzün Tanıtılmasının Önemi”, Süleyman Demirel Üniversitesi Burdur Meslek Yüksekokulu III Ulusal Meslek Yüksekokulları Sempozyumu, Altında Ofset, Burdur. ATAY,Filiz R.; ÖZAYDIN,Gül en (1996): “Turizm Amaçlı Kullanımlar Do al ve Yapay Alanları Nasıl Tüketiyor”, Türkiye’de 19. Dünya ehircilik Kollokyumu, MSÜ Matbaası, stanbul. BAHAR,Ozan (2003): Turizm Sektörünün Türk Ekonomisindeki Yeri ve Önemi, DS Basın ve Foto-Film letme Müdürlü ü Matbaası, Mersin. BARUTÇUG L, smet (1986): Turizm Ekonomisi ve Turizmin Türk Ekonomisindeki Yeri, Beta Basın Yayım Da ıtım A. ., 1. Basım, stanbul. BARUTÇUG L, smet (1989): Turizm Da ıtım A. ., stanbul. letmecili i, 3.Baskı, Beta Basım Yayım BA ARAN, Ne e A. ve di erleri (2002): Turizm, Milli E itim Basımevi, stanbul. BA ER, Gülüm Burcu,(2002): “Tarım-Turizm Sektörü li kisi ve Trakya’da Turizm letme Belgeli Tesislerde Tarımsal Ürün Talebi”, Basılmamı Yüksek Lisans Tezi. BAYER, Zekai M. (1992): Turizme Giri , Küre Ajans, stanbul. BAYEZ T, Dil at (2003): “Turizm Sektöründe kinci (Yazlık) Konutların Türkiye Ekonomisindeki Etkilerinin statistiksel Analizi”, Basılmamı Yüksek Lisans Tezi. BOCUTO LU,Ersan; BERBER,Metin; ÇEL K,Kenan (2000): ktisada Giri , Akademi Yayınevi, Trabzon. BORET, Alain (1989): Itinéraires de Tourisme, Paris, Editions Jacques Lanore. CENG Z,Tülay;TÜFEKC O LU, Aydın; SKENDER,Ahmet, I Kültür-Turizm Müdürü (2004): Artvin l Geli me Planı Turizm Sektörü Raporu (Taslak), Artvin. ÇA LAYAN,Artun,(1992): “Yat Turizmi ve E itim”, Turizmi Bakanlı ı Turizm E itimi Genel Müdürlü ü,9-11 Aralık,Yorum Basın Yayın San. Ltd. ti., Ankara. 134 DALLI,Özen (1974): Turizm Talebi ve Gelirleri, Ajans-Türk Matbaacılık, Ankara. D NÇER,Zeki Mithat (1993): Turizm Ekonomisi ve Türkiye Ekonomisinde Turizm, Filiz Kitabevi. D ZDARO LU,Z. Bülent (2003): Kırklareli’nde Kültür Turizmi Projesi, I Kültür Müdürü. DO RUÖZ, V. Türkan (2005):“Milli Mücadelede Kırklareli”, Yayınlanmamı Doktora Tezi, stanbul. DURSUNKAYA,A. Riza (1948): Kırklareli Vilayetini Tarih, Co rafya, Kültür ve Eski Eserleri Yönünden Tetkik, 1. Cilt, Ye ilyurt Basımevi, Kırklareli. ERDO AN,Harun (1996): Ekonomik, Sosyal, Kültürel, “Uluslararası Turizm”, Uluda Üniversitesi Basımevi, Bursa. Çevresel yönleriyle ERDEM,Sava (2005): Anı Pastasından Bir Dilim Kırklareli, Beril Yayıncılık, stanbul. ERG N,Muharrem (1995): Orhun Abideleri, Kül Tigin Abidesi Güney Yüzü, Bo aziçi Yayınları, 21. Baskı, stanbul. European Commission (EC) 1999): Towards Quality Rural Tourism, Enterprese Directorate General Tourism Unit, Brussels. ÇÖZ,Orhan; KOZAK,Metin (1998): Turizm Ekonomisi, Turhan Kitabevi, Ankara. I IKLI,Mehmet;DÜZGÜN Dilek Ö. (2005): “Anadolu’da Alternatif Turizm Olanakları: Do u Anadolu – Van/Yanis Modeli”, Süleyman Demirel Üniversitesi Burdur Meslek Yüksekokulu III. Ulusal Meslek Yüksekokulları Sempozyumu, Altında Ofset, Isparta. KALKAN,Orhan (1989): Turizm Mevzuatımız, Kültür ve Turizm Bakanlı ı Yayınları, Ankara. KARAÇAM,Nazif (1995): Efsaneden Gerçe e Kırklareli, Özyılmaz Kırklareli. Matbaası, KARASU,Tanju (1985): Kongre Turizmi ve Türkiye, Kültür ve Turizm Bakanlı ı E itim Dairesi Ba kanlı ı, Yayın no: 58, Ankara. KAYA,Hüseyin (1996): nanç Turizmi, Özhan Matbaa, Bursa. KORKUT,Ahmet (1959): Yakın Yurt Serhat ehri Kırklareli, Dizerkonca Matbaası, stanbul. KOTLER,Philip;BOWEN,John;MAKENS,James (1996): Morketing For Hospitality & Tourism, 3rd. Edn., Pearson Education. 135 KOZAK,Nazmi;AKO LAN,Meryem;KOZAK,Metin (1994): Genel Turizm, lkeleri ve Kavramları, Anatolia Yayıncılık, Ankara. KOZAK,Nazmi;AKO LAN,Meryem;KOZAK,Metin (1997): Genel Turizm: lkelerKavramlar, Gözden Geçirilmi 3. Baskı, Turhan Kitabevi, Ankara. KOZAK,Nazmi;AKO LAN,Meryem;KOZAK,Metin (2001): Genel Turizm lkelerKavramlar, , Gözden Geçirilmi 5. Baskı, Detay Yayıncılık, Ankara. KÜÇÜKALTAN, Derman (1997): “Trakya Ekonomisi çin Bir Bölgesel Kalkınma Modeli: Kırsal Turizm”, 7. Ulusal Bölge Bilimi Bölge Planlama Kongresi, 1. Kitap, zmir 20-22 Ekim, Pro-Ofset Matbaacılık, zmir. KÜÇÜKALTAN, Derman;O UZHAN,Adil;YILMAZ,Mehmet;GÜNE ,Ali hsan, (2005): “Gelibolu’nun Turizm Potansiyeli ve Gelibolu’da Yerli Halkın Turizme Yakla ımı”, I. Çanakkale Turizm Biyenali, 5-7 Mayıs 2005, Çanakkale. KÜÇÜKALTAN,Gül (2005): “Turizm Sektöründeki Te viklerin Çevresel Etkileri”, I. Çanakkale Turizm Biyenali, 5-7 Mayıs 2005, Çanakkale. MANSEL,Arif Müfit (1938):Trakya’nın Kültür Tarihi, Edirne ve Yöresi Eski Eserleri Sevenler Kurumu Yayını, stanbul. ÖZGÜÇ,Nazmiye (2003): Turizm Co rafyası Özellikler ve Bölgeler, Çantay Kitabevi, stanbul. ÖZGÜVEN,Ali (1997): ktisat Bilimine Giri , Filiz Kitabevi, stanbul. OLALI,Hasan;T MUR,Alp (1986): Turizmin Türk Ekonomisindeki Yeri, Ofis Ticaret Matbaacılık San. Ltd. ti., zmir. ORAL,Saime (1988): Türk Turizminde Da ıtım ve Fiyat Politikaları ve Turist Talep Profili Analizi, zmir. PARASIZ, lker (1996): ktisadın A B C ’ si, Ezgi Kitabevi Yayınları, Bursa. SADIKLAR,Cafer Tayyar(1998): 2000’li Yıllar Dünya ve Türkiye, TBMM Vakfı Ofset Tesisi, Ankara. SARIKAYA,Mahmut (2005): “Nevruza Ba lı Takvimle lgili Kavram,Deyim ve Terimler” Karadeniz Ara tırmaları Balkan,Kafkas,Do u Avrupa ve Anadolu ncelemeleri Dergisi,cilt:2,sayı:5,Karam Ara tırma ve Yayıncılık,Çorum. SCHMOLL,Herman Von (1977): Tourism Promotion, Tourism nternational Press, London. SEK Z NC BE YILLIK KALKINMA PLANI, (2001): Turizm Özel Komisyonu Raporu, Yayın No: 2589-601, Ankara. htisas 136 SESSA,Alberto(1983): The Elements Of Tourism Economics, Roma. SEY DO LU,Halil(1992): Ekonomik Terimler Ansiklopedik Sözlük, Güzem Yayınları, Ankara. SEY DO LU,Halil(1996): Uluslararası ktisat, Güzem Yayınları No:11, stanbul. SEZG N,Orhan Mesut(1995): Genel Turizm Turistik Kavramlar – Ekonomi – Pazarlama – Turizm Mevzuatı, Tutibay Ltd. ti., Ankara. S REL,Ay e; AKANSEL,Sennur (1996): “Trakya’da Ekolojik Ortam çinde Turistik Do al Potansiyellerin Kullanımın’daki ve Planlanmasındaki Sorunlar”, Trakya’da Sanayile me ve Çevre Sempozyumu Bildiriler Kitabı, 3-6 Ocak 1996, Çorlu. SOLEY,Selçuk V. (1998): Turizmde Yapısal Geli im, Ankara. STOESSEL,Hans(1973): Sport und Fremdenverkehr, Die Bedeutung des Sports für der Schweizerischen Fremdenverkehr, St. Gallen Beitraege zum Fremdenverkehr und zur Verkehrswirtsshaft, Reihe Fremdenverkehr 3, Verlag Paul Haupt Bern un Stuttgart. AH N,Hüseyin(1997): Türkiye Ekonomisi, Ezgi Kitabevi Yayınları, Bursa. APÇI,F. Burçin (2005): “Edirne li Ke an lçesi Kuzey-Orta Saroz Bölgesinde Ekoturizm ve Agro Turizm”, ”, Basılmamı Yüksek Lisans Tezi, Tekirda . TAR H ve DO AL DE ERLER YLE KIRKLAREL (2006):Arkeoloji ve Sanat Yayınları,Mart Matbacılık Sanatları Tic. ve San. Ltd. ti., stanbul. TOSKAY,Tunca (1983): Turizm Olayına Genel Yakla ım, Der yayınları, Güryay Matbaacılık, stanbul. TUNÇ,Azize;SAÇ,Firuzan (1996): Genel Turizm Geli imi-Gelece i, Detay Yayınevi, Ankara. TÜMER,Gülay;KÜÇÜK A.(1997): Dinler Tarihi, Ocak Yayınları, stanbul. USTA,Öcal(2001): Genel Turizm, Anadolu Matbaacılık, zmir. ÜNAL,Tankut(1993): “Yumu ak Turizm” Bir Ülkenin Yerle me Politikaları ve Alt Yapısı ile Do ru Orantılıdır”, 2000 Yılına Do ru Turizm Mimarlı ı Paneli, Bo aziçi Üniversitesi Matbaası, stanbul. ÜSTÜNEL,Besim (1997): Ekonominin Temelleri, Alfa Yayınevi, Ankara. YA CI, Özcan , (2003): Turizm Ekonomisi, Detay Yayıncılık, Ankara. YALÇIN,Osman(1971): Kırklareli, Özyürek Yayınevi, 2. baskı, stanbul. 137 YARCAN, ükrü(1994): Turizm Endüstrisinin Yapısı, Bo aziçi Üniversitesi Matbaası, stanbul. YEN PINAR,Uysal(2005): “ nanç Turizmi Kapsamında, Ege Bölgesindeki Yedi Kiliselerin Turistik Hareketlerinin Yönetimi”, Süleyman Demirel Üniversitesi Burdur Meslek Yüksek Okulu III. Ulusal Meslek Yüksek Okulları Sempozyumu, Altında Ofset, Isparta. YILDIRIM,Mehmet Tayfun(1992): kinci Konutların Turizm Sektörüne Entegrasyonu, Gazi Üniversitesi Fen Bilimleri Enstitüsü, Basılmamı Yüksek Lisans Tezi, Ankara. YOSMAO LU,Nevzat ;ENG N,Fevzi(2003): Bolu l Geli me Planı Hizmetler Sektörü, Bolu. YÜCEOL,Hüseyin M; DO AN,Nihat , (2005): “Türkiye’de Turizm Te viklerinin Ekonomik ve Mali Analizi”, I. Çanakkale Turizm Biyenali, 5-7 Mayıs 2005,Çanakkale. 138 II. DERG LER VE MAKALELER AKÇA,Hasan (2004): “Dünyada ve Türkiye’de Kırsal Turizm”, Ekonomik ve Teknik Dergi Standard, Yıl:43, Sayı:513, Ajans-Türk Matbaacılık, Ankara. AKI ,Sevgin (1999): “Sürdürülebilir Turizm ve Türkiye”, Anatolia: Turizm Ara tırmaları Dergisi, Yıl:10, Mart-Haziran, Ankara. CO GE,Belgin (2006): “Tarihin Derinliklerinde Saklı Hazinelerimiz: Tıbbi ve Aromatik Bitkilerin Yeniden Ke fi”, Ekonomik ve Teknik Dergi Standard, Yıl:45, Sayı:533. Ajans-Türk Matbaacılık, Ankara. ÇET NEL,Fatma Gül (2001): “Turizm Pazarlamasında Alternatif Yakla ım Olarak Bölgesel Turizm Pazarlaması”,Anadolu Üniversitesi ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi Dergisi,Sayı:1,Cilt 17, Eski ehir. ÇIMAT,Ali;BAHAR,Ozan (2003): “Turizm Sektörünün Türkiye Ekonomisi çindeki Yeri ve Önemi Üzerine Bir De erlendirme” Akdeniz . .B.F. Dergisi (6)Antalya. EHT YAR,Rüya (2006): “Alternatif Turizm Hareketlerinde Yükselen Bir Trend: Kongre Turizmi”, Ekonomik ve Teknik Dergi Standard, Yıl: 45, Sayı: 533, Ajans-Türk Matbaacılık, Ankara. I IKTA ,Murat(2006):Kırklareli Milli E itim Müdürlü ü Dergisi,Yıl:1,Sayı:1,Ocak 2006,Rota Reklam Organizasyon ve Promosyon Reklam Ajansı, Kırklareli. ÇÖZ,Orhan (1998): “Ku adası’nın Yat Turizm Ara tırmaları Dergisi, Yıl.9, Mart-Haziran, Ankara. Talebi”, Anatolia: Turizm KARAÇOR,Süleyman (1998): “1980 Sonrası Turizmde Etkinli i Arttırıcı Politikaların Türkiye Ekonomisi Üzerine Etkileri”, Selçuk Üniversitesi Karaman ktisadi ve dari Bilimler Fakültesi Dergisi, Cilt:1, Sayı:1, Karaman. “Kırkkilise’de Avcılık” Vakit, 27 Ekim 1919, nr. 713. Kırklareli Belediyesi, (1998): 8. Kırklareli Karagöz Kültür Sanat ve Kakava Festivali. Kırklareli Belediyesi, (2004): 14. Kırklareli Karagöz Kültür Sanat ve Kakava Festivali. Kırklareli l Yıllı ı, (1973): Cumhuriyet’in 50. Yılında Kırklareli, Kırklareli. Kırklareli l Yıllı ı, (2000): Kırklareli Valili i, Kırklareli. Kırklareli Valili i l Özel dare Müdürlü ü, (2005): Kırklareli Rehberi, Kadıköy Matbaası, stanbul. MAMAK,Fatma (2005):T.C. Tarım ve Köy leri Bakanlı ı Tarımsal Üretim Geli tirme Genel Müdürlü ü “Organik Gıda Üretimi ve Ülkemizin mkanları”, stanbul. 139 OKT K,Nurgün (2002), “Turizm Sektöründe Çalı an Kadınların Toplumsal De i ime Etkileri”, Mu la Üniversitesi Yayınları: 29, Mu la Üniversitesi Basımevi, Mu la. OPU ,Sevda (2001): “Turizmin Ekonomik Etkileri: Erzurum’daki Turistik letme Belgeli Konaklama Tesislerinde Bir Ara tırma”, Atatürk Üniversitesi ktisadi ve dari bilimler Dergisi, Cilt:15, Sayı: 3-4, Erzurum. ÖZYER, Hasan,(2006):Meclis Bülteni,Türkiye Büyük Millet Meclisi Genel Sekreterli i Aylık Bülteni, ubat 2006,Sayı:123,TBMM Basımevi, Ankara. SOYKAN,Füsun (1999): “Do al Çevre ve Kırsal Kültürlerle Bütünle en Bir Turizm Türü: Kırsal Turizm”,Anatolia: Turizm Ara tırmaları Dergisi, yıl:10, Mart-Haziran, Ankara. SOYKAN,Füsun (2001): “Ege Bölgesi’nden Kırsal Turizme Özgün Bir Örnek: irince Köyü (Selçuk/ zmir)”, Maltepe Üniversitesi Meslek Yüksekokulu Dergisi, Yayın No:1, Safa Tanıtım ve Matbaacılık Ltd. ti, stanbul. T.C. Çevre Bakanlı ı (1997): Türkiye Çevre Atlası-96, Milli E itim Basımevi, stanbul. T.C. Kırklareli Valili i Çevre Koruma Vakfı Ba kanlı ı, Demirköy Kaymakamlı ı TÜS AD Yayınları (2001): Co rafya, Lebib Yalkın Yayınları, stanbul. Vize Belediyesi YÜCEL,Sunay Ünlü (2003): TÜRSAB Ar-Ge Departmanı. 140 III.D ERLER http://www.akdeniz.edu.tr/muhfak/cevre/coastlearn-r/tourism/casestudies-danube.htm www.besiktasgazetesi.com www.tuik.gov.tr/AltKategori , Tanım ve Yöntemler , De i kenler Listesi Erzurum Milletvekili brahim Özdo an (2004): TBMM Genel Kurul Tutana ı, 22. Dönem 3. Yasama Yılı http://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/tutanak Erol Karabulut, 28.10.2004, www.turizmgazetesi.com Fransa’nın Türkiye Büyük Elçili i,www.ambafirancetr.org/ecrire/upload/fis/fis6.html http://www.hurriyetkurumsal.com www.jeotermaldernegi.org.tr www.kentli.org www.kulturturizm.gov.tr www.mustafatasar.gen.tr Nimet Ha ıl Korkmaz, http://sbmyo.uludag.edu.tr Nazife Küçükaslan, Do u le çiçe Özcan Ya cı, http://cmyo.ankara.edu.tr/~iktisad/TURKONF/web/ozcan-yagci.doc www.voyagerbook.com.tr Tatil, 141 EK-1: KIRSAL TUR ZM ANKET A)Mesle iniz : Çiftçi Memur B)Ya ınız çi Ev Hanımı Emekli Esnaf : ………………………………… C)E itim durumunuz : lkokul Ortaokul Lise Üniversite D)Cinsiyetiniz : Kadın Erkek E)Ortalama Geliriniz : ………………………………… F)Ya adı ınız yer Merkez : lçe Köy G)A a ıdaki ekonomik faaliyetlerden hangisini sürdürüyorsunuz: Çiftçilik Hayvancılık Çiftçilik-hayvancılık KIRKLAREL ’NDE YA AYAN HALKIN KIRSAL TUR ZME BAKI AÇILARININ ANAL Z ANKET SORULARI 1-Yöremizin turizm açısından cazip bir yer oldu unu dü ünüyorum. Tamamen Katılıyorum Katılmıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Hiç Katılmıyorum Hiç 2- Yörenin turisti çekicili i do al kaynaklardan olu maktadır. Tamamen Katılıyorum Katılmıyorum Katılıyorum Kararsızım 3- Turistlerin bizim yöreye do al güzellikleri görmek için gelmeleri beni mutlu eder. Tamamen Katılıyorum Katılmıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Hiç 4-Yöremize ait do al ve çevresel güzelliklerin korunup gelecek nesillere bozulmadan aktarılaca ını dü ünüyorum. Tamamen Katılıyorum Katılmıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Hiç 5-Yöremizdeki turizm faaliyetlerinin belirli zamanlarda de il de yılın dört mevsimine yayılması halkı , köylüyü ve esnafı memnun eder. Tamamen Katılıyorum Katılmıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Hiç 6- Yörenizin kırsal turizm faaliyetleri için uygun oldu unu dü ünüyorum. Tamamen Katılıyorum Katılmıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Hiç 7-Yörede ya ayanlar kırsal turizm sayesinde,yeni i olanakları ve ek gelir elde edeceklerdir. 142 Tamamen Katılıyorum Katılmıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Hiç 8-Yöremizde ya ayan gençlerin ve kadınların toplumdaki yerinin kırsal turizm ile güçlenece ine inanıyorum. Tamamen Katılıyorum Katılmıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Hiç 9-Kırsal turizmin kent insanı ile kırsal halk arasında bilgi akı ını sa ladı ına inanıyorum. Tamamen Katılıyorum Katılmıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Hiç 10-Yöremde pansiyonculuk hizmeti veren yerlerin olmasını istiyorum. Tamamen Katılıyorum Katılmıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Hiç 11-Evimi tüm yıl boyunca ya da belirli dönemlerde pansiyon olarak kullandırmak istiyorum. Tamamen Katılıyorum Katılmıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Hiç Katılmıyorum Hiç 12-Pansiyonculuk sayesinde kazancımın artaca ını dü ünüyorum. Tamamen Katılıyorum Katılmıyorum Katılıyorum Kararsızım 13-Pansiyonculukla birlikte yöreme ait gelenek-görenek,yeme-içme ve ya am tarzlarının tanıtımının daha kolay olaca ını dü ünüyorum. Tamamen Katılıyorum Katılmıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Hiç 14-Üretti im ürünlerin pansiyonumda kalanlara yönelik olarak kullanılmasını istiyorum. Tamamen Katılıyorum Katılmıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Hiç 15-Pansiyonda kalan ki ilerle birlikte ba -bahçe bakımı yapmak,çe itli ürünleri yeti tirmek ve o ürünlerden reçel,tarhana,pekmez vb. tatları yapmak beni mutlu eder. Tamamen Katılıyorum Katılmıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Hiç 16-Yöre halkının konukseverli i turizm hareketlerini kolayla tırmaktadır. Tamamen Katılıyorum Katılmıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Hiç 17-Yöreye gelen turistlerin bizim kültür ve geleneklerimize kar ı ilgi duydu unu dü ünüyorum. Tamamen Katılıyorum Katılmıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Hiç 18-Yılın belirli dönemlerin de yapılan enlikler,festivaller,panayırlar ve her türlü etkinlikler yörede büyük bir hareketlili e neden olmaktadır. Tamamen Katılıyorum Katılmıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Hiç 19-“Kakava enlikleri” boyunca yöresel ürünleri satmanın uygun olaca ını dü ünüyorum. Tamamen Katılıyorum Katılmıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Hiç 20-Yöremizde çalı anların kendi imkanlarıyla ürettikleri arapların satılması, hem üreticilerin hem de çiftçilerin gelirlerini arttırır. Tamamen Katılıyorum Katılmıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Hiç 21-Yörenize ait alkolsüz bir içki olan “hardaliye”nin ülke çapında tanıtılması yöre ekonomisini güçlendirir. Tamamen Katılıyorum Katılmıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Hiç 143 22-“Kakava enlikleri” yörede daha çok i imkanlarının do masına neden olmu tur. Tamamen Katılıyorum Katılmıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Hiç 23-Bu enlikler süresince ldeki Teknik E itim Fakültesi,Meslek Yüksekokulu,Sa lık yüksek okulu ö rencilerinin çe itli stantlarda görev almaları hizmet kalitesinin yükselmesini sa lamı tır. Tamamen Katılıyorum Katılmıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Hiç 24- Yöremizde turizm yerel halk üzerinde farklı kültürel faaliyetleri özendirmi tir. Tamamen Katılıyorum Katılmıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Hiç 25-Kırklareli’de bahar ve yaz aylarında alı veri imkanları daha fazlala maktadır.. Tamamen Katılıyorum Katılmıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Hiç Katılmıyorum Hiç 26-Turizm yöre halkının kazancının artmasına neden olmaktadır. Tamamen Katılıyorum Katılmıyorum Katılıyorum Kararsızım 27- Yöreye gelen turistler tarihi ve do al güzelliklere saygı gösterip , çevreyi kirletmez ve rahatsız etmezler. Tamamen Katılıyorum Katılmıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Hiç 28-Kırklareli linde ula ımın kolay olması turizm hareketlili ine neden olur. Tamamen Katılıyorum Katılmıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Hiç 29-Yöredeki do al çevrenin güzel ve bozulmamı olması turizm faaliyetlerini kolayla tırmaktadır. Tamamen Katılıyorum Katılmıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Hiç 30-Çevre l ve lçelerden hafta sonları yöreye yürüyü ve do a turlarının düzenlenmesi ilin tanıtımına büyük ölçüde katkı sa lamaktadır. Tamamen Katılıyorum Katılmıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Hiç 31-Yöre halkı ve esnafı turistlere kar ı anlayı lı ve sevecen yakla malıdır. Tamamen Katılıyorum Katılmıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Hiç Katılmıyorum Hiç 32-Turistler turizm ve e lence için daha fazla para ödemelidirler. Tamamen Katılıyorum Katılmıyorum Katılıyorum Kararsızım 33-Turistlerin sosyal ve kültürel yararlarından çok harcamaları daha önemlidir. Tamamen Katılıyorum Katılmıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Hiç 34-Tarihi ve kültürel de erlerin, gelenek ve göreneklerin,yöreye has özelliklerin gerek görsel (televizyon) gerekse yazılı (gazete,dergi vb.) basında Türkiye genelinde lin tanıtımının yapılması yöre için büyük önem ta ımaktadır. Tamamen Katılıyorum Katılmıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Hiç 35- Yöremize yerli turistlerin yanı sıra yabancı turistlerin gelmesi esnafı ve halkı mutlu eder. Tamamen Katılıyorum Katılmıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Hiç 144 36-Yöremize gelen yabancı turistlerin yöre halkının kültürünü de i tirdi ine inanıyorum. Tamamen Katılıyorum Katılmıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Hiç 37-Yurt dı ından giri yapan yabancılara yönelik yörenizdeki tarihi ve kültürel de erleri gösteren bro ürlerin verilmesi,yörede henüz geli memi olan dı turizmi artıraca ı kanaatindeyim. Tamamen Katılıyorum Katılmıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Hiç 38-Yöremizde turizme ve turistlere gereken de erin verildi ine inanıyorum. Tamamen Katılıyorum Katılmıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Hiç 39- Yöremizin her yönden bir turizm,kültür ve tarih kenti oldu una inanıyorum. Tamamen Katılıyorum Katılmıyorum Katılıyorum Kararsızım Katılmıyorum Hiç 145 EK-2: YA LARA,MESLEKLERE,GEL RLERE,YA ADIKLARI YERE,YAPTIKLARI EKONOM K FAAL YETLERE VE E T MLER NE GÖRE TUR ZME BAKI VE ALGILAMALAR ARASINDAK FARKLARA L K N KRUSKAL WALL S TEST Tablo- 4 Ya larına Göre Kruskal Wallis Testi x1 Gözlem Sayısı 76 155.17 29-39 71 138.21 40-49 59 138.79 50-59 53 135.96 60+ 24 132.73 Ya ları 18-28 Toplam x2 76 159.31 29-39 71 126.03 40-49 59 145.42 50-59 53 133.94 60+ 24 143.83 x4 76 144.45 29-39 71 133.00 40-49 59 153.96 50-59 53 143.45 60+ 24 128.27 76 155.74 29-39 71 132.84 40-49 59 156.81 50-59 53 133.06 60+ 24 108.96 x6 76 144.61 29-39 71 135.06 40-49 59 153.58 50-59 53 140.14 60+ 24 129.90 4 .554 7.494 4 .112 3.485 4 .480 10.535 4 .032 2.874 4 .579 5.717 4 .221 283 18-28 76 149.84 29-39 71 129.11 40-49 59 156.39 50-59 53 132.18 60+ 24 141.65 Toplam 3.024 283 18-28 Toplam P 283 18-28 Toplam x5 Serbestlik derecesi 283 18-28 Toplam Ki-Kare 283 18-28 Toplam x3 Sıra Ortalaması 283 146 Tablo-4’ün devamı x7 18-28 76 149.90 29-39 71 117.82 40-49 59 157.67 50-59 53 150.89 60+ 24 130.38 Toplam x8 x9 76 153.38 29-39 71 122.68 40-49 59 168.16 50-59 53 137.29 60+ 24 109.21 76 156.82 29-39 71 122.98 40-49 59 156.63 50-59 53 136.59 60+ 24 127.33 76 142.80 29-39 71 138.13 40-49 59 158.05 50-59 53 136.42 24 123.75 Toplam x11 x12 76 176.30 29-39 71 128.13 40-49 59 130.19 50-59 53 118.42 60+ 24 155.54 76 166.59 29-39 71 124.13 40-49 59 150.07 50-59 53 124.92 60+ 24 134.88 76 165.27 29-39 71 126.62 40-49 59 154.99 50-59 53 120.85 24 128.58 Toplam x14 10.582 4 .032 4.631 4 .327 22.725 4 .000 14.332 4 .006 16.836 4 .002 13.915 4 .008 283 18-28 60+ .002 283 18-28 Toplam x13 4 283 18-28 Toplam 17.542 283 18-28 60+ .016 283 18-28 Toplam x10 4 283 18-28 Toplam 12.257 283 18-28 76 165.32 29-39 71 129.06 147 Tablo-4’ün devamı 40-49 59 149.69 50-59 53 120.40 24 135.23 60+ Toplam x15 18-28 76 155.44 29-39 71 129.22 40-49 59 160.69 50-59 53 130.90 24 115.83 60+ Toplam x16 76 148.70 29-39 71 135.57 40-49 59 154.17 50-59 53 137.56 60+ 24 119.69 76 155.84 29-39 71 124.74 40-49 59 145.34 50-59 53 136.49 24 153.21 Toplam x18 76 146.47 29-39 71 125.25 40-49 59 158.03 50-59 53 135.28 24 152.81 Toplam x19 76 150.18 29-39 71 120.97 40-49 58 164.09 50-59 53 141.17 60+ 24 120.88 76 138.71 29-39 71 137.38 40-49 59 150.53 50-59 52 142.29 24 138.63 Toplam x21 4 .289 7.122 4 .130 7.548 4 .110 14.171 4 .007 1.239 4 .872 3.317 4 .506 282 18-28 60+ 4.985 283 18-28 Toplam x20 .018 283 18-28 60+ 4 283 18-28 60+ 11.954 283 18-28 Toplam x17 283 282 18-28 76 148.49 29-39 71 132.61 40-49 59 152.03 50-59 53 138.39 148 Tablo-4’ün devamı 60+ Toplam x22 76 153.27 71 133.58 40-49 59 153.96 50-59 53 131.70 24 124.56 76 156.41 29-39 71 128.11 40-49 59 151.43 50-59 53 141.60 60+ 24 115.17 76 158.08 29-39 71 122.61 40-49 59 156.06 50-59 53 132.97 60+ 24 133.83 76 155.22 29-39 71 127.73 40-49 59 152.58 50-59 53 144.13 24 111.63 Toplam x26 x27 76 158.24 29-39 71 126.45 40-49 59 150.50 50-59 53 136.40 60+ 24 128.06 76 163.39 29-39 71 130.80 40-49 59 140.69 50-59 53 134.22 24 127.81 Toplam x28 76 160.53 29-39 71 137.13 40-49 59 149.59 50-59 53 118.38 24 131.21 Toplam .060 10.624 4 .031 9.965 4 .041 8.721 4 .068 9.044 4 .060 11.194 4 .024 283 18-28 60+ 4 283 18-28 60+ 9.025 283 18-28 Toplam .202 283 18-28 60+ 4 283 18-28 Toplam 5.958 283 18-28 Toplam x25 283 29-39 Toplam x24 132.52 18-28 60+ x23 24 283 149 Tablo-4’ün devamı x29 18-28 76 152.09 29-39 71 142.28 40-49 59 154.51 50-59 53 125.74 24 114.40 60+ Toplam x30 x31 76 141.84 29-39 71 137.67 40-49 59 159.82 50-59 53 143.38 60+ 24 108.46 76 149.30 29-39 71 133.34 40-49 59 153.23 50-59 53 137.03 60+ 24 127.88 76 137.90 29-39 71 129.23 40-49 59 162.31 50-59 53 144.45 24 137.40 Toplam x33 x34 76 134.51 29-39 71 126.99 40-49 59 163.09 50-59 53 143.03 60+ 24 155.98 76 145.49 29-39 71 136.92 40-49 59 145.78 50-59 53 145.13 60+ 24 129.77 76 149.78 29-39 71 128.01 40-49 59 153.99 50-59 53 146.02 24 120.40 Toplam x36 4.191 4 .381 6.073 4 .194 8.054 4 .090 1.413 4 .842 7.258 4 .123 5.980 4 .201 283 18-28 60+ .077 283 18-28 Toplam x35 4 283 18-28 Toplam 8.437 283 18-28 60+ .066 283 18-28 Toplam x32 4 283 18-28 Toplam 8.797 283 18-28 76 133.33 29-39 71 141.58 150 Tablo-4’ün devamı 40-49 59 138.22 50-59 53 142.93 24 177.94 60+ Toplam x37 18-28 76 149.24 29-39 71 128.18 40-49 59 167.80 50-59 53 134.61 24 112.88 60+ Toplam x38 76 155.12 29-39 71 137.48 40-49 59 155.39 50-59 53 130.12 60+ 24 107.15 76 152.18 29-39 71 125.50 40-49 59 152.28 50-59 53 131.58 24 156.31 Toplam 4 .007 10.030 4 .040 7.234 4 .124 283 18-28 60+ 14.173 283 18-28 Toplam x39 283 283 151 Tablo - 5 Mesleklerine Göre Kruskal Wallis Testi x1 Meslekleri Çiftçi Memur çi 21 161.43 Emekli 35 130.13 31 147.31 99 154.62 Memur 49 138.77 48 112.53 Ev Hanımı 21 138.05 Emekli 35 135.54 31 162.40 Toplam 99 133.15 Memur 49 139.32 48 141.99 Ev Hanımı 21 141.00 Emekli 35 158.04 31 157.08 Esnaf Toplam 99 147.21 Memur 49 144.40 48 143.33 Ev Hanımı 21 143.86 Emekli 35 134.50 Esnaf 31 126.73 Toplam x5 99 137.29 Memur 49 146.29 48 134.60 Ev Hanımı 21 159.83 Emekli 35 150.00 Esnaf 31 140.61 Toplam x6 .134 12.076 5 .034 4.372 5 .497 2.039 5 .844 2.719 5 .743 6.082 5 .298 283 Çiftçi 99 151.36 Memur 49 153.84 48 126.94 Ev Hanımı 21 124.24 Emekli 35 137.90 Esnaf 31 133.37 çi 5 283 Çiftçi çi 8.421 283 Çiftçi çi P 283 Çiftçi çi Serbestlik derecesi 283 Çiftçi Esnaf x4 145.50 116.89 çi Ki-Kare 150.86 49 48 Toplam x3 Sıra Ortalaması Ev Hanımı Esnaf x2 Gözlem Sayısı 99 152 Tablo-5’in devamı Toplam x7 283 133.37 Çiftçi 99 130.95 Memur 49 162.78 48 145.91 Ev Hanımı 21 132.36 Emekli 35 151.77 31 133.89 çi Esnaf Toplam x8 99 131.11 Memur 49 157.21 48 152.54 Ev Hanımı 21 111.26 Emekli 35 147.11 31 151.47 Esnaf Toplam x9 99 129.82 Memur 49 140.45 48 150.34 Ev Hanımı 21 153.64 Emekli 35 149.64 31 0000000 Esnaf Toplam x10 99 138.63 Memur 49 145.90 48 142.50 Ev Hanımı 21 139.12 Emekli 35 150.76 Esnaf 31 137.89 Toplam x11 99 143.76 Memur 49 159.98 48 136.10 Ev Hanımı 21 132.81 Emekli 35 125.63 Esnaf 31 141.81 Toplam x12 99 132.20 Memur 49 149.26 48 156.49 Ev Hanımı 21 119.90 Emekli 35 144.60 Esnaf 31 151.44 Toplam x13 Çiftçi .118 4.703 5 .453 .939 5 .967 4.534 5 .475 5.694 5 .337 6.838 5 .233 283 Çiftçi çi 5 283 Çiftçi çi 8.788 283 Çiftçi çi .191 283 Çiftçi çi 5 283 Çiftçi çi 7.423 283 99 134.18 153 Tablo-5’in devamı Memur çi 48 153.07 21 144.76 Emekli 35 149.54 31 163.15 Toplam 99 125.76 Memur 49 159.76 48 153.23 Ev Hanımı 21 136.86 Emekli 35 148.21 31 144.87 Esnaf Toplam 99 134.40 Memur 49 148.38 48 154.21 Ev Hanımı 21 127.48 Emekli 35 140.17 Esnaf 31 149.18 Toplam 99 134.02 Memur 49 137.01 48 138.31 Ev Hanımı 21 158.07 Emekli 35 160.99 Esnaf 31 148.76 Toplam x17 99 144.80 Memur 49 139.00 48 133.27 Ev Hanımı 21 119.17 Emekli 35 154.94 Esnaf 31 152.18 Toplam x18 99 150.19 Memur 49 136.67 48 127.16 Ev Hanımı 21 140.07 Emekli 35 154.56 Esnaf 31 134.37 Toplam x19 5 .602 4.905 5 .428 4.327 5 .503 4.699 5 .454 4.974 5 .419 283 Çiftçi 98 136.27 Memur 49 148.85 48 133.21 çi 3.644 283 Çiftçi çi .136 283 Çiftçi çi 5 283 Çiftçi çi 8.389 283 Çiftçi çi x16 283 Çiftçi çi x15 127.01 Ev Hanımı Esnaf x14 49 154 Tablo-5’in devamı Ev Hanımı 21 133.93 Emekli 35 163.26 31 139.82 Esnaf Toplam x20 Çiftçi 99 134.02 Memur 49 153.55 çi 48 134.51 Ev Hanımı 20 113.70 Emekli 35 168.59 Esnaf 31 144.52 Toplam x21 99 134.51 Memur 49 142.59 48 137.50 Ev Hanımı 21 135.40 Emekli 35 160.34 Esnaf 31 155.71 Toplam 99 156.48 Memur 49 147.06 48 130.75 Ev Hanımı 21 100.48 Emekli 35 134.54 Esnaf 31 141.71 Toplam x23 99 139.47 Memur 49 140.84 48 147.21 Ev Hanımı 21 136.52 Emekli 35 138.61 Esnaf 31 151.39 Toplam x24 99 155.37 Memur 49 124.11 48 129.91 Ev Hanımı 21 160.24 Emekli 35 133.11 Esnaf 31 143.98 Toplam x25 5 .473 10.954 5 .052 1.000 5 .963 8.352 5 .138 2.007 5 .848 283 Çiftçi 99 142.75 Memur 49 151.82 48 142.69 Ev Hanımı 21 128.62 Emekli 35 141.74 çi 4.554 283 Çiftçi çi .069 283 Çiftçi çi 5 283 Çiftçi çi 10.229 282 Çiftçi çi x22 282 155 Tablo-5’in devamı Esnaf Toplam x26 99 135.18 49 148.94 48 137.49 Ev Hanımı 21 128.02 Emekli 35 160.40 Esnaf 31 148.48 99 137.68 Memur 49 146.74 48 157.91 Ev Hanımı 21 135.00 Emekli 35 139.36 Esnaf 31 131.40 Toplam 99 129.71 Memur 49 149.15 48 139.30 Ev Hanımı 21 155.26 Emekli 35 146.89 Esnaf 31 159.61 Toplam 99 145.66 Memur 49 138.90 48 139.76 Ev Hanımı 21 132.17 Emekli 35 145.43 Esnaf 31 141.48 Toplam x30 99 135.02 Memur 49 151.29 48 135.76 Ev Hanımı 21 125.98 Emekli 35 153.33 Esnaf 31 157.35 Toplam x31 99 136.88 Memur 49 147.61 48 119.03 Ev Hanımı 21 145.02 Emekli 35 164.53 31 157.56 Esnaf Toplam 5 .629 5.627 5 .344 .801 5 .977 5.029 5 .412 10.044 5 .074 283 Çiftçi çi 3.465 283 Çiftçi çi .467 283 Çiftçi çi 5 283 Çiftçi çi 4.597 283 Çiftçi çi x29 283 Memur Toplam x28 132.39 Çiftçi çi x27 31 283 156 Tablo-5’in devamı x32 Çiftçi 99 138.41 Memur 49 157.44 çi 48 137.25 Ev Hanımı 21 140.38 Emekli 35 159.00 Esnaf 31 118.32 Toplam x33 99 144.85 Memur 49 150.24 48 124.64 Ev Hanımı 21 133.05 Emekli 35 166.46 Esnaf 31 125.21 Toplam x34 99 132.91 Memur 49 140.32 48 146.68 Ev Hanımı 21 127.62 Emekli 35 163.80 Esnaf 31 151.56 Toplam x35 99 136.80 Memur 49 139.94 48 148.67 Ev Hanımı 21 129.76 Emekli 35 158.66 31 141.02 Esnaf Toplam x36 99 147.33 Memur 49 124.08 48 132.43 Ev Hanımı 21 186.74 Emekli 35 149.47 31 129.39 Esnaf Toplam x37 99 134.81 Memur 49 145.30 48 145.43 Ev Hanımı 21 118.98 Emekli 35 149.19 31 161.94 Esnaf Toplam x38 .165 6.082 5 .298 3.330 5 .649 11.425 5 .044 5.572 5 .350 5.378 5 .372 283 Çiftçi çi 5 283 Çiftçi çi 7.853 283 Çiftçi çi .249 283 Çiftçi çi 5 283 Çiftçi çi 6.642 283 Çiftçi 99 138.61 Memur 49 146.91 157 Tablo-5’in devamı çi 48 152.02 Ev Hanımı 21 167.10 Emekli 35 126.96 Esnaf 31 129.53 Toplam x39 283 Çiftçi 99 Memur 49 133.57 48 135.068 Ev Hanımı 21 153.74 Emekli 35 131.89 Esnaf 31 119.23 çi Toplam 283 157.75 8.674 5 .123 158 Tablo - 6 Gelirlerine Göre Kruskal Wallis Testi x1 Gelirleri <=400 57 148.83 153 140.30 801-1200 46 136.18 1201-1600 15 146.17 1601-2000 9 139.61 3 174.33 Toplam 283 <=400 57 147.27 401-800 153 142.88 801-1200 46 129.08 1201-1600 15 158.07 1601-2000 9 120.33 3 179.83 2001 ve + Toplam x3 <=400 57 146.58 153 137.57 801-1200 46 139.11 1201-1600 15 166.83 1601-2000 9 130.50 3 235.50 Toplam <=400 57 129.53 153 144.25 801-1200 46 139.93 1201-1600 15 169.90 1601-2000 9 124.56 3 208.50 Toplam x5 <=400 57 128.96 153 143.95 801-1200 46 152.21 1201-1600 15 154.30 1601-2000 9 99.56 3 199.50 Toplam x6 <=400 1.303 5 .935 3.619 5 .605 7.457 5 .189 6.208 5 .286 8.041 5 .154 .836 5 .975 283 57 142.18 401-800 153 140.81 801-1200 46 142.68 1201-1600 15 144.93 1601-2000 9 139.72 2001 ve + 3 180.83 Toplam P 283 401-800 2001 ve + Serbestlik derecesi 283 401-800 2001 ve + Ki-Kare 283 401-800 2001 ve + x4 Sıra Ortalaması 401-800 2001 ve + x2 Gözlem Sayısı 283 159 Tablo-6’nın devamı x7 x8 x9 <=400 57 139.52 401-800 153 142.99 801-1200 46 144.67 1201-1600 15 129.17 1601-2000 9 126.61 2001 ve + 3 208.00 Toplam 283 <=400 57 147.43 401-800 153 135.17 801-1200 46 144.35 1201-1600 15 158.20 1601-2000 9 162.06 2001 ve + 3 210.00 Toplam 283 <=400 57 142.14 401-800 153 141.05 801-1200 46 136.61 1201-1600 15 171.10 1601-2000 9 113.78 2001 ve + 3 209.50 Toplam x10 <=400 x11 57 139.36 153 140.40 801-1200 46 152.05 1201-1600 15 126.17 1601-2000 9 142.28 3 198.17 Toplam 283 <=400 57 143.68 401-800 153 144.54 801-1200 46 145.13 1201-1600 15 120.60 1601-2000 9 110.22 3 135.00 2001 ve + x12 Toplam 283 <=400 57 135.64 401-800 153 143.48 801-1200 46 146.87 1201-1600 15 133.53 1601-2000 9 133.78 3 179.67 2001 ve + Toplam x13 <=400 401-800 5 .650 5.159 5 .397 6.005 5 .306 3.331 5 .649 2.770 5 .735 1.555 5 .907 2.237 5 .815 283 401-800 2001 ve + 3.326 283 57 142.96 153 142.96 160 Tablo-6’nın devamı x14 x15 801-1200 46 137.01 1201-1600 15 149.23 1601-2000 9 118.56 2001 ve + 3 185.50 Toplam 283 <=400 57 130.34 401-800 153 141.23 801-1200 46 150.18 1201-1600 15 152.07 1601-2000 9 164.22 2001 ve + 3 160.33 Toplam 283 <=400 57 134.89 401-800 153 145.87 801-1200 46 135.34 1201-1600 15 142.90 1601-2000 9 141.67 3 178.17 2001 ve + x16 Toplam 283 <=400 57 143.64 401-800 153 142.90 801-1200 46 138.96 1201-1600 15 129.63 1601-2000 9 123.00 3 230.50 2001 ve + Toplam x17 <=400 57 128.21 153 141.43 801-1200 46 147.13 1201-1600 15 162.17 1601-2000 9 163.61 3 188.83 Toplam x18 <=400 57 146.74 153 143.44 801-1200 46 123.48 1201-1600 15 148.07 1601-2000 9 140.56 3 236.33 Toplam x19 <=400 .697 1.935 5 .858 5.279 5 .383 5.037 5 .411 8.066 5 .153 8.133 5 .149 283 401-800 2001 ve + 5 283 401-800 2001 ve + 3.016 283 56 147.98 401-800 153 137.30 801-1200 46 135.60 1201-1600 15 172.17 161 Tablo-6’nın devamı x20 1601-2000 9 124.44 2001 ve + 3 223.00 Toplam 282 <=400 57 136.15 401-800 152 144.57 801-1200 46 135.79 1201-1600 15 129.80 1601-2000 9 148.83 3 211.50 2001 ve + x21 Toplam 282 <=400 57 150.67 401-800 153 139.38 801-1200 46 138.59 1201-1600 15 145.83 1601-2000 9 117.83 3 216.50 2001 ve + Toplam x22 <=400 57 135.19 153 143.09 801-1200 46 138.97 1201-1600 15 154.27 1601-2000 9 152.11 3 170.67 Toplam x23 <=400 57 132.27 153 143.25 801-1200 46 143.90 1201-1600 15 142.57 1601-2000 9 155.72 3 190.17 Toplam x24 <=400 57 132.18 153 142.74 801-1200 46 150.72 1201-1600 15 139.77 1601-2000 9 144.61 3 160.50 Toplam x25 <=400 5.087 5 .405 1.469 5 2.508 5 .775 1.700 5 .889 4.867 5 .432 .917 283 401-800 2001 ve + .556 283 401-800 2001 ve + 5 283 401-800 2001 ve + 3.953 283 57 129.60 401-800 153 140.81 801-1200 46 153.76 1201-1600 15 159.07 1601-2000 9 135.44 2001 ve + 3 192.33 162 Tablo-6’nın devamı x26 Toplam 283 <=400 57 134.18 401-800 153 140.65 801-1200 46 148.66 1201-1600 15 134.97 1601-2000 9 168.44 3 213.00 2001 ve + Toplam x27 <=400 57 147.76 153 139.16 801-1200 46 145.65 1201-1600 15 123.67 1601-2000 9 150.33 3 188.00 Toplam x28 <=400 57 138.82 153 138.84 801-1200 46 154.37 1201-1600 15 136.13 1601-2000 9 132.17 3 232.83 Toplam x29 <=400 57 128.35 153 146.95 801-1200 46 146.76 1201-1600 15 113.63 1601-2000 9 137.22 2001 ve + 3 232.00 <=400 57 129.67 153 142.99 801-1200 46 152.32 1201-1600 15 118.67 1601-2000 9 158.94 2001 ve + 3 233.50 x32 <=400 5 .739 6.214 5 .286 9.281 5 .098 8.868 5 .114 8.054 5 .153 9.596 5 .088 283 401-800 Toplam x31 2.750 283 401-800 Toplam x30 .404 283 401-800 2001 ve + 5 283 401-800 2001 ve + 5.102 283 57 132.22 401-800 153 140.44 801-1200 46 151.43 1201-1600 15 137.60 1601-2000 9 154.89 2001 ve + 3 245.83 Toplam 283 <=400 57 136.32 163 Tablo-6’nın devamı 401-800 153 139.98 801-1200 46 162.27 1201-1600 15 122.53 1601-2000 9 111.00 3 232.17 2001 ve + Toplam x33 <=400 57 128.19 401-800 153 148.20 801-1200 46 145.63 1201-1600 15 127.60 1601-2000 9 136.00 3 122.50 2001 ve + Toplam x34 <=400 57 133.39 153 144.57 801-1200 46 139.27 1201-1600 15 160.20 1601-2000 9 111.00 2001 ve + 3 218.67 <=400 x37 x38 5 .632 6.752 5 .240 10.296 5 .67 3.477 5 .627 5.247 5 .386 6.319 5 .276 283 57 128.01 401-800 153 142.82 801-1200 46 145.36 1201-1600 15 165.47 1601-2000 9 125.50 2001 ve + 3 246.67 Toplam x36 3.446 283 401-800 Toplam x35 283 283 <=400 57 133.60 401-800 153 144.05 801-1200 46 153.93 1201-1600 15 118.27 1601-2000 9 132.00 2001 ve + 3 162.83 Toplam 283 <=400 57 138.16 401-800 153 143.50 801-1200 46 134.59 1201-1600 15 151.53 1601-2000 9 133.11 2001 ve + 3 231.17 Toplam 283 <=400 57 134.27 401-800 153 147.06 801-1200 46 134.49 164 Tablo-6’nın devamı 1201-1600 15 127.20 1601-2000 9 137.22 3 234.17 2001 ve + Toplam x39 <=400 283 57 132.01 401-800 153 149.75 801-1200 46 136.80 1201-1600 15 116.23 1601-2000 9 123.78 2001 ve + 3 199.50 Toplam 283 6.394 5 .270 165 Tablo- 7 Ya adıkları Yere Göre Kruskal Wallis Testi X1 X2 x3 x4 x5 x6 x7 x8 x9 x10 Ya adıkları Yer Merkez Gözlem Sayısı 107 Sıra Ortalaması 138.04 lçe 35 120.44 Köy 141 150.35 Toplam 283 Merkez 107 135.20 lçe 35 132.10 Köy 141 149.62 Toplam 283 Merkez 107 136.99 lçe 35 154.50 Köy 141 142.70 Toplam 283 Merkez 107 134.54 lçe 35 151.91 Köy 141 145.20 Toplam 283 Merkez 107 137.43 lçe 35 162.60 Köy 141 140.36 Toplam 283 Merkez 107 135.98 lçe 35 126.97 Köy 141 150.30 Toplam 283 Merkez 107 145.69 lçe 35 136.40 Köy 141 140.59 Toplam 283 Merkez 107 143.85 lçe 35 147.30 Köy 141 139.28 Toplam 283 Merkez 107 152.32 lçe 35 125.50 Köy 141 138.26 Toplam 283 Merkez 107 141.63 lçe 35 146.84 Köy 141 141.08 Toplam 283 Ki-Kare Serbestlik derecesi P 4.467 2 .107 2.754 2 .252 1.488 2 .475 1.793 2 .408 3.232 2 .199 3.635 2 .162 .510 2 .775 .405 2 .817 3.927 2 .140 .170 2 .918 166 Tablo-7’nin devamı x11 x12 x13 x14 x15 x16 x17 x18 x19 x20 x21 Merkez 107 138.14 lçe 35 124.77 Köy 141 149.21 Toplam 283 Merkez 107 140.94 lçe 35 151.21 Köy 141 140.52 Toplam 283 Merkez 107 145.30 lçe 35 136.99 Köy 141 140.74 Toplam 283 Merkez 107 151.10 lçe 35 152.86 Köy 141 132.40 Toplam 283 Merkez 107 146.43 lçe 35 141.91 Köy 141 138.66 Toplam 283 Merkez 107 143.22 lçe 35 155.97 Köy 141 137.61 Toplam 283 Merkez 107 141.86 lçe 35 130.63 Köy 141 144.93 Toplam 283 Merkez 107 135.82 lçe 35 145.23 Köy 141 145.89 Toplam 283 Merkez 106 143.24 lçe 35 145.03 Köy 141 139.32 Toplam 282 Merkez 107 141.88 lçe 35 143.61 Köy 140 140.68 Toplam 282 Merkez 107 150.24 lçe 35 143.81 Köy 141 135.29 Toplam 283 3.021 2 .221 .547 2 .761 .398 2 .820 4.382 2 .112 .636 2 .728 1.724 2 .422 .997 2 .607 1.118 2 .552 .268 2 .875 .048 2 .976 2.495 2 .287 167 Tablo-7’nin devamı x22 x23 x24 x25 x26 x27 x28 x29 x30 x31 x32 Merkez 107 138.19 lçe 35 133.27 Köy 141 147.06 Toplam 283 Merkez 107 148.00 lçe 35 154.40 Köy 141 134.37 Toplam 283 Merkez 107 133.66 lçe 35 129.04 Köy 141 151.54 Toplam 283 Merkez 107 147.90 lçe 35 138.86 Köy 141 138.30 Toplam 283 Merkez 107 153.54 lçe 35 141.41 Köy 141 133.39 Toplam 283 Merkez 107 145.71 lçe 35 154.19 Köy 141 136.16 Toplam 283 Merkez 107 148.80 lçe 35 151.60 Köy 141 134.45 Toplam 283 Merkez 107 140.83 lçe 35 139.76 Köy 141 143.45 Toplam 283 Merkez 107 148.73 lçe 35 141.64 Köy 141 136.98 Toplam 283 Merkez 107 146.03 lçe 35 153.20 Köy 141 136.16 Toplam 283 Merkez 107 150.97 lçe 35 134.01 Köy 141 137.17 Toplam 283 1.293 2 .524 3.024 2 .220 4.345 2 .114 1.053 2 .591 4.508 2 .105 2.002 2 .368 2.855 2 .240 .110 2 .946 1.502 2 .472 2.000 2 .368 2.257 2 .324 168 Tablo-7’nin devamı x33 x34 x35 x36 x37 x38 x39 Merkez 107 146.42 lçe 35 135.80 Köy 141 140.19 Toplam 283 Merkez 107 149.44 lçe 35 154.20 Köy 141 133.32 Toplam 283 Merkez 107 142.48 lçe 35 160.99 Köy 141 136.93 Toplam 283 Merkez 107 141.46 lçe 35 137.54 Köy 141 143.52 Toplam 283 Merkez 107 141.79 lçe 35 154.51 Köy 141 139.05 Toplam 283 Merkez 107 138.05 lçe 35 143.47 Köy 141 144.63 Toplam 283 Merkez 107 126.32 lçe 35 139.26 Köy 141 154.58 Toplam 283 .612 2 .736 3.988 2 .136 3.026 2 .220 .167 2 .920 1.118 2 .552 .443 2 .801 8.012 2 .018 169 Tablo- 8 Yaptıkları Ekonomik Faaliyetlere Göre Kruskal Wallis Testi x1 Ekonomik Faaliyetleri Çiftçilik Hayvancılık ÇiftçilikHayvancılık Toplam x2 63 89.22 x9 77 80.78 Hayvancılık 22 89.05 63 79.75 P .548 2 .760 3.368 2 .186 .837 2 .658 3.397 2 .183 2.674 2 .263 1.831 2 .400 .855 2 .652 .0195 2 .907 1.988 2 .370 162 Çiftçilik 77 78.80 Hayvancılık 22 70.11 63 88.78 162 Çiftçilik 77 79.13 Hayvancılık 22 72.23 63 87.63 162 Çiftçilik 77 78.34 Hayvancılık 22 75.89 63 87.33 162 Çiftçilik 77 81.18 Hayvancılık 22 74.57 63 84.31 162 Çiftçilik 77 82.54 Hayvancılık 22 83.27 63 79.61 162 Çiftçilik 77 78.70 Hayvancılık 22 93.50 63 80.73 ÇiftçilikHayvancılık Toplam Serbestlik derecesi 162 Çiftçilik ÇiftçilikHayvancılık Toplam Ki-Kare 162 72.30 ÇiftçilikHayvancılık Toplam x8 84.77 22 ÇiftçilikHayvancılık Toplam x7 63 77.81 ÇiftçilikHayvancılık Toplam x6 80.36 77 ÇiftçilikHayvancılık Toplam x5 22 Hayvancılık ÇiftçilikHayvancılık Toplam x4 Sıra Ortalaması 79.15 Çiftçilik ÇiftçilikHayvancılık Toplam x3 Gözlem Sayısı 77 162 170 Tablo-8’in devamı x10 Çiftçilik 77 84.44 Hayvancılık 22 82.91 63 77.41 ÇiftçilikHayvancılık Toplam x11 x12 77 79.34 Hayvancılık 22 78.00 63 85.37 x13 77 85.71 Hayvancılık 22 71.61 63 79.81 x14 77 84.05 Hayvancılık 22 73.95 63 81.02 x15 77 84.29 Hayvancılık 22 75.43 63 80.21 x16 77 86.81 Hayvancılık 22 73.05 63 77.96 x17 77 81.33 Hayvancılık 22 77.05 63 83.26 x18 77 84.44 Hayvancılık 22 74.52 63 80.34 x19 .405 .937 2 .626 .780 2 .677 2.389 2 .303 .350 2 .840 .957 2 .620 .547 2 .761 1.967 2 .374 162 Çiftçilik 77 84.06 Hayvancılık 22 77.73 63 79.69 ÇiftçilikHayvancılık Toplam 2 162 Çiftçilik ÇiftçilikHayvancılık Toplam 1.808 162 Çiftçilik ÇiftçilikHayvancılık Toplam .689 162 Çiftçilik ÇiftçilikHayvancılık Toplam 2 162 Çiftçilik ÇiftçilikHayvancılık Toplam .745 162 Çiftçilik ÇiftçilikHayvancılık Toplam .622 162 Çiftçilik ÇiftçilikHayvancılık Toplam 2 162 Çiftçilik ÇiftçilikHayvancılık Toplam .949 162 Çiftçilik 76 85.22 Hayvancılık 22 71.75 ÇiftçilikHayvancılık 63 79.13 171 Tablo-8’in devamı x20 Toplam 161 Çiftçilik 77 84.34 Hayvancılık 22 82.77 63 77.58 ÇiftçilikHayvancılık Toplam x21 x22 77 90.77 Hayvancılık 22 72.34 63 73.37 x23 77 81.51 Hayvancılık 22 72.55 63 84.62 x24 77 80.27 Hayvancılık 22 72.41 63 86.17 x25 77 76.10 Hayvancılık 22 70.32 63 92.00 x26 77 79.10 Hayvancılık 22 86.30 63 82.75 x27 77 85.28 Hayvancılık 22 72.48 63 80.03 x28 77 82.42 Hayvancılık 22 78.00 63 81.60 x29 .553 1.738 2 .419 5.955 2 .051 .557 2 .757 1.686 2 .430 .177 2 .915 .134 2 .935 .502 2 .778 162 Çiftçilik 77 81.55 Hayvancılık 22 84.36 63 80.44 ÇiftçilikHayvancılık Toplam 2 162 Çiftçilik ÇiftçilikHayvancılık Toplam 1.185 162 Çiftçilik ÇiftçilikHayvancılık Toplam .028 162 Çiftçilik ÇiftçilikHayvancılık Toplam 2 162 Çiftçilik ÇiftçilikHayvancılık Toplam 7.165 162 Çiftçilik ÇiftçilikHayvancılık Toplam .640 162 Çiftçilik ÇiftçilikHayvancılık Toplam 2 162 Çiftçilik ÇiftçilikHayvancılık Toplam .892 162 Çiftçilik 77 80.22 Hayvancılık 22 77.75 172 Tablo-8’in devamı ÇiftçilikHayvancılık Toplam x30 77 79.77 22 81.84 63 83.49 77 75.60 Hayvancılık 22 78.50 63 89.76 x34 77 76.91 Hayvancılık 22 82.18 63 86.87 x35 77 77.58 Hayvancılık 22 75.55 63 88.37 x36 77 84.49 Hayvancılık 22 74.18 63 80.40 x37 77 83.42 Hayvancılık 22 78.05 63 80.37 x38 77 73.55 Hayvancılık 22 85.55 63 89.80 x39 77 78.73 Hayvancılık 22 88.00 63 82.61 2 .428 2.350 2 .309 1.101 2 .577 .359 2 .836 4.643 2 .098 .855 2 .652 7.606 2 .022 3.700 2 .157 162 Çiftçilik 77 88.37 Hayvancılık 22 58.39 63 81.17 Çiftçilik 1.696 162 Çiftçilik ÇiftçilikHayvancılık Toplam .139 162 Çiftçilik ÇiftçilikHayvancılık Toplam 2 162 Çiftçilik ÇiftçilikHayvancılık Toplam 3.950 162 Çiftçilik ÇiftçilikHayvancılık Toplam .878 162 Çiftçilik ÇiftçilikHayvancılık Toplam 2 162 Çiftçilik ÇiftçilikHayvancılık Toplam .261 162 Çiftçilik ÇiftçilikHayvancılık Toplam x33 162 Hayvancılık ÇiftçilikHayvancılık Toplam x32 84.37 Çiftçilik ÇiftçilikHayvancılık Toplam x31 63 162 77 81.19 173 Tablo-8’in devamı Hayvancılık ÇiftçilikHayvancılık Toplam 22 65.91 63 87.33 162 174 Tablo- 9 E itim Durumlarına Göre Kruskal Wallis Testi x1 E itim Durumları lkokul Gözlem Sayısı 102 Sıra Ortalaması 135.51 Ortaokul 69 137.28 Lise 72 150.64 40 151.15 Üniversite x2 Toplam 283 lkokul 102 141.41 Ortaokul 69 140.08 Lise 72 143.39 40 144.33 Üniversite x3 x4 x5 x6 Toplam 283 lkokul 102 145.22 Ortaokul 69 145.54 Lise 72 135.99 Üniversite 40 138.51 Toplam 283 lkokul 102 129.32 Ortaokul 69 149.69 Lise 72 140.49 Üniversite 40 163.79 Toplam 283 lkokul 102 145.26 Ortaokul 69 151.79 Lise 72 128.97 Üniversite 40 140.24 Toplam 283 lkokul 102 140.75 Ortaokul 69 138.81 Lise 72 137.63 40 158.55 Üniversite x7 Toplam 283 lkokul 102 140.80 Ortaokul 69 159.16 Lise 72 125.90 40 144.44 Üniversite x8 Toplam 283 lkokul 102 137.07 Ortaokul 69 153.97 Lise 72 134.22 Üniversite 40 147.94 Toplam 283 Ki-Kare Serbestlik derecesi P 2.341 3 .505 .107 3 .991 .906 3 .824 6.556 3 .087 3.707 3 .295 2.231 3 .526 7.075 3 .070 3.068 3 .381 175 Tablo-9’un devamı x9 x10 lkokul 102 144.54 Ortaokul 69 151.35 Lise 72 128.92 Üniversite 40 142.94 Toplam 283 lkokul 102 141.16 Ortaokul 69 148.86 Lise 72 137.17 40 141.03 Üniversite x11 Toplam 283 lkokul 102 126.90 Ortaokul 69 135.33 Lise 72 150.96 40 175.88 Üniversite x12 x13 x14 x15 Toplam 283 lkokul 102 131.02 Ortaokul 69 150.96 Lise 72 137.54 Üniversite 40 162.56 Toplam 283 lkokul 102 137.12 Ortaokul 69 154.36 Lise 72 136.67 Üniversite 40 142.71 Toplam 283 lkokul 102 122.95 Ortaokul 69 152.34 Lise 72 144.92 Üniversite 40 167.50 Toplam 283 lkokul 102 133.54 Ortaokul 69 150.31 Lise 72 132.30 40 166.69 Üniversite x16 Toplam 283 lkokul 102 145.63 Ortaokul 69 145.23 Lise 72 138.84 40 132.86 Üniversite x17 Toplam 283 lkokul 102 143.49 Ortaokul 69 141.98 Lise 72 137.34 Üniversite 40 146.63 3.264 3 .353 .899 3 .826 12.206 3 .007 5.817 3 .121 2.639 3 .451 11.975 3 .007 7.498 3 .058 1.087 3 .780 .460 3 .928 176 Tablo-9’un devamı x18 Toplam 283 lkokul 102 158.84 Ortaokul 69 140.24 Lise 72 127.49 40 128.21 Üniversite x19 x20 x21 x22 Toplam 283 lkokul 101 149.06 Ortaokul 69 144.64 Lise 72 136.65 Üniversite 40 125.71 Toplam 282 lkokul 101 149.72 Ortaokul 69 145.54 Lise 72 131.92 Üniversite 40 131.01 Toplam 282 lkokul 102 152.07 Ortaokul 69 144.06 Lise 72 136.02 Üniversite 40 123.53 Toplam 283 lkokul 102 141.21 Ortaokul 69 141.26 Lise 72 142.10 40 145.11 Üniversite x23 Toplam 283 lkokul 102 143.51 Ortaokul 69 142.66 Lise 72 144.22 40 133.01 Üniversite x24 x25 x26 Toplam 283 lkokul 102 144.21 Ortaokul 69 144.61 Lise 72 136.83 Üniversite 40 141.16 Toplam 283 lkokul 102 134.97 Ortaokul 69 141.61 Lise 72 145.39 Üniversite 40 154.50 Toplam 283 lkokul 102 142.00 Ortaokul 69 139.72 Lise 72 137.58 9.374 3 .025 3.405 3 .333 3.437 3 .329 4.883 3 .181 .081 3 .994 .668 3 .881 .485 3 .922 2.130 3 .546 1.349 3 .718 177 Üniversite x27 x28 283 lkokul 102 138.66 69 135.49 Lise 72 140.92 Üniversite 40 163.69 Toplam 283 lkokul 102 145.45 Ortaokul 69 142.28 Lise 72 137.61 40 140.61 Toplam 283 lkokul 102 139.43 Ortaokul 69 143.74 Lise 72 156.90 40 118.75 Üniversite x30 x31 x32 x33 Toplam 283 lkokul 102 144.73 Ortaokul 69 146.51 Lise 72 134.05 Üniversite 40 141.58 Toplam 283 lkokul 102 148.99 Ortaokul 69 137.75 Lise 72 137.47 Üniversite 40 139.65 Toplam 283 lkokul 102 137.58 Ortaokul 69 142.94 Lise 72 134.93 Üniversite 40 164.38 Toplam 283 lkokul 102 138.29 Ortaokul 69 134.76 Lise 72 138.58 40 170.10 Üniversite x34 Toplam 283 lkokul 102 152.18 Ortaokul 69 149.13 Lise 72 127.82 40 129.28 Üniversite x35 153.86 Ortaokul Üniversite x29 40 Toplam Toplam 283 lkokul 102 147.70 69 148.35 Ortaokul 4.007 3 .261 .473 3 .925 6.870 3 .076 1.202 3 .752 1.449 3 .694 4.101 3 .251 5.885 3 .117 6.421 3 .093 4.079 3 .253 178 Lise Üniversite x36 x37 x38 x39 72 40 Toplam 283 lkokul Tablo-9’un devamı 138.61 122.63 102 132.80 Ortaokul 69 147.74 Lise 72 150.14 Üniversite 40 140.90 Toplam 283 lkokul 102 141.75 Ortaokul 69 154.51 Lise 72 132.74 Üniversite 40 137.74 Toplam 283 lkokul 102 132.61 Ortaokul 69 145.63 Lise 72 151.37 Üniversite 40 142.81 Toplam 283 lkokul 102 145.08 Ortaokul 69 139.91 Lise 72 137.63 40 145.61 Üniversite Toplam 283 2.499 3 .476 3.134 3 .371 2.639 3 .451 .520 3 .915 179 EK-3:C NS YETLERE GÖRE TUR ZME BAKI VE ALGILAMALAR ARASINDAK FARKA L K N MANN WH TNEY TEST Tablo- 10 Cinsiyetlere Göre Mann Whitney Testi x1 x2 x3 x4 x5 x6 x7 x8 x9 x10 x11 x12 x13 Gözlem Sayısı 52 Sıra Ortalaması 139.99 Sıra Toplamı 7279.50 Erkek 231 142.45 32906.50 Toplam 283 Cinsiyet Kadın Kadın 52 131.27 6826.00 Erkek 231 144.42 33360.00 Toplam 283 Kadın 52 135.06 7023.00 Erkek 231 143.56 33163.00 Toplam 283 Kadın 52 148.18 7705.50 Erkek 231 140.61 32480.50 Toplam 283 Kadın 52 144.45 7511.50 Erkek 231 141.45 32674.50 Toplam 283 Kadın 52 128.18 6665.50 Erkek 231 145.11 33520.50 Toplam 283 MannWhitney U Wilcoxon W Z P 5.901.500 7.279.500 -.203 .839 5.448.000 6.826.000 -1.104 .270 5.645.000 7.023.000 -.745 .456 5.684.500 32.480.500 -.635 .526 5.878.500 32.674.500 -.266 .790 5.287.500 6.665.500 -1.434 .151 Kadın 52 121.12 6298.00 Erkek 231 146.70 33888.00 4.920.000 6.298.000 -2.235 .025 Toplam 283 4.972.500 6.350.500 -2.063 .039 5.818.500 32.614.500 -.377 .706 5.775.000 32.571.000 -.474 .636 5.980.000 7.358.000 -.050 .960 5.987.500 7.365.500 -.036 .971 5.954.000 32.750.000 -.106 .916 Kadın 52 122.13 6350.50 Erkek 231 146.47 33835.50 Toplam 283 Kadın 52 145.61 7571.50 Erkek 231 141.19 32614.50 Toplam 283 Kadın 52 146.44 7615.00 Erkek 231 141.00 32571.00 Toplam 283 Kadın 52 141.50 7358.00 Erkek 231 142.11 32828.00 Toplam 283 Kadın 52 141.64 7365.50 Erkek 231 142.08 32820.50 Toplam 283 Kadın 52 143.00 7436.00 Erkek 231 141.77 32750.00 180 Tablo-10’un devamı Toplam x14 x15 x16 x17 x18 x19 x20 x21 x22 x23 x24 x25 x26 x27 283 Kadın 52 143.85 143.85 Erkek 231 141.58 141.58 5.910.000 32.706.000 -.191 .848 Toplam 283 5.933.000 7.311.000 -.148 .883 5.727.000 7.105.000 -.571 .568 4.999.000 6.377.000 -2.038 .042 5.534.000 6.912.000 -.974 .330 5.564.000 6.942.000 -.875 .381 5.332.500 6.658.500 -1.162 .245 Kadın 52 140.60 7311.00 Erkek 231 142.32 32875.00 Toplam 283 Kadın 52 136.63 7105.00 Erkek 231 143.21 33081.00 Toplam 283 Kadın 52 122.63 6377.00 Erkek 231 146.36 33809.00 Toplam 283 Kadın 52 132.92 6912.00 Erkek 231 144.04 33274.00 Toplam 283 Kadın 52 133.50 6942.00 Erkek 230 143.31 32961.00 Toplam 282 Kadın 51 130.56 6658.50 Erkek 231 143.92 33244.50 Toplam 282 Kadın 52 129.49 6733.50 Erkek 231 144.82 33452.50 5.355.500 6.733.500 -1.346 .178 Toplam 283 5.063.500 6.441.500 -1.860 .063 5.776.000 7.154.000 -.465 .642 4.936.000 31.732.000 -2.117 .034 5.749.000 7.127.000 -.523 .601 5.621.500 6.999.500 -.797 .425 5.439.000 6.817.000 -1.150 .250 Kadın 52 123.88 6441.50 Erkek 231 146.08 33744.50 Toplam 283 Kadın 52 137.58 7154.00 Erkek 231 143.00 33032.00 Toplam 283 Kadın 52 162.58 8454.00 Erkek 231 137.37 31732.00 Toplam 283 Kadın 52 137.06 7127.00 Erkek 231 143.11 33059.00 Toplam 283 Kadın 52 134.61 6999.50 Erkek 231 143.66 33186.50 Toplam 283 Kadın 52 131.10 6817.00 Erkek 231 144.45 33369.00 Toplam 283 181 Tablo-9’un devamı x28 x29 x30 x31 x32 x33 x34 x35 x36 x37 x38 x39 Kadın 52 144.98 7539.00 Erkek 231 141.33 32647.00 Toplam 283 Kadın 52 135.96 7070.00 Erkek 231 143.36 33116.00 Toplam 283 Kadın 52 130.56 6789.00 Erkek 231 144.58 33397.00 Toplam 283 Kadın 52 134.06 6971.00 Erkek 231 143.79 33215.00 Toplam 283 Kadın 52 152.89 7950.50 Erkek 231 139.55 32235.50 Toplam 283 Kadın 52 153.31 7972.00 Erkek 231 139.45 32214.00 Toplam 283 5.851.000 32.647.000 -.316 .752 5.692.000 7.070.000 -.644 .520 5.411.000 6.789.000 -1.221 .222 5.593.000 6.971.000 -.857 .391 5.439.500 32.235.500 -1.099 .272 5.418.000 32.214.000 -1.131 .258 Kadın 52 129.32 6724.50 Erkek 231 144.85 33461.50 5.346.500 6.724.500 -1.371 .171 Toplam 283 5.383.500 6.761.500 -1.303 .193 5.182.000 31.978.000 -1.595 .111 5.695.000 7.073.000 -.635 .525 5.787.000 32.583.000 -.428 .668 5.945.500 7.323.500 -.119 .905 Kadın 52 130.03 6761.50 Erkek 231 144.69 33424.50 Toplam 283 Kadın 52 157.85 8208.00 Erkek 231 138.43 31978.00 Toplam 283 Kadın 52 136.02 7073.00 Erkek 231 143.35 33113.00 Toplam 283 Kadın 52 146.21 7603.00 Erkek 231 141.05 32583.00 Toplam 283 Kadın 52 140.84 7323.50 Erkek 231 142.26 32862.50 Toplam 283