M e s le k i G e li ş i m K u r a m la r ı Ü z e r i n e B i r E l e ş t i r e l D e ğ e rle n d i r m e *
B in n u r Y E Ş İL Y A P R A K
Gazi Üniversitesi
M eslekiE ğitim Fakültesi
Ö z e t : B u m a k a led e m e s le k i g e liş im
k u r a m la rı iç in d e y e r
a la n
Ö ze llik - F a k tö r K u ra m ı,
R o e ’n u n M e s le k S e ç im i K u ra m ı, H ollä n d ern M e s le k i S e ç im K u ra m ı, G in zb er g ve a r k a d a ş la r ı ile
S u p e r 'in
M e s le k i
G e liş im
K u ra m la r ım n
g ü ç lü
ve
s m ır lı
y ö n le r i
ile
k en d i
iç le r in d e
d e ğ e r le n d ir ilm e s i y a p ılm ış ; a y r ıc a b u a la n d a k i k u ra m la rın b ir lis te s i e k o la r a k s u n u lm u ş tu r.
S u m m a r y - A C r itic a l A s s e s m e n t o f th e M a jo r T h e o r ie s o f V o c a tio n a l D eve lo p m e n t
T h is a r tic le a im s a t d e ve lo p in g a n a s s es m en t o f m a jo r th e o r ie s o f v o c a tio n a l d e ve lo p m e n t a s
th e T r a it- F a c to r T h e o r y, R o e ’s V o c a tio n a l C h o ice T h eo ry, H o lla n d ’s V o c a tio n a l C h o ice T h eo r y,
G in zb e r g a n d h is a s s o c ia te s ' a n d S u p e r ’s V o c a tio n a l D e ve lo p m e n ta l T h e o r ie s in r e s p e c t to th e ir
th e o r e tic a l s tr e n g th s a n d lim ita tio n s , to g e th e r w ith p r o vid in g a r e la tiv e ly co m p lete lis t o f th e o r ie s
in th is fie ld .
k u ra m ı e le
G iriş
M e s le k i G e liş im
k u ra m la rı;
b ir e yle r d e
m e s le k fik r in in n a s ıl g e liş fiğ i, m e s le k i k a r a r ın
ve y a
s e ç im in
e tk ile y e n
n a s ıl
y a p ıld ığ ı,
e tm e n le r le
b ir lik te
bu
bu
s e ç im i
o lu ş u m u
a çık la m a ya ç a lış a n k u ra m la rd ır.
y ılın d a n
iç in d e
m e s le k i
kab u l
g ü n ü m ü ze
g e liş im
e d ile b ilir
d ek
b ir
h erk es çe
d ü zeyd e
ç o k fa r k lı k u r a m la r g ü n ü m ü zd e g e ç e r liliğ in i
s ü r d ü rm ek ted ir. B u a la n d a k i k u ra m la ra g ö z
o ld u k ç a
u zu n
a çık la n m a m ış ,
s a y ıla b ile c e k
b ir
lis te ç ık m a k ta d ır (E k ).
ç a lış ü m ış tır.
M e s le k i
g ö rü ş
o la n
k en d in e
iç le r in d e
Bu
R o e’n u n
H o îla n d ’m
M e s le k i
has
b ir
fa k tö r le r e
m e s le k te k i
e le ş tir e l
ö ze llik le r i
ö ze llik le r in
en
b ir e y in
ile
g örü ş
b aşka
daha
k u r a m cıla rca
k u ra n ım
Is a a c s o n 1 9 8 6 ).
ö zü
ya n d a n
e tk in lik le r in e
B una
s a h ip
m e s le ğ in
ş e k ild e
P a r s o n s ’Ia
es k i
b ir e y
ta k ım ın a
D iğ e r
s a h ip tir .
iy i
en
h er
ö ze llik le r
b aşan,
a la n
S u p e r ’in
g ö re;
s a h ip tir .
S e ç im K u ra m ı; g e liş im s e l k u r a m la r iç in d e y e r
ile
a la n m d a
k u ra m a
m e s le k le r d e k a p s a m ın d a k i iş
ö zg ü
iş le v s e l
k u ra m la rd a n
a r k a d a ş la r ı
k en d i
R e h b e r lik
bu
(ö rü n tü s ü n e)
te m e lle n d ir ilm iş
ve
o la r a k
I - Ö z e l l i k -F a k t ö r K u r a m ı
b a ğ lıd ır .
G in zb c ı g
g en iş
Öz
s a d ece
d e ğ e r le n d ir ilm e ye
k u ra m la r
gereği
d e ğ e r le n d ir m e d e , h e r k u ra m ın g ü ç lü v e s ın ır lı
iç in d e n Ö ze llik - F a k tö r k u ra m ı, k iş ilik ü zerin e
S e ç im i K u ra m ı,
A d ı geçen
s ın ır la m a s ı
s on ra
k iş ilik
B u s u n u d a M e s le k i G e liş im K u ra m la rı
M e s le k
ve
ta n ım la n d ık ta n
s ü re
a ç ık la n a m a m ış ı s o n u cu , b ir b ir in d e n a z veya
a tıld ığ ın d a
o la r a k
g e ç ir ild iğ i
geçen
s ü r e c in in
y e te r li
a m a cı
y ö n le r in in vu r g u la n m a s ı es a s a lın m ış tır .
M e s le k i R e h b e r liğ in ya ş a m a
1909
a lın m ış tır .
y a zın ın
g ö re
o ld u ğ u
g e r e k tir d iğ i
e ş le ş tir ilm e s in e
1 9 0 9 ’d a
b a ş la ya n
s o n ra
W illia m s o n
g e liş tir ilm iş
a y n ı k a lm ış tır
{M ille r ,
bu
ve
am a
1974;
7. U lu s a l P s ik o lo ji K o n g r e s in d e (A n k a ra : 2 2 - 2 5 E ylü l 1 9 9 2 ) s u n u la n b ild ir i m e tn in e d a ya lı
o la r a k h a zır la n m ış tır .
P s ik o l o j ik D a n ış m a v e R e h b e r l ik D e r g is i, C il t 2 , S a y ı 6 , 1 9 9 5 .
43
IX ' R o e ’n u n K u r a m ı (İ h t i y a ç K u r a m ı )
K u ra m , g e n e l g ö r ü ş ü ve ö n e r m e le r i ile
in c e le n d iğ in d e a ç ık , a n la ş ılır v e m a n tık s a l b ir
R o e (1 9 8 6 )’y a g ö r e ; m es le k le r , p s ik o lo jik
y a k la ş ım o ld u ğ u g ö rü lü r. K u ş k u s u z m e s le k i
ih tiy a ç la n
r e h b e r liğ in b a ş la n g ıç v e g e liş im in e h ız ve r e n
B ir eyin , ç o c u k lu k d ö n e m in d e , a ile o rta m ın d a
bu
ö ze llik le r in i
ih tiy a ç la n n ı k a r ş ıla m a d e r e c e s i v e y ö n te m le r i
ç e ş itli ö lçm e
o n u n ile r id e m e s le k s e ç im in d e b e lir le y ic i ro l
iş le v s e l
ya k la ş ım ,
ta n ım la m a v e
a r a ç la n n m
g e liş tir ilm e s in e
s ta n d a r tla ş m a s ın a
a la n d a
b ir e y in
d e ğ e r le n d im e d e
yol
m e s le k le r in
ve
a çm ış tır.
Y in e
ta n ıtılm a s ı iç in
bu
m e s le k
a n a lizle r in in
y a p ıla r a k
m es lek i
b ilg ile r in
k u lla n ılm a s ı
g e r e ğ in e
d ik k a t
ç e k m iş tir
(Is a a cs o n ,
19B 5).
(k a d ın la r a ,
K u ra m ,
fa r k lı
g r u p la r a
e ş it
o la r a k
a zın lık la r a )
u y g u la n a b ile c e k ö ze llik te d ir .
Ö ze llik - e tm e n
o yn a ya n
k a r ş ıla m a k
iç
u y a r ıc ıla r ım
y a n d a ş la n
ve
s e ç ilir le r .
o lu ş tu r u r .
R o e,
ya ş a m ın ilk y ılla r ın d a g e ç ir ile n y a ş a n tıla r ile
ye te n e k le r ,
ilg ile r
ve
tu tu m la r
a r a s ın d a k i
iliş k ile r i v e b u n la r ın ya ş a m d a g e n e l y ö n e liş
ve ö ze llik le d e m e s le k s e ç im i k a r a n n a n a s ıl
y a n s ıd ığ ın ı
a çık la ya n
b a zı
h ip o te zle r
ile r i
s ü rm ü ş tü r. B u h ip o te zle r ö ze tle n e c e k o lu rs a ;
ç o c u k lu k ta k i
y a ş a n tıla r
ö rü n tü s ü n ü ,
k u ra m ı
ü zere
ih tiy a ç
d a vr a n ış la r ın ın
b ir e y in
ö r ü n tü s ü
y ö n e liş in i
ih tiy a ç
de
b e lir le r .
on u n
G en el
k a r ş ıtla n y la m e s le k i g e liş im a la n ın d a b ir ç o k
p s iş ik e n e ıjin in y ö n e ld iğ i a la n a g ö r e k iş in in
ye n i k u ra m m
ye te n e k le r i
Bu
g e liş m e s in e
k u ra m m
H o lla n d ’m
gen el
ve
n ed en
o lm u ş tu r.
ya k la ş ım
S ü p e r in
a çıs ın d a n ,
k u ra m la n n a
tem el
o lu ş tu r d u ğ u s ö y le n e b ilir .
Yu kanda
k a r ş ın
d e ğ in ile n
k u ra m m
e le ş tir ile r
e d ilm iş
ö ze llik le
g ü ç lü
s ın ır lılığ ı
şu
o lm a s ın a
ik i
yö n le r in e
k on u s u n d a k i
s a y ıltm ın
iliş k in
kab u l
e n d iş e le r i
d ile
g e tir m e k te d ir ; (1 ) H erk es iç in te k b ir m e s le k i
a m a ç v a r d ır v e
1 9 9 0 ). B u ik i s a y ıltm ın k a b u l ed ilm iş o lm a s ı,
m e s le k i g e liş im
s ü r e c in d e d ik k a te a lm m a s ı
gerek en
ç e ş itliliğ in i
A y r ıc a
fa k tö r
g ü d ü m lü ,
s ın ır la m a k ta d ır.
y ö n le n d ir ic i b ir
ya k la ş ım
P s iş ik
İlg i
ve
e n e ıjin in
tu tu m la r ı
b e lli
fa a liy e t
a la n la r ın a y ö n e lm e s i m e s le k fa a liy e tle r i iç in
d e g e ç e r lid ir (K u zg u n — : 1 2 5 - 1 2 7 ).
R o e,
"in s a n a
gen el
m e s le k le r i
y ö n e lik
"in s a n a
o lm a ya n "
k a te g o r iye
b ir in e
a y ın r
y ö n e lik "
ve
o la r a k
ik i
iş le r
bu
a la n la r d a n
te m e lin d e
ç o c u k lu k
k a y n a k la n a n
p s ik o lo jik
y ö n e liş in
ya ş a n tıla r ın d a n
ve
ih tiy a ç la r ın b u lu n d u ğ u n u s a vu n u r.
(2 ) m e s le k i k a r a r ö n c e lik le
ö lç ü le b ile n ye te n e k le r e d a y a n d ır ılır (Z u n k er,
ö zg ü lle ş ir .
b e lir g in le ş ir .
K iş ilik te m e lli y a k la ş ım la r k a te g o r is in d e
y e r a la n b u k u ra m , m e s le k i g e liş im s ü r e c in d e
er k en
ç o c u k lu k
d ö n em in e
d ik k a t
çek erek
a la n a ö n e m li k a tk ı s a ğ la m ış (M ille r , 1 9 8 5 ) ve
b ö y le c e a r a ş tır m a c ıla r iç in u y a n c ı b ir k a yn a k
o lu ş tu r m a s ı ile
bu
a la n d a
y e n i b u lg u la r ın
o lm a s ı n e d e n iy le h erk es iç in u yg u n d e ğ ild ir
k eş fin e y o l a ç m ış tır . H e r ik i c in s iç in g e ç e r li
(O s ip o w
o la n
1973;
K u zg u n
1 9 9 2 ).
B ü tü n
^ ku ra m ın
g ü ç lü
m e s le k i k a te g o r i s is te m i g e liş tir m iş o lm a s ıd ır
y a p ıla n
b ir
s e ç im
ve
b e lli
e ş lem e
za m a n la rd a
o la r a k
kab u l
e tm e s i (M ille r ; 1 9 8 5 ) ile m e s le ğ e y ö n e ltm e ve
y e r le ş tir m e d e
es a s
a ld ığ ı
d o ğ a s ın a ,
o lu ş u m u n a
e tk ile ş im in e
a ç ık lık
ö ze llik le r in
ve
g e tir m e m e s i
b ir b ir iy le
k u ra m ın
B ü tü n
bu
R o e ’n u n
d e s te ğ in d e n
(O s ip o w ,
o lu m lu
k u ra m ı,
yo k s u n
ya n la r ın a
y e te r li
o ld u ğ u
1 9 7 3 ). Ç ü n k ü
ö ze llik - fa k tö r
e tk ile d iğ i
te m e l b ir k u r a m o la r a k k a b u l e d ile b ilm e iç in
s ın ır lı b ir ya k la ş ım d ır .
44
g ü çtü r.
va r s a y ım ım
Bu
g ü ç lü k
k a r ş ın
a ra ş tırm a
iç in
e le ş tir ilir
o n u n ile r i s ü r d ü ğ ü
e b e ve yn - ç o c u k e tk ile ş im in in
g eliş m e d e
y a r a r lı b ir
(Is a a cs o n , 1 9 8 6 ).
s ın ır lı y ö n le r i o la r a k s a yıla b ilir . S o n u ç o la ra k ,
k u ra m ı, . m e s le k i
iç in
is e
ö ze llik le
d e ğ il,
g r u p la r
yö n ü
b ir
o la r a k
gen ç
b aşka
b u n la r ın y a m s ır a , m e s le k s e ç im in i g e liş im s e l
s ü reç
çok
b ir
m e s le k i s e ç im i
k a n ıtla ya b ilm e k
şu
üç
çok
n o k ta d a n
k a yn a k la n m a k ta d ır: (1 ) A ile iç in d e k i e b e ve yn
tu tu m la r ı
ve
e tk ile ş im le r i
çok
s a yıd a
P s ik o l o j ik D a n ış m a v e R e h b e r l ik D e r g is i, C il t 2 , S a y ı 6 , 1 9 9 5
d e ğ iş k e n i iç e r d iğ in d e n a m p ir ik ça lış m a la rd a
ta n ım la n a n
bu
iliş k ilid ir (S la n e y ve R u s s e ll, 1 9 8 7 ).
d e ğ iş k e n le r i
k o n tr o l
a ltm a
a lm a n m
o la n a ğ ı yo k tu r . (2 ) A n a ve b a b a n ın tu tu m la rı
h em
k en d i
iç le r in d e ,
h em
de
a r a la rın d a
o ld u k ç a d e ğ iş k e n v e tu ta r s ızd ır . {3 } K u ra m ı
k a n ıtla m a k
iç in
ta s a r ım la r ın ın
g ü ç lü k
u zu n
d ö n e m li
g e r e k li o lu ş u
y a r a tm a k ta d ır
Z u n k er,
a ra ş tırm a
is e
b aşka
(Is a a cs o n
b ir
1985;
1 9 9 0 ). N itek im , k u r a m ı te s t e tm ek
iç in ya p ılm ış a r a ş tır m a la r k u ra m la ç e liş k ili v e
tu ta r s ız s o n u ç la r , o rta ya
k o ym a k ta d ır
{A k t.
K u zg u n — :1 3 3 - 1 4 0 ).
R o e ’n u n
e le ş tir i
g e n e lle m e
(O s ip o w
iliş k in
ö n e r m e le r in i
ç a lış m a la r ın d a
d iğ e r
d a ya n d ır d ığ ı
y ö n te m s e l
h a ta la n
b ir
s o r u n la r
o ld u ğ u n a
ve
y ö n e lik tir
b ilg i to p la m a " yö n te m iy le y a p tığ ı ç a lış m a la r
s o n u c u g e liş tir m iş tir . "B u yö n te m n e d erece
ve
g ü ve n ilir d ir ?"
s o ru s u
y a n ıs ır a
"B ilim a d a m la r ı v e s a n a tç ıla r g ib i to p lu m u n
fa r k lı b ir
k e s im in d e n
e ld e
e d ile n
s o n u ç la r
"o r ta la m a in s a n " iç in g e ç e r li m id ir ?" s o ru s u
da
ta r tış ılm a k ta d ır .
ö n e r m e le r in in
B u n la r d a n
b aşka
R oe,
ç o ğ u n u n o ld u k ç a g e n e l ifa d e
ed ilm iş o lm a s ı, ye te r in c e a çık v e n e t o lm a yış ı
ile e v o r ta m ı d ış ın d a , m e s le k i g e liş im d e e tk ili
o la b ile c e k
d iğ e r
ç e vr e s e l
fa k tö r le r i
d ik k a te
a lm a d ığ ı y o lu n d a e le ş tir ile r e h e d e f o lm a k ta d ır
(Is a a c s o n
1 9 8 6 ).
k u ra m ı b u
k a tk ıla r a
S on u ç
a la n a
k a rş m
o la r a k
R o e ’n ü ı
g e tir d iğ i y e n i v e
y e te r li
b ir
k u ra m
ö n em li
o la r a k
g ö r ü lm e m e k te d ir .
III-
ve
b u n la r a
o lu ş m a k ta
k u ra m ı
K uram ı
(T i p o lo ji k
ilk
b a ğ lı
id i.
6
ile
p o z itif
ş e k liy le
m e s le k
A n ca k
b ir
k a yd a
d eğ er
s on u n d a
k u ra m ım
b ir a z
m e s le k
s e ç im i
ile
o rta m ın d a n
daha
y ö n e ttiğ i,
ilg ili
s on ra
k en d i
a ra ş tır m a la r ın
d e ğ iş tir m iş
d a vr a n ış la r ın
ve
dar
k a p s a m ın ı g e n iş le te r e k 6 tip i, s a d ece m es lek
s e ç im i iç in d e ğ il; g e n e l ya ş a m y ö n e lim le r i iç in
s ın d a ,
H o lla n d ,
k u r a m ın ın
h er
e k s ik lik le r in i
ç a lış m a
ve
y e te r s iz
y ö n le r in i b e lir g in b ir ş e k ild e s a p ta ya ra k y e n i
y a y ın la d ığ ı
r a p o r la r la
k u ra m ı
g e liş tir m e y e
ç a lış m ış tır (K u zg u n — : 1 1 2 - 1 2 4 ).
H o lla n d ’m
h ip o te zle r
k u ra n ım d a
Ö n erilm ek ted ir,
te s t
e d ile b ilir
O nun
o ld u k ç a
ü retk en ve s is te m a tik b ir a r a ş tır m a cı o lm a s ı;
a çık ,
n et
ve
te s t
e d ile b ilir
g e liş tir ilm e s in i s a ğ la m ış tır.
s a yıd a
a r a ş tırm a
a ra ş tırm a
Bu
ya p ılm a s ın a
b u lg u la n
ile
fo r m ü lle r
d u ru m , ç o k
ve
k u r a m ın
d es tek len m es in e
de
y o l a ç m ış tır (Ila c k e tt v e d iğ . 1 9 9 1 ). K u ra m ın
g ü ç lü
ya n la n n d a n
d a n ış m a n ia n n m
g e liş tir m e s id ir .
b ir i
de
m es lek
k u lla n a b ile c e ğ i
Ö ze llik le
a r a çla r
"K e n d in i
K eş fetm e
Ö lçeğ i" (S e lf- D ir e c te d S ea rch ) k u ra m ı p r a tiğ e
d ö n ü ş tü r m eyi
s a ğ la m ış tır
(O s ip o w ,
1 9 7 3 ).
A y n c a g e liş tir d iğ i k a teg o rilem e s is te m i, e ğ itim
k u r u m la n
ve
n ite lik te d ir .
iş
ye r le r in e
K u ra m ın
u y g u la n a b ilir
fa r k lı
g ru p la r a ,
p r o fe s yo n e l o lm a ya n ça lış a n la r a d a (k a d ın ve
erk ek )
H o lla n d ’m
Y a k la ş ı m )
u yg u la n a b ü e c e ğ in i
g ö s te r e n
y e te r li
k a n ıt v a r d ır (Z u n k er, 1 9 9 0 ). K u ra m m m e s le k i
d a n ış m a n lık ve r e h b e r lik a la n ın a g e tir d iğ i en
H o lla n d ’m
m e s le k le r in
k u ra m ı, k iş ilik d in a m iğ i ile
y ü r ü tü ld ü ğ ü
ç e vr e
ve ya
m e s le k le r in g e r e k tir d iğ i fa a liy e tle r a ra s ın d a k i
iliş k iy e d a y a n ır (K u zg u n , 19 9 2 : 1 0 4 ). M e s le k
s e ç im i; k iş iliğ in , iş
b ir
H o lla n d ’m
u yu m u
"m es lek s eçim i" k u r a m ıyla ile r i s ü r d ü ğ ü 6 tip
1 9 7 3 ). Ö yle k i R o e, k u r a m ın ı b ilim
a d a m la r ı v e s a n a tç ıla r ü ze r in d e "g e r iy e d ö n ü k
g e ç e r li
ç e vr e s in e
ö rü n tü le n d ir m iş tir .
k u ra n ım a
is e
iş
d ü n ya s ın d a ifa d e b u la n
Ö yle
b ir ç o k
ilg i
ki
ü zerin d e
daha
e n va n te r i
s o n ra
H o lla n d 'm
d oğu rd u ğu
g e liş tir ile n
s ın ıfla m a
fo r m a tım es a s a lm ış tır .
B u o lu m lu y ö n le r in in ya n ıs ır a k u ra m a
y ö n e ltile n ö n e m li e le ş tir ile r d e s ö zk o n u s u d u r.
on a
u yg u n
k iş ilik
1 9 7 3 ).
tip i
m e s le k le r d e n
M e s le k i
(s a n a tç ı;
göre
te k n ik le r i
b irey,
(H o lla n d ,
H o lla n d ’a
d a n ış m a
etk ile r d ir .
ta n ım la d ığ ı 6 k iş ilik tip in d e n b ir in e s a h ip tir
ve
ya n s ım a : ¡ıd ır.
ö n e m li k a tk ı is e ilg ile r in ö lç ü lm e s i ve m e s le k i
b ir in i
d oyu m ;
s o s ya l,
s eçer
b ir e y in
g ele n e k s e l,
Ö n c e lik le , tip o lo jik ya k la ş ım la r iç in
(Is a a cs o n , 1 9 8 6 ). "İn s a n la r ı b ö yle k a te g o r ile r e
g ir iş im c i, a r a ş tır ıc ı, g e r ç e k ç i) iç in d e y e r a la n
s ok m a k
ne
ö ze llik le r in ,
k en d in e
ö zg ü
bu
tip le r e
u yg u n
o la r a k
y a p ıla n
e le ş tir i H o lla n d ’m k u ra m ın a d a y ö n e ltilm iş tir
P s ik o l o j ik D a n ış m a v e R e h b e r l ik D e r g is i, C il t 2 , S a y ı 6 , 1 9 9 5 .
d erece
b ir
d o ğ ru d u r?"
ö rü n tü ye
"H e r
s a h ip tir ,
b ir e y
o n la r ı
45
ve
b a zı s m ır lılık la n n o ld u ğ u ile r i s ü r ü lm e k te d ir
e s n e k liğ i s ın ır la r "... A yr ıc a , k u ra m d a , k iş ilik
k a te g o r ile m e k
ö zg ü r
(Z u n k er, 1 9 9 0 ). B u e le ş tir ile r b ü y ü k ö lçü d e
tip le r i iç in d e k i ö ze llik le r in
k u ra m ın
v e r ilm e d iğ i
g ib i,
g e tir ilm e z
(G ıb s o n
d e ğ e r le n d ir m e yi
y e te r li ta n ım la n
o lu ş u m la n n a
ve
da
a ç ık lık
M itc h e ll,
1990;
K u zg u n ,— : 1 1 2 ). K u ra m a y ö n e ltile n b ir d iğ e r
e le ş tir i
is e
K eş fetm e
H o lla n d ’m
Ö lç e ğ i"n in
s e ç e n e k le r i
o n la n n
m e s le k
ve
b ir in d e
k a d ın la r
a le yh in e
s ö zk o n u s u
o ld u ğ u
yer
a ld ığ ı;
bu
y a n lılığ ın
(Z u n k er,
k a rş m
k u ra m a
k u ş k u yla y a k la ş ılm a s ın ı n e d e n lem ek ted ir .
ve
A r k a d a ş la r ı n ı n
k u ra m a
göre,
m e s le k
s e ç im i
b ir e y in g e liş im i s ır a s ın d a b e lli d ö n em ler d en
g e ç e r e k o lu ş a n b ir s ü reçtir. B u s ü r e ç "fa n tezi"
"g e ç ic i"
ve
"g e r ç e k ç i"
d ö n e m le r i k a p s a r. B u
o lu ş a n
m e s le k
o la r a k
n ite le n e n
d ö n e m le r d e n g e ç e r e k
s e ç im i
"g e r i d ö n ü lm ez"
b ir
k a r a r d ır (G in zb e r g 1 9 7 0 ).
m e s le k i
g e liş im in b ilim s e l o la r a k in c e le n e b ilm e s i iç in
b ir
g e liş im in
ç e r ç e ve
n o rm a l
ö r ü n tü le r i
iç in
o lu ş tu r u r .
ve
n o rm a l
g e liş im
1 9 8 2 ).
yö n te m s e l
(k ü ç ü k
ö m e k îe m ,
iliş k in
g ib i)
y e te r li
bu
veri
s u n u lm a m ış
e le ş tir ile r in
h a k lılığ ım
a rtır m a k ta d ır (O s ip o w , 1 9 8 3 ).
M e s le k
k a ra r"
s e ç im in in
o la r a k
o lm a d ığ ı
B ü tü n
"g e r i
b ir
d iğ e r
ek
u zu n
g e ç e r lid ir .
ve
o la r a k
ya ş a n m a ya c a ğ ı
ve y a
ye r in d e
ta r tış m a
(H a c k e tt
b u n la r a
iç in d e
d ö n ü lm ez
n ite le n m e s in in
o lu ş tu r m a k ta d ır
n o k ta s ın ı
d iğ .
1 9 9 1 ).
m e s le k i
g e liş im
a y n ı ya ş
(ö n e
o la r a k
s ın ır la n
k a ya b ilir ,
o la b ilir ...)
S on
b ir
o lu p
daha
e le ş tir is i
fa r k lı
de
g r u p la r a
(k a d ın la ra , a zın lık la r a vb .) u y g u la n a b ilir liğ in e
iliş k in
y e te r li
s ım r lılık la n
k u r a n ım
a ç tığ ı
ve r in in
iç in d e
o lm a y ış ı
s a y ıla b ilir .
s m ır lılık la n n m
ve
a r a ş tır m a
n o k ta s ı o lu ş tu r d u ğ u
k u ra m ın
S ü p er,
bu
y e n i a ra yış la r a
yol
ta s a n m la n n d a
iç in
y a r a r lı
ç ık ış
o ld u ğ u n u
ifa d e e tm e k te d ir (S ü p er, 1 9 6 8 ). S o n u ç o la r a k
daha
M e s le k i
o lm a ya n
s ü r e c in in
b ir
K u r a m c ıla r ın
fa r k lı
y e te r li
k u ra m la ra
d oğru
b ir
"g eçiş
k u ra m ı" o la r a k d e ğ e r le n d ir ile b ilir .
V-
S ü p e rin
K uram ı
(K a v r a m s a l
M o d e l)
S u p e r ’a
b e tim le m e s in i s a ğ la r (O s ip o w , 1 9 7 3 ; N els o n J on es ,
o lu ş u
b a zı
k u ra m , M e s le k i G e liş im S ü r e c in i a çık la m a d a
K u ra m , a la n d a ç a lış a n la r iç in
y a r a r lı
o lm a s ı...
k ıs a
İlk k e z m e s le k s e çim in e b ir s ü r e ç o la r a k
bu
s o r u n la n n
da
d ö n e m le r in in h e r b ir e y d e
K u r a m ı (S ü r e ç K u r a m ı )
y a k la ş a n
o la n la r d a
Ç ü nkü
ç a lış m a la r ın
d ö n em lere
b ir
G in z be rg
a m p ir ik
s o n u cu
1 9 9 0 ). B ü tü n b u e le ş tir ile r m e s le k i r e h b e r lik
XV-
g e liş tir ild iğ i
ve
ed ilm em iş
ö lç e k
ş e k lin d e d ir
p r a tik liğ in e
a zlığ ı
te s t
s o n u ç la r ın fa r k lı y o r u m la r a a ç ık o lm a s ı, b a zı
a la n ın d a d a n ış m a n la r a g e tir d iğ i k o la ylık la r a ,
u yg u la m a d a k i
k u ra m ın
ile
m e s le k i
k a te g o r is in d e n - s a n a tç ı,
g e le n e k s e l
n e d e n le
"K e n d in i
yön ü
k a yn a k la n m a k ta d ır.
iç in
k a d m la r
s ın ır la d ığ ı
3
s o s ya l,
g e liş tir d iğ i
h er
o lm a s ın d a n
g e liş im
g öre
s ü reci
m e s le k
iç in d e
s eçim i,
b ir e y
ile
b e lli b ir
ç e vr e n in
(ek o n o m is t,
e tk ile ş im i s o n u cu o lu ş a n b e n lik ta s a r ım ın ın
s o s y o lo g , p s ik iy a tr is i ve p s ik o lo g g ib i) k o n u ya
b ir m es le ğ e y a n s ım a s ı ve ifa d e s id ir (S ü p er,
ö zg e ç m iş le r e
s a h ip
o lm a la r ı
k ıs m e n d is ip lin le r a r a s ı b ir y a k la ş ım s a ğ la d ığ ı
1 9 6 8 ).
d ü ş ü n ü le b ilir .
o la r a k
ön em i
Ç evr es el
verm es i
de
fa k tö r le r e
k u ra m ın
g erek en
g ü ç lü
y a n la n
G in zb e r g v e a rk a d a ş la r ın c a g e liş tir ile n
s ü reç
k u r a m ın ın
s ım r lılık la n
için d e,
g e liş im s e l s ü r e c i a ç ık la y ıc ı ve m e s le k i g e liş im i
k o la y la ş tır ıc ı
n e d e n i ile
s tr a te jile r
a ç ık la y ıc ı
s a ğ la ya m a m a s ı
(n e d e n s e l)
b ir
k u ra m
da
m o d eld ir.
b o yu
iç in d e s a y ıla b ilir .
"B e n lik
5
K u ra m ı"
ve y a
ta n ım la n a b ile n
S ü p er,
d ö n em
m e s le k i
h a lin d e
"R o l
K u ra m ı"
k a vra m s a l
g e liş im in
b ir
ya ş a m
g e r ç e k le ş tiğ in i
ve
s ü rd ü ğ ü n ü k a b u l e d e r (B ü yü m e, a ra ş tırm a ,
olu ş tu rm a , k o ru m a , d ü ş ü ş ).
K u ra m ın
g e n iş
kab u l
g ö r m es i,
çok
s a yıd a a r a ş tırm a s o n u ç la r ın a d a ya n d ır ıla r a k
g e n e lle ş tir ilm iş
o lm a s m a
d a ya n ır.
Is a a c s o n
o lm a m a s ı s ö y le n e b ilir (O s ip o w , 1 9 8 3 ). A y n c a
(1 9 8 6 )in b e lir ttiğ i g ib i, S ü p er, m e s le k i g e liş im
o r ta ya
a la n ın d a e n ç o k ç a lış m a ya s a h ip k u ra m cıd ır.
46
a ttık la n
g ö r ü ş le r d e
b e lir s izlik le r
ve
P s ik o l o j ik D a n ış m a v e R e h b e r l ik D e r g is i, C il t 2 , S a y ı 6 , 1 9 9 5
Bu
y ü zd e n
k u ra m ın ı ç o k
b u lg u la n
ile
u zu n la m a s ın a
s a yıd a
a ra ş tırm a
d es te k le m e k te d ir .
Ö ze llik le
ya p ılm ış
ç a lış m a la r
k u ra m a
s o m u t d o k ü m a n s a ğ la m a k ta d ır (K u zg u n — :
1 8 5 - 1 8 7 ).
k u ra m
B ü tü n
te k n ik
b ir
(O s ip o w
1 9 7 3 ).
k u ra m
m e s le k
k iş ilik
ö ze llik le
1 9 8 5 ).
s o n u cu
a n la ş ılır
kab u l
b ir
d iğ e r
b e n lik
ö n e m in i
S u p er,
ve
görü r
ö n em li
ö ze llik le r in e
de
s e ç im in d e
(M ille r ,
y e te r li,
o la r a k
K u ra m ın
ç e ş itli
çe k m e s i,
ç a lış m a la r ın
yön d en
g e liş m iş
yö n ü ;
bu
d ik k a t
k a vra m ın ın
vu r g u la m a s ıd ır
b en
iç s e l b ir u zla ş m a yı d a iç e r m e k te d ir (N e ls o n J o n e s 19 8 2 : 1 5 2 ).
S ü p erim
k u ra m la r
"b en
A n ca k
g e liş tir e r e k
k a vra m ın
d ö n ü ş tü r ü lm e s i b ö y le c e
b ir e y in
k e n d in e
k on u ş m a
m e s le k i
ifa d e le r e
dam şm a
s ü recin d e
iliş k in
d ilin e
ifa d e le r in
ç e v r ile r e k
u la ş m a s m ı
m e s le k i
m e s le k i
s a ğ la y ıc ı
o lu ş tu r a b ile c e ğ im
s is te m T n i
b ir
k a ra ra
s ü reç
g ö s te r m iş tir
(K u zg u n ,
1 9 7 8 : 1 2 - 1 7 ). A y n c a S u p er, b u a la n d a y e n i
k a vr a m la r ın g e liş m e s in i s a ğ la m ış tır ; "m e s le k i
o lg u n lu k " "ya ş a m
r o lle r i" "jş in
s a lie n c e )"
(H a c k e tt
M e s le k
g ib i...
e ğ itim in in
ö n e r m e le r e
e r k e k le r
s a h ip
iç in
ö n em i (w o rk
ve
a m a ç la n
o lm a s ı
a yn
a yn
m o d e lle r i g e liş tir ilm iş
ile
d iğ .
1 9 9 1 ).
ile
tu ta r lı
k a d ın la r
m e s le k i
ve
ö rü n tü
o lm a s ı k u ra m ın d iğ e r
g ü ç lü y ö n le r in i o lu ş tu r u r .
k u ra m a
bu
y ö n e ltile n
e le ş tir ile r ,
su nu ,
y e te r in c e
to p la n ır
ile
ç e vr e s e l
ö n em
ve
v e r ilm e y iş i
(O s ip o w
1 9 7 3 ).
fa k tö rlere,
s o s ya l
fa k tö r ler e
n o k ta la n n d a
S u p er
m e s le k
o n la n n
b ir b ir iy îe
a m a ç la d ığ ı iç in
yo r u m a
g id ilm e s i s a k ın c a lı
o la b ilir .
So n uç
Bu
su nu da
K u ra m la rın d a n
M e s le k i
b a zıla r ın a
G e liş im
g ü ç lü
ve
s ın ır lı
y ö n le r i ile b ir b a k ış g e tir ilm e ye ç a lış ılm ış tır .
A m e r ik a
B ir le ş ik
D e vle tle r in d e , g ü n ü m ü zd e
g e ç e r lilik le r in i s ü rd ü ren ve M e s le k i R e h b e r lik
v e D a n ış m a a la n ın d a k u lla n ıla n b u k u r a m la r
h e r y ıl yü zle r c e a ra ş tırm a ya k o n u o lm a k ta d ır.
A n ca k
k u ra m la rın ,
ü lk em izd e
y e te r i
kadar
b ilin d iğ in i s ö y le ye b ilm e k te n u za ğ ız. S o n
y ıl
iç in d e
bu
k on u d a
s a d ece
b ir
on
kaç
ç a lış m a d a n s ö z e tm e k o la s ıd ır . A z s a yıd a d a
o ls a m e s le k i r e h b e r lik a la n ın d a k u lla n ıla c a k
k u ra m s a l
te m e lli
ö lç e k
ç a lış m a la r ı
ve
bu
ö lç e k le r e d a y a lı o la r a k y a p ıla n a ra ş tırm a la r,
m e s le k i
g e liş im
k ü ltü r ü m ü zd e k i
1984;
s on
1990;
B a c a n lı
bu
d er ece
1994;
k u ra m s a l ve
Ü ze r
19 8 7 ;
k ü ltü r e l
K u zg u n
ve
A n ca k
g id e b ilm e k
p e r s p e k tifim izd e n
a m p ir ik b u lg u la r ın
ya zıs ı,
etm ek
(K u zg u n
1 9 9 5 ).
k a rş ıla ş tırm a la ra
u la ş a b ilm e s i
d eğ e r le n d ir m e
te s t
ö n e m lid ir
B a c a n lı
a la n d a
b ir ik im e
k u r a m la r ın ın
g e ç e r liliğ in i
1992;
k a r m a ş ık
e k o n o m ik
tü m ü n ü
d e ğ e r le n d ir ilm e s in i
iç in
o lm a s ı
k u ra m la rın
ve
k ü ltü r le r a r a s ı
de
ve
o la r a k
d ö n e m le r in v e iç e r d iğ i b a s a m a k la n n o ld u k ça
ö ze llik le
a lm a n
y e te r li
k a r ş ıla ş tır m a lı
a ç ıs ın d a n
B u k a b a n k s a yıd a k i o lu m lu y a n la n n a
k a r ş ın
e le
daha
k a p s a m a d ığ ı
k a vra m ın ı
k a vr a n ıla n
b u ra d a
görece
g e liş m iş b ir k u ra m ı o la r a k k a b u l e d ile b ilir .
a y n ş tır a r a k , b u k a vr a m ı o lu ş tu r a n b o y u d a n
ta n ım la m ış
k u ra m ı
a r a s ın d a
y e te r li b ir
g e r e k lid ir .
k o n u ya
ilg i
Bu
çek erek
s e ç im in i m e s le k i b e n lik k a vra m ın ın o lu ş m a s ı
g ü n d em e g e tir e b ilm e k v e a r a ş tır m a c ıla r iç in
ve ta m a m la n m a s ıyla ilg ili b ir s ü r e ç o la r a k e le
u y a r ıc ı o la b ilm e k a m a cıyla h a zır la n m ış tır .
a lm a k ta d ır ,
a n ca k
bu
s ü r e ç te ,
g e liş im
te m e lin d e m e s le k i b e n lik k a vr a m ın ın b ir e y in
k e n d is in d e n
b a ş k a la r ın ın
d ü ze yin e
mi
k a y n a k la n d ığ ı
d e ğ e r le r in e
mi
ya n ıtla n m a ın a k ta d ır .
ö n em
d a y a n d ığ ı
B ir
b aşka
yo k s a
verm e
k on u s u
ifa d e
ile ,
m e s le k s e ç im i s ü r e c i, s a d e c e b ir e y v e ça lış m a
d ü n ya s ı a r a s ın d a d ış s a l b ir u zla ş m a yı d eğ il,
a y n ı za m a n d a b ir e y le r in k e n d i ih tiy a ç la r ı ile
e b e ve yn
ve
k ü ltü r e l
e tk in lik le r i
a ra s ın d a k i
K a y n a k la r
B a c a n lı,
F.
(1 9 9 5 ).
M e sle k i
g ru p
r e h b e r li ğ i n i n li s e ö ğ re n c i le ri n i n m e sle k i
o lg u n lu k d ü z e y le ri n e e t k isi. Y a yın la n m a m ış
D o k to ra T e zi, G .Ü . S o s ya l B ilim le r E n s titü s ü ,
A n k a ra .
G ib s o n ,
L .R .
ve
M itc h e l
M .H .
(1 9 9 0 )
I n t ro d u c t i o n t o c o u n se li n g a n d g u i d a n c e
(th ir d
e d itio n ).
N ew
Y o rk :
M a c M illa n
P u b lis h in g C om p .
P s ik o l o j ik D a n ış m a v e R e h b e r l ik D e r g is i, C il t 2 , S a y ı 6 , 1 9 9 5 .
47
G in zb e r g , E. (1 9 7 0 ). T o w a rd a t h e o ry o f
M ille r , H .C . (1 9 7 4 )C are e r d e v e lo p m e n t
o c c u p a t i o n a l c h o ic e . R o th R M , H e rs h en s o n
t h e o ry
v e H illia r d fE d ): T h e p s y c h o lo g y o f vo c a tio n a l
V o c a tio n a l
d evelo p m en t:
D e velo p m en t
R e a d in g s
in
th e o r y
and
r es ea r ch . B o s to n : A lly n a n d B a co n In c.
H a c k e tt,
J .H .(1 9 9 1 ).
and
G ., L e n t R .V . v e
A d va n c e s
r es ea r ch :
A
in
20
G reen h a u s
vo c a tio n a l
yea r
th e o r y
r e tr o s p e c tive "
J o u rn al o f V o c a t io n a l B e h av io r. 38, 3-38.
H o lla n d ,
v o c at io n al
N ew
J .L .
M ak in g
(1 9 7 3 ).
c h o ic e s: A t h e o ry o f c are e rs.
J ers ey:
P r e n tic e - H a ll,
In c.,
E n g lew o o d
İn
p e rsp e c t i v e .
H err,
L .E .
(E d .):.
G u id a n ce
and
H u m an
B o s to n :
H o u g h to n
M ifflin
C om p a n y.
M ille r , J .V . (1 9 8 5 ), E s t a b l i s h a c a r e e r
d e v e lo p m e n t .
T h eory
(C o m p eten cy- B a s ed
C a reer G u id a n ce M o d u le s ) M o d u la C G A - 4 o f
C a te g o r y A . O h io : T h e O h io S ta te U n iver s ity.
N els o n - J o n e s ,
R.
D an ışm a
(1 9 7 2 ).
p s i k o lo ji s i k u r a m la r ı . Ç ev. A k k o yu n ve d iğ .
(E d . F ü s u n A k k o yu n } A n k a ra : 7 2 T D F O L td .
C liffs .
Is a a c s o n ,
in fo rm at io n
E .L .
in
C are e r
(1 9 8 6 ).
c o u n s e li n g
an d
Ş ti. ( 1 9 9 5 ).
T h e o rie s
O s ip o w , S .H . (1 9 7 3 ).
c are e r
d e v e lo p m e n t . (4 th ed .) B o s to n : A lly n a n d
c are e r
B a co n , In c.
Y o rk : A p p le to n - C e n tu r y- C r a fts .
Is a a c s o n , E .L .,(1 9 8 5 ).
c are e r
c o u n s e li n g .
B asic s
B o s to n :
of
A lly n
and
B a co n , In c.
(1 9 7 8 ). B e n k a v ra m ı v e
K u zg u n , Y .
m e sle k se ç i m i . P si k o lo ji D e rg i si , S a y ı,1217.
K u zg u n ,
Y.
(T e k s ir e d ile r e k
(— ).
M e s le k i
ç o ğ a ltılm ış
d er s
r e h b e r lik
n o tu )
210
s a yfa , A n k a ra : A .Ü . E ğ itim F a k ü lte s i.
K u zg u n ,
Y.
(1 9 8 4 ).
E d w a rd s
k iş is e l
d e v e lo p m e n t .
(S eco n d
of
E d .)
N ew
T h e o rie s
O s ip o w , S .H . (1 9 8 3 ).
of
c a r e e r d e v e lo p m e n t . (3 rd ed .) E n g le w o o d
C liffs , N e w J e r s e y : P r in c e to n - H a ll.
R o e, A . (1 9 8 6 ). E a rly d e t e rm i n a n t s o f
v o c a t i o n a l c h o i c e , P eter s , J .H . ve H a n s en
J .C .
(E d ):
V o c a tio n a l
d evelo p m en t.
N ew
cu id a n ce
Y o rk :
and
Th e
ca reer
M a c M illa n
C om p a n y.
S la n ey,
R .B .
ve
R u s s el,
J .E .A .(1 9 8 7 ).
te r c ih e n va n te r in in T ü r k iy e ’d e g ü v e n ir lik v e
P e r s p e c tive s o n v o c a tio n a l b e h a vio r , 1 9 8 6 : A
g e ç e r liğ i. A .Ü .
review . J o u rn a l o f V o c a t i o n a l B e h a v i o r, 3 1 ,
E ğ it im
B i li m le r i F a k ü lt e s i
111-173.
D e r g i s i , C ilt 17, S a y ı 1 -2 , s .6 9 - 9 4 .
K u zg u n ,
d e ğ e r le n d ir m e
g ü v e n ir liğ in e
P sik o lo ji
Y.
(1 9 9 0 ).
e n va n te r in in
iliş k in
K e n d in i
g e ç e r lik
ç a lış m a la r.
K o n g re si
K it abı.
V.
ve
U lu s a l
İzm ir:
E ge
Ü n ive r s ite s i,
K u zg u n ,
p s ik o lo jik
Y.
(1 9 9 2 ).
d an ışm a.
(3 .
R e h b e r li k
B a s k ı)
ve
A n k a ra :
Ö S Y M Y a y ın la n - 12.
K u zg u n ,
k a vr a m ı
Y.
(1 9 9 4 ).
ö lç e ğ i
s ta n d a r d iza s yo n u .
1.
A k a d e m ik
b e n lik
g e liş tir ilm e s i
ve
E ğ it im
B i li m le r i
K o n g r e s i B i l d i r i l e r K i t a b ı (C ilt 3 ) A d a n a :
S u p er,
v o c at io n al
E .D .
K u zg u n , Y . v e B a ca n lı, F . (1 9 9 2 ). L is e
t h e o ry
A
P e te r s
J .H .
of
ve
H a n s en J .C . (E d ): V o c a tio n a l G u id a n ce a n d
C a reer
D e velo p m en t.
N ew
Y ork :
Th e
M a c M illa n C om p a n y.
Ü zer, A .S . (1 9 8 7 ). L i s e
ö ğ re n c i le ri n i n
y ü k se k -Ö ğ re t im p ro g ra m la rı m t e rc i h le ri İ le
kendi y etenek,
d ü z e y le ri
li g i v e
m e sle k i
a ra sı n d a k i
Y a yın la n m a m ış
D o k to r a
o lg u n lu k
İ li şk i le r,
T e zi.
H .Ü .
S o s ya l
B ilim le r E n s titü s ü , A n k a ra .
Z u n k er,
Ç u k u ro va Ü n ive r s ite s i.
(1 9 6 8 ):
d e v e lo p m e n t .
c o u n s e li n g
G .V .
a p p li e d
(1 9 9 0 ).
concepts
C are e r
of
ö ğ r e n c ile r i iç in m e s le k i o lg u n lu k ö lç e ğ i. (V ÎI.
p la n n i n g .
U lu s a l P s ik o lo ji K o n g r e s in e s u n u la n b ild ir i)
C a lifo rn ia : B r o o k s / C o le P u b lis h in g C om p .
(3
rd .
e d .}.
P a c ific
lif e
G r o ve ,
A n k a ra : 2 2 - 2 5 E ylü l.
48
P s ik o l o j ik D a n ış m a v e R e h b e r l ik D e r g is i, C il t 2 , S a y ı 6 , 1 9 9 5
E K ; M e s le k i G e li ş i m K u r a m la r ı L i s t e s i 1
M E SL E K İ G E L İŞİM K UR A M L A R I
I.
Ö Z E L L İK - F A K T Ö R K U R A M I
F . P a r s o n s (1 9 0 9 )
W illia m s o n (1 9 3 9 - 1 9 4 9 ).
I I.
K İŞ İL İK T E M E L L İ K U R A M L A R
1. R o e ’n u n K u ra m ı (1 9 5 7 ) (İh tiya ç k u ra m ı)
2. H o lla n d ’m K u ra m ı (1 9 5 9 ) (T ip o lo jik ya k la ş ım )
IIL
G E L İŞ İM S E L K U R A M L A R
1. G in zb e r g v e a rk . (1 9 5 1 ) (S ü reç k u ra m ı)
2. D o n a ld S u p e r (1 9 5 3 ) (K a vra m s a l m od el)
3 . T ie d e m a n v e O ’h a ra (1 9 5 9 ) (K im lik k u ra m ı)
I V.
S O S Y A L Ö Ğ R E N M E K U R A M I (D a vr a n ış çı Y a k la ş ım )
J . K r u m b o ltz ve a rk . (1 9 7 6 )
V.
KA R A R KU RAM LARI
H.
B . G e la tt ( 1 9 6 2 )
M . K a tz ( 1 9 6 6 )
V I.
D U R U M S A L Y A K L A Ş IM L A R
I. Ş a n s v e r a s la n tıy ı s a vu n a n g ö r ü ş
2. A s tin ’in s o s y o - p s ik o lo jik m o d e li (1 9 8 4 ) (K a d ın la r ın m e s le k i g e liş im i)
3. D iğ e r ...
V II.
P S İK A N A L İT İK Y A K L A Ş IM
B o r d in v e A rk . (1 9 6 3 )
V IIL
B İL İŞ S E L - G E L İŞ İM M O D E L İ
^
K n e fe lk e m p v e S le p itza (1 9 7 6 )
I X ..............
1 B u lis te d e k i s ır a la m a v e k a te g o r ile m e d eğ iş m eye a çık o la r a k s u n u lm a k ta d ır.
P s ik o lo jik D a n ış m a v e R e h b e r lik D e r g is i, C ilt 2 , S a y ı 6, 1 9 9 5 .
Binnur Yesilyaprak