Doğu Edebiyatı
6 Aylık Kültür, Sanat ve Edebiyat Dergisi
Yıl: 3 Sayı: 5 Ġlkbahar-Yaz 2010
ISSN 1307-6248
Bu sayıda
Ġran Edebiyatından Pandomima: Fakir, Golam
Huseyn-i Sâ‟idî, Türkçesi: Ali Güzelyüz
Arap Tiyatrosu, Hannâ el-Fâhûrî, Çeviren:
Doç. Dr. Zafer Kızıklı
Iraklı Öykü ve Roman Yazarı Heysem
Behnâm Berdî ve “Deli” Adlı Öyküsü,
Ġbrahim ġaban
Cemâl-i Mirsâdıkî ve “Ġntihar” Adlı Öyküsü,
Kadir Turgut
Hâfız-ı ġirâzî‟den Gazeller -5, Prof. Dr.
Mehmet Kanar
Arap edebiyatından bir öykü: Suç Ortaklığı,
Ahmed Yusuf Akîle, Türkçesi: Halim
Öznurhan
Arap edebiyatından bir öykü: Duman Gidecek,
Zekeriyâ Tâmîr, Türkçesi: Halim Öznurhan
DüĢmanlar, Zekeriyâ Tâmîr, Türkçesi: Halim
Öznurhan
Arap edebiyatından bir öykü: Za‟elâvî, Necib
Mahfuz, Türkçesi: AyĢe Güt
Ġsmâîl-i Hûyî ve ġiirlerinden Seçmeler, Kadir
Turgut
Ġran edebiyatından bir öykü: O Adamın Atı
Yok, Ahmed ġûĢterî, Türkçesi : Nihat
Değirmenci
Kırgız edebiyatından bir Ģiir: Uçur Beni Ġlim
Adlı Kanadım, Aalı Tokombayev, Türkçesi:
Ġbrahim Türkhan
Ġran edebiyatından bir Ģiir: Meryem‟in Üç
Tablosu, Mirzâde IĢkî, Türkçesi: Esra Çakar
ġiir: Sanki Zaman, Ġbrahim Türkhan
Japon edebiyatından bir öykü: Mandalinalar,
Ryūnosuke Akutagava, Yrd.Doç.Dr.Okan
Haluk Akbay
Cemalzâde ve “Yekî Bud Yekî Nebud”, A.
Bolotnikov, Farçadan çeviren: Nagihan Gür
Kültür Emperyalizmine KarĢı Ġran Modeli,
Can ġen
Tanıtım: Modernlerin Dünyevi Kutsallık
ArayıĢları, Ġlhan YavaĢ
ġiir: Sıla Mektubu, Ozan Deniz Sarıtop
ġiir: Bahar Oğuz
ġiir: Yalancı Çoban, Gülizar Söğütçü Kurum
Yorgu Değiliz Biz Türküler Varken..., Üzeyir
Lokman Çaycı
ġiir: AkĢam Pazarı, Özer ġenödeyici
ġiir: Ölen, Ahmet Yılmaz Tuncer
Hikâye: Hırsız, Üzeyir Lokman Çaycı
Su ve AteĢ, Can Ceylan
ġiir: YargılanıĢım, Üzeyir Lokman Çaycı
ġiir: Gülgez, Gülizar Söğütçü Kurum
ġiirler: Hızır Ġrfan Önder
ġiir: Saklambaç Zamanlar, Ayhan Öztürkoğlu
http://www.doguedebiyati.com
DOĞU EDEBĠYATI (KÜLTÜR, SANAT VE EDEBĠYAT DERGĠSĠ), YIL: 3, SAYI: 5, ĠLKBAHAR-YAZ 2010
Doğu Edebiyatı
Kültür, Sanat ve Edebiyat Dergisi
ISSN 1307-6248
6 aylık yerel süreli yayın
Yıl: 3, Sayı: 5
Ġlkbahar-Yaz 2010
Sahibi ve Genel Yayın Müdürü
Prof. Dr. Ali Güzelyüz
Yayın Kurulu
Prof. Dr. Ali Güzelyüz
Prof. Dr. Mustafa Çiçekler
Prof. Dr. Halil Toker
Prof. Dr. Mehmet Atalay
Prof. Dr. Mehmet Yavuz
AraĢ. Gör. Zekai KardaĢ
AraĢ. Gör. Ġbrahim ġaban
AraĢ. Gör. Kadir Turgut
Yazılardan yazarları sorumludur.
YazıĢma Adresi
Prof. Dr. Ali Güzelyüz
Ġstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi
Doğu Dilleri ve Edebiyatları Bölümü
34459 Beyazıt-Ġstanbul
e-posta adresi
doguedebiyati@doguedebiyati.com
http adresi
www.doguedebiyati.com/doguedebiyati.htm
1
DOĞU EDEBĠYATI (KÜLTÜR, SANAT VE EDEBĠYAT DERGĠSĠ), YIL: 3, SAYI: 5, ĠLKBAHAR-YAZ 2010
ĠÇĠNDEKĠLER
Ġran Edebiyatından Pandomima: Fakir, Golam Huseyn-i Sâ‟idî, Türkçesi: Ali Güzelyüz ...............3
Arap Tiyatrosu, Hannâ el-Fâhûrî, Çeviren: Doç. Dr. Zafer Kızıklı .................................................4
Iraklı Öykü ve Roman Yazarı Heysem Behnâm Berdî ve “Deli” Adlı Öyküsü, Ġbrahim ġaban ......6
Cemâl-i Mirsâdıkî ve “Ġntihar” Adlı Öyküsü, Kadir Turgut .............................................................9
Hâfız-ı ġirâzî‟den Gazeller -5, Prof. Dr. Mehmet Kanar ................................................................11
Arap edebiyatından bir öykü: Suç Ortaklığı, Ahmed Yusuf Akîle, Türkçesi: Halim Öznurhan ....22
Arap edebiyatından bir öykü: Duman Gidecek, Zekeriyâ Tâmîr, Türkçesi: Halim Öznurhan .......23
DüĢmanlar, Zekeriyâ Tâmîr, Türkçesi: Halim Öznurhan ...............................................................25
Arap edebiyatından bir öykü: Za‟elâvî, Necib Mahfuz, Türkçesi: AyĢe Güt .................................30
Ġsmâîl-i Hûyî ve ġiirlerinden Seçmeler, Kadir Turgut ....................................................................33
Ġran edebiyatından bir öykü: O Adamın Atı Yok, Ahmed ġûĢterî, Türkçesi : Nihat Değirmenci ..36
Kırgız edebiyatından bir Ģiir: Uçur Beni Ġlim Adlı Kanadım, Aalı Tokombayev, Türkçesi: Ġbrahim
Türkhan ..............................................................................................................................................39
Ġran edebiyatından bir Ģiir: Meryem‟in Üç Tablosu, Mirzâde IĢkî, Türkçesi: Esra Çakar ..............40
ġiir: Sanki Zaman, Ġbrahim Türkhan ..............................................................................................42
Japon edebiyatından bir öykü: Mandalinalar, Ryūnosuke Akutagava, Yrd.Doç.Dr.Okan Haluk
Akbay ................................................................................................................................................43
Cemalzâde ve “Yekî Bud Yekî Nebud”, A. Bolotnikov, Farçadan çeviren: Nagihan Gür ............45
Kültür Emperyalizmine KarĢı Ġran Modeli, Can ġen .....................................................................48
Tanıtım: Modernlerin Dünyevi Kutsallık ArayıĢları, Ġlhan YavaĢ .................................................49
ġiir: Sıla Mektubu, Ozan Deniz Sarıtop ..........................................................................................50
ġiir: Bahar Oğuz ..............................................................................................................................50
ġiir: Yalancı Çoban, Gülizar Söğütçü Kurum .................................................................................50
Yorgu Değiliz Biz Türküler Varken..., Üzeyir Lokman Çaycı .......................................................51
ġiir: AkĢam Pazarı, Özer ġenödeyici ..............................................................................................51
ġiir: Ölen, Ahmet Yılmaz Tuncer ...................................................................................................51
Hikâye: Hırsız, Üzeyir Lokman Çaycı ............................................................................................52
Su ve AteĢ, Can Ceylan ...................................................................................................................54
ġiir: YargılanıĢım, Üzeyir Lokman Çaycı ......................................................................................54
ġiir: Gülgez, Gülizar Söğütçü Kurum .............................................................................................55
ġiirler: Hızır Ġrfan Önder .................................................................................................................56
ġiir: Saklambaç Zamanlar, Ayhan Öztürkoğlu................................................................................56
2
DOĞU EDEBĠYATI (KÜLTÜR, SANAT VE EDEBĠYAT DERGĠSĠ), YIL: 3, SAYI: 5, ĠLKBAHAR-YAZ 2010
Ġran Edebiyatından Pandomima:
FAKĠR
Golam Huseyn-i SÂ’ĠDÎ
Türkçesi: Ali GÜZELYÜZ
Golam Huseyn-i Sâ’idî (1936-1985)
Gevher Murad adıyla tanınan Ġranlı çağdaĢ yazar
Golam Huseyn-i Sâ‟id‟i, 1936 yılında Tebriz‟de doğdu.
Tıp eğitimi gördü. 16 yaĢında yazmaya baĢladı. Çok sayıda
öykü, roman, piyes ve senaryo kaleme aldı. Gav (Ġnek) adlı
öyküsü sinemaya uyarlandı ve uluslar arası baĢarı elde etti.
Sâ‟idî, mide kanaması nedeniyle 1985‟te Paris‟te yaĢamını
yitirdi ve Père-Lachaise Mezarlığında, Sadık Hidayet‟in
yanında toprağa verildi.
Kır – Sahne ortasında etrafı dikenli tellerle
çevrili bir kuyu. Uzunca bir halatın etrafına
dolandığı büyükçe bir kova kazığa tutturulmuĢ.
Üstünde bir gömlek, bir pantolon olan yorgun ve yalın ayak bir yolcu, kan ter içinde sahneye
gelir. Dili damağına yapıĢmıĢ, yalpalamaktadır.
Kuyuya koĢar. Birkaç kez tel örgünün etrafında
döndükten sonra baĢını uzatıp geçmek ister; ama
baĢaramaz. Telleri çekerken parmakları yara bere
içinde kalır. Tekrar kuyunun çevresinde dolanmaya ve telleri çekmeye baĢlar. Yalpalamaktadır.
Durup düĢünür. Kazıklardan birinin dibine
oturup tırnaklarıyla toprağı eĢelemeye baĢlar. Ġki
eliyle kazığı kavrayıp söker. Ġkinci ve üçüncü
kazıkları da çıkartır. Tel örgü devrilir ve kuyunun bir tarafı açılır.
BoĢ kovayı kuyuya salar. Kuyu oldukça
derindir. Halatın ucu, yolcunun elindedir. AğırlaĢmıĢ kovayı çeker. Dolu ve büyükçe bir tulum
kovaya konulmuĢtur. Hayretle tuluma bakar.
Kovadan çıkarıp sallar tulumu. Su sesi duyulur.
Alelacele tulumun ağzını açıp kovaya boĢaltır.
Tulum havayla ĢiĢirilmiĢtir. Kuyudan gülme
sesleri duyulur. Yolcu korkuyla tulumu kuyuya
atsa da, aĢağıdan tekrar yukarı fırlatılır.
Kovayı kuyuya salarak halatı sallar ve yukarı çeker. Büyük ve eski bir kitap çıkar içinden.
Kitabı alıp sayfalarını çevirir. Zevkle içindeki
resimlere bakar. Kuyunun içinden ağlama sesleri
duyulur. Kitap, yolcunun elinden kuyuya düĢer.
Bekler ama kitap yukarı fırlatılmaz.
Kovayı kuyuya salar ve halatı sallayarak
yukarı çeker. Kovaya kesik bir el ve ayak konulmuĢtur. Korkuya kapılır. Kuyudan gülme sesleri
duyulur. Yolcu kovayı kuyuya boĢaltır. Kesik el
ve ayak tekrar fırlatılır yukarı.
Kovayı kuyuya salarak halatı sallar ve
çeker yukarı. Kovada büyük bir elmas görünce
zevkle elinde evirip çevirir. Kuyudan ağlama
sesleri gelir bu kez. Yolcu düĢünceye dalar ve
elmasla oynamaya baĢlar. Parmaklarının arasından kayarak kuyuya düĢen elmas tekrar yukarıya
fırlatılmaz.
Sinirlenerek kovayı kuyuya salar. Halatı
sallayarak yukarı çeker. Bu kez yılan leĢi konulmuĢtur kovaya. Ġrkilir. Kuyudan gülme sesleri
gelir. Kovayı kuyuya boĢaltır. Yılan leĢi yine
yukarı fırlatılır.
Yolcu yere oturup düĢünmeye baĢlar.
Yılan leĢi, kesik el ve ayak ile boĢ tulumu önüne
dizer. Kesik el ve ayağı, kendi el ve ayaklarıyla
karĢılaĢtırır. Doğrulup kovayı kuyuya salar ve
halatı sallayarak yukarı çeker.
Büyük bir nar çıkar. Kuyudan uzaklaĢıp
narı ısırır. Çok sulu bir nardır. Kuyudan ağlama
sesleri gelir. Yolcu öfkeyle yaklaĢır ve narı
kuyuya atar.
Ağlama sesi bir an kesilir. Yolcu
piĢmandır. Bekler. Yalvarırcasına kuyuya bakar.
Ellerini kuyuya uzatır. Nar yukarı atılmaz.
Yolcu kovayı bırakıp baĢını iki eli arasına
alır ve kuyunun çevresinde birkaç kez döner.
Gökyüzüne ve ufka bakar. Hiçbir Ģey yoktur.
Kuyunun yanına çömelip düĢünmeye
baĢlar. Kuyudan yavaĢ yavaĢ resimler çıkar.
Yolcu, kollarını açarak resimleri tutar ve
göğsüne bastırır. Ağlamaya baĢlar. Kuyudan da
ağlama sesleri gelir. Yolcunun gözleri dolar. Bir
süre sonra kuyudan gelen ağlama sesleri
tehditkâr bir Ģekil alır. Yolcu, resimleri kuyuya
atıp bekler. Resimler bir daha çıkmaz kuyudan.
Biraz düĢündükten sonra kovayı alıp kuyuya salar. Tekrar çekince bu kez bir tabanca çıkar
kovadan. Tabancayı alır; kuyudan gülme sesleri
duyulur. Tabancayı kuyuya atar. Yine dıĢarı
fırlatılır tabanca. Gülme sesleri gelir ardından.
Tabancayı üçüncü kez tekmeleyerek kuyuya atar.
Yine gülme sesleriyle dıĢarı fırlatılır tabanca.
Yolcu tabancayı eline alıp kuyunun yanına
oturur. Bir tabancaya bakar, bir kuyuya. Soğukluğunu hisseder ve namlusunu ağzına dayayıp
hiç düĢünmeden tetiği çeker.
KurĢun sesi sahnede yankılanır. Yolcunun
cesedi kuyuya düĢer. Kuyudan katıla katıla gülme
sesleri duyulur. Bir süre ortalığa sessizlik hâkim
olur ve ardından yolcunun cesedi dıĢarı fırlatılır.
3
DOĞU EDEBĠYATI (KÜLTÜR, SANAT VE EDEBĠYAT DERGĠSĠ), YIL: 3, SAYI: 5, ĠLKBAHAR-YAZ 2010
ARAP TĠYATROSU*
Hannâ EL-FÂHÛRÎ**
Çeviren: Doç. Dr. Zafer KIZIKLI***
1. Arap Tiyatrosunun Ortaya ÇıkıĢı
19. yüzyılda Arap tiyatrosunun doğuĢuna,
Saydalı bir genç vasıta olmuĢtur. Bu gencin adı
Mârûn b. Ġlyâs b. Mîhâ‟îl en-NakkâĢ (18171855)‟tır. en-NakkâĢ‟ın ailesi, Sayda‟dan Beyrut‟a göç etmiĢtir. O, Türkçe, Fransızca ve Ġtalyancayı mükemmel bir Ģekilde konuĢmaktaydı.
en-NakkâĢ, 1846 yılında ticaret yapmak için
önce Mısır‟a, ardından da Ġtalya‟ya yolculuk
yapmıĢtır. Ġtalya‟da bir süre kalmıĢ, bu zaman
zarfında Batılıların yaĢam tarzını öğrenmiĢ ve
tiyatrolarına hayranlık duymuĢtur. Ülkesine geri
dönünce, bu sanatı oraya da sokmaya çalıĢmıĢ ve
evini tiyatro hâline dönüĢtürmüĢtür. Daha sonra
tiyatro oyunları yazmaya baĢlamıĢ ve Fransız
Moliere tiyatrosu tarzında gösteri grupları
oluĢturmuĢtur. Böylece en-NakkâĢ, üç farklı
oyun ortaya koymuĢtur: “Cimri”, “Ahmak Ebu‟lHasen veya Hârûn er-RaĢîd” ve “Patavatsız
Hasetçi”. Bunlar, Arap tiyatro edebiyatının ve
oyun gösteriminin ilk örnekleridir.
2. Arap Tiyatrosunun GeliĢim Süreci
Lübnanlılar, edebî bir tür olarak tiyatroya
ilk önem veren Arap toplumudur. Lübnan‟ın
Batıyla olan teması, Arap tiyatrosunun ortaya
çıkıĢına vesile olmuĢtur. Bu yeni edebî tür,
Doğuluların hoĢuna gitmiĢtir. Araplar, gerek enNakkâĢ‟ın döneminde, gerekse daha sonraki
süreçte oyunlar yazmaya yönelmiĢlerdir. Örneğin, Mârûn en-NakkâĢ‟ın kızından torunu olan
Selîm en-NakkaĢ üç oyun sahnelemiĢtir: “Meyy”,
“Geri Dönen Kadın” ve “Zâlim Karanlıktır”.
ġam‟da da eĢ-ġeyh Ahmed Ebû Halîl elKabbânî tarafından bir atılım gerçekleĢtirilmiĢtir.
O, 1866 yılında ġam‟da dedesinin evinde oyun
çalıĢmalarını sahnelemeyi denemiĢtir. Sonra,
dedesinin evinden çıkarak bu faaliyetlerini halk
Bu yazının Arapça orijinal metni için bkz. el-Fâhûrî, Hannâ
(1985). “el-Mesrah”, el-Mûcez fi‟l-edebi‟l-„Arabiyy ve târîhih.
Beyrut: Dârul-Cîl. IV/29-33.
Arap tiyatrosu hakkında daha geniĢ bilgi için ayrıca bkz. Er,
Rahmi (1990). “Modern Mısır Tiyatrosu (I)”, Dil ve Tarih
Coğrafya Fakültesi Dergisi, Cilt XXVIII, Sayı 1-2, s. 123-140;
a.mlf. (1992). “Modern Mısır Tiyatrosu (II)”, Dil ve Tarih
Coğrafya Fakültesi Dergisi, Cilt XXXV, Sayı 1, s. 105-122; erRâ„î, Ali (1999). el-Mesrah fi‟l-vatani‟l-„Arabî. Kuveyt: elMeclisu‟l-A„lâ li‟s-Sekâfe ve‟l-Funûn; Allen, Roger (2000).
“Drama”, An Introduction to Arabic Literature. Cambridge:
Cambridge University Press. s. 193-215. (Ç.N.).
**
Hannâ el-Fâhûrî, Lübnan‟ın Zahle kentinde 1916 yılında
doğdu. 20. yüzyılın önde gelen Arap edebiyatı tarihçilerinden
biridir. Dil, edebiyat, felsefe ve dinle ilgili yüzden fazla kitap
kaleme almıĢtır. Eserlerinin içinde en ünlüsü, el-Mûcez fi‟ledebi‟l-„Arabiyy ve târîhih adlı dört ciltten oluĢan ve Arap
edebiyatı tarihini konu alan kitabıdır. (Ç.N.).
***
Ankara Ünv. Ġlahiyat Fak. Arap Dili ve Belâgati Anabilim
Dalı BaĢkanı. E-mail: zaferkizikli@yahoo.com
*
4
arasında da icra etmiĢtir. Halîl Mutrân‟ın ifadesiyle, onun yazdığı tiyatro oyunları, Ģaka ile
ciddiyet ve söz ile melodi karıĢımıdır. Bu tarz,
Batılıların hem «opera» tanımına, hem de «bale»
adını verdikleri ve bizde «dinleti dansı» adını
alan modern sanat türüne uyar. Aslında, elKabbânî yeni bir Ģey icat etmemiĢ, Batılıların
tiyatro formatına bağlı kalmıĢtır. Nitekim bu
format, geçtiğimiz yüzyılın ortalarında zaten son
Ģeklini almıĢtır. Onun oyunlarındaki karekterlerin psikolojik çözümlemeleri zayıf ve karmaĢıktır.
Bir süre sonra, artık hem ġam kenti el-Kabbânî‟ye dar gelmeye baĢlamıĢ, hem de halkdan sert
tepkiler almıĢtır. Bunun üzerine, 1884 yılında
Mısır‟a gitmiĢtir. Dönemin tanınmıĢ erkek ve
kadın oyuncuları da ona eĢlik etmiĢlerdir. Bunlar
arasında Ahmed Ebu‟l-„Adl, el-Kardâhî, Suleymân el-Haddâd, çalgıcı Lebîbe ve aktrist
Meryem Semmât‟ın isimlerini sayabiliriz.
Yine aynı dönemde, Lübnan‟da Yazar Ġshâk
vardı ve Racin‟in1 Andromaque2 trajedisini nesir
ve Ģiir karıĢımı bir üslûpla Arapçaya çevirmiĢti.
Bu çeviri talebi ise, Fransız Konsolosluğu
tarafından yapılmıĢtı.
Tiyatro, geniĢ kitlelere yayıldı. Mısır‟daki
yazar ve oyuncular çok olumlu bir ortamla
karĢılaĢtılar. Hatta bütün Arap dünyasından,
tiyatroya yönelik yoğun bir ilgi oluĢtu. Bu durum
karĢısında Hidiv Ġsmâ„îl, Kraliyet Operası‟nı inĢa
etti. Selim en-NakkâĢ, 1876 yılında Beyrut‟tan
tiyatro oyunu sahnelemek için Mısır‟a bir grup
sanatçı getirdi. Yanında Yazar Ġshâk ve kadın
rolleri oynayan ünlü Yûsuf el-Hayyât da vardı.
Ancak bir müddet sonra, en-NakkâĢ ve Yazar
Ġshâk tiyatroculuğu ihmal edip, gazeteciliğe
yöneldiler. Yûsuf el-Hayyât ise, kadrodan arta
kalanları bir araya topladı. Ayrıca, onların
arasına eĢ-ġeyh Selâme Hicâzî, eĢ-ġeyh Seyyid
DervîĢ, Muhammed Efendî „Ġzzet gibi isimler de
katıldı. Bu kadronun toplum üzerindeki etkisi
büyük oldu. Onlara Kraliyet Operası‟nın kapıları
açıldı. 1882 yılında Suleymân el-Kardâhî, çeĢitli
kadrolarda bulunan oyunculardan bir grup kurdu
ve Ġskenderiye ile Kahire‟de oyunlar sergiledi.
el-Kardâhî, kadın rollerinde erkek oyuncu oynatmak yerine, kadınları tiyatro oyuncusu yapmaya
uğraĢtı. Bu, çok cesurca ve baĢarılı bir adımdı.
Jean Racine (Jan Rasin) (1639-1699) Fransız edebiyatının ve
17. yüzyılda klasisizm akımının en büyük tragedya (trajedi)
Ģairidir. Eserlerinde yer alan kahramanlar, tutkuların elinde esir
olmuĢlardır.
Bu
bakımdan
Yunan
tragedya
Ģairi
Euripides(Öripid)‟in (M.Ö. 480-M.Ö.406) etkisinde kalmıĢtır.
Eserlerinde, mitoloji ve tarihten yararlanmıĢtır. (Ç.N.).
2
“Andromak” Ģeklinde okunur. Racine tarafından 1667 yılında
yazılan bu eser, dört karekter zinciri arasındaki karĢılıksız aĢktan
kaynaklanan budalalık ve körlüğü anlatan bir trajedidir. Oyunun
konusu, Truva SavaĢı‟ndan sonraki dönemde, Yunanistan ve
Arnavutluk sınırında antik bir bölge olan Epirus‟ta yaĢanan
olaylara dayanmaktadır. Racine, bu eserinde kahramanlığı,
realizmin yerine koyar. (Ç.N.).
1
DOĞU EDEBĠYATI (KÜLTÜR, SANAT VE EDEBĠYAT DERGĠSĠ), YIL: 3, SAYI: 5, ĠLKBAHAR-YAZ 2010
1886 yılında ise Ġskender Farah, eĢ-ġeyh
Selâme Hicâzî‟nin de aralarında bulunduğu bir
ekip oluĢturdu. Bu ekip için, eĢ-ġeyh Necîb elHaddâd, eĢ-ġeyh Emîn el-Haddâd, Tanyûs
„Abduh, Ġlyâs Feyyâd senaryolar yazdılar. Arap
toplumu üzerinde bu tiyatro topluluğunun önemi
çok büyüktür. Fakat, 1905 yılında bu ekip
bölündü. Ekibin en ünlü aktörü durumundaki eĢġeyh Selâme Hicâzî bağımsızlığını ilan etti ve
önce Özbek Bahçesi‟nde, daha sonra da Özbekler semtindeki “Arap Tiyatrosu Sahnesi”nde
çeĢitli oyunlar sahnelemeye baĢladı.
Böylece, tiyatro hareketi çok kitleselleĢti ve
ilgi çekici bir faaliyet hâlini aldı. Tiyatro metni
yazma konusunda, “Mertlik, Vefa ve Sıkıntının
Ardından Gelen Rahatlık” adlı oyunun yazarı eĢġeyh Halîl el-Yazıcî (1856-1889) büyük bir ün
kazandı. Onun bu oyunu, tarihsel, Ģiirsel ve
melodik bir nitelik taĢır. “Selahaddin-i Eyyûbî”nin
yazarı eĢ-ġeyh Necîb el-Haddâd (1867-1899) ve
pek çok oyunun yazarı olan Farah Antûn (18741922) da tanınmıĢ tiyatro yazarlarındandır.
1912 yılında Cûrc Ebyad, beĢ yıl ikamet
ettiği ve bu süre zarfında tiyatro sanatı üzerine
eğitim aldığı Fransa‟dan geri döndü. Mısırlılardan oluĢan bir kadro kurdu.
“Bu kadro, Mısır tiyatrosunun tarihinde o
zamana kadar görülmemiĢ derecede çok kiĢiyi
bir araya getirmiĢti. Aslında onlar, sanatsal kriterlerin gözetildiği ilk tiyatro ekibiydi. Cûrc,
nisbeten Selâme Hicâzî‟den daha fazla sanatsal
bir üstünlük derecesi yakaladı. Ġlk kez Mısır
halkı, sanatsal yönleri daha güçlü olan oyunlar
izlemeye baĢladı. Cûrc Ebyad‟ın en büyük etkisi,
sunum esnasında oyunu, Ģarkı konumuna eĢit bir
seviyeye yükseltmesidir. Böylelikle tiyatro, Ģarkıdan uzak kalmamıĢtır. Çünkü bu tarz, genel
sunumun önemli bir parçasını oluĢturmaktadır.
Cûrc Ebyad‟ın kadrosunda, „Abdu‟l-Hamîd
„Ali‟nin yönettiği 12 Ģarkıcı ve 18 saz sanatçısı
bulunmaktaydı. Cûrc Ebyad, tiyatroyu belli
oranda içinde bulunduğu karmaĢadan kurtarmıĢ
olmasına karĢın, tiyatroya, hitâbet rolü yükledi.
Ancak bu rol, gösteri sanatıyla uyuĢmuyordu ve
Selâme Hicâzî ile onun ardıllarının ekolünde var
olan melodi ve Ģarkıya yönelik biçimsellikten
uzak kalıyordu. Zira Cûrc Ebyad‟ın tiyatro anlayıĢı, derinlikten uzaktı ve çığlık atma, bağırma,
gürleme gibi ses öğelerine dayanıyordu! Oyun;
durum, zaman ve yer gözetilmeksizin doğaçlama
oynanıyordu. Dil, her ne kadar süslemeden uzak
olsa da, yine de fasih Arapçaydı ve o dönemdeki
kültürel geliĢimle parelel olarak söz sanatları
azdı. ĠĢlevsellik yönüne baktığımızda ise, Cûrc
Ebyad‟ın, oyun türü ve bu oyunların temel aldığı
karekterlerin statüsü itibariyle Selâme Hicâzî ve
onun ardıllarının çizgisinden ayrılmadığını
görürüz.”1
Necîb Surûr, “Tahtîtât fi‟l-mesrahi‟l-Mısrî”, Mecelletu‟lâdâb, Kânûnu‟s-Sânî sayısı 1957.
1
Selâme Hicâzî‟nin ölümünden sonra
„Abdu‟r-Rahmân RuĢdî bir tiyatro topluluğu
meydana getirdi ve modern Mısır toplumunun
problemlerine el attı. Bu konuyu, Necîb Surûr
Ģöyle dile getirir:
“„Abdu‟r-Rahmân RuĢdî‟nin tiyatro grubu,
mevcut toplumsal sorunlara bir tepki olarak
oyun sahnelemeye çalıĢtı. Oyunları, doğaçlama
ve tutarsızdı. Sanatsal niteliklerden ve dekordan
yoksundu. Ayrıca, müzik ve ıĢıklandırma sistemi
de yetersizdi. „Abdu‟r-Rahmân RuĢdî‟nin ekibi,
tiyatroyu müzikten kurtardı ve böylece tiyatro
oyunu, ilk kez bağımsız bir nitelik kazandı.
Onlar, oyunlarda basit bir Arapça kullandılar,
hatta bazı oyunları ise halk lehçesiyle oynadılar.
Tiyatro; hükümdar, halife, emîr, komutan, vezir
karakterlerinden kurtuldu ve onların yerine,
modern orta sınıf karakterler belirmeye baĢladı.”
Dolayısıyla, Mısır tiyatrosu iniĢ çıkıĢlar
arasında sıkıĢıp kaldı. “Kleopatra‟nın ÇöküĢü”,
“Leyla‟nın Delisi” v.b. oyunların yazarı olan
Ahmed ġevkî(1868-1932)‟nin dıĢında özgün eser
üreten birisi ortaya çıkmadı.
Lübnan‟da da tiyatro, çeviri, uyarlama ve
taklit yolunda ilerdi. Güçlü anlatılara, yüksek
Ģahsiyetlere, dinsel bilincin derinliğine dayandı.
Ulusal ruhu ve ona bağlı duyguları diriltti.
Birinci Dünya SavaĢı biter bitmez edebiyat,
sosyal gerçekçiliğe doğru ivme kazandı. Mîhayl
Nu„ayme “Babalar ve Çocukları” oyununu
kaleme aldı. Bu oyunda, Lübnan toplumunun
sıkıntılarını dile getirdi.
“Bu oyun; toplumsal problemlerin genel
olarak nedenleri, mevcut gelenekler ve yeni
modern hayatı düĢünmeksizin yaĢayan babalar
ile, edebiyat, yaĢam tarzı, sosyal ve siyasî düĢünce alanlarında eskiden kurtulma eğilimindeki
çocuklar arasında meydana gelen anlaĢmazlıkları sorgular.”2
Daha sonraları, tiyatroya özgü bakıĢ açısı,
değiĢik araçlara ve üslûplara el atan sosyal gerçekçiliğe dönüĢtü. 1953 yılında Sa„îd „Akl, “Bir
Kız Doğuyor” adlı oyunuyla Ģiirsel tiyatroyu ortaya çıkardı ve bunu eski Yunan ve klâsik Fransız
üslûbuna dayalı olarak geliĢtirdi. Sa„îd „Akl,
Arap tiyatrosunu, özellikle de üst düzey fikir ve
edebiyat adamlarının beğenisini kazanan “Kadmûs”3 adlı trajedisiyle, klâsik bir boyuta taĢıdı.
ĠĢte böylece, Arap tiyatrosu; ArapçalaĢtırma, alıntı yapma ve uyarlama aĢamasından, dönüĢtürme aĢamasına geçiĢ yaptı. Oradan da, önce
sosyal gerçekçilik aĢamasına, daha sonra ise
klâsik yönelim aĢamasına doğru ilerleyip gitti.
Bkz. „Abdu‟l-Latîf ġerâra, “el-Mesrahu‟l-Lubnâniyyu‟lhadîs”, Mecelletu‟l-âdâb, Kânûnu‟s-Sânî sayısı 1957.
3
Bu sözcük, Batı literatüründe Kadmos olarak geçer ve
mitolojik bir kiĢiyi tanımlar. Bu kiĢinin Fenike kralı Agenor‟un
oğlu olduğuna ve M.Ö. 15. yüzyılda Thebai kentini kurduğuna
inanılır. Efsaneye göre, aslen Miletoslu olan Kadmos, vezinli
dizeler yerine, düz yazı ile yazmayı tanıtan ilk kiĢidir. Aynı
zamanda Katmos, eski Yunanlılara, Fenikelilerin bulduğu harf
sistemine dayalı alfabeyi de öğreten kimsedir. (Ç.N.).
2
5
DOĞU EDEBĠYATI (KÜLTÜR, SANAT VE EDEBĠYAT DERGĠSĠ), YIL: 3, SAYI: 5, ĠLKBAHAR-YAZ 2010
IRAKLI ÖYKÜ VE ROMAN YAZARI
HEYSEM BEHNÂM BERDÎ(1)
VE “DELĠ”(2) ADLI ÖYKÜSÜ
Ġbrahim ġABAN*
Öykü ve romanlarıyla Irak öykücülüğü
alanındaki önemli isimlerden biri olan Iraklı
roman ve öykü yazarı Heysem Behnâm Berdî,
1953 yılında Irak‟ın Ninova Ģehrinde doğdu ve
hali hazırda Ninova Ģehrine bağlı el-Hamdaniyye
kazasında ikamet etmektedir.
Süryani Edebiyatçılar ve Yazarlar Birliği,
Irak Edebiyatçıları ve Yazarları Birliği ve Arap
Edebiyatçıları ve Yazarları Birliği üyesi olan
yazar, “Mecelletu‟l-„Â‟ile” (Aile Dergisi) ve
“Mecellet ġirâ‟i‟s-Suryân” (Süryanilerin Yelken
Dergisi)’nin yazı kurulu üyesidir.
Kısa öykü ve roman yazarlığının yanında
çocuk edebiyatı alanında da eserler kaleme alan
yazar, öykü yazmaya 1975 yılında “el-Talî‟a”
(Ön Saf) edebiyat dergisinin 10. sayısında
yayımlanan “Tellu‟z-za‟ter” (Za‟ter Tepesi) adlı
ilk öyküsüyle baĢladı ve ardından çeĢitli Irak ve
Arap gazete ve dergilerinde 120‟den fazla kısa
öyküsü yayımlandı. 2006 yılı Naci Numan
Edebiyat YarıĢması(3) ödülü ile 2006 yılında
Irak Kültür Bakanlığı ödülünü alan yazarın
yayımlanmıĢ bir romanı: el-Ğurfa 213 (“213
numaralı Oda”, Matba‟at Es‟ad, Bağdad 1987)
ve kısa öykü kitapları: Hubb me‟a vakfi‟t-Tenfîz
(“YaĢanmamıĢ Bir Sevgi”, Matba‟at ġefîk,
Bağdad 1989); el-Leylatu‟s-Sâniye ba‟da‟l-elf
(“1002nci Gece”, Nûn Dergisi Yayınları 1995);
Azlet Ankîdo (“Ankido‟nun AyrılıĢı”, Dâr
Ninova 2000); Nahr zu lihya beyzâ‟ (“Beyaz
Sakallı Nehir” , Dâru‟Ģ-Ģu‟ûni‟s-sekâfeti‟lAmme 2000); en-Nehr ve‟l-mecrâ (“Bir Nehir ve
Akıntı” , Süryani Edebiyatçılar ve Yazarlar
Birliği Yayınları Ninova ġubesi 2005) vardır.
Yazarın bir de yayıma hazır olan iki
romanı: el-Ecdâd (Atalar); Nehr yecrî nehva
hetfihi (Ġçinden Gelen Sese Doğru Akan Bir
Nehir) ile bir tane kısa öykü kitabı: el-Temâhî
(Kimlik) vardır.
Heysem Behnâm Berdî‟nin “Deli” adı
altında çevirdiğimiz bu öyküsünün esas adı “elAkâsî ”‟dir ve “ daha uzaklar, en uzaklar ve çok
uzaklar” gibi anlamlara gelmektedir.
AraĢ. Gör., Ġ.Ü. Edebiyat Fakültesi, Doğu Dilleri ve
Edebiyatları Bölümü.
*
6
Bu öyküde bir çocuk gözüyle, annesiyle
unutulmuĢ bir köye gelen sessiz, sakin ama son
derece güzel olan bir delikanlının hikâyesi
anlatılmaktadır. KonuĢmadığı, arada bir çatı ve
çevredeki çamaĢır iplerine konan kuĢlara bakıp
bir Ģeyler mırıldandığı ve kendi iç dünyasında
yaĢadığı için gerçek yaĢamdan dıĢlanıp deli
gömleği giydirilmiĢtir bu güzel delikanlıya. Köy
halkı tarafından anlaĢılmadığı için deli hükmü
verilen bu delikanlının deli olmayıp kuĢdilini
bildiği sırrını komĢusu ve aynı zamanda da
öykünün anlatıcısı olan arkadaĢı keĢfeder. Ancak
bunu keĢfettiğinde delikanlı köyü terk eder ve
uzaklara, çok uzaklara, hayalindeki kuĢların
diyarına gider.
Bu öyküde anlatıcı bir çocuk ve kahraman
da anlatıcının arkadaĢı olan deli bir çocuktur.
Öykü kahramanının hastalıklı olarak fiili
hayattan dıĢlandığını görüyoruz. Bu hastalığa
Ģizofreni diyebiliriz. Anlatıcı bu kahraman
aracılığıyla köydeki fiili yaĢamla kuĢların
dünyasını karĢılaĢtırmaktadır. Öyle ki Hz.
Süleyman gibi kuĢlarla konuĢup onların dilini
anlayan öykü kahramanının ifadesine göre
kuĢların bu dünyası, insanların dünyasının
tersine saf ve temiz bir dünyadır. Ancak yazar bu
özelliği, karaktere uygun efsanevi bir boyutta
kullanmamıĢtır.
DELĠ
Köyün yaĢamla yoğrulmuĢ, tecrübeli
yaĢlıları onun deli olduğuna karar vermiĢlerdi.
Unutulma bataklığında boğulmuĢ ve
erk
edilmiĢ köyümüzün eski evlerinin ikindi
gölgesinde
uyku
basmıĢ
bedenlerini
dinlendiriyorlar ve bunu sürekli olarak Ģevkle
yapıyorlardı.
- “O, kesinlikle deli. Fakat kibar birisi.”
Bir müddet ortalığı sessizlik kapladı.
Sadece kehribar tespih tanelerinin sesleriyle
uyumlu Ģekilde nefes sesleri duyuluyordu.
Tespih taneleri baĢparmakla iĢaret parmağı
arasında oluĢan dar hattan düĢüyor, parmak
uçları ince sakallarını sıvazlıyor ve gür kaĢlarının
altındaki gözleri, delilik giydirilmiĢ böylesi
delikanlılığa üzülüyordu.
Köyün evli, yetiĢkin ve yaĢlı kadınları,
nehir kıyısına gelip giderken, boĢ veya su ile
dolu testilere karıĢmıĢ, bileziklerle kaplı
bileklerinin arkasından Ģefkatli bakıĢlarıyla
evinin dağılmıĢ ve yamanmıĢ tahta kapısının
sağında irili ufaklı taĢ molozlarının üzerinde
oturan köyün o garip sessiz delikanlısına
bakıyorlardı. Evinde bir avlu, bir bahçe ile
DOĞU EDEBĠYATI (KÜLTÜR, SANAT VE EDEBĠYAT DERGĠSĠ), YIL: 3, SAYI: 5, ĠLKBAHAR-YAZ 2010
sessizliğin ve ağaçların hıĢırtısıyla kuĢların
nağmelerine uygun gizemin hâkim olduğu odalar
vardı.
Dudaklarını emip gerçek bir acıma ve
Ģefkat duygusuyla fısıldaĢıyorlardı.
Bu zavallı yıllardır yalnız olduğu halde
nasıl delirmesin ki.
YaĢlı kadınlar o uzak sabahı hatırlıyorlar,
köylerine bilinmeyen bölgelerden bir kadının
geldiği o sabahı. Bir de kadının abasına tutunmuĢ
o güzel çocuğu. Ancak bu çocuk konuĢmuyordu.
Sadece baĢkalarına bu güzellik karĢısında
baĢlarını indirmeye mecbur bırakan bir bakıĢla
bakıyordu.
Köyün güzel çirkin tüm genç kızları onun
güzelliğini süzüyor ve erken bir erkeksi
gençlikten çıkan bu serpilme karĢısında
büyülenip
ağızlarını
ĢaĢkınlıktan
açıkta
bırakacak kadar hayretler içerisinde kalıyorlardı.
Bu güzelliğin ıĢıldayan parıltısı köydeki diğer
hiçbir gençte yoktu. Özellikle de gözlerinin
büyüsü, beyaz teni ve sarı saçları. Kadınlar
sadece kendilerinin duyabilecekleri bir ses tonu
ile fısıldaĢıyorlardı.
“Ah! KeĢke deli olmasaydı.”
Ergenlik çağına ermiĢ ve ermek üzere olan
biz gençler ona alıĢmıĢtık aynı Ģekilde o da bize
alıĢmıĢtı. Nehrin su değirmenin bulunduğu
ucunda biten sahada biz top oynarken onun bizi
sevgi ve samimiyetle izlemesi bizi memnun
ediyordu. O da büyük ifritlerden üĢümüĢ bir
insana ısınıp binlerce aç karnı doyurmak üzere
yemek piĢirmesi için ateĢi çalmaya çalıĢan ve bu
yüzden sırtında bir kaya ile aĢırı yüksek bir dağın
tepesine çıkmaya mahkûm edilip çıkamadığı
zaman yeniden baĢa dönen ifritin hikâyesine
benzer hikâyeleriyle sıkıntılarını atıyordu.
Köyün hikâye anlatıcısı kahvede toplananları
eğlendirsin diye onlara böyle anlatırdı. Biz de
büyüklerin abalarının sıcaklığına sığınıp
hikâyelerden zevk alırdık. Su değirmenimizin
durumu böyleydi iĢte. ġikâyet ve inleme…
Arada bir köyün sessiz gencini bizimle
oyun oynaması için ikna ederdik. O da bizi
kırmazdı ve mühürlenmiĢ ağzına ters
düĢercesine, birbirine çarpan maharetli ayaklarla
top oynardı. Gün batımı, gelen gecenin
kıvrımıyla el sıkıĢtığında biz saf ve ertelenmiĢ
kısmetsizliğimiz
ile
sabırsızlığımızı
ve
kavgalarımızı toparlayıp evlerimize götürürdük.
O da o güzel gözleriyle bize refakat ederdi.
Açılmayan ağzının söylemekten aciz kaldığı
Ģeyleri gözleri söylüyordu. Köyün deli, dilsiz,
kimsesiz, büyüleyici, dost ve bize vefalı genci idi
o. Herkesin evine sağ salim ulaĢmasını istiyordu.
Ben evimiz onun evine bitiĢik olduğundan onu
izliyordum. YavaĢça yürüyüp odaların, bahçenin
ve kuĢların sessizliğiyle olmak için evine
gidiyordu.
ġafak, görevini uyanık bir güne teslim
etmek için ayrılmaya hazırlanıyordu. Evimizin
damında durup, doğu ufkunda beyaz bulutlarla
serilmiĢ yatağından kalkan güneĢi izliyordum.
On beĢinci baharına doğru yelken açan taze
ruhum, gelen günün ilk izlerini yüksek semadan
yayılan sıcaklıkla teneffüs ediyor ve bedenimde
tıpkı yeni doğan gün gibi yeniden doğuyor ve
bedenimin erken erkeklik çamuruyla ısınmasını
sağlıyor. Son vurguya içinde Ģarkı, kuĢ
cıvıldaması, güvercin ve karga ötüĢü ile feryat
figanın bir birine girdiği daha önceden benzerini
hiç duymadığım tek bir gösteri içerisinde bir
nağme veren uyumlu sesler geldi kulağıma. Kısa
sessizlik aralarında birbiri ardına çeĢitli kuĢ
nağmelerine karıĢan bir insan sesi duydum.
Etrafıma bakındım ancak benim dıĢımda kimse
yoktu. Saka kuĢları evimizin bahçesinin geniĢ
arazisine dolmuĢ eğlenerek otların üzerinde
zıplıyorlar, kaldırımda ekmek kalıntılarını
topluyorlar veya havuzun kenarında uzun bir
gece uykusunun susuzluğunu gideriyorlardı. Su
değirmenleri de baĢka bir gecenin yorgunluğunu
akıtıyorlardı. Ağaçlar, uyku onların üzerinden
silkinirken geriliyorlardı. Çiftçiler, kürek ve
çapalarını gözleri ve ayakları tarlalara doğru
sabitlenmiĢ bir Ģekilde taĢıyorlardı. Fare rolüne
büründüm ve kulaklarımı kabarttım. Bütün
bedenim büyük ve hassas bir alıcıya hatta izi iki
kulağıyla koklayan bir tazı köpeğine dönüĢtü.
Sezgilerimde yanılmamıĢım. ġaĢkınlık içerisinde
seslerin duvarın arkasından, tam olarak dilsizin
evinden geldiğini keĢfettiğim.
Dizlerimin
üzerinde yere çöktüm, iki el ile iki dizimin
üzerinde yürüdüm ve gözlerimi evlerimizi ayıran
aramızdaki çite duyduğum acayip Ģeyleri görmek
için bir gedik aramak üzere yapıĢtırdım.
Bakabileceğim
bir
gedik
bulduğumda
büyüleyici, acayip ve olağanüstü bir dünyadan
çok güzel manzaranın önümde belirdiğini
gördüm.
ġeftali, incir, nar ve zeytin ağaçlarının
içerisinde bulunduğu bol ağaçlı geniĢ bir bahçe,
taze güneĢ ıĢınlarından bir Ģelalede yüzüyordu.
Deli ve dilsiz arkadaĢım ise bahçeyi avludan
ayıran mersin ağaçları Ģeridine bakan ufak çakıl
taĢlarıyla serili avluda durmuĢtu. Kollarını
7
DOĞU EDEBĠYATI (KÜLTÜR, SANAT VE EDEBĠYAT DERGĠSĠ), YIL: 3, SAYI: 5, ĠLKBAHAR-YAZ 2010
açmıĢ, yüzünü aydınlık bürümüĢtü. Toprak duvar
ile arı kovanları gibi etrafında yayılmıĢ olan kuĢ
yığınlarının üzerini kaplaması için coĢkusundan
kuĢ topluluğundan baĢka onu kimsenin
anlamadığı bir uyumla parıldayan ıĢınlar
yayılıyordu. Ön sırada saka kuĢları, onları evcil
olan ve olmayan güvercinler ve sonra yabani
göçmen ördekler, ardından kekikler, kazlar ve
bıldırcınlar takip ediyordu. Ağaçların tepelerine
yırtıcı kuĢlar konuyordu. Çok ayrıntılı çizilmiĢ
düzeni ile sanki kendisine kuĢları …den
….kimden??! koruyan bir çatı oluĢturmuĢtu.
Mükemmel gözlerinden sonsuz bir coĢku
fıĢkırıyor. Kollarını düz bir Ģekilde uzatıyor ve
daha sonra onunla önündeki engel yığını
etrafında bir daire çiziyor. Etrafı etkileyici bir
sessizlik sarmıĢ. Sonra birden kelimeler,
köyümüzün dilsizinin ağzından, bütün bu uzun
süre boyunca akıllarımıza ve benliğimize nüfuz
etmiĢ kuruntuları yıkarcasına, gürleyen dağ
Ģelalesi gibi çıkıyor. Delikanlı, arada bir insan
dili arada bir de kuĢdiliyle konuĢuyor. KorkmuĢ
saygılı gözler ona saygı ve korkuyla bakıyordu.
Bir süre sonra sesler, kısa bir an önce beni adeta
çağıran ve benim içerisinde samimiyetin,
uyumun ve sevginin- imkânsız sevgininbulunduğu bu el değmemiĢ kıtayı bulmamı
sağlayan bir nağme içerisinde birbirine karıĢıyor.
Bana yaklaĢmakta olan bir ayak sesi
duyduğumda su değirmeninin yanında oturup bu
sabah gördüklerimi düĢünüyordum. BaĢlangıçta
arkadaĢlarımdan biri olduğunu düĢündüm ve
önem vermedim. Ama bu sabah iĢitip bir daha
asla unutamayacağım o sesi duydum.
- “Oturabilir miyim?”
Ben ĢaĢırmıĢ gibi davranmaya çalıĢırken o:
“ Sen benim sırrımı biliyorsun.” Deyip
ĢaĢkınlığımı hemen sonlandırdı.
Ben anlamazlıktan gelmeye çalıĢıp:
- “Hangi sır?” diye sordum.
- “Benle kuĢlar arasındaki konuĢma dili.”
- “Ben….ben….!!!”
-“ Lütfen inkâr etme.”
Sonra sonsuz bir hoĢgörüyle:
“Seni hiç kınamıyorum. Ben de senin
yerinde olsaydım aynı Ģeyi yapardım.” Dedi.
Bir müddet sessizlikten sonra:
“ Merak veya öğrenme isteği.” Diye
sözlerini tamamladı.
Daha sonra öfkeli bir ses tonu ile:
- “ AĢağılık ben.”
- “Ben gerçekten üzgünüm, isteyerek
olmadı.. Bana inan.”
8
Tavırları yumuĢadı ve yüzünde tebessüm
belirdi sonra sakin ve sevimli bir ses tonuyla
devam etti:
“ Sen iyi bir delikanlısın.”
Kibar hareketleri ona “Gerçekten niçin
kaçtın?” diye sormam için beni cesaretlendirdi.
- “Ben ondan kaçmadım. Bilakis o benden
kaçtı.”
“Sessizlik prangalarına uydum?”
“Kendimi bencillikten korumak için.”
“Ve kuĢ dünyasına kaçtım.”
“Ġnsanların dünyasının tersine saf ve temiz
bir dünya.”
Ben konuĢmadan önce sanki kendi kendine
konuĢurcasına düĢük bir sesle bana:
“ Köydeki insanlar benim durumumla ilgili
kesin çıkarımlarda bulunarak benim deli
olduğum hükmünü verdiler. Özellikle de evlerin
çatılarına veya çatıdaki çamaĢır iplerine baĢımı
kaldırıp kuĢlarla mırıldandığımda… Benim
kuĢlarla konuĢtuğumu bilmiyorlar.
- “Bu dili nasıl öğrendin?”
Sorumu duymazdan gelip devam etti.
- “Bundan dolayı çok uzaklara gitmeye
karar verdim. KuĢların dünyasına.”
BaĢımı kaldırdığımda, sadece gece benimle
konuĢuyordu ve etrafta kimseye dair bir iz yoktu.
- “Nereye gittin?” diye bağırdım.
Sesini uzaktan acayip bir Ģekilde sanki
yokluktan geliyor gibi yankı yaparak duydum.
- “Çok uzaklara.”
Gece, nehir, su değirmenleri, hafif bir
rüzgâr ve büyüleyici bir köy, bunlar sokağın
ağzına doğru gitmeye çalıĢırken ĢaĢkın zihnimin
bütün hatırladığıdır.
Sonraki sabahlarda köy halkı delisine dair
hiçbir iz bulamadı ve tahminler onun hırsızlar
tarafından öldürüldüğüne kadar vardı. Evini oda
oda arayıp hırsızlık ve cinayete dair hiçbir iz
bulamadıklarında ise insanlar delinin köyü terk
ettiği sonucuna vardılar. Sadece ben, ben onun
uzaklara, çok uzaklara, gittiğini biliyordum.
(1)http://haythamburda.baghdeda.com/modules/news/inde
x.php?storytopic=1; http://www.middle-eastonline.com/?id=33572; http://www.zahrira.net/?p=161;
http://www.lalishduhok.net/modules.php?name=News&fil
e=article&sid=2038. Ġnternet eriĢim tarihi: 14.08.2007.
(2)http://haythamburda.baghdeda.com/modules/news/articl
e.php?storyid=26 sitesindeki “daha uzaklar, çok uzaklar ve
en uzaklar” gibi manalara gelen Heysem Behnâm
Berdî‟nin “el-Akâsî” adlı öykünün çevirisidir. Ġnternet
eriĢim tarihi: 14.08.2007.
(3)Lübnanlı edebiyatçı Naci Numân‟ın ismini taĢıyan bu
uluslar arası edebiyat yarıĢması 2002 yılında baĢlamıĢ ve
yazarın ödül aldığı 2006 yılında dördüncüsü
düzenlenmiĢtir.
DOĞU EDEBĠYATI (KÜLTÜR, SANAT VE EDEBĠYAT DERGĠSĠ), YIL: 3, SAYI: 5, ĠLKBAHAR-YAZ 2010
CEMÂL-Ġ MĠRSÂDIKÎ VE “ĠNTĠHAR”
ADLI ÖYKÜSÜ
Kadir TURGUT*
ĠNTĠHAR
Sübûtî Bey, heyecanla karısına kitapçıda
ilginç bir adamla tanıĢtığını anlatıyordu:
“… ĠĢte gittik beraber bir yere oturup çay
içtik, muhabbet ettik. Ne kadar anlayıĢlı
kavrayıĢlı bir adamdı. Genelde herkesin
ağzından çıkmayacak laflar ediyordu. Hep
bunları düĢünmeli insan mümkünse. Bir iĢ için
geldiğini söylüyordu buraya.”
Adam ne iĢ için geldiğini söylememiĢti,
ancak Sübûtî Bey iĢinin özel bir önemi olduğunu
tahmin ediyordu; yoksa saklamaya çalıĢmazdı.
Yazar Hakkında
Cemâl-i Mirsâdıkî, 19 UrdibihiĢt 1312
Hicri ġemsi/ 9 Mayıs 1933 tarihinde Tahran‟da
doğdu. Tahran Üniversitesi Edebiyat ve Sosyal
Bilimler Fakültesi Fars Dili ve Edebiyatı
Bölümünden mezun oldu. ĠĢçilik, memurluk ve
öğretmenlik yaptı. Roman ve öyküleriyle tanındı.
Eserleri birçok dile çevrilmiĢtir.
Eserleri
Romanları: Dırâznâ-yi ġeb/Gece Boyu
(1349/1970), ġeb-çerâğ/ġebçerâğ (1355/1976),
Bâdhâ
Haber
ez
Tağyîr-i
Fesl
mî
Dehend/Rüzgarlar Mevsimin DeğiĢtiğini Bildirir
(1364/1985), ÂteĢ ez ÂteĢ/AteĢten AteĢ
(1365/1986),
Izdırâb-i
Ġbrâhim/Ġbrahim‟in
Istırabı (1380/2001), Zindegî râ be Âvâz
Behân/Hayatı Sesli Oku (1384/2005), Dohterî bâ
Rîsmân-i Nokreî/GümüĢ Simli Bir Kız
(1386/2007), Âsmân-i Reng Reng/Renk Renk
Gökyüzü (1387/2008), Dendân-i Gork/Kurt DiĢi
(1387/2008)
Hikâyeleri:
Musâfirhâ-yi
ġeb/Gece
Yolcuları
(1341/1962),
ÇeĢmhâ-yi
Men
Heste/Gözlerim Yorgun (1345/1966), ġebhâ-yi
TemâĢâ ve Gol-i Zerd/Seyir Geceleri ve Sarı
Çiçek (1347/1968), În ġikestehâ/Bu Kırgınlar
(1350/1971), Ânsû-yi Telhâ-yi ġen/Kum
Dağlarının Ötesi (1352/1973), Herâs/Korku
(1357/1978), Çe Dunyâ-yi GeĢengî/Ne Güzel Bir
Dünya
(1364/1985),
PeĢĢehâ/Sivrisinekler
(1367/1988), Kelâğhâ ve Âdemhâ/Kargalar ve
Ġnsanlar
(1368/1989),
RûĢenân/Aydınlar
(1379/2000)
AraĢ. Gör., Ġ.Ü. Edebiyat Fakültesi, Fars Dili ve
Edebiyatı Anabilim Dalı.
*
“Sanki baĢka bir memleketten gelmiĢ
gibiydi, baĢka bir hali vardı. Ama çok iyi
konuĢuyordu, hatta sözleri tıpkı benim
sözlerimdi. Bazen kendim konuĢuyormuĢum gibi
geliyor.”
Orta yaĢlı biriydi, Sübûtî Bey‟in emsali.
Haline, giyimine özensiz, konuĢmasında biraz
aceleci ve telaĢlı. Sanki konuĢmaya vakti azmıĢ,
düĢüncelerini
düzene
koyma
fırsatı
bulamıyormuĢ da uzun süre kafasında biriken
düĢünceler özel bir düzeni intizamı olmadan
ağzından dökülüyormuĢ gibi.
Adam, nakliye araçlarının hayret verici
karmaĢasına ve bunaltan havaya nefretle bakıp
söyleniyor:
“Burada nasıl yaĢayabiliyorsunuz? Bu kirli
hava insanı zehirler. Sizin yerinizde olsam böyle
boĢ, sessiz beklemezdim.”
Sübûtî Bey bilmiyordu adamın hangi
memleketten geldiğini, merakını kendiliğinden
göstermeye de gerek görmüyordu. Belki adam
bir Ģey söylemek, sırrını onun yanında ortaya
dökmek istemez. Daha birbirine güvenmek için
erken; her ne kadar adam yürekli, cesursa da,
Sübûtî Bey sorsa sorusunu cevapsız bırakmazsa
da Sübûtî Bey onun cazip sohbetini meraklı
sorularıyla bölmek istemiyordu. Öyle kapılmıĢtı
onun konuĢmasına ki adeta kendini unutmuĢtu,
ya da daha doğrusu unuttuğu kendisini bulmuĢtu.
Adamın
sözleri
kalbine
iĢliyor,
heyecanlandırıyordu. Aslında adam bilmediği bir
Ģey söylemiyor; ama böyle sözleri dile getirmek,
böyle rahatça, fütursuzca, herkesin kârı değil.
Sübûtî Bey ister istemez itiraf ediyor:
“Öyle laflar ediyorsunuz
söylemeye cesaretim yok.”
ki
benim
Adam gülümsüyor ve:
9
DOĞU EDEBĠYATI (KÜLTÜR, SANAT VE EDEBĠYAT DERGĠSĠ), YIL: 3, SAYI: 5, ĠLKBAHAR-YAZ 2010
“Bunlara inancınız
cesaretiniz de olur.” diyor.
olursa
söylemeye
Ayrıldıklarında Sübûtî Bey tekrar görüp
iĢtiyakını ifade etmek istiyor. Adam otelinin
adresini veriyor, Sübûtî Bey de evinin telefonunu
bir kâğıda yazıp eline veriyor.
Sübûtî Bey karısına anlatıyor:
“Zannetme ki sözleri benim için yeni bir
Ģeydi, hayır asla, ama hayran olmuĢtum. Ben ne
düĢünüyorsam onun dilinden çıkıyordu. Ruh
eĢine inansaydım, benim ruh eĢim bu derdim.
Hiç dikkat etmiyordu, diline ne gelirse
söylüyordu, hiç bakmıyordu dediklerini duyarlar,
baĢına dert açarlar diye. Bazen korkuya kapılıp
ister
istemez
dönüyor,
kimsenin
konuĢtuklarımızı
dinleyip
dinlemediğine
bakıyordum. Birkaç kez birlikte aynı cümleyi
söyledik, her ikimiz de elimizde olmadan
gülmeye baĢladık. Bu adam çok hoĢuma gitti.”
Karısı da “Kalk hadi, kalk git iĢine, amma
abarttın.” diyor.
Ertesi hafta tam Sübûtî Bey‟in adamla
konuĢmuĢ olduğu gün telefon çalıyor, ahizeden
adamın tanıdık sesi duyuluyor. Sübûtî Bey‟i
ertesi gün otele davet ediyor birlikte öğlen
yemeği yemek için.
Sübûtî Bey heyecanla karısına bahsediyor:
“Kalk gel, dedi. Seni hazırlamak istiyorum,
evet hazırlamak istiyorum, dedi. Sanki biliyordu
kör sıçan gibi yuvaya sıkıĢtığımı hiçbir iĢ
yapmadığımı. Sanki biliyordu uyuĢuk, atıl
kaldığımı.”
Karısının Ģamatası yükseliyor:
“Neler söylüyorsun? Kör sıçan gibi de ne
demek? Niye uyuĢup kalmıĢsın ki? Ne yapmak
istiyorsun mesela?”
Sübûtî
söyleniyor:
Bey
düĢünceye
dalıyor
ve
“Doğrusu tam bilmiyorum. Ama sanki bir
Ģey yapmam lazım; bana öyle geliyor ki yapmam
gereken, yapmadığım, bundan ötürü de vebal
hissettiğim bir Ģey.”
Ertesi gün öğleyin ağır bir kar yağıĢı
altında Sübûtî Bey otele gidiyor. Otelci onu
müĢterilerinden biri sanmıĢ gibi baĢını saygıyla
karĢısında eğiyor ve ellerini ovuĢturarak:
“Ne acayip kar beyefendi, ne acayip kar.”
diyor.
10
Odanın anahtarını veriyor. Sübûtî Bey,
adamın kısa bir süreliğine dıĢarı çıktığını,
anahtarı kendisine vermelerini tenbihlediğini
sanıyor. Anahtarı alıyor, merdivenleri çıkıp
karanlık koridordan geçiyor, odanın kapısını
açıyor. Oda küçük ve karanlık. Perdeleri düĢmüĢ.
SıkıĢıp kalan havası göğsünü daraltıyor.
Sübûtî Bey odanın ıĢığını yakıyor. Adamın
yatağa uzanmıĢ olduğunu görüyor. Sübûtî Bey
sesleniyor ona, ama adam cevap vermiyor.
YaklaĢıyor, göğsüne bir bıçağın saplandığını,
ağzından kan sızdığını görüyor. Adam ölmüĢ,
donakalmıĢ gözlerini de ona dikmiĢ adeta sitem
ediyor.
Sübûtî Bey ıĢığı söndürüp odadan çıkıyor
ve kapıyı kapatıyor. Koridor sakin, odaların
kapısı
kapalı, hiçbir ses
duyulmuyor.
Merdivenlerden iniyor. Otelci yerinde yok.
Sübûtî Bey anahtarı yerine asıyor, sessizce
otelden çıkıyor. Ağır kar yağıĢı altında eve
dönüp her Ģeyi karısına anlatıyor. Karısı
azarlıyor onu, niye otelciye haber vermedin diye:
“… ġimdi cinayet suçuyla tutsalar seni,
nasıl kendini savunacaksın? Madem telefonunu
biliyorlar, otelci seni gördü tanıdı, ne diye
kaçıyorsun?”
Otele dönüĢ için artık geç. Sübûtî Bey
yatağa uzanıyor, ateĢ basıyor, dehĢete kapılıyor,
kâbus görüyor. Terler içinde kalkıyor, kendi
kendine çığlık atıyor:
“Korkak, alçak, katil, geber… geber…
geber…”
Sübûtî Bey, huzursuz, sabırsız. Huzuru
kaçmıĢ bir kere, hayatı periĢan olmuĢ. Evden çok
az çıkıyor, hiç kimseyi görmek istemiyor.
Sürekli ıstırap ve dehĢet içinde. Her kapı
çalındığında onu götürmeye geldiklerini hayal
ediyor. Telefonun ziliyle sıçrıyor, bir titremedir
alıyor.
Günler geçiyor, bir haber yok, peĢine gelen
yok. Sübûtî Bey‟in karısı azar azar Ģüpheleniyor,
kocasının otele gidip gitmediğinden. Hatta
ölünün olduğundan da Ģüpheleniyor. Kocası o
kadar rahatsız, ĢaĢkın ki unutkanlığa tutulmuĢ,
otelin adresini de hatırlamıyor. Geceleri kâbus
görüyor, dehĢet içinde uykudan sıçrıyor. Adamın
öldürüldüğü düĢüncesi aklından çıkmıyor.
Sonunda bir gün gelip onu cinayet suçundan
yakalayacaklarından emin.
DOĞU EDEBĠYATI (KÜLTÜR, SANAT VE EDEBĠYAT DERGĠSĠ), YIL: 3, SAYI: 5, ĠLKBAHAR-YAZ 2010
HÂFIZ-I ġĠRÂZÎ’DEN GAZELLER-5
Prof. Dr. Mehmet KANAR
GAZEL 81
Farsça Metin
Vezin: Fâilâtün feilâtün feilâtün feilün
Subhdem morg-i çemen bâ gul-i nevhâste goft
Nâz kem kun ki derin bâğ besî çun tu Ģikuft
Gul behandîd ki ez râst berencîm velî
Hîç âĢık suhen-i saht be ma‟Ģûk negoft
Ger tama‟ dârî ez an câm-i murassa‟ mey-i la‟l
Ey besâ dürr ki be nûk-i muje‟et bâyed suft
Tâ ebed bûy-i muhabbet be meĢâmeĢ neresed
Herki hâk-i der-i meyhâne be ruhsâre neruft
Der gulistân-i irem dûĢ çu ez lutf-i hevâ
Zulf-i sunbul be nesîm-i seherî mîâĢuft
Goftem: ey mesned-i cem, câm-i cihânbînet ku?
Goft: Efsûs ki an devlet-i bîdâr behuft
Suhen-i aĢk ne ânest ki âyed be zebân
Sâkiyâ mey dih u kûtâh kun in goft u Ģunûd
EĢk-i Hâfız hıred u sabr be deryâ endâht
Çi kuned, sûz-i gam-i aĢk neyârist nihuft
AĢk sözü dediğin Ģey, dile gelmez, anlatılmaz.
Ey sâkî, Ģarap ver ve Ģu dırdırı kısa kes.
Hâfız‟ın gözyaĢları, aklı ve sabrı denize attı. AĢk
gamının yangısını bastırıp gizleyemedi; daha ne
yapacaktı ki?
GAZEL 82
Farsça Metin
Vezin: Mefûlü mefâîlü mefâîlü feûlün
An turk-i perîçihre ki dûĢ ez ber-i mâ reft
Âyâ çi hatâ dîd ki ez râh-i hatâ reft?
Tâ reft merâ ez nazar an çeĢm-i cihânbîn
Kes vâkıf-i mâ nîst ki ez dîde çihâ reft
Ber Ģem‟ nereft ez guzer-i âteĢ-i dil dûĢ
An dûd ki ez sûz-i ciger ber ser-i mâ reft
Dûr ez ruh-i tu dembedem ez gûĢe-i çeĢmem
Seylâb-i siriĢk âmed u tûfân-i belâ reft
Ez pây futâdîm çu âmed gam-i hicrân
Der derd bemordîm çu ez dest devâ reft
Dil goft: visâleĢ bâ duâ bâz tevan yâft
Omrîst ki omrem heme der kâr-i duâ reft
Çeviri
Ġhrâm çi bendîm? Çu an kıble ne incâst
Der sa‟y çi kûĢîm? Çu ez merve safâ reft
Sabahleyin bülbül yeni açmıĢ güle “Çok naz
etme. Bu bahçede senin gibi çok gül açtı” dedi.
Dey goft tabîb ez ser-i hasret çu merâ dîd
Heyhât ki renc-i tu zi kânûn-i Ģifâ reft
Gül gülerek “Doğru sözden dolayı inciniyoruz,
ama hiçbir âĢık maĢuğuna sert sözler etmemiĢtir”
dedi.
Ey dûst be porsîden-i Hâfız kademî nih
Zan pîĢ ki gûyend ki ez dâr-i fenâ reft
Üstü iĢlemeli kadehten lâl rengi Ģarap
bekliyorsan, kirpiklerinin ucuyla birçok inci
delmen gerekir.
Meyhanenin kapısındaki toprağı yanağıyla
süpürmeyen kiĢi, sonsuza kadar muhabbet
kokusu alamaz.
Dün gece Ġrem bahçesinde havanın lütfu
sayesinde seher yeli sümbülün zülüflerini
dağıtıyordu.
“Ey Cem‟in tahtı, dünyayı gösteren kadehin
nerede?” diye sordum. “Ne yazık! Uyanık
bahtım uykuya daldı!” dedi.
Çeviri
Dün o peri yüzlü Türk güzeli yanımızdan ayrılıp
gitti. Acaba ne hatamızı gördü de Hıtay yolunu
tuttu?
O dünyayı gören güzel gözler gözümüzün
önünden gittiğinden beri gözümüzden neler
geçti; kimsenin haberi yok.
Ciğerimizdeki yangın dolayısıyla baĢımızdan
yükselen o duman, dün gece mumun bile
baĢından geçmedi.
Senin yüzünden uzaktayken göz pınarlarımdan
bir gözyaĢı seli geldi, bir belâ tufanı gitti.
11
DOĞU EDEBĠYATI (KÜLTÜR, SANAT VE EDEBĠYAT DERGĠSĠ), YIL: 3, SAYI: 5, ĠLKBAHAR-YAZ 2010
Hicran gamı gelince yıkıldık kaldık. Devâ elden
gidince, dertten öldük.
Gönül dedi: Ona dua ile tekrar kavuĢmak
mümkündür. Ömrüm dua ile geldi geçti.
Neden ihrâma bürünelim? Kıble burada değil ki!
Neden saiy için çalıĢalım? Merve‟den Safâ gitti
çünkü.
Dün doktor beni görünce iz geçirip “Vah vah
vah! Senin hastalığının tedavisi Ġbni Sînâ‟nın
Kânûn ve ġifâ kitaplarında da yok!” dedi.
Ey gönül; aĢk içinde dayanıklı olmak gerekir;
sen de dayanıklı ol. Bir zamanlar bir üzüntü
olduysa, oldu gitti; bir hata yapıldıysa, geçti gitti.
Gönül sevgilinin gamzesiyle bir Ģeyler
nasiplendiyse nasiplendi. Can ile canan arasında
bir gönül macerası geçtiyse geçti.
Hey dedikoducular; sizin yüzünüzden bazı
sıkıntılar yaĢandıysa, yaĢandı geçti. Dostlar
arasında bir tatsızlık yaĢandıysa, o da geçti gitti.
Ey dost! “Hâfız bu fânî dünyadan göçtü gitti”
denilmeden önce bir hal hatır sormaya gel.
Vaiz! Hankahı terkedip gitti diye Hâfız‟ı
ayıplama. Özgürlüğün ayağını niçin bağlamaya
çalıĢıyorsun? Bir yere gittiyse, gitti vesselam!
GAZEL 83
Farsça Metin
Vezin: Fâilâtün fâilâtün fâilâtün fâilün
GAZEL 84
Farsça Metin
Vezin: Mefûlü fâilâtü mefâîlü fâilün
Ger zi dest-i zulf-i muĢkînet hatâî reft reft
Ver zi hindû-yi Ģumâ ber mâ cefâî reft reft
Sâkî biyâr bâde ki mâh-i sıyâm reft
Der dih kadeh ki mevsim-i nâmûs u nâm reft
Berk-i aĢk er harman-i peĢmînepûĢî sûht sûht
Cevr-i Ģâh-i kâmrân ger ber gedâî reft reft
Vakt-i azîz reft, biyâ, tâ kazâ kunîm
Omrî ki bîhuzûr-i surâhî yu câm reft
Der tarîkat renciĢ-i hâtır nebâĢed, mey biyâr
Her kudûret râ ki bînî çun safâî reft reft
Mestem kun ançunan ki nedânem zi bîhodî
Der arsa-i hayâl ki âmed, kudâm reft
AĢkbâzî râ tahammul bâyed ey dil, pây dâr
Ger melâlî bûd bûd u ger hatâî reft reft
Ber bûy-i anki cur‟a-i câmet be mâ resed
Der mastaba duâ-yi tu ber subh u Ģâm reft
Ger dilî ez gamze-i dildâr bârî bord bord
Der miyân-i cân u cânân mâcerâî reft reft
Dil râ ki murde bûd hayâtî be cân resîd
Tâ bûî ez nesîm-i meyeĢ der meĢâm reft
Ey suhençînân melâlethâ pedîd âmed velî
Ger miyân-i hemniĢînân nâsezâî reft reft
Zâhid gurûr dâĢt selâmet neburd râh
Rind ez reh-i niyâz be dârusselâm reft
Ayb-i Hâfız gû mekun vâiz ki reft ez hânekâh
Pây-i âzâdî çi bendî? Ger be câî reft, reft
Nakd-i dilî ki bûd merâ, sarf-i bâde Ģud
Kalb-i siyâh bûd, ez an der harâm reft
Çeviri
Der tâb-i tovbe çend tevan sûht hemçu ûd
Mey dih ki omr der ser-i sevdâ-yi hâm reft
Mis kokulu siyah saçların bize karĢı bir hata
ettiyse etti. Siyah hint benin bize bir cefa ettiyse
etti; ne yapalım!
AĢk yıldırımı bir derviĢin gönül harmanını
yaktıysa, yaktı. Muradına ermiĢ padiĢah bir
yoksula cevir ettiyse, etti; ne yapalım!
Bu yolda hatır kalması diye bir Ģey olmaz; Ģarap
getir haydi. Gördüğün her sıkıntı bir safâ ile
geçti gitti.
12
Dîger mekun nasîhat-i Hâfız ki reh neyâft
Gum geĢteî ki bâde-i nâbeĢ be kâm reft
Çeviri
Saki, getir kadehi; artık oruç ayı geçti gitti. Ver
kadehi, ver; ar namus kaygısı güdülen zaman
geçti.
DOĞU EDEBĠYATI (KÜLTÜR, SANAT VE EDEBĠYAT DERGĠSĠ), YIL: 3, SAYI: 5, ĠLKBAHAR-YAZ 2010
Çok değerli vaktimiz gitti elden; kadehsiz,
sürahisiz geçen ömrü kazâ edelim artık.
Beni öyle bir sarhoĢ et ki hayal dünyamda bile
kimin gelip kimin gittiğini farkedemez durumda
olayım.
Kadehe benzeyen ağzından bir yudum öpücük
alma umuduyla sabah akĢam meyhanede dua
ediliyor sana.
Dudak Ģarabının kokusu burnumuza gelir belki
diye ölgün gönlümüze can geldi.
Gurura kapılan zahit, selamet yolunu bulamadan
gitti. Oysa rintler niyaz yoluna girip cennetin
yolunu tuttu.
Gönlümde olan nakit, bâdeye harcandı. Kalp
para olduğu için harama gitti zaten.
Ne zamana kadar tütsülük öd gibi tövbe ateĢinde
yanıp duracağım? Mey ver, mey; ömrüm ham bir
sevda uğruna geçti gitti.
Artık Hâfız‟a öğüt verip durma. Damağına saf
Ģarap değen biri kendinden geçince nasıl bulur
yolunu?
GAZEL 85
Farsça Metin
Vezin: Fâilâtün feilâtün feilâtün feilün
ġerbetî ez leb-i la‟leĢ neçeĢîdîm u bereft
Rûy-i mehpeyker-i û nedîdîm u bereft
Gûî ez sohbet-i mâ nîk be teng âmede bûd
Bâr ber best u be gerdeĢ neresîdîm u bereft
Bes ki mâ fâtiha vu hırz-i yemânî hândîm
Vez peyeĢ sûre-i ihlâs demîdîm u bereft
ĠĢve dâdend ki ber mâ guzerî hâhî kerd
Dîdî âhir ki çunin iĢve harîdîm u bereft
ġud çemân der çemen-i husn u letâfet lîken
Der gulistân-i visâleĢ neçemîdîm u bereft
Hemçu Hâfız heme Ģeb nâle vu zârî kerdîm
K‟ey dirîgâ be vidâeĢ neresîdîm u bereft
Sanırım, sohbetimizden adamakıllı bunalmıĢ
olacak ki, yükünü bağladı, çekti gitti; tozuna bile
yetiĢemedik.
Ne çok fâtiha, hırz-ı yemânî okuduk; ardından
Ġhlas sûresini okuyup üfledik, ama yine çekti
gitti.
Bize geleceğini iĢaretle bildirdiler. Bu iĢaretlere
inandık ama, yine çekti gitti.
Güzellik ve hoĢluk çimeninde salındı ama daha
biz onun vuslat gülistanında dolaĢamadan çekti
gitti.
Hafız gibi gece gündüz ağlayıp inledik. Eyvahlar
olsun; vedalaĢmamıza fırsat kalmadan çekti gitti!
GAZEL 86
Farsça Metin
Vezin: Mefûlü fâilâtü mefâîlü fâilün
Sâkî biyâ ki yâr zi ruh perde bergirift
Kâr-i çerâğ-i halvetiyân bâz dergirift
An Ģem‟-i ser girifte diger çihre berferûht
Vin pîr-i sâlhurde cevânî zi ser girift
An iĢve dâd aĢk ki muftî zi reh bereft
Van lutf kerd u dest ki duĢmen hazer girift
Zinhâr ez an ibâret-i Ģîrîn-i dilfirîb
Gûî ki piste-i tu suhan der Ģeker girift
Bâr-i gamî ki hâtır-i mâ haste kerde bûd
Îsîdemî hodâ befiristâd u bergirift
Her serv-i kad ki ber meh u hûr husn mîfurûht
Çun tu der âmedî pey-i kârî diger girift
Zin kıssa heft gunbed-i eflâk pursedâst
Kûtehnazar bebîn ki suhan muhtasar girift
Hâfız tu in suhan zi ki âmûhtî ki baht
Ta‟vîz kerd Ģi‟r-i tu râ vu be zer girift
Çeviri
Çeviri
Gel saki; yâr, yüzündeki peçeyi kaldırdı. Böylece
halvette bulunanların gönül çerağları yeniden
tutuĢtu.
Daha biz, onun lâl dudağının Ģerbetinden
tadamadan çekti gitti. Ay yüzünü görmedik
henüz; çekti gitti.
BaĢı kesilen mumun parlak ıĢık vermesi gibi o
sevgili de baĢını açınca yüzü parladı; bu hali
gören Ģu yaĢlı adam da tekrar genceldi.
13
DOĞU EDEBĠYATI (KÜLTÜR, SANAT VE EDEBĠYAT DERGĠSĠ), YIL: 3, SAYI: 5, ĠLKBAHAR-YAZ 2010
O iĢveler aĢkı doğurunca, müftü yoldan çıktı. Bu
lütufları gösterince, düĢmanın eli kötülükten
uzak durdu.
Aman o ne Ģirin, ne gönül çalan cümleler öyle!
Fıstığı andıran o dudaklar, her sözü Ģekere
bulamıĢ sanki!
Gam yükü gönlümü yorunca, Allah, Ġsa nefesli
birini gönderdi de o yükü üstümüzden alıverdi.
Sen gelince, aya, güneĢe güzellik satan selvi
boylu güzeller baĢka iĢe koyuldular.
Yedi kat gökyüzü senin hakkında söylenenlerle
yankılanıyor. Oysa Ģu kıt görüĢlü yok mu; sözü
kısa kesti gitti.
Hâfız, böyle sözleri kimden öğrendin sen? Baht
bile, Ģiirlerini muska yaptı da altın varakla
kapladı.
GAZEL 87
Farsça Metin
Vezin: Mefûlü fâilâtü mefâîlü fâilün
Husnet be ittifâk-i melâhat cihân girift
Ârî be ittifâk cihân mîtevân girift
ĠfĢâ-yi râz-i halvetiyân hâst kerd Ģem‟
ġukr-i hodâ ki sırr-i dileĢ der zebân girift
Hâfız çu âb-i lutf zi nazm-i tu mîçeked
Hâsid çigûne nukte tevâned ber an girift
Çeviri
Alımlılığınla birleĢince güzelliğinin ünü dünyaya
yayıldı. Birlik olunca bütün dünya alınmaz mı?
Mum, seninle baĢbaĢa kalanların sırrını ifĢâ
etmek istedi de, Allah‟tan, sırrı diline dolandı
kaldı.
Gökyüzünü saran güneĢ, olsa olsa benim
içimdeki ateĢten bir yalazdır ancak.
Gül, haddi olmadığı halde, sevgilinin
kokusundan ve yanağının renginden söz etmek
istiyordu. Saba kıskançlıktan gayrete geldi de
soluğunu kesti, lafı ağzına tıkadı.
Pergel gibi kenarda kalarak huzur buluyordum.
Sonunda felek beni nokta gibi getirdi, merkeze
attı.
O gün sakinin yanağından akseden ateĢin Ģavkı
mey kadehine vurunca, gönül harmanım yandı.
Ahir zamanın eteklerine kadar gelen bu fitnelerin
yüzünden yakamı silke silke meyhaneye
atacağım kapağı.
Zin âteĢ-i nihufte ki der sîne-i menest
HurĢîd Ģu‟leîst ki der âsumân girift
Mey içmeye bak; çünkü dünyanın sonunu
görebilenler gam yükünü atıp hafiflerken, büyük
boy kadehleri ellerine aldılar.
Mîhâst gul ki dem zened ez reng u bûy-i dûst
Ez gayret-i sabâ nefeseĢ der dehân girift
Gelincik kanıyla gül yaprağına Ģöyle yazmıĢlar:
PiĢip olgunlaĢan kiĢi erguvan renkli meye sarıldı.
Âsûde ber kenâr çu pergâr mîĢudem
Devrân çu nokta âkıbetem der miyân girift
Hafız, nazmından letafet suları damlarken,
kıskananlar neyini tenkit edebilirler ki!
An rûz Ģevk-i sâgar-i mey harmanem besûht
K‟âteĢ zi aks-i ârız-i sâkî der an girift
GAZEL 88
Farsça Metin
Vezin: Mefâilün feilâtün mefâilün feilün
Hâhem Ģuden be kûy-i mugân âstînfeĢân
Zin fitnehâ ki dâmen-i âhirzemân girift
Mey hor ki her ki âhir-i kâr-i cihân bedîd
Ez gam sebuk ber âmed u rıtl-i girân girift
Ber berg-i gul be hûn-i Ģakâyık nuviĢte‟end
K‟ankes ki puhte Ģud mey-i çun ergavân girift
14
ġenîde‟em suhanî hoĢ ki pîr-i ken‟ân goft
Firâk-i yâr ne an mîkuned ki betvan goft
Hadîs-i hevl-i kıyâmet ki goft vâiz-i Ģehr
Kinâyetîst ki ez rûzigâr-i hicrân goft
NiĢân-i yâr-i seferkerde ez ki porsem bâz
Ki herçi goft berîd-i sabâ perîĢân goft
DOĞU EDEBĠYATI (KÜLTÜR, SANAT VE EDEBĠYAT DERGĠSĠ), YIL: 3, SAYI: 5, ĠLKBAHAR-YAZ 2010
Figân ki an meh-i nâmihribân-i mihrgusil
Be terk-i sohbet-i yârân-i hod çi âsân goft
“Nasıl oldu?”, “Niye oldu?” diye sorup durma.
Makbul olan kul, cânân ne derse, kabul eder.
Men u makâm-i rızâ ba‟dezin ve Ģukr-i rakîb
Ki dil be derd-i tu hû kerd u terk-i dermân goft
Kim dedi sana Hâfız seni düĢünmekten vazgeçti
diye? Ben öyle bir Ģey demedim; kim dediyse,
iftira etmiĢ.
Gam-i kuhen be mey-i sâlhorde def‟ kunîd
Ki tohm-i hoĢdilî înest pîr-i dihkân goft
Girih be bâd mezen gerçi ber murâd reved
Ki in suhen be mesel bâd bâ suleymân goft
Be muhletî ki sipihret dehed zi râh merev
Turâ ki goft ki in zâl terk-i destân goft?
Mezen zi çûn u çerâ dem ki bende-i mukbil
Kabûl kerd her suhen ki cânân goft
Ki goft Hâfız ez endîĢe-i tu âmed bâz?
Men in negofte‟em; ankes ki goft, buhtân goft
Çeviri
Kenan topraklarının pîrinden bir söz duydum.
Dedi ki: Yârdan ayrılığın insana neler ettiği
anlatılamaz.
ġehir vâizi kıyamet korkusundan bahsederken
aslında bizim ayrılık derdi çektiğimiz günlere
kinâyede bulundu.
Yolculuğa çıkan sevgilinin gittiği yeri kime
sorayım? Sabâ ulağının dedikleri zırvadan ibaret.
Vah vah! O sevgisiz, sözünde durmaz, ay yüzlü
sevgili dostlarla konuĢmayı bırakacağını ne de
kolay söyleyiverdi!
ĠĢte bir yanda ben varım, olan bitene razı
olmuĢum; öbür yanda rakîbin duruma Ģükürler
etmesi var. Gönlüm bu haldeyken senin ayrılık
derdine alıĢtı ve derman bulmaktan vazgeçti.
GAZEL 89
Farsça Metin
Vezin: Mefûlü mefâîlü mefâîlü feûlün
Yârab sebebî sâz ki yârem be selâmet
Bâz âyed u berehânedem ez bend-i melâmet
Hâk-i reh-i ân yâr-i seferkerde biyârîd
Tâ çeĢm-i cihânbîn kunemeĢ cây-i ikâmet
Feryâd ki ez ĢeĢ cihetem râh bebestend
An hâl u hat u zulf u ruh u ârız u kâmet
Ġmrûz ki der dest-i tu‟em, merhametî kun
Ferdâ ki Ģevem hâk, çi sûd eĢk-i nedâmet
Ey anki be takrîr u beyân dem zenî ez aĢk
Mâ bâ tu nedârîm suhen hayr u selâmet
DervîĢ mekun nâle zi ĢemĢîr-i ahibbâ
Kin tâyife ez kuĢte sitânend garâmet
Der hırka zen âteĢ ki ham-i ebrû-yi sâkî
Ber mîĢikened gûĢe-i mihrâb-i imâmet
HâĢâ ki men ez cevr u cefâ-yi tu benâlem
Bîdâd-i latîfân heme lutfest u kerâmet
Kûteh nekuned bahs-i ser-i zulf-i tu Hâfız
Peyveste Ģud in silsile tâ rûz-i kıyâmet
Çeviri
Tanrım, bir sebep yarat da yârim esenlik içinde
geri dönsün ve beni Ģu kınanma derdinden
kurtarsın.
BirikmiĢ eski kederleri yıllanmıĢ Ģarapla dağıtın.
Mutluluğun tohumu budur; yaĢlı çiftçi söyledi
bana bu sözü.
Yolculuğa çıkan sevgilinin geçtiği yolun
toprağını getirin de dünyayı gören gözlerime bu
toprağı sürme diye süreyim.
Muradınca esse de, rüzgâra fazla kapılma.
Rüzgâr bu sözü örnek olarak Süleyman‟a
söyledi.
Ben, ayva tüyü, zülüf, yüz, yanak ve boy; iĢte
sevgilinin bu altı özelliği altı yönden yolumu
kesti; vay vay vay!
Feleğin sana tanıdığı sürenin kıymetini bil ve
sapıtma. Kim dedi sana bu moruk hîleden
vazgeçti diye ha?
Bugün senin elindeyim; merhamet et bana; ver
muradımı. Yarın toprak olduğumda piĢmanlık
gözyaĢları dökmenin sana ne yararı olacak?
15
DOĞU EDEBĠYATI (KÜLTÜR, SANAT VE EDEBĠYAT DERGĠSĠ), YIL: 3, SAYI: 5, ĠLKBAHAR-YAZ 2010
AĢktan açıktan açığa söz ediyorsun. Bizim sana
diyecek sözümüz yok; haydi güle güle,
selâmetle.
Senin gibi bir kuĢun böyle gam topraklarına
çakılıp kalması yazık değil mi? Seni buradan
vefâ yuvasına gönderiyorum.
Ey derviĢ; dostların kılıcı dolayısıyla inleyip
sızlanma. Bunlar ölüden bile tazminat alırlar.
AĢk yolunda uzak, yakın davası olmaz. Seni
apaçık görüyor ve dua gönderiyorum.
Hırkanı ateĢe at. Çünkü sâkinin kaĢının eğriliği
câmi mihrabının yerine geçer de unutturur onu.
Sabah akĢam, hayır dualar kafilesini sabâ ve
Ģimâl rüzgârlarının eĢliğinde gönderiyorum sana.
Bana ettiğin cevirden, cefâdan inler miyim hiç,
hâĢâ! Zarif kimselerin ettiği cevirler aslında lütuf
ve cömertliktir.
Gam ordusu gönül ülkeni harap etmesin diye
kendi aziz canımı sana azık olarak
gönderiyorum.
Hâfız zülüflerinin ucu hakkındaki sözlerini kısa
kesmez. Çünkü bu konu kıyamet gününe kadar
bahsedilecek bir konudur.
Ey gönlümde yaĢayan, gözlerden uzak sevgilim.
Dualar ediyor, övgüler gönderiyorum sana.
GAZEL 90
Farsça Metin
Vezin: Mefûlü fâilâtü mefâîlü fâilün
Ey hudhud-i sabâ be sebâ mîfiristemet
Binger ki ez kucâ be kucâ mîfiristemet
Heyfest tâyirî çu tu der hâkdân-i gam
Zincâ be âĢiyân-i vefâ mîfiristemet
Der râh-i aĢk merhale-i kurb u ba‟d nîst
Mîbînemet iyân u duâ mîfiristemet
Tâ leĢker-i gam nekuned mulk-i dil harâb
Cân-i azîz-i hod be nevâ mîfiristemet
Kendi yüzüne bakarak Tanrı‟nın yaratıcılık
sanatını incele diye Tanrı‟yı gösteren ayna
gönderiyorum sana.
Çalgıcılar içimdeki Ģevkten seni haberdar
etsinler diye söz, söz, gazel, beste gönderiyorum
sana.
Sâki, gel; gayb âleminin hâtifi müjde vererek
bana dedi ki: Derde sabr et; çünkü sana deva
gönderiyorum.
Hâfız mecliste okuduklarımız, seni hayırla yâd
eden sözlerdir. Durma, koĢ; sana at ile kaftan
gönderiyorum.
Ey gâyib ez nazar ki Ģudî hemniĢîn-i dil
Mîgûyemet duâ vu senâ mîfiristemet
GAZEL 91
Farsça Metin
Vezih: Mefûlü fâilâtü mefâîlü fâilün
Der rûy-i hod teferruc-i sun‟-i hodây kun
K‟âyîne-i hodâynumâ mîfiristemet
Ey gâyib ez nazar, be hodâ mîsipâremet
Cânem besûhtî yu be dil dûst dâremet
Tâ mutribân zi Ģevk-i menet âgehî dehend
Kavl u gazel be sâz u nevâ mîfiristemet
Tâ dâmen-i kefen nekeĢem zîr-i pây-i hâk
Bâver mekun ki dest zi dâmen bedâremet
Sâkî biyâ ki hâtif-i gaybem be mujde goft
Bâ derd sabr kun ki devâ mîfiristemet
Mihrâb-i ebrûyet benumâ tâ sehergehî
Dest-i duâ ber ârem u der gerden âremet
Hâfız surûd-i meclis-i mâ zikr-i hayr-i tust
BeĢtâb hân ki esb u kabâ mîfiristemet
Ger bâyedem Ģoden sûy-i hârût-i bâbilî
Sad gûne câdûî bekunem tâ biyâremet
Çeviri
Hâhem ki pîĢ mîremet ey bîvefâ tabîb
Bîmâr bâz pors ki der intizâremet
Ey sabah yelinin çavuĢ kuĢu; seni Sebâ ülkesine
gönderiyorum. Bir bak hele; seni nereden nereye
gönderiyorum.
16
Sad cûy-i âb beste‟em ez dîde ber kenâr
Ber bûy-i tohm-i mihr ki der dil bekâremet
DOĞU EDEBĠYATI (KÜLTÜR, SANAT VE EDEBĠYAT DERGĠSĠ), YIL: 3, SAYI: 5, ĠLKBAHAR-YAZ 2010
Hûnem berîht vez gam-i aĢkem halâs dâd
Minnet pezîr gamze-i hancer guzâremet
Gofte bûdî: Key bemîrî pîĢ-i men? Ta‟cîl çîst?
HoĢ tekâzâ mîkunî, pîĢ tekâzâ mîremet
Mîgiryem u murâdem ezin seyl-i eĢkbâr
Tohm-i muhabbetest ki der dil bekâremet
ÂĢık u mahmûr u mehcûrem, but-i sâkî kucâst?
Gû ki behrâmed ki pîĢ-i serv-i bâlâ mîremet
Bârem dih ez kerem sûy-i hod tâ be sûz-i dil
Der pây dembedem guher ez dîde bâremet
Anki omrî Ģud ki tâ bîmârem ez sevdâ-yi û
Gû nigâhî kun ki pîĢ-i çeĢm-i Ģehlâ mîremet
Hâfız Ģerâb u Ģâhid u rindî ne vaz‟-i tust
Filcumle mîkunî yu furû mîguzâremet
Gofteî: La‟l-i lebem hem derd bahĢed hem devâ
Gâh pîĢ-i derd u geh pîĢ-i mudâvâ mîremet
Çeviri
HoĢ hurâmân mîrevî, çeĢm-i bed ez rûy-i tu dûr
Dârem ender ser hiyâl-i an ki der pâ mîremet
Ey gözlerden uzak olan sevgili; seni Tanrı‟ya
emanet ediyorum. Canımı yaktın ama ben seni
gönülden seviyorum.
Toprağın altına kefenimin ucunu çekmedikçe,
elimi eteğinden çekmeyeceğim; inan buna.
KaĢlarının mihrabını bana göster de seher vakti
ellerimi duaya kaldırdıktan sonra boynuna
dolayım.
Eğer Bâbil‟de Hârût‟un hapsedildiği kuyuya
girmem gerekse bile, yüz türlü büyü yapar, yine
seni getiririm.
Ey vefasız doktor; senin yolunda ölmek
istiyorum. Kendi hastanın halini hatırını sor bir
kere; seni bekliyorum.
Senin gönlüne sevgi tohumunu ekmek umuduyla
göz yaĢlarımdan yüz ırmak akıtıyorum senin
çevrende.
Kanımı döküp aĢk gamından kurtardı beni. Ġzin
ver de hançer gamzeni saplayım yüreğime.
Gerçi cây-i Hâfız ender halvet-i vasl-i tu nîst
Ey heme cây-i tu hoĢ, pîĢ-i heme câ mîremet
Çeviri
Beyim, ne güzel yürürsün öyle! Ölürüm senin
yürüyüĢüne! Salın güzel güzel; ölürüm güzel
boyuna bosuna.
“Ne zaman öleceksin yanımda?” demiĢtin?
Acelen ne? Amma takaza ediyorsun! Takazana
ölürüm ben.
AĢığım, mahmurum, sevgilimden ayrıyım; put
gibi güzel sâki nerede? Salınsın haydi; onun
selvi boyuna ölürüm.
Bir ömürdür onun sevdasıyla hastayım. Bir kere
baksın bana; onun Ģehla gözlerine ölürüm.
“Lâl dudağım hem dert verir, hem derman”
demiĢsin. Kâh derdine, kâh dermanına ölürüm
senin.
Ağlıyorum ve göz yaĢı selinden maksadım senin
gönlüne sevgi tohumunu ekmektir.
Nasıl salınarak yürüyorsun öyle; Allah nazardan
saklasın. Hayalim hep Ģu ki, ayaklarının önünde
öleyim.
Kerem edip yanına yaklaĢmama izin ver de
gönlümdeki aĢk yangısıyla ayaklarına
gözyaĢlarımdan inciler yağdırayım.
Sana kavuĢmak benim için pek kolay değil. Ey
her yanı güzel sevgilim; her yanına ölürüm
senin.
Hâfız; Ģarap, güzel dilber, rintlik sana göre değil.
Kısacası, sen bunları yapıyorsun; ben de seni
kendi haline bırakıyorum.
GAZEL 93
Farsça Metin
Vezin: Mefâilün feilâtün mefâilün feilün
GAZEL 92
Farsça Metin
Vezin: Fâilâtün fâilâtün fâilâtün fâilün
Çi lutf bûd ki nâgâh reĢha-i kalemet
Hukûk-i hidmet-i mâ arze kerd ber keremet
Mîr-i men hoĢ mîrevî k‟ender ser u pâ mîremet
HoĢ hurâmân Ģev ki pîĢ-i kadd-i ra‟nâ mîremet
Be nûk-i hâme rakam kerde‟î selâm-i merâ
Ki kârhâne-i devrân mebâd bîrakamet
17
DOĞU EDEBĠYATI (KÜLTÜR, SANAT VE EDEBĠYAT DERGĠSĠ), YIL: 3, SAYI: 5, ĠLKBAHAR-YAZ 2010
Negûyem ez men-i bîdil be sehv kerdî yâd
Ki der hisâb-i hıred nîst sehv ber kalemet
Bîmuzd bûd u minnet, her hidmetî ki kerdem
Yârab mebâd kes râ mahdûm bîinâyet
Merâ zelîl megerdân be Ģukr-i in ni‟met
Ki dâĢt devlet-i sermed azîz u muhteremet
Rindân-i teĢneleb râ âbî nemîdehed kes
Gûî velîĢinâsân reftend ezin vilâyet
Biyâ ki bâ ser-i zulfet karâr hâhem kerd
Ki ger serem bereved, ber nedârem ez kademet
Zi hâl-i mâ dilet âgeh Ģeved meger vaktî
Ki lâle ber demed ez hâk-i kuĢtegân-i gamet
Revân-i teĢne-i mâ râ be cur‟âî deryâb
Çu mîdehend zulâl-i hızır zi câm-i cemet
HemîĢe vakt-i tu ey îsî-yi sabâ hoĢ bâd
Ki cân-i Hâfız-i dilhaste zinde Ģud bedemet
Der zulf-i çun kemendeĢ ey dil mepîç k‟ancâ
Serhâ burîde bînî bîcurm u bîcinâyet
ÇeĢmet be gamze mâ râ hûn hord u mîpesendî
Cânâ revâ nebâĢed hûnrîz râ himâyet
Der in Ģeb-i siyâhem gum geĢt râh-i maksûd
Ez gûĢe‟î burûn ây ey kevkeb-i hidâyet
Çeviri
Ez her taraf ki reftem cuz vahĢetem neyefzûd
Zinhâr ezin biyâbân, vin râh-i bînihâyet
Kaleminden ansızın sızan yazılarda sana
hizmetimizden söz edilmesi ne büyük incelikti!
Ey âfitâb-i hûbân mîcûĢed enderûnem
Yek sâatem begoncân der sâye-i inâyet
Kaleminin ucundan dökülen yazılarda bize
selamın geçiyor. Devran durdukça yazıların
eksik olmasın.
Ġn râh râ nihâyet sûret kucâ tevan best
KeĢ sad hezâr menzil bîĢest der bidâyet
Gönlünü vermiĢ ben âĢığından yanlıĢlıkla söz
etmiĢsin, demiyorum. Senin gibi akıllı birinin
yazarken hata yapmayacağını biliyorum.
Bu nimetin Ģükrânesi karĢılığında n‟olur beni
zelil etme. Çünkü ebedî devlet zaten seni aziz ve
muhterem tutmakta.
Her çend burdî âbem rûy ez deret netâbem
Cevr ez habîb hoĢter kez muddeî riâyet
AĢket resed be feryâd er hod besân-i Hâfız
Kur‟ân zi ber behânî der çârdeh rivâyet
Çeviri
Gel de zülüflerinin ucuyla kararımı bulup
sâkinleĢeyim. Çünkü baĢım gitse bile,
ayaklarından baĢımı kaldırmam.
O gönül okĢayan sevgilime, içinde Ģikâyet de
olsa, Ģükretmekteyim. AĢktan anlayan biriysen,
dinle Ģu hikâyeyi.
Senden ayrı kalmanın verdiği gam yüzünden
ölenlerin toprağında lâleler bittiği zaman belki
gönlün bizim halimizden haberdar olur.
Ona yaptığım her hizmeti karĢılıksız yaptım ve
minnet de beklemedim. Tanrım, kimse inayetsiz
sevgiliye hizmet etmesin.
Nasıl olsa sana Cem‟in kadehinden ölümsüzlük
suyu veriyorlar; sen de dudaklarından bbir
yudum vererek susamıĢ canımızı rahatlat; anla
bizi.
Kimse dudağı susamıĢ rinde su vermiyor.
Sanırım, kadir kıymet bilenler buralardan çekmiĢ
gitmiĢ.
Ey sabah rüzgârının Ġsâ‟sı; vaktin hep hoĢ
geçsin. Çünkü gönlü yaralı Hâfız‟ın canı senin
Ģifalı nefesinle canlandı yine.
Ey gönül, onun kemendi andıran zülüflerine
dolanırım deme sakın! Çünkü orada hiç suç
iĢlemeyen âĢıkların kesilmiĢ baĢlarını görürsün.
GAZEL 94
Farsça Metin
Vezin: Mefûlü fâilâtün mefûlü fâilâtün
Gözlerin, gamzenle bir olup kanımızı içti ve sen
bunu hoĢ görüyorsun! Canım benim, kan dökeni
himaye etmek reva mıdır sence?
Zan yâr-i dilnevâzem Ģukrîst bâ Ģikâyet
Ger nuktedân-i aĢkî, biĢnev tu in hikâyet
ġu karanlık gecede gideceğim yolu kaybettim.
Ey hidayet yıldızı, çık artık saklandığın köĢeden.
18
DOĞU EDEBĠYATI (KÜLTÜR, SANAT VE EDEBĠYAT DERGĠSĠ), YIL: 3, SAYI: 5, ĠLKBAHAR-YAZ 2010
Hangi yönden gittiysem, hep korkum arttı. Aman
Ģu çöllerden; aman Ģu bitmez tükenmez
yollardan!
Dünyayı sonsuza dek süslemek istersen, sabah
yeline söyle de bir an için yüzünden peçeyi
kaldırıversin.
Ey güzellerin güneĢi; içim kaynıyor içim. Biraz
olsun beni inayet gölgene sığındır n‟olur.
Dünyadan yokluk denilen Ģeyi ortadan
kaldırmayı arzu edersen, saçlarını dağıt; dağıt ki
her telinden binlerce can dökülsün.
Bu yolun sonu gelir mi hiç! Daha baĢtayken yüz
bin konak göründü!
Beni rezil etmiĢ olsan da kapından yüz
çevirmem. Dostun cevri, rakîbin saygısından
daha iyi.
Hâfız gibi Kur‟ân‟ı on dört rivayet üzerinden
ezbere okusan dahi, imdadına ancak aĢkın koĢar.
GAZEL 95
Farsça Metin
Vezin: Mefâîlün Mefâîlün Mefâîlün Mefâîlün
Mudâmem mest mîdâred nesîm-i ca‟d-i gîsûyet
Harâbem mîkuned herdem firîb-i çeĢm-i câdûyet
Pes ez çendîn Ģekîbâî Ģebî yârab tevân dîden
Ki Ģem‟-i dîde efrûzîm der mihrâb-i ebrûyet
Sevâd-i levhbîneĢ râ azîz ez behr-i an dârem
Ki cân râ nushaî bâĢed zi levh-i hâl-i hindûyeĢ
Ben ve sabah yeli; zavallı, avare, eli boĢ kalmıĢ
iki âĢığız. Ben senin gözlerinle büyülenmiĢim; o
ise senin saçlarından.
Hâfız‟daki bu himmet nasıl bir Ģeydir ki ha
dünya olmuĢ ha âhiret âlemi, gözleri sokağının
toprağı dıĢında hiçbir Ģeyi görmüyor.
GAZEL 96
Farsça Metin
Vezin: Fâilâtün Fâilâtün Fâilün
Derd-i mâ râ nîst dermân, elgıyâs
Hicr-i mâ râ nîst pâyân, elgıyâs
Dîn u dil bordend u kasd-i cân kunend
Elgıyâs ez cevr-i hûbân elgıyâs
Der behâ-yi bûseî cânî taleb
Mîkunend in dilsitânân elgıyâs
Tu ger hâhî ki câvîdân cihân yekser biyârâyî
Sabâ râ gû ki berdâred zemânî burka‟ ez rûyet
Hûn-i mâ râ hordend in kâfirdilân
Ey muselmânân çi dermân, elgıyâs
Veger resm-i fenâ hâhî ki ez âlem berendâzî
BerefĢân tâ furû rîzed hezârân cân zi her mûyet
Hemçu Hâfız rûz u Ģeb bîhîĢten
GeĢte‟em sûzân u giryân, elgıyâs
Men u bâd-i sabâ miskîn, du sergerdân-i bîhâsıl
Men ez efsûn-i çeĢmet mest u û ez bûy-i gîsûyet
Çeviri
Zihî himmet ki Hâfız râst ez dunyî vu ez ukbî
Neyâyed hîç der çeĢmeĢ be cuz hâk-i ser-i kûyet
Çeviri
Saçlarının kıvrımlarından esip gelen rüzgâr beni
sürekli sarhoĢ ediyor. Büyüleyici gözlerinin
aldatıĢı beni her an aldatıyor.
Tanrım, bunca sabırdan sonra, bir gececik olsun,
kaĢlarının mihrabı önünde gözlerimi aydınlatan
mum gibi parlak yüzünü görmek mümkün olacak
mı?
Hint benli yüzünü canım için yazılmıĢ bir muska
olarak gördüğüm için ona bakmayı kutsal
buluyorum.
Derdimizin dermanı yok, yardım edin, aman.
Ayrılığımızın biteceği yok, yardım edin, aman.
Dinimizi, gönlümüzü aldı götürdüler. ġimdi
canımıza kastediyorlar. Aman Ģu güzellerin
cevrinden! Yardım edin, aman.
ġu gönül alan dilberler bir öpücük karĢılığında
can isterler. Yardım edin bize, aman.
bu kâfir kalpliler kanımızı içtiler. Müslümanlar,
bunun dermanı yok mu? Yardım edin, aman.
Hâfız gibi kendimi bilmeden, gündüz gece, yana
yakıla, ağlaya sızlaya dolandım durdum. Yardım
edin, aman!
19
DOĞU EDEBĠYATI (KÜLTÜR, SANAT VE EDEBĠYAT DERGĠSĠ), YIL: 3, SAYI: 5, ĠLKBAHAR-YAZ 2010
GAZEL 97
Farsça Metin
Vezin: Mefâilün Feilâtün Mefâilün Fa‟lün
düĢtü. KeĢke Hâfız, kapının toprağındaki en
küçük toz zerresi olsaydı!
Tuî ki ber ser-i hûbân-i kiĢverî çun tâc
Sezed eger heme-i dilberân dehendet bâc
GAZEL 98
Farsça Metin
Vezin: Mefâilün Feilâtün Mefâilün Feilün
Du çeĢm-i Ģûh-i tu berhem zede hıtâ vu habeĢ
Be çîn-i zulf-i tu mâçîn u hind dâde harâc
Eger be mezheb-i tu hûn-i âĢıkest mubâh
Salâh-i mâ heme ânest kân turâ salâh
Beyâz-i rûy-i tu rûĢen çu âriz-i ruh-i rûz
Sevâd-i zulf-i siyâh-i tu hest zulmet-i dâc
Sevâd-i zulf-i siyâh-i tu câ‟iluzzulumât
Beyâz-i rûy-i çu mâh-i tu fâlikulesbâh
Dehân-i heĢd tu dâde revâc-i âb-i hızr
Leb-i çu kand-i tu bord ez nebât-i mısr revâc
Zi çîn-i zulf-i kemendet kesî neyâft halâs
Ez ân kemânçe-i ebrû vu tîr-i çeĢm necâh
Ezin maraz be hakîkat Ģifâ nehâhem yâft
Ki ez tu derd-i dil ey cân nemîresed be ilâc
Zi dîde‟em Ģude yek çeĢme der kenâr revân
Ki âĢinâ nekuned der miyân-i an mellâh
Çerâ hemî Ģikenî, cân-i men, zi sengdilî
Dil-i zaîf ki bâĢed be nâzukî çu zucâc
Leb-i çu âb-i hayât-i tu hest kuvvet-i cân
Vucûd-i hâkî-yi mâ râ ezûst zikr-i revâh
Leb-i tu hızr u dehân-i tu âb-i heyvân est
Kad-i tu serv u miyân mûy u ber behiyyât âc
Futâd der dil-i Hâfız hevâ-yi çun tu Ģehî
Kemîne zerre-i hâk-i der-i tu bûdî kâc
Bedâd la‟l-i lebet bûseî be sad zârî
Girift kâm-i dilem zû be sad hezâr ilhâh
Duâ-yi cân-i tu vird-i zebân-i muĢtâkân
HemîĢe tâ ki buved muttasıl mesâ vu sabâh
Çeviri
Salâh u tovbe vu takvâ zi mâ mecû Hâfız
Zi rind u âĢık u mecnûn kesî neyâft salâh
Ülkedeki güzellerin baĢ tacısın sen. Bütün
dilberler sana haraç verse, yaraĢır.
Çeviri
Ġki Ģuh gözün Hıta ve HabeĢ ülkelerini birbirine
düĢürmüĢ. Zülfünün kıvrımlarına Maçin ve Hint
haraç veriyor.
Senin meĢrebinde âĢıkların kanını dökmek
mübah ise, sen neyi uygun görürsen, bizim için
de uygun olan odur.
Yanağının beyazlığı gündüzün yanağı gibi
parlak. Siyah zülüflerinin karanlığı bir karanlık
gece gibi.
Siyah sülfünün karalığı karanlıkları yaratmıĢ. Ay
gibi yüzünün beyazlığı sabahları ağartmıĢ.
Bal ağzın âbıhayata revaç vermiĢ. ġeker gibi tatlı
dudağın Ģeker kamıĢının değerini artırmıĢ.
Kement gibi zülüflerinin kıvrımlarından kurtulan
çıkmadı. KaĢının yayından, gözünün okundan
kurtuluĢ yüzü gören olmadı.
Gerçekten de bu hastalıktan Ģifa bulmayacağım.
Canım benim, senden dolayı gönül derdim
iyileĢmiyor.
Yanı baĢımda gözlerimden öyle bir ırmak
akmaya baĢladı ki denizciler bile bu suda gemi
yüzdüremez.
Canım benim, sırça kadar nazik olan Ģu zayıf
gönlümü neden hoyratça kırarsın?
Âbıhayatı andıran dudakların cana kuvvet verir.
ġu toprak bedenimiz bu yüzden Ģarabı dilinden
hiç düĢürmez.
Dudağın Hızır, ağzın âbıhayat. Boyun selvi,
belin kıl, göğsün fildiĢi.
Hâfız‟ın gönlüne senin gibi bir sultanın arzusu
20
Yüz kere sızlandık da sonunda dudağının
lâlinden bir öpücük alabildik. Yüz binlerce
ısrardan sonra gönlümüzün muradına erdik.
DOĞU EDEBĠYATI (KÜLTÜR, SANAT VE EDEBĠYAT DERGĠSĠ), YIL: 3, SAYI: 5, ĠLKBAHAR-YAZ 2010
Can sağlığın için dua etmek seni arzulayanların
virdi olmuĢ. AkĢamlar ve sabahlar bir birini
izledikçe bu hep böyle sürüp gidecek.
Hâfız bizden tövbe, sakınma, iyi hal beklerim
deme. Rintte, âĢıkta, mecnunda kimse hâlis amel
bulmamıĢtır ki.
GAZEL 99
Farsça Metin
Vezin: Mefâîlün Mefâîlün Feûlün
Dil-i men der hevâ-yi rûy-i ferruh
Buved âĢufte hemçun mûy-i ferruh
Becuz hindû-yi zulfeĢ hîçkes nîst
Ki berhurdâr Ģud ez rûy-i ferruh
Sâkî, Ferruh‟un o büyücü gözlerinin hatırına
erguvan renkli Ģarap ver.
Boyum yay gibi iki büklüm oldu da
üzüntüsünden Ferruh‟un kaĢları gibi birbirine
yapıĢtı.
Ferruh‟un amber gibi kokan zülüflerinin kokusu
Tatar ceylanlarının miskini utandırır oldu.
Herkesin gönlü bir yere meylediyorsa, benim
gönlüm de Ferruh‟a doğru akıyor.
Ferruh‟a Hâfız gibi kul köle olanların bu yolda
gösterecekleri himmete ben de köleyim.
Siyâhî nîkbahtest anki dâyim
Buved hemrâz u hemzânû-yi ferruh
GAZEL 100
Farsça Metin
Vezin: Mef‟ûlü Fâilâtü Mefâîlü Fâilün
ġeved çun bîd lerzân serv-i âzâd
Eger bîned kad-i dilcû-yi ferruh
Bedih sâkî Ģerâb-i ergavânî
Be yâd-i nergis-i câdû-yi ferruh
Dî pîr-i meyfurûĢ ki zikreĢ be hayr bâd
Goftâ: ġerâb nûĢ u gam-i dil beber zi yâd
Goftem: Be bâd dehedem bâde nâm u neng
Goftâ: Kabûl kun suhan u herçi bâd bâd
Du tâ Ģud kâmetem hemçun kemânî
Zi gam peyveste çun ebrû-yi ferruh
Sûd u ziyân u mâye çu hâhed Ģuden zi dest
Ez behr-i in muâmele gamgîn mebâĢ u Ģâd
Nesîm-i muĢk-i tâtârî hacil kerd
ġemîm-i zulf-i anberbûy-i ferruh
Bâdet bedest bâĢed eger dil nihî be hîç
Der ma‟razî ki taht-i suleymân reved be bâd
Eger meyl-i dil-i herkes be câîst
Buved meyl-i dil-i men sûy-i ferruh
Hâfız geret zi pend-i hakîmân melâlet est
Kûteh kunîm kıssa ki omret dirâz bâd
Gulâm-i himmet-i ânem ki bâĢed
Çu Hâfız bende vu hindû-yi ferruh
Çeviri
Çeviri
Gönlüm Ferruh‟un yüzünü görme arzusuyla
onun saçları gibi karmakarıĢık oluyor.
Dün, Allah selâmet versin, yaĢlı meyhaneci dedi
ki: ġarap iç ve gönlündeki gamı at kafandan.
Dedim: Bâde, ar, namus, her Ģeyimi yele
verecek. Dedi: Lâf dinle sen; ne olursa olsun.
Bir hindûyu andıran siyah zülüfleri dıĢında
kimse Ferruh‟un yüzünden nasibini almıyor.
Değil mi ki kâr zarar hesabı, sermaye elden
gidecek, bu alıĢveriĢ uğruna üzme kendini; hoĢ
tut gönlünü.
Onun zencîyi andıran siyah saçları ne
talihliymiĢ! Çünkü hep Ferruh‟la sırdaĢ, hep
dizdize.
Süleyman tahtının bile yele gittiği bu sergide bir
hiçe gönül verirsen, sonunda ellerin boĢ kalacak
ancak.
Eğer selvi onun cazibeli boyunu görecek olsa,
kıskançlığından kavak gibi titrer.
Hâfız, bilgelerin sözünden usanç geldiyse,
kapatalım bu meseleyi; Allah sana uzun ömürler
versin.
21
DOĞU EDEBĠYATI (KÜLTÜR, SANAT VE EDEBĠYAT DERGĠSĠ), YIL: 3, SAYI: 5, ĠLKBAHAR-YAZ 2010
Arap edebiyatından bir öykü:
SUÇ ORTAKLIĞI
Ahmed Yusuf AKÎLE1
Türkçesi: Halim ÖZNURHAN2
1
Bir orman köyünde yaĢamaktayız. Bu
nedenle her gece kurt ulumaları duyarız. Bu artık
bizim için sıradan bir Ģey haline geldi. Ulumalar
hiç kimsenin, hatta köyümüzün köpeklerinin bile
ilgisini çekmez oldu.
AnlaĢıldığı kadarıyla kurtlar ulumaktan
baĢka bir Ģey bilmiyorlardı... Ama köpekler
havlamanın dıĢında pek çok Ģeyde iyiydiler...
Yağcılık ve kuyruk sallama, mahallî dilimizle
söyleyecek olursak “yalakalık” iĢini onlardan,
özellikle de bizim bölgenin köpeklerinden daha
iyi yapan yoktu...
Sahiplerine yalakalık edip dururlar,
sahipleri değiĢtiğinde hiç tereddüt etmeden yeni
sahiplerine yalakalık ederler. Öyle bir
yaratılıĢları vardır ki, gelip geçene havlamak, hiç
olmazsa koklayıp tanımaya çalıĢmak yerine, iĢi
onlara da yalakalık yapmaya kadar vardırdılar.
Köpeklerimiz
ĢaĢılacak,
hatta
bazen
anlaĢılmayacak derecede cana yakındırlar.
Köyümüze zaman zaman uğrayan yabancılara
bile yalakalık yaparlar.
Onlar “kurtla beraber ye, çobanla beraber
Ģarkı söyle” diyen köpek ilkesine göre hareket
ediyorlardı. Bu tavırları hakkında söylenebilecek
en hafif söz, yaptıklarının ahlâkî bir rezalet; hatta
sadakatleriyle bilinen köpek dünyasına hıyanet
olduğuydu. ġaĢırdığınızın ve Ashab-ı Kehf ile
beraber kutsal görevini yerine getiren ve Kur‟anı Kerim‟de “Ön ayaklarını uzatmıĢ yatıyordu”
diye bahsedilen ilk ataları ile bizim köyün
köpekleri arasında bir bağ kuramadığınızın
farkındayım. Bizim köyün köpekleri hiç bir
kutsal görevi yerine getirmez oldular. Eğer
günün birinde köpeklerin herhangi bir
kutsallıktan nasiplerini alacaklarını söylemek
uygun düĢerse, bizim köyün köpeklerinin o
kutsallığı kaybettiklerini söyleyebiliriz.
Bu
nedenle
Guraybîl,
köyümüzün
köpeklerine de, komĢu köylerin köpeklerine de
güvenini yitirdi. Köyün kenarında bulunan evini
Yazarın “el-Huyûlu‟l-bîd” (Beyaz Atlar, 1998) adlı öykü
kitabından “ Tevâtu‟ ” adlı öyküsünün çevirisidir.
2
Doç. Dr., Erciyes Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi.
1
22
korumaları için onlara güvenemiyordu. BoĢ yere,
on tane köpeği eğitmeye çalıĢtı; ama hepsi de,
her zaman rüĢvet almaya hazırdı. Bacadan giren
hırsızların attığı küçük kemik parçalarına bile
razıydılar...
Guraybîl, ihtiyar heyetine danıĢtı...
Muhtar, hocadan yardım istemesini tavsiye
etti. Hoca bir köpek muskası yazabilir ya da
rüĢvetten uzak durması için köpeğin kocaman
kulaklarına etkili sözler söyleyebilirdi
Guraybîl bu düĢünceyi beğenmedi. Diğer
yaĢlılar baĢlarını eğerek düĢündüler. Bir kısmı
derin düĢüncelere dalmıĢ baĢlarını ovuyor, bir
kısmı
da
düĢünceye
daldıklarını
ve
tasalandıklarını göstermek için sakallarıyla
oynuyordu... Sonunda birinin aklına bir fikir
geldi ve Guraybîl‟e yabancı askerlerin
köpeklerinden birini almayı önerdi.
- Yabancılardan yardım almamız uygun
mu?
- Yabancıların
köpekleri
eğitimlidir.
Dahası rüĢvet nedir bilmezler.
- Çok güzel, dedi Guraybîl.
2
Köpek Polonya‟dandı... Öyle diyorlardı...
Ayrıca, adını Diminsky diye çağırdıkları
söyleniyordu... Dosyada kayıtlı adı buydu...
Fakat Guraybîl bunu uygun bulmadı. Söylenmesi
çok zordu. Bu nedenle ona Mennâ adını verdi.
Köpeğin yeni adına alıĢması uzun zaman
aldı. Ġhtiyar heyeti, orta yolu bulmak için köpeğe
Mennaovsky denilmesini önerdiler; fakat bu
düĢünce hoĢuna gitmedi.
Böylece Diminsky, Mennâ‟ya dönüĢtü. Bu
önemli bir sorundu. Köpek köyümüzde oldukça
ve özellikle de Guraybîl‟in evine girince, Arapça
bir ad alması gerekliydi. Diminsky sözcüğünün
Mennâ sözcüğü anlamına gelip gelmediği ise
araĢtırılmadı. ArapçalaĢtırma sorununun özü bu
değildi.
3
Mennâ evin etrafındaki yerleri daha iyi
görebilsin ve aniden karĢılarına çıkarak hırsızları
kaçırsın diye çatıya yerleĢtirildi... Guraybîl‟e
göre iĢler böyleydi... Köpeği yukarıda, karıları
aĢağıdaydı... Bu da, sorunun özü değildi... O, her
zamanki gibi Ģekle önem vermezdi...
4
Köyün köpeklerinden biri evin önünden
geçti... Mennâ damın üzerinden, anlaĢılmayan
DOĞU EDEBĠYATI (KÜLTÜR, SANAT VE EDEBĠYAT DERGĠSĠ), YIL: 3, SAYI: 5, ĠLKBAHAR-YAZ 2010
kesik kesik hırlamalarla onunla dalaĢtı... Henüz
yerel havlamayı bilmiyordu. DalaĢtığını belirten
hırlamalarla buna son verdi. Bu kesik kesik
havlamaların hakaret ve sövgü içerdiği
anlaĢılıyordu. Köyün köpeği ise bunlara kısa bir
havlamayla cevap verdi. Mahalli dilimizle,
yaklaĢık olarak Ģöyle diyordu:
- Kes ulan!..
Mennâ çatının üzeride kendi kendini
yerken, onu bırakıp yoluna gitti.
5
Guraybîl, tam bir ayı sakin ve gönül
huzuruyla geçirdi. Bu süre zarfında hırsızlar eve
yaklaĢamadılar ve olağanüstü bir toplantı
yapmak zorunda kaldılar.
Birinci hırsız, parmaklarını önünde yatan
köpeğin derisi üzerinde gezdirirken Ģöyle dedi:
- Bu lanet olası Mennâ gerçek bir engel
haline geldi... Önüne zehirli bir et parçası attım;
ama lanet olası hayvan kokladı ve yemedi. Zehir
kokusunu tanıdığı anlaĢılıyor...
Ġkinci hırsız:
- Ġçine küçük iğneler yerleĢtirdiğin bir et
parçasını önüne attım, dönüp bakmadı bile...
Hırsızların lideri:
- Bir diĢi bulun... Evet, bir diĢi bulmadan
bu sorunun çözümü mümkün değil...
Bunu söylerken, ayaklarının dibinde arka
ayakları üzerine oturmuĢ köpeği inceliyordu.
6
Öğleden önceydi...
Mennâ, bekçilikle geçen zor bir geceden
sonra, güneĢin sıcaklığından yararlanarak çatı
üzerinde yatıyordu...
Evin önüne kıvırtarak yürüyen beyaz bir
diĢi köpek uğradı. Durdu... Yukarıya baktı...
Cilveli bir Ģekilde havladı. Mennâ‟nın kulakları
dikildi. BaĢını aĢağıya doğru uzattı.
DiĢi köpek, arka ayakları üzerine oturdu.
Sonra bütün güzelliğini açığa vurarak arkası
üzeri yattı ve yuvarlandı...
Köpeğin bedenini ateĢ sardı... Nazik bir
Ģekilde kafiyeli kafiyeli havladı.
DiĢi köpek göz kırptı ve kuyruğunu
salladı...
Bu buluĢmanın sonunda diĢi köpek fısıldarcasına havladı. AĢağı yukarı Ģöyle diyordu:
- Gece yarısından sonra sana uğrayacağım.
DiĢi köpek, ayrılmadan önce “yaĢayan
anıları terk” kapısından iĢemeyi de unutmadı.
7
Gece yarısı oldu...
Hırsızlar toplandı. Ġçlerinden biri diĢi
köpeğin boynunu okĢadı ve sonra onu evin
önüne doğru yönlendirdi.
DiĢi köpek yaklaĢtı ve kesik kesik havladı.
ġöyle diyordu:
- ĠĢte zamanında geldim.
Mennâ, inilebilecek bir yer bulabilmek için
çatıda döndü durdu... Çatı yüksekti. Ama durum
kendini riske atmaya değerdi. Kendini aĢağıya
bıraktı, sırtı üzerine düĢtü ve biraz yuvarlandı.
Sonra acısını unutarak kalktı ve diĢi köpeği
kokladı. DiĢi köpek ona sürtündü ve
uzaklaĢmaya baĢladı...
Biraz takip etti... Sonra aniden durdu.
Hırsızların kokusunu almıĢtı. BaĢını geriye doğru
çevirdi ve eve Ģöyle bir baktı. Tereddüt etti...
Sonra baĢını çevirdi ve diĢi köpeğin ardından
gözden kayboldu.
Arap edebiyatından bir öykü:
DUMAN GĠDECEK1
Zekeriyâ TÂMĠR
Türkçesi: Halim ÖZNURHAN2
Ahmet, sigarasız kalıp yatağın üzerine
uzanmıĢ bir et kütlesinden ibaretti. Açık
pencereden, yaklaĢmakta olan yazın kokusunu
taĢıyan ağır bir esinti üzerine doğru geliyordu.
Ahmet, yanında uyuyan eĢini uyandırıp “Semire,
bak yaz geldi” demeyi içinden geçirdi.
Ahmet yazı severdi; geçen yaz Semire ile
evlenmiĢti. Yazı, saçı ve yüzü altın renginde, sert
ve Ģefkatli elleri olan, dokunur dokunmaz sarı
tarlaları baĢaklarla dolduran ve masmavi gökyüzünde süzülen serçe sürüsüne benzeyen mutluluk
oluĢturan bir prens olarak hayal etmek hoĢuna
giderdi daima. Ahmet o an, Semire‟nin düzenli
Ģekilde yükselen nefeslerini duyabiliyordu.
Semire, üzgün ve kızgın uyumuĢtu. Ona,
kendisini ziyarete gelen kız kardeĢi ve akrabası
bir kızın evlenmesinden uzun uzadıya bahsetmiĢ;
birden kocasının kendisini dinlemediğinin farkına varmasıyla üzülmüĢ, öfkeyle bağırmıĢtı:
Yazarın, Rabî‟ fi‟r-ramâd (Kül Ġçinde Ġlkbahar, 1963)
adlı öykü kitabından, Seyerhalu‟d-duhân adlı öykünün
çevirisidir.
2
Doç. Dr., Erciyes Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi.
1
23
DOĞU EDEBĠYATI (KÜLTÜR, SANAT VE EDEBĠYAT DERGĠSĠ), YIL: 3, SAYI: 5, ĠLKBAHAR-YAZ 2010
“Çok değiĢtin!..”
Sonra daha da kızarak Ģöyle demiĢti:
“Artık beni sevmiyorsun.”
O an Ahmet, eĢinin geçip giden yıllara
meydan okurcasına çocuksu biçimini koruyan
yüzüne bakmıĢ; soğuk, boĢ bir sesle Ģöyle
demiĢti:
“Bana kısaca, yoksul biriyle evlendiğine
piĢman olduğunu söyle. Herhalde zengin ailenle
yaĢamayı özledin.”
Semire öfkeyle cevap vermiĢti:
“Sanki onlar utanç verici kimselermiĢ gibi
niçin sürekli ailemden bahsediyorsun?”
Kendisinin de kızgınlığı artmıĢ ve alaycı
Ģekilde cevap vermiĢti:
“Sözümü çarpıtma. Senin yararını ve
mutluluğunu istiyorum. Benim gibi biriyle
evlenmemeni öğütlemediler mi sana?”
Karısının yüzü kızarmıĢ, gözlerinde hüzün
belirmiĢti. Ahmet o an ona, sigara almak için
kendisinden para isteyen ve bir kiĢiyi dövmeye
teĢebbüs etmekten hapiste yatan, belalı küçük
kardeĢinin cebinde duran mektubundan bahsedebilirdi.
Ahmet, parasız ve sigarasızdı. Ahmet,
suratı asık ve ağzı kapalı mahpus kardeĢini
düĢündü. Sigara içme isteği ona korkunç bir acı
çektiriyor olmalıydı. Kanının, etinin ve ağzının,
yanan tütünün yükselen dumanını çekmeye
arzulu bir çığlık olduğunu hissediyordu. Eve
dönmeden önce, caddelerde yürüyen ve sigara
içen insanlara bakmıĢtı. Gururu, Ģık giyimli bir
adamın önem vermeyen bir hareketle yere attığı
sigara izmaritini eğilip yerden almasına engel
olmuĢtu. Ahmet aĢağılık duygusuna kapıldı ve
durumuna üzüldü. Tüm genç çocuklarını yitirmiĢ
yaĢlı bir kadın gibi ağlama arzusuna kapıldı.
Böyle bir arzu duymasına da ĢaĢırdı.
EĢi “değiĢtin” diye bağırdığı zaman
haklıydı.
Bir yıl önce “mutlu olacağız” diyordu.
Ahmet de onun sözcüklerini Ģevkle tekrarlayan bir yankı oluyordu: “Mutlu olacağız.”
EĢinin ailesi, eĢine “onunla beraberken aç
kalırsın” diyordu.
Ahmet‟in babası sürekli Ģunu tekrarlardı:
“Yoksul insan, doğar; büyür büyümez ekmeğin
peĢinde koĢmaya baĢlar. Sonra kendisini, bir
ayağı çukurda yaĢlı biri olarak bulur.”
Annesinin kendisine ve kardeĢlerine
söylediği sözleri hatırladı: “Evlatlarım; sakın
uyumayın. Sizler bahtsızsınız. Nerede olursanız
olun, hayatınız sıkıntılı olacaktır.”
24
Ahmet, uykuya dalmıĢ eĢinin yüzünü
seyretti. Ġstemsiz bir hareketle elini omzuna
uzattı ve onu dürterek kısık bir sesle:
“Semire!.. Semire!..”
EĢi silkinip uyandı ve zayıf bir sesle:
“Ne oldu?”
“Uyuyamadım. Midem sancıyor. Belki
sıcak çay iyi gelir.”
EĢi homurdanmaksızın kalktı, elektrik
lambasını yaktığı zaman uyku sersemliği ve
Ģefkat dolu bir yüzle ona baktı:
“Hemen gelirim.”
Kadın kapıyı açıp, tam odadan çıkacakken
Ahmet seslendi:
“Semire!..”
EĢi ona dönüp sordu:
“BaĢka bir Ģey mi istiyorsun?”
Ahmet gülümseyerek:
“ġu an rahatlama hissettim. Sancım dindi.
Dön ve uyu.”
Kadın ıĢığı kapattı, yatağa dönüp Ahmet‟in
yanına uzandı. Ahmet sordu:
“Kızgın mısın?”
EĢi hemen cevap verdi:
“Hayır, hayır. Hemen kızdım, aptallık
ettim.”
BaĢını, annesine sığınan bir kız çocuğu
gibi kocasının göğsüne koydu.
Bu hareketi, kocasının bedeninde tekrar
gelen bahara sevinen serçenin Ģarkısı gibi bir
sevinç oluĢturdu. Ahmet kendi kendine:
“ArkadaĢım çok. Yarın da tatil. Birinden biraz
borç para alırım. Bir kısmını kardeĢime
gönderirim, kalanını da harcarım” dedi. ġehrin
dıĢında yeĢillikler içindeki bir kır bahçesini
hatırladı. Semire‟ye seslenerek:
“NiĢanlılıyken
sıkça
gittiğimiz
kır
bahçesini hatırlıyor musun?”
Semire cevap vermedi. Ahmet konuĢmayı
sürdürdü:
“Yarın oraya gidelim ve günümüzü orada
geçirelim. Ne dersin?”
Semire‟den cevap gelmedi. Tekrar
uyumuĢtu. Ahmet mutluydu ve sigara içme
arzusu dinmiĢti. O an, altından sert bir sesle Ģarkı
söyleyen bir sarhoĢun geçtiği açık pencereden
gelen havanın taĢıdığı gizemli kokuyu soludu.
Ahmet, ĢaĢırtıcı bir lezzet bulduğu
sarhoĢun sesi uzaktan duyulurken, yavaĢ yavaĢ
kendini uykuya bıraktı. DüĢünde yazı gördü.
Yaz, kumsalda oynayan altın saçlı, altın yüzlü
bir çocuktu.
DOĞU EDEBĠYATI (KÜLTÜR, SANAT VE EDEBĠYAT DERGĠSĠ), YIL: 3, SAYI: 5, ĠLKBAHAR-YAZ 2010
DÜġMANLAR1
Zekeriyâ TÂMÎR
Türkçesi: Halim ÖZNURHAN2
1. BAġLANGIÇ:
Polis düdüğünü çaldı; sabah güneĢi hemen
doğdu ve yaĢlı bir darağacının tahtasına
benzeyen sarı renkli ıĢığıyla Ģehrin caddelerini
aydınlattı.
O zaman, insanlar üzgün ve suratları asık
halde uykularından uyandılar.
2. KAYIP GÖKYÜZÜ:
Bir caddenin kenarına dikilmiĢ ağaçlardan
birinin dalına iki serçe kondu. Sabah güneĢinin
doğuĢunu karĢılayarak ötmediler. Yalnızca
ĢaĢkın, ürkek gözlerle birbirlerine baktılar. Biri
diğerine:
- Nereye uçuyoruz?
- Gökyüzünü uçaklar istilâ etti.
- Bize kafeslerden baĢka yer kalmadı.
- Kanatlarımızı kaybedeceğiz.
- ġakımayı unutacağız.
Ġki serçe gözlerini, gökyüzünden ĢimĢek
hızıyla geçen siyah renkli uçağa diktiler; sonra
korkuyla birbirlerine baktılar. ġehir onlara,
diĢleri olan obur bir ağız gibi göründü. Öldürücü
haplar yuttular ve sert, betondan yapılmıĢ
kaldırıma düĢüp öldüler.
3. TUTSAKLAR:
YaĢlı iki adam, ağır adımlarla caddenin
kaldırımında yürüyor ve keder içinde
konuĢuyorlardı:
- Dünyanın sonu yaklaĢtı.
- Durum kötüden de kötü.
- Dilekçe yazma zamanı geldi.
- Ne dilekçesi?
- Allah‟a verilmesi gereken bir dilekçe!
- Bu dilekçeye ne yazacağız?
- ġunları yazacağız: “Biz aĢağıda imzası
olanlar Varlığın Efendisi‟nden ülkemizin sınırlarına konuĢlanacak, düĢmanlarla savaĢacak, bize
tutsakmıĢız gibi davranmayacak, en modern
silahlarla donatılmıĢ meleklerden bir ordu göndermesini istiyoruz.”
- Ġsteğimiz yerine getirilmezse ne yapacağız?
Yazarın “en-Numûr fi‟l-yevmi‟l-„âĢir” (Onuncu Günde
Kaplanlar) adlı öykü kitabından “el-A„dâ” adlı öyküsü.
2
Doç.Dr., Erciyes Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi.
1
- BeĢ vakit namazla sorumlu tutulmamamızın onaylanmasını isteyen ikinci bir dilekçe
vereceğiz.
- Bu da onaylanmazsa?
- O zaman da oruçla sorumlu tutulmamamız onaylanacaktır. Allah merhametli, Ģefkatlidir.
4. ĠNTĠKAM:
Okulun bahçesine çok sayıda çocuk toplanmıĢ, hevesle yeni bir oyun oynuyorlardı.
- Ben Tarzan‟ım.
- Ben Anter‟im3.
- Ben milyonerim.
- Ben atom bombası mucidiyim.
- Ben polisim.
- Ben uçak mucidiyim.
Çocuklar uçak mucidi olduğunu söyleyen
çocuğun üzerine çullandılar. Çocuğu, o yardım
çığlıkları atarken, tekmelemeye, tokatlamaya,
yumruklamaya baĢladılar.
5. ERKEKLER:
“Bizi, tehlike anında rüzgar gibi öne atılıp
kurtulan ve ölmeyen erkekler olarak yarattığı
için Allah‟a Ģükürler olsun.
Bizi evde oturup, düĢman bombalarının
sanki eski çoraplarmıĢız gibi yakıp kül ettiği
kadınlar olarak yaratmayan Allah‟a Ģükürler
olsun.
Kendisinden baĢka Ģükür edilmeye layık
bir varlık olmayan Allah‟a Ģükürler olsun...”
6. TEHLĠKE:
Bir astrologa gelecekte neler olacağı
soruldu. O da, tereddüt etmeden Ģunları söyledi:
“Büyükler yok olacak. Küçükler yok olacak. Kediler, kuĢlar, çimenler yok olacak. Evler,
kitaplar, bayraklar yanacak. Okullardaki sıralar
ve okul duvarlarına asılı portreler kül olacak.
Napalm, gülüĢleri, Arap dilini ve baĢakları silip
süpürecek, hastaneleri yıkacak, fabrikaları yerle
bir edecek, parkları harap edecek. Kadınlar
caddelerde giysisiz dolaĢacaklar.”
Bu kehanet bir kitapta ayrıntılı olarak yayınlanınca, ülkelerine samimiyetle bağlı olan
kimseler, kadınların baĢına gelecek olana karĢı
çıkmakta fikir birliğine vardılar ve bu çirkin
tehlikeyi bertaraf etmek için canlarını ve mallarını feda edeceklerini açıkladılar.
Anter (d.525 – ö.615): Halk arasında bu kısaltılmıĢ adla
anılan, Ġslam öncesi dönemin efsanevî Ģair ve savaĢçısı.
Asıl adı Antere b. ġeddâd‟tır. (Ç.N.)
3
25
DOĞU EDEBĠYATI (KÜLTÜR, SANAT VE EDEBĠYAT DERGĠSĠ), YIL: 3, SAYI: 5, ĠLKBAHAR-YAZ 2010
7. CENNET:
Namaz kılmaya hazırlanmakta olan adamlar cami imamının etrafında kaygıyla toplanmıĢlardı. Ġçlerinden biri titreyen bir sesle sordu:
- Ġmam efendi, cennette uçak bulunacak
mı?
- Cennette uçak bulunmayacak.
Adamlar rahat bir nefes aldılar ve sevinçle:
- Allah‟a Ģükür, dediler.
8. SÖYLEV:
“Vallahi, düĢmanlarımız karĢı sessizliğimiz zayıflığımızdan değil, onları küçümsememizden, mağrurluğumuzdan, onları önemsemediğimizden ve kendimize güvenimizden kaynaklanıyor.
Bize „petrolünüzü istiyoruz‟ dediler, bizde
„petrolümüzü alın, biz Hatem et-Tâî1‟nin torunlarıyız‟ dedik. Aykırı düĢüncelere karĢı kapsamlı
bir savaĢ ilan edin dediler, bizde zaten savaĢçı
olduğumuzu söyleyip darağaçları hazırladık ve
hapishaneler yaptık.
Bir Ģehrimizi iĢgal etmek istediler, bizde
buna önem vermediğimizi kanıtlamak için onlara
Ģehirler verdik. Uçaklar ve bombalara sahip
oldukları zaman ise, biz dosdoğru ahlâka ve
göksel ilkelere sahip olduk. Bizim sahip
olduklarımızla onların sahip oldukları arasında
dağlar kadar fark var. Bizler güçlüyüz; çünkü
mâneviyat ve hak ile silahlandık, geçici olan
madde ve yok olan batıl ile değil...”
9. KURTARICI NĠġAN:
Arap dili, savaĢtaki yenilgiyi zafere dönüĢtürmeye katkısından dolayı en yüksek niĢanı
kazanmayı hak etti. Arap dili, yenilgiyi geri
çekilme, geri çekilmeyi direniĢ, direniĢi kahramanlık, kahramanlığı da zafer diye adlandırdı.
Böylece düĢmanları yenmiĢ olduk. Onların, Arap dilinin öldürücü potansiyelini bilmeyen
beĢinci kollarını da yeneceğiz.
10. NĠÇĠN?
Öğrenci öğretmenine sordu:
- Ġnsanla hayvan arasında ne fark vardır?
Öğretmen, öğrencisine cevap verdi:
- Hayvan konuĢamaz, insan ise konuĢur.
Öğretmen yalan söylemiyordu. Radyo,
televizyon ve gazetelerde çalıĢan bizler çok iyi
konuĢuyoruz.
Hatem et-Tâî (ö. 605): Ġslam öncesi dönemde
cömertliğiyle meĢhur Ģair ve kabile lideri. (Ç.N.)
1
26
Yeri göğü Yaratan‟a bize konuĢma yeteneğini bağıĢladığı için minnet ve Ģükranlarımızı
sunuyoruz. KonuĢmanın yararı sayılamayacak
kadar çoktur. DüĢmanla savaĢımızda dilimiz
önemli bir rol oynadı. DüĢmanları cesaretle
karĢıladı, uçaklarını düĢürdü, tanklarını yerin
dibine geçirdi ve askerlerini öldürdü.
Nasıl oldu da, dilimiz kahramanca savaĢmasına rağmen yenildik?
11. YOKSULLARIN YOK OLUġU:
VatandaĢ Süleyman el-Kâsım acıktı. Ülke
yönetimini öven ve yoksulluğu yok etmek için
gösterdiği çalıĢmaları sayıp döken makalelerle
dolu gazeteleri yedi.
Doyduğunda, kullarına rızkı bağıĢlayan
Allah‟a Ģükretti ve gazetenin yazdıklarına
derinden inandı.
12. RADYO PROGRAMI:
Spiker: Adınız nedir beyefendi?
Genç: Abdulmunim el-Halebî.
Spiker: Evli misin?
Genç: Bekarım.
Spiker: Ne iĢ yapıyorsun?
Genç: ÇalıĢmıyorum.
Spiker: Niçin çalıĢmıyorsun? Zengin
misin, yoksa çalıĢmaktan mı hoĢlanmıyorsun?
Genç: Zengin de değilim, çalıĢmaktan
hoĢlanmıyor da değilim? Yıllardır iĢ arıyorum.
Spiker:
GerçekleĢmesini
arzuladığın
hayalin nedir?
Genç: ġu an ölmek!
Spiker: Sayın dinleyiciler. Abdulmunim elHalebî Bey‟in çok yurtsever birisi olduğunda
kuĢku yok. Gördüğünüz gibi, ileri doğru giden,
geliĢen toplumumuzun kalkınmasına katkıda
bulunamadığı için kendini cezalandırmak istiyor
ve ölmeyi arzuluyor.
13. ÇOCUKLAR:
Küçük çocuk annesine sordu:
- Gözler ne iĢe yarar?
Annenin suratı asıldı. Çocuğuna kuĢkuyla
ve dikkatle baktı:
- Gözler ülke liderlerinin portrelerine saygı
ve sevgiyle bakmak için yaratılmıĢlardır.
Çocuk:
- Ya kulaklar?
Anne, korkusu artmıĢ Ģekilde:
- Kulaklar resmî emirleri ve politik
söylevleri dinlerler.
Çocuk:
- Ya dil ne iĢe yarar?
DOĞU EDEBĠYATI (KÜLTÜR, SANAT VE EDEBĠYAT DERGĠSĠ), YIL: 3, SAYI: 5, ĠLKBAHAR-YAZ 2010
Anne:
- Dilin, diĢlerin çiğnediği yemeği yutmaya
yardım etmekten baĢka bir iĢlevi yoktur.
Anne güçlü bir korkuya kapılmıĢ titrerken,
çocuk anlamlı anlamlı gülümsedi.
14. KAHRAMAN:
Televizyon spikeri:
- Sayın Halid b. Velid1, sevgili seyircilerimize nasıl kahraman olduğunuzu anlatır
mısınız?
Halid b. Velid:
- Andros Kaynar Tableti sayesinde kahraman oldum. Her sabah Andros Tabletinden iki
kaĢık eritip, iki bardak suyla içerim. Andros Tableti, bildiğiniz gibi karaciğeri canlandırır, bağırsakları temizler, bedeni güçlendirir ve zihni açar.
15. AġK:
Ġstediğin gibi ara sayın polis. EĢim, yıkıcı
politik yayınları basan bir matbaa değildir.
GülüĢü de emperyalist bir komplo değildir. Onun
devlet yönetimini açıkça eleĢtirdiğini ortaya
koyamazsın. Ben, ona aĢık olmadan önce, ülkede
Ģu an hüküm süren yönetim hakkındaki görüĢünü
özellikle sordum; o da hemen yönetimi çok
sevdiğini söyledi. O zaman da ben, kalbimin bu
bilinçli vatandaĢa aĢık olmasına izin verdim.
Onu ilk kez öptüğümde, halkın mücadelesini destekleyen bir yürüyüĢte alkıĢ tutuyor,
slogan atıyormuĢuz gibi beraberce titredik.
Sayın polis, ülkeye bizden daha fazla bağlı
kimse bulamazsın.
16. SUÇ:
Ben, diğer yoksul yurttaĢlardan farklı
olmayan birisiyim. Elbisem onların elbisesi,
midem onların midesi gibidir. Ben de onlar gibi
korkuyorum.
Devlet bana, sahip olduğu bir fabrikada
çalıĢma Ģerefini bağıĢladığında, ben bu bağıĢın
değerini bilemedim. Birkaç ay sonra, düĢmanlara
karĢı verilen savaĢın gerektirdiği parayı
görmezden gelerek ve kemer sıkmayı emreden
resmî buyruklara aykırı olarak maaĢımın
artırılmasını istedim. Ġsteğim yerine getirildiği
taktirde ülkeme ne kadar zarar vereceğime hiç
dikkat etmedim. Eğer maaĢımda artıĢ olsaydı,
devletin parası azalırdı; devletin parası azalırsa
viskiye, kadın elbiselerine, arabalara, köĢklere
1
Halid b. Velîd (ö.648): Ġlk devir Ġslam ordularının en
önemli kahramanlarından ve kumandanlarındandır.
(Ç.N.)
ödenen paralar azalırdı. Viski azalır, kadınlar
darılır, araba ve köĢkler görkemli olmazsa, ülke
yöneticilerinin daha az mutlu olacakları tarihsel
olarak ve objektif Ģekilde kanıtlanmıĢtır. Yöneticilerin mutluluğu azalınca da moralleri bozulur,
açıklamaları, söylevleri, konuĢmaları durgun,
sıkıcı, düĢmana korku salmayan bir hal alır.
Bundan dolayı, maaĢımın artırılmasını istediğim
zaman, düĢmana hizmet etmiĢ ve ülkemize açtığı
psikolojik savaĢında baĢarı kazanmasına katkıda
bulunmuĢ oldum.
Bu durumda en büyük cezaya çarptırılmalıyım.
NOT: Bu ani bilinçlenmemin, polis karakoluna götürülmemle bir ilgisi yoktur; çünkü
orada bana üretimi artırmayı hedefleyen önerilerimden baĢka bir Ģey sorulmadı.
17. YÖNETĠCĠLER:
Polis dirseklerini nehrin kenarındaki çitin
üzerine yasladı ve sert, katı bir sesle bağırdı:
- Nehir!
- Kim sesleniyor?
- Ben sesleniyorum.
- Sen kimsin?
- Ben polisim!
Nehrin suları titredi. Polis konuĢmasını
sürdürdü:
- Eğer kovulmamak ve ömrünün geri kalanını sürgünde geçirmemek istiyorsan, yazılı
olarak politikaya karıĢmayacağına söz vereceksin.
- Ama bu ülke, benim ülkem.
Polis kuru bir ifadeyle:
- Hapse girmek mi istiyorsun?
Nehir, yöneticilere itaat edeceğini ve bağlı
kalacağını bildirerek polisin isteğini yerine getirdi.
18. TURĠSTLERĠN SEVDĠĞĠ VATAN
UĞRUNA:
Ġlgili kiĢiye:
Bizler, dar, karanlık bir boğazda yaĢayan
bitkin yaratıklar olarak Ģunları talep ediyoruz:
1. Bedenimize ıĢık ve hava bağıĢlanması
için, elbise parasından tasarruf edilerek çıplak
dolaĢmamıza izin verilmesini;
2. Hayatımızı ıstıraba çeviren, yurttaĢlığımıza bir yararı olmayan midelerimizin ameliyatla alınması amacıyla ücretsiz devlet
hastanelerinin kurulmasını;
3. YurttaĢları hain yaptığı kanıtlanmıĢ
olan, gören göz, iĢiten kulak, konuĢan dil,
düĢünen akıl ve düĢünmeyen akıl içeren baĢlarımızın kesilmesini talep ediyoruz.
27
DOĞU EDEBĠYATI (KÜLTÜR, SANAT VE EDEBĠYAT DERGĠSĠ), YIL: 3, SAYI: 5, ĠLKBAHAR-YAZ 2010
19. ÖLÜLERĠN ZĠNCĠRLERĠ:
Bir adamın bir kadına aĢık olduğu anlatılır.
Ama kadın adamla evlenmekten kaçınıyordu.
Adam ĢaĢkınlık içerisinde sordu:
- Sürekli beni sevdiğini söylemene rağmen,
niçin evlenme teklifimi reddediyorsun?
Kadın:
- Seni seviyorum; ama sen atalarının
ölülerini gömmeyen bir ailedensin. Odaları ceset
dolu bir evde seninle beraber yaĢamamı nasıl
istersin?
Adam bir süre düĢündü ve sonra:
- Haklısın. Ölülerin yeri, dirilerin evi değil
mezarlardır, dedi.
Adam, atalarının cesetlerini gömmek için
derin bir çukur kazdı; ama atalarının ve düĢmanlarının hayaletleri onu zincirlere vurdular ve
daha önce kazdığı çukura gömdüler.
Kadın ağlamadı; sadece erkeğinin kılıcını
bileyip düĢmanları ve atalarıyla savaĢmak için
dönüĢünü ümit kesmeksizin bekledi.
20. GÜNEġLER VE AYLAR:
YaĢayan korkak, ölmüĢ cesurdan iyidir.
Güçlü eli öp, içinden kırılması için dua et. Köpekten bir Ģey istediğinde “saygıdeğer köpek” de.
Ġlk itaat eden, son isyan eden ol. Ġtaat edilmeyecek kimse de görmüyorum. Söz gümüĢse,
sükût altındır. Kanaat tükenmez hazinedir. Haset
eden mutlu olmaz. Sana emredildiği gibi dosdoğru ol. Yöneticilere itaat et. Dar geçitte yürüyen, hedefine ulaĢır.
21. GÜLEN ÇOCUKLAR:
Bir gün kral, tarlada oynayan çocuklar
gördü. NeĢeyle gülüyorlardı. Onlara sordu:
- Niçin gülüyorsunuz?
Bir çocuk:
- Gülüyorum, çünkü gökyüzü mavi.
Ġkinci çocuk:
- Gülüyorum, çünkü ağaçlar yeĢil.
Üçüncü çocuk:
- Gülüyorum, çünkü serçeler uçuyorlar.
Kral gökyüzüne, ağaçlara, serçelere baktı.
Onların
gülmediğini
gördü.
Çocukların
gülüĢlerinin, krallığının saygınlığıyla alay
etmekten baĢka bir amacının olmadığını
düĢündü. Sarayına döndü ve ülkesinde gülmeyi
yasaklayan bir emir çıkardı. YaĢı büyük insanlar
itaat ettiler; yalnız çocuklar kralın emrine
aldırmadılar ve gülmeye devam ettiler; çünkü
ağaçlar yeĢildi, gökyüzü maviydi ve serçeler
uçuyorlardı.
28
22. RÜġVET:
Semtin erkekleri bir toplantı yaptılar, orada
din ve dünya iĢlerinden bahsettiler. Beyaz sakallı
bir adam onları suçlar bir dille Ģöyle diyordu:
- SavaĢta düĢmanlarımızı yenemememiz,
sadece dosdoğru dinimizden uzaklaĢmamız nedeniyledir. Bu yenilginin bir ceza ve uyarı olduğunu
anlayın. ĠĢlediğiniz günahlar nedeniyle ceza;
afetler ve felaketlerle dolu bir gelecek için uyarı.
Semt sakinlerinden biri yüksek sesle sordu:
- Ne yapalım? Bize öğüt ver.
Sakallı adam:
- PiĢman olarak, tövbe ederek, bağıĢlanmamızı ve sonumuzun hayırlı olmasını dileyerek
dininize dönün.
Bir adam:
- Fakat biz namaz kılıyoruz, oruç tutuyoruz, kimseye zarar vermiyoruz, sabah akĢam
Allah‟ı anıyoruz.
Sakallı:
- Yaptıklarınız yetmez. Allah sözcüğünün
yükseldiği bir cami yapmanız gerekir.
- Ama cami yapımı çok para gerektirir,
bizler yoksuluz.
Sakallı adam öfkeyle:
- Yazıklar olsun size. Kazandığınız paraları
geçici olan dünya iĢlerine harcarken, cami için
hiç yoktan bahaneler bularak yapamayacağınızı
mı söylüyorsunuz?! Dünya hayatını, Allah‟ın
rızasından üstün tutanların sonu kötü olur.
Adamlar utanarak baĢlarını öne eğdiler.
Semt halkı uzun süre aç kaldı; ama düĢman
uçaklarını parçalamak için gökyüzüne fırlayacak
gibi duran, öfkeli bir mızrağa benzeyen bir
minaresi olan cami yaptılar.
23. SORGULAMA:
Savcı beĢikteki çocuğa Ģöyle dedi:
- Sakın yalan söyleme. ArkadaĢların
hakkında bildiğin her Ģeyi söyle.
Çocuk cevap vermedi. Savcı usandı ve
çocuğa kızgın bir dille:
- KonuĢmayı
reddetmeye
mi
kalkıĢıyorsun?
Çocuk ağladı. Savcıya bıkkınlık geldi.
Adamlarının çağırılmasını emretti. Onlarda
hemen kılıçlar ve yıldızları ölü bir geceyle
geldiler.
24. VASĠYET:
YaĢlı adam ölmek üzereydi. Etrafına çok
sayıda hüzünlü çocuğu ve torunu toplanmıĢtı.
Yorgun gözleriyle, sararmıĢ yüzlerini ve eskimiĢ
DOĞU EDEBĠYATI (KÜLTÜR, SANAT VE EDEBĠYAT DERGĠSĠ), YIL: 3, SAYI: 5, ĠLKBAHAR-YAZ 2010
elbiselerini süzdü. Onlara kısık, titreyen ve
üzgün bir sesle:
- Size
yarar
sağlayacak
bir
Ģey
bırakamadan öleceğim, dedi.
Sözünü sürdürmek istedi; fakat ani, keskin
bir baygınlık geldi ve onu susmaya zorladı.
Gözlerini kapadı. Titreyerek, hayıflanarak
çocuklarına ve torunlarına Ģöyle dedi:
- Çocuklarım, torunlarım. Hayat gariptir.
Kötü, ayıp ne varsa yapın. Yeryüzünde
bozgunculuk çıkarın. Darağacının sicimi
baĢınıza geçirilecek bile olsa, doğruyu
söylemeyin. Yalan söyleyin. Zenginlere ve
makam sahiplerine dalkavukluk edin. Önemsiz,
sığ, boĢ, soytarı adamlara yağ çekin. Parlak
gelecek onlarındır, baĢkalarının değil. Yeni
geleni, yükseleni alkıĢlayın. Gidene, yıldızı
sönene sövün. Ġçki için. Namaz kılmayın. Oruç
tutmayın. Kimseye iyilik yapmayın. Kuzey olun,
güney olun, batı olun, doğu olun. Kitapları
küçümseyin. Bir yöneticinin gülümsemesi, bin
kitaptan daha iyidir. Zayıfla, yoksulla savaĢın.
Güçlünün kuvvetlinin eĢiğinde alçalarak uyuyun.
Övgüye layık olmayanı övün. Köpeklerin
havlamasını coĢkuyla alkıĢlayın. Bülbül sesi
duyulmasın diye davul çalın.
Ölüme yaklaĢmıĢ adam Ģiddetli bir öfkeye
kapıldı. Sözüyle ne kastettiğini haykırmaya
çalıĢtı; ama o an ölüm geldi. YaĢlı adam acı ve
üzüntüyle dolmuĢ halde sustu.
Öğretmen:
- Ġlkbaharda her yeri yeĢil renk kaplar.
Ġlkbahar geldi. Yeryüzü yeĢil otlar ve
çiçeklerle bezendi. Fakat, anneler ve Ģehirler
matem elbiselerini giyiyorlardı.
Öğrenciler bağırdı:
- Yaz!
Öğretmen:
- Yaz, hasat mevsimidir.
Yaz geldi. Ama toprak buğday baĢağı
vermedi. Sadece yeni uçaklar ve ikinci kez
ölmeye arzulu adamlar bitirdi.
26. NĠHAYET:
Rengi solmuĢ bir adam, intikam alır gibi
bir hareketle bıçağını kabzasına kadar yere
sapladı. Sonra kulağını yere dayadı. DehĢetle
çığlık attı:
- Yer ağlıyor.
Sonra kulağını ikinci kez yere dayadı.
Sevinç dolu bir sesle haykırdı:
- Öldü.
Kulağını üçüncü kez yere dayadığında,
düzenli bir Ģekilde yere vuran asker postallarının
sesinden baĢka bir Ģey duymadı.
25. SON:
Öğretmen küçük öğrencilerine Ģöyle dedi:
- Size daha önce öğrettiğim gibi yıl dört
mevsimden oluĢur. Bunlar nedir?
Öğrenciler bağırdı:
- Sonbahar!
Öğretmen:
- Sonbaharda ağaçların yaprakları sararır,
toprak sürülür ve bulutlar gelir.
Sonbahar geldi. Ağaçların yaprakları
sarardı.
Sonra,
savaĢta
ölüp
mezara
gömülmeyenlerin cesetlerini örtmek için
yapraklar dökülmeye baĢladı.
Öğrenciler bağırdı:
- KıĢ!
Öğretmen:
- KıĢın yağmur yağar ve toprağı sular.
KıĢ geldi. Uçaklarımızın enkazı ve masum
insanlarımızın ölüleri toprağa tohum oldu ve
üzerilerine bol bol yağmur yağdı.
Öğrenciler bağırdı:
- Ġlkbahar!
29
DOĞU EDEBĠYATI (KÜLTÜR, SANAT VE EDEBĠYAT DERGĠSĠ), YIL: 3, SAYI: 5, ĠLKBAHAR-YAZ 2010
Arap edebiyatından bir öykü:
ZA’BELÂVÎ1
Necib MAHFUZ
Türkçesi: AyĢe GÜT2
ġeyh Za‟belâvî‟yi bulmam gerektiğine
sonunda ikna oldum.
Adını, ilk kez bir Ģarkıda duymuĢtum:
“Dünyaya ne oldu, ey Za‟belâvi
Durumunu düzensizleĢtirdiler, arılığına tuz
kattılar.”
Bu, çocukluğumda meĢhur bir Ģarkıydı.
Her Ģeyi soran çocuklar gibi bir gün aklıma onu
babama sormak geldi ve sordum:
- Babacığım, Za‟belâvî kimdir?
Cevabı anlayabileceğimden kuĢku duyan,
tereddütlü bir bakıĢla beni süzdü; fakat Ģöyle
dedi:
- Onun bereketi seni kuĢatsın. Allah
dostlarından sadık bir velidir. O olmasaydı,
kederden ölürdüm.
Bunu izleyen yıllarda onun iyi biri, Allah
dostu olduğundan ve kerametlerinden bahsedildiğini, en güzel Ģekilde övüldüğünü duydum.
Günler geçti, baĢıma birçok hastalık geldi.
Çok sıkıntı çekmeden ve imkânlarım ölçüsünde
harcama
yaparak bu hastalıklara çare
buluyordum. Sonunda, kimsenin çare bulamadığı
bir hastalığa yakalandım. Tüm kapılar yüzüme
kapandı ve ümitsizlik beni kuĢattı. Aklıma
çocukluğumda duyduklarım geldi ve kendi
kendime “Niçin ġeyh Za‟belâvî‟yi aramıyorum”
diye sordum. Babamın, onunla ġeyh3 Kamer
Buhan Cafer‟in evinde tanıĢtığını söylediğini
hatırladım. Bu Ģeyh, Ģer‟i avukatlıkla meĢgul
olan din adamlarındandı. Onun evine gidip, hâlâ
orada kalıp kalmadığından emin olmak istedim
ve evin altındaki fûl4 satıcına sordum. Adam
bana ĢaĢkınlıkla baktı ve:
- ġeyh Kamer mi?! Uzun süre önce semtten ayrıldı. Garden City‟de kaldığı söyleniyor.
Ofisi, Ezhâr Meydanındadır.
Ofisin adresini telefon defterime kaydettim. Hemen, ticari büroların bulunduğu binaya
gittim ve yanına girmek için izin istedim.
Yazarın “Dünyallah” (Dünya Hali, 1963) adlı öykü
koleksiyonundan “Za‟belâvî” adlı öyküsünün çevirisi.
2
Erciyes Üniversitesi Ġlahiyat Fakültesi.
3
Mısır‟da Ģeyh kelimesi, tarikat Ģeyhi yanında velî, bir
semtin ileri gelen kimsesi, saygın kiĢi, muhtar
anlamlarında da kullanılır. (Çevirenin Notu)
4
PiĢmiĢ bakla ve yağ ile hazırlanan bir yemek.
1
30
UyuĢturan bir sihir gibi keskin bir kokuyla beni
sarhoĢ eden güzel bir kadının dıĢarı çıkıĢının
ardından içeriye girdim. Beni gülümseyerek
karĢıladı. Oturmamı iĢaret etti. Lüks bir deri
koltuğa oturdum. Ayaklarım, ayakkabım kalın
olmasına rağmen halının yumuĢaklığını ve
nefisliğini hissetti. Adam modern bir elbise
giymiĢti ve sigara içiyordu. Kendisine ve
servetine güvenen biri gibi oturuyor; sıcak, hoĢ
bir Ģekilde bana bakıyordu. Beni müĢteri
sandığından emindim. Onun değerli zamanını
aldığım düĢüncesinden dolayı beni sıkıntı bastı.
Beni konuĢmaya teĢvik ederek Ģöyle dedi:
- HoĢ geldin.
Sıkıntılı duruma bir son vermek için Ģöyle
dedim:
- Ben, eski dostunuz ġeyh Ali Tetavî‟nin
oğluyum, dedim.
BakıĢları durgunlaĢtı. Tamamen de durgunlaĢmamıĢtı; çünkü müĢteri olduğum ümidini
tamamen yitirmemiĢti. ġöyle dedi:
- Allah rahmet etsin; iyi bir adamdı.
Beni oraya getiren acının verdiği güçle
orada kalma cesareti buldum ve Ģöyle dedim:
Veli Tayyib bana, sizin yanınızda karĢılaĢtığı Za‟belâvî adında kutlu bir kiĢiden bahsetmiĢti. Efendim, eğer yaĢıyorsa onu arıyorum.
Gözleri iyice durgunlaĢtı. Beni ve babamın
hatırasını kovsaydı ĢaĢırmazdım. KonuĢmayı sona
erdirmeye karar vermiĢ bir ifadeyle Ģöyle dedi:
- Bu eski zamanlardaydı. Neredeyse bugün
hatırlamıyorum.
Gitmeye karar verdiğimden emin olması
için ayağa kalktım ve ona sordum:
- Gerçekten velî miydi?
- Onu bir mucize olarak görürdük.
Gideceğimden iyice emin olması için hareket ederken sordum:
- ġimdi onu nerede bulabilirim?
- Bildiğim kadarıyla Ezher‟de Rub‟ulBecâvî‟de kalıyor.
Ağzını bir daha açmayacağını belli eden
bir hareketle masasının üzerindeki kâğıtlara
kapandı. BaĢımı eğerek teĢekkür ettim; kendisini
rahatsız ettiğim için defalarca özür diledim ve
baĢımın içindeki vızıltıdan baĢka dünyaya ait bir
ses duymaz bir Ģekilde ofisinden ayrıldım.
Üst üste yığılma seviyesinde bulunan
Rub‟ul-Becâvî‟ye gittim. Orayı eski ve yıpranmıĢ bir Ģekilde buldum. Adını korumasına karĢın
mezbele olarak kullanılan tarihi bir giriĢ ve
avludan baĢka bir Ģey yoktu. Bir adamın, eski
dinî ve tasavvufî kitapların satmak için çatıda
DOĞU EDEBĠYATI (KÜLTÜR, SANAT VE EDEBĠYAT DERGĠSĠ), YIL: 3, SAYI: 5, ĠLKBAHAR-YAZ 2010
edindiği bir giriĢ vardı. Adam, ufak tefekti, adam
müsveddesi gibi zayıftı. Ona Za‟belâvî‟yi sorduğumda kısık, parıltılı gözlerle bana baktı ve
ĢaĢkınlık içinde:
- Za‟belâvî mi?! Aman ya Rabbî! Ne kadar
zaman geçti! Gerçekten kalmaya uygun durumdayken burada kalmıĢtı. Çoğu zaman yanımda
oturur ve geçmiĢ günlerden bahsederdi. Onun
nefesiyle bereketlenirdim. Ama kim bilir o
bugün nerede?
Üzüntüyle omzunu salladı ve gelen bir
müĢteri görünce beni bırakıp hemen ona yöneldi.
Semtte bulunan dükkân sahiplerine sormaya baĢladım. Çoğunluğun onu hiç duymadığı açığa
çıktı; diğerleriyse Ģu anki yerini bilmeseler de o
tatlı günlerin geçip gitmiĢ olmasına üzülüyorlardı; bazıları da hiç değer vermeden onunla
alay ediyor, bir hilebaz olduğunu söylüyorlardı
ve sanki yapmamıĢım gibi doktora gitmemi öğütlüyorlardı. Artık ümitsiz bir halde eve dönmek
zorunda kaldım.
Günler, havanın bulanıklığı gibi geçip gitti.
Acım arttı ve bu duruma daha fazla katlanamayacağımı anladım. Tekrar Za‟belâvî‟yi aramaya, adının eskiden beri nefsimde yaydığı umutlara bağlanmaya baĢladım. O an aklıma semtin
muhtarına gitmek geldi. ĠĢin baĢında bunu nasıl
düĢünmediğime ĢaĢırdım. Ofisi masa ve telefondan baĢka bir Ģey olmayan bir dükkândan
ibaretti. Ofisinde çizgili bir cilbabın üzerine
ceket giymiĢ halde oturuyordu. Ben girince
yanında oturan adamla konuĢmasını kesmedi.
Adam gidinceye kadar ayakta bekledim. Sonra
bana baktı. Bilinen kurallarla kilidini açmalıyım
dedim. Hemen yüzüne sevimlilik yayıldı ve
oturmamı isteyip ne istediğimi sordu. Ben de:
- ġeyh Za‟belâvî‟ye ihtiyacım var, dedim.
Daha öncekiler gibi o da beni ĢaĢkınlıkla
süzdü. Altın kaplı diĢlerini göstererek gülümsedi
ve Ģöyle dedi:
- Ne olursa olsun ölmemiĢtir, yaĢıyordur.
Ama belli bir yeri yoktur. O bir muammadır.
Belki hiç umulmadık Ģekilde buradan çıkarken
karĢılaĢırsın; belki de günleri, ayları boĢ yere onu
arayarak geçirmiĢ olursun.
- Siz de mi bulamazsınız?
- Ben bile! O, akılları hayrete düĢüren bir
adamdır. Ama hâlâ yaĢıyor olduğu için Allah‟a
hamdet.
Bir süre bana baktı; sonra fısıldadı:
- Durumun zor görünüyor.
- Cidden...
- Allah yardımcın olsun. Ama niçin tıbba
baĢvurmuyorsun?
Masasına bir kâğıt koydu; beklenmedik bir
sürat ve ustalıkla semtin mahalleleri, sokakları,
caddeleri ve meydanlarının kapsamlı bir krokisini resmetti. Kâğıda beğeniyle baktı; sonra Ģöyle
dedi:
- Burası evler; burası aktarların yeri;
burada ise bakırcıların yeri, Hanı Halîlî, karakol
ve itfaiye var. Kroki en iyi yol göstericidir. Kahvehanelere, zikir halkalarına, mescitlere, tekkelere, YeĢil Kapıya dikkat et. Bazen dilencilerin
arasına gizlenir; onlardan ayırt edilemez.
Gerçekten de onu yıllardır görmedim. Dünya
iĢleri onu unutturdu. Onu sorman, beni gençliğimin güzel yıllarına götürdü.
ġaĢkınlıkla haritaya bakmaya baĢladım.
Telefon çaldı ve ahizeyi kaldırırken cömert bir
tavırla bana Ģöyle dedi:
- Bunu al. Biz hizmetindeyiz.
Haritayı katlayıp yanından ayrıldım.
Meydanı caddeyi çıkmaz sokağı tüm semti karıĢ
karıĢ dolaĢmaya baĢladım. Oraları bilen herkese
soruyordum. Sonunda semt halkından bir ütücü
bana Ģöyle dedi:
- Ummu Gulâm‟da Hattat Hüseyin‟e git,
onun arkadaĢıdır.
Ummu Gulâm‟a gittim. Hüseyin Amca‟yı
dar, derinliğine uzun, içi levhalar ve boya
kutularıyla dolu köĢelerinden etrafa tutkal ve
esans karıĢımı garip bir koku yayılan bir
dükkânda çalıĢır halde buldum. Hüseyin Amca
“Allah” adı üzerine gümüĢle yazılmıĢ, duvara
dayanmıĢ olan bir levhanın önündeki postun
üzerine bağdaĢ kurmuĢ oturuyordu. Saygı götserilmeyi hak edecek Ģekilde kendini harfleri
süslemeye kaptırmıĢtı. Onu rahatsız etmemek
için, daha doğrusu hünerli elinden gelip yeteneğine yayılan ilhamın feyzini kesmemek için arkasında durup bekledim. BekleyiĢim ve ilgim uzun
sürdü. Birden yöreye has bir yumuĢaklıkla sordu:
- Evet?
Varlığımdan haberdar olduğunu anladım.
Kendimi tanıttım ve:
- Bana ġeyh Za‟belâvî‟nin arkadaĢı
olduğunuz söylendi. Ben, onu arıyorum.
ĠĢini bıraktı ve ĢaĢkınlıkla beni inceledi.
Sonra iç çekerek:
- Za‟belâvî mi?! Sübhânallah!
Hayıflanarak sordum:
- O sizin arkadaĢınız, öyle değil mi?
- Bir zamanlar öyleydi. Bilmece gibi bir
adamdır. Onun yakının olduğunu sanacağın
31
DOĞU EDEBĠYATI (KÜLTÜR, SANAT VE EDEBĠYAT DERGĠSĠ), YIL: 3, SAYI: 5, ĠLKBAHAR-YAZ 2010
ölçüde yanına gelip gider; sonra hiç yanında
olmamıĢ gibi kaybolur. Ama evliya kınanmaz.
Elektriğin kesilmesiyle lambanın aniden
sönüĢü gibi, ümitler de birden tükenmiĢti. Adam:
- Resimler arasında onu da resmettiğimi
düĢündürecek kadar sürekli benim yanımdaydı.
Fakat Ģimdi kim bilir nerededir?
- Herhalde hayattadır?
- KuĢkusuz sağdır. Onun eriĢilmez bir zevki vardır. Sayesinde en güzel levhalarımı yaptım.
Ümidin küllerini silecek bir sesle Ģöyle
dedim:
- Allah biliyor ki ona ihtiyacım var. Kendisi için yola düĢülen sıkıntıları siz iyi bilirsiniz.
Yüzü parıldayarak gülümsedi ve:
- Evet... Evet, Allah Ģifâ versin. Gerçekten
de o, anlatıldığı gibi bir adamdır; hatta anlatılanlardan daha da fazla...
Elini sıkıp, istemeye istemeye ayaklarımı
hareket ettirdim ve gittim. Orada uzun süre yaĢamıĢ olanlara ve semti iyi bilenlere sorarak semtin
doğusunda batısında dolaĢtım; sonunda bir
acıbakla satıcısı kısa bir zaman önce onunla
meĢhur bestekâr ġeyh Câd‟ın evinde karĢılaĢtığını anlattı. Bestekârın TumbeĢkiye‟deki evine
gittim. Orasının yöreye has, Ģık, her tarafı tarihi
eserlerle dolu bir ev olduğunu gördüm. Bestekâr,
bir kanepede oturuyor, çağımızın en güzel
nağmelerini içinde gizleyen meĢhur udu yanında
duruyordu. O sırada, evin içinden havan sesi ve
çocukların patırtısı geliyordu. Ona selam verip
kendimi tanıttığımda tatlı bir Ģekilde karĢılaması
ve karakterime göre davranması bana kendi
evimdeymiĢim gibi hissettirdi. Ne sözle, ne de
ima ile oraya geliĢ nedenimi sormadı; soruyu
maskelediğini ya da gizlediğini de hissetmedim;
nezaketine ve insanlığına hayran oldum. Kendimi mutlu ve iyi hissederek Ģöyle dedim:
- ġeyh Câd, kadın ve erkek Ģarkıcılardan
dinlediğim sanatınızın aĢıklarındanım.
Gülümseyerek:
- TeĢekkür ederim dedi.
Utanarak Ģöyle dedim:
- Sizi rahatsız ettiğim için özür dilerim.
Bana, Za‟belâvî‟nin arkadaĢınız olduğu söylendi.
Ona çok ihtiyacım var.
KaĢlarını ilgiyle çattı ve:
- Za‟belâvî mi?! Demek, senin ona
ihtiyacın var! Allah yardımcın olsun. Acaba
Za‟belâvî nerededir?
Kaygıyla sordum:
- Sizin yanınıza uğramıyor mu?
32
- Yüzündeki güzelliğin unutulması mümkün değildir.
- Ama Ģimdi nerededir?
- Bir süre önce yanıma uğradı. Belki Ģimdi
gelir, belki de ölünceye kadar onu göremem.
ĠĢitilebilecek bir sesle iç çekip sordum:
- Bu niçin böyle?
Gülerek udunu eline aldı ve Ģöyle dedi:
- Evliyalar böyledir. Yoksa Allah dostu
olmazlardı.
- Ve onları arayanlar da benim gibi azap
çeker!
- Bu azap, tedaviye dahildir.
Mızrabı eline aldı ve tellerle oynamaya
baĢladı, hoĢ nağmeler Ģeklinde onu koĢturdu.
Dalgın bir Ģekilde onu izledim; sonra kendi
kendime söylenir gibi:
- O zaman ziyaretim boĢa gitti.
Yanağını udun kenarına yapıĢtırırken
gülümsedi ve:
- Allah seni affetsin. TanıĢmamıza vesile
olan ziyaretin hakkında söylenecek söz mü bu?
Dedi.
Çok utandım; özür dileyerek:
- Özür dilerim. Kaybetme duygusu, edep
sınırını aĢmama neden oldu.
- Ümitsizliğe teslim olma. Bu, garip bir
adamdır. Onu arayan herkes yorulur. Eskiden
belli bir yerde otururken iĢ kolaydı. ġimdiyse
dünya değiĢti. Yöneticilerin elde edemeyeceği
bir konuma ulaĢtıktan sonra, polis sahtekârlık
suçlamasıyla peĢine düĢmeye baĢladı ve kendisine kolayca ulaĢılamaz oldu. Ama sabret ve ona
ulaĢacağından emin ol.
BaĢını uttan kaldırdı, ritim düzene girdi ve
açık bir müzik taksimi oldu ve birden Ģarkı
söylemeye baĢladı:
Beni kınıyor olsa da sevgilinin sözünü
söyle;
Çünkü sevgilinin sözleri Ģarabımdır
benim...
Güfte ve bestenin güzelliğine rağmen
aklım baĢka yerde ve bitkin bir halde dinledim.
ġarkıyı bitirdiğinde bana:
- Bu kasideyi bir gecede besteledim. Hatırladığım kadarıyla bir Ramazan Bayramı gecesiydi. Gece boyunca misafirim olmuĢtu. Bu
kasideyi o seçti. Bazen senin oturduğun yerde
oturuyor, bazen onlardan biriymiĢçesine çocuklarımla oyun oynuyordu. Bana gevĢeklik galip
olduğunda ya da ilham gelmediği zaman Ģakayla
göğsüme vuruyor, beni güldürüyordu; o zaman
da kalbim nağmelerle doluyor ve çalıĢmayı
DOĞU EDEBĠYATI (KÜLTÜR, SANAT VE EDEBĠYAT DERGĠSĠ), YIL: 3, SAYI: 5, ĠLKBAHAR-YAZ 2010
sürdürüyordum. Sonunda hayatımın en güzel
bestesini yaptım.
Hayret içinde sordum:
- O müzikten anlıyor mu?
- Bizzat kendisi müziktir. KonuĢurken sesi
gerçekten güzeldir. Onu dinlediğinde Ģarkıyı
anımsarsın. Yaratılan cömertlik göğsünde
heyecanlanır.
- Ġnsanların çözmekte aciz kaldıkları
sıkıntılara Ģifa veriyor?
- Bu onun sırrıdır. ĠnĢallah onunla
karĢılaĢtığında Ģifa bulursun...
Fakat,
bu
karĢılaĢma
ne
zaman
gerçekleĢecekti? Sustuk; çocukların patırtısı
tekrar odayı doldurdu. ġeyh, tekrar Ģarkı
söylemeye, daha önce söylediğini daha farklı ve
güzel tonlarda tekrarlamaya baĢladı; öyle ki
bestenin sarhoĢluğuyla duvarlar raksetti. Tüm
organlarımla beğenimi ifade ettim; o da tatlı
gülümsemesiyle bana teĢekkür etti. Sonra izin
isteyip ayağa kalktım. Beni dıĢ kapıya kadar
uğurladı. Onunla el sıkıĢırken bana:
- Bugünlerde sık sık Hacı Venüs
Demenhûrî‟nin yanına uğradığını duydum. Onu
tanıyor musun?
Olumsuz Ģekilde baĢımı salladım. Kalbimde yeni bir ümit çarpıntısı baĢladı. Bana:
- O bir mirasyedidir. Ara sıra Kahire‟ye
gelir. Herhangi bir otelde kalır. Bu değiĢir. Fakat
her gece Elfî Caddesindeki erk Barı‟nda
eğlenir.
Geceyi bekledim; erk Necme Barı‟na
gittim. Bir garsona Hacı Venüs‟ü sordum. Her
taraftan bütün yüzeylerinde aynalar bulunan
kalın dörtgen bir sütunun arkasında yarı boĢ bir
köĢedeki bir yeri iĢaret etti. Orada, erk e yalnız
baĢına
erk e bir adam gördüm. Masanın
üzerinde üçte birine kadar boĢalmıĢ bir ĢiĢe ve
tamamen boĢalmıĢ baĢka bir ĢiĢe vardı. Bunlar
dıĢında hiç meze veya yiyecek yoktu. Tam bir
ayyaĢın karĢısında olduğumu anladım. Bol bir
ipek cilbâb ve kuyruklu bir sarık giymiĢ, neĢeli
ve kendinden geçmiĢ bir halde aynaya bakarak
bacaklarını sütunun dibine doğru uzatmıĢtı. YaĢlı
sayılabilecek olmasına karĢın yakıĢıklıydı ve
yuvarlak yüzünün derisi içkiden dolayı kırmızılaĢmıĢtı. Sessizce yaklaĢtım ve oturduğu yere iki
arĢın mesafede durdum; ama bana doğru dönmedi ve varlığımdan haberdar olduğunu gösterir
bir harekette de bulunmadı. Sevecen, incelikli bir
ifadeyle ona Ģöyle dedim:
- Ġyi akĢamlar Venüs Bey...
Sanki sesim onu uykudan uyandırmıĢ gibi
sertçe bana doğru döndü ve yadırgar Ģekilde dik
dik baktı. Onu rahatsız ediĢimden dolayı özür
dileyerek kendimi tanıttım ve kendisine geliĢ
nedenimi açıklamak istedim; ama acayip bir
incelik bulunsa da emreder gibi bir ifadeyle
sözümü kesti:
- Ġlkönce buyur otur. Ġkinci olarak da
sarhoĢ ol.
Özür dilemek için ağzımı açtım; ama
parmaklarıyla kulaklarını tıkadı ve:
- Dediğimi yapmadan önce tek söz etmek
yok.
Kaprisli bir sarhoĢun karĢısında olduğumu
anladım ve kendi kendime onunla yolun yarısına
kadar hoĢuna gider Ģekilde davranayım dedim.
Oturdum, gülümsedim ve:
- Tek bir soru sormama izin vermenizi
istiyorum...
Parmaklarını
kulaklarına
kaldırmadı.
ġiĢeyi gösterdi ve:
- Benim meclisimde, benim gibi sarhoĢ
olmadığı takdirde kimseye benimle konuĢma izni
vermem. Yoksa, meclisimin hakkı verilmemiĢ
olur ve anlaĢamayız.
ĠĢaretle içmediğimi anlattım o umursamaz
bir Ģekilde Ģöyle dedi:
- Bu senin durumun bu da benim Ģartım!
Kadehini benim için doldurdu; itaat ederek
aldım ve içtim. Ġçki boğazıma gider gitmez yaktı.
Yanması geçinceye kadar sabrettim ve Ģöyle
dedim:
- Çok sertmiĢ. Sanırım soru sorma
zamanım geldi...
Fakat, parmaklarını tekrar kulaklarına
götürdü ve:
SarhoĢ
oluncaya
kadar
seni
dinlemeyeceğim.
Ġkinciyi doldurdu, tereddüt ederek baktım;
sonra da içimden gelen itirazı yendim ve tek
dikiĢte içtim. Ġçki, yerine varır varmaz irademi
kaybettim. Üçüncüden sonra hafızamı kaybettim,
dördüncünün ardından gelecek de kayboldu. Her
Ģey dönmeye baĢladı ve geliĢ nedenimi unuttum.
Adam dinlemek için bana yöneldi; ama ben onu
da her Ģeyi de sadece, anlamı olmayan, renkli bir
alan olarak gördüm. Ne kadar olduğunu
bilemediğim bir süre geçti; sonunda baĢım
koltuğun kenarına düĢtü ve derin bir uykuda
kayboldum. Uykumda, daha önce benzerini
görmediğim güzel bir düĢ gördüm. Kendimi
sınırı olmayan her tarafından cömert bir bollukla
ağaçlar yayılan, ağaçların birbirine geçmiĢ
33
DOĞU EDEBĠYATI (KÜLTÜR, SANAT VE EDEBĠYAT DERGĠSĠ), YIL: 3, SAYI: 5, ĠLKBAHAR-YAZ 2010
dallarının arasından gökyüzündeki yıldızlardan
baĢka bir Ģey görülmeyen, uçsuz bucaksız bir
bahçede gördüm. Gün batımı ya da bulut gibi bir
hava onu kaplamıĢtı. Sanki yağmur çiselemesi
gibi düĢen bir yasemin kümesi üzerine sırtüstü
uzanmıĢtım; bir fıskiyeden sürekli olarak yüzüme ve alnıma duru su damlaları boĢalıyordu.
Sevincin zirvesinde idim. Bülbül Ģakıması,
güvercin ötüĢü, serçe Ģakımasından bir koro
kulaklarımda müzik çalıyordu. Orada kendimle
benliğim arasında, dünya ile benim aramda
acayip bir uyum vardı. Her Ģey olması gerektiği
gibi, uyumlu, kötülükten uzak ve sapmasızdı.
Bütün dünyada konuĢmayı veya hareket etmeyi
gerektirecek hiçbir Ģey yoktu. Tüm varlık
coĢkuyla ses çıkarıyordu, kendinden geçmiĢti.
Bunlar çok kısa sürdü. Sonra gözlerimi açtım.
Bilincim, bir polis sorgusunda imiĢim gibi bana
darbe indirmeye baĢladı. Venüs Demenhûrî‟nin
bana Ģefkatle baktığını gördüm. Barda, yalnızca
sızmıĢ birkaç kiĢi kalmıĢtı. Adam bana:
- Derin uyudun. Hiç kuĢku yok ki uykuya
açmıĢsın.
AğırlaĢmıĢ baĢımı elime dayadım; ama
tekrar dehĢete kapıldım. Ġnceledim ve baĢımda
su damlalarının parıldadığını fark ettim. KarĢı
çıkarak:
- BaĢım ıslanmıĢ...
Adam sakince:
- Evet, arkadaĢım seni uyandırmaya
çalıĢtı...
- Birileri beni bu halde mi gördü?
- Kafanı takma. O, iyi bir adamdır. ġeyh
Za‟belâvî‟yi duymadın mı?
Haykırarak ayağa fırladım:
- Za‟belâvî mi?
Adam ĢaĢkınlık içerisinde:
- Evet, ne oldu?
- O nerede?
- ġimdi nerede olduğunu bilmiyorum.
Buradaydı, sonra gitti...
KoĢmaya niyetlendim; ama bitkinliğim
düĢündüğümden daha fazlaydı. Hemen koltuğun
üzerine yığıldım ve ümitsizce bağırdım:
- Buraya geliĢ amacım sadece onu
bulmaktı. Ona yetiĢmeme yardım et, ya da onu
çağırması için birini gönder.
Adam, bir karides satıcısını çağırdı ve
ġeyhi arayıp yanımıza getirmesini emretti. Sonra
da bana döndü:
- Rahatsız olduğunu bilmiyordum.
Gerçekten üzgünüm.
Ben de öfkeyle:
34
- Bırakmadın ki konuĢayım!
- Yazık! Yanında, Ģu koltukta oturuyordu.
Uzun süre Ģarkı söyledi, hayranlarından birinin
hediye ettiği boynuna doladığı yasemin kolye ile
oynadı. Sonra seninle ilgilendi ve kendine
gelmen için baĢını suyla ıslatmaya baĢladı.
Gözümü, karides satıcısının gittiği kapıdan
ayırmaksızın sordum:
- Her gece seninle birlikte burada oturur
mu?
- Bu gece benimleydi, dün gece de, önceki
gece de... Bir aydır onu görmemiĢtim.
Ġç çekerek Ģöyle dedim:
- Belki yarın gelir...
- Belki...
- Ġstediği parayı vermeye hazırım.
Venüs Ģefkatle Ģöyle dedi:
- Gariptir, hiçbir Ģey onun aklını çelemez.
Ama onunla karĢılaĢtığında seni iyileĢtirecektir.
- KarĢılık almadan mı?
- Sadece senin onu sevdiğini hissetmesi
yeter.
Karides satıcısı eli boĢ döndü. Biraz
gücümü toplamıĢtım. Sendeleyerek bardan
ayrıldım. Umutla, her köĢede “Za‟belâvî” diye
seslendim. Ama sesleniĢim bir sonuç vermedi.
Yoldaki çocuklar bana dönüp alaycı gözlerle
bana doğru baktılar. Ben de karĢıma çıkan ilk
arabaya binmek zorunda kaldım.
Ertesi gece Venüs Demenhûrî ile beraber
sabahladım; ama ġeyh gelmedi. Venüs,
yurtdıĢına çıkacağını ve pamuğu satıncaya kadar
Kahire‟ye dönmeyeceğini söyledi.
Kendi kendime, beklemem ve sabretmeye
çalıĢmam gerektiğini söyledim. Za‟belâvî‟nin
varlığından ve buluĢtuğumuz zaman tedavi
edecek kadar beni sevdiğinden emin olmam
yeterliydi.
Fakat zaman zaman bu uzun bekleyiĢten
sıkıldığım, ümitsizliğe kapıldığım oluyor ve
kendimi onu düĢünmeyi tamamen bırakmaya
iknaa çalıĢıyordum. Bu dünyadaki nice yorgun
insan onu tanımıyor ve bir hurafe sayıyorken,
niçin onu bulmak için nefsime azap
çektiriyordum ki?!
Ama sancılar beni sıkıĢtırmaya baĢlayınca
tekrar onu düĢünüyor ve onunla ne zaman
buluĢabileceğimi kendi kendime soruyordum.
Venüs‟ten haber alamamam ve onun yerleĢmek
üzere yurtdıĢına çıkmıĢ olduğunun söylenmesi
tutumumu değiĢtirmedi. Gerçekten de, tamamen
Za‟belâvî‟yi bulmam gerektiğine inanmıĢtım...
Evet, Za‟belâvî‟yi bulmam gerekiyor!..
DOĞU EDEBĠYATI (KÜLTÜR, SANAT VE EDEBĠYAT DERGĠSĠ), YIL: 3, SAYI: 5, ĠLKBAHAR-YAZ 2010
ĠSMÂÎL-Ġ HÛYÎ VE ġĠĠRLERĠNDEN
SEÇMELER
Kadir TURGUT*
ġair Hakkında
13 Tîr 1317 Hicri ġemsi/30 Haziran 1938
tarihinde Azeri bir ailenin çocuğu olarak Ġran‟ın
MeĢhed Ģehrinde doğdu. Ġlk ve orta öğrenimini
MeĢhed‟de tamamladıktan sonra 1336 yılında yüksek
öğrenim için Tahran‟a gitti. Burada Yüksek
Öğretmen Okulu‟nun bitirdikten sonra Lonra‟ya gitti
ve Londra Üniversitesi‟nde Felsefe alanında doktora
yaptı.
Gençliğinden itibaren Ģiirle ilgilendi. ġiir
yazma yeteneğinin sonradan doğuĢtan olduğunu
düĢünüyordu. Siyasi düĢüncelerinde ilk gençlik
yıllarında tanıĢtığı sosyalizmi, Ģiir anlayıĢında da
Zemistân/Zemherî1 adlı Ģiirinden çok etkilendiği
Mehdî Ehevân-i Sâlis‟i takip etti. Bu düĢünce ve
üslupta çok sayıda Ģiir yazdı ve yayınladı. Yazdığı
Ġngilizce Ģiirleri de bir kitapta yayınladı.
Gönder
(1378/1999),
Cihân-i
Dîgerî
mî
Âferinem/BaĢka Bir Dünya Yaratıyorum (1379/2000),
Tâ Ġnficâr-i Girye/Ağlama Patlamasına Dek
(1379/2000), Voice of Exile/Sürgünün Sesi (2002),
Pejvâk-i Cân-surûd-i Dil-âînegân/Ayna Gönüllerin
Ġçten Türküsünün Yankısı (1387//2008)
DüĢünce Eserleri: Cidâl bâ Muddeî/Davacıyla
Kavga (1350), Ez ġi‟r-i Kuhen/Eski ġiirden (1350),
ġi‟r Çîst/ġiir Nedir (1355), Âzâdî, Hak ve
Edâlet/Özgürlük, Hak ve Adalet (1356)
Çevirileri: Seán O'Casey, The Shadow of a
Gunman/Der Pust-i ġîr/Aslan Postu Ġçinde2,
(1350/1971); Friedrich Nietzsche,
Also sprach
Zarathustra: Ein Buch für Alle und Keinen/Çunîn
Gotf ZertoĢt/Böyle Buyurdu ZerdüĢt3 (1352/1973).
ġiirlerinden Seçmeler
Asla
Bana de ki
Yüz binlerce yıl geçince!
Ama “asla” deme!
Asla ne kadar uzak
Asla ne kadar korkunç
Asla ne kadar acımasız!
Eserleri
ġiirleri: Bîtâb/Takatsiz (1335/1956), Ber Hunki Rehvâr-i Zemîn/Hızlı KoĢan Yeryüzü Atında
(1346/1967), Ber Bâm-i Girdbâd/Kasırga Bacasında
(1349/1970),
Z‟ân
Rehrevân-i
Deryâ/Denizi
Geçenlerden (1349/1970), Ez Sedâ-yi Sohen-i
IĢk/Sevda Sözü Sesinden (1349/1970), Ferâter ez
ġeb-i Eknûnîyân/ġimdikilerin Gecesinden Öte
(1350/1971), Ber Sâhil NiĢesten ve Hesten/Sahilde
Oturmak ve Olmak (1352/1974), Mâ Bûdegân/Biz
Var Olanlar (1357/1978), Kâbûs-i Hûn-siriĢte-i
Bîdârân/Ayıkların Kanlı Kâbusu (1363/1984), Der
Nâ-behengâm/Son Anda (1363/1984), Zîrâ Zemîn
Zemîn est/Zira Yeryüzü Yeryüzüdür (1363/1984), Der
Hâbî ez Humâre Hîç/Daima Hiç Rüyasında
(1367/1988), Gozâre-i Hezâre/Binyıllık Geçit
(1370/1991), Ez Firâz u Furûd-i Cân u Cihân/Can ve
Cihan ĠniĢ ÇıkıĢı (1370/1991), Nigâhhâ-yi PerîĢân be
Nazm/Nazma
PeriĢan BakıĢlar
(1372/1993),
Gazelkasîde-i ÂgûĢ-i IĢk ve Çehre-yi Zîbâ-yi
Merg/AĢk Kucağı ve Ölümün Güzel Yüzü
Gazeli/Kasidesi (1372/1993), Ez Mihen Ânçe der
Çemedân Dârem/Vatanımdan Bavulumda Ne Varsa
(1376/1997),
Gazelkaside-i
Menhâ-yi
Men/
“Ben”lerin Beni Gazeli/Kasidesi (1377/1998),
Niheng der Sehrâ/Çölde Timsah (1378/1999), ġâir-i
Halkem, Dehen-i Mihenem/Halk ġairiyim, Vatanın
Sesiyim (1378/1999), Yek Tikeem be Âsmân-i Âbî
Befirist Eres/Aras, Bir Parçamı Mavi Gökyüzüne
AraĢ. Gör., Ġ.Ü. Edebiyat Fakültesi, Fars Dili ve
Edebiyatı Anabilim Dalı.
1
Bu Ģiirin Türkçe çevirisi yayınlanmıĢtır. Bkz. Mehdi
Ehevân-i Sâlis, Ġran ġiiri: Zemheri, çev. Kadir Turgut,
Doğu Edebiyatı, yıl 1, sayı 2, Sonbahar-KıĢ 2007, s. 25.
*
Çocuk
Seninle benim aramızda bin vadi var
Ben duyulmuĢ sırda duruyorum
Sen söylenmemiĢ Ģiirde
Soracak olursan eğer
Sinemde yüz yılan kalmıĢ
Yüreğimde kucak kucak kin kalmıĢ
O mutlu resimler geçip gitmiĢ ya
Aynada tozlarla pas kalıvermiĢ
Henüz yürek o kadar da boĢ değil
Soracak olursan eğer
Bilmiyorum bu yürek nedir
Umutla
“TaĢ yatağı beri tarafta, dağ gibiydi”
Ġki yüzlü bir taĢ, ikisini de bilirim
“Hiç”ten baĢka bir Ģey okunmuyor
Belki gözümüzdedir hata, gel
Bir kez daha çevirelim
Bu kitabın Türkçe çevirisi SilahĢörün Gölgesi adıyla
yayınlanmıĢtır. Seán O'Casey, SilahĢörün Gölgesi, çev.
Ülker Ġnce, Ġstanbul, Can Yayınları, 1990.
3
Aslı Almanca olan bu eserin 1964‟ta yayınlanan ilk
çevrisinden sonra birçok Türkçe çevirisi basılmıĢtır. Bkz.
Friedrich Nietzsche, Böyle Buyurdu ZerdüĢt, çev. A.
Turan Oflazoğlu, Ankara, Milli Eğitim Bakanlığı
Yayınları, 1964.
2
35
DOĞU EDEBĠYATI (KÜLTÜR, SANAT VE EDEBĠYAT DERGĠSĠ), YIL: 3, SAYI: 5, ĠLKBAHAR-YAZ 2010
-Amma da yaptın! Çok zaman önceydi o.
Çoğu kimsenin eĢi ölüyor. Tekrar bir kadınla
evleniyorlar. Bizzat benim gibi.
Ġran edebiyatından bir öykü:
O ADAMIN ATI YOK
Ahmed ġÛġTERÎ
Hacı Recep eliyle kırlaĢmıĢ bıyıklarını
büker. Piposunu yakar ve dumanını pencereye
doğru üfler.
Türkçesi : Nihat DEĞĠRMENCĠ
-BĠR-Garip bir insansın Hacı Ġskender! Elli beĢ
yaĢındasın. Fakat hala bir çocuk gibisin. Bir at
için hiç kimse bu kadar yas tutmaz.
Atın yelesi rüzgarla sallanıyor. Hacı
Ġskender, henüz genç, atın üzerinde nehrin
kenarından geçiyor. Nehrin o tarafındaki otlak,
kayalık tepenin yamacına kadar uzanıyordu…
Atın nal sesi ve soluk sesi, huzur veren
dinlendirici bir müzik duyuluyor.
-Çayın soğumasın dostum!
-Burada, odanın bir köĢesinde niçin
oturuyorsun? Kalk. Bir tur at. Bir iki kiĢiyle
sohbet et. Hayvan bu. Bir gün hasta, bir gün iyi!
Atın nal sesleri durgunlaĢır. Aynı Ģekilde
soluk alıp verir. Hacı Ġskender atın dizginlerini
gevĢetir. Nehrin kıyısına gider. Ayaklarını suya
daldırır. Atın ayaklarının sudaki hareketlerinin
meydana getirdiği güzel bir müzik gibi ses
duyulur. At ağzını suya daldırır… Hacı Ġskender
ıslık çalıyor.
-DıĢarı çıkmak için istek ve arzu gerekiyor
ki, o da bende yok. Her Ģey bana çok sıkıcı
geliyor.
Islık sesi, düğünden yükselen davul ve zurna sesine karıĢıp kaybolur. Kadınlar yöresel giysileriyle dans ediyorlar. Erkekler yüksek sesle
gülüyorlar. Pirinç kokusu ve duman… Erkekler
odanın çevresinde oturmuĢ ve Hacı Ġskender
odanın baĢ köĢesinde oturmuĢ, önünde açılmıĢ
büyük bir defter. Büyük defterin üzerinde iki tane
kimlik belgesi var ve deftere bir Ģeyler yazıyor.
-Herkesi
yalnızsın.
evlendiriyorsun.
Fakat
sen
Hacı Ġskender gülerek,
-Hepsini değil. Bazılarını. Bazılarını da
birbirinden ayırıyorum.
Hacı Ġskender ayağa kalkar ve pencereye
doğru gider. Büyük avluyu gözetler. Gözleri
avlunun bir köĢesinde çiviye asılı olan at eyerine
takılı kalır.
-At olmadan bu avlu ne kadar da sessiz
gözüküyor.
-Ya, at iyileĢir. Sen atı bu kadar düĢünme.
Biraz kendini düĢün.
Hacı Ġskender‟in bakıĢları daha uzaklara
takılır. Odanın penceresi yüksekte olduğundan
nehrin diğer tarafında, otlağın ortasında uzanmıĢ
olan atı görebiliyordu.
-Hava kararıyor. Selim‟in atı getirmesi
gerekir.
Selim, nehirdeki kayalardan sıçrayarak
kendisini otlağa ulaĢtırır. At onu görünce
kımıldar. Selim eliyle atın kalçasına vurur. At
yerinden kalkar. Ağzı köpük olmuĢtur. Selim ipi
ağaçtan açtıktan sonra, at, itaatkar ve uysal bir
Ģekilde onu takip ederek yola koyulur.
-Bunlar genç ve tecrübesizler. Onlara
dikkat etmek gerekir. Hayvanın baĢına bir bela
getirmesinler.
-Bu yeğenimden daha düĢüncesiz kimseye
rastlamadım. Ġnsanın sözüne iyice kulak
vermiyor. Dün bu kahrolası Kudret‟e: “ata su
verdin mi?” dedim. ”Hangi elbiseler?” diye
cevap verdi.1 Ben de sinirlendim, dedim ki:
“Elbiseler yani ölüm…”.
Hacı Recep güler… Gülme sırasında
öksürüğü tutar. Hacı Ġskender devam eder:
-Çocuk dünden beri darılmıĢ. Her gün
birkaç defa beni sorardı. Dünden beri
gözükmüyor. O‟na yine bin Ģükür. Bunun bir de
kardeĢi var; Selim, aman Allah‟ım! Ġnsanı deli
eder. Her Ģeyi ona on kez açıklamak gerekir.
-Ġyi çocuklar ama.
-Doğru. O da Allah‟ın izniyledir.
Ġki damla gözyaĢı Hacı Ġskender‟in gözlerinden süzülür. Elini kırlaĢmıĢ sakallarına sürer.
-Gülnaz öldüğünde, sanki ben de öldüm.
36
Burada Farsça at ve su kelimelerinin peĢ peĢe yazılması
(esb+ab) ile elbise kelimesinin çoğul halinin (esbab) ses
benzerliği kullanılarak bir kelime oyunu yapılmıĢtır.
1
DOĞU EDEBĠYATI (KÜLTÜR, SANAT VE EDEBĠYAT DERGĠSĠ), YIL: 3, SAYI: 5, ĠLKBAHAR-YAZ 2010
-ġimdi iĢimiz bunlara kaldı ha! Ocağımıza
incir ağacı…
Selim atın yularını tutmuĢ. YokuĢtan yavaĢ
yavaĢ yukarı çıkıyor. At da, tembel ve yorgun bir
Ģekilde onu takip ediyor. Atın ağzı köpürmüĢtür.
Karnı, hızlı hızlı yukarı-aĢağı inip çıkıyor.
Gözleri halsizdir.
-Senin evlenmen lazım Hacı Ġskender!
-Sen bugün beni damat etmeye geldin
galiba! Ama ihtiyar! O kadar da kolay değil.
-Ġnsan konuĢup anlaĢacağı birini ister.
Yalnızlık çok kötü!
Hacı Ġskender gözleri Hacı Recep‟in
üzerinde, baĢını sitem ederek sallar.
-Ben ve Gülnaz çok iyi anlaĢıyorduk ve
dert ortağı idik. O çok Ģefkatli bir kadındı fakat
ben, bazen durup dururken sinirlenirdim. Mesela
eve vardığımda çay hazır olmalıydı, ama eğer
değilse…
Atın yorgun ayak sesleri, avlunun büyük
kapısının ardında bile iĢitiliyor. Hacı Ġskender,
atın üzerinde avluya girer. At ve binicinin
yorgun olduğu anlaĢılıyor. Uzun bir yoldan
döndükleri her hallerinden belli oluyor. Hacı
Ġskender, eliyle sakalını sıvazlar ve odaya girer.
Gülnaz, yöresel, güzel bir giysi ve gül nakıĢlı
baĢörtüsü ile semaverin yanında oturmaktadır.
ġeker sofrasını yamalamakla meĢguldür. BaĢını
yukarı kaldırır ve O‟na gülümser.
-Selam. Geri döndün mü? Ġyi misin?
Hacı Ġskender‟in suratı asıktır. Kendisine
mahsus döĢeğine oturur ve çay servisini bekler.
Çay hazır değildir. Hacı Ġskender eliyle
semavere dokunur. Suyun kaynamasına daha çok
zaman vardır sanki. Ayağa kalkar. Semaveri alıp
pencereden dıĢarıya fırlatır. Gülnaz korku ve
ĢaĢkınlıkla ona bakar.
-Ne oldu? Niçin sinirlendin?
Hacı Ġskender cevap vermez. Ayağa kalkar
ve kapıdan dıĢarı çıkar. Atın ayak sesleri
sokaktan duyulur…
Hacı Recep güler.
-Bu köyde herkes eĢine böyle davranıyor.
-O bu evlere uyum sağlamadı. Çadırlarda
büyümüĢtü. Çölde. Bu dört duvarları sevmemiĢti.
Yelesi darmadağınık bir at çadırların
etrafında dolaĢıyor. Bir köpek havlıyor. Bir kuzu
annesinin ardından gidiyor. Kadınlar baĢlarında
süt kovaları, çadırlara doğru gidiyorlar. Bir at
kiĢniyor. Genç Gülnaz gülümsüyor. Gittikçe
yaklaĢıyor.
Gülnaz evde oturmaktadır. Havanda bir
Ģeyler dövüyor. Bir türkü mırıldanıyor. Çadırları
develere yüklemiĢlerdir. Kadınlar, atlara,
eĢeklere ve katırlara binmiĢlerdir. Erkeklerden
bazıları yaya, bazılara atlara binmiĢ. Onlar göç
ediyorlar. GüneĢ bazen doğuyor, bazen batıyor.
Gülnaz yeĢillik ve yabani gelincikler
arasında oturuyor. Yanakları gelinciklerin
rengindedir. Eteği gelinciklerle doludur. Hafif
bir rüzgar esiyor. Gülnaz bir türkü mırıldanıyor.
Halı tezgahının arkasında oturmaktadır. Bıçak
elini keser.
-Biliyorsun, her ikimiz de atları severdik.
Bu atı da o satın aldı. Kendi parasıyla. DemiĢti
ki; görkemli bir at. Mutluluk getirir. DemiĢti ki;
her zaman bir atımız oldu Ģimdi bir atımız
olmazsa yazık olur.
Selim odaya girer.
-Selam dayıcığım.
nasıl?
-Selam. TeĢekkür ederim. Atın durumu
-Aynı. Bir değiĢiklik yok. Bu hastalık tüm
hayvanlara bulaĢtı. Seyit Ekber‟in ineği de bu
hastalığa yakalanmıĢtı. Hayvancağızın ağzından
köpükler akıyordu. Aynı sizin atınız gibi. Fakat
dün onu öldürdüler.
Birkaç ineğin inleme sesi sokağı sarmıĢtı.
Kan toprağın üzerine akmıĢtı. Ġnekler sırayla
kanı
kokluyorlar.
Boyunlarını
yukarı
kaldırıyorlar ve inliyorlar.
-Yeter artık Selim!
Hacı Ġskender sinirlidir. Hacı Recep‟e
bakar. Eğer O olmasaydı, Selim‟e rahatça
bağırabilirdi. Hacı Ġskender Selim‟e sertçe bakar
ama bağırmaz.
-Belki bu hayvanı da rahatlatmak zorunda
kalırız. ġimdi git.
-ĠKĠKöy horozlarının sesi iĢitiliyordu. GüneĢ
henüz doğmamıĢtı. Hacı Ġskender kucağında bir
bohça hamamdan dıĢarı çıkar. BaĢka biri
kucağında bir bohça ile hamama girer. Hacı
Ġskender sağ tarafa bakar. Mescidin kapısı
açıktır. Mescide girer.
37
DOĞU EDEBĠYATI (KÜLTÜR, SANAT VE EDEBĠYAT DERGĠSĠ), YIL: 3, SAYI: 5, ĠLKBAHAR-YAZ 2010
At keyifli ve kıvrak ahıra doğru yönelir ve
toynaklarıyla yere vurur. Bir kadın su kovasıyla
ahıra girer.
-Görüyorum ki, mutlusun hayvan. Ġyi.
Allah‟a Ģükür. Bir ay içerisinde her Ģey düzeldi.
Hem senin durumun düzeldi, hem de benim…
Ey hayvan! Biliyorsun ki, yalnızlık çok zor idi.
Sonsuza kadar tek baĢıma kalamam. Yani kaç
yaĢındayım ki ben (kendi kendine güler)?
At otlakta otluyor. Nehrin dinlendirici su
sesi, yanı baĢlarında iĢitiliyor. At sineği atı
rahatsız ediyor. Kuyruğuyla sineği kendisinden
kovuyor. Ġnatçı sinek tekrar geri dönüyor. At
güçlü toynaklarıyla yere vuruyor. Sarı rengi
GüneĢ‟in ıĢıkları altında parlıyor. Diğer bir atın
nal sesleri, nehrin o tarafından iĢitiliyor. At
baĢını kaldırır. Kulaklarını kabartır. Burun
delikleri kabarıp iner. Siyah atın kiĢneme sesi,
nehrin diğer tarafından iĢitiliyor. Siyah atın nal
sesleri uzaklaĢıyor. At, kuyruğuyla sineği kovar
ve tekrar otlamaya baĢlar. Rüzgar, nehrin
kenarındaki asma söğüt ağacını sarar. At tekrar
baĢını yukarı kaldırır. Atın gözlerinde keder
okunuyor. Daha ötede, kavak ağacının tepesinde
karga sesleri yükseliyor.
Atın gözleri parlıyordu. Burun delikleri
kabarıp iniyordu.
Selim ve Kudret nehirden karĢıya geçip ata
doğru gidiyorlar.
-Ama havyan beni kınama! Senin için de
bir çare düĢündüm. Sen de bu yalnızlıktan
kurtulmalısın. Harap olmuĢ bu köyde, iyi bir at
bulunmaz. Senin için nerede iyi bir eĢ
bulacağımı biliyorum.
-Selim! Bunu dayının söylediğine emin
misin?
Henüz güneĢ ıĢıkları köyün duvarlarına
vurmamıĢtır. Hacı Ġskender avlunun kapısını açar
ve içeri girer. At avlunun bir köĢesinde, baĢı ise
ahırdadır. Hacı Ġskender‟i görünce kiĢner. Hacı
Ġskender ona yaklaĢır. Atın boynunu ve sırtını
sıvazlar.
Atın dıĢkısının kokusu havayı kaplamıĢtır.
Atın boynunda bir deri yular görünüyordu…
Gülnaz, atın boynuna bir gerdan bağlıyor.
Deri bir kabın içerisindeki muska, o gerdana
asılmıĢtır. Temiz elbiselerle avludan çıkmak
üzere hazır, ata binmiĢ olan Hacı Ġskender‟e
bakar.
-Bu muska hem atı korur, hem de
binicisini.
Gülnaz‟ın gözlerinin derinliğinde keder
okunuyor.
-Ben çocuk muyum ki, bu kadar tekrar
ediyorsun. Vallahi-billahi bizzat kendisi söyledi.
-Ama! Bu atın bir Ģeyi yok.
-Daha önce de bu atı rahatlatmalıyız,
demiĢti.
-Fakat o zaman at hasta idi, fakat Ģimdi…
-Henüz iyileĢmedi. Sen mi daha iyi
bileceksin dayım mı?
At, Selim ve Kudret‟i görünce kiĢner.
Selim atın yularını açar. At Kudret‟in elinde olan
bir parça kumaĢa bakar. KumaĢın altında büyük
bir bıçağın sapı gözüküyor.
Hacı Ġskender, atın gözlerine bakar. Eli
atın gerdanındadır. Muska düĢmüĢtür.
Selim elini atın boynuna atar. At ayaklarını
toprağa yapıĢtırır. Kudret eliyle atın arkasına
vurur.
-Vay, aptal Kudret! Sana gerdanın tokasını
bağla demiĢtim. Tokayı çıkarmıĢsın gerdanı
dikmiĢsin. Bak bakalım! Ne kadar da dar olmuĢ!
Bu hayvan boğuluyor. Tüh! Bunlar bir defa bile
bir iĢi doğru dürüst yapmadılar.
Hacı Ġskender pencereden bakıyor. Selim
ve Kudret atı nehre doğru götürüyorlar. Hacı
Ġskender merdivenlerden aĢağı iner. Avlunun bir
köĢesinde çiviye asılı parçalanmıĢ at gemine
doğru, gider.
Hacı Ġskender kucağında bir bohça
merdivenlerden yukarı çıkıyor. Kapıyı açar. Bir
kadın
semaverin
yanında
oturmaktadır.
Semaverdeki suyun kaynama sesi yükseliyor.
Hacı Ġskender atın parçalanmıĢ gemiyle
dıĢarı çıkar.
Hacı Ġskender kadına bakar.
Gülnaz‟ın simasını görür fakat sonra…
-Selam Hacı Ağa! Nasılsın?
38
Önce
At nehrin kenarında duruyor. Selim atın su
içmesi için ıslık çalıyor. At su içmez. Kudret atın
baĢını suya doğru yöneltir. At baĢını yukarı
kaldırır ve bir adım geriler.
Hacı Ġskender Berat ustanın atölyesine
varır. Atın kiĢneme sesi iĢitiliyor. Bu ses her
DOĞU EDEBĠYATI (KÜLTÜR, SANAT VE EDEBĠYAT DERGĠSĠ), YIL: 3, SAYI: 5, ĠLKBAHAR-YAZ 2010
zaman olduğundan daha yüksektir. Hacı Ġskender
bir an duraklar. Sese kulak verir ve mağazaya
girer.
Berat usta ateĢ ocağının yanında duruyor.
Bir at nalını ocaktan dıĢarı çıkarıyor ve balyozla
onu dövüyor. AteĢ ocağı atölye duvarının bir
bölümünü kaplamıĢtır. Atölye yarı karanlıktır.
Balyoz sesleri atölyede çınlar.
Selim atı nehre götürüyor, Kudret ise eliyle
onun ağzına su döküyor. Gülüyorlar. Atın
gözlerinde öfke ve üzüntü okunuyor.
-Tamir etmeni istiyorum Berat Usta.
-Bunun tamiri zor, bende yeni bir gem var.
-Bir göreyim.
Berat usta yeni gemi ona gösterir.
-Bu dizgin ve gem o güzel ata çok yakıĢır.
-Tamam, bunu götürüyorum fakat bu
gemin tamir edilmesini istiyorum. Bir de; atımın,
hatırası olan bir gerdanı var. Çocukları, atın
boynundan gerdanı çıkarıp getirmeleri için
gönderdim. Ona güzel bir toka dik.
-Olur beyefendi. Memnuniyetle.
Hacı Ġskender mutlu bir Ģekilde eve doğru
yola koyulur.
At nehrin kenarına düĢmüĢ ve can
çekiĢiyor. Atın kanı suya karıĢıyor. Hacı
Ġskender avluya girer, avlunun bir kenarında olan
at ahırına doğru yönelir.
Yeni dizgin ve gemi ahırın kenarında
büyük bir ağaç çubuğa asar. Daha ötede bir
sekinin üzerinde atın eyeri görünüyor. Ahırın
kapısı açıktır ve at dıĢkısının kokusu avluya
kadar ulaĢıyor.
Kudret ve Selim avlunun kapısından içeri
giriyorlar. Hacı Ġskender ahırın yanında duruyor.
Aniden asılı oldukları çubuktan gem ve dizgini
alıp onlara doğru gider…
-Ne oldu? At nerede? Gerdanlık nerede?
-Hangi gerdanlık?
-Hayvan! Hangi gerdanlık olacak! Size
bıçakla kesip getirin, demedim mi?
-Fakat dayıcığım biz…
Selim, kudrete bakar. Kudretin eli titrer.
KumaĢa sarılı olan bıçak yere düĢer. Kudret‟in
pantolonunda ve bıçağın kabzasında kan damlası
görünüyor.
Hacı Ġskender bu sahneyi inanamayarak
izler. Gem elindeyken, aynı pozisyonda
hareketsizce donakalır.
-Söyleyin bakalım! Atıma ne yaptınız?
Sesi titrer.
-Allah adına yemin ederim ki, dayıcığım!
Biz senin Ģey istediği sandık atı…
Ağır bir Ģeyin avlu kapısına çarpmasıyla
oluĢan bir ses duyulur. Hacı Ġskender, Selim ve
Kudret geriye dönerler. Sarı at, kapının eĢiğinde
düĢmüĢtür. Boyun ve ayakları taze kandan
kırmızı olmuĢtur. At, Hacı Ġskender‟i görünce
inler. Acınan gözleriyle ona bakar. Hacı Ġskender
dizgin ve gem ile öne doğru koĢar. Atın
boynunda derin bir kesik vardır.
Hacı Ġskender atın üzerine eğilir. Yanağını,
atın yanağına yapıĢtırır ve ağlar. At odanın
penceresine bakar. Pencere açıktır ve Gülnaz‟ın
hayali pencerenin arkasında durmaktadır… atın
kanı, avlunun kapısının önünden nehrin kenarına
ve bugün kanlı değirmen olarak adlandırılan yere
kadar akar.
Kırgız edebiyatından bir Ģiir:
UÇUR BENĠ ĠLĠM ADLI KANADIM
Aalı TOKOMBAYEV
Türkçesi: Ġbrahim TÜRKHAN
Uçur beni, ilim adlı kanadım,
Gökyüzünde tüm dünyayı gezeyim.
Bu hayatın düğüm olmuĢ sırrını,
Ġlmek ilmek zorlanmadan çözeyim.
Ben de göçüp gideceğim sonunda,
Ġzin ver de, meyve verip gideyim.
Uçur beni yürekteki kanadım,
Yerde, gökte meçhul varsa bileyim.
Hızla gelip kayalarla çarpıĢan,
Dalgalanan denizleri geçeyim.
Bildim diye bu hayatın sırrını.
Ölüme de korkusuzca gideyim.
39
DOĞU EDEBĠYATI (KÜLTÜR, SANAT VE EDEBĠYAT DERGĠSĠ), YIL: 3, SAYI: 5, ĠLKBAHAR-YAZ 2010
Türkçesi: Esra ÇAKAR
Siyah koruluğun ve beyaz ovanın içinde
TecriĢ ülkesinin tamamı aydınlık ve gölgelik
Ömrümün parlak gölgesinde içimi yakan
sıkıntılardan ak ve kara maziler hatırıma geldi
Çünkü zaman bazen tatlı bazen de acıydı
Kırmızı gülün açıĢı ve baharın sonu
Bir duvarın kenarındaki taĢın üzerine
oturmuĢtum
Vadinin etrafında ve dağın eteğinde
Tar‟ın batı yakınlarındaki ġimran alanında
Evîn tepesinde henüz günden bir eser vardı
Ay ıĢığı gibi kendisini bulut parçasına dağıtır
ÖfkelenmiĢ bir pamuk gibi kalıyor
Bana sorma çünkü kekliğim horoz gibi ötüyor
Tabiatın güzellik değerini sadece benim gibi
kılı kırk yararak inceleyen ve ince görüĢlü kiĢiler
bilir
GüneĢ yeni battığında Rey Ģehri uzaktan
çok da iyi görülmeyen yüzünü göstermiĢti
Dünya ġimr‟de ne gündüz ne de gece sayılıyordu
ġafak önce yarı kızıllığından dolayı savaĢ
bayrağı
gibi daha sonra da yarı sarılığından dolayı da
altın bir perde olmuĢtu
Gece yeĢil kabarcıkların rengi nedir,lambanın
ıĢığından dolayı
bağ aynı ay renginde görünmüĢ
Bu gönlü yaralı kiĢi arzusunun izini
ağaçların arasında arıyor
Gelip beni sakinleĢtirecek o kiĢi nerede
Ġran edebiyatından bir Ģiir:
MERYEM’ĠN ÜÇ TABLOSU
Mirzâde IġKÎ
GüneĢ ağaçların arkasına gizlendiğinde
Doğudan ağaçların arkasında ay ortaya çıktı
Henüz gece olmamıĢtı,gökyüzü aydınlandı
Dünya ay ıĢığından dolayı ıĢık yağmuruna
tutuldu
Yeni gelin gibi yeryüzü aydınlandı
Bu seyahatim bir iki saati geçince
uzaktan bir köylü kızı göründü
Kafur gibi bembeyaz bir Ģekilde nazlanarak adım
atıyordu
Sarayda ,ovada her yerde izleyenler korkuyordu
KuĢku duyan insanların görüĢleri herkesten daha
kuĢkulu
Gerçi genel olarak gece siyah da olsa
Benzerinin aksine bu gece beyaz bir gece
Siz her güzel olan Ģeye ay diyorsunuz
Gel, çünkü bu gece ay ve zaman ümidin rengini
sadece bu gümüĢ renkli gecenin içine çekmiĢ
Vücudu mavi namazlığın içinde saklıydı
O perdeden gül renkli yüzü dıĢarı çıkmıĢtı
O kıyafetin içinde bazen mutlu bazen mahzun
Yüz delille aĢıklığın eserleriyle dolu
O güzel dudakta aĢk ateĢinden izler var
Dünya irfanî düĢüncelerden daha aydın
O gizli aĢklar ruhumun yoldaĢı
Beynimde güzel düĢüncelerden bir ıĢık var
Neden bu aylı gecede düĢünce de parlak
Nitekim karanlık gecenin içinde karanlık ve
hazin var
ġimrânî kızlarının giyiniĢine göre elbise
bakımından
ne bir Ģehirli ne de bir köylü
O, güzelliğin bütün meziyetlerine layık
Ġnsandan ziyade daha çok meleğe benzer
ġüphe duyuyorum ki acaba insan mı yoksa
cennet kızı mı
Yükseklere oturmuĢtum ve gözümün önü
göz alabildiğince açıktı
Uzun uzadıya düĢüncelerim baĢıma ve
gökyüzüne
doğru uçmak istediğim tarafıma düĢmüĢtü
Eyvahlar olsun zaman bana Ģahin gibi kol kanat
germedi
Söğüt dalının arasından ırmağa ve beyaz benli
çimenliğe ay ıĢığı düĢmüĢtü
Umutsuzluk ve ümit noktalarıyla dolu kalp gibi
etrafta gençlik dönemimim canlanması ne güzel
30‟dan geriye 20. yaĢıma basayım
40
Irmağın kenarındaki çimenliğin üzerine yavaĢça
oturunca
çimenlerin üzerinde bir gül dalı gibi yeĢermiĢti
O melek çimenlikte bir çiçek buketi oldu
Gül gerçi bitkiden çıkmıĢ olsa da süslü
Hem o yeĢilliktendir , hem de yeĢillik ondan bir
süsleme elde etmiĢtir
Zülfü beyaz alnından iki tarafına düĢmüĢ
Yanağında ay ıĢığından bir parlaklık ortaya
çıkmıĢ
DOĞU EDEBĠYATI (KÜLTÜR, SANAT VE EDEBĠYAT DERGĠSĠ), YIL: 3, SAYI: 5, ĠLKBAHAR-YAZ 2010
GüneĢin karĢısında bir ayna gibi
övülmeye ve yüceltilmeye layık olduğu için
onun tenkit edilebilecek hiçbir uzvu yok
Gözbebeğinin bakıĢı gözünün üst tarafında
Belli ki bu hareketle gönlünün Allah‟a ait
olduğunu söylüyor
veya bu hareketle Allah‟tan bir Ģey istiyor
Bazen gözünün altından sağa sola bakar
Bekleyenler gibi bekleme izinde
ĠĢte bu anda uzaktan bir siyahlık belirdi
Yanına geldi,uzun boylu bir gençti
Güzellik bakımından fena değildi,güzeldi
Elbise yönünden de bugünün insanları gibiydi
Sade bir Ģapkası,pantolonu,ceketi ve putini vardı
Genç:Selam ay yüzlü Meryem
Meryem:Eyvah, kimsin!
Genç: Benim korkma aziz ,ne zamandan beri
buradasın?
Meryem:Sen gönlümün azizi niye geç geliyorsun
Daha sonra o mehtaplı gecede o seyirci gecede
o genç o ay yüzlünün yanına uzandı
Geriye kalan diğer hal hatır sorma ve edepler
ay ıĢığının altında bir öpücükle yerine geldi
Güzel olan , yârinin yüzüne sevinçli bir Ģekilde
bakmaktır
Dudağı kımıldamaz ve kalbi soru sorup cevap
verir
IĢkî: Allah‟a yemin olsun ki benim için defalarca
böyle olmuĢtur
Üç dürt dakika sonra o adam elini kaldırır ve
koltuk altından iki tane kırmızı ĢiĢe çıkarır
O gece o ilaç onların iĢine yarayacak
Önce, o ay yüzlüye bir kadeh ikram etti
Meryem:Bin defa bundan içmeyeceğimi
söyledim
Genç:Ġç, çünkü bu Ģaraptan daha iyisi yok
Meryem:Ġçmediğim bu Ģey benim için zehirden
daha kötü
ġarap sadece tandırdan yapılan ekmeği yiyen ve
nehirden su
içen Ģehir halkı için iyi
Biz dağda yaĢayan insanların eğlencesi…..
Genç:BoĢver,böyle Ģeylerden bahsetme, daha
çok gel
gönlümün azizi iç,Meryem:Vallahi içmiyorum
Genç:Allah için iç. Meryem: Allah için de
içmiyorum
Genç:Ġç,iç,çok iç. Meryem:Ey efendi, bırak beni
bu utanç verici acı Ģaraptan sen kendin iç
Genç: Badem gibi gözlerinin sadakası için iç
Bitkiden daha tatlı o dudağa feda olsun,iç
Senin için bütün kutsal Ģeylere yemin olsun ,iç
Kainatın yaratıcısı Allah‟a yemin olsun ,iç
Meryem: ġarabın peĢinden Allah‟ın adını ağzına
alma dinsiz!
Genç: Senin için üzgün aĢıkların gönlüne,
açmadan solan seher goncalarına ,
muradına ermeden ölen genç aĢığın ölümüne
yemin olsun
iç,çok iç,bir yudumun yarısını iç
Alnı ay gibi parlak olan sevgilinin bu söze boyun
eğmediğini görünce:
Ģarapla dolu kadehi gösterip onu dudaklarına
bırakıyor
ve sonra o alıyor
IĢkî:Benim gönlüm senden neyi saklayabilir ,
bütün arzum ortada
Bunca ısrardan bir sineğin kanadı kadarını bile
bana
söylemiĢ olsaydın ben de çabucak rahatlasaydım
Sonunda yumuĢak bir ısrarla onun sevdiği oldu
Zorla o nazlının yüzünü yüzüne değdirdi
ġarap onun dudağıyla bir aĢinalık gösterdi
Ġçmiyorum diyen o kiĢiye sonunda içirtti
Ne iki ne üç ne dört belki de daha fazla
Üç ,dört dakika sonra neĢeli bir yüzle
bilinen aĢk konuĢmalarına baĢladı
“Sana kurban olayım,ne kadar güzelsin
sen bütün güzellik ilaçlarından bir kapsülsün
aĢka yemin olsun ki sen sakarinden daha tatlısın”
Bazen de Ģaka yoluyla gülerek söylenen söz
Evlilikte,nikahta ve düğünde layıktır
Gelecek yaĢamda ortak olmak
Sonra o genç rahatlamanın ardından
o ayın zülfünü eline aldı
Bu gece tutsağın cenneti diye bağırdı
Arzulu olan o kiĢi arzusuna ulaĢtı
Benim iki elim yârin zülfüne bağlı
Elim bağlı olduğu için ağzıma Ģarap dök
Dudağıma Ģeker yerine Ģekerli dudağını koy
41
DOĞU EDEBĠYATI (KÜLTÜR, SANAT VE EDEBĠYAT DERGĠSĠ), YIL: 3, SAYI: 5, ĠLKBAHAR-YAZ 2010
Vadinin ve dağın eteğinin üzerinde ay ıĢığı ayla
beraber
“Allah‟a Ģükretmek için Ģarap getir”
ondan sonra bu nükte üzerine birbirine
tokuĢturulan kadeh seslerini dinledim,
Ģükür için ardı ardına cin cin cin sesi
Ondan sonra her ikisinin uyuduğunu gördüm
Allah‟a Ģükür onlar beni görmedi
Bal ve Ģeker gibi o iki sevgili birbirine sarılmıĢtı
Çimenliğin üzerinde bir çok kere beraber
döndüler
Daha fazla bunu anlatamam
Vadinin ve dağ eteğinin üzerine ay ıĢığı vurmuĢ
Her yere gümüĢî bir bakıĢ saçılmıĢ
Çimenliğin üzerinde o iki sevgili uyumuĢtu
Ben onları görmekten dolayı lezzet aldım
Haydi doğanın nasıl olması için sana ne
diyeyim?
Dağdan bir kekliğin kahkaha sesi gelir
ġelaleden suyun feryadı gelir
Uzaktan sazın yanık ezgisi gelir
Bu esnada o iki yârin konuĢma sesleri gelir
Dağlardan eserek ağaçların dallarını
birbirine karıĢtıran hafif serin bir rüzgar
o erkeğin ve kadının yattığı yerden geçiyor ve
burunlarına aĢk kokuları getiriyordu
Fulya çiçeği ve sümbül kokusundan bin defa
O dakikada onlar birbirlerinden ayrıldılar
Meryem‟in kapalı uzvuna
Pervin‟in ve yabancı bir ayın gözü düĢtü
Yıldızların hepsi gördü,gökler de
Çünkü Meryem‟in vücudunun yarısı etekliğinden
dıĢarıda idi
42
ġiir:
SANKĠ ZAMAN
Ġbrahim TÜRKHAN
Sanki zaman bize düĢman
Biz, durdukça dursun deriz
Kulak bile vermez bir an
Her saniye darbe yeriz
Sanki zaman bize düĢman…
Tik tak, tik tak… gündüz gece,
Akrep yelkovan yarıĢır.
Her an cevapsız bilmece
Mazi atiye karıĢır.
Tik tak, tik tak gündüz gece..
Ömür, ânın kapı kulu;
Divana durmuĢ el pençe.
Kapatıp felaha yolu
Gönüle vurmuĢ kelepçe
Ömür ânın kapı kulu…
Bir yol ki, geri dönüĢsüz;
Saniye dakika saatler,
Gün hafta ay ve yıllar düĢsüz.
Biz ararız onlar yiter
Bir yol ki, geri dönüĢsüz…
Sanki zaman bize düĢman,
Ses vermez insan sesine.
TaĢırız çıkmak üzre bir can,
Çok gelen ten kafesine.
Sanki zaman bize düĢman…
DOĞU EDEBĠYATI (KÜLTÜR, SANAT VE EDEBĠYAT DERGĠSĠ), YIL: 3, SAYI: 5, ĠLKBAHAR-YAZ 2010
Japon edebiyatından bir öykü:
MANDALĠNALAR
Ryūnosuke AKUTAGAVA (1892~1927)
Yrd.Doç.Dr.Okan Haluk AKBAY*
Bulutlu bir kıĢ akĢamıydı. Yokosuka‟ya
giden trenin ikinci sınıf vagonunda bir köĢeye
oturmuĢ, trenin hareket düdüğünü bekliyordum.
Çoktan ıĢıkları yanmıĢ olan vagonun içerisinde,
ne garipti ki, benden baĢka hiç yolcu yoktu.
DıĢarı baktım. LoĢ peron da aynı Ģekildeydi,
yolcu uğurlamaya gelen hiç kimse yoktu. Sadece
kafesteki bir köpek yavrusu ara sıra mahzun bir
Ģekilde havlıyordu.
Tüm bunlar, benim o anki ruh halimle
tıpatıp benzeĢen bir manzaraydı. Tarifi mümkün
olmayan bir yorgunluk ve bıkkınlık, bulutlarla
kaplı bir gökyüzü gibi bütün zihnimi
bulandırmıĢtı. Ellerimi paltomun ceplerine
sokmuĢtum. Ġçimden, bir türlü paltomun cebinde
duran akĢam baskısı gazeteyi okuma isteği
gelmiyordu.
Sonunda hareket düdüğü çaldı. Ruhumu
kaplayan belli belirsiz bir huzurla baĢımı
arkadaki pencereye yaslayıp, bir an önce
gözümün önündeki istasyonun kayıp gitmesini
beklemeye koyuldum. Ancak onun öncesinde,
giĢe yönünden bir terlik sesi duyulduktan sonra
kondüktörün aĢağılayıcı bakıĢları arasında onüç,
ondört yaĢlarında bir kız çocuğu hızlı adımlarla
vagona girmiĢti. Küçük kızın içeri girmesiyle
birlikte tren de sanki homurdanıyormuĢçasına
ağır ağır hareket etmeye baĢladı. Birer birer
geriye doğru kayan peron sütunları, unutulmuĢ
gibi duran bir su tankeri ve trendeki birisine
teĢekkür eden bir hamal...pencereye vuran koyu
duman arasında isteksizce, bir bir geriye doğru
devrilmeye baĢladılar. RahatlamıĢ bir Ģekilde
sarma sigaramı yaktım, yorgun göz kapaklarımı
ilk kez açarak karĢımdaki koltukta oturan kızın
yüzüne Ģöyle bir baktım.
Erciyes Üniversitesi, Japon Dili ve Edebiyatı Anabilim
Dalı BaĢkanı.
*
Kuru saçları yaprak Ģeklinde örülmüĢtü,
rüzgardan çatlamıĢ yanakları al aldı, tam bir
köylü kızı görünümündeydi. Üstelik açık yeĢil
yünden yapılmıĢ ve kirlenmiĢ atkısı dizlerine
kadar sarkmıĢtı. Dizlerinin üzerinde büyük bir
bohça vardı. ÇatlamıĢ elleriyle, bohçasıyla
birlikte, kırmızı renkli üçüncü sınıf vagon
biletini de sıkı sıkı kavramıĢtı. Küçük kızın bu
kaba saba görünüĢü hiç hoĢuma gitmemiĢti.
Ayrıca, kirli elbiseleri de rahatsızlık vericiydi.
Dahası, ikinci sınıf vagonla üçüncü sınıf vagon
arasındaki farkı anlamayacak kadar cahil olması
beni oldukça kızdırmıĢtı. Bu yüzden sigaramı
yaktım ve bu kızın varlığını unutmak için
cebimden akĢam baskısını çıkarıp geliĢigüzel
açtım. ĠĢte tam o an, gazetenin üzerine dıĢarıdan
vuran ıĢık, birden elektrik ıĢığına dönüĢtü. Silik
baskılı birkaç gazete küpürü ĢaĢırtıcı bir Ģekilde
gözümün önünde parladı. AnlaĢılan, çok sayıda
tüneli olan Yokosuka hattının ilk tüneline
girmiĢtik.
Elektrik ıĢığının vurduğu gazeteye göz
gezdirdim. Ortalık, benim sıkıntılı halimi
avutacak sıradan olaylarla doluydu. BarıĢ
görüĢmeleri, evlilik haberleri, rüĢvet haberleri,
ölüm ilanları...Tünele girdiğimizde bir an, trenin
sanki ters yöne doğru ilerlediği gibi bir hisse
kapıldım. Ġç karartıcı haberlerin birinden
diğerine amaçsızca gözlerimi kaydırıyordum. Bu
sırada küçük kız, bayağılık denen gerçekliğin bir
insan suretine dönüĢmüĢ hali olarak karĢımda
oturuyordu.
Tünelin içinde yol alan tren, köylü kızı ve
sıkıcı haberlerle dolu akĢam baskısı... – tüm
bunlar neyi ifade ediyordu acaba? AnlaĢılmaz,
bayağı ve sıkıcı yaĢamın bir özelliği olmayıp da
ne olabilirdi? Okumakta olduğum gazeteyi bir
kenara fırlatıp tekrar baĢımı pencereye yasladım.
ÖlmüĢ gibi gözlerimi kapatarak uyuklamaya
baĢladım.
Aradan kısa bir süre geçmiĢti. Sanki birisi
tarafından uyandırılmıĢım gibi birden gözlerimi
açtım. Çevreme bakındığımda, karĢımda oturan
küçük kızın yanıma kadar gelip, var gücüyle
pencereyi açmaya çalıĢtığını gördüm. Ancak ağır
43
DOĞU EDEBĠYATI (KÜLTÜR, SANAT VE EDEBĠYAT DERGĠSĠ), YIL: 3, SAYI: 5, ĠLKBAHAR-YAZ 2010
cam pencere bir türlü küçük kızın istediği gibi
açılmıyordu. Küçük kızın çatlamıĢ yüzü daha da
bir kızarmıĢ, ara sıra nefesinin kesildiği, derin
derin nefes aldığı duyuluyordu.
Bu durum, benim kıza karĢı olan merhamet
duygularımı biraz olsun harekete geçirmiĢti.
Tren bir baĢka tünelin ağzına doğru ilerliyordu.
Gecenin karanlığı arasında, kurumuĢ otların
kapladığı dağların parlak etekleri pencerelere
doğru yaklaĢmıĢtı. Çok geçmeden tünele
gireceğimiz anlaĢılıyordu.
Buna rağmen, küçük kız hususi olarak
kapatılmıĢ olan pencereyi açmaya çalıĢıyordu.
Bunun sebebini anlamak benim için hiç de kolay
birĢey değildi. Hayır hayır, bence bu sadece
vakit öldürmekten ibaret bir hareketti. Onun için
kalbimdeki sert duyguları kabartarak, kızın
çatlak elleriyle pencereye karĢı giriĢtiği çetin
mücadeleyi, sanki sonsuza kadar kızın
kaybetmesi için dua edermiĢcesine acımasız
bakıĢlarla izlemeye baĢladım.
Trenin kulakları tırmalayan bir uğultu
çıkararak tünele girdiği sırada, küçük kızın
açmaya uğraĢtığı pencere sonunda aĢağı doğru
indi. Böylece, pencerenin dikdörtgen aralığından
kapkara duman da vagonun içerisine doldu.
Boğazımdan rahatsızdım ve mendille burnumu
kapatacak vaktim bile olmamıĢtı. Dumanlar
arasında kalarak öksürüğe boğuldum. Küçük kız
ise hiç oralı bile olmamıĢtı. Pencereden baĢını
dıĢarı çıkarmıĢ, yaprak Ģeklinde örülü saçları
karanlıkta dalgalanıyordu. Küçük kız, trenin
hareket ettiği yöne doğru gözlerini çevirmiĢ,
büyük bir dikkatle ileriye doğru bakıyordu.
Öksürüğüm sonunda dinmiĢti. Kızın bu halini
duman ve elektrik lambalarının ıĢıkları arasında
izlerken, trenin içerisine eğer toprak, kuru ot ve
su kokusu dolmasaydı, tanımadığım bu kızı
kesinlikle fena halde azarlayacak ve pencereyi
eski haline getirmesini söyleyecektim.
Ancak o esnada tren tünelden çıkmıĢ, kuru
otların kapladığı dağların arasında yol almaya
baĢlamıĢtı. Yoksul bir banliyönün hemzemin
geçidinden geçiyorduk. Geçidin etrafında periĢan
görünümlü hasır ve kiremit çatılar iç içe girmiĢti.
44
Geçit görevlisinin salladığını zannettiğim beyaz
bir bayrak gecenin karanlığında dalgalanıyordu.
Tam artık tünelden çıktık dediğim anda, çitin
karĢı tarafında kendi halinde oyun oynayan al
yanaklı üç erkek çocuk gözüme iliĢti. Çocukların
hepsi de kısa boyluydu ve bu banliyönün kasvetli
havasıyla aynı renkte elbise giymiĢlerdi. Trenin
geçtiğini gören çocuklar, aynı anda ellerini
kaldırarak avazları çıktığınca, ne dediklerini
anlayamadığım birĢeyler bağırıĢtılar.
ĠĢte o andı. Beline kadar pencereden dıĢarı
sarkmıĢ olan küçük kız, çatlamıĢ ellerini hızla
sallarken...aniden ılık bir günle aynı renkteki beĢ,
altı mandalina treni uğurlayan çocukların üzerine
yağıverdi. Çok ĢaĢırmıĢ ve Ģimdiye kadar
olanları anlamıĢtım. Herhalde bir yere çalıĢmaya
giden bu kız, kuĢağında sakladığı birkaç
mandalinayı pencereden dıĢarı fırlatarak, geçide
kadar treni uğurlamaya gelen kardeĢlerini,
zahmetlerine karĢılık olarak ödüllendirmiĢti.
Gecenin karanlığına gömülen banliyönün
hemzemin geçidi, küçük kuĢlar gibi bağırıĢan üç
erkek çocuk ve üzerlerine yağan mandalinaların
canlı renkleri...Tüm bunlar pencerenin dıĢında ve
göz açıp kapayana dek olup bitmiĢti. Fakat bu
manzara kalbime tüm sıcaklığı ve çarpıcılığıyla
kazınmıĢtı. Ne olduğunu anlayamadığım bir
neĢenin yüreğimin derinliklerinden fıĢkırmaya
baĢladığını hissettim. Cesaretle baĢımı kaldırıp,
sanki baĢka bir yolcuya bakıyormuĢ gibi
yaparak, küçük kıza dikkatle baktım. Küçük kız
tekrar karĢımdaki koltuğa oturmuĢtu. Her
zamanki gibi, yeĢil renkli atkısını çatlamıĢ
yüzüne doladı ve büyük bohçasıyla üçüncü sınıf
tren biletinini elleriyle kuvvetlice kavradı.
Ġlk kez bu Ģekilde, tarifi mümkün olmayan
yorgunluk ve bıkkınlık, aynı zamanda
anlaĢılmaz, bayağı ve sıkıcı yaĢamı biraz olsun
unutabilmiĢtim...
DOĞU EDEBĠYATI (KÜLTÜR, SANAT VE EDEBĠYAT DERGĠSĠ), YIL: 3, SAYI: 5, ĠLKBAHAR-YAZ 2010
CEMALZÂDE VE “YEKÎ BUD YEKÎ
NEBUD”*
A. BOLOTNIKOV
Farçadan çeviren: Nagihan GÜR
Muhammed Ali Cemalzâde, 1922 yılında
Berlin‟deyken beĢ hikâyeden oluĢan Yekî Bud
Yekî Nebud adlı hikâye kitabını yayımlamıĢtır.1
Kitabın önsöz kısmı tam anlamıyla günümüz
Ġran nesrinin manifestosu niteliğindedir. Ġran
nesri üzerine düĢünmeye samimi bir davet içeren
bu önsöz, Ģöyle sona ermektedir:
[Edebiyatın] cılız sesi de, uyuyan kervanı
uyandıran horozun ötüĢü gibi hayırlı bir iĢe
vesile olup, edebiyatçılarımızı ve düĢünürlerimizi zamanın gereklerinden haberdar etmeli, onların
orijinal fikirlerinin ve hayallerinin, puslu bulutların ardındaki güneĢ ya da sedef içindeki inci gibi
saklı kalmasına daha fazla müsaade etmemeli…
Ġran‟da, 1906-1910 yılları arasında gerçekleĢen ayaklanma hareketi, yalnızca Muhammed
Ali ġah‟ın düĢürülmesine değil, aynı zamanda,
Ġran edebiyatının da iki farklı kesimi ortaya
çıkarmıĢtır: muhafazakârlar ve yenilikçiler.
Yenilikçiler, edebiyatın temelli değiĢmesini
savunuyorlardı. Sloganları da. Cemalzâde‟nin
mukaddimesinin baĢında verdiği Ġranlı eski Ģair
Ferruhî‟ye ait Ģu beyitti:
Fesâne geĢt u kohen Ģod hadis-i Ġskender
Sohen-i nov âr ki nov ra halâvetîst diger
(Efsaneler geçti gitti ve Ġskender‟in sözleri
eskidi, sen yeni sözler söyle, ki yenide baĢka bir
tatlılık vardır.)
Bir baĢka deyiĢle, yenilikçiler, sahip oldukları dili değiĢtirme zarûreti duyup eski dili, günlük
konuĢma diline yaklaĢtırmaktaydılar. Bu hareketin
baĢlangıcı, XIX. yüzyıla kadar gitmektedir. Ġran
edebiyat eleĢtirmenlerince, Mir Abdürrahim
Neccârzâde (Talibof)2, Ġran nesrindeki bu yeni
tarzın kurucusu olarak görülmüĢtür. Talibof,
yaĢamının uzun bir dönemini Kafkasya‟da
* Yekî Bud Yekî Nebud‟un Rusça çevrisine, A. Bolotnikov
tarafından yazılan bu önsöz, Hasan Tahbâz tarafından
Farsçaya çevrilmiĢ ve Ali DehbâĢî, Cemalzâde üzerine
hazırladığı kitapta bu çeviriye yer vermiĢtir. (Muhammed
Ali Cemalzâde, Yekî Bud Yekî Nebud, Haz. Ali DehbâĢî,
Tahran, 2000). DehbâĢî‟nin eserinde yer alan metin
dikkate alınarak Bolotnikov‟un söz konusu önsözü
tarafımızdan Türkçeye aktarılmıĢtır.
1
Bu kitap, ilk olarak 1921‟de yayımlanmıĢtır.
2
Talibof, Hicrî Kameri 1250 yılında Tebriz‟de doğdu ve
1329‟da Temrhan-ı ġurâ‟da -hakimniĢin-i Dağıstan- öldü.
geçirmiĢ ve Rusçaya tamamıyla vâkıf olmuĢtu.
O, Ġran‟da çok sayıda basılan ve ilgi gören
Farsça bir dizi kitap yazmıĢtı. Talibof, yetkin bir
bilim adamı olarak fizik, kimya ve astronomi
alanında yayımlar yapmıĢ yetkin bir üstattı.
Ancak onun en çok ilgi gören, en önemli eseri,
yazdığı çocuk kitabıdır. Baba ve küçük çocuğu
arasındaki geçen bir diyalogu içeren Kitâb-ı
Ahmed (Ahmed‟in Kitabı) aslı eser, Ġran klâsik
edebiyatının ağır dilinden uzak, sade bir nesir
diliyle yazılmıĢ olup, okuyucuyu Avrupa
kültürünün önemli sonuçlarıyla tanıĢtırmaktadır.
Talibof her Ģeyden önce, Farsçada Arapça
kelimelerin kullanılması ve her türlü softalığa
karĢı çıkıyor, Ġran halkının aydınlanması için
mücadele veriyordu. Edebiyatta yaĢayan halk
dilinin kullanılmasına daha çok XIX. yüzyılda
Ġran‟da
yayınlanan
Se Tüfenkdâr (Üç
SilâhĢörler), Kont Monte Kristo ve Alexander
Dumas‟nın diğer romanları, Robinson Crousie,
Gill Belas ve Moliere‟den birkaç komedi ve
Jules Verne‟nin romanlarından bazıları gibi Batı
edebiyatı eserlerinin Farsçaya tercümeleri sebep
olmuĢtur, bu eserler Ġran edebiyatında da bu tarz
düĢünceye yol açıyordu.
Bundan önce de belirttiğimiz gibi, 19061910 inkılâbında da yer alan Ġran edebiyatındaki
yenilik taraftarları, hep bir ağızdan, Ġran nesrinin
değiĢmesini istemiĢlerdir. Cemalzâde, bahsi
geçen önsözünde bu istek ve fikirleri dikkatlice
ortaya koymuĢtur. Ne olmuĢtu da Firdevsi,
Hayyam, Sâdî, Hâfız ve birçok ünlü simâlara
sahip olan eski zengin Ġran edebiyatı böyle bir
yenilgiyle karĢı karĢıya kalmıĢ ve sona ermiĢti?
Cemalzâde, bu sorunun cevabını tarih biliminin
kesin kurallarına dayanarak veremiyor. Yalnızca
siyasi baskılardan ve çoğunlukla geniĢ sıradan
halka için oldukça girift ve anlaĢılmaz olan ağır
bir diller eserler yazan, hedef kitlesi yalnızca
edebiyatçılar ve eğitimliler topluluğundan
oluĢan, halkla ilgilenmeyen Ġranlı gelenekçi
yazarlara değinmekle yetinmiĢtir.
Bu süslü dil, eski Ġran edebiyatı geleneğinin sürdürülmesi için verilen önlenemez çaba,
tasvirler ve belirsiz istiarelerin kullanılması
Ģeklinde bazı çağdaĢ Ġran yazarlarının eserlerinde
bile görülüyordu. Örneğin, Abbas Halîl‟nin
Rüzgâr-i Siyâh3 adlı meĢhur kitabında, bu tarz
özellikler az değildir.:
Sabah vakti, dünyayı aydınlatan
gökyüzünün kızı, ufkun sırmalı yastığından
3
Tahran Mihr 1303 .
45
DOĞU EDEBĠYATI (KÜLTÜR, SANAT VE EDEBĠYAT DERGĠSĠ), YIL: 3, SAYI: 5, ĠLKBAHAR-YAZ 2010
baĢını kaldırmıĢ, zarif altın pençesini
aydınlığın beyaz eteğinden dıĢarı çıkarmıĢ
ve seher vaktinin misk kokulu zülüflerini
kenara çekmiĢti. IĢınları tarak misali
saçlarının kıvrımlarını tarıyor ve dağınık
siyah saçlarını periĢan ediyordu. O vakit, o
siyah zülüflerin her telini, ıĢınlarının altın
ipiyle doluyordu. YavaĢ yavaĢ saç tellerini
baĢının arkasına fırlatmıĢ ve üzerimize
doğmuĢtu. Sonunda sabah belirmiĢ ve
güneĢ apaçık ortaya çıkmıĢtı…
Böyle bir edebi tarzla Cemalzâde‟nin talebi
olan “edebî demokrasi”nin sağlanması gerçekleĢemezdi. O, kendi ülkesinin geleneksel edebiyatını
Batı edebiyatının değiĢimiyle karĢılaĢtırıyor. ġunu
söylemek gerekir ki, onun için edebiyatın en
önemli görevi, çağlar boyunca karanlık bir cehalete bürünmüĢ bir ülkede, her çeĢit hakkı elinden
alındığı için fakir ve mahrum olmuĢ halkı aydınlatmaktır. Diğer yandan Cemalzâde, çağdaĢ
edebiyatın içinde roman türünün önemini vurgulamaktadır. Fakat romanı, Sâdî‟nin diliyle yazmak
mümkün değildi ve bu nedenle, bu edebi formun
ortaya çıkması ve geliĢmesi için farklı bir dile ve
klasik edebiyatın dili ile güncel yaĢayan dil arasındaki uçurumun ortadan kalkmasına oldukça
ihtiyaç duyulmaktaydı.
Muhafazakârlar ve yenilikçiler arasında
ihtilaf ortaya çıkmıĢ, muhafazakârlar yenilikçilere itiraz etmiĢlerdir. Edebiyat geleneğinde
ortaya çıkan her tür değiĢimde, sonradan ortaya
çıkan edebiyatçıların, Ġran edebiyat tarihinde,
eserleriyle düğüm noktası olmuĢ, Ġran Ģiirinde
hünerin yükselmesinde yeni bir yol açmıĢ olan
Sâdî ve Firdevsi gibi Ģairlerle kıyaslanması
oldukça olağan bir durumdur. ġimdi, bu tarzda
eserler üretebilecek yazar ve Ģairler kalmamıĢtır.
Edebiyatta, farklı bir alfabe ve yenilenmiĢ kurallarla yeni bir Ģeyler söyleme çabası, anlamsız ve
değersiz değildir. ġunu söylememiz gerekir ki,
Ġran edebiyatının zengin edebî geleneği ve
âmiyâne kültürünü dikkate alarak günlük
konuĢma diliyle bir nesir örneği ortaya koyma
çabası oldukça büyük bir öneme sahiptir. AĢağıda yer alan ifadeler, ġerh-i Muhtasar-ı Edebiyatı Cedid-i Farsi (Yeni Ġran Edebiyatının Kısa
Açıklaması) (1928) adlı kitabın sonunda Ġran
edebiyatı uzmanı K. Çâyekîn tarafından yazılan
ve hala geçerliliğini koruyan cümlelerdir:
Yalnızca Yekî Bud Yekî Nebud‟la
realist yazın mektebi kurulmuĢ ve Ġran edebiyatının yeni esasları ortaya konulmuĢtur.
Bundan sonra, yalnızca, Halilî, Kazimî,
46
Cemalzâde ve diğer yazarların eserleri
lendiğinde dahi ortaya çıkmıĢ olan novel
ve roman türünün Ġran‟ın binlerce yıllık
edebiyatında söz sahibi olduğu görülebilmektedir. Ġran edebiyatında gerçekleĢen
yenileĢme hareketinin nihayetinde, bu edebiyatın, gizemli aydan, Ģairâne dilden, gül
ve bülbülden ve pervanelerden kurtulmuĢ;
var olan gerçekliğe ve hayata dayanmıĢ
olduğuna inanıyoruz.
Ġran çağdaĢ yazarlarının en meĢhurlarından
olan Cemalzâde ve onun Yekî Bud Yekî Nebud
adlı eseri, yalnızca tarihi önceliğiyle değil, eserin
kendi değeri ve açıklığıyla en ön mevkiye
yerleĢmiĢtir.
Cemalzâde, yüksek öğrenimini Avrupa‟da
tamamlamıĢtır. Kâve adlı meĢhur gazetesini,Ocak 1914‟ten Kasım 1914‟e kadar- Berlin‟de
neĢretmiĢ, Mazdek -Ġranlı eski koministhakkında dikkate değer yazılar yazmıĢ, Ġran-Rus
münasebeti tarihi üzerinde çalıĢmıĢ (bu makale,
Kâve gazetesinden ayrı olarak basılmıĢtır) ve
ayrıca Yekî Bud Yekî Nebud adlı hikâye
kitabındaki öyküler de seri Ģeklinde bu gazetede
yayımlanmıĢtır.1 Sözünü ettiğimiz bu küçük
kitap, altı hikâyeden oluĢmakta, günümüz
Ġran‟ında yaĢayan çok yönlü hayatları ve çeĢitli
kiĢileri ele almaktadır.
“Farsî ġeker Est” (Farsça ġeker Gibidir)
adlı ilk hikâye, bugünkü Farsça hakkındadır.
Dört Ġranlı, sebepsiz yere gümrük memurları
tarafından hapse atılmıĢ ve orada birbirlerine
rastlamıĢlardır. Ġçlerinden biri, ummadığı bir
sebepten hapse düĢmüĢ saf bir çiftçidir. Hapiste,
Arapça kelimeler içeren cümlelerle konuĢan bir
Ģeyh, ona bir Ģeyler anlatmaktadır. ġeyhin
ardından, alafranga bir Ġranlı, onunla Avrupaî
terimlerle konuĢur. Onların konuĢmalarından
hiçbir Ģey anlamayan çiftçi, arkadaĢlarının
delirdiğini düĢünür. Garip olan Ģudur ki, her biri
övgüyle kendi dillerinin en tatlı Farsça -tıpkı
Ģeker gibi- olduğunu zannetmektedir. Daha
önceden de söylendiği gibi, bu hikâyenin içeriği,
açık bir Ģekilde Cemalzâde‟nin Farsça
hakkındaki düĢünce tarzını yansıtır. Rusça
çevirisi mümkün olmadığı için Yekî Bud Yekî
Nebud‟un Rusça tercümesinde bu hikâye yer
almamaktadır.
Kitabın ikinci hikâyesi, “Recûl-i Siyâsi”
(Devlet Adamı)‟dir. Özellikle yirminci yüzyılın
Kâve‟de yalnızca “Farsî Sheker Est” adlı öykü
yayımlanmıĢtır.
1
DOĞU EDEBĠYATI (KÜLTÜR, SANAT VE EDEBĠYAT DERGĠSĠ), YIL: 3, SAYI: 5, ĠLKBAHAR-YAZ 2010
baĢında Ġran‟da yetiĢmeye baĢlamıĢ siyasetçiler
ve halkı aldatan kiĢiler hakkındadır.
“Dust-i Hâle Herse” (çevirisi) adlı hikâye,
baĢkahramanın dramatik ruh hali dolayısıyla çok
ilgi görmüĢtür. Yolu KirmanĢah‟a düĢen hayat
dolu, güler yüzlü ve dost canlısı Habibullah
isimli biri, kıĢın soğuğunda yaralı bir Rus
Kazağı‟na rastlar ve ona acıyarak yardımda
bulunur. Habibullah, bu yardımıyla Kazak‟ın
hayatını kurtarır. Fakat Kazak, kendisini kurtaran
adamın yanında bolca para olduğunun farkına
varmıĢtır. KıĢlaya ulaĢtıklarında sebepsiz yere
ona iftira atar ve Habibullah, diğer Kazaklar
tarafından kurĢuna dizilir. Ölümden dönen o hain
Kazak, ölünün üstündeki paraları alır. Oldukça
sade ve açık dille yazılmıĢ olan bu hikâye,
Ġran‟ın güvenli olmayan dönemlerinde Mesih‟in
savaĢçıları adıyla ortaya çıkmıĢ ayak takımı ve
soyguncuların durumlarını açık bir Ģekilde ortaya
koymuĢtur. Cemalzâde, bu hikâyede, bugünkü
emperyalizmin demir ökçesinin ezen gücünü
bütün çıplaklığıyla tanımlamıĢtır. O, doğal yaĢamdaki her çeĢit canlıya nispetle insanoğlunun
hayvanî kinciliğini ortaya koymayı amaç edinmiĢti. Bu hikâyede daha mühim olan Ģey, Cemalzâde‟nin gazel ahengini ve hatta kinayeli sözleri
kendine özgü tarzıyla muhafaza etmiĢ olmasıdır.
Örneğin, o, kıĢın soğuğunu Ģu Ģekilde tasvir
eder:
Kafir soğuk, yaĢlı bir misafir gibi
içeri girmiĢti ki insanın gönlü kıyamet
kopsun ve günahları sevaplarından üstün
gelsin, bütün hepsi cehennemin yakıcı
ateĢinde baĢ aĢağı dönsünler istiyordu. Kar
da dinmemiĢ ve devamlı düĢmekte olan
taneleri daha da büyükmekteydi… Kar,
cansız düĢmüĢ ve periĢan olmuĢ gümüĢ
renkli pervanelerin dönüĢlerine benzer bir
Ģekilde, aĢk ve muhabbet çimenliğinden
yeryüzüne yağmıĢ ve yeryüzündeki âĢıklar
için fedakarlık ve beyazları kuĢanma
fermanı getiriyordu..
Bu kitap içinde en çok ilgiye lâyık ve
içerik açısından oldukça yetkin olan en iyi
hikâye Ģüphesiz, “Bîle Dîk Bîle Çoğander”
(Böyle Kazana Böyle Pancar/Böyle BaĢa Böyle
Tarak) adlı beĢinci öyküdür. Avrupalı bir tellak,
yazgı gereği yahut da eski Ġran Ģairlerinin dediği
gibi, “çerh-i felek” gereği, belli bir statü sahibi
olmuĢ ve müsteĢar makamıyla Ġran‟a gitmiĢtir.
Safdillilikle, Avrupa‟nın nizamını “güneĢ ve
aslan” ülkesinde uygulamak sorumluluğu üstlenerek hemen hemen bütün bakanlıkları gezmektedir. Bu acayip müsteĢarın Ģikayetvâri sözlerinden bazıları Ģöyledir:
Önce bizi postahane idaresine
bıraktılar. Avrupa‟da herkes postahane
hakkında bir Ģeyler bilir. Mesela,
memurların özel formaları vardı ve her
mahallede bir postahane ve her yolun
baĢında bir posta kutusu bulunmaktaydı.
Biz de bu düzeni, az çok Tahran
sokaklarında uyguladık. Nasıl da güzel
oldu, gelin ve görün. Adımız öyle çok
duyuldu ki, gazeteler bizim hakkımızda
övücü yazılar yazdılar, Ģairler kasideler
söylediler, Ģarkıcılar besteler yaptılar ve
ünümüz, kısa zamanda büyük küçük
herkesin ağzında dolaĢtı. Ayrıca, meclis
tarafından da bize çok geniĢ insiyatif
verildi ve birçok bakanlıklardan yavaĢ
yavaĢ bizim idareye gelmeye baĢlandı.
Böylelikle bu yenilikçi kiĢi çok fazla para
kazanmıĢ, sermaye edinmiĢ ve vatanına dönmeye
karar vermiĢ. Bütün Tahran onu uğurlamaya
gelmiĢti. Fakat yolun ortasında, eĢkıyalar varını
yoğunu yağmalamıĢlar ve binlerce zahmetle
Avrupa‟ya varmasına sebep olmuĢlardır. Feleğin
çarkı bir devrini tamamlamıĢtı. O, Avrupa‟da,
Ġran‟da baĢından geçen çok sayıdaki ilginç anıyı,
Ġran devleti ve milleti hakkında üç bölüm
Ģeklinde deftere kaydetmiĢtir ve hikâye bu
Ģekilde sona ermiĢtir. Bu sayfaların, kitabın diğer
bölümlerinden daha anlamlı ve derin olduğu
Ģüphesizdir. Bu kitabın değerini anlamak için
onları mutlaka okumalıyız.a
Bu kitapta yer alan diğer iki hikâye, Rus
okurları için fazla ilgi çekici değildir. “Derd-i
Dil-i Molla Kurbanali” (Molla Kurbanali‟nin
Gönül Yarası) adlı dördüncü hikâye, ölüm
döĢeğinde olan bir genç kıza âĢık olmuĢ yaĢlı bir
mollanın acılarını anlatmaktadır. Molla, bu kızın
ölüsünü görünce, din ve imanı hiçe sayarak onun
örtüsünü kaldırıp yüzünü açmıĢtır. “Vilânuddovle” adlı altıncı ve sonuncu hikâye, kendisini
esrarla zehirlemiĢ, hayatını baĢıboĢ geçirmiĢ
“lüzumsuz bir insan”ı, edebî bir dille tasvir
ediyor. Küçük bir hikâye olsa da, açık ve
gerçekçi bir tarzla kaleme alınmıĢtır. Ayrıca, bu
baĢarılı iki hikâyenin tercümesi de bu kitapta
neĢredilmiĢtir.
Sonuç olarak Ģunu söylemek gerekir ki,
Cemalzâde, hiç Ģüphesiz, Avrupâî anlamda en iyi
romancı düzeyindedir. Ayrıca o, kendi tarzıyla,
karmaĢık tasvirlerden ve çok sayıda terimlerle
örülü binlerce yıllık Farsçayla, Avrupa edebî
nesir geleneğini karıĢtırmak gibi oldukça zor bir
görevi üstlenmiĢ ve baĢarılı olmuĢtur.
47
DOĞU EDEBĠYATI (KÜLTÜR, SANAT VE EDEBĠYAT DERGĠSĠ), YIL: 3, SAYI: 5, ĠLKBAHAR-YAZ 2010
KÜLTÜR EMPERYALĠZMĠNE KARġI
ĠRAN MODELĠ
Can ġEN
Sömürgecilik anlamına gelen emperyalizm silahla ve kültürle olmak üzere iki farklı yol
ile gerçekleĢtirilebilir. Güçlü bir emperyalist ülke
ordusuyla zayıf bir ülkeyi iĢgâl edip sömürebilir;
tıpkı Amerika‟nın Irak‟ta yaptığı gibi. Fakat bu
yöntem her zaman gerçekleĢtirilemez. Çünkü
sömürülmek istenen her ülke Irak gibi zayıf
olmaz. Bu durumda “kültür emperyalizmi”
ortaya çıkar. Kültür emperyalizminde hedef bir
ülkenin millî kültürünü bozarak millî birlik ve
benliğini zayıflatmak; böylece güçsüz ve kolay
sömürülebilir hâle getirmektir. Günümüzde bu
yol daha fazla kullanılmaktadır.
Bugün Türkiye de Amerika‟nın dünyaya
uyguladığı kültür emperyalizmi ile karĢı karĢıyadır. Amerikan kültürü büyük bir hızla TV‟ler,
McDonalds‟lar, Coca Cola‟lar ile ülkemizde
yayılmakta ve milletimizi yavaĢ yavaĢ AmerikanlaĢtırmaktadır. Bunun yanında “küreselleĢme” yaftası ile sunulan “dünya küresel bir
köydür” lafları da dünya geneline Amerikan
yayılmasını sağlamakta, dolayısıyla kültür
emperyalizminin bir parçası olmaktadır. KüreselleĢmenin tek amacı emperyalizmdir. Bu konuda
Prof. Dr. Nurullah Çetin, kendisiyle yapılan bir
röportajda Ģöyle demektedir:
“(…) Bugün küreselleĢme bizi, kendi
iĢimizi kendimizin gördüğü, kendi aĢımızı
kendimizin piĢirdiği tam bağımsız ve bağlantısız bir millet ve devlet olmaktan uzaklaĢtırıp, yerlerde sürünen bir sömürge devleti hâline getirmeye çalıĢmaktadır.(…)”1
Bu noktada çok dikkatli davranmalıyız.
Millî bilinç ve birliğimizi kaybetmememiz için
“Biri Bizi Gözetliyor”, “Gelinim Olur musun?”
vb. programlardan, emperyalist kültürün yayılımını sağlayan tüketim ürünleri olan Coca Cola,
McDonalds‟lardan uzak durmalıyız. AlıĢ-veriĢ
merkezlerini emperyalist kültürün dağılma yeri
olarak niteleyen Banu Avar bu konudaki önemli
tespitlerini Ģu Ģekilde dile getiriyor:
“(…) Hep alacaksın, alacaksın, alacaksın. Bunun dıĢında daha genç ve beyni
daha karıĢmıĢ olan insanlarımıza, gençlerimize sen adam olmak, insan olmak, bir
kadın tarafından beğenilmek, bir adam
tarafından âĢık olunmak istiyorsan bu taytı,
Nike marka ayakkabıyı giyeceksin; bu
Ģampuanı, bu göz kremini kullanacaksın;
bu ruju süreceksin. Size tek bir kimlik
veriliyor. Hatta böyle âĢık olacaksın, bu
gözlerle bakacaksın, bu bakıĢları atacaksın,
böyle Clarke çekeceksin deniliyor. Bunları
böyle uzatmak mümkün, bunları yapmıyorsan sen adam değilsin,
yaĢamıyor sayılırsın
deniliyor. (…)”2
Mehmet Çevik, “Prof. Dr. Nurullah Çetin ile „Türkiyeli
Aydın!‟ Üzerine”, Edebiyat Otağı, sayı:22, Temmuz 2007,
s.8
2
Banu Avar, Demokrasi Projeleri, SöyleĢi: Cem Küçük,
Profil Yayıncılık, Ġstanbul 2008, s.76
1
48
ĠĢte Banu Avar‟ın belirttiği tuzaklarla
millî benliğimiz yıkılmak isteniyor. Bu tuzaklara
kanarsak sömürülmesi kolay birer mankurt, köle
oluruz. MnkurtlaĢmıĢ bir insan ise kendi iĢini bağımsız yapamayan, millet bilincinden yoksun,
ezik Ģahsiyetli bir yaratıktır ve onu sömürmek
kolaydır.3
Bu noktada kültür emperyalizmine karĢı
millet bilincini diri tutmaya çalıĢan bir ülkeyi ele
almak istiyorum. Coca Cola, McDonalds gibi
emperyalist tuzakların giremediği bir ülke olan
Ġran. Ġran‟ın kültür emperyalizmine karĢı aldığı
yeni bir önlemi bir gazete haberinden beraber
okuyalım:
“Ġran Çocuk ve Gençlerin Entelektüel
GeliĢimi Enstitüsü tarafından geliĢtirilen
bebekler [Sara ve Dara adlı oyuncak
bebekler C.ġ.] ABD‟nin Barbie ve Ken
oyuncak bebeklerinin zararlı etkilerine karĢı Ġran‟ın değerlerinin daha da güçlendirilmesi için 2002 yılından itibaren proje olarak
ortaya atılmıĢ ve geçtiğimiz yıl da piyasaya
sürülmüĢtü. Barbie bebeklerin yaklaĢık üçte
bir fiyatına satılan Sara bebekler sade ve
aile değerlerini yansıtan bir giyime sahip.
Oyuncakçı Masume Rahimi, sarıĢın, vücut
hatlarını belli eden ve çok açık giydirilen
Barbie bebeklerin aile değerlerini yok
etmesinden dolayı Amerikan füzelerinden
bile daha tehlikeli olduğunu öne sürüyor.
Rahimi‟ye göre Barbie bebeklerle büyüyen
çocukların kendi öz değerlerini reddedeceklerini de iddia ediyor.”4
Gördüğümüz gibi Ġran, Amerika‟nın emperyalist silahlarından biri olan Barbie bebeklere
karĢı kendi kültürünü yansıtan Sara ve Dara bebekleri üretmiĢ. Ġran bugünkü durumunda kültür
emperyalizmine karĢı savaĢ veren oldukça
bilinçli bir ülke.5 Bu açıdan kültür emperyalizmine karĢı örnek alınması gereken bir ülke Ġran.
Peki biz neler yapabiliriz kültür emperyalizmine karĢı? McDonalds‟lara karĢı lahmacuncularımızı, Coca Cola‟ya karĢı ayranımızı öne
sürebilir; Barbie bebeklere karĢı köylü kızı AyĢe
ve çoban Ahmet bebekleri üretebilir; Action
Man, Spider Man gibi kahramanlara karĢı Oğuz
Kağan gibi kahramanlarımızı gençlere ideal olarak sunabilir; kendi çizgi filmlerimizi hazırlayabiliriz. Bunları yapmak için kültürümüz o kadar
zengin ki…
ĠĢte böyle, Ġran gibi biz de kendimize has
değerlerimize sarılırsak boynumuza yavaĢ yavaĢ
geçirilen kültür emperyalizminin tasmasından
kurtulur ve güçleniriz.
29 Eylül 2008
3
Ayrıntılı bilgi için bakınız: Prof. Dr. Nurullah Çetin,
“Günümüzün MankurtlaĢtırılmıĢ Türklerine Cengiz
Aytmatov Uyarısı”, Edebiyat Otağı, sayı:36, Eylül 2008,
s.2-7
4
“Ġran Sara ve Dara‟yı Okul Kitaplarına da Koydu”,
Zaman Gazetesi, 25 Eylül 2008, PerĢembe
5
Banu Avar da yukarıda alıntı yaptığımız eserinde bunu
sık sık vurguluyor.
DOĞU EDEBĠYATI (KÜLTÜR, SANAT VE EDEBĠYAT DERGĠSĠ), YIL: 3, SAYI: 5, ĠLKBAHAR-YAZ 2010
Tanıtım:
Modernlerin Dünyevi Kutsallık ArayıĢları
Ġlhan YAVAġ
Özgür Taburoğlu, Dünyevi ve Kutsal: Modernlerin
Maneviyat arayıĢları, Metis Yay., Kasım 2008, Ġstanbul.
Özgür Taburoğlu, “Dünyevi ve Kutsal: Modernlerin Maneviyat ArayıĢları” adlı yapıtında çarpıcı
bir çalıĢma ortaya koyar. Taburoğlu bu kapsamlı
metinde, derinlikli bir analizini yaptığı “dünyevilik” kavramının, sekülerlik ya da laiklikle iliĢkili
olsa da, daha geniĢ, daha genelleĢmiĢ bir tanımını sunar. Dünyevilik, Modernliğin en önemli
yüzlerinden birisidir ona göre. Sosyal Bilimler
literatüründe, sekülerlik, sıkça tartıĢılan, tarihsel
ya da kültürel olarak yerine yerleĢtirilmiĢ bir
kavram olsa da, dünyevilik, yazarın da dile
getirdiği gibi, fazla üzerinde durulmayan, daha
çok “dindıĢı etkinlikler”in bir diğer adı olur.
Dünyevilik ve kutsallık, özellikle antropoloji
çalıĢmalarında birbirine karĢıt sayılan yaĢam
alanları olarak tartıĢılır. Oysa Özgür Taburoğlu,
bu özgün çalıĢmasında, dünyeviliği en gündelik
olandan, kutsallığın türlü deneyimlerine kadar
geniĢ bir aralıkta baĢarıyla yerine yerleĢtirir.
Kutsallık, dünyeviliğin neredeyse bir baĢka yüzü
olur. Kutsal ve dünyevi etkinlikler arasında bir
geçiĢim aralığı açılır. Bu aralık birçok kültürel ve
sosyal yapının inĢa edildiği alandır.
Dünyevilik, kiĢilerin ya da toplulukların bu dünyada bulunuyor olmalarının, bu dünyada bulunuĢlarının bir tür onayı, maddi varoluĢa tinsel
Ģekiller verilmesidir. Ancak Modernlik için ayırt
edici olan, bu tinsellik ya da maneviyat arayıĢının maddi dünyada, yeryüzünde gerçekleĢmesidir. Kutsallığın kaynağı çok uzaklarda,
baĢka dünyalarda aranmadan, daha çok yaĢanan
dünya üzerinden, neredeyse yeryüzünden doğrularak yapılır. Böyle bir kozmoloji, aynı zamanda
bilimsel devrimler ve endüstriyel geliĢme için de
zorunlu bir arkaplan yaratır. Bu sayede, maddeyi
inceleyen, tetkik eden bilimsel bakıĢ neredeyse
mistik bir araĢtırma yolu olur. Kutsallığın gizemlerini araĢtıran ve aralayan mistikler gibi, bilim
adamı da bu tinsellikten pay almaya baĢlar. Doğa
ve madde üzerinde düĢünmek kuru bir bilimsel
iĢlev olmaktan çıkar. Weber‟in kapitalizmin ruhu
saydığı protestan etik üzerinden yerleĢen ve
“dünyevi çileciliği” zorunlu kılan bir düĢüncede,
bu dünyada bulunuyor, çalıĢıyor ve para kazanıyor olmak, kutsallıkla iliĢkili bir deneyim halini
alır. Çilesi bu dünyada çekilen bir tinsellik
içerisinde, sermayeyi artırmak, doğru ve etik bir
yaĢamanın da ifadesi olur.
Özgür Taburoğlu, kitabını, dünyevilik gibi geniĢ
bir çalıĢma alanının haritasını çıkarabileceğimiz,
yer yer içerik olarak uzaklaĢan ve sonra birleĢen
baĢlıklar Ģeklinde kurar. Tüm bu baĢlıkların
ortaya çıkardığı temel bir deneyim vardır. O da
en soyut görünen, uzak kavrayıĢların dahi bir
Ģekilde mevcudiyet kazanmaları, ele gelir olmalarıdır. Soyutlama saydığımız varlıklar, bir an
maddiyat kazanır, beden bulurlar. BedenleĢmek
ve maddileĢmek dünyevileĢmek için de zorunludur. Taburoğlu bu deneyimi olumlar. Özellikle
“Feminist Teoloji”yi tanımladığı ve bu tartıĢmayı hazırlayan baĢka bölümlerde, belli bir
konum sahibi olarak varolmanın, maddiyat
kazanmanın, bir Ģekilde tezahür etmiĢ olmanın,
etik anlamda savunulması gereken bir durum
olduğunu dile getirir. Bedensiz ve konumsuz,
dolayısıyla dünyevileĢmemiĢ olan varlıkların
gizli de olsa bir despotluk kaynağı olduğunu varsayar. Feminist kuramda da sıkça savunulduğu
gibi, konumunu ve cinsiyetini belli etmeyen bir
duruĢ etik olamaz. Bu yüzden dünyeviliği bir
tinsel deneyim saymak, feminist kuramlar ve
teoloji için de zorunludur.
Özgür Taburoğlu, dünyeviliği tartıĢtığı ve bu
konuda ilginç bir seçki yarattığı, yer yer bir
sözlük çalıĢması gibi inĢa ettiği bu yapıtında,
kendisinin de metnin giriĢinde dile getirdiği gibi,
genel olarak Avrupa-merkezli bir bakıĢ izler.
Ancak kavramsal çerçevenin dıĢında, genel
olarak Doğu ve Batı denilen varsayımsal ayrımı
birleĢtiren bir dünyevilik kavrayıĢını ortaya
koyar. Örneğin Rönesans Avrupa resmi ve klasik
minyatür geleneği, ne kadar karĢıt resimleme
alıĢkanlıkları gibi görünseler de, Taburoğlu
“Resim, Söz ve Yazı” altbaĢlığı altında bu iki
resimleme tavrını neredeyse birbirinin türleri,
uzantıları gibi anlatır. Özellikle, minyatür, nakıĢ
geleneğinde, bir dünyevileĢme güdüsünün
sonucu olarak geleneksel çizimlerin zamanla
derinlik kazanması, figüratif yönelimler edinmesi ve hattatlık geleneği içerisinden resime
doğru yapılan açılımlar, dünyevileĢme sürecinin
çarpıcı eğretilemeleri gibi okunabilir. Kitabın her
bölümünün ayrı ayrı ortaya koyduğu gibi, her
kültürün taĢıdığı dünyevileĢme motifi, en farklı
görünen coğrafyaları ve kavrayıĢları bile benzer
kılar.
Taburoğlu, kitabının son bölümünde, “Modernlerin Maneviyat ArayıĢları” adlı altbaĢlığı
içerisinde çok önemli düĢünürleri okumaktadır.
Heidegger, Bataille, Levinas, Merleau-Ponty,
Irigaray ve baĢkaca düĢünürler üzerinden
Modernliğe ait temel bir kutsallık kavrayıĢının
çerçevesini az rastlanır bir derinlikte ortaya
koyar. Bu kavrayıĢın dünyevi deneyimden neden
uzak olamayacağını, okuduğu metinleri zorlama
pahasına ortaya çıkarır. Bu çabası sırasında, en
zor metinlerin içerisinden kavramsal bir berraklıkla sıyrılmasını bilir ve kitabı boyunca
sürdürdüğü tartıĢmaları geniĢletir. Bu okumaları,
kendi meramını pekiĢtirmenin yanında, tüm bu
düĢünürlerin kuramlarının ana hatlarına da sadık
kalmayı baĢarmıĢ görünür.
49
DOĞU EDEBĠYATI (KÜLTÜR, SANAT VE EDEBĠYAT DERGĠSĠ), YIL: 3, SAYI: 5, ĠLKBAHAR-YAZ 2010
ġiir:
ġiir:
SILA MEKTUBU
YALANCI ÇOBAN
Ozan Deniz SARITOP
Gülizar SÖĞÜĞTÇÜ KURUM
Sırça
Oylum diĢine
Mavi su
YeĢil vadi
Eteklerinde bereketli toprağın
Yüzünde ay ıĢığın
Kazınıp da içine diri diri konduğum
Hülyasına
Gamzesine
Ben kurban
Gözlerinin göğünden boĢaldı
Yağmur misali yaĢlar
Sabır taĢı çatladı da orta yerinden
O dayandı
Ekmeğine küflü, suyuna bulanık demedi
BaĢını eğdi yazgısına sukut etti
Teslim etti yüreğini kaderin karanlık
zindanlarına
Umutsuzca
Rüzgâr nereye savurursa
Sinemi daraltır
Kanımı kurutur
Hasrete dört mevsim
Dört koca asır kararır
Ele güne karĢı
Muradım sararır
Endamına
Zülfüne
Ben kurban.
ġiir:
Bahar OĞUZ
Çiziyorum gözlerinde mutluluğun resmini
Yüzün süzülüyor ruhumun en dokunulmamıĢ
yerine
Bir bakıĢın, bir gülüĢün erdiriyor ruhumu huzura
Duyuyorum, kalbimin ritmiyle bütünleĢen
nefesini
Biliyorum yakınımdasın
Nefesine ortak olmak istiyorum...
Yalnızlığın milyonlarca kilometre yakınındayım
bu gece
Tarıyorum saçlarımı özleme doğru
Senin kokunu duyuyorum
Ġçimden geliyor... seninle Ģekillenen kalbimden...
Dudaklarının kokusu, özleminin o kan kokusu!
Kelebekler doğuyor günlerce yaĢıyor yaĢlanıyor
ġeytan yeni doğmuĢ bir bebeğin baĢını okĢuyor
Melekler sensiz günahkâr
Sessizliğimde yaĢattığım, sessizliğinde
kaybolduğum adam
Ruhumu;
hasretinle bezenmiĢ, gözlerinle mühürlenmiĢ,
teninden yapılmıĢ bir sandığa hapsediyorum...
Anahtarı huzurum...
50
Bir kere of demedi
SökülüĢüne tırnaklarının
Sessizce gözyaĢıyla sakladı çığlığını
Gene de ele vermedi çobanı
Üstelik öğrenmiĢken ihanetini
Ġçi burkularak devam diyordu iĢkenceye
Amacı artık
Suçluyu bulmaktan çok
Sadakatinin sınırını öğrenmeyi
Haktan çok merak ediyordu
Komutanın inadı kırıldı da
Kırılmadı onun iradesi
Çözün dedi ellerini ayaklarını
Ġki büklüm yarı baygın kadının
Tutup kollarından ayağa kaldırdılar
Alnındaki damlaların gözüne girer hali
Yüreğine dokundu komutanın
Ġkimizde biliyoruz ya bacım
Yalancı çobanın yalancı olduğunu
Mademki sen bağıĢladın
Bu hayâsızı affettin de ele vermedin
Bu vefanın önünde ancak boyun eğerim
Al götür çobanı
Bu yalancı cezandır
Bendeki mükâfatın.
Serbest.
DOĞU EDEBĠYATI (KÜLTÜR, SANAT VE EDEBĠYAT DERGĠSĠ), YIL: 3, SAYI: 5, ĠLKBAHAR-YAZ 2010
YORGUN DEĞĠLĠZ BĠZ TÜRKÜLER
VARKEN...
ġiir:
Üzeyir Lokman ÇAYCI
Özer ġENÖDEYĠCĠ
Çocukluğumuzu bıraktığımız yörelerden sevgiyi
Ģekillendirdiğimiz yerlere duygular taĢıyarak...
Yürek yaralarını sardığımız diyarlarda coĢarak...
Geldiğimiz gurbet köĢelerinde türküler yazdık
türküler söyledik...
Gelincik tarlalarını gurbete taĢıdık
türkülerimizle.
Hasretle büyüttük çocuklarımızı... türkülerden
köprüler kurarak... Yüreklerimize nakĢedilen
aĢklarımızla yaĢadığımız yerlerden taĢarak...
Sokakları, durakları, denizleri türküleĢtirdik. ĠĢ
yerlerinde mırıldandık sevgileri, gurbet yaptık
türküleri... Türkü yaptık köprüleri...
Getirin Ģırıltısını akarsularımın... Annemin narin
sesleriyle süslenen geçmiĢimi getirin...
Çocukluğumu getirin Ģiirlerinizle...
Güvercinlerimi kondurun pencerelerime, kız
arkadaĢlarım Aynur‟un güzelliğini, Sabiha‟nın
saflığını Ģarkılarla getirin; komĢularım Derya‟nın
sevdasını ve Ayhan‟ın kurnazlığını türkülerle
getirin... Mısralarla taĢıyın onların temiz
duygularını... Türküler dokuyarak yollarında
geçmiĢin...
Yıldızsız gökyüzlerinde bıraktığım güzel anları,
uykusuzluklarıma yamanan zamanları, yudum
yudum içtiğim türkülerimi bana getirin...
Hasret ağlarında ne olursunuz yalnız bırakmayın
beni... Dönemeçlerde yarım kalmasın rüyalar...
Türkü deyip geçmeyin...
Treni uzaklara götürür... Rüzgârı estirir... KuĢları
kondurur... Gurbette insanı muma döndürür...
Uçurur, ıssız yollardan geçirir...
ÂĢık eder sevdalandırır... Ayvaya çiçek açtırır.
Elleri kınalı, yüzü duvaklı gelin için destan
yazdırır...
Yalın ayah, baĢı kabah gurbet olur dostsuz
sabah... Öç alır aĢkına engel olandan...
Hop hop ister, toyluk ister oğlandan... Soldurur
gül iken... Sevdirir deliye döndürür... Yusuf olur
zindanlarda... Zülüf olur ak gerdanda...
Türkü be bu kardeĢim... Dilden dile dolaĢan... Ta
gurbete ulaĢan... Yorgun değiliz biz türküler
varken... GüneĢ içimizden doğarken...
Paris, 12.12.2002
Bu yazı 24.12.2002 tarihinde Avrupa saatiyle 23.35'de
yönetmenliğini Feray ULAK‟ın yaptığı TRT Türkiye‟nin
Sesi Radyosu "Bir Selam da Kendine Ver" programında
Spiker Dilek Beyhan GÜNALP tarafından okunmuĢtur.
AKġAM PAZARI
Bugün öldü kalbim pazar yerinde,
Çırpınıp ağzından kanlar saçarak...
Ġnsanlar Ģöyle bir bakıp geçtiler,
Çürüyen kalbime ve meyvelere,
Terazi kefesi dibe vururken...
Ve sonra bir pazarcı alıp kalbimi,
Pislikten taĢ kesmiĢ beziyle silip
Cilâladı hırsla, koydu tezgâha.
Kan portakalları ve yakut kalbim,
Pazarcının mavi Ģemsiyesiyle
Morardı bir anda ve rağbet buldu.
Ardından çetin bir pazarlık oldu.
Tezgâhın altında can veren kalbim
Elden ele gezdi, pahası arttı;
Dahası, pazarcı kalbimi tarttı
Ve bir fiyat biçti kalabalığa...
Ne yazık! Tek kuruĢ veren çıkmadı,
Revacım pul oldu, rağbetim hevâ...
Sonunda pazarcı bıktı kalbimden.
Kalan mallarını geri yüklerken,
Savurup fırlattı kalbimi yere.
Kırık bir kasanın hemen yanında,
Öylece dururken çileli kalbim,
Fakir bir hayatın mağrur güzeli,
Bilmem kaç kardeĢin yaĢça büyüğü,
Titrek elleriyle aldı kalbimi;
Sinesinde sildi ve sonra yedi...
ĠĢte bu Ģekilde dağıldı kalbim,
Bir fakir güzelin körpe teninde.
Ve akĢam pazarı toplanıyorken,
Garibanlık sindi iliklerime...
ġiir:
ÖLEN
Ahmet Yılmaz TUNCER
Vietnam‟da ölen bir
Bebeğim ben
Kaç yıl geçti ardından
SavaĢın
Kaç yaĢımdayım
Vietnam‟da ölen bir
Bebeğim ben
Anam ve anamın
Karnında ben
51
DOĞU EDEBĠYATI (KÜLTÜR, SANAT VE EDEBĠYAT DERGĠSĠ), YIL: 3, SAYI: 5, ĠLKBAHAR-YAZ 2010
evlerine götürdü. Güzelce temizledikten sonra
onlarla bir tencere yemek hazırladı. Babasıyla
akĢam üstü afiyetle yediler.
Hikâye:
Babası Süleyman uyuduktan sonra o; gece yarısı
kimin evini soysam, hangi eve girsem diye hayaller kurarken uzun süre uyuyamadı. Sonra, buz
gibi yorganın altında, kıvrıla kıvrıla uykuya
daldı…
«Sen yangınlar için değil, aydınlıklar için
kıvılcım ol!»
Üzeyir Lokman ÇAYCI
HIRSIZ
Süleyman yoksul düĢmüĢtü… Oğluna: «Oğlum
Dipsiz, zengin birisinin evine gir… Seni idare
edecek bir Ģeyler yürüt… Hiç olmazsa bir iki ay,
it gibi aç yatıp kalkma… Bak adamlar sepet
sepet eĢya taĢıyorlar evlerine… Herkeste para
var! Bir sende yok! Uyuz gibi yaĢama artık!
Sonra... hiç olmazsa bana da faydan dokunur...
Senin sayende benim mideme de etliler, sütlüler
ve tatlılar girer...»
Bu sözlerinden sonra yine aç yattı yatağına...
Karanlığı içine çeke çeke uyumaya çalıĢtı...
Kazınan midesi, guruldayan bağırsakları onu
uyutmuyordu.
Ertesi gün babasının sözlerinden etkilenen
Dipsiz, plan yapmak üzere çevreyi dikizlerken
evlerine çantalar içerisinde yiyecekler taĢıyan bir
adamla, kucağında küçük çocuğu bulunan bir
kadın dikkatini çekti. Kendi kendine:
«Oğlum Dipsiz! ġimdi Ģu insanları bütün
halleriyle iyice incele! Babanın sözlerinden
etkilenerek, söz geliĢi hırsızlık yapmak için bu
eve girersen… Olur ya tam içerde olduğun sırada
Ģu genç kadın gece yarısı uyku sersemliğiyle
helaya gitmek için ayağa kalksa ve karanlıkta
izbandut gibi iri yarı seni görse... Olur ya
korkudan dili diĢi kilitlenip ölse... Ya da
bağırmasın diye münasip bir biçimde sen onu
boğazlasan... Rahatlayacak mısın? ġu küçük
yaĢtaki çocuk annesiz kalsa, sonra da senin gibi
dipsiz bir insan olsa kazançlı mı çıkacaksın? Bu
vicdansızlığı içim kaldırmıyor! Tırnağın varsa
baĢını kaĢı...»
Semt pazarının sona ermesinden sonra sandıkların içinde unutulmuĢ ya da yerlere dökülmüĢ
sebze ve meyvaları bir sandığa doldurarak
52
Rüyasında bir siyasi parti lideri bir meydanda
halka nutuk atıyordu… Oraya yaklaĢtı… Orada
bulunan adamlardan birine:
«Bu adam kim? Niçin böyle avazı çıktığı kadar
bağırıp çağırıyor?... Maksadı ne bu gamsız
adamın?» dedi. Adamcağız usulca:
«Aydınlık Kovalama Partisi‟nin Genel BaĢkanı… Niçin bağırıp çağırdıklarıyla da hiç kimse
ilgilenmiyor… Yukarı tükürürsen bıyık, aĢağıya
tükürürsen sakal var… Tek tüküreceğin yer
kalıyor… yani karĢındakilerinin
utanmayan
yüzlerinin tam ortasına tüküreceksin!» Dipsiz,
yüksek sesle: «Adamın içi gibi yüzü de
karanlık… Desene aydınlığı kovalaya kovalaya
kendileri gibi bizi de karanlıkta bırakacaklar!»
Dipsiz bir baĢka adama yaklaĢtı: «Bu adamın
konuĢtukları doğru mu?»
YaĢlı adam: «Ülkemizde sen hiç doğrulardan
bahseden siyasetçi gördün mü? Koltuk için,
çıkar için bunların yemedikleri nane kalmadı…
Hele hele bunlar, hem bize dost olmayan dıĢ
güçleri kendilerine rehber ediniyorlar, hem de
yakınlarını zengin etmek için ülke topraklarını
halka temiz su veren dağ ve ormanlarımızı ona
buna talan ettiriyorlar… Dindarlık kisvesi altında
dinsizlerle, insanlık düĢmanlarıyla, katillerle
ortaklık yaparak güya ülkemizi yönetiyorlar!»
Dipsiz ona: «O halde bu kötü siyasetçilerin her
yaptıklarını onaylarcasına sen niye bu meydandasın! Senden ve benden haberleri olmayanları
iğrenç halleriyle bizleri aĢağılayanları yalnız ve
desteksiz bıraksana!»
Dipsiz‟in bu sözü yaĢlı adamı oldukça etkilemiĢti. Önündeki bir kiĢinin omuzuna dokunarak:
«Oğlum Kemal çocuklarıma ve torunlarıma haber
ver de vakit kaybetmeden buradan uzaklaĢalım...»
Eğilerek Dipsiz‟e: “Ben 110 yaĢındayım… çocuklarım ve torunlarımla burada tam dört yüz on
kiĢiyiz… ġimdi burayı üç dakika içinde terkedeceğiz… Aydınlık Kovalama Partisi‟nin genel
baĢkanı biz gittikten sonra cinlerle konuĢacak!...»
DOĞU EDEBĠYATI (KÜLTÜR, SANAT VE EDEBĠYAT DERGĠSĠ), YIL: 3, SAYI: 5, ĠLKBAHAR-YAZ 2010
Kemal‟in ıslık sesiyle birlikte yaĢlı adam önde,
diğerleri arkasında meydanı terkederlerken Aydınlık Kovalama Partisi‟nin yöneticileri ne olup
bittiğini anlamadan bir yalnızlık içerisinde, boĢlukta üç beĢ kiĢiyle kalarak, ĢaĢkınlığa düĢmüĢlerdi.
Dipsiz uyandığı zaman uzun süre gördüğü rüyayı
yorumlamaya çalıĢtı ... Rüyasından etkilenerek
bir kiĢiyle bile olsa sonuçları farklı olaylara
sebep olabileceğini öğrenmiĢti. Kendi kendine :
«Oğlum Dipsiz, yaĢadığın toplum içinde öyle bir
kiĢiyi bul ki, hem sana hem de çevrene faydalı
olsun! Bu kötüleri yalnız bırakma veya
güçsüzlere destek olma adına da olabilir. Bizim
halimizi nasıl hiç kimse bilmiyorsa, bizim gibi
olan binlerce kiĢi de bilinmiyor! Haketmeyen
birilerine zarar vererek kendimize faydalı olma
yerine, kendimizi güçlendirerek baĢkalarına
gerekli etkiyi göstermeliyiz.»
Süleyman bir akĢam üzeri, her zamanki sözlerini
tekrarlayarak oğluna: «Oğlum Dipsiz, zengin
birisinin evine gir… Seni idare edecek bir Ģeyler
yürüt… Hiç olmazsa bir iki ay it gibi aç yatıp
kalkma… Bak adamlar sepet sepet eĢya
taĢıyorlar evlerine… Herkeste para var! Bir
sende yok! Uyuz gibi yaĢama artık! Sonra... hiç
olmazsa bana da faydan dokunur... Senin
sayende benim mideme de etliler, sütlüler ve
tatlılar girer...»
Dipsiz bu kez öfkeli bir Ģekilde babasına: «Bir
baba olarak benden istediklerini hiç gözden
geçirdin mi? Bir eve hırsızlık için girsem, olur
ya, ev sahibi beni alnımın ortasından çatır çatır
vursa ve bu sebeple eve getirilen benim
cesedimle, senim midene etliler, sütlüler ve
tatlılar mı girecek? Ya da hırsızlık yaparken ben
birilerinin ölümüne sebep olsam, sen bir
yerlerine kına mı yakacaksın? Yoksa hükümet
meydanında kalça kıvırarak dans edip oynayacak
mısın? Senin ve benim değerimiz yoksa,
baĢkalarını da mı değersiz zannediyorsun?
Süleyman:
«Aman tövbe, de oğlum... Allah benim canımı
alsın da senin acını bana göstermesin! Ya da
birinin ölümüne sebep olup katil olma! Bak bu
anlattıkların benim hiç aklımdan geçmemiĢti…
Dipsiz:
«ġimdiye kadar senin aklından ne geçti ki... Beni
okutup adam etmek aklından hiç geçmedi! Beni
annesiz bırakmamak için annemi dövmemek ve
dertli etmemek aklından hiç geçmedi. Yıllardır,
akĢamlara kadar kahvehanelerin pis havalarını
solumamak ve bir kazma alıp kötülere, uğursuzlara mezar kazmak veya orada burada rençberlik
yaparak helalinden para kazanmak aklından hiç
geçmedi. Ġyiyi, güzeli düĢünmek, insanlara mutluluk vermek, kötüyle iyiyi ayırt etmek aklından
hiç geçmedi!
Süleyman: «Çok ağır konuĢuyorsun oğlum…
Beni utandırıyorsun?»
Dipsiz: «Bak adamlar evlerine sepet sepet eĢya
taĢıyorlar… diyorsun! Sen mi kazandın evlerine
götürdükleri sepet sepet eĢyaların paralarını!
Hazıra konmak, emeksiz ve haksız para kazanmak sana hiç yakıĢıyor mu? Utanıyorum
senden… Bir de Müslüman ismi taĢıyorsun?
Yani Süleyman adıyla haksızlıklara, kötülülüklere sebep olmaya çalıĢıyorsun. Sen örnek ol…
Ben de senin yaptıklarını yapayım. Yarın cansız
cesedin musalla taĢına konulduğunda «Oğlum
Dipsiz, zengin birisinin evine gir… Seni idare
edecek bir Ģeyler yürüt… Hiç olmazsa, bir iki ay
it gibi aç yatıp kalkma… Bak adamlar sepet
sepet eĢya taĢıyorlar evlerine… Herkeste para
var! Bir sende yok! Uyuz gibi yaĢama artık!
Sonra... hiç olmazsa bana da faydan dokunur...
Senin sayende benim mideme de etliler, sütlüler
ve tatlılar girer...» dediğini mi hatırlatayım
insanlara! Yoksa… Yoksa babam yaĢarken bir
sineğin kanadını dahi incitmedi mi diyeyim?
Ölmeden önce annemle helalleĢebildin mi?
Benimle hangi yüzünle helalleĢeceksin?... Eğer
beni yanında evlât olarak görmek istiyorsan
yarın sabahtan itibaren kendine kahvehaneyi
yasaklayacaksın... Yine yarından itibaren birlikte
amele pazarına gidip ellerimize birer kazma ve
kürek alıp rençberlik yapacağız... Kimseye zarar
vermeden yaĢamanın yollarını araĢtıracağız!»
Süleyman gözyaĢlarını tutamadı ve oğluna
sarılarak: «ġimdiye kadar bana böyle ders veren
olmadı oğlum... Sağol evladım! Sana Ģu an söz
veriyorum. Yarın sabahtan itibaren kahvehaneyi
kendime yasaklıyorum! Ve... yine yarın sabahtan
itibaren de seninle elime kazma ve kürek alarak
iĢ aramaya gideceğim... Her ikimiz de Ģu andan
itibaren yangınlara değil aydınlıklara kıvılcım
olacağız!»
Ağlayan sadece Süleyman değildi… Dipsiz de
gözyaĢlarıyla babasına teĢekkür ediyordu.
Ankara, 04.11.2007
53
DOĞU EDEBĠYATI (KÜLTÜR, SANAT VE EDEBĠYAT DERGĠSĠ), YIL: 3, SAYI: 5, ĠLKBAHAR-YAZ 2010
SU VE ATEġ
Can CEYLAN
Mesnevi-i ġerif‟in I / 2465-2474. Beyitlerine ithaf-ı
naçizanemdir.
Bu tasın iĢini bazen ummanların ıssız zemini
yapar.
Bazen can evinin sıcaklığıyla kızaran göz
kapakları.
Bu deli çocuk bile uslanır zaman gelir.
Kendini bir ateĢin eline teslim eder.
Meftun olur pırıltısına bu ateĢin, etrafında döner.
Ġçinde yok olacağı kabı kendi eliyle döver.
Bu ateĢtir onu kendisinden geçirip yola koyan.
Kurudu sanırken birden puslanan gözlerden akar.
Yanağın alevi buharlaĢtırır onu, bir iz kalır
damladan.
Deli çocuk kabından göğe yükselir, kendini aĢar.
ġiir:
Üzeyir Lokman ÇAYCI
YARGILANIġIM
Yargıladılar beni çiçeklerin önünde
Çiçekler sustu
Günler konuĢtu ...
Gözlerimin içine girdi bir suçlama
Ben suçsuzum, dedim
Dinlemediler ...
Su, ne deli gözükür akarken yatağında.
Engindir, güneĢi alır içine uçsuz bir ummanken.
Yıkar, sürükler önüne geleni, sağnak yağarsa.
Uslanmaz çocuğudur bu alemin, önüne set
vurulmazken.
Biliyorum
Bir düĢündüğü vardı çiçeklerin
Geceler Ģahidimdir
Dinleyin, dedim
Yıldızların söyleyiĢlerini ...
Dinlemediler.
Ele avuca sığmaz, süzülür gider parmak
aralarından.
ġekli yoktur sanılır ama, Ģekillendirir sahildeki
taĢları.
Dalga dalga vururken yumruğunu çığlıklar
yükselir kayalardan.
Aldıklarını vermez, boynu bükük yapar aĢkları.
Yüreğime sarılan gece yarıları
Bıraktım kendimi
Gözlerimi bağlayan
Karanlıklara ...
SaplanmıĢtı yüreğime yalnızlığım
Anlatamadım kimsesizliğimi
Dinlemediler ...
Onu bilmeyenlere pek acımaz, çeker içine.
BüyülemiĢçesine çağırır ona deli olanları.
Ne aslanlar yatar kimi zifir karanlık dibinde.
Bu haliyle beĢ para etmez korsan altınları.
Bu deli çocuk hiç uslanmaz sanılır.
Islaklığının cehennemi söndüreceğine inanılır.
Bilinmez ki o, bu haliyle hep ateĢten kaçar.
Bir tas içinde, ateĢin emrine tasmalanır.
Bu deli çocuğun yavrusu bulutlar ateĢle doğar.
Yeter ki biri çıkarsın ateĢin ona hükmedeceği
kabı.
54
Yargıladılar beni çiçeklerin önünde
Geceleri bağladılar
Kollarıma
Ve bir karanlığa sürdüler beni
Yapayalnız
Ben suçsuzum dedim
Dinlemediler.
¤ Bu Ģiir 18.01.2002 tarihinde, sevgili Feray ULAK ve
Hasan GÜRBÜZ‟ün yöneticiliklerini yaptığı TRT
Türkiye‟nin Sesi Radyosu „ Bir Selam da Kendine Ver“
proğramında spiker Sevgili Beyhan GÜNALP tarafından
okunmuĢtur.
DOĞU EDEBĠYATI (KÜLTÜR, SANAT VE EDEBĠYAT DERGĠSĠ), YIL: 3, SAYI: 5, ĠLKBAHAR-YAZ 2010
ġiir:
Gülmez,
GÜLGEZ
Niçin almaz yanına
Gülizar SÖĞÜTÇÜ KURUM
Güzeller güzeli Gülgez‟ini
Sığmaz mı ki yamacına
Zemheri soğuğuydu
Er kiĢinin namusu
Morun menekĢeye küstüğü
Öyle yabanda olur muydu?
Bir dağın yamacında
Töre masalında
Ölüm sessizliğine bürünmüĢ
Birilerinin emrine uĢak
KıĢ uykusundaki dalları
Cebine gelir demekti
Uyutmayan köy çeĢmesinden
Gülgezin eziliĢi
Suyu doldurdu
Ermez aklı bir türlü niçin götürmez yanına
Nasır tutmuĢ omzundaki
Çolunu çocuğunu
Boyunduruk izlerinde derin bir sızı
Böyle kendi evinde sığıntı
Yürüdü döke saça sularla
Kendi aĢına açtı
Sabahın alaca karanlığına
Yolunu gözlediği erinden
KıĢ yanığı teninde
Soğuk etini yüzüyordu
Yarı donuk bir halde
Tahta kapıdan girince içeriye
Zılgıtı yedi
Elinde kürekle bekleyen eltiden
ġaĢkınlığı geçmeden geçemeden
Az daha tandıra düĢecekti
Anadolu‟da gelin olmak iĢte böyle bir Ģeydi
Ona bu hakkı veren erine
Bir kat daha arttı
Özlemle karıĢık kırgınlığı
Koca Almancı olunca
Senenin bir ayı evli
On bir ayı dul sanki
Senede bir gün olsun
Güzel bir söz yerine dayaktı gördüğü
Avrupa görmüĢ adamdı nasıl aldanırdı da
Bu oyunu anlamazdı
Kan kustu da anlatamadı
Bu hüzne dayanamadı yüreği
Kan kusan Gülgez‟e
Sukut lal oldu, vefa sağır
Dediler haber verin tez gelsin
Kadın elden gidiyor yetiĢsin
Köyden yürüyerek çıktı haberce
Kar kıĢ kıyamet kurt sesleri duyulurken
Daha tan ağarmadan
Köye dönüĢü akĢamın geç saati
ÇekmiĢti telgrafı
Haberci kendinden geçmiĢ
Buz taneli kirpikleriyle müjdeyi verdi
Gurbetten daha gurbet
Almanya acı vatan
Daha ne kadar sürse hasret
Gelse de bitse çile
Uç çocuk birde töre
YakıĢır mı yüzündeki gülüĢe sevinç
Geldiğinde kocası
Çoktan kapatmıĢtı kar
Beyaz bir örtüyle
Gülgez‟in kara toprağını.
55
DOĞU EDEBĠYATI (KÜLTÜR, SANAT VE EDEBĠYAT DERGĠSĠ), YIL: 3, SAYI: 5, ĠLKBAHAR-YAZ 2010
ġiirler:
ġiir:
Hızır Ġrfan ÖNDER
SAKLAMBAÇ ZAMANLAR
AġKZEDE
Beni sevmeyeceğini bile bile
Seni çok seviyorum, çok...
-ÂĢık mıyım ne?..
GümüĢi bir renge boyanıyor her Ģey
Seni düĢlerken tenha gecelerde...
-SarhoĢ muyum ne?..
Adım gibi biliyorum/gönlünde hiç yerim yok ama
Ömrümce bekleyeceğim ümitle seni...
-Deli miyim ne?..
CUMHURĠYET
Cumhuriyet
Sadece
Ne benim
Ne senin
Ne de onundur.
Unutma ki
Cumhuriyet
Hepimizindir.
Kutlu olsun
Hepimize
Cumhuriyet Bayramımız...
KARABAĞ
Karabağ, ey bağrı yanık sevdiğim
BoĢuna mı gece gündüz övdüğüm
Senin için her dem düĢman savdığım
Hasretinle yaktın beni Karabağ!..
Gönlümde yaĢarsın bir Ģahan gibi
Seni bildim inan Özvatan gibi
Sensiz geçen zaman, bir tufan gibi
Hasretinle yaktın beni Karabağ!..
Bunca yıldır doya doya gülmedin
Ġstiklâle erip murat almadın
Kimsenin yüzüne kara çalmadın
Hasretinle yaktın beni Karabağ!..
Kalbim senin için yeminler etti
Dualar okuyup her an sabretti
Bir sevda ki nice canlar eritti
Hasretinle yaktın beni Karabağ!..
56
Ayhan ÖZTÜRKOĞLU
ayak sesleri duyardım ezikliğim kadar gücenik
gri avuçlarının istilasına uğradı ladeslerim
ihtiyatsız gözyaĢlarım yüreğime dolanırdı on
beĢinde
siyah önlüğümün yakasına çengellenmiĢ huysuz
tebessümler
oyunbozan ikindi yağmurları düĢerdi gözlerime
unutmuĢtum okul sıralarında pul pul züğürt
piĢmanlığımı
tren garlarına sıkıĢmıĢ hayallerimi taĢırdı postacı
amca
korkulara çarpardı ücra tünellerimde külrengi
düĢlerim
gamla demlenirdi ibresiz hasretliğim hoyrat
sabahlarda
aklıma düĢerdi hunharca gidiĢlerin saklambaç
zamanlarda…
korkardım körebe oynamaya rüyalarımda sana
bakarken
boynumda örselenmiĢ umut kolyesi,ara(nı)rdım
falanca diyarda
düĢmek değildi ayağımı kanatan,düĢlerimi kesen
sevda kırıkları
paletimde kurĢun rengi, çığlıkları ölü bebeklerin
imsak vakti
annemin Ģefkatli ellerine yansırdı gözlerimin
rengi
duanın merhametine sığınmıĢ aĢklar,yolumun
ortasında oyuncak sesleri
ebem kuĢağına boyandı ceplerime bıraktığım
hazlarım
elma Ģekeri tadında koĢturmalardı anılarım,ıslak
Ģeritler yüreksizdi
madeni yalanlara bulanmıĢ yeminler
menfaatin kokusuydu bir de ceplerde tüten
kavgaya tutuĢan puslu ayazlardı muhbir
mevsimlerde
gücenmiĢliği
serdik zamirsiz
sözcüklere
gözyaĢlarını kurutan güneĢte
esvapsız gölgelere yaslanan bir ömürdüm
yakamozlara selam duran
gece rüyalarımı süsleyen anne kokusu, yıllara
saklanmıĢ gizemli hayat buğusu
“- nereye gizlendin çocukluğum?”