MÜSBET İLİM YÖNÜNDEN TEVRAT, İNCİLLER VE KUR’ÂN
MAURÎCE BUCAILLE

ihramcizade altuntas

Öz İbrahim Rif'at'in Hicrî 1312 yılında neşrettiği ‚Su'alli Cevâblı Ta'lîm-i Edebiy-yat-ı Osmaniyye‛ adlı eseri, belâgat ilmine dair temel meselelerin soru-cevap metoduyla ele alındığı muhtasar bir ders kitabı hatta daha ziyade bir risale hüviyeti taşımaktadır. Eser, iki sayfalık ‚ifâde-i merâm‛ bölümü ve 10 ana başlık altında ele alınan 27 sayfalık asıl bölüm ile birlikte 29 sayfadan müteşekkildir. İbrahim Rif'at eserde belâgat ile ilgili temel meseleleri sorular sormak ve bu sorulara kısa cevaplar vermek yoluyla açıklamaktadır. İnceleme esnasında İbrahim Rif'at'in, çalışmasını büyük ölçüde Ahmed Cevdet Paşa'nın ‚Belâgat-i Osmaniyye‛ adlı eserinden intihal yoluyla meydana getirmiş olduğu tespit edilmiştir. İbrahim Rif'at'in eserinde yer alan ifadelerin neredeyse tamamı Cevdet Paşa'nın ifadelerinin bazı yerlerde küçük değişikliklerle bazı yerlerde ise tamamen aynı şekliyle bir kopyası izlenimi vermektedir. Çalışmada öncelikle İbrahim Rif'at'in eseri, Ahmed Cevdet Paşa'nın eseriyle mukayeseli olarak incelenmiş ve eserler arasında gözlemlenen benzerlikler örneklerle ortaya konulmaya çalışılmıştır. İntihal veya benzerlik durumunun daha açık bir biçimde incelenebilmesi amacıyla iki eserdeki konu başlıkları ve bunların yer aldıkları sayfa numaraları tablo halinde düzenlemiştir. Son olarak çalışmanın sonuna eserin tran-skripsiyonlu metni eklenmiştir. Bu çalışma ile bilimsel hırsızlık anlamına gelen intihal eyleminin sadece günüme ait bir problem olmayıp dikkatli incelemelerle görüleceği üzere geçmişte de tevessül edilen bir fiil olduğu ortaya konulmaya çalışılmıştır. Abstract İbrahim Rif'at's work named ‚Su'alli Cevâblı Ta'lîm-i Edebiyyat-ı Osmaniyye‛

Kara, M. Alpertunga; Ali Haydar Bayat, “İbnü’l-Baytar Çevirileri ve Tire Nüshası”, VIII. Türk Tıp Tarihi Kongresi – Kongreye Sunulan Bildiriler, 16-18 Haziran 2004, Sivas-Divriği, Editörler: Nil Sarı, Ayşegül D. Erdemir, Türk Tıp Tarih Kurumu, İstanbul 2006, s. 271-277.

Ahlak; insandaki iyi ve kötü huyların, yaratılış özelliklerinin, faziletlerin tümü için ortak kullanılan bir isimdir. Bu konu din, felsefe, mantık, siyaset vb. alanlarda olduğu gibi edebiyat alanında da işlenmiştir. Pend-nâme, siyaset-nâme, nasihat-nâme gibi edebî türlerle hikemî şiirler ahlak merkezinde oluşturulmuştur. Bunun yanında Ahlâk-ı Alâ’î, Ahlâk-ı Muhsinî, Mir’âtülAhlâk gibi önemli eserler edebiyat tarihimizde yerini almıştır. Nihâlî İbrâhîm ibn Süleymân Halîfe tarafından hicrî 1213 (m. 1798/1799) yılında kaleme alınan Mir’âtü’l-‘Ukalâ adlı eser de bunlardan biridir. Tıp ilmiyle ilgilenen ve bir müddet Mekke ve Medîne’de evrak memurluğu yapan Nihâlî, eserini Sultan III. Selim’in tahtta bulunduğu dönemde tamamlanmıştır. Makalenin giriş bölümünde ahlak ve ahlak ile ilişkili ilimler hakkında durulmuştur. Bunun yanında ahlak disiplini ile ilgili eser veren müellifler ve eserleri zikredilmiştir. Girişten sonra biyografik ve bibliyografik kaynaklar ışığında Nihâlî’nin hayatı hakkında yazılanlar tartışılmış ve kendi eserlerinden hareketle müellifin hayatı kaleme alınmıştır. Ardından ona ait eserlerin tanıtımına, Mir’âtü’l-‘Ukalâ’nın muhteva ve üslup açısından incelemesine yer verilmiştir. Çok yönlü bir şahsiyet olan Nihâlî’nin yararlandığı kaynaklar, oluşturduğu tertip ve üzerinde durduğu kavramlar hakkında incelemede bulunulmuştur. Son olarak da eserin ulaşabildiğimiz dokuz nüshasının katalog bilgilerine yer verilerek yazmaların nüsha tavsifi yapılmıştır. Ethics connotes a set of concepts encompassing the good or bad habits, truths about human nature, virtues and so on. This subject has been frequently discussed in the field of literature as well as of religion, philosophy, logic, politics, etc. Like hikemi (wise) poets, certain literary genres such as pendname (an ethical-based poetical book), siyaset-name (political epistel) and nasihat-name (book of advice for rulers) were constituted by taking ethics to the center. On the other side, a number of significant works, such as Ahlak-ı Alai, Mir’âtül-Ahlâk or Ahlak-ı Muhsini have imbedded in the history of literature in this sense. Miratul-Ukala is also one of them. Written by Nihali İbrahim ibn Süleyman Halife, who was interested in medicine and worked as a civil servant in Mecca and Medina, the book was completed during the reign of Selim III. In the introduction part of the article, we focused on morality and the sciences related to morality. In addition, the authors and their works on moral discipline are mentioned. After the introduction, in the light of biographical and bibliographic sources, the writings about the life of Nihali were discussed and the life of the author was written based on his own works. Then, the introduction of his works, and the examination of Miratu'l-‘Ukala in terms of content and style were included. The resources that Nihali, who has a wellrounded personality, benefited from, the organization he created and the concepts he focused on were examined. Finally, the manuscripts were classified by using the catalog information of the nine copies of the work that we can access.

O i YA NET Iş ı E R I B A Ş K A N LI Ğ I Y A Y İH L A R I Y A Y IN N O : 2 3 9 MÜSBET İLİM YÖNÜNDEN TEVRAT, İNCİLLER VE K IIR ’ ÂN MAURÎCE BUCAILLE F ra n s ız c a ’ d a n Ç e v ire n : D r. M E H M E T A L İ S Ö N M E Z S e iç u fe üniversitesi İlahiyat Fakültesi öğretim üyesi TÜRK T A R İH K U R U M U B A S I M E V I < A N K A R A - I 984 B u e se r D in ve İşle ri Y ü kse k K u ru lu ’ n u n 123 sa yılı ka ra rıyla ya yın lan m ıştır. I. B askı 1984 yılın da 10.000 a d e ttir. 8 .1 2.1 9 83 gün MÜTERCİMİN ÖNSÖZÜ M u sevi — H ır is tiy a n o r ta k k ü ltü r ü D ü n y a s ın ’ n a K u r ’ â n - ı K e r im ’ i İ lâ h î B a tı t e s ir i a lt ın d a v a h iy b u lu n a n m a h s u lü b ir D in k ita b ı o la r a k a s ıl h ü v iy e t iy le t a n ıta b ile c e k t r a n s ız d iliy le t a r a f s ız b ir in c e le m e , b a t ılı b ir m ü e llif t a r a f ın d a n ş im d iy e k a d a r m a a le s e f y a p ılm a m ış t ır . G e r ç i B a t ı ’ d a İ s lâ m ’ ın k a le s i o la n s a y ın D r . M u - h a m m e d H a m id u lla h ’ m İ s lâ m v e P e y g a m b e r im iz ( s .a .v 1 .) h a k k ın d a f r a n s ız c a , İ n g iliz c e y a z d ık la r ı ç e ş it li k it a p v e m a k a le le r i v a r d ır a m a , b u n la r ın d a h a ç o k a r a p ç a , t ü r k ç e b ilm e y e n m ü s lü m a n a v r u p a lıla r a f a y d a lı o la c a ğ ı k a n a a t in d e y im . H a lb u k i b u g ü n B a tı to p - lu m la r ın ın e n t e lle k t ü e l k e s im in e İ s lâ m v e K u r ’ â n ’ ı b ilim s e l o la r a k t a k d im e d e b ile c e k k e n d i iç le r in d e n ç ık a n m ü s lü m a n y a z a r la r ın e s e r le r in e ş id d e t le ih t iy a ç v a r d ır . İ ş t e ş im d iy e k a d a r ç e ş it li e n g e lle r y ü z ü n d e n y a p ıla m a m ış o la n b u ç a lış m a y ı f r a n s ız m ü s lü m a n la r ın d a n P a r is T ıb A k a d e m is i ü y e le r in d e n t a n m m ış o p e r a t ö r d o k t o r M a u r ic e B U C A I L L E , 1 9 7 6 y ı lın d a ö n c e f r a n s ız c a v e d a h a s o n r a g ö s t e r ile n ç o k b ü y ü k r a ğ b e t ü z e r in e İ n g iliz c e v e a r a p ç a y a z ıp n e ş r e tt iğ i « T e v r a t, İ n c ille r v e K u r ’ â n ’ m ç a ğ d a ş f e n b ilim le r i ış ığ ın d a m u k a y e s e s i» ( L a B ib le , le C o r a n e t l a C c ie n c e ) a n a b a ş lık lı k it a b iy le b a ş a r d ığ ın a in a n ıy o rum . T e v r a t v e İ n c ille r k a r ş ıs ın d a b ilim a ç ıs ın d a n K u r â n ’ m z a fe r in i o r ta y a k o y d u ğ u iç in b a ş t a F r a n s a o lm a k ü z e r e B a tı v e İ s lâ m ü l k e le r in d e b ü y ü k t e p k i v e t a k d ir le r e y o l a ç m ış b u lu n a n b u k it a b ı f r a iıs ız c a d a n T ü r k ç e y e t e r c ü m e e t m e k le m ü s lü m a n t ü r k o k u y u c u la r ın a v e t ü r k ç e b ile n k im s e le r e A lla h r ız a s ı iç in h iz m e t e t tiğ im i u m u yoru m . « M ü s b e t İ lim Y ö n ü n d e n T e v r a t, İ n c ille r v e K u r ’ â n » b a ş lığ ı a l t ın d a k i b u ç e v ir id e b ilm e y e r e k y a p t ığ ım t e r c ü m e h a t a la r ın d a n ö t ü rü S a y ın B U C A I L L E " d a n b e n i a f f e t m e s in i r ic a e d e r e k ç e v ir in in f a y d a lı o lm a s ın d a C e n a b -ı H a k k ın y a r d ım ın ı n iy a z e d e r im . . D R . M E H M E T 'A L İ S Ö N M E Z 1 9 7 .9 T e k T a n rılı ü ç D in ’ d e n h e r b irin in ö ze l b ir ku tsal K ita b ı va rd ır. G e re k ya h u d i o lsu n, g e re k h ırıstiya n ve ya m ü slü m a 'n o lsu n, h e r m ü ’ m inin in a n ç e sa sla rın ı ke n d i K ita b ı o lu ştu ru r. B u ü ç ce m a a tte n h e r b iri, ke n d i K ita b ın ı A lla h ’ d a n n a zil o la n V a h yin ya zı ile te s b it e d i le n b e lg e leri o la rak ka b u l e tm ekte d ir. B u V a h iy, e m ir le ri d o ğ ru d an d o ğ ru ya A lla h ’ d a n a la n İb ra him (a.s) ve ya M u sa (a.s) ya g e le n V a h iyd e o ld uğ u g ib i ya a ra cı sız V a h iyd ir, ya d a İsa (a.s) ve M u h am m e d (a.s) e n a zil o la n V a h iyle r g ib i a ra cılıd ır. İsa (a .s), P e d e r a d ın a ko n u ştuğ u nu b ild irm iş, M u h a m m e d (a.s) ise, M e le k C ib ril a ra cılığ ı ile g e le n V a h yi in sa nla ra te bliğ e tm iştir. D inle r ta rihin in ve rd iğ i b ilg ile r d ikka te a lınırsa , ya zıya g e çirilm iş V a h iy kita p la rı o lm a b a kım ın d an T e vra t, İn c ille r ve K u r ’ â n a yn ı m e rte b ed e b u lu n m a lıdırlar. F a ka t m ü slü m a nla rın ilke o la ra k ka b u l e ttik le ri bu g ö rü ş, K u r ’ â n ’ ı A llah ’ d a n n a zil o lm u ş b ir K itap o lara k g ö rm e yi re d d e de n m u se vî - h ırıstiya n e tkisi a ltın d aki b a tı ü lke le rim izin m ü ’ m in le rinin k a b u lle n d ik le ri g ö rü ş d e ğ ild ir. B u g ib i g ö rü şle r, ü ç a yrı m ü ’ m in ce m a a tte n h e r b irinin , d iğ e r iki ce m a atın ku tsa l K itap ları ka rşısın d a ta kın dığ ı ta vırlard a n ile ri g e lm e kte d ir. 6 M u se viliğ in ku tsa l kita b ı, ib ra n ice o la n T e v ra t ’ tır ve h ırıstiya n la rın E ski A h it'in d e n fa rklıd ır. H ıristiya n - la r, ib ra n ice o la n T e v ra t ’ a b ir ta kım k ita pla r ilâ ve e t m işle rd ir ki, b u n la r T e v ra t'ta m e vcu t d e ğ ild ir. A ra d a ki bu ih tila f, u yg u la m a d a in a n ç e sa sın a p e k e tki e tm i yo rsa d a , m u se vilik h iç b ir kita b ın ke n d i K ita b ı'n d an so n ra n â zil o lm a d ığ ın a ka n id ir. ' H ıristiya n lık, İb ra n i T e vra tı'na bazı e kle r ya p m a k su re tiyle ka b u l e tm iştir. A m a İsa ’ nın n ü b ü vve tin i in sa n la ra b ild irm e k için n e şre d ile n kita p la rın da tü m ü nü ka b u l e tm iş d e ğ ild ir.H ırıstiya n K ilise si, İsa (a.s) nın h a yatın ı ve ö ğ rettiği d in î e sa sla rı n a kle d en k itap la rın ço ğ u n d a , son d e re ce ö n e m li b u d a m a la r ya p m ıştır. Y e n i A h it için de K ilise , sa d e ce m a h d ut b ir sa yıd a k i ta pla rı a lıko ym u ştu r. B u nla rın en ö n e m lile ri, re sm î d ö rt İn cil (M a tta , M a rko s, L u ka ve Y u h a n n a İn cille ri) d ir. İsa ve H a va rile rin d e n so n ra n â zil o laca k b ir d in kita bın ı, H ıristiya n lık d ikka te a lm a m a kta d o la yı- siyle K ıır'â n ’ ı İlâ h î b ir kita p o la ra k ka b u l e tm e m e kte d ir. İsa (a .s)d a n a ltı a sır so n ra n â zil o la n K u r'â n .T e v- ra t (I) ve In c il ’ i sık sık a n m a ktâ , o n la rın işle d iğ i ko n u la rda n p e k ço ğ ü n a d o la yısiyle te m a s e tm e kte d ir. K u r ’ ân, ke n d isin d en ö n ce n â zil o la n K ita pla ra h e r m ü slü m an ın in a n m a sın ı e m re diyo r, (su re 4, â ye t 136). N u h , İb ra him , M u sa ve N e b iler ile b u n la r a ra sınd a ke n d isin e h u su si b ir ye r ve rile n İsa g ib i T a n rı e lç i le rin in , İlâh î D in ta rih in d ek i işg a l e ttik le ri m ü m ta z m e vkile rin ö n e m ine işa re t e d e r. İn c ille r g ib i o d a , İsa (a.s) nın d o ğ um u n u ta b ia t ü stü b ir o la y şe klin a e ka b u l (1 ) T e v r a t d e r k e n , 0 ‘ n u n ilk b e ş k ita b ın ı, y a n i M u s a ’ n ın s ö z ü o la n E s fa r ı H a m s e ’ y i a n la m a k g e r e k ir L e v ilile r , S a y ıla r v e T e s n iy e ’ d ir .) ( b u n la r , T e k v in , H u r u ç , 7 e d e r. K u r'ân . M e rye m 'e a p a yrı b ir d e ğ er ve rir. N itekim K u r ’ â n ’ ın 19. su re sinin adı M e rye m d e ğ il m id ir? B a tı ü lke le rim izd e , İslâ m d in in in sa yd ığ ım ız şu so n ö ze llikle rin de n g e n e l o la rak h a b e rsiz b u lu n u ld u ğ u n u ku vve tle m ü şa h e d e e d iyo ruz. A m a h a yre t d e e tm iyo ru z, çü n kü a sırla rd ır in sa n lığ ın d inî m e se le le ri h a kkın d a ku şa kla ra n e şe kild e b ilgi ve rild iğ in i, İslâm d in i ile a lâ ka lı h e r şe yd e n e ka d a r ca h il b ıra kıld ıkla rı nı b ilm e kteyiz. İslâ m d in i için « M u h am e d d in i» ve «m u- h a m m e dîle r» d iye ve rile n isim le rin -h e m d e g ü nü m ü ze ka d a r- ku llan ılışın a ö ze n g ö sterilm ed i m i? G aye, bu İslâ m î in a n çla rın b ir in san ın e se riyle ya yıldığ ın ı, d o la yısiyle bu in a n çla rd a , A lla h ’ ın (h ıristiya n la rın a n la d ıkla rı m a n a d a) h iç b ir ilg isi o la m ıya ca ğ ı şe klin de ki ya n lış b ir ka n ıyı zih in le rde d e va m e ttirm e k o lm u ş tu . Ç a ğ d a ş b ilg in le rim izin ço ğ u nu , İslâ m ’ ın fe lse fî, to p lu m sa l ve siya sa l yö n ü ilg ile n d iriyo r. İslâ m 'ın a sıl ö n e m li ta ra fı o la n K ita b ı, g e re kli a lâ ka yı a sla g ö rm ü yo r. M u h a m m e d (a.s), ke n d isin d e n ö n ce ki p e yg a m be r le rin g e tird ik le ri kita p la rd a n ka yn a klan m ıştır g ö rü şü , b ir h a kika tm iş g ib i ile ri sü rü lü p , b ö yle ce p e şin o la rak asıl K u r'â n m e se le si b ir ta ra fa itiliy or B e ri ta ra fta n bazı h ırıstiya n çe vre le rd e m ü slü m a n la r ne ka d a r h a kir g ö rü lm e kted ir. B u d u rum a b ir ve sile yle şâ h it o ld u m . K ita b ı M u ka d d e s ile K u r'â n ın a yn ı ko n uyu işle ye n kıssa la rı a ra sın d a m u ka ye se li b ir in ce le m e ya p ılm a sı için ta ra fla r a ra sın d a b ir d iya lo g ku rm a ğ a ça lıştığ ım sıra d a , K u r'ân ’ ın, K ita b ı M u ka d d e s kıssa la rın ın m e vzu la rı h a kkınd a ih tiva e d e b i le ce ğ i ve rileri, sa d e ce b ir d ü şü n m e k g a ye siyle o lsun , d ikka te a lm a şe klind e ki te klifim in ke sin o lara k re d d e d ild iğ in e şa h it o lm u ştum . B u d u ru m , K u r'â n ’ d a n ka n ıt g e tirm e k sa n ki şe yta n ın b ilg isin e b a ş vu rm u ş o l m a k g ib i b ir şe y sa yılıyo r!.. B u n un la b irlik te , g ü n ü m ü z h ırıstiya n d ü n ya sın ın en yü kse k ka d e m e sin in ta vrın d a kö klü b ir d e ğ işm e - o ld u ğ u a n la şılıyo r. II. V a tika n ru h ân î m e clis ça lışm a la rı so n u n d a V a tika n h ırıstiya n o lm aya n m ille tle r se k re te rliğ i ta ra fın d a n ya yın la n ıp 1972 yılın d a ü çü n cü ke z b a sıla n , H ırıs tiy a n la rla m ü s lü m a n la r a ra s ın d a b ir d iy a lo g c ih e tin e g itm e , b a şlıklı b ir b e lg e , re sm î tu tu m la rd a ki d e rin d e ğ işm e yi d o ğ ru la m akta d ır. II. V a tika n b e lg e si ilk ö n ce , « g e çm işin za m a n a şım ın a u ğ ra m ış m ira sı o la n ve ya p e şin h ü kü m ve iftira la r yü zü n d e n çe h re si d e ğ işe n İslâ m 'ın , h ın s tiy a n la rc a ya ra tıla n im a jın ı b ir ya n a b ırakm a ğ a ça ğırm a kta d ır. D a h a so n ra, h ırıstiya n kü ltü rü yle ye tişm iş B a tı d ü n yasın ın , m ü s- lü m a nla ra ka rşı g e çm işte ya p tığ ı h a ksızlıkları itira f e tm e ğe ça lışm a kta dır. M ü slü m a n ka d e rciliğ i, İslâm ya rg ısı, ta ssu b u v.s. g ib i, h ırıstiya nla rın İslâm h a kkın d a ki ya n lış a n la yışla rın ı d a te n k it e d iyo r. A yrıca A l la h'a İm an e tm e d e b irle şilm iş o lm a n ın ö n e m in e İşa re t e tm e kte , ka rd in a l K o e n ig ’ in 1969 yılı m a rt a yın d a , K a h ire E l-E zh e r Ü n ive rsitesin d e ve rd iğ i re sm î b ir ko m fe ra n s sıra sın d a şe h â d e t g e tire re k d in le yic ile rin i n e ka d a r şa şırttığ ın ı h a tırla tm a kta d ır. V a tika n S e krete r liğ in in « h a kiki d in se l Ş e ca a t» d iye n ite le nd ird iğ i R a m a za n o ru cu n u n so n a e rm e si d o la yısiyle, S e k re te r liğ in , h ırıstiya n la rı 1967 yılınd a m ü slü m a n la rın b a yra m ını ku tlam a ğ a d a ve t e d e r o ld u ğ u n u d a h a tırla tır. R om a P a p alığ ı ile İslâ m a ra sın d a ki b ir ya kla şm a nın b u ilk o lu m lu b e lirtile rin i, b u ya kla şım ı so m u tla ş tıra n çe şitli g ö s terile r ve b u lu şm ala r izle d i. A m a b a sın , ra d yo ve te le vizyo n g ib i h a b e r ya yım v a s ıta la rı nın e ksik o lm a dığ ı b a tı d ü nya sın da ce re ya n e d e n bu ka d ar ö n e m li o la yla rd a n h a b e ri o la n la rın sa yısı ço k 9 G e rçe kte n , V a tika n h ın stiya n o lm a yan m ille t le r S e k rete rliğ i b a şka nı ka rd in al P ign e do li ’ n in 24 n i sa n 1974 ta rih ind e S u u d i A ra b ista n kıra lı F a ysa l'a ya p tığ ı re sm î ziya re te , g a zete ler ç o k a z ye r ve rd ile r. L e M o n d e g a ze te si, b u h a b e ri 25 n isa n 1974 ta rih li n ü sh a sınd a b irkaç sa tırla ve rm iştir. H a lb u ki h a b e r o ku n d uğ u n da n e ka d a r ö n e m li o ld u ğ u a n laşılıyo rdu . K a rd in a l, kira la P a p a V I. P a u l’ u n b ir m e sa jın ı ile tm iş ti. P a p a b u m e sa jın d a , « b ir te k T a n rı'ya ta p m a kta o la n islâ m ve h ın stiya n d ü n ya la rın ın b ö ylece b irle ş tiğ in e o la n sa m im î in a n cın ve rd iğ i h e ye ca n ile K u d siye t P e n â h (P a pa ), M a je ste le ri F a ysa l ’ a islâ m d ü n ya sın ın m a n evî re isi o lm ala rı sıfa tıyle , sa yg ıla rın ı» su n u yo rd u . A ltı a y so n ra e kim 1974 ta rih ind e P a p a , b ü yü k A ra b ista n Â lim le ri ’ ni V a tik a n ’ d a re sm e n ka b u l e d i yo rd u . B u ve sileyle « İslâ m ’d a in sa n ın kü ltüre l h a kla rı» ko n u lu , h ırıstiya n la rla m ü slü m a n la r a ra sın d a b ir d e se m in er d ü ze n le n m iştir. V a tika n g a ze te si O sse rva to re R o m an o , bu ta rih î o la yı 26 e kim 1974 ta rih li nüs h a sın d a ya zm ıştır. B u h a b e re b irin ci sa yfa d a a yrıla n ye rin a la nı, R o m a ’ d a to p la na n E ve kler ru h â n i M e cli- si'nin ka p a n ış g ü n ü b ildiris in in ka p lad ığ ı ye rd en d a h a b ü yü k o lm uştu r. B ü yü k A ra b ista n Â lim le ri, d a h a so n ra C e n e vre K ilise le ri ru h â n i M e clisi ve S ıtra sb u rg e ve ki sa yın E lch in g e r ta ra fın d a n ka b u l e d ilm işle rd ir. E ve k E lch in g e r, m ü slü m an Â lim le ri ’ n e ö ğ le n a m a zın ı ke n d i ş e h ir ka te d ra lin d e ve ke n d i ya n ın da kılm ala rı için d a ve tte b u lu n d u ; O la y b a sın a a kse ttiyse , bu o n u n ta şıd ığ ı m u a zza m d in î a n lam d a n ço k, d ışa rıd a n g ö rülm e ğe d e ğ er o lu şu n e d en iyle dir. K e n d ile rin e bu g ö s te rile r h a kkın d a so ru y ö n eltip d e , b a n a o lan lard a n h a b e rd a r o ld u k la rın ı sö yliye n le rin sa yısı yin e d e ço k a zd ır. 10 « İslâ m ve h ırıstiya n d ü n yala rın ın b ir to k T a n rı ’ ya ib a d e tle b irle ştikle rin e d a ir d e rin b ir in an cın h e ye ca n ı içe risind e » o ld u ğu n u b izza t b e yan e d e n P apa V I. P a u l'u n İslâ m 'a a çılm a fik ri, iki d in a ra sın d a ki iliş kile rde ke sin likle b ir d ö n ü m n o kta sı o la ca ktır. M ü s- lü m a nla r h a kkın da ka to lik K ilise si re isin in b u h isle ri ni h a tırla tm ak b a n a lü zu m lu g ö rü nd ü . Z ira a le n î b ir d ü şm a n lık h a vası için de y e tiş tirilen h ırıstiya n ların p e k ço ğ u , yu ka rda adı g e çen V a tika n b ild irisin in de e se f e ttiğ i g ibi, İslâm ile ilg ili h e r d ü şü nce ye ilke o la ra k d ü şm a nd ırla r. D o layısiyle g e rçe kte İslâ m 'ın ne o l d u ğ u ko n usu n da câ h il ka lm a kta ve K u r'â n h a kkın d a m u tla k su re tte ya n lış g ö rü şle re sa h ip d ırlar. b u lu n m a kta H e rh â lü kâ rd a , te k T a n rılı b ir d in kita b ın ın işle d iğ i b ir m e vzu in cele nd iğin de , b u n u n d iğ er iki d in k i ta bın ın da aynı ko n u d a ve rd iğ i b ilg ile rle m u ka ye se e d e re k e le a lın m ası ta m am e n ye rin d e o lur sa n ırım . B ir m e se le n in to p lu h a ld e in ce le n m e si, o m e se len in ya ln ız b a şın a te tkikin d e n d a h a ya ra rlı o lu r. D in K i ta pla rın d a e le a lın a n bazı m e vzu la rı, yirm in ci yü zyıl İlm î so n u çla n ile ka rşılaştırm a, istisn a sız ü ç D in i n e ti ce itib a riyle ilgilen d irir. H em g ü n ü m ü zd e bu ü ç D in, m a terya lizm istila sın ın te h d id i ka rşısın d a b irb irle rin e ya kla şara k d a h a sıkı b ir b lo k te şkil e tm e zle r m i ya h u t e tm e leri g e re km ez m i? D in ile ilm in b irb iriy le b a ğ da şa m ıya ca ğ ı g ö rü şü n ü n - ö ze llikle b ilim se l çe vre le r d e - sa vu n u ld u ğ u ü lkele r, m u se vî - h ırıstiya n m e m le ke tle ri o ld u ğ u ka d a r İslâm ü lke le rid ir de. B ilim le d i nin u yu şm azlığ ı m e se le si, to pye ku n işle n m e si için ço k ta raflı te tk ik leri g e re k tirir. O ysa ben b u ra d a ko n u n u n b ir yö n ün ü , ya n i ça ğ d a ş b ilim le r ışığ ın d a ku tsa l K ita b ’ ın te tk ik in i e le a lm ak istiyo ru m . üç 11 B u h e d e f h e rşe yd e n ö n ce , şu te m e l so ru yu so r m a ya b izi m e cb u r e d e r : b u g ü n e lim izd e ki bu ü ç K i ta p A lla h 'd a n n a zil o ldu kları za m a n ki ş e k ille rin i m u h a fa za e d iy o rla r m ı? B u so ru , K itap la rın ka le m e a lın m a sın a ve g ü n üm ü ze ka d a r n a kle d ilm e le rin e ta k a d d ü m e d e n d u ru m ve şa rtları g ö zd en g e çirm e m izi ö n g ö rüyo r. M u ka d d e s K ita p la r'ın m e tin te nkid i g ö rü n ü m ü a ltın d a te tk ik in e b a tı ü lke le rim izd e ya kın b ir g e çm iş te b a şla n m ıştır. B u a çıd a n E ski ve Y e n i A h itle rin d u ru m u şu d u r -. A sırla r b o yu n ca b u K ita p la rı in sa n la r, o ld u kları g ibi ka b u l e tm e kle ye tin m işle rd ir. K ita pla r, ke n d ile rin i sa vu n a n d ü şü n ce le rd e n b a şka sı na ye r ve rm e zle rd i. B u n la r h a kkın d a en u fa k b ir te n k it e ğ ilim i g ö ste re n g ü n a h işle m iş o lu rdu . R a h ip sı n ıfı, m e tin le r h a kkın d a to p lu b ir b ilg iyi ko la yca e d in e b ilm e im tiya zın a sa h ip b u lu nu yo rd u . K ilise d ışın da ka la n h a lkın ço ğ u n lu ğ u a n ca k d in î a yin le r ve ya va 'zla r e sn a sın d a o ku n m a k ü ze re se çilm iş b ö lü m le ri ku l la n ırd ı. M e tin te n k id i b ir ih tisa s d a lı h a lin e g e lin ce , e kse ri ço k va h îm o la n m e se lele ri k e ş fe ttirip a çığ a vu rm a k bu ilim d a lın a n a sip o ld u . A m a e le ştiri kita pla rı o ld u ğ u sö yle n e n n ice e se r va rd ır ki, o ku n d u kla rı za m a n in sa n ne ka d a r h a yâ l kırıklığın a u ğ ra r. Z ira h a kiki y o ru m g ü çlü kleri ka rşısın d a sa d ece m ü e llifin in için de b u lun d u ğ u g ü ç d u rum u g izle m e ğ e yö n e lik sa vu n m a m e tin lerd e ki lı iza h la r ve riyo rla r. B u ş a rtla r a ltın d a , d o ğ ru ya b e n ze m e yişle r ile te za tla r, d ü şü n m e g ü cü n ü ve ta rafs ız lık zih n iye tin i ko ru ya n kim se le r için a yn en ka lm a kta , E ski ve Y e n i A h it'I o lu ştu ra n kita pla rd a ki bazı a rızalı m e tin le rin a kla ta m a m iyle te rs d ü ştü ğü h a ld e ye rle rin i m u h a fa za e tm ele rini, sa vu n m a yo lu n- 12 d a ki tu tu m lara e se f e tm e kten b a şka b ir şe y ya p ıla m a m a kta d ır. B u tu tu m , bazı kü ltü rlü kişilerin A lla h ’ a o la n im an ların a b ü yü k ça p ta za ra rlı o la b ilm e kte d ir. b irkaç kişi B u n un la b e rab e r te crü be g ö s te riy o r ki, bu g ib i b o zu klu kla rı g ö re b ile ce k d u rum d a o lm u şsa , b u n a ka rşılık h ırıstiya n la rın b ü yü k ço ğ u nlu ğ u b u n la rın va rlığ ın ı h iç b ir za m a n fa rketm e m iş, ço ğ u kez de, h e rke sçe m a lû m b a sit fe n b ilg ile ri ile o la n bu b a ğ d a şm a zlıkla rd a n h a b e rsiz ka lm ıştır. İn cille r'd e g ö rü le ri d u ru m u n ka rşılığ ın ı, İslâ m i ye t h a d is kitap la rın d a sa h ip b u lu n m a kta d ır. H a d isıe r, M u h a m m e d (a.s) ın sö zle rini ve fiille rin in a n latım ın ı içi ne a la n m e cm u a la rd ır İn c ille r d e a yn ı şe kild e İsa (a.s) nın sö zle ri ile fiille rin i ih tiva e tm ekte d irle r. İlk h a d is m e cm ua la rı, M u h a m m e d (a.s) in ö lü m ü n d en se n e le rce so n ra ya zılm ıştır, tıp kı İn c ille r'in İsa a.s) nın ö lü m ü n d en se n e le rce so n ra ya zılm ış o lm a la rı g ib i. H e r iki h a ld e , h a d is kita pla rı ile İn cille r, g e çm işte vu ku b u lan o la y la r h a kkın d a in san şa h a d e tle rin d e n ib a re ttirle r. İle ri de de g ö re ce ğ im iz g ib i, ço ğ u kim sen in d ü şü n d ü ğü nün a ksin e , re sm î d ö rt İn cil m ü e llifleri a n lattıkları o layla rın g ö rg ü ta nıkları d e ğ ild irle r. E n m e cm u a la rı d a a yn ı d u ru m d a d ırla r. cid d i h a d is M u ka ye se yi b u ra d a d u rd u rm a k zo ru n d a yız. Ç ü n kü şu ya da bu h a d isin sıh h ati, h e r za m a n ta rtış ılır o lm asın a ka rşılık H ıristiya n lığ ın ilk a sırla rın d a b irçok İn cil a ra sın d a n d e ğ işm e z ve re sm î İn c ille r o la rak s a d e ce d ö rt ta n esi, b irço k n o kta la rd a b irb iriyle çe lişik b u lu nm a la rın a ra ğ m e n ka b u l e d ilm iş, g e ri ka la n bü tü n İn cille r e m ir ü ze rin e sa kla n ılm ıştır. B u sa kla n ıia nla ra ve rilen u yd u rm a İn c ille r a d ı d a b u ra d a n g e lm e k te d ir. 13 H ıristiya nlık ile İslâm a ra sınd a k ita pla r a çısın d a n b ir b a şka e sa slı fa rk şu d ur : h ırıstiya n lık, A lla h '- d a n n â zil o lu p d a a yn ı za m a nd a h e m e n ya zı ile te s b it e d ilm iş b ir m e tn i için e a la n kitap ta n yo ksu n d ur. B u n a ka rşılık İslâ m iye t, bu n ite lik le ri ta şıya n K u r ’ â n 'a sa h ip b u lu n m a kta d ır. K u r'ân , C e b ra il va sıta siyle M u h a m m e d (a.s) e n â zil o lu p d e rh a l ya zıla ra k e zb e rle n m iş, m ü slü m a n la r ta ra fın d a n n a m a zla rd a , ö ze llikle R a m a za n a yın da ez b e rd e n o ku n m u ş b u lu n a n V a h iy m a h su lü A llah ke lâ m ıdır. M u h a m m ed (a.s) ta ra fın d a n b izza t su re le re b ö lü nm ü ştür. P e yg a m b e r (a.s) in ö lü m ü n d e n ço k kısa b ir za m a n so n ra , O sm a n 'ın h a life liğ i sıra sın d a (P e yg am - b e r ’ in ve fa tın ı izleye n 12 - 24. y ılla r a ra sın da ) b îra ra- ya to p la n a rak b ü g ü n e lim izd e ki K u r'â n m e tn i m e yd a na g e tirilm iş tir. İslâ m ’ ın kita b ı K u r'â n için sa yd ığ ım ız bu ö ze llikle rin a ksin e h ırıstiya nlığ ın K ita b ı, in sa n la rın ç e ş itli ve va sıta lı şe h a de tle rine d a yan m ıştır. Z ira b ir ço k h ın stiya n ın d ü şü n dü ğ ü n ün te rsin e , Isa (a.s) nın h a ya tın a b izza t şa h it o lm u ş b ir ta n ıkta n g e le n h iç b ir şe h a d e te sa h ip b u lu n m u yo ru z. İşte h ırıstiya n lığ ın K ita b ı- b ı ’ nı o lu ştu ra n m e tin le r ile İslâm 'ın K itab ın da ki m e tin le rin sıh ha ti m e se lesin i bu şe kild e o rta ya ko yu yo ru z. K u tsa l K ita p la r ’ m sö yle d ikle rin i İlm î so n u çla rla ka rşılaştırm a, in sa n için h e r za m an b ir d ü şü n m e ko n u su o lm u ştu r. İlim ile T e vra t - İn cil a ra sın d a ki u yu şm a , b u iki ku tsal kitab ın sa ğ lıklı o lm asın ın g e re kli b ir u n su ru id i g ö rüşü , ilkö n ce le ri sa vu n ulm u ştu. S a in t A u g u stin b u n u n ilkesin i, ile rid e g ö re ce ğ im iz 82 sa yılı m e ktu bu n b ilim le T e vra t - İn cil a ra sın d a ki ih tilafla r, ilim ilerle dikçe fa rd a ke sin b ir şe kild e ko ym u ştur. D a h a so n ra 14 ke d ild i. O za m a n a rtık ya kla şım la r ya p m a m a ğ a ka ra r ve rild i. B u tu tu m la te h lik e li b ir d u ru m ya ra tıld ı. D o la yısiyle bu d u ru m , itira f e tm e k g e re k ir ki, b ilim a d am la rı ile T e vra t - İn cil yo ru m cu la rın ı b irb irin e ka r şı çıka rm a kta d ır. G e rçe kte n de, İlâh î b ir K ita b ’ ın ke sin likle h a kika t dışı o la n b ir va ka yı h a b e r ve re b ile ce ğ i ka b u l e d ile m e zd i. O h a ld e K ita bı M u ka d d e s'in b ilim se l a çıda n ka b u l e d ile m iye ce k b ir h a d ise yi h a be r ve re n b ir p a rça sın ın g a yrı sa h ih o ld uğ u n a razı o lm a k, m a n tık çe rçe ve sin d e te k çö zü m yo lu id i. A m a bu yo la g idilm e d i. A ksin e m e tnin ku su rsu zlu ğ u h a ra re tle sa vu n u ld u . B ö yle ce b u tu tu m , te fs irc ile ri T e vra t - In c il’ in sıh h a ti h a kkınd a h iç d e b ir ilim a d a m ı için g e çe rli o lm a ya n ta v ırla r a lm a ya m e cb u r e tti. S a int A u g u stin ’ in K ita b ı M u ka d de s h a kkın d a d ü şü n d ü ğü g ibi, İslâm d a b ilim se l o lg u la r ile K u r'ân 'ın d e d ikle ri a ra sınd a h e p u ya rlılık o ld u ğ u g ö rüşü n ü b e n im se di. İslâ m iye t'in İlâh î K ita b ın d aki b ilg ile rin m o b u ka n a a tin ye rin d e o l d u ğ u ke sin le şm iş, d o la yısiyle b u tu tu m u n ye n i b a ş d e rn ça ğ d a in ce len m e siyle ta n in cele nm e sin e g e re k ka lm a m ıştır. K u r ’ â n daha ile rd e d e g ö rü le ce ğ i g ib i, h a kkınd a ilm in d iye ce k sö zü o lan h a d ise le rd e n sö z e d e r ve b u n ların sa yısı K i ta b ı M u ka d de s ’ in kin e n isb e tle ço k fa zla d ır. B u b a kım d a n T e vra t - İn cil h a b e rlerin in m ü sb e t ilim ile ka rşı la ştırılm a ya e lve rişli o la n sın ırlı ka ra kte ri ile K u r'â n 'ın işle d iği b ilim se l ya n lı m e vzu la rın b o llu ğu a ra sın da h iç b ir o rta k n isb et yo ktu r. B u te tkikim izd e n çıka n a n a fik ir de, bu ko n u la rd a n h iç b irin in b ilim se l a çıd a n h e rh a n g i b ir itira za m e yd a n ve rm e z o ld uğ u du r. D i ğ e r ta ra fta n K u r'â n â ye tle rin in d ışın d a ka lıp P ey g a m b e r (a.s) in sö zle ri (h a disleri) ni için e a la n h a d is kita pla rı için d u ru m u n ta m am e n b a şka o ld u ğu , zira 15 bazı h a d isle rin b ilim yö n ü n d e n g e çe rli o lm a dığ ı h u su su , kita b ım ızın so n b ö lü m ü n d e g ö rü le ce ktir. B u g ib i h a d isle rin sıh ah tli o lm a dıkların a lü zu m u h a lin d e • ka ra r ve rm e k için b u h a d isle r, K u r'â n 'ın sü re kli ilm e ve a kla d a ya n m a yı e m re d e n ke sin ilke le rin e cid d i in ce le m e le re ta b i tu tu lm u şlard ır. u yu lara k K ita b ı M u ka d d es ’ te ki b ir h a b erin b ilim se l a çıd an ka b u le şa ya n o lu p o lm a m ası ö ze lliğ i h a kkın d a ile ri sü rd üğ ü m üz b u fik irle r, b ir n o kta n ın a çıklığ a ka vu ş m a sın ı za ru ri kıla r. Ş ö yle ki, kita b ım ızd a ilm in v e rile rin d en sö z e d e rke n , b u n u n la ta m am e n ke sinlik ka za n m ış o la n la rın ı ka sd e ttiğ im izi a ltın ı çize re k b e lirt m e liyiz. B ir d e vird e , b ir o la yın a n laşılm a sın d a ya ra rlı o lu p d a d a h a so n ra b ilim sel g e lişm e ye d a h a u yg u n d iğ e r n a za riye le r ile h ü km ü ka ld ırılıp ye rin i b u n a za riye le re b ıraka b ile cek iza h n ite liğ in d e ki n a za riye le ri b ir ta ra fa itiyo ru z. B u ra d a g ö z ö n ü n e a ld ıkla rım ız so n ra d a n va zg e çilm e sin e im kâ n b u lu n m aya n g e rç e k le r d ir. İlim a n ca k b u n la r h a kkın d a e ksik b ilg ile r ve rse d a h i, yin e d e bu b ilg ile r ya n ılm a te h like si sö z ko n u su o lm a ksızın ku llan ılab ilece k ka d a r ke sin lik ka za n m ışla rd ır. > M e se lâ in san ın ye ryü zü n e a ya k b a stığ ı ta rih , y a k la şık b ile o lsa, b ilin m iyo r. A m a ke sin o la rak bunun, m illa tta n o n b in yıl ö n ce o ld uğ u n u g ö ste re n in sa n e se ri ka lıntıla r ke şfe d ild i. O h a ld e T e v ra t ’ ın in sa n ın a slını (Â d e m ’ in ya ra tılışın ı) İsâ (a.s) d a n ya kla şık o tu zye d i a sır ö n ce ye a la n ra ka m lı ta rih le ri ve so y k ü tü k le ri ve re n T e kvin kita b ın d a ki ilgili m e tnin d o ğ ru lu ğ u n u n ilim ile b a ğ da şa bilir o ld u ğ u sö yle ne m e z. B e lki ilim , g e le ce kte b u g ü n kü h e sa p la rım ızd a n d a h a b ü yü k ke sin ta rih le r ve re b ilece ktir. A m a İb ran i ta kvim in in. 1973 yılınd a ki h e sa b ın a g ö re in sa n ye ryü zü nd e 5736 16 yıl ö n ce g ö rü n m ü ştü . B u g ö rü şü n a sla isp a t e d ilem i- ye ce ğ in d e n e m in o lu na b ilir. O h a ld e K ita b ı M u ka d d e s'-, te in sa n ın ya şlılığ ın a ilişkin h a b e rle r a sılsız o lu yo r. M ü sb e t ilim ile ya p tığ ım ız b u ka rşıla ştırm a , g e r çe k a n la m d a h e r çe şit d in sel m e se le leri ko n u dışı b ı ra km a kta dır. M e se lâ A llah 'ın M u sa (a.s) ya ne şe kild e g ö rü n d ü ğ ü h u su su n d a ve ya b iyolo jik b ir b a b a sı o lm a dığ ı h a ld e İsa (a.s) nın d ü n ya ya g e lişin i sa ra n e sra r ko n u su n d a la m a yo ktu r. ilm in E sa sen ya p a ca ğ ı ku tsa l h iç k ita p la r b ir da a ç ık bu tü r d in î o la yla ra d a ir h iç b ir a çıklam a ya p m a zla r. E lin izd e ki bu kita p , b ü yü k ça p ta d e ğ işik ta b ia t o la y la rı h a kkın d a ku tsa l K ita p la r'ın b ize ve rd ikle ri b ilg ile r le ilg ile n m e kte d ir. K itap la r, b u b ilg ile r için a z ço k yo ru m ve iza h lar g e tirm e kted irler. K u r'â n ’ ın bu ko n u da ki b ü yü k ze n g in liğ in e ka rşılık, ö te ki iki K ita b'ın a yn ı ko n u d a sıkı a ğ ızlılığ ın ı d a b e lirtm e liyiz. B en, ilkin K u r'â n ü ze rin d e d u ru p ça ğ d a ş ilm in b u lu şları ile K u r'â n m e tn in in n e d e re ce u yu ştukla rın ı a ra ştırd ım . B u n u , h iç b ir p e şin fik re sa p la n m a d a n ta m b ir ta rafs ız lık ile ya p tım . K u r'â n ’ ın h e r çe şit ta b ia t o la yla rın d a n sık sık b a h se ttiğ in i K u r'â n te rcü m e le ri sa ye sind e b iliyo rdu m . A m a b u m e vzu d a b ir ö ze t b ilg iye sa h ip tim . B u n u n b ir ke şfin i, a n ca k K u r'ân ’ ıç o k d ikka tli o la rak a ra p ça sın d a n o ku yu p in çe liye re k ya p tım . K e şfim sıra sın d a şu n u ka b u l e tm e k zo ru n da ka l dım ki, K u r'â n m o d e rn ça ğ d a b ilim a çısın d a n te nkid e m ü sa it h iç b ir h ü km ü için e a lm ıyo rdu . E ski A h it ile İn c iller için a yn ı in ce le m e yi a yn ı ta ra fsızlıkla ya p tım . E ski A h it ’ te , ça ğ ım ız n in en sa ğ la m b ir şe kild e ke sin le şm iş yin e ilm i so n u çla rı ile uzlaşm az, o la n d o ğ ru lam a ları b u lm a k için « T e kvin » a d lı ilk kitab ın da n ö te ye g itm e ye h a ce t ka lm a d ı. 17 İn c ille ri a çtığım ızd a, ilk sa yfa sın d a ye r a la n İsa (a.s) nın so y kü tü ğ ü n ü o ku ya ra k d a h a ilk a n d a ke n d i m izi ç o k cid di b ir so ru n ile ka rşı ka rşıya b u lu ru z. Ç ü n kü so y kü tüğ ü ko n u su n d a M a tta İn cili, L u ka İn ciliyle a çıkça çe lişm e kte , L u ka ise , in sa n ın d ü n ya d a ki ya-; şın ı b ild ire n ça ğ d a ş b ilim le rin a yn ı ko n u d a ki g ö rüşü ile g e rçe k b ir u yu şm a zlık g ö ste rm e kte d ir. B u te zatlar, d o ğ ruya b e n ze m e yişle r ve u yu şm a z lıkların va rlığ ının , a sla A lla h ’ a o la n im a n ı sa r sa ca ğ ını sa n m a m . B u, sa d ece in sa n la rın so ru m lulu ğ u n u o rta ya ko ym a kta d ır. T e vra t ile İn c ille rin a sılla rı n e o la b ilird i, h a ya le d a ya n a n re d a ksiyo nla rının payı ne o lm u ştu r, bu K itap la rda in sa nla r ta ra fın d a n b ile re k ya p ılm ış ta h rifle r ile b ilm iye re k ya p ılm ış d e ğ iş tirm e le rin payı ne o lm u ştu r kim se b ir şe y sö yli- ye m e z. G ü n ü m ü zd e in san ı şa şırta n şe y şu : T e vra t İn cil m e tin le rin i in ce le ye n u zm a n la r, iyice ke sin le şm iş İlm î b u lg ula r ile o la n b u g ib i te z a tla r ve ya u yu şm a z lık la r ka rşısın d a , b u n la rı ya b a zen b ilm e m e zlikte n g e liyorla r, ya d a ku su rları g ö rüy o rlar a m a o n la rı, m a n tık o yu n la rı ile ö rtb as e tm eye ka lkışıyo rla r. Ü n lü yo ru m c u la r ta ra fın d a n sa vu n m a lı fo rm ü lle rin bu p a rla k ku lla n ılışın d a n bazı ö rn e kle rini, M a tta ve L u ka İn c ille ri b a h sin d e ve re ce ğ im . K iba rca , « g ü çlü kler» d e d ikle ri b ir d o ğ ru ya b e n ze m e yişi ve ya b ir te za d ı, bu u su lle r ya rd ım iyle g izle m e ye ka lkışm a yı, ço ğ u za m a n b a şa rı o lara k g ö rü rle r. B irço k h ırıstiya n ın E ski A h it ile İn c ille r ’ d e ki p e k ç o k p a rça la rın cid d î ya n lışlıkla rın d an n için h a b e rsiz o ld u kla rın ı işte b u d u ru m iza h e tm e kte d ir. B u n u n ta b ım ızın b e lirg in ö rn e kle rin i o ku yu cu k i b irin ci ve ikin ci b ö lü m le rin d e b u laca ktır. O ku yu cu m u z kita b ım ızın ü çü n cü b ö lüm ü n d e, b ir ku tsa l K ita b in in ce le nişin e ilm in b e klen m e d ik b ir uy- 18 g u la n ışın ı ve o za m a n a ka d a r m u a m m a lı, h a tta a n la şıla m a z o la ra k ka la n bazı K u r'â n â ye tleri için ça ğ d aş m ü sb e t b ilim le rin iyi b ir a n la m g e tiriş in i g ö re ce ktir. İslâm d in ind e ilim ile d in h e p b ir ç ift ikiz ka rd e ş o la ra k te la kki e d ild iğ i b ilin in ce , b u d u ru m a İlim ta h sil e tm e k şa şırılm a z. İslâ m 'ın d o ğ u şu n d a n b e ri, d in î ve cib e le r a ra sın d a ye r a lm ıştır. B u fa riza nın ye rin e g e tirilm e si, İslâ m m e d e n iye tin in şa n lı d ö n em in de m u cize m si ile rle m e yi sa ğ la m ıştır. B a tı D ü n yası R ö n e san sta n ö n ce b u u yg a rlıkta n b e sle n m iştir. K u râ n ’ ın şim d i ye ka d a r a n la şılm a m ış ya d a ya n lış yo ru m la n m ış b a zı â ye tle rin in , fe n b ilim le ri sa ye sin d e g ü n ü m ü zd e g e rçe kleşe n te fs irin d e k i ile rle rm e le r, b ilim ile ku tsa l K ita pla r a ra sın d a ki bu ka rşıla ştırm a n ın d o ğ rulu ğ un u te şkil e tm e kte d ir, BÎRÎNCÎ BÖLÜM ESKİ IH İD I — G E N E L B A K IŞ E ski A h it ’ in ya za n kim d ir ? B u so ru E ski A h it o ku yu cu la rın a so ru la ca k o lsa , p e k ço ğ u a n ca k T e vra tla rın ın G iriş b ö lü m ü n de o k u d u kların ı te k ra r e d e re k ce va p ve re cekle rd ir. Y a n i : E ski A h it'i o lu ştu ra n kita p lar, ilh a m la rın ı K u tsa l - R u h ’ ’ d a n a lm ış kişile r ta ra fın d a n ya zılm ış o lm a kla b e ra b e r yin e o n la rın ya za rı A lla h ’ d ır. O ku yu cu ya T e vra t'ın ta k d im in i ya p a n m ü e llif ze n , h e r so ru ya ka rşı, b u ço k kısa su stu ru cu ile o ku yu cu su n a b ilgi ve rm e kle ye tin m e kte , ba ce va p b a zen d e b u n u n ya n ı sıra b ir d ü ze ltici n o t e klem e kte dir. B u n o tun u ya rısın a g ö re , a sıl T e vra t'a , a y rın tıla r daha so n ra la rı in sa n la r ta ra fın d a n ila ve e d ilm iş tir a m a b ir p a rça n ın ih tila flı o lm ası h a li, o n u n ih tiva e ttiğ i « h a kika ti» d e ğ iştirm e z. Ü ze rin d e ısrarla d u ru la n bu « h a kika ti» g a ra nti e d e n de, K u tsa l R u h d a n ya rd ım g ö re n ve bu n o kta la rd a m ü 'm in le ri a yd ın la tm a ya ya ln ız ke n d isin i se la h iye tli b u la n K ilise 'n in ye tkisid ir. N ite kim K ilise İV . a srın ru h a n î m e clisle rind e n b u ya n a , K ita b ı M u ka dd e s ’ te k i kita pla rın liste sin i re sm e n ilân e tti. B u liste R e sm î (C a n o n ) d iye a n ıla n İn c ille ri m e y d a n a g e tirm e k için F lo re nce , (1441), T re n te (1546) ve I. V a tika n (1870) ru h ân î m e clisle rin ce d e h e p d o ğ ru lan m ıştır. Ç o k kısa b ir sü re ö n ce so n II. V a tika n ru h â n î m e clisi K ita b ı M u ka d d e s h a kkınd a ü ç yılda (1962-1965) e m e kle h a zırla n a n so n d e re ce ö n e m li b ir m e tn i p a p a lığ ın b ir h a yli g e n e lg e sind e n so n ra n e şretti. K ita bı M u ka d d e s o ku yu cu la rın d a n m u a z za m b ir ço ğ u nlu k, ye n i b a skıla rın b a ş ta ra fın d a bu 22 ra h a tla tıcı b ilg ile ri b u lm a kta ve m e tin le rin sıh h ati ko n u su n d a a sırla rd ır ve rile n g a ra ntiyle ye tin m e kte d irle r. B u ko n u d a ta rtışm a ya p ıla b ile ce ğ ini h iç d ü şü n m e m işle rdir. N e v a r ki, d in a d a m la rın ca ya zılan ve g e n iş o k u yu cu kitle sin e yö n e lik o lm aya n e se rle r o ku n u n ca K i ta b ı M u ka d d es ’ te k i kita p la rın sıh h a ti so ru n u n u n ö n ce d e n d ü şü nü le bild iğin d en ço k d a h a ka rm a şık o ld u ğ u fa rk e d ilir. M e se lâ K u d ü s T e v ra t O ku lu id a re si a l tın d a fra n sızca ya te rcü m e e d ile n fa s ik ü lle r h a lin d e ye n i b a skısı te tk ik e d ilirse , d u rum u n ço k fa rk lı o l d u ğ u ve Y e n i A h it g ib i E ski A h it'in d e so ru n la rı o l d u ğ u a n la şılır. T e fs ir ya za rla rı ço ğ u za m a n b u so ru n la rın çe kişm e lere yo l a ça n u n su rla rın ı g izle m e kte d ir le r. B u a ra d a E d m o n d J a c o b ’ un E ski A h it a d lı e se ri (2) g ib i d a h a ö zlü ve ta rafs ız lık n ite liğ i ta şıya n in c e le m e le rd e ço k b e lirg in b ilg ile r b u lm a kta yız. B u kita p - m ü ke m m e l b ir g e n e l m a lu m a t ve rm ekte dir. E d m o n d J a c o b ’ un d a b e lirttiğ i g ibi ço kla rı, T e v ra t'ın b a şla n g ıçta b ir te k m e tni ye rin e b irçok m e tni n in b u lun m a kta o ld u ğ u n u b ilm e zle r. M .Ö . III. a sra d o ğ ru T e vra t ’ ın ib ra nice e n a z ü ç a yrı m e tn i va rd ı. M e se lâ : M d sso re t m e tn i; b u m e tin yu n a nca te rcü m ed e v© S a m a ri'n in E sfa rı H a m se si için en a zın d a n kısm e n ku lla n ılm ıştır. İsa (a.s) d a n b ir a sır ö n ce b ir te k T e vra t d ü ze n le m e yo lu n a g id iliy o r ise d e , T e v ra t m e tn in in te sbit o lu nm a sı için Isa (a.s) d a n b ir yü zyıl so n rayı b e kle m e k g e re ke ce ktir. B u ü ç a yrı T e vra t m e tn in e sa h ip b u lu nsa yd ık, m u ka ye se le r ya p a b ile ce k ve T e vra t'ın a n a m e tn in in 1 . C e r f y a y ın la r ı, P a r is . 2 . P r e s s e s U n iv e r s it a ir e s d e F r a n c e , « q u e s a is - je ? » s e r is i. 23 n a sır b ir şe y o la bildiğ i h u su su n d a b e lki b ir fik ir e d in m e m iz m ü m kü n o la caktı a m a n e ya zık ki, b u ko n u d a en u fa k b ir fik re sa h ip b u lun u lm u yo r. K u m ra n m a ğ a ra sın ın h ırıstiya n lık ö n ce si ve İsa (a.s) ya ya kın b ir d ö n e m in ta rih in i ta şıya n to m a rla rı, ka lm a M .S . II. yü zyıld a n kla sik m e tin d e n fa rk lılık lar a rz e d e n p a p irü s ya p rağ ın a ya zılı b ir O n E m ir ve M ila tta n beş a sır so n raya a it b irka ç p a rça (G e n iza / K a h ire ) d ışın d a , T e vra t'ın ib ra n ice e n e ski m e tn i M .S . d o ku zu ncu yü z yıl ta rih in i ta şım a ktad ır. T e v ra t ’ ın ib ra nice d e n yu n a n ça ya Y e tm işler T e r cü m e si (S e p ta n te ), ilk te rcü m e d ir. M .Ö . ü çü n cü a s rın ta rih in i ta şıya n bu İske nd e riye te rcüm e ya h u d ile ri ta ra fın d a n g e rç e k leş tirilm iş tir. Y e n i A h it ya za rla rının d a ya n d ıkla rı m e tin d e b u d ur. Ü stü n lü ğ ü nü M .S . ye d inci yü zyıla ka d a r ko ru ya ca ktır. H ıris ti ya n d ü n ya sınd a g e n el o lara k ku llan ılan yu n a n ca a n a m e tinle r, V a tika n site sind e C o d e x V a tic a n u s adı a l tın d a , L o n d ra B ritiS h M u sse u m 'd a C o d e x S in a itic u s ism iyle m u h a fa za e d ile n ve M ila tta n so n ra d ö rd ün cü yü zyıld a n ka la n e l ya zm a sı m e tin le rd ir. L a tin ce b ir T e vra t ’ ı a ziz Je ro m , ib ra n ice b e lg e le re d a ya na ra k M .S . b e şin ci a srın ilk yılla rın d a d ü - ze n liye b ilm iştir. B u, M ilâ d î ye d in ci yü zyıld a n e vre n sel ya yg ın lığ ı n e d e n iyle za m a n la ve rile n m e tind ir. so n ra V u lg a te adı T e vra t'ın a ra m d iliyle ve a n ca k kısm î h a ld e b u lu n a n sü rya n ice (P e shitta ) riva ye tle rin in d e o ld u ğ u nu, h a tırla tm a ka b ilin d e n zikre d e lim . B ü tü n b u riva ye tle r m ü te ha ssısla ra «vasat» d e n ile n ve d e ğ işik rivaye tle r a ra sın d a b ir çe şit u zla ş tırıcı m e tin le r im a l e tm e im kâ n ın ı sa ğ lad ıla r. B u 24 a ra d a T e vra t'ın ib ra n ice , yu n a n ca , la tin ce, sü rya n ice , a ra m ca ve h a tta a ra p ça o la n rivaye tle rini b ir a ra ya g e tire re k m e cm u a la r d a d ü ze n le n m iştir. W a lto n 'u n ü n lü T e vra t'ı (L o n d ra , 1657) b ö yle d ir. S o n o la ra k ila ve e d e lim ki, m u h te lif h ırıstiya n K ilise le ri a ra sın da K ita b ı M u ka d d es ’ e d a ir b irbirin e u ym a ya n a n la yışla r, K ilise le rin h e p sinin te k kita p ü ze rin d e a n la şa m a dıkların ı g ö ste rir. E ski A h it'in ço k sa yıd a ka - to lik , p ro te ston b ilirk iş ile rin c e g e rçe kle ştirile n ve ta m a m la n m a sa fh a sın d a o la n u zla ştırıcı ça lışm a sın ın , b ir p a p a lık se n te z te rcü m e sin in m e tin o lm ası b e kle niyo r. İşte E ski A h it m e tn in d e in sa n e m e ğ in in b ö yle ce m u a zza m o ldu ğ u o rta ya çıkıyo r. A sıl T e v ra t ’ ın ikib in yılı a şkın b ir za m a n sü re sin d e , riva yette n riva ye te , te rcüm e d en te rcü m eye ve b u n u n za ru rî b ir so n u cu o lara k ya p ılan d ü ze ltm e le rle n a sıl şe kil d e ğ iş tire b il d iği ra h a tlıkla a n la şılıyo r. T e v r a t ' ı n A s I ı T e vra t b ir k ita p la r m e cm u a sı o lm ad a n ö n ce , b e şe r h a fıza sın d a n b a şka h e r h a n g i b ir d a ya n a ğ ı b u lu n m a ya n sö zlü b ir h a lk g e le n eğ i h a lin de h a fıza la rd a ya şa m ıştır. D ü şü nce le ri n a kletm e de ilk m u tla k va sı ta d a in sa n h â fıza sı o lm uştu r. B u sö zlü g e le n e k te re n nü m e d ilird i. - E . Ja co b ’ un ya zd ığ ın a g ö re « H e r u lus ip tid â i b ir d ö n e m d e ş iir te re nn ü m e d e r. B a şka ye rle rd e o ld u ğ u g ib i İsrâ il'd e d e n e sird e n ö n ce ş iir te ren n ü m e d ild i. T a rih in d e ki o la y la r yü zü n de n ü m itsizlik g irda p ların a d ü ştüğ ü ka d a r, şe vk ve h e ye ca nın zirve lerin e çıka n , ke n d i g ö zle rin d e h e r şe yin b ir a n la m ı o ld u ğ u için b a şın a g e le n le ri m e tan e tle ka rşıla ya n İsra il, g ü ze l ve 25 p e k ço k ş iir te ren n ü m e tm e n in ya n ısıra , te re n n ü m e b ö yle ce b ü yü k b ir ifa de çe şn isi ve rd i. « İsra il m ille tin d e ço k ç e ş itli ve silele rle ş iir te re n n ü m e d ilird i. E . J a co b b u şiirle rde n b ir m ikta rın ı sa ym a kta d ır ki, o n la rd a n iş g ö rü lürke n sö yle ne n le r E ski Â h it'te g e ç m e kte d irle r; ye m e k şa rkıla rı, h a sa t so n u şe n lik ş a r kısı, ça lışm a e sn a sın d a sö yle n e n ü n lü K u yu şa rkısı (S a yıla r, 21, 17), g ib i şa rkıla r, m e rsiye le r M e rsiye si g ib i e vle n m e şa rkıla rı, m a te m şa rkıla rı, T e v ra t ’ ta so n d e re ce b o l m ikta rd a b u lu n a n sa va ş tü rk ü le ri : m e se lâ , « (a h it) S a n d ığ ı h a re ke t e ttiğ ind e M u sa d e d i : E y Y a h o va , ka lk d a d ü şm a n la rın d a ğ ılsın la r. S e n d e n n e fre t e d e n le r S e nin ö n ü n de n ka çsın la r» (S a yı la r, î :, 35) şe klin d e b iza t Y a h o va ’ n ın a çtığ ı b ir m u ka d d es sa va ş so n u n d a Y a h o va ’ nın m u ra d e ttiğ i İs ra il za fe rin i m e the d e n D e bo ra M e rsiye si (H a kim le r, 5, I- 32) g ib i. Y in e H ikm etli S ö zler ve M e se lle r (M e se lle r K ita bı, T a rih K ita pla rınd a ye r a la n M e se lle r ile H ikm e tli S ö zle r), d u a la r ve b e d du lar, P e yg a m b e rle rin n ü b üv ve t g ö re vle rin i ü stle nd ikte n so n ra in sa n la ra te b liğ e ttik leri ka n u n la r d a , T e v ra t ’ ı o lu ştu ra n ş ifa hî g e le n e kle rd e n d ir. E . J a c o b ’ un ka yd ettiğ in e g ö re , b u n la r g e re k a ile yo lu ile g e rekse d in a d a m la rı ka n a lı ile A lla h ’ ın se ç kin ku lları ta rih in de n a lın a ra k riva ye t şe klin de n a kle d ilird i? B u riva ye t ço k kısa b ir sü re so n ra m a sa l h a li n e g e lm iştir. Y o ta m ’ ın A p o lo g u e 'u (h isseli m a sa lı) g ib i (H a kim le r, 9.7-217. B u h ikâ ye d e « a ğ açla r ke n d i le rin e kıra l a tam a k için yo la ko yu lu rlar ve sıra siyle ze ytin a ğ a cın a , in c ir a ğ a cın a , ü zü m a sm a sın a , ka ra ça lıya b a ş vu ru rla r» d e n m e kte d ir. B u, E . J a c o b ’ un, « m a sa l fo n ksiyo nu ile ca n la n m ış o la n riva ye t, işle - 26 m e k için ko n ula r ve ta rih i ka ra nlık o la n d e virle r b u l m a d a g ü çlü k çe km e di» d iye rek şu so n u ca va rm a sın a ya rd ım e tm e k te d ir : « E ski A h it ’ in M u sa (a.s) ile p e yg am b e rler h a kkın d a ve rd iğ i h a b e rle rin ta rih in n a k le ttik lerin e u ym a la rı, a n ca k o ld ukça ta k rib i b ir ş e k ild e d ir d e n eb ilir. A m a ra vile r d a h a sö zlü riva ye t sa fh a sın d a ike n , o la yla rın a ra sın a ço k d e ğ işik ta li va ka la r so km a k içim o ka d a r g a yre t ve h a ya l g ü cü sa rfe tm e sin i b ilm işle rd ir ki, kâ in a t ve in sa nlığ ın ilk ya ra tılışı sıra sın d a o lu p b ite n şe yle ri, te nk itç i zih n iye tle r için d e o ld u kça d o ğ ru ya b e n ze r b ir ta rih g ib i ve rm e yi b a şa rm ışla rd ır.» Y a h u d i m ille tin in K e n a n 'a ye rle şm e sin d e n so n ra, ya n i M .Ö . o n ü çü n cü yü zyılın so n u n da , h a fıza da ya şa ya n T e vra t ’ ı n a kil ve m u h a fa za e tm e k için ya zı ku l la n ıld ığın ı, a m a in sa nla ra en ço k d e va m lı o lm a sı g e re kli g ib i g ö rü n e n ka n u n la r g ib i şe yler ko n u sö z su ö ld ü ğ ü za m an b ile ta m b ir titiz lik g ö sterilm e d iğ in i d ü şü nm e k ye rin d e o lu r. M e se lâ bu ka n u n la r a ra sın da ya zılışı b izza t A lla h ’ ın e lin d e n çıktığ ı ka b u l e d ile n O n E m ir ka n u n u n u n , E ski A h it ’ te iki fa rk lı riva yeti m e v c u ttu r : Ç ıkış (20, 1-21) ve T e sn iye (5, 1-30). K a n u nun ru h u h e r iki riva ye tte d e a yn ıdır, a m a a ra la rın d a ki ih tila fla r a p a çıktır. S ö zle şm e le r, m e ktu pla r, şa hıs liste le ri (h â kim le r, yü kse k d ü ze yd e ki şe h ir m e m u rla rı ve so y kü tü kle ri liste le ri), b a ğ ış liste le ri, g a n im e t liste le ri g ib i b ir ta kım b e lge le r ve rm e g ö rü lü r. B ö yle ce a rşivler te şekkü l e tm iştir. rın te m in e ttik le ri m a lze m e le r, e lim izd e ki m e ra kı B u n la kita p larla so n u çla n a n en so n e se rle rin ile rd e ya p ıla cak re d a ksiyo n la rın d a ku lla n ıla ca kla rd ır. Ç e şitli ede bî tü rle r, h e r k ita p ta b ö yle ce b irbirin e ka rışm ış du ru m d a d ır. İşte b u g a yrı m ü te ca n is d o kü m a n la rın b ira - 27 ra ya g e tirilm e sin in se b e p le rin i a ra ştırm a k a rtık u z m a n ların işid ir. B ir in sica m sız b ü tü n o la n E ski A h it ’ in, b a şla n g ıçta h a fıza d a ya şa ya n b ilg ile re d a yan ıla ra k bu şe kild e m e yd a n a g e lişi ile , ilke l b ir e d e b iya tın d ü n ya n ın b ir b a şka ye r ve za m a nın da d o ğ u şu sıra sın d a o lu p b ite n le r a ra sın d a ilg inç o la ca ktır. b ir ya klaşım M e se lâ F ra n sız e d e b iya tın ın ya p m a k F ra n kla r • kıra llığ ı d ö n e m in d e ki d o ğ u şu n u a la lım . B a şla ng ıçta yin e ö n e m li ç a y la rı m u h a fa za e tm e d e ö n sıra yı, a yn ı sö z lü g e len e k a lm akta dır. Ç o ğ u za m a n h ırıstiyan lığ ı sa vu n m a sa va şla rı o la n b u ça rp ışm a lard a ve ç e ş itli d ra m a tik o la yla rd a ka h ram a n lık g ö stere rek ü n ya p a n k i g ö rü lür. A sırla r so n ra b u ka h ra m a nla r, sa z o za n la rın a, va ka n ü visle re , tü rlü d e sta n ya za rla rın a ş ile r ilh am ka yn a ğ ı o la cakla rd ır. İçe risin d e g e rçe k ile e f sa n e nin b irbirin e ka rıştığ ı b u ka h ram a n lık tü rk ü leri b ö yle ce , m ila d î o n b irin ci a sırd a n itib a re n d o ğm u ş o la ca k ve b ir d e sta n ın ilk â b id e sini o lu ş tu ra c a k la r d ır. B u n la rd a n en ü n lü o la nı R o la n d T ü rkü sü 'd ü r. B u , im p ara to r Ş a rlm a n 'ın g e ri b irlik ko m u tan ı o la n R o- la n d 'ın b ir İsp an yo l h ü cu m u S ıra sın d a ki ça rp ışm a d a g ö sterd iği b ü yü k ya ra rlığ ın , ka h ra m a n lığ ın ro m a n- la şm ış tü rkü sü d ür. R o la n d 'ın fe d a kâ rlığ ı, kıssa n ın b a ş lıkla rın ı d o ld u rm ak için u yd u ru lm u ş b ir va ka d e ğ ild ir. O lay 15 a ğ u sto s 778 ta rih in d e ce re ya n e d e r. G e rçe k te n d e d a ğ lı b a sk a ske rle rin in ya p tığ ı b ir h ü cu m sö z ko n u su id i. E d e bi d e sta n b u ra d a ta m a m iyle b ir e fs a n e d e ğild ir : o n u n ta rih î b ir d a ya n a ğ ı va rd ır. A m a ta rih ç iler o n u a slın a sâ d ık ka la ra k a n la tm ıya cakla rd ır. T e v ra t ’ ın d o ğ u şu ile b u g ib i d in d ışı b ir e d e b iya tın a ra sın d a ya p tığ ım ız b u ya kla şım , ta m a m iyle g e r çe ğ e u yg u n d ü şm e kte d ir sa n ırım . B u ya kın la ştırm a - 28 m ız in sa n la rın , g ü n ü m ü zd e kita p çıla rd a m ito lo ji se rileri a ra sın d a b u ld u ğ u T e vra t'ı A llah fikrin i kö kte n re d d e d e n n ice in sa n la rın ya p tıkla rı g ib i a sla tü m ü yle re d d e tm e yi h e d e f a lm az. Y a ra tılışın g e rçe k o ld u ğ u n a, M u sa (a.s) ya A llah ta ra fın d an e m irle r ve rild iğin e, m e se lâ K ra i S ü le ym a n za m a n ın d a o ld u ğ u g ibi, in sa n la rın işle rin e A llah 'ın e l a tm a sın a p e kâ lâ in a n ıla b ilir. B ir ta ra fta n sö zlü g e le n e kle rin ya zıya g e çirilm e sin d e in sa nla rın ya p tıkla rı e kle m e le r ço k fa zla o ld uğ u için o la yla rın ta s v irle rin d e k i a y rın tıla r cid d î b ir te n kid e ta b i tu tu lm a lıd ırla r d e rke n , d iğ er ta rafta n d a b i ze bu o layla rın ö zü n ü n n a kled ilm e kte o ld uğ u d ü şü n ü le b ilir. II. E S K İ A H İD ’ D E K İ K İT A P L A R E ski A h id b ir k ita p la r m e cm u a sıd ır. B u n la r, ço k fa rk lı u zu n lu kla rd a , d e ğ işik tü rd e k ita pla r o lu p d o ku z a srı a şkın b ir m ü d d e t içe risin d e sö zlü riv a y e tle re d a ya n ıla ra k a yrı a yrı d ille rle ya zılm ışlard ır. K ita p la rın ço ğ u b a zen b irb irin d e n ço k u za k o la n d e virle r d e o la yla ra ve ö ze l ih tiy a ç la ra b a ğ lı o lara k d ü zelt m e le r g ö rm ü ş, ta m a m la n m ışla rd ır. Bu ze n g in e d e biya tın İsra il kra llığ ı b a şla rın da M .Ö . xı. yü zyıla d o ğru o rta ya çıktığ ı sa n ılm a kta dır. O d ö n em d e sa ra y çe vre sin d e b ilg ili ve g ö revle ri sa d e ce ya zı ya zm a k o lm a ya n kişile rin o lu ştu rd u ğ u k â tip le r sın ıfı g ö rü lür. B u n da n ö n ce ki b a h iste sö zü e d ile n kita p la rın ço k kısm î o lara k ka le m e a lın m a ta rih leri, b u d e vird e n itib a ren b a şla r. B u k itap ların ya zıya g e çirilm e le rin d e a p a yrı b ir ö n e m va rd ı. B u nla r yu ka rı d a z ik ri g e çe n şa rkıla r, Y a ku p ve M u sa (a.s) m n p e yg a m b e r o lara k a ld ıkla rı va h iyle r, O n E m ir ve b ir h u ku k te şekkü l e tm e d en ö n ce d in i b ir g e le n e k te sis e d e n d a h a g e n e l a n lam d a ka n u n n ite liğ in d e ki m e tin le rd ir. B ü tü n b u m e tin ler E ski A h it'in m u h te lif kitap la rın ın o ra sın a b u ra sına s e rp iş tirilm iş h a ld e ki p a rça la rd ır. T e vra t'ta M u sa (a.s) nın sö zle ri o la n ilk b e ş kitab ın iske letin i o lu ş tu ra ca k E sfa rı H a m se ’ n in « ya h o va cı» (I) m e tn in in d e b u ta rih de n kısa b ir za m a n so n ra , M .Ö . ta h m in e n o n u ncu yü zyıld a ya zıld ığ ı sa n ılıyo r. 1. B u m e t in d e A lla h , Y a h o v a d iy e a d la n d ın ld ığ ı iç in Y a h o v a c ı d e n ir . 30 B u m e tn e d a h a so n ra « e lo him ci» (1) m e tin ile « sa se r d o ta l» (2) d e n e n m e tin e kle ne ce ktir. K â in a tın y a ra tı lışın d a n Y a ku b ’ un ö lüm ü n e ka d a r d ö n e m i, g e çe n ya h o vacı ilk m e tin işle r. B u m e tin G ü ne y (Ju d a ) kıra l- lığ ın a a ittir. M .Ö . ıx. yü zyılın so n u ile vııı. a srın o rta la rın d a K u ze y (İsra il) kıra llığın d a , kita p la rı e lim izd e o la n İlya s ve E lye se ile .b e rab e r p e yg a m be r e tk inliği itib a r ka za n ıp ya yg ın la şır. B u d e vir a yn ı za m a nd a E sfa rı H a m se'n in İb ra h im , Y a ku b ve Y u su f ile a lâ kalı o la y la rla sın ırlı o la n , b u b a kım d an ya h o va cı m e tin d e n ço k d a h a kısa b ir d ö n em i için e a la n e lo h im ci m e tnin a it o ld uğ u d e vird ir. Y u şa kita b ı ile H â kim le r d ö n e m in ü rü n ü d ü rle r. bu kita b ı M .Ö . vııı. yü zyıl, k itap ya za n p e yg a m be rler a srı dır. B u n la r İsra il kıra llığ ınd a A m o s ile H o şe a , Ju d a kıra llığ ın d a İşa ya ile M ike ’ d ir. S a m iriye 'n in d ü şm e siyle İsra il kıra tlığ ı M .Ö . 721 yılın d a so n b u lu r. G e riye b ıraktıkla rı d in î m ira sı, Ju d a kıra tlığ ı d e vra lır. B u d ö n e m M e se lle r kitab ının ya zılış ta rih id ir. E sfa rı H a m se ’ n in ye h o va cı ve e lo h im ci m e tin lerin in b ir kita p için d e ka yn a şm a la rı ise b ilh a ssa, bu d e vrin b ir ö ze lliğ id ir. Y o şiya ’ nın M .Ö . V II. a srın ikin ci ya rısın d a ki s a l ta n a tı, E re m ya ’ nın İlk p e yg am b e rlik yılla rın a am a, E re m ya ’ nın e se ri a n ca k b ir a sır ra s tla r so n ra en so n şe klini a la caktır. 1 . B u m e t in d e A lla h , E lo h im d iy e a d la n d ır ıld ığ ı d e n ir . 2 . B u m e tin K u d ü s m a b e d i p a p a z la r ın a a it tir . iç in e lo h im c i 31 T se fe n ya , N a h um ve H a b uku k'u n p e yg a m b e rlik fa a liy e tle ri, ilk B a b ilo n ya sü rg ün ü nd e n e vve l M .Ö . 598 yılın d a ye r a lırlar. H e ze kie l ise bu b irin ci sü rg ü n d ö n e m i sıra sınd a n ü b üvve t va zifesin e h e n üz b a şla r. B u n d a n so n ra M .Ö . 587 se n e sin d e K u d üs d ü şe ce k ve bu d ü şü ş, M .Ö . 5 3 8 ’ e ka d a r d e va m e d e n ikin ci sü rg ü nü b e ra b erin d e g e tire ce ktir. S ü rg ü n d ö n e m i p e yg a m be ri so n b ü yü k o la n p e yg a m be r H e ze kiel'in kitab ı, ke n d isin in m a n e vi m i ra sçıla rı o la ca k k â tip le r ta ra fın d a n b u g ü nkü şe kliyle a n ca k ö lü m ü n d en so n ra ya zıla ca ktır. A yn ı k â tip le r T e v ra t ’ ın Y a ra tılış ile Y a ku b 'u n ö lü m ü n e ka d ar u za n a n kısm ını « sa serd o ta l» d e n ile n ü çü n cü b ir m e tn e g ö re h a zırlıya ca kla rd ır. B ö yle ce ya h o va cı ve e lo h im ci E sfa rı H a m se m e tin leri b ü n ye sin e , ü çü n cü b ir m e tin y e rle ş tirile c e k tir. B u ü çü n cü m e tnin o ta rih d e n y a k la şık d ö rt ve iki a sır ö n ce ya zıla n e se rle re ka rışm ış h a l d e ki b ir g ö rü nü m ü n ü d a h a ile rid e g ö re ce ğ iz. M e rsiye le r kita b ı, b u d e vrin m a h su lü d ü r. B a b ilo n ya sü rg ün ü M .Ö . 538 yılınd a S irü s ’ ü n e m ri ü ze rin e so n a e rince Y a h u d ile r te k ra r F ilis tin 'e d ö n e rle r ve K u d ü s m a b e d i ye n ide n in şa o lu n u r. Y e n i b ir p e yg a m b e rlik fa aliy eti b a şla ya ra k, H a g g a y, Z e ke riya , ü çü ncü İşa ya, M a la ki, D a n iye l ve (kitab ın ı yu n a n ca ya zm ış o la n) B a ruch ’ ün kita p la rın ı d o ğ u ru r. • S ü rg ün ü izleye n d ö n e m a yn ı za m a n d a H ikm e t kita pla rın ın ya zıldıkla rı ta rih d ir. N itekim M e se lle r, so n o la ra k M .Ö . 489 yılların a d o ğ ru, E yyu p kita b ı ise M .Ö . b e şin ci a sır o rta la rın da ka le m e a lın m ışla rd ır. V a iz ya h u t K o h e le kitab ının ya zılış ta rih i ile M e ride le r N e şid e si'n in , T a rih kita p la rın d a n ikisin in , E zra ve N e h e m ya kita p la rın ya zıld ıkla rı ta rih h e p M .Ö . III. yü zyıld ır; V a iz 32 ya h u t S iracid e kita p ları M ila tta n iki a sır ö n ce zu h u r e d er; S ü leym a n 'ın M e se lle ri ile M a kka b e ’ n in iki kita b ı M ilattan b ir a sır ö n ce ya zılır. T o b i ve Ju d i kita p la rın a o ld uğ u g ib i R u t, E ste r Y u n u s kita p la rın a d a ta rih v e r m e k g ü çtür. B ü tü n b u b ilg ile ri, so n ra d a n d e ğ işe b ilir ih tiya t ka yd iyle ve riyo ru z. Ç ü n kü E ski A h it ’ te ki k ita p la ra a n ca k M ilattan b ir a sır ö n ce b ir ilk şe kil v e ril m iştir. E n so n şe klin i a lm a la rı ise , b irço kla rın a g ö re , M .S . b irin ci yü zyıld a g e rçe kle şe ce ktir. T e vra t b ö yle ce b a şla n g ıçta n h ırıstiya nlık d e v ri n e ka d a r ya h u d i m ille tin in b ir e d e b iya t â b ide si o la ra k g ö rü n ü r. T e vra t ’ ı o lu ştu ra n k ita p la r M .Ö . x a sırla I. a sır a ra sınd a ya zılıp e ksikle ri ta m a m la n a ra k ye n id e n g ö zd e n g e çirilm işle rd ir. K ita p la rın re d a ksiyo n ta rih le ri h a kkınd a b u ra d a ve rd iğim iz b u n o kta i n a za r, a sla ke n d im in d e ğ ild ir. B u kısa ta rih çe n in te m e l ve rile rin i, S a u lch o ir d o m in ikle r F a kü lte si p ro fe sö rü S a n d ro z ’ un E n cyclo p e d ia U n ive rsa lis (1) için ya zd ığ ı « T e vra t» a n la m a k için g ü n ü m ü zd e yü kse k d e re ce d e y e tk ili m ü te h a ssıslar ta ra fın d a n ku su rsu z b ir şe kild e te s b it e d il m iş b u lu n an bu ka vra m ları b ilm e k g e re kir. m a d d e sin d e n a ld ık. E ski A h it ’ in n e o ld uğ u nu İlâ h î b ir K ita p , b ü tün b u kita p la ra ka rışm ış d u ru m d ad ır. A m a b u g ü n b u K ita p ’ ta n e lim izd e ka la nı sa d e ce, b u lu n d u kla rı ş a rtla ra , ka rşıla m a k zo ru n d a o l d u kları ih tiya ca b a ğ lı ka la ra k ke n d i u su lle rince m e tinle ri h a zırla m ış o la n kim se le rin b ize b ıra km a yı a rzu e ttik le ri ka d a rıd ır. B u ta rafsız b ilg ile r, g ü n ü m ü zd e h e rke sin e lin d e b u lu n an çe şitli T e vra t M u ka d dim e lerin de n çıka rd ığ ı1. 1 9 7 4 h a s t a s ı, C . 3 , s . 2 4 6 - 2 5 3 . 33 m ız so n u çla rla m ü ka ye se e d ild iğ i za m a n , o lu p b ite n le rin m u ka d d im e le rd e b ü sbü tün fa rk lı b ir şe kilde g ö ste rild iğ i a n la şılır. K itap la rın re d a ksiyo n la rın a iliş k in te m e l g e rç e k le r sü kû tla g e ç iş tirilirk e n , o ku yu cu yu h e d e fte n sa p tırıcı m a n a sı ka rışık şe yle rd e n sö z e d ilm e k te , va kıa la r g e rçe k h a kkınd a ya n lış b ir fik ir ve re cek ka d a r kü çü m se nm e kte dir. T e vra t M u ka dd im ele rin de n ya h u t G iriş b ö lüm le rin d en p e k ço ğ u b ö yle ce h a kika ti b a şka k ılığ a so km akta dır. K itap la rın (E sfa rı H a m se g ib i) b irç o k ke re b a şta n b a şa ye n id e n d ü ze n len d ikle ri g e rçeğ i ka rşısın d a , a y rın tıla r h e r şe y o lu p b ittik te n so n ra e k le nm iş tir d e n m e kle ik tifa e d ilm e kte d ir. B ir kita b ın e h e m m iye tsiz m a n a lı b ir p a rçası ü ze rin d e ta r tışm aya g iriş ild iğ i h a ld e , u zu n a çıkla m a lara la yık o la n ca n a lıcı m e se le ler sü kû tla g e ç iş tirilir. T e vra t h a kkın d a b u ka d a r g e rçe k d ışı b ilg ile ri kitle le re ve r m e ğ e d e va m e d ild iğ in i g ö rm e k g e rçe kte n ü zü çü d ü r. T o ra h y a h u t E s fa rı H a m s e E sfa rı H a m se ’ n in sa m i d ilin de k i a d ı T o ra h 'd ır. Y u n a n ca d a n fra n sızca ya « P e nta teu g u e» (E sfarı H a m se ) d iye g e çe n b u ta b ir, o tu zd o ku z c iltlik E ski A h it'm e cm u a sın ın ilk b e ş kita b ın ı te ş k il e d e ce k o la n b e ş b ö lü m d e n ib a ret b ir e se rin a d ıd ır. B u b ö lü m le r, Y a ra tılış, Ç ıkış, L e vilile r, S a yıla r, ve T e sn iye ’ d ir. E vre n in ya ra tılışın da n b a şlaya ra k ya h u di m ille ti n in M ısır'a sü rg ü n ü n d e n so n ra a rzı m e vu t K e n a n 'a g e lişin e ka d a r, d a h a ke sin b ir ifa d e yle M u sa (a.s) un ö lüm ü n e ka d a r u za n a n d e vrin o la yla rın ı b u m e tin le r g u ru b u işle m e kte d ir. F a ka t b u o layla rın h ikâ ye si, ya h u d i h a lkın ın d in î h a ya tı ile to p lum sa l yaşayışına iliş kin kurallar sergisinin genel çerçevesini çizmeğe yaF '• 3 32 ya h u t S ira cid e kita p ları M ila tta n iki a sır ö n ce zu h u r e d e r; S ü le ym a n ’ ın M e se lle ri ile M a kka b e ’ n in iki kita b ı M ila ttan b îr a sır ö n ce ya zılır. T a b i ve Ju d i kita p la rın a o ld u ğ u g ib i R u t, E ste r Y u n u s kitap la rın a d a ta rih ve r m e k g ü çtür. B ü tü n bu b ilg ile ri, so n ra d a n d e ğ işe b ilir ih tiy a t ka yd iyle ve riyo ru z. Ç ü n kü E ski A h it'te k i k itap la ra a n ca k M ila tta n b ir a sır ö n ce b ir ilk şe kil v e ril m iştir. E n so n şe klin i a lm a la rı ise , b irçokla rına g ö re , M .S . b irin ci yü zyıld a g e rçe kle şe ce ktir. T e vra t b ö yle ce b a şla ng ıçta n h ırıstiya nlık d e vri ne ka d a r ya h u d i m ille tin in b ir e d e b iya t â b id e si o lara k g ö rü n ü r. T e vra t'ı o lu ştu ra n k itap lar M .Ö . x a sırla I. a sır a ra sınd a ya zılıp e ksikle ri ta m a m la n a ra k ye n ide n g ö zd e n g e çirilm işle rd ir. K ita p la rın re d a ksiyo n ta rih le ri h a kkın d a b u ra d a ve rd iğ im iz b u n o kta i n a za r, a sla ke n dim in d e ğ ild ir. B u kısa ta rih çe n in te m el ve rile rin i, S a u lch o ir d o m in ikle r F a kü lte si p ro fe sö rü S a n d ro z'un E n c y c lo p e d ia U n iv e rs a lis (1) için ya zd ığ ı « T e vra t» m a d d e sin d e n a ld ık. E ski A h it'in ne o ld u ğu n u a n la m a k için g ü n ü m ü zd e yü kse k d e rece d e y e tk ili m ü te h a ssısla r ta ra fın d a n ku su rsu z b ir şe kild e te s b it e d il m iş b u lu n a n bu ka vra m la rı b ilm e k g e re kir. İlâh î b ir K ita p , b ü tü n b u kita p la ra ka rışm ış d u ru m d a d ır. A m a b u g ü n b u K itap 'ta n e lim izd e ka lan ı sa d e ce, b u lu n d u kla rı ş a rtla ra , ka rşıla m ak zo ru n d a o l d u kla rı ih tiya ca b a ğ lı ka la ra k ke n d i u su lle rince m e tin le ri h a zırla m ış o la n kim se lerin b ize b ıra km a yı a rzu e ttik le ri ka d arıd ır. B u ta ra fsız b ilg ile r, g ü n ü m ü zd e h e rke sin e lin d e b u lu n an çe şitli T e vra t M u ka d d im e le rin d e n çıka rd ığ ı1 . 1 3 7 '4 b a s k ıs ı, C . 3 , s . 2 4 6 — 2 5 3 . 33 m ız so n u çla rla m ü ka ye se e d ild iğ i za m a n , o lu p b ite n le rin m u ka d d im e le rd e b ü sb ü tü n fa rklı b ir şe kild e g ö s te rild iğ i a n laşılır. K ita p la rın re d aksiyo n la rına iliş k in te m e l g e rçe kle r sü kû tla g e ç iş tirilirk e n , o ku yu cu yu h e d e fte n sa p tırıcı m a n a sı ka rışık şe yle rd e n sö z e d ilm e k te , va kıa lar g e rçe k h a kkınd a ya n lış b ir fik ir ve re cek ka d a r kü çü m se nm e kted ir. T e vra t M u ka d d im e le rin d e n ya h u t G iriş b ö lü m lerind e n p e k ço ğ u b ö yle ce h a k ik a ti b a şka kılığ a so km a kta dır. K ita p la rın (E sfa rı H a m se g ib i) b irço k ke re b a şta n b a şa ye n ide n d ü ze nle nd ikle ri g e rçeğ i ka rşısın d a, a y rın tıla r h e r şe y o lu p b ittik te n so n ra e k le n m iş tir d e n m e kle ik tifa e d ilm e kte dir. B ir kita b ın e h em m iye tsiz m a n a lı b ir p a rça sı ü ze rin d e ta r tışm aya g iriş ild iği h a ld e , u zu n a çıkla m a la ra la yık o la n ca n a lıcı m e se le le r sü kû tla g e ç iş tirilir. T e vra t h a kkın d a b u ka d a r g e rçe k d ışı b ilg ile ri kitle le re ve r m e ğ e d e va m e d ild iğ in i g ö rm e k g e rçe kte n ü zü çü d ü r. T o ra h y a h u t E s fa rı H a m s e E sfa rı H a m se 'n in sa rn i d ilin d e ki adı T o ra h ’ d ır. Y u n a nca d a n fra n sızca ya « P e n ta te uq u e » (E sfa rı H a m se) d iye g e çe n b u ta b ir, o tu zdo ku z c iltlik E ski A h it' m e cm u a sın ın ilk b e ş kitab ın ı te ş k il e d e ce k o la n b e ş b ö lüm d e n ib a ret b ir e se rin a d ıd ır. B u b ö lüm le r, Y a ra tılış, Ç ıkış, L e vilile r, S a yıla n ve T e sn iye 'd ir. E vre n in ya ra tılışın da n b a şlaya ra k ya h u di m ille ti n in M ısır'a sü rg ü n ü nd e n so n ra a rzı m e vu t K e n a n 'a g e lişin e ka d a r, d a h a ke sin b ir ifa d e yle M u sa (a.s) un ö lü m ü n e ka d ar u za n a n d e vrin o la yla rın ı b u m e tin le r g u rub u iş le m e k te dir F a ka t b u o la yla rın h ikâ ye si, ya h u d i h a lkının d in î h a ya tı ile to p lu m sa l ya şa yışın a iliş kin k u ra lla r se rg isin in g e n e l çe rçe ve sin i çizm e ğ e ya... F : 3 . 34 ra m a kta d ır. K a n u n (şe riat) ya hu t T o ra h a d ın ı a lm a sı b u n da n d ır. M u se vilik ve h ırıstiya n lık M u sa (a.ş) yı a sırla r b o yu n ca E sfa rı H a m se ’ n in b izza t ya za rı o la rak te la kki e t tile r. B u g ö rü şle rin i d o ğ ru la m a k için b e lki d e A lla h ’ ın M u sa (a.s) ya : «B unu (A m a lika ’ nın ye ryü zü n de n s ilin e ce ğ in i) a n ılm a o lara k K ita b ’ a ya z «(Ç ıkış, 17, 14) d e m iş o laca ğ ına ya h u t M ısırd a n çıkış ko n u su n d a : « M u sa o n la rın çıkışla rın ı g ö çlerin e g ö re yazdı» (S a yıla r, 33,2) sö zü n e ya d a « M u sa b u ka n u n u yazdı..» (T e sn iye , 31, 9) cü m le sin i e sa s a lıyo rla r. E sfa rı H a m se ’ n in tü m ü yle M u sa (a.s) ta ra fın d a n ya zılm ıştır yo lu n d aki te z, M .Ö . b irin ci yü zyıld a n b e ri sa vu n u lm a kta d ır. N ite kim F ila viu s Jo se p h e ve İske n de riye li P h ilo n d a a yn ı g ö rü şü d e stekliyo rlar. B u g ü n bu te zd en ke sin likle va zg eçilm e kte d ir ve h e rke s b u n o kta da h e m fik ird ir. A m a yin e d e Y e n i A h id ’ in M u sa (a.s) ya bu e se rin sa h ib i o lm a va sfın ı v e r m e sine e n g e l o lm u yo r. N ite kim P a u l R o m a lıla ra ya z dığı R isale sin d e (10, 5) L e vilile rin « M u sa ’ nın ke n d isi, ya sa d a n (şe ria tta n ) o la n sa la hı işle ye n a d a m o n u nla ya şa ya ca ktır d iye ya zılıyo r» cü m le sini a la rak bu h u su su d o ğ ru lam a kta dır. Y u h an n a ke n d i İn cilin d e (5, 46-47) : « E ğ e r siz M u sa 'yı g ö rm ü ş o lsayd ın ız, bana im a n e d e rd in iz, zira O b e n im için ya zm ış. F a ka t e ğ e r o n u n ya zd ıkla rın a im a n e tm iyorsa n ız, b e n im sö zle ri m e nasıl im a n e d e rsin iz? » cü m le sin i Isa (a.s) ya sö yle tir. B u ra d a b ir re d a ksiyo n sö z ko n u su d u r v e (yu n a nca o la n) a sıl m e tin d e ki yu n a n ca ke lim e « e p iste u te » d ü r. D o la yısiyle b a h is m e vzu u o lan , İn cil ya za rın ın İsa ’ nın a ğ zın d a n çıkm ış g ib i g ö ste rd iğ i ta m am iyle b ir d o ğ ru la m a dır. u yd urm a 35 B u nu n isp a tı a şa ğ ıd a g e le ce ktir. B u isp a tin u n su rla rın ı K u d üs T e vra t O ku lu m ü d ü rü R .P . d a V a u x'd a n a lıyo ru m . K e n d isi b u b ilg ile ri 1962 ta rih li T e kvin (Y a ra tılış) te rcü m e sin in ^ b a şın d a ye r a la n, içe risin d e sö z ko n u su e se rin M u sa ta rafın d a n ya zıld ığı İn cil id d ia la rın ı çü rü tü cü kıym e tli d e lil le r b u lun a n g e n e l b ir E sfa rı H a m se M u ka d d im e sin d e ve riyo r. R .P. d e V a u x'n u n h a tırla ttığın a g ö re «İsa ve H a va rile rin d e u ym u ş o ld u kları ya h u d i sö zlü g e le n eğ i» O rta Ç a ğ ın so n u n a ka d a r ka b u l e d ilm iştir. B u te ze itira z, e d e n te k in sa n o n ik in c i yü zyıld a A b e n E ra o l m u ştu . M u sa ’ n ın , ke n d i ö lü m kıssa sın ı T e sn iye k ita bı na (34, 5-12) ke n d i e liyle ya zm a dığ ın a xı. a sırd a C a rls ta d t işa re t e d e r. R .P . d e V a u x d a h a so n ra M u sa ' ya E sfa rı H a m se ’ n in h iç o lm a zsa b ir kısm ın ın a it o lm a d ığ ı yo lu n d a ki e le ş tirile ri ve ö ze llikle o ra to ire p a p az la rın d a n S im o n ’ un H is to ire c ritiq u e d u V ie u x T e s ta m e n t (1678) a d lı e serin i zikre d er. B u kita p , E sfa rı H a m - se 'de g ö ze ça rp a n ta rih sıra sı g ü ç lü k le rin i,te k ra rla rı, kıssa larki d ü ze n sizlikle ri, ü slu p a yrılıkla rın ı te s b it e t m e kte d ir. K ita p b ü yü k te p kile re yo l a çm ıştır. F a ka t S i m o n ’ u n ka n ıtla yışı p e k re va ç b u lm a m ıştır. Z ira xm , yü zyıl b a şla rın d a ki ta rih kitap la rın d a ço k e ski ça ğ la ra iliş k in b ilgi ve rilirke n sık sık « M u sa ’ nın ya zd ığ ın a g ö re » d e n ile rek T e vrat ’ a a tıfla r ya p ılm a kta d ır. İsa 'n ın b ile yu ka rd a g ö rü ld ü ğ ü ü ze re , d e ste kle d iğ i sö yle ne n Y e n i A h id ’ d e ki kö klü b ir e fsa ne ye ka rşı m ü ca d e le e tm e k n e ka d a r g ü çtü ta k d ir e d ilir. K e sin ka n ıt g e tirm iş o lm a sınd a n ö türü X V LO U ls ’ în d o k to ru Je d n A s tru c 'e ço k şe y b o rçlu yu z. Je a n A stru c, M u s a ’ n ın , Y a ra tılış ’ ı y a z a rk e n ya- 36 ra rla n d ığ ı sa n ıla n a sıl A n ıla r h a kkın da d ü şü n ce le r, ko n u lu 1753 yılın d a ya yın lad ığ ı kita b ınd a , ka yn a kla rın ço klu ğ u ü ze rin d e ö n e m le d u rm u ştu r. K e n d isi bu n o ktaya d ik k a ti çe ke n le rin ku şku su z ilki o lm a m ıştır. A m a b irind e T a n rı ’ nın a d ı E lo h im , ö b ü rü n d e Y a h oya n a va o la n iki a yrı m e tn in Y a ra tılış kitab ın d a ya n ye r a ld ıkla rı yo lu n d a so n d e rece ö n e m li b ir te s biti if şa e tm e k ce sa re tin i ilk g ö ste re nd ir^ B u d e m e ktir ki, Y a ra tılış ya n ya n a ko n m u ş iki riva ye ti için e a lm a kta id i. E ich h om (1780 - 1783) a yn ı b u lu şu ö b ü r d ö rt kita p için ya p m ış, d a h a so n ra İlg e n (1798) A s tru c ’ un a yırt e ttiğ i iki m e tin d e n , içind e T a n rı ’ nın a d ı E lo h im d iye g e çen m e tn in ke n d isin in d e iki a yrı m e tn e a yrılm a sı g e re ktiğ in i fa rk e tm iştir. E sfa rı H a m se b ö yle ce ç ö kü yo rdu . O n d o ku zu n cu a sır ço k d a h a d ik k a tli b ir ka yn a k la r a ra ştırılm a sı ça lışm a la riyle g e çm iştir. 1854 yılın d a d ö rt ka yn a k ka b u l e d ilm iş tir. B u n la r ya h o vacı b e lg e , e lo hım ci b e lg e , te sn iye , sa se rd o ta l K o d a d iyle b ilin ir le r. B u b e lg e le rin b d şa riyle te s b it o lu na n ya şla rı şö yle d ir : 1. Y a h o va cı b e lg e M .Ö . d o ku zu n cu yü zyıld a m e y d a n a g e lm iştir (re d a ksiyo n ye ri Ju d a ü lke si), 2. E lo h im ci b e lg e nin ya zılış ta rih in in , b u ta rih d e n b ira z d a h a so n ra o ld u ğ u ta h m in e d ilm e kte d ir (re d a k siyo n ye ri İsra il); 3. T e sn iye , b a zıla rın a (E . Ja co b'a ) g ö re M .Ö . se kizin ci asır, b a zıların a (R .P . d e V a u x) g ö re Jo sia s (M .Ö . se kizin ci a sır) d e vrin e a it b u lun m a ktad ır; 4. S a se rd o ta l (K u d üs m a b ed i p a p azla rı Kodu, sü rg ü n d ö n em in de ya h u t sü rg ü n d e n so n ra ki d e vird e M .Ö . a ltın cı yü zyıld a ya zılıyo r. 37 B ö yle ce E sfa rı H a m se ’ n in d ü ze n le n m e si en az ü ç a sırlık b ir sü re ye ya yılıyo r. . F a ka t so ru n d a h a d a ka rm a şıktır. A . L o d s 1941 yılın d a ü ç ka yn a k ya h o va cı b e lg ed e , d ö rt ka yn a k e lo h im ci b e lg e de a ltı ka yn a k T e sn iye 'd e , d o ku z ka yn a k d a sa se rd o ta l K o d 'd a te s b it e d iyo r. R .P . d e V a u x'n u n ya zd ığ ın a g ö re « se kiz re d a k tö r a ra sınd a p a yla şıla n ila ve ler b u n la ra d a h il d e ğ ild irle r.» Ç o k ya kın b ir g e ç m işte ki b ir g ö rü şe g ö re « E sfa rı H a m se ’ d e ki ku ra l ya h u t ya sa la rın ço ğ u için , a yn ı p a rale lde T e vra t'ın d ı şın d a ka la n ya sa la r va rd ı. T e v ra t'ta k i b u d ö rt b e lg e için te s b it e d ile n ta rih le rd en ço k e skiyd i» ve yin e b u g ö rü şe g ö re, « E sfa rı H a m se 'd e b u lu n a n kıssa ların ço ğ u , bu d ö rt a yrı m e tnin ka yn a kla n d ıkla rı ta h m in e d i le n çe vre d e n b a şka -ve d a h a e ski - b ir ka yn a k çe vre n in va rlığ ın a d e la la t e tm e kte yd i» , işte « sö zlü riv ay e t le rin o lu şu m u » n a e h e m m iye t ve rm e ğ e yo l a ça n bu d u ru m du r. O n u n için , so ru n kim se n in ü ste sin d e n g e le m iye ce ğ i b ir ka rm a şıklıkta g ö zü km e kte dir. K a yn a kla rın ço kluğ u , b irço k a h en ksizlikle re, te k ra r la ra se b e p o lm a kta d ır. R .P . d e V a u x ç e ş itli sö zlü riv a ye tle rd e n , ya ra tılış, K a b il ’ in n e silleri, N u h T u fa n ı, Y u su f'un ka çırılışı ve M ısır'd a b a şın d a n g e çe n le r a yn ı k i şilere ve rile n isim lerd e ki tu tm a zlıklar, ö n e m li o la yla rın d e ğişik riva yetleri g ib i ko n u la rı ilg ile n d ire n sö zlü g e le n e kle rin ça tı kire m itle ri g ib i b irb iri ü ze rine ko n u lm uş şe kille rin d e n ö rn e kle r ve rir. B ö yle ce E sfa rı H a m se ’ n in , re d aktö rle rin a z ço k m a h a ret g ö ste re re k b ir a ra ya to p la d ıkla rı m u h te lif sö zlü riva ye tle rd e n te şe kkü l e ttiğ i a n la şılıyo r. R e da k tö rle ri kim i v a k it to p la d ıkla rın ı ya n ya n a sıra la m ışla r, b a zen d e kıssa la rı b ir se n te z a m a ciyle b a şka şe kle 38 so km u şla rd ır. A m a ça ğ d a ş m ü e llifle ri, ta ra fsız ka yn a k a ra ştırm ağ a se vke d e n d o ğru ya b e n ze m e yişle rin ve tu tm a zlıkla rın o rta ya çıkm a la rın a d a m a n i o lam a m ış la rd ır. G e çm iş n e sille rd e n ka lm a m e tin lerin ve sö zlü riv a ye tlerin in sa n la r ta rafın d a n ya h u d i ta rih in in ç e ş itli d e vre le rin d e g e rçe kle ştirile n d ü ze n le m e le rin te nk id i a la n ın d a e n a çık ö rn e ğin i, şü p h e siz m e tin E sfa rı H a m se ve riyor. O lan ların riva ye tin e kâ in atın y a ra tılı şın d a n itib a ren b a şlaya n ve ya h ova cı m e tn i ku lla n a ra k M .Ö . o n un cu ya d a d o ku zun cu yü zyıld a n işe g iri şen E sfa rı H a m se , R .P. d e V a u x'n u n d a ya zd ığ ı g ib i, « İsra il’ in ke n d i a lın ya zısın ı T a n rı ’ nın tü m in sa nlık için ta k d ir e ttiğ i g e n e l ka d e rd e ki ye rin e o tu rtm a k için» İsra il ka d e rin in b ir ta sla ğ ın d a n b a şka b ir şe y ya p m az. E sfa rı H a m se, ta rih le r ve so y kü tü kle ri ve re re k ko n u ya a çıklık g e tirm e e n d işe sin d e o la n sa se rd o ta l m e tn i ku lla n m a k su re tiyle M .Ö . vı. yü zyıld a so n b u lu r. (I). R .P . d e V a u x ’ ya g ö re « S a de ce bu sö zlü riva ye te has o lu p d iğ e rle rin d e ra stla n m a ya n kıssa la r, b u riv a ye tin b ir ta kım şe rî m e se le lerle ilg ile n işle rin e ta n ık lık e tm ekte d irle r. B u n la r : ya ra tılışta n so n ra ki c u m a r te si d in le n m e si, N u h ile ittifa k , İb ra h im ile ittifa k , sü n n e t o lm a , K ilise R e isle ri'n e K e n a n d iya rın d a b ir a ra - zim ü lkiye ti h a kkı ta nıya n M a kp e la m a ğ a ra sın ın sa tın a lın ışı g ibi so ru n lard ır.» S a se rdo ta l sö zlü g e le n e ğ i 1 . S a s e r d o t a l r iv a y e t r e d a k t ö r le r in in , in s a n ın y e r y ü z ü n d t e k i y a ş ı, z a m a n iç in d e o la n la r , y a r a tılış ın n a s ıl c e r e y a n e t tiğ i g ib i k o n u la r d a T e v r a t k ıs s a s ın d a ilm in ç a ğ d a ş b u lu ş la r iy le k a r ş ıla ş tır m a d a n so n r a o r ta y a m e s in d e n ç ık a n ve ile r i g e le n r a k i b a h is te g ö r e c e ğ iz . a ç ık ç a m e t in le r in h a n g i h a t a la r a in s a n la r c a d ü ş t ü k le r in i, d e ğ iş t ir il bundan son 39 n in ya zılış ta rih inin , B a b ilo n ya sü rg ü n ün d e n d ö n üş ile F ilistin ’ e M .Ö . 538 yılın d a n itib a re n te k ra r ye rle ş m e a ra sınd a ki d ö n e m o ld u ğ u n u h a tırlata lım . B ö yle o lu n ca , d in i so ru nla rla sırf siya sa l o la n m e se le lerin iç içe o luşu sö z ko n u şu d u r. Y a ln ızca Y a ratılış kitab ın ın , ü ç a n a ka yn a ktan g e le n m e tin le r h a lin d e p a rça la ra a yrılışı ta m a m iyle ke sin d ir. N itekim R .P . d e V a u x te rcü m e sin in g iriş b ö lü m ü n d e b u g ün kü Y a ratılış m e tn in i ü ç ka yn a ğ a g ö re sı n ıfla n d ırır, B u n a d a ya n ıla ra k h e rh a n g i b ir b a b ın m u h te lif ka yn a kla ra a it m e tin p a yların ı te s b it e tm e k m ü m kü n dü r. M e se la Y a ra tılış'ın ilk o n b ir b a b ın ı işg a l e d e n ya ra tılış, N u h tu fan ı, T u fa n d a n İb ra h im ’ e ka d a r u za n a n d ö n em i a n la ta n m e tin le re b a kıld ığ ın d a , h ik â ye d e sıra siyle b ir h isse ya h o va cı m e tin , b ir h isse sa se rd o tal m e tin o lm a k ü ze re b irb iriyle n ö b e tle şe b a ş ta n so n a ka d a r d iz ild ikle ri g ö rü lü r. B u ilk o n b ir b a b d a E lo him ci m e tin ye r a lm a m akta d ır. B u ra d a ya h o vacı ve s a s e rd ota l m e tin p a yla rın ın ça tı kire m itle ri g ib i b irb iri ü ze rin e d izilişle ri a p a çık g ö zü km e kte d ir. Y a ra tılışta n N u h 'a ka d ar (ilk b e ş b a b )ı o lu ştu ra n m e tin le rin ka yn a kla ra g ö re d izilişi b a sittir: h ikâye n in b a şın d a n so n u n a ka d a r sıra siyle b ir p a rça ya h o va cı m e tin d e n, b ir p a rça sa se rd o ta l m e tin d e n ku lla n ıl m ıştır. F a ka t N u h T u fa n ı ve ö ze llikle 7 ile 8. b a b la rın m e tin le rin in ka yn a kla ra g ö re b ö lü n üşü , b ir te k cü m le ye va rın ca ya ka d a r kısa p a rça la r h a lin d ed ir. F ra n sızca m e tnin yü z kü su r sa tırın d a o n ye d i ke z b ir m e tin d e n ö b ü rü n e g e çilir. İşte e ld e ki b u gü n kü kıssa da d o ğru ya b e n ze m e yişle rin, çe lişkile rin n e d e n i b u d u r. (K a yn a kla rın b a b la rd aki d a ğ ılım ın ı şe m a h a lin d e g ö s te re n ya n d a ki ta b lo ya b a kın ız.) 40 Y A R A T IL IŞ K İT A B IN IN 1 D E N 1 1 (O N B İR )E K A D A R O L A N B A S L A R IN D A Y A H O V A C I M E T İN İL E S A S E R D O T A L M E T N İN D A Ğ IL IŞ Ç İZ E L G E S İ B irin ci ra ka m b a b n u m a ra sıd ır. P a ra n te z için d e ki ik in c i ra ka m cü m le le rin m aras.ıdır. B a zen iki p a rça ya a yrılm ış o la n nu- cü m le le r ise a ve b h a rfle riyle g ö ste rilm işle rdir. Y h a rfi ya h o va cı m e tn i, S h a rfi sa se rd o ta l m e tn i g ö ste rir. Ö rn e k : çize lg en in b irin ci sa tırın ın a n la m ı ş u d u r : I. b a b ın I. cü m le sind e n 2. b a b ın 4a cü m lesin e ka d a r o la n m e tin , b u g ü n kü T e vra tld rd a b u lu n an sa se rd o ta l m e tin d ir B ab C ü m le ’ d e n B ab C ü m le ’ y e k a d a r k i M e tin 1 (D 2 (4 a ) 2 (4 b ) 4 (2 6 ) Y 5 (D 5 (3 2 ) S 6 (D 6 (8 ) Y 6 (9 ) 6 (2 2 ) S 7 (D 7 (5 ) Y te k ra r 7 (6 ) 7 (7 ) . 7 (1 1 ) 7 (1 2 ) S e ld e n S g e ç ir ilm iş 7 (1 0 ) Y S Y 7 (1 3 ) 7 (1 6 a ) S 7 (1 6 b ) 7 (1 7 ) Y 7 (1 8 ) 7 (2 1 ) S 7 (2 2 ) 7 (2 3 ) Y 7 (2 4 )' 8 (2 a ) S 8 (2 b ) 8 (3 ) 8 (5 ) S 8 (6 ) 8 (1 2 ) Y 8 (1 3 a ) 8 (1 3 b ) 8 (1 4 ) Y S Y 8 (1 9 ) S 41 8 (2 0 ) 8 (2 2 ) Y 9 (D 9 (1 7 ) S 9 (1 8 ) 9 (2 7 ) Y 9 (2 8 ) 10 (7 ) S 10 (8 ) 10 (1 9 ) Y 10 (2 0 ) 10 (2 3 ) S 10 (2 4 )' 10 (3 0 ) Y 10 (3 1 ) 10 (3 2 ) S 11 (D 11 (9 ) Y 11 (1 0 ) 11 (3 2 ) S T e v r a t K ita p la r ın ın in s a n la r t a r a f ın d a n d e ğ iş t ir ild iğ in i is p a t e d e n b u n d a n d a h a a ç ık b ir d e lil g ö s t e r ile b ilir m iy d i . t E s k i A h id ’ in T a rih K ita p la rı B u k ita p la r A rzı M e vu d 'a (b ü yü k b ir ih tim a lle M .Ö . xııı. a srın so n un d a) g e lişin d en M .Ö . vı. yü zyıl B a b ilo n ya sü rg ü n ü n e ka d a r g e çe n ya h u d i m ille ti ta rih in i işle m e kte d irler. B u ra d a İlâh î ke lâ m ın g e re ğ in in ye rin e g e tirilm e si g ib i g ö s te rilip « m illî o la y» d e n ileb ile n h u su s ü ze rin d e ö n e m le d u ru lm a kta dır. O la yla rın a n la tım ın d a ta rih î g e rçe kliğ e e sa se n çö k a z riaye t e d ilir. N ite kim Y e şu kita b ı g ib i b ir kita p h e rşe yd en ö n ce d in sel m o tifle re ita a t e tm e kte d ir. B u ko n u d a E . Jd co b , J e ric h o ve A y şe h irle rin in ta h rip e d ild ik le rin i ile ri sü re n m e tin le r le, a rk e o lo ji a ra sın da ki a çık çe lişkiye d ik k a ti çe km ek te d ir. S e çkin m illetin ke n d isin i ku şa tan d ü şm a n la ra ka rşı sa vu nm a sı ve T a n rı ’ d a n g e le n ya rd ım , H â kim le r kitab ın ın m ih ve rin i o lu ştu rm a kta d ır. K ita p b irçok kez e ld e n g e çe re k ye n id e n d ü ze n le n m iştir. A . L e fe vre b u h u su sa ço k ta rafsız b ir şe kild e , C ra m p o n T e v ra t ’ ının M u ka d d im e lerin d e işa ret e d e r, n ite kim 'iç içe o la n ö n sö zle r ile ze yille r d e b u n â ta n ık tırlar. R u th ta rih i, H a kim le rin b u kıssa la rın d a n ka yn a kla n ır 42 S a m ü el kita b ı ile K ıra lla rın kita pla rı b ilh a ssa S a m ü e l, S a u l, D a vu d ve S ü le ym a n ’ ın h a l te rcüm e le ri şe klin de m e cm u a la rd ır. T a rih î d e ğ e rle ri ta rtışılm ış d u rum d a dır. E . Ja co b , kita pla rd a b u a çıd a n p e k ço k h a ta ve a yn i o la yın iki ya h u t ü ç a yrı riva ye tle rin i b u lu yo r. P e yg a m b e r İlya s, E lye se, İşa ya ta rih î çe h re le ri e f sa n e le rle ka rışık b ir h a ld e b u kitap la rda ye r a l m a kta d ırla r. F a ka t A . L e fe vre ve b e n ze ri yo ru m cu la ra b a kılırsa , «bü kita pla rın ta rih î d e ğ erin e d iye cek yo ktur.» B irin ci ve ikin ci K ro n ikle r kita b ı ile E zra ve N e h e m ya kita p la rın ın M .Ö . ıv. yü zyıld a ya şa ya n , g ü n lü k o la y ya za rı d e n ile n b ir te k kişin in e se rle ri o ld u ğ u sa n ılm akta d ır. M ü e llif, Y a ra tılış'ta n ke n d i ça ğ ın a ka d a rki d ö n e m in tü m ta rih in i e le a lıyo rsa d a , kitab ınd a ki so y kü tü kle ri a n ca k D a vu d 'a ka d a r çıkıyor. A slın d a ö ze llikle S a m ü e l kita b ı ile K ırallar kita bın ı ku lla n m a kta , « b irb irin i tu tm a zlıkla ra a ld ırış e tm e d e n o n ları ku ru lu m a kin a g ib i istinsa h e tm e kte » (E . Ja co b ), a m a a rke o lo jin in d o ğ ru la d ığ ı b e lirg in va ka la rı d a b u a ra d a e kle m e kte d ir. B u e se rle rde ta rih i, d in î ih tiy a ç la ra g ö re d e ğ iştire re k ya zm a m e ra kı va rd ır. N itekim E . Ja co b , m ü e llif « d in î ih tiya çla ra g ö re ta rih ya z m a kta dır» d e r. S ö z g e lim i, d in e ka rşı k ü fü r ve ta h kir d e b u lu n a n zâ lim kıra l M a n a sse 'n in u zu n ve m ü re f fe h b ir sa lta n a t sü rm ü ş o lm a sın ı iza h e tm e k için k i ra lın b ir a ra A su r'd a ika m e t e d e rke n im a n a g e lişin i g e rekçe o la ra k ile ri sü re r (K ro nikle r, 2, kita p , 3 3 /1 1 ), h a lb u ki b u n d a n , n e T e v ra t'ta n e d e T e vra t dışı b ir ka yn a kta söz e d ilir. «E zra ve N e h e m ya kita p la rı vu zu h su zlukla rla d o lu o ld u ğ u ve M .Ö . iv. a sır g ib i T e vra t-d ışı b e lg e le rd en yo ksu n lu k yü zü n de n h a kkın d a ç o k a z şey b ilin e n b ir d ö n e m i a n la ttığ ı için g e n iş ça p ta te n kid e u ğ ra m ışla rd ır. 43 İçe risin d e ta rih e ka rşı e n b ü yü k u m u rsam a zlı ğ ın h â kim o ld u ğ u T o b i, Ju d i ve E ste r kita pla rı, ta rih kita pla rı sın ıfın d an sa yılırla r.' Ö ze l isim le rd e ki d e ğ i ş ik lik le r, ye n i şa h ısla r ve o la y la r ica dı h e p a yn ı d in se l a m a çla rın so n u cu d u rla r. K ita p la r e sa se n , d o ğ ru ya b e n ze m e ye n ta rih î va ka la rla , a sılsız şe yle rle tıka b a sa d o lu a h lâkî n itelik te h a b e rle rd ir. M a kka b e kita pla rı b ü sb ü tü n fa rklı k ita pla r o lu p M .Ö . ikin ci yü zyıl o la yla rı h a kkın d a b u d ö n e m ta rih i n in m ü m kü n o ld u ğ u k a d a r,d o ğ ru b îr riva ye tin i v e r m e kte, d o la yısiyle d e ço k kıym e tli şe h a d e tle ri o lu ş tu rm a kta d ırlar. G ö rülü yor ki, ta rih le r a d ı ve rile n kita pla rın b ü tü n ü , ço k a h e n ksiz, in sica m sızd ırla r. B u ra d a ta rih , b i lim se l o ld u ğ u ka d a r a yn ı za m a n d a d a h a ya lî b ir b i çim de işle n m iş b u lu n m a kta d ır. P E Y G A M B E R K İT A P L A R I D in sel ö ğ retim le ri T e vra t'ın ö te ki kita p la rın d a y e r a la n M u sa , Ş a m ü e l, İlyas ve ya E lye se g ib i ilk b ü yü k p e yg a m b e rle rin d ışın d a ka la n ve E ski A h id ’ d e sı ra lan a n p e yg a m b e rle rin d in te bliğ i ve te lk in le ri P e y g a m b e r K ita p ları a d ı a ltın da to p la n m ışla rd ır. P e yg am b e r kita p la rı M .Ö . vm . yü zyıld a n ikin ci a sra ka d a r u za n a n d ö n em i için e a lm a kta d ır. M .Ö . vm . yü zyıl ile ilg ile n en k ita p la r A m o s, H o şe a , İsa ya ve M ika h a ksızlıkla rı kita p la rıd ır. m a h kû m e tm e kle Am os to p lu m sa l ün ya p m ış, H o şe a ise ku lla rın ın g ü n a h kâ rlığın d an ızd ıra p d u yan fa kat yin e d e o n la ra m e rh a m e tin i e sirg em e ye n T a n rı m i sa li, d in î ya sa kların çiğ n en işini m u zd a rip o ld u ğ u h a s- 44 ta lik ile (p u tp ere st b ir fa h işe ka d ın la e vlen e rek) ö d e m iş o lm a siyle m e şh u rd u r. Işa ya , kıra lla rın d a n ışm a n ı için b ir siya sa l o la rak h a d ise le re yö n ve rici o ld u ğ u ta rih sim a sıdır. O , yü kse lm e d e vrin in p e yg a m b e rid ir. B u şa h sî e se rle rine ilave o la rak o n u n ş a k irtle ri ta ra fın da n ya yın la n a n ke h a n etleri d e va rd ır. M .Ö . ııı. a sra ka d a r d e va m e d e n b u ke h a n e tle r şu n la rdır : a d a le tsizlikle re ka rşı çıkışla r, T a n rı'n ın ya rg ısın d a n çe kind irm e, sü rg ü n d e n ku rtu luşu sü rg ü n za m a n ın d a ö n ce d e n b ild irm e , Y a h u d ile rin F ilis tin 'e g e ri d ö n e ce k le ri h a b e rin in ve rilm e si. Ş u ra sı m u h a kka k ki, İşa ya ’ - n ın b u ik in c i ve ü çü n cü e se rin d e p e yg a m b e re m ü n a sip e n d işe , a p a çık g ö rün e n siyasa l b ir m e ra kla ka tm e rle şiyo r. İşa ya 'n ın ça ğ d a şı o la n M ika 'n ın d in d ü şü n ce le rd e n ile ri g e lm e kte d ir. M .Ö . vıı. yü zyıld a d in n e şri ve te lkin le rind e ün te bliğ i ve te lk in le ri d e a yn ı u m u m i ya p a n p e yg a m be rler T se fa n ya , Y e rem ya , N d h um ve H a b a kku k'fu r. Y e rem ya en so n u n da ş e h it o la ca ktır. K e h a n e tle ri B a rü k ta ra fın d a n d e rle n m iştir. M e rsiye le r ’ in m ü e llifi d e b e lki o d u r. B a b ilo n ya 'ya M .Ö . vı. yü zyılın b a şınd a vu ku b u la n sü rg ü n , ke sif b ir n ü b ü vve t fa a liye tin in d o ğ m a sın a yo l a çtı. O d e vrin p e yg a m b e rle rin d e n H e ze kie l d in ka r d e şle rin in için e ü m it to h um u e ke n , o n la rı te s elli e d e n b ü yü k b ir sim a d ır. M a n e vî ke şifleriyle m e şh u rd u r. O b a d ya ’ nın kita b ı K u d ü s'ü n u ğ ra d ığ ı fe la ke tle ri a n la tır. M .Ö . 538 yılın d a b ite n sü rg ü n d e n m a b e d in i ye n id e n in şa e tm e ye so n ra K u d üs te şvik için ya p ıla n d in i te lkin ve n a siha tle r, H a g g a y ve Z e ke riya ile b irlikte ye n id e n b a şla r. M a b e d in in şa sı ta m a m la n dı ğ ın da m a n e vî n ite lik te ke h â n etleri ya n sıta n a d lı kitap d a ya zılm ış o ld u . M a la ki 45; E ski A h id Y u n u s, p e yg a m be re h e rh an g i b ir kita p m a l e tm e d iğ in e g ö re n e d e n p e yg a m b e r kita p la rı a ra sın a Y u n us kitab ı so ku lm u ştu r? Y u n us, a n a fik ri ilâh ı ira d e ye zo ru nlu b o yu n .eğiş o la n b ir ö ykü d ü r. H ıristiyan yo ru m cu la rın a g ö re ta rih a çısın d a n D a n ie l, « şa şırtıcı» b ir m u a m m a d ır, (ib ra nice , a ra m ca ve yu n a nca ) o lm ak ü ze re ü ç d ild e ya zılm ıştır. M .Ö . ik in c i yü zyıld a M a kka b e d e vrin in b ir ü rü nü o la bilir. E se rin m ü e llifi, « m e n fu r h ü zü n ve ke d e r» za m a n ın e t m e k için ku rtu lu şla rın ın ya kla ştığ ın ı sö yle ye re k o n la rı ikn a e tm e k iste m iş o lm a lıd ır (E . Ja co b ). d a ya şa ya n va tan d a şla rının im a nın ı m u h a fa za Ş iir v e H ik m e t K ita p la rı B u kita p lar, ta rtışm a g ö tü rm e z b ir e d e b i g ö stere n m e cm u a la rd a n te şekkü l e d e rler. B u n la rın b a şın d a M e zm u rlq r b irlik g e lir ki, İb ran i ş ii rin in a b id e sid irle r. B ü yü k b ir m ikta rın ı D a vu d ’ un, g e ri ka la n ın ı p a p a zla rla L e vilile r'in ya zd ıkla rı M e zm u rla r, ko n u o la ra k T a n rı ’ ya h a m d ü se n a la rı, ya lva rış ve ya ka rışla rı, m ü ra ka b e le ri ih tiva e d e rle r. B u n la r Y a p ıla n ib ad e tle rde o ku n u rla rd ı. E n ü stü n h ikm e t ve d in d a rlığ ı ya n sıta n Y u n u s k i ta b ın ın M .Ö . 400 ve ya 500 yılla rın d a ya zıld ığ ı sa n ıl m a kta d ır. K u d ü s ’ ü n M .Ö . vı. yü zyıl b a şınd a d ü şm e si ü ze ri ne sö yle n e n a ğ ıtla rın kita b ı o la n M e rsiye le r, Y e re m - ya ta ra fın d an ya zılm ış o la bilir. B u a ra d a ö n ce likle İlâ h î a şkı te re n n ü m e d e n ta sa vvu fî ş iirle r kita b ı N e şid e le r N e şid e si ’ nl, S ü le ym an ile sa ra yd a ki d iğ e r b ilg e kişile rin sö zlerin i d e rle ye n M e - 46 se lle r kita b ın ı içe risin d e d ü nye vî m u tlu lu kla h ikm e tin ta rtışıld ığ ı V a 'z kita b ın ı d a zikre tm e m iz g e re kir. B u so n d e rece d e ğ işik ka yn a kla rd a n g e lip en a zın d a n ye d i a sırlık b ir d ö n em d e ya zıla n ve so n ra da n b ir te k kita pta ka rıştırıla ra k b irle ştirile n , m u h te va sı so n d e re ce b irb irin e u ym a z bu k ita p la r m a lg a m a sı, a ca ba a sırla rı a şa ra k n a sıl b ir b ö lü n m ez b ü tü n ü m e y d a n a g e tire bilm iş ve - to plu m la ra g ö re bazı d e ğ iş ik lik b irlik te - m u s e v i/h ırıs tiy a n lık o rta k D in K ita b ı ya n i yu n a nca d o ku n u lm a zlık a n la m ınd a ki « ca n on » le rle o la bilm iştir? . B u m a lga m a h ırıstiya nlık d e vrin d e ya p ılm a yıp h e rh ald e b ir ilk sa fh a sı M .Ö . vıı. a sra a it o lm ak ü ze re b izza t m u se vilik d ö n em in de h a zırla n m ış, so n rad a n çıka n k ita p la r d a d a h a ö n ce kilere ilave e d ilm işle rd ir. T o ra h ya h u t E sfa rı H a m se 'yi o lu ştu ra n ilk b e ş kita b a h e r d e vird e a p a yrı b ir ye r ve rild iğ in i b u a ra d a b e lirt m e lid ir. P e yga m b erle rin (g ü n a h la ra g ö re b ir ce za ve rile ce ğ i) yo lun d a ö n ce d e n ve rdikle ri h a b e rle r d o ğru çıkın ca , b u p e yg a m be rle rin kita p la rın ı d a h a ö n ce ka bul e d ilm iş kitap lara ila ve e tm e d e b ir sa kın ca g ö rü lm e m iştir. A yn ı p e yg am b e rierce ya p ıla n b o l va id le ri ya n sıta n k itap lar için de a yn ı şe y ya p ılm ıştır. P e yg a m b e rle rin « C a n o n » u d a M .Ö . ikin ci yü zyılda vü cu t b u l m uş o lu yo r. M e zm u rlar ile b e n ze ri k ita p la r d a ib a d e tle rd e ki işle vle rin e g ö re , M e rsiye le r, S ü leym a n 'ın ve ya E y- yu b 'un h ikm e tli sö zle ri kita p la riyle b irle ş tirilm iş tir. B a şla n g ıçta m u se vi - h ırıstiya n lık o rta k d in i g ö d a h a ile rid e g ö rü le ce ğ i ü ze re ka rd in a l D a nie lo u g ib i ça ğ d a ş m ü e lliflerin m ü ke m m e l b ir şe kild e in ce le d ikle ri H ıristiya n lık, P a u l’ un e tk is iy le d e ğ işm e ğe m a ru z ka lm a d a n ö n ce İn cil ya za rla rın ın rü n ü m ü n de o la n ve 7; 47 sıkı sıkıya b a ğ lı ka ld ıkla rı b u E ski A h it m ira sına , ço k ta b iî b ir şe kild e ko n m u ştu r. « U yd u rm a İn cille r» sa f d ı şı e d ilm e k su re tiyle in ci! « te m izliğ i» ya p ıld ığ ı h a lde a yn ı te m izliğ in E ski A h it için d e ya p ılm a sın ın lü zu m u na in a n ılm a m ış, tü m üyle ve ya ço k az b ir fa rkla ka b u l e d ilm iştir. O rta Ç a ğ ın so n u n a ka d a r, h iç o lm a zsa B a tı d a bü in sica m sız kita p m a lg am a sın a ilişkin h e rh an g i b ir h u su sa kim itira z e tm e ğ e ce sa ret e tm iş tir? H e m e n h e m en h iç kim se . D a h a yu ka rd a g ö rd ü ğ ü m ü z ü ze re O rta Ç a ğın so n u nd a Y e n i Ç a ğ ın b a şın a g e lin ce ye ka d a r b irkaç e le ş tirici o rta ya çıkm ıştır; a m a , K ilise le r a ğ ırlıkla rın ı ko ym a yı h e p b a şa rm ışla rdır. G ü n ü m ü zd e h a kiki a n la m d a m e tin te n kid in in d o ğ d u ğ u g e rç e k tir a n ca k, K ilise ye m e n su p m ü teh a ssısla r b irsü rü a yrıntı sa yıla n n o ktala rın te tk ik i için b irçok ka b iliye tle r sa rfe ttik le ri h a ld e , d iğ e r ta ra fta n kib a rca z g ü ç lü k le r d iye a d la n d ırd ıkla rı h u su sla rd a fa zla ile ri g itm e m e yi te rc ih e tm işle rd ir. B u g ü çlü kle ri ça ğ d a ş b ilg ile rin ışığ ın d a te t kik e tm e ğe p e k n iye tli g ö rü n m ü yo rla r. T e v ra t/İn c il kıs sa la rı ile ta rihî g e rçe kle r a ra sın da -ilke o la rak b e lli b ir u yg u n lu k g ö rü n d üğ ü za m a n - ka rşıla ştırm a la r ya p m a k m e m n u n iye tle iste n iyo rsa da, h e n üz b ilim se l m e fh u m la rla sa m im i ve d e rin lem e sin e b ir m u ka ye se ya p m a yo lu n a g irilm e m iştir. Ç ü n kü m u se vi/h ırıstiya n K ita p la rın ın şim d iye ka d a r m ü n a ka şa sı ya p ılm am ış g e rçek liğ i h a kkın d a ki a n la yışa b u m u ka ye se n in itira z m e n o kta sın a g ö tü re ce ğ i se zilm e kte d ir. e t ■ 48 III. E S K İ A H İD V E Ç A Ğ D A Ş İL İM . M ÜŞAHEDELER E ski A h id'd e iza h e d ilm iş m e vzu la rd an ço k a zı, tıp kı İn cille r'd e o ld u ğ u g ib i, ça ğ d a ş ilm in b u lu şla riyle b ir ka rşıla ştırm ağ a im kâ n ve rir. A m m a T e vra t m e tn i ile ilim a ra sın d a b ir zıd d iye t o ld u ğ u za m a n b u im kâ n « te m el» d iye n ite le n d ire b ile ce ğ im iz m e se le lerd e ke n d in i g ö ste rm e kte d ir. T e v ra t'ta ta rih î y a n lış lık la r g ö rü lm e kte o ld u ğu n u b u n d a n ö n ce ki b a h iste g ö rm ü ş ve b a zı ya h u d i ve hırıstiya n yo ru m cu la rın ın te s b it e ttik le rin d e n b ir kısm ı nı z ik re tm iş tik . H ıristiyan yo ru m cu la rın d a , h a ta la rın ö n e m in i kü çü km se m e ye yö n e lik ç o k ta b ii b ir e ğ ilim va rd ır; ke n d ile ri M u ka d de s K ita p m ü e llifin in, ta rih î o la yla rı d in ih tiya çla rın ın çe şitle rin e g ö re ta kd im e d e b ile ce ğ in i, b u d u rum d a ta rih i, sa vu n d u kla rı d a va yı d e s te kle m e k için ya zd ıkla rın ı ta m am e n n o rm a l b u lu yo rla r. G e rçe ğ i ta h rifte g ö ste rile n a yn ı se rb e stliğ i,ve h a k ik a t dışı o la n b ir şe yi h a kika tm iş g ib i ka b u l e ttirm e k a m a cın ı g ü d e n a yn ı yo ru m la rı d a h a ile rid e M a tta İn cili b a h sind e g ö re ce ğ iz. T a râ fsız ve m a ku l b ir in sa n b u ' ta rz u su lle rle ikn a e d ile m e z. T e vra t'ta m a n tık a çısın d a n ço k sa yıd a te n a ku z ile d o ğ ru ya b e n zem e yişle r te s b it e tm e k m ü m kün d ü r. T e vra t kıssa sı im a lin d e ku lla n ılm ış o la n fa rk lı ka y n a kla rın o lm a sı, a yn ı o la yın iki şe kild e ta kd im e d iliş i n in n e d e n i o la bilir; a m a d a h a b a şka se b e ple r d e va r; P e k ço k kez ye n id e n e ld e n g e çirm e le r, so n ra ki d e vir le rd e a sıl m e tn e ya p ılm ış ila ve le r, ica p e d e n ye rle re ko n u la n ve so n rala rı yp n i b ir su re t çıka rılırke n ana m e tind e n o ld u ğ u sa n ıla ra k kıssa ya e kle ne n şe rh le ri; b ü tü n b u n la r m e tin te n k it m ü teh a ssısların ca ço k iyi 49 b ilin m e kte ve b a zıla rı ta ra fın d an ço k d ü rü st b ir ş e k il d e b e lirtilm e kte d ir. M e se lâ R .P . d e V a u x (T e vra t'ın ) Y a ratılış kitab ın ın te rcüm e si için ya zd ığ ı g e n e l M u - ka d d im e ’ d e (sa yfa 13 ve 14) sa d e ce E sfa rı H a m se 'd e ki b irço k a h e n ksizlikle ri b ire r b irer o rta ya çıka rm ıştır. B u nla rın b irçoğ u n u m u h telif ye rlerd e zikre d e ce ği m iz için te k ra r b u ra d a n a kle tm e n in ya ra rlı o la cağ ın ı sa n m a m . B u te sbitle rd e n e d in ile n g e n el fik ir o ki, söz ko n u su o la n T e v ra t m e tin lerin in za h irî a n la m ın a itib a r e tm e m ek g e re km e kte d ir. İşte o n la rd a n ço k b e lirg in b ir ö rn e k : Y a ra tılış kita b ın d a (Ş, 3) T a n rı, T u fa n da n h e m e n ö n ce in san o ğ lu nu n ya şa m sü re sin i b u n d a n b ö yle yü zyirm i yıl ile sın ırla n d ırm a ğ a ka ra r ve rir. «O nun yü zyirm i se n e o la» d iye ya zılm ıştır. O ysa N u h n e slin d e n o n kişinin 148 ile 600 yıl a ra sınd a d e g ü n le ri ğ işe n h a ya t sü re le ri o ld u ğ u d a h a ile rid e (Y a ratılış, 1.1, 10 - 32) ka yd e d ilm e kte d ir. (N u h 'u n İb ra him 'e ka d a r in e n n e sil zin cirin i g ö ste re n b u b a h iste ki ta b lo ya b a kınız). B u iki m e tin a ra sın d a ki çe lişki o rta d a d ır. Ç e lişkinin iza hı b a sit : B irin ci p a rça (Y a ratılış, 6, 3) ya h o va cı ka yn a ğ a a it b ir m e tin o lu p ya zılış ta rih i d a h a yu ka rıda g ö rü ld ü ğ ü ü ze re M .Ö . h e rh a ld e o n u n cu yü zyıld ır. Y a ra tılış ’ ın ikin ci p a rça sı ise (11, 10 - 32) ço k d a h a ya kın ta rih li (M .Ö . vı. a sır) sö zlü sa se rdo ta l riva ye t m e tn id ir. Ş a h ısla rın h a ya t sü re le rin i sıra la m a d a ke sin ra ka m la r ve rd iği ka d a r b ü tü n ü yle g ö z ö n ü n e a lın d ığ ı za m a n d a o d e re ce d o ğ ru ya b e n ze m e z o la n bu so y kü tü kle ri, b u sa se rd o ta l m e tin d e n ka yn a kla n ırla r. F .- 4 50 Ç a ğ d a ş b ilim le o la n en a çık te rs d ü şm e le rin ye r a ld ığ ı kita p , Y a ra tılış kita b ıd ır. B u n la r şu ü ç a n a n o kta d a g ö rü lm e kte d ir : 1) E vre nin ya ra tılışı, ya ra tılışın sa fh ala rı; 2) E vre n in ya ra tılış ta rih i ve in san ın ye ryü zü n e a ya k b a stığ ı ta rih ; 3) T u fa n kıssa sı. E v re n in Y a ra tılış ı : R . P . d e V a u x ’ n u n d a b e lirttiği g ibi Y a ra tılış (T e kvin ) kita b ı, « b ira raya g e tirilm iş o la n iki ya ra tılış kıssa sı ile b a şla r» . B ilim se l ve rile rle u yg u n lu kların ı in ce le m e b a kım ın d an b u iki kıssa yı a yrı a yrı te tk ik e tm e k g e re km e kte d ir. Y A R A T IL IŞ IN B İR İN C İ K IS S A S I B irinci kıssa , ilk b a b ile ikin ci b a b ın b irin ci cü m le le rin i d o ld u rm a kta d ır, K ıssa , b ilim a çısın da n b ir se h iv ve h a tâ a b id e sid ir. T e n kid in i sö z b a şın d a n söz b a şın a ya p m a k g e re km e kte d ir. B u ra d a ku llan d ığı m ız kıssa m e tn i, K u d üs K ita b ı M u ka d d e s O ku lu ’ nun ya p tığ ı (fra n sızca ) te rcem e m e tin d e n a lın m a d ır. — B ab 1, âyet 1 ve 2 : «T anrı ilk ö n ce g ö kle ri ve ye ri ya ra ttı. Y e r te n ha ve b o ş id i, b o şlu ğ u ka ra nlık la r ka p la m a kta yd ı. S u- ia r ü zerind e d e T a n rı ’ nın ru h u h a re ke t e d e rd i.» Y e r kü re nin h e nü z ya ra tılm a m ış o ld uğ u d e vre de, b ild iğim iz şe kild e ki e vre n h a lin i a la cak m a d de n in ka ra n lıklar içe risin d e yü zm e kte o ld uğ u p e kâ lâ ka b u l e d ile bilir a n ca k, o d e vre d e su la rın va rlığ ın da n 51 b a h se tm e k h a ya lciliğ in ta ke n d isid ir. B u, m u h te m e le n , b ir m ito lo jid e n ya p ılm a te rcü m e d ir. K itab ım ızın ü çü ncü b ö lü m ü n de g ö rü le c e k tir ki, kâ in a tın şe kkü l d e vre sin d e b ir g a z kü tle sinin ilk te m e vcu t o ld u ğ u n u d ü şü n m e k için h e r şe y m ü sa ittir; o n u n için bu d e vre ye su yu ko ym a k b ir h a tad ır. — A y e t 3 ’ te n 5 'e k a d a r : « T a n rı ışık o lsu n d e d i ve ışık o ld u . T a n rı ışığ ın iyi o ld u ğu n u g ö rdü ve ışığı ka ra n lıktan a yırdı. T a n rı ışığa g ü nd ü z, ka ra nlığa g e ce ism in i ve rd i. A kşa m ve sa b ah o ldu kta b irinci g ü n o ld u .» E vre n i ka te de n ışık, yıld ızla r d ü ze yin d e ce re ya n eden ka rm a şık te pkile rin b ir so n u cu d ur. Y ıld ızla r ko n u su n a kita b ım ızın ü çü n cü b ö lü m ü n de te k ra r d ö n ü le ce ktir. O h a ld e ya ra tılışın bu d e vre sin d e yıld ız la r T e vrat'a g ö re h e nü z te şe kkü l e tm iş d e ğ ille rd ir. Z ira g ö k ku b b e n in «ışık sa çıçı cisim le ri,» « g ü n dü zü g e ce d e n a yırm ak» ve « ye r kü re yi a yd ın latm a k» için - ki ke sin likle d o ğru d u r - d ö rd ü n cü g ü n ü n b ir ya ra tılışı o lara k a n ca k T e kvin ’ in 14. â ye tin d e z ik re d ilm iştir. g ö ste rip F a ka t ışığı b irinci bu ışığı sa ğ laya n g ü n ü n ü rü n ü o la ra k ka yn ağ ı (« ışık sa ça n cisim le ri») ü ç g ü n so n ra ya ra tılm ış g ö s te rm e k m a n tığ a a ykırıdır. H e le b ir a kşa m ve b ir sa b a h ın m e vcu d iyetini b irinci g ü n d e g ö sterm e k b ü tün h a ya lid ir. Ç ü n kü b ir g ü n ü n u n su rla rı büs o la ra k a kşa m ve sa b a h ın , a n ca k a rzın va rlığ ın d a n ve ke n d i yıld ızı o la n G ü ne ş ’ in ışığı a ltın d a ke n d i e kse n i e t ra fın d a d ö n m e ye b a şla m a sın d a n so n ra d ü şü n üle b i lir!. 52 — Â y e t 6 ’d a n 8 ’e k a d a r : « T a n rı, S u la rın o rta sın d a ku b b e o lsu n ve su la rı su la rd a n a yırsın , d e d i, ve ö yle o ld u. T a n rı ku b b e yi ya p tı ve ku b b e a ltın d a o la n su la rı, ku b b e ü ze rin d e o la n su la rd a n a yırd ı ve A llah ku b b e ye G ö k d e d i. A k şa m o ld u ve sa b a h o ld u; ik in c i gün.» S u la r e fsa n e si b u ra d a , su ların b ir ku b b e va sıtasiyle iki ta ba ka ya a yrılm ası ile d e va m e tm e kte d ir. A yn ı ku b b e . T u fa n kıssa sın d a su ların a şa ğ ıya d ö kü lü p ye ryü zü n ü ka p la m asın a y o l a ça ca ktır. S u la rın b u iki kü tle ye b ö lü n m e g ö rü n tü sü b ilim a çısın d a n ka b u l e d ile m e z. — Â y e t 9 'd a n 1 3 'e k a d a r : « T a n rı d e d i : "G ö k a ltın da ki su la r b ir ye re b irik sin ve ka ra to p ra k g ö rü n s ü n" ve b ö yle o ld u. T a n rı ka ra ya «yer» d e d i ve su la rın b irik in tis ine «deniz» d e d i ve T a n rı b u n u n iyi o ld u ğ u n u g ö rd ü .» «T anrı d e d i : " ‘Y e r o t, cin sle rin e g ö re to h u m ve re n se b ze ve ye ryü zü nd e to h u m u ke n d isin d e o lu p cin sle rin e g ö re m e yva a ğ a ç la r h a sıl e ts in ," ve T a n rı b u n u n iyi o ld u ğ u n u g ö rdü . A kşa m o ld u ve sa b ah o ld u : ü çü n cü g ü n .» Y e rkü re ta rih in in b e lli b ir d e vrin d e , ye rkü re su ile ka p lıyke n ka ra p a rça la rının su yü zü n e çıkm ış o la bilece ğ i h u susu b ilim a çısınd a n ta m a m iyle ka b u l e d ile b ilir. A n ca k b ir g ü n eş (ki T e vra t ’ a g ö re d ö r d ü n cü g ü n d e ya ra tıla ca ktır) yo kke n to h u m la ü re m e g ib i ço k ü stü n d ü ze n içind e b itk ile r â le m i o rta ya çıksın ve g ü n d ü zle rle g e ce le rin b irb irle rin i ta k ip le ri d ü ze n e g irsin , b ü tün b u n la r a sla sa vu n u la m a z şe y le rd ir. 53 — Â y e t 1 4 'te n 1 9 ’ a k a d a r : « T a n rı d e d i : "G ün d ü zü g e ce d e n a yırm a k g ö k ku b b e sin d e ışıkla r (ışık için sa ça n cisim le r) o lsu n; a lâ m e tle r için , v a k itle r ve g ü n le r, se n ele r için o ls u n la r ” ; ye r ü ze rin e ışık ve rm e k, g ü n d ü ze ve g e ce ye - h ü km e tm e k, ve ışığı ka ra n lıkta n a yırm a k için T a n rı o n la rı g ö k ku b b e sin e ko yd u ve T a n rı iyi o ld u ğu n u g ö rdü . A kşa m o ld u ve sa b a h o ld u : d ö rd n ü cü gün.» T e vra t ya za rın ın b u ra d a ki ta sviri ka b u l e d ile b i lir. B u p a rça da te nkid e d ile ce k ye g â n e n o kta , kıssa n ın b ü tü n ü içe risin de p a rça n ın b u lu n d u ğ u ye rd ir. Y e r ve A y, b ilin d iğ i g ibi, ke n d i kö ke nle ri o la n yıld ız d a n ya n i G ü n e ş ’ te n ko p m u şlard ır. B u b a kım d a n G ü n e ş ve A y ’ ın ya ra tılışın ı, Y e r ’ in ya ra tılışın da n so n ra ya a lm ak g ü ne ş sistem i u n su rla rının o lu şu m u h u su su n da e n sa ğ la m b ilgile re b ü sbü tün a ykırıd ır. — Â y e t 2 0 ’ d e n 3O ’ q k a d a r : « T a n rı d e d i : "S u la r ca n lı ya ra tıkla rın s ü rü le riy le ka yn a şsın ve ye rin ü stü nd e g ö k ku b b e sin in y ü zü n d e ku şla r u çsu n la r", ve b ö yle o ld u . T a n rı b ü yü k d e n iz ca n a va rların ı ve su la rın ke n d ile riyle ka yn a ş tığı cin sle rin e g ö re h a re ke t e d e n h e r ca n lı m a h lû ku ve cin sin e g ö re h e r ka n a tlı ku şu ya ra ttı ve T a n rı iyi o ld uğ u n u g ö rdü . T a n rı : "S e m e re li o lu n ve ço ğ a lın , d e n izle rde su la rı d o ld u ru n ve ka ra da sın ” d iye re k o n ları ku tsa d ı. ku şla r ç o ğ a l A kşa m o ld u ve sa b ah o ld u ; b e şin ci gün.» B u p a rça ka b u lü im kâ nsız b ir ta kım h ü kü m le r ih tiva e d iyor. Y a ra tılış kitab ının d e d iğ in e g ö re h a yva n la r â le m in in o rta ya çıkışı, ilkin d e n iz h a yva nla rı ve ku şla r- 54 la o lu yo r. T e vra t kıssa sın a b a kılırsa ye r, - b u n d a n so n ra ki â ye tle rd e g ö rü le ce ğ i g ib i - a n ca k e rte si g ü nü h a yva n la rla m e skû n h a le g e le ce ktir. H a ya tın ka yn a ğ ı d e n izd ir, b u b ir g e rçe k. N ite kim bu so ru n kita bım ızın ü çü n cü b ö lü m ü n de e le a lı n a ca ktır. H a yva n la r â le m in in d e n izd e n so n ra , ta b ir ca izse , sö m ü rg ele ştird iğ i ye r, ka ra la r o lm u ştu r. N e s li h â lâ je olo jik d e virde tü ke n m e m iş o lu p, « e ğre ti-kö p e kler» d iye a d la n d ırıla n ve ka ra d a ya şa ya n a yrı b ir sü rü n g e n sın ıfı h a yva n la rd a n d a ku şla r tü rem işle rd ir şe klind e d ü şü n ü lü yo r. B u iki sın ıf h a yva n d a g ö rü le n b irçok o rta k b iy o lo jik ö ze llikle r, b ö yle b ir so n u ça g ö tü rm e kted ir. O ysa ka ra h a yva n la n , Y a ra tılış kita b ın da a n ca k a ltın cı g ü n d e , ku şla rın o rta ya çıkışların da n so n ra zikre dilm iştir. D o la yısiyle ka ra h a yva n la riyle ku şla rın bu ya ra tılış sıra sı ka b u l e d ile m e z. — Â y e t 2 4 ’ te n 3 1 'e k a d a r ı «T anrı d e d i : "Y e r, cin sle rin e g ö re ca n lı v a rlıkla rı : sığ ırla rı, sü rü n e n şe yle ri, ve cin sle rin e g ö re ye rin va h şi h a yva n ların ı çıka rsın ” , ve b ö yle o ld u . T a n rı ye rin h a yva n ların ı cin sle rine g ö re , sığ ırla rı cin sle rin e g ö re , to pra kta sü rü n e n h e r şe yi cin sin e g ö re ya p tı ve T a n rı iyi o ld u ğ u n u g ö rd ü.» «T anrı d e d i : "K en d i su re tim izd e in sa n ya p a lım ve d e n izin b a lıkla rın a , g ö kle rin ku şla rına , sığ ırla ra ve b ü tü n va h şî h a yva n la ra , ve ye rd e sü rü n e n h e r şe ye h â kim olsun.» «T anrı in san ı ke n d i sü re lin d e ya ra ttı, o n u T a n rı'nm su re tin d e ya ra ttı, o n ları e rke k ve d işi o lara k y a ra ttı.» «T anrı o n la rı m ü b a rek kıldı ve o n la ra d e d i : ” S e- 55 m e re li o lu n ve ço ğ a lın , ye ryü zü n ü d o ld u ru n ve o n u ta bi kılın ; d e n izin b a lıkla rına , g ö kle rin ku şla rın a ve ye r ü ze rin de h a re ke t e d e n h e r ca n lı şe ye h â kim o lu n . "T a n rı d e d i : "İş te , b ü tün ye ryü zü ü ze rin d e o lu p to h u m ve re n h e r se b ze yi ve ke n d isin d e a ğ aç m e yva sı o iu p to h um ve re n h e r a ğ a cı size ve rd im ; size yiye ce k o la ca ktır. Y e rin b ü tü n va h şi h a yva n la rın a, g ö ğ ü n b ü tü n ku şla rın a , ke n d isin d e h a ya t n e fesi o lu p ye ryü zü n d e sü rü n en h e r şe ye , b ü tün ye şil o tu yiye ce k o la rak ve rd im , ” ve b ö yle o ld u . T a n rı ya p tığ ı h e r şe yi g ö rd ü : ço k iyi id i. V e a kşa m o ld u ve sa b a h o ldu , a ltın cı gün.» B u, ya ra tılışın b itim ta sviri o lu p içe risin d e m ü e l lif, d a h a ö n ce g e çm e ye n b ü tün ca n lı va rlıkla rı sırala m a kta, in sa nla rla h a yva n ların m u h ta ç o ld u kları çe ş itli g ıd a m a d de lerin i b ild irm e kte d ir. G ö rü ld ü ğ ü g ib i ka ra ü ze rin de ya şa ya n h a yva n la rın o rta ya çıkışların ı ku şla rın kin de n so n ra ya a lm a k b ir h a ta dır. F a ka t in san ın d ü n ya ya a ya k b a sışı, rin d e o la rak ö te ki ca n lıla r ye sın ıfın ın g ö rün m e sin d e n so n raya a lın m ıştır. — Y a ra tılış kıssa sı 2 . b a b ın ilk ü ç a y e tiy le s o n b u lu r : « B ö yle ce g ö k ve ye r ve o n la rın b ü tü n o rd usu itm a m o lu nd u . T a n rı ya p tığ ı işi ye d in ci g ü n d e b itird i ve ya p tığ ı b ü tün işte n ye d in ci g ü n d e işsiz ka ld ı. T a n rı ye d in ci g ü n ü m ü b a re k kıld ı ve o n u ta kd is e tti; çü n kü T a n rı ya ra tıp ya p tığ ı b ü tün işte n o g ü n d e işsiz kaldı.» B u ye d in ci g ü n ö ykü sü b ir ta kım a çıkla m a la rı g e re ktirm e kte d ir. İlk ö n ce ke lim e ler ü ze rin d e d u ra lım . M e tin , K u - 56 d ü s K ita b ı M u ka d d e s O ku lu ’ n u n (fra nsızca ) ya p tığ ı te rcü m e d en a lınm ıştır. «O rdu» ke lim e si, b ü yü k b ir ih tim a lle b u ra d a , ya ra tılm ış b u lun a n ya rlıkla rın ç o k lu ğ un u b ildiriyo r. « A llah işsiz ka ld ı» d e yim in e g e lin ce bu, K u dü s K ita b ı M u ka d de s O ku lu m ü d ü rü n ü n , « A l la h istira ha ta çe kild i» d e m e k o la n ib ra n ice « ch a b b a t» ke lim e si için ya p tığ ı te rcü m e ta rzıd ır. Y a h u d i h a fta ta tili b u ra d a n g e lm e kted ir, fra n sızca d a « sa b b a t» şe k lin d e ya zılır. T a n rı'nın a ltı g ü n lü k b ir ça lışm a ya p tıkta n so n ra çe kilm iş o ld u ğ u sö yle ne n b u « d in le n m e » n in b ir e fsa ne o ldu ğ u a çıktır, a n ca k b u n u n b ir iza h ı va r. U n u tm a m a k g e re kir ki, ya ra tılışın b u ra d a in ce le d iğ im iz kıs sa sı, sa se rd o ta l a d ı ve rile n sö zlü riva yette n a lınm ış B a b ilo n ya 'ya sü rg ü n d e vri p e yg a m be ri m a n e vi m irasçıla rı o la n p a p a zla r ve ya M .Ö . vı. a sırd a ya zılm ıştır. B u p a pa zların , H e ze kie l'in kâ tiple rce Y a ra tılış kita bın ın ya h o va cı ve e lo h im ci riva ye tle rin i e le a lıp o n la ra , ye n id e n ke n d i u su lle rince ve d u yd u kla rı e n d işe le r d o ğ ru ltu sun d a şe kil ve b içim ve rd ikle ri b ilin m e k te d ir. R .P . d e V a u x ’ ya g ö re « m e şru o lm a » ka ra kte ri e sa s id i. B u h u su sta ö ze t b ir b ilgi d a h a yu ka rıda ve rilm işti. S a serd o ta l m e tin d e n a sırla rca ö n ce liğ i o la n ya h o vacı ya ra tılış m e tn i, h a fta lık ça lışm a sınd a n y o r g u n d ü şm üş o la n T a n rı'n ın d inle nm e sind e n (sa bb a t) h iç söz e tm e zke n , sa se rd o ta l m e tn in ya za rı b u n u ke n d i kıssa sın a so ku yo r. Y a za r b u ça lışm a yı g ü n le re , h a fta nın b ild iğ im iz g ü n lerin e b ö lm ekte , sa b b a t d in le n m esin e ilk riaye t e d e n in d e T a n rı o ld uğ u n a işa ret e tm e k su re tiyle m ü 'm ln le rin n a za rın d a d in î ku ra l h a line g e lm esi g e re ke n b u cu m a rte si (sa b b a t) ta tilin i, b u ça lışm a n ın m ih ve ri ya p m a kta d ır. Y a ra tılış kıssa sı, b u p ra tik za ru re tte n h a re ke t e d ilm e k su re tiyle m a kû l b ir d in sel g ö rü n ü m le o rta ya çıkm ış b u lu n u yo r a m a , o şe kild e d ü ze nle n m iştir ki, b ilim se l ve riler, kıssa yı h a ya l m a h sû lü o lara k n itele n d irm e ğ e m ü sâ d e e tm ek te dir. S a se rd o ta l T e vra t ya za rın ın , a rt a rd a g e le n ya ra tılış sa fha la rın ı b ir h a fta lık sü re içe risin e , d in e ra ğ b e ti a rtırm a k g ib i b ir a m a çla sıkıştırm ası b ilim se l a çıd an sa vu n ula m a z. G ü n ü m ü zd e p e kâ la b ilin m e kte d ir ki, e vre n in ve ye rin te şekkü lü sa fh a sa fh a g e r çe kle şm iş, sa fha la r ise sü re sin i ça ğ d a ş fe n n in y a k la şık b ile o lsa ve re m ed iği so n d e rece u zu n za m a n d i lim le rin e ya yılm ıştır. K ita b ım ızın ü çü n cü b ö lü m ü n de K u r ’ â n 'ın ya ra tılışla ilgili â ye tle rin i in cele rken kâ in at ve a rzın te şe kkü lü ü ze rin d e a yrıca d u ru la ca ktır. Y a ra tılış ö ykü sü 6. g ü n ü n a kşa m ın d a so n b u lsa yd ı, T a n rı ’ nın d in le nd iğ i ileri sü rü le n 7. « sa bb a t» g ü n ü h a b e rin i ta şım a sa ydı b ile ve b ild iğim iz a n la m d a ki g ü n le r ye rin e , K u r ’ â n kıssa sın d a o ld uğ u g ib i b u ra d a d a sü - re si g a yrı m u a yye n o la n d e virle rin sö z ko n usu o ldu ğ u n u sö yle m e k ca iz o lsa yd ı b ile , yin e sa se rd o ta l kıs sa b ilim a çısın d a n m a kb u l o lm a yaca ktı. Ç ü n kü b u kıssa d aki o la yla rın o lu ş sıra sı b ilim se l te m e l ka vra m la rla ke sin likle b a ğ d a şm a m a kta d ır. G ö rü lü yo r ki, sa se rdo ta l ya ra tılış kıssa sı h a kika ti b ild irm ek g ib i b ir g a ye d e n ta m a m e n b a şka b ir g a ye si o la n h a ya l ü rü n ü u sta ca b ir ya p ım o la rak o rta ya çıkm a kta d ır. Y A R A T IL IŞ IN İK İN C İ K IS S A S I T e vra t'ın Y a ra tılış kita b ın d a kâ in a tın ya ra tılışını 58 h iç b ir e d e b î b a ğ lan tı b u lu n m a ksızın ve h iç b ir a çıkla m a ya p ılm a k h ikâ ye e d e n ikin ci kıssa , a ra la rınd a sızın b irin ci kıssa n ın d e va m ı o lm akta ve a yn ı te n k it le re se b e b iye t ve rm e m ekte d ir. B u kıssa n ın b e rikin d e n ü ç a sır ka d a r d a h a e ski o ld u ğ u n u h a tırla ta lım . B u ö ykü p e k kısa d ır. Y e r ile göğün ya ra tılışla rın d a n ço k, in san ın ya ra tılışı ile Â d e m in ko n u ld u ğ u ye ryü zü c e n n e tin in . ya ra tılışın a a ğ ırlık ve rm e kte d ir. Y a ra tılış h a kkın d a ço k kısa o la ra k şö yle d e r : « T a n rı Y a h o va ye ri ve g ö ğ ü ya p tığ ı za m an h e nü z ye rd e b ir kır fid a n ı yo ktu , b ir k ır o tu h e n üz b itm e m işti, zira T a n rı Y a h ova , ye rin ü ze rin e ya ğ m u r ya ğ d ırm a m ıştı ve to p ra ğ ı işle m e k için a d a m yo ktu . B u n u n la b irlikte ye rd e n b ü yü k b ir su yü kse l m e kte ve b ü tün to p ra ğ ın yü zü n ü su la m a kta yd ı. Y a h o va ye rin to p ra ğ ın d a n in sa nı ya p tı ve o n u n b u rn u n a h a ya t n e fe sin i ü fle d i ve in sa n ya şıya n ca n lı o ld u .» (B a b 2 ,4 b -7 ). İşte e lim izd e ki b u g ü nkü T e v ra tla r ’ d a ye r a la n ya - h o vacı kıssa b u d u r. Z a m a n la ke n d isin e sa se rd o ta l da kıssa n ın e kle nd iğ i bu kıssa , a ca b a ilk za m a n da bu ka d a r kısa m ıyd ı? K im se ya h o vacı m e tn in za m an a kım ı için de b u da n m ış o lu p o lm a dığ ın ı sö yliye - m ez, kim se ya ra tılışı a n lata n en e ski T e vra t m e tn in in ih tiva e d e b ild iğ i şe yin h e p si, e lim izd eki bu b irkaç sa tırlık m e tind e n ib a re t o lu p o lm ad ığ ın ı sö yliyem e z. B u ya h o vacı kıssa ne ye rin h a kiki a n la m d a ki te şe kkü lü n ü n a kled e r, n e d e g ö ğ ü n ya ra tılışın ı. K ıssa d a n a n la şıla n şu ki, T a n rı in san ı ya ra ttığ ı za m a n y e r d e n çıka n su la r ye ryü zü n ü ka p la m ış o lm asın a ra ğ m en h iç b ir ka ra b itkisi yo ktu (h e nü z ya ğ m u r da ya ğ m a m ıştı). M e tn in b u n d a n so n ra ki kısm î in sa n la b ir- 59 likte T a n rı b ir d e b a hçe y a ra tır d iye re k bu n o kta yı d o ğ ru lu yo r. G ö rü lü yo r ki, ye ryü zü n d e b itki ö rtü sü in san la a yn ı za m a n d a o rta ya çıkm a kta d ır. O ysa bu. b ilim a çısın d a n ya n lıştır. Ç ü n kü in sa n a rza a ya k b a s tığ ın da , ye r ço k uzun za m a nla rd a n b e ri b ir b itki ö rtü sü n ü n ta şıyıcısıyd ı. A n ca k bu iki o la y a ra sın da ka ç yü z m ilyo n se n e g e çm iştir b ilinm iyo r. Y a h o va cı m e tin , in san ın ya ra tılışın ın kâ in at ile a rzın te şe kkü lle rin e n a za ra n za m a n içind e ki ye rin i ta yin e tm e diğ i için -ki sa se rd o ta l m e tin a yn ı h a fta ya ko r- sa d e ce bu n o kta d a te n k it d o ta l kıssa ya yö n e ltile n ço k e d ile b iliyo r ve sa se r a ğ ır b ir te n kitte n d e ku rtulm u ş o luyo r. D ü n y a n ın Y a ra tıld ığ ı T a rih ile İn s a n ın D ü n y a y a A y a k b a s tığ ı T a rih E ski A h id ’ te ve rile n b ilgile re d a ya nılara k h a zır la n m ış b u lu na n İb ra n i ta kvim i, b u ta rih le r için ço k ke sin ra ka m la r ve rm e kted ir : b u n a g ö re 1975 m ilâ di yılın ın ikin ci ya rısı, d ü n yan ın ya ra tılışın ın 5 7 3 6 'm cı se n e sin in b a şların ı ka rşılıyo r. K e n di ya ra tılışı d ü n ya - n ınkin d en b irka ç g ü n so n ra o la n in sa n, bu d u ru m d a ya h u d i ta kvim in in yıl o lara k d ü n ya için ve rd iğ i ra ka m ın g ö ste rd iğ i ya şta d ır. Z a m a n , e skid en ka m e rî yılla rla ifad e e d ild iğ i ve b a tı ta kvim i ise g ü ne ş yılla rın a d a ya n d ığ ı için a ra d a ki yıl fa rkın ın h e sa b a ka tılm a sı g e re kir. A n ca k h e sa p ta m u tla ka d o ğ ru o lm ak iste n iyo rsa ya p ıla ca k yü zd e ü çlü k b ir d ü zeltm en in ö n em i ço k a zd ır. H e sap la rı k a rıştırm a m a k için bu d ü ze ltm e d e n va zg e çm e k ye rin d e o lur. Ç ü n kü b u ra d a ö n e m li o la n se n e m iktarın ın b ü yü klü ğ ü d ür ve e ğ e r h e r b in se n e de o tuz yıl b ir fire d ü şü le re k h e sa p ya p ılırsa , b u d a p e k ö n e m li sa yıl- 60 m az. İb ran i ta kvim inin h e sa b ın d a d ü n ya nın ya ra tılışı M .Ö . ya kla şık o tuzye d i a sır ö n ce d ir d e m e kle g e rçe ğ e d a h a ço k ya kla şırız. Ç a ğ d a ş b ilim b u ko n u d a b ize n e b ild iriy o r ? E v re n in te şe kkü lü n e ilişkin ke sin ra ka m lar ve riyo r şe k lin d e bu so ru ya ce va p ve rm e k g ü ç. G ü ne ş siste m i n in te şe kkü l d e vri, h a kkın d a ra ka m ve rile bilen te k d e vird ir. Ç ü n kü za m an için de ki ye rin i d o yu ru cu b ir ya kla şım la te sb ite e n e lve rişli o la n d e vir b u d ur. B i zim le b u d ö n e m a ra sın d a g e çe n za m a n ın , d ö rt b u çu k m ilya r se n e o ld u ğ u h e sa p la n m a kta d ır. B u d u ru m d a , E ski A h id 'd e n a lın a n b ilg ile rin n e tice le riyle (kitab ım ızın ü çü n cü b ö lüm ü n d e in ce liye ceğ im iz) b u g ü n ü n ke sin le şm iş b u g e rçeğ i a ra sın d a n e ka d a r b ü yü k b ir se n e fa rkın ın b u lu nd u ğ u o rta d a d ır. E ski A h id ' d e n a kta rıla n so n u çla r, T e vra t m e tn in in b ü yü k d ikka tle in ce le n m e sin d e n e ld e e d ilm iştir. kita b ı A d e m ’ d e n İb ra h im 'e ka d a rki za m a n ço k a çık m a lû m a t ve riyo r. b ir Y a ra tılış h a kkın d a İb ra h im ile h ırıstiya rilık ça ğ ı a ra sın d a ki d ö n e m için sa ğ la dığ ı b ilg ile r kâ fi d e ğ ild ir. E ksik ka la n h a b e rle ri d iğ er ka yn a kla rd an te m in e tm ek g e re km ekte d ir. 1 — Â D E M ’ D E N İB R A H İM ’ E K A D A R K İ D Ö N E M T e vra t'ın Y a ra tılış kita b ı, 4, 5, 11, 21 ve 2 5 ’ in ci b a b la rın da ki so y kü tü kle rin de , İb ra h im 'in Â d e m ' d e n itib a re n b ü tün e cd a d ı h a kkın d a so n d e re ce a çık b ilg ile r ve rm e kte d ir; so y zin cirin d e g ö rü le n h e r şa h sın ka ç yıl ya şa dığ ın ı, o ğ lu n un d o ğ um u n d a b a b a sı n ın ka ç ya şın d a o ld u ğ u n u b ild ire n Y a ra tılış a şa ğ ıd a ki ta b lo n u n d a d e lâ le t e ttiğ i kita b ı, g ib i, e cd a tta n h e r b irin in Â d e m ’ in ya ra tılışın a g ö re d o ğu m ve ö lü m ta rih lerin i te s b it e tm eğ e im kâ n ve rm e kted ir. 61 İB R A H İM ’ İN S O Y K Ü T Ü Ğ Ü Â d e m 'in Â d e m 'in y a ra tılış ın d a n y a ra tılış ın d a n s o n ra k i doğum 1. Â d e m Ş it Enoş Kenan ' ta rih i N e kedar y aş ad ığ ı s o n ra k i ö lü m ta rih i 930 130 930 130 912 1042. 235 905 1140 325 910 1235 1290 1422 987 M a h a le l 395 895 Y a re d 962 Hanok 460 622 M e tüşe lah 687 365 969 L a m ek 874 777 1651 1056 2006 2156 10. N uh Sam 1656 1556 950 600 A rp a kşa d 1658 438 2096 Ş e la h 1693 433 2122 Eber 1723 2187 P e leg R eu S e ru c 1757 1787 464 239 1819 239 230 N a h or T e ra h 1849 1878 148 205 2083 1948 175 2123 20. İb rah im 1996 2026 2049 1997 B u ta b lo ta m am e n sa se rd o ta l Y a ratılış m e tn in den çıka n n e tice le re g ö re h a zırla m ıştır. M e tin bu tü r a çık b ilg ile r ve re n te k m e tin d ir. S o n u ç itib a riyle T e vra t ’ a g ö re İb rah im , -A d e m 'd e n 1948 yıl so n ra d ü n ya ya g e lm iş b u lu n uyo r. 62 2 — İB R A H İM 'D E N H IR İS T İY A N L IĞ IN DOĞUŞUNA KADARKİ DÖNEM T e v ra t bu için , İb ra h im 'in e cd a d ı h a k dönem kın da Y a ra tılış kitab ın d a ve rile n d o ğ u m , ö lü m ya ş sü re sine ilişkin ve ra ka m la r ka d a r a çık ve ke sin d e ğ erle nd irm e le re im kâ n sa ğ lıya ca k ra ka m lı h içb ir m a lû m a t ve rm iyo r, o n e d en le dir ki, İb ra h im ile İsa a ra sın da g e çe n za m a nın h e sap lan m a sın d a ö te ki ka yn a kla ra b a ş vu rm a k g e re kiyo r. C o k a z b ir h e sa p h a tasiyle b e rab e r b u g ü nkü ta h m in le re g ö re İb ra h im d e vri, m ilattan ya klaşık o n se kiz a sır ö n ce d ir. B u so n u ç, ‘Y a ra tılış kitab ın ın İb ra h im ile Â d e m 'i b ir b irin d e n a yıra n za m a n a ra lığ ı h u su su nd a ki h a b e rle riyle b irle ş tirilin ce , o za m a n Â d e m 'in ya şa d ığı d e vir İsa ’ d a n o tu zsekiz a sır ka d a r ö n ce o lu yo r. B u h e sa p ise itira z e d ile m e zce sin e ya n lıştır. Y a nlışlığ ı d a T e vra t'ta Â d e m - İb ra h im a ra sı d ö n em in sü re siyle ilg ili h a ta da n ile ri g e liyo r. Y a h ud i g e len e ğ i h e p bu sü re yi e sa s a lara k ke n d i ta kvim in i d ü ze n le m e kte d ir. M ila tta n V I a sır ö n ce ya şa m ış ya h u d i d in a d a m la rının b u h a ya lî h e sa p la rın ın ça ğ d a ş b ilim so n u çla riyle o la n zıtlığ ın ı e le a la ra k, b u g ü n , T e vra t'ın g e r çe k T e vra t o ld uğ u n un g e le n e kse l sa vu n ucu la rın a ka rşı çıkm ak m ü m kü n d ü r. B u h e sa p la r a sırla r b o yu n ca E skiça ğ o la yla rının za m an için d e ki İsa 'ya n isb e tle ye rin i b e lirle m e d e e sa s ka b u l e d ilm iştir. M o d ern ça ğ g e lm ed e n ö n ce ya yın la n m ış T e v- ra tla r, o ku yu cu la ra d ü n ya nın ya ra tılışın d an itib a re n bu kita pla rın b a sıld ığ ı d e vre ye ka d a r ce re ya n e tm iş o la n o layla rın b ir kro n o lo jisin i ö n sö zle r h a lin d e ta k d im e d e rle rd i; ra kam la r b a skıla ra g ö re b ira z d e ğ işi yo rd u . M e se la 1621 ta rih li kle m a n tin T e vra t ’ ı (V u l- 63 g a te ) g e rçi İb ra h im 'i b ira z d a h a ö n ce ye a lm a kta ve d ü n ya nın ya ra tılışın ı M ila tta n kırk a sır ö n ce o lm u ş g ö ste rm e kte ise de, yin e a yn ı h a b e rle ri ve rm e kte y di, W a lto n ’ u n o n ye din ci a sırd a ya yın lan m ış b u lu n an T e vra t'ı o ku yu cu ya , m u h te lif d illerd e ki T e vra t m e t n in in ya n ı sıra İb rah im ’ in yu ka rıd a ve rd iğim iz e cd a t, isim leri çizelg e sin e b e n ze r çize lg e le r su n u yo rd u . P ek azı m ü ste sna , h e sa p la rın h e p si yu ka rd aki ze lg e nin ç i ra ka m la rın ı tu tuyo rd u . M o d e rn ça ğ g e ldi ğ in d e d ü n ya n ın ya ra tılış ta rih inin ço k d a h a e ski o l d u ğ un u te s b it e d e n b ilim se l ke şiflere te rs d ü şm ü ş o lm ası ka rşısın d a , b u h a ya lî ta rih kro n olo jisini T e v ra t m e tin le riyle b irlik te ya yın la m a k ya yın cıla r için im kâ n sız h a le g e lm iştir. O yü zd e n d ir kî, b u g ib i isim çize lge ve ö n sö zler b ir d a h a ya yın la n m a z o lm u ştu r ( a m a , o layla rın ta rih sıra sın ı ya zm a k için ö n ce le ri e sa s o lara k a lın a n T e vra t m e tin le rin in a rtık b ir işe ya ra m ıyaca ğ ı ve h a kika ti ifad e e d ici o la rak d e ğ e rle n d irile m iye ce ğ i h u su su n u o ku yu cu ya d u yu rm a kta n sa km ılm ıştır. M e tin le rin ü stü ne b ir u tan ç p e rde si çe ke re k m e tind e n h iç b ir şe y çıka rm ad a n e ski h a liyle ka b u l e ttirm e k için u sta ca m a n tık o yu n la rı b u lm a yo lu n a g id ilm iştir. O n e d en le dir ki, sa se rd o ta l T e vra t m e tn i için d e ki so y | kü tü kle ri h e r za m a n g e çe rliliğ in i ko ru yo r. H a lb uki yirm in ci a sırd a b ö yle b ir d ü zm e ce ye d a ya n a ra k za m a n ı a rtık h e sap e t m e k a kle n m ü m kü n d e ğ ild ir. İn sa n ın ça ğ d aş d ü n ya ya İlm î so n u çla r a ya k bunu b a stığ ı a n ca k ta rih e g e lin ce , m u a yye n b ir sın ıra ka d a r te s b it e tm e ğ e im kâ n ve riyo rla r. Ş u n a ka n i o lu n a b ilir ki, in san , d ü şü n m e ye te ne ğ ine ve ke n d isin e b e d e n ya p ısı b a kım ın d a n b e n ze ye n h a y va n la rd a n o n u a yıra n iş ya p m a va sfın a sa h ip o la - 64 ra k ye ryü zü nd e ta h m in i m ü m kü n o la n b ir ta rih d e n so n ra m e vcu t b u lu nu yo rd u a m a , d ü n ya ya ke sin o la ra k ilk d e fa h a n g i ta rih de a ya k b a stığ ın ı kim se sö y- liye m e z. Y in e d e , d ü şü n en ve iş ya p a n b ir in sa nlığın b irta kım izle rin e ra stla n d ığ ı ve b u izle rin ya p ıla n h e sa p la ra g ö re o n b in le rce se n e ö n ce sin e a it o ld u ğ u b u g ü n sö yle n e b ilir. H e sa p e d ile n bu ta rih , n e o - a n thro p ie n le r (C ro M a g n o n in sa n ı) tü rü n d e n e n so n ke şfe d ilm iş o la n ta rih ö n ce si in sa n tip in in ta rih id ir. E ve t d ış g ö rü nü şü yle in sa na b e n ze ye n b ir ta kım d iğe r iske le tle r ye r yü zü n ü n b irço k n o kta ların da o rta ya çıka rılm ış ve yü zb in le rce se n e ö n ce de n ka lm a b u va rlıkla rın d a h a a z g e lişm iş in sa n tip le rin e (p a le o - a n th ro p ie n s) a it o ld u kları a n la şılm ıştır. F a ka t b u n la r a ca b a g e r çe k in san m ıd ırla r ? H e rn e o lursa o lsu n, n e o - a n th ro p in le rin Tev ra t'ta k i Y a ra tılış kita b ın ın, ilk in sa n la rın ya şa d ıkla rı d e vir o lara k b ild ird iğ i ta rih in ç o k ile risin d e b ir ya şa sa h ip o ld u kla rı ko n u su n d a b ilim se l v e rile r ye te rince a çıktırla r. O h a ld e in sa n ın ye ryü zü n d e g ö rü n d ü ğ ü ta rih e ilişkin Y a ra tılış kitab ın d a ye r a la n ra ka m lı b ilg ile rd e n çıka rıla bile ce k ta rih ile za m a n ım ı n e tice le ri a ra sınd a zın iyice ke sin le şm iş b ilim sel a p a çık b ir b a ğ d a şm a zlık va rd ır. NUH TUFANI Y a ra tılış kita b ın ın 6, 7 ve 8 'in ci b a b la rı N u h T u fa nı kıssa sın a a yrılm ıştın D a h a va rd ır. B u n la r, ya n ya n a d o ğ rusu iki kıssa ko n u lm uş kıssa la r o lm a yıp , çe şitli o layla rın o lu ş şıra sın d a za h irî b ir u yg u n lu k g ö ze tile re k iki kıssa n ın ö ğ e le rin i b irbirin e ka rıştır- ? 65 ■ m a k su re tiyle m e yd an a g e tirilm iş te k b ir kıssa h a lin d e d ir. B u ü ç b a b d a h a kika tte b ir ta kım g ö zle g ö rü lü r ç e liş k ile r va rd ır. Ç e lişkile rin se b e b i yin e b u ra da da a çıkça b irb irin d e n fa rklı o la n ik i ka yn a ğ ın ku l la nılm ış o lm a sıd ir ki b u n la r ya h o va cı ka yn a k ile sa se rd o tal ka yn a ktır. Y u karıd a g ö rü ldü ki, b ü İki ka yn a k tu ta rsız b ir h a rm a n la nışı o lu ştu ru yo rd u . Her ka yn a ğ ın m e tn i p a ra gra f ve ya cü m le le re b ö lü n ere k b ir se fer b ir ka yn a ğ ın p a ra g ra f ve ya cü m le si so n ra d a ö b ü r ka y n a ğ ın p a ra gra f ve ya cü m lesi n ö b e tle şe ku lla nılm ış tır. M e se lâ fra n sızca ya kla şık yü z sa tır tu ta n b ü tü n kıssa d a , o n ye d i d e fa b ir ka yn a kta n ö te kin e g e ç ili yo r. T u fa n kıssa sı ö ze t o la rak ş ö y le d ir : g e n e l b ir h a l a lın ca , İn sa nla rın fısk-u fü cu ru T a n rı o n ları d iğ er b ü tü n m a h ve tm e ğ e ca n lı va rlıkla rla ka rar ve rir. B u b irlikte ka ra rın ı N u h ’ a ö n c e d e n b ildire re k içe risin e ka rısın ı, ü ç o ğ lu ile h e r b iri n in ka rısın ı ve ö te ki h a yva n la rı ko ya ca ğ ı G e m iyi in şa e tm e sin i e m re d e r. G e m iye a lın a n h a yva n ların sa yısı h a kkın d a ka yn a kla r fa rklı b ilg ile r ve riyorla r (S a se rd o ta l kö ke n li) kıssa nın b ir ye rin d e , N u h ’ un h e r cin s h a yva n d a n e rke k ve o n u n d işisi o lm a k ü ze re b irer ç ift a la ca ğ ı b ild iriliyo r; so n ra h e m e n a rk a sın d a n g e le n (ya h o va cı T e vra t ka yn a klı) kıssan ın b ir ye rin d e d e T a n rı ’ hıri N u h ’ a - te m iz h a yva n la rın h e r b irin d e n e rke k ve d işisi o la rak ye d işe r ve - te m iz o lm a ya n h a yva n la rd an - ya ln ız b ir ç ift a lm a sın ı e m re ttiğ i ka yd e d iliyo r. F a ka t b ira z d a h a ile rid e N u h ’ ■ - F. : 5 66 un h a yva n ların h e r cin sin d e n sa d e ce b ir ç ift G e m i ye a ld ığ ı sö yle n ir. R .P d e V a u x g ib i m ü te ha ssisla r b u ra da , ta h rif e d ilm iş ya h o va cı T e vra t kıssa sın d a n b ir m e tin in sö z ko n u su o ld u ğu n u d o ğ ru lu yo rla r. B ir (ya h o va cı T e vra t kö ke n li) p a ra gra f T u fan 'a n e d e n o la n su la rın ya ğ m u r su la rı o ld u ğu n a işa ret e d e r a m a , (sa se rd o ta l kö ke n li) b ir m e tin d e ise T u fa n 'a iki se b ep g ö s te rilir : ya ğ m u r su yu ve ye ryü zü su la rı. D ü nya , tü m üyle d a ğ la rın su la rla te p ele rin e ka p la nm ıştır. ka d a r, v a rın c a y a ' B ü tü n ca n lıla r yok o lm uşla rdı. B ir yıl g e çtikte n so n ra su la r ç e k ild iğ in de N u h, A ğ rı d a ğ ı ü ze rin e ko n m u ş b u lu n a n g e m i d e n çıkm ıştı. Ş u n u d a ilave e d e lim ki, T u fa n 'ın s ü re si ka yn akla ra g ö re fa rk lıd ır : ya h ova cı T e vra t kıs sa sın d a su yü kse lm e si kırk g ü n , sa se rd o ta l T e vra t riva ye tin d e yü ze lli g ü n d e va m e tm iş g ö ste rilir. Y a h o va cı N u h 'u n T e vra t h a n g i ya şın d a kıssa sı T u fa n m e yd a na h a d ise sin in g e ldiğ ini b e lirtm i yo r fa ka t, sa se rd o ta l T e vra t kıssa sı o la yı N u h a ltıyü z ya şın d a b u lu n d u ğu sıra d a o lm uş g ö ste riyo r. A yn ı kıssa , so y z in c irle ri ya rd ım iyle T u fa n 'm Â d e m ile İb ra him 'in ya şa d ıkla rı za m a n a n isbe tle ta rih i h a k kınd a bazı b ilg ile r ve rm e kte d ir. T e v ra t ’ ın Y a ra tılış kita b ın d a ki m a lû m a ta istin a d en ya p ılm ış h e sa pla r d a N uh, Â d e m 'd e n 1056 yıl so n ra d ü n yaya g e lm iş tir (İb ra h im 'in e cd a d isim le ri çize lg e sin e b a kın ız). B u n a g ö re T u fa n Â d e m ’ in ya ra tılışın d a n 1656 se n e so n ra ko p m u ş o lu y or d e m e ktir. Y a ratılış kita b ı T u fa n'ı İb ra him 'in d o ğ u m u n d a n 292 yıl ö n ce ye a lıyo r. O h a ld e Y a ra tılış kitab ın a b a kılırsa , T u fa n b ü tü n in san lığ ı için e a lm ış, T a n n'n ın ya ra ttığ ı ca n lı 67 va rlıkla rın h e psin i ye ryü zü n de n s ilip sü p ü rm ü ş; in sa n lık N u h 'u n ü ç o ğ lu ile e şle rin d e n te k ra r ç o ğ a l m ış ve ü ç a sır ka d a r so n ra d ü n ya ya g e le n İb rah im , ce m iye tle r h a lin d e ya şa ya n b ir in sa nlık b u lm u ştu r. B u ka d a r kısa b ir za m a n içe risin d e b ö yle b ir ç o ğ a l m a n a sıl g e rçe kle şm iş o lab ilirdi ? B u b a sit m ü şa hede kıssa n ın sıh h atini ta m a m iyle a ltü s t e tm e kte ; ; d ir..' ■ T u fa n kıssa sın ın ça ğ d a ş b ilg ile rle b a ğ da şm a z o ld u ğ u n u ta rih a ra ştırm a la rı d a isp a t e d iyo r. T a rih İb ra h im 'i m ila tta n 1800 - 1850 yıl Ö nce ya şa m ış ka b u l e d iyo r. E ğ er T u fa n , Y a ratılış kita b ın ın so y z in c irle ri ya rd ım iyle ile ri sü rd üğ ü g ib i, İb ra him ’ d e n ü ç a sır ka d a r ö n ce ko p m u ş o lsa yd ı o ta kdird e T u fa n'ı M .Ö . x x ı'inc i ve ya xxıı'in ci yü zyıla a lm ak g e re ke ce kti. R ü yü zyılla rda ise - ça ğ d a ş ta rih i a ra ştırm a la ra g ö re - d ü n ya n ın b irçok ye rlerin de b ir ta kım u y g a rlıkla r d o ğ m u ş b u lun u yo rdu . N itekim b u m e d e n iye tle rin izle ri d a h a so n ra ki ku şa klara in tik a l e t m iştir. M e se lâ M ısır ’ da, O rta İm p a ra to rlu ksa n ö n ce (M .Ö . 2100) g e le n ve o n b irin ci h a n e d a n d a n ö n ce ki b irin ci o rta d ö n e m in ya klaşık o lara k ta rih in i ta ş ı ya n u yg a rlık d ö n e m i, o ta rih e ra stla m a kta d ır. Y ine B a b il'd e ü çü n cü U r h a n e d a n lığ ı d a T e vra t'ın T u fa n için ve rd iğ i d ö n e m e ra stla r. B u m e d e n iye tle rd e h e r h a n g i b ir ke sin tin in o lm a dığ ı p e kâ lâ b ilin m ekte d ir, d o la yısiyle T e vra t'ın a rzu e ttiğ i g ib i, tü m in sa n lığ ı ka p sa ya n b ir m a h vo lu ş ce re ya n e tm e m iştir. N e tice itib a riyle, T e v ra t'ta ye r a la n in sa n la ra ye t o la yla rı g e rçe ğ e e tm e k te d ir d iye ü ç kıssa , u yg un . b ir şe kild e d e ğ erle nd irile m ez. riv a O layla rın 68 riva ye t e d ild iğ i b ize ka d a r g e le n kıssa m e tin le rin in g e rçe ğ i ya n sıtm a dıkla rın ı, e ğ e r ta rafsız o lm a k g e re kirse , ka b u l e tm e k zo ru n luğ u va rd ır. A llah a ca b a g e rçe k o lm a ya n b ir şe yi va h ye tm iş o la b ilirm iyd i 9 N ite kim a sılsız, u yd u rm a şe yler ya rd ım iyle , ü ste lik b irb irin e te rs d ü şen şe yle rle in sa nla rı ta lim ve te rb iye eden b ir A lla h m e fhu m u nu ka b u l e tm e k m ü m kü n d e ğ ild ir. B u d u ru m d a T e vra t'ın b u ü ç kıssa sı için d o ğ a l o la rak şü h ip o te z ile ri sü rü le b ilir : k ıs sa lar ya n e sild e n n e sile şifa h e n n a kle d ilirke n, da bu şifah î riva ye tin ya zıyla te s b it so n ra kıssa ra fın d a n m e tin leri o rta ya çıka rke n ta h rif e d ilm işle rd ir. N itekim ya e d ilm e sin d e n in san lar ta T e vra t'ın Y a ra tılış kita b ı g ib i b ir e se rin ü ç a sır b o yu n ca e n az iki d e fa ye n id e n d ü ze n le n m iş o ld uğ u b ilin m e kte d ir. B ö yle o lu n ca Y a ratılış kita b ın d a b ir ta kım g e rçe ğ e b e n zem e yişlerle ka rşıla ştığ ım ızd a h a yre t e tm iyo ruz Y in e in sa n lığ ın e ld e e ttiğ i b ilg ile rd e ki ile rle m e le r sa ye sin de , Y a ra tılış kita b ın ın h ikâye e ttiğ i e ski o la y la rd an b ir kısm ı h a kkınd a ta m a m iyle o lm a sa b ile h iç d e ğ ilse b u o layla rın n e d e rece b ilim le b a ğ d a ştık la rına k a ra r ve re b ilm e d e ye te rli o la cak b ir b ilg iye sa h ip o lu n d u kta n b u ya n a g e rçe kle b a ğ da şm a d ıkla rı a n la şılm ış o la n b ir ta kım kıssa ların Y a ra tılış ki ta b ın d a g ö rü lm e sin e d e şa şm a m ak g e re kir. T e vra t m e tin le rin d e ki h a ta la rın sa d e ce in sa n la r ta ra fın d a n ya p ılm ış ta h rifa tta n ile ri g e lm iştir şe klind e ya p ıla n iza h ta rziyle ik tifa e tm e kte n d a h a m a n tıki ne o la b ilir ? G e re k ya h u d i g e re k h ırıstiya n m ü fe ssirle rin in e kse risi ta ra fın d an b u İza h şe klinin d ikka te a lınm a m a sı şa ya nı te e ssü ftür. B u n u n la b e ra be r, b u m ü fe s- sirle rce öne sü rü len d e ğe r n ite likte d irle r. ka n ıtla r, ü ze rin d e d u ru lm a ğ a IV . E S K İ A H İD M E T İN L E R İN D E K İ B İL İM S E L H A T A L A R K A R Ş IS IN D A H IR İS T İY A N Y A Z A R L A R IN T A V R I. M E T İN L E R İN T E N K İD L İ İN C E L E N M E S İ M e tin le rde ki le r ve te z a tla r bu h a ta la r, d o ğ ruya b irik in tis i ka rşısın d a ru m cu ların d an g e le n te p kilerin şa şırtıyo r. kısm ı b u n lard a n B ir fa rklı b e n ze m e yiş- yo in san ı h ın stiyan o lu şu ka b u lle n ir b a zısın ı ve e se rle rin de b ir ta kım çe tin m e se lele ri e le a lm a d a te re d d ü t d e e tm e z. B ir kısım te fs irc ile r d e ka b u lü im kâ n sız d o ğ ru la m a la r ü ze rin d e fa zla d u rm a d a n o n ları ra h a tça g e çiştirive rir, m e tn i ke lim e si ke lim e sine sa vu n m a ğ a g a yre t e d ip a klın re d d ettiğ i şe yle ri u n u t tu rm a k ü m id iyle sa vu n m a lı b ir ta kım b e ya n a tla rla ve ço ğ u ke z b e klen m e d ik b ü yü k d e ste k sa ğ la yıcı d e lille r ya rd ım iyle o ku yu cu yu ikn a e tm e ğ e ça lışırlar. D e V a u x, T e vra t'ın Y a ra tılış kita bın a ya p tığ ı te rcü m e n in G iriş b ö lü m ü nd e b u , te n kid le rin va rlığ ın ı ka b u l e tm e kte, te n kid le rin d a ya n d ığ ı h a klı m e sn e d le r ü ze rin d e b ile d u rm a kta d ır a m a , o n a ka lırsa g e ç m işte vu ku b u lm u ş o la yla rın ye n id e n ta ra fsız o la ra k te s b it e d ilm e sin d e b ir y a ra r yo ktu r, T e vra t « D ic le ve F ıra t va d isin d e m e yd a na g e le n ve d in g e le n e ğ in ce d ü n ya ça p ın d a b ir tu fa n g ib i g ö ste rile n b ir ve ya b irço k su b a skın ı fe lake tinin h a tıra sın ı n a kle t m iş o lsu n n e ö n e m i va r; m ü h im o la n şu ki, T e vra t m ü e llifi b u h a tıra va sıta siyle T a n rı ’ nın a d a le t ve m e rh a m e ti, in san ın fe n a lık ya p m a ğ a m e yya l o lm a sı, d o ğ ru lukta n a yrılm ıya n la rın ku rtu luşa e re ce ğ i yo lu n d a e b e d î b ir ö ğ ü t ve rm e kte d ir» d iye ka yd e d e r. 70 B ir m ü e llifin d in î b ir ö ğ ü d ü vu rg u la m a k a m a ciyle b ir h a lk e fsa n e sin i İlâ h î n ite lik te b ir o la y h a lin e so km a sı b ö yle ce ta svip e d ilm e kte , ü ste lik b u h a liy le d e in sa n la rd a n b u n a in a nılm a sı b e klen m e kted ir. B u şe kild e sa vu n u cu b ir tu tu m a g ö re, T a n rı ke lâ m ının ye r a ld ığ ı ve ku d siye t va sfın a h a iz o ld uğ u ile ri sü rü len kita p la rın te lifin d e in san lar ta ra fın d a n ya p ıla n b ü tü n su istim a lle r ta svip e d ilm e kte dir. T a n rı'ya a it o la n b ir şe ye b e şe rin ya p a ca ğ ı bu g ib i m üd a h e le le ri ka b u l e tm e k d e m e k, T e vra t m e tin le rin d e ki in sa n ta h rib a tın ı tü m ü yle sa vu n m a k d e m e ktir. E ğ e r b u ta h rib a tta d in î b ir a m a ç va rsa o za m a n h e r ta h rif ca iz h a le g e lir ve b ö yle ce h e rke sçe b ilin en h a ya lî kıssala rı şe rî a m a çla ya zm ış o la n 6. yü zyıl T e vra t ya za rla rın ın « sa se rd o ta l» ta h rifle ri de ta s vip e d ilm iş o lu r. H ıristiya n yo ru m cu la rının ö n e m li g ö re , K ita b ı M u ka d d e s h ikâ ye le rin d e la rın , d o ğru ya b e nze m e yişle rin ve ya b ir kısm ın a g ö rü le n h a ta te za tla rın n e d e n le rin in en g ü ze l iza h ta rzı şu d ur : K ita b ı M u ka d d e s m ü e llifle ri, d ü şü n d ükle rin i, b ir ta kım fa rklı to p lu m sal e tke n le re , b ir k ü ltü r ve ya zih n iye te b a ğ lı ka la ra k ifa de e tm işle rd ir. D o layısiyle b u d u ru m « e de b iya t tü rle rin i» d o ğ u rm u ştu r, o yü zd en fa rk lı de m ü e llifler m a zu rd u rla r. B u şe kild e ki iza hı, yo ru m cu la r u sta ca ya p ılm ış b ir a çıkla m a o la ra k d e ğ erle nd i rirle r. K işise l « e d e b iya t tü rle ri» ta b irin in , yo ru m cu la rın u sta m a n tığ ın a g irm e siyle b ü tü n g ü çlü kle r h a l le d ilm iş o lm a kta d ır. İki m e tin a ra sın d a ki h e r ( tu t- m a zlık, m ü e llifle rd e n h e rb irin in a n la tım ta rzın d a ki fa rk lılık la , ya n i ke n d in e h a s « e d e biya t tü rü » ile iza h e d ilm iş o la ca ktır. İleri sü rü le n bu ka n ıt h a kika te n cid d iye tte n yo ksu n o ld u ğ u için h e rke sçe ka b u l e d il- ■■ ■ 7î m e d iğ i b ir g e rçe k. A n ca k g ü n ü m ü zd e b ü sb ü tü n işe ya ra m ıyo r d a d e ğ il. N ite kim İn c ille r ’ d e ki g ü n g ib i o r ta d a o la n çe lişkile rin h a n g i in sa fsız ta rzd a b ö yle ce iza h e d ilm e ğ e ka lkışılaca ğ ı Y e n i A h id b a h sin d e g ö rü le ce ktir. İh tila flı b ir m e tn e m a n tık u yg u la n d ığ ı ta kdird e m a n tığ ın o m e tin d e re d d e ce ğ i şe yi ka b u l e ttirm e n in b ir b a şka yo lu d a , m e tn i b ir ta kım m a zu r g ö sterici d e ğ e rle nd irm ele rle b e ğ e n d irm e ktir. B ö yle ce d ik k a tin i b a şka m e se le le r ü ze rin e çe km e k için o ku yu cu kıssa n ın g e rçe kliğ i g ib i ca n a lıcı b ir so ru n d a n u za k la ştırılır. D ieu V iva n t (1) a d lı d e rg ide çıka n « T u fa n , V a f tiz, İla hî Y a rg ı» b a şlıklı m a ka le sind e , ka rd in a l D a n ie - lo u ’ n u n T u fa n ile ilg ili d ü şü n ce le ri b u ta rz a n la yışı ya n sıtm a kta d ır. K a rd ina l m a ka le sin de şö yle d iyo r : «E n e ski K ilise g e le n e ğ i, N u h T u fa n ı in a ncın d a İsa ' nın ve H ıristiya n lığ ın b ir g ö rü ntü sün ü m ü şa h e d e e t ti.» B u, « u lvî b ir m a n â ta şıya n b ir o la y,» ... « tüm insg n ırkının ça rp tırıld ığ ı b ir ce za d ır» . « H om e lie s su r E ze ch ie l a d lı kita b ın d a O rig e n 'in « su ya tçm a m iyle g a rk o la n e vre n in G e m i için de ku rtu lu şu » şe klin d e ki sö zü n ü z ik re ttik te n so n ra ka rd in a l, «gem i sa ye sin d e ku rtula n la rın (N u h , ka rısı, ü ç o ğ lu ve h e r b iri n in b ire r e şi) sa yısın ı ifa d e e d e n » se kiz ra ka m ın ın d e ğ e ri ü ze rin d e d u ru r. D ia lo g u e a d lı e se rin d e «B u se kiz kişi b izim İsa 'nın ö lüle r a ra sın da d irilip in sa n la ra g ö rü n d ü ğ ü se kizin ci g ü n ü sim g ele m e kte dir» d i ye n J u s tin ’ in b u sö zü n ü ke n d i h e sa b ın a ye rin d e b u lu p şö yle d e r : «Y eni b ir ya ra tılışın ilk in sa nı o lara k N u h, İsa 'nın b ir sim g e sid ir. İsa d a N u h ’ un ta savvu r (1 ) S a y ı 3 8 , 1 9 4 7 , s. 95 -1 1 2 . 72 e ttiğ in i g e rçe kle ştirm iştir.» K a rd ina l a yrıca, G e m fn in ta h ta sı ile İs a ’ nın ça rm ıh a g e rild iğ i a ğ a ç a ra sınd a ve g e m iyi yü zd ü re re k N u h ’ u ku rta ra n su ile (« ke n d i sin d e n ye n i b ir in sa nlığ ın d o ğ d uğ u T u fa n o la n va ftiz su yu su yu » ) a ra sın d a b e n ze tm e ya p ıyo r. Bu se m b o lik a n la tım ların d e ğ e ri ü ze rin d e d u rup n e ti ce d e « T u fa n a kid e sin d e ki m a n e vî ve itik a d î sırla rın b o llu ğ u n a » d ik k a ti çe kiyo r. B ü tü n b u sa vu n m a n ite lik li ya kla şım la r h a kkın da sö yle n e ce k ço k şe y va r. B u ya kla şım la r ö yle b ir o layı yo ru m luyo r ki, d ü n ya ça p ın d a o lm ası ve T e v ra t'ın b ild ird iğ i ta rih de vu ku b u lm ası b a kım ın d a n sa vu n u la ca k g ib i d e ğ ild ir. K a rd in a l D a n ie lo u ’ nun ya p tığ ı g ib i b ir yo ru m a n ca k K ita b ı M u ka d de s ’ in o l d u ğ u g ibi ka b u l e d ilm e si g e re ktiğ i ve K ilise g e le n e kle rin e te rs. d ü şen h e r h a n g i b ir sö zü n a ğ ıza a lı- n a m ıya ca ğ ı O rta ça ğ d ö n em in de g e çe rlid ir. B u n u n la b e ra b e r o ko yu ce h a le t d e vrin de n ö n ce ki za m a n la rd a , h a kika te n ça ğ ın ın ilerisin d e ki b ir d ü şü n ce yle h a re ke t e d e n S t. A u g ustin'in ka n ısı g ib i ço k m a ku l tu tu m lara şa h it o lm a k in san ı ra h a tla tıyor. S t. A u g u sin ’ in, 82 sa yılı risa lesin d e m e tin te n kid i m e se le lerin de n b ir ta n e sin e p a rm a k b a stığ ın a b a kılırsa , bu so ru nla r K ilise B a ba ları d e vrin d e d e ke n d in i g ö ste rm iş o lm a lıd ır. S özü e d ile n risa le n in en ilg in ç kısm ın da şö yle d e n ilm ekte d ir : «B en sa d e ce K ita b ı M u ka d de s ’ in re sm î d iye a d la n d ırıla n kita p la rın a ö n e m ve rm eğ e , sa yg ı g ö s te rm e ğ e a lıştım . Ö yle ki, ya za rla rın d an h içbirin in o n ları ya za rke n ya n ılm a d ığ ına in a n cım ta m d ır. Bu kita p la rd a g e rçe ğ in a ksin i d ile g e tirir g ib i g ö rü n en 73 b ir h ü kü m le ka rşıla ştığ ım d a , ya (e lim d e ki n ü sh a ) m e tn in in h a talı o la ca ğ ın d a n , ya d a m ü te rcim in a sıl ya h u t m e tn i ya n lış te rcü m e e tm iş b u lu n a cağ ınd a n , d a ke n d i a klım ın ye te rsizliğ in d e n ku şku m o lm az.» S t. A u g u stin ’ e g ö re ku tsal b ir m e tn in h e rh an g i b ir h a ta ih tiva e d eb ilece ğ i d ü şü n ü le m ezd i. S t. A u g u stin , ku tsa l b ir k ita p ta h a ta o lm ıya ca ğ ı in an cın ı ço k a çık b ir şe kild e b e lirtm e kte yd i. G e rçe ğ in a ksini ya n sıtır g ö rü n e n b ir m e tin ka rşısınd a b u n a b ir se b e p a ra m ayı d ü şü nm e kte , in san ka yn a klı b ir h a ta n ın o la b ile ce ğ i İh tim a lin i d e g ö zd e n u za k tu tm am a k ta yd ı, T e n kid e ğ ilim li d in d a r b ir in san ın tu tu m u işte b ö yle b ir tu tu m d u r. S t. A u g ustin za m a n ın d a K ita b ı M u ka d d e s ile b ilim a ra sın da h e rh a n g i b ir ka rşılaş tırm a ya p m a im kâ nı yo ktu . T ıp kı o n u n g ib i a çık fik irli b ir kişi olsaydı-, b u g ü n K ita b ı M u ka d d e s m e tin le rin d e n b a zıla rın ın ça ğ d a ş fe n b ilim le riyle ka rşıla ştırıl m a sı so n u cu o rta ya çıka n p e k ço k g ü çlü kle ri h a l le d e b ilird i. G ü nü m ü z m ü teh a ssısla rı ise, K ita b ı M u ka d d es' in h a ta lı m e tin le r ih tiva e d eb ilece ğ i yo lu n d a ya p ıla n h e r ith a m a ka rşı, a ksin e o n u sa vu n m a ğ a g a yre t g ö ste rm e kte d irle r. D e V a u x, T e vra t'ın Y a ratılış k ita bı için ya zd ığ ı G iriş b ö lü m ü n d e , b ize ke n d isin i h e r n e p a h a sın a o lursa o lsu n m e tn i sa vu nm a ğ a g ö tü re n n e d en leri a çıkla m a kta d ır. H a ttâ b u m e tin , ta ri hî ve ya b ilim se l o lara k a çıkça m a kb u l o lm a sa b ile. T a rih ya zm a n ın b irçok u sû lü va rm ış g ibi, b izd e n K i ta b ı M u ka d d es ’ in ta rih a n la tışın ı,- « ça ğ d a ş ta rih ç i le rin ta rih ya za rken u yg u lad ıkla rı ku ra lla ra» g ö re d e ğ e rle n d irm e m e m izi istiyo r. Y a n lış b ir şe kild e a k ta rıld ığı ta kdird e ta rih , -h e rke s d e ka b u l e d e r ki- b ir ta rih î ro m a n o lu r. A m a b ü ro da ta rih , ke n d i ö lçü le ri- 74 m izd e n ya ka sın ı ku rta rm a kta d ır K ita b ı M u ka d d e s te fs irc is i D e V a u x, T e vra t h ikâ ye le rin in je o lo jiyle , fo s iller b ilim i ve ta rih ö n ce si b u lg u la rla ya p ıla ca k h e r tü rlü d e n e tim in e ka rşı çıkm a ktad ır. « K ita b ı M u ka d d e s b u b ilim d a lla rın d a n h iç b iriyle d e n etlen e m ez, e ğ e r T e v ra t ’ ın b u ilim le rin so n u çla riyîe ka rşıla ştırılm a sı iste n se b ile , a ra la rın d a g e rçe k dışı b ir zıtlıktan ve ya ya p m a cık b ir u yu şm a da n b a şka b ir so n u ca va rılm ıya ca ktır.» (1) d iye ya zm a ktad ır. B e lirtm e k g e re k ir ki, b u d ü şü n ce le r, Y a ra tılış kita b ın d a ve ça ğ d a ş b ilim le rin so n u çla riyîe ka tiye n ye r a la n b a ğd a ş m a ya n , ö ze llikle ilk o n b ir b a b d aki ko n u la rı a lâ ka d a r e tm e kte d ir. F a ka t b ü yü k p e yg a m be rler d e vrin in b a zı o la yla rın a ilişkin h ikâye ler g ib i b irkaç kıssa , g ü n ü m ü zd e m ü ke m m e l b ir şe kild e d o ğ ru la nın ca , bu ya za r ça ğ d a ş b ilim ve rile rin i K ita b ı M u ka d d esin sa ğ la m lığ ın a d e lil o lara k ileri sü rm e ğ i ka çırm ıyo r. N i te kim şö yle d iy o r ; «B u h ikâ ye le rin m a ru z ka ld ığ ı şü p h e le r, d o ğ u ta rih i ve a rkeo lojisin in o lu m lu şe h a d e tle ri ka rşısın d a yıkılm a lıd ır.» (2) D e m e k o luyo r ki, T e vra t'ı d o ğ ru la m a b a kım ın d a n ke n d isind e n ilim ya rd ım isten m e kte , ra t ’ ın ku su rlu o ld uğ u n u o rta ya b a ş vu rm a k g e çe rli o lm a m a kta d ır. işe ya rıyo rsa a m m a ilim ko yu yo rsa T ev ilm e T e vra t ’ ın d o ğ rulu k ku ra m ın ı E ski A h id 'd e n a k le d ilm iş bazı va ka la rın g e rçe k d ışı n ite liğ iyle d a ştırm ak g ib i u zla şm a z şe yle ri u zla ştırm a k bağ için Ç a ğ d a ş ilâ h iya tçıla rd a n b ir kısm ı, b u m u ta d g e rçe k lik ka vra m ın ı ye n i b a şta n g ö zd en g e çirm e ğ e ça lış m ışlard ır. ( 1 ) Y a r a t ılış a G ir iş , s . 3 5 . (2 ) A d ı g e çe n e ser , s. 3 4 . . 75 L o re tz'in E s k i A hicŞ ’ in D o ğ ru lu k D e re c e s i N e d ir ? (1972) (1) a d lı kita b ı g ib i K ita b ı M u ka d de s'in d o ğ ru lu ğ u ko n u sun u e le a la n b irçok e se rle rd e a yrıntılı o la rak u zu n u zu n a n la tılm ış b u lu n an u sta ca d e ğ e rle n d irm e le rin , a yrın tılı b ir se rg ile m e sin i ya p a cak o lu r sa k b u kitab ım ızın çe rçe ve si d ışın a ta şm ış o lu ru z. O n u n için ilim le ilgili şu ya rg ıyı zikre tm e kle y e tini yo ru z : L o re tz'in ka yd e ttiğ in e g ö re , 2. V a tika n ru h a nî m e clisi « T e vra t’ ta k i d o ğ ru ile ya n lışı b irb irin d en a yırt e tm e ğe ya ra ya ca k b ir ta kım ku ra lla r o rta ya ko ym a k ta n sa kın m ıştır. B u ku ra lla rı ve rm e n in im kâ n sız o ld u ğ u n u , b irçok te m e l d e ğ e rle n d irm e le r g ö ste rm e k te d ir. Z ira K ilise , K ita b ı M u ka dd e s'in g e rçekliği m e se le sin i ilke o la rak ve to p lu b ir şe kild e so n u ca b a ğ la m a b a kım ın d an b ilim se l m e to d la rın d o ğ ru lu ğ u n a ve ya ya n lışlığ ın a ka ra r ve re m e m e kte dir.» B ilim a la nın a g e çişte b ir a ra ç o lm ası b a kım ın d an b ir İlm î « m e to d un » d e ğ e ri h a kkın d a K ilİse ’ n in g ö rü ş b e yan e d e m e m e si b ir g e rçe k. A n ca k b u ra d a ta m a m e n b ir b a şka şe y sö z ko n u sud u r. B ir ta kım b ilim se l ku ra m la rı ta rtış m a k d e ğ il, fa k a t iyice ke sin leşm iş b i lim se l g e rçe kle ri m ü n a ka şası b a h is m e vzû u d u r. A ca b a d ü n ya n ın ya ra tıld ığ ı ve in sa n ın d ü n ya ya a ya k b a s tığ ı ta rih in ö tu zye d i ve yâ o tu zse kiz a sır ö n ce ye a it o lm a d ığ ın ı b ilm e k ve K ita b ı M u ka dd e s ’ in ve rd iğ i so y kü tü kle rin d en çıka n b u h e sa b ın ya n lış o ld u ğu n u te re d d ü tsü z sö yliye b ilm e k için g ü n ü m ü zd e â lim o lm a ğ a g e re k v a r m ıd ır ? A d ı g e çe n ya za r b u n la rı b ilm e z d e ğ il. B ilim h a kkınd a ki ka n a atlerin in te k h e d e fi, so ru n u g e re ke n şe kild e ( 1 ) L e C e n t u r io n , in ce le m e m e k için ko n u yu he- 76 d e fin d e n sa p tırm a ktır. K ita b ı M u ka d d e s m e tin le rin d e ki b ilim se l h a tala r ka rşısınd a h ırıstiya n ya za rların a ldıkla rı b ü tü n bu ta v ırla r a çıkça şu n u is p a t-ed iy o r : bu h a ta la r te d ir g inliğe yo l a çm a ktad ır ve b u h a ta la rın in sa n la rd a n ka yn a kla n d ığın ı, d o layısiyle b u n la rın A lla h ’ d a n n a zil o lm u ş b ir kita pta ye ri o lm asın ın im kâ n sızlığ ın ı itira f e tm e kten b a şka m a ku l b ir ta v ır a lm ak m ü m kü n d e ğ ild ir. H ıristiya n çe vre lerd e h a kim o la n K ita b ı M u ka d d e s ’ e ilişkin b u te d irg in lik , 2. V a tika n ru h ân î m e c li si ça lışm a la rı (1962 - 1965) sıra sın d a d a ke n d in i g ö sterm iştir. Ü ç yıl sü re n ta rtışm a la rd a n so n ra , K i ta b ı M u ka d d e s h a kkın d a ve rilece k b e ya n a t m e tni n in so n şe kli ü ze rin d e a n la şm a ğ a va rm a k ve M g r. V V eber'in K ita b ı M u ka d d e s h a kkın d a 4 n u m a ra lı m e c lis b e lg e sin e ya p tığ ı g iriş te k i (1) ta b iriyle , « ru h â n î m e çlisi çıkm a za so km a kla te h d it e d e n b u a cı d u ru m a» b ir so n ve rm e k için re sm î m e tn i b u m e clis en a z b e ş d e fa ka le m e a lm ak zo ru n d a ka lm ıştır. B u b e lg e n in E ski A h id ile ilg ili iki cü m le si (b a b 4, s. 53) bazı m e tin lerin za yıf ve h ü kü m süz o ldu kları nı h iç b ir itira za ye r ve rm iye ce k şe kild e d ile g e tiriy o r •. «E ski A h id'd e ye r a la n kita p la r, in sa n lığ ın İsa ’ nın g e rçe kle ştird iği ku rtu lu ş ö n ce sind e ki d u ru m un u g ö z ö n ü n d e tu ta ra k h e rkese T a n rı ’ nın kim o ld uğ u nu , İsa ' nın kim o ld u ğ u n u b ilm e fırsatın ı ve rd ikle ri g ib i, in sa n la ra ka rşı T a n rı ’ nın n a sıl a d â le tle m e rh a m e tle m ua m e le e ttiğ in i ö ğ re n m e d e d e o n la ra ya rd ım cı o lm a kta d ırlar. B u k ita p la r h e r n e ( 1 ) L e C e n t u r io n , 1 9 6 6 . ka d a r g a y rı s a h ih v e h ü - ' 77 ku m su z m e tin le r ih tiva e d iyo rla rsa d a , yin e d e T a n rı ’ - n ın in sa n la r için u yg u la d ığ ı g e rçe k b ir te rb iye u sû lü n ü n e n g ü ze l ta n ıkla rıd ırla r.» B azı m e tin le r için ku lla n ılm ış o la n « g a yrı sa h ih » ve « h ü küm sü z» s ıfa tla n, bu m e tin le rin te n kit e d ile b i le ce kle rin i h a ttâ te rke dileb ile ce kie rin i e n g ü ze l b ir şe kild e ya n sıtıyo rla r. B u d u ru m , ilke o la ra k a çıkça ka b u l e d ilm e kte d ir. N a kle ttiğ im iz b u iki cü m le , en so n o yla m a d a 6 'ya ka rşı 2344 o yla b ir b ü tün o la rak ka b u l e d ilm iş o la n fa k a t b u za h irî ya klaşık o y b irliğ in i ya n sıtm a m ış o l m a sı g e re ke n b ir b e ya n a tta ye r a lm akta dır. N itekim re sm i b e lge ye ilişkin a çıkla m a la rd a M g r. W e b e r im za sı a ltın da b ir cü m le va r ki, b a zı m e tin le rin h ü kü m sü z o ld u ğ u yo lu nd a m e clisçe ya yım lan a n b e ya na tta ye r a lm ış d o ğ rula m a yı a çık b ir şe kilde ta sh ih e tm ek te d ir. C ü m le şe yle d ir : « K u şku su z İsra il T e vra tı ’ n d a ki bazı k ita p la r g e çici b ir h ü kü m ta şım a kta ve b u ki ta p la rd a bazı g a yrı sa h ih m e tin le r b u lu n m a kta d ır.» R e sm î b e ya n a tta g e çe n « h ü küm sü z» ta b iri, yo ru m cu n u n ku lla n dığ ı « g e çici h ü kü m » sö zü yle a sla eş a n la m d a d e ğ ild ir; g a rip b ir şe kild e ilâve e ttiğ i «İsrail» sıfa tın a g e lin ce , yo ru m cu d e m e k is tiy o r ki, ru h a nî m e clis b e ya n a tı ya ln ızca ib ra n ice T e v ra t ’ ı te nkid e t m iştir. F a ka t d u ru m h iç d e yo ru m cu n u n ile ri sü rd ü ğ ü g ib i d e ğ il. Ç ü n kü m e clis ça lışm ala rı sıra sın d a b ir kısım m e tin le rin in g a yrı sa h ih ve h ü küm sü z o ld uğ u yo lu n d a va rıla n b ir ya rg ın ın ko n usu , b izzat E ski A h id ’ in ke n d isi o lm uştu r. SONUÇLAR E ski A h id'i o luştu ra n kita pla ra , sa h ip o lm a la rı is te n ile n va sıfla rla su n î b ir şe kilde b e ziyere k d e ğ il, ne o ld u kların ı ya n tu tm a d a n in ce liye re k b a km a k g e re kir. B u n u n için d e ya ln ız m e tin le ri h a kkın d a b ilg i e d in m e k y e te rli o lm a z, b u n u n ya n ısıra m e tin le rin ta rih çe sin e va kıf o lm a ğ a d a ih tiya ç va rd ır. M e tin le rin a sırla r b o yu n ca h a n g i ş a rtla r a ltın d a d e ğ işm e le re m a ru z ka ld ıkları ve b u m e cm u a n ın p e k ço k ilave ve çıka rm a la rla b irlik te a ğ ır a ğ ır te şe kkül e d e rek b u g ü n e lim izd eki şe kli ka za nd ığı h u su su n d a a n ca k m e tin le rin ta rih ç e s i o rta ya ko n u lursa b ir fik ir sa h ib i o lu n u r. B u te m e l kıssa b ilg ile r sa ye sin d e için fa rklı riva ye tle rin E ski A h id 'd e a yn ı b irçok çe lişkile rin , ta rihse l ya n ılg ıla rın , d o ğru ya b e n ze m e yişle rin ve ke sin b ilim se l ve rile rle b a ğ da şm a zlıkların b u lu n a ca ğ ı ço k ta b iî ka rşıla n a ca ktır. B ilim se l ve rilerle b a ğ d a ş m a zlık h u susu , d o ğ a l o lara k b ü tü n in san y a p ıs re s k i e se rle rd e va rd ır. D o la yısiyle E ski A h id m e tn in i h a zır la ya n bu g ibi şa rtla rd a ya zılm ış kita pla rd a n a sıl b u lu n m a zm ış? H e n ü z b ilim se l m e se le lerin o rta ya çıka m ıya ca ğ ı ve d o la yısiyle sa d ece in a n ılm a z şe yle rin ve ya çe lişik d u ru m la rın a n la şıld ığ ı b ir d e vird e , Ş t. A u g u stin g ib i sa ğ d u yu sa h ibi b ir in sa n, T a n rı'n ın in sa nla ra g e rçe k le a lâ ka sı b u lu n m a ya n şe yle ri ö ğ retm iş o la m ıya ca ğ ını d ü şü ne re k, g e rçe ğ e a ykırı b ir h ü km ün İlâ h î m e n şe li 79 o lm a sının im kâ n sızlığ ı ilke sini ko yu yo rd u , B u yü zd e n o, ke n d isin e çıka rılm a sı g e re kli g ib i g ö rün e n m e tin le ri, ku tsal m e tin d e n çıka rıp a tm a ğ a h a zırd ı. E ski A h id ’ d e ki b ir kısım m e tin lerin ça ğ d a ş b ilg ile r le so n ra ki d e virle rde b a ğ d a şm a zlığ ın ın , a n laşıld ığ ı ise, A u g u stin 'd e g ö rü le n b ö yle b ir tu tu m u n izle n m e si re d d e dilm iştir. B ö yle o lu n ca a rtık K ita b ı M u ka d d es'te ye rle ri o lm a ya n b ir kısım m e tin le ri h e r şe ye ve h e rke se ra ğ m e n sa vu n m a yı a m a çla ya n ta m am en m ü sta kil b ir e d e b iya tın d o ğ u şu n a şa h it o lu n m uştu r. İkin ci V a tika n ru h a nî m e clisi (1962 - 1965) « E ski A h id 'i o lu ştu ra n kita p la r» için « g a yrı sa h îh ve h ü kü m sü z m e tin le r ih tiva e tm ekte dir» şe klin d e b ir ka yıt ko ym a k su re tiyle b u u zla şm a z tu tum u h isse d ilir d e re ce d e yu m u şa tm ıştır. A ca b a bu ka yıt sa m im i b ir d ile k m i o la ra k k a la c a k yo ksa b u sa m im i d ile ğ i, h e r h a n g i b ir in sa n ta h rifa tın a m a ru z ka lm a m ış ve a n ca k « h a kiki b ir İlâh î te rbiye m e tod u n u n ta nıkla rı» o lm uştu r şe klin d e d ü şü nü le n b u kita p la rd a , a rtık 20. yü zyıld a m a kb u l g ö rü lm e yen h u su sla ra ka rşı b ir ta v ır d e ğ işikliğ i m i ta k ip e d e ce ktir? İNCİLLER F. : 6 s G İR İŞ İn cil o ku yu cu la rın d a n h ikâ ye le rin b irçoğ u İn cille rd e ki bazı m a n a sı ü ze rin d e d ü şü n dü kle rin d e ve ya a n la tılm ış g ö rdü ğ ü a yn ı b ir o la yın fa rk lı riva yetle ri a ra sın d a kıya sla m a la r ya p tıkla rın d a şa şırm a kta , h a ttâ sa rsın tı g e çirm e kted irler. B u, R o g u e t'n in İnc il ’ e G iriş (ı) a d lı e se rin d e ya p tığ ı m ü şa h e de sid ir. İn cil m e tin le rin in se b ep o ld u ğ u şa şkın lığ ın için d e ka la n b u o ku yu cu la ra u zu n y ılla r h a fta lık b ir k a to - lik d e rgisin d e ce va p ve rm e g ö revin i ü stlen m iş o l m a sı n e d en iyle e d ind iğ i te c rü b e sa ye sin d e R o g u et, ke n d isin e m e ktu p ya za n kim se le rin, o ku d u kla rı şe y le rin zih in le rin d e yo l a çtığı ka rışıklıkla rın cid d iye t d e re ce sin i d e ğ erle n dire b ilm iştir. fco g u e t'n in ka yd e t tiğ in e g ö re , ço k d e ğ işik so sya l ve kü ltü re l çe vre le re m e n su p o la n m u h a ta p la rın d a n m a d ile kle ri, İn ç ille r'in b ir ta kım g e le n a yd ın la tıl « ka p a lı, a n la şıl m a sı g ü ç, h a ttâ b irbirini tu tm a z, sa çm a ve ya ska n dal o lara k g ö rd ü kle ri» m e tin le rle ilg iliyd i. D e m e k o lu yo r ki, İn cille rin b a şın da n so n u na ka d ar o ku n m a sı, h ıristiya n ld rı d e rin b ir şe kild e sa rsa b ile ce ğ i a rtık şü p h e g ö türm e z b ir g e rçe ktir. R o g u e t'n in kita b ın ın 1973 yılınd a ya yım la n d ığ ı g ö z ö n ü n e a lın ırsa , b ö yle b ir g ö zle m ya kın ta rih d e ya p ılm ış sa yılır. P e k d e e ski o lm a ya n za m a n lard a h ıristiya n la rın b ü yü k ço ğ u n lu ğ u n u n İn cille r'd e n b il( 1 ) S e u il y a y ın la r ı, 1 9 7 3 . 84 d ikle ri ye rle r, sa d e ce d in î a yin le r sıra sın d a o ku d u k p a p a zın kilise la rı ve ya kü rsü sü nd e a çıklam a sını ya p tığ ı se çilm iş p a rça la rd a n ib a re tti. P ro testa n la rın d u ru m u b ir ya n a b ıra kılırsa , İn c ille r ’ i b a şta n so n a ka d ar bu sa yd ığ ım ız va kitle rin d ışın d a o ku m ak ço k n a d ird i. D in d e rsi kita pla rı d a İn cille r'd e n sa d e ce bazı p a rça la r ih tiva e d e rd i. İn c ille r ’ in b ü tü n m e tin le ri h a lkın ku ru m u n da e lin d e d o la şm a zd ı. B e n im b ir ka tolik g e çe n lise ta h silim b o yu n ca e lim de V irg ile ’ in, E fla tu n ’ un (yu n a n ca ) e se rle ri b u lun m u ş, b u n a ka rşılık Y e n i A h id 'i e lim e a lm a k kısm e t o lm a m ıştı. O ysa yu n a n ca da n fra n sızca ya te rcüm e ya p m a a lıştırm a ları için Y e n i A h id 'in yu n a nca m e tn i d a h a fa yda lı o la b ilird i. H ıristiya n m u ka d d e s k itap la rın ın fra nsızcaya te rcü m e e d ilm e k ü ze re n e d e n b izle re ve rilm e diğ in i ç o k so n ra a n la dım . T e rcü m e le r, b izi h o cala rım ıza, ce va p ru m d a ka la cakla rı b ir ta kım ve rirken m ü şkü l d u s o ru la r yö n e ltm e ğ e g ö tü re bilirle rd i. İn c ille r ’ i b a ştan so n a o ku rke n , e ğ e r te n kid zih n iye ti va rsa , ya p ıla n b u ke şifle r, K ilise ’ y i d u ru m a m ü d a h e le e tm e ğe ve ka rşıla ştıkla rı g ü çlü kleri, e n g e lle ri a şm a d a o ku yu cu la ra ya rd ım cı o lm ak yo lu na g ö tü rm ü ştü r. R o g u e t ’ n in m ü şa h e de sin e g ö re , «P ek ço k h ıristiya n ın In c il'i o ku m a yı ö ğ re n m e ğ e ih va rd ır» . Y a p ıla n b u a çıkla m a larla h e m fi tiya cı k ir o lun su n ve ya o lun m a sın, p a rm a k b a sm a yı g ö ze a ld ığ ı b u h a ssa s so ru n la ra için m ü e llifin d e ğ e ri b ü yü ktü r. H ıristiyan lığ ın S e m avî kita b ı ko n u su n d a ya zılm ış e se rle rin ço ğ u nd a d u ru m n e ya zık ki h e r za m a n b ö yle d e ğ ild ir. G e n iş o ku yu cu kitle sine yö n e lik E ski ve Y e n i A h id b a skıla rın d a ye r a la n g iriş n ite liğ in d e ki a ç ık la m a la r ço ğ u ke z b ir ta kım d e ğ erle nd irm ele r se rg i le m ekte d irle r. G ü dü le n a m a ç ise d ö rt İn cil ya za rla rın ın kim likleri, m e tin le rin in sıh h ati ve h ikâ ye lerin itim a d a şa ya n o ld u kla rı yo lun d a In cil'in h iç b ir so ru n u b u lu n m ad ığ ı h u su su n d a o ku yu cu yu ikn a e tm ek tir. H a lbu ki kim likle rin de n h içb ir z a m a n 'e m in o lun m a ya n m ü e llifle rin n ice m e çh u l ya n la rı va rd ır. 'Y ine ih tisa sı o la nla rın ya zd ıkla rı e se rle r a ksin i ileri sü rd ü kle ri h a ld e , fa la n İn cil ya za rı n a k le ttiğ i b u d a ld a o la yla rın g ö rg ü ta nığ ı o lm u ştur g ib i b a sit b ir v a r sa yım d a n ö te ye g e çm eye n şe yle ri ço ğ u za m a n ke sin m iş g ibi g ö ste re n bu tü r ka yıtla rd a d a h a n ice ke sin ifa d e le r b u lm a kta yız. A yn ı şe kild e İsa ’ nın n ü b ü vve t g ö re vin in sö n b u ld u ğ u ta rih ile İn c ille r ’ in o rta ya çıkışla rı a ra sınd a g e çen sü re le r, g e re ğ in d e n ziya d e kısa ltılm a kta d ır. M e tin le rd e ila ve ve e k s ilt m e le r, ya p ıld ığı u zm a n la rca isp at e d ild iği h a ld e , İn cil m e tn in in b ir te k sö zlü riva ye te d a ya nılara k ka le m e a lın d ığ ın a in a n d ırılm a k iste nir. A ra sıra b ir ta kım yo rum g ü çlükle rin d e n şın da b ir in san ın sö z e d ilirse d e a kil b a g ö zü n d e n ka ça n a p a çık b irçok ç e lişk ile r ü ze rin d e n b e lli e tm e d e n ka yılm a kta d ır. G ü ven ve rici m u ka d d im e le rin ta m a m la yıcıla rı o la ra k İn cille r ’ in so n u n a e klen e n a çıklam a lı kü çü k sö zlü kle rd e sıksık m ü şa h e d e e d ile n o ki, a kıl a lm a z şe yle r, ç e liş k ile r ve ya a p a çık ya n lışla r u sta ca b ir sa vu nm a n itelik li ka n ıtla m a ile g ö rü n m e z h a le so ku lm u ş ve ya ö rtb as e d ilm iştir. B u yo ru m la rın sa h te k a ra k te rin i o rta ya çıka ra n b ö yle b ir d u ru m g e rçek te n ü zü cü d ü r. B u m e se le le rd en h â lâ h a b e rsiz o la n h ırıstiya n o ku yu cu la rım ı, kita bım ızın bu b ö lüm ü n d e ki a yrın tılı 86 d e ğ e rlen d irm e le r e m in im şa şırtaca ktır. B u g irm e d e n ö n ce , ço k ko n u n u n ca n a lıcı kısım la rına ilg inç b ir m isa l o ld u ğ u n u sa n d ığ ım n e d e n le ile şim d id e n sö zle rim i vu rg u la m a k istiyo ru m . İsa ’ nın g ö ğ e çe kilişin d en , ne M a tta, n e d e Y u h a n n a İn cili sö z e d er. L u ka ise ke n d i İn cilin d e bu o la yı İsa ’ n ın D irild iğ i g ü n d e ve y in e ke n d isin in ya z d ığ ı ta h m in e d ile n R e su lle rin İşleri a d lı kita pta da D iriliş ’ te n kırk g ü n so n ra vu ku b u ld u ğ u n u ka yd e d e r. M a rko s ’ a g e lin ce O , b u h a dise yi (ta rih ve rm e d e n ) ke n d i İn cilin in b u g ü n u yd u rm a o lara k te lak k i e d ile n so n p a ra g ra fın d a zikre d iyo r. D u ru m b e yle y ke n İn cil te fs irc ile ri b u ö n e m li m e se le yi in a n ılm a z b ir h a fiflik le e le a lm a kta d ırla r. C ra m o n ’ un K ita b ı M u ka d d esi'n e T ric o t ’ un ya z (1960) (ı) b ü yü k b ir d ığı K ü ç ü k Y e n i A h id s ö z lü ğ ü o ku yu cu kitle sin e h itap e ttiğ i h a ld e G ö ğ e Ç e kiliş'e d a ir h e rh an g i b ir m a d d e ih tiva e tm e m e kte d ir. K u d ü s K ita b ı M u ka d d e s O ku lu ö ğ retim ü ye le rin d en B e n o it ile B o ism ard 'ın b irlik te ya zd ıkla rı D ö rt İn c îi ’ în K a y n a k la rın ın T o p lu Ö z e ti (b a skı 1972) (2) a d lı kita p , c ilt 2, sa yfa 451 ve 452 d e b ize , L u ka ’ nın ke n di İn cilin d e ki G ö ğ e Ç e k iliş 'e ke n d i e se ri o la n R e su lle rin ilişkin sö zle riyle yin e İşle ri'n d e ki a yn ı ko n u ya d a ir sö zle ri a ra sın d a ki tu tm a zlığ m b ir « e d e b iya t o yu n u n d a n» ile ri g e ld iğ in i ka yd e tm e kte d ir. A n lıya - b ilen e a şko lsun ! R o g ue t, İn c il ’ e G iriş a d lı 1973 b a skılı e se rin d e (s. 187) b ü yü k b ir ih tim a lle b ö yle b ir yo ru m u n ca ( 1 ) D e s c le e v e C ie y a y ın la r ı. ( 2 ) C e r f y a y ın la n . 87 zib esin e ka p ılm a m ıştır. N e va rki b izle re ya p tığ ı şu a çıkla m a d a yu ka rıd a ki yo ru m ka d a r g a rip tir : « İn cille r'd e ye r a la n h ü kü m le rin d in sel m ana la rı u n u tu lu p d a za h irî a n la m la rın a g ö re d e ğ e rle n d irild ik le ri sü re ce so ru n u n , b u ra d a o ld u ğ u g ib i b e n ze ri b irço k h a lle rd e d e çö zü m le ne b ile ceğ ini sa n m a m . O la yla rın iç yü zü n ü ka ra rsız b ir se m b o lik a n la tım içe risin de e ritm e k sö z a lg ıla ya bile ceğ im iz h u su sla rı ko n u su d e ğ il, b izle re ve a klım ızın e re b ile ce ğ i b ir ta kım işa re tle ri ve rm e k s u re tiy le b irço k sır la r ifşa e d e n İn cil ya za rla rının te o lo jik n iye tle rin i a ra yıp b u lm a k sö z ko n u su d u r.» R o g u et'n in ya p tığ ı b ö yle b ir yo ru m la n a sıl y e tin i- le b ilir ? B u tü r sa vu n m a lı fo rm ü lle r a n ca k kö rü kö rü n e in a n an la rı ikn a e d e b ilir. R o g u e t ’ d e n ya p tığ ım ız b u n a klin b ir b a şka ö n e m li ya n ı d a , « İncille r'd e G ö ğ e Ç e kiliş ’ e b e nze r b irçok d u ru m la r» vd rd ır şe klind e ki itira fın ı ya n sıtm ış o lm a sıd ır. Ö yle yse so ru n u to p lu ca ve h iç ya n tu tm a d a n d e rinliğ in e e le a lm a m ız g e re kir. S o ru na b a zı iza h la r g e tirm e k için İn ç ille r'in h a n g i ş a rtla r a ltın da ya zıld ık la rının ve o d ö n e m e h a kim o la n d in î h a van ın in ce le n m e si e n m a ku l yo ldu r sa n ırım . S ö zlü İn cil riva ye tin e d a ya nıla ra k g e rçe kle ştirile n ilk e lyazm a İn ç ille r ’ in b ir ço k ke z ye n i b a ştan e ld e n g e çirilm e k su re tiyle m e y d a n a g e le n d e ğ iş iklik le r ve m e tin le rin b ize ka d ar g e le n riva ye ti sıra sınd a m a ru z ka ld ıkla rı ta h rif g ö z ö n ü n e se rild iğ i ta kd ird e , ka p a lı, a n la şılm a sı ço k g ü ç, ç e liş kili, g e rçeğ e b e n ze m e z o la n ve kim i ke z g ü lü n çlüğ e ka d a r va ra n ya d a g ü n ü m ü zd e b ilim sel ile rlem e n in o r ta ya ko yd u ğ u g e rçekle rle b a ğ d a şm a ya n m e tin p a rça la rın ın va rlığ ın ın yo l a çtığ ı şa şkın lık d a h a d a a za la - 88 ça ktır. B u g ib i m ü şa h e de le r, m e tin le rin ka le m e a lın m asında ve d a h a so n ra m a ru z ka laca kla rı d e ğ iş tir m elerde in sa n p a yın ın o ld u ğ u n u n işa re tle rid ir. K ırk yıla ya kın b ir sü re d e n b e ri ta rafsız b ir a ra ş tırm a d ü şü n ce siyle İn c iller ’ i te tkik e tm e ğe ilg i d u yu ld u ğ u b ir va kıa d ır. P a ris K a to lik E n stitü sü p ro fe sörü K a n n e n g ie sse r, so n za m a n la rda ya yım la n a n D i rilişe İm a n, İm a n ın D irilişi (1) a d lı b ir kita pta b u d e rin d e ğ işikliğ in g e n e l b ir ö ze tin i ya p a rak d iyo r ki : « K lta bı M u ka d d e s'in te fs irin de 12. P ie (2) d e vrind e n iti b a re n b ir d e vrim in g e rçe kle ştiğ in i, h ırıstiya n to plu m u h e n ü z ö ğ re n iyo r.» O h a ld e ya za rın sö zü n ü e ttiğ i «dev rim » ye n id ir. B u d e vrim , h iç o lm a zsa b a zı, ye n ilik d ü şü n ce siyle h a re ke te g e çe n m ü te h a ssısla rın ça lışm a la rıyla , h ırıstiya nla rın d in î e ğ itim le rin d e so n u ç ve rm e ğ e b a şla m ıştır. M ü e llifin ya zd ığ ın a g ö re , ra h ip sın ıfı g e len e ğ in in e n sa ğ la m g ö rü nü m le rind e m e yd an a g e len b ir kö klü d e ğ işim , te fs ir m e to d la rın d a ki bu d e v rim sa ye sin d e , a zço k ke n d in i g ö sterm iş b u lu nm a kta dır. - K a n n e ng ie sse r, İn c ille r ’ in İsa h a kın d a n a k le ttik le rin i « a rtık za h iri m a n a la rın a g ö re a n la m a m a k g e re km e kte d ir» , İn c ille r « b e lli ş a rtla r ve ya m ü ca d e le d b la yısiyle ya zılm ış kita p lar» o lu p m ü e llifle ri m e n su b u b u lun d u kları « to plu m la rın İsa 'ya d a ir sö zlü ri va ye tle rin i ya zıyla te s b it e tm işle rd ir» d iye rek u ya rı da b u lu n m a ktad ır. K ita bin in ko n u su o la n İsa 'nın D irilişi h a kın d a : İn cil m ü e lliflerin de n h iç b iri ke n d i ne, bu d irilişin g ö rg ü ta n ığ ı o lm a sıfa tın ı ve re m e z, ( 1 ) B e a u c h e s n e y a y ın la n , « L e P o în t t h e o lo jiq u e » s e r is i, 1 9 7 4 . ( 2 ) P ie 1 2 , 1 9 3 9 - 1 9 5 8 y ı ll a n a r a s ın d a p a p a lık g ö r e v in d e b u lu n m u ş t u r . 89 . d iye b e lirtir. M ü e llifin b u sö zü nd e n a n la şılıyo r ki, İn c ik m ü e llifle ri İsa 'n ın d iğ e r ya şa m sa fha la rıyla ilgili n a k le ttik le ri o la yla rın d a g ö rgü ta nıkları d e ğ ille rd ir, çü n kü İn c ille r ’ e g ö re -Y a h u d a h a riç- İsa ’ nın h a va ri le rin d e n h içb iri İsa ’ ya ta b i o ld u ğ u a n d a n , İsa 'nın d i rilip te k ra r so n o la rak ye ryü zün d e g ö rü nm e le rin e ka d a r, ya n ın d a n a yrılm a m ıştır. G ö rülü yor ki, b izim g ö rü şüm ü zle , g e le n e kse l K ilise tu tu m u a ra sın da ço k b ü yü k b ir m e sa fe va rd ır. B u tu tu m ta m o n yıl ö n ce ikin ci V a tika n ru h an î m e c lisince b ir kez d a h a te y it e d ilm iştir, a yrıca g e n iş hı- rıstiya n kitle le ri için ya yım la n m ış k ita p la r d a h â lâ a yn ı tu tu m için d e d irle r. N e va rki h a k ik a t ya va ş ya va ş g ü n g ib i o rta ya çıkm a kta d ır, z S a vu n m a sı b u d e n li ka tı b ir şe kild e ya p ılm ış b ir g e le n eğ in yü kü o ka d a r a ğ ır ki, bu h a kika ti g ö rm ek ko la y b ir iş d e ğ il. B u yü kü n a ltın d a n ku rtu lm ak iste n iyo rsa , so ru n u n te m e ld e n e le a lın m a sı lâ zım d ır, y a ni h e rşe yd e n ö n ce h ıristiyan lığın d o ğ u şu n u sim g e le ye n şa rtla rı in ce le m e k g e re km e kte d ir. II. K IS A T A R İH Ç E M U S E V İ - H IR İS T İY A N L IK V E S t. P A U L Ç o ğ u h ırıstiya n ın in a ncın a g ö re, İn c ille r İsa ’ nın h a ya tın a ta n ık o lm u ş kişile r ta ra fın d a n ya zılm ışla r d ır. D o la yısiyle İn cille r, İsa ’ n ın va rlığın ı ve n ü b ü vve tin i sü sle yen o la y la r h a kkın d a ta rtışm a g ö tü rm e z şe h a d etleri o lu ştu rm a kta d ırla r. İn cille rin sa ğ la m lığ ı na d a ir ve rile n b u g ib i g ü ve nce le r ka rşısın d a , İn c il le re d a ya lı d in î ö ğ re tim le ri ta rtışm a k n a sıl m ü m kü n o lu r ve yin e b izza t İsa ta ra fın d a n ve rilm iş u m u m î d ire k tiflerin u yg u la n m a siyle o rta ya çıka n K ilise te ş kila tın ın g e rçe kliğ in d e n n a sıl şü p h e e d ile b ilir? G e n iş o ku yu c.u kitlesi için h a zırla n an b u g ü n kü İn cil b a s kıla rı, b u ka vra m ları h a lka ya ym a yı a m a çlıya n b ir ço k yo ru m la r ih tiva e tm ekte d irle r. İn c ille ri ka le m e a la n la rın , İn cille rin d e h ikâye e ttik le ri o la yla rı g ö zleriyle g ö rm ü ş, n a k le ttik le ri sö zle ri ku - la kla riyle d u ym u ş kim se le r o ldu kları h u su su , h ırısti- ya n la ra in kâ rı g a yri ka b il b ir g e rçe km iş g ib i ta kd im e d iliyo r. N itekim İn c ille r ikin ci a srın o rta la rın d a S t. Ju stin ta ra fın d a n H a v a rile rin H a tıra la rı d iye a d la n d ırılm ıyo r m u yd u ? D a ha sı va r, İn cil m ü e llifle ri h a k kın d a o ka d a r a yrın tılı ke sin b ilg ile r v e riliy o r ki, o n la rın g e rçe kte n g ö rgü ş a h itle ri şü p h e e d ile b ilir d iye in sa n o ld u kla rın d a n n a sıl ke n d i ke n d in e so ru yo r; m e se lâ ve rile n b ilgile re g ö re M a tta ço k ta nın m ış b ir şa h siye tti, « C a ph a rn a üm g ü m rü k ve ya a ya k b a stı d a ire sin d e m e m u rd u » ; h a ttâ a ra m ca ve yu n a n ca bil- 91 d iğ i sö ylen ir. M a rko s'u n kim liği a rka d a şı o lara k ku su rsu z b ir d e , P ie rre 'in m e sa i şe kild e te s b it e d ilm iş tir; o n u n d a b ir g ö rgü ta n ığ ı o lm ıya ca ğ ın d a n kim se n in ku şku su yo ktu r. L u ka , P a u l ’ u n « a ziz d o kto r» d i ye b a h se ttiğ i kişid ir, d o la yısiyle h a kkın d a ve rile n b il g ile r ç o k a çıktır. Y u ha n na İsa 'n ın h e p ya n ın da g ö rü le n h a va ri o lu p Z e b ed e e'n in o ğ lu, T a b e riye g ö lü n d e b a lık a vla ya n kişid ir. H ıristiyan lığ ın b a şlan g ıç d ö n em le ri h a kkın d a ya zılm ış ça ğ d a ş a ra ştırm a la r g ö ste riyo r ki, sö zü e d i le n b u h u su sla rı, b u ta rzd a ta kd im e tm e k h iç d e g e r çe ğ e u yg un d ü şm e m e kte d ir. İn cil ya za rla rın ın kim o ld ukla rın ı g ö re ce ğ iz. İsa ’ nın p e yg a m b erlik d ö n e m in i izle ye n b irka ç o n yıld a ce re yan e tm iş o la yla rın a sla sö yle n d iğ i g ib i ce re ya n e tm e diğ i, K ilise , a n a ilke le rin e P ie rre ’ in R o m a'ya g e lişiyle ka vu şm u ştu r g ö rü şü n ü n ya n lış o ld u ğ u d a b ilin m e lidir. T a m te rsin e , İsa ’ nın bu d ü n ya yı te rk e ttiğ i a n ile 2. a srın ya rısı a ra sınd a , ya n i b ir yü zyılı a şkın sü re d e iki d in î a kım a ra sınd a g e çe n b ir m ü ca d e le ye ş a h it o lu n m u ştu r. B u iki a kım , P a u lcu H ıristiya n lık d e n e bile ce k h ırıstiya n lık ile m u se vî-h ırıstiya n lıktır. M u se vî-h ırıstiya n lı- ğ ın ye rin i P a u lcu h ınstiya n lığ ın a lm ası ve o n u m a ğ lu p e tm e si d e a n ca k ço k te d ric i o lm u ştu r. Z a m a n ım ız b u luşla rın a d a ya lı o la ra k so n o tu z- kırk yıld ır ya p ıla n b ü yü k b ir sa yıd aki ça lışm a la r sa ye sin d e a şa ğ ıd a ve re ce ğ im iz ça ğ d a ş te m e l b ilg ile r e ld e e d ilm iştir. B u b ilg ile rd e ka rd in a l D a n ie lo u ism i n in b ü yü k b ir ye ri va rd ır. K a sım 1967 d e E tü d e a d lı ya yım lad ığ ı « H ıris tiy a n a s ılla n n ın y e n i b ir d e rg id e g ö rü n tü s ü m u s e v î-h ırıs tiy a n h k » b a şlıklı m a ka le si, ö n ce ki ça lışm a la rı d a e le a lara k m u se vî r h ırıstiya n lığ ın b ir ta rih çe sin i ya p m a kta , b ö yle ce İn c ille r ’ in, g e n iş 92 h a lk kitle le rine su n u la n a çıklam a ların o rta ya ko yd u ğ u o rta m d a n ço k fa rk lı b ir o rta m d a m e yd a na g e l d ikle rin i ö ğ re n m e m izi sa ğ la m a kta d ır. M a ka le sin in a n a h a tla rın ı, bo! b o l n a k ille r ya p a ra k a şa ğ ıd a ö ze t h a lin d e ve re ce ğ iz. İsa ’ d a n so n ra , « h a varile rd en o lu şa n kü çü k b ir to p lu lu k K u d ü s m a b ed inin d in se l e sa sla rın a ve a yin le rin e sa d ık ka la n b ir ya h u d i ta rika tım o lu ştu rur. F a ka t b u ta rika t m e n sup ların a, e skid e n p u tla ra ta p m a kta o lu p so n ra d a n h ırıstiyan lığ a d ö nm ü ş kişile r d e n o lu şa n b ir b a şka ta rika t n u n cu la ra , ta b ir ca izse, ö ze l iltih ak e d in ce b u so b ir re jim u yg u la n ır : 49 yılı K u d ü s ru h an î m e clisi o n ları sü n n e t o lm a kta n , ya h u d i d in ku ra lla rın a u ym a kta n m u a f tu ta r; « m u se vî-h ırıstiya n la rın ço ğ u b u a yrıca lığ a ka rşı çıka r» . B u to plu lu k P a u l ’ d a n b ü sb ü tü n a yrılır. Ü stelik, p u tpe re stlikte n h ırıstiya nlığa d ö n e n ler yü zü n d e n P a u l ile m u se vî-hırıstiya n la r b irb irle rin e g ire rle r (49 se n e si A n takya o la yı). « P a u l’ a g ö re b u n d a n b ö yle sü n n e t o lm ak, ya h u d ile rin cu m a rte si d in le n m e si ve K u d üs m a b e d a yin i, ya h u d ile r için b iie o lsa , g e çe rsiz o lu yo rd u . Y a b a n cıla ra a çılm a k için h ırıstiya n lığ ın , m u se vilikle ke n d i a ra sın d a ki siyasî-d in î b a ğ lan tıda n ku rtu lm a sı g e rekiyo rdu .» « İsra il g e le n e kle rin e b a ğ lı» m u se vî-h ırıstiya n la ra g ö re P a u l b ir h a in d ir: n itekim m u se vî-h ırıstiya nlıktan ka lm a b e lg ele r o n u « d ü şm a n » o lara k n ite le n d irm e k te , «iki yü zlü ta k tik » ku lla n m a kla su çla m a kta d ır. N eva rki «70 yılın a ka d ar K ilise ’ n in ço ğ u n lu ğ u n u m u se vî-h ırıstiya n lık te m sil e d e r ve n ih a yet P a u l ya ln ız b a şın a ka lır.» B u sıra d a ce m a a tin b a şım İsa ’ nın a k ra b a sı o la n Ja cq u e s çe km e kte d ir. K e n disiyle b irlik te , P ie rre (ilk za m a nd a ) ve Y u h a n n a va rd ır. « P a u lcu 93 h ırıstiya n lıg a ka rşı m u se viliğ e te red d ü tsü z b a ğ lı ka la n Ja cq u e s, m u se vi-h ırıstiyan lığ ın d ireğ i o lara k te la kki e d ile b ilir.» K u d ü s ’ te ki b u m u se vi-h ırıstiya n k ili se sin d e İsa a ile sin in ö n e m li b ir ye ri va rd ır. « İsa 'n ın ye ğ e n i ve C le o p a s ’ ın o ğ lu o la n S im e o n, Ja cq u e s ’ ın h a le fi o la ca ktır.» K a rd ina l D a n ie lo u , b u ra d a , m u se vi-h ırıstiya n la ra a it kita p la rı zikre d er. B u e se rle r, b a şla n g ıçta h a va rile rin e trafın d a te şe kkü l e d e n b u ce m a a tin İsa h a k kın da d ü şü n cele rini ya n sıtırla r • m u se vi-h ırıstiya n to p lu lu ğ u nd a n (C ili, C le m e n t’ ın H yp o typ o s ’ la rı, b u n la r, (M ısırlı b ir g e le n) İb ra n ile r İnC lem e n t'ın K e şifleri, Ja cq ü e s'ın ikin ci K ıyam e t kita b ı, T h o m a s ’ ın İn c ili'dir (1). K e n d ile rin d e n ka rd ina l D a n ie lo u ’ n u n a yrın tılı b ir şe kilde b a h se ttiğ i « h ırıstiya n e d e biya tın ın b u e n e ski e se rle rin i, ku şku su z sö z ko n u su m u se vi-h ırıstiya n ce m â a tin e m a l e tm e k g e re kir.» « K ilise 'n in ilk yü zyılı b o yu n ca m u se vi-h ırıstiyan hğın e g e m e n o ld u ğ u ye rle r sa d e ce K u d ü s ile F ilistin d e ğ ild ir, M u se vi-h ırıstiya n m isyo ne r fa a liye tin in , h e r ye rd e P a u lcu H ıristiya n lık m isyo ne r ça lışm a la rın d a n d a h a ö n ce g e liş tiğ i a n la şılıyo r. P a u l’ un m e ktu p la rın ın b ir ça tışm a ya sü re kli işa re t e tm esin in n e de n i d e b u d u r.» G a la tya 'd a , C o rin te 'te , C o lo sse s ’ d e , R o m a ’ d a , A n tak y a 'da P a u l d a im a a yn ı ca ktır. ( 1 ) Ş u h u s u s u b e lir t e lim P a u l’u n b a ş a r t s îy le k i, b a sım larla ka rşıla şa s o n r a la r ı b u k ita p la r ın h e p s i, doğacak o la n g a lip K ilis e t a r a fın d a n , u y d u r m a y a n i g iz le n m e s i g e r e k li k ita p la r d iy e ilâ n e d ile c e k t ir . K ilis e , İ n c il b ü y ü k b ir resm î a y ık la m a a d ı a lt ın d a k i y a p ıp b u n la r d a n k ita p la r iç in d e sad ece ( e n s a ğ la m ) İ n c il o la r a k a lık o y a c a k ta . dördünü 94 « R e su lle rin İşlerin in ta n ıklık e ttik le ri g ib i» S u riye - F ilistin ve C lem e n t'ın e se rle rin in G a zze 'd e n A n ta kya 'ya ka d a r sa h ille ri h e p m u se vi - h ırıstiya n d ır. A n a d o lu 'd a m u se vi - h ırıstiya nla rın va rlığ ı, P a u l’ un G a la tyalılar ve C o loslu lara ya zd ığ ı m e ktu p la rca da ta s d ik e d ilir. P a p ia s ’ ın kita pla rı, F irikya m u se vi - hı- rıstiya n la rı h a kkınd a b ilgi ve riyo rla r. B a şta A p o llo s şe h rin d e kile r o lm ak ü ze re Y u n a n ista n ’ d a ki m u se vi h ırıstiya nla rd a n, P a u l ’ un C o rin tilile re ya zd ığ ı m e k tu p sö z e tm e kte d ir. B u rd a C löm e n t'ın m e ktub u n a ve H e rm ia s P a p a zı ’ na g ö re Rom a şe h ri « ö n e m li b ir m e rke zdir» . S u e ton e ile T a cite , h ırıstiya nla rın o ra d a b ir ya h u d i ta rik a tı o lu ştu rd ukla rı fik rin d e d irle r K a rd i n a l D a nie lo u , A frik a'n ın ilk d e fa h ırıstiya la ştırılm a sı m u se vi - h ırıstiya plık şe klin d e o lm uştur d iye d ü şü n ü r. Ib ra n ile rin İn cili ile İske nd e riye li C lem e n t'ın k i ta p ları, bu A frika h ırıstiya nla rın a m a l e d ilm e kte dir. İn c ille r ’ in to p lu m la r a ra sın da ce re yan e d e n h a n g i m ü ca d e le h a va sın d a ya zıldıkla rın ı a n lam a k için b u g e rçe kle rin b ilin m e si so n d e rece ö n e m lid ir. İn c il le r ’ in ka yn a kla n d ıkla rı e se rle rde b irçok d e ğ iştirm e le r ya p ıld ıkta n so n ra İn c ille r ’ in b u g ü n e lim izd eki m e tin le rin in o rta ya çıkışları, 70 yılı d o la yla rın d a b a şla ya ca ktır ki o d ö n e m d e iki h a sım to p lu m ta m b ir m ü ca d e le içe risin d e d irle r ve d u rum a yin e m u se vi - hı- rıstiya n la r h a kim o lu rla r. F a ka t ya h u d i sa va şı ve 70 se n e sin d e K u d ü s ’ ün d ü şm e siyle d u ru m ta m a m e n te rsin e d ö n e ce ktir. K a rd ina l D a n ie lo u b u g e rile m e yi şö yle iza h e d iyo r : « Y a h u d ile r im p a ra to rlu kta sa yg ın lıkla rın ı y iti rin ce ke n d ile rind e n h ırıstiya n la r ya rd ım g ö rm e z o l d u lar. O za m a n ü stü n lü ğ ü yu n a n h ırrstiya n lığ ı sa ğ lıya ca k, b u d a P a u l ’ un ö lüm ü n de n so n ra ki ke n d i za - 95 fe ri o la c a k tır; H ıristiya n lık b ö yle ce to p lu m sa l, siya sa l b a kım ın d a n ke n d isin i m u se vilikte n k u rta ra ra k ü çü n cü b ir m ille t o la ca ktır, N e va rki e n so n ya h u d i isya n ın ın vu ku b u ld u ğ u 140 yılın a ka d a r m u se vî - H ıristi ya n lık kü ltüre l yö n d e n yin e ke n d i e g e m e nliğ in i ko ru ya ca ktır.» İşte M a rko s, M a tta , L u ka 70 yılın d a n ve Y u h a n n a İn cille ri itib a re n 110 yılın a a ra sınd a ki d ö n e m in ü rü n lerid irler. va rm a ya n b ir ta rih P a u l ’ un m e ktu p la rı o n la rd a n ço k d a h a ö n ce o rta ya çıktığ ın a g ö re , b u İn c iller ya zıyla te s b it e d ilm iş o la n ilk h ırıstiya n kita p la rın ı te şkil e tm ezle r. C u lm a n n 'a g ö re, P a u l S e la niklilere o la n m e ktu bu n u 50 yılın d a ka le m e a lm ış o la bilir. F a ka t M a rko s İn cili ta m am la n d ığ ı za m a n h e r h a ld e b u m e ktu p b irk a ç yıld ır o rtad a n ka yb o l m u ştu . H ıristiyan lığ ın , ü ze rin d e e n ço k ta rtışıld ığ ı si m a sı o la n , g e re k İsa 'n ın a ile sin ce , g e re k K u d ü s'te Ja cq u e s ile b irlik te ça lışa n h a va rile rce İsa 'n ın d ü şü n ce sin e h iya ne t e tm iş kişi o lara k te lak k i e d ilen P a u l, h ırıstiya n lığ ı İsa ’ n ın ke n d i d in in i ya ym a k için çe vresin d e to p la d ığı kim se le rin a le yhin e te sis e tm iş tir. İsa ’ yı sa ğ lığ ın d a g ö rm e d iğ i h a ld e , İsa d irild ikte n so n ra ke n d isin e Ş a m yo lu n d a g ö rü n d ü ğ ü n ü id dia e d e re k g ö re vin e m e şruiye t ka za n d ırm ıştır. A ca b a P a u l o lm a sa yd ı n a sıl b ir H ıristiya n lık m e yd a na g e lird i d iye b ir so ru a kla g e le b ilir. B u so ru ya ço k d e ğ işik va rsa yım la rla ce va p ve rm e k m ü m kü n d ü r. A m a P a u l o lm a sa yd ı İn c ille r n a sıl o lu rdu d iye d ü şü nü lürse , şu n a e m in o lun m a lıd ır ki, to p lu m la r a ra sınd a P aul a n la şm a zlığ ın ın ya ra ttığ ı m ü ca d e le h a va sı o lm a sa yd ı b u g ü n e lim izd e ki İn c ille r ’ e sa h ip o la m azd ık. İki to p lu m a ra sın d a ki yo ğ u n m ü ca d e le d ö n e m in de o rta ya 96 çıka n , K a n ne n g ie sse r'in d e yim iyle , b u « m ü ca de le ü rü n ü kita pla r», İsa ’ ya d a ir ya zılm ış b ir yığ ın K ita p a ra sın d a n se çild ikte n so n ra , ke sin g a lib iy e t sa ğ la ya n P a u lcu h ırıstiya n iığ rn re sm î İn cille ri, « C a no n = d ö rt İn cil) o lm a h a kkın ı ka za n m a k su re tiyle d iğ e r ya zılı İn cille ri d e , K ilise ’ n in se çtiğ i yo la u yg un o lm a d ıkla rı g e re kçe siyle , g e len e kse l ilke le re a ykırı o lm a k la su çla m ış ve sa f dışı e tm işle rd ir. B a skı u n su ru o la n ce m aa t o lara k m u se vi - h ırıstiya n la rd a n , o rta d an ka lkm ış h â lâ « m u se vilik ta ra fta rla rı» şe klin de u m u m î b ir isim le b a h solu n du kla rı g ö rülü r. K a rd ina l D a n ie lo u o n la rın so n u n u şö yle a n la tır ; « M u sevi - h ırıstiya nla r, ya h u d i b a ğ la rın d an ke n d ile rin i g itg id e ku rta ra n B ü yü k K ilise 'd e n ta m am e n ko p tu kta n so n ra , B a tı'd a d a ço k ça b u k e riye ce kle r d ir. F a ka t D o ğu ’ d a ö ze llikle F ilistin 'd e , A ra b is ta n ’ d a , D o ğu Ü rd ü n 'd e , S u riye ve M e zo p o ta m ya 'da 3. a sır d a n 4. a sra ka d a r izle ri ka lır. B a zı izlerini de, b ir ö l çü d e o n la rın m ira sçısı o la n İslâ m iye t izle ye ce ktir; bazı izle ri d e , ö zü n d e ki sa m i B ü yü k K ilise g e le n e ğ in e kü ltü rü n ü yitirm e d e n ye rle şe ce ktir. ve K a id e K ilise le rin d e o n la rd an e d e r.» H a b eşişta n b a zı şe yle r d e va m III. D Ö R T İN C İL . K A Y N A K L A R I. T A R İH Ç E L E R İ H ıristiya nlığ ın ilk za m a n la rın a a it k ita p la r a ra sın d a İn c ille r ’ d e n b a h se d ilm e si, a n c a k P a u l'u n e se r le rind e n ço k so n ra o lm u ştu r. İn cil a d ı a ltın da b ir k i ta p la r m e cm u a sın ın va rlığ ın a ilişkin ta n ık la r sa d e ce 2. yü zyılın o rtasın d a ve ta m o la rak 140 se ne sin d en so n ra g ö rü lü r. H a lb u ki «2. a srın b irçok h ırıstiya n ya za rları P a u l'u n b a şın da n itib a re n b ü yü k b ir sa yıda m e ktu p la rın ı ta n ım a kta o ld u kla rı izle n im in i a çıkça ve rm e kte d irle r» . 1972 yılın d a ya yım la n an (1) K ita b i M u k a d d e s , Y e n i A h id p a p a lık T e rc ü m e s in e G iriş 'te se rg ile n en b u m ü şa h e de le r h e m e n h a tırla tılm a ğ a d e ğ e r n ite likte d irle r. A yn i şe kild e a ltın ı çize re k b e lirt m e kte y a ra r va rd ır ki, b a ş vu rd u ğ u m u z bu e se r yü z- - d e n fa zla k a to lik ve p ro testo n m ü tâ h aşsısla rın ı b ir a ra ya g e tire n o rta k b ir ça lışm a n ın se m e re sid ir. D a h a so n ra ki a sırla rd a , «C anon» h a line g e lece k o la n İn c ille r ’ in ka le m e a lın m ası işi 2. a srın b a şın d a ta m a m la n m ış o lm a sın a ra ğ m e n o ta rih d e n ço k so n ra ta n ın m ışlard ır. P a p a lık T e rcüm e sine g ö re , İn c ille r ’ d e ye r a la n ö ykü le r 2. yü zyılın o rta la rın a d o ğ ru n a k le d il m e ğ e b a şla n ır a m a , «bu ö ykü leri İn cil ya za rları ö n le rin d eki ya zılı m e tin le rd en m i n a k le ttile r yo ksa sö zlü riva ye tle rd e n g e riye ka la n kırın tıla rı h a fıza la rın d a n ( 1 ) C e r f, B e r g e r s v e M a g e s y a y ın la n . ■F . : 7 98 n a kle tm e kle m i ye tin m işle rd ir, b u n a ka ra r ve rm e k h e r za m a n için g ü çtü r» . K ita bı M u ka d d es'in b u te rcü m e sin d e ye r a la n yo ru m la rd a n o ku d u ğ um u za g ö re « İn cil a d ra ltın d a b ir k itap lar m e cm u a sın ın b ilin diğ i yo lu n d a h içb ir şa h a d e t, h e r h a lü kâ rd a 140 se n e sin d e n Ö nce m e vcu t d e ğ ild ir.» B u g ö rü ş, T rico t'u n Y e n i A h id te rcü m e sin e ya p tığ ı te fs ird e (1960) ile ri sü rd üğ ü g ö rü şe ta m am e n a ykırıd ır. T ric o t d iyor ki, « Ç o k e rke n b ir d e vird e n ya ni 2. a srın b a şın d a n b e ri ku lla nıla n İn cil ta b iriyle , S t. J u s tin ’ in d e 150 yılla rın d a « H a va rile rin H a tıra la rı» d i ye a d la n d ırd ığı kita pla rın d e yd i.» İn c ille r ka sd e d ilfn e si â d e t ço k e rke n b ir d ö n em d e d e ğ il, h a lin İsa ’ nın p e yg a m b e rlik g ö revin in b itim in d en b ir a srı a şkın b ir sü re so n ra b ir b ü tün h a lin i a lırlar. K ita b ı M u ka d d e s p a p alık T e rcü m e si, d ö rt İn c il ’ in re sm iye t ka za n d ığ ı ta rih in 170 yılı d o la yları o ld u ğ u n u ta h m in e tm e kte d ir. İn c ille r ’ in ya za rların ı h a va rile r o lara k n ite le n d i re n J u s tin ’ in b u id d ia sı a rtık g ü n ü m ü zd e g e çe rli d e ğildir. B u n u ile rid e g ö rece ğ iz. İn c ille r ’ in ka le m e a lın d ıkla rı ta rih e g e lin ce T ri co t; M a tta, M a rko s ve L u ka İn c ille r ’ in in 7 0 yılınd a n ö n ce ya zıld ıkla rı ka n ısın da d ır. B u ta rih b e lki M a r ko s İn cili için d o ğ ru o la b ilir a m a , d iğ e r İn cille r için ka b u le şa ya n d e ğ ild ir. P e k ço k yo ru m cu n u n ya zd ığ ı g ib i b u te fs irc i d e İn c iller ’ in m ü e llifle rin i İsa ’ nın h a va rile ri ya h u t a rka da şları o lara k ta kd im e ça lış m a kta , d o la yısiyle o n ları İsa ’ nın ya şa d ığı dönem e ç o k ’ ya kla ştıra n b ir ta kım ya zılış ta rih le ri ile ri s ü r m e kte d ir. T ric ot'u n ya kla şık 100 se n e sin e ka d a r y a şa m ış g ö ste rd iğ i Y u h a n n a 'ya g e lin ce , h ırıstiya n la r 99 onu d in î tö re n a n la rınd a İsa 'n ın ya n ıb aşın d a ta k d im e d ilm iş o lara k re sim lerd e o ld u m o lası g ö rm e ğ e a lışıktırla r. A ca k ke n di, ism in i ta şıya n İn c il ’ in ya za rı o ld uğ u n u sö yle m e k ço k g ü çtür. T ric o t ve d iğ e r te fs irc ile re g ö re , (M a tta g ib i) h a va ri Y u ha n na d a İn c ird e n a kle ttiğ i o la yla rı g ö zleriyle g ö rm üş, İsa ’ nın sö zlerin i ku la klariyle işitm iş y e tk ili ve va sıflı g ö rgü ta n ığ ıd ır. H a lb u ki d ö rd ü n cü İn cili Y u h an n a ya zm ış tır yo lu nd a ki va rsa yım ı, te n kid cile rin e kse riyeti b e n im se m e m e kte d irle r. O h a ld e d ö rt In cil'e İsa 'n ın h a va rile rin in ve ya a rka d a şla rın ın «anıları» g ö zü yle b a km a k, h a klı o la ra k m ü m kü n o lm a d ığ ın a g ö re , ö yle yse b u İn c ille r n e red e n ka yn a kla nm a kta dırla r ? B u ko n u d a C u lm a n n , Y e n i A h id a d lı kita b ın da (T) şu n ları ya zıyo r : İn cil d ü ze nle yicile ri, İn cil m u h te va sın ı sö zlü riva ye t h a lin d e te s b it e tm iş b u lu n a n ilk h ırıstiya n to p lu m u n u n a n ca k sö zcü le ri o ld u lar. İn cil o tu z ve ya kırk yıl h e m e n h e m e n sırf a ğ ızd a n a ğ ıza riva ye t e d ilm e k su re tiyle va rlığ ın ı sü rd ü rm ü ş tü r. O yü zd e n sö zlü İn cil riva yeti d a h a ziya d e g a rip sö zle r ve kıssa la r n a kle tm iştir. İn cil d ü ze n le yicile ri çe vre le rin d eki sö zlü İn cil riva ye tin d e n d u ym uş o l d u kla rı ö ykü le ri, sö zle ri a lara k h e r b iri ke n d i u sû lü ne g ö re, ke n d i şa h siye ti ve ke n d in e ö z d ü şü n ce le riyle ö ykü le r ve sö zle r a ra sın da b a ğ la n tı ku rdu la r. R ivaye t zin cirin i o lu ştu rm a k için « b u n d a n so n ra», «hem en» vb . g ib i o ld u kça m ü p h em ta b irle r ku llan a ra k İsa ’ nın sö zle rini b ira ra ya g e tire n , (M a r ko s, M a tta ve L u ka ) İn cil « ka d rosu » , ta rih î b ir d a ya n a kta n yo ksu n ta m am e n e d e biya t tü rün d e n ta p lard ır». ( 1 ) - P r e s s e s u n iv e r s ita ir e s d e F r a n c e , 1 9 6 7 . ki •100 A yn ı ya za r sö zle rin i şö yle sü rd ü rü yo r : « N ih a ye t ka yd e tm e k g e re k ir ki, İsa ’ n ın h a ya tiyle ilg ili bu sö z lü riva ye tin te s b itind e ilk h ırıstiya n to p lu m u n a yö n ve re n şe y, İsa 'n ın b ir ya şa m ö ykü sü ne d u yu la n ih ti ya çta n ziya d e , d in î n a sih atle r, d in î ö ğ re tim le r ve ib a d e t ih tiya cıd ır. H a va rile r İsa 'n ın h a ya tın d a g e çen o la yla rd a n n a k iller ya p a ra k b ö yle ce ya ym a ğa ça lış tıkla rı im a n e sa sla rın ı Ö rne kle n dirirle rdi. İşte İn cil ö ykü le rin i te s b ite im kâ n ve re n d e h a va rile rin bu va iz ve irşa tla rıd ır. İsa 'n ın a sıl sö zle ri ise ö ze l o la ra k ilk K ilise va sıta siyle ya p ıla n d in d e rslerin d e n a k le d ilm iştir.» K ita b ı M u k a d d e s p a p a lık T e rc ü m e s i te fs irc ileri d e İn c ille r ’ in te şekkü l ta rzın ı b u n d a n fa rk lı b ir şe kild e a n la tm ıyo rlar. O n la ra g ö re : İsa 'n ın le rin ce ve d iğ e r irşa tçılarca ya p ıla n Ö ğ ren ci va iz v e n a si h a tle rin e tkisiyle b ir sö zlü İn cil riva ye ti te şekkü l e t m iş, ve b u g ü n İn cille rd e ki m a lze m e le r irşa tçıların , a yin le rin ve h ırıstlya n ların ö ğ re tim le ri sa ye sin d e m u h a fa za e d ilm iştir. B azı in a n ç e sa sla rın ın , İsa 'n ın bazı sö zle rinin m e se lâ (İsa 'n ın ö lü m e m a h kû m e d il m e si, ca n çe kişi ve ö lü m ü ) P a ssion 'a d a ir riva ye t le rin ya zılı o lara k e rke n b ö yle ce u yu m m ü m kü n g ö stere n , b ir d e virde g e rçe kleşm e si o lm u ştu r, K ilise le rin « P e ğ işik çe vre le re ih tiya çla rın a ce va p ve re n , E ski ve Y e n i A h id h a kkınd a b ir fik ir ve re n , h a ta lı d a vra nışla rı d ü ze lte n ve h a ttâ ka rşı d ü şü n ce d e o la n la rın d e lille rin e ye ri g e ld iğ in d e ce va p ve re n » b ir ta kım m e tin le r h a zırla m a k için İn cil ya za rları sö zlü riva ye tle rde n o ld u ğ u ka d a r, b u g ib i ya zılı b e l g e le rd e n d e ya ra rla n m ışla rd ır. a şkın ka to lik, p ro te sto n ru m cu la rın ın a lm ış o ld u kla rı b u Y üzü E ski A h id y o m ü şte re k ta vır, ; '■ ' 101 1962 - 1965 yılla rı a ra sın da 2. V a tika n ru h a nî m e c lisince İlâh î D in h a kın d a h a zırla n a n d e ğ işm e z ya sa l a kid en in çizd iğ i yo ld a n a d a m a kıllı a y rılm ak ta d ır. E ski A h id ’ e ilişkin b u m e clisin ya yım lad ığ ı b e l g e n in bazı kısım la rına ilk d e fa g e çe n b a h iste te m a s e tm iştik. E ski A h id h a kkın d a R u ha n î M e clis ’ in ka n ısı : E ski A h id ’ i o lu ştu ra n kita pla r, «zayıf, e d iyo r» şe klin için a yn ı ih tiya t g e çe rliğ i ka lm a m ış m e tin le r ih tiva d e yd i. N e va rki b u m e clis İn c ille r ka yd ın ı g e tirm e m iş, ta m te rsin e b u ko n u d a şö yle d e m iştir : « İn cille r ’ in, T a n rı ’ nın K u rtarıcım ızın K e lâm ı m ü ce sse m h a yatın a , d inî o la n ö ğ re tim in e d a ir en, m ü ke m m e l ta nıkları o lu ştu rm a la rı b a kım ın d a n , tü m k ita p la r a ra sınd a , h a ttâ Y e n i A h id kita p la rı a ra sın d a h a klı b ir ü stü n lü ğ e sa h ip o ldu kları kim se n in g ö zü n d en ka çm a m a kta d ır. K ilise d ö rt İn c il’ in a slın ın h a va rile re d a ya n d ığ ın ı h e r za m a n ve h e r ye rd e sa vu n m u ş ve sa vu n m a kta d ır. G e rçekte n d e h a va rile r İsa ’ nın b u yru ğ u ü ze re , ke n d isin d e n so n ra d in ko n u su n da n e yi ö ğ re ttile rse, h a va rile rin çe vre sin i o lu ş tu ra n kim sele r d e T a n rı ’ d a n a ld ıkla rı ilh a m la rla M a tta, M a rko s, L u ka ve Y u h an n a İn cille ri g ib i im a n ın e sa sı o la n kita p la rd a b izle re o n u n a k le ttile r » « K u tsa l K ilise A n a m ız şu b ü yü k b ir ka ra rlılıkla h u susu ke sin likle ve sa vu n m u ş ve sa vu n m a kta d ır ki, ta rih e u yg u n lu kla rın ı te red d ü tsü z ka b u l e ttiğ i b u d ö rt İn cil, T a n rı o ğ lu İsa ’ nın in sa n la r a ra sın d a g ö ğ e çe kild iğ i g ü n e ka d a r g e çen h a ya tı b o yu n ca in sa n la rın e b e d î m u tlu lu ğ u için g e rçe kte n n e ya p m ış, ne ö ğ re tm işse h e p sin i o ld u ğ u g ib i a kta rm a kta d ırla r... Ö yle yse İn cille rin ya za rları, b izle re İsa 'ya d a ir h e p 1Q 2 g e rçe k ve sa m im i b ilg ile r ve re cek b içim d e İn cilleri te lif e tm işle rd ir.» B u sö zle r, İsa ’ n ın sö z ve fiille rin in a slına u yg un o lara k İn cille r ta ra fın d an a kta rıld ığ ın ı a çıkça ifa de e tm ekte d ir. m e clisin in İkin ci V a tika n ru h a n î a d la rın ı ve rd iğ im iz d a h a ö n ce a ra sın d a , ö ze llikle b u id d ia sı ile ya za rla rın g ö rü şleri a şa ğ ıda g e le ce k o la n g ö rüşle r a ra sın da h içb ir b a ğ d a şım g ö rm üyo ru z. « İsa h a k k ın d a k e n d i to p la m la rın ın riv a y e tle rin in m ü e llifle rc e y a z ıy la te s b it e d ilm iş ş e k li o la n » İn c ille r, « m ü c a d e le o rta m ı g e re ğ i y a z ılm ış k ita p la r» o lu p b u n la rı a rtık z a h irî m a n a la rın a g ö re d e ğ e rle n d irm e m e k g e re k ir (1) (K a n n e n g ie sse r). K ita b ı M u k a d d e s p a p a lık T e rc ü m e s in d e ise şö y le d e n iyo r : İn cille r, « d e ğ işik çe vre lere u yu m g ö ste re n , K ilise le r'in ih tiya çla rın a ce va p ve re n , İn cil h a k kınd a b ir fik ir ya n sıtan , h a talı d a vra nışla rı d ü ze lte n , h a ttâ ka rşı d ü şü n ce d e o la n ye ri g e ld ikçe ce va p ve re n » kim se le rin d e lillerin e m e tin le rd e n ib are ttirle r. İn cil m ü e llifle ri sö zlü riva ye tle rle g e le n b ilg ile ri k e n d i b a k ış a ç ıla rın a g ö re to p la yıp ya zm ışla rd ır» . Y a kın b ir g e çm işte a lın a n bu ta vırla rla , ikin ci V a tika n m e clisinin b ild irisi a ra sın d a çe lişik g ö rü ş le rin va rlığ ı a çıkça ka rşım ızd a d ır. İn c ille r ’ d e İsa 'nın sö zle ri ve işle rin e d a ir sa ğ la m b ir riva ye t g ö rm e k g e re kir d iye n 2. V a tika n m e clis b ildirisiyle , İn cil m e tin le rin d e ki b irç o k çe lişkile rin , ka b u lü im kâ nsız o la n ve m a d d ete n m ü m kü n o lm a ya n h u su sla rın ve g e re ğin ce ke sin le şm iş g e rçe kle re m e vcu d iye tin i b irbiriyle ğ ildir. a ykırı h ü kü m le rin b a ğ d a ştırm a k m ü m kü n d e 103 B u n a ka rşılık e ğ e r İn cille re , b u n la r m u h te lif to p - lu m lara a it sö zlü riva ye tle ri to p la ya nla rın kişise l g ö rü şle rin in ifa d e le rid ir ve ya d u ru m y a h u t m ü ca d e le g e re ğ i ya zılm ış k ita p la rd ır g ö zü yle b a kılırsa , o za m a n İn c ille r ’ d e b ü tü n b u ku su rla rla ka rşıla şıld ığ ınd a şa şılm a z. Ç ü n kü b u ku su rla r, İn c ille r ’ in b u g ib i o r ta m ve şa rtla rd a in san lar ta ra fın d a n im a l e d ild ik le rin in d e lille rid irle r. S ö zlü İn cil riva yetlerin in d e rle yi cile ri d e rle d ikle ri m a lze m e le rin a sılsız o lm a dıkların d a n ku şku la n m a ya ra k o n la rı n a kle d e rken , ö teki y a za rların riva ye tle rin e te rs d ü şe n b ir b izle re ta kd im e d e rke n ya h u t d a ta kım ö ykü le ri to p lu m la r a ra sın d a ki d inî re ka b e tle r yü zü n d e n İsa 'n ın h a ya tın a d a ir ö ykü leri ra kib in g ö rü ş a çısınd a n ta m am e n fa rklı b ir g ö rü şle su n a rke n ke sin likle sa m im i o la b ilirle r. D a h a ö n ce d e g ö rd ü k : ta rihî o rta m la, İn c iller ’ in şu so n b içim d e d e ğ e rle n d irilişi d ır. B izza t İn cil m e tin le ri a la n ın d a b irb irin i tu tm a k ta e ld e ki a ra ştırm a so n u çla rı, b u d e ğ e rle n dirm e yi d a h a d a te y it e tm ek te d ir. M a t t a İn c ili D ö rt In c il'd e n b iri o la n M a tta İn cili, Y e n i A h id ’ i o lu ştu ra n kita pla rın ta kdim in d e b irin ci sıra yı M a tta İn cili, işg al e ttiğ i bu m a ka m a ta m am e n a lır. lâ yık g ö rülm ü ştü r. Z ira bu İn cil, E ski A h id ’ in b ir çe şit u za n tısın d an b a şka b ir şe y d e ğ ild ir. N ite kim ke n d isin d e n g e n iş ça p ta ik tib a s lar ya p a ca ğ ım ız K ita b ı M u k a d d e s P a p a lık T e rc ü m e s i te fs irc ile rin in d e ya zd ıkla rı M a tta İn cili, « İsra il ta rih in i İsa ta m am la m ıştır» rin i isp a t e tm e k için ya zılm ıştır. B u n e d e nle g ib i fik M a tta, E ski A h id ’ d e n sü re kli o lara k n a k ille r ya p m ak s u re tiy le İsa 'nın Y a h u d ile rce b e kle n e n M e sih g ib i d a vra n- 104 d ığın ı g ö ste rm e k iste r. B u İn cil, İsa 'nın b ir so y kü tü ğ ün ü ve re re k b a şla r (1). İsa 'nın so yu nu D a vu d p e yg a m b er yo lu yla İb ra h i- m e ka d a r çıka rır. S o y kü tü ğ ü n ü ve re n m e tin d e g e n e llikle te fs irc ile rin sü kû tla g e ç iş tirdik le ri h a ta nın ne o ld uğ u n u ile ride g ö re ce ğ iz. H e r n e h a l ise, M a tta ’ nın n iye ti b e lliyd i. B u n e se p zin ciriyle d a h a işin b a şın d a yke n kita b ın ın g e n e l h a va sın ı b e lirtm e k istiyo rd u. M ü e llif, İsa 'nın Y a h ud i şe ria tı ka rşısın d a ki o lu m lu tu tu m u n u sü re kli o lara k ile ri sü rm e k su re tiyle a yn ı fik ri işle m e kte , b u şe ria tın e sa sla rı o la n n a m a z, o ru ç ve ze kâ tı da İn cilin d e b e n im se m e kte d ir. İsa ke n d i d in in i ilk d e fa ve ö n ce likle ke n d i h a l kına te b liğ e tm e k iste r. O n iki h a va risine şö yle d e r : yo lu n a g itm e yin ve S a m iriye lile rin şe h irlerin d en h iç b irin e g irm e yin (2), fa k a t d a h a zi ya d e İsra il e vin in ka yb o lm uş ko yu n la rın a g id in » « P u tp e re stle rin (M a tta, 10, 5-6). «B en İsra il e vin in ka yb o lm u ş ko - yu n ların da n b a şka sın a g ö n d erilm ed im » (M a tta, 15, 24). İn cili'n in so n p a ra g ra fın d a , M a tta ilk şa kirtle rin irşa d g ö revle rin in sınırını ikin ci d e re ce d e b ü tü n u lu s la ra ka d a r g e n işle tip , b u ko n u d a İsa ’ ya : «O h a ld e siz g id ip b ü tü n m ille tle ri ş a k irt e d in» e m rin i v e rd irir (M a t ta , 28, 19). F a ka t h a re ke t ö n ce likle « İsra il e vine » d o ğ ru ya p ılm a lıd ır. T ric o t b u İn cil h a kkınd a : « K ita p yu n a n g iysisi içe risin d e , e tiyle , ke m iğ iyle , ru h iyle ya h u (1 ) L u k a İ n c ilin d e k i s o y k ü t ü ğ ü ile a r a s ın d a k i t e n a k ü z , s ır f b u k o n u y a a y ır a c a ğ ım ız b ir b a h is te e le a lın a c a k t ır . ( 2 ) S a m ir iy e lile r in id i; M e s ih ’ in e s a s la r ın a d in k ita b ı g e lm e s in i s a d ık T örah v ey a E sfa n b e k liy o r , m u s e V iliğ in k a lıy o r la r d ı, fa k a t K udüs n a z ir e o la r a k b ir d e m a b e d in ş a e tm iş le r d i. H am se pek çok M a b e d i’n e 105 d id ir; ya h u d i ko ku su n u ve ya h u d ilik sim g e sin i ta şır.» ka n ısın d a dır. Y a ln ız b a şın a b u d e ğ erle nd irm e le r b ile M a tta İn c ili ’ n in m u se vi-h ırıstiyan to p lu m u n un b ir sö zlü ri va ye tin d e n ka yn a kla n d ığ ın ı te sb ite ye te rlid ir. O to p lu m k i C u lm a n n 'ın d e d iğ i g ibi, «E ski A h id ile o la n d e va m lılığım a yn en ko ru m a kla b irlikte , ke n d isin i m u se viliğ e b a ğ laya n ip le rde n d e ku rta rm a ça b a sı içe ri sin de d ir. B u In cil'in a n a fik irle ri ve g e n e l h a va sı, o rta d a g e rg in b ir d u ru m u n o ld uğ u izle n im in i ve riyo r. M a tta İn cili m e tin le rin in o lu şu m u n d a b e lki siya sî e tken le rin d e p a yı o lm uştu r. R o m a lıla r ’ ın F ilis tin ’ i iş g a li, işg a l a ltın d a ki ü lke n in b ira n ö n ce ke n d isin i d ü ş m a n d a n ku rtu lm u ş o lm a sın ı g ö rm e k a rzu su n u d o ğ a l o la rak ka m çıla r, d o la yısiyle T a n rı'ya d u a e d ile rek ke n d isind e n , h e r m ille tte n ü stü n kıld ığ ı u lu su des te klem e si iste nir. Ç ü n kü u lu su n m u tla k ku d re t s a h ib i h ü kü m d arı T a n rı'd ır ve ta rih de b irçok kez ya p tığ ı g ib i in sa n ların m u h ta ç o ld u kla rı a n la rd p d o ğ ru d a n ya rd ım e d e b ilir. r Ş a h ıs o la ra k M a tta kim d ir ? H e m e n sö yliye lim ki, İsa 'nın b ir a rka da şı o ld uğ u b u g ü n ka b u l e d ilm e m e k te d ir B u n un la b e rab e r T ric o t 1960 ta rih li Y e n i A h id te rcü m e sine ya p tığ ı te fsird e , « M e sle ği b o rsa cılık ya h u t g ü m rü kçülü k o la n M a tta , d iğ e r a d iyle L e vi, şa kirtlerin d en b iri ya p m a k ü ze re İsa ta ra fın d an ça ğ ırıl dığı sılad a C a p h a rn a ü m ’ d e g ü m rü k ve ya a ya kb astı d a ire sin d e m e m u rdu .» d iye ta kd im e d e r. B u g ö rü ş, K ilise B a b ala rın d a n O rige n e , Je ro rn ve E p iph a n ’ ın da g ö rü şü ydü . G ü n ü m üzd e a rtık b u n a in a n ılm ıyo r. Bu İn c il'i ya za n ın ya h u d i o ld uğ u itira z g ö tü rm e z b ir h u su stu r; kita p ta ki sö zle r F ilistin sö zle ri, d ili isş yu n a n- 106 ça d ır. C u lm a nn 'a g ö re , « ya za rın h ita p e ttiğ i in sa n la r yu n a n ca ko n u şm akla b irlikte ya h u d i g e le n e kle rin i ve a ra m ca yı b iliyo rla rd ı» . K ita b ı M u k a d d e s p a p a lık T e rc ü m e s i yo ru m cu la rına g ö re bu In cil'in a slın ın şö yle o ld u ğ u a n la şılı yo r ; « G e n e llikle ta hm in e d ilm ekte d ir ki, bu İn cil S u ri y e ’ de, b e lki d e A n ta kya 'da (...) ve ya F in ike 'd e ka le m e a lınm ıştır, zira bu yö re le rde b ü yü k b ir sa yıda ya h u d i ya şa m a kta yd ı (1) (...). Ja m in a 'da 80 yılın a d o ğ ru to p la n a n ya h u di ru h an î m e clisin d e , F a rizlilerin g e le n e ğ e u yg u n m u se vî o ldu kları g ö rü şü n e ka rşı b ir ta rtışm a se zin le n eb ilm e kte d ir. B ö yle o lu n ca ilk In cil'in 80-90 yılla rın d a , b e lki b ira z d a h a ö n ce ya zıld ığ ım ile ri sü re n ya za rla r ço ktu r; ta rih te s b iti ko n u su n d a ke sin b ir ka ra ra va rm a k m ü m kü n d e ğ ild ir... M ü e llifin adı a çık o lara k b ilin m e d iğ in d e n , en iyisi b izza t İn ç il ’ de ve rile n şu b irkaç e şkâ l ile y e tin m e k tir : m ü e llif ke n d i m e sle ğ inin e rb a bıd ır. E ski ve Y e n i A h id ’ le r ve ya h u d i g e len e kleri ko n u sun d a d e rin b ilg is i o lu p , h a lkı nın d in î lid erle rin i ta n ıya n , o n la ra sa yg ı b e sle ye n , fa k a t ke n d ile rin d e n ço k s e rt b ir ta vırla h e sa p so ra n , d in le yicile rin e İsa ’ yı ta n ıtm a , ö ğ re tm e sa n a tın d a üsta d sa yıla n, ö ğ re tim in in p ra tik yö n ü n e ö n e m ve re n b ir kişid ir. H ırıstiya lığı ka b u lle n m iş a yd ın b ir ya h u - d in in e şkâ lin e o ld u kça u yu yo r ve M a tta ’ nın 13. bab, 52. cü m le sin d e b ild ird iğ i g ibi, « çe km e ce sin d en ye n i ve e ski şe yle r çıka ra n b ir e v sa h ibid ir» . ( 1 ) M a tt a ’ n ın de tü r. m u sevi - b u lu n a b ilir B ir ç o k veya h ır ıs t iy a n b u lu n a m a z n a z a r iy e le r z ik r e tm e k t e d ir . c e m a a t i, İ s k e n d e r iy e ’ d e m ıy d ı d iy e a r a s ın d a , M a rko s d ü ş ü n ü lm ü ş C u lm a n n bunu da 107 ile L u ka ’ nın L e vi d e d ikle ri, g ü m rü k C a p h a rn a ü m d a ire si m e m u ru yke n so ra d a n o n iki h a va ride n b ir ta ne si h a lin e g e le n m e m u r o ld uğ u ço k u za k b ir ih tim ald ir... İn cilini, M a rko s ve L u ka ’ nın ya ra rla nd ıkları o r ta k ka yn a kla rı e sa s a lara k ya zd ığ ı, h e rke sin d ü şü n d ü ğ ü b ir h u su stu r. F a ka t ile rid e d e g ö rü le ce ğ i g ib i ü stelik In c il ’ i, b irço k te m el n o kta la rda o n ların kin d e n fa rk lı o la caktır. M a rko s, İsa 'n ın h a va risi o lm a dığ ı h a ld e yin e d e M a tta, M a rko s İn cili'n - d e n g e n iş ça p ta istifa de e tm iş tir (C u lm an n ). M a tta , istifa d e e ttiğ i m e tin le ri ço k cid d î b ir şe kild e d e ğ iştirm e kte d ir. B u d u ru m In c il'in b a şın d a ye r a la n İsa 'n ın sü la le siyle ilgili E ski A h id m e tnin d e n istifa d e e d e rke n m ü şa h e de e d ile ce ktir. K ita bı na g e rçe k m a n a d a in a n ılm a z b ir ta kım ö ykü le r a lı yo r. B u « in a n ılm a z» sıfatın ı K a n n e ng ie sse r, yu ka rı d a a d ı g e çe n kita b ın d a İsa ’ nın d irilişin e ilişkin b ir o la y ya n i n ö b e tçi h ikâ ye si için ku lla n ır. «B u p u tp e re st a ske rle r te km il ve rm ek ü ze re ko m u ta n la rın a g ide ce kleri ye rd e , tu tu p u yd u rm a şe yle r a n la tm ak için ke n d ile rin e ü cre t ö d e yen b a ş-p a p a zla ra g id er ler» d iyere k, ka b ird eki n ö b e tçi a skerle r ö ykü sü n ü n g e rçe k dışı o ld uğ u nu o rta ya ko yu yo r. B u a ra d a sö z le rin e şu n u d a e kliyo r : « A la y e tm e kte n sa kın m a k g e re kir zira , M a tta ’ nın n iye ti so n d e rece sa yg ı d e ğ e r n ite likte d ir. Ç ü n kü sö zlü riva ye tle rle g e le n e ski b ir b ilg iyi ya zılı e se rin e ke n d i u su lün ce y e rle ş tiri yo r. F a ka t o la yın sa h n e ye ko n u lu şu , J e s u s - C h ris t S u p e rs ta r (1) o lm a ya d e ğ e r.» ( 1 ) İ s a ’ n ın a d ıd ır . h a y a t h ik â y e s in i ç a r p ıt a n b ir a m e r ik a n f ilm in in 108 M a tta h a kkın d a k.i bu ya rg ı, h a tırla ta lım ki, P a ris K a to lik E n stitü sü p ro fe sö rü ü n lü b ir ilâ h iya tçıya a ittir. M a tta , İsa 'n ın ö lüm ü yle b irlikte o la yla rı a n la tırke n , ke n d i h a ya l b a şka ö rn e ğ in i d a h a v e rir : zu h u r eden b ir m a h su lü n ü n «V e işte m a b ed in p e rd e si yu ka rıda n a şa ğıya ka d a r iki p a rça o ldu ; ye r sa rsılıp ka ya la r ya rıld ı, ka b irle r a çılıp n ice a zizle rin ce se tle ri kıya m e ttile r (d i rild ile r). O n la r ka b irle rin d e n çıkıp İsa 'nın kıya m ın d a n so n ra m u ka d d e s şe h re g ird ile r ve b irço k kim se le re g ö rü n d ü le r.» M a ttâ ’ d a ki b u p a rça n ın (27, 51-53) e şine ö te ki İn c ille r ’ d e ra stla n m a z. A zizle rin sö zü e d ilen ce se t le ri, İsa ’ nın (İn cille r'e g ö re S a b b a t ’ ta n b ir ö n ce ki g ü n ) ö ld ü ğ ü s ıra d a n a sıl d irile b ilm iş o lsu nla r ve m e za r d a n d a a n ca k İsa 'n ın (a yn ı ka yn a kla ra g ö re S a b - b a t'ın e rtesi g ü n ü) d iriliş in d e n s o n ra ka lkm ış o lsu n la r, o la ca k şe y m id ir b u ? İn cil ya za rla rının dan sö zd e b izza t İsa 'nın a ğ zın n a kle ttikle ri sö zle r a ra sın da a kıl o lm a zlığ ı en b e lirg in ve en a z ta rtış ılab ilir o la n ın a , b e lki d e M a tta 'd a ra stlıyo ru z. N itekim Y u n u s m u cize sin i 12. b a b 38-40 cü m le le riyle şö yle a n la tır : . Y a zıcıla r ve F e rizile rd e n b a zıla rı, o rtala rın a a l d ıkla rı İsa ’ ya : « E fen d im iz se n d e n b ir m u cize g ö r m e k iste riz» d e rle r. İsa ce va p ve rir : « K ö tü ve zin a işle yici n e sil b ir m u cize a ra r I O n a Y u n u s'u n m u cize sin d e n b a şka b ir m u cize ve rilm iye ce ktir. Ç ü n kü n a - S4İ Y u n u s ü ç g ü n ü ç g e ce iri b a lığ ın ka rn ın d a ka l d ı ise, İn sa n o ğ lu d a ü ç g ü n ü ç g e ce ye rin b a ğ rın d a ö yle ka la ca ktır"» m e s i). (K ita b ı M u k a d d e s p a p a lık T e rc ü 109 O h a ld e İsa , ka b ird e ü ç g ü n ü ç g e ce ka la ca ğ ı nı h a b e r ve rm iş o luyo r. H a lb u ki M a tta ve o n u nla b irlikte L u ka ile M a rko s, İsa 'n ın S a b b a t (C u m arte si) ö ld ü ğü n ü ve to p ra ğ a v e rild iğ in i b ild ir m e kte d irle r ki b u n u n , g ü n o la ra k o g ü n de n itib a re n ü ç g ü n tu ttu ğ u d o ğ ru d u r (yu n an ca İn c il ’ d e ü ç g ü n a ra fe sin d e d e nm e kted ir). A n c a k bu ü ç g ü n lü k sü re ü ç g e ce yi d e ğ il sa d e ce iki g e ce yi iç e re b ilir (yu n an ca İn c il ’ d e ü ç g e ce ka yd ı v a rd ır (1). İn cil yo ru m cula rı b u ö ykü ka rşısın d a ço ğ u za m a n su sm a kta d ırla r. B u a ra da R o g u e t, İsa « ka b ir d e a n ca k (b ir g ü n ü ta m o lm a k ü ze re ) ü ç g ü n ve iki g e ce ka lm ıştır» d iye re k h ikâ ye yi ih tim a l d ışı b u l m a ktad ır. F a k a t d iye ila ve e d iyo r «bu ifad e ka lıp la ş m ış o lup , ü ç g ü n d e n b a şka b ir şe y a n lam ın a g e l m ez». Y a p ıcı h içbir ya n ı o lm a ya n bu g ib i ka n ıtla m a la rı ku lla n m a ğ a yo ru m cula rın te ne zzü l e ttik lerin i g ö rm e k ü zü cü d ü r. H a lb u ki b ö yle fe c i b ir ya n lışlığ ın In c il'i istinsa h e d e n b ir kâ tib in h a ta sın d a n ile ri g e le ce ğ i ö n e sü rü lse yd i ço k d a h a d o yu ru cu o lu rd u I B u ih tim a l d ışı h u su sları ka p sa m ış 1 o lm a n ın d ı şın d a , M a tta İn c jli ’ n i a sıl b e lirg in le ştire n ö ze llik, bu İn c il’ in E ski A h id ’ in a n a h a tla rı için de ka lm a kla b ir lik te m u se vilik ile b a ğ la rın ı ko p arm ış b ir m u se vi-h ırıstiya n ce m a a tın ın İn cili o lm asıd ır. M u se vi-h ırısti- ya n lık ta rih i a çışın d a n b u İn cil, p e k b ü yü k b ir ö n e m ta şım a kta d ır. ( 1 ) M a tt a b u o la y ı İ n c ilim in b ir b a ş k a y e r in d e ik in c i k e z z ik r e d e r a n c a k , s ü r e b ild ir m e z ( 1 6 , 1 - 4 ) . A y n ı ş e y i L u k a d a y a p m a k t a d ır (1 1 , 2 9 - 3 2 ). le c e ğ i g ib i, İ s a 'n ın b u m u c iz e g ö s t e r ilm iy e c e ğ în i b ild ir m iş d ir ( M a r k o s , 8 , 1 1 - 1 2 ) . M a r k o s , ile r id e g ö r ü n e s le k e n d is i t a r a fın d a n o ld u ğ u h iç b ir görü şü n d e 110 M a r ko s İn c i I i D ö rt In cil'in en kısa o la n ı e ski ta rih lis i d e o d u r M a rko s în cili'd ir. E n a m a , yin e d e b ir h a va rin in b ir h a va rinin şa kird i ta ra fın d a n ka le m e a lın m ış b ir kita p o la b ilir. ya zd ığ ı kita p d e ğ ild ir : o lsa o lsa M a rko s'u C u lm a n n , g ö rm e kte dir. F a ka t b u o ld uğ u h u su su İsa 'n ın b ir In c il ’ in şa kird i o lara k h a vari M a rko s ’ a a it ke n d ile rin e şü p h eli g e le n kim sele re ka rşı d a , « e ğ e r M a tta ve L u ka , o n u n b ir h a va rin in ö ğ re tisin e d a ya n a ra k İn cilin i ya zm ış o ld u ğ u n u b il b e lki d e M a rko s İn cili'nd e n y a ra rla n m a zlard ı ki ya ra rla n m ışla rd ır» b u lu nu yo r. N e va rki C u lm a n n ’ ın bu d iye u ya rıd a g ö rüşü , ke şin m e m iş o lsa la rd ı, so n u ca g ö tü rm e yen b ir ka n ıttır. C u lm a n n , d ile g e tirdiğ i bu ih tiy a t ka yd ın ı vu rg u la m a k a m a ciyle Y e ni A h id ’ d e « lâ ka b ı M a rko s o la n Y u h a n n a » a d ın d a b ir şa h ısta n p e k ço k n a killer ya p ıyo r a m m a , bu n a kille rd e o n u n b ir İn cil ya za n o ldu ğ u yo lu n d a h e r h a n g i b ir ka yıt y o k tu r ve M a rko s İn c ili ’ n in ke n d isi d e h e rh a n gi b ir ya za rd a n sö z e tm e m e kte d ir. B u n o ktad a e ld e ki b ilg ile rin kıtlığ ı, yo ru m cu a yrıntıla rı, kıy la rı a kıl a lm a z g ö zü ke n b ir ta kım m e tli b ilg ile r o la ra k d e ğ e rle n d irm e ğ e m e cb u r e t m iştir. M e selâ bu a yrın tılard a n M a rko s m ünü İsa ’ nın (P a ssio n ) tu tukla nıp b ir ta n esi şu d u r : ça rm ıh a h ikâ ye e d e rke n g e rile re k ö lü g e n ç b ir adam ın b a şın a g e le n b ir o la ya te m a s e d e r, Ü ze rin d e g iysi o la ra k sa d e ce ke te n b ir bez o la n b u g e n ç, ya ka la nd ığ ın d a ü ze rin de ki b e zi a ta ra k çıp lak h a lde ka ç a r (M a rko s, 14. 51 -5 2 ); bu o layı n a kle d e n te k İn cil ya za rı M a rko s o ld u d iye , b ir kısım yo ru m cula r sö z ko n u su g e n cin « İsa 'yı ta k ip e tm e ğ e ça lışa n sa - 111 d ik tilm iz» M a rko s o la bile ce ği so n u cu na va rd ıla r (P a pa lık T e rcü m e si); bazı yo ru m cu la ra g ö re de «bu kişise l h a tıra da M a rko s ’ un g ö rg ü şa h id i o ld u ğ u n u isp a t e d e n b ir işa re t, isim siz b ir im za» g ö r m e k m ü m kü n d ü r (C u lm a n n ). C u lm a n n , «pek ço k şe killeri, m ü e llifin cü m le a sle n ya h u d i o ld u ğ u va rsa yım ın ı d o ğ rula m a kta d ır» a n ca k, İn c il'd e la tin ceye ö zg ü sö z d izim le rin in v a r lığı, İn cilini R o m a ’ da ya zd ığ ı izle n im in i ve rir. «Z a te n F ilistin 'de ya şa m ıya n h ırıstiya n la ra h ita p e t m e kte , ku lla n d ığ ı a ra m ca d e yim le ri o n la ra iza h e t m e ğ e ö ze n g ö ste rm e kte d ir.» fikrin de d ir. N ite kim d in î g e le n e k, P ie rre ’ in b irinci m e ktu b u n u n (ta b ia tiyle ya za rı P ie rre işe) so n kısm ın a d a ya n a ra k M a rko s'u , R o m a ’ d a P ie rre ’ in a rka d a şı o la ra k g ö rm e k iste m iştir. P ie rre m e ktu b u n u g ö n d erd i ğ i kim se le re h itab e n « B a b ilo n ya 'da b u lu n a n se ç kin ce m a a t ve o ğ lu m M a rko s sîzlere se lâ m e d e r ler» d iye ya zm ış. M e ktu pta g e çen « B a b ilo n ya » için , P a p a lık T e rc ü m e s i te fs irle rin d e : « h e rh a ld e R o m a '- dır» d e n ilm iş ve b u n a is tin a t e d ile rek R o m a ’ d a P ie r re ile b irlik te o ld uğ u sö yle n e n M a rko s ’ u n , İn cil y a za rı M a rko s o ldu ğ u so n u cu H ie ra p o lis çıka b ile ce ğ i za n n e d il yin e b ö yle b ir m iş tir... A ca b a p isko p o su P a p ia s ’ ı, d ü şü n ce m id ir ki « P ie rre ’ in te rcü m a nı» ve a yn ı za m a n d a P a u l ’ un m e sa i a rka d a şı o ld u ğunu sö yle d iğ i M a rko s a d lı b irin e , 150 yılla rın d a sö z ko n usu In c il'i m a l e tm e ğ e itm iştir? Bu d u ru m d a M a rko s İn c ili ’ n in ya zılışı P ie rre ’ in ö lü m ü n d en so n ra o la ca ktır. T e rcü m e si ’ ne g ö re e n e rke n D o la yısiyle P a p a lık 65 ile 70 yılla rı a ra sın d a , C u lm a nn 'a g ö re ise 70 yılı d o la yla rın d a ka - 112 le m e a lın m ış o la bilir. B u İn cil m e tnin in ta rtışm a g ö türm e z ilk b ü yü k ku su ru , ta rih sıra sın a h iç ö n e m ve rilm e d e n ka le m e a lın m ış o lm asıd ır. N ite kim M a rko s, d ö rt b a lıkçı h ikâ ye siyle İn cilin e b a şlıyo r (ı, 1 6 -2 0 ), B u d ö rt b a lıkçı h e nü z d a h a İsa 'yı ta n ım a d ıkları h a ld e , İsa o n la ra : « S îzle r in sa n a vcıla rı re k a rka sın d a n g ö tü rm e ğ e o la ca ksın ız» d e yive re u ğ ra şır. İn cil ya za rı, b u n d a n b a şka , h e r h a liyle g e rçe kle rd en u za k o ld u ğ u n u g ö ste rm e kte d ir. R o g ue t ’ n in d e d iğ i g ib i; M a rko s « b e ce riksiz b ir ya za rd ır» , « İn cil m ü e llifle ri için d e e n d e ğ e rsiz o la nı d ır» , b ir o la y n a sıl h ikâ ye e d ilir p e k b ilm e z. R o g u e t b u ka n ıya , İn cilin d e o n iki h a va rin in te şe kkü l e d işin i a n la tan b ir b ö lü m e d a ya na ra k vçrır. B u b ö lüm ü n ü n te rcüm e si a yn en ş ö y le : «İsa d a ğ a çıkıp ke n d i isted ikle rin i ya n ın a ça ğ ır d ı; o n lar d a ya n m a g ittile r. K e n disiyle b e ra b e r o l su n lar, o n la rı va z e tm e ğ e g ö n de rsin ve cin le ri çı ka rm a ğa ku d re tle ri o lsu n d iye , o n iki kişi ta yin e tti ve S im on ’ a, P ierre la kab ın ı ta ktı» (M a rko s 3, 13-16). M a rko s, n a kle ttiğ i h ikâ ye le rd e M a tta ve L u ka ile çe lişm e kte d ir. N ite kim Y u n u s p e yg a m b e rin m u cize si b a h sin d e ki çe lişkiye d a h a yu ka rıd a tem as- e t m iştik. M a rko s b ir de, İsa 'nın n ü b ü vve t g ö re vin i ifa sı sıra sın d a in sa n la ra g ö ste rd iğ i m u cize le rle ilgili (8, 11-12) in a n d ırıcı o lm a ya n şu va ka yı n a kle d e r :• « F e rizile r çıkıp o n u n la çe kişm e ğe b a şlad ıla r; o n u d e n e ye re k o n d a n g ö kte n b ir m u cize iste d ile r. O d a d e rin b ir â h çe ke rek d e d i : "N iç in b u n e sil b ir m u cize a rıyo r ? D o ğ ru su size d e rim : b u n e sle b ir m u cize v e rilm iy e c e k tir." V e o n la rı b ırakıp yin e k a yığ a b in e re k ka rşı ya ka ya g itti.» 113 H iç şü p h e yo k ki bu, İsa 'n ın ta b ia t ü stü ş e k lin d e g ö zü ke b ile ce k h içbir şe y ya p m a k n iye tin d e o lm a d ığ ın ı ya n sıta n İsa 'nın ke sin b ir ifâd e sid ir. B u ne d e n le L u ka 'n ın , İsa sa d e ce b ir te k m u cize g ö stere ce ktir, o d a Y u n us m u cize sid ir (M a tta İn c il'i b a h si ne b a kiniz) sö zü n e h a yre t e d e n E s k i v e Y e n i A h id L u ka 'd a ye r a la n « İsa'n ın a lâ m e t o la ra k g ö ste rd iği m u cize lerd e n so n P a p a lık T e rc ü m e s i te fs irc ile ri, ra (L u ka 7, 22 ve 11, 20), M a rko s ’ un : «B u n e sle h iç b ir m u cize ve rilm iye ce ktir» sö zü n ü a ykırı» « a kla b u lm a kta d ırla r. M a rko s İn c ili ’ n in ta m a m ı, K ilise ya sa la rın a u y g u n İn cil o lara k re sm e n ka b u l e d ilm iştir. N e va rki ça ğ d a ş ya za rlar, İn cilin so n kısm ın ın (16, 9-20) İn c i le so n ra d a n e kle n m iş b ir p a rça o ld u ğ u g ö rü şü n d e d irle r. N itekim bu d u ru m u P a p a lık T e rc ü m e s i de a çık o lara k b ild iriyo r. İn cilin d e ki b u so n b ö lü m ü , İn c ille r'in e n e ski iki e lya zm ası o la n ve d ö rd ü n cü a sırd a n ka lan C o d e x V a tic a n u s ile ko n u d a C o d e x S in a itic u s ’ d a ye r a lm a z. Bu C u lm a n n : « İsa 'n ın ö ld ü kte n so n ra d irilip in sa nla ra g ö rü n m ele ri yo lun d a M a rko s'a a it o lm a ya n , *a ka t d iğ er İn c ille r ’ d e n a lın a n b itiş kısm ın ı, d a ha ya kın ta rih li yu n a n ca e lya zm a la r y e tle r o ra ya e kle d ile r.» d e m e kte d ir. e kle n e n b itiş p a ra g ra fın ın çe şitli ile bazı riva B u so n ra d a n riva ye t şe kille ri va rd ır. İn cil m e tin le rin d e kim i v a k it uzun b ir riva ye t, kim i kez kısa b ir riva ye t (P a pa lık T e rcü m e sin d e h e r ikisi d e va r), kim i za m a n d a b ir e k ile b irlikte u zu n b ir riva ye t, b a zen h e r iki riva yet b ira rad a b u lu n m a kta d ır. 114 S öz ko riu su p ra gra fın va rlığ ın ı K a n n e n g iesse r şö yle yo ru m lu yo r : « M a rko s İn c ili'n i riva ye t eden ce m a at ta ra fın d a n In cil’ in re sm e n ka b u l e d ilişi (ve ya h a lk a ra sın d a ya yg ınla şm a sı) sıra sın d a In cil’ d e n so n cü m le le ri çıka rıp a tm ak zo ru n lu ğ u h a sıl o lm uş tu . B u e ksiklikte n n e M a tta ’ nın, ne L u ka 'n ın , ne d e Y u h a n n a ’ nm h a b e ri o ld u . N e va rki b u b o şluğ u n v a r lığı çe kilm e z d u rum d a ydı. U zun b ir za m a n so n ra , M a tta, L u ka ve Y u hâ n na ’ nın b e n ze ri kita p ları ya y g ın la şın ca , d iğ er İn cillerin o ra sın d a n b u ra sınd a n b ir ta kım u n su rla r a lınıp b ira ra ya g e tirilm e k su re tiyle M a rko s'a ya ra şır b ir b itiş p a rag ra fı d ü ze n le nd i. M a rko s'un d e ğ işik ka yn akla rd a n to p la n a ra k m e y d a n a g e tirile n bu p a ra g ra fın d a ki (16, 9-20) u n su r la rın n e red e n a lınd ıkla rın ın te s b iti b a s it b ir iştir. İkin ci a srın e şiğ in e g e lin ce ye ka d a r, İn cil tü rü e d e b iya tı a la n ın d a n a sıl b ir se rb e stlikle ' h ikâ ye h a re ke t e d ild iğ in i, b ö yle ce d a h a so m u t b ir şe kild e a n la m ış o ld u k.» B ü yü k b ir ilâh iya tçın ın b u d ü şü n ce le ri bize, İn cil m e tin lerin in in sa n la rca ta h rif e d ild ikle ri yo lu n da ne ka ça m a ksız b ir itira fı ya n sıtıyo r I. L u k a İ n c i I i C u lm a n n ’ a g ö re « g ü n lü k o la y ya za rı» , K a n n e n g ie sser'e g ö re « h a kiki ro m a n cı» o la n L u ka , T h e o p lıil ’ e h ita b e n ya zd ığ ı m u ka d d im e sin d e, İsa h a kkın da ö ykü le r ya zm ış d iğ e r İn cil ya za rla rın d a n so n ra , ke n d isin in d e bu ö ykü lerd e n , g ö rg ü şa h itle rin in ve rd ik le ri b ilg ile rd e n ve yin e h a va rile rin d in î ko n u şm ala rınd a n ya ra rla n a ra k -b u , o n u n g ö rgü şa h itle rin d e n b iri o lm a d ığ ın ı g ö ste rir- a yn ı o la yla rın b ir h ikâ ye si ni ka le m e a la ca ğın ı b ize h a b er ve rm e kte d ir. Ö yle y- 115 se bu, m e to d lu b ir ça lışm a d ır. K e nd isi b u ça lışm a sını şö yle ta kd im e tm e kte d ir : « O layla ra b a şın d a n b e ri g ö rgü ta n ığ ı o la n ve ke n d ile rin i İlâh î söz yo lu n a a d a m ış o la ıi in sa n la rın b izle re riva ye t e ttik le ri b ilg ile re d a ya n a ra k ya şa d ı ğ ım ız o la yla rın b ir ö ykü sü n ü m a d em ki ço kla rı ya z m a ğ a g iriş tiler, o h a ld e ben d e , ilk ka yn a kla rd a n ya ra rla n ıp ö ze n le b ü tün b u b ilgile ri to p la d ıkta n so n ra bu h a d ise le rin b ir h ikâ ye sin i sen ço k a ziz T h e ö p - h il için ya zm a yı u yg un g ö rdü m ; tâ ki a lm ış o ld u ğ u n e ğ itim in sa ğ la m lığ ın ı g ö re bile şin .» den D a h a ilk sa tırla rda n itib a re n L u ka ile , e s e rin b u n d a n ö n ce sö z e ttiğ im iz « b e ce riksiz ya za r» M a rko s ’ u b irib irin d e n a yıra n h u su s fa rke d ilm ekte d ir. İn c il ’ i, d il ku ra lla rına b a ğ lı ka lına ra k kla sik b ir yu n a n ca ile ya zılm ış itira z ka b u l e tm e z b ir e se rd ir. L u ka o ku m u ş b ir p u tpe re st o lu p , h ırıstiya n lığ a so n ra d a n g irm iştir. Y a h u di ’ le re ka rşı o lu m suz tu tu m u h e m en ke n d in i b e lli e tm e kte d ir. C u lm a n n ’ ın . d a işare t e ttiğ i g ib i L u ka , ya h u d ile ri en ço k ö ğ e n cü m le le ri e se rin e a lm ayı ih m a l e d ip , b u n a ka rşılık ya h u d ile rin in a n çsızlıkla rı yo lu nd a İsa 'n ın sö yle d i ğ i sö zlere , İsa ’ nın Y a h u dile rin n e fre t e ttik le ri S a- m irile r ile o la n iyi m ü n ase b e tle rin e a ğ ırlık ve rm e k te d ir. O ysa M a tta , yu ka rıd a g ö rd ü k, h a va rile re S am irile rd e n u za k d u rm a la rı için İsa 'ya e m ir v e rd ir m e kte yd i. P e k ço k ça rp ıcı ö rn e kle rd e n b ir ta n esi d e şu d u r : kişise l g ö rü şle rin e u yg u n d ü şe n i İsa 'ya sö yle te n İn cil ya za rları, ku şku su z in an çla İsa ’ nın sö zle rini b izle re , ço k sa m im i b ir ke n d ile rin in m en su p b u lu n d u kla rı to plu m la rın zih n iye tle rin i ya n sıta ca k b içim d e , riva yet e tm ekte d irle r. B u g ib i g e rçe k- 116 le r ka rşısın d a , İn c illerin daha ö n ce zikrettiğ im iz ya zılm ış kita p la r» « m ü ca d e le » veya ; « şa rtla r ica b ı o lm a d ıkla rı n a sıl in kâ r e d ileb ilir? L u ka İn cili'n in g e n e l h a va sı ile M a tta İn cilin in g e n e l g id işatı a ra sın d a b ir m ü ka ye se ya p ıla ca k o lursa , b u d u ru m a çık ça g ö rü lü r. L u ka kim d ir? O n u n , P a yl'u n b irkaç m e ktu b u nd a z ik rettiğ i L u ka a d lı d o k to r o ld u ğ u ka b u l e d ilm e k is te n m iştir. P a p a lık T e rc ü m e s in in b e lirttiğ in e g ö re , « L u ka İn c ilin d e h a sta la rın ta b ip d iliyle ta s v ir e d ilişin e d u ğ u na b a ka ra k, ço kla rı In c il'i ya za n ın d o k to r o l h ü km e tm işle rd ir.» B u d e ğ e rle n d irm e ta m a m en a şırıd ır. L u ka g e rçe k a n la m d a ta svirle r» b u tü rlü « tıbb î ya p m ıyo r; « ku lla nd ığ ı sö zcü kle r ise, ke n d i za m a nın da kü ltü rlü b ir in san ın sö zcü kle ridir» . L u ka a d lı b iri, P a u l ’ u n yo lcu lu k a rka d a şı o lm u ştu r. İn cil ya za rı L u ka, o L u ka m ıd ır? C u lm a n n ö yle ol d u ğ u n u d ü şü n ü yo r. Ç e şitli n e d e n lere d a ya n ara k L u ka İn cili'n in ya zılış ta rih in i te s b it e tm e k m ü m kü n d ü r. Ş ö yle ki, L u ka, M a rko s ile M a tta İn cille ri'n de n ya ra rla n m ış tır. P a p a lık T e rc ü m e s i ’ n d e ka ’ nın, 70 yılınd a o ku d u ğ u m u za K u d ü s ’ ün T itus g ö re Lu- o rd u la rı ta rafın d a n ku şa tılıp ta h rip e d ilişin e ye tişm iş o laca ğ ı ta h m in e d ilm e kte d ir. O h a ld e İn cil, o ta rih d e n so n ra ki d ö n e m in m a h su lü o la bilir. B u g ün kü te n k itç ile r, ço ğ u ke z İn c ilin 80 - 90 yılla rın a d o ğ ru ya zıld ığ ı ka - n ısın d a d ırla r. A m a p e k ço ğ u , d a h a e ski b ir ta rih ve riyo r. L u ka ’ nın a n lattığ ı ç e ş itli o layla r, ke n d isind e n ö n ce ki ya za rların a n la ttıkla rınd a n g e n iş ça p ta fa rk lılık g ö ste rir. B u a yrılıkla rın b ir kısm ın a kısa ca yu - 117 ' ka rıd a te m a s 181. ve e tm iştik. P a p a lık T e rc ü m e s i b u n la ra sa h ife le rind e işa ret e tm e kte d ir. m ü te a kip C u lm a n n , Y e n i A h id a d lı kitab ın ın d a , L u ka 18 ’ in ci sa yfa sın b ir ta kım İn cili'nd e ye r a la n h ikâ ye leri İn c ille r'd e yo ktu r. O ysa zikre de r ki, b u n la r ö teki sö z ko n usu o la n , a yrın tıla rla ilg ili h u su sla r d a d e ' ğ ildir. L u ka İn c ili ’ n d e İsa ’ nın ço cu klu ğ u n a d a ir n a k le d ilen Ö ykü le r, L u ka ’ ya ö zg ü kıssa la rd ır. M a tta ise İsa'n ın ço cu klu ğ un u L u ka 'd a n fa rk lı b ir ta rzd a a n la tır. B u ko n u d a M a rko s , te k ke lim e sö yle m e z. M a tta ve L u ka İsa için fa rk lı so y kü tü kle ri ve riy o rla r : k ü tü k le r a ra sınd a ki tu tm azlık b ilim se l a çı d a n o ka d a r ö n e m li, g e rçe ğe u ym a zlık o ka d a r b ü yü k ki, bu ko n u ya kita b ım ızd a a yrı b ir b a h is a ç a ca ğ ız. M a tta ’ nın, İsa ’ nın so y kü tü ğ ü n ü İb rah im ile b a şla tıp D a vu d ’ a u ğ ratm a sı, ke n d isin in ya h u d ile re h itap e tm iş o lm asiyle ; L u ka ’ nm d a so y kü tüğ ü nü İb rah im 'd e n d a h a ö n ce ki e cd a d a ka d a r çıka rm a ya m e ra klı o lm ası o n u n p u tp e re stlikte n d ö n m e b ir kişi iki so y kü tü ğ ü n ü n o lm a siyle iza h e d ile b ilir/ F a ka t D a vu d 'd an so n ra ki isim liste sin in d e b irb irin i tu t m a d ığ ı g ö rü le ce ktir. L u ka , M a tta , ve M a rko s b irçok n o kta lard a İsa ’ nın n ü b üvve t fa a liye tin i d e fa rk lı şe kille rd e a n la tm ışla rd ır. K u d a s m ü e sse se si (1) g ib i h ırıstiya n larca so n d e rece ö n e m li o la n 1 b ir h a d ise , L u ka ile d iğ er h e r (1 ) İsa p e y g a m b e r in m eği anm ak ekm ek h a v a r ile r iy le b ir lik t e iç in H ır is tiy a n la r ın v e şa r a b ı k u tsa y a ra k y e d iğ i son ye k ilis e d e b ir k a p iç in d e y a p t ık la r ı a y in ( m iit .) 118 iki İnci) ya za rı a ra sın da (1) fa rklı riva ye tle re ko n u o lm u ştu r. In c il ’ e G iriş a d lı kita b ın d a (s. 75) R o g u e t’ n in b e lirttiğ in e g ö re , K u d a s m ü e ssese şin in e sa sın ı te şkil e d e n sö zle rin b ize L u ka ta ra fın d an n a kil şe k li, bu ko n u d a a şa ğ ı yu ka rı b irb irin in a yn ı o la n M a t ta (26, 2 6 -2 9 ) ile M a rko s (14, 2 2 -2 4 ) d a b u ld u ço k fa rk lıd ır ğ u m u z sö zle rde n (L u ka 22, 1 9 -2 4 ). ka rşılık L u ka 'n ın n a k le ttiğ i fo rm ü l, S t. P a u l’ Buna un ve rd iğ i fo rm ü le (K o rin toslu la ra ço k ya kın d ır 1. M e ktu p , 11, 3 -2 5 ). L u ka , yu ka rıd a g e çtiğ i ü ze re , İsa ’ nın g ö ğ e çıkışı h a kkın d a ke n d i İn cilin d e b ir sö z sö yler ki b u sö zü , m ü e llifi ke n d isi o ld uğ u ka bu l e d ilen ve Y e n i A h id ’ in b ir p a rça sın ı o lu ştu ra n R e su lle rin İşle ri k i ta b ın d a a yn ı m e vzu d a sö yle d iğin e te rs d ü şm e kte d ir. İn cilin d e G ö ğe Ç e kilişi, P a ska lya (2) g ü n ün d e , R e su lle rin İş leri ’ n d e ise o g ü n d e n o lm u ş g ö steriyo r. B u s irc ile rin i m a lû m d u r. tu tm a zh k h a n g i g a rip kırk g ü n so n ra bazı h ırıstiya n te f- yo ru m la m a lara g ö türd ü ğü F a k a t K ita b ı M u k a d d e s p a p a lık T e rc ü m e s i y o ru m cu la rı g ib i ke n d ile rin i ta ra fsız g ö sterm e ğ e ça lı şa n te fs irc ile r, L u ka h a kkınd a : « O nu n b a şta g e len m e ra kı, o la yla rı m a d di g ö rün tü le riyle ta s v ir e tm e k d e ğ ild ir...» d iye re k b ö yle ce ra fta b u lun m a k zo ru n da (1 ) Y u h a n n a ile k a r ş ıla ş t ır m a Ç ünkü Y uhanna, son İ s a ’ n ın u m u m i b ir şe kild e iti ka lm ışla rd ır. K a n n e n g ie sy a p m a m ız h a v a r ile r le m üm kün P a s s io n ’ d a n d e ğ il. önceki y e m e ğ i e s n a s ın d a c e r e y a n e d e n K u d a s m ü e s s e s e s in - d en sö z e tm e z . ( 2 ) İ s a ’ n ın tek r a r d ir ild iğ in e in a n ıla n günün d e , h ın s tiy a n la r ’ m k u t la d ık la r ı y o r tu ( m ü t.) . y ıld ö n ü m ü n 119 se r, L u ka ’ nın e se ri o la n R e su lle rin nın D iriliş i’ n e ilişkin ö ykü le ri, İşle ri'n d eki İsa ' a yn ı k o n u d a-P a u l ’ un riva ye t e ttiğ i b e n ze r kıssa la rla ka rşıla ştırara k L u ka h a kkın d a ka n a a tin i b e lirte re k d iyo r kİ : « D ö rt İn cil ya za rla rın ın e n d u yg u lu ve en e d ip o la n ı L u ka d ır. H a kiki b ir ro m a ncın ın tü m ü stü n n ite lik le rin i ta şı m a kta d ır.» Y u h a n n a İn e i 1 i Y u h a n n a İn cili ö b ü r ü ç In c il ’ d e n kö klü b ir şe kild e fa rk lı n ite likte dir. O d e rece ki, R o g u et, İn c ite kitab ın d a , ilk ü çü n ü n te fs irin i ya p tıkta n so n ra d a h a işin b a şın d a Y u h a n n a İn cili için : « b ir G iriş a d lı b a şka â le m » d iye rek ça rp ıcı b ir g ö rü n tü ve rir. B u İn cil g e rçekte n d e g e re k te rtib in d ek i, g e rekse ko n u la rın , kıssa la rın , h itab e tle rin se çilişind e ki fâ rklıh ğ iy- le, d e ğ işik u slub u , c o ğ ra fî ve o la yla rın ta rih sıra sın a ilişkin fa rklılığ iyle , h a ttâ d in î a kid e le re ilişkin a n layı şın d aki fa rklılığ iyle a p a yrı b ir k ita ptır (C u lm a n n ). Ö y le yse İsa 'n ın sö zle ri, Y u h an n a ve ö te ki ü ç İn cil ya za rla rın ca fa rk lı şe kille rd e n a kle dilm iş d e m ektir. Z i ra R o g ue t b u ko n u d a d e r ki, ilk ü ç İn cil ya za rı İs a ' nın sö zle rin i « ça rp ıcı, sö zlü d a h a ya kın » b ir ü slup la riva ye t ü slub u n a ço k n a kled e rle rke n, b e ri ta ra f ta n Y u h a n n a ’ d a h e r şe y, d e rin b ir te fek k ü r ve m ü ra ke b e m a h su lü d ü r» , ö yle ki, «bazen ke n d i ke n d i m ize : a ca b a ko n u şa n h â lâ İsa m ı, yo ksa sö zle ri İn c il ya za rı ’ nın d ü şü n ce le ri va sıta siyle h isse d ilm iye ce k şe kild e d e va m e tm e m e kte m id ir d iye so ra b iliyo ru z» . In c il ’ in M ü e llifi kim d ir? B u so ru çok ta rtışılm ış ve ko n u yla ilgili d e ğ işik g ö rü şle r o rta ya a tılm ıştır. R o g u e t ve T rico t, Y u h a n n a İn cili'n in İsa ’ yı g ö re n 120 b ir şa h sın e se ri o ld uğ u yo lu n d a e n u fa k b ir şü p h e si b u lu n m a ya n la rla hem fik ird irle r. h a n n a ’ d ır ya n i Z e b e d e 'n in Ç ü n kü ya za rı Y u - o ğ lu, Ja cq u e s'ın e rke k ka rd e şi ve h a kkın d a p e k ç o k şe y b ilin e n , g e n iş o k u yu cu kitle si için h a zırla n m ış d in kitap la rın d a ta nıtıla n h a va ridir. Ü n lü kişile rin p o rtre le rin in se rg ile n d iğ i re sim ler d e rg isi o n u , İsa 'n ın ö lü m ü n d en ö n ce ve ö lü m ü sıra sın d a çe ktiğ i a c ıla r (P a ssion )d a n ö n ce h a va rile riyle b irlik te ye d iğ i so n ye m e k (Ç ene) e sn a sın d a İsa ’ nın ya n ıb a şın d a d u ra n za t o la ra k ta s v ir e t m e kte d ir. K im ta sa vvu r e d e b ilir ki Y u h a n n a İn cili, çe h re si b u d e re ce h e rke sçe ta nın an h a va ri Y u h a n - n a 'nın e se ri d e ğ ild ir? B u d ö rdü n cü İn cil'in ço k g e ç d e virle rde ka le m e a lın m ış o lm a sı, o n u n b ir h a va rin in e se ri o ld u ğ u yo lu n da ki b u g ö rü şü çü rü te n ke sin b ir ka n ıt d e ğildir. R iva yetinin en so n şe kli, b irin c i a srın so n la rın a d o ğ ru ka le m e a lınm ış o lm a lıd ır. İn cili'n in ya zılış ta rih i İsa ’ d a n a ltm ış yıl so n ra d a o lsa , o n u İsa za m a n ın d a ço k g e n ç ya şta o lu p ya kla şık o ld u ğ u sö yle n en b ir h a va ri b ir a sır ya şa m ış ta ra fın d a n ka le m e a lı n a b ile ceğ i ka b u l e d ile b ilir. K a nn e ng ie sse r, İsa 'n ın D iriliş i'y le ilgili a ra ş tır m a sınd a bu h u su sta va rd ığı so n u ç şu : P a u l h a riç Y e n i A h id ya zarların da n h içbiri İsa ’ nın D irilişi'n in g ö rg ü ta n ığ ı o ld u ğu n u id d ia h a n ha , a ra la rınd a e d e m e z. Y in e d e Y u - ke n d isin in d e fa k a t T h o m a s'ın m e vcu t o lm a d ığ ı lu ğ u n a h a zır b u lun d u ğu , h a va riler to p lu (20, 1 9 -24 ), se kiz g ü n so n ra d a h a va rile rin h e p sin e İsa 'n ın g ö rü n dü ğ ü n ü a n la tır (20, 2 5 -2 9). Y e n i A h id a d lı kita b ın d a C u lm a n n , h e r h a n g i b ir g ö rü ş b e ya n e tm e z. 121 K ita b ı M u ka d d e s p a p a lık T e rcü m e si'n in ka y d e ttiğ in e g ö re , te n k itç ile rin ço ğ u , In cil'in h a va ri Y u h a n n a ’ nın ya zm a sı o ldu ğ u va rsa yım ın ı b e n im se m i yo rla rsa d a , b u İh tim a l h e r şe ye ra ğ m e n te m elli re d d e d ile m e z. N e v a r ki b u g ü n e ld e ki İn cil m e tn in in b irçok ya za n o ld u ğ u n u d ü şü n d ü re n d e lille r va rd ır. Ö yle sa n ıyo ru z ki, « E lim izd eki h a liyle b u İn cil, m ü e l lifin ta le b e le rin ce n e şre d ilm iş ve bu ta le b e le r 2 1 'in ci b a b ile ku şku su z bazı (b a b 4, â ye t 2 ve b e lki b a b 4, â ye t 1; b a b 4* â ye t 44; b a b 7, â ye t 3 7 b; b a b 11, â ye t 2; b a b 19, â ye t 35) g ib i şe rh le ri d e e kle m işle r d ir. Z in a kâ r ka d ın ın h ikâ ye sin e g e lin ce (7,53-8, 11) h e rke sin ka b u l e ttiğ i g e rçe k o ki, h ikâ ye n in n a kle d ild iğ i p a rça , b ilin m e ye n b ir ka yn a kta n a lınıp In c il ’ e so n ra la rı e kle nm iştir (fa k a t yin e d e R e sm î Y u ha n na İn c ili ’ n in b ir p a rçası sa yılır).» 19 ’ u n cu b a b ın 3 5 'in ci cü m le si, « g ö rg ü ta n ığ ın ın » b ir « cü m le si» g ib i g ö zü k m e kte d ir (C u lm a n n ). B u In cil'in b ir g ö rgü ta n ığ ın ca te lif e d ild iğ in e d e la le t e d e n Y u h an n a İn cili'n d e ki ye g â n e cü m le d e o d u r; fa k a t te fsird ile r, b u n u n d a h e r h a ld e so n ra da n In c il’ e e kle n m iş b ir cü m le o ld uğ u n u d ü şü nm e kted irler. C u lm a n n 'ın fikrin e g ö re , so n ra da n ya p ılm ış, e k le m ele r b u In cil'd e ta m am iyle b e llid ir : m e se lâ 2 1 'in ci b a b , « In cil ’ in ke n d i b ü n yesin d e ’ d e d ü ze ltm e ler ya p tığ ı sa n ılan b ir ö ğ re n cin in » e se ri o la bilir. D ö rdü n cü In cil’ in ya za rın ın kim o ld uğ u m e se le sin d e m ü fe ssirle rce ile ri sü rü le n d iğ er b ü tün v a r sa yım la r ü ze rin de d u rm am ıza lü zu m ka lm ad a n b u ya za rların da n n a klettiğim iz ra d a ü n lü h ırıstiya n u ya rm ala r b ile , In cil'in ya za rı ko n u su n d a ta m b ir çıkm a zla ka rşı ka rşıya b u lu n u ld u ğ u n u isp ata ye te rli- d ir. 122 Y u h a nn a 'n ın , In cil'de ve rd iğ i İn cil ile o la n tu tm a zlıkla rı h a b e rle rin ta rih î d u ru m d ad ır. Ö te ki üç d e ğ e ri ço k d e fa re d d e d ilm iş ça rp ıcıd ır. C u lm a n n , bu u yu şm a zlıkla rın n e d e n i h a kîn d a b ir iza h g e tiriyo r. K e n d isi, Y u h an n a'd a d iğ e r İn cil ya za rların ın te o lo jik g ö rü şle rine u ym a ya n b ir ta kım g ö rüşle r o ld u ğ u n u itira f e d ere k d e r ki, « İsa 'd an n a kled ilm iş sö zle rle ilg ili h a b e rle rin se çim in de ve yin e b u h a b erle rin v e riliş ta rzın d a Y u h a n n a ’ ya yo l g ö ste re n » , işte o n u n b u te o lo jik h e d e fidir... B ö yle ce m ü e llif, sık sık cü m le leri u za tm a kta, b izza t R u h ü 'l-K ud ü s'ü n ta rihî İsa ' ya va h iy yo liyle b ild ird ikle rin i İsa 'ya sö yle tm e kte d ir» . İşte tu tm a zlıkla rın se b e bi, b u te fs irc iy e g ö re b u n la rd ır. K e n d i İn c ili ’ n i, d iğe r İn cil ya zd ığ ı için Y u h an n a , kişise l ya za rla rın d a n so n ra te o lo jik d ü şü n ce le rini vu rg u la m a ya e n e lverişli o la cak m u a yye n kıssa la rı se çm iş o la bile ceğ in i e lb ette a n layışla ka rşıla rız. B u b a kım da n d iğ e r İn c ille r'in ka p sa d ığ ı m a lu m a tın h e p sin i Y u h an n a 'd a b u lm azsa k, b u n a d a h a yre t e tm e b u g ib i fa rk lılık la rd a n b ir kısm ını P a p a lık T e rc ü m e s i te s b it e d iyo r (s. 282). F a ka t in m e liyiz. N itekim sa n ı ço k d a h a h a yre te d ü şü re n şe y, İn c ird e k i bazı e ksiklikle rin o lm a sı d u ru m u d u r. K u d a s m ü e sse se siyle ilg ili h a b e rin e ksikliğ i g ib i b a zı b o şlu kla r, in a n ıla ca k g ibi d e ğ ild ir. N a sıl ta sa vvu r e d ile bilir ki, h ırıstiya n lıkta ki d in sel tö ren le rin kısa za m a n d a.d ire ğ i ya n i A yini (m e sse ) h a lin e g e le ce k ka d ar ö n e m li o la n b ir h a d ise , Y u h a n n a ta rafınd a n , h e m d e d e rin d in î te fe kkü rd e so n m e rte be ye va rm ış İn cil ya za rı o ld uğ u h a ld e , n a kled ilm e sin ? O ysa P a ssio n 'd a n ö n ce ki y e m e kle İlgili h a b e rin d e Y u h a n n a , sa d e ce h a va rile rin a ya kla rın ı yıka d ıkla rın ı, Y a h u d a 'n ın ih a n e t e d e ce ğ i- 123 n in ve P ierre 'in in kâ ra d ü şe ce ğ in in ye m e k sıra sın d a h a b er ve rild iğ in i ya zm a kla ye tin ir. Y u h a n n a ’ d a b u n a ka rşılık, d iğ er ü ç İn cil ya za rın d a m e vcu t o lm a ya n b ir ta kım kıssala r va rd ır. P a p a lık T e rc ü m e s i, b u ö ykü le ri zikre d e r (s. 283). B u n a n e d e n o la ra k, d iğ er ü ç m ü e llif, b u va ka la rd a Y u h a n - n a ’ nın fa rk e tm iş o la ca ğ ı b ir ö n e m liliğ i, g ö rm e m iş o la b ilirle rd i, d iye b u ra da b ir g ö rü ş ile ri sü rm e k m ü m kü n d ü r. A m a İsa 'nın , D iriliş ’ te n so n ra T a b e riye g ö lü kıyısın d a şa kirtle rine g ö rün m e siyle ilg ili Ö yküyü Y u h a n n a ’d a g ö rü rke n şa şm a m ak e ld e d e ğ il (Y u h a n n a 21, 1 -1 4 ). O ysa b u , L u ka ta ra fın d a n İsa ’ nın s a ğ lı b ir o la y o lara k ta k d im e d ile n (5, 1 -1 1 ) m u cize m si b a lık a vı ö ykü sü n ü n , p e k ço k ğ ın d a vu ku b u lm u ş e kle m e ler ya p ılara k te k ra r e d ilm e sin d e n b a şka b ir şe y d e ğ ild ir. B u ö ykü sü nd e L u ka, d in î g e le n eğ in İn cil ya za rı sa yd ığ ı h a vari Y u h an n a ’ n ın va rlığın a işa re tte b u lu n u yo r. Y u h an n a İn c ili ’ n d e ki b u ö ykü İn c il ’ e so n ra d a n ila ve e d ilm iş o ld uğ u n d a g ö rü ş b irliğ in e va rıla n 2 1 ’ in ci b a b d a ye r a ld ığ ına b a kılırsa , Y u h a n n a ism i n in L u ka 'n m n a k le ttiğ i kıssa d a g e çm e si, b u İn cil m e tn in i ta h rif e d e n kişiyi, b u Ö yküyü su n i o la rak d ö rd ü n cü İn c il’ e so km a ğ a itm iş o la b ile ce ğ i ko layca a n la şılm a kta d ır. L u ka'n m h ikâ ye sin i b u a m a çla Y u h â n n a İn ciline so ka b ilm e k için , İsa ’ nın sa ğ lığ ın d a ce re ya n e d e n b ir o la yın İsa ’ d a n so n ra o lm uş b ir va ka ya d ö n üştü rülm e si, İn ci! m e tn in i ta h rif e d e n k i şin in b u işi ya p m a sın a e n g e l o la m a ya ca k d e re ce d e za ru riyd i. ,, Y u h a nn a İn cili ile ö teki ü ç İn cil a ra sın d a ki b ir b a şka ö n e m li a yrılık, İsa 'n ın p e yg a m b erlik sü re sinin 124 ne ka d a r o ld u ğ u m e se le sid ir. M a rko s, M a tta ve L u ka bu sü re yi b ir yıl o lara k ka b u l e tm ekte d irle r. Y u h a h n a ’ ya g ö re İse b u sü re iki yılda n fa zla tu ta r. C u lm a n n ,.b u m e se le ye te m a s e d iyo r. K o n u yla ilg ili P a p alık T e rcü m e si'nin g ö rü şü d e şö yle : « İlk ü ç İn cil sa h ip le ri, u zu n b ir G a lile (1) d ö n e m in i ve bu d ö n em i izle ye n n e rde yse Ju d a (2) ya ka d a r u za n a n b ir yo lcu luğ u ve n iha ye t K u d ü s'te kısa sü re li b ir ika m e ti b ild irirle rke n , b u n a ka rşılık Y u ha n na, b ir b ö lg e d en d iğ e r b ir b ö lg e ye sık sık ye r d e ğ iş tirm e le ri a n la tm a kta ve u zu n b ir sü re Ju d a 'd a , Ö zel likle K u d üs'te ka lın d ığ ın ı d ü şü n m e kte d ir (1, 1 9 -5 1 ,; 2, 1 3 -3 , 36; 5, 1 - 47; 6, 4; 11, 55). B irço k p a ska lya ya e rişild iğ in i zikre tm e kte (2, 3; 5, 1; 6, 4; 11, 55) ve b ö yle ce sü re si b ir n ü b üvve t iki yılı a şkın g ö revi ö n e rm e kte d ir. M a rko s ’ a m ı, in a n m a lı, B u d u ru m d a h a n g isin e M a tta ’ ya m ı, L u kâ 'ya m ı yo ksa Y u h an n a 'ya m ı? in c ille r ’ in K a y n a k la r ı İn cil m e tin le rin in te nk itli in ce le n m e sin d e n çıka n ve b u ra ya ka d a r ve rd iğ im iz g e n e l b ilg ile rd e n a n la şıla n şu ki, İn cille r b ir e d e b iya t m a n zum e sidirle r. K ita b ı M u ka d d e s P a p a lık T e rcü m e si ’ n in , b u ko n u d a g ü ve n m e k ilm î d ira ye tle rin e zo ru n d a o ld u ğ u m u z te fs irc ile rin in y ö n e lttik le ri ya rg ıla rı ya n sıta n ta b irle r ( 1 ) F ilis t in ’ in k u z e y in d e T a b e r iy e a r a s ın d a k i a r a z i ; g ö lü y le b u r a s ı h m ş t iy a n lıg m A k d e n iz s a h ili ilk n e ş ir s a h a s ı o lm a k la ü n lü d ü r ( m ü t .) . (2 ) E s a s e n o la n bu Lût g ö lü y le k e lim e m ış t ır ( m ü t .) . A k d e n iz son rad an a r a s ın d a k i ü lk e ü in F ilis t in a n la m ın a is m i k u lla n ıl 125 ço k va h im so n u çlara g ö tü ren d e ğ e rle n d irm e le rd ir. D a h a ö n ce d e g ö rd ü k ki, İn c ille r ’ in d o ğ u şu yla ilg ili ya zılm ış ça ğ d a ş ta rih kitap ların ın ve rdikle ri b ilg i le r, d ü şü nce sa h ib i o ku yu cu ya bu şa şırtıcı İn cil e d e b iya tın ın b a zı ö ze llikle rinin n e de n lerin i iza h e d e bil m e kte yd i. A m a d a h a g e rile re g id ip İn cil Y a za rla rı nın ke n d i e se rlerin i ya za rken ku lla n d ıkla rı ka yn ak la ra d a ir ya yım la n m ış ça ğ d a ş e se rlerin b ize h a n g i b ilgile ri ve re b ilece kle rini d e a ra ştırm a k g e re kir; bu a ra da , m e tin lerin ta m a m e n so n şe klin i a lm a sın d a n so n ra ki ta rih çesi, m e tin le rin g ü n ü m ü zd e a rz e ttik le ri bazı d u ru m la rın ı iza h e tm e ğ e ye te rli m id ir, d e ğ il m id ir, h u su su n u in cele m ek d e ö n e m lid ir. K ilise B a ba ları za m a nın da ka yn a kla r so ru nu , ço k b a sit b ir ta rzd a e le a lın m ıştır. M ila di ilk a s ırla r d a ye g â n e ka yn a k, a n ca k ta kım h a lin d e ki e lya zm d la rın b irin ci kita p o la rak ta kd im e ttiğ i İn cil o la bilir d i, ya n i M a tta İn cil id i. K a yn a k so ru n u ya lnızca M a r ko s. ile L u ka için b ir so ru n o lu yo rd u , çü n kü Y u h a n n a 'n ın d u ru m u a p a yrı b ir d u ru m d u . A u g u stin 'in te lâ kkisi şö yle yd i : İn cille r ’ in g e le n ekse l ta kd im sıra sın da ikin ci ye ri a la n M a rko s, la na ra k o n u ö ze tle m işti. L u ka M a tta ’ d a n ka yn a k ise , e lya zm a la rda ü çü n cü sıra d a g e ld iğ in d e n , h e m M a tta ’ nın h e m d e M o rko s ’ u n ve rile rind e n ka yn a kla nm ıştı. N iite kim a y nı g ö rüşü , yu ka rıd a sö zü n ü e ttiğ im iz m u ka dd im esi d e te lkin e tm e kte d ir. Ö a srın te fs irc ile ri, m e tin lerin o rta k lık d e re ce sin i d a h i g ö ste rip , b ü yü k b ir sa yıd a ilk iki ve ya ilk ü ç In cil’ d e m ü şte re k o la n m e kte yd ile r. yo ru m cu la rı cü m le le ri te s b it e d e bil K ita b ı M u k a d d e s g ü n ü m ü zd e b u P a p a lık T e rc ü m e s i cü m le lerin sa yıla rın ı ya klaşık o lara k şu şe kild e b ild irm e k te d irle r : 126 İlk ü ç (M a tta, M a rko s, L u ka ) İn cille rin de ki o r ta k cü m lele r 330 ........ M a rko s ile M a tta 'd ak i o rta k cü m le le r ...... 178 M a rko s ile L u ka 'd a ki o rta k cü m le le r ...... 100 M a tta ile L u ka ’ d a ki o rta k cü m le le r .......... 230 D iğ er ta rafta n h e r ilk ü ç İn cil ya za rın ın sa d e ce ke n d i İn cilin d e b u lu n a n cü m le le rin sa yısı : M a tta 'da 330, M a rko s'ta 53, L u ka 'd a 5 0 0 'd ü r. K ilise B a b a la n d e vrin d e n 18 ’ in ci x a srın so n u na ka d a r b in b eşyü z se n e g e çe r de, bu sü re za rfın d a İn cil ya za rla rın ın ka yn a kla rı h a kkın d a h e r h a n g i ye n i b ir so ru n ke n d in i g ö ste rm e z. Ç ü n kü h e rke s g e le n e ğe ta b i o lm a kta yd ı. D e rke n m o d e rn ça ğ çıka g eld i ve b u ve rile r ka rşısın d a a n la şıldı ki, h e r İn cil S a hib i, d i ğ e r İn c ille r ’ d e ye r a la n h a b e rle ri ku llan a ra k bu h a b e rlerd e n ke n d i d ü şü n cele ri yö n te m iyle ve kişise l d o ğ ru ltu su n d a b ir İn cil m e yd a n a g e tirm iş ti. B u n u n ü ze rin e İn ciller'd eki h a b e rle rin a it o ld u k la rı . ka yn a k la ra b a ş vu rm a k su re tiyle m a lze m ele rin nın te sbitin e b ü yü k b ir ö n e m ve rild i. ka yn akla rı K a yn a klard a n b irin cisi ilk h ırıstiya n to p lu m la rın d a n g e le n sö zlü ri va ye tle r, İkin cisi ise a ra m ca ka yn a k o lu p b ü tü n İn cil ya za rların ın ku lla n dıkları h a cim li b ir kita p ve ya İn cil ya za rların da n h e r b irin in ke n d i İn cilin i ya zm a k ku lla n m ış o la ca ğ ı p e k ço k ö ykü le rd e n o lu şm u ş için b ir ka yn a k o la b ilird i. Y a kla şık b ir a sırd ır d a h a d a d e rin le m e sin e ya n ılm ış a ra ştırm a la r so n u nd a d a h a a çık ku ra m la r o rta ya çıktı. Z a m a n la b u ku ra m la r d a k a r m a şık h a le g e le ce kle rd ir. Ç a ğ da ş ku ra m la rın ilki, « H oltzm an n 'ın iki ka yn a ğ ı» a d lı ku ra m d ır (1863). C u lm a n n ile P a p a lık T e rcü m esi ’ n in d e b e lirttik leri ü ze re , b u ku ra m a g ö re M a tta ve L u ka ’ nın ilh a m ka yn a kla rı, b ir ta rafta n M a rko s, d iğ e r ta rafta n d a b u g ü n ka yıp 127 h a ld e o la n o rta k b ir ka yn a k e se rd i. M a rkos ile ka yıp o rta k ka yn a ktan b a şka b u ilk iki m ü e llif b irer ö ze l ka yn a ğ a sa h ipti. Ş im di M a tta ve L u ka 'n ın istifad e e ttik le ri ka yn a kla rı b ir şe m a h a lin d e g ö ste re lim , Markos Matta’nın c>zel—Jta£ta kaynağı Ortak kaynak Lüks 4—Luka’nın özel kaynağı C ulm ann., yu ka rıd a ki şe m a yı şu n o kta la rd a te n k it e d e r : . 1. L u ka ile M a tta ’ nın ku llan d ıkla rı M a rko s ’ un e se ri, M a rko s In c il'i d e ğ il, b u İn cird e n d a h a ö n ce ka le m e a lınm ış b ir e se r o lm a lıd ır. 2. B u şe m a d a sö zlü riva ye te ye te rin ce b ir ö n e m ve rilm e m iştir. O ysa sö zlü riva yetin b ü yü k b ir ö n e m ta şıdığ ı a n la şılm a kta d ır, zira İsa ’ nın sö zle rin i, n ü b ü v ve tiyle ilgili h a b erle ri o tu z ya d a kırk yıl b o yu n ca sö z lü riva ye t ko ru d u ; İn cil ya za rla rın d an h e rb iri, b u sö z lü riva yeti ko ru ya n h ırıstiya n to p lum u n u n sö zcü sü o lm akta n b a şka b ir şe y d e ğ ild ir. B u te nkitle rde n a n la şılıyor ki,, b u g ü n e lim izde ki h a lle riyle İn c ille r İsa ’ nın h a ya tı ve p e yg a m be rliğ i h a k kın d a ilk h ırıstiya n to p lu m la rın ın in an çla rın d a n, te o lo jik a n la yışla rın d a n ya n sıya n ı b ize n a k le ttile r. Ç ü n kü İn cil ya za rları to p lu m la rın sö zcü le ri o lm u şla rd ır. İn cille rin ka yn a kla rın a ilişkin e n ye n i m e tin te n kid i a ra ştırm a la rı, m e tin lerin te şekkü lü nd e ço k d a ha ka rm a şık b ir sü re cin o ld u ğu n u o rta ya ko yd u la r. K u d ü s K ita b ı M u ka d d e s O ku lu p ro fe sö rle rin d e n B e- n o lt ile B o ism a rd 'ın m ü şte re ke n ya zd ıkla rı D ö rt İn c i lin K a y n a k la rın ın T o p lu c a Ö ze ti a d lı e se r (1972 - 19- 73), İn cille rd e ki m e tin le rin , sö zlü riva yetin b ir o lu şu m sü re cine p a rale l o la rak g e çirdiğ i b irço k sa fh a la r- 128 d a n g e çm e k su re tiyle te şe kkü l e ttik le rin i ö n e m le b e lirtm e kte d ir. B e n o it, kita bın B o ism a rd 'a a it kısm ın ın ta kdim in i ya p a rke n , m e tin le rin çe şitli sa fh a la rd an g e çm e siyle n e g ibi d e ğ işm e le re m a ru z ka ld ığ ın ı şu sö zle rle se rg ile m e kte d ir : « (...) sö zlü riva ye tin u zu n b ir o lu şu m sa fh a sı g e çirm e si so n u cu o lara k m e y d a n a g e le n sö zle r ve ya ö ykü le rin a ld ığ ı şe kille r, bu sö z ve ya ö ykü le rin ilk za m a n la rd aki şe kille riyle a yn ı d e ğ ild ir. B a zı o ku yu cu larım ız, İsa ’ n ın şu sö zü ve ya b u m e se lin in ya h u t d a ile rid e b a şın a g e lece k şe yle re d a ir fa lan h a b e rin in O n u n a ğ zınd a n , İn cille r'de o ku d u ğ u m u z g ib i çıkm a d ığın ı fa ka t, o n ları b ize n a k kişile rce d e ğ iştirile re k çe vre ye in tib ak e ttiril d iğ in i ö ğ re nin ce b e lki şa şıra ca kla r ya h u t ra h a tsız le d en o la ca klard ır. B u tü r ta rih î a ra ştırm a ya a lışık o lm a ya n la r iç in b u a ra ştırm a d a , h a yrete , h a ttâ ska n d ala yo l a ça b ile ce k ço k şe yle r va rd ır.» İn c ille r ’ d e ki m e tin le rd e b ize ria kle d e n le rce ya p ılm ış d ü ze ltm e le r, d e ğ iştirm ele r ve çe vre ye in tib a k e ttirm e ler, b e lli b ir yö n te m e g ö re icra e d ilm iş tir ki, B o ism a rd b ize b u yö n te m in , ço k ka rm a şık d u ru m d aki b ir şe m a sın ı ve riyo r. B u şe m a , iki ka yn a k a d î ve rile n ku ra m ın g e liş tirilm iş b ir şe klid ir. Ş e m a , ö ze t h a lin d e ve rilm e si im kâ n sız o la n b ir m e tin in ce lem e ve ka rşıla ştırm a ça lışm a sı n e tice sin id e o rta ya çıkm ış b u lun m a ktad ır. K o n u ya ilg i d u ya ca k o la n o ku yu cum , d a fa fa zla b ilg i için P a ris C e rf ya yım la rı a ra sın da çıka n kitab a b izza t b a ş vu rm a k zo ru n d a ka la ca ktır. A , B , C ve D d iye g ö ste rilen d ö rt a n a b e lg e , İn cille rin ilk ka yn akla rın ı te m sil e d e rler (g e n e l şe m a ya b a kın ız). A b e lg e si, m u se vi-hırıstiya n ce m a a tin d e n g e lm e b ir kita p o lu p , M a tta ile M a rko s'a ka yn a klık e tm iştir. 129 B b e lg e si, A b e lg esin in ye n i b ir yo ru m u du r, p u t p e re stlikte n d ö n m e h ırıstiya n K ilise le rin ce ku lla n ıl m ıştır. M a tta h a riç b ü tü n İn cil ya za rla rın a ilh a m ka y n a ğ ı o lm uştu r. C b e lge si, M a rkos ’ un, L u ka ve Y u h a n n a ’ nın ka y n a kla n d ıkla rı b ir kitap tır. D b e lg e si, M a tta ve L u ka ’ nın o rta klaşa ku lla n d ık la rı ka yn a kla rın e kse riye tin i o lu ştu ru r. B u, yu ka rıd a zik ri g e çen iki ka yn a k ku ra m ın d a ki « o rta k b e lg e » d ir. B u d ö rt a n a b e lg e d en h içb iri, e lim izd eki İn cil m e tin lerin in re d a ksiyo n la rı d e ğ ild ir. E n so n re d a k siyo n ile b u b e lg e le r a ra sın da b irço k a ra re d a ksiyon la r va rd ır ki, B o ism a rd o n la ra : M a tta a ra re d a ksiyo n u , M a rkos a ra re d a ksiyon u , İlk-L u ka ve Y u h a n n a a d ın ı ve rm e kted ir. İşte b u d ö rt a ra In c il ’ d ir ki, d ö rt İn cil'in en so n re d aksiyo n şe kli o la cak, a yn ı za m a n d a d a d iğ er b irçok İn c ille r ’ e ka yn a klık e d e ce kle rd ir. B o ism a rd ’ ın te s b it e ttiğ i b ü tü n b u ka rm a şık d e ve ra n la rı iyi a n la m a k için , g e n e l şe m a ya b a km a k g e re kir. İn c ille r ’ in ka yn a klariyle ilgili bu so n u çla r, ço k b ü yü k b ir ö n e m ta şıyo r. B u so n u çla r isp a t e d iyo r ki„ İn cille rd e ye r a la n m e tih le rin (ile rid e b a h si g e çe ce k) b ir ta rih çe si o ld uğ u g ibi, B o ism a rd ’ ın d e yim iyle b ir d e « ta rih ö n ce si» d u ru m la rı va rd ır; ya n i İn c iller ’ d e ki m e tinle r, en so n re d a ksiyo n la rd a n ö n ce , a ra b e lg e le r a şa m a sın d a b ir ta kım d e ğ işiklikle re m a ru z ka lm ışla r d ır. M e se lâ m u cize m si b a lık a vı d iye İsa 'nın sa ğ lı ğ ın d a vu ku b u la n m a lû m o la yın b ir ö ykü sü , L u ka ta ra fın d a n yu ka rıd a g ö rü ld ü ğ ü ü ze re İsa 'n ın sa ğ lığ ın d a g e çe n b ir h a d ise , Y u h a n n a ta ra fın d an ise İsa 'nın d irilişin d e n so n ra ki g ö rü n m e le ri sıra sın d a ce re ya n e tm iş b ir o la y g ibi g ö ste rilm e si, m e tin le rde ki d e ğ i ş ik lik le rle iza h e d ile b ilir. F : 9 130 M -E . B O İS M A R D D Ö R T İN C İL ’ İN G E N E L O L U Ş U M U U M U M İ Ç İZ E L G E A , B , C , D , B e lg ele ri : R e d aksiyo n da ku lla nıla n a n a ka yn a kla r re d a ksiyo n u M a t. a ra . M a r. a ra . : M a tta a ra İlk L u k. : L u ka a ra re d a ksiyo nu : Y u h a n n a a ra re d a ksiyo nu Yuham M a t. so n R ed. M a r. so n R ed. : M a rkos a ra re d a ksiyo n u : M a tta ’ nın so n re d a ksiyo n u : M a rko ş ’ un yo nu so n re d a ksi L u k. so n R ed. : L u ka 'n ın so n re d a ksiyo nu Y u h a n. so n R ed. : Y u h a n n a 'n ın so n re d a ksi yo n u B u şe m a d a n a n la şılıyor ki, İn cille ri o ku rke n a r tık sö zle rin İsa 'd an g e ld iğ ine ka tiyye n g ü ve n e m iyo ru z. B e n oit, kita bın d a İn cil o ku yu cu la rın a b u d u ru m u h a tırla tm a kta ve b ir te se lli ka b ilin d e n ke n d ile ri- 131 n e şö yle d e m e kte d ir : « O ku yu cu n u n , In cil'in b irçok ye rin d e d o ğ ru d a n d o ğru ya İsa ’ nın se sin i d u ym a k ta n va zg e çm e si g e re kse b ile , d u yd u ğu se s K ilise 'n in se sid ir ve K ilise , b ir za m a n la r d ü nya m ızda ko n u şa n , b u g ü n d e b izle re şa n ve şö h re tiyle h ita p e d e n İsa ’ n ın , ye tkisin i T a n rı ’ d a n a lm ış te rcü m a n ı, o l d u ğ u için o ku yu cu K ilise 'ye g ü ve n ir. İn cille r'd e ki m e tinle rin sıh h a tiyle ilgili b u o lu m su z ke sin m ü şa he d e , 2 ’ n ci V a tika n ru h an î m e clisinin İlâ h î V a h iy m a h su lü İn c iller h a kkın d a te s b it e ttiğ i a n a ya sa d a ye r a la n ve İn c ille rin İsa 'ya a it sö zle rin sa d ık b ir riva ye ti o ld uğ u yo lu n d a b izle re te m in a t ve re n şu cü m le siyle n a sıl b a ğ d a ş tın la b ilir : « T a rih e u yg u nlu ğ u n u K ilise 'n in te red d ü tsü z ta s d ik e ttiğ i b u d ö rt İn cil, T a n rı o ğ lu İsa ’ nın g ö ğ e çe kild iğ i g ü n e ka d ar in sa n la r a ra sın d a g e çe n h a ya tı b o yu n ca , o n la rın e b e d î sa a d e tle ri için b izza t n e ya p m ış, n e yi ö ğ re tm işse o n u a slın a sa d ık ka la ra k n a kle d e rle r.» B ü tü n a çı kliğiyle o rta d a o la n şu ki, K u d üs K ita b ı M u ka d d e s O ku lu ’ n u n ça lışm a sı, V a tika n 'ın bu b e ya n a tın ı se rt b ir şe kild e te kzib e tm iştir. M e t in le r in T a r ih ç e s i İn c ille r ya zılır ya zılm a z, d o ğ uş h a lin de ki H ıristi ya n lığın te m e l K ita p ları ’ nı o lu ştu rm u şla r ve n a sıl E s ki A h id m u se viliğ in ye g â n e m ü ra ca a t kita b ı id iyse , İn c ille r d e H ıristiya n lığ ın m ü ra ca a t kita p la rı o lm uştu r d iye za n n e tm e k ya n lıştır. O d e vird e, İsa 'nın sö zle rini ve h a va rile rin ö ğ re tim ini b ü n ye sin d e m u h a fa za e d e n sö zlü riva ye t itib a rd a yd ı. P a u l ’ un m e ktu p la rı İn ciller'- d e n ço k ö n ce ü stün lü k sa ğ la m ış ve ya yg ın la şm ış ilk ya zılı k ita p la r o lm u şla rd ır. N ite kim İn cille r'd e n b ir a sır d a h a ö n ce ya zılm a m ışla r m ıyd ı ? 132 Ö n ce ki b a h isle rd e g ö rd ü k ki, h â lâ bazı m ü fe ssirle rin g ü n ü m ü zd e ya zd ıkların ın te rsin e , İn c ille r adı a ltın d a b ir k itap lar m e cm u a sın ın söz va rlığın d a n e d e n h iç b ir ta n ık 140 se n e sin d e n ö n ce m e vcu t d e ğ il d i. D ö rt İn c il ’ in re sm î İn c ille r sta tü sü n ü ka za n m a sı için 170 yılı d o la yla rın ı b e kle m ek g e re kir, H ıristiyan lığ ın bu ilk za m a n ların d a İsa 'ya d a ir ya zılm ış ço k sa yıd a kita p , e ld e n e le d o laşm a kta yd ı ki, b u n la r d a h a so n ra la rı sıh h a t b a kım ın da n g ü ve ni lir o lm a dıkla rı g e re kçe siyle K iîise ’ n in e m riyle to p la tı la ra k sa kla nılm ış ve o n la ra u yd u rm a İn c ille r a d ı ve g ö re , için » rilm iştir. P a p a lık T e rc ü m e s i ’ n in ka yde ttiğ in e « h a lkın a ra sın d a b ü yü k b ir itib a r ka za n d ıkla rı m ü ke m m e l b ir şe kild e ko ru n m u ş o la n B a rn a b e risa le si « g ibi e se rle r, b u to p la tılm ış İn cille rd e n g e riye k a l m ış o la nla rd ır. D iğ erle ri m a le se f a cım a sızca e d ilm iştir» . B u n la rd an a rta ka la n d a a n ca k b irkaç p a rça d a n ib a re ttir. Y a n lışlıkla rı ile te n a ra ç te lâk k i e d ild ikle rind e n , sa f d ışı b u kita p la r, o lara k h ırıstiya n la rın g ö zle rin d e n u za kla ştırılm ışla rd ır. O ysa N â sıra lıla r ’ ın İn cille ri, İb ra n ile r'in İn cille ri, M ısırlıla r ’ ın İn cilleri g ibi K ilise P a p a la rı'n ın riva ye tiyle b ilin e n b irçok e se rle r, R esm î İn c ille r ’ e ço k ya kın b e n ze rlikle r g ö steriyo rla rd ı. A yn ı ya kın lık, T h o m a s İn cili, B a rn ab e İn cili için de sö z ko n u sud u r. B u u yd u rm a kitap la rd a n b ir kısm ı, h a lkın m u h a y yilesin d e n d o ğ m a b irta kım g a rip h a b erle ri ka p sarla r, O yü zd e n u yd u rm a İn c iller a la n ın d a e se r ve rm iş m ü e llifle r, b u kita p la rd a n h a kika ten g ü lü n ç o la n b irta kım p a rça la n b e lirg in b ir m e m n u niye tle zikre d e rle r. N e va r ki b ö yle p a rça lan İn cille r*in h e p sin d e b u lm a k m ü m kü n d ü r. M e se lâ M a tta ’ n ın İsa ’ n ın ö lüm ü ü ze ri n e vu ku b u ldu ğ u nu ile ri sü rd ü ğ ü bazı o la y la r için 133 ya p tığ ı h a ya lî ta svirle ri h a tırla m a m ız ye te rlid ir. H ıris tiya n lığ ın ilk za m a n ların d a o rta ya çıka n b u kita p la rın tü m ün d e cid d iye tte n yo ksu n b ö lü m le r b u lu n a bilir; d o la yısıyla b u va kıa yı itira f d ü rü stlü ğ ü nü g ö ste rm e k g e re kir. İsa ’ ya ilişkin e d e b iya tın b o llu ğ u , te şkila tlan m a a şa m a sın d a o la n K ilise 'yi b irta kım te sviye le r ya p m a yo lu n a g ö türd ü . B e lki yü z ta n e İn cil b ö ylece o rta d a n ka ld ırılm ış o ldu . «C anon» (re sm î, e n sa ğ la m ) d iye a d la n d ırıla n İn cille r'! o lu ştu ra n b ir re sm î ye n i-a h id k i ta p lar liste sin e g e çm e k için , sa d ece d ö rt ta n esi m u h a fa za e d ild i. İkin ci a srın o rta la rın d a M a rcio n , ra h ip sın ıfı y e t k ilile rini şid d e tle ta v ır a lm a ğ a itti. Y a h u d ile rin a m a n sız b ir d ü şm a n ı o la n M a rcio n , o sıra d a E ski A h id ’ i ta m a m e n re d d ettiğ i g ib i, İsa 'd a n so n ra ya zılm ış k ita p la rd a n Y a h u d ile r ile a ra la rın d a a şırı d e rece d e b ir il g isi o ld u kla rın ı ve ya m u se vi - h ırıstiya n g e len e ğ in d e n ka yn a kla n d ıkla rın ı za n n e ttiğ i kita p la rı d a ka b u l e t m e m e kte yd i. M a rcio n , g e çe rli İn cil o lara k ya ln ız L u ka İn cili ile P a u l ’ u n m e ktu p la rın ı ka b u l e tm işti. Ç ü n kü L u ka 'yı P a u l’u n sö zcü sü o la rak g ö rü yo rd u . K ilise , M a rcio n 'u h ırıstiya nlıktan sa p m ış kişi o la ra k ilân e d ip , re sm î İn c ille r liste sin e M a tta, M a rko s, L u ka ve Y u ha n n a İn c ille ri'n in ya n ı sıra P a u l ’ un b ü tü n m e ktu pla rın ı a ld ı ve a yrıca b u liste ye R e su lle rin İşle ri g ib i d iğ er b a zı e se fleri d e ilave e tti, A n ca k m ila d î iik a sırlard a b u re sm î liste , za m a n la d e ğ işe cektir. D a h a so n ra ki d ö n e m le rd e g e çe rsiz (u yd u rm a ) te la k k i e d i len İn cille r, b u liste d e b ir sü re için ye rle rini ko ru d u la r. H a lbu ki Y e n i A h id 'in b u g ü n ka p sa dığ ı d ö rt İn cil g ib i e se rle r, o d e vird e liste d ışın d a b u lu n u yo rla rd ı. 134 B u İn cille ri listeye a lıp a lm a m a yo lun d a ki te re dd ü tle r, 393 yılı H ip po n ko n sili ve 397 se n e si K a rta ca ko n siline ka d ar sü rd ü . F a ka t d ö rt İn cil liste d e d a im a ye r a l m ıştır. K ilise ’ n in u yd u rm a d iye ilâ n e ttiğ i so n d e re ce ze n g in b ir e d e b iya t, ta rih î b ir ö n e m e h a izd i; bu b a kım d a n o n la rın o rta d a n ka lkışın a B o ism a rd ile b ir likte e se f e tm e k g e re kir. N ite kim bu ya za r 4 İn c irin K a yn a kla rı a d lı kita b ın d a , R esm î İn c ille r ’ in ya n ın d a bu e d e b iya ta da ye r ve rm e kte d ir. M ü e llif, bu kita p la r 4 'ün cü a srın so n la rın a ka d a r h â lâ kü tü ph a n ele rde m e vcu ttu d iye ka yd e d e r. Bu a sır, İn c ille r ’ in cid di b ir şe kild e te rtip ve d ü ze ne so ku ldu ğ u b ir d ö n e m d ir. İn c ille r ’ in en e s ki.e lya zm a ta kım la rı, o d ö n e m in ü rü n ü d ü r. A ra la rın d a 2 ’ n ci yü zyıla a it o ld u ğ u sa n ıla n b ir b e lg e n in d e ye r a ld ığ ı d a h a ö n ce ki a sırla rd a n ka lm a b e lg e le r 3 ’ ü n - cü yü zyıl p a p irü sle ri, b ize a n ca k bazı p a rça la r n a k le tm e kted irle r. P a rşö m e n ü ze rin e iki e lya zm a , 4 'ü ncü a srın yu n a n ca ya zılm ış en e ski e lya zm a larıd ır. B u n la r, n e red e ke şfed ild iği b ilin m e ye n ve h â le n V a tika n kü tü p h a n e sin d e m u h a fa za e d ile n C o d e x V a tic a n u s ile S ina te p esin d e o rta ya çıka rıla n ve L o n dra B ritish M u se u m ’ d a ko ru n m akta o la n C o d e x C in a îtic u s e lya zm ala rıd ır. B u so n u ncu su iki u yd urm a İn cil ih tiva e d e r. / P a p a lık T e rcü m e si'n e g ö re d ü n ya d a sa yıları ikiyü ze lli ’ yi b u la n ve so n u n cusu xı. a sırd a n ka lm a m e ş h u r d iğ e r p a rşö m e n le r d e va rd ır. F a ka t «Y eni A h id ’ in b ize ka d a r u la şa n n ü sh a la rın ın h e p si b irb irle rin i tu tu y o r d e ğ ille rd ir. T a m a ksin e , n ü sh a la r a ra sın da d e ğ işik ö n e m d e , fa k a t ço k b ü yü k sa yıd a fa rk lılık la r 135 b u la b ilm e kte yiz. B u fa rklılıkla rın b ir kısm ı sa d e ce g ra m e r a yrıntıla rı, sö zcü kle r ya a'a ke lim e d izisiyle lidir a m a , bazı za m a nla r e lya zm a la r a ra sın d a , ça la rın a n la m ın ı b a şta n so n a e tkile ye n ih tila fla r şa h e d e e d iyoru z» . M e tin le r a ra sın d a ki ih tila fla rın h iye tin i a n lam a k isten d iğ i ta kd ird e , ilg i p a r m ü m a yunanca Yeni A h id 'e (1) b ir g ö z a tm ak kâ fid ir. B u e se r « o rta » d e n e n yu n a n ca b ir m e tin ih tiva e d e r. B u, se n te z n ite lik li b ir m e tin o lu p ke n d isiyle çe şitli riva ye tle r a ra sınd a ki b ü tü n fa rk la r d ip n o t h a lin d e kita p ta g ö ste rilm iştir. E n m u teb e r e lya zm ala rın m e tn i m e tnin sıh h a ti h e r za m an için d e d a h il, ih tila f b ir ko n u su du r. C o d e x V a tic a n u s , b u n u n b ir ö rn e ğin i te şkil e d e r. B u E lya zm a İn c iller ’ in V a tika n S ite sin ce 1965 yılın d a y a yım la na n tıp kı b a sım ı, V a tik a n ’ ın kısa b ir ta n ıtm a ya zısını ih tiva e d e r. B u ya zıd an ö ğ ren d iğim ize g ö re , e lya zm a n ın istin sah ın d an a sırla rca so n ra (ta h m in e n 10. ve ya 11. yü zyıla d o ğ ru ) kâ tib in b iri, sa d e ce o ld uğ u n a ya n lış ka n i o ld uğ u ye rle r h a riç, e lyazm a n ın b ü tü n h a rfle ri ü ze rin d e n m ü re kke p ka le m le ye n i b a şta n g itm iştir.» E lya zm a m e tn in d e b ir kısım p a rçala r va r ki, o ra d a, ilk ka h ve re ng i m ü re kke p le ya zılı h a rfle r h â lâ b e lli o lm a kta ve re n g i, m e tn in g e ri ka la n kısm ı nın ko yu ka h ve re ng in e u ym a m a kta d ır. E lyazm a ü ze rin d e b u ta m ira tın , m e tn in a slın a sa d ık ka lın a rak ya p ıld ığ ın ı d o ğ ru la ya ca k h iç b ir ka n ıt yo ktur. T a n ıtm a ya zısı d a za te n şö yle d iyor : « E lya zm a yı a s ırla r bo yu n ca d ü ze lte n ve o n a h â şiye ler e kle ye n fa rk lı e lle r, h e n üz ke sin b ir şe kild e b irb irin d e n a yırte d ilm iş de ğ ille rd ir; d ü ze ltm e le rin m u a yye n b ir b ö lü m ü , ku şku suz m ü re kke p ka le m le m e tn in ( 1 ) N e s tle v e A la n d y a y ın la n , 1 9 7 1 . ü ze rin d e n g idilirke n 136 ya p ıld ı.» N e va r ki b ü tün kıla vu z kita pla rd a bu e lya zm a , 4. a sra a it b ir n ü sha o la rak ta kd im e d ilm e kte d ir. B irço k e lle rin d a h a so n ra ki yü zyılla rda m e tn i n a sıl ta h rif e d e b ild ikle rin i a n la m a k için V a tika n m ü ze sin d e ki e lyazm a în c ille r'i g id ip g ö rm e k lâ zım dır. M u ka ye se ya p m a k için d iğe r m e tin le rd e n ya ra rla n ıla b ilir d iye itira z e d ile c e k tir a m a , m a n a yı b o za n fa rk lı riva ye tle r a ra sın d a , n a sıl b ir se çim ya p ı la ca ktır ? M a lum d u r ki, b ir kâ tib in ç o k e skid e n ya p tığı d ü zeltm e, d ü ze ltilm iş h a ld e ki m e tn in b ö yle ce te m e lli in cil m e tn i o lm a sın a yo l a ça b ilm e kte d ir. N ite kim ile riki b a h iste p e kâ lâ g ö rü lec e k tir ki, Y u ha n na m e t n in d e ki P a ra cle t ile ilg ili b ir te k ke lim e , p a rça n ın a n la m ın ı kö kte n d e ğ iştirm e kte , p a rça n ın ifa d e e ttiğ i te o lo jik g ö rü şü ta m am e n b o zm a kta d ır. M e tin le r a ra sın d a ki fa rk la r ko n u su n d a C u lm a n n , Y e n i A h id a d lı kita b ın d a n şu n la rı ya zıyo r : « M e tin le r a ra sın d a ki fa rk la r b a ze n istem e ye re k ya p ılm ış h a ta la rd a n ile ri g e lm e kte d ir. Ş ö yle ki, m ü ste n sih b ir ke lim e yi a tla m ış, ve ya a ksin e o ke lim e yi iki d e fa ya zm ıştır, ya h u t d a b ir cü m le ö ğ e si, su re ti çıka rıla n e lya zm a d a b irb irin in a yn ı o la n iki ke lim e a ra sın d a ye r a ld ığ ı için , o ö ğ e d a lg ın lıkla m ıştır. B a ze n d e b u fa rk lılık lar ya zılm a iste ye re k ya p ıla n d ü ze ltm e le rin so n u cu d u r. M e se lâ m ü ste n sih , ya m e t n i şa h si g ö rü şle ri d o ğ ru ltu su n d a d ü ze ltm e d e b ir sa kın ca g ö rm em iştir, ya d a a ra ların d aki ih tila fla rı ço k u sta ca a za ltm a k d m a ciyle ö n ü n d e ki az m e tni,ayn ı d o ğ ru ltu d a o la n b ir m e tin le u yu ştu rm a ğa ça lışm ıştır. Y e n i A h id ’ in ka p sa dığ ı kita p la r, ilk h ırıstiya n e d e b i ya tın ın g e rid e b ıra ktığ ı m a lze m e le re d a ya n ıla ra k y a zıld ıkça ve ke n d ile rin e ku tsal K ita p g ö zü yle b a kıld ık- 137 ça , m ü ste n sih le r ke n d ile rin d en ö n ce ki m ü sten sih le rin ya p tıkla rı b u g ibi ta s h ih le r ü ze rin d e ya p m ad a d a h a d a fa zla te re d d ü t d e ğ iştirm e g ö ste re ce kle rd ir. B ö yle ce so n ra ki m ü ste n sih le r, istin sa h e ttik le ri m e tin le rin sıh ha tli o ld ukla rın a in a nır ve riva ye t fa rk lılık la rın ı te s b it e d e rle r. N ih aye t a ra sın d a ki tu tm azlıkla r, kim i ke z d e m e tin le r şu n d a n ile ri g e lm e kte d ir ; b ir m ü ste n sih , m a n a sı p e k a n la şılm a ya n b ir p a rça yı izah e tm e k için , m e tn in ke n a rın a h a şiye le r çıkar. K e n d isin d e n so n ra g e le n m ü ste n sih ise , sa yfa ke n a rın da ya zılm ış b u ld u ğ u cü m le nin , ö n ce ki b ir m ü ste n sih ta ra fın d a n a sıl m e tn e u n u tu la ra k ya zılm a d ığ ını d ü şü n e re k, e sa s m e tn e b u h a şiye cü m le sin in d e s o k u l m ası g e re ğin e in a n ır. B ö yle ce b u ilâve ile m e yd an a g e le n ye n i m e tin , b a zen e skisin d en d a h a ç o k a n la şılm a z b ir h a l alır.» B ir kısım e lya zm a la rın m ü ste nsih leri, istin sa h e ttik le ri m e tni d ü ze ltirken ç o k se rb est h a re ket e d e r ler. Y u ka rıd a a d ı g e çe n iki e lya zm ad a n so n ra en m a kb u l e lya zm a la rd a n b ir ta n e si o la n 6 ’ n cı yü zyıld a n ka lm a C o d e x B e z a e C a n ta b rig ie n s is ’ in m ü sten sihi b ö yled ir. İsa ’ nın L u ka ile M a tta ’ d a ye r a la n so y k ü tü ğ ün ü a lır. A n ca k M a tta 'd a k i so y kü tü ğ ü, L u ka 'd a kin d e n d a h a a z isim ih tiva e ttiğ i için , so y kü tü ğ ü n ü (ta b ia tiyle a ra d aki d e n g eyi sa ğ lam a d a n ) e k isim le rle şişirive rir. S t. Je rö m 'u n (4 'ü n cü a sır) V u lg a t’ i (İn cili) la tin ce te rcü m e le r ile d a h a e ski te rcü m e le r g ibi (v e tü s ita ia ), sü rya n ice ve kıp tice te rcü m e le r, a ca b a a sıl m e tn e yu n a n ca te m e l e lya zm a la rd a n d a h a m ı ya kın d ırla r ? B u te rcü m e le r b e lki d e a d ı g e çe n yu n a n ca e lya zm an lard a n d a h a e ski ta rih li o la n ve b u g ü n o r ta d a o lm a ya n e lya zm a İn c ille r e sa s a lın a ra k ya p ılm ış 138 o la bilirle r. B u ko n u d a h iç b ir şe y b ilin m em e kte dir. B ü tü n bu te rcü m e le ri, ta şıd ıkla rı b e lli b ir m ikta r m ü şte re k ö z e llik le r b a kım ın d a n â ile le r h a lin d e kü m e le ştirm e k m ü m kü n o lm uştu r. C u lm a n n 'a g ö re bu, şö yle dir : * — S u riye m e tn i d e n ile n b ir m e tin : b u m e tnin b ü yü k b ir ço ğ u n lu ğ u n u en e ski yu n a nca ya zm a la rın o lu ştu rd uğ u sa n ılm a kta dır; bu m e tin , A vru p a'd a 16. yü zyıld an itib a re n m a tb a a sa ye sin de g e n iş ça p ta ya y g ın la şm ıştır; u zm a n la rın d e d ikle rin e g ö re , en b o zu k o la n b ir m e tin d ir; — ■ B a tı m e tn i d e n ile n b ir m e tin o lu p, ke n d isiyle b irlik te la tin ce e ski te rcü m e le ri ve a yn ı za m a n d a h e m yu n a n ca h e m d e la tin ce o la n C o d e x B e za e C a n ta b rig ie n sis m e tin le rid ir (P a p alık T e rcü m e sin e g ö re , b u m e tn in en b e lirg in ö ze llikle rind e n b ir ta n esi, iza h la ra , a n la m b e lirsizliklerin e , g e re ksiz u za tm ala ra , ih tila fla rı u yu ştu rm a la ra a çık b ir e ğ ilim g ö ste rir); C o d e x V a tica n u s ile C o d e x S in a iticu s'u n a it o l d u kla rı ta ra fsız adı ve rile n b ir m e tin o lu p , y e te r d e re ce d e te m izd irler; b u m e tin le r d e b ir ta kım h a ta la r ih tiva e tm ekle b e ra b e r, ça ğ d a ş Y e n i A h id b a s kıla rı m e m n u niye tle o n u e sa s a lm a k ta dırlar (P a p a lık T e rcü m e si). «A sıl m e tn e m ü m kü n m e rte b e e n ya kın o lm a şa n sın a sa h ip b ir m e tn i o rta ya çıka rm a ğ a ça lışm a k» ça ğ d a ş m e tin te n k itç iliğ in d iğ i te k şe yd ir. H e r h a lü b ize b u a ğ ıda n su n a b il kâ rd a o rijin a l m e tnin ke n d isine u la şm a ğ ı ü m it e tm e k sö z ko n u su (P a p alık T e rcü m e si). d e ğ ild ir» IV . İN C İL L E R V E Ç A Ğ D A Ş B İL İM . İS A ’ N IN S O Y K Ü T Ü K L E R İ în cille r'd e , ça ğ d a ş b ilim ve rile riyle b ir ka rşıla ş tırm a ya p m a ğ a g ö türe b ile ce k ço k az sa yıd a p a rça la r va rd ır. H e r şe yd e n ö n ce İn c iller ’ d e ki ö ykü le rin m u cize le rle ilgili o la n la rın ço ğ u n u, b ilim se l o lara k yo ru m la m a k h iç m ü m kü n d e ğ ild ir. B u m u cize lerin m ın ın kö rle r, ko n u su in sa nla ra ilişkin dir. B u n la r, kö tü rüm le r, b ir kıs (C in lile r, cü zza m lıla r, L a za re ’ n in d irilm e si) g ib i h a sta la rın iyile şm e sin e d a irdir. B ir kısım m u cize le r ise, (İsa ’ nın su la r ü stün d e b a tm a d a n y ü rü m e si, su yu n şa ra ba d ö n ü şm e si g ib i) ta b ia t ka n u nla rın a te rs d ü şe n , ta m a m e n m a d d î n ite lik li o la yla rd a n ib a rettirle r. K im i kez bu, so n d e re ce kısa b ir za m a n da g e rçe kle şm iş o lm a sı n e d en iyle a lışılm a m ış b ir ya n ı o la n b ir ta b ia t o layı o la b ilm e k te d ir : ka sırga nın a n sızın d in işi, in c ir a ğ a cın ın a n ın da ku ru yu şu g ib i; y a h ut d a m u cize m si b a lık a vı g ö lü n n e re sine a tılıyo rd u ki b a lık a ğ la n ise b a lıkla r o ra ya a kın e d iyo rlard ı. B ü tü n b u o la y la r T a rirı ’ nın m u tla k ku d re tiyle m e yd a n a g e ld ikle ri için , b u ra d a T a n rı ’ n ın, in sa nla ra o la ğa n ü stü g ibi g ö rün e n fa k a t T a n rı ’ ya g ö re öy le o lm a ya n şe yle ri ya p a b ile ce ğ in e h a yre t e d ile m e z. B u g ib i te lâ k k ile r, h içbir za m a n, T a n rı ’ ya in a na n in sa n ın ilm e b u rn u n u so km a m a sı g e re ke ce ğ i a n la m ı- 140 na g e lm ez. İlâ hî b ir m u cize ye in a nm a k ve ilm e g ü ve n m e k p e kâ lâ b irbiriyle b a ğ da şa bilir zira , b iri A l la h 'ın , d iğ eri ise in san ın işid ir. Ş a h se n ben, İsa ’ nın cü zzam lıyı te d avi e tm iş o la b ile ce ğ in e m e m n u n iye tle in an ırım a m m a , L u ka İncili'n d e (3, 23-28), ilk in sa n ile İb ra h im a ra sınd a s a d e ce o n n e sil va rd ır d iye o ku d u ğ u m b ir m e tn in g e r çe k in ci! m e tn i o ldu ğ u ve T a n rı ta ra fın d an va h ye d ild iği yo lun d a ki id d ia yı ka b u l e d e m e m . L u ka 'd a ye r a la n b u m e tn in ve a yn ı ko n u da ki E ski A h id m e tn i n in h a ya l m a h su lü m e tin le r o ld u ğu n u isp a t ka n ıtla r b ira z ile ride g ö rü le ce ktir. eden İsa ’ nın, in san so yu n d a n g e ld iğ i h u susu n da (K u r ân g ib i) İn cille r d e b ize a yn ı h a b e ri ve rm e kte d irle r. İsa 'n ın a n a ra h m in de g e lişm e si, b ü tü n in san la rd a m ü şte re k o la n ta b ia t ka n u n la rı d ışın d a o lm u ştu r. A n n e si'n in yu m u rta lığın d an çıka n d işi sp e rm a h ü c re le ri, ö n ce b ir e m b riyo n , so n ra d a ca n lı b ir ço cu k m e yd a na g e tirm e k ü ze re b ir e rke k sp e rm a h ü cre siyle b u luşm a ğ a ih tiyâ ç d u ym a d ı. B u e rke k sp e rm a h ü cre sin in d e b a b a sın d a n çıkm a sı g e rekird i. D ö lle yici e rke k u n su r a ra ya g irm e d e n , n o rm a l b ir b ire yin d o ğ u m u yla so n u çla n a n o la ya : p a rth ö no g ön e se (d ö lle n m e siz cü cü kle n m e ) a d ı ve rilir. B u d ö lle n m e - siz cü cü kle n m e , h a yva nla r â le m in d e b a zı ş a rtla r a l tın d a m ü şa h e d e e d ile b ilm e kted ir. B u, ç e ş itli b ö ce k le rd e , bazı o m u rg a lıla rd a ve ço k se yre k o la rak da a yıkla n m ış b ir ku ş tü rü n d e g ö rüle n ü re m e d ir. B ir kısım m e m e lile rd e, m e se lâ d işi a d a ta vşa nla rın d a d e n e yse l o la rak, h e rh an g i b ir e rke k sp e rm a h ü cre sin i a ra ya so km a d a n , b ir d işi sp e rm a h ü cre sin d e n, g e lişim in in h e nü z so n d e re ce b a şın d a o la n b ir e m b riyo n e ld e e d ilm iş, fa k a t d a h a ileriye g id ile m e m iştir. 141 D o la yısiyle sö z ko n u su m e m e li h a yva n la rd a ne d e n e yse l n e d e d o ğ a l o lara k ta m a m la n m ış d ö lle n m e - siz cü scü kle n m e n in h içbir ö rn e ğ i b ilin m e m ekte d ir. İsa ise b u n u n te k ö rn e ğid ir. A n n e si M e rye m , b a kire h a liyle a n n e o lm u ştu r. B e kâ re tin i m u h a fa za e d e re k İsa 'd a n b a şka d a ço cu ğ u o lm a m ıştır. (1). İs a 'n ın soy k ü t ü k le r i M a tta ile L u ka İn cille ri'nd e ve rile n b ire r so y kü tü ğ ü , g e rçeğ e b e n ze m e z, b ilim se l b u lg u la ra u ym a z ve d o la yısiyle g e rçe k İn cil m e tn i o lu p o lm a m ası b a kım ınd a n ç e ş itli so ru n la r g e tirm e kte d irle r. B u so ru n la r, h ırıstiya n te fs irc ile ri için so n d e re ce ca n sı kıcı şe ylerd ir. Z ira b u so y kü tü kle ri a çıkça in sa n h a ya lin in ü rü n leri o ld u ğ u h a ld e , te fs irc iler o n la ra o g ö zle b a km a ğ ı re d d e d e rle r : o ysa b u a yn ı in sa n h a ya li, ilk İn sa n la rın so y kü tükle ri için M . Ö . 6 'ncı yü zyıld a T e v ra t ’ ın T e kvin kitab ının sa se rd o ta l m e t n in i ya za n kişile re d e ilh a m ka yn a ğ ı o lm u ştu . M a tta ile L u ka 'n ın , E ski A h id 'd en ya ra rla n m a dıkla rı h u su s la rd a d a ilh am ka yn a ğ ı yin e bu in sa n h a ya lid ir. H e m en b e lirtm e k g e re kir ki, bu b a b a ta rafın d a n İsa 'n ın so y kü tü kle ri, İsa için h içb ir a n la m ta şı m a zla r. İsa , M e rye m 'in b iyo lo jik b a b asız ye g â n e o ğ ( 1 ) İ n c ille r ’ d e b a z e n İ s a ’ n ın « e r k e k k a r d e ş le r i» , İ s a ’ n ın « k ız k a r d e ş le r i» t a b ir le r i g e ç e r ( M a t ta 1 3 , 4 6 - 5 0 ; M a r k o s 6 , 1 - 6 ; Y u h a n n a 7 , 3 v e 2 ,1 2 ) . Y u n a n c a İ n c ille r d e b u t a b ir le r in k a r ş ılık la r ı o la n k e lim e le r : a d e lp h o i v e a d e lp h a i s ö z c ü k le r id ir k i, b iy o lo j ik a n la m d a e r k e k v e k ız d e m e k t ir ; kardeş s a m i k ö k e n li o lu p y a k ın la r m a n a s ın d a k i k e li m e le r in , y u n a n c a y a e r k e k v e k ız k a r d e ş le r d iy e o la r a k t e r c ü m e e d ild ik le r i t a m a m e n k is in d ir ; y e ğ e n le r a n la m ın ı if a d e e tm e k te y d ile r . y a n lış b e lk i de 142 lu o ld u ğ u n d a n , O ’ na b ir so y kü tüğ ü ve rm e k g e reki yo r id iyse b u so y kü tüğ ü M e rye m ’ in yâ n i a n n esin in so y kü tüğ ü o lm a sı lâ zım d ı. K ita b ı M u k a d d e s P a p a lık T e rc ü m e s i'n e g ö re bu so y kü tükle rin in Y e n i A h id 'd e ki m e tin leri şö yle d ir : M a tta ’ nın ve rd iğ i so y kü tüğ ü İn cili'n in b a şın d a ye r a lır : İB R A H İM O Ğ L U , D A V U D O Ğ L U İS A 'N IN S O Y L A R IN A D A İR K İT A P ib rq h im İsh a k o ğ lu o ğ lu İsh a k Y a ku b Y a h ud a ve ka rd e şleri Yahuda o ğ lu o ğ lu P e re ts o ğ lu H e tsro n o ğ lu R am R am A m m in a d a b o ğ lu o ğ lu A m m in a d a b N a h şo n S a lm o n Boaz o ğ lu S a lm o n R a h a b 'd a n Y a ku b o ğ lu o ğ lu T o m ard a n d o ğ m a P e re ts ve Z e ra h H e tsro n N a h şo n doğm a Boaz R u t'ta n d o ğ m a O b e d O b ed o ğ lu Y e sse Y e sse o ğ lu K ıra l D a vu d D a vu d o ğ lu U riya ’ nın ka rısınd a n o la n S ü le ym a n S ü leym a n o ğ lu R e h ob o a m A b iya o ğ lu o ğ lu R e h ob o a m A b iya A sa o ğ lu o ğ lu Y e h o şafa t Y o ra m o ğ lu U zziya A sa Y e h o şa fa t Y o ra m 143 o ğ lu U zziya o ğ lu Y o ta m o ğ lu A ka z H izkiya o ğ lu o ğ lu M a n a sse Am on o ğ lu o ğ lu Y o şiya Y o ta m A ka z H izkiya M a n a sse Am on Y o şiya Y e ko n ya ve ka rd e şleri B u sıra d a, B a b ilo n ya sü rg ün ü vu ku b u lm u ştu r. B a b ilo n ya sü rg ü n ü n de n so n ra : Y e ko nya Ş e a ltiel Z e ru b b a b e l A b iud E lya kim A zo r S a d ok o ğ lu o ğ lu o ğ lu o ğ lu o ğ lu A h im E liud E le a zar M a tta n Y a ku b yısı : İb ra him ’ d e n A b iud E lya kim A zo r o ğ lu o ğ lu o ğ lu Sadok A h im o ğ lu o ğ lu E le a za r M a tta n o ğ lu Y a ku b M e rye m ’ in ko ca sı Y u su f, M e rye m ’ d e n M e sih a d ı ve rile n İsa d o ğ d u . o ğ lu B u d u ru m d a Ş e a ltie l Z e ru b b ab e l E liu d kü tü kle rd e ki e cd a d ın to pla m sa D a vu d ’ a ka d a r o n d ö rt, D a vu d '- d a n B a b ilo n ya sü rg ü n ü n e ka d a r o n d ö rt, B a b ilo n ya sü rg ü n ü n d e n İsa 'ya ka d a r o n d ö rt’ tü r. L u ka (3, 2 3 -3 8), M a tta ’ nın so y kü tü ğ ün d e n fa rklı b ir so y kü tü ğ ü ve rm e kte d ir. Y in e a yn ı te rcü m e ye g ö re L u ka ’ nın ve rd iğ i so y kü tü k şu d u r : «İsa n ü b ü vve t g ö re vin e b a şla d ığı za m a n o tu z 144 ya şla rın d a yd ı. Z a n n e d ild iğ i ü ze re Y u su f o ğ lu , H e li o ğ lu, M a tta t o ğ lu, L e vi o ğ lu, M e lki o ğ lu, Y a n n a y o ğ lu , Y u su f o ğ lu, M a tta tya o ğ lu , A m o s o ğ lu , N a hum o ğ lu , E sli o ğ lu, N a g ga y o ğ lu , M a a t o ğ lu , M a tta ty a o ğ lu, S e m e in o ğ lu , Y o se h oğ lu, Y o d a o ğ lu, Y o a n a n o ğ lu, R isa o ğ lu, Z e ru b b a b e l o ğ lu, Ş e a ltie l o ğ lu, N e ri o ğ lu, M e lki o ğ lu, A d d i o ğ lu, K o şa m o ğ lu, E lm a da m o ğ lu , E r o ğ lu , Y e şu o ğ lu, E lie ze r o ğ lu, Y o rim o ğ lu, M a tta t o ğ lu, L e vi o ğ lu, S im e o n o ğ lu , Y a h u d a o ğ lu , Y u şu f o ğ lu, Y o n a m o ğ lu , E lya kim o ğ lu, M e lea o ğ lu, M e n n a o ğ lu, M a tta ta o ğ lu , N a ta m o ğ lu, D a vu d o ğ lu , Y e sse o ğ lu , O b ed o ğ lu, B o a z o ğ lu, S a lm o n o ğ lu, N a hşo n o ğ lu , A m m in a d a b o ğ lu, A d m in o ğ lu, A rn i o ğ lu , H e tsron o ğ lu, P e re ts o ğ lu , Y a h ud a o ğ lu , Y a ku b o ğ lu, İsh a k o ğ lu , İb ra h im o ğ lu , T e ra h o ğ lu, N a h o r o ğ lu , S e ru c o ğ lu , R eu o ğ lu, P e le g o ğ lu , E b er o ğ lu, Ş e la o ğ lu , K a ina m o ğ lu , A rfa kşa d o ğ lu, S a m o ğ lu , N u h o ğ lu , L â m e k o ğ lu, M e tu şe la h o ğ lu, H a n o k o ğ lu, Y a red o ğ lu , M a h a la le e l o ğ lu , K a ina m o ğ lu, E n o ş o ğ lu , Ş it o ğ lu, Â d e m o ğ lu , A llah o ğ lu idi.» B u so y kü tü kle ri iki ta b lo h a lin d e d a h a a çık b ir şe kild e g ö zü km e kte dir. B u n lard a n b ir ta ne si, D a vu d ’ d a n ö n ce ki so y kü tüğ ü n ü , d iğ eri d e D a vu d ’ d a n so n ra ki so y kü tü ğ ün ü se rg ile r. İS A ’ N IN D A V U D ’ D A N Ö N C E K İ S O Y K Ü T Ü Ğ Ü L u k a ’ y a g ö re M a tta 'y a g ö re 1 Âdem 2 Ş it 3 4 Enoş K a ina m 145 M a tta, İb ra h im ’ d e n ö n ce h e rha n gi b ir isim zikre tm e z 5 M a h a la le e l 6 7 8 Y a re d 9 10 Lam ek 11 12 Şam 13 K a ina m 14 Ş e la Eber 15 16 17 18 1 İb ra h im 2 3 4 İsh a k Y a ku b Yahuda 5 6 7 P e re ts H e tsro n 8 A m in a b a d Hanok M e tu şe la h 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 Nuh A rfa kşa d P e le g R eu S e ru c Nahor T e ra h İb ra h im İsh a k Y a ku b Yahuda P e re ts H e tsro n 9 N e h şo n 30 A rn i A d m in A m in a b a d N a h şo n 10 S a lm o n 31 S a ia 11 Booz 32 Boos 12 Jo b e d 13 Je sse 33 34 Jo b ed Je sse 14 D a vu d 35 D a vu d A ra m F : 10 146 İS A ’ N IN D A V U D ’ D A N S O N R A K İ S O Y K Ü T Ü Ğ Ü D a vu d N a tam 14 D a vu d 15 S ü leym a n 16 Rehoboam 35 36 37 17 A b iya 38 18 A sa Y e ko şa fa t 39 40 Y o ra m U zziya 41 42 Y o ta m 43 44 Yahuda . 45 46 47 48 49 Levi M a ttat Y o rim E lie zer 50 Er E lm a d a m 19 20 21 22 23 24 25 A ka z 26 27 28 Am on Y o şiya Y e ko n ya H izkiya M a n a sse B a b ilo n ya sü rg ü n ü 29 30 31 32 33 Ş e a ltie l Z e ru b b ab e l A b ru d E liyakim A za r 37 38 Sadak A h im E liu d E le aza r M e tta n 39 Y a ku b 40 41 Y u su f 34 35 36 İsa 51 52 53 54 55 M a tta ta M enna M e le a E lya ku m Y a ram Y u su f S im eo n Y eşu K a sa m Addi M e lki N e ri 56 57 Ş e a ltie l Z e ru b ba b e l 58 R isa Yoanan Yoda 59 60 61 62 63 64 Y o se h S e m e in M a tta tya M aat 65 N a g ga y 66 E sli 147 67 N a h um 68 Am os M a tta tya Y u su f Yannay M e lki 69 70 71 72 73 74 75 76 71 L e vi M a tta t H e li Y u su f İsa E L Y A Z M A L A R IN İS A ’ N IN S O Y K Ü T Ü Ğ Ü K O N U S U N D A G Ö S T E R D İĞ İ F A R K L IL IK L A R V E E S K İ A H İD 'E N İS B E T L E D U R U M U E lya zm a İn c ille r ’ in b ir ta rafa b ıra kılırsa , la rd ır : a) g ö ste rd ikle ri a ra ların d aki im lâ fa rkla rı fa rk lılık lar şu n M a tta İn c ili M a tta 6 'n cı İn c ili ’ n i d e ka p sa yan yü zyıld a n ka lm a C o d e x B e za e C a n ta b rig ie n s is a d lı yu n a n cala tin ce e lya zm a la rda so y kü tüğ ü y o k tu r. B u, y u n a nca o la n m e tin d e ta m a m en , la tin ce m e tin d e kısm e nd ir. A n cak b u n a , de e lya zm an ın ilk y a p ra k la rı nın y itirilm iş b u lu nm a sı yo l a ça bilir. E ski A h id ’ d e ki so y kü tü kle ri ü ze rin d e M a tta 'n ın b ü yü k ta s a rru fta b u lu n d u ğ u n u S o y kü tü ğ ü n d e ki ka yd e tm e k g e re kir. isim sa yısın ı tu ttu rm a k g ib i g a rip b ir a m a çla E ski A h id 'in ve rd iğ i so y kü tükle rin in şu ra sın ı b u ra sın ı b u d a m a kta dır (ki n e tice itib ariy le b a şa ra m ad ığ ın ı ile rid e g ö re ce ğ iz). 148 b) L u k a İn c ili 1 — İb ra h im 'd e n ö n ce .- 20 isim zikre d er, E ski v e rir (kita bım ı n e sli ta b lo su n a A h id bu isim le rd e n sa d ece 19 ’ u n u zın E ski A h id b ö lü m ü n de Â d e m ’ in b a kın ız). L u ka , (12 n u m a ra lı) A rfa kşa d 'd a n so n ra , (13 n u m a ra lı) b ir K a in a m ism in i d e ilave e tm iştir. O ysa T e kvin kita b ın d a A rfa kşa d 'ın o ğ lu o lara k b ö y le b ir ism in izin e ra stla n m a z. 2 — İb ra h im 'd e n D a vu d 'a ka d a r : e lyazm a lara g ö re 14 n u m a rad a n 16 n u m a ra ya ka d a r o la n isim leri g ö rü yo ru z. 3 — D a vu d ’ d a n İsa 'ya ka d a r ; h a ya lî b ir so y kü tüğ ü m a l e ttiğ i için C o d e x B e z a e C a n ta b rlg ie n s is e lya zm a sın d a ki fa rk .lılık ço k ö n e m lid ir. L u ka 'n ın ve rd iğ i so y kü tü ğü de, L u ka 'ya m ü ste n sih le rin beş ta n e isim e kle d ikle ri M a tta so y kü tü ğ ü n e g ö re d ü ze nle n m iştir. N e ya zık ki M a tta İn cili'n in b u e lya zm ad a ki n ü sh a sın d a , so y kü tü ğü ka yb o lm uş d u ru m d ad ır. B u n e d en le m u ka ye se ya p m a im kâ n ım ız yo ktur. S o y k ü tü k le rin in te n k id li in c e le n m e s i B u ra d a , b irb irin d e n fa rklı o la n iki so y kü tü ğü ile ka rşı ka rşıya b u lu nm a kta yız. İki so y kü tü ğü n ü n o r ta k te m e l n o kta la rı, İb ra h im ve D a vu d ’ d a n g e çm iş b u lu n m a la rıd ır. B u in ce le m e n in ko la y ya p ılm a sı b a kım ın d a n te n kid im izi, so y kü tü ğü n ü n ta m a m ın ı şu ü ç b ö lü m e a yırm a k su re tiyle ya p a ca ğ ız : — Â d e m 'd e n İb ra h im ’ e ka d a r; — İb ra h im ’ d e n D a vu d'a ka d a r; i — D a vu d ’ d a n İsa 'ya ka d a r. 149 I — Â D E M ’ D E N İB R A H İM ’ E K A D A R K İ DÖNEM M a tta, so y kü tüğ ü ne İb ra h im ile b a şla d ığ ı için , b u ra da ü ze rin de d u rm u yo ru z. İb ra h im ’ in Â d e m 'e ka d a r çıka n e cd a d isim le rin i ve re n te k ya za r d a L u ka 'd ır; ve rd iğ i 20 isim d e n 19 ’ u, yu ka rıda sö yle diğ im iz g ib i T e kvin ’ d e d e m e vcu ttu r (b a b 4, 5 ve 11). D ü şü n ü le b ilir m i ki, Â d e m ’ d e n İb ra h im 'e ka d a r g e çen za m a nd a sa d e ce 19 ve ya 20 in sa n ku şa ğı ya şa m ış o lsu n ? B u m e se le E ski A h id b a hsin de d e e le a lınm ıştı. T e kvin kitab ın ın ve rd iğ i b ilg ile re g ö re d ü zen len e n ve T e vra t m e tn in d e n e ld e e d ile n ya ş sü re le riyle ilg ili ra ka m la rı g ö ste re n Â d e m 'in n e sli ta b lo su n a b a kıla cak o lursa g ö rü lür ki, İn sa n ın d ü n ya ya a ya k b a sışı ile İb ra h im ’ in d o ğ u m u a ra sınd a y a k la şık o n do ku z a sır g e çm iştir. B u g ün kü ta h m in le re g ö re d e İb ra h im , İsa 'da n ö n ce 1850 se n e si d o la y la rın d a ya şa m akta ydı. B u d u ru m d a E ski A h id ’ in. ve r d iğ i bu ra ka m lı b ilg ile r, in san ın d ü n ya ya a ya k b a sı şını İsa ’ d a n ya klaşık o tu zse kiz a sır ö n ce sin d e g ö s te rm ekte d ir. L u ka , ke n d i İn cili için h iç ku şku su z T e vra t ’ ın bu ve rile rin d e n ya ra rla n m ıştır. K e n d isi, b u n la rı ko p ya e tm iş o ld uğ u h a ld e , ta m am e n g e rçe k dışı b ir b e ya n a tta b u lu n u yo r. B u h ü km ü ve rm e ğ e b izîe ri g ö tü re n ke sin ta rihî ka n ıtların n e le r o ld u ğ u nu d a h a yu ka rıda g ö rm ü ştük. B u ko n u d a ki E ski A h id ve rile ri za m a n ım ızd a ka b u l e d ilm e z n ite likte o lm akla b e ra b e r, za te n b u ve rile rin ifad e e d ild iğ i m e tin le r, ikin ci V a tika n ko n silin in « g e çerliliğ i ka lm a m ış» d iye b e lirttiğ i m e tin le rd e n sa yılırla r. İn cil ya za rla rı, b ilim le b a ğ da şm a ya n bu a yn ı ve rile ri b e nim se d ikle ri ta kd irde , b u d u ru m , son 150 d e re ce va h îm n ite lik te ve İn cil m e tin lerin in sıh h a ti ni sa vu n a n la rın a le yh in d e b ir te s b ittir. İn cil yo ru m cu la rı b u d u rum u n te h like sin i p e kâ lâ h isse tm iş d u ru m d a d ırla r. B u g ü çlü kte n ya ka la rı nı ku rta rm a k için şö yle d e rle r : ta m b ir so y kü tü ğ ü sö z ko n u su o lm ayıp b irço k isim le r İn cil ya za rın ca b ilere k a tla n m ıştır, « ya za rın te k a m a cı m e şh u r isim le ri ve ya b e lli b a şlı u n su rla rı ih tiva e d e n , ta rih î g e r çe kle re d a ya lı b ir so y zin ciri te s b it e tm e ktir» (1). S ö zü e d ile n İn c ird e k i so y zin ciri m e tin le ri, b ö yle b ir va rsa yım ın ileri sü rü lm e sin e izin ve rm e z. Z ira m e tin d e : F a lan kim se de n fa lan d o ğ d u ve ya fa la n kim se fa la n ın o ğ lu d u r d iye a çıkça b ild irilm e kte d ir. Ü s te lik İn cil ya za rı, ö ze llikle İb ra h im ’ d e n ö n ce ki isim le ri, E ski A h id'd e n a lır ve E ski A h id ’ d e ye r a la n bu so y kü tü kle ri ise : x, şu ka d a r ya ştayke n ’ Y ’ yi d ü n ya ya g e tird i... V , şu ka d a r yıl ya şa d ı ve Z ’ yi d ü n ya ya g e tird i... şe k lin de se rg ile n m iştir. Ö yle yse te fsirc 'le rin id d ia e ttik le ri g ibi, so y kü tü ğü isim le ri a ra sın da h e rh a n g i b ir ko p u klu k m e v cu t d e ğildir. L u ka 'd a ki İsa 'nın so y kü tü ğ ün ü n İb ra h im 'd e n ö n ce ki kısm ı, ça ğ d a ş b ilg ile rin ışığ ın d a ka b u le şa ya n d e ğ ild ir. 2 — İB R A H İM ’ D E N D A V U D ’ A K A D A R K İ DÖNEM İb ra h im 'd e n D a vu d'a ka d a r ( 1 ) T r ic o t , K ü ç ü k Y e n i A h id L ü g a ti. o la n d ö n e m için 151 M a tta 'n ın ve rd iğ i so y zin ciri ile L u ka 'n ıp ve rd iğ i so y zin ciri, b ir ve ya iki ö ze l isim d ışın d a , b irb irin i ta m a m en ya h u t ya kla şık o la rak tu tm a k ta d ır : isim le r a ra sın d a ki fa rk la r ise, kâ tiple rin rı h a ta la rd a n ileri g e le b ilir. iste m iye rek y a p tık la A ca b a b u ra d a ki g e rçeğ e b e n ze rlik, İn cil ya za r la rın ın m ı e se rid ir? D a vu d , ta rih e g ö re M .Ö . 1000 yılın a , İb ra h im de 1800 - 1850 yılına d o ğru ya şa m ışla rd ır : bu d u ru m d a İb ra h im - D a vu d a ra sın d a ki ya kla şık se kiz a sır, M a t- ta 'ya g ö re 14 n e sli, L u ka ’ ya g ö re 15 n e sli içine a l m a kta d ır ki, b u n a b ile in a nm a k g ü çtür. A m a yin e d e d iyo ru z k i, İn cil m e tin le ri b u d ö n e m için ka b u l e d i le b ilir h u su sla rın sın ırın d a b u lun m a kta d ırla r. 3 — D A V U D ’D A N S O N R A K İ D Ö N E M Y u su f ’ un D a vu d ’ d a n g e le n so yu nu ya n i İsa 'nın In cil'e g ö re sim g e se l so yu n u te s b it e tm e k için ne y a zık ki m e tin le r b irbirin i h iç tu tm u yo rla r. C o d e x B e z a e C a n ta rb rig ie n s is ’ d e ye r a la n L u ka İn c ili ’ n in b u d ö n e m le ilg ili o la n so y zin cirin in ke sin likle u yd u ru lm u ş o lm asın ı b ir ta rafa b ıra kıp . C o d e x V a tic a n u s ile C o d e x S in a itic u s g ib i en m u te b e r iki e lyazm a n ın b ize ve rd iğ i b ilg ile ri ka rşıla ştıra lım . L u ka ’ d a g ö rü le n so y kü tü ğ ü n d e (35 n u m ara lı) D a vu d ’ d a n İtib a re n (77 n u m a ra lı) İsa ’ ya ka d a r 42 isim ye r a lır. M a tta 'n ın ve rd iğ i so y kü tü ğü n d e de (14 n u m a ra lı) D a vu d ’ d a n itib a re n (41 n u m a ra lı) İsa ’ ya ka d a r 27 isim g e çe r. B u d u ru m d a iki In c il'd e İs a ' nın D a vu d ’ d a n so n ra ki (itib a rî) e cd a d isim sa yısı b ir b irin d e n fa rklıd ır. A yrıca, isim le r d e b irb irin i tu tm u yo r. F a ka t d a h a sı va r. M a tta b ize, İsa ’ nın so y kü tü ğ ü n ü n İb ra h im 'd e n 152 itib a re n ü ç b ö lü m e a yrıld ığ ın ı ve h e r b ö lü m d e 14 ism in b u lu n d uğ u n u k e ş fettiğ ini sö ylü yo r : b irin ci b ö lü m , İb ra h im ’ d e n D a vu d ’ a ka d a r; ikin ci b ö lü m , D a vu d ’ d a n B a b il sü rg ü n ü n e ka d a r; ü çü n cü b ö lü m , B a b il sü rg ü n ü n d e n d e İsa ’ ya ka d a r. G e rçekte n d e İn c ili ’ n in m e t ni, ilk iki b ö lü m d e 14 isim ih tiva e d e r a m a , -B a b il sü r g ü n ü n d en İsa 'ya ka d ar o la n - ü çü n cü b ö lü m d e , b e kle n ile n 14 isim ye rine , sa d e ce 13 İsim va rd ır. Z ira ta b lo g ö steriyo r ki, Ş a lth ie l’ in n u m a ra sı 29, İsa 'nın n u m a ra sı ise 4 1 'd ir. Ü çü n cü b ö lü m için M a tta ’ nın 14 isim ve re cek h e rh an g i d e ğ işik b ir riva ye ti d e yo ktur. E sa se n M a tta , kü tüğ ü n ikin ci b ö lüm ü n d e 14 ism e sa h ip o lm ayı b a şa rm a k için d e E ski A h id m e tn in i s e r b e stçe ke n d i a rzu su d o ğ ru ltu su n da ku lla nm ıştır. D a vu d 'u n (15 n u m a ra d a n 20 n u m a ra ya ka d a r) o la n ilk a ltı n e slin in isim le ri E ski. A h id ’ in ve rd iğ i isim leri tu tm am a ktad ır. F a ka t T e v ra t ’ ın ikin ci T a rih le r k ita b ınd a , isim le rin in A h azya , Y o a s ve A ka tsya o ld u ğ u n u ö ğ re n d iğ im iz İo ram (no. 20) ’ in b u ü ç to ru n u , M a tta ta ra fın d a n a tla n m ıştır. B e ri ya n d a n M a tta , (28 n u m a ra lı) JĞ ch o n ia s ’ ın, (27 n u m a ra lı) Jo sla s'ın o ğ lu o ld uğ u nu sö yle rke n , T e v ra t ’ ın ikin ci K ıra lla r ki ta b ına g ö re Jo sia s ile Je ch o n ias a ra sına ko yu lm a sı g e re ke n isim , E lia kim ’ d ir. D a vu d ile B a b il sü rg ü nü a ra sın d a 14 isim lik sa h te b ir b ö lü m g ö ste rm e k a m a ciyle M a tta ’ nın, E ski A h id so y kü tü ğ ü d izisin i d e ğ iştirdiğ i b ö yle ce isp a t e d ilm iş b u lu n u yo r. M a tta ’ nın ü çü n cü b ö lü m ü nd e b ir ism in e ksikliği m e se le sin e g e lin ce , ki b ild irile n 42 ism i İn c ili ’ nin şim d iki h içb ir m e tn i ka p sa m a z, (b ir m ü ste n sih in ya p tığ ı ve ke n d isin d e n so n ra d a a yn ı şe yin te k ra r e d ile d u rd u ğ u ço k e ski b ir h a ta ile iza h e d ile b ile ce k) bu b o ş- 153 lu ğ u n yo l a çtığı şa şkın lık, h e m e n h e m e n b ü tü n y o ru m cu ların ko n u yla ilg ili su sku n lu ğ u ka rşısın d aki h a yre tim izd en d a h a a zd ır. G e rçe kte n d e b u b o şluğ u ja rke tm e m e k m ü m kü n m ü d ü r ? W . T rillin g , M a tta ’ n ın İn c ili (1) a d lı kitab ın d a , b u b o şlu ğ a b ir te k sa tır a yıra ra k b u d e ru n î se ssizliğ i b o zm u ştu r. M a d e m ki g e re k bu In cil'in yo ru m cu la rı, g e re k P a p a lık T e rcü m e si yo ru m cu la rı ve ka rd in al D a n ie lo u g ibi d iğe r te fsirc iler, M a tta ’ nın 3 ke re 14 se m b o lü n d e n b ü yü k a n la m la r çı ka rıyo rla r, o h a ld e b u b o şlu k m e se le si ü ze rin d e d u r m a lıyız. Z ira 3 ke re 14 sim g e sin i yü ce ltm e k için İn cil ya za n d a , T e v ra t ’ ta ki isim le rde n b ir kısm ın ı te re d dü t e tm e d en h a zfetm e d i m i? T â ki d ü şü n dü ğ ü n ü isp a ta m u va ffak o lsun . A sıl ö n e m li o la ri h u su s şu : Y o rum cu lar, g ü ven ve rici n ite likte b ir sa vu n m a h a zırla yara k, isim le rin h a sıra ltı e d ilişini h a klı b u la ca k, İn cil ya za rın ın isp a t e tm e k iste diğ i şe yi yü zü stü b ıra ka n isim b o şlu ğ u n a a ld ırış e tm iye ce klerd ir. Ç a ğ d a ş T e fs irc ile rin Y o ru m la rı k a rd in a l D a n ielo u , L e s E v a n g ile s d e L 'E n fa n c e (1 9 67 ) (2) a d lı kita b ın d a , İsa 'nın e cd a d ın ı te s bit e d e n ve L u ka ta ra fın d a n d a ka b u l e d ile n M a tta ’ nın « sa yısal şe m a la ştırm ası» n a so n d e re ce ö n e m li sim g e se l b ir d e ğe r a tfe d e r. K a rd ina lin fik rin e g ö re , L u ka ve M a t ta « ta rih çi» o lu p , « İsa 'n ın a ile a rşivle rin d e a ra ştırm a ya p a ra k bu. ta rih î so y kü tü ğ ü n ü » o rta ya ko ym u ş bu lu n m a kta d ırla r. Ş u n u b e lirte lim ki, bu a rş ivle r o za t i) D e s le e , « P a r o le e t P r le r e » s e r is i. ( 2 ) S e u il y a y ın la r ı. 154 m a n d a n b e ri kim se n in e lin e g e çm e m iştir (1). K a rd ina l D a n ie lo u , ke n d i g ö rü şü n ü te n k it e d e n le ri te lin e d e re k, « İn ciller ’ in yo ru m la nm a sın da n ice te fs irc ile ri ya n ılta n h u su s, b a tı zih niye ti, m u se vi - hı- n stiya n lık h a kkın d a b ilg isizlik ve sâ m î b ilin cin de n yo ksu n lu k o lm uştu r. Y o ru m cula r, E fla tu ncu , D e ka rtçı, H e g elci, H e id e g g e rci fe lse fe ka te g orile rin in e tkisi a l tın d a ka lm ışlard ır. D o ia yısiyle zih in lerin i b u lan d ıra n n e d e n le ri ço k iyi a n lıyo ru z.» d e m e kte d ir. Ş u ra sı b ir g e rç e k tir ki, b u h a ya lî so y zin cirle rin e ka rşı a lın a b i le ce k ta vırd a n ya n a , n e E flatu n 'u n , n e D e ka rt'ın , ne H e g e l’ in ve ne d e H e id e g g e r ’ in h iç b ir fik ri yo ktu r. Y a za r, M a tta 'n ın 3 ke re 1 4 'ü n ün n e a n la m a g e l d iğ in i a ra ş tıra ra k b ir ta kım g a rip va rsa yım la r o rta ya a tıyo r ki, zikre tm e m e k e ld e d e ğil : «B u 3 ke re 14 ile Y a h ud iler'd e ki m e ca zî a n la m lı m a lû m o n h a fta sö z ko n usu o la b ilir. B u o n h a ftad a n çıka rılm a sı g e re ke n ilk ü ç h a fta , Â d e m ile İb ra h im a ra sınd a g e çen za m a n a te ka b ü l e d e r : G e riye , se n e le rin ye d i h a fta sı ka lır; b u n u n ilk a ltı h a fta sı, a ltı ke re ye d i'ye d e n k tir ki, b u sa yı h e rb irin d e o n d ö rt isim b u lu n an ü ç g u rup so y kü tü ğ ü n ü n ka p sa d ığ ı isim sa t i) K a r d in a l D a n ie lo u , b u s ö z d e a ile « a r ş iv le r i» n in m e v c u d iy e tin i, c id d iy e t i s ö z g ö t ü r ü r 1 b iıf t a r ih ç i o la n C e s a r e e ’ li E u s e b e ’ in K ilis e T a r ih i a d lı e s e r in d e n ö ğ r e n d iğ i h u s u s u n d a b iz e t e m in a t v e r iy o r s a d a , İ s a a ile s in in ik i s o y k ü t ü ğüne s a h ip o lm u ş b u lu n a c a ğ ı d ü ş ü n ü le m e z . M a d e m ki b u ik i s ö z d e t a r ih ç i M a tt a ile L u k a , ç o k b ü y ü k b ir k ıs m iy le e c d a d is im le r i v e s a y ıl a n b a k ım ın d a n b ir b ir in d e n f a r k lı o la n b ir e r s o y k ü t ü ğ ü s u n m a k t a d ır la r , ö y le y s e a ile n in a r ş iv le r e g ö r e ik i s o y k ü t ü ğ ü d e m u tla k a b ir b ir in d e n f a r k lı o lm u ş b u lu n m a lıy d ı k i b u d a m ü m k ü n d e ğ ild ir . 155 yısın a e ş ittir ve ye d incisi d e İsa 'nın d ü nya d a ye d in ci çığ ırd ır.» K a rd in a lin ya p tığ ı b ö yle h iç b ir yo ru m g e re km e z I a çtığ ı b ir iza h a K ita b ı M u ka d d e s -Y e n i A h id - P a p a lık T e rcü m e si te fs irc ile ri d e b ize , d e ğ iş ik tip te ve h iç u m u lm a d ık ra ka m lı sa vu n m ala r su n m a kta d ırla r : M a tta ’ nın 3 ke re 14 ’ ü n ü n a n lam ı : a ) 14, ib ra n ice d e D a vu d ism in i o lu ştu ra n 3 se ssiz h a rfin sa yısa l d e ğ e rin in to p la m ı V = 6), so n u ç : 4 + 6 + 4 = 14. o la b ilir (D = 4, b) 3 ke re 14 = 6 ke re 7^dir, ya n i «İsa, İb ra h im ile b a şla ya n ku tsa l ta rih in a ltın cı h a fta sın ın b itim in d e g e lir» , L u ka 'd a ki so y kü tü ğ ün ü n a n la m ın a g e lin ce : P a p a lık T e rcü m e si’ n d e ye r a la n L u ka İn cili'n d e Â d e m ’ d e n İsa ’ ya ka d a rki isim liste sin de 77 isim v a r d ır. Ö yleyse 7 ra ka m ı 7 7 ’ yi b ö le b ile n b ir ra ka m o la ra k o rta ya çıka r (7 X 11 = 77). O h a ld e g ö rü le n o ki : riva yetlerin ve rd ikle ri e ksik ya d a fa zla isim li so y kü tüğ ü liste le ri ö yle b ir sa yıd a d ır ki L u ka ’ ya g ö re 77 isim lik b ir liste m u tla k su re tte ya p m acıktır a m a liste b u ra ka m o yu n la rına ka tkıd a b u lu n m a b a kım ın d a n yin e ya ra rlı o lrçıakta d ır. H ıristiya n te fs irc ile rin in en ilg inç, h a ttâ L u ka ile M a tta ’ nın h a ya lciliğ i d e rece sind e , m a n tık o yu n la rı ya p m a la rın a ko n u o la n h u su s b e lki d e İsa ’ nın İn ç ille r ’ d e ki so y kü tü kle rid ir. Ö Y K Ü L E R A R A S IN D A K İ Ç E L İŞ K İL E R V E A K L A Y A T K IN O L M A Y A N Y A N L A R I D ö rt İn c il ’ d e n h e rb iri, çe şitli o la y la r n a kled e n ö n e m li b ir sa yıda ö ykü ih tiva e d er. Ö yküle rd e n b ir kısm ı sa d e ce b ir İn cild e , b ir kısm ı b irka ç İn cilde , b a zısı d a İn cille rin h e p sin d e g e çe r. S a d e ce b ir in cile m a h su s o la n ö ykü le r, ye r ye r cid d î so ru n la ra yo l a ça rla r; şö yle ki, ö ykü n ü n ko n u e d in d iğ i o la y b ü yü k b ir ö n e m e h a iz o lu n ca , o la yd a n ya ln ız b ir te k İn cil ya za rın ın sö z e tm esi in san ı şa şırtm akta d ır. M e se lâ D irild iğ i g ü n d e İsa ’ nın G ö ğe Ç e kilişi h a d ise si g ib i. D iğ er ta ra fta n p e k ço k sa yıd a o la y v a rd ır ki, iki ve ya d a h a fa zla İn cil ya za rı o n la rı b irb irle rin d e n fa rklı ve bazen ço k fa rk lı şe kild e a n la tıyo rla r. Ç o ğ u kez h ırıstiya nla r, İn c ille r a ra sın d a ki bu çe lişkile rin va rlığ ı ka rşısın d a < ta bia tiy le fa rk e ttikle rin d e - şa şa ka lırla r. Z ira ke n d ile rin e . İn cil m ü e llifle rin in , İn ciller'de h ikâ ye e ttik le ri o la yla rın g ö rgü ta n ığ ı o ld u kları e m in o lm a la rı te k ra r te k ra r sö yle nm iştir. H ın stiya n la r ’ m h u su su n d a ka n a a tin i a lt ü st e d e n b u ç e liş kile rd e n ve m a ku l o lm a ya n h u su sla rd a n b a zıla rın a , g e çe n b a h isle rde işa re t e tm iştik. F a ka t İsa ’ nın h a ya tın d a en ö n e m li ye ri o la n ve O ’ n u n tu tu kla n m a sı, ca n çe kişm e si ve ö lm e si (P a ssio n) d a n so n ra m e yd a na g e le n en so n o lay la rd ır ki, a sıl te lifi im kâ nsız, fa rklı ve ya çe lişik ö ykü le rin ko n u su o lm u şla rd ır. İs a ’ n ın Ç e k tik le rin e d a ir Ö y k ü le r (P a ssio n ). R o gu e t'n in b izza t ka yde ttiğ in e g ö re, P a ska lya 157 <1) b a yra m ın ın , İsa 'nın h a va rile rle b irlik te ye d iğ i en so n ye m e ğ e n isb e tle za m a n içind e ki ye rin i, ilk (M a tta, M a rko s, L u ka ) İn cille ri ile Y u h a n n a üç İn c ili fa rk lı şe kild e ta yin e d iyo rla r. Y u h a n n a bu ye m e ğ in « P a ska lya d a n ö n ce» , ö te ki ü ç İn cil ise P as- ka lya 'n ın ce re ya n e ttiğ i sıra d a ye n d iğ in i sö yle m e kte d irle r. E sa se n d o ğ ru ya b e n ze m e z n ite lik te ki h u su sla r işte te lifi im kâ n sız bu fa rk lılık ta n ile ri g e liyo r. P aska lya 'n ın so n ye m e ğ e n isb e tle ye rin in b u şe kild e g ö s te rilm iş o lm a sı, ye m e k o la yın ın d a b ö yle ce g e rçeğ e b e n ze m e z b ir d u ru m a lm a sın a yo l a çıyo r. O ysa Y a h u d i a yin lerin d e P a ska lya ’ nın n e ka d a r ö n e m li b ir ye ri va rd ı ve İsa ’ nın h a varile rine ve rd iğ i b u ve d a ye m e ğ id e n e d e re ce e h e m m iye t ta şım ıştır, b iliyo ru z. D o la yısiyle d a h a so n ra la rı İn cil ya za rla rın ın n a k let tikle ri sö zlü g e le n ekte bu h a tıra n ın za m a n için de so n ye m e ğ e n isb e tle ye rin in b u d e n li u n u tu la ca ğ ı n a sıl ta sa vvu r e d ileb ilir. P a ssio n ’ a ilişkin h a b e rle r, g e n e l o lara k b ü tün İn cil ya za rları a ra sınd a , ö ze l o la rak d a ilk ü ç İn cil ile Y u h a n n a In c il'i a ra sınd a b ö ylece fa rk lı n ite likte dir. İsa 'n ın so n ye m e ğ i v e P a ssio n , Y u h a n n a İn c ili ’ n d e ço k b ü yü k b ir ye r ka p la r, M a rko s ile L u ka ’ d a kin in iki ka tı ka d a rd ır; Y u h a n n d'd a ki m e tnin u zu n lu ğ u, M a tta 'nın m e tn in in b irb uçu k m islidir. Y u h an n a , b ö yle ce n a k le ttiğ i ö ykü d e, İsa ’ nın h a varile rine h ita b en y a p tı ğı u zun b ir h ita b esin i n a kle d e r. K o nu şm a nın m e tn i ise İn c ili ’ n in (14 - 17) d ö rt b a b ını d o ldu ru r. B u so n g ö rü şm e e sn a sın d a İsa, ya kın d a te rke d e ce ğ i şâ kietle rin e en so n ta lim a tın ı ve re re k, o n la ra m a n e vî va siye tin i ya p a r. O ysa ö teki İn c ille r ’ d e İsa 'n ın b u ko n u şm a c ı) H ır is t iy a n la r ın , İ s a ’ n ın D ir iliş i h a t ır a s ı o la r a k y a p t ık la r ı b û y ö k b a y r a m ı ( m û t e r .) . 158 sının h iç b ir izin e ra stla n m a z. B u n a ka rşılık M a tta, L u ka ve M ü rko s, İsa ’ nın G e th se m an i'de ya p tığ ı d u a yı n a kle d e rle r ki, b u n da n d a Y u h a n n a sö z e tm e z. K u d a s (1 ) M ü e s s e s e s i ö y k ü s ü n ü n Y u h a n n a İn c ili ’ n d e g e ç m e y iş i Y u h a n n a İn c ili ’ n in , İsa 'nın h a va rile rle b irlik te ye d iği en so n ye m e k sıra sın d a ce re ya n e d e n K u da s m ü e sse sesin e h iç te m a s e tm e yişi, bu İn c ird e k i P a ssio n b a h sin in o ku yu cula rın ı irkilte n en ö n e m li b ir h u su s tu r. İsa 'nın so n o lara k h a va rile r a ra sın d a so fra m a sa sın ın b a şın d a o tu rd u ğ u sa h n e yi ta s v ir e d e n m e şh u r S o fra (C e n n e) ta b lo su n u g ö rm e m iş b ir h ırıstiya n yo ktu r. E n ü n lü re ssa m la rın ta s v ir e ttik le ri b u son to p lan tıd a Y u h a n n a, İsa 'nın ya n ıb a şın d a ye r a lır. B u Y u h a nn a , a yn ı ism i ta şıya n In cil'in ya za rı o lara k te lâ kki e d ilm e si â d e t h a lin e g e le n Y u h an n a ’ dır. Ç o kların a n e ka d a r h a yre t ve rici g e lirse g e lsin , h a vari Y u h a n n a , m ü te h a ssısla rın e kse riye tin ce , d ö r d ü n cü In c il ’ in ya za rı o lara k g ö rü lm e m iştir. O n e d e n le K u d as m ü e sse se sin i b u İn cil, zikre tm e m iştir. H a l b u ki İsa ’ nın e tin i ve ka n ın ı te m sil e tm e k ü ze re e k m e k ve şa ra p ku lla nılara k ya p ıla n bu ku tsa lla m a â yin i, h ırıstiya nlığın te m el â yin id ir. Y u ka rıd a d a zik re ttiğ im iz g ib i, d iğ er ü ç İn cil ya za n , d e ğ işik la fız la rla b ile o lsa, bu â yin d e n sö z e tm e kte d irle r. Y u h a n n a ise bu ko n u d a te k ke lim e sö yle m e z. İn cil ya za r la rın ın n a k le ttik le ri ko n u yla ilg ili d ö rt riva ye t, sa d e ce iki h u su sta m ü ştere ktir. B u n lard a n b iri, P ierre 'in d in c i) İ s a ’ n ın m ak ve ( A .) h a v a r ile r iy le b ir lik t e y e d iğ i s o n y e m e ğ i a n iç in H ın s tiy a n la r ’ m k ilis e d e b ir k a p ş a r a b ı k u t s a y a r a k y a p t ık la r ı â y in iç in d e e k m e k (m ü ter ). 159 d e n çıka ca ğ ı h a b e ri, d iğ eri h a va rile rd e n (a d ın ın Ju - d a s o ld u ğ u ya ln ız M a tta ile Y u h a n n a 'd a g e çe n ) b iri- ' n in ih â n e t e d e ce ğ i h a b erid ir. Y u ha n na İn c ili ’ n d e ki ö ykü n ü n n a kle ttiğ i te k h u su s, ye m e kte n ö n ce h a va rile rin İsa ta ra fın d an a ya kların ın yıka n m ış o lm a sıd ır. Ö yle yse Y u h an n a İn c ili ’ n d e ki bu b o şlu ğ u n n e d e n i n a sıl iza h e d ile b ilir ? T a ra fsız o la ra k d ü şü n ü ld ü ğ ü n d e ilk a kla g e le n va rsa yım şu d u r : İlk ü ç İn cil ya za rın ın ve rdikle ri h a b e rin d o ğ ru o ld u ğ u fa rze d ilirse , Y u h a nn a İn cili'n de a yn ı o la yı h ikâ ye e d e n p a rça n ın b ir kısm ı za yi o lm u ş d e m e ktir. F a ka t bu, h ırıstiya n yo ru m cu la rının ü ze rin de d u rm a d ıkla rı b ir va rsa yım dır. Bu ko n u d a ki g ö rüşle rd en b irka çın ı g ö re lim . T rico t, K ü ç ü k K ita b ı M u k a d d e s S ö z lü ğ ü a d lı k ita b ın d a «Ç ene» (so fra) m a d de sind e şö yle ya zıyo r : « S o fra , İsa 'n ın o n ik ile r ile b irlikte ye d iğ i ve e sn a sın d a K u d as ’ ı te sis e ttiğ i so n ye m e ğ id ir. B u o layın h i kâ ye sin i, ilk ü ç İn c il ’ d e b u lm a kta yız.» (M a tta , M a r ko s ve L u ka 'n ın ko n u yla ilg ili b a b ve â ye t n u m a rala rı). « ... V e d ö rd ü n cü İn cil b izle re ta m a m la yıcı b ilg i le r ve rm e kte d ir» (Y u h a nn a 'd aki b a b ve â ye t n u m a ra ları). A yn ı ya za r, «K udas» m a d d esin d e d e d e r ki, « K u d as m ü e sse se si, ilk ü ç In cil'd e ö ze t h a lin d e n a k le dilm iştir a m a , h a va rile rin d in î ö ğ re tim le rin d e bu, so n d e re ce ö n e m li b ir h u su stu . Y u h a n n a ise, h a ya t e km e ğ i h a kkın d a İsa 'n ın ya p tığ ı ko n u şm ayı n a k let m e k su re tiyle , bu ço k kısa h a b e rle re lü zu m lu b ilg ile r e kle d i (6, 32 - 58).» N e tice itib a riyle T rico t, Y u h a n n a İsa 'nın ku rd u ğu K u d as m ü e sse sesin i h ikâye e tm e d i, d e m iyo r. M ü e llif « ta m a m la yıcı b ilg ile r» d e n sö z e d i yo r, fa k a t b u n la r K u d a s m ü e sse sesin in ta m a m la yıcı 160 b ilg ile ri d e ğ ild ir (e sa se n sö z ko n u su b ilg ile r, h a va rile rin a ya kla rın ın yıka n m a sı m e ra sim iyle ilg ilid ir). Y o ru m cu nu n b a h settiğ i « h a ya t e km e ğ ine » g e lin ce , bu e km e k, İsa 'nın -so n ye m e k m e ra sim in d en b a şka b ir za m a n d a - sö yle d iğ i, Y a h u d ile r'in M ısır'd a n M u sa ö n d e rliğ in d e çıktıkla rı za m a n o n la ra çö ld e A llah ta ra fın d a n g ü nlü k a zık o lara k g ö kte n in d irilen e km e k tir. İsa 'n ın b u sö zle rin i riva ye t e d e n te k İn cil ya za rı d a Y u h a n n a 'd ır. G e rçi Y u h a nn a , « h a ya t e km e ğ i» ko n u su n d a ki ko n u şm an ın b ir ye rin d e , İsa 'n ın ko n u dışı o lara k K u d a s'a ya p tığ ı b ir işa retini zikretm ekte dir a m a , bu ko n u şm a ya d iğ er h iç b ir İn cil ya za rı te m a s e tm iyo r. B ö yle ce g e re k d iğe r ü ç İn cil ya za rın ca riva ye t e d ile n le r h a kın da Y u h a nn a 'nın su su şu n a , g e re k bu ü ç ya za rın Y u h a n n a'd a İsa 'nın ve rd iğ i h a b erle r h a kkın d aki su su şla rın a h a yre t e d ileb ilir. K ita b ı M u ka d d e s, Y e n i A h id P a p a lık T e rcüm e si yo ru m cu la rı d o , Y u h a n n a İn c ili'n de k i b u b ü yü k b o ş lu ğ u n va rlığ ın ı itira f e tm e kle b e rab e r, b u İn c il ’ d e K u d a s m ü e sse sesin in rivaye t e d ilm e yişin in n e d e n in i şö yle izah e d erle r : « Y u ha n na g e n ellikle e ski İsrail g e le n e k ve m ü e sse se le rin e ka rşı p e k ilg isizd ir. İşte Y u h a n n a ’ yı K u d as'm p a ska lya yo rtu su n d a ki ö n e m in i g ö sterm e kten ca yd ıran n e d e n , b e lki d e b u o ld u .» Y a h ud i p a ska lya yo rtu su n a ka rşı ilg isizliğ in , Y u h a n n a 'yı ye n i d in in te m e l a yinin i o lu ştu ra n m ü e sse se d e n b a h se tm e m e yo lu n a g ö türm ü ş o la b ile ce ğ in e n a sıl ke n d im izi in a n d ıra b iliriz ? B u so ru n , te fs irc ile ri o ka d a r te d irg in e d iyo r ki, b irço k ilâ h iya tçı, Y u h an n a 'n ın İsa 'nın h a ya tın d a n n a k le ttiğ i o la y la r İçe risin d e K u d a s la e şd e ğ erd e ve ya o n u n ö n b e lirtile ri o la bilece k b ir ta kım o la yla r \ 161 N ite kim C u lm a n n , Y e n i b u lm a ğ a ö ze n g ö steriyo rla r. şe h rin d e vu ku b u la n m u cize ile e km e kle rin ço ğ a lışı m u cize si, K u tsa l S o f A h id isim li e se rin d e : « C an a ra (« K u d a s» ) a yin in in ö n b e lirtile riyd ile r» g ö rü şü n d e dir. H a tırla ta lım ki, G a n a ’ d a ki m u cize , b ir d ü ğ ü n e sn a sın da şa ra p b itin ce su yu n şa ra b a d ö n ü şm esi o la yıdır (bu, İsa 'nın ilk m u cize si o lup , b u n da n sa d e ce Y u h a n n a h a b er v e rir : (b a b 2, cü m le 1 -1 2 ). E k m e kle rin ço ğ a lm ası işin e g e lin ce (Y u h a n n a 6, 1 -1 3 ), ço ğ a lışın a m a cı, 5 e km e ğ in m u cize yle a rta ra k 5000 kişiyi d o yu rm a k o lm uştu r. B u o la yla rı h ikâye e d e r ke n Y u h a n n a, K u d a s'a d e lâ le t e d e ce k h iç b ir yo ru m d a b u lu n m am ıştır. T e fsircin in ya p tığ ı ya kla şım ta m a m e n ke n d i h a ya l g ü cü n ün ü rü n üd ü r. B u m u cize le rle K u d as a ra sınd a ku rd u ğ u m ü n ase b e tin se b e b i n i a n la m ıyo ru z ; yirie a yn ı m ü e llifin , b ir fe lç linin iyi le şm e si ve d o ğ u şta n kö r o la n b ir şa h sın g ö zle rin in a çılm a sı m u cize sin i, « va ftizin b e lirtile ri» o la rak d e ğ e rlen d irm esi, Ö lüm ü n de n so n ra İsa 'n ın ya n ta ra fın d an çıka n sü ve ka n i, v a ftiz ile K u d a s'a yö n e lik b ir İşa ret şe klin de yo ru m la m a sı ka rşısınd a şa şır- m a kta yiz. ■ R o gu e t, İn c ile G iriş a d ın d a ki e se rin de , a yn ı te f sircin in K u d a s ko n u su n d a ya p tığ ı b ir b a şka y a k la şım ı zikred e re k : « O sca r C u lm a n n g ib i b ir kısım K ita b ı M u ka d de s ilâ h iya tçıla rı, a ya kla rın K u tsa l S o fra 'd a n ö n ce yıka nd ığın ı n a kle de n h a b e rd e, K u d as m ü e sse sesin in sim g e se l b ir e şd e ğ erin i g ö rü rle r...» d iye ka yd e tm e kted ir. Y u h a n n a İn cili'n d e ki e n ra h a t b îr şe kild e ka b u l şa şırtıcı b o şlu ğ u d a h a e ttirm e k a m a ciyle, te fs irc i■<" : 11 • 162 le rin b ü tü n b u h a ya lî ya kla şım la rı h a n g i e sa sa d a ya n a rak ya p tıkla rın ı a n la m ak p e k g ü çtü r. İs a 'n ın T e k ra r D irile re k K e n d is in i G p s te rm e s i B u ko n u yla ilg ili h a b e rd e , g e rçe kte n h a ya l g ü cü n e d a ya n ıld ığ ın ın e n b e lirg in ö rn e ğ in i, kita bım ızın M a tta İn cili'ne ta h sis e d ile n b ö lü m d e ve rm iş, a yrıca bu In cil’ in, İsa ’ n ın ö lü m ü yle b irlikte o rta ya çıktığ ı ile ri sü rü le n g a yrı ta b iî o la yla rı n a sıl ta s v ir e ttiğ in i zikre tm iştik. İsa ’ nın D iriliş i ’ n i izle ye n h a d ise le r, b ü tü n İn cil ya za rla rın ın çe lişik, h a ttâ ip e sa p a g e lm ez ö ykü le rin e m a lze m e sa ğ lıya ça kla rd ır. R o g ue t, İn c ile G iriş a d lı e se rin d e b ize, İn c ille r ’ e h â kim o la n ka rışık, a n la şılm a z ve p e rişa n d u ru m la r d a n b irço k ö rn e k v e rir (s. 182) : « İsa 'n ın ka b rin e g e le n ka d ın la rın isim liste si, ilk ü ç In cil'd e b irbirini tu tm u yo r. Y u h an n a'd a sa d e ce b ir te k ka d ın ism i va rd ır, o d a M e cd e lli M e rye m 'd ir. F a ka t bu k a d ın : "İsa'yı n e re ye ko ym u şla r, b ilm i yo ru z. ” d e m e k su re tiyle sa n ki a rka d a şla rı d a v a r m ış g ib i ço ğ u l sığ a siyle ko n u şm a kta d ır. M a tta 'd aki ö ykü ye g ö re , ka d ın la ra İsa 'yı G a lile'd e g ö re bile ce k le rin i h a b er ve re n , M e le k ’ tir. O ysa b irka ç d a kika so n ra İsa, ka d ın ları ka b rin ya n ınd a ka rşılıyo r. L u ka ise bu g ü çlü ğ ü h isse tm iş o lm a lıd ır ki, e lin d e ki ka y n a ğ a şö yle a zıcık b ir b içim v e rm iş tir : M e le k, ka d ın la ra : "İsa G a lile şe h rin d e n h e n ü z a yrılm a d a n size d e d iğ in i h a tırla y ın..." d e d i. B ö yle ce L u ka , a slın d a İsa ’ nın sa d e ce ü ç ke re ke n d işin i g ö ste rd iği ka n a a tin d e d ir...» ’ — « Y u h a n n a , İsa 'n ın se kiz g ü n a ra ile, iki d e fa K u d üs'teki C e na cle'd e , lü n ü çü n cü ke z d e g ö kıyısın da , ya n i G a lile 'd e g ö rü n dü ğ ü n ü ya zm a k ta d ır. M a tta ise sa d e ce b ir kez o d a G a lile 'd e ke n - . .1 6 3 . ' I d in i g ö ste rd iğ ini b e lirtir.» M a rko s İn c ili ’ n in g ö rü n m e lerd e n b a h se d e n so n b ö lü m ü için : « şü ph e siz b ir b a şka e lin e se rid ir» d iye n te fs irc i R o g u e t o kıs m ı bu in ce le m e nin d ışın d a b ıra kır. ; P a u l, K o rin to şlu la ra ya zd ığ ı b irin ci m e ktu b u n d a (15, 5 -7 ), İsa ’ n ın b e şyü z ’ d e n fa zla kişiye b ir d e fa d a g ö rü n d ü ğü n ü , o n d a n so n ra d a Y d ku b ’ a, d a h a so n ra b ü tün h a va rile re ve a n so n u nd a ke n d isin e g ö rü n d üğ ü n ü zikre tm e kte d ir. B ö yle ce İn c ille r ’ d e sö yle n e n le rin h e p si, P a u l’ u n d e d ikle riyle ç e liş iy o r d e m ek tir. ' B ü tü n b u n la rd a n so n ra , R o g u e t ’ n in, yin e a ym b u kitab ın d a : « b ir kısım u yd u rm a kita pla rd a ye r a la n İsa ’ n ın D iriliş i ’ n e d a ir h a ya ! ü rü nü g e rçe k d ışı a b a rtm ala rı ve ço cu ksu h a b e rle ri» ke sin o la rak kı n a m a sın a h a y re t e d e riz. Ç ü n kü h a k ik a tte R o gu e t bu sö zle ri, b izzat M a tta ile P a u l için sö yle se yd i d a h a ye rind e o lm a zm ıyd ı; zira b u iki ya za r. İsa ’ nın te k ra r d irile re k^ g ö rü n m e le ri ko n u su n d a d iğ er İn cil yq - za rla riyle b ü sbü tün çe lişm e kte dirle r. A yrıca , İn cil Y a za rı L u ka ’ nın e se ri o la n R a su lle rin İşîe ri ’ n d e ki İsa ’ n ın P a u i’ a g ö rü n m e si h a b e ri ile P a u l’ u n b izle re ko n u yla ilgili ve rd iğ i ço k kısa h a b e ri d e b irb irin i tu tm a m a kta d ır. B u d u ru m ka rşısın d a , K a n n e n g ie sse r D irilişe İm a n, İm an ın D irilişi. (1974) a d li e se rin d e , a ltın ı çize re k şö yle d e r : « M e sih ’ in d iriliş in in te k g ö rgü ta n ığ ı o la n ve e se rle riyle O ’ n u n se sin i a ra cısız b izîe re u la ştıra n (1) P a u l,-y a p tığı so n d e re ce a ğ ır b a şlı ö ç a tıf d ışın da - D irilm iş İsa ( 1 ) K a n n e n g ie s s e r , s P a n l ’ n n d ış m d a Y e n i A h id y a z a r la r ın d a n ■ h iç b ir i b ö y le b ir s ıfa t ı k e n d in e m a l e d e m e z » deder. d iy e k a y ’ • ' 164 ile şa h se n ka rşılaştığ ın d a n la şm a yı a n la tm ağ a tir.» a sla sö z e tm e z. K a rşı ya n a şm am ış o lm a kla iyi e tm iş T e k fa k a t şü p h eli g ö rg ü ta nığ ı P a u l ile İn cille r çe lişki, ta rtışm a g ö türm e z b ir şe kild e Y e n i A h id a d lı kita b ın d a C u lm a n n , L u ka İsa 'n ın a ra sın d a ki a çıktır. bu g ö rü n ü şlerin i Ju d a 'd a , M a tta ise G a lile 'd e g ö s te rd iğ i İçin , ikisi a ra sın d a ki tu tm a zh ğ ı ka yd e tm e k te d ir. L u ka - Y u ha n na a ra sın d a ki çe lişkiye g e lin ce , h a tırla ta lım ki, d irilm iş İsa 'n ın T a b eriye g ö lü kıyı sın da b a lıkçıla ra ke n d isin i g ö ste rdiğ i, d a h a so n ra b a lıkçıla rın a ğ ı çe ke m iye çe k ka d a r ço k b a lık tu ttu k la rı şe klin d e Y u h a n n q ta ra fın d an n a kle d ile n (21, 1 -1 4 ) o la y, a slın d a İsa sa ğ ke n a yn ı ye rd e ya p ılm ış ve L u ka ta ra fın d a n a n la tılm ış (6, 1 -1 1 ) o la n m u ci ze vî b a lık avı ö ykü sü n ü n te kra rın d a n b a şka b ir şey d e ğ ild ir. . İsa ’ nın bu g ö rü n m ele ri ko n u sun d a b izle re ke n d i kita b ın d a g ü ve n ce ve re n R o gu e t şö yle d e r : «İn- c ille r ’ d e ki b u sö kü klük, bu b u la nıklık, b u d ü ze n sizlik b a n a g ü ven ve rm e kted ir», zira b ü tü n b u n la r isp a t e d iyo r ki, İn cil ya za rları e se rlerin i e lb irîiğ iyle ya zm a m ışla rd ır (1), d e ğ ilse ke m a n la rın ı m ü şte re ke n a ko rt e tm e kte n g e ri ka lm a zla rdı. R o g u e t’ n in b u d ü şü n ce ta rzı g a rip tir. G e rçe kte n İn cil ya za rla rı- h a be rle ri o l- . m a ksızın - b ü s b ü tü n ro m a n h a lin e g e tirilm iş o la n sö zlü İn cil riva ye tle rin i içte nlikle ke n d i ce m a e tle rin ( 1 ) B a z ı in c il y a z a r la r ın ın savvu r e tm e k z a ten bunu y a p m ıg m üm kün o la b ile c e k le r in i d e ğ ild ir . ta 165 d e n h e p si d e p e kâ lâ riva ye t e d e b ilm işle rd ir ; o h a l < d e o la yla rın h ikâye e d ilişin d e m e vcu t b u ka d a r çe lişkile r, bu ka d a r m a ku l o lm a ya n d u ru m la r ka rşısın d a bu va rsa yım n a sıl ileri sü rü lm e sin ? İs a ’ n ın G ö ğ e Ç e k iliş i İn cil ya za rla rı a ra sın d a ki çe lişkile r b itm iş d e ğ ild ir, zira İsa 'n ın G ö ğe Ç e kilişİ ’ n i n e Y u h a n n a , ne d e M a tta riva ye t e d e r, M a rko s ile L u ka ’ d ın o layd a n b a h se de n , sa d e ce M a rko s, «İsa g ö ğ e çe kild i ve T a n rı ’ nın sa ğ ın d a o tu rdu » d iye rek (16, 19), bu çe kilm e n in İsa 'nın d iri lişin d e n ö n ce m i, so n ra m ı o ld u ğ u h u su su n d a h e r h a n g i b ir ka yıtta b u lu n m a z. A n ca k b e lirtm e k g e re kir ki, İn cili'n in b u cü m le yi ih tiva e d e n so n b ö lü m ü sa h ih d e ğildir, K ilis e ’ ye g ö re : sıh ha tli b ir m e tin ise de, R o g u e t'ye g ö re « u yd u ru k» tu r. S ıh h a ti ü ze rin d e ih tila f o lm a ya n b ir m e tin d e G ö ğ e Ç e kiliş h a d ise sin i n a kled e n te k in cit ya za rı o la rak g e riye sa d e ce L u ka ka lıyo r (24, 51) : «İsa o n la rd a n (1) a yrıld ı ve g ö ğ e çe kild i.» İn cil ya za rı bu o la yı, d irilişe ve ke n d isin i o n b irle r ’ e g ö ste rişin e d a ir ö ykü n ü n so n ta rafınd a a n la tır. G ö ğe Ç e k iliş in d iri liş g ü n ü n d e vu ku b u ld u ğu , ö ykü n ü n In cil'd e ki a yrın tıla rın d a n a n la şılıyo r. F a ka t L u ka, -m ü e llifi ke n d isi o l d u ğ u h e rkesçe d ü şü n ü le n - R a su lle r ’ in işle ri .adlı ki ta p ta ; İsa ’ nın h a va rile re , ke n d isin i P a ssio n ile G ö ğe Ç ıkış a ra sın da g ö ste rd iğ in i şö yle a n latır : « K ırk g ü n za rfınd a 'O nla ra g ö rü n e re k, T a n rı ’ nın m e le kû tu h a kkın d a ki şe yle ri d e sö yle d i; ve ke n d isin i ço k b u rh a n ( 1 ) O n la r s ö z ü n d e n m a k s a t o n b ir h a v a r id ir , o n ik in c i h a v a r i o la n Y a h n d a is e , o s ır a d a ö lm ü ş b n ln n û y o r d u . 1S6 ' ta rla o n la ra d iri g ö ste rd i (1, 2 -3 )» . H ıristiyan la rın G ö ğ e Ç e kiliş b a yram ı ta rih i, R e su lle rin İşle ri ’ n d e ki b u p a rça ya d a ya n ıla ra k te s b it e d ilm iştir. B u n a g ö re, G ö ğ e Ç e kiliş b a yra m ı D iriliş b a yra m ı o la n P a s k a ly ad a n kırk g ü n so n ra ku tla n m a kta d ır. B ö yle ce b u ta rih , L u ka İn c ili ’ n e te rs d ü şü le re k te s b it e d il m iştir. Z ira In c il ’ in h iç b ir ye rind e , b u ta rih i d o ğ ru la ya ca k h e rh an g i b ir ka yıd a d a ra stla n m a m a kta d ır. H e rha n gi b ir h ırıstiya n b u o ld u ğ u n d a h a yre tte ka lır, zira d a d ır. K ita b ı M u ka d d e s, Y e n i m e si, o la n la rı itira f e d iyo rsa d a , d u ru m d a n h a b e rd ar çe lişki a p a çık o rta A h id P a p a lık T e rcü b u kırk g ü n ü n İsa ’ nın n ü b ü vve ti a çısın d a n h a iz o la bildiğ i ö n em i z ik re t m e kle y e tin iy or a m a , çe lişkin in g irm iyo r. H e rşe yi iza h e tm e k ve ü ze rin d e a yrın tıya u zla şm a z h u su sla rı u z la ştırm a k iste ye n te fs irc ile r, b u ko n u d a b izle re g a rip yo ru m la r ya p ıyo rla r. N ite kim K u d üs K ita b ı M u ka d d e s fın da n 1972 yılın d a ya yım lan a n O lu şu m u a d lı kita p , ç o k a ca yip O ku lu ta ra d ö rt In c il ’ in G e ne l te fs irle r ih tiva e t m e kte dir (C . 2, s. 451). G ö ğ e Ç ıkış d e yim i b ile şö yle e le ş tirilir : « A slın d a fizikse l m a n ad a b ir g ö ğ e ç e k iliş o lm a m ıştır, ç ü n kü T a n rı "yu ka rıd a o lm a dığ ı g ib i a şa ğ ı d a d a ” d e ğ ild ir.» B u sö zle n e d e m e k iste n iyo r a n lam a k g ü ç zira , L u ka b a şka tü rlü n a sıl m e ra m ım ifa de e d e b i lird i, d iye in sa n a n lam a k iste r. T e fs ir ya za n a yrıca , « R a şulle rln İş leri ’ n d e g ö ğ e çıkış, d irilişte n kırk g ü n so n ra vu ku b u ld u d e n iyo r» sö zü n d e , b ir « e d e biya t o yu n u » b u lun d u ğu n u ve b u « o yun ile İsa ’ nın ye ryü zü n de ke n d isin i g ö ste rm esi d ö n e m in in so n a e rd iğ i- , 167. n in b e lirtilm e k iste n diğ i» g ö rü şü n d ed ir. F a ka t, d iye ila ve e d iyo r, L a ka İn c ili ’ n d e « g ö ğ e çıkış o la yı, P ae- ka lya 'n ın p a za r a kşa m ın d a ce re yan e ttiğ i b ild irilir. Z ira In cil ya za rı, d iriliş sa b a hın da m e za rın b o ş o la ra k b u lu n m a sınd a n so n ra m e yd an a g e le n çe şitli o la yla rı, b irb iri a rd ın d a n a ra lıksız n a kle d e r...» - « ... İşte b u ra d aki a n latım şe kli, d irile n İsa 'n ın ke n d isi ni g ö sterm e si için m u a yye n b ir za m a n a ra lığ ı b ıra k m a ğ a yö n e lik b ir e d e b iya t o yu n u d e ğ il m id ir ?» T e fsircilerd e bu tü rlü yo ru m la rın ya n sıtm a kta o ld u ğ u te d irg in lik , R o g u e t ’ n in kita b ın d a d a h a a çık b ir şe kild e ke n d in i g ö ste rm e kte d ir. R o g u e t’ ye g ö re , iki d e fa g ö ğ e çıkış va rd ır ’. « B iri, İsa a çısın d a n G ö ğe Ç ıkış, d iğe ri h a va ri le r a çısınd a n G ö ğ e Ç ıkış. İsa a çısınd a n G ö ğe Ç ıkış, D iriliş ile b irlik te o ld u . H a va rile r a çısın d a n G ö ğ e Ç ı kış ise, a n ca k İsa ke n d ile rin e g ö rü n m eğ i ta m a m e n ke stiğ i za m a n g e rçe kle şti, tâ k i R u hü ’ l-K u d ü s g ö n d e rilsin ve K ilise ça ğ ı b a şla sın .» İn cille r'de n h içbir d e lil ile ri sü rm e d e n ya p tığ ı ka n ıtlam a sın d a ki te o lo jik in ce liğ i o ku yu cu n ka vrıyam a m a sı h a lin d e , m ü e llif b u o ku yucu için g e n e l b ir u ya rıd a b u lu n u yo r. K o n ud a n u za k b o ş la fla rd a n ib a re t b ir sa vu n m a ö rn e ğ i o la n bu u ya rı şö yle : « B e n ze ri b irço k ye rlerd e o ld u ğ u g ib i b u ra d a da. m e se le n in çö zü lm e z; h a le g e lişin in te k se b eb i, İn c ird e k i d o ğ ru la m a la rın za h irî a n la m ın a b a ğ lı ka lın m a sı, ifa d e e ttiğ i te o lo jik O la yla rın g e rçe k yü zü n ü , m a n â n ın u n u tulm a sıd ır. ka ra rsız b ir se m b o lism için d e e ritm e k ye rin e , d u yu la rım ızla a lg ıla yab ile ce ğ i m iz şe yle ri ve a klım ızın m a d de se l d ü şü n m e ya p ısı na e lve rişli işa retle ri su n a ra k b ize b irta kım sırla r 168 ve re n in sa n ların d in î a m a çla rını a ra yıp b u lm ak zım dır.» lâ İs a 'n ın e n s a n g ö rü ş m e le ri. Y u h a n n a İn c ili ’ n d e k l P a ra k lit H a va rile rle ye d iği e n so n ye m e ğ in so n un d a ve ya ka la n ıp g ö tü rü lm e sin d e n ö n ce İsa ’ n ın h a va rile r le ya p tığ ı so n g ö rü şm e le rin i h ikâye e d e n te k İn cil ya za rı Y u h a nn a 'd ır. İsa 'nın U zu n b ir ko n u şm a sıyla so n b u la n b u ö ykü , Y u h a n n a İn c ili'n in d ö rt b a b ın ı d o ld u ru r (14 -1 7 ). B u o la yd a n d iğ er İn c ille r sö z e t m e zler. O ysa Y u h an n a 'n ın b u b a b la rı, b ir ta kım te m el m e se le le ri, g e le ce kle ilg ili so n d e re ce ö n e m li h a b e rle ri e le a lm akta , b u n la rı İsa ’ nın şa kirtle riyle ya p tığ ı b u ve d a g ö rüşm e le ri sa h n e sin i b e lirg in leş ti re n a zâ m e t ve cid diye tle se rg ile m e kte d ir. İsa ’ nın m a n e vî va siye tin i ka p sa ya n o d e nli d o ku n a klı ve d â ko n u şm a sı ve g ö rüşm e le ri ö ykü sü n ün M a tta , M a rko s ve L u ka 'd a tü m ü yle ye r a lm a m ış o l m ası n a sıl iza h e d ileb ilir? A kla g e le n so ru la r şu n la r o la b ilir : A ca b a ko n u yla ilg ili m e tin , b a şla ng ıçta b u ilk ü ç İn cil ya za rın ın e lind e m e vcu t m u yd u ? D a ha so n ra o rta d an ka ld ırılm a d ı m ı? V e n e d e n o rta d a n ka ldırıld ı? H e m e n sö yliye lim ki, b u so ru la rın h e p si ce va p sız ka lm a ktad ır; b ö ylece ilk ü ç In c il ’ d e g ö rü le n bu m u a zza m b o şlu k ü ze rin de ki e sra r p e r d e si h e n üz ka lkm ış d e ğ ild ir. İn sa n la rın g e le ce kle ri ko n u su n d a İsa 'n ın d iğ i h a b e rle r, Ü sta d'in, e m ir ve ve r ta vsiye le rin i ke n d i şa kirtle rin e , o n lar va sıta siyle d e tü m in sa n lığ a b il d irm e yi ve ke n d isi g ittik te n so n ra in sa nla rın izle m e si g e re ke ce k o la n en so n ö n d e rin kim o la ca ğın ı ta n ım la m a yı d e rt e tm e si g ib i ko n u la r, -ö n e m li b ir g ö - 169 rü şm e d e n a n la şıld ığ ı ü ze re ve d â ö ykü sü n ü n te m e l u n surla rın ı te şkil e tm ekte dir. İn sa n la rın ta kip e tm e si g e re ke cek o la n ve ta rifi İsa ta ra fın d an ya p ıla n ö n d e rin ism in in yu n a n ca P a ra kle to s, fra nsızca Pa ra c le t o ld u ğ u n u a çıkça b ild iren sa d ece Y u h a n n a İn- c ili'd ir. K ita b ı M u ka d d e s, Y e n i A h id P a p a lık T e rcü - m e si’ n d e P a ra cle t ism inin g e çtiğ i e sa s m e tin le r şu : « E ğ er b e n i se viyo rsan ız, e m irle rim i tu ta rsınız; b e n d e B a b a 'ya ya lva raca ğ ım : O size b a şka b ir P a ra cle t g ö n d e re ce ktir (1 4 ,1 5 -16 ).» P a ra cle t (tü rkçe o ku n uşu : P a rak litjin m a n a sı n e d ir? Y u h a n n a İn cili ’ n in b u g ü n e lim izd e o la n m e t ni, P a ra k lit ’ in a n la m ın ı şö yle iza h e d e r : « B e n im a d ım a B a b a ’ nın R u h ü ’ l-K u d üs, o size h e rşe yi s g ö n d e re ce ğ i P a ra kiit, b ild ire ce k ve b e n im sîze sö yle diğ im şe yi h a tırın ıza g e tire ce ktir» (14, 26). «B enîm için o şe h a d et e d e ce ktir» (15, 26). « B e n im g itm e m sizin için h a yırlıd ır, çü n kü g it m e zse m , P a ra kiit size g e lm ez; fa k a t g id e rse m , o n u size g ö n d e ririm . V e o g e ld iği za m a n , g ü n a h için , sa lâ h için ve a d ale t için d ü n ya yı ilza m e d e cektir. » (1 6 ,7 -8 . «O h a kika t R u h u g e lin ce , size h e r h a kika ta yo l g ö ste rece k, zira ke n d iliğ ind e n sö ylem iye ce ktir, fa ka t h e r n e işitirse , sö yle ye cek ve g e le ce k şe yle ri s i ze b ild ire ce ktir. O b e n i ta ziz e d e cktir...» (16, 1 3 -1 4 ). (K a yd e tm e k g e re kir ki, Y u h a n n a İn cili'n in 14 ’ te n 1 7 'ye ka d a r o la n b a b ların dd n b u ra ya a lm a d ığ ım ız kı sım la rı, a ld ığ ım ız kısım la rın g e n e l m a n a sın ı a sla d e - : ğ iş tirir n ite lik te d e ğille rd ir.) 170 Y u n a n ca P a ra klit ke lim e sin in ifa de e ttiğ i şa h sın kim liğ in i R u h ü 'l-K u d ü s o la ra k te s b it e d e n Y u h a nn a ’ - nın yu ka rıd a (te rcü m e si ve rile n ) fra nsızca m e t ni sü ra tli b ir şe kild e o ku n d uğ u n d a , m e tn in ço ğ u kez d ikkati se kte ye u ğ ratm a d ığ ı g ö rü lü r. H a ttâ g e n e llikle te rcü m e le rd e m e tin için a tıla n tâ li b a şlıkla r ve g e n iş o ku yu cu kitle sine yö n e lik e se rle rde se rg ile n e n a ç ık la yıcı n ite lik te k i ta b irle r b ile , o ku yu cu yu , d in d e o rta yo lu n bu p a rça la ra ve rm e k iste diğ i m a n a ya yö n e l tirle r. P a ra klit ke lim e sin in ifa de e ttiğ i m a n a yı a n la m a d a en u fa k b ir g ü çlü kle m i ka rşıla şılır, o za m a n h e r çe şit a yd ın la tıcı b ilg iyi su n an R o g u e t'n in K ü ç ü k Y e n i A h id S ö z lü ğ ü 'n e b a ş vu rm ak ye te rlid ir. N ite kim bu te fsircin in ka le m in d en çıka n P a ra klit m a d d e sin d e şu n la rı o k u y o ru z : « Y u n a n cad a n fran sızca ya b u şe kild e g e çe n P a ra k lit ism i ve ya ü n va n ı. Y e n i A h id'd e ya ln ız A ziz Y u h a n n a ta ra fın d a n ku lla n ılm ıştır : İsa 'nın S o n Y e m e k ’ te n so n ra ki (1) ko n u şm a sın ı n a kled e rke n d ö rt ke re (14, 16 ve 26; 15, 26; 16, 7), b irinci m e ktu b u nd a da (2, 1) b ir ke re zikre d e r. Y u h an n a İn cili'n de b u P a ra k lit ism i, R u h ü 'l-K u d ü s için , m e ktu pta ise M e sih için ku lla nılm ıştır. "P a ra k lit", b irin ci yü zyıl h e lle n ist Y a h u d ile rce şe fa a tçi, sa vu n u cu a n la m ın d a sık sık ku lla n ı la n b ir ta b ird i. (...) R uh, İsa 'n ın b ild ird iğ in e g ö re , B a ba ve O ğ u l ta ra fın d an g ö n d e rile ce k ve ya rd ım cılık g ö revin i ü stle n e cektir. T ıp kı O ğ u l'u n d ü n ya ya şa ntı sı sü re sin ce şa kirtle rin e ya rd ım cı o ld uğ u g ib i. P a ra k lit o lm a ve ya m u tla k şe fa a tçi o lm a b a kım ın d an R uh, M e sih a d ın a g ö re v ya p a ca k ve yin e O ’ nun na( 1 ) İ ç e r is in d e h a n n a ’y a P a r a k lit is m in in göre, g e ç t iğ i b iz z a t « Y e m e k » k on u şm ayı İsa , e s n a s ın d a Yu- y a p m ış t ır . K o n u ş m a , d iğ e r İ n c il y a z a r la r ın c a d a n a k le d ilm e m iş t ir . 171 m ına h a re ket e d e ce ktir.» G ö rü lü yo r ki bu yo ru m , R u h ü 'l-K ü d ü s ’ ü, in sa n la rın İsa 'n ın d ü n ya d a n a yrılm a sın d a n so n ra ki en so n ö n d e ri o la rak ka b u l e d iyo r. B u d u ru m d a ru m , Y u h a nn a ’ nın m e tn in i tu tu y o r m u ? yo B u so ru yu so rm ak g e re kir, zira «R uh ke n d iliğ in d e n sö yle m iye ce ktir, fa k a t h e r n e işitirse , sö yle ye ce k ve g e le ce k şe yle ri size b ild ire ce ktir.» şe klind e ki yu ka rıd a zikrettiğ im iz Y u h a n n a ’ nın bu p a ra g ra fın ın ta v s if e ttiğ in i sö yle m e k, d a h a ilk b a kışta in sa na g a rip g e liyo r. R u h ü 'l-K ud ü s'e ko n u ş R u h ü ’ l-K u d ü s ’ ü m a k ve iş ittiğ in i sö yle m e k g ü cü n ün isn a t e d ile b ile ce ğ i a kıl a lm a z n ite lik te g ö zü km e kte d ir. O rta ya çı ka rılm a sı m a n tık g e re ğ i o la n b u so ru n , b ild iğim ka d a riyle , g e n e llikle te fsirle rd e in ce le m e ko n u su ya p ıl m a m ıştır. S o run h a kkın d a sa ğ la m b ir fik ir e d in e b ilm e k için yu n a n ca a n a m e tn e b a ş vu rm a k g e re kir. Yu n a n ca m e tn e m ü raca a t e tm e m iz so n d e re ce ö n e m lidir zira , ka b u l e d ild iğ in e g ö re İn cil ya za rı Y u h a n n a b ir b a şka d ille d e ğ il sa d e ce yu n a n ca ya zm ıştır. B aş vu rd u ğ u m u z yu n a n ca m e tin , Y u n a n c a Y e n i A h id m e tn id ir (1). H e r cid dî m e tin te n kid i, ö m e tn in d e ğ işik riva ye tle rin i a ra ştırm a kla şu b a şla r. B u ra d a ki, Y u h an n a İn C ili’ n in b ilin e n a ra sın d a , sö zü e d ile n cü m len in tü m da e lya zm a la rı m a n asın ı d e ğ iş tir m e ğ e m ü sa it o la n b ir b a şka riv a y e t-ş e k li ( 1 ) N e s tle v e A la n d y a y ın la r ı, 1 9 7 1 . g ö rü n e n yo ktu r, 172 a n ca k P a lim p se st (1) d iye a n ıla n sü rya n ice ü n lü e lya zm a d a ki 1 4 'ü n cü b a b ın 2 6 ’ n cı â ye tin d e , R u hü ’ l- K u d üs ye rin e kısa ca R uh g e çm e kte d ir. A ca b a m ü s- te n sih b ir g a fle t e se ri o lara k m ı b u K u d ü s ke lim e sin i ya zm a d ı, yo ksa R u h ü'l-K u d üs'e m a d di a n la m d a işitm e k ve ko nu şm ak sıfa tla rın ı m â l e d e n b ir m e t n in ka rşısın a su re tin i çıka rm a k ü ze re g e çti de, ke n d isin e sa çm a g ib i g e le n şe yi ya zm a ğ a c e s a re t mi e d e m e d i ? E lyazm a la r a ra sın d a ki b u fa rklılığ ın d ı şın d a g e riye ka lan sa d e ce g ra m e r fa rklılıkla rıd ır ki, b u n la r d a g e n e l m a n a yı en u fa k b ir şe kild e d e ğ iştirm e d ikle ri için ü ze rin d e d u rm a k ye rsizd ir. B u ra d a e sa s o la n , « işitm e k» ve « ko n u şm a k» fiille rinin , b ü tü n Y u h a n n a In c il'i e lya zm ala rın d a a şa ğ ıd a ve re ce ğ im iz b e lirli a n la m ı ifa d e e d ip e tm e d ik le rid ir ki, bu a n la m h e p si için d e g e çe rlid ir. F ra n sızca te rcü m e de ki « e n te n d re» . (işitm e k) fiilin in yu n a n ca m e tin d e ki ka rşılığ ı a k o u o fiilid ir. B u yu n a nca fiil, se sle r a lg ıla m a k a n la m ına g e lir. M e se lâ fra n sızca da ki a c o u s tiq u e , İn g ilizce d e ki a c o u s tic s ke lim e si a yn ı fiild e n tü re m iş o lu p se sler ilm i d e m e k tir. ' F ra n sızca te rcü m e d e ki « p a rle r» (ko n u şm a k) fii li, yu n a nca Icrfeâ fiilin e ka rşılıktır. Y u n an ca fiilin g e n e l a n la m ı, se sler çıka rm a k; ö ze l a n lam ı ise ko n u şm a ktır. Y u n an ca İn c ille r m e tnin de b u fiil, İsa ’ nın p e yg a m b e rliğ i d ö n e m in d e in sa nla ra ile ttiğ i b ir h a f i) D ö r d ü n c ü v e b e ş in c i y ü z y ıld a y a z ılm ış , A g n e s S . - L e w is t a r a f ın d a n yazm aya a s ıl 1812 m e tn in in , o lm a s ıd ır . ç ık m ış tır . y ılın d a P a lim p s e s t son rad an İ k in c i m e t in S in a ’ d a d e n m e s in in b ir b u lu n m u ş b aşk a s ilin in c e , o la n m e t in le o r ta y a bu 61- e ly â z m a n m s e b e b i, k a p la n m ış b ir in c i m e tin 173 b e re işa re t e tm e k ü ze re : «İsa şö yle ko n u ştu » sık sık g e çm e kte d ir. Ö yleyse , « R u h ü 'l-K u d ü s d iye her şe yi size b ild irece ktir» cü m le sin d e , in sa n la ra sö zü e d ile n h a b er ile tm e işi, h iç b ir şe kild e R u h ü 'l-K u d ü s'ün ilh a m ve rm e işi d e ğ ild ir. İn sa n la ra h a b er ile tm e işin in , a p a çık m a d d î b ir ö ze lliğ i va rd ır. Ç ü n kü se sle r çıka rm a ka vra m ı va rd ır ki, b u d a yu n a nca ke lim e le rin b e lirttik le ri ka vra m d ır. O h a ld e yu n a nca a kö u ö (işitm e k) ve la le ö (ko n u ş m a k) fiille ri so m u t işle ri b e lirle m e kte d irle r. B u işle r de, a n ca k, b ir işitm e ! o rg a nın a ve b ir ko n uşm a o rg a n ın a sa h ip o la n b ir va rlıkta n b e klen e b ilir. D o ld yısiyle işitm e k ve ko n u şm a k fiille rin i R u h ü ’ l-K u dü s ’ e u y g u lam a k m ü m kü n d e ğ ild ir. « B e n im a d ım a B a ba 'ntn g ö n d e re ce ğ i P a ra klit : R u h ü 'l-K u d ü s...» cü m le si Y u h a n n a İn c ili'n d e P a- ra k lit ile R u h ü 'l-K u d üs ’ ü n a yn ı şa h ısla r o ld u ğu n u b ild ire n te k cü m le d ir (14, 2 6 ); e ğ e r bu cü m le d eki R u h ü 'l-K ud ü s ke lim ele rin i, yu n a n ca Y u ha n n a İn c il’ i e lya zm ala n n ın b ize ve rd ikle ri b u p a rça n ın m e tn in d e n a tm a yıp, p a rça yı bu ke lim e le rle b irlikte b ir b ü tü n o lara k ka b u l e d e rse k, e lb ette m e tin a n la şılm a z h a le g e le ce ktir. A m a e ğ e r b u cü m le de n R u hü ’ l-K u d ü s ke lim e le ri çıka rılırsa , o za m a n Y u h a n n a m e tnin tü m ü , so n d e re ce a ç ık b ir a n la m ka za n ır. Z a te n b u a n la m , İn c irin b ir b a şka m e tni sa ye sind e d e so m u tla ştırılm ış tır. B irin ci m e ktu p ta ye r a la n b u m e tin de Y u h a n n a , a yn ı ke lim e yi ya n i P a ra k iit ’ i, T a n rı ka tın da şe fa atçi a n la m ın d a İsa için ku lla n m a kta d ır- (1). H e le İsa, (1 ) İ n c il t e r c ü m e le r i b n ve k e lim e y i, m a m e n y a n lış t ır . t e fs ir le r in d e n t e s e llim d iy e b ir ç o ğ u , ö z e llik le e s k i t e r c ü m e e d e r le r k i t a 174 Y u h a n n a'd a (14, 16) : «B en d e B a h a 'ya ya lva ra ca ğ ım : O size b a şka b ir P a ra klit g ö n d e re ce ktir» d e r ke n , ke sin likle d e m e k is tiy o r ki, ke n d isi d ü n ya d a y ken n a sıl in sa n la r için T a n n ’ nın ka tın da şe fa a tçi o ld u ise , ke n d isin d e n so n ra d a o n la r için b ir «başka» şe fa atçi g ö n d e rile ce ktir. Ö yle yse m a n tık g e re ğ i, Y u h a n n a 'n ın P a ra klit’ in e İsa g ib i b ir in sa n g ö zü yle b a km a k g e re km e kte d ir. B u in sa n d a tıp kı İsa g ib i, yu n a nca Y u ha n n a m e t n in in ke sin o la rak ö n g ö rd ü ğ ü işitm e ve g ö rm e ye te n eğ ine sa h ip tir. Ö yle yse İsa 'n ın ve rd iğ i h a b er şu d u r : A ilah d a h a so n ra b u nın ta n ım la dığ ı d ü n yâ ya , Y u h an n a '- g ö re vi, ya n i A llah 'ın se sin i d u ya n , A lla h ’ ın m e sa jın ı in sa n la ra te k ra r e d e n , te k k e li m e yle b ir p e yg a m b e r g ö re vin i ü stle n m e k ü ze re b ir in sa n g ö n de re ce ktir. İşte Y u h a n n a m e tnin d e ki sö z cü kle re , o n la rın h a kiki m a n a sı ve rilirse , m e tn in a k la ya tkın o la n yo ru m u b ö yle o la ca ktır. Bugün e lim izd e b u lu n a n m e tind e ki R u h ü ’ l-K u- d ü s ke lim e le rin in m e vcu d iye ti, so n ra d a n ta m a m e n iste ye re k ya p ılm ış o la n b ir ilâ ve n in ü rü n ü o ld uğ u ku vve tle m u h te m e ld ir. İsa 'd an so n ra b ir p e yg a m b e r g e le ce ğ in i b ö yle ce h a b e r p e yga m b e r İsa o lsu n iste ye n h ırıstiya n re kçe siyle , isten m iştir. kilise lerin in ve rd iğ i için , e n so n ye n i v ü c u t b u lm u ş ö ğ re tim in e b ir m e tnin e sa s te rs d ü ştüğ ü g e a n la m ı d e ğ iştirilm e k ■ V I. ■■ SONUÇLAR ' İsa 'da n ya şa m ı b o yu nca sa d ır o lm u ş fiille ri ve d e ğ iştirm ed e n n a kle tm e ke sin likle ta rih en sa b it ve rd iğ i d in î b ilg ile ri h iç le ri b a kım ın d a n İn c ille rin o ldu kla rı yo lu n d a e n so n 2. V a tika n ru h a n î m e cli sin ce d e vu rg u la n m ış o la n g e le n e kse l d o ğ rula m a la rı, b izim b u ra d a n a k le ttiğ im iz g e rç e k le r ve e n ü n lü h ırıstiya n m ü fe ssirle rin d e n a ld ığ ım ız y o ru m la r çü rütm ü ş b u lu n m a kta d ır. İle ri sü rd ü ğ ü m ü z d e lille r, d e re ce itib a riy le çe ş itlid irler. B u d e lille rin b a şınd a b izzat İn cille r'd e n y a p tı ğ ım ız n a k ille r g e lirki b u n la r, İn c ille r ’ d e in kâ rı m ü m kü n o lm a ya n ç e liş k ile ri ka n ıtla m akta d ırla r. O h a l d e b irb irin i n a kze d e n iki g e rçe ğ in b irara d a m e vcu t o lm a sın a in a n ıla m a z. B azı g e rçe ğe b e nze m eye n h u su sla rın ve ya ça ğ d a ş ilm in ke sinlik ka za n m ış ve rile rin e te rs d ü şe n h ü kü m le rin ka b u lü m ü m kü n d e ğ ild ir. İn c ille rin ve rd ikle ri İsa 'n ın iki so y kü tü ğü ve b u n la rın ih tiva e ttik le ri g e rçe ğe a ykırı d u ru m la r, b u ko n u d a ki e n a çık d e lille ri te ş k il e d e rle r. H ıristiya n la rın b irço ğ u , o ku du kları ikn a e tm eğ e yö n e lik e tk ili ke n d ile rin i te fs irle rin ku rn azca iza h la rın d a n , h e yeca n ve rici b ir ü slup la ya p ılm ış ö vg ü ve sa vu nm a la rın d a n e tkile nm iş o ld u kla rı için , İn ciîle r'd e ki b u çe lişkileri, g e rçe ğ e b e n ze m e z d u ru m la rı ve ya ça ğ d a ş b ilim le d o n a ka lırla r. B azı te fs ircile rin k i g ü çlü kleri» d e d ikle ri b ir kısım in cil k e ttik leri za m a n b a rca « yo ru m u yu şm a z h a lle ri fa r- 176 m e tin le rin de n çıka n m a n a n ın a slın ı g izle m e d e g ö s te rd ikle ri h ü n erd e n . ilg in ç Ö rn e kle r ve rd ik. N ite kim K ilise ce re sm e n sa h ih d iye b ild irild iğ i h a ld e , u y d u rm a o ld u kla rı ka b u l e d ilm iş İn cil m e tin leri ço k n â d irdir. Ç a ğ d a ş m e tin te n kid i a la n ın d a ki ça lışm a la r, b irçok ve rile r e ld e e tti. K a n ne n g ie sse r ’ e g ö re , « te f sir yö n tem le rin d e b ir d e vrim » te ş k il e d e n b u ve ri ler, « b e lli o la yla rd a n » ve ya « to p lu m la r a ra sı m ü ca d e le d e n d o ğm a kitap lar» o la n İn c ille r ’ d e İsa 'ya d a « a rtık ir n a kle d ile n h u su sla rın d ış g ö rü n ü m le rin e itib â r e tm e m e » yo lu n a g ö tü rm ekte d irle r. Ç a ğ da ş b u lu şla r, m u se vî h ırıstiya n lık ta rih in i ve to p lu m la r a ra sın d a ki re ka b e tle ri g ü n ışığ ın a çıka ra k, g ü n ü m ü z İn c ir o ku yu cula rın ı h a yre tte b ıraka n d u ru m ların- n e d en lerin i iza h e tm e kte d irle r. İn cil y a z a rla rının , İn c ille r ’ d e n a k le ttik le ri h u su sla rın g ö rg ü ta n ıkla rı o ldu kları yo lun d a sa vu n u la b ilir n ite likte h a kim o la n ka n â a t, a rtık d e ğ ild ir a m a , h â lâ günü m ü z h ırıstiya n la rın ın ço ğ u n d a a yn ı a n layış m u h a fa za e d ilm e kte dir. K u d ü s K ita b ı M u ka d d e s O ku lu Ç a lışm a la rı (B e n o it ve B o ism a rd ), İn c ille r ’ in d e fa ye n i la rca b a ştan ka le m e a lın m ış, g ö zd e n g e ç iril ke sin likle isp at e d i m iş ve d ü ze ltilm iş o ld ukla rın ı yo rla r. O yü zd e n İn cil o ku yu cusu n a, « İn cille r’ in b irçok ye rin d e a rtık d o ğ rud a n d o ğru ya sin i işitm e u m u d u n u ke sm e lid ir» İsa ’ nın se d iye İka zda b u lu n u rlar. in c iller ’ in ta rîhe n sa b it o ldu kları ta rtışm a konuk sa d e ğ ild ir. N e va r ki, h e r şe yd e n ö n ce b u kita p la r b ize İsa ’ ya ilişkin ö ykü le r va sıta siyle , m e n su bu b u lu nd u kları ilk h ırıstiya n to p la m ların ın sö zlü riva ye t le rin in sö zcü le ri o la n İn cil ya za rla rının ta şıd ıkla rı vn zih niye t ve ö ze llikle m u se vî - h in stiya ri ce m a a ti ile P a u l a ra sın d a ki m ü ca d e le le r h a kkınd a b ilg i ve rm e k B u ko n u lar için b a ş te d irle r. vu ru la ca k en ye tkili ka yn a k, ka rd in a l D a n ie lo u ’ n u n e se ridir. İn cil O h a ld e İsa 'n ın ya şa m ış o ld uğ u bazı o la yla rın , ya za rla rın ca , kişise l b ir d ü şü n ce yi sa vu n m a k a m a ciyle , kılığ ı d e ğ iştirile re k n a kle dilm iş o ld u ğu n a ve a yrıca bazı o layla rın İn c ille r ’ e a lın m a yışın a , d iğ e r bazı o la yla rın d a ro m a n şe klin d e ta s v ir e d ilişin e n i çin h a yre t e d e lim ? N ih a ye t, İn cille r ile b izim O rta ça ğ d e sta n e d e b iya tı a ra sın da b ir b e n ze rlik ku rm a yo lu n a g ittik . B u m u ka ye se için e n u yg un o la b ile ce k d e sta n , g e rçe k b ir o la yı ro m a n b içim in d e a n la ta n e n ü n lü R o la n d D e sta m ’ d ır. D e sta n 'ın , Ş a rlm a n o rd u su nu n R o la n d ko m u tasın d aki g e ri b irliğ in in R ö n sö vo b o ğ a zın d a d ü ş tü ğ ü b ir p u suyu , ya n i g e rçe kte n o lm u ş b ir va kıa yı a n la ttığ ı b ilin m e kte d ir. B u o lay, va ka n ü vis ta rih çi (E g in h a rd )a g ö re , 15 A ğ u stos 778 ta rihin d e ce re ya n e tm iş o la ca ktır; tâ li d e re ce d e b ir ö n e m ta şıya n bu o la y, â d e ta m u a zza m b ir a ske rî b a şarı, b ir ku tsa l sa va ş ça rp ışm a sıym ış g ib i a b a rtıla ra k a n latılm ıştır. O la y, h a ya l g ü cü n e d a ya n ıla ra k h ikâ ye e d ilm ekte d ir a m a , b u h a ya l g ü cü , ü lke sin in sın ırla rın ı ko m şu m il le tle rin ih lâ la ka lkışm a sın a ka rşı ko ru m ak a m a ciyle Ş a rlm a n ’ ın ya p m ak zo ru n da ka ld ığ ı ça rp ışm ala rda n b irin in g e rçe kliğ in e g ö lg e d ü şü re m e z : o h a ld e d e s ta n a ko n u o la n h â d ise g e rçe kte n vu ku b u lm u ştur, h a d ise n in d e sta nla şm ış o lm a sı, bu g e rçe ğ i silip a ta m az. - / 's ■ • „ F ; : 12 178 İn c ille r için d e d u ru m a yn ıdır : M a tta 'd a ki h a ya l g ü cü ne d a ya lı m a sa lım sı ö ykü le r, İn c ille r a ra sın d a ki a p a çık çe lişkile r, g e rçeğ e b e n zem e z d u rum la r, ç a ğ d a ş b ilim ve rile riyle b a ğ da şm a z h u su slar ve m e tin le r a ra sın d a ki fa rk lılık la r g ö s te riy o r ki, İn cille r, ye g â ne ka yn a ğ ı in san h a ya li o la n b irç o k b a b ve p a rça la r ih tiva e d e bile ce klerd ir. F a ka t b u ku su rla r, İsa ’ nın p e yg a m b er o ld u ğ u g e rçe ğ in e şü p h e g e tirm e z. Ş ü p h e le r sa d e ce p e yg am b e rliğin in n a sıl ce re ya n e t tiğ i ü ze rin d e to p lan m a ktad ır. KÜR’ÂN VE ÇAĞDAŞ İLİM ' ; 1 G İR İŞ K u r'â n ve ça ğ d a ş ilim d e rke n ilim le K u r'â n 'ı b ir a ra d a m ü tâ lâ a e tm e k p e şin e n şa şırtıcıdır, h e le a ra sın da u yu şm a zlık d e ğ il, u yu m sö z ko n usu ca ğ ı iç in b u h a yre t d a h a d a a rta c a k tır. B ir d in b ın ı, ilm in ye g â n e sö z sa h ibi ke n d isi o ld u ğu n u ikisi o la k ita ileri sü rd ü ğ ü m a d d e â le m in e ilişkin d e ğe rle n dirm ele rle ka rşılaştırm a k, a srım ızd a ço kların ın n a za rın d a a kla a ykırı g e le n b ir şe yd ir, d e ğ il m i ? N ite kim b u g ü n , ta b ia tiyle b a zıları m ü ste sn a , m a d d e ci ku ra m la rın ço ğ u n a sa p la n ıp ka lm ış o la n ilim a d a m la rı g e n e llikle d in î m e se le leri b ir ta kım e fsa n e le rd e n ka yn a kla n m ış g ibi d e ğ e rle n d ire rek b u m e se lele re ka rşı ço ğ u ke z ta m a m en ilg isiz ka lm ış, ya d a b u n la rı h o r g ö rm üşle rd ir. Ü ste lik b a tı ü lke le rim izd e ilim ve d in de n sö z e d ild iğ i va kit, d in le r kü tü ğ ü n ü n iki ka p a ğ ı a ra sın d a g e n e llikle m ü se vîlik ve h ırıstiya n lığ ın ka yd ı b u lun m a ktad ır, kü tü ğ e İslâ m D in in i ka yd e tm e k h iç d ü şü n ülm em e kted ir. E sa se n B a tıd a İslâm iye t h a kkın d a ya n lış fik irle re d a ya lı g e rçe k d ışı o ka d a r ço k ya rg ıla rd a b u lu nu lm u ş tu r ki h a kiki İslâ m iye t'in n e o ld u ğ u h u su su n d a ke sin ve sa ğ la m b ir fik ir sa h ib i o lm a k, g ü n ü m ü zd e ço k g ü çtü r. İslâ m ’ ın V a h iy m a h su lü K itab ı'nı ilim le ka rşıla ş tırm aya b ir h a zırlık o lm ak ü ze re b a tı ü lke le rim izd e o d e n li ya n lış ta n ınm a kta o la n b ir d in h a kkın d a to p lu b ir b ilg i ve rm e k, sa n ırım m u tla ka lü zu m lu d u r. B a tı'd a K u r'â n 'd d a ir ya yım la n an ya rg ıla r baş- 182 ta n so n a , kim i ke z K u r'â n b a kın d a ki ce h a le tin , kim i ke z d e K u r ’ â n 'ın kıym e tin i ve ö n e m in i kü çü ltm e ğ e yö n e lik d ü ze nli b ir ye rm e n in n e tice sid ir. F a ka t ya y gın d ü zm e ce ya rg ıla rd a n en te h lik e li o la nı, va kıa la ra ilişkin a ld a tm a ca ya rg ıla rd ır, zira d e ğ erle nd irm e d e ya p ıla n b ir ta kım h a ta la r m a zu r g ö rü le b ilir a m a , vâ kıa ^ la rm g e rçe ğe a ykırı b ir şe kild e ta kd im i a ffe dilem e z. P e şin en y e tk ili sa yıla n bazı ya za rla ra a it en cid d i e se rle rd e b ile , va kıa la rın ta m a m e n h a kika ta te rs d ü şe ce k b içim d e g ö ste rilm iş o ld u ğ u n u g ö rm e k cid d en ço k ü zü cü d ü r. İşte , E n c y c lo p e d ia U n iv e rs a lis 'in ki « İn ciller» m a d d e si 6 'n cı cild in d e b u n u n b ir ö rn e ğ id ir : K u r ’ â n ile İn c ille r a ra sınd a ki, fa rk la ra işa ret e d ile n bu m a d d e d e ya za r : « K u r ’ â n , M u h a m m ed ’ in A llah ta rafın d a n ke n d isin e m û cize yo liyle ya zd ırılm ış b ir h a lte ro ü m e sin i n a k le ttiğ i id d ia sın da d ır, İn cil ya za rla rı ise ke n d ile ri için b ö yle b ir id d ia d a b u lu n m a zla r (...)» d iye ya zıyo r. O ysa K u r ’ â n ’ ın b ir h a lte rcü rn e siyie h iç b ir ilg isi y o k tu r, O b ir m e v'ize d lr; e ğ e r bu ya za r, K u r ’ ân te rcü m ele rinin e n b o zu ğ u n u d a h i o ku sa yd ı K u r ’ â n ’ ın b ir m e v'ize o ld u ğ u n u g ö re b ilird i. B ir In cil'in o n u y a za n b ir kişin in h a lte rcü m esi o ld u ğ u yo lu nd a ki b ir id dia n e ka d a r g e rçe ğe a ykırı ise , K u r'â n h a kkın d a kî bu h ü kü m d e o d e rece g e rçeğ e a ykırıd ır. K u r ’ â n 'a d a ir ve rile n bu a lda tm a ca id d ian ın so ru m lu su , L İyon ce zvit ilâ h iya t fa kü lte sin d e b ir p ro fe sö rd ü r! K u r'â n ve İslâ m ’ ın b a tılıla r ü ze rin de b ıraktığı bu ya n lış izle n im d e , b u tü r g e rçe k d ışı b ilg ile r ya ym a nın p a yı ç o k b ü yü ktü r. H e r şe ye ra ğ m e n b ir ta kım ü m it ve rici n e d e n le r d e va rd ır, zîra a rtık b u g ü n d in le r, e skisi g ibi ke n d i için e ka p a n m am a kta , b irço ğ u b irib irle rin i a n la - 183 yü kse k d ü ze yd e ki K a to m a ğ a ça lışm a kta dırla r. E n lik h ırıstiya n y e tk ilile rin in , m ü slü m a n y e tk ilile rle te m a s ku rm a ğ a ö ze n g ö ste rm e le ri, a ra la rın d a ki a n la yışsızlığ ı ve İslâ m h a kkın d a ye n m e ğ e ça lışm a ları d o ğ ru o lm a ya n ya yg ın d ü şü n ce lerd e a slın a u yg u n d e ğ iş iklik le r ya p m ağ a g a yre t sa rfetm e le ri in sa nı n a sıl e tkile m e z. K ita b ım ın G iriş b ö lü m ü n de , so n yılla rd a m e y d a n a g e le n m u a zzam d e ğ işikliğ e te m a s e tm iş, İs lâ m ’ a ka rşı ta kın ıla n o lu m lu ye n i ta vırla rı ya n sıtan ço k a n la m lı b ir b e lg e yi d e zikre tm iştim . B u b e lg e , h ın s tiy a n la rla m ü s lü m a n la r a ra s ın d a b ir d iy a lo g c i h e tin e g itm e , b a şlığ ı a ltın d a V a tika n h ırıstiya n o l m a ya n m ille tle r S e kre te rliğ in ce ya yım la n m ıştır. B u in ce le m e n in ü çü n cü b a skısın d a (1970) Ş u. istekle ri o ku yo ruz ; « İslâ m 'a ka rşı a ld ığ ım ız ta vırla rın ye n i b a şta n b ir g ö zd e n g e çirilm e si ve ö n ya rg ıla rım ızın b ir te n kiğe ta b i tu tu lm a sı» ... «B iz h e r şe yd e n ö n zih n iye tin i te d ric i o la ce h ırıstiya n ka rd e şle rim izin ra k d e ğ iştirm e kle m e şg u l o lm a lıyız. B u, h e r şe yd e n ö n e m lid ir.» « İslâ m ’ ın zih in le rim izd e e skid e n k a l m ış ve ya p e şin fik irle r ve iftira la rla çe h re si d e ğ iş m iş za m a n a şım lı g ö rü n tü sü n ü te rk e tm e m iz» , « m ü slü m a n la ra ka rşı B a tı'n ın re va g ö rd ü ğ ü 'h a k s ız lık la (1). Y a kla şık yü - rı itira f e tm e m iz» g e re km e kted ir ( 1 ) H ır is tiy a n lığ ın dan b ile b e lli b ir ce İ s lâ m ’ a k arşı d e v ir d e k a t o lik e d ilm iş t ir . t a s v ip k arşı k e n d is in e b iz z a t g e ls e , K ilis e s i ’ n in N it e k im ç ık a n d u y u la n y ü ce en 1 8 ’ in c i k a s ım la r ın k in v e y ü z y ılın garaz, k iş ile r in en yük s e k d ü z e y d e k i p a p a z ı o la r a k ü n y a p m ış o la n p a p a 1 4 ’ ü n cü B e n o it , te re d d ü t (1 7 4 1 ) bu V o lt e r ’ e b ir e tm e m iş t ir . a d lı t r a j e d is in i m e s a jiy le V o lt e r ’ e k u t la m a m e s a jı V o lte r , M u h a m m e d P a p a ’y a teşe k k ü r ith a f g ö n d e r m ek te ya da T aassu p e t tiğ i iç in e tm e k is tiy o r d u . Papa Bu 184 ze lil sa yfa tu ta n P a p a lık b ildirisi, H ıristiya n la rın İslâ m iye t h a kkın d a sa h ip o ldu kları kla sik g ö rü şle rin i iş te bu şe kild e çü rü tm eğ e d e vam e d e re k, İslâ m iye tin g e rçe kte n e o ld uğ u n u se rg ile m e kte d ir. B ild irin in ya za rla rı, E n ç o k d ik k a t ç e k e n ö n y a r g ıla rım ız d a n tın d a k e n d i k e n d im iz i k u rta rm a , b a şlığ ı a l h ırıstiyan la ra şu ça ğ rıd a b u lu n m a kta d ırla r : «B iz b u ko n u d a m ü slü m an la ra ka rşı b e sle d iğ im iz kö tü zih n iye tte n ke n d im izi a rınd ırm alıyız. Ö ze llikle İs lâ m iye t h a kkın d a h e m e n h e r fırsa tta , h e m d e iyice d ü şü n m e d e n va rıla n h e rtü rlü ya rg ıd a n ke n d im izi ku rta rm a ğ ı d ü şü n ü yo ru z. S a m im i m ü slü m a n ın ke n d isin i ö yle g ö rm e d iğ i b u ça rça b uk va rılm ış ke yfi ka -' n ıları a rtık ka lp le rim izd e ya şa tm a m a m ız ço k ö n e m li g ö rü nm e kte d ir.» M ü slü m a n la rın te k T a n rı sa n ki H ı in an d ıkla rı ristiya nla rın in a n d ıkla rı a n rı (D ie u ) d e ğ ilm iş g ibi, d ilim izd e (fran sızca d aj m ü slü m a nla rın T a n rısın ı ifa d e e tm ek için (D ieu ) ye rin e h e p A llah ke lim e sini k u l la n m a ğa g ö tü ren d ü şü n ce , işte bu ke yfe b a ğ lı y a r g ıla rın en ö n e m lile rin d e n b irid ir. A lla h a ra p ça d a U lûh iyet, T a n rılık a n la m ın a g e lir; sö z ko n u su u lû h i- ye t ise T e k T a n rılık'tır, d o layısiyle A llah ke lim e sin in ifa d e e ttiğ i m a n a yı, fra n sızca da «D ieu» ke lim e sin d e n b a şka h iç b ir ke lim e ta m o lara k ifad e edem ez. M ü slü m a n a g ö re A lla h , M u sa ile İsa ’ nın T a n rı (D ie u )- sın d a n b a şka sı d e ğ ild ir. eser, h e r h a n g i b îr u s t a k a le m in n iy e tli ba b ir y a z a r ın , herhangi h ic iv d ir . P ie s , la ş t ıy s a d a , s o n r a la r ı ilk b ir z a m a n la r F r a n s ız k o n a c a k k a d a r itib a r g ö r d ü . v e h e r h a n g i b ir k ö t ü konuda - y a z a b ile c e ğ i ka g ü ç lü k le r le k a r ş l- K o m e d is in d e sah n eye 185 V a tika n h ın stiya n o lm a ya n m ille tle r s e k re te rli ğ in in ya yım la d ığ ı b ild iri, b u d u rum u n Ö n e m in i şu sö zle rle b e lirtir ; « A lla h , g e rçe k T a n rı (D ie u ) d e ğ ild ir! g ö rüşü n ü , b a zı B a tılıld r'la b irlikte sa vu n m a k b o şu n a d ır. V a ti ka n ru h a nî m e clisin in b ildirisi, b ö yle b ir h ü km ü ce rh - e tm iş b u lu n m a kta d ır. L u m a n G e n tiu m (1) d a ye r a la n b irkaç cü m le , İslâ m ’ d a ki T a n rı (D ie u ) in a n cın ı e ri g ü ze l şe kild e ö ze tle m e ğ e kâ fi g e lir : "İb ra h im 'in T a n rı in a n cın ı e sa s a la n m ü slü m a n la r, b izim le b irlik te , ço k m e rh a m etli, kıyam e t g ü n ü n d e ya rg ıla yıcı h â kim o la ca k te k T a n rı'nın ke n d isin e ib a d e t e d e rle r. .."» A vru pa d ille rin d e ço ğ u za m a n D ieu (T a n rı) ye rin e « A lla h » ke lim e sini ku lla n m a a lışka n lığ ın a ka rşı m ü slüm a n lard a n g e le n te p kin in se b e b i b u d u r... D. M a sso n , ya p tığ ı K u r'â n te rce m e sin d e « A llah » y e ri n e «en n ih aye t» «D ieu» yü ku lla n dığ ı için , b ir kısım m ü n e vve r m ü slü m a n la r O 'nu n te rcü m e sin i ö vm ü ş le rd ir. V a tika n 'ın b ild iri m e tn i d e , « A lla h , a ra p ça ko n u şa n h ırıstiya nla rın D ie u (T a n rı) d e m e k için sa h ip o ld u kları te k ke lim e d ir» d iye ka yd e d e r. O h a ld e m ü slü m a n lar ile h ırıstiyan la r a yn ı ve te k T a n rı (D ie u ) ya in a nm a kta, O ’ n a ib a d e t e tm ek te d irle r. / V a tika n b e lg e si d a h a so n ra İslâ m iye t h a kkın d a ile ri sü rü le n d iğe r ya rg ıla rı e le ştiriyo r. S o n d e re ce ya yg ın o la n « İslâ m ka d e rciliğ i» pe(1 ) L u m e n G e n tiu m , ik in c i V a t ik a n b ir b e lg e n in b a ş lığ ıd ır (1 6 9 2 - 1 9 6 5 ) . K o n s ilin in y a y ım la d ığ ı v 186 şin h ü km ün ü e le a la n b e lg e , K u r ’ â n â ye tle rin d e n , in sa n ın ke n d i fiille rin e g ö re ya rg ıla n a ca ğ ım , d o layı- siyle fiille rin d en m e su l o la ca ğ ı a n la m ın ı çıka ra ra k, b u n u n « ka d e rcilik» g ö rüşü n e zıt o ld u ğ u n u b ild ir m e kted ir. İslâm 'd a kişiyi zo d a im a n a g e tirm e g ib i b ir e sa sın b u lu n du ğ u yo lu n d a ki fik rin ya n lış b ir fik ir o ld u ğu n u g ö ste rm e kte , B a tılıla r'ın K u r'â n 'd a n h iç u m m a d ıkla rı : « D in d e zo rla m a yok.» (S u re 2, â ye t 256) â ye tin i b u g ö rüşe ka rşı çıka rm a kta dır. ko rku d ini o ld uğ u V a tika n b e lg e si, İslâ m iye t'in İslâm 'ın se vg i d ini o ld u ğu , şe klin de ki ya yg ın fikre , fik riy b a şka sın ı se vm e k A lla h ’ a im a n d an sa yıld ığı le ka rşı çıka r. G e rçe ğ e a ykırı b ir ta rzd a h e rke se d u yu rulm u ş b u lu n an İslâm a h lâkı d iye b ir a h lâ k sis te m i y o k tu r g ö rü şü n ü çü rü te re k, n ice ya h u d i ve h ırıstiya n a ra sın da p a yla şıla n İslâm b ir ta a ssu p d i n id ir yo lu n d a ki b ir b a şka d ü şü nce yi d e şö yle yo ru m lar : « K e n di ta rih i d ö n e m in de İslâ m iye t'in g ö s te rd iğ i ta a ssu p, e sa se n h ırıstiya n lık in a n cın ın b ir n e vi siya sî d e ğe r ta şıd ığ ı za m a n la rd a ki ku tsa l h ırıstiya n m e rke zle rin in ta a ssub u n d a n d a h a fa zla o lm a m ıştır.» V a tika n b e lg e si ya za rları b u ra da K u r ’ â n 'd a n bazı d e yim leri e le a lırla r. B u d e yim le r g ö ste riyo r ki, « ku tsa l sa va ş» h ırıstiya n la rın (1 ) B ir k ıs ım ( û r a n s ız ) kendi ü n lü le r i, K u r ’â n (1) d iye te rcüm e e tm ü te r c im le r i, K u r ’ â n ’ ın , t e r c ü m e le r in e hem de arapça çok m e t n in d e o lm a y a n b a z ı h u s u s la r ı a lm a g ib i a s ır lık b ir a lış k a n lık t a n k u r t u la m a m ış la r d ır . K u r ’â n ’d a b u lu n m a y a n K u r ’ â n m e tn in in b a ş ın a b ir t a k ım b a ş lık la r e k le n ilir , b u ila v e le r e s a s m e tn e b ir z a r a r v e r m e s e d e m e tn in a n la m ın ı t a m a m iy le d e ğ iş tir ir le r . N ite k im m eşh u r f r a n s ız c a K u r ’â n tfer c em estn d e R. genel B la c h e r e , ( M a is o n n e u v e 187 tik le ri d e yim le r, « a ra p ça d a E l-C ih â d fî se b ililla h, A l la h yo lu n d a g ü çlü ğ e ka tla n m a» ya n i İslâ m iye t'i h e r ta rafa ya ym a k, O 'n u sa ld ırga n la rına sa vu n ka rşı m a k a m a ciyle h e r tü rlü g ü çlü ğ e g ö ğ üs g e rm ek, d i ye ifa d e e d ilir» , V a tika n b ild irisi b u ko n u d a d e va m la şö yle d e r : « C ih a d h içbir za m a n K ita b ı M u ka d d e s'te ki kh e re m d e ğ ild ir. C ih ad , so y kırım ına k a d ar g itm eyip , fe th e d ile n ye n i ü lke lere A llah ve in sa n la rın h u ku ku n u ya ym a d e m ektir.» « Ç ih d d 'ın ö fke ve şid d eti g e çin ce , a rka sın d a n g e n e llikle sa va ş ka n u n la rı u yg u la n ırd ı; H a çlıla r — za m a n ın d a en b ü yü k in sa n kırım la rın ı ya p a n la r da h e r za m a n m ü slü m an far o lm a m ıştır.» V a tika n b e lg esi en so n u n da d a İslâ m , « u yu şu k b ir d in o lu p, m ü slü m a n la rın g e çm işte ki b ir O rta ça ğ zih niye tin d e ka lm a la rın ı sa ğ la m a kta , o n ları ye n i ç a ğ ın te k n ik a la n d a ki b u lu şla rın a a ya k u yd u rm a ye te n e ğin d en yo ksu n kılm a kta d ır» yo lun d a ki p e şin h ü km ü e le a lıyo r. H ıristiya n ü lke le rin d e g ö rü len b e n ze ri d u ru m la rı m u ka ye se e d e rek şu h ü km e va rıyo r : «B iz İslâ m d ü şü n ce sin in g e le ne kse l te şe kkü lü n d e , m e d e n î to p lu m d ü ze yin e çıka b ilm e ilke sin i g ö rm e k te yiz.» ve L a r o s e y a y ım la n , P a r is , 1 9 6 6 , s . 1 1 5 ), K u r ’ â n ’ ın b ir iç in m etn i lin d e t a ş ıy a n k u su z « K u tsa l sa v a ş K u r ’ â n ’d a b a h is , b ir s u s iy e t , K u r ’â n ’ı m ü s liim a n la r â a lm a y a n a n c a k , b a ş lığ ın parçada m urat D urum ancak b ir m ü s lü m a n la r ı s ila h ç a ğ r ıd ır bu m a k t a d ır - yer bu b ö y le e d ile n o lu n c a , t e r c ü m e y le y u c u , m u k a d d e s s a v a ş ın n a s ıl k a n i o lm a y a c a k t ır ? b a ş lık a lt m a f a r z d ır » a ta r . a lm a ğ a k u ş k a z a n d ır d ığ ı m anayı arap ça a n la m a ğ a şek B a ş lığ ı hu bu y a n s ıt m a b ilm e y e n ç a lış a n ve oku m ü s lü m a n la r a f a r z k ılın d ığ ın a 188. İslâ m iye t'in V a tika n ta ra fın d a n ya p ılm ış bu sa vu n m a sı, e m in im a srım ız d in da rla rın d a n ister m ü s lü m a n o lsun , is te r ya h u d i ve ya h ırıstiya n o lsu n ç o ğ u n u şa şırta ca ktır. B u, b ir sa m im iye tin , b ir a çık ka lp liliğ in te za h ü rü o lu p , e ski o lu m su z ta vırla rın g a rip b ir b içim d e ta m te rsi b ir ta vırd ır. N e v a r kİ ka tolik K ilise si'n in ka rar m e ra lle rin ce e n yü kse k a lın m ış o la n bu o lu m lu ye n i ta vırlard a n h a b e ri o la n B a tılıla r'm sa yısı yo k d e n e ce k ka d a r a zd ır. K a tolik K ilise si y e tk ilile rinin İslâ m 'a ka rşı ta kınd ıkları b u ye n i o lu m lu ta vırla rı b ö yle ce b ilin ip , a yrıca b ü ya kla şı m ın h a n g i m ü şa h h a s e yle m le rle p e k iş tirild iğ i ö ğ re n ilin ce , a rtık o ka d a r h a yre t e d ilm e z. B u e yle m le rin ilki, V a tika n h ırıstiya n o lm a ya n m ille tle r S e kre te rli ğ i b a şka n ın ın S u ud i A ra b ista n kıra lı F a ysa l ’ a ya p tı ğı re sm i ziyare t; İkincisi d e 1974 yılınd a yü kse k d ü ze yd e A ra b ista n B ilg in le ri'n in fın d a n re sm î ka b u lü p a p a V I. P a u l ta ra o lm u ştu r. A ra b ista n B ilg in leri için M g r. E lchin ge r ta ra fın d a n S tra sb u rg ’ d a ki ke n d i K a te dra lin d e ya p ıla n ka b u l re sm inin ifa d e e ttiğ i m a n e vî d e rin a n la m ise b a m b a şka d ır. Ç ü n kü ka b u l re sm i sıra sın d a yü kse k rü tb eli p a p az E lch in g e r'in d a ve ti ü ze rin e A ra b ista n B ilg inle r'i, ka te d ra lin d u a ya p ıld ığ ı m a h a lde , m ih ra b ın ö n ü nd e M e kke 'ye ka r şı d ö n e re k n a m az kılm ışlard ır. M a d e m ki m ü slü m a n ve h ırıstiya n d ü n ya la rın ın e n yü kse k d ü ze yde ki te m s ilc ile ri, a yn ı T a n rı ’ ya in a n a ra k ve a ra la rın d a ki ih tila fla ra ka rşılıklı sa yg ı g ö s te re rek b ö yle ce d in î b ir d iya lo g ku rm ak için b irib irle riyle u zla şıyo rla r, o h a ld e b u S e m â vî D in le r ’ d e n h e r b irin in d iğ er yö n le ri a ra sın d a d a b ir m u ka ye se ya p ıla b ile ce ğ i d o ğ a ld ır. B u ra d a ya p tığ ım ız m u ka ye se, sö z ko n usu D inle r ’ e a it K u tsa l K ita p la rı, b ilim - 189 se l ve rile rin ve K ita pla r'ın ih tiva e ttik le ri m e tin le rin sıh h a tin e ilişkin b ilg ile rin ışığı a ltın d a in ce le m e kte n ib a re ttir. T e vra t ile İn cille rd in b u a çıd a n in ce le n m e si, bundan ö n ce ki b ö lü m de ya p ılm ıştı. Ş im d i d e sıra K u r ’ â n ’ ın in cele nm e sin e g e ld i. D in le rle ilim a ra sın d a ki ilişkile r, h e r ye rd e ve h e r d e vird e a yn ı o lm uştu r. Ş u ra sı b ir g e rçe k ki, te k T a n rılı h iç b ir d in in ku tsa l kita b ı, ilm i kın am a z. N e va r ki u yg u lam a a la n ın d a ilim a d a m la rın ın b a zı m e zh e p le re m e n su p d in a d a m la riyle g ö rü le ce k h e sa p ları o lm u ş b u lu n d uğ u n u ka b u l e tm e k g e re kir. H ı ristiya n çe vre le rd e , ye tkili m e s ’ u l k iş ile r kişise l ka ra rla riyle ve İn cİlle r ’ in sa h ih m e tin le rin e d a ya nm a k sızın a sırla rca ilim le rin g e lişm e sin e ka rşı çıkm ış la rd ır. B u kişile rin b ilim se l ça lışm a la rı ile rle tm e k is te y e n le re 'k a rş ı n e g ib i ö n le m le r a ld ıkla rını b iliyo ru z. B u ö n le m le r, ilim a d a m la rın ı ço ğ u ke z sü rg ü n e g ö n d e rm e şe klin d e ö lm ü ştü r. A teşte d iri d iri ya n m a kta n ku rtu lm a k için su çlu o ld ukla rın ı itira f e tm e le ri, d ü şü n d ü kle rin i ya la n la m a la rı ve a ffe d ilm e le ri için a f d ile m e le ri g e re kird i. G a lille 'n in d a vası, ilim a d a m la rın a u yg u la n a n ce za la r ko n u su n d a h e r za m a n zikre d ile n b ir ö rn e ktir. D ü n ya n ın ke n d i e kse n i e trafın d a d ö n dü ğ ü h u su sun d a ki K o p e rn ik'in . ke şifle rin i b e n im se d iğ i İçin h a kkın d a ko vu ştu rm a a çı la n G a lile , K ita b ı M u ka d de s'ten ya p ılm ış ya n lış b ir yo ru m yü zü n d e n m a h kûm e d ilm iştir, zira K ita b ı M u k a d d e s le G a lile ' a le yhin d e g e çe rli b ir d e lil ile ri sü - rü le m e m e kte yd i. İslâ m iye t'in ilim ka rşısın d a ki tu tum u , g e n e l o la ra k ta m a m e n fa rklıd ır, P e yg a m b e r ’ in (A ) « ilim Ç in'd e b ile o lsa a ra yın » m e şh u r h a d isi ve ya ilim ta h sili h e r e rke k ve ka d ın m ü slü m a n a fa rzdır, a n la m ın d a ki b ir 190 b a şka h a d isi, İslâ m 'd a ilm e ve rile n d e ğ e ri g ö s te r m e k için b ir b a şka sö ze h a ce t b ıra km a z. K ita b ım ı zın b u b ö lü m ü nü n ile rik i b a h isle rin d e d e g ö rü le ce ğ i g ib i, sü re kli o lara k ilim ta h sil e tm e ğ e d a ve tte b u lu n a n K u r ’ â n ’ ın ta b ia t o layla rı a lan ın da a yrın tılı iza h la rla b irlik te b irçok h ü kü m le r ih tiva e tm e si ve b u h ü kü m le rin ça ğ d a ş b ilim ve rile rin e tıpa tıp u yg u n g ö rü n m e si so n d e re ce ö n e m li b ir h u su stu r. M u se vî h ırıstiya n D in K ita b ı'n d a (T e vra t ve İn c ille r ’ d e ), bu d u ru m a e şd e ğe r o la b ile ce k h e rha n gi b ir şe y m e v c u t d e ğ ild ir. B ö yle o lm a kla b irlikte , bazı m ü slü m a n la rın ilm e ka rşı tu tu m la rı, İslâm ta rih in in h iç b ir d ö n em in de fa rklı o lm a m ıştır d iye za n n etm e k d e ya n lıştır. İlim ta h sili ve ta h sil e d ile n ilm i b a şka la rın a ö ğ re tm e zo ru n lu luğ u n un bazı d e virle rde ya n lış a n la şıld ığ ı, d iğ e r ü lke le rd e o ld u ğ u g ib i, za m a n za m a n İslâm â le m in d e d e b ilim se l g e lişm e le re e n g e l o lm a ğ a ka lkışıldığ ı b ir va kıa d ır. F a ka t h a tırla n m a lıd ır ki, İslâ m 'ın se kiz ile o n ikin ci a sırla r a ra sın d a ki yü kse lm e d ö n em in d e, hı- rıstiya n ü lke le rim izd e İlm î g e lişm e ler zo rla kısıtla n m a kta yke n , b ü yü k b ir sa yıd a a ra ştırm a ve ke şifle r İslâm ü n iversitele rind e ya p ılm ıştır. İşte h â riku lâ d e ilim ta h s ili im kâ n la rın ın m e vcu t o ld u ğ u g ö rü le n ça ğ , bu ça ğ d ır. K u rtu ba 'd a h a life kü tü p h a ne si 400 000 c ilt kita p ih tiva e tm e kteyd i. B u ra d a İb n R ü şt d e rs ve riyo rd u . Y u n a n , H in d , İran kü ltü rü K u rtu b d 'ya a k ta rılıyo rd u . N a sıl ki g ü n ü m ü zd e bazı ilim d a lla rın d a d a h a iyi ta h sil ya p m a k için B irle şik A m e rika 'ya g i d iliyo rsa , o za m a n d a ç e ş itli A vru p a ü lke le rin d e n ilim ta h s ili için K u rtub a 'ya g id ilird i. F e th e d ilm iş ü l ke le rde k ü ltü r a ra cı o la n a ra p b ilg in le ri sa ye sin d e , b ize ka da r u la şm ış n ice e ski e lya zm a la r va rd ır! M a - J. 191 -te m a tikte (a l-c a b r, a ra p tır), a stro n o m id e , fiz ik te (o p tik), Je o lo jid e , b o ta n ikte , tıb d a (İb n i S in a) ve ; j b e n ze ri ilim le rde , a ra p kü ltü rün e n e ka d a r ço k şe y ; b o rçlu yuz! İlim , u lu sla ra ra sı b ir ö ze lliğ e ilk d e fa İs lâ m ü n ive rsite le rin d e ka vu şm u ştur. 0 d e vrin in sa n la rı, şim d iki in sa n la rd a n d a h a ç o k d in d a r id ile r; bu d u ru m , o n la rın İslâ m î o rta m içe risin d e a yn ı za m a n d a h e m m ü m in , h e m b ilim a d a m ı o lm a la rın a e n g e l o lm a m a kta yd ı. İlim , d in in ikiz ka rd e şiyd i; h â lâ d a ö yle d ir. 0 d e vird e h ırıstiya n ü lke le ri d u rgu n lu k, kö rü kö - rü n e m u tla k itâ a t d ö n e m in i ya şa m a kta yd ı. B ilim se l a ra ştırm a la rı kö ste kliye nle r, te k ra r e d iyo ru z, e sa sen T e vra t - İn cil d e ğ il, b u K ita p lar ’ m ku lu , kö le si o ld u k la rın ı id d ia e d e n le r o lm u ştu r. R ö n e sa n sta n so n ra b i lim a d a m la rı, d ü n kü b a sım la rın d an ö ç a lm ak g ib i d o ğ a l b ir te p ki g ö ste rm işle rd ir; g ü n ü m ü zd e d e h â lâ a y- î m te p ki d e vam e tm e kte d ir. Ö yle ki b u g ü n B a tı ’ da b ilim s e r b ir çe vre d e T a n rı'd a n sö z e tm ek, g e rçe kte n g ü lü n ç b ir şe y g ib i g ö rülm e kte d ir. B u tu tu m d a n , ü n ive rsite kü ltü rü m ü zü a la n b ü tü n g e n ç d im ağ la r, m ü slü m a n la r d a d a h il, za ra r g ö rm e kte d irle r. i ; j E n ü n lü b ilim a d a m la rım ızın h a n g i a şırı tu tum la r içe risin d e o ld u kla rı b ilin in ce, d u rum u n b u n d a n fa rklı o lm a ya ca ğ ı d o ğ a ld ır. T ıb da N o b e l a rm a ğ a n ı . ka za n m ış b ir ilim a d a m ı, şu so n yılla rda g e n iş o k u yu cu kitle sin e h ita p e d e n b ir kita pta , şu fik ri ka b u l e ttirm eğ i d e n e n n iştir : b irk a ç te m e le le m e n ty a rd ım iyle, ca n lı m a d d e ke n d i ke n d in i te sa dü f e se ri ya - i ra td b ilm iş tir ve b u ilke l ca n lı m a d d e d e n h a re ke t e d e re k, ya p ısı fe vka lâ d e ka rm a şık o la n in sa n h a li- ş ! n e g e lm ek ü ze re , u zu vla rı o la n ca n lı v a rlık la r d a , çe şitli d ış te s irle r a ltın d a te şekkü r e d e bile cektir. ! !ı 192 M u a sır m ü sb e t ilm in ca n lı v a rlık la r a la n ın d a ki h a rikü lâ d e b u lu şla rı, a klı b a şın d a b ir kişiyi, b ö yle b ir tu tu m u n te rsi o la n b ir so n u ca g ö tü rm e si g e re k m e z m iyd i? H a ya tın d o ğ uşu n d a , va rlığ ın ı sü rd ü rm e sin d e e n ço k e tkiye h a iz o la n u zu vla rın te rtip ve in tiza m a ko n u lu şu , b u n u in ce le ye n kim se ye g ittik ç e d a h a ka rm a şık g ö rü n m ü yo r m u : u zu vla rın te rtip ve ta n zim e d ilişin a yrın tıla rı n e ka d a r iyi b ilin irse , o ka d a r h a yra n lığ a yo l a çm a kta d ır. U zu vla rın te rtip ve in tiza m a ko n u lu şu n u n b ilin m e si, ca n lılık o layın d aki te sad ü f p a yı ih tim a lin in g ide re k g ö tü rm ü yo r m u ? C a n lı v a rlık la r a za ld ığ ı so n u cu na a la n ın d a , h e le so n d e re ce kü çü k o la n ca n lıla r ko n u su n d a b ilgi sa h ib i o lm a d a n e ka d ar ço k ile ri a d ım a tılırsa , b ir y a ra tı cın ın m e vcu d iye tin d e n ya n a d e lille r d e , o ka d a r p a r la k o lm akta d ırla r. A m a b u g ib i g e rçe kle r ka rşısın d a in san , te va zu ile d o p do lu o lm a sı ye rine , kib irle şişm e kte d ir. Y o lu ü ze rin de ke yfine e n g e l o la ca k, ze vkin i ka çıra ca k n e b u lu rsa , o n u h o r g ö rd ü ğ ü g ibi, h e r tü rlü T a n rı fik riy le a la y e tm e ğ e , e ğ le n m e ğe d e ke n d isin i m e zu n za n n e d e r. B a tı ’ d a h ızla ile rle m e kte o la n m a te ryalist to p lu m u n b u g ün kü d u ru m u işte b u d u r. Ç a ğ d a ş b ilim a d a m la rın d a n b ir ço ğ u n u n se b ep o ld uğ u bu ze h irli d ü şü n ce ye , h a n g i m a n evî g ü çle ka r şı çıkılıyo r? B a tı d ü n ya sın ı istilâ e tm e kte o la n A lla h sızlık a kım ı ve m a d d ecilik se li ö n ü n e H ıristiya nlığ ın ve M u se viliğin in b ir se t g ib i çıkm a kta n â ciz ka ldıkla rın ı g ö rü yo ru z. H e r iki D in d e ta m b ir şa şkın lık içe risin d e b u lu n u yo rla r. O yü zd e n h e rşe yi s ilip sü p ü rm e ğ i h e d e f a la ıi b u g ib i te h like li a kım la rın ka rşısın da ki d ire n işin yılda n yıla cid d î b ir şe kilde za yıfla d ığ ı g ö rü l- 193 m ü yo r m u ? A lla h ’ ı in kâr e d e n m a terya listin n a za rın d a H ıristiya n lık, in sa n la rın , ya kla şık ikib in yıldır b e lli b ir a zın lığ ın h e m cin sle ri ü ze rin d e n ü fuzu n ü sa ğ la m a k için , ku rm u ş o ldu kları b ir siste m d e n b a şka b ir şe y d e ğ ild ir. M a terya list, T e vra t ve İn c ille r ’ de, ço k u za kta n b ile o lsa , ke n d i d ilin e b e n ze ye n b ir d il b u la m a zd ı. Ç ü n kü b u K ita p la r, g e rçe ğe b e n ze m e z o ka d a r ço k h u su sla r, o ka d a r ço k çe lişkiler, ça ğ d a ş b ilim ve rile riyle o ka d a r ço k b a ğ d a şm a z d u ru m lar ih tiva e d iyo rla r ki, ilâ h iya tçıla rd a n b ü yü k b ir ço ğ u n lu ğ u n b irb irin d e n a yrılm a z b ir b ü tün g ibi ka b u l e t tirm e k iste d ikle ri b irçok m e tin lere M a te ry a lis t itib a r e tm eğ i, ke sin likle re d d e tm e kte d ir. M a te rya list a lla h sıza İslâm iye t ’ te n m i sö z e d ilir? K o n u h a kkın d a ki b ilg isin in ye te rsizliğ i o ra n ın d a ku ru n tu lu b ir e d a ile te b essü m e d er. H a n g i d in de n o lu r la rsa o lsu n la r b a tılı a yd ınla rın ço ğ u g ib i, o d a İs lâ m iye t ko n u su n d a b ir yığ ın ça rp ıcı ya n lış d ü şü n ce le re sa h ip tir. O n u n b u d ü şü n ce le ri ta şım a kta o lm a sın ın bazı h a klı n e d e n le ri va rd ır : h e rşe yd e n ö n ce İslâ m , y ü k se k d ü ze yd e K a to lik y e tk ilile rinin ç o k kısa b ir sü re ö n ce ta kınd ıkları o lu m lu ta v ırla r b ir ya n a b ırakılırsa , b a tı ü lke le rim izd e « a sırlık b ir iftira n ın » o ld u m o la sı ko n u su o lm u ş b ir d in d ir. İslâ m iye t h a kkın d a d e rin b ilg isi o la n h e r B a tılı, İslâ m ta rih in in , in a n ç e sa sla rı nın, a m a çla rın ın n e d e re ce ça rp ıtılm ış o ld u ğu n u ço k iyi b ilir. B u n e d e n le r a ra sın da şu n u d a h e sa b a k a t m a k g e re k ir ki, İslâ m î ilim le rin b e lli d a lla rın d a ya p ıl m ış a ra ştırm a la r h a riç, İslâm iyet h a kkın d a B a tı d il le riyle ya zılm ış e se rle r, ko n u h a kkınd a b ilg i e d in m e k F : 13 194 isteye n b ir kişin in a ra ştırm a sın ı ko la yla ştırm a m a k- ta dırla r. O n un için d ir ki İslâm 'ın V a h iy m a h su lü K ita b ı'n ı ya kın d a n ta nım a k, te m e l b ir e sa stır. Z ira K u r ’ â n ’ d a - ki b irçok â ye tle r, ö ze llikle b ilim se l ve rile rle ya kın b ir ilişkisk o la n â ye tle r, o d e n li ya n lış te rcüm e e d il m iş ve ya yo ru m la n m ıştır ki, b ir b ilim a d a m ı - d ış g ö rü n ü şü yle - h a klı o lara k K u r ’ â n ’ a g e rçe kte m ü sta h a k o lm a dığ ı b ir ta kım te n k itle r yö n e lte ce ktir. B u, şim d ide n a ltı çizilere k b e lirtilm e ğ e d e ğe r b ir n o kta d ır. Ç ü n kü b u te rcü m e ya n lışlıkla n ya h u t yo ru m h a ta la rı (ikisi ço ğ u kez b irb irin e e şlik e d e rle r), b ir ve ya iki a sırd a n b e ri ilim a d a m ın ı şa şırtm ış o lm aya b i lirle rd i a m a , ya n lış te rcü m e e d ile n ve b u yü zd e n d e ka b u lü im kâ n sız İlm î b ir h ü kü m ih tiva e d e n b ir cü m le ka rşısınd a g ü n ü m ü z ilim a d a m ı şo ke o lm a kta , cü m le yi cid d iye a lm a m a d u ru m un d a ka lm a kta d ır. Y a n lış te rcüm e ve ya yo ru m la ra a yırd ığ ım ız b a h iste , bu tü r h a ta la rın ço k ilg in ç b ir ö rn e ğ in i ve re ce ğ iz. B u te rcü m e h a tala rın ın se b e b i n e d ir ? S e b e b i şu d u r : ça ğ d a ş m ü tercim ler, iyice in ce le m e d en ço ğ u kez e ski te fs irc ile rin yo ru m la rın ı a yn e n b e n im se m e kte dirler. E ski m ü fe ssirle rin , b irka ç m a n aya g e le b ile n a ra pça b ir ke lim e yi, b u lun d u ğu cü m le d e ifa d e e ttiğ i a sıl m a n a siyle te rcüm e e d e m e m iş o lm a la rın ın ke n d i d e virle ri için h a klı n e d e n le ri va rd ı. Z ira k e li m e n in ya h u t cü m le nin h a kiki m a n a sı, b u g ü n a n ca k fe n b ilg ilerim iz sa ye sin d e o rta ya çıktığ ı için, o n lar b u m a n a yı ka vra yam a zla rd ı. D e m e k ki o rta ya ö n e m li b ir so ru n çıkm ış b u lu n u y o r : b e lli b ir d ö n e m d e b a şka tü rlü ya p ılm a sın a im kân b u lu n m a yıp , a n ca k g ü n ü m ü zd eki fe n b ilg ile ri sa ye sin d e g e re ğin ce m a n ala n d ırıla b ile ce k te rcü m e ve yo ru m la rın ye n i b a ştan g ö z- 195 d e n g e çirilm e si za ru rid ir. B u g ib i te rcüm e so ru n la rı T e vra t ile İn c ille r için sö z ko n u su d e ğ ild ir. B u ra d a p a rm a k b a stığım ız h u sus, ta m am iyle K u r ’ â n ’ a ö z d u ru m d u r. b ir K u r'â n ’ ın fe n b ilim le riyle ilgili b u ço k ilgin ç yö n le ri, ö n ce le ri b e n i so n d e rece şa şırtm ıştı. Z ira so n d e re ce d e ğişik ko n u la ra ilişkin ve ça ğ d a ş fe n b ilg ile ri n e m u tla k su re tte u yg un d ü şen bu ka d a r ço k d o ğ ru la m a la rı o n ü ç kü sü r a sır ö n ce ka le m e a lın m ış o la n b ir kita p ta ke şfe tm e n in m ü m kü n o la b ile ce ğ in e o za m a n a ka d a r h iç in a n m a m ıştım . İşe b a şla rke n İslâm i y e t ’ e d a ir h içbir in a n ç b e sle m iyo rd um . K u r ’ â n â ye t le riyle ilg ili b u in ce lem e yi, p e şin h ü kü m d e n u za k b ir vicd a n h ü rriye ti ve ta m b ir ta ra fsızlıkla ya p m a kta y d ım . E ğ e r b e n i e tkile yen b ir h u su s o ld u ise bu, g e nç liğ im d e o ku lda n a ld ığ ım b a n a ve rile n e ğ itim de , e ğ itim in e tkisid ir. O ku ld a p ıü slü m a n lard a n d e ğ il M u - h a m m e d île r ’ d e n sö z e d ilird i ki, bu ta b irle , b ir in sa n ta ra fın d an ku ru lm u ş o la n , d o la yısiyle T a n rı ka tın da h iç b ir d e ğ e r ta şım a ya n b ir d in e m e n su p in sa n la rın sö z ko n u su o ld uğ u b e lirtilm e k iste n ird i. B a tı ’ d a b irço kla rı g ibi ben d e İslâ m ’ a d a ir a ld a tıcı d ü şü n ce le ri ko ru m u ş o la bile cektim , zira bu d ü şü n ce le r g ü n ü m ü zd e o ka d a r ya yg ın h a ld e d ir ki, m ü te h a ssısla r d ışın d a , bu h u su sla rd a b ö yle ce a yd ınla tılm ış m u h a ta p la rla ka rşılaşm a m b e n i h e p h a yre te d ü şü rm ü ştü r. İtira f e d e yim ki, İslâm ’ ın b a n a , B a tı ’ da e d inile n izle n im in d e n fa rklı o la n b ir g ö rün ü m ü ve rilm e de n ö n ce , b u ko n u da ke n d im ço k ca h ild im . G e n e l o la rak B a tı ’ d a İslâm iye t’ e yö n eltilm iş ya rg ıla rın sa h te o ld ukla rın ı a n la m a d u ru m u n a g e ld im se , b u n u b ir ta kım istisn a î d u rum la ra b o rçluyu m d u r. Ü lke le rim izd e İslâm ko n u su n d a ne d e rece ya n lış b ir 196 fik re sa h ip o lu na b ile ce ğ in i b a n a isp a t e d e n te m e l d e ğ e rle n d irm e u n su rla rı, b a n a b izzat S u u di A ra b is ta n 'd a ve rilm iştir. M e rh u m şü kra n b o rcu m so n suz K ra l F a ysa i'a ka la ca ktır, h a tıra sın ı h ü rm e tle se lâ m lıyo ru m : ke n d isini İslâ m 'd a n b a h se d e rke n d u ym a k g ib i b ü yü k b ir şe re fe n a il o lm u ş b u lu n m am ve h u zu ru n d a K u r ’ â n 'ın ça ğ d aş b ilim a çısınd a n bazı yo ru m m e se le le ri ne d e ğ in m iş o la bilm e m , ö lü n ce ye d a n silin m e ye ce ktir. K e n d ile rin de n ka d a r h a tıra m ve çe vre sind e n ço k d e ğ e rli b ilg ile r e d in d im , b u b e n im için m ü ste s na b ir şa n s te şkil e tm iştir. O za m a n g e rçe k İslâm ’ la B a tı ü lke lerim izde ta sa vvu r e d ilm e kte o la n İslâm a ra sınd a ki m e sa fe yi ta k d ir e d in ce, kıym e ti b u d e n li a n laşılm a m ış b ir d i n in te tkikin d e ile rle m e ka yd e de b ilm e k için , o a n a ka d a r b ilm e d iğim a ra p d ilin i ö ğ ren m e n in şid d e tli b ir ih tiya ç o ld u ğ u n u h issettim . İlk a m a cım , K u r ’ â n 'ı b a şın da n so n u n a ka d ar o ku m ak ve te n k itli b ir a ra ş tırm a d a za ru ri o la n ç e ş itli te fs irle r ya rd ım iyle K u r'â n ’ ın m e tn in i cü m le cü m le in ce lem e kti. B u işe, K u r ’ â n ’ d a ço k sa yıd a ta b ia t o layla rın ın ta s v ir e d ilişin e a p a yrı b ir d ik k a t sa rfed e re k g iriştim : n ite kim K u r'â n ’ ın b u o la yla ra ilişkin ve a n ca k a ra p ça m e tn in d e n ka vra n a b ilir b a zı a yrın tıla rı b e lirtm e si b e n i h a y re te d ü şü rd ü , çü n kü bu, a srım ızd a sa h ip o lu na b ile n ve fa k a t M u h am m e d d e vrin d e ki b ir in sa n ın e n u fa k b ir fik ri o la m aya ca ğ ı, b u g ü nkü u yg u n d ü şm e kte yd i. B u n d a n za rla rca K u r ’ â n m e tn in in b ilim se l ka vra m la ra so n ra , m ü slü m an ya - b ilim se l ya n la rın a ta h sis e d ilm iş b irço k e se rler o ku d u m : bu e se rle r, te m e l d e ğ e rle n d irm e u n su rla rı b a kım ın da n ço k kıym e tli b ilg ile r e d in m e m i sa ğ larke n , d iğ er ya n d a n B d tı ’ da 197 bu ko n u d a ya p ılm ış d e rli to p lu b ir ça lışm a yı g ö rm ü ş d e ğ ilim . ye ryü zü n e ilişkin E vre n in ya ra tılışı, a stro n o m i, bazı m e vzu la rın se rg ile n m e si, b itk ile r â le m i, in sa n ın ü re yişi h e n üz h a yva n la r â le m i ve g ib i işlen m iş ko n u la rın b o llu ğ u , ilk d e fa b ö yle e ski ta rih li b ir m e tin le yü z yü ze g e le n kim se n in d ik k a tin i ilk ö n ce çe ke n b ir h u su stu r. T e vra t ve İn c ille r ’d e b irçok b ilim se l va h im h a ta la r o rta ya çıka rken , b u n la rd a n h iç b irin e ben K u r'â n 'd a ra stlam ıyo rd um . B u d u ru m b e n i, şu so ru yu ke n d i ke n d im e so rm a m a m e cb u r e d iyo rd u : K u r'â n ’ ın ya zâ rı şa ye t b ir in sa n id iyse , o in sa n ça ğ d a ş fe n b ilg ile rin e u yg un d ü ştüğ ü b u g ü n o rta ya çıka n bu g ib i h u su sları n a sıl m ilâ d î 7 ’ n ci a sırd a ya za b i- lirdi? K u r ’ â n ’ ın b u g ü n e lim izd eki m e tnin in d e o a s ır d a te s b it e d ilm iş m e tn in ke n d isi o ld u ğu n u c e s a re t le sö yliye b ilirim ve bu h u su sta h içbir şü p he m ü m kü n d e ğ ild ir. (K ita b ım ızın bu ü çü n cü b ö lüm ü n ün b u n d a n so n ra ki b a h si, bu m e se leye ta h sis e d ile ce k tir). Ş u h a ld e b ö yle b ir m ü şa h e d e ka rşısın d a , K u r ’ â n 'd a ye r a la n bu b ilg ile ri, b a n a g ö re b ir in san e se ri o la rak iza h e tm e k m ü m kü n d e ğ ild ir. Ç ü n kü kra l D a g o b e rt’ in F ra n sa 'd a s a lta n a t sü rd ü ğ ü b ir za m a n d a , A ra p Y a rım a d a sı’ n d a o tu ra n b ir in sa n ın bazı ko n u la rd a ke n d i a srınd a n b ir o n a sır ile ri n ite likte b ir kü ltü re sa h ip o lm u ş b u lun a b ile ceğ in i d ü şü n m e k için h içbir ö ze l se b ep yo ktu r. K u r ’ â n ’ ın b ir b ö lü m ü H icre t (M .S . 622) te n ö n ce , g e ri ka la n kısm ı d a H icre t'te n so n ra o lm a k ü ze re ya kla şık yirm i yıllık b ir d ö n e m içe risin de ta m a m la n a n n ü zu lü d e vre sin d e , o d e vrin fe n b ilim le rin in a sırla rd ır d u rg un lu k sa fh a sın d a b u lu n d ü kla rı ve İs lâ m m e d e niye tin in , ke n d isin e e şlik e d e n , b ilim se l V 198 h a m le ile b irlikte h a re ke tli d ö n e m i de, K u r'â n ’ ın n ü zu lü n ü n ta m a m la n m a sın da n so n ra ye r a ld ığ ı ta m a m en ke sin lik ka za n m ış b ir h u su stu r. E ğ e r K u r ’ â n ’ da h a yre te yo l a ça n b ilim se l n ite likte d o ğ ru lam a la r v a r sa, b u n u n n e d e n i a ra p ilim a d a m ların ın ke n d i za m a n la rın d a n ç o k ile ri b ir fe n b ilg isin e sa h ip o lm u ş b u lu n m a la rıyd ı : d o la yısiyle M uham m ed d e o n la rın ça lışm ala rın d a n ilh a m a lm ış o la ca ktır, şe klin d e b a ze n ifad e e d ild iğ in i d u yd u ğ u m a ca yip id d ia yı ile ri sü r m e k için, bu, d in î ve g a yrı d in î ve rilerd e n h a b ersiz o lm a k g e re kir. H e r kim b ira zcık İslâ m ta rih in i b iliy o r ve O rtaça ğ a ra p d ü n ya sın d a kü ltü re l ve b ilim se l h a m le d ö n e m in in M u h am m e d ’ d e n so n ra o ld uğ u n d an h a b e rda r ise, b u g ib i h a ya lî ö n e rileri ra h a tlıkla ileri sü rem ez. K u r ’â n ’ d a ço k a çık b ir şe kild e ifa d e e d ilm iş ve ya h a b er ve rilm iş b ilim a la n ın a g ire n o layla rın ç o ğ u n u n a n ca k ça ğ ım ızd a d o ğ ru la n d ığı o ka d a r ke s in d ir ki, a rtık bu g ibi d ü şü n ce le r ta m a m iyle m a n a sız ka lm a kta d ır. M a d e m ki (İslâ m m e d en iyetinin yü kse lm e d e vri te fs irc ileri d e d a h il) K u r'â n m ü fe ssirle ri, bazı â ye tle rin te fs irin de a sırla r b o yu n ca b e h e m ah a l.h a ta ya p m ış o ld u la r, o h a ld e o n la rın b u â ye tle rin g e rçe k m a n ası nı ka vrıya m a dıkları a n laşılm a ktad ır. Â ye tlerin d o ğ ru o la rak te rcüm e ve te fs ir e d ilişi, a n ca k ço k so n ra , ya n i ya şa d ığ ım ız d e vre ya kın b ir d ö n e m e ra stla r. D e m e k ki bu â ye tle ri a n la m ak için sa d e ce g e n iş lisa n b ilg isi ye te rli d e ğ ild ir. L isa n b ilg ile rin in ya n ı sıra , ço k yö n lü fe n b ilg ile rin e d e sa h ip o lm ak g e re kir. B e n im b u ra da ya p tığım g ibi b ir ça lışm a, ço k çe şitli b ilg ile r le, a n siklop e d ik kü ltürle m ü m kü n o lu r. B azı K u r ’ ân â ye tle rinin m a n a sın ı ka vra m a da za ruri o la n fe n b il g ilerin in ç e ş itliliğ in e o la n ih tiya ç, e le a ld ığ m ıız m e şe - 199 le le r se rg ilen d ikçe d a h a iyi ta k d ir e d ile ce ktir. K u r ’ â n , a m a cı e vre n de câ ri o la n bazı ka n u n la rı iza h e tm e ğ e ka d a r va ra n b ir kita p d e ğ ild ir : ka n u nla rı se rg ile rke n , te m e l b ir d in î a m a ç g ü d er. İn sa nla rı e vre n in ya ra tılışın da ki sa n a t ü ze rin de d ü şü n m e ğ e yö n e lik d â ve tle r, e sa s itib a riyle A lla h 'ın m u tla k ku d re tiyle ilgili ta s v irle r ve sile siyle ya p ılm ış b u lu n m a kta d ır. B u d â ve tle r sıra sın d a , g e re k ta b ia t ilim le ri a la n ın d a , g e re kse in san ın ke n d i va rlığ iyle ilg ili ko n ud a , in sa n ın g ö zle m in e a çık b u lu n a n h u su sla ra ya h u t e v re n d e ki d ü ze n i sa ğ la ya n A llah ta ra fın d a n ta n ım la n m ış ka n u n la ra işa ret e d ilm e kte dir. K u r ’ â n 'da ki bu ifa de le rin b ir b ö lü m ü ra h a tlıkla a n la şılır cin ste n dir, fa k a t d iğ e r b ir kısm ın ın ise n e d e m ek iste d iğin i ka v ra ya b ilirle , id d ia ko n u su n u n g e re k tird iğ i fe n b ilg ile rin e sa h ip o lm a kla m ü m kü n dü r. B u d e m e ktir ki g e ç m iş a sırla rın in sa n ı, b u n lard a n sa d e ce za h irî b ir a n la m çıka ra bilm ekte yd i. B u za h irî m a n a ise in sa n ı, y a şa d ığ ı a sırd a sa h ip o ld u ğ u b ilg isin in ye te rsizliğ i n e d e n iyle , bazı h a lle rd e ya n lış n e tice lere g ö türm ü ştü r. B ilim se l ya n la rın ı in ce le m e k ü ze re K u r ’ â n â ye t- ; le ri a ra sın d a n ya p tığ ım se çim , b e n d en ö n ce bu ko n u la ra d ikkati çe ke n bazı m ü slü m a n ya za rla ra b e lki g e re ğ in de n ço k a za lm ış g ö rü n e ce ktir. S e çtiğim â ye tle rin sa yısı, m ü slü m a n ya za rların kind e n b ira z d a h a e k sik o ld u ğ u n u sa n ıyo ru m . B ü n a ka rşılık b irka ç â ye t d a h a te s b it e ttim ki, b u n la ra şim d iye ka d a r b ilim a çı sın d a n lâ yık o ld u kla rı ö n e m , sa n ırım ve rilm em işti. M ü slü m a n m ü e llifle rin b e n d en ö n ce se çm iş b u lu n d u kla rı b ir kışım â ye tle ri bu in ce lem e m d e d ikka te a lm a m a kla h a ta işled im se, ü m it e d e rim b u n d a n d o la yı b e n i kın a m a ya ca kla rd ır. K im i v a k it bazı k itap lar da b ilim se l yo ru m la ra ra stla d ım . B u yo ru m la rın d o ğ - 200 ru o ld u ğ u n u sa n m ıyo ru m . O n u n İçin ben, ta m b ir d ü şü n ce b a ğ ım sızlığ ı ve n e ya p tığ ım ın b ilin ci içe risin d e kişise l b ir yo ru m g e tirm e kteyim . İn sa n id rakin e ya b a ncı o lm a yıp d a , ça ğ d a ş b ili m in ta sdikind e n g e çm e m iş h u su sla ra K u r ’ â n 'd a te m a s e d ilip e d ilm ed iğ ini d e a ra ştırd ım . N e tice d e K u r ’ - â n 'ın , e vre n d e D ü n ya m ız g ib i g e ze ge n le rin va rlığ ın a d a ir b ir ta kım iş a re tle r ih tiva e ttiğ in i g ö rdü m . Ç a ğ d a ş b ilim se l ve rile r, bu h u su sta e n u fa k b ir b ilgi ve re m iyo rlarsa d a , p e k ço k b ilim a d a m ının , b u n u n p e kâ lâ a kla ya tkın o ld uğ u n u ifa de e ttik le rin i d e sö yle m ek g e re kir. G e re ke n h e r tü rlü ih tiy a t ka yd iyle , bu m e se le ye d e te m a s e tm e n in za ru retine in a nd ım . B ö yle b ir te tk ik e b u n d a n b ir o tu z yıl ka d a r ö n ce g irişm iş o lsa yd ım , a stron o m iye ilişkin b ira z ö n ce sö zü n ü e ttiğ im o lg u ya , K u r ’ â n ’ ın h a be r ve rd iğ i b ir b a ş ka o lg u n u n d a e kle n m e si g e re ke ce kti ki bu d a fe za nın fe th i m e se le sid ir. O d ö n e m d e ilk b a listik fü ze d e n e m e le ri a rd ınd a n , b e lki b irg ün g e le ce k, in san ke n d i sin i ku şa tan d ü n ya a tm osfe ri d ışın a çıkm a ve fe zayı ke şfe tm e im kâ n ın a m a d d e te n ka vu şa ca ktır, d iye d ü şü n ü lü yo rd u . O sıra d a K u r ’ â n ’ d a , b u fe th i İn san ın b ir g ü n g e rçe kle ştire ce ğ in i h a b er ve re n b ir â ye tin m e v c u t o ldu ğ u d a b ilin m ekte yd i. K u r ’ â n ’ d a kİ bu h a b e rin d o ğ ru lu ğ u ise şim d i o rta ya çıkm ıştır. G e re k T e vra t - İn c iller için o lsun g e re k K u r ’ ân için o lsu n bu ü ç D in K itab ı ’ nın b ü b ilim se l ka rşıla ş tırılm a la rı a n ca k isp a tla n m ış b ilim se l ka vram larla y a p ılm a sı g e rekm e kte d ir. K a rşılaştırm an ın g e çe rli o la b ilm esi için ke n d isin e itim a d e d ile n İlm î ka n ıtın ta m a m iyle ke sin lik ka za n m ış o lm a sı, h içbir ih tila fa yo l a çm am a sı lâ zım d ır. K u tsa l d in kita p la rın ım d e ğ erle n d irm e işin d e ilm in a ra cılık ya p m a sın a su ra t e kşite n - 201 le r, ilm in g e çe rli b ir m u ka ye se u n su ru te şkil e d e bile ce ğ in i in kâ r e tm ekte d irle r (B u ko n u d a ister T e vra t İn c ille r sö z ko n usu o lsun , ister K u r ’ â n ; T e vra t - İn c il le r, b u ka rşıla ştırm a d a n - d a h a ö n ce g ö rd ü ğ üm ü z se b e p le r yü zü n d e n - h e p za ra rlı çıkm ışla rken , K u r'â n 'ın b u n d a n h iç b ir ko rku su yo ktu r). İlim za m a n la d e ğiş ke n d ir, d o ğ rulu ğ u b irg ü n ka b u l e d ilm iş b ir o lgu , d a ha so n ra re d d ed ile b ilm e kte d ir, d iye itira z e d ilm e kte d ir. . B u itira z ka rşısın d a şu h u su s a yd ın lığ a ka vu ş m a lıd ır. Ş ö yle ki, b ilim se l ku ra m ile, g e re ğ ince d e n e tle n m iş g ö zle m e d a yalı g e rçe ğ i b irib irin d e n a yırt e tm e k g e re kir. B ilim se l ku ra m , a n laşılm ası g ü ç b ir o layı ya h u t b irlik te b irkaç o layı izah e tm e ğ i a m a çla r. K u ra m , p e k ço k h a lle rd e d e ğ işke n d ir : b ilim a la n ın d a ki ile rle m e , o la yla rı d a h a iyi ta h lil e tm e ğ e , daha ka b u le şâ ya n b irjz a h d ü şü n m e ğ e im kâ n ve rin ce , b i lim se l ku ra m d e ğ iştirilm e ğ e ve ya ye rin i b ir b a şka ku ra m a b ıra km a ğa h a zırd ır. B u n a ka rşılık g e rçe kliğ i d e n e yle sa b it o lm u ş g ö zle m e d a ya lı o lg u, d e ğ iştirilm e ğ e m ü sa it d e ğ ild ir : ö ze llikle ri za m a n la d a h a iyi te sbit e d ile b ilir a m a , ne id iyse yin e ö yle ka lır. M e se lâ D ünya 'n ın G ü n e ş e tra fın d a , A y'ın d a D ü n ya ’ nm çe vre sin d e d ö n d ü kle ri te s bit e d ilm iş o ld u ğ u n a g ö re , a rtık b u nu, ye n i b a ştan g ö zd e n g e çirm e ğ e g e re k ka lm a ya ca ktır; ile ride o lsa o lsa yö rü n g e le r d a h a iyi ta n ım la n a b ile ce ktir. B ir m ü siüm a n fizikçin in , a n tim a tie r (1) ka vra m ı nı b ild irm e kte d ir d iye d ü şü n dü ğ ü b ir â ye ti, b e n im m e( 1 ) A n t im a t ie r , z ıt k im y a s a l ö z e llik le r t a ş ıy a n e le m e n t a t o m la r ın ın p a r ç a c ık la r ın d ü ş ü n ü le n b ir lik ( m ü t e r .). ö z e llik le r in e m eydana g e t ir d iğ i 202 se lâ in ce le m e d ışınd a b ırakm a m ın n e d e n i, ku ra m la rın d e ğ işke n o la n ka ra kte rin i g ö z ö n ü n e a lm ış o lm a m d ır. B u a n tim a tie r ku ra m ı, za te n b u g ü n için ço k ih ti la flıdır. B u n a ka rşılık K u r ’ â n 'd a h a ya tın ka yn a ğ ın ın su o ld uğ u na d e ğ in e n b ir â ye te ka rşı h a klı o la ra k ço k ya kın b ir ilg i g ö sterile b ilir. H e rn e ka d a r h a ya tın su d a n ka yn a kla n d ığ ı m e se le si h iç b ir za m a n ta h kik e d i le m e ye ce k b ir h u su s ise de, g e rçe k o ld u ğ u n d a n y a na p e k ço k d e lil va rd ır. İn sa n ın g n a ra h m ind e ki g e li şim i g ib i m ü şa h e d e a la nın a g ire n h u su slara g e lin ce , K u r ’ â n ta ra fın d a n ta sviri ya p ılm ış fa rk lı g e lişim sa fh a lariyle , m o d e rn e m b riyo lo ji ve rile rin i ka rşıla ştır m a k p e kâ lâ m ü m kü n d ü r ve n e tice d e e m b riyo n u n e v rim in e ilişkin k u r'â n â ye tle rin in , ilm e tıpa tıp u y g u n d ü ştü ğ ü o rta ya çıka rıla b ilir. B u K U r ’ â n /ilim ka rşıla ştırılm a sı, d iğ e r ya p ıla n iki ka rşıla ştırm a ile ta m am lan m ış b u lu n m akta d ır : b ir ya n d a n , T e vra t - İn c iller ’ d e K u r ’ â n ’ ın d a te m as e ttiğ i ko n u la ra ilişkin ve rile rin ça ğ d a ş fe n b ilg ile riyle ka rşı la ştırılm a sı, d iğ er ya n d a n yin e a yn ı b ilim 'a çısın d a n A lla h'ın P e yg am b e r'e V a h iy yo liyle g ö n de rd iğ i kita p o la n K u r'â n ve rile riyle , M u h am m e d ’ in sö zle rini ka p sa yıp fa k a t K u r ’ â n 'a d a h il o lm a ya n H a d işle r ’ in y e rd i ğ i b ilg ile rin m u ka ye se si. K ita b ım ızın bu ü çü n cü b ö lüm ü n ün so n u n d a , a yn ı o la y h a kkın d a K u r'â n ’ ın ve rd iğ i h a be rle r ile K ita b ı M u ka d d es ’ in ve rd iğ i h a b e rle r a ra sın da ya p ıla n ka rşı la ştırm a d a n çıka n so n uçla r ve h e r iki ka yn a kta ye r a la n h a b erin b ilim se l te n kit sü zg e cin d en g e çirilm e siyle e ld e e d ile n a yrın tılı n e tice le r g ö rü lece ktir. M e se lâ kâ in a tın ya ra tılışı ve N u h T u fa n ı kıssa la rı in ce le n di. G e re k ya ra tılış, g e re k N u h T u fa m 'n a d a ir T e v ra t ’ ta ye r a la n h a b e rle rin b ilim le u yu şm az ya n la rı o rta - 203 ya çıka rılm ıştır. A yn ı o la ylarla ilgili K u r ’ â n h a b e rle ri n in de, ça ğ d a ş b ilim le o la n m ü ke m m e l u yu şm a sı g ö rü le ce ktir. K u r ’ â n ’ d a ye r a la n kıssa nın , m o d e rn ç a ğ da ka b u le şâ ya n ; K ita b ı M u ka d de s kıssa sın ın ise ka b u l e d ile m e z o luşu n u g e re ktire n fa rk lılık la r d a ka y d e d ile ce ktir. B u te sbitim iz b irinci m a kta d ır. Z ira B a tı d e rece d e b ir ö n e m ta şı ü lke le rin d e ki ya h u d ile r, h ırısti- ya n la r ve A llah ’ ı in kâ r e d e nle r, M u h a m m e t T e v ra t' ta n ya ra rla n a ra k K u r'â n ’ ı ya zd ı ve ya ya zd ırd ı, g ö rü şü n ü (h e m d e e n kü çü k b ir ka n ıt g ö ste rm e ksizin ) ile ri sü rm e d e b irleşm e kte dirle r. K u r ’ â n ’ d a g e çe n d i nî kıssa la rın T e v ra t'ta ye r a la n kıssa lard a n ka y n a kla n m ış o ld u ğ u id d ia e d iliyo r. N ü b ü vve ti sıra sın d a E ski A h id 'd en ya ra rla n d ığ ı için İsa d a ke n d i m u a sırla rın ı a ld atm ıştır, d e m e ye va rd ıra ca k b ir tu tu m n e ka d a r h a fif o lu rsa , K u r'â n 'a ka rşı ta kın ıla n bu ta v ır d a o ka d a r h a fiftir. K a ldı ki -d a h a ö n ce de g ö rm üştü k- M a tta In cil'i, tü m ü yle E ski A h id 'e d a ya n m a kta d ır. E ski A h id ’ d e n ya ra rla n d ı d iye , İsa 'd a n A lla h ’ ın e lçisi o lm a rü tb e sin i sö kü p a tm ak h a n g i hı- rıstiya n m ü fe ssirin in a klın da n g e çe r? H a l b ö yle ike n yin e d e ço ğ u za m a n M u h a m m e d (a .s)T e vra t'ı ko p ya e t m e kten b a şka b ir şe y ya p m a m ıştır, d iye kın a n m a k ta d ır. B u, K u r ’ â n ile T e vra t'ın a yn ı b ir o layı b irb irin d e n fa rk lı b ir şe kild e riva ye t e d e b ild ikle rin i h e sa b a ka tm a da n va rılm ış g e lişi g ü ze l b ir ya rg ıd ır. H e r iki kita p ta g e çe n kıssa la r a ra sın d a ki ih tila fı sü kû tla e d ilm e kte dir. K ıssa la r b irb irin in a yn ıdır, d e n m e kte , b ö yle ce b ilim se l v e rile r işe ka rıştırılm a m a ktad ır. B u m e se le le r, e vre n in ya ra tılışı ve N u h T u fan ı kıssa la rı b a h sin d e g e liş tirile c e k tir. g e çiştirm e te rc ih 204 İsa için İn c ille r n e ise, h a d is m e cm u a ları da M u h am m e d (a.s) için o d u r b u n la r, P e yg a rrib e r ’ in fiil ve sö zle rin e d a ir h a b e rle r o lu p , m ü e llifle ri n a kle ttikleri sö z ve fiille rin g ö rg ü ta nıkları d e ğ ille rd ir (en sa h ih h a d is kita pla rı o la rak ü n ya p m ış o la nla r b ile , M u h a m m e d (a.s) ın d e vrind e n ço k so n ra ya zılm ışla rd ır). H a d is kita p la rı h iç b ir su re tte V a h iy m a h su lü yazılı â ye tle r ih tiva e d e n k ita p la r o lu ştu rm a zla r. O n la r A l la h ke lâ m ı o lm ayıp , P e yg a m b e r'in sö zle rini n a kle t m e kted irle r. Y a yg ın b ir şö h re te sa h ip o la n bu ki ta pla rın , b ilim a çısın d a n , ö ze llikle ila ç re çe te le ri su n m a b a kım ın d a n h a talı h ü kü m le r ih tiva e ttik le ri g ö rü lm e kte d ir. A m a kim ke sin o la rak d iy e b ilir ki P eyg a m b e r ’ e a tfe dile n b u b e ya nla r, g e rçe kte n P e yg a m b e rin ke n disin e a ittir? T a b ia tiyle biz, d in çe rçe ve si içe risin e g ire n m e se le le rle ilg ili h e r şe yi b ir ya n a b ı ra ka ra k, o n iarı b u ra d a h a d is için a çtığ ım ız b a h sin ko n u su o lara k g ö rm ü yoru z. P e k ço k h a d is va rd ır ki, m ü slü m a n â lim le ri b u n la r za yıf h a d isle rdir. Z a te n ih tila f h a lin d e d ir le r. K ita b ım ızd a h a d isle rd e n b a zıla rın ın b ilim se l ya n n in ke n d ile ri d e b u n la r h a kkın d a la rın a d e ğ in m iş o lm am ızın a sıl n e d e n i, ka b u lü im kâ n sız h içbir b ilim se l h ü kü m ih tiva e tm e yen K u r ’ â n ’ d a n , b u h a d isle ri b ilim a çısın d a n a yıra n fa rkı o rta ya ko ym a ktır. A ra la rınd a ki fa rk, ile rid e g ö rü le ce ğ i g i bi, ça rp ıcıd ır. Ş u so n te sbitim iz, M u h a m m e d (a.s) ı K u r ’ â n ’ ın ya za n o lara k g ö ren le rin va rsayım ın ı, g e çe rsiz kılm a kta dır. N a sıl o lu r d a b ir in san , b a şla n g ıçta üm rni o lu p , so n ra d a n tü m a ra p e d e b iya tın ın e d e b î d e ğ er b a kım ın d a n ilk m ü e llifi d u ru m u n a g e le rek, ke n d i za m a n ın h iç kim se n in d ü şün e rek o rta ya ko ya m a ya ca ğı da b ilim se l g e rçe kle ri, hem d e İlm î en kü çü k b ir ya n lış b e ya na tta b u lu n m a ksızın d ile g e tire b ilird i. / 205 K itab ım ızd a sa d ece b ilim a çısın d a n g e liş tirile ce k o la n d e ğ e rle n d irm e le r, M ilâ d î 7 'n ci a sırd a ya şa ya n b ir in san ın ço k çe şitli ko n u la rd a, ke n d i a srının m a lı o lm a ya n ve a sırla rca so n ra isp a t e d ile ce k g e r d ü şü n cele ri K u r'â n ’ d a d ile g e tirm iş o la b ile ce ğ inin a kıl a lm az b ir h u su s o ld u ğ u ka n ısın a g ö tü re cekle rd ir. B a n a g ö re K u r ’ â n ’ d a ki çe kle rle u yu şa n b irçok b ü tün bu b ilim se l o lg u la rla ilg ili sö zle ri, b ir in sa n e m e ğ in in ü rü n ü o lara k iza h e tm e k m ü m kü n d e ğ il d ir. il. K U R ’ Â N ’ IN A L L A H 'D A N N Â Z İL O L D U Ğ U G İB İ K A L M IŞ O L M A S I Y A Z IY A G E Ç İR İL İŞ İN İN T A R İH Ç E S İ T a rtışm a g ö tü rm e z b ir sıh ha tte o lm a sı (A lla h 'd a n n a zil o ld u ğ u g ib i ka lm a sı) b a kım ın d a n K u r'â n m e tn in in , S e m a vî K ita p la r a ra sın d a a p a yrı b ir ye ri va rd ır. Ö yle b ir ye r ki, ne E ski A h id , ne d e Y e n i A h id b u ye ri K u r ’ â n ’ la p a yla şm azla r. E ski A h id ve İn ciller'in, b u gü n kü h a lle riyle b ize ka d a r u la şm a d a n ö n ce m a ru z ka ld ıkla rı ta h rifa tı, kita bım ızın ilk iki b ö lü m ü nd e g ö zd e n g e çirm iştik. K u r ’ â n için a yn ı ta h rifa t sö z ko n u su d e ğ ild ir. O , b izza t P e yg a m b e r' in sa ğ lığ ın d a ya ziyle te s b it e d ilm iştir. B u te sb itin n a sıl ya p ıldığ ın ı g ö re ce ğ iz. S e m a vî K ita pla r'ın so n u n cu su o la n K u r ’ â n ’ ı, sıh h a t ko n u su n d a E ski A h id ile İn cille r'de n a yıra n te m e l fa rk la r, bazı kim se le rin ısra rla ile ri sü rd ükle ri g ib i, a sla n ü zû l ta rih i m e se le le rin d e n ile ri g e lm e m e kted ir. B u kim se le r ta rih m e se lesin i ile ri sü re rle r ke n , T e vra t - İn cil m e tin le ri ile K u r ’ â n m e tin le rin in h a zırlan ışın a yö n ve re n şa rtla ra ö n e m ve rm ed ikleri g ib i, K u r ’ â n 'ın P e yg a m b e r'e ile tiliş ta rzla rın a da e h e m m iye t ve rm e zle r. M ilâ d î 7 'n ci a sra a it m e tnin ta h rif e d ilm e de n b ize ka d a r u la şm a şa n sı, ke n d isin d e n o n b eş a sır ka d ar kıd e m li o la b ile n m e tin le rd e n d a h a fa zla dır, şe klin d e b ir g ö rü ş ile ri sü rü lü yo r. B u te sbit d o ğ ru d u r a m m a , fa rk lılık la rın se b e p le rin i iza ha ye te rli d e ğ ild ir. B u u ya rı, ta rih i d a h a ye n i o la n 207 K u r ’â n m e tnin in in sa n la r ta ra fın d a n ta h rif e d ilm e te h like sin in , b irincile rinkin d en d a h a a z o ld u ğu n u ö n e m le b e lirtm e k için ya p ılm ış o lm a kta n ziya d e, T e vra t ve İn c ille r ’ in ç a ğ la r b o yu u ğ ra m ış o ld u kları ta hrifa ta b ir m a ze ret g ö ste rm e k lu n m akta dır. için ya p ılm ış b u E ski A h id'd e g ö rü le n ya n lışla r ve te zatların a sıl se b e p le ri, a yn ı b ir kıssa n ın b ird en fa zla m ü e llifi o l m u ş ve ke n d isin i o lu ştu ra n bazı kita p la rın , h ırıstiya n lık ö n ce si b irço k ça ğ la rd a re vizyo n a ta b i tu tu l m u ş b u lun m a sıd ır. İn ciller ’ e g e lin ce , İsa 'ya a it S ö z- le r ’ in ve ya fiille rin h e p a slın a u yg u n b ir riva ye tin i ih tiva e tm ekte o ld ukla rın ı kim se n in ka b u l e d e m iye ce ğ i bu kita pla r, d a h a ö n ce g ö rd ü k ki, m e tin le rin in . sü re kli o lara k ye n i b a şta n ka le m e a lınm ış o lm a sı, sıh h atin in b e lli o ra n d a ze d e le n m e sin e se b e p te şkil e tm iştir. Ü ste lik m ü e llifle ri de, n a k le ttik le ri sö zle ri ve o la yla rı ku la klariyle işitm iş, g ö zleriyle g ö rm ü ş ta n ık la r d e ğ ille rd ir. V a h iy m a h su lü K u r'â n ile, M u h am m e d (a.s) ın fiil ve sö zle rin in riva yet m e cm ua la rı o la n h a d is kita p la rı a ra sınd a a yırım ya p ılm asın ın g e re ktiğ ini d e a ltın ı çize re k b e lirtm e liyiz. P e yg a m b e r ’ in m en so n ra , a sh a b ın d a n b a zısı ve fa tın d an he h a d isle ri ya zm a ğ a b a şla m ışla rd ır : h a d isle rin a ra sın a in sa n h a ta sı sız m ış o la b ile ce ğ in d e n , h a d isle ri d e rlem e işin in daha g e ç za m a n la rd a ye n id e n e le a lın m a sı ve e n cid d i te n kid e ta b i tu tu lm a sı zo ru n lu o lm uştu r. Ö yle ki u y g u la m a a la n ın d a e n fa zla itib a r g ö ren h a d is m e c m u a la rı, M u h a m m e d (a.s) ın ve fa tın d a n ço k so n ra te lif e d ilm iş m e cm u a la rd ır. H a dis m e cm u ala rı d a tıp kı İn cille r'd e ki m e tin le r g ib i d e ğ işik ku vve tte b ir sıh h a t d e re cesin e sa h ip tirle r. N a sıl ki h iç b ir İn cil, İsa '- 208 n in sa ğ lığ ın da ya zıyla te s b it e d ilm e m işse (h e p si de O ’ n u n n ü b ü vve t g ö revin in d ü n ya da so n a e rm e sin d e n ço k so n ra ya zılm ışsa ), h iç b ir h a d is m e cm u a sı d a P e yg am b e rin za m a n ın d a te s b it e d ilm iş b ir m e t ne sa h ip o lm a m ıştır. K u r ’ â n için p e yd e rp e y n â zil ta ra fın d a n , h e m fın d a n e zb e rd e n d u ru m ta m am e n b a şka dır. K u r ’ ân o ld u kça , m e tin le r h e m P e yg a m b e r d e çe vre sin d e ki m ü slü m a n la r ta ra o ku n m u ş, a sh a b ın d a n va h iy k â tip le rin ce d e ya zılm ıştır. D e m e k ki m e tin lerin a slın a u yg un o lara k m u h afa za sın d a , İn cille rd in sa h ip o l m a m ış b u lu n d u kla rı b u iki yö n lü m u h a fa za u sû lü n e , K u r ’â n d a h a b a şla n g ıçta sa h ip b u lu n u yo r. P e y g a m b e rin ve fa tın a ka d a r d a ö yle o la ca ktır. M e tin le ri e zb e rd e n o ku m a işi, h e rke sin ya zm a d ığ ı fa k a t e zb e rle ye b ild iğ i b ir d e vird e , m e tin le r ke sin şe klin i a lırke n , o ku yu cu la rın b irb irle rin i ko n tro l e d e b ilm e le ri b a kım ın d a n b ü yü k b ir a va nta j sa ğ la r. K u r ’ â n M u h am m e d (a.s) ı m e le k C ib ril a ra cılığ iyle va n yo lun m u ştu r. K u r ’ â n ’ ın bu şe kild e n ü zü lü , M u h a m m e d (a.s) in h a ya tın ın yirm i kü sü r yılına d a ğ ılır. İlk n â zil o la n â ye tle r, 96. su re n in ilk â y e tle ridir : bu â ye tle rin n â zil o lm a sın d a n so n ra ü ç yıl va h iy g e l m e z o lu r ve ü çü n cü yılın so n u n d a te k ra r b a şlaya ra k P e yğ a m be r ’ in m ilâ d î 6 3 2 yılınd a ve fa tın a ka d a r, o n yıl H icret (622) te n ö n ce , o n yıl d a H ic re t ’ te n so n ra o lm ak ü ze re to pla m yirm i se n e d e va m e d e r. şu n la rd ır (sû re 96. â ye t İlk n â zil o la n â y e tle r le r 1 - 5) (1) : ■ - -- -- -- -- -- - -- -- -- -- -- -- - ~ - -- -- - - -- ■ . ■ . f' . ( I ) B u s ö z le r , M u h a m m e d ’ d e ( a . s . ) g iz le n m e s i im k â n s ız o la ğ a n ü s t ü b ir h e y e c a n a y o l a ç m ış t ır . M u h a m m e d ( a . s .) o s ır a d a o k ıu n a , yazm a m e s e le y le ilg ili b ilm iy o r d u . Bu t e fs ir i ü z e r in d e â y e t le r ’ in . ö z e llik le daha ile r id e bu d u r a c a ğ ız . 209 « O ku R a bb inin a d iyle ki ya ra ttı İn sa n ı d a b a ğ lı ka lan şe yd e n ya ra ttı O ku I R a b b in p e k b ü yü k b ir K e rem Ö yle b ir R ab ki ka le m le ö ğ re tm iş tir İn sa n a b ilm e d iğ in i b e l|e tm iştir.» sa h ibid ir P ro fesö r H a m id u lla h , (fra nsızca ) K u r'â n te rce m e sin in g iriş b ö lüm ü n d e, b u ilk V a h y'in b a h is m e v zu u e ttiğ i h u su sla rd a n b iri : « İn sa n ın b ilg i e d in m e sin e a ra cı o ld uğ u id i, d o la yısiyle için ka le m in « K u r'â n ’ ın ö vü lm e si» ya ziyle h u su su m u h â fa za e d il m e sin d e P e yg a m b e r'in g ö ste rd iğ i ih tim a m ın » se b e bi d e bu ö vg ü yle iza h m e kted ir. P e yg a m b e r'in e d ileb ilir, d iye d ikk a ti ç e k M e d in e ’ ye g itm e k ü ze re M ek ke 'yi te rk e tm e sin d e n ço k ö n ce (ya n i H icre t'te n ço k ö n ce), o za m a n a ka d a r n â zil o lm uş m e tin le rin d e ya zıyla g e çirild iğ i, b irçok K u r'â n m e tin le rin d e n a çıkça a n laşılm a ktad ır. K u r'â n ’ ın bu h u su sa şe h â d e t-e ttiğ in i b ira zd a n g ö re ce ğiz. M u h a m m e d (a.s) in ve çe vre sin d e ki m ü slü m a n la rın n â zil o la n â ye tle ri e z b e rd en o ku m a yı â d e t h a line g e tird ik le ri b ilin m e kte d ir. D u ru m b ö yle o lu n ca , K u r'â n ’ ın işa re t e ttiğ i h u su sla rın g e rçeğ e u yu p u ym a d ığ ı P e yg a m b e r'in a sh a bı a ra sın d a ki va h iy kâ tip le ri n e zd ind e g a ye t ra h a t b ir şe kild e ko n tro l e d ile bilm ekte yke n , K u r ’ â n ’ ın g e r çe ğ e u ym a ya n h u su sla ra işa re t e d e b ile ce ğ i d ü şü nü lem ez. K u r'â n ’ ın, P e yga m b er'in 622 yılın d a M e kke ’ yi te rk e tm e sin d e n ö n ce d e ya zıya g e çirilm iş o ld u ğ u n a, H ic re t'te n ö n ce n â zil o la n d ö rt S u re işa re t e tm e kte d ir (S û re 80, â ye t Î1 - 16) : F : 14 210 «H ayır, h a yır I K u r'â n a n ca k b ir ö ğ ü ttü r İste ye n d in le r, ö ğ ü t a lır. B ü yü k, şe re fli, yü ce ltilm iş, a rıtılm ış sa h ife le rd e d ir Y a zıcıların e lle rin d e B ü yü kle rd ir, h a yırlı ve itâ a tlile rd ir.» Y u su f A li, 1934 ta rih li K u r'â n te rcem e sin de ki te f sirle rin d e , bu su re n â zil o ld u ğ u za m a n M e kke li m ü s- lü m a n la rın e lin de (to p la m yü zo nd ö rt su re d e n ) kırkiki ve va kırkbe ş sû re va rd ı, d iye ka yd e d e r. — S û re 8 5 , â y e t 21 v e 2 2 : « H ayır, o şe refli b ir o ku m ad ır (1). K o ru nm u ş b ir le vh a d a.» — S û re 5 6 , â y e t 7 7 - 8 0 : « İşte şe re fli b ir o ku m a (1) ö z e n le sa kla n m ış b ir kita p ta O n a , T e m iz O la n la r ’ d a n b a şka ları d o ku n a m a z A le m le rin R a b b ın d a n V a h ye d ilm iştir.» — S û re 2 5 , â y e t 5 : « B u n la r e vve lce g e lip g e çm iş o la n la ra d a ir m a sa lla r, o n ları b a şka sın a ya zd ırıyo r (veya ya zıyo r), sa b a h a kşa m O ’ na im lâ e ttirip d u ru yo r d e d ile r.» B u â ye tte , P e yg a m b e r ’ e d ü şm a n ların ca ya p ıl m ış ith am la ra b ir işa ret va rd ır, ke n d isin e sa h tekâ r d i yo rlard ı. O ’ n a E skiça ğ m a sa lla rı im lâ e ttiriliy o r, O da b u n la rı ya zıyo r ve ya ya zd ırıyo rd u , d iye ya yıyo rla rd ı (â ye tte g e çen ik te te b e ke lim e sinin m a n a sı ü ze rin d e ih tila f va rd ır. A n cak h a tırla m a k g e re kir ki M u h a m m e d (a.s) ü m m iyd l). H e r h o lü kâ rd a bu â ye t, M u h a m m e d ( 1 ) . K u r ’ â n k e lim e s i, â y e t t e o k u m a a n la m ın a d a g e lir . 211 (a.s) h a sım la nn ın d a h i b ild ikle ri bu ya zıyla te sb ite işa re t e tm e kte d ir Ü ze rin e İlâh î h ü kü m lerin ka yd e d ilm iş o ld u ğ u bu sa h ife le rde n so n b ir ke z b a h se d e n sû re ise, H ic re t' te n so n ra n a zil o la n b ir s û re d ir : — S û re 9 8 , â y e t 2 v e 3 : « A lla h'ın b ir (e lçisi) te rte m iz sa h ife le ri sa h ifele rd e d ir h ü km ü sa b it b u yru kla r.» o ku r, o G ö rülü yor ki K u r'â n 'ın , M u h a m m e d (a.s) in s a ğ lı ğ ın d a ya zıya g e ç irildiğ in i K u r'â n ’ ın ke n d isi h a b er ve r m e kted ir. M u h am m e d (a.s) in ya n ın d a b irço k va h iy ka tip lerin in b u lu n du ğ u b ilin m e kte d ir. B u n la r a ra sın da en m e şh u ru , so n ra ki ku şa kla rd a a d ın d an ço k sö z e ttir m iş o la n Z e yd İb n S â b lt'tlr. P ro fe sö r H a m idu lla h (fra n sızca ) K u r ’ â n te rce m e sin in (1971) ö n sözü n de , K u r'â n m e tn in in P e yg a m b e rin ve fatına ka d a r h a n g i ş a rtla r a ltın d a ya zılm ış o ld uğ u nu g ü ze l b ir şe kild e a n latır : « K a yn a kla r ittifak la şö yle d e m e kte d irle r : K u r ’ â n ’ d a n b ir p a rça n â zil o ld u ğ u n d a , P e yg a m b e r o k u m a ya zm a b ile n sa h a b ile rin d e n b irin i ça ğ ırır, ye n i p a rça nın d a h a ö n ce n â zil o lm u ş b u lun a n la rın a ra sın d a ki ke sin ye rin i b e lirte re k o ra ya im lâ e ttirird i... H a b e rle rin a çıkça b ild ird iğ ine g ö re M u h a m m e d , (a.s) p a rça yı ya zd ırd ıkta n so n ra , şa ye t h a ta ya p ılm ışsa d ü ze lteb ilm e k için , kâ tipte n ya zd ığ ını o ku m a sın ı is te r d i... D iğ e r b ir m e şh u r h a b e r b ize şö yle d e m e kte d ir : h e r yıl R a m a za n a yın d a P e yg am b e r (o za m a n a ka d a r n â zil o lm u ş b u lu n a n ) b ü tün K u r'â n 'ı C e b ra il'in ö n ü n de o k u rd u ... V e fatın d an ö n ce ki R a m a za n ’ d a ise C e b ra il K u r'â n 'ı M u h a m m e d 'e iki kez o k u tm u ş tur... A srı 212 sa â d e tte n bu ya n a m ü slü m a nla rın , K u r'â n ’ ı h a tm et m e k su re tiyle sa va p ka za n m a k için R a m aza n ayını d ö rt g ö zle b e klem e yi a lışka n lık h a lin e g e tird ik leri b i linm e kte dir. B irçok ka yn a k b u n a ila ve o la rak d e r ki, en so n m e tin ka rşıla ştırm a sı sıra sın d a P e yg a m b e r'in va h iy kâ tib i Z e yd İb n S â b it d e h a zır b u lu n m u ştu . Ö te ki ka yn a kla r, Z e yd 'd e n b a şka d iğ er b irçok şa h ısla rın da isim le rin i ve rirle r.» B u ilk ya zıya g e çirm e d e , p a rşöm e n , d e ri, ta h ta le vh a la r, d e ve kü re k ke m ikle ri, ü ze rin e yazı ya zm a ğ a m ü sa it yu m u şa k ta ş la r ve b e n ze ri çe şitli m a d d e le r ku lla n ılm ıştır. F a ka t M u h am m e d (a.s) a yn ı za m a n d a m ü siü m a n la ra K u r'ân ’ ı e zb e rle m e le rin i ta vsiye e tm iş, m ü slü m a n la r da K u r ’ â n ’ ı tü m ü yle ve ya n a m a zla rd a o ku n a n kısım la rın ı e zb e rle m işle rdi. K u r'ân ’ ı b a şta n so n a ka d a r e zb e re b ile n ve o n u ya ya n h â fız la rın (h â fizû n ) ye tiş m e si işte b ö yle o lm uştu r. K u r'â n m e tn in in ya zı ve h â fıza va sıta siyle ç ift m u h a fa za m e to d u , d e ğ erli b ir m e to d o lara k o rta ya çıkm ıştır. P e yg a m b e r'in ve fa tın d an (632) ço k kısa b ir sü re so n ra , O 'n u n h a le fi ve Islâm 'ın ilk h a life si E bu B e kir, M u h a m m e d (a.s) in ilk e ski va h iy kâ tib i Z e yd İbn S a b it te n K u r'ân ’ ı b ir kita p h a lin e g e tirm e sin i iste m iş, Z e yd d e K u r ’ â n 'ın b ir n ü sh a sın ı h a zırla m ıştır. Z e yd İbn S â b it, (m ü sta kb e l ikin ci h a life ) Ö m e r'in iste ğ i ü ze ri ne M e d in e ’ d e H â fiz û n 'u d inle ye rek, çe şitli m a lze m e le re ka yıtlı şa h sî K u r'â n n ü sh a la rın ı b irara ya g e tire re k m ü m kü n o la b ile ce k ka rşılaştırm ayı ya p m ıştır. B ü tü n b u n la r, m u h te m e l h e r tü rlü ya zım h a tasın a m e yd a n ve rm e m e k için d i. B u şe kild e K u r ’ â n m e tnin e ço k sâ d ık o la n b ir n ü sh a e ld e e d ilm iştir. 213 K a yn a kla rın b ize ve rd iği h a b e re g ö re , E bu B e k ir' d e n so n ra , 634 yılın d a h a life o la n Ö m e r, bu n ü sh a yı te k b ir c ilt (m u sh a f) h a lin e g e tirip ya n ınd a a lıko yd u . B u m u sh a f, Ö m e r'd e n ke n d i kızı ve P e yga m b er'in d u l ka lan h a n ım ı H a fsa ’ ya in tika l e tti. H a life lik g ö re vin i 6 4 4 'te n 655 yılın a d e k ifâ e d e n ü çü n cü h a life O sm a n, e ld e ki K u r'â n n ü sh a la rın ı ye n id e n b irb iriyle ka rşıla ştırm a k ü ze re b ir b ilirk iş ile r ko m isyo n u n u g ö re vle n dird i. M e yd an a g e le ce k o la n m u sh a f, h a lifen in ism in i ta şır. K o m isyo n , E bu B e kir za m a n ın d a ke sin le şip d a h a so n ra H a fsa ’ ya in tika l e d e n M u sh a f ’ ın sıh h a t d e re cesin i a ra ştırd ı: B u a ra d a d d K u r ’ â n ’ ı e zb e re b ilen m ü slü m a n la rın b ilg ile rin e b a ş vu rd u . K u r ’ â n m e tnin in sıh h ati ü ze rin d e ki ça lış m a so n d e rece cid d i b ir b ir ta rzd a ya p ılm ıştır. M ü n a ka şa ya yo l a ça b ilece k e n kısa b ir â ye ti b ile a slına u yg un o la rak za b te d eb ilm ek için, şa h itle rin ve rd ik le ri b ilg ile rin b irbirini tu tm a sın a lü zûm g ö rü lm ü ştü r. Ç ü n kü K u r ’ â n 'd a n bazı â ye tle rin h ü kü m b a kım ın d a n d iğ er baz* â ye tle ri n e şre de b ild ikle ri m a lu m d u r. P ey- ■' g a m b e r ’ in n ü b ü vve t g ö re vin in yu va rla k h e sap yirm i yıl d e vam e ttiğ i h a tırla n ırsa , n e sih o layın ın b u n d an ile ri g e ld iğ i p e kâ la a n la şılır. P e yg a m b e r'in h e r R a m a - za n ’ d a K u r ’ â n ’ ı kırâ a t e ttiğ i za m a n ta kip e tm iş o l d u ğ u sû re sıra sını ya n sıta n ki b u g ü n d e ö yle d ü şü n ü lü r-b ir m e tin b ö yle ce e ld e e d ild i: İlk ü ç h a life yi, ö ze llikle O sm a n 'ı, K u r ’ â n ’ ı b ir c ilt içe risin d e to p la m a ğ a ve b u cild in d iğ e r K u r'â n n ü s h a ların a e sa s te şkil e tm e sin i ka ra r a ltın a a lm a ğ a g ö tü re n se b e p le r n e le rd i d iye b ir so ru a kla g e le b ilir. B u n u n ce va b ı g a ye t b a s ittir : M u h a m m e d (a;s) in ve fa tın ı izle ye n İlk b irkaç o n yıl içe risin d e İslâ m iye t, a şırt b ir h ızla ya yılm ış ve b u ya yılış, a ra la rın d a ço ğ u nu n d ili 214 □ ro pça o lm a ya n m ille tle r için d e o lm u ştu r. K u r'â n m e tn in in P e yg a m b e r’ d e n in tik a l e ttiğ i şe kliyle ya yıl m a sın ı g ü ve n a ltın a a lm a k için g e re kli ö n le m le rin a lın m a sı ica p e tm iştir. İşte h a life O sm a n 'ın ya p tığ ı ka rşılaştırm a b u a m a ca y ö n e lik tir. H a life O sm a n , e ld e e d ilen M u sh a f'ı ço ğ a lta ra k İslâm im p a ra to rlu ğ u n u n m e rke zle rin e g ö n d e rd i. N ite kim g ü n ü m ü zd e T a şke n t ve İstan b u l'd a b u lu n an n ü s h a la r, p ro fe sö r H a m id u ila h 'a g ö re O sm a n ’ ın g ö n de r d iğ i n ü sh ala rda n d ırla r. B ü tü n İslâm â le m in d e m e v c u t o lu p d a g ü n ü m üzü n b ilin e n e n e ski K u r'â n n ü s h a ları, m u h te m e l b a zı istin sa h h a ta la rı b ir ta ra fa b ı ra kılırsa , b irb irle riy le a yn ıd ırla r; bu b irlik, A vru p a 'd a sa h ip b u lu n ula n K u r ’ â n n ü sh a la rı için d e g e çe rlid ir (P a ris m illî K ü tü ph a n e si ’ n d e bazı K u r'â n cü zle ri v a r d ır ki y e tk ilile re g ö re , m ilâ d î 8 ve 9, h ic rî 2 ve 3. yü z yılla rd a istin sah e d ilm işle rd ir). T a n ın m ış e ski K u r'â n n ü sh a la rın ın tü m ü , en cü zî fa rk lılık la ra va rınca ya d e k b irb irin i tu tm a k ta d ırla r. B u ço k ö n e m siz fa rk lılıkla r d a , m e tnin g e n e l m a n a sın d a h içbir şe y d e ğ iştirm e ye ce k n ite lik te d irle r. Z ira e skid e n ku lla n ılm ış o la n ya zın ın , şim d ikin d e n d a h a b a sit o lm a sın d a n ö tü rü , b a zen â ye tte ki m a n a n ın g e lişi, b irçok fa rklı o k u yu ş şe klin e e lv e riş lidir (1). S a yıla rı yü zo n d ört ’ ü b u la n sû re le r, b irkaç istis- n â ile b e ra b e r, u zu n sû re d e n kısa sû re ye d o ğ ru te r tip e d ilm iştirler. D o la yısiyle sû re le rin te rtib in d e n ü zû l (1 ) H a r ek e m e s e lâ , ve b ir k o n u lm a m ış n o k t a la r ın f iil, e tk en veya o lm a s ı e d ilg e n ve n e d e n iy le b azı durum la r d a m ü z e k k e r v e y a m ü e n n e s o la r a k o k u n a b ilir d i a m a , çoğu h a lle r d e durum , h em en a ç m a m ış t ır . m âna, h em en k a r in e y e göre ö n e m li a n la m a n la ş ıld ığ ı iç in d e ğ iş ik liğ in e bu yol 215 sıra sın a itib a r e d ilm e m iştir. B u n u n la b e rab e r p e k ço k su re n in n e za m a n n â zii o ld u ğ u b ilin m e kte d ir. K ıssa la rın ö n e m li b ir m ikta rı K u r'â n 'ın b irço k ye rin d e g e ç tiğ i için , bu d u ru m b a zen te k rarla ra yo l a ça r. Ç o ğ u ke z b ir b ö lü m , b a şka b ir ye rd e e ksik o la rak n a kle d i len b ir kıssa için a yrın tılı b ilg ile r ve rir. D u ru m b ö yle o lu n ca , K u r'ân ’d a e le a lın a n b irço k ko n u lar g ib i, ça ğ d a ş b ilim le iliş k is i o la b ile ce k h e r şe y d e K ita p 'ta , ko n u lar d ikka te a lın m a d a n s e rp iş tirilm iş d u ru m d ad ır la r. III. G Ö K L E R İN V E Y E R İN Y A R A T IL IŞ I T e v ra t'ta k i y a ra tılış k ıs s a s ly le K u r'â n k ıs s a s ı a ra s ın d a k i fa rk la r v e b e n z e rlik le r. K u r'â n , g ö kle rin ve ye rin ya ra tılışın ı b a şınd a n so n u na ka d a r b ir a ra da a n la tm a z, b u b a kım d a n E ski A h id ’ d e n a yrılır. K u r ’ â n ’ d a ke sin tisiz b ir kıssa ye rin e , K itab ’ ın p e k ço k ye rin d e ya ra tılışın bazı ya n la rına d e ğ in e n v e ya ra tılışın b e lirg in ö ze lliğ i o la rak a rt a rd a ce re ya n e tm iş o la yla rı a z ço k a çıkla ya n p a rça la r h a lin d e b ir kıssa g ö rü lü r. D u ru m b ö yle o lu n ca , b u a rt a rd a ce re ya n e tm iş o la yla rın n a sıl cakdim e d ild iği ko n u sun d a a çık b ir fikir e d inm e k için , b irçok su rçle re d a ğ ıtılm ış h a ld e ki ilgili â ye tle ri b ir a ra ya to p la m a k g e re km ekte d ir. K ita p 'ta a yn ı b ir ko n u ya çe şitli ye rlerd e se rp iş tirile re k te m as e d ilm iş o lm a sı, sa d e ce ya ra tılış m e vzû u na m a h sus b ir d u ru m d e ğ ild ir. Y e r ve ya g ö kle rin ya ra tılış o la yla rı ya h u t in sa n ın ya ra tılışın a ilişkin m e se le ler g ib i ilim a d a m ın ı ya kın d a n ilg ile n d ire n ö n e m li h u su sların ço ğ u , K u r'â n ’ d a h e p b u şe kild e işle n m iş b u lu n m a kta d ır. İlg ili â ye tleri d e rlem e işin i, b ü tün bu ko n u la rın h e r b iri için a yrı a yrı ya p tık. K u r ’ â n 'd a ye r a la n ya ra tılış kıssa sı, A vru p alI ya za rların ço ğ u na g ö re T e v ra t'tak i kıssaya ço k ya kın d ır, D o la yısiyle ya za rlar, iki kıssa yı b irb irin e p a ra le l o la rak g ö sterm e kten ze vk a lırla r. B u d ü şü n ce sa n ırız h a ta lıd ır zira , iki kıssa n ın a çıkça b irbirin e 217 u ym a ya n ya n la rı va rd ır. Ö n e m i b ilim se l a çıd a n a sla ikin ci d e rece d e o lm a yan m e se lele r h a kkın d a K u r ’ â n ’ da ö yle a çıkla m a la r b u lu yo ru z ki, b u n la rın m islin i T e v ra t'ta a ra m a k b o şu n a dır. B irta kım a çıkla m a la rı da T e vra t ih tiva e d e r ki o n la rın ye r a lm a z. ka rşılığ ı d a K u r ’ â n ’ d a T e vra t ve K u r ’ â n ’ ın ko n u yla ilgili kıssa la rı a ra sın d aki za h irî b e n zerlikle r b ilin m e kte d ir : b u ben z e rlik le r a ra sın d a , a rt a rd a ce re ya n e d e n ya ra tılış e vre lerin in to p la m sa yısın ın ilk b a kışta a yn ılığı g e lir. b ild irdiğ i a ltı g ü n e te ka b ü l e d e r g ib id ir. A m m a so ru n g e rçe k Z ira T e vra t'ın b ild ird iğ i a ltı g ü n , K u r ’ â n 'ın te d a h a d a ka rm a şık o lu p, ü ze rin d e d u rm a ğ a d e ğ er. Y A R A T IL IŞ IN A L T I M E R H A L E S İ T e v ra t ’ ta ki kıssa (1), ya ra tılışın b ild iğim iz h a fta g ü n le ri cin sin d e n o lm a k ü ze re a ltı g ü n d e g e rçekle ş tiğ in i, b u n u b ir d in le n m e g ü n ü n ü n ya n i sa b b a t g ü n ü n ü n ta k ip e ttiğ in i en a çık b ir şe kild e ifa d e e d e r. K ita b ım ızın T e v ra t ’ a a yırdığ ım ız kısm ın d a g ö rd ü k ki, M . Ö . 6 ’ n cı yü zyıl d in a d a m ları, h a fta nın ye d in ci (cu m a rte si) g ü n ün ü d in le n m e g ü n ü o lara k g e çirilm e si ne h a lkı te şvik e tm e k için , ya ra tılışı b u ta rzd a h ikâ ye e tm e yo lu n a g itm işle rd i. O n lara g ö re R ab, n a sıl h a fta n ın a ltı g ü n ü n ü ça lışm akla g e çirip ye d inci g ü n ü is tira h ata çe kild iyse , h e r ya h u d i d e sa b b a t g ü n ü n d e ö ylece d in le n m e lid ir (2). ( 1 ) B u r a d a s ö z k o n u s u o la n T e v r a t k ıs s a s ı, k it a b ım ız ın b i r in c i b ö lü m ü n d e g ö r m ü ş tü k , s a s e r d o t a l a d ı v e r ile n m e tn in , b ild ir d iğ i k ıs s a d ır . A y n ı k ıs s a , b u g ü n k ü T e v r a t ’ ın Y a h i- v is t m e t n in d e b ir k a ç s a t ır la ö z e tle n m iş , o lu p , b u r a d a d ik - ‘ k a t e a lm a m ıy a c a k k a d a r a n la m s ız d ır . (2 ) S a b b a t , ib r a n ic e d e m ın a g e lir . d in le n m e k , is t ir a h a ta ç e k ilm e k a n la 218 T e vra t ’ ın bu şe kild e a n la dığ ı «gün» ke lim e si, Y e ryü zü'n d e o tu ra n b ir kim se için g ü n e şin a rt a rd a iki kez d o ğ u şu ve ya a rt a rd a iki ke z b a tışı a ra sınd a g e çen za m a n a ra lığ ı d e m ektir. B u şe kild e ta n ım la n a n g ü n ise , Y e r ’ in ke n d i e kse n i e tra fın d a d ö n üşü n ü n so n u cu d u r. M a d e m ki g ü n ü n o rta ya çıkm a sın a n e d e n o la n m e ka n izm a - ya n i Y e r'in m e vcu d iye ti ve o u n G ü n eş'in çe vre sin d e d o la şım ı * T e vra t kıssa sı na g ö re h e nü z ya ra tılışın ilk d ö n e m le rin d e g e rçe kle ş m e m işti, o h a ld e b u şe kild e ta n ım ı ya p ıla n a n la m d a ki « g ü n le r» d e n m a n tıke n sö z e d ile m e ye ce ğ i a p a çık tır. K ita b ım ızın b irinci b ö lü m ü n de d e b u im kâ n sızlık a ltı çizile re k b e lirtildi. E ğ e r e kse ri K u r ’ â n te rcem e lerin in m e tin le rin e b a ş vu ru la ca k o lu rsa , K u r'â n ’ ın da -T e vra t'ın b ize b ild irdiğ i g ibi- ya ra tılışın a ltı g ü n lü k b ir sü re içe risin d e g e rçe kle şm iş o ld u ğ u n u b ild irdiğ i o ku n a ca ktır. K u r ’ â n ’ d a g e çe n a ra p ça «yevm » (g ü n ) ke lim e sini, en ya yg ın a n la m iyle gün d iye te r cü m e e ttik le ri için , m ü tercim le r kın a n a m a z. N ite kim K u r'ân ’ d a 7 'n ci sû re , 5 4 'ü n cü â ye tte g e çen bu ke li m e yi, te rcü m e le r g e n ellikle ö yle ifad e e d e rle r : « R ab b in iz, g ö kle ri ve ye ryü zü n ü a ltı g ü n d e y a ra t m ış o la n A lla h 'dır.» G ü n le r ke lim e sinin m a n a sın ı g e rçe kte d e virle r, m e rh a le le r d iye a n la m ak g e rektiğ ine iş are t e d e n K u r ’ ân te rcü m e ve te fs irle ri ço k a zd ır. E sa se n şö yle b ir sa vu n m a d a ya p ılm ıştır : K u r'ân 'ın ya ra tılışa iliş kin â ye tle rin in , ya ra tılışı « g ü n le r» h a lin d e m e rh a le le re a yırm a sın d a ki a m a cı, İslâ m iye t'in d o ğ u şu sıra sın d a ya h u d i ve h ırıstiyan la r a ra sın da h e rke sin in a n m a kta o ld u ğ u ya ra tılışın a ltı g ü n d e ce re yan e ttiğ i yo lu n d aki in an cı b ile b ile b e nim se ye rek, o d e re ce ya yg ın o la n b ir in a n ca ka rşı a çıkça ka rşı çıkm am a ktı. 219 Ç o ğ u m ü fe ssirle rin g ü n d iye te fs ir e d e g e ld ikle ri y e v m , ço ğ u lu e y y a m ke lim e sin in b iz z a t K u r ’ â n 'd a ve g e n e l o lara k d a o a srın d ilin d e b a şka h a n g i m a n a la r d a ku lla n ıla b ild iğ in i in ce le m e k ve m e se le yi d a h a ya kın d a n e le a lm a k, a ca b a a slın d a yu ka rıd a ki d ü şü nce ta rzın ı re d d e tm e ksizin d e m ü m kü n d e ğ il m id ir. Y e v m ke lim e si, en ya yg ın a n lam iyle g ü n d e m e k tir. A n ca k ke sin likle b e lirte lim ki, bu ke lim e g ü n e şin b ir b a tışiyle e rte si g ü n te k ra r b a tışı a ra sın da g e çen za m a n sü re sin d e n d a h a ço k, g ü n ışığı (g ü n d ü z) a n la m ın ı ifa d e e tm e k iste r. Ç o ğ u l şe kli e y y a m ise , sa d e ce g ü n le r m a n a sın a d e ğ il a yn ı za m a n d a u zu n sü re , ne ka d a r o ld uğ u b e lli o lm aya n (fa ka t h e p u zu n ) za m a n d e vre si a n la m ın a d a g e le b iliyor. K e lim e n in ta ş ı ya b ilece ğ i « za m a n d e vre si, m e rh a lesi» m a n a sı, K u r ” - ö n 'ın b a şka ye rlerin d e g e çm e kted ir. N ite kim ke lim e n in a şa ğ ıda ki â ye tlerd e b u a n la m ı ta şıd ığ ı g ö rü lü yo r ■ — S û re 3 2 , â y e t 5 : « ... b ir za m a n d e vre sin d e (y e v m ) ki m ikta rı sizin sa yın ızla b in yıl eder.» (B u â ye tte n ö n ce g e çen â ye tin , ya ra tılışın a ltı m e rh a le d e g e rçe kle ştiğ in e işa re t e ttiğ in i d e ka yd e d e lim .) — S û re 7 0 , â y e t 4 : « ... b ir za m a n d e vre sin d e (ye vm ) ki m iktarı 50 000 se n e tu ta r.» Y e v m ke lim e sin in , ya ra tılışa ilişkin â ye tle rd e , g ü n d e d iğ im iz sü re d en ta m a m e n fa rklı b ir za m a n d e v re sin e d e lâ le t e d e bilm e si h u su su , ço k e ski K u r ’ â n m üfe ssirle rin i şa şırtm ıştır. Ç ü n kü kâ in a tın te şekkü l s a f h a la rın ın sü re le ri h a kkın d a ta b ia tiy le b u g ü n b izim b il- 220 d ikle rim izd e n ke n d i za m a n la rınd a h a b e rd ar o la m a z^ la rd ı. N ite kim D ü n ya 'n m d ö n m esi so n u cu ta n ım ı A s t ro n o m ice ya p ılm ış g ü n ka vra m ın da n h a b e rsiz o lan M . S . 16 ’ ncı yü zyıl m ü fe ssirle rin d e n E b u 's-S üû d : y a ra tılışa , h e rza m a n ku llan d ığım ız a n lam d a ki g ü n le r h a lin d e d e ğ il, « d ö ne m le r» (a ra p ça n e v b e t) h a lin d e g e rçe lke şm iş g ö zü yle b a km a lıd ır, d iye d ü şü n m e kte y di. B ir kısım ça ğ d a ş m ü fe ssirle r b u yo ru m u b e n im se m e kted irle r. Y u su f A li (1934) ya ra tılışın sa fh a la rın ı e le a la n h e r â ye tin te fs irin i ya p a rke n , b a şka ye rd e g ü n le r d iye te fsir e d ilm iş ke lim ele ri, g e rçe kte «uzun d e virle r, m e rh a le le r» , « ça ğ la r» m a n a sın a a lm a k g e re ktiğ in i ısra rla b e lirtir. B u d u ru m d a K u r ’ â n kâ in atın ya ra tılış sa fh a la rın ı a ltı u zu n za m a n d e virle ri o lara k m ü la h a za e tm ek te d ir d iye ka b u l e d ile b ilir. Ç a ğd a ş b ilim in , in sa n la rın , kâ ina t a ltı fa rk lı ka rm a şık m e rh a le d en g e çe re k te şe kkü l e tti şe klin d e ke sin h ü kü m ve rm e le rin e m ü- sa d e e tm e d iğ i b ir g e rçe k, a m a ilim ke sin o lara k isp a t e tm iştirk i b u a şa m a la r o ka d a r ço k u zu n za m a n d e v re le rin d e n ib a re tti ki, b u d e vre le rin ya n ın d a b izim a n la d ığ ım ız m a n a d a ki « g ü n le r» g ü lün ç o la ca ktır. K u r'â n 'ın , ya ra tılışı ko n u e d in e n en u zu n bö lü m le rin d e n b iri, d ü n ya n ın te şe kkü lün d e ce re ya n e d e n o la yla rın b ir h ikâ ye siyle , g ö klerin ya ra tılışı sıra sın d a g e çe n o layla rın b ir h ikâ yesin i b irb iri a rd ın d a n, n a k le d er. S öz ko n u su â y e tle r 41 'inc i sû re nin 9 -1 2 . â ye t le rid ir : (A lla h P e yg a m b e r’ e h ita p e d iy o r) : «D e ki : g e rçe k siz m i o Y e r'i iki d e vre d e Y a ra la- 221 n a im a n e tm iyo r, O 'n a o rta k la r Â le m le rin R a b bı ’ d ır. ka tıyo rsu nu z ? O , « Y e r ’ in ü stü n e sâ b it d a ğ la r ye rleştird i. Y e r'd e b e re ke t ya ra ttı. O n d a d ö rt m e rh a le d e u yg u n m ik ta r d a g ıd ala r ta k d ir e tti; bu (o g ıd ala r ya d a b ilg i ?) p e şin d e o la n la r için e şittir. « B ir d e (sü m m e ), b ir d u m a n h a lin d e o la n g ö ğ e d o ğ ru ld u d a o n a ve ye ryü zü n e ; ikin iz d e is te r iste m e z g e lin d e m iş tir I İkisi d e iste ye iste ye g e ldik d e m işlerd ir. . «Y edi g ö ğ ü iki m e rh a le d e ya ra tm ış ve h e r g ö ğ e ya p a ca ğı işi va h ye tm iştir. «E n ya kın g ö ğ ü ka n d ille rle b e ze d ik ve ko ru d u k. İşte b u , o ü stü n o la n ve h e r şe yi b ile n 'in ta kd irid ir.» S û re 4 1 'in bu d ö rt â ye ti, se m â vî cisim le ri o lu ş m a d d e n in ilkin g a z h a lin d e b u lu nu şu ve g ö klerin ta m am e n sim g e se l o la rak ye d i sa yısiyle tu ra c a k o la n b e lirtiliş i g ib i ü ze rin d e ile ride d u ra ca ğ ım ız b irço k h u su sla rı ya n sıtm a ktad ır. Y e di ra ka m ın ın n e a n la m a g e ld iğ in i d e g ö re ce ğ iz. A lla h ile g ö k ve ye ryü zü a ra sın d a g e çe n ko n u şm a d a te m s ilidir : çü n kü b u ra d a sö z ko n u su o la n sa d e ce , g ö kle r v e ye rin te şekkü l e d e r e tm ez İlâh î e m irle re b o yun e ğ d ikle ri ifa d e e d il m e kte d ir. E le ş tiric ile r ya ra tılışın a ltı m e rh a le d e g e rçek le ştiğ i yo lu n d a ki h a b e rle b u â ye tle rd e b ild irile n le r a ra sın d a b ir çe lişki g ö rm ü şle rd ir. Ö yle ya Y e ryü zü n ü n o luşu m u nd a g e çe n iki m e rh a le , g ıd a la rın d ü n ya sa kin le rin e d a ğ ıtım ı için g e çe n d ö rt m e rh a le ve g ö kle rin ya ra tılışın d a ki iki m e rh ale to p la n ınca se kiz m e r h a le e ld e e d ilirm iş, b u ise yu ka rıd a ve rile n a ltı d e vir ile çe lişm e h a lin d e ym iş. 222 K u r ’ â n ’ ın bu d e virle ri d ile g e tire n yu ka rıd a ki m e t ni, a slın d a iki kısım d a n ib are ttir. B irin ci kısım d a d ü n ya n ın n a sıl ya ra tıld ığ ı a n la tılm a k su re tiyle in san , A l la h ’ ın ilim sıfa tı ü ze rin d e d ü şü n m eğ e ; ikin ci kısım d a g ö kle rin ya ra tılışın a d e ğ in ile re k in sa n, A llah ’ ın ilim sıfatı ü ze rin de d ü n ya n ın ya ra tıiışiyle b a şla ttığ ı te fe k kü rü n ü b ö yle ce ta m a m la m a ğ a d a ve t e d ilm e kte dir. M e tn in b irin ci kısm ın ı ikin ci kısm ın d a n , « b ir de» d i ye te rcüm e e ttiğ im iz a ra pça s ü m m e ke lim e si a yırı yo r. A n ca k b u ke lim e , « d a h a so n ra » ve ya « so n ra dan» a n la m ların a g e ld iği g ib i, « ö te ya n d a n » .m a n a sın da d a ku llan ılır. O h a ld e s ü m m e ke lim e si b u ra da , b irb iri a rka sınd a n g e lm e a n lam ın ı ta ş ıy a b ilir ki, bu da ye rin ya ra tılışın ı g ö kle rin ya ra tılışı ta k ip e tm e si ve ya in san ın ye ryü zü nü n ya ra tılışı ü ze rin de ki te fek k ü rü n ü g ö kle rin ya ra tılışı ü ze rin d e ki te fe kkü rü ta kip e tm esi g ib i iki şe kild e a n la şıla b ilir. O la yla rın b irb iri a rka sın d a n g e lm e si g ib i b ir m a n a ka ste d ilm e d en , o n la rı kısa ca ya n ya n a g e tirip zikre d ilm e si d e söz ko n u su o la b ilir. H e r ne o lu rsa o lsun , g ö ğ ü n ya ra tılış m e rh a le le riyle, ye rin ya ra tılışın da ki iki m e rh ale p e kâ la a yn ı za m a n a ra stlıya b ilirle r. N ite kim b ira z so n ra , e vre n in te m e l o lu şu m sü re cin in K u r'â n 'da n a sıl a n la tıld ığ ın ı in ce le ye ce ğ iz ve g ö klerle ye rin a yn ı sü re ç içe risin d e n a sıl b irlik te te şe kkü l e ttik le rin i ve b u n u n ça ğ d aş b ilim ka vra m la rına d a u yg un d ü ştüğ ü n ü g ö re ceğ iz. İşte o za m a n , b u â ye tle rd e d e ğ in ile n o la yla rın a yn ı v a k itte ve b irlikte ce re ya n e ttik le ri şe klin d e ki a n la yışın ta m a m iyle ye rind e o ld uğ u g ö rü le ce ktir. K u r ’ â n ’ ın yu ka rıda zikre d ile n â ye tle riyle , kâ in a tın a ltı m e rh a le d e ve ya d e vird e te şe kkü l e ttiğ in i ifa d e e d e n d iğ er â ye tle ri a ra sın da h e rh an g i b ir çe lişki g ö zü km e m e kte d ir. 223 K u r ’ â n , g ö k le r v e y e rd e n h a n g is in in ö n c e h a n g is in in s o n ra y a ra tıld ığ ın ı b ild irm e z K u r ’ â n ’ ın b ira z ö n ce g ö rd ü ğü m ü z iki p a rça sın d a ye r a la n b ir â ye tind e , g ö k ler ve ye rin ya ra tılışın da n (su re 7, â ye t 54) ; b ir b a şka ye rd e d e ye r ve g ö kle rin ya ra tılışın da n (su re 41, â ye t 9 -1 2 ) sö z e d ilm ekte d ir. B ö yle o lu n ca K u r'â n ’ ın, g ö kle rin m i ye rd e n ö n ce yo ksa ye rin m i g ö kle rd e n ö n ce ya ra tıld ığ ını b e lirtm e d iğ i a n la şılıyo r. İçe risin d e ilkin ye rin zikre d ild iğ i â ye tle rin sa yısı ço k a zd ır. M e se lâ sû re 2, â ye t 2 9 ve sû re 20, â ye t 4 'te o ld uğ u g ibi : bu so n u ncu â ye tte «yeri ve g ö k le ri ya ra tm ış o lan » d iye A lla h 'a işa ret e d ilir. B u n a ka rşılık sa yıla rı d iğe rlerin de n ço k d a h a fa zla o la n â ye tle rd e de, g ö kle r ye rd e n ö n ce zikre d ilm e kte d ir (sû re 7, â ye t 54; sû re 10, â ye t 3; sû re 11, â ye t 7; sû re 25, â ye t 59; sû re 32, â ye t 4; sû re 50, â ye t 38; sû re 57, â ye t 4; sû re 79, â ye t 27 - 33; sû re 91, â ye t 5 -1 0 ). D o ğ rusu n u sö yle m ek g e re kirse , 7 9 'u n cu sû re h a riç, K u r ’ â n ’ ın h içbir â ye ti ye r ve g ö kle rin ya ra tılışın d a b ir ö n ce lik ve so n ra lık b e lirtm e m e kte d ir. Z ira bu sû re n in d ışın d a ki â ye tle rin h e p sin de iki ke lim e yi (ye r ve g ö k) b irb irin e b a ğ la ya n e d a t, fran sızca d a ki «et» a n la m ın a g e le n a ra p ça «ve» b a ğ la cıd ır ya d a d a h a ö n ce g ö rd üğ ü m ü z s ü m m e ke lim e sid ir ki, zikri g e çe n p a rçad a iki o la yın ya n ya n a zikre d ilm e sin d e ve ya iki o la yın a rt a rd a ce re ya n e tm iş o lm a sı a n la m ın d a ku l la n ılm ıştır. K u r'â n 'd a , ya ra tılış o la yla rı a ra sın d a b ir ö n ce lik ve so n ra lığ ın o ld u ğu n u n e t b ir şe kild e o rta ya ko ya n sa n ırım b ir te k m e tin va rd ır. B u, 79. sû re n in 27 - 3 3 '- 224 ü n cü â y e tle rid ir : «S izi ya ra tm a k m ı d a h a g ü ç sizce, yo ksa g ö ğ ü ya ra tm a k m ı ki o n u (A lla h ) ku rd u . K u a b e sin i yü ce ltti, ku b b e yi n iza m ın a ko yd u G e ce sin i ka ra rttı ve g ü n d ü ye ryü zü n ü d e b u n d a n so n ra (b a ’ d e zâ like)- ya yd ı, d ö şed i. O rd a n su yu n u ve o tla ğ ın ı çıka zü n ü çıka rd ı V e rıp m e yd a n a g e tird i V e d a ğ la rın ı o turttu ğ u (B ü tü n b u n la r) sizin ve h a yva n la rınızın fa yd a sı için.» A ra p Y a rım a d ası ç iftç ile rin in ve ya g ö çe b e le rin in a n la yışın a u yg un b ir d ille ifad e e d ilm iş b u lu n an bu â ye tte , A llah 'ın in sa nla ra b a h şe ttiğ i d ü n ya n im e tr le rin in b ire r b irer sa yım ın a g e çm e d en , ö n ce , , g ö ğ ü n ya ra tılışı ü ze rin d e d ü şü n m e ğ e b ir ça ğ rı va rd ır. F a k a t ye ryü zün ü n A lla h ta ra fın d a n ya yılıp d ö şe nd iği ve zirâ ata e lverişli d u rum a g e tirild iği a şa m a n ın za m a n itib a riyle â ye tte zikre d ilişi, g ü n le r ve g e ce le rin b irbirlerin i ta k ip e tm e ğe b a şla m ış o lm a ların ın b ild iril m e sin d en h e m e n so n ra d ır. B u ra d a ö yle yse iki g u ru p o laya te m a s e d iliy o r : b irinci g u ru p ta ki o la y la r g ö kte ilg ili, ikin ci g u rup o la y la r ise ye ryü zü yle ilg ilid ir ki za m a n içind e ki ye rle ri d e b e lirtilm iş b u lu n m akta d ır. B u â ye tle rd e ki ifa d e d e n a n laşıla n şu : ye ryü zü , ya yılıp d ö şe n m e d e n ö n ce za ru ri O la ra k m e vcu t o lm a lıydı ve d o la yısiyle A lla h g ö ğ ü ku ra rke n d e m e vcu t tu . B ö yle o lu n ca iki e vrim in ya n i g ö k ite ye ryü zü n ü n e vrim in in a yn ı v a k itte ve o la yla rın b irb irin e ka rışm a siyle b irlikte ce reya n e tm iş o ld uğ u , a n la m ı çıkm a kta d ır. O h a ld e K u r ’ â n m e tin le rin d e ye ryü zü yle g ö kle rin ya ra tılışın d an sö z e d ilirke n , ye ryü zü g ö kle rd e n ö n ce ve ya g ö kle rin ye ryü zü n d e n ö n ce zikre dilişle rin e b a kıla ra k ö n ce lik ve so n ra lık g ibi b ir m a n a çıka rılm a m a lıd ır. E ğ er K u r'â n ’ ın 6 ir b a şka ye rin d e bu n o k ta d a a çık ifa d e le r yo ksa , ye r ile g ö k ke lim e le rin in â ye t- 225 le rd e ta kd im ye te h iri ye rin g ö kte n ve ya g ö ğ ü n ye r d e n ö n ce ya ra tıld ığ ını ta yin e tm e z. E v re n in te m e ! o lu ş u m s e y ri v e b u s e y rin s o n u n d a â le m le rin o rta y a ç ık ış ı E vre nin te m el o lu şu m sü re cin i m e yd a n a g e tire n o la yla rın kısa b ir se n te zin i, K u r ’ â n iki â ye tle b ild iri yo r : — S û re 2 1 , â y e t 3 0 : « K â firle r g ö rm e zle r m i ki g e rçe kte n d e g ö kle r le ye r b ird i d e b iz o n la rı a yırd ık ve h e r şe yi su ile ca n lı kıld ık ? H â lâ m ı in a n m a zla r ?» — • S û re 4 1 , â y e t 11 : A lla h , p e yg a m be r'e ye rin ya ra tılışı ü ze rin d e kâ firle ri d ü şü n m e ğ e d a ve t e tm e sin i ve so n ra o n la ra şö yle d e m e sin i e m re d iyo r : « S o n ra (A lla h ) b ir d u m a n h a lin d e d o ğ ru ldu d a o n a ve ye re d e d i ki...» göğe o la n B u â ye t, A lla h ’ a itâ a t e tm ele ri için g ö k ve ye re ve rile n e m irlerle so n b u lur, yu ka rıd a işa re t e tm iştik. H a ya tın su d a n ka yn a kla nd ığ ı m e se lesin i d a h a ile rid e e le a lıp , b u n u K u r'ân ’ ın d e ğ in d iğ i ö te ki b iyo lo jik m e se lele rle b irlikte in ce le ye ce ğ iz. Ş im d ilik â ye tte ki şu n o kta la rın te sb iti g e re kir : a ) içe risin de ço-k kü çü k ta n e c ik le r b u lu n a n b ir g a z kü tle sin in va rlığ ı d o ğ ru la n m a kta d ır. G a z kü tlesi d iyo ru z çü n kü , d u m a n (a ra p ça d u h â n ) ke lim e sin i bu şe kild e yo ru m la m a k ica p e d er. D u m a n g e n e l o la ra k ■ g a z h a lin d e b ir m e d d e ile, h a va d a a zço k s a b it b ir b içim d e d u ra n kü çü k ta ne ciklerd e n o lu şur. M a d d e si F : 15 ' M ' ■ . .. I. ...................... .......................... -i ■ • 1 226 ka tı, h a ttâ sıvı h a ld e b u lu na b ile n b u ta n e ç ik le r az ço k yü kse k d e re ce d e b ir ısıya sa h ip o la bilirle r. b) U n su rla rı ilk ö n ce b irb irin e b itiş ik (â ye tte ra tq ) o la n b ir kü tled e , so n ra la rı b ir p a rça la n ış sü re ci (â ye tte fa tq ) n in ce re ya n e ttiğ i zikre d ilm iştir. Ş u n o k ta yı iyice b e lirte lim ki, a ra p ça fa tq : ya rm a , sö km e , a yırm a ; ra tq ise : a yn ı cin ste n b ir b ü tün e ld e e tm e k için b irta kım u n su rla rı b irle ştirm e , ka yn a ştırm a ve ya b irb irin e d ikm e işid ir. B u b ir b ü tün ü n b irçok p a rça la ra a yrılm a sı ka v ra m ı, K u r'ân 'ın b a şka â ye tle rin d e â le m le r d e n ilm ek su re tiyle a yd ın lığ a ka vu şm u ş b u lu nm a ktad ır N ite kim K u r ’ â n ’ ın b irin ci sû re sin in ilk â ye ti, « R ah m â n ve R âh im o la n A llah ’ ın a d iyle » m e a lin d e ki b e sm e le d e n so n ra : « H a m d , â le m le rin ra b b i A lla h'a » d iye b ild irir. « Â le m le r» d e yim i K u râ n 'ın o tu z kü su r ye rin d e g e çe r. K u r'â n 'd a g ö ğ ü n d e ço klu ğ u n u b e lirtm e k ü ze re, sa d e ce ke lim e n in ço ğ u l şe kli o la n g ö kle r ta b iri d e ğ il, a yn ı za m a n d a 7 g ö k ta b iri d e g e çe r. 7 ra ka m ı nın b u ra da g ö sterd iğ i m ik ta r se m b o liktir. • K u r ’ â n 'ın m u h te lif ye rle rind e d e ğ iş ik ’ m ik ta r b il d irm e k için 7 ra ka m ı 24 ke z ku lla n ılm ıştır. Ç o ğ u h a l le rd e « b irço k» a n la m ın ı ta ş ır a m a , ra ka m ın n e d e n bu a n la m d a ku llan ıldığ ı d a ke sin b ir şe kild e b ilin m e m e kte d ir. 7 ra ka m ın ın Y u n an lılar ve R o m a lılar'd a d a sın ırı b e lirsiz ço klu k a n la m ın d a ku lla n ıld ığ ı a n la şılı yo r. K u r ’ â n 'd a 7 ra ka m ı, 7 ye rd e b izza t g ö k ler (s e m â v â t) ile ilg ilid ir, b ir ye rd e d e g ö k le r zikre d ilm e ksi- zin yin e 7 ra ka m ı g ö kle ri b ild irm e k ü ze re te k b a şın a ku lla n ılır. B ir ke re de, g ö ğ ü n 7 yo lu d iye, b u ra ka m z ik re d ilir : 227 — S û re 2 , â y e t 2 9 : « Ö yle b ir (A lla h ) d ır ki ye ryü zün d e ne va rsa h e p sin i sizin için ya ra ttı. A yrıca g ö ğ e yö n e ld i d e n i za m ve in tiza m ü ze re ye d i g ö k o lara k y a ra ttı. O şe yi b ilicid ir.» her — S û re 2 3 , â y e t 1 7 : «V e a n d o lsun ki ü stü n üzd e ye d i yo l y a ra ttık : bu ya ra tışta n g â fil d e ğ iliz biz.» — S û re 6 7 , â y e t 3 : « (A llah ) ye d i ka t g ö ğ ü ya ra tm ıştır. ya ra tışınd a h iç b ir u yg u n su zlu k, a ykırılık R a h m ân ’ ın g ö re m e z sin . Ç e vir g ö zü n ü d e b a k I B ir ya rık, b ir ç a tla k g ö re b ilir m isin ?» S û re 7 1 , â y e t 1 5 -1 6 : « G ö rm e z m isin iz A lla h , n a sıl d a g ö k le ri ye d i ka t ya ra tm ış ve (n a sıl) o g ö kle rd e a yı b ir (n û r) ışık o la ra k ko ym u ş ve g ü n e şi d e , h e r ya n ı a yd ın la ta n b ir çıra ğ o la rak y e rle ş tirm iş tir (1) ?» — S û re 7 8 , â y e t 1 2 : « Ü stü n ü zd e ye d i sa ğ lam (g ö k) ku rd u k ve o ra d a ya lım ya lım ya n an b ir ka n d il ko yd uk.» Y a lım ya lım ya n a n ka n d ild e n m a ksa t g ü n e ştir. ( 1 ) T e v r a t ’ t a ik is i d e k a n d ille r d iy e a d la n d ır ıla n a y v e g ü n e ş , K u r ’ â n ’ ın d iğ e r y e r le r in d e o ld u ğ u g ib i b u â y e tt e d e ayrı a y r ı is im le r le a n d ır la r : a y a , ış ık (n û r ) is m i v e r ilir k e n , g ü n e ş b u â y e tt e ış ık n e ş r e d e n b ir ç ır a ğ a ( s ir â c ) b e n z e t ilir . g ö r e c e ğ iz . G ü n e ş ’ e d iğ e r v a s ıfla r ın d a v e r ild iğ in i ile r id e 228 B u â ye tle rd e g e çen 7 ra ka m ın ın , h e p m iktarı b e lirsiz b ir ç o k lu k ifad e e ttiğ i h u su sun d a K u r ’ â n m ü fe ssirle ri g ö rü ş b irliğ i içe risin d e d irle r (1). Ö yleyse g ö ğ ü n d e sa yısı ço k, ye ryü zün ü n d e ; d o - la yısiyle kâ ina tta b izim d ü n ya m ız g ib i d ü n ya la rın m e vcu t o la b ile ce ğ i, ki za m a n ım ızd a in san la r h â lâ b u n u ta h k ik e tm em işle rd ir, yo lun d a ki h a b ere , M u h a m m e d d e vrin e a it b ir m e tin de ra stla m a k, ça ğ d a ş o ku yu cu n u n ö yle a z h a yre t e d e ce ğ i h u su sla rd an sa d e ce b iri d e ğ ild ir. N ite kim 65. sû re n in 12. â ye ti h a b er ve riyo r : «Y edi g ö ğ ü ve b ir o ka d a r d a ye ryü zü n d e n (a rz) ya ra tm ış o la n işte o A lla h ’ d ır. B u n la rın a ra sın d a (İlâ hî) e m ir in ip d u rm a d ad ır A lla h ’ ın h e r şe ye g ü cü y e tti ğ ini b ilm e niz ve A lla h ’ ın b ilg isin in , g e rçe kte n h e r şe yi ku şa ttığ ın ı a n la m a nız için .» B u n da n ö n ce d e g ö rd ü ğ ü m ü z g ib i 7 ra ka m ı, d e ğ işke n b ir ço klu k ifad e e ttiğ in d e n , K u r'â n 'ın , ye ryü zü o lara k sa d e ce in sa n la rın ü ze rin d e ya şa d ığı ye rkü re si (a rz) o lm a d ığ ın ı, kâ in a tta b e n ze ri ye rkü re le rin b u lun d u ğu n u a çıkça b ild ird iğ i çıka rıla b ilir. b ir d iğ e r so n u cu Y irm in ci yü zyıl K u r ’ â n o ku yu cu sun u şa şırta n b ir b a şka h u su s da şu d ur : p e k ço k â ye tle r, y a ra tıl m ış ü ç g u rup şe yi h a b er ve rm ekte dirle r. B u n la r : — g ö kle rd e b u lu n a n ya ra tıkla r; ( 1 ) M u h a m m e d ( a . s .) ’ m d e v r in d e n k a lm a o lu p d a K u r ’ â n ’ ın d ış ın » da k a la n m e tin le r d e veya hem en P e y g a m b e r ’ in d e v r in i iz le y e n ilk a s ır la r a a ît Ö ’ n u n s ö z le r in i ( h a d is le r in i) n a k le d e n m e tin le r d e , 7 r a k a m ın ın , k ıs a c a b ir ç o k lu ğ a d e lâ le t e tm e k iiz e r e k u lla n ıld ığ ı g ö r ü lü r . 229 — ye ryü zü n d e b u lu n an ya ra tıklar; — ye rle g ö kle r a ra sınd a b u lu n a n ya ra tıkla rd ır.. İşte bu â ye tle rd e n b irka çı : ' — S û re 2 0 , â y e t 6 : O ’ n u n (A lla h ’ ın) d ır ne va rsa g ö kle rd e ve ne v a r sa ye ryü zü nd e ve ne va rsa ikisinin a ra sın d a ve ne va rsa ısla k ye rin a ltın d a .» — S û re 2 5 , â y e t 5 9 : « ... (A llah ) g ö kle ri ve ye ryü zü n ü ve ne va rsa ik i sin in a ra sınd a , h e p sin i a ltı d e virde ya ra tm ış o la n d ır.» ı — S û re 3 2 , â y e t 4 : « G ö kle ri ve ye ryü zü n ü ve ikisin in a ra sın d a ne va rsa h e p sin i a ltı d e vird e ya ra ta n A llah ’ dır.» — S û re 5 0 , â y e t 3 8 : « A n d o lsu n ki biz, g ö kle ri ve ye ryü zü n ü ve ik is i nin a ra sın d a n e va rsa a ltı d e vird e y a ra ttık ve b ir y o r g u nlu k g e lm e d i b ize (1).» « G ö kle rle ye ryü zü a ra sın d a ne va rsa» sö zü , K u r ’ â n ’ ın şu â ye tle rin d e d e ye r a lır : sû re 21, â ye t 16; sû re 44, â ye t 7 ve 38; sû re 78, â ye t 37; sû re 15, â ye t 85; sû re 46, â ye t 3; sû re 43, â ye t 85. G ö kle rin d ışın d a ve ye ryü zü n ü n d ışın d a ka la n ve b irço k kez sö zü e d ile n bu va rlık, ilk b a kışta ço k az ta sa vvu r e d ile b ilir n ite likte d ir. B u â ye tle rin m a n a l ı ) Y a r a tm a iş i A lla h ’ a h iç b ir y o r g u n lu k v e r m e d i s ö z ü , T e v r a t ’t a k i ; « A lla h a ltı g ü n ç a lış tık t a n s o n r a y e d in c i gün is t ir a h a t e tm iş t ir » s ö z ü n e k e s in b ir c e v a p g ib i g ö r ü n ü y o r . 230 sin i a n la m a k için , S a m a n yo lu h a ricin d e , ye r a la n b ir ko zm ik cism in m e vcu d iye tin e d a ir b ilim a d a m la rın ın en ye n i m ü şa h e d e le rin e b a ş vu rm a k ve b u n u n için d e ça ğ d aş b ilim in kâ in atın te şe kkülü h a kkın d a e ld e e tm iş o ld u ğ u b ilg ile rd e n , b a sitte n m ü re kke b e d o ğru h a re ke t e d e re k, ya rarla nm a k g e re km e kte d ir. İşte bu, g e le ce k b a h sin ko n u sun u te ş k il e d e cektir. F a ka t ta m am e n b ilim se l o la n b u m ü la h a zala ra g e çm ed e n ö n ce , ya ra tılış h u su su n d a K u r ’ â n ’ ın, b ize b ilgi ve rd iğ i te m el n o ktala rın b ir ö ze tin i ya p m am ız ye rin d e o la ca ktır. B u n o kta la r, yu ka rıda zikre d ile n â ye tle re g ö re şu n la rd ır : 1. K â in a tın to p lu ca ya ra tılışı a ltı d e vird e çe kle şm iştir. 2. G ö kle rin ya ra tılış a şa m a la rı g e r ile ye ryü zü nü n ya ra tılış a şa m a la rı a yn ı za m a n a ra stla m ışla rd ır. 3. K â in a t, d a h a so n ra p a rça la ra a yrılm ış olan, b ir b lo k şe klin d eki ilk ve te k b ir kü tle d e n y a ra tıl m ıştır. 4. G ö kle rle ye rin ço k sa yıd a o lm a sı. 5. « G ö kle rle ye r a ra sın d a » b ir a ra va rlığın m e v c u t b u lun m a sı. K â in a tın T e ş e k k ü lü H a k k ın d a Ç a ğ d a ş İlm in T e s b itle ri GÜNEŞ S İS T E M İ G ü n eş'in e tra fın d a d ö n e n Y e r ve g e ze ge n ler, b o yu tla rı b e şeri ö lçü m üze g â ye t b ü yü k g e len m u n ta zam b ir â le m o luştu ru rla r. Y e r, G ü n e ş ’ te n ya kla şık 150 000 000 k ilo m e trelik b ir u za klıkta d e ğ il m id ir ? İn- 231 sa n o ğ lu için bu m e sa fe ço k m u a zzam b ir u za klıktır a m a , G ü n eş siste m i içe risin d e G ü n e ş'te n e n u za k o la n g e ze g e n in G ü ne ş'le a ra sın d a ki o rta la m a u za k lık, yu va rla k h e sap G ü n e ş - Y e r a ra sın d a ki m e sa fe n in 40 ka tı, ya n i ya kla şık 6 m ilyar kilo m etre o ld uğ u g ö z ö n ü n e a lın ırsa , 150 m ilyo n kilom e tre lik m e sa fe yin e d e kısa sa yılır. B u m e sa fe n in iki ka tı o la n 12 m il ya r kilo m etre ise, G ü n eş siste m im izin e n b ü yü k ça p ı d ır. G ü n eş ışığı, sa n iye d e 300 000 kilo m etre g ib i ko r ku n ç b ir h ızla h a re ke t e tm e sin e ra ğ m en , P lü to n g e ze g e n in e va rm a k ü ze re b u yo lu , ya kla şık 6 sa a tte kg te d e r, A m a ışığın, b ilin en g ö k d ü n ya sın ın en u za k ke sim lerin de b u lu n a n yıld ızla rd a n b ize u la şm a sı için g e re ke ce k za m an m iktarı d a m ilya rla rca se n e yi tu ta r. G A L A K S İL E R K e n disin i çe vre leye n ö te ki g e ze g e n le r g ibi b izim de b ir u yd u su o ld u ğu m u z G ü n e ş, g a la ksi a d ın d a ki b ir kü m e yi o lu ştu ra n yü zle rce m ilya r yıld ızın a ra sın d a p e k kü çü k b ir yıld ız o lm akta n ö te ye g itm e z. G a la ksi yıldızların d a n b ir kısm ı, b u lutsu z b ir ya z g e cesi g ö k yü zü n e se rp ilm iş h a ld e g ö rü le n le rd ir ki, b u n la r S a m an yo lu adı ve rilen yıld ız kü m e sin i o lu ştu ru rla r. B u yıldızlar kü m e sin in g e rçe kte n çö k b ü yü k b o yu t la rı va rd ır. Işık, g ü n eş siste m in i b a şta n b a şa sa a t b irim le riyle ka te de rke n , b e ri ya n d a n a yn ı ışık, g a la k sim izi m e yd a n a g e tire n yıld ızla rın en ke sif, o ldu ğ u kü m e n in b ir u cu n d a n ö b ü r u cu n a g itm e k İçin, se n e b irim iyle 90 000 yıla g e re k d u ya r. O ysa için d e b u lu n d uğ u m uz bu g a la ksi, n e ka d a r o la ğ a n ü stü e n g in o lu rsa o lsu n, yin e de se m â n ın a n - 232 ca k u fa k b ir u n su ru d u r. S a m a n yo lu 'n u a n d ıra n b ir ço k d e v yıld ız kü m e le ri, g a la ksim iz d ışın d a d a m e v c u ttur. A stro no m ik ke şif ça lışm ala rı, B irle şik A m e rik a ’ d a ki W ilso n d a ğ ı te le sko p u n u g e rçe kle ştirm e ğ i b a şa ra cak ka d a r ile ri biz o p tik cih a z te kniğ in e sa h ip o lu n ca , e lli kü su r yıld ır b u d e v yıld ız kü m e le ri ke şfe d ilm iş b u lun m a kta d ır. Y in e b u cih a zla r sa ye sin d e şa şıla ca k d e re ce d e yü kse k b ir sa yıd a g a la ksi yı ğ ın la rın ın ya n ısıra b irço k m ü n fe rit g a la k s ile r d e fa rke d ile bilm iştir. B u n lar o ka d a r u zu n m e sa fele rd e b u lu n u yo rla r ki b u m e sa fe le ri ifa d e e tm e k için , ö ze l b ir ışık - yılı b irim i ya n i (ışığ ın sa n iyed e 300 000 kilo m e t re h ızla 3,26 se n e de k a tettiğ i m e sa fe o la n) p a rse k ’ i ku llan m a k g e re km iştir. G A L A K S İL E R İN , Y IL D IZ L A R IN V E G E Z E G E N S İS T E M L E R İN İN T E Ş E K K Ü L Ü V E E V R İM İ G a la ksile rin işg a l e ttik le ri u çsu z b u ca ksız fe za d a , ilk ö n ce ne va rd ı ? Ç a ğd a ş b ilim b u so ru yu a n ca k kâ in a tın e vrim in in b e lli b ir d e vresin de n itiba re n ce va p lan d ırab ilm e kte , b u d e vre n in za m a n ım ızd an ka ç yıl ö n ce o ld u ğ u h u su su n d a d a b ir ra ka m ve re m e m e kte d ir. H a kkın d a ça ğ d a ş ilm in fik ir b e yan e d e b ile ce ğ i en e ski za m a n la rd a kâ in at, b ile şim i b a şlıca h id ro je n , kısm e n de h e lyu m g a zı o la n ve a ğ ır a ğ ır d ö n m ekte o la n b ir g a z kü tlesin d en ib a retti d iye ça ğ d a ş b ilim h a klı o la rak d ü şü n m e kte d ir. B u g a z b u lu tu (n e b ü löz) d a h a so n ra m u a zza m b o yutlu ve k ü tle li b irçok p a rça la ra b ö lü n m ü ştü r. J e ri a stro fizisye n le rin P a rça la rın b o yu t ve kü tle -, h e sa b ın a g ö re, G ü n e ş ’ in şim - 233 d iki kü tle sinin (G ü n e şin kü tlesi, Y e r kü tle sin in 300 000 kü su r ka tid ır) b ir m ilya r ka tı ile 100 m ily ar ka tı a ra sın d a d e ğ işe n b ü yü klü kte yd ile r. B u ra ka m la r, ga la ksile ri m e yd a na g e tire ce k o la n b u g a z kü tle li ilk p a rça la rın a za m e ti h a kkın d a b ir fik ir ve rm e kte d ir. Y e n i b ir p a rçala n m a d a n d a yıldızlar o lu şa ca ktır. (K ü tle le r h a re ke t h a lin d e ve ke n d i e kse nle ri e tra fın d a g ittik ç e a rta n b ir h ızla d ö ne r h a ld e o lm a la rı so n u cu m e yd a n a g e le n ) çe kim ku vve tle riyle b irlikte , b a sın çla rın , m a n yetik a la n e tkisin in ve ra d iya syo n la rın işe k a rış tığ ı-b ir yo ğ u n la şm a sü re ci işte b u s ıra d a o rta ya çıka r. Y ıld ızlar ka sılıp, çe kim ku vve tle rin i ısı e n e rjisin e d ö n üştü rün ce , ışık n e şre d e r d u ru m a g e lirle r. Y ü kse k d e re ce li ısı sa ye sin d e m e yd a n a g e le n a to m la r a ra sı e tk i ve te p k ile r işe ka rışır ve d a h a a ğ ır o la n a to m la r ke n d ile rin d en d a h a h a fif a to m la rı e ritere k te şekkü l e d e rle r; m e ta lle r ve m a d e n sile re va rılm a k ü ze re , b ö ylece h idro jen d e n h e lyu m a , d a h a so n ra d a ka rb o n ve h id ro je n e g e çilir. B u şe kild e , y ıl d ızla r b ir ya şa m a sa h ip tirle r. O yü zd e n ça ğ d a ş a s tro n o m i, yıldızları e vrim a şa m a la rın a g ö re b ir s ın ıf la m a ğ a ta b i tu ta r. Y ıld ızla rın b ir d e ö lü m ü v a rd ır : e n so n e vrim a şa m a sın d a , bazı yıld ızla rın g e rçek b ir « ka da vra » h a lin e g e le re k b ird e n b ire a tılışla rı g ö z le n m iştir. G e ze g e n le r ve ö ze llikle D ü n ya , b a şla n gıçta, b u n la r d a a n a m a d d e yi o lu ştu ra n ilkel g a z kü tle si (n e b ü löz) d e n , b ir a yrılış sü re cin in ü rü n le rid irle r. A rtık y a rım a sırdır ü ze rin d e ta rtışılm a yan b ilim se l b u lgu ya g ö re , G ü n e ş, te k n e b ü lözü n b ü n yesin d e, g e ze g e n le r d e G ü ne şi çe vre le ye n g a z te ke rle ğ in in b ü n ye sin d e -çü n kü b u ra d a b izi ilg ile n d ire n ko n u için b ü yü k b ir ö n e m ta şır yo ğ u n la şm ışla rd ır. Ş u h u susu b e lirte lim 234 b u - : g e re k G ü n eş g ibi g ö k u n su rla rın ın te şe kkü lü n de, g e rekse ye r u n su rların ın te şe kkü lü n d e b ir ö n ce lik ve so n ra lık o lm a m ıştır. A yn ı b ir ka yn a kta n çıkıp, h e p b irlik te e vrim g e çirm işle rd ir. B ilim b ize b u ra d a , b ira z ö n ce d e ğ in d iğ im iz o la y la rın ce re yan e ttiğ i m e rh a le le r h a kkın d a b ilg i ve riyo r. G a la ksim izin ya kla şık on m ilya r se n e lik b ir g e çm işi o ldu ğ u ta h m in e d ilirke n , b e ş kü su r m ily ar se n e so n ra d a , a yn ı va rsa yım a g ö re , G ü ne ş siste m in in te ş e k kü l e tm iş o la bilece ğ i ka yd e d ilir. D ü nya ’ nın ya şı ile G ü ne ş ’ in te şe kkü l e ttiğ i za m a n ı, d o ğ a l ra d yo a ktivite ü ze rin d e ki in ce lem e le rle te s b it e d ilm iş b u lun m a kta d ır. B u n a g ö re h e r ikisin in ya şı d a 4,5 m ilya r, bazı b ilim a d a m la rın ın ye n i b ir te sbitin e g ö re İse en az 100 m ilyo n se n e d ir. B u ke sin ra ka m h a yra n lığ ı m u c ip tir zira , e ğ e r 100 m ilyo n se n e ço k u zu n b ir sü re yi g ö ste riyo rsa , iki h e sap a ra sın d a ki en yü kse k 0,1 ya n ılg ı o ra nı da ; 5 — ya n i yü zd e 2,2 d ir. G ö rülü yor ki, a stro fizisye n le r, g ü n eş siste m in in se yri h a kkınd a yü kse k b ir b ilgi se viye sin e u la şm ış b u lu n u yo rla r. B u o lu şu m se yri şö yle ce ö z e tle n e b ilir : ke n d i e kse n i e trafın d a d ö n m e kte o la n b ir g a z kü tle si yo ğ u n la şa ra k ka sılm ış, ve b u g a z kü tle si p a rçala n a te şe kkü lü b a kım ın d a n , e vre n in g e n e l o lu şu m ra k G ü n eş ve içle rind e D ü n ya ’ nın d a b u lu n d u ğ u g e ze g e nle rin te şe kkü lün e yo l a çm ıştır (1). İlke l n e b ü lö z (g a z kü tle si) h a kkın d a ve n e b ü lö zü n h e sa p sız sa yı d a yıld ızla ra b ö lü n e re k g u ru p la r h a lin d e g a la ksileri (1 ) A y ’ a g e lin c e , bunun Y e r ’ in kendi ek sen i e tr a fın d a d ö n ü ş ü n d e m e y d a n a g e le n y a v a ş la m a s o n u c u Y e r k ü r e ’ d e n t e d r ic i o la r a k a y r ılm ış b ir p a r ç a o ld u ğ u k u v V e t le t a h m in e d ilm e k t e d ir . 235 o lu ştu rdu kla rı ko n u su n d a ilm in e ld e e ttiğ i bu b ilg i le r, â le m le rin ço klu ğ u fik rinin g e çe rli o lu şu n u en u fa k b ir şü p h e ye ye r ve rm e d e n isp a tla m ış b u lu n m a ktad ır. N e varki e yre n d e D ü n ya 'ya u za kta n ve ya ya kın d a n b e n ze ye b ile ce k b ir b a şka g e ze g e n in va rlı ğı h a kkınd a h iç b ir ke sin b ilg i ve rilm e z. Â L E M L E R İN Ç O K L U Ğ U K A V R A M I B ö yle o lm a kla b e rab e r a stro fizisye n le r, e vre n d e Y e rkü re'yi a n d ıra n g e ze ge n le rin va rlığ ın ın so n d e re ce ih tim a l d a h ilin d e o ld u ğ u ka n ısın d a dırla r. G üneşsiste m in e b a kıla ca k o lu rsa , a rtık h iç kim se b u siste m in içe risin d e ye r a la n b ir b a şka g e ze g e n in ü ze rin de Y e r ’ d e kilere b e n ze ye n g e n e l ya şa m şa rtla rı b u la bile ce ğ in i h a klı o lara k d ü şü nm ü yo r. Ö yle yse b u g e ze ge n le ri g ü n eş siste m in in d ışın d a a ra m a k g e re kir. B u n la rın , a şa ğ ıda ki n e d e n le re d a ya n ıla ra k g ü n eş siste m inin d ışın d a b u lu n m a la rın ın ya kın b ir ih tim a l o ld u ğ u n a h ü km e diliyo r. G a laksim izd e ki 100 m ilya r yıld ızd a n yarısı., G ü n e ş ’ te o ld u ğ u g ib i b ir g e ze g en siste m in e sa h ip o lm a lıdırla r d iye te lâ k k i e d ilm e kte dir. G e rçe kte n d e e lli m ilyar ka d a r o la n b u yıldızların , tıp kı G ü n e ş g ib i a ğ ır b ir d ö n ü şle ri va rd ır. B u, in san ı yıld ızla rın çe vre sin d e b irta kım u yd u g e ze g e n le rin b u lu n d u ğ u n u d ü şü n m e ğ e d a ve t e d e n b ir ö z e llik tir. B u yıld ızla r o d e re ce u za k b ir m e sa fe d e d irle r ki, çe vre lerin de v a r o ldu ğ u d ü şü n ü le n u yd u g e ze ge n ler, g ö zle m a la nın ın d ışın da ka lm a kta d ırla r. A n ca k bazı yö rü n g e ö ze llikle rin d e n ö tü rü , va rlıkla rı ço k m u h te m e l g ö rü lü yo r ; m e se lâ yıld ız yö rü n g e sin in h a fif b ir d a lg a lı şe kil a lm ış o l m a sı, o n a b a ğ lı b ir g e ze g en u yd u n un va rlığ ın a' işa - 236 re ttir. N itekim B e rn a rd yıld ızın ın , b ü yü klü ğ ü Jü p ite r b ü yü klü ğ ü n ü g e çe n , e n a z b ir ve ya b e lki de iki u yd u g e ze g en e sa h ip o ld u ğ u sa n ılır. P . G u e rin g e ze ge n in in şö yle d iyo r : « G e ze ge n siste m le ri, h iç ku şku yo k, e v re n d e b o lca ya yılm ış b u lun m a kta d ır. G ü ne ş siste m i ve D ü n ya te k b a şın a d e ğ ille rd ir...» O h a ld e « H a yat, ke n d isin i b a rın d ıra n g e ze ge n lerd e o ld u ğ u 'g ibi, d o ğ m ası ve g e lişm esi için e vre n d e g e re kli fizik î ve kim ye vî şa rtları b u ldu ğ u h e r ye re ya yılm ış h a ld e d ir.» Y IL D IZ L A R A R A S I G A L A K S İ Y IĞ IN L A R I D e m e k ki e vre n in te şe kkü lü n d e ki te m e l se yir il ke l n e b ü lö z m a d d e sin in yo ğ u nla şm ış, so n ra la rı da p a rça la ra a yrıla rak g a laksi kü tle le rin in a n a m a d d e le rin i te şkil e tm iş o lm a sın d a n ib a re ttir. G a la ksi k ü t le le ri d e sıra sı g e lin ce yıld ızla r h a lin d e p a rça la ra a y rılm ışla r, yıld ızla rın sa ğ la d ıkla rı im a la t a rtıkla rın d a n g e ze ge n le r o lu şm u şla rd ır. B ü m ü tese lsil a yrılm a la r, e sa s u n su r kü m e leri a ra sına a rtıkla r a d ın ı ve re bile ce ğ im iz u n su rla rı b ıra km ışla rd ır. B u a rtık u n su rla ra, d a h a b ilim se l b ir a d o lara k yıld ızla ra ra sı g a la ksi c is m i d e n ilm ekte d ir. Y ıld ızla ra ra sı cisim çe şitli g ö rü n ü m le r a ltın d a ta s v ir e d ilm iş lerd ir : d iğ e r yıldızlard a n a ld ığ ı b ir ışık ya yd ığ ı ve a stro fizisye n le rin d e yim iyle « to zla r» ve ya « d u m a n la r» d a n ya p ılm ış o la b ile ce k le ri için , b a zen ışıklı n e b ü lö zle r d e n m iş; yo ğ u n lu ğ u d a h a za yıf o lm a sın d a n ö tü rü d e b a zen ka ra n lık n e b ü lö zle r d iye a n ılm ış; kim i ke z d e a stro n o m id eki fo tom e trik ö lçü le ri g ü çleştirm e kle m e şh u r o ld u kla rı için, d a h a d a m ü p h e m b ir d e yim le yıld ızla rara sı b ir cisim d e n m iştir. Ö yle yse g a la ksilerin ke n d ile ri a ra sın d a « kö p rü» cisim lerin va rlığın d a şü p h e yo ktur. B u g a la ksiler a ra sı g a zlar, yo ğ un lu kla rı za yıf d a o lsa, g a - 237 ta ksile rin u çsu z b u ca ksız d e re ce d e b iribirle rin d e n u za k o lm a la rı so n u cu işg a l e ttik le ri m u a zza m a la n n e d en iyle kü tle le ri o ka d a r b ü yü ktü r ki g a la ksile rin to p la m kü tle le rin i a ş a bilirle r. A . B o ic h o t bu g a la ksile ra ra sı yığ ın la ra b ü yü k b ir Ö nem ve rm e kte, o n la rın « kâ in a tın e vrim i h a kkınd a ki g ö rü şleri b ü yü k ça p ta d e ğ iştire b ilir» n ite likte o ld ukla rım ka yd e tm e kte d ir. E vre n in ya ra tılışın a d a ir K u r'ân 'd a n b e ş m a d d e h a lin d e çıka rd ığım ız te m e l fikirle ri, şim d i b u ça ğ d a ş b ilim se l ve rile rin ışığ ın d a d e ğ e rle n d irm e k g e re kir. Y a ra tılış a d â ir b ilim s e l v e rile rin K u r ’ â n v e rile riy le k a rş ıla ş tırılm a s ı K u r'â n ’ ın ya ra tılışla ilgili ço k a çık b ir şe kild e ifa d e e ttiğ i b e ş te m el n o kta yı in ce le ye lim . 1. G ö kle r ve ye rin ya ra tılışın d a ki a ltı d e vird e , K u r ’ â n ’ a g ö re , se m â vî cisim ler te şe kkü l e tm iş, ye r te şekkü l e tm iş ve ye r in sa n la rın ya şa m a la rın a «gıda m a d d e le riyle » b irlik te e lve rişli h a le g e lm işti. A rzın bu d u ru m a g e lişi sıra sın d a m e yd a n a g e le n o la yla r, yin e K u r ’ â n ’ a g ö re d ö rt za m a n d a ce re ya n e tm işti. A ca b a b u d ö rt za m a n ı, ça ğ d aş ilm in ta svirin i ya p tığ ı ve d ö r d ü n cü ça ğ d a d a , b ilin diğ i g ib i, in sa n ın g ö rü n d ü ğ ü je olo jik ç a ğ lar o la rak d e ğ erle nd irm e k g e re km e z m i ? B u, ta bia tiy le sa d e ce b ir va rsa yım d ır. H iç kim se bu so ru ya ce va p ve re m e z. A m a şu h u su su b e lirtm e k g e re kir : Y e rküre için o ld uğ u g ib i se m â vî cisim le ri m e yd a n a g e tirm e k için de, 41. sû re n in 9-12. â ye tle rin e g ö re (b a k. s. 220) iki sa fh a ica p e tm iştir. B ilim d e bize şu n u h a b e r v e ri yo r : G ü ne ş ve o n u n ya n ü rü n ü o la n Y e r'in te şe kkü lü ö rn e k o la rak, ki ye g â n ı a çık ö rn e ktir, a lın d ığ ı za m a n 238 g ö rü lüyo r ki b u ikisin in te şe kkü l sü re ci : a n a n e b ülö zü n yo ğ u n la şm a sı ve p a rça la ra b ö lü n m e si şe klin d e o lm uştu r. K u r'ân , se m â vî « d u m an » ın g e lişim sü re cin de ö n ce b ir b itişm e, so n ra d a b ir a yrılm a n ın h u su le g e ldiğ ini b ild irm e kle, ilm in te s b it e ttiğ in i a yn en a p a çık b ir şe kild e ifa d e e tm e kte d ir. Ö yleyse K u r ’ â n '- a ra sın d a b u n o kta d a m ü ın ifa d e siyle ilm in ve risi ke m m el b ir a yn ılık ka yd e d ilir. 2. İlim , b ir (G ü n eş g ib i) yıld ızın te şe kkü lü ile u yd u su n u n ve ya u yd u la rın d a n b irin in (Y e r'in ) te şe k b irlik te ce re ya n e ttiğ in i te sbit e tm iştir. B u h e p b irlik te ce re ya n e d işi, y u k a kü lü n ü ya n i h e r iki o layın rıda g ö rd ü ğü m ü z g ib i, K u r ’ â n m e tn i d e ifa d e e tm i yo r m u ? 3. K u r'â n , e vre n in b a şla ng ıç d ö n e m in d e ki bu «dum an» ın va rlığın ı d o ğ ru la m a kta , d u m a n ta b iriyle de, o sıra d a kâ in a tı o lu ştu ra n m a d d ele r içe risin d e g a z m a d d e sin in a ğ ır b a stığ ı d u ru m a işa re t e tm e k te d ir. İşte K u r ’ â n 'ın b u d o ğ ru la m a siyle ça ğ d a ş ilm in b ild ird iğ i ilke l n e b ü lö z a ra sın d a ta m b ir u ya rlıhk g ö rülm e kte d ir. 4. G ö klerin , K u r ’ â n ’ d a d a h a ö n ce m a n a sın ı g ö r d ü ğü m ü z 7 ra ka m ı va sıta siyle sim g e se l o lara k ifad e e d ile n ço kluğ u , g a laksi siste m le ri ve m u a zza m sa yıları h a kkınd a a stro fizisye n le rce ya p ıla n te s b itle r so n u n d a ça ğ d a ş b ilim d e n o n a yın ı a lm akta dır. B u n a ka rşılık ye rkü rem ize h iç o lm a zsa bazı yö n le riyle b e n ze ye n ye rkü re lerin ço klu ğ u fik ri, K u r ’ â n ’ a a it o la n ve fa k a t g e rçe kliğ i ilim ce isp a t e d ilm e ye n b ir ka vra m d ır ; b u n un la b e ra b e r m ü teh a ssısla r bu ç o k lu ğ u n ta m am e n ih tim a l d a h ilin d e o ld u ğ u fik rin d e d ir le r. 239 5. «Y er» ile « g ökle r» a ra sın d a K u r ’ â n ’ ın h a b e r ve rd iğ i b ir kâ in a tın va rh ğ iyle n iza m lı a stro n o m ik s is te m le r d ışın d a ki bu « kö p rü » cisim lerin ke şfi a ra sın d a b ir ya kla şım ya p ıla b ilir. G ö rülü yo r ki K u r ’ â n ’ ın ve rd iğ i h a b e rle o rta ya ko n u lm uş b u lu n a n b ü tün b u m e se lele r, b ilim se l ve rile rc e g ü n ü m ü zd e ta m a m iyle d o ğ ru la n m ış o lm a sa la r b ile , h e r h a lü kâ rd a K u r ’ â n ’ ın ya ra tılışa iliş kin ve rile riyle e vre n in te şe kkü lü h a kkın d a ki b ilim se l iza h la r a ra sın d a e n u fa k b ir ça tışm a d a m e vcu t d e ğ ild ir. K u r ’ â n ’ ın bu ö ze lliğ i a ltı çizile re k b e lirtilm e ğ e d e ğ er. Z ira b e ri ya n d an E ski A h id ’ in g ü n ü m ü zd e ki m e tnin in b u o layla ra d a ir b ilim a çısın d a n m a kb u l o lm a ya n b irçok b e ya nla rd a b u lu n m a kta o ld u ğ u a çık b ir şe kild e o rta ya çıkm ıştır. E sa se n E ski A h id ’ in bu ö ze lliğ in e h a yre t e m e ğ e d e g e re k yo k çü n kü , b ili yo ru z ki T e vra t'ın , ya ra tılışı ko n u a la n h a b erin in ye r a ld ığ ı sa se rd o ta l m e tn i (1), B a b ilo n ya sü rg ü n ü d ö n e m in d e ki p a p a zla r ta rafın d a n ya zılm ıştır. D a h a ö n ce d e b e lirttiğ im iz g ib i te o lo jik a m a çlar g ü d e n bu p a p a zla r, b u zih n iye tle ke n d i te o lo jik g ö rü şle rin e e l ve rişli b ir ya ra tılış ö ykü sü u yd u rm u şla rd ır. T e v ra t ’ ta g e çe n kıssa la rı ko p ya e ttiğ i yo lu nd a İslâ m 'ın ilk za m a n la rın d a n b e ri M u h a m m e d (a.s) a e sirg e n m e d e n ya p ıla n - ta m am e n te m e lsiz - itha m lar ka rşısın d a , T e v ra t'tak i ya ra tılış kıssa sı ile K u r ’ â n ’ ın b u ko n u d a ki ve rile ri a ra sın da b u d e n li b ir m e vcu d iye ti b ir ke z d a h a a ltı b e n zem e m e zliğin çizile re k b e lirtilm e ğ e d e ğ er. Y a ra tılışla ilg ili ith a m ın e n kü çü k b ir d a ya n a ğı yo ktur. A ca b a b u n da n ya kla şık o n d ö rt a sır ö n ce ( 1 ) B u m e t in , b ir b ilim a d a m m c a it ib a r e d ile m e y e c e k k a d a r k ıs a v e m üphem o la n b ir k a ç k ıs s a s ın ı g ö lg e d e b ır a k m a k t a d ır . c ü m le lik y a h v is t m e tin 240 b ir in san , T e v ra t ’ ta ki o d e vird e g e çe rli o la n ya ra tı lış kıssa sın ı e le a la rak, içe risin d e b ilim a çısın d a n h a talı o la n h u su sla rı a tıp ye rin e d o ğ ru lu ğ u n u ilm in e n n ih a ye t a srım ızd a isp at e d e ce ği b irç o k ve rile ri ke n d i b a şın a d ile g e tirm e k su re tiyle kıssa yı b u d e re ce ta sh ih e tm iş o la b ilirm iyd i. B ö yle b ir va rsa yı m ı sa vu n m a k m ü m kü n d e ğ ild ir. K u r ’ â n , T e vra t ’ ın ya p tığ ın da n ta m am e n fa rk lı b ir ya ra tılış ö ykü sü su n m a kta d ır. B a z ı itira z la ra c e v a p la r ö ykü le ri b a şta o l T a rih d e g e çe n d in î o la yla rın m a k ü ze re d iğ er ko n u la rla ilgili K u r ’â n kıssa la rı a ra sın d a b ir T e vrat kıssa la riyle ta kım b e n ze rlikle rin , o ld u ğ u n u ta rtışm a sız ka b u l e d iyo ruz. F a ka t bu b e n ze rlik ko n u sun d a şu ço k g a rip tu tu m d ik k a t ç e k ic i d ir : B u tü r o la yla rı ve T e v ra t ’ ta h a b e rle ri, İn c ille r ’ d e te k ra r e tm iş rü İsa 'ya site m e d ilm e zke n , g e çe n b ir ta kım o lm a sınd a n ö tü b e ri ta rafta n M u h a m - rned (a.s) bu m a lze m e le ri ke n d i n ü b ü vve t ça lışm a la rın d a ku lla n ıyo r ve b u n la rı İlâh i V a h iy o lara k ta kd im e d i yo r g ö rüşü ile ri sü rü lü p o n u n b ir a ld a tıcı o ld u ğ u te l kin e d ilm e k su re tiyle ya p ıla n kın a m a d a n B a tı ü lke le rim izd e kim se ra h a tsız o lm a m a kta d ır. H em M u h a m m e d (a.s) in ke n d isin e h a h a m la rın ö ğ re ttik le rini ya d a ya zd ırd ıkla rın ı K u r'â n ’ d a n e şre tm iş o ld u ğu n a d a ir id d ia yı isp a t e d e cek ka n ıt n e re d en çıkarılıyo r? B u id d ia n ın te k d a ya n a ğ ı, b ir h ırıstiya n ke şişi M u h a m - m ed (a .s) ’ e kö klü b ir d in e ğ itim i ve rm iştir yo lu n da ki sö zd ü r. R . B la ch e r bu «m asal» h a kkınd a L e P ro b le m e n e d iyo r, b ir o ku n d e M a h o m m e t (1) a d lı kita b ın d a su n . ( 1 ) F r a n s ız Ü n iv e r s ite s i y a y ın la r ı, 1 9 5 2 . 241 B azı K u r'â n h a b e rle riyle , ço k e ski za m a n la rd a n , ka lm a b ir ta ku şku su z T e vra t ö n ce si d e virle rd en kım in a n çla r sü rü lü r. a ra sın d a b ir b e n ze rlik o ld u ğ u ile ri E vre n in ya ra tılışiyle ilgili bazı m ito lo jile rd e n , u m u m iye tle b ü tün K u tsa l K ita p la r ’ d a b ir ka lın tı g ö r m e k iste n m iştir : M e se lâ P o lin e zya lıla rın in a n cına g ö re , e vre n d e ilkin ka ra nlıkla ra b ü rü nm ü ş su la r v a r dı, ışık o lu n ca ka ra nlıkla r çö zü ld ü . O za m a n g ö k ve ye r m e yd a n a g e ld i. B u m ito lo jik in a nçla , T e v ra t ’ ta k i ya ra tılış kıssa sı m ü ka ye se e d ilsin , a ra la rınd a e l b e tte bazı b e n zerlikle r g ö rü le ce ktir. A m a T e v ra t ’ ı, bu m ito lo jik ya ra tılış in a n cın ı ko p ya e tm iş o lm a kla su ç la m a ğ a g itm e k ço k h a fiflik o lu r. K â in a tı ilk a şa m a da o lu ştu ra n a n a m a d d e n in p a rça la n m a sı ta rzın d a ke n d in i g ö stere n K u r'â n a n la yışın a - ki ça ğ d aş ilm in a n la yışıdır- şu ya d a bu şe kild e b a zı b a kım la rd a n ya kınlık g ö ste re n b ir ta kım m ito lo jik in a nçla rd an ka yn a kla n ır g ö zü yle b a k m a k d a o d e rece h a fiflik tir. B u m ito lo jik in a n ç ve kıssa la rı d a h a ya kın d a n ta hlil e tm e k ilg in ç o la caktır. Z ira o n la rd a ço ğ u kez a kla ya kın o la n b ir fikird e n h a re ke t e d ild iği g ö rü lü r, d o la yısiyle b u gü n kü b ild ikle rim ize ve ya b ildiğ i m izi fa rze ttiklerim ize d e bazı h a lle rd e u yg u n d u r. A m a m ito lo jid e bu a kla ya tkın d ü şü n ceye h a ya lî b ir ta kım ta s v irle r e kle n ir. N itekim g ö k ile ye rin b a şlan g ıçta b irb irin e ya p ışık o ld uğ u ve b irb irin d e n so n ra ları a yrıld ıkla rı yo lun d a o ldu kça ya yg ın o la n ka vra m b u n u n ö rn e ğ idir. M e se lâ Ja p o n m ito lo jis in d e bu ka vra m d an h a re ke t e d ilm e kte dir a n ca k, g ö k ve ye r F : 16 242 b ir yu m u rta şe klin d e ta savvu r e d ilm iş ve h e r y u m u rta d a o ld u ğ u g ib i ta b ia tiy le bu yu m u rta n ın iç in de de b ir çe kirde k d ü şü n ü le rek ko rku n ç b ir h a ya lî h a va içe risin d e a n la tılm ıştır. İşte b u e k ta svirle r, ilk ka vra m ın c id d iy e tin i ta m am iyle b o zm a kta d ır. D iğe r ü lke le rd e ise a yn ı ka vra m d a , g ö ğ ü yu ka rıya ka ld ı ra ra k ye rd e n a yırm a k için b o y a ta n b ir b itki ta sa v vu ru g ö rü le ce ktir. İşte m itolo jin in en b e lirg in ö ze lliğ i o la n a yrın tılı h a ya lî ta s v irle r, b u ra d a d a b ir kez ke n d in i g ö ste rm e kte d ir. B ü tü n b u h a ya lî ta svirle ri a ttı ğ ım ızd a g e riye şu o rta k ö ze llik ka lır : E vren, e v rim se) sü re sin in ilk sa fh a sın d a te k b ir kü tle h a lin kü tle çö zü lm e k su re tiyle b ild iğim iz b irçok d e d ir, « â le m le ri» m e yd a n a g e tire ce ktir. K â ina tın in a n çla ra ya ra tılışım ko n u b u ra da d e ğ in m iş m ito lo jile rin n a sıl in sa n ın a la n o lm am ızın h a ya l g ü cü bu m ito lo jik n e d e ni, bu ta svirle rin e b ü rü n d ü ğ ü n ü b e lirtm e k ve K u r ’ â n ’ ın, b u in a nçla ra e şlik e d e n g ö ste rişli b ü tü n bu a yrın tıla rd a n a za de o la n , b u n a ka rşılık ifa de le rin d e ki sa d e lik, ö lç ü lü lü k ve ilm in ve rile rin e u yg u n lu kla riyle b e lirg in le şe n h a b e rle riyle a ra ların d aki d e rin fa rk a d ik k a ti çe km e ktir. Y a ratılışa ilişkin K u r ’ â n h a b e rle ri, ya klaşık o n - d ö rt a sır ö n ce d ile g e tirilm iş o lm a la rın a ra ğ m e n , d i ğ e rle rind e n b ö yle ce ta m a m iyle fa rk lı ö ze llikle r g ö s te rin ce , a rtık b u n la rı b ir in san d ü şü n ce sin in ü rü n ü o la rak izah e tm e k sa n ırım m ü m kü n d e ğ ild ir. IV . K U R 'Â N ’ D A A S T R O N O M İ K u r ’ ân, g ö kle re ilişkin fik irlerle d o lu p ta ş m a k ta d ır. Y a ra tılışla ilgili o la n b u n d a n ö n ce ki b a h iste g ö r m ü ştü k ki, ço k sa yıd a g ö kle r ve ye rlerin o ld u ğ u ve yin e K u r ’ â n 'ın « g ö kle r ve ye r a ra sın d a » d iye ta n ım la yıp g e rçe kliğ in i d e ça ğ d a ş ilm in isp a tla d ığ ı b ir ara, kâ in a tın va rlığ ı zikre diliyord u . Y a ra tılışa ilişkin â ye t le r, g ö kle rin ka p sa d ığ ı, ya n i d ü n ya m ızın d ışın d a ka la n n e va rsa h e p si h a kkın d a b ir çe şit g e n e l b ir fik ir b ile ve riyo rla rd ı. Y a ra tılışın ö ze llikle ta svirin in ko n u e d ild iğ i â ye t le re ilâve o la ra k, K u r ’ â n 'd a kırka ya kın â ye t d a h a va rd ır ki, a stro n o m i a la n ın d a b u ve rile ri ta m a m la yıcı n ite lik te a çıklam a la r g e tirm e kte d irle r. A çıkla m a la r d a n b ir kısm i, N e vton 'u n cisim le r a ra sın d a ki çe kim ku vve ti ka n u n iyle iza h e ttiğ i d e n g e d u rum la rın a g ö re ye rle şm iş o ld ukla rın ı b ild iğ im iz b ü tün yıld ızla rın ve g e ze g e n siste m le rin in Y a ra tıcı ve d ü ze n leyicisin in (A lla h 'ın ) ku d re t ve a za m e tin i te fekkü re d a ve t ve sile siyle ya p ılm ış b u lu n m akta d ır. Bu b a h iste ilk zikre d e ce ğ im iz â ye tle r, b ilim se l ka rşıla ştırm ağ a m a lze m e v e rir n ite lik te d e ğ ild irler. Ç ü n kü â ye tle rin a m a cı sa d e ce A lla h ’ ın M u tla k K u d re ti'n e d ik k a t çe km e ktir. K u r ’ â n ’ ın, kâ in atta ki d ü ze ni ya kla şık o n d ö rt a sır ö n ce ne ta rzd a ta kd im e tm iş o l d u ğ u h a kkın d a g e rçe k b ir fik ir ve rm e k için , b u â ye t le rd e n d e sö z e tm e k g e re kti. E vre nin d ü ze n ine yö n e lik b u işa re tle r, S e m â vî 244 K ita p la r b a kım ın d a n ye n i b ir h u su stur. Â le m in d ü ze n in i n e İn c ille r n e d e (ya ra tılışla ilgili E ski A h id kıs g ö rd ü ğ ü m ü z a n la yışla r b ir yâ n a b ıra kılırsa ) E ski A h id e le a lm a k sa sın d a b ir b ü tü n h a lin d e ya n lışlığ ın ı ta d ır. K u r'â n ise b u ko n u ü ze rin d e u zu n u zu n d u ru yo r. B u ko n u d a sö yle d iğ i h e r şe y ö n e m li o ld u ğ u g i bi, sö yle m e d iğ i şe yle r d e ö n e m lid ir. N itekim se m a vî â le m in d ü ze n ine d a ir K u r ’ â n 'ın n ü zu l d e vrin d e g e çe r li o lu p d a ya n lışlığ ın ı ilm in ço k so n ra isp a tla d ığ ı b ir ta kım ku ra m la rı ih tiva e tm e m e kte d ir. K u ra m la rın b ir ö rn e ğ i ile ride v e rilec e k tir. K u r'â n ın b u in kârî d u ru m u a ltı çizile re k b e lirtilm e lid ir (1). A . G ö ğ e d a ir g e n e l d ü ş ü n c e le r — S ü re 5 0 , â y e t 6 . Â ye tte b ü tü n in san la r sö z ko n u su e d iliyo r : « Ü stle rin d e ki G Ö k ’ e b a km a zla r m ı, o n u n a sıl b ir ya rığ ı yırtığ ı da ku rd u k ve b e ze d ik, (ya p ısın d a ) yo k.» — S û re 3 1 , â y e t 1 0 : ( 1 ) K u r ’ â n ’ ın c e s in in o ld u ğ u n u s ık o r ta y a - ürünü ş ö y le a t tığ ı h e r ve m e s e le n in y a ln ız c a is p a t e tm e k iç in d e d ik le r in i İ ş it tim d a h a y r e t i m u c ip b ir t a k ım in s a n b ir in s a n ç a b a g ö s t e r e n k im s e le r in s ık : K u r ’â n a s t r o n o m i a la n ın a ç ık la m a la r ih tiv a e d iy o r s a , b u n u n n e d e n i A r a p la r ’ m b u k o n u la r d a ç o k r ıy d ı. B u n u s ö y le r le r k e n , İ s lâ m ilm in den ile r le m e çok d ek i fe n d e v r in in son ra verecek B undan K u r ’ â n ’ ın b ilg ile r in in b ile b ir n â z il o ld u ğ u dönem ve b u y ü k s e lm e d e v r in in s a n o ğ lu n a , görd ü ğü m ü z düzeyde â lim o lm a la ü lk e le r in d e g e n e l o la r a k g e r ç e k le ş t iğ in i a la n ın d a K u r ’ â n ’ d a iz in d ü şü n d ü ş ü n c e s in in ü r ü n ü - bazı a stro n o m i â y e t le r i y a z m a ğ a o lm a d ığ ın ı u n u t m u ş g ö r ü n ü y o r la r . s o n r a k i p a r a g r a f la r d a b u n u n is p a t ı y a p ıla c a k tır . 245 « (A llah ) g ö kle ri d ire ksiz rü p d u ru rsu n uz...» ya ra tm ıştır, o n la rı g ö — S û re 1 3 , â y e t 2 : « A lla h g ö rm e kte o ld u ğ un u z g ö kle ri d ire ksiz ye r le ştirm iş, so n ra da a rşın a ye rle şm iş o lan d ır ve g ü n e şi, ayı d a h ü kü m a ltın a a lm ıştır...» B u so n iki â ye t, g ö k ku b b e si ye rin ü stü n e ç ö k m e d e n h a va d a d u rm a sın ı a n ca k tu tu n m a d ire klerine b o rçlud u r yo lu nd a ki in a n ca b ir re d d iye d ir. S û re 5 5 , â y e t 7 : «V e g ö ğ ü (A llah ) y ü k s e ltti...» — S û re 2 2 , â y e t 6 5 : « ... (A llah.) g ö ğ ü ye rin ü ze rin e çö km e d e n tu ta r : O 'n u n izn i o lm a dıkça (g ö kyü zü b u n u ya p m ıya ca ktır)...» M a lû m d ur ki g ö k cisim le rin in b ü yü k ve kü çü k kü tleli o lm a ların a b a ğ lı o lara k b irb irle rind e n so n d e re ce u zu n ve kısa m e sa fe le rd e o lm a la rı, b u c is im le rin d e n g e d e ka la bilm ele rin in e sa sın ı te ş k il e d e r. K ü tle le r b irb irle rin d e n u za kla ştıkça b irb irle rin i ç e k m e ku vve tle ri o d e re ce za yıfla r. N e ka d a r ço k y a k la şırla rsa , b irb iri ü ze rin e ya p tıkla rı e tki d e o d e re ce a rta r. A y b u n u n b ir ö rn e ğ id ir : Y e rkü re ’ ye (a stro n o m ik a n lam d a ) ya klaştığı sıra d a çe kim ka n u n u g e re ğ in ce, d e n izle rd e ki su la rın d u ru m u n a e tki ya p a r, b ö yle ce m ed ve ce zir d e n ile n o la y m e yd a n a g e lir. İki g ö k cism i e ğ e r a şırı d e re ce d e b irb irin e ya kla şsa la rd ı, ça rp ışm a ka çın ılm a z o lu rd u . K e şm e keşliğ in o lm a m a sın ın va zg e çilm e z şa rtı, b ir e m re itâ at e tm e kd ir. 246 B u n u n iç ind ir ki K u r ’ â n ’ da, g ö kle rin İlâ hî e m re b o yun e ğ işi sık sık h a tırla tılm ış b u lu n m a kta d ır. — S û re 2 3 , â y e t 8 6 : A llah P e yg a m b e r'e h itap e d iy o r : «D e ki : K im 'd ir R abbı ye d i g ö ğ ü n ve R abbı p e k b ü yü k a rşın ? » D a h a ö n ce g ö rd ü k ki ye d i g ö kte n m a ksa t ço k sa yıd a g ö k ler o lu p, ye d i ta n e g ö k d e m e k d e ğ ild ir. — S û re 4 5 , â y e t 1 3 : « (A llah ) g ö kle rde n e va rsa , ye rd e n e va rsa h e p sin i sizin için e m ri a ltın a a lm ıştır, h e p si d e O ’ n d cn sâ d ır o lu r. Ş ü p h e yo k ki b u n d a d e lille r va rd ır.» d ü şün e n kim se le re — S û re 5 5 , â y e t 5 : « G ü ne ş ve A y h e sa p la (itâ a t) e d e rler.» — S û re 6 , â y e t 9 6 : « ... (O A lla h ki) g e ce yi h u zu r ve is tirah a t için kılm ış ve g ü n eşle ayı h e sa p la rla y e rle ş tirm iş tir...» — S û re 1 4 , â y e t 3 3 : « (A lla h ) d e virle rin de (h e r ikisi d e ) d â im o la n g ü n e şle a yı sizin için h ü kü m a ltın a a lm ıştır. V e g e ce y le g ü n d üzü d e sizin için itâ a t e ttirm iştir.» B u ra d a b ir â ye t, d iğ e r b ir â ye ti ta m a m lıyo r : so n â ye tte g e çe n g ö k cisim le ri g ü n eş ile, a yın d e vir le rin d e ki d e va m lılıkla rı, iki â ye tte sö zü e d ile n h e sa p la rın b ir g e re ğ id ir, d e virle rin d e ki d e va m lılık a n la m ı, â ye tte ki d â ’ ib ke lim e siyle ifad e e d ilm iştir. D â ’ ib : b ir işte g a yre t ve d e va m lılık g ö stere rek ç a lışm a a n lam ın a g e le n b ir fiild e n tü re m e ism -i fâ ild ir. 247 K e lim e yi b u ra d a : « ö ze n le , sü re kli,, ve d e ğ işm e z, y e rle ş m iş tir a lışkan lıkla b ir şe y ya p m ağ a ça b a g ö s te rm e k» a n la m ın d a te rcüm e e ty k . — S û re 3 6 , â y e t 3 9 : A lla h şö yle d e r : «A y için d e e vre le r ka ra rla ştırd ık, tâ ki e ski h u r m a sa lkım ın ın e ğ ri çö p ü n e d ö n sü n .» K u ru d u ğ u za m a n h ilâ l şe klin i a la n h u rm a d a lı n ın e ğ ilişin e işa re t e d iliyo r. Â ye tin te fs irin i ile rid e ta m a m la ya ca ğ ız. — S û re 1 6 , â y e t 1 2 : « (A lla h ) g e ce yi, g ü n dü zü , için h ü kü m a ltın a g ü n e şi ve ayı sizin a ld ı; yıld ızla r O ’n u n da em rin e b o yun e ğ m işle rd ir. Ş ü ph e yo k ki b u n d a, a klın ı ku lla n a ca k kim se için d e lille r va rd ır.» B u ku su rsu z g ö k n iza m ın ın , ye ryü zü n d e ve d e n izd e in sa n a h a re ke t ka b iliye tin i ko la yla ştırm a ve za m a n ı h e sa p la m a b a kım ın d a n sa ğ lad ığ ı ya ra rlar ü ze rin de d u ru lra k, n iza m ın in sa n h a ya tın a ya n sıyışı d ile g e tirilm e kted ir. B a şla ng ıçta K u r ’ â n ’ ın, g ü n lü k h a ya tta ko n u ştukla rı sa d e d ild e n b a şka sın ı a n la ya m a ya n in sa nla ra h ita p e tm iş b ir m e vize o ld uğ u h a tırla n ırsa , K u r ’ â n ’ d a ki b u işa re tin a m a cı ke n d ili ğ in de n a n la şılır. A şa ğ ıd a ki m ü la ha za ların h ikm e ti vü cu d u d a yin e a yn ı n e d e n le iza h e d ilir. — S û re 6 , â y e t 9 7 : « (A lla h ) ka ra d a ve d e n izd e , d a lm ışke n yo lu n u zu b u lm a n ız için yıld ızla rı n iza m a ko ya n dır. B ilen e d e lille rim izi a p a çık — S û re 1 6 , â y e t 1 6 : ka ra nlıkla r için e a n la tm ad a yız.» 248, « (A lla h ) ye ryü zün d e a lâ m e tle r ko ym uştu r ve yıld ızla yo lla rın ı b u lu r (in sa nla r).» — S û re 1 0 , â y e t 5 : «O A llah ki g ü n e şi p a rîa k ziya , a yı a yd ın ışıklı ya ra ttı ve yılla rın sa yısın ı ve (za m a n ın ) h e sa bın ı b il m e n iz için o n a e vre le r ta yin e tti. A llah b u n la rı boş ye re d e ğ il, g e rçe k b ir fa yd a için ya ra ttı. B ile n e d e lille rin i a çıklayıp b ild irm e d e d ir.» B u ra d a ö n e m li b ir h u su sa d e ğ in m e liyiz : T e v ra t, G ü ne ş ile A y ’ ı h e r ikisin i d e « ışıkla n d ırıcı» d iye n ite le n d ird iğ i, sa d e ce G ü n e ş ’ e b ü yü k, A y'a d a kü çü k sıfa tla rın ı e kle yere k iki cism i b irb irin d en a yırt e ttiğ i h a ld e , K u r ’ â n g e re k b irine g e re k ö te kin e b o yu t fa rk lılıkların ı ya n sıta n sıfa tla rının ya n ı sıra b a şka fa rklı sıfa tlard a ve rm ekte dir. E ve t, K u r'â n 'ın ya p tığ ı b u şe kilde ki a yırım ta m a m iyle b e n ze tm e yo liyled ir, a m a G ü ne ş'in ışık n e şre d ici, A y ’ ın ise ışık ya n sıtıcı o l d u kları, d o la yısiyle a yn ı cin s ış ık lan d ırdıla r o lm ad ı ğı ka vra m ın ı ifad e e d e rke n , o a srın in sa nla rın ın z i h in le rin i b u la n d ırm a d a n o n la ra b u n da n b a şka b ir şe kild e n a sıl h itap e d e b ilird i. B . G ö k c is im le rin in m a h iy e ti GÜNEŞ VE AY G ü n e ş b ir ışık (z iy â ’ ), A y d a b ir (n û r) a yd ınlık tır. B azı m ü te rcim le rin G ü n e ş ’ i a yd ınlık, A y ’ ı ise ışık d iye ya p tıkla rı te rcü m e d en b izim ya p tığ ım ız te rc ü m e n in d a h a d o ğru o ld u ğu n u sa n ırım . Z iy a ’ , K a zim îrs- ki (a ra p ça - fra nsızca) sö zlü ğ ü n e g ö re (a te ş ve b e n ze ri için ) p a rıld a m a k, ışıld a m a k a n la m ın a g e len b ir (Z V ') m a sta rın da n tü re m iş o lsa d a ve Z İy â ’ is- 249 m in e , a yn ı K a zim irski, ışık a n la m ın ın ya n ı sıra , a y d ın lık m a n a sı ve rse de, d o ğ ru su yin e d e Z iy â ' ile N û r a ra sın d a ki m a n a fa rkı za yıftır. G ü n e ş ile A y a ra sın d a ki fa rk, K u r ’ â n 'd â a n ca k b a şka b e n ze tm e le r ya rd ım iyle ke sin lik ka za n a caktır. — S û re 2 5 , â y e t 61 : o ra ya b ir m e şâ le ve « G ö ğ e b u rç la r ye rle ştire n , b ir a yd ın la tıcı A y ko ya n (A lla h )m şa n ı n e yü ce d ir.» > — S û re 7 1 , â y e t 1 5 -1 6 : « G ö rm e z m isin iz A llah n a sıl g ö kle ri ye d i ka t y a ra tm ıştır ve (n a sıl) o g ö kle re A y'ı b ir a yd ın lık, G ü n e ş ’ i d e b ir m e şâ le o lara k a sm ıştır.» — S û re 7 8 , â y e t 1 2 -1 3 : « Ü stü n ü zd e ye d i sa ğ la m (g ö k) ku rd u k ve o ra ya ya lım ya lım ya n a n b ir la m ba ko yd u k.» Y a lım ya lım ya n an la m b a , b u ra d a ke sin likle G ü n e ş'tir. B u ra d a A y, a yd ın la tıcı (m ü n îr) b ir cisim o la rak ta n ıtılm akta dır. M ü n îr ile (A y için ku llan ılan a yd ın lık a n la m ın d a ki) n û r a yn ı kö kte n g e lm e ke lim e le rd ir. G ü ne ş ’ e g e lince o, b ir m e şâ le ye (sirâ c) ya d a ya lım ' ya lım ya n a n b ir la m b a ya (v e h h â c ) b e n ze tilm iştir. M uham m ed d e vrin d e ki b ir in san , çö l h a lkın ın m e şh u r ya kıcı g ö k cism i G ü ne ş ile, se rin g e ce le rin g ö k cism i A y a ra sın ı e lb ette te frik e d iyo rd u . Ö yle y se K u r ’ â n ’ d a g ö rü le n bu ko n u d a ki b e n ze tm e le r td - m a m iyle d o ğ a ld ır. B u ra d a ka yd a d e ğ er o la n h u su s : K u ra n m e tn in d e ki b e n zetişle rin g e çe rliyke n g ü n ü m ü zd e sa d e liğ i, o d e vird e g e çe rsiz h a ya l ü rü n ü o la- 250 ro k ke n d in i g ö stere ce k h e rh an g i b ir b e n ze tm e u n su ru n u n b u lu n m a yışıd ır. M a lu m d u r ki G ü n e ş, ke n d i b ü n ye sin d e ki ya n m a la rın so n u cu şid d e tli b ir ısı ve ışık n e şred e n b ir yıldızd ır; A y ise b izza t ışık ka yn ağ ı o lm a ya n , a n ca k G ü n e ş'te n a ld ığ ı ışığı ya n sıtan ve (en a zınd a n dış ta b a ka la rı) sö n m ü ş o la n b ir g ö k cism id ir. B u iki g ö k cism i h a kkın d a g ü n ü m ü zd e ne b iliyo rsa k, bu b ild ik le rim izle K u r ’ ân m e tn in d e sö yle n en le r a ra sınd a h iç b ir a ykırılık yo ktur. Y IL D IZ L A R Y ıld ızla rın da G ü n eş g ib i g ö k cisim le rd e n o ld u ğu, çe şitli fizikse l o layla rın ya ta ğ ını te şkil e ttik le ri b ilin m e kte d ir. F izikse l o la yla rd a n en ko la y m ü şa h e d e e d ile ni d e isık n e şre tm e isid ir. t r t B u n la r ö ze l b ir p a rla klığı o la n g ö k cisim le rd ir. B u n e c m , (ço ğ u lu n ü c û m ) ke lim e si K u r ’ â n d a o n ü ç kez. g e çm e kte d ir; ke lim e, g ö rü n m e k, o rta ya çıkm a k a n la m ın ı ta şıya n b ir m a sta rd an g e lir. K e li m e g ö zle g ö rü lür b ir g ö k cism e d e lâ le t e d e rke n , bu cism in ışık n e şre d e r tü rd e n m i yo ksa sa d e ce a ld ığ ı ışığı ya n sıtır cin sten m i o ld u ğu n u ifa de e tm e z. K e lim en in , d e lâ le t e ttiğ i cism in , b izim yıld ız a d ın ı ve r d iğ im iz şe yin ke n d isi o ld uğ u a çıkça b e lirsin d iye , o cism e şu â ye tte b ir d e sıfa t e kle n ir : — S û re 8 6 , â y e t 1 - 3 : « ... A n d olsu n g ö ğ e ve g e ce leyin g e le n e . V e sa n a kim sö yle ye cek n e d ir g e cele yin g e len 251 Y a kıp tu tu ş tu ra n ve d e lip g e çen g ö k cism i (1).» K u r'â n ’ d a a kşa m yıld ızı, s â k ıb sıfa tıyle n ite le n d irilm iştir, a n la m ı ya kıp tu tu ştu ra n , ke n d in i tü k e te n ve h e rh a n g i b ir şe yi (b u ra d a g e ce n in ka ra n lığ ı nı) d e lip g e çen şe y d e m e ktir. A yn ı ke lim e (sû re 37, â ye t 10) a ka n yıld ızla r için d e ku lla n ılm ıştır : o n la r d a b ir ya n m a n ın so n u cu d u rla r. G EZEG EN LER K u r ’ â n 'd a zikri g e çe n g ö k cisim le rin in , b u g ü n a n la m ın d a ki g e ze g e n le r o lu p o lm a d ığ ın ı b ild iğ im iz sö yle m e k ço k g ü ç. G e ze g e nle r b izza t ışık n e şrşd ici d e ğ illerd ir. G ü n e ş ’ in e tra fın d a d ö n e rle r. D ü n ya m ız d a o n la rda n b i rid ir. B a şka ye rlerd e d e g e ze g e n le rin o la b ile ce ğ i ku vve tle ta h m in e diliyo rsa d a , b u n la rd a n sa d e ce g ü neş siste m in d e o la n la r ta n ın m a kta d ır. E ski Ç a ğ 'd a Y e r'de n b a şka b e ş g e ze g e n d a h a b ilin m e kte yd i. B u n la r : M e rkü r, V e n ü s, M a rs. J ü p i te r ve S a tü rn id i. U ra nü s, N e p tü n ve P lü to n a d la rın da ki ü ç g e ze g en ise so n ra d a n ke şfe d ilm iştir. K u r'ân 'nın , sa yısın ı b e lirtm e d e n, b u n la ra ke vke b (ço ğ u lu k e v â k ib ) a d ın ı ve rd iğ i a n la şılıyo r. Y u su f'u n rü ya sı (sû re 12) b u n la rd a n ta m o n b ir ta n e sin i z ik re d e r a m a , adı ü stü nd e , b u b ir rü ya h a b e rid ir. Kevkeb ke lim e sin in K u r'â n ’ da h a n g i a n la m a g e ld iği h u su su n d a m e şh u r b ir â ye t sa n ırım ço k g ü ze l b ir ta n ım la m a ya p ıyo r, ne va r ki â ye tin d e rin an( 1 ) B u â y e t i t a k ip e d e n â y e tin k o n u s u n u n ö n e m in e d ik k a ti ç e k m e k iç in , gök ve y ıld ız b u r a d a t a n ık g ö s t e r ilm iş t ir . 252 la m ı ço k yü kse k d ü ze yd e m a n evî g ö rü n ü yo r ve ü s te lik d e m ü fe ssirle r a ra sın d a ih tila fa yo l a çm ış b u lu n uyo r. B u n u n la b e rab e r â ye t b ü yü k b ir ö n e m a rze tm e kte d ir. Ç ü n kü k e v k e b ke lim e sin in işa re t e ttiğ i a n laşıla n g e ze g e n için b u â ye tte p ılıyo r. b ir b e n zetm e y a S ö zü n ü e ttiğ im iz â ye tin b izi ilg ile n d iren kısm ı şu: — S û re 2 4 , â y e t 3 5 : « A lla h g ö klerin ve ye ryü zü nü n ışığ ıd ır. Işığ ın ın ö rn e ğ i, sa n ki için d e b ir ka n d il b u lu n a n b ir h ü cre d ir. K a n d il b ir ca m ka p için d e, ca m ka p d a in ci g i b i p a rıld a ya n b ir g e ze g e n sa n ki.» B u ra d a sö z ko n u su o la n şu d u r : b ir cism in ü ze rin e b ir ışık d ü şm e kte , cisim İşığı ya n sıtm a kta (ca m ka p ), b ö ylece ışık, cism e b ir in ci p a rla klığ ı ve rm e k te dir, tıp kı G ü n eş ta ra fın d an a yd ın la tıla n g e ze g en g ib i. İşte k e v k e b ke lim e sini te fs ir e d e n K u r ’ â n ’ d a ki ye g â ne a çıkla m a b u d u r. Kevkeb ke lim esi K u r ’ â n 'ın b a şka â ye tle rin d e de g e çe r. B u n la rın b ir kısm ın d a b u ke lim e yle h a n gi g ö k cisim lerin ka sd e d ild iğ in i o lm a m a kta d ır te s b it e tm e k m ü m kü n (m e se lâ : sû re 6, â ye t 76; sû re 82, â ye t 1 - 2 ’ d e o ld u ğ u g ibi).' F a ka t b u n la rın , b izim g e ze ge n ler o lara k b ild i-, ğ im iz g ö k cisim le rin d e n b a şka b ir şe y o lam ıya cakla rı, ça ğ d aş b ilg ile rin ışığı a ltın d a b ir â ye tte n a n la şılm a kta dır. N ite kim sû re 37, â ye t 6 d a : « Ş ü p h e yo k ki b iz e n ya kın g ö ğ ü b ir zin e tle : G e ze g en le rle b e zed ik.» d e n m e kte d ir. K u r ’ â n ’ a ö zg ü bu «en ya kın g ö k» ka vra m ı a ca - 253 ba g ü n eş siste m in i m i ifad e e d iyo r ? B ilin d iğ i ü ze re b ize en ya kın g ö k cisim le ri a ra sın da d â m î u n sur la r o la rak sa d ece g e ze g e n le r va rd ır, zira G ü n e ş, ke n d i a d ın ı ta şıd ığ ı sistem in te k yıld ızıd ır. E ğ e r b u n la r, sö z ko n u su o la n g e ze g e n le r d e ğ ille rse , b a şka h a n g i g ö k cisim le ri o la b ilirle r? Ö yleyse â ye tin y u ka rıda ki te rcüm e sin in d o ğ ru o lm ası ve d o la yısiyle K u r ’ â n 'ın ça ğ d a ş fe n n in ta nım la d ığ ı g e ze g e n le rin va rlığ ın d a n sö z e tm iş o lm a sı g e re kir. Y E R ’ E E N Y A K IN G Ö K K u r'â n en ya kın g ö k ile g ö ğ ü o lu ştu ra n g ö k c i sim le rin i, ç e ş itli ve sile le rle a n m a kta d ır. G ö k c is im le rin in b irin ci sıra sın d a da sa n ırım yu ka rıd a g ö rü l d ü ğ ü g ib i g e ze ge n le r ye r a lır. N e va r ki â ye tle rd e id râ kim izin a la bilece ğ i m a d d î ka vra m la ra, ta m am e n m a n e vî o la n m ü la h a za la r e klen ince , b iz ça ğ d a ş b i lim le a yd ın la n m ış b u gü n ün in sa nla rı K u r ’ â n 'ın n e d e m e k iste d iğ in i a n la m a m ız ço k g ü ç h a le g e lm e kte d ir. N ite kim zikri g e çe n e n so n â ye t ko la yca a n la b u â ye tin i şıla b iliyo rd u a m a , yin e a yn ı 37. sû re n in ta kip e d e n 7. â ye ti : «onu in a tçı ve â si şe yta n d a n ko ru d u k» d e yin ce ve yin e b u « ko rum a » d an sû re 21, â ye t 32 ve sû re 41, â ye t 12'de> d e sö z e d ile n ce , ke n d im izi b ir b a şka tü r d ü şü n ce le r ka rşısınd a b u lu yoru z. S û re 67, â ye t 5 'te ye re e n ya kın o la n g ö ğ e ye r le ştirild iğ i b ild irile n ka n d ille r için « o n la rı şe yta n la ra a tıla ca k ta ş la r o la rak h a lke ttik» d e n m e kle n o ka s te d ilm e kte d ir? A yn ı â ye tte sö zü e d ilen « ka n d iller» in a ca b a d a h a yu ka rıd a b a h sin i e ttiğ im iz a ka n yıl- 254 d ızlarla (1) ilişkile ri o la b ilir m ı? B ü tü n bu m ü lâ h a za la r sa n ırım kita bım ızın ç e r çe ve si d ışın d a ka lır. İn ce lem e m izd e h e rh a n gi b ir e k siklik ka lm a sın d iye b u n la rı b u ra d a zikre ttik. Y o ksa b ilim se l ve rile rin, in sa n id râ kin i a şa n b ir ko n u ya bu ş a rtla r a ltınd a , h e r h a n g i b ir ışık tu ta b ile ce ğ in i sa n m am . C . K u ru lu g ö k d ü z e n i K u ru lu - g ö k d ü ze n i h a kkın d a ki K u r'â n ve rile ri, e sa se n g ü n eş siste m in e işa re tle rd e b u lu n a n â y e tle r d e ye r a lır, a m a g ü ne ş siste m in i a şa n ve m o d ern ç a ğ da ke şfe dile n b ir ta kım h u su sla ra işa ret e d e n â ye t le r de va rd ır. C o k ö n e m li iki â ye t, g ü n eş ile a yın yö rü n ge le rin e d â ird ir. B u iki â ye ti g ö re lim : — S û re 2 1 , â y e t 3 3 : «O (A llah ) ki g e ce yi, g ü n d ü zü , g ü n eş ve ayı y a ra tm ıştır. (G ü ne ş ve a yd a n ) h e r b iri b ir yö rü n g e ü ze rin d e, ke n d i ö z h a re ke tiyle ye r d e ğ iştirir.» — S û re 3 6 , â y e t 4 0 : «N e g ü ne ş a ya ye tişe b ilir ve n e g e ce g ü n d ü zü g e çe b ilir. (O n la rd a n) h e r b iri b ir yö rü n ge ü ze rin d e ke n d i ö z h a re ke tiyle ye r d e ğ iştirir.» A y ve G ü n e ş'e a it yö rü n g e le rin m e vcu d iye ti g ib i te m e l b ir h u su s, b u iki â ye tte b e rra k b ir şe kild e h a b e r ve rilm e kte ve bu cisim le rin fe za da ke n d i ö z h a (1 ) M a lu m k a la r ın a o ld u ğ u üzere v a r d ığ ın d a , b ir g ö k t a ş ı, a k a n y ıld ız d a m e y d a n a g e le b ilm e k t e d ir . a t m o s f e r in g ö r ü le n d ış ta b a ış ık o la y ı 255 ro ke tle riyle ye r d e ğ iştird ikle rine b ir işa re tte b u lu n u l m a kta d ır. D a ha sı d a , b u â ye tle rin , b ir h u su şu in kâ r e ttik le rin i g ö rü yo ruz. Ş ö yle ki ; G ü n eş'in b ir yö rü ng e ü ze rin d e ye r d e ğ iştir'd iğ i b ild irilirke n , bu , yö rü n g e n in Y e r'in e tra fın d a yö r a ld ığ ı yo lu n d a h iç b ir b ilg i v e ril m ez. H a lb u ki K u r'ân ’ ın n ü zu lü d ö n e m in d e ki in a n ca g ö re , Y e r sâ b it G ü n eş o n u n e tra fın d a d o la n m a kta y dı. B u, M .Ö . 2. yü zyılda P to le m e 'de n b e ri d e ste kle n e g e le n ye rm e rke zcilik ku ra m ıyd ı ve 16. a sırd a K o p e rn ik ’ e ka d a r g e çe rliliğ in i sü rd ü rece ktir. B u a n la yışa M u h a m m e d d e vrind e d e b a ğ lı ka lın d ığ ı h a ld e , b u n a K u r'â n 'ın h iç b ir ye rind e ra stla m ıyo ru z : ne bu â ye tte , ne d e b ir b a şka ye rd e . A Y V E G Ü N E Ş İÇ İN Y Ö R Ü N G E L E R OLDUĞU K u r'â n 'ın fra n sızca m ü te rcim le rin d e n , ço ğ u n u n â ye tte ki g ö k kü re d iye a n la m ve rd ikle ri a ra pça fe le k ke lim e sin i, b iz yö rü ng e o la rak te rcüm e e ttik . B u, g e rçe kte n d e ke lim e n in kö kü nd e ki İlk a n la m ıd ır. H a- m id u lla h d a yö rü ng e d iye te rcü m e e d e r. F e le k ke lim e si, e ski K u r ’ â n m ü fe ssirle rin in zih in le rin i ka rıştırm ıştı. Ç ü n kü A y ve G ü n e ş ’ in d a ire m si d o la şım la rın ı ta savvu r e d e m iyo rla rd ı. O yü zd e n bu iki cism in fe za da ki d o la şım la rın ı ya d o ğ ru ya ço k ya kın ya d a ta m a m iyle ya n lış şe killerd e ta h a yyü l m işlerd ir. H a m za E b u b e kir e fe n d i « F e le k e t < ke lim e si için , çe vre sin d e d e ğirm en ta şın ın d ö n d ü ğ ü d e m ir çu b u k g ibi b ir çe şit e kse n ; g ö kku b b e , yö rü n g e , Z o d ya k K u şa ğı, hız, d a lga ...» d iye ö n ce d en ya p ılm ış y o ru m ları ke n d i K u r ’ â n te rce m esin d e te k ra r e d e re k, en 256 so n u n d a da, o n u n cu yü zyılın ü n lü m ü fe ssiri T a b erî'nin : « B ilm e d iğ im iz za m an su sm a lıyız» (xıı, 15) fikrin i sö zle rin e ilâ ve e d e r. B u d u rum , in sa n la rın G ü n eş v e -A y için bu yö rü n g e ka vra m ın ı a n la m a ktan o d e virle rd e n e ka d a r a ciz ka lm ış o ld u kla rını g ö ste rm e kte d ir. Ş u ra sı b ir g e rçe k ki e ğ e r fe lek ke lim e si M u h a m m ed (a.s) d e vrin d e h e rke sçe b ilin e n b ir a stro n o m i ka vra m ın ı ya n sıtm ış o lsayd ı, bu â ye tle rin te fs iri b u g ib i yo ru m g ü çlükle rine yo l a çm a m ış o la ca ktı. Ö yle yse K u r ’ â n ’ ın bu â ye tle rin d e o n lar için ye p ye n i b ir ka vra m va rd ı ve b u ka vra m a sırla r so n ra a n ca k a yd ın lığ a ka vu ştu rula ca ktır. I. A Y y ö rü n g e s i G ü n ü m ü zd e en ya yg ın o la n ka vra m a g ö re A y, u yd u su b u lun d u ğ u Y e r e tra fın d a yirm id o ku z g ü n d e b ir d e vir ya p m a k ü ze re d o la şır. B u a ra d a, A y yö rü n g e sin in ta m b ir d a ire o ld u ğ u yo lu n d a ki ya n lış fik ri d e d ü ze ltm e k g e re kir. Z ira yö rü n g eye , ça ğ d a ş a stro n o m ice b e lli b ir m ikta r m e rke zd e n u za klık ta n ın ıyo r ki, b ö yle ce 384 000 km . o la ra k h e sa be d ile n Y e r- A y u za klığ ı sa d e ce o rta lam a b ir u za klık o lm a kta dır. Y u ka rıd a g ö rm ü ştü k ki, K u r ’ â n , A y h a reke tle ri n in g ö zle m inin za m an h e sa b ın d a ki ya ra rın ı te b a rü z e ttiriyo rdu (b u b a h sin b a ş ta ra fın d a zikre d ile n : sû re 10, â ye t 5). Y e r ’ in G ü n eş e tra fın d a d o la şım ına d a yan a n ve za m a nım ızd a Jü lie n ta kvim iyle ifad e e d ilen siste m i m ize kıya sla , A y ta kvim siste m in in ça ğ d ışı, ku llan ış sız, b ilim e a ykırı o ld u ğ u yo lun d a sık sık te n k itler y a p ılm ıştır. B u e le ştiri m ü n a se b e tiyle iki h u su sa işa re t m e k ye rin d e o lu r : e t ■' 2 5 7 '- . a ) K u r ’ â n , b u n d a n ya kla şık o n d ö rt a sır ö n ce a y h e sa bın ı ku lla n m a kta o la n a ra p ya rım a d a sı sa kin le rin e h ita b e tm e kte yd i. O in sa n la ra ye g â n e a n la ya b il d ikleri d ille h itap e tm e k, d o la yısiyle za m a n ve m e sa fe a ya rla m a sın d a , a slın d a so n d e re ce g ü v e n ilir d e o la n a lışka n lıkla rın ı b o zm a m a k e n u yg u n o lan ıyd ı. Ç öl h a lkın ın, g ö ğ ü ta ra s s ut e tm e , yıld ızla ra g ö re yo l b u lm a , za m a n ı A y ’ ın sa fh ala rın a g ö re te s b it e tm e g ib i ke n d ile ri için en b a sit ve e n e m in u sû lle rin u sta sı o ld u kları m a lû m d u r. b ) Jü lien ta kvim iyle a y ta kvim i a ra sınd a ki ku su r su z m u tab a ka tın o ld u ğu , b u o la n la r h a riç, g e n ellikle m e se le lerd e b ilin m em e kted ir. se n e si 365 g ü n 6 sa a t o la n 19 jü lien yılın a , ih tisa sı Ş ö yle ki : ka m e rî ta m 235 a y te ka bü l e d e r; 365 g ü n lü k Jü lie n ta kvim yılla rı sü re si ta m d e ğ ild ir, o yü zd e n h e r d ö rt yılda b ir, b u sü re d ü ze ltilm e ğ e m u h ta çtır (a rtık yıl). K a m e ri ta k vim yılla rın d a ise b u d ü ze ltm e le r, h e r 19 Jü lie n ta k vim yılınd a ya p ılır; g ü n eş ve a y za m a n la rın ın b ü b ir b irin e ta m a m iyle u yg un d ü şü şü n ü M .Ö . 5 ’ in ci a sır yu n a n a stron o m i b ilg in i M e to n k e ş fe tttiğ i için , b u n a M ö to n d e vri d e nir. 2. G ü n e ş y ö r ü n g es i G ü n e ş siste m in in G ü n eş'e b a ğ lı o la rak ö rg ü tle n d iğin e itiba r e tm e ğ e a lışkın o la n b izle re , G ü n e ş'in d e b ir yö rü n g e si o ld uğ u nu ka b u l e tm e k o ld u kça g ü ç g e lir. G ü ne ş yö rü n g e sin in va rlığ ın ı h a b er ve re n K u r ’ â n â ye tle rin in m a n a sın ı ka vram a k için , G ü n e ş ’ in g a la k sim izde ki y e r d u ru m u n u g ö z ö n ü n e a lm ak ve bu ko n u da ki ça ğ d a ş b ilg ile re b a ş vu rm a k g e re kir. F : 17 258 G a la ksim iz, o rtası ke n a rla rın d a n d a h a şişkin o la n b ir d isk şe klin d e d a ğ ılm ış m u a zza m b ir sa yıd a y ıl d ızla rı için e a lır. G ü n eş b u d iskin m e rke zin d e n u za k ta ki b ir ye rd e b u lu nu r. D isk b içim in d e ki g a la ksi, k e n di m e rke zi e kse n o lm a k ü ze re , b u e kse n e trafın d a d ö n m e kte, d o la yısiyle G ü n eş d e b ir d a ire yö rü n ge çize re k a yn ı m e rke zin çe vre sin d e g a la ksiyle b irlikte d o la şm a kta d ır. Ç a ğ d a ş a stron o m i, G ü n e ş'in g a la ksi m e rke zine o la n u za klığı ve g a laksiyle b irlik te k i d ö n üş h ızla rın ı h e sa p lam ıştır. S h a ple y ’ in 1917 yılın d a y a p tığı h e sa b a g ö re G ü n e ş'in g a la ksi m e rkezin e o la n u za klığ ı 10 kilop a rse ktir, ya n i : ya klaşık 300 000 000 000 000 000 (17 sıfır) kilo m e tre d ir. G a la ksi ke n d i e k se n i e tra fın d a G ü n e şle b irlik te b ir ta m d e vrin i h e m en h e m e n 25 m ilyo n se n e de ya p a r ve bu h a re ke t e sn a sın da G ü n e ş, sa n iye d e ya kla şık 25 kilo m e tre lik b ir h ızla ye r d e ğ iştirir. B u n d a n o n d ö rt a sır ka d a r ö n ce K u r ’ â n 'ın h a b er ve rd iğ i G ü n e ş ’ in yö rü n ge ü ze rin d e ki h a re ke ti, işte bu h a re ke ttir, yö rü n g e ü ze rin d e ki b u h a re ke tin isp at ve ko o rd in a tla rın ın ve rilm e si ise ça ğ d a ş a stron o m in in m ü kte se b a tıd ır. F E Z A D A A Y V E G Ü N E Ş ’ İN Ö Z H A R E K E T L E R İY L E Y E R D E Ğ İŞ T İR D İK L E R İN E K U R 'Â N ’ IN İŞ A R E T E T M E S İ F e za d a a y ve g ü n e şin ke n d i ö z h a re ke tle riyle ye r d e ğ iştirm e le ri ka vra m ı, e d e b iya tçıla rın ya p tıkla rı K u r'ân te rce m e le rin d e ke n d in i g ö ste rm e z. B u d u rum , g e re k fra nsızca te rce m e le rd e , g e re k Y u su f A li ’ n in ta k d ire şa ya n o la n İn g ilizce te rce m e sin d e h e p b ö yle d ir. M ü te rcim le r b u ka vra m ın ifad e e d ild iği a ra p ça ke li- 259 m e yi, a stron o m i b ilm e d ikle rin d e n, ke lim e n in ta şıd ığ ı b irkaç m a n a d a n b iri o la n «yüzm ek» ile te rcüm e e t m işlerd ir. K e n d i ö z h a re ke tiyle ye r d e ğ iştirm e ye işa re t e d e n a ra pça ke lim e : s e b e h e (h e r ik i â ye tin m e tn in d e y e s b e h û n e ) fiilid ir. F iilin b ü tün m a n a la rı, b ir ye r d e ğ iştirm e yi içe rm ekte ve b u ye r d e ğ iştirm e , ye r d e ğ iş tire n cism in ke n d i ö z h a re ke tiyle b irlik te g e rçe kle ş m e kte d ir. C ism in ye r d e ğ iştirm e si su için de o lursa , b u n a « yü zm e k» d e nir; ye r d e ğiştirm e ye rd e m e yd a n a g e ld iğ in d e b u , ke n d i b a ca kla rın ın h a re ke tle riyle o la n ye r d e ğ iştirm e d ir. B u ye r d e ğ iştirm e fe zad a o lursa , o ta k d ird e b u ke lim e n in içe rd iğ i m a n a yı ya n sıta b il m e k a n ca k ke lim e yi, ke lim e n in kö kü n d e ki e sa s a n la m da ku lla n m a kla m ü m kü n o lur. Ö yle yse Â ye tle rd e ki y e s b e h û n e ke lim e sin i, ke n d i ö z h a re ke tiyle ye r d e ğ iş tirir şe klin de te rcüm e e ttiğ im izd e , sa n m a m ki te rs b ir a n la m ve rilm iş o lsu n. B ö yle b ir a n lam ın d o ğ ru lu ğ u a şa ğ ıd aki n e d e n le re d a y a n ır : — A y ke n d i e kse n i ü ze rin d e ke n d i ö z d ö n üş h a reke tini, D ü n ya e tra fın d a icra e ttiğ i ta m b ir d e v riyle a yn ı za m a n d a ya p a r, ya n i za m a n d a ta m a m la r: Ö yle ki b ize 29,5 g ü n ka d a r b ir h e p a yn ı yü zü n ü g ö ste rir; — G ü n eş ke n d i e kse n i ü ze rin d e ke n d i ö z h a re ke tin i ya kla şık 25 g ü n d e ta m am la r ya n i e kse n i ü ze rin d e d ö n er. B u g ö k cism i, b ü tü n h a lin d e b ir d ö n üş h a re ke tiyle a kıntı içe risin d e o ld u ğ u n d a n e kva to r b ö l g e sin in ke n d i e kse n i ü ze rin de d ö n m e sü re si, ku tup la r ke sim in in ke nd i e kse n i ü ze rin de d ö n ü ş sü re sin d e n fa rklıdır. B u ra d a b u h u su s ü ze rin d e d u rm a ya ca ğız. 260 G ö rülü yor ki K u r ’ â n ’ d a , s e b e h e fiilin d e k i b ir m a na in ce liğiyle G ü n e ş ve A y'ın ke n d i ö z h a reke tle ri n e işa re tte b u lu n u lm a kta d ır. B u h a re ke tle r ise ç a ğ d a ş ilm in ve rile riyle d o ğ ru la n m ıştır. B in ae n a le yh G ü n e ş ve A y'ın bu ke n d i ö z h a re ketle rin i, m ilâ d i 7. yü z yılda ya şa m ış b ir in sa n ın — ke n d i za m a n ın d a ne ka d a r â lim d a h i o lsa yd ı, ki M u h am m e d (a.s) için b ö yle b ir d u ru m söz ko n usu d e ğ ild i — ta savvu r e tm iş o la b ile ce ğ i d ü şü n ü le m e z. B u fik re ka rşı za m a n za m an E ski Ç ağ d ü şü n ü rle rin d e n bazı ö rn ekle r g ö ste rilere k, o n la r d a b u g ü n ilm in d o ğru ka b u l e ttiğ i bazı ku ra m la rı ke sin o la ra k h a b er v e rm iş lerd ir d iye ka rşı çıkılır. O b ü yü k d ü şü n ü rle r d e za te n b ilim se l tü m de n g e lim e is tin a t e d e m e m e kte , d a h a ço k fe lse fî m u h ake m e de n h a re ke t e tm ekte yd ile r. B u n a ö rn e k o lara k d a g e n e llikle P ita go rcu filo z ofla r ile ri sü rü lü r. M .Ö . 6 'ncı yü zyıld a p ita g o rcu lar, Yer ke n d i e kse n i ü ze rin d e dö n e r ku ra m ın ı sa vu n uyo rlard ı, bu ku ra m ı ça ğ d aş b i lim de d o ğ ru la ya ca ktır. P ita g o rcu la rın d u rum iyle bu şe kild e b ir ya klaşım ya p ıld ığ ı ta kd ird e , M u h a m m e d (a.s) için : K e n d isin d e n a sırla rca so n ra ça ğ d a ş ilm in ke şfe d e ce ği şe yle ri ke n d i a kliyle b u lm u ş o lan d â h i b ir d ü şü n ü r id i h ip ote zin i ö n e sü rm e k ko la y b ir iş o lu r. B ö yle b ir h ipo tez ile ri sü rü lü rke n , o d â h i filo zo fla rın fe ls e fî m u h a ke m e ye le rin in d iğ er ya n ları, e se rle rin i d a ya lı d ü şü n ce ü rü n re n k re n k sü sleye n b ü yü k ç a p ta k i h a tala rı u n utu lm a ktad ır. Y in e u n u t m a m a k g e re k ir ki p ita g o rcu lar, G ü ne ş'in fe za d a sa G ü n e ş ’ i â lem in m e rkezi ya p m a kta ve e vre n in a n ca k G ü n eş e tra fın d a ö rg ü tle n m iş o ld u ğ u n u ta sa vvu r e tm e kte yd ile r. B u b ü yü k İlkçağ filo zo fla rın d a , e vre n ko n u su n d a b it o ld uğ u ku ra m ın ı d a sa vu n a ra k, 261 d o ğ ru fik irle rle ya n lış fikirle rin b ir ka rışım ın ı h e r za m an b u lm a k m ü m kün d ü r. B u b a kım d a n bu g ib i b e şe rî d ü şü n ce ü rü n ü o la n e se rlerin ka p sa m ış o la b ild ikle ri ile ri fik irle rin sö z ko n u su e se rle re ka za n d ırd ığ ı g ö z a lıcı n ite lik, a yn ı e se rlerd e n b ize m ira s ka lm ış o la n ya n lış ka vra m la rı u n u ttu rm a m a lıd ır. İş te b u e se rle ri K u r'ân ’ d a n a yıra n ye g â n e n o kta da o n la rın b u ö ze lliğid ir. Z ira K u r ’ â n ’ d a ça ğ d aş fe n b ilgile riyle ya kınd a n ilişkisi o la n o ka d a r ço k m evzu işle n m iş o ld u ğ u h a ld e , o ra da a srım ız ilm in in ke sin ve rile riyle ça tışır te k b ir b e ya n a ra stla m a k m ü m kü n d e ğ ild ir. G Ü N D Ü Z L E R İN V E G E C E L E R İN A R D A R D A G E L İŞ İ D ü nya 'n ın Â le m in m e rke zi o ld uğ u n a , G ü n e ş ’ in de D ü n ya ’ nın e tra fın d a d o laştığ ın a itib a r e d ile n b ir d e vird e ,h an g i in sa n o ğ lu g ü n d ü zle r ve g e ce le rin a rt a rd a g e lm esin i G ü n e ş'in h a re ke tin e b a ğ lı sa ym ıya - ca ktı? O ysa K u r'â n ’ ın g ü n dü zler ve g e ce le rin a rt a rd a g e lişin e d e ğ in e n a şa ğ ıd a ki â ye tle rin de h iç de G ü n e ş ’ in b ö yle b ir h a re ke tin d en b a h se d ilm e d iğ i g ö rü lü yo r. — S û re 7 , â y e t 5 4 : « (A llah ) g ü n d ü ze , ke n d isin i a ce le yle d u rm ad a n ko va la ya n g e cen in ö rtü sü n ü a ta r,» — S û re 3 6 , â y e t 3 7 ; «G ece o n la ra (in sa n la ra ) b ir d e lild ir. B iz o n d a n g ü nd ü zü çe kip sıyırırız d a o a n d a ka ra n lığ a d a la r lar.» — S û re 3 1 , â y e t 2 9 : 262 « G ö rm e d in m i A llah g e ce yi g ü nd ü ze d a ld ırır ve g ü nd ü zü g e ce ye d a ldırır.» — S û re 3 9 , â y e t 5 ■. « ... G e ce yi g ü n d ü zü n ü ze rin e zü g e ce nin ü ze rin e sa ra r.» s a ra r ve g ü n dü B irin ci â ye t, h e rh an g i b ir te fs ire ih tiya ç g ö s te r m ez. İkin ci â ye t ise sa d e ce im a j ve rm e k iste r. G e ce n in g ü n d ü ze , g ü n dü zü n d e g e ce ye d a lışı na ve ö ze llikle g e ce n in g ü n d ü z ü ze rin e , g ü n d ü zü n d e g e ce ü ze rine sa rılışı g ib i ö n e m li b ir h u su su a rz e tm ekte o la n â ye tle r, e sa sen cü â ye tle rd ir. ü çü n cü ve d ö rd ü n D ö rd ü ncü â ye tte ki a ra pça k e v v e re fiilin i, fra n sızca ya « e n ro ule r» (sa rm a k) d iye te rcü m e e d işim iz, B la ch e r'in te rcü m e sin d e d e o ld u ğ u g ib i en g ü ze l te rcü m e şe kli o lara k g ö rü nm e kted ir. K e v v e re fiilin in lü g at m a n a sı, b ir sa rığı h e le zo n i b içim d e b a şa s a r m a k, d o lam a ktır; fiilin d iğ er a n lam la rın ın h e p sind e d e b u sa rm a , d o la m a m e fh u m u sa klıd ır. o lu p b ite n n e d ir? A m e rika lı u za y a d a m la rın ın , Y e r ’ d e n b ilh a ssa u za k m e sa fed e , m e se lâ A y'd a ike n ke n d i u za y g e m ilerin d e n g ö rd ü kle ri ve fo to ğ ra fla rın ı ç e k tik le ri ü ze re , G ü O h a ld e g e rçe kte fe zad a n e ş, D ü n ya'n ın ke n d isin e b a ka n b ir ya rım kü re sin i (g ü n e ş tu tu lm a la rı h a riç) sü re kli o la rak a yd ın la tır ke n , d iğ e r ta ra fta n g ü n eş ışın la rın ın d ü şm e d iğ i ö b ü r ya rım kü re si d e ka ra nlıkta ka lır. A yd ın lık sa b it ka l d ığ ı h a ld e D ü n ya ke n d i e kse n i ü ze rin d e d ö n ü n ce , ya rım kü re şe klin d e ki a yd ın lık b ö lg e , y irm id ö rt s a a t te Y e r'in e tra fın d a b ir d o la n ım ya p a r, b u e sn a d a ka ra n lıkta ka la n ya rım kü re d e a yn ı sü re içe risin d e 263 a yn ı g e zi tu ru n u ta m a m la r. G ü n d üz ve g e ce n in d u r m a d a n ya p tıkla rı b u g e zi tu ru , K u r ’ â n ta ra fın d an m ü ke m m e l b ir şe kild e ta s v ir e d ilm iş b u lu n m a kta d ır. B iz, G ü ne ş'in (iza fi) s a b itliğ in i ve Y e r ’ in ke n d i e kse n i ü ze rin de ki d ö n ü şü n ü b ild iğ im iz için gündüz ile g e ce nin bu g e zi tu ru n u g ü n ü m ü zd e ra h a tlıkla a n lıyo ru z. B u b ir b ö lge n in d iğ e r b ir b ö lg e ye d u rm a d a n d a lışı ve b ö lg e le rin b irb iri ü ze rin e sü re kli o la ra k sa rılışı, K u r ’ â n ’ d a â d e ta Y e r'in yu va rlaklığ ı o d e vird e b ilm iyo rm u ş g ib i, ki ke sin likle b ilin m iyo rd u , ifa d e e d ilm e kte d ir. B azı â ye tle rin D o ğu lar ve B a tıla r d iye re k g ü n d o ğ usu n u n ve g ü n b a tısın ın ço klu ğu n u b ild irm e si n i d e , g ü nd ü zler ve g e ce le re ilişkin b u m ü la h a za la ra e kle m e k g e re kir. G ü n d o ğ u su ve g ü n b a tısın ın ç o k lu ğ u , en b a sit b ir g ö zle m le m ü şa h e d e e d ile b ile ce k n ite lik te o la yla r o ld u ğ u için , b u sa d e ce ta s v ir a çı sın d a n ilg in ç tir. D o ğ u la r ve b a tıla rın ço klu ğ u o la yı nı b u ra d a zikre tm em izd e ki a m a ç, K u r ’ â n , g e cele r ve g ü n d ü zle rin a rt a rd a g e lişi ko n u su n d a ne ih tiva e d iyo rsa m ü m kü n m e rte b e h e p sin i o rta ya ko ym a k tır. M e se lâ d o ğ u la r ve b a tıla r ko n u su n d a K u r'â n - da : — S û re 7 0 , â y e t ve 4 0 'ta ; « D oğ u la r'ın B a tıla r'- ın R abbi.» ta b iri g e çe r. — S û re 55, âyet 1 7 'd e ki ta b ir : «İki D o ğ u ’n u n ve iki B a tı'n ın R abbi.» şe klin d e d ir. — S û re 43, âyet 3 8 'd e ; «İki D o ğ u a ra sı ka d a r u za klık» d iye b ild iriliş, iki n o kta a ra sın d a ki m e sa fe n in b ü yü klü ğ ü n ü ifad e e tm e ğ e yö n e lik b ir im a j d ır. 264 G ü n e ş ’ in d o ğ uş ve b a tış n o kta ia rin ın g ö zle m i ni ya p an b ir kim se , G ü ne ş'in m e vsim le re g ö re D oğ u 'n u n fa rklı n o kta la rın d a n d o ğ d u ğ u n u , B a tı ’ m n da fa rklı n o kta la rınd a n b a ttığ ını ço k iyi b ilir. G ü n e ş ’ in yıl b o yu n ca d o ğ uş ve b a tış ye rle rin i g ö ste rm e k ü ze re d o ğ u ve b a tı u fku n a ko n u la ca k işa re t n o kta la rın d a n , d o ğ u u fkun u n en b a şın d a o la n n o kta ile e n s o n u n d a o la n n o kta , â ye tin b ild irdiğ i iki D o ğ u ’ d u r; b a tı u fku n d aki b irb irin e en u za k o la n iki n o kta ise iki B a tı'dır. H e r iki u fu kta b u lu n a n b irb irin d en en u za k iki n o kta a ra sın d a ye r a lm ış n o k ta la r d a , yıl b o yu n ca d o ğu ş ve b a tış a ra n o kta la rıd ır. ya p ılm ış b u fe no m e n d iye lim ki K u r ’ â n ’ d a ta sviri ö n e m sizd ir. A m a b u ra da d ikka te d e ğ e r o la n h u su s şu d u r : B u b a h is te ele a ld ığ ım ız ö teki ko n u la r g ib i b u â ye tlerd e de K u r ’ â n ’ ın a stro n o m ik h a d ise le r için ya p tığ ı ta s v ir le rin , ça ğ d a ş a stron o m i ka vra m ların a u yg u n d ü ştü ğ ü g ö rü lm e kte d ir. D . G ö k d ü n y a s ın ın e v rim s ü re c i d e v a m e tm e k te d ir E vre n in te şekkü lü ne ilişkin ça ğ d a ş d ü şü n cele ri se rg ile rke n , e vre n in şu e vrim a şa m a la rın d an g e ç ti ğ in i b ild irm iştik İlk g a z b u lu tu n d a n g a la ksile r ve yıld ızla r m e yd a n g e lm iş ve b u a ra da g ü n eş sistem i te şe kkü l e tm iş, G ü n e ş ’ in m u a yye n b ir e vrim sa fha sın da d a G ü n e ş'te n g e ze g e n ler o lu şm uştu r. Ç a ğ d a ş b ilim ve rileri, e vre n de h â lâ b ir e vrim sü re cinin d e va m e tm e kte o ld u ğu n u d ü şü n m e ğ e izin ve riyo r. B u te m e l b ilg ile ri ö ğ re n in ce , b u n larla , K u r.ân ’ d a kâ in a ta ilişkin A lla h ’ ın M u tla k K u d retinin te za hü r le ri o la n o la yla rın d ile g e tirild iğ i â ye tle rd eki bazı b e ya n la r a ra sın d a b ir ya klaşım ya p m a m a k e ld en lir m i? K u r ’ â n çe şitli ve sile le rle şu h u su su ge h a tırla t!- 265 yo r : « (A llah ) g ü ne ş ve a yı h ü küm a ltın a a lm ıştır : b u n la rd an h e r b iri s a b it b ir d a r (feza d a) a kıp g id e r.» va kte (m ü se m m â ) ka B u cü m le , sû re 13, â ye t 2 'd e; sû re 31, â ye t 2 9 'd a : sû re 35, â ye t 13 ’ te ; sû re 39, â ye t 5 ’ te d e g e çm e kte d ir. F a ka t bu â ye tle rd e g e çen sa b it v a k it a n la yışı na, b ir d e a şa ğ ıda ki â ye tte , b ir g ide ce k sa b it ye r fik ri e kle n ir : — S û re 3 6 , â y e t 3 8 : « G ü ne ş d e , ke n d isin e a it o la n sa b it b ir ye re d o ğ ru a kıp g ide r. B u, M u tla k G â lip , H a kkiyle B ile n (A lla h) m b ir ta kd irid ir.» S a b it ye r, â ye tte ki m ü s ta k a rr ke lim e sin in te r cü m e sid ir. Ş ü p h e yo k ki b e lirli ye r fik ri, b u m ü s ta ka rr ke lim e sin e b a ğ la n m a kta d ır. B u ifa d ele ri, ça ğ d a ş ilim ce ke sin le ştirilm iş rilerle ka rşıla ştırd ığ ım ızd a n a sıl ve b ir so n u ç o rta ya çıka r? K u r ’ ân, G ü n eş'e b ir e vrim sü re ci ve. b ir g id e ce k ye r ta n ıyo r. B u ifa d e le rin m ü m kü n o la n m a n a sını a n lıya b ilm e k için, g e n e l o la rak yıld ızla rın , öze! o la ra k d a G ü n e ş ’ in ve d o la yısiyle G ü n e ş ’ in fe za d a ki h a re ke tin e zo ru n lu b ir şe kild e b a ğ lı o la n içle rin d e A y'ın d a ye r a ld ığ ı d iğ e r g ö k cisim le rin in te şe kkü lü n d e ki e vrim le ilgili ça ğ d a ş b ilim se l iza h la rı h a tır la m a k g e re kir. G ü n e ş, a stro fizisye n le rin ya p tığ ı h e sa ba yaşı ya klaşık 4 b u çu k m ilyar se n e tu ta n b ir g ö re , yıld ız dır. B ü tü n yıld ızla r için o ld uğ u g ib i G ü ne ş için de h a n gi d e ğ işim a şa m a la rın d an g e çe ce ğ i b e lirle n e b il- 266 in iştir. Ş im d iki h a ld e G ü n e ş, h id ro je n a tom la rın ın sü re kli o lara k h e lyu m a tom u n a çe vrild iğ i b ir ilk s a f h a d a b u lu n m akta d ır : Y a p ıla n h e sa pla r, G ü ne ş ti p in d e ki b ir yıld ızın ilk e vrim sa fh a sın a to p la m 10 m ilya r se n e lik b ir sü re ta n ıd ığ ın a g ö re , b u d e m e k tir ki G ü n e ş'in şim d iki sa fh a sın ın , n a zari o lara k d a ha 5 b u çu k m ilyar se n e d e vam e tm e si g e re kir. B u b irin ci a şa m a n ın a rd ınd a n , a yn ı b içim d e ki d iğ er y ıl d ızlard a g ö zle n d iğ i g ibi, G ü n eş'te d e ikin ci b ir d ö nem b a şla ya ca ktır : B u d ö n e m d e h id roje n in h e lyu m a d ö nü şm e işi ta m a m la n m ış o la ca k ve o yü zd en de G ü n eş'in d ış ta b a ka la rı g e n le şe re k so ğ u yaca k tır. S on a şa m ad a yıld ızın p a rla klığ ı iyice a za lır, yo ğ u n lu ğ u da ö n e m li d e re ce d e a rta r : B u, ke n d ile rin e b e ya z (veya a k) cü ce le r a d ı ve rile n yıld ızla rd a g ö zle n m iş o la n d u ru m d u r. B ü tü n b u iza h la rd a n a n la şılıyo r ki, g ö k d ü n ya sın da b ir e vrim sü re ci d e va m e tm e kte d ir; b ilim se l iza h lard a ya şla ra ilişkin yıl sa yısın ın ilg in ç liğ i ise, sa d ece za m an e tke n i h a kkın d a ya klaşık b ir fikir ve rm e si d o la yısiyle d ir. Ç a ğd a ş a stron o m i ve rile rin e şu sö yle n e b ilir : g ü n eş s is te m in in b irka ç m ilya r se n e so n ra a la ca ğ ı d u ru m la r, d a ya n ıla ra k şim d id e n a rtık b u g ü n içe risin d e b u lun d u ğ u d u ru m la rın a yn ısı o lm aya ca ktır. D iğ e r yıld ızla rd a ki b u d e ğ işim o layı en so n a şa m a ya ka d a r ka yd e d ilm iş b u lu n d uğ u n a g ö re , ö yle yse G ü ne ş için d e b ir va d e ö n g ö rüle b ilm e kte d ir. Y u ka rıd a zikre d ile n ikin ci â ye t (sû re 36, â ye t 38), ke n d isin e a it o la n sa b it b ir ye re d o ğ ru a kıp g id e n G ü n e ş ’ te n b a h se d iyo rd u . Ç a ğ d a ş a stron o m i, bu ye ri m ü ke m m e l b ir şe - 267 kild e te s b it e tm e kte, a d ın a d a G ü n eş A p e x'i d e m e k te d ir : Ş ö yle ki g ü n eş siste m i, fe zad a b ir n o ktaya d o ğru h a re ket h a lin d e ilerle m e kte d ir. B u n o kta , H e r- kü l ta kım yıld ızla rı içe risin d e ko o rd ina tla rı ta m a m iy le b e lirle nm iş V e g a (x lyre ) yıld ızın ın ya kının da ye r a lır. Y a p ıla n h e sa p lara g ö re g ü n eş siste m in in ve o n a b a ğ lı o la n G ü n e ş'in b u ye re d o ğ ru ile rle rke n ya p tığ ı hız sa n iye d e 19 kilo m etre dir. Ç a ğ d a ş a stro n o m i m ü ke m m e l b ir ve rile riyle içe risin d ed ir d iye b ile ce ğ im iz iki K u r ’ â n â ye ti ve sile siyle , b ü tün b u a stro n o m i iza h la rı n a k le t m e ğ e d e ğ e rd i. . u yu m E V R E N İN Y A Y IL M A G Ö S T E R M E S İ E vre n in ça ğ d a ş b ilim in ya yılm a g ö sterm e si, ke şfe ttiğ i en m u a zza m b ir o layd ır. B u o lay, g ü n ü m ü zd e ta m a m e n d o ğ ru la n m ış o lu p , ya p ıla n ta rtış m a lar ise sa d e ce ya yılm a nın h a n g i m o d e l u ya rın ca ce re ya n e tm ekte o ld uğ u ü ze rin de d ir. E vre nin ya yılm a sı g e n e l iza fiye t ku ra m ın ın te lkin e ttiğ i b ir fik ir o lm a kla b e ra be r, g a la ksile rin ve rd iği ışık ta yfla rın ın (1 j in ce le n m e siyle d e fizikse l b ir d a ya n a ğ a ka vu şm u ş o ld u; g a la ksile rin ta yfın ın d ü ze n li o la rak kırm ızı re n g e d o ğ ru ye r d e ğ iştirm e si, g a la ksilerin b irb irle rin d e n u za kla şm a kta o lm a la riyle iza h e d ilm e kted ir. E vre n in ka p la d ığı a la n b ö ylece d u rm a d a n b ü yü m e kte ve b izde n u za kla şıld ıkça bu g e n işle m e d a h a d a ö n e m ka za n m akta d ır. B u sü - (1 ) T a y f : t ik t e n b ile ş ik b ir ış ık d e m e t in in s o n r a a y r ıld ığ ı b a s it g ö r ü n t ü ( M iite r .) . b ir p r iz m a d a n r e n k le r le m e y d a n a geç g e t ir d iğ i 1 J : (î \ 268 re kli ya yılış e sn asın da g ö k cisim le rin in h a re ke t h ız- ( la n , ya kla şık ışık , hızı a şa n m ik tar a ra - hızı ile b u sın da d e ğ işe n b ir d e ğ erd e o la b ilm e kte d ir. A ca b a a şa ğ ıd a ki K u r'â n â ye ti (sû re 51, â ye t 47) b u ça ğ d a ş ka vra m la rla A lla h şö yle b u yu ru yo r : ş k a rş ıla ş tırıla b ilir m i? Â ye tte < «G öğü, B iz o n u .sa ğ la m ku rd u k. H a kika tta ; onu ya ym a kta yız.» J Â ye tte ki a ra p ça s e m â ke lim e sin in te rcü m e si o la n g ö k, sö z ko n u su D ü n ya 'n ın d ışın d a ka la n â le m in ke n d isi d e ğ il m id ir? d iye te rcü m e e ttiğ im iz «B iz o n u ya ym a kta yız» o la n ço ğ u l h a lin d e ke îim e , e v s a ’ a fiilin d e n tü re m iş m û s i ’ û n e d u ru m o rta c ıdır (ism -i fâ il). E v s a ’ a fiili ise : b ir şe yi g e n işle tm e k, ya ym a k, d a h a b ü yü k d a h a g e n iş a la n lı kılm a k d e m e ktir. M û s i ’ û n e ta b irin in m a kta n â ciz ka la n b u ra d a ki b ir kısım m a n a sın ı ka vra m ü te rcim le r, ç e ş itli şe kille rde m a n a la n d ırm a kta d ırla r. ke lim e yi B a n a g ö re ya n lış o la n bu te rcü m ele rd e n b ir ta ne si d e : «B iz m u tla k vü s'a te , ku d re te m a likizd ir» d iye R . B lach e r'- in ya p m ış o ld u ğ u te rcü m e d ir. D iğ e r b ir kısım m ü e l lifle r d e ke lim e n in n e ye d e lâ le t e ttiğ in i se ziyo rla r a m a , sö yle m eğ e ce sa ret e d e m iyorla r : m e se lâ H a- m id u lla h , fra n sızca ke n d i ğ ü n ya K u r ’ â n te rce m e sin d e, g ö d a fe zan ın g e n işle m e sin d e n sö z e tm ekle b e ra b e r yin e d e m ü te re d d ittir. T e fsirle rin d e b ilim se l g ö rü şle re ye r ve re n b ir kısım m ü fe ssirle re g e lin ce , b izim ve rd iğ im iz m a n a yı o n la r d a b e n im se m e kte d irle r. K a h ire D in İşle ri Y ü k se k K u ru lu n ca ya yım la n a n M u n ta kh a b 'ın ya p tığ ı te f- . 269 s irle r b u n u n b ir ö rn e ğid ir; te fs irle r g a ye t a çık b ir şe kild e m û s i ’ û n e ke lim e si için e vre n in ya yılm a sı a n la m ın ı ka b u l e tm ekte d irle r. E . F e z a n ın fe th i K u r ’ â n ’ ın ü ç â ye ti, fe zan ın fe th i a çısın d a n tü m b ir d ik k a tle İn cele nm e ğ e d e ğ e r. Â ye tle rd e n b iri, bu a la nd a n e yin g e rçe kle ştirilm e si in sa nla ra a it o la ca ğ ı ve d e g e rçekle ştire ce klerin i a çık o lara k ifad e e d e r. D iğ e r iki â ye tte ise A lla h M e kke li m ü şrikle ri ka ste d e rek, o n la r e ğ e r g ö ğ e çıka b ilse le rd i, g ö re ce k le ri m a n za ra ka rşısınd a şa şkın a d ö n e rle rd i d e yip, o n la r için g ö ğ e çıka b ilm e şa rtın ın g e rçekle şm e ye ce ğ in e , d o la yısiyle m ü şrikler için d e şa şkın a d ö n m e n in sö z ko n u su o la m aya ca ğ ın a işa ret e d er. 7 I. B irin c i â y e t, 55. sû re n in 33. â y e tid ir ; «E y cin le r ve in sa n la r to p lu lu ğ u , e ğ e r g ö kle rin g ü cü n ü z ye tiyo rsa d e lip ka rşı ve ye rin b u ca kla rın ı ta ra fın a g e çjn . F a ka t b ir g ü çle a n ca k d e lip g e çe ce ksin iz.» Y a p tığ ım ız bu te rcüm e b a zı a çıkla m a la ra g e re k d u ya r : F ra n sızca «si» (e ğ e r) ke lim e si, d ilim iz (fra n - a) sızcg ) d a b ir ş a rt ifa de e d er. B u ş a rt b ir ih tim a lliğ i g ö ste rd iğ i g ib i g e rçe kle şe bilir ya d a g e rçe kle şm iye b ilir b ir va rsa yım ı d a ifad e e d e r. A ra p d ili ise, bu ü ç tü rlü şa rtta n h e r b irin i a yrı a yrı ke lim ele rle ifad e e d e b ile ce k g ü çte d ir. İh tim a lliğ i ifa d e e tm e k için b ir ifad e (izâ ) ke lim e si, e tm e k için g e rçe kle şe b ilir b ir (in ) ke lim e si, m ü m kü n o la m a ya n va rsa yım va rsa yım ı g e rçe kle şm e si için d e b ir ü çü n cü 270 ke lim e o la n (le v ) va rd ır. Y u ka rıd a te rcü m e si v e ri le n â ye t, in ke lim e siyle ku ru ld u ğ u için , g e rçekle ş m e si m ü m kü n o la n b îr va rsa yım ın sö z ko n u su o ld u ğ u n u ö n g ö rü r. Ö yle yse bu â ye t, g ö kle rin ve ye rin b u cakla rın ı d e lip ka rşı ta rafa g e çm e n in fiile n g e r çe kle şe ce ğ ini b ild iriyo r. B a zıları b u â ye te , ta m a m e n ta savvu fî o la n b ir yo ru m g e tirm e k iste m iştir. F a ka t a ra p d ilin d e , in ke lim e siyle ku ru la n ş a rt cü m le sin in ta şıd ığ ı m a n a in celiği, b ö yle h a ksız b ir yo ru m u ke sin likle b e rta ra f e tm e kte d ir. B u â ye tte A lla h , e sa s itib a riyle m e câ zi s u b) ve in sa n re tle re d e ğ il, (cin )le re e d iyo r. « D e lere k ka rşı ta ra fa c) o ğ u lla rın a h ita p g e çm e k» , m in e d a - tiyle b irlik te ku lla n ıla n n e fe z e fiilin in te rcüm e sid ir. F iil b u e d a tla ku lla n ıld ığ ınd a , K a zim irski (a ra p ça - fra n sızca ) sö zlü ğ ü n e g ö re , b ir cism in b ir ta ra fın d a n g irip , içe risin d e n g e çe rek ka rşı a n la m ın a g e lir (m e se lâ ta ra fın d an çıkm a k b ir o ku n b ir cism i d e le re k ka rşı ta ra fın d an çıkm a sı g ibi). Ö yleyse A lla h , söz ko n u su b u ca kla rın d e rin likle rin e d a lıp d iğ e r b ir u cu n d a n çıkm a d u ru m u n u h a b e r ve rm e kte d ir. G ö klerin ve d) g irip ö teki u cu n d an ye rin b u cakla rın ı b ir u cu n d a n çıkm a yı g e rçe kle ştirm ek için , in sa n la rın sa h ip o la ca ğ ı g ü cü n (s u ltâ n ’ ın ), A lla h 'ın M u tla k - G ü cü ’ n d e n ka yn a kla n a n b ir g ü ç o ld uğ u a n la şılıyo r (1). B u â ye tin , b e lki (1 ) B u â y e t i, vet eden A lla h ’ n ı b ir d e za m a n ım ızd a n im e t le r in i â y e t iz le r . konu da budur. t a n ım a ğ a S û r e ’ n in pek ye rin d e in s a n la r ı b a şta n son a da iş le d iğ i 271 o lm a ya n fe za n ın fe th i a d ın ı ve rd iğ im iz o layı g ü n ü n b irin d e in sa n la rın g e rçe kle ştirm e im kâ n ın a sa h ip o laca ğ ına d e lâ le t e ttiğ i h u su su n d a şü p he yo k tu r. Ş u n o kta ya da d ikka ti çe km e k g e re kir ki, K u r'a n 'ın bu â ye ti sa d e ce g ö klerin b u ca kla rın ın d e ğ il, a yn ı za m a n d a ye r'in b u ca kla rın ın da d e lin ip g e çi le ce ğ ini, ya n i ye rin iç ta b a ka la rın ın ke şfe d ile ce ğ in i h a be r ve rm e kte d ir. ? ■' 2. F e za nın fe th i b a kım ın d an ö n e m a rz e d e n üç â ye tte n ikisi ise : 15. sû re n in (14 le rid ir. S û re n in bu ve 15.) â ye t p a rça sın d a ki d iğ er m e tin lerd e n a n la şıld ığ ı ü ze re , A lla h se d iyo r : M e kke m ü şrikle rin d en b a h « O n la ra g ö kte n b ir ka p ı a çsa yd ık d a , o ka p ı d a n yu ka rı çıkm a ğ a d e vam e tse le rd i, şö yle d e rle r di : « G özle rim iz a n ca k d ö n d ü rü ld ü ve ya b e lki de b ü yü le n m iş b ir to p lu lu ğu z biz.» B u, in san ın h a ya l e d eb ile ce ğ i m a n zara d a n fa rk lı, b e klen m e d ik b ir m a n zara ka rşısınd a şa şkın a dön m e g ib i b ir te p kin in ta svirid ir. Â ye tte ki ş a rt cü m le si, b u ra d a le v ke lim e siyle â ye tte sö zü e d i g e rçe kle şm e si m ü m kü n o lm a ya ku ru lm u ştu r. L e v ke lim e si ise , bu len kim se le r için ca k b ir şa rtı ifa d e e tm e kte d ir. Ö yle yse u za yın fe th i ko n u su n d a K u r ’ â n ’ ın â ye tiyle ka rşı ka rşıya b u lu n u yo ru z. iki Â ye tle rd e n b iri, A lla h ’ ın in sa n a klın a ve m e h are tin e b a h şe ttiğ i g ü ç le r, ku d re tle r sa ye sin d e b irg ü n g e rçekle şe ce k o la n şe ye işa re t e tm ekte ; d iğ e r â ye t, lyie kke li m ü şrikle rin ya şa m ıya çd kla rı b ir o layı h a b er ve rm e kte d ir. B u ra d a ki ş a rt cü m le sin d e le v ke lim e si ku lla n ılm ış o ld u- 272 ğ u için g e rçekle şm eye ce k b ir şa rttan ö tü rü o layı ya şa m ıya ca klard ır. F a ka t zikri g e çe n b irin ci â ye t te n, bu o la yın b a şka in sa n la r ta ra fın d an ya şa n a ca ğ ı a n laşılıyo r. Â ye t, u za y yo lcu la rın a g ö sterile ce k o la n b e kle n m e d ik m a n za ra la r ka rşısın d a , g ö z le rin ka m a şm a sı ve b ü yü le n m e g ib i b e şe rî te p kile rin ta svirin i ve rir. D ü n ya 'n ın çe vre sin d e ilk in sa n u çu şu ta rih i o la n 1961 yılınd a n b e ri a s tro no tla r bu h â rikü lâ d e se rü ve ni, â ye tin ta s v ir e ttiğ i g ibi, a yn e n ya şa m ış la rd ır. G e rçekte n d e d ü n ya m ızı ku şa ta n h a va ta b a ka sın ın d ışın a çıkıld ığ ı za m a n g ö kyü zü n ü n , g ü ne ş ışığ ın ın a tm o s fe r ta b a kala rın ca e m ilm e si so n u cu ka za n d ığ ı ve d ü n ya lılara g ö ste rd iğ i m a vi g ö rü nü m ü yle a sla g ö rü n m e d iğ i b ilin iyo r. F e za d a g ö ğ ü d ü n ya a tm o sfe ri d ışın d a se yre de n b ir in san , o n u siya h re n kte g ö rü r; d ü n ya ise in sa n a , yine a tm o sfe rd e ki ışık o la yı yü zü n d e n , m a vim tra k b ir h â le yle çe vre le n m iş g ö rün ü r. A y ’ a g e lin ce , a tm osfe ri o lm a dığ ı için o d a a rka sın a g ö ğ ü n siya h re n gin i a lara k ke n d in e ö z re n kle riyle g ö rü nü r. D e m e k o luyo r ki bu, in sa n o ğ lu için fe zad a ke n d isin in ka rşısın a çıka n ye p ye ni b ir m a n za ra d ır, fo to ğ ra fla rı d a g ü n ü m ü z in sa n la rı için kla sik h a le g e lm iştir. Ö yle yse K u r ’ â n m e tn iyle ça ğ d a ş b ilim se l ve ri le r ka rşıla ştırıldığ ın d a o rta ya çıka n K u r ’ â n g e rçe k le ri ka rşısınd a b ir kez d a h a e tkile n m e m e k e ld e n g e lir m i, çü n kü b u g e rçe kle rin b u n da n o n d ö rt a sır k a d a r ö n ce ya şa ya n b ir in san ın d ü şü n ce sin d e n ka y n a klan m ış o laca ğ ı ta savvu r e d ile m e z. YERYÜZÜ Y e ryü zü ’ n e ilişkin K u r ’ â n â ye tleri d e tıp kı b u n ! d a n ö n ce işle d iğ im iz ko n u la ra d a ir â ye tle r g ib i, K ita p ’ ın h e r ye rin e se rp iştirilm iş b ir d u ru m da d ırla r, f K o n ula rın a g ö re sın ıfla n d ırm a k d a g ü ç o lm a kta d ır; b u ra d a ki g ö rece ğ im iz sın ıfla n d ırm a ta m am iyle ke n d im e a ittir. s; B a h se a çıklık g e tirm e leri b a kım ın d a n ilk ö n ce i' b e lli b ir m ik ta r â y e t ta s n if e d ile b ilir sa n ırım . Ç o ğ u kez b ird e n fa zla ko n u yu ka p sa yan , a yn ı za m a n d a da ■ A lla h 'ın in sa nla ra o la n lu tu f ve ih sa nın ı d e lille r ya r- d ım iyle d ü şü n m e k ü ze re in sa nla ra yö n eltilm iş ça ğ rıla rı d a için e a la n bu â ye tle r d a h a ziya d e g e n iş - ka p sa m lıd ırla r. s ; i D iğ e r â ye tle ri ise, d a h a ö ze l ko n u la rı içe rm e le ri b a kım ın d a n , ü ç sın ıfa a yırm ak m ü m kü n o lm a kta d ır. B u ko n ula r şu n la rd ır : — su yu n d â im î d e vri ve d e n izle r; f — ye ryü zü şe kille ri; i — d ü n ya yı ku şa ta n h a va. ; R. G e n iş k a p s a m lı â y e tle r B u â ye tler, A lla h ’ ın ke n d i m a h lû ka tın a b a h şe t tiğ i n im e tle r ü ze rin d e in sçm la rı d ü şü n d ü rm e ğ e yö n e lik d e lille r su n a rke n , d iğ e r ya n d a n da za m an za m a n F : 18 .. . ........ .... I. . .... ..................................... ■ ...................................................... 274 b ir ta kım b e ya n la rı ih tiva e d e rler ki, b u nla rı ça ğ d a ş b ilim ve rile riyle ka rşılaştırm ak ilgin ç o la ca ktır. Ü s te lik b u â ye tle r, K u r'â n 'ın n ü zu l e ttiğ i d e vird eki in sa n ların , b a zı ta b ia t o la yla rı ko n u su n d a ya n lışlığ ın ı ilm in a sırla rca so n ra isp a t e d e ce ği in a nışla rın d an h içb irin i ya n sıtm a dıkla rı için , b ilim a çısın d a n ku ş ku su z d a h a d a a n lam lıd ırla r. B u â ye tler, b îr ya n d a n , K u r'â n 'ın ilk h ita p e tti ğ i M e kke ,M ed in e sâ kin leriyle A ra p Y a rım a d ası B e- d e v ile ri ’ n in c o ğ ra fi n e d e n le r b a kım ın d a n ko la yca a n la yaca kla rı sâ d e ve b a s it fik irle r te lk in e tm e kte, b ir ya n d a n d a d a h a a yd ın b ir to p lu m u n , d ü şü nm e k za h m e tin e ka tla n d ığ ı ta kd irde , ke n d isin d en h e r za m an ve h e r ye rd e b ilg ile r çıka rab ilece ğ i g e n e l ko n u la ra ilişkin fik irle r ve rm e kte d ir. İşte b u ö ze llik, K u r ’ â n 'ın tü m in sa n la ra ve za m a n la ra şâ m il o ld u ğ u n u n a lâ m e tid ir. K o n u la rına g ö re K u r ’ â n ’ d a h e rh an g i b ir sın ıfla m a ya tâ b i tu tu lm a d ığ ı g ö rü len b u â ye tle ri, b iz de b u ra da , a it b u lu nd u kları sû re le rin K u r'â n 'd a ki n u m a rasın a g ö re ta kd im e tm e kte yiz : sıra — S û re 2 , â y e t 2 2 : «O (A llah ) ki size Y e ryü zü 'n ü b ir d ö şe k e tm iş tir ve g ö kyü zün ü b ir b in a ; g ö kte n b ir su in d irip , o n u n la (tü rlü tü rlü ) m e yve le rd e n sizin için rızık çıka rttı. K e n d in iz b ilip d u ru rke n , A lla h 'a e şle r ko şm a yın .» — S û re 2 , â y e t 1 6 4 : « G ö klerin ve ye ryü zü n ü n ya ra tılışın d a, G e ce ile g ü nd ü zü n ih tila fın d a , İn sa n la ra fa yd a ve rm e k ü ze re d e n izd e yü rü yü p g id e n g e m id e . 275 A llah 'ın g ö kte n in d irere k o n u n la Y e ryü zü 'n ü ö lü m ü n de n so n ra (te kra r) d irilttiğ i su d a , Y e ryü zü ’ n e h e r çe şit h a yva n ı ü re tip ya ym a sın d a , E m re b o yun e ğ m iş rü zg â rla rı ve b u lu tla rı d ile d iği g ib i g ö kle ye r a ra sın d a A klın ı ku lla n a nla r için m i yo k.» e s tirip d e ğ iştirm e sin de , va rlığ ın a b irliğ in e d e lille r — S û re 1 3 , â y e t 3 : « O (A lla h ) ki ye ryü zü n ü ya ym ış, o ra ya m e tin (d a ğ la rla ) ırm a kla r ko ym u ştur. O ra d a h e r ç e ş it m e y ve için ç iftin e rke k ve d işisini ya ra tm ıştır. G ü n d ü zü g e ce yle b ü rü r. H a kika tte b u n la rd a d ü şü n e n le r için d e liller m î yo k.» S û re 1 5 , â y e t 1 9 - 2 1 A llah b u yu ru yo r : « Y e ryü zü n ü ya yd ık ve o ra ya sâ b it (d a ğ lar) k u r d u k. O ra d a n , d e n g e li şe kild e h e r şe yd e n n e b a tla r b itird ik. O ra d a sizin için de, sizin rızıkla n d ırm a d ıkla rın ız için d e g e çim yo lla rı h a zırla d ık. H içb ir şey y o k tu r ki h â zin ele ri N e zd im iz'd e o lm asın . B iz o n ları a n ca k m a lum b ir m ikta rd a (ü stü n ü ze ) in d iririz.» — S û re 2 0 , â y e t 5 3 : «O (A lla h ) ki ye ryü zü n ü size b ir b e şik e tm iş ve o ra d a size y o lla r a çm ıştır. G ö kte n b ir su in dirm iş, o su . ile d e ç e ş it çe şit n e b a tla rd a ç iftin e rke k ve d iş i sin i (ye rd e n ) b itirm iş tir. Y e yin iz! S ü rü lerin izi o tla tı nız! B u n d a a kıl sa h ib i o la n la ra d e lille r m i yo k.» — S û re 2 7 , â y e t 6 1 : « Y o ksa , Y e ryü zü ’ n ü ra ta n , m e tin b ir a la n o la rak y a ye rin ü stü n d e ırm a kla r a kıta n ,o ra da sâ b it 276 (d a ğ la r) ku ra n , iki d e n izin a ra sın a b ir se t çe ke n A l la h ile b e ra b e r b ir b a şka m a b u t m u va r? H a yır, a m a (o n la rın ) ço ğ u b ilm e z.» B u so n â ye tte ye r ka b u ğ un u n o tu rm u ş g e n e l d u ru m u n a iş are t e d ilm e kte d ir. B ilin d iğ i g ib i Y e r'in ilk ö n ce Y e rin d ış ta b a ka la rı ça ğ la rın d a, so ğ u m a d a n d e ğjşken h a lde yd i. Y e rka b uğ u n da , ye rsa rsm tıla rın ın a ra lıklı o la rak vu ku b u ld u ğu m u a yye n n o k ta la r o ld u ğ u n a b a kılırsa , b u d e m e ktir kİ, ye rka b u ğ u n u n o tu r m u şlu ğ u yin e d e ta m a n lam iyle m u tla k d e ğ ild ir. İki d e n iz a ra sın d a ki se t m e se le sin e g e lince bu, ırm a k su la riyle d e n iz su yu n u n bazı b ü yü k ko yla r d ü ze yin d e b irb iriyle ka rşıla ştıkla rı d ıkla rın a za m a n b ir sü re ka rışm a işa re t e tm e k için ve rile n ko n u ya ile rid e te m a s e d e ce ğ iz. b ir im a jd ır. Bu - — S û re 6 7 , â y e t 1 5 : «O (A lla h ) ki ye ryü zü n ü size ka rşı ita atk â r b ir h a ld e ya ra tm ıştır. A rtık o m u zla rın d a d o la şın . (İlâ h î) rızkta n ye yin . S o n D iriliş yin e O 'nu n ka tınd a (o la c a k tır.» — S û re 7 9 , â y e t 3 0 - 3 3 : « Y e ryü zü nü b u n d a n ,so n ra (A llah ) ya yd ı, ü râ d a n su yu n u ve o tlağ ın ı çıka rd ı; d a ğ la rını o tu rttu , (b ü tü n b u n la r) sizin ve sü rü le rinizin m a d d î fa yd a sı içind ir.» , B u â ye tle rin ço ğ u n d a su yu n ö n e m i, to p ra k ü ze rin d e ki h a ya tî n e tice si, to p ra ğın v e rim liliğ i a ltı çizile re k b e lirtilm e kte d ir. Ç ö l ü lke le rin d e su yu n , fe rd in h a ya tını sü rd ü rm e sin i sa ğ laya n b ir n u m a ra lı u n su r o l d u ğ u b ir g e rç e k tir a m a , K u r ’ â n ta ra fın d a n b u şe kild e h a be r ve rilişi o n u n b u c o ğ ra fî ö ze lliğ ini a şm a kta d ır. Y e r'in g ü n eş siste m i içe risin d e , b ilim se l e n ke sin 1 277 ça ğ d aş ve rilere g ö re b o l su yu ile te k g e ze g en o lm a ö ze lliğ i b ö yle ce te b arü z e ttirilm ek te d ir. S u o lm a S ay- d i, A y g ib i Y e r d e ö lü b ir g ö k cism i o la ca ktı. K u r ’ â n ye ryü zün d e ce re yan e d e n ta b ia t o la yla rın a d a ir v e r d iğ i h a b e rle rd e ilk ye ri su ya ve rm e kte d ir. S u yu n d â im i d e vri, d ik k a t çe kici b ir d o ğ ru lu kla ta s v ir e d iliyo r. B . S u y u n d â îm î d e v ri v e d e n iz le r S u la rın in sa n la rın h a ya tın d a ki ye rin i ko n u a la n K u r'â n â ye tle rin i g ü n ü m ü zd e a rt a rd a o ku d u ğ u m u z S za m a n , h e p sinin d e b ize ta m a m iyle d o ğ ru d ü şü nce le r ifa d e e ttik le rin i g ö rü rü z. B ö yle g ö rü rü z çü n kü , a s rım ızd a h e p im iz, su yu n ta b ia tta k i sü re kli d e vrinin n a sıl o ld u ğu n u h e m e n h e m e n ke sin b ir şe kilde b iliriz. i, A m a b u ko n u d a ki ç e ş itli e ski te lâ k k iler n e le rd i, o n lar g ö z ö n ü n e a lın d ığ ı za m a n şö yle b ir d u ru m fa rk e d ilir : K u r ’â n ve rile ri, ke n d i d e vrin d e g e çe rli o la n ve m e yd a n a g e lişle rin de fe ls e fî d ü şü n cele rin p a yı, g ö z- | | İ l e m e d a ya lı b u luşla rın p a yın d a n fa zla o la n m itolo jik ka vra m la ra d a ya lı h içbir u n su r ta şım a m akta d ır. G e r çi to p ra k su la m a işin in ıslah ı yo lun d a bazı lü zu m lu p ra tik b ilg ile r te crüb e yle b e lli ö lçüd e ka za n ıla b ilin m işti a m a , b u n a ka rşı su yu n g e n e l o la rak d â im i d e v Nuitekim ltıkım su laarı, ğ ışla ri ko n su n d a ye b irrata n laya yışla ra rın sa hto ip pra b uğluan usızm luyoar a n b uka yn akta ydrın ı dgiye sa vvu onl dsın u dki, gü n abkla u n am n la yışla e ç eta rliliğ i h er,meednilm h eişm e sa yd ı, g a ye t b a sit o la ca ktı. A m a b u g ö rü şü M .Ö . b i ka lm a m ıştır. rin ci yü zyıld a R o m a 'd a sa vu n m u ş o la n V itrü v a d lı b ir ; kişin in a n layışı, e ski za m a n lard a b ir istisn a zikre d ilir. İşte in sa n la r, içe risin d e K u r ’ â n ’ ın Ş ; d e vrin in d e ye r a ld ığ ı a sırla r b o yu nca su la rın re jim i ' ■ t o lara k n ü zu l ■' • — r ~. . . . . . * . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 278 ko n u su n d a b ö yle ce kö kte n ya n lış o la n d ü şü n ce le re sa h ip o lm u şla rd ı. E n c y c lo p e d ia U n iv e rs a lis 'in « S u la r B ilg isi» m a d d e sin i ya za n b u m e se lele rin iki u zm a n ı G . C a sta n y ve B , B la vou x so ru n un a yd ın la tıcı b ir ta rih çe sin i şö yle ce ya p m a kta d ırla r : M ile t ’ li T h a le s ’ in M .Ö . V II. yü zyıld a ki ku ra m ın a g ö re : K a ra p a rça la rın ın d e rin likle rin d e e se n rü zg â r la rın b e sin ciyle h a va ya fışkıra n o kya n u s su yu y e r le re d ü şm e kte , b ö yle ce to p ra ğın için e n ü fuz e tm ek te yd i. E fla tu n b u g ö rü şle ri p a yla şıyo r, o kya n u sa g e ri d ö nü şü n d e b ü yü k b ir g ird a p T a ta r va sıta siyle o l d u ğ u nu d ü şü n ü yo rd u . B u ku ra m , X V III. yü zyıld a D ek a rt'la b irlik te b irçok ta ra fta r b u la ca ktır. A ris to ise, ye rd e n yü kse len su b u h a rı, d a ğ la rın so ğ u k ç u k u rla rın d a yo ğ u n laşa ra k ye ra ltı g ö lle rin i m e yd a n a g e tirir, ka yn a k su la rı d a b u g ö lle rd e n b e sle n ir g ö rü şün d e y d i. S e n e g u e ’ in d e (I. a sırd a ) ta b i o ld u ğ u b u g ö rü ş, 1877 yılın a d e k O . V o lg er d e d a h il o lm ak ü ze re b ir ço k ta ra fta r b u la c a k tır... S u yu n d â im i d e vrine ilişkin ilk b e lirgin ke şif 1580 yılınd a B e rn a rd P a lissy'e a it o la c a k tır..., o n a g ö re ye ra ltı su la rı ya ğ m u r su la rın ın to p ra ğ a sızm a sın d a n ile ri g e lm e kte d ir. B u ku ra m xvıı. yü zyıld a E . M a rio tte ile P . P e rra ult ta ra fın d an te 'k it e d ile ce ktir. A şa ğ ıd aki â ye tle rd e , M u h a m m e d (a.s) in ya şa d ığ ı d e vird e g e çe rli o la n ya n lış te lâkkile rd e n h içbirin in izi n e ra stla n m a m a kta d ır : — S û re 5 0 , â y e t 9 -1 1 : «B iz (1) g ö kte n b e reke tli b ir su in d ird ik, onun ( 1 ) B u r a d a z ik r e d ile n â y e tle r in m e t n in d e h e r n e z a m a n « B iz » g e ç t iğ in d e , bu z a m ir A lla h a d ın ın y e r in i t u ta r . 279 sa ye sin d e b a ğ la r, b a h çe le r, ta h ılların te n esin i ve uzun b o ylu, ka t ka t b ir ka b u ğ u o la n h u rm a a ğ a çla rı ye şe rtip b itird ik - (B izim ) ku lla rım ıza rızık o la ra k. O yağmur sa ye sin d e B iz (ku ra klıkta n ) Ö lü b ir ü lkeyi (te kra r) d irilttik . İşte (ka b irle rd e n ) kalkı.ş d a b ö yle (o la ca k) tır.» ’ — S û re 2 3 , â y e t 1 8 v e 1 9 .: «B iz g ö kte n, ih tiya ç m iktarın ca b ir su in d ird ik ve B iz o su yu ye rd e e ğ le d ik, b irik tirdik , o ysa o n u yo k e tm e ğ e d e g ü cü m ü z ye te rli. O n u n la size h u rm a b a h çe le ri ve ü zü m b a ğ la rı ye tiştirdik, o ra la rd a sizin için b irçok m e yva la r va r, o n la rd a n ye m e d e sin iz.» — S û re 1 5 , â y e t 2 2 : «B iz d ö lle n d irici rü zg â rla r b ir su in d irip o n d a n size g ö n de ririz. G ö kten ka n a ka n a iç iririz o ysa o n u siz ko ru yu p sa kla yam a zd ın ız.» S o n â ye ti iki şe kild e yo ru m la m a k m ü m kün d ü r. D ö lle n d irici rü zg ârla r, ç iç e k to zla rın ı ta şım a k su re tiyle b itk ile rin d ö lle nd iricile ri o la rak d e ğ e rle n dirile b i lir a m a , rü zg â rın ya ğ m urd a n yo ksu n b ir b u lu tu sa ğ a n ak ya ğ m u r b ıra ka n b ir b u lu t h a lin e g e tirm e ro lü nü b e n ze tm e yo liyle h a b er ve re n ta s v irî b ir ifa de d e p e kâ lâ sö z ko n u su o la b ilir, n ite kim a şa ğ ıda g e le ce k o la n â ye tle rd e d e o ld uğ u g ib i rü zg â rın b u ro lü, sık sık h a b e r ve rilm e kted ir : — - S û re 3 5 , â y e t 9 : «O A lla h ’ d ır ki rü zg ârla rı yü kse ltir. B iz o n u se vke d e riz ve y o lla r (ku ra klıkta n ) ö lü m ü n d en d a b u lu tla rı ö lm ü ş b ir ü lke ye so n ra ye ryü zü n ü (te k- 280 ra r) d iriltiriz . İşte ö lü le rin d iriltilm e s i d e b ö yle (o la ca ktır).» B u â ye tte d ik k a ti çe ke n b ir h u su s va r : â y e t„ te ko n u şa n A lla h o ld u ğ u h a ld e , b irin ci cü m le d e : «O A lla h ki» d e n ile rek h a b er ü slu b u ku llan ılm ış, ikin ci cü m le d e «B iz» d e n ilm e k su re tiyle b u n u , A llah 'ın b ir b e ya n atı izle m iştir. H ita b ü slu b u n d a ki b ö yle â n ı d e ğ iş ik lik le r, K u r ’ â n ’ d a sık sık ra stlan a n b ir h u su stur. — S û re 3 0 , â y e t 4 8 : «O (A llah ) ki rü zg â rla rı y o lla r d a o n la r b u lutlan yü kse ltir. D ile d iğ i g ib i g ö kyü zü n d e O n la rı kü m e kü m e b ir b u lu tla rı ya ya r. h a le ko ya r ve b a ka rsın ki b u lutla rda n in ce cik ya ğ m u r ya ğ m a ğa b a şla r. K u lla rın d an d ile d iğ in e o ya ğ m u ru n a sip e ttiğ ind e , o n la r d a se vin irle r.» — S û re 7 , â y e t 5 7 : «O (A lla h ) ki R a h m eti'n d e n ö n ce b ir m ü jd e o la rak rü zg â rla rı yo lla r, N ih aye t rü zgâ rla r a ğ ır a ğ ır ya ğ m u r b u lu tla rın ı yü kle n in ce o n la rı (su su zlu kta n ) ö lm ü ş b ir ü lke ye se vke d e riz. O ra ya su in d iririz d e h e r çe şit m e yve le r çıka rtırız. B iz ö lü yü d e b ö yle ce (m e za rların d a n ) çıka ra cağ ız. A ca b a d ü şü n e ce k m i sin iz? » — S û re 2 5 , â y e t 4 8 v e 4 9 : «O (A llah ) ki R a h m e ti’ n d e n ö n ce b ir m ü jde o la ra k rü zg ârla rı g ö n d e rir. B iz g ö kte n te rte m iz b ir su in d iririz, onun sa ye sin d e (su su zlu kta n ) ü lke yi (ye n id e n ) d iriltelim ve ö lm üş b ir ya ra ttığ ım ız h a yva n la rın ve in sa n la rın ço ğ u n u su ya ka n d ıra lım diye.» — S û re 4 5 , â y e t 5 : 281 « ...A lla h'ın g ö kte n rızık o lara k in d irip d e o sa ye d e ö lüm ü n de n so n ra ye ryü zü n ü te k ra r d iriltm e si, rü zg â rı d ile d iği ye rd e n d ile d iğ i ye re e stirm e si, d ü şü n en to p lulu ğ a d e lild irle r.» B u so n â ye tte sözü g e çe n rızık, m e tnin de, d e lâ le t e ttiğ i g ibi, g ö kte n in e n şu d u r. A yrıca ya ğ m u r la rın d ü ze nin i d e ğ iştirm eğ e ya ra yan rü zg â rla rın yö n d e ğiştirm e ö ze lliğ i d e ö n e m le b e lirtilir. — S û re 1 3 , â y e t 1 7 : « (A llah ) g ö kte n b ir su in d irir. V â d ile r d e a la bil d ikle ri ka d a r a ka r. A ka rsu , yü ze çıka n b ir kö p ü ğ ü sü rü kle r g ö tü rü r.» — S û re 6 7 , â y e t 3 0 : A llah P e yg a m b e r'e şö yle e m re d iyo r : «D e ki : sö yle yin b a n a , su yu n uz b ir sa b ah ta m a m iyle ye re b a tıp çe kilirse , kim size b ir ka yn a k su çıka ra ca k? » ~ S û re 3 9 , â y e t 2 1 : « G ö rm ed in m i ki A llah g ö kte n b ir su in d irm e d e , su yu ye rd e ki ka yn a kla ra d o ğ ru sa lm a kta d ır? S o n ra o su sa ye sin d e çe şitli re n kle rde n e b a tla r b itirm e k te d ir...» — S û re 3 6 , â y e t 3 4 : «B iz ye ryü zü nd e h u rm a b a h çe le ri, ü zü m b a ğ ları y e rle ş tird ik ve o ra d a ka yn a kla r çıka rıp a kıttık.» S u ka yn a kla rın ın önem i ve o n la rın sızm a kta o la n ya ğ m u r su la riyle b e slen m e leri, so n ü ç â ye tte ö n e m le b e lirtilm iş tir. Ö n e m in e b in a e n b u m e se le ü ze rin d e b ira z d u rup , O rta çg ğ ’ d a h â kim o la n fikir- 282 le ri ve bu a ra d a A risto 'n u n : su ka yn a kla rı ye ra lt; g ö lle riyle b e slen m e kted ir g ö rüşü n ü h a tırla ta lım . U lu sa l Y o l, S u ve O rm a n İd a recilik O ku lu ö ğ re tim ü ye si sa yın R . R e m e n ie ra s, E n c y c lo p e d ia Ü n ive rsa fis'd e ya zd ığ ı « S u la r B ilg isi» m a d d e sin d e b u b ilim in te m e l a şa m a la rın ı a n latırke n , e skid e n ğ u ’ d a g e rçe kle ştirilm iş o la n lışm a la rın a te m a s d e te crü b e h â kim e d e re k, ö ze llikle O rta D o- m ü ke m m e l su la m a ç a b u ça lışm a la rın h e p sin e o lm u ştu , yo ksa za m a n ın ko n u y g e lm e kteyd i la ilg ili b ilg isi ya n lış te lâkkile rd e n ile ri d iye ka yd ed e r. M ü e llif d a h a so n ra d e va m la şö yle d e r : « S u la ra ilişkin ta b ia t o la yla rı a la n ın d a sırf fe l se fî o la n ka vra m la r, ye rlerin i ta rafsız g ö zle m e d a ya lı a ra ştırm a lara b ırakm a ları için , a n ca k R ö ne sa n sı (ya kla şık o lara k 1400 ile 1600 yılla rı a ra sın ı) b e k le m e k g e re kiyo r. R ö ne sa ns d ö n e m in d e L e o n a rd d e V in ci (1452 - 1519), A risto 'n u n id d ia la rın a ka rşı çı ka r. S u la rın v e g e re k d o ğ a l, g e re k y a p m a p ın a rla rın m a h iy e tin e d a ir ç o k g ü z e l k o n u ş m a la r (P a ris, 1570) a d lı e se rin d e B e rn a rd P a lissy, n in ve ö ze llikle su ka yn a kla rının su yu n d â im î d e vri ya ğ m u rla rla b e s le n m esin in g e rçe k b ir iza h ın ı ya p a r.» P a lissy ’ n in , su ka yn a kla rı ya ğ m u rla b e sle nir şe klin d e ki iza h ı, b ira z ö n ce ya ğ m u r su la rının ye r d e ki su ka yn a kla rın a sızd ığ ın ı b ild ire n 39. sû re n in 21. a ye tin d e ki ifa de n in a yn ısı d e ğ il m id ir? Y a ğ m u r ile d o lu ya d a sû re 24, â ye t 43 d e ğ in iyor: « G örm e din m i ki A lla h b u lu tla rı ya va ş ya va ş sü r m e d e , o n ları b irb irin e ka tıp b irle ştirm e d e , ’ so n ra da o n la rı kü m e kü m e ya p m a ktad ır. G ö rü rsü n ki in c e b u n la rın içind e n çıkm a da d ır. G ö kte n d a ğ g ib i d o lu b u lu tla rı in d irir d e b u n la rla d iled iğ in e cik ya ğ m u r 283 â fe tle r ve rm e d e d ir, d ile diğ in de n m e d e dir : (b u lu tla ra e şlik e d e n ) . ise inerdeyse g ö zle ri a la ca k.» A şa ğ ıd a ki â ye tle r d e b u n u b e rta ra f e t şim şe ğ in p a rıltısı yo ru m la n m a ğ a d e ğe r n itelik te d irle r (sû re 56, â ye t 68 - 70) : « İçm e kte o ld u ğ u n u z su yu d ü şü n m e d in iz m i ? S iz m i o n u b u lu tta n in diriyo rsu n uz yo ksa B iz m i in d iriyo ru z ? D ilese yd ik o n u tu zlu b ir su h a lin e g e ti rirdik. H â lâ m ı b ize şü kre tm e zsiniz !» A llah d ilese yd i, ta b iî h a liyle tu zlu o lm aya n b ir su yu tu zlu h a le g e tire b ilird i sö zü , A lla h 'ın 'h e r şe ye ka d ir o ld u ğu n u ifad e e tm e k için sö yle nm iş b ir sö zd ür. A yn ı İlâh î M u tla k K u d re ti h a tırla tm a n ın b ir b a şka ta rzı ise in sa n a b u lu tta n ya ğ m u r ya ğ d ırm a ğ a m e y d a n o ku m ad ır. B irin cisi sa d e ce b ir te h d ittir am m a, te kn iğ in su n î ya ğ m u r ya ğ dırm a im kâ nı ve rd iğ i m o d e rn ça ğ d a , A lla h 'ın in sa n a m e yd a n o ku m a sı a rtık g e çe rliliğ in i ka yb etm iye ce k m i ? İn sa n la rın ya ğ ışla r İm a l e tm e g ü cü , K u r'ân ’ ın bu h ü km ü n e ka rşı ç ık a rı la bilir n ite lik te m id ir ? D u ru m h iç d e b ö yle d e ğ il. Ç ü n kü in san ın bu a la n d a sınırlı im kâ n la ra sa h ip o ld u ğ u g ö rü lü yo r. E n c y c lo p e d ia U n iv e rs a lis 'in « ya ğ ışla r» m a d d e sin d e, U lusa l M e te oro lo ji g e n e l m ü d ü rü sa yın A . F a re y : « Y a ğm u r lu b ir b u lu tu n ö ze llikle rin i ta şım a ya n b ir b u luttan ve ya h e n üz ya ğ m u ra e lve rişli (o lg u n lu k) a şa m a ya g e l m e m iş b ir b u luttan a sla ya ğ m u r ya ğ d ırıla m ıya ca k- tır.» d iye ya zıyo r. Ö yle yse in san ın ya p a b ile ce ğ i te k şe y, d o ğ a l şa rtları ö n ced e n ye rine g e lm iş b u lutu n ya ğ ış sü re cin i ö ze l te k n ik a ra ç la r ya rd ım iyle h ızla n d ırm a kta n ib a re ttir. E ğ e r b a şka tü rlü o lsa ydı, u yg u la m a d a ku ra klık d iye b ir şe y m e vcu t o lm ıya ca ktı, o y sa ku ra klık o rta d an ka lkm ış d e ğ ild ir. Y a ğ m u ru ve 284 o la g ü ze l, h a vayı h ü kü m a ltın a a lm a k, h e p b ir rü ya ra k ka lm akta d ır. İn sa n , su yu n ta b ia tta k i d o la şım ın ı sa ğ la ya n ku ru lu d a im î d e vrin i, ke n d i iste ğ i d o ğ rultusu n d a d e ğ iş tirem e z. Ö yle b ir d e vir ki su la r b ilim in in ve rd iğ i b ilg i le re g ö re bu şö yle ö z e tle n eb ilir : G ü ne ş'in n e şre ttiğ i ısı şu a la rı, o kya nu sla rın ve b ü tü n ye rü stü su la riyle to p ra ğ ın e m d iğ i su la rın b u h a rla şm asın a se b ep o lu r. B u şe kild e m e yd a n a ge le n su b u h a rı, a tm osfe rde yü kse lir, o ra d a yo ğ u n la şa ra k b u lu tla rı o lu ştu ru r. B u a ra da rü zg â rlar a ra ya g irer ve te şekkü l e tm iş o la n b u lutların , d e ğ işik m e sa fe le rd e ye r d e ğ iştirm e lerin i sa ğ la r. İşte o za m an b u lutla r kim i v a k it ya ğ m u r b ırakm a d an g ö zd e n ka y b o la bilir, kim i v a k it d a h a b ü yü k yo ğ u n la şm a la rı sa ğ la m a k ü ze re kü tle le rin i b a şka kü tle le rle b irle ş tird ik le ri g ö rü le bilir, b a zen d e ya ğ m u r b ıra km a k için , g e lişim sü re cin in m u a yye n b ir sa fh asın d a p a rça la ra b ö lü n e b ilir. Y a ğ m u r su yu , (D ü n ya yü ze yinin % 70 ’ in i ka p la ya n ) d e n izle re u la şır u la şm a z d a im î d e vrin i ta m a m la m ış o lu r. Y a ğ m u r to p ra ğ a d ü ştü kte n so n ra , b ir kısm ı b itk ile r ta ra fın d a n e m ile re k, o n la rın b ü yü m e si n e ya rd ım cı o la b ilir; b itk ile r d e e m d ikle ri su yu n b ir kısm ın ı te rle m e yo lu yla a tm osfe re g e ri ve rir. Y a ğ m u ru n ö b ü r kısm ı d e rh a l to p ra k a ltın a sü zü lü r, o ra d a n d a su ka yn a kların ı b u la ra k o kya n u sla ra a k a b ilir d a ka yn akla r ve d iğ e r su yo lla rı va sıta siyle ya te k ra r ye rü stü su şe b e ke le rine g e ri d ö n m e k ü ze re to p ra ğa sü zü lü r. Ç a ğ d a ş su b ilim in ve rd iğ i b u b ilg ile rle , b u b a h is te zikrettiğ im iz b irço k â ye tle rd e n çıka n v e riler ka r şıla ştırılsın , o za m an ikisi a ra sın d a ça rp ıcı b ir u ya r lığ ın o ld uğ u m ü şa h e d e e d ile ce ktir. 285 D E N İZ L E R ’ K u r ’ â n â ye tle ri, su yu n g e n e l o lara k ta b ia tta k i d â im î d e vri ko n u su n d a , ça ğ d a ş b ilg ile rle m u ka ye se ye im kâ n ve re cek b ilg ile ri b ö yle ce su n a rla rke n , d i ğ e r ta ra fta n d e n izle r ko n u su n d a a yn ı şe yi ya p m a m a kta d ırla r. K u r ’ â n ’ ın d e n izle rle a lâ ka lı ö n e rm e le rin d e n h içb iri, b ilim se l ve rile rle g e rçe k a n la m d a b ir k a r şıla ştırm a ya p m a ğ a d â ve t e tm e m e kte d ir. B ö yle o l m a kla b irlikte , D e n izle r h a kkın d a K u r ’ â n ’ ın h içb ir ö n e risin in , ke n d i n ü zû l d ö n e m in e a it in a nçla ra, m i to lo jile re ya d a b a tıl in a n çla ra h e rha n gi b ir a tıf ih ti va e tm e m e si d e o d e re ce a ltı çizile rek b e lirtilm e lid ir. O kya nu sla ra ve d e n izciliğ e te m a s e d e n b ir m ik ta r â ye t, b u nla rı İlâ h î K u d ret'in h e rza m a n g ö zle g ö rü lür a lâ m e tle ri o la ra k d ü şü n m e k ü ze re in sa n la ra ib re t için su n a rla r. B u â ye tle r şu n lard ır : — S û re 1 4 , â y e t 3 2 : « (A llah ) ke n d i e m riyle , d e n izd e se yre tm e si için g e m iyi h izm e tin ize ve rm iştir.» — S û re 1 6 , â y e t 1 4 : « O (A llah ) ki d e n izi; o n d a n çıka n ta ze b ir ye m e niz, çıka rd ığ ın ız sü s e şya sın ı ta kın m a n ız et için e m ri a ltın a a lm ıştır. G e m in in d e n izd e su la rın g ü rü l g ü rü l ya ra ra k g ittiğin i g ö rü rsü n ki bu O n u n lu tu f ve ih sa n ın d a n a ra yıp b u lm a n ız içind ir. A ca b a şü kre d e r m isin iz ?» — S û re 3 1 , â y e t 31 : « G ö rm e d in m i ki size ke n d i d e lille rin i g ö ste rm e k için g e m i, A lla h 'ın n im e tiyle , d e n izd e se yre d e r ? H a- 286 kikcıt h a ld e b u n d a, ço k sa b re de n h e rke se ib retler va rd ır.» ve ço k şü kre d e n — S û re 5 5 , â y e t 2 4 : « (A lla h ) 'in dir d e n izd e işa re tle r g ibi yü kse le n g e m iler.» — S û re 2 6 , â y e t 41 - 4 4 : « (İn sa nla ra ) b ir d e lil de, o n la rın zü rriye tle rin i yü klü G e m i'd e ta şım ış o lm a m ızd ır. D a h a d a b u n a b e n ze r n ice b in e ce kle ri şe yler y a ra ttık o n la ra . D ile r se k o n ları su la ra b o ğ a rız : n e b ir im d a tla rına y e ti şen o lur, ne d e ku rta rılır o n la r, a n ca k B iz'de n b ir ra h m e t o lu r ve b ir (za m a n a d e k) ya şa yıp g e çin m e le ri ta k d ir e d ilm iş b u lu n u rsa , o b a şka .» B ir za m a nla r N u h ’ u ve d iğ er yo lcu la rı ta şıya ra k ka raya çıkm a la rın ı sa ğ la ya n G e m i g ib i, b u ra da ku şku su z in san ları d e n iz ü stü n d e ta şıya n da g e m ile r sö z ko n u su d u r. D e n izle ilgili g ö zle m e d a ya lı b ir b a şka h u su su b ild ire n ü ç â ye t, ta m a m iyle ö ze l b ir d u ru m a rz e ttiğ i için , d e n izi ko n u a la n K u r ’â n â ye tle rin in h e p sin de n a yrı tu tu la b ilir. Ş ö yle ki : ü ç â ye t, o kya n u sla ra d ö k ü l d ü kle ri sıra d a b ü yü k n e h irle rin a rz e ttik le ri b ir ö ze l liğe işa ret e d iyo rla r. D e n izle rin tu zlu su la riyle b ü yük n e hirle rin ta tlı su la rı b irb irin e ka vu ştu kla rı za m a n , ilk h a m le de b irb i rin e ka rışm am a ları o la yı, sık sık ra stia n m a kta o la n b ir h a dise dir. B irle ştikle ri ye rd e 150 kilo m etre u zu n lu ğ u n da â d e ta b ir «deniz» : Ş a ttu l A ra b 'ı o lu ştura n F ıra t ve D icle n e h irle rin in d e n ize d ö kü ld ü kle ri o y e r de a yn ı o la y m e yd an a g e lm e kted ir ki K u r ’ â n , sa n ıyo- 287 ruz, b u n a işa re t e d iyo r. B u kö rfezin iç ke sim in d e , m ed ve ce zirle rin e tkisi, d e n iz su yu n u n ü stü n d e k a rışm a da n ka la n ta tlı nehir, su la rın ın çe vre d e ki to p ra klara ya yılıp ye te rince b ir su la m a te m in e tm esi g ib i h a yırlı b ir o laya se b e p o lu r. B u ü ç â ye tin iyice a n laşılm ası b a kım ın d a n şu h u su su b ilm e k g e re kir : Â ye tte g e çe n a ra p ça «bahr» ke lim e sinin g e n e l m a n asın ı ifa d e ke lim e , e d e b ile n fra n sızca d a m e r (d e n iz) ke lim e sid ir. B ü yü k su kü tle si a n la m ınd a o la n b a h r, O kya nu s için o ld u ğ u g ibi, N il, D icle ve F ıra t g ib i ço k b ü yü k n e h irle r için d e ku lla n ılır. O la yı h a b e r ve re n ü ç â ye ti g ö re lim ; S û re 2 5 , â y e t 5 3 : «O (A lla h ) ki iki d e n izi ‘b irb irin e sa la r. B irin in (su yu n u n) ta d ı g ü ze l ço k h a fif, ö b ü rü n ü n (su yu ) ise tu zlu , ke kire dir. A lla h ikisinin a ra sın a b ir e n g e l ke sin b ir b e nt ko ym u ştu r.» ve — S û re 3 5 , â y e t 1 2 : « iki d e n iz b irb irin in a yn ı o lm az; b irin in (su yu n u n ) ta d ı g ü ze l, ço k h a fif, içim i g ü ze ld ir ; d iğ e ri n in (su yu ) tu zlu , ke kire d ir. H e r b irin d e n ta p ta ze b ir e t (çıka rıp ) ye rsin iz ve ta kıp sü sle ne ce ğ in iz zin e t e şya sı çıka rırsın ız.» — S û re 5 5 , â y e t 1 9 ,2 0 v e 2 2 : « (A lla h ) iki d e n izi b irb irin e sa lm ıştır ; b irb irin e ka vu şu rla r (fa kat) ikisi a ra sınd a b ir e n g e l va r, b ir b irin e ka rışm a zla r... O ikisind e n d e in cile r ve m e r ca n çıka r.» B u â ye tle r e sa s o la yı b ild irm e kle b e ra b e r, a yrı- 288 ccı ta tlı s u la r ile tu zlu su la rd a n e ld e e d ile n b a lık g ibi ve sü s e şya la rın d a n in ci, m e rca n g ib i g e lir ka yn a k la rın ı zikre tm e kted ir. N e h ir su la rın ın d e n ize d ö kü l d ü kle ri ye rd e h e m e n d e n iz su yu n a ka rışm a m ası o la yın a g e lin ce , b u o layın ya ln ızca D icle ile F ıra t'a m a h su s b ir o la y o lm a d ığ ı b ilin m e lid ir, za te n â ye tte bu iki n e h rin ism i d e g e çm iyo r a m a , bu o layın o n la rd a d a ce re ya n e ttiğ in e işa re t e d iliy o r sa n ırız. A y nı ö ze lliğ i M isisip i ya d a Y a n g -T sö g ib i a kış ve rd isi ço k ku vve tli o la n n e h irle r d e g ö s te riy o rla r : b u n e h irle rd e su la rın d e n iz su yu n a ka rışm a sı kim i za m a n a n ca k kıyıd a n u za kla rda g e rçe kle şm e kte d ir. C . Y e ry ü zü e n g e b e s i Y e rkü re n in ya p ısı g irifttir. Y e rküre , içind e e rg i m iş h a ld e ki ka ya ların b u lu n d u ğ u b ir çe kird e ğ i o la n , ço k yü kse k d e re ce d e sıca klıkla rın h ü kü m sü rd ü ğ ü b ir iç ta b a ka ile , ye r ka b u ğu d e d iğim iz so ğ u yu p s e rt le şm iş d ış ta ba ka d an m e yd a na g e lm iş tir d iye g ü n ü m ü zd e ka b a ta sla k ta sa vvu r e d ileb ilir. D ış ta b a ka kilo m e tre ile e n ço k o n ve ya o n ka d a r kilo m etre a ra sınd a d e ğişir. O ysa Y e rkü re ’ n in m e rke zi b izd en ya kla şık 6000 kilo m e t re u za klıkta dır. B u d e m e ktir ki ye r ka b u ğ u, ye rkü ço k in ce d ir : K a lın lığ ı b irkaç re n in ya rıçap ın ın o rta lam a o la rak yü zd e b ir ka lınlı ğ ın d a b ile d e ğ ild ir. İşte , ü ze rin d e je o lojik o layla rın ce re ya n e tm iş b u lun d u ğu ta b a ka ta b ir ca izse b u z a r d ır. D ağ silsile le rin in a slı o la n kırılm a ve b ü kü lm e le r ise bu je olo jik o layla rın te m elin i te şkil e d e r ; d a ğ la rın te şe kkü lü n e , je o loji d ilin d e : O ro ge n e se d e n ir : d a ğ la rın te şekkü l ta rzı ç o k b ü yü k b ir ö n e m m a kta d ır, zira b ir d a ğ o luştu ra cak ta şı b ir e n g e b e n in o rta ya çıkm a sın a ka rşılık o la rak, ye r ka b u ğ u n u n iç in d e a yn ı o ra n d a b ir çö kü n tü m e yd a n a g e lm e kte ve bû 289 çö kü n tü , a lt ta b a ka d a d a ğ için b ir te m e l va zife sin i g ö rm e kte dir. ne D e n izle r ve ka ra p a rçala rının ye rkü re ü z e rine . za m a n d a ğ ıld ıkla rı ko n u su n d a ki b ilg ile r, ya kın za m a n d a e ld e e d ilm iştir. A n ca k yin e d e ç o k e k s ik tir, h a ttâ za m a n itib a riyle e n ya kın o lu p d a e n iyi b i lin e n je o lojik d e virle r için d e d u ru m a yn ıd ır. K a ra su la rın ı m e yd a n a g e tire n o kya n u sla rın b u n d a n ya k la şık ya rım m ilyar se n e ö n ce o rta ya çıktığ ı sa n ıl m a ktad ır. K ıta la r b irin ci je o lojik d e vrin so n u n da te k b ir kü tle ike n , d a h a so n ra b irb irin d e n a yrılm ış o lm a lıd ırla r. D iğ e r ta ra fta n b ir ta kım k ıta la r p a rça la n , o kya n u s b ö lge sin d e d a ğ la rın ve ya kıta te şe kkü lü yo liyle o rta ya çıkm ışla rd ır (m e se lâ ku zey a tla n tik kıta sı ve a vru p a kıta sın ın b ir p a rçası g ib i). K a ra p a rça la rın ın su yu n yü zü n e çıka ra k te şe k kü l e d işi, ça ğ d a ş d ü şü nce lere g ö re , ta rih d e h e p sıra da ğ la rın m e yd a n a çıkışıyla b irlik te o lm uştu r. K a ra la rın b irin ci je olo jik ça ğ d an d ö rd ü n cü je o lo jik ça ğ a ka d a rki b ü tün g e lişim sü re ci, « sıra d ağ la rın o lu şu m sa fh ala rın a » g ö re sın ıfla nd ırılm ış, sa fha la r d a ke n d i a ra la rın d a a yn ı isim a ltın d a ya n i «de virler» h a lin d e g u ru p la ştın lm ışla rd ır, zira h e r d a ğ tip in d e ki b ir e n ge b en in te şekkü l e d işin in , d e n izle r le k ıta lar a ra sın d a ki d e n g e ü ze rin d e e tk ile ri o lm u ş tu r. N ite kim h e r d a ğ tip i e n ge b en in te şe kkü lü , su yü zü ne çıkm ış ka ra p a rçala rın d a n b a zısın ı su ya b a tıra ra k d iğ er ka ra p a rça la rın ı su yü zü n e çıka r m ış, b ö yle ce kıta la rla o kya n u s yü zö lçü m le ri a ra sın d a ki o ra n ı, yü zle rce m ilyo n se n e d en b e ri d e ğ iş- tire d e ğ iştire n iha ye t b u g ü n kü o ra n a a e tirm iş tir F : 19 290 ki, ka ra la r g e zeg e nin ka p la m a kta d ır. bugün a n ca k o rıa a ü çü n ü S o n yü zle rce m ilyo n se n e içe risin d e ce re ya n e t m iş o la n ka ra ve d e n izle rin şe kil d e ğ iştirm e si, ço k ku su rlu ve ço k e ksik o lara k b ö yle ce ö ze tle n e bilir. K u r'â n ye ryü zü e n g e b e si ko n u su n d a â d e ta y a l nız d a ğ la rın te şe kkü lü nd e n h a be r ve rm e kte d ir. N ite kim Y e r'in ya ra tılışın ı g ö z ö n ü n e a la rak sa d e ce A l la h ’ ın in sa n la ra o la n şe fka tin i ko n u a la n â ye tle rd e, b izi b u ra d a ilg ile n d ire n b ilim se l ka rşıla ştırm a a çı sın d a n sö yle n e ce k ço k a z şe y va rd ır. M e se lâ : — S û re 7 1 , â y e t 1 9 v e 2 0 : « A lla h ye ri sizin için b ir ya yg ı ya p m ıştır, (o n u n ) g e çiş yo lla rın d a n ve b o ğ azla rın d a n yo l a la sınız diye.» — S û re 5 1 , â y e t 4 8 : « Y e r'i B iz ya yıp d ö şe d ik. O n u ya yıp d ö şerke n n e ka d a r g ü ze l ya yıp d ö şe r (o lm u ştu k).» Y a yılıp d ö şen e n b u ya yg ı, ü ze rin d e ya şa ya b ile ce ğ im iz so ğ u yu p se rtle şm iş ye rin d ış ka b u ğ u d u r, iç ta b a ka la rı ise ço k sıca ktır, a kışkan d ır, d o layısiyle h e rh a n gi b ir ya şa m a e lve rişli d e ğildir. K u r ’ â n 'ın d a ğ la ra ilişkin sö zle ri ve d a ğ la rın ye rka b u ğ u n da ki kırılm a o la yla rı n e tice si ka za n d ığ ı m e ta n e te ya p tığ ı işa retler d e ço k ö n e m lid ir. — S û re 8 8 , â y e t 1 9 v e 2 0 . B u â ye tle rin ta m m e tni, b a kışla rını bazı ta b ia t o la yla rın a çe virm e le ri için , m ü n kirle re ça ğ rıd a b u lu n m a kta d ır : « ...d a ğ la r. N a sıl da ye ryü zü n e d ikilm işle rd ir 291 o n lar ve ye ryü zü n a sıl d a d ü zle n m iştir.» B u ra d a , to p ra ğ ın iç ke sim in de ki kö k ka vra m ı â ye tin m e tn in d e n a çıkça çıkm a kta d ır. â y e tle r ke şin b ir Z a ten b u ka vra m ı a şa ğ ıda ki şe kild e ifa d e e d iyo r : — S û re 7 8 , â y e t 6 v e 7 : «B iz ye ri b ir d ö şe k (g ib i), ve d a ğ la rı ka zıkla r o la rak ye rle ştirm e dik m i?» Â ye tte işa re t e d ile n ka zıkla r, b ir ç a d ır'k u ra rk en ye re ça kıla n ka zık (e v tâ d , v e te d ’ in ço ğ u lu ) d ır. Ç a ğd a ş je o lo g la r, e n g e b e le re d a ya na k te m e l te şkil e d e n ve b o yutla rı kilo m etreyi b u la n ve h a ttâ b ir o n kilo m e tre ye ka d a r va ra n ye r kırılm a la rınd a n b a h se tm e kted irle r. B u kırılm a o la yı sa ye sin de ye r ka b u ğ u b ir is tik ra r ka za n ıyo r. B u n e d en le dir ki K u r ’ â n ’ ın bazı â ye tle rin d e d a ğ la rla ilg ili a şa ğ ıd a ki fik irle ri o ku rke n şa şırm ıyo ru z : — S û re 7 9 , â y e t 3 2 : « D a ğ la r, o n la rı (A llah ) h a re ke tsiz, sâ b it kıldı.» — S û re 3 1 , â y e t 1 0 : « (A llah ) ye ryü zü sizinle d iye , b e rab e r ça lka la n m a sın ye ryü zü n de n h a re ke tsiz sâ b it (d a ğla r) b itir m iştir.» A yn ı cü m le sû re 16, â ye t 1 5 'te d e g e çe r. S û re 21, â ye t 3 1 'd e .ise a yn ı fik ir, b ira z fa rk lı şe kild e şö y le ifa d e e d ilm ekte d ir : «Y er sizin le b e ra b e r ça lka la n m a sın d iye Y e r'in ü stü ne h a re ke tsiz, sâ b it (d a ğ la r) ye rle ştird ik.» 292 B u â ye tle r, d a ğ la rın ye rle şm e ta rzın ın ye rka b u ğ u n u n istikra rı için e lve rişli o ld u ğu n u ifad e e tm e k te dirler ki, b u ça ğ d a ş je o lo jinin ve rile riyle ta m a m iy- le u yg u n d u ru m d ad ır. D . D ü n y a 'y ı k u ş a ta n h a v a ta b a k a s ı K u r ’ ân, d a h a ço k g ö ğ ü n bazı yö n le riyle ilg ili g e çe n b a h iste in ce led iğ im iz â ye tlerd e n b a şka , b ir d e h a va ta b aka sın da ce re ya n e tm ekte o la n o la ylara b irkaç â ye t ih tiva e tm e kte d ir. ilişkin B u â ye tle rin ça ğ d a ş b ilim ve rile riyle ka rşıla ştırılm a sın a g e lin ce , d iğ e r ye rlerd e o ld u ğ u g ib i b u ra d a d a â ye tle rin h a b e r ve rd iği o layla rın b u g ün kü b ilim se l iza h iyle h e r h a n g i b ir çe lişkin in b u lu n m ad ığ ı ka yd e d ile ce ktir. İR T İF A İrtifa h a lin d e h isse d ile n so lu n um g ü çlü ğ ü ve yü kselind ikçe bu g ü çlü ğ ü n d a h a da a rtaca ğ ı h u su su sû re 6, â ye t 1 2 5 'te ifa d e e d ilm e kte dir ki, d o ğ ru su n u sö yle m e k g e re kirse h e rke sçe b ilin e n b ir h u su stur. « A lla h kim i d o ğ ru yo la g ö tü rm e k İste rse , o n u n g ö ğ sü nü İslâ nV â a ça r. K im i sa p tırm ak iste rse g ö ğ sü n ü ö yle b ir d a ra ltır ki sa n ki g ö ğ e çıkıyo rm u ş (sa n ır) ke n d isin i.» B azı kim se le r, İrtifa h a lin d e ki so lu n um g ü çlü ğ ü ka vra m ı M u h am m e d (a.s) in za m a n ın d a ki A ra p la r ’ ca m a lum d e ğ ild i id d ia sın d a dırlar, D u ru m un h iç d e b ö yle o lm a d ığ ı a n la şılıyor : A ra p ya rım a d a sı’ n d a irtifa ı 3500 m e tre yi a şa n yü kse k d a ğ te p e le rin in m e vcu d iye ti, ye rd e n yü kselind iği za m a n so lu n u m u n g ü çle şe ce ğ inin o d e virde b ilin m e diğ i id d iasın ın m a ku l 293 o lm a d ığ ın ı is p atlar (1). B u â ye tte fe zan ın fe th ine b ir'İş a re t b u lun d uğ u nu ile ri sü rm e k iste m iş o la n m ü fe ssirle r d e va rd ır, o ysa en a zın d a n bu â ye t için b ö yle b ir id d ian ın ke sin likle re d de d ilm e si g e re ktiğ in ? sa n ırım . H A V A N IN E L E K T R İK L E N M E S İ H a va n ın e le ktrikle nm e si ve b u n u n yıld ırım ve d o lu g ib i so n u çla rı, a şa ğ ıda ki m ü lâh a za lara ko n u o lm u ştu r : — S û re 1 3 , â y e t 1 2 -1 3 : «O (A lla h )dır ki size ko rku ve ü m itle şim şe ğ i g ö ste rir. Y ü klü b u lu tla rı p e yd a e d er. G ö k g ü rü ltü sü O ’ nu te şb ih e d e r, a yn ı şe kild e m e le kle r d e O 'n u n ko rku su n d a n te şb ih e d e rler. O , yıldırım ı yo lla r, d i le d iğ i kim se le re isa b e t e ttirir, h a lb u ki o n la r (in sa n la r) A lla h h a kkın d a ta rtışıp d u ru rla r. (Z ira) O , K u d re tiyle p e k şid d e tlid ir.» — S û re 2 4 , â y e t 4 3 (bu b a h iste m işti) : ö n ce d e n z ik re d il ‘ « G ö rm e d in m i ki A lla h b u lutlan ya va ş ya va ş sü rm e d e , o n ları b irb irin e ka tıp b irle ştirm e d e , so n ra yığ ın la r h a lin e g e tirm e d ed ir. O za m an g ö rü rsü n ki yığ ın la rın için d e n in cecik ya ğ m u r çıkm a d a d ır. G ö k te n d a ğ g ib i d o lu b u lu tla rı in d irm e d e , d o luyu d ile d i ğ i kim se le re isa b e t e ttirm e de d ir ve d ile d iğ i kim se le rd e n o n u g e ri çe virm e d e d ir : (d o lu ya e şlik e d e n ) şim şe ğin p a rıltısı d a a z ka lsın g ö zle ri a la ca k.» ( 1 ) M u h a m m e d ’ in ( a . 8 .) z a m a n ın d a m e s k û n b ir ş e h ir o la n Y e m e n ’ in b a şk e n ti Sana, d e n iz d e n lik b ir y ü k s e k lik t e b u lu n m a k ta y d ı. y a k la ş ık 2400 m e tr e 294 B u iki â ye tte , ya ğ m u r ve ya d o lu yü klü b u lu tla rın o lu şu m u ile yıld ırım ın o rta ya çıkışı a ra sın d a ki a p a çık b ir b a ğ la n tın ın o ld u ğ u ifad e e d iliy o r : B irin cisi a rze ttiğ i n im e tte n ö tü rü d ö rt g ö zle b e kle n en b ir şe y, İkincisi ise d ü şü şü K a d ir-i M u tlâ k'ın ira de sin e b a ğ lı o ld u ğ u için , ko rku ve d e h şe t ve rici b ir şe yd ir. İki o la y a ra sınd a ki ilişki, h a van ın e le k trik le n m e si ko n u su n d a ki b u g ü n kü b ilgile re u yg un d ü şm ek te dir. GÖLGE İzahı za m a nım ızda g a ye t b a sit o la n g ö lg e o la yı ve g ö lge n in ye r d e ğ iştirm e si K u r'â n 'd a şu g ib i m ü la h aza lara ko n u o lm uş b u lu n m a kta d ır : — S û re 1 6 , â y e t 8 1 • « A lla h , ya ra ttıkla rın d a n size b ir g ö lg e te m in e t ti...» — - S û re 1 6 , â y e t 4 8 : « (K â firle r) A lla h 'ın ya ra ttığ ı h e r şe yi g ö rm e d i le r m i, g ö lg e si sa ğ a so la ye r d e ğ iştire re k a lça k g ö n ü llü lükle se cd e e tm e d ed ir.» — S û re 2 5 , â y e t 4 5 v e 4 6 : « G örm e din m i, R a b b in n a sıl g ö lg e yi u za ttı. D ile m iş o lsa yd ı o n u h a reke tsiz kıla rdı. S o n ra, B iz bu (g ö lg eyi) g ü n eşin g ö ste rg e si ya p tık ve g ö lg e yi ko la yca ke n d im ize çe kip a lm ad a yız.» B u â ye tle r, g ö lge si d e d a h il ya ra tıla n h e r şe yin , A lla h ka rşısınd a ki te vâ zû u n a , g ö lg e n in , A lla h 'ın b il d ird iğ i g ib i, K e n d isi ta ra fın d an çe kilip a lınışın a ve 295 A lla h 'ın ku d re tin in tü m te ce llisin e işa re tin ya n ısıra , g ö lge n in g ü n eşle o la n m ü n a se b e tle rin e d e işa ret e tm e kte d ir. G ö lge - g ü n eş m ü n a se b etle ri ko n u su n d a şu h u s ufu h a tırla tm a lıyız : M u h am m e d (a.s) d e vri n in in a n ışın a g ö re , g ö lg e n in ye r d e ğ iştirm e si, g ü n e şin d o ğ u d a n b a tıya d o ğ ru ye r d e ğ iştirm e siyle ş a rtlan m ıştı. G ü n e şin d o ğ u şu ve b a tışı a ra sın da g e çen za m anı h e sa p lam a ğ a ya ra ya n g ü ne ş sa a ti, u yg u la m a da bu a n la yışı ya n sıtıyo rd u .' K u r ’ â n b u ra da , g ö lg e o layın ın ke n d i n ü zu l d ö n em in de g e çe rli o la n iza hı nı zikre tm eksizin , b u o la yda n sö z e tm ekte dir : g ö l g e n in o d ö n e m d eki iza h şe kli ise, M u h a m m e d (a.s) in d e vrini izle m iş o la n a sırla r b o yu n ca in sa nla r ta ra fın da n h ü snü ka b u l g ö rm ü ş o la ca ktır. A m a e n so n u n d a ya n lış o ld uğ u da ka b u l e d ile ce ktir. İşte bu n e d en le dir ki K u r ’ ân sa d ece g ö lg e n in g ü ne ş için b ir b a h se d e r. K u r ’ â n ’ ın g ö l g ö ste rg e o lm ası ro lü n de n g e d e n h a b e r ve riş ta rziyle , o layın ça ğ ım ızd a ki izahı a ra sın da b u ra d a h e rh a n g i b ir u yu şm a zlığ ın o lm a dı ğını m ü şa he d e e d iyo ru z. V I. B İT K İL E R V E H A Y V A N L A R Â L E M İ B u b a h iste , h a ya tın m e n şe in d e n, b itk ile r â le m i n in b a zı yö n le rin d e n ve h a yva n la r â le m ine ilişkin g e n e l ya d a ö ze l ko n u la rd a n h a b er ve re n b irçok â ye tle ri b ira ra ya g e tird ik. K u r ’ â n ’ ın h e r ye rine se r p iştirilm iş h a ld e b u lu n a n â ye tle rin m a n tıkî b ir sın ıf la n d ırm a yla g u ru p la ra a yrılm ası h a lin de a n ca k, K u r ’ â n 'ın b ü tü n b u m e se le le re ilişkin ve rile ri h a kkın d a to p lu b ir fik ir e d inm e k m ü m kü n o la ca ktır. G e re k bu b a h sin , g e re k b u n d a n so n ra ki b a h sin ko n u la rın a ilişkin â ye tle rin m e tn in in in ce le n m esi, m e tin d e g e çe n ke lim ele rin ö zü n de ki b a zı g ü çlü kler n e d e n iyle b a zen fe vkala d e n a zikle şir. B u g ü çlü kle rin ü stesin d en , a n ca k işle n e n ko n u yla ilgili b ilim se l ve rile rin g ö z ö n ü n e a lın m a sınd a n so n ra g e lin m ekte d ir. B ilh a ssa b itkile r, h a yva n la r ve in sa n g ib i ca n lı va r lıkla r ko n u su n da ki â ye tle rin ko n u la rla ilgili bazı b e b ir m a n a b u lm ak için b u â ye tle rin ilm in ö ğ re ttik leriy le ka rşıla ştırılm a sı za ru re ti o rta ya çıkı ya n la rına yo r. Bu ko n u la rla ilg ili â ye tle rin e d e b iya tçıla r ta ra fınd a n ya p ılm ış b irçok te rcü m ele rin in b ir b ilim a d a m ın ca ya n lış o la ra k d e ğ erle n dirilece ğ i ta b iîd ir. Â ye t le rin a n la şılm a sı için za ru ri o la n b ilim se l iza h lard a n h a b e rsiz o la n bazı te fsirc ile r d e yin e a yn ı ya n lış d e ğ e rle nd irm e yi ya p a ca klard ır. 297 A . H a y a tın k a y n a ğ ı H a ya tın ka yn ağ ı m e se lesi, h e rzam a n in san o ğ lu n u h e m ke n d i h a ya tı h e m d e ke n d in i ku şa ta n c a n lı va rlıkla rın h a ya tı b a kım ın d a n m e şg u l e d e g elm iş b ir m e se led ir. B u b a h iste b u m e se le g e n e l b ir b a kış a çısın d a n in ce le n ece ktir. İn sa n ın , ç o k ö n e m li a yrın tılı iza h lara ko n u te ş k il e d e n ve ü re yişi d e b u n da n so n ra ki d ü n ya ya a ya k b a sışı b a h iste işle n e ce ktir. H a ya tın ka yn a ğ ını, ço k u m u m i b ir çe rçe ve içe risin de e le a la n K u r ’ â n , bu m e se le ye , e vre n in d a h a ö n ce zikre d ile n ve te fs iri ya p ıla n te şe kkü l sü re ciyle ilg ili b ir â ye tte ço k ö zlü o lara k şö yle te m a s e d e r : — S û re 2 1 , â y e t 3 0 : « K â firle r g ö rm e dile r m i ki g ö kle rle ye r b ird i d e B iz o n la rı a yırd ık ve h e r ca n lıyı su d a n b a şla ttık. H â lâ m ı in an m ıyaca klar? » H a ya tın d o ğ uş n o kta sı ka vra m ı b ö yle ce ke sin le şm iş o lu yo r. B u cü m le , h e r ca n lı şe y a n a m a d d e o lara k su ile ya p ıld ı a n la m ın a d a g e le b ilir ve ya h e r ca n lı şe yin ka yn a ğ ı su d u r a n lam ın a d a . M ü m kü n o la n iki a n la m ise b ilim se l ve rile re ke sin o la rak u y m a ktad ır : H a ya tın su d an ka yn a kla n d ığ ı ve h e r ca n lı h ü cre n in b irinci te m e l ta şını su yu n te şkil e tm ekte o ld uğ u b u g ü n a çıkça a n la şılm ış b u lu n m a kta d ır. S u suz, h içbir h a ya t m ü m kü n d e ğ ild ir. B ir g e ze g en de h a ya t im kân ı v a r m ıd ır yo k m u d u r d iye ta rtış ıl d ığı za m a n d e rh a l şu so ru o rta y a a tılır : B u iş için g e ze g e n ye te rin ce su ih tiva e d iyo r m u ? Ç a ğd a ş b ilim se l ve rile r en e ski ca n lı v a rlık la rın b itkisel â le m e a it o lm a sı g e re ktiğ in i d ü şü n m e ğ e izin ve rm ekte dir : B irinci je olo jik ça ğ d a n ka lm a y a ni b ilin eb ile n e n e ski to p ra k p a rça la rı içind e b ir ta - 298 kın ı su yo su n la rı b u lun m u ştu r. O ça ğ d a n kısa b ir m ü d d e t so n ra d a ‘ h a yva n la r â le m in in u n su rla rı ke n d in i g ö sterm iş o lm a lıd ır : O n la r d a o kya n usla rda n g e lm işle rd ir. Â ye tte su d iye te rcüm e e ttiğ im iz ke lim e , a ra pça m â ke lim e sidir ki g ö kten in en su ya d e la le t e ttiğ i g i bi o kya n u sların su yu n a ve ya h e rh a n g i b ir sıvıya da d e lâle t e d e r. S u, b irinci a n la m d a a şa ğ ıd a ki â ye te g ö re , h e r b itkise l h a ya tın lü zu m lu e le m a n ıdır : — S û re 20, â ye t 53 : « ... (O A lla h ’ d ır ki) g ö kte n b ir su' in d irm iş o su se b eb iyle d e (ye rd e n ) çe şitli n e b a tla rd a ç iftin e şle rin i çıka rm ıştır.» B itkile rd e e rke k ve d işi ç iftle rin o ld uğ u ilk d e fa bu â ye tte g e çiyo r. B u ka vra m ü ze rin de ileride te k ra r d u ru laca ktır. M â ke lim e si, ikin ci a n la m d a ya n i h içb ir n ite liğ i b e lirtilm e m iş h e rh a n gi b ir sıvı a n la m ın d a , h e r c a n lının te şe kkü lü nd e te m e l ta şı o ld uğ u na d e lâ le t e t m e k ü ze re , b e lirsiz şe kliyle ku lla n ılm ıştır : — S û re 24, â ye t 45 : « A lla h h e r ca n lıyı b ir sıvıd a n ya ra tm ıştır.» Mâ ke lim e sin in m e n i a n lam ın da da ku lla n ıla b ild iğ i ile rid e g ö rü lece ktir (1). Ş u h a ld e , iste r g e n e l m a n a d a h a ya tın ka yn ağ ı sö z ko n u su o lsu n, iste r to p ra kta b itk ile ri d o ğ u ra n u n su r ve ya (1 ) Ü r e m e y i h a yva n ın s a ğ la y a n to h um u b e z le r in s p e r m a t o z o id le r i ih tiv a e d e r . sö z ko n u su o lsu n, s a lg ıla d ığ ı m eni s ıv ıs ı, 299 K u r'ân 'ın h a ya tın ka yn a ğ ı ko n u sun d a ki b ü tün ö n e r m e le ri, ça ğ d a ş b ilim ve rile rin e tıpa tıp u yg u n d ü ş m e kte dir. B . B itk ile r â le m i K u r'â n ’ ın b u ko n u ya te m a s eden p e k ço k sa yıd a ki â ye tle rin in tü m ü nü b u ra da zikre tm e k m ü m kün d e ğ ild ir. B ü tü n b u â ye tle rd e , ya ğ m u run b itki ö rtü sü n ü ye şe rtm e si g ib i ya ra rlı ö ze lliğ in in İlâ h î b ir n im e t o ld uğ u h a be r ve rilm e kte d ir. B u m e vzu ya iliş kin se çtiğ im iz ü ç â ye ti g ö re lim : — S û re 1 6 , â y e t 1 0 v e 11 ; « O (A llah ) su d an ki size g ö kte n b ir su in d irir de o içe rsin iz ve h a yva n la rın ızı o tla ttığ ın ız fu n d a la r ve o tla r d a o su ile (ya şa rlar). O , bu (su) ile size, e kinle r, ze ytin , h u rm a , ü zü m ve çe şit çe şit m e yve le r b itirir.» — S û re 6 , â y e t 9 9 : « O A lla h ’ d ır ki g ö kte n b ir su in d irir. B iz o su ile b ir ye şillik çıka rd ık, o n d a n da istifle n m iş ta n e le r, h u rm a to m urcu ğ un d an e l u la şa b ile ce k sa lkım la r, b irb irin e h e m b e n ze ye n h e m d e b e n ze m e yen üzüm , ze ytin , n a r b a hçe le ri çıka rırız. O n lara b ir m e yve ve rin ce b a kın , b ir d e m e yve le ri o lu n ca b a kın . Ş ü p h esiz ki b ü tü n b u n la r, in a n a n in sa n la r için d e lild irle r.» — S û re 5 0 , â y e t 9 -1 1 : «B iz g ö kte n b e re ke tli b ir su in d ird ik ve B iz o n u n sa ye sin d e b a h çele r ve h u b ub a tın ta n e sin i, to m u rcu kları ka t ka t istifle n m iş u zu n b o ylu h u rm a a ğ a çla rı b itird ik - (K e n di) ku lla rım ıza n zık o lara k. B iz o su yla (su su zlu ktan ) ö lm ü ş b ir ü lke ye (te krar) 300 ca n ve rd ik. İşte (ka b irle rd e n) çıkış d o b ö yle (o la - ca k)d ır.» K u r ’ â n , b u g e n e l m ü la h a za la ra e k o la ra k, d a h a d a r çe rçe ve li ko n u la ra İlişkin d ü şü n ce le r d e ih tiva e d iyo r : B İT K İLE R Â L E M İN D E H Ü K Ü M S Ü R E N DENGE — S û re 1 5 , â y e t 1 9 : « Y e ryü zü... B iz o ra d a h e r şe yi d e n g e li b içim d e b itird ik.» G ID A L A R A R A S IN D A K İ Ü S T Ü N L Ü K — S û re 1 3 , â y e t 4 ; « Y e ryü zü n d e b irb irin e ko m şu n ice b ö lg e le r, ü zü m b a ğ la rı, e kin le r, a yn ı kö kte n tu ta m la r h a lind e ya d a a yrı a yrı kö kle rde n ye tişm iş h u rm a lıkla r va r. H e p si d e b ir te k su ile su la nm a kd a dır. B ö yle yke n B iz o n la rd a n b ir kısm ım , (ve rd ikle ri) ye m işle r b a kı m ınd a n , d iğ er b ir kısm ın a ü stü n e tm e d e yiz. A kıl e d e n kim se le r için b u n la rd a d a e lb et d e lille r var.» K u lla n ılm ış ta b irle rde k i itid a li ve te m e l g e rçe k le rd e n ziya d e o d e vrin in a nçla rın ı ya n sıta b ile ce k h e rh a n g i b ir ifa de n in m e vcu t o lm a d ığ ın ı te b a rü z e t tirm ek için b u â ye tle rin va rh ğ ın ın ın b ilin m e si ö n e m li b ir h u su stu r. F a ka t a sıl d ik k a t çe kici o la n, K u r ’ â n ’ ın b itk ile r d ü n ya sın d a ki ü re yişe ilişkin d ü şü n ce le rid ir. 301 B İT K İL E R İN Ü R E M E S İ B itk ile r â le m in d e cin sel ü re m e ve cin se l o lm a ya n ü re m e d iye iki tü rlü ü re yişin o ld uğ u n u h a tırla t m a k g e re kir. D o ğ ru su n u sö yle m e k g e re kirse ü re m e ism in e lâ yık o lan , ya ln ız cin se l ü re m e d ir, zira ü re m e : K e n disin e h a ya t ve rm iş o la n b ire yin a yn ısı o la n ye n i b ir b ire yin o rta ya çıkm a sın ı a m a çla ya n b i y o lo jik b ir işle m i ta n ım la r. C in se l o lm a yan ü re yiş ise b a sit b ir ço ğ a lm a d ır, zira b u tü r ü re yiş : B ir o rg a n izm a n ın p a rça la ra a y rılm a sın d a n h â sıl o lu r. O rg a n izm a e sa s b itkid e n a y rıld ıkta n so n ra , p a rça sı o ld u ğ u o rg a n ism a ya b e n ze r h a le g e tire n b ir g e lişm e k a z a n a c a k tır: G u illİe rm o n d b ir b ü yü m e ile M a n g e n o t, b u ü re yişi, «özel h a li» o lara k te lâ k k i e d e rle r. Ç e likle m e yo liyle (a ğ a ç vb .) ye tiştirm e , bu n u n ço k b a sit b ir ö rn e ğ id ir : B ir b itkid e n ko p a rıla n b ir d a l p a rça sı, to p ra ğ a d ik ild ikte n so n ra u yg u n b i çim d e su la n dığ ı za m a n ta ze k ö k le r sa la ra k ye n id e n ca n lılık ka za nır. B a zı b itk ile rin b u iş için ö ze l o rg an la rı va rd ır, b a zıla rı d a , tıp kı (cin se l ü re m e yo liyle h a sıl o la n ) to h u m la r g ib i d a vra n ış g ö ste re n sp o r (1 ) la r s a la rla r. B itkile rin cin se l ü re yişi, ü re tke n te şe kkü lle re a lt o la n e rke k u n su rla r ve d işi u n su rla rın ç iftle ş m e le riyle m e yd a n a g e lir. B u ü re tke n te ş e k k ü lle r d e a y nı b itk i ü ze rin d e b ira ra d a ya d a b irb irin d e n a yrıd ır la r. K u r'ân 'd a ya ln ız b u tü r ü re yiş g ö z ö n ü n e a lın m ıştır. (1 ) S p o r e ; Ç iç e k s iz h a y v a n la r ın b itk ile r d e f ir e m e b a z ıla r ın d a ü r e m e o r g a n ı. B ir h ü c r e li c is im c iğ i ( m ü t e r c im ) . 302 — S û re 2 0 , â y e t 5 3 : « O (A lla h ) ki g ö kte n b ir su in d irm iş, o su ile (to p ra kta n ) ç e ş it çe şit b itkile rd e ç iftin e şlerin i ka rm ıştır.» çı C iftin e şle ri d iye te rcüm e e lttiğ im iz ke lim e, â ye t te ki z e v ç (ço ğ u lu e z v â c ) ke lim e si o lup , lü g a t m a n a sı : B ir ç ift te ş k il e d e n ik i şe yd e n h e rbirid ir; ke lim e , ka rı ko ca için o ld uğ u g ib i a ya kka b ıla r için de ku lla n ılır. — S û re 2 2 , â y e t 5 : « ... Y e ri ve rim siz h a lin d e g ö rü rsü n . D e rken B iz o n u n ü stü ne (g ö kte n ) su yu in d iririz d e o ye n id e n kı m ılda m a ğ a b a şlar, ka b a rır ve h e r (b itki) ç iftin in g ü ze l e şin i b itirir.» — S û re 3 1 , â y e t 1 0 : «B iz (ye rd e n ) h e r (b itki) ç iftin in a sîl e şin i b itird ik.» - - S û re 1 3 , â y e t 3 : « A lla h (ye rd e) h e r m e yve d e n ç iftin iki e şin i ta h sis e tti.» M a lu m d ur ki m e yve , d ü ze n e sa h ip e n g e lişm iş ve en g irift o la n yü kse k d ü ze yli b itkile rd e ki ü re m e sü re cin in e n so n sa fh a sıd ır. M e yve d e n ö n ce ki sa fh a ise, e rke k (e ta m in e ) ve d işi (ö vü l) o rg a nla riyle b irlik te çiçe k sa fh a sıd ır. B u e rke k ve d işi o rg a n la r, çiçe k to zla rın ın ya rd ım iyle d ö llen e re k m e yve ler ve rirle r. M e yve le r de, o lg un la ştıkta n so n ra , to h u m la r b ıra kırla r. Ö yle yse h e r m e yve , e rke k o rg a n la rla d işi o rg a n la rın va rlığ ın ı ö n g örm e kte d ir. İşte K u r ’ â n ’ ın da d e m e k iste diğ i b u d u r. M a m afih şu h u su su d a b e lirtm eliyiz ki m uz ve 303 bazı, a n a n a s, in cir, p o rta ka l ve ü zü m g ib i m e yve tü r le rin d e d ö lle n m e m iş çiçe klerd e n d e m e yve le r (b ikrî te n asü llü m e yve le r) h a sıl o la b ilm e kte d ir. B u m e yve le r a yn ı za m a n d a d ö lle n m e yo liyle d e m e yd a n a g e lirle r. Ü re m e , (b ir çe kird ek h a lin d e te k s if e d ilm iş o la b ile n ) to h u m un d ış ka b u ğ u ça tla d ıkta n so n ra ki filiz le n m e siyle , ta m am lan m ış o lur. D ış ka b u ğu n ça tla yıp a çılışı, kö kle rin çıkm a sın a izin ve rir. Ç ıka n kö kle rin to p ra ğ a işle m e si ise , a ğ ır a ğ ır b ir ya şa m g ö ste re n b itkin in , ki b u to hu m u n ke n d isid ir, g e lişm esi ve ye n i b ir b itk i ve rm e si için g e reklidir. İşte b ir â ye t bu filizle n işe işa re t e tm e k te d ir : — S û re 6 , â y e t 9 5 : « Ş ü p h e yo k ki A llah to h u m ta ne sin i ve çe kird e ğ i p ö rtle tir.» B itk ile r â le m in d e b u ç iftin e şle rin in m e vcu d iye ti ni, sık sık te kra rla ya n K u r ’ â n , bu ç ift ka vra m ını d a h a g e n iş, sın ırı b e lirsiz b ir çe rçe ve içe risin de ka yd e d e r : — S û re 3 6 , â y e t 3 6 : «Ş anı yü ce o lsu n o (A lla h'ın ) ki ye rd e n b itird iğ i şe yle rin, ke n d in izin ve b ilm e d iğ in iz şe yle rin a ra sın da h e r şe yin ç ift e şle rin i ya ra ttı.» M u h am m e d (a.s) d e vrind e ki in sa n la rın b ilm e m e kte o ld uğ u bu şe yle rd e n n e yin ka sted ild iği h u susu n da p e k ço k ta h m in le r yü rü tü le bilir. G ü nü m ü zde ise, bu şe yle rd e n o lm ak ü ze re , g e re k ca n lıla r â le m in d e g e re k ca n sızla r â le m ind e so n d e rece kü çü k o lsu n ve ya so n d e rece b ü yü k o lsu n b ir ta kım b ü n ye le r ya da cin se l ü re yiş g ö ste re n v a rlık la r a yırt e d ilm e kte d ir. B u ra d a e sa s o la n h u su s, ka vra m la rın b e rra k b ir şe kild e ifa - 304 d e e d ilm iş o lm a sı ve b u ka vra m la rd a g ü n ü m ü zü n il m iyle u yu şm a zlıkla ra ra stla n m a m a sın ın e d ilm esid ir. m ü şa he d e C . H a y v a n la r â le m i H a yva n la r â le m in e d â ir p e k ço k m e se lele re K u r'â n 'd a in san ın d ikka ti çe kilm iştir. F e vka lâ d e b ir ö n e m ta şıya n b u ko n u lar h a kkın d a K û r ’ â n ’ d a kile rle ça ğ d a ş ilm in ve rd iğ i b ilg ile r a ra sın d a b ir ka rşıla ştırm a ya p m a n ın g e re kliliğ i va rd ır. F a ka t, ke n d ile rin e b a hşe d ile n ila h i ih sa n ü ze rin d e in sa n la rı d ü şü n d ü rm e k a m a ciyle , h a yva n la r â le m in d e ki b a zı u n su rla rın ya ra tılışının h a b er ve rild iğ i a şa ğ ıd a ki â ye t g ib i b ir â ye ti zikretm e seyd ik, K u r ’ â n ’ ın h a yva n la r â le m i ko n u sun d a n e le r ih tiva e ttiğ in e d â ir b u ra d a yin e e ksik b ir fi kir ve rm iş o la caktık. B u â ye ti zikre tm e m izin a sıl se b e b i, ya ra tılışın , kırsa l ke sim d e ya şa ya n in sa n la rın ö ze l d u ru m la rı b a kım ın d a n ih tiya çla rın a ce va p ve re ce k b ir b içim d e o ld u ğ u n un A llah ta ra fın d a n n e şe kil d e h a b er ve rild iğ in i ö rn e kle m e ktir, d e ğ ilse â ye t b i lim se l b ir in ce le m e ğ e yo l a ça ca k h e rha n gi b ir m a l ze m e su n m a m a kta dır. — S û re 1 6 , â y e t 5 v e 8 : « (A llah ) h a yva n sü rü le rin i sizin için ya ra ttı. O n la rd a ısın m a a ra cı ve m e n faa tla r b u lu rsu n u z. B azı kısım la rını d a ye rsin iz. V e a kşa m le yin g e tirirke n de, sa b ah leyin ya yım a g ö türü rke n d e sizin için n e ö vü n ü le ce k şey. K e nd iniz za h m e tli b ir ça b a g ö ste re re k a n ca k va ra b ile ce ğ in iz b ir ü lke ye d e yü kle rin izi ta ş ır la r. H a kika t R a b b in iz ço k e sirg e yicid ir. B inm e n iz için ve zin e t için a tla rı, d e ve le ri ve m e rke ple ri (ya ra ttı). D a h a d a b ilm e d iğ in iz n e le r ya ra ttı.» 305 K u r ’ â n , b u g e n e l n ite lik te m ü lâ ha za la rın ya n ı sı ra, ç o k d e ğ işik ko n u la ra d a ir bazı ve rile r se rg ile m e kted ir, B u ko n u la r : — h a yva n la r â le m in d e ü re yiş ; — h a yva n la r ce m iyetle rinin va rlığ ın ın zikri ; — b a lo n la rı, ö rü m ce k ve ku şla r ü ze rin d e fik irle r ; — h a yva n sü tü nü n a çıkla m a . d o ğ uş n o kta sı h a kkınd a ki I. H A Y V A N L A R Â L E M İN D E Ü R E M E H a yva n la r â le m in d e b ir ü re m eye , ço k kısa b ir şe kild e sû re 53, â ye t 45 ve 4 6 ’ d a te m as e d ilm iş b u lu n m a kta d ır : « (A lla h ) ç iftin iki e şin i, e rke k ve d işisin i, b ir ka tre sıvıd an y a ra ttı, o sıvı d ö kü ld ü ğ ü za m a n .» B u rad a ki ç iftin e şi, b itkilerin ü re yişin e ilişkin â ye tle rd e g ö rd ü ğ üm ü z ta b irin a yn ısıd ır. B u ra d a e ş le rin cin siye ti d e b e lirtilm ekte dir. B ir ka tre sıvının ü re m e için lü zu m lu o ld uğ u h u su su n u n a çıkça b e lir tilm iş o lm a sı ise, ço k d ik k a t çe kici b ir a yrıntıd ır. B u a yn ı ke lim e , in san için d e ku llan ılırke n , m e n i a n la m ın ı ifa de e tm ekte dir. B u d ik k a t çe kici n o kta n ın ö n e m i ü ze rin de , b u n d a n so n ra ki b a h iste b ir yo ru m ya p aca ğ ız. 2. H A Y V A N C E M İY E T L E R İN İN V A R L IĞ I — S û re 6 , â y e t 3 8 : « Y e ryü zü n d e yü rü ye n h içbir h a yva n ve ka n a tla F . 20 306 riyle u ça n h iç b ir ku ş y o k tur ce m iye tle r te şkil e tm e sin . B iz ki sizin kile r g ib i o da K ita p 'ta h içb ir şe yi e ksik b ırakm a d ık. S o n ra d a o n lar R a ble rin in ta p u su n da to p la n a ca kla rd ır.» B u â ye tte b irço k n o kta n ın te fs ir e d ilm esi g e re kir. B irincisi h a yva n ların ö lü m so n rası a kib e tin d e n a çıkça h a b e r ve rild iğ i g ö rü lü yo r : İslâ m , ö yle g ö rü n ü yo r ki, bu n o ktad a , h iç b ir d o ktrin e sa h ip d e ğ il d ir. İkincisi, b u ra da b ü tü n ya ra tıkların m u ka d d e ra tınd a n (1) sö z e d ilm e kte d ir sa n ırım . S öz ko n u su o la n g e n e l m u ka d de ra t, m u tla k m u ka dd e ra t o la ra k te lâkki e d ile b ile ce ğ i g ibi, b irta kım ca n lı va rlık b ü n ye le riyle ve isten ile n ta rzd a b ir d a vra n ış g ö stere n b ir ça lışm a d ü zen iyle sın ırlı n isbî m u ka d de ra t o la ra k da a n la şıla b ile ce ktir : N itekim h a yva n , özel b ir şa rtla n m aya b a ğ lı o la rak çe şitli d ış sâ ikie rle d a vra nış g ö ste rm e kte d ir. B la ch e r'e g ö re , R azi g ib i e ski b ir m ü fe ssir şö y le d ü ş ü n m e k te y d i: B u â ye t sa d e ce içg ü d üse l h a re ke tleri g ö z ö n ü nd e b u lun d u rm a kta dır, h a vva n la r A lla h 'ı bu h a reke tle riyle te şb ih e d erler. Ş eyh E b u b ekir H a m za e fe n d i, ke n d i K u r'â n te rce m e sind e ki b u â ye tle ilg ili te fsirle rin de , içg ü d ü d e n b a h se d e re k şö yle d e r : « B ü tü n va rlıkla r ü re m e le ri için g u rup la şm ağ a ve h a ya tın d e va m ı için , h e r fe r d in ça lışm a sın ın g ru b u n b ü tü n ü ye le rin e ya ra rlı o l m asını za ru ri g ö re n ce m iye tle r h a lin d e ö rg ü tle nm e ğ e İlâh î h ikm et u ya rın ca ite n, bu içg ü d ü d ü r.» Bu h a yva n d a vra n ışla rı (1 ) İ n s a n m ası iç in söz k on u su g e r e k t iğ in i o la n k ita b ım ız ın k ıs m ın d a g ö r m ü ş t ü k . şu so n b irkaç o n yıl m u k a d d e r a tt a n ü çü n cü n e a n la ş d - b ö lü m ü n ü n G ir iş 307 için de titiz lik le in ce le n m iş ve n e tice d e g e rçe k m a n a d a h a yva n ce m iye tle ri o ld u ğ u o rta ya çıka rılm ış tır. B ir e lb irliği ça lrşm a siyle m e yd a n a g e lm iş ü rü nün (b a lın ) in ce le m n e si so n u cu , bu ü rü n için , ö rg ü t lü b ir ce m iye tin .m utla ka m e vcu t o lm ası g e re ğ i uzun za m a n d a n b e ri ka b u l e d ilm e kte d ir, bu b ir g e r çe k, A m a bazı h a yva n tü rle rind e ki bu g ib i ö rg ü tle ri yö n e te n işle yişle rin ke şfi a n ca k ya kın b ir g e çm işte ya p ılm ıştır. D a vra n ışla rın ın m a n a lan d ırılm a sın ı V on F risch 'e b o rçlu o ldu ğ u m u z b a lo n la rın ın ce m iye t d ü ze n i, d iğ e rle ri a ra sınd a en iyi in ce le n m iş, en ço k b i lin m iş o la n ıd ır. B u ko n u d a V o n F risch , L o re n ve T in b e rg e n 1973 yılı N o b e l a rm a ğ a n ın ı ka za n m ışla rdır. 3 . B A L A R IL A R I, Ö R Ü M C E K L E R V E K U Ş L A R L A İL G İL İ F İK İR L E R S in ir siste m i u zm a n la rı h a yva n d a vran ışın ı y ö n e te n h â rikü lâ d e d ü ze nd e n ça rp ıcı ö rn e kle r, ve rm e k isted ikle ri za m a n , b e lki en ço k z ik re ttik le ri h a yva n la r, b a lo n la rı, ö rü m ce kle r y e ku şlar (ö ze llikle g ö çe be ku şla r) o lu r. H e r h a l ve kâ rd a yü kse k b ir d ü ze nin en g ü ze l m o d e lle rin i bu ü ç g u ru p h a yvan ın o lu ş tu rd u ğ u nu n d o ğ ru o ld uğ u sö yle n eb ilir. K u r ’ ân, h a yva n la r â le m in d e ki bu ü çlü ö rn e kte n ne şe kild e b a h se d e rse e tsin h a yva n la rd a n h e r b irin in m iş d e re ce d e ilg in ç o la n h e p si de, sö zü e d ile n b ilim se l a çıd an g ö rü lm e ö ze lliğ in e ta m a m iyle u y m a kta d ır. B a la n s ı K u r'â n ’ d a en uzun yo ru m u n ko n u su b a la n sıd ır : — S û re 1 6 , â y e t 6 8 v e 6 9 : 308 « R a b b in b a la n sına va h ye tti : 'D a ğla rd a , a ğ a ç la rda , ve (in sa n la rın se n in için ) ku rd u kla rı ye rle rd e e vle r e d in. H e r ye m işte n ye d e itâ at e d ere k R a b b iiçind e n çe şitli re n kte n in yo lla rın ı tu t. ’ V ü cu d u n u n b ir şe rb e t çıka r ki ö n d a (D .» İitâ a t e d ere k in sa nla r için b ir şifa va r ’ ’ yo lla rın ı tu tm a k e m rin R a bb in d e n , u m u m i b ir m â n a da n b a şka , ta m a m iyle ne ka st e d ild iğ in i a n lam a k g ü çtür. B a la n sının d a vra n ış ta r zın ın te tkikin d e n e ld e e d ilm iş b ilg ile r u ya rın ca sö y le n e b ile ce k şe y sa d e ce şu d ur : — K u r'ân 'd a ö rn e k o lara k zikre d ile n ü ç tip h a yva n ın h e rbirind e o ld u ğ u g ib i - b a la n sın d a d a , d a vra n ışın d a ya n a ğ ı, h â rikü lâ d e b ir sin irse l ö rg ü ttü r. B a lon la rın ın, ke n d i ra ksla riyle , ke n d i a ra la rın d a b ir h a b e rle şm e va sıta sın a sa h ip o ld u kla rı b ilin m e kte dir; n itekim b a l to p la n a ca k çiçe kle rin ne ta rafta ve n e ka d a r m e sa fe de b u lu n d u ğ u nu b u ta rzd a h e m cinsle rine ’ b ildirm e ğ e k a d ird irle r. B ö ce ğ in işçi a rılar a ra sın d a , h a b e rleşm e ye yö n e lik h a re ke tle rin in n e 'ifa de d e e ttiğ in i, V o n F risch ’ - in ü n lü d e n e yi te s b it e tm iş b u lu n m a kta d ır. Ö rü m c e k K u r ’ â n ’ d a ö rü m ce kte n b a h se dilm e sinin se b eb i yu va sının in ce liğ in e , b ü tü n yu va ların e n çü rü ğ ü o l d u ğ un a d ik k a tle ri çe km e k içind ir. B u, d iyo r K u r ’ ân, A lla h 'da n b a şka d o st ve ya rd ım cı se çm iş kim se lerin bu su re tle e d inm iş o ldu kları sığ ın ak ka d a r çü rü k ( 1 ) K u r ’ â n ’ ın te k in s a n la r v e son t a lık la r d a iç in y a r a r lı ila ç o la b ilm e k te d ir . le n e n le r in a k s in e , b u hangi te d a v i b ir b ir im k â n ın d a n b a h sed en â y e t i b u â y e tt ir . B a l g e r ç e k te n d e b a z ı h a s â y e tin y ö n t e m in e K u r ’â n , b ü tü n d ış ın d a h iç b ir y e r d e iş a r e t e tm e z . söy her 309 b ir sığ ın a ktır. — S û re 2 9 . â y e t 4 1 : « A lla h ’ d a n (ağını) ke n d in e b a şka d o st yu va ve ya rd ım cı e d in e n le r ö rü m ce ğ e b e n ze rle r. ya p a n H a kika t e vle rin en çü rü ğ ü ö rü m ce k yu va sıd ır. Kâ firle r b u n u b ilm ezle r m i?» G e rçe kte n d e ö rü m ce k a ğ ı h a yva n ın sa h ip o l d u ğ u sa lgı b e zle rin in sa lg ıla d ığ ı, so n d e re ce kü çü k ça p lı ip ek te lle rd e n te şe kkü l e d e r. A ğ ın in ce liğ i in sa n larca ta k lit e d ile m iye ce k n ite likte d ir. H a yva nın s in ir h ü crele rin ce ka yd e dilen ve h a y va n a g e o m e trik ö lçü le ri m ü ke m m e l b ir a ğ ö rm e im kâ n ı sa ğ la ya n h â rkü lâ d e ça lışm a ta b ia t b ilg in le ri şa şırıp ka lıyo rlar, p lâ n ı ka rşısın d a , a m a K u r ’â n b u n d a n sö z e tm ez. K u ş la r K u şla r, K u r'â n ’ d a sık sık b a h se ko n u a lm a kta d ır. İb ra h im (a.s.) in, Y u su f (a.s) un, D a vu d (a.s) un, S ü le ym a n (a.s) ve İsa (a.s) nın h a ya t h ikâ ye le rin e g i re rle r. K e n dilerim de n bu ve sile le rle b a h se d ilişin b u rad a e le a ld ığ ım ız ko n u ile b ir ilg isi y o k tur Y e ryü zü n de ya şa ya n h a yva n la r ve ku şla rın ce m iye tle r o lu ştu rd u kla rım h a b er ve re n â ye ti d a h a y u ka rıd a d a b e lirtm iş tik : — S û re 6 , â y e t 3 8 : ' «Y er ü stü n d e ki h içbir h a yva n ve ka n a tia riyle u ça n h içbir ku ş y o k tu r ki sizin g ibi o n lar d a ce m i ye tler m e yd an a g e tirm e sinle r...» D iğ er iki â ye t d e ku şla rın sıkı sıkıya A lla h'ın 310 ku d re tle rine b o yun e ğ işle rin i te b arü z e ttirm e kte d ir. - — S û re 1 6 , â y e t 7 9 ; « (İn sa nla r) g ö ğ ü n h a va ta b a ka sın da ku şla rın (A lla h 'a ) ita at e tm iş o ld u kla rın ı g ö rm e d ile r m i? S o n su z M e rh am e tli’ d e n ta n n e d ir? » b a şka o n la rı (K u d re tiyle ) tu — S û re 6 7 , â y e t 1 9 : « (İn sa nla r) g ö rm e d ile r m i ü stle rind e u ça n ku ş la r ka n a tla rın ı a çıp ka p a m a d ala r? S o n su z M e rh a m e tlid e n b a şka o n la rı (K u d retiyle ) tu ta n n e d ir? » B u â ye tle rin h e r ikisin d e ye r a la n b ir ke lim e n in te rcüm e sin i ya p a rken d ik k a tli o lm ak g e re kir. B u ra d a ki te rcü m e m izd e , ke lim e yi A llah ke n d i K u d re tiy le ku şla rı tu ta r d iye te rcüm e e ttik. S ö z ko n u su o la n ke lim e a ra pça e m s e k e fiilid ir, lü g a t a n la m ı b ir kim se yi ya ka la m a k, tu tm a k, d u rd u rm a ktır. K u şu n d a vran ışının fe vkalâ d e b ir su re tte ilâ hı e m re sıkı sıkıya b a ğ lı o luşu n a a ğ ırlık ve re n bu a ye t le rle , g ö çlerin i p ro gra m lam a d a n ya n a bazı ku ş tü r le rin ce e rişilm iş ü stü n b a şa rı d e rce sin i g ö stere n b i lim se l ve rile r a ra sın d a p e kâ lâ b ir ya kla şım ya p ıla b ilir. Z ira te crü b e g ö rm e m iş kö rp e ku şla rın h içb ir kıla vuza g e re k d u ym a d a n çıkış n o kta sın a b e lli ta rih - d e g e ri d ö n m e k ü ze re ço k u zu n cu lu k m e sa fe le rin i ka tm e ğ e ve g irift o la n y o l ka dir o ld u kların ı is p a t ’ e tm e le ri a n ca k ve a n ca k h a yva n ın je n e tik ko d u na (sin ir h ü cre sin e ) işlen m iş b ir g ö ç p ro g ra m iyle izah e d ile bilm e k ted ir. -L a P u is s a n c e e t la fra g ilite (1) a d lı e se rin d e p ro fe sö r H a m b u rg e r, ( I ) F la m m a r io n , 1 9 7 2 . ö rn e k o la rak P a si- 3 1 İ- ■ fik O kya n u su ’ n d a ya şa ya n « m u ttan - b ird » ün m e ş h u r o la n d u ru m u n u ve b u ku şu n k a te ttiği 25000 kilo m etre u zu n lu ğ u n d a 8 şe klin d eki yo lcu lu ğ u n u zik- ! : re tm e k te dir (1). B ö yle b ir yo lcu lu k için ve rile n ço k ka rm a şık d ire k tiflerin ku şu n s in ir h ü cre le rind e za ru ri o la rak ka yd e dilm iş b u lu n d u ğ u ka b u l e d ilir. E l b e tte bu h ü cre le r p ro g ra m la n m ışla rd ır. Ö yle yse b u n la rın p ro g la m la yıcısı kim d ir? 4. HAYVAN SÜTÜNÜ O LUŞTURAN M A D D E L E R İN D O Ğ U Ş Y E R İ I H a yva n sü tün ü o lu ştu ra n m a d d e le rin d o ğ uş, ye ri K u r'â n ta ra fın d a n tıp a tıp ça ğ d a ş b ilim ve rile rin e ı j u yg un o la rak ta n ım la n m akta d ır (S û re 16, â ye t 66). B u â ye tin te rcü m e ve yo ru m şe kli ta m am e n ke n d im in d ir, zira te rcü m ele r, h a ttâ ye n ile ri b ile , â ye te ı ka n ım ca m a kb u l o lm a ya n a lışıla g e lm iş b ir m a n a verıyo rla r. İşte b u ye n i te rcü m e le rd e n iki ö rn e k : i i — R . B la ch e re 'in ya p tığ ı te rcü m e ! ; (2) : « G e rçe k, sü rü le rin izd e sizin için b ir d e rs va r) B iz o n la rın ka rın la rın d a sin d irilm iş b ir g ıd a ile ka n i a ra sın d a n (çıka n ) ve içe n lere içim i ko la y g e le n h â - i lis ve le ziz b ir s ü t içirm e d e yiz.» j — P ro fesö r H a m id u lla h ’ in ya p tığ ı te rcü m e (3) « E ve t şü n ü le ce k g e rçe kte n , h a yva n la rın ızd a sizin için d ü şe yler va r. K a rın la rın d a d ışkı m a d d e siy- le ka n a ra sın d a n size h â lis, içim i ko la y b ir sü t içir- m e d e yiz.» | ' (1 ) K u ş ^ ç ık tığ ı W ç o k b ir h a ft a lık b ir g e c ik m e ile a lt ı a y d a k a t e d e r . G . P . M a is o n n e u v e e t L a r o s e y a y ım la r ı, 1 9 6 6 . (3 ) 1 J n o k ta y a g eri C lu b F r a n ç a is d u L iv r e , 1 9 7 1 - d ö n m ek ü zere bu y o lu en : ’ 312 H e rh an g i b ir fizyolo ji b ilgin ine bu İki te rcü m e g ö ste rile ce k o lsa so n d e rece m ü p he m d irle r ce va b ı nı ve re ce ktir, zira te rcü m e le rd e ça ğ d a ş, h a ttâ en b a sit b ilim se l ka vra m la rla u yu şm a g ö rü n m em e k te d ir. O ysa bu s a tırla r a ra p d ilinin ço k ü n lü b ilgin le rin in e se ridir. N e va r ki, d ild e n e ka d a r â lim o lu rsa o lsu n b ir m ü tercim in , b ilim se l h a b erle rin ye r a ld ığ ı b ir m e tn in te rcüm e sind e , e ğ e r sö z ko n u su b ilim d a lın d a u zm a n la şm a m ışsa, b ir h a ta ya p m a ğ a e lve rişli o ld uğ u ço k iyi b ilin m e kte d ir. B a n a g e çe rli g ö rün e n te rcüm e ise şu d u r : « H a kika t, sü rü h a yva n la rın ızd a d e rs va r : B iz, vü cu tla rın ın d a h ilin d e sizin için b ir b u lu n a n (ve) b a ğ ırsa k m u h te va siyle ka n ın te m a sın da n d o ğ a n te rte m iz, içe n le rin b o ğ a zın d a n ko la yca in en b ir sü t size içirm e d e yiz.» B u yo ru m , K a h ire D iya n e t lu nca ya yım la n an 1973 İşle ri Y ü kse k K u ru b a skılı M u n ta h a b ’ ın ça ğ da ş fizyo lo ji ve rile rin e d a ya na ra k ya p tığ ı yo ru m a ço k ya kın d ır. Ö n e rd iğ im iz bu te rcü m e n in ke lim e d o ğ ru o ld uğ u n a şö yle ce h a k v e rilir : Â ye tte ki b a tn ke lim esi ka rın a çısın d a n a n la m ın a g e ld iğ i ka d a r, b ir şe yin o rta sı, d a h ili m a n a sına da g e ld iğ i için , ben bu ke lim e yi te rcü m em d e , R . B la ch ere ’ in v e y a ' p ro fe sö r H a m id u lla h 'ın « o n la rın ka rın la rın d a » d iye ya p tıkla rı g ib i d e ğ il, « o nla rın vü cu tla rın ın d a h ilin de» d iye te rcüm e e ttim . B u ke lim e b u ra da ka ti b ir a n a to m ik m a n a ta şım az. « V ü cu d u n d a h ilin d e » ve rd iğ im iz a n lam , sa n ırım , m e tn e u yg u n g e lm e kte d ir. d iye rn ü ke m m e l b ir şe kild e 313 S ü tü o lu ştu ra n m a d d ele rin « d o ğ u ş ye ri» ka vra m ı, m in ke lim e siyle ; « te m a s e d iş» ,m e fh u m u ise b e y n i ke lim esiyle ifa d e e d ilm e kte dir. Z ira bu son ke lim e yu ka rıd a zikred ile n iki te rcü m ed e o ld u ğ u g i bi sa d e ce « içind e » ya d a « a ra sın d a» m a n a sın ı ifa d e e tm e z, a yn ı za m a n da , iki şe yi ve ya iki kişiyi b ir a ra ya g e tirm e ğ i ifad e e tm e d e d e ku lla n ılır., B u â ye tin m a n a sın ı b ilim se l a çıd an a n la m a k için , fiz y o lo jik m e fh u m la ra b a ş vu rm a k g e re km e k te d ir. G e ne l o la rak o rg a n ism an ın b e slen m e sin i sa ğ la ya n te m e l g ıd a m a d d e le ri, sin d irim yo lu b o yu n ca m e yd a n a g e le n kim ya sa l d e ğ işim lerd e n d o ğ ar. Bu te m e l g ıd a m a d d ele r in ce b a ğ ırsak m u h te va sınd a h a zır b u lu n an u n su rla rd an ka yn a kla n ırla r. M a d de ler in ce b a ğ ırsa kta iste n ile n kim ya sa l d e ğ işim a şa m a sın a g e ld ikle rin d e , in ce b a ğ ırsa k cid a rın d an g e n e l ka n d o laşım ın a g e çe rle r. B u g e çiş iki şe kild e o lu r ; ya kılca l d a m arla rd a n d o layısız, ya d a ta şıyıcı d o la şım va sıta siyle d o la ylı o la ra k. T a şıyıcı d o la şım bu g ıd a m a d de lerin i ö n ce ka ra ciğ ere g ö tü rür. B u ra d a d e ğ işim le re .m a ru z ka lırla r; n iha ye t g e n e l ka n d o la şım ın a ka rışm a k ü ze re sü zü lü rle r. B u şe kild e h e p si ka n d o la şım ı va sıta siyle ta şın ır. S ü tü o lu ştu ra n m a d d e le r m e m e sa lg ıb e zle rin ce sa lg ıla nırla r. S a lgıb e zleri d o la şm a kta o la n ka n ın ke n d ile rin ce ta şıd ığ ı sin d irim ü rü nle riyle b e sle n ir ler. Ö yle yse ka n , d iğ e r h e r h a n g i b ir o rg a n a o ld uğ u g ib i, sü tün ü re tic is i o la n m e m e sa lg ıbe zle rin e d e ta şım a k ü ze re , g ıd a la rd a n h a sıl o lm uş m a d d e le rin b ir to p la yıcısı ve ta şıyıcısı ro lü nü o yn a m akta d ır. B u ra d a h e rşe y b a şla n g ıçta , in ce b a ğ ırsak m u h - 314 te va sı ile ka n ın b a ğ ırsa k cid a rının d ü ze yin d e b ira ra ya g e lişin d e n d o ğ m a kta d ır. B u ke sin ka vra m kim ya ve sin d irim fizyolo jisin in e ld e e ttiğ i b ilg ile rd e n o rta ya çıkm ış b u lun u yo r. B u ka vra m , M u h a m m e d (a s) p e yg a m b e rin za m a n ın d a ke sin likle b ilin m e m e kte yd i, çü n kü , ka vra m ın b ilin işi m o d e m ça ğ ın b ir e se ridir. K an d o la şım ın ın ke şfe d ilişin e g e lin ce , o H a rve y'in e se rid ir, ke şif ta rih i d e K u r ’ â n 'ın n ü zû l d ö n e m in d e n ya kla şık on a sır so n ra d ır. B u ka vra m la rın fo rm ü le e d ilm iş o ldu ğ u d e vir b e lli o ld uğ u na g ö re a rtık K u r'â n ’ d a ka vra m la ra işa re t e d e n â ye tin m e vcu d iye ti b ir in sa n se ri o lara k izah e d ile m e z . sa n ırım . V II. İN S A N IN Ü R E M E S İ İn sa n ın ü re m esi, in sa n la r ta ra fın d a n ya zılm ış b ü tü n e ski e se rle rin , a yrın tıya az d a h i o lsa g irm eğ e b a şla d ığı za m a n d a n b e ri, ü ze rin de h e p ya n lış fik ir le r se rd e d eg e ld iğ i b ir ko n u du r. O rta ça ğ ’ d a - ve h a t tâ ço k e ski o lm a ya n b ir d e virde - ü re yiş h e r çe şit m ito lo ji ve b a tıl in a n çla ra b ü rü n m üş b ir h a ld eyd i. Z a ten b a şka tü rlü d e o la m a zd ı, çü n kü ü re yişin k a r m a şık m e ka n ism a sın ı a n la m a k için , in sa n o ğ lu n u n a n a to m iyi b ilm esi, m ikro sko p u ke şfe tm e si ve te m e l b ilim le rin d o ğ m a sı g e re km iştirki, fizyolo ji, e m b riyo lo ji, d o ğ u m h e kim liği v.s. de o n la rla b e slen m işle rd ir. K u r'â n ise b u ko n u d a e ski in sa n e se rle rind e n ta m a m e n fa rklı b ir d u rum d a dır. K u r ’ â n p e k ço k â ye tle rin d e b e lirg in ü re m e m e ka n ism a la rın d a n söz e tm e kte , m e tin de h a ta ya b u lan m ış h içbir b e yan a rz e tm e ksizin ü re yişin m u a yye n sa fha la rın ı zikretm e k te d ir. B ü tü n b u n lar, in sa n la rın ra h a tlıkla a n laya b il d iğ i ve a sırla rca so n ra ke şfe d ile ce k o la n h u su slara ta m a m iyle u yu m g ö ste rd iğ i sa d e sö zle rle ifa de e d il m işlerd ir. H içb ir sıra g ö zetilm eksizin o tu za ya kın K u r ’ ân â ye tin d e h a b e r ve rilm iş o la n in sa n ü re m e si, h e rb iri, b ir yg d a b irçok ö ze l n o kta ya yö n e lik b e ya n la r ya rd ım iyle se rg ile n m e kte d ir. K o n u h a kkınd a to p lu b ir fik ir e d inm e k için bu â ye tle ri g u ru p la ra a yırm ak g e re kir. D a h a ö n ce işle diğ im iz d iğ er ko n u lar için o ld u ğ u g ib i b u ra da d a â ye tle rin yo ru m la nm a sı b u ş e k il d e ko la yla şa ca ktır. 316 B a z ı k a v ra m la rın h a tırla tılm a s ı K u r'ân 'ın n a zil o ld u ğ u d e vird e ve o d e vri ta kip e d e n a sırlard a in sa n la rın m e çh û lü o la n b a zı ka v ra m la rı ’ b u ra d a g ö zd e n g e çirm e m iz za ru rid ir. İn san ın ü re m e si, b ü tün m e m e lile rd e m ü şte rek o la n b ir d izi işle m d en g e çe re k ta m a m la n ır. İlk a şa m a d a yu m u rta lıkta n h a yız d ö n e m i (1) o rta la rın d a ko p a ra k a yrılm ış o la n b ir (d işi) yu m u rtacığ ın tro m p ta d ö lle nm e si ye r a lır. D ö lle n m e yi g e rçekle ştiren u n su r ise e rke ğ in m e n isi ve ya d a h a d o ğ rusu b ir (e rke k) sp e rm a h a yva n cığ ıd ır, zira ya ln ız b ir ta ne to h u m h ü cre si ye te rlid ir. Ö yleyse d ö lle n m e yi te m in e tm ek için (b ir cin si m ü n a se b e tte b irkaç o n m ilyo n g ib i) m u a zza m b ir sa yıd a sp e rm a h a yva n cığ ı ih tiva e d e n b u m e n i sıvısın d a n so n d e re ce a z b ir m iktarı g e re kir. M e n i sıvısı e rk e k lik b e zle rin d e n h a sıl o l m a kta ve e n so n u n d a id ra r yo lla rın a a çıla n b ir h a z n e le r ve ka n a lla r siste m i için de g e çici o lara k b irik m e kted ir; id ra r yo lla rı b o yu n ca ye r a la n e k sa lg ı b e zleri d e e sa s m e n iye , d ö lle n d iric i u n surlar ih tiva e tm eye n , b ir a rtık sıvı ila v e e d e rle r. İşte b u şe kild e d ö lle nm iş o la n yu m u rta n ın y u va la n m ası, d iş i g e b e lik a yg ıtın ın b e lli b ir n o kta sın d a g e rçe kle şir. Ş ö yle ki : d ö lle nm iş yu m u rta tro m pta n g e çe re k ra h im için e in er ve b izza t ra h im için d e b ir kö şe ye ye rle şir. M ü ko za ve ka s içe risin d e , ra h m in , ke sa feti için e sıkışa ra k, e te ne n in te şe kkü lü n d e n so n ra ve bu e te n e ya rd ım iyle ç o k g e çm e d e n ta m a n - la m iyle a n a ra h m in e b a ğ lı ka lır. E ğ er d ö lle nm iş y u m u rta nın ye rle şim i, ra h im için d e g e rçe kle şe ce ğ i ( 1 ) K a d ın ın b ir a y lık t e m iz lik d ö n e m i ( M iite r ). 317 ye rd e , m e se lâ tro m p ta ye r a lırsa g e b e lik ya rıd a ka la ca ktır. E m b riyo n (ce n i), çıp la k g ö zle g ö rü le b ile ce k b ir d u ru m a lm a ğ a b a şlar b a şla m a z, kü çü k b ir e t p a r ça sı h a lin d e ke n d in i g ö ste rir ve b a şla ng ıçta b ir in sa n o ğ lu g ö rü n ü m ü n d e o lu p o lm a d ığ ı se çile m e z. sa fh ala rda n sıra siyle g e çere k te d ric i o la ra k g e lişir. B ö yle ce in sa n vü cu G ü nü m ü zde ta m a m e n b ilin e n dunun ke m ik iske le ti te şe kkü l e d e ce ktir : K a sla ra b ü rü n m üş ke m ik siste m in in o lu şm a sınd a n so n ra , sin ir siste m i, ka n d o la şım ı siste m i, iç o rg a n la r v.s. g ib i a şa m a la rd a n g e çe r. işte b u n la r, İn sa n ın ü re m esi ko n u su n d a K u r ’ â n ’ - d a o ku yab ildiğ im iz şe yle rle ya p ıla cak m u ka ye se için işe ya ra ya ca k ka vra m la rd ır. K u r ’ â n ’ a g ö re in s a n ın ü re m e s i K u r'â n 'ın bu ko n u d a ki m u h te va sı h a kkın d a b ir fik ir e d inm e k ko la y şe y d e ğ ild ir. G ü çlü kle rd e n b ir ta n e si yu ka rıda d a işa re t e ttiğ im iz g ibi, ko n uya iliş kin b e ya n la rın K ita p ’ ta se rp iştirilm iş o lm a sın d a n ile ri g e lm e kte d ir; fa k a t bu d u ru m ö n e m li b ir ka rm a şıklık te şkil e tm e z. A ra ştırıcıyı ya n ıltm ağ a daha ço k m ü sa it o la n h u su s b u ra d a d a yin e b ir ke lim e so ru nu d ur. G e rçe kte n, d e vrim izd e bazı â ye tle rin te rcü m e le ri ve yo ru m la rı h e rza m a n ya yg ın b ir h a ld e d ir. B u â y e tle rin te rc ü m e ve yo ru m la rın ı o ku yan b ilim a d a m la rı, in san ın ü re m e sin e ilişkin K u r ’ â n â ye tle ri h a k kın da ta m a m iyle ya n lış b ir fik ir e d ine b ilirle r. N ite kim te rcü m e le rin e kse risi in sa n ın b ir «kan p ıh tısın dan», b ir « ya p ışka n d a n » ya ra tıld ığ ın ı h a b er ve rm ek te d ir; bu a la nd a u zm an laşm ış b ir b ilim a d a m ı için 318 b ö yle b ir h a b er ke sin likle m a kb u l d e ğ ild ir. İn san o ğ lu n u n h içbir za m a n b ö yle b ir m e n şe i o lm am ıştır. B ilim se / kü ltü rd e n yo ksu n o la n se çkin a ra p d ili b il g in le rin i bu g ib i te rcü m e h a tala rı ya p m a ğ a g ö tü re n se b e p le r, yu m u rtan ın a n a ra h m in de yu va la n ışın ı iş le ye n b a h iste g ö rü le ce ktir. B ö yle d a ki b ir m ü şa h e d e , b e ya n la rın ın K u r ’ â n ’ ın a ra p ça ya ilişkin b ilg ile re , ü re m e h a kkın- hem hem d e b ilim se l kü ltü re m a n a sın ı ka vram a k sa h ip o lm a nın ne ka d a r ö n e m li o ld uğ u nu için ta k d ir e t m e ğ e ye te rlid ir. K u r ’ â n ilk ö n ce , e m riyo n u n d o ğ u m a ka d a r a n a ra h m in d e g e çird iğ i m ü tese lsil d e ğ işim le rine a ğ ırlık ve riyo r. — S û re 8 2 , â y e t 6 - 8 : «E y in san ! K e re m sa h ibi R a b b in e ka rşı se n i a ld ata n n e ? O ki se n i ya ra ttı, a h e n kli, d e n g e li o la ra k şe kille n dird i ve iste d iğ i şe kli sa n a ve rd i.» — S û re 7 1 , â y e t 1 4 : « (A lla h ) sizi h a ld e n h a le ko ya rak ya ra ttı.» K u r ’ â n b u ç o k g e n iş ka p sa m lı d ü şü n ce le rin ya n ı sıra , ü re yişe ilişkin b irçok n o kta la ra d ik k a t çe km e k te d ir. B u n la rı şö yle ce sın ıf [a n dıra biliriz sa n ırım : 1) d ö lle n m e ço k kü çü k h a cim li b ir sıvı sa ye sin d e g e rç e k le ş ir; 2) d ö lle yici sıvın ın m a h iye ti ; 3) d ö llen m iş yu m u rta n ın yu va la n ışı ; 4) e m b riyo n u n g e lişim i. 319 l. D Ö L L E N M E , Ç O K K Ü Ç Ü K H A C İM L İ B İR S IV I S A Y E S İN D E G E R Ç E K L E Ş İR K u r'ân , a şa ğ ıda ki â ye tte g ö rd ü ğ ü m ü z ta b iri k u l la n m a k su re tiyle , b a şlıkta ki ka vra m ı o n b ir ye rd e te k ra r e tm e kte d ir : — S û re 1 6 , â y e t 4 : « (A lla h) in san ı b ir d a m la (e rke k m e n isin ) den ya ra ttı.» Â ye tte g e çen a ra p ça n u tfe ke lim e sin in in sızca d a ta m ka rşılığı o lm a dığ ı için, o n u « b ir (e rke k m e n isi)» (g o u tte d e sp e rm e ) d iye fra n - d a m la te rcü m e e tm e k zo ru n d a ka ld ık. B u ke lim e n in , a km a k, sızm a k a n la m ın a g e le n b ir fiild e n g e ld iğ in i sö yle m ek g e re kir; b ir ko va b o şaltılır b o şa ltılm a z d ib in d e ka la bilen sıvıyı ifa de e tm e de ku lla n ılır. Ö yle yse ço k a z b ir m ik ta r sıvıya d e lâ let e d e r, d o layısiyle ke lim en in ikin ci d e re ce d e ki m a n a sı da su d a m lası ve b u â ye tte e rke k m e n i d a m la sıd ır, zira b ir b a şka â ye tte n u tfe ke lim e si, m e n i ke lim e siyle b e ra b e r ku lla nılm a kta d ır. — S û re 7 5 , â y e t 3 7 : « (in sa n ) d ö kü lm üş b ir d a m la e rke k m e n isin de n ya ra tılm ad ı m ı ?» B u â ye tte a ra p ça m e n iy y ke lim e si, e rke k d ö l su yu a n la m ın d a d ır. B ir b a şka â ye tin b ild ird iğ in e söz ko n u su d a m la , s â b it b ir o tu rm a g ö re ye rin e (k a râ r) y e rle ş tirilir. B u ye rd e n m a ksa t h iç kü şku su z ka d ın te n a sü l a yg ıtıd ır. — S û re 2 3 , â y e t 1 3 . A lla h b u yu ru yo r ki ; 320 «B iz (e rke k m e n i) d a m la sı o la n (in sa n ı) sa b it b ir o tu rm a ye rin e y e rle ş tird ik...» Ş u n u ilâ ve e tm e liyiz ki, m e tin de bu sa b it o tu rm a ye rin e d e lâ le t e d e n m e k iy n sıfatı, sa n ırım fran sızca ya p e k te rcü m e e d ile b ilir n ite lik te d e ğ ild ir. S e çkin , yü kse k, sıkıca o tu rm u ş ye r fik rin i'ifa d e e d iyo r. H e r h a lü kâ rda in san ın b ü yü d ü ğ ü ye r o la n a n a o rg a nı sö z ko n u su d u r. F a ka t a sıl Ö nem li o la n h u su s, d ö lle n - m e ğ e ço k a z b ir m ik ta r sıvın ın g e re kli o lu şu yo lu n d a ki ka vra m ın , za m a nım ızd a ko n u yla ilgili b ilin e n le re ku su rsu z u yg un d ü ştü ğü n ü a ltın ı çize rek b e lirt m e ktir. 2 . D Ö L L E Y İC İ S IV IN IN M A H İY E T İ K u r'â n , d ö lle n m e yi sa ğ laya n bu sıvıyı çe şitli sı fa tla rla n iteliyere k zikre d er. B u n la rı in cele m ek ilg in ç o laca ktır : a) « e rke k m e n isi» ; b u sıfa tın g e çtiğ i â ye ti de m in g ö rm ü ştü k (sû re 75, â ye t 37) ; b) « D ö kü lm ü ş sıvı» : « (İn sa n ) d ö külm ü ş b ir sıvı d a n ya ra tıld ı» (sû re 86, â ye t 6) ; c) «Â di b ir sıvı» (sû re 32, â ye t 8 ve sû re 77, â ye t 20). S ıvının â d i (m e h iy n ) d iye n ite le n d irilm e si sıvın ın ke n d isi â d id ir şe klin d e d e ğ il, sıvı id ra r b o rusu n u k u l la n a ra k id rar'a y gıtının so n b u ldu ğ u o rg a n va sıtasiyle d ışa rı a ktığ ı için â d id ir d iye yo ru m la n a bilir sa n ırım . d) « K a rışım la r» ve ya « ka rıştırılm ış şey» (e m ş â c ) : « H a kika t B iz in san ı ka rışım lard a n , b ir d a m la (e rke k m e n isin ) d e n ya ra ttık» (S û re 76, ö ye t 2). P ro fe sö r H a m id u lla h g ibi b irçok m ü fe ssirie r bu 321 ka rışım la rı e rke k öğe ile d işi ö ğ e n in ka rışım la rı o la rak g ö rm e kte d irle r. E ski m ü fe ssirle r d e a yn ı yo ru m u ya p ıyorla rd ı. Ç ü n kü d ö lle rim e fizy o lo jis i ve ö ze llikle d ö llen m e n in ka d ın d a n ya n a b iyolo jik d u ru m la rı h a kkın d a e n u fak b ir fik re sa h ip o la m a zla rd ı ; e m şâ c ke lim e si, o n la ra g ö re , sa d e ce iki ö ğ en in b irle ş m iş d u ru m u n u b e lirtiyo rd u . F a ka t, K a h ire D iya n e t İşle ri Y ü kse k K u ru lu 'rıca ya yım la n a n M u n ta h a b a d lı te fs irin yo ru m cu su g ib i ça ğ d a ş m ü fe ssirle r b u ta rz yo ru m u ta sh ih e d e re k, e rke k m e n i d a m lası « çe şitli ö ğ e lerle d o n a ltılm ış b u lu n m a kta d ır» d iye b u ra d a ke lim e n in a n la m ın ı a yırte tm ekte d irle r. M u n ta h a b ’ ın yo ru m u bu ö ğ e le rin a y rıntısın a g irm iyo r a m a , te s biti ka n â a tim ce ço k ye rin d e d ir. Ö yle yse e rke k m a n isin in ç e ş itli ö ğ e le ri n e le rd ir ? E rke k m e n i sıvısı, a şa ğ ıda ki sa lg ı b e zle rin d e n ka yn a kla n a n çe şitli sa lg ıla rd an m e yd a na g e lir : a ) e rk e k lik b e zleri : (bu e rke k cin se l b e zin in çı ka rd ığı sa lgı tü rü , sp e rm a to zo id le ri, ya n i u zu n kır b a çtı ve sa yd am b ir sıvı için de çim en ya tık h ü cre le ri ih tiva e d e r) ; b ) to h u m ke se cikle ri : bu o rg a n la r sp e rm a to zo - id le rin d e p o la rı o lu p, p ro sta tın ya kın ınd a ye r a lm ak ta , d ö lle yici u n su rla r ih tiva e tm e ye n ö ze l b ir sıvı s a l g ıla m a kta d ırla r ; c ) p ro sta t : e rke k m e n isin e ke n din e h a s ka ym a - ğ ım sı g ö rü nü m ü n ü ve ö ze l ko ku su n u ve re n b ir sıvı sa lg ıla r ; F : 21 322 d) id ra r yo lla rın a b a ğ lı sa lg ı b e zle ri ; b u n la rd a n C o op e r ya d a M e ry b e zle ri d e n ile n le ri a kıcı b ir sıvı nın sa lg ıla yıcısıd ırla r, L ittre b e zle ri d e sü m ü ksü m a d d e yi sa lg ıla rla r. K u r ’ â n ’ ın sö zü n ü e ttiğ i « ka rışım lar» işte bu sq lg ıla rd an ka yn a kla n m a kta d ırla r. F a ka t d a h a sı va r. K u r'â n çe şitli u n su rla rd a n te şe kkü l e tm iş d ö lle yici b ir sıvıd an sö z e d e rk e n , b ize şu h u su su h a b er ve riyo r : in öa n ın n e sli, bu sıvıd a n çıka b ile n h e rh a n gi b ir ö zle sa ğ la n a ca ktır. S û re 32, â ye t 8 ’ in m a n a sı d a işte b u d ur : « (A llah ) (in sa n ın ) n e slin i â d i b ir sıvın ın ö zü n d e n h â sıl e tm iştir.» B u ra d a ö z d iye te rcüm e e ttiğ im iz a ra p ça (s ü lâ le ) ke lim e si, b ir m a d de d e n a lın m ış ve çıka rılm ış h ü la sa sı, öz kısm ı o la n b ir m a d d e yi, b ir şe yin en g ü ze l kıs m ını b e lirtm e kte d ir. H a n g i şe kild e te rcüm e e d ilirse e d ilsin , b ir b ü tü nü n b ir kısm ı sö z ko n u su d u r. N ite kim (d işi) yu m u rta cığ ı d ö lle ye n ve ü re m e yi sa ğ la ya n m iktar, ço k ya tık h a ld e ki b ir h ü cre dir, b ü yü klü ğ ü m ilim e tre n in 1 /1 00 0 0 ka d a rd ır. B ir in sa n ın n o rm a l ş a rtla r a ltın d a d ö ktü ğü m ilyo n larca (I) h ü c re d e n ya ln ız b ir ta ne si d işi yu m u rta cığ ın için e d a lm a yı b a şa ra ca ktır; g e rid e ka la n m ilyon larca sp e rm a to zo id ise ya rı yo ld a ka la ca k, d ö lyo lu n d an b a şla yıp ra h im çu ku run d a n ve yu m u rta ka n a lın d a n g e çe re k d işi yu m u rta cığ a u la ştıra ca k m e sa fe yi ka te tm eyi b a şa ra m ıya ca ktır. Ö yle yse bu d ö lle n m e fa a liy e tin i g ö ste (1 ) N o r m a l b ir k a ç ş a r tla r d a s a n t im e t r e vaki o la n k ü p te n b ir b ir in z a ld e d ış a r ı a td a o s a n t im e tr e k ü p m e n i iç e r is in d e 2 5 m ily o n s p e r m a t ö z o id b u lu n d u ğ u s ö y le n e b ilir . 323 re ce k o la n sa d e ce ço k ka rm a şık ya p ılı b ir sıvın ın so n d e re ce kü çü k b ir ö zü , p a rça sıd ır. B in a e n a le yh K u r ’ â n m e tn iyle , b u fe n o m e n le r h a kkın d a ça ğ ım ızd a sa h ip o ld u ğ u m u z fe n b ilg ile ri a ra sınd a ki b u m u ta ba ka tı g ö rü p d e irkilm e m e k m ü m kü n m ü d ü r. 3 . D Ö L L E N M İŞ Y U M U R T A N IN A N A C İN S E L A Y G IT T A YUVALANM ASI Y u m u rta , yu m u rta ka n a lın d a d ö lle n ir d ö lle n m e z, ye rle şm e k ü ze re a n a ra h m in in iç kısm ın a in er : b u na, yu m u rta n ın yu va la n m a sı adı ve rilir. K u r/a n d ö l le n m iş yu m u rta n ın ye rle ştiğ i ye ri, ra h im d iye isim le n d irir : «B iz (1) sizi d ile diğ im iz b ir za m a na d e k ra h im le rd e d u rd u ruru z.» (sû re 22, â ye t 5). Y u m u rta n ın a n a ra h m in de ye rle şm esi, yu m u rta da u za n tıla rın çıkm a siyle g e rçe kle şir. Y u m u rta n ın ta m m a n a siyle e n in e b o yu na g e lişm e si d e m e k o la n bu p ü rtü kle r, tıp kı to pra ğ ın içind e ki kö kle r g ib i, a n a ra h im ka sına işle ye ce k ye b ö yle ce yu m u rta n ın b ü yü m e si için lü zu m lu besi m a d d e le rin i e m m esin e ya ra ya ca kla rd ır. B u o lu şu m la r, yu m u rta yı ta m a n lam iyle a n a ra h m in e b a ğ larla r. Y u m u rta yı b a ğ la ya n bu u ztan tıla rın a n a ra h m in e b ilin m esi ya kın b ir ta rih d e o lm u ştu r. B u a n a ra h m in e b a ğ lı ka lış K u r ’ â n ’ ın b e ş y e rin d e zikre d ilm iş b u lu n m akta d ır. İlk ö n ce 96. sû re nin ilk iki â ye tin d e : ( 1 ) A lla h b u y u r u y o r . 324 «O ku, R a bb in a d iyle ki ya ra ttı, in san ı d a bağlı ka la n şe yd e n ya ra ttı.» « B a ğ lı ka lan şe y» , â ye tte ki a lc ık ke lim e sin in te r cü m e sid ir. B u, ke lim e n in lü g at m a n a sıd ır. A yn ı ke lim e d e n g e le n b ir b a şka a n la m d a : « ka n pıhtısı» o lu p ço ğ u ke z te rcü m ele rd e bu a n la m ın ve rild iğ i g ö rü lü r; ya n lış b ir te rc ü m e d ir ve b ö yle b ir te rcü m e d e n sa kınm a g e re g i va rd ır. Ç ü n kü in sa n h içb ir za m a n kan p ıh tısı sa fha sınd a n g e çm iş d e ğ ildir. Y a p ı la n b ir b a şka ya n lış te rcü m ed e d e : « ya p ışka n lık» şe klin d e o lup , b u d a m ü n a sip - o lm a ya n b ir ta b ird ir. K e lim en in lü g at a n lam ı « b a ğ lı ka la n şe y» , b u g ü n o la n , te k ra r h a tırlata lım , ke sin le şm iş b ilim se l g e r çe ğ i ta m a m iyle ka rşıla m a kta d ır. B u ka vra m , b ir d a m la e rke k m e n isi sa fh asın d a n d o ğ u m a n m a ka d a r o la n m ü te se lsil d e ğ işim le ri h a b e r ve re n d iğ e r d ö rt â ye tte d e h a tırla tılm ıştır. — S û re 2 2 , â y e t 5 : «B iz s iz i... b a ğ lı ka la n şe yd e n ya ra ttık.» — S û re 2 3 , â y e t 1 4 : «B iz (e rke k m e n i) d a m la sını b a ğ lı ka la n şe y h a lin e g e tird ik.» — S û re 4 0 , â y e t 6 7 : « (A lla h ) sizi b ir d a m la e rke k m e n isin d e n , d a ha so n ra b a ğ lı ka la n şe yd e n ya ra ttı.» — S û re 7 5 , â y e t 3 7 - 3 8 : « (İn sa n ), a kıtılm ış b ir d a m la e rke k m e n isi d e ğ il m iyd i? S o n ra d a b a ğ lı ka la n şe y o ld u . (A lla h ) o n u a h e n kli b ir şe kild e ya ra tm ış ve o n a şe kil ve rm iştir...» 325 İçin de g e b eliğ in ce re ya n e ttiğ i o rg a n , K u r ’ â n ’ da d a h a ö n ce d e g ö rd ü ğü m ü z g ib i b ir ke lim e yle n ite le n d irilm e k te d ir ki bu, a ra p d ilin d e h e rzam a n a n a ra h m in i b ild irm e k ü ze re ku lla n ıla n b ir ke lim e d ir. B azı sû re le rd e b u o rg an için « sâ b it o tu rm a » ism i k u lla n ılır (sû re 23, â ye t 13 ki d a h a ö n ce g e çti, ve sû re 77, â ye t 21 (1) ). 4. A N A R A H M İN D E E M B R İY O N U N TEKÂM ÜL GÖSTERM ESİ A n a ra h m i için de e m b riyo n un te kâ m ü lü n e iliş kin K u r'â n ’ ın ya p tığ ı ta svirle r, e m b riyo n un m u a y ye n g e lişim sa fh ala rın a d a ir b u g ü nkü b ilg ile re m ü( 1 ) B a ş k a b ir (sû re â y e t te o t u r m a y e r in d e n e d iy o r iş a r e t âyet 98) 6, iç in b ir s a b it in s a n Y u k a r ıd a k i t a b ir e ç o k y a e d ilir . ifa d e k ın b ir t a b ir le ne söz e d ile n bu k a v r a m d a a n a r a h m i g ib id ir . Ş a h s î d ü ş ü n c e m e m an ası budur a m a , b u n u n a y r ın tılı yorum , çünkü k ita b ım ız d a göre â y e tin yoru m u n a g ir m i d ereced e o lm a y a c a k yeri g e n iş iz a h la r a y o l a ç a c a k tır . A ş a ğ ıd a k i â y e tin t e f s ir i d e son : d e r e c e n a z ik t ir — Sûre 39, âyet 6 : « ( A lla h ) s iz i ( z u lü m â t) , B ir k ıs ım o la r a k s e k ile K u r ’â n yorum iz a h üç eden üç a n a t o m ik çerçeve a n a t o m ik ç e r ç e v e ş u n la r d ır : c id a r ı, a n a r a h m in in k e n d is i, c e n iy i s a r a n z a r K onum uz r e tm e k k a r a n lık ta üç m ü fe s s ir le r ! b u ü ç k a r a n lığ ı, ( c e n iy i ih a t e e d e n z a r ın z a r la r v e c e n iy i ih a te , ve y a r a tır .» sok arak m u h a fa z a g ö r ü y o r la r : b u k a r ın iç la r çağdaş çöcuğu g e b e lik t e k a n ım d a a n a la r ın ız ın ş e k ild e n her b a k ım d a n z o r u n d a y ım : bana, eden a n a to m i g ib i g ö r ü n m ü y o r t e d iğ i a c a b a b u m u d u r ? r a h im e a y d m la n s m çünkü b itiş ik d iy e t e f s ir c ile r in in c e bu â y e ti z ik - y a p t ık la r ı a ç ıs ın d a n t a r tış m a am a, t a r a f ı, s ıv ı) . g ö tü rü r K u r ’ â n m e tin in d em ek bu b ir is 326 ke m m e l b ir şe kild e u ym a kta ve ça ğ d a ş ilm in e le ş tireb ilece ğ i h içbir b e yan ih tiva e tm e m e kte d ir. K u r ’ â n , e m b riyo n u n ilk sa fh a sını « b a ğ lı ka la n şey» d iye ifad e e tm e kte yd i ki b u ta b irin n e d e re ce d a h a ö n ce g ö rm ü ştük. ye rin d e b ir ta b ir o ld u ğu n u E m b riyon b u n d a n so n ra , d iyo r K u r ’ â n , (çiğ n e nm iş b ir lo km a e t g ib i) e t sa fh asın d an g e çe r, so n ra ke m ik d o ku su te şekkü l e d e r ve b u sıra d a ke m ik e tle ka p lan ır (bu e ti ta n ım la ya n ke lim e , d e m inki e ti ta n ım laya n ke lim e d en fa rk lıd ır ve ta p ta ze e t d e m e k tir). — S û re 2 3 , â y e t 1 4 : «B iz o b a ğ lı ka la n şe yi (çiğ n e n m iş g ib i) b ir p a r ça e t h a lin e so ktu k ve (çiğ n en m iş g ib i) e ti ke m ik h a line g e tird ik ve ke m ikle re (ta pta ze e t g ib i) e t g iy d ird ik.» T e rcü m e d e g e çe n (çiğ n e n m iş g ib i) e t ta b iri, â ye tte ki a ra p ça m udğa ke lim e sin in ka rşılığ ıdır; (T a p ta ze e t g ib i) e t ise le h m ke lim e sinin te rcü m e si d ir. Bu a yırım a ltı çizile rek b e lirtilm e ğ e d e ğ er. E m b riyo n b a şla n g ıçta kü çü k b ir e t yığ ın ıdır ki m u a yye n b ir g e lişim sa fh a sın d a yke n çıp lak g ö zle b a kıld ığ ın d a , g e rçe kte n b u çiğ ne n m iş lo km a e t g ö rü n ü m ün d e dir. B u e t yığ ının ın b ü n ye sin d e ve m e se n - ch ym e d e n ile n ye rd e ke m ik siste m i g e lişir. T e şe k kü l e d e n ke m ikle r ka s e tle riyle ka p lan ır; Â ye tte g e ce n ve ta p ta ze e t a n lam ın da ki le h m ke lim e si işte bu kas e tleri için ku lla n ılıyo r. M a lu m d ur ki, bu e m b riyon g e lişim i sıra sın d a vü cu d u n b a zı kısım la rı,, fe rd in d a h a so n ra ka za n a ca ğ ı d u ru m la n isb etsizlik g ö s te rirle r ve d iğ e r b ö lü m - 327 le ri a yn ı n isb e ti ko ru rla r. « N isb etle rle ya ra tılm ış» a n la m ın ı ifa de e d e n ve 22. sû re n in 5. â ye tin d e ku lla n ıla n m u k h a lla k ke lim e sin in a n lam ı d a b u d e ğ il m id ir? «B iz sizi b a ğ lı ka lan şe yd e n ... n isb e ti ta m am la nm ış ve n isb e ti ta m a m la n m a m ış e t p a rça sınd a n h a lk e ttlk ...» K u r ’ â n d u yu la rın ve iç o rg a n la rın o rta ya çıkışın ı da b ild iriyo r : — S û re 3 2 , â y e t 9 : « (A llah ) size işitm e d u yu su , g ö rm e d u yu su , iç o rg an la rı... ve rm iştir.» K u r ’ ân cin siyetin o lu şu m u na şö yle işa ret e d e r : — S û re 5 3 , â y e t 4 5 - 4 6 : ki ç iftin e rke k ve d işi e şin i b ir (e rke k m e n isin )d e n , d ö kü ld ü ğ ü za m a n , ya «' O (A llah ) d a m la ra tm ıştır.» C in siye tin te şekkü lü a yn ı za m a n da sû re 35, â ye t 1 ve sû re 75, â ye t 3 9 ’ d a h a b er ve rilir. B ü tü n bu ku r'â n b e ya n la rı sin lik ka za n m ış ka vra m la rla d e m iştik : N e tice d e g ö rd ü k ki ilm in ve rile riyle a yn ı şe kild e , m u ta b a ka tı K u r ’ â n ’ ın m o d ern ça ğ d a ke m u ka ye se e d ilm e lid ir K u r'â n b e ya nla rın ın ta m d ır. F a ka t b u n la rı n ü zû l d ö n e m in de bu ko n u ya ilişkin g e çe rli g e n e l in a nışla rla ka rşıla ştırm a k d a so n d e re ce a n la m lı o lu r, tâ ki o d e vir in sa n ları nın b u m e se le ler ü ze rin d e K u r ’ â n ’ d a b u ra d a se rg ile d i ğ im iz fik irle re b e n ze r fik irle re sa h ip o lm a ktan ne ka d a r u za k o ld u kla rı ta k d ir e d ilsin . H iç şü p he yo k 328 ki o ça ğ ın in san ları bu İlâ h î V a h iyle r'e b izim b u g ü n a n la d ığım ız şe kild e o za m a n a n la m ve rm e sin i b it m e m işlerd ir çü n kü , b ize de bu ko n u d a ça ğ d aş b ilim ve rile ri ya rd ım cı o lm a kta d ır. G e rçekte n a n ca k xıx. yü zyıld a bu m e se le le re d a ir h e m en h e m e n a çık b ir fik ir sa h ib i o lu n a ca ktır. O rta ça ğ b o yu n ca m ito lo jiler ve te m elsiz nazariye le r, ço k çe şitli d o ktrinle rin ka yn a ğ ın ı te şkil e t m e kte yd i. B u d o k trin le r O rta ç a ğ ’ d a n so n ra da a sır la rca g e çe rli o lm u şla rd ır. B ilm iyo r m u yu z ki 1651 yılın d a H a rve y ’ in , « Y a şa ya n h e r şe y ilkin b ir yu m u rtad a n n e şe t e d e r» ve e m b riyo n kısım kişim te d rici o la ra k te şe kkü l e d e r fik ri, e m b riyo n b ilim ta ri h in d e te m e l a şa m a o lm u ştur? N e va rki H e n ü z d o ğ a n ilm in , m ikro sko p un ye n i ke şfin d e n b izi b u ra d a ilg ile n d ire n ko n u d a , g e n iş ça p ta istifa de e tm iş o l d u ğ u o d e vird e, h â lâ yu m u rta ile sp e rm a to zo id in , ka rşılıklı ro lle ri ü ze rin d e ta rtışm a ya p ılm a ktayd ı. B ü yü k ta b ia t â lim i B u ffo n o v is tle r sa fın d a ye r a lı yo rd u . A yn ı kıla nd a n o la n B o n n e t to h um la rın içiçe o ld uğ u ku ram ın ı sa vu n u yo rd u : K u ra m a g ö re in san tü rü nü n a n n e si o la n H a vva 'n ın yu m u rta lığ ı, b ü tü n in sa n o ğ u lla rın ın to hu m la rın ı ih tiva e tm işti ve bu to h um la r içiçe yd ile r. B u va rsa yım X V III. yü zyıld a o ld ukça itib ar g ö rm ü ştü r. K u r ’ ân, bu te m e l b ilgile ri, h â lâ h a ya lci d o k trin le rin itib a r g ö rdü ğ ü bu xvııı. yü zyıld an bin kü su r yıl ü re yişi ko n u su n ö n ce in sa n la ra su n m u ştu , in san ın d a ki K u r ’ ân h a b e rle ri, sâ d e ta b irle r ku lla n a ra k te m e l g e rçe kle ri ifa d e e tm e kte yd i ki b u n la rı ke şfe tm ek için in sa n la r a sırla rını ve re ce kle rd ir. 329 K u r ’ â n v e c in s î te rb iy e Ç a ğ ım ız, ilim d a lların ın h e p sin d e ço k ke şifle r ya p m ış o ld uğ u n a in a n m a ktad ır. C in sî te rb iye a la n ın da d a ke n d isin i m ü ced d it sa ym a kta ve h a ya tın so ru n la rı h a kkın d a g e n çle rin a yd ın la tılm ış o lm a la rı ç a ğ d a ş d ü n ya n ın b ir m a lıd ır d iye d ü şü n m e kte d ir, zira g e çm iş a sırla r b u ko n u d a te sad ü fi o lm a ya n b ir koyu ce h a le tle b e lirg in le şm iştir ve b u n u n so ru m lu su ço kla rın a g ö re , -isim ve rm e ksizin- d in le rd ir. da, H a lb u ki, in san ın ü re m e ta rzın a ilişkin n a za rî d e n ile b ile ce k b irçok m e se le le rin , b u n d a n ya kla şık o n d ö rt a sır ö n ce in sa nla rın b ilg isin e im kâ n n isb e tin de su n u lm u ş o ld uğ u na , d e m in d e n b e ri s e rg ile d ik le ri m izin h e p si ka n ıt te şkil e d e rle r. İm kâ n n isb e tin d e su n u lm u ştu r d iyo ruz çü n kü , g e n iş ça p ta ile rle m e le re im kâ n sa ğ laya n a n a to m i ve fiz y o lo ji ve rile rin e o d e vird e sa h ip b u lu nu lm u yord u V e yin e, sö yle ne n le rin a n la şılm a sı için , K u r'â n 'ı b ir M e vize o la rak d in leye n le rin a n la yış g ü cü n e u yg un ve sâ d e b ir d il ku lla n m a k g e rekm e kteyd i. İşin u yg u lam a a la nın d aki yö n le ri d e sü kû tla g e ç iş tirilm e m iştir. K u r'ân 'd a, g e n e l a n la m d a a m e lî h a ya t ko n u su n d a ve h a ya tta ka rşılaşa ca kla rı p e k ço k d u ru m la rd a in sa n la rın n e şe kild e d a vra n ış g ö ste rm e le rin in g e rektiği h u susu n da b ir yığ ın b ilg ile r g ö rm e k te yiz. C inse l h a ya t d a ko n u dışı b ıra kılm ış d e ğ ild ir. E sa s cin si m ü n a se be te K u r ’ â n ’ ın iki â ye ti te m a s e d iyo r. C in si m ü n a se b e ti, ko n uyu a çık ve se çik o lara k a n la tm a isteğ in i h a yâ ile b a ğ d a ştıra n sö zle rle d ile g e tirm iş tir. Â ye tle rin m e vcu t te rcüm e ve a çık la m a lı yo ru m la rın a b a ş vu ru ld u ğu n d a , a ra larınd a ki çe lişki in san ı şa şırtır. B en bu â ye tle rin te rcü m esi 330 ü ze rin d e uzun sü re te re d dü t e ttim . A şa ğ ıda ve re ce ğ im te rcü m e yi, B e yru t T ıp F a kü lte si e ski p ro fe sörü A .K . G ira u d 'a b o rçluyu m . — S û re 8 6 , â y e t 6 v e 7 : « (İn sa n ), fışkıra n b ir sıvıd a n ya ra tıldı. O sıvı e r ke k ile ka d ın ın te n a sü l b ö lg e le rin in b irle şm e si (sonu cu ) çıka r.» E rke ğ in te n asü l b ö lg e si, â ye tin m e tn in d e (te kil h a ld e su lb ke lim e siyle ifa de e d ilm iştir. K a d ının te na sü l b ö lg e si ise K u r ’ â n ’ d a (ço ğ ul h a lind e ) te râ ib ke li ' m e siyle b e lirtilm iştir. b ir te r cü m ed ir. Ç o ğ u kez tra n sız ya d a İn g iliz m ü tercim le ri ta rafınd a n ya p ılm ış o la n şu te rcü m e d en fa rklıd ır. « (İn sa n ) d ö kü lm ü ş b ir sıvıd an ya ra tıld ı. O sıvı b e l En d o yu ru cu g ö rü n e n te rcüm e b ö yle ke m iğ i ile ka b u rg a ke m ikle ri a ra sınd a n çıka r.» S a n ı rım bu, b ir te rcüm e d en ço k yo ru m n ite liğ ind e bir d e ğ işik ifad e d ir. Z a te n ço k az şe y a n laşıla biliyo r. E rke kle rin ke n d i e şle riyle çe şitli d u rum la rd aki cin se l m ü n a se b e tle rin d e n a sıl h a re ke t e d e ce kle ri a çıkça b e lirtilir. İlk ö n ce sû re 2, â ye t 222 ve 2 2 3 'te ve rilen ta li m a t, a y h a lle ri d ö ne m in e iliş k ind ir : P e yg a m b e r’ e A l la h şu e m ri ve riyo r : « Sana (m ü m in ler) h a yız h a kkınd a so rd u kla rın da (o n la ra ) d e ki : 'O b ir e zâ d ır. H a yız za m a n ın d a ka d ın la rda n a yrı d u ru n ve te m izle n ince ye d e k ke n d ile rin e ya kla şm ayın . N e za m a n te m izle n ece k o lu r la rsa A lla h 'ın e m re ttiğ i g ibi o n la ra g e lin . ’ H a kika t A lla h te vb eye g e le n le ri ve te m izle n e n leri sever.» 331 « K a d ın la rın ız sizin için b ir e kin ta rlasıd ır, ta rla la rınıza d ile d iğ in iz g ibi g irin ve ke n din ize ö n ce d e n h a zırlıkta b u lu n u n .» B irin ci â ye tin ne d e m ek isted iğ i g a ye t a çık : H ayız h a lin d e ki b ir ka d ın la cin si m ü n a seb e tte b u lu n m a yı ke sin likle ya sa k e d iyo r. İkinci â ye t ta rla n ın sü rü lm e sin d e n b a h sed iyo r ki bu iş, e kici için , ta rla ya to h um b ırakm a d an ö n ce ya p ılır. E kile n to h u m filizle n e cek ve ye n i b ir b itki h a sıl e d e ce ktir. G ö rü lü yo r ki â ye tte b ir b e n ze tm e yo liyle d o la ylı o la rak b e lirtilm e k is te nen e sa s n o kta , n e sli ço ğ a ltm a n ın cin si m ü n a se b e t te n ih a î a m a ç o ld uğ u h u su su n u n a kıld a n çıka rılm a m a sın ın ö n e m id ir. Â ye tte ki so n cü m le nin te rcü m e si R . B la ch ere 'in te rcü m e sid ir : bu cü m le cin si m ü n a se b e tin ö n h a zırlıklarıyla ilişkili g ö rü n e n b ir e m ir ih tiva e tm e kte d ir. B u ra d a ve rilm iş b u lu n a n ta lim atlar ço k g e n e l n i te lik te d irle r. B u â ye tlerd e g e b e liği ö n le m e ğ e d a ir b ir işa retin b u lun d u ğ u ö n e sü rü lm ü ştü r, a m a K u r'â n d o ğ u m ko n tro lü n e ne b u ra da , ne d e b ir b a şka ye r d e im â d a b u lu n u r. Ç o cu k d ü şü rm e d e n d e b a h se d ilm e z, ka ld ı ki in sa n ın « b a ğ lı ka la n şe yin » m e vcu d iye tiyle b e lirle nm iş o la n sa fha d an itiba re n ya ra tılm ış sa yılm a sı için , d a h a yu ka rıd a e m b riyo n un m ü te se lsil d e ğ işim s a fh a la rın a ilişkin zikrettiğ im iz b irçok â ye tle r ye te rin ce a çıktırla r. B u ş a rtla r a ltın d a , in sa n n e fsin e ka rşı K u r ’ â n ’ d a d e fa la rca vu rg u lan a n m u tla k sa yg ı, ço cu k d ü şü rm en in ke sinlikle su ç sa yıldığ ın ı ka n ıtla m a kta d ır. K u r ’ â n ’ ın ço cu k d ü şü rm e ğe ka rşı a ld ığ ı bu ta vır, za te n d e vrim iz te k T a n rılı b ü tün d inle rin a ld ıkla rı ta vırd ır. C in si m ü n a seb e tle re , R a m a za n o ru cu n u n g e ce 332 d ö n em i sü re sin ce izin ve rild iğ i g ö rülü yo r. R a m a za n 'a ilişkin â ye t şö yle : — S û re 2_. â ye t 187 : « O ruçlu o ld u ğ u n u z g ü n ü n g e ce sind e ka d ın la rı n ızla se vişm e size h e lâ l e d ilm iştir. O n lar sizin için b ir g iysid ir ve siz d e o n la r için b ir g iysisin iz. A rtık o n la rla cin si m ü n a se b e tle r ku ru n ve A lla h ’ ın ya zd ığ ın ı d ile yin .» size B u n a m u ka b il, H a c fa riza sın ın ya p ıldığ ı g ü n le r b o yu n ca M e kk ’ e h a cıla rı için h iç b ir istisna ö n g ö rü l m e m e kted ir : — S û re 2, â ye t 197 : «K im H a ccı ke n d in e fg rz e d e rse b ilsin ki a rtık ne ka d ınla se vişm e va rd ır, ne d e g ü n a h işle m e ...» O h a ld e bu d ö n e m d e cin si m ü n a se b e t ya sa ğı ke sin d ir, tıp kı a vla n m a , ka vg a , d ö ğ üş ve b e n ze ri d i ğ e r ya sa kların bu a yn ı d ö n e m b o yu n ca ke sin o lm a la rı g ib i. H a yiz d ö n e m i K u r'â n 'd a b ir ke z d e b o şa n m a ve silesiyle sö z ko n u su e d ilm iştir. K ita p b u d u ru m u şö y le ifa d e e d iyo r : — S û re 65, â ye t 4 : « K a d ın la rın ızd a n (1) â d e tin i g ö rm e kte n ü m id i ke silm iş o la n la r için , o n la rın bu d u ru m u h a kkın d a b ir şü p h e n iz o lu rsa , b e kle m e d ö ne m le ri ü ç a y o la ca ktır. H e n ü z â d e tin i g ö rm e m iş b u lu n a n la r için b e kle m e d ö n e m i d e ü ç a yd ır. G e be o la n la r için b e kle m e d ö n e m i, d o ğ u m (ya p a b ilm e le riyle ) b ite r.» ( 1 ) K a d ın la r d a n m ak sat b o ş a n m ış o la n la r d ır ( M ü te r .) . 333 B u ra d a sö zü e d ile n b e kle m e d ö n e m i, b o şa m a h a b e ri ile b o şa m a n ın g e rçe kleştiğ i a n a ra sınd a g e çe n d ö n e m d ir. K e n d ile rin d e n « Â d e tle rini g ö rm e kte n ü m id i ke silm iş o la n la r» d iye b a h se d ile n ka d ın la r, â d e tte n ke silm e ya şın a g e lm iş o la n ka d ınla rd ır. B u n la r iç in ü ç a ylık b ir ih tiy a t m ü h le ti ö n g örü lm ü ş b u lu nu yo r. Â d e tte n ke silm iş b o şa n a n ka d ın la r, bü ü ç a ylık sü re yi g e çird ikte n so n ra a rtık ye n id e n e vle n e b ilirle r. H e n ü z â d et g ö rm eye n ka d ın la r için , b ir g e b elik (ü ç a y) za m a n ı b e kle m ek g e re kir. H â m ile ka d ınla r için , ise, b o şa n m a a n ca k g e b eliğ in so n a e rm e siyle g e rçe kle şe b ilir. B ü tü n b u ya sa l h ü kü m ler, m ü ke m m e l b ir ş e k il d e fizyo loji ve rile riyle u yu m g ö sterm e kted ir. A yrıca K u H â n 'd a , d u l ka d ın la rın h u kû kî d u ru m larını d ü ze n le ye n â ye tle rd e , a yn ı m a kû l ya sa l h ü kü m le r b u lm a k m ü m kü n d ü r. D e m ek o luyo r ki, g e re k in san ın ü re yişin e iliş kin n a zarî b e ya nla rda , g e rekse ka rı ko ca n ın cin se l h a ya tın a d a ir fo rm ü le e d ilm iş p ra tik ta lim a tla rd a h e p d ikkati çe ke n şu d u r : B u ra da zikre d ilm iş o la n ifa de le rd e n h içbiri n e ça ğ d a ş b ilim ve rile riyle ç a tış m a h a lin de d ir, n e d e m a n tık ku ra lla rı u ya rın ca bu ve rile rd e n d o ğ a b ile ce k h u su sla ra a ykırıdır. KUR’ÂN KISSALARI VE TEVRAT - İNCİL KISSALARI L„ K O N U Y A T O P L U B İR K u r'ân ’ d a , d a h a B A K IŞ ö n ce T e vra t - İn c ille r ’ d e se r g ilen m iş o la n ko n u la rd an ö n e m li b ir m ikta r ko n u g ö rülü r. İlk ö n ce b u n la r, N u h , İb ra h im , Y u su f, İlya s, Y u n u s, E yyu p ve M u sa g ib i p e yg a m b e rlere ilişkin kıssa la rd ır; is râ il kıra lla rm d a n : S a u l, D a vu d ve S ü le ym an 'la ilgili kıssa lar da te m e l o rta k kıssa la r o lu p , d iğ e rleri d e sa d e ce isim o la rak g e çm e kte d ir. İkin ci o la rak g ö kle rin ve ye rin ya ra tılışı, in san ın ya ra tılışı, N u h T u fa nı, M u sa 'n ın Ç ıkışı g ib i işe ta b ia t ü stü ku v ve tin ka rıştığ ı b ü yü k o layla rın ö ykü leri g e lm e kte d ir. S o n o la rak d a İn c iller ’ d e İsa ve a n n e si M e rye m ’ le ilgili ne va rsa o ko n u la r e le a lınm a kta dır. Ü ç K u tsa l K ita p ta ra fın d an işle nm iş o la n bu ko n u la rla , ça ğ d a ş ilm in K u tsa l K ita p la r'ın ve rile ri d ışın d a b u ko n u la rla ilgili o la ca k o rta ya ko ya b ile ce ğ i ve rile r a ra sınd a b ir ka rşıla ştırm a ya p tığ ım ızd a , a ca b a so n u ç h a n g i kitab ın ve rile ri le h in d e , h a n g isi n in a le yhin d e o la c a k tır ? H e m K u r'â n ’ d a H e m d e İn c ille r ’ d e y e r a la n k ıs s a la rın ç a ğ d a ş b ilg ile r ış ığ ın d a m u k a y e s e li in c e le n m e s i K u r ’â n ile İn c ille rin m ü şte re k kıssa la rı a ra sın d a ya p ıla cak b ir ka rşıla ştırm a ile ilgili o lara k ilk ö n ce şu n o kta yı b e lirtm e liyiz : İn c ille r ’ d e işle n m iş o lu p F . : 22 338 d a b ilim se l a çıda n te n k it e d ilm iş ko n u la rd a n h içb iri -ki b u n la rı kita b ım ızın ikin ci b ö lü m ü nd e g ö rm ü ştü kK u r ’ â n 'd a zikre d ilm iş d e ğ ild ir. İşa , K u r ’ â n ’ d a p e k ço k a tıfla rın ko n u sud u r. M e se lâ ; M e rye m 'in a n n e o la ca ğ ı h u su sun u n b a b a sına h a b e r ve rilm e si, İsa ’ nın m u cize o la ra k D ü n ya ya g e le ceğ in in a n n e si M e rye m 'e h a b er ve rilm e si, İsa 'n ın ta bia tı, ke n d isin d en ö n ce ki p e yg a m be rler a ra sınd a e n ü stü n m e rte b eyi ka za n m ış b ir P e yg a m b e r o ld u ğ u , M e sih o lara k ü stü n d e ğ e ri, in sa nla ra te b liğ e t m e k ü ze re ke n d isin e V a h iy g e ldiğ i ve b u V a h yin M u sa ’ ya ve rile n T e v ra t ’ ı b a zen te y it, b a zen d e n e sh e ttiğ i, İsa ’ n ın n ü b ü vve t fa aliye ti, ş a k irtle ri h a va rile r, m u cize le r, A llah 'ın ka tın a so n o la ra k Ç ıkışı, K ıyam e t g ü n ü n d e ki ro lü v.b . a tıflard ır. K u r ’ â n ’ ın 3. sû re si ve (M e rye m ism in i ta şıya n ) 19. sû re si, İsa ’ nın a ile sin e g e n iş ye r ve rm e kte d ir. A n n e si M e rye m ’ in d o ğ u m u n u , o n u n g e n çliğ in i, M e r ye m ’ e m u cize o lara k a n n e o laca ğ ı h a b e rin in v e rild i ğ in i b e lirtir. İsa h e p « M e ryem O ğ lu » d iye a n ılır. İs a ' n ın so yu a n n esin e g ö re v e riliy o r ki m a n tikî o la n da b u d u r çü n kü İs a ’ nın b iyolo jik o la rak b a b a sı yo ktur. K u r'â n b u ra d a M a tta ve L u ka İn cille rin de n a yrılm a k ta d ır. O n lar d a h a ö n ce d e iza h e ttiğ im iz g ib i, İsa 'ya b a b a ta ra fın d a n ve ü stelik b irb irle rind e n fa rklı, so y kü tü kle ri ve rm işle rd ir. A n a ta ra fın d a n so y kü tü ğ ü va sıta siyle , İsa K u r' â n ta ra fın d a n N u h , İb ra h im , (K u r ’ â n ’ da im râ n d iye g e çe n ) M e rye m 'in b a b asın ın n e sil çizg isin e ye rleş tirilm e k te d ir : — S û re 3 , â y e t 3 3 v e 3 4 : 339 « A lla h Â d e m ’ i, N u h ’ u, İb ra him 'in a ilesin i ve im râ n 'ın a ilesin i, b irb irle rin d e n tü re m iş b ir so y o lara k h e rke se ü stü n e tti...» G ö rülü yor ki İsa , a n n e si M e rye m ve o n u n b a b a sı im râ n yo liyle N u h'd a n ve İb ra h im zü rriye tind e n g e liyo r. K ita b ım ızın b irin c i ve ikin ci b ö lüm le rin d e in ce le d iğ im iz g ib i İsa 'n ın e cd a d ıyla ilgili İn ciller'd eki isim ya n lışlıkla rı, İb ra h im ’ in e cd ad ı a çısınd a n A h id 'd e ye r a la n so y kü tüğ ü n de ki d iziye ilişkin kâ n sızlıkla r K u r'â n 'd a E ski im b u lu n m a m a kta d ır. B u ra d a b u g e rçe ğ e , ta ra fsızlığın g e re ğ i o lara k b ir ke z d a h a işa re t e tm e liyiz : Z ira b u h u su s, bazı kim se le rin K u r ’ â n ’ ın ya za rı o la n M u h am m e d g e n iş ça p ta K ita b ı M u ka dd e s'i ko p ya e tm iş tir yo lu n d a ki te m elsiz id d ia la rı ka rşısın d a b ir ke z d a h a b ü sb ü tü n ö n e m ka za n ıyo r. O za m a n a kla şö yle b ir so ru g e lir : K im ya d a h a n g i ka n ıt M u h a m m ed ’ i İsa ’ nın so y k ü tü ğ ü ko n u su n d a İn c ille r ’ i ko p ya e tm e kten ca yd ırıp , ça ğ d a ş b ilg ile rin y ö n e lttiğ i h e r e leştirin in d ışınd a ka lan sa ğ la m so y kü tü ğ ü n ü K u r'â n ’ a a lm a ğ a ikn a e tm iş o la b ilird i, h a lb u ki İn cil m e tin le riyle E ski A h id m e tin leri b ilim a çısınd a n ta m am iyle re d d e d ilir n ite likte d irle r. H e m K u r'â n 'd a h e m d e E s k i A h id 'd e y e r a la n k ıs s a la rın ç a ğ d a ş b ilg ile r ış ığ ın d a m ü k a y e s e li in c e le n m e s i K u r ’ â n ’ ın E ski A h id ile a ra sın d a ki m u ka ye se nin b ir o la n o rta k ko n u la rı kısm ı d a h a ö n ce ya N ite kim T e vra t'a g ö re â le m in ya ra tılışı, kita bım ızın E ski A h id ’ e a yrıla n b ö lü m ü n de te n kit li b ir in ce lem e ko n usu o lm uştu r. A yn ı ko n u K u r ’ â n ’ m ve rd iğ i h a b e re g ö re d e in ce le n m iştir, ik is i p ılm ıştır. 340 a ra sın d a m ü ka ye se B in a e n a le yh ya p ılm ıştır. bu ko n u yu ye n id e n e le a lm a k ye rsiz o lu r. o la n ' o rta k ko n u la rın d a n m e se le ler h a kkın d a K u r ’ ân ile E ski A h id ’ İn İsra il kıra lla rın a ilişkin ça ğ d aş ilm in ve rd iğ i b ilg ile rin ışığın d a m u ka ye se le r ya p m a k için , ö yle g ö rü n üyo r ki ta rih î b ilg ile r h a d d in d e n fa zla d e re ce a zd ır. İki K ita b 'ın m üphem , a rke o lo ji ve rile ri de o P e yg a m b e rle rle ilgili o lara k te m a s e ttiğ i m e se le lerin ça ğ d a ş b ilim ve rile riyle d e ğe r le n d irm e sin i ya p a b ilm e k (ya d a ya p a m am a k) n a k le d ilen o layla rın ta rih î b ir d a ya na ğ ı b u lun u p (b u lu n m a d ığ ına ) ve b u d a ya n a ğ ın b ize ka d a r g e le b ile ce k b ir ta kım ka lın tıla rı o lu p (ya d a o lm a d ığ ın a ) b a ğ lı b u lu n m a kta d ır. H em K u r'ân , hem d e E ski A h id ta ra fın d an iş le n e n iki ko n u va rd ır ki d ikkatim izi çe km e ğ e ve za m a n ım ız b ilgile rin in ışığın d a İn ce le n m e ğ e e lve riş lid ir. B u n la r : — N u h T u fa nı, — M u sa ’ nın (M ısır ’ d a n ) Ç ıkışı — e lve rişlid ir çü n kü , u yg a rlıkla r ta rih in d e bu o la y, T e vra t'ta ye r a la n N u h T u fa n ı kıssa sın ın g e re k tirdiğ i izle ri b ıra km a m ıştır, b u n a ka rşılık ça ğ d a ş b ilim ve rile ri, K u r'ân ’ d a ki itira z e d ile ce k N u h T u fa n ı kıssa sın da h içb ir h u su s g ö rm em e kte d ir; — e lve rişlid ir çü n kü , İkin cisi ya n i M u sa ’ nın (M ı sır'd an ) Ç ıkışı'n a ilişkin K u r ’ â n ’ ın ta kd im e ttiğ i ö ykü . ile T e vra t'taki ö ykü a n a h a tla rı için de b irb irin i ta m am la m a kta d ırla r kıssa ya ve ça ğ d a ş ta rih ve rileri d e h e r iki ça rp ıcı b ir d e ste k sa ğ la m a kta d ır. NUH TUFANI T e v ra t'ta k i T u fa n k ıs s a s ı v e y o la ç tığ ı te n k itle r E ski A h id ’ d e ye r a la n kita bım ızın b irin ci N u h T u fan ı kıssa sının b ö lüm ü n d e in ce le n m e si b izi şu te sb itle re g ö tü rd ü . T e v ra t ’ ta b ir te k N ü h T u fa n ı kıssa sı d e ğ il iki kıssa va rd ır ve a yrı a yrı d e virle rde ya zılm ışla rd ır : — ya zılış ta rih i M .Ö . ıx. yü zyıla a it o la n ya h v is t kıssa ; — ya zılış ta rih i M .Ö . vı. yü zyıla a it o la n sa - se rd o ta l d e n e n kıssa , sa se rd o ta l d iye a n ılm a sın ın n e d e n i, o d e vrin P a p a zla rın ın e se ri o lm a sın d a nd ır. B u iki ö ykü T e v ra t ’ ta d ir, b irbirin e ka rıştırılm ış a yrı a yrı su n ulm u ş d e ğ il h a ld e d ir ya n i : B a şta n so n a ka d a r sıra ile b ir p a ra g ra f b ir ka yn a kta n , b ir p a ra g ra f ö te ki kıssa nın ka yn a ktan ku lla n ılm a k su re tiyle b ir ö ğ e le ri ö b ü r kıssa n ın ö ğ e le ri a ra sın a e k le n m iş b u lun m a ktad ır. K u d üs K itab ı M u ka d d e s O ku lu p ro fe sö rü R .P. d e V a u x ta ra fın d an T e kvin (Y a ra tılış) T e rcü m e si’ ne ya p ıla n Y o ru m la r, p a rag ra fla rın iki ka yn a k a ra sın da d a ğ ılım ın ı se rg ilem e k te d ir : T u fa n ve kıssa sı b ir ya h vist p a ra g ra fla b ir ya h vist p a ra g ra fla b ite r; to p la m b a şla r o la rak o n ta n e ya h vist p a ra g ra f va rd ır; o n ya h vist p a ra g ra f ta n h e r b iri a ra sına b ire r sa se rd o ta l p a ra g ra f e k le n m iştir (b ö ylece sa se rd o ta l p ra gra f sa yısı d o ku zd u r). Bu m e tin le r m o za yiki, sa d ece o la yla rın 342 b irbirini ta kip e d işi b a kım ın d a n iki ka yn a k a ra sın d a zira b a ğ la n tı g ö ste rir, a p a çık ç e liş k ile r va rd ır. R .P. d e V a u x'n u n ya zd ığ ına g ö re b u çe lişk ile r şu n la rd ır : « T u fa n ’ ın o lm ası ve iki kıssa sın ın bu su â fe tin e yo l a ça n â m ille rin h e r kıssa d a b irbirind e n fa rklı b u lu n m a sı, h e r kıssa n ın T u fa n için d e ğ işik sü re ve rm e si ve N u h 'u n G e m i ’ ye yü kle d iğ i h a yva n la rın sa yısın ın T o p lu d e ğ işik o lm asıd ır.» içe risin d e , T e v ra t'ta k i T u fa n g ö rü n ü m ü ö ykü sü, ça ğ d a ş b ilg ile rin ışığ ın da iki se b e p te n ö tü rü m a kb u l d e ğ ild ir : a ) E ski A h id , N u h T u fd m 'n a ye ryü zü n ü tü m ü yle ka p la m ış b ir su â fe ti n ite liğ i ve rm e kte d ir; b ) ya h vist ka yn a klı p a rag ra fla r T u fa n için h e r hangi b ir ta rih ve rm e zke n , kıssa, T u fa n'ı za m a n için de sa se rd o ta l ka yn a klı ö yle b ir d e virde g ö s te riy o r ki b u tü r b ir â fe tin o d e vird e m e yd a na g e l m iş o lm a sı m ü m kü n d e ğ ild ir. Ş im di bu ya rg ıya d e ste k o la ca k ka n ıtla rı g ö re lim . un S a se rd o ta l .-kıssa, T u fa n ko p tu ğ u za m a n N u h ' 600 ya şın da o ld u ğu n u b e lirtiyo r. B e ri ta ra fta n (kita b ım ızın b irin ci b ö lü m ü nd e n a kle ttiğ im iz sa se r d o ta l ka yn a klı o la n) ve Y a ra tılış ’ ın 5. b a b ın d a ye r a la n so y kü tü kle ri g e re ğ in ce N u h ’u n Â d e m ’d e n 1056 yıl so n ra d o ğ du ğ u b ilin m e kted ir. O h a ld e b u n dan Nuh T u fa n ı Â d e m 'in ya ra tılışın d a n 1956 se n e so n ra vu ku b u lm u ş o la c a k tır so n u cu çıkar. D iğ er ta ra fta n , Y a ra tılış kita b ın d a (11, 1 0 -3 2 ) yin e a yn ı ka yn a kta n g e le n İb rah im ’ in so y kü tü ğ ü ta b lo su sa ye sin d e , İb ra h im ’ in Nuh T u fam ’ n d a n 292 se n e 343 d o ğ du ğ u so n ra a n la şılıyo r. İsa ’ d a n İb rah im 'in ön ce 1850 yılı d o la yla rın d a h a ya tta o ld u ğ u b ilin di ğ in e g ö re , d e m e k ki T u fa n T e vra t a çısınd a n İsa ' d a n ö n ce xxı. ya d a xxıı. yü zyıld a ko p m u ş o la c a k h e sa p T e v ra t ’ ın b u g ü n kü m e tn ind e n ö n ce içe risin d e , o la yla rın ta rih le rin i g ö stere rek bu şe tır. B u kild e sıra la n ışla rın ın ye rli ye rin ce d u rd u ğ u e ski T e vra tla r ’ d g ki b ilgile re ta m a m iyle u yg u nd u r. E ski T e v- ra tla r d ö n e m in d e b u ko n u d a in sa n la rın b ilg ile rin in o lm a yışı, o la yla rın ta rih sıra sın a ilişkin T e vra t ve rile rin i - a ksi ka n ıtla rın d a yo klu ğ u n e d en iyle - o ku yu cu la r için ta rtışm a sız g e çe rli kılıyo rd u (1). G ü n ü m ü zd e d ü şü n ü le b ilir m i ki İsa 'da n ö n ce X X I. ya d a xxıı. yü zyıld a b a skın ı (G e m i ’ d e ki ü ze rin d e ki h a ya tı ça p ın da ki b ir su d ü n ya y o lc u la r h a riç) b ü tün ye ryü zü m a h ve tm iş o lsu n ? O d e vird e D ü nya 'n ın p e k ç o k n o kta la rın d a , izle ri g e le ce k ku şa klara in tika l e tm iş u yg a rlıklar b ile d o ğ m u ştu r. M e se lâ : O d e vir M ısır ’ d a E ski İm p a ra to rlu ğ u n so nu ile O rta İm p a ra to rlu ğ u n b a şla n gıcı a ra sın d a ye r u yg a rlık d ö n em idir. O a la n d e vir ta rihin in b ilin m e kte o ld u ğ u g ö z ö n ü n e a lın ırsa , a rtık tü m u yg ar za m an T u fan 'la m a h vo ld u ğ u nu sa vu nm a k lığ ın o g ü lü n ç o lu r. G ö rülü yor ki T e vra t'ın ta kd im şe kilde ki e ttiğ i N u h T u fa n ı kıssa sının a çıkça ça ğ d aş b ilg ile rle çe zam an (1 ) E sk i yen ta l y a z a r la r ın c a t ık g ü v e n ilir e d ild ik te n v e r ilm iş o lm a k t a n h a y a lî t a r ih le r la r ’ d a a lık o n u la n - r u m c u la r ı, k ü t ü k le r in E sk i ve o la n bu ç ık tık ta n bu e t tiğ i soy h a k k ın d a m u a y A h id ’ in son ra, h a t a la r a ar T e v r a t’d a n bu am a, k ü t ü k le r in in T evrat saserd o- t a r ih le r h a y a lî iv e d ilik le , ç ık a r ılm ış tır bugünkü ih tiv a s ır a s ı t a r ih î o la y la r ın ın e ld e b ilg ile r - T e v r a t- çağdaş o k u y u c u la r ın ın yo d ik k a t in i ç e k m e m e k t e d ir le r . 344 lişm e h a lin d e o ld u ğ u ta rih a çısınd a n sö yle n e b ilir. T e vrat'ın in san la r ta rafın d a n ta h rif e d ildiğ in in sin d e lili ise iki kıssa n ın va rlığ ıd ır, ke K u r'â n 'd a k i N u h T u fa n ı k ıs s a s ı K u r ’ â n , g e n e l g ö rü n ü m ü içe risin d e fa rk lı b ir ö y kü su n m a kta ve ta rih ' a çısınd a n te n k itle re im kâ n ve rm e m e kte dir. K u r ’ ân N u h T u fa n 'ı o la yın ı b ir a ra d a n a kle tm e z. Nuh ka vm in in ça rp tırıld ığ ı ce za d a n b irçok sû re ler b a h se d iyo r. E n to p lu ö ykü , 11 ’ in ci sû re n in 2 5 -4 9 'u n - cu â ye tle rin d eki kıssa d ır, N u h a d ın ı ta şıya n 71. sû re , ö ze llikle N u h 'u n v a ’ z ve n a sih a tle rin i b ild irir, a yn ı şe yi sû re 26, â ye t 1 0 5 -11 5 d e ya p m a ktad ır. F a ka t b iz N u h T u fa n ı için d e ki e sa s o layla rın n a sıl ce re ya n e ttiğ i h u su su n a g e çm ed e n ö n ce . K e n d i e m irle rin i te hlik eli b ir şe kild e ih lal e tm e kle to p lu o la rak su çlu o la n ka vim le re A llah ta ra fın d a n ve rilm iş ve K u r ’ â n '- d a zikre d ilm iş ce za la r içe risin d e N u h T u fa nı ce za sın ın K u r ’ â n 'd a ki a n la tılış şe kliyle h a n g i ka vm e ve rild iğ ini ve za m a n için d e ki ye rin i, n e ka d ar sü rd ü ğ ü n ü te s b it e tm e m iz g e re km e kte d ir. T e vra t, tü m g ü n a h kâ r in sa nlığ ı ce za la n d ırm a k ü ze re d ü nya ça p ın d a b ir te k N u h T u fa m ’ n d a n söz e d e rke n , b u n u n a ksin e K u r ’ â n , a d ı sa n ı b e lli ka vim te rin ça rp tırıld ığ ı b irço k ce za ları z ik retm e k te d ir : S û re 25, â y e t 35 - 3 9 b u ce za la rd a n b a h s e d iy o r : «B iz M u sa ’ ya K ita p ve rd ik ve ka rd e şi H a run ’ u o n a ya rd ım e tm ek için g ö re vle n d ird ik. O n a : "Â y e tle rim izi ya lan lıya n b u in sa n la ra ikin iz b irlik te g id in iz. ’ d e d ik. N e tice d e o n ları tü m ü yle h e la k e ttik. «B iz (yin e ) N u h ka vm ini, p e yg a m b e rle ri y a la n la d ıkla rı za m a n , su la ra b o ğ d uk ye in sa nla ra ib re t o la - 345 ca k b ir h a le g e tird ik. K â firler için ko rku n ç b ir h a zırla d ık. a za p « (B iz) Â d ka vm in i de, S e m û d ka vm in i ve R ass e h lin i ve b u n la rın a ra sın da g e çe n d a h a b irço k n e sil le ri d e (h e la k e ttik). «B iz h e p sin e d e ö rn ekle r g e tird ik, h e psin i d e kı rıp g e çirdik.» N u h ka vm in in , Â d lıla r ’ ın, S e m u d lu la r'ın , S a lih ka vm in in , M e d yen lile r'in a yrı a yrı n a sıl ce za la n d ırıl d ıkların a d a ir b ir h a tırla tm a yı d a 7. sû re n in 59 - 93. â ye tleri ih tiva e d iyor. G ö rülü yor ki K u r'â n , N u h T u fa n ı'n ı ö ze l o la ra k N u h ka vm in e m a h su s o la n b ir ce za o la ra k ta kd im e t m e kted ir. İşte bu, K u r'â n kissa siyle T e v ra t kıssa sı a ra sın d a b irinci te m e l a yrılığ ı te şkil e d e n İkin ci te m el fa rk lılık d a şu : T e v ra t ’ ın a ksin e , K u r'ân , T u fa n ’ ın za m a n içe risin d e ki ye rin i ta yin e tm i yo r V e bu su fe lâ ke tin in n e ka d a r sü rd ü ğ ü n ü d e b il d irm iyo r. B a skın ya p a n su la rın n e red e n ka yn a klan d ığı h u su su n d a K u r ’ â n ile T e vra t kıssa sın ın sö yle d ikle ri, ço k a z b ir fa rkla, a yn ıd ır. T e vra t'ın sa se rd o ta l m e n şe li kıssa sı (Y a ra tılış 7, 11), b irb iriyle b irle şm iş o la n iki ka yn a ğ ı zikre de r : «O g ü n d e b ü yü k e n g in in b ü tün ka yn a kla rı ya rıld ıla r ve g ö kle rin p e n ce re le ri a çıld ı lar.» K u r'â n ise 54. sû re n in 11 ve 12. â ye tle rin d e b e lirtir; «B iz ya yıla n b ir su ya g ö ğ ü n ka p ıla rını a çtık. Y e r d e n ka yn a kla r fışkırttık. S u lar ta k d ir e d ilm iş b ir b iç i m e g ö re b irle ştile r.» G e m i’ d e ki y o lc u lar h a kkın d a d a K u r ’ â n ço k a çık b ilgi ve rm e kte d ir. E m ir N u h ’ a A llah ta ra fın d an v e ril m iş ve T u fa n ’ d a n sa ğ ka la ca k o la n la rın G e m i’ ye b in d irilm e si yo lu n d a ki b u e m ir a yn e n ye rin e g e tirilm iş tir : 346 «H er (cin s) te n b ir ç ift ile a ile n d en - h e la ki ö n ce d e n ta k d ir e d ile n le rd e n b a şka - o la n la rı ve im a n e d e n le ri (G e m i ’ye ) yü kle. (N e va r ki) o n u n la b e ra b e r in a nm ış k iş iler d e ço k azdı.» (S û re 1 1 , â y e t 4 0 .) A ile n in d ışın d a b ıra kıla n kişi, N u h 'un lâ n e tle n m iş o la n b ir o ğ lu du r ki a ffe d ilm e si için N u h 'u n A l la h'a ya p tığ ı d u a la rın İlâh î h ü km ü d e ğ iştirm e d iğ in i a yn ı sû re n in 45 ve 46. â ye tle ri b ize h a b e r ve rm e kte d ir. k u r ’ â n , G e m i'd e bu m e lû n o ğ u lda n yo ksu n a ile n in ya n ısıra A lla h ’ a in a n m ış ço k a z sa yıd a d iğ er y o l cu ların o ld uğ u n u d a sö ylü yo r. G e m i ’ ye b in e n le r a ra sınd a o la n bu so n u n cu la rd a n T e vra t sö z e tm e z. E sa se n T e v ra t'ta G e m i'n in m u h te va sı h a kkın d a ü ç d e ğ işik riva ye t va rd ır : — • sa se rd o ta l kıssa ya g ö re : N u h , h iç b ir fe rt h a riç o lm a m a k ü ze re ke n d i a ilesi ve h e r cin s h a yvan d a n b irer ç ift ; — ya h vist kıssa ya g ö re : G e m i ’ ye te m iz h a yva n la r ve ku şla rda n a lın a n m iktar, te m iz o lm a ya n h a y va n lard an a lın a n m ik tar ile a yn ı d e ğ il (G e m i te m iz o la n la rın h e r tü rü n de n e rke k ve o n u n d işisi o la ra k ye d işe r (1) ç ift, te m iz o lm ıya n lard a n e rke k ve o n u n d işisi o la rak ya ln ızca b irer ç ift ih tiva e d e r) ; — y a h vis t ka yn a klı d e ğ iş tirilm iş b ir cü m le ye g ö re (Y a ra tılış 7, 8) : te m iz ya d a te m iz o lm a ya n h e r tü rd e n b ire r ç ift. S u yu n ya yılışiyle ilgili K u r ’ â n ’ ın, sû re 11, â ye t 25 - 49 ve sû re 23, â ye t 23 - 3 0 ’ d a ki kıssa sı ile T e vra t kıssa sı a ra sın d a g ö ze b a ta ca k d e re ce d e b ir fa rk lılık g ö rm ü yo ruz. ( 1 ) O d e v ir d e k i s â m i d ille r in d e s ık s ık g ö r ü ld ü ğ ü g ib i a c a b a y e d i r a k a m ı b u r a d a b ü y ü k b ir m ik t a r if a d e e t m iy o r m u y du ? 347 G e m i’ n in ka ra ya o tu rd uğ u ye r, T e v ra t ’ a g ö re (Y a ra tılış 8, 4) A ğ rı d a ğ ı, K u r ’ â n ’ a g ö re «C ûdi» d a ğ ı d ır (sû re 11, â ye t 44). C û d i d a ğ ının E rm e n ista n b ö l g e sin d e ki A ğ rı d a ğ ın ın en yü kse k te pe si o ld uğ u sö yle n irse de, K u r ’ â n kıssa siyle T e vra t kıssa sın ı b irb iriyle u yu ştu rm a k a m a ciyle C û d i ism in in o te p e ye in san la r ta ra fın d an ve rilm iş o lm a yaca ğ ın ı h iç b ir şe y ka n ıtla m a z. B u d u ru m u R . B la ch e re d e vu rg u lu yo r. B u m ü e llife g ö re A ra b ista n 'd a C û d i a d ın d a b ir o ld u ğ u sö yle n ir. M e se le ö ze tle n e ce k o lursa , dağ ko n u su n d a K u r ’ â n h a b erle riyle T e vra t h a b e rle ri a ra sın d a ö n e m T u fa n li ih tila fla r m e vcu ttu r. T a ra fsız ve rile rin yo klu ğu n e d e n iyle b u n la rd a n b ir kısm ı h e r te nk itli in ce le m e d en ku rtu lu yo r. A m a T e vra t ’ ta k i b e ya n la rı ke sin ve rile r ya rd ım iyle ta h k ik e tm e im kâ n ı m e vcu t o lu n ca , T e vra t kıssa sın ın -T u fa n ’ ın za m a n içind e ki ye rin i ve şü m u lü n ü ta kd im in d e - ça ğ d a ş ilm in e ld e e ttiğ i b ilg ile rle a z la ş tırıla b ilir o lm a yışı a çıkça ke n d in i g ö sterm e kte d ir. B u n a ka rşılık K u r ’â n kıssa sı, ta ra fsız e le ştiriye y o l a ça ca k h e r u n su rda n m a su n o lara k o rta ya çıkı yo r. T e vra t kıssa sının ya zıld ığ ı d e virle K u r ’ â n kıs sa sı d e vri a ra sın da a ca b a in sa n lar, b ö yle b ir o la yı a yd ın la tm ış o la bilece k b ir ta kım b ilg ile r m i e ld e e t m işle rdi ? E lb e tte ki h a yır zira , E ski A h id 'd e n K u r ’ â n ’ a ka d a r in sa n la rın b u e ski ö ykü h a kkınd a sa h ip o ld u k la rı te k b ilgi ka yn a ğ ı g e rçe kte n K ita b ı M u ka d d e sti. E ğ e r N u h T u fa n ’ ın a d a ir h a b e rlerd e , ça ğ d a ş b ilg ile r le u yu şm a d o ğ ru ltu su n d a ya p ılm ış o la n d e ğ işilikle ri in sa n e se ri o la rak İzah e tm e k m ü m kü n d e ğ ilse , p za m a n b a şka b ir iza h ta rzı ka b u l e d ilm e lid ir ki o d a şu : A llah ye ryü zü n e T e v ra t ’ ta n so n ra b ir K itap (K u r ’ â n 'ı) n â zil e d e re k T e v ra t ’ ta k i g e rçeğ e a ykırı h a be r le ri ta sh ih e tm iştir. İ l i. M U S A ’ N IN M IS IR 'D A N Ç IK IŞ I M u sa ’ nın ve ke n d i ka vm in in M ısır'd a n , ye rleşi m in b irin ci m e rh a le si o lara k K e n a n 'a çıkışı ile, d e re ce ö n e m li, ta rih en s â b it b ir o la yı so n e le a lıyo ru z. O la ya , sa d e ce b ir e fsa n e ka ra kte ri ve rm e e ğ ilim i g ö s te re n b irta kım id d ia la ra ö te de b e rid e ra stla sa k b ile, Ç ıkış, b ilin e n b ir ta rih d ö n e m in d e ce re yan e tm iş b ir o layd ır. Ç ıkış E ski A h id ’ d e , M ısır'd a n çıkışı m ü te a kip çö l yo lcu lu ğ u ö ykü sü ve S in a d a ğ ın d a A lla h ’ ın a k d e ttiğ i ittifa k kıssa sı ile b irlik te E sfa rı H e m se ’ n in ikin ci k ita bını o lu ştu ru r. K u r ’ â n d a , bu o la ya ta bia tiy le b ü yü k b ir ye r ve rm e kted ir : M u sa ve ka rd e şi H a run ’ n u n F i ra vu n ile o la n iliş k ile rin e ve M ısır ’ d a n çıkışa d a ir h a b e rle r, sû re 7, â y e t 10, 20 ve 2 6 'd a o ld u ğ u g ib i u zu n kıssa la rla ve ya d a h a ö zlü kıssa la rla y a h ut kısa ha tırla tm a la rla o n u a şkın su re d e ye r a lm a kta d ır. M ısır'la ilgili h a b e rle rin m e rke zi şa h siye ti o la n F ira vu n ism i, ya n ılm ıyo rsam K u r ’ â n ’ ın yirm iye d i su re sind e to p la m y e tm iş d ö rt ke z te k ra r e d ilm iş b u lun u yo r. Ç ıkış ’ la ilg ili K u r ’ â n ve T e v ra t kıssa la rın ın b irlik te in ce le n m e siyle b u ra d a ç o k ilg inç b ir d u ru m b e lir le n iyo r, çü n kü b u iki kıssa m e se lâ N u h T u fa m ’ n d a g ö rdü ğ ü m üzü n a ksine , g e n e l çizg ile ri içe risin d e ta m ü stüste g e lm e kte d irle r. A ra la rın d a e lb e tte b a zı a yrı lık la r va rd ır a m a , T e v ra t kıssa sı, a d ı Ç ıkış o la yın a ka rışa n fira vu nu n d a h a d o ğ ru su ik i firavu n u n kim lik le rin in te sb itin e yo l g ö ste rd iğ i için , g ö rü le ce ğ i g ib i, 349 b ü yü k b ir ta rihî d e ğ er ta şıyo r; K u r ’â n ise T e vra t'ın bu n o ktad a n h a re ket e d e n va rsa yım ın d a ki b o şlu ğ u d o ld u ru cu b ir h a be r g e tiriyo r. B u iki, ku tsa l kita b ın ve rd ikle ri b ilg ile re e ski M ısır ta rih i b ilim in in ça ğ d a ş ve rile ri d e e k len ir ve K u r ’ â n , T e vra t ve za m a n ım ız b il g ile ri b irb irle riy le ka rşıla ştırılırsa , o za m a n ik i K u tsa l K ita b ’ ın h a b er ve rd iğ i çıkış o la yın ı za m a n için de b ir ye re ye rle ştirm e k m ü m kü n o lu r. T e v r a t ’ a g ö re M u s a ’ n ın Ç ık ış ı T e vra t'ın Ç ıkış ö ykü sü , Y a h ud ile r ’ in Y a ku p ’ la b irlikte M ısır'a g idip o ra da Y u su f'la b u lu ştu kla rın ı h a tırla tm a k su re tiyle b a şlar. B u n d a n so n ra « M ısır'd a ye n i b ir kıra l ik tid a ra g e lir, kıra l Y u su f'la ta n ışm a m ıştı» (Ç ıkış 1, 8). İşte b a skı ve zu lü m d ö n e m i bu d ö n e m d ir, firavu n , isim le ri T e v ra t ’ ta P ito m ve R a m ses o lara k g e çe n şe h irle rin in şa sın d a ça lışm a ğ a Y a h ud ile r ’ i m e cb u r tu tar. İb ran ile r'd e b ir n ü fus a r tışını ö n lem e k a m a ciyle fira vu n , d o ğ a ca k h e r e rke k ço cu ğ u n n e h ire a tılm a sın ı e m re d e r. D o ğ d u kta n so n ra M u sa , a n n e si ta ra fın d an yin e d e ü ç a y m u h a fa za e d ilir a m a , a n n e si o n u b ir ka m ış ze m b ile ko ya rak n e h rin kıyısın a b ıra km a ğ a n ih a ye t k a ra r ve rm ek zo ru n d a ka lır. F ira vu nu n kızı ço cu ğ a ra stla r, o ra d a n a la rak e m zirm e k ü ze re ço cu ğ u ke n d i ö z a n n e sine te slim e d er, zira M u sa ’ nın kız ka rd e şi, b e b e ği kim in a la ca ğ ın ı g ö rm e k için u za ktan g ö ze tle m iş, o n u ta - n ım a m a zh kta n g e le re k p re n se se b ir s ü t a n n e ta v siye e tm işti ki b u s ü t a n n e ço cu ğ u n ö z a n n e sin d e n b a şkası d e ğ ild i. Ç o cu k, fira vu nu n b ir o ğ lu ym u ş g ibi b a kım g ö rü r ve ke n d isin e « M u sa» a d ı ve rilir. D e lika n lılık ça ğ ın a g e ld ikte n so n ra , M u sa M e d - ye n d iya rın a g ide r, o ra d a e vle n ere k u zu n za m a n 350 ka lır. Ç ıkış kita b ın d a (2, 23) şu ö n e m li a yrın tıyı o ku yo ru z : «O ço k uzun g ü n le r g e çe rke n ö ld ü » . A lla h , M u sa 'ya M ısır'a M ısır kıra lı g id ip fira vu n la g ö rü ş ve M ısır'd a n ka rd e şle rin i çıka rm a sını e m re d e r (b ö yle b ir riva yet, a le v a le v ya n a n ça lılığın ö y m e sini kü sü n d e d e ya p ılm ıştır). B u g ö revd e d e şi H a ru n ya rd ım cı o la cak. M u sa 'ya ka r B u n e d e n le d ir ki M ı s ır ’ a d ö n üşte M u sa , firavu n u n ka tm a ka rd e şiyle b ir likte çıka r; fira vu n ise, u zu n za m an ö n ce M ü sa d ü n ya ya g e ld iğ in d e s a ltan a tta b u lu n a n firavu n u n ye rin e g e çm iş o la n fira vu n d u r. F ira vu n, M u sa ’ nın e trafın d a to p la n m ış ya h u d i ka vm in in M ısır ’ ı te rke tm e sin e izin ve rm e z. A llah M u sa ’ ya ye n id e n te celli e d e r ve fira vun u n n e zd in d e a yn ı iste ği ye n ile m e sin i e m re de r. M u sa o sıra da , T e vra t'a g ö re , se kse n ya şın d a dır. T a b ia t ü stü ku v ve tle re m a lik o ld u ğu n u ka n ıtla m a k için fira vu n a .m u cize g ö ste rir. B u d a ye tm e z : O za m a n A llah M ısır ü ze rin e şu m e şh u r m u sib e tle ri g ö n d e rir : N e h irle rin ka n a d ö n ü şm ü ş o la n su yu , ku rb a ğa la rın , sivrisin e k le rin, b ü ve lekle rin istilası, sü rü le rin ö lm e si, in sa n la r ve h a yva n la rd a d e ri çıb a n la rı çıkm ası, d o lu ya ğ m a sı, çe kirg e le r, ka ra n lıkla r ve d o ğ a n e rke k ço cu kla rın ö lm e si. N e v a r ki fira vu n , b ü tü n bu â fe tle re ra ğ m en İb ran ile r'in M ısır ’ d a n çıkıp g itm e le rin i ka b u l e tm e m e kte d ire n ir. B u n u n ü ze rin e İb ra n i ’ le r, sa yısı « a ile e fra d ı h a riç o lm a k üzere» 600 0 0 0 e rke ğ i b u la n (1) b ir g u ru p h a lin d e R a m ses şe h rin d e n ka ça rla r (Ç ıkış 12, 37). ( 1 ) B u s a y ın ın a ç ık ç a a b a r t ılm ış o ld u ğ u ile r id e g ö r ü le c e k t ir . 351 İşte o za m a n « F ira vu n ke n d i sa va ş a ra b a sın ı h a zır la tıp o rd u su n u b e ra b e rine a ld ı. A ltıyü z se çm e sa va ş a ra b a sın ı ve M ısırın b ü tün sa va ş a ra b a ların ı a ld ı, h e rb iri ü ze rin d e sa vaş su b a yı v a rd ı... M ısır kıra lı İsra il o ğ u lla rın ın a rka sına d ü ştü , İsra il o ğ u lla rı e l le rin i ka ld ıra ra k çıktıla r» lıla r M u sa 'nın a d a m la rın a (Ç ıkış 14, 6 ve 8). M ısır d e n izin kıyısın da y e tiş ti le r. M u sa a sa sını ka ld ırm a siyle d e n iz a çıld ı, a d a m la rı a ya kla rı ısla n m a d a n o ra d a n g e çtile r, « M ısırlıla r o n la rı ta kip e ttile r ve F ira vu n 'u n b ü tün a tla n ve sa va ş a ra b a la rı ve a tlıları a rka la rın da n d e n izin o rta sın a g ird ile r» (Ç ıkış 14, 23). « S u la r d ö n ü p sa va ş a ra b a la rın ı ve a tlıları, o n la rın a rka sınd a n d e n ize g irm iş o la n b ü tün F ira vu n o rd u su n u ö rttü . O n lard a n b ir n e fe r b ile ka lm a dı» (Ç ıktş 14, 28 - 29). T e vra t'ın Ç ıkış K itab ın ’ d a ki b u sö zle r g a ye t a çık: F ira vu n, ta k ip ç ilerin b a şın d a b u lun m a ktayd ı. Ç ıkış K ita b ı, « o n lard a n b ir n e fe r b ile ka lm a dı» d e d iğ in e g ö re , F ira vu n d a h e la k o lm u ş d e m e ktir. Z a ten T e v ra t bu a yrın tıyı D a vu d 'u n M e zm u rla rı'n da d a te k ra r e d iyo r : M e zm u r 106, â ye t 11 ve M e zm u r 136, â ye t 13 - 1 5 'te : «K ızıl D e niz'i ikiye b ö le n , İs ra il ’ i o rtasın d a n g e çire n , F ira vu n ile o rd u su n u K ızıl D e n iz ’ e a ta n » A lla h ’ a b ir h a m d ve şü kü r e d ilm e kte d ir. A rtık şü p he ka lm am ıştır ki, T e vra t ’ a g ö re , Ç ıkış fira vu n u d e n izd e h e la k o lm u ştu r. Ö le n F ira vu n u n ce se d in e n e o ld uğ u h u su su n d a T e vra t te k ke lim e sö yle m e z. K u r ’ â n ’ a g ö re M u s a ’ n ın Ç ık ış ı G e n el ç iz g ile r için d e , K u r ’ â n ’ d a ki M u sa 'n ın Ç ıkı şı kıssa sı T e vra t kıssa sın ın b e n ze rid ir. K u r'ân ’ d a kıs sa yı te şkil e d e n ö ğ e le r b irçok sû re le re se rp iştirilm iş d u ru m d a o ld u ğ u n d a n , b u n la rı g e re ğ i va rd ır. ye rli ye rin e o tu rtm a k 352 K u r ’ â n d a tıp kı T e vra t g ib i, Ç ıkış sıra sın d a ik ti d a rd a b u lu n a n fira vu nu n kim o ld u ğ u n u te s b ite ya ra ya ca k b ir şa h ıs ism i zikre tm iyo r. B ü tü n b ild iğ im iz, fira vun u n K o n sey ü ye le rin d e n b irin in a d ının «hâm ân» o ld uğ u d u r; K u r ’ â n 'd a b u isim a ltı ye rd e g e ç m e kte d ir (sû re 28, â ye t 6, 8 ve 38, sû re 29. â ye t 39, sû re 40, â ye t 24 ve 36). Â ye tte sö zü e d ile n fira vu n , Y a h u d ile r'e işke n ce ve zu lü m ya p a n fira v u n d u r : — S û re 1 4 , â y e t 6 : « M u sa , ka vm ine şö yle d e d i : "A lla h ’ ın size o la n n im etle rin i h a tırla yın , h a n i sizi en kö tü a za ba d ü çar e d e n , o ğ u lla rın ızı ke stire n , ka d ın la rın ızı u tan ç iç in d e b ıra ka n F ira vu n 'u n a d a m la rın d a n k u rtarm ış tır! ” » B a skı ve zu lü m , 7. sû re n in 141. â ye tin d e aynı ifa d e le rle h a tırla tılm a ktad ır. F a ka t K u r ’ â n , Y a h u d i- le r ’ e a n ga rya o lara k in şa e ttirilm iş o la n ve T e vra t'ta g e çe n şe h irlerin ism ini zikre tm iyo r. M u sa 'n ın n e h ir kıyısın a b ırakılm a sıyla ilg ili m e n - kib e , sû re 20, â ye t 39 ve 4 0 ile sû re 2 8 ^ â ye t 7 -1 3 ’ te n a kled ilir. K u r'ân 'ın kıssa sın d a M u sa , n e h rin ke n a rınd a fira vu nu n a ile a lın m ıştır. N ite kim 28. e fra d ı ta ra fın d a n b u lu n u p sû re n in 8 ve 9. â ye tle rin d e şö yle d e n iyo r : « S o nu n da ke n d ile ri için b ir d ü şm a n ve b ir ta sa o la ca ğın ı b ilm e dikle ri için F ira vu n ’ un a d a m la rı o n u b u lu p a ld ıla r. F ira vu n â â m â n ve ke n d i o rd u la rı d a b irta kım g ü n a h la r işle m işle rd i. « F ira vu n ’ un ka rısı (ke n disine ) d e d i ki : "S e n in d e g ö zü n ü n n u ru o lu r b u , b e nim de. O n u ö ld ürm e . 353 U m a rım b ize fa yd a sı d o ku nu r, ya h u t d a o n u ke n d i m ize e via t e d e riz. O n la rın ile rid e n e le r o la ca ğ ınd a n (h iç) h a b e rle ri yo ktu .» İslâ m î g e le n e k fira vu n u n M u sa 'ya ih tim a m g ö s te rm iş o la n ka rısın ın, Â siye K u r'â n 'a g ö re o ld u ğ u n u ka b u l e d er. M u sa 'yı n e h ir ka d ın , fira vun u n ka rısı d e ğ il, b u lu p a la n kıyısın da « firavu n u n a d a m la rı» (â îu) d ır ya n i e v h a lkıd ır. M u sa 'n ın g e n çliğ i, M e d ye n d iya rın d a ika m e ti, e vle nm e si 28. sû re nin 13 - 28. â ye tle rin d e a n la tılm ış b u lu n u yo r. K u r ’ â n , M ısır ü ze rin e İlâ h î ce za o la ra k g ö n d e rile n ve T e vra t'd a uzun u zu n ta s v ir e d ile n o n m u si b e tin h e p sin i zikre tm iyo r a m a , kısa b ir şe kild e beş m u sib ette n h a b e r ve riyo r (sû re 7, â ye t 133). B u n la r : S u b a skını, çe kirge ler, b itle r, ku rb ağ a lar ve ka n d ır. K u r ’â n ’d a M ısır ’ d a n- d ışa rıya lirke n , T e vra t kıssa sın ın ve rd iğ i ça n ların in a n ılır g ib i o lm a ya n ka çış h ikâye e d i ye r isim le ri ile ka sa yısı b e lirtilm iyo r. Ç ö ld e 600 000 e rke kle ke n d i a ile le ri ö yle sin e u zu n b ir yo lcu lu ğ u , T e v ra t ’ ın id dia e ttiğ i g ibi, n a sıl ya p m ış o la bilirle rd i, b u n a ku şku yla b a km ak g e re kir. İb ra nile r ’ in a rd ınd a n g itm e si so n u cu fira vu n u n ö lüm ü d e K u r ’ â n ’ d a şö yle b ild iriliy o r : S û re 20, â ye t 7 8 ’ d e o ku yo ruz : « F ira vu n a ske r le riyle b irlik te o n la rın a rtla rına d ü ştü ; d e nizin d a l g a sı d a o n la rı ta m a m iyle ka p la d ı». Y a h u d ile r ku r tu lm u şla rd ır. F ira vu n h e la k o lm u ş, fa k a t ce se d i so n ra d a n b u lu n m u ştu r : B u, T e vra t kıssa sın ın b a h se t m e d iği ço k ö n e m li b ir a yrın tıd ır. — S û re 10, â ye t 90 -9 2 . A llah b u yu ru yo r ki : F . : 23 354 «B iz İsra il o ğ u lla rın ı d e n izd e n g e ç irdik ve F ira vu n ile b irlik leri d e a zg ın lıkla , d ü şm a n lıkla o n la rın p e şin e d ü ştü , n ih a yet su b o ğ azın a g irin ce b o ğ ulu r ke n (F iravun.) şö yle d e d i : "B e n in a n d ım , İsra il o ğ u lla rın ın in a n d ığ ı A lla h 'd a n b a şka A llah yo k. B en d e O ’ na te slim o lm uş b u lun a n la rd a n ım .” « A lla h d a şö yle b u yu rd u : "Ş im d i m i (im an a g e liyo rsu n)! H a lb u ki b u n d an ö n ce isya n e tm iştin, fe sa t çıka ran la rd a n o lm u ş tu n !‘ B iz d e b u g ü n se n in , se n d en so n ra g e len le re b ir ib re t o lsu n d iye, ya ln ız ce se d in i ku rta ra cağ ız.” » B u â ye te d a ya na ra k iki h u su sun b e lirle nm e si g e re kir : a ) Â ye tte g e çe n a zg ın lık ve d ü şm a n lıkta n m a k sa t, M u sa ta ra fın d an Ç ıkış izn i ko n u su n d a fira v u n u n n e zd in d e ya p ılm ış o la n ikn â g irişim le rin d e n ile ri g e le n d ü şm a n lık ve a zg ınlıktır. . ; b ) F ira vu n d iri o la ra k d e ğ il sa d e ce ce se d i k u r ta rılm ıştır. Z ira 11. sû re n in 98. â ye tin d e , firavu n ile a d a m la rın ın ce h e nn e m a za b ın a u ğ ra tıldıkla rı a çık- 1 ça b e lirtilm iş tir : ] « (F ira vu n ) K ıya m e t G ü nü ka vm in in ö n ü n e d ü şe - : ç e k tir ve o n ları a te şe g ö tü rece ktir.» , T a rih , co ğ ra fya ya d a a rke o lo ji ve rile riyle ka rşı- j la ştırılm a ya e lve rişli o la n h u su sla r b a kım ın da n K u r'- J â n kıssa sı a şa ğ ıd a ki n o kta la rd a T e vra t kıssa sın d a n a yrılm akta d ır : — G e re k M u sa ka vm in e m e n su p İb ra n ile r ta - ra fın d a n in şa e d ilm iş şe h irle r, g e re kse Ç ıkış y o lc u lu ğ u n d a u ğ ran ılm ış y e rle r b a kım ın da n T e v ra t ’ ın v e r d iğ i ye r isim le ri K u r ’ â n ’ d a m e vcu t d e ğildir ; — K ü r ’ â n 'da ,. M u sa ’ nın M e d ye n'd e ki ika m e ti sıra sın d a b ir firavu n u n ö lüm ü n de n b a h se d ilm e m iştir; j ; 355 — K u r'ân 'd a, F ira v u n ’ a m ü ra ca a t e ttiğ i sıra d a M u sa ’ nın h a n g i ya şta o ld u ğ u ko n u su n d a b ilgi ve rilm e m iştir; — K u r'â n'd a , M u sa ka vm in in M ısır'd a n ç ık a r ke n ka ç kişi o ld u ğ u n a d a ir h e rh a n g i b ir ra ka m v e ril m e m iştir. O ysa T e vra t'ta (600 000 e rke kle o n la rın a ile leri, n ü fusu iki m ilyo n u a şkın b ir to p lu lu k o lu ş tu r m u ş o la cakla rdır) ki b u , ih tim a l d ışı b o yu tla ra va ra n a çıkça a b a rtılm ış b ir sa yıd ır; — T e vra t'ta, b o ğu ldu kta n so n ra fira vun u n ce se d in in ku rta rılm a sın d a n b a h sed ilm e m iştir., İki kıssa n ın b u ra da b ilim se l ve rilerle ka rşıla ştırıl m a ya m ü sa it o la n o rta k n o kta la rı d a şu n la rd ır :• — M u sa 'nın ka vm in i o lu ştu ra n Y a h u d ile re fira vu n ta ra fın d a n ya p ıla n b a skı ve zu lü m ü n , K u r'â n 'd a d o ğ ru la n m a s ı ; — H e r iki kıssa d a da M ısır kıra lı için b ir ism in g e ç m e m e s i; — M ısır ’ d a n çıkış sıra sın d a fira vun u n ö lü m ü nü n K u r ’ â n ta ra fın d a n d o ğru la n m ası. K u r ’ â n ile T e v ra t v e rile rin in ç a ğ d a ş b ilim v e rile riy le k a rş ıla ş tırılm a s ı İsra il o ğ u lla rın ın M ısır'd a ika m e tle rin e ve ü lke d e n çıkışla rına ilişkin K u r ’ â n h a b e rle riyle T e vra t h a b e rle ri, ça ğ d a ş b ilim ve rile riyle ka rşıla ştırm a ğ a ko n u o la b ile ce k b irta kım d u ru m la r a rze tm e kted irle r. D o ğ ru su n u sö yle m e k g e re kirse , bu d u ru m la rd a n b ir kısm ı p e k ço k m e se le ler o rta ya çıka rd ığ ı, b u n a k a r şılık b ir kısm ı ta rtışm ağ a yo k d e ne ce k ka d a r a z m a l ze m e ve rd iğ i için , bu ka rşıla ştırm a ço k g a yrı m ü sa vi b ir ta rzd a o lm a kta d ır. 35Ö 1. K IS S A L A R D A K İ B A Z I A Y R IN T IL A R IN G Ö Z D E N G E Ç İR İLM E S İ İb ra n ile rin M ısır'd a ika m e ti İb ra n ile r'in M ısır ’ da (Y a ra tılışa g ö re 15, *13.) 400 ve ya (çıkış ’ a g ö re 12, 40) 430 yıl ika m et e tm iş o ld u k la rı ve ço k a z b ir ya n ılm a ih tim a liyle, sö yle n e b ilir sa n ırım . T e vra t ’ ın T e kvin ile Ç ıkış kita b ı a ra sınd a ki bu, p e k d e ö n e m li o lm a ya n , o tu rm a sü re siyle ilgili o tu z yıllık b ir ih tila fa ra ğ m e n İb ra nile r ’ in M ısır ’ d a ika m e t le ri, İb ra him 'd e n ço k so n ra , Y a ku p o ğ lu Y u su f ve ka rd e şle rin in o ra d a ye rleşm e siyle b a şla m ıştır. B u b il g ile ri ve re n T e vra t ve b u ye rleşm e yi en u fa k b ir ta rih ve rm e d e n n a kle d e n K u r ’ â n d ışın d a b izi bu h u su sta a yd ın la tm ağ a e lve rişli b a şka h içbir b e lg eye sa h ip d e ğ iliz. P . M o n tet'd e n D a nie l-R o p s ’ a ka d a r b ü tün b ilim a d a m la rı şim d ilik şö yle d ü şü n ü yo rla r : B ü yü k b ir ih tim a lle Y u su f ve ka rd e şlerin in M ısır'a va rışları, H yk- s o s la r ’ ın M .Ö . xvn. yü zyıld a M ısır'a g irişle ri d ö n e m in e ra stla m a kta d ır ve Y u su f ile ka rd e şle rin e d e lta b ö lg e sin d eki A va ris şe h rin d e h ü snü ka b u l g ö sterm iş o lan kişi de b ir H ykso s h ü kü m d a rı o la ca ktır, B u h e sa p , T e vra t'ın b irinci K ıra lla r K ita b ı'n ın (6, 1) b ize ve rd iği h a be rle re ku şku su z a çıkça te rs d ü şm e kte d ir. B u K ita b ’ a g ö re M ısır ’ d a n çıkış S ü le y m a n M a b e d i'n in (M .Ö . 971 yılın a d o ğ ru) in şa e d ilm e sin d e n 480 yıl ö n ce g e rçe kle şm iştir. Ç ıkış ta rih i bu h e sa p ta M .Ö . ya klaşık o lara k 1450 yılıd ır, d o layısiyle 400 ve ya 430 yıl ika m et sü re siyle b irlikte M ısır'a g iriş ta rih i 1 8 5 0 - 1880 yılla rıd ır. H a lb u ki bu, İb ra h im 'in , b u g ü n kü d ü şü n ce ye g ö re , ya şa m ış o ld uğ u d e vrin 357 ke n d isi o lu p , bu ta rih le Y u su f'u n , T e vra t'ın ve rd iğ i ö te ki b ilg ile re g ö re , M ısır'a g e lişi a ra sınd a ya kla şık 250 yıllık b ir a ra va rd ır. O h a ld e T e vra t'ın b irinci K ırat la r K ita b ı'n ın bu p a rça sı kro n o loji a çısın d a n m a kb u l d e ğ ild ir (I). G ö rü lüce ğ i ü ze re , b u ra d a sa vu n u la n te o riye , sa d ece K ıralla r kita b ın a d a ya n ıla ra k itira z e d i le b ilir a m a , K ita p 'ta k i kro n o lo jik ve rile rin d o ğ ru o l m ayışı- n e d e n iyle bu itira zın h içbir d e ğ e ri ka lm az. K u tsa l K ita p la r ’ ın ve rile ri b ir ta ra fa b ıra kılırsa , İb ra n ile r ’ in M ısırd a ki ika m etle rin d e n izle r o lara k g e riye ' ka la n şe yle r ço k b e lli b e lirsizdir. B u n u nla b e rab e r b irkaç ya zılı h iye ro g lif b e lg e le r va rd ır. Bu b e lge le r, M ısır ’ d a ke n d ile rin e A p iru ve ya H a p iru y a h u t d a H a b iru adı ve rilen b ir işçile r sın ıfın ın va rlığın ı zikre tm e kte d irle r ki b u işçile rin , h a ksız ya d a h a klı o lara k İb ra n i'le r o ld uğ u ö n e sü rü lm ü ştü r. H iyero g lif b e lg ele rd e g e çe n bu ta b irle ; in şa a t iş çile ri, zira a t işçile ri, b a ğ b o zum u işçile ri v.b . ka ste d ilm iştir. B ü tü n bu işçile r a ca b a n e red e n g e lm ekte y d ile r ? B u so ru ya ce va p ve rm e k ço k g ü ç. N ite kim bu ko n u d a R .P . d e V aux. şö yle ya zıyo r : O n la r ye rli h a lkta n d e ğ ild irle r, ce m iye tte n b ir sın ıfı te m sil e t m e zler, h e p si a yn ı işe ve ya ya sa l d u ru m a sa h ip d e ğ ild irle r.» III. T u tm es d e vrin e a it b ir p a p irüs, o d e vird e b u n la rı « a h ır h a lkı» d iye zikre d iyo r. Ş u h u su s b ilin m e kte d ir ki, M .Ö . xv. yü zyıld a II. A m e n o p h is, o n lard a n 3600 kişiyi K e n a n d iya rınd a n M ısır ’ a tu tsak o la rak g e tir m iştir, zira d iyo r R .P de V a u x, b u tu ts a k la r S u riye - ( 1 ) K ır a lia r m R .P . de b ir in c i K ita b ın d a , y e r a la n b u v e r ile r h a k k ın d a V a ııx g ib i d ü şü n m ek t e k r a r t e m a s e d ile c e k t ir . g e r e k tiğ in e daha ile r d e 358 F ilistin b ö lg e si ya h u d i h a lkın ın itib a rlı b ir ke sim in i o lu ştu rm a kta yd ıla r. M .Ö . 1300 yılla rın a d o ğ ru , I. S e th i d e vrin d e , b u a yn ı A p iru ’ la r K e n a n ü lke sin in B e th - S h e a n b ö lge sin d e b ir ta kım ka rga şa lıkla r çıka rıyo rla r. I. R a m ses d e vrin d e A p iru ’ la rd an b ir kısm ı ta şo ca ğ ı a m e lesi o la rak ve ya fira vu nu n (ya n i R a m se s M ia m ö n 'u n ta p ın a ğ ın d a ki ku le li b ü yü k ka p ı) in şa â tın d a ku lla n ıla n ta ş ka zıkla rın ta şın m a sın d a ku lla n ılm ış tır. T e v rat'tan ö ğ re nd iğ im ize g ö re İb ra niler, II. R a m se s d e vrin d e ü lke n in K u ze y b a şke n ti o la n R a m se s şe h rin i in şa e d e cekle rd ir. M ısır ya zm a la rın d a , xıı. yü zyılın ve so n o lara k d a III. R a m se s d e vrinin A p iru ’ la rın d a n b a h se d ile cektir. h â lâ bu F a ka t A p iru la r ’ ın zikre d ild ikte n ü lke sa d e ce M ı sır d e ğ ild ir. B u d u rum d a A p iru sö zcü ğ ü ya ln ız îb ran i- le r için m i ku lla n ılm a ta ydı ? Ş u h u su su h a tırla tm a k ye rin d e o lu r : B e lki d e b u ke lim e , b a şla n g ıçta ırk fa r kı g ö ze tm e d e n a ğ ır iş m a h kû m la rının h e p si için k u lla n ıla b iliyo rd u ve b e lki b u ta b ir d a h a so n ra m e sle k a d ı o lara k ku lla n ılm ıştır. F ra n sızca d a «suisse» k e li m e sin in , b ir İsviçre va ta n d a şı, tran sız m o n arşisin d e b ir İsviçre a ske ri, b ir V a tika n b e kçisi ve ya b ir h ırıstiya n kilise m ü stah d em i g ib i a yn ı za m a n d a sa h ip o l d u ğ u çe şitli a n la m la rıyle A p iru sö zcü ğü n ü n ta şıd ığ ı a n la m la r a ra sın d a b ir ya kla şım ya p m a kta a ca ba b ir m a h zu r va r m ıd ır ? H e r n e o lursa o lsu n, II. R a m se s d e vrin d e (T e vra t'a g ö re ) İb ran ile r, (h iyero g lif m e tin lere g ö re ) A p iru ia r, firavu n ta ra fın d a n e m re d ilm iş o la n b ü yü k işle rde ç a lışm a kta d ırla r, ve b u n a , m a h kû m la rın ça lıştırıld ığ ı iş le r d e d e n e b ilir. II. R a m se s'in , Y a h u d ile r'e b a skı ve zu lü m ya p a n fira v u n o ld u ğ u n da h iç şü p h e y o k tu r : çü n kü T e v ra t ’ ın çıkış K itab ı ’ n d a a d la rı g e çe n R a m se s I 359 ve P ito m şe h irle ri, N il d e ltasın ın d o ğ u ke sim in d e b u lu n m a kta d ır. A ra ların da ya kla şık 25 kilo m e tre m e sa fe b u lu n an b u gü n kü T a n is ile K a n tir şe h irle ri, bu e s ki ye rle şim m e rke zle rin ka rşılığ ıdır. II. R a m ses ta ra fın d a n ku ru lan K u ze y b a şke nti b u ra da yd ı. Ö yleyse II. R a m se s b a skı ve zu lü m fira vu n u d u r. M u sa işte bu d ö ne m d e d ü n ya ya g e le ce ktir. K enrd isinin n e h ir su la rın d a n ku rtu lu şu n u b e lirg in le ştire n d u ru m ları d a h a yu ka rıda g ö rm ü ştü k. K e n disin e v e ri len M u sa âdı m ısır d ilind e n b ir ke lim e d ir. P . M o n tet b u n u , M ıs ır v e T e v ra t a d lı kita b ın d a a çıkça g ö s te r m iş tir : R a n ke ’ n in , h iy e ro g lifler d ilin de şa h ıs a d la rı isim li sö zlü ğ ü nd e ki isim liste sin d e , M e sw ve ya M e sy isim le ri ye r a lır. M û sâ ise , b u ke lim e n in K u r'ân ’ d a ki ya zılış şe klid ir. M ıs ır ’ a g ö n d e rile n m u s ib e tle r T e vra t, « m u sib e t» adı a ltın d a , A lla h ’ d a n g e len o n ce za d a n sö z e tm e kte , h e r b iri h a kkın d a ço k g e n iş b ilg i ve rm e kted ir. M u sib etle rd e n b irço ğ un u n ta b ia t ü stü b ir ya n ı ve b ir b o yu tu va rd ır. K u r ’ â n ise sa d e ce b e ş ta n e m u sib e t sa yıyo r : S u b a skın ı, ç e k ir g e ler, b itle r, ku rb a ğ a la r ve ka n . A n ca k b u n la rın ço ğ u ta b ia t o la yla rının a şırı b o yu tla ra va rm ış o lm a sınd a n ib a rettir. Ç e kirg e le r ve ku rb a ğ a la rın ça b u ca k ço ğ alıp is tilâ e tm esi T e vra t ’ ta d a g e çe r. N e h irle rin su yu n u n ka n a d ö n ü şe re k tü m ü lke yi b a sm asın d an d a sö z e d er; K u r ’ â n bu ka n m u sib e tin d e n b a h se d e rke n fa z la d a n h e rh a n g i b ir a yrın tı ve rm e z. B u ka n o la yı h a k kın d a ço k ç e ş itli va rsa yım la r ile ri sü rm e k m ü m kü n d ü r. 360 T e vra t ’ ın h ikâye e ttiğ i ö teki (sivrisin e kler, bü ve le kle r, d e ri çıb a nla rı, d o lu, z ifirî ka ra n lıkla r, d o ğ a n ço cu kla rın ve sığ ırla rın ö lm e si g ib i) b ird e n fa zla m u sib etle r de, tıp kı N uh T u fa n ı kıssa sın d a o ldu ğ u g ib i, ka yn a klan ıyo rla r. çe şitli riva ye tle rd e n N ite kim N uh T u fa n ı kıssası, b ird e n fa zla riva ye tle rin ve rd ik b ira ra ya g e tirilm e k b ilg ile r le ri su re tiyle o lu şm a k ta yd ı. Ç ık ış y o lc u lu ğ u n d a iz le n e n y o l Ç ıkış yo lcu lu ğ u n d a izle n e n yo l ko n usu n da K u r'â n ’ da h e r h a n g i b ir b ilgi ve rilm e z, b e ri ya n d an T e vra t izle n e n yo lu b irçok isim ve re re k zikre d er. B u h u su sta R .P . d e V a u x iie P . M o n te t b ire r b a h is a ç m ışlard ır. İlk Ç ıkış ye ri T a n is -K a n tir o lm a lıd ır am a, yo lcu lu ğ u n g e ri ka la n kısm ı için , h içb ir ye rd e , T e v ra t kıssa sını m ıştır, m e si d o ğ rula yab ilece k ka lın tıla r b u lu n m a o yü zd e n d e n izin , M u sa ka vm in in g e çip g it için ,, h a n g i ta ra fta n a çılm ış o ld uğ u sö yle n e m ez. D e n iz in a ç ılm a s ı m u c iz e s i D e n izin ya rılm a sı, a stro n o m ik se b e p le rd e n ve ya u za k b ir ye rd e m e yd a na g e le n b ir ya n a rd a ğ p ü s kü rm e sin e b a ğ lı sism ik se b e p le rd e n ileri g e lm iş o la b ile ce k b ir m ed ve ce zir ka b a rm ası o lara k d ü şü n ü l m ü ştü r. İb ra n ile r d e n izin çe kilm e sin d en y a ra rla n m ış, p e şleri sıra h ızla d e n ize d a lm ış M ısırlıla r da d e n izin g e ri d ö n m e siyle h e la k e d ilm iş o la ca klard ır. B ü tü n b u sö yle n e n le r sa d e ce b ir va rsa yım d ır. 361 2 . Ç IK IŞ ’ IN K A Ç IN C I F İR A V U N D E V R İN D E OLDUĞU Ç ıkış'ın za m an için de ki ye rin i te sb ite e lverişli ve rile re ço k d a h a g e çe rli su re tte va rıla bilm ekte d ir. II. R a m se s'in ye rin e g e çe n M in e p ta h , M u sa ’ nın Ç ıkışı sıra sın d a ki fira vu nd u g ö rü şü ço k e ski ta rihd e n b e ri ka b u l e d ilm iştir. N ite kim ça ğ ım ız b a şla rı nın ü n lü M ısır ta rih i b ilg in i M a sp ero , 1900 yılın d a K a h ire M ü z e s i Z iy a re tç i K ıla v u z u a d lı kita b ın da : M i n e p ta h « İske nd e riye ka yn a klı b ir riva ye te g ö re ç ı kış fira v u n u d u r ve K ızıl D e n izc e h e la k o la n ın da o o ld u ğ u sö yle n ir» d iye ya zm ıyo r m u yd u ? B en, M a sp e ro 'n un bu id d ia sın ı d a ya n d ırm ış o la ca ğ ı b e l g e le ri b u la m a d ım a m a , m ü e llifin cid d iye ti b izi, sö yd ikle rin e en b ü yü k d e ğ e ri ve rm e ğ e zo rlam a ktad ır. P . M o n te t h a riç, bu, va rsa yım ın le h in d e ve ya a le yh in d e d e lille r a ra ştırm ış o la n M ısır ta rih i b ilg in le rine ’ “ ya d a ça ğ d a ş T e vra t te fs iri m ü te h assısların a ço k n a d ir ra stla n ır. B u n a ka rşılık şu so n b irkaç on yıl içe risin d e b irb irin d e n fa rklı o la n ve sa d e ce K u tsa l K ita p la r'd a k i kıssa la rın b ir h a b e riyle u yu m sa ğ lam a k a m a ciyle ile ri sü rü ld ü ğ ü a n la şıla n b ir ta kım v a rs a yım la rın o rta ya a tıld ığ ın a ve fa k a t va rsa yım sa h ip le rin in bu K ita pla r'ın d iğ e r a yrıntıla riyle m e şg u l o l m a d ıkla rın a şa h it o lun m u ştu r. N ite kim b ir kıssa n ın b ir ya n ı ile u yu şu r g ö rün e n şu ya d a b u va rsa yım ın o rta ya çıktığ ını, fa k a t h ip o te z sa h ib in in ke n d i v a rs a yım ın ı b ü tün ö te ki K u tsa l K ita p la rla (d o la yısiyle sa d e ce T e v ra t ’ la d e ğ il) ve a yn ı za m a nd a ta rih in , a rk e o lo ji v.b . ilim le rin ve rile riyle ka rşıla ştırm a ya p m a k za h m e tin e ka tla n m a d ığ ın ı g ö rü yo ru z. M e yd a n a çıkm ış en g a rip va rsa yım la rd a n b ir 362 ta n esi J.d e M ice li'n in (1960) kid ir, Ç ıkış ta rih in i M .Ö . ya kla şık 9 N isa n 1495 g ü n ü o la ra k ve ta m am iyle ta kvim le rin h e sa p ların a d a ya n a ra k te s b it e tm e ğ e m u va ffa k o ld u ğ u n u id dia e tm ekte dir. O ta rih de M ı sır'd a h ü kü m sü re n firavu n II. T u tm es o ld uğ u n a g ö re , ö yleyse b u m ü e llife g ö re Ç ıkış fira vu n u da o o la caktır. M a d e m ki ta rifle re g ö re II. T u tm e s'in m u m ya sın d a b u m ü e llifin - n e h ikm e tse - cü zza m d iye n ite led iği cild e d e ğ in d o ku b o zu klu kla rı va rd ır ve m a d e m ki T e vra t'ın ta s v ir e ttiğ i M ısır'ın b a şın a g e le n b e lâ lard a n b ir ta n esi d e d e ri çıb an la rıd ır, ö yle y se m ü e llifin ileri sü rd ü ğ ü va rsa yım d o ğ ru lu k ka za n m ıştır. B u şa şırtıcı d ü zm e va rsa yım , T e vra t kıssa sın d a ki d iğ er h u su sla rı ve ö ze llikle R a m se s şe h rin in T e vra t ta ra fın d a n zikred ilişini h iç h e sa ba ka tm a m a kta d ır. O ysa bu şe h ir ism i, Ç ıkış ta rih in i «R am se s» le rde n b irin in ta h ta g e çm e sin d e n ö n ce g ö ste r m e ğ e yö n e lik h e r va rsa yım ı g e çe rsiz kılm a kta d ır. II. T u tm e s'in d e risin de ki d o ku b o zu klu kla rın a g e lin ce , b u n u b ir ka n ıt sa ya rak b u M ısır kira lın ı Ç ı kış fira vu n u g ib i g ö ste rm e k ye rsiz o lur, zira o ğ lu İli. T u tm e s ’ d e ve to ru n u II. A m e n o p h is'd e d e a yn ı d e ri sivilce le ri g ö rü lü yo r (1). B azı ya za rla r b u sivilce le rin a ilevî b ir h a stalık o ld uğ u g ö rü şü n d e d irle r. O h a l d e II. T u tm e s va rsa yım ı sa vu n u la b ilir n itelikte d e ğ il d ir. * Le P e u p le d e la B ib le (2) a d lı kita b ın da D a n ie l R o p s ’ un o rta ya a ttığ ı II. A m e n o p h is'e Ç ıkış fira v u nu ro lü n ü ve re n h ipo te zi d e b u n u n g ibid ir. B u va rsa (1 ) B u doku b o z u k lu k la r ı, f ir a v u n la r ın K a h ir e m u m y a la r ın d a (2 ) D e s c le c d e B r o u w e r , 1 9 7 0 . M ıs ır m ü z e s in d e b u lu n a n g ö z le g ö r ü lü r n it e lik te d ir . 363 yım ın d a yan d ığı d e lil d e ö b ü rü n d e n d a h a ku vve tli g ö rün m e m ekte d ir. B a b a sı III. T u fm e s ço k m illiye t çiyd i d iye o ğ lu II. A m e n o ph is'i, D a n ie l-R o p s İb ra n ile r ’ in zu lü m , ve işke n ce cisi ilân e tm e kte , b u n u n ka y n a n a sı ü n lü kıraliçe H a tshe p so u t'a d a , n e h ikm e tse M u sa 'yı e vin e ka b u l e d e n ka d ın g ö zü yle b a km a k ta d ır. , R .P . d e V a ux, E s k i İs ra il T a rih i (1) a d lı kita b ın d a e le a ld ığ ı ke n d isin e a it II. R a m se s va rsa yım ın ı d a h a sa ğ la m b ir te m e le o turtm a kta dır. Z ira va rsa yım , T e vra t kıssa sın ın b ü tü n n o kta la riyle u yu şm a sa b ile , h iç d e ğ ilse T e vra t'ta a d la rı R a m se s ve P ito n d iye g e çe n şe h irlerin II. R a m se s d e vrind e in şa e d il d iğ i yo lu n d a ki te m e l ve riyi d e ğe rle n dirdiğ i için ta k d ire şâ ya n d ır. B u d u ru m d a Ç ıkış'ın II, R a m se s ik ti d a rın d a n ö n ce g e rçe kle şe b ile ce ğ in e itiba r e d ile m e z. II. R a m ses'in iktid a ra g e liş ta rih i ise, D rio to n ile V a n d ie r kro n o lo jisin e g ö re , M .Ö . 1301, R ow ton kro n o lo jisin e g ö re M .Ö . 1290 yılıd ır. II. R a m se s, T e v ra t ’ ın sö zü n ü e ttiğ i zâ lim fira v u n d u r â m ir h ü km ü n e d e n iyle , yu ka rıd a g ö rd ü ğ üm ü z d iğ er iki h ip o te z m a k b u l d e ğ ild irle r. R .P. d e V a u x 'ya g ö re Ç ıkış'ın II. R a m se s'in ik tid a r o ld u ğ u d e vrin ilk ya rısın d a ve ya o rtala rın d a vu ku b u lm u ş o la bjlir. M ü e llifin ya p tığ ı b u ta rih te sb iti so n d e re ce m ü p h e m d ir. B u d ö n em i ö n e rm esin d e ki a m a cı, h e m K e n a n 'd a ye rleşm e si için ka vm in e za m an ve rm e k; h e m d e M u sa II R a m se s'in y e ri n e g e çen ve b a b a sın ın ö lü m ü ü ze rin e sın ır b o yla rın d a a sa yişi sa ğ lam a k ya n i, ( 1 ) J . G a b a ld a e t C ie , 1 9 7 1 . sa lta n a tın ın 5. yılın a a it 364 b ir m e za r ta şırım d a ta s d ik e ttiğ i g ib i, İsra il o ğ ulla rını d ize g e tirm e k zo ru n d a ka la n firavu n M in e p ta h 'a b ü tü n b U 'iş le r için kâ fi za m a n b ırakm a ktır. B u h ip ote ze iki ka n ıtla itira z e d ile bilir : a ) T e vra t, M u sa M e d ye n d iya rın d a ika m e t e d e r ken M ısır kira lın ın ö ld ü ğü n ü b ild irir (Ç ıkış 2, 23). Ç ıkış kita b ın d a b u M ısır kira lın ın , İb ra nile ri zo rla ça lıştırara k R a m ses ve P ito m şe h irle rin i ya p tıra n fira vu n o ld uğ u b e lirtilir. İşte b u fira vu n II. R a m se s ’tir. Ö yle yse Ç ıkış a n ca k II. R a m se s'in ye rin e g e çe n fi ra vu n d e vrin d e v u k u bu lab ilir. N e va r ki R .P. d e V a u x b ize Ç ıkış kitab ının 2. b a b ın d a ye r a la n 23. â ye tin d e d iğ in e şü p h e yle b ) B izi en b a km a m ızı sö ylü yo r. h u su s, ke n d isin e a it ço k şa şırtan o la n Ç ıkış te oris in i se rg ile rke n K u d ü s T e vra t O ku lu m ü d ü rü R .P . d e V a u x'n u n , T e v ra t ’ ın iki te m e l m e t n in e h iç te m a s e tm e m iş o lm asıd ır. O ysa h e r iki m e tin de, fira vu nu n ka ça n la rı ko va la rke n ö ld üğ ü n ü ta s d ik e tm ekte dir ki, bu d a Ç ıkış'ın b ir ik tid a r d ö n e m in in so n u n d a n b a şka b ir za m a nd a vu ku b u ld uğ u yo lu n d a ki g ö rü şle b a ğd a şm az. G e rçe kte n d e ,, te k ra r e tm e k g e re kir, fira vu n u n, ta k ip e sn a sın da h a ya tın ı ka yb e tm iş o ld u ğ u n d a a rtık şü p h e ka lm a m ıştır. Ç ıkış K ita b ı'n ın 13 ile 14. b a b la- n bu n o kta yı a çıkça b e lirtirle r : « F ira vu n ke n d i sa va ş a ra b a sın ı h a zırla yıp o rd usu n u b e ra b e rin e aldı...» (14, 6). « M ısır kıra lı İsra il o ğ u lla rın ın a rka sın a d ü ştü ve İsra il o ğ u lla rı e lle rin i ka ld ıra ra k çıktılar» (14, 8)... « S u la r d ö n ü p , o n la rın a rka sınd a n d e n ize g irm iş o lan b ü tü n F ira vu n o rd u su n u n sa va ş a ra ba la rın ı ve a tlı la rı ö rttü . O n la rd a n b ir n e fe r ka lm a d ı» (14, 2 8 -2 9 ). Ü ste lik D a vu d ’ un : « F iravu n ile o rd usu n u K ızıl D e n i- 365 ze a ta n » d iye re k Y a h ova (A lla h )'a d u a e ttiğ i b u 136. m e zm u r (136, 15) da, fira vun u n ö lüm ü n ü d o ğ ru la m a kta d ır. G ö rülü yor ki M u sa 'n ın sd ğ lığ ın d a iki fira vu n ö l m ü ştü r : b ir M u sa M e d ye n d iya rın d a yke n , d iğ e ri de Ç ıkış sıra sın d a ö lm üştü r. M u sa 'n ın b ir fira vu n u d e ğ il, iki fira vu n u va rd ır : B u n la r zu lü m ve b a skı ya p an firavu n ile M ısır ’ d a n Ç ıkışın fira vu n u d u r. R .P . de V a u x ’ n u n , M u sa ’ nın b ir te k fira vu n u va rd ır fa ra ziye - si bu b a kım d a n d o yu ru cu d e ğ il. A şa ğ ıd a g e le ce k o la n g ö rü ş ve d ü şü nce le r d e b u n a za riye n in a le y h in d e e k ka n ıtla rı o rta ya ko ya ca ktır. 3 . Z U L Ü M V E İŞ K E N C E F İR A V U N U il. R A M S E S , Ç IK IŞ F İR A V U N U M İN E P T A H P . M o n te t, İsken d e riye ka yn a klı riva ye ti (1) ye rin d e ve za m a n ın d a d e ğe rle n dirm iştir ki, M a sp e ro ’ - n u n d a z ik re ttiğ i bu riva ye t, ço k d a h a so n ra ki İslâ m î g e le n ekte ve yin e kla sik h ırıstiya n g e le n e ğ in d e (2) g ö rü lm e kted ir. M ıs ır v e T e v ra t (3 ) a d lı kita b ın d a se rg ile d iğ i bu ku ra m b ir ta kım e k ka n ıtla rla ku vve t ka za n m akta d ır, ö ze llikle K u r ’ â n kıssa sın ın ve rd iğ i b ilgile rle . A n ca k bu b ilg ile re ü n lü a rke olo g h iç te l i) İ s k e n d e r iy e ’ d e korkunç E s k iç a ğ ’ a ş e k ild e a it o la n ve bugün h is s e t ir e n t a r ih î b e lg e le r e e k s ik liğ in i P to le m e le r ’ in ş a n lı d e v r in d e v e R o m a lıla r ’ m f e t ih t a h r ib a t la r ın d a n ö n c e , k u ş k u s u z , s a h ip b u lu n u lu y o r d u . ( 2 ) x x . y ü z y ıl b a ş la r ın d a d in e ğ it im i iç in h a z ır la n m ış M u s e v i — H ır is t iy a n T a r ih i ’ n e d e ğ in k it a p la r d a , m e s e lâ p a p a s H . L e s e t r e ’ n in küm sü rdü ğü k ita b ın d a Ç ık ış , M in e p ta h ’ ın M ıs ır ’ d a h ü dönem de vuku b u lm u ş t u r ( 3 ) D e la c h a u x . e t N ie ş t le , N e u c h a te l, 1959. d iy e geçer. 366 m a s e tm iyo r. B u n la ra g e çm e de n ö n ce b iz yin e T e v ra t'a d ö ne lim . Ç ıkış K itab ı, fira vu nu n ism in i b e lirtm e m e kle b e ra b e r, «R am ses» ke lim e sin i zikre tm iş b u lun m a kta d ır. R a m ses T e v ra t'ta, İb ra nile r ’ in zo ra ki ça lışm a - siyle in şa e d ilm iş şe h irle r o la rak zikre d ile n h ird e n b irin in a d ıd ır. B u iki şe h rin , iki şe d o ğ u N il d e lta sı ke sim in d e ki T a n is - K a n tir b ö lg e sin e a it o ldu kla rı b u g ü n b ilin m e kte d ir ve li. R a m ses'in, ke n d i K u ze y b a şke n tin i ku rd u ğu ye r d e işte o ra sıd ır. B u b ö lg e d e d iğ er ku ru luşla r II. R a m se s ’ te n ö n ce d e m e vcu ttu e lb e t, a m a b ö lg e n in ö n e m li b ir ye rleşim m e rke zi h a lin e g e lm iş o lm a sı II. R a m se s'in e se rid ir. B u n u so n b irka ç o n yılda n b e ri ya p ılm ış ka zıla r ke sin o lara k ka n ıtlıyo rla r. K u ze y b a şke n ti in şa a tın d a fira vu n, tu t sa k İb ra nile ri ça lıştırm ıştır. T e v ra t ’ ta k i «R am ses» ke lim e si a rtık g ü n ü m ü z ça rp ıcı g e lm iyo r, çü n kü ke lim e , - b u n d a n b irb uçu k a sır ö n ce - C h a m p o llio n 'u n ö ze llikle h iye in sa nın a ro g lifle rin a n a hta rın a d e la le t e d e n e sa s ö ze llikle ri in ce le m e k su re tiyle h iye ro g lifle rin a n a h ta rın ı ke şfe t m e sin d e n b u ya n a, h e rkesin b ild iğ i b ir ke lim e h a lin e g e lm iştir. D o la yısiyle n e a n la m a g e ldiğ ini b ile re k ke lim e yi o ku m a ğ a ve ta la ffu z e tm e ğ e h â lih azırd a a lış kın ızda . F a ka t h a tırla m a k g e re kir ki, m ilâ dî y a k la şık III. yü zyıld a h iyero g lifle rin R a m ses ism in i T e vra t ile b a zı m a n a sı y itirilm iş ti ve yu n a n ca ve la tin ce kita p la rd a n b a şka p e k m u h a fa za e d e n o lm a m ıştı. Söz ko n u su yu n a n ca ve la tin ce k ita p la r da, bu ism in ya zılış şe klin i b o zm uşla rdı : n i te kim T a cit, A n n a le s a d lı e se rin d e , R h a m sis'd e n söz e tm ekte dir: T e vra t ise ism i a yn e n m u h a fa za e tm iş ti: o n u d ö rt ke z E sfa rı H a m se zikre de r (Y a ra tılış 4 7 ,1 1; Ç ıkış 1, 11 ve 12, 37; S a yıla r 33, 3 ve 33, 5). 367 İb ra n ice o la n T e vra t, R a m ses ke lim e sin i R â (e )m ss ve ya R â e â m ss (1) T e vra t'ın S e p ta n te d iye d iye ya zıyo r, ijci şe kild e a d la n d ırıla n yu n a nca b a skısın d a ke lim e : R âm esS e şe klin d e d ir. L a tin ce T e vra t (V u lg at) ise ke lim e yi R a m e sse s d iye ya za r. T e vra t'ın fra n sızca e lem e n tin b a skısın d a (1. b a skı, 1621) yin e : R a m e sse s şe klind e ya zılıd ır; C h a m p o llio n 'u n h iye rog lifle ri çö zm e ça lışm a la rı sı b a skı re va çta yd ı. P re c is d u ra sınd a , b u fra n sızca d e s a n c ie n s E g y p tie n s (2. s y s te m e h ie ro g ly p h iq u e b a skı, 1828) a d lı e se rin d e (s. 276), C h a m p o llio n ke lim e n in T e v ra t'tak i im lâ şe klin i e sa s a lıyo r. G ö rü lü yo r ki T e vra t, ib ra n ice , yu n a n ca ve la tin- ce te rcü m e le rin d e , R a m ses ism in i fe vkalâ d e b ir su re tle m u h a fa za e tm işti (2). se rg ile n e n ve rile r, o h a ld e te k B u ra ya ka d a r b a şın a şu h u su sla rın te sb itin e im kâ n ve rm e kte d irler: a ) Ç ıkış ’ ın, M ısır ’ d a R a m se s a d lı b ir fira vu n ik tid a ra g e lm e d e n ö n ce , vu ku b u lm u ş o la ca ğ ı d ü şü n ü le m e z; b ) M u sa , R a m se s ile P ito m şe h irlerin in ku ru cu su o la n fira vu n ya n i II. R a m ses d e vrin d e d ü n ya ya g e lm iştir; M e d yen ü lke sind e yke n, c ) M u sa M ısır'd a hü kü m sü re ri fira vu n ya n i II. R a m ses Ö lm ü ştü r. O h a l c i) e h a r fi, (2 ) E sk i ib r a n ic e d e k i T e v r a tla r ’ d a şey a y in h a r f in e k a r ş ılık t ır . y o r u m c u la r ın , dan h iç b ir r ıc a d ik k a t ç e k ic id ir . M e s e lâ e le m e n t in a n la m a d ık la r ım b a s k ıs ın d a , R am ses ; bu k e lim e n in m a n a s ın de ay m ü şah ed e e tm e k T e v r a t 'ın f r a n s ız c a 1 6 2 1 k e lim e s i : «h aşerat s ır g a s ı» d iy e g ü lü n ç b ir ş e k ild e m a n a la n d ır ılır . ka 368 de M u sa 'n ın b u n d a n so n ra ki h a ya t ö ykü sü II. R am - se s'in ye rin e g e çe n firavu n ya n i M in e pta h d e vrin d e ce re yan e tm e kte d ir. B ü tü n b u n la rın ya n ı sıra T e vra t, Ç ıkış'm ka çın cı fira vu n d e vrin d e o ld u ğu n u te s b it b a kım ınd a n , so n d e re ce ö n e m li b ir b a şka b ilgi d a h a ve riyo r : B u d a şu h a b e rd ir : M u sa , A llah 'ın e m ri u ya rınca fira v u n d a n ka rd eşle rin in se rb est b ıra kılm a sı izn ini ko p a r m a te şe b bü sü n d e b u lu n du ğ u za m a n , se kse n ya şın d a yd ı : « F iravu n ’ la ko n u ştu kları H a ru n da 83 ya şın d a za m an b u lun u yo rla rd ı» M u sa 80, (Ç ıkış 7, 7). T e vra t b ize a yrıca şu h a b e ri d e ve riyo r (Ç ıkış 2, 23): S a lta n a tı d ö n e m in d e M u sa ’ nın d ü n ya ya g e ld iğ i fira M e d yen ü lke sin d e ki ika m e ti sıra sın d a , ö lm ü ştü r. N e va r ki T e vra t kıssa sı, b ir ö n ce ki vu n , M u sa ’ nın fira vu n la o n u n ye rin e g e çe n firavu n u n isim le rin i ve r m e d e n ö ykü sü n e d e vam e tm ekte dir. T e vra t'ın bu iki p a rça sın da n a n la şıla n o ki : K e n di sa lta n a tla rı d ö n em in de M u sa 'nın M ısır ’ da ya şa m ış o ld uğ u iki firavu n u n iktid a rd a ka lış sü re le rin in to pla m ı en az se kse n yıl o lm a lıd ır. II. R a m se s'in (D rio to n ile V a n d ie r kro n o lo jisine g ö re 1301'den 1235 yılın a ka d a r, R o w ton kro n o lojisi ne g ö re 129Ö 'dan 1224 yılın a ka d a r) a ltm ışye d i yıl ik tida rd a ka ld ığ ı b ilin m e kte d ir. M ısır ta rih i b ilgin leri, o n u n ye rine g e çe n M in e p ta h ’ ın ke sin o lara k ka ç yıl sa lta n a t ^sürdüğü ko n u su n d a a çık b ir b ilgi ve re m i y o rla r a m a , b u sü re en a z o n yıldır, zira R .P . d e V a u x ’ n u n d a b e lirttiğ i ü ze re , iktid a rın ın o n u n cu yılı b e lg e le rle sa b ittir. M a n eth o n ise M in e pta h için yirm i yıllık b ir ik tid a r sü re si ve riyo r. D rio to n ile V a n d ie r bu ko n u d a iki ih tim a l ileri sü re rle r : 1 2 3 4'd en 1224 ’ e ka d a r o n yıllık b ir sü re o la bilir, ve ya R o w ton kro n olo jisi 369 u ya rınca 1 2 2 4'ten 1204'e ka d a r yirm i yıllık b ir sü re o la bilir. M in ep ta h ik tid a r d ö n e m in in so n u n da n e ler o lu p b ittiğ i ko n u sun d a M ısır ta rih i b ilg in le ri ke sin b ir şe y b ilm em e kte dirle r : B ü tü n b ild ikle ri, M in ep ta h'd an so n ra M ısır'ın , b ir çe yre k a sır d e vam e d e n so n d e re ce te h like li b ir iç b u n a lım g e çirm iş o ld u ğ u du r. İktid arla rın ta rih sırası m ü p h e m d e o lsa, Yeni İm p a ra to rlu k sü re sin ce d iğ er ik tid a r d ö n e m le ri iç in se k d e II. R a m se s - M in ep ta h d ö n e m in d e n b a şka , sen yılı b u la n ya d a g e çen a rt a rd a iki ik tid a r yo ktur. Ö yle yse , ka rd e şle rin in se rb est b ırakılm ası g iriş im in d e b u lu n d u ğ u sıra da ki M u sa 'n ın ya şıyla ilg ili T e vra t ve rile ri, a n ca k a rt a rd a g e le n II.. R a m se s ile M in e p ta h iktid a rla rı dönem i içe risin e y e rle ş tirile b ilir. B ö yle o lu n ca h e r şe y şu şe kild e d ü şü n m em ize izin v e rir : M u sa II. R a m se s iktid arın ın ilk yılla rın d a d ü n ya ya g e lm iş, a ltm ışye d i yıllık iktid a rın d a n so n ra kıra l ö l d ü ğ ü za m a n , ke n d isi h â lâ M e d ye n 'd e b u lu n m u ş ve d a h a so n ra , II. R a m ses ’ in ö lüm ü ü ze rin e .iktid a ra g e len o ğ lu M in e p ta h ’ ın n e zd in d e , M ısır İb ra n ile ri'n in a vu ka tı o lm uştu r. B u o la y M in e pta h iktid a rın ın ikin ci ya rısın d a ce re ya n e tm iş o la bilir, e ğ e r yirm i yıl ik ti d a rd a K a ldıysa ki ta m dm iyle m ü m kü n d ü r ve n itekim R o w to n d a ö yle d ü şü n m e kte d ir. İşte o d ö n e m d e M u sa M ısır'd an çıkışı yö n e tm iştir ve bu, M in e pta h ik ti d a rın ın h e r h a l ve kâ rd a so n u n a ra stla r; çü n kü , K u r'â n ile T e v ra t ’ ın d a işa re t e ttik le ri g ib i, firavu n ü lkeyi te rked e n İb ra nile r ’ in a rka la rınd a n ko va la rke n h a ya tını ka yb e tm iştir. B u ta sla k, M u sa 'n ın ço cu klu k d ö n e m in e ve ke n d isin in fira vu n a ile si ta ra fın d a n e ve a lınışına d a ir F . : 24 370 K u r'â n 'ın ve T e vra t'ın n a k lettik le riy le ku su rsu z b ir şe kild e b a ğ d aşm a ktad ır. G e rçe kte n d e II. R a m se s'in ço k ileri b ir ya şta ö ld ü ğ ü b ilin iyo r. Ö ld ü ğ ü za m a n ya şın ın d o ksa n ve ya yü z o ld u ğ u sö yle n ir. A ltm ışye d i yıl sü re n iktid a rın ın b a şın d a , b u va rsa yım a g ö re , yirm iü ç ila o tuzü ç a ra sın d a b ir ya şta o la b ilird i. B u ya şta e vli o lm ası m ü m kün d ü , d o layısiyle ye n i d o ğm u ş M u sa ’ nın K u r ’ â n 'a g ö re « F ira vu n 'u n e v h a lkın d an b iri» ta ra fın d an N il n e h ri ke n a rın d a b u lu n u şu ile ve o n u sa ğ b ırakm a sı için fira vu nu n n e zd in d e kâ rısın ın a ra cı o lu şu ile b ir te rs d ü şm e d e y o k tu r. T e vra t ise , M u sa 'yı n e h ir kıyısın d a b u lan ın , firavu n u n b ir kızı o ld uğ u nu ö n e sü rm e kte d ir. II. R a m se s'in iktid a rın ın ilk yılla rın d a ki ya şı g ö zö n ü n e a lın ırsa, kıyıya b ıra kılm ış ço cu ğ u b u lu p e ve g e tirm e yi b e ce re ce k o la n b ir kız e vla d ın a o ya şta p e kâ la sa h ip o lm u ş b u lu na b ilird i. Ö yleyse K u r ’ â n kıssa sı ile T e vra t kıssa sı b u n o kta d a a sla çe lişm e m e kte d irle r. B u ra d a fo rm ü le e ttiğ im iz bu va rsa yım , K u r ’ â n ile ta m b ir u yg u n lu k içe risin d e d ir. B u n a ka rşılık T e vra t ile o la n te k b a ğ d a şm a zlığ ı d a o n u n ya lnızca b ir cü m le si ü ze rin d e d ir, b u cü m le yu ka rıd a g ö rd ü ğ ü m ü z ü ze re, K ıra lla rın b irin ci kitab ın ın 6. b a b ın d a ki ilk â y e ttir (ki E sfa rı H a m se ’ ye so n ra d a n e kle n m iş o ld uğ u nu b e lirtm e k g e re kir). B u m e tin ü ze rin d e ç o k ih tila f e d il m iş tir ve R P . d e V a u x E ski A h id'd in b u kita b ın d a ye r a la n ve M ısır ’ d a n çıkışın za m a n için d e ki ye rin i S ü le y m a n M a b ed i ’ n in in şa sını e sa s a la rak te s b it e d e n kro o lo jik ve riyi re d d e tm e kted ir. B u p a rçan ın g ü ve n ilir o lm a kta n yo ksu n b u lu n u şu o n u , b u ra d a g e liş tird iğ i m iz ku ra m ı çü rü te b ile ce k ke sin b ir ka n ıt g ib i d e ğe r le n d irm e ğ e e n g e l o lur. 371 M in e p ta h 'ın V . y ıl d ik ilita ş ı s o ru n u M ine p tah 'ın V . yıl m e şh u r d ik ilita ş ı ya zısın a d a ya n ıla ra k, b u fira vu nu n s a lta n a t d ö n e m ind e ki e n so n e yle m in M ısır ’ d a n çıkış o ld u ğ u yo lu n d a b u ra d a se rg ile d iğ im iz te ze itira z e d ile b ile ce ğ in e in a n ılm ıştır. B u d ik ilita ş , b ilin e n h iye ro g lif b e lg e le r a ra sın d a , içe risin d e « İsrail» ke lim e sin in g e ç tiğ i (I) ye g â n e b e l g e o ld u ğ u için , fe vka lâ d e b ir ö n e m ta şım a kta d ır. M in e pta h iktid a rın ın b irin ci ya rısın ın ta rihin i ta şıd ığ ı ta hm in e d ile n d ikilita ş, fira vu nu n T h e b e s'te ki m e za r ta p ına ğ ın da o rta ya çıka rılm ıştır. M ısır ’ ın sın ır ko m şu la rın a ka rşı fira vu n u n ka za n d ığ ı b ir d izi za fe ri, ö ze l likle, b e lge n in so n u n d a : « siln ip sü p ü rü lm ü ş ve a rtık n e sli ke silm iş İsra il'e» ka rşı ka za n d ığ ı b ir za feri z ik re d e r. D ikilita şta İsra il ke lim e sin in va rlığ ı, Y a h ud i- le r ’ in K e na n ’ a M ine p tah 'ın V . yılın d a b ile ye rleşm iş o lm ala rı g e re ktiğin i ve d o ia yısiyle İb ra nile r'in M ısır ’ d a n çıkm a sın ın d a h a o ta rih d e vu ku b u ldu ğ u nu g ö s te rir şe klind e b ir sa vu n m a ya p ılm ıştır. B u itira zın m a kb u l o lm a dığ ın ı sa n ırım ; zira bu, İb ra n iie r M ısırd a b u lu n d u ğ u sü re ce K e n an 'd a Y a h u di’ le r yo ktu d e m e ktir ki, b ö yle b ir g ö rü ş sa vu nu la m a z. K a ld ıki II. R a m ses te zin in ya n lısı o la n R .P. d e V a u x, E s k i İs ra il T a rih i a d lı kita bın da , K e n a n 'a ye rleşim ko n u sun d a : « İsra ille r'd en b a zı k a file le rin G ü n ey'd e ki C a d e s b ö lg esin e ye rle şm e ta rih i ke sin d e ğildir a m a Ç ıkış ’ ta n ö n ce d ir.» d iye ya zıyo r. O h a ld e m ü e llif, M ı sır'd a n , M u sa ka file sin in çıkışın d a n a yrı b ir za m a n da , çıkm ış o la n b ir kısım ka file le rin sö z ko n u su b ö lg e ye ( 1 ) İ s r a il k e lim e s in d e n s o n r a g e le n b ir t a m la m a , İ s r a il s ö z c ü ğ ü y le b ir in s a n c e m a a t ın a iş a r e t e d ild iğ i h u s u s u n d a k i ş ü p h e y i t a m a m iy le s ilm e k te d ir . 372 ye rle şm iş o la ca kla rın ı b ü yü k b ir ih tim a l d a h ilin d e g ö rü yo r. B azı b ilg in le rin İsra ilie r ile a yn ı s a y d ığ ıA p iru la r ya d a H a b iru la r II. R a m se s'te n ço k ö n ce , d o la- yısiyle Ç ıkış ’ ta n b ile ço k ö n ce S u riye - F ilistin yöre* te rin d e b u lu n m a kta yd ı : n ite kim , b ir b e lg e d e n a n la şıldığı ü ze re , fira vu n II. A m e n op h is o n la rd a n 3600 k i şilik b ir ka file yi e sir a la rak M ısır ’ d a p ra n g a işçile ri o la rak ku llan m a d ı m ı ? B u A p iru la rd a n K e n a n 'd a I. S e ti d e vrin d e d e h â lâ o tu ra n lar o ld u ğ u ve B e th - S h e - an b ö lg esin d e b ir ta kım h u zu rsu zlu kla ra n e d e n o l d u kla rı sö yle n ir : B u d u rum u , P . M o n te t M ıs ır v e T e v ra t a d lı kita b ın d a h a tırla tm a kta dır. M ısır'd a n ka çm a k üzere d a h a so n ra M u sa 'n ın e tra fın d a to p la n a ca k o la n la r henüz, ü lken in d a h ilin d e b u lu n u rla rken , M i- n e p ta h 'ın , ke n d i sın ırla rı ü ze rin d e ki b u ya h u d i u n su r la rın a ka rşı şid de t g ö ste rm iş o la ca ğ ı ta m a m iyle a k la ya tkın d ır. Ö yle yse M in e p ta h ’ ın V . yıl d ikilita şının v a r lığ ı, a sla b u ra d a g e liş tird iğ im iz va rsa yım a ka rşı de* ğ ildir. E sa se n , ya h u d i m illeti ta rih in d e « İsrail» ke lim e si n in o rta ya çıkışı, h iç b ir za m a n M u sa ka filesin in K e n a n ’ da ye rle şm e sin e b a ğ lı d e ğ ild ir. K e lim e n in a sil şö yle : İsrail, T e kvin ’ e g ö re (32, 29), İsh a k ’ ın o ğ lu ve İb ra h im ’ in to ru n u o la n Y a ku b 'a ve rile n ikin ci isim dir. K ita b ı M u ka d d e s - E ski A h id p a p a lık T e rcü m e si’ n in (1975) yo ru m cu la rın a g ö re , b u ism in, « A lla h a p a çık te c e lli ede» a n la m ın ı ta şıd ığ ı m u h te m eld ir. B ir in sa n için ku lla n ılm ış o ld ukta n so n ra , a rtık b u ke lim e n in b ü yü k b ir a ta n ın h a tırası o la rak so n ra la rı b ir ce m a a te s ıfa t o lm a sın ın d a şa şırtıcı h iç b ir ya n ı yo ktur. D e m e k ki İsra il ism i M u sa ’ d a n ço k ö n ce ya n i 373 yü zle rce se n e ö n ce g ö zü km ü ştü r. B u ism i, fira vu n M in e p ta h iktid a rın ın ta rihin i ta şıya n b ir m e za r ta şın da zikre d ilm iş g ö rm e k, şa şırtıcı o la m a z. K e lim e n in ta şta g e çm iş o lm a sı, h içb ir şe kild e M u sa 'n ın Ç ıkışı ’ nı fira vu n M in e p ta h ’ ın V . yılın d a n ö n ce ta rihle n d irm e le h in d e ka n ıt te ş k il e tm ez. M in ep ta h m e za r ta şı, « İsra il» d iye a n d ığı b ir ce m â a tte n b a h sed e rke n, a slın d a siya sî b a kım d a n is tik ra r ka za n m ış b ir ce m â a ta işa re t e d e m e z, çü n kü b u kitab e M .Ö . xııı. yü zyılın so n yılla rın ın ta rih in i ta ş ı yo r; o ysa İsra il kıra llığ j a n ca k M .Ö . x. a sırd a te şek kü l e d e ce ktir. Z a ru ri o la rak kitab e , d a h a m ü teva zi b ir in sa n to plu lu ğ un u b ild iriy o r (1). İsra il'in , ta rih sa h n e sin e çıkm a d a n ö n ce , se kiz ya d a d o ku z a sır tu ta n uzun b ir ku ru lu ş d ö n e m in d e n g e ç tiğ i b u g ü n b ilin m ekte d ir. B u d ö n e m , A m o rla r ile A ra m la r b a şta o lm ak ü ze re b irço k ya rı - g ö çe b e ka file le rin tü m b ö lge ye ye rle şm e le riyle ve ke n d i ce m â a tle ri b ü n ye sind e , içlerin d e İb ra h im , İsh a k ve Y a ku p İs ra il'in d e y e r a ld ığ ı P e yg a m b e rie r'in g ö zü km e siyle b e lirg inle şm iştir. Y a ku p P e yg a m b e r’ in ikin ci a d ı (İs ra il), ilk ka file ye ya n i m ü sta kb e l b ir siya sî va rlığın n ü ve sin e işa ret e d e r ve bu siya sî v a rlık M in e pta h sa ltan a tın d a n ç o k so n ra o rta ya çıka ca k, zira İsra il kıra llığ ı M .Ö . 931 - 930 ’ d a n 721 yılın a ka d ar sü re ce k tir. ( 1 ) K u d iis K it a b ı M u k a d d e s o k u lu p r o fe s ö r ü B .-C o u r o y e r , Ç ık ış K it a b ı t e r c ü m e s i iç in y a p t ığ ı t e fs ir le r d e , ( C e r f y a 1968, y ın la n , s. « K ita b e d e g e ç e n o la r a k « ü lk e » t a m la m a m ış t ır .» 1 2 ) b u d u r u m a iş a r e t e d e r e k k e lim e s i o la r a k der ki d iğ e r ö z e l is im le r iç in t a m la m a ” ü lk e ” k u lla n ılm ış k e n , y e r in e İ s r a il a d ı : s ıf a tı iç in ’ b a lk ’ k e lim e s i k u lla n ıl 374 4 . F İR A V U N ’ U N Ç IK IŞ S IR A S IN D A Ö L D Ü Ğ Ü N Ü N K U R ’ Â N İL E T E V R A T T A R A F IN D A N B İL D İR İL M E S İ K u r ’ â n ile T e vra t kıssa la rın ın ço k ö n e m li b ir n o k ta sın ı, fira vu n u n çıkış sıra sınd a ki ö lüm ü te şkil e d e r. O n un bu şe kild e ö ldü ğ ü m e tinle rd e n ço k a çık ta rzd a a n la şılm a kta dır. T e vra t'ın b u ko n u d a ki b e ri sa d e ce E sfa rı H a m se'd e d e ğ il, a yn ı b ir ha za m a nd a D a vu d ’ u n M e zm u rlan ’ n d a d a ye r a lır : B a b ve â ye t n u m a ra la rı d a h a yu ka rıd a ve rilm işti. F ira vu n u n bu ö lüm ü n ü h ırıstiya n ya za rla rın ın sü kû tla g e çiştirm e si so n d e re ce g a rip tir. N ite kim R .P . d e V a u x, M ısır'd a n çıkış II. R a m se s iktid a rın ın ilk ya rısın d a ve ya o rtasın d a ye r a lm ıştır şe klin d e ki te zi sa vu n m akta , firavu n u n b u e yle m e sn a sın d a h e lak o ld u ğ u h u su su n u h iç h e sa ba ka tm a m a kta d ır. O ysa bu h u sus, çıkış o la yın ı, b ü tün va rsayım la r b a kım ın d a n , a n ca k iktid a rın so n u n a ye rle ştirm e ğ e izin ve rir. K u d ü s K ita b ı M u ka d d e s O ku lu m ü d ü rü D e V a u x, E s k i İs ra il T a rih i a d lı e se rin de , T e vra t'ın yu ka rıd a adı g e çen iki kita b ın d a ki ve rile rle ke n d isin in sa vu n d u ğ u te z a ra sınd a ki çe lişkiyi h iç u m u rsa r g ö rü n m ü yo r. P . M o n te t, M ıs ır v e T e v ra t b a şlıklı kita bın d a, çı- kış ’ ı M in ep ta h d e vrin e a lıyo r a m a , ka ça n la rı ko va la ya n la rın b a şın ı çe km iş o la n firavu n un ö lüm ü h a k kın da te k ke lim e sö yle m iyo r. B u şa şırtıcı tu tu m Y a h u d ile r'in tu tu m u yla bağ K ızıl D e n ize a ta n » A lla h 'a h a m d i ifa d e e d e n 136 n u m a ra lı D a vu d M e zm u r ’ un 15. â ye ti, sık sık Y a h ud i a yin ind e o ku n d a şm a z, zira : « F iravu n ile o rd u su n u m a kta d ır. O n la r bu â ye tle , çıkış kita b ın d a ki (14, 2 8 - 29) : « S u la r d ö n ü p sa va ş a ra b a la rın ı ve a tlıları, o n - 375 larm arkasından d e n ize g irm iş o la n b ü tü n F ira vu n o rd u su n u ö rttü , o n lard a n b ir n e fe r b ile ka lm a dı.» cü m le si a ra sın d a ki u yg u n lu ğ u b ilm e kted irle r. O n la ra g ö re o rd usu yla b irlikte fira vu nu n te p e len m iş o l d u ğ u n d a en u fa k b ir ku şku yo ktur. A yn ı bu m e tinle r h ırıstiya nla rın ka b u l e ttik le ri K ita b ı M u ka d d e sle r'd e d e m e vcu ttu r. H ıristiya n m ü fessirle r, b ile b ile ve h e r şe y a p a çık o rta d a yke n firavu n u n ö lü m ü n ü h e d e fin d e n sa p tı rıyo rla r, F a ka t, d a h a sı d a va r; b ir kısım m ü fessirle r K u r'â n ’ d a firavu n u n ö lü m ü yle ilgili h a b e ri e le o ku yu cula rın ı b ir ta kım g a rip ya kla şım la r a lıp , ya p m a ğ a te şvik e d e rle r. N ite kim K u d ü s K ita b ı M u ka d d e s o ku lu id a resi a ltın d a ya p ılm ış o la n T e vra t te rcü m e sin d e (1), adı g e çen o ku lu n p ro fe sö rü R .P. C o u ro ye r ’ in fira vu n un ö lüm ü yle ilgili K u r ’ â n h a b erin i şö yle yo ru m la d ığ ını g ö re b iliriz : « K u r ’ â n (x, 9 0 -9 2 ) fira vu n u n su d a b o ğ u la ra k ö ld ü ğü n e işa re t e d e r ve o rd usu yla b irlikte b o ğ u lm u ş o la n fira vu n (ki ku tsal m e tin (2) b ö yle b ir şe y sö yle m ez), h a lk g e le n e kle rin e g ö re , d e n izin d ibin de o tu r m u ş, d e n iz a d a m la rın a ya n i fo klara kıra llık e tm e kte d ir.» K u r'ân 'ın m u h te va sın d a n h a b e rsiz o la n o ku yu cu , K u r'â n ’ ın T e vra t m e tnin e -yo ru m cu ya g ö re - te rs d ü şe n b ir h a b e ri İle g û ya h a lk g e le n e kle rind e n ka y n a kla n a n ve yo ru m d a sû re ile â ye t n u m a ra la rı ve rildikte n so n ra zikre d ile n g ü lün ç e fsa n e a ra sın d a is te r iste m e z b ir ilişki ku ra ca ktır. ( 1 ) Ç ık ış , 1 9 6 8 , s . 7 3 . (2 ) Y o r u m c u n u n sö z ü n ü k u s u z T e v r a t ’ t ır . e t tiğ i k u t s a l m e t in b u r a d a h iç k u ş 376 K u r ’ â n ’ ın b u ko n u d a ki h a b erin in ya n sıttığ ı g e r çe ğ in , bu m ü e llifin te lk in e ttiğ i şe yle h iç b ir ilişkisi y o k tu r : K u r ’ â n ’ ın 10. sû re sin de ki 90 - 92. â y e tle ri n in ko n u yla ilg ili ve rd iğ i h a be r şö yle : İsra il o ğ u lla rı d e n izi g e çe rke n fira vu n ile b irlik leri o n ları p e şle rin d e n ta k ip e tm işle r ve işte o za m a n fira vu n , ta m b o ğ u la cağ ı sıra d a : « İn an d ım , İsra il o ğ u lla rın ın in a n d ığ ı A lla h ’ d a n b a şka A lla h yo k. B e n d e O 'na te slim o lm u ş o la n la rd a n ım .» e tm iştir. A lla h d iye fe ry a t o n a : « N a sıl? Ş im di m i (in an ıyo rsu n)! H a lb u ki b u n d a n ö n ce isya n e tm iştin , re za let çıka ran la rda n o l m u ştun ! Ö yleyse b u g ü n B iz de, se n d e n so n ra g e le n le re ib re t o lsu n d iye, ya ln ız H a kika tte in sa n la r a ra sın d a ce se d in i ku rta ra ca ğ ız. B izim d e lille rim izd en g a fil o la n la r p e k ço ktu r.» ce va b ın ı ve rm iştir. B u sû re n in F ira vu n ’ u n ö lü m ü ko n usu n da ih tiva e ttiğ i sö zle rin h e p si b u n d a n ib a re ttir. T e vra t yo ru m cu su n u n te s b it e ttiğ i e fsa n e le r n e b u ra d a ne d e K u r ’ â n ’ ın b ir b a şka ye rind e sö z ko n u su d u r. K u r ’ ân, fira vu n u n ce se d in in ku rta rıla ca ğ ın ı ço k a çık b ir şe kild e b ild irm ekte d ir ki, en m ü h im h a b er d e b u d ur. Ç ıkış o la yın d a h a n g i fira vu nu n za ra r g ö rd ü ğ ü h u su su n d a in sa nla rın m o d e rn ça ğ d a b ile h a klı ya d a h a ksız o la rak şü p he e ttik le ri firavu n lard a n h e p sin in ce se tle ri, K u r ’ â n ’ ın in sa nla ra P e yg a m b e r ta ra fın da n te b liğ e d ilm iş o ld u ğ u d e vird e , N il - n e h rin in L o u xo r ’ a n isb e tle ö te ki ya ka sın d aki K ıra lla r V a d is i’n d e T h e b e s'te ki m e za rlard a b u lu n m a kta yd ıla r. B ina e n ale yh ce se tle rin sö z ko n u su ye rd e sa kh b u lu n d u kla rın d a n h iç kim se n in , K u r ’ â n ’ ın n ü zu l d ö n e m in d e , h a b e ri yo ktu ve ce se tle rin m e si a n ca k X IX . yü zyılın o ra d a ke şfed il so n u nd a g e rçe kle şm iştir. K u r ’ â n ’ ın d e d iğ i g ibi. Ç ıkış fira vu n u n u n ce se d i g e r- 377 çe kte n ku rta rılm ıştır : H a n gisi o lu rsa o lsu n b u fira vu n , o b u g ü n K a h ire M ü ze si’ n in kıra l M u m yala rı S a lo n u ’ n d a dır ve ziya re tçile re a çıktır. Ö yle yse m e se le n in a slı, R .P. C o u riye r'n in K u r ’ â n a d ına u yd u rd u ğ u g ü lün ç e fsa ne d en ta m a m iyle fa rklıd ır. 5 . F İR A V U N M İN J E P T A H ’ IN M U M Y A S I II. R a m se s ’ in o ğ lu o la n ve Ç ıkış fira vu n u o la ra k d ü şü nm e kte h iç b ir sa kınca b u lun m a ya n fira vu n M in e pta h ’ ın m u m ya lı ce se d i, 1898 yılınd a L o re t ta ra fın d a n K ıra llar V a d isi'n d e ki T h e be s ’ te ke şfe d ild i. O ra d a n K a h ire ’ ye n a kled ilm iştir. M u m ya n ın sa rg ı b e z le rin i’ 8 T e m m u z 1907 ta rihin d e B u a m e liya t ve ce se d in E llio t S m ith çö zd ü . in ce le n m e siyle ilg ili p ro to ko lü , K ıra l M u m y a la n (1912) a d lı kita b ın d a su n m a k ta d ır. B irço k n o kta la rda yıp ra n m ış b ile o lsa , m u m ya n ın ko ru n m a d u rum u o ta rih d e m e m n u niye t v e ri ciyd i.* O ta rih d e n b e ri' m u m ya , K a h ire m ü ze sin d e b a g e ri ka la n kısm ı b ir ku m a ş p a rça siyle ö rtü lü o ld u ğ u h a ld e , ziya retçilere şı ve b o yn u a çık, vü cu d u n u n , g ö s te rilm e k te d ir. Ü ste lik M ü ze , m u m ya lı ce se d in g e n e l fo to ğ ra fla rın d a n , E . S m ith 'in 1912 yılın d a ç e k tik le rin d e n b a şka sın a şu g e çe n a yla ra ka d a r sa h ip d e d e ğ ild i. H a zira n 1 9 7 5 'te M ısır y e tk ili ü st m a ka m la rı b a n a , fira vu n u n ce se d in in o za m a na ka d a r ö rtü lü b u lu n a n b ö lü m lerin i in ce le m e k ve fo to ğra fla rın ı ç e k m e k ü ze re izin ve rm e n e za ke tin i g ö sterd iler. M u m ya n ın şim d iki d u ru m u n u , a ltm ış kü su r yıl ö n ce ki d u ru m iyle ka rşıla ştırd ığım d a , a çıkça g ö rd üm ki m u m ya d a b ir ta kım a şın m a lar o lm u ş ve d ü şen p a rçala r d a ka yb olm u ştu . B a zı kısım la rı in san la rın e liyle , d iğ e r 378 b a zıları d a -ta b ir ca izse - za m a nın e skitm e siyle m u m ya lı d o ku la r b ü yü k ça p ta za ra r g ö rm ü ştü . Bu d o ğ a l yıp ra n ış, m u m ya n ın in san la r ta rafın d a n , içe risin d e ü çb in kü su r yıld ır is tira h a t e tm ekte o l d u ğ u T h e b e s ö lü le r m a h ze n in d e ki m e za rd a X IX . yü z yılın so n un d a ke şfed ilm e sind e n b u ya n a d e ğ işik ş a rt la rd a m u h a fa za e d ilm e sin in b ir so n u cu d u r. Ş im diki h a ld e , ke n d isin i h a va ile te m a sta n ta m a n îa m iyle ko ru m az, m ikro-o rg a n ism ta ra fın d a n b o zu lm a sın a e n g e l o lm a z b ir ca m m a h faza için d e se rg ile ne n , b ö yle ce ısı d e ğ işm e le rin e te rke d ilm iş ve b ir m e vsim rü tu b e tin d e n g e le ce k za ra ra ka rşı ko ru n m a m ış o la n m u m ya , b ü tü n b u ta h rip e tke nle rin d en e m in o la rak ü ze rin d e n ya kla şık ü çb in yıl g e çm e sin e im kâ n ve re n şa rtla rd a b u lu nm a kta n ço k u za ktır. M u m ya , ke n d isi ni ko ru ya n sa rg ıla rı y itird iğ i g ibi, ısısı d a h a ka ra rlı ve h a va sı, yılın bazı d ö n e m le rin de K a h ire 'd e g ö rü l m e ye n, d a h a a z ru tu b e tli m e za rın ka p a lı o rta m ın d a ka lm a n ın ya ra rın ı d a y itirm iş tir. M u m ya n ın , e sa s ö lü m a h ze nin d e b u lun u rke n, e ski za m a n la rd a , m e za r b ü yü k b ir ih tim a lle ço k so yg u ncu la rın ın ve ya ke m irici b ö ce kle rin ziya re tin e m a ru z ka la ra k b ir ö lç ü d e za ra r g ö rm ü ş o ld u ğ u ku şku su zd u r a m a , - ö yle g ö rün ü yo r ki - za m a n ın fe la ke tin e m ü ka vem e t e t m e k için m e za rda ki ş a rtla r yin e d e b u g ü n kü n d e n d a h a e lve rişliyd i. M u m ya n ın b u 1975 yılı H a zira n a yın d a in ce le n m e si sıra sın d a b e nim ö n a ya k o lm a m ü ze rin e b ir ta kım ö ze l a ra ştırm a la ra g irişildi. M ü ke m m e l b ir ra d yo g ra fik in ce le m e , d o k to r E l-M eligy ile d o kto r R e m siys ta ra fın d a n ya p ılırke n, d o k to r M u sta fa M a - n iala w iy d e m u m ya nın g ö ğ üs b o şlu ğu d ü ze yin de ki b ir ka yıp so n u cu a çılm ış o la n d e likte n g ö ğ üs ka fe- 379 siyle ka rın b o şlu ğ u içe risin i in cele m e işin i ya p ıyo r du. B ö yle ce d e b ir m u m ya ü ze rin d e ilk e n d o sco p i ’ yi g e rçe kle ştirm iş o lu yo rd u . C e se d in g ö ğ ü s ve ka rın b o şlu ğ u içe risin de ço k ö n e m li bazı a yrın tıla rı b ö yle ce g ö rm e k ve fo to ğ ra fların ı çe km e k m ü m kü n o l m u ştu r. M u m ya n ın vü çu d u nd a n ke n d i h a liyle ko p m u ş o la n b a zı kü çü k p a rça la rın M ig n o t ile d o k to r D u d ig o n P a ris ’ te p ro fe sö r ta ra fın d an m ikrosko p la ya p ıla ca k in ce le m e so n u n d a , p ro fe sö r C e cca ld i ile b irlik te ya p ılm ış g e n e l b ir a d li-tıp te tk ik i ta m a m la n m ış o la ca ktır. K ita b ım ızın ya zım işi b ittiği sıra d a in ce le m en in so n u cu -n e ya zık ki- h e nü z ka rar a ltın a a lın m a m ıştı. M u m ya ü ze rin d e ki bu in ce le m e d en çıkm a sı şim d ilik m ü m kü n o la n so n u ç, m u m ya n ın ke m ikle rin d eki d o ku b o zu klu kla rın ın ve -b ir kısm ı ö ld ü rücü n ite likte o lm a sı g e re ke n-b a zı v ü c u t ka yıp la rın ın g ö zle m i o l m u ştu r. B u b o zu klu k ve ka yıp la rd a n b ir kısm ının fi ra vu n u n ö lü m ü n d en ö n ce m i yo ksa so n ra m ı m e y d a n a g e lm iş o ld uğ u h u su su n d a ka rar ve rm ek h e n üz m ü m kü n d e ğ ild ir. F ira vun , ço k b ü yü k b ir ih tim a lle ya K u r ’ â n ile T e vra t'ın d e d iğ i g ibi b o ğ u la ra k, ya d a d e n izd e b o ğ u lm a d a n ö n ce ço k a ğ ır b ir ya ra a lara k, y a h ut d a h e r iki se b e p te n ö tü rü ö lm üş o lm a lıd ır. E ğ e r ço k ya kın b ir g e le ce kte ko ru yu cu ve o n a rım ö n lem le ri a lın m a zsa , b ü tün b u ke m ik b o zu klu k la rı ve a n la ttığ ım ız n e d e n le rd e n ile ri g e le n yıp ra n m a la rın b irle şm e si so n u cu, fira vu nu n m u m ya lı ce se d inin m u h a fa za sı g e le ce k için b ir so ru n o la c a k tır. B u te d birle r, Ç ıkış fira vu nu n u n ö lü m ü n d en ve ce se d in in A lla h ’ ın ira d e siyle ku rtulm a sın d an g e riye ka la n g ü n üm ü zd eki ye g â n e m a d d i ta n ığ ın a zço k 330 u zu n b ir sü re d a h a yo k o lu p g itm esin e m a n i o la bi le ce ktir. İn sa n , h e r za m a n te m e n n i e d eriz ki, ke n d i ta ri h in d e n ka lm a ta n ıkla rın ı m u h a fa za ya ça b a g ö ste rsin a m a , b u ra da ço k d a h a b a şka b ir ta n ık sö z ko n u su du r: b u d a M u sa ’ yı ta n ım ış, iste klerin e ka rşı d iren m iş, M ı s ır ’ d a n ka çışınd a a rka sın a d ü şm ü ş, o yo ld a h a ya tını ka yb e tm iş, ce se d i A lla h 'ın ira d esiyle yo k o lm a k ta n ku rtu la ra k in sa n la r için , K u r ’ â n ’ d a b e lirtild iği g ibi, ib re t o lm u ş b ir kişin in m u m ya h ce se d in d e m a d d e le şm iş b ir ş a h ittir (1). K u tsal K itap la r ’ ın d o ğ ru lu ğ u n a ça ğ d aş b u lu ş la rın ve rile ri içe risin d e ka n ıt a ra ya n h e rkese , fira v u n u n ce se d iyle ilgili K u r ’ â n â ye tle rin in n e m u h teşe m b ir b e lg e le n işi K a h ire M ü ze si kıra l M u m ya la rı S alo n u ’ nda se rg ile nm iş b u lu n u yo r! ( 1 ) M u s a ’ n ın h a y a t h ik â y e s in in b ir b a ş k a t a n ığ ı o la n I I . R a m - s e s ’ in m u m y a s ı ile M in e p ta h ’ m m u m y a s ı a r a s ın d a m iik a y e s e li b ir ç a lış m a y a p ılm ış tır ; II. R a m ses m u m yası d a a y n ı o n a n m ö n le m le r in e g e r e k d u y a c a k t ır . KUR’ÂN, HADİSLER VE ÇAĞDAŞ BİLİM (1) ( 1 ) M ü e llif s a y ın M a u r ic e bu B u c a ille , b a ş lık a ltın d a a ç tığ ı y a k la ş ık b e ş s a h t e lik b a h is t e , a s t r o n o m i, t ıp v .b . b ilim d a lla r ın a iliş k in P e y g a m b e r ( s .a .v .) d e v r in in in a n ç la r ın ı v e b a z ı t e d a v i v e ila ç y ö n te m le r in i y a n s ıtır g ö r ü n e n V e m u t e b e r H a d is m e c m u a la r ın d a y e r a la n b ir k a ç s a h ih h a d is le r le , a y n ı k o n u la r a t e m a s e d e n K u r ’ â n â y e tle r i a r a s ın d a b ir y a p m ış , m u k ayese b ilim s e l v e r ile r in t e y it e t tiğ in i g ö s t e r e r e k n e t ic e d e K u r ’â n ’ı b ir k e z d a h a K u r ’ â n ’ m A lla h k e lâ m ı o ld u ğ u s o n u c u n a v a r m ış t ır . A n c a k m ü e llif , b u a r a ş t ır m a s ın d a a ğ ır lığ ı K u r ’ â n ’ a v e r d iğ i v e ç o k u z u n , b ir t e t k ik i g e r e k t ir e n h a d is b ilim le r in e s a n ır ım H a d is le r y e te r in c e h a k k ın d a zam an genel a y ır a m a d ığ ı o la r a k iç in o lu m s u z söz k on u su b ir iz le n im e d in m iş tir . Bu konuda f a z la b ilg is i o lm a y a n o k u y u c u m u z d a b a z ı ş ü p h e le r u y a n a b ile c e ğ i e n d iş e s iy le ş im d ilik b u b a h s i t e r c ü m e m iz e a lm a m a y ı u y g u n g ö r d ü k ( m ü te r c im .) GENEL SONUÇLAR 385 B u g ü n sa h ip o ld u ğu m u z K u tsa l K ita p la r ’ ın ka p sa d ığ ı ^m e tin le r h a kın d a B a tı Ü lkele rim izd e b e sle n e n h â kim ka n â a tin h iç d e g e rçeğ i ya n sıtm a d ığ ı bu in ce le m e m izle a çıkça ke n d in i g ö sterm e kted ir. E ski A h id ’ i, İn c ille r ’ i ve K u r'â n 'ı o lu ştu ra n u n su rla rın , h a n g i şa rtla rd a , h a n g i d e virle rd e ve ne su re tle d e r le n ip ya zıya g e çirild iğin i g ö rd ü k; se m a vî ü ç D in ’ in K itap ia rı ’ nın d o ğ u şu n a yö n ve re n ve h e r ü ç K ita p için b irb irin d e n so n d e re ce fa rklı o la n n e d e n le r, m e tin le rin sıh h ati ile , m u h te va la rının bazı d u ru m la rı b a kım ın d a n so n d e re ce ö n e m li so n uçla r d o ğ u rm u ştu r. E ski A h id , ya kla şık d o ku z a sırlık b ir sü re n in m a h su lü o la n b ir e d e b î e se rle r m e cm u asın ı a n d ırır. B irb irin e so n d e re ce u ym a ya n b ir m o za yik şe klin d e dir. B u m o za yiğ in ç a ğ lar b o yu n ca in sa n la r ta ra fın d an d e ğ iştirilm iş u n su rla rı, ö n ce d en m e vcu t o la n p a rça la ra so n ra d a n b irle şive rm iş p a rça la rd a n ib a re ttirle r, ö yle ki g ü n ü m ü zd e , b u n la rın h a n g i ka yn a ğ a a it o ld ukla rın ı te s bit e tm e k b a zen ço k g ü çtü r. İn cille r, İsa ’ nın ke n d i n ü b ü vve t g ö re vin i d ü n ya d a ifa e d e rke n in sa n la ra b ıra km a k iste diğ i ö ğ re tim in i, O 'n u n fiil ve sö zle rinin riva ye ti va sıta siyle , in sa nla ra b ild irm e k g ib i b ir a m a ç g ü tm ü ştü r. N e ya zık ki, İn cille ri ya za n kişile r n a k le ttik le ri b u fiil ve sö zle re b izza t ta n ık o lm u ş d e ğ ille rd ir. İn c ille r sa d e ce , çe şitli m u se vi - h ırıstiya n ce m â a tle rin in İsa 'n ın d ü nye vî h a ya tın a d a ir h a b e rle rd e n m u h a fa za e tm ek te o ldu kla rı sö zlü riva yetlerin ya d a sö zlü riva ye t ile, ke sin le şm iş in cil m e tin le ri a ra sınd a ya zılm ış ve b u g ü n y itirilm iş o la n kita pla rın İn cil sö zcü le ri ta rafın d a n d ile g e tirilm iş ifa d e le rid irle r. F . : 25 386 M u se vi - H ıristiya n M u ka d d e s K itab ı'n a işte b u g ü n b u a çıd a n b a kılm a lıd ır ve - şa ye t ta ra fs ız o lm a k iste n iyo rsa - klâ sik yo ru m a n layışla rın ı te rk e tm e k g e reklidir. K a yn a kla rın ço klu ğ u, so n u ç itib ariyle , b ir ta kım za rû ri çe lişkile re ve b a ğd a şm a zlıkla ra yo l a çm ıştır ki b u n lard a n b irço k ö rn e kle r ve rd ik. O rtaça ğ tra n sız d e sta n e d e b iya tı ya za rları n a sıl ki b a zı o la ylara ka h ram a n lık tü rk ü le riy le ü n ka za n dırm ışla rsa , a yn ı e ğ ilim le ri İn cil ya za rları d a İsa ko n u su n d a g ö ste r m işle rd ir. D o la yıS iyle o layla r, ra vile re g ö re d e ğ işe n b ir ç e k ic ilik le ta kd im e d ilir ve d o ğ ru lu k d e re ce si b irç o k n a kle d ile n o la yla rın d u rum la rd a so n d e re ce za yıf g ö zü kü r. D u ru m b ö yle o lun ca , m u se vi - H ıristi ya n M u ka d d e s K ita b ı'n ın ça ğ d a ş b ilim ve rile riyle b ir ilişkisi o la b ile ce k b irka ç h a b e rin i in ce le rke n , o n la rın b u za yıflık yö n ü n ün g e re k tird iğ i ih tiya tı h içb ir za m an e ld e n b ıra km a m a k g e re kir. Ç e lişkile r, g e rçe ğ e b e n zem e yişler, ça ğ d a ş b ilim ve rile riyle o la n b a ğ d a şm azlıkla r h e p , b ü tün b u a n la t tıkla rım ızla iza h e d ile b ilirle r. F a ka t ça ğ d a ş in ce le m e le rin o rta ya çıka rd ığ ı b u h u su sları co şku n b ir sa vu n u m a içe risin d e b o ğ u lm u ş o la n b ir ta kım ku rn a z m a n tık o yu n la riyle ö rtb a s e tm ek için y e tk ili m ü fe ssirle rin ço ğ u ta ra fın d an şim d iye ka d a r sa rfe dilen ça b a n ın ne b ü yü k ve sü re kli o ld u ğu n u h ırıstiyd n la r a n la d ıkla rı za m a n , şa şkın lıkla rı b ü yü k o lm akta dır. B u zih n iye ti ta m a n la m iyle d ile g e tiric i ö rn ekle ri, ö ze llikle İsa 'h ın M a tta ve L u ka İn cilîe ri'n d e ye r a la n b irb irin i tu tm a z, b ilim a çısın d a n ka b u l e d ile m e z so y kü tükle ri m ü n a se b e tiyle ve rd ik. Y u ha n n a İn cili, ö te ki ü ç In c il’ le o la n 387 ço k ö n e m li a yrılıkları ve b ilh a ssa E ıiçh a risti (1) m ü- e sse şe in e ilişkin g e n e llikle b ilin m e m e zlikte a g e lin en b o şlu ğ un sa d e ce ke n d isin d e o lm a sı a çışın d a n d ik ka t çe kici o lm u ştu r. V a h iy m a h su lü o la n K u r ’ â n ’ ın, T e vra t ve İn c ilie r ’ in kin de n e sa s itib a riyle fa rk lı b ir ö ykü sü va rd ır. Y a k la şık yirm i yıl sü re yle p e yd er p e y n â zı! o la n K u r ’ ân, P e yg a m b e r’ e C ib ril va sita siyle b ild irilir b ild irilm e z m ü slü m a nla rca d e rh a l e zb e rle n m iş ye a ynı za m a nd a b izza t (H z.) M u h am m e d ’ in sa ğ lığ ın d a ya zıyla te sbit e d i İm iştir, K u r'â n 'ın P e yg a m b e r'in ve fa tın da n so n ra o n iki ila y irm idö rt yılla rı a ra sın d a, O sm a n ’ ın h a life liğ i za m a nın d a, ya p ıla ca k o la n en so n m ü ka b e le leri, m e tn i N ü zûl d ö n em in de e zb e rle m iş ve so n ra d a e zb e rind e n d e va m lı o lara k o ku m u ş h a fızla rın ya p tıkla rı k o n tro l d e n is tifa d e e d e ce kle rd ir. O za m a n d a n b e ri K u r ’ â n m e tn in in ç o k cid di b ir şe kild e m u h a fa za e d ilm iş b u lu n d u ğ u d a b ilin m e kte d ir. S ıh h a t a çışın d a n K u r ’ â n 'ın h iç b ir so ru n u yo ktur. K e n disin d en ö n ce n a zil o lm uş T e vra t ve İn c ille r ’ d e n so n ra n â zil o la n K u r ’ â n , İn cille r'd ekî kıssa ların a sırla r b o yu n ca in san la r ta ra fın d an b irçok ke z ka le m e a lın m ış o ldu kla rın ı sim g e leye n çe lişkile rd e n m a su n o ld u ğ u g ib i, a yrıca ke n d isin i ilm in ışığın d a ta m a m e n ta rafsız o lara k in cele m eğ e g irişe n kim se ye , ça ğ d a ş b ilim ve rile riyle ku su rsu z b ir b a ğ d a şm a g ib i ke n d in e ö z ka ra kte rin i d e g ö ste rir. D a ha sı va r, K u r ’ â n ’d a b ilim a la nın a g ire n ö yle b e ya n la r ke şfed iyo ru z ki, b u n la rın (H z.) M uham ım ed d e v rin d e k i b ir in sa n ın e se ri o la b ile ce ğ i d ü şü nü lem e z. Ç ü n kü şim d iye ka d a r ( 1 ) H ır is t iy a n la r c a , İ s a ’ n ın e t in i v e k a n ın ı t e m s il e t m e k ü z e r e ekm ek v e şarap ( M ü t e r c im ) . k u lla n ıla r a k y a p ıla n k n t s a lla m a a y in i 388 yo ru m la n am a m ış bazı â ye tle r a n ca k b u g ü nü n b ilim se l ve rile ri sa ye sind e a n laşılm akta dırla r. T e v ra t ’ ta ye r a la n b irçok kıssa la rla a yn ı ko n u yu işle ye n K u r ’ â n kıssa la rı a ra sın d a ya p tığ ım ız m u ka ye se, T e vra t ’ ın b ilim a çısın d a n m a kb u l o lm a ya n d o ğ ru la m a la rı ve K u r ’ â n ’ ın ça ğ d a ş b ilim ve rile riyle m ü ke m m e l b ir şe kild e u yu m g ö ste re n b e ya n la rı a ra sınd a e sa slı fa rkla rın o ld u ğ u n u isp a t e tm iştir. M e se lâ bu d u ru m u Y a ra tılış ve N u h T u fa n ı ko n u su n d a g ö rdü k. B ir ya n da n , M u sa ’ nın M ısır ’ d a n Ç ıkışı ö ykü sü m e v zu u n d a K u r ’ â n ’ d a T e v ra t kıssa sını ta m am la yıcı îıite - likte kıym e tli b ir h a be r b u lun u rken , ki h e p b irlikte, M u sa ’ nın ya şa d ığ ı d e vrin za m a n için d e ki ye rin i te s- b it e tm e k ü ze re , a rke o lo ji ve rile riyle ço k şü kü r u yu m h a lin d e d ir, d iğ er ta rafta n ö te ki, ko n u la r a çısın d a n K u r ’ â n ile T e vra t a ra sın d a ö n e m li fa rk la r ka yd e d il m e kte yd i. B u so n d u rum , T e vra t'ın M u h a m m e d (a.s) ta ra fın d a n K u r ’ â n m e tn in i h a zırla m a k için ko p ya e d il m iş o ldu ğ u yo lu n d a — h içbir d e lil g ö sterm e ksizin — ile ri sü rü te b ilm iş id dia ya te rs d ü şm e kte d ir. K u r ’ ân ö n e rm e le rin d e n b ilim se l b ir ta ra fı o la nla rın çoğunun.. (H z.) M u h a m m e d d e vrin d e ki b ilg ile rin d u ru m u n e de n iyle , b ir in sa n e se ri o la bilece ğ i d ü şü nü le m ez. Ö yle yse K u r ’ â n 'ı, A lla h 'd a n V a h iy yo liyle g e lm iş kita p o la rak te lâ k k i e tm e m iz ye tm e z, a yn ı za m a n d a A lla h'd a n n â zil o ld u ğ u g ib i d e ğ işm e d e n ko ru n d u ğ u h u su su n d a b ize te m in at ve rm e si ve içe risin d e , in sa n e se ri o lm a sı d ü şü n ü le m e ye ce k b e ya nla rı ih tiva e t m e si n e d e niyle d e O 'na a p a yrı b ir m e vki ve rm e m iz p e kâ lâ ye rin d e o lu r. İÇ İN D E K İL E R M Ü T E R C İM İN Ö N S Ö Z Ü ............................ G İR İŞ ESKİ I. G enel E sk i 5 ................................... A H İD B a k ış a s lı T e v r a t ’ ın II. E sk i .................................................................. 21 . .............................. 24 A h id ’ d e k i k ita p la r Ş iir ve ........................................................ E sk i A h id y a r a t ılış ı Nuh TV. t a r ih .............. 41 43 M ü ş a h e d e le r ......................... ......................................................... m esi 50 ....... 59 ..... . .......... 64 y a z a r la r ın t a v r ı. t e n k id li M e tin le r in in c e le n 68 ......................... S o n u ç la r 78 .. ................ .......................................... . 81 I. G ir iş II. K ıs a t a r ih ç e . M u s e v i - h ır ıs tiy a n lık v e S t . P a u l .............. III. D ö r t İ n c il. K a y n a k la n . .......................... M a tt a İ n c ili M arkos 83 T a r ih ç e le r i ......................... 103 .. 1 1 0 ....................................... İ n c ili 114 ................... Y u h a n n a İ n c ili ...... . ....................... . ........ ;....' .......... İ n c ille r ’ in k a y n a k la n M e tin le r in t a r ih ç e s i 90 97 ........................... L a k a İ n c ili 119 ............................................ ..... ...... . 1 2 4 131 ................... İ n c ille r v e jç a ğ d a ş b ilim . İ s a ’ n ın s o y k ü t ü k le r i .............. 1 3 9 İ s a ’ n ın s o y k ü tü k le r i Soy k ü t ü k le r in in Ö y k ü le r y a n la n İ s a 'n ın 141 .................. t e n k id li in c e le n m e s i Ç a ğ d a ş t e fs ir c ile r in V. 48 ayak in s a n ın d ü n y a y a ......... . .............................. İN C İL L E R IV . 45 E s k i A h id m e t in le r in d e k i b ilim s e l h a t a la r k a r ş ıs ın d a h ı- r ıs t iy a n V. ilim . y a r a t ıld ığ ı t a r ih ile T u fa n ı 33 ...................................................... k it a p la r ı 29 ......................... ......................................... ve çağdaş D ü n y a n ın b a s t ığ ı k ita p la r ı k it a p la r ı H ik m e t E v r e n in ( t a r ih A h id ’ in P eygam ber 19 ............................ T e v r a t y a h u t E s fa r ı H a m s e III. 3 ............................... y o r u m la n a r a s ın d a k i ç e liş k ile r ............................. 1 4 8 153 ........ v e a k la y a t k ın o lm a y a n ............................................................... Ç e k t ik le r i ’ n e d a ir ö y k ü le r ( P a s s io n ) 156 .................. 1 5 6 K u d a s m ü e s s e s e s i ö y k ü s ü n ü n ^ Y u h a n n a İ n c ili ’ n d e g e ç m e - y iş i ... .... . ................................................. 158 • 390 İ s a ’ n ın d ir ile r e k k e n d is in i g ö s t e r m e s i .......... . ...... 1 6 2 tek r a r İ s a ’ n ın g ö ğ e ç e k iliş i ......................................... İ s a ’ n ın S o n u ç la r K U R ’Â N ................................. K u r ’ â n ’ ın A lla h ’ d a n n â z il o ld u ğ u G ö k le r ’ in v e Y e r ’ in y a r a t ılış ı T e v r a t ’t a k i y a r a tılış b e n z e r lik le r K u r ’â n , ve y erd en g ib i k a lm ış o lm a s ı. — ................. . ........ . ............. 2 1 6 K u r ’â n k ıs s a s iy le d a k i f a r k la r v e g ö k le r 179 ...................... . ................... 2 0 7 t a r ih ç e s i g e ç ir iliş in in Y a z ıy a ...................... . . ........ . ........ . ......................... i — ............ 1 8 1 ............... G ir iş II. ..... . ......... . .............. 1 7 5 İL İM ÇAĞDAŞ VE I. III. Pa- ......... . ...... .............. .................. .............. 1 6 8 r a k lit V I. ............... 1 6 5 s o n g ö r ü ş m e le r i. Y u h a n n a İ n c ili ’ n d e k i en k ıs s a s ı a r a s ın 216 ...... . .......... ................... . Ö n c e , h a n g is in in h a n g is in in s o n r a y a r a t ıld ığ ın ı b ild ir m e z . — ................... . ............. . 223 E v e n in t e m e l o lu ş u m s e y r i v e b u s e y r in s o n u n d a â le m le r in o r ta y a ........ . ......................... . ........................... 2 2 5 ç ık ış ı K â in a t ın t e ş e k k ü lü h a k k ın d a ç a ğ d a ş ilm in t e s b it le r i ....... 2 3 0 Y a r a t ılış a K u r ’â n ’d a a s t r o n o m i B . G ök gök .....2 3 7 ..... 2 4 3 m a h iy e t i d ü zen i 240 ......... .................. .......... . ........ ................ .......... . d ü ş ü n c e le r c is im le r in in C . K u r u lu v e r ile r iy le .......... gen el d â ir A . G öğe K u r ’â n ..... . ............ c e v a p la r B a z ı itir a z la r a IV . v e r ile r in b ilim s e l d a ir k a r ş ıla ş t ır ılm a s ı 244 ......... . ............. ................... 2 4 8 .............. ................... . .......... . 254 D . G ö k d ü n y a s ın ın e v r im s ü r e c i d e v a m e t m e k t e d ir ...... 2 6 4 E . F e z a n ın , f e t h i V. ............ . .......... ............... . ..................... . ............... . ................... . ........ ........ . .................. . Y ery ü zü ..... . ............ A . G e n iş k a p s a m lı â y e tle r B . S u y u n d â im i d e v r i v e d e n iz le r en geb esi C . Y eryüzü D . D ü n y a ’y ı k u ş a t a n V I. B it k ile r v e C . H a y v a n la r V II. İ n s a n ın ü rem esi K u r ’â n ’a K u r ’â n v e göre ...... ............ ............. 2 9 2 ................................. . ............ 2 9 6 297 ......... . ...... . ............................. ................ . 2 9 9 â le m i B a z ı k a v r a m la r ın 277 288 ................. . ............. . .............. ......... . â le m i B . B it k ile r ........... . .................... . â le m i A . H a y a t ın k a y n a ğ ı 273 . 273 ................ ........ . ....... . ....... ............. . h a v a ta b a k a sı h a y v a n la r 269 ...... .................................... . ................ ......... ...... .......... .................. ............. h a t ır la t ılm a s ı in s a n ın c in s î t e r b iy e ü rem esi 304 315 ................... .................... 3 1 6 . ............... . .......... ..... . ..................... 3 2 9 317 391 K U R 'Â N K IS S A L A R I V E T E V R A T İN C İL K IS S A L A R I K onuya I. H em - t o p lu . 335 b a k ış b ir 337 ............. K u r ’ â n ’ d a h e m d e İ n c ille r ’ d e y e r a la n k ıs s a la r ın ç a ğ d a ş b ilg ile r ış ığ ın d a m u k a y e s e li in c e le n m e s i 337 ....... H e m K u r ’ â n ’ d a h e m d e E s k i A h id ’ d e y e r a la n k ıs s a la r ın ç a ğ d a ş b ilg ile r ış ığ ın d a m u k a y e s e li in c e le n m e s i ... ............. 3 3 9 II. N u h T u fa m ......................... 342 T e v r a t ’ t a k i T u f a n k ıs s a s ı v e y o lâ ç t ığ ı t e n k it le r K u r ’ â n ’ d a k i N u h T u fa m k ıs s a s ı ................... III. M u s a ’ n ın M ıs ır ’ d a n T e v r a t’a g ö r e M u s a ’ n ın Ç ık ış ı Ç ık ış ı T evrat k a r ş ıla ş tır ılm a s ı . ............ 344 348 .............. K u r ’ â n ’ a g ö r e M u s a ’ n ın Ç ık ış ı K u r ’ â n i le ............ 3 4 2 ........................... 349 ........... 351 v e r ile r in in ç a ğ d a ş b ilim v e r ile r iy le ........................ K U R ’ Â N , H A D İS L E R V E Ç A Ğ D A Ş B İL İM 355 ... 381 G ENEL SO NUÇLAR .......................................... 3 8 3 İÇ İN D E K İL E R ................................. 389

Log In

MÜSBET İLİM YÖNÜNDEN TEVRAT, İNCİLLER VE KUR’ÂN MAURÎCE BUCAILLE

MÜSBET İLİM YÖNÜNDEN TEVRAT, İNCİLLER VE KUR’ÂN MAURÎCE BUCAILLE

Related Papers

RELATED PAPERS