TEHLİKELİ MADDE NEDİR?

Bu kapsamda Tehlikeli Maddeler ADR/RID Ek A Bölüm 3.2’deki Tablo A’da yer alan maddelerdir.
Kimyasal maddeler yapılarından kaynaklanan nedenlerle sağlığa olumsuz etki yapabilir ya da zarar verebilirler. Katı, gaz, buhar, sıvı, toz ve bunların karışımları olabilir. Zehirli veya tahriş edici maddeler olup doğrudan doğruya vücuda girerler. İnsan sağlığına , diğer canlılara ve çevreye zarar verme riski olduğu için taşıma ve diğer işlemler esnasında önem verilmesi gereken malzemelerdir.

Ülkemizde Kimyasal Maddelerin Sınıflandırılması

• 19.12.2007 tarihli ve 26735 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelikte (MADDE 102-) de,Tehlikeli Maddeler aşağıdaki şekilde sınıflandırılmıştır.

a) Patlayıcı maddeler,

b) Parlayıcı ve patlayıcı gazlar,

c) Yanıcı sıvılar,

ç) Yanıcı katı maddeler,

d) Oksitleyici maddeler,

e) Zehirli ve iğrendirici maddeler,

f) Radyoaktif maddeler,

g) Dağlayıcı maddeler,

ğ) Diğer tehlikeli maddeler.

Benzer olarak ta ,Tehlikeli Malların Karayoluyla Uluslararası Taşınmasına İlişkin Avrupa Anlaşması (ADR) Sözleşmesinde kimyasal maddeler 9 sınıfa ayrılmıştır. A) Patlayıcılar, B) Gazlar, C) Parlayıcı sıvılar, Ç) Parlayıcı katılar, D) Oksitleyici maddeler, organik peroksitler, E)T maddeler, bulaşıcı maddeler, F) Radyoaktif maddeler, G) Korozif maddeler Ğ) Diğer muhtelif maddelerdir.

Tehlikeli Maddeler

A) sınıf1-Patlayıcılar
Patlayıcılık ve piroteknik etki elde etmek için imal edilen, depolanan, satılan, kullanılan vb. maddeleri (dinamit, barut, ateşleme fitilleri, dinamit kapsülleri, nitrogliserin vb. ile çeşitli maytap, işaret ve şenlik fişekleri gibi maddeler) kapsar..
Çevreye hasar verebilecek bir hızda, sıcaklıkta ve basınçta, kimyasal
tepkimeler sonucu gazlar oluşturabilen katı veya sıvı maddeler veya madde karışımlarıdır.
Patlayıcılar; darbe, ısı, sürtünme ile yüksek ısı ve basınç oluşturan maddelerdir..
1.1 Kütle olarak patlama tehlikesi olan maddeler ve nesneler
(Kütle olarak patlama, bir anda hemen hemen tüm yükü etkileyebilecek bir patlamadır). örn: dinamit (%75 trinitrogliserin + %25 dolgu),TNT (trinitrotoluen), barut (potasyum nitrat + karbon + kükürt)

1.2 Fırlama tehlikesi olan ancak kütle olarak patlama tehlikesi olmayan maddeler ve nesneler, Mermi, şarapnel parçası ve benzeri fırlatabilen, fakat kütle halinde patlamayanlar. örn: fişek, kapsül

1.3 Yangın tehlikesi veya hafif bir patlama ya da hafif bir fırlama tehlikesi veya her ikisi birden olan, ancak toplu patlama tehlikesi olmayan madde ve nesneler. Bu madde ve nesneler:
(a) Yandıklarında önemli miktarda radyan ısıya neden olur veya
(b) Birbirleri ardı sıra yanarak hafif bir patlama veya fırlama etkisi oluşturur.
örn: havai fişek
1.4 Taşıma sırasında tutuşma veya tepkimenin başlaması durumunda sadece düşük bir patlama riski taşıyan madde ve nesneler. Etkileri, büyük ölçüde, sadece ambalaj ile sınırlıdır ve dikkate alınabilecek ölçüde büyük parçacıkların, dikkate alınabilecek uzaklıklara fırlatılması beklenmez. Harici bir yangın ambalajın hemen hemen tüm içeriğinin bir anda patlamasına neden olmaz. Önemli bir etki arz etmeyen patlayıcılardır. örn: fünye, maytap, oyuncak kapsül.

1.5 Toplu patlama tehlikesi taşıyan, ancak, normal taşıma koşullarında, tepkimenin
başlaması veya yanma halinden patlama haline geçme olasılığı bakımından çok düşük olan duyarsız maddeler. Asgari bir zorunluluk olarak, harici yangın testinde
patlamamaları gerekir.Şiddetli patlayıcı olup kitle halinde patlayabilenler,
örn: amonyum nitrat-fuel oil karışımı

1.6 Kütle olarak patlama tehlikesi olmayan, aşırı derecede düşük hassaslık düzeyindeki nesneler. Bu nesneler, ağırlıklı olarak aşırı derecede duyarsız maddeler içerir ve kazara ateşleme veya yayılma olasılıkları ihmal edilebilir düzeydedir.Çok şiddetli patlayıcı olup kitle halinde patlamayanlar

B) Sınıf2-Basınçlı Gazlar
Özelliklerine göre, sıkıştırılmış, sıvılaştırılmış, basınç altında bir sıvıda çözünmüş veya soğukta bastırılarak sıvılaştırılmış gazlar olarak ayrılırlar.Bu gazlar, sadece kabın parçalanmasına neden olabilecek özellikte olabileceği gibi yanıcı ve zehirli özelliklere de sahip olabilmektedir.
Bütün gazlar basınç altında depolanır ve taşınır. Dolayısıyla potansiyel “fiziksel patlama” tehlikesi oluştururlar.
1. Sıkıştırılmış gaz: Taşıma için basınç altında ambalajlandıklarında -50 °C’de tamamen gaz halde olan maddelerdir; kritik sıcaklıkları -50 °C’ye eşit veya düşük olan tüm gazlar bu kategoriye dahildir.
2. Sıvılaştırılmış gaz: Taşıma için basınç altında ambalajlandığında -50 °C’nin üzerindeki sıcaklıklarda kısmen sıvı olan gazdır. Aşağıdakiler arasında ayrım yapılmıştır:
Yüksek basınçlı sıvılaştırılmış gaz: Kritik sıcaklığı -50 °C’nin üzerinde ve +65 °C ‘yeeşit veya +65 °C ‘den küçük olan gazdır;
Düşük basınçlı sıvılaştırılm ış gaz: Kritik sıcaklığı +65 °C’nin üzerinde olan gazdır.
3. Soğutularak sıvılaştırılmış gaz: Taşıma için ambalajlandığında, düşük sıcaklığından ötürü kısmen
sıvı hale getirilen gaz.
4. Çözülmüş gaz: Taşıma için basınç altında ambalajlandığında sıvı fazlı bir çözücüde çözündürülen
gazdır.
5. Küçük, gaz içeren, aerosol püskürtücüler ve kaplar (gaz kartuşları).
6. Basınç altında gaz içeren diğer nesneler.
7. Özel şartlara tabi basınçlandırılmamış gazlar (gaz numuneleri).
8. Basınç altındaki kimyasallar: sıkıştırılmış veya sıvılaştırılmış gaz tanımına uyan bir sevk yakıtı ile basınçlandırılmış olan sıvılar, macunlar veya tozlar ve bunların karışımları.
9. Adsorbe gaz: Taşıma için paketlendiğinde 20 °C’de 101.3 kPa’dan az ve 50 °C’de 300 kPa’dan az bir iç kap basıncı verecek şekilde katı gözenekli bir malzeme üzerine adsorbe edilen gazdır.

C) Sınıf3- Yanıcı Sıvılar
Bu sınıfta yer alan sıvılar kapsamına 65 0C veya daha düşük sıcaklıkta tutuşabilir bir buhar oluşturabilen alev alabilen, saf sıvılar, sıvı karışımları, katıların sıvılardaki çözeltileri veya süspansiyonları ( Boya,vernik, lak ve benzeri ) girer

1- Alev alabilen sıvılar; tutuşma noktası 60.5 o c den aşağı olan maddeler örn: benzin, benzol, toluol, etil asetat, butanon, gazyağı, motorin, butanol,
2- Yanıcı sıvılar; tutuşma noktası 60.5 – 93 o c arasında olan maddeler. örn: katran, fuel oil, motor yağları

D) sınıf4- Yanıcı Katılar
Özelliklerine göre; alev alabilen katılar; kendiliğinden ısınıp, tutuşarak yanabilen maddeler;  su ile temasında, yanıcı gaz oluşumuna yol açan maddeler (Taşıma şartlarında kolayca tutuşabilen veya sürtünme nedeniyle ortaya çıkabilecek hafif sıcaklık artışları sonucu tutuşup yanabilen ve patlayıcı sınıfına dahil edilmeyen) ile su ile temasında yanıcı özellikte gaz oluşumuna yol açan katı maddeler olarak alt sınıflara ayrılırlar.

4.1 Alev alabilen ve kolay tutuşan katı maddeler; örn: kırmızı fosfor, magnezyum, proksilin plastikleri, naftalin, kükürt, ağaç tozu, kömür tozu, un, sellüloit.

4.2 Kendi kendine tutuşabilen maddeler; bu maddeler açık havada kaldığında kendi kendine tutuşurlar ve kuvvetli şekilde yanarlar. uygun ambalajlar içinde havasız ortamda saklanırlar. örn: beyaz fosfor, sodyum-potasyum-kalsiyum fosfor bileşikleri, alüminyum tozları

4.3 Su ile reaksiyona girerek yanıcı gaz çıkartan maddeler; su ile hatta havanın nemi ile reaksiyona girerek yanıcı ve patlayıcı olan hidrojen ve asetilen gazlarını açığa çıkarırlar. örn: sodyum, potasyum, kalsiyum metalleri, bu metallerin peroksitleri, kalsiyum karpit, x423
E) sınıf5- Oksitleyici (Yakıcı Maddeler) ,Organik peroksitler
Bu sınıfta yer alan maddeler kapsamına; kendileri yanıcı olmamakla beraber, genellikle oksijen oluşturarak veya başka bir mekanizma ile diğer maddelerin yanmasına yol açan veya katkıda bulunan maddeler ile kendiliğinden patlayarak parçalanma, çok hızlı yanma, şok veya sürtünme etkisine duyarlık, başka maddelerle hızlı bir şekilde birleşme ve göze zarar verme özelliklerinden bir veya birkaçına sahip organik peroksitleri ve benzerleri, girer.

5.1 Oksitleyici (yakıcı) maddeler; bu maddeler kendileri yanıcı olmadıkları halde bünyelerinde yanma için gerekli olan oksijeni bulundurduklarından yanabilen maddelerle temas edince reaksiyon başlatırlar. örn: hidrojen peroksit, perklorik asit, sodyum-potasyum nitratlar, bu metallerin peroksitleri, permanganatları, kloratlar, perkloratlar, kalsiyum karbonat, kromik asit, amonyum nitrat

5.2 Organik peroksitler; kendiliğinden parlayarak parçalanma, çok hızlı yanma, şok veya sürtünme etkisine duyarlılık. başka maddelerle hızlı bir şekilde birleşme ve göze zarar verme özellikleri gösterirler.örn: benzoil peroksit, perasetik asit, asetil peroksit çözeltisi.

6- Zehirli Maddeler

Bu sınıftaki maddeler özelliklerine göre;  Zehirli maddeler; ve Mikrop bulaştırıcı maddeler olarak iki alt guruba ayrılır. Bu kapsamdaki maddelerin yutulması, solunması veya deri ile teması sonucunda  insan sağlığının bozulmasına, yaralanmaya ve ölüme yol açabilmekte, gaz halinde olanlar zehirli veya boğucu olabilmekte; insanlarda veya hayvanlarda hastalığa yol açtığı deneyimlerle bilinen veya bundan şüphe edilen mikroorganizmaları veya bunların toksinlerini içeren maddeler bu sınıfta yer almaktadır. Sınıf6tehlikeli maddeler; deri ve göz soğurması, mide-bağırsak yolu ve solunum yolu ile zehirleyebilirler.

6.1 Zehirleyici sıvı ve katı maddeler; anilin, arsenik, metil bromid, karbon tetraklorid, çinko fosfit, hidrosiyanik asit, talyumtozları, kurşun bileşikleri, magnezyum ve kalsiyum kloratlar, cıva bileşikleri, dimetil sülfat, baryum sülfür, metil alkol.

6.2 Mikrop bulaştırıcı maddeler; örn: antraks, tıbbi atıklar

7- Radyoaktif Maddeler
Birim kütle başına aktiviteleri 70 kBq/kg dan daha büyük olan herhangi bir radyoizotop veya bu radyoizotopun bileşikleri veya bunların başka maddelerle karışımları bu sınıfa girmektedir.

Radyoaktif maddeler; iyonize ışınlar yayarak atom ve moleküllerdeki elektronları yerinden koparmak suretiyle ışın hastalıkları oluştururlar. bu sınıfa giren maddeler birim kütle başına aktiviteleri [spesifik aktivite] 70 kbq/kg (0.002 mci/g)’ dan büyük olan herhangi bir radyoizotop (kobalt [co-60], iridyum [ir-192], teknesyum [tc-99], iyot [i-131], sezyum [cs-137], amerisyum [am-241] gibi) veya bu radyoizotopun bileşikleri veya bunların başka maddelerle karışımları. örn: radyoterapi işleminde kullanılan aktif gama kaynakları; kobalt [co-60], nükleer tıp laboratuvarlarındaki kaynaklar; teknesyum [tc-99], iyot [i-131], paratonerlerde bulunan radyoaktif maddeler; amerisyum [am-241].

8- Aşındırıcı Sıvılar
Bu sınıfta; canlı dokular ile temasında ağır hasar oluşturan maddeler ile taşıma sırasında başka materyaller üzerine dökülünce fiziksel hasar oluşturan veya korozyona (paslanma veya aşınmaya) yol açan kimyasal bakımdan reaktif maddeler girer.
Aşındırıcı sıvılar; kuvvetli asitler ve bazlardır. Demir, alüminyum gibi bazı metalleri aşındırdıkları gibi canlıları dağlayıcı özellik gösterirler. örn: asitler: hidroklorik asit (tuz ruhu), sülfürik asit, nitrik asit (kezzap), bazlar: sodyum hidroksit (kostik), potasyum hidroksit, sodyum hipoklorit.

9- Diğer Tehlikeli Maddeler
Yukarıda sayılan madde ve ürünlerin dışında kalan diğer tehlikeli madde ve ürünleri bu sınıf içinde değerlendirilir.. örn: asbest, malathion (pestisid), amyant