Hayal kurmak hepimiz için keyif vericidir.
Çalışırken, yürürken ya da duştayken aslında her an hayal kurabiliyoruz.
Her şey mümkün ve kontrol tamamen bizim elimizde. Ne muhteşem bir güç!
Ancak hayallerimiz günlük yaşamla bağımızı koparacak kadar yoğunsa, uyumsuz bir hayalpereset olabiliriz.
Maladaptive Daydreaming Nedir?
Maladaptive daydreaming, bir kişinin bazen saatlerce, aşırı derecede hayal kurduğu bir zihinsel sağlık sorunudur. Maladaptive (uyumsuz), bu tür hayal kurmanın bir sorunla baş etmeye veya soruna uyum sağlamaya yönelik sağlıksız veya olumsuz bir girişim olduğu anlamına gelir.
Bunu yapan kişiler, son derece canlı ve ayrıntılı düşler içinde kendilerini kaybetme eğilimindedir.
Maladaptive daydreaming, birden fazla ruhsal ve bilişsel soruna bağlı gelişebilir. Bu nedenle, uyumsuz hayal kurma kontrol etmesi zor bir durumdur.
Uyumsuz Hayal Kurma Kimlerde Görülür?
Maladaptive daydreaming, zihinsel sağlıklarını veya belirli beyin fonksiyonlarını etkileyen koşullara sahip kişilerde yaygın olarak görülmektedir.
Uyumsuz hayal kurma ile benzer özellikler gösteren bozukluklar şunlardır:
- Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu (DEHB)
- Anksiyete bozukluğu
- Bazı depresyon türleri
- Disosiyatif bozukluklar
- Obsesif kompulsif bozukluk (OKB)
Bunların yanı sıra yaş, maladaptive daydreaming için bir faktör olabilir.
Uyumsuz hayal kurma, genç insanlarda, özellikle genç yetişkinlerde daha yaygın görülmektedir. Bununla birlikte, maladaptive daydreaming yaşayan birçok kişinin, özellikle çocukluk döneminde taciz veya travmaya maruz kaldıkları saptanmıştır. Ancak bu, uyumsuz hayal kurmaya sahip tüm insanların böyle deneyimler yaşadığının bir göstergesi değildir. Ya da taciz, tecavüz, ağır kayıp gibi olumsuz deneyimler herkeste uyumsuz hayal kurma bozukluğuna neden olmaz.
Maladaptive daydreaming ile benzer belirtilere sahip hastalıklar hakkında daha fazla bilgi almak için aşağıdaki yazılarımıza göz atabilirsiniz:
Sosyal anksiyete nedir, belirtileri nelerdir?
Maladaptive Daydreaming Yaygın Bir Bozukluk Mudur?
"Uyumsuz hayal kurma" terimi nispeten yeni bir terimdir. İlk kez İsrail'de çalışan ve bir klinik psikoloji profesörü olan Eli Somer, 2002 yılında bu terimi kullanmıştır.
Maladaptive daydreaming’in ne sıklıkta gerçekleştiğine dair araştırmalar henüz yeterince kapsamlı değildir. Nedeni ise uyumsuz hayal kurma bozukluğunun henüz resmi olarak tanınan bir durum olmamasından kaynaklanmaktadır.
Maladaptive daydreaming, dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan yetişkinleri daha çok etkilemektedir.
Uyumsuz Hayal Kurma Belirtileri Nelerdir?
Maladaptive daydreaming, tüm semptomların hayal kurmanın etrafında döndüğü bir durumdur. Semptomlar genellikle iki kategoriye ayrılır: hayal kurma davranışı ve bir kişinin hayal kurmak hakkında ne hissettiği.
Bu yüzden, maladaptive daydreaming belirtileri de bu iki başlık altında inceleniyor.
Hayal Kurma Davranışı
Uyumsuz hayal kurma anında meydana gelen hayaller genellikle aşağıda belirtildiği gibidir:
Yoğunluk: Standart bir düş görmeden çok daha fazla, son derece canlı ve ayrıntılıdır.
Karmaşıklık: Bunlar, genellikle ayrıntılı olay örgülerine sahiptir.
Süre: Maladaptive daydreaming yaşayan insanlar bunu uzun süre, hatta saatlerce yapabilirler.
Niyet: Genellikle kasıtlı olarak hayal kurmaya başlanır.
Etrafta olup bitenlerden kopukluk: Maladaptive daydreaming deneyimleyen insanlar, o kadar güçlü düş görürler ki çevrelerindeki dünyadan koparlar. Bu, şiddetli kaygı, depresyon, taciz veya travma öyküsü olan kişiler için bir savunma veya başa çıkma mekanizması olabilir.
Maladaptive Daydreaming Esnasında Nasıl Hissedilir?
Uyumsuz hayal kurma bozukluğu yaşayan insanlar, hayal kurarken sıklıkla olumsuz duygularla ve bu sorunun etkileriyle mücadele eder. Sonucunda ise aşağıdaki problemlerle karşılaşırlar:
Sosyal aktivitelerde aksama: Başkalarıyla zaman geçirmektense genellikle kendi başına kalıp hayal kurmak tercih edilir.
Hayal kurarken iş, hobi ve günlük yaşamın diğer alanlarında aksama: Maladaptive daydreaming, işte, ders çalışırken veya kişinin kendisi için belirlediği diğer hedeflere ulaşmada sorunlara neden olabilir.
Utanç ve suçluluk duyguları: Aşırı hayal kuran insanlar, özellikle hayatlarının diğer bölümlerinde sorunlar ya da aksamalarla karşılaştıklarında, genellikle bunu yapmaktan dolayı kötü hissederler.
Zorunlu olarak hayal kurma: Bu, insanların uyumsuz hayaller kurma ihtiyacı hissedecekleri anlamına gelmektedir. Eğer hayal kurma şansları yoksa, yapma fırsatını kaçırdıkları için üzülebilirler.
Maladaptive daydreaming ihtiyacı bir bağımlılığa benzer özellikler gösterebilir.
Durdurma veya daha az hayal kurma girişimleri: Bunu deneyimleyen insanlar genellikle daha az hayal kurarken veya tamamen durdurmaya çalışırken zorlanırlar.
Maladaptive Daydreaming Nedenleri Nelerdir?
Uyumsuz hayal kurma kesin nedenlere sahip değildir. Ancak, uyumsuz hayal kurmaya temel olarak kaygı, depresyon ve diğer akıl sağlığı sorunları neden olur. Bu aşırı hayal kurma, sorunlarla başa çıkma mekanizması olabilir.
Uyumsuz Hayal Kurma Nasıl Teşhis Edilir?
Hem yaygın görülen bir hastalık olmadığı için hem de birden fazla neden bağlı olarak gelişebileceği için maladaptive daydreaming doğrudan teşhis edilemez.
Herhangi bir kişinin, bu bozukluğu deneyimlediğini doğrulayabilecek herhangi bir teşhis veya laboratuvar testi de yoktur. Ancak, klinisyenler, DEHB, obsesif kompulsif bozukluk, depresyon, anksiyete bozukluğu ve dissosiyatif bozukluklar gibi ilgili durumlar için özel anketler ve tanı ölçekleri kullanarak bu sorunun belirtilerini bulabilirler. Ayrıca, bir kişinin maladaptive daydreaming yaşama olasılığının daha yüksek olup olmadığını gösterebilen bir dizi soru olan Maladaptive Daydreaming Scale-16'yı da (MDS-16) doğrudan kullanabilirler.
Terapi ve Tedavi Yöntemleri Nelerdir?
Aslında, maladaptive daydreaming tedavisi için standart bir yaklaşımdan söz edemeyiz. Ancak bu, onu tedavi etmenin bir yolu olmadığı anlamına gelmez. Tedavi ve terapi yöntemlerine yönelik çalışmalar dikkatle sürdürülmektedir. Şimdilik uzmanlar, duruma ilgili koşullarla benzerlik gösteren diğer hastalıkların tedavi yöntemlerine dayanarak, danışanlar için destek sağlamaktadırlar.
Maladaptive daydreaming için ana tedavi yöntemlerinden birisi, ruh sağlığı terapisi, yani psikoterapidir.
Bilişsel davranışçı terapi (BDT), OKB, anksiyete, depresyon ve dissosiyatif bozukluklar gibi durumlar için en yaygın terapi türlerinden biridir. Bilişsel davranışçı yaklaşımı ile maladaptive daydreaming yaşayan kişilerin bunu neden yaptıkları ve hayal kurma anını yönetmek için neler yapabilecekleri anlaşılabilir.
Bununla birlikte, diğer ruh sağlığı terapisi biçimleri de bazı faydalar sağlayabilir. Daha öncede belirttiğimiz gibi bu durum farklı ruhsal ve bilişsel bozukluklara bağlı da gelişebilir. Bu nedenle onlar için uygulanan iyileştirme yöntemleri de etkili olabilir.
Alabileceğiniz ilaç tipi ise büyük ölçüde ilgili duruma bağlıdır.
Maladaptive Daydreaming Nasıl Kurtulurum?
Size yardımcı olma olasılığı en yüksek olan tedavi yöntemi hakkında size daha fazla ve en güvenilir şekilde bilgi verebilecek en iyi kişi sağlık uzmanınızdır.
Farklı ruh sağlığı terapisi biçimleri, ilaç seçenekleri vb. hakkında daha fazla açıklama yapabilirler. Herkes farklıdır ve bir kişi için işe yarayan terapi bir başkası için işe yaramayabilir. Sağlık uzmanınız size önerilerde bulunurken şahsınıza özel sağlık geçmişinizi, koşullarınızı göz önünde bulundururlar. Bu nedenle, her zaman için güvenebileceğiniz ve size özel bireysel tedavi yöntemleri uygulayan bir psikoterapi uzmanı ile terapi tercih etmelisiniz.
Tedavinin Komplikasyonları ve Yan Etkileri Nelerdir?
Ruh sağlığı terapisinin yan etkileri veya komplikasyonları yoktur, ancak acı verici veya yüzleşmesi zor bulduğunuz şeyleri ortaya çıkarabilir. Size bu hizmeti sunan psikoterapi uzmanınız, geçmiş travmalarınızla başa çıkmanıza ve bunları işlemenin ve de bunlardan kurtulmanın yollarını bulmanıza yardımcı olabilir.
Ayrıca, önerdikleri ilaçlarla hangi komplikasyonların olası veya muhtemel olduğu hakkında size daha fazla bilgi verirler. Böylece tüm süreçleri bir uzman denetimi altında ve son derece bilinçli bir şekilde yürütmüş olursunuz.
Kendime Nasıl Bakarım ve Semptomları Nasıl Yönetirim?
Maladaptive daydreaming uyumsuz hayal bir ruh sağlığı sorunu olduğu için kendi başınıza halletmeniz zordur.
Bununla başa çıkmanın en iyi yolu, bir ruh sağlığı uzmanıyla konuşmaktır. Hayal kurma ihtiyacınızı nasıl azaltacağınız ve sonunda buna hiç bağlı kalmayacağınız konusunda size rehberlik edebilirler. Ayrıca ilgili durumları tedavi edebilen ilaç kombinasyonları bulmanıza yardımcı olarak hayal kurmaya daha az güvenmenizi kolaylaştırırlar.
Bu Bozukluğu Deneyimleyen Birini Neler Bekliyor?
Maladaptive daydreaming uyumsuz hayal, özellikle iş, ilişkiler, ev işleri ve hobilerinizi etkiliyorsa, hayatınızda ciddi aksamalara neden olabilecek bir sorundur. Bir kişi hayal kurmak için giderek daha fazla zaman harcadıkça, sosyal yetenekleri zayıflar ve ilişkiler başlatmak ve sürdürmek de o kadar zorlaşır.
Yukarıda bahsedildiği gibi, bu bozukluk son derece zorlayıcı olabilmektedir. Hayal kurma ihtiyacı bir bağımlılığa benzer olduğundan, düşler âleminde daha sık dolaşmak onu güçlü bir alışkanlık haline getirebilir. Belirtilerini gözlemleye başladığınızda hemen bir uzmana danışmalısınız.
Ne Kadar Sürer?
Resmi olarak tanınmadığından ve bunun ayrı bir durum olduğu fikri sadece 2002 yılına kadar uzandığından, ne kadar sürdüğüne dair çok az araştırma mevcuttur. Şimdilik, insanların üstesinden gelebilecekleri ama bir yanı ile de ömür boyu sürecek bir endişe gibi görünüyor. Bununla birlikte, ruh sağlığı hastalıklarının üstesinden gelebilmek için mutlaka psikoterapi ve ihtiyaç duyuluyorsa ilaç tedavisi yöntemlerine başvurulmalıdır. Kişilerin tek başlarına halledebilecekleri bir durum değildir.
Etkileri Ne Şekillerde Gözlemlenebilir?
Aslında, tmaladaptive daydreaming ek başına fiziksel sağlığınız için tehlikeli değildir ama ruh sağlığınız üzerinde ciddi bir etkileri vardır. Bu etkiler, intihar düşüncesinden, ölme riskinizi artıran birçok farklı duruma kadar uzanabilir. Yani, kişinin kendine zarar verme riskini arttıran pek çok olumsuz duygu durumuna neden olmaktadır.
Doktoruma Hangi Soruları Sormalıyım?
Bu bozukluğa sahip kişiler için yaygın bir sorun, bu durumun resmi olarak tanınmamasıdır. Alan son derece yeni olduğu için, psikoterapi uzmanları üzerinde çalışmaya devam etmektedir. Bu nedenle, endişelerinizi ve ufacık belirtileri bile yakın takibe alırlar. Eğer siz kendinizde maladaptive daydreaming belirtileri gözlemliyorsanız ya da olma ihtimalinden şüpheleniyorsanız mutlaka bir psikoterapi uzmanına danışmalısınız.
Belki gösterdiğiniz belirtiler, başka bir hastalığın habercisidir.
Güvenle iş birliği içinde olabileceğiniz bir psikiyatrik destek ararken şunlara dikkat etmelisiniz:
- Uyumsuz hayal kurmaya aşinalar mı?
- Dikkat eksikliği, obsesif kompulsif, anksiyete bozukluğu, kaygı ve depresyon gibi ilgili durumlar için tarama testleri yapabilirler mi?
- Yukarıda belirtilen ilgili durumları tedavi etme deneyimleri var mı?
Maladaptive Daydreaming İlerlerse Ne Olur?
Bu durumun hem fiziksel hem de ruhsal etkilerini yoğun bir şekilde görmeye başlarsınız.
Örneğin, hayal kurarken zihninizde yarattığınız şeylere artık jest ve mimiklerinizle de katılmaya başlarsınız. Geceleri uykuya dalmakta ve uyumakta zorluk çekersiniz. Bunun yanı sıra, o kadar uzun ve ayrıntılı bir şekilde aşırı hayal kurmaya başlarsınız ki günlük rutinlerinizde aksamalar meydana gelir.
Maalesef belli bir noktadan sonra da kısır bir döngüye dönüşür. Tüm bu sonuçlar, onun bir şizofreni olduğu fikrini uyandırsa da bu maladaptive daydreaming yaşayan kişiler aslında durumun kendi zihinlerinde yarattıkları bir şey olduğunu bilirler. Bu ise onu şizofreniden ayıran en kesin çizgidir.
Hayal kurarken gerçek düşlerden daha ayrıntılı ve günlük hayatla bağımızı koparan bu hale karşı farkındalığınızı arttırmanız mümkün!
Zaman kaybetmeden hemen terapistinize danışın.
Kaynakça
Why We Should Take Maladaptive Daydreaming Seriously, Psychology Today, 2022
Maladaptive Daydreaming May Be Better Diagnosis Than ADHD for Some, verywellmind.com, 2022
Maladaptive Daydreaming, sleepfoundation.org, 2023
