Madde Bağımlılığı Hakkında Bilinmesi Gerekenler

Madde bağımlılığı, uyuşturucu ve alkol de dahil olmak üzere herhangi bir maddenin tekrar tekrar kullanımıdır. Bu maddeler; yasal, reçeteli ilaçlar veya yasaklanmış uyuşturucu bile olabilir. Maddeyi önerildiği şekilde kullanmadığınızda veya reçete edilen dozdan fazlasını aldığınızda kötüye kullanım yani bağımlılık meydana gelebilir.

Madde Bağımlısı Kime Denir?

Madde bağımlılığı, zararlı sonuçları olacağı bilinmesine rağmen bir maddenin kontrolsüz kullanımının olduğu karmaşık bir durumdur. Madde bağımlısı olan kişi, alkol, tütün veya yasa dışı uyuşturucu maddeleri kullanmaya, kişinin günlük yaşamda işlev görme yeteneğinin bozulduğu noktaya kadar yoğun bir şekilde odaklanır. Kullandıkları uyuşturucu için aşırı, bazen kontrol edilemez bir özlem yaşarlar. Kullanmanın sonucu olarak, son derece olumsuz sonuçlarla karşılaşmalarına rağmen, uyuşturucu aramaya ve kullanmaya devam edeceklerdir.

Bazı genetik faktörler, bazı insanları uyuşturucu bağımlısı olmaya daha yatkın hale getirir. Maddeyi, ilk kullandığı andan itibaren bağımlılık hissetmeye başlayan kişiler vardır. Kişi bağımlı hale geldiğinde, başlangıçtaki hissettiği duygulara geri dönmek için uyuşturucu, alkol miktarını veya bağımlılık yapan davranışların sıklığını artırır. Zamanla, madde arayışı zorlayıcı ve dürtüsel hale gelir ve zevkli olmaktan çıkar ve rahatlama sağlamaz. Başka bir deyişle, kullanıcı istememesine rağmen kullanmaya devam eder, rahatsızlık hissinden kurtulmaya çalışır fakat ancak hiçbir rahatlama sağlayamaz.

Bağımlılık Yapan Maddeler Nelerdir?

Madde bağımlılığı belirtileri arasında, bağımlığının kendini kontrol etmeye çalışmasına rağmen sık sık ve aşırı madde kullanması gelir. Maddenin etkilerinden kurtulmak için geçen süre uzar. Kalıcı problemlere rağmen maddeyi kullanmaya devam etmek ve sorunları çözmede odaklanamama problemi ve bu konuda adım atamama da madde bağımlılığı etkileri arasındadır.

Bağımlılık yapan maddeler konusunda çok fazla tartışmalar olmuştur. Bağımlılık, zorlayıcı madde arayışı içine girmektir. Kullanım bırakıldığında ise, yoksunluk belirtileri başlar. Uyuşturucu bağımlılığı için kesin bir sıralama sistemi yoktur. Bazı uzmanlar çalışmalar yaparak, uyuşturucu bağımlılığı oluşturma potansiyeli en yüksek 5 maddenin bir listesini oluşturdu.

• Nikotin: Tütün ürünlerinde bulunan yüksek derecede bağımlılık yapan madde olan nikotin, en yaygın bağımlılıktır.
• Barbitüratlar: Bu maddeler tipik olarak kaygıyı tedavi etmek ve uykuyu teşvik etmek için kullanılır. Düşük dozlarda bu ilaçlar enerji verebilir; daha yüksek dozlarda solunumun baskılanması nedeniyle aşırı doz meydana gelebilir.
• Kokain: Dünya çapında tahmini 14-20 milyon insan Kokain kullanıyor ve bu da milyar dolarlık bir endüstriye yol açıyor. Kokain, beynin dopamin seviyesiyle reaksiyona girerek nöronların “iyi hisset” sinyalini kapatmasını engeller. Kokain deneyen kişilerin tahminen %21’i hayatlarının bir noktasında bağımlı hale gelecektir.
• Alkol: Bira, şarap veya likör bağımlılığının beden ve zihin üzerinde çoğu zaman geri dönüşü olmayan çok olumsuz bir etkisi olabilir. Araştırmalar, alkol bağımlılığının beynin ödül sistemindeki dopamin seviyesini %360’a kadar artırdığını göstermiştir. Bu yasallaştırılmış madde, yılda 3 milyonun üzerinde bir ölüm oranına sahiptir.
• Eroin: Eroin, gezegendeki en bağımlılık yapan madde olarak 1 numarada yer alıyor. Eroin deneyen 4 kişiden 1’inin bağımlı hale gelmesiyle endişe verici bir bağımlılık oranına sahiptir. Bu ilacı özellikle tehlikeli yapan şey, ölüme neden olabilecek dozun, yüksek doz için gereken dozun sadece 5 katı olmasıdır.

Uyuşturucu Maddeler Nelerdir?

Uyuşturucu bağımlılığı, vücudun ve zihnin işleyişini etkiler; kullanıcının nasıl hissettiğini, düşündüğünü ve davrandığını değiştirebilirler. Bu özellik, uyuşturucu maddeleri tehlikeli hale getirir. Bazen insanlar merak ettikleri için denerler, bazen arkadaş veya çevreye uyum sağlamak veya baskı altında oldukları için denerler, bazen de uyuşturucunun vücuda verdiği heyecanı, enerjiyi, rahatlığı ve sakinliği hissetmek için denerler. Uyuşturucu, ağrıyı ve stresi azaltmak gibi durumlarla başa çıkmak için de kullanılır. Uyuşturucu bağımlıların, yopksunluk semptomlarından kaçınmak için, maddeyi almaya devam etmeleri gerekiyor.

• bitkiler – örneğin, esrar, mantar veya tütün
• işlenmiş bitki ürünleri – örneğin, alkol veya eroin
• sentetik kimyasallar – örneğin ekstazi veya amfetaminler

Uyuşturucu yapmak için kullanılan işlemler çok çeşitlidir, ancak ilaç ürünlerinin 2 ana bileşen türü vardır:

• aktif maddeler – vücudunuzu biyolojik olarak etkileyen maddeler
• aktif olmayan bileşenler – bunların genellikle biyolojik bir etkisi yoktur. Bağlayıcı maddeler, kapsüller, boyalar, koruyucular, tatlandırıcılar ve diğer bileşenleri içerir.

Yasal olarak üretilen ilaçlar genellikle tüm bileşenlerini listeler, böylece ne aldığınızı bilirsiniz. Sokak uyuşturucuları neredeyse her şeyi içerebilir. Ne alındığından emin olunmalıdır.

Tütün

Tütün, tütün ürünlerine konmadan önce kurutulup fermente edilen yaprakları için yetiştirilen bir bitkidir. Tütünün içinde bağımlılığa yol açabilecek madde olan nikotin vardır. Tütün, sigara olarak içilebilir veya çiğnenebilir. Tütünün içerdiği nikotin beyinde adrenal bezlerini hormon epinefrin (adrenalin) salması için uyarır ve kimyasal haberci dopamin düzeylerini artırarak etki eder.

Tütün içimi akciğer kanserine, kronik bronşite ve amfizeme yol açabilir. Sigara içmek ayrıca diğer kanserler, lösemi, katarakt ve zatürre ile de ilişkilendirilmiştir. Dumansız tütün özellikle ağız kanserleri olmak üzere kanser riskini artırır. Pasif içicilik, akciğer kanserine ve kalp hastalığına ve ayrıca yetişkinlerde ve çocuklarda diğer sağlık etkilerine yol açabilir.

Hem davranışsal destekler hem de ilaç desteği, insanların sigarayı bırakmalarına yardımcı olabilir, ancak ilaç desteği ile danışmanlık kombinasyonu, her ikisinin de tek başına kullanılmasından daha etkilidir.

Alkol

Alkol, sarhoşluğa neden olan bir maddedir. Alkol, mayanın farklı gıdalardaki şekerleri oksijensiz parçalanması ile oluşur. Alkolün, sakinleştirici bir etkisi de vardır, bu da yüksek dozlarda merkezi sinir sistemini baskılama etkisi gösterdiği anlamına gelir. Çok düşük dozlarda alkol, uyarıcı etkisi gösterir, daha sonra neşe ve mutluluk duygularını uyandırabilir fakat bir oturuşta çok fazla alkol tüketimi, uyuşukluğa, solunumun yavaşlamasına, komaya ve hatta ölüme neden olabilir. Alkolün yüksek dozlarda, vücuttaki her organ üzerinde zararlı etkileri vardır ve bu etkiler zamanla kandaki alkol konsantrasyonuna bağlıdır.

Kafein

Kafein, doğal bir uyarıcıdır. Merkezi sinir sistemini uyararak etki eder. Aslında bu doğal uyarıcı dünyada en çok kullanılan maddelerden biridir. Kafein genellikle uyku ve kaygı üzerindeki olumsuz etkileri olan bir maddedir. Bununla birlikte, araştırmalar, sağlığa yararları olduğunu bildirmektedir.

Kafein tüketildiğinde, bağırsaktan hızla kan dolaşımına geçer. Bununla birlikte, kafeinin ana etkisi beyin üzerindedir. Beyni rahatlatan ve yorgun hissettiren adenosinin etkilerini bloke ederek çalışır. Normalde, adenosin seviyeleri gün içinde birikerek kişiyi daha yorgun hale getirir ve uykuya neden olur.

Opiatlar (eroin,afyon,morfin, kodein)

Opiatlar, bitkilerden elde edilen Afyon, Morfin, Kodein ve Eroin gibi maddelerden oluşan bir uyuşturucu sınıfıdır. Opiatlar, duyuları körelten, ağrıyı hafifleten, uykuya neden olan ve alışkanlık yapan maddelerdir. Bazıları tıpta kullanılır ancak uzman reçetesi gerektirir. Reçete edilmeden kullanmak yasadışıdır. Uzman tavsiyesi dışında kullanılan, afyon ve eroin son yıllarda ölümlere neden olmuştur. Son zamanlarda oluşan eroin dalgası, birkaç yıl öncesine göre daha saf ve daha ucuzdur. Saflığı özellikle tehlikelidir çünkü çok az miktarda saf eroin ölüme neden olabilir.  Eroin, morfine benzer fakat daha tehlikelidir. Kullanılan madde, vücutta birikerek kullanan kişinin artık etkisi olmadığı hissi verebilir. Bu his artan toleranstan kaynaklanır. Tolerans, bir kişinin istediği etkileri elde etmek için önerilen miktardan daha fazla doz almasına da neden olabilir. Kullanıcının normal hissetmek için, maddenin dozunu arttırmaya devam ederek kullanması fiziksel bir bağımlılığa yol açabilir. Bir kişinin uyuşturucu arama davranışı tamamen kontrolden çıktığında ve fiziksel ve psikolojik sağlıklarını tehlikeye atmaya başladığında, tam bir bağımlılık oluşur. Madde bağımlılığı ile mücadele eden kişi sıklıkla bırakmak isteyecektir ancak bunu kendi başına yapamayacak durumda hissedecektir.

Kodein:

Hafif ila orta şiddette ağrı ve öksürüğü gidermek için kullanılan bir ağrı kesicidir ve diğer ağrı kesicilere göre etkisi daha hafiftir. Örneğin bir ameliyattan veya yaralanmadan sonra oluşan ağrıyı gidermek için kullanılır. Ayrıca diğer ağrı kesicilerin işe yaramadığı durumlarda, uzun süredir devam eden ağrılar için kullanılır. Ayrıca ishali tedavi etmek için kullanılır. Reçete edilebilir. Tablet, yutulacak sıvı ve enjekte şeklinde alınabilir. Enjeksiyonları sadece hastanede yapılır.

• Kodein, ağrı sinyallerinin sinirler boyunca beyne gitmesini durdurarak çalışır.
• Kodeinin en yaygın yan etkileri kabızlık, hasta hissetme, bulantı ve uyku halidir.
• Kodein bağımlısı olmak mümkündür.
• Uykulu vermek gibi yan etkileri olduğundan, kodein alırken alkol almamak en iyisi olabilir.
• Kodein yetişkinler ve 12 yaş ve üzeri çocuklar tarafından alınabilir.
• Kodein bazı insanlar için uygun değildir. Bu yüzden uzman tavsiyesiyle alınması en doğru olanıdır.

Uzun süre kodein alınması gerekiyorsa, vücut buna toleranslı geliştirebilir. Bu genellikle bir sorun değildir, ancak aniden bırakılırsa hoş olmayan yoksunluk belirtileri yaşanabilir. Aniden bırakılırsa, aşağıdakiler gibi hoş olmayan yoksunluk belirtilerine neden olabilir:

• Gergin hissetmek
• Endişeli hissetmek
• Titremek
• Terlemek.

Morfin:

Morfin, orta ila şiddetli ağrıyı gidermek için kullanılır. Yalnızca diğer ağrı kesici ilaçların kullanımıyla kontrol edilemeyen ağrılarda kullanılır. Sadece reçeteyle alınır. Suda çözülen tabletler, kapsüller, granüller, yutulacak bir sıvı, bir enjeksiyon veya fitil şeklinde gelir.

• Şiddetli astım ve solunum problemleri
• Mide ve bağırsak tıkanıklığı
• Morfin veya diğer narkotik ilaçlara alerjik reaksiyon var ise morfin kullanılmamalıdır.

Bu ilacı satmak veya vermek yasalara aykırıdır.

Madde Bağımlılığına Götüren Sebepler

Madde bağımlılığı, yalnızca bir tane değil, bir dizi altta yatan sorunu içerebilen karmaşık bir durumdur. Psikolojik, biyolojik, sosyal ve çevresel faktörlere bağlı olarak gelişir.

• Ailede bağımlılık öyküsü.
• Uyku problemleri.
• Kronik ağrı.
• Finansal zorluklar.
• Boşanma veya sevilen birinin kaybı.
• Uzun süreli tütün alışkanlığı.
• Gergin ev ortamı.
• Çocuklukta ebeveyne bağlanma eksikliği.
• ilişki sorunları.
• Uyumsuz aile ilişkileri madde bağımlılığına katkıda bulunabilir.
• Travma ve madde bağımlılığı arasındaki bağlantı güçlüdür. Alkol kötüye kullanımına ve uyuşturucu bağımlılığına katkıda bulunabilecek travma türleri şunlardır: Saldırı, tecavüz, askeri savaş, Fiziksel veya cinsel istismar, doğal afetler ve travmatik olaylara tanık olmak.
• Çevre baskısı: Araştırmacılar, arkadaşları tarafından içki veya sigara içmelerinin istenmesinin ergenlerde madde kullanımının en güçlü belirleyicilerinden biri olduğunu, hatta ebeveynlik tarzlarından veya ebeveynlerin içki içme davranışlarından daha ağır bastığını buldu.
• Genetik ve bağımlılık arasındaki bağlantı güçlüdür.
• Psikolojik problemler: Madde bağımlılığı ve zihinsel sağlık sorunları genellikle bağlantılıdır. Ruh sağlığı sorunları, uyuşturucu ve alkol kötüye kullanımına yol açabilir.

Örneğin, depresyon problemi, çocukken bakıcılarla sağlıksız ilişkiler veya madde kullanım bozukluğu olan yakın bir akraba. Çevresel faktörler, bağımlılığın biyolojik bileşenlerini besleyebilir ve bunun tersi de geçerlidir. Bunlar, uyuşturucu ve alkol kötüye kullanımına katkıda bulunabilecek bazı faktörlerin örnekleridir. Tabii ki, bu risk faktörlerinin hiçbiri bir kişinin maddeyi kötüye kullanımı bozukluğu geliştireceğini garanti etmez.

Madde Bağımlılığı Riski Hangi Kişilerde Daha Fazladır?

Bazı insanların uyuşturucu kullanma ve uyuşturucu bağımlısı olma riskinin daha yüksek olduğu doğrudur. Risk faktörlerinizi bilmek, madde kullanımını daha olası hale getirebilecek diğer durumlardan kaçınmada kullanıcıya yardımcı olabilir.

Madde bağımlılığı ile ilişkili en yaygın risk faktörlerinden bazıları şunlardır:

• Erkeklerin madde bağımlısı olasılığı daha yüksektir.
• Ailede madde bağımlılığı’nın yaygın olması. Araştırmacılar, madde bağımlılığına genetik bir yatkınlık olabileceğine inanıyor, yani aileden biri madde bağımlılığıyla uğraştıysa, risk daha yüksek. Bu durum , kan bağı olan akrabalar için geçerlidir.
• Anksiyete, depresyon, travma sonrası stres bozukluğu veya dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu gibi başka zihinsel sağlık sorunlarına sahip olmak uyuşturucu bağımlılığına karşı daha duyarlı hale getirebilir.
• Ebeveynler çocuklarının hayatlarına dahil olmadığında veya çocukları gözetimden yoksun kaldığında, uyuşturucu bağımlılığı riski artar.
• Bazı ilaçlar diğerlerinden daha fazla bağımlılık yapar. Örneğin, kokain oldukça bağımlılık yapan bir ilaç olarak bilinir. Ağrı kesiciler ayrıca daha hızlı tolerans ve bağımlılık yaratabilir.

Yukarıdaki risk faktörleri, bir kişinin uyuşturucu bağımlısı olma şansını artırabilirken, herkes uyuşturucu kullanımına ve bağımlılığına yenik düşebilir.

Madde Bağımlılığını Önleyici Faktörler Nelerdir?

Yapılan araştırmalar, uyuşturucu kullanımının nasıl başladığını ve nasıl ilerlediğini belirlemeye çalıştı. Birçok faktör, bir kişinin uyuşturucu kullanımı riskine katkıda bulunabilir. Risk faktörleri, bir kişinin uyuşturucu bağımlısı olasılığını artırabilirken, koruyucu faktörler de riski azaltabilir.

Agresif davranışlar, öz kontrol eksikliği veya zor mizaç, bebeklik veya erken çocukluk döneminde görülebilir. Ve böylece aileler, aşağıdaki durumlarda daha sonraki uyuşturucu kullanımına karşı koruma sağlayabilir:

• Çocuklar ve ebeveynler arasında güçlü bir bağ.
• Çocuğun yaşamına ebeveyn katılımı.
• Net sınırlar ve disiplinin tutarlı bir şekilde uygulanması.

Bir uyuşturucu bağımlılığı önleme programı planlamanın ilk adımı, toplumdaki uyuşturucu sorununun türünü değerlendirmek ve sorunu etkileyen risk faktörlerinin düzeyini belirlemektir. Bu değerlendirmenin sonuçları, toplumun sorununun doğası ve ciddiyeti konusunda farkındalığı artırmak, ardından toplumu eğitmek için gereken ek adımların belirlenmesi. Araştırma sonuçlarına göre önlemek için,

• İyi yapılandırılmış bir topluluk planı;
• Mevcut uyuşturucu kullanımını önleme programları;
• Önleme programları ve stratejilerinin seçilmesi ve uygulanmasıyla ilgili kısa vadeli hedefler geliştirme;
• Planların ve kaynakların gelecek için kullanılabilir olması için uzun vadeli hedefler tasarlama;

Gençler genelde, hayatlarında ki geçiş dönemlerinde bu tarz madde bağımlılıklarına ve madde kullanımına başlama konusunda risk altındadır. Bu geçiş dönemlerinde, bağımlılık önleme programlarıyla ve desteklerle madde bağımlılıkları önlenebilir.

Geçiş dönemleri sırasıyla şöyledir;

• Aile güvenliğinden ayrılıp okula başlama dönemi
• Daha sonra, ilkokuldan ortaokula geçtiklerinde, genellikle daha geniş bir akran grubuyla iletişim halinde olacakları için bu dönemlerde, çocukların uyuşturucuyla ilk kez karşılaşmaları muhtemeldir.
• Liseye başlama ek sosyal, duygusal ve eğitimsel zorluklarla karşı karşıya kalma. Bu zorluklar, alkol, tütün ve diğer maddeleri kötüye kullanma riskini artırabilir.

Kişinin Madde Kullandığı Nasıl Anlaşılır?

Uyuşturucu kullananların ahlaki ilkelerden veya iradeden yoksun olduğunu ve sadece tercih ederek uyuşturucuyu bırakabileceklerini düşünen insanlar var.

Birinin, madde bağımlılığı olup olmadığını gösteren bazı işaretler vardır.

• Okul, iş veya diğer önemli yükümlülükleri kaçırmak.
• Okul, iş veya arkadaşlıkları daha az önemseme.
• Uyku ve yeme düzenlerinde değişiklikler.
• Konsantrasyon düşüklü ve hafıza problemleri.
• Kullanıcı, çoğunlukla faaliyetleri ve nerede olduğu hakkında gizlilik içindedir.
• Ruh hali değişiklikleri, sinirlilik, kişilik değişikliği.
• Eve ve okula daha az bağlı olan yeni bir arkadaş grubuyla birlikte olmak.

Bunlar sorunlu madde kullanımının uyarı işaretleri olabilir, ancak zihinsel sağlık sorunları gibi başka sorunlara da işaret edebilirler.

Bu içeriğimizde madde bağımlılığı hakkında bilinmesi gerekenleri listelediğimiz detaylı bir yazıyla karşınıza çıktık. Madde ve alkol bağımlılığı konusunda merak ettiklerinize en doğru yanıtları almak için sorularınızı yorumlar kısmına yazmayı unutmayın. Ayrıca vakfımızın Türkiye’deki tek uygulayıcısı olduğu Uluslararası Narconon madde ve alkol bağımlılığını ilaçsız bıraktırma programına buradan başvuru yapabilirsiniz.