Page 50 - izmir meb ozbakıs dergi deprem özel sayısı456

Öz Bakış

etk leneceğ ne da r duyduğu kaygılarını söz ve davranı larıyla
fade edeb l r. Çocuğun bu kaygı tepk ler kar ısında onu
ele t rmek yer ne bundan sonrak süreçte ya amında neler n
nasıl değ eceğ , gereks n mler n n ve bakımının k mler tarafın-
dan kar ılanacağı konusunda b lg lend r lmes , çocuğun kaybı
kabullen p yasını daha sağlıklı ya amasına fırsat tanır (B ld k
2013).
Çocuklara, kayıplara l k n gerçekler ya ına uygun ek lde
somutla tırılarak, bas t, anla ılır ek lde, çocuğun hazır olduğu
gözlemlend ğ nde ve l k sel olarak yakın olduğu k lerce
anlatılmalıdır.
Ebeveynler ya da çocukla l k kuran k ler, çocukların sorduğu
sorular kar ısında her zaman hazır olamayab l rler. Böyle b r
durumda çocuğa yanlı ya da uygunsuz b lg vermektense
çocuktan dü ünmek ç n zaman steneb l r. Fakat doğru b lg ye
ula tıktan sonra sorusunun cevabı en kısa zamanda ver lmel -
d r.
Küçük ya grubu çocuklarına ölüm kavramı, bas t ve somut b r
anlatımla, b tk ya da hayvanların ya am döngüsünden de
örnekler ver lerek anlatılab l r.
Çocuklar çok y gözlemc d rler ve çevres ndek yet k nler
bulunab�l�rler. Ölen k�ş�ye duydukları özlemden dolayı model alırlar. Yas sürec ndek yet k n n duygularını bastırma-
kend�ler�n�n de ölmek �sted�kler�n� söyleyeb�l�rler. Daha ması ve çocuklara da her türlü duygusunu fade edeb lecekler ,
bebeks� küçük davranışlar serg�leyeb�l�rler. Huy ve tutumla- soru sorab ld kler , ağlamalarına z n ver ld ğ b r ortamı
rında değ�ş�kl�k, mutsuzluk, key�fs�zl�k, �lg� ve �stek kaybı yaratmak çok öneml d r.
görüleb�l�r. Çocukların ölen k n n nerede olduğuna da r sorduğu sorulara,
9-11 yaş: Akranlarıyla zaman geç�rmek �stememe ya da onun uykuda olduğu, uzakta güvenl b r yere g tt ğ , g tt ğ
sosyalleşmekten kaçınma görüleb�l�r. Akadem�k perfor- yerde çok mutlu olduğu g b gerçekç olmayan ve ölmey
mansta azalma ve okula karşı �lg� kaybı ortaya çıkab�l�r. özend ren türden cevapların ver lmemes , bu fadelerden
Dürtüsel tepk�lerde artış ve öfke kontrolünde zorlanma özell kle kaçınılması gerek r.
ve/veya syan etmekse bunun doğal b r ek lde ya anması görüp duyab�leceğ�n� de düşünür. Ölüme da�r sorular görüleb�l�r.
gerek r. Üzüntülü olduğunda ağlayab len b r yet k n gören sormak, oyunlarında ölüm temasının �şlenmes� sık görüleb�- Ebeveynler n yas sürec n çocukları açısından çok sağlıklı
çocuk kend ağlamasını ve üzüntüsünü de normalle t r r. l�r. 12-14 yaş: Bu yaş grubunda da okula karşı �steks�zl�k ve yürüttükler ne nandıkları anlarda, bazen çocuğun tekrar tekrar
ölen k le lg l sorular sorması ebeveynler “Eyvah ba a mı
Çocuklar kayıp kar ısında genell kle ok, nkar, korku, t raz, 7-11 yaş arasındak� okul çağı çocukları ölen k�ş�n�n ger� ders başarısında düşüş görülmes� olasıdır. İçe kapanma, dönüyoruz?” ya da “Nerede yanlı yaptık?” kaygısıyla tela landı-
öfke patlamaları, depres�f tepk�ler g�b� davranış problemler�
dona kalma, aldırı etmeme g b tepk ler göstereb l r. Bunların dönemeyeceğ�n�, yaşamının artık son bulduğunu ve ölüm görüleb�l�r. B�l�nd�k sosyal çevres�nden uzaklaşarak suça rab l r. Oysa çocukların bu soruları tekrar tekrar sorması çok
yanında, konu ma becer ler nde ger leme ya da konu mayı gerçeğ�n�n kaçınılmaz olduğunu anlayab�l�rler. Ölümün bu eğ�l�ml� arkadaş gruplarıyla �let�ş�m kurma, alkol ve madde doğaldır, her sorduklarında sabırla cevap ver lmel d r.
tamamen kesme, tahta azalma ya da artma, uyku problemle- kadar net ve kaçınılmaz olduğu gerçeğ�yle yüzleşmek bu yaş kullanımı, erken c�nsel deney�mler g�b� r�skl� davranışlar
r , davranı sorunları, drar ve dı kı kaçırma, ya ına uygun grubundak� çocuklarda hak�m�yet� kaybetme ve ölmekten görüleb�l�r.
olmayan davranı lar serg leme, okul ba arısında dü me, kaygı çok korkma g�b� kaygıların gel�şmes�ne sebep olab�l�r.
ve korku, hırçınlık, hareketl l k, beden yle a ırı uğra ma, hayatta 12-18 yaş arasındak� çocuklar �se ölümü b�r yet�şk�n g�b� 15-17 yaş: Bu yaş grubu çocuklarının gösterd�ğ� yas tepk�le-
kalan a le üyeler ne a ırı yapı ma ve ayrılık kaygısı g b bel rt ler kavrayab�l�rler. Ölüm kavramını sorgularlar, sevd�kler� r� yet�şk�nler�nk�ne benzer olur. Fakat bel�rt�ler 6 aydan
sıklıkla görüleb lmekted r (Dowdney 2000). Bu davranı ların �nsanlar hakkında end�şeleneb�l�rler. Duygularını h�ç uzun sürerse patoloj�k yastan şüphelen�lmel�d�r. Arkadaşla-
Travma kavramını en bas t tanımıyla somutla tıracak olursak; Yas se kayba kar ı gel en doğal b r tepk d r. K n n yas sürec n çocuğun sorunla ba etmek ç n gel t rd ğ normal tepk ler göstermeme ya da aşırı üzüntü, günlük faal�yetlere fazlaca rıyla zaman geç�rme konusunda �steks�zl�k, duygu
ya am ç nde maruz kaldığımız, f z ksel ve ruhsal bütünlüğü- nasıl geç rd ğ ; kaybed len k ya da nesnen n nasıl kaybed ld - olduğunu b lmek gerek r. Davranı ların zamanla azalmadığı ve odaklanma ya da bu faal�yetlere karşı �lg� azlığı g�b� �k� ayrı durumunda an� değ�ş�mler, zararlı madde kullanımı, erken
müzü bozan her olaydır ekl nde fade edeb l r z. Travmaya ğ nden, k n n bu kayıp sonrasında alab ld ğ ps koloj k, sosyal, artı gösterd ğ durumlarda se uzman desteğ almak gerek r. uçta değ�şkenl�k yaşayab�l�rler. Ölen k�ş�n�n arzularını c�nsel deney�mler, suça sürüklenme sık görülen r�skl� davra-
sebep olan olaylara da travmat k olaylar der z. B reylerde madd ve manev destekler n n ne kadar yeterl olduğuna Çocuklarda Görülen Yas Tepk ler n n Ya Dönem ne Göre yer�ne get�rme konusunda kend�ler�n� sorumlu h�ssedeb�l�r- nışlardır (Ayaz, 2023).
sıklıkla görülen travmat k olaylar sel, deprem vb g b doğa kadar b rçok unsura göre değ kenl k göster r. Özell kler ler.
olayları, traf k kazaları, her türden st smarlar, an ölümler, Beklenmed k, an ve doğal olmayan b r ek lde gerçekle en Kayıp Ya ayan Çocuklarla İlet m Kurarken D kkat
k n n günlük ya am kal tes n bozan hastalıklar veya derman- kayıplarda; yas sürec karma ık olab lmekte ve bu kayıplar Çocukların ya adıkları yas ve kayıp durumlarında verd kler Patoloj k (Travmat k) Yas Ed lmes Gerekenler
sız hastalıklar olarak sıralanab l r. Bu olaylardan ölüm olgusuna travma sonrası stres bozukluğu adı ver len zorlanmaları ortaya tepk ler, bulundukları ya dönem ne göre farklılık göster r. Yasın beklenen süreden daha uzun ya anması, çocuğun
baktığımızda, ölümün artık b r son bulma hal olması ve çıkarab lmekted r (Raphael & Mart nek 1997). normal hayatına ve alı kanlıklarına b r türlü dönememes , a t Ebeveyn ya da bakım verenler n en çok zorlandığı noktalardan
y t r len k n n tekrar ya ama dönme ansının olmaması 0-3 yaş arasındak� bebeklerde henüz ölüme da�r b�r b�l�ş olduğu ya dönem n n özell kler n artık göstermemes ya da b r s de kayıp ya ayan çocuğa nasıl yakla mak gerekt ğ
sebeb yle k n n ya adığı en acı ver c kayıplardan b r olduğu Çocuklar, ölüm gerçekl ğ ne maruz kaldıklarında ya adıkları bu gel�şmem�şt�r. Fakat bebek duygusal olarak ölümü ayrılıkla bu özell klerde ger leme ya aması durumu “patoloj k yas” konusudur. B r taraftan kend acısını yönetmeye çalı ırken
söyleneb l r. kayıp kar ısında farklı tepk ler ver rler. Çocuklarda yas tepk ler - eş değer tutar (W�ll�s 2002). Bu yaş grubu aralığındak� d ğer taraftan çocuğun h sler ne odaklanab lmek kolay
n n görülü ekl çocuğun ya ına ve b l sel gel m kapas tes - çocukların gösterd�ğ� yas tepk�ler�; kaybett�ğ� k�ş�y� arama, olarak adlandırılır. Patoloj k yas her ya gruplarında farklı değ ld r. Fakat çocukların daha az zarar görmes n umarak;
Kayıplar ya amın kaçınılmaz b r parçası olduğundan her nsan ne göre değ r. Eğer anne babası veya ona bakım veren k ağlama, d�ğer k�ş�ler tarafından rahatlatılmaya karşı tepk� bel rt lerle kend n göstereb l r. onları yas sürec n n dı ında tutmaya çalı mak, ya adığı yerden,
hayat akı ı ç nde b rçok kayıp ya da kayıp tehd d yle kar ıla a- hayatta kaldıysa, bu k ler n kend yas süreçler n nasıl geç rd - gösterme, �lg�s�zl�k, huzursuzluk, s�n�rl�l�k, �çe kapanma, 3-5 yaş: Kaybın yaşanmasının üzer�nden zaman geçm�ş ve ebeveyn nden ya da ev nden uzakla tırmak, çocukların kend
b l r. Sev len b r k n n ya amının sonlanması, b r çocuğun ğ çocuğun yas sürec n nasıl geç receğ n doğrudan etk ler önceden eğlenerek yaptığı akt�v�telere �steks�zl�k, �ştah ve rut�n hayat düzen�ne dönülmüş olmasına rağmen yoğun yas sürec n ya amasına engel olur. Oysa �ster çocuk �ster
sevd ğ oyuncağını kaybetmes , bağ kurulan evc l hayvanın (Ürer, 2017). Yasını yok saymaya çalı an b r ebeveyn dolaylı uyku sorunları şekl�nde olab�l�r. ayrılma kaygısı ortaya çıkab�l�r. Yaşının gerekt�rd�ğ� davra- yet�şk�n olsun her b�rey yasını yaşayarak �y�leş�r.
ölmes , organ kaybı, statü kaybı, ya anılan ev ya da eh rden olarak çocukta da bu yası ya amaması gerekt ğ dü ünces n 3-6 yaş aralığındak� çocuklara göre ölüm geç�c�d�r ve ger� nışlara nazaran daha küçük yaş davranışları serg�leyeb�l�rler. Çocuklar kayıp sonrasında “bundan sonra ne olacak” sorusu-
ta ınılması, anne-baba ayrılığı g b b rçok durum kayıp tanımı olu turur. Oysa “gerçek olanı ya amak” çocuklara güven ver r. dönüşü vardır. Bu dönemde çocuk ölen k�ş�n�n kend�s�n� nun cevabını bulmak ster. Bundan sonrak ya amının nasıl
ç ne g reb l r. Yas sürec n n gerçekl ğ üzülmek, ağlamak, çe kapanmak 6-8 yaş: Okula g�tmek konusunda �steks�zl�k yaşayab�l�rler.
F�z�ksel b�r sebebe dayanmayan bedensel yakınmalarda

50