ÖZEL LİDER ŞİŞLİ İLKÖĞRETİM OKULU REHBERLİK SERVİSİ AİLE BÜLTENİ OKUMA - YAZMA VE ARİTMETİK BECERİLERİNİN GELİŞİMİ VE KARŞILAŞILAN GÜÇLÜKLER OKUMA-YAZMA-ARİTMETİK BECERİLERİNİN KAZANILMASI İlkokulda "okuma-yazma ve aritmetikle ilgili üç temel becerinin kazanılması" bu evredeki çocuğun başarması gereken en önemli görevdir. Son çocukluk dönemindeki çocuklar, artık düşündükleri ve merak ettikleri çeşitli becerileri öğrenmeye başlar. Bir anlamda düşündüklerinin işlevsel düzeyde gerçekleşmesi onlara haz verir. Örneğin, sözcükleri dilediği biçimde kullanabilmesi, yazı yazmayı öğrenmesi, resimli öykü okumaya başlayabilecek olması çocuğa haz veren beceriler arasında sayılabilir.
OKUMA BECERİSİNİN GELİŞİMİ Okuma, bir görsel motor semboller serisini, sözlü veya sözsüz olarak ses dizilerine çevirme süreci olarak tanımlanabilir. Okumaya hazırlık, çocuğun okumaya başlamak için gerekli tüm bilgi ve becerilere sahip olması anlamını taşır. Okumayı öğrenme; yazma ve imla, her şeyden önce duyular arası yolların iyi bir şekilde işleyişini gerektirir. Aynı zamanda motivasyonel olgunluk ve olumlu benlik algısı ile iyi kas kontrolünü de gerektirir. Okumada en etkili olan faktör, görsel ve işitsel dil merkezleri arasındaki ilişkinin iyi bir şekilde gelişmesidir. Ancak bu durumda, yazıya bütünüyle bakmak, izlemek, okumak ve anlamak mümkün olacaktır. Çocuklar, okumayı değişik yaş ve aşamalarda öğrenirler. Bir çocuk anaokuluna başladığında bazı tek sözcükleri okuyabilirken, başka bir çocuk anaokulu döneminin bitimine dek bu gelişim aşamasına ulaşamayabilir. Çocuğun okula başlamasıyla birlikte kelime bilgisini arttırma, görsel-işitsel alıştırma, ses-sembol algılaması gibi dil mekaniklerine önem verilmelidir. Çocuklar okula başladıklarında, okuma-yazmayı öğrenirken, ebeveynin tutumu onları fazlasıyla etkiler. Ebeveynin bu konudaki desteği çocuğun başarısının artmasına yardımcı olabilir. Okuma her zaman eğlenceli olmalıdır, bu yüzden baskı yapmaktan kaçınılmalıdır; bu tür bir zorlama öylesine endişelendirir ki eline her kitap verilişinde gerilir. 1
OKUMA GÜÇLÜKLERİ Bu alanda yaşanan güçlükler, görme yada hafıza ile ilgili problemlere, motivasyon eksikliğine, çocuğun yaşadığı başarı kaygısına bağlı olarak azalır veya artar. Her çocuk kendi gelişim hızına göre okumayı öğrenir; çocuğunuzun sınıfında onun okuma düzeyinin ilerisinde olan çocuklar varsa, bu konuda endişelenmemeniz gerekir. Bununla birlikte, bazı çocuklar zekaca normalin üstünde olmalarına, düşünce ve duygularını anlaşılır ve etkili biçimde ifade etmelerine karşın, okumayı öğrenirken güçlük çekebilirler. Bu durum "Disleksi" ya da "özel okuma bozukluğu " olarak bilinmektedir. Harflerin seslerinin farklı olduğunu anlamasına yönelik alıştırmalar yapılabilir.
Okuması için baskı yapmayın.
Siz kendi ilgi alanınıza göre kitap seçerken, çocuğunuzun da hoşlandığı alanlarla ilgili kitap almasına yardımcı olun.
Özellikle yeni bazı konuları öğrenirken, evde düzenli, çok uzun olmayan belli aralıklarla tekrar yapın. NOT: Evde yapılabilecek çalışmalar konusunda, daha önceden psikolojik danışmana ve sınıf öğretmenine danışarak bilgi alınmalıdır. Evde, okuldaki yöntemden çok farklı çalışılması çözümü zorlaştıracaktır.
Bütün bunları yaparken gözardı etmemeniz gereken önemli bir unsur, çocuğunuzun evde sizinle yaptığı hatalar ile sınıfta yaptığı hatalar arasında benzerlik olup olmadığının tespit edilmesidir. Örneğin; evde siz onunla çalışırken mi, yoksa bir grup çalışmasında mı daha iyi sonuç alınıyor? Evde mi? Okulda mı? daha çok hata yapıyor?... Çocuğunuzun hangi ortamda daha iyi performans sergilediğini bilmek, sizin ve öğretmeninin onu daha iyi tanımasına ve onun öğrenme biçimini daha iyi anlamanıza yardımcı olacaktır. Sonuç olarak her çocuk, okuma-yazma-aritmetik becerilerinde kendi gelişim hızına göre bir ilerleme kaydedecek ve zamanla daha da olgunlaşacaktır. Yeteri kadar destek ve çalışma ile çocuğunuz kendi seviyesine göre başarılı olabilecektir.
Harflerin seslerini karıştırmakta göz - motor koordinasyonu da etkilidir. Çocuk, harfi çizmeye başladığı zaman kendisini durduramaz ve 2
harflerin şekillerini karıştırmalar ve unutmalar ortaya çıkar. Cümle ve kelimeler arasındaki sınırları algılamasına yardımcı olmak gerekir. Yazı yazarken cümle içindeki kelimelerin veya kelime içindeki hecelerin ayrı renklerde olmasını sağlayarak, birleşik yazdığı kelimeleri de renkli kalemlerle ayırarak (önce siz yaparak model olabilirsiniz) fark etmesine olanak tanıyarak destek olabilirsiniz.
Ödevlerini yaparken yazma listesini birkaç gruba bölün ve her gün bir grubu çalışın. Örneğin; önce kelimeleri ezberletin, sonra bunları aklından yazsın, daha sonra hataları varsa farketmek için göz atsın ve hatalarını renkli bir kalemle düzeltsin.
* Çalışmalarda mümkün olduğu kadar az silgi kullanmasına izin verin. Çünkü hata yaptığı zaman, hemen silip düzelttiğinde beyin de bu hatayı silerek unutacak, bu nedenle hatasını kendisi düzelttiği zaman ki gibi bir öğrenme gerçekleşemeyecektir. Kendini kötü hissetmemesi için, ona gerekli açıklamaları yaparak, onun, hatalarını düzeltmesi için renkli kalem kullanmasını sağlayın.
DİSLEKSİ: Konuşma ve yazı dilindeki bozukluklardan, algı ve hareket yetersizliğinden, mekanı ve zamanı ayrımlaştırma güçlüğünden doğan , özellikle okuma çıraklığı sırasında farkedilen okuma bozukluğudur. Disleksili çocuklara, çoğunlukla zekaları normal olduğu halde okuyamayan öğrenciler arasında rastlanır. Fakat bu tür özelliklerden bazılarını gösterebilen her çocuk da "dislektik" demek değildir.
Yönleri ayırt edememekten dolayı harfleri karıştıran, algı hataları yapan, analiz sentez yapamayan çocuğun, görsel - motor bir alışkanlık olan okumada bekleneni gerçekleştirememesi beklenen bir sonuçtur.
YAZMA BECERİSİNİN GELİŞİMİ Yazma, "sözlü veya sözsüz konuşma seslerini, karşılıkları olan görsel motor sembollere çevirme sürecidir." Eli kullanmada yetkinlik, tam olarak gelişmiş bir görme yeterliliği, dikkati yoğunlaştırma ve dile ilişkin bir kavrayış, ustalıkla yazabilmek için çok önem taşıyan niteliklerdir. 3 ile 5 yaş arasında eli kullanma becerisi ve genel gelişim, çocuğun (şeklin örneğine bakarak) şekillerin benzerini çizme aşamasını yavaş yavaş aşmaya başladığı bir noktaya doğru ilerler. Artık kalemini kaldırıp önceden çizdiği yere yakın bir noktadan başlayarak devam etmesini gerektiren şekiller çizmeye çalışabilir; bu gelişim aşaması 3
yazma becerisinin temel niteliklerinden biridir. İlkokulun birinci evresinde çocukların büyük ve küçük kasları gelişme süreci içindedir. Bu nedenle çocukların ince ve küçük hareketleri çok iyi yapmaları beklenmemelidir. Aşağıdaki etkinliklerle çocuğunuza yazma konusunda yardımcı olabilirsiniz : Boyama - çerçeve çizgisi belirgin olan bir resmin ya da basit, temel bir şeklin içini boyama alıştırmaları , Noktalı şekiller ve harfleri birleştirme , Labirentli bulmacalar - Labirentten çıkış yolunu bulabilmesi, çocuğun yön duygusunu ve elini kullanma becerisini geliştirir.
YAZMA GÜÇLÜKLERİ Düzgün
yazı
yazamama:
Çocukların yazı yazmayı öğrenme hızları değişiklik gösterir. Kız çocuklar erkek çocuklardan genellikle daha önce düzgün bir el yazısı edinirler. Durumu daha da kötüleştirebileceği için, çocuğunuzu yazma becerisi konusunda endişelendirmemeye çalışın. Çocuk yazma ustalığına hazır olmadığı zaman, sıklıkla kargacık burgacık bir yazı sergiler. Bu durumda, her seferinde yalnızca 2-3 dakika süren kısa bölümler halinde bol bol alıştırma yapmak etkili bir yoldur.
Sol eli kullanma : Çocuğunuz sol elini kullanıyorsa endişelenmeyin. Hangi elini kullanırsa
kullansın düzgün biçimde yazmayı öğrenecektir. Çocuğun sol eliyle yazmasının, anne-baba tarafından sürekli vurgulanıp sorun edilmesi, çocuğun sağ
NASIL YARDIM EDEBİLİRİM ? Aşağıda size bu gibi sorunlarda genel olarak destek olabilecek öneriler yer almaktadır. Eğer sorunun daha özel olduğu düşünülürse çocuğun sınıf öğretmeni ve okul rehber öğretmeninden yardım alınabilir. Öğretmenine de danışarak, okul eşyalarının yanı sıra, taşıyabileceği bir kart üzerine alfabedeki harfleri yazabilirsiniz. Bir harfi nasıl yazacağından emin olmadığı zamanlar bu kartı kullanabilir. Aynı uygulamayı sayılar konusunda da yapabilirsiniz.
Sağ- sol kavramlarını ayırt edememe gibi bir güçlük yaşadığında, altında, üstünde, yanında, sağında, solunda.. gibi kavramların çalışılması faydalı olacaktır. Harflerin karışmasında ( p-b, d-b ) yön duygusu önemlidir, bunun için, sağ-sol, 4
aşağı-yukarı, alt-üst vb... olacaktır.
konularla ilgili etkinliklerin yaptırılması yararlı
Yazılı kelimeyi görmekte, şekilleri kavramaktaki yetersizlik ve hafızada yeteri kadar şekilleri tutamama, hatalı hatırlamayı ortaya çıkarır. Bunun için, şekiller çalışılabilir ve harflerin, kelimelerin seslerine dikkat çekerek üzerinde durulabilir. Örneğin: Şekillerden resim oluşturma...gibi.
* Dil ve Konuşma Alanında Yaşananlar - İçine kapanık - Sözel yönergelere tepkisiz kalıyor. - Okunulan bir parçayı anlamakta zorlanıyor ve okunulan parça ile ilgili sorulara cevap veremiyor. - Bazen konuşması anlaşılmıyor. - Bazı sesleri hatalı çıkarıyor. - Aynı konu üstünde uzun süre konuşamıyor. - Özellikle bir yetişkine soru sormaktan veya yetişkinin sorusunu cevaplamaktan kaçınıyor.
* Davranış ile İlgili Gözlemler - Diğerlerine karşı saldırgan bir tavır içinde. - Ders sırasında dikkati kolay dağılıyor. - Vücut hareketlerinin koordinasyonu zayıf, sakar denebilecek gibi davranıyor. - Dalgın - Yetişkinin söylediğini takip edemiyor. - Defterleri düzensiz. Yukarıda belirtilen özelliklerin hepsi aynı anda veya farklı alanlarda birkaç özellik, farklı yoğunlukta görülebilir. Bazen de sağ eliyle yazan birinin ustalığına hiçbir zaman erişemeyeceği korkusuyla düşük bir özgüven duygusu geliştirmesine ve yazı yazmaktan kaçınmasına neden olabilmektedir. Eğer çocuğunuz solaksa ona yardımcı olmak için izleyeceğiniz yollardan birkaçı ; Sivri uçlu kalem vermeyin. Yazarken, (kalemi kağıt üzerinde hafifçe sürükleyerek sağ eliyle yazan çocuğun tersine) kalemi kağıda bastırır; bu da kalem ucunun kırılmasına neden olabilir.
Çocuğunuzun kağıdı en iyi şekilde kullanabileceği rahat bir pozisyonda oturmasını 5
sağlayabilirsiniz. Çocuğunuz yazarken onu izleyin, bedenini konumlandırışı ve kağıt tutuşu farklı olabilir. Bu son derece normaldir.
SAYI KAVRAMININ GELİŞİMİ Çocuk, sayı kavramının gerçekte ne ifade ettiğini tam olarak kavramasından çok aha önce, günlük söz dağarcığının bir parçası olarak sayıları kullanmaya başlar. Sayı kavramını destekle- mek için aşağıdaki etkinlikler yapılabilir : Sayıları tanıma. Saat kadranındaki rakamlar, kitapların sayfa numaraları veya yakın çevresinde her an karşılaşabileceği sayılara dikkat çekin.
Sayıları yazma. Bol bol sayı yazma alıştırması yapın. Sayma alıştırmaları. Günlük etkinliklerin pek çoğu sayı saymayı içerebilir ve bunlar çocuğunuzun sayılara duyduğu ilgiyi pekiştirmek için kullanılabilir; örneğin, merdivenleri çıkarken basamakları saymak ya da bir alışveriş yerinden satın aldığınız ürünlerin adedini saydırmak gibi..
Para/bozuk paraları tanıma. Yeterli miktarda para vererek çocuğunuzun bunları kullanmasını sağlayın.
Sayılarla ilgili çocuk şarkıları, melodileri. Bu tür şarkılar, küçük çocukların genellikle çok hoşuna gider. Üstelik, sayısal serileri öğretmek için de eğlenceli bir yol olabilir.
NE ZAMAN BİR " SORUN " OLDUĞU ANLAMINA GELİR ? Eğer çocuğunuz aşağıda sıralanan davranışları sık sık yineliyorsa "okuma -yazma- aritmetik" becerileri konusunda yardım almanız gerekebilir; (ancak öncelikli olarak görme, işitme..vb konularla ilgili problem olup olmadığı anlaşılmalıdır.)
* Okuma Hataları - Okuma da ilerleme gösteremiyor. - Yavaş ve duraklayarak okuyor. - Okuduğu yeri sürekli kaybediyor. - Kelimeleri ters okuyor ( ev- ve ) - Kelime ve hece atlıyor. - Tahtada yazılı kelimeleri doğru okuyamıyor. 6
- Noktalama işaretlerine dikkat etmiyor. - Sessiz harfle başlayan kelimelerin ilk harfini okuyamıyor. (kapı - apı ) - Okumaktan kaçıyor ve sürekli okuduklarını hatırlayamadığını söylüyor.
* Yazı Hataları -
Tahtadan defterine yazarken bazı hatalar yapıyor. Kelime, harf veya rakamları tersinden yazıyor. (Ayna görüntüsü) Harflerin yönünü karıştırıyor. ( b- d - p , u - n ... ) Duyduğu gibi yazıyor ( anane -anneanne ) Eksik harf yazıyor. Fazladan harf ekliyor. Cümle sonundaki kelimeleri (heceler) yanlış yerden kesiyor. "kap- ıdan"... gibi. - Kelimeler arasında boşluk bırakamıyor . "Aliatabak." - Kelimelerdeki harflerin arasında aşırı boşluk bırakıyor. "A l i a ta ba k. " gibi... - Satır takip edemiyor. Yani satırdaki iki çizginin arasına düzgün yazamıyor. (İnişli çıkışlı bir yazı)
* Matematik hataları - Matematik işaretlerini karıştırıyor. ( + yerine x gibi ) - Matematik kavramlarını anlamakta zorlanıyor . ( toplama ile çıkarma veya çarpma ile bölmeyi) - Çarpım tablosunu ezberleyemiyor. - Geometrik şekilleri kavramakta zorlanıyor. - İşlemleri doğru sırada yapamıyor.
7