Aisopos masallar

M A S A L L A R

AİSOPOS

Çeviren: Nurullah Ataç

DÜNYA KLASİKLERİ DlZlSıh3

M A SA LLA R

Bu kitabın hazırlanmasında MASALLAR’ ın MEB Yunan klasikleri dizisinde yayınlanan ilk baskısı temel alınmış ve çeviri dili günümüz Türkçesine uyarlanmıştır.

Yayma hazırlayan : Egemen Berköz Dizgi : Yenigün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık A.Ş. Baskı : Çağdaş Matbaacılık Yayınc.ılık Ltd. Şti. Eylül 1998 , .

AISOPOS

M A SA LLA R

Çeviren: Nurullah Ataç

Cumhuriyet Cumhuriyetimizin 75. yılı coşkusuyla...

Hümanizma ruhunu anlama ve duymada ilk aşama, in­ san varlığının en somut anlatımı olan sanat yapıtlannın be­ nimsenmesidir. Sanat dallan içinde edebiyat, bu anlatımın dü­ şünce öğeleri en zengin olanıdır. Bunun içindir ki bir ulusun, diğer uluslann edebiyatlarını kendi dilinde, daha doğrusu kendi düşüncesinde yinelemesi; zeka ve anlama gücünü o yapıtlar oranında artırması, canlandırması ve yeniden yarat­ ması demektir. Işte çeviri etkinliğini, biz, bu bakımdan önem­ li ve uygarlık davamız için etkili saymaktayız. Zekasının her yüzünü bu türlü yapıtlann her türlüsüne döndürebilmiş ulus­ larda düşüncenin en silinmez aracı olan yazı ve onun mima­ risi demek olan edebiyatın, bütün kitlenin ruhuna kadar işle­ yen ve sinen bir etkisi vardır. Bu etkinin birey ve toplum üze­ rinde aynıolması, zamanda ve mekanda bütün sınırları delip aşacak bir sağlamlık ve yaygınlığı gösterir. Hangi ulusun ki­ taplığı bu yönde zenginse o ulus, uygarlık dünyasında daha yüksek bir düşünce düzeyinde demektir. Bu bakımdan çevi­ ri etkinliğini sistemli ve dikkatli bir biçimde yönetmek, onun genişlemesine, ilerlemesine hizmet etmektir. Bu yolda bilgi ve emeklerini esirgemeyen Türk aydınlarına şükran duyuyo­ rum. Onların çabalarıyla beş yıl içinde, hiç değilse, devlet eliyle yüz ciltlik, özel girişimlerin çabası ve yine devletin yar­ dımıyla, onun dört beş katı büyük olmak üzere zengin bir çe­ viri kitaplığımız olacaktır. Özellikle Türk dilinin bu emeklerden elde edeceği büyük yararı düşünüp de şimdiden çeviri etkin­ liğine yakın ilgi ve sevgi duymamak, hiçbir Türk okurunun elin­ de değildir. 23 Haziran 1941. .

Milli Eğitim Bakanı Hasan Ali Yücel

S U N U Ş

C u m h u r i y e t 'l e b a ş la y a n T ü r k A y d ı n l a n m a D e v r im i’ n d e , d ü n y a k la s ik le r in in H a s a n A li Y Ü ­ c e l ö n c ü l ü ğ ü n d e d il im i z e ç e v r ilm e s in in , k u ş k u ­ s u z ö n e m l. p a y ı v a r d ır . C u m h u r i y e t g a z e t e s i o la r a k , C u m h u r i y e t i ­ m iz in 7 5 . y ılın d a , b u e t k in liğ i y in e l e y e r e k , T ü r k o k u r u n a b ir “A y d ı n l a n m a K it a p lı ğ ı” k a z a n d ı r ­ m a k is t e d ik . B u ç e r ç e v e d e , 1 9 4 0 ’ lı y ılla r d a n b a ş la y a r a k M illi E ğ it im

B a k a n l ı ğ ı ’ n c a y a y ın l a n a n d ü n y a

k la s ik le r in i o k u r la r ı m ı z a s u n m a y a b a ş la d ık . B ü y ü k ilg i g ö r e n b u e t k in liğ i M illi E ğ it im B a k a n lığ ı’ n c a y a y ın la n m a m ış - a n c a k A y d ın ­ l a n m a D e v r im i y a n d a k a lm a s a y d ı y a y ı n l a n a c a ­ ğ ın a k e s in l ik le i n a n d ı ğ ı m ı z - d ü n y a k la s ik le r in i ':te k a t a r a k s ü r d ü r ü y o r u z . C u m h u riy e t

M A SA LLA R

İY İL İK L E R L E K Ö T Ü L Ü K L E R Kötülükler iyilikleri güçsüz bulmuş, yeryüzünden sür­ müşler. Onlar da ne yapsın? Göğe ağmış, yüce tanrı Zeus'un (I)

önüne çıkmışlar: “ Bizim durumumuz ne olacak? Bundan

sonra insanoğlu için bizim elimizden ne gelir?" diye sormuş­ lar. Tanrı: “Siz artık insanoğluna hepiniz birden giim eyi", bi­ rer birer gidin” demiş. O gün bugün kötülükler insanların yanıb^ındadtr. saldırıp durur; iyiliklerse gökte oturduklanndan, uzun zaman geçer de ondan sonra inerler. Bu masal da gösteriyor: Bir iyilik mi umuyoruz? Çok bekleriz; ama başımızda dolaşan kötülük çabucak gelip ça­ tar. (i) tlkçag inanları bir Tann'ya değil, kimi erkek. kimi kadın birçok tanrıya inanır. onların gökıe oturduklarım sanırlardı: Zcus. o lanrılarınen bü­ yüğü. birkaçının da babasulr. insanlara iyilik eder, yardım eder, ama etin­ de yıldmmı vardır, bazen da onunla çaıpar, Romalılarda adı luppıler'dir.

2 PUTÇU Adamın biri tahtadan bir Hermes (2) yontusu yapmış, pazara götürüp satılığa çıkarmış. Bakmış ki alan olmuyor, il­ le bir alıcı bulayım diye başlamış bağırmaya: “ Bu benim sat­ tığım tanrının insana çok iyiliği dokunur, her işinde kazancı­ nı artınr,” Oradan biri geçiyormuş, durmuş: “ Be adam! O ka­ dar iyiliği dokunursa ne diye satarsın? Sakla da sana iyilik et­ sin” demiş. Putçu: “ Beklemeye vaktim mi var benim? Ben hemen bir yardım istiyorum. Oysa ki bu. acele nedir, hiç bil­ mez: durur durur da ondan sonra eder edeceği yardımı!” de­ miş. Bu masal, hep çıkarlarını arayıp tanrıları bile umursa­ mayan kimselerin durumunu gösterir. J K A R T A L L A T İL K I Dişi bir kartalla dişi bir tilki ahbap olmuşlar: "Birbiri­ mize yakın oturalım da dostluğumuz ilerlesin” demişler. Bu­ nun üzerine kartal havalanmış, ulu bir ağacın tepesineyuva kurmuş, orada yumurtlayıp yavru çıkarmış; tilki de ağacın d i­ bindeki çalılara sokulup orada eniklemiş. Günün birinde tiiki azığını aramaya çıkmış; kartalın da karnı açmış, bir şey bu­ lamayınca çalılığa çullanmış, tilki eniklerini kaptığı gibi yu­ vasına götürmüş, yavrularıyla birlikte yemiş. Tilki dönüp de eniklerini göremeyince işi anlamış, anlamış ama ne yapsın? (2) Hermes de bırianndırıZeus’un oğlu, el ulağıdır: öleki lanrılarada elçilik eder. Kendisi gilzel söz söyleme gücünün, alışverişin, bir de hırsızlann lannsıdır: ölenleri de öbür dünyaya o göıüıur Romalılarda adı Mercurius'ıur

Dört ayaklı bir hayvancağız, oku yok, kanadı yok: Göklerde uçan kartalı yakalayıp öcünü alamaz ki! Boynunu büküp ah etmiş; başka ne gelir güçsüzlerin elinden?. Tilkinin ahı tut­ muş: aradan çok geçmemiş, kartal dostluğa haymlık etmenin cezasını görmüş. Birtakım adamlar kırda oturmuşlar, bir ke­ çi kurban ediyorlarmış; kartal hemen oraya da çullanmış, tan­ rı lar ugruna yakılan (3) etlerden bir parçayı alevler içinden ka­ pıp yuvasına götürmüş. O gün yel esiyonnuş, etin içinde ka­ lan bir kıvılcımı patlatıvermiş; ateş yuvayı sarmış, yavmlar uçacak kadar palazlaşmış olmadıklanndan tutuşup yere düş­ müşler. T ilk i seğirtip gelmiş, analannın gözü önünde yavru­ ları birer birer yiyivermiş. Bu masaldan ibret alın: dostluğa hayınlık ettiniz mi, oyun ettiğiniz kimselerin öç almaya güçleri yetmez diye güvenme­ yin; onların elinden bir şey gelmese bile, tanrılar o kötülüğü sizin yanınıza komazlar. 4 K A R T A L L A T O N U Z L A N (4 ) Bir dişi kartal, bir tavşanın arkasına düşmüş. Tavşancağız oraya bakmış, buraya bakmış, kimseler yok! G öztoe bir tonuzlan böceği ilişmiş: “ Kurtar beni!" diye ona yalvarmış. Tonuzlan: “Hiç korkma! ben buradayım!” demiş, sonra kar­ tala dönüp: “Etme! bu tavşan geldi bana sığındı, kapıp götür­ me, bana bağışla!’ ’ diye çok dil dökmüş. Ama kartal ufacık bir tonuzların sözüne mi bakar? Tavşanı onun gözü önünde yemiş bitirmiş. Tonuzlan içerlemiş, kartala garaz kesilmiş. (3) İlkçağ insanlan, kestikleri kurbanlann bazı yerlerini yer, bazı yer­ lerini ateş üstüne koyup kokusu tanrılara ulaşsın diye yakarlarmış. (4) Kın kanatlılardan bir böcek; pislige dadandığı için b kböceği de denir.

Onu hep gözetler, nerelere yuva kurduğunu öğrenirmiş; son­ ra da yuvaya gider, yumurtalan yuvarlayıp yuvarlayıp kırar­ mış. Kartal oraya gitmiş, olmamış, buraya gitmiş, olmamış: tonuzlan peşinden ayrılmıyor. Kartal, yücetanrı Zeus'un ku­ şudur, kalkmış ona gitmiş: “ Yavrularımı büyütecek bir yer göster bana” diye yalvarmış. Zeus: “ Bari gel de benim kuca­ ğıma yumurtla" demiş. Ama bu düzeni tonuzlan da görmüş, H iç durur mu? Hemen pislikten ufacık bir top yapmış, ağzı­ na alıp uçmuş, Zeus'un kucağına atıvermiş. Zeus: “ Şu pisli­ ği atayım üstfunden!” diye yerinden fırlamış, yumurtalan hiç düşünmemiş. Yumurtalar yere düşmüş kınlm ış... Işte o za­ mandan beri kartallar, tonuzlanlann çıktığı mevsimde yuva kurmazlarmış. Bu masal ne diyor? Kimseyi küçük görmeyin diyor. Ne kadar güçsüz olursa olsun, bir gün gelir, o da sizden öcünü al ır. S K A R T A L L A A L A K A R G A , B İR D E Ç O B A N Bir kartal, yüksek bir kayanın üzerinden çullanıp bir ku­ zuyu kapıvermiş. Onu görünce alakargaya da bir heves gel­ miş: “Ben yapamaz mıyım sanki!.. Nem eksik? Ben de ku­ şum!” demiş. Hemen atılıp, koca bir koça konmaz mı? T ır­ naklan büklüm büklüm yünlere takılmış, bir türlü kurtaramamış. O öyle çırpına dursun, öteden çoban da: “ Buna ne olu­ yor?” diye bakarmış. Kalkıp gelmiş, tutup kanatlannın ucu­ nu kesmiş, akşam olunca çocuklanna götürmüş. Çocuklar: “Bu ne kuşudur?” diye sorunca çoban: “ Benim bi Idiğim ala­ karga; ama kendisine sorarsan kartalım diyor” demiş.

Güçlülere, büyüklere öyküneyim ( 5) dediniz mi, böyle olur sonunuz : hem emekleriniz boşa gider, hem de herkesi kendinize güldürürsünüz. 6 kanadi

K E S İK K A R T A L L A T IL K I

Adamın biri bir kartal yakalayıp kanatlannın ucunu kes­ miş, kümese, tavuk ları a ördeklerin arasına salıvermiş. Zaval­ lı kuşcagız boynunu bülanüş, kederinden yiyip içemez olmlL$. Sanırsınız ki tutsak edilmiş bir kral: kümeste öyle dolaşırmış. Başka biradam kartalı görüp acımış, parasını sayıp almış, kanatlannı büsbütün yolmuş, yerini pelesenk özüyle ogmlL$; kanatlar da yeniden çıkmış. Kartal uçar uçmaz bir tavşan tu­ tup, o iyilik gördüğü adama getirmiş. Bunu gören bir tilki: “N e yapıyorsun sen? diye sormuş. Ona armağan götüreceksin de ne olacak? Sen asıl ilk efendine bir armağan götür. Şimdiki efendin zaten iyi adam, doğuşundan öyle; ötekinin gözüne gir­ meye çalış da bir gün seni gene yakalayıp kanatlarını yolma­ sın” demiş. Bu masal: “Gördüğünüz iyiliği unutmayın, ona karşılık siz de bir iyilik edin; ama kötüleri de sizden uzaklaştırmanın bir yolunu bulun” demek istiyor. '

7

Ö KLAVURULM UŞKARTAL Kartalın biri, bir kayayakonmuş, oradan tavşanlan' gö­ zetlermiş. B ir adam onu uzaktan görmüş, okunu attıgı gibi, (5) demektir.

Öykürunek, taklit etmek, başkasının yaphgını yapmaya kalkmak

ta yüreğinden vurmuş. Kartal bakmış ki kendisini vuran okun kanatları gene kendi tüyünden... Bunu görünce büsbütün kö­ tü olmuş: “Öldüğüme yanmam, beni kendi tüylerimle öldür­ düler, ona yanarım !” demiş. Kendi silahımızla vurulduk mu, acısı bir kat daha ağır olur. 8 BÜLBÜLLE A TM A C A Bülbül, yüksek bir meşeye konmuş, öterd^^rm uş. Bül­ bül olur da ötmez olur mu? O öter, ama öttüğünü duyan da olur. Bu kez bir atmaca duymuş, karnı da açmış, hemen üze­ rine çullanıp tırnakları arasına alıvermiş. Bülbül bakmış ki kurtulmanın yolu yok, yalvarmaya başlamış: “M inim inicikbir kuşum ben, bir başıma b ir atmacanın karnını nasıl doyuruKarnın açsa benden ne istersin? Sen git de koca koca kuşlar tüt” demiş. Atmaca gilm üş bu söze: "Sen beni buda­ la mı sandın? Elime bir av geçirmişim, daha göremediğim bir avın sevdasına düşer de onu bırakır m ıyım hiç?” demiş. İnsanlar arasında da, daha çoğunu bulacaklarını umup ellerindekini kaçıranlar hiç de akıllıca bir iş yapmış olmaz­ lar; bu masal işte onu söylüyor. 9 B Ü L B Ü L L E K IR L A N G IÇ Kırlangıç, bir gün bülbülü bulmuş: “ Bak, ben insanların çatı ları altına yuvamı kuruyor, orada yaşıyo^rum; sen niye gel­ mezsin?” diye sormuş. Bülbül: “Eski dertlerimi anımsayıp ye­ niden dertlenmek istemem de onun için ıssız, gözden uzak yerlerde yaşarım” demiş.

B ir kimseyi bir kez bahtı vurup yaraladı mı, o kimse ar­ lık o yerden, gönlünde yara açmış o yerdcn de kaçmak istcr; hu masal onu anlatıyor. 10 A T İN A L I B O R Ç L U Bir A tinalı’ nin borcu vamuş; alacaklısı gelmiş, boğazı­ na yapışmış. Adamcağız: “ Şimdi sıkıntım var, ne olur? Bırak da sonra gelirsin!” diye yalvarmışsa da olmamış, alacaklıyı hir türlü razı edememiş. Ne yapsın? B ir tanecik dişi domuzu varmış, onu getinniş, alacaklısının önünde satılığa çıkarmış. Ilir alıcı çıkmış: “Bari çok doğurur mu bu hayvan?” diye sor­ muş. Borçlu: “ Çok d o ^ ^ ^ m u da sözmü? Ardı arası gelmez, iiyle d o ^ ru r: Demeter (6) bayramında dişi, Athena (7 ) bay­ ramında da erkek enikleri olur" demiş. Alıcının şaştığını gö­ rünce, bu kcz alacaklı söze kanşmış: “Ne şaşıyorsun? Hele l)ionysos ( 8 ) bayramı gelsin, görürsün; bu domuz sana oğlak Ua doğunır” demiş. Bu masal da gösteriyor: Çok insan vardır, tek kendi iş­ leri bozulmasın diye, olmayacak şeyler söylemekten, hem de ;ıni içerek söylemekten çekinmezler.

ZENCİ Adamın biri zenci bir köle almış: "Eski efendisi aldır­ mamış, temizliğine bakmamış da onun için bu böyle kapka­ ra olmuş" diyerek hamama sokmuş. Yıkamış, yıkamış, bir da■ı.-IlOr

161 DemeteM oprak işk ıiniıı, çiftçileıin tanneasıdır, Romalılar Ceres

(7) Zeus'un karasından çıkan km Pallas Aıhena, akıl, zeka tanneııııltr Aıina Şehrinin konıyııcusııdur. Romalılarda adı Minerva’dır. (8) Dionysös, şarap, içki iannsıdır, Bakkhos, Bacchus da denir.

ha yıkamış, ama ne su işe yaramış, ne sabun; bir türlü ağarta^mamış, pek üzerine düştüğü için üstelik bir de hasta etmiş. B ir a^dam doğuşundan nasılsa, hep öyle kalır; bu masal, işte onu gösteriyor.

12 G E L İN C İK L E H O R O Z Gelincik bir horoz yakalamış: “ Şunu yiyeceğim, ama ba­ ri bir de neden göstereyim!” demiş. “Gece yansı oldu mu, baş­ larsın ötmeye, insanlan uyutmaz, rahatsız edersin; bari yiye­ yim seni kaldırayım ortadan!” demiş. Ama horoz yanıtını bulmuş: “İnsanlan uyandınyorsam, kötülük olsun diye deg-il, iyilik olsun diye uyandırıyorum: Kalkıp işlerine bakıyorlar” demiş. Bunun üzerine gelincik başka bir yandan tutturmuş: “Ben senin ahlâkını da beğenmiyorum: Ana demiyorsun, kızkardeş demiyorsun, bütün tavuklara sataşıyorsun. Olur mu böyle şey?” diye sormuş. Horoz, bu kez de altta kalmamış: “Sana ne oluyor? Efendilerim hoşnut; tavuklar bol bol yu­ murtluyor” demiş. Gelinciğin artık kafası kızmlŞ: “ Eee! çok oldun artık! Seni dil ebesi seni! Sen her söze bir karşılık bu­ luyorsun diye benim karnım z il mi çalacak?” demiş, horozu yiyip yutmuş. Bu masaldan da anlaşılıyor; bir kişi doğuştan kötü ol­ maya görsün! edeceği kötülüğe bir bahene bulamadı mı, bu kez de açıkça eder..

.

13

KLDtyLE FARELER B ir eve fareler üşüşmüş. B ir kedi bunu haber almış, o eve gitmiş; artık fareleri b irer birer tutup yiyömraş. Fareler bakınışl ar ki olacak gibi değil, hep yakalanıyorlar: “Bari biz de deliğimizden çıkmayalım!” demişler. Kedi işi anlamış, o da bir düzen kurmuş. Odada tahta bir takoz vatmış, oraya tır­ manmış, kendisini asıp ölü gibi öyle dunnuş. Farelerden bi­ ri delikten başını uzatıp bakınış, kediyi o durumda görünce: “K ^ a z lığ ın a diyecek yok, dostum!

ne yalan söyleye­

yim? Sen çuval olsan, ben gene yaklaşmam senin yanına!” demiş. A klı başında insanlar, birini deneyip de kötülüğünü an­ ladılar mı, bir daha onun düzenine kapılmazlar. Bu masal bi­ ze bunu ögretiyor. 14 G E L lN C İK L E T A V U K L A R B ir gelincik bir çiftlikte birkaç hasta ta^vuk olduğunu öğ­ renmiş, hemen hekim kılıg-tna gitmiş, yanma da aletlerini al ıp oraya gitmiş. Ç iftliğin kapısına gelince içeriye seslenmiş: “Nasılsınız bakalım? Hastasınız diye duydum, iyileştitmeye geldim.” Tavuklann hepsi bir ağızdan yanıtlamışlar: “ İyiyiz, bir şeyimiz yok bizim; hele sen buradan git, daha da iyi olu­ ruz!” demişler. Kötüler asıl meramlannı gizleyip iyilik etmek ister gibi gözükmeye kalkarlar, ama aklı başında kimseler onlann dü­ zenini anlayıverir.

K E Ç İY L E Ç O B A N Çoban keçilerini toplayıp ağıla götünTIek istemiş. Ama hayvanlardan biri iyi bir ot mu bulmuş, nedir? B ir türlü gel­ mezmiş. Çoban kızıp bir taş yakalamış, öyle de güzel nişan almış ki keçinin bir boynuzunu kınvermiş. Bunun üzerine: “Ben ettim, sen etme! aman efendiye söyleme!” diye başla­ mış yalvarmaya. Keçi bakmış bakmış: “ Haydi ben söyleme­ yeyim, ama nasıl saklanz? Boynuzlanmdan birinin kırılmış olduğunu her gören göz görmez mi?’’ demiş. İşlediğin suç açık olduktan sonra, ne etsen saklayamazsın. 16 K E Ç İY L E EŞEK B ir adamın bir keçisiyle bir de eşeği vannış. Keçi: “Ona benden daha iyi bakıyorlar! Onu benden daha iyi yediriyor­ lar!” diye eşeği kısk^anmış. B ir kurnazlık düşünmüş, eşeğe de­ miş ki: “Ne olacak bu senin durumun? Bir değinnen taşına koşarlar, onu çevirirsin, bir arkana yük vururlar, onu taşırsın! Bir gün rahat ettiğin yok... Ben senin yerinde olsam ne yapa­ rım, bilir misin? Bir hendeğin yanından geçerken saralıymı­ şım da saram tutmuş gibi yuvarlanıveririm, belki birkaç gün dinlenirim !” Keçi işte böyle demiş, eşek de inanmış onun sö­ züne, hendeğin yanından geçerken kendini atıvenniş. Bütün vücudu yarabereiçinde kalmış. Efendisi hemen bir baytar getinniş,ondan ilaçsonnuş. Baytar,eşeğin ötesineberisine bak­ mış, en sonunda: “Bir keçi ciğeri bulup kaynatacaksın, suyu­ nu bu hayvana içireceksin; iyileştinnenin başka yolu yok” de­ miş. Adamcağız da tek eşeği iyileşsin diye keçiyi gözden çıkannış, kesivenniş. Başkasına kötülük için düzen kuran, kendi kuyusunu kazmış olur.

Ç O B A N L A Y A B A N K E Ç İL E R İ Çoban keçilerini otlaga götürmüş, bir de bakmış ki hayvanlannrn arasına yaban keçileri kanşmış. H iç ses etmemiş, akşam olunca hepsini alıp agıla götürmüş. Ertesi gün bir fır­ tına kopmuş. Çoban hayvanlanm dışan çıkaramamış, hepsi­ ne de içeride bakmak zorunda kalmış. Ama kendi keçilerine birer tutam ot vermiş: “ Ölmesinler, yeter!” demiş; ötekileri­ ni ise kendisine bağlanıp da kaçmasınlar diye bol ot vererek iyice beslemiş. Fırtına geçip de hava düzeldikten sonra hep­ sini almış, çayıra çıkarmış; yaban keçileri dagı bulunca dağı­ lıp kaçıvermişler. Çoban: “ Ben size o kadar iyi bakayım da siz böyle kaçıveresiniz! Amma da nankörmüşsünüz ha!” de­ yince, keçiler dönüp: “ Biz senden asıl onun için kaçıyoruz ya! Bizi daha dün buldun, kaç yıllık keçilerinden daha iyi baktın; yann da başkasını buldun mu, bizi bırakıp onlann yüzüne gü­ lersin!” demişler. Bu masal da gösteriyor: Daha yeni tanıdıgm bir adam sana, kırk yıllık arkadaşlanndan çok dostluk gösteriyorsa, sa­ kın kanma onun sevgisine. Bil ki arkadaşlığınız ilerledikten sonra, o başkalanyla tanışırsa bu kez de seni bırakır, onların yüzüne güler. İS Ç lR K lN K A R A V A Ş L A A P H R O D lT E Hem çirkin, hem de kötü huylu bir karavaş (9 ) efendisi­ nin gözüne girmiş, koynuna girmiş. Ondan kopardığı para­ larla süslenmiş, püslenmiş, hanımına nispet etmeye başla(9) Karavaş: Cariye, hizmetçi demektir.

mış. Aphrodite'ye de (lO ) saçılar saçıp kurbanlar keser, ken­ dini öyle yaptığı için teşekkür edermiş. B ir gece Aphrodite onun düşüne girmiş, demiş ki: “Saçılann da senin olsun, kurbanlann da! Ne diye güzel yapacakmışım seni? Ben asıl o ada­ ma, seni güzel bulan efendine kızıyorum.” tnsan, hele soyu sopu belirsiz, yüzü gözü de çirkin olur­ sa, kötü yollardan zengin oldum diye koltuklannı kabartıvermemeli. 19 AISOPOS T E R S A N E D E Masalcı Aisopos’ un bir gün boş vakti varmış; kalkmış, birtersaneyi gezmeye gitmiş. ^rada çalışan işçiler: “Şunu kız­ dıralım, bakalım ne olacak?” deyip alaya başlamışlar. Aisopos dönmüş demiş ki: “ Eskiden yalnızca boşlukla su varmış; Zeus bir başka öğe (11) daha belirsin istemiş; adını toprak koymuş, denizi üç kez içeceksin diye buyurmuş. Toprak bir kez içmiş, daglan onaya çıkarmış; bir kez daha içmiş, kırlar, ovalar gözükmüş. Üçüncüsünü içmeye kalkarsa, kanşmam ha! size bu dünyada hiçbir iş kalmaz.” Bu masaldan anlaşılıyor: İnsan kendinden ince, kendin­ den akıllısıyla alaya kalkarsa, öyle bir payını alır ki! 20 tK i H O R O Z L A B İR K A R T A L iki horoz, tavuklar yüzünden dövüşüyorlarmış; biri öte­ kini kaçınnış. Yenilen bir çalılığa çekilip oraya saklanmış; ye­ nense havalanmış, yüksek bir duvann üstüne çıkmış, böbür(10) Aptahmdite: Güzellik. sevgi tannçası. Romalılarda adı Venüs'tür. (11) Öğe: Unsur. element.

Icne böbürlene ötmeye başlamış. Yukandan bir kartal geçi­ yormuş; horozun sesini duyunca üstüne çullanmış, almış gö­ türmüş; kuytu çalılığa sinen horozsa tavuklan istediği gibi ar­ kasına takıp yaşamış. Bu masal bize, Tanrı ’nın böbürlenen kullannı sevmeyip sessizlerden, zavallılardan yana olduğunu gösterir. 21 H O R O Z L A R L A K E K L İK Adamın biri evinde horoz besliyormuş; bir gün çarşıda bir keklik bulmuş, onu da alıp, horozlarla otursun diye küme­ se getirmiş. Horozlar kekliği dövmüşler, kovalamışlar, etme­ dikleri eziyet kalmamış. Zavallı keklik: “ Ben yabancıyım, onların soyundan değilim de onun için beni istemiyorlar” d i­ ye üzülür dururmuş. Ama bir gün bakmış ki horozlar birbirleriyle de boyuna dövüşüyor, kan içinde kalmadan ayrılm ı­ yorlar. Bunun üzerine demiş ki: “ Bu horozlar beni dövüyor diye ben neden yanıp yakınıyorum? Birbirlerine de kıyıyor onlar, kendilerini de esirgemiyor!” Bu kekliğin sözünden ibret alın: Baktınız ki komşuları­ nız kendi analannı babalannı, soylannı soplarını rahat bırak­ mıyor, size de kusur ederlerse hemen kızıvermeyin. 22 B A L IK Ç IL A R L A P A L A M U T Balıkçılar bahga çıkmış, uğraşmış, bir şey tutamamış­ lar; kayıklarına oturmuşlar: “ Nedir bu bizim başımıza ge­ len?” diye düşünürlermiş. Tam o sırada, daha büyük bir balılPn elinden kurtulmaya çalışan bir palamut, can korkusuy­

la kendini kayığa atıvermiş. Balıkçılar alıp kente götürmüş­ ler, orada satmışlar. Öyledir işte: Uğraşır, çabalarsın, bir şeyi elde edemez­ sin; bir de bakarsın ki kısmet ayağına getiriverir. 23 TAŞ T U T A N B A L IK Ç IL A R Balıkçılar koca bir çökütmeyi kayıklarının arkasından sümklüyorlarmış. Ağır olduğu için pek seviniyor: “ Işimiz iş bugün!” deyip keyiflerinden oynuyorlarmış. Ama çökütme­ yi kumsala çekip de açınca bir de ne baksınlar'? İçinde bir i­ ki balıkla bir yığın taş, bir yığın kum var. Pek canları sıkıl­ mış: Çok balık tutamadıklarına değil, asıl sevinçlerinin ka­ rınlarında kaldığına üzülmüşler. içlerinde bir yaşlı varmış, o demiş ki: ““Bırakın bu yanıpyakınmayı, arkadaşlar! Derler ya: Acı, sevincin kardeşiymiş, nereye olsa birlikte giderlermiş; biz de pek sevinmiştik, elbette başımıza bir şey gelecekti!” Biz de yaşamın ne kadar değişik olduğuna bakalım da her işimizi başarıyla bitireceğimizi sanmayalım; günün gü­ zeli olur da fırtınalısı olmaz mı? 24 K A V A L Ç A L A N B A L IK Ç I Bir balıkçı varmış, güzel kaval çalarmış. Bir gün kava­ lını da almış, ağını da almış, denize çıkmış, bir kayanın üstü­ ne çıkıp orada kavalını çalmaya başlamış. “ Balıklar şimdi duyacak, bu sesten hoşlanıp birer birer denizden çıkacak, ge­ lecekler bana!” diyormuş. Çaldıkça çalmış, çaldıkça çalmış, ama ne gelen var, ne giden! Bakmış olacak gibi değil, kava-

Iı hir yana bırakmış, serpmeyi suya salmış, birçok balık tut­ muş. Ağdan çıkarıp kuma sermiş; onların zıpzıp sıçradığını görünce: “ Sizi edepsiz hayvanlar sizi! Demin ben kaval ça­ kırken oynamıyordunuz, şimdi ben bıraktım, başladınız zıp­ lamaya!” demiş. Bu masal, sırasız iş göreni erin durumunu bildirir. 25 B A L IK Ç IY L A İR İL İ U F A K L I B A L IK L A R Bir balıkçı ağını denizden çekip, iri balıkları tutmuş, ku­ mun üzerine sermiş; ama ufak balıklar, deliklerin arasından kaçıp kurtuluvermişler. Yoksullar bir işten kolayca sıyrılır, ama herkeslerin zen­ gin diye bildiği kimseler te hlikeyi çabuk çabuk atlatamazlar. 26 B A L IK Ç IY L A İZ M A R İT Balıkçının biri ağını denizden çekince içinde bir izma­ rit bulmuş. İzmarit başlamış balıkçıya yalvannaya: “ Ben da­ ha ufacığım, beni şimdi tutacaksın da ne olacak? Sen şimdi beni bırak, hele ben büyüyeyim, koca bir balık olayı m,- o za­ man gene tutarsın, bak ne kadar kazanırsın!” demiş. Balıkçı: “Sen beni budala yerine mi koyuyorsun? Yarın tutacağım ba­ lık bugünkünden büyük olacakmış diye bugün lurtuğumu elimden kaçıracak adam mıyım ben?” demiş. Daha büyük bir kazanç umduğu için el indekini küçük­ tür diye salıvcnnek akıllı adam işi değildir; onu söylüyor bu masal.

27 SU D Ö V E N B A L IK Ç I Bir balıkçı, bir ınnakta balık tutuyonnuş. Aglanm ger­ miş, suyu bir kıyıdan öbür kıyıya kapatmış; sonra bir sicimin ucuna bir taş bağlamış, balıklar şaşırıp sersemleşsin de ken­ dilerini aga atsınlar diye başlamış suyu dövmeye. Oralarda oturanlardan biri gelmiş, balıkçıya çatmış: “ Ne vuruyorsun böyle, be adam? İçtiğim iz suyu bulandınnak mı istiyorsun” demiş. Balıkçı “Ne yapalım? Sizin suyunuz bulanmasın diye ben acımdan mı öleyim?" demiş. Devletlerin durumu da buna benzer: halkı avuçlannın içine alıp oynatmak isteyenler, ülkeyi ikiliğe saldılar mı, iş­ lerine pek gelir. 28 M A R T I KUŞU Martı kuşu yalnızlığı sever. bunun için de hep denizler­ de yaşar. Derler ki insanlardan koruıunak için gider, yuvası­ nı da deniz boyundaki kayalar üzerine kurannış. Böylece bir martı, yumurtlama vaktinde, bir buruna gitmiş. sulann üze­ rinde bir kaya bulup oraya yuva kunnuş. Ama yiyecek ara­ maya çıktığı bir gün -yel esmiş, deniz kudunnuş, ta kayanın tepesine yükselip martının yavrulannı bogmuş. Martı dönüp de başına gelenleri görünce: “ Eyvahlar olsun! Ben karalann düzenlerinden korkup sulara sıgııunıştım; meger deniz daha h ailm iş!” diye ağlayıp inlemiş. Nice insanlar da vardır, kendilerini düşmanlanndan ko­ rurlar ama hiç farkına vannadan, düşmandan da daha tehli­ keli dostlann eline düşerler.

M E N D E R E S ’TE N SU İÇ EN T İL K İL E R Bir gün tilkiler Menderes boyunda toplanmışlar: susa­ mışlar da su içmek istiyorlarmış. Ama su şarıldıya şarıldıya aktığından korkmuşlar, yaklaşmaya bir türlü cesaret edeme­ mişler. Birbirlerini yüreklendirmeye çalışmışlarsa da olma­ mış, o köpüren suyun yanına varmayı hiçbiri göze alamamış. İçlerinden birinin kabadayılığı tutmuş: “Bu ne korkaklık be! Aranızda bir tane de mi yiğit yok?” demiş, kendisinin de onlargibi tabansız olmadığını göstermek için suya atılmış. Akın­ tı onu almış, ırmağın ta ortasına sürüklemiş. Ötekiler kıyıdan seslenmişler: “ Bizi bıraktın da nerelere gidiyorsun? Gel şu­ raya da nereden tehlikesizce su içebiliriz, bize bari onu gös­ ter” diye bağırmışlar. Öteki, kendini akıntıdan kurtaramaya­ cağını anlayınca, yiğitlikgene kendinde kalsındiye: “ Hele du­ run biraz; kentte b iriş im v a r benim, birini göreceğim; dönüş­ te uğrar, nereden su içeceğinizi gösteririm size!” demiş. O tilki gibi nice insanlar da vardır, kurum satacağız di­ ye kendilerini tehlikeye atarlar. 30 K A R N I Ş İŞ M İŞ T İL K İ Tilkinin biri bir meşenin önünden geçiyormuş, kovuğa bakmış, biraz ekmekle biraz da et görmüş, Olur a! çobanlar bırakmıştır. Tilkinin karnı açmış, hemen ağacın kovuğuna girip eti de, ekmeği de yemiş. Ama karnı şişince kapı dar gel­ miş, bir türlü çıkamamış,sızlanıp inlemeyebaşlamış. Oradan başka bir tilki geçiyormuş, iniltileri duyunca merak etmiş, ge­ lip nedenini sormuş. Olan biteni öğrenince: “ Hiç tasalanma!

bu yediklerin nasıl olsa erir, sen yine eski durumuna döner­ sin, girdiğin gibi de çıkarsın” demiş. Bu masal da gösteriyor: zaman, her zorlugtı gidennenin yolunu bulur. 31 t İ l k Iy l e b ö ğ ü r t l e n

T ilk i, bir çitten aşarken ayağı kaymış, düşmeyeyim di­ ye böğürtlene tutunmak istemiş. Böğürtlenin dikenleri ayaklannı kanatmış; canı acıyınca: “ Bu da ne! Ben senden yardım bekliyorum, sen bana büsbütün kötülük ediyorsun!” demiş. Böğürtlen: “ A kardeş, sen de ne diye bana sanlmaya kalkar­ sın? Bilm ez misin? benim huyum gelip geçene sanlıp yolun­ dan alıkomaktır!” demiş. İnsanlar arasında da öyle budalalar vardır ki kötülerin kö­ tülüğüne bakmaz, onlardan yardım görebileceklerini sanırlar; bu masal işte onlan anlatıyor. 32 T İL K İY L E Ü Z Ü M Aç bir tilki bakrnış ki çardaktan salım salkım üzümler sarkıyor, imrenmiş, yemek istemiş; yetişemeyince de: “ Da­ ha koruk bunlar, yenmez!” demiş. Nice insanlar vardır, giriştikleri işi beceriksizlikleri yüzünüden başaramadılar mı, hemen o işi kötülemeye kalkarlar.

T İL K İY L E EJDERHA T ilki bir gün uyuyan bir ejderha görmüş: “ Boy dediğin böyle olmalı işte!” deyip kendi de onun yanına yatmış, uza­ maya çalışmış; o kadar çabalamış ki sonunda geberivermiş. Kendinden büyüğe benzemeye kalkanın sonu böyle olur işte: hem umduğuna erişemez, hem de kendi kendini yok eder. 34 T İL K İY L E O D U N C U Tilkinin biri, arkasına düşen avcılardan kurtulayım der­ ken karşısına bir oduncu çıkmış: “ Bir yer göster de saklana­ yım !” diye ona yalvarmış. Oduncu: “ Benim kulübeye gir, orada görmezler seni” demiş. Az sonra avcılar gelmiş, odun­ cuya: “ Buralarda bir tilki görmedin mi?” diye sormuşlar. Oduncu ağzıyla: “Görmedim!” dermiş, ama bir yandan da eliyle işaret edip hayvanın nereye saklandığım gösterirmiş. Avcılar oduncunun dediğini duymuş, eline bakmamışlar. T il­ ki onların geçip gittiğini göriince saklandığı yerden çıkmış, hiçbir şey söylemeden uzaklaşmak istemiş. Oduncu şaşırmış: “ Nasıl oluyor! Sana iyilik ettim, canını kurtardım, sen bana bir teşekkür bile etmiyorsun!” diye siteme başlamış. Bunun üzerine tilki: “ Ben sana teşekkür ederdim, ederdim ama di­ linle elin birbirine uymadı ki!” demiş. Vardır öyle insanlar: sözlerine bakarsan iyidirler ama as­ lım ararsan, kötülük etmeye çalışırlar; bu masal işte öyleleri için söylenmiş.

T ilkiyle timsah soydan soptan açmışlar, ikisi de: “ Ben senden kibarım!" diye övünürlermiş. Timsah atalarının ünü­ nü sanını ballandıra ballandıra anlatmış: “ Sen beni ne sanı­ yorsun? Benim babalarım içinde idman okullarının başına geçmiş olanlar bile vardır!" demiş. T ilki: “ Ne demezsin!.. Zaten senin derinden belli; idman okulundan yetişmesen sır­ tın böyle mi olurdu hiç?” demiş. İnsanlar arasında da böyledir: yalancının görünüşü, ayı­ bını ortaya çıkarıverir. 36 T İL K İY L E K Ö PEK Tilkinin biri bir koyun sürüsüne girmiş, süt kuzuların­ dan birini yakalayıp okşamaya başlamış. Köpeklerden biri: “Senin ne işin var burada?” diye sormuş. T ilki: “ Hiç, bu kuzucagızı pek sevdim de okşayayım dedim, uslu uslu oynuyo­ ruz" demiş. Köpek: “Ya şimdi bırakırsın onu, ya ben de ge­ lir seni okşarım; köpek okşaması nasıl olurmuş, öğrenirisin!" deyip oradan kaçırtmış. Bu masal, oyunbazın, hırsızın beceriksizi için söylenilmiş. 37 T İL K İY L E PARS Bir tilkiyle pars güzellikten açmışlar, sen güzelsin, ben güzelim diye başlamışlar çekişmeye. Pars tüyünün renk renk olmasını ileri sürerek hep onunla övünürmüş. T ilk i bakmış

bakmış: “Ayol! tüyünün renk renk olması da bir şey mi? be­ nim düşünüp ettiklerim renk renk, çeşit çeşittir, güzel diye ba­ na denir” demiş. Bu masal, akıl güzelliklerinin vücut güzelliklerinden üs­ tün olduğunu gösterir. 38 T İL K İY L E M A Y M U N Maymun bir gün, hayvanların ortasında kalkıp oynamış; görenler pek beğenmiş, onu kendilerine kral seçmişler. Tilki kıskanmış; bakmış ki bir kapanın içinde bir parça et duruyor: “ Bir hazine buldum, ama onu almak benim gibi kullara de­ ğil, senin gibi krallara yakışır!” diyerek maymunu kapanın ba­ şına götünnüş. Maymun düşüncesizlik etmiş, elini kapana sı­ kıştırmış. “Sen düşürdün beni bu tuzağa” diye çıkışmaya baş­ layınca tilki: “Ayol! Sen hem bu kadar alıksın, hem de kalk­ mış hayv an lara kral olacağı m dersin! .. Olur mu böyle şey?” demiş. B ir işe düşünüp taşınmadan atılanlar yalnızca o işi başaramamakla kalmaz, üstelik kendilerine de güldürürler. 39 T İL K İ M İ K İB AR ? M A Y M U N MU? T ilkiyle maymun birlikte yolculuğa çıkmışlar, ama yol­ da kibarlıktan açıp çekişmeye başlamışlar. Tilki demiş ben kibarım, maymun demiş ben senden kibarım. Gitmişler, git­ mişler, bir mezarlığa varmışlar. Maymun sagına bakmış, so­ luna bakmış, derin derin içini çekmiş. Tilki: “Ne oldun öy­ le?” diye sormuş. Maymun: “Nasıl çekmem içimi? Su gör­ düğün mezarlar yok mu? Her birinin altında yatan benim ba-

bamın ya bir kölesi, ya bir azatlısı!” demiş. Tilki: “A t atabil­ diğin kadar! Biri kalkıp da yalanını çıkaracak değil ya!” de­ miş. İnsanlar arasında da böyledir: yalancılar, ayıplarını yüz­ lerine vuracak kimse olmadı mı, asıl ozaman başlarlar övün­ meye. 40 T İL K İY L E T E K E Tilkinin biri bir kuyuya düşmüş, bir türlü çıkamazmış. Oradan bir teke geçmiş, susadığı için kuyuya bakınış, ti İkiyi içeride görünce: “ Bu su iyi mi? içilir bir şey mi?’’ diye sor­ muş. T ilki işi babacanlığa vurup suyu bir övmüş, bir övmüş, tekenin ağzının suyunu akıtımış: “ Hiç durma, in aşağı!” de­ miş. Teke onun sözlerine kanmış, zaten susuzluktan da dili damağına yapışıyormuş, hiç düşünmeden aşağı inmiş. Su­ suzluğunu giderdikten sonra aklı başına gelir gibi olmuş, til­ kiye: “ Eee! Nasıl çıkacağız buradan?” diye sormuş. Tilki: “Sen hiç merak etme: ben buradan ikimizi de kurtarmanın yo­ lunu biliyorum. Sen şimdi doğrulup ön ayaklarını duvara da­ yar, boynuzlarını da havaya dikersin; ben tırmanıp çıkar, son­ ra seni de çekerim" demiş. Teke bu aklı pek beğenmiş, he­ men razı olmuş; tilki arkadaşının bacaklarından omuzlarına, omuzlarından boynuzlarına atlayıp kuyunun ağzına varmış, hemen oradan uzaklaşmış. Tekenin: “ Biz böyle mi sözleştik? Sen sözünde durmaz mısın?” diye sitem ettiğiniduyunca dön­ müş: “ Be herif! Senin çenende kıl olduğu kadar kafanda da akıl olsaydı, nasıl çıkacağını düşünmeden hiç iner miydin bu kuyuya?” demiş. A klı başında bir insan, sonunun ne olacağını düşünüp in­ celemeden, hiçbir işe girişmemelidir.

K U Y R U K S U Z T lL K l Bir tilkinin kuyruğu kapana sıkışmış, kopuvenniş; tilki o kadar utanmış ki: “Artık bana yaşamak haram oldu! Her­ kesin içine böyle nasıl çıkarım?” diye düşünmeye başlamış. Düşünmüş düşünmüş, aklına bir çare'gelmiş: “Öteki tilkiler de kuyruklarını kessinler, birinin benden farkı kalmasın!" de­ miş. Bütün tilkileri başına toplamış, onlara ögüt venniş: “ Bu koca kuyruğu arkanızıda ne diye taşırsınız? Hem çirkin, hem de yük oluyor... Hiçbir işe de yayamıyor: kesip atıverin” de­ miş. Ama dinleyenlerden biri söz almış: “ Haydi sen de! Bir çıkarın olmasa bize böyle öğüt mü verirsin!” demiş. Bu masal, kimsenin iyiliğini düşündüklerinden değil, kendi çıkarlarını aradıklarından başkalarına öğüt venneye kalkanların durumunu gösterir. 42 H İÇ A S L A N G Ö R M E M İŞ T İL K İ Bir tilki vannış, ö ırü n d e aslan gönnemiş. Bir gün bak­ mış, önüne koca bir aslan çıkmış. Daha ilk gördüğü için öy­ le bir korkmuş ki az kalsın ölecekmiş. İkinci görüşünde ge­ ne korkmuş, ama ilk sefer ki kadar korkmamış. Üçüncüsünde cesaret edip yanına yaklaşmış, konuşmaktan bile çekinmem!ş. Alışıklık en korkunç şeylere bile çekinmeden baktırır; bu masal onu gösteriyor.

Tilkinin biri biroyuncunun evine girmiş, pılısı pırtısı, ne­ si varsa hepsini karıştırmış, bir maske bulmuş. Şöyle zevkle yapılmış, ince bir sanat adamının elindençıkmış bir maske... Evirmiş, çevinniş, en sonunda: “Güzel kafa doğrusu! Ama işte beyni yok!” demiş. Bu masal, görünüşte şatafatlı, ama düşünceye geldi mi yoksul insanların durumuna yakışır. 44 TH E S EU S MU B Ü Y Ü K ? H E R A K L E S M İ? iki adam oturmuşlar, Theseus mu (1 2 ) daha büyük, Herakles mi (13) diye çekişiyorlarmış. O iki tanrı gazaba gel­ mişler; biri kalkmış birinin, öteki de öbürünün yurduna sata­ şarak öçlerini almışlar. Kulların arasında çıkan kavga çoğu efendilerini kızdı­ rır, böylelikle başkalarına zararı dokunur. 45 K ANLI Adamın biri günahtır dememiş, bir insan öldürmüş. Öle­ nin soyu sopu öc almak için peşine düşmüşler. Ellerinden kur­ tulayım diye ta Nil boyuna kaçmış; orada karşısına bir kurt (12) Atina kralı Aigeus'un oğlu Theseııs büyük bir kahramandır; ülke­ sini büyük bir beladan kurtardığı için tannlar arasına girmiştir. (13) Zeus ile Alkmene’nin oğlu Herakles, daha doğdu^ gün iki yılan öldürmüştür. Ejderleri öldürmek, dünyayı birtakım pisliklerden temizlemek gibi işler görmüştür; bunlara Herakles'in on iki işi derler. Herakles Thebailidir. Romalılar ona Hereules der. ölümünden sonra tanrılar arasına girmiştir.

çıkmış. Korkup bir agaca lırmanmış, dalların arasına saklan­ mış. Bakmış ki üzerine doğru bir ejderha geliyor. kendini he­ men suya aımış. Irmakta birtimsah gelip onu paralayıvernıiş. Tanrıların çarpmak istedikleri bir suçluyu ne toprak kur­ utabilir, ne hava, ne de su. Bu masal işle onu gösıeriyor. 46 O L M A Y A C A K ŞEYLER A D A Y A N A D A M Adamın biri sayrı (14) düşmüş, artık kurulmayacağa benziyormuş. Emcilcrin (15) kendisinden umutlarını kestiği­ ni görünce tanrılara yalvarmış, sürü sürü kurbanlar. askılar :ıdamış. Karısıyanındaymış, bütün dediklerini duymuş: ‘‘Sen nereden o kadar para bulacaksın da bu adakları yerine geıircccksin?” diyesormuş. Adamyorgandan başınıçıkarıp,“ Ben iyileşirsem adaklarımıyerinc getiririm mi sanıyorsun"demiş. İnsanlar kolayca birçok şey adarlar ya, o adakları yeri­ ne getirmeyi çoğu akıllarından bile geçirmez. Bu masal onu söylüyor. 47 KO RKAKLA KARGALAR Korkağın biri asker olmuş. savaşa gidiyormuş. Karga­ ların bağırdığını duyunca elinden silahlarını bırakmış, kım ıl­ danmadan öyle durmuş Kargalar susunca gene silahlarını al­ ınış yürümüş. Kargalar gcne bağırmaya başlamışlar, o gene durmuş. En sonunda dönüp: “ Keyfiniz istiyorbağınyorsunuz, ama bilmiş olun tattınnayacağım sizc etimden” dcmiş. Bu masal korkaklar için söylenmiş. (14) Sayrı, hasta demckıir. (15) Emci. doktor anlamında.

K A R IN C A N IN IS IR D IĞ I A D A M L A H E R M E S Bir gün bir fırtına çıkmış, bir gemiyi bütün yolcularıyla batırmış. Adamın biri kıyıdan bakıp olanı biteni görmüş: “Tanrıların bu ettiği haksızlık değil mi? Bir tek imansızı ce­ zalandırmak için nice suçsuz insana da kıyıyorlar!" demiş. oralarda birçok karınca varmış; tam o sırada bir tanesi gelip adamı ayağından ısırmış. Adam da kızmış, biri ısırdı diye to­ puğuyla hepsini ezip öldürmüş. Hermes tanrı birden bire gö­ züküp değneğini adamın omuzuna vurmuş, demiş ki: “Senin onlara ettiğini tanrılar da insanlara etmiş, ne demeye hakkın olur senin?” Bir yıkım oldu mu hemen tanrılara karşı gelip dil uzat­ mayın; önce kendi suçlarınızı düşünün. 49 H U Y S U Z K A D IN L A K O C ASI Bir adamın huysuz bir karısı varmış, evin adamlarına et­ mediğini komazmış. Adamcağız: “ Acaba bu kadın babasının evinde de böyle miydi? Orada da hizmetçiye, uşağa eziyet edi­ yor muydu” demiş, bir bahane bulup kadını babasının evine göndermiş. Birkaç gün geçip de kadın dönünce kocası: “ Ba­ banın adamları seni nasıl karşıladılar" diye sormuş. Kadın: “Sığırtmaçlarla çobanlar bana yan yan bakıyorlardı” demiş. Bunun üzerine kocası: “Sabah karanlığı sürüleri götürüp de ta akşama kadar dönmeyenler sana yan yan baktıktan sonra seni bütün gün görenler kim bilir nasıl bakıyorlardı!” demiş. Böylece çok vakit küçük şeylerden büyük şeyler, görü­ nen şeylerden görünmeyen şeyler anlaşılır.

50 DÜZENCİ Düzencinin biri bir adama: “Delphoi tapınağındaki tan­ rı sözcüsü (16) bir şeyin doğrusunu bilmez, bütün dedikleri yalandır. İnanmazsan göstereyim sana” demiş. Bir gün için sözleşmişler. O gün o düzenbaz bir serçe kuşu tutmuş, aba­ sının altına saklayıp tapınağa gitmiş. Tanrı sözcüsünün önü­ ne vannıs: “ Elimdeki canlı mı, cansızmı” diye sonnuş. Tann cansızdır diyecek olursa serçeyi diri diri çıkaracak, canlı­ dır diyecek olursa kuşu bogup öyle gösterecekmiş. Ama lanri onun meramım anlamış: “Sus be adam! Onun canlı olma­ m

da, cansız olması da senin elinde” demiş. Tanrılar düzene aldanmaz, bu masal onu gösteriyor. 51 ÖVÜNGEÇ Sporcunun biri varmış; koşuda da, güreşte de, yumruk

dövüşünde de atlamada da, demir kaydırağı atmada da, özet­ le beş büyük oyunun beşinde de elinden büyük bir şey gel­ mezmiş; ^yurnaşlan ona: “Sen birşeybcceremezsin” deyip dururlam ış. Bir gün kalkmış, kendi yurdundan çıkıp başka yer­ leri dolaşmış. Dönüşünde: “ Ben şurada şunu yaptım, burada bunu yaptım” diye başlamış övünmeye: “ Hele Rodos'ta bir allayış atladım, Olympos şenliklerinde başına defneden taç geçirilen sporcuların bile harcı değildi; orada bulunanlardan (16) İlkçağ insanları uıırılann ı.apınakterına gidip geleeklcne olanğım sorarlamıış. Tanrıların verdiği yamla ıanrı sözü, onu söyleyen loyuna Ja ıanrı sözcüsü denirm iş; çünkü toyunun ağz ından çıkan sözleri ona iann söyleıir. Deiphoi'de Apollon iannnm tapınağı vamıS. Apollon güzel sanaıIann, siirin. hekimliğin, süıülenn, güneşin, ışığın tanrısıdır.

biri gelmeli de o anlatmalı size bunları” demiş. Bu sözleri din­ leyenlerden biri kalkmış: “ Be adam! Bu dediklerin doğruysa tanık göstermek istemez. Rodos'takiler otursun oturdukları yerde, sen buraya Rodos de, kalk, bir daha atlayıver” demiş. Bu masal da gösteriyor: İnsan bir işi yapabilecek mi, kal­ kar yapar; yaparım diye övünmesinden bir şey çıkmaz. 52 K IR SAÇLI A D A M IN İK İ O Y N A Ş I Kır saçlı biradamın, biri genç, biri geçkin iki oynaşı var­ mış. Yaşlıcası, o adam kendisinden genç olduğu için utanır, her gelişinde kara saçlarından birkaç teli yolarmış. Genci de yaşlı bir erkeğin koynuna girmekten sıkıldığı için ak saçları koparırmış. Bunun için arası çok geçmemiş, adamcağızın ka­ fasında bir tel bi le kalmamış. Öyledir: İki şey birbirine eş olmadı mı, yakışmadı mı so­ nunda bir kötülük çıkar. 53 F IR T IN A Y A T U T U L A N A D A M Atinalı bir zengin bir gemiye binmiş, daha birçok insan­ la birlikte yola çıkmış. Fırtına kopmuş, gemi batmış. Öteki yolcularyüzerekkurtulmaya çalışırken Atinalı olurmuş, ken­ disini kurtarsın diye Athena tanrıçaya yalvarmaya, adaklar adamaya başlamış. Bu durumu görenlerden biri: “ Athena'dan yardım isteme demiyorum, ama kollarından da yardım istesen iyi edersin” demiş. Biz de tanrılara yalvaralım, dua edelim; ama kurtulmak için gücümüzün yettiği kadar kendimiz dc çabalayalım. Bizimçalıştığımızı görüp tanrılarda bizi korursa ne mut­

lu bize! Kendini bırakıvenniş insanı tanrılar degil, ancak şey­ tânlar kurtanr. Bir kimsenin başına bir yıkım gelince, o kimse kurtul­ mak için önce kendi çalışmalı, sonra tanniara yalvannalı. 54 KÖR Körün biri, önüne getirilen her hayvana elini sürer, ne olduğunu hemen söylermiş. Bir gün bir kurt eniği getirmiş­ ler; körellemiş, ötesini berisini yoklamış, bir türlü anlayama­ mış. “ Kurt eniği mi, tilki eniği mi, yoksa onlara benzer baş­ ka bir hayvanın eniği mi, anlayamadım; bildiğim bir şey var­ sa o da bu hayvan, koyun sürüsüne salınacak hayvanlardan değil” demiş. Kötülerin iç yüzü, çoğu böyle dışlarından da bel li olur. 55 A L D A T IC I Yoksul adamcağızın biri sayrı düşmüş, kötülemiş, kö­ tülemiş. öbür dünyanı n yolunu tutmuş. Ölümden kurtarsınlar diye tanrılara yüz sığır adamış. Tanrılar: “ Bakalım, duracak mı sözünde” deyip onu çarçabuk iyi leşti nniş, yatağından kal­ dırmışlar. Adamcağız ne yapsı n? Ne sığı rı var, ne de yüz sı­ ğır alacak parası. Iç yağından yüztane sığır yapmış, taştan bir kurbanlık k urup onun üzerinde yakmış: “ Ey tanrılar! Adağı­ mı işte getirdim yerine” demiş. Tanrılar: “O bizi aIdattı, biz de onu aldatalım” deyip gece ona bir düş göndermişler. Bir ses ona uykusunda: “Yarın kumsala in, orada bi n drakhme ( 17) bulacaksın” demiş. Adamcağız pek sev inmi ş, sabahı zor (1 7) Drakhme. yahut bugünkü Yunanlılann dedikleri gibi drahmi. bir Y u ­ nan parasının adıdır. İlkçağın bin drakhmesi kırk

bes elli

alhn kadar ederdi.

etmiş, hemen kumsala koşmuş... Karşısına korsanlar çıkmış, yakalamışlar, götürüp satmışlar, bin drakhme etmiş. Bin drakhmeyi bulmuş, ama böyle bu l muş. Bu masal yalancıya pek yakışır. 56 K Ö M Ü R C Ü Y L E Ç IR P IC I Kömürcü, komşusu çırpıcıya gidip: “ Biz neden böyle ay­ rı ayrı oturuyomz? Gel birlikte oturalım, hem ahbaplığımız ilerler, hem de evlerimiz bir olacağı için daha az harcar, ucu­ za geçini riz” demiş. Çırpıcı razı olmamış: “ Hiç bana gelmez. Benim yıkayıp temizlediğimi sen hemen isle tozla karartıverirsin” demiş. Bu masal da göteriyor: Birbirine uygun olmayan şeyl e­ ri bir araya getirmek doğru olmaz. 57 A K IL Derler ki önce hayvanlar yaratılmış, tanrı onların kim i­ ne güç, kimine hız, kimine de kanat vermiş; insan çırçıpl ak kalmış, demiş ki: “ Her canlının bir payı oldu; bir beni paysız bıraktın!” Zeus şöyle yanıt vermiş: “ Sana ne bağışladığımı görmüyor musun? En büyük armağanı sanaverdim. Sana tan­ rılar arasında da, insanlar arasında da güçlü, güçlülerin güçlüsü, hızlıların hızlısı aklı bağışladım.” Tanrı böyle deyince insan kendi payının hepsinden üstün olduğunu anlamış; o za­ mandan beri tanrılara tapar, hamdeder. Tanrı, aklı bağışlamakla insanların heps in e en büyük ar­ mağanı sunmuştur; ama kimi insan bunun değeri ni anlamaz da duygusuz, akılsız hayvanlara imrenir.

58 İN S A N L A T İL K İ Adamın biri, türlü zararları dokunuyor diye bir tilkiye garez kesilmiş. Hayvanı yakalamış, öcünü daha iyi almak için kuyı1 Jguna b irkcz bağlamış, bezi yağlayıp ateşlemiş. A­ ma bir tanrı tilkiyi o adamın tarlalarına salmış, Tam da eki­ nin kaldırılma zamanıymış; adamcağız tuluşan başaklara ba­ kıp bakıp ağlamış. İnsan hoş görmeyi bilmeli, öyleaşm öfkeye kapılmama­ lı; tez kızan kimselere öfke çok zarar getirir. 59 İN S A N L A A S L A N Biraslanla birinsan birlikte yola çıkmışlar. (kisi de kolluklanm kabana kabana kendi soylar ını övüyorlarnıış. B iryere gelmişler. bakmışlar bir yontu: Bir adam, bir aslam boğa­ zından yakalamış, boğuyor. İnsan o yontuyu aslana göster­ miş: “ Görüyorsun ya! B iz sizden ne kadar güçlüyüz” demiş. Aslan bıyık allından gülerek: “ Bizyontu yapmasını bilmeyiz de onun için; yoksa aslanın pençesi altında ne adamlar görür­ dün sen” demiş. N ice kimseler yiğiıiz, gözümüz pektir diye övünürler; a­ ma bir de deneyin. ne oldukları onaya çıkıverir,

İN S A N L A S A TY R O S Vaktiyle adamın biri bir satyros (18) ile dost olmuş, sık sık buluşurlarmış. Kış gelmiş; satyros bakmış ki insan ellerini ( 1 8 ) SaıyrO.!;: Yan belletinden yukarısı insana, aSaııısı keçiye benze­ yen. küçük 1(ır tamılan; şarap ıawm Dıonysos'un arkadaşlarıdır

ağzına götürüp götürüp hohluyor. “Ne yapıyorsun öyle?” diye sormuş. İnsan: “Parmaklanm üşüdü, onlan ısıtıyorum” demiş. Az sonra önlerine yemek getirmişler. Yemek pek sıcak oldu­ ğundan insan lokma lokma alıpağzınagötürmüş, üfleyerek ye­ miş. Sayıros gene: “Ne yapıyorsun öyle?” diye sormuş. İnsan, “Yemek çok sıcak da soğunıyorum” diye yanıt vermiş. Bunun üzerine satyros: “ Uzak olsun benden senin dostluğun. Meğer senin ağzından sıcak da çıkarmış, soğuk da” demiş. B iz de bundan ibret alalım, iyiye de, kötüye de kaçan kimselerin dostluğundan uzak duralım. 61 Y O N T U K IR A N A D A M Bir adamın evinde lahtadan bir tanrı yontusu varmış; yoksul olduğu için hep ona yalvarır: “ Bana bir iyilik et” der­ miş. Çok yalvarmış, gene bir iyilik görmemiş; en sonunda ka­ fası kızmış, tanrıyı bacağından tuttuğu gibi duvara çalmış. Tanrının kafası parçalanıp içinden altın dökülmüş. Adamca­ ğız şaşa kalmış, tanrıyı yerden alıp: “ Sen amma anlaşılmaz şeymişsin be! Nankörlük bu senin ettiğin; sana o kadar say­ gı gösterdim, taptım, bana yardım etmedin; şimdi sana vur­ dum, ona karşılık bana iyilik ediyorsun” demiş. Bu masal da gösteriyor, kötüye saygı göstermekle bir şey elde edilmez; öylesine vurmak daha kazançlıdır. 62 A L T IN A S L A N B U LAN A D A M Hem pinti, hem de korkak bir adam, altın bir aslan bul­ muş, şöyle dermiş: “Durumum ne olacak bilemiyorum. Kor­ kudan çılgına döndüm, ne yapacağımı şaşırdım, bir yandan

ınal sevdası, bir yandan ödleklik! Hangi tanrının, hangi şey­ tanın aklına gelmiş de böyle altından aslan yapmış? Bu beııim başıma gelen, ruhumu sanki ikiye ayırıp o iki parçayı bir­ birine düşman etti. Biri altını seviyor, öteki altından yapılan şeyden korkuyor; bir yandan şunu alayım diyorum, bir yan­ dan da kaçmak istiyorum. Bu ne biçim talih ki hem önünle ınal çıkarıyor, hem de almaya komuyor? Bu ne biçim hazine k i insana keyi f vermiyor? Hey tanrının kahır denecek lütfu! Nc edeyim, ne yapayım ben? Hangi çareye başvurayım? He­ le gideyim de uşaklarımı çağırayım. Onlar aslanı yakalar, ben de uzaktan bakarım.” Bu masal, mallarına dokunmaya da, onları kullanmaya da cesaret edemeyen zenginin durumunu gösterir. 63 A Y IY L A T İL K İ Ayının biri; “ Ben insanları severim; ölülerini yemiyo­ rum işte” diye böbürleniyormuş. Bir tilki duymuş: “ Keşke ölülerini parçalasan da dirilerine dokunmasan” demiş. Bu masal iki yüzlülük içinde yaşayan, boşuna böbürle­ nen gözü doymazların foyasını ortaya vurur. 64 Ç İF T Ç İY L E K U R T Birçiftçi öküzlerini çözmüş, yalağa su içirmeye götürü­ yormuş. Yiyecek arayan aç bir kurt, sabanı görmüş, önce bo­ yunduruğun içini yalamış; yavaş yavaş boynunu kaptırmış, uğraşmış uğraşmış kurtaramamış; sabanı evlekte sürükler du­ rurmuş. Çiftçi dönüp gelmiş, kurdun o durumunu görünce: "Seni hayın! Yağmacılığı, haydutluğu bırakıp da tarlada ça­

lışmaya razı olsan, ne işler gelecek senin elinden” demiş. Kötüler istedikleri kadar kendilerini iyi göstermeye ça­ lışsınlar, huyları komaz ki güvenesin! 65 Y IL D IZ B İL İC İ Bir yıldız bilici her akşam üstü çıkar, yıldızlara bakar­ mış. Bir gün kırlarda gene dalmış, gökyüzüne bakarak dola­ şırken, bir kuyuya düşüvermiş. Başlamış bağırıp inlemeye. Oradan geçen bir adam onun iniltilerini duymuş, gelip ne ol­ duğunu sormuş, işin aslını öğrenince: "Be adam! Sen gökte olup biteni görmek istiyorsun, ama daha yerdekini göremi­ yorsun” demiş. Bu masal, büyük büyük işlere kalkışan, ama yaşamın gündelik işlerini bile başaramayan insanlann durumunu ne iyi anlatır! 66 K U R B A Ğ A L A R ^KRAL İS T İY O R Kurbağaların düzensizlik içinde yaşamaktan canları sı­ kılmış, içlerinden birkaçını Zeus'a gönderip bir kral istemiş­ ler. Zeus onların saflığına bakmış, dereye bir tahta parçası atmış. Kurbağalar önce o tahtanın gürültüyle düşmesinden korkup derenin ta dibine dalmışlar; ama tahta yerinden k ı­ mıldamadığı için çok geçmemiş, gene suyun yüzüne çıkmış­ lar; krallarını da o kadar küçümsemişler ki sırtına bindikle­ ri, tepesinden atlayıp geçtikleri bile olurmuş. En sonunda: “ Böyle de kral mı olurmuş” deyip Zeus’a gitmişler: “ Değiş­ tir bu kralı, bir şeye aldırdığı yok” demişler. Zeus da kızmış,

başlarına bir yılan göndermiş, o da hepsini birer birer tutup yutmuş. Bu masal da gösteriyor: Bir ülkenin başında ne yaptığı­ nı bilmez, kötü insanlar bulunmaktansa aldırışsız, ama içleri icıniz kimseler bulunması daha iyidir. 67 KOMŞU KURBAĞALAR Iki kurbağa birbirlerine komşuymuşlar. B iri, herkesle­ rin geçtigi yoldan uzak, derin bir gölde, öteki ise yolun üslünde bir bataklıkta otururmuş. Gölde oturan ötekine: “ Sen de benim yanıma gel, daha rahat edersin, bizim orada korku­ lacak bir şey yoktur” dermiş, ama bir türlü dinletemezmiş ki! Öteki hep: “Nasıl geleyim? Bizim bataklığa alıştım; bir kez alıştığımız yeri bir daha bırakmak kolay mı” der dururmuş. O. alıştığı yerleri bırakmak istemesin! Bir gün yoldan geçen bir araba onu çigneyivermiş. İnsanlarda öyledir: Niceleri vardır, aşağı işlere katlanır­ lar da, “Alışmışız bir kez" deyip daha iyisine gitmezler. 68 KURUM UŞ G Ö LÜN KURBAĞALARI Iki kurbağa bir gölde otururlarmış. Y az gelince göl ku­ rumuş, orayı bırakıp başka bir yer aramak zorunda kalmışlar. Gitmişler, gitmişler, önlerine derin bir kuyuçıkmış. Biri: “Gel kardeş, seninle şu kuyuya inelim" demiş; ama öteki: “Ya bu kuyu da kurursa, b ir daha nasıl çıkarız" demiş, razı olmamış. O kurbağanın dediğinden ibret alın da bir işe girişirken sonu ne olur, onu düşünün de öyle girişin.

Sığırtmacın biri köye bir kagnı götürüyormuş. Kagnı derin bir yara yuvarlarmış; sığırtmaç hayvanlara yardım ede­ ceğine ellerini açmış, tanrılar içinde en çok saydığı HerakIcs'e yakarmaya başlamış. Herakles gözüküp: “Ne duruyor­ sun? Öküzleri kakıştınver, sen de ugraş, sonra tanrılardan yardım iste; yoksa ne kadar yakarsan boştur” demiş. 73 P O Y R A Z L A GÜNEŞ Poyrazla güneş, bir gün başlamışlar çekişmeye. B iri de­ miş, “Ben güçlüyüm”, öteki demiş, “ Yok ben daha güçlüyüm.’’ En sonunda: “Şu yolcunun sırtından giysilerini hangiıniz çıkarırsak en güçlümüz odur” demişler. Önce işe poyraz girişmiş: Bir esmiş, bir esmiş ... Bakmış ki yolcu üşüyüp giy­ silerine daha sıkıca sarınıyor, esmesini bir kat daha arttırmış. Ama adamcağız soğuktan büsbütün rahatsız olup arkasına bir şey daha almış. Poyraz işi beceremediğini görünce güneşe bı­ rakmış. Güneş önce yavaştan almış; yolcunun arkasına son­ radan giydigi elbiseyi çıkardığını görünce, ısısını artırmış, baş­ lamış yakmaya. En sonunda yolcu, ısıya dayanamamış, üstün­ de nesi var nesi yok hepsini çıkarıp ırmaga, ç i ı ^ e y e girmiş. Bu masal da gösteriyor: Zorlamak para etmez, tatlılıkla kandırmalı.

Sığırtmacın biri köye bir kağnı götürüyonnuş. Kağnı derin bir yara yuvarlanmış; sığırtmaç hayvanlara yardımedeL"eğine el lerini açmış, tanrılar içinde en çok saydığı Herak­ les 'e yakannaya başlamış. Herakles gözüküp: “Ne duruyor­ sun? Öküzleri kakıştınver, sen de uğraş, sonra tanrılardan vardım iste; yoksa ne kadar yakarsan boştur” demiş. 73 POYRAZLA G Ü E Ş Poyrazla güneş, bir gün başlamışlar çekişmeye. Biri de­ miş, “ Ben güçlüyüm”, öteki demiş, “ Yok ben daha güçlüyüm.” En sonunda: “$u yolcunun sırtından giysi lerini hangi­ miz çıkanrsak en güçlümüz odur” demişler. Önce işe poyraz girişmiş: Bir esmiş, bir esmiş ... Bakmış ki yolcu üşüyüp giy­ silerine daha sıkıca sarınıyor, esmesini bir kat daha arttınnış. Ama adamcağızsoğuktan büsbütün rahatsız olup arkasına bir .şey daha almış. Poyraz işi beceremediğini görünce güneşe bı­ rakmış. Güneş önce yavaştan almış; yolcunun arkasına son­ radan giydiğielbiseyi çıkardığını görünce, ısısını artırmış, baş­ lamış yakmaya. En sonunda yolcu, ısıya dayanamamış, üstün­ de nesi var nesi yok hepsini çıkarıp ırmağa, çimmeye ginniş. Bu masal da gösteriyor: Zorlamak para etmez, tatlılıkla kandınnalı.

Sığırtmacın biri sürüsünü otlatırken b ir dana yitirmiş. Oraya bakmış yok; buraya bakmış, yok. En sonunda: “ Şu hır­ sızı ele geçirirsem, adağım olsun, Zeus’a bir oğlak keseyim” demiş. Bir ormana girmiş, birde ne görsün, koca bir aslan da­ nayı parçalamış yiyor. Sığırtmacın gözleri korkmuş, ellerini kaldırıp: “ Hey yüce Zeus! Hırsızı ele geçireyim diye sana bir oğlak adamıştım ya, şimdi beni hırsızın pençesinden kurta­ rırsan sana bir boğa keserim” demiş. Bu masal, başlarına bir dert gelmiş insanların durumu­ na pek uyar: Dertlerine derman ararlar; buldular mı, bu kez de ondan kurtulmaya bakarlar. 75 SA K AK UŞU YLA YARASA B ir sakakuşunu kafese koyup pencereye asmışlar, gece­ leyin öter durumıuş. Yarasanın biri ta uzaktan duymuş, yak­ laşıp: “Neden gündüz susuyorsun da böyle geceleyin ötüyor­ sun')” diye sormuş. Sakakuşu: ‘Nedeni var da ondan; gündüz ötüyordum. gelip beni yakaladılar; o günden beri ihtiyatlı ol­ dum, geceleyip ötüyorum” demiş. Yarasa gülmüş: “ Şimdi ih­ tiyatlı olmuşsun, kaç para eder? Sen asıl tutulup kafese kon­ madan ihtiyatlı olmalıydın!” demiş. Bu masal da gösteriyor: yıkım gelip çattıktan sonra ben ne ettim diye dövünmek bir şeye yaramaz. 76 K E D İY L E A P H R O D İT E Dişi kedinin biri bir delikanlıya gönül vermiş, bir kızola-

yım da ona varayım diye Aphrodite’ye yakannış. Tanrıça acımış onun durumuna, acımış da güzel bir kız edivenniş. De­ likanlı gönnüş, âşık olmuş, alıp evine götürmüş. Onlar gelin odasında dinlenedursun, Aphrodite merak etmiş: “ Şu kediyi değiştiripbir kız ettim: acaba huyu da değişti mi?” demiş, oda­ ya bir sıçan salıvenniş. Kedi, artık bir kızolduğunu unutp he­ men sıçanın üstüne atılmış, yemiş. Kızmış tanrıça, kalkmış gene kedi edivenniş. Kötü insanlar da öyledir: görünüşleri ne kadar değişirse değişsin, huyları değişmez ki! .. 77 G E L İN C İK L E EĞE Gelinciğin biri gizlice birdem irci dükkânına ginniş, bir eğe bulup başlamış yalamaya. Eğe karın mı doyurur? Y ala­ mış, yalamış, neolduysa kendi diline olmuş, bir hayli kan ak­ mış. Am a gelincik o kan demirden akıyor sanıp sevininniş; en sonunda dili kalmamış. Bu masal, başkalarına kötülük edeyim derken kendi baş­ larına iş açan insanların durumunu gösterir. 78 YAŞLI ADA M LA ÖLÜM Yaşlı adamın biri onnandan odun kesmiş, sırtına yü k­ lenmiş. Yolu da uzunmuş. Gitmiş gitmiş, yorulmuş, yükünü atıp ölümü çağınnış. Ölüm hemen dikilmiş karşısına: “ Beni çağırdın, nedir dileğin?” diye sonnuş.Yaşlı adam: “ Hiç! şu odunları sırtıma vuruver diyecektim de...” demiş. Bu masalda da görüyorsunuz: insanoğlu çektiği sıkınıtıya, katlandığı zahmete bakmaz, gene de yaşamak ister.

Ç İF T Ç İY L E K A R T A L Kartalın biri b ir ağa tutulmuş. Oradan bir çiftçi geçiyor­ muş, kuşun o güzelliğine, gözlerinin o bakışına dayanamamış, kurtarıp azat etmiş. Kartal da bilmiş kendine edilen iyiliği. Ç ift­ çi gidip bir duvarın dibine oturmuşmuş; kartal bakmış ki du­ var çürük, çöküverecek, hemen adamın üzerine doğru inip ba­ şından külahını kapıvermiş. Ç iftçi hemen kalkıp arkasından gitmiş. Kartal külahı bırakmış. Çiftçi külahım alıp gene otur­ duğu yere dönmüş; bir de ne görsün? duvar çöküvermemiş mi! Kalsaymış, ölecekmiş, “Tevekkeli değil! gördüğü iyiliğe kar­ şılık o kuşcağız beni kurtarmak istemiş!” demiş. İyilik etmekten çekinmeyin, sizdekarşılığını görürsünüz. 80 Ç İF T Ç İY L E K Ö P EK LER Havalar kötü gittiğinden çiftçininbiri evinden çıkmamış. Kamını doyurmak için önce koyunlarını yemiş; bakmış ki ha­ valar düzelmiyor, keçileri de birer birer kesmiş. Yağmurlar gene dinmemiş, sıra gelmiş çift süren öküzlere. Köpekler bu durumu görünce: “ B iz gidelim buradan, demişler: bizim efen­ di kendisiyle çalışan öküzlere bile kıydı, bizi bırakır mı?” Bu masal kulağınıza küpe olsun: en yakınlarına bile kö­ tülük etmekten çekinmeyen kimselerden uzak durmalı. 81 Ç İF T Ç İY L E O Ğ L U N U Ö L D Ü R E N Y IL A N IN Ö Y K Ü S Ü Yılanın biri sürüne sürüne bir çiftçinin oğlunun yanına kadar gitmiş, çocukcağızı öldürmüş. Çiftçinin yüreği yan-

mı^: “ Alırım ben öcümü!” demiş, baltasını yakaladığı gibi y ı­ lımın yuvasının başına gitmiş: “ Hele çıksın, ezerim kafasını!” ıbmiş. Yılan başını çıkarır çıkarmaz çiftçi baltayı indinniş, aına hayvan atik, çekilivenniş; yuvanın üstündeki kaya ya­ rılmış. Çiftçi korkmuş: “ Şu yılanla dost olayım da bari bana haşka bir kötülük etmesin!” demiş. Yılan razı olmamış: “ Ben hu yarık kayayı, sen oğlunun mezarını görürsün de biz birbi­ rimizle dostluk edebilir m iyiz hiç?” demiş. Bu masal da gösteriyor: büyük kinler barışma kabul et­ mez. 82 Ç İF T Ç İY L E D O N M U Ş Y IL A N Çiftçinin biri kışın dolaşırken yerde bir yılan görmüş. Hayvan donmuş, hiç kımıldamıyor. Adamcağız acımış, yer­ den kaldırıp koynuna koymuş. Yılan ısınıp kendine gelince yılanlığı da uyanmış. Huylu huyundan vaz geçer mi? Gördü­ ğü iyiliği düşünmemiş, adamcağızı sokuvenniş. Zavallı çift­ çi ölürken: “ Layığımdır benim, kötüye acınır mı?” demiş. Ne kadar iyilik etseniz, kötüyü yola getiremezsiniz; bu masal onu gösteriyor. 83 Ç İF T Ç İY L E O Ğ U L L A R I Çiftçinin biri öleceğini anlamış, kendinden sonra oğul­ larının da toprağı ekmelerini, görgü edinmelerini istemiş. Çağınnış onları, demiş ki: “ Evlatlarım, ben artık bu dünyadan gidiyorum; bağın bir yerine bir şey gömdüm, arayın, bulur­ sunuz." Adamcağız ölmüş; oğulları gömülü bir kap altın var sanarak bağı baştan başa kazmışlar. Altın maltın çıkmamış a-

ma toprak bellendiği için o yıl bağ, her seferkinin yüz katı üzüm vermiş. Çalışmak insanlar için tükenmez bir hazinedir; bu ma­ sal onu gösteriyor. 84 Ç İF T Ç İY L E T A L İH Çiftçinin biri tarlasını bellerken birküp altın bulmuş. Bu iyiliği topraktan bilmiş, her gün ona çiçekler götürür, saçılar saçarmış. Talih bir gün karşısına çıkmış, demiş ki: “Be adam! Ben seni zenginleştireyim dedim, bunca altın verdim; sen o iyiliği topraktan biliyorsun. Ama yarın bir şey olur da o al­ tınları yitirirsen o kötülüğü benden, talihten bilirsin.” Bir iyilik gördük mü, kimden geldiğini bilmeli, asıl ona teşekkür etmeliyiz. 85 Ç İF T Ç İY L E A Ğ A Ç Çiftçinin birinin tarlasında bir ağaç varmış, hiç yemiş vermezmiş; üzerine yalnızca serçeler konar, ağustos böcek­ leri gelip cırlarmış. Çiftçi öyle yemişsiz ağacı ne yapsın? B al­ tasını alıp gitmiş, birtane indirmiş. Serçelerle ağustos böcek­ leri dile gelmiş: “ Kıyma bu ağaca! Biz buraya sığınıp ötüyo­ ruz, sana da tatlı tatlı vakit geçirtiyoruz!” diye yalvarmışlar. Çiftçi onların dediğine aldırmamış, baltasını kaldınp bir da­ ha, bir daha vurmuş. Ağaçta bir kovuk açılmış: içinden bir sürü arıyla bal çıkmaz mı? Çiftçi baldan tatmış, baltasını at­ mış elinden, artık o ağacı kutsal bilip gözü gibi bakmış. Görüyorsunuz ya! İnsanoğlu şunun bunun hakkını dü­ şünüp saymaz, hep kendi çıkarını arar.

Ç İF T Ç İY L E G E Ç İM S İZ O Ğ U L L A R I B ir çiftçinin oğulları birbirleriyle hiç geçinemez, boyu­ na çekişirlermiş. Babaları ne dediyse işe yaramamış, huyla­ rını bir türlü değiştirmemişler. Adamcağız sözle başa çıka­ mayacağını anlamış, bari bir örnek göstereyim demiş. Oğul­ larını çağırıp bir yığın çubuk istemiş. Çubuklar gelince hep­ sini bir araya bağlamış, oğullarına verip: “ Kırın bakayım şun­ ları” demiş. Uğraşmışlar, uğraşmışlar, çubuklar bir türlü kı­ rılmamış. Bunun üzerine çiftçi demeti çözmüş, çubukları bi­ rer birer vermiş, hepsi de çabucak kırılmış. Baba: “Görüyor­ sunuz ya! Çocuklarım, siz de birleşirseniz, düşmanlarınız sizebirşey yapamaz; ama birbirinizle geçinemez, çekişirseniz, karşı koyamaz, yenilirsiniz” demiş. Birleşin ki güçlü olasınız; aranıza ikilik girdi mi, sizi ko­ layca yenerler. 87 K O C A K A R IY L A H E K İM Kocakarının birinin gözlerine hastalık gelmiş, parasını vereceğim diye hekim getirtmiş. Hekim, geldiği günler kadın­ cağızın gözlerine merhem sürer, bir bezle de sımsıkı bağlar­ mış. Kocakarı görmüyor ya! Hekim evin eşyasını birer birer aşırırmış. Gel zaman git zaman, kadının gözleri iyileşmiş, ama ev de tamtakır olmuş. Hekimparasını istemiş. Kocakarı para­ yı vermeyincemahkemelik olmuşlar. Kocakarı yargıçlara: “Pa­ rasını ne diye verecekmişim? Gözlerimi iyileştirmedi, eskisin­ den daha kötü etti. Ben eskiden hiç değilse evimdekieşyayı göTÜyordum, şimdi onları bile göremiyorum” demiş. Kötüler öyledir işte: yaptıklarının bir gün ortaya çıkıp kendilerini ele vereceğini hiç düşünmezler.

BİR K A D IN L A SAR HO Ş K O C A S I Bir kadının kocası sarhoşmuş, her gün içermiş. O kötü huyundan vazgeçsin diye kadın bir çare düşünmüş. H erifiçip içip körkütük sızınca sırtına almış, mezarlığa götürmüş, ora­ ya bırakıp evine dönmüş. Kocasının ayılma vakti gelince ge­ ne mezarlığa dönmüş, kapıyı vurmuş. Sarhoşiçeriden: “ Kim ­ dir o?" diye sorunca kadın: “Benim, ben, ölülere yemek ge­ tiren” diye yanıt vermiş. Kocası “ Yemek getireceksin de ne olacak, içecek bir şey varsa sen hele onu getir, sırası mı şim­ di karın doyurmasın?’ 'demiş. Kadın bunu duyunca başlamış dövünmeye: “Vay alnımın kara yazısı! Desene ki benim dü­ zenim de para etmedi! Seni uslandırayım demiştim, sen da­ ha da kötü olmuşsun! Sen artık huy edinmişsin sarhoşluğu!” demiş. Kötü bir işe bir dadandınız mı, kurtaramazsınız bir da­ ha yakanızı; bir gün gelir, ister istemez onu kendinize huy edimrsimz. 89 BİR K A D IN L A H A L A Y IK L A R I Dul bir kadın varmış, uğraşıp didinmeyi pek severmiş; gece horozun sesini duydu mu, hemen halayıklannı uyandı­ rır, başlarmış iş gördürmcye. Yorgunluk kızların canına tak demiş; hepsi bir olup horozu kesmeye karar vermişler. “ B i­ zim hanımı daha sabah olmadan uyandırmak neymiş, gör­ sün! .. Öldürelim şunu da bir rahat edelim!” demişler. Ama iş onların umduğu gibi çıkmamış, başları daha da belaya girmiş. Hanımları bakmış ki artık vakti bildiren horoz yok, onları da­ ha da erken kaldırmaya başlamış.

Insanlann çoğu, kendi elleriyle başlanna iş açarlar; bu masal işte onu gösteriyor. 90 B İR K A D IN L A T A V U Ğ U Bir kadının bir tavuğu varmış, her gün bir tane yumurt­ larmış . Kadın: “Hele arpasını arttırayım, günde i ki yumurta iilırı m” demiş, arpayı arttırmış. Tavuk o kadar semizlemiş ki günde bir tane bile yumurtlamaz olmuş. İnsan tamaha kapılıp elindekinden fazlasını istedi mi, clindekini de yitirir; bu masal işte onu gösteriyor. 91 BÜYÜCÜ KARI Bir büyücü karı varmış: “ Ben okur üfler, afsunlar, tan­ rıların öfkesini yatıştırırım” dermiş. Böylece çok kimseleri kandım, bol para kazanırmış. Ama biri çıkmış, büyü yapmak günahtır diye kadını mahkemeye vermiş, kadın ölüm cezası­ na çarpılmış. Mahkemeden alıp götürürlerken bir adam gel­ miş: “ A kadınım! demiş, hani sen okur üfler de tanrıların öf­ kesini yatıştırırdın, nasıl oldu da yargıçları yatıştıramadın?” Ellerinden ne olmaz işler geleceğini söyleyen falcı ka­ dınlar vardır, sonra da bakarsınız en küçük işleri beceremez­ ler; onlara işte bu masalı anlatmaiı. 92 DÜVEYLEÖKÜZ Düvenin biri öküze bakmış: “ Vah zavallı! Seni çalıştı­ rıyorlar, eziyet ediyorlar!” diye acımış. Gel zaman git zaman, bayram olmuş, öküzü sapandan çözmüşler, düveyi tutup kur­

ban etmeye götünnüşler. Bunu görünce öküz gülümsemiş: “ A düve! demiş, sana niçin iş gördünnediklerini şimdi anladın mı? Kesip kurban edeceklenniş de onun içinmiş!” Hiçbir iş gönneyenin b^ında hep bela dolaşır; bu ma­ sal onu gösteriyor. 93 K O R K A K A V C IY L A O D U N C U Avcının biri bir aslanın izini arıyannuş. B ir oduncuya rasgelmiş: “Sen buralarda aslanın ayak izlerini gördün mü? hayvanın ini nerededir, biliyor musun?” diye somıuş. Odun­ cu: “Ben sana aslanın kendisini gösterivereyim” deyince av­ cı korkudan sapsarı kesilmiş: “ Ben onun izini arıyorum, ken­ disini aramıyorum ki!” demiş. Nice insanlar vardır, sözlerine bakarsan o avcı gibi y i­ ğittirler ama iş başında yüreksizlikleri ortaya çıkar. 94 D O M U Z L A .K O Y U N L A R Bir domuz koyunlar arasına karışmış, onlarla birlikte otlannış. Bir gün çoban onu yakalamış: hayvan başlamış inle­ yip direnmeye. Koyunlar: “Ne oluyorsun? demişler, bizi de ikide bir tutup götürüyor, biz hiç bagınyor muyuz?” Bu söz­ leri duyunca domuz: “Siz bağırmazsınız elbette, demiş; sizi, yünün üzü kırkmak için götürür, beni ise boğazlamak için gö­ türüyor. Sizden istediğiyle benden istediği bir degil ki!” Malına değil, canına kıyılanın inlemeye hakkı vardır, bu masal onu gösteriyor.

Y U N U S L A R L A B A L İN A L A R IN K A V G A S IN A K A R IŞ A N K O L Y O Z B A L IĞ I Yunuslarla balinalar kavgaya tutuşmuş, dövüşüyorlarmış. Savaşın uzayıp gittiğini gören bir kolyoz (kolyoz, ufa­ cık bir balıktır), suyun üzerine çıkmış, yunuslarla balinaları barıştırmaya kalkışmış. Yunuslardan biri bakmış bakmış: “Ayol! demiş, senin öğütlerini dinleyip kurtulmaktaysa bir­ birimizle çaıpışıp ölmek bin kat iyidir!” Birtakım değersiz insanlar vardır. ortalık karıştı mı ken­ dilerine büyük adam süsü vem eye kalk.arlar. 96 A Y T A Ç (19) D E M A D E S Bir gün Demades Atinalılara bir söylev veriyomruş. Söz­ lerinin pek dinlenmediğini görünce: “ İzin verirseniz, size A isopos’un bir masalını anlatayım” demiş. Halk razı olmuş, o da masalına başlamış: “ Bir gün Demeler, (2O) yanına kırlan­ gıçla yılanbalıgmı almış, gidiyonnuş: bir ırmak kıyısına gel­ mişler, kırlangıçhavaya uçmuş. yılanbalığı suya dalmış...” Bu kadar söyleyip susmuş.“ Y a Demeter. o nc yapmış'? Onu söy­ lemedin" diye b ağ m ış la r. Demades: "Demeter mi ne yap­ mış? Devlet işleriylcilgilenm eyip Aisopos masallarını din­ lediğiniz için sze kızmış” demiş. Gerekli işlerle uğraşmayıp da yalnızca keyiflerini düşü­ nen kimselere akıllı insan denemez; bu masal onu gösteriyor. (19) tlaııp anlammda“ayımak" ( söylemek,demök. anlaımak \ kökün. den türcliimls soıdik. (20) Ikmclcr, Toprak işleriyle ilgilenen lannça; Romanlarda Ceres,

D IO G E N E S İL E KEL Kel kafalının biri yolda köpeksi feylesofDiogenes’i gör­ müş, başlamış sövüp saymaya. Diogenes: "Ben de sana uyup agzımı mı bozacagım? demiş; tanrılar korusun. Ben senin saçlarını öveyim: ne iyi etmişler de o kötü kafanın üstünde durmayıp dökülmüşler!” 98 DJOGENES'tN Y O L C U L U Ğ U Bir gün k öpeksi feylesofDiogenes yolculuğa çıkmış, git­ miş, coşkun bir çayın kıyısına varmış. “ Ne etsem de k arşıya geçebilsem?” diye düşünürmüş. Orada bir adam duruyormuş, çayın geçilecek yerl eri ni bilir, çok kimseleri de geçirirmi ş; D iogenes'in böyle düşündüğünü görünce hemen omzuna almış, k arşıya geçiri vermiş. D i ogenes: “Bu adambana iyilik etti; ne olurdu, benim de param olsaydı da emeğini ödeseydim!” di­ ye üzüle dursun, o adam çayı geçmek isteyen başka bir yol­ cu görmüş, koşmuş, onu da geçirmiş. Bunun üzerine Dioge­ nes onun yanına gidip: “ Sana bir teşekk ür edeyim diyordum ya, etmeyeceğim; meğer senin beni geçirmen iyi l iğinden,an­ layışından değilmiş, sen kendine huy edinmişsin, kimi gör­ sen yakalayıp suyu geçiriyorsun” demiş. İnsanın değerlisine değersizine bakmadan hepsine yar­ dım edeyim derseniz, artık size iyi adam demezler, iyiyi kö­ tüden seçemiyor derler.

M EŞE A Ğ A Ç L A R IY L A ZEU S Bir gün meşe ağaçları Zeus tanrıya yakınmışlar: “ M e­ ğer biz boş yere dünyaya gelmişiz! Baksana şu durumumu­ za! Bizim kadar balta yiyen ağaç mı var?” Zeus onlara: “ Ba­ şınıza belayı siz kendiniz getiriyorsunuz, demiş; size inen ha İtanın sapı sizden, iyi keresteniz oluyor, çiftçinin de işine yarıyorsunuz. Öyle olmasaydı sizi de rahat.bırakırlardı.” N ice kimseler vardır, başlarına belayı kendi leri getirir­ ler; sonra da kalkar, suçu tanrılara bulurlar. 100 O DUNCULARLA ÇAM AĞACI ' Birkaç oduncu birleşmişler, bir çamı yarıyorlarmış; ağa­ cın odunundan önce üç beş kama yaptıkları için işleri kolay gidiyormuş. Çam bakmış bakmış; “ Baltaya kızmıyorum, el­ bette keser beni; ama benden doğan şu kamalar yok mu, asıl onlarınki gücüme gidiyor!" demiş. İnsana yabancın ı n ettiği pek ağır gelmez de eşten dost­ tan biri bir kötülük etti mi, en çok ona tutulur. 101 K Ö K N A R L A B Ö Ğ Ü R TL E N Köknarla böğürtlen birgün çekişiyorlarmış. Köknar övü­ nerek demiş ki: “Bak ben ne güzelim, boyum ta nerelere yük­ seliyor! Tapınakların çatılarını, gemileri hep benden yapar­ lar. Sen mi benimle boy ölçüşmeye kalkışacaksın? Ben nere­ deyim, sen nerdesin!” Köknar böyle deyince böğürtlen bak-

mış: “Sen baltayı da, testereyi de unutuyorsun galiba; yoksa sen de bencileyin bir böğürtlen olmak isterdin’” demiş. Ünüm var, sanım var diye övünmemeli; ünsüz sansız ki­ şilerin günleri daha korkusuz geçer. 102 P IN A R D A K İ G E Y İK L E A S LA N Geyiğin biri susamış, bir pınar başına gitmiş. Su içtik­ ten sonra bakmış, suda kendini gönnüş. Koca koca, dal dal boynuzları pek hoşuna gitmiş ama incecik, çelimsiz bacakla­ rını hiç beğenmemiş. Geyik boynuzlarıyla övünüp bacakla­ rıyla yerinedursun, öteden bir arslan belirmiş. Geyik olduğu yerden fırlamış, bir hayli gitmiş; geçer elbette aslanı, aslan yiğitliğine yiğittir ama geyik gibi koşamaz ki! .. Geyik düz­ lükte aslanı arkada bırakmış ama sonunda biromıana vannışlar, geyiğin boynuzları ağaçlara takılmış, aslan da kolayca yakalayıvermiş, Geyik ölürken: “ Vay benim kara bahtım! Ben ayaklarımdan yeriniyordum, onlar bana iyilik etti de asıl gü­ vendiğim boynuzlarımdan kötülük gördüm!” demiş. Beğenmediğimiz nice dostlar vardır ki gelip bizi tehli­ keden kurtarır da asıl güvendiklerimiz bizi ele verir. 103 G E Y İK L E BAĞ Avcılardan korkup kaçan bir geyik bir bağa ginniş, bir çubuğun altına saklanmış, Avcılar geçip gittikten sonra ge­ yik: “İyi saklanmışım doğrusu! bir tehlike kalmadı artık” de­ yip başlamış çubuğun yapraklarını yemeğe. Yaprakların hı­ şırdadığını duyan avcılar gerisin geri dönmüş: “ Şu çubuğun altında kımıldanan bir hayvan olmalı” diyerek yaylarını kur­ muş, oklarını atmışlar. Geyik vuruluvenniş. Öleceğini anla­

yınca: “Ben ne ettim? demiş, lâyığımdır bu benim: çubuk be­ ni kurtannıştı, ben onun iyiliğini bilmedim de kalktım yap­ raklarını yedim, ona eziyet ettim!” İyiliğini gördüğün kimseye kötülük edeyim deme, tan­ rı seni cezasız komaz; bu masal işte onun için söylenmiş. 104 A S L A N İN İN E G İR E N G EYİK. Geyiğin biri avcılardan kurtulmak için koşmuş koşmuş, bir inin önüne gelmiş. içeride bir aslan vannış, ama geyik ne bilsin? buraya sığınırım diye dalmış içeri. Aslan da yakalayıvenniş. Geyik ölürken “ Neymiş benim bahtım! insanlardan kaçayım derken kalktım, kendimi yırtıcı bir hayvanın pençe­ sine attım!” demiş. İnsanlar da böyledir işte; küçük bir tehlikeden kaçayım derken daha büyüğüne atıldıkları az mıdır? 105 T E K G Ö Z L Ü G E Y İK Bir geyiğin tek gözü vannış; ötekini bir ok gelip çıkar­ mışmış... Bir gün deniz boyuna inmiş, orada başlamış otla­ maya: “Hele sağlam gözümü karadan yana çevireyim, avcı­ lar gelirse görür de kaçarım; denizden tehlike gelmez, kör gö­ zümü o yana çeviririm” demiş. Denizden bir sandal geçiyor­ muş; içlerindekiler geyiği görünce hemen yaylarını kurup ni­ şan almışlar, geyiği devinnişler. Hayvancağız ölürken: “ A lnımın kara yazısı! demiş, karada tehlike vardır diye karayı gö­ zetliyordum, sığınırım dediğim deniz bana kötülük etti!” Çoğu b iz insanlar da hesabımızda yanılınz: kölü sandı­ ğımız şeylerden bakarsın iyilik gelir, iyidir dediklerimiz kö­ tü çıkar.

106 EVDEKİ O Ğ LAK LA KURT Oğlağın biri evin içi ne ginniş, bir de bakmış ki kapının önünden bi r kurt geçiyor. Ağzını bozmuş, başlamış sövüp alay etmeye. Kurt başını çevirip: “ A zavallıcığım! bana sen mi sö vüyorsun sanki? O senin bulunduğun yer sövüyor!” demiş. Bazan bulunduğumuz yerden, bulunduğumuz durum­ dan cesaret alır da k endi mizden güçlülere meydan okuruz, bu masal işte bunu söylüyor. 107 O Ğ LA K LA KA V A L C I K URT Oğlağın biri sürüden ayn Imış, arkasına bir kurt düşmüş. Kurtulamayacağını anlayınca dönmüş: “ Kurt, demiş, görüyor­ sun ki nasibim sana yemek olmakmış; ye beni, ama önce bir kaval çal da bari keyfimle öleyim.’ ’ Kurt oğlağın bu sözleri­ ne kanmış, başlamış kaval çalmaya. O çalmış, oğlak oyna­ mış... Ama bu böyle sürer gider mi? Kaval sesi ta uzaklardan duyulmuş, köpekler koşup kurdun peşine düşmüşler. Kurt oğlağa dönüp: “Oh olsun bana” demiş;” ben kasabım, ne di­ ye kalkar da kaval çalarım?” İnsan hele vaktebakmadan bir iş yapmaya kalktı mı, ço­ ğu elindekini de kaçırır. 108 H E R M E S tLE Y O N T U C U Hennes tanrı birgün: “ İnsanlar katında nedir acaba de­ ğerim?” diye merak etmiş, insan kılığına girip bir yontucu­ nun dükkanına gitmiş. Bir Zeus yontusunu gösterip: “ Bunu

kaça verirsin?" diye sormuş. Yontucu: “ Birdrakhme” demiş. Ilermes gülümsemiş: “ Ya Hem (2l)yontusu kaça?” diye sor­ muş. O daha pahalıymış. Hemtes bakmış ki dükkânda bir de kendi yontusu var: “Ben hem Zeus'un habercisi, hem de ka­ zanç tanrısıyım; büyüktür elbette benim değerim!” diye dü­ şünmüş, yontunun kaça olduğunu sormuş, Yontucu: “O ik i­ sini alırsan, bunu sana cabadan veririm !’’ demiş. Övüngen, ama başkalarının gözünde bir paralık olan adamın dummunu bu masal ne iyi gösteriyor. 109 H ER M ES İL E T O P R A K Zeus, erkekle kadını yaranıklan sonra Hermes'i çağırmış: “ Şunları yeryüzüne götür vc nereyi kazanacaklar, azıklanm ne­ reden çıkaracaklar, gösteriver” demiş. Hermes Zeus'un buy­ ruğunu yerine getirmiş, ama toprak önce karşı koymak iste­ miş. Hemıes: “ Ne yapalım? Zeus öyle buyurdu!" deyince top­ rak: “Peki, demiş, kazsınlar istedikleri kadar; ama bilmiş ol­ sunlar ki çok ah ettirecek, çok gözyaşı döktüreceğim onlara!” 1 l( i H E R M E S İL E T E IR E IA S Bir gün Hemıes: “ Şu Teiresias için falcı diyorlarya! ba­ kalım iyi mi falcılığı? olup bitenleri biliyor, dedikleri doğru çıkıyor mu?" diye merak etmiş, Teireias'ın köydeki sığırla­ rını çaldıktan sonra insan kılığına girmiş, kente gidip kendi­ sini görmüş. Hayvanlarının çalındığını öğrenince Teiresias Hermes'i yanına almış: “ Hele bakalım kuşlar ne haber verı(2 l) tlera: 2eus‘un fcarısı olan Tanrıça.

yor?” deyip alana gitmiş. Hermes ’e: “ Bak bakalım, ne kuş gö­ rüyorsun?” diye sormuş. Hermes bakmış ki bir kartal bir sa­ ğa, bir sola gidip duruyor; Teiresias’a söylemiş. Teiresias: “O ­ nun verdiği haber bize değil; sen daha bak, ne görüyorsun?” demiş. Hermes gene bakmış; bu kez de gözlerini bir yukarı kaldırıp bir aşağı indiren bir alakarga görmüş, onu da söyle­ miş. Falcı: “ Hah! demiş, anlamadın mı alakarganın dediğini? Sığırlarımı buldurmak senin elindedir diye göğe de yere de ant içiyor!” Bu masal hırsızlar için söylenmiş. 1 1 1

H E R M E S İL E E S N A FL A R Zeus Hermes’e: “Git de esnaflara yalan ağusunu sun!" diye buyurmuş. Hermes yalan uğusunu ezmiş, bölmüş, hep­ sine birer parça dağıtmış. Ama elinde daha birçok ağu kal­ mış, esnaflardan da payını almayan bir kunduracı varmış; tanrı, havanda ne kaldıysa hepsini kunduracıya içirmiş. O günden beri esnafların hepsi yalan söyler, ama en yalancıla­ rı kunduracılardır. Bu masal, hep yalan uyduran kimseler için söylenmiş. 112

H E R M E S ’tN A R A B A S IY L A A R A P L A R Bir gün, Hermes arabasına türlü yalanlar, düzenler yük­ lemiş, yola çıkmış; her ülkeye varınca, bir parçasını alır, da­ ğıtırmış. Arapların diyarına gelince, bilmem nasıl olmuş, ara­ ba kırılıvermiş; Araplar da mal bulmuş gibi hemen koşuşmuş­ lar, arabada ne bulmuşlarsa talan etmişler,tanrıyı başka ülke­ lere gitmeye komamışlar.

Dünyanın en yalancı, en düzenci milleti Araplardır; doğ­ ru söylemek nedir bilmez onların dili. 113 H A D IM L A K U R B A N C I T O Y U N Hadımın biri bir tapınağa gidip kurbancı toyunu gönnüş: "Benim için bir kurban kes de tanrı bana bir oğul versin” de­ miş. Toyun: “ Işin içinde madem ki kurban var, dua edeyim, edeyim ama sen erkeğe benzemiyorsun ki!” demiş. 114 İK İ D Ü Ş M A N Birbirinden nefret eden iki kişi, bir gemiye binip yola çıkmışlar; biri geminin başına otunnuş, biri de gitmiş ta so­ nuna yerleşmiş. Denizde hayli açıldıktan sonra, bir fırtına kopmuş, anlamışlar ki gemi için kurtuluş yok. Arkada oturan ;ıdam kaptana sonnuş: “ Batacağız, batacağız ya, önce neresi hatar?” Kaptan: “Önce burun batacak” demiş. Yolcunun içi rahatlamış: “ Ben artık gam yemem, demiş; düşmanım ben­ den önce ölecek, ben de onun öldüğünü göreceğim ya, yeter hana o kadarı!” Öyledir i nsanların çoğu: Düşmanlarının başına bir yıkım geldi mi, kendi uğradıkları yıkım ı hoş görürler. 1 15 E N G E R E K L E T İL K İ Engereğin biri ınnağın üzerinde bir yığın dikene çörek­ lenmiş, gidiyonnuş. Oradan bir tilki geçmiş, görünce: “ iyi doğrusu! demiş, böyle kaptana böyle gemi yaraşır!” Bu masal, fesatlık çıkarmak isteyen kötü adamı anlatır.

116 E N G E R E K L E EĞE Engereğin biri bir demircinin dükkânına girmiş, oradaki araçlann hepsinden birer sadaka istemiş. Her birinden aldık­ tan sonra eğeye gitmiş, ondan da dilenmiş. Eğe: “Suna da bak! demiş, benden bir şey koparacağını sanıyor!.. Ayol,sen bilmez misin? Benim adetim vermek değil, başkalarından almaktır." Pintilerden bir iyilik beklemek budalalık değil de nedir ki? 1 17 E N G E R E K L E SU Y IL A N I Engereğin biri her gün gelir, bir pınardan su içermiş. O pınarda yuva yapan bir su yılanı kızmış: “ Çayırın sana yetişmiyorda bir de beni mi rahatsız edeceksin” demiş. Kavga git­ tikçe ateşlenmiş, en sonunda dövüşmeye karar vermişler: “Kim yenerse su da, toprak da onun olacak” demişler. Gün kesmişler, ikisi de başlamış hazırlanmaya. Kurbağalar su yı­ lanını hiç sevmedikleri için engereğe gitmişler: “ Sen hiç kork­ ma, biz de senden yanayız, yardım ederiz” demişler. Günü gelmiş, iki yılan birbirine saldırmış; kurbağalar, ellerinden başka bir şey gelmediği için, bağrışıp dururlarmış. Engerek sonunda kazarunış, ama kurbağalara da çıkışmış; “ Hani ba­ na yardım edecektiniz? Ben düşmanımlaboğuşurken siz ötüp durdunuz; bu mu sizin dostluğunuz?” demiş. Kurbağalar: “ Ne yapalım?" demişler, “ biz kolla değil, sesle yardım ederiz?" Ama bir kişiye kol yardımı gerekken dil yardımından ne çıkar, orasını da siz düşünün.

Zeus insanı yarattıktan sonra ona türlü duygulan, düşün­ celeri de venniş, ama mayasına utanma katmayı unutmuş. “Acaba neresinden soksam?” diye bir hayli düşünmüş: “ Ba­ ri dibinden sokayım!” demiş. Utanma önce razı olmamış: “ Ben öyle yerlerden giremem” diye dayatmış; bakmış ki Ze­ us zorluyor, dediğini illeyaptıracak: "Peki,” demiş, “gireyim; ama bir koşulla: Erosburadan ginneyecek; o girerse ben dur­ maz, o saat çıkarım.” İşte bunun içindir ki ahlak düşkünlerin­ de utaruna olmaz. Aşk insanı bir kavradı mı, utanmaya yer komaz; bu ma­ sal onu gösteriyor.

' 119 Z E U S İL E T İL K İ

Zeus tilkinin aklına, becerikliliğine hayran olmuş, onu hayvanların kıralı yapmış. Ama: “ Bu hayvanı böyle yükselt­ tik ya, bakalım huyu değişti, tamahından vazgeçti mi?” diye merak etmiş, yeni kıral tahtırevanına kurulmuş geçerken Ze­ us bir tonuzlan böceği uçuruvenniş. T ilki böceği görünce da­ yanamamış, durumunu, şanını düşünmeden yerinden fırlamış, ille yakalamak istemiş. Zeus bunu görünce kızmış, kırallığı elinden alıp, gene eski durumuna sokmuş. Soysuzu giydir, kuşat, istediğin kadar yükselt, huyunu değiştiremezsin ki! Bu masal onu gösteriyor.

Zeus insanları yaratıp biçim verdikten sonra Hermes’i çağırmış: “Şunlara akıl dağıt” demiş. Hermes aklı almış, böl­ müş, kimsenin payı kimseni.nkinden aşkın olmasın diye çok çalışmış. Ama işte bunun için kısa boyluiann aklı bütün göv­ delerini doldurmuş; uzun boylular ise tam dolamamışlar, bir hayli boş yerleri kalmış. Bu masal boyca uzun, akılca kısa insanlar için söylenir. 121

ZEU S İLE A P O L L O N Zeus ile Apolion, oku hangimizdaha ileri atarız diye çekişiyorlarmış. Apollon yayını germiş, okunu atmış; ama Ze­ us onun okunun gittiği yere kadar bacağını uzatıvermiş. Kendimizden güçlülerle yarışmaya kalkmanın sonu iş­ te böyle olur: Hem onlara yetişemez, hem de kendimize güldüruruz. 122

Z E U S İLE Y IL A N Zeus evleniyormuş; bunu duyan bütün hayvanlar, karın­ ca kararınca, birer armağan götürmek istemişler. Yılan ağzı­ na bir gül almış, sürune sürune tanrının yanma kadar çıkmış. Zeus onu görünce: “Yooo! demiş, öteki hayvanların armağa­ nını alınm, ama senin ağzından gelecek armağan benden uzak olsun!" Kötülerden çekinmeli, bir incelik gösterdiler mi ona da kapılmamalı.

Zeus bütün iyilikleri bir fıçıya koymuş, saklasın diye bir adama emanet etmiş. Ama o adam pek meraklıymış, fıçının içinde ne olduğunu ille öğrenmek istemiş; kapağını usulca kaldırrnış, bütün iyilikler ossaat uçup göğe, tannların yanına git­ mişler. Bu masal da gösteriyor, insanlann elinde kala kala bir u­ mut kalmıştır; umut da uçup gitmiş nimetlerin bir gölgesidir. 124 ZEU S , P R O M E TH E U S , A T H E N A , M O M O S Zeus bir boga yaratmış, Prometheus bir insan yaratmış, Athena tannça da birev yapmış.“ Momos'a ( 22) soralım, han­ gisi daha güzel oldu?” demişler, kalkmışlar, Momos’a gitmiş­ ler. Momoskıskanmış onlan.Zçus’a: “ Bu hayvanı yaratmış­ sın, ama gözlerini neden boynuzlam a koymadın? varacağı yeri nasıl görsün?” demiş; sonra Prometheus'a dönmüş, in­ sanı göstererek: “Sen de bunun yüreğini dışarı çıkarmalıydın ki kötülüğü gizli kalmasın, ne düşünüyorsa herkesler görüp anlayabilsin” demiş. Athena’nın yaptığı evi de beğenmemiş: “ Hani bunun tekerlekleri? Olur ki yanına bir kötü gelir; o za­ man nasıl kalkıp da uzaklaşır?” demiş. Zeus, Momos'un kıs­ kançlığına kızmış, onu Olympos’tan kovmuş. Bu masal da gösteriyor: ille kınamak isteyen her işin bir eksiğini bulur.

(22) Momos: Alay, yerme, kınama iannsı.

Zeus evleniyormuş, büyük birdüğün yapmış, bütün hay­ vanları da çağırmış. Hepsi gelmişler, ama kaplumbağa gözük­ memiş. Zeus ne oldu acaba diye merak edip ertesi gün kap­ lumbağayı bulmuş: “Şölenime bütün hayvanlar geldi de sen neden gelmedin?” diye sormuş. Kaplumbağa: “ Evceğizim, sen bilirsin haIceğizim!” diye yanıt vermiş. Zeus kızmış: “ Ya! öyle mi?" diye kaplumbağayı, bir daha nereye giderse evini de arkasında taşımaya mahkûm etmiş. insanların da çoğu öyledir, başkalarının sofrasında do­ yasıya yemektense kendi evlerindeki azıcık aşı üstün tutar­ la/' 126

.

Z E U S ’UN Y A R G IÇ L IĞ I Zeus bir gün Hermes’i çağırmış: “ İnsanlar ne kötülük ederse birer deniz kabuğuna yazar, yammdaki torbaya bıra­ kırsın; ben hepsine bakar, cezalarını da veririm” demiş. O gün­ den beri Hermes herkesin ettiklerini öyle yazıp durur. Ama işte bakıyorsun ki deniz kabukları karışıveriyor. Zeus'un eli­ ne kimi çabuk varıyor, kimi geç... Sonunda hepsi gene ulaşır onun eline. Kötüler cezalarını hemen görmüyorlar diye şaşmayın, her şeyin bir sırası vardır; bu masal işte onun için söylenmiş. 127 GÜNEŞLE K U RBAĞ A LAR Y az aylarındaymış, güneş artık evlenmeye karar ver­ miş, büyük bir düğün yapmış. Bütün hayvanlar sevinmişler,

kurbağalar bile keyiflenmiş. Ama içlerinden biri: “ Bize de ne oluyor?” demiş. “Gönnüyor musunuz, güneş bir başınayken bütün gölgeleri, havuzlan, bataklıkları kurutuyor; evlenip bir de kendi gibi bir çocuğu olunca bizim durumumuz neye va­ rır?” Düşüncesiz çok kimseler vardır, hiç de sevinilmeyecek şeylere seviniverirler. 128 K A T IR Katırın biri arpayı yemiş yemiş, seminniş; başlamış zıp­ lamaya. Bir yandan da: “ Ben at dayıma çekmişim, her şeyi m ona benziyor!” dermiş. Ama bir gün katın koşturmuşlar. Ko­ şu bittikten sonra suratını asmış, birdenbire aklına babası eşek gelmiş. Bu masal da gösteriyor: bir insan, işleri yolunda gidip de yükseldi mi, ne oldum delisi olmamalı, aslını unutmama­ lı; çünkü güven olmaz bu dünyaya. 129 H E R A K L E S İL E A T H E N A Herakles bir gün başını almış, dar b iry o l boyunca gidiyonnuş. Bir de bakmış ki yerde elmaya benzeyen bir şey var, ayağıyla ezmek istemiş. O şey ezilmemiş, bir kat daha büyü­ müş. Bunu görünce Herakles bir kez daha basmış, topuzunu kaldırıp onunla da vunnuş. O şey daha da büyümüş, yolu ka­ patmış. Herakles o kadar şaşmış ki topuzu elinden düşüver­ miş. O sırada Athena tanrıça gözükmüş, Herakles: “ Dur, kar­ deş, demiş; o ezmek istediğin şey yok mu? ona düzensizlik,

b vga. derler; dokunmazsan, ;ı!duğu gibi kalır; am,. b k U v yım dıye uğraştın mı, büyüyüp gider" Kavgalar, savaşlar, büyük büyük zararlar doğurur; bu masal onu gösteriyor. 130 H E R A K L E S İL E P L U T O S Herakles tanrılararasına girip Zeus ’un sol'rasırı::ı oturun­ ca bütün tanrıları terbiyeli terbiyeli selamlamış. Plutas (23) orada değilmiş. sonradan gelmiş; Herakles onu görünce ba­ şını çevirip gözlerini aşağı eğmiş. Zeus şaşnıış bu işe: “ Bü­ tün tanrıları selamladın da bir Plutos'tan başını çeviriyorsun; bu da ne demek?"' diye sormuş. Herakles: “ Çeviririm elheıte, ben insanlar arasında iken Plutos’u çoğu kötülerin yanın­ da görürdüm"' demiş. Bu masal,ıalihin yardımıyla zenginleşmiş, ama huyu kö­ tü olan bir insan için anlatılabilir. i 3i Y A R I-T A N R I Biradamın evinde bir yan-tanrı heykel i vanmş, her gün ona saçılar saçar, kurbanlar kesermiş. Böylece birçok para harcamış. az kalmış bütün varını yoğunu verecekmiş. Yarılanrı bir gece onun düşüne ginııiş, demiş ki: "'Ne yapıyorsun, be adam? elindekini avuuundakini benim ıığrııma harcayıpda yoksul düştün mü. suçu bana bulacaksın!" Çok kimseleröyledir işte: kendileri bir budalalık edipde b3şlarına bela getirdiler mi. haydi suçu tanrılara bulurlar. <23) Pıuıoe Zenginlik tanrısı.

P A L A M U T L A Y U N U S B A L lG l Palamutun biri bakmış ki arkasına bir yunus balığı düş­ müş, can havliyle alabildiğine kaçıyormuş. Tam yakalanaca­ ğı sırada kendini bir fırlatmış, hiç farkına varmadan karaya düşmüş. Yunus balığı da kendini tutamamış, o da onun arka­ sından karaya çıkmış. Palamut dönmüş, bir de bakmış ki yu­ nus balığından hayır yok, ölüyor: “ O h!” demiş, “ öldüğüme gam yemem; beni ölüme sürükleyen de benimle birlikte ölü­ yor ya, razıyım başıma gelene!” Başımıza gelen yıkımlar, neden olanları da bizimle bir­ likte sürüklerse, bizi o kadar üzmez; bu masal onu gösteriyor. \

133 B İL İS İZ H E K İM

\ N

Bilisiz bir hekim bir hastaya bakıyormuş. Öteki hekim­ lerin hepsi: “Hastalığı uzun sürer, ama ölmez bu adam” dk: miş, çıkmış gitmiş. Gel zaman git zaman hasta iyileşmiş, so­ kağa çıkmış, ama ne de olsa hastalıktan yeni kalktığı için' benzi solukmuş, titreye titreye yürüyormuş. Hekim onu gö­ rünce: “O! sefa gelmişsin, öteki dünyadan ne haber?” diye sor­ muş. Hasta: “Oradakiler rahat," demiş; “ Lethe suyunu içtik­ leri için acı nedir, tasa nedir bilmiyorlar. Am a geçenlerde duydum. Ölüm ile Hades hekimlere kızmışlar, hastaları öl­ meye bırakmıyorlar diye söylenip duruyorlardı. Hepsini bir deftere yazdılar. Seni de yazacaklardı;ben ayaklarına kapan­ dım: ‘ Kıymayın ona, yalandır onun hekim olduğu, size yan­ lış bildirmişler' diye yalvardım, “ kurtardım seni." Bu masal bütün hünerleri güzel güzel sözler söylemek olan hekimleri yeriyor.

134 HEKİMLE HASTA Hekimin biri bir hastaya bakıVormuş. Hasta kurtulama­ mış, sizlere ömür ölmüş. Cenaze kaldırılırken hekim: “Bu adamcağız şarap içmeyip de tenkiyeyaptırsaydı ölmez, daha yaşardı” demiş. Bunu duyanlardan biri: “Aefendim! demiş, şimdi sırası mı böyle sözlerin? Böyle güzel öğütlerinvardı da neye vaktinde vermezsin? Artık adamcağızın öğüt dinleye­ cek durumu mi kaldı?” Dostlarınıza biryardımedecekseniz vaktinde edin, işle­ ri büsbütün bozulduktan sonra siz öğüt vermeye kalkmışsı­ nız, neye yarar? Bu masal işte onu söylüyor. 135 ÇAYLAKLA YILAN Çaylağın biri biryılanı kaplığı gibi havalara kaldıtrnış. Yı­ landa dönmüş, onusokmuş. İkisi detayükseklerden yere düş­ müşler, çaylak ölmüş. Yılan: “Sen deli miydin de sana dokun­ mayana kötülüketmeye kalktın'?Cezasını gördün işte!” demiş. Bir insan tamaha kapılıp da kendinden küçükleri ezeyim dememeli, bir de bakar ki kendisinden yavuzuna düşer; o za­ maneskidenettiği kötülüklerinhepsininbirdencezasını çeker. 136 KİŞNEYEN ÇAYLAK Eskiden çaylağın sesi böyle değilmiş, keskin bir sesmiş. Ama birgün çaylak atın kişnemesini duymuş, pekhoşuna git­ miş, kendi de ille öylebağırmak istemiş. Uğraşmış, uğraşmış, bir türlü becerememiş; kişneyebilmek şöyle dursun, eski se­ sini de yitirmiş. İşte o zamandan beri çaylağın sesi ne at se­ sine benzer, ne de kuş sesine.

Bayağı insanlar herkesieri kıskanıpellerindcn gelmeyecek şeylere özenir, ellerinden geleni de arlık beceremez olurlar. 137 K U Ş Ç U Y L A K A R A Y IL A N Kuşçunun biri ökselerini almış, kuş tutmaya çıkmış. Bir ağacın üstünde bir ardıç kuşu görmüş, ille onu yakalamak is­ temiş. Ökselerini dizmiş, gözlerini yukarı dikip hep kuşu kol­ lamaya başlamış. O kuşu tutacağım diye çabalayadursun, yer­ de çöreklenmiş bir karayılan olduğunu görmemiş, uyuyan hayvanın başına basmış. Karayılan canı acıyınca kuşçuyu ısırmış, sokuvermiş. Kuşçu ölümden kurtuluş olmadığını an­ layınca: “Vay benim başıma gelenler!” demiş, “ben ava çık­ tım sanıyordum ama asıl ben avlanmışım da haberim olma­ mış!” Öyledir işte: başkalarına kuyukazayım diyen kazdığı ku­ yuya kendi düşe r. 138 Y A Ş L I AT Yaşlı atın birini satılığa çıkarmışlar, bir değirmenci gelipdeğirmen taşını döndürsün diye almış. Zavallı hayvan ye­ ni işine başlayınca: “ Hey gidi günler hey!” demiş, “ ben ki bir zaman alanlarda dönü p koşardım, şimdi bakın beni nereye koştular da döndürüyorlar!” Gencim, güçlüyüm, ünüm sanım var diye göğsümüzü kabartmayın; nice kimseler yaşlıiıklarında türlü eziyetler çek­ miştir.

139 A T , Ö K Ü Z , K Ö PEK , BİR DE İN S A N Zeus insanı yarattığı zaman ömrü öyle uzun olsun iste­ memiş. Ama insanoğlu akıllıdır, kış gelince aklı sayesinde kendine bir ev yapmış, orada barınmış. Günün birinde soğuk pek artmış, bir yandan da yağmur yağıyormuş; at dışarıda kal­ maya dayanamamış, insana gidip: “ Beni de al” diye yalvar­ mış. İnsan razı olmuş ama, “Bu iyiliğim e karşılık ben de sen­ den bir şey isterim, ömründen birkaç yılı bana vereceksin!” demiş. At ne yapsın? soğukta titremeklense birkaç yıllık öm­ rünü venneye razı olmuş. Az sonra öküz gelmiş: o da soğu­ ğa dayanamıyonnuş. insan onu da evine almış ama ondan da birkaç yıl istemiş, razı etmiş. Öküzden sonra köpek de soğu­ ğa dayanamamış, o da birkaç yıllık ömrünü vererek dam al­ tına ginniş. Bunun içindir ki insanlar, kendilerine Zeus'un ba­ ğışladığı yılları yaşarken saftırlar, temizdirler; attan aldıkla­ rı yılları yaşarken kendilerini beğenir, kibirli olurlar; öküzün verdiği yıllara gelince buyunnağa kalkarlar; ama köpeğin y ıl­ larını yaşarken öfkeli olur, boyuna homurdanır dururlar. Boyuna kızan, surat asan yaşlılara işte bu masal söylenir. 140 A T L A SEYİS Seyisin biri baktığı atın arpasını çalar, satannış; sonra da bütün gün hayvanı tımar eder, uğar, kaşağılannış. At bir gün ona: “ Sen benim güzelleşmemi gerçekten istiyor musun? niçin bu kadar zahmete girersin? bırak arpamı yiyeyim, gü­ zelleşirim ben” demiş. Gözü aç kimseler, yaltaklanarak, tatl ı sözler söyleyerek zavallıları kandırıp neleri varsa ellerinden kapmaya bakarlar.

141 A T L A EŞEK B iradam ın biratıyla bir eşeği varmış. Bir gün yoldagiderlerken eşek epey yorulmuş, ata dönüp: “ Ne olur? şu be­ nim yükümün birazını sen taşı,yoksa ben ölüvereceğim” de­ miş. At bu sözleri duymazlıktan gelmiş; eşeğin dediği de ol­ muş, yani zavallıcık dayanamayıp yolun ortasında düşmüş, ölüvermiş. Efendisi ne yapsın? onun taşidığı ne varsa atayüklemiş, üstelikeşeğin derisini de yüzmüş, yüke onu da katmış. A t içini çekerek:“Gördün mü başımagelenleri!” demiş. “ Ben azıcık bir yüke katlanamazken şimdi hepsini benim sırtıma vurdular, üstelik eşeğin derisini de taşıtıyorlar!” Büyükler küçüklerin durumuna acıyıp da onlara yardım etseler, hepsi de daha rahat eder; bu masal işte onu söylüyor. 142 A T L A ASKER Askerin biri savaşa gitmiş, kendisiyle birlikte türlü zah­ metler çekiyor, tehlikelere atılıyor diye atına iyi bakmış, her gün bol bol arpa yedirmiş. Ama savaş bittikten sonra hayva­ nı bayağı işlerde kullanmış, ağır yükler taşıtmış, arpasını ke­ sip yalnızca saman yedirmiş. Gel zaman git zaman bir savaş daha çıkmış; asker boru sesini duyunca hemen atını hazırla­ mış, kendi de silahlannı kuşanıp binmek istemiş. Ama artık atın gücü yokmuş ki! Her adımda sendeleyip düşüyormuş. Efendisine dönüp: “Sen artık git de piyade ol,” demiş. “ Ben attım, sen beni eşeğe döndürdün; eşeği at edemezsin ki!” Ortalık duruldu, herşeyler yolunda gidiyor deyip tehli­ ke zamanını unutmaya gelmez.

143 S A Z L A Z E Y T İN A Ğ A C I Sazla zeytin ağacı, hangimizdaha dayanaklıyızdiyebaşlamışlar çekişmeye. Zeytin ağacı: “Sen kim oluyorsun ki! cı­ lız bir şeysin, heryel estikçe iki büklüm olursun!” demiş. Saz buna ne desin? hiç sesini çıkarmamış. Tam o sırada sert bir yel esmeğe başlamış. Saz hayli sallanmış, kaç kez yerlere ka­ panmış ama sonunda yakayı kurtarmış; zeytin ağacıysa da­ yattığından yel onu kökünden söküvermiş. Olup bitenlere katlanıp güce boyun eğmesini bilen kur­ tulur, güçlülere karşı koyayım diyenden üstün çıkar. 144 IR M A Ğ I P İS L E Y E N D E V E Devenin biri bir ırmaktan geçiyormuş, aptesi gelmiş, pisleyivermiş. Irmağın suyu da hızlı akıyormuş; deve bir de bakmış ki pisliği önüne geçmiş gidiyor: “Bu da ne?” demiş, “daha demin arkamdaydı, şimdi önüme geçmiş!” Nice devletler vardır, akıllı uslu adamlar arkada kalır da bakarsınız en kötüler, budalalar öne geçiverir; bu masal işte onların durumuna uygundur. 145 D E V E , F lL , B İR D E M A Y M U N Hayvanlar toplanmışlar, kendi lerine bir kıral seçmek is­ temişler. Deveyle fil, boylarını, güçlerini öne sürerek öteki­ lerden üstün olduklarını söylemiş, kendileri kıral olmak iste­ mişler. Ama maymun kalkıp: “ Onlar kıral olamaz,” demiş. “Deve öfke nedir bilmez, kötülere kızıp da cezalandırmaz ki!

File gelince, o da domuz yavrusundan korkar; ya bir domuz yavrusu gelip de bize saldınrsa ne olur bizim durumumuz?” Bazan küçük bir neden insanın büyük yerlere geçmesi­ ne engel olur, bu masal onu gösteriyor. 146 DEVEYLEZEUS Deve bakmış ki boğa boy nuzlanyla övünüyor, kıskan­ mış, ille kendisinin de boynuzl arı olsun istemiş. Gitm iş, Z e ­ us'un karşısına çıkmış, yalvarmış, yakarmış. Zeus: “ Bu ko­ ca boyunla gücün sana yetmiyor mı: ki bir de gelmiş boynuz istiyorsun?” diye kızmış, di lediğini vermediği nden başka ku­ lak l arını n da yarısını yarısını k oparmı ş. Gözü doymaz nice insanlar vardır, başkal arın ı kıskanır, el ler indekini de y i ti rd ikl eri n i n farkına varmazlar. 147 O Y N A Y AN DEVE Efendisi deveye: “ İlle kalkıp oyna yacak sı n!" demiş. Zav al 11 deve ne yapsın? nasıl oynasın? dönmüş demiş ki: ‘‘A be­ nim efendim! görüyorsun ki şu benim yürüyüşüm bile bir tu­ haf, oyunumdan ne hayır wnarsı n?” Bir inceli ğ i olmayan her iş için bu masal söylenebi lir. 148 D E V E Y L E İN S A N L A R İnsanlar deveyi ilk gördükl eri zaman ödleri kopmuş, o koca boyundan korkup kaçmışlar. Gel zaman git zaman bak­ mışlar ki hayvancağızın bir kötülüğü yok, kimseye d o k u m u ­ yor, ta yanına kadar sokulmuşlar. K ı zma d ığın ı görünce o ka­

darla da kalmamış, boynuna bir yular takıp üstüne çocuk bin­ dirmişler. Öyledir işte: ilk gördüğümüz zaman korktuğumuz nice şeyler vardır ki zamanla alışır, hiç aldırmaz oluruz. 149 Ç İF TE T O N U Z L A N L A R Boğanın biri küçük bir adaya götüriilmüş, orada otlar­ mış. O adada iki de tonuzlan varmış, boğanın pisliğini yer ge­ çinirlermiş. Kış gelmiş; böceklerden biri ötekine: “ Ben artık bu adadan gidiyomm, elbette karada biryerbulurum ; sen bu­ rada kal. Buradaki azığımız ikimize yetmez, ama sen yalnız olursan kamını doyurursun!” demiş. Gittiği yerde çok yiye­ cek bulursa arkadaşına da getireceğine söz vermiş. Denizi aşıp da karaya çıkınca bakmış ki yerde taze taze birçok sığır güb­ resi var; hemen üzerlerine konmuş, can beslemiş. Kış geçin­ ce gene adanın yolunu tutmuş. Arkadaşı onu semizlemiş gö­ rünce: “Hani söz venniştin, bir şeyler bulursan bana da geti­ recektin, dostluk böyle mi olur?” demiş, öteki “Bana ne kızı­ yorsun? ben sözümü unutmadım, ama o yer beslemeye bes­ liyor da alıp götürmeye bırakmıyor” demiş. Nice insanlar vardır, dostlarını yedirirler, içirirler, ama dostlukları o kadarla kalır, başka bir iyilik etmezler; bu ma­ sal onların durumuna uygundur. •

150 Ç A Ğ A N O Z L A T İL K İ Çağanozun biri denizden kıyıya çıkmış, kendi kendine

yiyecek ararmış. Oralarda aç bir tilki dolaşıyormuş; başka bir şey bulamamış, gelip çağanozu yakalamış. Çağanoz bakmış

ki kurtuluş yok: “Layığım dır bu benim!” demiş; “ben deniz­ de yaşar bir hayvandım, ne işim vardı benim karada!” tnsanlar için de öyledir: kendi işlerini bırakıp da kendi­ lerini ilgilendirmeyen şeylere karıştılar mı, başlarına bir yı­ kım gelir. 151 Y E N G E Ç L E K IZ I Yengecin biri kızına: “Öyle yan yan yürümesene! O ıs­ lak taşlara sürtünmesine!” der dururmuş: bir gün kızı daya­ namamış: “Anne,” demiş, “helesen bir doğru yürü de ben de sana bakıp doğru nasıl yürünür öğreneyim.” Elalemi kınayıp ders vermeye kalkmadan önce insan kendi huyunu, kendi yürüyüşünü düzellmelidir. 152 C E V İZ A Ğ A C I Yolun üstünde bir ceviz ağacı varmış, gelip geçen her­ kes ceviz düşürmek için bir taş atarmış. Ağaç da kendi ken­ dine içini çekip söylenirmiş; “ Ne kara talihim varmış benim ki her yıl böyle bin eziyet, bin bela çekiyoram!” Bu masal, öz malları yüzünden türlü cefalara uğrayan kimseler için söylenmiş. 153 KUNDUZ Kunduz, göllerde yaşayan dört ayaklı bir hayvandır. Ayıp yerlerini kesip bazı hastalıklara i laç yaparlarmış, iyi ge­

lirmiş. Bunun içindir ki bir yerde görülüp de arkasına düşül­ dü mü ne istediklerini bilir, önce kaçarmış, ama yomlup da her şeyini saklamak umudu kalmadığını anlayınca oralarını koparır; bari canını kurtarırmış. insanların da akıllı olanları, mallan yüzünden bir derde uğrarlarsa, onları feda edip canlarını kurtarırlar. 154 B O S T A N IN I S U L A Y A N B A H Ç IV A N Bahçıvanın biri bostanda sebzeleri suluyormuş; oradan bir adam geçmiş, ne zamandır, merak edermiş, sormuş: “ K u­ zum bahçıvan! yaban otlar neden gürbüz oluyor, çabucak boy atıyor da ötekiler cılız kalıyor, bir türlü büyümüyor?” demiş. Bahçıvan: “Neden olacak?” demiş, “toprak yaban otlara ana­ lık ediyor, ötekilere ise üvey ana gibi bakıyor da ondan.” Üvey ana eline düşen çocuklar da öyledir; onlara anası olan çocuklar gibi bakılmaz ki! 155 B A H Ç IV A N L A K Ö PEK Bahçıvanın birinin köpeği bostan kuyusuna düşmüş. Adamcağız acımış, kurtarayım diye kalkmış kendi de kuyu­ ya inmiş. Am a hayvan efendisi kendine bir kötülük edecek, boğacak mı sanmış nedir? dönüp ısırıvermiş. Bahçıvan artık orada durur mu? zaten canı acımış, köpeği bırakıp, çıkmış yu­ karı: “Meğer bu hayvan kendini öldürmek istermiş; benim ne­ me gerekti de kalktım işine karıştım? Isırdı işte beni!" demiş. Bu masal haksızlık, nankörlük eden insanlar için söylen­ miş.

156 G İT A R C I Acemi, kötü sesli gitarcının biri evinde sabahtan akşa­ ma kadar çalıp söylermiş. Evin duvarları alçıdan olduğu için yankılar uyandırır, herif de sesinin güzel, gür olduğunu sa­ nırmış. O kadar inanmış ki: “Ben hele çıkıp bir sahnede ma­ rifetimi göstereyim, kim bilir ne kadar alkışlanırım!” demiş. Yapmış dediğini, yapmış ama halk onun o çirkin sesini du­ yunca taşa tutmuş. Bazı aytaçlar da vardır, okuldayken kendilerini bir şey sanırlar ama siyaset dünyasına girince bir şey beceremiyecekleri hemen anlaşılır. 157 A R D IÇ K U Ş U Ardıcın biri bir mersin annanına girmiş, oradan pek hoşlarunış, başlamış çöplenmeye. Birtürlü ayrılamıyormuş. Ora­ dan bir kuşçu geçmiş, hemen ökselerini kurup kuşu kolayca tutuvermiş. Ardıç kurtuluş olmadığını anlayınca: “ Gördün mü başıma gelenleri!” demiş, “ yiyip keyfedeceğim diye işte canımı veriyorum!” Bu masal, zevk uğrunda kendini yitiren insan için söy­ lenmiş. 158 H IR S IZ L A R L A H O R O Z Bir eve hırsızlar girmiş, ama horozdan başka bir şey bu­ lamamışlar. Boş dönecek değiller ya! onu alıp çıkmışlar. E v­

lerine götürüp kesmek istemişler. Horoz bıçağın hazırlandı­ ğını görünce: “ Kıym ayın bana, benden insanlara iyilik gelir, ben herkesi işine gitsin diye vaktinde uyandınnm” demiş. H ır­ sızlar: “ Biz seni öldürmeyelim de kim i öldürelim?” demiş­ ler; “tam biz hırsızlığa geldik mi, sen ötüp herkesleri ayağa kaldınyor, bizim işimize engel oluyorsun!” iyilerin işine yarayana kötüler garaz olur; bu masal onu gösteriyor. 159 M İD E Y L E A Y A K L A R Mideyle ayaklar birgün çekişmeye başlamışlar. Biri de­ miş: “Ben daha güçlüyüm” ötekiler demiş: “Y o k , biz daha güçlüyüz.” Kavga uzamış. Ayaklar mideye: “ Yahu! sen biz­ den nasıl daha güçlü olursun? görmüyor musun, seni de biz taşıyoruz” demişler. Bunun üzerine mide: “ Ama, a afendim,” demiş, “bir şeyi unutuyorsunuz: ben sizi beslemesem siz be­ ni değil, kendinizi bile taşıyamazsınız!” Ordular da öyledir: komutanlar iş bilir insanlar değilse, asker çok olmuş neye yarar? 160 A L A K A R G A Y L A T İL K İ Alakarganın birinin karnı acıkmışmış, gitmiş bir incir ağacına konmuş.Bakmışyemişlerdaha ham, olsun diye bek­ lemiş. T ilk i onun orada öyle yıllandığını görünce merak et­ miş, nedenini sormuş. Alakarga anlatmış. T ilki işin aslını öğ­ renince: “ A dostum!” demiş, “ böyle bir umuda bağlanmak da olur mu? Umut hülyalar kurmaya yarar, ama karın doyurdu­ ğunu hiç duymamışız!” Bu masal, tamah peşinden koşanlar için söylenmiş.

A LA K A R G A Y LA KARGALAR Bir alakarga vannış, öteki alakargalann hepsinden iri ol­ duğu için hepsini de aşağı görüp beğenmemeye başlamış; ka­ ra kargalann arasına gitmiş, onlarla o^mnak istemiş. Ama ka­ ra kargalar da onun ne biçiminden hoşlanmışlar, ne de sesin­ den, basmışlar dayağı, kovmuşlar. Alakarga ne yapsın? gene alakargalann arasına dönmüş. Bu kez de onlar istememiş. İs­ terler mi hiç? onlann da onuru var: “Sen bir kez bizi hor gör­ dün, artık burada sana yer yok!” demişler. Böylece onu ala­ kargalar da istememiş, kara kargalar da. İnsanlar için de öyledir. Kendi yurtlannı beğenmeyip de başka illere gidenler yabancıdır diye oralarda beğenilmez, yurttaşlarını aşağı gördükleri için bir daha onlar da aralarına almaz. 162 A LA K A R G A Y LA KUŞLAR Zeus kuşların da bir kıralı olsun istemiş, bir gün hepsi­ ni karşısına çağınnış: “ İçinizden en güzelini seçin, size kıral olsun” demiş. Kuşlar bir su başına gitmişler, orada yıkanmış­ lar, taranmışlar, yıkanmışlar, taranmışlar. Ama alkarga ken­ disinin çirkin olduğunu, ne kadar yıkansa, ne kadar taransa gene güzelleşemeyeceğini bildiği için bir kurnazlık düşün­ müş: öteki kuşlardan düşen tüyleri toplamış, hepsini birer hirer başına, sırtına, bacaklarına takmış. Kuşların kıral seçecek­ leri gün gelmiş, hepsi gene Zeus’un katına vannışlar. Alakar­ ga durur mu? artık güzelleşti de... O da vannış Zeus'un kar­ şısına. Zeus bakmış, bakmış: “ Hakçası en güzeliniz bu. hl."ıı

size onu kıral yapacağim” demiş; kuşlar bunu duyunca he­ men alakarganın üstüne atılmışlar, her biri kendi tüyünü bu­ lup geri almış. Alakarga gene alakarga kalmış. Borçla geçinen insanlar da öyledir: başkalarından aldık­ ları paralar ceplerindeyken bir şey sanırsınız ama; hele borç­ larını versinler, ne oldukları gene ortaya çıkar. 163 A L A K A R G A Y L A G Ü V E R C tN L E R Alakarganın biri bakmış ki bir güvercinlikte semiz se­ miz güvercinler var, durumlarına imrenmiş, hemen üstünü ba­ şını temizlemiş: “Ben de güvercinim" diye aralarına girmiş. İlk günler ötmeye mötmeye kalkmamış; güvercinler de ne b il­ sinler? onu da kendilerinden sanıp ses etmemişler. A m a bir gün alakarga yanılmış, birbagırayım demiş. Foyası o zaman ortaya çıkmış; güvercinler: “ Güvercinin böyle bağıranı ol­ maz” deyip aralarından kovmuşlar. Alakarga güvercinlerin yemini elden kaçırınca kalkmış, gene kendi ulusunun arası­ na gitmiş. Bu kez de alakargalar onun rengini beğenmemiş, kendi renklerine benzetememişler, kovmuşlar. Böylelikle ala­ karga hem güvercinlerin yeminden olmuş, hem de kendi ulu­ sunun azığından. Bu masaldan ibret almalı da insan, tanrılar ne verdiyse onunla yetinmeli, tamaha kapılmamalı; tamah yüzünden ço­ ğu elimizdekini de yitiririz. 164 KAÇAK ALAKARG A Adamın biri bir alakarga yakalamış, ayağından bağlayıp

oynasın diye çocuğuna venniş. Ama alakarga insanlar arasın­ da yaşamaktan bir türlü hoşlanmamış, bir yolunu bulup kaç­ mış, doğru yuvasına gitmiş. Ayağındaki ipi unutmuş mu, yok­ sa çözüp çıkannayı becerememiş mi, her neyse ip dallara ta­ kılmış, kuş asılı kalmış. Öleceğini anlayınca: “ Vay benim ka­ ra bahtım! demiş, insanlann eğlencesi olmaktan yüksündüm, şimdi canım çıkıyor." İnsanların da çoğu öyledir: küçük bir sıkıntıdan kaçayım derken başlarına büyük büyük belalar açarlar. 165 K A R G A Y L A T İL K İ Karganın biri b ir parça et bulup çalmış, çıkmış bir ağa­ cın üstüne. Oradan bir tilki geçiyonnuş: “ Alırım ben bunun ağzından o eti !” diyerek dunnuş, karganın boyunu bosunu, güzelliğini övmeye başlamış: “ Ah! demiş, senin bir de sesin olsaydı, kuşların şahı olurdun!” T ilki böyle deyince karga se­ sinin de ne kadar hoş olduğunu göstermek istemiş, ağzından eti atıp çığlıklar koparmış. Tilki hemen atılmış, eti yedikten sonra: “Ey karga!” demiş, “doğrusu güzelliğine de diyecek yok, sesine de; ama kuşların şahı olmak için biraz aklın ek­ sik!”

Bu masal ahmaklara ibret olsun! 166 K A R G A Y LA H E R M E S Karganın biri kapana düşmüş: “ Kurtulursam Apollon

tannya tütsü yakayım” diye adak adamış. Kurtulmuş, kurtul­ muş ama sözünde dunnamış. Gel zaman git zaman gene bir

tuzağa düşmüş. Bu kezde Hennes'e bir kurban adamış. Her­ mes gözüküp: “ Behey alçak!” demiş, “senin sözüne i nanır mı­ yım hiç? senin ilk efendine adadığını yerine gedm ediğini unuttum mu ben?” insan iyilik gördüğü bir kişiye nankörlük ederse, bir da­ ha başına bir şey geldi mi, artık kimseden yardım ı^m ıam alı. 167 KAR G A YLA Y l LAN Karganın birinin karnı acıkmış, güneşte çöreklenmiş uyuyan bir yılan göm üş, ona saldım ış. Yakalayınca havaya kald ım ış, ama yılan da dönüp onu sokuvenniş. Karga ölece­ ğini anlayınca: “Güzel av avlamışım doğrusu! ben kamımı doyursun diyordum, o benim canımı aldı!” demiş. Kim i insan vardır, bir yerde gizli altın buldum diye se­ vinir, o yüzden başına gelecek belayı düşünmez; bu masalı işte öylelerine anlatmalı. 168 HASTA KARGA Karganın biri hasta düşmüş, anasına: “ Anneciğim, ağla­ ma da tannlara dua et!” dernjş. Anası: “ A oğul, hangi tanrıya dua edeyim?” demiş, “sen etini aşım adık tanrı mı bıraktın?” Bu masal da gösteriyor: çok düşman edinen kişiler, baş­ ları sıkıya geldi mi, hiç dost bulamazlar. 169 TEPELİ TO Y G A R Bir tepeli toygar kuşu tuzağa düşmüş, kendi kendine in­

lermiş: “Ne talihsiz kuşmuşum ben! Kimsenin ne altınını çal­ dım, ne de gümüşünü; kimsenin değerli bir şeyini aşırıp ca­ nını yakmadım. Bir tanecik buğday yemek istedim, beni işte o öldürüyor.” Nice kimseler de vardır ki ufacık bir kazanç için kendi­ lerini büyük büyük tehlikelere atarlar. 170 A LA K A R G A Y L A KARGA Alakarganın biri, insanlar karganın uçuşundan anlam çıkanyor, ona bakıp geleceği anlıyor, onun üzerine ant içiyor diye kargayı kıskarurnş: “Ben de yaparım onun yaptığını!” de­ miş. Gitmiş bir ağaca konmuş, bakmış ki aşağıdan adamlar ge­ çiyor, hemen başlamış acı acı bağırmaya. Yolcular önce kor­ kup durmuşlar, ama içlerinden biri başını kaldırmış: “Y olu­ muzdan dönmeye bir neden yok; görmüyor musunuz? bağı­ ran alakarga, insana ne uğur getirir, ne de uğursuzluk!” demiş. İnsanların içinde de kendilerinden güçlülerle boy ölçüş­ meye kalkışanlar, onlar gibi olmadıktan başka bir de kendi­ lerine güldürürler. 171 A L A K A R G A Y L A K Ö P EK Alakarganın biri Athena’ya kurban kesiyormuş, köpeği de et yesin diye çağınnış. Köpek: “Ne diye masrafa giriyor­ sun? Senin kurban kesmen neye yarar? Bilmez misin? Tan­ rıça senden nefret ediyor, senin geleceği bildinnene de, uğur getinnene de hiç inanmıyor” demiş. Alakarga: “ Ben de onu bildiğim için kurban kesiyorum ya!” demiş; “belki yumuşa­ tırım da benimle barışır diyorum.”

İnsanlann da çoğu düşmanlanndan korkup onlara bir iyilik etmekten çekinmezler. 172 SALYANGO ZLAR B ir çiftçinin bir oğlu varmış, salyangoz yemeği pek se­ vermiş. Bir gün gene salyangoz toplamış, ızgaranın üzerine dizmiş, pişiriyonnuş. Bir de bakmış ki salyangozlar cıyık cıyık bağinşıyor: “Vay alçak hayvanlar!” demiş, "eviniz tutuş­ tu yanıyor, siz daha türkü çağırıyorsunuz!” . Yerinde olmayan her şey bir suç sayılır, bu masal onu gösteriyor. 173

.

KUĞUYLA KAZ V arlıklı bir adamın birkuğusuylabirdekazı varmış; iki­ sini bir arada besliyormuş; ama birini eti için, birini de sesi için. Kaz beslenmiş, semirmiş, kesilecek vakti gelmiş. Bir ge­ ce onu kümesten çıkarıp kesmek istemişler. Gece vakti uşak­ ların gözleri iyi seçmemiş, kaz yerine kuğuyu yakalamışlar. Kuğu.kesileceğini anlayınca bir şarkı tutturmuş. Öyle derler, o kuş ölürken dünyaya bir şarkıyla veda edermiş. Sesinden tanımışlar, hayvancağız canını k ^ ^ rm ış . Bu masal da gösteriyor, müzik çoğu ölümü uzaklaştınr. 174 K U Ğ U Y L A E F E N D İS İ Kuğular ölecekleri zaman tatlı tatlı ötermiş derler. Ada­ mın biri bakmış ki pazarda bir kuğu satılıyor, o hayvanın gü­

zel sesi olduğunu da duymuş ya! almış evine götürmüş. Bir gün arkatdaşlanna bir şölen veriyormuş, kuğuyu getirtmiş, öt­ sün diye çok yalvarmış. Kuğu o

hiç sesini çıkarmamış. A ­

ma bir gece kümeste eceli geldiğini sanıp bir ağıta başlamış, yanık yanık ötmüş. Efendisi bunu duyunca gelmiş: “Meğer sen yalnızca öleceğin zaman ötermişsin! Bilseydim geçen gün sa­ na o kadar yalvarmaz, boğazını kesiverirdim!” demiş. İnsanlar da öyledir: Bazı işleri güzellikle yaptıramazsın, ille de zorlamak ister. 175 İK İ K Ö PEK Bir adamın iki köpeği varmış. Birini ava alıştırmış, öte­ kini de evine bekçi yapmış. Ava götürdüğü köpek bir şeyler yakalayınca efendisi alır eve getirir, öteki köpeğin önüne de bir parça atarmış. Ava giden köpek buna kızmış, kapı yolda­ şına çıkışmış: “Hep ben yonıluyorum, zahmeti hep ben çeki­ yorum, sen evde rahat oturuyor, benim getirdiklerimi yiyor­ sun” demiş. Öteki köpek: “Bana ne çatıyorsun” demiş, “ sen git de bizim efendiye söyle; beni böyle çalışmayıp hazır ye­ meye alıştıran o değil mi?” Tembel çocuklan da ayıplamayın, suç hep analarında babalarındadır; çocuklanm boş otam aya alıştırmasınlar. 176 AÇ K Ö P EK LER Bir sürü aç köpek bir ırmağın yanından geçerken bak­ mışlar, suya ıslansın diye bırakılmış deriler görmüşler. Uğ­ raşmışlar uğraşmışlar, bir türlü yakalayamamışlar. “ Biz de bü­

tün suyu içeriz, ırmağı kuruttuktan sonra derileri rahat rahat alıp yeriz” demişler. İçmişler, içmişler, ama ırmak kurur mu? Karınları şişmiş, çatlayıp gebermişler.

‘

Nice insanlar da vardır, bir şeye göz dikip türlü tehlike­ lere atılır, istediklerine eremeden ölür giderler. 177 K Ö P E Ğ İN IS IR D IĞ I A D A M Adamın birini köpek ısırmış: “ Aman birini bulsam da be­ ni iyi leştirse” diye dört yana koşmaya başlamış. Herifin biri eğlenmek mi istemiş nedir? “Yarandan akan kanı ekmeklesil, sonra ekmeği o köpeğe yedir” demiş. Adamcağız bu söze şaşmış: “Öyle bir şey yaptım mı, artık köpekler peşimi bırak­ maz, hepsi gelip bir kere ısırmak ister” demiş. İnsanların kötülüğüne aldırmaz da iyilik etmeye kalkar­ sanız, size bir kat daha kötülük etmelerine neden olursunuz. 178 Ç A Ğ R IL I K Ö P E K Adamın biri eşine dostuna bir şölen veriyormuş; köpeği de kendi arkadaşlarından birini çağırmış: “ Gel de birlikte yi­ yelim” demiş. Çağnlı köpek keyifli keyifli gelmiş, yemekle­ re bakmış, içinden: “Talihim varmış. Şölen dediğin böyle olur işte. Öyle bir yiyeceğim, öyle biryiyeceğim ki yarın bütün gün karnım acıkmayacak” demiş. O içinden böyle hülyalar kurup dostuna güvenedursun, aşçı onun bir o yana, bir bu yana kuy­ ruk sallamasından sinirlenmiş, bacağından tuttuğu gibi pen­ cereden aşağı atmış. köpek bağıra bağıra evine dönerken yol­

da arkadaşlarına rastamış. İçlerinden biri: “ Nasıl? Yemekler iyi miydi” diye s o ^ c a : “ İçkiyi pek fazla kaçırmışım, o ka­ dar sarhoştum ki, nereden çıktığımı bilmiyonım” demiş. Başkasının maJıyla cömertliğe kalkanlara güvenınemeli, bu masal onu söylüyor. 179 Y A B A N H A Y V A N L A R IY L A D Ö V Ü Ş E N KÖPEK Köpeğin birini bir evde besleyip yırtıcı hayvanlara sal­ dırmaya alıştırmışlar. Bir gün bakmış ki bir sürü aslanla kap­ lan getirmişler, hemen tasınasını boynundan atıp dışarı fırla­ mış. Onun öyle danalargibi iri olduğunu gören başka köpek­ ler: “Öyle ev bırakılırda kaçılırm ı hiç?" diye sormuşlar. “ Biliyonım, bana iyi bakıyorlar, her şeylerden yediriyorlar, ama boyuna da en güçlü hayvanlarla, aslanlarla, kaplanlarla dö­ vüştürüyorlar” demiş. Bunun üzerine öteki köpekler araların­ da: “ Biz gene şükredelim! Gerçi yoksuluz, ama bizi ne ayıy­ la dövüştüren var, ne de aslanla” demişler. Kam ım ız doyacak, ünümüz artacak diye kendimizi teh­ likeye atmak doğru değildir, tehlikeden kaçınmalıyız. 180 K Ö PEK , H O R O Z, B lR DE T İL K İ Bir köpekle bir horoz arkadaş olmuş, birlikte yola dü­ zülmüşler. Gitmişler, gitmişler, sular kararınca horoz bir ağa­ ca tünemiş, köpek de ağacın dibindeki kovuğa girmiş, kıvrı­ lıp uyumuş. Am a horozun adetidir, daha ortalık ağarmadan başlamış ötmeye. Ötmesini öteden bir ti Iki duymuş, koşup gel­ miş: “Aman ne tatlı sesin varmış senin! Hele gel de seni bir

bağrıma basayım” diye türlü diller dökmüş. Horoz: “ Kapıcı ağacın dibinde yatıyor, sen onu uyandır, kapıyı açsın, ben de inerim" demiş. T ilki inanmış horozun sözüne; kapıcıyı bulup da bir konuşayım derken köpek uyanmış, üzerine atılıp pa­ ramparça etmiş. Düşünceli kimseler, üzerlerine düşmanlarının saldıraca­ ğını gördüler;ni, onları kandınr, daha güçlüsüne ısmarlarlar. Bu masaJ işte onun için söylenmiş. 181 K Ö P E K L E D E N İZ K A B U Ğ U Köpeğin biri yumurtaya pek dadannuş; bir gün bir de­ niz kabuğu görmü$, onu da yumurta sanıp ağzını açmış, hap diye yutuvermiş. Biraz sonra kamında bir ağırlık, bir ağrı du­ yunca anlamış işi: “Oh olsun bana” demiş, “gördüğüm her yu­ varlak şeyi yumûrta sanmanın sonu böyle olur işte.” Bir işe girişmeden düşünüp bakmayanlar, başlanna böy­ le bela getirirler, bu masal onu gösteriyor. 182 KÖPEKLE TA V Ş A N Av köpeğinin biri bir tavşan yakalamış, bir ısınr, bir ağ­ zım bumunu yalanmş. Tavşan dayanamamış: “ Ayol, ya ısır­ mayı, ya öpmeyi bırak da dostum musun, düşmanım mısın bir anlayayım” demiş. Bu masal iki yüzlü adama uyar.

'

183

K ÖPEKLE KASAP Köpeğin biri birkasapdükkânının önünden geçiyormuş; bakmış ki kasap bir işle uğraşıyor, içeriye daldığı gibi bir yü­ rek çalmış, hemen fırlamış. Kasap dönüp de köpeğin kaçtığı­ nı görünce: “Sen o yüreği aldın ya, iyi bil, bundan böyle be­ nim gözümden kaçamazsın, nereye gitsen kurtulamazsı;, bir yürek aldın, ama benim yüreğimi de pekleştirdin” demiş. İnsanın başına birşey geldi mi, çoğu bir ders olur da gö­ zünü açar, bu masal onun için söylenmiş.

.

' 184 U Y U Y A N KÖPEKLE K UR T

Köpeğin biri bir çiftlikte uyuyormuş. Kurdun biri görüp üzerine çullanmış, yiyip yutacakmış, ama köpek uyanmış: “ Kurt kardeş,” demiş, “ beni şimdi niçin yiyeceksin? Bak, ben bir deri bir kemiğim. Hele biraz bekle, bizim çiftlikte düğün olacak,yemeklerden bana da verecekler, semizleyeceğim. Be­ ni o zaman yersen anlanm, dişinin kovuğundakalmam.” Kö­ pek böyle deyince kurt da inanıvermiş, bırakmış gitmiş. Bir zaman geçmiş: “Artık düğün olmuş, köpek de semizlenmiştir” diyerek kalkmış gelmiş. Bakmış ki aşağıda değil, evin üst katında oturuyor. Eski konuştuklarını anımsatıp köpeği aşa­ ğıya çağırmış. Köpek bakmış bakmış: “ Bu günlük git işine,” demiş, “benden sanaöğüt, bir daha benim çiftliğin önünde uyu­ duğumu görürsen düğün müğün bekleme, yemene bak”. A klı başında olan kimseler bir tehlikeyi bir kez atlattılar mı, ona bir daha düşmezler; bu masal onun için söylenmiş.

185 ET T A Ş IY A N K Ö P EK Köpeğin biri ağzına bir parça et almış, bir ırmaktan ge­ çiyormuş. Suda yankısını görünce ağzında etle giden bir kö­ pek daha var sanmış, kendi ağzındakini bırakıp ötekininkini kapmaya çalışmış. Ama ikisini de elden kaçırmış; biri zaten yokmuş, ötekini de su alıp götürmüş. Aç gözlülüğün sonu işte böyle olur. 186 Ç IN G IR A K L I K Ö PEK Köpeğin biri pek hainmiş, herkesi gidip gizlice ısırı ve­ rirmiş. Efendisi ne yapsın? Geldiğini duysunlar diye boynu­ na bir çıngırak asmış. Bu kez de köpek başlamış kurulmaya, çıngırağını sallayıp sallayıp övünürmüş. Yaşlı bir kancık var­ mış, onun o durumunu görünce: “ Nediro senin çalımın?” de­ miş. “Sana o çıngırağı güzelliğin için, yiğitliğin için mi tak­ tılar sanıyorsun? Kötülüğünü bildirmek için taktılar” . Ben şöyleyim, ben böyleyim diye atıp duranların çalı­ mı, çoğu içlerinin kötülüğünü gösterir. 187 A S LA N K O V A L A Y AN K Ö P E K L E Tİ L K İ Av köpeğinin biri bir aslan görmüş, onun da peşine düş­ müş. Aslan dönüp bir kükreyiştir kükremiş, köpeğin korku­ dan az kalsın ödü patlıyonl1 uş; hemen kaçmışoralardan. Y o l­ da onu bir tilki görmüş: “A zavallıcığım,” demiş, “ sen aslan avına çıkayım diyorsun, ama daha aslanın kükremesine da­ yanamıyorsun”. Bazı insanlarvardır, kendilerini pek beğenir,

övünür, kendilerinden çok daha güçlüleri yenneye kalkarlar, bir de onlann kımıldandığını gördüler mi, bakarsınız hemen gerisin geriye dönerler, bu masalı işte öylelerine anlatmalı. 188 A S L A N L A S lV R JS İN E K Sivrisineğin biri aslanın yanına gitmiş, demiş ki: “ Sen­ den korkum yok benim, sen benden güçlü değilsin. Dahagüçlüyüm diyorsAn, göster bakayım kendini, elinden ne gelir­ miş, bir görelim. Cırnaklarınla tınnalar, dişlerinle ısınrsın... O da bir şey mi? O kadarını kocalarıyla dövüşen kadınlar da beceriyor. Ben senden daha güçlüyüm; istersen seninde dö­ vüşe de hazırım.” Bunu söyler söylemez borusunu öttüre öttüre atılmış aslanın üzerine, zavallı hayvanın burnunun ucu­ nu tüysüz bulup başlamış ısınnaya. Aslan debelenmiş, debe­ lenmiş, ama kendi kendini parçalamaktan başka bir şey gel­ memiş ki elinden. Sonunda pes demiş. Sivrisinek aslanı ye­ nince gene borusunu öttünnüş, bir zafer türküsü nıtnınnuş, kurula kurula uçup gitmiş. Uçmuş, uçmuş bir örümcek ağına takılmış. Kurtulamayacağını, örümceğin kendisini yiyeceği­ ni anlayınca başlamış inlemeye: “Ben ki koca koca aslanlara meydan okudum, onlarla boy ölçüştüm; böyle bayağı bir hay­ vana, birörümcek parçasına ezilmem reva mıydı benim?” de­ miş. 189 S İV R İS İN E K L E B O Ğ A Sivrisineğin biri gitmiş, bir boğanın boynuzuna konmuş. Epeyce oturmuş, gideceği sırada eğilip boğaya sonnuş: “ Gi­

deyim mi artık? Yoruldun mu?” Boğa başını kaldınp “ Ayol, ben senin geldiğini duymadım ki gittiğini duyayım” demiş. Bazıinsanlarda vardır, haolmuşlar, ha olmam ışlar,kimseye ne bir iyilikleri dokunur, ne de bir zararlan; bu masal iş­ te onlar için söylenmiş. 190 T A V Ş A N L A R L A T İL K İL E R Tavşanlar bir gün kartallara savaş açmışlar, tilkileri de yardıma çağınmışlar. Tilkiler: “ Yardım a gelirdik, gelirdik a­ ma biz sizi de tanırız, kimlerle savaşıyorsunuz, onu da b ili­ riz” demişler. Kendinden büyükle savaşa kalkışan artık kurtuluş bek­ lemesin, bu masal onu gösteriyor.

■

191 TA V Ş A N LA R LA KURBAĞALAR Tavşanlarbir gün toplanmışlar, durumlanndanyanıp yakınıyorlarmış. Yakınırlar a! Kolay mı tavşan olmak? insanın­ dan kork, köpeğinden kork, kartalından kork, kısacası her tür­ lüsünden kork... Öyle yılgı içinde, yann ne olacağını bilme­ den yaşamaktansa bir kez ölüp gitmek daha iyi değil mi? Kararlannı vermişler: “Kendimizi suya atalım da b o r a lı m , kur­ tulalım” diyerek dere boyuna doğru koşmuşlar. Kurbağalar da dere boyuna dizilmişler, güneşleniyorlamıış, tavşanlann gel­ diğini duyunca ürküp hemen suya dalmışlar. Tavşanlann için­ den bir akıllısı: “Hele durun, arkadaşlar, kıymayın canınıza: gördünüz ya, bu dünyada bizden korkağı varmış” demiş. İnsan kendinden güçlüsüne bakıp da dövüneceğine ken­

dinden güçsüzüne bakıp avunsun, daha iyidir; bu masal pnu gösteriyor. 192 T A V Ş A N L A T İL K İ Tavşanın biri tilkiyi göm üş, “Tilki kardeş, senin için işi­ ni bilir, kazancı yolundadır diyorlar, doğru mu” diye sonnuş. T ilk i, “Kuşkun varsa bir yol benim yuvaya uğra, sana bir ye­ mek yedireyim de göstereyim” demiş. Tavşan: “Konduk ge­ ne” diyerek tilkinin peşine düşmüş. İçeride bir de ne baksın, yiyecek bir şey yOk, dişe, dokunur bir kendisi var. Aklı başı­ na gelmiş, ama iş i^en geçtikten soma neyeyarar? “Anlaşıl­ dı tilki kardeş: cezaıııı çekeceğim, ama anladım. Sana işini b ilir demeleri meğer kazancının çokluğundan değil, kumazlığındanmış” demiş. Herkes için ne dendiğini merak edip de öğrenmeye kal­ kışanların başına işte böyle büyük belalar gelir. 193 M A R T IY L A Ç A Y L A K Martının biri bir balık yutmuş, ama boğazı dar gelmiş, patlayıvenniş. Ölmüş martı, ölmüş de leşi deniz kıyısına se­ rilmiş. Oradan bir çaylak geçiyonnuş, bu durumu görünce: “Oh olsun. Sen bir kuşsun, ne diye kalkıp da yiyeceğini de­ nizlerde ararsın?” demiş. İnsanlar için de öyledir: Asıl işleri­ ni bırakıp da başka bir iş tuttular mı, cezasını çekerler. 194 D tŞ Î A S L A N L A T lL K t Tilkinin b iri bir dişi aslan gönnüş: “ Herseferinde doğu-

ra doğura bir tanecik doğuruyorsun” diye alay etmiş. Aslan dönmüş: “Doğru söyledinbirtanecik doğururum; ama biras­ lan doğururum” demiş. , Bir şeyin değerini ölçmek için azlığına çokluğuna bakmamalı; neye yanyor, ona bakmalı. 195 A S L A N IN K1RALLIĞJ

Aslanın biri hayvanlara kıral olmuş. Öfke nedir, yavuz­ luk nedir bilmezmiş; iyi huylu, hep hak, adalet düşünür, in­ san gibi bir aslanmış. Bütün hayvanları toplamış, kurda ku­ zuyla, parsa dağ keçisiyle, kaplana ceylanla, köpeğe tavşan­ la helallaşmalarını, bir daha o zavallılann kalbini kılmama­ larını tembihetmiş. Korkaktavşan: “Beniştehepbugünügör­ mekistiyordum, artıkgüçlülerdegüçsüzlerden korkmayı öğ­ renecek” demıŞ. Bir devlere adalet olur da yargıçlar hakka uyarsa, bü­ yükler gibi küçbkler de rahat yaşar. j

I

196 K O C A M IŞ A S L A N L A T İL K I

Aslanın biri kocamış, azığını pençesinden çıkaramaya­ cağını anlayıp karnını ^kurnazlıkladoyurmanınyolunuaramış. Birine gitmiş, yalandan bir hastalık çıkarıp yatmış. Adettir, hastaları yoklamaya giderler, onunda hatırını sonnaya gelen­ ler olmuş. Gelenleri birer birer yakalayıp göçünnüş. Böyle niceleri yenip yutulduktan sonra bir gün tilki de inin önüne kadar gelmiş, aslanın ne durumda olduğunu sonnuş. Aslan: “Sonna, tilki kardeş, çokkötüyÜJn. Sennedeniçeri ginniyorsun, hele buyur da bir konuşalım” demiş. Tilki bakmış, bak­

mış: “Girerdim ya, ayak izleri hep içeri doğm, dışarı doğru olanını hiç göremiyorum” demiş. Düşünceli insanlar da belirtilere bakıp tehlikeyi anlar, böylece canlannı kurtanrlar. 197 A S L A N L A Ç İF T Ç İ Aslanın biri bir gün bir çiftçinin ağılına girmiş. Çiftçi: “ Hah! düştün tuzağa” diyerek ağılın kapısını kapatmış, aslan içeride kalmış. Aslan kükremiş, kükremiş, ama kapıyı açan olmamış; o da ne yapsın? Birer birer koyunları parçalayıp ye­ miş. Sıra gelmiş öküzlere... Çiftçi kendi canından korkup git­ miş, kapıyı açmış. Aslan gittikten sonra çiftçinin ağlayıp sız­ ladığını gören karısı: “Ya ne bekliyordun? Oh olsun sana. Sen o hayvanın adından titremen gerekirken kalktın, ağıla kapat­ mak istedin” demiş. Kendinden güçlüsüne meydan okuyan insan da çeker o deliliğinin cezasını. 198 A SLA N LA ÇOBAN Aslanın biri bir çobanın kızına âşık olmuş, gitmiş kızı babasından istemiş. Zavallı çoban ne yapsın? Öyle yaman bir hayvana kızını verse olmaz, vermem dese olmaz. Çok kork­ muş, ama sonunda biryolunu bulmuş. Aslana demiş ki: “ Y iğitim! Ben kızımı sana vermeyeceğim de kime vereceğim? Ama bir koşulum var: Benim kızım senin cımaklanndan da, dişlerinden de korkuyor; sen git, dişlerini çektir, cırnaklarını kestir, ondan sonra gel; al gelini.” Aslan kanmış; âşıklık bu, neye katlanmaz ki! Dişlerini çektirip cımaklannı kestirmiş,

gelmiş çobanın kapısına. Artık çoban korkar mı ondan? So­ pasını kaptığı gibi kapı dışarı etmiş. Başkalarının sözüne kanıp da üstünlüklerini kolayca el­ den çıkaranlar, bir daha kimseyi korkutamaz, kendilerinden yılmış olanlara bile yenilirler. 199 A S L A N , T İL K İ, B İR DE G E Y İK Aslan hastalanmış, bir mağaraya girip yatmış. T ilk iy i pek severmiş, onu da yanına çağırıp ahbaplık etmiş. Demiş ki: “Sen benim gene iyileşip yaşamamı istiyor musun? O r­ manda oturan koca geyik yok mu, gidip dil döker, kandırır­ sın onu. Ben onun ciğerleriyle yüreğini yemek istiyorum, ca­ nım pek çekiyor.” Aslan böyle deyince tilki hemen gitmiş, or­ manda sıçrayıpoynayan geyiği bulmuş. Tatlı tatlı sözlerle ya­ nına varmış, esenlemiş, demiş ki: “ Sana bir müjdem var. B i­ lirsin, bizim kıralım ız aslan benim komşumdur; şimdi çok hasta, kurtulmaktan da umudunu kesti. Kendinden sonra kırallığı kime bırakacak onu düşünüyor. Yaban domuzunu akıl­ sızdır diye, ayıyı kabadır diye, parsı acımasızdır diye, kapla­ nı da övünür durur diye istemiyor. Kıral lığa geyik geçmeli, boyu uzundur, uzun yıllar yaşar, boynuzundan yılanlar bile korkardedi. Sözü uzatmayalım, kırallığı sana bırakacak, ver­ di kararını. Müjdeme ne vereceksin bakalım? Çabuk söyle, ben burada öyle duramam, neredeyse çağırtır beni. Her işin­ de ille bana danışacak, benden geçemiyor. Yaşlıyım ben, bu dünyada çok şeyler gördüm, çok şeyler duydum; beni dinler­ sen sen de gel benimle, öleceği sırada yanında bulun.” T ilki böyle söyleyince geyik inanıverdi. Dünyada kendini beğen­ meyen mi vardır? Kendini beğenen de çabucak kanıverir. Ge­

yik de başına gelecekleri düşünmeden tilkinin peşine takılıp mağaraya gitti. Aslan kapıda bekliyormuş; hemen geyiğin üzerine atıldı, ama bir yandan yaşlılık, bir yandan da hasta­ lık, yakalayamadı, biraz kulaklarını kanattı, işte o kadar. Ge­ yik koşa koşa gene ormana kaçtı, saklandi. T ilki emeği boşa gitti diye çok üzüldü, ön ayaklarını birbirine vurup: “Tuh! Gördün mü başımıza gelenleri?” dedi. Aslanın da kükreme­ si yürekler acısıydı. Kolay mı? Hem açlık, hem de eski gücü­ ne hasret, zavallıcık kükremesin de ne yapsın? Gene tilkiye yalvardı: “Kuzum tilki, canım tilki. Ne olursa senden olur, ge­ ne bir yolunu bul da getir bana şu geyiği” dedi. T ilki: “ Ben artık ne yapayım? Kolay mı onu yeniden kandırmak? Ama senin hatırını kırmak da olmaz, varayım bir deneyeyim” de­ di. Bir tazı gibi geyiğin izlerini koklaya koklaya yola düştü, türlü düzenler kurdu: “Buradan yaral ı bir geyik geçti, görme­ diniz mi?” diye çobanlara sordu. çobanlar geyiğin ormanda saklandığı deliği gösterdiler. T ilki baktı ki geyik o^rmuş din­ leniyor, hiç sıkılmadan karşısına geçti. Geyiğin tüyleri diken diken olmuştu: “Seni alçak seni,” dedi, “ bir daha kanar m ı­ yım ben senin sözlerine? Hele yaklaş yanıma, geberdiğin gündür. Sen git de tilkiliğini başkalarına göster, o kırallık masallarını başkalarına anlat.” T ilki yılmadı bu sözlerden: “Senin bu kadar korkak, bu kadar tabansız olduğunu bilmez­ dim doğrusu,” dedi. “ Bir de kalkmış bizden, senin iyiliğine çalışan dostlarından kuşku duyuyorsun! Aslan senin kulağı­ nı tuttuysa sana diyecekleri vardı da onun için tuttu. Ne yap­ sın? Ölecek zavallı! Kırallığın gizlerini de öyle ulu orta söy­ leyemez ya! Sense bir hasta kulağını tırmaladı diye ÜTküverdin, o kadarcık acıya dayanamadın. Aslanın çok canı sıkıldı; o şimdi senden daha öfKeli. Yerime öylelerini bırakmam, kur­

du kıral atanm diyor. Gördün mü bize ettiğini? Kurt kıral olun­ ca ne yaparız biz? Kim dayanır onun kahnna! Sen gene gel benimle, kuzu gibi uslu dur. Bütün şu yaprakların, pınarların önünde ant içerek söylüyorum, aslanın korkulacak d ^^ m u kalmadı artık. Bana gelince, bilirsin, ben hep senin iyiliğini isterim.” Böyle söyleye söyleye geyiği gene kandırdı, mağa­ raya götürdü. Aslan bir temiz karnını doyurdu, geyiğin ciğer­ lerini, kemiklerini, iliklerini yedi yuttu. T ilk i orada dunnuş bakıyordu. YÜfeğin düştüğünü görünce yavaşça kaptı, belli etmeden yiyiverdi. Aslan, kalan etlerin arasında yüreği ara­ dı, aradı bulamadı. T ilk i, ne olur ne olmaz diye biraz öteye çekilip: “Ne arayıp duruyorsun! Öyle hayvanın yüreği mi olur? Yüreği olsa kalkıp da kendi ayağıyla aslanın inine ge­ lir miydi?” dedi. Bazı insanlar da vardır, koltuklarını kabartacak bir şey duydular mı, tehlikeyi görmez olurlar: bu masalonlar için söy­ lenmiş. 200 A S L A N , A Y I, B ÎR D E T İL K İ Bir aslanla bir ayı, bir ceylan yavrusu bulmuşlar, senindir, benimdir diye kavga ediyorlardı. Birbirlerine saldırıp öy­ le bir dövüştüler ki sonunda ikisinin de gücü kalmadı, yere yuvarlandılar. Oradan bir tilki geçiyordu; baktı ki ikisinin de kımıldanacak durumu yok, ceylan yavrusu da aralarında du­ ruyor, hemen alıp ikisine de aldırmadan geçti gitti. Aslanla ayı bunu gördüler, gördüler, ama kalkamadılar ki! “V ay b i­ zim başımıza gelenler! Demek bütün emeklerimiz tilki için­ miş” dediler. O kadarterleyip eziyet çektikten sonra kazandığımızı bir

de başkalarına kaptınrsak, üzülmez olur muyuz hiç? Bu ma­ sal işte onu gösteriyor. 201 ASLA NLA KURBAĞA Aslanın biri bir kurbağanın bağırmasını işitmiş, o sese göre hayvan da büyüktür sanarak arkasına dönmüş. B ir za­ man beklemiş, sonra kurbağanın dereden çıktığını görünce ya­ nına yakJaşmış, ayağıyla basıp ezivermiş: "Sen boyuna bak­ mayıp bir de böyle gürültü edersin ha!” demiş. Bu masal, elinden söz söylemekten başka bir şey gelme­ yen geveze için söylenmiş. 202 A S L A N L A Y U N U S B A L IĞ I Aslanınbiri deniz kıyısında geziyormuş, bakmış kiyunus balığı başını sudan çıkanyor: Onu gördürm e pek sevinmiş: “Biz birbirimizle dost olmalıyız, birleşmeliyiz: Sen denizler­ deki hayvanlann kıralısın, ben de karalardaki hayvanlann kıralıyım, birbirimize yabancı durmak yakışır mı?” demiş. Y u ­ nus balığı hemen kabul etmiş. Aslanın meğer çoktan beri bir yaban boğasıyla kavgası varmış, yunus balığını yardıma ça­ ğırmış. Yunus balığı sudan çıkmaya uğraşmış, ama bir türlü becerememiş. Aslan kızmış: “ Biz seninle böyle mi sözleştikti? Sen sözünde dı^muyorsun!" diye söylenince yunus balığı: “Bana ne suç buluyorsun? Suç doğada: Benim sudan çıkıp ka­ rada ^yürümeme bırakmıyor” demiş. Biz de bir kimseyle dost olacağız, onunla birleşeceğiz dedik mi, tehlike zamanında bi­ ze bir yardımı olabilir mi, olamaz mı, onu bir düşünmeliyiz.

Y azın sıcaktan bütün hayvanlann ağızlannın kuruduğu günlerde, bir as]anla bir yaban domuzu bir pınar başına su iç­ meye gelmişler. Önce sen içeceksin, önce ben içeceğim diye başlamışlarçekişmeye, iş dövüşe binmiş. Hem de nasıl bir dö­ vüş: ya biri ölecek, ya öteki. Nedense o sırada dönüp arkalanna bakmışlar; bir de ne görsünler? Akbabalar diziImiş, biri ölsün de yiyelim diye bekliyorlar. Bunun üzerine kavgayı bı­ rakıp: “Biz gene dost olalım, akbabalann, kargalann eline düşmekten iyidir!" demişler. iyisi kavgadan, dövüşten vazgeçmektir; yoksa sonu iki yan için de kötü olur. 204 ASLANLA TA V Ş A N Aslarun biri uyuyan bir tavşan bulmuş, yiyecekrniş; o sı­ rada oradan bir geyik geçmiş, aslan tavşanı bırakmış, geyi­ ğin arkasına düşmüş. Tavşan gürültüden uyanmış, hemen kaçmış; aslan da geyiği ta uzaklara kadar kovalamış, bir tür­ lü yetişip tutamamış. Gelmiş gene tavşanı yemeğe... ^m a tavşanı koydunsa bul, durur mu hiç? Aslan: “Oh olsun bana! demiş, elimdeki av dururken onu bırakıp da umut peşinden koşmanın yeri miydi?" İnsanlar da öyledir: Kazandıklarını beğenmez, ^ u d a kapılıp ellerindekinden avuçlanndakinden de olurlar. 205 A S L A N , K U R T , T İL K İ Aslan kocamış, hastalanmış, ininden çıkamaz olmuştu;

bütün hayvanlarbirer birer gelip efendilerinin hatırını sordu­ lar, ama tilki gözükmedi. Kurt, fırsat bu fırsattır diyerek, as­ lanın katında tilkiyi kötülemeye kalktı: “ Sen bizim hepimi­ zin efendimizken onun sana bile saygısı yok; olsaydı bir kez gelir, hatır sorardı” dedi. O sırada tilki de kapıdan gözüktü, kurdun dediklerini işitti. Aslan kızmıştı; tilkiyi görünce öyle bir kükredi ki yer gök titredi. Ama tilki kendini temize çıkar­ manın yolunu buldu: “ Evet, hepsi sana hatır sormaya gelmiş, gelmiş ama bir tanesi de seni iyileştirmeye çalışmış mı? Ben gelmedim; nasıl gelirim? Kapı kapı dolaşıyor, her hekimden bir ilaç soruyordum. En sonunda öğrendim i lacı, öyle geldim” dedi. “Neymiş ilacı?” diye sordular. Tilki: “ Bir kurdu diri di­ ri yüzüp postuna bürünmeliymiş, hekim öyle söylüyor" de­ di. Aslan bunu duyar da durur mu? Kurdun derisini yüzdü­ rüp postuna sarındı. T ilki gülerek: “ Efendimize yavuzluk. et­ tirip de ne olacak? Asıl onu yumuşatmaya bakmalı” dedi. Başkalarına tuzak kurmaya kalkan çoğu o tuzağa kendi düşer, bu masal onu gösteriyor. 206 A S L A N L A ÎY lL İK B İL tR FA R E Aslanın biri uyuyormuş, bir fare gelip üzerinde dolaşmayabaşlamış. Aslan uyanmış, fareyi yakalamış, yiyecekmiş, ama fare basamış yalvarmaya: “ Bırak beni; gün olur, benim de sana bir iyiliğim dokunur” demiş. Aslan gülmüş bu söze; gene de bırakmış fareyi. Gel zaman git zaman, o da farenin sayesinde canını kurtarmış. Bir gün avcıların kurduğu tuza­ ğa düşmüş; gelmişler onu bir ağaca sımsıkı bağlamışlar. Fa­ re aslanın inlemelerini duymuş, koşarak gelmiş, ipi kemirip aslanı kurtarmış. Bunun üzerine de: “Vaktiyle sen bana gül-

müştün, benden bir iyilik beklemiyordun; ama gördün ya, fa­ reler de iyilik bilir, onlann da bir yardımı dokunur" demiş. Feleğin günü günü gününe uymaz; bir de bakarsınız en güçüler bile küçüklere gereksinim duyar; bu masal onun için söylenmiş. 207 A S L A N L A Y A B A N EŞEĞİ Aslanla yaban eşeği ava çıkmışlar. Aslan güçlüdür, tut­ tuğunu parçalıyonnuş; yaban eşeği de hızlı koşar, gidip hay­ vanlan çeviriyonnuş. Akşam olunca aslan avlan üçe bölmüş: “ Bir parçasını ben alacağım,” demiş, “çünkü ben kıralım; ikinci parçayı da ben alacağım, çünkü birlikte avlandık; üçüncüsüne gelince, sen buradan hemen kalkıp gitmezsen o üçün­ cü parça senin başına bir bela g e tirir’ demiş. Bir işe girişirken kendi gücümüzü ölçmeli, bizden güçlülerle birlik olmaya kalkmamalıyız. 208 A S L A N L A E ŞEĞ İN A V L A N M A S I Aslanla eşek birlik olmuşlar, ava çıkmışlar. Bir mağara­ nın önüne gelmişler. İçerde yaban keçileri va^^ş. Aslan dışanda pusu kunnuş, eşek de içeri girip keçilerin arasında başla­ mış sıçrayıp anınnaya. Keçiler korkup ruşan fırlanuşlar, aslan da bir çoğunu yakalamış. En sonunda eşek de çıkmış: “Nasıl? yiğitçe savaşmadım mı? Hepsini de korkutup kaçırınadun mı?" diye kurum k ^ ^ kurulmuş. Aslan: “Doğrusu ya! senin bir eşek olduğunu bilmesem ben bile korkacaktım!” demiş. Bizi tanıyıp ne olduğumuzu bilenlerin yanında övünme­ ye, böbürlenmeye gelmez, kendimizle haklı olarak alay etti­ ririz.

Aslan, eşek, bir de tilki birlik olmuşlar, hep bir arada a­ va çıkmışlar. Birçok hayvan öldürüp hepsini de bir yere top­ lamışlar. Aslan eşeğe: “Senin aklın iyi erer, şunlan bir pay et bakalım" demiş. Eşek üçe bölmüş. Eşek aklı bu! düşünür mü hiç? Parçalann üçü de birmiş. Aslana dönüp: “ AI hangisini istersen" demiş. Aslan öfkelenip pençeresini vurduğu gibi eşeği öldürmüş, yiyivermiş. Sonra tilkiye dönüp: “ O becere­ medi, sen pay ediver” demiş. T ilk i ne var ne yoksa hepsini bir araya toplamış, kendine de bir iki lokma bir şey ayırmış. Böylesi aslanın hoşuna gitmiş, tilkiye: “ Sen nereden öğren­ din bunu?” diye sormuş. T ilki: “ Nereden öğreneceğim? eşek­ ten ibret aldım!” demiş. Başkalannın başına gelen yıkım bizim de gözlerimizi açar, bu masal onun için söylenmiş. 210 A S L A N L A P R O M E T H E U S , BİR D E F İL Aslan Prometheus'tan yakınır dururmuş. “Evet, bütün hayvanların kalıplannı o yoğurmuş, bütün hayvanlara o can vermiş. Beni büyük yaratmış, güzel yaratmış. Dişlerim de sağlam, cımaklanm da: Tuttu^m ıu koparır, parçalanm. Bü­ tün hayvanlardan güçlüyüm. Orası öyle ama gene de horo­ zun öttüğünü duydum mu, ödüm kopar. Ne vardı beni böyle korkakyapacak!” dermiş. Prometheus aslanın yakınmasını duymuş: “ Bana ne suç buluyorsun? Ben seni elimden geldi­ ği kadar bezedim, sana bütün üstünlükleri verdim. Korkma­ na gelince, senin ruhun za y ıf da onun için korkuyorsun!” de­ miş. Aslan dayanamamış: “Bu böyle olmayacak! bari kendi-

mi öldüreyim de kurtulayım!" demiş. Yolda giderken file raslamış. Esenleşmişler, hoşbeş etmek için durmuşlar. Aslan bakmış ki fil boyuna kulaklarını sallıyor, merak edip nedeni­ ni sormuş: “Ne oluyorsun böyle? kulağın rahat edemezmi se­ nin?" demiş. O sırada başlarının ucunda ufacık bir sivrisinek dolaşıyormuş; fil onu göstererek: “ Vızıldaya vızıldaya uçan şu küçücük hayvanı görüyor musun? Hep onun yüzünden. Kulağımın içine bir girerse benim öldüğüm gündür” demiş. Aslan buna bakmış da durumuna şükretmiş. İçinden: “ Ben de kalkmış, canıma kıyacaktım. Meger ben gene mutluymuyum. Sivrisinek nerde, horoz nerde! Bir horozdan kaç siv­ risinek çıkarsa ben de filden o kadar daha güçlü, o kadar da­ ha mutluymuşum!" demiş. Sivrisinek deyip de geçmeyin, tiI i bile korkutur. 211 A S L A N L A B OĞA Aslanın biri, koca bir bogayı öldürmeyi kurmuştu, ama bir türlü ele geçiremiyordu. Sonunda bir kurnazlık düşündü. “Ben bir koyun kestim, tanrılara adağım vardı. Gel de birlik­ te yiyelim !” diyerek bogayı çağırdı. Maksadı, boğa sofra ba­ şına uzanınca üzerine atılıp parçalamaktı. Boğa geldi. Bir de baktı ki ortada birçok leğenler var, koca koca kebap şişleri var, ama koyun moyun yok. Bunu görünce hiç sesini çıkarmadan gerisin geriye döndü. Aslan siteme başladı: “Ayol, niye gidi­ yorsun? Sana bir kötülük eden mi oldu? Nedensiz yere darıl­ mak da sana vergi!” dedi. Boğa: “ Benim kalkıp gitmem hiç de nedensiz değil. Hazırladığın araçlara baktım da anladım: Öylelerini koyun için değil, boğa için kullanırlar!” dedi. Aklı başında kimseler, kötülerin oyununa kanmaz; bu masal onu gösteriyor.

Aslanın biri kudurmuş. Ormanda bu durumu gören bir geyik: “Vay başımıza gelenler! Bu aslan daha kudurmadan önce çekilmez bir hayvandı, şimdi bize kim bilir neler ede­ cek!” demiş. Kötülük etmeye al ışmış kimseler, bir de güçlendiler mi, yanlarına sokulmaya hiç gelmez. 213 S IÇ A N D A N KO^RKAN A S L A N L A T İL K İ Aslanın biri uyuyormuş, bir sıçan gelip üstünde bir aşagı, bir yukan dolaşmış. Aslan uyanmış, dört yanına dönüp o küs­ tahın kim olduğunu ögrenmek istemiş. Oradan bir tilki geçiyor­ muş; bu d ^ ^ u görünce aslanla: “Artık sen sıçandan da kor­ kuyorsun ! Yakışır nu senin aslanlığına?” diye alay etmeye baş­ lamış. Aslan: “Yok, ben sıçandan korkmadım; ama uyuyan as­ lanın üzerinde ^ m cesaret edip dolaşıyor, merak ettim” demiş. Aklı başında kimseler, en küçük şeylere bile aldırmaz­ lık etmezler; bu masal onun için söylenmiş. 214 E Ş K IY A Y L A D U T A Ğ A C I Eşkıyanın biri yolda bir adam bulmuş, parasını malını soymak için öldürüvermiş; ama bakmış ki daha gelenler var, ölüyü kanlar içinde bırakıp kaçmış. Bu kez de önüne başka yol­ cular çıkmış: “Nedir o senin elin öyle?” diye sormuşlar. “ K a­ ra dut ağacına çıkmıştım da ...” demiş. O böyle anlatırken ar­ kadan gelenler de yetişmiş, tutup bir dut ağacına sa II andırmış-

lar. Dut agacı: “Seni bana asmalanna sevindim dokusu, ölü­ müne benim de bir yardımım olsun: hem adam öldürürsün, hem de kanlı ellerini bana bulaştırmaya kalkarsın!” demiş. K im i insanlar vardır, iyidir, yumuşaktır; ama bir iftira­ ya ugtadılar mı, öç almak için her kötülüğü kurarlar. 215 K U R T L A R L A K Ö P E K L E R İN S A V A Ş I Kurtlarla köpekler arasındaki kin birgün almış ^ ^ m iü ş , iş savaşa binmiş. Köpekler bir Yunan köpeğini kendilerine ko­ mutan seçmişler. Ama komutan, kurtlann zorlu tehditlerine al­ dırmıyor, birtürlü güçlerini ileri sürmüyormuş. Kurtlara: “Ben niçin işi oyalıyo^m , bilir misiniz? demiş; bir işe girişmeden ön­ ce ilerisini gerisini iyice düş^imek gerektir de onwı için. Siz kurtlar hepiniz bir soydansuuz, hepiniz bir renktesiniz; ama bi­ zim askerlerin hepsinin töreleri başka, hepsi de kendi ülkeleriy­ le övünürler. Hepimizin rengimiz bile bir değil: içimizde kara­ sı var, bozu var, ak! var...Birbirleriyle tam uzlaşamıyan, her şeyde bir aynlık çıkarah askerleri ben nasıl savaşa sürerim?” Her orduda en gerekli şey dilek, düşünce birliğidir; üs­ tünlüğü sağlayıp düşmanı yenecek olan ancak odur. 216 K U R T L A R L A K Ö P E K L E R tN B A R IŞ M A S I Kurtlar köpeklere demişler ki: “Sizin her şeyiniz bize benziyor, bizim kardeşimizsinız, gene de bizimle uzlaşmıyor­ sunuz. Aramızda düşünce aynlıgmdan başka bir ayrılık mı var? B iz özgür yaşıyoruz; siz ise insanların eline düşmüşsü­ nüz, onlardan dayak yiyor, boynunuza tasma takmalanna ra­ zı oluyor, davarlanna çobanlık ediyorsunuz; kendileri yeme­

ğe oturdular mı, size yalnızca kemikleri atıyorlar, siz ona da seviniyorsunuz. Dinleyin bizim sözümüzü: davarları bize ve­ rin, biz sizinle paylaşınz, hepimizin kam ım ız doymuş olur.” Köpekler beğenmiş bu sözleri, kurt kardeşleriyle dost olmak istemişler. Ağılın kapılarını açmışlar. Kurtlar da içeri girin­ ce ilk işleri köpekleri parçalamak olmuş. Yurtlarına hayınlık edenlerin göreceği nimet işte budur. 217 K URTLARLA KO YUN LAR Kurtlar bir sürü koyuna göz dikmişler, ele geçirmek is­ tiyorlarmış. Bakmışlar ki üstlerine saldırmak olmıyacak, baş­ larında iri iri köpekler var, bir düzen kurmayı düşünmüşler. Koyunlara elçi gönderip: “Aramızdaki düşmanlık hep o kö­ peklerin yüzünden. Siz köpekleri bize verin, dostoluruz, bun­ dan böyle bir koyunun kılına biledokunmayız” demişler. K o­ yunlar kanmış bu sözlere; işin sonunun neye varacağını hiç düşünmeden köpekleri kurtlara vermişler; kurtlar da artık korkacak bir şey kalmadığı için sürünün üzerine atılmış, koyunları birer birer yemişler. Birçok ül kede de böyle olur: Başlarına belayı hep aytaç­ larının getirdiğine inanır, onları sustururlar; bunun için de arası çok geçmez, düşmanın eline düşerler. 218 K U R T L A R L A K O Y U N L A R , BİR D E KOÇ Kurtlar koyunlara elçi göndenniş, başlarındaki köpek­ leri kendi lerine verirlerse aralarında bir daha bozulmayacak bir barış kurulacağını söylemişler. Koyun kısmı akılsız olur, peki demişler; ama bir koç kurtlara dönüp: “Sözünüze nasıl

inanır da gelip sizinle yaşarım?" demiş, “başımızda köpek varken bile ben rahat rahat otlayamıyorum, köpek olmayın­ ca neye varır benim durumum?".

‘

Düşmanlarımızın dediklerine inanıp da bizi koruyanla­ rı, güvenliğimizi sağlayanları başımızdan kaldırmıyalım, son­ ra durumumuz kötü olur. 219 G Ö L G E S tY L E Ö V Ü N E N K U R D U N B A Ş IN A G E L E N L E R Kurdun biri akşam geç vakit ücra yerlerde dolaşıyormuş. Akşam üzeri her şeyin gölgesi uzun olur, kurt da kendi göl­ gesini görünce koltukları kabarmış: “ Aslandan ne diye kor­ kacakmışım ben? Hele şu boyuma bosuma bakın! Asıl ben olmalıyım hayvanların kıralı!” demiş. O böyle kuruladursun, oradan bir aslan geçiyormuş, kurdun üzerine atıldığı gibi pa­ ramparça etmiş. Kurt can çekişirken: “Kendini beğenip bö­ bürlenmenin sonu böyle olur işte!” demiş. 220 K U R TLA KEÇİ Kurdun biri bakmış, dik kayaların üzerinde bir keçi dolaşıyor.Ağızının suyu akmış, ama oralara nasıl tırmansın? Aklına bir kurnazlık gelmiş, keçiye: “ Ayol, oralarda dolaş­ maktan korkmuyor musun? Ya ayağın kayar da düşüverirsen? İn aşağı, bak ne güzel burası: çayırlık, çimenlik...” demiş. A ­ ma keçi kanmamış: “Senin beni çayıra çağırman benim kar­ nım doysun diye değil, senin karnın doysun diye... Belli ki aç kalmışsın!” demiş.

Kötüler, iç yüzlerini bilenlere de kumazlık etmeye kalk­ tılar mı, kurnazlıkları bir işe yaramaz. 221 K U R TLA KUZU Kurdun biri, ınnaktan su içen bir kuzu görmüş, yemek için bir bahane aramış. Kendisi yukarıda, kuzu ise aşağıday­ mış, gene de: “Sen benim içtiğim suyu bulandırıyorsun!” de­ miş. Kuzu: “Aman efendimiz! ben sizin suyunuzu nasıl bulandırınm? dudaklarımı bile değdirmiyorum. Hem siz yuka­ rıdasınız, ben aşağıdayım, su yukarı doğru akm ıyor ya!” de­ miş. K urto yandan tutturamayınca başka bir bahane denemiş: “Geçen yıl bir kuzu benim babama sövmüştü, sen değil mi­ sin o?” demiş. Kuzu:"Aman efendimiz, nasıl benolurum? Ge­ çen yıl ben daha doğmamıştım k i!” demiş. Kurt bakmış ki o1mıyacak: “Dil ebesisin sen, her şeyin yanıtını buluyorsun, bu­ luyorsun ya, ben gene yiyeceğim seni” demiş. Bu masal da gösteriyor, bir kimse kötülük etmeye karar verdi mi, siz kendinizi savunmak için ne kadar uğraşsanız boş­ tur. 222 T A P IN A Ğ A S IĞ IN M IŞ K U Z U Y L A K U R T Kurdun biri bir kuzunun peşine düşmüş. Kuzu kaçmış, kaçmış, bir tapınağa sığınmış. Kurt: “ Ayol, oraya ne girer­ sin? Toyun seni görürse, yakaladığı gibi tanrıya kurban ed­ er” demiş. Kuzu: “Ne yapalım?” demiş, “ kendimi sana yedi­ receğime tanrıya kurban olumm, daha iy i!” Ölecek olduktan sonra bari onurumuzla ölelim , bu ma­ sal onu söylüyor.

Kurdun karnı acıkmış, bir şey bulsam dayesem diye do­ laşırmış. Gitmiş, gitmiş, bir evin önüne gelmiş. İçeriyi dinle­ miş, bir de bakmış ki içeride bir çocuk ağlıyor, bir kocakan da: “Sus, yoksa şimdi seni kurda veririm!” diyor. Kurt, koca­ karının sahi söylediğini sanıp orada uzun uzun beklemiş. A k­ şam olmuş, çocuğu veren yok. içeriyi bir daha dinlemiş, bu sefer de bakmış ki kocakarı çocuğa: “ Kurt gelirse, biz onu tu­ tar öldürüveriz!” diyor. Kurt bunu duyunca:: “ Ne acayip in­ sanları var bu evin! önce ne diyorlar, sonra ne yapmaya kal­ kıyorlar!” demiş, dönmüş geldiği yere. Bu masal, yaptıkları dediklerine uymıyan kimseler için söylenmiş.

. 224 K U R T L A B A L IK Ç IL K UŞU

Kurdun biri karnını doyururken kemik boğazında kal­ mış: “ Beni kurtaracak birini bulurum” diye dolaşmaya baş­ lamış. Önüne bir balıkçı i kuşu çıkmış: “ Şu boğazımdaki ke­ miği alıver, emeğinin karşılığını veririm” demiş. Balıkçıl ku­ şu hemen gagasını kurdun ağzına sokmuş, boğazından kemi­ ği çekivermiş, sonra da parasını istemiş. Kurt bakmış, bak­ mış: “Ayol, kurdun ağzından başını sağ esen çıkardın, o yet­ miyor gibi bir de para mı istersin?” demiş. Kötülere ettiğimiz iyiliğe karşılık bize bir zararları do­ kunmazsa gene ne mutlu! Bu masal onu söylüyor.

Kurdun biri bir tarladan geçiyonnuş, boydan boya arpa gönnüş. Ktut ne yapsın arpayı? yiyemez ki! Bırakıp gitmiş. Yolda önüne bir at çıkmış. Onu gönince: “ Ben de seni arıyor­ dum,” demiş; “şurada arpa buldum, ama yemedim, sana sak­ ladım, bayılırım senin dişlerinin gıcırtısına. Gel, sen ye, ben de seyredeyim.” At kanmamış bu sözlere: “ Yahu,” demiş, “ben kurtlan bilmez miyim? Sen arpa yiyebilseydin karnını doyunnak zevkini bırakır da kulaklarının zevkini düşünÜf müydün?” Yaradılışlarından kötü olanlar, kendilerine iyilik ediyor­ muş gibi bir süs verseler de gene kimseyi kandıramazlar. 226 K U R T L A K Ö PEK Kurdun biri, boğazına tasma bağlanmış semiz bir köpek gönnüş: “Seni böyle kim besledi?” diye sonnuş. Köpek: “A v­ cının biri” demiş. Bunun üzerine kurt: “ Dilerim , hiç bir kurt bu hale düşmesin! Böyle ağır bir tasma taşımaktansa açlık yeğdir”demiş. 227 .

K U R T L A A SLA N

Bir gün kurdun biri bir koyun kaçınnış, inine götürüyor­ muş. (Dnüne bir aslan çıkmış, koyunu çekmiş almış. Kurt çe­ kinip biraz uzaklaşmış: “ Bu seninkine haksızlık derler, benim malımı alıyorsun!" demiş. Aslan gülmeye başlamış: “ Doğ­ ru,” demiş, “sana bir dostun vennişti, değil mi?"

İşleri yolunda gitmeyince birbiriyle kavgaya tutuşan gözleri doymaz hırsızlar, eşkıyalar bu masalı duysun da ibret' alsınlar. 228

'

K U R T L A EŞEK Kurdun biri Bteki kurtlara başkan seçilmiş, hemen yeni bir yasa çıkannış: “Bundan böyle her kurt avda eline ne ge­ çirirse öteki kurtlarla paylaşacak, böylelikle hiçbir kurt açlık çekmeyecek, birbirimizi yemekten kurtulacağız” demiş. Ora­ da bunları dinleyen bir eşek vannış, hemen gelip: “ Senin bu yeni yasana doğrusu diyecek yok, çok güzel, yüreğinin yüce­ liğini gösterir, ama sen dünkü avını götürdün inine sakladın, onu niçin ortaya çıkarıp öteki kurtlarlapaylaşmıyorsun?” de­ miş. Kurt utanmış, yasayı geri almış. Hakka, adalete uygun dediğimiz yasaları çıkaranların çoğu, o yasalara kendileri uymaz. 229 K UR TLA ÇOBAN Kurdun biri bir koyun sürüsünün arkasına takılmış, bir kötülük etmeden gidiyonnuş. Çoban önceondan birdüşmandan çekinir gibi çekinmiş, her yaptığını korkarak gözetlemiş. Ama bakmış ki kurt hiçbir kötülüğe kalkışmıyor, koyunlardan birini bile kaçınnak sevdasında değil: "‘Bu kurt kötü bir hayvana benzemiyor, fırsat kollayan bir düşman durumu var mı onda? Bıraksam koyunları bekleyecek” diye düşünmüş. Kendisinin kasabada bir işi vannış, koyunları kurda emanet edip gitmiş. Olmuş kurdun istediği: çobansız sürüyü bulun­ ca bir başından girip öteki başından çıkmış. Çoban akşam ge­

lip de koyunlarının çoğunun ölmüş olduğunu görünce b u la ­ mış dövünmeye: “ Meheldir bana,” demiş “ ne demeye kalk­ ' tım da koyunlarımı kurda emanet ettim!" İnsanlar arasında da böyledir: aç gözlüye bir mal ema­ net edersin de sonrao maldan hayır mı kalır? .

230

TO K KURTLA K O YU N Boğazına kadar doymuş bir kurt, yolda bir koyun gör­ müş. Koyun, korktuğu için olacak, hemen yere serilmiş. Kurt yanına yaklaşmış, içi rahat etsin diye uzun uzun dil dökmüş: “ Bana üç doğru söz söyle, seni salıvereyim” demişi Koyun: “ Birincisi, keşke ömrümde seni görmeyeydim; ikincisi, gör­ düm, bari gözlerin kör olsaydı;üçüncüsü, dilerim, bütün kurt­ lar vebaya tutulun da geberin, çünkü bizden bir kötülük gör­ mediğiniz halde gene bize etmediğinizi komuyorsunuz” de­ miş. Bu üç sözün doğruluğuna kurdun da bir diyeceği olma­ mış, koyuna hiç dokunmamış, salıvermiş. Doğruyusöylemek çoğu düşmanı bile yumuşatır, bu ma­ sal onu gösteriyor. 231 Y A R A LI KUR TLA K O YUN Kurdun birini köpekler ısırmış,yeresermişler. Kım ılda­ nacak durumu olmadığından yiyecek de bulamıyormuş. Öte­ den bir koyun görüp de seslenmiş: “ Ne olur! bana şu dereden biraz su getirsene! Sen benim suyumu getirirsen yiyeceğimi ben kendim bulurum" demiş. Koyun bunu duyunca: “ Evet!” demiş, “ben sana su getireyim, sen de karnını doyurmak için beni ye, öyle mi?" Bu masal, düzenle aldatmaya kalkan kötüler için söylen­ miş.

232 LAM BA Lambanın biri yağı içmiş, içmiş, esrikleşmiş, parıl parıl yandığı için kendini güneşten de üstün görmeye başlamış. Tam o sırada yel esip de söndürüvermez mi! Bir insan gel­ miş, yeniden yakmış: “ Lamba,” demiş, “ ışığını ver ama çe­ neni tut: güneşin ışığı seninkine benzemez; bak, o sönüveriyormu?" Birinden iltifat gördük, adımız saygıyla anıldı diye he­ men koltuklanmızı kabartmayalım; kendi içimizde olmayıp dışarıdan kazandığımız hiçbir şey gerçekten bizim sayılmaz. 233 B A K IC I Bakıcının biri kasabanın alanına oturmuş, gelenin geçe­ nin falına bakıp birçok para kazanıyormuş. O sırada adamın biri koşarak gelmiş: “Ne duruyorsun? Şimdi senin evin önün­ den geçtim, kapıları Iormışlar, içeride ne var ne yok alıp gö­ türmüşler” demiş. Bakıcı hemen yerinden sıçramış, dövüne dövüne evine koşmuş. O durumunu görenlerden biri: “ Ayol! sen başkalarının başına gelecekleri bilirsin de kendi başına geleceği neden bilmezsin?” demiş. Bu masal, kendi işlerini bir türlü yoluna koyamazken başkalarının işine karışanlar için söylenmiş. 234 A R IL A R L A ZEU S A nlar, ballarını insandan kıskandıkları için yüce tanrı Zeus’un katına çıkmışlar: “ Bize güç bağışla da peteklerimi­ ze yaklaşanları iğnemizle sokup öldürelim” demişler. Zeus

arıların bu hasisliğine kızmış: “ Bundan sonra siz kim i so­ karsanız hem iğnenizi çekemeyecek, hem de öleceksiniz!” demiş. Bu masal, başkalarına kötülük edelim diye kendileri de acıya katlanan kimseler için söyleruniş. 235 A R IC I Adamın biri bakmış ki arıcının evinde kimse yok, içeri girip balı da petekleri de çalmış. A rıcı evine dönüp de kovanlan boş bulunca uzun uzun düşüruneye başlamış. O sırada arı­ lar da çiçek özü toplamaktan dörunüşler, hepsi ancının başı­ na üşüşmüş, sokup canını acıtmışlar. Arıcı: “ Sizi hayvanlar," demiş, “balınızı çalana bir şey yapmazsınız, bırakırsınız gi­ der, benim ettiğim iyiliğe karşılık da beni sokarsınız!” İnsanlar arasında da öyledir: çoğu bilgisizliğimiz yü­ zünden asıl düşmanlarımızdan çekinmeyiz de dostlarımız­ dan kuşku duymaya kalkarız. 236 M ENAGYRTESLER Menagyrteslerin, yani toprak tanrıçası Kybele'nin di­ lenci to^m lannın bir eşekleri varmış, dilenmeye çıktıkları za­ man yürekleri ona yüklerlermiş. Günün birinde eşek yorgun­ luğa dayanamayıp ölmüş; toyunlar hayvanı yüzmüşler, deri­ sinden birkaç tane def yapıp çalmaya başlamışlar. Yolda gi­ derken kendileri gibi dilenmeye çıkmış başka toyunlara raslamışlar. Onların: “ Hani sizin eşeğiniz? ne oldu?” diye sor­ maları üzerine:”Eşeğimiz öldü, ama sağken ne kadar dayak yiyorsa gene o kadar yiyor” demişler.

Köleler için de çoğu öyledir: azat ediİseler de gene kö­ lelik etmekten kurtulamazlar. .

237 F A R E L E R L E G E L İN C İK L E R

Fareler gelincikler arasında savaş varmış. Fareler boyu­ na yenilmekten bıkmışlar, böyle yenilmelerini başlarında ko­ mutan olmamasından bilerek topl anmışl ar, kendilerine birkaç komutan seçmişler. Bu yeni komutanların koltukları kabar­ mış. Elbette! o kadar farenin oyunu kazanıp seçilmek az şey mi? Bayağı birer er olmadık larını göstermek için kendileri­ ne birer boynuz yapıp başlarına takmışlar. Gene bir cenk ol­ muş. Bu kez de talihleri iyi gitmemiş, gene fareler yenilmiş. Hepsi deliklerine doğru kaçışmışlar; erler kolayca içeri girip yakayı sıyırmışlarsa da komutanlar boynuzları yüzünden de­ liğe sığamamış, gelinciklerin eline düşmüş. yenip yutulmak­ tan kurtulamamışlar. Koltuklarımız kabarsın diye başımıza taktığımız süsler, çoğu başımıza bela getirir. 238 S İN E K Sineğin biri et dolu bir çömleğe düşmüş. Salçanın için­ de boğulacağı sırada: “Yedim, içtim, sıcak sıcak da yıkandım; artık ölebilirim, gam yemem!” demiş. İnsanlar, acısız geldik­ ten sonra, ölüme de katlanırlar, bu masal onıı gösteriyor. 239 S İN E K L E R Yere bal dökülmüşmüş, sinekler üşüşüp yemeye başla-

mışl ar.Şöl e n pek hoşlarına gitmiş, bir türlü ayrılmak isıeıniyorlannı:;. Sonunda ayrılmak istemişler, istemişler ama bu se­ fer de becerememişler: ayakları bala yapışmış, bir türlü uçamamışlar. Orada kalıp öleceklerini anlayınca: “ Ah! bizim ka­ ra bahtımız! biraz zevk edeceğiz diye canımıza kıymışız da haberimiz yok!” demişler. Oburluk öyledir işte başımıza türlü belalar getirir. 240 K A R IN C A Şimdi karınca dediğimiz hayvan yok mu, vaktiyle o da bir insanmış, çiftçilik edermiş. Ama kendi çalışmasıyla ye­ tiştirdiklerini az bulur, başkalarının malına göz diker. kom­ şularının yemişlerini çalarmış. “ Zeus onun o açgözlülüğüne kızmış, şimdi gördüğümüz gibi birkarınca yapmış. Kalıbı de­ ğişmiş ama huyu değişir mi? Gene de tarla tarla dolaşır, baş­ kalarının buğdayını, arpasını çalar, kendi canı için götürürambarlarına saklar. Yaradılışlarında kötülük olan kimseler ağır cezaya uğrasalar da gene huyları değişmez, bu masal onu gösterir.

241 K A R IN C A Y L A T O N U Z L A N BÖCEĞİ Yaz günlerinde karıncanın biri tarlalarda dolaşıyor, k ı­ şın yemek için buğday, arpa topluyonnıış. Karşısına bir

10 -

rnızlan böceği çıkmış: "Bu ne çalışma, yahu” demiş. “ Baksa­ na. bütün hayvanlar işi gücü bırakmış, keyfediyorlar. Sen de biraz eglensene!” Karınca hiç yanıt vermemiş. Gel zaman git zaman kış olmuş, yağmurlar yağıp tezekleri ıslatmış, tonuz-

lan böceği karnını doyuracak bir şey bulamayınca gelmiş, karıncaya yalvarmış. Karınca: “ A tonuılan böceği!” demiş, “ben çalışıp dururken benimle alay edeceğine sen de çalış­ saydın, bugün bu hale düşmez, azıksız kalmazdın!” Bolluk zamanında geleceği düşünmeyen insanlar da, za­ man değişince. yoksulluğa düşer, bellerini doğrulamazlar. 242 K A R IN C A Y L A K U M R U Karıncanın biri susamış, su i çm eYebirdereye inmiş; a­ ma tutunamamış, akıntıya kapılmış, az kalsın boğuluyormuş. Uzaktan onu bir kumru görmüş, durumuna acımış, ağaçtan küçük bir dal koparıp dereye atmış; karınca dala binmiş, ca­ nını kurtarmış. O sırada kuşçunun biri, ökselerini hazırlamış, kumruyu yakalamak istiyormuş. Karınca işi anlamış, gelip kuşçunun ayağını ısırmış. Kuşçu canının acısından ökseleri­ ni yere almış, kumru da kaçıp kurtulmuş. Birinden bir iyilik gördük mü, biz de ona iyilik enneye çalışmalıyız; bu masal onu gösteriyor.

243 T A R L A F A R E S İY L E K E N T FARESİ Bir tarla faresi bir ev faresiyle ahbap olmuş, birgün bir­ likte yemeğe çağırmış. Ev faresi gelmiş, ama bakmış ki otla buğdaydan başka bir yiyecek yok. Hoşlanmamış, Tarla fare­ sine: “A dostum!” demiş, “bu senin yaşamana karınca gibi yaşamak derler. Bense, önümdeki önümde, ardımdaki ardım­ da. bolluk içinde yaşarım. Sen benimle gel, bizim evdekileri

paylaşır, ikim iz de mis gibi geçiniriz.” tkisi de hemen kalkıp yola düzülmüşler. Ev faresi arkadaşına sebzeler çıkarmış, buğday çıkarmış, incir, peynir, bal, yemiş çıkarmış. Tarla fa­ resinin ağzı kulaklarına varmış: “ Ben ne dedim de bu güne kadar tarlalarda kaldım !” diyerek dövünmüş. Tam yemeğe oturacakları sırada bir adam gelmiş, kapıyı açmış. İki fare, gü­ rültüden korkup her biri bir deliğe girmiş. Gürültü dinince çık­ mışlar, incirden tadacaklarmış, bu kez de başka biri odadan birşey almaya gelmiş. Gene bir deliğe kaçmışlar. Bunun üze­ rine tarla faresi kamının açlığını unutup arkadaşına: “ Dos­ tum," demiş, “bana izin! Sen doyasıya yiyip içiyorsun, can besliyorsun, ama türlü türlü tehlikeler. türlü türlü korkulargeçiriyorsun. Ben gene gidip buğdayımla arpamı yiyeyim: yok­ sul yemeğidir ama ne de olsa gönül rahatıyla yenir.” Türlü korkular çekerek tatlılar, börekler yemektense bir lokma ekmeğini rahat rahat yemek yeğdir, bu masal onu söy­ lüyor. 244 FAREYLE KURBAĞA Birtarla faresinin başına gelecekler varmış, kalkmış, bir kurbağayla ahbap olmuş. Niyeti hiç de iyi olmayan kurbağa, farenin ayağını kendi ayağına bağlamış. Önce gidip bir yer­ de bugday yemişler; sonra dere kıyısına gitmişler. Kurbağa: “Vırak! V ırak!” diye sesler çıkartarak suya dalmış, fareyi de sürüklemiş. Zavallı fare suda nasıl soluk alsın? Boğulup şiş­ miş; ama ölünce de suyun üzerine çıkmış. Yukarıdan bir çay­ lak geçiyormuş, görünce hemen inmiş, fareyle birlikte aya­ ğına bağlı olan kurbağayı da almış götürmüş. Ölüler bile öç alabilirler; adaleti seven tanrı her şeyi görür, herkesin ceza­ sını da suçuna göre verir.

245 D E N İZ L E Y E L • Adamcağızın biri denizde fırtınaya tutulmuş, kayığı bat­ mış, canını zorla kıırtannış. Karaya bitkin bir durumda çık­ mış, kumsalın üzerinde uyuyakalmış. Uyandıktan sonra bir de bakmış ki deniz sütliman, bir dalga bile yok: “Öylesindir sen,” demiş, “uslu gözükür, güzel gözükür, insanları kandı­ rırsın; bir de sularında açıldık mı, o zaman azar, canımıza su­ sarsın!” Deniz bu sözleri duyunca bir kadın kıfayetine girip belirmiş, demiş k i: “ A dostum! bana ne suç buluyorsun? Yakınacaksan yellerden yak ın. Benim asıl durumum, şimdi gör­ düğün durumumdur; ama yeller ansızın üstüme çöker, sula­ rımı dalga dalga kaldırırlar.” Biri bir suç işledi mi, kendiliğinden mi yapmış, yoksa başka birinin buyruğuyla mı yapmış, onu incelemeli de ona göre yargılamalıyız. 246 İK İ D E L İK A N L IY L A KASAP iki delikanlı bir kasap dükkanına ginnişler, et alıyorlar­ mış. Bakmışlar ki, kasabın öte yanda işi var, içlerinden biri birkaç parça et çalıp ötekinin koynuna sokuvermiş. Kasap dönmüş, etparçalarını göremeyince o iki delikanlıdan bilmiş. Ama alan: “Bende değil!” diye, koynunda saklayan da: “ Ben almadım! diye ant içmişler. Kasap onların düzenini anlamış: “ Yalan yere yemin ederek diyelim ki benim elimden kurtu­ lursunuz, tanrıların elinden nasıl kurtulacaksınız?” demiş. Yalan yere yemin etmek günahtır; ama o delikanlılar gibi işi düzene vurmuşsunuz, tanrılar aldanır mı hiç?

247 G E Y İK L E Y A V R U S U Bir gün bir geyiğe yavrusu sormuş: “ A babacığım! sen köpeklerden büyüksün, daha da hızlı koşarsın, üstelik koca koca boynuzların da var; gene de ne diye kaçarsın onlardan?” Geyik: ‘‘Doğru söylüyorsun, oğlum,” demiş; “ ama ne yapa­ yım? elimde değil, bir köpek havlaması duydum mu, bilmem nasıl oluyor, yerimde duramıyor, kaçmak istiyonm .” Bu masal da gösteriyor: yaradılıştan korkak olanlara ne deseniz boşiur, yürek le ri n i pekleştiremezsiniz. 248 S A V U R G A N L A K IR L A N G IÇ Delikanlının birinin eli pek açıkmış, babası ne bıraktıysa satıp ycmiş. kala kala bir paltosu kalmış. Bir gün bir kır­ langıç görmüş: “ Eh! yaz gelmiş artıkı” diyerek gitmiş, palto­ sunu da satmış. Ama o k ırlangıç erkenciymiş; havalar gene bozulmuş, ortalık soğumuş. Delikanlı yolda gezerken bakmış yerde kırlangıcın ölüsü yatıyor; “Gördün mü ettiğini?” demiş, “hem kendine kıydın, hem de bana kıydın!..." Vakitsiz görülen işlerin sonu iyi çıkmaz, bu masal onu gösteriyor, . 249 H A S T A Y L A H E K İM Hastanın birine hekim: “ Nasılsın?” diye sormuş, hasta­ nıN: “Çok terledim, her yanım su içinde kaldı” demesi üze­ rine: “Oh! ne iyi! ne iyi! iyileşi yorsun!” demiş. Ertesi gün ge­ ne sormuş, hastanın: “ Bir titreme geldi, dişlerim zangır zan­ gır birbirine vurdu” demesi üzerine gene: ‘Oh! ne iyi! ne iyi!

iyileşiyorsun!” demiş. Üçüncü günü hastaya gene gitmiş, bu kez de hasta: “Karnım ağrıyor, hiç durmadan dışarı çıkıyo­ rum” demiş. Hekim gene: “ Oh! ne iyi ne İyi! iyileşiyorsun!" deyip gitmiş. O gün hastaya hatır sormaya akrabasından biri gelmiş, hasta: “ Doğrusu, kardeş, o kadar iyileşiyorum ki bu iyiliğe dayanamıyacağım, öleceğim!” demiş. Çoğu öyledir: komşularımız bizim dışımıza bakarlar da içimizi yiyip bitiren dertlerimizi birer iyilik belirtisi, birer mutluluk sanırlar. 250 Y A R A S A , D İK E N , M A R T I Yarasayla diken, bir de martı birleşmişler, birlikte ticaret yapmaya kalkmışlar. Yarasa gitmiş, borç para bulmuş, ortak­ larına getirmiş; dikenin kumaşları varmış, martı da bakıralmış. Hepsini bir gemiye yüklemişler, yola çıkmışlar. Ama onlar tam denizin ortasındayken bir fırtına, bir fırtına; gemileri gıcır gıcır gıcırdayıp parçalanıveımiş, içinde ne varsa hepsi de de­ nizin dibine gitmiş. Üç ortak canlarını zorkurtannışlar. O gün bu gündür, martı hep deniz kıyısında, dolaşır, bakırının kara­ ya vurmasını bekler; yarasa alacaklılarından korktuğu için or­ talık kararmadan dışarı çıkamaz; diken de her geçeni yakala­ yıp: “Giysisi benim kumaşlardan olmasın!” diye bakar. Bu masal herkesin hep kendi derdini düşündüğünü göstennek için söylenmiş.

Y A R A S A Y L A G E L İN C İ KLER Yarasanın biri yere düşmüş, bir gelincik gelmiş yakala­ mış. Yarasa başlamış yalvarmaya: “ Bırak beni! n'olursun!” demiş. Gelincik: “ Bırakamam,” demiş, “ kuşlara düşmanım ben, öyledir benim yaradılışım!” Bunun üzerine yarasa: “A y ­ ol! ben kuş değilim ki! uçarım, ama ben sıçanım!” demiş, böy­ lelikle de kurtulmuş. Gel zaman git zaman, bir gün gene bir gelineiğin eline düşmüş: “ Kıyma bana, gelincik kardeş!” de­ miş. Gelincik: ‘“Bırakamam,” demiş, “ hiç sevmem sıçanları, kökünüzü kurutacağım!” Bunun üzerine yarasa: “ Ayol, ben sıçan mıyım? Bak, ben uçuyorum!” demiş, gene kurtulmuş. Böylece adını değiştirerek iki seferinde de işin içinden sıylımanın yolunu bulmuş. Bir tek yol belleyip hep ondan gideyim derseniz doğru etmezsiniz, tehlikeden kurtulmak için insan zamana, duruma uyup ona göre söz söylemesini bilmelidir. 252 A Ğ A Ç L A R K IR A L İS T İY O R Ağaçlar birgün: “ Bizim de bir kıralımız olsun da bizi o yönetsin” demişler, önce zeytin ağacını seçmişler. Zeytin ağa­ cı: ‘“Benim şerbet gibi yağımı tanrılar da sever, insanlar da sever, ben onu bırakacağım da ağaçları yönetmeye mi kalka­ cağım!” demiş. İncir ağacına dönmüşler. “ Bari bize sen kıral ol” demişler. İncir ağacı da istememiş: “ Ben canım yemişi­ mi bırakıp da ağaçları yönetmeye kalkar m ıyım !” demiş. Ağaçlar böğürtlene dönmüşler: “ Sen ister misin?” diye sor­ muşlar. Böğürtlen: “Beni gerçekten kıral seçiyorsanız, hepi-

niz gelin, benim gölgeme sığının, yoksa dikenlerimden k ıv ıl­ cımlar çıkarır, Lübnan'daki Süleyman ağaçlarına varıncaya dek hepinizi yakarım!” demiş. 253 ODUNCUYLAHERM ES Adamın biri ırmak boyunda odun keserken baltasını y i­ tirmiş. Neyapsın? Oturmuş, başlamış ağlamaya. Hennes tan­ rı adamcağızın durumuna acımış, ırmağa dalmış, biraltın balıa çıkarmış: “ Bu mu senin bal tan?” diye sormuş. Adamcağız: “ Bu değil” deyince Hermes gene dalmış, bir gümüş balta çı­ karmış. Oduncu: “ Bu da değil” deyince Hermes sudan asıl bal­ tayı çıkarmış. Adamcağız: “ Hah! işte bu benim baltam!” de­ mi iş, yüzü gülmüş. Hermes tanrı oduncuya, doğru söylediği için ödül olarak altın baltayla gümüş baltayı da bağışlamış. Adamcağız ev ine dönmüş, akşam arkadaşlarıyla buluşup ba­ şından geçeni onlara da anlatmış. İçlerinden biri onu kıskan­ mış. Ertesi günü ı^nna boyuna gitmiş, baltasını kaldırdığı gi­ bi suya atmış, sonra başlamış ağlamaya. Hermes hemen gel­ miş: “Nedir senin' derdin?” diye sormuş. İşi' öğrenince suya dalıp bir altın balta çıkarmış: “ Bu mu senin baltan?" diye sor­ muş. Oduncu pek sevinmiş: “ Hah! bu işte” demiş, Ama Hermes"ıanrı onun bu utanmazltğına kızmış, altın baltayı verme­ dikten başka asıl baltasını da sudan çıkarmamış. . Tanrılar namuslu adamları sever, yalancılardan hoşlan­ mazlar; bu masal onu gösteriyor. 254 YOLCUYLA A YI Iki arkadaş yolda gidiyorlarmış, önlerine birdenbire bir

o

ayı çıkmış. Biri hemen ağaca tırmanmış, dalların arasına sak­ lanmış; öteki kendini yere atmış, ölü gibi öyle durmuş. Ayı bumunu uzatmış, adamın her yerini koklamış; ama adamca­ ğız soluğunu bile tutmuş. Ayı ölüye dokunmaz derler, bu söz doğru olacak ki o ayı da yürümüş gitmiş. Hayvanın uzaklaş­ tığını görünce, ağaçtaki adam da yere inmiş, ötekine: “Ayı se­ nin kulağına bir şeyler söyledi, ne dedi?” diye sormuş. Arka­ daşı: “Ne diyecek? Tehlikeyi görüverince seni bırakıp kaçan dostlarla sakın bir daha yola çıkma dedi” demiş. Gerçek dost, dar zamanda belli olur; bu masal onun için söyletmiş.

. 255 YO LC U LA R LA KARGA

Birkaç kişi birlikte yola çıkmışlar, bir işe gidiyorlarmış; önlerine birgözü körbir karga çıkmış. Yolculardan biri: “ Kar­ ga uğursuz hayvandır, dönelim geri” demiş; ötekiler de dö­ neceklermiş ama biri: “ Yahu,” demiş, “bu karga bizim başı­ mıza geleceği nereden bilir? Bilseydi, kendi başına geleceği bilirdi de böyle bir gözü kör olmazdı!” Kendi işlerine bakıp düzeltemeyenler, başkalarının işi­ ne karışırsa böyle bir tuhaf olur. 256 Y O L C U L A R L A BALTA Iki kişi birlikte yolaçıkmışlar. Biri birbalta bulmuş. A r­ kadaşı: “ Bir balta bulduk” demiş; bunun üzerine öteki: “ Bir balta bulduk deme, sen bir balta buldun de” demiş. Gitmiş­ ler, gitmişler, arkalarından ayak sesleri duymuşlar. Dönüp bakmışlar, birde ne görsünler? Baltayı yitirenlermallarını is­

temeye geliyor. Baltayı bulan: “ İşimiz kötü” demiş. Bunun üzerine öteki: “Neden işimiz kötü diyorsun? Benim işim kö­ tü de. Sen baltayı bulduğun zamanbeni işin içine kattın mı ki şimdi katıyorsun” demiş. Dostunun mutluluğundan payını alamayan kimse, yıkı­ mından da yerinmez, bu masal onu gösteriyor. 257 Y O L C U L A R L A Ç IN A R A Ğ A C I Biryazgünü öğle vakti iki yolcu yorulmuş, sıcaktan ter­ lemişler, uzaktan bir çınar görünce sevinip hemen gitmişler, gölgesine serilmişler. Biraz sonm başlarını kaldırıp bakmış­ lar, birbirlerine: “ Kısır bir ağaç, yemişi yok ki ! Ne işine ya­ rıyor insanın” demişler. Bunun üzerine ağaç dile gelmiş: “ Ne iyilik bilmez insanlarsınızsiz! Benim altımda oturmuş serinliyor,yorgunluğunuzu gideriyorsunuz, bu iyiliğimi unutup ba­ na kısır diyor, insanın bir işine yaramaz diyorsunuz” demiş. insanlar arasında da öyleleri vardır: Bazılarının talihi o kadar kötüdür ki komşularına i yilik ederken bile bir işe yara­ dıklarına inandıramazlar. 258 Y O L C U L A R L A Ç A L IL A R Birkaç yolcu deniz boyundan giderken bir tepeye var­ mışlar. Bakmışlar, uzakta çalılar gömıüşler: “ Bir savaş ge­ misi olacak, şimdi gelirburaya yanaşır” diye beklemişler. Az sonra yel çıkmış, çalılar yolculardan yana eğilmiş: “Savaş ge­ misi değil, yük gemisi” demişler, gene beklemişler. Bakmış­ lar ki geminin yaklaştığı yok, kendileri ona doğru yürümüş­

ler. Çalı olduğunu görünce: “ Biz ne alıklık etmişiz! Bir hiçe kanıp da beklemişiz” demişler. Bazı insanlar da vardır, uzaktan bir şey sanıp korkarsı­ nız: yanlarına vardınız mı hiçlikleri belli olur. Bu masal on­ lar için söylenmiş. 259 Y O L C U Y L A DOG R U SÖZ Yolcunun biri bir çölde giderken bir kadın görmüş. Birbaşına oturan, gözlerini yere eğmiş bir kadıncağız... Yolcu: “ Kimsin sen?” diye sormuş. Kadın: “ Doğru sözüm ben” de­ miş. “ Ne diye kenti bıraktın da çölde oturuyorsun?” diye so­ runca da: “Ne yapayım? Eskiden yalana az kişide raslanırdı; şimdiyse ne denilse, ne işitsen işine yalan karışıyor” demiş. Yalan, doğru sözden çok olunca, yaşamak insanlar için zorlaşır, acılaşır. 260 Y O L C U Y L A HERMES Adamın biri uzun bir yola çıkacakmış, ne bulursa yarı­ sını Hermes tanrıya adamış. Gitmiş, gitmiş, bademle hurma dolu bir torba bulmuş. İçinde para var sanarak sevinçle yer­ den almış, sallamış, açmış; para olmadığını görünce gene elinden atmamış: “ Ne yapalım! Bu da kazançdır” diyerek ba­ demleri de, hurmaları da yemiş, sonra bademlerin kabukları­ nı, hurmaların çekirdeklerini toplamış, bir dua taşı üzerine gölürüp: “ İşte adağımı yerine getiriyorum, Hermes tanrı, sana bulduğumun içinden de veriyorum, dışından da” demiş. Bu masal, açgözlülükten tanrıları bile kandırmaya kal­ kan pinti için söylenmiş.

261 Y O L C U Y L A T A L İH Adamın biri uzun uzun yol gitmiş, yorulmuş, bitkin bir durumda bir kuyunun başına serilivermiş. Öyle kalsa kuyu­ ya yuvarlanıverecekmiş, ama talih gelmiş uyandırmış: “ Kalk be adam! Sen bu kuyuya düşseydin suçu kendi düşüncesizli­ ğine bulmaz, bana bulurdun” demiş. Çoğu kimseler, kendi suçlarıyla yıkıma uğradılar mı, suçu tanrılara bulur, talihten yakınırlar. 262 E Ş E K LE R İN Z E U S ’T A N D İL E D İK L E R İ Bütün gün yük taşıyıp yorulmak eşeklerin canına tak de­ miş. Zeus tanrıya elçi gönderip ahnyazılarınin değiştirilme­ sini dilemişler. Zeus, o işin olamayacağını anlatmak için: “ Siz işeyip işeyip sidiğinizden bir ırmak yaparsanız, o zaman kur­ tulursunuz” demiş. Eşekler sahi sanmışlar; onun için o gün bugündür nerede bir eşek sidiği görseler hepsi durur, işeme­ ye başlarlar. Bu masal, kimsenin alınyazısının değişmeyeceğini gös­ termek için söylenmiş. 263 EŞEĞİ D E N E Y E N A D A M Adamın biri bir eşek alacakmış, pazara gitmiş, bir tane bulınuş, denemek için evine getimıiş. Öteki eşeklerin arası­ na götürüp yemliğin başına bırakmış. Eşek bütün eşekler ara­ sında en tembelini, en oburunu bulup onun yanına gitmiş. Adamcağız hayvanın bir iş yapmadığını görünce başına yu­ ları geçirmiş, gene pazara götürüp sahibine geri vermiş. Eşe­

ğin sahibi: “Geri getiriyorsun, ama iyice denedin mi?” diye sorunca öteki: “ Denemeye hacet kalmadı. Ne eşek olduğu seç­ tiği arkadaşından belli” demiş. Biz de kimlerle düşüp kalkarsak, huyumuzu onlanıki gi­ bi bilirler. 264 Y A B A N E Ş E Ğ İY L E EV EŞEĞİ Yaban eşeğinin biri bakmış ki bir ev eşeği iyi bir yere bağlanmış, güneşlene güneşlene, rahat rahat otluyor, durumu­ na, semizi iğine imrenmiş: “Ne mutlu sana” demiş. Bir gün dc bakmış ki eşe)<çi, o eşeğe ağır bir yük yüklemiş, elindeki so­ payla vura/Zura götürüyor; bunu görünce, “ Hiç imrenilecek durum

değilmiş senin durumun. Meğer senin o bol bol yi­

yip Lçfrnen, çekıiğin sıkıntılara karşılıkmış” demiş. Sıkıntı ve güçlükle karışık gelen mutluluğun imrenile­ cek yanı mı vardır'? 265 T U Z Y Ü K L Ü EŞEK T uzyü klü bir eşek çaydan geçiyormuş, ayağı kayıp su­ ya yuvarlanmış. Tuz suda eriyivermiş. Eşek kalkıp da yükü­ nün hafiflediğini görünce ayağının kaydığına pek sevinmiş. B ir gün de sahibi o eşeğe sünger yüklemiş. Eşek yükün suda hafi Hediğini öğrendi ya! Çaya varır varmaz ayağı kaymış g i­ bi suya serilivermiş. Süngerler suyu içtikçe şişmiş, şişmiş, ağırlaşmış; o kadar ki eşek bir türlü kalkamamış, ölüp gitmiş. İnsanların başına da yıkım ların çoğu kendi düzenlerin­ den gelir.

266 •

EŞEK LETA N R I YONTUSU

Adamın biri eşeğine bir tanrı yontusu yüklemiş, pazara götürüyormuş. Yolda yontuyu kim gördüyse tanrıya saygı­ sından yerlere kapanmış. Eşek kendine tapıyorlar sanmış,öyle bir kurum, öyle bir çalım gelmiş ki: “ Yürümem ben artık” diye direnmiş. Eşekçi işi anlamış, sopasını hayvanın sırtına bir indirmiş: “ Hep bitti de insanların eşeklere tapması mı kal­ dı” demiş. Başkalarının üstünlükleriyle övünmeye kalkanların du­ rumu böyle olur, herkesi kendilerine güldürürler. 267 A S L A N POSTU G İY M İŞ EŞEKLE T İL K İ Eşeğin biri eline bir aslan postu geçinniş, sırtına alıp öte­ ki hayvanların arasında dolaşmış, hepsini korkutmuş. Bir til­ ki görmüş: “ Şunu da bir korkutayım” demiş. Ama tilki önce­ den o eşeğin sesini duymuşmuş: “ Ben de korkardım, korkar­ dım ya, senin anırdığını işittim, kanmam artık” demiş. Eğiti" lip inceltilmemiş insanlar da öyledir. ■Giyimlerine kuşamla­ rına bakıp bir şey sanırsınız, ama bir türlü susamazlar; ağız­ larını da bir açtılar mı ne oldukları ossaat anlaşılır. 268 A T IN D U R U M U N A İM R E N E N EŞEK Eşek, atın durumuna bakıp imreniyormuş: “ Bol bol ye­ diriyorlar, tımar ediyorlar, bir şeyi esirgemiyorlar; benimse iyice bir karnı mı doyurduğum olmuyor. Sonra da her işi ba­ na gördürüyor, etmedikleri eziyet i koymuyorlar” demiş. Gel zaman git zaman bir savaş açılmış, başıan aşağı demir kuşak-

i.ı bir yiğit ata binmiş, hayvanı savaşın ta ortasına sürmüş. Za­ vallı at aldığı yaralardan kurtulamamış, ölmüş. Eşek bunu gö­ rünce eski dediklerinden vazgeçmiş, ata acımış. Büyüklerle zenginlerin durumuna imrenmeyelim; başlarında dolaşan teh­ likeleri, herkesin onları kıskandığını düşünelim de yoksulluk­ tan yakınmayalım. 269 EŞEK, H O R O Z, B İR DE A S L A N Horozun biri bir gün çayırda bir eşeğin yanında çöpleniyormuş. Öteden bir aslanın eşeğin üzerine atılmaya hazır­ landığını görünce avazı çıktığı kadar bağınnaya başlamış. Meğer aslan horozdan korkanrnş, o sesi duyunca kaçmış ora­ dan. Eşek, aslanın kendisinden korkup kaçtığını sanarak pe­ şine düşmüş, kovalamaya başlamış. Gitmişler, gitmişler, ho­ rozun sesininyetişemediği biryere vannışlar: Orada aslan dö­ nüp eşeği parçalayıvermiş. Zavallı eşek ölürken: “ Benim ba­ bam asker değildi, dayım asker değildi, ben ne dedim de kalk­ tım savaşa heves ettim” demiş. Düşmanın kendini küçük göstermesine kanmayın, sizi pusuya düşürüp kolayca yenmek içindir: bu masal onu gös­ teriyor. 270 EŞEK, T İL K İ, BİR DE A S LA N Bir eşekle bir tilki ahbap olmuşlar, birlikte ava gitmiş­ ler. Önlerine bir aslan çıkmış. Başlarında dolaşan tehlikeyi görünce tilki usulca aslanın yanına gitmiş: “ Bana dokunma da eşeği getireyim ben sana” demiş. Aslan razı olmuş. Tilki

eşeği bir tuzağa doğru götürmüş, içine düşünnüş. Aslan bak­ mış ki eşek tuzaktan kurtulamayacak, önce tilkinin işini gör­ müş, sonra eşeğe gitmiş.

'

Dostuna, ortağına tuzak kurmaya kalkan da çoğu zaman onunla birlikte kendine de eder.

271 EŞEK LE K U R B A Ğ A L A R Odun yüklü bir eşek bir bataklıktan geçiyormuş. Ayağı kayıp düşmüş, bir türlü kalkamamış; başlamış yanıp yakın­ maya. Onun inlemesini duyan kurbağalar: “Ayol, ya bizim gibi bütün ömrünü burada gcçirseydin ne yapardın? B ak,dahayeni geldin, elbette seni buradan kurtaracaklar, gene de da­ yanamıyor, böyle yakınıyorsun” demişler. Kadın yaradılışlı erkekler vardır, başkalarının kolayca katlandığı en küçük sıkıntıya dayanamaz, inim inim ini lerler; bu masal onlar için söylenmiş. 272 EŞEKLE K A T İ R Bir katırla bir eşeği yüklemişler, yo la çıkarmışlar. ikisi­ nin taşıdığı da binmiş; eşeğe ne kadaryüklemişlerse katıra da o kadar yüklemişler. Eşek kızmış bu işe: “ Katıra bana yedir­ diklerinin iki katını yediriyorlar, bari yükü de iki kat vursalar” demiş. Gitmişler, gitmişler. eşekçi eşeğin pek yoruldu­ ğunu anlamış, yükünün bir parçasını alıp katırın sırtına koy­ muş . Daha gitmişler, eşeğin hiç gücü kalmamış. Bu kez eşek­ çi onun sırtında ne varsa he ps in i alıp katıra yüklemiş. Katır başını kaldırıp eşeğe bakmjş, demiş ki: “ Şimdi söyle baka­

lım: Bana sana yedirdiklerinin iki katını yedinneleri doğru de­ ğil miymiş?” Kimseye verilen parayı çoğumsamadan önce başlangıç­ ta ne yapıyor, ona değil; sonunda ne yapıyor, ona bakmalıyız. 273 E ŞE K LE B A H Ç IV A N Bir bahçıvanın bir eşeği vannış. Çok çalışır, az yenniş; bu durumdan bezmiş, Zeus’a yalvarıp: “ Beni şu bahçıvandan kurtar da başka bir efendi ver” demiş. Zeus eşeğin yakarısı­ nı kabul etmiş, bu kez de bir çömlekçiye sattınnış. Eşek ge­ ne hoşnut olmamış. Nasıl hoşnut olsun? Eskiden yalnızca zerzevat taşırken bu kez sırtına ağır ağır balçık torbaları yük­ lemişler, testi, çömlek yüklemişler, devirip kınnasın diye de yolda hiç rahat bırakmamışlar. Gene Zeus'a yalvannış, baş­ ka bir efendi istemiş. Bu kez bir sepicinin eline düşmüş. Y e­ ni efendisini hiç sevmemiş. Onun ne iş yaptığını gördükçe: “Ne dedim de ilk efendilerimden yakındım! Bir gün gelecek, hu herifbenim derimi de tabaklayacak” denniş. Uşak, hizmetçi kısmı ilk efendilerinin değerini sonraki­ lerin eline düştükten sonra anlarlar. 274 EŞEK, K A R G A , BİR DE K U R T Sırtı yaralı bir eşek, çayırda otluyonnuş. Gelmiş üzeri­ ne bir karga konmuş, başlamış yarasını gagalamaya. Eşek can acısından anınnış, yerinde duramaz olmuş, oradan oraya koşmuş. Biraz ötede oturan eşekçi bu durumu görünce kah­ kahayla gülmüş. Oradan bir kurt geçiyomıuş: “ Ne talihsiz ba­ şımız varmış bizim! Bizi gördüler mi, hemen arkamıza dü­ şer, bizi öldünnek isterler; ama eşek yanlarına vardı mı gü­

lümseyerek karşılarlar" demiş. Kötü kişilerin ne mal olduklan hemen belli olur, bu masal onun için söylenmiş. 275 ' EŞEKLE K Ü Ç Ü K K Ö P EK Adamın birinin bir küçük köpeği, bir de eşeği vannış; hep köpeğiyle oynannış. Yemeğini gidip çarşıda yese, köpe­ ğini unutmaz, ona bir şey getirir, köpek kuyruğunu sallaya­ rak yanına gelince önüne alıverinniş. Eşek bu durumu kıs­ kanmış: “ Ben de yaparım” diyerek akşam efendisine karşıcı gitmiş, sıçrayıp oynamış, adamcağızın boynuna atılmaya kalkmış; ama ayağıyla vurup canını acıtmış. Efendisi kızmış, dövdüre dövdüre ahıra gönderip bağlatmış. Her iş herkesin elinden gelmez, bu masal onu gösteriyor. 276 ' B İR L İK T E Y O L A Ç IK A N EŞEK LE KÖPEK Bir eşekle bir köpek birlikte yola çıkmışlar. Yerde bir mektup bulmuşlar. Eşek mektubu almış,açmış, köpek de din­ lesin diye yüksek sesle okumaya başlamış. Mektupta hep ça­ yır, arpa, yulaf, ol sözleri geçiyonnuş. Köpek dinleye dinle­ ye sıkılmış: “Hele birkaç satır aşağısını oku, dostum; baka­ lım et sözü, kemik sözü hiç geçmiyor mu?” demiş. Eşek mek­ tubu baştan aşağı okumuş, köpeğin aradığını bulamamış. Bu­ nun üzerine köpek: “Atıvero mektubu, dostum,” demiş; “ bak­ sana, baştan aşağı anlamsız şeylerle dolu!" 277 EŞE K LE EŞEKÇİ Eşeğin biri, sahibinin önü sıra giderken canı sıkılmış, doğru yolu bırakıp patikalara, bayırlara sapmış. Bir uçurum

başına gelmiş; yuvarlanacağı sırada eşekçi arkasından yetiş­ miş, kuyruğundan çekip döndürmek istemiş. Ama eşek inat etmiş. Eşekçi bakmış ki olmayacak, eşeği btrakmasa kendisi de onunla uçuruma yuvarlanacak, salıvenniş: “ Ne halin var­ sa gör! yendin beni, yendin ama bilmiş ol, senin için hayırlı biryeniş değil bu!" demiş. Bu masal inatçı için söylenmiş. 278 EŞEKLE A Ğ U STO S B Ö C E K L E R İ Eşeğin biri ağuslos böceklerinin ötmesini duymuş, ba­ yı Imış onların sesine. (24) “ Siz ne yiyorsunuz.da sesiniz böy­ le tatlı oluyor, cana can katıyor?” diye sormuş. Ağustos bö­ cekleri: “Bizçiğle kamımızı doyururuz” demişler. Eşek: “ Ba­ ri ben de çiğ yiyeyiın, benim sesim de böylegüzel olsun!” di­ ye çiğ yağmasını beklemiş, acından ölüp gitmiş. Yaradılışı­ na uymayacak işlere kalkışan kimse, o istediğini yerine geti­ rebilmek şöyle dursun, başına büyük büyük belalar açar. 279 ASLAN O L M A Y A K A L K A N EŞEK Eşeğin biri aslan postuna bürünmüş, herkes onu bir as­ lan sanmış; hayvanlarda, insanlar da onu görünce kaçmışlar. Ama yel esmeye başlamış, eşeğin üzerindeki aslan postunu aldığı gibi yere atmış, eşek çıplak kalmış. Bu kez de korkan­ ların hepsi onıın üzerine yürüyüp sopayla, lopulola canını çı­ karmışlar. Yoksul musun, küçük müsün? zenginlere öykünmeye kalkma, kendini gülünç eder, başına bela getirirsin; bi­ zim olmayan bir şeyi, ne kadar uğraşsak, gerçekten kendimi­ ze mal edemeyiz. (24) Ağustos Eteklerinin cınllısma bayılmak eşegin anlayışsızlığın dan değil, bülün Yunanlılar aguslos böceğinin sesinden hoşlanır, en tatlı mu zı\( diye dtnlcrlennis

Y A B A N H Ü N N A B I Y İY E N EŞEK LE T İL K İ Eşeğin biri bir yaban hünnabının dikenli dikenli yaprak­ larını yiyormuş. Oradan birti Iki geçmiş, alaya başlamış: “Se­ nin yumuşacık bir dilin var, o sert şeyi nasıl yiyebiliyorsun?” demiş. Bu masal kaba kaba, acı acı söz söyleyenler için uydu­ rulmuş. 281 T O P A L L A Y A N EŞEK LE K U R T Eşeğin biri çayırda otluyormuş, bakmış uzaktan bir kurt geliyor, yalancıktan topallamaya başlamış. Kurt yaklaşmış: “Ne oldu sana böyle?” diye sormuş. Eşek: “ Bir çitten geçiyor­ dum, ayağıma diken battı; sen şimdi beni yiyeceksin, yiyecek­ sin ya, bari şu dikeni çıkar, ağzını acıtmasın!’’ demiş. Kurt kan­ mış bu söze. Gidip eşeğin ayağını kaldırmış, dikeni aramaya başlamış; o arayadursun, eşek budur ağzın ! diyerek bir çifte sa­ vurmuş, kurdun dişlerini söküvermiş. Bunun üzerine kurt ca­ nı yana yana: “Oh olsun bana!” demiş, “ben babamdan kasap­ lık öğrendim,ne demeye hekimliğe kalkanm!” Bilmedikleri iş­ lere girişen insanlar da böyle başlanna bela açarlar. 282 Y A B A N G Ü V E R C İN L E R İY L E E V G Ü V E R C İN L E R İ Kuşçunun biri ağlarını kurup birkaç daevgüvercini bağ­ lamış.. Sonra bir yana çekilmiş, ne olacağını seyre başlamış. Yaban güvercinleri bakmışlar ki ağlara bir takım güvercinler tutulmuş, hal hatır sonnak için olacak, yanlarına gelmiş, ken­

dileri de yakalanıvermişler. Kuşçu koşup gelmiş. Yaban gü­ vercinleri başlarına geleni anlayınca ev güvercinlerine acı acı sitem etmişler: “Biz sizin kardeşleriniz değil miyiz? Buraya tuzak kurulmuştur diye neden haber vermezsiniz?” demişler. Ev güvercinleri: “Ne yapalım?” demişler, “ hısım akrabaya iyilik edeceğiz diye efendiyi mi kızdıralım? Sonra acısını biz­ den çıkarır.” Bir evin uşakları,hizmetçileri de öyledir; efendilerini da­ rıltmamak için soylarını soplarını düşünmez, dostlukta bir kusur ederlerse hiç ayıplamayın. 283 K U Ş Ç U Y L A İB İB İK K UŞU Kuşçunun biri avlanmak içinağkuruyonnuş. Öteden bir ibibik kuşu gelmiş, merak etmiş, kuşçuya: “ Bu nedir böyle?" diye sonnuş. Kuşçu: “ Bir kent kuruyorum, bu da temelleri" demiş, sonra uzaklaşıp bir yere saklanmış. İbibik kuşçunun dediğine inanıp ağlara yaklaşmış, yakalanmış. Kuşçu koşup gelince ibibik: “Senin kunnak istediğin böyle birkentse, otu­ ranı çok olmaz o kentin!” demiş. Bir evden, bir kentten kaçan çok olursa, oranın efendi­ leri iyi değildir demektir; bu masal onun için söylenmiş. 284 K UŞÇUYLA LEYLEK Kuşçunun biri tumakuşlarını tutmak için tuzak kurmuş, kendisi de bir köşeye çekilmiş. Dönüşte bakmış ki turnaların arasında bir de leylek var, onu da salıvennemiş. Leylek baş­ lamış yalvannaya: “ Benim insanlara bir kötülüğüm mü do­ kunuyor? Benden iyilik görüyorsunuz, yılanları öldürüyo-

rum” demiş. Kuşçu: “Sen kötü değilsin, değilsin ama kötüle­ rin arasında ne işin vardı? Şimdi çekersin düşüncesizliğinin cezasırn!” demiş. Bizler de kötülerden kaçalım ki bizi onlar­ la bir tutmasınlar. 285 K U Ş Ç U Y L A K E K L İK Kuşçunun birine akşam geç vakit konuk gelmiş. Bakmış ki yemeği az: “ Ayıp olmasın! bari bizim kekliği kesiverelim!” demiş. Keklik efendisinin niyetini anlayınca: “ iyilik bilmez­ lik derler bu seninkine!” demiş. “ Benim az mı iyiliğimi gör­ dün? Ben ötüp ötüp buraya keklikleri çağırmadım mı? Senin onları yakalamana yardım etmedim mi?” Bunun üzerine kuş­ çu: “ Ben sana nasıl acırım? Kendin.söylüyorsun: senin ken­ di soyuna bile iyiliğin yok!” demiş. Soyuna sopuna hayınltk edeni kimseler sevmez, hizmet ettikleri kimselerin bile onlara güveni olmaz; bu masal onu gösteriyor. 286 T A V U K L A K IR L A N G IÇ Tavuğun biri bir yerde yılan yumurtaları görmüş, kim­ sesiz kalmışlar diye acımış, üzerlerine yatmış. A z zaman son­ ra yumurtaların içinden yılanlar çıkmış. Bunu gören bir kır­ langıç gelmiş, tavuğa: “ Ayol! sen ne budalalık ettin?” demiş. “ Bunlar büyüyünce ilk işleri sana kötülük etmek olacak; ne vardı bunlara bakacak?” Ne kadar uğraşsanız kötüleri yola getiremezsiniz.

A L T IN Y U M U R T L A Y A N T A V U K Adamın birinin güzel bir tavuğu varmış, her gün bir a l­ tın yumurta yumurtlarmış. “ Bu hayvanın kamında bir altın madeni olacak!” demiş, bıçağını kaptığı gibi kesmiş, içinebir de bakmış ki öteki tavuklarınki nasılsa, o da öyle. B i rdenbi re zengin olmaya kalkmış, o yüzden elinde olanı da yitirmiş. Elimizdekiyle yetinip daha çoğuna göz dikmeyelim; bu masal onun için söylenmiş. 288 Y ıL A N ıN K U Y R U Ğ U Y L A G Ö V D E S İ Bir gün yılanın kuyruğu: “ Asıl işi ben görüyorum, önce ben yürüyüp sizi de ben yürütüyorum!” demiş. Gövdenin öte­ ki parçaları: “ Bizi nasıl sen'yönetirsin? senin ne gözün var, ne bumun!” demişler, Ama kandıramamışlar. Ne söyledi lerse işe yaramamış, kuyruğu bir türlü akıllandıramamışlar. Bü­ tün gövdeye kuyruk buyurmuş. Ama kuyruğun bu yurması nın sonu ne olur? Körü körüne çeke çeke götürmüş, gövdeyi taşlık bir çukura düşürmüş. Yılanın her yanı yara bere.içinde kalmış. Bu kezkuynık başa dönmüş, yalvarıp yakarmış: “ Ben enim, sen etme! Kurtarbeni bu durumdan! Sana karşı çıkmak­ la ne büyük suç işlemişim, şimdi anlıyorum!” demiş. Bu masal, başlarındakini dinlemek istemeyen kötü huy­ lu, inatçı insanlar için söylenmiş.

289 Y IL A N , G E L İN C İK , FA R E LE R Bir evde bir yılanla bir gelincik kavgaya tutuşmuşlar. Evin fareleri: “Biz artık kurtulduk! Yılanla gelincik birbirini yiyecek, bizi rahat bıracaklar!” deyip deliklerinden çıkmış­ lar. Yılanla gelincik fareleri görünce hemen kavgalarını bı­ rakmış, onların üzerine atılmışlar. Devlet işlerinde de öyledir: baştakilerin kavga etmele­ rine sevinip karışanlar, iki yandan da kötülük görürler. 290 Y IL A N L A Y E N G E Ç Bir yılanla bir yengeç bir yerde oturuyorlarmış. Yengeç yılanla iyi geçinmek istiyor, bir kötülük etmiyormuş; ama yı­ lanın iyisi olur mu? içinden hep: “ Şunu acaba nasıl soksam!” diye düşünürmüş. Yengeç işi anlamış: "Bırak şu huyunu, sen de doğru ol” diye düşünürmüş. Yengeç işi anlamış: “ Bırak şu huyunu, sen de doğru o l!” diye öğüt vennişse de dinletememiş; bakmış ki olacak gibi değil, işin sonu kendine dokuna­ cak, yılanın uyumasını beklemiş, boğazına atılmış, öldüriivermiş. Onun öyle upuzun, dümdüz yattığını göıiince de: “ Bun­ dan sonra istediğin kadar doğru ol, para etmez ki! öldün bir kez. Beni dinleyip de önceden doğruluğa özenseydin, canını kurtarırdın!” demiş. Bazı insanlar da vardır, sağlıklarında dostlarına bile kö­ tülük eder, ancak ölümlerinden herkese iyilik gelir; bu masa­ lı işte onlara anlatmalı.

Y IL A N IN Z E U S 'A Y A K IN M A S I Yılanın birini insanlar çiğner dururlannış, dayanamamış, ulu Zeus'un katına varıp yakınmış. Zeus: “ Başına ilk basana vursaydın, ikincisi sana sokulamazdı!" demiş. Kendilerine i Ik . saldıranlara karşı koyanlar, ötekileri de yıldırırlar; bu masal onu gösteriyor. 292 B U M B A R Y İY E N Ç O C U K Çobanlar kırda kurban keseceklenniş, komşuları da da­ vet etmişler. Yoksul bir kadın çocuğunu alıp gelmiş. Çocuk . yemiş, yemiş, karnı şişmiş; o kadar ki daha yemek bitmeden çıkannaya başlamış. “ Anne! bağırsaklarımı kusuyorum!” de­ yince anası: “Sen kendi bağırsaklarını değil, yediklerini ku­ suyorsun” demiş. Bu masal, borç etmeyi sevenler için söylenmiş: başka­ larının parasını almaya hazırdırlar ama bir de geri istendi mi, kendi malları ellerinden alınıyonnuş gibi üzülürler. 293 Ç E K İR G E A V L A Y A N Ç O C U K L A A KR EP Çocuğun biri kalenindibinde çekirge tutuyonnuş. Birçok tuttuktan sonra bir akrep gönnüş, onu da çekirge sanıp yaka­ lamak istemiş; tam avucuna koyacağı sırada akrep kuyruğunu kaldınnış: “Hele beni bir tut da göreyim! demiş; tanrılar bilir ya! beni tuttuğun gibi bütün çekirgelerini de yitirirsin!” Herkese karşı davranışımız bir olmaz, içinde iyisi bulu­ nur, kötüsü bulunur!.. . Bu masal onun için söylenmiş.

294

ÇOCUKLA KARGA Kadının birinin küçük bir çocuğu varmış, sonu ne ola­ cak diyegitmiş, bakıcılara danışmış. Bakıcılar: “Senin çocu­ ğunu bir karga öldürecek!” demişler. Kadın korkmuş, koca­ man bir sandık yaptırmış, çocuğunu onun içine saklamış; her gün belli saatlerde gelip sandığı açar, çocuğa yiyecek verir­ miş. Bir gün çocuk sandık açılınca başını çıkaracak olmuş, karga kafasına benseyen kilit düşüp beynini parçalamış. 295

YİĞİTLE ASLAN RESMİ Yaşlı bir adamcağızın bir tek oğlu varmış. Delikanlının gözü bir şeyden yılmazmış, avı dapek severmiş. Yaşlı adam bir gece uyuyormuş, düşünde oglunu bir aslanın parçaladığı­ nı görmüş, çok korkmuş. Büyük, yüksekbir evyaptırmış, oğ­ lunu oraya kapamış, bir daha da dışan çıkarmamış, ava gön­ dermemiş. Delikanlı eğlensin diye evin duvarlarına birçok hayvan resimleri yapılmış, bunların içinde bir de aslan var­ mış. Delikanlı o resimlere baktıkça eğlenmek şöyle dursun, ava gittiği günleri anıp anıp içlenirmiş. Bir gün aslan resmi­ nin yanına gitmiş: “Sen ne kötü hayvanmışsın! Ben hep se­ nin yüzünden, babamın gördüğü o yalancı düş yüzünden ka­ nlar gibi eve kapandım, bir yere çıkamıyorum. Sana ne et­ sem ben?” demiş, aslanın gözünü çıkarmak için yumruğunu duvara indirmiş. Ama duvarınorasında küçük bir çivi varmış, delikanlının tırnağına batmış, çok açılmış. Çocuğun parma­ ğı şişmiş. Ertesi gün birateş gelmiş, birtürlü iyileştirememişler. Çocuk hastalıktan kurtulamamış, ölmüş. Aslan sahici as­ landeğilmiş, birresimmiş amagenede çocuğuöldürmüş; yaş­ lı adamın emekleri boşa çıkmış.

Alnımıza yazılan başımıza gelir; kurtulmak için ne yap­ sak boştur; iyisi mi, ses çıkannadan razı olmalıyız. 296 H IR S IZ Ç O C U K L A A N A S I Çocuğun biri okulda arkadaşının taştahtasını çalmış, eve annesine getinniş; annesi de öğüt verip böyle şeyler yapma diyeceğine sevinmiş. Sonra çocuk bir giysi çalmış, onu da eve getinniş; annesi daha çok sevinmiş. Çocuk büyümüş, bir delikanlı olmuş, hırsızlığa alışmış bir kere, artık çalar çalar annesine getirinniş. Ama bir gün yakayı ele venniş; ellerini arkasına bağlayıp boynunu vunnaya götünnüşler. Annesi de yanında gidiyor, göğsüne vurup vurup ağlıyormuş. Delikan­ lı: “Annemin kulağına bir şey söyleyeceğim” demiş, bırak­ mışlar. Annesinin yanına gider gitmez kulağının memesini ısırıp kopanvenniş. Kadın: “ Bu ne? Bütün günahların yeh miyor gibi bir de anneni mi sakat etmek istedin!” deyince delikanlı: “Ben ilk çaldığım taştahtayı sana getirdiğim gün beni dövseydin ben bugün bu durumda olmazdım, beni boy­ numu vunnaya götünnezlerdi” demiş. Daha başında önüne geçilmeyen kötü huy büyür gider, bir daha düzeltilemez; bu masal onu gösteriyor. 297 Ç İM M E Y E G İD E N Ç O C U K Çocuğun biri ınnakta çimmeye gitmiş, az kalmış boğuluyonnuş. Uzaktan bir adam geçtiğini gönnüş, yardıma çağınnış. Ama o adam çocuğu hemen kurtaracağına: "‘Düşün­ cesizliğin sonu böyle olur! korkmadan ne diye suya girersin?” gibi sözlerle öğüt venneye başlamış. Çocuk: "‘Hele sen bir y ­ ol beni şu sudan çek, kurtar, öğütlerini sonra verirsin!" demiş.

Bazı kimseler vardır, sırası olsun olmasın, öğüt vermeye kalkarlar; bu masal onlara söylenmiş. 298 EM ANETLE ANT Adamın biri bir dostuna emanet para bırakmışmış, bir gün gelip istemiş; bakmış ki “ Sen bana bir şey vermedin, yanılıyorsun” diyor, paranın üzerine yatmak istiyor: “ Yargıç önüne gidel im, ant içer misin?” diye sormuş. Öteki korkmuş, o gün kalkmış birdüşünmek için,köye gitmiş. Kentin kapısın­ dan çıkarken birtopala raslamış: “ Sen kimsin? nereye gidiyor­ sun?” diye sonnuş. Topal: “ Bana Ant derler, yalan yere ant içenleri cezalandırmaya gidiyorum” demiş. Öteki bunu duyunca: “ Peki sen bir çıktığın kente bir daha kaç yıl sonra dönersin?” diye sormuş. Topal: .“ Kırk yıl sonra dönerim ya! bazen otuz yılda döndüğüm de olur” demiş. Bunun üzerine adanun hiç tasası kalmamış, ertesi gün yargıç önüne gidip: “ Hayır, bana emanet para veren olmadı” diye ant içmiş. Bir de bakmış ki Ant karşısına dikilmiş, yakalayıp bir uçuruma yuvarlamak istiyor: “ Hani sen en aşağı otuz yılda bir gelirim diyordun, beni bir gün bile rahat bırakmadın” demiş; bunun üzerine Ant: “ Pek canımı sıkan olursa ben hemen o gün gelir­ im” demiş. Tanrı, bir suçluyu cezalandırmak isteyince süre bek­ lemez. 299 B A B A Y L A K IZ L A R I Bir adamın iki kızı varmış, birini bir bahçıvana, ötekini de birçömlekçiye vermiş. Birgün kalkmış, büyük kızına, bah­ çıvanın karısına konuk gitmiş: “ Nasılsınız? işleriniz yolunda

mı?” diye sonnuş. Kızı: “Çok şükür, bir eksiğimiz yok; tan­ rılar bol yagmur yağdırır da bostanırnız sulanırsa başka bir dileğimiz kalmaz” demiş. A z zaman sonra adamcağız ikinci kızına, çömlekçinin karısına gitmiş: “ Sen nasılsın? işleriniz yolunda mı?” diye sonnuş. K ızı da: “ Çok şükür, iyiyiz, havalar sıcak olur da çömleklerimiz kurursa tanrılardan baş­ ka bir dileyeceğimiz kalmaz” demiş. Bunun üzerine babası: “ A kızım! ablan yağmur yagsın diyedua eder. sen yağmasın diye dua edersin; ben hanginizin duasına amin diyeyim?” de­ miş. Bir kişi birbirine uymayacak iki işe girişirse ikisini de başaramaz. 300 K E K L İK L E A V C I Avcının biri bir gün bir keklik yakalamış, öldürecekmiş. Kuş başlamış yalvannaya: “ Kıyma bana! ben sana nice kek­ likler yakalatrrım” demiş. Bunun üzerine avcı: “ Ben seni öldünneycyim de kimi öldüreyim? Bak, sen sendi dostlarına, kardeşlerine kötülük etmeye kalkıyorsun!” demiş. Dostlarınatuzak kunnaya kalkan kişi o tuzagaçoğu ken­ di düşer, bu masal onu gösteriyor. 301 SUSAYAN K U M R U Kumrunun biri pek susamışmış, bir duvarda bir testi res­ mi görmüş, sahici sanıp yukarıdan hızla inmiş, kendini du­ vara çarpmış. Kanatlarının ucu kırılmış, kendi yere düşmüş, kolayca yakalanmış. Bazı insanlar da ateşliolur, bir işe düşün­ cesizce atılır, farkına vannadan başlarını belaya sokarlar.

302 K U M R U Y LA A LAKARG A Birgüvercinlikte beslenen birkumru: “ Bakın, ben neçok yavru yetiştiriyorum!” diye övünüp duruyormuş. Bunu bir alakarga duymuş. “A yol!” demiş, “ sen bu durumunA övünmeli değil, yerinmclisin: ne kadar çok yavru yetiştirirsen o kadar çok köle veriyorsun demektir!” Kullar, köleler için de öyledir: en bahısızları, kölelikleri sırasında en çok çocuk yetiştirenleridir. 303 HEYBE Prometheus insanı balçıktan yoğurup bitirdikten sonra boynuna bir heybe asmış, heybenin bir gözüne her insanın kendi kusurlarını, öteki gözüne debaşka insanlann kusurladnı koymuş. Ama içinde başkalarının kusurları bulunan göz öne, ötekiyse arkaya düşmüş; bunun içindir ki her insan baş­ kalarının

kusurlarını

kolayca

görür de kendininkileri

göremezmiş. Bu masal, kendi işlerini başaramayan, gene de baş­ kalarının işine burunlarını sokmaya kalkan beceriksizler için söylenmiş. 304 M A Y M U N L A B A L IK Ç IL A R Maymunun biri bir ağaca çıkmış, balıkçıların neyaptıklarına bakıyonrıuş. Bakmış ki ağları ınnağa atıyorlar, balık­ lar kendiliklerinden gelip ağlara tutuluyor, işi kolay sanmış: “Ben de yaparım!” demiş. Biraz sonra balıkçılar çöküt-

melerini orada bırakıp kendileri karınlarını doyurmaya gitmiş­ ler. Maymun hemen ağaçtan inmiş, balığın nasıl tutulduğunu gördü ya! o da hemen balıkçılığa kalkışmış. Öyledir maymun, insandan ne görse kendi de bir yol dener. Ama ağları bir tür­ lü kullanamannş; suya atmak şöyle dursun, ağlara kendi takıl­ mış, kurtulayım diye çabaladıkça büsbütün dolanmış, boğu­ lacak gibi olmuş. O zaman içinden: “Oh olsun bana! demiş, balıkçılığı öğrenmeden ne demeye balık tutmaya kalkanın!” İnsan bi Imediği bir işe girişince kazanmak şöy le dursun, zarara girer; bu masal onu gösteriyor. 105 M A Y M U N L A Y U N U S B A L lĞ I Adettir, deniz yolculuğuna çıkanlar yanlarına küçük köpeklerle birkaç da maymun alırlar, uzun yolculukta onların oynamalarını seyrederek vakit geçirirler. Adamın biri gemiye binecekmiş, yanına bir maymun almış. Gemi Attika'nın Sunion burnu açıklarına gelince denizde bir fırtına kopmuş, gemi devrilmiş, herkes yüzerek canını kurtarmaya çalışmış. Maymun da yüzmeye başlamış. Öteden bir yunusbalığı geliyonnuş, maymunu görmüş, onu da bir insan sanmış, yar­ dım etmek için gelmiş, usulca altına ginniş, karaya kadar götünnüş. Atina'nın limanı olan Pire'yeyaklaşmışlar, yunus­ balığı maymuna: “Sen Atinalı mısın?” diye sonnuş. M ay­ mun: “ Evet, Atinalıyım , benim soyum sopum içinde ünlü çok kimse vardır” demiş. Yunusbalığı: “Öyleyse Pire'yi de bilir­ sin” deyince maymun Pire'nin bir insan olduğunu sanmış: “ Bilm ezolur muyum? Caneiğer dostuz!” demiş. Yunusbalığı bu yalana pek içerlemiş, denize daldığı gibi maymunun boğul­ masına neden olmuş.

Bu masal, kendileri bir şey bilmeden başkalarını kandır­ maya kalkanlar için söylenmiş.

■,

306 M A Y M U N L A DEVE Bir gün hayvanlar toplanıp demek kunnuşlannış, may­ mun kalkmış oynamış. Bütün hayvanların hoşuna gitmiş, hep­ si uzun uzun alkışlamışlar. Deve bakmış, maymunun alkış­ lanmasını kıskanmış: “ Ben ne diye oynamıyorum?” demiş. O da kalkmış; o kadar tatsız, çirkin biroyun oynamış ki hay­ vanların hepsi kızmış, yuha, çekerek kapı dışarı etmişler. Kendilerinden üstünleri kıskanıp onların yaptığını yap­ maya kalkanların durumu böyle olur. 307

'

M AYM UNLA YAVRULARI Dişi maymun her seferinde ikiz doğurunnuş, ama o iki yavrudan birini pek sever, şefkatle emzirir, ötekineyse aldır­ maz, pek bakmazmış. Ama, tanrının hikmeti, pek sevdiği yavrusunu seveceğim, koklayacağım diye bağrına fazla bas­ tırıp boğuverirrniş, ötekiyse üzerine pek düşülmediği için yetişip büyürrnüş. İnsan ne yaparsa yapsın, bir şeyin üzerine ne kadar düşer­ se düşsün, talihin yargısının önüne geçemez. 308 F IR T IN A D A N SONRA Bir gemi denizde gidiyonnuş. Karadan hayli açıldıktan sonra bir fırtına çıkmış, sular dağ gibi kabarmış. Gemi az kal­ mış batacakmış. Yolculardan biri birköşede otunnuş, üstünü başını yırtarak yurdunun tanrılarına yakarrnış, kurtulursa şu

kadar kurban, bu kadar dua adamış. Fırtına dinmiş, sular y­ atışmış; bu sefer de yolcularyiyip içmeye, oynayıp sıçramaya başlamışlar, geçirdikleri tehlikeyi sanki unutuvermişler. A­ ma kaptan aklı başında bir adammış: “ A benimdostlarım” de­ miş, “ eğlenelim, eğlenelim ya, fırtınaya gene yakalan­ abileceğimizi de unutmayalım!" İnsan başarılarıyla pek övünmemeli, talihin vefasızlığını da aklından çıkarmamalı; bu masal onun için söylenmiş. 309 Z E N G İN L E SEPİCİ Zenginin biri gitmiş, bir sepicinin dükkânı yanında birev almış. Deri kokularına dayanamayıp komşusuna: “ Kuzum! sen başka bir yere git!” demiş. Sepici: “ Yakında taşınacağım ben” diyerek komşusunu bir zaman oyalamış. Aradan çok geçmemiş, zengin adam deri kokusuna alışmış, bir daha da sepiciyi rahatsız etmemiş. Alışkanlık her türlü sıkıntıyı giderir. 310 Z E N G İN L E A Ğ L A Y IC I K A D IN L A R B ir zenginin iki kızı varmış. Biri ölmüş, başında ağlat­ mak için parayla birkaç kadın tutmuşlar. Öteki kız annesine: “Biz ne mutsuz insanlarmışız! Bizim yas tutmamız gerek, a­ ma ölüye nasıl ağlanacağını bilmiyoruz; bu kadınlarsa bizim bir şeyimiz değil, dövüne dövüne ağlamasını biliyorlar!” de­ miş. Bunun üzerine annesi: “ Bunda şaşılacak ne var kızım?” demiş, “o kadınlar elbette bizden iyi ağlar, onlar parayla ağ­ lıyor.” Bazı insanlar vardır, başkalarının başına gelen yıkımdan kendilerine kazanç çıkarmaya bakarlar.

■ 3 II Ç O B A N L A D E N İZ Çobanın biri koyunlarını deniz boyunda otlatıyonnuş; suları yatışık, uslu görünce: “ Ne duruyorum? ben de denize çıkıp ticaret yapayım!” demiş. Hemen koyunlarını satmış, parasıyla hunna alıp gemiye binmiş, açılmış. Biraz sonra bir fırtına kopmuş; adamcağız bakmış ki olacak gibi değil, bari gemi batmasın da canımı kurtarayım diye bütün hunnaları d­ enize atmış, kendisi de bin zorlukla karaya dönebilmiş. Bir hayli zaman geçmiş, deniz boyunda dolaşırken bir adam gör­ müş. Bakmış ki, o da kendisi gibi suların durgunluğuna im­ reniyor; “ İnanma sen onun öyle durmasına, dostum,” demiş. “Belli, canı gene hunna istiyor da onun için böyle uslu uslu oturuyor!”

•

İnsanın her uğradığı kaza bir ders olur da gözünü açar. 312 Ç O B A N L A K O Y U N L A R I O K Ş A Y A N KÖPEK Bir çobanın koca bir köpeği vannış; ölü doğan kuzuları da, ölen koyunları da ona yedirinniş. Bir gün hava bozuk ol­ duğundan sürü ağıldan çıkamamış; çoban bir de bakmış ki köpeği. koyunların yanına gitmiş, hepsini okşuyor. Çoban o­ nun ne düşündüğünü anlamış: “ Senin o koyunlar için dilediğin kendi başına gelsin!” demiş. Bu masal dalkavuklar için söylenmiş.

ÇO B AN LA KURT Y A V R U L A R I Çobanın biri dağda birkaç kurt yavrusu bulmuş: “ Şun­ ları besliyelim de büyüyünce hem benim koyunlarıma bakar­ lar, hem de başkalarının koyunlarını kapar, bana getirirler” demiş, evine götünnüş. Ama kurt yavruları büyür büyümez, çobanın dışarı çıkmasını fırsat bilip sürüyü perişan etmişler. Çoban dönüp de o durumu görünce: “ Oh olsun bana! büyük­ lerini bile öldünnek gereken hayvanlara yavrudurdiye acıyıp beslemenin sonu böyle olur işte!” demiş. Kötüleri kurtannak,sonrabize karşı kullanacakları güç­ lerini artınnak demektir. 314 K Ö P E K L E R A R A S IN D A B Ü Y Ü M Ü Ş KURTLA ÇOBAN Çobanın biri, yeni doğmuş bir kurt yavrusu bulmuş, evine götünnüş, köpekleriyle birlikte büyütmüş. Kurt yavrusu büyümüş. Bir kurt gelip de sürüden bir koyun kaçırırsa o da köpeklerle birlikte kurdun peşine düşer, kovalannış. Köpek­ ler kurda yetişemezler de geri dönerlerseo gene gider, yetişir, kendi de bir kurt olduğu için payını istermiş; sonra döner gelinniş. Gelen kurt ağıldan koyun kaçıramazsa bu kez o, koyunlardan birini gizlice öldürür, köpeklerle paylaşınnış. Sonunda çoban işi anlamış, kurdu bir ağaca asıp öldünnüş. Yaradılışından kötü olan sonradan uslanıp iyileşemez; hu masal onun için söylenilmiş.

315 ÇO B AN LA K U R T YA VR USU Çobanın biri bir kurt yavrusu bulur, evine götürüp büyütür. Büyüdükten sonra da ona, o çevredeki sürülerden koyun çalmayı öğretir. Kurt o işi iyice kavradıktan sonra der ki: “Bana hırsızlığı kendin öğrettin; artık senin süründen de, boyuna koyun eksilirse şaşmazsın elbette!” Doğuştan kötü olanlar birde hırsızlığa, yağmacılığa alış­ tırılırsa yabancılardan çok kendi ustalarına hayınlık ederler. 316 ÇO B ANLA D A V A R LA R I Çobanıl,l biri koyunlarını bir meşeliğe götürmüş, orada üstü palamutdolu bir meşe görmüş: Abasını ağacın altına yay­ mış, kendi de tırmanıp yemişleri silkelemiş. Koyunlar palamutları yerken dikkat etmemişler, abayı da yiyivermişler. Çoban ağaçtan inmiş, bir de bakmış ki abası yok. İşi anlamış, koyunlarına dönüp: “Sizi hayınlar! başkalarına- giyinsinler diye yün verirsiniz, benim abamı elimden alırsınız!” demiş. İnsanlar arasında da birçoğu yabancılara iyilik eder de en yakınlarına etmedikleri kötülüğü komazlar. 317 K U R D U A Ğ IL A S O K A N Ç O B A N L A K Ö PEĞ İ Çobanın biri davarlarını ağıla sokarken farkına var­ mamış, kurdu da içeri alıyormuş; köpeği görmüş, koşarak gelmiş: “Ne yapıyorsun? davarlarının sence hiçbir değeri yok mu ki kurdu ağıla alıyorsun?" demiş. Kötülerle birlikte yaşa­ mak insanın başına türlü belalar getirir, ölüme bile neden olur.

318 Y A L A N C I ÇO B AN Çobanın biri davarlarını köyden hayli uzağa götürür­ müş. Adet edinmiş, köylüleri korkutmak için ikide bir: "Kurt geldi, davarlara saldırıyor!” diye bağırınnış; köylüler de kor­ kar, koşuşup gelirler, kurt murt olmadığını görünce kızıp dönerlenniş. Bir gün sahiden kurt gelmiş, hem de bir kurt değil, birkaç'tanesi birden gelmiş. Çoban avazı çıktığı kadar bağınnış, bağırmış, ama gene oyun ediyordur diye aldıran blmamış, kurtlar bütün sürüyü perişan etmişler. Yalancı yalan söyler de ne kazanır? Bir daha doğruyu da söylese kimseyi inandıramaz. Bu masal onu gösteriyor. 319 S A V A Ş T A N R IS IY L A Y A V U Z L U K T A N R IÇ A S I Bütün tanrılar evlenmeye karar vennişler, her biri tan­ rıçalardan birini alm ış Savaş tanrısının kısmetine de Yavuz­ luk tanrıçası düşmüş. Pek beğenmiş, .çıldırasıya şevmiş. Bunun içindir k i nereye gitse yanındanayınnazmış. Bir kentte ya da uluslar arasında ne zaman bir yavuzluk olsa savaş da hemen arkasından gel ir. .

'

320 IR M A K L A Ö K Ü Z POSTU

.

Innağın biri sularının üzerinde bir öküz postu görmüş, adını sormuş, Post: “ Benim adım' Sert'tir” deyince ırmak hemen üzerine atılmış: “Ya adını değiştirirsin, ya da şimdi seni yumuşatırım!” demiş. Nice sert, çalımlı yiğitleri de feleğin kahırları yumuşatıverir.

321 K IR K IL M IŞ K O Y U N Koyunun birini kırkıyorlannış; ama kırkan pek acemiy­ miş, makası ikide bir hayvanın etine batırıyonnuş. Koyun dönmüş demiş ki: “ Yünümü istiyorsan, daha yukarıdan kes; yok, canımı istiyorsan, böyle işkence edeceğine hemen öldür de kurtulayım!” Bu masal, işlerinde beceriksiz olanlar için söylenmiş. 322 P R O M E TH E U S İLE İN S A N L A R Zeus’un buyruğu üzerine Prometheus insanları da, hay­ vanları da yaratmış. Zeus bakmış ki hayvanlar insanlardan çok; Prometheus'u çağınnış: “ Olmadı, şunların bir kısmını insan yap ıverf’ demiş. Prometheus o buyruğu da yerine getir­ miş. Bunun içindir ki daha başlangıçta insan olarak yaratıl­ mamış olanların kalıbı insan kalıbı olmuş ama içi insan içi 0 lamamış. Bu masal yaratılışlarında kabalık, yavuzluk bulunan kimseler için söylenmiş. 323 G Ü L L E H O R O Z İB İĞ İ Bir horozibiği bir gül fidanının yanında yetişmiş. Bir gün güle: “Sen ne kadar güzelsin! Seni tanrılar da seviyor, insan­ lar da . Seni güzelliğin için de, kokun için de kutlarım!” de­ miş. Gül: “Beni kıskanma, horozibiği!” demiş. “ Ben ne kadar yaşarım ki! Gelip bir koparan olmasa bile çabucak solarım. Ama sen hiç solmaz, hep böyle taze kalırsın!” Güzellikler, süsler içinde birzaman yaşayıp sonra feleğin

sillesini yemek, çabucak ölmektense, elimizdekiyle yetinip uzun uzun yaşamak yeğdir. 324 NAR A G A C I, Z E Y T İN A Ğ A C I, E L M A A G A C I, BİR DE B Ö Ğ Ü R TL E N Birgünnarağacı, elmaağacı, zeytin ağacı arasında: “Ben­ im yemişim iyidir... Yok benimki daha iyidir. ..” diye bir tartış­ madır başlamış. Söylemişler, söylemişler, öfkelenip ağır ağır sözlere başlamışlar. Orada bir çitten onlan dinleyen bir böğürt­ len vannış: “Arkadaşlar, bırakalım artık kavgayı!” demiş. Bir ülkenin ileri gelenleri arasında tartışma, kavga baş gös­ terirse hiçten insanlar kendilerini bir şey sarımaya başlarlar. 325 BORAZAN Birordunun borazancısı düşmanın eline tutsak düşmüş: “Arkadaşlar, bana kıymayın;ben sizden kimseyi öldünnedim. Benim silahım yok ki! elimdeki şu bakır borudan başka nem var benim?” demiş. Bunun üzerine düşman erleri: “ Biz seni öldürmeyeceğiz de kimi öldüreceğiz? Kendi canını tehlikeye koymaz, hep başkalarını kışkırtırsın!” demişler. Bu masal asıl suçun kötülüğü edende değil, kötülüğe kışkırtanda olduğunu gösteriyor. 326 K Ö S TE B E K L E A N A S I Köstebek lerin gözü görmez, ama bir köstebek anasına: “ Benim gözlerim açıldı, görüyorum ben!” demiş. Anası: “ A ­ caba doğru mu söylüyor? Bir deneyelim!” demiş,yavrusuna

bir parça öd ağacı verip: “ Bu nedir?” diye sonnuş. Yavrusu: “Ne olacak? Bir kaya parçası!” deyince anası: “ A yavrum!” Senin gözlerinin gönnesi şöyle dursun, artık burnun da koku almaz olmuş!" demiş. Nice kimseler de vardır: “ Bizşunu yaparız! Biz bunu ya­ parız!” diye böbürlenirler ama ellerinden hiçbir şey gelmez. 327 Y A B A N D O M U Z U Y L A T İL K İ Yaban domuzunun biri bir ağacın arkasına saklanmış, dişlerini biliyonnuş. Onu bir tilki gönnüş: “ Dişlerini ne diye biliyorsun? Bir tehlike mi sezdin? Avcı mı var burada?” diye sonnuş. Domuz: “Hayır, şimdilik birtehlike yok; ama ben diş­ lerimi bileyim de hazır bulunsun; birdenbire tehlike çıkarsa bilemeye vaktim olmaz!” demiş. Hazırlık için işin başa gelmesini beklemek doğru değil­ dir, bu masal onun için söylenmiş. 328 Y A B A N D O M U Z U , A T, BİR DE A V C I Bir yaban domuzuyla bir at, çayırda otluyorlannış. Y a­ ban domuzu otları boyuna kökünden söküp kurutuyor, suyu da bulandırıyonnuş. A t kızmış, öcünü almak için gitmiş bir avcı bulmuş: “Kurtar beni şu yaban domuzundan!” demiş. A v­ cı: “Peki, kurtarayım, kurtarayım ama ben tek başıma o işi başaramam ki! Gel, senin ağzına bir gem vurayım, üstüne bineyim, sen de yardım et!” At o kadar öfKeliymiş ki hiç düşünmeden razı olmuş. Avcı atın üstüne binmiş, yaban do­ muzuna saldınnış; onun hakkından gelmiş ama atı da eve götürüp ahıra bağlamış.

Birçok kimse de öfKelenip düşmanlarından öç almaya kalkar, ama kendi başlarını da belaya soktuklarını hiç düşün­ mezler. 329 DtŞt D O M U Z L A K A N C IK K Ö P E K A R A S IN D A S Ö V M E Y A R IŞ I Dişibirdom uzia kancık birköpek kızmışlar, birbirlerine sövmeye başlamışlar. Domuz: “ Aphrodite tanrıça hakkı için söylüyorum, seni paramparça edeceğim!” demiş. Köpek gül­ meye başlamış: ‘ Aphrodite tanrıçayı söze karıştırmak da sana düşer ya! Seni o kadar seviyormuş ki senin etinden yiyenleri tapınağına bile almaya razı değilmiş!” demiş. Bunun üzerine domuz: “ Elbette sevdiğinden,” demiş. “Beni o kadar seviyor ki öldürüp yiyenleri, bana bir kötülük edenleri tapınağına sokmuyor. Sana gelince, senin dirin de pis kokar, leşin de!” Becerikli aytaçlar, düşmanlarının en ağır sözlerini de kendilerine yontmayı bilirler, bu masal onu gösteriyor. 330 Y A B A N A R IL A R I, K E K L İK L E R , BİR D E Ç İF T Ç İ Yaban arılarıyla keklikler susamışlar, bir çiftçinin tar­ lasına gidip: “ Bize biraz su verirsen, biz de sana hizmet ed­ eriz” demişler. Keklikler bağı belliyeceklerine, yaban arıları da hırsızları sokup kaçıracaklarına söz vermişler: Çiftçi: “ Benim bir çift öküzüm var, bir şey adamadan her işimi görüyorlar; size vereceğime onlara veririm daha iy i!” demiş, hepsini kovmuş.

Bu masal, birçok şeyler adayıp sonra da yalnızca zararı dokunan kötüler için söylenmiş. 331 Y A B A N A R IS IY L A Y IL A N Bir gün bir yaban arısı bir yılanın başına konar, boyuna iğnesini batırarak rahatsız eder. Yılan canının acısından deliye döner, bir türlü arıyı yakalayıp öcünü almak da elinden gel­ mez. En sonunda dayanamaz, gider başını bir arabanın altına sokar, hem anyı öldürür, hem de kendini. Bazı kimseler düşmanlan ölsün diye kendilerini de fe­ da etmeye hazırdırlar, bu masal onu gösteriyor. 332

'

B O Ğ A Y L A Y A B A N K E Ç İL E R İ Bir gün bir boğanın arkasına bir aslan düşer; boğa koşar, koşar, bir mağaraya sığınır. Meğer orada yaban keçileri var­ mış, üzerine atılıp başlarlar boynuzlan vurmaya. Boğa bakar, bakar: “Böyle vurmanıza ses çıkarmadığım için beni korkut­ tunuz sanmayın, ben sizden değil, dışarıda bekleyenden kor­ kuyorum!" der. Bazan bizden güçlüsünden korktuğumuz için, bizden güçsüzünün yaptıklarına dayanırız. 333 TAVUSLA TURNA Tavus kuşunun biri birtumayla alay ediyor, rengini beğenmiyormuş. “Benim bak ne güzel tüylerim var, hepsi altın gibi

pan l pan l yanıyor; seninse kanatlannda bir tek süsün bile yok!” demiş. Turna kuşu tavusun alayına hi" aldımı::ımış: “ Ben,’’ de­ miş, “ta yükseklere uçar da yıldızlann yanında ölerim; sen, horozlar gibi, hep aşağıda, tavukların içinde dolaşırsın!" Ünsüz kalıp zenginlik içindekurulmaktansa, yoksul giy­ sisi içinde ünlü olmak yeğdir. 334 TAVU SLA ALAKARG A Kuşlar toplanmışlar, kendilerine kıral seçmek istemiş­ ler. Tavus kuşu güzel liğini öne sürerek kendisinin seçilmesini istemiş; öteki kuşlar da razı olacaklarmış, ama alakarga çık­ mış: “Ya üzerimize karta i çullanınca' ne yapacağız? Tavus­ tan bize ne yarar gelir? Kıralım ızdır diye bizi koruyabilir mi?” demiş. Gelecek tehlikeleri önceden düşünüp de ihtiyatlı olmak isteyenleri ayıplamayın; bu masal onun için söylenmiş. ■

335

A Ğ U STO S ■B Ö C E Ğ İY L E T İL K İ Ağustos böceği yüksek bir dala konmuş, ölüyormuş. O ­ radan tilkinin biri geçmiş: “ Şunu bir yesem” diye içi çekmiş, bir kurnazlık düşünmüş. Ağacın karşısına geçmiş, ağustos böceğinin sesine bayıldığını söylemiş: “ in de seni bir yakın­ dan göreyim!” demiş. Ağustos böceği tilkinin meramını an­ lamış, daldan bir yaprak koparıp aşağıya atmış. T ilk i, ağus­ tos böceği indi sanarak hemen atılmış. Ağustos böceği: “ A l­ dandın işte, arkadaş,” demiş. “ B irtilkin in pisliğinde ağustos böceği kanadı gördüğüm günden beri benim tilkilere hiç güvenim kalmadı.” Aklı başında insan, komşunun başına gelenden ibaret alır.

336 A Ğ U STO S D Ö C tG lY L E K A R IN C A L A R Bir kış günüymüş; karıncalar, ıslanan azıklarını çıkar­ mışlar, güneşte kurutuyorlarmış. Ağustos böceğinin biri pek acıkmış, gelmiş karıncalardan bir lokma yiyecek istemiş. “Sen de yazın yiyecek toplasaydın ya! şimdi böyle aç kalmazdın” demişler. Ağustos böceği: “ Yazın yiyecek düşünmeye vak­ tim yoktu ki! tatlı tatlı şarkılar söylüyordum!” demiş. “ Ma­ dem yazın şarkı söyledin, şimdi de oynarsın!” demişler. Başınıza bir yıkım , bir tehlike gelmesin derseniz, her işiniz­ de yarını da düşünmelisiniz. 337 D U V A R L A Ç İV İ Duvar, hoyratça canını acıtan çiviye: “ Ben sana ne kötülük ettim ki beni böyle deliyorsun?’ ’ diye sonnuş:” Çivi: “Benim seninle bir alışverişim yok. Görmüyor musun? Beni de arkadan itiyorlar!” demiş. 338 A V C IY L A A S L A N Ok atmakta usta bir avcı bir gün avlanmaya dağa çık­ mış. Bütün hayvanlar kaçışmış, yalnızca aslan karşısına geç­ miş: “Gel de dövüşelim!” diye meydan okumuş. Avcı yayını gemıiş, nişan alıp atmış, değdirmiş, “ Bu benim habercimdir, arkasından da kendim gelirim !” demiş. Yaralı aslan döndüğü gibi başlamış kaçmaya. Önüne bir tilki çıkmış: “Neden kork­ tun kaçıyorsun? Sen ondan güçlüsün, alt edersin” demiş. As­ lan: “Yooo! duramam,” demiş; “ habercisi bu kadar yaman olunca kendi kim bilir nasıldır!”

Bir ışi daha başlangıcında incelemeli, çıkış yolunu ara­ malıyız. 339 TEKEYLEBAĞ Bağın filiz verdiği günlerde bir teke gelmiş, tomurcuk­ ları yiyormuş. Bağ: “Taze ot kalmadı mı ki gelip de benim canımı yakıyorsun?” demiş. “ Yoksa tomurcuklarımı yiye yiye bitireceğini mi sanıyorsun? Korkma, seni kesip kurban ettik­ leri gün şarap gene bendendir.” Bu masal, dostlarının malına göz diken kötüler için söy­ lenmiş. 340 S IR T L A N L A R Dedikleri doğruysa, sırtlanların her yıl cinsiyetleri değişirmiş; yani hepsi de bir yıl erkek, bir yıl dişi olurmuş. Bir gün bir erkek sırtlan bir dişi sırtlanın yanına varmış, onun­ la doğaya uymayan bir iş görmeye kalkmış. Dişi sırtlan: “A r­ kadaş,” demiş, “bu yıl senin bana yapmak istediğini bir da­ haki yıl da sana yaparlar?” Bir yargıç kendinden sonra yar­ gıçlığa geçeceklere haksızlık etmeye kalkmasın, onlardan bu yanıtı alır. 341 S IR T L A N L A T İL K İ Sırtlanlar için her yıl cinsiyet değiştirir, dişiyken erkek olur derler. Dişi sırtlanın biri bir tilki görmüş, yaltaklanmış; tilkinin istemediğini görünce de sitem etmeye başlamış. T il­ ki: “ Kusura bakma, güzelim ,” demiş, “ hayır demezdim, demezdim ama sana inan olmaz ki! Şimdi karın olacağım

dersin, yarın kocam olmaya kalkarsın!" Ru masal iki yüzlü adam için söylenmiş. 342 DAZ KAFALI ATLI

‘

Daz kafalının biri başına takmasaçgeçinniş, birata bin­ miş, gidiyonnuş. Yel esmiş, öyle de güçlü esmiş ki adam­ cağızın takma saçlarını alıp götünnüş. Görenler kahkahayla gülmeye başlamışlar. Adamcağız hayvanını durdurmuş: “Takma saçların beni bırakıp gitmesine neden şaşıyorsunuz? Ben doğduğum zaman dünyaya birlikte getirdiğim saçlar dur­ madıktan sonra bunlar durur mu hiç?" demiş. Başımıza bir kaza geldi diye yerinmeyelim: insanın doğuşundan birlikte getirmediği hiçbirşey asıl malı sayılmaz; her insan da çıplak gelir, çıplak gider. 343 D İŞİ D O M U Z L A K A N C IK K Ö PEĞ İN D O G U R G A N L lK K A V G A S I Birgün dişi domuzla kancık köpek doğurganlık üzerine kavgaya tutuşmuşlar. Köpek: “ Görmüyor musun? Dörtayaklı hayvanlar içinde en çabuk doğuran benim; benimgebeliğim ne kadar sürer!” demiş. Dişi domuz: “ iyi,am asen yavrularını gözleri kapalı doğurduğunu unutuyorsun!” demiş. Bir işin çabuk olmasına değil, tamam olmasına bakılır; bu masal onun için söylenmiş.

344 P İN Tİ Pintinin biri nesi var nesi yoksa altınla değiştinniş, al­

tını da külçe olarak götürüp bir yere gömmüş. Ama gönlünü de, aklını da birlikte gömmüş. Her gün bir yol gelir, toprağı kazar, malına bakarmış. İşçinin biri uzaktan görmüş, işi an­ lamış, gelmiş, altını külçesini alıp götürmüş. Ertesi gün pin­ ti toprağı gene kazmış, bakmış ki altını yok, dövünüp ağ­ lamaya, saçlarını yolmaya başlamış. Oradan biri geçiyormuş: “Ne var? Ne oldu?” diye sormuş. İşin aslım öğrenince: “ Ne ağlıyorsun, be adam? demiş. Senin altının ha varmış, ha yok­ muş. G it bir taş al, onu göm, altındır de çık işin içinden. S­ enin için altınla taşın bir farkı mı var? Anlaşılıyor ki sen allının varken de bir hayrını görmüyormuşsun!” İnsanın malı olması yetmez, malından yararlanmasını bitmeli. 345 D E M İR C İY L E KÖPEĞİ Birdemircinin bir köpeği varmış. Demirci demir döver­ ken köpeği de bir köşede uyurmuş; ama efendisi sofraya otur­ du mu, köpek de uyanır, hemen yanına gelirmiş. Bir gün demirci köpeğin önüne bir kemik atmış, demiş ki: “ Ne ber­ bat hayvanmışsın sen! Ben kollarımı oynatır, didinirken sen tembel tembel yatar, uyanmak bilmezsin; ama ben çenemi oy­ nattım mı, koşar gelirsin yanıma!” Bu masal, başkalarının sırtından geçinmek isteyen tem­ beller için söylenmiş. 346 K IŞ L A İL K Y A Z Bir gün kış, ilkyazla alay etmiş, demediğini komamış: “Sen birortaya çıklın mı, kimsenin rahatı kalmıyor; kimi kır­

lara, onnanlara gidip çiçek topluyor, güller, leylaklar deriy­ or, koklayıp koklayıp saçlarına takıyor; kimi yola çıkıyor, gemilere biniyor, başkalarını gönneye gidiyor; yele de, sağanağa da bir aldıran kalmıyor. Bir de bana bak: Ben her dediğimi dinleten bir kıralım. Herkesin gözü yerde olsun, kimse göğe bakmasın derim, kimse de başını yerden kal­ dıramaz. Herkesi öyle korkutur, öyle titretirim ki çoğu kimselerevlerinden çıkmayı hile gözlerine alamazlar!” Kış böy­ le söyleyince İlkyaz: “ İnsanlar da senden kurtuldukları için seviniyorlar ya!” demiş. “ Beniyse çıldırasıya severler, adımı dünyanın en güzel adı diye anarlar. Ben geçip gittim mi, hep bana özlem çekerler; bana kavuşunca da bayram ederler!” 347 K IR L A N G IÇ L A EJDER Kırlangıcın biri gitmiş, bir mahkemenin saçağına yuva kunnuş. Birgün yavrularına yem getinneye çıkmış; o sırada bir ejder gelip yavruların hepsini yemiş. Kırlangıç dönüşte bakmış ki yavrulan yok, başlamış yanıp yakınmaya. Oradan başka bir kırlangıç geçiyonnuş: “Ne yapalım? yavrularını çaldıran kırlangıç bir sen değilsin ya! Dahanicelerinin başına geldi!” diyerek arkadaşını avutmak istemiş. Ama öteki kır­ langıç: “ Ben asıl yavrularımın öldüğüne yanmıyorum, böyle bir yerde, zavallıların korunması gereken bir yerde başıma bu bela geldi diye yanıyorum!” demiş. Bir bela, beklenmedik biryerden gelince bir katdaha acı olur, bu masal onu gösteriyor. 348 K IR L A N G IÇ L A A L A K A R G A N IN G Ü Z E L L İK K A V G A S I Kırlangıçla alakarga: “ Ben güzelim... Sen güzelsin....”

diye çekişmeye başlamışlar. Kırlangıç ne dediyse karşısın­ dakini kandıranıamış; sonunda alakarga: “ Sen benden güzel olur musun hiç? sen ancak ilkyazda güzelsin, benim vücud­ um ise kışa karşı kor!" demiş. Güzel olmaktansa uzun ömürlü olmak yeğdir, bu masal onu gösteriyor. 349 K IR L A N G IÇ L A K U Ş L A R Ökse otunun bittiğini görünce kırlangıç, kuşların başın­ da dolaşan tehlikeleri sezmiş, hepsini toplamış, meşeleri dolaşıp hepsinden ökse otlarını koparın diye öğüt vermiş: “ Elinizden gelmezse bari insanlara sığının, yalvarın, bizi tut­ mak için ökse kullanmasınlar!” demiş. Öteki kuşlar: “Sen bunamışsın, saçmalıyorsun!” diye alay etmişler. Bunun üz­ erine kırlangıç gidip insanı bulmuş, ona yalvamıış. İnsan kır­ langıcın böyle akıllı olduğunu görünce beğenmiş, kendi evin­ de ona biryervem ıiş. Bunun içindir ki insan öteki kuşlan ökseyletutupyediği halde kırlangıcı korur, kendi evinde barın­ masına bileses çıkarmaz. Geleceği düşünen kendini en büyük tehlıkelerdcn kurtarır, bu masal da onu gösteriyor. 350 Ö V Ü N G E Ç K IR L A N G IÇ L A A L A K A R G A Kırlangıç alakargaya demiş ki: “Sen beni ne sandın? Ben Atinalı bir tiğinçeyim (25), hem de Atina kiralının k ız ıy ım !” Bunun üzerine kalkmış, başından geçenleri (25)Tiginçc: Bcy kızı, prenses

Tereus’un kendisine nasıl eziyet ettiğini, dilini nasıl kestiğini anlatmış. Alakarga: “ Senin dilini kesmişler, gene bu kadar dedikodu yapıyorsun; ya kesmeseler ne olacakmış!” demiş. Övüngeçler yalan uydura uydura kendilerini de ele verirler. 351 K A P LU M B A Ğ A Y LA KARTA L Kaplumbağanın biri kartala gitmiş, iıçma öğretmesini dilemiş. Kartal: “Sen uçmak için yaratılmamışsın ki! Senin kanadın yok!" demişse de bir türlü dinletememiş, kaplumbağa ille uçmak istemiş. Bunun üzerine kartal onu pençeleriyle kavramış, havaya kaldırmış, sonra bırakıvermiş. Kaplumbağa düşünce kayalara çarpmış, paramparça olmuş. Bazı.kimseler böyledir, kendilerine ne dense dinlemez, il)e daha güçlülere benzemek ister, bunun için de başlarına bela getirirler. 352 KAPLUM BAĞ AYLA TAVŞAN Kaplumbağa tavşanın karşısına gitmiş: “ Ben senden da­ ha hızlı koşarım!” demiş. Tavşan: “ Git işine!” demişse de dinlelememiş. Sonunda bakmış olmayacak, yarış etmeye hazır olmuş. Gün gösterip sözleşmişler, sonra ayrılmışlar. Günü gelmiş. Tavşan nasıl koştuğunu biliyor ya! hiç aldırmamış, yolun kıyısına kıvrılmış, uyumuş; ama kaplumbağa koşa­ mayacağını bi liyor, bi r dakikasını bi le geçirmemiş, hemen y­ ola düzülmüş, gidecekleri yere tavşandan önce varmış. Çalışmak bazen doğuştan gelme güçleri de alt eder, hele doğuştan vergili olan tembellik ederse!

353 K AZLAR LA TURNALAR bazlarla turnalar bir çayırda kannlannı doyuruyorlannış. Avcılarçıkıp gelmiş. Turnalar h afif olur, çevik olur, hepsi de uçup gitmişler; ama kazlar gövdeleri agır oldugu için bir tür­ lü kaçamamışlar, hepsi de avcıların eline düşmüş. İnsanlar arasında da öyledir: bir kenti düşman sarıp da aldı mı, yok­ sullar kolayca kaçıp başka bir ülkeye geçer, özgürlüklerini kurtanrlar; zenginlerse mallan yüzünden kaçamaz, çogu köle olurlar. 354 Ç Ö M LE K LE TENCERE Bir çömlekle bir tencere ınnağa düşmüşler. Çömlek ten­ cereye: “ Ben senin gibi bakırdan değilim, çok rica ederim, benden uzak git; ben kendim istemeden bile sana değersem paramparça olu^rum!” demiş. Açgözlü büyüğün komşusu olan yoksul, yann da yaşayacağına nasıl güvenebilir? 355 PAPAĞANLA KEDİ Adamın biri birpapagan alm ış,evin içinesalıvenniş. Pa­ pağan insana alışıkmış, oradan oraya sıçramış, ocağın üstüne çıkmış, orada da tuhaf tuhaf söylenmeye başlamış. Evin ke­ disi onu görünce şaşmış: “Sen kimsin? Nereden geliyorsun?” diye sonnuş. Papağan: “ Efendi beni yeni aldı” demiş. Bunun üzerine kedi: “Sen ne arsız hayvanmışsın! Bu eve daha yeni gelmişsin, utanmadan dırlanıp duruyorsun. Bense bu evde doğdum, bu evde büyüdüm, bir söylenecek olsam efendilerim

kızar, beni kapı dışarı ederler!” demiş. Papağan: “ Hadi ordan be!” demiş, “sen kendini benimle bir mi tutuyorslU1 ? Benim sesim seninki gibi efendileri rahatsız etmez kt!” Bu masal, hemen herkeste suç bulmaya kalkışan eleş­ tiriciler için söylenmiş. 356 P İR E Y L E P E H L İV A N Bir gün pirenin biri bir sıçramış, gitmiş, hasta bir peh­ livanın ayak parmaklarından birine konımış, iyice bir ısırmış. Pehlivan öfKelenmiş, pireyi yakaladığı gibi iki parmağı arasın­ da ezmek istemiş ama pire durur mu? bir sıçrayış sıçramış, a­ ma öyle tam pire sıçrayışıyla sıçramış, kaçıp canını kurtar­ mış. Bunun üzerine pehlivan içini çekmiş: “ Hey ulu Herak­ les!” demiş, “senin bana bir pireye karşı ettiğin yardım buy­ sa artık düşmanlara karşı yardımından ne yarar gelir?” Öyle ufak işler için tanrılardan yardım beklememiz doğ­ ru değildir; tanrılara yalvaracaksak, büyük işler için yal­ varalım. Bu masal onun için söylenmiş. 357 P İR E Y L E İN S A N Birgün pirenin biri bir insanı rahatsız edipduruyormuş. Sonunda adam pireyi yakalamış: “ Sen kimsin böyle! benim her yerimi ısırdın, her yerimden kanımı emdin?” demiş. Bunun üzerine pire yalvarmaya başlamış: “ Dokunma bana, benim geçimim böyledir. Görüyorsun ya! sana büyük bir kötülük etmiyorum!” demiş. insan gülmüş bu söze: “ Seni ehıne bir geçirmişken bir daha bırakır mıyım? Simdi geber­

teceğim. 'Bana ettiğin kötülük ister büyük olsun, ister küçük, o kötülüğü bir daha etmene meydan bırakamam!” demiş. Bir kötü güçlü olsun, güçsüz olsun, acımamalı, hemen başını ezmeli. 358 P İR E Y L E Ö K Ü Z Bir gün pire, öküzün karşısına geçmiş: “ Nedir o senin durumun? insanoğluna kul köle olmuşsun. Oysa ki sen güçlüsün, yiğitsin, ne diye karşı gelmezsin? Bana baksana: ben acımadan insanı iğneliyor, kanını içiyorum!” demiş. Öküz: “ Ben iyilik bilirim de onun için insana kul köle oldum; insan beni sever, gelip benim alnımı okşar, omuzlarımı okşar, ar­ kamı sıvazlar” demiş. Pire: “Sen insanoğlunun okşamasından hoşlanıyorsun, benim de asıl fenama giden o okşama. Bazen ellerine düştüm mü, beni okşayacaklar diye ödüm kopuyor!” demiş. Sözle övünmeye kalkanları bazen en saf kimseler bile utand ırıverir.

ÇAĞDAŞ

YAYINLARI

M ehm et F a ra ç TÖRE KISKACINDA KADIN

Mm iMcr r;rAIW; TÖRE K IS K A C IN D A K A D IN

'

0: Sfvda’br, Rabıa'Ur ve diğerleri... Suçları sevmek olan Utfalı ka dınlar... Onlar yok olup gittiler, töreler ise yaşıyor... Bu kitap töre kurbanı kadınların ibret verici öykülerini anlatıyor.

“m

::];î V£İ Çağ Pazarlama A.ş. Türkocağ Cad. No:39J41 (34334)CağaloğIu-lstanbul Tel: (212}S14 01 96

Cumhuriyetin okurlarına armağanıdır. Parayla sarılmaz.