An duk şafakta kazandık zaferi

SUNUŞ Yıllarca mücadeleden, sonra, Güney Vietnam hal­ kı daima yeni ve olağanüstü zaferler kazandı. Asya, Afrika ve Latin Amerika halkları ve b ü t ü n dünyadaki ilerici insanlar gözlerini bize çeviriyorlar. Bunda şaşılacak bir şey yoktur. Çünkü ülkemizin ya­ rısı bir sömürge hükümetinin egemenliği altında ya­ şamakta, b ü t ü n sömürgecilerin elebaşısı büyük bir emperyalist devlete karşı direnmekte ve büyük bir kararlılık ve sarsılmaz bir azimle ona kafa tutmak­ ladır. Güney Vietnam'da h e r bölge, her ırmak, h e r te­ pe, h e r köy ve h e r insanın kendine ait bir k a h r a m a n ­ lık öyküsü vardır. Ve bu öykülerin h e r biri, 14 mil­ yon Güney Vietnamlının karakteri h a k k ı n d a bir ka­ r a r verebilmemiz için yeterlidir. Amerikan emperyalistleri, Güney Vietnam'daki savaş güçlerine sayıca bire karşı onluk bir üstünlük sağlamak için ellerinden gelen h e r şeyi yaptılar. Bu sayıca üstünlüğün çoğu z a m a n çok d a h a fazla oldu­ ğunu bir y a n a bıraksak bile, bire karşı onluk bir üs­ tünlük oranına ihtiyaçları olması, Yanke askerlerinin değeri h a k k ı n d a bir fikir verebilir. Örneğin, Hon Dat köyünde dişlerine k a d a r silahlı bin beş yüz düşman askeri, içlerinde üçü kadın ve ikisi 7 ve 13 yaşlarında çocuk olmak üzere topu topu 19 Güney Vietnamlıya karşı on günlük bir çarpışmadan sora geri çekilmek zorunda kalmışlardır. An Duk, bu romanında bir idealle silahlanmış in­ sanların olağanüstü gücünü göstermeyi başarmıştır. O insanlar ki, demirden bir mücadele azmine sahip­ tirler ve sayı ve silahları korku verici görünen, a m a

gerçekte en önemli bir nitelikten, savaşma azminden yoksun olan gerçek şeytanların karşısında sarsılmaz bir kaya gibi durabilmişlerdir. Hon Dat (Şafakta Ka­ zandık Zaferi) romanının tipik karakteri buradan geliyor. Hikaye, 1961 yılındaki o kızgın «zincirleme ayak­ lanma» günlerinden sonra geçer. An Duk'un kahra­ manlarının çoğu bugün h â l â hayattadırlar ve şu an­ da ilkinden d a h a şaşırtıcı ve d a h a başarılı yeni -Hon Dat» l a n d a h a geniş bir düzeyde yaratmakla meşgul­ dürler. Eksikleri olmasına karşın, Hon Dat romanı etki­ leyici ve gerçeğe sadık, iyi bir çalışmadır; Amerikan saldırganlarına ve kuklalarına karşı mücadelemizin büyük senfonisini oluşturan birçok hikâyeden biridir. Bütün ülkemizin savaşmaya ve yenmeye kararlı oldu­ ğu t a m şu sırada yayınlanması çok isabetli olmuştur. An Duk'a teşekkür ederiz. Güney Vietnam, Aralık 1965 TRAN BAÇ DANG Ulusal Kurtuluş Cephesi Merkez Komitesi Başkanlığı Üyesi Güney Vietnam Sanat ve Edebiyat Birliği Başkanı

6

BİRİNCİ BÖLÜM •Haydi itiraf et bakalım, haklıymışım değil mi? Unutmamış seni işte!» diye kızkardeşi Su'yıı sıkıştı­ rıyordu Kuyen. «Hem ne k a d a r da dokunaklı mek­ tubu; ve de on sekizinciymiş bu, düşün bir kez. Daha ne istersin? Sen de neler getiriyorsun aklına... Şimdi her şey belli oldu. Onun mektupları da aynı seninkiler gibi kaybolmuş demek. Hey Allahım, yedi yıllık mektuplaşmanın sonucuna bak... h e m de Kuzey, ül­ kemizin bir parçası olduğu halde!. Deli olur insan... Ama artık kocan için üzülmen bitti, değil mi Su?... Bu sana ders olsun; b u n d a n sonra onun h a k k ı n d a 'korkarım Kuzey'deki iyi h a y a t a alıştı, başkasını dü­ şünmeye zaman bulamıyor,' demezsin artık. İtiraf et, haksızdın, değil mi?» Genç kız sevinçten titreyen bir sesle konuşup du­ ruyordu. Niyeti eniştesini savunmak değildi. S u ' n u n yedi yıldır yazdığı mektuplardan sonra eriştiği bu mutluluğa sevinmekteydi. Bu mutluluğa katılıyor ve onu korumaktan, güçlendirmekten sevinç duyuyordu. Gözleri parıldıyor; a r a s ı r a dudaklarını ısırarak söz­ lerini cesaret verici el hareketleriyle tamamlıyordu. Eniştesinin fotoğrafını a l a r a k mektubu Su'ya ge­ ri verdi. Çabuk adımlarla verandaya doğru yürüdü. Küçük Tuy, merdivenlerde oynuyordu. Kuyen çocu­ ğu y a n m a çekti. «İyi bak bu resme. Kim bu adam, söyle bakayım teyzene?» diye sordu. «Babam!» dedi küçük kız. Fotoğrafı eline aldı ve dikkatle süzmeye bakladı. «Evet o.» «Nereden bildin?» Anam söyledi.»

iri siyah gözlerini birden teyzesine çevirdi ve kuş­ kuyla sordu: «Teyze, gerçekten o mu?» Kuyen küçük kızı kucağına aldı, yatağın kenarı­ na iliştikten sonra dizlerine oturttu. Başını salladı: «Elbette o şekerim. Şimdi iyice zihnine yerleştir yüzünü... Baban ve sen artık birbirinizi tanıyorsu­ nuz.» Sonra kızkardeşine döndü: «San'ın m e k t u b u n d a n anlaşıldığına göre, senin son gönderdiğin haberi ve Tuy'un fotoğrafını almış. Düşünebiliyor musun Su?. Kocanın, kızının yüzünü tanıması tam yedi yıl sürdü.» Kuyen yeğeninin a l n ı n a sevgiyle bir fiske kon­ durdu: «Evet küçüğüm, b a b a n yedi yıldan sonra senin şen yüzünü görebildi. O gittiğinde sen d a h a doğma­ mıştın, anlıyor musun?» Kocası Kuzendeki birliklere dönmeden önce bir­ likte geçirdikleri kısa vedalaşma saatlerini, sanki d ü n m ü ş gibi anımsıyordu Su. Tabanım kurtların delik deşik ettiği sırıklar üze­ rindeki bu aynı evde San, dudaklarında h e r zaman­ ki gülümseyişi ve sakin haliyle, hareket saatini bek­ lemişti. Sakin görünüşünün arkasında, gizlediği şeyi o z a m a n l a r yalnız karısı biliyordu. Köyde herkese, «iki yıl dediğin ne ki, çabucak geçer,» dediği halde, son gecelerinde gerçek düşüncesini karısına söyle­ mişti: «Sevgilim, anamı üzmemek için iki yıl dedim, a m a sana gerçeği söylemeliyim. Bunun böyle olaca­ ğına ben inanmıyorum. Bir yıl sonra yeniden başla yabilir ve üç, döıt, beş yıl da sürebilir. Her şeye karşı hazırlıklı olmalıyız.» Gece geç vakit karısının başını omuzuna daya mış ve bir anlık bir suskunluktan sonra kendi kendi­ ne konuşurcasına söylenmişti: «Acaba orada da b u r a d a k i k a d a r çeşitli meyve 1er v a r mıdır? Orada da mango, t u r u n ç var mıdır ki? Turunç... evet, kjışkusuz orada da t u r u n ç vardır Yal 8

nız hangi mevsimde yetiştiklerini bilmiyorum. Her­ halde b u r a d a olduğu gibi Tet (*) zamanında değil.» Su, ilk önce kocasının sadece gidişinden söz et­ memek için, bunları öylesine konuştuğunu düşünmüş­ tü. Ama birdenbire bu safça sözlerle söylemek iste­ diklerini anlayıverdi. İki yıl önce, Long Çau Ha (**) seferinin galipleri o n u r u n a verilen bir ziyafette, sof­ ralara yemek taşırken San'm dikkatini çekmişti. Ön­ ce b u n u n farkında olmamıştı. Sonraları San, saçlan n d a k i t u r u n ç çiçeği kokusundan çok hoşlandığını itiraf etmişti. İlk olarak bu ziyafet sırasında birbirle­ rini tanımışlar, sonra da bu karşılaşmayı unutmamış­ lardı. San, bir gün ona yalnız rastlamış ve gülümse­ yerek yavaşça sormuştu: «Turunç çiçeği kokusunu niye artık sürünmü­ yorsun?» Ve Su, bir hayli şaşırmış, kızarmış ve gülmemek için dudaklarını ısırmıştı. Öykülerinin başlangıcı bu karşılaşmaları olmuş­ tu. Ülkenin h e r yanından zafer haberlerinin geldiği o on ikinci ayda, Hon Dat'ta, yeni açan t u r u n ç çiçek­ lerinin iç bayıltıcı kokusu h e r yanı sararken aşkları başlamıştı. İki yıl sonra tam Dien Bien Fu'daki büyük zafer sırasında evlendiler. Düğünleri çevredeki en şenlikli düğün oldu. Topu topu bir ay birlikte yaşayabildiler ve sonra Aradan yedi yıldan fazla bir zaman geçti. Ve Su işte ancak bugün kocasından ilk haberi ala­ biliyordu. Kısacık bir mektubun içinden çıkan küçü cük bir fotoğrafta kocasının sevgili yüzüne yine ka­ vuşmuştu. Yedi yıl... bu k a d a r uzun zaman ona şimdi ger­ çek değilmiş gibi geliyordu. 1*1 Budist takvime göre yeni yılın başlangıcı. (Ç.N.) (**) Long Çau Ha, Mekong deltasında üç vilâye­ tin adıdır. 1952'deki Long Çau Ha çarpışması, Fransız sömürge birliklerine karşı yapılan birçok askeri se­ ferlerden biriydi. 9

«Zaman nasıl geçiyor?» dedi hayretle, «tam yedi yıl olmuş.» «Ama h e r halde bizim b u r a d a neler çektiğimizden hiç haberi olmamıştır,» dedi Kuyen. «Ondan boşan­ m a n için önüne sürdükleri kâğıtları imzalayasın diye seni nasıl zorladıklarını bir bilseydiI.. 'Kaplan kafesi­ ne' ve 'timsah çukuruna' (*) attıklarını ve b ü t ü n öbür korkunç şeyleri bilseydi!» «Nereden bilsin?» dedi Su, dudaklarında sevecen bir gülümseyişle. «Belki bu gibi şeylerden konuşuldu­ ğunu işitmiştir, a m a sahiden nasıl olduğunu nereden bilsin?» Tuy, onlar konuşurlarken teyzesinin dizinden in­ miş, anasının küçük dikiş kutusuna gitmişti. Kutu­ d a n küçük bir ayna çıkardı. Yatağın dip tarafına otu­ rarak, sırtını duvara dayadı. .Sonra hiç sesini çıkar­ m a d a n aynada uzun uzun yüzünü inceledi. Daha sonra avucunu açıp babasının fotoğrafına baktı. Bir fotoğrafa, bir aynadaki yüzüne bakıyor, gözlerin, du­ dakların, kulakların b ü t ü n ayrıntılarını karşılaştıra­ rak, benzerlikleri araştırıyordu. Gözleriyle kaşlarını, ne k a d a r uğraştıysa benzetemedi. Kendi gözleri yuvar­ lak, babasınınkiler ise eğiktiler. Resimdeki kaşlar çok sıktı. Ama işte, burunları ve ağızları hemen hemen 1 aynıydı. Gözlerini iri iri açtı ve yüreği sevinçle çar­ parak, diğer ortak çizgilerini araştırmaya girişti. Bü tün ayrıntılarına k a d a r babasına benzemek istiyordu. Çünkü, onun da yalnızca kendisine ait bir babası ol­ duğunu öğrendiği günden beri, onu bütün kalbiyle sevmişti. Birdenbire, babasından gelen her şeyin çok güzel olması gerektiği ve babasının, onu kuşkusuz (*) «Kaplan kafesi» ve «timsah çukuru», Ameri­ kan emperyalistlerinin ve kukla ordularının, tutsak düşen kurtuluş savaşçılarına uyguladıkları iki işkence yöntemidir. «Kaplan kafesi» bir tabut k a d a r d a r ve alçak bir çukurdur. Üstü dikenli tellerle örtülmüştür. Tutsaklar kızgın güneş altında b u n u n içinde çömeltilir ya da yatırılır. «Timsah çukuru» da aynıdır. Yalnız y a n y a n y a su doldurulmuştur. Bunun içine konulan tutsakların vücutları zamanla çürümeye başlar. 10

dünyada her şeyden fazla sevdiği kanısına vardı. Bu sabah, anası ona fotoğrafı gösterip, b u n u n babası ol­ duğunu söylediğinde, hemencecik inanmıştı. Çünkü, bir defa anası ona hiç yalan söylemezdi, ayrıca da resme bakınca, resimdeki yüze sanki d a h a önce rast­ lamış gibi bir duyguya kapılmıştı. Oysa şimdiye k a d a r babasının yüzünü yalnızca anasının tarifiyle kendi kendine kafasında canlandırmıştı. Su için, başından geçen en acılı olaylardan biri de şuydu: San vedalaşıp ayrıldıktan sonra Su, onun bir resmini küçük bavulunda saklamıştı. Fakat düş­ manlar 1956 yılında onu tutuklayıp bölgenin başken­ tine götürdükleri zaman resmi bulmuşlar ve gözle­ rinin önünde yırtınışlardı. Aynı yıl küçük Tuy dün­ yaya gelmişti. Su bir y a n d a n kızkardeşiyle konuşurken, bir yan­ dan da gizlice çocuğunu gözlüyordu. Kuyen de dön­ dü ve Tuy'un fotoğrafı nasıl titizlikle incelediğini gö­ rünce, gülmemek için elini ağzına kapattı. Fakat ken­ disini tutamadı. Teyzesinin kahkahası küçük kızı ür­ küttü ve u t a n a r a k kıpkırmızı bir yüzle fotoğrafı ve aynayı koynuna saklamaya çalıştı. Su gülmedi. «Nasıl şekerim, benziyor m u s u n ba­ bana?» diye sordu. Tuy sesini çıkarmadan sırtını döndü. Gözleri bir­ denbire yaşla dolmuştu. Su, içli çocuğun ağlamak üze­ re olduğunu farketti. Annesi bir gün Su'ya, 'senin ço­ cuğun tıpkı senin o yaştaki halin' demişti. Kızına de­ minki soruyu sorduğunda kendi gözleri neden buğulanmıştı acaba? Çocuğu kucağına aldı ve a n a kızın gözlerinden aynı a n d a yaşlar boşandı. Kuyen sessizce bu sahneyi seyrederek gülümsüyordu. Bu gözyaşlarının bugünkü mutluluğun sonucu olduğunu ve nedeninin yıllarca çekilen acılar, türlü türlü sınavlar ve bekleyişler olduğunu biliyordu. Fa­ kat bu gözyaşlarının, kızkardeşinin ve b ü t ü n ailenin sevincini gölgelemesini istemiyordu. Hemen ayağa fırladı: •Tam ağlayacak zamanı buldunuz şimdi. O n d a n haber gelmediği zaman yakınmandan y a n ı n a varıl­ mazdı. Haberi aldın, bu sefer de gözlerinden çeşme 11

gibi yaş akıtıyorsun. Seni anlayabilene aşkolsun!» Sonra kapıya doğru yürüdü: «Peki öyleyse, siz b u r a d a rahatlayıncaya k a d a r ağlayadurun; ben anamı bulup haberi götüreyim.» Su, hıçkırıklarını boğmaya çalışarak «ama onun haberi var,» dedi; «akşam yemeğine birkaç yengeç ve balık tutmak için sahile indi.» Kuyen sevinçle olduğu yerde kaldı: «Bak hele sen! Mektubu kutlamak için ziyafet v a r demek. Bir de eniştem eve dönerse, artık koca bir domuz kesilir herhalde.» «Onun için değil. Bu akşam Tam Çan ve Nan ge­ lecekler de ondan.» «Sahi, ben onları u n u t m u ş t u m . Parti Bölge Ko­ mitesinin genişletilmiş toplantısı bu sabah sona erdi. Tam Çan ve Nan bugün öğleden sonra dönüyorlar. Nan'ın ikinci köydeki VT-3 Müfrezesinden birkaç yol­ daş, b a n a Tam Çan'ın bir süre için buraya atandığını söylediler.» (*) Su'nun sesi yine olağan haline dönmüştü: «Öyle sanıyorum ki, onu Parti Bölge Sekreterliği­ ne seçmişlerdir, ne dersin?» «Kuşkusuz! Parti Sekreteri ve aynı zamanda Ajitasyon ve Propaganda Sorumlusu... Bana sorarsan, o b u n a gerçekten lâyıktır. Partinin onu hep düşmanın azdığı kötü günlerde b u r a y a gönderdiğinin farkında mısın? Ve o h e r zaman sakin kalmış, en büyük teh­ likede bile soğukkanlılığını yitirmemiştir.» «Haklısın. O n a h e r rastladığımda umutlarım ye­ niden canlanmıştır. Düşünüyorum da, köylülerimiz ne büyük işlere muktedir olduklarını, devrim sına­ vında nasıl da ortaya koyuyorlar... Tam Çan b u n a ne iyi bir örnek!.. Anam onun Fransızlar zamanında VinHan'da yaşadığını ve h e r hasat zamanı, sırtında hasır yorganı ile çalışmaya giderken gördüklerini anlatı­ yor.» (**) (*) VT-3 Müfrezesi, (Vo Trang Tüyen Truyen) silahlı propaganda müfrezesidir. (**) Durulmuş hasır şilte, silahı gizlemek için kullanılmaktadır. 12

«O zamanlar bile faaldi herhalde.» «Evet, h a t t a d a h a önceleri de. Ayrıca altın gibi de bir kalbe sahip. Hapse düştüğüm zaman, beni te­ selli etmek ve cesaret vermek için bir sürü mektup yazmıştı. Onları sana göstermiştim, değil mi?» «Tabii... Hepsini okudum.» Su, kızkardeşine çapkınca bir bakış fırlattı: «Unutma, Tam Çan olmasaydı, şimdi Nan'ı bı­ rakmıştın sen. Sana h e r şeyi anlatmasaydı b u g ü n hâ­ lâ ağlayıp duracaktın.» Kuyen'in yüzüne hoşnutça bir gülümseme yayıl­ dı. En zor d u r u m l a r d a bile bu gülümseyiş dudakların­ dan eksik olmazdı. Bütün köylüleri o n u n bu gülüm­ seyişinin ömür boyu silinmeyeceğine emindiler. 1958 yılının o ayma k a d a r hiç ağlamamıştı. O ay geçtikten sonra da üzüntüleri hiçbir iz bırakmaksızın uçup git­ mişti. Su'nun şakayla takıldığı olay şöyle geçmişti: Genç bir m a t b a a işçisi olan Nan, bir gizli örgütün irtibat adamı olarak Raç Gia kentinde çalışıyordu... 1955'te yakalanmış ve Fu Loy'daki tutsak k a m p ı n a gön­ derilmişti. Orada, tutsakların Diyem (*) ve Amerika­ lılarca zehirlenmesiyle sonuçlanan mücadelelere ka­ tıldı. (**) Düşman, birçok tutsağı denize atmak üzere götürürken kurtulabilenlerden biri de o idi. Yolda kamyondan atlamış ve kaçmıştı. Köylüler, kelepçele­ rini eğeleyerek kesmişler, onu saklamışlar ve o r a d a n (*) O zamanki Güney Vietnam Devlet Başkanı Ngo Din Diyem. (**) 1 Aralık 1958de ABD-Diyemkliğinin «FuLoy» deki toplama kampının gardiyanları, b u r a d a tutsak bulunan yurtseverlere zehirli yiyecekler verdiler. 1000 kişi hemen öldü ve 6000 kişide zehirlenme belirtileri görüldü. Yaşayanlar, yardım çağırmaya uğraşırlar­ ken, askerler tarafından vuruldular ya da suda bo­ ğuldular. Katliam ortaya çıktıktan sonra, halk hemen he­ men bütün vilayetlerde katliamın sorumlusu ABDDiyem kliğine karşı yürüyüşler ve toplantılar düzen­ ledi. 13

gitmesi için yardım etmişlerdi. 1958'de Hon Dat'a gel­ diğinde henüz 22 yaşındaydı. Fakat genç yaşına kar­ şın üç yıldır Parti üyesiydi. Partiye hapisteyken alın­ mıştı. Partiye alındığı gün, yumruğunu yalnızca ha­ yalinde var olan bir bayrağı selamlamak üzere kal­ dırdığını sonraları Kuyen'e anlatmıştı. Hon Dat'ta ona, gençliği örgütleme görevini ver­ diler. Böylece, o z a m a n l a r h e n ü z 17 yaşında olan Kuyen'le tanıştılar. Hon Dat da birçok köy gibi, uşak Ngo Din Diyem'in elindeydi. Bir defasında Nan, hemen hemen iki ay Kuyen'lerin evinin t a h t a tabanının al­ tında oyulmuş bir gizli odada saklanmak zorunda kal­ mıştı. Oradan genç kızın ilk devrimci çalışmalarını yönetti. Genç kızın yalnız başına çalışmaya henüz alıştığı bir zamanda, düşmanın onu keşfettiğini öğ­ rendi ve yine yerini değiştirmek zorunda kaldı. Yeni gizlenme yeri, gerçek mezarların arasına kazılmış bir sahte mezardı. Genç kız h e r gece bu sığınağa gelip ona yemeğini getiriyor ve çalışmaları üzerine konu­ şuyorlardı. Bazen yemekle birlikte mango veya muz da getirdiği olurdu. Elbiselerini değiştirir ve yıkamak için gizlice evine götürürdü. Gelmesine bir engel çık­ tığı zamanlarda onun yerine Sao Ana gelirdi. Fakat ihtiyar kadın ne zaman gelse gözyaşlannı tutamazdı. «Nan, d a h a ne zamana k a d a r b u n l a r a katlanaca­ ğız,» diye sordu bir defasında, «insanların kollarını, bacaklarını kopartıyorlar, kafalarını kesiyorlar. Dün benim kızlar, bataklıkta, bir gün önce dövülerek öl­ dürülen yedi adamımızın kemiklerini ve et artıkları­ nı buldular!» Hıçkınyordu bunları anlatırken. «Kemikleri nereye götürdüler?» diye sordu Nan. «Bir naylon parçasına sarıp mağaraya gizlediler.» Başka bir defa ise Sao Ana, Nan'ın elini avuçları­ na almış, uzun bir d u r a k s a m a d a n sonra alçak sesle sormuştu: «Nan, biliyorsun ki, ben seni kendi evladım gibi görüyorum. Doğru söyle bana, Kuyen'le aranızda bir şey var mı? Eğer onu seviyorsan söyle, vereyim onu sana.» Genç adam heyecanla Sao Ana'nın ellerine sarıl14

mıştı. Kuşkusuz Kuyen'le birbirlerine âşıktılar. Ama onu şu a n d a en mutlu kılan şey, düşmanın b ü t ü n ku­ durganlığının üzerinde olduğu ve kendisinin bu aca­ yip ve korkunç sığınakta yaşamak zorunda kaldığı bir sırada, Kuyen'in anasının ona bu yakınlığı göster­ mesi olmuştu. Kendi kendine düşündü: Sao Ana'nın bu davra­ nışı, kendisine karşı duyduğu sevginin ötesinde, an­ cak devrime olan inancı ve bağlılığı ile açıklanabilir­ di. Sığınağın karanlığında yalnız başına kalınca hay­ ret içinde düşünmeye devam etti: Kendisi yarın öldürülebilirdi. Niçin bu kadın bu k a d a r kaygısızdı? Bu kadar zor koşullar altında yaşayan bir erkekle kızı­ nın yazgısını birleştirmekten korku duymuyor muy­ du? Kuyen henüz gençliğinin filizlenme çağında, çok güzel bir kızdı. Kukla birliklerin subayları da dahil olmak üzere, çevresinde dolaşan erkekler, Hon Tre' deki sahile yüzmeye gelen kentli gençler çevresinden eksik olmuyordu. Ama Sao Ana komşularına sık sık. «böyle insanlar benim kızıma yaramaz,» derdi. Hayranlarının sürekli ilgileri Kuyen'i kızdırırdı. Fakat her gece mezarlığa geldiğinde, öfkesi bir seve­ cenlik ve u m u t denizinde yitip giderdi. Çocukluğun­ dan beri gündüzleri bile b u r a y a gelmeye cesaret' ede mezken, şimdi hiç korkmuyordu. Artık r u h l a r d a n de­ ğil, yalnızca polisten sakınmak zorundaydı. Neyse ki, kukla birlikler mezarlığı o k a d a r az görüyorlardı ki, Nan, ormandaki gizli k a m p a geri gidinceye k a d a r iki ay bu sığmakta r a h a t ç a kalabilmişti. Fakat bir gün öğleye doğru kamptan ayrıldığında habersizce tuzağa düştü. Köyün kenarında pusuya yat­ mış birkaç kişi onu yakaladılar. Aynı gece k a m p ve orman kuşatıldı. Neyse ki b ü t ü n adamlar salyangoz toplamaya gitmişlerdi. Böylece kukla hükümetin ko­ mandoları boş bir kulübeden başka bir şey bulama­ dılar. O r m a n d a n kukla askerlerin sesleri işitiliyordu: «Allah belasını versin! Bize burası olduğunu söy lemisti.» Askerler yarım saat k a d a r kulübede bekledikten sonra çekip gittiler. Adamlardan biri kamptaki olaydan sonra, «bizi Nan ele vermiş olmalı.» dedi. 15

«Başka kim olabilir ki?» «Aklım ermedi bu işe. Ama galiba hakkınız var.» «Biz ona güvenip k a m p t a n ayrılmadık. O ise ya­ kalanır yakalanmaz bizi ele verdi.» Kuyen, Nan'ın tutuklandığı haberini henüz almış­ tı ki, b u n d a n korkunç olan ihanet haberi geldi. Aynı günde iki kahredici darbe birden... Nan'ın böyle bir şey yapabileceğini aklı almadığı için i n a n m a m a k t a direndi. Ne anası, ne de kızkardeşi inandılar bu ha­ bere. Fakat söylenti çabucak çevreye yayıldı: Kuyen' in nişanlısı gizli kampın yerini düşmana söylemişti!. İyi niyetliler Kuyen'e acıyorlardı. Genç kız kafasına bir tokmak yemişçesine sersemlemişti... Bütün gece ağladı ve b u n u n artık a r a l a r ı n d a h e r şeyin sonu ol­ duğunu, aşklarının artık bittiğini düşündü. Sevdiği erkeğin karakterini hayalinde canlandırdı, sonra iç­ ten bir inançla haykırdı: «Hayır! Hayır! Doğru olamaz bü!» Ama söylentilerin inatla yayılması Kuyen'in ka­ rarlılığını sarsmıştı. Söylenenlere i n a n m a m a k için bü­ tün mantığını ve Nan'a olan güvenini seferber edip direniyordu. Bu iç mücadelenin yorgunluğu, onu Par­ ti Hücresi Sekreteri Hay Tep'e sürükledi. Hay Tep'in cevabını dinledi: «Sakin ol kızım,» diyordu Hay Tep. «Komite bu sorunu henüz araştırıyor. Şimdiye k a d a r bir sonuca varamadık, çünkü kesin bir kanıt yok. Tam Çan'dan bir mektup aldık. Bize k a r a r vermekte acele etmeme­ mizi salık veriyor. Eldeki bilgileri, bir yoldaşı ihanet­ le suçlama için yeterli görmüyoruz. Kuşkusuz uyanık olmamız gerek. Fakat d ü ş m a n ı n şeytanca oyunlarını gözden ırak tutmamalıyız. Bu iş için bir soruşturma açtım. Seni d u r u m d a n sürekli h a b e r d a r edeceğim.» Kuyen yeniden u m u d a kapılarak eve döndü. Kızkardeşine, «kesin hiçbir şey yok,» dedi; «Par­ ti henüz hiçbir sonuca varamamış.» «Ben sana söyledim. Parti üyelerine, yalnızca bil­ gi için, uyanık bulunmalarını bildiren bir çağrı gön­ derildi. Hepsi bu... Çocuk gibi boyuna ağlayıp durma. Sabırlı olalım.» 16

«Peki... Artık yalnız Partinin ve senin sözünü din­ leyeceğim. Heyecanlanmayacağım.» «Güzel... Yalnız söyle bakayım bana...» Su bir anlık bocalamadan sonra gözlerini kızkar deşinin gözlerine dikerek devam etti: «Eğer Nan'ı konuşturamadılarsa mesele yok. Pe­ ki, ya tersi olduysa... ne yapacaksın o zaman?» Kuyen sustu. Sonunda kısık bir sesle, «o zaman yapacak bir şey yok,» dedi; «o zaman... o benim için sanki ölüymüş gibi, sanki hiç var olmamış gibi...» Fakat bir buçuk hafta sonra Tam Çan k a m p a geldi ve onu çağırttı. Kuyen gelince ilk sözleri şunlar oldu: «Hatırım için b a n a bir tavuk kes, e mi? S a n a gü­ zel bir haberim var.» Kuyen hemen anladı. Yüreği çarparak ona koştu ve elini yakaladı. Tam Çan'ın dost gözleri genç kızın yüzünü inceledi ve yeniden sordu: «Anlaştık mı? Tavuk keseceksin değil mi?» «Evet,» dedi Kuyen, çekinerek. Tam Çan ayağa kalktı ve genç kızı odanın bir kö şeşine, ötekilerden uzak bir yere çekti. «Son günlerde çok perişan olduğunu işittim, doğ­ ru mu?» dedi, yumuşak bir sesle. «Öyleyse dinle, üzü­ lecek hiçbir şey yok. N a n ihanet etmiş değil.» Durakladı, sigarasının külünü silktikten sonra de­ vam etti: ı «Bir casus yuvasını ele geçirdik. Daha başka şey­ ler yanında, geçen ayki olayı da anlattılar. Kampı bul­ malarının nedeni, Çua köyünde yüksek bir ağaca gözcüler yerleştirmiş olmaları. O r a d a n ormandaki h e r hareketi gözlüyorlarmış. Bir gün öğleden sonra ağaç­ ların arasından d u m a n çıktığını görmüşler ve hükü­ met kuvvetlerinin şefi Zam'a h a b e r vermişler. Hepsi bu. Bütün hikâye birazcık d u m a n yüzünden. Başka hiçbir şey yok.» Üzerinden ağır bir yük kalkan Kuyen, derin bir soluk aldı. Tam Çan sözlerini sürdürdü: «Ayrıca hapishanedeki habercilerimizin anlattı­ ğına göre, Nan tek bir kez bile zaaf göstermemiş. 17

Düşmanlar ona defalarca işkence etmişler, fakat ağ­ zından tek bir laf alamamışlar. Nan'ın ihanet ettiği söylentisi de d ü ş m a n d a n çıkmadı. Fakat bir kere söz ortaya atıldıktan sonra, düşman da yaymak için elin­ d e n geleni yaptı elbet.» Kuyen ayağa kalktı. Hem kendini suçluyordu, hem de mutluluktan sarhoş gibiydi. Soyguna uğradık­ t a n sonra parasını çoğalmış olarak yeniden bulan bir cimri gibi hissediyordu kendini. Nan için duyduğu se­ vecenlik ve hayranlık duygusu, bütün acı duyguları içinden sildi süpürdü. Nan, yalnızca kendine leke sür­ dürme kle kalmamış, üstelik düşündüğünden de iyi çıkmıştı. Onu yitirmek yerine, sevgisine d a h a çok lâ­ yık olan bir nişanlıyı yeniden bulmuştu. Sevinçten kendinden geçerek Tam Çan'ın elini kırmak istermiş­ çesine sarsaladı. U m d u ğ u n d a n d a h a fazlasına kavuş­ muştu. Bir yüz karası gibi görünen şey, şimdi bir gu­ r u r vesilesi oluvermişti. Kuyen, Tam Çan'la konuşmasından beş gün son­ ra aklının kıyısından bile geçmeyen bir olayla karşı­ laştı. Bardaktan boşanırcasma yağmur yağan bir ge­ ce yarısı Nan, Hon Dat'a çıkıp geldi. Kuyen de, anası da yatmışlardı. Birden kapının vurulduğunu ve biri­ nin ona seslendiğini işitti. Önce düş gördüğünü sandı. Fakat sonra nişanlısının sesini tanıdı. Gerçekten oydu: «Ana!.. Kuyen!.. Kapıyı açın!» Sao Ana kalktı. Fakat Kuyen, eliyle o n a geri dur­ masını işaret etti. Karanlıkta kapıya doğru ilerlerken yüreği delice çırpmıyordu göğsünde. Kapıyı henüz ya­ rıya k a d a r açmıştı ki, iliklerine dek ıslanmış olar, Nan' la çarpışmıştı. «Kuyen, sen misin?» diye fısıldadı genç adam. «Oh, Nan!» «Şimdi kaçtım. Beni öldürmek için ırmağa sürük­ lüyorlardı. Herifleri devirdim, suya atladım ve işte buradayım.» Kuyen nişanlısının kollarına atıldı. Fakat Nan'ın acelesi vardı. «Beni hemen kampa götür,» dedi; «beni b u r a d a arayacaklardır. H e r an gelebilirler.» Kuyen bir an düşündükten sonra, kararlı bir ses­ le, «burada kal!» dedi. 18

Kaçak delikanlı, «nasıl olacak bu iş?» diye sordu şaşkınlıkla. «Niye olmasın?.. Tabanın altındaki sığınağı kimse bilmiyor... Orada güvendesin. Ayrıca kampın yeri de­ ğiştirildi. Oraya gidemezsin.» Sonra genç adamı kolundan tutarak sığınağa çekti: «Haydi gel.» Nan, genç kızın varlığının onu niye sakinleştirdi­ ğini anlayamadığı halde, kuzu gibi ardından gitti. Geceleyin askerler geldiler. Kuyen ihtiyatlı dav­ ranarak, ancak ertesi g ü n ü öğleden sonra nişanlısı­ nın yanına gitti. Ondan, nasıl tutuklandığını ve ken­ disine neler yaptıklarını anlatmasını istedi. Bu a r a d a Sao Ana'nın hazırladığı merhemi yaralarına sürmek için gömleğini çıkarttırdı. Yukarıda, Su ve anası, Nan için tavuk çorbası pişiriyorlardı. Genç adam, hâlâ yor­ gunluktan bitik bir d u r u m d a olduğu halde, tutuklan­ dığından bu yana başından geçenleri Kuyen'e anlata­ bilmek için kafasını toparlamaya çalıştı. Kuyen ona söylentilerden söz edip etmemekte kararsızdı. Fakat sonra h e r şeyi anlattı. Sıra kendi kuşkularını anlat­ maya gelince, Nan ürkerek ayağa fırladı; «Ne? Bir bu eksikti zaten!» diye bağırdı. Kuyen ona d u r u m u açık­ layabilmek .için, olayı b ü t ü n ayrıntılarıyla anlatmaya çalıştı. Nan, ancak genç kız sözlerini bitirdikten son ra yerine oturdu. Nişanlısının kendisine u z a n a n elini itti; «demek öyle,» diye mırıldandı. «Benimse bir ay boyunca hiçbir şeyden haberim olmadı.» Sonra, ansızın doğrularak Kuyen'in gözlerinin içine baktı: «Ve sen de benden nefret ettin herhalde, değil mi?» Cevap beklemeden yine oturdu. Gözleri, sert man­ t a r meşesi ağaçlarıyla sağlamlaştırılmış sığınak kapı­ sına dikilmişti. Sonra sanki başkasıyla konuşurmuş gibi söylendi: «Eğer Nan b u n u gerçekten yapsaydı, o zaman senin ellerinle parça p a r ç a kesilmeye lâyık olurdu. Ama böyle bir şey onun aklından bile geçmedi. O yal­ nız, sopalar vücuduna inerken, aynı geçen seferki gi19

bi, dişlerini iyi sıkmaya çalıştı. İşkenceci uşaklara, 'ben bir şey bilmiyorum; bilseydim bile size söylemezdim' dedi. İşte Nan'ın b ü t ü n söyledikleri bundan ibaret, küçük han::m!» Sesi kırgındı Hadi ötekiler neyse, fakat sen na­ sıl benden kuşkulanabildin?' demek istiyordu. Kuyen anlamıştı. Suskun ve kolu kanadı kırılmış, oracıkta duruyordu. Ancak uzun bir sessizlikten son­ ra bir şeyi söylemşye cesaret edebildi: «Ama... ben tam inanmadım.» Genç adam kızın sözünü kesti: «Tam inanmamış... a m a birazcık inandın, de­ ğil mi?» Bu a n d a kapı vuruldu. Gelen Su'ydu. Çorbayı ge­ tirmişti. Küçük kız kardeşinin yanaklarından süzülen yaşlara bakakaldı. Tam Çan görünümü seyretmek için yol ortasında durdu. Sonra hayranlık dolu bir sesle: «Hon Dat'a her gelişimde nedense başka bir görü nüm karşılar beni. Şu yeşilliğe ve şu tarçın elması yapraklarının güzelliğine bakın. Ne ferahlık verici bir görünüm, değil mi?» Parti Bölge Sekreterinin silahlı muhafızları, Nan ile Dat da durdular. Tam Çan'ın d a h a yakınında olan Nan, bakışlarını Hon Dat arazisi üzerinde gezdirdi. Anayoldan ayrılıp bu yola sapmakla ne iyi etmişlerdi. Hon Dat Dağı, diğer iki kardeşi Hon Me ve Hon Sok'tan d a h a yüksekti. Köy, dağın eteğinde, yeş'lliklerin ortasındaydı. On ikinci ayın başlangıcıydı ve gü­ neş altında ışıl ışıl y a n a n toprakların üstünde. Tefin yaklaştığını haber veren bir meltem es'yordu. Tepe ve komşu köyler yeni yeşermiş bitkilerle bezenmişti. Meyve dolu ağaçlar b ü t ü n araziyi kaplıyordu. B'rbirine karışmış kiremit ve saman damlar, köylere da­ ha çok kasaba havası veriyordu. Evler dağın yamaç­ larına kadar tırmanmışlardı. Uzaktan bakılınca, yağ­ m u r ve güneşten renkleri solmuş güvercin yuvaları­ nı andırıyorlardı. Diğer bazıları ise kahverengi sao tahtasından duvarlarıyla yepyeni gibiydiler. Hon Dat' m arkasındaki sahil boyunca bambu kamışları uzanı­ yordu. İnce uzun, fildişi rengi kamışlar, mevsimlerin 20

değişmesine ve fırtınaların saldırısına karşı ilgisiz, sanki ezelden beri oradaydılar. Deniz, bu bambu per­ denin arkasında yeşilimsi, mavi bir örtü gibi serilmiş yatıyordu. Nan, dalgaların yavaşça sahili okşayan köpüklerini seyrederken, kıyının sanki bir dantela ile çevrildiği duygusuna kapıldı. Tam Çan elini Nan'ın omuzuna koydu ve yürü­ meye devam ettiler. «Çok güzel "bir yer,» dedi; «ayaklanmanın üzerin­ den bir yıl bile geçmeden h e r şey değişiverdi. Halkın kararlı mücadelesi, düşmanın yıl ortasında giriştiği 'temizleme' hareketlerinde fazla z a r a r vermesine en­ gel oldu.» «Eyaletin kimi yerlerine zehirli kimyasal madde­ ler püskürttüklerinin aslı var mı?» «Evet, a m a bu, yenilgilerini d a h a da çabuklaştı­ racak. Buna karşın yeniden bellerini doğrultmaya başladılar. Şurada b u r a d a yeni ve güçlü çalışmalara giriştiklerini saptıyoruz.» -Hon Dat'ta derslerini aldılar.» «Ama sık sık yine geleceklerdir. Bizim b u r a d a bir kampımız olduğunu ve kente bütün yürüyüşlerin bu çevreden başladığını biliyorlar. Ayrıca, Hon Dat SEATO manevra bölgesinde bulunuyor. (*) Biz on­ ları b u r a d a istemiyoruz. Eğer Hon Dat'ta askeri bir üs kurmaya kalkarlarsa, cehenneme k a d a r kovalamalıyız.» Tam Çan yürüyüşünü yavaşlattı ve hafifçe gü­ lümsedi.» «Senin için Hon Dat'ın özel bir önemi var. Nerey6 gidersen git, sonunda yine buraya dönmek zorunda kalacaksın. Buraya kök saldın sayılır.» (*) Güney Vietnam'ın güneybatı ucundaki Raç Gia vilayetine bağlı Hon Dat, Tayland'ın da içinde bulunduğu, ABD emperyalistlerinin askerî paktı SEATO'nun manevra alanı içinde bulunmaktadır. Bugün G. Vietnam'a uçan bombardıman uçaklarının büyük çoğunluğu Tayland'daki askeri üslerden havalandığı gibi, Tayland'dan Filipinler'e uzanan ABD savaş do­ nanmasının rotası da G. Vietnam'ın güneybatı sahil­ lerinden geçmektedir. 21

Nan gülümsedi. Yol arkadaşı sordu: «Düğün Teften sonra olacakmış, öyle mi? Oysaki yeni yılla ikisini bir a r a d a kutlamak d a h a iyi olur. Böylece ben de tören başkanlığını alıp, ihtiyar bilgin rolüne girmek fırsatını bulurum. Çünkü Teften sonra b u r a d a olamayacağım. Bir kadro kursuna gidiyorum. Atalarımız ne demişler: 'Evlenmeye k a r a r verdiysen, ayağını sürüme'. Gerçekten diyalektik sözler bunlar. Unutma, birbirine engel olur gibi görünen iki şey, ya­ ni evlenmek ve kendini tümüyle devrime vermek, ger­ çekte bir birlik teşkil edebilir. Her ne k a d a r evlen­ mek, hâlâ kimilerini uyuşturup tembelleştirebiliyorsa da, pek çok kimseyi de d a h a büyük bir çabayla çalış­ maya yöneltiyor. Her şey kadınla erkeğe bağlı. Siz­ den kuşkum yok. Kuyen iyi bir eş. Yemek pişirmek, bahçede çalışmak, dikiş dikmek gibi ev işlerini ne ka­ d a r iyi yapıyorsa, Gençlik Birliği içinde de o k a d a r iyi çalışıyor. Gerçi geçen yıl aranızda geçen olay seni kızdırdı, biliyorum. Ama kızın nasıl bir karaktere sa­ hip olduğunu özellikle b u n d a görebilirsin. Aslında se­ vinmen gerek. Asıl, söylentilerle hiç ilgilenmeseydi, hiçbir tepki göstermeseydi, o zaman kuşkulanman ge­ rekirdi. Ama o neredeyse aklını oynatacaktı.» Nan gülümsedi ve sevincini gizlemeye çalıştı. Baş langıçta kızdığı doğruydu. Ama şimdi nişanlısının sevilmeye ve güvenilmeye eskisinden d a h a da lâyık olduğuna emindi. Şimdi Kuyen'in o korkunç söylen­ tiler yüzünden neler çektiğini biliyordu. Kendi ken­ dine, 'iki kez düşmanın elinden kurtuldun. Eğer yine yakalanacak olursan, aynı şekilde sağlam kalmalısın' diye düşündü. Köyün kıyısına geldiklerinde Tam Çan sordu: «Adamlar nerede Nan?» «Köyün içindeler. Bize gelecek misin?» «Evet, Hay Tep'i görmek istiyorum.» Sonra muhafızına döndü: «Lin Kuyn'a gidip aileni ziyaret etmek istiyor mu­ sun Dat?» Dat sevinçle başını salladı. «îyi, git öyleyse. Yarın dönmeye çalış.» Genç adamın gözlerinin içi gülüyordu. Silahının 22

Kayışını düzelterek, «hadi eyvallah» dedi. Yola koyul­ muştu bile. Önünde yalnızca dört kilometrelik bir yol vardı. Hon Dat köyü, Hon Dat Dağının hemen eteğinde» dir. Oradan, okyanusun iki yüz metre berisindeki bambu sahiline k a d a r uzanır. Büyük ve sık ağaçlı bir koruluk köyü Vam Rang Irmağına bağlar. Vam Rang, denizin gelgit hareketiyle kabarıp alçalan küçük bir ırmaktır. Bunu da sert bir borazan sesini andıran Bim-Bip kuşunun çığırışı h a b e r verir. Hon Dat'ın, ya doğrudan toprak üstünde ya da sırıklar üzerine ku­ rulmuş olan evleri, sokaklara taşmış gibidir. Ekmek ağaçlarının, hindistancevizi palmiyelerinin, tarçınelması ağaçlarının, avokado ve mango ağaçlarının meyveleriyle dolu bahçelere doğru sıkışırlar. Yoldan ev­ lerin sağ veya sol yanına doğru çeşitli ağaç merdi venler yükselir. Kiremit damlı büyücek evlerin, daha rahat olsun diye, çoğunlukla iki yanlarında da böy lu çıkışları bulunur. İki adam köyün ortasına vardıkları zaman çalgı sesleri ve türkü söyleyen bir kadın sesi işittiler. «Bu, türkücümüz N a m No,» dedi Nan. «Görünüşe bakılırsa, adamlarının b u r a d a hiç can l a n sıkılmıyor,» dedi Tam Çan. «Gerçekten N a m No mu bu? Güzel sesi varmış. Güzel de söylüyor. Adam­ larının severek dinlemelerine şaşmamak gerek. Ça Tung'daki kukla askerlerin kızı dinleyebilmek için ateş etmeyeceklerini bildirdikleri doğru mu?» «Doğru. Oldukça gülünç bir d u r u m oldu bu. İç­ lerinden birkaçı, 'Hey sevgili küçük hanım! N'olur bir türkü söyleyin. Türkülerinizi çok seviyoruz. Ateş et­ meyeceğimize söz verdik' diye seslendiler.» «Bu iyi. Fakat türkülerin sözleri nasıl? Bu önemli bir mesele. Gerçi ben de bu konunun yabancısıyım ama benim kanımca bir t ü r k ü hem yüreğe, hem kafa­ ya seslenmeli. Kukla askerleri asker olduğuna pişman edebilmeli. Karılarını, çocuklarını düşündürerek on­ larda sıla özlemi uyandırmalı. Silahlarını bırakıp kaç­ ma isteklerini teşvik etmeli. Kuru bir öğreti havası içinde olmamalı, a m a aptalca bir şakıma da olma­ malı. Fakat onu 'sevgili küçük hanım' diye çağırdıkla23

rina göre, türküleri oldukça duygulu olmalı, ne der­ sin?» «Pek o k a d a r değil, Paralı askerlerin güzel kızla­ ra nasıl davrandıklarını biliyorsun. Bazen çirkin laf­ lar atıyorlar ve Nam No hep tersliyor. 'Haşarat bun­ lar' diyor. Eğer devrimci görevi olmasaymış, kıyame­ te k a d a r bekleseler onlara tek türkü söylemezmiş.» «Küçük Diep ne yapıyor? Hani şu Raç Gia'lı öğ­ renci? Tavrı nasıl?» «İyi bir genç. Bütün birlik onu seviyor. Tabii, bu radaki hayat bazen ona biraz zorluk veriyor.» «Kentten gelen gençler başlangıçta hep böyledir. Onunla özellikle ilgilenmeliyiz, bu bizim görevimiz. Bir eylem sırasında öldürülen bir yoldaşımızın oğlu d u r o.» Attıkları h e r adımda müzik sesi biraz d a h a yük­ seldi. Tam Çan, Tu Don'un lavtasını öbür seslerden ayırt edebiliyordu. «İhtiyar a d a m kör olduğundan be ri d a h a bir duygulu çalıyor,» dedi. Yolun sonunda yüzlerce yıllık iki büyük keçiboy­ nuzu ağacını gördüler. Ağaçların dalları, ihtiyar çal­ gıcının ufak bir dükkancığa benzeyen ve yolun kıyı­ sında yapayalnız d u r a n küçük kulübesinin üstüne doğru uzanmışlardı. Koca bir s a n köpek yeni gelen­ lere doğru koştu. Sevinçli havlayışlarla çevrelerinde sıçrayarak ayaklarını yalamaya çalıştı. Kulübeye gir­ diklerinde içerdekiler eski bir melodinin havasıyla söyledikleri «doğrulun ey erkekler» t ü r k ü s ü n ü n sonu­ na gelmişlerdi. Silahlı propaganda müfrezesinin a d a m l a n çalgıcının ve türkücünün çevresini sarmış­ lardı. İki adam içeriye girince hepsi başlannı kapıya çevirdiler ve seslendiler: «Tam Çan! Nan!» Tam Çan hepsinin ellerini sıktı ve görünüşü öğ­ renci olduğunu belli eden bir genci kucakladı. «Nasılsın Diep? Nasıl buldun burasını?» diye gü lerek sordu. Diep bir genç kız gibi kızararak, «iyidir amca,* dedi. Tam Çan, Nan No'nun da elini sıktı. «Günaydın, yıldız türkücü!» dedi. 24

Genç kız u t a n a r a k karşı çıktı. «Alay etmeyin Tam kardeş!» Tam Çan ihtiyar adamın yanına gitti: «Sen nasılsın Tu Amca?» «Sen misin Tam Çan» diye sordu ihtiyar a d a m ve titreyen eliyle sessizce Parti Sekreterinin elini kavra­ dı. «Son gelişinin üstünden çok zaman geçti,» dedi; «yoksa b a n a u ğ r a m a d a n gelip gittin mi?» Tam Çan elini ihtiyar adamın ince ve zayıf omuzuna koydu: «Başka yerlerde çok işlerim var. Ama Hon Dat'a gelip de seni ziyaret etmeden gitmem, m e r a k etme!» dedi. Sonra çevresine baktı ve sordu: «Tim nerede?» «Irmağa balık t u t m a y a gitti.» İhtiyar Tu Don sustu. Görmeyen gözlerini Parti Sekreterine dikmiş, sanki çizgilerini seçmeye çalışı­ yordu. Doğayı ve insanları seyrettiği gözleri dokuz yıl önce kör olmuştu. Komşularını, keçiboynuzu ağa eını, dağın tepesini, sahili ve akrabalarını artık göremiyordu. Bir z a m a n l a r gözlerinin h a y r a n kaldığı h e r ne varsa değişmiş, başka bir biçime bürünmüştü. Çevresindeki şeylere hayalinde zorla bir biçim verme­ ğe çalışıyordu. Bu yüzden başkalarından d a h a çabuk kızıyor, daha çabuk seviniyordu. Kısa bir zaman önce kukla birliklerinin domuzla­ rı, partili bir kadını onun yanıbaşında keçiboynuzu ağacına bağlamışlar ve ellerini ağacın gövdesine çivilemişlerdi. İhtiyar adam, küfür, bağırtı ve silah ses­ leri işitmişti. Sonra bir haykırış: «Yurttaşlar, bacını­ zın öcünü bunlarda komaym!» Sonra yine silah sesle­ ri... El yordamıyla seslerin geldiği yere doğru atıl­ mıştı. Fakat düşmanlar onu ittiler. Ayak sesleri uzak­ laşınca ağaca doğru süründü. Kızın cesedi orada yok­ tu. Katiller birlikte götürmüşlerdi. Kendini yere atıp ağacın gövdesine sarılmış, çaresizlik içinde hıçkıra hıçkıra ağlamıştı. Bütün gece ve onu izleyen gün, göz­ yaşları derin göz boşluklarını doldurdu. Her gece genç kızı gördüğünü ve sesleri işittiğini sandı. Kurşunlar­ la yaralanmış ve tırnaklarla kazınmış keçiboynuzu 25

a ğ a c ı n ı gözlerinin önüne getirmeye çalıştı. O n a göre a ğ a ç t a k i değişiklikler bunlardı. K u k l a hükümete karşı yapılan her mitingte, hat­ ta a ğ u s t o s ayında sağanak halinde yağan yağmur­ lar s o n u n d a b ü t ü n yollar ç a m u r deryası haline gel diği Z a m a n l a r d a bile, t o r u n u n u elinden t u t a r ve kapı­ ya Çıkarak yürüyüşçüler geçinceye k a d a r beklerdi. S o n r a en arkaya takılır, karakol önünde ya da kentte kin ve nefretini haykırmak için yola koyulurdu. Mit m g t e n dönünce kulübesinin önünden geçen yolun a y a k izleriyle nasıl dolu olduğunu kafasında canlan­ d ı r m a y a çalışırdı. Böylece başkalarından d a h a fazla seviniyordu. Ayaklanma sırasında, halk kanlı kukla a j a n l a r ı n ı yargılarken hep o da orada olurdu. Bir gün ç e v r e n i n en zalim toprak ağası Muıî yargılanıyordu Hay T e p , devrimci mahkeme adına, halka k a r a r ı n ne o l a c a ğ ı n ı sorunca, ihtiyar a d a m kollarını havaya fır­ l a t m ı ş ve «îdam! idam!» diye haykırmıştı. Herkes o n u n sanki yeniden gözlerinin ışığa kavuştuğunu san­ dı. A n c a k Muu idam edildikten sonra sopasına daya n a r a k kulübesine döndü. * Öfkesinde, neşesinde ve sevincinde bir şey değiş m e m i ş t i . Bütün bu şeyler onda, Tam Çan'ı görmeye çalıştığı ışıksız gözlerinin derin boşlukları k a d a r de­ rindeydiler. « D e m i n söylediğim seni kırmasın,» dedi dürüst sesiyle; «bana vakit buldukça uğra. Devrim için çok çalıştığınızı biliyorum ve bu beni çok mutlu kılıyor. Beni ziyaret etmen k a d a r m e m n u n ediyor.» « H â l â içki içiyor m u s u n amcacığım?» diye sordu Tam Ç a n . i h t i y a r adam cevap vermeden önce bir süre ses­ sizce başını eğdi: «Evet, a m a çok değil.» « N e k a d a r az olursa o k a d a r iyi amca.» « t i a k l ı s m . Bugün artık eskisi gibi değil. Eskiden a d a m l a r ı m ı z ı n kafalan sopalarla ezilirken kim r a h a t bir u y k u uyuyabiliyordu? Benim gibi gör bir adam ne y a p a b i l i r d i , söylesene bana? Pirincimi, kulübemin ö n ü n d e n geçen ölümden kurtulmuşlar için biriktir26

mekten başka hiçbir şey! Onlar gittikten sonra göz­ lerimi kapayamadığım için içiyordum.» Bir • an sustu. «Ama halk ayaklandığından beri artık o kadar içmiyorum.» Tam Çan, ihtiyar adamın kemikli elini d a h a sıkı kavradı. İçinde yine kabaran, karşı^ konulmaz bir duy­ gunun yükseldiğini hissetti. Kuyen, hâlâ çırpman levrek balığını yere koydu. Gömleğinin kollarını dirseklerine kadar kıvırdı ve ge­ niş ağızlı bir bıçakla, ucunu balığın solungaçlarına taktığı ince bambu kamışını kesti. Balığın pullarını temizlemeye başladı. Sol elinin parmaklarını iyice gerdiği halde, balığı zorlukla elinde tutabiliyordu. îyi bir av, diye düşündü. Sao Ana sahilden eve gelirken yolda balığı eliyle t a r t a r a k 'dört kilo çeker' demişti. Islak balık, üzerinde ileri geri dolaşan bıçağın altın­ da mor mor parıldıyordu. Koca koca pullar madeni paralar gibi ortalığa saçılıyordu. Kuyen, temizlemeye devam etmeden önce pulları üstüste dizerek gülüm­ sedi. Onun bu k a d a r büyük bir. balığı," böyle çabucak hazırlayışını seyretmek bir zevkti. Bir bıçak darbesi... bir yüzgeç yerde. Bir d a h a . . . kuyruk da tamam. Balık, göz açıp kapayıncaya dek içi temizlenecek d u r u m a gelmişti. Genç kız hindistancevizinden bir maşrapay­ la bir testiden su aldı. Bir porselen tasa doldurdu ve balığı b u n u n içine daldırdı. Daha sonra yeri suyla temizledi ve balık artıklarını attı. Kuyen balığı temizlemeyi hemen hemen bitirmişt' ki. merdivenlerden neşeli bir ses işitti. «Ana! Ana!» Gelen, Tam Çan'dı. Sonra bir ses d a h a işitti ve Nan'ın şen ve sevgi dolu sesini hemen tanıdı. Balığı yere koydu. Çabucak ellerini yıkadı ve şakaklarına düşen bir tutam saçı düzelterek konuklarına doğru koştu. Sevinçle haykırdı: «Tam kardeş!» Nan'a sadece gözünün ucuyla kısa bir bakış fır lattı ve kasten Tam Çan'la ilgilenmeye başladı. Ni­ şanlısı gülünecek durumdaydı. Üzerinde kimbilir no 27

reden bulduğu, kendine çok büyük gelen siyah bir ceket vardı. Nan nişanlısına bir şey söylemedi. Oda­ nın ortasına gidip durdu. Tuy'u yanına çekti ve şa p u r şupur optü. Küçük kızın onu h e r öpüşünden son­ ra, yeterince şapırtılı olmadığı bahanesiyle yeniden öpmesini istiyordu. Sonunda kollarını çözdü ve çocu ğu Tam Çan'a gönderdi. Küçük kız ona doğru koştu. Önüne gelince bir an duraklayıp kollarım indirdi. Sonra boynuna atıldı. Hepsi sevgi dolu, güleç gözlerle Tuy'un hareket­ lerini izliyorlardı. Her zamanki gibi, betel'ini (*) çiğ neyen Sao Ana mutlulukla gülümsedi. Arkasında du­ r a n Kuyen, saklı bir gülümsemeyle anasının saçının topuzunu t u t a n iğneleri düzeltti. Su'nun gülümseyişi d a h a belirsizdi. Ama kızını seyrederken gururla ka­ rışık derin bir mutluluk duyduğu belli oluyordu. Çün­ kü Tuy, onun sevgisiniA meyvesi, San'm ve kendisinin canlı bir suretiydi. Tuy, tazeliği ve saflığıyla onları birleştiren bir bağ gibiydi. «Okula gidiyor musun?» diye sordu Tam Çan. «Evet amca,» diye cevap verdi küçük kız, duru bir sesle. «Yalnız mı gidiyorsun?» «Hayır, ninemle birlikte.» Sözlerine devam ekmeden önce ninesine yan bir bakış fırlattı: «Biliyor musun, o her gün benimle birlikte geliyor.» Bu konuşmayı sedirin üstünden izleyen Sao Ana, dudaklarının kenarından sızan kırmızı betel sularını parmağıyla sildikten sonra söze karıştı: «Evet, her gün ben götürüp getiriyorum. Ama yol­ da doğru durmuyor, 'n'olur bırak beni, yalnız gide­ yim büyük a n a ' diye başımın etini yiyor. Ama nasıl yalnız göndereyim? Sen b a n a h a k ver Tam Çan, her gün gökyüzünde gümbürdeyen uçaklar, boyuna sa­ hili bombardıman eden savaş gemileri... Kendim gö t ü r d ü ğ ü m zaman bile içim r a h a t etmiyor. Uçakiann (*) Betel: Güney Doğu Asya'da tütün gibi çiğne­ n e n areka palmiyelerinin kurutulmuş meyvesi. (Ç.N.) 28

ilk gürültüsünü işitir işitmez yüreğim ç a r p m a y a baş­ lıyor. Uçaklar gelirse tek başına sokakta nasıl sığı­ nak bulacak?» «Ama caddeye bir sürü sığınak yaptık, büyük ana,» diye cevap verdi küçük kız. «Görüyor musun Tam Çan, nasıl konuşuyor. Sı­ ğmak yapmışlar! Ben de biliyorum. Ama söyler mi­ sin bana; sığınağın içinde bir yılan çıksa ne yapacak?Biraz durakladı. Bir p a r ç a betel d a h a hazırladı ve sözlerine devam etti: «Çocuklar korkudan ilk gördük­ leri deliğe kendilerini atıyorlar. Yılanlara hiç dikkat etmiyorlar. Hatta büyükler bile...» Tabancasının kılıfını çözmek için ceketini çıkar­ tan Tam Çan kahkahayı bastı. Ötekiler de güldüler. Çenesini anasının omuzuna dayayan Kuyen, gülerek: «Anam her şeyden k o r k a r zaten,» dedi. Küçük kızma yan gözle b a k a n Sao Ana, «evet, ben korkağın tekiyim,» dedi. Hayır Sao Ana, sen korkak değilsin, diye düşün­ dü Tam Çan. 1958'de gerçekten korkulacak bir durum­ da nasıl davrandığını görmüştü onun. Bir gün Hon Dat'taki askeri üssün kulesinde kukla birliklerin iki nöbetçi askeri, dağın yakınında, m a n d a sırtında bir çocuk görmüşlerdi. Bir sigarasına bahse girdiler ve askerlerden biri nişan alarak çocuğa ateş edip öldür­ dü. Çocuk yere düşüp yuvarlandı. Hon Dat halkı öf­ keyle çocuğun cesedini kışlaya taşıdı. Hay Tep, ka­ rısına ve Su'ya mitinge katılmalarını ve ne paha­ sına olursa olsun, suçlunun cezalandırılmasında ayak diremelerini söyledi. O ve Tam Çan, ırmağın karşı yakasındaki bir eve gizlenerek olanları izlediler. Kuk­ la askerler, caddeyi ve kışlanın girişini tutmuşlardı. Suçlamalara karşı, çocuğun bir kaza kurşunuyla öl­ düğü cevabını verdiler. Fakat yürüyüşçüler barikat­ ları aşarak yürümeye devam ettiler. Bu sırada Hoa Dat'taki üs k u m a n d a n ı Zam, koşarak dışarı fırladı. Halkın karşısına dikildi ve silahını, mitingin en önün­ de yürüyen Sao Ana'ya çevirdi. «Geri dönün!» diye bağırdı; «bir adım d a h a atarsan, işin bitik kocakarı!» Bu, başarı ya da yenilgiyi belirleyecek bir andı. Zam. Sao Ana'yı öldürmekten çekinmeyecek kanlı bir de29

liydi. Eğer geri çekilirse mücadele yitirilmiş demekti. Sao, Zam'ın karşısında bir kaya gibi durdu. Tam Çan' m uzaktan işitemediği birkaç şey söyledi. Yalnızca Zam'ın elindeki silahın sarsıldığını gördü Tam Çan. Bu sırada bir kadın öne çıktı ve silahla Sao A n a n ı n arasına girdi. Bu, üs komutanının anası Ca Zoy idi. Oğluna bir şeyler söyledi ve silahın namlusunu öf keyle yukarı itti. Sao Ana ve ötekiler, bu fırsattan yararlanarak kışlaya girdiler. Sonunda düşman, ka­ tili tutuklamak zorunda kaldı. Zam, onu hapishaneye göndereceğine söz verdi. Geriye dönerlerken, Tam Çan yolda Sao Ana'yı çevirip Zam'a ne söylediğini sordu «Ona, 'eğer beni öldürürsen, bu a n a Ca Zoy'i öldür­ mekle birdir, Zam' dedim,» diye cevap verdi ihtiyar kadın. Zam'ın anası ise, «Bayan Sao'ya ateş etme, ba­ na et. İşte göğsüm, ne duruyorsun Zam, ateş etsene?» demişti. Zam tetiğe basamamıştı. Onun gibi canavar bir deli bile öz anasını öldürmeyi kendine yediremiyordu. Şimdi Tam Çan, Sao Ana'ya bakarken, silah göğ süne çevrildiğinde kaya gibi durduğu o anı sanki dün muş gibi hatırladı. «Anlaşılan sen uçaklardan korkuyorsun ana,» de­ di, «peki nasıl oldu da Zam'ın silahından korkmadın?» Sao Ana bir süre ses çıkarmadı. Sonra ağır ve açık bir sesle, «Benim uçaklardan da korkum yok,» dedi, «ama ben çocuklarımın ve torunumun üstüne titriyorum. Benim başka korkacak nem var? Bir aya­ ğım zaten çukurda. Fakat bu da boş laf. Aslında ben d a h a ölmeye razı değilim. Ülkemizin yeniden birle­ şeceği güne kadar yaşamak istiyorum. Sonra Başkan Ho'nun yüzünü kendi gözlerimle görmeliyim. Ancak ondan sonra gözlerimi r a h a t ç a yumabilirim.» «Merak etme ana, ergeç o günleri göreceksin.» «Emin misin Tam Çan? Gerçekten emin misin ev­ ladım?» Yalvaran gözlerini Parti Sekreterine dikerek so­ rusunu yineledi. Sanki şöyle sormak istiyordu: 'Yeni ne biliyorsun? Parti ne diyor? Söyle bana, ben de se­ vineyim.' Tam Çan'ın her şeyi herkesten önce öğren­ diği ve kavradığı fikrindeydi. Bu kadronun söylediği 30

her şeye inanıyor; h e r düşüncesini kabul ediyordu. Çünkü Partiye güveni sonsuzdu ve Parti kendisi, kü­ çük evi ve bütün köyü için h e r şeyin iyi, sevinçli ve yolunda gitmesini sağlamak üzere Tam Çan'ı sorum­ lu kılmıştı. «Eminim ana,» diye cevap verdi Tam Çan; «görü­ yorsun, karanlık yıllar geride kaldı. Eskiden biz, sa­ dece barış içinde yaşamak ve ülkemizi birleştirmek istedik. Fakat Amerikalılar ve Ngo Din Diyem b u n a izin vermediler. Ülkemizin birleşmesi isteminde bulu­ nan herkesin kafası kesildi, k a r n ı yarıldı. Bu böyle süremezdi. Bu yüzden hep birlikte ayaklandık. Bir ke­ re başladıktan sonra, artık saygı görmek ve barış için­ de yaşamak hakkımızı almadan silahlarımızı bırak­ mayacağız.» «Mücadele uzun sürecek mi?» «Baskı devam ettiği müddetçe mücadelemiz süre­ cek. Amerikalılar gidinceye k a d a r herkes bu müca­ deleden kendi payına düşeni verecek.» «Onlar da çok inatçı galiba. Ne zaman gidecek­ ler?» «Ancak biz onları yendiğimiz zaman gidecekler. Aynı Fransızlar gibi.» Sao Ana ellerini eteğine koydu ve alçak sesle mır.ldandi: «Hepsini anlıyorum, ama... ben sizler için üzülü­ yorum, Bu genç yaşta evinizin, barkınızın dağıldığını görmek zor şey. Benim ihtiyar kemiklerim önemli de­ ğil... Ama dinleyin, ben bu ihtiyar halime karşın si;?i gölgeniz gibi izleyeceğim. Nereye giderseniz gidin, hep yanınızda olacağım. Hâlâ siyasal mücadeleye ka­ tılabilirim ve birlikler için yemek pişirebilirim.» Kuyen'in hâlâ omuzlarına yaslanmakta olduğunu farketti-. «Niye hâlâ b u r a d a oturup duruyorsun? Bu adam­ ları açlıktan öldürecek misin? Çabuk balığı hazırla, yoksa geç olacak.» Kuyen çenesini yavaşça anasınm omuzlarından Çekti ve mutfağa doğru yürüdü. Nan, Tuy'u elinden tutarak onun a r d ı n d a n gitti. Kuyen balığı çevirdi ve bıçakla karnını yardı. Tabancasını çıkartarak duva­ ra asmakta olan N a n ' a alçak sesle sordu: 31

«Ceketi kimden aldın?» «Tam yoldaş verdi.» «Peki, sana yolladığım elbise nerede?» «Bir arkadaşa verdim.» «Yine mi?» Balığın içini temizledi ve özenle yıkadı. «Su'nun kocasından mektup geldi, haberin var mı?» «Evet, nasılmış Kuzey'de durum?» Kuyen kaşlarını çattı: «Nasıl olabilir ki? öğrenim, eğitim... onların bir eksiği yok. San iyi bir a d a m . Mektubunu okuyunca yüreğim parçalandı. Karısına verdiği tavsiyelerde her şeyi düşünüyor. 'Kendini üzme, Tuy'un eğitimine dik­ k a t et' diyor.» Bir saniye durakladıktan sonra alçak sesle sürdürdü: «Bizim d u r u m u m u z u da soruyor.» . «Bizden nasıl haberi oldu ki?» «Su ona yazıyor. San'ın Su'ya 18 mektup yazdığı­ nı biliyor musun? Bana mektup yazmamayı bozulmaz kural haline getiren senin t a m tersine.» Nan, genç kızın ceketini yakalayarak çekti: «Tek­ r a r et bakayım! Sana hiç mektup yazmadığım doğ­ ru mu?» Kız gülümsedi, fakat cevap vermedi. Nan daha hızlı çekti. Yine cevap yok. Parmağını kızın kaburga kemiklerine bastırdı. Nişanlısı hafifçe bağırdı: «Yapma Nan, işimden alıkoyuyorsun beni!.. Peki öyleyse, hepsini toplarsan b a n a t a m tamına bir mek­ tup yazdın.» «Kaç tane, kaç tane?» diye sordu Nan ve parma­ ğını d a h a hızlı bastırdı, «iki... iki!» dedi kız. ' Tuy ellerini çırparak N a n ' a cesaret veriyordu: «Bir d a h a Nan Amca! Bir d a h a gıdıkla!» Kuyen küçük kıza döndü ve dudaklarını ısırdı: «Sen de amcadan yanaşın h a ? Peki öyleyse, ben de bir d a h a seninle oynamayacağım.» Küçük kız Nan'ın koluna asıldı ve cevap verdi. «Oynamazsan oynama. Ben de N a n Amca'yla oyna­ rım.» 32

«Güzel, çok güzel! Git onunla oyna öyleyse. Ya­ rın kiminle oynayabileceğini görürsün sen.» Tuy, N a n ' a sarıldı ve başını yukarı kaldırarak: «Gidecek misin amca?» diye sordu. «N'olur b u r a d a kal. Öbür güne, d a h a öbür güne k a d a r benimle oyna. Söz ver, n'olursun?» Yaklaşan ayak sesleri işittiler. Sao Ana mutfağa girince, Nan geçmesi için ona yol verdi. «Ne k a d a r kalacaksın b u r a d a Nan?» diye sordu ihtiyar kadın. «Belki öbür güne kadar,» diye cevap verdi genç adam. Bir a n d a ciddileşivermişti. Parmaklarıyla saç­ larını düzeltti ve elini ensesinde unuttu. Kuyen bu komik poza gülmemek için kendini zor tutarak dik­ katini balığı hazırlamaya verdi yeniden. «Ne pişiriyorsun Kuyen?» «Soya suyunda levrek.» «Böyle güzel bir balıkla fena olmayacak herhalde. Karideslerle, pavuryaları nasıl yapacaksın?» «Karidesleri domates salçasıyla, pavuryaları da sirkeyle yapacağım. İyi mi ana?» «Çok iyi. Mutfağımızın onuru s a n a emanet.» Sao Ana gülümseyerek çıktı. Kızlarına tam bir güveni vardı. Su ve Kuyen birinci sınıf aşçıydılar. Yemek pişirmesini onlara çocukluklarından beri bü­ yük bir özenle öğretmişti. Her z a m a n onlara, «biz fa­ kiriz,» derdi. «Onun için en küçük balığı bile en iyi şekilde pişirmeliyiz.» Devrimden önce gerçekten fakirdi. Fakat ayak­ lanmadan sonra, devrimin etkin bir elemanının dul karısı olarak, dört ar (yarım dönüme yakın) verimli toprakla, bir meyve bahçesi payına düşmüştü. Koca­ sı 1940'ta «bir komünist olmak ve silah bulundurmak suçundan» beş militan, ile birlikte burada, Hon Dat' ta kurşuna dizilmişti. Silahlarını ve el bombalarını o zamanlar henüz yıkılmamış olan Ejderhadağı mabe­ dinde yapıyorlardı. Sao A n a ' n m ilk oğlu, direnme ha­ reketi sırasında, Mop Van kanalı yakınında bir silahlı Çatışmada şehit düşmüştü. Damadı, yani Su'nun kocası oğlunun silah arkadaşıydı. Bütün aile, baba, çocuk­ lar, damatlar ve ana, hayatlarım devrim yoluna koy33

muşlardı. Şimdi 62 yaşındaydı ve hayatın sınavları, zorlukları saçlarını bembeyaz yapmıştı. Buna karşın her zaman söylerdi: «Çok şükür, ülkemizin birleştiği­ ni görmek için, hâlâ bahçede çalışacak, pirinç eke­ cek k a d a r gücüm kuvvetim var.» Gerçekten m ü m k ü n olan h e r şekilde devrim davasına bağlanmıştı; kocası, çocukları, bahçesi ve pirinç tarlası, eti ve kanı, her şeyiyle. Devrim onun b ü t ü n umuduydu. Tanıdığı bü­ tün sevinçlerin kaynağıydı. Ve bu sevinç, onun büyük ve yalın yüreğini bazen yatıştırıyor, bazen taşarcasıı,a kabartıyordu. Bunu anlamak zor değildi. Nan, Tam Çan ve ötekileri çevresinde toplanmış görünce, kırı­ şık yüzü bu yüzden böylesine ışıldıyordu. Tam oturma odasına girdiği sırada, Su, Tam Çan'a mektubu gösteriyordu. Sao Ana devrimciye dö­ kerek: «Yazdıklarının hepsini anlamadım... Çünkü bir defa dinledim. Oku oğlum. Ben de bu gece Kuyen'e söyleyeceğim, onu yavaş yavaş bir d a h a okusun bana. San, derin düşünceli bir adamdır. Bu yüzden, onu an­ layabilmek için en ufak sözünü bile düşünüp t a r t m a k gerek.» Tam Çan mektubu okurken a r a d a sırada gülümsüyordu. Su'nun uzattığı fotoğrafı çeşitli şekillerde tu­ tarak dikkatle inceledi. «Toplamış görünüyor. Gittiğinden beri derisinin rengi de açılmış,» dedi gülerek ve fotoğrafı Su'ya geri verdi. «Sosyalist bir ülkede yaşamanın ne demek ol­ duğunu görüyorsunuz işte.» Sao Ana keyifli keyifli güldü. Su ise kaygılı bir sesle: «Bense ona gönderdiğim fotoğrafta öyle zayıftım ki. Resmi, hapisten yeni çıktığım zaman çektirmiş­ tim.» Sao Ana kızma arl^a çıktı: «Seni tıktıkları o de­ likte şişmanlayacak değildin ya!» Tam Çan elinde olmayarak yine gülümsedi. Ama sonra gülümsemesi dudaklarında dondu. «Dinle bak Su,» dedi, «o resmin değeri ölçüsüzdür. Her insan, gu­ rur duyabileceği böyle bir resme sahip değil. S a n ' m o resmi bütün diğerlerinden üstün tutacağına emi34

nim. Hapisten çıkar çıkmaz çektirdiğini ona yazsay­ dın bari.» «Yazdım ama, biraz başka türlü dile getirdim. 'Bu fotoğraf, geçirdiğim kazadan hemen sonra çekilmiş tir' gibi bir şey yazdım.» «Ne demek istediğini anlamıştır mutlaka.» «Anlamıştır herhalde...» Sao Ana tahta sedirin üzerine çiçekli bir örtü serdi. Değerli k o n u k l a n için sakladığı iki örtüden bi­ riydi bu. Nan ve Tam Çan çaylarını içerken, dışarı­ da Hay Tep'in sesini işittiler. Nan kapıya koştuğunda Hay Tep avluya girmişti bile. Yeni gelen, iri yarı, sağlam kemikli bir adamdı. Başına çizgili bir örtü sar­ mış, kolunda yapma deriden bir okul çantası, omuzunda transistorlu bir Japon radyosu asılıydı. Nan'ı askerce selamladı. Merdivenleri ikişer ikişer çıkarak yukarı koştu. Ayaklarının iki parmağı kesilmiş oldu­ ğu halde, merdivenleri çıkarken hiç güçlük çekmi­ yordu. «Çok oldu mu sen geleli Nan? Tam Çan nerede?» «Burada.» Parti Hücresi Sekreteri odaya girdikten sonra, çantasını sedirin bir köşesine atarak Tam Çan'a göz kırptı: «Yine mi geldin?» Sonra ceketinin önünü açtı, başındaki örtüyü çöz­ dü ve göğsündeki terleri sildi. Tam Çan bir bardak çay doldurarak Hay Tep'in önüne sürdü. Yeni gelen bardağı aldı ve güldü. «Seni beklerken neredeyse deli olacaktım,» dedi; «Muu'dan aldığımız toprakların yeniden dağıtımı bize bir sürü zorluk çıkartıyor. Kolay bir iş değil, biliyor musun?» «Ben de kolay olduğunu iddia etmedim zaten,dedi Tam Çan, neşeli bir sesle. Hay Tep çayından höpürdeterek bir yudum aidi: «Bazı sorunlarda akıl danışmak içip. hep seni bekle­ dim. Sözgelimi...» Tam Çan bir el hareketiyle Hay Tep'in sözünü kesti: 35

«Ağır ol. Önce çayını iç ve oturup birlikte yemek yiyelim! İş y a r m a k a d a r beklesin. Hele bu gün bir dinlen bakalım, emektar!... Günlük dertlerini u n u t biraz.» Hay Tep sedirin kenarına çöktü ve arka arkaya üç b a r d a k çay içti. Sao Ana odaya girdi. «Hoş geldin Hay Tep. An Ba Ren ve Nam Tan nerede kaldılar?» «Bilmiyorum ana, ben evden doğru buraya gel­ dim.» «Onları bu akşam yemeğe çağırdım, hâlâ gözük mediler.» «Boş ver, onlara t a k m a kafam, ana.» Kuyen, iki elinde de d u m a n l a n tüten birer kap olduğu halde odaya girdi. Adamlar ona yol vermek için çabucak kenara çekildiler. Genç kız, birinde kari­ deslerin, öbüründe de pavuryaların olduğu kapları sofraya koydu. Özellikle karideslerin kokusu adamlann ağzının suyunu akıtmıştı. Pembe renkli, kabukları soyulmuş, parmak büyüklüğünde karidesler koyu kır­ mızı bir domates salçasının içinde yüzüyorlardı. Su, alüminyum bir tavanın içinde, küçük küçük kesil­ miş, sirkeyle hazırlanmış papaya, birkaç parça kav­ rulmuş çiroz ve yerfıstıklanndan bir çerez getirdi. Hay Tep yemekleri gözden geçirmek için öne eğil­ di ve ellerini oğuşturdu. Su'yu kolundan tutarak: «Enfes şeyler bunlar, küçük hanım,» dedi; «bizim köroğluya söyleyeyim de, size gelip ikinizden yemek dersi alsın. Ama bize ikram edeceklerinizin hepsi buy­ sa, sofraya oturmayız.» Kuyen hemen araya girdi: «Kızarmış bir balık da var!» Hay Tep ellerini çırparak, «kızarmış balık!» diye bağırdı. Sonra eliyle reddeder gibi bir hareket yapa­ rak, «ama hayır, kızarmış balık da olsa oturmayaca­ ğız,» dedi. Kuyen'in gözleri büyüdü: «Aptal,» dedi Su ona; «dostumuzu tanımıyor mu­ sun? Seninle eğleniyor, görmüyor musun?» Hay Tep keyifle gülümsedi: «Sen zeki bir kızsın 36

Su Haydi öyleyse, ne istediğimi anladıysan getir ba­ kalım, ama çabuk.» «Pekala,» dedi Sao Ana; «küçük odaya gidip bak bakalım. Bir şişe yeter herhalde. Yoksa Hay Tep aç­ lık grevine başlayacak.» Su küçük odaya girdi ve kaynak gibi berrak bir şişe çavdar rakısıyla döndü. Hay Tep hemen şişeyi yi kaptı ve sanki elinden almalarından korkuyormuş gibi göğsüne bastırdı. Memnun, abartmalı bir iç çekiş­ le arkadaşlarına göz kırptı. Sonra Nan'i süzerek yu­ muşak bir sesle: «Sevgili dostum Nan; senin, nişanlının evindeki bu dayak yemiş köpek gibi d u r u ş u n kalbimi parçalı­ yor.» Sao Ana'ya döndü: «Ana, sakın kanmayın bunun bu tavırlarına h a ! Buradan başka her evde anlattığı fıkralarla milleti kırıp geçiriyor bu adam.» Sao Ana güldü ve başını salladı. Hay Tep, biraz utangaç bir tavırla sofradaki yerine oturan N a n ' a «oh olsun!» der gibilerden baktı. Sonra rakıyı küçük bar­ daklara koydu ve Sao Ana'ya da ısrarla içirmek iste­ di. Ama Sao Ana reddetti. Kuyen ve Su da istemedi­ ler. Tam üçü bardaklarını tokuştururken önce avluda, hemen arkasından merdivenlerden yukarı çıkan hızlı ayak sesleri işittiler. Üçü henüz içmeye başlamamış­ lardı ki, Tan ve Ba Ren rüzgar gibi odaya daldılar. Tam Çan'ın ve Nan'ın elini sıkıp oturdular. Tan, al­ çak sesle konuştu: «Şimdi bir haber aldık. Düşman Tri Ton'a binden fazla asker yığmış. Yarın temizleme hareketinin baş­ layacağı kesin. Yalnız nereye olduğunu bilmiyoruz.» «Kaç kişi dedin, bin mi?» diye sordu Tam Çan. Tan başını salladı: «Düzenli birliklerden bir tabur, bir tabur milis ve bir bölük ranger.» «Bunlar Zam'ınkiler,» diye açıkladı Ba Ren, «hep­ sini tam öğrendik.» Tam Çan kaşlarını çattı ve bir şey söylemedi. Öne eğildi. Tıpayı alarak şişenin ağzını kapattı. Şişeyi Su' ya vererek geri götürmesini rica etti. "Öyleyse ufak bir b a r d a k yeter,» dedi, ciddi bir 37

sesle, «haydi çabuk yemek yiyelim. Ana, haydi Su, Ku­ yen, siz de yemeğe gelin şimdi. Öyle sanıyorum ki bu­ r a y a saldıracaklar. Ama yarından önce değil. Yine de hazırlıklı olmalıyız; çünkü Zam'ın bölüğü de var. Bakarsın d a h a önce de saldırabilirier.» «Kart köpeğin son z a m a n l a r d a buralarda dolaş tığını gören olmamıştı hiç.» Önceden buraya gelmesi gerekmez, biliyorsun.» Sao Ana k a p l a n kaldırmak için yemeklerini biti rinceye k a d a r bekledi. Erkekler aynı sedirin üstüne bir daire çevirerek oturdular. Hay Tep örtüsünü yine sıkıca başına sardı. «Buraya gelecekleri açık,» dedi, «benim önerim, tartışmayı kısa keselim ve hemen hazırlığa girişelim. İşte önerim: Ba Ren kazıkları ve mayınları gömmek için hemen gerillaları toplasın. K a n m miting grupla­ rını hazırlasın. Düşmanın kudurmuşcasına hareket et­ mesine engel olmak için legal mücadele çok önemli.» «Ben k a n m a h a b e r vereyim.» Tam Çan p a r m a k l a n n ı sedirin k e n a r ı n a vurdu. «Hay Tep'le aynı görüşteyim,» dedi, «yalnız bin kişinin de az-buz bir şey olmadığını unutmayalım. Yeraltı sığınaklarımız ne âlemde? Geri çekilme yerleri hazır­ landı mı?» «İyi sığınağımız az. Ancak birkaç grup sığınabi­ lir. Kumluk yerde sığınak kazmak çok zor. Boyuna çöküyorlar. Birkaç tanesi çöktü ve henüz onaracak zaman bulamadık... Düşmanı sebze bahçelerinin önün­ de karşılamayı düşünüyoruz. Eğer durum çok nazikleşirse mağaraya çekiliriz.» Tam Çan bir süre sustu. Yüzünden bir kaygı göl­ gesi geçti: «Bu sığınak ve kazı işlerini m ü m k ü n olan en iyi şekilde çözmeye çalışmalıyız, yoksa yeterince hareketli olamayacağız...' «Ama mağara savunrıa için biçilmiş kaftan,» dedi Ba Ren, «bir kişi yüz kijiyi durdurabilir orada. Ge­ çen sefer öyle oldu.» «Evet, a m a bu kez d u r u m değişik. Hon Dat ma­ ğarasının savunma için büyük avantajları olduğu doğru. Fakat'biz soruna yalnızca arazi açısından ba­ kamayız. Ama şimdilik başka çaremiz olmadığından 38

bu çözümü kabul etmek zorundayız. Fakat gelecekte mağarayı tek sığınak yeri olarak göremeyiz.» Tam Çan sonra Nan'a döndü: «Sen de silahlı pro­ paganda müfrezeni alıp gerillalarla birlikte savaşa­ caksın.» «Peki. Bizim üç Mas silahımız, uç Tomson ve 15 MK3 elbombamız var. Hepimiz savaşa hazır durumdavız.» Ba Ren, Nan'ın elini t u t u p sevinçle salladı. Hay Tep; «Tam Çan, bence b u r a d a kalmamalı,» dedi. Tam Çan bir an düşündükten sonra, «hayır, sizin yanınızda kalacağım,» dedi. Sonra Hay Tep'i yanına çekti ve alçak sesle: «Siyasal mücadeleyi yürütmeye yardım etmek için köyde kalacağım. Benim saklanabileceğim bir ev bi­ liyor musun?» Hay Tep'in gözleri sevinçle parladı. Duraksama dan cevap verdi: «Benim ev... Siyasal mücadeleyi yürüten gruplar­ dan karım sorumlu... Senin yardımına sevinecektir Neyse ki benim sığınak sağlam. Senin için en uygu­ nu orası.» Tam Çan başını sallayarak onayladı: «Hemen birisini Lin Kuyn'a yolla; muhafızım Dat'ı geri çağırsın. Bize yardım edebilir. Bir silah bir silahtır. Üstelik de iyi nişancıdır.» Ba Ren birini Lin Kuyn'a gönderme işini üzerine aldı. Bu arada, güvenlik işlerinden sorumlu olan Tan alçak sesle: «Bir şey d a h a var» dedi; «eğer düşman buraya gelirse, kuşkusuz köyden kendisine casus arayacak­ tır. Burada gözlemek için serbest bıraktığımız Ba Fi diye bir herif var. Onu ne yapacağımıza k a r a r ver­ meliyiz, yoksa...» «Onu tutuklamalıyız. Bu balıkhane sahibi tehli­ keli. Karısı da öyle.» Tam Çan şaşırmıştı: «Ben bu işi yaptınız sanıyor­ dum. Hemen tutuklayın!» Fakat sonra ekledi: «Göz­ leminizde herhangi bir kanıt bulabildiniz mi?» Tan, Tam Çan'ın bu soruyu niye sorduğunu anla­ madan cevap verdi: «Yeni bir şey bulamadık.» 39

Tam Çan parmaklarını sedire tıklatarak: «Şimdi sabırsızca efendilerini bekliyor olmalıdır,» dedi, «eğer onu tutuklayıp ondan düşmanın niyeti h a k k ı n d a bil­ gi alabilirsek çok işimize yarar. Kuşkusuz d u r u m d a n haberi vardır.» Nan onların bir casus hakkında konuştuklarını biliyordu. Sözlerini keserek, «Onu gözlediğiniz zaman bir şeyden kuşkulandı mı?» diye sordu. Hay Tep, «Dikkatli davranmalıyız» dedi; «evi kö­ yün öbür yanındadır. Düşman uzak değil. Önce, bu­ gün öğleden sonra evine herhangi bir asker gelip gel­ mediğini öğrenmeliyiz.» «Bırakın bu işi ben yapayım, beni tanımıyor,» di­ ye teklifte bulundu N a n . «Çok iyi. Hemen işe girişelim. Hava neredeyse ka­ raracak. Biz oraya varıncaya kadar...» Nan hemen ayağa kalktı. Kuyen mutfaktan ko­ şarak çıktı ve nişanlısına tabancasını verdi. Genç a d a m kayışını beline bağladı ve Tan'laı birlikte kapı­ ya yürüdüler. «Onu doğru m a ğ a r a y a götürün,» dedi Hay Tep. N a n yolda giderlerken, «onu faka bastırmalıyız. Öyle yapalım ki, t u t u k l a n m a d a n önce ağzından laf alalım,» dedi Tan'a. «Nasıl?» Nan, Tan'ın kulağına birkaç söz fısıldadı. T a n ı n yüzü aydınlandı: «İyi, çok güzel!» N a n ekledi: «Merak etme. Bizde kukla subayların üniforma­ larından var. Onu m u t l a k a tutuklayacağız. Önemli olan, bu işin ne bir dakika önce. ne de bir dakika sonra olması. Seni tanıdığı için sen dışarıda nöbet­ çi durursun. Biz bu işi yalnız becermeye çalışacağız.'

İKİNCİ BÖLÜM Küçük Tri Ton kentinde hayat, o gün öğleden • sonra birdenbire canlanıverdi. Raç Gia yönüne gön­ derilen askerlerin doldurduğu kamyonlar, a n a cad 40

de boyunca sıralanan kahve, dükkan ve evleri toza boğuyorlardı. Kamyonlar d u r d u k ç a aşağı atlayan haki üniformalı, kamufle elbiseli, meşin çizmeli veya botlu düzenli askerler, a r k a l a r ı n d a yoğun bir toz bu­ lutu bırakarak küçük gruplar halinde yürüyorlardı. Adımlarının sesi caddeyi çınlatıyordu. Evlerin veya dükkanların kapılarına çıkan kent sakinleri, askerlerin geçişini izlerken, iğneleyici laflar atıyorlardı. Ranger'lerin arasında tanıdık yüzler olma­ sına karşın, kimsenin onlarla konuştuğu yoktu. Say­ gon'dan getirilen düzenli askerler meraklı bakışlarla dükkanları ve evleri seyrediyorlardı. Buna karşılık Ranger'lerin bakışları soğuk, yüzleri sanki taştandı. Silahlı ve makineli tabancaları, h e r an ateşe hazır durumdaydı. Ranger'lerin komutanı Teğmen Zam, ağır adım­ larla en a r k a d a yürüyordu. Kötü bakışlı gözlerinin küçücük gözbebekleri siyahtan çok. beyaza çalıyor­ du. Kamufle elbisesi kaslı vücuduna hokka gibi oturu­ yordu. Kasketinin üç yanından ensesini ve kulakları­ nı güneşten koruyan üç bez sarkıyordu. Halk, bu kas­ ketlere alay olsun diye «üç perdeli kasket» adını tak­ mıştı. Kendi yüzünün renginde meşin bir kılıf içinde taşıdığı koca bir 12'lik kolt, yürürken d u r m a d a n kal­ çalarına vuruyordu. Ayrıca omuzunda bir silah ve be­ linde eğri bir k a m a asılıydı. Adamları da aynı onun gibi giyinmişlerdi; hepsinde birer silah, birer makineli tabanca ve birer Amerikan kaması... Zalim ve kor­ kunç bir görünüşleri vardı. Zam ansızın caddeden ayrılarak bir bara girdi. Bir bira şişesini kavradı. Çinli b a r sahibinin kızgın yüzüne kısa bir bakış fırlattı ve gururla dışarı çıktı. Bıçağını çıkartarak şişenin ağzını kırdı ve köpüklü birayı ağzına boşalttı. Üçte ikisini içtikten sonra, ağz; kopmuş şişeyi önünde yürüyen askere verdi. Ami­ rinin buna benzer ihsanlarına alışık olduğu anlaşılan asker, sevinçle şişeyi aldı ve aynı şefi gibi ağzına değ­ dirmeden kafasına dikti. Bu a n d a k u m a n d a n d a n d u r emri gelmişti. Bölge­ nin askeri kışlası ancak iki tabur için yatacak yer gösterebiliyordu. Düzenli birliklerden iki t a b u r oraya 41

yerleştirildi. Milis ve Ranger'lerden kurulan öbür ta­ b u r ise, kuru ve bozulmuş bir pirinç tarlasında kamp k u r m a emrini aldı. îriyarı milis komutanı bölüklerine, kendilerine gösterilen kamp yerine doğı*u yürümelerini emretti... Fakat Zam öfkeyle homurdandı: «Allah kahretsin! Kendi doğduğum yerde de mi açıkta uyuyacağım?» Ama yine de alacalı bu acalı sürüsünü sahile ya­ kın boş araziye doğru sürcü. Batan güneşin son ışınlan kışlanın çevresindeki terkedilmiş tarlalara san b r ışık saçıyordu. Askerle­ rin bir kısmı çadırlan kurup, yemek pişirecek yerler hazırlarken, öbürleri m a t a r a l a n n d a n gürültüyle höpürdeterek su veya içki içiyorlar ya da sırtüstü uzana­ rak sigaralannın dumanını gökyüzüne doğru üfürüyorlardı. Üstlerinden ter, sert tütün, alkol ve ucuz bri­ yantin kanşımı keskin bir koku yayılıyordu; paralı askerlerin her yerde peşlerinde taşıdıklan o anlatıl­ ması olanaksız, tiksindirici koku. Zam sert bir hareketle gömleğinin önünü açtı. Uğursuzluğa karşı bir sürü muska taşıyordu. Bilek­ lerinde s a n ve kırmızı «catha» iplikleri, boynunda al­ tın bir zincirin ucunda fildişinden oyulmuş bir şey­ tan suratı ve korkunç domuz dişleri asılıydı. Gri bir kumaş parçasının üstüne sırt üstü uzanmış, sigarası­ nın söndüğünün farkında değil gibiydi. Birdenbire sigarasını fırlattı ve doğrularak oturdu. Patlak göz­ lerini, ekmek çıkartmakla uğraşan birkaç askere dik­ mişti. Küçük bir hizmet eri askerlerin arasından sıyrılarak yanına yaklaştı. «Akşam yemeği hazır, ağabey,» dedi. Zam isteksizce kalktı ve üzerine gazete kağıtları konulmuş bir bez parçasınır. serili olduğu yere k a d a r askerin peşinden gitti. Bezin üzerinde kızarmış bir ta­ vuk, iki büyük parça ekmet ve açılmış bir sardalya kutusu vardı. Zam'ın yüzü karardı. Aksi bir sesle sordu: «İçecek bir şey yok mu? Hepsi bitti mi?» «Var ağabey,» dedi oğlan ve ona büyük bir ma­ tara uzattı. Zam matarayı alarak tıpasını çıkarttı ve 42

kafaya dikti. Birkaç yudum aldıktan sonra askere ge­ ri verdi. Sonra tavuğa saldırdı ve bir b u d u n u hırsla ısırdı. Dudaklarından sızan yağlan elinin tersiyle silerek tavuğu çiğnerken, altın dişleri donuk donuk parlıyordu. Oğlanın da birlikte yemesine izin verdi. Oğlan, teğmenine karşı eğlenme ve itaat karışımı bir tavırla yemeye başladı. Zam pirinç rakısını ard arda dikiyor ve yeniden tavuğa girişmeden önce zevkle hı­ rıldıyordu. İki, adam, tavuğu yiyip m a t a r a d a k i pirinç rakısı­ nı içip bitirdiklerinde, güneşin kızıl yuvarlağı hâlâ ufukta görünmesine karşın, h a v a kararmaya başla­ mıştı. Zam sallanarak ayağa kalktı ve öfkeyle sırtını kaşıdı. Güneşe doğru bakarak, yalnız kendi anladığı bir küfür savurdu ve dişlerini göstererek sessizce sın t t ı . A d a m l a n n ı n çoğu şimdiden sarhoş olmuşlardı. Rakıyı tüketmişler, kalan ekmekleri bölüşüyorlardı. Kimileri gömleklerini çıkarmışlar, ejderha ve yılan dövmeleriyle dolu, güneş yanığı göğüslerini gösteri­ yorlardı. Ötekiler ateş yakmak için odun arıyorlar, büyük m a n t a r meşesi kütüklerini buldukları yerde çalıyorlardı. Gece olmuştu. Adamlar, ateşin çevresin­ de toplanmışlar, sopalara taktıkları teneke kaplarda su kaynatıyorlardı. Kamptan a y n l m a yasağına karşın, birçoklan rakı, bira ve yiyecek almak için kente in­ mişlerdi. Emir, Hareket Komutanlığından gelmişti. Ama birlik komutanlarının emre kulak astıklan yok­ tu. A d a m l a n n ı n gürültülü içki âlemlerine Zam da ka­ tıldı. Adamları ona yağ çekiyorlar, içkiye davet edi­ yorlar, «ağabey» diye çağırıyorlar ve yardımcısı olan zayıf suratlı, çökük gözlü asteğmene ise «küçük ağa­ bey» diyorlardı. Gerçekten de Zam, «ağabey» diye çağrılmayı yeğlerdi. «Teğmenim» sözü hoşuna git­ mezdi. «Ağabey müthiş adamdır. Fıçıyla içer, a m a sar­ hoş olmaz,» dedi birisi. Bir başkası, «gel ağabey, bir­ likte içelim,» dedi. Zam'ın yüzü sevinçle parladı. Her daveti kabul ederdi. İçkiyi hiçbir zaman reddettiği görülmemişti. Gerçekten de sarhoş olmaksızın bir balık gibi içebi­ lirdi. Gözlerinin şimdi kızarmaya başlayan akları, 43

sanki kana bulanmış ya da ateşi yansıtıyorlarmış gibi görünüyordu. Sadık hayranları çevresini alarak, rakı içme ve adam öldürme yeteneği üzerine övgüler düz­ meye başladılar. Bir a r a içlerinden biri sordu: «Yarın Hon Dat'a gidjince ailenizi ziyaret edecek misiniz, ağabey?» Zam demin kafasına dikmek için kaldırdığı ma­ tarayı yere bıraktı. Uzun bir süre sessiz kaldı. «Evet gideceğim,» dedi sonunda; «anama ve kü­ çük kızkardeşime uğrayıp bir bakacağım.» «Ca May şimdi yetişkin bir kız oldu, değil mi ağa bey?» diye sordu birisi. «On dokuz yaşlarında olacak galiba...» dedi Zam. «İşittiğime göre onları kentte oturmaya çağırmış­ sınız, niye gitmediler ki?» «Bu sefer Hon Dat'ı temelli işgal edeceğiz. O za­ m a n onları yanıma alacağım,» dedi. Sonra sesini al­ çaltarak: «Hon Dat'ta hayat iyidir. Ben orada üs kuman­ danıyken şimdikinden d a h a mutluydum. Her çeşU meyve yetişir orada. Kurutulmuş m a n d a eti isteme­ diğin kadar. Sürü sepet genç kız. Kimileri çok güzel­ dir h a ! Harika memeleri vardır; şöyle, hindistancevizi büyüklüğünde!... Siz bu küçük avuçlarınıza sığdıramazsınız.» Askerler sevinçle böğürerek güldüler. Yarın ayak larını bu cennete basacaklarını biliyorlardı. Bu anda içlerinde pek azı onları orada bekleyen ölümü düşün mekteydi. Büyük çoğunluğu yağma etmek ve kadınla­ rın ırzına geçmek hayaliyle kendilerinden geçmişler­ di. Daha önce Hon Dat'a gelmiş olan kimileri, başa rılarını bire bin katarak anlatıp şişiriyorlardı... Anlat­ tıklarına göre, ne zaman canları diyelim ki m a n d a eti istese, tepede otlayan hayvanlardan birine silahı doğ­ rultmak ve tetiği çekmek yeterdi. Birisi, işlediği ırza geçme olaylarının her birini en ince ayrıntılarına ka­ d a r anlatıyor ve «en az on üç kadının iç çamaşırları nı yırtıp attığıyla» övünüyordu. Bir başkası bir Vie' kong'un kafatasını sandal demiriyle öyle güzel par çalamıştı ki, üstüne başına hep beyin parçaları sıçra mıştı. Fakat hepsinden çok, Zam'ın insanların karnım 44

varıp içinden ciğerlerini söküp alma şampiyonluğu oy birliğiyle övüldü; göbeğin t a m üstüne bir bıçak dar­ besi ve bıçağı hafifçe içerde döndürüp ciğeri söküp almak için dört parmağın ancak girebileceği k a d a r bir delik... hepsi o kadar! Zam birçok kurbanlarının karnını yarmıştı, ciğer ve safra kesesini çıkartmaktaki çabukluğu ile ün yap­ mıştı. Fakat ustalığı bu k a d a r l a kalmıyordu. İnsanları öldürmenin yüz çeşidini biliyordu. Damarlarında, za­ lim bir toprak ağası olan ve Hon Dat'ta zorba bir kral gibi hüküm sürmüş olan babasının kanı dolaşıyordu. Fakat Kmer milliyetinden, bahtsız bir kadın olan ve hayatı neredeyse aklını kaybedeceği uzun bir çileden ibaret olan anası Ca Zoy'den bir damla bile k a n al­ madığını söylerlerdi. Anası, bu çevredeki kilden kapkacak yapma işle­ riyle uğraşan Kmer kadınlarının kahverengi, güneş yanığı cildi ve düzgün adımlı tipik yüfüyüşü ile genç­ liğinde güzel bir kadınmış. Yaptıkları kapları sat­ mak için Hon Dat'tan bölgenin başkenti Raç Gia'ya kadar günde ortalama 30 kilometre yol yürürlerdi. Bu yüzden canlı ve uyumlu bir yürüyüşleri vardı. Öyle ahenkli hareketlerle su dolu testiyi kafalarına yerleş­ tirirlerdi ki! Irmaktan yukarı çıkan kumlu patika bo­ yunca, serbest ve yumuşak kol hareketleriyle yürür­ lerken, ellerini testiye hiç değdirmezlerdi. Toprak ağası, Ca Zoy'i zorla kendine odalık yap­ mıştı. Nişanlısı Taç Ka b u n a öyle sinirlendi ki, köyden ayrılarak, sallarda tayfalık yapmak üzere Kamboç­ ya'da Kompongçam'a gitti. Zam biraz büyüdükten sonra Muu, Ca Zoy'i savsaklamaya ve daha genç kız larla uğraşmaya başladı. Yeniden gebe kaldığı halde kadını evden kovdu ve Zam'ı kendi yanında alıkoydu. Ca Zoy, Muu'nun büyük kagir evinden ayrılarak Hon Dat'a geri geldi. Kendisine küçücük bir kulübe yapa­ rak, tarım işçisi olarak çalışmaya başladı. Bebeğini doğuracağı zaman, yalnız başına sürünerek pirinç tarlalarına gitmiş ve yüksek sesle bağırmamak için biçilmiş pirinç bitkilerinin kuru saplarını ısırmak zo­ runda kalmıştı. Mutlu bir rastlantı sonucu o gece Sao Ana ve kızı Su, p a z a r d a n eve dönerlerken tarlanın 45

yanından geçiyorlardı. Böylece küçük Ca Moy, Sao Ana'nın evinde doğdu. Bir hafta sonra Taç Ka, Kompongçam'dan geri döndü. Sao Ana'nın evine gelerek teşekkür etmek için yerlere k a d a r eğildi ve Ca Zoy ile küçük kızının kendi yanında yaşamalarına izin vermesini istedi. Fakat birkaç ay bile geçmeden Muu' n u n tuttuğu kiralık katillerce ormanda odun keser­ ken kıstırıldı. Katillerden birini baltasıyla öldürdü. Fakat ötekilerle başa çıkamadı ve ağır yaralandı. Son kuvvetiyle sürünerek evinin bahçesine k a d a r geldi ve orada öldü. Ca Zoy hayatını kazanabilmek için yeni den kilden kapkacak yapmaya başladı ve küçük Ca May büyüyerek şirin ve cana yakın bir kız oldu. Ay­ nı anasının bir kopyası gibiydi. Zam, babasının yanında yaşamaya devam etti. Şı­ martıldı ve h e r yönden babasına benzedi. Büyük tas binada büyüdü. Onu babasına bağlayan birçok şeyler vardı. Özellikle babasının hırsızlıkla sahip olduğu meyve bahçeleri ve kil çukurları. Kili, metreküp hesa­ bı çevredeki testicilere satarlardı. Direnme savaşı sı­ rasında, devrimci m a k a m l a r topraklarına el koydular ve köylülere dağıttılar. Muu, Raç Gia'ya kaçtı ve öf­ keli köylüler kagir binayı yıktılar. Barıştan sonra Muu, oğluyla birlikte yine Hon Dat'a döndü. Bu ara­ da Zam, Ngo Din Diyem'in ordusunda asteğmen ol­ muştu. Muu, topraklan yeniden ele geçirdi, evi yeni­ den yaptırdı ve oğluyla birlikte, yıllarca içinde biri­ ken kinin doğurduğu bir kudurganlıkla devrimciler­ den öc almaya girişti. Zam, babasından bile d a h a za­ limdi. Bir Amerikan silahıyla silahlandı ve etrafı, böl­ gedeki askeri kışlalardan bulabildiği en kanlı kiralık katillerle çevrili olduğu halde insan avına başladı. Ranger'ler beygir gibi koşabiliyorlardı. Devrimci kadr o l a n tarlalardan ormanlara kovalıyorlar ve gece gündüz devrimcilerin kamplanna saldınyorlarclı. Yağmurlu bir gecenin sessizliğinde ya da bir şafak vakti ormandan silah sesleri işitilirdi. Her silah se­ sinde insanlar, acaba devrimci harekete katılan oğul lan, akrabaları ve dostları mı öldü diye, korku içinde bekleşirlerdi. Ama en çok acı çeken insan Ca Zoy idi. 1959'dakı 46

ayaklanmada büyük toprak ağası Muu, halk tarafın­ dan idam edildi. Fakat Zam kaçtı ve eskisinden d a h a kanlı bir zalim oldu. Dünyanın her yanında olduğu gibi, Hon Dat'ta da her ananın kendi özel dertleri vardır. Fakat çok azı Ca Zoy gibi bir cehennem hayatı yaşamıştır. Zam, Hot Dat'taki kukla birliklerin komutanlığına atanınca, anasına ve kızkardeşine yağmalardan topladığı ipek­ li kumaşlar, altınlar ve d a h a başka değerli öteberilar getirdi. İkisi de bu armağanları reddettiler. Bir defa­ sında, anası armağanları avluya a t a r a k yüzünü avuç­ larına gömmüş ve h ü n g ü r h ü n g ü r ağlamıştı. Ca Zoy, bayan Ba U'nun Hon Dat yakınında dört yol ağzındaki küçük d ü k k a n ı n a gidiyordu. Elinde boş bir şişe, karanlıkta sessizce yürüyordu. Hon Dat'lılar geceleyin ne zaman ışıksız birini dolaşırken görseler, bunun kara bahtlı Ca Zoy olduğunu bilirlerdi. Başka hiç kimsenin karanlıkta böyle gölge gibi dolaşma alış­ kanlığı yoktu. Onun aklının artık pek yerinde olma­ dığı söylenirdi. Fakat tuhaf değil mi, akli düzeninin sözde bozuk olmasına karşın, hiç yanlış adım atma­ dan, taşlara çarpmadan, çukurlara düşmeden, karan­ lıkta oldukça emin hareket edebiliyordu. Sanki ikinci bir görme duyusuna sahipti. Dükkana vardığında, önce içerde kimse olmadığı nı sandı. Fakat içeri girince, Bayan Ba U'nun tezgâ hin başına oturmuş, az açılmış bir gaz lambasının ışı­ ğında hesaplarıyla uğraştığını gördü. Bayan Ba U ayak sesleri işitince başını kaldırdı ve tatlı bir sesle sordu: «Ah, siz misiniz bayan Ca Zoy? Ne istiyorsunuz bu saatte?» Ca Zoy tek söz söylemeksizin boş şişesini gösterdi. Dükkan sahibi hemen anladı. P a r a saymayı bırakarak Şişeyi aldı. Ba U, ismine layık bir kadındı, (*) çünkü gerçekten çok şişmandı. Tezgahın üzerinden zorlukla '*) mektir.

«Ba U», Vietnam dilinde şişman kadın de­

47

şişeye uzanırken, bileklerinde et yığınlarının k a t kat olduğu görülüyordu. Bir toprak testiye doğru paytak paytak yürüdü. Testinin başına küçük bir bambu başlık taktı. Huni kullanmaksızın ve bir damla bile yere dökmeksizin, şaşılacak bir ustalıkla, şarabı Ca Zoy'in şişesine boşalttı. Şişeyi kadına verirken Kmerce sordu: «Haberi işittiniz mi?» «Hangi haberi?» diye sordu Ca Zoy ve kırlaşan dağınık saçlarını silkti. Bayan Ba U kadının kulağına fısıldayarak, «Zam yine geri dönmüş,» dedi; «bugün Tri Ton'da onu bir askeri a r a b a d a n atlarken gördüm...» «Zam... geri mi geldi? Tıi Ton'da mı?...» Ca Zoy' in gözleri kocaman kocaman açıldı. Bakışlarım sanki bir şeyler arıyormuş gibi yere dikti. Sonra geri dön­ dü ve sallanarak kapıya doğru ilerledi. Şişe yere dü şüp parçalandı. Pirinç şarabL aktı gitti. Fakat o bu­ n u n farkına bile varmaksızın karmakarışık olmuş bir yüzle koşmaya devam etti. Bayan Ba U beceriksiz adımlarla ardından koşarak kadını kolundan tuttu: «Gelin içeri, size yeni bir şişe doldurayım. Gelin haydif...» Onu yeniden d ü k k a n a soktu. Bulduğu boş bir li­ m o n a t a şişesine şarap doldurdu ve ağzını kapatıp ka­ dına verdi: «Bu kez dikkatli olun bari. Bunu da düşürme­ yin,» dedi. Zavallı Ca Zoy küçük bir çocuk gibi dükkancının tembih ettiği gibi şişeyi sımsıkı tuttu ve tek bir söz söylemeksizin dışarı çıktı. Karanlık yolda önüne çıkan h e r engelde tökezledi ve ikide bir düştü. Dörtyol ağzının biraz ilerisinde tek başına duran, küçük, tek odalı bir kulübede yaşıyordu. Eve geldi­ ğinde kızı Ca May, yere bir hasırın üzerine oturmuş, lambanın s a n ışığında kenevirden bir çuval örmeye uğraşıyordu. Kız, anasına! kısa bir bakış fırlattı ve yine işine devam etti. Ca May, anası Ca Zoy'e, ağabeyi Zam'dan çok d a h a fazla benziyordu. On dokuz yaşlannda, esmer tenli, güzel bir kızdı. Rengi anasından biraz d a h a 48

ktı İri siyah gözlerini uzun ve ipek gibi kaşlar çev­ reliyordu. Lambanın ölgün ışığı altında bile dudakla­ rı taze ve pembe gözüküyordu. Anasının gençliğinin daha da güzel bir kopyasıydı. «Ca May,» dedi anası; «Zam geri döndü. Şimdi Tri Ton'daymış.» , «Tri Ton'da mı?» diye sordu genç kız; «kim söy­ ledi bunu sana, ana?» «Bayan Ba Uf.» Ca Zoy tahta sedirin sonuna oturarak bir ayağı­ nı yukarı çekti. Bir süre sessiz kaldı. Sonra küçük bir bardağa biraz pirinç şarabı boşaltarak bir yudumda su gibi içti. Sessizce duvardaki gölgeleri seyrediyordu. Her gece iki-üç çuval ördükten sonra, bir b a r d a k pi­ rinç şarabı içmeyi h u y edinmişti. Fakat, şarap onu ne­ şelendirip derdini u n u t m a s ı n a yardımcı olacağı yerde, düşüncesini d a h a berraklaştırıyor. belleğini d a h a da açıyordu. Kızına baktı ve onun yaşında olduğu za­ manlarını anımsadı. Elleriyle şekil verdikten sonra, fırında kızarttığı testileri düşündü. Taç Ka'nın prens, kendisinin de salyangoz yakalamaya çıkan fakir kız rollerine girdikleri Kmer halk temsillerini, Zu Ke ge­ celerini andı. Sonra belleğinde büyük toprak ağası. Muu'nun çehresi ve büyük taş binadaki h a y a t ı n d a n sahneler canlandı. Taç Ka'nın Kompongçam'dan dö­ nüşünden sonra birlikte geçirdilîleri birkaç mutlu ay ve sonra o felaket: Taç Ka'nın bahçede yıkılıp kalışı, Çamur içindeki yüzü, sarsılarak toprağı avuçlayan el­ leri... Bütün bunlar, duvardaki gölgesini ve kenevir Çuvalı dokuyan kızını seyrederken bir film şeridi gi­ bi gözlerinin önünden geçti. Daha sonraki olayları da unutmuyordu. Ona toprak veren devrimi ve hemşerilerinin karınlarını yarıp, kafataslannı parçalayan °ğlu Zam'ı da. Ba U'nun «Zam geri dönüyor,» diyen sesi hâlâ kulaklarında çınlıyordu. 'Daha ne k a d a r in san öldürecek?' diye düşündü zavallı kadın. 'Niye ge­ ri dönüyor? Niye artık ölmüyor?' diye bağırmak istedi. v ı, ^ n y a , d a hangi a n a oğlunun ölümünü isteyebilir? akat Ca Zoy hep oğlunun ölmesi için d u a etmişti. ger oğlu temelli ortalıktan yok olsaydı, bu k a d a r acı Çekmeyecekti. Fakat o, insanları kesmeye devam et49

tikçe, çaresizlikten ölecek gibi oluyordu. Ya o, ya Zam ölmeliydi! Ca May bir gün anasını azarlamıştı: «Zam'ı niye dünyaya getirdin? Ben onu kardeşim olarak gör­ müyorum!» Aynen böyle söylemişti kızı. Kendisi de komşularına aynı şeyi söylüyordu. «Zam artık benim oğlum değil,» diyordu. Birçok kez hıçkırarak yalvardı «ne olur, onu benim oğlum olarak görmeyin,» diye. Bunu söylerken kalbi parçalanıyordu. Bir a n a için çocuğunu reddetmek zorunda kalmak oldum bittim korkunç bir şeydir. Dürüstlüğü ona öyle acılar veri­ yordu ki, çıldıracak d u r u m a geliyordu. Yedi yıl, do­ nuk, ilgisiz gözlerle, bu y a n delilik halinde yaşadı. Gündüzleri çok seyrek d ı ş a n çıkıyor, çoğunlukla ge­ ceyi bekliyordu. Karanlığın onu insanların bakışların­ d a n koruyacağını düşünüyordu herhalde. Çok zaman oğlunun vicdanına seslenmeye çalış­ tı. Ama Zam böyle şeylere yanaşacak a d a m değildi. Bazen can sıkıntısıyla kafasını sallar ve yapmacık bir öfkeyle anasını azarlardı. «Ana, beni Vietkong'a ka­ zanmaya mı çalışıyorsun?» derdi. Fakat sonra dostça gülümserdi. Anlaşılan, özel birliklerin katili Zam, anasının yanındayken bir evlat da olabiliyordu. Ca Zoy, oğlunun anlatıldığı gibi, i n s a n l a n n ciğerlerini sökmek için k a n n l a n n ı y a r a n zalim bir kasap oldu­ ğ u n a bir süre inanamamıştı. Fakat kuşkulan feci bir şekilde yok oldu. Zam bir gün onu ziyarete geldi. Anası dudakla­ rında k a n gördü ve haykırdı: «Zam, dudağın kanıyor!» Zam tek söz söylemeksizin dudaklarını sildi ve gitti. Tam bu sırada Ca May, koşarak ve haykırarak içeri g;irdi. Yüzünde dehşet okunuyordu. Kendinden fceçmiş bir d u r u m d a hıçkırarak, Zam'ın az önce sa­ hilde bir adamın karnını y a n p , ciğerlerini çıkardığı­ nı anasına anlattı. Sonra bir eve girmiş, bir tava ala­ rak ciğeri kızartmış ve yemişti. Ca Zoy kendini kaybetti. Kendine geldiğinde, oğ lunun d u d a k l a n n d a k i kanı anımsadı ve yeniden ba­ yıldı. Başka bir gün, Zam birkaç tutsakla birlikte Vam 50

Rang'ta bir baskından döndü. Tutsakların devrimci kadrolar mı, yoksa normal yurttaşlar mı oldukları belli değildi. Ca Zoy, Zam'ın dörtyol ağzında onların karınlarını yarmak istediğini öğrenince, belki vazgeçirebilirim umuduyla çılgın gibi oraya koştu. Fakat oraya vardığında Zam, kurbanlarının makatlarını de rince yarmıştı. Sonra onları çözdürdü. Adamlar aya­ ğa kalktıklarında barsakları makatlarından aşağı düştü. Dehşetten deliye dönen kadın, bir çığlık ko­ partarak caddenin ortasına düşüp bayıldı. Zam, as­ kerlerine onu eve taşımalarını emretti. Öğleden son­ ra geç vakit kendine geldiğinde başucunda kızı Ca May'ı gördü. Yatağında çırpınarak kızına bağırdı: «Zam, git b u r a d a n ! Git!...» O günden beri köy halkı, Ca Zoy'in çıldırdığını söylüyorlardı. Belki çılgın sözü ona pek uymuyordu. Gerçekten hiçbir zaman kimseye bir zararı dokunmadı. Tersine, o herkesten korkuyor ve acınacak bir halde insanlar­ dan saklanmaya çalışıyordu. Bazen yine eskisi gibi aklı başında gözüktüğü de olurdu. Bayan Ba U'nun d ü k k a n ı n d a n veresiye aldığı hiçbir şeyi unutmazdı. Her zaman kenevir çuvalları sattıktan sonra d ü k k a n o y a borçlu olduğu parayı, kuruşuna k a d a r kızı Ca May ile gönderirdi. Kenevir çuval dokuma işinde yi­ ne eskisi k a d a r ustaydı ve hiç h a t a yapmazdı. Tuhaf bir alışkanlığı, evine gelen herkesin ayaklarına ka­ panması ve af dilercesine ağlayıp hıçkırmasıydı. Onu ayağa kaldırmak için en çok uğraşanlar Hay Tep, Nam Tan, Ba Ren, Sao Ana, Su ve Kuyen olurdu. Çün­ kü evine en sık gelenler onlardı. Önceleri, Zam'a şu­ nu ya da bunu söylemesini istemek için gelirlerdi. Zam için bütün çabaların umutsuz olduğunu anladık­ t a n sonra ise, artık yalnızca kadını avutmak ve cesa­ ret vermek için geliyorlardı. Bir gün Hay Tep ona şöyle demişti: «Ca Zoy Teyze, bu k a d a r üzülme. Buradaki insanlar seni ve Ca M a y i seviyorlar. Kimse seni terketmeyecektir, inan bana 1 ^ Ve Ca Zoy yine göz yaşlarına boğulmuştu. Kukla hükümete karşı ilk miting yapıldığında, katılmaya cesaret edemedi. Buna lâyık olmadığını sa51

Diyorlardı. Fakat yürüyüşten az önce, Sao Ana ve öbür kadınlar gelerek «haydi gelsene, Ca Zoy» diye onu çağırdılar. Zavallı Ca Zoy o k a d a r sevindi ki, yü­ rürken a y a k l a n ona nerdeyse itaat etmiyordu. O gün­ den sonra tek bir protesto yürüyüşünü bile kaçırma­ da Ve bu yüzden g ü n ü n birinde Zam'ın silahının namlusuyla karşı karşıya geldi. O nazik d u r u m d a analık otoritesini kullanmış ve Zam'ın silahını iterek, onu ateş etmekten alıkoymuştu. Böylece mitingciler yürü­ yüşlerine devam edebilmişlerdi. Ca Zoy'un sözde deliliğinin öyküsü b u n d a n iba­ retti. Hon Dat'ta hiç kimse onun aleyhinde değildi. Herkes onu sömürülen sınıftan fakir bir kadın, Zam ve babasını ise sömürücü olarak görüyorlardı. Fakat Ca Zoy'un içi r a h a t değildi. Çünkü h e r şeye karşın Zam'ın anasıydı ve bu c a n a v a n n d a m a r l a n n d a kendi kanı dolaşıyordu. Bütün a c ı l a n n m nedeni buydu. Buna karşılık Ca May için sorun çok basitti. O, yalnızca «Zam benim kardeşim değil.» demekle kal­ mıyor, b u n a gerçekten de inanıyor ve ona karşı t a m bir yabancı gibi davranıyordu; son derece nefret etti­ ği bir yabancı gibi. Zam onlara geldiği zaman onunla tek sözcük bile konuşmazdı. Birisi onun yanında Zam' m adını andığı zaman cidden üzülür, acı d u y a r ve şid­ detle karşı çıkardı. Ya devrime katılışı! D a m a r l a n n d a dolaşan sanki kan değil, ateşti. Şimdi Gençlik Birliği adayıydı. Bir­ kaç toplantıya çağınlmış ve bu onun hamaratlığını ve coşkunluğunu d a h a da artırmıştı. Dikenli tuzaklar hazırlamaktan siper kazmaya kadar, her türlü işi yap­ maya hep hazırdı. Güzel bir sesi vardı ve eski türkü­ leri söylemeyi seviyordu. Bu türküler yaşlılarda, Ca Zoy ile Taç Ka'nın başrollerini oynadıklan «Zu Ke» temsillerini seyretmek üzere su basmış tarlalardan geçerek Sok Tung'a gittikleri, o şimdi çok uzakta kal­ mış günlerin özlemini uyandırmaktaydı. Kızının tür­ küleri Ca Zoy'de de acı a n ı l a n canlandınr, gözyaşl a n içinde dinlerdi. Ca Zoy, oğlu kukla hükümetin acımasız bir ajanı olup anasının kalbini kırdıktan sonra içmeye başla52

mıştı. O kalp ki, oğlu henüz Zam adını taşımadan göğ­ sünde ona hoş geldin, demişti. Ve bu gece de h e r zamanki gibi içiyordu... Nor­ mal olarak içtiği bir bardaktı. Bu gece şişenin man­ tarını çıkartarak bir b a r d a k d a h a doldurdu. Ufak yu­ dumlarla içmeye başladı. İşinin üzerine eğilmiş olan Ca May, «bir bardak d a h a mı içiyorsun ana?» diye mırıldandı; «yine baş­ ladın. N'olur ana, bir b a r d a k yeter.» Dışarıda köpekler havlamaya başladı ve kısa bir süre sonra birisi Kımerce seslendi: «Ca May evde misin?» Genç kız, arkadaşı Kuyen'in sesini tanıdı. İşini bırakarak ayağa kalktı ve cevap verdi: «Evet bura­ dayım.» Kapıyı yarıya k a d a r açtıktan sonra dışarıya avlu­ ya süzüldü. Kuyen kızın elini t u t a r a k kendine doğru çekti ve fısıldadı: «Haberi işittin mi?» «Zam'ın b u r a d a olduğunu mu?» «Hayır, düşman saldırıya hazırlanıyor. Şimdi bü­ tün köye h a b e r vermemiz gerek, Tri Ton'a bir sürü asker yığılmış. Gerillalarımız hazır. Ben demin onlar­ la dikenli tuzaklar hazırladım.» «Beni niye götürmedin?» diye sordu Ca May, düş kırıklığı içinde. «Üzülme, d a h a yapacak çok iş çıkacak sana. Se­ nin legal mücadele gruplarında çalışmana k a r a r ve­ rildi. Biliyorsun, birliklerin bir kısmı Zam'ın komuta­ sında...» «Biliyorum, biliyorum...» «Dinle öyleyse. Onlara karşı yalnız dikenli tuzak­ lar ve elbombalanyla savaşmayacağız. Aynı zaman­ da gerillalarımıza yardımcı olmak için bir siyasal mü­ cadele de açacağız. Sen şimdiye k a d a r savaşçı olarak tanınmadın ve askerler seni Zam'ın kızkardeşi olarak görüyorlar. Bunun için ikmal ve irtibat işlerini sen üzerine alacaksın.» «Ben mayın yerleştirmek istiyorum ama,» dedi Ca May. «O işle başkaları görevlendirildiler.» Cay May bir an düşündükten sonra: 53

«Peki öyleyse, madem öyle istiyorsunuz, öyle ya­ parım. Ama ben gerçekten onlarla yüz yüze gelmek­ ten nefret ediyorum. Zor bir iş bu, biliyor musun?» Kuyen kollarını arkadaşının boynuna doladı: «Kimse isteyerek onlarla yüz yüze gelmiyor. Ama bu devrim için gerekli. Ve kadrolar senin b u n u öf­ keye kapılmadan, ustaca yapmanı istiyorlar. Kendini tutmalısın. Gerekirse askerlerle konuş ve onlara ki­ b a r davran... Mecbur kalırsan onlara türküler falan oku. Ne yapman gerektiğini anladın mı? Sana güve­ niyoruz Ca May.» Ca May dudaklarını ısırdı ve karanlıkta azimle başını salladı. Ayrılırken Kuyen'i kucaklayarak iki ya­ nağından içtenlikle öptü.

Nan ve müfrezesinden iki adam, Trong ve Toy, ihtiyar Tu Don'un evinde, kilitli kapılar ardında Ran­ ger elbiselerini giyiyorlardı. Asteğmen elbisesi giy­ miş olan Nan, «üç perdeli» ünlü kasketi kafasına ge­ çirdi. Arkadaşları giyinmelerini bitirdikten sonra, karşılarına geçip sordu: «Nasıl oldum?» «Çok iyi. Ba Fi mutlaka k a p a n a girecektir.» Trong ve Toy omuzlarında birer tomson taşıyor­ lardı. Nan 12'lik kolt'unu çıkartarak şarjördeki kur­ ş u n l a n saydı; tamamdı. Şarjörü yine içeri sürdü ve tabancayı kılıfına taktı. O n l a r a yol gösteren Tan'ın silahı yoktu. Sadece, beline bağladığı çizgili bir kuşa­ ğa büyük bir bıçak sokmuştu. «Haydi öyleyse,» dedi Nan. Van Ta köyünü geçtikten sonra, pirinç tarlala­ rından Van Hiyep yönüne doğru yürüdüler. Köyün girişinde Tan, a r k a d a ş l a n n a beklemelerini söyleyerek, d u r u m u araştırmak için önden gitti. Kısa bir sü­ re sonra geri döndü: «Her şey yolunda, gidebiliriz,» diye fısıldadı. Irmak boyunca yürürlerken, uzakta Ba Fi'ye ait balıkçı kulübesinin ışıkları gözüktü. Sular köpürerek ve girdaplar oluşturarak denize dökülüyorlardı. Akın54

tı k a z ı k l a n sallıyordu. Bir kazığın ucundaki yeşil fe­ n e r ileri geri sallanmaktaydı. «Dalyanlar bu gece kurulmamış,» diye fısıldadı Tan; «kurdukları zaman hep kırmızı ışık asarlar.» Yeşil fener, oynak dalgalara korku verici bir ışık saçıyordu. Kulübenin çizgileri h e r adımda biraz d a h a iyi seçilmeye başladı. Irmağın içinde sırıklar üzerine kurulmuş büyük bir kulübeydi. Oturma oda larından ölgün bir ışık yayılıyordu. Her balıkhanenin kaçınılmaz kokusu olan, balık, deniz tuzu ve acı maniok kabuğu kokusu b u r u n l a n n ı sızlatıyordu. Tan, Nan'ın kulağına eğilerek, «herif burada,* diye fısıldadı. «İyi. Sen b u r a d a kal, biz içeri yalnız gidelim!» N a n ve öbür iki a d a m çabuk çabuk ilerlediler. Aldığı k a r a r ı hemen uygulamaya alışık olan Nan, a r d ı n d a Toy ve Trong ile birlikte doğrudan doğruya kapıya yürüdü. Lataniya'dan örülmüş iki kanatlı ka­ pının önünde d u r a r a k kulağını dayadı. İçeriden ses­ ler geliyordu. Fakat ne konuşulduğunu anlayamıyordu. Kapıyı vurdu. Konuşma hemen kesildi. Nan bir d a h a v u r a r a k sordu: «Bay Ba Fi evde mi?» Bir an sessizlik oldu. Sonra saygı uyandırmak is teyen bir ses, «kim var orada?» diye sordu. «Kapıyı açın. Dostuz.» Nan, terliklerini sürüye sürüye gelen ayak ses­ leri işitti. Sürgü gürültüyle kalktı ve kapı yarıya ka­ d a r açıldı. Fenerin ışığında tombul bir kadın yüzü belirdi. Çekik gözlerini koca koca açarak konuğu gö­ rebilmek için feneri y u k a n kaldırdı. Nan bu yüzü da­ ha önce hiç görmemişti. Ama Ba Fi'nin karısı oldu ğ u n u tahmin etti. «Bay Ba Fi evde mi, madam?» diye sordu. Üniformaları görünce kadının hemen gözleri par­ ladı: «Evet baylar, içeri b u y u r u n lütfen!» N a n işaret parmağını dudağına götürerek yük­ sek sesle konuşmak istemediğini belirtti. Kadın, üç erkeğe yol vermek için geri çekildi. Nan kapıyı aya­ ğıyla iterek içeri girdi. Bu a n d a soldaki odanın önünde bir perde kımıl55

dadı ve çıplak bir kafa gözüktü. Üzerinde basit bir gecelik olan ev sahibi, pırıl pırıl parlayan kafasıyla, yağlı, şişko, elli yaşlarında bir adamdı. Sanki şimdi uykudan yeni kalkmış gibi cansız bakışları vardı. Nan başıyla selam vererek sordu: «Bay Ba Fi siz misiniz?» Adam ellerini göğsüne kavuşturarak eğildi: «Evet, bendenizim bayım.» Nan, adamın bu uysal tavrını iyi bir belirti say­ dı. «Sizinle konuşmam gerek. Kendimi takdim edebi­ lir miyim? Bizi Teğmen Zam gönderdi,» dedi. Sonra eliyle belirsiz bir işaret yaparak evin ar­ ka tarafında kalan yönü gösterdi: «Şimdi ilçeden geliyoruz.» «Biliyorum, biliyorum. Hoş geldiniz baylar. İçeri buyurun, lütfen içeri buyurun.» Şişman adam k o n u k l a n içeri almak için perdeyi açtı. Büyük bir odada, fazla oturulmaktan parlaklaşmış bir t a h t a peyke ve arkasında üzerinde bir cibin­ lik asılı d u r a n koca bir yatak vardı. Üç konuk pey­ keye oturdular. Nan gözlerini kısarak ortalığı gözden geçirdi. Sonra kibirli bir tavırla Ba Fi'ye döndü. «Doğrusu, b u r a d a çok r a h a t bir hayat sürüyor­ sunuz. Bizde bu r a h a t ve h u z u r yok. Vietkong son zamanlarda yine bir sürü korkunç işler yaptı.» «Ah teğmenim, kime söylüyorsunuz? Sizin ve or­ d u m u z d a n öbür b a y l a n n geleceğinizi ancak bugün öğleden sonra işittim. Karım ve ben sevinçten deliye döndük. Gece gündüz yolunuzu bekliyorduk. Ya gelmezseniz, diye enikonu kaygıya kapıldık.» K a n s ı n a döndü: «Git, biraz sıcak su hazırla!» Sonra bakışlarını kaldırarak komşu evleri işaret etti: «Ordumuzun b a y l a n bütün çevreyi işgal ettiler mi?» «Elbette.» «Allaha şükür! Halbuki ben hiçbir şey farketmedim. Nasıl da sessizce yapıyorsunuz bu işleri!» Sonra dişlerini gıcırdatarak küfretti: «Bu sefer gülen biz olacağız. Burada hep bu Vietkong itlerinin sözü geçiyordu. Ben size h e r erkek ve kadını tek tek bildireceğim. O n l a n çok iyi t a n ı n m , biliyor musunuz?» 56

«Biz de zaten b u n u n için size geldik Bay Ba Fi.» «Çok güzel, çok güzel.» Adam ayaklarının u c u n a basarak raftan parlak, siyah abanoz bir tablo indirdi. Üzerinde bir paket Bubi sigarası ve ejderha resimleriyle süslü bir çay takımı vardı. Paketi açtı ve büyük bir nezaketle si­ gara tuttu. Sonra mutfağa gitti. Nan, sigarasının ucu­ nu baş parmağının tırnağına vurarak düzeltti. Bu a r a d a kadın, ocağa bir tencere yerleştirmiş, odaya dönmüştü. Nan'ın dokunacak k a d a r yanına yaklaştı ve y a n kapalı gözlerle sordu: «Bir süre b u r a d a kalamaz mısınız, baylar?» Sonra çapkınca göz kırptı. Nan, şaşkınlığını saklamaya çalışarak: «Vakti­ miz çok. Bir işimiz de yok.» karşılığını verdi. «Bir şeyler içmek ister misiniz, baylar?» Nan, 'bunu reddetmemek gerek' diye düşündü. Kadına göz ucuyla bir bakış fırlattı. Keyifli, keyifli sırıtarak, halinden m e m n u n bir havayla sordu: «Birkaç karides ya da pavuryanız var mı, m a 1 dam?» «Ne yazık ki hayır. Bugün taze bir şey tutma­ dık. Yalnız kurutulmuş yengeçler var. Ama size şim­ di taze ve yağlı bir ördek çorbası hazırlayacağım.» Cevap beklemeden mutfağa gitti ve kocasına, «çabuk iki tane ördek yakala!» dedi. Kocası çaydanlığa bir göz atarak, «hemen karı­ cığım,» dedi; «yalnız, teğmen ve öteki baylar için şu suyu kaynatıncaya k a d a r azıcık bekleyiver. Kaynadı bile zaten.» Sonra çaydanlığı odaya götürdü ve k a y n a r suyu demliğe boşalttı. Kısa bir süre demlenmeye bıraktık­ t a n sonra, küçük çay taslarını doldurdu. Yumuk yu­ muk ellerini ovuşturarak konukları çaya b u y u r etti. Önce kendisi bir yudum aldı ve hoşnut bir tavırla bir oh çekti. Sonra konuklara arkasını dönerek, panto­ lon paçalarını kıvırdı ve birkaç döşeme tahtasını çe­ kip çıkartarak aşağı sarktı. Aşağıda ördekler gaklamaya başladılar. Nan, evin altındaki sırıklar arasın­ dan ördek yakalamaya çalışan balıkhane sahibinin yuvarlak ve beyaz gerisine baktı. Adamın bu k a d a r 57

büyük bir işgüzarlıkla uğraştığını görünce, içinde bir öfke dalgası kabardığını duydu. 'Sadece piçin bi­ ri olsa iyi' diye düşündü, 'üstelik de dalkavuk bir piç!.' Aşağıda ördekler korkunç bir gürültü çıkartıyor­ lardı. Kadın içeri girmiş, ağzında birkaç hindistan cevizi lifi olduğu halde kapının ağzına oturmuştu. Adam yakaladığı bir ördeği yukarı uzatınca, kadın hayvanı kanatlarından t u t a r a k çabucak bağladı ve yere attı. Adam, ördekleri yakaladıktan sonra ırma ğa giderek yıkanıp döndü ve kurulandı. Odaya geri geldiğinde renkli bir sarong giymişti. Ensesindeki bir t u t a m saçı taramakla meşguldü. «Bay Ba Fi, zaman k a z a n m a k için sorunlarımızı yemekten önce konuşsak nasıl olur?» diye sordu Nan. «Nasıl emrederseniz teğmenim!» «Sizde bu çevrenin bir krokisi vardır, değil mi?» Şişman adam ses çıkarmaksızın odadan çıktı ve parmakları arasında tuttuğu bir kuru bambu çubuk­ la geri döndü. Yerine oturduktan sonra, bambu çu­ buğu kucağına koydu ve içinden bir sigara boyunda kıvrılmış bir kâğıt çıkardı. Nan kâğıdı adamın elin den aldı, açtı ve masanın üstüne yaydı. Toy ve Trong çaylarını bırakarak, kâğıdın düzgün durması için uç­ larından bastırdılar. Nan, büyük yapraklı bir okul defterinin çift sayfası üzerine tükenmez kalemle kö­ tü çizilmiş, fakat ayrıntılı bir plan gördü. Kâğıdın üzerinde evler ve bahçeler görülüyordu. Sarmal çiz gilerin tepeleri gösterdiğini tahmin etti. Ba Fi, genç a d a m a bir an korkulu bir bakış fır latarak, kilitli olan kapıya dönüp baktı. «Sakin olun,» dedi Nan. «Adamlarımız çevredeki evleri işgal ettiler. Rahatça konuşabilirsiniz. Kuşku suz yarın Hon Dat'a saldıracağımızı da biliyorsunuz.» «Evet biliyorum,» diye fısıldadı balıkhane sahibi. Sarong'unu toplayarak kartın üzerine eğildi ve niko­ tinden sararmış parmaklarıyla işaret etti: «Bu kırmızı çarpı koyduğum evlerde Vietkonglar yaşıyor. Lütfen iyi aklınızda tutun, teğmenim.» «Kırmızı çarpı işaretli evler,» diye yineledi Nan. «Evet, anlıyorum.» 58

Ba Fi, kirli tırnaklı başparmağını yeniden planın üzerinde gezdirdi: «Burası silahların yapıldığı yer. Bildiğim kada­ rıyla uçaklar burayı yakıp yıktılar. Fakat Vietkong malzemelerini kurtardı ve başka bir yere depo etti. Burası Hon Dat mağarası. Buna özellikle dikkat edin. Geçen sefer buraya sığınanlara karşı giriştiğimiz bü­ tün saldırılar geri püskürtülmüş ve çok kayıp ver­ miştik. Bu sefer ilk olarak m a ğ a r a n ı n yolu kesilmeli ki, oraya sığınamasınlar.» Nan casusu dinlerken, 'tehlikeli herif diye dü­ şündü; 'Allah'ın belası köpek, birazdan layığını bu­ lacaksın sen!' Ba Fi her şeyi anlattıktan sonra, Nan kâğıdı kat­ ladı ve adamın sırtını sıvazladı: «Görevinizi çok iyi yapmışsınız, kutlarım. Hare­ kat başarıyla sonuçlandıktan sonra, kuşkusuz iyi bir ödül alacaksınız.» Sonra mutfağa dönerek neşeli bir sesle seslendi: «Yemek geliyor mu madam?» Tavayı kazımakla uğraşan kadın, «şimdi, şimdi; ördekler pişti,» dedi. Az sonra, nefis görünüşlü iki büyük tabak dolu­ su soğanlı ördek kızartmalarını getirdi. Kocası kok­ lamak için tabaklara doğru eğildi ve sonra çabucak öbür odaya girdi. Kolunun altında «mavi ejderha» markalı iki şişe içki ve ellerinde dört küçük kadeh olduğu halde geri döndü. Tıpanın üstündeki plastik kapağı ısırarak kopardı ve gürültüyle tükürdü. Nan, dumanı tüten tabakları süzdükten sonra, ansızın Ba Fi'nin gözlerinin içine bakarak: «Söyler misiniz b a n a Bay Ba Fi?» diye sordu. «Şimdiye k a d a r hiç insan eti yemeyi denediniz mi?» Adam şişeyi t a h t a sedirin üzerine bırakarak ka­ fasını silkti: «Oh, hayır teğmenim! Bir türlü cesaret edeme­ dim. Gerçi, yemiş olan baylar son derece lezzetli ol­ d u ğ u n u söylüyorlar... Fakat beni bir parçacık tiksin­ diriyor.» N a n yarı ciddi, yarı alaycı bir k a h k a h a attı: «Ama casusluk mesleği sizi tiksindirmiyor, değil mi?» 59

«Bu aynı şey değil, teğmenim. Eğer insan işini doğru yaparsa, hiçbir tehlikesi yok. Ben aptal deği­ lim ve kolay kolay yakalayamazlar beni.» Sonra ellerini göbeğine bağlayarak Nan'ın kula­ ğına fısıldadı: «Sakın gücenmeyin soruma teğmenim. Siz hiç de­ nediniz mi?» «Neyi?» «Şey... insan etini yani.» «An, şu mesele,» dedi Nan, Toy ve Trong'a bir göz atarak. Sonra eliyle iki adamı gösterdi: «Ben de­ nemedim, a m a bu ikisi denediler. Gerçi elime çok fır­ sat geçti. Fakat pek hoşlanmıyorum. Ben yalnız ciğe­ rini severim, biliyor musunuz? Bir de safra kesesini. Likörle birlikte vereme karşı bire birdir. Peki siz, fır­ sat bulsaydınız bir dener miydiniz?» Adam bir an sustu, sonra kabak kafasını salladı ve kişner gibi güldü: «Doğrusunu isterseniz, ben hâlâ biraz tiksiniyorum... Ama elime fırsat geçse hayır de­ mezdim herhalde, tnsan eti tatmış olan bayların bu­ nu bu k a d a r övmelerinin bir nedeni olmalı.» «Peki öyleyse, ben size birkaç kilo göndereyim. Yarın elinize geçecektir muhakkak.» Nan, aklına yeni bir şey gelmiş gibi konuyu de­ ğiştirdi: «Bir şey u n u t t u m . . . Size işinizde yardım edenler kimler?» «Balıkçıları mı kastediyorsunuz?» Nan, hayır anlamında kafasını salladı. «Ah evet, anladım,» diye bağırdı Ba Fi; «hayır, hayır, hiç kimse yardım etmiyor. Ben kimseyi bu işe sokmamaya dikkat ediyorum. Karımla biz işimizi yalnız görürüz<» Nan bu güldürüyü d a h a fazla sürdürmenin bir anlamı kalmadığını düşündü. Öğrendikleri, öfkesini k a b a r t m a y a yetmiş de artmıştı bile. Toy ve Trong'a bir göz kırptı. Ba Fi kadehleri yeniden doldurmakla meşguldü. Nan, adamın omuzuna dokundu: «Evet dostum, bu k a d a r yeter,» dedi; «senin pis içkini artık içecek yok.» 60

Sonra ayağa kalktı ve yüksek sesle: «"Bu aptalca oyuna paydos artık!» dedi. «Ben se­ nin teğmenin falan değilim, domuz herif! Biz kurtu­ luş savaşçılarıyız ve sizi tutuklamak için geldik, an­ ladın mı?» Toy otomatik silaıhını casusa çevirdi. Silah ada­ mın neredeyse göğsünü delecekti. Adamın suratı kor­ kudan karmakarışık oldu ve bağırdı: «Durun! Şaka yapmayın baylar!» «Sen şaka zannededur.» Nan, adamın dirseklerini a r k a d a n bağladı. Trong kibarlığı falan bir yana bırakıp, mutfakta donup kal­ mış gibi d u r a n kadını sertçe iterek odaya soktu. Karı-koca durumlarını fark edince, yüzleri tebeşir gibi bembeyaz olmuştu. Casus, tek damla içmediği halde, gözleri k a n çanağına dönmüş, elleri titremeye baş­ lamıştı. Panik içindeki kadının gözleri çevresini görmezcesine bakıyordu. Van Tan'a döndüklerinde vakit çok geçti. Tan, casusları iki adamıyla Hon Dat'a yollamıştı. Toy ve Trong üstlerindeki giysileri değiştirmişler ve meyve bahçeleriyle Tri Ton yönündeki açık arazinin sını­ rında düşmanı karşılayacakları yere gitmişlerdi. Meyve bahçelerine henüz varmışlardı ki, Ba Ren' le karşılaştılar. «Herifi tutukladın mı?» diye sordu Ba Ren. «Evet, şimdi onları Hon Dat'a yolladık,» diye ce­ vap verdi Tan. Ba Ren öyküyü dinlerken gülmekten katılıyor­ du. Sonra arkadaşlarının koluna girdi. «Gelin,» dedi; «Tam Çan demin buradaydı ve bizi her üç a d a m için bir siper kazmakla görevlendirdi. Siperler ayrı ayrı kazılacak, fakat birbirine bağlı ola­ cak. Savunma tertibatları k u r m a d a n bahçelerin ke­ narında savaşmanın olanaksız olduğunu söyledi. Mevzilerimizi sağlamlaştırmadan düşmanla çatışma­ ya girmememiz için uyardı bizi.» «Peki, kendisi nereye gitti?» «Hay Tep'le birlikte Hon D a t a döndüler. N a m No 61

ve küçük Diyep'i geri götürdüler. Tam Çan, normal zamanlarda kalender, a m a görev sırasında hiç şaka­ sı yok. Beni de iyi haşladı ha!» Ba Ren elinde bir el feneriyle öne geçti ve arka­ daşlarını uyardı: «Benim ayak izlerimi takip edin ve tuzaklara iyi dikkat edin. Şu a n d a kazıklara saplan­ mak, hiç de hoşunuza gitmez herhalde.» Tan tuzakların yerlerini ezbere biliyordu. Fakat Nan, Ba Ren'in topuklarından gözlerini ayırmıyor. Tarçın elması koruluğunu geçerken, derin bir soluk alarak, olmuş meyvelerin hoş kokusunu içlerine çek­ tiler. Arada sırada fazla olgun bir meyve yere dü­ şüyordu. «Eğer düşman ikmal yolumuzu keserse, yere dü­ şen meyvelerle idare edebiliriz.» «Bana yaramaz,» diye cevap verdi Tan; «ben muz­ ları yeğlerim. Daha tok tutar.» «Daha şimdiden midelerinizi düşünmeye başladı­ nız,» diye güldü Ba Ren; «benim fikrimi sorarsanız, ben yalnız cephanemizin yetişmeyeceğinden korku­ yorum. Hele 'çekirge'lerin (*) ateş edeceklerinden bi­ le emin değilim.» «Deneme sırasında gökgürültüsü gibi gürlüyorlardı.» «Yine gürlerler, merak etme. Yalnız cephane ko­ n u s u n d a haklısın. Mermimiz çok az. Onun için düş­ m a n yakına gelinceye k a d a r beklemeliyiz.» «Hay Tep ve Tam Çan, düşmanı b u r a d a elden geldiğince fazla oyalamamızı söylediler. Ancak baş­ ka hiçbir çaremiz kalmadığı zaman mağaraya çekile­ ceğiz.» «Doğru,» dedi Nan; «son çare olarak çekilmeli­ yiz, çok doğru. Mağara savunma için eşsiz bir yer. Mağaranın ağzına eli çekiçli bir adam yerleştirsen, düşmanın girmesini önlemek için yeter. Bütün işi, ka­ fasını çıkarana bir çekiç indirmek. Hepsi o kadar.» «Onu ben de dükündüm dostum. Yalnız ben çekiç (*) «Çekirge havanları, direnme savaşının bas­ langıcında kullanıla:it ve gerçekten de biraz çekirgeyi a n d ı r a n son derece etkili bir silahtı. 62

yerine bir balyoz önereceğim. Daha ağır çeker. On­ dan sonra kim isterse gelsin. Kafaya bir tane... ta­ mam. Herifin işi bitiktir.» Üç adam, böyle konuşarak yaprakların arasın­ dan sızan ışıklara doğru yürüdüler. Oraya vardıkla­ rında, gerillalar telaşsız mevzilerini hazırlıyorlardı. Meyve bahçeleri boyunca yeni siperler kazıldı. Dal­ lara lambalar asıldı. Pirinç tarlalarından görülmesini önlemek için h e r lambayı büyük bir muz yaprağına sarmışlardı. Nan h e r bir siperi gözden geçirdi. İçinden, bu si­ perleri kazdırmakta direttiği için Tam Çan'a teşek­ kür etti. Kendisi için, savunmada olsun, saldırıda ol­ sun, siperlerin değeri çok büyüktü. Hele silahça düş­ m a n d a n d a h a zayıf olanlar için çok d a h a önemliydi. Nan için de bir ç u k u r kazmışlardı. Yardımcısı Tam, «burası senin için,» dedi. N a n d a h a iyi görebil­ mek için çukurun dibine atladı. Toy'dan Mas-36 sila­ hını istedi. Silahı omuz siperine yerleştirerek nişan almak için dizleri üstüne çöktü. Sonra silahını Toy'a geri verdi. Bir kürek alarak, çukurun kendisine yük­ sek gelen kenarını biraz indirdi. Yüksekliğin iyi oldu­ ğu kanısına varınca, yeniden silahı isteyerek nişan aldı. Halinden memnun, dışarı tırmandı. Toy, yolda­ şının çukurunu bu k a d a r titizlikle incelediğini görün­ ce, kendi çukuru konusunda kaygıya düştü ve iyice bir gözden geçirmek için hemen oraya yollandı. Hazır­ lıklar bittikten sonra N a n adamlarını topladı: «Nöbetçilerden başka herkes siperlerini dallarla kamufle etsinler ve ondan sonra uyuyalım. Vakit geç oldu.» «Evet, bir şekerleme yapalım,» diye karanlıktan birisi onayladı. «Neden bilmiyorum, a m a ne z a m a n düşmanla karşılacak olsak, benim uykum gelir.» «Benimse yalnız saklanmak zorunda kaldığım zaman uykum gelir. Savaşacağımız zaman asla!» de­ di Ba Ren. «Ayrıca aklıma bir şey geldi yoldaşlar. Yarın benim çekirgeyi mutlaka konuşturmalıyım. Hay Ca Tren ve ben b u n u n üzerinde aylarca çalıştık.» «Sen en iyisi, önce ayaklarını biraz dinlendir, çe­ kirge topçusu,» dedi Nan-, «bu koca alametin u z a k t a n 63

hiçbir etkisi yok. Yani d ü ş m a n a iyice yaklaşman ge­ rek. Atıştan sonra da hemen omuzlayıp b ü t ü n yolu geri koşacaksın.» Hay Ca Tren adını taktıkları gerilla kızdı: «Ben hep on ikiden vururum. Düşmanı yalnızca tırmalayıp geçmek beni tatmin etmez. Buna inanabilirsiniz.» Gerillalar bulundukları yeri kamufle ettikten sonra da ateşli ateşli konuşmaya devam ettiler. Yarın zorlu bir düşmanla karşılaşacaklarını biliyorlardı. Fakat, anlaşılan b u n u n pek üzerinde durdukları yok­ tu. Düşmanla karşılaşmak onlar için en doğal şeydi. Ve öldürülen h e r düşman, uzun yıllardan beri birçok arkadaşlarının korkunç koşullar altında, gözlerinin önünde boğazlanmasının kalplerinde bıraktığı acıyı biraz daha azaltıyordu. Ayaklanmadan bu yana, her­ kes düşmana karşı içinde biriktirdiği bireysel kinini boşaltmak ve ortak çilelerin öcünü almak için açıkça fırsat beklemekteydi. Silahlarının çoğu derme çatma olduğu halde, düşmanın artık onlara eskisi gibi bas­ kı yapamayacağından emindiler. Şimdi onlar için so­ r u n çok basite inmişti: Düşman saldırırsa, onlar da saldıracaklardı. Artık ölüler yalnız bir yandan veril­ miyordu. Ayrıca ölüm eskisinden d a h a büyük bir an­ lam kazanmıştı. Gerçi kayıplar kaçınılmazdı. Fakat suskun teslimiyetçilik yıllarından, düşman saldırıla­ rının bitip tükenmek bilmediği sahte barış yılların­ d a n daha azdı kayıpları bugün. Hasır nop'larını (*) tarçın elması ağaçlarının altına yaydılar. Hay Ca Tren, kalabalık konuşmasını kesmeksizin kendi nop'unun içine girdi. Tam, Nan'la birlikte yatmalarını önerdi. Nan, hasırının üstüne bağdaş k u r a r a k oturdu ve 12'lik kolt'unu çıkararak şarjördeki mermileri üç tane ka­ lıncaya k a d a r boşalttı. Bütün öteki yedek şarjörleri de boşalttı. Sonra Trong'u çağırarak, ona mermi yı­ ğınını gösterdi: «Bunları üç tomson'a pay et. Taban­ cam için üç mermi yeter bana.» dedi. (*) Hasır nop: Hasırdan örülmüş bir çuval. Hem yorgan ve şilte görevini görür, hem de sivrisinekler­ den korur. 64

Bu, bulunmaz bir armağandı doğrusu! Trong he­ men kasketini çıkartarak pırıl pırıl mermileri içine doldurdu. Nan, Mas silahının da mermilerini gözden geçirdikten sonra kapağını kapadı. Rahatlayarak si­ lahını yanı başına yerleştirdi. Çarpışmalarda bu sila­ ha özellikle güvenirdi. Adamlarına çoğu zaman şöyle derdi: «Fransız lebel'inin delikli demiri beş p a r a et­ mez. Ama Mas-36'ları bir harika. Sineği gözünden vurur.» Sonra hasırının içine yerleşerek sırtını Tam' in sırtına dayadı. Az zaman sonra tatlı bir sıcaklık sardı ikisini de. Nan, Tam'dan birkaç yaş d a h a büyük olduğu halde, Tam'la a k r a n gibi konuşurlardı. Bir küçük burjuva ailesinden gelen Tam, biraz öğrenim görmüştü. Düşman askerleri için yazılan bil­ diriler onun göreviydi. Fakat az konuşurdu. Ana ve babası ilk direniş hareketine katılmışlardı. Ateşkes anlaşmasından sonra, düşmanlar babasını öldürmüş­ ler, anasını ise Paulo Kondor'a (*) sürüklemişlerdi. N a n ' a bir gün içini dökmüştü Tam: «Anam iyiliğin ta kendisiydi. Öğretmendi ve ben onun sınıfına git­ tiğini yıl, b a n a öbür çocuklardan d a h a sert davranır­ dı. Tutuklandığında gebeydi. Bebeğin Çi Hoa hapisanesinde öldüğünü söylediler bana. Anamdan ise o günden beri hiçbir haber alamadım.» Nan, Tam'm sevgili anasını bulamadığı için h e r gece huzursuzlandığını düşündü. Kendisinin böyle b i r d e r d i olmamıştı hiç. Anasını küçük yaşta yitir­ mişti. Anası hakkındaki b ü t ü n a n ı l a n bazı tek tük sefalet manzaralarından ibaretti. Bahtsız kadının çok z a m a n yamalı ceketi, a k ş a m l a n terden saçlannın şa­ kaklarına yapışmış hali, h e r sabah pazara giderken omuzlarına yüklendiği küfeler... «Bugün nişanlını gördün mü?» diye sordu Tam. «Elbette,» diye gülümsedi Nan. Bir an sustuktan sonra yeniden konuştu: «Biliyor musun, Kuyen üze(*) Paulo Kon dor: Mekong Deltası ağzındaki Kon-Dao Takımadalarından biri. Fransız işgali ve d a h a sonra Ngo Din Diyem zamanında toplama kampı olarak kullanıldı. F. 5

65

rimde senin ceketini görünce kime ait olduğunu sor­ du.» «Sana gönderdiği giysilerin ne olduğunu biliyor mu?» «Evet, onları birisine verdiğimi söyleyince gü­ lümsedi. Sonra o da buraya gelmek istedi. Ama izin verilmedi.» Bir anlık bir suskunluktan sonra Tam: «Balıkhane sahibinden aldığınız bilgilere göre, y a n n gelecekle­ ri kesin. Biraz uyumaya çalış ki, y a n n hazır ola­ lım,» dedi. Nan uyumak için büzüldü ve kolunu arkadaşının beline sardı. Bir dakika sonra horlamaya başlamıştı bile... ı Tam onu henüz şafak sökmeden uyandırdı. Dün geceden kalan pirinci yemeye henüz başlamışlardı ki, Ba Ren koşarak geldi ve bağırdı: «Herkes yeri­ ne!.. Düşman Hon Sok'a varmış. Nöbetçi işaret verdi.» Nan silahına sanldı ve çukuruna atladı. Tam ve Trong da onu izlediler. N a n çukurun kıyısına yasla­ n a r a k pirincini yutmaya devam etti. «Yiyin payları­ nızı,» dedi; «buraya gelmelerine d a h a zaman var.» Pirinçlerini yerken hava ağarmaya başlamıştı. Düşman piyadeleri, çıplak araziye dağınık bir biçim­ de yayılmışlar, Hon Sok yönünden yaklaşıyorlardı. Çoktular. Arı gibi kaynaşıyor ve güneşin ilk ışınlan altında aydınlanmaya başlayan düzlüğün bir bölü­ m ü n ü karartıyorlardı. N a n ellerini gözlerinin üstüne siper ederek baktı: «Bir hayli kalabalıklar, öyle olsun bakalım,» dedi. Gözlemeyi sürdürürken ekledi: «Kö­ pekler bayağı da kibirli görünüyorlar.» Başını Tam'a çevirdi: «Emri ötekilere ilet: Herkes sakin olsun. Di­ kenli tuzakları kurduğumuz tarlaya gelinceye k a d a r ateş etmeyin. Sonra da öyle ateş edelim ki, tam tu­ zakların üstüne gitsinler.» Ba Ren, Nan'ın ç u k u r u n a geldi ve içeri eğildi: «Kazıklı tuzaklar iyi kamufle edildi mi, Nan?» diye sordu. «İyi yapıldı, merak etme. Adamlarına söyle, ne olursa olsun, emir gelmeden siperlerinden çıkmasınlar.» 66

«Peki, a m a geri çekilirken senin adamların önce gitsinler.» «Hayır, siz önden gideceksiniz. Yolu d a h a iyi ta­ nıyorsunuz. Vakit geldiğini görünce geri çekilme em­ rini verirsin. Biz sizi izleriz. Ama şimdi bırak da, ate­ şe başlayalım.» «Birinci noktayı^ kabul ediyorum. Ama senin adamların önce çekilecekler. Ben size bir kılavuz ve­ ririm. Biz a r k a d a n gelip artçı kanadı oluşturacağız.» Ba Ren'in ağzından bu «artçı kanat» sözü öylesi­ ne gururla çıkmıştı ki, işiten de sanki bin düşman as­ kerinin saldırısını durdurabilecekmiş sanırdı. Sonra N a n ' d a n ayrıldı ve ağır gövdesiyle koşmaya başladı. Ceketini çıkartmış, başını bağlamıştı. Nan, dostunun geniş omuzlarının tarçın elması yaprakları arasında kayboluşuna gülümseyerek baktı. Çekicini örse vur­ duğu z a m a n l a r d a bile, hiç bu k a d a r keyifli ve coş­ kun görmemişti demirciyi. Nan, o r m a n l a r d a saklan­ m a k zorunda kaldıkları zamanlarda, Ba Ren'in silah­ lı mücadelede en çalışkan gerilla olduğunu anımsadı. Gün geçmezdi ki, polise veya j a n d a r m a y a saldırmak için izin istemesin. Legal mücadelenin de gerekli ol­ duğu bir türlü kafasına girmezdi. Bir defasında Hay Tep'e silahını getirerek; «dü­ şündüm ve bu silaha ihtiyacım olmadığına k a r a r ver­ dim. Silahımı Partiye geri veriyorum,» demişti. Hay Tep'in gözleri önce şaşkınlıkla faltaşı gibi açıldı. Fakat Ba Ren ekledi: «Ciddi söylüyorum. Kul­ lanılmayan silahı ne yapayım? Eğer rastlantıyla düş­ m a n l a karşılaşacak olursam, dişlerimle, tırnaklarım­ la kendimi savunurum ve gık demeden ölürüm.» Son sözünü üzerine basarak söylemişti. Ne v a r ki, Hay Tep böyle şeylerin altında kalacak a d a m de­ ğildi. «Yani uzun lafın kısası, Parti çizgisine karşı çı­ kıyorsun. Partiden ayrılmak mı istiyorsun?» diye sor­ du. Bu sözler Ba Ren'in yüreğine kurşun gibi saplan­ mıştı. Zaten Hay Tep'in niyeti de buydu. Çünkü, yol­ daşının Parti disiplinine uymamakla suçlanmak k a d a r hiçbir şeyden korkmadığını bilirdi. Hay Tep doğrul­ du ve sözünü şöyle bitirdi: 67

«Nasıl istersen... Ben Tam Çan.yoldaşa d u r u m u bildireyim.» «Dur, d u r biraz be!» diye gözleri yuvalarından dışarı uğramışçasına haykırdı Ba Ren. «Dur hele, saç­ malama. Ren sana silahımı teslim ediyorum ve sen kabul etmiyorsun; hepsi bu kadar. Bunun üzerinde durmayalım artık. Böyle ufak bir şey için rapor fa­ lan vermeye ne gerek var?» Hay Tep, onu orada öylece bırakmış ve sırıtarak olayı a n l a t m a k için N a n ' a gitmişti. Ondan sonra bir d a h a bu olay tekrar etmedi. Tam Çan'a r a p o r veril­ medi ve Ba Ren lebel silahını kilit altında tutmaya devam etti. İki ay sonra ayaklanma emri geldi. Artık Ba Ren, silahını Hon Dat'taki düşman üssünü işgal etmek üzere kullanabilirdi. Şimdi geri çekilme sorununu tartışırlarken de, saldırıya önce Nan'ın g r u b u n u n başlamasında bu yüz­ den bu k a d a r üsteliyordu. Nan, son geri çekilenin ns d u r u m d a kaldığını çok iyi bilirdi. Bu, herkesin işi de­ ğildi ve herkes de Ba Ren gibi bu k a d a r rahatlık için­ de, «biz sonuncu olarak geleceğiz ve artçı kanadı oluşturacağız,- diyemezdi. Saldırganların k a r a r t ı l a n d a h a da belirlenmeye başladı. En önde, sırtlarında kamufle üniformaları, ellerinde silahları ateşe hazır bir d u r u m d a Ranger' • 1er koşuyorlardı. Nan'a bekleyiş sonsuz ve hava kur­ şun gibi ağır geliyordu. Ölümle sayısız kez b u r u n bu­ r u n a geldiği halde yüreğinin hızlı çarpıntısını önleyemiyordu. Ama bu yalnızca sabırsızlıktı. Yoksa kor­ ku nedir bilmezdi; hele elinde silah varken asla! Bir defasında elleri arkasında bağlı olduğu halde, nöbet­ çilerini yere yıkarak kaçmıştı. Şimdi ise elinde sila­ hı ve çevresinde adamlarıyla tam bir güvenlik için­ de hissediyordu kendini. Aynca araziye ve dikenli tu­ zaklara da büyük güveni vardı. Düşman da tam bun­ ların üzerine doğru yürümekteydi. Tarlanın üzerinde hiçbir tehlike sezilmiyordu. Görünüşte, çevredeki öte­ ki pirinç t a r l a l a n n d a n farksız gibiydi. Sabah güneşi nin m a h m u r l u ğ u n d a sessiz, sakin uzanıyordu. Düş­ m a n şu a n d a tarlaya girmiş ve henüz hiçbir şey farket-

memişti... Hatta kendilerini elma bahçesinin çekicili­ ğine kaptırmış gibi adımlarını hızlandırmışlardı. Nan soluğunu tuttu ve sessizce silahının emniye­ tini boşalttı. Aralarındaki uzaklık iki yüz metreden fazla değildi. 'Şimdi tam sırasıdır' diye düşündü, 'da­ ha fazla yaklaşmalarına fırsat bırakmamalıyız.' Sal­ dırganların ortasında koşan uzun boylu birine özenle nişan aldı ve tetiği çekti. Kuru bir patlama sesi ha­ vayı sarstı. Bunu hemen adamlarının yoğun ateşi iz­ ledi. Uzun boylu a d a m ortadan yok oldu. Öbürleri çil yavrusu gibi dağılıp sağa sola koşuşmaya başla­ dılar. Nan, birçok d ü ş m a n askerinin kollarını ve si­ lahlarını dehşetle havaya kaldırarak tuzaklara düş­ tüklerini gördü. «Düştüler!» diye bağırdı birisi. «Bir tane daha!» «Al bir dahar!» Saldırganlar paniğe kapıldıkça, tuzaklara da da­ ha çok düşüyorlardı. Sonunda upuzun yere kapandı­ lar. Şimdi ne ileri, ne geri gitmeye ce.saret edebili­ yorlardı. Yalnız, son sıralardan birkaç kişi, biraz kendine gelmiş ve meyve bahçelerine doğru rasgele ateşe başlamışlardı. Ağaçlardan patır patır elmalar dökülüyordu. Kınlan bir dal Nan'ın omuzuna düştü. Dalı itti ve çukurun içinde doğruldu. Saldırganlar ye­ re y a t a r yatmaz yoldaşlanna seslendi: «Ateşi kesin arkadaşlar! Yine ayağa kalkıp ilerleyecekleri zaman ateş açalım.» Bir süre yattıkları yerde donup kalan saldırgan­ lar yine doğruldular ve ilerlemeye başladılar. Arkadakiler uzakta kalanlara bağırıp çağınyorlardı. Şim­ di çok dikkatli yürüyorlar, a y a k l a n n ı denk alıyorlar­ dı. Nan, Ba Ren'in meVzilenmiş olduğu taraftan, lebel'lerin makineli tüfek gibi gürültülü seslerini işit­ ti. Düşman yeniden paniğe kapıldı. Yine birkaçı tu­ zaklara düştüler. Ötekiler yeniden kendilerini yere attılar. Bu a r a d a birkaç Ranger, oldukça yakına gel­ meyi başarmışlardı. Ateşe karşın ileri doğru sürün­ meye devam ediyorlardı. Onları ötekiler izledi. Düş­ man birliği şimdi birerli kol düzeninde sürünerek en son tuzakları aşmıştı. Bu hesapta yoktu. Nan, eğer bir 69

şey yapamazlarsa, düşmanın az sonra yanlarında olacağını anladı. Ç u k u r u n d a n dışarı fırlayarak yana doğru biraz koştu ve yaklaşmakta olan düşmanın tam önünde kendini yere attı. Üç-dört Ranger'i birden ni­ şan h a t t ı n a alır almaz tetiğe bastı. Önce arkadaki düştü. Öndeki bir an çakılmış gibi olduğu yerde kal dı. Sonra otomatik silahını düşürdü, katılaştı ve iki büklüm yere kapandı. Düşman, tuzakların arasından kendine yol bul d u k t a n sonra, ilerlemesi kolaylaşmıştı. Tarlanın or­ tasına yerleştirdikleri bir h a v a n topu gürledi. Elbomb a l a n havaya uçarak meyve bahçesinde patlıyor, ağaçları söküp havaya savuruyordu. Duman siyah sütunlar halinde yükseliyordu. N a n yeniden ateş etti ve bağırdı: «ilk geri çekilecekler hazır olsunlar!» Gerillalardan birine dönerek, «sen bize yolu gös­ ter!» dedi. Nan'ın grubu kılavuzun ardına takılarak geri çe­ kilmeye başladı. Ba Ren a r k a l a r ı n d a n seslendi: «Ağaç­ ların arkasında bizi bekleyin!» «Sen gelmiyor musun?» diye sordu Nan. «Geliyorum ,hemen geliyorum.» Ama görünüşte pek o k a d a r acelesi yoktu. Nan, geriye bakınca, Ba Ren ve öbür birkaç gerillanın iki «çekirge» havanıyla birlikte düşmanın üzerine doğru koştuklarını gördü. Genç a d a m bayağı korkuya ka­ pıldı. İlkel silahlara bakınca, demirci ye adamları için sevgi ve kaygı ile çarpmaya başladı yüreği. N a n ve yoldaşları meyve bahçelerini a r k a l a r ı n d a bırakınca, bir sulama kanalı boyunca yeniden sipere yattılar. Saldırı şimdi üç yandan birden geliyordu. Se­ kiz saldırıyı geri teptiler. Tam, inişli bir araziden geç­ meye çalışırken bir elbombası parçası ansızın baca­ ğına isabet etti. Arkadaşları onu sırtladılar. Kuk'a birliklerin askerleri, şimdi çatal çatal çıkan sesleriyle bağırıp çağırıyorlar, çukurların üzerinden atlıyorlar dı. Adeta kudurmuşlardı. Gerillalar Ba Ren'in grubu­ nu göremez oldular. Nan, Toy'la, Tam'ı yola taşıma sim söyledi. Kendisi ve ötekiler, onları korumak için 70

birkaç dakika geride kaldılar. Sonra onlar da ateşo devam ederek geri çekildiler. Nan koşarken ayaklarının altında k a n izleri gör­ dü. 'Tam'ın kanı' diye düşündü. Sırtında Tam olduğu halde kısa adımlarla ilerlemeye çalışan Toy'a yetişti Tam'ın ayakları yere sürünüyordu. Bacağındaki yara bir bez parçasıyla üstün körü sarılmıştı. -Acıyor mu?» diye sordu Nan. «Biraz sızlıyor,» dedi Tam ve gülümsedi. Arkadaşının benzi sararmıştı. Kanın ne k a d a r hız­ lı aktığını görünce ürktü. Bez sırılsıklam olmuştu. Kan, Tam'ın topuklarından aşağı sızıyor ve yere dam­ lıyordu. Kan lekelerini çabucak emen kum, p a s ren gine bürünüyordu. Nan, kaygısını saklayarak şaka yapmaya çalıştı. «Az bir şey d a h a dişini sık. Tam. Sonra Nam No' yu çağırıp yaranı sardıracağım. O bir yaraya elini değdirince, acılar hemen geçiverir.» Toy yorulunca Trong onu değiştirdi. Nan, ikisi­ nin yanında yürüyor ve Ba Ren'le adamlarını görmek umuduyla sık sık arkasına bakmıyordu. O yönde ateş bir an bile kesilmemişti. Birden a r d a r d a iki kez gök gürültüsü gibi bir patlayış işitildi. 61 mm.'lik havanla­ rın sesinden az d a h a hafifti. Bir dakika sonra Ba Ren' in g r u b u n u gördüler. «Ba Ren ve adamları!» diye bağırdılar. «Şunlara bak, nasıl koşuyorlar? Domuzlar peşle­ rine takıldı herhalde.» «Evet, bahçelerin kıyısına varmış olmalılar.» N a n sözlerini kesti: «Haydi şimdi uzaklaşalım bu­ radan, a m a çabuk! Ben Tron ve Tam ile birlikte yü­ rüyeceğim. Dikkatli yürü Trong. Eğer yorulursan ba­ na verirsin.» Adamlar, Trong ve Nan'ı geçerek ileri doğru koş­ tular. Ba Ren'ip grubu da yetişmişti. Tu Rau'nun oğ­ lu küçük Beye destek oluyorlardı. Genç Be, ağır acı­ l a r altında yalpalayarak yürüyordu. N a n ona dikkat­ lice baktı ve ceketinin sol kolunun parça parça oldu­ ğ u n u gördü. Telaşla sordu: «Havan mı?» Be, başını salladı. 71

«Çekirge» nin ağırlığı altında oflaya pof laya ko şan Ba Ren de onlara yetişti ve bir boğa gibi böğürdü: «Bizim 'çekirge'nin gürleyişini işittin mi?» «îki patlama işittim, sen miydin?» «Hay Ca Tren ve ben, ikimiz de birer atış yap­ tık.» Sözlerini geniş el kol hareketleriyle tamamladı: • Ortalığın nasıl karıştığını bir görecektin. Ama de­ vam edemedik, hemen tabanları yağlamak zorunday­ dık. Bu şeytanlar, geri çekilirken bizi güzel bir kur­ şun yağmuruna tuttular.» «Ne yana gidiyoruz şimdi?» diye sordu Nan. «Hon Dat yönüne.» Gittikçe yakınlaşan köye doğru ilerlediler. İyice yaklaşınca, hindistancevizi koruluğundan bir kadının çıkarak kendilerine doğru koştuğunu gördüler. Saç­ ları, h e r adımında aşağı yukarı hoplayıp duruyordu. Nan, Nam No'yu tanıdı. Nam No zorlukla soluk ala rak a d a m l a r a yetişti ve Trong'un yanında yürüyerek hemen tecrübeli bakışlarla Tam'ın yarasını gözden geçirmeye başladı. Omuzundaki örtüyü çıkartarak çabucak Tam'ın bacağındaki kanları sildi. Fakat he­ nüz temizlemeyi bitirmişti ki, kan yine aynı şiddetle akmaya devam etti. Ağlamaya başladı. «Sakin ol Nam No,» dedi Nan; «bunun d a h a ko­ lay kolay ölmeye niyeti yok.» Genç kızı dikkatle süz­ dü. 'Saklayamıyorsun değil mi? Sana takıldığım za­ man da hep kızarsın. Anlaşıldı kızım, anlaşıldı. Sen benim Tam'ıma âşıksın. İyidir senin için!' diye düşün­ dü. Sonra kendi nişanlısı aklına geldi. Kendisi yaralansa Kuyen de ağlar mıydı acaba? Onu da, şimdi Nam No gibi, perişan bir halde yarasına bakarken gözünün önüne getirdi ve gözleri parladı.

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM Gerillalar bir saatten beri mağaraya çekilmişler­ di. Şimdi düşman köye yayılıyordu. Sayısız ekmekağaçlarının arasına gizlenmiş olan Hay Tep ve adamları, d a ğ tarafından düşmanın h e r 72

hareketini gözetliyorlardı. Düşman askerlerinin, ekmekağaçları, mango ve avokado ağaçları arasında arı gibi kaynaştıklarını, hindistancevizi palmiyelerine tırmandıklarını görüyorlar; birbirlerine yüksek sesle sordukları sorulan işitiyorlardı. Ağaç yapraklan, yi­ ne h e r sabahki gibi güneş ışınlanyla altın bir renge bürünmüşlerdi. Fakat, köyde bağırtılar, silah sesleri, kümes hayvanlarının gıdaklayıp, gaklamaları, inekle­ rin şikayetçi böğürtüleri ve bir kargaşalıktır almış gi­ diyordu. Ranger'lerin heyecanı yatışmış, hindistancevizi palmiyelerinin arasında gururla dolaşıyorlardı. Ka­ mufle elbiseleriyle bir fundalık görünümü içindeydi­ ler. Hareket etmeseler m a ğ a r a d a k i adamlar onları farkedemezdi. Bir grup asker bir yerden çaldıkları mutfak eşyalarını götürüyorlardı. Dağın eteği boyun­ ca a k a n ırmağa doğru da birtakım asker yola koyul­ muştu. Irmak, çok eski z a m a n l a r d a n beri içinde ya­ şayan ve kimsenin yakalamaya cesaret edemediği gö­ rülmemiş büyüklükteki bir çift yılanbalığı dolayısıy­ la «Yılanbalığı Irmağı» adını taşıyordu. Anlatıldığı na göre, Suon adında bir balıkçı, bir defasında ora­ da oltasını atmış, b ü t ü n iğnelerini yitirmiş, üstelik de yatağa düşmüş ve haftalarca kalkamamıştı. İhtiyar Suon'un öyküsünün aslı olup olmadığını kimse tam olarak bilmiyordu, a m a yılanbalıklan gerçekten var­ dı ve su duru ve temizdi. Bölgeye lezzetli balıkları veren bu ırmaktı. Askerler kamp k u r m a y a başlayıp ırmak kıyısına dört-beş çadır dizince, Hay Tep oldukça kaygılı bir sesle Nan'a: -Sanki temelli b u r a d a kalacakmış gibi davranı­ yorlar. Şimdi de ırmağı kontrol ediyorlar,» dedi. -Öyle gözüküyor,» diye mırıldandı Nan. «Desene, epeyce işimiz var.» «Mağarada taze suyumuz v a r mı?» «Evet ama, yeteri k a d a r değil. Eğer birkaç gün böyle sürerse d u r u m u m u z ciddileşecek demektir. • Hay Tep gözlerini aşağıdaki sahneden ayırmadan de­ vam etti: «İyi. haydi m a ğ a r a y a dönüp d u r u m u bildi relim.» 73

Dat'ı orada nöbetçi olarak bıraktı ve bir şey olur­ sa hemen «-kendisine haber vermesini söyledi. Öteki­ ler kayaların üzerinden m a ğ a r a y a doğru çıktılar. Mağaranın etrafındaki dağın çevresi dört kilo­ metre k a d a r vardı. Uzunlamasına bakılınca bin met­ re boyunda ve birkaç yüz metre genişliğinde dev bir kaplumbağayı andınyordu. Mağara dağın derinlikle­ rine gizlenmişti. Tek girişi, yamacın yarı yüksekliğindeydi ve çok küçüktü. Giriş, birçok dönemeçlerle ge­ niş bir boşluğa kıvrılan bir dehlize açılıyordu. Oradan diğer üç dehliz karanlıklara doğru uzanıyordu. Hay Tep, Ba Ren ve Nan, girişin ağzında nöbet bekleyen iki gerillaya rastladılar. «Yoldaşların hepsi büyük mağaradalar,- dedi bi­ risi. «Aşağıda ne olduğunu b u r a d a n görebiliyor musu­ nuz?» diye sordu Nan. «Elbette.» «Ben de görmek istiyorum.» Nan, bir kayanın çevresinden dolaşarak gerilla­ ların bulunduğu yere geldi ve dışarıya baktı. Altla­ rında tarlalar, askerlerin k a m p kurmaya uğraştıklaıı j'ğır yüklü hindistancevizi koruluğuna k a d a r serilmiş yatıyordu. «Çok güzel!» diye bağırdı Nan. «Harika bir göz­ leme yeri.» Sonra Hay Tep ve Ba Ren'le birlikte içeri girdi. Sola döndüler ve büyücek bir alana gelinceye kadar, dolambaçlı dehliz boyunca birkaç dakika yürüdüler Burada yalnızca ölgün bir ışık vardı. Heyecanlı ses­ ler işitiliyordu. Bütün gerillalar ve düşman tarafından tanındığı için köyde kalmaları mümkün olmayan ön­ cüler buradaydılar. Nan, içerisini zifiri karanlık tah­ min ederken, kayaların çatlaklarının arasından sızan gün ışığının neden olduğu bir alacakaranlıkla karşı­ laştı. İçeride boğuk ve çınlayan seslerin, silik gölge lerin uyandırdığı biraz ü r k ü t ü c ü ve heyecanlı bir ha­ va egemendi. İnsan, nefes, konuşma ve ayak sesleriy­ le dolan mağara, her şeyi değişik şekilde yansıtıyor­ du. Nan kendisini çağıran belli belirsiz bir ses işitti. Kulağına değişik gelmesine karşın Kuyen'in sesini 74

hemen tanıdı. Nişanlısının çizgilerini ayırt edemeden olduğu yerde kaldı. Fakat tanıdık eller ona sarılarak, gerçekten h a y a t t a olup olmadığından emin olmak is­ termişçesine ensesinde ve sırtında dolaştılar. Be'yi bir şiltenin üzerine yatırmışlardı. Yaralı ko­ lu askıya alınmıştı. N a m No onun yanında oturmuş, bir mendille yelpazeleyerek temiz h a v a almasına ça­ lışıyordu. «Sen misin Nan?» diye sordu Tam. «Evet benim. Bacağın ne âlemde?» «Oldukça iyi.» «Mermi parçası hâlâ içerde mi?» «Sanmıyorum,» diye söze karıştı Nam No, «delip geçmiş olmalı.» «Herhalde.» Nan, belindeki elfenerini çıkartarak arkadaşının bacağını iyice inceledi. Küçük Tuy da yaklaşarak kor­ kuyla bir şeyler görmeye çalıştı. Tam küçük kızın eli­ ni a v u c u n a aldı ve yanına oturttu. Yarası özenle sa­ rılmıştı. K a n a m a kesilmişti. N a n başını eğince Tam'ın fısıldadığını işitti: «Pek önemli bir şey değil. Yalnızca bacakta küçük bir bomba parçası. Küçük Be ile ilgilenirseniz d a h a memnun olurum. Kolu p a r ç a p a r ç a olmuş, a m a da­ yanıyor. Şimdiye k a d a r gık demedi.» . Nan, Be'nin yanına gitti ve elfenerini yaktı. Ço­ cuğun gömleğinin kolunu kesmişlerdi. Kolu omuzla rina k a d a r sarılmıştı. Sargılar k u r u m u ş kanın bırak­ tığı koyu kan lekeleriyle doluydu. Be, sağlam eliyle üstünde yattığı şilteyi sımsıkı kavramıştı. Gözleri ka­ palıydı. Ağzından hafif hafif nefes alıyordu... Rengi biraz solgundu, fakat dudakları kırmızıydı. Sanki nor­ mal bir uykudaydı. Dürüst çehresinde çektiği acıyı gösteren hiçbir iz yoktu.-Hatta dudakları hafifçe gülümsüyordu bile... Küçük kardeşi Ut'la sahilde boğu­ şurken ya da ağları dolu olarak bereketli bir avdan dönen babasının çevresinde sevinçten sıçrarken hep aynı gülümseyiş olurdu dudaklarında. N a n çocuğun kapalı gözlerine ve kalın dudaklarına bakarken yü­ reğinin sıkıştığını ve içinde bir öfkenin kabardığını duydu. Havan toplarını pirinç tarlasında mevziye yer75

leştiren düşman askerlerini, havancının hareketleri­ ni, kuyruklu havan mermilerini ve havan topunun ördeklerin perdeli ayaklarını andıran altlığını hatır­ ladı. Bu sahneler, Hay Tep'in sesini işitinceye k a d a r bir film şeridi gibi gözünün önünden geçip gitti. Ku­ yen, Be'nin elbiselerini düzeltiyordu. Nan ayağa kal­ karak, «bizi toplantıya çağırıyorlar Kuyen, gidelim,» dedi. Kuyen, başını Tam'ın omuzuna dayamış, hare­ ketsiz d u r a n Tuy'a döndü: «Burada uslu uslu Tam No ile kalır mısın?» diye sordu. «Evet.» dedi küçük kız. Yalnızca Parti üyeleri çağırılmışlardı. Hepsi yer­ lerini alınca Hay Tep konuştu: «Önce Parti üyelerini ayrı toplamamız gerektiği­ ni düşündüm. Ama sonra b u n u n zorunlu olmadığı ka­ nısına vardım. Nöbetçiler ve yaralılarla ilgilenenler dışında, herkesi çağıralım. Ne dersiniz yoldaşlar?» «Kabul.» «Kabul.» Hepsi gelince Hay Tep konuşmaya başladı: «Size bilmediğiniz yeni bir şey anlatacak deği­ lim. Bu defa düşman bu vilâyette şimdiye k a d a r karşı lastiğimiz en yoğun saldırı harekatına girişti. Van Tan'daki çatışmadan sonra köyümüzü işgal etti. On­ ları b u r a d a n bir süre gözledim. Öyle sanıyorum ki ma­ ğarayı kuşatacaklar. Şimdi suyu kontrol ediyorlar ve köyle bağlantımızı kestiler. Sahildeki gözetleme yeri­ mizden gelen haberlerden öğrendiğimize göre, sahile b u r a d a n yalnızca bir kilometre uzaklıkta on tane LSMs (*) yanaşmış. Bize saldıracakları kesin. Onlara karşı koyacak bir yol düşünmeliyiz...» Bir patlama sesi sözünü kesti. Mağaranın tava­ nından toprak ve kum yağmaya başladı. Hepsi yay gibi yerlerinden fırladılar. Ne olmuştu?... D a h a baş­ ka patlamalar gevşek kayaları sarstı. leri. 76

(*) LSMs: İçinde top da bulunan çıkarma gemi­

«Bunlar 81 mm.'lik h a v a n toplan olmalı. Dağı ateşe tutuyorlar,» dedi Nan. «Öyle görünüyor.» «Hah,» dedi Ba Ren; «bin kiloluk bomba atsalar, bir şey yapamazlar bize burada.» On dakika k a d a r kesintisiz sürdü patlamalar... Top sesleri mağaranın d u v a r l a n n d a n yankılanıyor­ du. Ama en dayanılmaz şey, düşmanın niyetinin ne olduğunu bilmemeleriydi. Dat hışımla içeri daldı: «Dağı top ateşine tutuyorlar!..» diye bağırdı. «Ağaçların çoğu havaya uçtu. Bir kayanın a r d ı n d a n ayak seslerini de işittim. Buray^ geliyorlar.» «Ya köydeki askerler ne yapıyorlar?» diye sordu Hay Tep. «Mağaranın çevresini mengene gibi sıkıştınyorlar. Dağın yüz metre ilerisi asker dolu.» «Mağaranın girişine k a d a r geldiler mi?» «Henüz gelmediler.» «Moralimizi bozmak için top ateşine tutuyorlar,» dedi Hay Tep. «Şimdi hemen üçer kişilik dört grup mevzilendirmeyi öneriyorum. İki grup m a ğ a r a n ı n ağ­ zına, iki grup da biraz d a h a içeriye. Hepsi y a n l a n n a tomson ve elbombalan alsınlar! Ba Ren ve Nan'ın grupları hemen gitsinler, öbürleri beklesinler.» Ba Ren ve Nan hemen işe koyuldular. Gerillalar­ d a n iki grup ve silahlı propaganda birliğinden de iki grup seçildi. Nan, m a ğ a r a n ı n ağzına geldiğinde, Ba Ren'in koca bıçağını çekmiş olduğunu gördü. «Köşeye çekil! Mağaranın ağzını önce biz tuta­ cağız,» dedi. «İyi, ama çatışma kızışınca fazla oyalanma, geri çekil. Biz hazır bekliyoruz.» «Olur,» dedi Nan. Her iki grup da m a ğ a r a n ı n ağzına doğru ilerledi. G r u p l a r d a n birine Toy, öbürüne Nan komuta ediyor­ du. T o y u n g r u b u n d a iki tomson ve yedi tane MK-3 elbombası, Nan'mkinde ise bir tomson, bir Mas ve sekiz bomba vardı. Her iki grup da mevzilendikten sonra Dat'ın sevinçle kendilerine doğru koştuğunu gördüler. «Hay Tep, benim de sizinle birlikte olmama izin verdi.» 77

«İyi, burada kal,» dedi Nan; «kaç tane mermin var?» «Kırk beş.» «Herhalde keskin nişancısındır. Boşa k u r ş u n har­ camazsın.» Dat utangaç bir tavırla gülümsedi: «Attığımızı vuruyoruz işte. Ama senin k a d a r iyi nişancı değilim kuşkusuz.» «Ben Mas'ı alıyorum. Şimdiye k a d a r çok ender Karabina kullandım.» «Eğer Mas'ı iyi kullanıyorsan. Karabinayı da kul­ lanırsın. Çok d a h a hafiftir. Ayrıca, insan soğukkanlı olursa, bence h e r silahla hedefi vurabilir.» Nan, Dat'ın gösterişsiz yüzüne baktı ve gülüm­ seyerek sordu: «Peki ya sen? Hep soğukkanlı olabiliyor musun?» «Elbette.» Cevap açık ve kesindi. Nan onun gerçeği söyledi­ ğinden hiç kuşku duymadı. Bu on sekiz yaşındaki de­ likanlıyı çoktandır beğeniyordu. Tam Çan'ı ziyaret et­ mek için bölgeye h e r gidişinde, Dat'ın büyük bir ti­ tizlikle olta iğnelerini ve ökseleri hazırladığına dik­ kat etmişti. Önderlerin silahlı muhafızlığı görevi ya­ nında, olanakları ölçüsünde yemeklerini de zenginleş­ tirmeye çalışırdı. Böylece Nan, orada sık sık kızarmış balık ve bir defasında da n a r gibi kızartılmış bir gu­ guk kuşu yemek fırsatını bulmuştu. Dat kendisi de öksüz olduğu için Nan'a d a h a çok yakınlık duyuyor­ du. Anası onu doğururken ölmüştü. Bir köylü kadro olan babası, 1958'deki ilk direniş hareketi sırasında, ajan Diyem tarafından öldürtülmüştü. Cesedini ba­ taklığa atmışlardı. Onun ve ötekilerin kemikleri Ku­ yen ve Su tarafından bulunmuş ve m a ğ a r a y a geti­ rilmişti. Dat'ın şimdi yalnızca a n a tarafından altmı­ şını geçkin bir büyükanası hayattaydı ve Lin Kuyn' da yaşıyordu. İki yıldan beri Tam Çan'ın yanındaydı Dat. Büyükanası bir kere t o r u n u n u n hasretine daya­ namamış ve onu kısa bir süre görebilmek için köyün­ den kalkıp gelmişti. «Dün gece Lin Kuyn'da büyükananı ziyaret ettin mi?» diye sordu Nan. 78

«Tabii... Çok sevindi. Kendini tutamayıp ağladı. Sonra karides salatası yapmak için birkaç tane pa­ paya getirdi. Çok severim karides salatasını. Her za­ manki gibi yine patlaymcaya k a d a r yedim.» «O salatayı ben de severim.» «Büyükanamdan sana bir dizi kurutulmuş kari­ des getirdim.» Nan, Dat'ın Karabinasını tuttu. «Dolu mu bu?» diye sordu. «Evet, a m a emniyette.» •İyi, kendine uygun bir yer seç şimdi.» «Oh, şurası çok.iyi,» dedi Dat. Silahını bir kaya­ ya dayayarak mağaranın ağzına doğrulttu ve sol gö­ zünü yumup nişan aldı. Bu a r a d a d u r m a d a n dudak­ larının üstünde dolaşıyordu dili. Bu hareketi defa­ larca yineledi. «Çok güzel bir pozisyon,» dedi. Silahı­ nı kalçasına dayadı ve matarasını açarak birkaç yu­ d u m su içti. Sonra matarayı Nan'a uzatarak sordu: «Sen de ister misin?» Nan kemerine taktığı kendi matarasını işaret et­ ti; «bana gerekli olan h e r şeyim var,» dedi. Bir an sonra yeniden konuştu: «Olabildiğince az içmeye bak. Ancak daha fazla dayanamayacağın zaman içersin, anlıyor musun?» Sonra ötekilere döndü: «Yoldaşlar, suyunuzu idareli için. Çok az suyu­ muz var. Başlıca yiyeceğimiz kuru pirinç. Can sıkın­ tısından çöplenip durmayın sakın.» «Ama m a ğ a r a d a d a h a beyaz pirincimiz var,» de­ di Toy. «Evet, a m a topu topu birkaç kilo. Üç-dört gün an­ cak idare eder.» «Ama o zamana k a d a r gider bunlar.» «Pek o k a d a r emin olma. Bir hafta b u r a d a kalır­ larsa ne yapacağız?» Kimse sesini çıkarmadı. Herkes kendine bir yer seçti ve sessizce yerleşti. Bütün silahlar mağaranın ağzına çevrilmişti. Nan, gözlerini zorlanarak tarlala­ rın içinden geçen yola baktı. Parlak (yapraklarında güneş ışınlarının parıldadığı hareketsiz hindistance­ vizi palmiyelerini ve sağa sola koşuşan ve buradan ne 79

olduğunu farkedenıediği bir şeyler taşıyan askerleri gördü. Kap-kacak gürültüleri, askerlerin küfürleri ve a r a d a sırada yere düşen bir hindistancevizinin tok tok sesini işitti.

Su, Kuyen'in tuttuğu elfenerinin ışığında testi­ leri gözden geçirdi. Genç kız, ablasının testileri eliy­ le yokladığını görünce, kaygıyla sordu: «Su sızdırıyor mu?» * «Azıcık... Sen b u r a d a kal. Ben testileri sarmak için bir naylon parçası arayacağım. Hiç olmazsa ka­ lan sudan bir şey yitirmeyelim...» Su, geri döndüğünde elinde büyük bir naylon ör­ tü vardı. Dört köşe örtüyü açarken kızkardeşine, «ışı­ ğı tut!» dedi. Naylonu dikkatle inceledi ve sonra, «iyi, delik yok,» dedi. Düz bir yere naylonu serdi ve üstü­ ne testileri yan yana dizdi. «Yazık ki, Nam No bir ta­ nesini kırdı,» dedi. Naylon ö r t ü n ü n uçlarını birbirine bağladıktan sonra ayağa kalktı. «Bu iyi, şimdi de pi­ rinç küplerine bakalım,» dedi. İki kızkardeş, duvarları yoklayarak yan dehliz­ lerden birine girdiler. Birdenbire sağ taraflarından balıkhane sahibinin kısık soluğunu ve karısının ço­ cuksu zırıltısını işittiler. Kadın ayak seslerini duyun­ ca yalvarmaya başladı: «N'olur acıyın, biraz su verin.» Kuyen kızkardeşinin kolunu tuttu; «duydun mu, su istiyorlar,» dedi. «Hele biraz beklesin. Önce Hay Tep'e soralım.» Kuyen öne doğru ilerledi ve sesini yükseltti: «Su mu istiyorsunuz? Biraz bekleyin.» «Oh Tanrım!» diye bağırdı kadın; «siz misiniz ba­ yan Kuyen? N'olur acıyın bize güzel kızım. Bize yar­ dım edin, yalvarırım size.» Kadının kendisini tanıyacağını ummamış olan Kuyen'in b u n a canı sıkıldı. «Yalvarmayı bırakın. Si­ zin için hiçbir şey yapamam. Halk mahkemesinin önü­ ne çıktığınızda konuşursunuz,» dedi. «Halk mahkemesi mi?» diye korkuyla bağırdı ka80

din. «Oh T a n n m , öyleyse mahvolduk!» Hıçkıra hıçkı­ ra ağlamaya başladı. «Sana çeneni tutmanı söyledim!» diye çıkıştı ko­ cası. 'Eskiden çok konuşan sendin. Şimdi de konuş ba­ kalım' diye içinden geçirdi Kuyen. Pirinç küplerine varınca, Su bir avuç pirinç ala­ rak kokladı. «Çok iyi durumda,» dedi sevinçle. Kuyen ellerini dolu küplerin üzerinde gezdirdi ve rahatladı­ ğını hissetti. «İki küpte yüz kilo var mıdır?» diye sordu. Su, düşünceli düşünceli dehlizden çıkarken, «Sanmıyorum,» dedi. Sonra sordu: «Peki nasıl pişire­ ceğiz? Suyu b u n u n için kullanamayız.» «Doğru, ne yapacağız?» «Bugünkü payını herkes cebine koydu. Yarın da kavururuz, ne dersin?» «Evet, başka çare yok.» Hay Tep'e d u r u m u anlattılar. Hay Tep yalnızca gülümsedi: «Biz kendimizi tümüyle sizin güvenli elle­ rinize bırakıyoruz, oldu mu?» dedi; «eğer az varsa az, çok varsa çok verirsiniz. Yalnız yaralılar önde gelir, unutmayın sakın. Onlara çorba vereceksiniz.» Su ve Kuyen, m a ğ a r a n ı n bir köşesine ocak kur­ mak üzere taşlar a r a m a y a giriştiler. Tencereler, kep­ çeler zaten hazırdı. Odun bile kırılmıştı. Hepsi, bir düşman saldırısına karşı önceden hazırlanmıştı. Su, çakmağını çıkardı. Odunlar alev alıncaya k a d a r biraz zaman geçti. Kuyen çorba doldurmak için küçük bir kepçe aldı. Sonra yere oturdu ve yüzünü ellerinin içi­ ne alarak parıldayan alevleri seyre daldı. Yaralıların yanından gelen Tuy, ayaklarının ucuna basaraktan teyzesinin arkasına k a d a r geldi ve kollarını boynuna dolayıverdi. Kuyen kızı tutmak için kollarını arkaya attı. Ansızın uzun bir makineli tüfek ateşi. «Saldırıyorlar,» dedi Kuyen ve hemen ayağa fır­ ladı. • «Bizimkiler niye karşılık vermiyorlar?» diye mı­ rıldandı Su. 81

Tam bu a n d a tomsonun keskin sesini işittiler. Onunla birlikte hafif silahlar ve Karabina sesleri. «Bunlar bizimkiler,» diye bağırdı Kuyen ve ma­ ğaranın ağzına doğru koşmaya başladı. Kızkardeşinin seslenmesine kulak asmadan Hay Tep'in g r u b u n a ka­ d a r koştu. «Bir grup d a h a oluşturacağız,» diyordu bu sırada Hay Tep; «kim benimle geliyor?» «Ben!» «Ben!» Kuyen de elini kaldırdı ve bir adım öne çıktı. Ama Parti Sekreteri eliyle onu kenara itti. Kuyen gücenmişti. iki gerilla Hay Tep'in peşinden yürüdüler. Kolu­ n u n altında «çekirge»sini taşıyan Tu Niyep sordu: «Benim gökgürültüsü borusu nasıl çalışıyor, bir deneyebilir miyim?» «Öbürü nerede?» «içerde.» t «İkisini de getir.» Mağara ağzına kısa bir mesafe kala, Ba Ren'in bir kayanın arkasında kıs kıs güldüğünü işittiler. «Rahat r a h a t içerde bekleşeniz d a h a iyi olur sizin için. Daha sıranız gelmedi. Biz bile şimdilik kolları­ mızı kavuşturup o t u r m a k t a n başka bir şey yapamı­ yoruz. Nan ve adamları, buraya yaklaşmak cüretini gösteren bütün pezevenklerin işini gördüler. Görmek istiyorsanız buraya gelin. Girişin önünde bir yığın uzanmış yatıyor.» «Nerede? Nerede?» Hepsi de görmek için acele ediyorlardı. Hay Tep kayaların arasındaki küçük bir yarıktan bakınca, hareketsiz uzanmış yatan altı düşman askerini gör­ dü. Çoğu sırtüstü düşmüşlerdi. Silahları yanlarında yerdeydi. Düşman hâlâ mağaranın ağzını ateşe tu­ tuyordu. Kurşunlar yerde yatan vücutların çevresin­ de yere çarpıyor ve ufak toz b u l u t l a n çıkartıyordu. Hindistancevizi palmiyelerinin arasından sızan gü­ neş ışınlan, ince uzun, kılıç gibi gölgeler salıyordu. Mermi ıslıklannın ardı arkası kesilmiyordu. İzli mer­ miler ölülerin miğferleri üzerinden vınlayarak geçi82

yorlardı. Ölülerin parlak ve esmer yüzlerinde tiksinti ve yas karışımı garip bir h a v a vardı. Kendi adamla­ rının mermileri öldükten sonra bile onları r a h a t bı­ rakmıyordu. Arada sırada ölülerden birinin ayağına bir mermi isabet ediyor ve ayak yukarı fırlıyordu. Hay Tep ölülerin yanlarındaki silahlara istekle baktı. Uzun namlulu siyah garand'lar, kırmızı kun­ daklı tomsonlar, ölülerin göğsünde yepyeni fişeklik­ ler... Bunlar, onun ve yoldaşlarının ne zamandır bü­ t ü n konuşmalarına, tartışmalarına ve h a t t a kimi za­ m a n düşlerine giren silahlardı. Ve şimdi düşlerinin silahları gözlerinin önündeydi. Neredeyse elleriyle do­ kunabileceklerdi. .Düşmanın sürekli ateşinden, bu si­ l a h l a n ellerine geçirmelerini önlemeye çalıştığı anla­ şılıyordu. Hay Tep kurşun y a ğ m u r u n u n biraz dinme­ sini sabırla bekledi. Düşman ateşi biraz azalınca ora­ ya doğru bir çıkış yapabilirlerdi. Fakat şu a n d a yapı­ lacak bir şey yoktu. Ateş çok yoğundu. S a b n n ı n sonu­ na gelmiş olan Hay Tep, bir dakika sonra Ba Ren'e döndü: «Silahları almak için bir çıkış yapmalıyız,» dedi. Ba Ren başını salladı. İkisi birden dikkatle Nan'ın g r u b u n a doğru iler­ lediler. Kurşunlar kayalara çarpıyor ve kıvılcımlar çı­ kartıyordu. Sürünerek ve sıçrayarak ilerlemeye de­ vam ettiler. Nan'ın yanına v a n n c a Hay Tep kulağına bağırdı: «Bu ateş altında çıkış y a p m a olanağı yok, değil mi?» Nan başını silkti. Yüzü düşünceli ve heyecanlıy­ dı. Dat sürünerek geldi ve yalvardı: «Bırak beni, gidip alayım. Ben küçüğüm, kolay kolay isabet ettiremezler. İzin veriyorsun, değil mi? Gidiyorum, oldu mu?» Dat yere yattı. N a n ses çıkarmaksızın k a ş l a n n ı • çattı. Dat onun suskunluğunu kabul anlamında yo­ rumlamış ve dirseklerini yere dayayarak sürünmeye hazırlanmıştı bile. Ama Nan'ın sesi sert çıktı: «İzin vermiyorum Dat!.. Buradan bir adım bile atmayacaksın, anlıyor müsün?» Dat durakladı. Vikilrhisti. Gözyaşlarını t u t m a k 83

istermiş gibi dudaklarını ısırdı. «Peki,» dedi; «ama gö­ receksiniz bakın, gelip silahlarını geri alacaklar.» «Ben gideceğim!» dedi tok bir ses. Sesin sahibi Tu Niep'ti. Kırk yaşlarındaki gerilla izin falan beklemeksizin, ayağında bir kısa iç donu kalıncaya k a d a r soyundu. Hareketlerinden, kendinden emin ve kararlıydı. Bu işi başaracağına güveni tamdı. •Bana bir deste ip ya da bir yumak sicim verin lütfen,» dedi. «Ne için?» «Silahlan bağlayacağım. Sonra siz b u r a d a n çe­ kersiniz.» Nan kafasını salladı: «Şimdi gitme amca,» dedi; «her an saldırabilirler.» Tu Niep düş kınklığını gizlemedi: «Eğer saldın r l a r s a silahlannı geri alacaklardır. Ve biz yine di­ lenci gibi kalacağız ortalıkta.» «Hayır,» dedi Nan; «eğer saldırırlarsa o n l a n yine deminki gibi karşılayacağız ve hiçbir şey götürmele­ rine fırsat vermeyeceğiz; ne ölülerini, ne de silahla­ n n ı . Ve hemen arkasından bir çıkış yapıp ganimeti­ mizi alacağız. Toy, Trong ve ben çıkacağız. Siz de bi­ zi koruyacaksınız. Nasıl bulursunuz bu fikrimi?» Hay Tep başını Salladı. Bunun en iyi yol olduğu­ na hepsinin aklı yatmıştı. «Elimizi çabuk tutmalıyız,» diye ekledi Nan; «ve o z a m a n a kadar da sabırlı olun. Şimdi dinlenmenize bakm. Bırakın c a n l a n istediği k a d a r ateş etsinler. Birkaç dakikaya k a d a r o n l a n geri püskürtürüz. On­ dan sonra ben d ı ş a n fırlayacağım ve siz de çıkışı ya­ parsınız. Kabul mü?» «Kabul.» Dat, bu akla uygun planı işitince deminki üzün­ tüsünü unutmuştu. Tu Niep fısıldadı: «Plan iyi, a m a çok çabuk tutmalıyız elimizi, arkadaşlar!» Sabırsızlıkla düşmanın yeni saldınsını beklediler. Nan'ın planı cüretkar, a m a emindi. Hepsi de h a y r a n kalmışlardı. Hâlâ m a ğ a r a y a kısa aralıklarla sık bir şekilde kurşun yağıyordu. Nan cebinden küçük ve güzel bir tütün kesesi çıkardı ve bir sigara sardı. Ku­ yen onu bir yıl önceki SEATO manevralarından son84

ra, sahilde bulduğu bir aydınlatma fişeği paraşütün­ den yapmıştı. Nan, armağanı görünce ne k a d a r se­ vindiğini anımsadı. Nişanlısı ona yan gözle bir ba­ kış fırlatarak, «sadece t ü t ü n ü n ü koyacak hiçbir şeyi olmayan zavallı bir tiryakiye acıdım... Ama, bu d a h a fazla t ü t ü n içmek için b a h a n e olsun istemedim, bey­ efendi!» demişti. Ne zaman keseyi çıkarsa onun bu öğüdünü anımsıyordu ve ne zaman zor bir d u r u m a düşse bu sözler aklına geliyordu. Tutuklandığı zaman öyle olmuştu. İdam etmek üzere onu alıp götürdük­ lerinde, yolda bir kaçma fırsatı a r a r k e n Kuyen gözle­ rinin önüne gelmiş, ona seslenmiş ve kaçması için sıkıştırmıştı. Hemen hemen h e r tehlikeli anda, nişan­ lısını bir kez d a h a görmeden ölmeyeceğine k a n a a t getiriveriyordu. Ve, şimdi de, önlerindeki eylem ne k a d a r zor gözükürse gözüksün, h e r şeyin yolunda gi­ deceğine ve Kuyen'in temiz yüzünü ve iri siyah göz­ lerinin şaşkın bakışlarını yine göreceğine emindi. Yü­ zünü yine onun öyle hoş, buruk betel çiçeği kokan sık saçlarına gömecekti. Fakat sevdiği kız gözlerinde d a h a başka şeyleri de canlandırıyordu: Mango ağa­ cının tatlı kokusunu, bambu kamışlarını altın rengi­ ne boyayan güneşin parlak ışınlarını, avokado ağaç­ larının yeşil yapraklarını, a n a sevecenliğinin sıcak­ lığını, bir çocuğun d u r u sesini, r ü z g â r d a sallanan hindistancevizi palmiyelerinin hışırtısını, sahile çar­ p a r a k k ı n l a n d a l g a l a n n türküsünü, mitingcilerin öf­ keli sloganlannı, geceleyin renkten renge b ü r ü n e n meşalelerini, hıçkınk ve k a h k a h a seslerini; bütün b u n l a n n hepsini onda buluyordu. Kuyen yalnızca Kuyen değildi onun için. O Nan'ın gözlerinde b ü t ü n yoldaşlarının da canlı bir simgesiydi. Bu sevgi onu, h e r şeyi kapsayan büyük devrim davasına, sahilin bu noktasında tekrar k a z a n d ı k l a n yeni h a y a t a çözülmez bağlarla bağlamıştı. Nan, bu s ı n k l a r üzerinde kurul­ m u ş evlere, Kmer halkından bu yiğit kardeş ve ba­ cılara, kollarının zarif hareketleriyle su taşıyan ay­ dınlık gülüşlü genç kadınların üzerinde h e r gün ha­ vada daireler çizerek uçan turnalara, h e r yıl, h e r ay d a h a çok bağlandığını duyuyordu. Şimdi bu resim­ ler b ü t ü n çizgileriyle gözlerinin önündeydi ve N a n 85

binlerce bag ile onlara ayrılmaz bir biçimde kenetlen­ mişti. Birden, hindistancevizi palmiyeleri arasında öne doğru ilerleyen çelik miğferler gördü. Hemen sigara izmaritini fırlattı; tütün kesesini cebine soktu ve ya­ vaşça seslendi: «Geliyorlar!» Bir a n d a bütün gerillalar canlanıvermişlerdi. Ki­ misi geriniyor, kimisi dudaklarını ısınyordu. Atılma­ ya hazırdılar. «Ateşe hazır mısın?» diye sordu Nan, Dat. «Evet.» «Bir d a h a söylüyorum. Bunları geri p ü s k ü r t ü r püskürtmez Toy, Trong ve ben ilk önce dışarı fırla­ yacağız. Ötekiler hemen bizi izleyecekler. Tamam mı?» Nan konuşurken gözlerini yaklaşan d ü ş m a n d a n ayırmıyordu. îki büklüm geliyorlar ve türlü türlü si­ lahlarla ateş ediyorlardı. îki takım k a d a r vardılar. Tehlikeli görünüşlü Ranger'ler en önde yürüyorlardı. Şimdi koşmaya başlamışlardı. İçlerinde, beline k a d a r çıplak, h e r tarafı nazarlık dolu ve boynunda parlak bir cisim asılı olan birini farketti Nan. «Zam!» diye bağırdı Ba Ren. 'Evet o' diye düşündü N a n ve kısa bir yaylım ate­ şine tuttu. Zam, mağaraya on metre kala ansızın durakladı. Sağ omuzu düşmüştü. İki a d a m fırlayarak kollarına girdiler ve geri çektiler. Toy, Trong ve Dat ateşe de­ vam ediyorlardı. Gerilla kurşunlarının isabet ettiği birkaç düşman askeri böğürerek yere düştüler. N a n yeniden ateş etti. Birkaç kişi d a h a mağaranın ağzına yıkıldı. Ötekiler hâlâ ilerlemeye çalışıyorlardı. Toy, • büyük bir MK3 elbombası çıkardı, kapsülünü çekti ve üçe k a d a r saydıktan sonra sürünün ortasına fır­ lattı. Patlama, mağaranın girişini yoğun bir d u m a n a boğdu. «Bir daha!» diye haykırdı Nan. Trong'un attığı ikinci bomba doğrulmaya çalışan düşmanların tam ortasına düştü. Bu darbeyle saldın durmuştu. Askerler geri çekilmeye başladılar. Nan. iki askerin Zam'ı koşarak yokuş aşağı taşıdıklarını gördü. Kısa bir el ateş etti. Askerler kaçmaya de 06

vam ettiler. Narı öne doğru seri bir adım attı, yeni­ den ateş etti ve haykırdı: «Hücum!» Arkasında Toy ve Trong olduğu halde m a ğ a r a d a n dışarı fırladı. Ba Ren, Hay Tep ve öbür gerillalar he­ men arkalarından atılarak düşmanın bıraktığı silah ve cephaneyi toplamaya başladılar. Tu Niep ve Dat ölülerin üzerinden fişekliklerini ve tomson şarjörle­ rini çıkartmak için bir süre geciktiler. Ancak iki fi­ şeklik ve birkaç şarjör alabilmişlerdi ki, düşman ye­ niden ateşe başladı. Arkadaşları onları korumak için aralıksız ateşe devam ederken, kurşun yağmuru al­ tında sürünerek geri çekilmeye başladılar. Dat, iki fi­ şekliği arkasından sürüyerek bir kurbağa gibi hopla­ ya zıplaya yukarı tırmanıyordu. Tu Niep d a h a yavaş, ama d a h a ustaca sürünüyordu. Nan,- ateş ederken gözlerini onlardan ayırmıyordu. Mağaraya birkaç adam boyu kala Hay Tep, «da­ ha çabuk,» diye bağırdı. Sonunda iki a d a m yukarı ka­ d a r çıkabildiler ve h e r yanları sıyrılmış, dizleri k a n içinde olduğu halde kendilerini m a ğ a r a y a attılar. Fi­ şeklikleri yere atıp m a ğ a r a n ı n duvarına yaslanan Dat'ın gözleri ışıl ısıldı. Soluğu kesilmiş olduğu halde yüzüne geniş bir gülümseme yayılmıştı. Göğsü kalay­ cı körüğü gibi inip kalkan Tu Niep oracığa çökmüş, ellerini dizlerine bırakmıştı. «Vay canına, iyi becerdik bu işi,» dedi. Eline bir tomson şarjörü alarak mermi­ nin birini dışarı sürdü ve gözden geçirdi. Pırıl pırıl ışıldayan bir pirinç parçası ve ateşleme yerinde kıp­ kırmızı bir nokta. Mermiyi b u r n u n a tuttu ve bağırdı: «Oh! Canım barut kokusu! Daha yeni sandıktan çıkmış, taptaze!» Şarjörü tomsonla birlikte bir yolda­ şına uzattı. «Kaç silah aldık?» diye sordu. «Altı. Beş garand ve bir tomson,» diye bilgi verdi Ba Ren. Ona bir garand ve pırıl pırıl mermiler uzattı: «Al, b u n l a r senin.» Tu Niep sevinçten titreyen ellerini silaha uzattı. Rüyadaymış gibi garand'ı bağrına bastı ve ellerini si­ lahın kundağından dipçiğine doğru sevgiyle gezdir­ meye başladı. 87

«Yaşamak güzel şey, değil mi?» diye sordu Ba Ren; «bugüne k a d a r bir 'çekirge' ile cebelleşmek zo­ r u n d a kalışım u n u t t u r u r artık bu sana, ne dersin?» «Bu insanı yine hayatla barıştırır, b u n a inana­ bilirsin! Hani ne demişler; 'aslanı vurmak için inine gideceksin'. Peki, bu silah uzun zaman için mi b a n a veriliyor?» «Evet, istediğin z a m a n a k a d a r kullan. Merak et­ me, d a h a çok alacağız bundan.» «Bu garand'la istediğim h e r şeye kavuştum artık. Şimdi ölsem bile gözüm açık gitmez.» Nan zevkle gülümsedi ve cebindeki küçük pirinç topağını çıkarttı. Güneş şimdi tam tepedeydi ve iyi­ ce acıkmışlardı. Elinde bir ipe dizili kurutulmuş kari­ desler olduğu halde Kuyen'in yanlarına geldiğini gö­ rünce, düşmanı gözden bırakmaksızın, dünden kalmış pirinci kıtlıktan çıkmış gibi yemeye başladılar. Ku­ yen hepsine karideslerden dağıttı. İşini bitirince ele geçirilen silahların y a n ı n a çöktü ve ellerini üzerle­ rinde gezdirmeye başladı. Sonra nişanlısının yanına gitti ve heyecanını bastırmak için elini kalbinin üstü­ ne koyarak, «seni dışarı fırlarken gördüm,» dedi. «Kayaların arasında miydin sen?» Kuyen başını salladı ve nişanlısının hiçbir şey ol­ mamış gibi pirincini yiyişine baktı. Kısa bir suskun­ luktan sonra sözüne devam etti. Sesi kırgın ve öfke­ liydi: «Kimse güvenmiyor bana. Sizinle birlikte çarpış­ mamı yasakladılar.» «Dinle bak Kuyen, güven sorunu değil bu. Şim­ dilik bizim sana ihtiyacımız yok burada, hepsi bu. Ge­ rektiği zaman senin de sıran gelecek. Sık dişini bi­ raz sevgilim.» Zam gözlerini ağır ağır açtı. Sargının altındaki sağ omuzu ağrıyordu. Etine iki tomson mermisi sap­ lanmış, fakat ölmemişti. Çadırında yine yavaş yavaş kendine gelmiş, şimdi olanları anımsamaya çalışıyor­ du. Onu yaralayan Vietkong'un yüzünü kısacık bir an kayaların üstünde görebilmişti. Sanki onu bir yerden 88

tanıyordu. Ama nerede görmüş olduğunu çıkartamıyordu bir türlü. Şimdiye k a d a r öldürdüğü ya da öldüremeyip elinden kaçırdığı insanların hepsini nasıl aklında tutabilirdi ki? Her şeye karşın, bu yüzün sa­ hibi m u t l a k a onun elinden k a ç a n l a r d a n biri olmalıy­ dı. Her neyse, böyle ağır bir yara alıp savaş dışı edil­ mesi ömründe ilk kez geliyordu başına. Kendi kendi­ ne sövüp saymaya başladı. «Ondan önce ateş etme­ liydim,» dedi. Sıhhiyecilerin başı, miyop gözlüklü genç bir su­ bay, Zam'ın üzerine eğildi: «Yaralarınız tehlikeli değil teğmenim.» «Ciddi mi söylüyorsun?» «Kesinlikle tehlikeli değil. Fakat iyileşinceye ka­ d a r biraz zaman geçecek.» Zam bu nokta üzerinde fazla durmadı. Elini göğ­ süne götürerek, göğsündeki sırıtkan şeytan kafasını okşadı ve onu koruduğu için alçak sesle teşekkür et­ ti. Eğer bu tılsım olmasaydı kimbilir başına neler ge­ lecekti? Ne zamandan beri ilk kez Hon Dat'a gelmiş ve nasıl bir bela ile karşılaşmıştı! Doğrusu bu hiç he sapta yoktu. Bu sabah tarlalarda karşılaştıkları diken­ li tuzaklar ve şimdi de h e r iki saldırısının geri püskür­ tülmesi... Hon Dat, artık onun b u r a d a üs komutanı olduğu zamanki Hon Dat değildi. Bu tatsız sürpriz onu öfkeden deliye çevirdi. 'Ben de b u n u eğer yanla­ r ı n a korsam... Hepsinin teker teker beyinlerini dağıt­ malıyım' diye geçirdi içinden. Sarılı yarasına bir göz attıktan sonra sıhhiyeciye sordu: «Mağaraya başka saldırı düzenlediniz mi?» «Hayır ağabey.» «Peki neden?» «Komutanın emrini bekliyoruz.» «Allah kahretsin!» diye bağırdı Zam. Doğrularak oturdu ve dişlerini gıcırdattı. «Burada bin kişiyiz ve bir mağarayı ele geçiremiyoruz!.. Kendimizi domuz­ lar gibi kurşunlatıyoruz! Çıldırmak işten değil!» «Ama ağabey, savunma pozisyonları çok iyi.» Zam sesini kesti. Baş sıhhiyecinin hakkı vardı. Mağarayı ele geçirmek kolay iş değildi. Bunun kanı­ tı da kendisinin şimdi yatakta olmasıydı. 89

«Bir süre önce bir helikopter birçok Amerikalı danışman getirdi,» dedi sıhhiyeci; «öyle anlaşılıyor ki, içerdekileri aç bırakıp teslim olmaya zorlamak için, mağarayı kuşatma emri verecekler. Ben demin ırmağı zehirleme emri aldım.» Zam şaşkınlık içinde yeniden yatağa uzandı: «Ze­ hir mi kullanacağız?» Sıhhiyeci 'evet' anlamında başını salladı. Zam kaygıyla sordu: «Ya biz ne içeceğiz? Ahali ne içecek? Eğer uyanlmazsa hepsi ölür.» «Bir set kuracağız. Böylece, ırmağın yalnızca ma­ ğaraya yakın olan bölümü zehirlenecek.» Zam başını yastığa bıraktı. Anası ve kızkardeşi aklına geldi. Bu sabah eve uğradığında, anası ona sert davranmamış, tersine çok sakin konuşmuştu. Bu­ na çok m e m n u n olmuştu. Birden, eve gitmesinin da­ ha doğru olacağını düşündü. Bu çadırda kavrulup duracağına, anası ona iyileşinceye k a d a r bakardı. «Ben anamın evine gitmek istiyorum,» dedi. «Olanaksız ağabey. D u r u m u n u z devamlı bakım gerektiriyor. Sargılarınızın değiştirilmesi gerek. Du­ r u m u n u z iyileşince gidebilirsiniz.» «Birkaç gün içinde gidebilir miyim?» «Birkaç gün sonra kuşkusuz d a h a iyi olacak du­ rumunuz.» Zam artık konuşmadı. Öylece hareketsiz yattı kal­ dı. Çevresinde gürültü sürüyordu. Birlikler yemektey diler. Mağaranın çevresine iki çember çevrilmişti. Çok yakınında bir yarım çember ve köye doğru bir ikincisi. Köyde konaklamış olan askerler dört bir ya­ na dağılmışlardı. Bayan Ba U'nun dükkanında oturan birkaç milis askeri yüksek sesle konuşuyorlardı. Bü­ yük bir hamaratlıkla içkilerini satmaya çalışan dük­ kan sahibi mesleğinin tam ehliydi. Gülüyor, askerler­ le keyifli keyifli gevezelik ediyor ve onlara çok say gılı davranıyordu. •Kaç bin piaster ücret alıyorsunuz, sevgili bay­ lar?» «Kaç bin mi? Hah! Elimize bin sekiz yüz ancak ge­ çiyor. Gördüğünüz gibi doğru dürüst yemek yemeye bile yetmiyor.» 90

Bayan Ba U yapmacık bir şaşkınlıkla gözlerini faltaşı gibi açtı: «Bin sekiz yüz mü dediniz? Hadi ca nım, şaka ediyorsunuz. Bu k a d a r parayla yaşanır mı hiç? Ah anladım, kuşkusuz aile zammı da alıyorsu­ nuz.» «Ağzımızı sulandırmayın, m a d a m . Varı yoğu hep­ si bin sekiz yüz işte.» Şişman kadın ellerini dizlerine vurarak üzüntüy­ le başını salladı: «Ben de size en azından üç bin ödüyorlardır sanıyordum.» Adamlar güldüler. Otuz beş yaşlarında, yüzü me­ şin rengi, dağınık saçlı bir çavuş, bardağını bir di­ kişte boşalttıktan sonra dudaklarını yalayarak: «Madam, siz yanke'leri etrafa p a r a mı saçıyorlar sanıyorsunuz?» dedi. «Ama onların çok zengin olduğu söyleniyor.» «Zenginler elbet. Öyle olmasaydı, bizi tutmaya güçleri mi yeterdi? Fakat, bir de bize iyi p a r a vere­ cek k a d a r aptal değiller. Aptal olan biziz.» Adam durakladı. Parmaklarını sık saçlarının ara­ sında dolaştırdı. Yüzünde bezgin ve alaycı bir h a v a vardı. «Bağışlayın bayım, hangi bölgedensiniz siz?» di­ ye sordu Ba U. «Mak Kan Dung'luyum madam.» Bayan Ba U şaşkınlığını sonsuza k a d a r yükselt­ ti: «Ne dediniz? Mak Kan Dung'lu musunuz? Yani Bin Hoa'lı?» «Evet, gittiniz mi hiç oraya?» «Gitmez olur muyum hiç? Savaştan önce balık tuzlamak için sık sık giderdim.» Kendinden geçmişcesine sürdürdü: «Ne şahane yerdir orası! Sular yük­ seldiği zaman ırmaklarda balıklar karınca gibi kay­ naşır. Herkes istediği çeşidi istediği k a d a r tutabilir. Ya o pirinç bolluğu!» Çavuş iri iri açtığı gözlerini Bayan Ba U'ya dik­ mişti: «Ne rastlantı! Siz benim memleketimi gerçekten de çok iyi tanıyorsunuz, madam.» «Elbette tanıyorum. Ayrıca buraya pek uzak düş­ mez.» Allanın kimbilir hangi ıssız köşesindeki Kmerce 91

isimli Mak Kan Dung köyü üzerine bu söyleşi, öteki askerleri pek sarmamıştı. İçkilerini içtikten sonra pa­ rasını ödediler ve ayaklarını sürüyerek isteksizce kamplarına doğru yola koyuldular. D ü k k a n d a yalnız­ ca esmer yüzlü çavuş kalmıştı. Gözleri k a n çanağına dönmüştü. Küçük dükkanın orta yerindeki t a h t a sı­ raya çökmüş, biraz sıkılganca gülümsüyordu. Elinin beceriksiz bir hareketiyle bıyıklarından süzülen içkiyi sildi. «Bir bardak d a h a ister misiniz, bayım?» Adam bardağı iki eliyle t u t a r a k Ba U'ya uzattı: «Evet, bir bardak d a h a doldurun lütfen,» dedi. Kadın bardağı doldurarak a d a m a verdi: «Köyde ne iş yapardınız?» diye sordu. «Pirinç ekerdim. Ayrıca sular yükseldiği zaman balık da tutardım.» «Ne z a m a n d a n beri askersiniz?» «İki yıl oldu.» Dükkan sahibi eliyle hafifçe çavuşun koluna do­ kundu: «Bir dakikacık bekleyin de size bir mürekkep balığı kızartayım. İçkinin yanında iyi gider.» Adamın karşılığını beklemeden tezgahın üzerinde asılı mürekkep balıklarından birini seçti ve h a n t a l adımlarla mutfağa doğru yürüdü. Adam duygulan­ mıştı. Bardağını masaya bıraktı ve bekledi. Balığın güzel kokusu b u r n u n a gelince, havayı kokladı, «Imm, enfes kokuyor,» dedi. Bayan Ba U elinde bir tabakla geri döndü. Taba­ ğın içinde mürekkep balığının yanında ufacık bir ka­ se d a h a vardı. Kaseyi gösterdi: «Sirke ye kırmızı bi­ ber,» dedi; «buyurun, afiyet olsun bayım.» «Teşekkür ederim...» Çavuş mürekkep balığını aldı. Kollarını kopara­ r a k sirkeye bandı ve yavaşça ağzına soktu. Dükkan sahibi ellerini dizine koymuş, t a h t a sıranın u c u n d a oturuyor, adamın yiyip içmesini seyrediyordu. Sonra ansızın sordu: «Niçin köyünüzde kalıp toprağınızı işlemediniz? Bu iş kuşkusuz askerlik yaşantısı k a d a r zahmetli de değildir.» Çavuş bardağını bıraktı ve kafasını kaşıdı. «Ap92

talin biriydim ben,» diye içini boşalttı, «hem de apta­ lın en alası. Ama yalnız ben mi?» «Daha başkaları da v a r mı b u r a d a sizin köyü­ nüzden?» «Dört beş kişi. Hepsi Mak Kan Dung'tan değil, ama o çevreden... Vin Han'dan, N a n g Gu'dan...» «Bağışlayın, adınızı ve aile d u r u m u n u z u sorma­ yı unuttum?» «Adım Ko, m a d a m ve ailenin dokuzuncu çocu­ ğuyum.» Bayan Ba U başını salladı ve sonra biraz korku­ lu bir sesle: «Bugün m a ğ a r a d a korkunç bir çarpışma oldu. Ne müthiş gürültüydü o?» dedi. «Evet, Ranger'ler saldırıyorlar. Ama bütün saldı­ rılan püskürtüldü. Böyle mücadele edebildiklerine göre epeyce kalabalık olmalılar yukardakiler. Daha şimdiden yirmi ölü verdik.» «Köydeki b ü t ü n h a m a k l a r a el koydular.» «Yaralılan taşıyacaklar.» Adam, elinde bardağıyla öne doğru eğildi ve se­ sini alçaltti: «Söyler misiniz bana, m a d a m ? Y u k a n d a kaç kişi olduğunu biliyor musunuz?» «Ben nereden bileyim, bayım?» Çavuş bardağını bıraktı ve kederli bir sesle ko­ nuştu: «Siz bilmezseniz, kim bilecek, m a d a m ? Eğer ba­ na söylerseniz, dikkatli olurum. Birazdan hiç yolu yok bize de sıra gelecek. Durum umutsuz. Mağaradakiler her şeyi göze almış görünüyorlar.» Bayan Ba U, adamın dizine hafifçe vurdu: «Ne yapsınlar istiyorsunuz ki? Birisi bıçağı gırt­ lağınıza dayamış ve siz de ölmek istemiyorsunuz; ne yapardınız, soruyorum size? Ya düşmanın elinden bı­ çağı kapacaksınız, ya da gırtlağına sarılacaksınız. Eğer parmağınızı bile kıpırdatmadan beklerseniz, so­ nunuz geldi demektir. Yoksa haksız mıyım? Mağaradakilerin d u r u m u aynı bu işte.» «Evet, bir solucan bile üstüne basılınca tepki gös­ terir.» Bir sessizlik oldu. Sonra a d a m yeniden konuştu: 93

«Doğrusunu isterseniz onlarla kapışmaya hiç de i s tekli değilim. Bütün istediğim, memleketime dönün tarlamı işlemek, balık ve yılanbalıkları tutmak. Hov Dong kanalını biliyorsunuz, değil mi? Zavallı karım o r a d a çocuklarımızın rızkını çıkarmak için çuval örü­ yor.» «Gördünüz mü? Gördünüz mü?» diye bağırdı Ba­ yan Ba U; «Her zaman b ü t ü n kahrı kadınlar çeker zaten. Ailenizi nasıl bırakabildiniz? Taştan mı sizin yüreğiniz?» «Değil! Değil! Dinleyin beni madam! Bu dert be­ ni öldürecek,» dedi a d a m ve havasızlıktan boğulur gi­ bi ceketinin yakasını açtı. Sonra ayağa kalktı ve ağır adımlarla dışarı çıktı. Bir direğe yaslanarak Mekong Irmağı kıyılarını seyre daldı. Açık kahverengi pirinç tarlaları, önünde göz alabildiğine uzanıyordu. Uzak­ larda Ba Te Dağının yüksek zirvesini gördü. Sonra yavaşça d ü k k a n a girdi. Makineli tabancasını omuzuna attı ve cebindeki birkaç piaster'i çıkararak kadına sordu: «Borcumuz ne k a d a r madam?» Bayan Ba U kafasını silkti: «Borcunuz yok. Önem­ siz bir şeydi zaten.» Adam kekeledi: «Hayır, hayır... bunu kabul ede­ mem...» «Siz benim köylüm sayılırsınız,» dedi kadın. «Peki öyleyse, çok teşekkür ederim. İyi kadın... Öyleyse, iyi geceler...» Çavuş Ko k a m p a dönerken, kendi doğduğu yer­ leri bu k a d a r iyi tanıyan bu altın kalpli şişman ka­ dına karşı içinde sıcak bir duygu taşıyordu. Allah kahretsin! Sanki ona niye balık mevsimini, ekili P1" rinç tarlalarını anımsatmıştı bu kadın? Heyecanı hâlâ dinmemişti. Ürünün kaldırılmasına yardım etmek için m a n d a arabası kullandığı zamanlar geldi aklına. Boş tarlalarda hızla sürerdi arabasını. Bazı tarlalarda köylüler akşam yemeği için ateş yakarlardı. Taze p 1 " rinç ve kızarmış balık kokusu... Sapların arasında kalmış pirinçleri ayıklayan, balık tutan, arabasının ardından koşup binmek için yalvaran çocuklar... N iç açıcı bir görünümdü bu? Hasat zamanından son 94

göllerde balık tutmak... Akşam karanhğındaki bu l l i ş m a saatlerine ne büyük bir özlem duyuyordu Ç 'mdü Bol bir yemekten sonra çalılardan bir ateş ya­ karlar ve pirinç başağı demetlerini ateşin çevresine dağıtırlardı. Sonra bu başakların üzerinden manda­ ların çektiği dövenle geçerek h a r m a n ederlerdi. Bir kenarda kadın ve kız grupları pirinci savururlar, arada şakrak k a h k a h a l a r atarlardı. Sonra ay yükse­ lirdi. O hiç dinlenmeden çalışır, oradaki kızlarla şakalaşır, onları alaya alırdı. O z a m a n l a r esmer ve ya­ kışıklı bir Kmer delikanlısıydı. Ama düzenli bir hayat sürer ve iyi çalışırdı. Hasattan sonra üstüne güzel bir beyaz pijama elbise giyer ve iyi taranmış saçlarıyla elinde bir şekerkamışı olduğu halde, demir köprü ci­ varında gezmeye çıkardı. Mutlu bir yaşantısı vardı. Pek sıkıntı çekmemişti. îlk direnme savaşı sırasında Fransızlara karşı savaşmak için gerillalara katılmış­ tı. Barış olunca evlendi. D a h a sonra k u m a r a merak salmış ve gitgide pirinç tarlalarından uzaklaşmıştı. Sonunda, kukla hükümetin yerel kır milisine katıl­ mak için, karısını ve çocuklarını, oltalarını ve tuzak­ larını terketti. Oradan, savaş birliklerine geçmesi gün meselesi oldu. Önce kendi vilayeti Long Zuyen'de cep­ heye sokuldu. Daha sonra Raç Gia'ya gönderildi. İler­ leyen yaşına karşın çavuşluktan yukarı çıkamadı. Çünkü birçoklarının tersine, insan öldürmeyi beceremiyordu. Köylü kökenli oluşu, onu bu konuda fazla gayretkeş olmakta alıkoyuyordu. Seferler ve temizle­ me hareketleri sırasında, başkaları pirinç fidelerini ezip geçerlerdi. O, kendisi de eskiden pirinç ektiği için bundan hep sakınırdı. Mandaları nişan tahtası olarak kullanmaya da bir türlü gönlü razı olmazdı. Bu Hon Dat seferinde hiç savaşmaya gönlü olmayanlardan bi­ ri de oydu. Buraya hareket ederlerken kafasında tek bir düşünce vardı: Olabildiğince çabuk geri dönmek, vimdi, yarım gün içinde öldürülenlerin ve yaralanan­ ların otuzu geçtiğini görünce, cesaretini iyice yitirdi. Gerillaları tanırdı. Kendisi de köyünü savunmak du­ rumunda olsaydı, aynı onlar gibi, üstüne basan h e r c a n l l v ı delip geçen sırıkları sivriltmesini, dikenli tu­ zaklar kurmasını bilirdi elbet. Onu savaşmaya zor95

iayan düşmandı. Ama Çavuş Ko ile düşman «Viet­ kong» arasındaki uzaklık hiç de öyle sanıldığı kadar büyük değildi. Onlara ateş etmeye bir türlü eli var­ mıyordu. P a r m a k l a n tetikte hep bocalayıp duruyordu Gerillaların da ne k a d a r kendisine benzediklerini gö­ rüyordu. Kendisinin onlardan farkı neydi ki? Çoğun­ luğu köylüydü ve nasıl balık tutulacağını, toprağın nasıl işleneceğini onlar da biliyorlardı. Harekatın d a h a da uzatılacağını işitince can kor­ k u s u n a kapılmıştı. Bayan Ba U'nun dükkanından k a m p a k a d a r b ü t ü n yol boyunca köyünü düşündü. Dükkancı kadının laf a r a s ı n d a söylediği, «köyünüz buraya çok uzak düşmez,» sözü, kafasında giderek c ü r e t k â r bir plana dönüşüyordu.

Akşam yaklaşmış, fakat hâlâ yeni bir çarpışma olmamıştı. Sabahki yoğun ateş kesilmişti. Yalnızca, a r a d a sırada tarlalardaki m a n d a l a r a ateş eden asker­ lerin tek-tük silah sesleri işitiliyordu. Zavallı hayvan­ lar, vuruldukça yürekler acısı bir şekilde böğürüyorlar ve böğürtülerini b ü t ü n Hon Dat işitiyordu. Sık yapraklar arasından güneş ışınları süzülü­ yordu. Uzakta, yedi dağ kütlesinin koyuluğunda, ba­ lıkçıl kuşlannın beyaz k a n a t l a n belirdi. Kuşlar, bü­ tün gün yiyecek aradıktan sonra, h e r akşam bu sa­ atlerde Hon Dat'a dönerlerdi. Kimsenin anımsayamadığı uzun zamanlardan beri, geceleri hep mango ağaçlarının tepelerinde yaptıkları yuvalannda geçi­ rirlerdi. Balıkçıllann V şeklindeki kanatları giderek d a h a iyi seçilmeye başlardı. Yorgun k a n a t çırpışlanyla ilerleyen kuşlar, dağlar arkalarında mor renge bürününce, tek tek sayılabilirdi. Ama bu akşam mango ağaçlarına henüz konmuşlardı ki, büyük bir telaşla yine havalandılar. Çünkü askerler aşağıdan ateş edi­ yorlardı. Birkaç tanesi vurularak düştü. Öbürleri bir süre yükseklerde daireler çizerek süzüldüler. Sonra yenik ve şaşkın, Hon Me yönüne doğru uçtular. Merdivenlerde d u r a n Sao Ana,"balıkçıllann yuval a n n d a n nasıl kovalandığını gördü ve çok acıdı. Bir basamağa oturarak a ğ a ç l a n n arkasında kalan ma96

garaya doğru baktı. İçi kaygıyla dolmuştu. Sabahın erken saat

i n d e n beri ne yaptığını bilmez bir halde,

evinin içinde bir oraya bir b u r a y a dönüp duruyordu. kizları Su ve Kuyen'in m a ğ a r a y a gitmelerinde o ka­ dar merak edecek bir şey yoktu. Ama ya küçük Tuy?.. Zam, Hon Dat'a gelir gelmez, ona uğramış ve sor­ muştu: «Kızların nerede?» «Korktular ve kaçtılar. Nereye gittiklerini bilmi­ yorum.» «Şuna sen mağaraya kaçtılar desene, kart köpek! Sana hemen söyleyeyim: Geçen seferki gibi geri dön­ meyeceğiz bu sefer. Burada bir üs kuracağız ve on­ ların hepsinin kellesini uçuracağız. Aptalca bir iş bu... mağaraya kaçmak! Şimdi o m a ğ a r a y a saldıracağız hepsinin teker teker karınlarını yaracağız. Görecek­ sin sen» Bu tehditlerden sonra Zam adamlarını alıp gitti. Az sonra, gemilerin ağır topları Hon Dat Dağını ateşe tutmaya başladılar. Köyde evler sarsıldı. Tpp ateşin­ den sonra mağara yakınlarından şiddetli silah ses­ leri işitilmeye başlandı. Sao Ana damların üzerinden mağarayı görebilmek için bir merdivene tırmandı. Mağaranın çevresindeki ağaçlar top ateşinden dar­ madağın olmuşlardı. Mango ve tarçın elması ağaçla­ rının yaprakları yağmur gibi yere dökülüyordu. Son­ ra mağarayı savunanların silah seslerini ve elbombalannın patlayışını işitti Sao Ana. Bu sırada Hay Tep'in karısı geldi. «Sao Ana! Sao Ana! Neredesin?» diye bağırdı. İhtiyar kadını «göreme­ yince hışımla eve daldı ve sesinin v a r gücüyle bağırm a y a başladı. «Buradayım, buradayım,» dedi Sao Ana, merdivenin üstünden. H a y

Tep'in karısı yukarı baktı: «Hay Allah! Ne

ariyorsun orada? Bir şey görebiliyor musun bari?»

Hic! K i r i l m ı s dallardan başka hiçbir şey görünmüyor

Sao A n a merdivenlerden indi. Hay Tep'in karısınin elini tuttu ve kesik kesik konuştu: «Mağaraya sal97

diriyorlar. Allahım, ne yapacaklar şimdi?.. Korkud öleceğim. Fazla silahları da yok ellerinde.» Hay Tep'in karısı bebeğini tahta sıranın üstün yatırdı ve dışarı kulak verdi: «İşitiyor musun? Niy6 Öyle böğürüyorlar bu askerler?» Sao Ana elini kulağına koyduğu halde, askerlerin uzak seslerini işitemedi. «Üzülme,» dedi H a y Tep'in karısı, alçak sesle«kocam, düşmanın kolay kolay mağaraya giremeye­ ceğini söyledi.» «Hemen giremezler elbet. Ama, ya uzun süre ku­ şatırlarsa ne olacak? Ne yiyecekler içerdekiler?» «Merak etme, pirinçleri var.» Sao Ana sustu ve bir p a r ç a betel hazırladı. Son­ ra beteli ağzına a t a r a k devam etti: «Peki, pirinç pi­ şirmek için suyu nereden bulacaklar, söyler misin bana? Çiğ mi yiyecekler?» Hay Tep'in karısı kaşlarını çattı. Irmağa nöbetçi koyduklarını biliyordu: «Adamlarımız bir yolunu bu­ lacaklardır elbet. Hiç değilse kavurmasını akıl eder­ ler.» Hay Tep'in karısı gittikten sonra, Sao Ana yine üzüntüden kendi kendini yemeye başladı. 'Şimdi Tam Çan b u r a d a olsaydı' diye düşündü. Tam Çan iki gece Hay Tep'in evinde saklandığı halde kimsenin haberi olmamıştı. Sao Ana'nın bile. İhtiyar kadın domuzla­ ra yem verdi. Dalgın hareketlerle yemliği doldurur­ ken, aklı hep mağaradaki çocuklarındaydı. Ona yakın olan bütün insanlar ansızın kopartılıp alınmıştı ya­ nından. Hepsi o ulaşılmaz mağaradaydılar şimdi. Ha­ yatının biricik anlamı, onun için kızları ve özellik e torunuydu. İleride damadı olacak olan Nan ve öteki­ leri de kendi ailesinden gibi görüyordu. Şimdi hep» tehlikedeydiler. O b u r a d a umutsuzluk içinde bekle ken, onlar da orada ölüm-kalım savaşındaydılar. A lara alışıktı. Ama şimdi h e r zamankinden çok korK^P üzülüyordu. Çünkü b ü t ü n dertlerin aynı zamanda ^ dört bir yanından böylesine yüklendiği hiç olmamış • Gece oldu. Sao Ana karanlıkta el yordamıyla- ya mak için lambayı aradı. Işık, odanın boşluğunu da da belirginleştirdi. Hareketsiz oturmaya daha ıa 98

amayarak ayağa kalktı ve üç tane tütsü çubuktı Kocasının anısına yaptırdıkları ev tapına^ U y a önünde ellerini birleştirerek d u a etti: «Koca^ " ' " r u h u ! Kızlarımızı ve küçük Tuy'u koru! Onları hûtün tehlikelerden sakın...» Birkaç kez eğildikten ra çubukları yine tütsü k a b ı n a koydu. Ansızın dı­ şarıda bir megafon sesi işitti. Ayağa fırladı ve ka­ pıya koştu. «Ahaliye bildiriyoruz,» diye bir ses çınladı mega­ fonda; «Vietnam Cumhuriyet ordusu. Hon Dat aha­ lisine, bugün meydana gelen birkaç çarpışma sonun­ da, birçok komünist eşkiyanın öldürüldüğünü bildi­ rir. Hayatta kalanlar m a ğ a r a y a gizlendiler ve teslim olmayı reddediyorlar. Ordu, girişeceği eylemlerle bunların yok edilmesine devam edecektir. Yarın sa­ bah saat dokuzdan itibaren ırmağa yaklaşmak kesin­ likle yasaktır. Ahalinin dikkatini çekeriz!» «Irmağa yaklaşmak yasak!» diye düşündü Sao Ana. «Yine ne planlar kuruyorlar acaba? Birçok ada­ mımızı öldürmüşler. Yalan söylüyorlar. Onlar mağa­ raya çekilirlerken yalnız iki yaralı gördük; Tam ve küçük Be. Yoksa d a h a mı fazlaydı?» Megafondaki ses konuşmaya devam ediyordu. So­ nunda sustu ve Sao Ana sokakta ince bir uluma işit­ ti. Lambayı alarak kapıya gidince, sevinçle kuyruğu­ nu sallayarak merdivenlerden yukarı sıçrayan, kü­ çük siyah bir köpeğe rastladı. O n u bir karaltı izliyor­ du. Tu Rau'nun küçük oğluydu bu. «Sen misin Ut?» «Evet, büyükana.» Çocuğun sırtında uzun kollu siyah bir ceket var­ dı. Uçlarını pantolonunun içine sokmuştu. Merdiveneri soluyarak ikişer ikişer çıktı: «Babam, sen yalnız ouğun içi n D u g e c e s e n d e kalmamı söyledi.» "Aman ne iyi. Niye öyle soluk soluğasın? Sahil­ i n buraya koştun mu?» «Evet.» n ÜÇ y a s m a kah^ Söre çok güçlü kuvvetli olan Ut'un ^ n v e r e n g i bir cildi vardı. Saçları kısa kesilmişti. Öne ver*11 Ç l l u l î a l n ı ' o n a neşeli v e kararlı bir görünüş !yordu. Bir dakika bile yerinde duramazdı. Şimdi dayaI

D9

de hemen sincap gibi odanın dört bir yanını karıştır­ maya başladı. Siyah köpeğini yanına çağırdı. Bir an köpeğiyle oynadıktan sonra, kendini uzunlamasına t a h t a sıranın üstüne attı. Sonra yine doğrulup otur­ du ve Sao Ana'ya tencerede d a h a pirinç olup olma­ dığını sordu. «Bu akşam yemek yemedin mi?» «Yedim, ama çok erkendi.» «Gel öyleyse,» dedi ve lambayı aldı Saö Ana. Çocuk ayağa kalktı ve peşinden mutfağa gitti. İhtiyar kadın pirinç tenceresini ortaya koydu ve baş­ ka bir tencereden de balık çıkardı. Ut bir tabağa pi­ rinç doldurarak büyük bir iştahla yemeye başladı. «Ben henüz hiçbir şey yemedim,» dedi Sao Ana; «baban buradaydı. Ağabeyinin yaralandığını işitince çok telaşlandı, a m a bir şey demedi.» «Savaşta h e r şeyi göze almalı dedi bana.» «Peki sen korkuyor musun?» «Neden korkacakmışım? Hiç korkmuyorum? Ba­ na kalsa, bu askerlerin hepsini birer elbombasıyla öl­ dürürdüm.» Sao Ana gülmekten kendini alamadı: «Ama s a n a kimse elbombası vermez.» Ut itiraz etmek için ağzını açtı. Ama sonra sus­ mayı ve yemeğine devam etmeyi d a h a uygun buldu. Pirincini bitirir bitirmez yeniden doldurmak üzere ta­ bağını tencereye daldırdı. «Ut! Büyük çubuklar ne güne duruyor?» «Böyle d a h a çabuk oluyor.» diye gülerek cevap verdi Ut.. «Büyük çubuklarla dolduruncaya k a d a r ben bu tabağı bitiririm.» «Sen adam olmazsın,» dedi Sao Ana. «Çenen de aynı babanın çenesi. H a t t a oburluğun da aynı.» Ut sesini çıkarmadı. Ayağa kalkmadan önce üç tabağın d a h a h a k k ı n d a n geldi. Dışan çıktı. Testiden lıkır lıkır su içti ve dolu karnını ovuşturarak odaya girdi. Tahta sıraya oturdu. Kısa bir süre ayaklarını sallayıp durdu. Sonra geriye kaykıldı. «Sen öbür odada uyu, Sao Nine. Bu t a h t a sırayı b a n a bırak, olmaz mı?» «Nasıl istersen.» 100

ihtiyar kadın çocuğa bir örtü attı. Ut örtüyü açtı ve kafasından ayaklarına k a d a r örtündü. Sao Ana betel'ini çiğneyerek bir süre d a h a odada kaldı. «Acaba Tuy m a ğ a r a d a nasıl uyuyor? Gece de sal­ dırırlar diye korkuyorum.» Ö r t ü n ü n altından Ut'un boğuk sesi geldi: «Bu gece, olanaksız.» «Nereden bildin Sen h e r şeyi bildiğini sanıyor­ sun galiba, ha?» «Ama doğru söylüyorum. Keşke Tuy'un yerinde ben olsaydım. M a ğ a r a d a yatmak herhalde çok hoş olur. Yalnız...» «Yalnız ne?» «Yalnız, m a ğ a r a d a düşmanın öldürdüğü adamla­ rımızın kemikleri var. Ruhları beni kovalarlarsa diye korkuyorum.» «Saçma sapan konuşma!» diye tersledi Sao Ana. «Bizim için canlarını veren insanların işleri kalmadı da, seni mi korkutacaklar? Bir d a h a böyle aptalca laf­ lar etme, anlıyor musun?» Kadının azarlaması üzerine çocuk sustu. Sao Ana bir süre d a h a betel'ini çiğnedikten sonra, kapıyı sürgülemeye gitti. Lambayı söndürdü ve yatağa uzandı. Ama Ut kafasını örtünün altından çıkartarak sordu: «Kapıyı sürgüledin mi?» «Evet.» Ut örtüyü başına çekti yine. Ama huzursuzluk içinde sağa sola dönüp duruyordu. Sao Ana çocuğun bu d u r u m u n a şaştı. Niye deminden beri bir o yanına, bir bu y a n m a dönüp duruyordu? Niye kapının sürgülenip şürgülenmediğini m e r a k ediyordu? Oysa baş­ ka zaman, yatağa girer girmez horlamaya başlardı. 'Fazla yemekten olacak', diye düşündü ve d a h a fazla b u n u n üzerinde durmadı. Gündüzkü k o r k u l a n yine geri gelmişti. Düşüncelerini bir türlü m a ğ a r a d a n ayıramıyordu. Sevdiklerine yardım etmek, kalbini ve hayatını ezmekle tehdit eden mengeneyi kırıp parça­ lamak için bir şeyler yapması gerektiğini düşündü. Ut ise h â l â uyuyamamıştı. O n u n derdi başkaydı. Şimdi ona ait olan gıcır gıcır MK3 elbombasını düşü­ nüyordu.. Az önce neredeyse sırrını Sao Ana'ya aç101

mak üzereydi. Neyse ki tam zamanında frenleyebilmişti kendini. Bu sırrı h e r önüne çıkanla paylaşacak değildi ya! Caddedeki h e r çatırtı, ay ışığına karşı hav­ layan h e r köpek onu korkutuyordu. Her an sıçramaya hazır durumdaydı. Dışarıda] kabaralı ayakkabıların ilk gıcırtısını işitir işitmez a r k a kapıdan kaçacaktı. Gerçi ev, direkler üstüne kurulduğundan oldukça yüksekti. Ama atlayamayacağı k a d a r da yüksek sa­ yılmazdı. Niye bu k a d a r korkuyordu? Niye en ufak bir gürültüde kaçmayı düşünüyordu? Bunun nedenini yalnız o biliyordu. Öğleden sonra çok erken yemek yemişti. Babası,«bu gece Sao Ana'da uyu. Kadın evde yalnız,» demiş­ ti. Kabul etti ve köpeğini alarak hemen kayıkla yola koyuldu. Hindistancevizi koruluğu sahiline yaklaştı­ ğı zaman orada oturmakta olan birkaç asker gördüler. «Hey, hele buraya gel!» diye çağırdılar. «Ne istiyorsunuz?» «Palmiyelere tırmanabilir misin?» Ağaca tırmanmak onun için işten bile olmadığı halde, önce 'hayır' demek istedi. Fakat sonra gözleri askerlerin oturduğu ö r t ü n ü n üzerindeki fişekliklere ve elbombalarına ilişti. Askerlerle bozuşmamak için fikrini değiştirdi. «Elbette.» diye karşılık verdi; «hindistancevizi mi istiyorsunuz, baylar?» «Evet, hadi bizim için tırmanıver delikanlı.» «Geliyorum.» Ağacın tepesine bir sincap ustalığıyla, rüzgar gi­ bi tırmandı. Askerler ustalığına h a y r a n kalmışlardı. Hindistancevizlerinin saplarını kırarak, pat pat aşa­ ğıya attı. Her asker için birer tane attıktan sonra aşa­ ğı indi. Askerler ona da bir tane vermek istediler, a m a kabul etmedi. «Ben h e r gün yiyorum,» dedi. Askerler cevizleri bıçaklarıyla açmaya çalıştılar. Beceremedikleri için, Ut onlara nasıl yapacaklarını gösterdi. Cevizleri ustalıkla kırdı ve uzun süre hay­ ranlıkla bıçağı seyretti. Sonra öne doğru eğilerek, bı­ çağı bir kemerin ucuna takılı kılıfına soktu. Askerler hindistancevizi sütüyle karınlarını şişirdikten sonra, 102

sırtüstü u z a n a r a k çok sevdikleri 'Vong Co' türküsünü söylemeye başladılar. Ut'un yüzünde türküden sanki çok duygulanmış gibi bir h a v a belirdi. «Siz söyleyin, ben de size eşlik edeyim,» dedi; «ağ­ zımla çalgı çalabilirim ben. Olur mu baylar?» «Kim öğretti sana bunu?» «Hiç kimse. Kendi kendime öğrendim.» «Haydi oradan palavracı! Birisi öğretmiştir mut­ laka.» «îyi öyleyse. İhtiyar Tu Don'dan öğrendim.» Sonra ağzıyla birkaç ses çıkardı. «Hiç de fena değil. Sen bir dâhisin dostum.» Ut kendini övgülere kaptırmadı. Askerler ondan çok hoşlanmışlar, yanlarından ayırmak istemiyorlar­ dı. Ut'un gözü ise uzun zamandır elbombalarından birindeydi. Bomba kemerlerden birine takılıydı. Yeni ahbaplarına, Hon Dat'la Hon Kue arasında sık sık su yüzünde gözüken iki dev deniz yılanının öyküsünü anlattı. Askerler, kendi gözüyle görüp görmediğini sordular. «Bir tanesini gördüm,» dedi; «zaten şimdi yalnız bir tane kaldı. İki tane oldukları zaman, sık sık ka­ yıkları devirir ve adamları yerlerdi. Babamın anlat­ tığına göre, bir zamanlar Tao 1 adında yiğit bir a d a m varmış. G ü n ü n birinde karısıyla birlikte kayığa bine­ rek Hon Tre'ye doğru yelken açmış. Kadın dümene geçmiş ve adam da eline bir bambu kargı almış ve kayığın pruvasında beklemeye başlamış. Deniz yılan­ ları suyun yüzüne çıkınca, önce hiç kımıldamamış. Erkek yılan kafasını k a l d ı n n c a y a k a d a r beklemiş ve sonra kafasına öyle bir darbe indirmiş ki, yılanın omurgası kırılmış. Onun için şimdi dişi yılan yalnız kaldı. O da tek başına kayıklara saldırmaya cesaret edemiyor.» Ut, öyküsünü bitirdiğinde gece olmuştu. Daha fazla zaman yitirmemek için denizi gösterdi ve şöy­ le dedi: «Dişi yılan hâlâ sık sık açıkta gözükür.» Askerler denize bakarlarken, şimşek gibi bir ha-' reketle, ne zamandır göz koyduğu elbombasını kaptı. Kaşla göz arasında bomba I koynundaydı. Ayağa kalk103

tı ve dalkavukça bir tavırla; «artık gitmem gerek, sa­ yın baylar. Allahaısmarladık,» dedi. «Yine gel, olmaz mı?» dedi askerler. «Daha çok kalacak mısınız burada?» «Evet,» diye cevap verdiler. «Mağaradaki Vietk o n g ' l a n n hesabını görünceye kadar.» Ut, peşinde köpeği olduğu halde ağır adımlarla oradan uzaklaştı. Fakat askerler gözden kaybolur kaybolmaz, tabanları yağladı; ayaklarının b ü t ü n gü­ cüyle koşmaya başladı. Sao Ana'nın evine yaklaşınca bir avokado koruluğuna girdi ve yeri kazarak elbombasmı gömdü. Yapraklarla kamufle ettikten sonra, gizli bir işaret koydu ve Sao Ana'nın evine koştu.

Ut, korku içinde elbombasını düşünürken, mağa­ r a d a k i kardeşinin d u r u m u kötüydü. Yaralı çocuk bü­ t ü n cesaretine karşın, a k ş a m a doğru inlemeye ve ikide bir su istemeye başlamıştı. N a m No'nun yerine geçen Kuyen, a r a d a sırada birkaç damla çorbayla an­ cak çocuğun dudaklarını ıslatmaya cesaret edebili­ yordu. «Kuyen Abla, susuzluktan ölüyorum. Niçin su ver­ miyorsun bana?» diye zayıf bir sesle sordu Be. Genç kız, y a n a n m u m u yukarı kaldırdı ve Be'yi yatıştırmaya çalıştı: «Sen yaralısın Be. Su içmemen gerek. Yalnız bir parça çorba verebilirim sana. Du­ r u m u n düzeldikten sonra istediğin k a d a r su içebi­ lirsin.» «Hayır, ben şimdi içmek istiyorum. Yalnız bir yu­ dum, n'olur?» Kuyen başını çevirdi ve dudaklarını ısırdı. Be yi­ ne dargın bir sesle sürdürdü: «Niye bu k a d a r zalimsin, Kuyen Abla? Sevmiyor musun beni artık?» Genç kız gözyaşlarını tutamıyordu. Mumu eğerek bir taşın üzerine birkaç damla damlattı ve yapıştır­ dı. Sonra ağlamamak için kendini zorlayarak Tam'ın yanına gitti. «Tam,» dedi hıçkırarak; «Be mutlaka su içmek is­ tiyor. Ne yapacağız?» 104

«Olanaksız. Biliyorsun, kesinlikle su içmeyecek.» «Ama ne söylesem dinlemiyor. Artık onu sevme­ diğimi söylüyor.» Tam sustu, «öyle sanıyorum ki, kolunu bu du­ r u m d a bırakamayız,» dedi sonunda. «Ben b u n a ben­ zer d u r u m l a r gördüm. Bir şey yapılmazsa çok tehli­ keli olabilir. Bence kolunu kesmemiz gerek. Zaten kol diye bir şey kalmamış, et ve kemik parçalarından ibaret.» «Aman Yarabbi!» dedi Kuyen korkuyla. «Bir k a r a r vermeliyiz. Bu onun iyiliği, için. Şimdi sözümü dinle ve arkadaşlarla konuş. Benim ne dü­ şündüğümü de söyle onlara.» «Acıya dayanamaz diye korkuyorum.» Be'nin yattığı yerden seslendiğini işittiler: «Git söyle ablal Kesilmesi gerekiyorsa kessinler, korkmu­ yorum. Tam A m c a n ı n hakkı var. Kesildikten sonra m u t l a k a d a h a iyi olacak durumum.» Konuştuklarının hepsini işitmişti çocuk. Kuyen, Be'nin kolunun kesilmesine bu k a d a r istekli oluşuna şaştı. Ama gidip söyleyemiyordu bir türlü... Donmuş gibi olduğu yerde kalakalmıştı. Ayakları ona itaat et miyordu. Ameliyatın nasıl olacağını gözlerinin önüne getirdikçe, yüreği duracakmış gibi oluyordu. Be'yi öz kardeşi gibi severdi. Be'nin anası, bir gün ormandaki savaşçılara yiyecek taşırken yakalanmış ve~ kukla ca­ n a v a r l a r tarafından k a r n ı yarılıp barsakları dışarı çıkartılmıştı. Be, o z a m a n d a n beri babası ve küçük kardeşi Ut'la birlikte yalnız yaşamaktaydı. Ta Rau yeniden evlenmek istememişti. Bu yüzden, kadınsız kalan balıkçı kulübesi bir hayli perişan olmuştu. Bu­ n u n için herkes Tu Rau ve çocuklarına acırdı. Kuyen ve kızkardeşi Su, kimi z a m a n kayıkla karşıya geçip, balıkçının evini temizler, mutfağına çeki düzen verir, elbiselerinin yırtıklarını, söküklerini dikerlerdi. Tu Rau ise karşılık olarak Sao Ana'ya birkaç iri karides ya da bir balık yollardı. Su ve Kuyen, Be ve Ut'u çok severler ve onlar tarafından da çok sevilirlerdi. Ço cuklar, iki kızkardeşin h e r zaman sözünü dinler, ne söyleseler çabucak yerine getirirlerdi. Be; gerillaya girmesi için yardımcı olsun diye Kuyen'i zorlamıştı. 105

Güçlü kuvvetli, yürekli ve anasının öcünü almak için yanıp tutuşan bir çocuk olduğundan, Kuyen gidip Tu Rau ve Ba Ren ile konuştu. Henüz sakalları çıkmaya t a ş l a m a d a n ellerine silah alan birçok Vietnamlı ço­ cuk gibi, Be de yaşı tutmadığı halde gerillaya kabul edildi. Ona verilen görevleri h e r zaman hakkıyla ye­ rine getirdi ve arkadaşlarından geri kalmadı. Nöbeti olduğu zaman, sağanak halinde boşalan yağmur al­ tında bile nöbet yerinden ayrılmazdı. Deniz kıyısında yaşayan insanların bütün zorluklara alışkanlığıyla, yollar ve pirinç tarlaları a r a s ı n d a yorulmaksızın ta­ ban teper dururdu. Kuş tuzakları kurmaya alışkın olduğundan, dikenli tuzakları da büyük bir ustalıkla kurardı. Kuyen'e sık sık şöyle derdi: «Abla, eğer düş­ m a n l a karşı karşıya gelirsek, ya o ölmeli, ya ben. Bunun ikisinin ortası yok.» Kuyen ona güvenirdi. Ka­ rarlı alnı, anasından söz ettiği zaman yaşaran gözle­ ri, doğru söylediğine tanıklık ediyordu. Ama şimdi ölüm döşeğinde değildi. İlk çarpışma­ sından, korkunç acılar veren parçalanmış bir kolla sıyrılmıştı. Kuyen, çocuğun bu dayanılmaz acılar yü­ zünden inlediğini biliyordu. Kolunun kesilmesine razı olması, d a h a fazla acı çekmemek içindi. Ama yine de bocalıyor, bir türlü yerinden ayrılamıyordu. Tam'ın önerisini doğru bulduğu ve büyük bir olasıklıkla ka­ bul edileceğini bildiği halde, Hay Tep'e gidip bu öne­ riyi yapmak ona olanaksız geliyordu. Be'ye hem gençliğinden, hem de anasının ölümünden dolayı çok acıyordu. Bir gün ona şöyle demişti Be: «Ben en çok pavuryalı Ban Beo severim. Anam sağken bize sık sık pişirirdi.» «Onu ben de pişirebilirim. Bir gün pişirip çağıra­ yım seni.» Aynı akşam yemeği hazırlamış ve ertesi gün Tu Rau ve iki oğlunu yemeğe çağırmıştı. Yemekten son­ ra kapları yıkarken, Be de gelip yanına oturdu ve yardım etti. «Çok güzeldi,» dedi; «ama biliyor musun, ben en çok a n a m ı n b a n a tattırmak için fırından ilk çıkarttığı Ban Beo'ları severim.» Ve Kuyen, Be'nin o k a d a r sevdiği Ban Beo'ları 106

hiçbir zaman pişiremeyeceğini anladı. Hatıraların ar­ dı arkası kesilmiyordu. Fakat Tam'ın sesi düşüncele­ rini y a n d a kesti: «Git artık Kuyen. Yoldaşlara sor bakalım, ne di­ yecekler? Burada böyle beklersek d a h a kötü olacak.» Kuyen, Tam'a döndü, «hayır, yapamam...» dedi ve orada dikilmeye devam etti. Mumun ışığında, Be' nin gözlerini kendisine çevirdiğini gördü. «Git söyle! Kolum beni çok rahatsız ediyor. San­ ki artık b a n a ait değilmiş gibi geliyor.» Kuyen ona sevecenlikle baktı. Yanma diz çöktü ve elini çocuğun terden sınlsıklam olmuş alnına koydu. •Abla,» dedi Be. «La Van Kau'nun kolunu kestik­ leri z a m a n kaç yaşındaydı?» (*) Kuyen çaresizlik içinde kalmış, ne diyeceğini şa­ şırmıştı. «Tam aklımda kalmamış,» dedi sonunda; «yirmi iki ya da yirmi üç.» Uzun süre hareketsiz kaldı. Sonra Be yine su is­ ter korkusuyla ansızın yerinden kalktı ve d ı ş a n çık­ tı. Yolda, içeriye doğru gelen Hay Tep, Ba Ren, N a n ve ötekilerle karşılaştı.»' «Nereye gidiyorsun?» diye sordu Hay Tep. «Seni aradım. Be'nin d u r u m u çok kötü. Size şeyi önermem için...» «Anlaşıldı. Hemen gidelim. Ne önereceğini bili­ yoruz. Çok sızlanıyor mu?» ' «Çok değil. Kendini tutmaya çalışıyor. Ancak çok kötüleştiği zaman inlemeye başlıyor. Tam, kolu­ nu öyle bırakamayacağımızı söyledi.» «Gidip bakalım.» Adamlar yanına geldiklerinde Be gözlerini açtı ve gülümsemeye çalıştı. Hay Tep, kolu gözden geçir­ mek için yanına oturdu. Sargıyı çözerken Be acıdan gözlerini sımsıkı yumdu. Tülbent ete yapışmıştı. «Cesaretli olmalısın oğlum,» dedi Hay Tep. «Sa­ vaşta dişleri sıkmak gerek.» (*) La Van Kau, Vietnam Halk Ordusunun bir kahramanıdır. Fransız sömürgeciliğine karşı direnme savaşı şırasında y a r a l a n a n kolunu kendi eliyle kes­ miştir. 107

Yavaş, a m a kararlı bir şekilde sargıyı çözdü. Be, ^yarası son derece acıdığı halde, bağırmadı. H a t t a sargı çözüldükten sonra gülümsedi bile. Gördükleri şey, dirseğe doğru mosmor bir renge bürünmüş, pis kokulu bir et ve kemik yığınıydı. Hay Tep iyice göz­ den geçirdikten sonra, sargıyı yeniden sardı. Ayağa, kalktı ve Tam'ın y a n m a geldi: «Senin ayağın nasıl?» «İyi.» Sonra Hay Tep'in kulağına fısıldadı: «Kolunu he­ men kesmemiz gerek. Yoksa d a h a kötü olacak.» «Haklısın,» dedi Hay Tep, bir süre düşündükten sonra. Hay Tep, Nam No da dahil olmak üzere, b ü t ü n yoldaşları m a ğ a r a n ı n bir köşesinde topladı: «Sizin fikriniz nedir? Bence onu k u r t a r m a k için kolunu dirseğin biraz üzerinden kesmeliyiz. Kararlı olmalıyız. Be, korkunç acı duyacak ve kolunu yitire­ cek. Ama bu onu kurtaracak. Eminim ki acıya daya­ nacak. Babası b u r a d a değil. Fakat biz hepimiz k a r a r verirsek, Partiye ve babasına karşı b u n u n sorumlu­ luğunu üstlenebiliriz.» «Ben kabul ediyorum,» dedi Ba Ren ve kolunu kaldırdı. «Başka çare yok,» dedi Nan; «yalnız Be'nin ame­ liyatın sonuna k a d a r dayanmasını sağlamalıyız.» Kuyen sesini alçaltti: «Bunu size söylemem için beni zorladı. Dayana­ cağına da söz verdi.» «Bir d a h a sor.» «Ben gidip sorayım,» dedi Hay Tep ve ayağa kalk­ tı. «iyi ama, ameliyatı kim yapacak?» diye sordu Nan. «Geniş ağızlı bir kılıç kullanmamız gerek. Mik­ roplarını da iyice kırmalıyız.» «Kim yapacak yoldaşlar?» diye sordu Hay Tep. Bir sessizlik oldu. Kimse bu işe yanaşmıyordu. «Ya sen, Ba Ren?» Ba Ren gözlerini başka y a n a çevirdi. Devrim için gerekli bir işi yapmayı ilk kez reddediyordu. Onu ilk kez bir konuda bocalarken görüyorlardı. Ortak as108

keri meseleleri için sorumlu olan bu iriyarı neşeli genç adam, birdenbire çaresizleşmiş, aklı başından gidivermişti. Gözünü kırpmadan bir düşmanın kafa­ sını tek bir darbeyle uçurabilirdi. Ama bir yoldaşının kolunu kesmeye korkuyordu. Be'nin kolunun kesilmesinin sözünü etmek bile Ba Ren'in yüreğinin burkulmasına yetmişti. 'Niye Hay Tep hemen b a n a soruyor?' diye düşündü; 'hainlerin gırtlağını kesmekten korkmadığını için, b u n u da en iyi benim yapabileceğimi mi düşünüyor? Hayır, ya­ pamam.' Sonra yüksek sesle, «nasıl yapılacağını bil­ miyorum,» dedi. Hay Tep, Ba Ren'in gözlerinin içine baktı ve son­ ra sesini çıkarmadan Be'nin y a n ı n a gitti. Nan, «Kuşkusuz hepimiz Be'ye bu hizmeti yapa­ biliriz,» dedi; «ama Ba Ren'in bu işi hepimizden iyi başaracağına inanıyorum. Tek bir kılıç darbesinde ke­ silmeli kol. O zaman Be d a h a az acı çeker.» Hepsi onayladılar. Hay Tep geri döndü: «Şimdi Be ile konuştum. Kabul ediyor. Yalnız he­ men yapılmasını istiyor.» Bütün gözler yine Ba Ren'e çevrildi. Bunun üze­ rine, sanki üzerinden büyük bir yükü atmak için bü­ tün gücünü toplamak istermişçesine hızla yerinden kalktı Ba Ren. «İyi,» dedi; «yapacağım. Yalnız hemen öbür iki hainin de hesabını görmemizi öneriyorum. Boşu bo­ şuna pirincimizi yiyip, suyumuzu içiyorlar, Zaten bi­ ze yetmiyor.» «Bunu sonra konuşuruz,» diye sertçe sözünü kes­ ti Hay Tep; «onlardan d a h a çok şey öğrenebiliriz. Acelemiz yok. Onları halk mahkemesine çıkartmak kuşkusuz en doğru davranıştır.» «Doğru, nasıl olsa elimizdeler. Niye acele edelim?» dedi Nan. Hay Tep, Nam No'ya döndü: «Gerekli şeyleri getir. Tentürdiyot, sargı bezi ve pamuk. Çok dikkatli olun. Düşman bu gece de talihi­ ni denemek isteyebilir.» Nan ayağa kalktı, silahını aldı ve ardında öteki gerillalar ve Kuyen olduğu halde gitti. Nam No ge109

rekli şeylerle birlikte geri dönünce Hay Tep ona, «git, su kaynat,» dedi; «Ba Ren'in geniş ağızlı kılıcının mikroplarını öldür. Suyu da sakla. Be sonra içebilir. Bir ampul d a h a uyuşturucu maddemiz var mı?» «îki ampul kaldı.» «Bunları Be için kullanabilir miyiz?» «Elbette. Gerçi acıyı kesmez, a m a biraz dindirir.» «iyi. Ba Ren'e söyle. Her şey hazır olunca bildir­ sin bana.» Hay Tep, adamlarından biriyle birlikte Be'nin ya­ n ı n a gitti. Be, gözlerini açtı. Sanki 'niye bu k a d a r uzatıyorsunuz?' diye sorar gibiydi. Hay Tep onun şil­ tesinin üzerine oturdu ve tamamen olağan bir sesle, düşmanın saldırılarını nasıl püskürttüklerini, hangi silahları ele geçirdiklerini anlattı. Be dinlerken, göz­ leri sevinçten ışıl ışıl parlıyordu. Dilini dudaklarında gezdirdi. «Ah, bir yaralanmasaydım!» dedi. «Çok iyi olurdu tabii. Ama bunu da atlatacak­ sın. Kolunun parçalanan kısmını kesersek yeter. Uyuş­ turucu maddeyle çok fazla acı da duymayacaksın.» «Merak etmeyin, dişlerimi sıkarım. Yalnız bir ko­ lumu yitireceğime üzülüyorum.» «Çok mu üzülüyorsun?» «Hem evet, hem hayır,» diye cevap verdi Be, kısa bir d u r a k s a m a d a n sonra. Hay Tep'in yüzünde bir gü­ lümseme dolaştı. «Evet,» diye sürdürdü yaralı çocuk; «çünkü artık silahımı tutamayacağım. Yoksa sakat kalmak beni o k a d a r üzmüyor. Gerillalara katıldığım zaman, düşman tarafından yaralanmayı ya da öldü­ rülmeyi göze almak gerektiğini biliyordum. Buna ha­ zırdım.» Be'nin cevabı Hay Tep'i şaşırttı. Çünkü o da bir z a m a n l a r aynı şeyi düşünmüştü. Kendi kendine, 'doğ­ ru' diye düşündü; 'eğer başına gelebilecek şeyleri ön­ ceden bilirsen, korkmazsın. Be henüz on yedi yaşında. Ama usta bir asker gibi kendinden emin.» Onunla birlikte gelen gerillaya döndü ve alçak sesle, «git bak bakalım, Ba Ren'in hazırlıkları bitmiş mi?» dedi. Be ansızın sordu: «Ya Kuyen? Kuyen Abla nere­ de? Niye burada değil. Çağırın onu, n'olur?» 110

«Peki, şimdi b u r a d a olur.» Gerillaya döndü ve ek­ ledi: «Kuyen'i çağırmayı unutma.» Be sakinleşti. Kuyen gelince, kızın elini sağ avuc u n a aldı. Hay Tep yaralı kolu birkaç havlunun üs­ t ü n e yerleştirdi. Yeni bir m u m u yakarak elinde tut­ tu. Kuyen, Nam No'nun kırdığı ampulün kuru bir 'tik' sesi çıkardığını işitti. Sonra o gıcırtı! Be'nin par­ makları elini mengene gibi sıkıyordu.

DÖRDÜNCÜ BÖLÜM Tükenmekte olan m u m u n ışığı kayaların üzerin­ de titremeye balşamıştı. Fitil, erimiş m u m u n içinde bir kez d a h a parladı ve ansızın söndü. Karanlık, .ma­ ğ a r a n ı n son aydınlığını da yuttu ve yüzünü ellerinin a r a s ı n a almış oturan Kuyen'in gölgesi duvardan si­ lindi. Mum henüz sönmüştü ki, genç kız uyuklamaya başladı. Be sakin uyuyordu. Sabah yaklaşmıştı. Belki d ı ş a r d a gökyüzü aydın­ l a n m a y a başlamıştı bile. Ama m a ğ a r a n ı n içi hâlâ ka­ ranlıktı. Şafak vakti yaklaştıkça, içerisi d a h a da so­ ğuk oluyordu. Su, kayaların üstündeki yerinde uyan­ dığında, soğuktan ayaklarında duyu kalmamış gibiy­ di. Tuy, kollarını anasının vücuduna dolamış, başını göğsüne koymuştu. Çocuğun ayaklarını yokladı. Buz gibiydiler. Ayaklarını ısıtmak için bacaklarının ara­ sına aldı. Uzun zaman öyle kaldılar. Sonra yavaşça kızının kollarını vücudundan çözmeye çalıştı. Ama Tuy, uykusunda d a h a sıkı sarılıyordu. Kendisini kur­ tarmak için bütün ustalığını kullanmak zorunda kal­ dı. Doğrularak oturdu. Bir m u m aradı ve yaktı. Mu­ m u n alevi mağaranın karanlığını bir anda dağıttı. Su, elinde mumla bir süre seyretti kızını. Anasının sıcak vücudundan çözülen kolları, dört köşe naylon örtü­ n ü n üstünde sahipsiz gibiydiler. Su, duygulanmıştı. Titrek ışık, küçük kızın alnına dökülen saçlarını ay­ dınlatıyor, uzun ipeksi kirpiklerinde parlıyordu. So­ luk alıp verirken b u r n u n u n küçücük k a n a t l a n titre­ şiyor, kırmızı dudakları belli belirsiz oynuyordu. 111

Su'nun yüreği yedi yıldan beri, y a n kendine, ya­ rı Kuzey'deki kocasına ait olan bu zeki ve sevimli kız için çırpınıyordu. Ne z a m a n boş kalsa, acıma dolu bakışlanyla sessizce kızını seyrederdi. Hafif soluk alı­ şını dikkatle dinler; alnını, küçük ellerini, kirpiklerini ve saçının tellerini tek tek incelerdi. Onu b ü t ü n gün seyretse bıkmayacağını sanırdı, iki yıl önce Su'yu aylarca kızından ayırdıklan z a m a n ne büyük bir acı duymuştu!.. Amerikalılar ve Diyem'in adamları, onu ne oturabildiği, ne de a y a k t a durabildiği «kaplan ka­ f e s i n e , dizlerine k a d a r su dolu «timsah çukuru»na atmışlardı. Ama bu zaman içinde ona en fazla acı veren şey, ne hücresine serptikleri cam k ı n k l a n , ne de a y a k l a n n ı hissizleştiren suydu. Kızından a y n düş­ mesi, onu oynarken seyredemeyişi, şen gevezeliklerini duyamayışı hepsinden ağır gelmişti. Su, Hon Dat aha­ lisinin şiddetli mücadelesi sayesinde serbest bırakıl­ mıştı. Sonunda kızını yine k o l l a n n a aldığında bir ço­ cuk gibi hıçkırmaya başlamış, yüzü gözyaşlanyla yı­ kanmıştı. Bu son yıllar ne çetin zorluklar içinde geç­ mişti! Bütün a y n n t ı l a n n a kadar. Böylece kocası, ka­ rısını ve kızını d a h a çok sevecekti. Sözgelimi tutuk­ lanışını, katlanmak zorunda kaldığı acı mücadeleyi ya da şu şimdiki d u r u m u n u ; gündüzkü çarpışmanın y a n k ı l a n hâlâ kulağında çınladığı halde m a ğ a r a n ı n derinliklerinde bekleyişini; kurşun sesleri, bağırmalar, düşmanın böğürtüsü, testinin su sızdırdığını farkedince ya da kolu kesildikten sonra Be'nin hafif inleyi­ şini işitince duyduğu üzüntüyü. Şimdi şu a n d a bile gecenin sessizliği bir tuhaftı. Doğanın, azgın dalgalar­ dan, fırtınalardan sonraki sessizliğiydi bu. Mağaranın içi sakindi. Buna karşın, uyuyan kızının sevimli yü­ zünü aydınlatan elindeki mum, yoldaşlannın düzenli soluk alışlan bir başkaydı. Düşüncelerinin nasıl ora­ d a n oraya kaydığını farketti. 'Herhalde o da şu a n d a Kuzey'de uyuyordur' diye düşündü; 'kızının ve benim bu geceyi m a ğ a r a d a geçirdiğimizi bilemez. Hayır, bu­ nu aklından bile geçiremez.' Birden kocasının mek­ tubu aklına düştü ve telaşla elini cebine soktu. Kıy­ metli mektup oradaydı. Rahatlayarak özenle Tuy'u örttü. 112

Henüz başını çevirmişti ki, küçük kız belirsiz ses­ ler çıkarmaya başladı. Soluğunu t u t a r a k dinledi. «Ana!» Su, yine u y u r diyerek hiç kıpırdanmadı. Ama kü­ çük kız, gözyaşları içinde yine seslendi: «Ana! Ana!» «Buradayım,» dedi çabucak; «uyu çocuğum, ben biraz su kaynatacağım.» «Hayır, uyumak istemiyorum. Seninle geleceğim.» «Gel öyleyse,» dedi Su ve ona sırtını döndü. Tuy, ayağa kalkarak anasının b o y n u n a sarıldı. Anası kı­ zını sırtına alarak bir eliyle a r k a d a n destekledi ve doğruldu. Öbür elinde m u m olduğu halde, uyuyan gerillaların bacaklarına basmamak için dikkat ede­ rek dışarı çıktı. Dün sabah kurdukları ocağm yanın­ da, Tuy'u yere bırakmak için çömeldi. Taşın üstüne biraz m u m damlatarak m u m u yapıştırdı. Anası ateş yakarken Tuy uykulu sesiyle, «bir ürya gördüm ana,» dedi. «Ürya değil, rüya,» diye düzeltti anası. «Evet rüya. Çok güzel kanatlı bir peri gördüm. Tam Amca'nın dün anlattığı peri olacak. Aynı Kuyen Teyzeme benziyordu. Beni çağırdığı zaman da sesi tıpkı Kuyen Teyze'nin sesiydi. Sonra kanatlarını oy­ nattı ve b a n a dedi ki: 'Çabuk sırtıma bin, seni baba­ na götüreceğim.' Çok sevindim. O n a dedim ki: 'Bek­ le, a n a m ı çağırayım, o da gelsin.' Peri, 'olur' dedi. Ben de koştum ve avazım çıktığı k a d a r bağırarak sa­ na seslendim. Ama sonra uyandım ve seni göreme­ dim. O n u n için seni çağırdım.» Su, şaşırarak kızını süzdü ve sordu: «Az önce ni­ ye ağladın peki? Periyi gördüğün için mi?» Tuy başını salladı. İri gözlerini açarak, sanki rüyasındaki peri oradan çıkıp gitmiş gibi m a ğ a r a n ı n ağzına baktı. Ocakta ateş hoş çıtırtılarla yanmaya başlamıştı. Alevler oynaşarak, aklı hâlâ rüyasında olan küçük kızın düşünceli alnını aydınlatıyordu. Kızının yüzüne kızıl bir ışık saçan ateş, Su'nun kalbine de u m u t sa­ çıyordu. Rüyayı kendisi görmüş gibi memnundu. O da aynı kızı gibi, o k a d a r beklediği ve hayalinde, can113

landırdığı gelecekteki kavuşma ânının mutluluğunu gözlerinin önünde görüyordu. Ateşin aydınlığı m a ğ a r a n ı n karanlığını gitgide bastırmıştı. Gerillalar, genç erkeklerin derin uykusuyla uyuyorlardı. Alevler m a ğ a r a n ı n en uzak köşelerini aydınlatıyor, Kuyen'in duvardaki gölgesi sağa sola kıvrılıp duruyordu. Su, m u m u kızına verdi: «Bana ışık tut da su getirelim.» Tuy mumu tuttu ve bir tencere taşıyan anasının önünden yürüdü. Su, testilerin önüne çökerek, yere d a m l a bile dökmeksizin, dikkatle suyu boşalttı. Bu değerli sıvıdan yalnızca bir testi kalmıştı. Dün Tuy ve Su, akşam bir avuç kavrulmuş pirinç yedikten sonra, topu topu birer yudum su içmişlerdi. Kaynatılmış su, savaşçılara ve yaralılar için çorbaya ayrılmıştı. Su, ne zaman tencereye su koysa yüreği sıkılıyordu. Eğer savaş birkaç gün d a h a sürerse, su yokluğu çok kötü sonuçlar doğurabilirdi. «Elden geldiğince az su içmeye çalış, canım,» de­ di Tuy'a; «bak suyu m a t a r a y a koyuyorum. Çok fazla susayınca bir yudum içersin, olmaz mı?.. Görüyorsun, hemen hemen hiç suyumuz kalmadı.» Tuy «olur,» dedi uysalca ve yine ocağın başına döndüler. Tencereyi ocağa koydular ve Su m u m u sön­ dürdü. Bu sırada Kuyen de kendi m u m u n u yakmış, onların yanına geliyordu. Tuy'u yanağından şapırtılı bir şekilde öptü ve y a n m a oturdu. Küçük kız kolla­ rını teyzesinin boynuna doladı. Ve kaygılı bir sesle kulağına fısıldadı: «Teyze, Be ölecek mi?» «Saçmalama, niye ölsün?» Kuyen, Tuy'u dizlerine oturttu ve kızkardeşine döndü: «Be.'nin d u r u m u düzeliyor. Gerçi kolu kesildikten sonra d a h a güçsüzleşti, a m a artık acı çekmiyor. Ge­ celeyin biraz uyudu.» «İyi. Ama dikkatli ol. Korkarım, başında kimse olmazsa, d a h a kötüleşip ölebilir.» «Sanmıyorum. Soluğunu hep dinledim, nabzı dü­ zenli atıyor. Demin uyandı ve şafak söküp sökmedi114

ğini sordu. Kolunun artık acımadığını söylüyor. 'Bu­ nu da atlatacağım, ne dersin abla?' dedi bana.» Su, Kuyen'i dinlerken gözlerinden yaşlar dökülü­ yordu. Tuy yüzünü teyzesinin göğsüne sakladı. «Bu k a d a r cesaretli olduğunu bilmezdim,» dedi Kuyen; «ben ameliyat sırasında ona bakmaya cesaret edemiyordum. Kolu kesilirken elimi sımsıkı kavradı ve gık bile demedi.» Su, bir an sessizlikten sonra: «Çok korkunç acı çekmiş olmalı,» dedi; «ama kendisini iyi tuttu. Kimbilir ne müthiş acır kolu kesilince. Normal olarak tes­ tereyle kesilir, kılıçla değil.» «Ama, Dong Ke'de La Van Kau'nun kolu da...> «Doğru.» «Biliyor musun,» dedi Kuyen, kızkardeşine eğile­ rek alçak sesle, «ameliyattan önce Be b a n a ne sordu?» «Ne sordu?» «La Van Kau'nun o z a m a n l a r kaç yaşında oldu­ ğunu sordu. Ben de kesin olarak bilmiyordum ve yir­ mi iki, yirmi üç olmalı dedim. Sonra bana: 'Kau da­ yandı, ben de dayanırım." dedi.» Su, artık kendini tutamıyordu. Ceketinin yeniyle gözyaşlarını sildi. Tuy da hıçkırmaya başladı. «Kol kesildikten sonra Nam No ile birlikte ağla­ dık. Ama Hay Tep ağlamadı. Be'yi kollarına aldı. Za­ vallı çocuk bayılmıştı. Hepimiz ölesiye korkmuştuk. Sonunda gözlerini açtığı zaman öyle ferahladık ki, bu sefer sevinçten neredeyse biz bayılacaktık.» Su ayağa kalktı: «Ben onun yanına gideyim. Sen b u r a d a kal ve tencereye dikkat et Kuyen. Sonra h e r m a t a r a y a çeyrek litre koyarsın, yalnız çeyrek litre.» Su gitti. Tuy, teyzesinin kollarından sıyrılarak anasının peşine takıldı. Kuyen y a n a n odunları karış­ tırarak bekledi. Su kaynamaya başlayınca, tencereyi yere indirdi ve dış dehlize doğru yürüdü. Her adımda gölgeler d a h a belirsizleşiyordu. Karanlığa karşın, mağaraya biraz sabah ışığı girmekteydi. Geceyi uy­ kusuz geçirmesi onu bayağı sersemletmişti. Rüyada gibi görüyordu. Heyecanı geçmişti. Ne k a d a r müca­ delen' bir gün olmuştu dün!.. Ve arkasından uykusuz bir gece. Bu 24 saat içinde yüreği kaç kez kaygı, sev115

gi, korku ve sevinç ile çarpmıştı! Karanlığa karşın, hiç aranmaksızın doğru Nan'ın yerine gitti. Her za­ m a n biraz çekingen davrandığı halde, bu kez ona sım­ sıkı sarıldı. Nan önce şaşırdı, a m a sonra hemen an­ ladı. Rasgele bir sevgi gösterisi değildi bu. O da her zamanki gibi davranmadı. Kızı öpmedi bile. Başını kendi omuzlarına dayadı. Sonra yavaşça kızın omuz­ larından tutarak biraz geriye çekildi. Genç kızın yü­ zünü avuçları arasına aldı ve dikkatle yüzüne baktı. Alacakaranlıkta iyice yüzünü seçemediği kızın solu­ ğu yüzünü okşuyordu. Neler duyduğunu gözlerinden okumaya çalıştı. «Niçin bu k a d a r mutlusun, Kuyen?» Kuyen kollarının a r a s ı n d a kıpırdanarak mırıl­ dandı: «Yok bir şey... gerçekten yok...» Gerçeği söylemek gerekirse, duygularını kendisi de tam çözümleyemiyordu. Belki düşman birlikleri­ nin m a ğ a r a n ı n önünde haykırışlarıydı onu böyle duy­ gulandıran ya da sakınarak su dağıtan kızkardeşinin durumu, ya da Be'nin ameliyat sırasında ellerini sım­ sıkı kavrayışı. Belki de hepsi birden. «Ya sen, gece uyuyabildin mi Nan?» «Evet, biz nöbetleşe uyuduk. Böylece herkes bir parça uykusunu aldı.» «Biz de Nam No ile öyle yaptık. O gece yarısına k a d a r Be'nin başında bekledi. Gece yarısından şim­ diye k a d a r da ben bekledim.» «Çok d a h a iyi. Korkudan deliye döndüm, biliyor musun? Bütün nöbet boyunca göğsünü yokladım ve soluğunu dinledim.» «Bu geceyi atlatmış olması iyi bir belirti! Ben de çok kaygılanmıştım.» Kuyen, Nan'ın kemerinden matarasını aldı ve Hafifçe silkeledi. Tek damla bile su yoktu içinde. Ses­ sizce b ü t ü n mataraları topladı ve vine mağaranın ağ­ zına doğru yürüdü. Tam m a ğ a r a n ı n ağzına gelmişti ki, Nan'ın heyecanla haykırdığını işitti: ; «Dikkat! Geliyorlar!» İki ya da üç siyah gölge m a ğ a r a n ı n ağzından içe­ ri atıldılar. Kuyen bir d u v a r girintisine gizlenmek is­ terken, birisi bir çelme taktı ve yere kapaklandı. Son­ ne

ra bir tomson ateş etmeye başladı, arkasından öteki­ ler. Siyah gölgelerin ansızın nasıl çakılıp kaldıkları­ nı, sonra sendeleyip yere yıkıldıklarını ancak izleye­ bildi. Yandaki bir çukura doğru süründü. Karşısında Toy'un doğrulup birkaç salvo d a h a ateş ettiğini gö­ rünce, demin kendisine çelme takıp hayatını kurta­ ranın o olduğunu anladı. Mağaranın girişi yine boşalmıştı. Başka düşman askeri gelmiyordu. Ama ansızın yine gölgeler mağa­ ranın önünden ok gibi fırlayıp geçtiler. Elbombaları içeriye uçarak, kayalara çarptılar. Bombalar yerde yuvarlanıyorlardı. D a h a onlar patlamadan yeni bombalar düştü içeriye. Gökgürültüsünü a n d ı r a n patlayışlar, mağarayı bir a n d a du­ man, bomba p a r ç a l a n ve uçuşan kaya p a r ç a l a n n d a n bir cehenneme çevirdi. Kuyen'in sırtına bir şey çarp­ tı. Yaralı olup olmadığını a n l a m a k için sırtını yok­ ladı. Patlamalardan sersemlemişti. Keskin kokulu bir barut d u m a n ı n d a n göz gözü görmüyordu. N a n ansızın bağırdı: «Geri çekilmeye hazırlanın! Ben b a ğ ı n n c a içeri koşun!» Mağara, yeni patlama sesleriyle sarsıldı. Dünkü­ n ü n tersine, bugün düşman m a ğ a r a y a girmeye çalış­ mıyordu. Mağaranın girişi önünde sıçrayarak MK3 bombalarını içeri atıyorlardı. D a h a başka askerler de bir kayanın ardına gizlenmişler, oradan savuruyorlardı. M a ğ a r a n ı n daracık bolşuğunda patlamalar öy­ le kuvvetli bir basınç yapmıştı ki, Kuyen sanki üze­ rinde çok ağır bir taş varmışcasına boğulacak gibi oluyordu. Sürekli ateş altında, k a y a l a n n arkasındaki siper­ den aynlıp m a ğ a r a y a çekilmek zor bir tasanydı. Nan vygun bir an bekliyor, fakat MK3'ler göz açtırmıyor­ du. Patlamalar kısa aralıklarla sürüp gidiyordu. Bir a r a henüz doğrulmuştu ki, yine kendini yere a t m a k zorunda kaldı. 'Bu ilk bomba fırtınasının hemen ar­ dından saldıracaklar ve biz hiçbir şey yapamayaca­ ğız' diye düşündü. Bir elbombası çıkardı ve bağırdı: «Elbombalannızı hazırlayın!» 'Eğer öleceksek, b u r a d a d ı ş a n d a onlarla birlikte 117

öleceğiz' diye düşündü ve b u n a hazırdı. Fakat ansı­ zın patlamalar birden kesildi. Hemen ayağa fırladı, tomson'unu kavradı ve dışarıya bir MK3 fırlatarak haykırdı«Şimdi!» Var güçleriyle içeriye koştular. Nan kısa salvo atışlarıyla onları koruyarak arkalarından geliyordu. Mağaranın girişindeki ilk dönemeçten sonra durma­ larını emretti. Elbombaları buraya kadar erişemiyordu ve kayalar patlamaların etkisini kesiyordu. N a n adamlarına yetişince onların bağırdığını işitti: «Kuyen nerede?» Nan haykırdı: «Kuyen! Kuyen!» Cevap yoktu. Geri döndü ve mağaranın ağzına doğru atıldı. Toy bağırdı: «Hayır Nan, bırak ben gi­ deyim!» Ama Nan köşeyi dönmüştü bile. Bir dönemeçten öbürüne sürünerek nişanlısına seslendi. Bu sırada ayağı bir şeye takılarak tökezledi. Kuyen'di bu. Kar­ nının üstüne yatmış, kollan altında kalmıştı. Korkuy­ la kızı doğrultarak soluk alıp almadığına baktı. Alı­ yordu. Vücudunu yokladı. Kan yoktu. Silahını omuzuna a t a r a k kızı kollarına aldı ve eğilerek içeriye doğru koştu. Şimdi dışarısı büsbütün aydınlanmıştı. Koyu kır­ mızı, çizgili bir kısa pantolon giymiş dev gibi bir yüz­ başı, bir elinde tabancayla a d a m l a n n ı ileri sürüyordu: «Haydi bir d a h a ! Sandıklardaki b ü t ü n elbombal a n n ı atın!» Askerler açık sandıklara doğru koştular. Yepye­ ni MK3'leri çıkartarak dağıttılar. Herkes ikişer t a n e alıyordu. Dikkatle m a ğ a r a n ı n iki yanına dizildiler. Kapsülleri dişleriyle çekecekler, mağaranın girişinin önünden sıçrayarak, b o m b a l a n içeriye atacaklardı. Dün Amerikalı iki danışman gelmişti. Sabah ka­ ranlığında yüzbaşı askerlerine, Amerikalılann plan­ ladığı «yoğun saldın hareketi» için 40 sandık elbombası taşımalannı emretti. Her sandıkta 20 elbombası vardı. On sandık şimdiden boşalmıştı, yani 200 elbom­ bası atılmıştı. Mağaranın ağzını d u m a n l a r örtmüş­ tü. Kimsenin bir şey gördüğü yoktu. Ama yüzbaşı de' 118

vam etmelerini emrediyordu. Adamların ayakları koş­ maktan yorulmuştu. Hatta kapsülleri çekmekten diş­ leri bile ağrıyordu. Düşman 40 sandık elbombasını bitirdiğinde güneş iyice yükselmişti. Dumanlar yere çökmeye başlamış­ tı. Yüzbaşı adamlarına m a ğ a r a y a saldırmaları emri­ ni verdi. Ama a d a m l a r duraksıyorlardı. «Allah belanızı versin!» diye bağırdı öfkeyle. «İçe­ ride hepsi öldüler. Daha neden korkuyorsunuz?» 12'lik kolt'unu eline a l a r a k adamlarını k e n a r a İtti: «Çekilin yolumdan, domuz sürüsü! Ben kendim gireceğim içeri.» . Kendinden emin adımlarla m a ğ a r a n ı n ağzına doğru koştu. Muhafızları da aynı güvenle onu izledi­ ler. Ayağını m a ğ a r a d a n içeri attığı a n d a suratının tam ortasına bir kurşun yedi. Geriye doğru kaykılarak yere düştü. Ateşlemeye fırsat bulamadığı ta­ bancasını elinden düşürdü ve d u m a n l a r arasın­ da kıvranmaya başladı. Vücudu, kafasına tokmak yemiş bir balık gibi çırpınıyordu. Muhafızları onu o r a d a bırakarak yokuş aşağı kaçmaya başladılar. Yüzbaşının yüzü, kısa pantolonunun renginde bir ka­ na bulanmıştı. Hâlâ yeri örtmekte olan duman, şiş­ m a n cesedini yavaş yavaş gözden yitirdi.

«Kuyen! Kuyen!» Su, kollarının arasındaki kızkardeşini ayıltmaya uğraşıyordu. Genç kızın gözleri h â l â kapalıydı. Tuy çaresizlik içinde bağırıyordu: «Teyze! Teyze!» Su, kızkardeşinin vücudunda y a r a bulamadı. N a n doğru söylemişti: Kuyen patlamaların etkisiyle bayıl­ mıştı. Su, kızın göğsünü sertçe ovdu. Ama Kuyen hâ­ lâ kıpırdamıyordu. Ablasının kollan arasında cansız gibiydi. Çözülmüş saçlan yerlerde sürünüyordu. Su, Be için yaptığı gibi onun için de bir mum yaktı. Kı­ zın yüzü soluk ışığın altında kireç gibi bembeyazdı. Yay gibi k a ş l a n hafifçe çatılmış, dudakları, sanki konuşurken sözü kesilmiş gibi y a n açık kalmıştı. Öle­ siye korktu Su. Kollannın a r a s ı n d a sanki bir zaman­ lı»

ların küçük Kuyen'ini tutuyordu. Eskiden onunla hep o uğraşır, kızkardeşini anasının bir z a m a n l a r kendi­ sine söylediği ninnilerle uyuturdu. Babasını, fırtınalı bir öğleden sonra kukla milisinin üniformalı asker­ leri arasında dağlara götürülmek üzere evinin önün­ den geçirilirken, topu topu bir kez gören aynı küçük sevgili kızkardeşiydi bu. Babalarını dağda k u r ş u n a dizmişlerdi. Kızkardeşini kucağına alıp merdivenler­ den indirerek az mı mango ağaçları a r a s ı n d a gezdir­ mişti? Kuyen biraz büyüdükten sonra, Su en çok o n u n l a oynamayı severdi. Çöreklerinin büyük bölü­ m ü n ü hep ona ayırır, en tatlı mangoları yemesi için o n a verirdi. Ve şimdi o aynı Kuyen kollarında can­ sız gibi yatıyordu. Su, kendi görevi olan suyu paylaş­ t ı r m a işini kızkardeşine bıraktığı için kendi kendine lanet okuyordu. Tuy, Kuyen'in bacaklarına sarılmış, gözlerinden sel gibi yaş dökerek kendini öldürürcesine ağlıyordu. Kuyen soluk alıyordu hâlâ. Su v a r gücüyle ovuşturup duruyordu. Ansızın Kuyen'in b ü t ü n vücudu sarsıldı, göz kapakları titreşti ve gözleri y a n yarıya açıldı. Su sevinçle haykırdı: «Gözlerini açtı! Gözlerini açtı! Bir şeyi yok!» Son­ ra hıçkırmaya başladı: «Kuyen, yavrum benim! Bu­ radayım, yanındayım!» Genç kızın gözleri iri iri açıldı. Bakışlarını uzun uzun kızkardeşinin ve ötekilerin yüzlerinde gezdirdi. Hiçbirini tanıyamamış gibiydi. Sonra, d a h a uykusu varmış gibi yeniden gözlerini yumdu. Su, korkuyla kızkardeşinin başını kaldırdı. Dudaklarında bir gü­ lümseme belirtisi farkeder etmez rahatladı. Kuyen t e k r a r gözlerini açtı. Bu sefer iyice kendine gelmişti: «Neredeyim?» diye sordu zayıf bir sesle. «Mağara elbet. Hiçbir şey anımsamıyor musun, Kuyen?» «Ah, evet.» Kuyen doğrularak oturdu ve korkuy­ la vücudunu yokladı: «Neremden yaralandım?» «Yaralı değilsin.» «Değil miyim? Ben de bir elbombası parçası isa•bet etti sanmıştım. M a t a r a l a r ne oldu?» 120

Sonra elini göğsüne bastırdı: «Buram acıyor,» de­ di. Sonra kendini yeniden Su'nun kollarına bıraktı. Su mırıldandı: «Patlamalardan... belki bin tane bomba attılar, düşün bir kez. Ölmemen büyük şans.» Kuyen kızkardeşine baktı ve fısıldadı: «Hâlâ ora­ dalar mı?» «Evet, a m a içeriye giremediler.» «Ben bayılmıştım, değil mi? Çok sürdü mü? Kim beni içeri getirdi?» N a m No söze karıştı: «On beş dakikadan beri bay­ gınsın şekerim. Seni }çeri getiren de Nan tabii.» «Düşünebiliyor musunuz, hiçbir şey anımsaya­ mıyorum,» dedi Kuyen, şaşkınca. «Elbette anımsayamazsm. Biz koşarak geri çekil­ dik ve sen o çukurda kaldın. Senin yokluğunun far­ kına vardığımızda, N a n seni a r a m a k için, hiç düşün­ meden canını tehlikeye attı. Az daha geç kalsaydı, sonun gelmişti, küçüğüm!» Kuyen yine gülümseyebiliyordu. Yüzüne renk gel­ mişti, ö l ü m ü n izi yanaklarından silinmiş ve yine can­ lanmıştı. Haylaz gülümseyişi, sanki 'ben sizi kandır­ dım, öleceğime nasıl inanabildiniz?' der gibi dudakla­ rına yayılmıştı. Kendini yine iyi hissettiğini hepsine kanıtlamak istercesine ablasının kolunu iterek ayağa kalktı. Ama Su onu sımsıkı tuttu, yatağına götürdü ve yatırdı. Tuy neşeyle ellerini çırptı. Gözyaşlarının arasından sevinci belli oluyordu. Anası gittikten son­ ra küçük kız yatağa tırmandı. Teyzesinin y a n m a otu­ rarak, elini küçücük avuçlarına aldı ve sevgiyle ok­ şadı. Kuyen onu kendine çekerek gözyaşlarını sildi. «Öldüm mü sandın?» Tuy açık kalplilikle başını salladı. Yatağa uzan­ dı, gözlerini yumdu ve kollarını, bacaklarını gererek, «aynı böyleydim» dedi abartmalı bir tavırla. Sonra hemen yine doğruldu. Bir avuç tatlı pirinç aldı ve tey­ zesinin a v u c u n a koydu: «Al, sana armağanım olsun. Ye bunu.» Kuyen dökmemek için dikkatle elini kaldırdı ve «bu yetmez,» dedi; «bunun hepsini bir yutuşta yiye­ bilirim ben.» 121

«Kalan hepsi bu,» karşılığını verdi Tuy, u t a n a r a k . «Şaka yaptım sana, - canım benim. Ben istemem bunu. Al sen ye. Bir avuç d a h a vereceğim sana.» Ama Tuy bu işe yanaşmadı, «ağzını aç,» diye em­ retti ve birkaç pirinç tanesini teyzesinin ağzına zorla tıktı. Kuyen baharlı pirinç tanelerini çiğnerken olan­ ları anımsamaya çalışıyordu: Ansızın mağaranın ağ­ zında beliren düşman karaltıları. O n a çelme t a k a n Toy. Çukura girerken duyduğu sersemletici patlama. Belki hemen b u n d a n sonra bayılmıştı. 'Doğru, hemen ondan sonra' dedi. Anımsamıştı. 'Demek insan bayı­ lınca böyle oluyor. Hiçbir şey duymuyor' diye avuttu kendini. Nam No'nun sözleri aklına gelince içinde bir sevinç dalgasının kabardığını duydu. Onu almak için geri koşan ve kollarında taşıyarak k u r t a r a n Nan'dı. 'Ölürüm diye korktu. Şimdi yine dışarıda düşmanları püskürtüyor. Belki de ayıldığımdan haberi bile yok' diye düşündü. Bomba sesleri kesilmişti. Yalnız a r a d a sırada tom­ son veya garand sesleri geliyordu. Kuyen birden aya­ ğa kalktı. Ayaklan yere değince göğsünde keskin bir acı duydu. Su göründü: «Nereye gidiyorsun? Ne oldu?» «Hiç... Yalnız göğsümde bir sancı var.» «Yat, dinlen biraz. Şimdi dolaşamazsın!» Su kız­ kardeşini yine yatırdı ve ekledi: «Ben şimdi m a ğ a r a n ı n ağzından geliyorum. Hep­ si emniyette ve sapasağlam. Üç düşman saldırısını püskürttüler. Nan senin kendine geldiğini duyunca çok sevindi. Seni tam o sırada oradan almasının bü­ yük bir şans eseri olduğunu söyledi. Çünkü asıl düş­ m a n saldınsı hemen ondan sonra başladı. «Ama hâlâ silah sesleri işitiyorum.» «Bunlar bizimkiler. Ölülerini toplamaya çalışan düşmana ateş ediyorlar.» Kuyen rahatladı. Gözlerini k a y a l a n n arasından sızan soluk ışığa çevirdi. D ı ş a n d a silah seslerinin ke­ silip kesilmediğine kulak verdi. Tam bir sessizlik var­ dı. Sonra kalabalık seslerin yaklaştığını işitti. Nan içeri girdi. Birkaç saniye ayakta dikilerek kendisini görmeyen nişanlısına baktı. Zayıf yüzü ka122

sildi. Alnından dökülen ter damlacıkları gömleğinin yakasını ıslatıyordu. Kuyen'in dalgın dalgın yeri sey­ redişine sessizce güldü. Sonra ansızın ileri doğru atı­ larak kızın ayağını yakaladı. Kuyen irkilerek ayağını çekti ve yay gibi doğrularak oturdu. «Sersem! Beni korkuttun!» «Ya sen nesin? Daha kendine geldin gelmedin, hemen küstahlaşmaya başladın. Aferin doğrusu!» «Beni orada yapayalnız bıraktınız ve geri çekil­ diniz.» N a n eliyle k a y a çıkıntısına t u t u n a r a k onun yanı­ na çıktı. Silahının dipçiği gürültüyle kayaya çarptı. Silahını aldı ve ağzını püskürterek kendini Tuy'un üstüne bıraktı. Küçük kız katıla katıla gülmeye baş­ ladı. N a n yattığı yerden nişanlısına baktı: «Doğru. Ben seni öldü sandım,» dedi. «Ölür müyüm hiç? Sen olmasaydın, ben yine tek başıma içeri sürünürdüm.» «Ben olmasaydım, şimdi seni tarladan patates sö­ ker gibi yakalayıp götürmüşlerdi. Nankör yaratık!» «Madem öyle, niçin n a n k ö r yaratığı kendi kade­ rine terk etmedin? Niye onu geri getirmek için bunca zahmete girdin?» Nan güldü ve bir şey söylemedi. Tuy, başını kar­ n ı n a dayamış olan amcası r a h a t etsin diye bir fare gibi kımıltısız yatıyordu. «Seni içeri taşıdıktan sonra üzerimize yüzlerce elbombası attılar. Arkasından saldırı başladı. Adamın birini tam alnının ortasından vurdum. Feleğini şaşır­ dı. Ayağında k a n renginde bir kısa pantolon vardı. Cesedini almak için iki a d a m d a h a geldi. Dat onlar­ d a n birini temizledi. Şimdi fırtınadan sonraki sessiz­ lik. Ba Ren ve Hay Tep nöbetteler.» N a n gözlerini yumdu. Kuyen onunla biraz d a h a konuşmak istiyordu, a m a sonra caydı. Birkaç sani­ ye sonra uyumuştu Nan. Kuyen, Tuy'un altından çı­ kabilmesi için nişanlısının başını kaldırdı. Boynundan örtüsünü çözdü ve katlayarak başının altına koydu. Alnındaki ter damlacıklarını sevecenlikle sildi ve ses­ sizce oturarak uyuyuşunu seyretmeye başladı. Şimdi o uyurken sevgisini gösterebilirdi artık. Vücudunun 123

h e r yanında sabahki çarpışmanın izlerini görünce gözleri yaşla doldu. Siyah kısa kollu gömleği omuz u n d a n yırtılmıştı. Üstünden keskin bir b a r u t kokusu yayılıyordu. Dirsekleri soyulmuş, kayalar kollarını sı­ yırmıştı. Belki de onu a r a m a k için süründüğü sırada olmuştu. Kuyen kızkardeşinin çantasını aradı. Bir şi­ şe tentürdiyot çıkartarak nişanlısının yaralarına sür­ meye başladı. Henüz işini bitirmemişti ki, bir radyo sesi işitti. Bir yerlerden Hay Tep'in sesi geliyordu: «Gelin! Gelin! Ho Amca'yı dinleyin!» H e r yandan sevinç çığlıkları koptu. Sonra ayak sesleri yaklaştı. «Kalk, kalk, Nan!» dedi Kuyen. yüreği heyecanla çarparak. «Ne var? Ne oldu?» diye korkuyla yerinden fır­ ladı Nan. «Radyoda Ho Amca konuşuyor, çabuk!» N a n silahını k a p a r a k yerinden fırladı. Tuy ona koştu. Boynuna sarılarak sırtına çıktı. Kuyen yere atladı ve sese doğru koştu. Nan ve Tuy da ardından koştular. Hay Tep transistorlu radyoyu yaralıların yattığı köşeye götürmüştü. Bütün yoldaşlar onun başına top­ landılar. Hay Tep, Be ve Tam'ın arasına o t u r a r a k radyonun sesini yükseltti. Başkan Ho'nun sesi işitildi. M a ğ a r a d a başka çıt çıkmıyordu. Yalnız bu sıcak ve berrak ses: «1961 yılının başladığı gün, Kuzey'de, ülkemizin ekonomik alanda yeniden inşası ve sosyalizmin ku­ r u l u ş u n d a yedi yıl tamamlanmış oldu. Bu a r a d a Gü­ ney de, çetin mücadelelerle dolu yedi kahramanlık yı­ lı yaşadı. Amerikan emperyalistleri h e r yola başvura­ r a k ülkemizi bir yeni sömürge yapmak istiyorlar. Fa­ k a t Güney'deki yurttaşlarımız köleliğe karşı kendile­ rini savunuyorlar. Amerikan emperyalistleri ve uşak­ ları Diyem Kliği, felaket ve yastan başka bir şey ek­ mediler...» Birisi hıçkırmaya başladı. Bu Su'ydu. Kuyen de gözyaşlarını tutmaya çalışıyor, fakat başaramıyordu. Ve az sonra, Başkan'ın sevgili sesi mağarayı ve yü­ reklerini doldururken, hepsinin gözlerine yaşlar doldu. 124

Sözleri d a h a iyi anlayabilmek için kendilerini tutma­ ya çalışmalarına karşın, h e r cümle yeni gözyaşları­ na neden oluyordu. Heyecanlarını nasıl frenleyebilsinlerdi? Yalnız sesin tonu yetiyordu. Çünkü O konuşur­ ken, Hon Dat'ın bu ıssız köşesindeki yeğenleri, ortak d ü ş m a n a karşı amansız bir ölüm-kalım mücadelesi içindeydiler. Ho Amca'nın sesi transistörden mağa­ radaki b ü t ü n yüreklere dökülüyordu: «Güney'deki 14 milyon yurttaşımız, Amerikan em­ peryalizmine ve uşaklarına karşı savaşmak için ce­ saretle ayaklandılar. Onların mücadelesi Kuzey'in tam desteğine ve b ü t ü n dünyadaki ilerici halkların sempatisine sahiptir. Onlar zafer üstüne zafer kaza­ nıyorlar. Kuzey Vietnam halkının gözleri, h e r z a m a n k a h r a m a n Güney'in, a n a y u r d u m u z u n bu aşılmaz t u n ç duvarının üstünde olacaktır.» Sırtında Tuy'u taşıyan N a n yıldırım çarpmış gi­ biydi. Vücuduna bir titreme yayıldı ve boğazına bir şeyin takıldığını duydu. Kuyen iyice ona yaslanmıştı. Genç kızın eli nişanlısının elini sımsıkı kavramıştı. Tam, sağlam ayağının üzerine kalkmış, sırtını mağa­ r a n ı n duvarına dayamıştı. Bir k a y a çıkıntısını t u t a n elleri titriyordu. Be sağlam kolunun üstünde doğrulmuştu. Onun arkasında oturan Su, çocuğu omuzla­ r ı n d a n destekliyordu. Bütün yüzler gözyaşlarından sırılsıklamdı.

Bu akşam su tükenmişti. Yaralıların çorbasına bile yetmiyordu. Hay Tep kalan suyunu Su'ya verdi. Yalnız birkaç yudum içmişti. O n a uyarak herkes son damla suyunu Su'nun tasına boşalttı. Ama tas a n c a k yarıya k a d a r dolmuştu. Çorba çok koyu olacaktı. Oca­ ğa gidince, birden kızı için ayırdığı çeyrek litre su geldi a k l ı n a 'Bununla Tam ve Be için oldukça iyi bir çorba yapabilirim' diye düşündü. Çevresine baktı. Tuy ortalıkta yoktu. Tası bir kayanın üzerine koya­ rak, yarıya k a d a r dolu bir şişeyi eline aldı. Bir an duraksayarak, 'Tuy ne içecek?' diye sordu kendi ken­ dine. Bir yanda yaralılar, öbür y a n d a kızı vardı. So­ n u n d a şişeyi ağır ağır t a s a boşalttı ve sessizce ocağa 125

doğru yürüdü. Tavanın içine biraz pirinç koydu ve pirinçleri yıkayamadığı için üzüldü. Orada öylece di­ kilerek çorbanın pişmesini beklerken, su işi ona git­ gide d a h a tehlikeli gözüküyordu. Gerçi hepsi b u n u düşünüyorlardı. Ama Su b u n u kendine d a h a fazla dert ediniyordu. Bu onun huyuydu. Yemek ve su işin­ den o sorumlu değildi. Ama aile içinde olsun, yoldaş­ lar arasında olsun, şimdiye k a d a r kendi payını hep başkalarına vermişti. Su, mutluluğu anasının, babası­ nın, kızkardeşinin ve yoldaşlarının mutluluğunda ta­ dıyordu. Ana olunca h e r şeyini küçük kızı için ayır­ m a y a başladı. Mağaraya girdiklerinden beri herkes­ ten d a h a az su içmişti. Dün öğleden bu yana yalnızca bir yudum. Ve kimse b u n u bilmiyordu. Susamadığı için değil; tam tersine, biraz önce bir avuç kavrulmuş pirinci yedikten sonra susuzluktan yanmaya başla­ mıştı. Yılanbalığı Irmağının berrak akışını düşündü. Gece karanlığında su almak için oraya gitseler ne olurdu? Olanaksız bir şey değildi bu. Nihayet düş­ man, ırmağı boydan boya kontrol edemezdi. Çorba kaynamaya başlayınca. Su bir k a b a çey­ rek litre doldurdu ve Tam'a götürdü. Sonra Be'ye çor­ basını kaşık kaşık içirdi. Dudaklarını sildikten sonra Be, «bana azıcık su verir misin?» diye sordu. Su, ona gerçeği söylemek zorunda kaldı. Be'nin gözleri daldı ve sustu. Ona pek inanmıyor gibiydi. Su, çocuğun saçlarını okşadı; «hiç kalmadı, canım,» dedi; «ama bu gece dışarı çıkıp senin için getireceğim.» «Getirince, b a n a hemen azıcık verir misin abla?» «Elbette, söz veriyorum.» Gitmek isterken Be elini tuttu ve yalvardı: «N'o­ lur gitme. Yanımda kal. Yalnız kalınca ölesiye sıkılı­ yorum.» Su yine yerine oturdu ve gözlerini t a v a n a dikerek konuştu: «Bugün öğleyin Ho Amca'yı dinlerken, sanki bu­ r a d a yanımızdaymış gibi bir duyguya kapıldım. Ba­ na öyle geliyor ki, benim kolumun kesildiğinden ha­ beri vardır. Sahi söylüyorum, onu dinlerken, bizim b u r a d a ölüm-kalım savaşı verdiğimizi ve suyumuzun tükendiğini bildiğinden emindim.» 126

Demek ki Be de aynı şeyleri düşünmüştü. Çqcuğun elini tuttu: «Kuşkusuz Ho Amca, bütün çilemizi ve b ü t ü n mücadelemizi biliyor. Ne dediğini anımsıyor musun: 'Güney, çetin mücadelelerle dolu yedi kahramanlık yılı yaşadı' dedi. O, bizim hakkımızda her şeyi biliyor, inan buna.» «Sesinin azıcık nasıl titrediğini farkettin mi? Onu dinlerken bir kol yitirmenin o kadar önemli bir şey olmadığını anladım. Beni asıl kızdıran şey, bir düş­ m a n bile öldüremeden daha ilk çarpışmamda yara­ lanmış olmam...» «Takma kafanı buna. Birçok tek kollu insan mü­ cadeleyi sürdürüyor.» «Eğer yine iyileşirsem, gerillaların yanında kal­ mamı isteyeceğim. Ve yeniden birleşme günü hayat­ ta olursam, Ho Amca'y\a bir mektup yazacağım ve be­ nim şu şu gün, şu şu saatte kolumun kesildiğini ve Hon Dat mağarasında onun konuşmasını dinlediğimi anlatacağım. Ne dersin, ona bütün bunları yazayım mı?» Be'nin düşünceleri Su'yu hayretler içinde bırak­ mıştı. Karşılık vermeden önce bir an düşündü: «Elbette yazabilirsin. Ama yeniden birleşme günü­ ne k a d a r beklemek niye? iyileşir iyileşmez, hemen yaz.» Be sevincinden coşmuştu. Ama sonra kaşlarını çattı. «Yok, yok, şimdi olmaz!» dedi. «Ona mektup yazmaya layık olacak bir iş yapmadım ki. Sen yaz ona.» «Neler konuşuyorsun? Tabii layıksın sen buna.» «Yok yok değilim!» Be gözlerini mağaranın tavanına dikti. Düşün­ celerini takip edebilmek olanaksızdı. Başkan'a yaz­ mak istiyor muydu, istemiyor muydu? Ama kendi dü­ şüncelerinden ve Su'nun sözlerinden memnun oldu­ ğu açıktı. Işık daha ölgünleşti. Dışarıda hava karar­ mak üzere olmalıydı. Su, Be'nin yüzünü artık seçemiyordu. Yalnız ha­ fif soluğunu işitiyor, avucundaki elinin sıcaklığını du­ yuyordu. Bir mum yakmak istedi, a m a Be karşı çıktı. 127

«Ne gereği var? Mumlarımızı çarçur etme.» Su hareketsiz kaldı. Dizlerini çekerek gölgeye oturdu ve saçının örgülerini çözdü. Omuzlarına dü­ şen saçları yere değiyordu. Onları öne aldı ve ayır­ maya çalıştı. Saçları son derece sık ve ipek gibiydi. Onlan örmeden önce iyice taramayı hiç ihmal etmez­ di. Saçlannm sanki a y n bir r u h u ve a y n bir hayatı vardı. Hatta Su için, o n l a n böyle tararken, ayrı bir sesi bile vardı. Parmaklarını s a ç l a n n m arasında do­ laştırmayı çok seven kocasını anımsatıyordu ona. Saç­ larım yıkarken su döken anasını da. Sao Ana, kimi zaman azarlamasına karşın, severek yapardı bu işi. «Yine saçlanm on gündür yıkamadın Su,» derdi. Ya da başına su dökerken, «daha sıkı ovala kızım, d a h a sıkı,» derdi. Su, anasının bu sevgi gösterisini anımsa­ yınca gülümsemekten alamadı kendini. Anasının şim­ di evde tek başına olduğu düşüncesi acı veriyordu ona. Saçlannı henüz örmüştü ki, Kuyen'in seslendi­ ğini işitti. Mumu ve çakmağı Be'nin avucuna koydu ve «istediğin zaman yakarsın,» diyerek d ı ş a n çıktı. Kuyen, kolunu ablasının omuzuna dolayarak fı­ sıldadı: «Trong ve Ba Ren bir keşif gezisi için mağara­ dan dışan çıktılar.» «Ne zaman?» «Hemen şimdi.» «Tuy nerede?» «Hay Tep'in yanında.» İki kız mağaranın ağzına doğru yürüdüler. «Sen misin Su?» diye sordu Hay Tep. «Evet.» «Ana,» dedi Tuy. «Olduğun yerde kal Tuy, ben buralardayım. Söy­ lesene bana, Hay Tep kardeş. Bizi b u r a d a d a h a çok tutacaklar mı?» «Hiç çekilip gideceğe benzemiyorlar. Bu akşam Dat, mağaranın üstüne tırmandı ve y u k a n y a kütle halinde saman çıkarttıklannı gördü. Acaba niyetleri nedir diye soruyorum kendi kendime.» «Herhalde bizi d u m a n a boğmayı deneyecekler­ dir,» dedi Kuyen. «Olabilir. Son iki gün içinde giriştikleri zahmete 128

bakılırsa, ne pahasına olursa olsun bizim işimizi bi­ tirmeye kararlılar. 20 kişinin bir m a ğ a r a y a sığınması, onlar için bu k a d a r büyük bir şey olamaz. Ama, bu­ rada ve h e r yerde halkın moralini bozmak istiyorlar. O n l a n b u r a d a n püskürtmek, bu yüzden çok önemli. Eğer su bulabilirsek ve köydeki a d a m l a n m ı z da inat­ çı bir siyasal mücadele yürütebilirlerse, zafer bizim olabilir. Düşmanın zaafı, ilelebet b u r a d a kalamaması. Bizim için kötü olan şey ise, köyle bağlantımızın ke­ silmiş olması.» , «Adamlarımız onları r a h a t bırakmayacaktır,» de­ di Su. «Tam Çan köyde. Karın ve ötekiler de ne yap­ maları gerektiğini biliyorlar. Su konusuna gelince: Trong ve Ba Ren keşif gezisinden dönünceye k a d a r bekleyelim. Eğer ırmağa yaklaşabilirlerse, bu işi biz kadınlar yaparız. Biz testi taşımaya daha alışkınız.» «Bakalım.»

Hay Tep transistorlu radyosunu açtı ve Hanoy'i buldu. Bir lavta sesi ve «Hiyen Lung Kıyılarında» t ü r k ü s ü n ü n ilk notaları işitildi. Müzisyenlerin sanki bütün kalpleri, lavtanın tellerine dokunan parmakla­ rının hareketiyle bütünleşiyor ve h e r notanın nabzı atıyordu. Ara sıra, kesilen bir soluk gibi tek, yapayal­ nız bir ses. Sonra bu ses, d a h a yanık, d a h a coşkun yeniden başlamak üzere yavaş yavaş sönüyordu. Duy­ gulu, uzun bir itiraf gibi. Genç bir kız sesi, çalgıla­ rın titreşimleri arasında türküsüne başladı. Kuyen, Su'nun çenesinin yumuşak temasını omuzunda ve ellerini kalçalarında hissetti. Su'nun çok duygulandığını anlıyordu. Türkü, kadın ve erkeğin karşılıklı bağlılığından söz ediyordu. Sanki özel ola­ rak Su için yazılmıştı. Kuyen ve Su, bu türkünün söz­ lerini bir kez yazmışlardı. Ama Kuyen, ablasının onu söylediğini hiç işitmemişti. Türkü bittikten sonra Su. d a h a uzun süre hareketsiz kaldı. Sonunda kızkarde­ şinin omuzlannı bırakarak Tuy'a döndü: «Haydi uyumaya gidelim çocuğum.» Tuy kollannı uysalca anasının boynuna doladı. 129

«Geri döndükleri zaman beni çağır. Ben Tuy'u yata­ ğa götürüyorum," dedi Su. Sırtında başını omuzuna dayayan çocuğu olduğu halde içeri girdi. «Uyudun mu Tuy?» diye sordu yol­ da. Ensesinde kızının hafif, sıcak soluğu, aldığı tek karşılık oldu. Su, onu uyandırmamak için özenle yü­ rüdü. Kendilerine yatak görevi gören kayanın üstü­ ne çıktı ve kızını hafifçe şiltenin üzerine bıraktı. Kü­ çük kız uyumaya devam ediyordu. Ufacık yumrukla­ rı sıkılmıştı. Bir içgüdüyle bir an anasına sarıldı, sonra bıraktı. Su boynundan örtüsünü çözerek kızının üstüne örttü. Gece serindi. Ceketini de çıkartarak, Tuy ısın­ sın diye üstüne örttü. Üzerinde yalnızca siyah, kısa kollu, ince bir gömlek kalmıştı. 'Suya gitmek için çok iyi', diye düşündü. Tuy'u özenle örttü. Elfenerini aldı ve çıktı. Tuy arkasından seslenmediği halde, nedense bir an gitmekte tereddüt geçirdi. Sanki doğa üstü bir güç onu tutuyordu. Ayak parmaklarının u c u n a ba­ sarak yeniden geri döndü. Kızının üstüne eğildi ve soluğunu dinledi. Sonra ferahlayarak gitti. Adam­ lar henüz geri dönmemişlerdi. «Uyudu mu?» diye sordu Hay Tep. «Evet.» «Çocuk olmak varmış. Hiçbir savaş onları uyu­ m a k t a n alıkoyamıyor» Kuyen r a h a t oturamıyordu. «Niye dönmüyorlar? Başlarına bir şey gelmesin?» diyerek bir kayanın üs­ tüne oturdu. Tam bu sırada Trong'un sesini işittiler: «Hay Tep, neredesin?» «Buradayım, bu yana gelin!» Parti Hücresi Sekreteri, küçük keşif gezintisinden dönen Ba Ren ve Trong'u karşılamak üzere ayağa kalktı; «ne oldu?» diye sordu. •Su getirmeye hazırlanın,- dedi Ba Ren; «kamp öbür kıyıda. Bu yanda hiçbir şey yok.» «Emin misin?» «Yüzde yüz. Ama durum değişmeden hemen git­ meliyiz.» «Haydi öyleyse. - dedi Su. «Testiler öbür y a n d a mı Kuyen?» 130

«Evet.» -Sen gidemezsin Kuyen,» diye Hay Tep araya girdi. -Bugünkü baygınlığının etkisi d a h a geçmedi. • Ama hiçbir şeyim kalmadı,» diye karşı çıktı genç kız. -Sen b u r a d a kalacaksın.» dedi Ba Ren, karaılı bir sesle. -Hakkınız var. Kuyen sen burada kal. Git, Nam No'yu çağır. Benimle o gelsin,» dedi Su. Genç kız istemeye istemeye boyun eğdi. Bir süre sonra Nam No ile birlikte geri döndü. Ba Ren iki ka­ dını uyardı. «Bundan sonra artık hiç konuşmayacaksınız. Bir kedi sessizliğiyle bizi izleyeceksiniz, anlıyor musu­ nuz?» Trong tomsonunu omuzuna attı: «Haydi gidelim! tki kadın pantolon paçalarını dizlerine k a d a r kı­ vırdılar. Testileri başlarına yerleştirdiler ve Trong ile Ba Ren'in ardından yürüdüler. Mağaranın ağzındaki Nan ve nöbetteki öbür adamlar, dikkatli olmaları için o n l a n yeniden uyardılar. Su'nun b u r n u n a barut kokusu dolmuştu. Dışanya çıktıklarında mağaranın boğucu havasından kur­ tulmuş olarak, derin derin soluk aldı. Arazinin açık Lir yerini eğilerek çabucak geçtiler. Su en arkaday­ dı. Elleriyle başındaki testiyi tutuyordu. Hindistance­ vizi koruluğuna gelince a d ı m l a n n ı yavaşlattılar ve karanlıkta dikkatle yürümeye devam ettiler: Ansızın bir elfenerinin ışığı önlerinde karanlığı deldi. Sessiz­ ce eğildiler. Sadece on metre önlerinde bir grup as­ ker geçiyordu. Sonra ışık söndü. Çizmelerin çiğnediği k u r u m u ş y a p r a k l a n n çıtırtısı yavaş yavaş uzaklaştı. İrmağın kıyısına doğru y o l l a n n a devam ettiler. Suya varmak için bir kumluğu geçmeleri gerekiyordu. Trong ve Ba Ren, silahlarını ateşe hazır d u r u m d a tu­ tarak, iki kadına aşağıya inmelerini işaret ettiler. İr­ m a ğ a önce Nam No vardı ve testisini suya daldırd. Su, çabuk çabuk onu izledi. Karşı kıyıda düşman as­ kerlerinin konuşmalarını işitiyorlardı. Askerler çadır l a n n d a kâğıt oynuyorlardı. Su soğukkanlılıkla testi sini doldurdu. Yanında Nam No, avucuyla su içiyor 131

du. Sonra testiyi başına yerleştirdi ve yokuş yukarı çıkmaya başladı. Su da birkaç yudum içmek istedi. Ama sonra caydı ve çabucak Nam No'nun ardına ta­ kıldı. Yeniden hindistancevizi koruluğuna geldiklerin­ de, Su kendi kendine, 'her şey yolunda gitti' dedi. Ba Ren ve Trong öndeydiler. Su yine en arkada kalmıştı. Ellerini öne doğru u z a t a r a k ilerlemeye çalışıyordu. Buna karşın birkaç kez ağaç köklerine takılarak tö­ kezledi. Az kalsın değerli suyu döküyordu. Yeniden bir ağaç dalma takılarak tökezleyince testiyi indir­ di ve suyun dışan dökülmesini önleyebilmek için pal­ miye y a p r a k l a n aradı. Testiyi başına henüz koymuş­ tu ki, birçok el feneri birden aynı a n d a y a n a r a k göz­ lerini kamaştırdı. Bir asker saçlanna yapıştı ve onu zorla geriye çekerek yere düşürdü. Dört asker birden üzerine atılarak bağladılar. Asteğmen Ba, a d a m l a n n ı n yakaladığı yabancı kadını görmek üze­ re, elinde silahı olduğu halde yanaştı; «Daha önce Hon Dat'ta bulunmuş olan biri çıksın,» dedi. Bir asker öne çıktı. Kısa bir bakıştan sonra, «aha Su bu!» dedi. «Tanıyor musun?» «Evet. Halis bir Vietkong.» Asteğmen karanlık bir yüzle kadının yakasına yapıştı, çenesini geri itti ve homurdandı: «Böyle mi senin adın?» «Evet.» «Kimlerle birlikteydin?» «Birkaç arkadaşla... Ama onlar şimdi m a ğ a r a y a vardılar.» «Suyla birlikte mi?» «Elbette.» Subay vahşi bir k a h k a h a attı: «Güzel! Çok güzel!» Su ona anlamadan baktı. Adam ellerini ceplerine soktu ve h e r sözcüğün üzerine özenle basarak: «Yani ırmağı zehirlemiştik de!» dedi. Su'nun bir an nefesi kesilir gibi oldu. Bilinç dışı bir hareketle, mağaraya doğru koşmak için öne atıl­ dı. Ama bir tek adım bile ilerleyemedi. Bir asker saç­ larına yapışmıştı. Subay alaycı bir tavırla sıntti: «Koşmanın anlamı yok,» dedi; «bütün yoldaşların 132

geberecekler, anlıyor musun? Haydi, m a r ş ! Götürün bunu!» Askerler Su'yu sürüklediler. Dağılan saçları ne­ redeyse topuklarına değiyordu. Çaresizlik içinde di­ renmeye başladı. Onu Hon Dat dağından uzaklaştıran her adım kurşun gibi ağır geliyordu. Avazı çıktığı ka­ d a r bağırarak. Nam No'nun getirdiği suyu içmeme­ leri için onları uyarmak istedi. Ama askerler hemen ağzını kapattılar. Umutsuzluk içinde kızını, kızkarde­ şini ve yoldaşlarını düşündü. Ansızın, olduğu yerde kalarak nöbetçilerinin suratlarına tükürdü: «Canavarlar! Korkaklar!» Teğmen, silahının dipçiğiyle kudurmuşcasma vu­ r a r a k onu yere yıktı. Elfenerinin ışığında tutsağın yerde ağladığını gördü. «Sen de Vietkong olacaksın, ha?» diye alay etti; «bir dipçikte ulumaya başlıyor­ sun.» Su ona nefret dolu bir bakış fırlattı: «Dipçik yü­ zünden ağladığımı sanma, alçak! Ben adamlarımızı düşünüyorum.» Zam, Su'nun yakalanışı haberi üzerine sevincini gizleyemiyordu. Yatağının üzerine o t u r a r a k dikkatle sağ kolunu oynattı. Çadırının içinde birkaç adım yü­ rüdükten sonra, eğilerek dışarı çıktı. Ranger'ler ırma­ ğın karşı kıyısından geri dönmüşlerdi. Su'yu dipçik darbeleri altında ırmaktan geçirmişler ve birçok de­ fa yere yıkmışlardı. Irmağın suyu kızın ancak dizle­ rine geliyordu. Ayakları çıplaktı. Saçları hafifçe su­ yun üzerinde yüzüyordu. Karşı kıyıya geldiklerinde, fenerlerini yüzüne tutan askerlere küçümseyerek bak ti. Lüks lambalarını kaldırdıkları zaman, Su, karşı­ sında ansızın, sol elini çenesine dayamış, sağ eli as­ kıda, hareketsiz d u r a n Zam'ı gördü. Su onu hiç görmemiş gibi yoluna devam etmek istedi. Önünden geçerken birdenbire böğürdü Zam: «Dur. dişi köpek!» Su bakışlarını çevirmeden d u r d u . Zam ona doğ rü bir adım attı ve gözlerini kısarak süzdü: •Şimdi tanıdın mı beni?» Su gururla ona baktı ve karşılık vermeksizin ka fasını çevirdi. Zam bağırdı: 133

«Orospu! Ben de kıyamete k a d a r m a ğ a r a d a ka­ lacaksın sandım. Ama oradaki bayanlar ve baylar susadılar, değil mi? Ve böylece yine karşılaşmış ol duk. Seni bir defa serbest bırakmıştım,- ve b u n a k a r şılık hemen yine Vietkong'a koştun.» Su cevap verdi: «Bakıyorum, sen de hiç değişme missin.» «Ne demek istiyorsun?» «Yine eskisi gibisin. Bir teğmenin bu k a d a r pis ağızlı olabilmesi, halkın size 'serseriler ordusu' adını t a k m a k t a ne k a d a r haklı olduğunu gösteriyor.» Zam öfkeden kıpkırmızı oldu. Kılıcını çekerek göz lerinin önüne tuttu ve uzun uzun parlak demiri sey retti. Sonra kaşlarını çatarak yeniden kılıfına soktu. «Bağlayın şunu bir direğe!» diye bağırdı Ranger'ler bir sırık bulmak için koştular. Sonra sırığı ırmağın kıyısına çaktılar ve Su'yu sımsıkı bağ ladılar. Zam, genç kadının çevresinde hindi gibi ka b a r a r a k dolaşıyor ve dişlerini gıcırdatıyordu. «En iyisi, senin karnını yarıp, ciğerinin büyüklü güne bakmak,» dedi; (*) «Ama o zaman da çok ça buk öleceksin. Bunun için seni birkaç gün daha ya­ şatıp, sonra yoldaşlarınla aynı mezara atacağım,» di­ ye ekledi. Topuklarının üzerinde sert bir dönüş yaptıktan sonra çadırına doğru yürüdü. İpleri inceledikten son­ ra askerler de gittiler. Yalnız bir tek adam, Zam'ın çadırının önünde nöbetçi kaldı. Naylon ip Su'nun kol larını gitgide daha kötü kesiyordu. Dizleri çakıltaşla rının üzerindeydi. Uzun saçları sırtını ve ayaklarını örtmüştü. Şimdi bulunduğu yerden, az önce görün mez olan denizi görebiliyordu. 'Ay yükseliyor' diye düşündü ve gözlerini iyice açarak, ay ışığında parıl dayan dalgaları seyretmeye çalıştı. Bir dakika sonra Zam'ın kılıcını, kendisini sımsıkı t u t a n ipleri, yakının­ da bir aşağı bir yukarı dolaşan nöbetçiyi unutmuştu. Denizin ışıl ışıl yanan düzlüğü üzerinde dalgaların yükselip alçalışından başka bir şey görmüyordu. De (*) Eski bir Vietnam inancına göre, karaciğer, insan vücudunda cesaretin bulunduğu yerdi. i:54

nizin bütün kıpırtıları, bu enginlik içinde ona canlı gibi geliyordu. Altın renkli dolunay giderek d a h a yük seklere tırmanmıştı. Mavilikler içinde asılı olgun bir mango meyvesi gibiydi. Hava durgundu. Arada esen ılık bir meltem, denizin tuz kokusunu taşıyordu bur­ nuna. Rüzgâr, Su'nun siyah ipek bluzunu kurutmuş, saçlarıyla oynuyordu. Sahile dökülen ay ışığında, diz çökmüş gövde ve başı üstünde yükselen direk, kes kin çizgileriyle göze batıyordu. Az sonra saçlan rüz­ gârda dalgalanmaya başladı. Direk neredeyse gözden kaybolmuştu. Kızın ay ışığı altında pırıl pırıl parla yan saçları vardı yalnızca. Vakit ilerledikçe rüzgâr daha şiddetlenmeye başladı. Su artık denize bakmı­ yordu. Gözlerini, hemen üzerine yıkılacakmış gibi gö rünen Hon Dat Dağı kütlesine çevirmişti... Oradaki­ lerin başlarına gelebilecekleri düşündükçe ölesiye korkuyordu. Hepsi, zehirlenmişler miydi? O susuz­ lukta, Nam No'nun getirdiği suyu içmekten o n l a n ne alıkoyabilirdi ki? Ah, Nam No, kardeşim, seni öldür­ düler' diye düşündü. Kendisinin de bu durgun sudan birkaç yudum içmek üzere olduğunu anımsadı. Evet, tabii, su d u r g u n d u ! Suyu aldıklan yerde, h e r zaman­ kinin tersine hiç akıntı yoktu. Evet, onları zehirle­ mek için bent yapmışlardı. 'San, sevgilim' dedi için­ den; 'düşünebiliyor musun? Düşmanlarımızın ne ka­ d a r ahlaksız olduklannı düşünebiliyor musun?'. Ay ışığında yıkanan gecede, Sü kocasıyla konuş­ maya başladı. Kocasının bir defa sahilde saçlannı yı­ kaması için ona yardım ettiği yerin tam burası oldu gunu anımsadı. Sonra karısının saçlarını kendi elle riyle taramıştı. O zaman bu yerde ne kadar mutluy­ du! Şimdiyse h e r şey başkaydı. Öyle sıkı bağlamışlar­ dı ki, kollarında duygu diye bir şey kalmamıştı. Teğ menin dipçikle vurduğu yer acıyordu. Ama onu asıl çılgın gibi korkutan şey, duyduğu büyük kaygıydı. Kendi başına geleceklerden değil, yoldaşları, kızkardeşi ve kızı Tuy için korkuyordu. Bütün gece gözlerini yummadı. Ay gökyüzünde yükseldi, yükseldi ve ar­ k a l a r d a bir yerde yok oldu. Fakat içindeki kaygı bir an bile azalmadı. Ancak sabahın alacakaranlığında, önünde akan ırmak tatlı bir sesle mırıldanırken başı135

ni göğsüne bırakarak bitkin d u r u m d a uyuklamaya başladı. Denizden esen meltem, dalgalarla oynadığı gibi, ipek saçlarıyla da oynamaya devam ediyordu. Uyandığı z ı m a n ortalık ağarmıştı. Askerler ça­ dırlarından çıkıyorlar, ırmağın başında oyalanıyorlar­ dı. Zam, yanında iki yanke subayı olduğu halde, bas­ ton yutmuş git i yürüyerek yanına geldi. Amerikalı­ lar Su'yu bir süre seyrettikten sonra İngilizce konuş­ maya başladılar. «Gözlerindeki yırtıcı havaya karşın güzel bir ka­ dın bu Vietkong.» «Ya, güzel bir parça!» Askerler suya girdiler. İki Amerikalı gözlerini Su'dan ayırarak askerleri izlediler. İki asker, onları sırtına alıp ırmağın karşı kıyısına taşıdı. Zam arka­ sına döndü. Su'yu görünce geriye doğru birkaç adım attı: «Biraz sabret yosmam. Bugün seninkilerin hep­ sini m a ğ a r a d a n çıkartacağız.» Kolu hâlâ askıda olduğu halde yokuş aşağı indi. Bir asker onu da sırtında karşıya geçirdi. Bugün Zam yine iş başındaydı... Su onun gidişine baktı. Yüreği delice çarpıyordu. Yanında yalnız birkaç a d a m kal­ mıştı. Yemek pişiriyoriar ve yan gözle onu seyredi­ yorlardı. Ocağın çevresine oturmuşlar, a r a d a bir genç kadına şehvetli bakışlar fırlatıyorlardı. «Bize böylesi hiç düşmez.» «Yazık ki Vietkong!» Su, söylenenlere bir yandan sinirleniyor, bir yan­ d a n da eğleniyordu. Denizi seyrederek susuyordu. Gün ilerliyordu. Dalgaların pembeye çalan yan­ sıları henüz altın rengine bürünmemişti. Göğün mo­ ru pembeleşmeye başladı. Geceleyin seçemediği birçok şeyi, şimdi bu sabah serinliğinde görebiliyordu. Ay ışığından sonra, günün renkli ışıklan onu ısıtarak Hon Dat'ı bütün güzelliğiyle gözlerinin önüne serdi. Doğduğu ve sağlıklı görünüşünü lezzetli meyve­ lerine borçlu olduğu bu yeri sınırsız bir sevgiyle se viyordu. Burada onu anası, şimdi kendisinin kızma söylediği ninnilerle uyutmuştu. Parti bayrağını se136

iamlamak için b u r a d a yumruğunu kaldırmış ve Par­ ti üyesi olduktan sonra ana-babasmı, kocasını, çocu­ ğunu, kızkardeşini ve yoldaşlarını d a h a bilinçli sev­ mesini öğrenmişti. Varlığının b ü t ü n zerrecikleriyle kendini Hon Dat'a bağlı hisediyordu. Çürük merdi­ venlerinde oturarak, ağaçlar arasından denizi, köyü, tarlaları ve her akşam yamaçlarında beyaz balıkçıl kuşlarının karartıları gözüken Ba Te Dağını seyretti­ ği, sırıklar üstüne kurulmuş o eski ev, onun eviydi. Yüreği hiç bu sabahki k a d a r Hon Dat için çarpmamıştı. Dizlerinin üzerinde ölümü beklerken, hayatı ve yeni bir sabahın ışıklarıyla aydınlanan bu vatan top­ rağını d a h a çok seviyordu. Kumluk sahile vuran gü­ neş, altın ışıklarını eğik bambu kamışlarına saçıyordu. Tüm balıkçı köyü ışıklar içinde yıkanıyordu. Su, ba­ lıkçı kulübelerinin damları üstünde tüten d u m a n l a r ı gördü. H a t t a ağların siyah ipleri arasında parıldayarak rüzgârda titreşen naylon ipliklerini bile seçe­ biliyordu. Güneş ışınları şimdi ona da erişmişti. Göz lerinde parlıyor, dağınık saçlarına, yuvarlak omuzla­ r ı n a düşüyordu. Sıcak güneş ışınları ansızın çatlar gibi oldu. Ma g a r a yakınlarında şiddetli bir ateş başlamıştı. Su ürk­ tü ve başını çevirdi. Ateş gitgide şiddetleniyordu. Oto­ matik tabancalar, kısa salvolu tomsonlar, aralıklı tü­ fek sesleri. Askerler ırmağa doğru geri atılarak, Hon Dat yönüne koşmaya başlamışlardı. Su kendi yoldaş l a n n ı n silah seslerini tanıyınca gözleri sınırsız bir se­ vinçle doldu. Bağırtılar arasında silah seslerine dik katle kulak Verdi. Yüreği mutluluktan yerinden fırla­ yacak gibiydi. Ayağa fırlamak, ellerini çırpmak, ip­ lerini parçalamak istiyordu. İçinde, bir ses, 'Yaşıyor­ lar! Yaşıyorlar! Savaşıyorlar!' diye haykırdı. Yokuşta d u r a n paralı askerlerden biri söylendi. «Bu Allanın belası kurşunlar, birkaçımızı d a h a sed­ yeye yatıracak.» «Ya bize anlattıkları zehir hikayesi ne oldu?» «Boş laf. Allah bilir, suyu içip hiçbir şey farketmemişlerdir. Irmağın, ne k a d a r geniş ve uzun oldu­ ğunu görmüyor musun? Bütün suyu zehirlemek müm­ kün mü?» 137

Birden Su geldi askerin aklına. Tehditkâr bir ta­ vırla ona döndü ve parmağını uzatarak bağırdı: «Ama sen hiç sevinme! Senin için kurtuluş yok.» Su ona sert bir bakış fırlatarak karşılık vermek istedi. Sonra 'aldırma' dedi kendi kendine. Seviniyor­ sa kendi kaderi için değil, yoldaşları sağ olduğu için seviniyordu. Onlar savaşıyorlardı ve demin Zam'ın söylediği gibi sürükleyerek d ı ş a n çıkartamayacaklar dı onları. Birden silah sesleri d u r d u . Bir makineli tüfek uzun bir atış yaptı. Düşman karşılık verdi. 'Hiç de fe na değil' diye düşündü Su; 'herhalde yine dünkü gibi olacak'. Çatışma yine kızışmaya başlayınca, Su bir grup askerin yaralılan sedyelerle palmiye koruluğuna taşıdıklannı gördü. «Ben demedim mi?» diye bağırdı Su'nun yanındaki nöbetçi. Sonra kıyı boyunca sedye taşıyanların yanına koştu: «Hey, bu kim?» Cevap gelmedi. Sedyeciler yavaşça yokuş aşağı indiler ve sedyeleri kumların üzerine bıraktılar. Ya­ ralılar arasında bir de Amerikalı vardı. Bacaklannı delice sağa sola savurarak bağınyordu. Sedyeciler ter lerini siliyor, zar zor soluk alabiliyorlardı. «Lanet olsun! Yukarıdakilerin hepsinin aehirli su­ yu içip öldüklerini söyledi teğmen. 'Doğru mağaraya' dedi. Sonuç ne oldu? Altı ölü, beş yaralı. Bu Yanke de yüzde yüz atalarına kavuşacak.» «Nasıl? Yanke'ler de mi m a ğ a r a y a girdiler?» «Yok canım. Yalnızca bir serseri kurşun.» Amerikalı, acıyla kıvranıyor, elleriyle kumları avuçluyordıı. Sonra boğazındaki hınltı kesildi, ba­ cakları birkaç kez sarsıldı ve kafası geriye düştü, miğ feri yüzüne kaydı. Bir asker, üzerine eğilerek p a r m a ğını b u r n u n a tuttu ve seslendi: «Bunun işi t a m a m ! «Öldü mü?» «İster istemez soluk almaktan vaz geçti artık » Ranger'in sesi ilgisiz ve soğuktu. Bacaklannı get miş, ellerini k a l ç a l a n n a dayamış, Amerikalıyı seyre diyordu. Yakınlardan birisi bağırdı: 138

«Hey, onu buraya getir! Yoksa dayağı yiyecek­ sin!» «Bu da ne demek oluyor? Bir tek o mu var? Bi­ zim yaralılar önde gelir!» Sedyeciler dört yaralı R a n g e r ! alarak karşı ya­ kaya geçtiler. Kan, ırmağın suyunu kızıllaştırdı. Su, yaralılar yanından geçerken a r k a l a r ı n d a kum üzerin­ de bıraktıkları damla damla uzun kan izlerini gör­ dü. Ölü yanke de bu yakaya getirildi. Sallanan kafa­ sındaki miğferi çözülerek, suya düşmüş ve akıntıya kapılmıştı. Su, kısa bir an adamın kahverengi saçla rını ve eğri b u r n u n u gördü. Silah sesleri seyrelmeye başlamıştı. Su şimdi kor kunç şeylerin olacağını seziyordu. Bütün cesaretini toplayarak beklemeye başladı. Kocasının sözleri açık bir şekilde kulaklarında çınlıyordu: «Her şeye hazır lıklı olalım. O zaman katlanamayacağımız şey yok tur.» diyordu. Ve Su da ona cevap verdi: 'Peki, söyle diğin gibi yapacağım. Kendime güveniyorum sevgi­ lim. Bu sefer seni artık göremeyeceğim. Geri döndü gün zaman üzülme. Seni seviyorum ve b ü t ü n bu yedi yıl içinde beni ve Tuy'u düşünmekten vazgeçmediğini de biliyorum. Geri döndüğünde beni bulamayınca mutsuz olacaksın. Kızma b a n a ve beni bağışla. Tuy'u yeniden görürsen, onu benim sevgimin bir armağanı olarak al. Ona dikkatle bak. Onda beni yeniden bu­ lacaksın. Onun ne olacağını bilmiyorum, ama eminim ki yaşayacak. Çünkü yoldaşlarımız ellerinde silahla n y l a oradalar...' San'la böyle konuşurken Su. onun rrerçekten yanında olduğuna inanıyordu. Sonra a n a sını ve kızkardeşini düşündü: 'Ne yapıyorsun şimdi, ana? Bahçede mi çalışıyorsun?.. Domuzları mı beşli yorsun? Seni üç g ü n d ü r görmedim, herhalde bundan sonra da hiç göremeyeceğim. Tuy'u benim için büyüt, a n a ! Tut ki, o bir zamanların küçük Su'sudur. o za m a n aynı ben senin yanındaymışım gibi olacak. Ku­ yen, bacım benim. Nan'la mutlu olacaksın. İyi bir genç ve iyi bir komünist o. Ben düğününüzde olmaya­ cağım. Zararı yok. Ben de sizinle birlikte mutluyum. Çünkü sizin hayatınız umut dolu, biliyorum. Bütün görevlerini iyi yap! Anamın yanında benim yerimi al! 139

Tuy'la ilgilen! Onu beni anımsayarak sev, olmaz mı bacım?' Sanki anası ve kızkardeşi de yanaldaydılar ve onu işitiyorlardı. Sonra sevecenlikle seslendi: 'Oh Tuy, sen yaşa, e mi yavrum!' Hayalinde kızını sım­ sıkı kucakladı ve öptü. Su, doğru tahmin etmişti. Korktuğu oldu. O hâlâ çocuğunu düşünürken m a ğ a r a yönünden birkaç as­ ker koşarak ona doğru geldiler. Bir tanesi iplerini çözdü ve emretti: «Ayağa kalk!» Su doğrulmaya çalıştı, a m a başaramadı. Kolları ve bacakları kendinin değil gibiydi. Askerler onu ça­ kılların üzerinde sürüklediler. Irmağa vardıklarında. «Bırak beni, ben kendim giderim,» dedi Su. Ancak ba­ caklarını birçok kez kısıp gerdikten sonra yürüyebil­ di. Suyun içinde ağır ağır ilerledi. Karşı kıyıda bir as­ ker m a ğ a r a yönünü göstererek öne geçti. Öbürü sor du: «Seni nereye götürdüğümüzü biliyor musun?» «Hayır!» «Komutan seni yukarıya m a ğ a r a y a götürmemizi emretti.» 'Bana ne yapmak istiyorlar' diye kendi kendine sordu Su; 'yine ne domuzluklar düşünüyorlar acaba? Göreceğiz. Ne yaparlarsa yapsınlar, b a n a boyun eğ­ ri iremeyecekler.' Palmiye koruluğuna gelmişlerdi. İki asker Su'yu komutanın önüne sürüklediler. Kahverengi derili, ke­ mikli bir surat. Komutanın başı açıktı. Ustalıkla ke­ silmiş, özenle t a r a n a r a k briyantinle yapıştırılmış saç­ larını göstermek istiyordu herhalde. Bir elinde gü­ müş saplı, cilalı kısa bir değnek tutuyor, aynı askeri hareketlerde kukla generallerden gördüğü gibi öbür eline tıklatıp duruyordu. Zam ve öbür dalkavukları da çevresine dizilmişlerdi. Su'yu görünce komutan ciddileşti. Genç kadını tepeden tırnağa süzdükten son­ ra değneğini yine öbür avucuna tıklattı. Sonra iğrenç bir sırıtkanlıkla seslendi: «Ne? Böyle güzel bir yüzle Vietkong'a mı çalışı yorsun?» Su kafasını çevirdi. 140

«Senin Kuzey'de bir kocan var, değil mi?» diye sordu komutan. «Görüyorsun ya, senin hakkında h e r şeyi biliyorum. Onunla b ü t ü n ilişkilerini kesmeyi red­ dettiğini de biliyorum. Çok güzel, çok güzel. Sadık bir kadın.» Su susuyordu. Komutan açık bir zevkle devam 1 etti: •Kocandan ayrılmayı reddettiğin için sana kız­ dığımı sanma. Tam tersine, b u n u n için kutlarım seni. Ama doğrusu Vietkong'la çalıştığın için kutlayamam. Delilik bu! Açıkça intihar!» Su hafifçe gülümsedi. 'Bu eski t ü r k ü d e n başka söyleyecek bir şeyin yok mu? Senin gibileri bu tür­ küyü sık sık okudular bana' dedi içinden. Ama komutan susmaya hiç niyetli görünmüyor­ du. Güzel konuştuğunu kanıtlamak istiyordu herhal­ de. Uzun uzun «personalizm»den (*), «sosyal kalkın­ ma» dan, kendisinin ve adamlarının en iyi temsilcisi oldukları Ngo Dinh Diyem'in «Ulusal hükümeti»nin büyük güçlerinden falan söz etti. Sonunda sözlerini' şöyle bitirdi: «Kocanı bekleme. Yeniden birleşme olmayacak. Amerika Birleşik Devletleri ve biz b u r a d a olduğumuz sürece olanaksız bir şey bu.» Su, d a h a fazla kendini t u t a m a y a r a k cevap verdi: «Bu, sizin ve Amerikalıların isteği. Ama biz, yani halk, bu konuda başka türlü düşünüyoruz. Er ya da geç sizi yok edip ülkemizi yeniden birleştireceğiz!» «Ne? Bizi yok edeceksiniz, ha!» Komutan gözleri­ ni yapmacık bir korkuyla iri iri açarak güldü. «Bak hele! Ne zaman başlayacaksınız bu işe?» diyerek ma­ ğarayı gösterdi; «yoldaşların en geç y a n n dört ayak üstünde sürünerek buraya gelecekler. Bizi yok etmek ha!.. Kimlerle? Ağızdan dolma tüfeklerinizle mi?» (*)Diyem kliğini ideolojik açıdan desteklemeye çalışan «felsefî teoriler»in bir bölümü olan «insan hay­ siyetine tapma», (Nan vilden bir kavram. Buna göre, sosyo-ekonomik gelişim, siyasal özgürlüklerden önce gelir; ekonomik kalkınma yüksek bir zihni, ahlakî ve ruhi hayat u ğ r u n a feda edilebilir. 141

«Yanılıyorsun. Onları m a ğ a r a d a n çıkartamaya caksınız!» Komutanın alaycı gülümseyişi dudaklarından si lindi. Yüzü bembeyaz oldu. Öfkesine hakim olabil mek için bir an sustu ve sonra adamlarına döndü: «Mikrofon hazır mı?» «Hazır komutanım.» Komutan geniş bir el hareketi yaparak -şu tara i a götürün bunu!» dedi. Zam'ın adamları Su'yu ileri doğru ittiler. Komu t a n ve Zam aceleyle onları izlediler. Psikolojik savaş kısmından sivilceli yüzlü genç bir teğmen elinde mik­ rofon olduğu halde orada bekliyordu. Komutan Su'ya doğru yürüdü. «Dinle,» dedi; «şim­ di s a n a bir anlaşma öneriyoruz. Canının sence bir de­ ğeri var mı? Eğer var diyorsan, hayatının korunaca­ ğına d a i r söz veriyorum sana. Yok diyorsan o zaman g ü n a h benden gitti. Hemen temizleteceğim seni. Şim­ di cevap ver. Derhal!» Su, komutanın gözlerinin içine baktı: «Kimse öl­ mek istemez,» dedi; «ben niye isteyeyim.» Komutan yine sırıttı. «Bak, bu iyi işte. Demek ha­ yatı seviyorsun. Çok güzel,» dedi ve değneğiyle mağa­ rayı göstererek sözlerine devam etti: «O zaman işimiz çok kolaylaştı. Sen şimdi, yalnızca teslim olduğunu ve öbürlerinin de senin gibi yapmalarım söyleyeceksin. Onlara, sana iyi davrandığımızı ve silahlarım bırakıp mağarayı terkedenlerin hepsinin de aynı muameleyi göreceklerini söyle. Hepsi bu kadar. Kabul mü?» Komutan susarak cevap bekledi. Genç subay mik­ rofonu Su'nun ağzına tuttu. Zam birdenbire bıçağını kılıfından çekerek genç tutsağın yanına gitti. Komu­ tan ellerini arkasına bağlamış, Su'nun h e r hareketini gözlüyordu. Ölüm karşısında istenileni yapacağından emindi. Onun yerinde kendisi olsa. canını kurtarmak için d a h a neler yapardı kimbilır? Genç ve güzel bir kadının göz göre göre h a y a t t a n vazgeçmesini ola­ naksız görüyordu. Kendisi hayata o k a d a r bağlıydı ki! Ama Su yerinden kıpırdamıyor ve an peteği gibi ufak delikleri olan küçük bir yumruk büyüklüğündeki mik rofona bakmıyordu bile. Yoldaşlarının mağaranın 142

birkaç adım gerisinde olduklarını ve onu iyi işitebi­ leceklerini biliyordu. Komutan sabırsızlıkla çenesini oynattı: «Evet mi? Hayır mı?» Su, öne doğru bir adım attı; - peki, konuşacağım, dedi. Mağaradaki adamlar, silahları ateşe hazır yeni bir saldırıyı bekliyorlardı. Düşmanın bir saldırısı püs­ kürtülmüş, sonra da yeni bir şey olmamıştı. Bir saat ten beri saldıran yoktu. Ama düşman hâlâ oradaydı. Hindistancevizleri koruluğunda sağa sola koşuşan as­ kerleri görüyorlardı. Silah elde hazır beklemekten başka çare yoktu. «Su yakalanıp hemen öldürülmüş olmalı.» dedi Nan, Hay Tep'e. «Yakalanmış olması çok mümkün. Ama dün gece hiç silah sesi işitmedik.» Sonra sustu Hay Tep. Dün geceden beri, hep ön­ ceden görülemeyen durumlarla karşılaşmıştı. Önce Nam No geri döndüğünde sancılanmış, yüzü sararmış ve boncuk taneleri gibi ter dökmeye 'başlamıştı. Bir­ denbire içine bir kuşku düşen Hay Tep, kıza ırmak­ tan su içip içmediğini sordu. Genç kız başını sallaya­ rak yere yıkıldı. Hay Tep parmaklarını boğazına so­ kunca, kız iğrenç bir sıvı kusmaya başladı. Suyun zehirli olduğunu böylece anladılar. Kusmak Nam No' nun hayatını kurtarmıştı. Bir süre baygın kaldıktan sonra düzeldi. Şüyu hemen döktüler. Böylece susuz­ luk sorunu çözülmemiş olarak kaldı. Sonra Su'nun ortadan yok oluşu. Gece kimsenin gözüne uyku gir­ medi. Tuy gece y a n s ı n a doğru uyanarak, «ana, ana!» diye sızlanmaya başladı. Anası h e r zamanki gibi ya­ nına gelmeyince ağladı ve ancak Kuyen gelip onu sal­ lamaya başlayınca yatışarak yeniden uykuya daldı. Ertesi sabah küçük kız anasını hiçbir yerde bulama­ yınca yine ağlamaya başladı. Kuyen ona anasını kö­ ye yolladıklarını söylemek zorunda kaldı. Su'nun kay­ bolması hepsinin İçine büyük bir korku düşürmüştü. Dayanılmaz bir şeydi bu. Öldürüldüğünü görmekten 143

d a h a kötüydü. Çünkü başına ne geldiğini bilmiyor­ lardı. Ba Ren ve Trong m a ğ a r a y a girer girmez onun yokluğunu farketmişler ve a r a m a k için hemen geri dönmüşlerdi. Her çalılığa, h e r hindistancevizi ağacı­ nın dibine baktılar. O n u n da Nam No gibi zehirlen­ diğine emindiler. Sonunda, Nan da a r a m a n ı n yarar­ sızlığını görerek geri dönmeye razı oldu. Hindistan­ cevizleri koruluğunun h e r bir köşesini araştırmışlar, fakat en ufak bir iz bile bulamamışlardı. Bütün geceyi merak içinde geçirdiler. Herkes, kendini sorumlu hissediyor, kendini suçlu görüyordu. Kimisi onun yerine gitmediği için kendi kendine kı­ zıyordu. Her ne kadar tek bir kurşun atmamışsa da, tüm yiyecek ve içecekleriyle o uğraşmıştı. O n u n var­ lığı, sakin yürüyüşü, düzenli hareketleri hepsi için sıcak bir sevecenlik ifade ediyordu. Daha henüz kü­ çücük bir kızken, sevimliliğiyle herkesin kalbini ka­ zanmıştı. Dere gibi, yapraklar gibi, meyveler gibi, o da r u h u ve gövdesiyle Hon Dat'a aitti. Güzelliği ve iyi yürekliliği köyün gururuydu. Bu k a d a r da değil; ko­ casına sadakatiyle bütün köy kadınlarına bir örnek­ ti. Bütün çetin zorluklar içinde, köyünün ve köylüle­ rinin en^ çözülmez bir parçasıydı o. Hay Tep sarsılmış, perişan olmuştu. Gerçi herkes bu kavgada kendi payını ortaya koymuştu. Ama Su, kocası Kuzey'e gönderilen bir genç kadın olarak her­ kesten fazla çekmişti. Daha iki gün önce ona, oku­ ması için kocasının mektubunu uzatmıştı. Parmakları nasıl titriyordu!.. Gözleri nasıl umutla parlıyordu!.. İkinci kez yakalandığında söylediklerini anımsadı. «Hayatımı da kaybedecek olsam, pişman değilim. Ama Tuy, zavallı yavrucuğum! Ayrıca, yeniden birleşme gününde beni göremeyince San da çok sarsılacak.» Hay Tep tecrübeyle biliyordu ki, devrimin çetin zamanlarında, hep böyle kadınlar çıkardı. Onlar, ko­ münistliklerinin onurunu ve ülkelerinin n a m u s u n u korumak için her şeye hazır olurlardı. Gelecekteki mutluluklarına layık olmak için kocalarına bağlı ka­ lırlardı. Kimse onlardan d a h a büyük bir inançla savaşamaz, daha büyük bir sabırsızlıkla yeniden birleş­ me gününü bekleyemezdi. 144

Hay Tep için Su, bu kadınların en tipik örneğiy­ di. Geceleyin Tuy'un anasına nasıl seslendiğini işitti­ ğinden beri, savaşın görevleri omuzlarına d a h a büyük bir ağırlık bastırmıştı. Sabahleyin çarpışmalar yeni­ den başlayınca da kaygıları silinmedi. Hemen mağa­ ranın ağzına gitti. Düşmanı yine h e r zamanki gibi püskürttüler. İşin tuhaf yanı, bu sefer saldırganların delice m a ğ a r a y a girmeye çalışmalarıydı. Ve bu kez daha fazla ölü bırakmışlardı. Çoğu yakın mesafeden vurularak sırtüstü düştü... Boşuna ikinci bir saldırıyı beklediler. Ama ortalık durgundu. Arada bir makineli tüfek tarakası işitiliyor, fakat düşmanın gölgesi bile görünmüyordu. «Dikkatli olun!» dedi Hay Tep. «Yine neler plan­ ladıklarını bilmiyoruz.»

Güneş doğmuştu. Kuyen herkesin kavrulmuş pi­ rinç payını dağıtmaya başladı. Yaralı düşman asker­ lerinin can çekişmeleri sona ermişti. Şimdi, yeni do­ ğan güneşin altında cansız yatıyorlardı. Hindistance­ vizleri koruluğunda, bir bekleyiş içinde oldukları bel­ li olan askerler dolaşıyordu. Arada sırada bir maki­ neli tüfek atışı işitiliyordu. Sonra yine sessizlik. Kuş­ ların ötüşü, bir sincabın palmiye ağacını tırmalayışı, denizin uzak uğultusu işitilebiliyordu. Bu sıkıcı ve ürkütücü sessizlik herkesi k u r u n t u l u yapmıştı. Par­ maklar hep tetikteydi. Gri gölgeler gözükür gözükmez sessizlik sona erecekti. Kayalar ardındaki gerillalar, kurşunlardan hiçbir düşmanın kurtulamayacağına giderek d a h a fazla inanmışlardı. Mağaranın girişi, nişan almak için bu­ lunmaz bir yerdi. Serinkanlı olmak ve iyi nişan almak yetiyordu. Mağaranın iyi ve kötü yanlarını gittikçe d a h a iyi tanımışlardı. İyi yanı, mükemmel b ; r savun­ ma mevzii olmasıydı. Kötü yanı ise suyun yokluğu. Nam No az kalsın ölecekti bu yüzden. Su da bu yüz­ den ortadan kaybolmuştu. Şimdi herkes gırtlağında bir yanma hissetmekteydi. Her çarpışmada ter dö­ küyorlar ve sonra susuzluk bir kat d a h a artıyordu. Ba Ren öfkeden deliye dönmüştü. «Namussuz itoğlu F. 10

145

itler!» diyordu. «Irmağı zehirleyecek kadar kuri muşlar!» Kuyen'in orada oluşuna bile aldırmadan vaV açılmamış birkaç küfür daha savurduktan sonra & S ' lahının önüne düşen tek bir düşman askerini bile k^ çırmayacağına şerefi üzerine yemin etti. Dün ee* sudan dönerlerken geride kalmadığı için, göğsünü yumruklayarak kendi kendine lanet okumaya başla­ dı. «Ne bileyim? Önden gidersek, düşmanla önce biz karşılaşırız diye düşündüm,» dedi. «Hata benimdi,» dedi Hay Tep. «Irmağı zehirlemiş olabileceklerini düşünmedim. Onların bu gaddarlığı da yapabileceklerini düşünmeliydim.» Birden sustu. Dışarıda önce madeni bir zırıltı, ar­ kasından da bir ses işittiler: «Dikkat! Dikkat!» Mağaranın sessizliği içinde hoparlördeki ses ku­ laklarda çınladı: «Dikkat! Dikkat! Cumhuriyet ordusu, mağarada­ ki Vietkong'lara bildirir. Arkadaşınız Nuyen Ti Su elimize düşmüştür. Kendisi Ulusal Hükümetin haklı davasına katıldıktan sonra, şimdi sizlerle konuşmak istiyor.» Ses kesildi ve hoparlörün zırıltısı yeniden başla­ dı. Mağaradakiler şimdi şaşkınlık içinde dışarıya ba­ kıyorlardı. Hiçbir şey görünmüyordu. Mikrofon kur­ şunların erişemeyeceği bir yere yerleştirilmişti. Bir­ birlerine soran gözlerle bakarak, söylenenlerden bir anlam çıkartmaya çalıştılar. Doğru mu işitmişlerdı. Kulaklarına inanmalı mıydılar? Ama apaçık duymuş­ lardı. Nan'ın pirinç payını vermekte olan Kuyen oy le titriyordu ki, nişanlısının avucu dolu olduğu dıy de, farkında olmadan halâ boşaltmaya devam .f ' b ü ü m ü Ş du. Yüzü sararmış, gözleri korkudan y yunv dakları ağlamaya başlayacakmış gibi titriyordu. _ ruklarını sıkarak alt dudağını ısırdı ve geleceK ^ kunç şeyin bekleyişi içinde olduğu yerde d o n d u . t i dı. Nan onu hiç bu k a d a r dehşet içinde g^1""1^ K uBirden, bir yıl önceki anlaşmazlığı anımsadı ^ n l a < j , _ yen'in o zamanki perişanlığını şimdi daha ıyj ^ ^ Hay Tep kaşlarını çatmış, dışarı bakıyordu. 146

•ı r gibi bir şey göremiyordu. 'Düşmanın S u y u orladığı kuşkusuz' diye düşündü; ' a m a onlara Ç°k z gğebileceğine aklım yatmıyor. Bir başkası belki ^wlir a m a o... Fakat... henüz gençtir, bir çocuğu 6 0 6 hayatta anası ve diğer bağları var. Eğer şimdi bu et sözleri dudaklarından çıkarsa, felaket olur. Herkesin sevdiği ve saydığı Su, bu sözleri söylerse, arkadaşlarının morali böyle nazik bir a n d a sıfıra ötek

iner.' Hoparlörün zırıltısı yine kesildi, deminki bet ses yeniden konuştu: «Dikkat! Mağaradaki işgalciler! Şimdi Nuyen, Ti Su sizlere seslenecek.» Yine dışarıya baktılar. Dayanılmaz bir heyecan hepsini sımsıkı sarmıştı. Ama fazla beklemediler. Su' nun o kadar iyi tanıdıkları sesi işitildi: «Yoldaşlar! Ben Su.» Sonra sözcükler ağzından bir makineli tüfek gibi dökülmeye başladı: «Yoldaşlar! Bunlara inanmayın! Yalan söylüyor­ lar. Ben asla onlara teslim olmayacağım. Suyu sakın içmeyin, zehirlidir! Silahlarınızı bırakmayın! O r a d a her şey yolunda mı? Kızım hâlâ yaşıyor mu? Yaşı­ yorsa bir el ateş edin, bileyim...» Küt diye darbe sesi işitildi ve sevgili ses sustu. Mağarada herkes bir a n d a ayağa fırlamıştı. Baş­ lan dikti. Sert yüzlerden yaşlar süzülüyordu. Ba Ren mağara girişinin orta yerine fırladı, garand'ını omuzladı ve dışarıya üç el ateş e t t i - b u m ! bum! bum! Aşağıda komutanın yüzü kireç gibi bembeyaz kesilmişti. Aklı başına gelince vahşi küfürler savur! n a y a başladı. Zam, Su'yu bir tekmede yere yıkmış, öfkeyle üzerinde tepiniyordu. Ama Su, yüzünü topra­ ka yapıştırmış gülüyordu. Ba Ren'in silah sesleri et11 h e m e n lari' göstermişti. 'Yaşıyorlar! Hâlâ hayattadiye düşündü. îçi sınırsız bir sevinçle doldu. MaVa s o n dırm bir bakış d a h a atabilmek için başını kalb a k t a y a ç a l ı ş t l - B ü y ü k bir çabayla o yöne doğru A c * ' bakışları belki d a h a da ileriyi görüyordu. 1 Şilö Van gözlerini iri iri açmıştı. Bu gözler şimdi ışıl

147

«Asın şunu!» diye bağırdı komutan. «Şuraya hı distance vizi ağacına. Arkadaşları da görsünler'. Ranger'ler Su'nun üstüne atıldılar. Yerde sü "im­ leyerek, kollarını uzun bir iple arkasından bağladıl Kolu hâlâ askıda olan Zam, tam mağaraya bakan w' hindistancevizi ağacını seçti. «Buraya asın!» diye bağırdı. «Hey, sen! Yukan tırman ve ip için bir çentik aç.» Zam askerin ağaca tırmanıp bıçağıyla bir çentik açışını izledi. «Yeter!» diye havladı. «Aşağı in!» Asker bıçağını aşağı attı ve indi. Zam ona Su'nun bağlandığı ipi uzattı ve yeniden tırmanarak ipi çenti­ ğe bağlamasını emretti. Su'yu sımsıkı tuttular. İki as­ ker onu yukarı çekmeye hazırlandı. «Yoldaşlar beni görecekler,» dedi Su. «Ve size olan kinleri d a h a da artacak. Onları sindiremeyecek­ siniz.» «İki asker bocaladılar, a m a Zam böğürdü: «Hay­ di!» İpi çekmeye başladılar. Ayakları yerden kesile­ ne k a d a r bacaklarını tuttular. Genç kadın kendini hırsla savurdu ve bir askerin suratına okkalı bir tek­ me yapıştırdı. Asker elini kanayan yüzüne tutarak bağırdı: «Hay şeytan! Ne cadı kadın bu be!» Su yukarı çekildi. Yukan doğru yükselirken son derece güzel, beyaz ve çıplak kollan gaddarca geril­ di; yorulmaz ve güçlü kollar, seven kollar. Kocasını, kızını, kızkardeşini, anasını ve babasını o kadar sı sarmış olan bu kollar şimdi hırpalanıyor, acımasızca geriliyordu. Acımasız ip genç kadının ince vücudunu iki büklüm etmişti. Saçları topuklanna kadar ınıyo du. Siyah ipek gömleği altındaki dolgun g°« u s l ® r f k ı z ı n 1 , gerilmişti. Bu dağların kızını, Güney'in * „ u m u t ve sadakat dolu bu anayı asılı tutan ip. a tanımıyordu. Burada her şey zulümdü: Bu ip v e ^ resindeki askerler; güneşin ışınları ve yeşil yal : n lardan gayrı her şey! Güneş palmiyelerin a r a » V e sızarak, ışığıyla Su'yu tepeden tırnağa yakıyor scnra denizin tuzlu soluğunu ve yaklaşan 148

ni taşıyan rüzgâr... Su bir an için denizden kokulan ^ ^ kokulu meltemle, pirinç tarlalarme£.en sic , birbirinden ayırabildi. Kollarının dan esen ruz K » . . , . "8" acısına karşın, palmiyelerin yaprakları arak ° H n mağaraya doğru bakmaya çalıştı. Rüzgâr, şu dakikasında .LIH kasındaniçin niçiny ya appr ar akkl al annbiraz biraz aralamıyor aralamıyor ve son aamn.°w „_.._.»_.•; göstermiyordu? „ x „*„ j _j,.o r>„u,i sevdiklerinin yüzünü Belki omu""ndâ Tuy'u taşıyan Kuyen'i görecekti. Kızını yalnız bir saniyecik görebilseydi! Dün geceyi düşündü. Kızı­ nın kollannın omuzlarından çözülmek istemeyişini, onu örtmek için ceketini çıkartısını, kızından ayrılır­ ken nasıl duraksadığını anımsadı. Evet, b u n l a r Tuy'la birlikte geçirdiği son a n l a n olmuştu. O an, analık sevgisinde son aşamaydı. Nasıl ki, San'la vedalaştıklan an da ortak sevgilerinde son a ş a m a olmuştu. Bu iki noktadan çıkarak h e r şey yeniden aklına düştü. Bugün öleceğim' diye düşündü; 'üzülüyorum, evet. Ama pişmanlık duymuyorum, u t a n ç duymuyorum... Partiye bugüne kadar, şehitlerimiz Nuyen Ti Min ve Vo Ti Sau gibi bağlı kaldım (*) ve sonuna k a d a r da teslim olmayacağım.' Kendini bu ölüm mücadelesine hazırladı. Bir son­ suzluk gibi yirmi dakika geçti. Düşman başka hiçbir barekete girişmiyordu. Başka bir yere gitmiş olan Zam geri dönmüştü. Su'ya korkunç bir bakış fırlattıktan sonra, bir beklediği varmış gibi, bir aşağı, bir yukarı <*) Nuyen Ti Min Kay: Çin Hindi Komünist Par­ tisi yöneticilerinden, 3. Enternasyonalde, Asya Ko­ münist Partileri üyesi. Kendisi gibi Çin Hindi Komün, st Partisi üyesi olan kocasıyla birlikte Vietnam dev. n m i n i yönetenler arasındaydı. 1944'de sömürge bir­ eri tarafından zalimce idam edildi ve hayatının 8011 dakikasına k a d a r Partiye bağlı kaldı, kız e- T.İ ^ a U : Komünist gençlik yöneticisi bir genç r g e c i , e r led e ve emperyalistlere karşı mücade6 yak F a l a n a r a k Paulo Condor'a gönderildi. Orada n ,zlar ^ tarafından 17 yaşında idam edildi. İdamJa 'rin b-r nöCr"n b İ r t Ü r k Ü s ° y l e d L ° « h a l a Vietnam gençliği e k olarak yaşıyor. Vietnam'da onun hayatı V e ö , .! m ü üzerine ünlü bir t ü r k ü vardır. 149

yürümeye başladı. Komutan bir hindistancevizi ağa­ cına yaslanmış, fildişi ağızlığını geveliyor, dumanla­ rın arasından asılı kızı seyrediyordu. 'Başka ne yap­ mayı tasarlıyor bana' diye kaygı içinde düşündü Su. Sonra aklına bir olasılık geldi: 'Anamı buraya getire­ cekler. Oh! Hayır ana, hayır! Gelme!' Korktuğu başına geldi. Bu düşünceyi kafasından henüz silmişti ki, iple birlikte döndü ve iki askerin arasında anasının geldiğini gördü. Omuzlarında çiz­ gili örtüsü, sırtında elde dokunmuş ve solmuş ipek en­ tarisi, n e r zamanki gibi zayıf ve narin. Ama anası yalnız değildi. Onun ardından büyük bir kalabalık halinde öfkeli köy halkı geliyordu. Nöbetçi Ranger, elinde silah, böğürerek halkın önünde koşuyordu. Sonra askerler önlerine geçerek yollarını kestiler. Ko­ m u t a n sigarasını ayağıyla çiğneyerek doğruldu: «Bu şamata da ne oluyor?» «Komutanım, halk, ihtiyar kadını salıvermemizi istiyor, onun bir şey yapmadığını söylüyorlar.» Komutan bir asteğmene döndü: «Bunları orada tut! Buraya gelmelerini önle!» dedi; sonra Zam'a dö­ nerek: «İhtiyarı buraya getir de kızını görsün,» diye emir verdi. Zam, Sao Ana'nın yanına giderek parmağıyla Su' yu gösterdi: «Kızın, inatçılığı yüzünden asıldı. Şimdi yanına git ve aklını başına getir. Eğer teslim olur ve öteki­ leri de teslim olmaya çağırırsa, komutan onu hemen salıvereceğine söz veriyor...» Zam henüz sözünü bitirmemişti ki, Sao Ana as­ kerleri iterek Su'ya doğru koştu. Su, onun ince kol­ larını ve rüzgârda uçuşan beyaz saçlarını gördü. Omuzlarındaki çizgili örtü yere düşmüştü. Su'ya bir­ kaç adım kala dermanı kesildi ve yere yıkıldı. Ama hemen yine kalktı. Su, anas"ının kollarının bacakla­ rına sımsıkı sarıldığını ve onun sıcak gözyaşlarını his­ setti. Genç kadın, anasının beyaz saçlarına, zayıf ve titreyen omuzlarına bakarken, Sao Ana, hıçkırıklarını boğmaya uğraşıyordu. Su, kalbi parçalanarak, kızar mış, acıyan gözlerini başka tarafa çevirdi ve gözyaş larını tutmaya çalıştı. Düşmanın, duygularını yine 150

nlıs anlamasını istemiyordu. Ama asıl, anasına da fazla acı vermemeye çalışıyordu. Anasının hiçbir cey. tek bir söz bile söylemeyeceğini, kendisine yalyine eskisi gibi, çocukluğundaki gibi sarılacağını nlZ umdu. Ama, kederi anasına birkaç düşüncesiz söz söyietse bile, onu dinlemeyecekti. Kuşkusuz, çok zor ola­ caktı bu. Daha önce kararlılığında hiç bu k a d a r sağ­ lam, bu k a d a r sert olmamıştı. Sonsuz acı çeken ana­ sının sevgisi, bacaklarına sımsıkı yapışmış yüz ve kollardan bütün vücuduna yayılıyordu. Sao Ana, bu acılar içinde kızından daha fazla Kendi kendisiyle mücadele ediyordu. Su'yu dünyaya getirdiği 27 yıldan beri, ona bakmış, her damla sü tünü saymış, en küçük giyeceklerine bile özen göster­ mişti. O, şimdi boşlukta sallanan bu ayakların ilk adımlarını attığını görmüştü. Şimdi omuzlarını okşa­ yan bu saçları, daha ilk çıkmaya başladığı zaman o taramıştı. Sonra kızının ilk konuşmaları. Su ve Kuyen'i dul bir kadın olarak büyütmüştü. Onu en iyi anlayan ve o çetin yıllarda en çok yardım eden de Su'ydu. Kızı büyütürken hak ettiği bütün mutluluğa sahip olamamıştı. Aynı anasının kendisini büyüttü­ ğü gibi, o da Tuy'u tek başına, babasız büyütüyordu. Şimdi onu terketmek, onu her -zaman için yitirmek. Sao Ana b u n a nasıl razı olabilirdi? Ama düşmanın kendisinden istediği şeyi de ya­ pamazdı. Bu köy ve içinde direnen insanların bulun duğu mağara, bütün inancını bağladığı devrim; bü­ tün b u n l a r kızından d a h a kutsal değil miydi? «Konuş onunla ihtiyor!.. Eğer kızını kurtarmak is tiyorsan, ikna et onu!» Komutan Sao Ana'yı zorlayıp duruyordu. Sabır­ sızlık içinde, kadının çevresinde dolaşıyor, sanki bir karınca yuvasının üstündeymiş gibi yerinde. duramı yordu. Su, ansızın anasının bacaklarını bıraktığını his­ setti. Sao Ana yüzünü k o m u t a n a çevirmişti. Su onun nasıl sakin bir sesle karşılık verdiğini işitti: «Kızım ne yaptığını bilecek yaştadır... İstediği gi­ bi düşünmek hakkıdır. Ne yapması gerektiğini ben ona söyleyemem.» na

151

Su, artık yüzünden aşağı süzülen gözyaşlarını tutamıyordu. İpin ucunda k ı v r a n a r a k bağırdı. «Çözün beni, çabuk!» Komutan Zam'a bir işaret verdi ve Zam yaklaşa­ rak sordu: «Kabul ediyorsun, öyle n i?» «Evet, çözün beni!» «İyi, çözün onu. Mikroforu getirin.» Askerler Su'yu aşağıya indirdiler. İki büklüm bir d u r u m d a a y a k l a n yere d o k ı n d u . . . Ayakta durabil­ mesi olanaksızdı. Ama, kırışık-yüzü gözyaşlanyla ıs­ lanmış olan Sao Ana kollannı açarak onu kucakladı. Ayaklan henüz yere değmişti ki, Su hıçkırarak ba­ şını anasının omuzuna gömdü. Gözyaşlan arasında fısıldadı.«Ana, ana, Tuy'a iyi bak! Olur mu ansı?» Komutan, Sao Ana'yı iterek haykırdı: «Yeter ar­ tık! Çek oldunuz!» Psikolojik bölümden asteğmenin uzattığ mikrofonu gösterdi: «Konuş Su!» «Ne konuşayım?» «Bir süre önce sana ne söylediysem onu. Silahla­ rını bıraksınlar, hepsi bu.» «Önce iplerimi çözün.» «Hayır, önce konuş.» Su, artık hiçbir şey söylemedi. Bir adım öne iler­ ledi. Sonra şimşek gibi asteğmenin üstüne atılarak elinden mikrofonu düşürdü ve bir tekme savurdu. Mik­ rofon uzağa uçarak yerde yuvarlandı. Telleri birbi­ rine kanştı. Komutan, sanki birisi gırtlağına sarılmış gibi bir çığlık kopardı. Önce atılarak kıza vurmak istedi. Sao Ana araya girdi. Subay onu yere düşürerek bağırdı: «Zam, kafasını uçur bu karının! Köylüleri de ko­ valayın ve bir daha yaklaştırmayın buraya.» Zam, parlak kılıcını çekti ve avının üstüne atla­ yan bir kurt gibi genç kızın üzerine atıldı. Kılıcını kaldırdı ve öfkeyle Su'nun ensesine indirdi. Ama kı­ lıç kaydı. Bu kez d a h a vahşi bir öfkeyle ikinci kez vurdu... Ama Su, ensesinden bir sıyrık bile almadan yalnızca öne doğru tökezledi... Zam durakladı. Göğ152

sü kalaycı körüğü gibi inip kalkıyordu. Üzerinde «Made in USA» ve «ekstra keskin» yazan kılıcına şaşkın­ lıkla baktı. Ama Su'nun saçları çok sıktı. Parlak ve gür saçları, binlerce ipeksi teliyle bu boyun eğmez genç kadını korumuştu. Sao Ana bayılmıştı. İki adam sıçrayarak öne atıldılar ve Su'nun saç­ larını yukarı kaldırdılar. Zam yeniden vurdu ve bu kez isabet ettirdi. Kan fışkırmaya başladı. Su olduğu yerde sallandı, fakat düşmedi. Zam, öfkeden çıldır­ mış bir halde, kızın işini bitirmek için tekrar kılıcını kaldırdı.. Fakat komutan birden kolunu tuttu: «Yeter! Yeniden asın!» Su t e k r a r hindistancevizi ağacına asıldı. Komu­ tan öfkeyle alay etti: «Böylece bırakın bunu!.. Mağaradaki Vietkong dostları iniltisini işitsinler!.» Bu a r a d a Zam kılıcını düşürmüş, kolunu omuzuna bastırmış ve en yakındaki ağaca doğru sendeli­ yordu. Çırpınarak ceketinin önünü açmaya çalıştı... Sargıdan kan sızıyordu. Kimse ona dokunmadığı hal­ de, Su'nun başını kesmek için gösterdiği çabayla ya­ rası açılmış ve şiddetle k a n a m a y a başlamıştı.

BEŞİNCİ BÖLÜM Mağaradakiler Ba Ren'in Su'ya üç el silah atışıy la karşılık verişinden sonra olanları öğrenememişler di. Ne olmuştu genç kadına? Adamlar silah namlula­ rını sımsıkı kavramışlar, öfke ve yas içinde ağlıyor­ lardı. Ba Ren ve diğer bazı gerillalar, Su'yu kurtar­ mak için bir çıkış yapma isteminde bulundular. Ama Hay Tep başını silkti, dudaklarını ısırdı ve dişlerinin arasından konuşarak; «herhalde şimdiye k a d a r öldür­ müşlerdir,» dedi. Hepsi, yiğit kadının ölmüş olduğu düşüncesiyle suskunlaştılar. Baştan beri ilk kez değeri ölçülmez bir şeyin kaybını duyuyorlardı. Anlatılmaz bir yas, içlerindeki derin öfkeyle karıştı... Damarlarındaki kan kaynamaya başlamıştı. Burada elde silah müca153

dele edenlerin hiçbiri, Su'dan işittikleri güzel sözleri hayatlarında şimdiye k a d a r kimseden işitmemişlerdi. İçlerinde, aynı zamanda o k a d a r sevgi ve o k a d a r kin birikmişti ki, mücadele azimleri görülmedik ölçüde çelikleşmişti. Kuyen önceleri ikide bir gözyaşlarına boğuluyordu. Ama şimdi artık ağlayamıyordu. Tuy, ona boyuna anasının nereye gittiğini ve ne zaman döneceğini soruyordu. Kuyen ona, anasının görevli olarak köye gönderildiğini söylüyordu. Ama yalan söylemek öyle zor geliyordu ki!.. Karanlıkta yeğeni­ ni bağrına basarak onun b u n d a n sonra hep anasız kalacağını düşündü. Su'nun ceketini elleyince gözle­ rine yaşlar doldu. Ceket hâlâ kızkardeşinin taze ve hoş, o tanıdık sevgili kokusunu taşıyordu. Bu ceket, anasının aynı ipek kumaştan ikisi için diktiği çiftin tekiydi. Kuyen de elinde tuttuğu ceketin aynısını sır­ tında taşıyordu. Irmağa su almaya gitmeden önce ab­ lası bunu çıkartmış ve sıcak tutsun diye Tuy'un üzeııne örtmüştü. Dün gece soğukta üşümüş olmalıydı. Benim sevgili ablacığım', dedi içinden-, 'anamızın ikimize de birlikte diktiği bu ceketi giymek benim yüreğimi parçalıyor. Çocukluğumuzu nasıl unutabli rim? Senin büyüyüp genç kız oluşunu, a n a olduğun /amanı nasıl unuturum?.. Bundan sonra a n a m ı n ve Tuy'un yanında senin yerini doldurmak, senin yerine evin büyük kızı olmak zorundayım. Ben de senin ka­ dar, iyi bir komünist olmak, senin gibi sevgi dolu bir a n a olmak istiyorum.' Kafası bu bahtsız düşünceleri? uğraşırken, elleri Su'nun ceketinin cebine gitti. Par makları San'ın m e k t u b u n a değdi. Hiç düşünmeden içinden gelen bir hareketle, mektubu alarak kendi ce­ bine soktu. Keskin bir ıslık sesi işitildi ve arkasından yin<-aynı zırıltı. 'Yine hoparlör' diye düşündü Kuyen. Ken dişini Tuy'un kollarından sıyırarak: «sen b u r a d a kal. canım,» dedi; «ben bir bakayım, ne oluyor?» Mağaranın ağzına vardığında sesler yine kesil­ mişti. Nan'ın gözlerinden korkunç bir ışık parıldıyordu. Soluyarak, «Su'nun kafasının kesildiğini söyledi 1er ve bizi teslim olmaya çağırdılar,» dedi. «Oh Tanrım!» diye bağırarak mağaranın ağzına 154

doğru koştu Kuyen. Hay Tep onu çabucak yakaladı ve direnen kızı içeri çekti. Kuyen birden kendini koyverdi. Hay Tep'in omuzlarına k a p a n a r a k hıçkırmaya başladı. Nan, Ba Ren ve öteki üç-dört adam, ellerindeki bütün güçlerle saldırmayı önerdiler. Ama Hay Tep yalnızca kafasını salladı. «Ben b u r a d a n dışarı çıkmalıyım!» diye bağırdı Nan; «burada daha fazla kalamam!» «Ben de!» diye haykırdı Ba Ren ve silahının nam­ lusunu doğrulttu: «Beni öldürmeleri u m u r u m d a değil, ama Su'nun öcünü almak için bir şeyler yapmalıyım.» Hay Tep ona sertçe baktı. Sonra her sözcüğün üzerine basarak konuştu: «Ortak mücadelemizin başarıya ulaşması için bir daha söylüyorum; hiç kimse, benim emrim olmadan m a ğ a r a d a n ayrılmayacaktır.» Adamlar hareketsiz kaldılar. Hay Tep yine söz­ cüklerin tek tek üzerine basarak, «şimdi yerlerinize!» dedi. «Bu bir emirdir! Su'nun öcünü almak için bu­ rada kalıp bu çarpışmalardan galip çıkmalıyız.» Adamlar tek söz söylemeksizin geri döndüler ve yerlerine gittiler. Kuyen kendini yeniden toparlamış­ tı. Hay Tep elini kızın omuzuna koydu: «Ağlama artık Kuyen, Tuy'un yanına git. Kendi­ ni kapıp koyverme.» Kuyen tırnaklarını ısırarak yorgun adımlarla içe­ ri gitti. Hay Tep bir kayanın üstüne oturdu, birkaç günlük sakalını yokladı ve sakin bir sesle konuştu: «Mağaranın önüne koydukları mikrofonla şimdi psikolojik yöntemler kullanmaya başlıyorlar. Su, bu planlarını bozmak için onların aletlerini kullandı ve d u r u m u tersine çevirdi. O büyük bir cesaret gösterdi. Bizim suyun zehirli olduğunu bilmediğimizi sanıyor­ du ve içmememiz için bizi uyardı. O, h a t t a bize si­ lahlarımızı asla bırakmamamızı söyledi... Görüyor musunuz arkadaşlar?..» «Bırakacak olan kim ki?» diye homurdandı Ba Ren; «hepimiz ölmeden b u r a y a giremeyecekler.» Tu Niyep gamlı bakışlarla önüne bakıyordu: «Si155

zin söz ettiğiniz bu 'genel ölüm' ne zaman gelecek? Ben kendi hesabıma, bir tek kaburgam kalsa, onu da savaşmak için kullanacağım... Silahlarımızı onlara bırakmaktansa, parçalayıp atmak d a h a iyi.» «Doğru,» dedi Dat; «ben de aynı senin gibi düşü­ nüyorum, amca. Ama önce şu korkunç susuzluğu gi­ dermek için bir damla suyun var mı acaba?» Adamlar konuşmanın bu yöne çevrilmesini se­ vinçle karşıladılar... Dat, Tu Niyep'e yüzünde güleç bir havayla baktı ve «diplomatça» gülümsedi: «Ama sen de m a n d a gibi içiyorsun, oğlum,» dedi Tu Niyep ve matarasını genç a d a m a uzattı. Dat matarayı hemen dudağına götürdü. Tek dam­ la bile su yoktu içinde. Önce, 'hiç de gülünç bir şaka değil bu, moruk!' diye bağırmak istedi, a m a sonra ak­ lına d a h a iyi bir şey geldi. Sanki iyi bir yudum al­ mış gibi dudaklarını şapırdatarak matarayı Toy'a uzattı; «bir yudum da sen al,» dedi; «boğazın ıslansın biraz.» Toy hemen m a t a r a y a sarıldı ve dudaklarına gö­ türdü... Dat kahkahayı bastı. Toy, onu aptal yerine koydukları için öfkeye kapılarak matarayı Dat'a fır­ lattı. Tu Niyep neşeyle güldü ve Toy'a sordu: «Nasıl, susuzluğunu giderdin mi?» «Cehennem zebanisi! Önce bizi aptal yerine ko­ yuyor, sonra da sıkılmadan dalga geçiyor.» Tu Niyep d a h a çok gülmeye başladı: «Sabahtan beri m a t a r a m ı n boş olduğunu söylüyorum size. Ap­ tal değil de, nesiniz ya, bayım?» Tu Niyep hepsinden yaşlı olduğu halde, . genç yoldaşlarını hep «bayım» diye çağırırdı. Budist Hoa Hao tarikatının eski bir üyesiydi. (*) Ama iki" yıldan beri saçlarını kesmiş ve sırf bitkisel yemekten vazgeç­ mişti. Şakada ötekilerden geri kalmadığı halde, hàîâ gökyüzüne ve Buda'ya inanıyordu. Matarası, Ba'ye son damla suyunu verdiği d ü n geceden beri boştu. (*) Hoa Hao tarikatı: Militan bir Budist tarikatı. Bazı ilerici üyeleri Ulusal Kurtuluş Cephesi'ne katıl­ mışlardır. 156

Artık m a ğ a r a d a tek damla bile su yoktu. Susuz­ luk boğazlarını yakıp kavuruyordu. «Sidik içsek nasıl olur?» diye sordu Ba Ren. «Aynı bira gibidir... Direnme savaşı sırasında Pa­ ulo Condor'dan kaçan yoldaşlar içmişler.» Nam Tan kafasını salladı: «Bu cins bira b a n a gö­ re çleğil. Ben susuz kalmayı yeğ tutarım.» «Sen zorluk çıkartıyorsun ama,» dedi Ba Ren; «zor zamanlarda h e r şeyi kolaydan almak gerek. Şu a n d a k a r ı n d a n bir bardak çay getirmesini isteyecek d u r u m d a değilsin.» Hepsi gülmeye başladılar. Ba Ren öğleden sonra bir avuç kavrulmuş pirinç yedikten sonra d a h a fazla dayanamadı. Matarasının içine biraz işedi. Hay Tep içeriye gitmek üzere oradan geçerken, Ba Ren ma­ tarayı sallayarak, ötekileri de içmeye çağırdı. Fakat onlardan önce kendisi matarayı dudaklarına götürdü ve bir yudum aldıktan sonra m e m n u n bîr tavırla geğirerek bağırdı: «Hiç de fena değil! Siz de deneyin bir kez! Yüzde yüz garantili!» Ötekiler de içtiler. Hay Tep onları seyrediyordu: Önce engel olmak istedi. Fakat sonra fikrini değiştir­ di. O k a d a r da kötü bir şey değildi yaptıkları. Ken­ disi de susuzluktan ölüyordu. Gerçi eski karanlık yıl­ larda hiç sidik içmek z o r u n d a kalmamıştı.* Ama bir defasında, dört gün aç-susuz kaldıktan sonra, bir yen­ geci canlı canlı oburca yutmuştu. Bir gece o r m a n d a ağır bir h u m m a y a yakalandığı zaman, Ba Ren ate­ şini düşürmek için bıçağıyla h a c a m a t etmek istemiş­ ti. Lambaları olmadığı için Ba Ren çakmağını kulla­ nıyordu. Ama çakmağın fitili yoktu ve p a m u k kul­ lanmak zorunda kalmıştı... Alevin h e r parlayışında Ba Ren, Hay Tep'in sırtını bıçağıyla biraz kesiyor, kanaması için yarayı sıkıyordu. Bütün b u n l a r a karşın Hay Tep yine iyileşmişti. O zamanlar domuzlara ve­ rilen yenilmez kepekleri bile yiyorlardı. Sol ayağının iki parmağını yitirdiğinden, köye gitmek istediği za­ man, ayak izini bırakmamak için derelerin içinden yürümek zorunda kalırdı. Daha b u n a benzer birçok sınavlardan geçmişti. Bu yüzden, yoldaşlarına acıma157

sına karşm, sidik içmeyi o k a d a r da kötü bir şey gör­ müyordu. Ansızın, mağaranın bir yerinde kayaların içinde toplanmış bir su birikintisi görmüş olduğunu anım­ sadı. «Durun biraz,» dedi; «bir yerlerde azıcık bir su olacak galiba. Ben bir bakayım...» Mağaranın iç taraflarına giderek elfeneriyle h e r bir köşeyi aradı. Sonunda, hafif çukurlaşmış bir kaya­ nın içinde, iki avuç dolduracak k a d a r bir su birikin tisi gördü. Parmağını suya daldırdıktan sonra burnu na götürdü. Çürümüş yaprak kokuyordu. 'Berbat bir kokusu var, ama öldürmez hiç olmazsa,' dedi içinden. En susuz olanları çağırdı. Ba Ren ve genç Diyep de dahil olmak üzere beş kişiydiler. Nam Tan suyu gö­ rünce b u r n u n u tutarak reddetti: «İkramınıza çok te­ şekkür ederim. Ama b u n u içip ölmektense susuzluk­ t a n ölmeyi yeğlerim,» dedi. Kayanın üstünde d u r a n Hay Tep arkadaşlarını teker teker y u k a n çekti. Diğer eliyle de su birikinti­ sine ışık tutuyordu. «Haydi!» diye bağırdı Ba Ren, Diyep'in omuzuna vurarak. «Önce sen çık bakalım, su küçüğün.» Diyep hafif kahverengi su birikintisine bakarken bocalıyordu. «Haydi!» dedi yine Ba Ren. «Korkma, miden fa­ lan bozulursa, ben buradayım... Saygon'un soğuk meşrubatlarına benzemez tabii bu. Haydi, al bir yu­ d u m da dinsin susuzluğun. Bu mücadele daha çok sü­ recek.» Öğrenci gülümsedi. Sonra karnı üstüne yatarak dudaklarını su birikintisine değdirdi. Birkaç yudum aldıktan sonra kalktı. D u d a k l a n n ı sildi ve sırıttı Ba Ren sordu: «Nasıl?» «Fena değil.» «Ben sana demedim mi? Şimdi sıra bende.» Ba Ren de aynı Diyep gibi karın üstü uzandı. İki yudum aldıktan sonra doğruldu. «Şimdi sen,» dedi sıradakine. Herkes sıradan içti. Su birikintisi çabucak boşal­ mıştı. Sıra Hay Tep'e geldiğinde sadece birkaç dam158

la kalmıştı. Hay Tep ayağa kalkınca, yakınlarında Dir yerde, hain Ba Fi'nin öksürdüğünü duydu. «Bunları niye hâlâ yaşatıyoruz?» diye sordu Ba Ren; «boşu boşuna suyumuzu içip, pirincimizi yedi­ ler. Bunları bana bırak, hemen bu gece atalarına ka­ vuşturayım.» «Olmaz öyle şey!» dedi Hay Tep; «onları idam et­ meye yetkimiz yok. Buna halk k a r a r vermeli. Kanlı bir ajanı bile halkın önüne çıkartmak zorundayız. Sen çok sabırsızsın... Yalnız o n l a n b u r a d a bulundurmamız kötü. Her konuştuğumuzu işitiyorlar. Bu gece onları m a ğ a r a n ı n ta en ucuna k a d a r götürelim.» «Kabul.» Hay Tep mağaranın ağzına gelince Nan'ı bir kı yıya çekti: «Bu gece yine birkaç gözcü göndermeliyiz. Bir­ kaç hindistancevizi kopartmayı deneyelim. Susuzlu­ ğumuzu biraz dindirir. Böylece hem yiyecek, hem içe­ cek bir şey elde etmiş oluruz.» Nan, Toy ve Trong'la birlikte gönüllü olarak gi debileceğini söyledi. «Hindistancevizi palmiyelerine tırmanabilirler mi?» diye sordu Hay Tep. «Hem de maymun gibi.» «Peki öyleyse. Yalnız attığınız h e r adıma dikkat etmelisiniz. Ay aydınlık oluyor.» «Merak etme, dikkat ederiz.» Sonra Nan gülerek Ba Ren'e döndü: «Hem sonra bizim d a h a yapılacak işimiz var bu­ rada. Onun için dönmek zorundayız. Ba Fi'yi biz tu­ tukladığımıza göre, onu idam etmek onuru da bizim olmalı.» Ba Ren sırıttı: «Bu işi benim k a d a r iyi yapabilir misin ki? Ellerinin titreyeceğine bahse girerim.» «Öyle mi dersin?» Sonra genç adam h a z ı r l a n m a l a n n ı söylemek için Toy ile Trong'un yanına gitti... Üç adam soyunarak ceketlerini b a ş l a n n a sardılar. Ayaklarında yalnızca kısa bir külot ve kemerlerinde birkaç tomson şarjörü ile elbombaları takılıydı. Otomatik silahlarını ellerine alarak, gecenin iyice bastırmasını beklemek üzere çömeldiler. 159

Mağaranın önünden geçen yol, h e r dakika biraz d a h a karanlıklaşıyordu. Güneş bir süre önce batmış ve g ü n ü n son ışıkları da erimek üzereydi... Hindistan­ cevizleri koruluğu düzenli hışırtılar çıkartıyordu... Palmiyeler yavaş yavaş koyu mavi bir renge hürün­ düler. Rüzgârda hafif hafif sallanıyorlardı. Koruluk ince bir sisle örtülmüştü. Her şey rüzgârda vızıldı­ yordu... Yol gecenin karanlığında görünmez oldu. Düşman a r a d a sırada bir-iki el ateş etmeye başladı. Nan şimdi dalgaların uğultusunu d a h a açık işitiyor­ du. Sanki gece b ü t ü n öbür sesleri yutmuş ve yalnız­ ca denizin bu düzenli uğultusu kalmıştı. Milyonlarca dalga sahile vuruyordu. Dalgaların sesi yeryüzünde ezelden beri en büyük ve en sürekli ses olmuştu. Da­ ha önceki gecelerde Nan dalgaların yankısını dinle­ miş ve ona sanki bu ses şimdi d a h a yumuşamış gibi gelmişti. Aslında, yalnızca m a ğ a r a n ı n duvarları de­ nizin sesini boğuyordu. On ikinci ayin on dokuzuncu günüydü. Gece o ka­ d a r karanlık sayılmazdı. Birkaç dakikalık bir koyu karanlıktan sonra, doğan ay, gökyüzünün rengini yi­ ne ağarttı. Nan şimdi yine yolu ve rüzgârda sallanan palmiyeleri görebiliyordu. Silahını alarak fısıldadı: «Haydi!» Toy ve Trong ayağa kalktılar. Bir an m a ğ a r a n ı n girişinde d u r a r a k dışarıya kulak verdiler. Nan, ko­ l u n u n altında otomatik silahı, hafifçe öne doğru eğil­ miş ve sol elini öne doğru uzatmış olduğu halde ön­ den gidiyordu. Yoldan kaçınarak kestirmeden gitme­ yi yeğlemişti. Üç adam, hiçbir düşman devriyesine r a s t l a m a d a n hindistancevizi koruluğuna vardılar. An­ sızın a r k a arkaya birçok garand sesi işittiler. Nan, . 'iş olsun diye ateş ediyorlar' diye düşündü. Sonra ko­ n u ş m a sesleri işitti. Arkadaşlarının kulağına fısıldadı: «Bizi farketmediler... Hindistancevizlerini önce aşağı atın. Dönüşte toplarız.» «Peki.» Toy ve Trong hindistancevizleriyle dolu iki kü­ çük ağacı seçtiler. Silahlarını Nan'a verdiler. «Onlar ateşe başlar başlamaz, cevizleri aşağı atar­ sınız. Böylece sesini işitmezler.» dedi Nan. 160

Toy başım salladı. İki a d a m ağaçlara sıçrayarak, yavaş yavaş ve dikkatle tırmanmaya başladılar. Az sonra palmiye yaprakları arasında yok oldular ve hindistancevizlerini b u r a r a k kopartmaya giriştiler... Her silah patlayışında bir tanesini aşağı atıyorlardı. Aşağıda Nan, ağacın gövdesine hafifçe vurdu. Toy ve Trong işareti anlayarak aşağı indiler. Aşağı iner in­ mez Nan onlara silahlarını geri verdi ve hindistance­ vizlerini yerde bırakarak koruluğun derinliklerine doğru yürüdüler. Birkaç adım sonra ansızın durdular. Nan karan­ lıkta birkaç kızıl nokta görmüştü... Sigara içen as­ kerlerdi bunlar. Tu Dau Mot t ü t ü n ü n ü n sert kokusu b u r u n l a r ı n a doldu... Nan ve arkadaşları silahlarının namlularını düşmana çevirerek bir ağacın arkasına çömeldiler. O k a d a r yakındaydılar ki, askerlerin si­ g a r a d a n h e r nefes çekişlerinde terli yüzleri görülü­ yordu. «Orospu çocukları!» dedi askerlerden biri; «Yüz­ başının m a ğ a r a n ı n önünde nasıl öldürüldüğü aklıma geldikçe tüylerim diken diken oluyor. Hem de içeri­ ye bin tane elbombası a t t ı k t a n sonra!..» «Bu iş uzadıkça gülünç d u r u m a düşüyoruz. Mağaradakiler hayatlarını pahalı satacaklarından çok eminler. Dört gün içinde hemen hemen yüz adamı­ mızı öldürdüler.» «Bizse ancak' bir kadını tutsak alabildik. Komu­ t a n h e r çareye başvurduğu halde, bir kadına boyun eğdiremedi. Güzel parçaydı doğrusu. Kim derdi ki, böyle bir kadın bu k a d a r yürekli olsun. Mağaradaki arkadaşlarına teslim olmalarını söyleyeceği yerde, 'sa­ kın silahlarınızı bırakmayın' diye bağırmaz mı! Ko­ m u t a n onu hindistancevizi ağacına asıp anasını ge­ tirtince ağladı kadın. Komutan da artık yumuşadığı­ nı sandı. Ama aşağıya indirip yine mikrofonu eline verince, ne yapsa beğenirsiniz?.. Mikrofonu yere çaldı ve tekmeledi... Doğrusunu söylemek gerekirse Teğ­ men Zam onun kafasını kesmeye çalışırken, ben utan­ dım, gerçekten utandım.» «Öyle ya! Hem pek bir ustalık da gösteremedi ha­ ni! En sonunda boynunu kestiği zaman bile halâ ölF. 11

181

memişti. Sonra teğmenin yarası yeniden k a n a m a y a başladı. Duyduğuma göre kötüymüş durumu.» «$imdi ne halde acaba?.» «Kim?» «Kızı soruyorum...» «ölmüş. Akşam üstü söylediler.» Nan'ın başı önüne düştü. Boğazına bir şey düğüm­ lenmişti. «Teğmen tam dört kez vurdu kılıcı. Ancak dör­ düncü darbe sahiden isabet edebildi... Ama yine öl­ medi ve komutan onu yeniden ağaca astırdı. İnleyi­ şinin mağaradaki adamların cesaretini kıracağını umuyordu herhalde... Ama akşama k a d a r ağzından tek bir ses çıkmadı.» «Çıktı, çıktı! Ölmeden az önce ipin u c u n d a nasıl sarsıldığını gördüm... Köyden bir sürü insan oraya toplanmıştı, ' ö c ü m ü alın!' diye bağırdı onlara... Baş­ kan Ho Şi Minh' çağırdığını işittim. Sonra birkaç kez d a h a sarsıldı ve öldü. Askerin sesi ciddiydi. «Bütün duyduğum bunlar... Çünkü t a m bu sırada kitle bağırıp çağırmaya ve öne doğru ilerlemeye başladı. Yalnızca kadınlar, ihtiyarlar ve çocuklar. Bi­ ze sövüp sayıyorlar, iteliyorlardı. Silahlarımız umur­ larında bile değifdi. Yaşlı bir Kmer kadını bir bıçak üzerine yürüdü. Onu t u t m a k iste­ yen bir Ranger, ömuzundan bir y a r a aldı. Ranger'ler önce ihtiyar kadına ateş etmek istediler. Ama Teğmen Zam, 'ateş etmeyfn!' diye bağırdı. Kendi anasıydı ga­ liba. Ben yere yıkıldım ve son derece şişman bir ka­ dın üstüme çıkıp tepinmeye başladı. Az kalsın karga­ şalıkta biz de cavlağı çekecektik... Yeniden ayağa kalktığımda halk ipi kesmiş, ölü kızı ve anasını al­ mışlar, gidiyorlardı... Komutan bize cesedi yine geri almamızı emretti. Ama biz pek bir şey yapamadık. Bunun üzerine öfkeden deliye döndü ve kitleye ba­ ğırdı: 'Hepinizi teker teker kurşunlatacağım!.. Bir Vietkong'u gömmek istiyorsunuz ha?..' Bunun üzerine onlar da geri bağırdılar: 'Bu bizim insanımız! Sizin söz ettiğiniz Vietkong'dan haberimiz yok bizim!' Ve soğukkanlılıkla yürümeye devam ettiler. Komutan 162

sonunda yenilgiyi kabul etmek zorunda kaldı. Başka ne yapacaktı ki? Sık saflar halinde ve cesaretle yü­ rüyorlardı... Silahlarımızdan korktukları yoktu. Ta­ bii ateş etseydik çok insan ölürdü, ama biz karışma­ dık.» Asker anlatmayı bıraktı. Yeniden sigara yaka­ r a k sessizce içmeye başladılar. Sonra birkaçı ayağa kalktı. «Nöbet sırası bize gelinceye k a d a r köye gidelim de, biraz ayaklarımız açılsın. O r a d a kör bir ihtiyar var. Çok güzel lavta çalıyor.» Nan'ın hemen yanı başından geçtiler... N a n so­ luğunu tutarak hindistancevizi ağacına iyice yapıştı^ Askerlerin sigara dumanları b u r n u n u turmalıyordu. Nöbet yerinde iki asker kalmıştı. «Bu Tet bayra­ mını nerede geçireceğimizi Allah bilir,» dedi birisi. «Allah kahretsin! Bakarsın bizi ta Ka Mau'ya ka­ d a r gönderirler.» «Ha uzak olmuş, ha yakın. Farkı ne ki?.. Nasıl olsa, b u r a d a bile kalsak, Tet'i ailemizin yanında geçiremeyeceğiz.» «Bu ölüm mağarasına gitmemeye bak. Yaralılar için sedye kalmamış, biliyor musun?» «Peki, ya içeri girmemizi emrederlerse ne yapa­ caksın? Karşı mı geleceksin? Allah kahretsin!.. Dün okulun önünden geçerken yaralıların bağırtılarını işittim. Bu b a n a yetti!» «Bana sorarsan, ben Çavuş Ko ne derse, öyle ya­ pacağım.» «Ko mu? O ne diyor?» İki adam seslerini alçalttılar. Gerillalar artık ko­ nuşulanları işitemiyorlardı. Nan, ayağıyla yanındaki arkadaşına dokundu. Üç adam dikkatle geri çekilerek hindistancevizlerinin yanına gittiler. Daha hafif olsun diye keserek ka­ buklarını çıkarttılar ve ikişer ikişer boyunlarına as­ tılar. Geri dönerken b ü t ü n yol boyunca duyduğu yas, Nan'ın kafasına tek bir düşünceyi çivilemişti: 'Su öl­ müş, gerçekten ölmüş.' Gittikçe a r t a n bir keder, kal­ bini kastıkça kastı. Giderek b u n u n yerini sınırsız bir öfke aldı... Boynundaki hindistancevizleri attığı her adımda biraz d a h a ağırlaşıyordu. 163

Ba Fi ve karısının kaderlerine terkedildikleri ye­ re tek damla ışık sızmıyordu. Mağaranın o köşesini alaca karanlık kaplamıştı. Kuyen veya Nam No, gün­ de bir kez iki casusa birer avuç kavrulmuş pirinç ve biraz su getiriyorlardı. Ama bu kez «yeteri k a d a r su­ yumuz yok,» dedi Kuyen onlara. Genç kız gittikten sonra adam dişlerinin arasından homurdandı: «Sulan yokmuş!.. Var a m a bize vermek istemi­ yorlar.» Korkudan ölecek d u r u m a gelmiş olan karısı hiç sesini çıkarmadı. Adam alaycı bir tonla devam etti: «Birkaç g ü n d ü r t a m a m e n b u r a d a kısılıp kalmış durumdalar. Sonlan geldi artık, b u n a kuşku yok... Eninde sonunda bizim baylar buraya gireceklerdir.» Sonra kansını avutmaya çalıştı: «Uluyup d u r m a artık. Korkacak bir şey yok, diyorum sana. Bu sefer de kurtulacağız. Baylanınız gelip bizi b u r a d a n çıkar­ tacaktır.» Sesi tehditkâr bir ton aldı: «Bu orospu çoc u k l a n nasıl b i r . a d a m olduğumu görecekler benim. Hepsini doğrayacağım. İlk önce elebaşlan Hay Tep'in kafası uçacak; arkasından sıra bizi tutuklayanlara ge­ lecek; d a h a sonra Ba Ren ve hepsi!» «Sus, sus artık!» diye yalvardı karısı; «Baylanınız gelmeden gırtlağımızı kesecekler diye ödüm kopuyor benim...» E u n u n üzerine kocasının çenesi kapandı. Gizle­ meye çalıştığı korkusu yine ağır basmıştı. «Çok müm­ kündür,» diye mınldandi; «bizi onlar gelmeden öldü­ recekler.» Bu aklına geldikçe bağlı kolları yeniden titremeye başlıyordu. Buna karşın yüreğinin ta de­ rinliklerinde ufacık bir u m u t ışığı yanıp duruyordu. Bütün kötü tabiatıyla, d a m a r l a n n d a k i b ü t ü n kinle bu u m u d a sımsıkı sanlıyordu. Korku ve umut, casusun türlü şeytanlıklarla dolu kafasında birbirine k a n ş mıştı|. Kimi zaman u m u d u artıyor, kimi zaman da umutsuzluk içinde bocalıyordu. Tıpkı tuzağa düşmüş bir tilki gibiydi. Üstelik, bu tuzaktan kurtulursa na­ sıl öc alacağını kuruyordu kafasında. Mağaraya karşı girişilen her saldırı sırasında, dizginsiz bir u m u t ile sı­ nırsız bir çaresizlik arasında kıvranmaktaydı. Maki­ neli tüfekler mağarayı tarayıp, elbombaları patladık164

ça coşkunluktan kabına sığamıyordu. Böyle zaman­ larda p a r m a k l a n pençeleşiyordu adeta. Sanki artık kurtuluş saatleri gelmiş gibi, karanlıkta k a n s ı n ı de­ vamlı ayağıyla d ü r t ü p duruyordu. Ama mağarayı sa­ vu n a n l a n n da ateşe başladıklannı duyunca, içindeki kuşku yine büyüyordu. S a l d ı n d a n sonra çöken ses­ sizlikte askerlerin gelip kendilerini kurtarmalannı bekliyordu. Kimse gelmeyince yine çaresizlik içine düşüyor, d u v a r a yaslanıp inliyordu. Kollarını arka­ sından sımsıkı bağlayan ip ve bu ezeli karanlık onu boğacak gibi oluyordu. Ama yine de sürekli olarak pusudaydı... Kulakla­ rını sivrilterek her sözü, h e r sesi işitmeye çalışıyordu. Böylece son dört gün içinde ne olup bitmişse, hepsin­ den haberi olmuştu. îlk çarpışmadan beri hemen ilk silah sesinde ayağa kalkmayı adet edinmişti. Bin elbombasmın patlayışı hayatının en mutlu olaylannd a n biri olmuştu. Be'nin kolunun kesildiği gece se­ vinç içindeydi. Kuyen'in bayılması ve Nam No'nun zehirlenmesi onu zevkten dört köşe etmişti. Su'nun kaybolduğunu da biliyordu. Düşman, genç k a d m ı ko­ n u ş m a y a zorladığı zaman u m u d u sınırsızdı... Fakat ona emredilenin tam tersini söylediğini işitince, yıld ı n m çarpmış gibi olmuş ve öfkeden deliye dönmüş­ tü. Ötekiler gibi onun da boğazı susuzluktan yanıyor­ du. Ama bu yangı bile, onun kötü yüreğine, susuz­ luğun direnişe çabuk bir son vereceği umudunu uyandırıyordu. Su'nun öldürüldüğünü anlayınca kork­ maya başladı. 'Ya şimdi gerillalar öçlerini benden alırlarsa?' diye düşündü. Bazen, kukla birliklerin gerillalan d a h a fazla sıkıştırmamasını da istediği olu­ yordu. Çünkü, teslim olmadan önce onu öldürecekle­ rinden korkmaktaydı. Böylece, çevrelerini saran ka­ ranlık k a d a r k a r a düşünceler, ona, kendisinin ve ka­ rısının, a m a özellikle kendisinin kaderi için gece-güııdüz acı çektiriyordu... Kansı d u r m a d a n iç çekmeye başlamıştı. Ba Fi bir ışık görerek soluğunu tuttu. Bir m u m ışığı yaklaştı. Karanlığa alışmış olan gözleri ışı­ ğı görünce kamaştı. Gelen adamı henüz tanıyama­ mıştı ki, verdiği emri işitti: «Ayağa kalk!» 165

Gelen Hay Tep'ti. Ba Fi çarçabuk itaat etti. Karısı da ona uydu. Ama Hay Tep kadına kımıldamamasını işaret etti. Sonra casusu tepeden tırnağa süzerek: «Suçunuzun derecesini anlayacak zaman bulabilmişsinizdir herhalde. Fikriniz nedir? Ölümü hak etti­ niz mi?» Ba Fi ses çıkarmaksızın başını önüne eğdi. «Cevap verin!» dedi Hay Tep, sert bir sesle. Casus mırıldandı: «Evet.» «Çok doğru!» diyen Hay Tep başını geriye a t a r a k a d a m a bir süre sessizce baktıktan sonra emretti: «Gi delim öyleyse.» Ba Fi'nin bacakları birden çözülüverdi. Ama Ba Ren hemen öne çıkarak adamı omuzundan yakaladı. Demirci, adamın ayaklarının kesik olduğu kanısına kapıldı. Haşlanmış m a k a r n a gibi öyle gevşeyivermişlerdi. Ba Ren onu m u m ışığına doğru çekmek zorun­ da kaldı. Kadın b u r n u n u çekip sızlanarak arkaların­ d a n geliyordu. «Hey Allahım, ne ödlek herif! Hemen bayılıverdi,» dedi Ba Ren. Ba Fi'yi m a ğ a r a n ı n derinliklerindeki, içinde Su ve Kuyen'in geçen yıl topladıkları şehit kemikleri olan küpün bulunduğu yere k a d a r taşıdılar. Düşman, be­ yinlerini kürekle parçalamış ve cesetlerini bataklık­ taki bir su birikintisinin içine atmıştı. Su ve Kuyen üç gün onları aramışlardı. Dördüncü gün o r m a n a git­ tiklerinde vahşi köpeklerin hırlayışlarını işittiler. Ses­ lere kulak vererek bataklıktaki bir su birikintisinin kıyısına geldiler ve köpeklerin uçlarında hâlâ et par­ ç a l a n sallanan kemikleri gevelediklerini gördüler. Su, hayvanları sopayla kovarak kemikleri topladı. Kuyen de öbür parçaları almak için su birikintisine T daldı. Hepsini bir naylon örtüye sararak köyde sak adılar. Ölülerin kimliklerini saptamak olanaksızdı. Da­ ha sonra, kemikleri bir küp içinde m a ğ a r a n ı n derin liklerine koydular. Ba Ren, casusu biraz d a h a ileri çekti ve bir kaya ya yasladı. Adamın başı önünde hâlâ cansız gibi sal ianıp duruyordu... Gözlerini açıncaya k a d a r epeyce 166

beklediler. Ba Ren ve Hay Tep onu m a ğ a r a n ı n en dip köşesine çekerek sıkıca bağladılar. Dışan çıkarlarken Hay Tep söylendi: «Bunlann hepsi böyledir... Savunmasız insanları öldürmeye gelince aslan kesilirler, a m a kendi ölümle riyle yüz yüze gelmeye cesaretleri yoktur. Onu idam edeceğimizi sandı ve bayıldı. Korkaklar! Muhbirlik­ ten başka hiçbir işe y a r a m a z bunlar!» Onlar konuşurlarken, N a n ve a d a m l a n geri dön­ müşlerdi. Hindistancevizlerini arkadaşlarının alkış lan arasında yere attılar. Kuyen nişanlısının yatıma yanaştı. N a n bir an sustuktan sonra güçlükle konuştu «Su ölmüş.» Hepsi donup kaldılar. Demin alkışlayan eller, yan larına düşüverdi. M a ğ a r a öyle sessizleşti ki, bir sine­ ğin uçuşu işitilebilirdi. Hay Tep, Nan'ın yanına gitti ve acılı, boğuk bir sesle sordu: «O k a d a r uzağa mı gittiniz... onun yanına k a d a r ? «Hayır. O orada değil artık. Halk onu düşmaı a bırakmamış. Biz, askerler konuşurken işittik.» Nan m a ğ a r a n ı n ağzına oturdu ve b ü t ü n işittikle­ rini anlattı. Su'nun can çekişirken, halka ve Ho Amca'ya nasıl seslendiğini anlatırken sesi boğuluyordu. Kuyen hıçkırarak kendini yere attı. Başı çırpıntılar içinde, Nan'ın terden parlayan omuzuna çarpıyordu. Adamların yüzleri gözyaşlanndan sırılsıklam olmuş­ tu. Hepsi hıçkırıklarını t u t m a y a çalışıyorlardı. Gerçi, Su'nun idam h ü k m ü n ü n verildiğini önceden de bili­ yorlardı. Ama onun idam edilişini ve son nefesine ka­ d a r nasıl davrandığını ancak şimdi öğeniyorlardı. Su' yu yeterince anlayamamış vë onun gerçek değerini tanıyamamış olduklannı şimdi farketmişlerdi. O, bü­ yük bir örnek olarak önlerinde duruyordu. O k a d a r yakın ve alışık oldukları kararlılığı, bağlılığı, güzel­ liği ve yumuşaklığı, ancak şimdi b ü t ü n büyüklüğüyle karşılanndaydı. Her zaman parlayan gözleriyle Su. Bütün Hon Dat'ın gururu olan ipekten saçları. Bu re­ simler artık yoldaşlannm anısından hiçbir zaman si­ linmeyecekti. Ve son sözleri yüreklerinde asla ölme­ yecekti. Hay Tep, yine yüreğinin görünmez pençeler ve dişlerle parçalandığını duydu. Ağır ağır ayağa kalktı ve titrek bir sesle konuştu: 167

-Bizim için ne büyük bir örnek! Bizi d u r m a d a n besledi. Her bir pirinç tanesini ve h e r damla suyu gö­ zünün bebeği gibi korudu. O, baştanbaşa dostluk ve özveriden ibaretti. Düşmana en ufak bir ödünde bu­ l u n m a d a n başını nasıl dimdik t u t t u ! Bize silahlarımızı bırakmamamızı emretti. Onun bu sözlerini yürekleri­ mize kazımalıyız. Yoldaşlar, o bizden öcünü almamızı istedi. Bunu yapacağımıza and içelim!» Hepsi tek söz söylemeksizin ayağa kalktılar ve bir dakika sessiz ve başları öne eğik beklediler. Şimdi bütün düşünceleri, o yumuşak çehreydi. P a r m a k l a n silahlann namlulannı, d a h a sıkı kavradı. Hepsi kan­ larının son damlasına k a d a r savaşmaya k a r a r verdi­ ler. Artık kimse ağlamıyordu. Islak yüzlerinden göz­ yaşlarını sildiler. Ah, bu gece bir bitseydi de, yarın düşmanın ilk saldınsında Su'nun öcünü alsaydılar! «Saf altın, ateşten korkmaz,» dedi Ba Ren; «Su, saf altındandı. Birkaç dakika önce korkudan bayılan Ba Fi ise tenekeden.» «Niye bayıldı?» diye sordu Nan. «Onu öldüreceğimizi sandı.» Hay Tep, N a n ' a dönerek sordu: «Kaç tane hindis­ tancevizi getirebildiniz?» «Altı.» «Zor oldu mu?» «Hayır. Yalnız cevizleri yere atmak için, hep bi­ risi ateş edinceye k a d a r beklemek zorundaydık. Ol­ dukça yüksekteydiler. Düşmanın bütün konuşmala­ rını işitebiliyorduk. Sigara içerlerken yüzlerini bile görebiliyorduk. îyice şaşkındılar. Mağaraya gelmek­ ten vebadan korkar gibi korkuyorlar. Mağaramızın adını 'ölüm mağarası' koymuşlar.» «Fena ad değil,» diye Onayladı Hay Tep. «Onlar için ölüm, burası açık. Ama bizim için hâlâ Hon Dat' ımız.» Tu Niyep başını salladı: «Evet, Hon Dat h u z u r der mektir (*). Ama bir dokunmaya cesaret etsinler he(*) «Hon Dat»: Hem «toprak topağı», hem de «de­ nizde küçük oda» demektir. 168

le! Devedikeni toplayan, dikenlerin ısıracağını da gö­ ze almalı.» «Hazır ısırmaktan söz açılmışken, söyleyeyim: Birliklerinde Yanke'ler de var. Bir tanesini öldürmü şüz.» «Sahi mi?» «Evet. Dün bir helikopter gelip, bir ölü Yanke'yi ve bir sürü yaralı kukla subayı götürmüş. Yanke pi­ lotu, ağır yaralı erleri bile almayı reddettiği için a d a m l a r çok kızgınlar.» «Domuzlar!» «Evet. Ama, Yanke birliklerine katılmakla başla­ rına talih kuşunun konduğunu sanan budalaların gözlerini açar bu. Yanke'ler belki köpeklerini sever­ ler, a m a paralı askerlerini asla! Bu konuda güvence veririm size. Bir kere sakat kaldıktan sonra, nasıl ol­ sa efendilerinin işine yaramayacaklar. Niye k u r t a r sınlar ki onları? ö l ü m e bırakırlar d a h a iyi.» «Öyle sanıyorum ki, birliklerin morali sıfıra in­ miş,» dedi Nan; «onların d a h a çabuk çözülmelerini sağlamak için çağrılar yapabilseydik!» «Yalnız Tam Çan ve köy halkı bunu yapabilir,» dedi Ba Ren. «Burada onlara yapabileceğimiz tek şey, burunlarını gösterdikleri yerde, kurşunla doldur­ mak. Çağrı falan yapacak zamanımız yok.» «Niye olmasın?» diye sözünü kesti Tu Niyep. «Bal gibi yapabiliriz. Yalnız bir megafon gerek bize. Bir y a n d a n onlarla savaşırken, öte yandan' da tartışırız; niye olmasın? Böylece morallerinin çöküşünü d a h a da çabuklaştırabiliriz.» «Hepsi iyi güzel de, megafonu nereden bulaca­ ğız?» dedi Nan. Tu Niyep kısa bir an düşündükten sonra öneride bulundu: «Sac görevini yapacak bir şeye ihtiyacımız var. Kemiklerin olduğu küpün çevresi palmiye çiçeği kabuklarıyla örtülü. Bundan bir megafon yapabiliriz. Herhalde şehitlerin ruhlarının da b u n a bir itirazı olmaz.» «Olmaz elbet,» dedi Ba Ren. «Onlar yalnız biz tes­ lim olursak üzülürler. Hem sonra ölü ölüdür, öyle değil mi?» 169

«Ba Ren, böyle konuşman doğru değil,» diye karşı çıktı Tu Niyep. «Ölülerin kemiklerine saygı göstermaliyiz. O n l a r a dokunursak ruhlarının huzurunu boza­ rız.» Ba Ren sesini kesti, a m a sonra öne doğru eğildi ve alçak sesle fısıldadı: «Birkaç zamandan beri, sende yine batıl inançla ra bir dönüş görüyorum.» «Hayır, ne münasebet! Doğru değil buv.. ben... ben...» diye kekeleyerek karşı çıktı Tu Niyep. Hay Tep bir işaretle ikisini de yatıştırdı. Gülerek: «Haydi canım. Tu Niyep'in oatıl inançlı olduğunu göstermez bu. Ama, eğer p a l m ye çiçeği kabuklarını bu iş için kullanabileceksek, hiç tereddüt etmeyin. Ölülerimiz buna d a h a çok sevilirler. Haydi acele et, ihtiyar!» «Peki, peki, ben bu işi üstüme alıyorum. Yani..... Tu Niyep megafon yapma görevini üstlendi. Ama Ba Ren'in sözü canını sıkmıştı. Tanrılara ve Buda'ya inandığı halde, batıl inançlı olmayı kesinlikle redde­ derdi. Eski dostlarına rastladığı zaman, sırtını kaşı yarak, «eğer bu dünyadaki üç milyar insan, artık tanrılara ve Buda'ya inanmayacak olsa, yine de ina nacak bir kişi olacaktır,» derdi. Sonra elini göğsüne götürür ve h e r sözcüğün üstüne basa basa s ü r d ü r ü r dü: «Ve bu insanın adı Tu Niyep'tir. Sırf bitkisel ye mekten vazgeçmişti. Çünkü onun için, önemli olan mide değil yürekti. Bitkisel yemekle, çalışmak için ye terli enerji alamaz insan. Ayrıca insanın yüzünü so luk ve çirkin yapıyor,» derdi. İşin en ilginç yanı. Tu Niyep'in bütün kalbiyi e Parti üyesi olmak istemesiydi. Bir defasında Hay Tep'c Partiye girip giremeyeceğini sordu. Hay Tep, «elbette,» diye cevap verdi; «yalnız gerçeği görmek zorundasın. Bir Parti üyesi, her dinden insanın inancına saygıh dır. Ama, kendisi bir tanrının, Buda'nın ya da gökyü zünde tanrıların varlığına inanmaz. Seninle hiç kı­ vırtmadan açık konuşuyorum: Biz sömürenlerin ve sömürülenlerin varlığına inanıyoruz. Biz, eğer Ame­ rikalılara ve Diyem'in adamlarına karşı savaşırsak mutlu olacağımıza, köylülerin toprağa kavuşacağına 170

ve dinlerin özgür olacağına inanıyoruz.» Tu Niyep, Amerikalılara ve Ngo Din Diyem'e karşı mücadeleye yüzde yüz vardı. Ama Hay Tep'in bir Parti üyesini a nasıl olması gerektiğini kısaca anlatışından sonra, kendi zorluğunu kavradı. O, bir davaya katılmak is tiyor, a m a henüz onun karşıtıyla ilişkisini kesmemiş bulunuyordu. Duyduğu acının nedeni bu çelişkiydi. Ba Ren'in yaptığı şaka bu gizli acıyı yeniden uyandır mıştı. Ama Tu Niyep dargın değildi. Zaten bir insana uzun süre küskün kalmak elinden gelmezdi. Birkaç dakika sonra, onun palmiye çiçeği kabuk larını getirmek için bir m u m yaktığını gördüler. Mu­ mu, Su'ya ve kızına yatak vazifesi görmüş olan al çak kayanın arkasına yerleştirerek, bir megafon yap maya girişti. Onun üzerindeki kayada, Kuyen yeğeninin yarı­ na uzanmıştı. Tuy her şeyden habersiz uyuyordu. Ku­ yen'in gözleri açıktı. Kuru ve y a n a n gözleriyle göl­ geleri seyrediyordu. Sopra Tuy'a dönerek sarıldı. Kü­ çük kızın üstünde anasının ceketi örtülüydü. Kuyen Tuy'un saçlarını okşadı ve kızın saçları ona, sanki anasının o eski çocukluk günlerindeki gibi, çok uza­ mış ve ipekleşmiş gibi geldi. Hay Tep'in evinde, o karanlık yıllarda yapılmış olan gizli bir yeraltı sığınağı vardı. Parti Hücresi Sek reteri, kurtuluştan sonra da onu bozmamış, h a t t a da ha sağlamlaştırmış ve geliştirmişti. Tam evin orta­ sından başlıyor ve çeşitli yönlere doğru açılan tünel­ lerle pirinç tarlalarına ulaşıyordu. Düşman girişi bul­ sa bile, içindekilerden bir iz bulması pek kolay değil­ di. Tam Çan çarpışmanın başından beri b u r a d a ya şıyordu. Her gece biraz temiz hava almak üzere, kısa bir süre için dışarı çıkıyor ve sonra yine aşağıya ine­ rek m u m ışığında çalınmasına devam ediyordu. Bu akşam da, Hay Tep'in karısı bir görevden dön­ dükten sonra, ayağıyla sığınağın kapısına vurarak işaret verdi ve kapıyı kaldırdı. Tam Çan ortaya çı kınca, yorgun ve acı dolu bir sesle, «Su öldü,» dedi. Tam Çan, yüzünde derin bir yas ve kederle uzun z a m a n olduğu yerde kaldı. Sonra alçak sesle sordu: 171

«Ne zaman?» «Az önce. Bir saat olmadı daha. Zam'ın kılıcının darbesinden sonra d a h a b ü t ü n gün yaşadı. Ama biz ölüyü aldık. Bu olay herkesi sarstı. Onun asıldığı ye­ re büyük bir kalabalık birikmişti. Ölüyü alabilmek için askerlerle boğuşmak zorunda kaldık.» «Şimdi nerede?» «Sao Ana'nın evinde. Çok kalabalık bir kitle evin önünde toplandı.» Tam Çan doğrularak sığınağın kapısına dayandı. Bakışları dalgındı. «Git şimdi,» dedi; «bir cenaze töreni örgütleyin ve bu töreni bütün köy boyunca bir mitinge dönüştürün. Halkın düşmana karşı kini d a h a da bilensin.» «Biz de öyle düşündük. Gidiyorum şimdi.» ' Ayağa kalktı ve sığınak kapısını indirmek istedi. «Bir dakika!» dedi Tam Çan. «Cenaze alayı ma ğ a r a n ı n önünden geçirilebilir mi?» «Ne için?» diye sordu Hay Tep'in karısı, gözlerini iri iri açarak. Tam Çan, kadına oturmasını işaret etti. Sonra dü şüncesini fısıldadı. Sözlerini bitirirken, «İşte böyle,» dedi; «bunu yapabilir misin? Çok önemli bir şey bu.» «Ötekilerle konuşayım,» diye cevap verdi kadın, bir an düşündükten sonra; «eğer böyle bir olanak varsa, yararlanacağız elbet.» «Dikkatli ol bacım. Ödün vermek yok. Ama çok sert de olmayın. Birliklerle yeni çatışmalardan kaçı­ nın. Her. şeyden önce erleri müttefikimiz yapmak için çalışmalıyız. Senin çocukların nerede?» «Baksın diye bir komşuya bıraktım.» Hay Tep'in karısı çabucak kapıyı indirdi. İzleri yok etti ve gitti. Akşam karanlığında köylüler, Sao Ana'nın evine ve avlusuna doluşmuşlardı. Hay Tep'in karısı geldiğinde, Su'yu t a b u t a yerleştirme hazırlık­ ları içindeydiler. Sao Ana ölünün başını sevecenlikle dizine yatırmış, saçlarını tarıyordu. Abanoz siyahlı­ ğında m a n d a boynuzundan bir tarakla, özenle ve alışkın ellerle yapıyordu bu işi. Ama bu sefer çok ağırdan alıyor, en küçük, bir düğüme k a d a r tarıyordu. Sonra Hay Tep'in karısına döndü ve metin bir sesle: 172

«Tapınağın arkasına bir bak bakalım. Bir küçük şişe t u r u n ç çiçeği yağı vardı. Oraya mı koymuş? Da­ ha yeni satın almıştı, a m a henüz kullanamadı.» Hay Tep'in karısı ona şişeyi verince, avucuna birkaç damla d a m l a t a r a k kızının saçlarına sürdü. Su'nun saçlarını t a r a m a y a başlayınca, hoş bir koku odayı doldurdu. Sonunda usta ellerle örerek bir to­ puz yaptı. Ne çok yapmıştı b u n u kızı için! Bu uzun siyah saçları ne k a d a r iyi tanıyordu! Bu sefer b ü t ü n dikkatini vermişti bu işe. Kızının yaşadığı zamanlardakinden daha güzel, d a h a yuvarlak, d a h a dolgun bir topuz olmuştu bu... Belki de şimdiye k a d a r taşı­ dıklarının en güzeliydi. Topuz tamamlanmıştı. Ama Sao Ana, kızından bir türlü ayrılmak istemiyordu. Kendi saçından uzun bir pirinç iğne çıkartarak, b u n u kızının saçına taktı. Zam'ın kılıcının kestiği saçları toplayarak tapınağın Üstüne koydu. Orada sessizce ağlamaya başladı. Kadınlar onu t a h t a sıranın üstüne oturttular. Hay Tep'in karısı ve Ba Ren'in karısı, Su'yu kucak­ layarak tabutun içine yerleştirdiler. Kapağı kapat­ mak isterlerken, Sao Ana ötekileri iterek kızına koş­ tu. Ama kapak kapandıktan sonra artık bir şey gö­ remez oldu ve hıçkırıklara boğuldu. Tabut kızıldı, kıpkızıldı. Su'nun doğduğu, çocukluğunda oynadığı, büyüyüp yetiştiği evin orta yerinde duruyordu. Bu ev onun gözyaşları, gülüşleri, genç kızlığının oyun­ larıyla doluydu... Şimdi bu evde son kez uyuyordu. Ama arkasında, hayatının 27 yılını ve özellikle bir kahramanın son saatlerini silinmez bir şekilde bırak­ mıştı. Aşağıda herkes avluda toplanmıştı... Hay Tep'in karısının ciddi sesini işittiler: «Meşaleleri yakın!» Hindistancevizi ipliklerinden ya da çaputtan ça­ bucak yapılmış meşaleler alevlendi. Birçok insan ve aralarında Ca May, eteklerine türlü türlü şeyler so­ kuşturdular... Birkaç saniye içinde avlu, apaydınlık olmuştu. Sao Ana, Su'nun, babasının tepedeki mezarının yanına gömülmesini istemişti. Ama doğrudan doğru173

ya oraya gidecekleri yerde, köyün içinde dolaşarak yolu uzattılar. Cenaze töreni, sanki Su'nun doğduğu yere allahaısmarladık demesini sağlamak istercesine, evler ve tarlalar arasında uzun bir yürüyüş oldu. Bir paralı asker devriyesi, koruluğun ortasında cenaze alayıyla karşı karşıya geldi. «Durun!» diye bağırdı askerler; «Sokağa çıkma yasağı konduğunu bilmiyor musunuz? Nereye gidi­ yorsunuz?» Bayan Ba U cevap verdi: «Kızımızı öldürdünüz. Sadece onu gömmeye götürüyoruz.» Devriye komutanı eliyle yolu gösterdi: «İyi iyi, devam edin. İsterseniz cenaze törenini bir mitinge çe­ virin, b a n a ne!» dedi. Adamlarına döndü ve onlara cenaze alayına yol vermelerini işaret (itti. Hay Tep'in karısı ve bayan Ba U en önde olduğu halde, kalabalık yoluna devam etti. Yanan meşalelerden kıvılcımlar saçılıyordu... Herkesin elinde ikinci bir meşale hazırdı. Meşaleler, dört kadının taşıdığı tabutun çevresinde çatırdıyor, kalabalık mırıldanıyordu... Işık, karanlığı dağıtarak kızıl tabutu aydınlatıyordu. İhtiyar kadinların gümüş saçları üzerinde panldıyor, avokado ağaçlarının mey­ ve dolu dallarında titreşiyordu. Sao Ana, çevresinde Ba Ren'in karısı ve öbür dostları olduğu halde, t a b u t u n hemen arkasında yürü­ yordu. İki kadın ona destek olmak istediler. Ama o, yardımı reddederek sağlam adımlarla yürümeye de­ vam etti. Artık ağlamıyordu. Bu fırtınanın ortasında, içinde yeni ve sıcak bir şey yükselmiş ve ağlamasını kesmişti. Daha birkaç dakika önce kızından ayrı ka­ lacağı için ne büyük bir acı çekiyordu! Ama şimdi, çevresini saran yurttaşlarının arasında, içi yeni bir duyguyla dolmuştu. Su'nun, bu uğurda hayatını ver­ mek zorunda kalan tek insan olmadığını düşündü... Çevresindeki kadın ve erkeklerin kaç tanesi kocasını, çocuğunu ya da akrabalarını yitirmişti!.. Diğerleri, sevdiklerine canavarca işkence yapıldığını görmek zo­ r u n d a kalmışlardı. Delinmiş bir akciğer, parçalanmış bir karaciğer, kesilmiş bir kol ya da kıyılmış bir ba­ cak! Bu komşuların hâlâ kaç tanesinin hapislerde 174

veya Paulo Condor'da yakınları vardı! Yedi yıldır Hon Dat'ta baskıdan z a r a r görmeden sıyrılabildiğini söyleyebilecek tek bir aile yoktu. Ne k a d a r k a n ak­ mıştı!.. Bunlar unutulabilir miydi? Hayır, yalnız ken­ disi değil, b ü t ü n komşuları bu cehennemden geçmiş­ lerdi. Mücadele eden yalnızca o değildi; yüzlerce Hon Dat halkı ve bütün Güney Vietnam'da milyonlarca yurttaşıydı. Arkasındaki denizin gürültüsü, ona yo­ l u n a devam etmesini ve acısını bağrına gömmesini söyler gibiydi. Yaprakların hışırtısı onu öc almaya zorluyordu sanki. Kanı intikam diye haykırıyordu! Oğulları, yeğenler, çocuklar, kendininkiler ve başkalannınkiler, m a ğ a r a d a kuşatılmışlardı. Ama, açlığa ve susuzluğa karşın, h â l a amansız bir mücadele ve­ riyorlardı. Düşmanın eline yalnızca bir tek savaşçı düşmüştü. O da kendi kızıydı ve boyun eğmeyi red­ detmişti. Ama d a h a torunu, ikinci kızı, damadı, ya­ nındaki kadınların kocaları, Hay Tep ve Ba Ren, Tu Rau'nun oğlu Be ve birçokları oradaydılar. Sao Ana bunları düşünerek gittikçe yatıştı. Irmağın kıyısında, birliklerin kamp kurdukları noktadan uzak olmayan bir yere geldiler. Bu alevli ışıklardan dokunmuş halının görünümü karşısında, birçok asker, çadırlarından dışarı akın ettiler. Piyade Taburu Komutanı Yüzbaşı Kao, tabutu görür gör­ mez d u r u m u anladı. Adamlarına su boyunca dizilme­ lerini ve silahlarını ateşe hazır tutmalarını emretti. Kendisi de cenaze alayının başına koştu: «Durun! Durun!» Bayan Ba U ona doğru yürüdü ve yumuşak bir sesle: «Yüzbaşı bey, kızlarımızdan birini öldürdünüz... Hiç olmazsa bırakın da onu gömelim.» «Komutan, geceleyin sokağa çıkmayı kesinlikle yasakladı.» «Evet ama, öyle korkunç bir biçimde öldürdünüz ki kızımızı! Bunun için hemen gömmemiz gerek.» «Bir Vietkong için az bile ona yapılan.» «İster Vietkong olsun, ister başka bir şey. O be­ nim yeğenimdi yüzbaşı béy. Onu tepedeki mezarlığa gömmemizin size ne zararı var? Onu ne korkunç bir şekilde öldürdüğünüzü düşünsenize, bayım!» 175

«Bu şişko k a n da kabak tadı verdi artık. Ay Al­ lah belanı versin, laftan anlamaz mısın sen?.. Komu­ t a n gece sokağa çıkmayı yasak etti, diyorum sana.» Ba U kollannı çaresiz kalmış gibi yere indirdi. «Ben de sizin k a r a r verme yetkiniz olduğunu san­ mıştım da, ondan konuşuyorum, bayım. Demek h e r şey komutanın elinde. İyi öyleyse, beni ona götürün. O n d a n izin isteyeyim.» Komutan Kao, 'çattık' d e r gibilerden yüzünü bir o yana, bir bu y a n a çevirdikten sonra gözlerini yine Bayan Ba U'ya dikti: «Komutanın yanına gidip,'orada da kanşıklık çı­ k a r m a k istiyorsun, ha?.. Senin de b u n l a n n elebaşılan n d a n biri olduğuna kalıbımı basarım.» Bir asker söze kanşti: «Ben b u n u sık sık Raç Gia' daki mitinglerde gördüm.» «Saçma sapan konuşma sen, terbiyesiz! Ben yüz­ başıyla konuşuyorum, sen ne b u r n u n u sokuyorsun?» Yüzbaşı Kao'ya dönerek ellerini saygı işareti ola­ rak birleştirdi ve alçak gönüllü bir tavırla devam etti: «Acıyın n'olur yüzbaşı bey! Komutan m u t l a k a izin verecektir. Siz m a ğ a r a d a k i Vietkong'la savaşı­ yorsunuz, bir tutsağı öldürüyorsunuz. Bu k a d a n yet­ mez mi? Niye ölümüzü gömmemize engel oluyorsu­ nuz?.» «Cevabım hayırdır!» diye böğürdü subay; «bu feryadü figâna bir son verin artık!» Bayan Ba U kendisini d a h a fazla tutamadı ve bağırdı: «Öyleyse biz de izinsiz gideriz!» Subayın yanından geçerek a r k a d a ş l a n n a ilerle­ melerini işaret etti. Kitle onun peşinden ileri atıldı ve askerleri ırmağa doğru itmeye başladı. «Durun, yoksa ateş ederim!» diye bağırdı yüzbaşı. Kimse durmadı... Meşaleleri havaya yükselterek, ışığı binlerce kez yansıtan ırmağa girdiler. Yüzbaşı sağa sola koşuşarak adamlarının kulak­ larına fısıldadı: «Havaya ateş edin!» Askerler havaya birkaç el silah sıktılar. İnsan ka­ labalığı yoluna devam ederek, ırmağın üzerine karşı 178

sahile k a d a r yayıldı. Tabut yokuşun başına varmıştı ki, Hay Tep'in karısı arkadakilere seslendi: «Yalnızca uyarı ateşi! Yürüyün!» Böyle a n l a r d a d u r m a m a k gerektiğini tecrübeyle biliyorlardı. Uyarı ateşlerine alışkın olduklarından, soğukkanlılıklarını yitirmediler. Ayrıca, hepsi de Su' yu gömmekten başka çok önemli bir görevleri d a h a olduğunu biliyorlardı. M a ğ a r a n ı n yanından geçmek­ ten y a r a r l a n a r a k Hon Dat'ın savnucularına ikmal ye­ tiştireceklerdi. Karanlık bastığından bu yana hazır­ lıklarını yapmışlar ve yiyecekleri eteklerinin altına saklamışlardı. Yüzbaşı Kao'nun siyasal mücadeleyi bastırmada biraz tecrübesi vardı. Bunun için kitleye ateş etmek­ ten sakınıyordu. İki-üç kez birkaç mitingciye ateş et­ tirdiği için, yumruklar, sopalar ve taşlar altında c a n vermesine az kalmıştı. O zamanlar, kitlenin ilk ölü­ yü görünce dağılacağını sanmıştı. Ama gerçekte bu­ n u n tam tersi oldu. Mitingciler kollarını sıvamışlar, geriye dönmüşler, onun ve adamlarının üzerine atıl­ mışlardı. Bu tecrübeden sonra, şimdi d a h a ileri git­ meye cesareti yoktu. Hon Dat'a geldikleri ilk günden beri komutanları şöyle diyordu: «Mağaradaki Vietkong'u yok edebilmemiz için, siyasal bir mücadelenin çıkmasını önlemek tayin edi­ cidir. Eğer şeytan k a n l a r bu işe kanşırsa, burası ce­ henneme döner. Böyle d u r u m l a r d a benden emir al­ m a d a n harekete geçmeyin.» Kao'nun, komutanının hikmetine hayranlığı sınır­ sızdı... Ve işte şimdi kadınlar işe kanşmışlardı!.. O n u n emirlerini umursamamışlar ve ırmağı geçmişlerdi. Şu a n d a yapabileceği en iyi şey, amirine telefon edip onu d u r u m d a n h a b e r d a r etmekti... Hemen telefon çadınna koştu ve manyetolu telefonun kolunu deli gibi çe­ virmeye başladı. Santralcinin uykulu sesi işitildi: «Kim telefon ediyor?» «Üçüncü Taburdan Yüzbaşı Kao. Komutanı ver çabuk!» «Uyuyor ama, yüzbaşım.» F 12

177

«Uyandır öyleyse! Köylüler miting yapıyorlar ve ırmağı geçtiler. Çabuk!» Beş dakikalık bir bekleyişten sonra Kao, telefo­ n u n öbür u c u n d a komutanın sesini işitti: «Nasıl? Halk miting mi yapıyor dediniz?» _ «Evet komutanım. Vietkong'u tepenin eteğindeki mezarlığa gömmek istiyorlar. Onlara b u n u yasakla­ dım a m a yine de ırmağı geçtiler.» «Hay şeytan! Birkaç el uyarı ateşi açın!» «Açtırdım, komutanım. İşe yaramadı. Topluluğa ateş etmeme izin veriyor musunuz?» «Hayır! Hayır! Sonra cadı kazanına döner bura­ sı! Madem ırmağı geçtiler, a r k a l a r ı n d a n gidin ve dur­ durun.» «Başüstüne komutanım.» Kao geri koştu. Ama çok geç kalmıştı. I r m a k t a kimsecikleri göremedi. Son meşaleler de hindistance­ vizleri koruluğunda kaybolmuşlardı. Yalnız a r a d a bir palmiye yapraklarında parıldayan yansıları gözükü­ yordu. Yüzbaşı, bir takım askerin önünde, ırmağı aş­ tı ve koşarak peşlerine takıldı. Onlar ancak cenaze alayının sonuna varmışlardı ki, yukarıda bir grup siyah gölge sıradan ayrıldı ve karanlıkta var güçleriyle m a ğ a r a y a doğru koştular. M a ğ a r a y a ilk v a r a n Ca May oldu. Ellerinde sazlarla kaplanmış bir şişe su ve iyice sıkıştırılmış bir paket sütlü pirinç vardı. Ayaklarının onu taşıyabildiği ka­ d a r hızlı koşuyordu. Arkasından d a h a başkaları da su ve yemek getiriyorlardı. Ca May, karanlık m a ğ a r a n ı n ağzına yaklaşınca, ansızın bir silah patladı. Bir kurşun kızın saçlarını yalayıp geçti. Korkuyla olduğu yerde kaldı ve bağırdı: «Kardeşler, benim, Ca May. Size yiyecek getirdim!» Demin ateş eden gerilla yıldırım çarpmış gibi sar­ sıldı ve haykırdı: «Hay Allah! Ca May! Seni vurdum m u ? Yaralı mısın?» «Hayır, hayır, üzülme!» diye kekeledi Ca May ve soluyarak m a ğ a r a n ı n ağzına doğru tökezledi. Şişeyi ve paketi içeri uzattı. «Hepinizin sağlığı yerinde mi kardeşler?», 178

«Evet.» «Su öldü. Onu gömmeye gidiyoruz.» Bu birkaç acele sözden sonra, yine cenaze alayına katılmak üzere gecenin karanlığına daldı. Bir baş­ kası geldi. Bir şişe ve bir paket daha. Hepsi adını söy­ lüyorlar, d u r u m u soruyor ve hemen yine yok oluyor­ lardı. H e r yeni gelen gölgeye savaşçılar cevap veri­ yorlardı: «Kaygılanmayın. Yalnız iki yaralımız var. iyi da­ yanıyoruz. Köyde siyasal mücadeleyi başlatın! Tazmi­ nat isteyin!, Kukla birliklerin moralini çökertin! Özel­ likle bu işi iyi yapın!» «Tamam, anlıyoruz.» Ansızın karanlıkta Tu Niyep'in sesi işitildi: «Aman yarabbi! Sen misin kadm?» «Evet, benim adam, benim! Haydi alahaısmarladık!» Su şişeleri ve yemek paketleri m a ğ a r a n ı n ağzına yığılırken, telaşlı sorulara acele cevaplar verildi. Ay ışığı,, topuzlu ya da örgülü saçlı gölgelerin geliş-gidiş-* lerini hafifçe aydınlatıyordu. Gerillalar, kızlarını, ka­ n l a r ı n ı hayal meyal fark ediyorlardı. Kadınlar, yal­ nızca karaltılar ve d ı ş a n y a u z a n a n eller görüyorlardı. Eir kocanın, bir kardeşin ya da bir komşunun sesi. Beş g ü n d ü r b ü t ü n haberleşme o l a n a k l a n ellerinden alınmış ve birbirleri için kaygı dolu, sevgili, tanıdık sesler. Mağaranın içinde ve dışında, düşmanın beş günlük savaştan sonra bile kıramadığı bir azimle dol­ du hepsinin içi. Mağarayı savunanlar, yalnız olmad ı k l a n n ı görünce yeni bir coşkunluk nöbetine tutul­ muşlardı. Kadınlar ise, düşmanın mağarayı ele geçiremeyeceğine emin olarak oradan ayrılıyorlardı. Her iki taraf da bu görüşmelerinin, sonuncusu olmayaca­ ğına t a m bir güven getirmişti. Kadınlar gittikten birkaç dakika sonra, ince bir karartı, ardında ufak bir köpekle m a ğ a r a y a doğru süzüldü. Gölge doğru Ba Ren'in kucağına düştü. De­ mirci, onu sımsıkı kavradıktan sonra bağırdı: «Bu da nesi? Ne a n y o r s u n burada?» «Benim, ben... benim be!.. Ben bir elbombası ge­ tirdim!» diye ince karaltı, bu k a b a davranışı pro­ testo etti. 179

«Hay Allah! Sen misin Ut? Arkadaşlar, küçük Ut gelmiş!» «Ben burada kalacağım, haberiniz olsun. Geri dönmek istemiyorum.» Ut çabucak kendini Ba Ren'in pençelerinden kur­ tardı ve duvarları yoklayarak içeri girdi. Hepsini bi­ rer defa öptü ve kırkık saçlı kafasıyla, karınlarına tos vurdu. D u r m a d a n gülüyor ve yineliyordu: «Benim kaybolduğumun farkına varınca deli ola­ caklar.» «Ut! Sen misin Ut?» Mağaranın içinde sevinçle sordu birisi. Ut, N a m Tan'ın sesini tanıdı. «Nam Am­ ca, sen misin? Haberin var mı? Karın h e r Allanın g ü n ü bir tütsü çubuğu yakıyor ve senin sağ salim kurtulman için Buda'ya yalvarıyor.» «Soytarı! Kardeşin yaralı. Gel de onu ziyaret et!» «Biliyorum,» dedi çocuk sakin bir sesle. «Birazdan giderim, acelesi yok. Babam da biliyor. Savaşta böy­ le şeylerin olağan olduğunu söyledi. Ah, neredeyse unutuyordum! Bende yepyeni bir elbombası var. As­ kerlerden aşırdım. Y a n n b u r a y a gelirlerse, kapsülü­ nü çekeceğim ve onlarla birlikte öleceğim.» Hepsi gülmeye başladılar: «Ne sivri akıllısın sen! O dediğin .ancak son ça­ re olarak yapılır. Beklersin, yeteri k a d a r yaklaştılar mı bombayı üstlerine atıverirsin.» Düş kınklığma u ğ r a y a n Ut, yine de altta kalmak istemedi: «Biliyorum elbet. Ben de zaten çok yakına gelir­ lerse diyorum. O zaman son çare olarak... En son ça­ re olarak...» «Öyleyse mesele yok. Ama bizim o d u r u m a gel­ memize d a h a çok var, gerilla kardeş. Şimdilik, suratl a n n ı gösterir göstermez ateş ediyoruz. O n d a n son­ ra fazla yakına gelirlerse elbombası atıyoruz.» «Onlar da n a l l a n dikiyorlar, değil mi? Biliyorum,» diye onayladı çocuk ve sordu: «Kuyen nerede? Onu göremiyorum.» «İçerde.» Ut ona gitmek için döndü, birdenbire durakladı. B u r n u n u çekti ve hıçkıra hıçkıra ağlamaya başladı: 180

«Su yok artık... Su öldü!» Mağaranın ortasına dikilmiş, sıcak gözyaşları dö­ küyordu... Çevresindekiler onu avutmaya çalıştılar. Ama o, sanki onlara kızgınmış gibi, adamları iterek bir şeyler homurdandı. Sonra ansızın ağlamasını kes­ ti, gözlerini kuruladı ve gürültüyle sümkürdü. Hay Tep, kolunu çocuğun omuzuna dolayarak, «şimdi be­ ni iyi dinle Ut,» dedi; «sen artık b u r a d a kalmak zo­ rundasın. Ama dikkat et! içeriye gidersen, Tuy'un ya­ nında anasının öldüğünü söylemeyeceksin, anlıyor musun? Eğer b u n u bir öğrenirse, artık hiçbirimiz onu susturamayız. Senin şu ünlü elbombanı da ver ba­ na. Senin için saklayacağım.» Ut, MK3'ünü pantolonunun cebinden çıkartarak Hay Tep'e verdi: «Ama sakın yitireyim deme! Bak, seni sorumlu tutuyorum.» «Kaybolursa başkasını veririm, merak etme. Biz­ de sürüsüne bereket.» Yiyecekler toplandı ve bir köşeye yerleştirildi. El fenerlerinin ışığında, 12 dolu şişe su ve 12 paket haşlanmış pirinç saydılar. Ayrıca birçok paket tütün ve bir paket Rubi sigarası. Yiyecekleri sardıkları muz yaprakları hâlâ taptazeydi. Kırıldığı yerlerden suyu çıkıyordu. Paketlerin birini açtılar. Hâlâ dumanları tüten sütlü pirinç, soğan ve çeşitli b a h a r a t l a r kokan altın renginde kızarmış bir tavuk budu! «Ah!» diye bağırdılar; «krallara layık bir ziyafet!» «Bu gece iyice yiyip içip kuvvet toplamalıyız.» de­ di Ba Ren. «Yarın da Rubi sigaralarını içeriz ve pa­ ralı askerlere nanik yaparız.» «Bunu Rubi'lerle yapabiliriz,» diye güldü Hay Tep. «Ama suyu ve yiyeceği yine çok ölçülü kullanma­ lıyız. Daha ne k a d a r b u r a d a kalacağımız belli de­ ğil. Ben hepsini Kuyen'e teslim edip, o nasıl uygun görürse öyle dağıtmasını' öneriyorum.» «Yiyeceklerle ilgili önerini kabul ediyorum,» de­ di Tu Niyep; «ama t ü t ü n ye sigaralarla ben ilgilene­ ceğim.» Sözleri kahkahalarla karşılandı. Hepsi kabul et­ tiler. Ama Ba Ren dilini gösterdi. Bunun üzerine Tu 181

Niyep ciddi bir sesle, «kötü şeyler düşünmeye başla­ ma Ba Ren,» dedi; «benim tütünümüzle ilgilenmem, kendim için değil, topluluğumuz yararınadır. Ben öy­ le bireyci bir insan değilim.» Ba Ren gülümsemekle yetindi.

Ca Zoy'un umutsuzluğu artık son doruğuna ulaş­ mıştı. Zam kılıcını Su'ya vururken, üzerine atılmış; fakat askerler onu yere yıkmışlar ve tekmelemişler; b u n u n üzerine bayılmıştı. Yeniden kendine geldiğin­ de güneş batıyordu. Ca May saçı-başı darmadağınık bir d u r u m d a eve gelmiş ve ağlayarak Su'nun öldüğü­ nü söylemişti. Sonra yine yel yepelek çıkıp gitmiş ve anası, dört bir yanından r ü z g â r esen bu boş evin or­ tasındaki bambu y a t a k t a yine yapayalnız kalmıştı. Latanya yapraklarıyla örtülmüş duvarın delikleri ara­ sından içeriye sızan rüzgâr, iniltili sesler çıkartıyordu. Ca Zoy, birçok sefer uğraştıktan sonra, sonunda doğrulabildi. Vahşi gözlerinde garip bir ışık parlıyordu. Batan güneş, çözülmüş koyu kahverengi saçlarına sol­ gun s a n ışıklar saçıyordu. Ca Zoy, hareketsiz oturu­ yordu. Gece oldu. Ama o h â l â yerinden kıpırdamı­ yordu... Karanlık yavaş yavaş b ü t ü n odayı kapladı. Doğan ay, kadının çizgilerini yine belirginleştirdi. Bu sefer yatağında değildi. Ayağa kalkmıştı. Bahtsız Kmer kadınının tuhaf bir duruşu vardı. Bacaklarını açmış, ayaklan hafifçe içe doğru dönük, ayak parmak­ ları odanın çatlak t a b a n ı n a kenetlenmiş gibiydi. Koll a n n ı sımsıkı göğsüne kavuşturmuş, öne doğru eğil­ miş, yıkılmak üzere olan bir ağaç gibi öylece dikili­ yordu. Uzun süre öylece kaldı; yarım saat ve belki de d a h a fazla. Sonra ansızın sendeleyerek, kamburu çıkmış bir durumda odadan çıktı! Köyün k e n a n n a ulaşan tarla yolu boyunca yürüdü. D u r m a d a n engel­ lere çarpıyor, düşüyor, a m a gık çıkarmaksızm yeni­ den doğruluyor ve yoluna devam etmeye çalışıyordu. Bayan Ba U'dan son kez içki satın aldığı z a m a n da bu yoldan gelmiş ve hep aynı engellere çarpmıştı. Ama hiç bu k a d a r sık düştüğü olmamıştı. Umutsuz­ luktan delirmişti... Özbeöz oğlu uzun bir aynlıktan 182

sonra Hon Dat'a dönüyor; ve Kmer olsun, Vietnamlı olsun, herkesçe sevilen bir genç kızı öldürüyordu. Üs­ telik bu kız ve anası, ona hep yardım etmişlerdi. 20 yıl önce Sao Ana, soğuk ve sisli bir gecede onu evi­ ne götürmüş ve Ca May'ı doğurmasına yardım etmiş­ ti. Su, o z a m a n l a r henüz yedi yaşındaydı. Ama c a n a yakın ye iyi yürekliydi. Su'nun onu evine götürürken kolundan t u t u p yardım edişini nasıl unutabilirdi? O gece ne k a d a r soğuk olduğunu ve Sao Ana ile küçük Su'nun başlarının sanlı olduğunu anımsadı. Her şeyi anımsıyordu. Sevgili Taç Ka'sı öldükten sonra da, Sao Ana ve kızlan kendisiyle ve Ca May ile ilgilenmişler, sevgi göstermişlerdi. Ca Zoy nasıl ödeyeceğini büemediği bu şükran borcunu yüreğinin derinliklerinde ta­ şıyordu... Arada sırada Ca May ile birlikte, Sao Ana' nın, su k a n a l l a n n m bakımı, bahçe işleri, hasat ve pirinç h a r m a n ı gibi birtakım işlerinde küçük yardım­ larda bulunurlardı. Ama bu, okyanusa dökülen bir damladan ibaretti. Ve şimdi, kendisinin dünyaya ge­ tirdiği bu canavar, Su'yu kılıç darbeleriyle öldür­ müştü! İşte Ca Zoy'u bu yollarda böyle tökezleten şey, Zam'ın cinayetinin doğurduğu dehşetti. Nereye gidi­ yordu? ö n ü n d e uzanan, ay ışığının aydınlattığı düz yolda korkunç çabalarla düşe kalka ilerlemeye çalı­ şıyordu. O n u n için bu yol, umutsuzluk yoluydu. Si­ yah k a r a r t ı en sonunda dört yol ağzına vardı. Hiç ar­ kasına b a k m a d a n dümdüz yoluna devam etti. Hede­ fi belliydi. Sao Ana'ya gidiyordu. Adımları tereddüt­ lü, çekingen ve ürkekti. Mango koruluğunu geçerken ana yoldan gitmeyi göze alamadı ve koruluğun kıyısı boyunca, a r a d a a ğ a ç l a n n a r k a s ı n a saklanarak yürü­ dü. Sao Ana'nın evine ulaşıncaya k a d a r sonsuz bir zaman geçmiş gibi geliyordu ona. O r a d a büyük bir insan kalabalığı gördü. Su'yu yakıyorlar ve giydiri­ yorlardı. Göremediği şey, Sao Ana'nın kızının saçla­ rını nasıl sevgiyle taradığıydı. Ca Zoy'u az mı evine götürmüştü o kız! Kalabalık avluya girmeye cesaret edemedi. Yolun yakınındaki a n a n a s çalılıklannın ar­ kasına gizlendi. Sao Ana'nın ağladığını işitince bü­ tün vücudu titremeye başladı. Yüzünü elleriyle örttü. 183

Avludaki meşalelerin ışıklan, saklandığı yeri de hafifçe aydınlatmaya başlayınca, korkuyla olduğu yerde büzüldü. Dikenli a n a n a s y a p r a k l a n arasından cenaze alayını, Su'nun kızıl tabutunu ve Sao Ana'nın ak saçlarını gördü. Tabuta bakınca yüreği d u r a c a k gibi oluyordu. Olduğu yerde hareketsiz bir put gibi kalarak gözlerini sımsıkı yummuştu. Zam'ın, oğlu ol­ madığını ne çok söylemişti kendi kendine! Ama onu dünyaya getiren kendisiydi. O lanet olasıca büyük toprak ağasının kagir evinde hava ne k a d a r sıcaktı o gece! Duvarlar ne k a d a r kalındı! Sonunda katil Zam olarak bebeği doğuruncaya k a d a r ter içinde boğulmuş, gece yarısına k a d a r sancılar içinde kıvranmıştı. Cenaze alayı yola koyulmuştu. Kızı Ca May da aralarındaydı. Ca Zoy ayağa kalkıp onlara katılmak istedi. Ama cesaret edemedi... Bu sefer hiç cesareti kalmamıştı artık. Ca May çekinmeden cenaze alayına katılabiliyordu. Ama anasının içi içini yiyordu. Tanı dığı bir duyguydu bu... Ama bu gece korkunç bir işkence olup çıkmıştı; yürüyüşçülere katılmaya cesa­ ret edemediği k a d a r korkunç bir işkence!.. Hepsi git­ mişlerdi... Meşaleler görünmez olmuştu... Yalnızca ay ışığı Sao Ana'nın avlusunu aydınlatıyordu şimdi. Ca Zoy hâlâ sivri dikenli a n a n a s çalılıklannın ara­ sında duruyordu. Karşısında, sınklar üzerindeki küçük evi ve balık yağında yüzen bir fitilin yandığı merdi­ venleri görüyordu. Gözlerini bu merdivenlere dikmiş­ ti... Vietnamlı kız, ona bir kez bu merdivenleri çık­ ması için yardım etmişti. Zayıf bir ışıkla aydınlatıl­ mış evde Ca May'ı dünyaya getirmiş ve Sao Ana, diş­ leri arasında çiğnediği s a m a n l a n temizlemişti. Kendi­ sini alıp götürmek üzere Taç Ka'nın geldiği ev de burasıydı... «Zam! Zam! Nasıl bir canavarsın sen? Beni kur­ t a r a n evi yasa boğdun. Aynı baban gibi, a n a n ı n yü­ reğini parça parça ediyorsun. Sen, ananın halkla bü­ tün b a ğ l a n n ı kesen bıçaksın. Senin yüzünden sakla­ nıyor ve geceleri bir hırsız gibi dolaşıyorum... T a n n A-Rat seni niçin sağ bıraktı? Yok etmeliydi seni! O zaman bir kez d a h a acı çekerdim ve sonra bu son­ suz işkence son bulurdu!» 184

Ca Zoy, oğlunu lanetledi. Doğrularak titrek ayak­ larının üstünde d u r m a y a çalıştı. Sonra yağ ziyan ol­ masın diye lambayı söndürmek niyetiyle, a n a n a s yap­ raklarını aralayarak Sao Ana'nın avlusuna girdi. Mer divenlere gelince, sanki yitik bir şeyi arıyormuş gibi. h e r basamağı yoklayarak yukarı t ı r m a n m a y a başla­ dı. Her adımında aynı hareketi yaparak sonunda yu­ karıya, büyük açık kapıya ulaştı. Tapınağın üzerinde titreşen alevi gördü. Ansızın gözleri büyüdü ve kor­ k u n ç bir çığlık attı... Lambanın önünde siyah ve par­ lak bir saç demeti görmüştü... Kendisini korumak is­ t e r gibi ellerini öne doğru uzattı, merdivene doğru sendeledi ve aceleyle aşağı inmeye başladı. Sanki as­ kerler onu yine dipçikliyorlarmış gibi müthiş bir acı duyuyordu göğsünde. Bu acı soluğunu kesti ve alt basamağa yıkıldı kaldı. Gece y a n s ı n a doğru Sao Ana ve dostları cenaze alayından geri döndüler. Merdivenlerin dibinde bay­ gın yatan Ca Zoy'a takılarak tökezlediler. Kadını eve taşıyarak ceketini çıkarttılar ve masajla yine kendine getirmeye çalıştılar. Sao Ana, bir an sessizce Ca Zoy' un kahverengi s a ç l a n n a baktı, sonra sımsıkı kapalı dudaklanyla, gözlerini odanın bir köşesine dikti. Aya­ ğa kalkarak mutfağa gitti ve elinde bir parça zence­ fille geri döndü. Hay Tep'in kansı, Sao Ana'nın zence­ fili alırken gözlerine yaşlar dolduğunu ve susarak dud a k l a n n ı ısırdığını gördü. İhtiyar kadın zencefili diş­ lerinin arasında ezdikten sonra Ca Zoy'un sırtına ma­ saj yaptı. Bayan Ba U, kadının saçlarını çekiyordu... En sonunda Ca Zoy hafifçe inlemeye başladı. Yine kendine geldi. Aklı başına gelince h e r şeyi yeniden anımsadı. Sao Ana'yı görünce dizleri üzerine çöktü, S u ' n u n anasına dönerek umutsuz gözyaşları arasın­ d a a y a k l a n n a kapandı. «Öldürün beni Bayan Sao!» diye yalvardı; «bir bıçak alın ve öldürün beni!» Sao Ana taş* gibi donup kalmıştı. Sonra o da gözy a ş l a n n a boğuldu. Hay Tep'in k a n s ı Ca Zoy'u doğ rultarak ayağa kalkmasına yardım etti: «Sao Ana böyle bir şey yapamaz. Kendini yere atıp ağlama. Sao Ana ve biz hepimiz Zam'dan nefret 185

ediyoruz. Amerikalılardan ve Diyem'in adamlarından da nefret ediyoruz. Ama sana karşı hiçbir kinimiz yok bizim.» «Zam!» diye haykırdı bahtsız kadın; «onu öldürm eliyim!» Ayağa kalktı ve yumruklarını sıkarak vahşi ba­ kışlarını kapıya dikti. «Şimdi sizi evinize götü reyi m,» dedi Bayan Ba U; «biraz dinlenmeniz gerek.» Ca Zoy'un koluna girdi. «Ben yalnız giderim.» • «Hayır, sizi ben götüreceğim.» Evden ayrılırlarken Bayan Ba U onu d a h a sıkı tuttu. Evden henüz pek uzaklaşmamalardı ki, kaygı içinde anasını a r a y a n Ca May'a rastladılar. «Ananı eve götür, Ca May,» dedi Bayan Ba U. «Onunla ilgilen biraz. Yine bayıldı.» Genç kız anasını yatağa yatırdıktan sonra, sırtı­ nı yatağa dayayarak yere oturdu. Başını eğmiş, kol­ larını dizlerine kavuşturmuştu. Su'yu ve az önce mağaradakilerle karşılaşmasını düşündü ve kalbinin Zam'a karşı derin bir kinle titrediğini duydu. O yal­ nızca Zam'a karşı kin ve Su'ya sevgi duyduğundan, anası k a d a r acı çekmiyordu. Su'nun ölümünden beri, gerillalara yardım etmek, Su'nun ölümünün öcünü almak ve ağabeyi Zam'ın işlediği korkunç cinayetle­ rin ailesine sürdüğü k a r a lekeyi azıcık olsun hafif letmek için h e r şeye hazırdı. Ay ışığı kayboluncaya k a d a r orada oturdu. Ho­ rozların ötüşü sabahın başladığını h a b e r verirken, Ca May kalktı ve Hay Tep'in karısının evine gitti. Ca May gittikten sonra, hava aydınlanırken Zam içeri girdi. Yanında ufak tefek sincap gözlü bir oğlan vardı... Geldiğinden beri ikinci kez anasını ziyaret ediyordu. «Üç perdeli» kasketi hâlâ kafasındaydı... Kasket hemen hemen b ü t ü n alnını kapatıyor ve yal­ nızca küçük gözbebekli, beyaz domuz gözlerini açıkta bırakıyordu. Sağ omuzu hareketsiz ve biraz sarkık olduğu halde yan yana yürüyordu. Delikanlı Ca Zoy'a haber vermek üzere içeri girerken, o, avlunun ortasın da d u r u p bekledi. Eğik d u r a n kafasıyla su testisin: 186

ve h e r yanından rüzgâr alan evi gözden geçirdi. Du­ varları örten Latanya y a p r a k l a n a r a s ı n d a hışırdayan r ü z g â n n sesini dinledi. Az yapraklı bir Sua Dua ağa­ cının beyaz çiçekleri sessizce yere dökülüyordu. Top­ rak ç a m u r kokuyordu. R ü z g â n n hışırtısı, sabahın bu erken saatinde dökülen çiçekler, ç a m u r kokusu... Bü­ tün bunlar, katili sanki duygulandınyor gibiydi.. «Ranger» anasının terkedilmiş bahçesinde, h a n i nere­ deyse insanca duygular kazanıyordu... Bu üzüntülü görünümü d a h a fazla seyretmek h o ş u n a gitmediğin­ den başını çevirdi ve eşikten geçti. Onun geleceğini h a b e r almış olan Ca Zoy, yatağına oturmuş, bacak­ larını aşağıya sallandırmış, öyle bekliyordu. Zam ka­ rarsızca bir aşağı, bir y u k a n dolaşmaya başladı. Son­ ra anasının önünde durdu: «Askerler canını acıttılar mı?» Cevap yok. Zam yeniden dolaşmaya başladı. Sağ kolunu ha­ reketsiz tutuyordu.' «Niçin Hon Dat'ın bu kavgacı k a n l a r ı n a katıldın, ana? Sen orada olmasaydın, hepsini kurşunlatacaktım.» Odanın ortasında d u r d u ve yaralı kolunu sol eliy­ le t u t a r a k kızgınlıkla sözüne devam etti: «Az dayanıklı çıkmadı bu Su!.. Üç kılıç darbesi kafasını uçurmaya yetmedi. Deli karı!.. Niçin Vietkong'a katılıp da sonra böyle geberiyor? Ya anası?.. Al bir deli d a h a ! Bu yaşa gelmiş, a m a boşuna. Saçl a n n ı değirmende ağartmış. Komutan, kızını ikna et­ mesine izin veriyor, o ise reddediyor. Boşver ana. Ma­ ğaradaki o m a n y a k l a n n nasıl olsa hepsi tek tek öle­ cekler. Aç-susuz nasıl dayanacaklar? Hele birazdan sis kalksın, o zaman s a m a n ve kırmızı biber yakıp mağarayı d u m a n a boğacağız. Sıkıysa yine çıkmasınl a r bakalım. Hepsi, yangından kaçan fareler gibi dı­ şarı fırlayacaklar.» Ca Zoy hiç sesini çıkarmadan dinliyor, a r a d a oğ­ luna sert bir bakış fırlatıyordu; korkunç, vahşi, fakat aynı z a m a n d a ışıldayan bir bakış. «Ca May nerede ana?» «Köyde.» 187

Zam t a h t a sıranın üstüne oturduktan sonra sırt­ üstü uzandı. Bir süre tavanı seyrettikten sonra yine doğruldu: «Bu sefer Hon Dat'ta temelli kalacağım ana. Vietkong'u yok ettikten sonra b u r a d a bir üs kuraca­ ğız. Babamın bütün topraklarını yine geri alacağım. Onu işleyen herkes kira ödeyecek. Pirinç tarlaları, meyve bahçeleri, hepsi için. Ayrıca eski kiraları da son pirinç tanesine k a d a r toplayacağım.» Ca Zoy uzun süre sustuktan sonra sordu: «Bura­ da bir üs kuracakları kesin mi?» «Yüzde yüz kesin,» dedi Zam ve ayağa kalktı. «Üssü ben kuracağım, ondan sonra da evimizi yeni­ den yaptıracağım. Sen ve Ca May artık çalışmak zo­ r u n d a kalmayacaksınız... Testiciliğe ve hasır örmeye paydos artık! Sizi otomobille Raç Gia'ya götüreceğim. K a n m a , Ca May için güzel giysiler almasını söyleye­ ceğim. Onları giyince çok güzelleşecek.» Ca Zoy, olabildiğince normal çıkmasına çalıştığı bir sesle; «göreceğiz bakalım,» dedi. Sonra hemen dış a n y a çıkarak kümese gitti ve iki tavuğu ayaklannd a n bağladı. Geri geldiğinde t a v u k l a n odanın orta­ sına yere bıraktı. «Zam, bu askerle birlikte b u r a d a kalıp, benimle birlikte yemek yer misiniz?» diye sordu. «Elbette.» Zam'm gözleri parlamıştı. En sonunda, anası ken­ disine karşı başka türlü d a v r a n m a y a başlamıştı işte. Şapkasını çıkartarak sıranın üstüne fırlattı. Sonra tavuklara bir tekme vurarak bağırdı: «Bayağı da yağlı bu tavuklar!» Şimdi keyfi yerine gelmişti. Cüzdanını çıkartarak içinden 200 piaster'lik bir banknot aldı ve a d a m ı n a uzattı: «Bize içecek bir şey getir, Hay No. Eğer küçük d ü k k a n d a yiyecek iyi şeyler bulursan, onlardan da al,» Oğlan parayı saygıyla aldı. Zam ona matarasını da verdi ve h e r iki matarayı da ağzına k a d a r doldurt­ masını emretti. Hay No hemen dışarı çıktı, a m a birkaç saniye sonra silahını almak için yine geldi. 188

«Burada bırak! Tehlike yok.» dedi Zam; «Mağa­ radaki a d a m l a r b u r a y a gelip alamazlar, korkma!..» Oğlan gittikten sonra Zam. duyduğu memnuni­ yetin keyfini çıkarta çıkarta yayıldı. Uzun z a m a n d a n beri hiç böyle bir duyguya kapılmamıştı. Ca Zoy ateş yakarak ocağın üstüne bir tencere koydu. «Hon Dat'ta hâlâ bu eski kil kaplar kullanılıyor, değil mi?» diye azarlar bir sesle sordu Zam. «Sana alüminyum kaplar satın alacağım, ana. Raç Gia'da artık hiç kimse, bu taş devrinden kalma şeyleri kul­ lanmıyor.» Tavuğu kesmek üzere olan anası bir an duraksadı, sonra önüne baktı. Hayvanın boğazını kesme­ den önce birkaç tüy d a h a yoldu. Tavuk boğuk bir ses çıkardı. Kan, fışkırarak bir toprak çanağın içine ak­ m a y a başladı. Anasının yanında oturmuş, bu sahne­ yi seyreden Zam, aptal aptal konuştu: «Aynı Su şıllığının d ü n k ü hali.» Ca Zoy az d a h a bıçağı elinden düşürecekti. Yüre­ ği dehşetle cız etti. Ama çabucak toparlanarak ikinci tavuğu da kesti. Kendini rahatlık duygusuna iyice kaptırmış olan Zam, hiçbir şey farketmemişti. H a t t a anasına tavuğun tüylerini yolmakta yardım etti. Ca Zoy tek söz söylemeksizin yemeği hazırlıyordu. Ta­ vukların birini hindistancevizi sütüyle, öbürünü de kuru tuzla pişirecekti; iki ünlü Kmer yemeği. Tence­ renin birine hindistancevizi sütü doldurdu... Öbürü­ ne de kaba tuz parçalarını a t m a d a n önce, bir çeşit bambu ızgara koydu. Tuz parçaları tencerenin içinde sıçramaya başlayınca, tavuğu ızgaranın üzerine ko­ y a r a k kapağını kapattı. İki tencereyi de dikkatle göz­ lemeye başladı... Hindistancevizi s ü t ü n ü n kaynayışı­ nı seyretti. İkinci tenceredeki tuzun çıtırdayışını din­ ledi. Belki de ömründe hiç bu k a d a r özenle yemek pişirmemişti. Hay No, iki ' m a t a r a dolusu pirinç rakısıyla geri döndüğünde yemek hazırdı. Ca Zoy,.yağlı ve hoş ko­ kulu iki tavuğu ortaya koydu. Sonra tavukları küçük küçük parçalara bölerek iki k a b a pay etti. Üzerine tuz ve biber serpti ve içine ufak ufak kesilmiş muz 189

parçacıkları karıştırdı. O n d a n sonra hepsini eski bir t a h t a tablanın içine koyarak, adamların önüne, sıra­ nın üstüne koydu. Kendisi az yedi. Fakat bir hayli içki içerek, Zam'ı ve adamını da fazla içmeye teşvik etti. Oğluyla birlikte yediği ilk yemekti bu. İki a d a m balık gibi içerek, tavukları oburca yuttular. Az zaman son­ ra iki m a t a r a da boşalmış, fakat birazcık tavuk kal­ mıştı. Ca Zoy kalan tavuğu kaldırarak, «bu da kızkardeşin Ca May için,» dedi. Hay Nö hemen sızdı. Zam birkaç dakika d a h a ş u n d a n b u n d a n konuştuktan sonra yatağa uzandı... Şapkasını yüzüne örterek, az sonra düzenli horultu­ larla uyumaya başladı. Ca Zoy bir süre bekledikten sonra, elinde ağır ve geniş ağızlı bir mutfak bıçağı olduğu halde oğlunun yanına yaklaştı. Sol eliyle Zam'ın kasketini kaldırır­ ken b ü t ü n vücudu titriyordu. Oğlunun gözleri kapa­ lıydı. Derisi parlıyordu. Bir z a m a n l a r bu yüzü yüre­ ğine bastırmış ve öpücüklere boğmuştu. Bu dudak­ l a r bir zamanlar istekle memelerini emmişti. Ama bu hâla kendi oğlu muydu?.. Şimdi tanınmayacak du­ rumdaydı. Çizgileri, yalnızca insanları parçalamak, safra kesesini söküp almak ve ciğerlerini yemek için yaşayan bir canavarın çizgileriydi. Çocukluğunun o çok uzakta kalmış günlerindeki h e r türlü sevgiye karşı vurdumduymazlaşmıştı. Şimdi kafasındaki tek düşünce, köylülerin öfkeyle yıktıkları babasının evini ne p a h a s ı n a olursa olsun yeniden yap­ tırmaktı. Kendi öz anasına yardım etmiş olan kızı, hiç kılı kıpırdamadan kahpece kılıç darbeleriyle öldür­ m ü ş ve onun fışkıran kanını bir tavuğunkiyle kıyaslamıştı. Anası yoksul bir testici olduğu halde, toprak kap­ larla alay ediyor ve alüminyumu göklere çıkartıyor­ du.' Anasının yalnızca testicilikle geçinebildiğim, ana­ sı gibi fakir insanların pirinçlerini, yalnız bu toprak kabın içinde pişirebildiğini ve h e r şeyden fazla sev­ diği hoş kokulu pirinç rakısının bile yalnız onun için­ de damıtıldığını anımsamak istemiyordu... Aslında büsbütün ilgisiz olduğu halde, a r a d a sırada anasını ve kızkardeşini anımsadığı oluyordu. Ca Zoy'a üç kez 190

bıçağı kaldırdıktan sonra yeniden indirten şey, aca­ ba ondaki bu son insanca duygu artığı mıydı?.. Ama cezadan kurtulma şansı gitgide azalıyordu. İşlediği cinayetler bu şansı silmiş, büsbütün söndürmüş; ve anası artık onun çizgilerinde, bir z a m a n l a r doğurdu­ ğu çocuğu tanıyamaz olmuştu. Böylece Ca Zoy, birkaç dakikalık bir kararsızlık­ tan sonra, bıçağı bir köşeye bırakarak dışarı koştu. Birkaç dakika sonra iki gerilla gölgesi, arka kapıdan sessizce içeri süzüldüler. Zam ve adamı hâlâ horul ho­ rul uyuyorlardı. Gerillalardan biri elinde bir elbombasıyla kapıda beklerken, öbürü soğukkanlılıkla ve bir gölge gibi sessizce, uyuyanların üstüne yürüdü. Zam kendi eğri kılıcının müthiş bir darbesiyle öldü. Hay No korkuyla sıçrayarak otomatik silahına sarıl­ dı. Fakat boğazını bir kulağından diğer kulağına ka­ d a r y a r a n ikinci bir kılıç darbesiyle yere yıkıldı.

ö ğ l e güneşi, hindistancevizi ağaçlarının tepeleri­ ne çarpıyor, saman yığınlarının, kurutulmuş biber ve öğütülmüş kireç dolu çuvalların üzerine kızgın ışık­ larını saçıyordu. S a m a n l a r ve çuvallar ırmağın öbür kıyısından getirilerek koruluğun kıyısına dizilmişti. Zam hâlâ ortalıkta gözükmeyince, Asteğmen Ba, adamlarına saman balyalarını başlarına koyarak ma­ ğ a r a n ı n yakınma taşımalarını emretti. Tuhaf bir gö­ r ü n ü m d ü bu... Adamlar, hindistancevizleri koruluğu­ na yerleştirilmiş ve en ufak bir harekette ateşe hazır d u r u m d a b u l u n a n iki ağır makineli tüfeğe karşın, bir hırsız gibi sessizce ve sakınarak yürüyorlardı... Uzun otların içine girdiklerinde, saman balyalan san­ ki o t l a n n üzerinde kendi başlarına ilerliyorlarmış gi­ bi görünüyordu. Dikkatle iki yanından mağaraya ya­ naştılar ve yüklerini indirdiler... Mağaranın girişinin iki yanında, saman b a l y a l a n parlak, sarı bir çizgi oluşturuyordu. Biber ve kireç çuvallan taşıyan öteki­ ler de, gerillalar tarafından görülmemek için dolam­ baçlı bir yol izlediler. Zam'ın yerine bakan asteğmen, askerlerini ellerinde uzun bambu kamışlan olduğu halde y u k a n gönderdi. Kamışlar bu sabah kesilmiş­ im

lerdi. Köy halkı komutanın evine yürüyerek b u n u öfkeyle protesto etti. Sonunda kukla birlikler, bam­ buları kullanabilmek için tazminat ödemek zorunda kaldılar. Ba, adamlarıyla birlikte yukarı çıktı ve birisini Zam'ı çağırmaya gönderdi. Çuvalları kesti ve kireç­ leri saman balyalarının üzerine serpti. Sonra asker­ ler, uzun bambu kamışlanyla balyalan m a ğ a r a n ı n ağzına doğru itmeye başladılar. îçerdekiler, dışardaki hareketi görünce hemen ateş açtılar. Saman bal­ yası k u r ş u n l a n n sıcaklığıyla derhal ateş aldı. Kendi­ ni yere atmış olan asteğmen kahkahayla gülerek ba­ ğırıyordu: «Ha ha ha! Tam zamanında ateş ettiler. Bizi sa­ manları tutuşturmak zahmetinden de kurtardılar... Şimdi siz yalnızca sönmemesine dikkat edin!» Askerler çabucak, b ü t ü n m a ğ a r a ağzını, y a n a n saman balyalarıyla kapattılar. Ateş, kızgın güneş al­ tında saman balyalannın hepsini çabucak tutuşturuvermişti. îçerdekiler artık ateş etmiyorlardı. Asteğmen yere kapanmış yatarken, askerler işlerine devam etti­ ler. Makineli tüfek n a m l u l a n m a ğ a r a n ı n ağzına çev­ rilmişti. İlk d ı ş a n çıkacak olana ateş açmaya hazır­ lanıyorlardı. Subay büyük bir memnuniyetle bağırdı: «Amma da bol d u m a n çıkartıyor h a ! Bu d u m a n şimdi b ü t ü n fareleri d ı ş a n çıkartır... Çıkanı hemen kurşunlayım anlıyor musunuz?» Makineli tüfek başında bekleyen adamlar heye­ canla dişlerini sıkmışlar, p a r m a k l a n tetikte bekliyor­ lardı. Fakat hiçbir şey olduğu yoktu. Birdenbire m a ğ a r a n ı n en yakınındaki askerler küfrederek kaçışmaya başladılar. «Ne oluyor?» diye bağırdı subay. Askerler cevap verecek halde değildiler. Boğulur gibi öksürüyorlardı.. Duman bir türlü m a ğ a r a y a gir­ mek istemiyordu. îçeriden gelen bir hava cereyanı gri dumanları m a ğ a r a ağzının iki y a n m a dağıtmış ve as­ kerler b u n d a n h a t ı n sayılır derecede paylannı almış­ lardı... îçerdekileri d u m a n a boğma planı, öksürerek, tıksırarak ve ağlayarak t a m bir geri çekilmeye dö­ nüşmüştü... Keskin d u m a n d a n fazlaca payına düşen 192

birkaç asker yere yıkıldılar. Gözleri şişmiş olan ki­ mileri ise, ellerini kör gibi ileri uzatmışlar, oradan uzaklaşmaya çalışıyorlardı. Ba, d u r u m u yerinde incelemek üzere öfkeyle aya­ ğa kalktı. Fakat o da okkalı bir d u m a n yutunca, vah­ şice öksürerek geri kaçmaya başladı. Bir d u m a n bu­ lutu peşinden geliyordu. Sanki m a ğ a r a n ı n içinden bi­ risi ateşi d ı ş a n üflüyordu. Aslında bütün mesele, kuk­ la birliklerin aptallığından ibaretti. Mağaranın içinde hava basıncı d a h a kuvvetli olduğundan, dumanların içeri girmesi olanaksızdı. Köy halkı, sabahleyin birliklerin niyetini öğrenin­ ce k u r n a z kurnaz gülmüşlerdi. Tu Don, samanına el koymaya gelen askerlere, «İstediğiniz k a d a r alın, gö­ t ü r ü n . Nasıl olsa b a n a ucuza geldi. Yalnız k o r k a n m , pek bir işinize yaramayacak,» demişti. «Ne demek istiyorsun, ihtiyar?» «Mağarayı d u m a n a boğmak olanaksızdır.» Başka bir asker araya girerek bu konuşmayı kes­ mişti: «Haydi, işinize bakın! Kör bir adamla tartış­ m a n ı n ne anlamı var?» Ama Tu Don haklıydı ve söylediğini çok iyi bili­ yordu. D u m a n m a ğ a r a n ı n iki ağzına doğru yayılma­ ya devam ediyordu... Asteğmen gözlerini sımsıkı yu­ marak: «Olmuyor, olmuyor!» diye bağırdı. «Samanl a n m a ğ a r a n ı n içine itin!» Dört kişi, bir sürü güvenlik önlemi alarak emri yerine getirmeye giriştiler. Uzun bambu kamışlarla öne doğru yürüdüler. D u m a n l a r d a n kaçınarak s a m a n balyalannı ileri itmek için ileri sıçradılar ve yine ay­ nî telaşla geri çekildiler. Bu kez de teğmenin umutlan d u m a n l a r içinde boğuldu. Çünkü d u m a n yine dış a n y a esiyordu. Bir asker küfrederek: «Kör ihtiyar haklıymış. Bu yolla b u n l a n d u m a n a boğmak olanak­ sız,» dedi. «Teğmenim, en iyisi geri çekilelim de başka bir akıl düşünelim. Burası pek sıhhatli değil.» «Doğru söylüyor teğmenim. Burada onlara çok yakınız. Eğer şimdi bir de çıkış yapacak olurlarsa, si­ pere yatacak zaman bulamayacağız.» Teğmen öfkeyle bağırdı: «Ne aptal, pısınk herifF. 13

193

lersiniz siz! Keşke dışarı çıksalar! İstediğimiz o değil mi zaten? Hayır, geri çekilmeyi aklınızdan silin bir kere!» Yakışıksız bir küfür d a h a savurdu. O, sağa sola çalım satarak küfrederken, Zam'ı çağırması için gön­ derdiği adam, hindistancevizleri koruluğundan koşa­ rak çıktı geldi. Yüzünün b ü t ü n kanı çekilmiş, solu­ ğu kesilmişti. Nefes nefese konuştu: «Teğmen... ölmüş!» Asteğmen öylece ağzı açık kalakaldı. «Hay No da ölmüş,» diye devam etti asker. «Kı­ lıç ya da ona benzer bir şeyle öldürmüşler. Teğmenin kafası kopmuş. Allahım, yattığı sıra kan deryası ha­ lindeydi!» «Nerede öldürmüşler? Kim öldürmüş? Suçlular yakalandı mı?» «Teğmenin anasının evinde. Kimin yaptığını bil­ miyorum. İçeri girince ikisini de cansız uzanmış gör­ düm. Boyunlarına sineklerin biri kalkıp biri iniyor­ du. Evde hiç kimse yoktu.» «Domuz köpekler! Şimdi de cinayetlere başladı­ lar!» «öyle sanıyorum ki...» Asteğmenin yüzü kireç gibi bembeyaz kesilmişti. «Komutana h a b e r verdin mi?» «Evet teğmenim.» «Ne dedi?» «İçki içiyordu. Elinden bardağı düşürdü.» Asteğmen başka hiçbir soru sormaksızın b ü t ü n h a r e k a t a son verdi... Askerler ellerindeki bambu ka­ mışlarını atarak açık araziye doğru yürüdüler Du­ m a n yutmamış olanlar da dahil olmak üzere, hepsi sendeliyorlardı. Bu korkunç haber onları yıldırım gi­ bi çarpmıştı. Ranger'ler ilk kez korkunun ne olduğu­ nu öğreniyorlardı. Zam onlan, kendisine körü körü­ ne i n a n a n katı yobazlar haline getirmişti. Onunla bir­ likte oldukları sürece, her çarpışmayı kazanacaklanna, istedikleri k a d a r insan öldüreceklerine ve kimse­ nin onlara bir şey yapamayacağına inanmışlardı... Zam, onları cinayete iten hücum borusuydu. Bir dev­ rimciyi görünce, kilometrelerce uzakta bile olsa, ça194

m u r demez, bayır demez, av köpeği gibi ardına düşer­ di... Adamlarını yağmurlu gecelerde yola çıkartır, b u n u n Vietkong'u baskına u ğ r a t m a k için tek yol ol­ d u ğ u n a inanırdı. Adamlar başlangıçta insan eti ye­ meğe tiksiniyorlardı. Ama sonra, onlar da Zam'a uy­ muşlardı. Zam, insan etini zevkle yutar ve en lezzetli etin bu olduğuna yemin ederdi. Anası ve bacısı dışın­ da, h e r kadının ırzına geçebilirdi. Hayvani duygula­ rını bahtsız; kadında doyurduktan sonra, memelerini ısırarak kapını emerdi. Kadın kanının erkek kanın­ d a n d a h a iyi bir kuvvet ilacı olduğunu söylerdi. İşte böyle bir adamdı Zam. Böyle olduğu için de, Ngo Din Diyem.onu aynı cinsten diğer beş vahşi hayvanla bir­ likte, Nam Ro'da üslenmiş b u l u n a n «4. Kolordunun kahramanları» olarak ödüllendirmişti... Zam'ın bölü­ ğü bir zehirli yılandı ve o, bu yılanın başıydı. Şimdi kafa kesilince, vücut ancak çırpınarak kıvranabiliyordu. Asteğmen Ra'nm savaşçı tavrı, yerini gitgide da­ ha açıkça ortaya çıkan bir korkuya bıraktı. Hindistan­ cevizleri koruluğuna varıncaya k a d a r birkaç kez tö­ kezlendi. Bazı Ranger'ler koşarlarken başlarını geri çevirerek mağaraya korkulu bakışlar fırlatıyorlardı. Hepsi bitkindi. Yeni saldırılarının da yenilgiye uğra­ masıyla aynı a n d a aldıkları Zam'ın ölüm haberi, iç­ lerindeki bütün enerjiyi bir a n d a tüketivermişti. Ar­ kalarında, saman balyaları kül haline geldi. Beyaz bir kül yığını ansızm çöktü ve m a ğ a r a ağzının üst bö­ lümü yine ortaya çıktı. Askerler ırmak kıyısındaki kamplarına vardıkla­ rında, komutan oradaydı. «Dumana boğma hareke­ ti» nin başarısızlığını öğrenince, yüzü karardı. Dün geceden beri beladan kurtulamıyordu. İlk günlerde Hon Dat sakin kalmıştı. Fakat bir tek kızın öldürül­ mesi, b u r a n ı n bir cehenneme dönmesine yetmişti. Ge­ ce mitingleri, kesilen b a m b u l a r için tazminat talebi, sonra Teğmen Zam'ın korkunç bir biçimde öldürülü­ şü ve son olarak gerillaları m a ğ a r a d a n çıkartmak için d u m a n a boğma tasarısının başarısızlığa uğraması.. Bir küfür savurarak Ba'ya döndü: «Öyleyse, mağaranın ağzına duvar örüp onları 195

diri diri gömeceğiz! Zam ve Hay No'nun öldürülüşün­ de o Kmer kadınından kuşkulanıyorum. Zaten deliye benziyordu.» * «Ben de öyle sanıyorum, komutanım. Odur mut­ laka, başkası olamaz. Korkunç ve vahşi bir bakışı vardı. Onu tutuklamalıyız komutanım!» «Elimizden kurtuldu. Adamlarımız b ü t ü n köyü aradılar, a m a hiçbir sonuç elde edemediler. Zam'ın yarı Vietnamlı kızkardeşinin de tutuklanmasını em­ rettim. Fakat halk öfkeyle a r a y a girerek kızı yine kurtardı.» «Komutanım, b u r a d a bir yığın dikkafalı insan var. Bence, bunların birkaçının karnını deşersek, öte­ kilere ders olur.» Komutan sesini çıkarmadı. Güneş yanığı kolunu kaldırarak saatine baktı. ( «Saat neredeyse iki oluyor,» dedi; «gidin ve Zam' la adamını gömün. Ben okula gidip yaralılara bir ba­ kacağım. Bağırıp şikayet ediyorlarmış galiba. Allah belasını versin, istediğim helikopterleri hâlâ göndermediler. Seksen defa da telefon ettim. Vietkong hep­ sini düşürdü mü ne?» Topuklarının üstünde dönerek yanındakilerle bir­ likte köye doğru yürüdü. Hon Dat'a geldikleri ilk gün okuldaki bütün eşyaları dışarı attırmıştı. Şimdi ise iğrenç bir sahneye tanık oluyordu. Yaralılar, konser­ ve kutusunda sardalya b a l ı k l a n gibi çadır k u m a ş l a n üzerine yan yana sıralanmışlardı. Her y a n l a n sargı­ l a r içinde, balmumu gibi s a p s a n vücutlan d u r m a d a n kıvranıyordu... Ortalık k a n ve pislik içindeki sargı bezleri ve pamuk parçalarıyla doluydu... Pislik tik­ sinti uyandınyordu... Yaralı askerler küfrediyorlar, d u r m a d a n sızlanıyorlar ve y a r a l a n n ı n ağırlık dere­ cesine göre inliyorlardı. Bir çocuk ağlaması gibi u z u n hıçkmklar, sıkılmış dişlerin arasından çıkan iniltiler, hırıltılar, boğulurcasına öksürenler, karabasan gö­ rüyormuşçasına boğuk feryatlar... Burada yalnız ağır yaralılar kalmıştı. İyileşebilecek d u r u m d a sayılan ve çoğunluğu subay olan ötekiler, ölü yanke'nin cese-. dini götüren helikopterle gitmişlerdi. Komutan kaşl a n n ı çatarak; kıvranan, küfreden ve inleyen adam196

ra baktı. Kasıtlı ya da kasıtsız, bu hareketler komuta­ nın ciddi şekilde o n u r u n a dokunmuştu. Öfkeyle emir subayına döndü: «Söyle şunlara, çenelerini kapatsınlar. Yoksa hepsini gebertirim.» Emir subaylarından biri avazı çıktığı k a d a r ba­ ğırdı: «Susun -lan! Ne bağırıp duruyorsunuz? Çeneni­ zi tutun, yoksa komutan sizi şimdi tam böğürtecek:» «Vay orospu çocuğu vay!.. Nerede o komutan, ne­ rede?» Yaralılar daha ağır küfürlere giriştiler ve b u r a y a kendilerini tehdit etmeye gelen adamın üzerine doğ­ ru sürünmeye başladılar. O n l a r v a r güçleriyle bağı­ rırken, komutan korkuyla geri çekildi. Adamlar ka­ pıya karşı sürünüyorlar, yüzüne karşı beddualar edi­ yorlar, onları ölüme sürüklediği için lanet okuyorlar­ dı. Subay, bir an o n l a n izledikten sonra bağırdı: «Susun! Susun diyorum size!» Ama yaralılar küfretmeye ve lanet okumaya de­ vam ediyorlardı. Hatta, eğer ölürlerse, dünyaya yine geri dönüp onun canını almakla tehdit ediyorlardı... Öne doğru u z a n a n bir kol komutanın tozlu, siyah çiz­ mesine dokunmayı başarmıştı. Komutan, omuzunda tomson taşıyan koruyucusuna bir işaret vererek, «öl­ d ü r şunu!» dedi. Asker omuzundan silahını indirmiş, a m a ağzı açık öyle taş gibi kalakalmıştı. Tetikteki parmağı, titriyor, tetiği bir türlü çekemiyordu. Ama komutan beklemedi. 12'lik kolt'unu çıkartarak kanlı bezlerle sarılmış kafaya nişan aldı ve ateş etti. Yaralı geri düştü. Eli yavaşça komutanın çizmesinden çözül­ dü. Komutan dişlerini gıcırdatarak tabancasını koru­ yucusuna çevirdi: «Ya sen? Niye emrime uymadın?» Adam bir şey söylemedi. Ama gözleri kömür gibi parlıyordu... Silahını öyle sıkı kavramıştı ki, sol eli bembeyaz kesilmişti. Elindeki tomson yavaş yavaş ko­ m u t a n a doğruldu. Komutanın rengi attı. Gözünü as­ kerden ayırmayarak yavaşça tabancasını indirdi ve kılıfına soktu. Muhafızı silahını d a h a bir süre komu­ t a n a çevrili tuttuktan sonra, ani bir hareketle omuzuna attı. 197

Komutan, bu korkulu sahne geçtikten sonra, 'bu­ nu temizlemeliyim, yoksa o beni öldürür' diye düşün­ dü... Asker de sık sık komutanına bir göz atıyor ve ay­ nı şeyi düşünüyordu: 'Mutlaka öc almak isteyecektir. Ben ondan önce davranmalıyım.' H e r ikisi de öbürü­ n ü n ne düşündüğünü biliyorlardı. Dalgaların sesini bastıran bir gürültüyle, bir grup helikopter Hon Dat semalarında gözüktüğünde, saat dörde geliyordu. Adamlar b a ş l a n n ı havaya kaldırdı­ lar ve denizden bu yana doğru altı helikopterin gel­ diğini gördüler; halkın «tırtıl böceği» adını verdiği dört tane çift motorlu ve «mala sapı» dediği iki tane tek motorlu... Uçan canavarlara benzeyen mak'neler, fn cesur köylülerde bile cehennem zebanileri izleni­ mi uyandırıyordu. Öylesine g a d d a r ve kötü bir gö­ rünüşleri vardı. Tıpkı, düşmanın nitelikleriydi bunlar. Acayip görüntüler, berrak mavi gökyüzünde öne doğ­ ru eğilmiş burunlanyla, herkese gözdağı verircesine ilerliyorlardı. Altısı da sahili geçtikten sonra, gürül­ tüyle dönen pervaneleriyle inmek istermiş gibi yere yaklaştılar, fakat ağaçların üzerinde uçmaya devam ettiler. Hindistancevizi palmiyeleri sallanmaya öaşladı. Meyve ağaçları titreşti. Güneşli y a p r a k l a n yukarı doğru havalanarak denizin maviliğini yeşil renkler­ le bezedi. Helikopterler, hâlâ m a ğ a r a n ı n üzerinde in­ ce bir d u m a n şeridinin uzandığı, ağır bir sessizlik yüklü Hon Dat'ı geçtiler. Sonra açık bir alanda yere inmek üzere geri döndüler. Bu kez gerçekten inişe geçmişlerdi... Kulaklan sağır edici bir gürültü çıka­ rıyorlardı... Uzun yüzgeçli balıklan andırıyorlardı... Kapılan tamamen açıktı. Birkaçından aşağıya merdi­ venler sarkıtılmıştı. Kapı boşluğunda Amerikalılar du ruyor, yere bakıyorlardı. Koyu renkli gözlükleri ve p a n c a r gibi kırmızı yüzleri vardı. Altı makine, ekin a n ı z l a n n ı biçmek ister gibi dalgalandırarak yere in­ diler. Pervaneler yavaşlayınca askerler koruluktan koşarak geldiler. İki Amerikalı aşağı inerek onlara doğru yürüdü. Karşılıklı birkaç söz söylendi ve asker­ lerin bir kısmı yine geri koştular. Ötekiler makinele re t ı r m a n a r a k çimento torbalan, gri madeni sandık 198

lar, bir film 'göstericisi, bir sehpa ve birkaç hopar­ lörü aşağı indirmeye başladılar. «Psikolojik Bölüm»den asteğmen, önemiyle şişine­ rek film göstericisini taşıyan askerlerin ardına takıl­ dı. Aleti sevgiyle okşayarak konuştu: «Önerim yukarıdan kabul edildi. Şimdi bir film göstereceğiz.» «Sahi mi teğmenim?» «Evet.» Birisi yüksek sesle içini çekti.«Ne kıyak şey, değil mi? Bu koşullar altında bir de sinema seyredeceğiz!» Asteğmen kızdı: «Bu bizim için değil. Vietkong ve halk için. Hâlâ anlayamadınız mı?» «Ama neden teğmenim?» «Siz gerçekten koyun kafalısınız! Vietkong'a karşı yalnız silah yetmiyor, görüyorsunuz. Psikolojik yön­ temler de uygulamalıyız. Dinleyin şimdi: Bu film Ame­ rika'dan d a h a yeni geldi ve gerçekten harika bir şey. Çin. ve Kore birlikleri ile ABD birlikleri arasında dağ­ larda geçen bir çarpışmayı gösteriyor... Amerikalılar rakiplerini tek adam kalmamacasına temizliyorlar.» Asteğmen durdu ve elini göğsüne götürerek, «bu benim fikrimdi!» dedi; «içerdekilerin moralini bozmak için bu filmi m a ğ a r a n ı n önünde oynatmayı önerdim. Halkı da zorla getirip seyrettireceğiz ve onların da cesareti kırılacak.» Askerler subayı işletmeye başladılar: «Ah, siz bir dâhisiniz!» «Vietkong artık hapı yuttu demektir! Filmi görür görmez teslim olacaklar. Vallahi aşkolsun teğmenim. Siz tam o r d u n u n Psikolojik Bölümüne yaraşır bir adamsınız!» Asteğmen askerlerin d a l g a geçtiğini farketmemiş, tavus kuşu gibi kabarıp duruyordu. Sonra çok ciddi bir sesle ekledi: «Vietkong'a karşı savaşmanın yöntemi budur. Ama bunları sakın kimseye anlatmayın, oldu mu?» «Tabii teğmenim, askeri sır!» dedi birisi. Bütün donatımı koruluğa taşıdılar. Yolda, okul 199

d a n helikopterlere taşınan, vücutları kat kat sargı­ l a r d a n tabaktaki karideslere dönmüş yaralılara rast­ ladılar. İnleyerek ve arkalarında pis'bir koku bıraka­ rak götürülüyorlardı. Taşıyıcılar hızlı hızlı yürüyor­ lar, h a m a k l a r sallanıyor ve yaralıları-acımasızca sar­ sıyordu. Bazı taşıyıcılar, bir yandan yürürken, bir y a n d a n da yolda meyve bahçelerinden koparttıkları tarçın elmalarını ve avokado meyvelerini ışılıyorlar­ dı. Arkadaşlarının çektiği acılara aldırmaksızın tıkın­ maktaydılar. Sanki bir defa paralı asker olmaya ka­ r a r vermek, b ü t ü n insanca duyguları söküp almıştı içlerinden. Amerikalıların çoğu helikopterlerden in­ memişlerdi. Aşağı inen ikisi kollarını göğüslerine ka­ vuşturmuş, bacaklarını gererek pirinç tarlasında di­ kiliyor, r a h a t ç a sigaralarını içiyordu. H a m a k l a r yan­ larından geçerken, d a h a iyi görebilmek için üşengeç bir tavırla gözlüklerini çıkarttılar. Ama sonra hemen geri çekilerek elleriyle burunlarını tuttular. Hamak­ lar, arkalarında iniltiler ve çürüyen et kokusu bıra­ k a r a k birbiri ardına önlerinden geçti. Kan mıydı?.. Yoksa açık bir y a r a d a n sızan diğer isimsiz bir sıvı mıydı bu? İki Amerikalı sırtlarını çevirerek yere tükürdü ve sinirli bir tavırla sigaralarından birer nefes çekti. Taşıyıcılar yüklerini helikopterin t a b a n ı n a bo­ şattıktan sonra, peşlerinden sürükledikleri hamaklarıyla, ayaklarını sürüyerek geri döndüler. Helikopterlerin motorları homurdanıp sarsılarak gürültüyle çalışmaya başladı. Gürültü giderek arttı ve pervane kanatları yükselerek gitgide d a h a hızlı dön­ meye başladı. Bu sırada komutan geldi. Amerikalı ların elini sıktıktan sonra, kısa bir süre onlarla ko­ nuştu. Konuşma sırasında alnında kırışıklar beliri yordu... Amerikalılar h â l â küçümseyici bir tavır için­ deydiler. İçlerinden genzinden konuşan bir teğmen, sigarasından derin bir nefes çektikten sonra, izma ritin ateşinden hemen bir yenisini yaktı. Sonunda he­ likopterdeki Amerikalılardan biri koluyla bir işaret vererek bağırdı: «Haydi, acele edin!» İki Amerikalı arkalarında komutan olduğu hal­ de helikopterlerine doğru koştular. Teğmen merdiven200

leri tırmanarak kapıdan kukla subayını selamladı. Komutan helikopterin altında dimdik duruyordu. Pervanelerin rüzgârından saçları karmakarışık ol­ muştu. Sonunda kollarını açarak bağırdı: «Nasıl isterseniz, Sör! Nasıl isterseniz!» Amerikalı teğmen sırıttı, başını salladı ve komu t a n a makinenin yanından çekilmesini işaret etti. Motorlar tam süratle çalışmaya başladılar ve hemen az sonra helikopterler ikişer ikişer havalandılar... Ko­ m u t a n ı n çevresinde fırtına gibi bir rüzgâr esiyordu. Ayaklarının altındaki ekin anızları, sanki yerden sö. kulüp havalanacakmış gibi oluyorlardı. Fırtına geçip \ gittikten sonra da üzerlerinden silindir geçmiş gibi yatık kaldılar. Helikopterler Hon Dat üzerinden deni­ ze doğru uçarlarken, komutan geri döndü. Amerikalı teğmen yan camdan aşağı bakıyordu. Güneş gözlüklerinin arasından, sahile doğru koşan ve beyaz köpükler bırakarak yine geri akan dalga­ l a n seyrediyordu. Denizin gelgit hareketinin sahilde bıraktığı çizgiyi, d a l g a l a n n çarptığı dalyan sırıklan nı, etrafı ağlar ve küçük kayıklarla çevrilmiş, direk­ ler üzerinde bir dam gördü. Bu görünüm ona neden­ se, denizin ve gökyüzünün sonsuzluğu başlamadan önce, karaya ait en son şey olarak görülen bir fener kulesini anımsatıyordu. Helikopterler d a h a hızlı uç­ maya başladılar. Gökyüzünü ansızın yığın'yığın yağ­ m u r bulutları kaplamıştı. Altlarında dalgalar beyaz tepecikler oluşturuyorlardı. Deniz suyu derin mavi­ liğini yitirmiş ve kurşuni bir renge bürünmüştü. Teğmen camı aşağı indirerek mırıldandı: «Fırtına geliyor!» «Evet teğmenim,» dedi yanında oturan assubay. Sonra ayağa kalkarak altlarında kaynaşan denize bir göz attı ve fısıldadı: «Şimdi, teğmenim!» «Hayır, henüz sahile çok yakınız!» Saatine bak­ tıktan sonra ekledi: «Beş dakika sonra.» Elini camın kıyısına koydu. Rüzgârda titreşen I s a n tüylerle örtülü, huzursuz ve sabırsız parmaklı, şişman bir el. Havalandıklarından beri pilot mahalli d u r m a d a n uğulduyordu. Yerde yatan yaralılar kıvra201

nip duruyorlardı. Motorun gürültüsü iniltileri bastı rıyordu. Sarsıntıdan yaraları yine k a n a m a y a başla­ mıştı. Aynı cehennem azabı: Şiddetli darbeler yeri­ ne, küçük küçük, sürekli, acımasız vuruşlar. Kan, sar­ gıları kızıla boyadıktan sonra, muşamba tabana ya­ yılarak küçük gölcükler oluşturuyordu. Gölcükler de ince şeritler halinde tabanın açık yerlerinden dam­ la d a m l a dışarı sızarak, köpüklerle örtülü denize bar­ d a k t a n boşanırcasına yanlamasına yağan yağmura karışıyordu. Teğmen yaralıların arasından geçerek telsiz kabinine girdi. Az sonra geri dönerek, «şimdi!» dedi assubaya. Assubay gömleğini çıkartarak yana çekildi. Bir kabloya bağlı olan demir kola sarıldı ve yaralı adam­ lara son bir kez göz attıktan sonra, dişlerini gıcırda­ tarak b ü t ü n gücüyle kolu çevirmeye başladı. Kablo boşaldı. Zemin ansızın aşağıya doğru kayarak iki met­ re genişliğinde kare şeklinde bir delik açıldı. Yedi-sekiz yaralı hemen yok oldu. Öbür ikisi kapaklara sıkı sıkıya sarılmış, bırakmıyorlardı. Kabaralı ayakkabı­ lar, t u t u n m a y a çalışan ellere v u r a r a k dışarı tekmele­ di. Adam vahşi bir çığlık kopartarak kayboldu. Bir diğeri parmaklarının olanca gücüyle sarılmış, hâlâ düşmemek için direniyordu. Assubay önce onu da tek melemek istedi, sonra vazgeçti. Merakla eğilerek, ka­ pağı sımsıkı kavrayan parmakların nasıl birer birer çözüldüğünü ve sonunda kayarak boşlukta kaybol­ duğunu seyretti. Vücutlar dalgalara çarpınca, yaralıların bir kıs mı hemen ölmüş ya da bayılmışlardı. Ötekiler ise so­ ğuk suyun etkisiyle yaşamak için son güçlerini se­ ferber ettiler. Ama durumlarının ne k a d a r umutsuz olduğunu hemen anladılar. Öleceklerini anlayınca, çaresizliğin verdiği delice bir çabayla dalgalarla bo­ ğuşmaya başladılar. Kanları suya karışıyor, tuz ya­ ralarını yakıyordu. Ama en fazla mücadele edenler de sonunda yenildiler. Güçleri çabucak tükendi ve kur­ şun rengi dalgalar, onları birer birer yutmaya başla­ dı. 46 adam dibe çöktü ve geriye yalnızca yağan yağmurla d a h a korkunç bir görünüme bürünen ka­ ranlık deniz kaldı. 202

Çavuş Ko bardağını bir dikişte boşalttı. Onunla birlikte gelen aynı yaşlardaki üç asker de onun gibi yaptılar. Bardaklarını sıranın üstüne koyarak bir kâ­ senin içindeki kızarmış mürekkep balığından birer parça aldılar. Yağmur, Bayan Ba U'nun küçük dükkanının üs­ tüne gittikçe d a h a şiddetli yağıyordu. Az önce gök­ yüzüne bakıp bir yağmur b u l u t u n u n yaklaştığını gö­ rünce sevincini gizleyememişti. Rüzgâr soğuyup, lam­ banın d u m a n ı kıvrılmaya başlayınca, içinden dua et­ mişti: «N'olur bir yağmur gönder de, mağaradaki adamlarımızın susuzluğu dinsin.» «Sempatizan» as­ kerler için mürekkep balığını hazırladıktan sonra, ka­ pıda kalmış, bir elini beline dayayarak gözleriyle si yah bulutu izlemişti. Yağmuru hiçbir zaman bu ka­ d a r sabırsızlıkla beklediği olmamıştı. İlk damlalar da­ mın üzerine düşmeye başlayınca, d a h a hızlı yağması nı arzu etti. «Sevgili dostlarım,» dedi d ü k k a n a girerek; «hava l;ugün bizden yana.» «Mağaradakiler yağmur suyunu toplayabildiler mi?» diye sordu çavuş Ko. «Elbette,» dedi Bayan U, alçak sesle. «Öyleyse susuzluk bitti artık.» «Evet, kayalar arasındaki çatlaklardan bir hayli su girer içeriye.» «Normal olarak bu mevsimde pek yağmur yağ maz.» Bayan Ba U gülümsedi ve yarı ciddi, yarı şaka fısıldadı: «Ama bu yıl başka bir yıl. Tanrılar Vietkong'a yardım ediyorlar. Ne dersiniz bu işe?» Askerlerden biri, gözlerini küçük seller halinde d a m d a n aşağı akan, h a v a kabarcıklanyla karışık yağ­ m u r a dikerek mırıldandı.«Yağmur b a n a h ü z ü n veriyor. Beni askere aldık­ larında damım akıyordu. Bildiğiniz gibi. Kan-Dop yapraklarını h e r yıl değiştirmek ister. Ama biz iki yıl idare edelim demiştik. Nasıl çürüdüğünü düşünün ar­ tık. Geceleyin yağmur yağdığında, karımla çocukla­ rımın nasıl ağladıklarını bir görecektiniz! Şiltelerini 203

nereye sererlerse sersinler, sanki dışarıda yatıyorlarmış gibi, bütün yağmur üstlerine boşanıyordu. Benim için yağmur uğursuzluktur. Ben şimdi sıcak yerde­ yim. Ama karım ve çocuklarım belki şu a n d a fareler gibi boğuluyorlar.» Bir an susarak bir p a r ç a mürekkep balığı kopar­ dı ve düşünceli bir tavırla çiğnemeye başladı. «Tabii latanya palmiyeleri kullanmak çok d a h a iyidir... Ama bizim için çok pahalı. Barış zamanında satıcılar Tu'ya geldikleri zaman, yapabiliyorduk bu­ nu. Ama bu savaşta düzenli olarak gelmiyorlar. Gel­ dikleri zaman da, getirdikleri h e r şey Köy Meclisi üyelerine ait olan d ü k k a n d a satılıyor ve bu sayın bay­ lar da latanya yapraklarının yüz tanesini iki bin piaster'e satın alıp iki bin sekiz yüz ile üç bin arasında satıyorlar. Bu k a d a r parayı nereden bulalım?» «Affedersiniz, nerelisiniz siz?» diye sordu Bayan Ba U. «Çak Ka Dao'luyum. Bizim oralara «zengin böl­ ge derler.» (*) Bayan Ba U ona seri bir bakış fırlattı. «Çak Ka Dao'yu tanıyorum,» dedi. Sonra sesini yalnız onun işi­ tebileceği k a d a r alçaltarak, «ama, b u r a d a n gidince yine o zengin bölgeye mi döneceksiniz?» diye sordu. «Tabii. 'Zengin bölge' falan kalmadı artık. Eylül ayında cehenneme k a d a r yolcu ettiler.» «Ah, evet.» Yağmur hâlâ bardaktan boşanırcasına yağıyordu. Bayan Ba U konuklarına cömertçe ikramda bulunu­ yor, bardaklarına içki koyuyor, sirke koymayı da unutmaksızın yeni mürekkep balıkları kızartıyordu. (*) «Zengin bölgeler» ya da «refah bölgeleri» di­ ye, Diyem hükümeti z a m a n ı n d a ABD ve kukla hükü­ met tarafından «pasifikasyon stratejisi» çerçevesinde kurulan' köylere deniliyordu. Bu köyler içinde halk, tıpkı hapishanelerdeki gibi disiplin altına alınmakta, oradan oraya gönderilmekte ya da sürülmekteydi. «Zincirleme ayaklanmalar» sırasında ve d a h a sonra Kurtuluş Ordusunun eylemleriyle, bu bölgeler yine orada oturan halkın denetimi altına girdi. 204

Hepsini alışkın ellerle çabucak yapıveriyordu. Asker­ ler çok hoşnuttular. Fakat aynı zamanda biraz da m a h c u p oluyorlardı. Zevkle içkilerini çekerek, ellerini birbirine kavuşturarak ya da avuçlarını dizlerine vu­ r a r a k hoşnutluklarını belirtiyorlardı. Paralı askerler, sefil yaşantılarında, hele böyle yağmurlu bir gecede, kızartılmış mürekkep balığı ile içkiyi nerede bulabi­ lirlerdi ki? Üstelik, dükkan sahibi Bayan Ba U gibi konuşkan, c a n a yakın bir kadın nerede bulunurdu? Hoşnutluklarına saygı ve belli bir duygulanma da ka­ rışıyordu. Aşağı y u k a n bir haftadır Bayan Ba U'nun d ü k k a n ı n a gidip geliyorlardı. Dükkanı Çavuş Ko keş­ fetmiş ve a r k a d a ş l a n n ı da getirmişti. İki gün önce Ça­ vuş Ko, Bayan Ba U'ya askerden.kaçmak istedikleri­ ni itiraf etmiş ve kendilerine An Rang Irmağını geç­ mede yardımcı olmasını rica etmişti. Ondan sonra yoll a n n ı Mak Kan Dung, Ba Dau, Vin Han ve Çak Ka Dao'ya kendi başlarına da bulabilirlerdi. Bu akşam buraya bu yüzden gelmişlerdi. İçkilerini içmeye devam ettiler. Bayan Ba U, bocaladığını göstermek için par­ mağını bir süre kâsenin k e n a n n d a gezdirdikten son­ ra konuştu: «Memleketinizi özlediğiniz ve böyle sefil bir hayat sürdüğünüz için, size yardım edeceğime söz verdim. Ama h e r şey size bağlı. Yapmak istediğiniz şeyin far­ kında mısınız? Ben pek emin değilim bundan.» «Kaygılanmayın madam,» diye sözünü kesti Ko; «Biz kesin karanınızı verdik. Ne kadar önce olursa, o k a d a r iyi. Yaralılan helikopterlere nasıl yükledikle­ rini görmediniz mi? Bizim de sonumuzun böyle olma­ masını gerçekten istiyorsanız, bize yardım etmelisiniz.» «Elbette, yardım etmek istiyorum size... Ama siz de gerçekten kararlı olmalısınız.» «Kararlıyız elbet. Bizim sözümüze güveniniz yok mu?» Bayan Ba U keyifli keyifli gülümsedikten sonra, parmağını kâsenin kenarından çekti. Çavuş Ko'ya eğilerek fısıldadı: «Pekala. Y a n n hava k a r a n r kararmaz dört yol ağzında olun. Ben orada bekleyeceğim.» «Olur... Olur.» 205

«Ama tam zamanrhda gelin. Sonra başka fırsat olmayacaktır. Ben şimdiden...» «Siz hiç merak etmeyin,» diye sözünü kesti Ko ve yeniden başını salladı. «Arkadaşlarınıza da söyleyin, tamamen gizli kal­ malı bu. Bakın, size güveniyorum.» «Tabii madam, kabul.» Çavuş Ko, bir b a r d a k d a h a boşalttı ve ayağa kal­ k a r a k kapıya doğru y ı r ü d ü . Yağmurun azaldığını görünce arkadaşlarına döndü: «Haydi, içkilerinizi için de gidelim.» Üç adam bardaklarını boşaltarak acele etmeksi­ zin ayağa kalktılar. Şişman kadın. Hay Tep'in karı­ sının söylediklerini anımsayarak çavuşu ceketinden tuttu: «Silahlar. Eğer başkalarının silahlarını da alabilirseniz çok iyi olur. Ama zor olacaksa, çok oyalan­ mayın. O zaman herkese birer silah yeter. Haydi öy­ leyse, y a n n karanlık basar basmaz dörtyol ağzında buluşalım. Biz sizin için yol parası topladık. O bakım­ d a n m e r a k etmeyin.» Ko başım eğdi. Gözleri yaşarmıştı... Boğuk bir sesle: «Peki öyleyse, hoşça kalın, Bayan Ba U.» Islak yolda arkadaşlarına yetişerek onlara Bayan Ba U'nun söylediklerini anlattı. Bir a r a diner gibi olan yağmur, şimdi ansızın yine hızlanmıştı... Dört adam, kaygan yolda dengelerini yitirmemeye çabalayarak koştular. Şimdi gerçekten sel gibi yağmur yağıyordu. Çavuş Ko, yolun kenarındaki keçiboynuzu ağacını gösterdi ve «Oraya, oraya! Kör ihtiyarın evine!» di­ ye bağırdı. Keçiboynuzu ağacına koştular. Ağacın altında bir an d u r a r a k üstlerindeki yağmur damlacıklarını sil­ kelediler ve Tu Don'un evine daldılar. İhtiyar çalgıcı, o sırada bir sepeti bitirmek üzereydi. İçeri giren adamların gürültüsünden gelenlerin askerler olduğu­ nu anladı. Sıradan erlerdi bunlar, çünkü ayaklarında k u m a ş ayakkabılar vardı. Tu Don'un 12 yaşıpdaki to­ r u n u çabucak mutfaktan çıktı, ellerini pantolonuna silerek sordu: 206

«Ne istiyorsunuz?» «Hiç! Hiçbir şey! Yağmurdan kaçtık da,» dedi as­ kerlerden biri ve kızın büyükbabasına döndü: «Burada kalabilir miyiz acaba?» Tu Don işine eğilerek ilgisiz bir sesle, «kalabilir­ siniz,» dedi. Kız onlara yan gözle b a k a r a k yine mutfağa dön­ dü. Dört adam, halka oluşturarak yere oturdular, el­ lerini dizlerine koyarak kör adamın bir sepetin kena­ rını tamamlayışına baktılar. «Çok ustasın amca,» içlerinden biri. «Yalan söylüyorsun tabii, ben iyi öremem.» Bu söz soğuk bir duş etkisi yaptı. Asker afalladı ve yeni bir giriş yapmayı denedi: «Bir günde kaç tane yapabiliyorsun?» «Elimde h e r malzeme olursa, iki tane.» İhtiyar, yalnızca sorulduğu zaman asık suratla karşılık veriyordu. «Bununla geçinebiliyor musun?» Tu Don, artık siyahlığım yitirmiş ve gri-mavi karışımı soluk bir renge b ü r ü n m ü ş kör gözlerini kal­ dırdı: «Benim gibi sakat bir adam, bulduğuyla m e m n u n olmalı. Başkaları gibi yapmak olanaksız.» «Başkaları mı? Bizim d u r u m u m u z da aynı, am­ ca. Biz p a r a içinde mi yüzüyoruz sanıyorsun?» İhtiyar adam elinde t u t t u ğ u saz parçasını yere düşürdü: «Anlamıyorum sizi. Ben körüm. Sizinse iki gözü­ nüz var, kuvvetlisiniz, silahlısınız. Her ay sonu ücre­ tinizi alıyorsunuz. Arada sırada yolunuzun üstünden bir tavuk ya da ördek de geçiyor kuşkusuz. Nasıl olu­ yor da, biz de aynı durumdayız, diyebiliyorsunuz?.. Çok tuhaf doğrusu!..» «Ama doğru söylüyoruz amca, bizim d u r u m u m u z 4 gerçekten iyi değil!» «İyi değilmiş! O r a d a n m a n d a eti, b u r a d a n bir ta­ vuk...» Çavuş Ko dilini dudaklarının üzerinde gezdirerek, «bu garibanlara bari bir de sen vurma, amca,» dedi; «biz halkın mandalarını, tavuklarını kurşunlayanlar­ d a n değiliz.» 207

Tu Don, demin yere d ü ş ü r d ü e ü saz parçasını el yordamıyla aradı ve işine devam etti. «Size vurmak b a n a mı kalmış? Tavukları, ördek­ leri kimin tutup, kimin tutmadığını bilemem elbet... Bildiğim tek şey, başkalarının mandalarını ve tavuk­ larını çalmanın sizin ordunuzda âdet olduğudur... Dün sizin ordunuzdan birisi gelip, yumurtlayan bir tavuğumuzu zorla götürdü. Torunumun karşı koyması hiçbir işe yaramadı.» «Biz onlar gibi değiliz amca. Biz de eskiden hep köylüydük. Bir şey çalmaktansa açlıktan ölmeyi yeğ­ leriz.» «Tersini kanıtlayamayacağıma göre, sözünüze i n a n m a m gerek, öyle mi?» «Ama doğru söylüyoruz.» «Olabilir. Ama eninde sonunda siz de ötekiler gibi yapacaksınız. Hem de 'ulusal' denilen hükümetin askeri olacaksınız, hem de hırsız olmayacaksınız h a ? Bu benim .kafama sığmaz!» Dört adam birbirlerine u t a n a r a k baktılar. Bu ara­ da dışarıda yağmur iki misli kuvvetlenmişti. Dışarısı kapkaranlıktı, ihtiyar adam sesini yükseltti. Sesinin dostça tonu adamları şaşırttı«Çok yağmur yağıyor. Gece oldu mu, baylar?» «Evet amca.» ihtiyar adam seslendi: «Tim! Bir lamba yak, ço­ cuğum.» Kız, üfleyerek ateş yakmaktaydı. Az sonra, elin­ de d a r bir b a m b u yatağın içinde, balık yağında ya­ n a n bir fitille odaya girdi. Sonra yemek kaplarını ge­ tirmek üzere yeniden mutfağa döndü. İhtiyar çalgıcı yemek çubuklarının sesini işitince, sepetini bir kena­ ra koyarak dört a d a m a nezaketle sordu: «Bu akşam yemek yediniz mi?» «Evet amca.» «Eğer yemediyseniz, paylaşın bizimle yemeğimi­ zi. Torunuma söylerim, sizin için de pirinç pişirir.-> «Sağol amca, a m a biz gerçekten yedik.» İhtiyar ayağa kalktı. Yorgun, kamburlaşmış sır­ tını biraz ovuşturduktan sonra, a r a n a r a k küçük tah­ ta sırayı buldu ve oturdu. Tim ona bir çift çubuk ve 208

bir kâse dolusu pirinç verdi. Çubuklarıyla pirincini karıştırırken, askerlere dönerek sordu: «Demek sizler asker olmadan önce çiftçiydiniz?» «Evet amca,» diye cevap verdi Çavuş Ko. «öyleyse, neden köyünüzde kalıp toprağınızı iş­ lemediniz?» Bu soruyu sorduktan sonra pirincini çubuklarıy­ la yemeye başladı. Tim, çorbanm içinden bir balık parçası a l a r a k büyükbabasının tabağına koydu. Çor­ bayı sırf büyükbabası için pişirmişti. Kendisi sadece salça içinde pişirilmiş balık yiyordu. Tim ve Tu Don yemeklerini yerlerken, askerler­ den biri d u v a r d a asılı d u r a n lavtaya yaklaştı. Telle­ rine dokundu ve hoş bir ses çıktı. «Ne güzel bir ses!» dedi. İhtiyar çalgıcı, ses ç ı k a r m a d a n yemeğini yiyordu. Sonunda, boş gözlerini, hâlâ ses veren çalgıya dikerek sert bir sesle konuştu: «Çalmasını biliyorsan çal!.. Ama bilmiyorsan, eğ­ lenmek için oynayıp durma!» Asker bu sözü iki ettirmedi. Hemen duvardan lav­ tayı a l a r a k kapının eşiğine oturdu. Beceriksizce, ki­ mi fazla uzun, kimi fazla kısa birkaç nota çaldı. Dışarıda fırtına sürüyordu. İhtiyar yemeğini bi­ tirdikten sonra, bir k ü r d a n a r a n a r a k yere serilmiş şil­ tenin üzerine çöktü. Boş gözleri gecenin gölgelerine dikilmişti. Yalnızca y a ğ m u r u n sesini dinliyor, aske­ rin çaldığı müziğe kulak bile- vermiyordu. Hep aynı notaları yineleyen asker, s o n u n d a çaldığını kendi de beğenmemişti. «Senin çok güzel çaldığını duyduk, amca,» dedi; «bize biraz çalar mısın?» İhtiyar çalgıcı bir r ü y a d a n uyanır gibi irkildi. Görmeyen gözlerini askerin bulunduğu yana çevirdi. «Ne dedin? Bir türkü mü çalayım?» «Evet amca, n'olur?» diye üstledi Çavuş Ko. Tu Don bir süre suskun kaldı. «Biliyor musunuz, benim çalış biçimim pek neşeli değildir,» dedi. «Haydi canım! Biz senin şahane çaldığını biliyo­ ruz, amca. Hem bu şirin kız da bir türkü söyler bize. Görüyorsunuz, dışarda hâlâ yağmur yağıyor ve bi­ zim de zamanımız bol.» F. 14

209

«Size yalan söylemedim. Yoksulluk içinde bir ö m ü r sürdüm ben ve bu benim çalış biçimimi etkiledi; anlıyor musunuz? Kimileri benim çalgımı çok kasvetli ve hüzünlü bulurlar.» Bu itiraza karşın, Çavuş Ko lavtayı askerin elin­ den alarak ihtiyar çalgıcıya uzattı. İhtiyar, adamın çalgıyı düşürmesinden k o r k a r a k çabucak ve dikkatle elinden aldı. Bir süre parmaklarını sevecenlikle üze­ rinde dolaştırdıktan sonra, dudakları arasından tuhaf bir ses çıkartarak, «birkaç gün önce, bazı askerler ge­ lerek kendilerine çalgı çalmam için ricada bulundu­ lar,» dedi. «Sizin gibi dostça üsteledikleri için onları kırmadım. Sonunda evim öyle kalabalık oldu ki, iğne atsan yere düşmeyecekti! Öyle sanıyorum ki, nöbet­ çiler bile beni dinlemek için nöbet yerlerinden ay­ rılmışlardı. Ama ansızın bir subay sövüp sayarak içe­ ri daldı. Askerleri kovarak b a n a küfretmeye başla­ dı. 'Hey moruk! Çalgını dinletmek için adamlarımı öbek öbek buraya çekerek ahlaklarını bozuyorsun. Şu a n d a n itibaren yasaklıyorum b u n u sana, anladın mı?' dedi. Ben de şöyle dedim: 'Bayım, o n l a n ben çağırmı­ yorum... Buraya gelmeleri benim suçum değil. Önce­ leri çalmak istemedim, a m a onlar üsteleyip zorladılar beni çalmam için.' Bunun üzerine subay beni tehdit etti. 'Bundan sonra ç a l m a n a izin yok. Eğer çalacak olursan, p a r ç a l a n m çalgını' dedi. Ben de ona artık as­ kerleri için çalmayacağıma söz verdim.» İhtiyar çalgıcı bu olayı anlatırken, bir y a n d a n da sanki sağlam kalması bir mucizeymiş gibi d u r m a d a n lavtasını okşuyordu. «Ama şimdi korkacak bir şey kalmadı, amca. İki g ü n önce eşek cennetini boyladı o subay.» «Ben de işittim... Tam mağaranın önünde kur­ şunlamışlar, doğru mu?» «Doğru, mağaranın hemen önünde.» «Peki, onun yerine geçen nasıl? O da lavta par­ çalamasını seviyor mu?» Askerler sorudaki alayı fark etmişlerdi: «Yok amca, yok. Onun yerine geçen teğmen hiç ilgilenmez böyle şeylerle.» «Bak sen! Madem öyle, bir türkü çalayım size.» 210

Telleri ayarlamak için bir vidayı gıcırdatarak çe­ virmeye başladı. Sonra tellerin a r a s ı n a sıkıştırılmış küçük bambu mızrabı a l a r a k t o r u n u n a seslendi: «Tim, bulaşıkları bitirdin mi?» «Şimdi bitiyor, büyükbaba.» «İyi; ellerini yıka da buraya gel, olur mu?» Küçük bambu mızrabı p a r m a k l a r ı n ı n araslında t u t a r a k bekledi. Dört a d a m öne doğru yaklaştılar... Birkaç dakika sonra Tim mutfaktan döndü... Büyük­ baba onun ayak seslerini işitince, yanındaki yeri gös­ terdi: «Otur şuraya çocuğum... Bu a d a m l a r a Nam-Ay t ü r k ü s ü n ü söyleyeceksin. Ben de sana eşlik edece­ ğim.» Kızın isteksiz olduğu yüzünden belliydi. Göğsün­ deki kısa saç örgülerini çekiştirerek yüzünü çevirdi: «Hayır, söylemek istemiyorum.» İhtiyar a d a m gülerek k o n u k l a r ı n a döndü: «Görü­ yor musunuz? Tavuk yüzünden h â l â dargın,» dedi. Sonra d a h a yumuşak bir sesle torununu yatıştır­ maya çalıştı: «Söyle kızım. Bu a d a m l a r d ü n k ü l e r gibi değil... Bunlar da bizim gibi yoksul insanlar.» Tim. artık karşı çıkmadı. Büyükbabasının omuzundaki havluyu alarak ellerini kuruladı. Küçük lam­ banın dalgalanan ışığında gözlerini iri iri açarak şil­ teye dikti. Arada sırada çevresindeki askerlere yan bir bakış fırlatıyordu. Gözlerinin havası giderek yumu­ şadı. Suratı çiçek bozuğuydu, a m a yine de çok hoş yüz çizgiler^ vardı. İhtiyar çalgıcı, t o r u n u n u n söyleyeceğinden artık emindi. Lavtanın hareketli kolunu sol eline alarak sağ elindeki mızrapla tellere dokundu. İnce ve k u r u par­ m a k l a n gerildiler. Pirinç teller titreşerek bir dizi uzun şikayetçi ses çınladı. Notalar keskin ve sürekliydi. Tim büyülenmiş gibiydi. Parlak-gözlerini kaldırarak y a ğ m u r a ve gölgelere baktı. Küçük eli ansızın büyük­ babasının rengi atmış ceketini kavradı. Peşrev kesil­ di. İhtiyar adam lavtanın kolunu oynattı, sağ eli ya­ vaşça aşağı düştü ve son ses titreşerek havada asılı gibi kaldı. Hava sanki eriyor gibiydi. Tim okumaya 211

başladı. «Kralın fermanı sancak altına çağırdı seni..» İhtiyar a d a m hemen lavtasıyla eşlik etmeye başladı. Ve ben boşu boşuna h a b e r bekledim H a n Irmağında yürekleri parçalayarak ağıt okuyan Yalnız bir kırlangıç gibi kimsesiz: Sevgimin ateşi gitgide yitiyor Pembe yanaklarımın beklemekten solduğu gibi. Ve sevgimizin yuvası Tozlanıyor, tozlanıyor. Kızın yumuşak ve berrak sesi, ihtiyar a d a m ı n alt­ mış sefalet yılı içinde kazandığı büyük ustalığıyla lav­ tasından çıkarttığı seslerin tonuyla garip bir karşıtlık oluşturuyordu. Çok uzaklarda dalgalanır bayraklar, Uzaklarda gümbürdüyor davullar, Kralın fermanı mıdır bu Kocamı geri çağıran? Ah, uzak sınırlardaki sen! Bilir misin, ben ne acı çekerim? Tim giderek d a h a dokunaklı bir sesle okuyordu: Bir h a b e r bekledim Sen savaşa gittin gideli Balıkların yıldızlan beklediği gibi. Artık tellerden tek tek sesler çıkmıyordu. Sesler kaynaşıyor, sonsuza doğru çoğalıyordu. Çalgıcının iyi mi, kötü mü çaldığını, seslerin hüzünlü mü yoksa ne­ şeli mi olduğunu kimse söyleyemezdi. Bu sesler in­ sanı içinden kavnyor, sürüklüyor ve a d a m l a n k a n l a n n ı , babalannı, çocuklannı düşünmeye zorluyordu. Doğduklan yerlere, kalplerinde taşıdıklan görünüm­ lere, a t a l a n n m uyuduğu topraklara olan sevgilerini canlandınyordu. Askerler b a ş l a n n ı eğmişlerdi. Lavta umutsuzluk­ la hıçkınr, aynlık özlemiyle ve yokluğun acısıyla ağ­ larken, yağmur aralıksız yağıyordu. Titreşen ışık, ge­ cenin karanlığı içinde a k a n yağmur d a m l a l a n n d a gerçek değilmiş gibi panldıyordu.

212

ALTINCI BÖLÜM «Yağmur! Yağmur! Su akıyor içeri!» Bu elektriklendirici haber, m a ğ a r a n ı n bir başın­ dan öbür başına çabucak yayılıverdi. Tam ve Be yer­ lerinde doğrularak y a n a n m u m l a r a doğru baktılar. Adamların seslenişlerini, değerli suyun duvarın ya­ rıklarından içeri sızışını duydular. N a m No, suyu d a m l a damla testilerde toplamaya çalışan Kuyen'e ışık tutuyordu. Dışarda y a ğ m u r u n eşsiz gürültüsü gi­ derek çoğaldı. Sonra şiddetli bir trampet sesine dö­ nüştü. Sular kaya duvarların çatlaklarından derecik­ ler halinde a k a r a k gittikçe berraklaştı. Kuyen testi­ yi dikkatle tutuyor, fışkıran sulardan gözlerini ayı­ ramıyordu... Çevresindeki b ü t ü n kayalardan sular sı­ zıyordu. Testi gittikçe ağırlaştı. Testinin içine bir göz a t a n Kuyen, y a n y a n y a dolduğunu gördü. «Artık susuzluk bitti,» dedi. «Testiyi yere koy. Niye elinde tutuyorsun?» diye akıl verdi N a m No. Kuyen testiyi yere bırakarak, şimdi birçok yer­ lerden birden akmaya başlayan s u l a n parlayan göz­ lerle seyre daldı. «Bugün zahmetsiz iki zafer kazandık. Demin, bi­ zi d u m a n a boğma t a ş a n l a r ı boşa çıktı ve şimdi de yağmur. Dışarda ortalık sel içinde kalmış olmalı.» «Elbette.» «Gökyüzü bizden yana. Artık kaygılanmaya ge­ rek kalmadı. Pirincimiz de var, suyumuz da. Şimdi görelim bakalım, bizi b u r a d a n nasıl dışarı çıkartacaklarmış!..» «Erkekler, düşmanın dinamit kullanacağından korkuyorlar.» «Bunun da onlara bir yararı olmayacak. Mağa­ ranın d a h a içlerine çekileceğiz ve bin elbombasından sonra yaptığımız gibi, patlamalar biter bitmez yine yerimize döneceğiz.» Testi taşmaya başlamıştı. Nam No, elindeki mu­ mu bir kayaya yapıştırarak kolunun altında taşıdığı dört köşeli plastik örtüyü açtı. İki kız u ç l a n n d a n tu­ tarak ö r t ü n ü n içine sığdırabildikleri k a d a r su topla213

dılar. Kaşla göz arasında dolmuştu "bile. Kuyen uçları birbirine bağladıktan sonra, «Nam No, gidip bütün tencere ve tavaları da getir,» dedi. Ama Nam No birkaç dakika "sonra elleri boş ola­ r a k geri döndü ve erkeklerin, hepsini doldurmuş ol­ duklarını söyledi. Kuyen oracığa çökerek, gözlerini, akıp giden onca suya üzüntüyle dikti. Sonra ellerini ve dizlerini yere dayayarak ağzını açtı ve derecikler­ den birinden içmeye başladı. İyice kandıktan sonra dudaklarını sildi ve gülerek N a m No'ya döndü: «Hay di sen de!» dedi. Nam No bu sözü iki ettirmedi. «Sen b u r a d a kal, ben ötekileri çağırayım,» dedi Kuyen. Nam No yalnız kalınca, fışkıran suyun altına gi rerek yıkanmaya başladı. Su, saçlarından ve yüzün den v ü c u d u n a dökülüyor, giysilerini dolgun vücudu­ na yapıştırıyordu... Kuyen geri döndü. «Yıkandın mı?» diye sordu. «İyi fikir. Ben de yapayım. Su ko­ yacak başka hiçbir şey kalmadı. H e r şey dolmuş...» N a m No doğruldu. Başını yeniden suyun altına soktuktan sonra kıyıya çekildi. Kuyen yere oturdu, saçlarının arasındaki tokaları çıkartarak dişlerinin arasına aldı. Su parlak saçlarından akarak şimdi mum ışığında d a h a da güzel görünen temiz yuvarlak yü­ züne dökülüyordu. Ensesinden süzülerek omuzlarına, göğüslerine akıyordu. Islak siyah entari ince vücudu­ na yapışmıştı. Saçlarının b ü t ü n tellerini ıslatabilmek için azıcık geri çekildi. Ayaklarını yıkamayı bitirdiği zaman suyun akışı azalmıştı. «Yağmur diniyor,» dedi N a m No. «Haydi içeriye gidip üstümüzü değişelim.» Nam No gitti. Ama Kuyen son damlacıklar da bo­ şa akmasın diye suyun altında kaldı. Sonra doğrula­ r a k m u m u aldı ve yattıkları yere gitti. O r a d a Nan'ın kayanın üstüne uzanmış, Tuy'un başını da koluna ya­ tırmış olduğunu gördü. «Nan, b a n a ipek giysimi ver.» «Yıkandın ha? Soğuk muydu?» «Soğuk ve güzeldi.» Nan giysiyi çıkartarak nişanlısına uzattı. «Üstü­ nü çabuk değiş de, üşütme bari,» dedi. 214

Kuyen bir kayanın arkasına geçerek sessizce üs­ tünü değişti. Islak giysilerini sıktıktan sonra kayanın üstüne serdi. Sonra Nan'ın y a n m a çıktı. Bacaklarını uzattı ve saçlarını kurulamaya girişti. Nan kolunu Tuy'un başının altından k u r t a r a r a k oturdu. Kızın elinden tarağı alarak omuzunu hafifçe çevirdi ve saç­ larını t a r a m a y a başladı. Kuyen gözlerini gölgelere dikmiş, hiç sesini çıkarmadan oturuyordu. Başka ko­ şullar altında olsaydı, şimdi gülerdi mutlaka. Ama şu a n d a dudakları sımsıkı kapalıydı. Nan, kızın saçla­ rını, bir zamanlar kendi küçük kızkardeşinin saçla­ rını taradığı gibi taradı. O da suskundu. Su'nun ölü­ münden bu yana, nişanlısıyla d a h a çok ilgileniyor, elinden gelen bütün yakınlığı göstererek onu avutma­ ya çalışıyordu. Su artık yaşamadığından, Kuyen'in acısını hafifletmek şimdi onun göreviydi. Geceleyin nöbetten döndükten sonra y a n m a uzanmış, o uyu­ yuncaya k a d a r omuzlarını okşamışti; sonra yine ar­ kadaşlarının yanına dönmüştü. Şimdi de saçlarını ta­ rıyordu. Islak, fakat soğuk olmayan, sevecenlikle ısın­ mış saçlarını. «Saç tokaların nerede, Kuyen?» Genç kız sakince tokaları uzattı. Nan henüz işi­ ni bitirmişti ki, Kuyen ona dönerek başını göğsüne sımsıkı yasladı ve omuzlan sarsılarak ağlamaya baş­ ladı. Genç adam onun bir süre ağlamasına göz yum­ d u k t a n sonra, «ağlama artık sevgilim,» dedi; «Sana söylemiştim...» «Ama Su'yu düşündükçe yüreğim parçalanıyor. Bıkmadan, yorulmadan yıllarca kocasını bekledi. Şim­ di ikisi için de h e r şey bitti artık. Bu sabah cebinde taşıdığı kâğıtları buldum. San'dan aldığı mektup ve kendi cevabının başlangıcı. Düşünebiliyor musun, sa­ dece şu kadarcık yazmaya zaman bulabilmiş: 'Sevgi­ lim, mektubunu demin aldım...' Hepsi bu kadar.» «Buna rağmen sakladın mı onu?» Nan, San.'ı düşündü. Bu felâketi öğrenince sakin kalabilmesine olanak var mıydı? Ülkenin böyle za­ limce ikiye bölünmesi, birçok genç kadının hayatını cehenneme çevirmişti. Genç ömürleri, her yıl bekle­ yiş ve mücadeleyle, kötü tecrübelerle geçiyordu. Baş215

langıçta henüz kolaydı. Ama üçüncü yılda durum zor­ laşmıştı. Fakat Nan, sayısız kadının bu zorluklara karşı yiğitçe göğüs gerdiklerini görmüştü. Çekilen çi­ leler ve geçen zaman onları yaşlandırıyordu. Ama yi­ ne de yılmadan tuttukları yolda yürüyorlar ve böy­ lece yeni güç kazanıyorlardı. Tabii, zayıflık gösteren birkaçına da rastlamıştı Nan. Ama Su, en güçlülerin­ den biriydi. Ö m r ü n ü n son yılı olan yedinci ayrılık yı­ lına k a d a r yılmadan dayanmıştı. «O k a h r a m a n c a öldü, Kuyen,» dedi. «Evet, a m a yine de o n a acıyorum.» •Ben de... herkes. Senin ötekilerden d a h a çok üzülmen olağan elbet. Şimdi ağla sevgilim, a m a ya­ nn...» •iyi. Bize saldırmaya hazırlanan düşmanın önün­ de gözyaşlanmızı kurutmalı, kafamızı sağlam tutma­ lı ve ona yeniden vurabilmeliyiz.» •Korkanm Tuy, Su'nun öldüğünü yakında fark edecek.» «Er ya da geç nasıl olsa öğrenecek. Ama, bu düş­ m a n saldınsı geçtikten sonra öğrenirse çok d a h a iyi olur.» Kuyen bir süre sustu. Dalgın bir tavırla Nan'ı omuzundan öptü. Sonra ansızın konuşmanın akışını değiştiriverdi: «Peki sen beni niye hep azarlıyorsun?» «Doğru değil bu!» «Doğru, doğru! Demin, az önce yine azarladın.» Nan gülmeye başladı: «Sen evin küçüğü olduğun için a n a n seni fazla şı­ martmış. Ben sana azar sayılabilecek hiçbir şey söy­ lemedim.» «Öyle diyorsun ama, ben senin nasıl olduğunu biliyorum.» «Peki öyle olsun. Haydi şimdi uyu. Y a n n düşman yine saldıracaktır. Mağarada bir haftayı tamamladık.» «Bana d a h a uzun zamandır buradaymışız gibi ge­ liyor.» «Bitmesini beklediğimizden öyle oluyor.» «Yalnız ondan değil. Bu bir hafta içinde öyle çok şey oldu ki!» 216

«Haklısın. Ama yine de hepsi hepsi yedi gündü. Bir de yedi yıl içinde b ü t ü n Güney Vietnam'da ne faciaların yaşandığını düşün. Kin, kahramanlık, veri­ len kurbanlar...» «Geceleri hiç doğru dürüst uyuyamadım.» • «Öyleyse şimdi uyu. Benim ötekilerin yanına git­ mem gerek. Yağmur dindi galiba.» Kuyen dışarıya kulak verdi. Kayaların arasına düşen y a ğ m u r damlacıklarının tıpırtısını işitemiyordu artık. Mum son bir kez d a h a parlayarak sönerken, ' N a n genç kızı öptü ve gitti. Hemen arkasından Ut, Kuyen'in y a n m a geldi. «Uyuyor musun abla?» «Hayır Ut.» Doğrularak oturdu ve oğlanın yukarı çıkmasına yardım etti. Elleri soğuk, giysisi ve saçları ıslaktı. «Sen de mi yıkandın?» diye sordu Ut. «Evet.» «Duydun mu? Köyde birisi Zam'ın kafasını uçur­ muş.» Kuyen'in soluğu kesildi. «Nereden biliyorsun?» di­ ye sordu heyecanla. «Ca May demin bize biraz pirinç getirdi. Haberin yok mu?» «Ca May mı? Nerde o?» «Geri döndü. Geldiği zaman bardaktan boşanırc a s m a y a ğ m u r yağıyordu. Adamlarımızın Zam'ı ve yanındaki hizmet erini öldürdüklerini söyledi. Anası kaçmış. Sonra Ca May birdenbire h ü n g ü r h ü n g ü r ağlamaya başladı. Neden, bilmiyorum. Sanırım, as­ kerler ona bir şey yaptılar.» «Sen Ca M a y ı gördün mü?» «Elbette. O geldiğinde ben de oradaydım. 'Kardeş­ ler, benim, Ca May!' diye sesleniyordu birisi yağmu­ run ortasında. Ben de ötekilerle birlikte dışarı çık­ tım. Ca May bize biraz yiyecek getirdi. Sonra olan­ ları anlattı ve ağlamaya başladı. Giderken bir şim­ şek çaktı ve giysilerinin p a r ç a parça olduğunu gör­ düm.» Ut çabuk çabuk konuşuyor ve doğru söylediğine yemin ediyordu. Sonra Kuyen'in elini tutarak, «bana inanmıyorsan, gel de öbürlerine sor!» dedi. 217

Kuyen kayadan inerek çocuğu izledi. Yolda k a r • şılarına Hay Tep çıktı. «Ca May demin buraya geldi mi?» «Evet, bize yiyecek ve tütün getirdi. Zam'ın so­ n u n d a temizlenmesi iyi bir başarı.» «Demek doğru. Ut'a inanmamıştım.» «Evet doğru. Bayan Ca Zoy da ortadan yok ol­ muş.» «Bizim balıkçı kulübesindedir,» diye söze karıştı Ut. «Sen nereden biliyorsun?» «Saklanmak için iyi bir yer orası, bildiğim bu... Orada emniyettedir ve kimse onu bulamaz.» Ut yanlarından ayrıldı. Hay Tep, Kuyen'e döndü: «Zavallı Ca May. Altından bir yüreği var onun, Kuyen! Ağlamaya başlayınca, nedenini söylemesi için üsteledim. Ama o yalnızca, 'şimdi olmaz amca, mağa r a d a n çıktığın zaman söylerim sana' dedi... Sonra ayaklarının var gücüyle koşup gitti. Giysileri parça parçaydı.» «Aman Yarabbim!» Kuyen, Ca May'ın başına gelen felâketi yavaş ya­ vaş kavramaya başlıyordu. Orada parmaklarını ısı­ r a r a k öylece kaldı. Ca May'ın parlak ve esmer yü zünü, az önce yaşlarla sırılsıklam olan açık vo duru gözlerini gözlerinin önüne getirdi... Birlikte pınara gittikleri zamanki aydınlık gülüşünü, alnına düşen ağır saçlarını, çuval örerken o k a d a r severek söylediği «prenses ve canavar» türküsünü anımsadı... Her ak­ şam pınara gittiklerinde, toprak kabını yere koyar, parmaklarını birleştirir ve kendi kendine uydurduğu yeni bir dansa başlardı. Kuyen bu a n d a sıcaklığıyla, atılganlığıyla, bağlılığı ve fedakârlığıyla bütün Ca May'ı karşısında gördü. Kuyen'i nasıl sımsıkı ve iç tenlikle yanağından öpmüştü! Kuyen, askerlerin kir­ lettiği Ca May'a karşı yüreğinde derin bir acıma duy du. Ama buna bir türlü t a m a m e n inanmak da istemi yordu. «Hayır,» dedi Hay Tep'e; «belli değil, belli de ğü.» Ama kuşkudan da içi içini yiyordu. Ertesi gün gökyüzü yine masmaviydi. Ağaçların 218

yağmurdan yıkanan y a p r a k l a n parlak bir yeşilliğe bürünmüştü. Görünürde hiçbir saldın hazırlığı yoktu. Kendi lerine k a m p hizmeti gören eski a h ı r d a oturan Çavuş Ko ve a r k a d a ş l a n , büyüyen bir heyecanla saatleri sayıyorlardı. Bayan Ba U'yla buluşacakları saate ka­ d a r b a ş l a n n a bir şey gelmemesi için b ü t ü n kalple­ riyle d u a ediyorlardı. Kör talih eseri, öğleden sonra Çavuş Ko'yu teğmene çağırdılar. «Bir takım al ve bölüğe katılın.» dedi teğmen. Ko titrememeyi başardı. Nefesini tutarak teğme nin emrini dinledi: «Bugün Vietkong ve halk için bir film gösterile­ cek. Hazırlıklara yardım edin.» «Başüstüne teğmenim!» dedi çavuş ve r a h a t bir soluk aldı. «Hemen şimdi mi teğmenim?» «Evet.» 'Hay aksi hay! Nasıl ayrılacağız b u r a d a n ? ' diye düşündü. Ahıra giderek emri ötekilere bildirdi. Son­ ra üç kişiden birini bir kıyıya çekti: «Bayan Ba U'ya git ve ona işimiz çıktığını söyle. Buluşmamızı saat yediye ya da sekize erteleyip erte leyemeyeceğini sor. Sonra hemen geri dönüp ne söy lediğini b a n a bildir.» Nöbetçi bölüğün komutan yardımcısı, takımıyla birlikte gelen Ko'yu görünce sordu: «Perdeyi kuracak olanlar siz misiniz?» «Evet, komutanım.» «İyi, a r k a m d a n gelin.» K a d ı n l a n n ve i h t i y a r l a n n askerlerin gözetimi al t:nda bir araya toplanmış olduğu tarçın elması koru­ luğuna doğru yürüdüler. Talihsizlerin arasında Ut'un babası Tu Rau da vardı. Balığını satmak için köye ge­ lirken yolda yakalanmıştı. Keyfi hiç yerinde değildi. D u r m a d a n sövüp homurdanıyordu. «Bunların beni bu şekilde buraya getirmeye hiç hakları yok! Benim ağlarıma kim bakacak? Niçin bu­ r a y a getirdiklerini bile bilmiyorum.» «Ne yapacağını söyleyeceğiz simdi sana. Bir gün balık tutamayacağın için homurdanıp durma. O ka­ d a r çabuk zengin olmaya heveslenme. Hay Allah kah219

retsin! Bizim Vietkong'la çarpışmamız senin çıkarı­ na mı, değil mi?» «Aç kalmak benim için d a h a kötü,» diye kayıtsız­ ca karşılık verdi Tu Rau. Asteğmen öfkelendi. Bu dikkafaliyi tepeden tır­ nağa süzdükten sonra seslendi: «Hey sen! Adın ne senin?» «Tu.» «Tu, sonra?» , «Yalnız Tu.» Subay bir yumruk vurmak istedi, a m a Tu Rau çabucak başını eğerek sıyrıldı. Kadınlar hemen teğ­ menin çevresini sardılar. «Bu da ne demek? Bu vahşilik de niye? Size adı­ nı söyledi. Niçin vuruyorsunuz ona?» • İhtiyar bir adam araya girdi: «Haksızlık ediyor­ sunuz, bayım. Onun adı gerçekten Tu'dur. Ama bir sakalı olduğu için Tu Rau da derler.» (*) * Subay küfretmeye başladı: «Piç kurusu! Sakal mısın nesin? Haydi iş başına! A m a çabuk!» «Biz bu işi yapmıyoruz. İstediğinizi yapın bize!» Bu kez ortalığı yatıştırmak için Tu Rau araya girdi: «Onların dediği olsun, bacılar! Haydi, gelin de bir an önce bitirip kurtulalım şu işten.» Sonra asteğmenin y a n m a yaklaşarak dişlerinin a r a s ı n d a n fısıldadı: «Dua et ki Vietnamlısın. Amerikalı olsaydın boy­ n u n u kırardım senin!» Subay afallayarak sakallı adamın kalın pazular ı n a baktı. Sonra çenesini t u t a r a k çalımlı adımlarla o r a d a n uzaklaştı. Kadınlar Tu Rau'nun öğüdüne uya­ r a k karşı çıkmayı bıraktılar. Onlara bir bambu sırık, testereler ve baltaları m a ğ a r a n ı n önüne taşımalarını . emrettiler. Askerler, m a ğ a r a ağzından görülebilecek bir yere .perde için bir bambu çerçeve kurmak istiyor­ lardı. Çavuş Ko, çukur kazıp direkleri yerleştirmek için a d a m l a r a yardım ederken, ikide bir m a ğ a r a y a (*) Rau Vietnamca sakal demektir. 220

bakıyor ve kendi kendine söyleniyordu: 'Birkaç saa­ timiz kaldı. O n d a n sonra, yaşasın özgürlük! Şimdi su­ bayla çatışacak zaman değil.' îyi yürekli Bayan Ba U, çok geç de kalsalar, o n l a n ne olursa olsun bekleye­ ceğini bildirmişti... Çünkü bu işi başka bir güne bı­ r a k m a k olanaksızdı. Birtakım zorluklardan sonra, sonunda çerçeveyi k u r d u k l a n n d a , hava k a r a r m a y a başlamıştı bile. Ka­ ranlık basınca', Çavuş Ko ve takımı ahıra döndüler. Çabucak bir şeyler yedikten sonra, silahlarını aldılar ve yavaşça oradan uzaklaştılar. Fakat Si Lay'a giden dörtyol ağzında kimsecikler yoktu. «Hani nerde bu kadın?» «Sana ne söylediğini doğru anladığına emin mi­ sin?» Ama o sırada tanıdık bir ses yolun karşı kıyısın­ d a n seslendi: Bayan Ba U'ydu bu. D a h a birkaç saniye saklan­ dığı çalılığın arkasında görünmez kaldı. Sonra orta­ ya çıktı. «İşte buradayım. Hepiniz t a m a m mısınız?» «Evet.» «Silahlannızı ve cephanenizi verin bana.» Dört adam hemen boyun eğdiler. Bayan Ba U, h e r eline ikişer silah alarak yeniden çalılığa gitti. Silah­ ları orada bırakarak geri döndü ve hepsine palmiye y a p r a k l a n n a sanlmış hâlâ d u m a n l a n tüten birer ko­ va pirinç verdi. «Sizin için yemek,» dedi; «tavuk da v a r içinde.» Adamlar son derece duygulanmıştı. Bayan Ba U önlerine düşerek hızlı adımlarla yürümeye başladı. Dörtyol ağzını 200 metre k a d a r geçince bir pirinç tar­ lasına saptılar. Açık araziye geldikleri zaman köyde bir megafon sesi işittiler. «Bu da nesi?» diyerek d u r d u kadın. «Halka bir film gösterecekler. Onun için çağmyorlar.» Bayan Ba U rahatlayarak yoluna devam etti. Az sonra önlerinde, hızlı ve sessizce denize a k a n Vam Rang Irmağı belirdi. Bayan Ba U o n l a n ırmağın kıyısına götürdü. Üç 221

kez ellerini çırptı. Karşı kıyıda birkaç gövde kımılda dı. Adamlar, topuzlarından bunların kadın oldukla­ rını anladılar. «Siz misiniz Bayan Ba U?» diye bir ses geldi kar­ şıdan. «Evet.» «Bu yana geçebilirsiniz... Irmak şimdi derin de­ ğil.» Bayan Ba U a d a m l a r a döndü: «Ben burada sizinle vedalaşacağım. Benim göre­ vim bitti.» Çavuş Ko'ya bir şey uzattı. «Sizin için biraz p a r a topladık. Burada yol para­ sı olarak 300 piaster var.» Ko almak istemedi. Ama Bayan Ba U üsteledi: «Yolda gerekecek size. Biz seve seve veriyoruz.» Ko elinde para, olduğu yere çakılmış gibi kalmış­ tı. Mırıldanarak teşekkür etti. ö b ü r adamlar da bu iyi kadınla vedalaşarak ayakkabılarını çıkardılar ve ç a m u r l a r a basa basa suya girdiler. Karşıdan birisi seslendi: «Üniformalarınızı çıkartıp iyice ç a m u r u n içine bastırın. Biz sizin için başka giysiler getirdik.» Adamlar soyunarak üniformalarını katladılar ve bütün ağırlıklarıyla bastırarak ç a m u r u n içine soktu­ lar. Sonra suların içinden karşıya yürüdüler. Bayan Ba U, yarı karanlıkta adamların karşı kıyıdaki bayı­ rı tırmandıklarını gördü... Görevini başarıyla bitir­ mişti. Keyfi yerine geldi... 'Dört adam daha kazandık saflarımıza' diye düşündü. Ancak, a d a m l a r kılavuzlarıyla birlikte kaybolduktan sonra, geri döndü. Köye yaklaştığı zaman, içine çomak sokulmuş bir arı kovanındaki gibi bir karışıklık ve çığlıklar işitti. Askerler bağırıyorlardı. Yoluna devam etmeden önce biraz bekledi. Dörtyol ağzında askerin biri bir zafer çığlı­ ğı a t a r a k onu yakaladı: «Bir tane d a h a ! Tuttum!» Ödü kopan Bayan Ba U askeri iterek kaçmak is­ tedi... Ama ikinci bir asker gelerek sövüp saymaya başladı: «Allanın belası k a n l a r ! Gelip bir film seyretsin222

1er diye tavuk kovalar gibi arkalarından koşuyoruz!» Bayan Ba U r a h a t bir soluk aldı. Sonra a d a m ı n kolunun altında kıvranarak: «Bırak beni! Ne biçim davranış bu? Ben kendili­ ğimden giderim.» Asker kolunu bıraktı ve söylendi: «Bana ne, gitsen de, gitmesen de ne yazar? Bu­ nun için p a r a mı veriyorlar bize? Komutanın emri böyle, anlamıyor musun?» «Gidelim öyleyse. Nasıl bir film bu? Nerede?» «Ne, haberin yok mu? Akşamdan beri uyuyor mu­ sun, be kadın? Belki on, on iki kez megafonla duyur­ duk. Bir Amerikan filmi, m a ğ a r a n ı n önünde. Şimdi anladın mı?» Bayan Ba U orada bulunmanın iyi olacağını dü­ şündü ve ses çıkarmaksızm yola koyuldu. Yolda, son olarak yakalanan başka bir gruba rastladılar... Ma­ ğ a r a n ı n önühe geldiklerinde, açık meydan tıklım tık­ lım dolmuştu. Direkler üzerine konulmuş hoparlörler, seyircilere yerlerine oturmalarını emrediyordu. Ama kimsenin aldırdığı yoktu. Sağa sola gidip geliyorlar ve anlatılması olanaksız bir gürültüyle gevezelik edi­ yorlardı. Bu gecenin yıldızı olan 'Psikolojik Bölüm'den asteğmen San, gururla k a b a r a r a k ortalıkta dolaşıyor­ du. Hoparlördeki sesi heyecandan titriyordu. Kendi fikrinin uygulanmasından duyduğu gururla, zevkten dört köşe olmuştu. J e n e r a t ö r çalışıyordu. Perde kurulmuştu. Büyük bir seyirci kitlesi hazırdı. Gürültü bir türlü dinmek bilmiyordu. Buna rağ­ men başlamaya k a r a r verdi. En merasimlik sesini ta­ kınarak halka seslendi: «Sevgili yurttaşlar! Bugün sizlere, Başkomutanlığımızca gönderilen son derece heyecanlı bir film gös­ termek onuruna kavuşmuş bulunuyprum. Filmin ko­ nusu Kore'deki Sangkumriyung çarpışmasıdır. (*) (*) Sangkumriyung çarpışması, 1950-51'de Ame­ rikan istilâsına karşı Kuzey Kore'de olmuştur. Bu çar­ pışmada bir tepeye mevzilenen bir partizan grubu, dört Amerikan tümenini geri püskürtmüştür. 223

Bu çarpışmada yiğit Amerikan birlikleri büyük bir za­ fer kazanmışlardır.» Işıklar söndü ve film başladı. Seyirciler perdede sayısız uçak ve sonra piyade askerleri gördüler. Çe­ lik miğferli Amerikan askerleri, uzun toplu tankla­ rın arkasından koşuyorlardı. Seyircilerin konuşma­ ları yavaş yavaş kesildi. Mağaradaki nöbetçi grup h e r şeyi seyredebiliyor­ du. «Psikolojik savaş» dedi Hay Tep; «direnişimizi kı­ ramıyorlar, onun için şimdi filmlerle moralimizi boz­ m a k istiyorlar. Bakalım, göreceğiz.» Silahını ateşe hazır tutan* Nan, gözlerini dört aç­ mıştı. Uzaklığa karşın, perdede top güllelerinin pat­ layışını, d u m a n bulutlarını, parlak miğferleri ve de­ rin bir m a ğ a r a y a dolan Çin-Kore birliklerinin bacak­ larına sardıkları bezden dolaklarını görebiliyordu. 'Herhalde rolleri Singman Riy (*) ve Çan Kay-Şek'in askerleri oynuyorlar' diye düşündü. ABD uçakları, tank ve toplan, Çin-Kore savaşı birliğini önlerine kat­ mışlar ve mağaraya doğru kovalıyorlardı. «Yuh!» diye patladı Nan; «Her şeyi tersine çevir­ mişler. Ben bu filmi gördüm. Çinli yoldaşlarımız ba­ ns antlaşmasından hemen sonra göstermişlerdi.» «Ben de gördüm,» dedi Trong. «Bana megafonu getir!» «Olur.» Perdede savaş gittikçe kızışıyordu. ABD askerleri m a ğ a r a y a saldırmak üzere, d u r m a d a n y u k a n y a atılı­ yorlar, a m a geri püskürtülüyorlardı. Fakat sonunda bütün direniş mevzileri birbiri ardından ele geçirildi. Kuşatılan savunucular aç ve susuz kalmışlar, cesaret­ leri kınlmıştı. Amerikalılar büyük bir kalabalıkla sal­ dırıyorlardı. Çinli ve Koreli askerler mağaranın önün­ de yıkılıyorlar, otomatik silahlannı ellerinden düşü­ lüyorlardı. Hoparlör yoruma devam ediyordu; San'm sesi son derece heyecanlıydı: (*) Singman Riy: Kore savaşı sırasında Güney Kore'deki Amerikancı kukla hükümetin başkanı (Ç.N.) 224

«Çinliler ve Kuzey Koreliler inatçı... Kuşatılmış oldukları halde teslim olmayı reddediyorlar. Ameri­ k a n silahlı güçleri mağarayı havaya uçurmak zorun­ dalar. İşte Amerikalılar patlayıcı maddeleri getiri­ yorlar...» Perdede, Amerikalılar, sıkı bir destek ateşi altın­ da, sırtlarında dinamit paketleriyle ileri atılmışlardı. Sonunda dağ, ardında büyük bir toz bulutu bırakarak havaya-'üçtu. Hemen arkasından San, kıssadan hisse çıkartarak fikrini bildirdL «Sevgili yurttaşlar! Koskoca bir dağın nasıl hava­ ya u ç t u ğ u n u gördünüz. Hon Dat gibi ufak bir tepe­ yi u ç u r m a k çok d a h a basit bir iştir.» Hoparlör mağaraya çevrildi ve asteğmenin heye­ canlı sesi çınladı: «Dikkat! Dikkat! Dört bir yanınız kuşatılmıştır. Size teslim olmanızı salık veririz. Yoksa Cumhuriyet­ çi Ordu, bu tepeyi, tıpkı filmde gördüğünüz gibi yer­ le bir etmek zorunda kalacaktır.» Nan megafonu öfkeyle kaldırarak bağırdı: «Dinleyin yurttaşlar!.. Demin düşmanın perdede ne gösterdiğini biliyor musunuz? Koskoca bir kuyruk­ lu yalan! Tek kelimesine inanmayın! Bu çarpışmayı biz biliyoruz. Dağda, Çin gönüllüleri ve Kore birlik­ leri dört Yanke tümenini d a r m a d a ğ ı n ettiler!» Dışarıda kulakları sağır edici bir tezahürat baş­ ladı. N a n devam etti: «Yurttaşlar! Biz mağaradakiler, s9n adamımıza, son nefesimize k a d a r çarpışmaya kararlıyız. Hepimiz yaşıyoruz ve ellerimizde silahlarımız ateşe hazır. Ve siz, Amerikalıların ve Ngo Din Diyem'in parayla tut­ tuğu hainler! Eğer cesaretiniz varsa, gelin! Bekliyo­ ruz! Gelin de alnınızın ortasına yapıştıralım kurşu­ n u ! Şimdi gözlerinizi dört açın ve iyi bakın!» Nan megafonu yere a t a r a k perdeye tomsonla bir salvo ateş etti. Perde kurşunlarla delik deşik oldu. Aşağıda yine coşkun bir tezahürat koptu: «Yeter,» dedi Hay Tep; «cephane h a r c a m a Nan.» Bir düşman makinelisi ateşe karşılık verdiğinde, d ü ş m a n l a r siperlerine kaçmaya başlamışlardı. Karşı­ lıklı birkaç atıştan sonra, N a n megafonu yeniden aldı: F. 15

225

-Dinleyin, nefer kardeşler!.. Eğer subayla" 11121 dinleyip de mağaraya yeniden saldırırsanız, boşu bo­ şuna öldürüleceksiniz. Yapabileceğiniz en iyi şey. .evi­ nize dönme isteminde bulunmak ya da kaçıp gitmek­ tir. Saldırırsanız, size ateş etmek zorundayız. Ve eğer ateş edersek, kurtulamazsınız, b a n a inanın. Mevzüendiğimiz yer çok iyidir ve boşa kurşun harcamayaca­ ğımıza da söz veriyoruz.» Nan'ın konuşması, düşman askerleri şarjörünü değiştirinceye k a d a r sürmüştü. Makineli tüfek yeni­ den ateşe başladı. Böylece film tam bir fiyaskoyla sonuçlandı- Köy­ lüler meşalelerini yakarak k a h k a h a l a r ve nükteler a r a s ı n d a evlerinin yolunu tuttular. Asteğmen öfkeden deliye dönmüştü. Komutanına kızıyordu şimdi. «Halkı çağırmayalım, d a h a iyi olur, dedim- • A r n a yok, o, ille de bir taşla iki kuş vurmak istedi. Eğer halk olmasaydı, Vietkong'un moralini bozamasak bi­ le, zararımız sınırlı olurdu. Ama şimdi ayıkla pirin­ cin taşını!» Bu sırada Komutan Sang da içkisini yudumluyordu. E'r asker olanları anlatınca, kadehini yere a t a r a k katıla katıla gülmeye başladı. «Ters gitti, değil mi? Bu sümüklü oğlandan, baş­ ka ne beklenebilirdi ki zaten? D a h a b a n a fikrini an­ latır anlatmaz, b u n u n aptalca bir şey olduğunu anla­ mıştım. Ama üsteleyice, bıraktım, yapsın... Vietkong' un ne olduğunu siz b a n a sorun. Ben Zao-Reo bölgesi komutanıyken, bunların kafalarını çekiçle ezerdim de, kılları bile kıpırdamazdı, kendilerini sakınmazlar­ dı bile. Birinin kafası ezilirken, ikincisi orada sakin sakin sırasını beklerdi. H a t t a kadınlar bile. Bir defa­ sında, kadınların tırnaklarının arasına çekiçle iğne­ ler çakıyordum. İçlerinden biri iğneyi elimden aldı ve 'bak' dedi. Sonra parmağını iğneyle birlikte duvara dayayıp bir hamlede iğneyi sonuna k a d a r etine ba­ tırdı. İşte böyledir Vietkong. Hay Allah belasını ver­ sin!.. Geçen günkü kız da, öldürücü kılıç yarasını al­ dıktan sonra bile bize sövüp saymaktan geri kalmadı. Bir filmle onları teslim olmaya ikna edecekmiş! Man­ yak bu herif!» 226

Komutan küfretmeye devam ederek bir bardak d a h a içki doldurdu. Küçük şişeyi öyle hızlı masanın üstüne bıraktı ki, dolu bardağı âz kalsm devriliyor­ du. Sonra eliyle tembelce bir hareket yaparak: «Bir de başka şey deneyelim,» dedi ve yarım dö­ nerek seslendi: «Teğmen Tu!» «Buyrun komutanım!» D u v a r a yaslanmış kırk yaşlarında bir teğmen öne çıktı. «Çimentoyu hazırlatın... Tuğlaları planladığımız gibi m a ğ a r a y a taşıtın.» «Hemen şimdi mi, komutanım?» «Evet hemen, çok çabuk Y a n n sabah mağarayı kapattıracağım ve bu iş bitecek!..» Ca May, ay ışığıyla aydınlanan sahilde Tu Rau' n u n ardısıra yürüyordu. «Beni yakalayıp bu filmi seyrettirdikleri için ger­ çekten çok kafam bozuluyor. Ama adamlarımız çok esaslı konuştular, helâl olsun,» dedi Tu Rau. Ut haklıydı. Ca Zoy, Tu Rau'nun balıkçı kulübe­ sine gizlenmişti. Halk, kadını önce köyde saklamış, a m a a r a m a l a r sıklaşınca, Tu Rau onu kendi yanına almaya k a r a r vermişti. «Anam nasıl, amca?» «Her zamanki gibi.» «Üzgün mü? Sık sık bayılıyor mu?» «Hayır. Ama b a n a biraz tuhaf geliyor.» «Ne gibi?» «Ona ne olduğunu bilmiyorum. Ama şimdi h e r işi şaşılacak bir hızla yapıyor. Yine öyle atik tetik bir kadın olup çıktı. «Ne iş yapıyor?» «Yemek pişiriyor, ağları örüyor. Ama hâlâ ciddi ve üzgün. Zavallı kadın!» Ca May başka soru sormadı. Elinin biriyle kalbi­ ni t u t a r a k ağır adımlarla yürüyordu. Önünde, ay ışı­ ğının aydınlattığı dalgalar, kumların üstünde yuvar­ lanıyordu. Denizin uğultusu ve ay ışığının yumuşak­ lığına karşın, yüreği isyanla doluydu... Dün evlerini 227

yakmışlardı... Şimdi hindistancevizi koruluğundaki palmiyelerin hışırtısından nefret ediyordu... Çünkü d ü n birçok asker, m a ğ a r a yolundayken onu orada çe­ virmişler, yere yıkmışlar ve ırzına geçmişlerdi. Savu­ nuculara ikmal yetiştirmek için ödediği fiyattı bu. Tu Fiau'nun kayığı hâlâ sahildeydi. Dalgalar üs­ tüne üstüne atılıyorlar, a m a erişemiyorlardı. Ca May, Tu Raulya kayığı suya çekmesi için yardım etti. Ka­ yığın pruvası dalgalara gömüldü ve arkalarında uzun bir iz bırakarak ilerlemeye başladılar. Kayığın kıç ta­ rafında ayakta d u r a n Tu Rau, uzun kürekle cebelleşiyordu. Deniz rüzgârı sürekli olarak sahile doğru estiğindsn, bütün çabalarına karşın çok ağır yol alı­ yorlardı. Kayığın yönünü uzakta belli belirsiz farkedilen dalyan sırıklarına doğru çevirdi. Az önlerinde, balıkçı kulübesinin kırmızı ışığı dalgalarda oynaşıp duruyordu. «Bak!» dedi Tu Rau sevinçle ve ışığı gösterdi... «Ananın tamamen aklı başına gelmiş olmalı. Benim için ışığı bile yaktı.» Ca May gözlerini kısarak ışığa doğru baktı. Soluk ay ışığı altında bir güvercin yuvasını andıran yalnız kuiübenin damı, yavaş yavaş dalgalar üstünde be­ lirdi. Ansızın, sahil yönünden, gelgit zamanını bildiren ve boru sesini andıran kahverengi tüylü bim-bip ku­ şunun uzun çığlığını işittiler. «Sular yükseliyor,» dedi Tu Rau. «Eğer dalyanlara bakmaya gideceksen, ben de gelmek istiyorum.» «Hayır, şimdi zamanımız yok. Y a n n sabah sular alçalınca bakarız.» Kayık son dalyan sırıklarını da arkasında bıraktı ve kayarak sınklar üzerine kurulmuş kulübeye ya­ naştı. Ca May merdivenleri tırmanarak bağırdı: «Ana, ana!» . Ca Zoy ayağa kalkarak kızına doğru koştu. Oda­ nın ortasında karşılaştılar. Ca May bir t a h t a parça­ sına takılarak sendeledi ve anasının boynuna sarıl­ dı. Anasına bakarken, ay ışığı gözyaşlanyla perdelen­ miş gözlerinde ışıldıyordu... Aşağıda Tu Rau kayığı 228

bağlamakla meşguldü Çapa zinciri kayığın dalgalar­ da inip kalkışıyla d u r m a d a n sakırdıyordu. Balıkçı elinde bir şilteyle içeri girdi ve şilteyi odanın ortası­ na yaydı. «Siz ikiniz b u r a d a uyuyabilirsiniz,» dedi. Sonra küllenmiş ateşe doğru yürüyerek üfledi ve bir sigara sardı. «Askerler b u r a y a geleli bir hafta ol­ du. Şimdiden halkın sabrını tükettiler,» dedi... Sonra Ca Zoy'e dönerek: «Ca May ile birlikte b u r a d a kalabilirsiniz. Hiçbir şeyden korkmanıza gerek yok. Bunlar gittikten son­ ra size yeni bir ev yaparız. Gelecek yıl ekin için ne­ ye ihtiyacınız olursa, hepsini sağlarız.» «Benim korktuğum yok... Kollarım hâlâ sağlam, sizler de varsınız. Yalnız...» Sözüne devam etmeden önce bir süre duraksadı. «Yalnız... o yaşarken acı çe­ kiyordum, şimdi öldü, a m a ben hâlâ acı çekiyorum.» Tu Rau, Ca Zoy'e baktı ve kadının acısını anladı. «Artık b u n u n üzerinde durma, Ca Zoy,» dedi; «Tut ki, hiçbir zaman bir oğlun olmadı. Zaten ona hayat ve­ ren ve büyüten Muu'ydu. Onu bir katil ve cani ya­ p a n l a r da Amerikalılardı. O senin oğlun değildi. Bak s a n a yemin ediyorum, eğer böyle bir oğlum olsaydı, çoktan kafasını kopartmıştım.» Ca Zoy sesini çıkartmıyordu. Tu Rau sözüne devam etti: «Buraya bir askeri üs k u r u p t o p r a k l a n ve denizi yeniden elimizden almayı planlıyorlarmış, haberiniz var mı?» «Evet, biliyorum.» «Bu büyük bir felâket olur.» «Zam öldüğü gün söyledi b u n u bana.» «Nasıl?!» «Size b u n u söylememiş miydim?.. Buraya yerle­ şip topraklarımızı almak ve bizi yine yarıcılığa zorla­ mak istiyorlar. Kapkacak yapmak için kili de yine es­ kisi gibi metreküp hesabı satın alacağız.» Tu Rau d a h a çok öfkelendi ve denizi göstererek konuştu: «Bunlar hayal kuruyorlar. Buna artık asla göz yummayacağız. Büyük oğlum bir kolunu yitirdi, a m a ben bir şey demiyorum. Size söz veririm ki, b u r a y a 229

bir askeri üs kurdukları gün, gerillaya katılacağım. Mağaradakilerin hepsi ölse bile, Hon Dat direnişini sürdürecektir. Ama bu en kötü olasılık. Adamlarımız ölmeyecek, Ca Zoy.» Ca May onayladı: «Yedi g ü n d ü r b u r a d a l a r ve hâ­ lâ mağarayı ele geçiremediler. Köydeki hamaklar, ölülerini ve yaralılarını taşımaya yetmedi.» «Eğer böyle sürerse, onlara, tası-tarağı toplayıp defolup gitmekten başka yapacak şey kalmayacak. Askerlerde moral diye bir şey kalmadı. Nereye gider­ lerse halkın tehdidiyle karşılaşıyorlar... Korkudan tir tir titriyorlar. Ben yann...» ... «Eğer mağaradaki adamlarımıza ikmal taşıyacak kimse ararsan, beni u n u t m a sakın!» diye Tu Rau'nun kulağına fısıldadı Ca May. Balıkçı, Ca May'ın başına gelen korkunç olayı anımsadıkça öfkeden titriyordu. Sao Ana ona olanları anlatmıştı. Genç kız, başına gelenleri ihtiyar kadına anlatırken, ağlayarak şöyle demişti: «Buna razı ol­ m a k zorundaydım, Sao Ana. Askerler beni yakaladık­ t a n sonra, mağaraya yiyecek götürebilmek için başka çarem kalmamıştı.» Tu Rau öyle sarsılmıştı ki, Ca May'ın önerisini kabul etmesi olanaksızdı. «Yok, yok! Sen olmaz!» dedi. Sigara izmaritini öfkeyle yere attıktan sonra, kol­ larını dizlerine kavuşturarak düşünceye daldı. So­ n u n d a ayağa kalktı. «Anan uyuyor. Haydi sen de uyu.» Odanın bir köşesine giderek sazlardan örülmüş bir çuvalın içine girdi. «Amca,» diye fısıldadı Ca May-, «dalyana bakma ya giderken beni de çağır, olmaz mı?» «Peki.» Bir dakika sonra horlamaya başlamıştı. Ama Ca May d a h a uzun süre uyanık kaldı. Bim-bip kuşunun ötüşü suların alçaldığını bildi­ rirken uyandı Tu Rau. Ateşi üfleyerek bir sigara yak ti. Bir süre sessizce sigarasını içti ve sonra karanlıkta küçük ağını bir hareketle d u v a r d a n çekti aldı. Ca May derin bir uykudaydı. . Kızın uykusunu bozmak iste medi. Aşağı inerek kayığını çözdü. Henüz h e r yer 230

kapkaranlıktı. Dalgalar bir sis tabakasının altında oynaşıyorlardı. Tu Rau kürek çekerken düşündü. 'Su­ ların yükselmesini bekledim, şimdi çok balık olmalı.' Dalyana varınca, ağını alarak kayığın pruvasına git­ ti... Dalyanda fazla su kalmamıştı, a m a yığınla balık vardı. Ok gibi fırlayıp birbirlerine çarpıyorlar, suyun üstünde sıçrayıp duruyorlardı... Tu Rau t u t u n a r a k ağını dalyanın içine saldı. Kolları yorulmaya başla­ dığı sırada, umutsuzluk içinde kaçışan birkaç büyük balık gördü. Ağı d a h a derine itti. Tam bu anda, ağır bir şey dışardan dalyana çarparak kazıklar boyunca kaydı. Tu Rau b u n u n ender r a s t l a n a n bir balık oldu­ ğunu düşünerek, dalyana girmesi için ağını d ı ş a n çek­ ti. Ama hayır, acayip şey bir kazığa takılmış, çevre­ sinde dönüp duruyordu. Balık değildi bu. Tu Rau ağı­ nı rasgele o yana uzattı, a m a yakalayamadı. Kaygan ve ağır bir şeydi. Çömelerek cismi kendine doğru çek­ ti. Karanlıkta ister istemez hafif bir çığlık kopardı. Ağın içinde bir tutam saç yüzüyordu. Bir cesetti bu! Tu Rau, korkusu geçtikten sonra, cesedi sırıklara doğru çekti. Ceset kokmuyordu. 'Kayığa çekmeliyim' diye düşündü, a m a bulunduğu d u r u m d a olanaksızdı bu. Ağını kayığın içine a t a r a k çarçabuk öbür y a n a doğru kürek çekti... Birkaç dakikalık bir arayıştan sonra cesedi yeniden buldu... Eli kumaş ayakkabılara dokununca, karşısındakinin bir d ü ş m a n askeri oldu­ ğ u n u anladı. 'Seni dışarı çekmeye gerek yok. Balıkla­ ra yem ol, d a h a iyi' diye düşündü. A m a sonra fikrini değiştirdi. Kimbilir, belki de yanında bir tabanca veya elbombası olabilirdi. Bütün gücünü kullanarak cesedi kayığa çekti. Doğru, bu bir askerdi. Ayakka­ bılarını ve üniformasını gördü. Hiç kuşkusu kalma­ mıştı şimdi. Kazık gibi olmuş ceset, sabahın alacaka­ ranlığının donuk ve sisli ışığında ölü gözlerini gök­ yüzüne dikmişti. Tu Rau'nun demin yakaladığı balık, kayığın içinde oraya b u r a y a sıçrayıp duruyordu. Ba­ lıkçı ellerini yıkadı ve Cesede eğildi. Hâlâ bir koku yoktu. Ama yüz morarmış, hemen hemen siyahlaşmıştı. Deri çözülmeye başlamıştı. Kollar yukarı doğ­ ru kalkmış, p a r m a k l a r bir şeyi kavramak ister gibi kıvnlmıştı. Tu Rau ölünün yüzüne bakmaya cesaret 231

edemiyordu. Çünkü onunla bir yerde karşılaşmış ol­ duğu duygusuna kapılmıştı. En ağır ve en pis işleri yapmaya alışkın bir adamın dürüst yüzüydü bu. Bir çiftçi ya da balıkçı, belki de fırtınalara ve çetin zor­ luklara karşı koyarak işgücünü satan bir kayıkçı. Ya­ rı açık, üzerine kül serpilmiş gibi gri gözbebekli, öfke ve esefle çılgına dönmüş iki garip göz. Tu Rau, yalvarırcasına havaya açılmış kolların görünümüne d a h a fazla dayanamayarak, kollan aşa­ ğı indirmeye çalıştı. Ama kollar bir türlü aşağıda kal­ m a k istemiyorlar, bırakır bırakmaz, sanki bir şeyi kucaklarmış gibi açık d u r a n eski d u r u m u n a dönü­ yorlardı. Ama sis, b u h a r ve giderek aydınlanan saba­ hın alacakaranlığından başka kucaklanacak bir şey yoktu. Tu Rau yeniden kollan indirmeyi denedi... Bu a r a d a eli rastlantıyla cesedin eline değdi. Elini sanki ateşe değmiş gibi hemen geri çekti. Sonra ölü adamın elini kaldırarak dikkatle inceledi. «Aman Yarabbi!» dedi alçak sesle. Elin ayası ha­ riç, h e r yanı kalın nasırlarla kaplıydı. Şimdi beyazlaşmışlar ve uzun süre suda kaldıklan için çözülme­ ye başlamışlardı. Tu Rau eli dikkatle bıraktı. Sanki vücudundan bütün gücü kuvveti çekilir gibi olmuştu. «Aynı dediğim gibi...» diye mınldandı. «Bu a d a m en azından on yıl saban peşinde yürümüş. Bütün bu nasırlar...» Ancak uzun bir süre sonra vücudu incelemeye cesaret edebildi. Silah yoktu. Sadece birçok yerlerin den yırtılmış, yapma deriden bir cüzdan ve içinde sınlsıklam olmuş bir kâğıt parçası ve üzerinde Ngo Din Diyem'in resmi olan kâğıt paralar. Ceplerde bir hindistancevizi parçasından başka hiçbir şey yoktu. Tu Rau cesedin karşısında taşlaşmış gibi kalmıştı. Bir­ kaç büyük balık dalyana yakalanmış olduğu halde, balıkları falan düşündüğü yoktu. Kayığı sallayan dal­ galara da aldırmıyordu. Yüreğine sanki binlerce iğne batırılıyor gibiydi. Kafasından birçok soru geçiyordu. Nereden gelmişti bu ceset? Hangi çarpışmada ölmüş­ tü? Ne zaman? Çok kuşkulu bir d u r u m d u bu. Adam en çok iki gün önce ölmüş olmalıydı. Herhalde tuzlu suyun etkisiyle olacak, ceset h â l â fazla bozulmamış232

ti. Tu Rau tahminlerinden bir sonuç çıkartamıyor ve adamı k a r a y a mı götürmesi, yoksa yeniden denize mi atması gerektiğine bir türlü k a r a r veremiyordu. Son­ ra ansızın, köyde, kamp k u r m u ş askerler aklına düş­ tü. 'Hayır, onu denize atmamalıyım' dedi kendi ken­ dine; 'en iyisi Ca May ile Hay Tep'in karısına haber göndereyim.' Tam Çan, kararlaştırdıkları gibi topukla üç kez vurulunca kapıyı açtı. Hay Tep'in karısı onun y a n m a o t u r a r a k alçak sesle konuştu: «Garip bir şey oldu.» «Ne oldu?» «Ca May, Tu Rau'nun kulübesinden gelerek, onun denizden, boğulmuş bir asker cesedi çıkardığını söy­ ledi.» «Düzenli ordudan mı, yoksa silahlı polis birlikle­ rinden mi?» «Düzenli ordudan, üniformalı ve karnından ya­ ralı. Biz, onun helikopterin götürdüğü düşman yara­ lılarından olduğundan kuşkulanıyoruz. Helikopterler yaralıları denize atmış olabilirler.» Bu sözler üzerine Tam Çan, heyecandan kafasını kapıya çarptı: . «Ceset hâlâ Tu Rau'nun evinde mi?» «Evet.» Tam Çan biraz düşündü. «Doğru, helikopterler yaralıları iki gün önce gö türmüşlerdi. Onlardan biri olmalı. Ama, emin olmak için birliklerden soruşturmalıyız. En iyisi, düzenli or­ d u n u n askerlerine sormalı. Eğer doğrulayacak olur­ larsa cesedi elden geldiğince gösterişli bir biçimde köye getirin ki, askerler çarpılsınlar ve öfkelensin­ ler. Onları halkın müttefiki yapmak ve Amerikalılar­ la Diyem ajanlarını teşhir etmek için bu olaydan ya­ rarlanın! Onları harekâtın komutanlığına karşı çık­ maya kışkırtın! Askerlerin çökmüş morali karşısında, bu işten caymak zorunda kalacaklardır.» «Doğru.» «Elinden geleni yap... Ama dikkat et, insiyatifi elimizden kapmasınlar.» 233

«Hepsini yapacağım. Ayrıca, yolda, mağaraya du­ var örmeye giden askerlere rastladım. Öyle görünü­ yor ki, şimdi komutan hareketi bizzat yönetiyor.» «Siz b ü t ü n çaDalarınızı öbür sorunlarda yoğunlaştırın. Mağarayı duvarla kapatmak o k a d a r kolay değil. Ayrıca mücadeleniz eğer tam zamanında baş­ larsa, başlarında komutan bile olsa, geri çağrılacak­ tır.» Hay Tep'in karısı mutfağa giderek Tam Çan'a bir tencere pirinç getirdi: «Al pirincini. Tencere sende kalsın. Bütün bu iş­ ler arasında bugün geri dönüp dönmeyeceğimi bile mem.» «Sen bir şey yedin mi?» «Şimdi bunu düşünecek zaman değil. Hoşça kal. Dikkatli ol ve yalnız işaret üzerine kapıyı aç.» Hay Tep'in karısı haklıydı. Komutan Sang, sa t a h i n erken saatlerinden beri m a ğ a r a ağzının tuğ­ layla örülmesi işini yönetiyordu... Mağaradakilerin ateş h a t t ı n a girmemeye dikkat ediyor ve elbombalarıyla saldırıya geçen adamlarını, on metre k a d a r uzakta yere kapanmış olduğu halde seyrediyordu. îlk ikisi d a h a bombalarını a t m a y a zaman bulamadan, mağarayı savunanlarca vuruldular. Bombalar elle­ rinde patladı ve çevrelerindeki dört kişiyi d a h a öldür­ dü. Bir bomba parçası komutanın kafasının hemen üstünden geçerek, «üç perdeli» kasketini yırttı. As­ kerler kendilerini çimento torbalarının arkasına yere atmışlar, m a ğ a r a d a n gelen ateşe karşı durmaya ce­ saret edemiyorlardı. Komutan kafasını kaşıdı. Kafa sında miğfer yoktu. Kendisini toparlayarak, adamla­ rına yeniden mağaraya saldırmalarını emretti ve he men kendini yere attı. Bu kez m a ğ a r a y a beş ya da al tı tane elbombası atılabilmişti. Kesif bir d u m a n ve toz bulutu çıkartan patlamaların yardımıyla saldırı yoğunlaştırıldı. Gerillaların silahları sustu. Dakikalar boyunca yalnızca elbombalarmın patlamaları işitildi. Komutan, «hücum!» diye bağırarak, yattığı yer de yarı yarıya doğruldu ve değneğini ileriye uzattı. Askerler kayıplara b a k m a d a n m a ğ a r a y a doğru atıl234

dılar ve içeri girdiler. Bundan sonra komutan, sürek­ li tomson salvolarından b a ş k a bir şey işitemedi. Gerillalar yine d a h a önceki gibi m a ğ a r a n ı n içer lerine çekilmişlerdi. Böylece m a ğ a r a y a girebilen ilk altı asker, gerillaların bıraktıkları, gözetleme mevzi­ lerini alabilmişlerdi... O r a d a kalarak içeriyi sürekli ateşe tutuyorlar, a m a ne ileri ne geri gidebiliyorlardı. Önlerinde gerillalar, arkalarında ise geri çekilmeye kalkışan herkesi vurmaya hazır ajanlar vardı. Sang, şimdi öbür askerlere, temel kazmalarını ve tuğlaları m a ğ a r a ağzına taşımalarını emretti. Çarçabuk üç sıra tuğlayı üst üste yığdılar. Ama içerdekilerin ansızın dışarı fırlamasıyla d u v a r devrildi... Komutan, değneğiyle öfke içinde askerlere v u r a r a k duvarı yeni baş­ t a n örmelerini ve gerillaları elbombalarıyla geri püs­ kürtmelerini emretti. Tam bu sırada, 'Psikolojik Bölüm'den Asteğmen San, bacaklarının var gücüyle koşarak geldi. «Komutanım, komutanım!» diye soludu; «asker­ ler isyan ediyorlar. D u r u m nazik!» «Yine büyük laflar! Neden söz ediyorsun sen allahaşkına?» «Komutanım...» «Söyle çabuk!» «Halk denizde bir asker cesedi bulmuş.» ı «Ceset mi?» ı «Evet komutanım, düzenli birliklerden. Onu bü­ t ü n köy boyunca dolaştırdılar. Adamlarımız bakmak için oraya gittiler ve Üçüncü Bölükten askerler cese­ di tanıdılar. Sau Hon adlı bir erin cesedi. Onun deniz­ de boğulduğunu öğrenince dehşete kapıldılar. Sau Hon önceki gün helikopterle götürülenlerden biriydi. O n d a n sonra tufan koptu. Yaralıların kasıtlı olarak denize atıldığını ileri sürüyorlar.» Komutanın rengi sararmıştı: «Sen cesedi gördün mü? Gerçekten Üçüncü Bölükten Hon muydu?» «Kendi gözlerimle gördüm. Hiç kuşkum yok, oydu.Sang gözlerinin ucuyla çevresine bakındı. «Peki, sonra ne oldu?» «Protesto hareketi öteki bölüklere de yayıldı... 235

Herkes Amerikalılara küfrediyor ve onları yaralıları denize atmakla suçluyorlar. Başka türlü Hon'un ce­ sedinin dalyanlarda işi ne, diyorlar.» «Dalyanlara mı takılmış?» «Evet komutanım. Bir balıkçı dalyanları boşaltır­ ken bulmuş. Ayrıca size söylemeyi unuttum; dört mi­ lis askeri de dün gece kaçtı.» «Ne anlatıyorsun bunları şimdi bana?» «Ama doğru söylüyorum. Adamlar kayıp.» «Köpekler! Şimdi bu boğulan asker hikâyesi ne olacak?» «Bu bir felâket. Birkaç a d a m çadırlarını yaktı... Ötekiler silâhlarını ırmağa attı ve miting yapan köy halkına katıldı.» Asteğmen sivilceli yüzünü çevirerek bir an elini kulağına koyup dinledi: «Gürültüyü işitiyor musunuz? Onların sesi, ko­ mutanım!» Komutan, istihkâmcılann teğmeni Tu'ya döne rek emretti: «Duvarı sağlamlaştınn!» Sonra San'a dö nerek, «gidip bakalım, ne oluyor?» dedi. Asteğmen önden yürüdü. Komutan sordu: «Cesedi köye balıkçı mı getirdi?» «Evet, a m a tek başına değil. Başkaları da vardı.» «Peki, siz neredeydiniz? Niçin engel olmadınız?» «Komutanım, ben d u r u m u çok geç öğrendim.» «Bu Vietkong'un işi gibi geliyor bana.» «Evet, a m a ceset bir gerçek.» •Vücut ve yüz hâlâ bozulmamış mı?» «Birazcık bozulmuş elbet. Ama Hon olduğu ilk bakışta tanınıyor. Deniz suyu cesedi iyi korumuş.» Sang sessizce yürümeye devam etti. Sonra ansı­ zın değneğini yol kenarındaki otlara öfkeyle vurarak böğürdü: «Tuh, Allah belasını versin! Başkan Ngo Din Di­ yem bile bu boku temizleyemez! Vietkong cepheden, bizimkiler de sırtımızdan vuruyorlar. Gel savaş, savaşabilirsen! Buraya geldiğim zaman, halkı kızdıra­ cak bir şey yapılmasın diye apaçık söyledim. Ama dinleyen kim?» 236

«Evet, ama isyan edenler bizim kendi birlikleri­ miz.» • «Şimdi göreceğiz bakalım!..» diye bağırdı Sang; «Silahını a t a n ilk askerin beynini dağıtacağım!» Bunun üzerine asteğmenin çenesi kapandı. Su'yu ölürken astıkları ipin hâlâ sallanmakta olduğu hin­ distancevizi ağacının yanından geçtiler. Asteğmen ansızın konuştu: «Komutanım, h e r şey bu uzun saçlı karıyla baş­ ladı. En iyisi şey etmemeliydik...» , «Ne etmemeliydik?» diye onun sesini taklit ede­ rek sordu komutan. «Onu öldürmekte acele etmemeliydik. Çünkü bu­ r a d a çok seviliyordu. Belki o zaman Teğmen Zam öldürülmezdi.» «Saçma. Onu deli karının birinin öldürdüğünü bi liyoruz.» «Kusura bakmayın komutanım, a m a kadın sizin ve benim k a d a r akıllı. Komşularına ve h a t t a Viet­ kong'a bile bir z a r a r gelmesin diye çok dikkat gös­ terdi.» «Tamam işte. Kendi öz oğlunu öldürmekten bü­ yük çılgınlık olur mu?» Kendinden emin tavrına karşın, aslında bu işin içinden çıkamıyordu Sang. Zam'ı anasının öldürdü­ ğüne emin olmak istiyordu... Bunun sıradan bir çıl­ gınlık nöbeti sonucu olduğuna inanmak istiyor, baş­ ka bir şey olmaması için dua edivordu. Aslında bu­ n u n bir idam cezası olduğunu bir türlü kendi kendine itiraf etmek istemiyordu. Ama içinden bunun böyle olduğuna emindi. Eğer her suç cezasını bulacak olsa, acaba kendisinin d u r u m u ne olurdu? Eskiden kana buladığı bölgelerdeki cinayetleri için pek fazla tasa­ landığı yoktu. Çünkü d u r m a d a n yer değiştirmişti. Ama, burada okulda bir yaralıyı öldürmüş, Yanke'lerin yaralıları denize atmasına razı olmuştu. Değneği­ ni peşinden sürükleyerek durumu kafasında tarttı. 'Hastane hikâyesini herkes öğrenmiş olsa bile, heli­ kopter hikâyesi tamamen gizli' diye düşündü. 'Her şeyi inkar etmeliyim. Yok, hayır, d a h a iyisi olaya ne k a d a r kızdığımı göstermeliyim. Ben de sizime birlik237

te v a r gücümle protesto edeceğim dostlarım, deme­ liyim onlara.' Komutan ve subay ırmağı geçtiler. Ranger'lerin çadırları hâlâ doluydu... Ama düzenli birliklerinkiler tümüyle boşalmıştı... Ranger'ler onlara bir yığın ga­ r a n d gösterdiler: «Bunları şimdi ırmaktan topladık, komutanım.» Sang, silahlara bakıp, köyden gelen bağırtıları işitince, oraya yalnız gitmenin akıl kârı olmayacağı­ na k a r a r verdi. «Benimle gelin!» diye emretti Ranger'lere. «Maki­ neli tüfeklerinizi de alın!» Dört a d a m hemen ardına takıldılar. Ana yola var­ dıklarında, güneş iyice yükselmişti. Öfkeyle kıyame­ ti koparan kitle, Si Lay'a giden dörtyol ağzına var­ mıştı. «Kahrolsun Yanke'ler.» «Kahrolsun Ngo Din Diyem!» Dört bir yandan öfkeli haykırışlar yağıyordu. Sa­ yısız ayak, caddeyi büyük bir toz bulutuna boğmuş­ tu. Sang hemen yine geri çekildi. «Ben... Ben yine ko­ m u t a yerine gidiyorum...» diye kekeledi adamlarına; «gidin ve onlara hemen k a m p a dönmelerini söyleyin. B a r a dilekçelerini göndersinler. Hemen y u k a n ileti­ rim ve onlar bir k a r a r verirler. Ranger'ler burada kal­ sınlar. Mitingcilerin yürüyüşünü d u r d u r u n . Eğer ge­ rekirse o n l a n dağıtmak için makinelilerle birkaç sal­ vo ıteş edin. Anladınız mı?» Yanında bir adamıyla birlikte gerisin geri tarla­ lara doğru koşmaya başladı. Kitle yanlarına vardığında, Ranger'ler ancak cad­ deyi tutabilecek zaman bulabilmişlerdi. Psikolojik Böl'imden asteğmen, kollannı kaldırarak bağırdı: «Durun! Sizinle konuşmak istiyorum!» «Seni dinlemek istemiyoruz, çekil yoldan!» diye seslendi bir asker. «Komutanın emri...» «Neymiş o?» İlk sıralardaki mitingciler durmuşlardı. «Komutan miting ve kargaşalığa izin vermiyor. Kargaşalık ancak Vietkong'un işine yarar. Eğer halk 238

ve birliklerin istekleri varsa, komutan bunları ka­ bul edip yukarıya ileteceğine söz veriyor. Askerler hemen kamplarına dönmelidir. Yoksa komutan bu eylemler için hiçbir sorumluluk üstlenemeyeceğini bildirdi.» -Bizim seninle işimiz yok. Komutan nerede?» Birçok adam tehditkâr tavırlarla öne doğru yü­ rüdüler. Asteğmen geri çekilerek kekeledi: «Şey... Komutan yerinde... Tuğla binada.» «Haydi yürüyün, arkadaşlar!» Kitle, en önde yüz isyancı olduğu halde ileri atıl­ dı. Ranger'ler makinelilerini mitingcilere çevirmişler­ di. Ranger'lerden son derece nefret eden askerler hay­ kırdılar: «Domuz köpekler! Eğer yüreğiniz varsa, ateş edin!» Kitlenin içinde silahlarını atmamış olan bazı as­ kerler, silahlarını gürültüyle doldurarak elleri tetik­ te olduğu halde Ranger'lere çevirdiler. İki taraf da nefesini tutmuş, birbirini kolluyordu. Bayan Ba U kendine bir yol açarak öne doğru yürüdü. Ranger'le­ rin y a n m a gelince yatıştırıcı bir el hareketi ve en dostça sesiyle: «Aman baylar, ne gerek var böyle şeylere? Kim sizi birbirinize silah çekmeye zorluyor? Niçin boşuboşuna birbirimizi öldürelim? Haydi, sözümü dinleyin de, indirin silahlarınızı!» Kimsenin ona kulak verdiği yoktu. Bunun üze­ rine yanındaki iki askerin silahlarının namlularını yere çevirerek Ranger'lere döndü: «Dinleyin, Ranger beyler. Burada kimse size kar­ şı değil. Biz yaralı askerleri denize atan Yanke'lere karşı yürüyoruz. Onları, yaralarını tedavi edecekle­ ri yerde, köpek balıklarına yem olsun diye denize atı­ yorlar. Onların yerinde siz olsaydınız, ne yapardınız?» Bir sessizlik oldu. Bàyan Ba U konuşmasına de­ vam etti: «Hayvanlar bile birbirlerine yardım ederler. Ama Yanke'ler vahşi hayvanlardan bile kötü. Yaralı arka­ daşlarınıza nasıl baktıklarını görün işte! Cumburlop denize! Hem sonra d ü ş ü n ü n ki, şimdiye k a d a r yalnız 239

bir tanesini bulabildik. Ötekilerin nerede olduğunu Allah bilir.» Konuşurken düzenli askerlerin silahlarını aşağı­ da tutmaya devam ediyordu. Bazen yalvararak alça­ lan, bazen öfkeyle yükselen sesi mucizeler yaratıyor­ du. Ranger'lerin komutanı ona karanlık bir bakış fır­ l a t a r a k homurdandı: «Anladık, anladık. Salak yerine koyup durmayın bizi. Sizin dırdırınızdan önce de, ne olduğundan ha­ berimiz v a r bizim.» İyi kadının yüzüne geniş bir gülümseme yayıldı: «Ben cahil bir kadınım. Hiç kuşkusuz, siz gerçek­ leri benden çok d a h a iyi görürsünüz!» Bir yandan böyle konuşurken, bir yandan da ce­ saretle ileri doğru yürüdü. Düzenli askerler ve kitle hemen onu takip ettiler. Beyaz saçları ve omuzların­ da atkıyla Sao Ana da aralarındaydı. San ve adam­ ları ürkerek yol kıyısına çekildiler. Bayan Ba U biri­ sinin söylendiğini duydu: «Ne çene yarabbim! Ne çene v a r bu cadıda!» Bayan Ba U b u n a cevap vermekten sakındı. Ran­ ger'ler ağaçların altına çöküp oturdular ve mitingci­ ler yollarına devam ettiler. Boğulan askerin cesedi,bir h a m a k içinde, iki asker ve iki köylü tarafından taşınıyordu. Tu Rau da taşıyıcılar arasındaydı. Şimdi birisi onu değiştirdiğinden, soluk soluğa a r k a sıralara doğru yürüyordu. Ceset h â l â Tu Rau'nun onu buldu­ ğu durumdaydı. Kollar havaya doğru açılmış ve göz­ leri yarı açık. Ama deri d a h a da kararmış ve k u r u tozlu saçlar tüyler ürpertici bir biçimde kafadan çö­ zülmüştü. Kadınlar yeniden bağırmaya başladılar: «Kahrolsun Amerikalılar!.. Kahrolsun Ngo Din Diyem! Kahrolsun asker katilleri! ö l d ü r ü l e n askerler. istiyoruz!» Askerler de a r a y a karıştılar: «Temizleme harekâtına paydos!.. Kendimizi öl­ dürtmek istemiyoruz!» Kitle, Sang'ın k u m a n d a merkezi yaptığı tuğla bi­ nanın önüne varmıştı. İsyancılar nöbetçilere seslen­ diler: «Komutanı dışarı çağırın!» 240

«Ama o b u r a d a değil, mağarada!» «Salak domuz! Bizi aptal yerine mi koyuyorsun? Onun b u r a d a olduğunu çok iyi biliyoruz!» Birkaç isyancı silahını doğrultarak nöbetçilerin üzerine yürüdüler. «Hey, yavaş olun!» diye bağırdı nöbetçilerden bi­ ri. «Biz sizin arkadaşınız değil miyiz?» «Komutanı dışarı çıkarmazsanız, arkadaşlık bu­ r a d a biter.» Nöbetçi eve doğru b a k a r a k göz kırptı... Sonra se­ sini alçaltarak: «Demin geri geldi... Yalnız bize hiçbir şey söy­ lemememizi emretti.» «Çağırın onu!» «Birkaç el ateş edin ki, biz söylemiş olmayalım,» diye fısıldadı öbür nöbetçi. İsyancılar havaya iki el ateş ettiler. Bunun üze­ rine nöbetçiler gülerek çabucak komutanın evine gir­ diler. Kitle uzun süre dışarıda bekledi... Fakat kimse d ı ş a n çıkmıyordu... Askerler beş-altı el d a h a ateş et­ tiler. Sonunda, komutan merdivenlerde gözüktü ve değneğini sallayarak kapıya geldi. İsyancılann önü­ ne dikilerek onlara korkunç bir bakış fırlattı. Hay Tep'in kansı hemen sloganlan haykırdı. Kit­ lenin güçlü sesi ortalığı sarstı. Komutan huzursuzlanarak gözlerini yere indirdi. Boğulan adamın cese­ dini onun y a n m a taşıdılar. Sang ellerini kaldırarak itiraz etti: «Gereği yok! Gereği yok! Ben h e r şeyi biliyorum.» Bayan Ba U ellerini beline dayayarak alaycı bir k a h k a h a attı: «Elbette biliyorsunuz! Sizin n z a n ı z olmadan böyle bir şey yapamazlar Yanke'ler!» Korkuya kapılan komutan ateşli ateşli kendini savunmaya girişti: «Öyle değil! öyle değil! Ben d a h a bir dakika ön­ ce öğrendim. Yanke'ler b a n a hiçbir şey söylemediler. Ben... ben... ben de sizin k a d a r kızdım bu işe... Bü­ tün gücümle sizin protestonuza katılacağım... Onlar benim adamlanmdı, evet... Bilseniz, yüreğim nasıl parçalanıyor?» F. 18

241

İsyancıların saflarında bir h o m u r d a n m a başladı. «Yalan söylüyorsun!» diye bağırdı birisi. «Sen Yanke'lerle birlikte çalışıyorsun!.. Yüreği­ nin parçalandığından dem vuruyorsun, a m a Yanke* 1er onları denize a t m a d a n önce k yaralı bir askeri sen kendi elinle öldürdün. Biz artık bu işte yokuz! Başka ceset görmek istemiyoruz! Çekip gidiyoruz biz!» «Hayır, hayır! Ben de sizinle birlikte bir dilekçe imzalayacağım.» «İster imzala, ister imzalama. Ne olursa olsun biz gidiyoruz.» «Hay Allah! Bu kadınların oyuncağı olmayın! Ne­ redeyse Vietkong'un kökünü k u r u t m a k üzereyiz.» «Bize ne b u n d a n ! Kendin kökünü kurut onların. Biz bu işte yokuz!» Komutan onların gitmesini önlemek ister gibi kol­ larını kaldırarak kendinden geçmişcesine bağırdı: «Vietkong boğuluyor, diyorum size!.. Mağaranın ağzına duvar ördük!»

Patlamalar bittikten sonra, gerillalar m a ğ a r a ağ­ zındaki mevzilerine doğru yürüdüler. Dışarıdan hiç ışık sızmadığından, yollarını bulmak için elleriyle du­ varları yoklamak zorunda kalıyorlardı. «Niye ansızın böyle karanlık oldu?» diye sordu Dat. «Garip şey,» dediler N a n ve Kuyen aynı anda. «Bekleyin burada,» dedi Dat; «Ben gidip bir ba­ kayım.» Dat çömelerek yürüdü. Bir elinde dolu silahı ol­ duğu halde, öbür eliyle duvarı yoklayarak karanlık­ ta ağır ağır ilerlemeye başladı. Sonunda m a ğ a r a ağzı­ nı k a p a t a n yeni duvarın önüne geldi. Eliyle tuğlalara ve henüz kurumamış çimentoya dokundu. Bütün gü­ cüyle yaslandı, a m a d u v a r yerinden oynamadı. Kor­ kuyla mırıldandı: «Vay canına, duvar örmüşler üstü­ müze!» Sonra geri sürünerek seslendi: «Hey, gelin bakın, neler olmuş?» «Ne olmuş?» 242

«Mağaranm ağzını kapatmışlar!» «Ne?» «Mağara ağzına tuğla d u v a r örmüşler!» Hay Tep ötekilerin yanına gelerek önden yürüdü. «Gerçekten de öyle,» dedi. «Duvar örülünceye ka­ d a r bizi geride tutmak için elbombalannı kullandı­ lar. Çimento henüz kurumamış, hepsini kolayca sö­ kebiliriz... Bir deneyelim hele.» «Sen b u r a d a kal,» dedi Nan; «biz nöbetteyiz, bu bizim işimiz.» Nan, Kuyen ve Ba Ren, Dat'la birlikte öne yürü­ düler. «Çimento k u r u m a d a n hemen sökelim,» dedi Ba Ren. «Doğru, ama bütün duvarı yıkmamız gerekmez. Ateş etmek için birkaç delik açsak yeter.» «îyi fikir.» «Bırakın, ben yapayım,» dedi Dat. Çimentoyu tırnağıyla kazıyarak, fazla çaba harcamaksızm bir tuğlayı dışarı çıkardı. Nan da kendi tarafından aynı şeyi yapıyordu. Çabuk çalışan Dat, sonuncu tuğlayı da sokmuştu... Mağaraya yine ışık girdi. «Nihayet!» diye seslendi Dat. Kuvvetli bir patlama sesi. Dat bağırarak Nan'ın ayaklarının dibine yıkıldı. Nan çabucak onu kolları­ na aldı. Elini Dat'ın kanlı yüzünde gedzirerek hay­ kırdı: «Dat! Dat! Beni işitiyor musun?» Ses yoktu. Nan elini Dat'ın yüreğine götürdü. Çarpmıyordu... Duyduğu acının altında ezilerek, şaş­ kın bir sessizlik içinde oracığa çöktü. Düşman, Dat'ın d u v a r d a açtığı delikten ateşe devam ediyordu. Bu gü­ r ü l t ü n ü n içinde Nan, genç ölünün sesini işitir gibiy­ di. «En çok karidesli papayı severim. Büyükanamı h e r ziyarete gidişimde, patlayıncaya k a d a r yerdim.» Kuyen, korkudan dili tutulmuş gibi duruyordu. Ansızın, Dat'ın yere düşmüş silahını k a p a r a k şarjö­ r ü n ü bir gözden geçirdi. Soluğunu t u t a r a k dışarıda silah sesleri kesilinceye k a d a r bekledi ve sonra delik­ ten dışarıya çabucak bir göz attı. Dışarda tomsonuna yeni bir şarjör yerleştirmeye çalışan bir asker gördü. 243

Kuyen silahını omuzuna dayadı ve ateş etti. Dışarda bir çığlık koptu. Kuyen hemen deliğin önünden çe­ kildi. Başka ses gelmeyince mırıldandı: «Onun işi tamam, şimdi yenisi gelecek.» Az sonra bir garand ateş etmeye başladı. Ortalıkta tuğla par­ çaları uçuşuyordu... 'Senin şarjörün boşalınca, sıra bende' dedi içinden Kuyen... Sekizinci atıştan sonra, çabucak delikten nişan alarak ateş etti. Dışarıda çığ­ lıklar ve vahşi çırpınışlar. Sonra sessizlik. «Aferin Kuyen,» dedi Ba Ren. «Herifin hesabını gördün.» Kuyen ses çıkarmaksızın sessizce silahı omuzuna attı ve Dat'ın hâlâ sıcak olan vücuduna eğildi. Saçla­ rını düzelterek kanlarını sildi. Sonra onu kollarına alarak içeriye taşıdı. Ba Ren hayret içindeydi. «Kuyen'in bu iki atışı şaşılacak şey!» dedi Nan'a. «Böyle nişancı olduğunu bilmezdim...» «Onları öldürdü mü, dersin?» «Elbette. Bu atışlardan kurtulmaları olanaksız.» Nan içini çekti: «Onların dışarda bekleyecekleri­ ni düşünemeyecek k a d a r kördük.» «Evet, bağışlanamaz bir yanılgı.» «Şimdi ne yapıyoruz?» «Hiçbir şey. Bir delik yeter. Yeteri k a d a r hava geliyor içeri.» «Ama, nasıl çıkış yapacağız?» «Onlar tarlalara çekilince bir çaresine bakarız. Deliği bir adamın geçebileceği k a d a r genişletiriz. Bir zorluğu yok bunun.» «iyi öyleyse... İçeri gidelim.» Hepsi, yere serilmiş bir naylonun üzerine uzatıl­ mış olan Dat'ın vücudunun etrafına oturmuşlardı... N a m No, elinde yanan bir mumla ölünün y a n m a çömelmişti. Yanında Ut, kollarını Tuy'un omuzuna do­ lamıştı. Tuy iri iri gözlerle bakıyordu. Hay Tep bağ­ daş k u r a r a k oturmuş, Dat'ın kanı temizlenmiş yüzü­ nü seyrediyordu. Tomson k u r ş u n l a n alnında üç delik açmıştı. Deliklerden ağır ağır k a n sızıyordu. Ku­ yen yere oturmuş, yas içinde ölü genci okşuyordu. Hay Tep d u d a k l a n n ı ısırdı. «Savaşta kayıplan göze 244

almalıyız,» dedi; «ama büyükanasını düşünüyorum... Ne diyeceğiz şimdi zavallı kadıncağıza? Başka hiç kimsesi yoktu.» «Korkunç bir kayıp,» dedi Tu Niyep, hafifçe öksürerek. «Şimdiye k a d a r tanıdığım en iyi gençti. Tam saydım, en azından altı düşmanı kendi başına öldür­ dü, îçecek bir şeyimiz kalmadığı z a m a n da, şakalaş­ m a y a devam ediyordu. Tek bir kez bile yakınmadı.» Hay Tep sesini alçaltti: «Babasının kemikleri de burada. Baba-oğul, ikisi de öldüler.» «Bu gece bir d u a okuyacağım,» dedi Tu Niyep, büyük bir ağırbaşlılıkla. «Ruhu da, sağ olduğu zaman­ ki neşesini korusun.» «Gereği yok,» diye sözünü kesti Ba Ren. «Ona en iyi elbiselerini giydirip bir naylon sarsak yeter.» Kuyen hıçkırıklardan boğulan bir sesle: «Ben ya­ parım,» dedi. «Evet,» dedi Hay Tep. «Çantası burada... İçinden giydireceklerini seç.» N a m No ayağa kalkarak a d a m l a r a döndü: «Siz nöbet yerlerinize dönün. Kuyen'le ben bu işi yaparız.» îki kız, Dat'ın çantasını açtılar. Kahverengi, saf ipekten örülmüş, küçük çanta, bir okul çantasından büyük değildi. Kaba kumaşın Dat'm büyükanası ta­ rafından dokunduğunu düşünen Kuyen'in yüreği sıziadı. içinde özenle naylona sarılmış küçük bir paket buldu. Bir gri giysi, siyah örgü bir pijama giysi ve ilk sayfasında Başkan Ho Şi Minh'in resmi yapıştırıl­ mış bir küçük not defteri. Fotoğrafın altında özenle yazılmış iki sözcük okunuyordu: «Ho Amca.» Kuyen gri giysileri alarak ötekileri yeniden çan­ taya yerleştirdi. Çantanın dibinde sert bir şey değdi eline. Bir sapan. Çıkartıp baktıktan sonra, içini çeke­ rek yine yerine koydu. Kuyen ve Nam No, yeniden Dat'ın yanına döndüklerinde, ölünün başında yalnız­ ca Ut'la Tüy vardı. Kuyen onlara dönerek: «Haydi, gidip Tam'la Be'yi ziyaret edin, çocuklar,» dedi. «Peki abla.» Tuy yalvardı: «Ut beni sırtına alsın.» Ut uysalca razı oldu. Küçük siyah köpek de ar245

k a l a n n a takıldı. Nam No m u m u Kuyen'e uzattı. «Bek­ le,» dedi; «onu yıkamak için ıslak bir bez getireyim.» Kuyen, Dat'ın alnındaki üç kurşun deliğinden bü­ yülenmiş gibi gözlerini ayırmıyordu... Parmaklarını tereddütle bunların üzerinde gezdirdi. Deminki iki atışı aklına gelince, kendini d a h a az mutsuz hissedi­ yordu. Dat'ı öldüren adamın, «yandım!» diye bağır­ dığını açıkça işitjmişti. Ötekini de. Az kalsın, kendi­ si de zavallı Dat' n akibetine uğrayacaktı. Ama o an­ da b u n u düşünmemişti. Gözlerinin önünde, yalnızca yıkılıp kalan Dal hindistancevizi ağacına asılan ablası ve mağaradaki içinde kemiklerin olduğu küp vardı... N a m No geri dönünce, iki genç kız, ölünün giysilerini çıkarttılar, Karc leşlerini son kez yıkayarak büt ü n kan izlerini, ;ozlaıı ve bir haftadır d u r m a d a n bo­ şalıp d u r a n terleri sildiler. Sonra ona çok sevdiği gri giysisini giydirdiler. Kuyen giysisinin yakasını ve Nar geldiğinde, onu naylon örtüye sarıyorlardı. Genç a d a n diz çöküp ölüyü kollarına ala­ r a k kaldırdı... Bir an seyrettikten sonra, vücudu dik­ katle pembe naylon parçasının üstüne koydu. Sınırsız bir özenle, olabildiğir ce uzun zaman korunacak bi­ çimde sardılar. Sonunda, Nan, Dat'ı alçak bir kayanın üstüne yatırarak bir dakika sessizce kaldı... Sonra çevresi kıpkırmızı olmuş gözlerini kaldırarak kızlara baktı: «Öbürkülerin y a n m a gidelim.» Adamlar, duvardaki deliği bir adamın geçebile­ ceği k a d a r büyütmeye uğraşıyorlardı. İş kolaydı. Bu a r a d a d a h a fazla tecrübe kazanmışlardı. Son tuğlayı da çıkardıktan sonra, d u r a r a k dışarıya kulak verdi­ ler. Ba Ren ceketini çıkardı. «Biraz k e n a r a çekilin,» dedi. «Daha fazla kazımaya gerek yok. Şimdi bir tek­ mede açılır.» «Dikkatli ol, Ba Ren!» «Merak etmeyin.» Ba Ren deliğin içine girdi. Bir an onun deliğe sığ­ mak için nasıl zorlandığını duydular. Bütün duvar, Ba Ren'in bir tekmesiyle içeri doğru yıkılınca, geri kaçmak zorunda kaldılar. Düşman kudurmuş gibi 246

ateş ediyordu. Ama kimseye isabet ettiremedi. BaBen k a h k a h a l a r l a gülmeye başladı. Dışarda ateş ke­ sildi. «Görüyorsunuz,» dedi Ba Ren; «duvar da boşa çık­ tı. Yine biz kendi mevzimizi tutuyoruz, onlar da kendilerininkini! Ne bir fazla, ne bir eksik!» «Doğru söylüyorsun,» dedi Hay Tep. «Deminki dik­ katsizliğimiz yüzünden Dat'ı yitirdik. Ama bu duvar hikâyesi de onların aleyhine döndü.» «Şimdi baraj ateşi açmak zorunda değiliz. Burada oturup bekleriz. Ve kafasını göstereni armut gibi al­ 1 aşağı ederiz.» «Bu çok iyi. Çünkü cephanemiz de azaldı.» Tu Niyep'in boğuk sesi duyuldu: «Ben hurafeye inanmıyorum. Ama öyle sanıyo­ r u m ki. Tanrılar bizi gerçekten koruyor. Önce t a m susuzluktan kırılacağımız sırada, en beklenmedik bir z a m a n d a yağan yağmur ve şimdi de tam cephane­ mizin tükemeye yüz tuttuğu sırada, düşmanın gelip bize istihkâm kurması! Tanrılara teşekkür etmeliyiz! » Hepsi güldüler. Hay Tep herkesin orada toplan­ mış olduğunu görünce, ciddiyetle uyardı: «Daha dikkatli olmalıyız. Yedi gündür h e r şeyi denediler; elbombaları, ırmağı zehirleme, d u m a n a boğ­ ma, şu propaganda filmi ve duvar örme. Yeni ve da­ ha kurnazca şeytanlıklara karşı uyanık olmalıyız. Zehirli kimyasal maddeler, havaya u ç u r m a ve kimbilir başka neler? Evet, uyanık olmalıyız. Fakat bizi yene­ meyeceklerdir? Zehirli gazlarla gelirlerse, m a ğ a r a n ı n içerlerine çekiliriz. Dinamit de elbombalanndan d a h a tehlikeli olamaz. Bir haftadan beri saldırıyorlar ve bi­ zim yalnız iki ölü ve iki yaralımız var. Buna karşılık onların kayıpları yüz k a d a r olmalı. Gerçi biz vücut­ ça çok yorulduk. Ama moralimiz sağlam. Onlarda ise, eminim ki, moral diye bir şey kalmamıştır. Direnme gücümüzü ya şimdi kanıtlayacağız, ya da hiçbir za­ man. Burada daha, en fazla beş gün kalabilirler. Çün­ kü vilâyetteki durumları, onlara bir harekatı iki haf­ t a d a n fazla sürdürmeye elvermez. Hele bin beş yüz adamı bir yerde b u n d a n fazla tutamazlar. Dün gece radyo, bizimkilerin Tu bölgesinde saldırıya geçtikle­ rinden söz etti.» 247

«Yaşasın!» diye bağırdı Tu Niyep. «Onlara hiçbir yerde r a h a t vermeyeceğiz!» Kuyen onun sözünü kesti: «Ama yedeklerimiz çok azaldı. Yalnızca Ca May' m birkaç gün önce getirdiği 20 litre pirinç kaldı. Pa­ yımızı yine günde a d a m başına bir avuça indirmeyi öneriyorum.» «20 litre 17 kişiye,» diye hesaplamaya başladı Hay Tep. «Eğer günde birer avuç alırsak üç gün yeter. Bi­ raz az, ne yapalım? Yine hindistancevizi ve m a y m u n ekmeği meyvesi getirmek için çıkışlar örgütleyebiliriz.» «Hindistancevizi olur, a m a ekmek meyvesi getiremeyiz. Biz de düşünmüştük, a m a t a r l a l a r a gitmek olanaksız. Oralarda karınca gibi asker kaynıyor,» de­ di Nan. «Bakalım, deneriz. Eğer b u r a d a uzun süre kala­ cak olursak, onları toplamak için de bir yol bulmalı­ yız ki, açlıktan ölmeyelim.» Hay Tep havayı koklayarak güldü: «Havadaki bu olgun ekmek meyvesi kokusu beni acıktırıyor.» Ba Ren onun kaburgalarına vurarak: «Abartıyor­ sun,» dedi. «Biz b u r a d a hiçbir koku almıyoruz.» Hay Tep bıyık altında gülerek sordu: «Başka meseleleriniz var mı? Yaralıların d u r u m u nasıl?» «Yaraları iyileşiyor,» dedi Nam Nö. «Ama Tam b a n a zorluk çıkartıyor.» «Ne gibi?» «Boyuna yakınıp duruyor... Savaşa hiçbir katkı­ sı olmadığını ve bize yük olduğunu söylüyor. Her düş­ m a n saldırısında yerinde d u r a m a z oluyor ve onu sa­ vaşmak üzere dışarı çıkarmam için yalvarıyor. Tabii b u n a izin vermiyorum ve bu yüzden b a n a bozuluyor.» «Bu konuda üzülmene gerek yok,» diye güldü Nan. «Bakarsın ona da silahını ateşleyecek fırsat düşer. Ama, biz henüz yaralıları da savaşa sürecek d u r u m a düşmedik. Ben onunla konuşurum. Ha, Ba Fi ve ka n s ı ne alemdeler?» «Onlara da su ve kavrulmuş pirinç paylarını her 248

kese olduğu gibi sektirmeden verdim. Kadın sızlan m a k t a n bir türlü vazgeçmiyor... Dün yine ulumaya başladı... Ayaklarıma kapanarak, 'n'olur bizi öldür­ meyin, b u n d a n sonra düzeleceğime yemin ederim' di­ ye inledi. Ben de ona, yalan söylemekten ve b a n a nu­ m a r a yapmaktan vazgeçmesini söyledim. Sonra bü­ t ü n tanrılar adına yemin etmeye başladı: 'Her şeyi düzelteceğiz, yalan söylüyorsam, tanrılar bizi parça p a r ç a etsinler, dedi ve onu çözmem için yalvardı... Ama ben çözmedim.» «Doğru yapmışsın,» diye onayladı Hay Tëp; «peki öyleyse, toplantıyı b u r a d a bitiriyorum... Gerisini baş­ ka zaman konuşuruz. Şimdi nöbetçiler dışında, herkes dinlenmeye gitsin.» Ba Ren kesin bir sesle bildirdi: «Nöbete Ba Ren'in grubu kalacak!» N a n gitmeye hazırlanırken, Ba Ren yanına ya­ naştı: «Buna bak, güzel değil mi? Buraya giren ilk ada­ mın kafasını b u n u n l a parçalayacağım!» N a n sopayı elinde t a r t a r a k başını salladı: «Evet, çok iyi. Nerede buldun bunu?» Ba Ren sessizce gülümsedi.

«Bugün on ikinci ayın yirminci günü. Tet'e yalnız on gün kaldı!» diye h o m u r d a n d ı komutan Sang... Naylon paraşüt bezinden yapılmış hamağına uzan­ mış yatıyordu. Gece olmuştu. Ama tüm Hon Dat, h â l â gündüzkü savaş gürültülerini yankılandırıyor gibiydi. Toz henüz yere inmemişti. Sağda solda yalnız kalmış bir manda, yakmırcasına bir sesle böğürüyordu. Arada sırada tek tük silah sesleri dalgaların uğultusunu bas­ tırıyordu. Sang, kendisini bitmiş tükenmiş hissediyordu. İyi­ ce yıkılmıştı. 50 yaralının ölümünün soruşturulması­ nı isteyen bir dilekçeye imza atmak zorunda kalmıştı. Şimdi cesareti büsbütün kırılmış ve artık herhangi bir şeyin başarıya ulaşacağına inancı kalmamıştı. Yalnızca 19 kişinin sığınmış bulunduğu bu m a ğ a r a 249

ele geçirilemezdi. Kubbe biçimindeki tepe, sanki çare­ sizliğini gözüne sokmak istermiş gibi inatla karşısın­ da duruyordu. Öğleye doğru, hâlâ imza a t m a k t a n sıy­ rılmaya çalıştığı bir sırada, Teğmen Tu gelerek duva­ rın yıkıldığını bildirmişti. Bir an için kendini tuta­ madı, imzasını dilekçenin t a m altına bastırıverdi. Eğer bu olay olmasaydı, imzayı kuşkusuz d a h a sallayabilirdi. Dünkü u m u t l a n önceki günden az olduğu halde, bugünkünden çoktu. Bu m a ğ a r a işini bir sonu­ ca bağlayabileceğine inancı sürekli azalıyordu. Bu akşam, artık n a h burasına k a d a r gelmişti. Yeni bir saldırıya geçmeye hiç hevesi kalmamıştı! Verimli Hon Dat bölgesinin şimdi onun için hiçbir anlamı yoktu. Geldiği zaman olağanüstü güzellikte bulduğu ve gün­ de en az bir kez yıkanmaya k a r a r verdiği bambu sa­ hili bile, artık ilgisini çekmez olmuştu. Mağara hak­ kındaki düş kırıcı düşüncelerine dalıp gittiği bir a n d a santralcinin sesini işitti: «Evet, burası Cesaret Harekâtı. Komutanı mı is­ tiyorsunuz? Bir saniye lütfen!» Sang çabucak doğruldu. Kapıda gözüken santralcıya, «kim istiyor beni?» diye sordu. « Glory, komutanım.» Sang ayağa kalkarak santral odasına girdi ve kulaklıklan kulaklarına takti: «Alo! Glory mi? Glory'yi anyorum... Ah, evet, Glory! Evet, evet, ben komutan Sang...» Sesi ansızın değişmiş, yumuşak ve dalkavukça bir ton almıştı. «Evet, anlıyorum... Bu konuda rapor gönderdim... Henüz sona ermedi, biraz zor...» Yüzünden önce bir korku bulutu geçti, sonra ansızın yine gözleri parla­ dı: «Evet, evet, şafak sökmeden önce... Başüstüne, he­ men saldıracağım!» Kulaklığı çıkartarak dipdiri aya­ ğa kalktı. «Komutanım,» diye sordu santralci. «Yine mi sal­ dırıya geçeceğiz?» «Onu sen söylüyorsun,» diye cevap verdi Sang, kibirli bir tavırla. Sonra işaret parmağını dudağına götürerek santralcinin kulağına fısıldadı: «Yalnız sen işitmiş ol, oğlum. Buradan toz olmak emrini aldık!» 250

Santralci başını salladı... Çok rahatlamış olduğu belliydi. Komutan asteğmeni çağırdı: «Bütün tabur ve bölük komutanlarını toplayın!» Genç subay telefona giderek emri iletti... Sonra iki lüks lambasını yakarak odanın ortasına koydu... Komutan yeniden hamağına uzanarak bir sigara yak­ tı. Gece şimdi karanlık olmuştu. Ama tepe, yavaş ya­ vaş gözden silineceği yerde, karanlık gökyüzüne karşı d a h a da belirginleşiyor, koca kütlesi adeta gururla gösteriş yapar gibi göz alıyordu. Subaylar gelince, Sang doğrularak oturdu. «Birlikleri yatıştırdınız' mı?» «Benim bölükte h e r şey yolunda.» «Benimki p e k iyi değil. Askerler homurdanıyorlar.» «Şimdi benim bölüğe de bulaştı. Askerler küstahlaşıyorlar.» Komutan ayağa kalktı. «Yeter!» diyerek subay­ ların sözünü kesti. Masanın başındaki yerini aldık­ t a n sonra, parmaklarını masanın üstünde tıklatarak onlara iyi haberleri ahlattı. Subaylar ne k a d a r ferah­ ladıklarını göstermemek için büyük çaba harcıyor­ lardı. Sang sesini alçaltti: «En geç yarın öğlene k a d a r Tri Ton'da bulunma emrini aldık. Bu yüzden saat altıdan önce b ü t ü n bir­ likler b u r a d a yürüyüşe geçecekler. Ama bu konuda tek, söz etmek yok! Hiç kimse b u n u öğrenmemeli. Hiç fazla gürültü etmeden b u r a d a n tüyeceğiz, anlıyor musunuz?..» Sigarasının külünü silkti: «Bu birinci madde çok önemli: Bu gece mağarayı yok edeceğiz!» Subaylar kaşlarını kaldırarak şaşkın şaşkın ba­ kıştılar. Sang onların afalladığını görünce, d u t u m u açıkladı: «Hiç merak etmeyin, mağarayı havaya uçurma­ ya falan kalkışacak değiliz. Bunun için bir atom bom­ bası gerek! Ama elimizde d a h a bir miktar dinamiti­ miz olduğundan, birkaç paket m a ğ a r a y a götüreceğiz. Teğmen Tu!» «Buyrun komutanım?» «Dinamitleri yukarıya, m a ğ a r a y a taşıtın. Siz de

San, hoparlörleri k u r d u r u n . Patlamalardan sonra hal­ ka, mağarayı havaya uçurduğumuzu bildireceğiz.» «Sonuç ne olursa olsun, öyle mi komutanım?» «O k a d a r dinamitin hiçbir sonuç vermemesi ola­ naksız, tümüyle olanaksız!» «Komutanım,» diye sözünü kesti Tu, «belki ma­ ğara ağzı biraz h a s a r a uğrayacaktır. Ama Vietkong azıcık içeriye çekilecek ve yine beklenen sonucu ala­ mayacaksınız.» Sang eliyle masaya vurdu: «Ne olursa olsun, gitmeden önce gürültü çıkar­ malıyız, anlıyor musunuz?» •Haklısınız, onlara zayıf olmadığımızı gösterme­ liyiz.» Hepsi onayladılar. Kısa bir görüşmeden sonra çı­ kıp gittiler. Tu o r a d a kaldı. «Komutanım, ne zaman başlıyoruz?» diye sordu. «Ne zaman isterseniz. Biraz geç olsa d a h a iyi olur. O zaman uykulu olurlar ve gafil avlanmaları d a h a kolay olur.» «Ben de o fikirdeyim. Ama dinamitleri d a h a önce y u k a n taşımalıyız.» «Hemen taşıtın. Saldınya ne erken, ne de geç başlayalım... Sabahleyin saat beşte kamp terkedilecek, b u n a göre saldın saatini saptayın. Mümkünse gece y a n s ı n a doğru olsun. O saatte nöbetçiler ayakta uyuyor olabilirler.» «Başüstüne komutanım, gece yansı.» • Sang başını sallayarak Asteğmen San'a döndü: «Sen de bu a r a d a u y u m a y a çalış.» «Olur komutanım. Benim hoparlörler belirledi­ ğimiz saatte hazır olacak. Haber, halkın moralini çok sarsacak. Halka d ü n gece o filmi göstermemizin pek de yararsız olmadığına şimdi d a h a çok inanıyorum.» Sang yüzünü buruşturdu; «Benim yanımda bir d a h a bu fiyaskoyu anma, dostum.» «Ama komutanım, d ü n geceki film ve bu geceki müthiş patlama birbirini tamamlayacak.» Sang açıkça alay ederek güldü: «Ne acemi çaylaksın sen! Benim şu kır saçlarıma 252

bak, değinnende ağartmadım b u n l a n . . . Vietkong'un ve halkın ne düşündüğünü senden iyi bilirim. O n l a n k a n d ı r m a k kolay değildir, aslanım. O n l a n n sizin h e r söyleyeceğinize i n a n a c a k l a n n ı mı sanıyorsun? O ka­ d a r kolay değil bu iş! Ben, gitmeden önce gürültü yapmamız gerektiğini söyledim, hepsi bu.» «Sonuçsuz bir k u r u gürültü mü komutanım?» «Sonuç demekle ne demek istiyorsun? Salak mı­ sın sen nesin?» Komutan şimdi üstlerine bu hikâye üzerine ne iyi bir rapor yazacağını düşünüyordu. Ama b u n u San'a söylemedi elbet. Teğmen Tu, kendi bölüğündeki a d a m l a r isyana k a t ı l m a d ı k l a n n d a n dinamitleri m a ğ a r a y a taşıtmak­ ta hiçbir zorlukla karşılaşmadı. Yalnız askerlerden biri tökezleyip boylu boyunca yere yuvarlanınca işler çatallaştı. Bu düşüş m a ğ a r a d a nöbet bekleyen gru­ bu, yani Trong, Len ve Hay Ka Tren'i kuşkulandır­ mıştı. Üçü birden yerlerinden fırladılar. «Bir şey yuvarlandı!» dedi Trong. «Dikkatli olun!» Trong cep fenerini yaktı. D ı ş a n d a m a ğ a r a n ı n önünde h e r şey yolunda gözüküyordu. Yerleri baştan başa örten bomba p a r ç a l a n n d a n başka bir şey yoktu.. «Az önce hiçbir şey yoktu.» dedi Len, alçak sesle. «Durum h e r dakika değişebilir. Ben bir şeyin düş­ t ü ğ ü n ü işittim. Yüzde yüz eminim.» diye cevap ver­ di Trong. Tomsonuyla birlikte yeniden m a ğ a r a ağzına gitti. «Dinleyin, eğer bir saldın olursa, bende topu to­ pu on kurşun kaldı. Ben ateşi keser kesmez, hemen kılıçlannızı kaparsınız, oldu mu? içeri kim girerse gözünüzü kırpmadan çalın kılıcı!» iki gerilla kılıçlanna sanldılar: «Oldu. Yalnız bize yer açılması için sen geri çe­ kilmelisin.» Beklemeye başladılar. 10 dakika, 20 dakika geçti. Hiçbir şey olduğu yoktu. «Bir tilki olsa gerek,» dedi Hay Ka Tren. «Burada tilki olmaz,» diye cevap verdi Trong. Hay Ka Tren üstün bir tavırla güldü: 253

«Çok var. Sen buralı değilsin, onun için bilemez­ sin. Burada her şey var; tilki, maymun, yılan... sürü­ süne bereket. Hatta öyle kaplumbağalar var ki, kimi­ leri ekmek sepetinden ve h a t t a pirinç küfesinden bi­ le büyük.» 1 «Eğer bu badireyi atlatırsak, gerçekten bir defa yılan eti yemeyi denemek isterdim.» «Bu mevsimde çok bulunmaz. Ama boa bulunur. Boa eti sever misin? Yalnız biraz yavandır, ola ki derisiyle pişiresin.» Hay Ka Tren çenesini tutamıyordu: «Dev kaplumbağaların nasıl yumurtladıklarını bi­ lir misin? Şaşılacak şey! Kuru mevsim gelince deniz­ de kaybolurlar. İlk fırtınalarla birlikte yumurtlamak üzere Hon Dat'a dönerler ve bağalarını şahmerdan gibi kullanarak iyice gömerler. Sonra yine denize dö­ nerler. Yağmurlar başlayınca, küçük kaplumbağalar yumurtalardan çıkarak yiyecek a r a m a k için hemen denize dalarlar.» «Fevkalâde!» diye bağırdı Trong. Hay Ka Tren başını salladı ve kendini beğenmiş bir tavırla devam etti: «Ah, burada d a h a çok fevkalâde şeyler vardır... Sözgelimi, kirpiler... Bir sürü kirpi bulunur burada. Onların hem erkek, hem de dişi olduklarını bilir miy­ din?» «Şaka ediyorsun.» «Ciddi söylüyorum.» «Olanak var mı buna?» «Bizim b u r a d a d a h a çok n a d i r hayvanlar vardır. Bütün Güney Vietnam'ı k u r t a r d ı k t a n sonra, birkaç arkadaşla birlikte a r a d a sırada ava çıkarak zahmet­ siz zengin olacağız.» Len söze karıştı: «Ben de katılabilir miyim?» «Hayır, sen çok dalgacısın. Bir avcı çok duyarlı ve soğukkanlı olmalıdır.» Len bıyık altından güldü: «Dinlemeye devam et, Trong! Sen Hay Ka Tren'in namını tanımıyorsun daha. Seni işletiyor sadece. Ben dünyaya geldim geleli bu adamcağızın, haydi tilkile254

ri, kaplumbağaları, yılanları, maymunları bir y a n a bırak, bir sincap bile t u t t u ğ u n u görmedim.» Hay Ka Tren bir an vereceği karşılığı tasarladı.«Bak sen hele,» dedi sonunda. «Yedinci ayın on be­ şinci günü benim evime gelip de, tıkabasa yılan çor­ bamı içen sen değil misin?» «Elbette, yalnız yılanı Ut yakalamıştı. Sen k a r m a yalan kıvırıp kendin yakaladığını söyledin. Ben de kibar olduğumdan b u n u senin yüzüne vurmadım. Şimdi beni bununla mı m a t etmek istiyorsun?» «Ne? Ut mu yakalamış? Hangi Ut?» «Tu Rau'nun çocuğu. Kendisi burada, istersen sorabiliriz.» Hay Ka Tren çenesini kapatmayı yeğledi. Trong, onu içine düştüğü kıskaçtan kurtarmak için bir şey­ ler söylemek zorunluluğunu duydu. «Ama b u r a d a birçok vahşi hayvan olduğu gerçek.» «Kim aksini iddia etti ki?» diye güldü Len. Bu sırada m a ğ a r a n ı n içinden bu yana yaklaşan ayak sesleri işittiler. Hay Ka Tren ayağa kalkarak konuyu değiştirdi: «Bu, bizi değiştirmeye gelen Nan'ın grubu. Gi­ dip biraz yatalım. Ben neredeyse ayakta uyuyaca­ ğım.» Nan, Kuyen ve Tu Niyep'le birlikte geldi: «Haydi uyumaya gidin arkadaşlar, vaktiniz ta­ mam.» «Saat on mu oldu?» diye haykırdı Len. «Hay Ka Tren'in masallarıyla zamanın nasıl geçtiğini anlaya­ madık.» Trong, N a n ' a d u r u m u bildirdi: «Olağanüstü bir d u r u m yok. Yalnızca bir saat ka­ d a r önce dışarda bir şeyin düştüğünü işittik.» «Öyle mi?» «Ama o zamandan beri hiçbir şey olmadı.» «Düşen bir adamın gürültüsü müydü?» «Bir tilki de olabilirdi.» «Peki, elfenerini ver bana.» N a n yere çömelerek elfenerini yaktı. Görünürde hiçbir şey yoktu. Nan m a ğ a r a ağzına bir metre uzak­ lıkta duruyordu. Arkasında Kuyen ve Tu Niyep vardı. 255

Nan bir tomsonla silahlanmıştı. Kuyen'de Dat'ın ka­ rabinası vardı. Ba Ren'in ağaç dipçikli ağır silahını taşıyan Tu Niyep, bir sigara sardı. «Hâlâ birkaç kıymık t ü t ü n ü m ü z var,» dedi. «Ben şimdi kayalardaki k u r u yosunlara göz koydum. Belki o n l a n tütün yerine içebiliriz.» «Adamlanmıza d u a et ki, bize yiyecek getirdiler,» diye söylendi Nan; «Onlar olmasaydı, bugüne k a d a r dayanamazdık. Tütünü bir y a n a bırak, pirincimiz bi­ le olmayacaktı. Hele Ca May'ın başına gelenleri dü­ şündükçe...» Genç a d a m konuşmasını kesti. Kimse bu sessiz­ liği bozmak istemiyordu. Temiz bir hava akımı ma­ ğarayı doldurdu. Dışarda bir meltem esiyor olmalıy­ dı. Kuyen'e, sanki deniz yakmlaşıyormuş gibi geldi. Dalgaların çağıltısı yavaş yavaş şiddetli bir gümbür­ tüye dönüştü. «Hava yine bozuyor,» diye sızlandı Kuyen; «ana­ mı çok merak ediyorum. Su öldürüldükten sonra, onun hali ne oldu acaba?» «Evet, garip ana...» dedi Nan; «ama ben b u n a da katlanacağına eminim, ikinizi de sever o. Yalnız Su' ya acıdığından onu biraz d a h a fazla severdi. Bir gün, 'Su on yıl ve d a h a uzun zaman kocasını bekleyebilir; ama korkanm, yeniden birleşinceye k a d a r ikisi de ih­ tiyarlayacaklar' dediğini işitmiştim.» Kuyen bir an düşündü: «Doğru, Su'nun yanında ben çocuk sayılınm.» Tu Niyep güldü ve dolambaçsız sordu: «Söyle ba­ kayım b a n a Kuyen, a m a açık cevap ver.» «Neye amca?» Tu Niyep biraz ağırdan alarak sigarasından son bir nefes çekti ve yere bastırarak söndürdü: «Su'nun bekleyebileceğinden ben de a n a n k a d a r eminim. Ama diyelim ki, Nan'ı 10 yıl, 20 yıl için baş­ ka yere gönderdiler. Ne yaparsın o zaman?» «Ama böyle bir şey olmayacak ki, amca!» «Tut ki oldu.» Kuyen suskunlaşmıştı. Tu Niyep sıkıştınp duru­ yordu-. «Haydi cevap bekliyoruz, çabuk!» Karanlıkta Kuyen korkmuştu. 'Doğru, b u n u hiç 256

düşünmemiştim,' diye düşündü. Sonra canlanarak yüksek sesle, «beklemezdim elbet!» dedi ve gülmeye başladı. «Bak sen hele!» dedi Tu Niyep. «İşittin mi Nan?» «Kulaklarımı dört açtım. Amca.» Nan'ın sesi iğ­ neleyici bir ton aidi: «Niye birisinin beni beklemesini istiyorsun ki? Benim beklenecek n e m var?» Kuyen onu susturmak için çimdikledi. Sonra çe­ nesini omuzuna dayayarak öptü. Karanlıkta Tu Niyep' in onları göremeyeceğinden emindi. N a n ilgisiz dav­ randı, a m a çok mutluydu. Çarpışma sırasında böy­ le a n l a r enderdi. Kuyen ve o, hiçbir zaman öbür çift­ ler gibi açıkça bir a r a d a olmak fırsatım bulamamış­ lardı. Hep böyle sığmaklarda, ormanlarda ve bugün­ kü gibi m a ğ a r a d a ve hep havanın en gerilimli olduğu anlarda. Şimdi çok mutluydu. Parti yoldaşı, savaş ar­ kadaşı ve nişanlısı, sevgilisiyle içini ısıtmıştı. Ansızın Kuyen'in başını itti. Hafif bir ses işitmişti. Rüzgârın m a ğ a r a n ı n tabanına uçurduğu yaprakların hışırtısı gibi bir şey. Cep fenerini yaktı. Bir değneğin u c u n a bağlanmış çadır bezinden gri bir torba, ağır ağır ma­ ğ a r a ağzından içeri giriyordu. Yanan bir fitil gördü­ ler. Kuyen ve iki adam, bir saniye k a d a r bir an, üzer­ lerine doğru gelen pakete korkuyla baktılar. Sonra canlandılar. Kuyen, Nan'ın ellerinin birinde otomatik silahı ve ötekilerin cep feneriyle dolu olduğunu gö­ rünce hemen ileri atıldı. Dinamit paketini kucakladı­ ğı gibi dışarı attı. Sonra ona sarılan Nan'la birlikte içeri yuvarlandılar. Dışarda korkunç bir patlama ol­ du ve birden parlayan alevler yükseldi. Kuyen ve ar­ kadaşları, yere savruktular. Üzerlerine toprak ve ka­ ya parçaları yağıyordu. N a n genç kıza sımsıkı sarıl­ mış olduğundan yaralanmamışlardı. Kuyen silahını doğrulttu. «Geri!» diye bağırdı Nan. Tu Niyep ve Kuyen için yolu aydınlattı. İlk döne­ meçte durakladılar. Tu Niyep yere çökerek solumaya başladı: «Az bir şey d a h a üzerimize gelseydi, üçümüz de havaya uçmuştuk. Hay allah, bu fitil gerçekten de çok korkunçtu.» F. 17

257

Hay Tep ve adamları koşarak geldiler. «Narı nerdesin? Ötekiler neredeler?» «Buradayız. Hepimiz sapasağlamız. Bir paket di­ namit attılar.» Koridoru elfeneriyle aydınlattı. Dikkati çeken bir şey yoktu. «Burada kalın. Ama başka saldırılara karşı hazır­ lıklı olmalıyız. Ba Ren, sen misin?» «Evet.» «Sen ve adamların nöbet yerini takviye edin.» «Oldu.» Ba Ren, Tu Niyep'in yanına giderek vücudunu yokladı: «Çok şükür, sapasağlam! Haydi git, dinlen. Ver b a n a bizim delikli demiri.» Yeni bir patlama daha. Basınç dalgası o n l a n ge­ riye attı. Kaya ve toprak p a r ç a l a n duvarlara çarptı­ lar. M a ğ a r a şiddetle sarsıldı ve sanki kayalar çatlayacakmış gibi oldu. Ağır, siyah bir d u m a n yükseldi. «Ben elfenerini tutuyorum,» dedi Hay Tep. «Silah­ l a n hazır tutun, arkadaşlar! Girişte birisi gözükür gö­ zükmez ateş edin!» N a n tomsonuyla bir kayaya yaslanarak, Kuyen'e yanında yer gösterdi. Genç kız karabinasını omuzuna dayadı. Duman yavaş yavaş yükseldi. Mağara ağzın­ daki d u v a r yıkılmıştı. O r a d a yalnız bir yıkıntı yığını duruyordu. Elfeneri ansızın söndü. Bir saniye sonra t e k r a r yandığında, girişin önündeki yıkıntının üze­ rinden kucağında bir paket dinamitle bir düşman as­ kerinin sıçradığını gördü. Aynı a n d a dört el birden ateş edildi. Asker duraklayarak dinamiti düşürdü. Fi­ til cızırdayarak yanmaya devam ederken, adam oldu­ ğu yere yıkıldı. Patlama havayı sarstığından, Kuyen ancak bir korku çığlığıyla kendini bir kayanın arka­ sına atabilmişti. Aynı müthiş sarsıntı ve h a v a d a uçu­ şan kaya parçalan, aynı siyah duman. Askerden hiç­ bir iz kalmamıştı. Üzerlerindeki tavandan bir kaya parçası koparak yere düşüp parçalandı. Elfeneri hâ­ lâ yanıyor ve onlar silahlannı m a ğ a r a ağzına çevir­ mişler, sahnenin tekrarlanacağı umuduyla bekliyor­ lardı. Bir dakika, beş dakika geçti. Hiçbir hareket 258

yok. Boşa pil h a r c a m a m a k için, Hay Tep elfenerini söndürdü. Fakat az sonra yine yaktı. Ama yine bir şey yok. Bunu birçok kez tekrarladı. Ama hiçbir şey gö­ remediler. «Geri çekildiler,» dedi Ba Ren. «Acele etmeyin,» dedi Tu Niyep. «Elfenerini açık bırakın. Birazdan ay yükselir.» Şimdi dışarda rüzgârın uğultusunu açıkça duya­ biliyorlardı. Dalgalar sürekli bir gümbürtü çıkartı­ yorlardı. Silahlan hâlâ hiç titremiyordu. En ufak bir harekete dikkat ediyorlardı. Kuyen'in s a b n tükendi. D u r m a d a n yanıp sönen elfeneri sinirini bozuyordu. İkide bir elini tetikten çekip yeniden koyuyordu. Ama gözleri bir an bile m a ğ a r a ağzından aynlmıyordu. Az sonra giriş, ışık olmadan da açık seçik görülmeye başladı. Ay yükselmişti. Önlerinde artık koyu karan­ lık değil, giderek a ğ a r a n mavi bir alacakaranlık var­ dı. Kuyen şimdi ay ışığında yıkıntılan görebiliyordu. Hay Tep feneri kullanmanın bir anlamı kalmadığına k a r a r vererek nöbeti Ba Ren'e teslim etti ve ötekileri uyumaya gönderdi. Gecenin geri kalan bölümü sakin geçti. H a t t a daha önceki gecelerden d a h a sakin. Ne yeni bir patlama, ne de uzaklardan silah sesleri işi­ tildi. Gün ağardığında, yine h e r zamanki gibi m a ğ a r a ağzındaki savunma mevzilerine yerleştiler... Nöbeti Hay Tep almıştı. Sabahın ilk ışınlannın mağaraya sız­ dığını ve karanlığın giderek solduğunu görerek, «Ni­ hayet gündüz oldu,» dedi. Deniz de durgunlaşmıştı. Kuşlar ötüşüyorlardı. Hay Tep o t l a n n üzerinde çiğ damlacıklannı gördü. Yumuşak bir ışık, doğayı yıkı­ yordu. Çayır birçok yerinden çiğnenmişti. Ansızın kalın bir bacak görerek ürktü. «Bakın,» dedi a d a m l a n n a ; «dün dinamit taşıyan askerlerden kalan hepsi bu.» Arkasında birisi soludu. Başını çevirince, uyku­ lu gözlerini ovuşturan Ut'u gördü. Çocuk, bacağı in­ celemek için ellerini dizlerine koyarak çömeldi, sonra yüzünü buruşturdu: «Ne korkunç bir patlamaydı, değil mi amca?» «Koca bir paket dinamit. Bu bacağın kalması bi259

le bir mucize. Peki sen patlama sırasında uyandın mı. Ut?» Ut ses çıkarmaksızın gözlerini dışarıya dikmiş bakıyordu. Daha iyi görebilmek için m a ğ a r a ağzına gitti. «Yoksa horul horul u y u d u n mu?» diye bir d a h a sordu Hay Tep. Ama çocuğun gözleri iri iri açılmıştı. «îşte, işte geliyorlar!» diye bağırarak hindistancevizi koruluğu­ nu gösterdi. «Nerde?» Hay Tep Ut'un parmağıyla gösterdiği yöne baka­ rak koruluğun kıyısında bir insan kalabalığı gördü. «Yerlerinize!» diye bağırdı. «Ateşe hazır olun!» Gerillalar ve Ut, kayaların arkasında siper aldı­ lar. Hay Tep, garand'ına bir mermi sürerek gözleriy­ le düşmanı izledi. Çayıra yayılıyorlardı. Ut'un gözle­ ri parladı ve ansızın bağırdı: «Ama... a m a b u n l a r askerler değil!» Şimdi iki gerilla da gelenleri görmüşlerdi. «Evet... bunlar bizim adamlarımız! En öndeki be­ yaz saçlı kadın Sao Ana olmalı. Evet, ta kendisi!» Gözlerine i n a n a m a y a r a k şaşkınca b a k m a y a de­ vam ettiler. Ut parmağıyla göstererek yeniden bağırdı: «Babam da geliyor, işte orada!» «Garip şey,» diye mırıldandı Hay Tep. «Ateş et­ memizi önlemek için, bizim adamlarımızı mı öne sürü­ yorlar?» «Ama arkalarında askerler yok.» «Ne olursa olsun, siperde kalın.» Halk kitlesi yaklaşıyordu. Arkalarında askerlerin olmadığı giderek d a h a iyi görülmeye başladı. Hay Tep gelenleri şimdi tek tek tanıyabiliyordu. Sao Ana, Ba Ren'in karısı, Tu Rau, Tam Çan, Bayan Ba U... Hay allah, hepsi! Kendi karısı, Tu Niyep'in karısı ve Len' in karısı da a r a l a n n d a y d ı . Tüm Hon Dat halkı geli­ yordu. Yetişkinler, çocuklar, hepsi bacaklarının var gücüyle koşuyorlardı. Birkaçı tökezlenip düşüyor, son­ ra yine doğrularak koşmaya devam ediyorlardı. Ma­ ğaraya yirmi adım kala durakladılar. Bir an sessizlik oldu. Sonra ellerini ağızlarına götürerek bağırdılar: 260

«Heeey! Gittiler!» M a ğ a r a d a n hemen cevap gelmedi. Birkaç kadın ağlamaya başladı. Tu Rau öne fırlayarak, ciğerle­ rinin v a r gücüyle haykırdı: «Heeey! Yaşıyor musunuz?» Hay Tep, arkasında Ut ve iki gerilla olduğu hal­ de, m a ğ a r a ağzındaki yıkıntıların arasından dışarı fırladı. Elinde garand'ıyla Tu Rau'ya koşarak onu ku­ cakladı. Tam Çan, H a y Tep'in omuzunu tuttu, göz­ yaşları arasında gülerek: «Hay allah, karın dul kaldı diye ödüm koptu...» Ut. ve üç adamın etrafı h e m e n bir sevinç ve göz­ yaşı deniziyle çevrildi. Sağa sola itiliyorlar, h a v a y a kaldırılıyorlardı. Hay Tep'in k a n s ı gülümsemiyordu. Kocasına bakan gözlerinden yaşlar süzülüyordu. O n u n soluk benzine, kederli yüzüne bakıyordu. Hay Tep kitleye, bir gün önce öldürülen Dat dı­ şında, hepsinin sağ olduğunu bildirdi. «Çocuklar neredeler?» diye alçak sesle sordu kansına. «Emniyetteler. O n l a n bir komşuya bıraktım.» Ut, kendisini saran sayısız kollardan kurtularak, ötekileri çağırmak için m a ğ a r a n ı n dönemeçli dehliz­ lerine doğru Koştu. Hay Tep gözleriyle Sao Ana'yı ara­ dı. Bir şey görmûyormuş gibi b a k a n k u r u gözlerle oracıkta durduğunu gördü. O n a doğru yürüdü. Ama Sao Ana korkulu adımlarla m a ğ a r a y a doğru yönel­ mişti. Sımsıkı kavradığı atkısıyla dudaklarını siliyordu. Ut'un çağırmasıyla içerdekilerin hepsi m a ğ a r a n ı n ağzına üşüştüler. Çığlıklar gülüşler hıçkınklar. Ut'un küçük köpeği sevinçten deliye dönmüştü, birini bıra­ kıp öbürüne sıçrıyordu. Kurşunlarla delik deşik ol­ muş çayırda insanlar birbirlerini kucaklıyorlar, bir­ birlerinin gözlerinin içine bakıyorlardı. Hay Ka-Tren omuzunda Be'yi taşıyarak d ı ş a n çıktı. Yükün ağırlı­ ğı altında sendeliyordu. Kuyen, sırtında Tuy ve omu­ zunda karabinasıyla yıkıntıları aşmaya çalışıyordu. O n l a n görünce, Sao Ana koşmaya başladı. Gözyaşla­ rı y a n a k l a n n d a n süzülüyordu, özlemle ikisini de ku­ cakladı. Sevinçten ağlayan Tuy, sonra çevresine ba261

kındı. Bütün gözler ona çevrilince bir sessizlik oldu. Sonra bir çığlık: «Anam nerde? Büyükana, a n a m nerde?» Büyükanası sesini çıkarmayınca, Tuy yere atlaya r a k çağırmaya başladı: «Ana! Ana!» Kitlenin arasında, umutsuzluk içinde bir grup­ t a n diğerine koşarak aranıyordu. İnsanlar, keder ve çaresizlik içinde, acı dolu bakışlarıyla onu izliyorlar­ dı. Tuy'un yürekler acısı çığlıkları arasında, gerilla­ lar yavaş yavaş birbiri ardından d ı ş a n çıkmaya baş­ ladılar. N a m No'nun destek olduğu Tam topallaya­ rak çıktı. Mağarayı terkeden on yedinci ve sonuncu insan, kollannda Dat'ın cesedini taşıyan Nan'dı. Şef­ faf naylonun altında, genç ölünün çizgileri belli olu­ yordu. Tam Çan, N a n ' a koşarak bir an bir şey söylemeksizin önünde durdu. Sessizce Dat'ın cesedini koll a n n a alarak naylonun arasından baktı. Yüzünde hiç­ bir şey kımıldamıyordu. Gözleri donuktu. Ama, son­ ra yavaş yavaş kızararak gözyaşlarıyla dolmaya baş­ ladı. Nan'ın yüzü karanlık bitkin ve toz toprak için- deydi. Hepsi aynı durumdaydılar. Ceketler parçalanmış; yenleri, omuzlan, sırtlan didik didik olmuştu. Boşal­ mış, aç ve susuzdular. Ve bitkinlik, ancak şu a n d a bir çekiç darbesi gibi üzerlerine çöküvermişti. Sarsak adımlarla savundukları köye doğru yürüdüler... Bir haftadan beri ilk kez sabah güneşinin ışınlannın sı­ caklığını duydular. Sabah güneşi o t l a n n üzerinde asılı d u r a n çiğ d a m l a l a n n d a n panldıyor, k a r m a k a n şık yapraklar arasından sızarak tarlaları aydınlatma­ ya başlıyordu. Sabah meltemi yapraklar arasında hı­ şırdıyordu. Ve ilerde .dalgalanan bambu k a m ı ş l a n n m arka­ sında, güneşte p ı n l p ı n l y a n a n dalgalar, sahile doğ­ ru koşuyordu. SON

262