Anda di halaman 1dari 128

Awm dan mawi leh Nun dan tha

Mizo Sunday School Union

AWM DAN MAWI LEH


NUN DAN THA
.
(Tleirawl Inkhawm Kaihhruaina)

Bu kuana

Ziaktu
Malsawmkima

SYNOD LITERATURE & PUBLICATION BOARD


Published
by
The Synod Literature & Publication Board
Aizawl - 796 001
Mizoram

Chhut khatna - 2010


Copies - 1000
(All rights reserved)

Printed
at
The Synod Press
Aizawl - 796 001
Mizoram
A CHHUNGA THU AWMTE

Thupui Phęk
Chhuahtu Board thuhma v
Thuhma vi
Ziaktu thuhma vii
Tleirawl inkhawm kaihhruaina viii
Zirtirtu tan (Tleirawl rilru) x

1. Nu leh pa zah leh chawimawi 1


2. Unau laka awm dan 7
3. Pi leh pute zah leh chawimawi 11
4. Aia upate laka awm dan 14
5. Zirtirtute zah leh chawimawi 17
6. Khawtlang leh ram hruaitute zah 23
7. Kohhran hruaitute laka awm dan mawi 26
8. |henawm khawvengte nena inlaichinna \ha 29
9. Inchei nalh dan 32
10. |hian kawm dan \ha 40
11. Mi ina awm dan mawi 45
12. Ei leh in 48
13. Puipunnaa awm dan mawi 54
14. Chhiatni \hatnia awm dan mawi 59
15. Biak Ina awm dan mawi 63
16. Thil lei leh hralh dan \ha 67
17. Khual khuaa zinnaa awm dan mawi 70
18. Telephone hman dan \ha 76
19. Mi dawnsawn dan \ha leh mawi 81
20. Sum hman dan \ha 86
21. Vantlang thil humhalh 92
22. Hnathawhnaa awm dan mawi 95
23. Thing leh mau humhalh 99
24. Nungchate humhalh 102
25. Fai leh thianghlim 106
26. Ni khata thil \ha tih - dam chhung atan 112
Lehkhabu rawnte 114
Website rawnte 116
CHHUAHTU BOARD THUHMA

Kan Kohhran leh ram awm dan tur chu \hangtharteah a


innghat thui hle. Nu leh pa leh tuna puitlingte hian anmahni kan
chher \hat leh \hat loh azir te, nun dan \ha leh awm dan mawi
kan zirtir a, kan kaihhruai dan azirin kan khawtlang nun pawh a
nuamin a nuam lo thei hle dawn a ni.

Mizo Kristian ni mah ila, kan pipute a\anga awm dan mawi
leh tlawmngaihnate kha kan hre mumal tawh lo va; Kristiante
awm dan leh nih dan tur tak lah kan hre mumal tawh na hek lo.
Kawng hrang hranga nun dan tur zirtir hun tak ‘Tleirawlte’
kaihhruaina tura thu pawimawh tak ‘Awm dan mawi’ zir tura
MSSU-in a thlang hi a lawmawmin a inhmeh hle. He lehkhabuah
hian hun leh hmun hrang hranga awm dan mawi ziak a ni a. A
bu ziaktu atan, thlan âwm tak Pu Malsawmkima, Mission Veng
chu Sunday School Committee lamin a ruat a; ani’n tleirawlte
hriat awlsam turin \ha takin a ziak a, a lawmawm hle a ni.

He zirlai ‘Tleirawlte Kaihhruaina Bu’ hi tleirawlte chauh


ni lovin, awm dan mawi ziakna bu a nih avangin mi tin mamawh
a ni a. Kan awm danin kan nihna a tilang \hin. He lehkhabu hi
kan nun peng kawng hrang hrang awm dan mawi min kawhhmuhtu
\ha leh \angkai tak a ni ang. A hmangtu apiangte tan malsawmna
thlentu lo ni mawlh rawh se.

(REV. THANGZAUVA)
Editor
Synod Literature & Publication Board
THUHMA

Mizo Sunday School Union hian Naupang leh Tleirawl


Inkhawm kaihhruaina hi kum tin a chhuah \hin a. Naupangte
zinga rawngbawlna lam bik ngaihtuahtu MSSU hnuaia Child
Evangelism Cell-in zir tur thupuite uluk taka thlangin a bu ziaktu
tur pawh a ruat \hin.

Kum 2011 Tleirawl Inkhawm Kaihhruaina pawh hi


Committee-in zir tur thupuite a thlan hnuah a bu ziak turin Pu
Malsawmkima, Mission Veng, Aizawl a ruat a. Ani hian
\hahnemngai taka ziakin a hun takah a rawn zo thei a, a
lawmawm hle.

Tunlai khawvel leh kan ram dinhmun enin tleirawlte zinga


rawngbawl hi a hautakin a pawimawh zual ta hle a. Chuvangin
he lam kawnga insenso leh \hahnemngaih hi kan inhuam deuh
deuh a pawimawh hle a, chutih rualin kaihhruaina \ha tak kan
neih hi hman \angkai deuh deuh a \ha hle ang.

Chutiang kawnga rawngbawlna atan he lehkhabu hi


hmanraw \angkai tak a nih ngei ka beisei a, a chhiartu leh zirtu
zawng zawngten hlawkna an chhar chhuah ngei theih nan
duhsakna ka hlan e.

(REV. ZOSANGLIANA COLNEY)


Executive Secretary
i/c MSSU, etc.
TLEIRAWL INKHAWM KAIHHRUAINA

Mizo Sunday School Union chuan kum tinin Pathianni


Chawhnu Naupang leh Tleirawl Inkhawm Kaihhruaina Bu a siam
\hin a, Kohhran eng emaw zatin hlawk takin an hmang \hin tih
hriat a ni a, a lawmawm hle. Chutih laiin Naupang leh Tleirawl
inkhawm la neihpui hlei thei lo, inkaihhruaina a awm tih pawh
la hre lo Bial leh Kohhran kan la awm nual niin a hriat a, \an
lakna tur a la tam hle.

Tleirawl inkhawmah hian a theih chin chinah Lesson Plan


ang hian kalpui theih ni se a \ha hle. Chutih rual chuan mahni
Kohhran remchan dana siam rem leh sâwi danglam erawh a
inthlahrunawm lem loh. He zirlaibu bakah hian tleirawlte nun
kaihhruaina atana \ha tur nia kan hriat lehkhabu leh mi thiamte
kan hman \angkai theih chuan a hlawk lehzual ngei ang.

Zirlai leh tih turte hi a inchhâwka tih ni thei se a \ha.


Inkhawm apianga zirlai zir reng chu an tan a ninawm ve theih
avangin tih turte tih huanga mi emaw thil dang pawh a khât tawka
tih ve \hin a \ha. A hlimawm leh zangkhai zawnga inkhawmpui
an \ul chang a awm a, hlimhlawp leh nuam an tih zawng ringawt
ngaihtuah erawh a fuh ber lo vang. An hlawkpui theih dan tur
ber nia kan hriat chu zirtirtute pawhin tlanchhe lova kan tihpui
mai a, a zirtute dinhmun leh tuipui dan thl$r chunga theihtawp
chhuah a \ha hle.

Tleirawl inkhawma lo telte hi a member-in an daih chuan


Group-a insiam leh ni se. Inkhawm an phur theih nan kum tluana
programme hrang hrangah ineltir a, kum tawpah result puan
leh lawmman sem inkhawm neih ni se. He inkhawmah vek hian
tehna hrang hrang hmanga thlan tleirawl fel ber hnenah lawmman
pek ni bawk se. Anmahni ngeiin secret ballot-in thlang se, a
tehna fel tak siama chiang taka puan ni se.

Tleirawlte hi \ha taka kaihruai thei tur chuan a tawktarh


kan neih \hat deuh a ngai tawh ni pawhin a lang. Indoor leh Outdoor
Games neihpui te, music leh zai lama \an lakpui te, hmanraw
changkang deuhte pawh ngaihtuahsaka tihphur thiam an mamawh.
Kohhran danga Tleirawl Inkhawm Pawl nena intlawh tawn te, pi
pute sulhnu hmun hmingthang deuh emaw, lui, tl^ng leh ramhnuai
emawa kalpuia, kan hmun tlawh chanchin a hre deuhte sawitir
ni bawk se a hlawk ngawtin a rinawm.

Tleirawl inkhawm hi a pawimawh hle a, zirtirtuten kan


phurpui a pawimawh. Zirlai an kal \ha tawk lo a nih pawhin a
kal chhunte tan hlimawm leh hlawk tur zawng leh tel ve ngai
lote hîp zawnga phur leh nuam taka kalpui theih ni se a duhawm
hle a, an nun hmasawnna leh puitlinna kawng ngaihtuah chunga
\an lak ni thei se a lawmawm hle ang.
ZIRTIRTU TAN
(Tleirawlte mizia)

Tleirawl zinga rawngbawl hi kohhran hna pawimawh


tak a ni a, chuta zirtirtu nih chu inpek ngai tak leh mahni
inphat chunga thawh chi a ni. An ngaihs^n loh z^wngte
thu an benga a luh loh avangin nun fimkhur a ngai em em
a, an zah tlaka insiam a \ul. An ngaihsan z^wng tak tan
chuan tleirawlte hi kaihhruai nuam tak an ni a, an bula
khawsak a nuam em em a ni.

Tleirawl lai hi hun nuam tak, khirh tak ni si a ni a.


Nun laklawh leh awm dan pawh thiam har tak a ni \hin.
Puitling leh naupang inkar, nun laklawha awm an nih avangin
nihnaa chian lohna (identity crisis) an nei lian hle. An taksa
a \hang chak a, an mizia pawh englai pawhin a danglam a
ni ber e. An taksa \hang danglamin an nuna thil thar a rawn
thlente chuan an ngaihtuahna a tibuai a, kaihhruaitu leh
hrilhfiahtu \ha an mamawh.

Fing leh thil thiam ve tawh hlein an inhria a, thil tak


tak ti tur erawh chuan mahni inrintawkna (self-confidence)
an la nei bawk si lo va, an mizia hi hriatthiam a harsa em
em. An taksa an uluk a, incheina an ngai pawimawh hle.
Mi ropui leh thiltithei an ngaisang a, an mi ngaihsan z^wngte
nunphung leh incheina entawn an ching.

Tleirawlte hian thunun leh sawisel an ngaithei lo hle a,


kai hhru ai erawh an mamawh h le s i. Kaihh ruai na
\awngkamah thu pe lam aiin anmahni râwn chunga tihin
kaihhruai an nuam. |hian an ngaina em em a, a tlangpui
thuin mize inang an inkawm \hin. |hianho rilruin a thunun
thui hle a, nu leh pa leh zirtirtute thu ai mahin an ngai
pawimawh \hin.
Awm dan mawi leh Nun dan tha

Mi dang an chîk em em a, chutiang bawk chuan mi


pawhin chîk ve turah an inngai. Mi dangin anmahni an
ngaihdan tur an vengthawng em em a, hei vang hian an
zakzumin mi hmaa chet an khawr duh hle. Mi aia sang bik
leh hniam bik nih ringawt pawh hrehawm an ti a, mi nih loh
dan leh tih loh dana awm hi an hlauh ber pakhat a ni.

Zirtirtu leh thuneitute lakah hel rilru an pu nasa a,


inchhut ng>n leh \awng tl>m te, \awng ve chhunah pawh
zawi leh bung deuhva \awng te an ching duh hle. Thusawi
laia ngaihsak âwm lo deuha awm an chîng a, a tak takah
erawh chuan an bengkhawn hle.

Mahnia thil ngaihtuah an duh avangin fianrial an ngaina.


Zeldin thubawl leh duhthusam ramah an cheng nasa. An
rilru hi zawhnain a khat a, an zawhnate ngampa taka an
zawh theih tur an hmuh loh chuan anmahnin a chh^nna
zawn chhuah an tum a, hei hian thil \ha lo leh humsual a
daitir \hin avangin ngaihsaka, \hian \ha ber anga awm tum a
pawimawh. Thil an ngaihtuah nasat avangin sakhua an la
tak hle a, uluk taka kaihhruai chuan pianthar an awlsam
hun lai a ni.

An ziaa ngaihsak ngai lai ber pakhat chu ‘thil chhin’


an châkna hi a ni. Z<k leh hmuam, ruihhlo leh mipat
hmeichhiatna thlengin chhin an châk a, kaihhruaitu \ha an
mamawh hle.
Awm dan mawi leh Nun dan tha

1. NU LEH PA CHAWIMAWI

Kolossa 3:20

Naupangte u, engkimah in nu leh in pate thu zawm


rawh u, chu chu Lalpaah chuan a lawmawm si a.

Khawvelah hian chhungkaw dinhmun inang chiah chiah


hi kan awm a rinawm loh. A \henin nu leh pa fel tak, fate
hrethiam tak an nei a. Khawtlang leh kohhrana dinhmun
pawimawh tak chelh, mite chung en leh r^wn ber te, a \hen
ram hruaitu te, a \hen sum ringawt buaipui, in leh lo leh
fate ngaihsak miah lo an awm ve leh a. Heng karah hian t>t
laia nu emaw pain emaw an thihsan, nu leh pa hre miah
lova chhungte’n an enkawl seilen te, vanduai vang emaw
chhan dang eng emaw avanga mi tlawmngaite kuta seilian te
pawh awm theih a ni.

Chutiang dinhmun inang lo tak takah chuan dingin, nu


leh pa inang lo tak tak kan nei pawh a ni thei e; eng pawh
ni se min hringtu an ni emaw ni lo emaw kan nu leh pate
zah leh chawimawi hi fate mawhphurhna, a bata kan bat a
ni. Nu leh pate thu kan awiha anmahni kan chawimawi hian
keimahni kan mawi a, malsawmna a keng tel a, chumi piah
lamah dam reina a la ni zui! Mihring nun hi nu leh pate
malsawmna tel lo chuan a tluang ngai lo tih Bible-in min
hrilh.

Tui len hnuin Nova chuan grape huan a siam a. Ni


khat chu a grape zu rui chu a lo mu sual hle ni tur a ni, a
fapa Hama chuan a va hmu a. A pa mu sual chu puana
khuh \ha mai tur a nih laiin pawnah tlan chhuakin a unaute
a va hrilh a, anni chuan leh lam hawia puan kai pharhin an
pa mu sual chu an va khuh ta a ni. Nova muhil a lo harh
chuan a fapa Hama’n a mualphona thup tum lova a
Awm dan mawi leh Nun dan tha

tihmualpho avang chuan ânchhia a lawh ta a ni.

Absaloma khan a pa dawta lal nih kha phu hlein a


inhria a, lalah insiamin a pa Davida a do tlat mai a. A pa
dodala tithlabartu Absaloma kha khawv>l awm chhungin a
hming a \ha tawh dawn lo va, a hming chhiatna chu khawvel
chanchin ziahna a\anga nawh reh theih a ni tawh hek lo.

Tunlai khawvęl thiamna \hang chak takah hian nu leh


pa tan hmasawnna mila insiamrem zung zung a har tawh a.
Rilru chak vanglaia an bye heart laklawh bak chu upat lamah
thil thar inthl^k zut hi an bel hman lo va, hei hi \hangtharte
chuan hriatthiam a pawimawh. Tunlaiin tleirawl tam takin
an nu leh pate ‘\hing’ an ti rilru mai ni lovin \hiante zinga
zahpui an awm \hin a, a pawi hle. Mahni chauh kan
inngaihtuah chuan hmangchang an hriat lohna te, incheina
an ngaihthah te leh kan duh ang an tlin lohna zawng zawng
hi hriatthiam a harsa a ni mai thei e. Mahse, an dinhmun hi
hetiang zawng hian
han chhutpui ve teh
- keini’n mawina
leh tu nlai na k an
buaipui em em laiin
anni erawh chuan
kawng tinrenga kan
mamawh phuhruk
dan mawlh an
ngaihtuah a! Tunlai
kh^wl leh hmanraw
changkang tak tak
an khawih thiam lo
a nih pawhin mawl
ta em ema ngaih tur
Awm dan mawi leh Nun dan tha

an ni lo, chutiang ngaihtuah hman l>k


lova kan siam vang a ni ve bawk asin. Finna hi chu
Thil hre tak; mahse, hriatna hmang Pathian \ihna,
\angkai miah lote hi mi fing tia chhiar chi kum leh expe-
an ni lo va, hetiang zingah hian pa r^wn rience in a ken
an vang khawp mai. Tunlai \hangthar tel a ni a.
zingah lehkha thiam tak tak; mahse, fing Hriatna hi chu
vâr vak lo, hawihhai lo tak tak an kat zir chhuah mai
nuk ta mai. Hęngte hi han zir chian chuan theih thil a
a tam zawk chu hriatna nei \ha, \awng ni a.
chi hrang hrang thiam; mahse, nu leh pa
zah lo, Pathian thu awih lo an ni ch^wk.

Hriatna leh hmasawnna lamah hriat Exodus 21:17


tur zawng zawng hre vekin mi dang kh<m
vek mah ila, engtik maha kan tluk loh tur “Tupawh a nu
chu kan nu leh pate hi an ni. Kan thlen emaw, a pa
chin a san poh leh kan tluk lohna a nasa emaw ânchhia
tial tial zawk. A chhan chu chutiang ni lawh apiang
thei fa an neih bik vang a ni.

Min hringtu nu leh pa chunga rilru


chhia pua \awngkam mawi lo tak taka
\awng khum \hinte chan tur hi a chhe
khawp mai. Thuthlung Hlui hunah phei
chuan chutiang mi chu tihhlum ngei ngei Thufingte
tur an ni. Tunlai khawvelah pawh hian 23:22
chawp leh chilha hremna leh tawrhna tawk
kher lo mah ila, nu leh pate chunga hlei
I pa, a hringtu
len chi reng reng nuam takin an khawsa
ngai lo va, an thi hma tlangpui lehnghal. che thu
pawm la,
Har si, \ul si - Duh anga nu leh pa I nu chu a lo
te’n thu tl<kna an siam loh chuan eng tarin hmusit
emaw tala inhr$k thl^k a awlin a châkawm suh.
duh \hin hle a. Mahse, thinurna leh
Awm dan mawi leh Nun dan tha

thinchhe thiltih hian hnehna a chang khât khawp mai. Mi


hneh theihna thuruk chu insum theihna leh thuawihnaah
hian a awm zawk a ni. Kan duh zawng ti tura kan phűt
chuan an duh zawng ti hmasa mai ila, kan duh zawng chu
tihtir a har tawh lo. Hei hi nu leh pate lakah chauh pawh a
ni chuang lo. Mihring leh mihring inlaichinnaah chuan thil
har tak anga lang; mahse, hlawhtling ber a ni fo. Mahni nu
leh pa ngeite pawh hi an inkar thu han zir chiang ta ila, nu
berin pa a hneh theihna chu hnial hrât vang ni lovin, pa ber
kha a tilawm thiamin a duh zawng a tihsak hmasak \hin
vang mai a ni.

Ngeiawm taka lang, dân an zam vakte hi kan ngaihtuah


chiang ngai em aw? A chhan bulpui ber chu puitling taka
min chher an tum vang leh chhuanawm taka kan awm an
duh vang a lo ni fo \hin. A \ha ber chu ti tura min tih
apiangte thuawih taka tih mai hi a ni a, kan tih theih bau loh
chi a nih pawhin pehh>l lova mahni harsatna sawi hi a \angkai
khawp.

Tih tur leh tih loh tur list siamtu nu leh pa


kan neih chhung chuan min hmangaihtu
nu leh pa kan nei tihna a ni

Mi dinhmun hrethiam tur chuan awm dun tam a ngai


a.Nu leh pate dinhmun hrethiam tur chuan an bula awm
tam a ngai. Chutiang bawkin \halai rilru nu leh pate’n an
hriat thiam dawn chuan \halaite bulah an ngaih dan, thil
thlîr dan, duh dân an hriat tam a pawimawh. Tleirawlte’n
nu leh leh pate aia \hiante thuruk an hrilh fo nachhan
pawh \hiante bulah hun an hmang tam zawk tlat a, a âwm
ręng a ni. |halai tan chuan nu leh pate bula tawlh hrut
hrut chu a ‘tunlai lo’ viau mai thei. Hun pawh a vang viau
thei bawk. Thil \ha deuh mai chu khawpui lam chuan an
Awm dan mawi leh Nun dan tha

uar \an viau a, chhungkaw bila khawi ilova vah chhuah hi


a ni a. Chhungkaw picnic neih te hi inpawh lehzualna a ni
duh khawp mai.

Nu leh pate rilru dustbin-ah : Mihring rilru hian


inbun ruah a mamawh a. Kan lawmna leh thinrimna te, kan
thil vei leh \hahnemngaihna thlengin a hun taka puan chhuah
a nih lohva up \awih a nih hian rah \ha lo tak a nei duh hle.
Tlangkang pawh hi lei chhűng sa lutuk chhuahna mumal
awm lo kha lei n>m lai a rawn zawng a, a rawn kan chhuah
chuan a râpthlâk \hin hle a ni. Kan thil vei kh^n luan
chhuahna \ha a neih loh chuan engti kawng zawngin emaw
chhuahna a rawn zawng a, a rawn puak keh chu hlauhawm
tak a ni \hin.

Mahni inthat tam tak pawh hi ngaihtuahna kal ding


lutuk, mahni vei zawng luan chhuahtir dan hre mai lo an ni
châwk a. Hetiang thil a thlen loh nan hian kan vei zawng hi
rik chhuahpui a \hatna chin a awm a. Mi hrang daih laka
luan chhuah hi a \ha, thil zahthlak a nih phei chuan. |henkhat
tan chuan hmelhriat ngai loh titipui aiin nu leh pate hi rilru
dustbin-ah hmang ngam ila, tichuan kan vei zawng kan bun
ruah chuan kan veng hawk a, min hriat thiam phah sawt a,
a hma aiin kan inhnaih lehzual \hin a ni.

Hna hautak - Chhungkaw pangngaiah chuan eizawngtu


ber chu nu leh pate an ni a. Pa emaw, nu chauh emaw pawh
hnathawka ni tin thawk chhuak an awm nual a. A chhuak lo
zawk pawh hi in lamah a lo thawk nasa hle \hin. Ni tin
hnathawhna hmun leh kalkawngah hian awm tinuam lo thil
tam tak a tawn theih a. Hnathawhna lamah hotu sual deuh
hrawn tân phei chuan a hahthlak duh viau ang. Hetiang
dinhmun pawh hi \halaite hian hriat a \ul takmeuh a. Mahni
thil awh zawng ringawt maia nu leh pate kar tlut tlut hian an
Awm dan mawi leh Nun dan tha

zawh loh kawl kan bahtir thei a, hnathawhna lamah boruak


rit deuh mai kâr a\angin an rawn haw a, in lamah an harsatna
hriatthiampui miah lovin ‘maw, maw’ lo tih leh \hin hi chuan
a luhaithlak duh \hin khawp ang.
|um khat chu nu pakhat hian an chhungkaw dinhmun
chungchanga dahkhah turah hian hnathawh tih zawnah dah
khah tur awl a awm a. Eng ber nge ka ziak ang aw? a ti
rauh rauh a. A fate damlohin a enkawl a, doctor a ti ang
nge an thawmhnaw a suk chang a awm a, puan sutu a ti mai
ang? Nge ni rawng a bawl \hin avangin cook a ti zawk ang?
In chh<ngkhur a thian fai vek bawk si a, awmpui a ti zawk
mai dawn emaw ni le? Nge ni a fate zirlai leh homework a
pui \hin a, zirtirtu a ti zawk ang? tiin a inngaihtuah nasa
khawp mai a. A tâwpah chuan chung zawng zawng khai
khawm t<r chuan hnathawh tih zawnah chuan chhungkaw
nu (mother) tih a ziak ta a ni.
Nu leh Pate Ni ( Parents Day) hi khawvel hmun hrang
hrangah hman a ni \hin a. Hman hun erawh chu a inang
vek kher lova. India
ramah chuan July thlaa
Pathianni vawi 4-na hi a
ni \hin a. Nu leh pate’n
an fate tana rim taka an
thawh vanga lawmthu
sawi l>t ni bik atana
hman a ni.

Kum dangah chuan


i hriat lo h vangin i
hmang liam ve mai mai
\hin a ni thei, tunah
chuan i hre ta si a,
kumin hian engtin nge he ni hi i hman ve dawn?
Awm dan mawi leh Nun dan tha

2. UNAU LAKA AWM DAN

Bible-a unau kan hmuh hmasak ber Kaina leh Abela te


chu an inthat nghal pang mai a. A hnua mi dang lo lang zęl
pawh unau inngeih lo chu an nun a râpthlâk khawp mai. Mi
dang aiin hrehawm an tuar nasa zâwk emaw tih tur a ni.
Abrahama leh Lota te chanchinah pawh kan hmu a. An ran
rual avangin an inngeih lo va, an in\hen phah a. Jacoba leh
Esauva an inngeih lo va, Jacoba chuan a < a bum avangin
hlau leh khurin a < a h>l a, a tâwpah ngaihdam a dil chung
mai a ni. Josefate unau chanchin kan hria. An inkarah th$kna
thinlung \ha lo tak a awm vangin an chhungin an tuar a,
insuihkhawma, inngeih dial dial tur chuan kum tam f> a ngai
tlat. Tehkhin thua fapa tlan bo thuah pawh a < zawkin a nau
zawk a th$k tlat a nih kha.

Unau invelh hi chhung tin thil


Inunauna hi nupa
tawn a ni a, unau rual deuhah phei
inkar aiin a th<k a,
chuan thubuai rem tur a awm deuh nupa nihna aiin a
reng mai \hin. Thil mak a ni lo. A dam rei z^wk a,
châng phei chuan boruak a sosang in\hian\hat na a
viau thei a, hei hi thil \ha lo tak a k ehdarh hnuah
ni. Unau inhauh leh invelh hian pawh a la ch^m
khawtlâng n un l eh mihri ng reng a, thil dang
ch>nhona boruak a tichhe thei hle. zawng a tl<kchhiat
hnuah pawh
A hmasa berah chuan unau inlainatna,
rinawmna leh ri
inhauh leh inngeih loh chhan hi hriat
s^ng tam takin a
a pawimawh hle. A \obul chhui
rawn thangkhawk
chuan inits$k vang a ni fo mai. Unau chhuak \hin.
intibuai chanchin Bible-a kan hmuh
te hi a tam zawk chu inits$kna a\anga – Erica E. Goode
buaina lo chhuak a ni tlangpui. Nu
leh pa duat nih leh an laka tlaktlum
Awm dan mawi leh Nun dan tha

duh vang te, th$kthu chhiat vang pawhin intihbuaina a thleng


fo \h$n a. Unaute zingah thiam thil, hmel leh \hiante
thawmhnaw avangtein insualna a thleng duh châwk a. Kum
a lo inan loh avangin duh zawng, hak theih zawng te a
inang thei lo va, thawmhnaw lah a rualin inleisak a rem
reng lo va, neuh neuh a rawn piang tam ta \hin a. H>ng
a\ang hian inkhin buaina a lo chhuak ta \hin a ni.

Chhungkuaa unau dinhmun hi a inang vek ngai lo va.


Kan danglamna hi kan inhriatpui a pawimawh em em a.
Inhriatpuina hian thu tam tak a sawi nghal a, harsatna tam
tak a tikiang \hin.

Upa ber chan chang, a laia piang leh naupang ber


dinhmun azir te, mipa emaw hmeichhia nih azir pawhin a
dang thei hle. Mi thiamte chh<t dan chuan eng kum pawh ni
sela unau hmeichhia hi mipa unau aiin an ink^wmngeih b$k
a, an unau mipate n>n ai pawhin an inkâwmngeih b$k an ti.

|um khat chu nu leh pate hi an fate eng angin nge


awmho se an tih? tiin zawhna an zawt hlawm a. An chhanna
chu a inang tlângpui a, inzahtawn se, thil in\awm tlâng se,
inngaihsak tawn bawk se, dawhthei bawk sela, in\an tlâng
sela, tin, inhrethiam tawnin indâwm tawn se tiin an chhang
hlawm a. Chutianga duhthu an sâm lai chuan, a nih eng
angin nge an tleirawl laiin an unaute chungah rilru an put?
tia an zawh leh chuan an chhanna chu a dang leh ta daih
mai. A chângin an th$kthu a chhiain an inel a, an unaute
chu an ngei hle bawk a; mahse, chutih rual chuan an
hmangaihin an zah tel tho bawk \hin a ni.

Unau karah hian boruak chi hrang hrang a lo tlazep


\hin a. A ch^ngin kut inthl^ka insual phahna hial a lo thleng
Awm dan mawi leh Nun dan tha

\hin a. Thil inkawkalh lutuk tak mai, hmangaihna leh huatna,


inelna leh induhsakna, chhan tlatna leh kawmserh te hi
inunaunain a ken tel ve a ni pakhat a. Hei hi mi dang
pawhin kan hriatthiampui a ngai hle a ni.
Amaherawhchu, unau kara inelna chi hrang hrang lo
chhuak hi \hatna lai tak a lo awm ve leh zel a. Inelna rilru
avangin mihring leh mihring inkar boruakah thil tam tak an
hriatthiam phah a, inhmel huatna thleng si lovin a chak
zawka \an dan kawng ngaihtuahna kh^n an khawthl$r a tizau
va, a chak lo zawk nih pawh an thiam ta z>l a. H>ng hian
unau karah inpawhna th<k lehzual a siam ta hlauh zawk
\hin a ni.

Naupang zawkin <te zah a \ul a, űte’n an naute an


dawm thiam chuan chhungkaw hlim an ni mai \hin. Mizo
society-ah chuan chhiatni \hatnia inchhawmdawla inpeizawn
\hin kan nih avangin unau inngeih hi a hluin chutiang mite
chu an awhawm em em \hin a ni.

Ka fapa, nakinah chuang heng zawng zawng hi


i farnu ta a la ni vek zawn ni!
Awm dan mawi leh Nun dan tha

T>t lai a\angin unau hi englai pawha inngeih a har a ni


ang. Mahse, Bible hian unau dinhmun pawimawhzia a tilang
chiang khawp mai. Lal Isua ngei pawh khan a dah sang hle
a. Unau chungchang thuah tehkhin thu a sawi nasa hle.
Unau inhmangaihna hi Isua khan a ngai pawimawh hle
a. A zirtirte zingah pawh khan Petera te unau leh Jakoba te
unau an tel a nih kha. Matthaia 5:22-ah chuan mahni unaute
ngei \awngkam mawi lova au chu ‘hremhmun meia kal tlak’
a ti hial a nih kha. Châng 24-ah phei chuan Pathian hnena
thil hlan ai mahin unau inngeih pawimawh hmasakzia a tar
lang nghe nghe a ni.

Matthaia 5:24
‘Chuta maicham hmaah chuan i thil pek chu hnutchhiah
la, kal langin i unau rem zet la, chu mi hnuah chuan i
thilpek chu rawn hlan rawh.’

Pathian meuh pawhin a t^na thil hlan aiin unau ink^r


boruak \ha a ngai pawimawh zawk a, a dah hmasa zawk a
ni.
Awm dan mawi leh Nun dan tha

3. PI LEH PUTE ZAH LEH CHAWIMAWI

Deuteronomy 10:15

Nimahsela, in pi leh pute hmangaih chu a lawmzawng a


ni a, hnam dang zawng zawng aiin nangniho hi a hnam
thlan in la ni ta cheu a.

Mizo \awnga \awngkam mawi lo ber zinga mi chu ‘tar


^’ tih hi a ni a. Tunlai chhanah chuan hman l^r a ni tawh lo
va; mahse, r$k chhuah zauh chang a la awm. Kan hnam
naupan vangah ngaih mai chi a la ni âwm e.

Hnam fing chuan pi leh pute hi an duat thiamin an lo


dah s^ng hle a. A chhan chu hmakhawsang a\anga finna chi
hrang hrang hlan chh^wng z>ltu, kan nu leh pate min petu
an nih v^ng in
chhungkaw t^n an hlu
em em a ni. An kum a
lo tam hian thil tih theih
an nei tlem ta a,
anmahni ah p awh
inthlahrunna lian tak
an nei \hin a, enkawl
an ngai lehzual \hin a.
An vah chhuah theih
meuh tawh loh avangin
a \hen chu an khaw
hawi a lo z$m a, tl>min
taksa chak lohnate’n a
tlak-buak phei chuan
an lo pangchang ve leh
\hi n a, ulu k taka
Awm dan mawi leh Nun dan tha

enkawla, duat thiam a pawimawh hle a ni. Kawng tam takah


tuna kan nih ang kan nih theihna chhan chu kan pi leh pute
vâng hi a ni a. Kan nu leh pate hi lo enkawl \hin lo sela
chuan t<n ang dinhmunah hian nu leh pate hian min hlangkai
thei kher lo vang. Chuvangin, an chunga \hat chhuah hi
\hangtharte tihmakmawh a ni.

Kum a lo tam chuan an l^wmna pawh ho t> t> a ni


chho \an a. Thil chhetea l^wmthu sawi leh an lawm zawng
tihsak hian an hun hnuhnung lam hi nuam takin an hman
theih phah a ni.

Mihring hian v^nglai kan nei \heuh a. Pitar putarte hi


chuan an v^nglai hun an hmang liam tawh a ni ber a. Mahni
chanchin, a b$k takin an v^nglai sawi hi nuam an tih ber
pakhat a ni. Hun remchanga an v^nglai chanchin han sawipui
hian nuam an ti a, anni t^n a nawm mai bakah hnam zia leh
thil kalhmang tam tak zir tur, hai chhuah tur hi a awm \euh
\hin a. A sawitu t^n leh a ngaithlatu t^n hl^wkna lian tak a
ni thei a ni.

An l^wmna hi thil ho te te a nih \hin avangin an birth-


day hriatsaka, eng emaw chhe te present pek leh hunpui -
Krismas ni angah te thilpek hlan te an lawm t^wk a tling >m
>m a ni.

An l^wmna a t>t ang bawkin an lungawilohna pawh a


lo t> ve leh thei a. A ch^ng chuan harsat chang a awm thei;
mahse, an rilru tina zawnga hnial loh hi a finthlak ber a.
Eng chen nge kan bulah an awm dawn tih hriat a ni lo va.
Mizo upate phei chuan ‘fate aiin t<te duatna a ril z^wk’ an
tih hi a dik hle a. Kan pi leh pute hian an fate - kan nu leh
pate ai hian min duat z^wk tl^ngpui a; chuvangin, an thu hi
hnial loh a him ber.

An hriat rengna te hi a \hat tawk loh avangin thil sawi


Awm dan mawi leh Nun dan tha

nawn te an nei tam tulh tulh a, hei hi fiamthua l^k chi a ni


lo va. Dawhthei taka ngaihthlak a pawimawh khawp mai.
Nakinah eng chen nge kan dama, eng chen nge kan
theihnghilh dawn kan hre b$k si lo. I hre tawh nange? Tih
zawhna hi an bulah chuan hman loh hram a \ha. Hun kan
nei thei a nih chuan album-te la chhuaka an thlal^k chanchin
han zawh kual te hi an tan chuan a hlimawm \hin a. A kip a
kawiin an hre chhuak vek thei lo a nih pawhin a bengv^r
thl^k duh hle a ni.

America ramah chuan Labour Day (September thla


Thawh\anni hmasa ber) zawha Pathianni hmasa ber hi Pi
leh Pute Ni (Grandparents’ Day) at^n an hmang a. Hemi ni
hian upate pual liau liauvin hun an hmang \hin. Mizoramah
chuan hetiang hi kan hmang ve lem lo va, MUP zawk hian
anmahni pualin MUP Day an hmang thung a. Khaw tam tak
leh veng tam takah chuan YMA Day hian veng chhunga
upa zual te, a bik takin kum 70/80 kai chin hi present te an
pe \hin a. A \henah chuan kohhran pawhin Krismas
denchhenin an pe \hin bawk. Heng inlawmpuina leh
inhriatpuina hi a dawngtute chauh ni lovin chhungkuaa
l^wmna thlentu a nih vangin a hlu duh hle a ni.

Bible-a kan hmuh ang hian Pathian chuan thlah kal zel
hi a ngai pawimawh hle a. Pi leh pute hnena a thutiam tawh
chu an tűte hnenah a hlen zel a. Nu leh pa mai ni lo, upa
leh pi leh pute zah leh an thu ngaithla a, thil \ha an lo tih
tawhte vawng nung zel hi Pathian chuan a malsawmnain a
űmzui zel \hin.

Tuna \hangtharte hi nakin lawkah pi leh pu kan la ni ve


dawn a. Kan pi leh pute kan enkawl dan hian nakina kan t<
leh fate’n min enkawl d^n tur a hril viau a ni.
Awm dan mawi leh Nun dan tha

4. AIA UPATE LAKA AWM DAN

Hmânlai Mizo nunah chuan upate an zah thiam hle a.


Chhuahhonaah reng reng anni aia thawk tam nih an chuh
\hi n a. A tam thei ang ber chhâwk an t um \h in.
Ramchhuahnaah te hian khaw >n laia tih hman loh pawh ni
se a \ul a nih chuan thing fawm te, tui chawi leh chawhmeh
zawnte hi mi dangin an tihkhalh ang tih hlauvin an ti vat vat
\hin. Upate chu kawng engkimah an hna chhâwk an tum a.
Zingah pawh an thawh ve hma hauhva an ei tur chhum fel
vek chu an inelna pakhat a ni \hin. Upa berin chaw a lo
chhum khalh chuan a \halai t^n a zahthlak duh >m >m a.
Kawng engkimah upate thu hi an
Mizo hlaah chuan, ngaichang a ni ber mai. Chutih
“Aia upa te zah thiamin rualin upate pawhin an thu thuin
an thute awihin zawm engmah an ti tlang vek chuang lo
fo rawh, chu chu pi pu va, tlangv^lte an rawn kual ve leh
te thurochhiah a ni...” tho \hin.
tih kan nei a. Mi fing
apiangin aia upa zah
China ramah chuan October 4
nach^ng an hria a.
Hnam changkang hi Upate Nî (Elder’s Day)-ah an
apiangin aia upa dah hmang \hin a. Hemi ni hian sawrkar
lal nachang an hre leh veng chhung hruaitute chuan
bawk. Kan pi leh pute upa te, a b ik t akin kum 60
pawh kha khawvel chunglamte tân man lova lumeh te,
thilah chuan an cultural programme-te leh khawpui
changk^ng lo a ni thei, chhűng bus-a fan kualpui nan hun
mahse finna kawngah an hmang \hin a. Man lova inentirna
chuan an sang viau te an buatsaih \hin. A rethei zual
mai. Aia upa zah
deuh leh chhungkua belh tur nei
chungchangah tih dan
vak lote chu present an pe khawm
an ngah >m mai.
\hin bawk.
Awm dan mawi leh Nun dan tha

China ramah chuan Upate Nî hi an hman \anna chu


kum 2000 chuang kal ta a\ang daih tawh khan a ni a. Upate
thurochhiah tam tak chu \hangtharte’n hluihlawn mah se
upate zahna entir hi chu a la nung reng a ni. |um khat chu
China rama thil hlui laihchhuahna a\anga thil an hmuhchhuah
chu tiang chi khat, a fawnga \huro lem chuang a ni a, hetiang
tiang hi kum 70 ral kai chin chauh Emperor-in a pe \hin a.
Tiang nei si, \halaiin an zah lo a nih chuan dan angin hrem
an ni \hin.

Tunlai khawvęlah chuan \hangthar zâwkte hian upate zahna


chang an hre lo \an hle a. Mi tlęm tę chauhvin an ngaihsak a.
Mahni mihringpui leh aia upa zah nachâng hre lo hi chuan an
thlir tawizia an tilang mai a ni. Nakin lawkah upa an la ni ve
mai dawn a, chumi hunah chuan tuin nge zah tura an beisei
tak ang le?

Upate hi tuna kan nih ang min nihtirtute an nih si


avangin an tel lo chuan tun dinhmun hi kan thleng thei lo
hrim hrim a. Civilization innghahna bul pawh chhűt chian
chuan upate hnathawh rah a ni.

Phillipines-ho chuan aia upa zah hi an ngai pawimawh


khawp a. Chetzia leh \awngkamin an tilang \hin a. Aia upate
an tawh chuan chibai buk nan an kut dinglam an fawhsak
\hin a. Ram dangah chuan an hmaahte an k<n a. Hindu-ho
chuan an kut dinglamin aia upate ke an dek \hin.

Hindu culture-ah chuan an veilamah chauh te an \hu a,


an din chuan \hut b$k a mawi an ti lo va, an bulah an hâmin
an zi mar uan uan ngai lo bawk. Chaw einaah an pe hmasa
a, an ei hmain an ei khalh ngai lo. Tin, aia upate chu hming
hmerhin an ko ngai lo va, upate erawh chuan aia naupangte
chu an hmingin an ko thei thung.
Awm dan mawi leh Nun dan tha

Upate hi chh<ngkaw khaikhawmtu an ni a, hnam zia


hl^n chh^wngtu an ni a, tawnhriat an ngah avangin thil \ha
leh \ha lo an hria a, an hlu >m >m a ni.

Mizo hnamah chuan t<n hma chuan aia upaten chaw


an b^r hmasak loh chuan naupangin an b^r hmasa ngai lo
va. Tunlaiah chuan a ni ta mang hauh lo mai; ruai\hehna
leh chaweihona reng rengah rual < zawkte dawh hmasaktir
ai chuan a ril\am dan indawtin kan ti ni berin a hriat. City/
Town bus leh puipunnaah pawh tunhma chuan \hutna leh
awmhmun kente hi a âwmin a mawi hliah hliah a, tunlai
Mizo khawtlang nunah a langsar ta l>m lova a pawi hle.
City/Town bus-a school naupang uniform ha rual lekin aia
upate \hutna an kian duh lo fo ta mai hi thil ngaimawhawm
tak a ni chho ta. Han kian \ha hle hle sela chuan anmahni
mai bakah an luhna school thleng khan thang\hat an han la
mai tur. Zu leh ruihtheih thil hian thil mawi lo a ch$ng
chhuak nasa a, chutih rualin khawthlang lam nunzia leh
ngaih dan m^wl tak - a neih ka ei lo tih hian min hruai sual
nasa hle tawh a lo ni.

Thuthlung Hluiah hian upate chanvo hi Pathianin a dah


sang hle a. Lal an neih hma chuan zawlnei leh puithiamte
bakah khawtlang inrelbawlna reng reng chu Upate kutah a
awm vek \hin a. Nupa inkar chungthu thlengin an rem \hin
a nih kha. Vawiin thlengin an pawimawhna a la ngai reng a,
chutih rualin \hangtharte hian an finna leh pawimawhna kan
ngaihlu lo ta em ni le tih chu kan inzawh a ngai ta.

Thufingte 17:6

Tû leh fate hi upate lallukhum an ni a,


Fanaute ropuina chu an pate hi an ni.
Awm dan mawi leh Nun dan tha

5. ZIRTIRTUTE ZAH LEH CHAWIMAWI

Thufingte 15:33

LALPA \ihna chu finna zirtirtu a ni a;


Inngaihtlawmna chu chawimawia awmna a ni.

Readers’ Digest magazine in khawvel hmun hrang hrang


(Hong Kong, Philipines, Thailand, Singapore, Taiwan,
Australia, New Zealand, Canada leh South Africa)-a mipui
ngaih dan a l^k khawmah chuan zirtirtute hi eizawnnaah an
ngaihsan ber a ni a. India ramah pawh a ni tho.

India ramah chuan zirtirtute zah hi zirlai nihnain a ken


tel nia ngaih a ni, zirtirtuin a phu leh phu loh lam ni lovin.
Zirtirtu \ha phei chu nun kaihruaitu leh hnam ro an tling tak
tak a. Khawthlang ramah chuan zirtirtu tam tak hian zah an
hlawh tawh lo va. A chhan chu nu leh paten fate hnenah
zirtirtu zah turin thu \ha an fate an hrilh ngai tawh lo va.
Fate bulah an awm tlem a, heng vang hian khawthlang ramah
chuan mihring leh mihring inpawhtawnna a tlahniam sawt
hle an ti. Mahni hna lamah an kal mawp mawp a, mi dang
ngaihsak leh zirtirtute zah hian hmun a chang tl>m s^wt hle
tawh a ni.

Heng inzah lohna avang hian zirlai pawh zirtirtute t^n


chuan ngaihnawm taka zirlaite thinlunga han tuh chu a har
\alh tawh \hin a. Hmun thenkhatah phei chuan zirtirtute
dinhmun pawh hlauhawm nihna hmunte pawh a awm hial
tawh a ni.

Chh<t chian tak tak chuan ei leh bar kawnga kan


hlawhtlinna hi zirtirtute vang liau liau a ni a. Nu leh pate
Awm dan mawi leh Nun dan tha

chuan fate tan ei tur \ha leh silh leh f>n te, an mamawh dang
chu an phuhruk teh meuh mai; mahse, fate hawiher leh
hriatna, finna tuhtu chu zirtirtu an ni tlat. Ram leh hnam
t^na mi \ha leh mi \angkaia hlangkaitu chu zirtirtute an ni a,
an mizia chhera tuai hriamtu chu zirtirtu bawk an ni. Heng
avang hian zirtirtu chu an pawimawh hle.

Khawvela mi ropui ber zinga chhiar leh America ram


President ropui bera chhal ngam Abraham Lincoln-a pawh
khan zirtirtute dinhmun pawimawhzia leh hlutzia chu a hre
chiang hle. Chhungkaw pa berin an tih theih loh chinah
zirtirtu chuan thil tam tak an zirtir thei tih a chiang a, a fapa
zirtirtu hnena a lehkhathawnah hian a chiang hle a ni –

Zirtirtu zahawm tak,

Ka fapa hian nakinah chuan mi zawng zawng


hi an \ha vek lo va, an sual vek lo tih a rawn hria
ang a; chumi hunah chuan mi sual an awm ang
bawkin mi \ha leh huaisen, pasal\ha an awm a ni
tih hi; politician ram hmangaih lotu an awm rualin
hruaitu ropui tak an awm a, hmelma karah pawh
\hian \ha an awm \hin tih hi min lo hrilhsak theih
chuan ka lawm hle ang.

Hun zawng a duh ngei ang; mahse, hah taka


chêng khat hlawh chhuah hi chêng nga chhar aiin
a hlu zawk tih hi lo zirtir la.

Chak lo zâwka \an thiam dan leh a chak zâwk


nih nawmzia te lo zirtir la, a theih hram chuan mi
thil awhna lak ata lo kuai hrang ang che.

Hlim taka awm dan lo zirtir la, mi dang velh


Awm dan mawi leh Nun dan tha

chingho nun a tlo lohzia lo fah bawk la.

I theih hram chuan lehkhabu thiltihtheihzia leh


ropuizia lo zirtir la, chu bakah hun awl remchanga
beng sika an thuruk hre turin chungleng sava leh
khaw thiang kara khuai thlâwk ri mam mam te, tlang
pangpêr hring dup kara pangpar mawi taka rawn
pâr chhuak te hi lo ngaihtuahtir \hin la.

School-ah chuan exam-naah dik lo taka


entawn aiin fail a zahawm zawk tih lo zirtir la.

Ama ngaih danah chuan rinna nghat ngam turin


lo zirtir la - mi dang zawngin a dik lo a ni an tih
pawhin.

Mi nunnêmte lakah chuan zaidam turin zirtir


la, mi rorum tak chungah erawh chuan khauh tlat
turin lo zirtir bawk ang che.

Ka fapa hi mi kal rual ang zêla kal ve satliah


ringawt tur chuan lo zirtir lo la.

Mi thusawite chu ngaithla turin zirtir la,


mahsela, a dik leh belhchian dawl chauh vawng
turin i lo zirtir dawn nia.

I theih hram chuan a lungngaih niah nuih lo


zirtir la, mittui tihtlak hi a zahthlâk loh tih lo zirtir
bawk ang che. Mi sawisel chîngte chu tlansan turin
zirtir la, mi fak hluak chingte lakah fimkhur turin i lo
zilh bawk dawn nia.

A tha leh zungte chu a chhawr duhtu zinga


ngam sang ber hnenah hralh turin hrilh la; mahse,
a thinlung leh thlarau erawh chu hralh chi a ni lo tih
Awm dan mawi leh Nun dan tha

zirtir bawk ang che.

Mipui rawva taka au thawm lakah a beng hup


turin zirtir la, dik nia a inhriat chuan ding chhuaka
bei lêt ngam turin zirtir ang che.

Dimdawi takin enkawl la; mahse, duat hluau


suh ang che - a chhan chu thir \ha hi mei sa tak
chauh lo chuan a chher theih si loh va.

Huaisen taka chêt ran zirtir la, dawhthei tak


chunga huaisen zirtir bawk ang che. Amahah
\hatna a awm tih leh mahni inrintawkna a neih theih
nan mi dang \hatnaah rinna nghat ngam turin zirtir
ang che.

A vaia bawhzui chu a har mai thei a; mahse, i


theih ang angin hma i lo la dawn nia. Ka fapa hi a la
naupang naa a chhuanawm ve viau a nia.

Abraham Lincoln

Khawvel hian mi ropui tak tak a lo chher chhuak tawh


a, heng mi ropui tam zawkte hi han chhui chian chuan an
phenah hian anmahni kaihruaitu, zirtirtu ropui tak an lo
inphum vang a ni chawk.

Tunlaiah erawh chuan zirna hi mihring \ha zawka min


chher chhuaktu atân hman kan tum lo va, hna hmuh nana
zir ngawr ngawr ringawt kan ni berin a lang. Hei hian
zirtirtute en dan a tidanglam \an a.

T<n hmaa zirtirtu, zah hlawh em em \hin kh^n tunah


chuan naupang thuawih lo avangin zirtirtu zawkin an tuar ta
fo mai a. Nu leh pa lahin an fate kaihruaitu anga en lovin an
thuhnuaiah dah tumin an en dan a dang a, naupang lahin an
man chak ropui si.
Awm dan mawi leh Nun dan tha

Heng zawng zawng karah hian zirtirtu chuan a hna


pangngai a thawk reng a, miin an zah emaw, zah lo emaw a
kal ngaiin a kal reng a, ram leh hnam siamtu leh chi tuhtu a
nihna a bo reng reng lo. A nihna leh pawimawhnate zirlai
nu leh pa leh khawtlangin kan hriat chian loh chuan ram a
\hang thei tak tak lo va, hmasawn ngaihna a awm lo a ni.

“Mi \henkhat chuan an fate zirtirtu aiin an ina pipe leak


repair tura an rawihte hlawh an pe sang zawk.”
John F. Kennedy

Zirtirtute hian ziak leh chhiar min zirtir satliah a ni mai


lo va, khawvel finna hrethiama, mi nuih ruala nui ve thei
turin min chher a, kan nih phak loh tur min nihtirtu an ni.
Kawng engkima mihring \hanlenna atan thil chi hrang hrang
an duang chhuak a. Heng hian min chher hriam a, min tuai
hn<m bawk a. An puihna leh remhriatnain kan aw kan
chhuah ngam a, mipui hmaa thusawi kan zir a, ngaih dan
ziak/sawi chhuak theiin min buatsaih bawk.

An dinhmunah hian han indah chhin ila kan tlin meuh


ang em? Zirlai thaza rual kum 14–18 chho bawr vel han
kaihhruai chu a namai lovang. A \hen phei chu zirtirtu aia
lian leh chak an ni bawk si a. An hnathawh hi a naran lo
khawp mai. Chuti chung chuan zirlaite deusawh hlawh ber
an ni châwk a, zirlaite hian an chungah lawmthu sawi tur
an ngah hle a ni.

Zah lantir dan kawng hrang hrang a awm a. Class-a an


thusawi ngaihthlak hian anmahni kan zah tih a entir a, zir
turin kan inpeih a ni tih a lantir bawk. A \henah chuan
zawhna han zawh zauhte hi a pawimawh khawp mai. Mizo
Awm dan mawi leh Nun dan tha

chu zawhna zawh kan taima lo va, kan chawlawl \hin. Kan
tân a \ha a, zirtirtu tân a lawmawm hlei hlei zawk bawk.
Duhthusamah phei chuan school chhungah kher lo pawh in
lamah pawh zawh peih chuan an lo l^wm \hin hle a ni.
Hriatthiam loh na na na chuan min hrilh reng peih a lo ni a.
Zawhna kan zawh hian kan t^n a \ha a, zirtirtu t^n lah kan
hriatthiam dan chin an hriat avangin a lo \angkai a, a \ha v>l
vek a ni.

Mi tam tak chuan zirtirtute zah dan chi dangin kan zah
leh lutuk \hin a, kawnga an kal kan hmuhin kan h>l ru a, a
chang leh kan hre lo der a, a mawi lo khawp mai. Theih
phawt chuan a be hmasatu nih hi a mawi em em a ni. Kan
zah tak taka, kan chawimawi dan \ha ber chu an zirtirna thu
awih hi a ni a. September ni 5, Teacher’s Day-ah chauh
chawimawia, an subject laka fail sen leh tuar hi awmze nei
lo a ni. Kan zaha kan chawimawi a nih chuan kan result
hmang leh kan nungchangin kan chawimawi ang a, school
a\anga kan zir chhuah tawh hnu, an thlazar a\anga kan
chhuah hnu, an zirtirna avanga mi pangngai kan lo nih
chhuah chuan kan zirtirtute kan chawimawi a ni.

“Nunna ka neih vangin ka pa chungah ka lawm a;


mahse, nuam taka ka khawsak theih avangin
kan zirtirtu chungah ka lawm a ni.”

- Alexander the Great


Awm dan mawi leh Nun dan tha

6. KHAWTLANG LEH RAM HRUAITUTE ZAH

Tunhma Mizo pipute hunah kha chuan khawtl^ng


hruaitute hi lal leh kh^wnbawl upa, v^l upate an ni \hin a,
tunlai chuan VC, YMA, MUP, MHIP, Kohhran hruaitute
an ni tawh a.

Anni hi tlawmngaih chhuaha khawtl^ng tana rawn p>n


chhuak an nih vangin an hun leh tha an s>ng nasa hle a.
Khawtl^ng hruaitute hi mi mal takin kan ngais^ng vak lo
pawh a ni thei, lehkha leh khawvel thil lamah an zir s^ng lo
thei a, an hnathawh pawh a s^ng vak lo thei. Amaherawhchu,
anmahni t^n chauhva tl^n chu ni se hetiang hian an hun an
pe dawn lo tih hi a chiang. Chhangchhe tak kara rawn p>n
chhuak an ni tlangpui a. Mi
dang tan liau liauva an inpekna
America ram President
hi zah an phu ngawih ngawih a
Barack Obama chuan a
ni. t hachhang dawltu,
Secretary of State-ah
A bik takin Mizo hnam zia Presidential election-a a
humhalh kawngah YMA hian elpui ber Hilary Clinton
hma an la nas a lehzual a, chu a sawm hmiah mai
chuvangin, zah an phu ngawih a ni. Ram changkangah
ngawih a ni. chuan telna party aiin mi
mal an inteh a.
Zah an phu-na chhan tlem Opposition lam an nih
ngaihtuah lovin ram tana
han tar lang ila.
\ha t ur a nih chuan
1. Chhiat tawh leh mangan
‘hmelma’ lam anga
huna \anpui vartu an ni. helaia kan ngaih \hinte
pawh ‘khu lamah’ chuan
2. Inkaihhruaina mumal tak thawhpuiah an insawm
neiin \h alai te an nawlh nawlh mai a ni.
kaihruai.
Awm dan mawi leh Nun dan tha

3. Mi harsa leh baihvai an


chhawmdawl.

4. Khawtl^nga buaina siam ching an zilh.

5. Rikrum thilah an tlanchhe ngai lo va, a thleng hmasa


ber an ni ziah.

6. Mizo \halaiten kawng engkima hma kan sawn theih


nan hma an la \hin.

7. Mizo nun ze mawi chhawm nungtu an ni.

Ram hruaitute : Ram hruaitute hi an inang lo va. Ram


hru ai t ura an p >n chhuah d^n pawh a inang l o.
Amaherawhchu, ram hruaitu dinhmuna hl^ngkaitu chu
keimahni kan nih avangin an zahawmna humhimtu chu a
thlangtu mipuite kan ni.

A thlangtu kan nih avangin mi mal angin kan zah lo a


nih pawhin an nihna kan hriatthiam a pawimawh a. Chu
chu anmahni pawhin an ngaih pawimawh ber a ni \hin. An
hnathawh a pawimawh >m vangin khawi ilo chhuah changa
kan int^wk a nih chuan hawihhawm taka biaka, hmun kan
ken thiam a pawimawh hle. Kan zah thiam poh leh an
dinhmun kan chawisang a, chumi rual chuan keimahni tan
pawh a hming\hatthlak \hin a ni.

Ram rorelna dan siamtu an nih vangin an naran lo hle


a. Ram hruaitute chu peng hrang hrang (Department) changin
an insem darh a. An hnathawh kaltlangin kan ramin hma
lam panin ke a pen \hin a nih hi. Mihring hi dinhmun leh
ngaih dan inang lo kan nih hlawm vangin an thutl<kna leh
Awm dan mawi leh Nun dan tha

hmalakna hi mi zawng zawngin \ha kan tihpui vek lo thei a.


Chu chu thil ^wm lo pawh a ni lo. Hriat tur erawh chu ram
hruaitute hian theihtawp chhuahin a nawlpuiin tun
dinhmunah leh nakin z>l atan kan \hat tlanna tur ngaihtuahin
hma an la \hin tih erawh chu vawn reng a \ha.

Khawtl^ng leh ram hruaitute hi veng leh ram leh hnam


tana ke pen chhuak an nih vang leh a \hen chu political
party-a tel an nih vangin mi mal ni lovin, an party awmna
vang tein ngaihsan an hlawh loh phah a, hetiang thlirna hi
chu a changkang lo viau.

Hnam changkang kan entawn rau rau a nih chuan an


thiltih \ha leh mawi entawn ngam ila.

Eng party pawh ni sela, thil \ha an ti a nih chuan fak


leh chawimawi hi hreh hauh loh tur. Chu chuan anni pawh
a tiphur lehzual ang a, ngaihngam takin \an an la sauh sauh
zel ang a, chu chu mipui nawlpuiin kan chhawr \angkaina
leh kan hlawkpuina tur a lo ni lehzel bawk a ni.

Thufingte 12:26

Mi fel chu a \henawm tan hruaitu a ni a.


Mi suaksualte kawng erawh chuan
bona a thlensak \hin.
Awm dan mawi leh Nun dan tha

7. KOHHRAN HRUAITUTE LAKA AWM DAN


MAWI

Ephesi 1:23

Kohhranho chu a taksa a ni,


engkim engkima tikhattu famkimna chu.

A hmasain Kohhran tih hi kan hre bel viau naa, \halai


zingah a inphan kual dan bo fe fe a awm theih a. A tlangpui
han tarlang ila.

Puipate
1. Upate : Upate chu Kohhranin kan aiawha hotu
atana kan thlan, Kohhran thlarau lam nun, rorelna, rethei
enkawl, Kohhran sum relbawl leh Pastor \anpui tura
khawmpuia nemngheh hmanga serh hrante an ni a. Upate
dinhmun leh mawhphurhna sanzia chu Jak. 5:14-15-ah
hian a chiang mai âwm e.

“In zingah damlo an awm em? Kohhran Upa kohtir


sela, anin Lalpa hminga hriak hnawihin a chungah
\awng\ai rawh se; tin, rinnaa \awng\aina chuan
damlo chu a chhandam ang a, Lalpa chuan ani
chu a kai tho vang; tin, thil a lo tihsual tawh chuan
ngaihdamsak a ni ang.”

2. Tirhkohte : Tirhkohte chu Kohhran hna atana


inpe, Chanchin |ha hril tura Synod-in dan ang taka a
serh hrante an ni.

3. Probationary Pastor : Anni hi chu rawngbawl


hna puitlinga nemngheh an nih hmaa Minister (Pastor)
kaihhruaina hnuaia Pastor lam hna thawk tura en chhin atâna
lâkte an ni.
Awm dan mawi leh Nun dan tha

4. Minister : Minister-te chu Kohhran hotu, Krista


Chanchin |ha hril tur leh Sakramen-te buatsaih tura dan ang
taka nemngheha serh hrante an ni.

5. Pastor-te : Pastor-te chu Minister zinga mi, Kohhran


pakhat emaw, a aia tam emaw thlarau lam thila enkawl tura
ruatte an ni. Pastor hna chu Apostol-te hna chhunzawmna kal
zel a ni e an ti \hin. Hei vang hian an mawhphurhna pawh a
sang hle a. Kohhranah chuan pa ber chan chang, Kohhran
chhungkaw chhiat \hata mawhphurtu ber a ni.

Tualchhung Kohhranah chuan roreltu, Kohhran Committee


a awm \hin a. Chutah chuan a theih chin chin Minister te,
Probationery Pastor-te, Tirhkoh, Upate an ni a. Heng bakah
hian Kohhranin a \ul a tih chuan Bial Inkhawmpui kal tlangin
Tualchhung Upa, kum thum chh<ng atân an thlang thei a, anni
hi thlan nawn theih an ni bawk.

Pastor leh Upate hi an pawimawh em em a. Rinna kawnga


kohhran mite sawhngheh te, zirtirna dik lo laka ven te, tlute
kaihthawh, damlo leh rethei ngaihsak te hi an rawngbawlna
vek a ni. An pahnih hian nemngheh rawngbawl hna thawk ve
ve an ni a. Pastor-te hi chu pension hun nei an ni a, kum 60 an
tlin chuan Synod hnuaia an thawhna a\angin chawlhtir an ni
\hin a. Upate erawh chu dam chhunga Kohhran enkawl tura
thlan an ni thung.

Hna hautak zet mai thawk an nih vangin mi naranin


kan theih loh leh huam loh chinah pawh an kal zel a.
Chuvangin, kan en dan pawh hi mi pangngai, mi naran
anga han en liam mai chu \halaite tan chuan a mawi lo
viau mai thei. Dawhthei takin mi chi hrang hrang, an thlarau
Awm dan mawi leh Nun dan tha

nun tawn dan ang zelin an chhawmdawl a. Rethei


chawisanna kawngah hma an la a. Isua taksa Kohhran
vawngtu an nih avangin an thu leh hla, an rorelna hi kan
awih a \ul a. Thlarau nun leh chatuan nunna chi theh darhtu
an nih avangin an thu hi kan ni tin nunah kan seng luh
thiam a pawimawh hle a ni.
K|P leh Tleirawl Inkhawmah te an thu leh hla ngaihchan
a pawimawh a, Kohhran inrelbawlna thilah a nachang leh
kalphung hre zawk an nih avangin an thu zawm hi finna kawng
zawhna a ni.
Kohhran zahawmna kengkawhtu an ni a. Pathian biakna
hmuna tihawm leh tihawm loh, incheina chungchang thlenga
min kaihruaitu an nih avangin kan zah thiam a \ul. Mihring ve
tho, tihsual nei ve thei ni mah sela Pathian hian a ko ‘risk’
lovang tih hi rin ngam a \ha a, an thu zawm hi kan tih tur ve
reng a ni bawk. Mihring ve tho, famkim lohna nei an ni a.
Chak lohna chi hrang hrang pawh an nei ve tho va. Kan
duhthusam ang leh kan beisei ang an nih loh avanga tu tân
maha hmasawnna tur awm chuang miah lova ręl vak mai te hi
kohhran mite tih loh tur a ni.
Vanram chabi kawltu pawimawh tak an nih vang ringawt
pawh hian zui tlak an ni a. Kohhran hmasa din tirh a\ang khan
Chanchin |ha an chhawm nung chho char char a. Kan hriat
loh lai pawha tih takzeta kan tana \awngtai \hin an nih avangin
kan zah hi an phu ngawih ngawih bawk.

Matthaia 16:18-19
“Tin, nang Petera i ni tih ka hrilh bawk a che;
he lungpui chungah hian ka kohhranho ka rem chho
ang a, mitthi khaw kulh kawngkharte chuan chu chu
an ngam lo vang. Van ram chabite ka pe ang chia,
lei chungah eng pawh i phuar apiang vanah phuar
a ni ang a; lei chungah eng pawh i phelh apiang
vanah phelh a ni ang.”
Awm dan mawi leh Nun dan tha

8. |HENAWM KHAWVENGTE NENA


INLAICHINNA |HA

Mizo nih nawmna chu tribal kan nihna hi a ni a. Mi


\henkhat inti changkang deuhte chuan tribal nih hi an lo zak
viau pawh a ni thei. Mahse, tribal kan nihna hian ken tel a
nei a, chu chu \henawm khawv>ngte nen inpawh taka kan
awmho hi a ni. Mizo society anga inpawh hnam dang hi an
tlem hle a. Hnam dang, kan rama rawn zin r>ng r>ng hian
kan khawtl^ng nun hi nuam an ti a, an awt \hin. Ni tina kan
khawsak phung a nih avangin ngaiah kan neih a, kan ch$k
lo pawh a ni mai thei, zir chian erawh chu a phu a ni.

Hnam inngaihsak kan nih avangin chinchang kan inhre


tawn zung zung a, chhawm nun zel a mawi hle.

Damloh nikhuain kan inkan a, a ch^ng leh sum te’n


kan in\anpui liam liam a, hei hian vanduaina tawkte a chh^wk
em em a ni.

|henawm hnai chawhmeh suah hi tunlai chuan tih ngai


a ni ta meuh lo va; mahse, hmanlai, pi pute hunlai a\anga
ch$n \han a ni a, thil \ha tak a ni. Induhsakna tihlanna a nih
avangin chawhmeh insuah hi chuan a inbiak chhiat tak tak
theih loh va, inn>lna a thlen avangin thil tih chi tak a ni.

Mizo Thufing chuan, “|henawmte nena inngeih loh ai


chuan khaw sarih do a thlanawm zawk” an ti \hin a. A dik
khawp mai. Khaw dang chu eng ang pawhin do mah ila an
awmna a hla hrim hrim a, ni tin kan hmu reng chuang lo.
|henawmte erawh chu kan chhiat kan \hata kan koh phak
leh ni tin kan hmuh an nih avangin an pawimawh em em a.
|henawm \ha hi an hlu r>ng a ni. |henawmte tan pawha
Awm dan mawi leh Nun dan tha

kan hlut hi a pawimawh a. Chutiang tur chuan \hat chhuah


ve ve a ngai a, taihmak leh dawhtheih a ngai hle bawk.

Mipa zingah rui buaia khawtlang chawkbuai an awm


zauh zauh a, a pawiin a zahthlak tak meuh meuh. |halaite
hi a huhova kan awm hian kan pawr hma lehzual a. Incho
phur laklawh hi thil awm thei a ni a. A awm thei zual rual
hovin Aizawl khaw kawtthlerah zan reha thawm ring lutuka
bike-a an intlansiak \hinte hi thil mawi lo tawpkhawk a ni.

|hian zaho anga mi kawng kal lo auh nawmnawh leh


lo sual rawn te hi a mawi lovin a changkang lo. Veng
tihmelhemtu a ni a, a pawina ber chu mi pawikhawih chingte
hi mi puitlingah an chhuak ngai lo. An dam rei a nih pawhin
veng tinah hian mi l^ktlak lohvah an chhuak tl^ngpui.
Chh<ngte buaipui ngaiho hi an tleirawl lai han chhui ila, a
chunga sawi ang, mi tihbuai chingho ang hi an ni deuh zel
a ni. A tam zawk chu kum 40 vel an p>l awrh chauhva an
thi duh viau lehnghal a. Chu chu thlânmualah hian kal ila a
hriat mai. A tam zawk thih chhan chu natna ni mah sela, a
bul chhui chuan ruih theih thil tih ching, khawtlang tibuai
\hin an lo ni tlângpui bawk.

Bible-a kan hmuh ang hian \henawmte nen hian p>ng


khat vek kan ni a. Thisen inzawmna kan nei hranpa lo a nih
pawhin kan Pathianah chuan chhungkhat kan ni vek a.
Mihring mihrinnaah chuan thisen inzawmna kan nei lo pawh
a ni thei; mahse, ringtu \heuh kan nihnaah hian kan la inunau
tho va. Hnial hr^t deuhvin ‘a hla tawh em mai’ kan ti a ni
thei, India khua leh tui kan nihna hian min la phuar khawm
leh tho tho a ni.

Mihring kan intlawhpawh a, veivah a awlsam hle a.


Chi leh chi pawh kan inneih pawlh ve ta viau mai. Inneih
Awm dan mawi leh Nun dan tha

pawlh mai bakah hnam dang nen veng khat, building khatah
kan chengho chu a ni ta mai a. Tam tak chu hnathawhna
hmun leh zirna hmun pawh a inang ta hlawm a. Hetiang
hmunah hi chuan hnam leh chi chungchangah \awngkam hi
fimkhur a ngai a. Kan hriat miah lohvin \henawm/classmate-
te rilru kan lo hliam reng thei a. A ram neitu kan nih vang
leh a tam zawk kan nih avang ringawt hian a tlem zawk
hnam dangte deusawh leh hmuhsit hi kan tih tur a ni lo va,
inlungrual taka awmho hi kan zir thiam a pawimawh hle.

Kum 10 vel lai kal ta khan Ayodhya-a Hindu leh Muslim-


hovin temple an inchuh buai avangin Delhi veng pakhat
Nizammuddin-ah chuan buaina a chhuak a, naupang pakhatin
a thih phah a. India rama English chanchinbu lar ber The
Times of India-in report-a ziahah chuan, chulai hmunah
chuan Muslim leh Hindu-ho hi kum 700 vel lai lungrual
takin an lo khawsaho tawh \hin a. Hriat theih chinah chulai
vengah chuan hnam leh hnam anga intihbuai a thlen vawi
khatna a ni ang, an rawn ti a. Awihawm loh khawp hialin a
ropui a ni. Kum 700 history chu kan hnam hian nei ila
hnam dang nen hian kan intibuai nasa âwm mang e ti zawngin
a ngaihtuah loh theih loh.
Awm dan mawi leh Nun dan tha

9. INCHEI NALH DAN

|um khat chu nu pakhat hian a fate la naupang tak tak


pahnih hi kaiin fast food restaurant-ah a luhpui a. A lo l<n
z>k si a, \hutna âwl a lo awm mai lo va. Dawr chh<ngah
chuan rawlthar rual, inchei punk lutuk tak mai hian dawhkan
pakhat an lo kil laih a. An sam a phirsi sung a, thawmhnaw
cheina chain leh tle reuh n>n, an hmuhnawm phian a. Chu
nu chuan, “An nu leh pate chuan an va zahpui dawn tak
em!” a ti rilru a.

A fate ril\am chuan a rawn tiharh zawk a. Han \hutna


mai tur a neih loh lai chuan chung tleirawl rual punk taka
inchei chu an tho sang sang a, a lam an rawn pan a, “Ka pi,
kan \hutnaah hian \hu rawh u, kan ei zo chiah a ni,” an
rawn ti a, a bazar-naa a thil lei, a khaibawr te chu an rawn
khaisak a, dawhkan ruak lamah chuan an hruai ta a. Lawmthu
an inhrilh mawlh mawlh a, ch<ng tleirawl rualho lah chuan,
“Kan tân eng mah tham a ni hlei nem,” an lo ti awlsam >t a.
An kal liam hnu chuan chu nu chuan, “An nu leh pate
chuan an va chhuang dawn tak em!” a ti rilru a.

Tleirawlte hian nalh an tih zawng leh an duh dana an


inchei tak tak hian puitling tam tak chuan an ngaithei \hin lo
va. An hriatthiam loh vang a ni tlangpui. Puitling mitah
chuan a mak a, a nuihzatthlak a, a \awp a, a sexy a, a \hen
phei chu a hlauhawm a ni. “Lehkhabu chu a kawm a\angin
thutl<kna siam suh,” tih hi a lo dik khawp a nia.

|um khat chu Durtlang damdawi inah chhungte damlo


thisen pe turin ka kal a; blood bank-ah chuan tleirawl
(hmeichhia) hang lam inhnawih nasa deuh ‘punk’ deuh mai
Awm dan mawi leh Nun dan tha

hi a rawn kal ve a, a \hiante pahnihin an rawn \awiawm a.


Han en mai chuan a nu leh pate khawngaih l^wk chi hmel a
pu a. Mahse, blood bank-a a lo kal chhan chu eng dang ni
lovin kum 17 a tlin lawm nan a mamawh apiang tan tiin a
thisen pe turin damdawi in a rawn pan vang vang a lo ni a.
Ka ngaisang ta hle a ni. Pawn lam lan dan hian mi a lo bum
thei hle a lo ni.

Nu leh pate pawhin tun hma inchei dan kha han


ngaihtuah l>t ila. Kum 1960 leh 1970 chho bawr vela sam
sei, bell-bottom kekawr tlawn, pheikhawk rawng sang, kamis
kawr nghawng hlai hlep hlawp a nih \hin kha. A hun lai
chuan nu leh pate a timangang ve tho vang. Incheina
chungchangah hi chuan Fashion hi a hunlai a awm a, a daih
rei chuang lo tih hriat a \ha. Tleirawl tan chuan style chi
hrang hrang han tihchhin hi a châkawm ve tlat. Chuvangin,
nu leh pa leh puitling chuan \halaite hi kan duh anga an
inchei lo a nih pawhin an thlir dan thlirpui thiam a pawimawh
hle.

Heng zawng zawng karah hian a chin tawk erawh chu


a awm. Tleirawlte pawhin ‘a tunlai’ tih vang ringawta
inthuam erawh chu a \ha ber chuang lo. Mahni vun rawng
mila inchei thiam a \ha hle. H^ng lam kan nih chuan
thawmhnaw dum lam aiin a var lam, min k^p >ng thei
thawmhnaw thlan a pawimawh a. Mipa tan necktie leh mawza
rawng chu kawr/kekawr rawng nena inmil ni thei sela. Tin,
mawza elastic rul hi a nalh lo duh hle a, a elastic rul lo kan
nei lo a nih chuan rubber band talin hreng ila, a tlângah
thleh hnan leh mai a remchang duh phian.

Awmna hmun azira inchei thiam a ngai a. Khawi


hmun pawh hian dress code a nei vek a. Chumi
z^wm thiam chu an che chhe tak tak ngai lo.
Awm dan mawi leh Nun dan tha

Hnathawk tura kan chhuak a nih chuan kan thawhna


tur hmun azirin kan inthuam tur a ni a, chutiang bawkin
hna kan zawng a nih chuan kan inchei dan azirin hna kan
hmuin kan hmu lo thei bawk. Tleirawl lai chuan ngaih dan
hi thawmhnaw hak a\ang hian a lang châwk \hin a.
Thawmhnaw rawng lâr tak tunlai \hangtharten an uar ta hle
a. Eng dang vang a ni lo, lansarh an duh vang pakhat a ni.
Thiam thil show tur an neih loh phei chuan mi dang aia
lansarhna awlsam ber chu kawr rawng lâr leh maksak taka
inchei a ni mai. Hetiang an ch$ng viau a nih chuan mi
special tak ni tura kaihhruaia, incheina a\ang ni lovin, amaha
talent inphumr< a\ang zawkin a lâr thei tih hriattira kaihhruai
chi zawk a ni mah mah.

Mizoram chu kan khawvel hi a z$m a, han chhuahvahna


tur a la tlem a, chuvangin, incheina chungchangah pawh a
âwm tâwk chu a awm a. Kan ram a hausak loh avangin a
hun leh a hmun mila incheina nei tur khawpa hausa kan ni
lo va, eng emaw chenah a awlsam phah phian. Chuti chung
chuan a hnuaia mi ang hi chu ngaih pawimawh theih chuan
a \ha khawp mai.

Mitthi/Khawhar in kal : Mizo khawtlang nunah chuan


mitthi/khawhar ina kal hi a b^ng dawn lo va. Tunlaiah chuan
thawmhnaw dum lam inbel kan uar a, a mawi khawp mai.
Ram changkang tih dan ang bawkin Mizo society-ah chuan
thawmhnaw dum/rawng dum hi chhiatna, thihna entirna atan
kan lo hmang tawh a. Puan dum pawh kan neih bik hi.
Thawmhnaw dum hi incheina pangngaiah a lo remchang ve
tho va, neih hrim hrim chu a \ha khawp mai. Nei lo chung
chung erawh chuan inthlahrunna tur a ni lem lo. YMA
flag-a rawng dum hian vanduaina, chhiatna a kâwk a,
Awm dan mawi leh Nun dan tha

vanduaina karah pawh in\anpui tawn \hin kan ni tih a entir


a. Hetiang a nih avang hian thawmhnaw dum lam kan inbel
a nih pawhin a \hui danah a pangngai tak hi zawm a \ha.
Uchuak taka \hui lerh phei chu a inhmeh lem lo. Veng tih
dan a inang lo va, \henkhat tan chuan mitthi lumen zanah

Isaia

3:16 Chu lo pawh chu LALPA chuan, “ Zion fanute


chu chapo t^ka an awma, dak awr awr leh mi
melh hraw hrawa an kala, an kal chu ti awh awhin
an kal a, an kete an pên rik chhawng chhawng
avângin,
3:17 LALPA chuan Zion fanute chhipah chuan pan khir
a awmtir ang a, Lalpa chuan an zahmawhte pawh
a tilang ang,” a ti a.
3:18 Chumi niah chuan Lalpan an inchei-mawinate chu
a laksak ang, kebun te, len lukhum te,
nghâwngkawl te chu;
3:19 bengbeh uai diah diah te, banbun te,
inkhuhna puante chu;
3:20 lu cherna te, ke bun khaidiat te, kawnghren te,
rimtui bâwm te, invenna te chu;
3:21 hming nemna zungbun te, hnar vuahte chu;
3:22 kût ni thuamhnaw te, kawrfual te,
puan sin te, ipte te chu;
3:23 darthlalang te, puan zai sin te, diar te,
intuam mawina puante chu.
3:24 Tin, heti hi a ni ang a, mawsawla rimtui tak aiah
thil \awih a awm ang; tin, kawnghren aiah
hruizen a awm ang; tin, sam hniar siau aiah lu
kawlhna a awm ang ; tin, puan mawi tak aiah saiip
puan ven a awm ang: hmêl \hat aiah thir linga
deh chhiatna a awm ang.
Awm dan mawi leh Nun dan tha

nulain thingpui an sem a, puan dum bih tur an ti a, \henkhatah


chuan kekawr tlawn dum te an ha a. A eng pawh chu ni se,
a uchuak loh chuan a mawi vek mai.

Inneih nikhua : Mitthi vuina ni lovah chuan kan society-


ah inneihna hi puipunna lian tak a ni leh a. Ram dang angin
inneihna hi pawn/hall remchangah te ni lovin, Biak Inah/
Kohhran Hall-ah kan la tih \hin avangin inneih hriatpui tur
leh a lawmnaa kalte hian kan kalna hmun mila kan inthuam
a pawimawh lehzual. Thawmhnaw mak leh dangdai,
hmeichhe tân chuan taksa lang tam leh chhing lutuk te, zau
lutuk leh langtlang thei thawmhnaw inbel te hi a mawi lo
hma hle a, hmeichhe tan Biak Ina kekawr tlawn hak pawh
hi a nalh chuang lo.

Biak In Thawmhnaw : Thuthlung Hluia kan hmu angin


Pathian chuan a Biak In hung chhunga lut tur chuan a duhtui
khawp mai. Puithiam inthuamna pawh a man to ber berte a
ph<t a ni. Inkhawm tura kan kal pawh hian Pathian duh dan
kan dah pawimawh a ngai, kan duh dan ni lovin. Pathianin
a biak b<ka kal tur a duhtui ang bawkin a kal turate pawh
kan inuluk tur a ni. Kan neih \ha ber ber, a fai leh zahawm
kan inbel tur a ni. Neih chin bak baka inchei erawh chu
chhungte rilru tinatu leh a ruka mi nuihza siamna mai a ni.
Sunday School a ni emaw, Kohhran Inkhawm, Tleirawl
Inkhawmah pawh kan thawmhnaw neih zinga a man to leh
zahawm ber bawk si hi hak ngei tum ila; thawmhnaw hian
chetzia leh \awngkam thleng pawhin min vawn avangin kan
thawmhnaw pawh Biak Ina kan kal dawn chuan kan uluk
tur a ni. Hnathawh kawr leh Jeans nena Biak Ina inkhawm
hi a mawi lovin mi dangte mit a kham duh hle.

Mizoramah second hand a tam em avangin hnam dang


\awng inziak kan thawmhnawah a tam hle a. Hetiang thil
Awm dan mawi leh Nun dan tha

inziak leh a lemte hre chiang lova hak vu vu hi a awmzia


hre chiang tan a mawi lovin a nuihzatthlak duh khawp mai.
Veng pakhat K|P hruaitu chuan second hand jacket \ha ve
tak, a \hui pawh pangngai tak a lei a. Inkhawmnaah a ha
zauh zauh \hin a. Mahse, a hma lam vei lamah khan sazupui
lu lem hi a inbel vâ mai a. A hre lo tan chuan a nalh lohna
a awm miah lo. Sazupui lu hi Playb oy company
chhinchhiahna a ni a. Playboy chu khawvela sex magazine
lar ber a ni leh zel a. Inkhawmnaa an company logo chuang
jacket hâk kha a inhmeh lo ta riau a ni. Mipa leh hmeichhe
tan pawh hriat atana \ha chu thawmhnaw hnuaia hak chi te
hi a lang lo tur a ni a, a \hen azawng a lan pawhin a mawi
lo. Nun pawisak nei lo khawthlang ram mite chuan lo ha
langin lo \hu lang pawh ni se kan tih ve kher a \ul lo.

Khawi hmunah pawh ni se hmeichhe tan chuan chhing


lutuk lo leh zau lutuk lo hi ni se a zahawm mai. Mi dang aia
uchuaka incheina hi mi dang aia nalh bikna a ni chuang lo.
Mipa tan pawh kap fual lutuk, a hn<k dawn emaw tih mai
tur hak hi chu a zia lo deuh. Rikrum thilah phei chuan chet
ran a har duh ngawt ang!

Pheikhawk : Tunlaiah chuan tribal ke \hiah hlai tih


\awngkam kan hmang tam ta lo hle a, kan kephah pawh a
mawi sawt viau a ni ang. Ke hi kan taksa rihna dotu ber a
nih avangin kan uluk a ngai hle. Awmhmuna kan taksa lang
thei lai a nih bawk avangin enkawl uluk a ngai. Pheikhawk
hi a nalh ringawt ena lei chi a ni lo va. Pheikhawk tâwt leh
ha nâ chu a neituin a rukin kan tuar tlawk tlawk tih hi a dik
khawp mai.

Eng pawh ni se, mipa tan chuan savun pheikhawk,


smart shoe hi neih ngei ngei chi a ni a. Khawi hmunah
pawh bun ila inhmeh lohna a awm vak lo, hnatlanna leh
ramvahnaah te a nih lo chuan. Sneakers leh puan pheikhawk
hi bun a nuam a; mahse, khawi hmunah pawh bun vek chu
rem lohna a awm. Biak Inah phei chuan kan bun ngai loh
hi. A lo bun palh an awm pawhin a nalh lo zawngin an
Awm dan mawi leh Nun dan tha

langsar duh tlat! Fimkhur a \ha.

Tunlaiin a bîk takin mipa zingah lukhum pea cap a lar


chho hle a. Khawlum ni sa hnuaiah phei chuan a tihchi
viau. Mahse, inchhungah chuan a mawi tlat lo. Aia upa
hmaa khum a nalh lo va, puipunna, a bik takin mitthi vui
hunserh lai chuan khum loh a mawi. |awng\ai lai phei chuan
lak thlak ngei ngei tur a ni. Thlânmual mitthi vuinaah pawh
\awng\ai lai chuan lukhum hi lak thlak a mawi.

Hmeichhe tân chuan bengbeh, \hi, ng<n, zungbun inbel


hi a âwm lohna a awm lo va, tam takin an inhmehin an
nalhpui a ni. Mahse, a tam uchuak chu a nalh chuang miah
lo. Make-up pawh chutiang bawk chu. A tak tlurh chuan a
nalh loh mai bakah tenawm lamah a kal tlat zel.

Damdawi in pakhat ka kalnaah hmeichhe doctor pakhat


chuan a beng chunglamah bengbeh a beh tuar mai a. A
thiam viau pawh a ni thei; mahse, a thiamnain min hn>m
thlawt lo, a incheina avang khan ka ring ngam tlat lo.

Perfume hi mipa leh hmeichhiain kan hman pawlh ta


viau a, a \ha vek tho ve. Hriat tur erawh chu a chi hrang
hrang a awm a. Hnawih tirha rim na deuh, a hnua reh leh
mai te, rei tak châm bâng chi te a awm a. Mipa tan phei
chuan rim na deuh inhnawih chu a ‘pa’ lo riauvin a hriat. A
beh chi hi chu beng ni lo, hmun danga beh hi a mawi lo
hrim hrim. Hnam dangin an taksa peng hrang hranga an
beh hi a tawkah ngai mai ila a \ha ber. Mit ko, hnar, kamsir,
laipâwng, etc. a beh hian mawina reng a nei lo.

Tattoo hi \halaite zingah a lar hle a, kan entawn ber


sapho erawh chuan an uar lo \an a, sipai \an dawn phei
chuan an awih miah tawh lo va, a tihreh dan kawng an dap
nasa tawh hle. Vun nalh lai leh tisa mar \hat lai chuan a nalh
pawh a ni thei, tar hnu, vun a chuar hunah chuan a
nuihzatthlak duh ngawt ang. Vun chuarah chuan laser hmang
pawhin tihreh a har tawh.
Awm dan mawi leh Nun dan tha
A t^wp berah chuan kan incheina style chu eng ang
pawh ni se, kan uluk tur a ni. Rawltharin sam mawm hlap
chunga ‘thur look’ kan duh a nih chuan uluk taka tuai thur
mai tur, z$ng thawh hlim a\anga khawih danglam miah loh
hi chu thur rau rauvah a nalh mawh khawp mai. Chutih
laiin uluk taka tih thur luih erawh chu pawm dan a ziaawm
deuh! Sam zai tin rem neuh neuh chunga tih thur phei chu
tha senna nena ngaihtuah chuan a en nalh chawp ve theih
mai zu nia!

Sapho angin thiltih mil tur thawmhnaw kan lei zo ve lo


va. Chuvangin, kan lei chhun hi ngaihtuah lawk a \ul hle.
Inkhawm nân thawmhnaw zahawm kan mamawh a. Bazar
leh khawi ilo hmuna chhuah nan kan mamawh bawk. A
changa hâk kawp theih a nih nan a rawng pawh inpersan
lutuk lo se; tichuan, sum kan save lehzual thei ang. Nu leh
pate rilru pawh kan tihah nęp ngeiin a rinawm.

Thawmhnaw inbel rau rauvah chuan chhungkaw sum


dinhmunin a tlin tawk kan lei hi fai takin inbel ila, kan
inchei sual ngai lovang.
Biak In leh inkhawm pawimawha inchei d^n
tur leh h^k loh tur chi thawmhnaw.
Awm dan mawi leh Nun dan tha

10. |HIAN KAWM DAN |HA

Tleirawl nuna thil pawimawh ber pakhat chu \hian a ni


a. Veng tin thler tinah \hian kawm bik kan nei vek a. A
\hente chu veng khat kher lo pawh a ni thei. |hian kawm
hian mihring nun puitlinna a hril hle. |hian kawmte azirin
nihna pawh a keng tel a. Mi \ha vak lo kawm chuan thil \ha
tih ho a har khawp ang. Chutiang zinga khawsa tam chu mi
pawhin an en dan a dang daih \hin. Hetiang hunah hian
mahni tana \hian \ha tur thlan thiam a pawimawh hle a ni.

Tleirawl chhuah chhoh lai hian chhungte aiin \hiante


kan ngai pawimawh zawk a, kan dah sang zawk bawk a.
|hianzaho zinga an tih ang ti thei lo nih hi thil zahthlak tak
a nih avangin \hian thlan uluk a ngai hle a. Mizo \halai tam
tak suala tl<kna chhan chu \hiante tih ang tih ve theih loh
vanga zu leh drugs, mipat hmeichhiatna khura tl<k luh hi a
ni. |henkhatin intithei takin an han sawi a, a la ti ve lote an
cho ta \hin a. Mi tih theih ang tih theih loh chu thil zahthlak
a lo ni a, harh chhuah meuh chuan a lo tlai hman tawh \hin.
Kan kawm \hinte hi \hian \ha anga kan chhal dawn a nih
chuan an chh<ngte pawh kan kawm ngeih tel tur a ni.
|hiante chhungte kan kawm ngeih tel loh chuan \hian \haa
chhal chi kan ni lo.

|hianzaho zinga tel ve kan duh a nih chuan an thiltih


\hin leh ngaihhlut zawngte chu a \ha em tih rilru fim tak
hman hnua va pawh a, an zinga tel ve chauh chu thil finthlak
tak a ni. A huhova thil tih nawm hun lai a ni a, chutiang
karah kan duh loh thil rawt chhuah sek a nih chuan
inthiarfihlim hun hriat a pawimawh hle bawk. Hawklak laia
thil rawt hi a hnuah nuihzatthlak a tam duh hle. Chuvangin,
Awm dan mawi leh Nun dan tha

\hianzaho zingah pawh ngaihtuahna s>ng mi nih tum hram


a \ha. Thil \ha lo tiho tura rel a niha kan dang zo lo a nih
phei chuan inthiarfihlim ngam tluk a awm lo. A hun laiin
‘dawihzep’ nih hlawhna pawh ni sela thil \ha lo lak ata
tlânchhe ngam chu khua reiah an huaisenna a lo lang chhuak
tho tho. Josepha chanchinah a chiang reng mai. Potiphara
nupui thlemna kha a do va, a tlanchhia a, \henkhat tân
chuan a âtthlak viau mai thei; mahse, huai taka a tlanchhiatna
khan a tâwpah ropuina a rawn thlen ta nih kha.

A \ha lam emaw, a chhe lamah emaw pawh \hian zahoah


hian inchei dan duh zawng, music duh zawng, thil tih nuam
tih zawng leh \awngkam hman bikte a awm \hin a. Heng
karah hian inel rukna \hian zingah a awm lo thei lo va. He
inel rukna hi a chhawr \angkai thiam chuan an puitlinpui a,
a hmang \angkai thiam lo chuan an tlukchhiatpui bawk.

Inkawmho zingah rau rau pawh mahni chanchin sawi


nuam ti pawla \an loh tur a ni. A ngaithlatu tân a ninawm a,
a rukin min thlim phah \hin.

|hian \ha hi chu an hlu >m >m a, a hlutna tem phak tân
chuan \hian \hate hi ngaihthah chi an ni lo. Mizo phei chu
chhiatni \hatniah \hian \ha tel lo chuan kan khawsa thei lo a
nih hi. Khawthlang ram hnam changkang anga kan ngaihte
pawh khuan \hian \ha hlutzia chu scientific takin an lo chh<t
chhuak leh thlap tawh a. Kum 1979 a\ang khan kum 9
chhunga California state-a cheng mi 5000 an zir chianah
chuan \hian \ha, a thlum a al ei zaho chu an dam rei a, mi
pawh vak lo, mal tlatho chu an thi hma tih an hmu chhuak
tlat. Hemi hnu hian Scandinavia leh Japan ramah te pawh
an zir chiang a, an hmuh chhuah chu a inang vek tho!
|hian \ha neih hi dam reina a lo ni reng a nih chu!
Awm dan mawi leh Nun dan tha

Natna nei rau rauah pawh Yale Univeristy-in a zir


chiannaah chuan lung \ha lo mi 194 an zir zingah \hian \ha
kawm tur nei chu a nei ve lo aiin a l>t thumin an dam rei
zawk tih an hmu chhuak leh tlat. Hei mai hi a ni lo, kum
2000 khan Sweden rama scientist-te chuan kum thum chhung
an zirnaah \hian \ha, harsatnaa puitu neite chu an dam rei
mai bakah an nun a hlim a, rilru hahna an nei tlem zawk tih
an hmu chhuak bawk.

|hian \ha zingah harsatna t^wk an awm chuan chhungte


hrilh ngam loh harsatna lian tak an tawk ru thei a. Zirlaiah
harsatna an t^wk thei a, zakzum f^l deuh pawh an awm thei
a, ruihtheih thil leh taksa t^na \ha lo ti ru zauh leh mipat
hmeichhiat chungchangah te; nu
leh pate hrilh ngam si lovin a
r<kin an lo tuar tlawk tlawk thei Galatia 6:1,2
a. H>ng hun tak hi \hian \ha
lantirna hun chu a ni. Hawisan Unaute u, mi, sual
mai lova d^wm k^n hun lai tak engpawh a tih lai
an ni a. Hetiang hun harsaa phâwkin awm sela,
inpuih hi a chunga tarlan re- nangni thlarau mite u,
search result lo lanna chiah khi “Thlêmna ka tawk ve
a ni reng a ni. |hiante z^r zovin dah ang e,” tia invêng
mi tam takin an dam rei phah \ha chungin chutiang
\hin a ni. mi chu thuhnuairawlh
takin tungding leh rawh
Bib le p awhi n ri tphu rh u. In ritphurhte chu
inchh^wk tawn tura min tih angin inchhâwk tawn rawh u,
\hi ante phu r in chhawk chutichuan Krista dan
zangkhaisak hi kan tih tur reng thu chu in zawm a ni
a ni a. A nih eng tin nge kan ang.
inchhawk tawn ang?
Awm dan mawi leh Nun dan tha

I \hianin harsatna lian tak a nei a, eng nge ni ta ang le?


Drugs nge zu? Nge ni mahni inthah lampang? Engtin nge i
tih tak ang? Hetiang hun hi a ni dawn lawm ni \hian \ha nih
tihlanna hun chu? Tleirawl tam tak hian harsatna an neih
hian sawi chhuah an hreh ch^wk a. An sawi dawt si lo va,
ngaih an ti\ha chuang bawk lo a nih chuan a hnuaia warn-
ing sign te hi ngaih pawimawh a \ha khawp mai.

Harsatna lian tham an nei a nih chuan chaw an ei tui lo


va, an mu \ha lo va, \hin a chhe duh hle bawk. Ruihhlo an ti
a nih chuan inkiltawihna an nei a, thinrim thut te, \ah chhuah
riau chang te an nei bawk. An taksa rih zawng a danglam
chak duh viau bawk. An che zia hi a inlet thawk duh viau
a, ngawichawi tak hi an \awng duh viau a, \awng duh deuh
hi an ngawi hle hle fo bawk.

Mahni inthah duhna rilru pute chuan beiseina an nei lo


tlangpui a, hma lam chu thim hlein an hre \hin a; tu man an
ngaihsak lovin an inhria a, chuvangin, anmahni pawh an
inngaihsak peih tawh lo. Thurochhiah te an siam a, an thil
neihte an sem a, a hun lo anga ngaihah mi an thlah liam a,
\awngka pawhin inthah an duh thu an sawi fo bawk.

Hetiang hi \hiante zingah an awm a nih chuan kan


ngaihsak tâwk a ni tih lantir a pawimawh hle a. |anpui kan
inhuam tih lantir a pawimawh a, chumi rual chuan kan
ngaihtuah hle a ni tih hriattir a \ha. Ruihhlo an ti a nih
chuan an thil tihin anmahni an intina tih bakah keini pawh
kan n^ a ni tih hriattir tel a \ha khawp mai. Hetiang hunah
hian an harsatna chu an pha fithla \hak thei a, an thin a rim
thei bawk. Dawhthei taka kawm luih hram hram a pawimawh
hle. An harsatna chu ngaih pawimawhsaka, aw nem deuh
leh zaidawh taka sawipui chi an ni.

Mi mal thiamna leh finnain a tih theih bak pawh


Awm dan mawi leh Nun dan tha

\awng\aina chuan thil a tithei tih hre vektu kan ni a. |hiante’n


harsatna an tawh chuan bang lova kan \awng\aipui chuan
khaw >ng hmuh hun an la nei dawn tih rin ngam a \ha.
|anpui vak ngaihna kan hre lo a nih pawhin an harsatna
lama mithiam leh a timi deuh- Pastor, Kohhran Upa, Coun-
sellors, Psychiatrist, Psychologist, etc. te râwn kuala, an
hnena hruai a pawimawh hle bawk.

Harsatna kan \hiante’n an nei lem lo va, vanneihna an


dawng a nih chuan hlim leh lawm taka lawmpui hi \hian kan
nihna nemnghettu a ni.

|hian \ha chu i famkim lohna hre reng chunga


la ngaina cheutu che hi a ni

- Elbert Hubbard
Awm dan mawi leh Nun dan tha

11. MI INA AWM DAN MAWI

Tun hma pi leh pute a\ang tawh khan \henawmte chu


inlen pawh, chawhmeh insuah ch$ng hnam kan ni a. Tunlaiah
hian kan ch$ng lutuk tawh lo naa inpawh tak tak chhungkua
kan la tam a. |hian inkawmnaah kan la inl>n pawh nasa hle
bawk a. Khawthlang rama kal tawh tam takin an rawn sawi
haw \hin chu Sap ramah chuan hna an thawk nasa lutuk a,
inah \hian kawm hman lovin mi ina an len dawn pawhin
phone-in an ina len a rem leh rem loh an inzawt hmasa \hin
an ti a. A tirah chuan a mak duh khawp mai. Mahse, kan
khawtlang nunah pawh hei hi a thleng \an reng tawh a ni.
Chuvangin, mi inah kan leng dawn a nih chuan sawi lawk/
hrilh lawk a pawimawh ta riau a ni. Kal thlawn chuan a
hahthlak duh viau bawk si a. Kan inluhchhuah nasat avang
hian mi ina awm dan pawh a âwm chin tawk hriat a ngai
khawp mai.

Mi ina kan l>n luhin inl>ng dang an lo neih chuan an


titi kal laklawh pawhchah loh hram a \ha. Kan va luh khân
an sawi lai chu loh theih lohvin an lo chawl ngei ang a,
chhunzawmtir a pawimawh hle. Kawngka luh rual ruala titi
nghal bawrh bawrh chu thil mawi lo tak a ni a, inchh<ng
boruak ngaihchan hmasak phawt a \ha.

Chhung inkhawm an lo nei dawn chiah a nih chuan


\ang \<ng lova tel ve nghal a mawi zâwk.

Tlangn>l taka kan l<t a nih pawhin puitling \henkhat


hian \hutna b$k te an lo nei a, chutiang chu kan hre sa a nih
chuan \hutna dangah \hut a mawi zawk.
Awm dan mawi leh Nun dan tha

Mei zu mi tân chuan in neitute rawn hmasa lova mei


\an ngawt hi thil mawi lo tak a ni a. Ashtray hmuh loh phei
chuan zuk loh law law a finthlak zawk.

In neitute’n hmang tura min ti a nih loh chuan TV


remote control hmeh loh hram a \ha. Side table/centre ta-
ble-a lehkhabu/album, etc. a awma kan en châk a nih
pawhin, in neitute remtihna lak hmasak hi a mawi khawp
mai.
Kan khawt lângah
Si ttin g ro om-ah hi an chuan tlangvalin nula kan
chhung tinin thlalak emaw, r im \ hin a. Zanah
tarmawi chi hrang hrang kan t langvalin nula a rim
tar \heuh va. Sawi tur kan van chuan an chhungkaw
deuh a nih chuan mit la deuh chezia en chî k a
leh dangdai deu h emaw, pawimawh hle bawk .
chhungkaw thlalak zinga hriat Chh<ng tin hian mut hun
loh an awm chuan zawh bi kan nei \heuh va, mut
hun bi pel \hak \haka l>n
chiana, chanchin han zawh
hi a nalh lo.
kual hi a \ha ve khawp mai. A
târtute chuan mi hmuh tura an Tin, nula rimnaa nula
târ chhuah a nih avangin a bula \hut tum kher hi a
chanchin sawi nuam an ti ngei mawi lo va. Duhthusamah
a, zawh thui deuh pawh a pawi phei chuan \hutna hranah
vak lo vang. Amaherawhchu, ngei hian a him ber. Rilru
hriatrengna thil eng emaw tar inpawh takin a inkawm
chu zawh thui loh a finthlak theih tho. Chh<ngte awm
lawi si ang. An lung tihchhiat loh hlana l>n phei chuan
thar leh te pawh a awm thei a, fimkhur a \ul lehzual a,
taksa insîktir hian thil \ha
thil dang sawipui a tih chi ber.
lo a hring nge nge \hin.
Mizo society-ah chuan
Awm dan mawi leh Nun dan tha

thingpui leh kuhva hi kan leklam nasa hle a. Kuhva hi mi


ina l>n dawn chuan hum luh a âwm ve viau. A f<nna kâwr
erawh chu tukverhah paih mai loh tur. Thingpui erawh hi
chu hlawh ngei ngei tura inngaih lâwk hi a sual lo ber ang.
Mahse, t<nlai chhanah hriselna kan ngai pawimawh thar hle
a. Thingpui ngeih miah lo a awm theih a. Chutiang mi kan
nih chuan kan in ngai lo tih sawi chian a \ha. Kan in dawn a
nih rau rau pawhin kan duh dan- a sen hâng, a paw thlum
emaw, a paw hâng emaw kan in duh min zawt a nih chuan
sawi hreh loh tur a ni. Min zâwt lem lova an rawn chhawp
tawp a nih chuan hriselnain a chhiatpui dawn a nih loh
chuan chhawp ang ang kha in ve mai tur a ni.

Hun dang, a bik takin z$ng leh tlai rawngbâwl hun leh
chaw ei lai hi chuan a pawimawh viau a nih loh chuan l>n
loh law law a \ha. A pawimawhnain min bawhthlu ngang a
nih pawhin rei lo te chauh l>n mai a fuh ber. Zing lamah
chuan chaw ei khamah hnathawka chhuak duh kan tikhawtlai
thei a, zan lamah pawh chaw ei khamah an inkhawm emaw,
committee neia chhuak turte kan dang thei bawk.

Kan ngamtlak zâwngte inah pawh ni se \hutthlenga ke


hlan loh hi bye heart tlat tur.
Awm dan mawi leh Nun dan tha

12. EI LEH IN

I Korinth 10:31

Chutichuan, in ei pawhin, in in pawhin,


in tih apiangah pawh,
Pathian ropuina tur hlirin ti rawh u.

India ramah hnam chi hrang hrang kan awm a, ei leh


inah kan tih dan a inang lo nuk hlawm a. Zin veivah kan
uarin hmun danga lehkha zira kan chhuah nasat ve tawh
avangin eng emaw chen chu hriat ve a pawimawh. Duh loh
zawng ei turin kan inbarh lui ang tihte hlauhawm tak a ni.
Hindu-ho hian bawngsa an ei ngai lo va, a phawk deuh,
han eiru mai duh hi an tam lo khawp mai. Muslim-hovin
vawksa an ei lo thung a, Sikh-hovin bawngsa an ei lo bawk.

Kel sa, arsa leh sangha hi hnam hrang hrangin kan ei


tl^ngl^wn ber a ni mai âwm e.

Khawi hmunah pawh chaw ei dawn ila, mi inah min


s^wm a nih phei chuan kan \hutna tur min kawhhmuh hma
chu duh duhnaah \hut chut loh tur a ni.

Eng anga ril\am pawh ni ila aia upate’n an ei \an hma


chu b^r hawng hawng loh t<r. A mawi lo.

Chaw ei n^n hian kut dinglam hi hman a ni tlângpui a.


Hmun tam takah chuan kut veilama ei hi thil mawi lo a ni.
Chawhmeh ban nan chuan kut veilam hi hman a ni tlângpui
thung.

Chaw eihona hmunah chuan kan kham hmasa a nih


Awm dan mawi leh Nun dan tha

pawhin mi dang an la kham ve lo a nih chuan nghah mai tur


a ni a. Kan ngh^k hman lo a nih chuan, kan thawhsan tur
thu mawi hnai taka sawi a mawi. Mi ina chaw ei phei chuan
kan kham hmasa a nih pawhin a tho hmasa nih hi tih atân a
mawi lo hle.

Phai ramah chuan chaw ei khâwmnaah kut sil nan tui


lum leh s>r an rawn chhawp \hin a. Hei hi tam takin an
hrethiam \hin lo. In tur emaw te an lo ti \hin a, kut mawm
silfaina tura an tih a ni. Tui lumah kut mawm kan chiah ang
a, chumi hnuah s>r khan a mawm lai kan nâwt kual anga
tui luma chiah lehin a fai \ha duh khawp mai. S>r kha ei tur
a ni lo tih hriat a \ha.

Thleng leh chawhmeh pass kual tura ngen chuan


‘khawngaihtakin’ tih leh ‘ka lawm e’ tih \awngkam hman fo
a mawi hle a. A bîk takin chaw ei khawm chuan chaw eia
min s^wmtu hnenah lawmthu sawi ngei ngei tur a ni bawk.

Restaurant – Restaurant changkângah chuan thil tuiril,


soup, etc. chu ding lamah, a sakhal lam chu vei lamah an
chhawp \hin tih hriat hi a \ha ve khawp mai. Ei zawhah
napkin hi hmeh hlawm tawp loh tur! Thlep \ha thanin chaw
eina thleng vei lamah hnutchhiah tur a ni.

Restaurant-a an rawn chhawp nghah chh<ng pawhin


thl>ng awmsa lo inkhualtelem nan hman loh tur, a mawi lo.

Chaw ei dawhkânah hian hman loh lam bân nghah a rem


a; mahse, kiu hi an nghat ngai meuh lo. Mi dang nena chaw ei
laia mobile chhân leh sms thawn hi thil mawi lo tak a ni. Loh
theih loh thil a nih chuan thawh sawn lawk pahin, “Khawngaihin
min lo hrethiam lawk mai teh u,” tih tal a mawi.
Awm dan mawi leh Nun dan tha

Mipain hmeichhia a kalpui chuan hmeichhe \hutna a


rem fel phawt ang a, chumi hnuah amah a \hu ve chauh tur
a ni a. Hmeichhia/nulain a duh zawng a sawi ang a, mipain
a order thung ang. Mipain ei man a tum dawn a nih chuan,
hmeichhe tan a man petuin a tlin ang tawk hre ran chunga
order a mawi.

Hmun danga chaw einaah fork hi chhawp a nihin,


chawhmeh chan t>t nana hman dâwn chuan veilamin vawn
tur a ni a, ei nana hman dawn chuan ding lamin hman tur a
ni. Chemte chhawp tel a nih chuan hman zawh hunah chh<ng
lam hawiin plate-ah rem tur a ni. Restaurant changkanga
kal chuan chaw ei khamah kan eina thirfian leh fork te chu
dinglamah a khawmin zangthalin dah tur a ni a. Chutia kan
Lemchantawi tê

Hanga : Ngova chu enga ti nge i nupui i lo \hen


mai a?

Ngova : A ba sa ei lai hmu ve la chuan nang


pawh ni la i \hen ve tho vang!

tih chuan waiter-in kan ei kham tawh tih a rawn hre thei
dawn a ni. Chaw ei nana hman thirfian chu dawhkanah dah
loh tur a ni a, thl>ngah chauh dah tur.

Napkin an chhawp a nih chuan malpuiah an chhawp


tlangpui a. Ei khamah napkin-in hmui hi a hr<ka hr<k loh
tur a ni, a deha deh tur a ni. Hritlan lai pawhin chaw ei
dawhkan kil lai chuan rawmawlah pawh ni se, hnap hnit loh
hram tum tur, ins<t rik hruih hruih loh a \ha bawk. Thil
tenawm lampang reng reng sawi lan loh a mawi a, hriat loh
karah mi chil kan tirial palh hlauh dah ang e.
Awm dan mawi leh Nun dan tha

Mi inah emaw, restaurant-ah emaw chaw ei dawhkan


kil tawha hahchhiau/khuh a chhuah dawn chuan thawh paha
‘Min lo hrethiam lawk teh u’ tih a mawi.

Tin, napkin chhawp sa chu rawmawlah hman loh tur a


ni. Eng eng emaw \ul thila kan tho zawka \hu leh tur kan
nih chuan kan napkin ken kha \hutthlengah hnutchhiah mai
tur a ni a. Dawhkana hnutchhiah chu kan lo hmang tawh a
nih chuan mi dang tân hmuh a nuam lo thei.

|hian zahova dawhkan kil bial chuan a zavaia ei tur an


rawn lâk kim hunah chauh ei \an tur a ni, buffet ang chi-ah
chuan \hutna rem fel chuan a remchang anga ei mai a pawi
lo.

Chawhmeh hi ei laia in-pass kual chuan vei lam a\angin


ding lamah an in-pass kual tlangpui a, plate ruak hi restau-
rant changkangah chuan ding lam a\angin an clear \hin.

Chaw ei nân chuan veikhawr pawh ni sela dinglam hi


hman a ni tlangpui a. Mizo hian thil kan chîk vak lo va,
Mizoramah chuan vei lama bar an awm pawhin a mak hran
lo va, state danga kal chhuah chuan vei lama chaw bâr hi
chu thil mak a nih vangin tih \han loh law law a \ha zawk.

Tin, chawhmeh emaw, mi dang nen kan insuah pawlh a


nih chuan kan suahna fian kha h^wp nana la hman miah loh
ni thei sela, kan hman tawh hnu suah leh nana hman chu a
nalh vak lo. Hei erawh chu hnam dang karah a ni tlangpui.
Mizo zingah chuan hriselna chungchangah han fimkhur viau
\hin mah ila a harsatna chu ‘tenchhia’ nih hlawhna a ni ve
leh \hin a. A nihna takah chuan natna inkai theih a tam
tawh avangin thil mawi chin chhoh zel hi a \ha, tenchhiat
vanga hrisel taka dam rei chu duhtui loh vanga hrisel lo tak
Awm dan mawi leh Nun dan tha

chunga hun hman ai chuan a \ha zawk fe tih hriat tur.

Ruai \heh nikhuaah leh hmun dangah chawhmeh an chhawp


tam viau a nih pawhin a vaia ei kim vek a \ul kher lo va. Mahni
ei zawh tawk chiah lak a mawi. Ruai \hehnaa chaw bang nawi
tam lutuk \hin hi kan la changkan tawk lohna lai a ni a. Thlenga
suah tawh hi chu ei zawh ngei ngei tur anga ngaih a ni.

Chaw eia min sawmin – Mi ina chaw kan ei a, kan


kham hma a nih chuan min sawmtute’n thawhsan tura min
ti a nih chuan thawh erawh chu mawi lohna a awm hran lo,
a hranpaa ngawi renga thawh erawh a mawi lo va, kan
hmanhmawh a nih chuan hawihhawm taka sawi mai tur a
ni. Chaw einaah mipain lukhum an khum ngai lo tih hriat a
pawimawh. A huhova chaw eikhawmnaah chuan upa leh
hmeichhiate’n an dawh hmasain an \hu hmasa \hin a, chumi
hnuah tlangval, \halaiin an dawhin an \hu ve chauh tur a ni.

Mi ina chaw ei dawn chuan a neituin a ei/bar hma chu


bar khalh loh tur a ni. Ama’n, ‘Ei mawlh mawlh r’u,’ a ti a
nih loh chuan. Tunlai chuan chawhmeh nawi ei theih loh, a
kâwr emaw, a na lai emaw, sa ruh emaw dahna tur extra
plate hi an chhawp châwk a, hei hi hman \angkai a \ha.
Hetiang hi an chhawp lo a nih chuan in neitute tih dan en
ranin tih ve mai tur. Dawhkanah an paih a nih chuan tih ve
a rem lohna a awm lo va, an thlengah an khawl khawm a
nih chuan tih ve mai tur. Dawhkana paih dawn chuan tihfai
a awl nge awl lo tih chîk hmasak a \ha.

Chaw ei lai chuan chawhmeh leh thil dang, dawhkana


chhawp chhuah te chu a tui lo emaw a nih pawhin fiamthua
sawi lan loh a \ha. Ka âng huau chunga chaw \hial leh chaw
\hial chunga \awng hi a mawi lo hle bawk. Thawm ring
deuhva chaw \hial a mawi lo lehzel bawk.
Awm dan mawi leh Nun dan tha

Chaw ei dawhkan kil tawh hnu chuan \hutthleng \hut


b<k loh tur a ni a. Chaw ei lai chuan dawhkan a\angin \hut
hlat lutuk loh tur; tin, kun nasat lutuk a nalh lo hle bawk.
Ha kârah a tâng palh a nih pawhin chaw ei lai chuan kher
loh tur. Kan ti thei ngang lo a nih chuan thawh dila bath-
room-ah emaw va kher chhuah mai tur a ni.

Ruai \heh nikhuaah hian \hutthlengah chaw thleng leh


sa tui no hun kan chîng a. Dawhkan a awm si loh chuan a
rem phian a. Amaherawhchu, kan kham veleh mi dang an
rawn \hu ve duh tih hriain, kan hnuhma a theih anga tihfai
nghal zel a \ha. Hriat loh palh avangin mi sulhnu mawm
deuh \hut palh chuan awm a nuam lo tluanchhuak zak mai a
ni. Tin, kan eina nawi leh bângte a paihna hmun ngeia paih
leh dah hi mi tin tih tur reng a ni.

Hriselna atan – Vahchhuahna hmun reng rengah mi


an chawlh vak lohna restaurant-ah chuan kal loh a \ha, a
chhan chu an siam bâng nawi, a \hing kha a tuka ei atan
telh an chîng a, food poisoning a awm duh a, a hlauhawm.
Chaw dai/vawt hi a theih hram chuan pehhel a \ha, a lum
ngei hi ni thei se. A sa leh lutuk hi chu pumin a ngeih loh
bakah lem a har.

Phaia zin changa damlo tam tak an awm chhan hi, ei


leh ina an f$mkhur tawk loh vang a ni a. Restaurant-a tui an
chhawp hi in mai mai loh tur, mineral water chauh in zel
tur a ni. India ramin mineral water chungchanga harsatna
kan neih chu a lem a tam em em hi a ni. A chhin an seal
dan hi en chîk a ngai hle a, pawh hawn awlsam deuh chi
chu in loh law law a him ber. Tam tak hi chu a chhin an
hawn tawh, tap-a mi an thun hnu an chhin leh a ni tih hriat
ve hrim hrim a \ha.
Awm dan mawi leh Nun dan tha

13. PUIPUNNAA AWM DAN MAWI

Mizo khawtlâng nun hi a inthlak danglam chak hle a.


T<n hma pi leh pute hun lai a\ang tawh khan khawtlâng
huapa thiltih a tam hle a. T<n hma puipunna leh khawtlânga
awmni kham hun tlangpui chu:

1. Mitthi an awmin
2. Kawngpui siam \umin
3. Khuangchawi an awmin
4. Mitthi rawp lâm an awmin
5. Kűt ni (Chapchar k<t, mîm k<t leh pawl k<t)
6. Sapui seh an awm leh khaw kang an awmtein.

Tunlaiah chuan khitiang ang khi kan hmang tawh meuh


hlawm lo va. Chhiatni \hatni, hnatlang, inkhawmpui, semi-
nar, talent show, official functions leh inkhel en te hi kan
puipunna a ni tlangpui tawh a. Hęng ang hunah hian awm
dan thiam a ngai hle a. Mi fing leh mi changkang kan tihte
hi a hun leh hmun azira awm dan thiam an ni.

Kum 2010 FIFA World Cup-ah khan team hrang hrang


ngaisangtute chuan an \an deuh team flag rawngin an hmai
an hnawih râng a, maksak deuh deuhin an inchei a. Khatiang
hunah kha chuan a âwm lohna a awm lem lo va, a boruakin
a ken tel a nih avangin hmuh an nuam phian zawk a ni. Hun
dang, hmun dangah erawh chuan khatiang chiah khan
inhnawih rângin sapatâl sela mi mak tih an hlawh hle ang.
A hun laia bengchheng tak mai, khuai rau thawm emaw tih
mai tur vuvuzela pawh kha puipunna hmun dang, official
function velah chuan ham ta ruai ruai sela security guard-
ten an hruai rang viauin a rinawm. Football inkhel ennaa
Awm dan mawi leh Nun dan tha

mipui bengchhen ang hian game dangah a rem ve leh chuang


miah lo bawk. Tennis Grand Slam zingah rau rau pawh
Wimbledon-ah phei chuan au pawr fâl an awm dęk dęk
chuan microphone a\angin chiang kęk kâwkin Chair Um-
pire-in ‘Quiet please!’ a rawn tih \hin hi.

Hnatlan nikhuaah hian chhuanlam \ha tak kan nei a


nih loh chuan kal tlai a mawi duh lo khawp mai, a b$k takin
\halai tân phei chuan. Hnathawk tura kal leh thawk chhuak
rau rauvah pawh upa lam leh khawtlâng hruaitute chu rorel
tur an ni zawk a, chuvangin, an thu ngaichang renga thawh
mawp mawp a fuh ber. Mipa tân phei chuan tenchhiat leh
lutuk hi a nalh vak lo; mahse, hriselnain a tawrh dawn ai
chuan fimkhur a \ha. Hmeichhia hi chu hna hautak thawhtir
an ni ngai lo va, thingpui/thei tui sem hi an department lam
a nih vangin a siamna pan chawt hi bengvar hlawhna a ni.

Inkhawmpui - Mizo Kohhran tam zawk hi inkhawmpuia


rorel chi kan ni a. Kan thiam z^wng leh nuam kan tih zawng
tak a ni a. Kohhran kher lovah pawh khawtlanga tlawmngai
pawl hrang hrang leh service association-te pawhin khawmpui
kan nei nasa hle. Lam hla deuh \hiante han hmuha thingpui
han inho te hi nuam ve tak a ni. Hetiang nikhuaah hian thil
pawimawh tak mai pakhat, ch>t chhiat pumpelh dan \ha chu
lansarh tum loh hi a ni a. Incheina kawngah mi aia uchuak
lova incheia, nuih hunah leh \awng hunah mi dang aia ringa
thawm siam loh hi a finthlak ber a. Puipunnaah reng reng
chuan a nalh ber leh nalh lo ber nih hi a har a, chuvangin,
a zahawm leh a mawi tawk chiah tum mai tur. Chutianga
kan inchei a nih chuan mi pawi kan sawi lo ber a, mahni
kan inhrem lo ber bawk.

Hall-ah variety show te kan enin kan buatsaih \hin a.


Awm dan mawi leh Nun dan tha

Hetiangah pawh hian a entu nih thiam a pawimawh khawp


mai. Drama kan en a nih chuan nuih hun leh thutak lai hun
hriatthiam a pawimawh a. A changtute sawi leh chezia
ph>nah thil tam tak a inph<m \hin a, chu chuan kan
ngaihtuahna a tikal \hin a. Ngaihtuahna s>ng miah lova en
liam puat chu a ziaktu tan a hrilhhaithlak duh ngawt ang. A
lo hmuhnawm vak lo a nih pawhin drama ziah a harzia leh
chan a harzia hriatpuina thinlung a\anga en chuan
hmuhnawm lo tak tak hi a vâng duh khawp mai. Chutiang
bawkin zai pawh hi a ni. An thiam emaw, thiam lo emaw,
an zai laia fiamthu titiha
pangpar lo p>k leh maksak
taka lo ch>t kual hi a nalh Khawhar inah mipa an riak
lem lo, mi â tân lo chuan. \ hin a. Hei hi t <nlai
Kan inbawl a ni tih a hriat \hangtharte’n a chhan an
vek tho. hre lo \an tlat mai. Khawhar
Sap zai thiam larho khu chh<ngte hnêm t < r leh
chu an inâtchilh laklawh thlamuan t<r an nih mai
chuan an concert neihna bakah chh^wk zangkhai
hmun apiangah an inzui z>l tura riak an ni a. Khawhar
a, a chângin an thidang hial ina riahin a ken tel chu zing
\hin. Kan ramah chuan a der taka thawh a, mutbu leh a
baka thidang an awm meuh chhehvel remfel te, YMA
lo. Mahni leh mahni kan bungrua enk awla, a
inbum mai mai a, mi dang remchan anga Hall-a dah te
kan bum chuang hauh lo a a ni a. Tin, zan lamah hmun
ni. Stage-ah emaw, platform- danga lên chhuah pawhin
ah emaw pro gramme haw hma a ngai a. Chh<ng
pawimawh \an a nih tawh ink hawm neihpuit e hi
chuan \awng tawh lova uluk inriakin a ken tel a ni. Hmun
taka ngaihthlak hi kan tih tur \henkhat ah tlawmngaia
khawhar ina riak ni ve si, mi
a ni. A ngaihnawm emaw,
tâna hnawksak taka khawsa
ngaihnawm lo emaw pawh ni
sawi tur an awm leh zauh
se, chumi ngaithla tura awm
\ hin hi k hawt lang
kan ni h mi au avang in
tihmelhemtu a ni.
ngaihthlak leh en chu kan tih
Awm dan mawi leh Nun dan tha

tur a ni.
Official function- School, College, YMA Hall, Multi-
purpose Hall-ah eng programme pawh hmang ila, a hmun
chu inchhung ani tih hriat tur a ni a. Programme azirin mi
awm dan zir a pawimawh a. Programme azirin kut ben hun
hriat a pawimawh hle. Mizote hi kut ben hun âwmah mi
dang kan ngaichang mah mah a, kut ben hi thil uiawm lo
tak, lawmawm bawk si a ni a. Kut benah chauh tal hian mi
dang ngaichang lo ila a \ha âwm e.

|hutthleng sei (YMA \hutthleng)-ah kan \hu a, ban a


lo hun hian \hutthleng kân dun dun hi thil mawi lo tak a ni
a. A puitlin loh thlâk hle. Kal pangngaiin \hutthleng sira kal
ve mai hi a mawi ber.

Z<k leh hmuam- Mizo \halaite hi hriselna kawngah


kan fing sawt hle a; amaherawhchu, hmasawnna tur \henkhat
kan la neih chu z<k leh hmuam hi a ni a. Awm khawmna
leh puipunnaah kil s$r velah kan han pik sen zuai te, sahdah/
khaini eng ilo hmuam d^k tawh hnu kawm chhuaha pen per
te hi a mawi lo khawp mai. Kawm chhuah a mawi loh rualin
hmuam tura han intintuah pawh hi a lo hmutu tân chuan thil
hmuhnawm tak a ni hran lo.

Meiz<k phei hi chu hmun tam takah phal a ni tawh lo


va, hetiang hmunah hi chuan ins<m hram hram a \ul hle. A
ngawl vei tak tak chuan ins<m a har ngei ang; mahse, mahni
ch^kna chu thu dang, mi dang tâna hrisel lo a ni tih vawng
tlat ila, insűm a awl phah deuh mai thei. Meizial z<k hian
mithiamte’n an sawi dan chuan mahni hîp luh ai hian mi
zuk pak chhuah khu hi a hlauhawm an ti tlat mai a, a zutu
pawh inngaihtuah chian a hun hle. Kan insum theih loh
avang khan kan \hiante leh chhungkhatten cancer an lo vei
ve ringawt thei tihna a nih chu!

Puipunnaah kan kal dawn a nih chuan a hun chhung


Awm dan mawi leh Nun dan tha

tur azirin inpuahchah lawk ngei ngei tur a ni a. A b$k takin


zun ram thiar chungchangah inhmakhua a \ha hle. Hetiang
nikhuaah hian han tih mai remchan lohna a awm leh zauh
\hin a. Mipa tân awlsam viau mah se kopang emaw, electric
ban emaw han behchhan mai hi thil mawi a ni hran lo.
Hmeichhe tân phei chuan a mawi lo tak meuh a ni. Period
lai a nih phei chuan inrinlâwk a \ul lehzual. Hmun tam
takah hmeichhe \hu tlang an awm \hin a, anmahni leh a
hmutute tân a zahthlak ve ve a ni.

Kan vâk chhuak dawn a nih chuan kawng engkimah


kan chhuah hmain kan inbuatsaih tur a ni.
Awm dan mawi leh Nun dan tha

14. CHHIATNI |HATNIA AWM DAN MAWI

Mizo kan nih chhung chuan chhiatni \hatnia inpuih tlân


hi a bo dawn lo va, kan nuna bet tlat a nih vangin awm dan
tur kan chian a pawimawh hle.

Chhiat ni - Chhiatni kan tih hian a bik takin mitthi


awm hi a ni tlangpui a, a nih loh chuan in kâng, in chim,
leimin leh accident te. A tl^ngpui thuin mitthi chu ruang a
awm emaw, hmun danga thawn tur emaw, hmun dang a\anga
lo thleng tur emaw, hmun danga chhungte thi an awm a nih
pawhin mahni veng chhung thil a nih chuan \halaite’n
mawhphurhna sang tak kan nei a ni.

Mipa - A rang thei anga bera vanduaina t^wkte in lam


pan tur a ni a, a \ul angin \hutthleng leh bungbel put a
ngaih chuan pu khawm tura chet vat a \ha.

Inchh<ng singsak hi hmanhmawh lutuk loh tur a ni.


Inchhung singsak hmanhmawh lutuk hian bungraw bo a
titam a, chhiat tawk chhungte tân harsatna tam tak kan siam
\hin a. |halai chu hna thawh tur bik a awm hranpa tawh loh
chuan mitthi inah bik chuan inchhungah luh nghal mai tur a
ni. Pâwn kil thim kara lo interek khan chhiat tawkte chhung
kan hn>m lo va, \angkaina a awm hek lo. Tin, inchhunga
luh hian zai hunah zai ve mai tur a ni a. Hla hriat loh hi
chhuanlam a tling em em lo va, hla chang sawitu an awm
châwk a, zir a pawimawh. Khawhar hla hi Mizo nihna pakhat
a ni a, duh leh duh loh lam ni lovin, a \ulna avang zawkin
thiam a ngai a ni.

Veng \henkhatah chuan loh theih loh thil avangin thlân


hi hlawhfa ruaiin an lai tawh a. Chutiang venga kan awm a
Awm dan mawi leh Nun dan tha

nih loh chuan mipa tân chuan thlân laihnaa kal ngei ngei tur
a ni a. Thlân laihnaa kal pawhin a lai zingah \an ngei tur a
ni. Thlân laihnaa kal ve si, lai miah lova awm hi thil zahthlak
tak a ni. Nakin lawkah chuan hmunin min daih loh hun a
thleng thuai ang a, hnatlânga thlân laih hi a la bo ngeiin a
rinawm tlat. Kan hmuh leh hriat lai ngei hian zirlaibuah
chauh hian thlân laih hi a awm thei a. Hun kan neih lai hian
a laihnaah tel ngei ngei a \ha.

Hmeichhia - Mitthi an awm chuan hmeichhe tan tih tur


a tam em em lo va, chuvang tak chuan \hahnemngaih lehzual
sauh zawk tur. A khât mawi tawka thingpui sem a ngai a,
hmun phiah a lo ngai bawk a. Hetiang hunah hian tleirawl
an pawimawh hle. Mitthi/khawhar ina nula senior-in thingpui
an sem chuan a bul hnai leh veng chhung tleirawl an mualpho
hle tihna a ni.

Thingpui hi darkar 2/3/4 dan bawr velah te sem a ni


\hin a. Heng hunah tih loh chuan hmeichhia chu mitthi/
khawhar inah chuan inchhungah luh ngei ngei tur a ni.
|hutna chan loh vang te a nih ngawt loh chuan hmeichhe
tan pâwna awm hi thil mawi lo tawpkhawk a ni.

A bik takin hmeichhe samseiin thingpui an sem chuan


sam chu \awn khawm a mawi. Thingpuiah an chiah palh
ang em tih rinhlelhawm khawpin an sem a, a tuihnai duh lo
khawp mai. Mitthi lumen zawh zing karah te hian chauh
tawh lampangah tlaivarna hnuhma senghawi leh phiah fai te
a ngai \hin a. Hetiang hunah hian tleirawl fel leh fel lo chu
a lang duh hle.

Hmeichhe tam takin tlaivar hi complexion ngaihtuah


vangin an duh lo \hin a, a pawi khawp mai. Han chh<t
Awm dan mawi leh Nun dan tha

chiah ila, kum khata ni 365-ah hian veng chhungah vawi


eng zat nge tlaivar ngai? Vawi 30 pawh ni se kum khata zan
awm zat a\anga paih chuan pasal hmuh zawh lohna tur
khawpa complexion chhiatna hman a ni lo hrim hrim. Zirlaite
erawh chu exam hun dawn leh zirlaiin a tawrh phah tur
khawpa che tur chuan khawtlangin a ph<t lo tih erawh chu
hriat a \ha. Amaherawhchu, kan inhrethiam tih bye heart
vanga lan loh \hak erawh chu a mawi leh chuang miah lo.
Hman lo chung chunga kal hram hramte an ngaihsanawm
laiin kal ngai lo hi kan lo inchhinchhiah ru hma khawp mai.

Khawhar chhungte zingah hmeichhia an awm a nih


chuan in riakte mut dawna an mutbu siam leh remfel hi an
chanpual a ni bawk. Veng/khaw tam takah chuan zan hnih
zan thum hi YMA chanpual hun te an ti \hin a. Mitthi bikah
chuan hetiang hun hi chuan thingpui sem tura tleirawl chhuah
hi a mawi em em a ni.

Mitthi buhfai khawn hi tunhma a\anga kan la chhawm


chhoh zel a ni a. Hmeichhe chanpual bawk a ni. Hmun tam
zawkah chuan khawnna tur chin bituk a ni tlangpui a, YMA
Section-ah chanvo insem \hin a ni a. Hetiang hun a lo thlen
chuan tlingtlak hmasak hi chhungkaw inrelbawl \ha leh \ha
lo hriltu a nih ve \hin avangin chhungkua thlenga hming\hatna
a ni a, a pawimawh hle.

|hat ni lamah – |hatni hi chuan a sawma insawm a


nih avangin a phur nazawng kalna chi a ni tawh lo va.
Tunlai phei chuan senso a hautak avangin sawm loh chuan
ei leh inah insum a \ha.

Inneih nikhuaah bik chuan in lamah lawm a nih dawn


chuan hna a tam duh khawp mai a, \henawm hnai an nih
chuan sawmna card an sem hma hauhvin ch>tna tur emaw,
Awm dan mawi leh Nun dan tha

puih theihna tur kawng a awm chuan ngaihven a \ha, a bîk


takin mipa tân. Inneih leh lungphun nikhua te hian a
tlangpuiin sawmna/hriattirna siama sem chhuah a ni \hin a.
Hetiangah hian \henawmte \angkai hun lai tak a ni ve.

Veng hrang hrang kalnaah sawmna semsak a lo rem a,


kensak hi chu pek ngei ngei tur a ni. Pek loh an awm hian
inchhuahchhalhna a awm duh \hin khawp mai; tin, thingpui/
ruai ilo buatsaihah a kal zat tur chh<t sual a awl phah bawk
a ni.

RSVP

French \awng a ni a, lampum chu ‘Répondez s'il


vous plaît’ a ni. S^wmna card reng rengah rsvp tih
a inchhut chuan a bulah phone number an dah
tlangpui a. ‘I rawn kal hman dawn leh dawn loh min
rawn hrilh thei la a lawmawm hle ang’ tihna a ni a.
Hetiang ziah lan a nih tawh chuan an phût angin
kan kal hman dawn leh dawn loh hrilh ngei ngei tur
a ni.
Awm dan mawi leh Nun dan tha

15. BIAK INA AWM DAN MAWI

I Chronicles 29:1

“…biak in chu mihring tân a ni lo va,


LALPA Pathian t^n a ni zawk si a...”

Bible-a kan hmuh angin Biak In hi Pathian in, a awmna


hmun a ni a. A satu chu mihring ni \hin mah sela a saktirtu
chu Pathian a ni a. Lei leh van siamtu, Engkimtitheia,
Chatuan Pa, a bul leh t^wp, Awma a nih vangin a awmna
hmun Biak In hi a pawimawh hle a. A hring a hranin hmu
lo mah ila, a rawngbawltute kaltlangin a aw kan ngaithla
\hin a ni.

Hmakhawsang ata tawh a hun lai milin Pathianin Biak


In sa tura a tihte chu bungraw \ha ber ber hmang turin a
chah ziah a. Ropui pawh a ropui thei hle reng a. Chutiang
taka ropui a nih \hin avangin a chhunga awm dan tur pawh
a duhtui hle a. Thawmhnaw inbel pawh a duh uluk hle a ni.
Puithiam inbel tur thawmhnaw te phei chu a man tam leh
nalh, zahawm bawk si a ph<t kher a ni.

Incheina – Mi tam takin K|P inkhawm hi fashion show


a ni ringawt te an ti a. An hre chiang t^wk lo deuh a ni.
Pathian be tura Biak In kan pan a nih chuan kan thawmhnaw
neih zingah rau rau chuan a \ha ber, a man to ber leh
zahawm ber kan ha tur a ni. Chutih rualin Pathian be tura
kan kalin a tunlai ber leh khawlai incheina anga kal erawh
chu a dik hauh lo. Hmeichhe tan taksa lang nasa lutuk a
nalh lo va. Kekawrtlawn hi Mizoramah chuan Biak Inah
kan ha ngai lo tih hriat a \ul bawk. Mipa tan pawh savun
Awm dan mawi leh Nun dan tha

pheikhawk dum hi kan nei a nih chuan bun a mawi ber a.


Kamis ban tlawn kan hak chuan a ban tlawn a nih angin
thlep lovin hak mai tur a ni. Thleh ting tang ai chuan a ban
bul chi hak mai tur. Tin, kamis fual tak, kekawra beng luh
loh hi thil nalh lo tak a ni a, bilh luh tura siam a nih angin
nalh taka bilh luh thlap tur a ni. Bilh luh lohva hak tur chu
a hranin a awm ve tho va, kan bilh lut hreh a nih chuan
chutiang chu hak mai tur a ni. Uluk taka kan inchei chuan
Pathian tan a lawmawm hle dawn a ni.

Pathian be tur leh a thu ngaithla tura kal kan nih avangin
Biak Ina awm dan hi uluk a ngai hle a. A hmunhma ringawt
pawh serh thianghlim a nih avangin a chhehvela awm dan
pawh fimkhur a ngai hle. Zuk leh hmuam phei hi chu a
hung chhungah chuan tih loh tawp tur a ni. Taksa tana \ha
lo a nihna chu thu hran, z<k/hmuam châkna hi tisa châkna
chi khat a nih tlat avangin Biak In hung chhungah chuan a
inhmeh lo lehzual a ni.

Biak In chhung kan luh veleh Usher-te’n \hutna min lo


kawhhmuh \hin a. |hutna min lo kawhhmuhah hian \hut
nghal a mawi a, mahni duhna hmunah kher \hut tum tlat hi
a lo hmutu tan a mawi lo duh khawp mai. |huthmun kan
rem fel a nih chuan Amah chibai bukin kan \awng\ai hmasa
tur a ni a. Kohhran tam takah chuan mipa \hutna leh
hmeichhe \hutna te, naupang \hutna deuh bikte leh
chhungkuaa \hut hona tur bik te ruat a ni \hin a. Hei hi
zawm hram a \ha. |hutna hranpa siam a nih loh pawhin
mipa leh hmeichhia, a bik takin tleirawl, \halaite hi chu \hut
dun loh a mawi hrim hrim. Inkâwmngeih tak, kalho pawh
ni se mipa leh hmeichhia \hut dun hi a mawi lo va, inbiain
inhlei kher lo mah sela, mi mit a kham hma duh bîk a ni.
Awm dan mawi leh Nun dan tha

Mi tam tak chuan tlar hmaa \hut hi kan hreh \hin a. A


âwm ve viau a. Bek chhawn zâwnga \hut phei hi chu a
ti\hang f> tân lo chuan a har duh hle. Chutih rualin a \huho
hi han ngaihtuah l>t ila, a zakthei lo, a chuti khati kan ti
ngai chuang lo. Chuvangin tlar hmaa \hut zah \ut hi han
belh chian chuan a ho khawp mai. Thil zahthlâk a lo ni
reng reng lo mai a. Kan hmu chiangin kan hre chiang thei
zawk a, cinema enna tih lohvah chuan tlar hma lam chuh
deuh chawt hi a finthlak ber a ni.

Biak Inah hian bungraw chi hrang hrang a awm \hin a.


Heng zawng zawng hi Pathian hnena thilpek, thawhlawm
a\anga lei a ni tlângpui a. Zah taka enkawl leh hman tur a
ni. Dah sawn emaw, hun sawn emaw nikhuaah pawh kan
uluk lehzual tur a ni. Biak In bungrua pawisa lo leh zah lo
chu Pathian hian a theihnghilh lo mai ni lovin, hrem lohvin
a chhuah ngai lo a ni. Thuthlung Hluiah Belsazzara
chanchinah khan a chiang hle mai. Lei lal ropui tak kha
Biak In bungbel a zah loh avangin hrem a tâwk a, thah a
nih bakah a lal ram chu hmelma kutah Pathianin a hlan daih
a nih kha. Mizoram chhungah ngei pawh hian Biak In chhung
zah lo leh tibawrhbang an awm ta zauh zauh mai a, a pawi
tak zet a ni. Heng hmun thianghlim tibawrhbangtute hian
an sim loh chuan an chan tur chu a râpthlâk ngawt ang. An
sim a nih pawhin Pathian hian a la hrem zui lovang tih a
sawi theih loh.

|awng\ai laia kan maimitchhinna chhan chu ding


taka kan thinlung leh ngaihtuahna zawng zawngin
Pathian nena kan inp^wl theih nan a ni a. Hetiang
huna lo men rûk hi chuan Pathian biak duhna thinlung
a put loh hmel hliah hliah a. Hotea ngaih hi sual lian
tak a ni thei a. |awng\ai laia men r<k a ngaimawhawm
ang tluka \ha lo chu thawmhnaw sîksâwi kual leh han
rem fel hi a ni a. A bîk takin hmeichhia hi an ni duh
Awm dan mawi leh Nun dan tha

viau. Pathian nena inbiak pawh hun laia thawmhnaw


kan siam \hat mawlh mawlh a nih chuan kan biaka
tan chuan a lawmawm fahran loh vang.

Tun hmain Kohhran pakhatah chuan K|P hnatlangin


chewing gum census an nei \hin a. |hutthleng hnuaiah chew-
ing gum hi a lo bei leh tuar \hin a, ringtu tih atan chuan a
mawi lo hle. Chewing gum chauh ni lo, hmawmsawm leh
kam ram thil hrim hrim hi Biak In chhungah chuan ei loh
tawp tur a ni. Biak Inah chuan Lalpa Zanriah Sakramen
bak ei a ni ngai lo. |hangtharte pawh Biak In chhung awm
danah kan fimkhur zual deuh deuh a \ul hle.

Ezekiela 5:11

Chutichuan hei hi LALPA PATHIAN thu chhuak a ni:


I bawlhlawhnate leh i tenawmnatein ka biak in
i tihbawlhhlawh avangin, a nuna ka nun chhung chu,
ka suat ang che u a,
ka mitin a hmaih hlek lo vang che u a,
ka khawngaih hlek lo vang che u.
Awm dan mawi leh Nun dan tha

16. THIL LEI LEH HRALH DAN |HA

Mizoramah hian a tlângpuiin thil zuar hi chi hnih an


awm a. Ina kal kual chi leh dawra zuar chi. Thil zuar rau
rauvah pawh mahni thar/siam leh mi thlai thar/siam zuar an
awm leh a.

In lama thil zuar \hin hi an dinhmun hriatthiampui a


\ha hle. Eng pawh zuar se, dawr an neih loh vanga zuar an
ni a, an hausa lo tih a chiang phawt a. An duh thlan a ni
kher lo thei bawk. A chhan chu thil hahthlak tak a nih vang
a ni. An thil zawrh chu kan lei duh lo a nih chuan a tirah
hrilh chian nghal a, phawrhtir vak loh a \ha. Kan lei duh
dawn a nih chuan a \ha leh duh zawng thlan kual chu kan
tih tur ve reng a ni a, a pawina a awm miah lo. Kan duh loh
leh mamawh miah si loh phawrh kualtir vak khan an hun
kan la hek a, an zawrh leh zelna tur hun kan paihsak a ni.

Chawhmeh zingah hian a bîk takin thil rit tham hlâwk


>m >m si lo maipawl, dawnfawh, etc. te hi hmun hla tak
a\anga phurh a ni tlangpui a. A theih hram chuan a man
dawn vak loh hi a dikin a mawi a ni. A zuartu hi mi rethei
berh ve te te an lo nih phei chuan tlâwm deuhva nawr beh
hi a bik takin khawpuia awmte chuan tih loh a \ha khawp
mai. Chh<ngkaw chawm lai nei leh keini ang rual fa neite
pawh an lo ni thei a, a leina kan nei a nih chuan dawn vak
vak lova leisak mai a \ha.

Mihring hi kan inang lo va, bazara thil kan lei dawn


chuan kan duh zawngte lo thlithlai lâwk a, a man lo hriat
lâwk te hi a \angkai khawp mai. An zawrhna dawr hrang
hrang lo en kual leh company inang rau rauvah pawh man
tlawm zawka zawrhna te a lo awm a, sum tlem azawng kan
lo hum theih phah a, chhungte kan tihek lo sawt \hin a ni.
Awm dan mawi leh Nun dan tha

Eng thil pawh lei dawn ila, a bik takin khâwl thil
lampang hi. A zuartute chu agent/dealer an nih leh nih loh
te, warranty period eng chh<ng nge tihte hi hriat a pawimawh
hle. A chhiat thut thilah a part lei tur a awm leh awm loh te,
servicing an tih theih leh theih lohte hi hriat lâwk hnuah
chauh lei hi a finthlak.

Mi thil zawrh lai chu kan lei duh a nih loh chuan
khawih kual dun dun bakah a man zawh sek a mawi lo.

Thil zuartu tân – Tunlaiin khawpui, a bik takin


Aizawlah chuan dawr hrang hrang nghâk turin \halai an
chhawr nasa a, company lian an rawn l<t m>k zel bawk a.
Heng dawr liante hian \halai viak \ha leh hawihhawm an
chhawr nasa hle a. Heng karah hian dawr nghaktu tam tak
senior tak, dawr nuam fahran lo an awm bawk a. A dawrt<te
tân an chhenfakawm duh lo hle. Phai lamah dawrah han kal
ila, nui sângin min lo lâwm l<t a, kan duh leh mamawh min
zawt a, en kual mai mai kan duh a nih pawhin min ngaichang
reng \hin. Mizoramah chuan duh angin customer-te min
ngaihsak \hin lo va. A leitu zawkin ‘Ka lawm e’ tih a ngai
zawk fo mai.

Thil pawimawh em em mai chu eng thil pawh zuar ila,


kan thil zawrh chu a chanchin kimchang (specifications)
kan hre chiang tur a ni. Mahni thil zawrh chanchin hre
chiang lova nghak satliah ve mai mai hi chu a dawrtu tan an
hlu lo khawp mai.

Phaiah chuan puanthan dawr leh thawmhnaw dawrah


han kal ila, kan lut chauh emaw tihah chhuara mi an phawrh
a, an la chhuak zung zung a, mamawh em em loh leh duh
vak loh thil pawh ni se anmahni zah vangte’n kan lei nge
Awm dan mawi leh Nun dan tha

nge \hin. Lei turin min nawr lui miah lo; mahse, intihluihna
awm miah si lovin a dawrtute inthlahrung takin min siam l>t
a. Chutih karah thingpui emaw, cold drinks emaw min lo
chhawp nghal rap a, \hutna min kawhhmuh bawk a, an
hawihhawmin dawr an nuam a. Mizo sumdawng n>n chuan
kan la inthlau deuh. An beisei aia tlem kan lei a nih pawhin
hlim hmel pu sâng chungin min thlah liam a, lungawi takin
a dawrtute pawh kan \în \hin.

Dawr nghaktute tan hian inpek zawh a ngai hle a,


\awngkam \hain sial a man tih hi tunlai sumdawnna
khawvelah pawh a dik takzet a ni.
Awm dan mawi leh Nun dan tha

17. KHUAL ZINNAA AWM DAN MAWI

Ram a lo changkang a, zin chhuak ngai miah lo chu


kan awm mang lo vang. |halaite phei chuan a lo berah
Kohhran \halai inkhawmpui nikhuaah tal kan zin chhuak
ngei ngei a. Zin chhuah dawn chuan inhmakhuana tur tam
tak a awm a ni.

Ei leh in a lo danglam tlângpui a, chuvangin, digestion


damdawi te, nachhâwkna leh khawsik damdawi hi inrin a
\ha. Eng emaw thutah damdawi awm lohnaah kan kal dawn
a nih chuan inrin lawk a finthlak fo.

Zoram pawn – Mizoram pawna zin chhuah dawn chuan


Mizoram House, Mizo awmna address emaw, phone number
emaw kawl \hat a pawimawh.

Vai rama zin chuan kan hmel a danglam avangin mi


bum châk tak tak, thiam tak an awm tih hi hriat lâwk a \ha
a. R>l/bus station/airport kan thleng chiah a, taxi driver-
hovin min lo bawr nghal luih luih a. Driver ni kher lo
pawhin motor zawnsak min tiam a. Hengho hian sum ph<t
lovin a thlawnin thil an ti ngai lo tih hriat a \ha. Kan bungrua
kan keng thei a nih chuan mi dang rawih loh a him a. Taxi/
auto kan hmang dawn a nih pawhin Mizo lo awm tawh sate
hnenah a rate zawh lâwk a \ha. Chutiang a nih loh chuan
Station tinah hian Pre Paid taxi service a awm tlangpui a,
hman \angkai a fuh ber.

Pre paid taxi kan hmang lo a nih rau rau chuan taxi/
auto rickshaw-a chuan hmain a meter-a ‘on’ leh ‘on’ loh en
chian nghal tur a ni. Meter hi an hmang ngei ngei tur a ni
a, an hmang duh lo a nih chuan dan kalh a ni. Tin, a meter
Awm dan mawi leh Nun dan tha

mil lova chuan man min \hing a nih chuan meter conversion
rate an nei ngei ngei tur a ni bawk. Chutiang an neih si loh
chuan meter anga pek tur a ni. Hetih rual hian taxi/auto
rickshaw vân viau va, kan hmuh chhunin meter a hmang
duh lo a nih chuan mahni lungawina tur tawka dawn hniam
tawh mai tur a ni.

Zin tura kan chhuak ta rau rau a nih chuan kan kalna
tur chanchin hriat a \angkai duh khawp mai. Hmun lum
nge vawt, a ral\i nge ralmuang, eng thil nge awm, a mi
chengte mizia, chaw duh zawng, etc. Eng mah inbuatsaih
lâwkna awm lova chhuah mawl tawp hi chet chhiat a awl
duh hle. Zin chhuah chuan mi chi hrang hrang kan tawkin
biak pawh a ngai - taxi driver, coolie, waiter, bus conduc-
tor, driver, air hostess, passenger dang, kawng bo nikhuain
police/hmelhriat loh - hre lo nih hreh vanga dawt sawi
hreh miah lo te, kutdawh, mi bum hmang, etc. Eng lai
pawha inring renga awm a \ul a, hetih lai hian kan zinna
hmuna awm dan mila chet thiam a pawimawh bawk, mi
thiltih dan chîk a \ul hle a ni.

Phai ram local bus-a chuanin a vei lam seat zawng hi


hmeichhe tan leh tar chak lo tan an zuah tlangpui a, mipa
tan chuan dinglam pangah \hut a finthlak ber. State dang
City Bus hi hmun tam takah a ding rei ngai lo va, chet ran a
\ul. Mizo \halai tam tak nun chânna pawh city bus hi a ni.

Zinnaah chuan chhia leh \ha hriatna fîm tak hman a


pawimawh a. Mahni bula \hute biak pawhin fimkhur a \ha.
Mi be châk vak lo biak vak a mawi lo va, chutih laiin an
tana thil pawi thei zawhna âtthlâk zawh loh a \ha. Chutiang
tur chuan kan titi a nih pawhin sawi tur ngaihtuah lawk a
him ber.

|um khat chu thlawhnaah John-a hian a sira \hu pas-


senger dang chu a’n en \hin a. Biak a huphurhawm hmel
Awm dan mawi leh Nun dan tha

>m avangin a be pawp ngam lo va, chu pa hawiher chu a’n


en \hin a, induh leh inchhuang hi a ti em em a. Thlawhna
\um veleh mobile ‘on’ an phal hma hmain chupa chuan a
mobile chu an ‘on’ lehnghal a. A tira hmel chapo a lo tih
tawh sa nen John-a chuan a’n ei lo khawp mai a.

Air hostess in mobile ‘on’ lo tura a puan lawm lawm


laia lo ‘on’ lui chu a ngaih dan a ni ta ngang lo va, han
hauh hrep hi a tum a; mahse, a kâ a ân zuau lai chuan
chupa \awng chuan a hauh tumna a titawp chiang hle a.
Chupa chuan a chhungte hnenah thlawhna a \um thu leh a
nu thi vuina programme a nan hman tur thu a sawi a lo ni
a. John-an chapo âwm taka a lo ngai kha a lungchhe lutuk
insum a lo ni reng a. John-a chuan eng mah chu a sawi
chhuak ta lo va, a zak rilru hle a, hun a neih laia chu pa a
Awm dan mawi leh Nun dan tha

lo titipui lo kha a inchhir ta hle a ni.

Mihring hian thil mamawh pathum kan neihte chu ei


tur, thawmhnaw leh mutna a ni a. Heng hian ken tel a neih
chu kan eia kan in chuan a chhuahna lam ngaihtuah a ngai
\hin a. Zin chhuah tawh dek dek chuan rilru berah neih tel
a \ul hle. Motor-a tlan lawklawh lai, side pek rem lo leh
speed lâk laklawh lai chuan motor tihdin hi a uiawm \hin
avangin driver-te’n din an ui \hin tih hriat a \ha.

Hmeich he t ân chuan mah ni chawi zaw h tawk


thawmhnaw dahna-suitcase/bag ken a mawi. Hriat ngai loh
mipa chuanpuite puih inbeisei lawk ang hrima zawh loh tur
khawpa lian suitcase ken ching an awm \hin a. An hriat
phak loh chiahah hian ‘mawl’ tih an hlawh duh khawp mai.

R>lah kan chuang a nih chuan kan bungrua kalh \hat a


pawimawh hle. Kan zin thui \hin tlângpui avangin bula \hute
kawmngeih a hlâwk thlâk duh hle. Zunram thiar leh junc-
tion vela han chhuk zawk duh chângin kan bungrua an lo
v>ng thei a. Chutiang bawkin an chhuah lawk hlana an
bungrua lo ensak kha kan tih tur ve reng a ni bawk. R>la
zinnaah chuan junction-ah hian a ding rei vak ngai lo
tlângpui a, a timing kan hre lâwk lo a nih chuan muanchân
loh tur a ni.

|um khat chu Delhi-a Mizo nula \henkhat lehkha zira


awm chu nipui chawlh hmanga haw turin r>lah an chuang
a. Junction-ah r>l a din lawk lai chuan an chhuk a, an hmai
te an phih sar sar a, chutih lai chuan r>l chu a kal leh ta mai
si a. Hmai phuan buah chungin r>l an <m a, an <mpha si
lo, an buai teh a nia! A hnua r>l dang lo kalah an pakai a,
engtin tin emaw an thawmhnaw dahna r>l chu an va pawh
ve leh hram a.
Awm dan mawi leh Nun dan tha

Mizoram chhungah – Mi ina thleng tur kan nih chuan


thlen in te mitmei ven reng a \ul. Chaw ei hunah thlen inte
nghah ngaia awm loh a \ha. Hmun dangah chaw ei tura min
lo sawm a nih chuan thlen in te hrilh lâwk ngei ngei a
mawi. Zanah hmun danga kan leng chhuak a nih pawhin
thlen inte tibuai lo tura haw tlai loh a \ha. Inkhawmpui
nikhua/excursion/study tour-a kan \hiante nen zinhova kan
thlengho a nih pawhin, thlen inte mut hnuah ring deuh deuha
nuih leh titi l<ng l<ng hi a âtthlâk hle. Zing thawh hma a
mawi a, a remchan ang zelin rawngbawl, tuichawi, thlen
inte puih a \ulna laiah puih a \ha. Thil ho tea kan ngaih hian
kan veng leh khua, kohhran leh YMA thlengin a tihming\hain
a tihmingchhe thei a ni.

Mizoram chhunga zin chuan ruahsur leh leimin vangin


kawng a ping thei a, chutiang atan chuan ei leh in tur tlem
azawng tal inrin lâwk a him ber. Theih phei chuan motor
din apianga inthiar nghal zel hi a tih chi ber âwm e. Motor
tlan laklawh tihdin hi mi dang tan a ninawm duh a. Motor
ruih erawh chuan inthlahrun loh tur a ni ang, mahni duhthu
vang renga rui kan ni si lo va.

Passenger phur tam bus/sumo/taxi-a zin kan nih chuan


a hmei a pain \hutmut dân chintawk a awm a ni tih hriat a
\ha.

|um khat chu Gwauhati a\anga bus-a ka zin haw chu


ka hmaah Mizo nu pahnih hi an chuang ve a, vai mipa
pathum an kawp a. Ka hma chiaha \hu chu vai pakhat nen
shawl an inbah \awm a, mobile phone-a mi music chu
headphone in\awmin an ngaithla bawk a, inngheng rialin an
\hu a, hmeichhia chuan wedding ring a bun bawk a. Chuti
chung chuan nupa an nih ka ring bawk si lo. Silchar kan
thlen chuan vaiho chu an chhuk ta a. Aizawl kan thlenin
Awm dan mawi leh Nun dan tha

Bus terminal -|huampuiah ka hmaa \hu chu a pasal Mizoin


a lo hmuak a. Chu nu chu sumdawng a lo ni a, a bungruate
an hlang thla a, a tam f< lehnghal a. A pasal chuan pik-up
driver-te nen bungrua chu an load a, a nupui lah chu a
chhuan hmel viau lehnghal a. An hlim nupa kumtluan ang
em tih zawhna rilruah a châm lo thei lo.

Bus/sumo-ah hian muthlu lo chuan zin a har khawp


mai. Hriat loh hlana bula \hute kan lo ngheng hi chu a
hriatthiamawm viau, hre lo chunga kan tih a ni miau a. A
pawi ber erawh chu hre reng chunga kan thil tih hi hnam
tana mualphona a ni thei hi a ni.
Khawi hmunah pawh zin ila, mi dangte tana hnawksak
leh ngaimawhawma awm lo turin inbuatsaih a ngai hle.
Lirthei chhung hi a <p deuh avangin meizuk, zu in leh rim
nei chi, mi dang tana hrehawm tur thil tih loh a \ha.
Pheikhawk pawh kan bun uih viau a nih chuan phelh loh
chi a ni. Mi dang tâna sawi mai hrehawm si, rim chhe bawk
si a ni.

Zin kawnga chaw eina hmunah mi dangte nghah \hup


ngaia awm hi a nalh lo hle bawk. Driver-in horn hmet tuar
tuar khawpa a koh nih hi thil zahthlak tak a ni. Mi invawng
fel lo entirna a nih avangin pumpelh hram a \ha. Eng emaw
laklawh thilah chuan driver-te hrilh lawk mai tur a ni zawk.

Zoram chhung leh pawn hmun hrang hranga kan zin


veivahnaah reng reng kan kalna/thlenna chhinchhiah nan
thil langsâr landmark (building lian/mak/nalh deuh emaw,
scenery, thingkung, dawr, antenna, etc.) hi mahni pualin
rilruah vawn ngei ngei a \ha leh zel bawk. Bo thut thilah
pawh chumi hmanga thlenna leh address zawn chhuah theih
nan leh nakina kal leh hun pawha bo loh nan a \angkai duh
hle.
Awm dan mawi leh Nun dan tha

18. TELEPHONE HMAN DAN |HA

Mihring thil siamah chuan telephone hi a \angkai berte


zinga chhiar tel a ni a. A tel lo chuan kan awm thiam lo a
ni ber tawh a. Chuvangin, a hman dan thiam a pawimawh
khawp mai.

Puipunnaah – Puipunna hmuna kal dawn chuan mathei


lovin silent/vibrate-a dah hi tihmakmawh a ni. Thil ngaihtuah
lai/khuavang kal laia a lo rik chuan a ngeiawm duh a, thil ho
teah mi nuihzat hlawhna leh ‘mawl’ nih hlawh awlna tak a ni.

Meeting laiin agenda chungchang hriat chian/zawh chian


duh avanga phone kan hmang a nih chuan thu dang, thil
dang daih atana message lo chhut neuh neuh hi a mawi lo
va, meeting-ah rilru kan pe tawk lo tih a hriat hle.

Tin, meeting-naah silent mode-a kan dah theihnghilh


palha a rik chuan, “Min lo hrethiam lawk,” tih paha thawh
a, hmun remchanga biak a mawi. Awmhmun a\anga biak
lung lung hi a changkan loh thlak. Khawl changkang kan
hman chuan changkang taka hman a keng tel tih hriat a \ha.

Chutiang bawkin \hianzaho inkawmnaah pawh, hmun


danga mi message thawn renga, a chânga nuih kur kura,
nuihna chhan sawi leh si loh hi a mawi lo khawp mai.

Mobile phone hi a man a to chu thuhran, a hman man


pawh hi a tlingkhawm hma hle a, ‘mi ka bawl e’ tih mai mai
loh tur. Mi nunphung kan tikhaihhlak tih hriat reng a \ha.
Mi reng reng hian privacy kan mamawh vek a, chu chu
inzah tawn thiam a ngai hle. Ngamtlak tih vanga mut hun
tawha emergency ni miah lova message thawn te a ‘mawl’
thlak. Number risk-a mi dang b>m chîng an awm te an ti
lehnghal a!
Awm dan mawi leh Nun dan tha

Motor khalh chunga mobile hmang kan awm chuan


sim a \ha. Mi dang kan phur a nih phei chuan kan passen-
ger-te kha awm nuam lo deuhvin kan siam tih hriat reng
tur. Mi dangte nunna dinhmun hlauhawmah kan dah tihna a
ni bawk.

Damloh nikhuaah emergency atan a \angkai em em a.


Chhungte inhrilh zung zung nan te, doctor/nurse koh nan
te, ral khata doctor râwn nan te a \angkai a. Traffic jam
hriat nan a \angkai a. Camera te hlei hlei hi chhungkua leh
\hiante nena hun hlimawm tak kan hman lai record nan a
\ha a, a hnu thleng pawha mi tihlim thei a ni. Information
atan leh chanchin inhriat tawn nan a \ha a. Mi sual hnu
chhui nan a \angkai bawk. Bible software thun phei chuan a
hranpaa Bible ken ngai lovin Pastor leh Upa tam tak chuan
mobile a\angin Bible châng chhiarin sermon an sawi \an a
ni der tawh.
Awm dan mawi leh Nun dan tha

Hetih lai hian ngeiawm taka mi bâwl nan leh zahmawh


thilah te, suahsual rawngbawl nân te a hman sual theih viau.
A hmang sualho hi a hnuah an inchhir châwk. English
footballer Ashley Cole pawh a nupui, khawvel hmeichhe
hmel\ha ber zinga mi Cheryl Cole-in a \henna chhan bul
ber chu a mobile phone hman sual vang a ni a; Tiger Woods
pawh a nupui laka a rinawm lohzia hailanna chu a mobile
phone a ni a, dollar maktaduai 70 vel lai a chân phah hial a
ni. David Beckham pawh an nupa kar a buai leh zauh \hinna
chu a mobile phone-a nula dang a lo chhaina hnuhma
hmuhchhuah vang a ni \hin.

Mobile phone-ah hian call & sms hmanna leh memory-


te hi kan ‘delete’ vangin kan ngaih a \ha a ni mai thei a;
mahse, heng zawng zawng hi khawl hmang bawkin a chhui
chhuah theih vek a. Memory delete hi software dang hmangin
a ‘recover’ theih a, sms leh mi biakna hi telecom depart-
ment-ho puihnain a chhiar vek theih a, mi kan biak pawhin
kan biakte number, darkar leh biak hun chh<ng a hriat
theih vek a. Thil sual atan hman loh law law a him ber.

Mahni sum tlin tawka hman thiam a \ul a. Tunlai \halai


tam takin mahni chhungkaw sum lak luh hrethiam lova
hmang vak vak an tam avangin \awngkam changkang lo tak
‘parent’s paid’ tih a lo pian phah a ni.

Mahni chhungkaw zawh tawk brand lei a \ha a, kan


hman rim hlawm avangin a tlo vak ngai lo va, man to tak lei
hi hlawh ei seng loho kuta dah hi a tawk lek âwm e. Zirlai
leh chawmhlawm tan chuan a model man tlawm hi zahthlakna
a awm miah lo. Tunlai officer tam tak chuan a man tlawm
an intihhmuh leh tawh zawk a. Intihhmuh rau rauah chuan
zawm ve chi tak a ni.

Phone-ah hian mi biak reng rengin mi dang thil kan


zawt emaw, mamawhna kan neia min hrilh a nih chuan
inbiak tawpah “ka lawm e” tih hi a ngaithlatu tan hriat
a nuam.
Awm dan mawi leh Nun dan tha

Mi mut hun leh chaw ei Hriat ve atan


hun, z$ng rawngbawl buai hun
lai hian biak loh hram a \ha.
Inkhawm hun lai hian kan biak Mobile phone hi a
tuma te inkhawm \hin an nih battery full pawpa charge
chuan inkhawm ban nghah law loh chuan a daih rei ngai lo.
law a \ha bawk. A harsat loh Mobile lei dawn chuan
phei chuan sms hmangin kan battery life hi en hmasak
biak duhte chu biak an rem leh ngei ngei tur a ni a. A daih
rem loh zawh hmasak a fin rei lo chu khawi ilo vah
thlak khawp mai. chhuahnaah a down chuan
a ho zo vek a ni mai.
Phone-a mi biak dawn
chuan mahni insawi hmasak hi Camera awm hi kan
mi changkang tih dan a ni. ngaisang viau a, a \hat
rualin Mizote’n kan
Inhauh nan chuan hman hriatthiam theih loh chu
loh hram a him ber, \awngkam megapixel tam ringawt hi
mawi lo tak phei chu hman loh camera \ha a ni ngai lo. A
a \ha. lens hi a len loh chuan
megapixel tam ringawt hian
Mi tam takin inbiakna kawngro a su tehchiam lo.
\awngkam mawi lo a r<ka an
Mobile phone camera
lo reco rd, an t hehd arh
ngaihthlak tur a awm nual a. megapixel 5 vel ai chuan
Mi nuihzatbura insiamna a ni. camera pangngai lens lian
\ha tawk megapixel 4 vel leh
Phone hi a kal sual ve thei sensor lian a hmantlakin a
a, number dik lo dial palh picture quality pawh a sang
chuan ngaihdam dila dah nghal zawk a ni.
mai tur a ni. Miss-called kan Mizoram current awm
hmuh chuan phone let leh hi loh tamnaah phei chuan
tihmakmawha neih a \ha. Thil torch light awm chi hlei hlei
pawimawh tak min hrilh duh hi a \angkai a. Tin, a
an lo ni thei. screen tihên rei loh hian a
battery a daih rei bawk.
Phone hmang \hang ve hle
si, mi tam takin kan thiam theih
Awm dan mawi leh Nun dan tha

loh chu a tlângkawmna hi a ni. Tam tak chuan an duh an


sawi pawr pawr a, lehlamah anmahni ngaichangtu an awm
tih hre tawh lovin duh chauh sawi zawh veleh an dah/off
hmak zel a, a nalh lo duh khawp mai.

Inbiak zawh dawn lam, sawi duh sawi zawh tawhah


chuan- ‘a nih leh mai aw/mang\ha’ tih te hi a mawiin a
hawihhawm a, a dawngsawngtu tan pawh ngaihthlak a
nuam hle.

Phone biak lai chuan engmah ei loh a \ha ber. Chew-


ing gum emaw, thil dang \hial nuap nuap chunga mi kan
biak chuan hriat a har a, a ngaithlatu tan inhmuhsitnaah a
ngaih theih hial bawk si. Thil kan ei laklawh laia min rawn
bia a nih erawh chuan lem phawta chhan a mawi a, kan
\hial laklawh a nih chuan kan biaka te kha hrilh law law mai
tur a ni. Tichuan, hrethiam takin min lo dawngsawng dawn
a ni.

Mi dang biak laklawh lai leh titi a kal laia mi’n min be
duh a nih chuan ‘Min lo hrethiam lawk, ka’n chhang lawk
ang e,’ tih a mawi. Thil dang engmah sawi lo va, titi lai
tichata phone chhansan daih hi a mawi lo tâwpkhâwk a,
bula mite kan biak reng lai kha kan zah tawk lo tih a entir
a, awm ngaihna a vang duh khawp mai.

School naupang hi mahni intodelh rual an nih loh


avangin tam tak chuan phone neih hi \ul an tihsak lo va.
Mahse, hman dan thiam erawh chuan neih ve hi a sual lem
lo. Hmun tam takah school-a ken hi phal loh a ni a. Haw
tlai \um emaw, tawhsual tawh thulhah an awmna chin hriat
nan a \angkai a. Class chhungah erawh chuan off hmak a
ngai thung.
Awm dan mawi leh Nun dan tha

19. MI DAWNSAWN DAN |HA LEH MAWI

Thuthlung Thar buah chuan Lal Isuan mi 70 a tirh


chhuah thu kan hmu - “Tin, chu mi zawhah chuan Lalpan
mi dang sawmsarih a ruat a, a kalna tur khaw tinah leh
hmun tinah, a hmaah pahnih zelin a tir a” (Lk. 10:1).
“Tin, in luhna in apiangah a hmasa berin, ‘He inah hian
thlamuanna thleng rawh se,’ ti ang che u” (Bung 10:5). Lal
Isua hian a zirtir leh mi dang a tirh chhuahte pawh hi mi
dawnsawn dan a zirtir uluk hle a. Rawngbawlna kawngah
phei chuan a pawimawhzia a hria a ni. Sapho chuan ‘first
impression’ an ti a. Vawi khat hmuh a\ang hian mi tam takin
mi miziaah thutl<kna kan siam \hin a. Chutiang a nih avang
chuan mi hrang leh mi thar chungah hawihhawm chhuah a
pawimawh hle a ni. Vawi khat hmuhnaa beisei loh deuhva
mi an ch>t chuan kha thil kha thinlungah a châm reng a,
thlak leh mai a harsa tawh \hin.

|hianzaho karah \awngkam hman bik; fiamthu hman


thiam bik a awm \hin a. Hetiang \awngkam leh fiamthu hi
chu mi dang bulah chuan a tla na vak lo thei a. Hman hun
leh hmun thu hlaah fimkhur a \ha.

Khawi hmunah pawh \hiante nen awm ho ila, min rawn


zawm vetu mi dang an awm chuan inhmelhriattir hi tih ngei
ngei tur a ni. Chutiang dinhmuna kan awm a, \hiante zawkin
inhmelhriattirna chang an hre lo a nih chuan, ‘I \hianpa/
\hiannu hi tunge ni?’ tia zawh mai tur. A zahthlak lo va,
mawl biak tawp ai chuan a changkang zawk fe a ni. Eng
emaw chângin bul hnai/\hiante hming han ziah dawna an
hming pum hriat fuh loh chang a awm thei a. A zahthlak
duh viau \hin reng a. An koh dan \hin hre sa ang hrim, “I
Awm dan mawi leh Nun dan tha

hming pum engtin nge i ziah \hin kha?” ti tein han zawt i la,
mi rilru kan tina lo va, a ziaawm viau a ni. An hmel hre si
a, an hming pawh hre lo anga kan lan chuan a dawngsawngtu
tan a thinrimthlak duh viau thei bawk.

Mahni inah – In l>ng an lo kal a nih chuan eng mi


pawh ni sela l>ng l<t tura lo sawm hi tute pawhin kan tih
dan tur a ni. Kan inleng/mikhual chu ngamtlak an ni emaw,
ni lo emaw, kan inah chuan ngampa tak leh tlangn>l taka
siam a pawimawh a, chumi ti tur chuan a lo dawngsawngtu
an pawimawh ta \hin a ni.

Hmel hlim takin kan lo dawngsawng ang a, thingpui


kan chhawp dawn a nih chuan, hriselna leh in \hin dan a
inan loh avangin a thlum nge a h^ng, a paw nge a sen an
duh zawh hmasak a \ha. Vaiho hian thingpui rual hian a
hmeh eng eng emaw an chhawp tel \hin a. Hei hi a entawntlak
khawp mai. Chhang tuihnai a ngai kher lo va, hmawmsawm,
bhujia emaw lek pawh a \ha. Pum ruaka thingpui in hi
pumin a haw hma khawp mai a, chumi pumpelh nan chuan
a hmeh eng emaw tal chhawp chu duhthusam a ni. Thingpui
an tibua emaw, chhang an titla a nih pawhin inl>ngte chu an
awm a nawm theih nan hnem \hin tur a ni.

Thingpui hi inl>ngte p>k hmasak ber zel tur a ni a,


chumi zawhah upat dan indawtin sem leh \hin tur a ni. Kan
inl>ngte chu naupang lam an nih pawhin ngaih pawimawh
hmasak tur an ni a, kan inchh<ngah tar leh upa an awm a
nih pawhin, inl>ngte chu VIP an nihna angin ei tur reng
reng hlui hmasak z>l tur a ni.

Inl>ng pakhat aia tam kan neih chuan an zavaia biak


kual a mawi a. Pakhat chauh biak b$k leh titipui a mawi lo.
Awm dan mawi leh Nun dan tha

Mi chanchin a mawi lo zawnga sawipui hi a nalh lo hle


bawk. Thil tih tur \ul kan nei a nih chuan a tirah sawi lawk
a \ha a, \ul lovah inl>ng vanga tih tur \hulh chu a \ha hauh
lo va, kan inl>ngte pawhin an duh lovang tih hriat tur. Kan
ina an rawn leng duh a nih chuan lawm taka lo dawnsawn
kha kan tih makmawh a ni. Inl>ng nei ngai lo chhungkua hi
chu chhiatni \hatniah pawh an tlawh serh duh viau a ni.
Mahni in tih vanga inl>ng awm lai ngeia \hutthlenga
\hut mut duai duai hi a mawi lo duh hle a. Inl>ngte tan
hmuh a nuam lo va, an tih ve atan a rem bawk si lo va,
insum hram hram a \ha. TV kan lo en laia inl>ng kan neih
chuan TV en rem lai \hutna kawhhmuh a mawi. An haw
dawna thlah pahin kawngkhar khar rik vak loh tur a ni
bawk.
Biak In leh a chhehvel – Tunlaiah \halai te, K|P leh
Tleirawl Inkhawmte rawngbawlna pawimawh tak mai,
Kohhranin kan kuta a dah chu Biak Ina lawi l<t lo lawm leh
\hutna lo kawhhmuh (Reception leh ushering) hi a ni a.
Rawngbawlna pawimawh tak mai a nih avang hian a hautak
hle bawk. Amaherawhchu, a hautak dan hi chu sum lam ai
mahin mi mal inpękna a ngai nasa a. A tlangpui thuin he
hna thawk tur hian Biak In leh a vela mi tlangn>l sa tân lo
chuan tih mai mai chi a ni lo va, mipui hmaa hawihhawm
taka ch>t reng a ngaih vang a ni.

1. A bik takin receptionist-te chu Biak Inah dâr khatna a


rik chuan awm hman ngei ngei ni se, mi dang lo thlen
hmaa chanvo pawimawh tak ti tura inhlan ziah hi a
pawimawh khawp mai.
2. Incheina hi a langsar hma a. Chawlhni kher lovah pawh
usher-te chu mi chi hrang hrang lo huihaitu an nih
angin thawmhnaw \ha leh zahawm an inbel hian hmuh
an nuam b$k. Mipain sneaker bun lo thei hram se. Kamis
pawh kekawrah bilh luh ngei ni sela. A ban tlawn kan
Awm dan mawi leh Nun dan tha

ha a nih chuan kilh pum ni sela, thleh ai chuan a zahawm


zawk. Khaw lum ni pawh ni mah sela thleh ai chuan
kawr ban bul hak mai hi a mawi zawk a ni.
3. Mipa usher chuan kekawr ipte zen loh ni sela, kut hi
hnung lamah dah loh hram hi a \ha leh z>l bawk. Kut
hnung suih deuh \ut hi chu a welcome-lo tlat.
Duhthusamah phei chuan smiling face put deuh reng hi
hmuh a nuam lehzual. Nuih v<n v<n erawh chu a mawi
chuang miah lo. |hutna kawhhmuh dawnin hui zauh
zauh ngam a pawimawh a, hei hi usher tih dan phung
pangngai ve r>ng a ni nghe nghe. Inchh<ngah kan lo
ding lâwk a nih chuan kut lehlama huia, a lehlama
\hutna kawhhmuh hi a remchâng hle.
4. Usher-te chu kal hma tura beisei an ni hrim hrim a.
Anni bakah inkhawm tur a nawlpui rawn thlen huk
hmaa lo kal an awm hi chuan Biak In bathlar vela lo
biak kual te hian inkhawm boruak a tizangkhai ve thei
a ni.
5. Mi \henkhat chu tlar hmaa \hut hreh ngawih ngawih an
awm thei a. Hei hi hriatthiam a \ha khawp mai. Mihring
kan inang vek lo va, zak thei falte a awm theih a,
inkhawm an tui loh phah dawn ai chuan a hnung deuhah
\hutna zawnsak mai ni se.
6. |henkhat ve thung chu mahni tlar hman thiam bik riau
nei an awm a. Anni ang pawh hi hriatthiam ve leh mai
hian a awlsam. Mahse, a awlsam zâwnga kal vek chu a
theih loh tih hriat a \ha. A tlar hma lama \hu tur mi
hruai phei hian mit sirin min zui nge zui lo tih hi en
zeuh zeuh a \ha bawk. Thui fe kal hnuah min zui lo a
ni tih hriat leh hian a hrilhhaithlak duh khawp mai.
7. Usher-te hian thawhlawm an chhiar tlangpui a.
Thawhlawm chhiar chhung pawh hian pahnih khat tal
Awm dan mawi leh Nun dan tha

chu Biak In chh<ngah leh pâwnah hian duty hi a \ha


khawp mai. Inkhawm lai pawhin eng emaw hriat lawk
loh thil a thleng thei a, chumi atân chuan inrin reng a
\ha. Thawhlawm chhiar zawh hnuah chuan teihawi lovin
\hutna a la awm chuan Biak In chhungah \hut ve leh
nghal hi mi dang tân mit a kham lo nge nge bawk.
8. Thawhlawm khawntute pawh usher-te ang bawkin kal
hma a ngai a. Anni phei chu tlar hmaa an \hutna tur
bik zuah awl sa a nih avângin kal tlai chu a mawi lo
hrim hrim.
9. Kal hma \ulna pakhat leh chu - mahni khawn tur block/
tlar/area kha insiam rem a ngai \hin a, kal tlai chuan
Biak In chh<ngah inhrilh chawp a mawi tawh si lo va,
luh hmain sawi fel vek hman tur a ni.
10. Th awhl awm khaw ntu hmei chhi a an nih chu an
pheikhawk hnuai chang chi hi bun loh hram a duhawm
hle. A chhan chu cement/thing chhuatah chuan a ri
koh koh a, a mawi lo hma khawp mai.
11. Hmeichhe tân phei chuan khaw lum niah pawh kawr
pan deuh hak hi a mawi lo lehzual. Hnuai lam pang
thawmhnaw thla a lan kulh phei chuan Pathian hnena
inthawina thilpek kha a tizahawm lo a ni.
12. Thawhlawm khawn hi eng inkhawmah pawh lâk urhsun
tur a ni a. A khawnna pawh hi keng th>n leuh leuh
lovin zahawm takin kan keng tur a ni.
13. Thawhlawm khawn leh thingpui sem nikhuaah te hian
khuangpu hi khawn/sem hmasak ber tur an ni a. Chutih
rualin a rem chuan mi dangin puipate an lo khawn/sem
ve leh \hin ang.
14. Thingpui sem/thawhlawm khawn lai hian usher duty-
te’n sem/khawn chin lo chhinchhiahpui hi a \angkai hle
a. An hmabak lo kawhhmuh hi a \ha hle bawk.
Awm dan mawi leh Nun dan tha

20. SUM HMAN DAN |HA

Puitlingin an hun tam zawk sum leh pai chungchang an


ngaihtuahna chhan hi kan chîk ngai em aw? Eng vangin
nge zing takah tho va, ni tin darkar 8–10 hna an thawh \hin
le? Chanchinbuah te thil man to leh sumdawnna thil te hian
hmun a va luah nasa em em ve le?

Nun nana boruak kan hîp tih lovah phei chuan Ameri-
can-ho chuan pawisa hi an dah hlu ber a. A lo pawimawh
<m r>ng a. Sum tel lo chuan thil a lei theih loh va, mutna
tur a awm lo va, sum tel lo chuan kan zalen lo a ni. Engmah
hi a tih theih loh tluk a ni. Nun ngaihna a awm lo a ni tawp.
Pawisa neih loh chuan kawtthler leh daia riah a ni mai. Chu
chu kan ngai ngam chiah si lo va.

Mihringin nun nana kan mamawh zinga pakhat chu


chenna in hi a ni. A nawm leh kan nuam a ni mai. Keimahni
p>ng pakhat a nih avangin theih ang anga chei hn<m a
pawimawh hle. Nuam taka chei tur chuan sum kan mamawh
a, chumi tur chuan sum kan mamawh a, kan nu leh pate
zing takah an tho va, rim taka an thawhna chhan chu nuam
taka kan khawsak ve theih an duh vang a ni.

Tunlai chhanah thil man a to a, sawrkar hnathawk tan


pawh in \ha tak sa tur chuan loan tam tham tak l^k a lo ngai
a. Loan te hi thla khatah cheng sanghnih a\anga sangnga
bawr vela rulh a ni tlangpui a. |halaite’n nu leh pate dinhmun
hriat a \ulna lai tak a ni. Room changkang tak, zahpuiawm
loh tak neih kan duh avangin nu leh pate’n building loan te
an la a, chuta kara thil man to lei nana kan lo kar ve sek
hian nu leh pate rilru kan tihah duh khawp mai.
Awm dan mawi leh Nun dan tha

Outing – Tunlai khawvel hi indaih lohna khawvel a ni


ringawt tawh mai a. Zirlai tan pawh zir tur a tam tulh tulh
a, rilru hahna tur tam tak a awm thei \hin. Heti ang hunah
hian \hianho emaw, chhungkua emaw pawhin outing/picnic
han neih zauh te hi a \ha duh khawp mai. Boruak dang han
hip zawk hian rilru a chhawk zangkhai ve \hin a. Sum s>n
ngai rau rauah chuan thil uihawm loh pawl tak a ni. A
\hatzia chu hnam changkangho bawk hian an hre chiang a
ni ang, an uar em mai! Rim takin hna an thawk a, pawisa
an khawl \ang \ang a, boruak nawm deuh hunah outing te
an nei a, a chang leh holiday hmangin an zin kual \hin.

Company lian leh lar tak taka thawkte pawh hian hetiang
hun hi an insiamsak \hin. Han chhuah thawven hnua
hnathawhna hmuna l>t leh hian rilru phur takin hna ngai an
thawh leh theih phah a, hlawkthlak an ti hle a ni.

Present – Sum s>nna rau rauah thilpek hi a dawngtu


tân chuan te lua a awm ngai lo va. Kan ‘thilpek’ ai chuan a
p>kna rilru kha kan ngaihlu zawk zel. Hei vang tak hian
kan tana mi pawimawha kan chhiarte thilpek eng emaw
hlan hi a pawimawh khawp mai. A dawngtu tan a lawmawm
a. Hriat lawk loh leh beisei miah loh present hi chu eng
pawh ni se a lawmawm hrim hrim. Thilpek hi a nawlpuia
p>k chi - inneih, naute birthday lawm, man hlan zan, etc.-
ah te hian present a tling khawm duh viau a. Duhsakna leh
lawmpuina thilpek kan inhlan a nih rau rau chuan kan
pekate’n an hman \angkai ngei tur leh an hlut tur âwm thlan
uluk a \ha. A man lam ai mahin a \angkai dan tur ngaihtuah
a \ha hle.

Thilp>k zingah hian inang a awm duh hle a. Mi dang


nen thil inang kan pe palh a, kan p>k kha a hlu lo zawk a nih
Awm dan mawi leh Nun dan tha

phei chuan kan hriat lohvin an thehthang lovang tih pawh a


sawi theih loh va. Chutiang a thlen loh nan duhsak taka thil
kan pe a nih rau rau chuan kan inhuamna zât v>l sawia, kan
p>k tura te duh zawng thlantir mai hi a tih chi duh phian. Hei
hi mi tam takin an chîng tawh a. A dawngtu tan a \angkai
duh hle a ni.

Tleirawl tam zawk hian pawisa hlutna hi an chh<t thiam


\hin lo va, a chhan chu nu leh pate’n an mamawh tinreng an
p>k vang a ni. Ni tin khawsaknaa an mamawh thawh chhuah
harsatzia an la man phak tlat lo va.

Tunah hian puitling/in luah man/hnathawh tih vel hi


engah mah kan ngai lo a nih pawhin nakin lawkah kan
ngaih pawimawh hun a lo thleng thuai dawn a ni.

Tuna kan nu leh pate hi an tleirawl lai chuan ngaihtuah

; ,
Awm dan mawi leh Nun dan tha

nei vak lo, thawveng tak te pawh an ni ve mai thei; mahse,


an han puitling chho va, nupui pasal an neih a, chhungkua
an din chiah chuan an tleirawl laia tih an châk leh neih an
châk kha a hla tial tial a, ni tin nun harsatnain a’n tlakbuak
tak tak chuan ch>t a har \alh mai a ni. Duh zawng an nei lo
pawh a ni lo. Krismasa an faten thawmhnaw thar an neih
loh an hlauh avanga an awh zawngte lei lo mai an ni tih hi
hriat reng tur a ni.

Nu leh pate’n kan tâna thi leh thau pawlha hah taka an
thawha, an inpekna hlutzia han hriat meuh hi chuan tleirawl
nun hi kan lo kalsan fe tawh \hin a lo ni a. Kum 20 pelh
hnu, nupui pasal neiha, a \hente chu kum 30 ral kai hnu,
chhungkua kan din ve hnuah hian kan harh chhuak tlangpui
a. Hetiang hunah chuan mi tam tak chuan nu leh pate hnenah
lawmthu kan sawi hmain mual min liamsan hman tawh a,
inchhir a sâwt tawh si lo.

Chuvangin, rilru nei ranin kan nu leh pate leh


chhungkaw sum lak luh zat hi kan hriatpui vea, kan ngaihven
a hun tawh tak zet a ni. Sawrkar hnathawk an nih chuan
eng nge an dinhmun leh an hlawh zat tlangpui a hriat theih
a. Ni tin mamawh kan chh<t tel a ngai bawk. Thingtlang
lamah chuan eng emaw chenah thil a tlem avangin awh
zawng pawh a tlem deuh va, khawpuiah chuan awh tur a
tam a, mamawh vak lem loh pawh a man tlawm avanga lei
mai ching kan awm bawk nen. A bik takin Aizawl khawpuia
chhungkaw pangngai tak thla tin sum mamawh/hman dan
tlangpui han chh<t chhin ila:-

1. Tui Bill thla khatah - `100 vel


2. Electric thla khatah - ` 200 vel
3. Chanchinbu thla khatah - ` 100 vel
Awm dan mawi leh Nun dan tha

4. Cable TV thla khatah - ` 250 vel


5. Mobile bill thla khatah - ` 300 vel
6. Gas bur khat - ` 361 vel
7. Inkhawm thawhlawm –
Sunday School - thla khatah - ` 20, Inkhawm pangngai
- ` 20
8. Buhfai, chawhmeh, tel, chini, thingpui fe, thingpui hmeh
- ` 4000
9. Awmpui hlawh - ` 1500
10. School fee - ` 500 thla tin
11. Pocket money - Thla khatah ` 500
12. Khawtlang chhiatni \hatni fund - ` 100 vel

Cheng 7951/- vel a ni a. Chhungkaw member tam leh


tlemin awmzia a nei hle bawk. Hęng bakah hian nu leh pate
kohhran mi, sawma pakhat pe zat zat an nih chuan sum lak
luh a\angin an pek a ngai a. Eng emaw chhiatni \hatni atân
tlem azawng khawl a lo ngai a. Loan an la a nih phei chuan
thla tin rulh a lo ngai a. Housing loan phei chu 13% te rulh
a ngai a. Chuta \ang chuan ni tin nuna chhungkaw mamawh
an lei a ngai tho si. Nu leh pate rilru hah dan tur chu kan
ngaihtuah thiam mai âwm e. Heng bakah hian sik leh sa
inthlak danglamah kum khatah chhungkaw member pakhat
tal chu damlo kan awm mai thei a, doctor râwn nan leh
damdawi man, hospital bill-ah a kal \euh thei bawk. Boruak
inthlak danglamin thawmhnaw thar a chawh leh a. Hetiang
a nih chuan showroom thawmhnaw man to leh bike, ruah
sur nia hman theih vak loh lei ngen kha postpone mai a \ha
zawk lo maw?

Ni tin senso hi a sân ęm avangin tleirawl thluak \ha tân


chuan ngaihtuahna sen a hun tak meuh a ni. Khawthlang
ram tih dan kan entawn ta rau rau a nih chuan lehkha an zir
nasat dan khu entawn tlak a tling. Merit scholarship leh
Awm dan mawi leh Nun dan tha

grant te hmu thei tur khawpin \an an la a, anmahni lehkha


zir man inchawm zo turin school chawlh laiin an inhlawh
kual a. Mi hausa fa hlei hlei khuan \an an la emaw tih mai
tur a ni.

Tunlai tleirawl \henkhat vanneihna chu nu leh pate’n


pocket money an pe \hin hi a ni. A fing fâlin an khawl \auh
\auh a, a nachâng hre lovin an hmang zo zęl a. A dawng
\hin tân chuan ni khatah cheng nga pawh dawng \hin se,
thla khatah chuan a tling khawm hman ve fę a, bank-ah dah
hmiah mai tur a ni. Ni tin bi-a dawng \hin tân chuan bank-
ah recurring deposit-in emaw, post office-ah emaw dahin a
pung a \ha a, tih chi tak a ni. Mahni hming ngeia bank/post
office-ah account han neih rân mai chu a lawmawm hranpa
duh ve hle. A hman pawh kan hmang ui bik a, a lo khawl
theih viau mai. Kan hman duh huna kan lak chhuah meuh
chuan kan nui ru ver ver tawh mai dawn a ni.

A tlai hma hian sum hman chungchangah harh a hun e!


Awm dan mawi leh Nun dan tha

21. VANTLANG THIL HUMHALH

Veng chh<ng mawina chu vantlang thil \hat leh \hat loh
te, kawtthler fai leh fai loh te a ni a. Hei hian ken tel tam tak
a nei.

Mizoramah chuan khaw lian tak kan nei tam lo hle a.


Aizawl khawpui hi t<n hma khawthlang ram an sawi \hin
nen inanna lai a awm ve \an a. Chu chu concrete jungle tih
a ni, rem leh rem lovah pawh concrete in a ther fur tawh
mai a. Chutih laiin thing leh hnim hring \angkaina kan hre
chhuak deuh deuh a, remchang vak lo laiah pawh a theih
ang angin thing phun kan uar \an a. Hei hian khaw hawi a
tinuamin; boruak a tithianghlim a, carbon dioxide kha kan
mamawh em em oxygen-ah a lo siam a ni.

Veng tam takah chuan kawng sirah leh thlânmual rem


laiah te thing leh pangpar phun kan uar leh ta a. Heng hian
veng a timawi >m >m a, hrisel nan a \ha bawk si. Kan tana
\ha hi humhalh nachang kan hriat deuh deuh a pawimawh
hle.

Vantlang zun In – Mi mal ramah vantlâng zun in leh


inthiarna sak ngawt thu a awm lo va, chuvangin, hmun awl,
tuihâwk luankawr behchhanin veng tam takah inthiarna siam
a ni a. A veng neitute chuan mahni inah kan tlingtla fel vek
thei a, chuvangin heng inthiarnate hi a pawimawhzia hriat a
har letling zawk a. V>ng dang mi kan vęnga rawn kalte tan
a \angkai >m >m a ni. Kawngsir electric ban din chilh ngawt
ai chuan \ha tak a ni. A hmanna tur dik taka hman erawh a
pawimawh hle. Drugs inhlan chhawn nan leh thil dang tih
nana hman hian a ti\awp a. Veng hming a tichhia a, a
tirimchhe bawk a. Ninawmin peihawm loh viau \hin mah
Awm dan mawi leh Nun dan tha

sela a then fai hi a bul hnaia mite kovah a tla lo thei lo va,
khawtlang tana rawngbawlna pawimawh tak a ni tih hriain
tlawmngai takin kan thian fai hram hram \hin tur a ni.

Bawlhhlawh bâwm – Hriselna leh thianghlimna


kawngah hma kan sawn zel a. Veng thianghlim inelna kan
nei chho \an a. YMA Branch hrang hrangin mahni veng
chhűngah bawlhlawh bâwm an hung thliah thluah hlawm a.
Hei pawh hi mahni vęnga mi chauh hman \angkai tur a ni lo
va, vęng danga kan len châng pawhin bawlhhlawh bâwm a
nih angin hman \angkai tur a ni a, uluk taka kan inenkawlpui
tawn \heuh a \ul bawk.

Aizawl vęng pakhatah chuan an YMA bawlhhlawh


bâwm chu lian \ha tawk tak, thir khauh \ha taka khawr an
hmang a; mahse, mi sual \henkhat, pawisa duhin an lo ru a,
khawr tawm vekin thirchhe hralhnaah an lo hralh daih mai
a! A changkang lo hle a ni. Bawlhlawh hi a paihna dik taka
paih chuan natna hri darh tur te a veng a, khawlai a tifai a,
khaw hawi a nuam bawk si. Kan \hat tlanna tur thirchhe
hralhnaa lo hralh daih mai chu a changkan loh thlak khawp
mai.

Luikawr – Tlangrama cheng e ti lo chuan tlangram


awm hi kan la thiam tak tak lo a nih hmel khawp mai.
Bawlhlawh tam zawk hi luikawrah paih kan la chîng tlat a.
A paihtu hian chawp leh chilh chuan kan tuar mai lo. Thlang
lama awmte tan erawh chuan hnawmhnawk rimchhe tak tak
then reng a ngai a, a hrehawm thei khawp ang.

Kum tinin Aizawl khawpui chanchinbu hrang hrangah


fur ruahtui tlain tuikhawk luan kawra bawlhlawh tam lutuk
a len thlâk, culvert-a tâng hnawk \euh mai, a bulhnaia miten
hnatlanga an then fai lai thlalak hi hmuh tur a awm fo mai.
Awm dan mawi leh Nun dan tha

Hriselna atan a \ha lo va, hri \ha lo intheh darhna hmanrua


a ni bawk si. Heng kan bawlhhlawh paihna kawra tuihawk
luang thla zel hian lui a zuk pawh a, chu chu kan ei leh in
ber a ni leh si. Mizote hi hrisel ngaihna vak a awm lo r>ng
a ni. Tuihawk luankawr ni reng si, bawlhhlawh paih nan
kan hmang tlat hi chu a nihna tur lova kan hman avang hian
corruption chi khat chu a ni ve tlat.

Kohhran Hall/YMA Hall leh a chh<nga bungraw


awmte – Veng tin khaw tinin Kohhran Hall leh vantlang
bungrua kan nei \heuh a. YMA Hall leh a chh<nga bungraw
awmte hi hnatlan nikhuaa han hman hian kan han dim lo
ringawt a. Heng bungruate hi YMA member leh khawtlang
mipuiin hah taka kan tuak chhuahte an ni a. Chuvangin,
uluk tak leh dimdawi takin kan enkawl tur a ni.

Veng hrang hrang hi chhiat ni \hat niah kan inlen pawh


vek a. Hengahte hian kan bungrua chi hrang hrang – sound
system \hat leh \hat loh thuah te, \hutthleng leh no fai leh fai
loh thuah te veng chhung miten mawh kan phur a ni.
Chutiang bawkin Kohhranah pawh a ni tho. Kohhran bungrua
phei chu kan dimin kan zah lehzual tur a ni.
Awm dan mawi leh Nun dan tha

22. HNATHAWHNAA AWM DAN MAWI

Ram a lo \hang zel a, sawrkar office mai bakah mi mal


sumdawnna office hrang hrangte pawh a lo tam chho deuh
deuh va. Hna tam zualna hmunah phei chuan buai leh hah
avangtein thin a chhe duh khawp mai. Heng hunah hian
thawktu lian ber a\anga a t> ber thlengin inhriatthiamna
neih a pawimawh khawp mai. A bik takin hotu lamte hian
boruak zangkhai deuh han siam thiam \hin se, thawktute an
phur sawt \hin dawn a ni.

Hnathawhna boruak \ha a awm chuan hna a kal chak


a, boruak a zangkhai a, vanram tlafual hialah a siam theih
a, a nawm loh vek vek erawh chuan meidil tenau a ni
ringawt.

Thawh tur a tam lutuk châng leh indaih loh kara ban
tlai ngai \hin hian mood a tichhe duh khawp mai. Loh theih
lohva paltlang ngai a nih tho chuan mahni insiam rem tum
mai tur a ni; a nih loh chuan mahni leh mahni kan
intihrehawm ting a ni mai.

Hnathawhna hmun nuam lo chu nikhua a lo rei chuan


hna thawh a \ha thei lo va, rilru hahna a thlen tam a, taksa
nawm lohna chhuanlam tur a tam tulh tulh \hin. Inrelna leh
inngei tawnna a awm chuan han chet vel reng reng hian
mitmei ven reng ngai boruakah chuan thil \ha a chhuak
mawh khawp mai tih hriat hi a \ha hle.

A nih leh eng tin nge boruak \ha kan siam ang?
Boruak \ha siam tur chuan a sang ber a\anga a hnuai
ber \hlenga \anrual a ngai a ni.
Awm dan mawi leh Nun dan tha

Mi dangin min \anpui chuan kan theihnghilh tur a ni lo


va, lawm taka pawm a, remchang hmasa bera min puitu chu
puih lęt ve a \ha a; mi an \hatna laia fak hreh loh hian rah
\ha a chhuah a. Thawhpuite chu an dinhmun a sang emaw,
a hniam emaw, an aw ngaihthlaksak zel hian kan inkar
boruak a tih\hat phah sauh \hin.

Hnathawhna hmuna thu sawm pek

1. Mobile phone-ah ring taka mi biak loh tur - thawhpuite


tan ngaihthlak a hrehawm a, an hnathawk lai a tibuai
thei.

2. Thawhhona - Thawhpuite’n ngaih dan leh tih dan \ha


tak an sawi leh tihte chu remchang hmasaah sawi chhuah
a, puanzarsak \hin a mawi. Hotute’n thawk \ha tia min
fak bik a nih pawhin team work a ni a, a thawkte zawng
zawng \an tlanna a ni tih sawi lang zel ila, mi dang tan
ngaihthlak a nuam em em a ni.

3. Taksa nuam lo leh damlo chung chuan kal loh law law
a \ha. Kan thawhpuite natna hrik kan kai darh thei.

4. Mahni chanchin sawi sawi loh - Thawhpuite ngaihthlak


peih loh chin thleng thleng kan fah vak mai ang tih a
hlauhawm. An nin tawpah kan bul hnaiah an awm duh
lo mai ang tih hriat tur.

5. Hnathawhna hmunah chuan ngaih dan inan loh theihna


- Politics leh hmeichhe dinhmun chungchangte sawi tam
loh law law a \ha. Mizoram angah chuan sakhua sawi
hi a nawm viau laiin nuihza siam nan erawh chuan
Awm dan mawi leh Nun dan tha

hman loh hram a \ha. Kohhran hrang hrang kan tam


avangin fimkhur tluk a awm lo.
6. Mahni hnaa rinawm - Sawi ang chiaha thil ti \hin, hun
bawhpelh ngai lo mi hi an rintlak a, thawhpui an nuam
\hin.

7. Mahni inrintawkna nei - Hnathawhhona reng rengah


râwn bik hi an awm \hin a. Hetiang mi thiam hi an hlu
em em a. R^wn tlak leh pan bik an hlawhna chhan chu
anmahniah inrintawkna an neih vang a ni a. Chu
inrintawkna an neih chuan an hna an thiam a ni. Thiam
tur chuan rilru sęn a ngai a, taihmak a ngai hle. Mi
pangngai tan chuan mahni inrintawkna neih hian
huaisenna min pe a ni.

8. Inthlak danglam ngam - Ram pum dinhmun leh sawrkar


inthlakah te, tih \hin dan anga kal reng a rem loh chang
a awm \hin a. Chutiang hunah chuan a hun leh hmun
mila ngaih dan leh tih dan thlak danglam ngam hi a
chhawrtu tan a hlu a, department tan leh ram tan ‘ro’
an tling \hin.

9. Mi hlim nih a \ul - A châng chuan in lamah harsatna


kan tawk a, rilru a hnual duh hle a, chutiang boruak
kara hnathawk tura chhuah chuan hlim hmel put a har
tawh \hin. Harsatna karah pawh a \ha zawng leh
hlimawm zawnga thil thlir thiam mi hi an hlu a. An
bula awm a nuam a, boruak rit tak an tizangkhai thiam
a. An tih dan hi a zir tlakin a entawntlak hle a ni.

10. Incheina - Hnathawh azirin inchei thiam a ngai hle.


Thawmhnaw hian min vawngin min thunun tlat a. Mipa
tan suit hak chuan kan inuluk em em a, chutiang bawkin
hmeichhia pawh puan man to an ven chuan an fimkhur
Awm dan mawi leh Nun dan tha

lehzual bik. Hnathawh mil chiahin inthuam ila, chu


chuan thawhhona boruak \ha a siam a, hna pawh kan
thawk chak duh bik a ni. Hnathawhna hmun thlen veleh
\hiante han chibai ila, nilengin awm a tinuam thei a ni.

Thil tihsual/sawi sual leh \awngkam lo thlahdah zauh


\um a awm thei a. Chutiang a nih chuan ngaihdam dil hian
rilru a nuam thei \hin.

Mi tam tak hrawn/thawhpui an nawm lohna chhan chu


an hnathawh nuam an ti lo va, an tui tawk lo a ni. Tunlai
Mizoram sawrkar hnathawk chu mahni hlawhah chang ni
lovin, mi dang hlawhah an lungawi lo va, thawh chhuah
mila hlawh lak ngaihtuah aiin mi dang hlawh lak zatah an
buai a, a tawpah hnathawh \hat duh lohvah an tlak a, a pawi
hle a ni.

Pathian hian mihringte hi tui zawng leh thiam zawng


inang lo turin min siam a. Thil chi hrang hrang siam/thawk
thiam mi-ah kan chhuak a, chuvang chuan kan inmamawh
tawn ta vek a. Eng hna mah hi a hniam leh sang, a zahawm
bik leh zahawm lo bik a awm lo va. Hlawh sang leh sang lo
chu a awm ngei; amaherawhchu, taima tak leh rinawm taka
kan chanpual kan hlen hian kan hna kha a zahawm a ni.

Hnathawhna hmun hi kan eizawnna hmun a nih avangin


kan zah tur a ni. Khawi hmun pawh ni se, ram lama huan
leh lo, leilet a nih pawhin uluk takin kan enkawl tur a ni.

Mi tam tak chu kan hnathawhna lamah, a bik takin


sawrkar hnathawk lote chu \hahnemngaih a na a; mahse, mi
dang tana mawi lo khawp hiala \hahnemngaih leh duhâm hi
a mawi loh bakah khua reiah kan hlawk phah tak tak ngai
chuang lo. Mi huat leh sawisel hlawhna mai mai a ni.
Awm dan mawi leh Nun dan tha

23. THING LEH MAU HUMHALH

Mau hi Pathianin mihringte hnena thil thlawn a pek


zingah chuan a hlu ber pawl a ni phak hial âwm e. A \han
chak leh hmanna a tam >m avangin tropical ramah phei
chuan a larin ngaihhlut a hlawh hle a. Mau hian thing anna
tam tak a nei a; mahse, a \han chak avang leh a chhung
kawrawng avang hian \angkai taka hmang tur chuan enkawl
uluk a ngai hle thung.

Mizoramah mau chi hrang hrang kan ngah hle a, hman


lah kan hmang \angkai. Kan rama mau awmte hi ram dang
mau nena tehkhin chuan a \ha ber chi chu a ni lo va. Chuti
chung chuan kan la hmang \angkai em em tho a ni. Pal atân
kan hmang a, in saknaah kan hmang \angkai em em a, a
tuai lah chawhmehah kan hmang nasa, a zung lah chem
fawngah te kan hmang a.

A zung kawm \ha phei chu hockey stick-ah te pawh a


\h a du h kh awp mai. Tui kawh na, puan bu, hnâng,
sairawkherh, >m, th<l, kho, tar mawi, no, tiang leh thil chi
hrang hrang siam nan kan hmang nasa hle a. Industry lamah
kan ram hi ropui lo mah ila mau a\ang hi chuan thil kan
siam chhuak nasa ve hle a ni. Tin, kan \henawm, a bik takin
Assam-ah lehkha siam nan paper mill-ah kan supply nasa a,
chuta \ang chuan sawrkarin sum tam tak a hmuh phah a ni.
A hnah pawh hi thingtlang lamah chuan an hmang \angkai
hle a. In chungah pawh a lo \ha hle a. Amaherawhchu, chih
uluk deuh erawh a ngai thung.

Thing phei hi chu mau ai mahin a hmanna a la tam a.


Thing tel lo chuan kan nun hi a hrehawm ngawt ang. Kan
chęnna in sak nan, khum, dawhkan, \hutthleng, almirah, in
Awm dan mawi leh Nun dan tha

chhung furniture leh bungbel thlengin kan hmang \angkai


a. Damdawi tam tak hi thing a\anga lâk chhuah a ni bawk a,
Cinchona thing a\angin Quinine, sikserh damdawi an siam
a, khuangthli zik no râwt sawm chu hrawk nâ damdawi
atan a \ha hle a. Chhawntual leh hnahkiah pil pawh pumna
damdawi atan an hmang a, kawlthei zik no hi kaw\halo
damdawi atan an hmang uar hle bawk. Nawalh (eucalyptus)
kung phei hi chu an sâwr a, damdawi chi hrang hrangah an
hmang nasa hle a ni. Fir (far) kung hriak pawh perfume-ah
te an hmang bawk. Thei kung zawng zawng hi thing chi
khat an lo ni leh bawk a.

A hranpa ve ve pawhin an \angkaina hi zir tham fe a


awm naa humhalh a \ulna chhan tlangpui hi tarlang ila –

1. Pathianin uluk taka a siam leh mihringte hi enkawl zui


tura min tih vangin kan humhalh a ngai.
2. Boruak \ha min petu an nih avangin kan humhalh tur a ni.
Mihringin nun nana kan mamawh boruak (oxygen) chu
thing leh maute hian min siam nasa >m >m a. Oxygen hi
siam lo sela chuan kan dinhmun a chhe ngawt ang.
3. Sik leh sa vawngtu an nih avangin humhalh hi kan bat
a ni. An kung leh hnah hian sik leh sa an vawng a.
Chuvangin, an tlem leh tam hian kan boruak dinhmun
a hril a, ruah tui tlak tam leh tlem a hril vek bawk a ni.
4. Tlang ramah lei min tur vengtu \ha tak an ni. Thing leh
mau zungte hi a \hen chu lei chhűng ril thűk tak takah
zung an kai a. Hei hian lei a \ham khawm a, lei min a
veng \hin a ni. Tlang ramah phei chuan an \angkai
lehzual.
5. Mautuai kan ei nasa hle a; thing a\ang pawhin chawhmeh
chi hrang hrang Mizo hian kan ei nasa. Kan chawhmeh
tui tam tak hi thing chawhmeh an lo ni leh zel a -
khanghu, pelh, thingthupui, sihneh, etc.
Awm dan mawi leh Nun dan tha

6. Nungchate ei leh in tur petu an ni leh zel bawk.

An \angkai rualin ręm lam an pan ve bawk si.


Chuvangin, thing leh mau humhalh kawngah hian
harhchhuah a hun takzet a ni. In chhung khurah theih ang
anga bawhzui a hun tak meuh a ni. Thlasik laiin meihawl
aiin electric heater hmang uar ila; thingpui dawr nei chuan
meihawl aiin gas thuk hmang uar ila; meihawl mamawhna
kan tihtlem chuan thing kih a tlem phah ang a, ngaw kan
humhalh \ha a ni mai. Chu chuan nungcha a tipung ang a,
sik leh sa a lo ziaawm ang a, a hun takah ruahtui kan
dawng ang a, tui kan ngah chuan huan thlai kan thar \ha
ang a, ei leh inah kan intodelh thuai mai ang.
Awm dan mawi leh Nun dan tha

24. NUNGCHATE HUMHALH

Nungcha tih hian ransa zawng zawng - rannung


khawmual leh tuia awm te hi a huam vek a. Thil siam zawng
zawngte hian inkungkaihna leh inmamawh tawnna kan nei
vek a. A inbuk tawk turin a tirah Pathianin a siam a, \ha a ti
hle a. Chumi hnuah thil siam dang zawng zawng enkawl
turin mihring hnenah thuneihna min pe a, chuta \ang chuan
harsatna a lo awm ta a ni.

Thing leh maute hian boruak \ha hip tur min pe a, thil
siam dangte’n a rah leh zikno leh hnah te chaw atan an lo
hmang a. Chawa hmangtute chu sa dangin chawah an lo
hmang ve leh a, chung ransa dang eiho chu mihringin kan
lo ei ve leh chhawng bawk a. Inbuk tawk takin a kual tur a
ni; mahse mihringte vangin tam tak an r>m phah a, ngaw a
r>m tel bawk a, sik leh sa a nasa tial tial a. India ramah ngei
pawh sik leh sa nasa lutuk vangin kum tinin thi an awm a.
Mizoramah hian chutianga thi chu sawi tur kan la awm lo
naa eng chen nge kan pumpelh theih dawn tih chu keimahni
kutah a innghat thui hle. Kum 1975 daih tawh khan UNO-
in a chh<t danin nungcha chi hrang hrang 369 zet chu
mihringin kan tirem tawh a ni. A tuartu chu mihring bawk
kan lo ni leh a. Chuvangin nungcha humhalh kawngah hian
i harh ang u.

Nilai zan Thupui bu leh Sunday School zirlaiah pawh


zir a ni chho zel chungin Aizawl khaw dai femah naupang
sava veh hmuh tur an la awm zauh zauh \hin hian \an lak a
ngaihzia a tilang chiang hle. Kum tin mai hian ram vah hun
lai âwm velah sapelho inhmu ‘sakhi’ tlata inkap palh sawi
tur an awm ve ziah mai pawh hi a zia lo hle a ni.
Awm dan mawi leh Nun dan tha

Thing leh mau kan mamawh leh kan hman \angkai ang
bawkin ran leh nungchate hian an hmang \angkai a, kan
inmamawh kual tawn vek a, a inkarah pakhat a bo chuan
zawi zawiin harsatna awm ta \hin a ni.

Tun hma kum zabi 15 chho bawr vel khan England


ramah chuan ngaih dan pakhat ‘Great Chain of Being’
emaw ‘Elizabethan Chain of Being’ tia an sawi \hin chu a
lâr khawp mai a. He ngaih dan mil hian Shakespeare-a
pawh khan a drama ropui tak takte kha a ziak a. He ngaih
danah hi chuan thil siam reng reng hi kan inkungkaih vek
bakah lal dan indawtin thil siam reng reng hi a awm vek a.
Mihring zingah chuan lal hi a chungnung ber a, a hnuaiah
khawnbawl upa te, mi hausa, pasal\hate leh sumdawng te,
chutah mi naran, a hnuai leh deuhvah mi rethei leh kutdawh
te; ransa zingah chuan sakeibaknei a lal a, sava zingah mupui.
Pangparah chuan Rose a sang leh ber a.

Hetiang hian inkhaidiat fel takin Pathianin a siam a, he


inkhaidiat fel tak hi tihchhiat leh tihbal a nih chuan chhiatna
râpthlâk tak a lo thleng \hin a, ram pumin a tawrh phah \hin
a ni. A chhe lai zawm \hat a nih hma loh chuan a tichhetu
khan a tuar zel bawk tih a ni a. Eng emaw chenah he ngaih
dan hi vawiin thlengin nungcha humhalh kawngah hian dikna
lai a awm a. Nungchate nena kan inkungkaih kual dan hi
kan tichat nasa tawh lutuk a, chi tam tak kan tir>m a, chu
chuan chi \henkhat a tipung thung a, ram \henkhatah \am te
a tlak phah a. Sik leh sa mumal loh chhan te pawh kan
inthlunzawmna khaidiat a chah vang a ni kan ti lo thei lo.

Kan ram \henawm Bangladesh hi ram rethei tak an ni


a, cyclone-in a nuai zing hle nachungin a ram leilung a \hat
avangin buh an thar \ha thei hle a. Chuti chung chuan eng
emaw hun lai khan an ramah \am a tla a. A chhan an han
Awm dan mawi leh Nun dan tha

chhui chiang a, \am a tlak hma kum thum v>l a\angin uchang
an man khawm chiam mai a, khawthlang ramah an thawn
chhuak a. Hl>p chu eng emaw zat an hlawkpui hman ang,
mahse buh chi insiam pollination nana pawimawh tak mai
chungu chu a lo tlem ta a, buh chu a lo rah \ha thei lo tih an
hmuchhuak ta a ni. Thlai leh thei chi hrang hrang chi a lo
darh theihna chhan bulpui ber pakhat chu khuai leh
phengphehlep hi a ni a. Mahse, tunlaiah chuan khawvel
thiamna hmangin kan huan thlai humhalh kan tum nasat
luatukna lamah kan huan thlai vengtu atan chemical kan
hmang a, hei hian khuai leh phengphehlep a lo tihtlem phah.
Khuai leh phengphehlep an tlem chuan thlai pâra a chi theh
darhtu tur a tlem tihna a ni a, thlaiin rah a chhuah tlem lo
thei lo a ni.

Genesis-ah mihringte hi thilsiam dangte enkawl tura


thupek kan ni a, chu thupek chu a s<tna a la awm loh
avangin vawiin thlenga la kengkawh chho zel tur kan ni. An
Awm dan mawi leh Nun dan tha

chunga thunei kan nih avanga tihhlum leh sawisak hi kan


tih tur a ni lo. A tawpah phei chuan a tuartu chu mihring
bawk kan ni leh a. Ram changkangahte chuan nungcha hlutzia
an hre chiang deuh deuh a, kawng hrang hrangah eizawnna
pawimawh takahte an hmang a, a ram pum ang pawhin sum
lak luh nan an hmang nasa tawh hle a ni.
Nungcha tourism sawi chuan nungcha awmna/ch>nna
hmun ngeia an chetla lai en tihna a ni a. Sahuana dah tihna
a ni lo. Hetiang ti thei tur chuan ram mipui zawng zawng
\anrual a ngai a, nungcha kan tihchereu loh a ngai hmasa
ber a, chu chuan a ken tel chu thing leh mau, ngaw kan tih
chereu loh a \ul bawk. Hetiang hi kan tithei a nih ngat
chuan kan ram hian a hausak phah hle dawn a ni. Hmun
hrang hrang a\angin tourist an rawn kal ang a, mi thiamin
kan rama nungcha an rawn zir bawk ang a, kan rama an
châm chh<ngin an pawisa an rawn hmang ang a, chu chu
kan ram tan income \ha tak a lo ni dawn a ni.

Ram changkang apiangin a hlawkna an tel nasa a. USA-


ah chuan kum 1991 khan tuifinriata nghapui (whale) chetla
entu (tourist) mi maktaduai 4 lai an tling a, ch<ng a\ang
chuan sum an la l<t hnem >m >m a, kum 1998-ah chuan mi
maktaduai 9 velin an en a. Chuta an sum lak luh chu dollar
tluklehdingawn khat lai a tling a ni. Sangha hi t<ra hrai kan
chin chh<ng chuan sangha taksaah khan t<r hlauhawm tak
an pai tihna a ni nghal a, kan hrisel thei tak tak lo. Hrai
duhna rilru leh hrai sa ei vangin rilru leh taksa a hrisel lo a
ni. Vawilehkhatah a pawina lang nghal mai lo mah sela
khua reiah natna a rawn chhuak nge nge \hin.

Mihring ran vulh pangngai ni lo, ramsa leh sava chi


reng reng hi lei lo ngam ila. A zuartute hian an hralh thei
lo vang a, a zuartuin a hralh theih loh chuan a kaptu/awktu
pawhin a veh a veh peih lo mai ang.
Awm dan mawi leh Nun dan tha

25. FAI LEH THIANGHLIM

‘Fai hi Pathian anna a ni’ tih hi khawvela thusawi


chhawn tam ber zinga mi a nih ngei a rinawm. Sawi mai
bakah sign board-ah pawh a tam hle a. Fai hian kan
nunah th<k takin nghawng a nei a. LAD-ho chuan thufing
an nei a. ‘Thil hi a awm lohna tur hmuna awm chu
bawlhlawh a ni’ an ti a, a dik khawp mai. Awm lohna tur
hmuna awm hi a ngaimawhawm a, min tibawrhbangtu a ni
\hin. Ram changkang apiangin bawlhlawh an ngaimawh a.
Bawlhlawh hian ken tel a ngah hle. Rannung chi hrang
hrang, hmuh theih leh hmuh theih loh khawpa t> a ko
khawm a. Natna hrik siamtu leh theh darhtu an ni tlangpui
lehnghal a.
Awm dan mawi leh Nun dan tha

Kan taksa leh kan awmna chhehvel a fai \hat chuan


rilru a zang vah mai a, khaw hawi a nuam a, kan harh v^ng
\ha bik a ni. Fai hian thianghlimna a keng tel bawk si a, hei
bakah hian thil hlu tak mai ken tel a neih chu hriselna a ni
a. Hriselna hi a hlu >m mai a, suma lei mai chi a ni bawk si
lo. Lei theih loh mah se a neih theih thung a. Nei tur chuan
taihmak erawh a ngai deuh.

Bawlhlawh a paihnaah paih zat zat hlawm ila, kan


chhehvel leh kan taksa tifai reng ila, kan hrisel a ni mai.
Scientist-hovin an chhui chhuah pakhat, âwm taka lang dik
deuh mai chu - kut sil ngun hi a ni, a bik takin sahbawn nen
ngata sil zing chu an hrisel tih hi a ni! Lal Isua pawh khan a
zirtirte ke kha a silsak hial a nih kha. A hnung zuitute phei
chu kan fai sarh reng tur a ni.

Bawlhlawh paih chungchangah hma kan sawn tawh viau


a, mahse kan kâ hi a la vir >m mai a, kuhva funna sarang
leh sweet, wai wai leh hmawmsawm kamram eng ilo f<nna
kan paih darh nasa lutuk hian kan ram boruak sik leh sa a
tidanglam zo vek tawh a. Kawng sir leh huan mawnga tuihawk
luankawrah bawlhlawh kan paih a, sarang chhe t> t> kan
paihho kha luikawr a\angin luiah a luang l<tin, lui kamah te
bu a khuar ve leh a, luia nungchate’n an haw em em mai si
a, an tlem tual tual a. A tawpah a tuartu chu a sa ei duhtu
mihring bawk kan ni leh a.

Ram \henkhatah phei chuan bawlhhlawh hi a paihna


hmuna paih lo chu hrem theih hial an ni. Singapore khawpui
hi khawvela khaw fai berah an thlang zing hle a. A chhan
chu a chh<nga chengten kawngsirah bawlhlawh an paih ve
ngai lo va, a hmun takah an paih \hin vang a ni. Mizo han
kalte pawhin bawlhhlawh an paih mai mai bik lo. Ram dangah
Awm dan mawi leh Nun dan tha

pawh kan tih theih tur chu kan chenna ramah ngei hian kan
ti \an dawn lawm ni?

Bawlhlawh hi rei lo teah a inchhęk khawm zung zung


a. In chh<ngkhur leh a chhehvel hi tihfai reng loh chuan
natna hrik a awm chak hle a. Khum hnuai, bangrel kil
kh^wr lai te, parda ph>n te hi tihfai reng a pawimawh.
Lungphur leh rannung dangin bu an khuar loh nan a khât
mawi tawka hr<k leh hawl fai a ngai a. Mahni chenna in leh
a vel pawh kan tifai \ha peih lo a nih chuan kan hrisel vakin
a rinawm loh. Taksa a hrisel loh mai bakah rilru pawh a
nghawng chhe vek thei a ni. Saphovin ‘a sound mind and a
sound body’ an tih \hin a dik khawp mai. Damdawi in
pumpelh nan chuan mahni invawn fai hi thupuiah neih ila a
Awm dan mawi leh Nun dan tha

\ha ngawt ang. Kan taksa a hrisel \hat chuan kan rilru pawh
a hrisel lehzual ngei ang.

|hangtharte hian nalh leh mawi kan hre deuh deuh a,


ha fai var nalh tak neih kan intihhmuh \an a. Ka chh<ng
hrisel neih a nawmzia kan hre ve \an a, hma chu kan sâwn
hret hret a ni. Tun anga kan kal zel chuan z<k leh hmuam
avanga ka chh<ng cancer pawh hi a tlem zel a beiseiawm
hle. Cheng hnih khat man tiranga, sachin, gutkha, etc. avang
hian kan taksa, Pathianin uluk taka amah anga a siam hi i
tichhe lo vang u.

I Petera 1:16 “Nangni in thianghlim tur a ni, kei ka


thianghlim si a,” tih ziak a nih kha.

Kan biak Pathian hi thianghlim famkim a ni a. A betute


leh a hnungzuitute pawh hian engti kawng zawng mahin
tluk lo mah ila, Amah anna kawngah intithianghlim turin
\an kan lak a ngai. Chutiang tur chuan kan taksa peng
hrang hrangte hi uluk taka kan enkawl a ngai a ni.
I Korinth 6:15 “In taksa chu Krista pęngte a ni tih in
hre lo vem ni?” Keimahni thu thu a nih laiin kan ta a nih
tawh lohna a awm a, mana lei kan ni tawh tlat. A man lah
chu sum leh paia lei zawh rual loh Lal Isua thisen a nih
avangin a man phu tura nun hi kan bat a ni.
Ke tahna - Scientist-ho bawkin an thil hmuhchhuah
pawimawh deuh mai chu ke tahna pawimawhzia hi a ni. In
chh<nga l<t tur vaivut zaa 70 vel hi ke tahnaah hian a
chambâng an ti a. Ke tahna neih \hat leh vuak fai peih hian
chhungkaw hriselna a hril thui hle a lo ni.
Thlai zawrh – Mizoram hi kan vanneihna chu thlai
hring tharl^m tak tak ei tur kan nei hi a ni a, kan vanduaina
erawh chu thlai hring kan zawrh chhawn dan tuihnai lo hi a
ni. Thlai hring tharl^m leh hrisel tak ei tur khan vaivut leh
Awm dan mawi leh Nun dan tha

motor chi hrang hrang khuin a nuai hrep hnu, kan taksa
tana hlauhawm tak kan ei tel ta \hin a, hma lak \ulna lai tak
a ni. Bazar tina thlai zuar leh chawhmeh zuar hian sarang
fimin khuh vek thei sela chuan kan hrisel phah lehzual ngei
ang le.
Cleanliness week – Ram pum huapin cleanliness week
te kan hmang chho \an a, school leh college-ah te
naupangte’n awareness neiin hma an la chho mek a. Veng
chh<ng inelna te neih a ni bawk a. Heng zawng zawng hi a
thlawn lovang tih beisei ila. A hmun leh hun takah bawlhlawh
paih nachang kan hre deuh deuh ang a, kan hriselna pawhin
hma a sawn chhoh zel a beiseiawm hle.
Pathian hian thianghlimna hi a ngai pawimawh hle a.
Bible-ah hian thianghlimna chi li kan hmu.
1. Thlarau nun thianghlimna : Thianghlimna rau rauah
chuan a pawimawh lai ber ni chungin ngaihthah ber a ni
hial mai âwm e. Thlarau nun thianghlim chu, ‘thinlung zawng
zawng, thlarau zawng zawng, rilru zawng zawng’-a Pathian
biak hi a ni a. II Kor. 6:17-ah chuan, “An zing ata lo
chhuak ula, a hrangin awm rawh u, thil bawlhhlawh reng
reng pawh dek suh u, Lalpan a ti,” tih ziak a ni a. Thlarau
nun thianghlimna hi a dera nungho nen kan inthliarhranna
chu a ni. Hetianga kan awm chauh hian Lalpa chuan, “In
tan Pa ka ni ang a, nangni pawh ka tan fanu fapa in ni ang,”
a ti a ni.
2. Thinlung thianghlimna : Tunlai khawvel \hang zelah
thl>mna hrang hrang, a bik takin fashion industry leh enter-
tainment lamah leh internet-ah a tam em em a. Kristian
\halaite chu hengah hian kan fimkhur a ngai hle. Kristian
\halaite intawh khawmnaah reng reng mi mit la zawng leh
ngaihtuahna sual tikal thui thei chi thawmhnaw, taksa lang
nasa leh chhîng lutuk inbel hi sual a ni.
Awm dan mawi leh Nun dan tha

Matthaia 18:6 “Amaherawhchu, tupawh heng mi ringtu


mi t>te zinga pakhat pawh titlu apiang chu, an nghawngah
buh rawt sawmna lung lianpui awrhtirin tuifinriat th<k laiah
thlak daih sela an tan a sâwt zawk ang.”

3. Rilru thianghlimna : Thil a taka tih kher ni lo,


ngaihtuahna sual chungchang hi Isua khan a sawi chiang
leh hle mai. Mat. 5:28-ah heti hian a ti a, “Kei erawh chuan,
tupawh ngaih châka hmeichhe melh apiang chu, a thinlungah
a uire tawh reng a ni tih ka hrilh a che u.”

4. Taksa thianghlimna : Insil leh inbual fai reng harsatna


hmun tui vânnaah pawh theih ang angin kan taksa kan vawn
thianghlim a \ul. II Kor. 7:1-ah hetiang hian ziak a ni,
“Chutichuan, duh takte u, chung thutiam chu kan neih
avangin, tisa leh thlarau bawlhhlawhna zawng zawngah i
intifai ang u, Pathian \ih dek chunga thianghlimna tifamkimin”
tiin. Kan taksa hi mana lei a nih tawh vangin kan vawng
thianghlim tur a ni.

Lemchan tawi

Mawia : “Ka ha hi a sen em?”


Thanga : “Aw a eng \hut!”

Bible-ah bawk hian taksa thianghlimna an ngaih


pawimawhzia chu hriak rimtui an inchulh zinzia leh sawi
lan a tamzia a\ang hian a hriat mai âwm e. Hriak rimtui
hian taksa a vawng dai a, thlan chhuak tur te a veng a, vuna
kua awm hi a tithianghlim bawk a ni. Tunlai khawvelah
pawh cosmetic company lian tak tak inelna chu taksa tana
\ha leh rimtui insiam \hatsiakah a ni r>ng a ni.
Awm dan mawi leh Nun dan tha

26. NI KHATA THIL |HA TIH - DAM CHHUNG


ATAN

Thil \ha pakhat tal tih hian mi tan malsawmna a nih mai
bakah mahniah lungawi veng vengna a awm tlat mai a. Thil
har lo tak mai, a hnuaia mi eng ber emaw tal hi tih i nei
tawh em? I ti tawh a nih pawhin vawiinah tih han tum leh
chhin teh. Thil harsa a ni lo vang.

1. Hmelhriat ngai loh biak


2. Pitar/putar/naupang kawng kân tur \anpui
3. Thing phun (a remchang laiah)
4. Pâwn chhuak thei lo damlo tlawh
5. Mi kawng bo \anpui
6. Bazara nu inkhai bawr tak \anpui
7. Uluk taka mi titi ngaihthlak
8. I hnunga kalte tan kawngka lo hawnsak
9. Thisen pek
10. Vantlang kawnga bawlhhlawh then/chhar
11. Kawngpuia lirtheiin a chil loh nana perek chhar
12. |henawm naupangte an zirlaia an harsatna \anpui
13. Naupang rethei sweet leisak (kuhva fun khat ai)
14. Bus chuannaa mi dang \hutna ken
15. Bible châng khat tal chhiar (Sports column/\halaite
huang ang zata sei ni lo, châng khat chauh tal!)
16. Hmun phiah (inchh<ng leh tual)
17. Thleng sil
18. Ins<k
19. Zing thawh hma
20. |awng\ai
21. Hmaichhana mi \hatna hrilh
22. Hnatlannaa tel
Awm dan mawi leh Nun dan tha

23. Khawhar ina kal


24. Thlân laih
25. Mitthi ina tlaivar
26. Mahni thil eina kâwr/funna bawlhhlawh bâwm a awm
remchan lohva iptea ah \hat.

Mi tana thil \ha ti tam hian fate an nei puitling duh an ti


mauh mai. Mi \anpui nasa leh taima chuan an hriat loh lai
pawhin an fate rilruah taihmakna leh mi dang ngaihsakna
thinlung an tuh a, Kohhran leh khawtlang tana inhmang lo
lutuk ai chuan thlahte zel pawh belhchian an dawl zawk tih
an hmu chhuak tlat.

A chunga list siam hi theih ang chin chin vawiinah tih


tum la, naktukah a ngai bawk emaw, a dang tih belh leh la,
a ni telin list-a lang lo pawh belh chho zel la, i hriat loh
laiin thil \ha tih chu ngaiah i neih ang a, a lo rei hunah
chuan veng khat nu/pa rawn tl^k leh mi fing niin chhungkaw
awhawm tak i din a ni mai.

II Thessalonika 3:13

Unaute u, nangni erawh chuan thil \ha tih ning suh u.


LEHKHABU RAWNTE

1. Aizawl Chhim Presbytery Silver Jubilee Souvenir –


(Aizawl Chhim Presbytery. Lengchhawn Press, 2003)
2. Christian ethics-An Introductory Reader, Edited by
Hunter P. Mabry. (ISPCK.2001)
3. Chicken Soup For The Teenage Soul on Tough Stuff
:Jack Canfield,Mark Victor Hansen, Kimberly
Kirberger. (Published by Westland. 2001)
4. Bonny Lalrindika : Tleirawl Inkhawm Kaihhruaina Bu
Rukna (Synod Literature & Publication Board. 2007)
5. Dr. C. Lalhmingliana :Nungchate Khawvel (RD Print
Tech 2008)
6. Dr. C. Lalhrekima : Tleirawl Inkhawm Kaihhruaina
( Synod Literature & Publication Board. 2008)
7. India Ram Presbyterian Kohhran Dan Bu -(Synod Lit-
erature & Publication Board, 1997)
8. Kum Za Chhunga Mission Veng Kohhran Chanchin –
(Mission Veng Kohhran Centenary Committee, JJJ En-
terprise, 1994)
9. Lalthanchhunga : Tleirawl Inkhawm Kaihhruaina
(Synod Literature & Publication Board. 2002)
10. Pastor Lalchhhuanliana :Nilai leh Beihrual Thupui 1996
(Synod Literature & Publication Board, 2005)
11. Rev. H. Zalawma : Senior Zirlai Bu Thumna
( Synod Literature & Publication Board, 2001)
12. Rev. Saiaithanga: Thurin Zirna (Revised) (Synod Pub-
lication Board,1989)
13. Selet Thanga : Pi Pu Lenlai (Vawi 12 chhutna Pub-
lished by Lianchhungi Bookstore. 1989)
14. Thanga : Hman Lai Mizo Aawm Dan (Published by
Lalsangpuii, Chanmari, Aizawl.1992)
15. Rev. Lalrinawma : 2008 Nilai leh Beihrual Thupui-
Kristiante leh Pathian Thil Siam Dangte
( Synod Literature & Publication Board. 2007)
16. Rev. Dr. R. Lalbiakmawia : 20 09 Nil ai l eh
Beihrual Thupui - Thianghlimna ( Synod Literature &
Publication Board. 2008)
17. Rev. K. Lalrinmawia : Senior Zirlai Bu Thumna (Synod
Literature & Publication Board. 2008)
18. Rev. H. Vanlalruata : Tleirawl Inkhawm Kaihhruaina,
Bu Hnihna ( Synod Literature & Publication Board.
2003)
19. Rev. Lalhmangaiha: Moral Education 8 (Synod Educa-
tion Board. 2007)
20. Rev. Lalhmangaiha : Moral Education 9 (Synod Edu-
cation Board 2008)
21. Rev. Mangchhuana Sailo: Chet Dan Mawi
( Lengchhawn Press . 2006)
22. Upa Chhawnvunga : 2007 Nilai leh Beihrual Thupui -
Kohhran Inthunun Dante (Synod Literature & Publi-
cation Board. 2006).

***
WEBSITE RAWNTE

1. http://www.cambriacareerlink.org
2. http://internships.about.com/od/internships101/tp/
EmployeeValues.htm

3. http://www.teenhelp.com/index.html

4. http://www.indianchild.com/index.htm

5. http://www.populararticles.com/

6. http://www.controlengme.com/

7. http://www.watchtower.org/

8. http://en.wikipedia.org/wiki/Cleanliness

9. http://www.worketiquette.co.uk/

Anda mungkin juga menyukai