VİDEO

ÇÖZÜM

DİJİTAL

KÜTÜPHANE

Akıllı

Tahta

Uyumlu

TAMAMI

GÜNCEL

ÖSYM

%100 SORULARI

Müfredata

TAM uyumlu

TAM K O NU AN L ATIMLI

Ko laydan zora testler

“Enerjinizi bilgiye çevirin”

F A S İ K ÜL EĞİTİM SETİ

A Y

T

EDEBİ

Y

A

T

FASİ

KÜL

EĞİTİM

SE Tİ

FA Sİ K ÜL EĞİTİM SETİ

TANDEM YAYINLARI

Merkez Mah. Fatih Cad. No: 71 Halkalı - Küçükçekmece - İSTANBUL

Tel: 0212 696 99 99 Belgeç: 0212 696 46 46

www.kitapbende.com

TANDEM YAYINLARI

Edebî (Yazınsal) Türler

FASİKÜL 1

1 EDEBİYAT

EDEBİYAT (YAZIN)

 Olay, düşünce, duygu ve hayallerin dil aracılığıyla sözlü veya yazılı olarak biçimlendirilmesi sanatına denir.

 Edebiyat, Arapça edeb sözcüğünden yapılmış ve Türk edebiyatında Tanzimat’tan sonra kullanılmaya başlanmış bir

sözcüktür.

 Edebiyat sözcüğünün günümüzdeki anlamı ile ilk defa Şinasi ve Namık Kemal’in yazılarında karşılaşılır.

Edebiyat ve Bilim İlişkisi

 Edebiyatla bilim arasında farklı şekillerde ilişki söz konusudur. Edebiyat da bilim de insana yöneliktir, insan içindir.

 Edebiyat öznel bir bakışla güzelliğe ulaşmayı, kişiye estetik zevk kazandırmayı amaçlar.

 Bilim ise deney, gözlem, araştırma gibi yöntemlerle gerçeğe ve doğru bilgiye ulaşmayı hedefler.

 Edebiyat öncelikle psikoloji, sosyoloji, tarih, felsefe gibi

sosyal bilimlerle doğrudan ilişki içindeyken fizik, kimya, biyoloji gibi deneysel bilimlerle dolaylı bir ilişki içindedir.

 Edebiyat bilimi, bilim de edebiyatı etkiler.

 Bilim, edebiyata kaynaklık edebilir. Kemal Tahir’in Osmanlı Devleti’nin kuruluşunu anlattığı Devlet Ana romanına tarih bilimi kaynaklık etmiştir.

 Edebî eserden hareketle bilim insanları yeni buluşlar gerçekleştirebilir.

 Jules Verne’in (Jul Vern) Ay’a henüz gidilmediği bir dönemde yazdığı Ay’a Seyahat adlı romanı, edebiyatın bilime kaynaklık etmesinin bir örneğidir.

1. ÖĞRETEN SORU

Edebiyatla bilim arasında farklı şekillerde ilişki söz konusudur.

Edebiyat bireyi anlatırken ----, toplumu anlatırken ----, geçmiş

zamandaki olayları ve kişileri anlatırken de ---- biliminden yararlanabilir.

Bu parçada boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) sosyoloji - psikoloji - tarih

B) psikoloji - sosyoloji - tarih

C) sosyoloji - tarih - psikoloji

D) tarih - sosyoloji - psikoloji

E) psikoloji - tarih - sosyoloji

Çözüm:

Edebiyatın Güzel Sanatlar İçindeki Yeri

GÜZEL SANATLAR

İşitsel

(Fonetik)

Sanatlar

Görsel

(Plastik)

Sanatlar

Dramatik

(Ritmik)

Sanatlar

Edebiyat

Müzik

Resim

Heykel

Mimari

Tiyatro

Sinema

Dans

Bale

Opera

2. ÖĞRETEN SORU

Hem sesin hem hareketin anlatıldığı sanatlara dramatik sanatlar adı verilir.

Bu açıklamaya göre aşağıdakilerden hangisi dramatik sanatlardan biridir?

A) Tiyatro B) Müzik C) Resim

D) Edebiyat E) Heykel

Çözüm

1. ÜNİTE

Edebî(Yazınsal) Türler

EDEBİYAT 2

FASİKÜL 1

EDEBİYAT VE DİL

 Dil; bireyleri milletine, yurduna, geçmişine sıkı sıkıya bağlar.

 Kuşaktan kuşağa aktarılarak gelen dil, bireyi geçmişle gelecek arasında bir köprü yapar.

 Toplumdaki siyasi, sosyal, kültürel değişimler ve teknolojinin getirdiği yenilikler de toplumla sıkı bir ilişki içinde olan

konuşma ve yazı diline yansır.

 Edebiyat da bu işlevini, edebî dil dediğimiz dilin imkânlarından yararlanmakla yerine getirir.

İLETİŞİM VE DİL

 İletişim duygu, düşünce ve bilgilerin türlü yollarla başkalarına aktarılmasıdır.

 İletişim insanların temel ihtiyaçlarındandır. İnsanların duygularını, düşüncelerini ve hayallerini başkalarıyla paylaşma ihtiyacı iletişimi ortaya çıkarmıştır.

 Toplumsal yaşamda etkili ve gelişmiş iletişim aracı olarak

dil kullanılmıştır.

İLETİŞİM ÖGELERİ

Gönderici (Kaynak): İletişimi başlatan ögedir.

Alıcı: Kodlanmış iletiyi alan, ona anlam verip kodu çözen iletişim ögesidir.

İleti (Mesaj): Göndericinin düşüncelerinin, isteklerinin, duygularının görsel veya işitsel hâle dönüşmüş şeklidir.

İleti; konuşma, yazı, hareket, resim vb. şekilde olabilir.

Kanal: İletinin alıcıya ulaşmasında kullanılan yol ve araçtır.

Işık, hava, ses vb. iletiyi alıcıya taşıyan kanaldır.

Geri Bildirim (Dönüt): Göndericinin iletisine alıcının verdiği

karşılıktır.

Kod (Şifre): İletinin özel bir tarzda düzenlenmiş hâlidir. Kod;

dil, hareket, resim vb. şeklinde olabilir.

Bağlam: İletişime katılan ögelerin birlikte oluşturduğu mekân

ya da ortamdır.

AKLINDA OLSUN

DİLİN KULLANIMDAN DOĞAN TÜRLERİ

Bir dilin kullanımında, bölgesel ve kültürel farklılıklar sonucu, dil içindeki farklılaşmalar olur.

AĞIZ: Bir dilin bir ülke sınırları içindeki farklı yerleşim bölgelerinde ses, şekil, söz dizimi ve anlamca

farklılaşan konuşma biçimidir: Kayseri ağzı, Erzurum ağzı, Trakya ağzı...

– Beni bak gıı, n’apıp durun? (Bana bak kız, ne yapıyorsun?) (Ege ağzı)

ŞİVE: Bir dilin, yazılı kaynaklarla izlenebilen tarihî

gelişimi içinde ayrılmış kollarıdır.

Azeri Türkçesi, Özbek Türkçesi, Türkmen Türkçesi…

– Bu yahınlarda erzag dükkânı var mı? (Bu yakınlarda bakkal var mı ?) (Azeri şivesi)

LEHÇE: Bir dilin, tarihî gelişimi içinde yazılı kaynaklarla izlenemeyen dönemlerinde ayrılmış kollarıdır.

Çuvaş lehçesi ve Yakut lehçesi gibi.

– Sene sul yaçepe salamlatap. (Yeni yılınız kutlu

olsun.)(Çuvaş lehçesi)

ARGO: Ortak dilden ayrı olarak belirli toplulukların

ses, yapı, söz dizimi ve anlam bakımından farklılık

gösteren dili veya kelime dağarcığıdır. Argo, çoğunlukla kaba bir söyleyiş özelliği gösterir.

– Arkadaşın çok afili, etrafa da caka satıyor.

JARGON: Aynı meslek veya topluluktaki insanların

ortak dilden ayrı olarak kullandıkları özel dil veya

söz dağarcığıdır.

– Hasta dün gece eks oldu. (eks olmak, ölmek anlamında bir tıp jargonudur.)

STANDART (ÖLÇÜNLÜ) DİL: Bir dili toplum olarak

konuşan ve yazanların hep birlikte uydukları, ağız özelliklerinden arındırılmış, belirli ölçü ve kurallara bağlı

ortak dildir. Standart Türkçe, İstanbul Türkçesi esas

alınarak biçimlendirilmiş olan konuşma ve yazı dilidir. 3. ÖĞRETEN SORU

İletişim, kimi zaman nesneler veya seslerle sağlanabilir. Bir fabrikada yemek arası verilirken çalınan zil ----, işçilerin ihtiyaçlarını

gidermek için harekete geçmesi de ---- olarak değerlendirilir.

Bu parçada boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) gönderici - alıcı B) gönderi - dönüt C) gönderici - bağlam

D) bağlam - alıcı E) bağlam - dönüt

4. ÖĞRETEN SORU

Bir dilin karanlık döneminde, kendisinden ayrılmış, biçim, ses

ve kelime farklılıkları gösteren koluna ---- adı verilir. Dilin bilinen tarihî süreci içerisinde ayrılmış olan ve kimi ses ve biçim

farklılıkları içeren koluna ise ---- denir.

Bu parçadaki boşluklar sırasıyla aşağıda verilenlerden

hangisiyle doldurulmalıdır?

A) lehçe-ağız B) şive-ağız C) ağız -lehçe

D) şive-lehçe E) lehçe- şive

Çözüm: Çözüm:

Edebî(Yazınsal) Türler

3 EDEBİYAT

FASİKÜL 1

METİNLERİN SINIFLANDIRILMASI

Sanat metinleri (edebî metinler); edebî bir heyecan uyandırmak, estetik zevk ve anlayış kazandırmak amacıyla yazılır.

 Coşku ve heyecanı dile getiren metinler (şiir), öyküleyici (anlatmaya bağlı) metinler (masal, fabl, destan, hikâye, roman),

göstermeye bağlı metinler (tiyatro) sanat metinleridir.

 Öğretici metinler; tanıtmak, bilgi ve haber vermek, uyarmak, düşündürmek, kanıları değiştirmek, yönlendirmek gibi amaçlarla yazılır.

 Tarihî metinler, felsefi metinler, bilimsel metinler, gazete çevresinde gelişen metin türleri (makale, deneme, sohbet, fıkra, eleştiri, mülakat, röportaj, haber yazıları),

 Kişisel hayatı konu alan metin türleri (anı, günlük, gezi yazısı, biyografi / otobiyografi, mektup) öğretici metinlerdir.

SANAT METİNLERİ (EDEBÎ METİNLER)

OLAY ÇEVRESİNDE OLUŞAN EDEBÎ METİNLER

ANLATMAYA BAĞLI METİNLER

HİKÂYE

Hikâye (öykü); yaşanmış ya da yaşanabilir olay veya durumların kişi, yer ve zamana bağlı olarak okuyucuda heyecan ve

zevk uyandıracak şekilde anlatıldığı kısa edebî türdür.

Hikâyenin Bölümleri

Serim bölümü; yer ve zamanın belirtildiği, kişilerin tanıtıldığı,

olayın anlatılmaya başlandığı bölümdür.

Düğüm bölümü, olayın okuyucuda merak duygusu oluşturacak şekilde işlendiği bölümdür.

Çözüm bölümü, olayların düğümlerinin çözüldüğü bölümdür. Okuyucuda merak uyandıran sorular bu bölümde cevaplanır.

Hikâyenin Yapı Unsurları

Olay örgüsü; hikâye kişilerinin başından geçen olaylar dizisidir, hikâyedeki ana olaya bağlı küçük olayların peş peşe sıralanmasıyla oluşur.

Kişi veya kişiler, hikâyede anlatılan olayları veya durumları

yaşayan kahramanlardır. Bu kişiler, kurmaca kişilerdir.

Mekân, olayın geçtiği yer ya da yerlerdir. Yazar, olayın akışı içinde

ayrıntıya girmeden yaşanılan ortamı ya da mekânı tanıtır.

Zaman, olayın başlangıcından bitişine kadar geçen süredir.

Olay zamanı, baştan sona doğru verilebileceği gibi herhangi

bir sıralamaya uyulmadan da verilebilir. Zaman açıkça belirtilebileceği gibi sezdirilme şeklinde de yansıtılabilir.

HİKÂYE TÜRLERİ

Hikâyeler, olay eksenli veya durum ağırlıklı oluşuna göre sınıflandırılır.

Olay (Vaka) Hikâyesi

 Bu tür öykülere klasik öykü de denir.

 Olayın serim, düğüm ve çözüm bölümlerine uygun olarak

mantıksal bir sıralamayla sonuca bağlandığı hikâye türüdür.

 Bu tarz hikâyenin temeli bir olay anlatımına dayanır.

 Olay hikâyesinde kahramanların ve çevrenin tasvirine önem

verilir, okuyucuda merak ve heyecan duygusu uyandırılır.

 Fransız yazar Guy de Maupassant (Giy dö Mopasan) tarafından geliştirilen bu hikâye türüne Maupassant tarzı

hikâye de denir.

 Olay hikâyesinin Türk edebiyatındaki başlıca temsilcileri

Ömer Seyfettin, Refik Halit Karay ve Reşat Nuri Güntekin’dir.

Durum Hikâyesi

 Olaylardan çok, günlük yaşamın bir kesitini ele alıp anlatan hikâye türüdür.

 Durum hikâyesinde ruhsal çözümlemelere ağırlık verilir,

olay ikinci planda kalır.

 Bu tarz hikâyede serim, düğüm, çözüm bulunmaz; okuyucunun merak duygusuna seslenilmez.

 Rus yazar Anton

Çehov tarafından

geliştirilen bu hikâye türüne Çehov

tarzı hikâye de denir.

 Durum hikâyesinin

Türk edebiyatındaki

başlıca temsilcileri

Memduh Şevket

Esendal ve Sait Faik Abasıyanık’tır.

METİNLER

Çoşku ve Heyecanı

Dile Getiren Metinler

Olay Çevresinde Oluşan Metinler

Anlatmaya Bağlı

Metinler

Göstermeye

Bağlı Metinler

(Tiyatro)

Modern Tiyatro

Geleneksel

Türk Tiyatrosu

(Trajedi, Komedi,

Dram)

(Orta oyunu,

Karagöz,

Meddah,

Köy Seyirlik

Oyunları)

(Makale, Deneme,

Sohbet, Fıkra, Eleştiri,

Mülakat, Röportaj,

Haber Yazıları)

(Anı, Günlük, Gezi

Yazısı, Biyografi,

Otobiyografi, Mektup)

(Masal, Fabl,

Destan, Halk

Hikâyesi, Mesnevi,

Manzum

Hikâye,

Roman)

Sanat Metinleri Öğretici Metinleri

Tarihi Metinler

Felsefi Metinler

Bilimsel Metinler

Gazete Çevresinde

Gelişen Metinler

Bireysel Hayatı Esas

Alan Metinler

Edebî(Yazınsal) Türler

EDEBİYAT 4

FASİKÜL 1

5 - ÖĞRETEN SORU / ÖSYM

Hayatın içindeki bir an ve bu andaki olaylar, anlatmak için yeterlidir. Dış âlemde meydana gelen olaylar arasından seçme,

ayıklama ve yeniden düzenleme ihtiyacı duyulmaz. Okuyucunun merak duygusunu kamçılayacak entrik unsurlar, iniş çıkışlar, düğümlerden faydalanma söz konusu değildir. Olay örgüsünün yürüyüşü büyük ölçüde “diyalog” veya “konuşmaya”

dayanmaktadır. Yazar-anlatıcı ya hiç müdahale etmez ya da

aralarındaki bağlantıları sağlamakla yetinir.

Bu parçada, aşağıda verilenlerden hangisinin özelliklerinden söz edilmektedir?

A) Durum hikâyesi B) Olay hikâyesi C) Roman

D) Geleneksel hikâye  E) Klasik mesnevi

Çözüm:

ROMAN

 Roman, yaşanmış ya da yaşanması mümkün olay veya durumların kişi, yer ve zamana bağlı olarak okuyucuda heyecan

ve zevk uyandıracak şekilde anlatıldığı uzun edebî türdür.

 Romandaki gerçeklik kurmaca gerçekliktir.

 Roman, yazıldığı dönemin zihniyetini yansıtır.

Romanın Bölümleri

Serim: Romanda anlatılan olayların başlangıcı burada verilir.

Merak duygusu ön plandadır.

Düğüm: Romandaki olayların gelişip okuru etkisine aldığı bölümdür.

Çözüm: Romandaki olayın açıklığa kavuştuğu, düğümün çözüldüğü bölümdür.

Romanın Yapı Unsurları

Olay

 Edebî metin kişilerinin başından geçenlere olay denir.

 Olaylar bazen kronolojik bir sırayla art arda anlatılırken bazen de geriye dönüş(flashback) tekniği kullanılarak olayın

öncesi anlatılır. Romanlarda birden fazla olayın sebep-sonuç ilişkisi içinde anlatılmasına olay örgüsü denir.

Mekân (Çevre)

 Olay örgüsünü oluşturan, olayların geçtiği yere mekân denir.

 Olayın daha iyi anlaşılabilmesi için yer ya da çevre, betimlemelerle tanıtılır.

Zaman

 Edebî metinde ele alınan olayların başlaması ile bitmesi

arasında geçen süreye zaman denir. Anlatmaya bağlı edebî metinlerde iki türlü zaman vardır:

 Vaka zamanı: Olayların yaşandığı, kişilerin içinde bulunduğu şimdiki zamana denir. Az veya çok her olay veya şahıs, içinde olduğu zamanın izlerini taşır.

 Anlatma zamanı: Romandaki olayların anlatılması için belirlenen zamandır. Anlatıcı, anlatma zamanını istediği şekilde düzenler. AKLINDA OLSUN

 XIV. yüzyılda İtalyan edebiyatında Boccaccio’nun (Bokaçyo) yazdığı Decameron (Dekameron) adlı eser, hikâye türünün ilk örneği kabul edilir.

 Türk edebiyatında Tanzimat’tan önce hikâye türünün yerini halk hikâyeleri, destanlar, masallar, mesneviler ve Dede Korkut Hikâyeleri tutmaktaydı.

 Batılı anlamda hikâye, Türk edebiyatına Tanzimat’la girmiştir. Ahmet Mithat Efendi’nin Letâif-i

Rivâyât adlı eseri ilk hikâye örneğidir.

 Teknik açıdan güçlü, Batılı örneklere benzeyen

ilk realist hikâye örneği Samipaşazade Sezai’nin

Küçük Şeyler adlı eseridir.

BAŞKA YERDE YOK

 Küçürek hikâye, az sayıda kelimeyle yoğun anlamlar aktarma gücü içeren sanatsal iletişim aracıdır.

 Küçürek (minimal) hikâye, betimlemeye ve çözümlemeye dayanmayan, yalnızca bir anın saptaması olan anlatılardır.

 Küçürek hikâyenin üç önemli belirleyici özelliği vardır: Kısalık, yoğunluk ve birlik.

 Cumhuriyet Dönemi Türk Edebiyatı’nda küçürek (minimal) hikâyede Ferit Edgü’nün Öç adlı öyküsü, bu türün en özgün örneklerinden birini oluştur.

 Toplam 4 tümce ve 24 sözcükten oluşan “Öç”, oldukça sıkıştırılmış ve yoğunlaştırılmış bir anlatıdır.

 Ferit Edgü, Haydar Ergülen, Vüs’at O. Bener gibi sanatçılar, küçürek hikâye tarzında eser veren

sanatçılardır.

TORTU

Sadece kemanını vermedim. Yıllar sonra yeğenine armağan

ettim. O da öğrenememiş doğru dürüst, evlerinin bir duvarına asmış.

Ben zaten hiç beceremedim, hiçbir şey, iç yangını anılar yaratmaktan başka.

Vüs’at O. BENER, Kara Tren

Edebî(Yazınsal) Türler

5 EDEBİYAT

FASİKÜL 1

Kişiler

 Romanların çoğunda geniş bir şahıs kadrosu vardır.

 Roman kişisine kahraman denir.

 Romanda olayların akışını etkileyen insanlar dışında, hayvan, bitki, eşya gibi varlıklar da vardır. Bunlar da bir bakıma roman kişileri sayılır.

 Roman kişileri, tip ve karakter olarak yansıtılır:

Tip (yalın kat kişi):

 Benzerlerinin niteliklerini abartılı bir biçimde üzerinde taşır.

 Belirli bir zümreyi ya da sınıfı belirgin özellikleriyle temsil

eden kişidir.

 Tip “sevecen tip, alıngan tip, kıskanç tip, sosyal tip” gibi,

tek yönlü özelliğiyle anlatılır.

 Kalıplaşmış davranışlar sergiler, romanda ne zaman ortaya çıksa kolayca tanımlanabilir.

 Benzerlerine her eserde rastlanabilir.

Karakter:

 Kendine özgü özelliklere sahip olup toplumun genelini temsil etme özelliği göstermez.

 Çok yönlü ve değişkenliğe sahip özelliktedir, kendini sürekli yeniler.

 Kendine özgüdür, benzeri yoktur.

 İnsanın iç çatışmaları ve çıkmazlarını verme görevini yüklenmiş roman kişileridir. PRATİK BİLGİ

TÜRK EDEBİYATINDA ROMANLA İLGİLİ İLKLER

O İlk yerli roman:

Taaşşuk-ı Talat ve Fitnat - Şemsettin Sami

O İlk çeviri roman:

Telemak - Yusuf Kâmil Paşa (Fenelon’dan)

O İlk edebî roman:

İntibah - Namık Kemal

O İlk tarihî roman:

Cezmi - Namık Kemal

O İlk realist roman:

Araba Sevdası - Recaizade Mahmut Ekrem

O Batılı anlamda ilk roman:

Mâi ve Siyah - Halit Ziya Uşaklıgil

O İlk psikolojik roman

Eylül - Mehmet Rauf

O İlk köy romanı

Karabibik - Nabizade Nâzım

6 - ÖĞRETEN SORU / ÖSYM

Tanzimat’a kadar Türk toplumunda onun yerini destanlar, efsaneler, mesneviler ve halk hikâyeleriyle masallar tutmuştur.

Bir edebiyat türü olarak bize Tanzimat’tan sonra Batı’dan gelmiştir. İlk örnekler Fransız edebiyatından yapılma çevirilerdir.

Bunlardan ilk tanıdığımız yapıt, Yusuf Kâmil Paşa’nın bir çevirisidir.

Bu parçada sözü edilen edebiyat türü aşağıdakilerden

hangisi olabilir?

A) Hikâye B) Tiyatro C) Gezi

D) Anı E) Roman

Çözüm:

KONULARINA GÖRE ROMANLAR

Macera (Serüven) Romanı:

Günlük hayatta az rastlanan, ilgi çekici olayları okuyucuda heyecan ve merak uyandıracak biçimde anlatan roman türüdür.

Monte Cristo Kontu (Monte Kristo Kontu) - Alexandre Dumas

(Aleksandır Duma)

Sosyal Roman:

Sınıf çatışması, geçim sıkıntısı, göç gibi toplumsal ve ekonomik sorunları veya birtakım töreleri ele alan roman türüdür.

Yaprak Dökümü - Reşat Nuri Güntekin

Bilim kurgu Romanı:

Gelecekte olabilecek olayları bilimsel bir yaklaşımla, hayal gücünü de kullanarak anlatan roman türüdür.

Ben Robot - Isaac Asimov (Ayzek Ezimov)

Tarihî Roman:

Tarihî olayları ve kişileri konu alan roman türüdür.

Küçük Ağa - Tarık Buğra

BİZDEN NOT

Roman türünün ilk örneği, İspanyol yazar Cervantes’in (Servantes) XVII. yüzyılın başlarında yayımlanan Don Quijote (Don Kişot) adlı eseridir.

O Türk edebiyatına roman Tanzimat’la girmiştir.

Edebî(Yazınsal) Türler

EDEBİYAT 6

FASİKÜL 1 BENDEN UYARMASI

Romanda Tema ve Konu:

 Tema, romana hâkim olan ve okura aktarılmak

istenen temel duygu ve düşüncelerin soyut ifadelerle dile getirilmesidir.

 Konu, bu temanın işlenmesi sırasında belirlenir.

Temanın kişi, yer, zaman ve durum bildirecek

biçimde somutlaştırılması sonucu konu ortaya

çıkar.

 Tema, romanın olay örgüsünün içinde yedirilmiş

olarak yer alır. Bir romanda yazarı yazmaya iten

sebep metnin temasıdır. Bu bakımdan metnin temasının sosyal hayatla, düşünce tarihiyle ve eserin yazıldığı dönemle ilişkisi vardır.

 Konu “Bu romanda ne anlatılıyor?” sorusuna alınabilecek yanıttır. Örneğin “aşk, ölüm, ayrılık”

kavramları birer temadır. Bu kavramlar bir romanda somutlaştırıldığında konu hâline gelir.

BİZDEN NOT

Romanla Hikâyenin Farkı:

 Romanda birden çok olay ya da birbirine bağlı

olaylar anlatılır. Hikâyede ise genellikle bir tek

olay anlatılır.

 Romandaki kişi sayısı hikâyeden daha fazladır.

 Romanda kişiler arasında karşımıza karakterler

de çıkar. Hikâyelerde ise bir karakter ortaya konmaz.

 Hikâyede olaylar kısa bir zaman diliminde gerçekleşirken romanda olaylar geniş bir zaman dilimine yayılır.

 Hikâyede yer ve kişi betimlemeleri dar kapsamlı tutulurken romanda çok ayrıntılı betimleme ve

anlatımlara yer verilir.

 Hikâyeler yapı bakımından kısa metinlerdir ancak romanlar uzun ve katmanlı metinlerdir ve yazılmaları bazen yıllarca sürer.

ANLATMAYA BAĞLI EDEBÎ METİNLERDE

ANLATIM TEKNİKLERİ

Anlatım teknikleri daha çok hikâye ve romanda kendini gösterir.

Diyalog Yöntemi

Diyalog yöntemi, düşünce ve duyguları, kişileri konuşturarak

belirtme yoludur.

Örnek:

Ağzını şişirerek sordu:

− Derslere ne zaman çalışıyorsun?

− Mektepten çıkınca... İki saat filan çalışıyorum, dersleri yapıyorum.

− Bizim öğretmeni gördün mü? Şimdi buradan geçti!

− O benim araba sattığımı biliyor!

Ve ileride birkaç çocukla bir kadının geldiğini görünce sözünü keserek bağırdı:

− Arabalar beş kuruşa!..

İç Konuşma (İç Monolog)

 İç monolog (iç konuşma) tekniği, hikâye karakterinin kendi iç sesi ile baş başa kaldığı, bir bakıma hesaplaştığı tekniktir.

 Bu teknikte; yazar (anlatıcı) aradan çekilerek öykü kişilerinin okuyucuyla karşı karşıya gelmesini sağlar, açıklama ve

yorumlar okuyucuya bırakılır.

 Cümleler akla ve dil bilgisi kurallarına uygundur. Dil, doğal

ve yalındır.

Fantastik Roman:

Gerçeküstü olay, kişi ve yerleri konu alan roman türüdür.

Yüzüklerin Efendisi - Tolkien (Tolkin)

Psikolojik Roman:

İnsanın iç dünyasını, bilinçaltını, olayların insanın ruh dünyasına etkilerini anlatan roman türüdür.

Eylül - Mehmet Rauf

Polisiye Roman:

Polisiye olayların konu edildiği; aksiyon, gizem, heyecan, korku gibi ögeler içeren roman türüdür.

Sherlock Holmes (Şarlok Holms) - Sir Arthur Conan Doyle

(Sör Artur Konan Doyl)

Tezli Roman:

Toplumsal veya siyasal bir sorunu konu edinen, bir tez içeren roman türüdür.

Yaban - Yakup Kadri Karaosmanoğlu

Egzotik Roman:

Uzak ve yabancı ülkelerin doğa ve insanlarını konu edinen roman türüdür.

İzlanda Balıkçısı - Pierre Loti (Piyer Loti)

Edebî(Yazınsal) Türler

7 EDEBİYAT

FASİKÜL 1

Örnek:

Niçin geldim buraya, niçin döndüm bu toprağa, dört bir yanı suyla çevrili bu çorak adaya? Havasına dayanamadığım,

iklimi sağlığıma zararlı ve her dönüşümde pişmanlık duyduğum bu kara parçasına geldim, niçin? Burada açtım gözlerimi, burada kapayacağım, dediğim için. Burda. Bu adada.

Bu odanın bir köşesinde. Bahçe içindeki küçük evimde.

Anlatma

Anlatma tekniği, anlatıcının romandaki olayları, olayın kahramanlarını, mekân ve zaman ögelerine bağlı kalarak okurlara

aktarmasıdır.

Örnek:

Matmazel Noraliya’nın Koltuğu - Peyami Safa

Ferit ertesi sabah, zamanı anlamak için cama burnunu dayadı ve gökyüzüne baktı. Yandaki binanın yangın duvarlarıyla

ev arasındaki dar boşluğun üstünde alçak ve kara bir bulut

vardı. Zamanı birkaç saatlik hata ile bile tahmine imkân verecek tonlar silinmişti. Havlusunu ve sabununu alarak dışarı

çıktı. Sofa hemen hemen geceki kadar karanlıktı... Ağır ağır

tuvalete yürüdü, komütatörü çevirdi fakat ışık yanmadı. Vafi

Bey galiba gündüzleri cereyanı kesiyordu. Odasına döndüğü zaman, aydınlık artmıştı. Burnunu tekrar cama dayadı.

Gösterme

 Gösterme tekniği, hikâyede yer alan kişilerin ve mekânların tasvirinde kullanılır.

 Yazar olaylara müdahale etmez, olaylar okuyucunun gözleri önüne serilir.

Örnek: 

İnce Memet - Yaşar Kemal

Dikenlidüzü’ne beş kadar köy yerleşmiştir. Bu beş köyün beşinin de insanları topraksızdır. Bütün toprak Abdi Ağa’nındır.

Dikenlidüzü, dünyanın dışında, kendine göre apayrı kanunları, töresi olan bir dünyadır. Dikenlidüzü’nün insanları, köylerinden gayrı bir yeri bilmezler. Düzlükten dışarı çıktıkları pek

az olur. Dikenlidüzü’nün köylerinden, insanlarından, insanlarının ne türlü yaşadıklarından da kimsenin haberi yoktur.

Özetleme

 Bu teknikte, varlığı kuvvetle hissedilen anlatıcı, olayları, kişileri veya bilgi vermek istediği herhangi bir olayı ya da durumu özetleyerek anlatır.

Örnek:

Tutunamayanlar - Oğuz Atay

Bundan yirmi beş yıl kadar evveldi. Aksaray’ın Horozuçmaz

Mahallesi Lâlegül Sokağı Hane No. 54, Cilt No. 22, Sahife No.

669’da, iki katlı ahşap bir evde, medeni hali bekâr, cinsiyeti

erkek, dini İslam bir çocuk dünyaya geldi. Babası tütün rejisi

muhasipliğinden, on sekiz yıl dört ay yirmi iki gün sonra emekliye ayrılacak olan Hüsnü Bey, annesi de ev kadını Mürüvvet

Hanım’dı. Turgut bir ebe marifetiyle, babası ahşap evin alt katında merak ve endişeyle kıvranır ve beş dakikada bir merdivenleri tırmanırken dünyaya geldi. İşte, baba tarafından pek

talihli sayılmayan Birinci Dragut, aslen İstanbul vilayetinin Aksaray kazasına bağlı olup, tarihe geçen ismini ilk defa bu yarı münevver babanın, kulağına okuduğu ezanla duydu.

İç Çözümleme Tekniği

İç çözümleme, kahramanların iç dünyasına ilişkin durumların,

duygu ve düşüncelerinin bir anlatıcı tarafından olay ve hareketlerle birlikte aktarılmasıdır.

Örnek:

Matmazel Noraliya’nın Koltuğu - Peyami Safa

Ağlamak istiyordu Ferit fakat teyzenin öldüğünü haber aldığı

on iki saatten beri gözlerinden bir damla yaş çıkmadı. Annesi

ve ablaları öldüğü zaman da hıçkırıkları gecikmişti fakat bu kadar değil. Tecrübeyle biliyordu ki hiçbir ölüm vakası, gerçek

aktüalitesi içinde, yani geçmişe mal olup da muhayyileye hafıza yoluyla girmeden evvel, tesirini göstermezdi. Ancak şimdi, teyzesine karşı, ruhunda biraz evvelki istihza kımıldanışının

bir reaksiyonu olarak -fakat bu da muhakkak değil ve belki de

kısmen doğru- merhamete benzer bir şey duyuyordu. Ölümün

bütün kusurları temizleyen banyosuna teyze şimdi giriyordu.

Bilinç Akışı Tekniği

Bilinç akışı tekniğinde roman kişilerinin duygu ve düşünceleri mantıksal bir bağ ve dil bilgisi kuralına bağlı kalınmaksızın,

düzensiz bir şekilde ve çağrışım ilkesi doğrultusunda okuyucuya aktarılır.

Edebî(Yazınsal) Türler

EDEBİYAT 8

FASİKÜL 1

Çatışma

 Öyküleyici metinlerde (roman, hikâye, tiyatro, masal vb.)

gerilimi sağlayan, olayların dayandığı asıl unsurdur.

 Eserin bütününde işlenen ve çoğunlukla zıtlıklara dayalı

sorun veya sorunlardır.

Örnek:

Son Kuşlar - Sait Faik Abasıyanık

Karakola koştum. Polislere haber verdim. Güya menettiler.

Gizli gizli, gene çimenler yer yer söküldü. Mühendis Ahmet

Bey’e ceza bile kesilmedi. Kuşları boğdular, çimenleri söktüler, yollar çamur içinde kaldı. Dünya değişiyor dostlarım.

Günün birinde gökyüzünde, güz mevsiminde artık esmer lekeler göremeyeceksiniz. Bizim için değil ama çocuklar, sizin

için kötü olacak. Biz kuşları ve yeşillikleri çok gördük. Sizin

için kötü olacak. Benden hikâyesi.

Geriye Dönüş

 Kronolojik bir biçimde gelişen olay örgüsünde geçmişe yönelik bilgi vermek amacıyla kullanılan bir anlatım tekniğidir.

 Öyküleyici metinlerde (roman, hikâye, tiyatro, masal vb.)

olaylar belli düzende ilerlerken zaman durdurularak geçmişteki zamana dönülür. Bu zaman diliminde oluşan olaylardan söz edilir.

 Bu teknikte amaç, olayların geçmişini aydınlatmak, hikâyedeki kişiler hakkında bilgi vermektir. PRATİK BİLGİ

BİLİNÇ AKIŞIYLA İÇ KONUŞMANIN FARKI

O İç konuşmada anlatılan konu, belli bir düzen ve

mantık içerisinde düzenli cümlelerle ifade edilir.

O Bilinç akışında belli bir düzen yoktur. Mantık silsilesi olmayan, kopuk ve bozuk cümlelerden

oluşur.

Örnek:

Tutunamayanlar - Oğuz Atay

Üniversitede ders çalışırken de Selim, arkadaşlarına böyle

takılırdı. Kim çıkarmıştı bu sözü?

Kenan çıkarmıştı. Yüksek matematikten haziranda geçince,

Selim’le bir olup, etüd odasında, çalışmaya çalışan Turgut’un

baş ucundan ayrılmamışlardı. Kenan, Selim’in okulda tanıdığı ilk insandı. Turgut’un onları ilk fark ettiği gün, sıranın üstüne bir şeyler yazıyorlardı.

ANLATMAYA BAĞLI EDEBÎ METİNLERDE

ANLATICI VE BAKIŞ AÇISI

 Anlatmaya bağlı metinlerde(roman, hikâye, tiyatro, masal

vb) anlatıcının metinlerdeki kişi, olay, yer ve zamanı ele alış

biçimi ve bunlara karşı takındığı tutumdur.

 Anlatıcı, bu tür metinlerde olayı anlatan kişidir. Anlatıcı, yazarın kendisi değil kurmaca bir kişidir.

 Olaylar birinci (ben, biz) veya üçüncü kişi (o, onlar) anlatıcının ağzından anlatılır.

Bakış Açısı Türleri Şunlardır:

Hâkim (Tanrısal / İlahi) Bakış Açısı

 Anlatıcı, olaylara ve kahramanlara hâkimdir. Olayların nasıl gelişeceğini bilir ve görür.

 Olayları anlatırken kahramanların aklından geçenleri ve psikolojilerini yansıtır.

 Bu bakış açısında anlatıcı üçüncü kişidir.

Örnek:

Böylece Nuri Efendi’nin sayesinde zamanına tekrar sahip olan

insan hemen o gün borçlarından kurtulacakmış gibi sevinirdi.

Bunu yaparken iki türlü sevabı işlediğine inandığı muhakkaktı. Bir yandan yarı ölü bir saati diriltmiş oluyor, öbür yandan da

bir insana yaşadığının şuurunu hediye ediyordu.

Kahraman (Ben) Bakış Açısı

 Olaylar, kahramanlardan birinin ağzıyla anlatılır.

 Olayları yaşayan kahraman, olaylar karşısındaki izlenim ve

tutumunu kendi bakış açısıyla yansıtır.

 Bu bakış açısında anlatıcı, birinci kişidir.

Örnek:

Aylak Adam - Yusuf Atılgan

Kuru çam yaprakları... Uzun, örülmüş saçlı kızın ellerine batırmıştım. Öğretmenim! ‘Yaramaz seni!’ Neden dokunmadım

saçlarına? Cumartesiye dedi. Ayakları ıslanacak. Ayaklarım...

Ne işim vardı Alemdar’da? Taksi! Gıcırrrt. Nasıl üşüyordum!

‘Boş yere azap çekmeyin. Bir derman için.’ Yarım kadın, sağır mı bunlar? Hep daracık, korkuluksuz köprüdeyiz. Yarın saatin altında. Korkuluksuz köprüdeyiz. Korkuluk... Korku...

Edebî(Yazınsal) Türler

9 EDEBİYAT

FASİKÜL 1

Örnek:

Evet, ne okumaktan, ne yazmaktan hoşlanırım. Bu böyle iken

bu sabah önümde koca bir defter, hatıralarımı yazmaya uğraşıyorum. Hattâ bunun için her gün olduğundan daha erken, saat

beşte kalktım. İster istemez sabah kahvemi kendim pişirdim.

Gözlemci (Müşahit) Bakış Açısı

 Anlatıcı; gördüklerini, tanık olduklarını aktarır.

 Kahramanlarının aklından geçenleri bilmez.

 Anlatıcının anlatımı gördükleriyle sınırlıdır.

 Nesnel bir tutum sergilenir.

 Bu bakış açısında anlatıcı üçüncü kişidir.

Örnek:

Ertesi gün güneş batarken caddeden geçenler, önlerindeki

eski model, süslü düğün arabasına bakıyordu. Arabanın ön tarafında düğün arabası için büyük sayılabilecek bir oyuncak bebek vardı.

MASAL

Genellikle halkın ürettiği, ağızdan ağıza, kuşaktan kuşağa sürüp gelen, olağanüstü kişilerin başından geçen olağandışı

olayları anlatan edebî türdür.

Özellikleri

 Masallar; olaya dayalı, sanatsal metinlerdir.

 Eğitici ve öğretici nitelikler taşır.

 Genellikle bir tekerleme ile başlar.

 Daha çok evrensel konular dile getirilir.

 Yer ve zaman belli değildir.

 Tekrar edilen kalıplaşmış bölümler vardır.

 Olaylar, bütünüyle hayal ürünüdür.

 Olayların anlatımında öğrenilen geçmiş zaman ya da geniş zaman kullanılır.

 Kahramanlar genellikle devler, periler, cinler, padişahlar,

prensler vb. kişilerdir.

 Masalın sonunda iyiler ödüllendirilirken, kötüler cezalandırılır.

7 - ÖĞRETEN SORU / ÖSYM

Aşağıdaki parçalardan hangisi tanrısal (hâkim) anlatıcının

bakış açısıyla verilmiştir?

A) Masadan kalktık, Enuice pencereye doğru ağır ağır yürüdü ve tespih ağacına bakarken şöyle dedi: “Kuşlar tüneklerine yerleşiyor, bizim için yatma vakti.”

B) Başhekim işitmiş, geldi baktı. Başhekim babamın pek yakın dostlarından olduğu için tanışırız. Beni odasına götürdü, konuştuk, biraz avundum, ama içimdeki coşkuyu

yenemiyordum.

C) El sallamak, güle güle diye bağırmak isterdi. Bahtınız açık

olsun demek isterdi. Fakat el sallayamazdı, bir eli bütün

koluyla birlikte Kutülamare’ de, bir kum tepesinde kalmıştı,

öbür eli de, pis, sefil fakat kocaman torbasını tutuyordu.

D) Konsolun üzerinde bir cam fanusun altına konmuş eski

usul bir saat, sarı yaldız çerçeveli büyükçe bir ayna ve

aynanın üst tarafında, duvarda kılıflarıyla asılmış babama

ait bir çift çakmaklı tabanca duruyordu.

E) Karanlık göz bebeklerime kadar ilerliyor. Kitabı yavaşça bir

kenara bırakıyorum. Başımı kaldırıp az ötede oturan kız

kardeşime bakıyorum. Çenesini dizlerine dayamış, karanlığı dinliyor. “Yasemin hep aynı.” diye geçiriyorum içimden.

Çözüm:

BENDEN UYARMASI

 Masallarda yalın, duru bir dil ve anlatım söz

konusudur.

 Masalların başında, ortasında ve sonunda kalıp

sözlere yer verilir.

 Masallarda iyilik, güzellik, doğruluk, yardımseverlik gibi evrensel değerler yer alır.

 Masalların söyleyeni belli değildir, yani masallar

anonimdir.

 Masallar, halkın ortak edebî ürünleri arasında

yer alır.

 Halk arasında dilden dile söylenerek gelecek kuşaklara aktarılan masallar, sonradan yazıya geçirilmiştir.

Edebî(Yazınsal) Türler

EDEBİYAT 10

FASİKÜL 1

FABL

Kahramanları çoğunlukla hayvanlardan seçilen, ders verme

amacı güden, genellikle manzum edebî bir türdür.

 Fabllarda bir öğüt yer alır. Bu öğüt, genellikle bir atasözü

ya da özdeyiş yoluyla verilir.

 Fabllarda soyut kavramlar, somut olaylar yardımıyla anlatılır.

 İnsanların başından geçen her türlü olay fablın konusunu,

iyilik-kötülük gibi çatışmalar olay örgüsünü oluşturur.

 Kahramanlar genellikle hayvanlardır fakat insanlar da zaman zaman bu kahramanlar arasında yer almaktadır.

 Hayvanlar fablda kurnazlık, cesaret, kibir, kıskançlık,

kahramanlık gibi insani özellikleri temsil edecek şekilde

yer alır; bunun için fabllarda teşhis ve intak sanatlarından

yararlanılır.

 Fabl türünde masalda olduğu gibi yer ve zaman belirsizdir.

Çözüm

9 - ÖĞRETEN SORU / ÖSYM

Klasik akıma bağlı sanatçılar arasında özellikle didaktik şiir türünde ürün vermiş bir ad da Molire’dir. En önemli yapıtı

Fabllar’dır. Bu türdeki ürünleri ondan önce Ezop denemiştir.

Yukarıdaki numaralanmış sözlerin hangisinde bilgi yanlışı vardır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

I

III

II

IV V AKLINDA OLSUN

Olay Çevresinde Oluşan Metinler içinde yer alan

Anlatmaya Bağlı Metinlerden Destan, İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı Bölümünde; Halk Hikâyesi

Halk Edebiyatı Bölümünde; Mesnevi, Divan Edebiyatı Bölümünde; Manzum Hikâye, Servetifünun Dönemi’nde ayrıntılarıyla işlenecektir.

Masal Planı

Döşeme: Dinleyicinin ilgisini çekme amacı taşıyan tekerleme

bölümüdür. “Evvel zaman içinde, kalbur saman içinde...“ gibi kalıplaşmış sözlerle başlar.

Serim: Kişiler tanıtılır. “Memleketin birinde...” gibi ifadelerle

olaya giriş yapılır.

Düğüm: Olaylar gelişir, çatışma ortaya konur. İyiler ve kötüler bu bölümde belirginleşir. Olayın ayrıntılarına girilir. Merak

duygusu yoğunluk kazanır. Olaylar hızlanarak çözüm noktasına yönelir.

Çözüm: Düğüm bölümünde belirginleşen çatışma bu bölümde iyilerin kazanması ve kötülerin cezalandırılmasıyla çözülür.

Dilek: Masal “Onlar ermiş muradına, biz çıkalım kerevetine”

gibi iyi dilek bildiren kalıplaşmış sözlerle son bulur.

8 - ÖĞRETEN SORU / 2019 AYT

Aşağıdakilerden hangisinin bir masalın döşeme bölümünden alındığı söylenebilir?

A) Pireler berber iken develer tellal iken...

B) Onlar ermiş muradına, biz çıkalım kerevetine.

C) Uzak memleketin birinde bir padişah yaşarmış.

D) Padişah işini göredursun, biz gelelim Keloğlan’a.

E) Sislerin arasından ansızın tek gözlü bir dev belirivermiş.

Çözüm:

 Ders verme amacı güdüldüğü için dili sadedir.

 Zaman zaman kalıp sözlere yer verilir.

 Masalda olduğu gibi fablda da “dostluk, dayanışma, korku,

öfke, kurnazlık” gibi evrensel tema ve kavramlar işlenir.

Fabl Planı

Fabllar; serim, düğüm, çözüm ve öğüt bölümlerinden oluşur.

Serim: Kişiler kısaca tanıtılır, olayın geçtiği çevre belirtilir, olay

başlatılır.

Düğüm: Çatışma ortaya konur ve olay düğümlenir. Olayın ayrıntılarına girilir. Merak duygusu yoğunluk kazanır.

Çözüm: Düğüm çözülür, çatışma sona erer. Olay genellikle

beklenmedik bir sonuca bağlanır.

Öğüt: Olayla ilgili ana fikir öğüt biçiminde verilir. Bu öğüt daha çok bir atasözü ile ortaya konur.

11 EDEBİYAT

Öğreten Test FASİKÜL 1

1. I. Jargon; aynı meslek veya topluluktaki insanların, ortak dilden ayrı olarak kullandıkları, kendine özgü bir

kelime hazinesi olan bir dildir.

II. Bir ülke içinde aynı dilin farklı konuşma şekillerine

lehçe denir.

III. Argo; her yerde ve her zaman kullanılmayan veya

kullanılmaması gereken, genellikle eğitimsiz kişilerin

söylediği söz veya deyimlerden oluşur.

IV. Şive; bir dilin, izlenebilen tarihi dönemlerinde ayrılmış koludur.

V. Bir dilde birliği, anlaşmayı sağlamak için kullanılan

ortak dile konuşma dili denir.

Yukarıdaki numaralanmış yargıların hangilerinde bilgi yanlışı vardır?

A) I ve II B) I ve III C) II ve V

D) III ve IV E) IV ve V

2. İletişim sürecinin son aşaması olan ---- ile verilmek istenen iletinin anlaşılıp anlaşılmadığı değerlendirilir.

Bu cümledeki boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) alıcı B) bağlam C) ileti

D) kaynak E) dönüt

3. Goethe, “Sanat, insanın bir zamanlar yaşamış olduğu

duyguyu, kendinde canlandırdıktan sonra, aynı duyguyu

başkalarının da hissedebilmesi için hareket, ses, renk

veya sözcüklerle belirlenen biçimlerle ifade etme ihtiyacından doğmuştur.” der.

Goethe’nin, güzel sanatları anlattığı bu cümledeki altı çizili sözlerle aşağıdakilerden hangisi ilişkilendirilemez?

A) Bale B) Hikâye C) Müzik

D) Resim E) Heykel

4. I. Gerçek dışı ve olağanüstü bir örüntü üzerine kurulmuş bir olay veya olaylar bütünüdür.

II. Kişileri, toplumun en alt katından en üstüne kadar

türlü zümrelerden olabilir.

III. İnsanlara ders verme amacıyla söylenmez.

IV. Yalnızca savaşlarda gösterilen yiğitliklere yer verilir.

V. “Evvel zaman içinde... Bir varmış bir yokmuş...”gibi

döşemelerle başlaması, dinleyiciyi hayal atmosferine

sokarak geçmiş zamanı iyice belirsiz kılmak içindir.

Yukarıda numaralanmış cümlelerde belirtilen yargılardan hangileri masalla ilgili olarak söylenemez?

A) I ve II B) II ve III C) II ve V

D) III ve IV E) IV ve V

6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir bilgi yanlışı vardır?

A) Hint edebiyatındaki Pançatantra adlı eser ile Beydeba’nın yazdığı Kelile ve Dimne, Doğu’daki ilk masal / fabl örnekleridir.

B) Don Kişot adlı yapıtıyla Cicero, dünya edebiyatında

modern romanın ilk örneğini vermiştir.

C) Durum anlatımına dayanan öykünün, dünya edebiyatında ilk örneğini Anton Çehov ortaya koymuştur.

D) Ömer Seyfettin, edebiyatımızda olay öykücülüğünün

başarılı örneklerini vermiştir.

E) Fransız yazar La Fontaine, Ezop ve Beydeba’dan esinlenerek fabl türünde eser yazmıştır.

5. Hikâye ile ilgili aşağıdaki yargıların hangisinde bir bilgi yanlışı vardır?

A) İnsanların başlarından geçen veya geçme olasılığı bulunan olayları belli bir yer ve zaman içerisinde anlatan kısa yazılardır.

B) Hikâyede çevre sınırlı olup olayın geçtiği yer, kısaca

tasvir edilerek ayrıntıya girilmez.

C) Kimi zaman olaya gerek duyulmaz, onun yerine günlük hayattan bir kesit sunulur ve bir insanlık durumu

anlatılır.

D) Tanzimat’ın ilânıyla birlikte Batı edebiyatından edebiyatımıza giren kısa hikâyeden önce Türk edebiyatının yüzyıllar süren sağlam bir hikâye geleneği vardır.

E) Hikâyeye bugünkü anlamda ilk edebî kimliği kazandıran Fransız yazar Boccacio’dur.

1-C 2-E 3-B 4-D 5-E 6-B

EDEBİYAT 12

Pratik Test FASİKÜL 1

1. Fabl ile ilgili olarak aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?

A) Fransız edebiyatı sanatçısı Lamartine bu türdeki yapıtlarıyla tanınmıştır.

B) Kişileştirme ve ve konuşturma sanatlarından yararlanılır.

C) Kahramanları çoğunlukla hayvanlardan seçilen, ders

verme amacı güden, genellikle manzum bir türdür.

D) Masalda olduğu gibi fablda da dostluk, dayanışma,

korku, öfke, kurnazlık gibi evrensel konular işlenir.

E) Beydeba’nın Kelile ve Dimne adlı yapıtı bu türün başarılı bir örneğidir.

2. Batı’daki ilk örnekleri 15. yüzyılda verilen bu tür, bizim

yazınımıza Şemsettin Sami’nin kaleme aldığı Taaşşuk-ı

Talat ve Fitnat’la girmiştir. Olmuş ya da olabilecek olayların anlatıldığı geniş kapsamlı yazılardır. Olaylar, ayrıntılarıyla anlatılır. Kişi kadrosu genellikle geniştir. Kişiler,

çoğunlukla, ruhsal ve fiziksel yönleriyle incelenirken çevrenin betimlenmesine de özen gösterilir.

Bu parçada sözü edilen yazınsal tür aşağıdakilerden

hangisidir?

A) Öykü B) Tiyatro C) Gezi yazısı

D) Anı E) Roman

3. Durum veya kesit hikâyeciliği denilen ----tarzı hikâyede

serim düğüm çözüm şeklinde sıralanan bir olayın anlatımı öykünün temeli oluşturmaz. Bu tarz hikâyelerde bir

anlık bir düşünce, durum, akla gelen bir imge, ya da hayatın veya o anın içinde oluşan bir kesit öykünün temelini oluşturur. ---- ,günlük yaşamın her hangi bir kesitini

ele alıp anlatan öykünün bizdeki temsilcisidir.

Bu parçada boş bırakılan yerlere aşağıdakilerin hangisinde verilenler getirilmelidir?

A) Mauppasant - Ahmet Mithat Efendi

B) Kafka - Sait Faik Abasıyanık

C) Çehov - Memduh Şevket Esendal

D) Mauppasant - Ömer Seyfettin

E) Çehov - Haldun Taner

4. I. İnsanın bilinçaltını, olayların insanın ruh dünyasına etkilerini, ruhsal çözümlemeleri konu alan romanlardır.

II. Yazıldıkları dönemden günümüze kadar gelen, hem

kitleleri hem de romancıları yüzyıllardır etkileyen romanlara denir.

III. Merak duygusunun korku, heyecan ve gizemle sürekli canlı tutulduğu, ana temanın cinayet olduğu romanlardır.

IV. Toplum yaşamını veya toplumdaki olayları sınıf kavgaları, ırkçılık, köyden şehre göç, yoksulluk gibi konuları ele alan romanlardır.

Aşağıdakilerden hangisi yukarıda tanımlanan roman türlerinden biri değildir?

A) Klasik roman B) Polisiye roman

C) Psikolojik roman D) Sosyal roman

E) Tarihî roman

5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde verilen açıklamalar

ayraç içinde verilen kavrama ait değildir?

A) Kahramanların iç dünyasına ilişkin durumların, duygu ve düşüncelerinin bir anlatıcı tarafından olay ve

hareketlerle birlikte aktarılmasıdır. (İç Çözümleme)

B) Yazarın geçmişten elde ettiği bilgiyle şimdiki zamanı

değerlendirmek için çeşitli yollarla geçmişe yönelmesidir. (Geriye dönüş tekniği)

C) Anlatıcının olayları, kişileri veya hakkında bilgi vermek

istediği herhangi bir şeyi kısa biçimde anlatmasıdır.

(Özetleme)

D) Aynı anda ulaşılması imkânsız olan durumlardan birini seçmek zorunda kalan bireyde görülen kararsızlık ve ikilem hâlidir. (Gösterme)

E) Roman kişilerinin duygu ve düşünceleri mantıksal bir

bağ ve dil bilgisi kuralına bağlı kalınmaksızın düzensiz bir şekilde ve çağrışım ilkesi doğrultusunda okuyucuya aktarılmasıdır. (Bilinç akışı)

6. Masal ile ilgili olarak aşağıda verilenlerden hangisi

yanlıştır?

A) Halk dilinde anlatılarak oluşmuş, bir sanatçı tarafından sonradan derlenerek yazıya geçirilmiştir.

B) Decameron adlı yapıtıyla Boccacıo, dünya edebıyatında bu türün ilk örneğini vermiştir.

C) Olağanüstü ögelere yer verilir.

D) Girişte söylenegelen bazı kalıplaşmış tekerlemelerden sonra belirsiz bir yerden söz edilir.

E) Kahramanlar arasında genellikle cüceler, gulyabaniler, periler, devler, alev püsküren ejderhalar, cadılar

yer alır.

1-A 2-E 3-C 4-E 5-D 6-B

13 EDEBİYAT

Sınav Tadında FASİKÜL 1

1. • Yer ve zaman kavramları belirsizdir. Genellikle “Hint,

Yemen, Çin, Maçin” kullanılır.

• Genellikle bir eğitim amacı güdülür; bu yönüyle didaktik (öğretici) bir nitelik taşır.

• Anlatım kısa ve yoğun olup kişileri her tabakadan seçilebilir.

• Millî ve dînî motiflere pek yer verilmez ve evrensel

esaslara dayanır.

Yukarıda verilen özellikler aşağıdaki metin türlerinden hangisiyle ilgilidir?

A) Roman B) Halk hikâyesi C) Mesnevi

D) Fabl E) Masal

2. Kırlangıçların mahallesinde bir kalabalık var bugün. Kayaların, ağaçların başları tepeleme kuş dolu. Hepsi kırlangıç olsa iyi. Serçeler bir sarmışlar ki etrafı, göz gözü

görmüyor. Kartallar duymuşlar haberi. Başlarını eğmişler; aşağıya, durmadan kırlangıçların mahallesine bakıyorlar. Geçmekte olan bir kaç köylü çocuk:

— Acaba ne oluyor diye yaklaşınca irkildi kuşların tümü.

Ahmet’le Mehmet bu kadar çok kuşu bir arada görünce,

parladı sevinçten kabardı. Ancak bir iki köylünün densizliği büyük bir gösteriyi kaçıracak değildi. Onca kuş

hemen haberleştiler aralarında, birden saldırarak bunlara, başladılar başlarındaki takkeleri gagalamaya. Canlarını zor kurtardı Ahmet’le Mehmet. Doğrusu hiç görülmemişti böylesi. Acaba ne oluyordu ki, kuşlar insanlara

saldıracak kadar ileri gidiyor, göze alıyorlardı tehlikeyi?

Bu metinde hikâyenin yapı unsurlarından hangisiyle

ilgili bir ayrıntı yoktur?

A) Zaman B) Mekân C) Kişi

D) Olay E) Anlatıcı

3. Halkın elindeki her şeyi sömüren Sırça Köşk sakinleri;

halkın elinde kalan artık son koyunları da kebap yapmak

için ister. Gelen koyunların kellelerinden üç tanesini halka

verir . Kellenin birinde beyin , birinde göz ve birinde dil

yoktur. Halk bunu sorunca siz becerip yiyemezsiniz ihtiyacınız yok gibi şeyler söylerler. Artık canından bezen

bir adam kelleyi Sırça Köşk’e fırlatır. Halk bir bakar ki yıkılmaz denen sağlam gördükleri Sırça Köşk’te bir delik

açılır. Diğer kelleleri de atarlar sonra Sırça Köşk tuzla buz

olur. Yıkıntıları da toplanır, halk eski yaşantısına devam

eder. Sırça Köşk’ün gereksiz olduğunu anlarlar.

Bu parçada sözü edilen anlatım tekniği aşağıdakilerden hangisidir?

A) Geriye dönüş B) İç konuşma C) Anlatma

D) Bilinç akışı E) Diyalog

4. Aşağıdaki parçalardan hangisi kahramanın bakış açısıyla verilmiştir?

A) Daha sonraki günlerde Paris’te bir Türk bulmak amacıyla yollara düştü, aramaya koyuldu. Babasına bir

mektup göndermek zorundaydı. Ancak hangi vasıta

ile göndereceğini bulamadı.

B) Havanın kararmasına az kaldı. Akşam yemeğini her

zaman gittiğim restorantta yemeye karar verdim. Burası nezih, sessiz, sakin bir yerdi. Her zamanki masama oturdum, tam da denize bakan masa...

C) Mehmet Ali bir süre sonra tekrar askere alınır. Ahmet

Celâl köyde istenmediğini düşünmektedir. Ahmet

Celâl bir gün çok bunalınca dolaşmaya çıkar, Emine’yi görür.

D) Samimi bir arkadaşıymış gibi ellerini kederli binbaşının omuzlarına koyar. Binbaşı aniden elektrik çarpmışa döner ve kafasını yaşlı askere doğru çevirir.

E) Handan buna çok sinirlenir ve Nâzım’ın evlenme teklifini reddeder. Bu olaydan kısa bir süre sonra da

Handan, Hüsnü Paşa diye biriyle evlenir.

1-E 2-A 3-C 4-B

Edebî(Yazınsal) Türler

EDEBİYAT 14

FASİKÜL 1

GÖSTERMEYE BAĞLI EDEBÎ METİNLER

TİYATRO

 Tiyatro sahnede, bir seyirci topluluğu önünde, oyuncular

tarafından canlandırılmak üzere yazılan edebî türdür.

 Konusunu günlük yaşamdan alabileceği gibi tarihten, mitolojiden de alabilir.

 Tiyatro eserinde yer, dekor ve kişilerle ilgili bilgiler perde

başlarında yer alır.

 Oyuncuların sergilemeleri gereken davranışlar yay ayraç

içinde verilir.

 Anlatım, karşılıklı konuşma (diyalog) şeklindedir.

 Tiyatro kelimesinin kökeni Yunanca seyir yeri anlamına gelen “theatron”dur.

 Köy seyirlik oyunları, meddah, Karagöz, orta oyunu,

kukla oyunu gibi türlere ayrılan geleneksel Türk tiyatrosu, Tanzimat sonrasında da bir süre devam etmiş; değişen hayat şartlarıyla birlikte varlığını sürdürememiştir.

 Batılı anlamda tiyatro Türk edebiyatına Tanzimat’la birlikte

Avrupa’dan gelmiştir.

 Bu dönemde İbrahim Şinasi, ilk Türkçe oyun olan Şair

Evlenmesi’ni yazmıştır.

 Ahmet Vefik Paşa, Molière’den (Molyer) uyarlamalar yapmıştır.

 Millî Edebiyat ve Cumhuriyet Dönemi'nde tiyatro farklı anlayışlarla gelişmesini sürdürmüştür.

TİYATRO TÜRLERİ

TRAGEDYA (TRAJEDİ)

Kökeni Eski Yunan edebiyatına dayanan trajedi; seyircide heyecan, korku ve acıma hissi uyandırarak ruhu kötülüklerden arındırma amacı güden tiyatro türüdür.

Özellikleri

 Konular tarihten ve mitolojiden alınır.

 Kahramanlar; tanrı, tanrıça ve soylulardan oluşur.

 Oyun ağırbaşlı, ciddi bir hava içinde geçer.

 Şiir biçiminde (manzum olarak) yazılır.

 Birbiri ardınca süren koro ve diyalog bölümleri vardır.

 Kötü, çirkin sayılabilecek bayağı söz ve söyleyişlere yer

verilmez, seçkin bir üslupla yazılır.

 Kişiler arasındaki dövüşme, yaralama ve öldürme gibi korkunç ve çirkin olaylar sahnede gösterilmez; bu olayları haberciler aktarır.

 İnsanoğlunun hırslarını, kavgalarını gösterir; çoğu, felaketli sonuçlara bağlanır.

 Zaman, yer, olay birliğine uyulur. Bir olay, aynı yerde bir

günde geçebilecek biçimde düzenlenir. Buna “üç birlik”

kuralı (olay, zaman ve yer birliği) denir.

KOMEDİ (KOMEDYA)

 Kişilerin ve toplumun aksayan yönlerini güldürücü ögelerle iç içe yansıtan tiyatro türüdür.

 Korkaklık, cimrilik, dalkavukluk gibi huy ve davranışlar abartılarak seyirciyi güldürürken düşündürmek amaçlanır.

Özellikleri

 Konular, günlük yaşamdaki olaylardan alınır.

 Kahramanlar, toplumun her kesiminden olabilir.

 Şiir biçiminde (manzum olarak) yazılır.

 Her türlü bayağı söze, şakaya yer verilir, üslupta seçkinlik

aranmaz.

 Kişilerin öldürme, yaralama gibi her çeşit davranışı sahnede gösterilebilir.

 “Üç birlik” kuralına uyulma zorunluluğu vardır.

 Birbiri ardınca süren koro ve diyalog bölümleri vardır.

 İnsanoğlunun eksikliklerini gülünç biçimde göstererek onu

eğitme amacı güdülür.

BİZDEN NOT

Tragedya türünde bazı yapıtlar şunlardır:

 Persler, Yalvaran Kızlar, Agamemnon - Aiskhylos

 Antigone, Kral Oidipus, Elektra - Sophokles

 İphigenia, Helene, Herakles - Euripides

 Le Cid, Horace, Cinna - Corneille

 Andromak, Phaidra, Davacılar - Racine

PRATİK BİLGİ

Komedya, içerik bakımından üç gruba ayrılır:

1) Karakter Komedyası: Günlük yaşamda her zaman rastlanabilecek insan kusurlarını belli tiplerden

hareketle konu edinen komedi türüdür.

Tartuffe, Cimri, (Moliere); Venedik Taciri (Shakespeare).

2) Töre Komedyası: İnsanların gülünç ve aksak

yanlarını, gelenek-göreneklerin ve törelerin bozuk

taraflarını anlatan komedya türlerindendir.

Şair Evlenmesi (Şinasi), Gülünç Kibarlar (Moliere),

Eşek Arıları (Aristophanes), Müfettiş (Gogol).

3) Entrika Komedyası: Günlük yaşamda yaşanan

olayları merak uyandıracak ve insanları şaşırtacak

biçimde anlatan tiyatro çeşididir.

Yanlışlıklar Komedyası (Shakespeare),

Scapin’in Dolapları (Moliere).

DRAM

Hem tragedyanın hem de komedyanın özelliklerini içeren, yaşamı olduğu gibi, hem acıklı hem de gülünç yönleriyle yansıtan tiyatro türüdür.

 XVIII. yüzyılda klasisizme tepki olarak doğan romantizm

akımıyla ortaya çıkmıştır.

 Shakespeare, Victor Hugo, Goethe ve Schiller bu türde

başarılı yapıtlar ortaya koymuşlardır.

 Namık Kemal’in Vatan yahut Silistre adlı yapıtı dram türünde yazılmıştır.

 Abdülhak Hamit Tarhan da dram türünde birçok yapıt vermiştir.

Özellikleri

 Acıklı ve gülünç sahneler bir arada yer alır.

 Olaylar, tarihten ya da günlük yaşamdan alınabilir.

 “Üç birlik” kuralına uyma zorunluluğu yoktur.

 Olaylar, çirkin bile olsa sahnede gösterilir.

Edebî(Yazınsal) Türler

15 EDEBİYAT

FASİKÜL 1

 Kahramanlar toplumun hangi kesiminden olursa olsun

dramda yer alabilir.

 Şiir ya da düzyazı biçiminde yazılabilir.

Dram türünde bazı yapıtlar şunlardır:

 Hernani, Cromwell - Victor Hugo

 Haydutlar, Wilhelm Tell - Schiller

Bazı farklı tiyatro türleri şunlardır:

Epik Tiyatro

Oyunun izleyiciyi büyülemesine karşıdır. Yani temsil sırasında, izleyicinin oyuna kendini kaptırmasını ve büyülenmesini

önlemek ister. Araya şarkılar, tekerlemeler, oyunu birdenbire

kesen açıklamalar konur. Entrikaların iç yüzü durup dururken

açıklanır.

 Bu türün öncüsü, Alman yazar Berthold Brecht’tir.

 Haldun Taner’in, Keşanlı Ali Destanı adlı yapıtı bu türün

başarılı bir örneğidir.

Absürd Tiyatro

 Bu tiyatro anlayışında önemli olan, bir duygunun ve olayın

biçimini, oluşumunu göstermektir. Bilinmeyenlere, sembollere ve saçma denilebilecek kurgulara ağırlık verilir.

 Eugene İonesco, Samuel Beckett, Seraphin Audiberti,

John Osborn önemli temsilcileridir.

 Güngör Dilmen’in Canlı Maymun Lokantası adlı oyunu

bu türün bir örneğidir.

TİYATRONUN YAPI UNSURLARI

Dramatik Örgü: Tiyatro eserindeki olay örgüsüdür.

Çatışmalardan doğan olaylar, neden-sonuç ilişkisi ile birbirine bağlanır. Dramatik örgü perde, sahne vb. bölümlemeler etrafında düzenlenir.

Yer (Mekân): Olayların geçtiği çevredir. Canlandırılan olaylar,

yaşandığı zamana ve çevreye uygun bir dekor ile sahnede

yansıtılır. Tiyatroda mekân işlevsiz değildir. Oyunu iyi anlamak

için mekân-zaman-olay ilişkisinin göz önünde bulundurulması gerekir.

Zaman: Olayların başlangıcı ile bitişi arasında geçen süredir.

Tiyatroda olaylar; kronolojik zaman, düğümden başlatılan zaman, sonuçtan başlatılan zaman ve düzensiz zamanlardan

biri ile oluşturulabilir.

Çatışma: Kişiler arasındaki iç ve dış mücadeleler, anlaşmazlıklardır. Karşıt duygu, düşünce ve isteklerin; kişilik özelliklerinin bir arada sergilenmesi ile ortaya çıkar. Sosyal statü, ekonomik durum, psikolojik yapı, eğitim ve kültür gibi unsurlardaki keskin farklılıklar çatışmayı belirleyen etkenlerdir.

Kişiler: Kişiler, oyundaki iletinin okura ya da izleyiciye ulaşmasını sağlayan temel unsurdur. Kişiler, olaylardaki ağırlıklarına göre birinci veya ikinci derecede önemli kişiler diye ayrılır. Kişiler çevrelerinden soyutlanmadan toplumsal, fiziksel ve

psikolojik özellikleriyle verilir.

TEMEL TİYATRO TERİMLERİ

Adaptasyon:

1. Yabancı dille yazılmış bir oyunu, yerel koşullara uygun biçimde kendi diline çevirme, uyarlama.

2. Bir romanı ya da öyküyü sahne için yeniden düzenleme,

uyarlama.

Aksesuar: Oyuncunun dekor gereği kullandığı eşyalar, dekora yardımcı sahne eşyaları.

Dekor: Oyunun geçtiği yeri canlandırmak için kullanılan ışık,

eşya gibi araçların tümü.

Diyalog: Oyundaki iki ya da daha çok kişinin konuşması.

Figüran: Genellikle tiyatro ve sinemada, konuşması olmayan

veya konuşması çok az olan rollere çıkan kimse.

Jest: Rol gereği yapılan el, kol ve beden hareketleri.

Kostüm: Oyunda rol gereği giyilen kıyafetlerin genel adı.

Kulis: Sahne gerisinde oyuncuların oyuna hazırlandıkları ve

sahneye çıkış sırasını bekledikleri yer.

Makyaj: Oyuncunun rolüne uygun olarak yüze şekil verme,

yüzü boyama işlemi.

Mimik: Duygu ve düşünceleri yüz ifadeleri ile yansıtma işi.

Monolog: Oyunda tek kişinin kendi kendine konuşması, dışa

verilen iç ses.

Pandomim: Düşünceleri ve duyguları kimi kez müzik, kimi

kez çeşitli eşyalar eşliğinde, kimi kez dansla ya da gövde ve

yüz hareketleriyle yansıtmayı amaçlayan sözsüz oyun.

Perde: 1. Bir tiyatro eserinin büyük bölümlerinden her biri. 2.

Sahneyi seyirciye açan ve kapatan kumaş parçası.

Piyes: Oyun.

Replik: 1. Oyuncunun, sözü karşısındakine bırakırken söyleyeceği son söz. 2. Oyunda karşıdakinin sözüne verilen karşılık, karşılama sözü.

Rol: Canlandırılan kişiliği ortaya çıkaran söz ve davranışlar.

Sahne: 1. Bir tiyatro metninde baş oyun kişisinin ya da önemli kişilerin yönelişlerini başlatıp bitiren kesim.

2. Bir tiyatro yapısında oyuncuların oynamaları için özel olarak yapılmış ve genellikle yükseltilmiş oylum ya da alan.

Suflör: Perde gerisinde oyunu metinden takip eden ve unutulan sözleri fısıldayarak oyunculara hatırlatan görevli.

Tirat: Oyunda kişilerin birbirlerine karşı söylediği uzun soluklu, coşkulu sözler.

Tuluat: Metin dışı, o an akla geldiği gibi hareket etme, söz söyleme, doğaçlama.

Çözüm

1 - ÖĞRETEN SORU / ÖSYM

Tragedya türü ile ilgili olarak aşağıda verilen bilgilerden

hangisi yanlıştır?

A) Acıklı yönü ağır basan bir tiyatro türüdür.

B) Ana karakterlerin halktan olması en önemli özelliğidir.

C) Konuları, mitolojiden ve tarihten alınır.

D) Zaman, yer ve olay birliği kuralına uyulur.

E) Klasik bir dil ve üslup anlayışıyla yazılır.

Edebî(Yazınsal) Türler

EDEBİYAT 16

FASİKÜL 1

2 - ÖĞRETEN SORU / ÖSYM

I. Yüceltilmiş sözlerle yazılan, kahramanın iyi bir durumdan kötü bir duruma düşmesiyle duygusal arınmayı sağlayacak acıma ve korku duygularına yönelen oyun türü.

II. İnsanların ve olayların ilginç yanlarını, güldürmek ve

düşündürmek amacıyla sahneye yansıtan tiyatro türü.

III. Ortaoyununda olduğu gibi, önceden yazılmış bir

metne dayanmadan, sahnede akla gelen sözlerle

oynanan halk tiyatrosu türü.

IV. Romalılar tarafından ortaya atılan, Türk edebiyatına

Tanzimat Döneminde giren, yalnız işaretlerle oynanan sözsüz tiyatro oyunu.

Aşağıdaki terimlerden hangisinin tanımı yukarıda verilmemiştir?

A) Monolog B) Pandomim C) Tuluat

D) Komedi  E)Tragedya

3 - ÖĞRETEN SORU / ÖSYM

Aşağıdakilerden hangisi klasik komedyanın özelliklerinden biri değildir?

A) Karakterleri çoğunlukla üst tabakadan, soylu kişilerden

seçme

B) Konuları, çağdaş toplumdan, günlük yaşantıdan alma

C) Toplumsal çelişkilerin gülünç yanlarını vurgulayarak düşündürmeyi amaçlama

D) Vurma, yaralama gibi acı verici olayları izleyicinin gözü

önünde canlandırma

E) Birbiri ardınca kesintisiz sürüp giden diyalog ve koro bölümlerinden oluşma

ÖĞRETİCİ METİNLER

Bilgi ve haber vermek, ikna etmek, kanıları değiştirmek, uyarmak, düşündürmek, yönlendirmek, tanıtmak gibi amaçlarla

yazılan metinlerdir.

Tarihî Metinler: Tarih olaylarının ele alındığı, anlatıldığı metinlerdir.

Felsefî Metinler: Felsefî konuları ve felsefenin varlık, bilgi, değer gibi konularını ele alan metinlerdir.

Bilimsel Metinler: Bilimsel araştırmaları açık ve kesin bir dille, delillere dayanarak anlatan metinlerdir.

Gazete Çevresinde Gelişen Metinler: Makale, deneme, sohbet, fıkra, eleştiri, röportaj gibi gazete çevresinde oluşan metinlerdir.

Kişisel Hayatı Konu Alan Metinler: Hatıra (anı), gezi yazısı, biyografi, mektup, günlük gibi kişisel hayatla ilgili olan metinlerdir.

AKLINDA OLSUN

 Türk edebiyatında ilk makaleyi, Şinasi, ilk sayısı 22 Ekim 1860’ta çıkan ilk özel gazete olan Tercüman-ı Ahval gazetesinde yayımlamıştır.

 Edebiyatımızda ilk makale: Tercüman-ı Ahvâl Mukaddimesi - Şinasi

 Edebiyatımızda önemli makaleler ve yazarları:

Şiir ve İnşa - Ziya Paşa

Yeni Lisan - Ömer Seyfettin

MAKALE ÖRNEĞİ

YENİ LİSAN’dan - Ömer Seyfettin

Eski Lisan nedir? Asla konuşulmayan, Latince ve İbranice gibi yalnız kendisiyle meşgul olanların zevk ve idrakine taalluk

eden bir şey. Size bunun tarihini çabucak çizelim. Biz Asya’dan

garba, Anadolu’ya hicret etmişiz. Din ve edebiyat bize Arapça

ve Farsça öğretilmiş. Hatta bir zamanlar resmi lisanımız Farsça olduğu gibi, bir padişahımız Arapçayı bize umumi, milli bir

lisan olmak üzere kabul ettirmeye kalkmış. Hicretimizin ilk asırlarında Arapça ve Farsça birçok kelime lisanımıza girmiş. Bunun katiyen zararı yok. Lakin edebiyat, sanat ve dolayısıyla tezeyyün fikri Farsça kaideler de getirmiş. Türkçe muvazenesini kaybetmiş. Tabiata muhalif ve son derece suni bir hal kesbetmiş...

DENEME

 Yazarın, bir konu üzerinde kanıtlama amacı gütmeden, kendi kendisiyle konuşuyormuş gibi içten bir üslupla kaleme

aldığı yazılardır.

 Dünya edebiyatında bu türün kurucusu ve en ünlü ismi Denemeler adlı yapıtıyla Montaigne’dir.

Özellikleri

 Kişiselliğin öne en fazla çıktığı yazı türüdür.

 Konu seçiminde bir sınırlama yoktur.

GAZETE ÇEVRESİNDE GELİŞEN ÖĞRETİCİ METİNLER

MAKALE

 Bir gerçeği açıklamak, bir konuda görüş ve düşünceler öne

sürmek ya da bir tezi savunmak, desteklemek için yazılan

bilimsel yazılardır.

 Bu yazılarda amaç bilgi aktarmak ya da görüşlerine okuyucuyu inandırmak olduğundan açık, anlaşılır, ciddi bir dil

kullanılır.

 Herhangi bir konu sınırlaması olmayan bu tür, gazete ile

birlikte ortaya çıkmıştır.

Özellikleri

 Öğretici ve açıklayıcı nitelikler taşır.

 Gazete ve dergilerde yayımlanır.

Edebî(Yazınsal) Türler

17 EDEBİYAT

FASİKÜL 1

FIKRA

 Herhangi bir konunun daha çok güncel, sosyal, siyasal ve

kültürel olayların yazarının penceresinden görüldüğü şekliyle anlatılan ve kanıtlama zorunluluğu olmayan, günübirlik, kısa, nükteli yazılardır.

 Bu yazılarda, konu yüzeysel ama ustalıkla ele alınıp okurların düşünmeleri sağlanır.

Özellikleri

 Gazete ve dergilerde yayımlanır.

 Kesin yargılara varma amacı güdülmez. BAŞKA YERDE YOK

 Cumhuriyet Dönemi’nde bazı sanatçılar deneme türünde yoğunlaşmış ve denemelerden oluşan yapıtlar yazmışlardır.

 Nurullah Ataç deneme türünün edebiyatımızdaki en başarılı örneklerini ortaya koymuş ve en

önemli temsilcisi olarak tanınmıştır.

 Türk edebiyatında Ahmet Haşim’in Bize Göre,

Gurebahane-i Laklakan’daki bazı yazıları; Ahmet

Rasim, Refik Halit Karay ve Falih Rıfkı Atay’ın

pek çok yazısı deneme türünün ilk örnekleri arasında sayılabilir.

 Sabahattin Eyüboğlu, Suut Kemal Yetkin, Mehmet Kaplan, Salah Birsel de bu türde başarılı

yapıtlar ortaya koymuşlardır.

Çözüm:

BENDEN UYARMASI

 Türk edebiyatında fıkra yazarlığı, Şinasi’nin 1860

yılında Agâh Efendi ile birlikte çıkardıkları Tercüman-ı Ahval gazetesindeki yazılarıyla başlamıştır.

 Ahmet Rasim, Ahmet Haşim, Falih Rıfkı Atay,

Refik Halit Karay, Haldun Taner edebiyatımızın en tanınmış fıkra yazarlarıdır.

SÖYLEŞİ (SOHBET)

 Herhangi bir düşünceyi, konuyu; yazarın karşısında biri

varmış gibi günlük, sıradan ve rahat bir dille anlattığı düşünce yazılarıdır.

 Bu yazılar; sıcak bir üslup ve samimi bir söyleyişle oluşturulur.

 Yazar, ele aldığı konuda fazla derinleşmez, ileri sürdüğü

görüşlerini kanıtlama ve okura kabul ettirme yoluna gitmez.

 Türk edebiyatında, Ahmet Rasim, Nurullah Ataç, Şevket

Rado başlıca söyleşi yazarlarımızdır.

SÖYLEŞİ (SOHBET) ÖRNEĞİ

ŞEHİR MEKTUPLARI’ndan - Ahmet Rasim

Cenab-ı Hak gani gani rahmet eylesin; peder hamur işini pek

severdi. O kadar severdi ki gün geçirmezdi; hamur çorbası,

saraylokması, mantı, baklava, ekmekkadayıfı, şekerpare, sarığıburma, tulumba, hurma yer; Allah’ın günü yaptırırdı. Mübarek yerdi de bir kere bismillah deyip de çorbadan girişti mi et,

dolma, sebze, zeytinyağlı, paça, tatlı, tuzlu, pilav demez; hoşafta kaşığı temizlerdi. Yemekten sonra çubuğunu yakar, sade

kahvesini içerdi.

5 - ÖĞRETEN SORU / ÖSYM

“Ben gazetedeki köşemde roman eleştirileri yapmam. Zaten

bu köşenin görevi de eleştiri değildir. Amacım, okuyucuya bazı

günlük sorunları tanıtmak, bu sorunlar hakkında düşüncelerimi, derinliğe inmeden, kanıtlamaya kalkmadan söylemektir.

Kısa, yoğun, günübirlik yazılardır bunlar.”

diyen bir sanatçının özellikle hangi türde yazdığı söylenebilir?

A) Mektup B) Fıkra C) Deneme

D) Makale E) Anı

4 - ÖĞRETEN SORU / ÖSYM

Türk edebiyatında bu türün örnekleri Cumhuriyet’ten sonra verilmeye başlanmıştır. Ahmet

Haşim’in Bize Göre ve Gurabâhâne-i Laklakan adlı yapıtlarındaki kimi parçalar, edebiyatımızda bu türün ilk örnekleri sayılabilir. Türün en başarılı temsilcisi ise, Nurullah Ataç olarak bilinir. Sabahattin Eyüboğlu,

Suut Kemal Yetkin de bu türün ustaları arasında yer alır.

Bu parçada sözü edilen yazınsal tür aşağıdakilerden hangisidir?

A) Öykü B) Anı C) Roman

D) Deneme E) Gezi

Edebî(Yazınsal) Türler

EDEBİYAT 18

FASİKÜL 1

ELEŞTİRİ:

 Eleştiri (tenkit), bir sanat yapıtının iyi ve kötü yönlerini inceleyerek bir yargı ile belirten yazı türüdür.

 Eleştiri türünde eser veren kişiye eleştirmen denir.

Konularına göre eleştiriler:

 Sanatçıya dönük eleştiri, esere dönük eleştiri, okura dönük eleştiri ve topluma dönük eleştiri.

 Esere dönük eleştiride, değerlendirilen eserin kendine özgü özellikleri esas alınır.

 Okura dönük eleştiride okuyucuyla özdeşleşen eleştirmen,

eserin kendisinde bıraktığı izlenimleri dile getirir. Bu tür eleştiride kişisel yargılar ve değerlendirmeler ağırlıktadır.

 Topluma dönük eleştiride sanat eserinin üretildiği toplumdan bağımsız değerlendirilemeyeceği görüşü esastır.

6 - ÖĞRETEN SORU / ÖSYM

Bu, son bir yıl içinde okuduğum romanlar arasında etkisinden

uzun süre kurtulamadığım bir çeviri roman. Yazar, bu romanında öncekilerden farklı bir yol izlemiş. Bir kahramanın çevresinde gelişen bir öykü kurgulamış. Abartıyla yalınlığı, komediyle trajedinin özelliklerini bir arada kullanmış. Bir yıl gibi bir

zaman dilimini çok az geri dönüşlerle anlatmış. Haftalarca

“çok satanlar” listesinde yer alan bu çeviri yapıt, Türk okurundan gördüğü ilgiyi Fransız ve İngiliz okurlardan görmemiş. Bu

durum, çevirmenin başarısı olarak değerlendirilebilir.

Bu parçada aşağıdaki yazı türlerinden hangisine ait özellikler ağır basmaktadır?

A) Makale B) Deneme C) Eleştiri

D) Fıkra E) Günlük

Çözüm: BİZDEN NOT

 Eleştirmenin tutumuna göre eleştiriler, öznel

eleştiri ve nesnel eleştiri diye ikiye ayrılır.

 Öznel eleştiride kişisel yargılar söz konusu iken

nesnel eleştiride belirli ölçütlere göre inceleme,

değerlendirme ve kanıtlama esastır.

 Eleştirmenin yanlı-yansız, titiz-baştan savmacı

yaklaşımı eleştirinin niteliğini doğrudan etkiler

yani eleştirmenin tutumu, eleştirinin niteliğini belirler.

 Eleştirinin amacı, sanat eserinin güçlü ve zayıf

yönlerini belirterek gerçek değerini ortaya koymaktır.

AKLINDA OLSUN

 Türk edebiyatında Batılı anlamdaki eleştiri Tanzimat Dönemi’yle başlamıştır.

 Namık Kemal’in Tahrib-i Harabat adlı eseri, Türk

edebiyatında Batılı anlamdaki ilk eleştiri örneğidir.

 Namık Kemal, Ziya Paşa, Recaizade Mahmut

Ekrem, Mizancı Murat, Muallim Naci ve Beşir

Fuat bu dönemde eleştiri türünde öne çıkan isimlerdir.

BAŞKA YERDE YOK

 Servetifünun Dönemi’nde Hüseyin Cahit, Cenap Şahabettin, Halit Ziya, Mehmet Rauf, Tevfik

Fikret, Ali Kemal, İsmail Safa ve Ahmet Şuayp

eleştiri türünde yazan sanatçılardır.

 Ahmet Şuayp, Türk edebiyatındaki eleştiri anlayışına nesnel bir bakış açısı getirmeye çalışmıştır.

 Hüseyin Cahit’in Kavgalarım ile Ahmet Şuayp’ın

Hayat ve Kitaplar adlı eserleri, bu dönemde eleştiri türünde tanınmış örneklerdir.

 Fecriati’de Yakup Kadri, Ahmet Haşim, Hamdullah Suphi, Ali Canip, M. Fuat Köprülü ve

Şahabettin Süleyman eleştiri türünde yazan sanatçılardır.

 Milli Edebiyat Dönemi’nde Ali Canip’in Millî Edebiyat Meselesi ve Cenap Bey’le Münakaşalarım

adlı eseri eleştiri türünün tanınmış örneğidir.

 Cumhuriyet Dönemi’nde Nurullah Ataç, Orhan

Şaik Gökyay, Suut Kemal Yetkin, Cevdet Kudret, Orhan Burian, Mehmet Kaplan, Berna Moran, Attila İlhan, Asım Bezirci, Memet Fuat, Fethi Naci, Şerif Aktaş, Hüseyin Cöntürk ve Gürsel

Aytaç eleştiride öne çıkmıştır.

 Orhan Şaik Gökyay’ın Destursuz Bağa Girenler, Mehmet Kaplan’ın Şiir Tahlilleri, Berna Moran’ın Türk Romanına Eleştirel Bir Bakış, Fethi

Naci’nin Yüz Yılın 100 Türk Romanı, Gürsel Aytaç’ın Çağdaş Türk Romanı Üzerine İncelemeler adlı eserleri eleştiri türündedir.

MÜLAKAT

 Uzmanlık alanlarında tanınmış kişilerle yaşamları, çalışmaları, yapıtlarıyla ilgili ya da istenilen herhangi bir konuda,

sorulu cevaplı olarak yapılan karşılıklı konuşmaların yazıya geçirilmesiyle oluşturulan yazılardır.

 Bu yazılarda görüşülen kimsenin adı, ne işle uğraştığı,

hangi amaç için kendisiyle konuşulduğu, buluşma yeri;

sorular ve cevaplar; mülakat yapılan kimsenin o konu üzerindeki temel görüşü belirtilir.

MÜLAKAT ÖRNEĞİ

HALDUN TANER İLE MÜLAKAT

Keşanlı Ali Destanı’nı yazmaya sizi neler zorladı?

Her yazarın bazı sevgili temaları oluyor. Mitosların kulis arkasını deşmek de beni en çok saran temalardan biri. Keşanlı Ali

Destanı gecekondu ortamında bir kahramanlık mitosunun parodisini yapıyor.

Edebî(Yazınsal) Türler

19 EDEBİYAT

FASİKÜL 1

Bu oyununuzu alışılmış müzikallerden ayıran özellikler neler?

Alışılmışlıktan kastınız Amerikan modeli müzikallerse hemen

söyleyeyim ki, bu tarza karşı ne ilgim, ne de sempatim var. İlerde olacağını da hiç sanmam. Biz bambaşka bir yolun yolcusuyuz. Keşanlı Ali Destanı ile yepyeni bir halk tiyatrosu üslubuna gitmeyi deniyoruz.

RÖPORTAJ

 Herhangi bir yerin ya da kurumun gezilerek orada görülenlerin kişisel yorumlar ve fotoğraflarla desteklenerek

kaleme alındığı yapıtlardır.

 Bir yerin veya kurumun röportajı yapılabileceği gibi, bir ya

da birkaç kişinin veya bir eşyanın da röportajı yapılabilir.

 Röportaj, sunuş biçimi bakımından ikiye ayrılır:

1) Amerikan Röportajı:

 Bu tür röportajlarda giriş bölümünde okuyucu beklenmedik bir girişle karşılaşır.

 En son söylenmesi gerekenler en önce söylenir.

2) Alman Röportajı:

 Yazar, konuyu anlatırken yazıya kendini katar.

 Konuyu kendi ekseninde anlatır. BENDEN UYARMASI

Mülakat ve Röportajın Farkları:

 Mülakatın alanı görüşülen kişiyle sınırlıyken röportajda her çeşit konu ve olay ayrıntılı bir biçimde ortaya konur; anlatılanlar fotoğraflarla, belgelerle desteklenir ve zenginleştirilir.

 Mülakat, mülakat yapılan kişiye sorular sorularak gerçekleştirilir.

 Röportajda muhataplara soru sormayla beraber

bir olayı öyküleme, izlenim ve betimlemelere yer

verme vardır.

 Mülakatta bir kişiyi sorulara verdiği cevaplarla tanıtmak amaçlanır.

 Röportajda amaç bir olayı sorgulamak, bir gerçeği ortaya koymak suretiyle kamuoyunu aydınlatmaktır.

7 - ÖĞRETEN SORU / ÖSYM

Genellikle bir sanat değeri taşımayan bu nedenle de edebî bir

tür sayılmayan; öğretme, tanıtma ve tasvir etme amacı taşıyan; konuları bakımından bir bölgeyi, bir eşyayı veya bir insanı işleyen ---- son yıllarda gazeteyle birlikte yaygınlaşmıştır.

Görüntülü iletişim araçlarının hayatımıza girmesiyle beraber

bu tür, ayrı bir mahiyet kazanarak televizyon ve sinemaya taşınmıştır.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi

getirilmelidir?

A) konferans B) sempozyum C) röportaj

D) açık oturum E) panel

HABER YAZISI (METNİ)

 Toplumda veya doğada meydana gelen çeşitli olay, durum

ve görünümle ilgili bilgi ve duyurulara haber denir.

 Bu haberlerin halka duyurulması amacıyla hazırlanan yazılara da haber yazıları denir.

 Haberi yazan kişi anlattıkları karşısında tarafsız kalmalı, yorumdan kaçınmalıdır.

 5N 1K’da yer alan sorulara (ne, niçin, nasıl, nerede, ne

zaman, kim) verilen cevaplarla genişletilir.

 Kolay anlaşılır; akıcı, açık ve duru bir dil kullanılır.

 Haber plânı tersine dönmüş piramit diye bilinir.

 Tersine dönmüş piramitte, haberin giriş bölümünde olay

birkaç cümle ile özetlenir. Gelişme bölümünde sözü uzatmadan gerekli ayrıntılar verilir. Sonuç bölümünde olayın

etkisi anlatılır.

HABER YAZISI ÖRNEĞİ

BALIK KADAR DEĞERLERİ YOK

Akdeniz’de tekneleri batan 27 kaçak göçmeni kimse kurtarmaya yanaşmayınca üç gün üç gece balık ağlarının dubalarında

yolculuk ettiler. Gana, Kamerun, Nijerya ve Sudanlı kaçak göçmenleri taşıyan tekne Libya’dan yola çıktı. Derme çatma tekne

6 gün Libya açıklarında sürüklendikten sonra battı.İki balıkçı teknesinin kurtarma girişimi sonuç vermedi. Bölgede bulunan bir

Malta gemisi onlara yardım eli uzattı. AKLINDA OLSUN

Türk edebiyatında bazı anı eserleri ve yazarları şunlardır:

 Defter-i Âmalim - Ziya Paşa

 Kırk Yıl, Saray ve Ötesi - Halit Ziya Uşaklıgil

 Mor Salkımlı Ev - Halide Edip Adıvar

 Zoraki Diplomat, Anamın Kitabı - Yakup Kadri

Karaosmanoğlu

 Çankaya, Ateş ve Güneş - Falih Rıfkı Atay

KİŞİSEL HAYATI KONU ALAN ÖĞRETİCİ METİNLER

ANI (HATIRA)

 Yaşanan olayların, üzerinden belli bir süre geçtikten sonra olayları yaşayan ya da onun bir yakını tarafından yazılan eserlerdir.

 Bu eserler, aynı zamanda yaşanılan çağın toplumsal durumuna, kültürel özelliklerine ilişkin önemli gözlem ve bilgileri de kapsar.

 Anıların yazılış sistemi genellikle kronolojiktir. Yazar, yaşayıp gördüklerini belli bir tarih sırası içinde verir; tarih olmuş

olayları hafızaya ya da belgelere dayalı olarak ortaya koyar.

Özellikleri

 Geçmişteki olaylar kaleme alınır.

 Olayları yaşayan tarafından yazılabileceği gibi, onun bir tanıdığı tarafından da yazılabilir.

Edebî(Yazınsal) Türler

EDEBİYAT 20

FASİKÜL 1

AKLINDA OLSUN

 Cumhuriyet Dönemi’nde Nurullah Ataç, Falih

Rıfkı Atay, Salâh Birsel, Cemil Meriç, Oğuz Atay,

Cemal Süreya, Oktay Akbal, Tomris Uyar, Cahit

Zarifoğlu günlük türünde eser yazmıştır.

 Günlük şeklinde düzenlenen roman, hikâye ve

şiirler de vardır:

 Andrè Gide’in Kalpazanlar adlı romanı, Ayfer

Tunç’un Suzan Defter adlı hikâyesi, Nazım Hikmet’in Saat 21-22 Şiirleri adlı eseri günlük şeklinde düzenlenmiştir.

ANI ÖRNEĞİ

MOR SALKIMLI EV’den - Halide Edip Adıvar

“... Bu günler benim için Suriye ve Arap diyarına hoca ve maarifçi olarak gitmemle sona erdi. Lüblanlı dostlarımızın ziyareti ve o münasebetle yapılan muhabbet gösterisi onların diyarı

ve halkı hakkında hafızamda yer almış olan acı tatlı bütün intibaları canlandırdı. Tatlı dediğim zaman sakın Arap diyarına

mahsus dünyaca meşhur tatlılarını kastettiğimi ve bazı gazetecilerin romantik, fakat çirkin bir tarzda Cemal Paşa’nın kudretine dayanarak o diyarda keyif sürdüğümü sanmayın.

GÜNLÜK(GÜNCE)

 Kişilerin yaşadıkları olayları, olaylarla ilgili

duygu, düşünce ve izlenimlerini, hayallerini

günü gününe tarih belirterek yazdıkları yazı türüdür.

 Günlükler, yazarın kendisiyle dertleşme amacıyla yazdığı yazılardır; iç dünyasını, yaşadıklarını, tanık olduğu olayları yansıtır.

Özellikleri

 Günlükler birinci kişi ağzından yazılır.

 Günlükte konuşma diline yakın bir dil kullanılır, kısa ve özlü ifadelere yer verilir.

 Genellikle öznel bir anlatım söz konusudur. PRATİK BİLGİ

 Günlük ve anı türündeki yapıtlar içerik ve yapı

olarak birbirine çok benzediğinden bazen birbiriyle karıştırılabilmektedir.

Bundan dolayı şu farklara dikkat etmek gerekir:

O Günlük, olayın yaşandığı gün yazılırken anı, yaşanan olayın üzerinden belli bir süre geçtikten

sonra yazılır.

O Günlük, sadece olayı yaşayan tarafından yazılırken anı, olayı yaşayan ya da olayı yaşayanın

yakını tarafından yazılır.

8 - ÖĞRETEN SORU / ÖSYM

Gazete, aşağıdaki türlerin hangisinin gelişiminde etkili olmamıştır?

A) Makale B) Deneme C) Fıkra

D) Röportaj E) Günlük

BAŞKA YERDE YOK

 Türk edebiyatında günlük türünün ilk örnekleri

divan edebiyatındaki ruznamelerdir.

 Ayrıca vakayiname, seyahatname, sefaretname gibi eserlerde günlük türüne özgü özelliklere rastlanabilir.

 Türk edebiyatında günlük türünün Batılı anlamdaki ilk örnekleri Tanzimat’la birlikte görülmeye

başlanmıştır.

 Direktör Ali Bey’in görev amaçlı seyahatlerinde tuttuğu notlardan oluşan Seyahat Jurnali türün Batılı anlamdaki ilk örneğidir. Bunu şair Nigâr Hanım’ın

Hayatımın Hikâyesi adlı eseri takip etmiştir.

BİYOGRAFİ (YAŞAM ÖYKÜSÜ)

 Tanınmış kişilerin başkası tarafından 3. kişili anlatımla hayatının yazılmasından oluşan eserlerdir.

 Biyografi türünde siyaset, bilim, sanat, spor vb. alanlarda tanınmış insanların hayatı; bilgi, belge ve tanıklara dayanılarak, tarafsız ve gerçekçi bir şekilde anlatılır.

 Kişinin değeri, benzerlerinden farklı yönleri anlatılır.

 Açık, sade bir dille yazılan biyografide kronolojik bir sıra izlenebilir.

 Diğer öğretici metinlerde olduğu gibi biyografilerde de anlatıcı kurmaca bir kişi değil, yazarın kendisidir.

BİYOGRAFİ ÖRNEĞİ

Divan Edebıyati Antolojisi’inden Mehmet Fuat Köprülü

“Fuzûlî” mahlasıyla tanınan Mehmet bin Süleyman’ın nerede ve hangi yılda doğduğunu kesin olarak bilmiyoruz. Yaklaşık olarak 15. yüzyılın son yıllarında Kerbelâ’da ya da Hille’de doğduğu söylenebilir. “Bayat” adlı eski bir Türk aşiretindendir. Kuvvetli bir öğrenim görerek zamanının bütün bilgilerini elde eden ve yetiştiği alan dolayısıyla Türkçeden

başka Arap ve Acem dillerini de pek iyi öğrenen Fuzûlî, bu BENDEN UYARMASI

 Eski Yunan edebiyatında Plutarkhos’un Hayatlar,

İngiliz edebiyatında William Roper’in (Vilyım Rupır)

Sir Thomas More’un (Sör Tamıs Mor) Hayatı ve James Boswell’in (Ceymis Bozvel) Samuel Johnson’un(Semyul Cansın) Hayatı, Avusturya edebiyatından Stefan Zweig’ın (Ştefan Svayg) Üç Büyük Usta dünya edebiyatının tanınmış biyografilerindendir.

Bu türün divan edebiyatındaki karşılığı “tezkire”dir.

 Türk edebiyatında ilk tezkire Ali Şir Nevâi’nin Mecalisü’n Nefâis adlı yapıtıdır.

 Heşt Behişt (Sehi Bey), Gülşen-i Şuara (Ahdi), Tezkiretü’ş Şuara (Latifi) önemli tezkirelerdir.

 Tanzimat Dönemi’nde Beşir Fuat’ın Victor Hugo,

Namık Kemal’in Evrak-ı Perişan, Recaizade Mahmut Ekrem’in Kudemadan Birkaç Şair, Muallim Naci’nin Osmanlı Şairleri; Servetifünun Dönemi’nde

Süleyman Nazif’in Mehmet Akif adlı eseri biyografi türünde öne çıkar.

 Cumhuriyet Dönemi’nde İlhan Geçer’in Cahit Sıtkı

Tarancı, Mithat Cemal Kuntay’ın Namık Kemal, Ahmet Rasim’in İlk Büyük Muharrirlerden Şinasi, Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun Atatürk, Beşir Ayvazoğlu’nun Yahya Kemal, İhsan Işık’ın Türkiye Ünlüleri Ansiklopedisi adlı eserleri bu türün tanınmış

örneklerindendir.

Edebî(Yazınsal) Türler

21 EDEBİYAT

FASİKÜL 1

9 - ÖĞRETEN SORU / ÖSYM

1914 yılında seferberlik davulları çalarken Adana’nın Ceyhan

ilçesinde doğmuşum. Babam avukat, çiftçi, parti lideri. Annem eski öğretmenlerden Azime Hanım. Biri erkek olmak üzere

benden küçük dört kardeşim var. Evliyim, dört çocuk babasıyım. Yıllardır kalemimle geçiniyorum.

Bu parça aşağıdaki edebî türlerden hangisine örnek verilebilir?

A) Otobiyografi B) Biyografi C) Fıkra

D) Deneme E) Makale

BAŞKA YERDE YOK

Biyografi ve otobiyografi türleriyle benzerlikler

gösteren metinler:

 Monografi: Alanı kesin olarak belirlenmiş bir konuyu özel bir bakışla derinlemesine, ayrıntılı olarak anlatan yazılardır. Monografiler bir kişi, yer,

eser, olay, konu hakkında yazılabilir.

 Öz geçmiş / CV: Kişinin, hayatındaki önemli aşamaları; elde ettiği bilgi, beceri ve tecrübeleri kendi ağzından anlattığı yazı türüdür. Öz geçmiş, çoğunlukla bir iş başvurusunda, kişinin kendini tanıtmak için başvuru yaptığı kurum ya da kuruluşa verilmek üzere yazılır.

 Portre: Bir kişiyi ayırt edici yönleriyle tanıtmayı

amaçlayan yazılardır. Kişiyi yalnızca dış görünüşüyle yansıtan portreye fiziksel portre; kişinin iç

dünyasını, duygularını, düşüncelerini, huy ve karakter özelliklerini anlatan portreye ruhsal portre denir.

 Hâl tercümesi: Osmanlı Dönemi’nde yazılan,

daha çok öz geçmiş özelliği gösteren metinlerdir.

BENDEN UYARMASI

Biyografi ve Otobiyografinin Farkları:

 Otobiyografide anlatıcı birinci kişiyken biyografide üçüncü kişidir.

 Biyografiler bilgi, belge ve tanıklıklara bağlı olarak

nesnel bir dille yazılır.

 Yazarın iç dünyasına dönük kaleme alınan otobiyografiler ise hafızaya ve anılara dayanır. Bu nedenle otobiyografi, biyografi kadar nesnel olamayabilir.

MEKTUP

 Kişiler, kurumlar ve kuruluşlar arasında haberleşme amacıyla yazılan yazılardır.

MEKTUP TÜRLERİ

Özel Mektup: Kişinin yakınlarına ve tanıdıklarına yazdığı mektuptur. Özel mektupta anlatılanlar sadece gönderici ile alıcıyı ilgilendirir. Duygu ve düşünceler, içten bir anlatımla dile getirilir.

 Giriş bölümünde mektubun yazılış amacı belirtilir.

 Mektupta asıl anlatılmak istenenler gelişme bölümünde yer alır.

 Sonuç bölümünde sevgi, saygı ve iyi dilekler bildiren ifadelere yer verilir.

 Kâğıdın sağ üst köşesine yer ve tarih yazılır.

 Mektup bir hitap sözüyle başlar.

 Mektubun sağ alt köşesinde yazan kişinin adı ve imzası,

sol alt köşesinde adresi yer alır.

Edebî Mektup: Sanatçıların, düşünürlerin yazdıkları, sanat ve

düşünce derinliği taşıyan mektuplardır. Dil ve anlatım yönünden sanatsal değer taşıyan edebî mektuplar, yazıldıkları dönemin sanat ve düşünce hayatına ışık tutar. Bu yönüyle belge

niteliği taşır.

Resmî Mektup: Kamu kurum ve kuruluşları arasında ya da bireylerle bu kurum ve kuruluşlar arasında yazılan mektuplardır.

İş Mektubu: Ticaret, sanayi alanlarında veya bireylerle iş yerleri arasında yazılan mektuplardır.

Açık Mektup: Her hangi bir düşünceyi, görüşü açıklamak, bir

tezi savunmak için bir devlet yetkilisine ya da halka hitaben,

bir kişi ya da kurum tarafından yazılan, gazete, dergi aracılığı

ile yayımlanan mektuplardır.

üç dilde nazımla ve nesirle birçok eser yazdı.

OTOBİYOGRAFİ (ÖZ YAŞAM ÖYKÜSÜ):

 Yazarın kendi hayatını anlattığı yazı türüdür.

 Amerikan edebiyatında Paul Auster’in (Pol Ostır) İç Dünyamdan Notlar ve Isaac Asimov’un (Ayzek Ezimov) Dolu

Dolu Yaşadım, Fransız edebiyatında Andrè Gide’in (Andre Jid) Tohum Ölmezse dünya edebiyatının tanınmış otobiyografilerindendir.

 Türk edebiyatında Abidin Dino’nun Kısa Hayat Öyküm,

Şevket Süreyya Aydemir’in Suyu Arayan Adam adlı eserleri otobiyografi türünde yazılmıştır.

 Bazı hikâye ve romanlarda biyografi ve otobiyografi türlerinden yararlanılmıştır.

 Oğuz Atay’ın Bir Bilim Adamının Romanı (Mustafa İnan)

adlı eseri biyografik, Peyami Safa’nın Dokuzuncu Hariciye Koğuşu adlı romanı ise otobiyografik bir romandır.

AKLINDA OLSUN

 Hikâye, roman, şiir gibi türlerde mektup bir

anlatım biçimi olarak kullanılabilir:

 Oğuz Atay’ın Babama Mektup adlı hikâyesinde,

Halide Edip Adıvar’ın Handan adlı romanında, Kemalletin Kamu’nun İzmir Yollarında adlı şiirinde

mektup, bir anlatım biçimi olarak kullanılmıştır.

 Divan sanatçısı Fuzuli’nin Şikâyetname adlı mektubu bu türün güzel

bir örneğidir.

 Goethe’nin, Genç Werther’in Acıları romanı mektup türündedir.

GEZİ YAZISI (SEYAHATNAME)

 Bir yazarın, gezip gördüğü yerlerin ilgi çekici yönlerini, gelenek ve göreneklerini, yaşam biçimini, halkın dünya görüşlerini, tarihi, coğrafi, ekonomik ve sosyal özelliklerini

kendi bakış açısıyla anlattığı yazı türüdür.

Çözüm:

Edebî(Yazınsal) Türler

EDEBİYAT 22

FASİKÜL 1

 Çok eski bir geçmişi olan bu yazı türünün en tanınmış iki

ismi Marco Polo ile İbni Batuta’dır.

 Türk edebiyatında ilk gezi kitabı Seydi Ali Reis’in Miratü’l

Memalik (Ülkelerin Aynası) adlı eseridir.

 Ayrıca Evliya Çelebi’nin Seyahatname adlı on ciltten oluşan eseri, bu türün başarılı bir örneğidir. PRATİK BİLGİ

 Türk edebiyatında bazı gezi yazısı türündeki

eserler ve yazarları şunlardır:

O Frankfurt Seyahatnamesi - Ahmet Haşim

O Hac Yolunda - Cenap Şahabettin

O Bizim Akdeniz, Denizaşırı - Falih Rıfkı Atay

O Avrupa’da Bir Cevelan - Ahmet Mithat Efendi

O Anadolu Notları - Reşat Nuri Güntekin

10. ÖĞRETEN SORU

Ağra’da daha başka eserleri de dolaşacağız. Fakat sırası gelmişken burada 1899’da Hindistan’a umumi vali giden Lord

Curzon’a bir minnet borcumuzu ödeyelim. Büyük bir tarih ve

sanat kültürü ile yoğrulan bu zat, Hindistan’daki Müslüman

ve Türk anıtlarını kurtarmıştır. Bu anıtların bir kısmı yıkık bir

kısmı çökmek üzere idi. Hâlâ hepsinde taş yağmalarının hatta

kubbe yağmalarının eseri görünür. Lord Curzon, vaktiyle koparılmış parçalardan bir haylisini İngiltere’den satın aldı, getirdi ve yerlerine koydu. Büyük anıtları geniş ve muntazam

parklar içine aldı. Her birinin tamiri üstüne âdeta titredi. Artık

siz yalnız Taç Mahal’i veya herhangi bir saray ve türbeyi dolaşmazsınız. Eski Türk bahçeleri ile İngiliz bahçeleri üslubunda

büyük parklarda gezinirken bu anıtları da görürsünüz.

Bu parça aşağıdaki metin türlerinden hangisine örnek olabilir?

A) Olay çevresinde oluşan metinlerden öyküye

B) Gazete çevresinde gelişen metinlerden makaleye

C) Göstermeye bağlı metinlerden tiyatroya

D) Öğretici metinlerden biyografiye

E) Kişisel hayatı esas alan metinlerden gezi yazısına

E-POSTA

 Bilgisayarlar veya bir ağ içindeki belli gönderim merkezleri arasındaki elektronik bilgi iletişimidir.

 Elektronik posta mektuba benzer.

 Elektronik postanın mektuptan farkı e-postalara resim, müzik, video gibi her türlü dosyanın eklenebilmesi ve alıcının

bilgisayarına gönderilebilmesidir.

BLOG:

 Kişisel web sayfası olan blog, insanların birbiriyle paylaşmak istediği yazı, yorum, video vb. içeriklerin sıralandığı

web tabanlı yayındır.

 Bloglar; eğitim, siyaset, ekonomi, kültür, sanat gibi alanlarda yaygın bir şekilde kullanılır.

 Blog, günlüğün genel ağ ortamına taşınmış hâlidir.

 Kişisel bloglar günlük amaçlı kullanılır.

 Blogda paylaşımlar genellikle güncelden geçmişe doğru

sıralanır. Genellikle her paylaşımın sonunda gönderenin

adı yer alır.

SÖZLÜ ANLATIM TÜRLERİ

SUNUM

 Bilgileri yenileyen, pekiştiren, hatırlatan, önemli noktaları öne çıkaran; bir çalışma sonucunu açıklayan; laboratuar araştırmalarını sunan, anket sonuçlarını ortaya koyan;

önemli olay ve olguları dile getirmek üzere yapılan konuşmalara sunum denir.

 Sunumda amaç; bilgileri yenilemek, araştırma ve anket

sonuçlarını değerlendirmek, bilime katkıda bulunmaktır.

TARTIŞMA

 Karşıt düşünceleri ortaya koymak, problemlere cevap ve

çözüm bulmak, zamana bağlı olarak değişen doğruları

bulmak için düzenlenen düşünce etkinliğidir.

 Tartışmalar, farklı görüşlere sahip kişilerin aynı konu ile ilgili düşüncelerini bildirmeleri, savunmaları, problemlere

çözüm bulmaları amacıyla düzenlenir.

MÜNAZARA

 Birer cümle halinde ifade edilen bir görüşle farklı görüşün,

iki grup arasında bir hakem heyeti (jüri) huzurunda tartışıldığı konuşmalara münazara denir.

 Münazaralar genellikle sınıf ortamında yapılan tartışmalardır.

PANEL

 Bir konunun çeşitli yönlerden aydınlatılması için, küçük

bir topluluk önünde, bir sohbet havası içinde yapılan konuşmalardır.

 Panelin sonunda, başkanın izniyle, dinleyiciler, panel üyelerine soru sorup tartışmaya katılırsa tartışma “forum”a

dönüşür.

FORUM

 Bir başkanın yönetiminde, toplumu ilgilendiren bir konuda,

dinleyicilerin, konuşma kuralları içerisinde yaptıkları tartışmalardır.

 Bir başka deyişle, bazı sorunların görüşülerek karara bağlandığı genel toplantıdır.

 Forum, dinleyicilerin konu üzerinde daha aktif ve farklı

bakış açılarıyla düşünmelerini sağlar.

SEMPOZYUM (BİLGİ ŞÖLENİ)

 Bir konunun çeşitli yönleri üzerinde, aynı oturumda, konunun uzmanı değişik kimseler tarafından (çoğunlukla akademik konularda) yapılan seri konuşmalardır.

 Bilgi şöleninde amaç, bildirilerle(tebliğ)konuyu tartışmak

değil, uzmanları tarafından olumlu ve olumsuz yönleriyle

değerlendirilerek konuya bir çözüm üretmektir.

 Konuşmaların sonunda oturum başkanı, konuyu özetler

ve çıkan sonucu dinleyicilere aktarır.

Edebî(Yazınsal) Türler

23 EDEBİYAT

FASİKÜL 1

AÇIK OTURUM

 Güncel, siyasal, sosyal ve bilimsel konuların herkesin izleyebileceği bir biçimde açık olarak tartışıldığı toplantıya

açık oturum adı verilir.

 Açık oturumlarda başkan önce konuyu açıklar, sonra konuşmacıları tanıtır ve onlara sırayla söz verir.

SÖYLEV (NUTUK)

 Bir topluluğa güzel düşünceler aşılamak, o topluluğu duygulandırıp coşturmak amacıyla söylenen güzel ve etkili

sözlerden oluşan yapıtlardır.

 Dinleyicinin dikkatini canlı tutmak için seslenme sözlerinden sıkça yararlanılır.

 İlk örnekleri Eski Yunan edebiyatında görülmektedir.

 Demosthenes, Cicero bu türün ünlü isimleridir.

 Atatürk’e ait Söylev adlı eser bu türün başarılı bir örneğidir.

KONFERANS

 Herhangi bir bilimsel alanda, topluluk karşısında yapılan konuşmalara  denir.

 Konferansı verecek kişi, kelimelerin telaffuzuna, (diksiyona) ve dil bilgisi kurallarına dikkat etmelidir.

 Verilmek istenen düşünceler; açık, anlaşılır ve orijinal olmalıdır.

11 - ÖĞRETEN SORU / ÖSYM

I. Alanında uzman bir kişinin ortalama bir saatte gerçekleştirdiği sözlü anlatım türüdür.

II. Bir veya birkaç oturum hâlinde düzenlenen, konuşmacıların konuşma metinlerine bildiri (tebliğ) adı verilen türdür.

III. Konuşmacıların ne savunduklarından çok, nasıl savunduklarının ve ikna yeteneklerinin öne çıktığı türdür.

IV. Daha çok, başka tartışma türlerinin sonunda dinleyiciler

ile konuşmacılar arasında soru-cevaba dayalı gerçekleştirilen sözlü anlatım türüdür.

V. Bir jürinin yer aldığı ve tartışmada kazanan gruba bu jürinin karar verdiği türdür.

Numaralandırılmış bu cümlelerde aşağıdaki sözlü anlatım

türlerinden hangisine ilişkin bilgi verilmemiştir?

A) Sempozyum B) Münazara

C) Forum D) Panel

E) Konferan

13 - ÖĞRETEN SORU / ÖSYM

Aşağıdakilerin hangisinde boş bırakılan yere ayraç içindeki sözcük getirilirse tanım yanlış olur?

A) ---- yazarın herhangi bir konu üzerinde kesin sonuçlara

varmadan, kişisel görüş ve düşüncelerini senli benli bir

anlatım içinde verdiği yazı türüdür. (makale)

B) ---- ünlü kişilerin yaşamlarını, yaptıklarını, yaşadıkları döneme katkılarını anlatan yazı ve kitaplara denir. (biyografi)

C) Bir kimsenin kendi yaşam öyküsünü kendisinin yazıp anlattığı yapıtlara ---- denir. (otobiyografi)

D) Bir topluluk önünde belirli bir konuda yapılan etkili ve

inandırıcı konuşmalara ---- denir. (nutuk)

E) Bir yazarın, başından geçen ya da tanık olduğu olay ve

olguları bilgilerine, gözlemlerine dayanarak anlattığı yazı

türüne ---- denir. (anı)

12 - ÖĞRETEN SORU / ÖSYM

I. Makale açıklayıcı nitelik

II. Otobiyografi 3. kişili anlatım

III. Köşe yazısı güncel sorunlar

IV. Hitabet seslenme sözleri

V. Masal tekerlemeler

Yukarıdaki numaralanmış terimlerden hangisi, karşısındakiyle ilişkilendirilemez?

A) I B) II C) III D) IV E) V

14 - ÖĞRETEN SORU / ÖSYM

Aşağıdakilerin hangisinde konuşmacı, dinleyicileri etkilemek amacıyla yeri geldikçe özellikle duygusal ve coşkusal bir söyleme başvurur?

A) Sempozyum B) Panel C) Söylev

D) Forum E) Münazara

sunum - münazara – açık oturum- forumkonferans

Yukarıda verilen kavramları boşluklara yazınız.

1. Bir dinleyici grubuna yapılan ; bilgi verme, bilgileri

güncelleme, bir araştırma veya anket çalışmasının sonuçlarını açıklama işlevi taşır. ( _________ )

2. Bir konunun olumlu ve olumsuz yönlerinin iki grup

arasında karşılıklı olarak tartışılmasına denir.

( _________ )

3. Geniş halk kitlelerini ilgilendiren bir konunun, uzmanlarınca bir başkan yönetiminde gerçekleştirilen , bir

dinleyici topluğu karşısında ya da televizyon ve radyo gibi yayın organlarında tartışılır.( _________ )

4. Toplumu ilgilendiren bir konuda, farklı gruplardan oluşan dinleyicilerin söz sırası alarak konuşma kuralları

içerisinde yaptıkları tartışmalardır. ( _________ )

5. Bilim, sanat, ekonomi, siyaset gibi alanlarda, alanında uzman biri tarafından dinleyicilere bilgi vermek için

yapılan uzun, bilgilendirici konuşma türüne denir.

( _________ )

Etkinlik

EDEBİYAT 24

Öğreten Test FASİKÜL 1

1. “Yeni yerler görmenin, yeni insanlar tanımanın, bilinmedik yerlerde doğa ile baş başa kalmanın dinlendirici tadı,

başka hiçbir şeyle kolay kolay ölçülemez. Ben de işte

bu tada ortak etmek istedim okurlarımı.” diyen sanatçının

ürün verdiği yazın türü aşağıdakilerden hangisidir?

A) Günlük B) Röportaj C) Biyografi

D) Gezi yazısı E) Mektup

6. Liseden Adnan’ı tanıyorum da Orhan’ı tanımıyorum. Bizden çok büyük sınıfta okuduğu için fazla iz kalmamış hatırımda, Melih’le Oktay öyle değil. İkisinin de hatırımda kalan izleri var. Melih tiyatro ile uğraşırdı. Oktay, Atatürk’ün

önünde başarılı bir tarih sınavı vermişti. Orhan’ı ilk, Monno

Vanna piyesini okul adına oynarken gördüm. Ercüment

Behzat ona önemli bir rol vermişti ama neydi, şimdi bilemem. Başarılı oynadığını söylüyorlardı. Bir şairin başarılı

aktörlüğünü kavrayamamıştım. Bir adam ya şair olurdu

ya aktör benim o zamanki anlayışıma göre. Şairlik çok büyüktü gözümde. Başka işle paylaşamazdım.

Bu parça aşağıdaki metin türlerinin hangisinden alınmış olabilir?

A) Röportaj B) Makale C) Deneme

D) Mülakat E) Anı

2. Mektup türünün Türk edebiyatında epey uzun bir geçmişi vardır. ---- resmî ve özel mektuplara geniş ölçüde

yer verilirdi.

Bu paragraftaki boşluk aşağıdakilerin hangisiyle doldurulabilir?

A) Tezkirelerde B) Siyerlerde

C) Divanlarda D) Münşeatlarda

E) Mesnevilerde

3. Ben, 1929’da Akçaköy’de doğdum. Altı çocuklu, az topraklı bir evin ikinci çocuğuyum. Babam, ben dokuz yaşındayken kağnıdan düşüp öldü. Bizi çok gayretli bir köylü

olan anam bakıp büyüttü. Bir kardeşim ayakkabıcı, bir

kardeşim terzi oldu. Ayakkabıcı, terzi dedimse ancak köylerde geçen işler yapıyorlar. O kadar az toprakla hepimizin çiftçi olması zordu, ben de öğretmen oldum.

Aşağıdakilerin hangisi bu metnin bir öz yaşam öyküsünden alındığını gösteren özelliklerden biri değildir?

A) Öyküleyici anlatımın kullanılması

B) Üçüncü kişili anlatımın kullanılması

C) Kişinin özel dünyasını içermesi

D) Anlatımın yalın olması

E) Doğrudan anlatımı seçmesi

4. Türk edebiyatında “günlük” eski edebiyatımızda ---- ya

da Nurullah Ataç’ın önerisiyle ---- diye adlandırılır.

Bu cümledeki boşluklara aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) tezkire – hatıra defteri B) ruzname – günce

C) günce – hatıra D) biyografi – günce

E) ruzname – iç dökümü

5. Bir romanı elli kez okumak... Bu, birçoklarına gülünç gelebilir. Ama tekrar tekrar okumadan bir kitabın iyice anlaşılabileceği de düşünülmemelidir. Okumak, başlı başına bir iştir bence. Ben bir kitabı okuyorum, dahası okuduğumu sanıyorum. Yeniden okuduğumda ise onu daha

önceden okumadığımı sezinliyorum.

Bu parçada aşağıdaki yazı türlerinden hangisine özgü nitelikler ağır basmaktadır?

A) Günlük B) Eleştiri

C) Öz yaşam öyküsü D) Deneme

E) Makale

7. Klasik komedi (komedya) ile ilgili olarak aşağıdaki

yargılardan hangisi yanlıştır?

A) İnsanoğlunun eksikliklerini gülünç biçimde göstererek onu eğitme amacı güdülür.

B) Korkunç ve çirkin sayılabilecek olaylar, bayağı bir üslupla şiir biçiminde sahnede gösterilir.

C) İlk örneklerini Sophokles,Euripides ve Aiskhylos vermiştir.

D) Birbiri ardınca süren koro ve diyalog bölümlerine yer

verilir.

E) Üç birlik kuralına -zaman, yer, olay birliği - uyulma

şartı vardır.

1-D 2-D 3-B 4-B 5-D 6-E 7-C

25 EDEBİYAT

Sınav Tadında FASİKÜL 1

1. Hüseyin Rahmi, bu romanında Tanzimat’tan sonra yanlış Batılılaşmadan kaynaklanan toplumsal ve bireysel çöküntüleri anlatıyor. Yazar ele aldığı toplum kesitini anlatırken doğal olarak acı bir üslup kullanıyor. Bu acı dil,

toplumsal çalkantıyı daha iyi anlamamızı sağlıyor.

Bu parçada aşağıdaki yazı türlerinden hangisine özgü nitelikler ağır basmaktadır?

A) Deneme B) Makale C) Eleştiri

D) Fıkra E) Yaşam öyküsü

2. Ben onları kollarından tutup zorla sanatıma yöneltmek

istemem ama onlar eğilirse kendilerinin de bir “ben” olduğunu görür ve anlarlar. Ben hep “ben” derken başkalarına benlik vermek istemişimdir. Onlara, kendimi değil,

kendilerini anlatmak istemişimdir. İşte bu yüzden halka

dönüğümdür. Yani yığına değil; kişiye, insana dönük.

Sanatını böyle nitelendiren kişinin yazıları aşağıdaki

türlerden hangisine girer?

A) Makale B) Deneme C) Biyografi

D) Eleştiri E) Fıkra

5. (I) Öykü, olmuş ya da olması mümkün olayları konu alır.

(II) Öyküde tek bir olay vardır ve yan olaylara yer verilmez. (III) Kişiler, yaşamlarının her dönemini kapsayacak

biçimde anlatılmaya çalışılır. (IV) Bazı türlerinde olay, esas

olabildiği gibi insanın belli bir zaman dilimindeki durumu

da eserin ana hattını oluşturabilir. (V) Öykü türü, Türk

edebiyatına Tanzimat Dönemi’nde girmiştir. (VI) Dünya

edebiyatında ise çok daha eskiye dayanır; İtalyan edebiyatının kurucusu sayılan Dante, öykünün ilk örneğini

vermiştir.

Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangilerinde

öykü türüyle ilgili bilgi yanlışı yapılmıştır?

A) I ve II B) II ve IV C) III ve VI

D) III ve V E) IV ve V

6. 19 Şubat 2017. Bugün, sıradan bir gün oldu. Öncekinden biraz daha hafif şiddette yağan kar, şehri şefkatle

örtüyordu sanki. Havanın bu rengi çoğu insan için ürkütücü olsa da gökyüzünü bu hâliyle de seviyorum. Tatili

fırsat bilerek ertelediğim birkaç yazıya eklemeler yaptım.

Bakalım ne çıkacak ortaya?

Bu parçada, aşağıdaki yazın türlerinden hangisine

özgü nitelikler ağır basmaktadır?

A) Anı B) Günlük C) Makale

D) Otobiyografi E) Öyü

7. Samoyed dilleri, Ural Dağlarının her iki yanında, ama

daha çok kuzey kesiminde, yaklaşık 30.000 kişinin konuştuğu bir dil ailesidir. Bu diller, Proto-Samoyed dilleri

olarak adlandırılan eski bir dilden türemiştir. Samoyed

dilleri ve Fin Ugor dilleri, Ural dilleri ailesini oluşturur. Bu

dilleri konuşan halklar Samoyed halkları adı altında toplanır.

Bu metinde aşağıdaki türlerden hangisinin özellikleri ağır basmaktadır?

A) Fıkra B) Deneme C) Makale

D) Haber yazısı E) Röportaj

3. İstanbul’un alınmasında, karadan gemi götürmenin büyük bir etkisi olmamış diyorlar. İnanmıyorum buna. 1453

yılının bir Bizanslısını düşünün: Okuryazar bir adam, tasalı; Türkler şehre girecek diye korkuyor. Bir sabah bakıyor ki Haliç’e zincir gerilmiş, gemiler geçemeyecek, içi

rahatlıyor adamcağızın. Ertesi gün bir de bakıyor ki Türk

gemileri gelmiş, karadan gelmiş... Bir düşünün o adamın şaşkınlığını. Korkudan birbirlerine girmişlerdir şehrin insanları! Az etki mi bu?

Bu parçada aşağıdaki metin türlerinden hangisine

özgü nitelikler ağır basmaktadır?

A) Anı B) Söyleşi C) Gezi Yazısı

D) Fıkra E) Makale

4. Aşağıdakilerden hangisi dramın özellikleri arasında

gösterilemez?

A) Yaşamın hem acıklı hem gülünç yanlarına yer verilir.

B) Günlük yaşamdan veya tarihten alınan konular işlenir.

C) Üç birlik -yer, zaman ve olay- kuralına uyulur.

D) Hem şiir hem düzyazı biçiminde yazılır.

E) Toplumun her kesiminden kişi dramda yer alabilir.

1-C 2-D 3-B 4-C 5-C 6-B 7-C

Edebî(Yazınsal) Türler

EDEBİYAT 26

FASİKÜL 1

ŞİİR BİLGİSİ

 Zengin imgelerle, ritimli sözlerle, seslerin uyumlu kullanımıyla ortaya çıkan edebî türe şiir denir.

 Duygu, düşünce ve hayallerin genellikle ölçülü, uyaklı dizeler hâlinde anlatılan şekline nazım denir.

 Ortak zevk ve dil anlayışına sahip şairlerin ortak şekil özelliklerini, ahenk unsurlarını, imge ve temaları kullanarak oluşturduğu şiir anlayışına şiir geleneği denir.

NAZIM BİRİMİ

 Şiirin bütününü oluşturan dizelerin kümeleniş biçimine

nazım birimi denir.

 Nazım birimi, dize gruplarında bulunan dize sayısına

göre adlandırılır.

 Şiirin nazım şeklinin belirlenmesinde kullanılan ölçütlerden biridir.

Nazım birimleri şunlardır:

Dize (Mısra): Şiirdeki her bir satırdır. Dize, en küçük nazım birimidir:

Daha deniz görmemiş bir çoban çocuğuyum

Beyit: Anlam bakımından birbirine uygun iki dizeden meydana gelen ve aynı ölçüyle oluşturulan şiir birimidir.

 Divan edebiyatında yaygın olarak kullanılan nazım birimidir:

Sor dil-i bîçâremin hâlin perîşan zülfüne

Hâlini bilmez perîşânın perîşan olmayan

Dörtlük: Dört dizeden oluşan ve anlam bütünlüğü taşıyan bölümlerdir. Halk şiirinde yaygın olarak kullanılan nazım birimidir:

Rüzgârların en ferahlatıcısı senden esiyor

Sende seyrediyorum denizlerin en mavisini

Ormanların en kuytusunu sende gezmekteyim

Senden kopardım çiçeklerin en solmazını

Bent: Şiirde üç veya daha fazla dizeden oluşan ve anlam

bütünlüğü taşıyan bölümlerdir:

Hoyrattır bu akşamüstüler daima

Gün saltanatıyla gitti mi bir defa

Yalnızlığımızla doldurup her yeri

Bir renk çığlığı içinde bahçemizden

Bir el çıkarmaya başlar bohçamızdan

Lavanta çiçeği kokan kederleri

Hoyrattır bu akşamüstüler daima

NAZIM BİÇİMİ

 Şiirin nazım birimi, ölçüsü ve uyak örgüsüne göre kazandığı biçimsel özelliklerin genel adıdır.

Şiirin nazım biçimi belirlenirken şekline ait özellikler (nazım

birimi, kafiye düzeni, ölçü vb.) esas alınır.

TÜRK ŞİİRİNDE KULLANILAN NAZIM BİÇİMLERİ

I. Halk Şiiri II. Divan Şiiri III. Batı Etkisindeki

Türk Şiiri

Anonim Halk şiiri

Mani, Türkü

Âşık Tarzı Halk

Şiiri

Koşma, Semai,

Varsağı, Destan

Aruz Ölçüsüyle

Yazılan Halk şiiri

Divan, Kalenderi,

Semai, Selis, Satranç, Vezniahar

Beyitlerle Kurulanlar

Gazel, Kaside, Mesnevi, Kıt’a Müstezat

Bentlerle Kurulanlar

Tuyuğ, Rubai, Murabba, Şarkı, Muhammes, Terkibent. Terciibent

Sone, Terzarima,

Triyole, Balat, Serbest nazım

NAZIM TÜRÜ

 Bir şiirin işlediği konuya göre aldığı isimdir.

Nazım türü belirlenirken içerik (konu, tema vb.) esas alınır.

TÜRK ŞİİRİNDE KULLANILAN NAZIM TÜRLERİ

I. İslamiyet Öncesi

Türk şiiri II. Halk Şiiri III. Divan Şiiri

Sagu, Koşuk,

Destan

Âşık Tarzı Halk

Şiiri

Güzelleme,

Koçaklama,

Taşlama, Ağıt

Dinî-Tasavvufi

Halk şiiri

İlahi, Nefes,

Deme, Nutuk,

Sathiye, Devriye

Tevhit, Münacat,

Naat, Mersiye,

Methiye, Hicviye,

Fahriye

Edebî(Yazınsal) Türler

27 EDEBİYAT

FASİKÜL 1

 Durak; şiir okunurken belirlenir, ahenk gereği durulan

yerler ayrılır, kelimeler bölünmez.

 Şiirler ölçüye göre genellikle şu şekilde duraklara ayrılır:

4+3 (7’li), 4+4 (8’li), 5+3 (8’li); 4+4+3 (11’li), 6+5 (11’li);

7+7 (14’lü).

Tel li tur nam sö kün ge lir (4+4 duraklı)

1 2 3 4 5 6 7 8

İn ci mer can yü kün ge lir (4+4 duraklı)

1 2 3 4 5 6 7 8

El van el van ko kun ge lir (4+4 duraklı)

1 2 3 4 5 6 7 8

Yar o tur muş ye le kar şı (4+4 duraklı)

1 2 3 4 5 6 7 8

SERBEST ÖLÇÜ

 Serbest ölçüde, dizelerdeki ahenk, aruz ya da hece ölçüsüne değil; sözcüklerdeki ses uyumuna dayanır.

 Kalıp ve kural sınırlaması yoktur.

 Serbest ölçünün kullanıldığı şiirlerde ahenk; vurgu, tonlama, aliterasyon ve asonans gibi unsurlarla sağlanır.

Ben sende yaşıyorum

Sen bende hüküm sürmektesin

Bırak ben söyleyeyim güzelliğini

Rüzgârlarla, nehirlerle, kuşlarla beraber

Günlerden sonra bir gün

Şayet sesimi fark edemezsen

Rüzgârların, nehirlerin, kuşların sesinden

Bil ki ölmüşüm AKLINDA OLSUN

 Dizeleri oluşturan sözcükleri aruz kalıplarına uydurabilmek için, kısa hecenin uzun okunmasına

“imale”, uzun hecenin kısa okunmasına ise “zihaf” denir. Bunlar birer aruz kusuru sayılır.

 Aruz ölçüsü, Arap edebiyatında doğmuş; oradan İran edebiyatına, İran edebiyatından da Türk

edebiyatına geçmiştir.

 Divan, Servetifünun ve Fecriati şiirinde aruz ölçüsü kullanılmıştır. Tanzimat şiirinde de ağırlıklı

olarak yer almıştır.

BAŞKA YERDE YOK

SÖYLEYİCİ: Şiirde konuşan, şairin sesini ve söyleyişini emanet ettiği kişi ya da varlıktır.

 Şair, her şiirde bir söyleyici belirler.

 Bu söyleyici şairin kendisi değil yalnızca o şiire

özgü kurgusal bir kişi ya da varlıktır.

MAHLAS: Divan şairlerinin şiirlerinde kullandığı takma addır.

 Şairler, mahlaslarını genellikle son beyitte söyler:

 Eyledin Nabi-i biçareye çok cevr ü sitem

 Yok ümidim ki mükâfattan âzâd olasın

TAPŞIRMA: Halk şiirinde âşıkların mahlas almalarına, adlarını veya mahlaslarını kullanmalarına verilen addır.

 Ozanlar, genellikle son dörtlükte adlarını veya

mahlaslarını kullanır:

Karac’oğlan der ki ismim överler

Ağu oldu yediğimiz şekerler

Güzel sever diye isnat ederler

Benim Hak’tan özge sevdiğim mi var

AHENK UNSURLARI(SES VE RİTİM ÖZELLİKLERİ)

Şiirde ahenk, seslerin kulağa hoş gelmesiyle ortaya çıkan

önemli bir kavramdır.

 Başlıca ahenk unsurları şunlardır:

ÖLÇÜ (VEZİN): Şiirde, ahenk oluşturmak amacıyla dizelerdeki hece sayılarının ya da ses değerlerinin birbirine eşitlenmesine ölçü adı verilir.

HECE ÖLÇÜSÜ: Dizelerdeki hece sayılarının eşitliğine dayanan ölçüdür.

Boşa aranırdım, / boşa dalardım

Açıldım engine / kıyına vardım

Canım pahasına / inci çıkardım

Bir sağlam ipliğe / dizemiyorum.

Yukarıdaki dörtlük 6+5 (11’li) heceyle ve durakla yazılmıştır.PRATİK BİLGİ

DURAK: Hece ölçüsüyle yazılmış şiirlerde ölçü kalıpları içindeki durma yerleridir.

 Dizelerdeki duraklardan ahenk gereği kısa bir

süre durulur.

 Duraklara dikkat edilmeksizin okunan şiir, beklenen etkiyi uyandırmaz.

 Her şiirin duraklı olması gibi bir zorunluluk yoktur.

ARUZ ÖLÇÜSÜ

 Dizelerdeki hecelerin açık (kısa) ve kapalı (uzun) oluşlarına dayanan ölçü türüdür.

 Ünlü ile heceler, açık olup (•) ile gösterilir.

 Ünsüzle biten veya uzun ünlüyle biten heceler ise kapalı olup (—) ile gösterilir.

 Son hece daima kapalı kabul edilir.

Bin atlı akınlarda çocuklar gibi şendik

Bin atlı o gün dev gibi bir orduyu yendik

— — • / • — — • / • — — • / • — —

mef’ûlü / mefâîlü / mefâîlü / feûlün

Edebî(Yazınsal) Türler

EDEBİYAT 28

FASİKÜL 1

REDİF

Dize sonlarında tekrarlanan, aynı harflerden oluşan, aynı görev ve anlamdaki ekler, kelimeler ve kelime gruplarıdır:

Kandilli yüzerken uyku-larda

Mehtabı sürükledik su-larda

Bu dizelerde, belirtilen “-larda (kalma durumu eki ve çoğul

eki)” sesleri, yazılışları, anlamları ve görevleri aynı olduğundan rediftir.

Akşam, yine akşam, yine akşam

Bir sırma kemerdir suya baksam.

Akşam, yine akşam, yine akşam

Göllerde bu dem bir kamış olsam.

Yukarıdaki şiirde “Akşam, yine akşam, yine akşam” dizesi

kelime grubu redifini oluşturmaktadır.

KAFİYE (UYAK) VE ÇEŞİTLERİ

Şiirde iki veya daha çok dize arasındaki farklı anlam ve görevdeki seslerin, kelimelerin benzerliğidir.

YARIM KAFİYE: Tek ses benzerliğine dayanan kafiyedir.

Can kafeste durmaz uçar

Dünya bir han, konan göçer

Ay dolanır yıllar geçer

Dostlar beni hatırlasın

Bu dizelerde, belirtilen “ç” sesleri, tek ses benzerliğine dayandığından yarım kafiye oluşturmuştur.

BENDEN UYARMASI

Dize sonundaki bir kelimenin başka bir dize sonundaki bir kelime içinde yer alması ile oluşan kafiyeye

tunç kafiye denir.

 Tunç kafiye zengin kafiyenin bir çeşididir.

Örnek:

Bastığın yerleri toprak diyerek geçme, tanı:

Düşün altındaki binlerce kefensiz yatanı.

Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı:

Verme, dünyaları alsan da bu cennet vatanı.

Yukarıdaki dizelerde “tanı “ sözcüğü tunç kafiyeyi oluşturmaktadır.

1 - ÖĞRETEN SORU / ÖSYM

Aşağıdakilerin hangisinde verilen dizelerde uyak (kafiye)

kullanılmamıştır?

A) Selam olsun karanfilin alına

Selam, tomurcuklu defne dalına

B Bu bohça, duygunun coşkun selidir

İçimi coşturan bahar yelidir

C) O gün gelsin şöyle bir yarış olsun da gör

Dünyayı hele sen bir barış olsun da gör

D Öpe öpe uyandırdım, şiir yaptım sözcükleri

Savaşta kalemime kurşun yaptım sözcükleri

E) Değirmen değirmen, beni de öğüt

Ben meyvesiz ağaç, yürüyen söğüt

2 - ÇÖZÜMLÜ SORU / ÖSYM

Halka halka kâkülünden dağ dağ oldu gönül

Hoş gelip divanelik dağ üstü bağ oldu gönül

(“dağ” ve “bağ” sözcüklerinde “ağ” sesleri tam uyaktır.)

Bu beyitteki uyak türü, aşağıdakilerden hangisiyle aynıdır?

A) Ne hoştur kırlarda yazın uyumak

Bulutlar ufukta beyaz bir yumak

(“uyumak” ve “yumak” tunç uyak )

B) Rüzgârla titrerken karanlık çamlar

Yâdında canlanır eski akşamlar

(“çam” ve “akşam” sözcüklerinde “a” ve “m” sesleri de

tam uyak)

C) Bu ıslıkla uzayan, dönen kıvrılan yollar

Uykuya varmış gibi görünen yılan yollar

(“dön” ve “görün”de “n” yarım uyak)

D Çok sürse ayrılık aradan geçse çok sene

Biz sende olmasak bile, sen bizdesin gene

(“sene” ve “gene”de “ene” sesleri zengin uyak)

E) Gün olur sürüyüp beni derbeder

Bu ses rüzgârlara karışır gider

(“derbeder” ve “gider” de “der” sesleri zengin uyak)

TAM KAFİYE: İki ses benzerliğine dayanan kafiyedir.

Yollarda kalan gözlerimin nurunu yordum

Kimdir o, nasıldır diye rüzgarlara sordum

Hulyamı tutan bir büyü var onda diyordum

Bu dizelerde, belirtilen “or” sesleri, iki ses benzerliğine dayandığından tam kafiye oluşturmuştur.

ZENGİN KAFİYE: İkiden çok ses benzerliğine dayanan kafiyedir.

Can bedenden ayrılacak

Tütmez baca yanmaz ocak

Selam olsun kucak kucak

Dostlar beni hatırlasın

Bu dizelerde, belirtilen “cak” sesleri, üç ses benzerliğine dayandığından zengin kafiye oluşturmuştur.

CİNASLI KAFİYE: Sesteş (eş sesli) kelimelerle yapılan kafiye çeşididir.

Niçin kondun a bülbül

Kapımdaki asmaya

Ben yarimden vazgeçmem

Götürseler asmaya

Bu dizelerde “asmaya” sözcüğü

1. dizede “Asmagillerden, dalları çardak üzerine yayılan

üzüm vb. bitkiler.” anlamında,

2. dizede“ idam etmek” anlamında cinaslı kafiye oluşturmuştur.

Çözüm:

Edebî(Yazınsal) Türler

29 EDEBİYAT

FASİKÜL 1

KAFİYE DÜZENİ

Kafiyelerin diziliş özelliğine kafiye düzeni (kafiye şeması / kafiye örgüsü) adı verilir.

Kafiye düzeni belirlenirken birbiriyle kafiyeli dizeler aynı sesle gösterilir.

DÜZ KAFİYE DÜZENİ

................. a

................. a

................. a

................. a (b)

Kalbim yine üzgün seni andım da derinden

Geçtim yine dün eski hazan bahçelerinden

Üzgün ve kırılmış gibi en ince yerinden

Geçtim yine dün eski hazan bahçelerinden

ÇAPRAZ KAFİYE DÜZENİ

................. a

................. b

................. a

................. b

Nasıl yaşayacağım ey deniz, senden uzak

Yanıp sönüyor gibi gözlerimde fenerin

Uyuyor mu limanda her gece sallanarak

Altundan çivilerle çakılmış gemilerin

SARMA (SARMAL) KAFİYE DÜZENİ

................. a

................. b

................. b

................. a

İç ürperten sesin her gece odama dolar

Bir buğu yükselircesine kadehten

Nasıl başım döner nasıl mest olurum bilsen

Ağlarım, saçlarında gün doğuncaya kadar

MÂNİ TİPİ KAFİYE DÜZENİ

................. a

................ a

................. b (x)

................. a

Ne bağımda gülüm var

Ne dalda bülbülüm var

Artık ne aşkım, ne de

Aşka tahammülüm var

ÖRÜŞÜK KAFİYE DÜZENİ

a Bir dereden kopardım

b Bir incecik kamışı

a Ve bir bıçakla yardım

b Pek solgunsa da dışı

c Sesinde gizli berrak

b Pınarların akışı

c Dinle ne şakrıyor, bak

ASONANS

Dizelerde aynı ünlülerin ahenk sağlayacak şekilde sıkça tekrarlanmasıdır.

Neysen sen, nefes sen, neylersin neyi

Neyzensen, nefessen neylersin neyi

Bu dizelerde “e” sesli harfinin tekrarlanmasıyla asonans yapılmıştır.

ALİTERASYON

Dizelerde aynı ünsüzlerin ahenk sağlayacak şekilde sıkça tekrarlanmasıdır.

Sev seni seveni, zay’etme emek

Sevenin sözünden geçici olma

Bu dizede “s” ünsüzlerinin sık tekrarlanmasıyla aliterasyon

yapılmıştır.

NAKARAT

Şiiri oluşturan bölümlerin (üçlük, dörtlük vb.) her birinin sonunda aynen tekrarlanan dizelerdir.

Uzun ince bir yoldayım

Gidiyorum gündüz gece (Nakarat)

Bilmiyorum ne haldeyim

Gidiyorum gündüz gece (Nakarat)

KELİME VE KELİME GRUPLARININ TEKRARI

Kaldırımlar, çilekeş yalnızların annesi

Kaldırımlar, içimde yaşamış bir insandır

Kaldırımlar, duyulur, ses kesilince sesi

Kaldırımlar, içimde kıvrılan bir lisandır

İÇ KAFİYE

Dize ortalarında bulunan ve mısra sonlarındaki uyakla uyumlu ses benzerliği oluşturan ses benzerliğidir.

Değildim ben sana mâil sen ettin aklımı zail

Bana ta’n eyleyen gâfil seni görgeç utanmaz mı

Bu dizelerin ortasında bulunan “mâil, gâfil” ve sondaki “ zail”

sözcükleriyle ahenk sağlanmış, iç kafiye yapılmıştır.

İMGE

Bir varlığı, kavramı, durumu daha canlı ve daha duygulu anlatmak için onu başka varlık, kavram veya durumların çizgileri ve şekilleri içinde tasarlayıştır.

 Bir şair, imge oluştururken izlenimlerinden hareketle gerçeği kendi algısına göre yeniden biçimlendirir.

 Duygu ve düşüncelerini ifade etmek için kendine özgü bir

dil oluşturur. Yeni bir anlatım için hayal gücü ve sanatçı duyarlılığı sayesinde alışılmamış sözler bulur.

Örnek:

karanlığın insanı delirten bir ihtişamı vardır

yıldızlar aydınlık fikirler gibi havada salkım salkım

bu gece dağbaşları kadar yalnızım

çiçekler damlıyor gecenin parmaklarından

Yukarıdaki dizelerde “karanlığın ihtişamı”, “yıldızlar aydınlık fikirler gibi havada salkım salkım”, “çiçekler damlıyor gecenin

parmaklarından” söz öbekleri imge örnekleridir.

Edebî(Yazınsal) Türler

EDEBİYAT 30

FASİKÜL 1

4 - ÖĞRETEN SORU / ÖSYM

Güneş çekildi demin Gidene bak gidene

Doğdu bir cenk akşamı Güller sarmış dikene

Bu bütün günlerimin Mevlâ sabırlar versin

İçime denk akşamı Gizli sevda çekene

I. 7’li hece ölçüsüyle oluşturulmuştur.

II. Uyak (kafiye) şemaları aynıdır.

III. Nazım birimleri aynıdır.

IV. Doğaya özgü ögelerden yararlanılmıştır.

V. Bir dilek belirtilmiştir.

Yukarıdaki numaralanmış bilgilerden hangileri verilen şiirlerin ortak özelliği değildir?

A) I. ve II. B) I. ve III. C) II. ve V.

D) III. ve IV. E) IV. ve V.

3 - ÇÖZÜMLÜ SORU / ÖSYM

Şiirin, dil ve imge aracılığıyla gerçekliği yoğunlaştıran, en özlü

ve en az söze indirgeyen bir anlatımı vardır.

Aşağıdakilerden hangisi bu cümlede söylenene örnek gösterilemez?

A) Dünyanın en güzel kadını bu oydu

Saçlarını tarasa baştan başa Rumeli

imge

B) Dağ dağ o güzel ses, bütün etrafı gezindi

imge

Görmüş ve geçirmiş denizin kalbine sindi

imge

C) İnsanlar yüzyıllardır evler yaptılar

İrili ufaklı birbirinden farklı

(imgeli, kapalı bir anlatım yok)

D) Demirciler bir nehri dövmektedir

imge

Ucuz bir tarlaya sunulmak üzere

imge

E) Başkadır çünkü bu akşam bütün akşamlardan

Güneşin vehmi saraylar yaratır camlardan

imge

5 - ÇÖZÜMLÜ SORU / ÖSYM

Aşağıdakilerin hangisinde verilen dizelerde redif yoktur?

A) Ey, genç kanı kaynayan pınar

Ey, altında yatıp kaldığım çınar

(“ pınar” ve “çınar” sözcüklerinde “ınar” sesleri zengin

kafiye, redif yok. )

B) Uzaktan görenler yine aldanır

Gözlerde bir hayal gibi canlanır

“-ır (geniş zaman kipi eki)” redif

C) Ey, kumrulu bahçem, sümbüllü bağım

Ey, bülbüllü derem, mineli dağım

“-ım (birinci tekil kişi iyelik eki)” redif

D) Yatıyor can evimde hep o sonsuz emeller

Gönlüme dokunmadı göğsümü yırtan eller

“-ler (çoğul eki)” redif

E) Akşam, sanki boşluk içime dolar

Dağların cilası gittikçe solar

“-ar (geniş zaman kipi eki)” redif

Çözüm:

KONULARINA GÖRE ŞİİR TÜRLERİ

LİRİK ŞİİR

Aşk, tabiat, özlem, gurbet, vatan, din, ölüm gibi konularda duyguların dile getirildiği, coşkulu bir anlatımın kullanıldığı şiirlerdir.

 Adını Eski Yunan’da şairlerin şiirlerini söylerken kullandıkları “lir” adı verilen müzik aletinden almıştır.

 Türk edebiyatında koşma, semai, varsağı, ağıt, mersiye,

ilahi, münacat gibi şiirler lirik şiire örnektir.

Örnek:

sen say ki

yerin dibine geçti

geçmeyesi sevdam

ve ben seni sevdiğim zaman

bu şehre yağmurlar yağdı

yani ben seni sevdiğim zaman

ayrılık kurşun kadar ağır

gülüşün kadar felaketiydi yaşamanın

yine de bir adın kalmalı geriye

EPİK ŞİİR

Savaş ve kahramanlık konularını coşkulu bir anlatımla işleyen

şiirlerdir. Destanlar epik şiir türündedir.

 Destanlar epik şiir türündedir.

 Epik kelimesi Yunanca destan anlamına gelen “epope” kelimesinden gelmiştir.

 Halk edebiyatında koçaklama, destan, varsağı epik özellikler göstermektedir.

Örnek:

Yaşamaz ölümü göze almayan

Zafer, göz yummadan koşana gider

Bayrağına kanının alı çalmayan

Gözyaşı boşana boşana gider

Edebî(Yazınsal) Türler

31 EDEBİYAT

FASİKÜL 1

DİDAKTİK ŞİİR

Bir düşünceyi aktarmak veya belli bir konuda öğüt, bilgi, ders

vermek amacıyla öğretici nitelikte yazılan şiir türüdür.

 Didaktik kelimesi Yunanca öğretici anlamına gelen “didaktios” kelimesine dayanmaktadır.

 Manzum hikâyeler, fabllar didaktik özellik gösterir.

SATİRİK ŞİİR

Kişilerin ve toplumun aksayan yönlerini eleştirel şekilde ele

alan şiirlerdir.

 Kişi, olay ya da durumlar; iğneleyici sözlerle, alaylı ifadelerle eleştirilir.

 Satirik şiir; halk edebiyatında taşlama, divan edebiyatında

hicviye (hiciv), Batı etkisindeki Türk edebiyatında yergi adını almıştır.

7 - ÖĞRETEN SORU / ÖSYM

Kaman civarına bahar gelince

Yıkılır ovadan yörük çadırları,

Yücesinde pare pare duman tutmuş

Düldül Dağ’ın yaylasında mekân kurulur.

Hoş gelmişsin ilkbahar!

Nisan ayı içinde donanır dağlar,

Donanır yeşilinden, alından

Bu dizelerde aşağıdaki şiir türlerinden hangisine özgü nitelikler ağır basmaktadır?

A) Lirik B) Pastoral C) Epik

D) Didaktik E) Dramatik

Örnek:

Dinle sana bir nasihat edeyim

Hatırdan, gönülden geçici olma

Yiğidin başına bir iş gelince

Anı yad ellere açıcı olma

Mecliste ârif ol kelâmı dinle

El iki söylerse, sen birin söyle

Elinden geldikçe sen iylik eyle

Hatıra dokunup yıkıcı olma

Örnek:

Bir arzuhal yazsan makama varsan

Ağlasan derdini davanı sorsan

Ağır hasta olsan hekime varsan

Yarana bir ilaç sürmez parasız.

Örnek:

Benim bu gidişe aklım ermiyor

Fukara halini kimse sormuyor

Padişah sikkesi selam vermiyor

Kefensiz kalacak ölümüz bizim

Çözüm:

PASTORAL ŞİİR

Kır ve çoban yaşamının, doğa güzelliklerinin anlatıldığı şiirlerdir.

 Süsten, söz oyunlarından, yapmacıktan ve gösterişten uzak

bir anlatımla oluşturulur. Pastoral şiirler ikiye ayrılır:

1) İdil: Bir çobanın ağzından yazılıp kır yaşamının çekiciliğini, güzelliğini anlatan, çobanıl aşkı yansıtan kısa şiirlerdir.

2) Eglog: Birkaç çobanın karşılıklı konuşmaları yoluyla oluşturulan, aşk, kır yaşamı üzerine duygu ve düşüncelerin anlatıldığı pastoral şiirlerdir.

6 - ÖĞRETEN SORU / ÖSYM

Hasret çekerek uğruna ölmek de kolaydı,

Görmek seni eğer ukbâdan mümkün olaydı.

Hâlâ yaşıyor gizlenerek rûhuma “Kâbil”,

İmkânı bulunsaydı bütün ömre mukâbil

Sırretmeye elden seni bir perde olurdum.

Toprak gibi her çiğnediğin yerde olurdum.

Bu dizelerde, aşağıdaki şiir türlerinden hangisine özgü nitelikler ağır basmaktadır?

A) Dramatik B) Lirik C) Pastoral

D) Didaktik E) Epik

BAŞKA YERDE YOK

Pastoral şiirin kurucusu ve ilk büyük temsilcisi eski Yunan edebiyatında Theokritos, ikinci büyük temsilcisi Latin edebiyatında Virgilius’tur.

 Türk edebiyatında Abdülhak Hamit Tarhan,

Sahra adlı yapıtıyla bu türün ilk örneğini vermiştir.

Çözüm:

Kazanmak istersen sen de zaferi

Gürleyen sesinle doldur gökleri

Zafer dedikleri kahraman peri

Susandan kaçar da koşana gider

Örnek:

Bingöl Çobanları

Gün biter, sürü yatar ve sararan bir ayla

Çoban hicranlarını basar bağrına yayla

- Kuru bir yaprak gibi kalbini eline al

Diye hıçkırır kaval

Bir çoban parçasısın olmasan bile koyun

Daima eğeceksin, başkalarına boyun

Hülyana karışmasın ne şehir, ne de çarşı

Yamaçlarda her akşam batan güneşe karşı

Uçan kuşları düşün, geçen kervanları an

Mademki kara bahtın adını koydu: Çoban

Edebî(Yazınsal) Türler

EDEBİYAT 32

FASİKÜL 1

8 - ÖĞRETEN SORU / 2019 TYT

İş gelmez elinden gitmez bir kâre

Aslında neslinde giymemiş hâre

Sandığı gömleksiz duran mekkâre

Bedestene gelir kaftan beğenmez

Bu dörtlük, içerik açısından aşağıdaki şiir türlerinden hangisine örnek verilebilir?

A) Epik B) Satirik C) Lirik

D) Didaktik E) Pastoral

Çözüm:

DRAMATİK ŞİİR:

 Manzum biçimde yazılmış olan tiyatro yapıtları, dramatik

şiirlerdir.

 Konularına göre; trajedi, komedi ve dram olmak üzere üçe

ayrılır.

Örnek

Vatan yahut Silistre’den

Âmalimiz, efkârımız ikbal-i vatandır,

Serhaddimize kal’e bizim hak-i bedendir.

Osmanlılarız, ziynetimiz kanlı kefendir.

Kavgada şehadetle bütün kâm alırız biz!

Osmanlılarız, can veririz, nam alırız biz!

Kan ile kılıçtır görünen bayrağımızda.

Can korkusu gezmez ovamızda dağımızda.

Her kûşede bir şîr yatar toprağımızda

Kavgada şehadetle bütün kâm alırız biz!

Osmanlılarız, can veririz, nam alırız biz!

Paylaşırsa dost paylaşırmış

İnsanın derdini, sevincini

Dost ümidiyle ortalığa düşmeye gör

Hangi kapıyı çalsam kimseler yok

Hangi omza dokunsam yabancı çıkar

İçerdiği duygu yönünden bu şiire anlamca en yakın

olan aşağıdaki beyitlerden doğru olanların karşısına

(D), yanlış olanların karşısına (Y) yazınız.

1. Ne yanar kimse bana âteş-i dilden özge

Ne açar kimse kapım bâd-ı sabâdan gayrı (....)

2. Hep seninçündür benim dünyâ cefâsın çektiğim

Yoksa ömrüm varı sensiz neyleyim dünyâyı ben (....)

3. Gülmek ol gonceye münâsibdir

Ağlamak bu dil-i hazîne gerek (....)

4. Bülbüller öter güller açar şâd gönül yok

Hiç böyleliğin görmemişiz fasl-ı bahârın (....)

5. Bâğ-ı dehrin hem hazânın hem bahârın görmüşüz

Biz neşâtın da gamın da rûzgârın görmüşüz (....)

Öğreten Etkinlik - 6

Bülbülün aşkıdır dalda öttüğü

Çobanın sütedir koyun güttüğü

Toprağın Hâbil’i kabul ettiği

Şüphesiz yüzünün yumuşaklığından

Bu dörtlükle ilgili olarak aşağıdaki yargılardan doğru

olanların karşısına (D), yanlış olanların karşısına (Y)

yazınız.

1. Telmih sanatına başvurulmuştur. (....)

2. Sarma kafiye düzeninde yazılmıştır. (....)

3. Redife yer verilmiştir. (....)

4. Yarım kafiye kullanılmıştır. (....)

5. 11’li hece ölçüsüyle yazılmıştır. (....)

Öğreten Etkinlik - 7

Körfezdeki dalgın suya bir bak, göreceksin

Geçmiş gecelerden biri durmakta derinde

Mehtap... iri güller... ve senin en güzel aksin

Velhâsıl o rü’yâ duruyor yerli yerinde

Bu dizelerle ilgili olarak aşağıdaki yargılardan doğru

olanların karşısına (D), yanlış olanların karşısına (Y)

yazınız.

1. Şiirde ahenk unsurlarına yer verilmiştir. (....)

2. Çapraz kafiye düzeninde yazılmıştır. (....)

3. Yaşama sevinci teması işlenmiştir. (....)

4. Kişileştirmeye başvurulmuştur. (....)

5. Görsel ögelere yer verilmiştir. (....)

Öğreten Etkinlik - 8

I. Rüyan, pınarlarda buğulanan nur

II. Sevgin, sırma sırma dökülen şafak

III. Senin için ekin öpüyor yağmur

IV. Senin’çin tarlada büyüyor başak

Bu dörtlükle ilgili aşağıda verilen bilgilerden yanlış

olanını bularak boş bırakılan yere yazınız.

• I. ve III. dizeler birbirleriyle tam uyaklıdır.

• I. ve III. dizeler ile II. ve IV. dizeler arasında çapraz uyak vardır.

• Dize sonlarında redif yoktur.

• Ölçüyü tutturmak için ünlü düşmesine başvurulmuştur.

• Dizelerin tümü 4+4+3 duraklıdır.

(---------------------------------------------------)

Öğreten Etkinlik - 9

33 EDEBİYAT

Öğreten Test FASİKÜL 1

1. İndim seyrân ettim Frengistan’ı

İlleri var bizim ile benzemez

Levin tutmuş goncaları açılmış

Gülleri var bizim güle benzemez

Bu dörtlükle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenebilir?

A) Çapraz uyak örgüsündedir.

B) Yarım uyağa yer verilmiştir.

C) Belirli bir ölçüye göre oluşturulmamıştır.

D) Tunç uyağa yer verilmiştir.

E) Satirik şiirin özelliklerini taşımaktadır.

2. Bir garip rüya rengiyle

Uyumuş gibi her şekil

Yukarıdaki dizelerle,

I. benim kadar

II. yaprak bile

III. rüzgârdaki

IV. hafif değil

sözlerinin tümü kullanılarak çapraz kafiye düzeninde, anlamlı bir dörtlük kurulmak istenirse aşağıdaki

kullanımlardan hangisi son iki dizeyi oluşturur?

A) I - II B) I - III C) IV - III

III - IV IV - II I - II

D) II - III E) III - II

IV - I I - IV

3. Aşağıdaki dizelerin hangisinde yarım uyak kullanılmıştır?

A) Bilmezsin kaç gece böyle sızladım

Şimdi tecrübem var, artık anladım

B) Umutsuzca bir yerde ve başıboş

Yoz avlu, ot bürünmüş duvar, çiğ güneş

C) Akşamla bacada mavileşince duman

Biten türkü gibi uzaklaşın kapımdan

D) Kuşlar uçuştu, çığlıklı ve aralık

Bir kapıdan girilen büyük yalnızlık

E) Zülfikar Bey’i vuran Uçanalı İsmail

Cellat olmasına cellat, çingene değil

4. Aşağıdaki dizelerin hangisinde redif vardır?

A) Ebedi âşığın dönüşünü bekler

Yalan yeminlerin tanığı çiçekler

B) Seviyorsam seni aşk ölümsüzdür gönlümce

Âşıksam kadınım değil tanrıçasın ece

C) Aşklar uçup gitmiş olmalı bir yazla

Halay çeken kızlar misali kol kola

D) Gideceğim güzel gemi, demir al

O ellere yelken aç ki sanılır masal

E) Sonsuzluğa doğru kalkacak sihirli

Bir gemi gibisin öyle gizemli

5. Sular, bütün kan rengi akarken her pınarda

Dağların boğuştuğu bu kayalık diyarda

Bu dizelerdeki uyak çeşidi ile aşağıdakilerden hangisi özdeştir?

A) Bırak, bütün bir gece hayallerinle yorgun

Gözlerin, gözlerimin sularında uyusun

B) Yeşil ördek salınıyor gölette

Altın küpe şavk ediyor kulakta

C) Sarı zeybek şu dağlara yaslanır

Yağmur yağar silahları ıslanır

D) İnsan bir yanınca Kerem misali yanmalı

Uykudan bile mahşer gününde uyanmalı

E) Serpilmeye başladı bir rüzgâr ince ince

Son yokuştan düzlüğe çevrilince

6. Anadan doğunca kürkün var mıydı

Üryan gelmedin mi börkün var mıydı

Torba torba mecidiyen var mıydı

Tükenmez parayı sana kim verdi

Bu dizeler aşağıdaki şiir türlerinin hangisinden alınmış olabilir?

A) Satirik B) Lirik C) Didaktik

D) Epik E) Pastoral

1-B 2-E 3-B 4-E 5-A 6-A

EDEBİYAT 34

Pratik Test FASİKÜL 1

1. Uykunun duvarında başladı

Önceleri bir toz gölgesi sanki

Sonra bir yumak yün gibi

Ama şimdi iyice görüyor

Örümceğin ağını gün gibi

Yukarıda verilen dizelerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Bent şiir birimiyle oluşturulmuştur.

B) İmgesel bir söylem içermemektedir.

C) Serbest ölçüyle yazılmıştır.

D) Ulamaya yer verilmiştir.

E) Tam uyak kullanılmıştır. 4. Sen anlayan bir gözle süzersin uzun uzun

Yabancı bir şehirde bir kadın heykelini

Biz duyarız en büyük zevkini ruhumuzun

Görünce bir köylünün kıvrılmayan belini

Başka sanat bilmeyiz, karşımızda dururken

Söylenmemiş bir masal gibi Anadolu’muz

Arkadaş, biz bu yolda türküler tuttururken

Sana uğurlar olsun... Ayrılıyor yolumuz.

Yukarıdaki dörtlüklerle ilgili olarak aşağıda verilenlerden hangisi yanlıştır?

A) Farklı kafiye türleri kullanılmıştır.

B) Hece ölçüsüyle yazılmıştır.

C) Memleket edebiyatının zihniyetini yansıtmaktadır.

D) Sarmal kafiye düzeniyle oluşturulmuştur.

E) Karşılaştırmalı bir söylem içermektedir.

3. Hece ölçüsüyle söylenmiş veya yazılmış şiirlerde dizelerin gelenekselleşmiş bölümlere ayrılmasına ---- denir.

Bu cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) nakarat B) fasıl C) durak

D) imale E) ulama

2. Dökülür köpüklü sular yarından

Baharlar yaratır kışın karından

İçenler sihirli pınarlarından

Şöyle bir silkinir, ceylan olurlar

Orada yaşayan erlerin içi

Bir yaşta yoğurur derdi, sevinci

Onlar ki sabansız, tarlasız çiftçi

Davarsız, kavalsız çoban olurlar

I. Pastoral ögelere yer verilmiştir.

II. Cinaslı kafiyeden yararlanılmıştır.

III. Tunç uyak kullanılmıştır.

IV. Her iki dörtlükte de ulamaya yer verilmiştir.

V. Memleket edebiyatı zihniyeti taşımaktadır.

Yukarıdaki dizelerle ilgili olarak verilen numaralanmış bilgilerden hangileri yanlıştır?

A) I ve II B) II ve III C) I ve V

D) III ve IV E) IV ve V

5. Güneşin battığı yerde

Bir dönülmez ufka gittin

Beni böyle dertli, garip

Öksüz bıraktın

Gittiğin gün gibi sessiz

Seninle doluyum, sensiz

Yalnız bıraktın

Bu dizelerde aşağıdaki şiir türlerinden hangisine özgü nitelikler ağır basmaktadır?

A) Satirik B) Dramatik C) Didaktik

D) Pastoral E) Lirik

1-B 2-B 3-C 4-D 5-E

35 EDEBİYAT

Sınav Tadında FASİKÜL 1

1. Sarı saçlarına deli gönlümü

Bağlamışım çözülmüyor Mihriban

Ayrılıktan zor belleme ölümü

Görmeyince sezilmiyor Mihriban

Yukarıda verilen dizelerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Yineleme vardır.

B) Bütün dizeler 6+5 duraklıdır.

C) II. ve IV. dizelerde yarım uyak kullanılmıştır.

D) Lirik bir duyarlık ağır basmaktadır.

E) I. ve III. dizelerde zengin uyak kullanılmıştır

2. Güller kurumuş, son kuş uzaklaşmış ufuktan

Sönmüş hep ocaklar ve hep ölmüş kelebekler

Sorsam şu uçuk yüzlü ve yaş gözlü çocuktan

Atîden aceb elleri böğründe ne bekler

Yukarıda verilen dizelerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Çapraz uyak düzeniyle oluşturulmuştur.

B) Aliterasyon ve asonans yapılmıştır.

C) Tunç uyak kullanılmıştır.

D) Doğadan görünümler yansıtılmıştır.

E) Bütün dizelerde redif vardır.

3. İlk hasretiyle gençliğimin ilk elemleri

Ey paslı tellerinde gülen, ağlayan aruz

Ey eski dost, yâd edelim eski demleri

Mademki son sadanı dağıtmış, yorulmuşuz

Bu dizelerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Seslenmeye yer verilmiştir.

B) Aliterasyon ve asonans vardır.

C) I. ve III. dizeler tunç uyak oluşturmuştur.

D) Birden çok yerde ulama vardır.

E) Özlemden söz edilmiştir. 7. Bu akşam, bu tenha saati ömrün

Uzak servilerin arkasında gün

Bu güneş döşenmiş bahar bahçesi

Suyun uzaklaşan, yaklaşan sesi

Ve yanık türküsü dalda bülbülün

Ateşten çemberi üstünde gülün

Yukarıda verilen dizelerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Toplumsal bir sorundan söz edilmektedir.

B) Asonansa yer verilmiştir.

C) Pastoral ögelere yer verilmiştir.

D) Tam uyak vardır.

E) İmgeli söyleyişlere yer verilmiştir.

5. Bir akşam uyudu

Uyanmayıverdi

Aldılar, götürdüler

Yıkandı, namazı kılındı, gömüldü

Duyarlarsa öldüğünü alacaklılar

Haklarını helal ederler elbet

Alacağına gelince

Alacağı yoktu zaten rahmetlinin

Bu dizelerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Serbest ölçüyle yazıldığı

B) Günlük yaşamdaki olaylara yer verildiği

C) Yalın bir anlatımının olduğu

D) Konuşma dilinin söz değerleriyle oluşturulduğu

E) İmgesel bir söylemin ağır bastığı

6. Vuslata nâil de etse ger felek

Sev beni derdim yine son âna dek

Sevdiğim bu nükteyi bilmen gerek

Dil sevilmek sevmek ister haşre dek

I. Didaktik bir boyut taşımaktadır.

II. Konusu aşktır.

III. Hece ölçüsüyle oluşturulmuştur.

IV. Birden çok yerde ulama vardır.

V. Zengin uyak kullanılmıştır.

Bu dizelerle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) I ve II B) II ve V C) I ve V

D) III ve IV E) IV ve V

4. İptida Bağdat’a sefer olanda

Atladı hendeği geçti Genç Osman

Vuruldu sancaktar, kaptı sancağı

İletti hendeğe dikti Genç Osman

Eğerleyin kır atımın ikisin

Fethedeyim düşmanların hepisin

Sabah namazında Bağdat kapısın

Allah Allah! deyip açtı Genç Osman

Bu dizeler aşağıdaki şiir türlerinden hangisine örnek

gösterilebilir?

A) Epik şiir B) Didaktik şiir C) Satirik şiir

D) Dramatik şiir E) Pastoral şiir

1-B 2-E 3-C 4-A 5-E 6-C 7-A

Edebî(Yazınsal) Türler

EDEBİYAT 36

FASİKÜL 1

EDEBÎ SANATLAR (SÖZ SANATLARI) AKLINDA OLSUN

Benzetmede, her zaman dört ögenin bulunması

gerekmez.

 Sadece benzeyen ve benzetilenle de benzetme

sanatı yapılabilir.

 Benzetme yönü ve benzetme edatı bulunmayan

bu tür benzetmelere teşbih-i beliğ (yalın teşbih) denir.

Karanfil oylum oylum

Geliyor selvi boylum

Bu dizelerde “boy” (benzeyen),“selvi”ye (kendisine

benzetilen) benzetilmiştir.

Ancak benzetme yönü ve benzetme edatı kullanılmamıştır.

1 - ÇÖZÜMLÜ SORU / ÖSYM

Aşağıdaki dizelerin hangisinde dört ögesi de bulunan bir

“teşbih” vardır?

A) Her hatıra bir damla yaş oldukça gözümde

B) Gördüm deniz dedikleri bin başlı ejderi

C) Canlandı hayalimde o mazideki yazlar

D) Her gölge bir insan kadar inceydi, derindi

Benzeyen: gölge

Kendisine benzetilen: insan

Benzetme yönü: incelik, derinlik

Benzetme edatı: kadar Cevap D

E) Ben böyle değildim, bu deniz böyle değildi

İSTİARE (EĞRETİLEME)

Benzetmenin asıl unsurları olan benzeyen ya da kendisine

benzetilenin yalnız birinin kullanılmasıyla yapılan edebî sanattır.

İstiare, benzetme ögelerinden benzeyen ve kendisine benzetilenin söylenip söylenmemesine göre ikiye ayrılır:

1) Açık İstiare:

Benzetme ögelerinden sadece kendisine benzetilenin söylendiği, benzeyenin söylenmediği istiaredir.

Semadan damla damla hediyeler düşüyor

Bağlara, bahçelere; yine mevsim sonbahar

Bu dizelerde yağmur (benzeyen) hediyeye (kendisine benzetilen) benzetilmiştir.

Yani benzeyen (yağmur) söylenmeyip yalnızca kendisine benzetilen (hediyeler) söylendiğinden açık istiare yapılmıştır.

Beyaz bir yorganla örtüldü dağlar

Her yerde derin bir sessizlik hâkim

Benzeyen: kar (yok)

Kendisine benzetilen: beyaz yorgan (var)

Aralarında benzerlik ilgisi kurulan varlık veya kavramlardan

nitelikçe zayıf olanın, kuvvetli olana benzetilerek anlatılmasıdır.

Teşbihin dört ögesi vardır:

Benzeyen: Nitelik yönünden zayıf olandır.

Kendisine benzetilen: Nitelik yönünden güçlü olandır.

Benzetme yönü: Aktarılan niteliktir.

Benzetme edatı: gibi, kadar, sanki, güya, tıpkı, misal, andırır, adeta vb.

 “Benzeyen” ve “kendisine benzetilen” asıl ögelerdir.

 Benzetme yönü” ve “benzetme edatı” yardımcı ögelerdir.

Gece gibi simsiyahtı gözlerin sevgili

Nasıl da titrerdim baktığın zaman

Bu dizelerde “sevgilinin gözlerinin renginin çok siyah olduğu” anlatılmak istendiğinden; gözler, geceye benzetilmiştir.

Savrulur daldan düşen bir yaprak gibi Mecnun

O Benzeyen: Mecnun

O Kendisine benzetilen: yaprak

O Benzetme yönü: savrulmak

O Benzetme edatı: gibi

Edebî(Yazınsal) Türler

37 EDEBİYAT

FASİKÜL 1 BAŞKA YERDE YOK

 Aslan gibi askerler koşuyor teşbih

 Aslan askerler koşuyor teşbih-i beliğ

Benzetilen

 Aslanlar koşuyor istiare

Benzetilen

2) Kapalı İstiare:

Benzetme ögelerinden sadece benzeyenin söylendiği, kendisine benzetilenin söylenmediği istiaredir.

Yüreğim kanat çırpıyor maziye doğru

Gâh gülümsüyorum, gâh ağlıyorum

Bu dizelerde yürek (benzeyen) “kanat çırpıyor” sözleriyle kuşa

benzetilmiştir.

Sadece benzeyen (yürek ) söylenerek kapalı istiare yapılmıştır.

Ay zeytin ağaçlarından yere damlıyordu.

 Bu dizede “ay” benzeyendir, kendisine benzetilen de “su”-

dur, ancak söylenmemiştir.

MECAZIMÜRSEL (AD AKTARMASI)

Bir sözcüğün benzetme amacı güdülmeden aralarındaki

değişik ilgilerden (parça-bütün, yer-insan, iç-dış, sanatçı-eser, neden-sonuç vb.) dolayı bir başka sözcük yerine kullanılmasına mecazımürsel denir.

Düşmanımdır seni kim bulursa cana yakın

Sana benim gözümle bakan gözler kör olsun

Bu dizelerde gözler sözü, parça-bütün ilgisi kurularak (parçayı söyleyip bütünü kastetmek) insanlar yerine kullanılmıştır.

Nedir üç dört alın

Bir yurdun alnından boşansın ter

“Yurt” sözüyle kastedilen yurttaki insanlardır. (yer-insan ilişkisi)

Deniz güzel ve mavi bugün, çeşmeler serin akıyor.

“Çeşmeler” sözüyle su kastedilmiştir.(iç-dış ilişkisi)

Namık Kemal’i okudukça vatan sevgim daha da artıyor.

“Namık Kemal” sözüyle Namık Kemal’in eserleri kastedilmiştir. (sanatçı-eser ilişkisi)

Bereket yağar tarlalara her baharda

“Bereket” sözüyle yağmur kastedilmiştir (neden-sonuç ilişkisi).

İRSALİMESEL

Şiirde atasözü veya vecize (özdeyiş) kullanma sanatıdır.

Gün de doğar gün de doğar

Bir gün mutlaka gün doğar

Gün doğmadan neler doğar

Gün doğmadan Şehzadebaşında

Bu şiirin üçüncü dizesinde atasözü kullanıldığından irsalimesel yapılmıştır.

2 - ÇÖZÜMLÜ SORU / 2020 TYT

Vermez selâm o serv-i hırâmân gelir geçer

Yollarda ömr-i âşık-ı nâlân gelir geçer

Bu beyitte altı çizili sözle yapılan edebî sanat aşağıdakilerden hangisidir?

A) İstiare B) Tevriye C) Mecazımürsel

D) Teşhis E) İntak

(“serv-i hırâmân” sözü “salınarak yürüyen sevgili” anlamındadır. Sevgili, serviye benzetilmiş.Benzetilen “servi” var,

benzeyen “sevgili” yok.) Cevap A

3 - ÇÖZÜMLÜ SORU / 2019 TYT

Aşağıdaki beyitlerin hangisinde irsalimesel sanatına yer

verilmemiştir?

A) Ziyaretten murâd olan duâdır

Bugün bana ise yarın sanadır

B) Kardaşına kuyu kazarsa kişi

Kuyuya düşmek olur anın işi

C) Ne siyâh eylemiş bu nâsiyeyi

Saçımı bembeyaz eden bahtım

D) Balık baştan kokar bunu bilmemek

Seyrânî gafilin ahmaklığından

E) Ahde vefâyı va’d-i tehî sanmasın ki dost

Gözden ırağ olunca gönülden ırağ olur

Yukarıdaki dizelerde altı çizili sözler atasözü veya vecize olduğundan irsalimesel sanatına yer verilmiştir. Cevap C

Edebî(Yazınsal) Türler

EDEBİYAT 38

FASİKÜL 1

4 - ÖĞRETEN SORU / ÖSYM

Marmara’da her yelken

Uçar gibi neşeli

Yukarıdaki dizelerde olduğu gibi, kimi sözler benzetme amacı

gütmeden kendi anlamları dışında kullanılır.

Aşağıdaki dizelerin hangisinde, bu örnektekine benzer bir

kullanım vardır?

A) Dalgalan sen de şafaklar gibi ey nazlı hilâl

B) Ben ezelden beridir hür yaşadım hür yaşarım

C) Etmesin tek vatanımdan beni dünyada cüda

D) Bastığın yerleri toprak diyerek geçme tanı

E) Kim bu cennet vatanın uğruna olmaz ki feda

6 - ÖĞRETEN SORU / ÖSYM

Adam, elini uzattı; tam onu koparacağı sırada mor menekşe:

“Bana dokunma!” diye bağırdı.

Bu cümlede en belirgin söz sanatı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Teşbih (Benzetme) B) Tezat C) İstiare

D) Kinaye E) İntak (Konuşma)

5 - ÖĞRETEN SORU / ÖSYM

Durgun bir akşamın erguvan örtüsünü

Yırtarken çekinerek gecenin kara eli,

Yorgun bir gölge, omzunda bir günün yükü

Sürüklüyor ufuklara ağır adımlarını.

Bu dizelerde kişileştirilen varlıklar aşağıdakilerin

hangisinde verilmiştir?

A) Yorgun omuz - sürüklenen ufuklar

B) Durgun bir akşam - ağır adımlar

C) Erguvan örtü - bir günün yükü

D) Gecenin kara eli - yorgun bir gölge

E) Akşamın örtüsü - omzun yükü

TEŞHİS (KİŞİLEŞTİRME)

İnsan dışındaki varlık ve kavramlara insana ait duyuş ve davranış özellikleri yükleme sanatıdır.

 Kişileştirme sanatının bulunduğu yerde istiare sanatı da

vardır.

Güller ağlıyor, bahçelerde ne tuhaf

Bülbüller veda etmeden ayrılmış yine

Bu dizelerde güllere, “ağlıyor” sözüyle, bülbüllere “veda etmeden ayrılmış” sözüyle insana ait özellikler kazandırılarak

teşhis (kişileştirme) sanatı yapılmıştır.

İNTAK (KONUŞTURMA)

Kişileştirilen varlık veya kavramın konuşturulmasıdır.

Dal bir gün dedi ki tomurcuğuna

— Tenimde bir yara işler gibisin

Bu dizelerde insana özgü konuşma özelliği “dal”a aktarılmıştır.

KİNAYE

Bir sözün hem gerçek hem de mecaz anlamda anlaşılacak

biçimde kullanılması sanatıdır.

 Kinayede sözün mecaz anlamı daha ön plandadır ve kastedilen de mecaz anlamdır.

Ey benim sarı tamburam

Sen ne için inilersin

İçim oyuk, derdim büyük

Ben onun’çün inilerim

Bu dizelerde “içim oyuk” sözüyle sarı tamburam denilen sazın içi gerçekten oyuk olduğu için gerçek anlamda, “dertli ve

acılı olmak” anlamına geldiği için mecaz anlamda kullanılarak kinaye sanatı yapılmıştır.

O Deyimlerin ve atasözlerinin çoğunda kinaye vardır.

Babam, eli açık bir insandı.

Bu cümlede eli açık deyiminde kinaye vardır. Çünkü bu söz,

cümlede hem gerçek hem de mecaz anlamda anlaşılabilecek

gibi kullanılmıştır. Cümlede eli açık sözüyle söz konusu kişinin mecaz anlamda elinde olanı esirgemeyen, cömert olduğu

anlatılmak istenmiştir.

TEVRİYE

Bir anlatım inceliği elde etmek için birden çok anlamı olan bir

sözün yakın anlamının değil uzak anlamının kastedilerek

kullanılması sanatıdır.

Baki kalan bu kubbede bir hoş sada imiş

Baki’ye ait olan bu dizede şair, kendi adı da olan “Baki” sözcüğünü “sonsuz” anlamını kastederek kullanmıştır.

Dedim dilber niçin sararıp soldun?

Dedi “Çektiğim dil yarasıdır!“

Bu dizelerde “dil” sözcüğünde tevriye vardır. Çünkü “dil” sözcüğünün yakın anlamı (söz, konuşma organı) söylenip uzak

anlamı (gönül) kasdedilmiştir. AKLINDA OLSUN

Kinaye ile tevriye sanatı arasındaki fark şudur: “Kinaye”de iki anlamdan biri mecazken “tevriye”de

her iki anlam da gerçektir.

Edebî(Yazınsal) Türler

39 EDEBİYAT

FASİKÜL 1

7 - ÖĞRETEN SORU / ÖSYM

Aşağıdakilerden hangisinde bir kinaye vardır?

A) Gönül sevdiğinden soğur

Görülmeyi görülmeyi

B) Gölgesinde dinlendiğim

Koca çamlar yerinde mi

C) Şu karşıma göğüs geren

Taş bağırlı dağlar mısın

D) Elbet bir devasız dertten

Doğan göz bir zaman ağlar

E) Uçtu kuşların kervanı

Her biri bir dala gider

8 - ÖĞRETEN SORU / ÖSYM

Kendi hüsnünden utanmış da kızarmış yanağı

Yüzün örtüp kapamış saçları baştan aşağı

Bu dizelerde yer verilen sanat aşağıdakilerden hangisidir?

A) Hüsnütalil B) Tezat C) Tevriye

D) Cinas E) Mecazımürsel

9 - ÖĞRETEN SORU / ÖSYM

Aşağıdaki dizelerin özellikle hangisinde bir abartma vardır?

A) Bir ah çeksem dağı taşı eritir

Gözüm yaşı değirmeni yürütür

B) Bu topraklar ecdadımın ocağı

Evim, köyüm hep bu yerin bucağı

C Ne doğan güne hükmüm geçer

Ne halden anlayan bulunur

D) Derdim çoktur hangisine yanayım

Yine tazelendi yürek yarası

E) Yükseğinde büyük namlı karın var

Alçağında mor sümbüllü bağın var

TELMİH (HATIRLATMA)

Hemen herkesçe bilinen bir olaya veya kişiye gönderme yaparak o olayı veya kişiyi hatırlatma sanatıdır.

Şirinler yüzünden dağ delen Ferhatlar

Aslılardan yanan Âşık Keremler görmüşüz

Bu dizelerde, “dağ delen” sözüyle Ferhat’ın sevgilisi Şirin için

dağı delmesi; “yanan” sözüyle Kerem’in Aslı’nın aşkından yanarak yokluğa karışması olayları hatırlatılarak telmih yapılmıştır.

HÜSNÜTALİL (GÜZEL NEDENE BAĞLAMA)

Bir olayı gerçek nedeninin dışında bir nedene, çoğunlukla da

güzel bir nedene bağlama sanatıdır.

Güller kızarır utancından sevgili, sen gülünce

Sümbül bükülür kıskancından kâkül bükülünce

Gerçekte, güllerin kızarması (kırmızı olması) doğal bir durumdur. Ancak şair, bu durumu, gerçek nedeninin dışında güzel

bir nedene -sevgilinin gülmesinden utanmasına- bağlamaktadır.

TEZAT (KARŞITLIK)

Birbirine karşıt duygu, düşünce, hayal ve durumları ifade

eden kavramları bir arada kullanma sanatıdır.

Ne efsûnkâr imişsin âh ey dîdâr-ı hürriyyet

Esîr-i aşkın olduk gerçi kurtulduk esâretten

(Ah ey hürriyetin güzel yüzü, sen ne büyücü imişsin. Esaretten kurtulduk ancak bu kez de senin aşkının esiri olduk )”Hürriyet” ve “esaret” kavramları arasında tezat (karşıtlık) vardır.

TECAHÜLÜARİF (BİLMEZDEN GELME)

Bildiği bir şeyi bilmez görünme, bilmezlikten gelme sanatıdır.

Şakaklarıma kar mı yağdı ne var?

Benim mi Allahım bu çizgili yüz?

Şair bu dizelerde saçlarına ak düştüğünü ve yaşlandığından

dolayı yüzünde kırışıklıklar olduğunu bilmektedir. Ancak bunları bilmezlikten gelerek tecahüliarif sanatı yapmıştır.

MÜBALAĞA (ABARTMA)

Sözün gücünü ve etkisini artırmak amacıyla bir durum, olay

ya da varlığın olduğundan büyük veya küçük, çok ya da az

gösterilerek anlatılması sanatıdır.

Merkez-i hâke atsalar da bizi

Kürre-i arzı patlatır çıkarız

(Yerkürenin merkezine de atsalar bizi, yerküreyi parçalar yine

dışarı çıkarız).

TARİZ (İĞNELEME)

Bir sözü, tersini kastederek kullanma sanatıdır.

Bir yetim görünce döktür dişini

Bozmağa çabala halkın işini

Günde yüz adamın vur kır dişini

Bir yaralı sarmak için yeltenme

Şair burada aslında söylediklerinin tam tersini kastetmektedir ve bu türlü davrananları taşlamaktadır.

Edebî(Yazınsal) Türler

EDEBİYAT 40

FASİKÜL 1

TEKRİR (YİNELEME)

Anlatımı çekici hale getirmek ve sözün etkisini artırmak için

bazı sözcük veya sözlerin tekrar edilmesidir.

Bu yağmur, bu yağmur, bu kıldan ince

Nefesten yumuşak yağan bu yağmur

Bu yağmur, bu yağmur, bir gün dinince

Aynalar yüzümü tanımaz olur

CİNAS

Yazılışları ve okunuşları aynı fakat anlamları farklı olan sözcüklerin bir arada kullanılmasıdır.

Yine aylardan haziran , mevsimlerden yazdır

Gel ey sevdiceğim bana sevda yüklü şiirler yazdır

Bu dizelerde yazdır sözcüklerinde cinas vardır. Çünkü birinci dizedeki yazdır (mevsim adı), ikinci dizedeki yazdır

(eylem) sözcüğünün yazılışları aynı, anlamları farklıdır.

LEFFÜNEŞİR

Genellikle bir beyit içinde birinci dizede en az iki şey söyleyip ikinci dizede bunlarla ilgili benzerlik ve karşılıkları

verme sanatıdır.

Gönlümde ateştin, gözümde yaştın

Ne diye tutuştun, ne diye taştın

Bu şiirde birinci dizedeki ve sözcüklerine karşılık olarak ikinci

dizede; ve sözcükleri söylenerek leffüneşir yapılmıştır.

TENASÜP

Dizelerde anlamca birbirine uygun düşen sözcüklerin bir

arada kullanılmasına tenasüp (uygunluk) sanatı denir.

Güneşin rengi

Ağustos yıldızlarının sıcaklığı

Karanfilin kokusu

Beşikteki bebeğin gülüşü

Bu dizelerde güneş-yıldız, karanfil-koku, beşik-bebek sözcükleri arasında uygunluk vardır.

NİDA

Şairin, çok duygulanması ve heyecanlanmasını sağlayan olayları ve varlıkları göz önüne getirip değişik ünlemlerle onlara seslenmesidir.

Ey mavi göklerin beyaz ve kızıl süsü

Ah benim vefasız sevdiceğim

Vefayı semt belleyenim ah

İSTİFHAM

Sözü, sorulan şeye cevap isteme amacını gütmeden duyguyu ve anlamı güçlendirmek için soru biçiminde söyleme

sanatıdır.

Bana kara diyen dilber

Gözlerin kara değil mi

Sana dar gelmeyecek makberi kimler kazsın

Gömelim seni tarihe desem sığmazsın

SECİ

Düzyazıda sözcüklerin uyaklı olacak biçimde sıralanmasıdır.

Aşktır gönlü gülşen eden, aşktır içi ve dışı rûşen

eden. Her aşk davasın eden âşık olmaz ve her muhabbetten dem vuran sâdık olmaz. Aşıkım diyen namü nişandan geçer, yetmez deyü canan için candan geçer.

Bu cümlelerde renkli sözcükler uyaklı olacak biçimde kullanılarak seci yapılmıştır.

10 - ÇÖZÜMLÜ SORU / 2018 AYT

Aşağıdaki dizelerin hangisinde, ayraç içinde verilen edebî

sanat yoktur?

A) Aramazdık gece mehtâbı yüzün parlarken

Bir uzak yıldıza benzerdi güneş, sen varken

(Tenasüp)

B) Gül gülse dâim ağlasa bülbül acep değil

Zîrâ kimine ağla demişler kimine gül

(Tezat)

C)Yûsuf’u gerçi görenler ellerin kestiler

Gün yüzün gördü senin şakk oldu bedrin ayası

(Telmih)

D) Sen akşamlar kadar büyülü, sıcak

Rüyâlarım kadar sade güzeldin

(Teşbih)

E) Senin yanındayken, avuçlarımda

Suda sabun gibi eriyor zaman

(Teşhis)

(“Suda sabun gibi eriyor zaman” dizesinde teşhis değil, teşbih sanatı vardır.) Cevap E

11 - ÇÖZÜMLÜ SORU / ÖSYM

Aşağıdaki dizelerin hangisinde ayraç içinde verilen sanat

yoktur?

A) Bizden evvel buraya inen üç dört arkadaş

Kurmuştular tutuşan ocağa karşı bağdaş

(Mürsel mecaz)

B) Karlar etrafı beyaz bir karanlığa gömdü

Kar değil, gökyüzünden yağan beyaz ölümdü

(Tezat)

C) Sardı katil gece dünyayı siyah bir kefene

Bir emel yıldızı göz kırpıyor ancak aradan

(Teşhis)

D) Öyle bir boşandın ki çöle benzer ömrüme

Bir Nuh tufanı oldu, sel değil, sağanak değil

(Telmih)

E) Çiziyorum havaya dünyamı bir çiçekle

Ve hayran bakıyorum bu rüya gibi şekle

(İstifham)

(“bu rüya gibi şekle” sözünde istifham değil, teşbih sanatı

vardır.) Cevap E

Edebî(Yazınsal) Türler

41 EDEBİYAT

FASİKÜL 1

Aşağıdaki kavramları uygun kutucuklarla eşleştiriniz.

Etkinlik - 1

Aralarında benzerlik ilgisi kurulan varlık veya kavramlardan nitelikçe zayıf

olanın, kuvvetli olana benzetilerek anlatılmasıdır.

Aralarında benzerlik ilgisi kurulan varlık veya kavramlardan nitelikçe zayıf olanın, kuvvetli olana benzetilerek anlatılmasıdır.

Bir anlatım inceliği elde etmek için birden çok anlamı

olan bir sözün yakın anlamının değil uzak anlamının

kastedilerek kullanılması sanatıdır.

Benzetmenin asıl unsurları olan benzeyen ya da kendisine benzetilenin yalnız birinin kullanılmasıyla yapılan

edebî sanattır.

Sözün gücünü ve etkisini artırmak amacıyla bir durum,

olay ya da varlığın olduğundan büyük veya küçük, çok

ya da az gösterilerek anlatılması sanatıdır.

İnsan dışındaki varlık ve kavramlara insana ait duyuş

ve davranış özellikleri yükleme sanatıdır.

Bir sözcüğün, benzetme amacı güdülmeden, aralarındaki değişik ilgilerden (parça bütün, yer insan, iç dış,

sanatçı eser, neden sonuç vb.) dolayı bir başka sözcük

yerine kullanılmasına denir.

Bir olayı gerçek nedeninin dışında bir nedene, çoğunlukla

da güzel bir nedene bağlama sanatıdır.

Birbirine karşıt duygu, düşünce, hayal ve durumları

ifade eden kavramları bir arada kullanma sanatıdır.

HÜSNÜTALİL

İSTİARE

TEŞHİS

TEVRİYE

MÜBALAĞA

TEZAT

TEŞBİH

MECAZ-I

MÜRSEL

A

B

C

D

E

F

G

H

EDEBİYAT 42

Öğreten Test FASİKÜL 1

2. Sen rahat uyuyasın diye güneş

Her akşam kaybolur ufuklarda

Bu dizelerde aşağıdaki açıklamalardan hangisine uygun bir söz sanatı vardır?

A) Bir anlam inceliği meydana getirmek için bildiğini bilmezlikten gelme

B) Bir sözü, benzetme amacı gütmeksizin başka bir söz

yerine kullanma

C) Söylenişleri ve yazılışları aynı; anlamları farklı sözcükleri bir arada kullanma

D) Bir olayı, gerçek nedeninin dışında hayali ve güzel bir

nedene bağlama

E) Bir olayı ya da durumu, gerçekte olduğundan daha

üstün gösterme

4. Kaynıyordu semaver saatlerdir fokur fokur

Koyu bir sohbet demleniyordu eskilerden

Bu dizelerdeki altı çizili sözcükte aşağıdaki açıklamalardan hangisine uygun bir söz sanatı vardır?

A) Bir olayı ya da durumu, gerçekte olduğundan daha

üstün gösterme

B) İnsanlara özgü bir niteliği insan dışındaki varlıklara

aktarma

C) Söylenen sözün, gerçek ve mecaz anlamı dışında

büsbütün tersini kastetme

D) Bir sözü, benzetme amacı gütmeksizin başka bir söz

yerine kullanma

E) Bir olayı, gerçek nedeninin dışında, hayali ve güzel

bir nedene bağlama

5. Ağarmış saç sakalı

Mintan beyaz yakalı

Döndü bağrım tandıra

Aşkın beni yakalı

Bu dizelerde aşağıdaki açıklamalardan hangisine uygun bir söz sanatı vardır?

A) Bir olayı ya da durumu, gerçekte olduğundan daha

üstün gösterme

B) Bir anlam inceliği meydana getirmek için bildiğini bilmezlikten gelme

C) Birbirine zıt özellikleri, duygu, düşünce ve hayalleri

bir arada söyleme

D) Bir sözü, benzetme amacı gütmeksizin başka bir söz

yerine kullanma

E) Söz arasında, bilinen bir duruma, olaya veya kişiye

işaret etme

3. Teslim ol İbrahim gibi

Ateş yakmayı unutsun olsun anda gülistan

Eyvallah de İsmail gibi

Taşa vursun başın bıçak, utansın bıçaklığından

Bu dizelerde aşağıdaki açıklamalardan hangisine uygun bir söz sanatı vardır?

A) Bir sözü, benzetme amacı gütmeksizin başka bir söz

yerine kullanma

B) Bir anlam inceliği meydana getirmek için bildiğini bilmezlikten gelme

C) Söz arasında bilinen bir duruma, olaya veya kişiye

işaret etme

D) Sözün etkisini artırmak için bazı sözcükleri veya sözcük gruplarını tekrar etme

E) Bir olayı ya da durumu, gerçekte olduğundan daha

üstün gösterme

1. Bir baca ayrıldı limandan duman duman

Giden pişman, kalan pişman

Bu dizelerde altı çizili sözde görülen söz sanatı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Mecazımürsel B) Kinaye C) İstifham

D) Teşbih E) Tevriye

6. “Tekerlekler yollara bir şeyler anlatıyor” dizesindeki söz

sanatı, aşağıdaki dizelerin hangisinde vardır?

A) Ertesi gün başladı gün doğmadan yolculuk

B) Toplanmıştı garipler şimdi kervansaraya

C) Ağır ağır önümden geçti deve kervanı

D) Savrulmaya başladı karlar etrafımızda

E) Güneş selamlıyordu dağda, kırda çiçeği

43 EDEBİYAT

Öğreten Test FASİKÜL 1

8. Bir of çeksem karşıki dağlar yıkılır

Bugün posta günü canım sıkılır

Ellerin mektubu gelmiş okunur

Benim yüreğime hançer sokulur

Yukarıdaki dörtlükte altı çizili olarak belirtilen dizede

aşağıdaki açıklamalardan hangisine uygun bir söz

sanatı vardır?

A) Bir olayı, gerçek nedeninin dışında, hayali ve güzel

bir nedene bağlama

B) İnsanlara özgü bir niteliği cansız varlıklara aktarma

C) Bir sözcüğü hem gerçek hem mecaz anlamıyla kullanma

D) Bir olayı ya da durumu, gerçekte olduğundan daha

üstün gösterme

E) Bir sözü, benzetme amacı gütmeksizin başka bir söz

yerine kullanma

9. Cümle uşşâka sordum hep perişânın imiş

Anladım oda yakmak ey peri şânın imiş

Bu dizelerde aşağıdaki açıklamalardan hangisine uygun bir söz sanatı vardır?

A) Bir olayı, gerçek nedeninin dışında, hayali ve güzel

bir nedene bağlama

B) Söylenişleri bir, anlamları ayrı iki sözü bir arada bulundurma

C) Söz arasında, bilinen bir duruma, olaya veya kişiye

işaret etme

D) Aralarında karşıtlık ilgisi bulunan sözcükleri bir arada

kullanma

E) Bir anlam inceliği

11. Oda yansın, oda yansın

Beni yakan, oda yansın

Gider oldum ben dünyadan

Bundan sonra o dayansın

Bu dizelerde aşağıdaki açıklamalardan hangisine uygun bir söz sanatı vardır?

A) Bir olayı, gerçek nedeninin dışında, hayali ve güzel

bir nedene bağlama

B) Bir anlam inceliği meydana getirmek için bildiğini bilmezlikten gelme

C) Bir sözü, benzetme amacı gütmeksizin başka bir söz

yerine kullanma

D) Söylenişleri ve yazılışları aynı; anlamları farklı sözcükleri bir arada kullanma

E) Bir olayı ya da durumu, gerçekte olduğundan daha

üstün gösterme

12. Aşkın yolunda hicre tahammül günah imiş

Uşşakın işi onun için her gün ah imiş

Bu dizelerde altı çizili sözlerde görülen söz sanatı

aşağıdakilerden hangisidir?

A) Tevriye B) Teşhis C) Cinas

D) Hüsn-i talil E) Mübalağa

10. Açılın açılın kalabalıklar

İçerim zemheri, dışarım bahar

Bir alev hâlinde geçtiğim yollar

Hallac-ı Mansursuz, Keremsiz değil

Bu dörtlüğün son dizesinde aşağıdaki açıklamalardan hangisine uygun bir söz sanatı vardır?

A) Bir sözü, benzetme amacı gütmeksizin başka bir söz

yerine kullanma

B) Söz arasında bilinen bir duruma, olaya veya kişiye

işaret etme

C) Bir anlam inceliği meydana getirmek için bildiğini bilmezlikten gelme

D) Sözün etkisini artırmak için bazı sözcükleri veya sözcük gruplarını tekrar etme

E) Bir olayı ya da durumu, gerçekte olduğundan daha

üstün gösterme

7. Bir kere sevdaya tutulmaya gör

Ateşlere yandığının resmidir

Âşık dediğin Mecnun misali kör

Ne bilsin âlemde ne mevsimidir

Bu dörtlüğün üçüncü dizesinde aşağıdaki açıklamalardan hangisine uygun bir söz sanatı vardır?

A) Bir sözü, benzetme amacı gütmeksizin başka bir söz

yerine kullanma

B) Söz arasında bilinen bir duruma, olaya veya kişiye

işaret etme

C) Bir anlam inceliği meydana getirmek için bildiğini bilmezlikten gelme

D) Birbirine zıt özellikleri, duygu, düşünce ve hayalleri

bir arada söyleme

E) Bir olayı ya da durumu, gerçekte olduğundan daha

üstün gösterme

1-A 2-D 3-C 4-D 5-A 6-E 7-B 8-D 9-B 10-B 11-D 12-C

EDEBİYAT 44

Pratik Test FASİKÜL 1

1. Sokak lambaları aydınlatır geceleri

Doğar her akşam mehtap gibi

Çocuklar karanlıktan ürkmesin diye

Üzülmez uykusuz kalmasına rağmen

Alışkındır fazla mesaiye

Bu dizelerde kullanılmayan söz sanatı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Tezat B) Mübalağa C) Teşhis

D) Teşbih E) Hüsnütalil

5. “Nur akıyor gördüğüm dereden” dizesinde ---- sanatına

başvurulmuştur. Çünkü “nur”, benzetme amacıyla derede akan “su” yerine kullanılmıştır.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıda verilenlerden

hangisi getirilmelidir?

A) kinaye B) mecazımürsel C) teşbih

D) istiare E) tevriye

2. Dalga dalga hücum edip pişmanlıklar

Unutuşun o tunç kapısını zorlar

Ve ruh, atılan oklarla delik deşik

İşte, doğduğun eski evdesin birden

Yolunu gözlüyor lamba ve merdiven

Bu parçanın son dizesinde aşağıdaki açıklamalardan

hangisine uygun bir söz sanatı vardır?

A) Bir olayı, gerçek nedeninin dışında, hayali ve güzel

bir nedene bağlama

B) Bir olayı ya da durumu, gerçekte olduğundan daha

üstün gösterme

C) İnsanlara özgü bir niteliği, insan dışı varlıklara aktarma

D) Bir sözü, benzetme amacı gütmeksizin başka bir söz

yerine kullanma

E) Söylenen sözün, gerçek ve mecaz anlamı dışında

büsbütün tersini kastetme

4. Benzetmenin yalnızca temel ögeleri kullanılarak yapılan

söz sanatına “teşbihibeliğ” denir.

Aşağıdakilerin hangisinde bu açıklamaya uygun bir

kullanım vardır?

A) Yeşil ördek gibi daldım göllere

Sen düşürdün beni dilden dillere

B) Ben ki yaralıyım ben ki haytayım

Bakkallara düşmüş okul defterleri gibiyim

C) Bir çöl çoraklığında, hayalin susuzluğu

Hem uyku ihtiyaçları hem uykusuzluğu

D) Fikrim bir hülyaya bazı dalar da

Düşünüp dalarım bu odalarda

E) Saçların gece ve gözlerin yıldızlar

Karanlık gecelerde birçok umut var

6. Bırak beni ey sevgili hasretinle yanayım

Bakma canım yandığına, yine senden yanayım

Bu dizelerde aşağıdaki açıklamalardan hangisine uygun bir söz sanatı vardır?

A) Söylenişleri bir, anlamları ayrı sözleri bir arada bulundurma

B) Bir olayı, gerçek nedeninin dışında, hayali ve güzel

bir nedene bağlama

C) Söz arasında bilinen bir duruma, olaya veya kişiye

işaret etme

D) Bir anlam inceliği meydana getirmek için bildiğini bilmezlikten gelme

E) Birden çok anlamı bulunan bir sözcüğü uzak anlamıyla kullanma

3. Gördün ise bir düşmüş

Tut elinden tut kaldır

Servet sana mülk değil

Ver yoksulu sevindir

Bu dizelerdeki altı çizili sözde aşağıdaki açıklamalardan hangisine uygun bir söz sanatı vardır?

A) Bir sözcüğü ya da sözü hem gerçek hem mecaz anlamıyla kullanma

B) Bir olayı ya da durumu, gerçekte olduğundan daha

üstün gösterme

C) Bir sözü benzetme amacı gütmeksizin başka bir söz

yerine kullanma

D) İnsanlara özgü bir niteliği cansız varlıklara aktarma

E) Bir varlığı anlatmak amacıyla, ona benzetilen başka

bir varlığın adını kullanma

45 EDEBİYAT

Pratik Test FASİKÜL 1

7. Zaman gelir ki cihan içre ins ü cin kalmaz

Değil değil yalnız ins ü cin, dünya kalmaz

Bu dizelerde ikinci dizeye geçilirken “değil değil” sözü kullanılarak yapılan söz sanatı aşağıdakilerden

hangisidir?

A) Akis B) Cinas C) Telmih

D) Rücu E) Tenasüp

12. Sürekli sevgiyi duydukça anne topraktan

İçimde korku nedir kalmıyor yok olmaktan

Bu dizelerdeki altı çizili sözde yer alan söz sanatı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Açık istiare B) Mecazımürsel C) Teşhis

D) Teşbihibeliğ E) İntak

8. Aşağıdaki dizelerin hangisinde, ayraç içinde verilen

edebî sanat yoktur?

A) Karlar etrafı beyaz bir karanlığa gömdü

Kar değil, gökyüzünden yağan beyaz ölümdü (Tezat)

B) Aramazdık gece mehtabı yüzün parlarken

Bir uzak yıldıza benzerdi güneş, sen varken

(Tenasüp)

C) Ziyaretten murat olan duadır

Bugün bana ise yarın sanadır

(İrsalimesel)

D) Avazeyi bu âleme Davut gibi sal

Baki kalan bu kubbede bir hoş sada imiş

(Telmih)

E) Nedendir de kömür gözlüm nedendir

Şu gece ki benim uyumadığım

(Teşhis)

10. Ne üstün bir zekâdır sendeki, nazar değmesin

Ezberlemişsin alfabeyi tam bir senede

Bu dizelerde aşağıdaki açıklamalardan hangisine uygun bir söz sanatı vardır?

A) Bir sözü, benzetme amacı gütmeksizin başka bir söz

yerine kullanma

B) Söylenen sözün gerçek ve mecaz anlamı dışında büsbütün tersini kastetme

C) İnsanlara özgü bir niteliği cansız varlıklara aktarma

D) Bir olayı ya da durumu, gerçekte olduğundan daha

üstün gösterme

E) Bir olayı, gerçek nedeninin dışında, hayali ve güzel

bir nedene bağlama

11. Sensiz bir harabe gibi yüreğim

Ne güneş doğuyor üstüme, ne ay

Bu parçanın birinci dizesinde aşağıdaki açıklamalardan hangisine uygun bir söz sanatı yapılmıştır?

A) Bir olayın meydana gelişini, gerçek sebebinin dışında başka, güzel bir nedene bağlama

B) Bir anlam inceliği meydana getirmek için, bildiğini bilmezlikten gelme

C) Birbirine karşıt kavram ya da durumları bir arada söyleme

D) İnsan dışındaki varlıklara, insana ait özellikler yükleme

E) Aralarında ortak yön bulunan iki unsurdan zayıf olanı güçlü olana benzetme

9. Ay, zeytin ağaçlarından yere damlıyordu

Açtım avucumu altına tuttum

Yukarıdaki dizelerde ay, suya (yağmur damlasına) benzetilmiş fakat benzeyen “ay” söylenmiş; kendisine benzetilen “su” söylenmemiştir. Dolayısıyla bu dizelerde ----

sanatı kullanılmıştır.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) tezat B) tevriye C) istiare

D) teşbih E) mecazımürsel

1-B 2-C 3-A 4-E 5-D 6-A 7-D 8-E 9-C 10-B 11-E 12-D

EDEBİYAT 46

Sınav Tadında FASİKÜL 1

1. A nenni nenni

Kınalı kuzum

Büyüdün de adam mı oldun

Yanağı pembem, dudağı kirazım

Gözü okyanusum iyi ki doğdun

Bu dizelerdeki altı çizili sözde, aşağıdaki açıklamalardan hangisine uygun bir söz sanatı vardır?

A) Bir sözü, benzetme amacı gütmeksizin başka bir söz

yerine kullanma

B) Bir olayı ya da durumu, gerçekte olduğundan daha

üstün gösterme

C) Bir varlığı anlatmak amacıyla, ona benzetilen başka

bir varlığın adını kullanma

D) İnsanlara özgü bir niteliği cansız varlıklara aktarma

E) Bir sözcüğü ya da sözü hem gerçek hem mecaz anlamıyla kullanma

4. ‘’Fuzuli rind-i şeydadır, hemişe halka rüsvadır

Görün kim bu ne sevdadır, bu sevdadan usanmaz mı’’

Şair, bu dizelerde kendisinin çılgın bir rind olduğunu ve

halka rezil olduğunu söylüyor. Bu durumdan haberi yokmuş gibi, kendisine bu sevdadan usanıp usanmayacağını soruyor.

Bu dizelerde şairin başvurduğu söz sanatı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Hüsnütalil B) Tecahülüarif C) Kinaye

D) Abartma E) Tariz

5. Kurnaz tilki sesini yumuşatarak, ona

Dedi ki, kardeşçiğim artık dostuz

Müjde getirdim sana in de öpüşelim

Barış oldu hayvanlar arasında

Ama Allah aşkına oyalanma

Çünkü bilirisin ya, başımdan aşkın işlerim

Bu dizelerde en belirgin söz sanatı aşağıdakilerden

hangisidir?

A)Teşbih B) İntak C) Mübalağa

D) Hüsnütalil E) Telmih

6. Nasıl kıyarlar aklım almaz hiç taptaze fidanlara

Üç günlük dünya için değer mi savaşmaya

Bu dizelerde altı çizili sözde aşağıdaki açıklamalardan hangisine uygun bir söz sanatı vardır?

A) Bir sözü, benzetme amacı gütmeksizin başka bir söz

yerine kullanma

B) Bir olayı ya da durumu, gerçekte olduğundan daha

üstün gösterme

C) Bir varlığı anlatmak amacıyla, ona benzetilen başka

bir varlığın adını kullanma

D) İnsanlara özgü bir niteliği cansız varlıklara aktarma

E) Bir sözcüğü hem gerçek hem mecaz anlamıyla kullanma

2. Havalar soğudu iyiden iyiye, buz kesti dağ taş

Mezarlarında üşümez mi yatan ölüler acep

Bu dizelerde aşağıdaki açıklamalardan hangisine uygun bir söz sanatı vardır?

A) İnsanlara özgü bir niteliği cansız varlıklara aktarma

B) Bir nükte yapmak için bilinen bir durumu ya da olayı

bilmezlikten gelme

C) Söylenen sözün, gerçek ve mecaz anlamı dışında

büsbütün tersini kastetme

D) Tarihte bilinen ünlü bir olayı, kişiyi ya da durumu hatırlatma

E) Bir olayı, gerçek nedeninin dışında, hayali ve güzel

bir nedene bağlama

3. Aşağıdaki dizelerin hangisinde, ayraç içinde belirtilen söz sanatı yoktur?

A) Ayrıldık ayrılalı gözüm kan ağlar

Aramıza örülmüş aşılmaz ağlar (Cinas)

B) Etsem de abestir sitem-i hare tahammül

Gül yağını eller sürünür çatlasa bülbül (Tevriye)

C) Ayak izlerine dokunmak için ey sevgili

Dalgalar, gezdiğin sahillere gelir (Hüsn-i talil)

D) Rüzgâr söylüyor şimdi o yerlerde

Bizim eski şarkımızı, âh şarkımızı (İntak)

E) Arayıp sormaz oldun kınalı meleğim

Bir kuş uçur da ne haldesin bileyim (İstiare)

47 EDEBİYAT

Sınav Tadında FASİKÜL 1

7. Aşağıdaki dizelerin hangisinde, ayraç içinde belirtilen söz sanatı yoktur?

A) Yâr ile süremedim ben bir dem

Ağlıyor halime şu nazlı çiğdem (Cinas)

B) Elinde iki varsa birini hep ver

Elinden tut düşmüşün, duasını al (Kinaye)

C) Güç bela bir bilet aldım gişeden

Yolculuk başladı Haydarpaşa’dan (Mecaz-ı mürsel)

D) Gel gör gülistanım ey peri, gözlerin gülsün

Güllerim göz görmesin senden özge (İstiare)

E) Beni bende demen bende değilim

Bir ben vardır bende benden içeri (Tekrir)

10. Ağaçlar üşüyor kar kaplamış her yeri

Bahsediyorlar birbirlerine eski günlerden

Bu dizelerde aşağıdaki açıklamalardan hangisine uygun bir söz sanatı vardır?

A) Bir olayı ya da durumu, gerçekte olduğundan daha

üstün gösterme

B) İnsanlara özgü bir niteliği, insan dışı varlıklara aktarma

C) Söylenen sözün, gerçek ve mecaz anlamı dışında

büsbütün tersini kastetme

D) Bir sözü, benzetme amacı gütmeksizin başka bir söz

yerine kullanma

E) Bir olayı, gerçek nedeninin dışında, hayali ve güzel

bir nedene bağlama

11. Kapkaranlık bir geceydi sensiz geçen günler

Güneş gibi doğdun ömrüme, bembeyaz şimdi günler

Bu dizelerde görülen söz sanatları aşağıdakilerin hangisinde bir arada verilmiştir?

A) Teşhis - tekrir

B) Telmih - kinaye

C) Teşbih - tezat

D) Mübalağa - tariz

E) Tevriye - cinas

12. Nerde kaldın, gelmedin ey gözleri sürmeli

Bilmem seni Çin’e mi Maçin’e mi sürmeli

Bu dizelerde aşağıdaki açıklamalardan hangisine uygun bir söz sanatı vardır?

A) Bir sözcüğü, hem gerçek hem de mecaz anlamını düşündürecek şekilde kullanma

B) Birden çok anlamı bulunan bir sözcüğü uzak anlamıyla kullanma

C) Birbirinin anlamca karşıtı olan sözcükleri bir arada

kullanma

D) Söylenişleri bir, anlamları ayrı sözleri bir arada bulundurma

E) Bir olayı, gerçek nedeninin dışında, hayali ve güzel

bir nedene bağlama

8. Sonbahar sarmaş dolaş olmuş eylülle yine

Gökten inciler dökülüyor üstümüze tane tane

Bu dizelerde altı çizili sözcükte görülen söz sanatı

aşağıdakilerden hangisidir?

A)İstiare B) Telmih C) Teşhis

D) Tevriye E) İntak

9. Bir sarmaşık uyanıyordu uykusunda

Geriniyordu bir eski duvarın sıvasında

Bu dizelerde görülen söz sanatı, aşağıdaki dizelerin

hangisinde vardır?

A) Karlar etrafı bembeyaz bir karanlığa gömdü

B) Şakaklarıma kar mı yağdı ne var

C) İçimde kar donar, buzlar tutuşur

D) Gözümdeki yaşlardan bir deniz olur

E) O çay ağır akar, yorgun mu bilmem

EDEBİYAT 48

Sınav Tadında FASİKÜL 1

16. Aşağıdaki dizelerin hangisinde kinaye sanatına yer

verilmiştir?

A) İstediğin kadar söylen, kalbimi kır

Ağzımı açarsam namerdim

B) Ömrümce bir deniz feneri kadar yalnızdım

Bekledim camlarda, geleceksin diye yıllardır

C) Dinmiş denizlerin şarkısı, rüzgâr uymakta

Körfez düşünür, Kanlıca mahzundur uzakta

D) Ay suda bestelerken en güzel şarkıyı

Küreklerim de suya en derin şiiri yazdı

E) Kış geldi yine ayaz mı ayaz her yer

Acep üşür mü mezarlıklarda ölüler

17. Camlara çıkma sevdiceğim

Açıp açıp perdeleri

Bu dizelerde aşağıdaki açıklamalardan hangisine uygun bir söz sanatı vardır?

A) Bir olayı, gerçek nedeninin dışında, hayali ve güzel

bir nedene bağlama

B) Bir anlam inceliği meydana getirmek için bildiğini bilmezlikten gelme

C) Söz arasında, bilinen bir duruma, olaya veya kişiye

işaret etme

D) Bir sözcüğü, benzetme amacı gütmeden bir başka

sözcük yerine kullanma

E) Söylenen sözün, gerçek ve mecaz anlamı dışında

büsbütün tersini kastetme

18. Aşağıdaki dizelerin hangisinde söz sanatı yoktur?

A) Güneş senin için doğuyor, senin için

Ve rüzgârlar sen ferahlayasın diye esiyor

B) Van Gölü masmavi bir çarşaf gibi

Bu akşam kuşlar erkenden uyumuş

C) Bu gece gökyüzünden yıldız akıyor

Avuçlarım çok küçük, yetmiyor

D) Bu yağmur... Bu yağmur... Bu kıldan ince

Öpüşten yumuşak yağan bu yağmur

E) Sahilde yürüyorum, yalnızım

Kar yağıyor üzerime lapa lapa

13. Aşkındır bana yazdıran bunca ateşîn nazmı

Söyle ey sevgili bu ettiklerin niyaz mı naz mı

Bu dizelerde olduğu gibi, söylenişleri aynı, anlamları ayrı olan sözcükleri bir arada kullanma sanatı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Hüsnütalil B) Tecahülüarif C) Tevriye

D) Cinas E) Mecazımürsel

14. Ardımdan dökülen su

Ben gidince nem kalır

Bu dizelerdeki altı çizili sözcükte olduğu gibi, bir anlatım inceliği elde etmek için birden çok anlamı olan

bir sözün yakın anlamının değil de uzak anlamının

kastedilmesi sanatına ne ad verilir?

A) Hüsnütalil B) Tecahülüarif C) Kinaye

D) Tevriye E) Mecazımürsel

15. Deprem olurken Eminönü’ndeydim, Allah sizi inandırsın,

o Yeni Cami minareleri yok mu birbirine dokunuyor ayrılıyor, dokunuyor ayrılıyor, o kaldırım taşları, tencere

içinde fasulye kaynar gibi kaynıyordu.

Bu cümlede yer verilen söz sanatı aşağıdakilerden

hangisidir?

A) Mübalağa B) Tecahülüarif C) İntak

D) İstifham E) Hüsnütalil

1-C 2-B 3-D 4-B 5-B 6-C 7-A 8-A 9-E 10-B 11-C 12-D 13-D 14-D 15-A 16-A 17-D 18-E

İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı

ve Geçiş Dönemi

FASİKÜL 2

1 EDEBİYAT

İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK EDEBİYATI DÖNEMİ

(...-XI. yüzyıl)

İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı Dönemi; dil, anlatım, duyuş ve zevk itibariyle yabancı etkilerden uzak, millî bir

edebiyat niteliğindedir.

Sözlü ve yazılı edebiyat olmak üzere ikiye ayrılır:

SÖZLÜ EDEBİYAT

 Sözlü edebiyat ürünleri arasında savlar, sagular, koşuklar ve destanlar yer alır.

Bunlar; günlük yaşantıdan izler taşıyan, halkın konuştuğu

dille söylenen ürünlerdir.

Şaman, kam, baksı, ozan gibi adlar verilen kişilerce kopuz

eşliğinde söylenmiştir.

Hekimlik, büyücülük gibi görevleri de olan bu ozanlar; şölen (kurban törenleri), sığır (av törenleri), yuğ (yas, ölüm törenleri) gibi törenlerde destan parçaları, koşuk ve sagu adını verdikleri şiirler söylemişlerdir.

Dönemin Özellikleri:

 Şiirler hece ölçüsüyle söylenmiştir.

 Şiirlerde genellikle yarım uyak kullanılmıştır.

 Nazım birimi olarak dörtlük kullanılmıştır.

 Yabancı dillerin etkisi olmadığından, dildeki sözcük sayısı sınırlı kalmıştır.

 Ozanlar, benzetmelerinde doğadan yararlanmışlardır.

 Şiirlerde; kahramanlık, yiğitlik, ölüm, savaş ve aşk gibi

konular işlenmiştir. BAŞKA YERDE YOK

Türk edebiyatının dönemlere ayrılmasında dil, din,

tarihî olaylar, coğrafya, lehçe ve şive farklılıkları etkili olmuştur.

TÜRK YAZI DİLİNİN TARİHİ GELİŞİMİ

ESKİ TÜRKÇE: Türklerin VIII. yüzyıldan XIII. yüzyıla kadar kullandıkları tek yazı dili Eski Türkçedir.

 Eski Türkçe; Kök Türk, Uygur ve Karahanlı devirlerini içine alır.

 Kök Türklerin bıraktığı Orhun Kitabeleri de denen Kök Türk Yazıtları Uygurlardan kalan dinî

ve hukukî metinler, Karahanlılar Dönemi’nde

yazılan ve İslami Türk edebiyatının başlangıcını meydana getiren Kutadgu Bilig, Divan-ı Lugati’t Türk ve Atabetü’l Hakayık gibi eserler Eski Türkçe ile yazılmıştır.

KUZEY-DOĞU TÜRKÇESİ: Kuzey-doğu Türkçesi XIII. yüzyıl

ile XIV. yüzyıllarda Eski Türkçenin devamı olarak Hazar Denizi’nin kuzeyinde ve Orta Asya’da kullanıldı.

 Eski Türkçenin özelliklerini koruyup geliştirerek devam

eden bu yazı dili Kuzey ve Doğu Türkçesi olmak üzere iki

koldan devam etmiştir.

BATI TÜRKÇESİ: Hazar Denizi’nin güneyinden geçerek batıya gelip yerleşen Oğuz Türklerinin yazı dilidir.

 Türkçenin Eski Türkçeden sonra görülen iki kolundan birini oluşturur.

 XIII. yüzyıldan günümüze kadar kesintisiz devam etmiştir.

Batı Türkçesi, üç devreye ayrılır:

1-Eski Anadolu Türkçesi (Eski Türkiye Türkçesi):

 Batı Türkçesinin ilk devri olan Eski Anadolu Türkçesi XIII.

yüzyıldan XVI. yüzyıla kadar devam etmiştir.

 Selçuklular, Anadolu Beylikleri ve ilk Osmanlı bu devre

girmektedir.

2 - Osmanlı Türkçesi: Türkçe Osmanlı Devleti’nin sınırları

içinde, Hazar’dan Orta Avrupa ‘ya, Kırım’dan Afrika’ya kadar geniş bir sahaya yayılmıştır.

 Bu yayılma XVI. yüzyıldan XX. yüzyıla kadar devam etmiştir.

 Türkçe bu devrede yabancı dillerden kelime ve dil bilgisi kuralları almıştır.

3 - Türkiye Türkçesi: Batı Türkçesinin üçüncü devresi Türkiye Türkçesi devresidir.

 Genellikle “Yeni Lisan Hareketi” bu dönemin başlangıcı

kabul edilir.

 Bu devrin temelinde, İstanbul konuşmasının esas alındığı bir yazı dili vardır.

 1928’de Latin alfabesinin kabulü 1932’de Mustafa Kemal

Atatürk tarafından Türk Dili Tetkik Cemiyeti’nin (Türk Dil

Kurumu) kuruluşu bu hareketin önemli halkalarıdır.

 Türkler tarih boyunca Kök Türk, Uygur, Arap, Kiril ve Latin alfabelerini kullanmışlardır.

2. ÜNİTE

İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı ve Geçiş Dönemi

EDEBİYAT 2

FASİKÜL 2 AKLINDA OLSUN

Koşuk sözlü ürünü, halk edebiyatında koşma, divan edebiyatında ise içerik olarak gazel nazım biçimine karşılık gelir.

Sagu sözlü ürünü, halk edebiyatında ağıt, divan

edebiyatında mersiye nazım türüne karşılık gelir.

1 - ÖĞRETEN SORU / ÖSYM

İslamiyet’in kabulünden önceki Türk edebiyatıyla ilgili aşağıdaki yargıların hangisinde bilgi yanlışı vardır?

A) Sürgün avlarına sığır, kurban törenlerine şölen, yas törenlerine yuğ denirdi.

B) İlk ürünleri arasında koşuk ve sagu ile atasözü özelliği taşıyan savlar yer alıyordu.

C) Şiirler hece ölçüsüyle yazılır, nazım birimi beyittir; uyak düzeni bakımından ise halk edebiyatındaki koşmaya benzer.

D) Koşuklarda doğa güzellikleri, günlük yaşam, av eğlenceleri anlatılır; ölen bir kişinin arkasından söylenen yas şiirlerine ise sagu denirdi.

E) Ozanlar şiirlerinde, içinde yaşadıkları toplumun çeşitli gerçeklerini, inançlarını, görüşlerini değişik biçimlerde dile

getirirlerdi.

DESTAN

 Ulusların yazı öncesi dönemlerinde oluşmuş olağanüstü

olaylarla, doğaüstü kahramanlarla ve kahramanlıklarla yüklü, öyküleyici özellikler taşıyan uzun şiirlerdir.

 Epik şiirin en güzel örnekleri olan destanlarda olağanüstü

olayların, doğaüstü kahramanların, tanrıların savaşlarının

yanı sıra o dönemde yaşayan insanlarının inanışları, yaratılış ve varoluş konusundaki düşünceleri, ulusların özlemleri ve düşleri anlatılır.

 İnsanlar önemli gördükleri her olayı, olağanüstü olay ve

hayallerle süsleyerek birbirlerine anlatagelmişlerdir. Destanlar bu şekilde oluşmuştur.

 Yeni olaylarla zenginleşen destanlar, halk arasında yayılarak ortak bir eser (anonim) hâline gelmiştir.

Destanların Genel Özellikleri:

 Ait olduğu ulusun dili, nazım biçimi ve ölçüsüyle söylenir.

 Olay ve kişiler olağanüstü niteliklere sahiptir.

 Anlatılan olaylar toplumda derin izler bırakmıştır.

 Yer yer, tanrıların olaylara karıştığı görülür.

 Kişiler, seçkin (kral, han, hakan vb.) insanlardır.

 Destanlar, oluşumları bakımından “doğal destan” ve “yapma (yapay) destan” olmak üzere ikiye ayrılır.

DOĞAL DESTAN

 Toplumu derinden etkileyen olaylar sonunda, halk arasında kendiliğinden oluşan uzun şiirlerdir.

 Bunlar genellikle daha sonra bir şair tarafından derlenip

düzenlenmiştir.

 Doğal destanlar, ulusların, özellikle tarih yazımının olmadığı dönemlerini aydınlatmaları bakımından önemlidir.

 Doğal destanların oluşumları üç aşamada gerçekleşir.

 Birincisi, tarihsel olayın ortaya çıktığı çekirdek dönemidir.

Toplumun belleğinde derin ve sarsıcı izler bırakan bir olay,

zaman içinde gelişerek büyür; farklı söyleyişlerle ve eklemelerle zenginleşir.

 İkincisi, ozanlar toplumun dilinde zenginleşen ve efsaneleşen olayları düşsel dünyalarında geliştirerek saz eşliğinde dillendirirler.

 Üçüncüsü, destan geleneğini bilen bir kişinin destanı yeniden oluşturup yazıya geçirmesidir

Doğal (Epik) Destan Örnekleri:

İslamiyet’in Kabulünden Önceki Türk Destanları

● Altay - Yakut Dönemi - Yaratılış Destanı

● Saka Dönemi - Alp Er Tunga Destanı, Şu Destanı

● Hun Dönemi - Oğuz Kağan Destanı, Attila Destanı

● Kök Türk Dönemi - Bozkurt Destanı, Ergenekon Destanı

● Uygur Dönemi - Türeyiş Destanı, Göç Destanı

İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK EDEBİYATI DÖNEMİ

SÖZLÜ ÜRÜNLERİ

KOŞUK

 Kahramanlık, sevgi, aşk, doğa güzellikleri gibi konuların dile getirildiği coşkulu şiirlerdir.

 Koşuklar, mânilere ve koşmalara kaynak olmuştur.

 Dörtlük şiir birimiyle oluşturulmuştur.

 Hece ölçüsüyle söylenmiştir.

 Uyak düzeni aaab, cccb, dddb şeklindedir.

 Sığır (av töreni) ve şölen (kurban töreni) adı verilen törenlerde söylenir.

SAGU

 Eski Türklerde sevilen, sayılan bir kişinin ölümünden sonra düzenlenen cenaze törenine “yuğ töreni”, bu törenlerde söylenen şiirlere de “sagu” denmiştir.

 Biçim bakımından koşuk gibidir.

SAV

 İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı Dönemi’nde bugünkü atasözünün yerine kullanılmıştır.

 Bir düşünceyi, bir deneyimi, bir öğüdü, en az sözcükle kısaca anlatan kalıplaşmış sözlerdir.

 Biçim olarak cümle veya iki dize şeklinde söylenmiştir.

İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı ve Geçiş Dönemi

3 EDEBİYAT

FASİKÜL 2

YAPMA (YAPAY) DESTAN

Bir ulusu ilgilendiren, önemli tarihi bir olayın yıllar sonra, destan özelliklerine uygun olarak bir şair tarafından kaleme alındığı şiirlerdir.

 Tasso’nun (Taso) Kurtarılmış Kudüs,

 Ariosto’nun (Ariyosto) Çılgın Orlando,

 Dante’nin İlahi Komedya adlı eserleri İtalyan edebiyatının,

 Vergilius’un (Vercilyus) Aeneis adlı eseri Latin edebiyatının,

 Milton’ın (Miltın) Kaybolmuş Cennet adlı eseri İngiliz edebiyatının yapma destan örneklerindendir.

Türk Edebiyatında Yapma Destan Örnekleri:

 Kayıkçı Kul Mustafa - Genç Osman Destanı

 Mehmet Akif Ersoy - Çanakkale Şehitlerine

 Cahit Külebi - Atatürk Kurtuluş Savaşı’nda

 Fazıl Hüsnü Dağlarca - Üç Şehitler Destanı

 Nâzım Hikmet Ran - Kuvayı Milliye

 Ceyhun Atıf Kansu - Sakarya Meydan Savaşı

 Gülten Akın - Maraş’ın ve Ökkeş’in Destanı

EFSANE

Kişi, yer ve olayları konu alan, inandırıcılık özelliğine sahip,

çoğu zaman olağanüstülüklere yer veren, belirli bir üsluba

ve şekle bağlı olmayan, kaynaklarını genellikle geçmişin derinliklerinden alan kısa, yalın, ağızdan ağıza aktarılan ortak

(anonim) halk anlatılarıdır.

EFSANENİN ÖZELLİKLERİ

 Efsaneler, dilden dile anlatılagelmiş, çok eski anlatılar olup

ortak (anonim) halk edebiyatı ürünleridir.

 Efsanelerin konuları bir kişiye, bir olaya veya bir yere dayandırılır.

 Efsanelerde anlatılanların, bir ölçüde de olsa, inandırıcılık

özelliği vardır.

 Efsanelerde çoğu zaman, olağanüstülük ağır basar. Bu nedenle de dinleyeni, bilinmeyen giz dolu bir dünyaya götürerek saygı ve ilgi uyandırır.

Batı Edebiyatı Doğal(Epik) Destan Örnekleri:

İlyada, Odysseia Yunan

Şahname İran

Kalavela Fin

Ramayana, Mahabarata Hint

Nibelungen Alman

Gılgamış Sümer

Chanson de Roland Fransız

Beowulf İngiliz

Le Cid İspanyol

İgor Rus

Şinto Japon

 Efsaneler, bir bakıma, mitlerin modernleşmiş şekilleri olarak ifade edildikleri için kutsal öğeler de taşırlar.

 Efsaneler, belirli şekilleri olmayan ve konuşma diliyle anlatılan, kısa halk anlatılarıdır.

DESTAN İLE EFSANENİN FARKI

 Efsane, halkın hayal gücüyle oluşturduğu “ideal insan tipi”ni dile getirir ve nesilden nesile anlatılır.

 Efsanelerde insanın kendisi dışındaki varlıklar veya kendisi dışında var olduğuna inandığı her şeyi anlama, açıklama söz konusudur.

 Bu açıklama, bir bilgiye veya belgeye değil, hayal gücüne

dayanır.

 Destanlar ise toplumsal hayatta derin iz bırakan yaşanmış

olaylardan beslenir, onların etkisiyle oluşur.

İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK DESTANLARI

 Türk destanları, sözlü edebiyat ürünü olduğu için bu destanlar hakkında bilgiler sınırlıdır.

TÜRK DESTANLARINDA MOTİF ADI VERİLEN MİTOLOJİK

ÖGELER:

 ışık, rüya, ağaç, demir, altın yay, at, kurt, geyik, kırklar,

mağara, sihir, Hızır

TÜRK DESTANLARINDA ORTAK TİPLER:

 alp tipi

 bilge tipi

 kadın tipi

2 - ÖĞRETEN SORU / ÖSYM

I. Demir

II. Altın Yay

III. Işık

IV. Ağaç

Yukarıdaki mitolojik ögelerden Türk destanlarında yer alanlar aşağıdakilerin hangisinde birlikte verilmiştir?

A) I ve II B) I ve IV C) II ve III

D) I, II ve IV E) I, II, III ve IV

İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK DESTANLARI

ALTAY-YAKUT DÖNEMİ

YARATILIŞ DESTANI

 Evrenin yaratılışını, iyilik ve kötülüğün kaynaklarını, evrendeki düzeni konu edinen Yaratılış Destanı, XIX. yüzyılda

Prof. W. Radloff tarafından Altay Türkleri arasında derlenmiştir. Yaratılış Destanı, Türkler tarafından kabul edilmiş eski ve yeni dinlerin, özellikle de şamanizmin izlerini taşır.

Yaratılış Destanı’ndan bir bölüm:

 “Kara Han, Erliği dünyanın en derin katına sürdü. Bu güneşsiz, aysız, yıldızsız yerde dünyanın sonuna değin oturmasını buyurdu.. On altıncı kat gökte “Bay Ölkün” Altın

Dağda, altından bir tahtta oturur. Yedinci katta “Gün Ana”,

altıncı katta “Ay Ata” oturmaktadır.”

İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı ve Geçiş Dönemi

EDEBİYAT 4

FASİKÜL 2

SAKA DÖNEMİ

ALP ER TUNGA DESTANI

 Türk-İran savaşlarıyla, Alp Er Tunga’nın (Şehname’de Afrasyap olarak geçen kahramanın) yiğitliklerinin anlatıldığı

destandır. Alp Er Tunga, MÖ VII. yüzyılda yaşamış kahraman ve çok sevilen bir Saka hükümdarıdır. Alp Er Tunga’nın

hayatı savaşlarla geçmiştir. Uzun süre mücadele ettiği İranlı Medlerin hükümdarı Keyhusrev’in davetinde hile ile öldürülmüştür

ŞU DESTANI

 MÖ 330-327 yıllarında Makedonyalı İskender, İran’ı ve Türkistan’ı kuşatmıştı. Bu dönemde Saka hükümdarının adı

Şu idi. Bu destanda Türklerin İskender’le mücadeleleri ve

geriye çekilmeleri anlatılmaktadır. Geri çekilmeyen ailelerin Türkmen adıyla anılmalarını anlatan bir efsane de destan içinde yer almaktadır.

 Kaşgarlı Mahmut, Divanü Lügat’it Türk’te İskender’den

Zülkarneyn olarak söz eder.

HUN DÖNEMİ

OĞUZ KAĞAN DESTANI

 M.Ö. 209-174 tarihleri arasında hükümdarlık yapan Hun hükümdarı Oğuz Kağan’ın yaşamı ve savaşları anlatılır. Destan

kahramanı Oğuz’un gerçekte, Hun hükümdarı Mete olduğu

söylenmektedir. Gerçekten de Mete’nin tarihi kişiliği ile

Oğuz’un serüvenleri arasında büyük bir benzerlik vardır.

ATTİLA DESTANI

 Batı Hun Hükümdarı Attila’nın yaşamını ve kahramanlıklarını anlatan destandır. Hun hükümdarı Attila (395 -453), Avrupa’nın tamamına yakınına hükmetmiş ve devletinin sınırlarını Asya’ya taşımış, hükümdarlığı boyunca ordusu ile Batı ve Doğu Roma İmparatorluklarını sık sık kuşatmıştır. Attila’nın bu savaşları ve kahramanlıkları Attila Destanı’nın

konusunu oluşturur.

3 - ÇÖZÜMLÜ SORU / 2019 AYT

...

Yine günlerden bir gün Ay Kağan’ın gözü parladı. Doğum sancıları başladı ve bir erkek çocuğu oldu. Bu çocuğun yüzü gök,

ağzı ateş gibi kızıl, gözleri ela, saçları ve kaşları kara idi. Perilerden daha güzeldi. Bu çocuk anasının göğsünden ilk sütü

emdi ve bir daha emmedi. Çiğ et ve çorba istedi. Dile gelmeye

başladı. Kırk gün sonra büyüdü, yürüdü ve oynadı. Ayağı öküz

ayağı gibi, beli kurt beli gibi...

...

Oğuz Kağan Destanı’ndan alınan bu metinle ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Kahramanı ruhsal derinlikleriyle tasvir edilmiştir.

(Kahramanın fiziksel özellikleri anlatılmıştır.Cevap A)

B) Gerçek ve hayalî unsurlar bir arada verilmiştir.

C) Tasvirlerde tabiat unsurlarına başvurulmuştur.

D) Zamanla ilgili unsurlar gerçeküstüdür.

E) Kahramanı olağanüstü özellikler taşımaktadır.

KÖK TÜRK (GÖKTÜRK) DÖNEMİ

BOZKURT DESTANI

 Destanın esası, yok olma felaketine

uğrayan Göktürk soyunun yeniden

dirilip çoğalmasında bir bozkurtun

anne kurt olarak etkili olmasıdır.

 Destanda, Türkler, Lin adlı bir ülkenin ordularınca yenilgiye uğraması

anlatılıyor. Düşman askerleri bütün

Türkleri öldürdüler. Bu büyük kıyımdan yalnızca 10 yaşlarındaki bir oğlan sağ kaldı geriye. Bu çocuğu Bozkurt iyileştirdi, onu büyüttü.

ERGENEKON DESTANI

 Bir yenilgi sonucunda Ergenekon’a çekilen Türklerin orada çoğalıp, bir demir dağı erittikten sonra kurtuluşlarını anlatan destandır. Destan, adını Türklerin yüzyıllarca çift sürerek, avlanarak, maden işleyerek çoğalıp yaşadıkları, etrafı aşılmaz dağlarla çevrili, kutsal bir yer olan Ergenekon’dan almıştır.

UYGUR DÖNEMİ

TÜREYİŞ DESTANI

 Uygur hakanının, üç kızını insanoğluyla evlendirmeyi uygun bulmayarak Tanrı’ya, kızlarıyla evlenmesi için yakarması ve Tanrı’nın bir kurt şeklinde görünerek hakanın kızıyla evlenmesi ve Uygur Türklerinin bu evlilikten çoğalması anlatılır.

GÖÇ DESTANI

 Uygur hakanının Çinlilerle yapılan savaşlara bir son vermek için oğluna bir Çin prensesi alması ve buna karşılık

Kutul Dağı’nı vermesi, yurtta birliğin bozulması üzerine, Uygurların çektikleri çileler, sonunda yaşadıkları toprakları bırakarak göç etmeleri anlatılır.

İSLAMİYET DÖNEMİ TÜRK DESTANLARI

SATUK BUĞRA HAN DESTANI:

 Karahanlı hükümdarı Satuk Buğra Han’ın çeşitli illerdeki insanları Müslümanlığa çağırmasını, inanmayanlara keramet

göstermesini, savaşlarda ağzından ateşler saçarak inanmayanları yakması anlatılır.

MANAS DESTANI:

 Yaklaşık 500.000 mısradan oluşan ve dünyanın en büyük

destanı sayılan Manas’ta Müslüman Kırgızlarla putperest

Kalmuklar arasındaki mücadeleler anlatılır. Destanın başkahramanı Manas, İslamiyet’i yaymak için mücadele eden

kahraman bir savaşçıdır. Destanda, İslamiyet öncesindeki

Türklerin yaşam, kültür ve inançlarına dair bilgiler de yer

almaktadır.

İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı ve Geçiş Dönemi

5 EDEBİYAT

FASİKÜL 2

CENGİZ HAN DESTANI:

 Moğol hükümdarı Cengiz Han’ın hayatı, savaşları ve Moğol istilasından sonra Kıpçak bozkırlarında ve eski Uygurların yaşadığı bölgelerdeki olaylar anlatılır.

BATTAL GAZİ DESTANI:

 Destanın kahramanı, Türkler arasında Battal Gazi adıyla

benimsenmiş bir Arap savaşçısıdır. Emevilerin Hıristiyanlarla yaptıkları savaşlarda büyük kahramanlıklar gösteren

Abdullah isimli bir kişinin kahramanlıkları, zamanla Battal

Gazi destanını doğurmuştur. Battal Gazi, Müslümanlığı yaymak için insanların yanı sıra büyücü, cadı ve dev gibi olağanüstü güçlerle de savaşır.

DANİŞMENT GAZİ DESTANI:

 Anadolu’nun fethi ve bu mücadelenin kahramanları anlatılır. Olayların tarihi gerçeklere uygunluğundan, kahramanlarının yaşamış Türk beyleri olmasından, Anadolu coğrafyasının gerçek isimleriyle anılmasından dolayı uzun süre

tarih kitabı olarak nitelendirilmiştir.

KÖROĞLU DESTANI:

 Destanın kahramanı Köroğlu’nun, Bolu Beyi’nin yaptığı zulümleri engellemek için ortaya koyduğu kahramanlıklar anlatılır. Etrafına yiğitler toplayan Köroğlu, Bolu Beyi tarafından gözlerine mil çekilerek kör edilen babasının intikamını almak için dağlara çıkar. Hayatını yoksul ve çaresizlere

yardım ederek geçirir. Halk arasındaki inanca göre “Silah

icat edildi, mertlik bozuldu.” demiş ve kırklara karışmıştır.

4 - ÖĞRETEN SORU / 2020 AYT

Aşağıdakilerden hangisi İslamiyet öncesi Türk destanlarından biridir?

A) Cengiz Han Destanı

B) Köroğlu Destanı

C) Satuk Buğra Han Destanı

D) Danişmend Gazi Destanı

E) Bozkurt Destanı

İSLAMİYET ÖNCESİ TÜRK EDEBİYATI DÖNEMİ

YAZILI ÜRÜNLERİ

 İslamiyet öncesi Türk edebiyatına ait, bilinen yazılı ürün

çok azdır.

 Türkler bu dönemde Göktürk ve Uygur alfabelerini kullanmışlardır.

 İslam öncesi Türk edebiyatının en önemli yazılı eserleri Orhun Yazıtları ve Uygur Metinleri’dir.

ORHUN YAZITLARI(KİTABELERİ):

 Türk edebiyatının ilk yazılı örneği olarak kabul edilir.

● Tarih, coğrafya ve edebiyata kaynaklık etmiştir.

● Türk edebiyatının ilk nutuk (söylev) örneğidir.

● Türk adı ilk kez geçer.

● MS 720 - 735 yıllarına ait yazıtlardır.

● Bilge Tonyukuk ve Yolluğ Tigin tarafından yazılmıştır.

● Türklerin milli alfabesi olan Göktürk alfabesi ile yazılmıştır.

● Yabancı dillerin etkisinden uzak, yalın bir dil kullanılmıştır.

● Göktürklerin, bağımsızlıkları için Çinlilerle yaptıkları savaşlar ve bu savaşlar sonucunda devleti yeniden nasıl kurdukları anlatılır. Ayrıca Türk ulusuna seslenilerek birlik içinde

yaşamaları öğütlenmiştir.

● Yazıtların ilki, MS 720 yılında Bilge Tonyukuk tarafından yazılmış ve diktirilmiştir.

● İkinci ve üçüncü yazıtlar, Yolluğ Tigin tarafından yazılmıştır. Bu abidelerden birisi MS 732 yılında Kültigin adına, diğeri ise MS 735 yılında Kültigin’in ağabeyi Bilge Kağan adına dikilmiştir.

● Bilge Tonyukuk anıtında kullanılan dil, oldukça sadedir.

Yolluğ Tigin’in yazdığı anıtlarda dil, söylev dilidir.

● Yazıtlar, ilk kez 1893 yılında Danimarkalı Thomsen tarafından okunmuştur.

● Yazıtlar, günümüzde Moğolistan sınırları içinde bulunmaktadır.

GEÇİŞ DÖNEMİ ESERLERİ

 Geçiş Dönemi (XI-XII. yüzyıl), Türk edebiyatında İslamiyet’in Kabulünden Önceki Dönem’den İslami Dönem’e geçişi ifade etmektedir.

KUTADGU BİLİG

 “Mutluluk Veren Bilgi” anlamına

gelen Hakaniye lehçesiyle yazılan

Kutadgu Bilig, Geçiş Dönemi’nin

edebî eser niteliği taşıyan ilk örneğidir.

 Aynı zamanda İslamiyet’in etkilerinin görüldüğü ilk eserdir.

 1069’da Yusuf Has Hacip tarafından yazılan ve Karahanlı Hükümdârı Tabgaç Buğra Han’a sunulan eser, insanlara hem bu

dünyada hem de ahirette mutlu olmanın yollarını göstermeyi amaçlamaktadır.

 Eser 6645 beyit ve 173 dörtlükten oluşmaktadır.

 Eserde dörtlüklerin kullanılması onu İslamiyet’in kabulünden önceki şiir geleneğine; beyitlerle, mesnevi nazım biçimiyle ve aruz ölçüsüyle yazılması da İslamiyet etkisindeki

şiir geleneğine bağlamaktadır.

 Kutadgu Bilig, didaktik yani öğretici yanı ağır basan ve düşünce ağırlıklı bir eserdir. BAŞKA YERDE YOK

 Türk edebiyatında ilk mesnevi olma özelliğini taşıyan Kutadgu Bilig, aruzun fe’ûlün/fe’ûlün/

fe’ûlün/fe’ûl kalıbıyla yazılmıştır.

 Kutadgu Bilig, alegorik bir mesnevi örneğidir.

 Alegori “bir yaşantı veya davranışın daha iyi kavranmasını sağlamak için göz önünde canlandırıp dile getirme” demektir.

 Eserde söz konusu olaylar, dört sembolik kişi etrafında geçmektedir. Bu kahramanların ağızlarından yazarın insan mutluluğuna, sosyal düzene,

devlet yönetimine ilişkin görüşleri dile getirilir.

İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı ve Geçiş Dönemi

EDEBİYAT 6

FASİKÜL 2

DİVANU LÜGÂTİ’T-TÜRK

 1074’te Kaşgarlı Mahmut tarafından yazılan eser, Türkçe-Arapça bir sözlüktür.

 Eserin yazılış amacı Araplara Türkçeyi öğretmek ve Türkçenin zengin dil varlığını ortaya çıkarmaktır.

 Eserde Türkçe kelimelerin Arapça karşılıkları verilmiş ve

Türkmen, Oğuz, Çiğil gibi çeşitli Türk boylarının dilleri tanıtılmıştır.

 Arap harfleriyle kaleme alınan eserde, Karahanlı Türkçesinin ses özellikleri görülmektedir.

 Eserde halk dilinde yer alan kelimeler, deyimler, atasözleri ve şiir örnekleri bulunmaktadır.

 Kaşgarlı Mahmut, bütün bu bilgileri Türk boylarını dolaşarak elde etmiştir.

 Eserin sonunda Türk illerini gösteren ve tarihî önem taşıyan bir harita bulunmaktadır.

Divanu Lügâti’t-Türk;

 Türkçenin bilinen ilk sözlüğü, ilk dil bilgisi kitabı, ilk edebiyat antolojisidir.

ATABETÜ’L-HAKAYIK

 “Hakikatlerin Eşiği” anlamına gelen Atabetü’l-Hakayık adlı eser Hakaniye lehçesiyle Edip Ahmet Yükneki tarafından yazılmıştır.

 Eserin bazı bölümleri beyitlerle yazılmış

olup esas metin bölümlerinde dörtlük tercih edilmiştir. -Bu bölümlerde bilginin yararları ile cahilliğin zararları, cömertliğin övgüsü, cimriliğin

yergisi, kibirliliğin kötülükleri, dünyanın geçiciliği gibi konular işlenmiştir.

 Atabetü’l-Hakayık, dinî-ahlaki içerikli öğretici bir eserdir.

 İslam dininin etkisiyle eserde Arapça-Farsça birçok kelime

kullanılmıştır.

 Atabetü’l- Hakayık; İslamiyet etkisindeki Türk edebiyatının, İslam inançlarını telkin eden ilk eseri olma özelliği taşımaktadır.

DİVAN-I HİKMET

 Dinî-tasavvufi şiirin kurucusu olarak bilinen Hoca Ahmed Yesevî’nin hikmet adını

verdiği şiirlerinin yer aldığı ve öğrencileri

tarafından toplanarak kitap hâline getirilen bir eserdir.

 Dörtlüklerle yazılan hikmetler genellikle 7’li

ve 12’li hece ölçüsüyle oluşturulmuştur.

 Hikmetlerde atasözleri de yer alır.

 Eserde Hz. Muhammed’in hayatı ve mucizeleri, dünyadan

şikâyet, kıyamet gününün yakınlığı, dervişliğin faziletleri gibi dinî konular işlenmiştir.

 Eser, tasavvufu yaymak amacıyla yazıldığı için lirizm yönü

zayıf, öğretici yanı ağır basan, sanat kaygısı taşımayan manzumelerden oluşmaktadır.

DEDE KORKUT HİKÂYELERİ

Eserin asıl adı Kitâb-ı Dedem Korkud Alâ Lisân-ı Tâife-i

Oğuzan’dır (Oğuzların diliyle Dedem Korkut’un Kitabı).

 Oğuzların çevredeki boylar ile savaşlarının yanı sıra, Türk

boylarının kendi iç mücadelelerinin de anlatıldığı öykülerden oluşur.

 Türk tarihine ait rivayetler, han ve beyler hakkında methiyeler, Türk töresine ait pek çok konu anlatılmıştır.

Dede Korkut Hikâyeleri,

● Destandan halk öykücülüğüne geçiş döneminin ilk ürünleridir.

● 15. yüzyılda yazıya geçirilmiştir.

● Yazarının kim olduğu bilinmemektedir.

● On iki öyküden oluşur.

● Şiir ve düzyazı bölümlerinden oluşmuştur.(Nazım-nesir karışıktır.)

● Olağanüstü olaylarla gerçek olaylar iç içedir.

● Öykülerin konuları aşk, yiğitlik gösterisi, kahramanlık, boylar arasındaki savaşlardır.

● Türklerin eski yaşamları ile ilgili ayrıntılar yanında, İslam dini ile ilgili özellikler de vardır.

● Her hikâyede adı geçen, olaylardan hisse çıkaran, hana

dua eden Dede Korkut; hikâyenin yazarı değil daha çok

manzum destani hikâyeler anlatan, ozanları simgeleyen

bilge bir kişidir.

5 - ÖĞRETEN SORU / 2020 AYT

Eser Adı Eser Özelliği

I. Divan-Hikmet

II. Muhakemetü’l

Lugateyn

III. Atabetü’l Hakayık

IV. Dede Korkut Kitabı

V. Divânu Lugâti’t-Türk

• Ahmet Yesevi ve Dervişleri tarafından önce çıkarılan bir türe ait

şiirlerin toplandığı eser olarak

bilinir.

• Kaşgarlı Mahmut tarafından yazılan bu eser, Türkçe-Arapça

sözlük niteliğindedir.

• Birçok hikâyeden oluşan bu

eser, Oğuzların sosyokültürel

hayatını kurgusal bir anlatımla

ele alır.

Yukarıdaki eser adları ile özellikleri eşleştirildiğinde hangi iki eser adı dışta kalır?

A) I ve II B) I ve IV C) II ve III

D) III ve V E) IV ve V

 Eserin kahramanlarından

Kün Togdı (Hükümdar) adaleti,

Ay Toldı (Vezir) saadeti,

Ögdülmiş (Vezirin oğlu) aklı,

Odgurmış (Vezirin kardeşi) akıbeti

temsil eder.

 Kutadgu Bilig, Türk edebiyatındaki ilk siyasetname örneği olması yönüyle de önemli bir yere sahiptir.

İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı ve Geçiş Dönemi

7 EDEBİYAT

FASİKÜL 2

Aşağıdaki metinlerde verilen boşluklara metinlerin altında verilen uygun kavramları yerleştirelim.

Etkinlik

Aralarında benzerlik ilgisi kurulan varlık veya kavramlardan nitelikçe zayıf olanın, kuvvetli olana benzetilerek anlatılmasıdır.

Eski Türkler, genel sürek avlarına “…….”, kurban törenlerine “…….”; yas, ölüm törenlerine “…….”

adını verirlerdi. Bu dini törenler ……., ……., ……., ……. adını alan kişiler tarafından yönetilirdi. Büyücülük, müzisyenlik, hekimlik, şairlik gibi nitelikleri olan bu yöneticiler, törenlerde “…….” denen saz ile

bazı destan parçalarını veya …….,……. adı verilen şiirlerini söylerlerdi.

Aralarında benzerlik ilgisi kurulan varlık veya kavramlardan nitelikçe zayıf olanın, kuvvetli olana benzetilerek anlatılmasıdır.

• Yuğ törenlerinde söylenen sagunun halk edebiyatındaki karşılığı “…….”, divan edebiyatındaki

karşılığı “…….”dir.

• Koşuğun halk edebiyatındaki karşılığı “…….”, divan edebiyatındaki karşılığı “…….”dir.

• Bugünkü atasözünün yerine kullanılmış, kısa ve özlü sözlere ……. denir.

• İslamiyet öncesi Türk edebiyatının en önemli yazılı eserleri “………….” ve

Aralarında benzerlik ilgisi kurulan varlık veya kavramlardan nitelikçe zayıf olanın, kuvvetli olana benzetilerek anlatılmasıdır.

• 11. yüzyılda (1069-1070) Yusuf Has Hacip tarafından yazılan …………., o zaman Doğu Karahanlı

devletinin hakanı olan Tabgaç Buğra Han’a sunulmuştur. “………….” anlamına gelmektedir.

• 11. yüzyılda (1072-1074), ………….tarafından yazılan …………., Araplara Türkçeyi öğretmek ve

Türkçenin Arapça ile boy ölçüşebilecek düzeyde bir dil olduğunu kanıtlamak amacıyla yazılmıştır.

• 12. yüzyılda Edip Ahmet Yükneki tarafından yazılan …………., bir ahlak ve öğüt kitabıdır.

“………….” anlamına gelmektedir.

• 12. yüzyılda …………. tarafından söylenen şiirlerden oluşan ………….’ in yazılma gayesi de

halka İslam esaslarını hikmetli bir şekilde öğretmektir.

• Destandan halk öykücülüğüne geçiş döneminin ürünü olan …………. on iki öyküden oluşmaktadır.

Aralarında benzerlik ilgisi kurulan varlık veya kavramlardan nitelikçe zayıf olanın, kuvvetli olana

benzetilerek anlatılmasıdır. Sagu, baksı, koşuk, sığır, şaman, şölen, ozan, yuğ, kopuz, kam

Aralarında benzerlik ilgisi kurulan varlık veya kavramlardan nitelikçe zayıf olanın, kuvvetli olana

benzetilerek anlatılmasıdır. Uygur Metinleri, koşma, ağıt, Orhun Yazıtları, gazel, mersiye, sav

Aralarında benzerlik ilgisi kurulan varlık veya kavramlardan nitelikçe zayıf olanın, kuvvetli olana

benzetilerek anlatılmasıdır.

Kitab-ı Dede Korkut, Kaşgarlı Mahmut, Ahmet Yesevi

Divanü Lügati’t Türk, Kutadgu Bilig, Hakikatler eşiği,

Atabetü’l Hakayık, Saadet veren bilgi, ilim, Divan-ı Hikmet

EDEBİYAT 8

Öğreten Test FASİKÜL 2

1. Aşağıdakilerden hangisi İslâmiyet öncesi Türk edebiyatının özelliklerinden biri değildir?

A) Sözlü edebiyat ürünlerine destan, sagu, koşuk ve

sav adları verilir.

B) Yerel bir özellik taşır ve yabancı etkilerden uzaktır.

C) Destanlar büyük şairler tarafından daha da genişletilerek yazıya geçirilmiştir.

D) Şiirlerde kahramanlık, yiğitlik, sevgi, tabiata övgü gibi

konuların ağır bastığı görülür.

E) Ozanlar, aynı zamanda büyücü, hekim, müzisyen,

oyuncu olarak toplumda görevler üstlenmişlerdir.

4. Aşağıdakilerden hangisi Kitab-ı Dede Korkut’un özelliklerinden biri değildir?

A) İslamiyet öncesi döneme aittir, yazıya geçirilmemiştir.

B) Destan geleneğinden halk öykücülüğüne geçiş döneminin ürünüdür.

C) Nesir ve nazım karışımı 12 hikâyeden oluşur.

D) Oğuzların düşmanlarıyla ve olağanüstü güçlerle mücadeleleri anlatılır.

E) Sanatçısı belli olmayan, halkın ortak malı olan bir yapıttır.

2. Kutadgu Bilig ile ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi

yanlıştır?

A) İslam etkisindeki Türk edebiyatının bilinen ilk yapıtıdır.

B) Kaşgarlı Mahmut tarafından kaleme alınmıştır.

C) Karahanlı hükümdarı Tabgaç Buğra Karahan’a sunulmuştur.

D) Mesnevi şeklinde yazılmış bir yapıttır.

E) Yazarın, din, devlet, siyaset ve terbiye ile ilgili görüşlerini anlattığı bir nasihat ve siyaset kitabıdır.

6. Aşağıdakilerin hangisinde bir bilgi yanlışı vardır?

A) Tasso’nun Kurtarılmış Kudüs’ü, Milton’un Kaybolmuş Cennet’i yapma destandır.

B Aruz ölçüsüyle, mesnevi tarzında yazılan Kutadgu

Bilig, İslamiyet etkisindeki Türk edebiyatının eldeki

ilk ürünüdür.

C) Kaşgarlı Mahmut, Divanü Lügati’t Türk adlı yapıtında

Farsça ile Türkçeyi karşılaştırmış ve Türkçenin üstün

yönlerini ortaya koymuştur.

D) Göç, Oğuz Kağan, Türeyiş İslamiyet öncesi döneme

ait Türk destanlarıdır.

E) Şehname, Mahabharata, İlyada ve Odysseia doğal

destanlardan bazılarıdır.

3. Türkçenin ilk tasavvuf şairidir. Türkistan’da doğmuştur.

Hayatını Türk toplulukları arasında İslam’ı ve tasavvufu

yaymakla geçirmiş, çok sevilmiştir. Şiirlerini dörtlüklerle

yazmış, hece ölçüsünü kullanmıştır. Sade bir halk diliyle

insanlara seslenmiştir. Bu şiirlere “hikmet” adı verilmiştir.

Bu parçada tanıtılan sanatçı ve yapıtı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Edip Ahmet Yükneki - Atabetü’l Hakayık

B) Kaşgarlı Mahmut - Divanü Lügati’t Türk

C) Ahmedi - İskendername

D) Yusuf Has Hacip - Kutadgu Bilig

E) Ahmet Yesevi - Divan-ı Hikmet

5. İslamiyet etkisindeki Türk edebiyatının bir ürünü olan yapıt, didaktik bir nitelik taşımaktadır. İnsanlara öğütler veren bir ahlak kitabıdır. Giriş bölümü aruz ölçüsüyle yazılan yapıtın asıl konusunun anlatıldığı bölümleri, dörtlük

biçimindedir.

Bu parçada sözü edilen yapıt aşağıdakilerden hangisidir?

A) Divanü Lügati’t Türk

B) Atabetü’l Hakayık

C) Risaletü’n Nushiye

D) Divan-ı Hikmet

E) Kutadgu Bilig

1-C 2-B 3-E 4-A 5-B 6-C

9 EDEBİYAT

Pratik Test FASİKÜL 2

2. Türkçenin herkes tarafından bilinmesi ve öğrenilmesi için

yazılan bu yapıt sadece bir sözlük değil, aynı zamanda

Türk tarihinin, gelenek ve göreneklerinin, Türk edebiyatının da en zengin kaynaklarından biridir. Yapıtta çeşitli

Türkçe sözcükler, deyimler, atasözleri, eski Türk şiirinden örnekler açıklamalı bir şekilde yer almıştır.

Bu parçada sözü edilen yapıt ve sanatçı aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak verilmiştir?

A) Kutadgu Bilig - Yusuf Has Hacip

B) Divanü Lügati’t Türk - Kaşgarlı Mahmut

C) Muhakemetü’l Lügateyn - Ali Şir Nevai

D) Divan-ı Hikmet - Ahmet Yesevi

E) Atabetü’l Hakayık - Edip Ahmet Yükneki

1. Aşağıdakilerden hangisi İslâmiyet etkisindeki Türk

edebiyatının ilk ürünlerinden değildir?

A) Muhakemetü’l Lügateyn

B) Divanü Lügati’t Türk

C) Atabetü’l Hakayık

D) Divan-ı Hikmet

E) Kutadgu Bilig

5. Aşağıdaki sanatçı-yapıt eşleştirmelerinden hangisi

yanlıştır?

A) Yusuf Has Hacip - Kutadgu Bilig

B) Kaşgarlı Mahmut - Divanü Lügati’t Türk

C) Edip Ahmet Yükneki - Divan-ı Hikmet

D) Ali Şir Nevai - Muhakemetü’l Lügateyn

E) Yunus Emre - Risaletü’n Nushiye

6. I. Hece ölçüsü kullanılmış, genellikle yarım uyağa yer

verilmiştir.

II. Anlatımda sanatlara sıkça yer verilmiş, kapalı bir anlatıma başvurulmuştur.

III. Dil, yabancı sözcüklerle zenginleştirilmiş, mecazlı

söyleyişlere ağırlık verilmiştir.

IV. Yiğitlik, tabiat, aşk ve destansı olaylar şiirlerde işlenen başlıca konulardır.

Yukarıdaki özelliklerden hangileri İslâmiyet öncesi

Türk edebiyatına aittir?

A) I ve II B) II ve IV C) I ve IV

D) II ve III E) III ve IV

3. Aşağıdaki destanlardan hangisi karşısındaki ulusa

ait değildir?

A) Kalevala - Fin

B) Mahabharata - Hint

C) Gılgamış - Türk

D) Nibelungen - Alman

E) Şinto - Japon

4. Destandan halk hikâyeciliğine geçiş döneminin ürünü sayılan yapıt aşağıdakilerden hangisidir?

A) Kutadgu Bilig

B) Atabetü’l Hakayık

C) Divan-ı Hikmet

D) Kitab-ı Dede Korkut

E) Muhakemetü’l Lügateyn

1-A 2-B 3-C 4-D 5-C 6-C

EDEBİYAT 10

Sınav Tadında FASİKÜL 2

4. 12. yüzyılda Edip Ahmet Yükneki tarafından Hakaniye

lehçesi ile beyitler ve dörtlükler hâlinde yazılmıştır. “Hakikatler eşiği” anlamına gelen yapıtta bilgi, dil, cömertlik, alçak gönüllülük, doğruluk gibi konular işlenmiştir.

Arapça ve Farsça sözcük sayısı dönemindeki yapıtlara

göre daha fazladır.

Bu parçada sözü edilen yapıt aşağıdakilerden hangisidir?

A) Kutadgu Bilig

B) Divan-ı Hikmet

C) Kitab-ı Dede Korkut

D) Atabetü’l Hakayık

E) Risaletü’n Nushiye

5. Destanlar ulusların yazı öncesi çağlarında oluşmuş

I

olağanüstü olaylarla, doğaüstü kahramanlarla ve kahramanlıklarla yüklü, öyküleyici özellikler taşıyan uzun

II

eserlerdir. Destanlar, eski çağlarda ezgiye eşlik etmeye

uygun biçimde, çoğunlukla şiir şeklinde düzenlenmiştir.

III IV

Lirik şiirin en güzel örnekleri olan destanlarda olağanüstü

V

olayların yanı sıra eski çağ insanlarının yaratılış ve varoluş konusundaki düşünceleri de dile getirilmiştir.

Bu parçada numaralanmış bölümlerin hangisinde bilgi yanlışı vardır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

6. Yapıt, ---- tarafından, Araplara Türkçeyi öğretmek ve Türkçenin de Arapça kadar zengin bir dil olduğunu göstermek amacıyla kaleme alınmıştır. Yapıtın arkasına konulan harita da yazarının kültür ve bilgi düzeyini göstermesi

bakımından önemlidir.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) Ali Şir Nevai B) Yusuf Has Hacip

C) Kaşgarlı Mahmut D) Edip Ahmet Yükneki

E) Ahmet Yesevi

2. Divanü Lügati’t Türk ile ilgili olarak aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?

A) Araplara Türkçeyi öğretmek amacıyla yazılmıştır.

B) Türklerin örf ve gelenekleri üzerine önemli bilgiler yer

almaktadır.

C) İslamiyet dönemi Türk edebiyatının yazılı ilk ürünlerindendir.

D) Eski Türk edebiyatına ait koşuk, sav, sagu örneklerine yer verilmiştir.

E) Aruz ölçüsüyle mesnevi biçiminde yazılmıştır.

3. Alın töpü yaşardı

Unıt otın yaşurdı

Kölnin suvın küşerdi

Sığır buka möngreşür

“Yamaçlar ve tepeler yeşerdi

Kuru otları gizleyip

Göllerin suyunu taşıdılar

Sığırlar ve boğalar sevinçlerinden böğrüşüyor”

İslamiyet öncesi Türk edebiyatına ait olan ve ikinci

dörtlükte günümüz Türkçesiyle verilen yukarıdaki dizeler, aşağıdaki şiir biçimlerinin hangisinden alınmış

olabilir?

A)Mani B) Koşma C) Türkü

D) Şarkı E) Koşuk

1. (I) İslamiyet etkisinde Türk edebiyatında Divan-ı Hikmet,

tasavvufi edebiyatın bir örneğidir. (II) 12. yüzyılda Ahmet

Yesevi tarafından yazılmıştır. (III) Aruz ölçüsünün kısa kalıplarıyla, dörtlükler biçiminde oluşturulmuştur. (IV) Halkın anlayacağı bir dille kaleme alınmıştır. (V) Yazılış amacı,

halka İslam dininin esaslarını öğretmektir.

Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde bilgi yanlışı vardır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

1-C 2-E 3-E 4-D 5-E 6-C

11 EDEBİYAT

FASİKÜL 2 İslamiyet Etkisindeki Türk Edebiyatı Dönemi

İSLAMİYET ETKİSİNDE GELİŞEN TÜRK

EDEBİYATI DÖNEMİ (XI.-XIX. yüzyıl)

Türklerin İslamiyet’i kabul etmesiyle din, dil ve kültür hayatında önemli değişiklikler oldu. 10. yüzyılda başlayan bu değişim XI. ve XII. yüzyıllarda da sürdü.

Dönemin Genel Özellikleri

 Şiirlerde hece ölçüsünün yanında aruz ölçüsü de ağırlıklı kullanılmıştır.

 Didaktik nitelik taşıyan öğüt verici eserlere ağırlık verilmiştir.

 Eserlerde Arapça ve Farsça sözcüklere yer verilmiştir.

 Eski Türk şiir biçimlerinin yanında mesnevi, gazel, kaside gibi şiir biçimleri de kullanılmıştır.

 Eserlerde genellikle dini ve tasavvufi konulara yer verilmiştir.

HALK EDEBİYATI

 Halk arasında gelişen ve İslamiyet’ten önceki Türk edebiyatı geleneklerinin devamı niteliği taşıyan sözlü bir edebiyattır.

HALK EDEBİYATININ GENEL ÖZELLİKLERİ

● Dil, halkın konuştuğu günlük konuşma dilidir.

● Deyimlere ve halk söyleyişlerine yer verilmiştir.

● Şiirle müzik iç içedir.

● Şiir, saz şairi (ozan) ya da âşık denen kişilerce, bağlama

adı verilen bir sazla söylenmiştir.

● Genellikle dörtlük şiir birimi kullanılmıştır.

● Genellikle hece ölçüsü kullanılmakla birlikte aruz ölçüsü

de kullanılmıştır.

● Genellikle hece ölçüsünün 7’li, 8’li, 11’li kalıpları kullanılmıştır.

● Şiirlerde genellikle yarım uyak kullanılmış ve rediften yararlanılmıştır.

● Şiirlerde az da olsa söz sanatlarına (teşbih, mecaz) yer

verilmiştir.

● Doğaya ve gerçek yaşama dayalı somut bir şiir anlayışı benimsenmiştir.

● Aşk, tabiat, ayrılık, hasret, ölüm, yiğitlik, toplum, din,

zamandan şikâyet işlenen konulardır.

● Daha çok, şiir alanında ilerleme olurken düzyazı örnekleri

geri planda kalmıştır.

Halk edebiyatı ürünlerin içerikleri, biçimleri ve oluşturulma şekilleri bakımından üç bölüme ayrılır:

1) ANONİM HALK EDEBİYATI

2) ÂŞIK EDEBİYATI

3) DİNÎ-TASAVVUFİ HALK EDEBİYATI(TEKKE EDEBİYATI)

ANONİM HALK EDEBİYATI

 Anonim halk edebiyatı; söyleyeni belli olmayan, halkın ortak malı olan edebî ürünlerin oluşturduğu bir edebiyattır.

 Bu ürünler başta, tek bir kişiye aitken iken zamanla topluma mal olup anonim bir özellik kazanmıştır.

 Anonim halk edebiyatı ürünlerinin en belirgin özelliği ürünlerin sözlü olmasıdır.

 Anonim halk edebiyatı kapsamına giren ürünlerin

bir bölümü nazım (mâni, türkü, ninni),

bir bölümü nesir (masal, efsane vb.),

bir bölümü de nazım-nesir (halk hikâyeleri) karışık şekilde

meydana gelmiştir.

 Bu ürünler, halk arasında yayılmış; yabancı dillerin etkisinden uzak kalmıştır.

 Manzum ürünlerde hece ölçüsü ve dörtlük nazım birimi

esastır.

MÂNİ ÇEŞİTLERİ

Düz Mâni:

Hece ölçüsünün 7’li kalıbıyla söylenmiş dört dizeden oluşan

mânilerdir.

Gülüm kurutmam seni

Suda çürütmem seni

Senelerce görmesem

Yine unutmam seni

Kesik Mâni:

Birinci dizesi 7 heceden az, anlamlı ya da anlamsız bir sözcük

grubu olan manilerdir. Kesik manilerde kafiye, cinaslı ise bunlara “cinaslı mani” denir.

Kuleden

Ses geliyor kuleden

O kaş o göz değil mi

Beni sana kul eden

Yedekli (Artık) Mâni:

Düz maninin sonuna aynı kafiyede iki dize daha eklenerek söylenir. Cinaslı kafiye kullanılmaz, birinci dizeleri anlamlıdır.

Dağdan kestim kereste

Kuş besledim kafeste

Yârin hasta dediler

TÜRK EDEBİYATININ DÖNEMLERİ

İSLAMİYET ÖNCESİ

TÜRK EDEBİYATI

(...-XI. yüzyıl)

İSLAMİYET ETKİSİNDE

GELİŞEN TÜRK EDEBİYATI

(XI-XI. yüzyıl)

BATI ETKİSİNDE

GELİŞEN TÜRK EDEBİYATI

(1860-...)

Tanzimat Dönemi

Edebiyatı

(1860-1896)

Servetifünun

Dönemi Edebiyatı

(Edebiyatıcedide)

(1896-1901)

Cumhuriyet Dönemi

Türk Edebiyatı Âşık Edebiyatı (1923-...)

Anonim Halk

Edebiyatı

Halk Edebiyatı

Sözlü Edebiyat Divan Edebiyatı

Yazılı Edebiyat

Fecriati Topluluğu

(1909-1912)

Millî Edebiyat Dönemi Dinî-Tasavvufi (1911-1923)

Halk Edebiyatı

(Tekke Edebiyatı)

EDEBİYAT 12

FASİKÜL 2

1 - ÖĞRETEN SORU / 2021 AYT

I. Ayrılır dosta gider

II. Sağ gelen hasta gider

III. Su gelir deste gider

IV.Gurbet yansın yıkılsın

Mâni nazım şeklinin biçim ve içerik özellikleri dikkate alınarak bir mâni oluşturulmak istense bu dizelerin sıralaması aşağıdakilerin hangisi olur?

A) I - II - IV - III B) I - III - II - IV

C) III - I - IV - II D) III - II - I - IV

E) IV - II - I - III

Yetiştim son nefeste

Son bir seslendi bana

Hayat buldum o seste

Ayaklı Mâni:

Kesik manilerin birinci dizesi doldurularak söylenir. Bunlara

“doldurmalı kesik mani” de denir.

Ah gamda gül gamda gül

Gamda bülbül gamda gül

Şadanlar her gün güler

Yiğit isen gamda gül

Karşılıklı Mâni (Deyiş)

İki kişinin karşılıklı bir biçimde söylediği manilerdir. Soru cevap şeklinde düzenlenir.

- A benim bahtı yârim

Gönlümün tahtı yârim

Gözünde göz izi var

Sana kim baktı yârim

- Kapıdan baktı yârim

Su gibi aktı yârim

Yüzüme göz değmedi

Güneşler yaktı yârim

AĞIT

 Bir kimsenin ölümü üzerine söylenen duygu yüklü şiirlerdir.

Ölen kişilerin iyi hallerini, meziyetlerini dile getirmek, kaybından dolayı duyulan üzüntüyü ifade etmek amacıyla söylenir.

 Genellikle uzun hava ve kırık hava denilen ezgilerle söylenir.

 Ağıtlar, âşık edebiyatı nazım türlerinden olmakla birlikte daha çok anonim halk edebiyatı ürünleri olarak bilinir.

 Ölçü ve uyak düzeni genellikle türkülerle aynıdır.

 İslamiyet öncesi Türk edebiyatında bu tür şiirlere “sagu”,

divan edebiyatında “mersiye” adı verilmiştir.

AĞIT ÖRNEĞİ

Telgrafın direkleri sayılmaz

Böyle civan teneşire koyulmaz

Benim yavrum baygın düşmüş ayılmaz

Ne deyip de ağlayayım bugün ben

Mezarımı yol üstüne kazsınlar

Üzerine al yeşili koysunlar

Gelen geçen nâmuratmış desinler

Ne deyip de ağlayayım bugün ben

NİNNİ

 Annelerin, bebeklerinin uyumasını sağlamak ya da ağlamasını durdurmak için sade bir dille ezgili olarak söyledikleri şiirlerdir. Kendine özgü bir beste ile söylenen bu şiirler,

annenin o andaki ruh durumunu yansıtır.

 Anne; bebeğine ilişkin isteklerini, iyi dileklerini, sevinçlerini, üzüntülerini anlatır.

TÜRKÜ

 Kendine özgü bir ezgiyle söylenen, anonim ürünlerdir.

 Türkülerde halkın anlayacağı sade bir dil söz konusudur.

 Türküler, halkın ortak malıdır. Halkın içinden çıkmış, halka

mâl olmuş ürünlerdir.

 Gerek dil gerek içerik gerek zevk yönüyle türküler halk yaşayışını yansıtır.

 Genellikle söyleyeni bilinmez. Söyleyeni belli olan türküler

de zamanla halka mal olmuştur.

 Düzenleyici, derleyici ve yörelerinin adıyla anılır.

 İki bölümden oluşur. Asıl sözlerinin bulunduğu bölüme “bent”

adı verilir. İkinci bölüm ise her bendin sonunda tekrarlanan

nakarattır. Buna “kavuştak” ya da “bağlama” denir.

 Daha çok, 7’li, 8’li veya 11’li hece ölçüsüyle söylenir.

 Aşk, tabiat, ayrılık, gurbet, hasret, sevgi ve güzellik gibi konular işlenir.

 Konusu ve şekli devirden devire ve yöreden yöreye değişir.

TÜRKÜ ÖRNEĞİ

Ordu’nun dereleri

Aksa yukarı aksa

Vermem seni ellere

Ordu üstüme kalksa sürmelim amman

Oy Mehmed’im Mehmed’im

Sana küstüm demedim

Beni sana geçmişler

Vallahi ben demedim sürmelim amman BAŞKA YERDE YOK

 Türküler; ezgilerine göre bozlak, hoyrat, kayabaşı, oyun havaları,

 konularına göre aşk türküleri, doğa türküleri,

çocuk türküleri, kahramanlık türküleri, askerlik

türküleri gibi isimlerle anılır.

 Yapılarına göre gruplandırılırken türkülerin bent

ve kavuştaklarının kümelenişi göz önünde bulundurulur.

BENDEN UYARMASI

Anonim halk edebiyatında ağıt ve ninni, genelde

nazım türü olarak kabul edilmektedir.

İslamiyet Etkisindeki Türk Edebiyatı Dönemi

13 EDEBİYAT

FASİKÜL 2

ANONİM HALK EDEBİYATI DÜZYAZI ÜRÜNÜ

HALK HİKÂYELERİ

 Halkın ortak malı olan halk hikâyeleri, göçebe hayattan yerleşik hayata geçişin ilk ürünlerindendir.

 Halk hikâyeleri, zaman ve coğrafyanın etkisiyle efsane, masal, menkıbe, destan vb. ürünlerle beslenerek o dönemde

uzun soluklu olayların anlatıldığı metinlerin yerini tutmuştur.

 Bu türün gelişiminde tarihî olayların ve dinin de etkisi vardır.

 Halk hikâyelerinin konuları genellikle aşk (Tahir ile Zühre,

Arzu ile Kamber, Âşık Garip Hikâyesi...) ve kahramanlıktır. (Köroğlu vb.)

 Bazen de her iki konu birlikte işlenir. (Kirman Şah, Yaralı

Mahmut...)

BENDEN UYARMASI

 Hikâyeleri ortaya çıkaran olaylar gerçek ya da

gerçeğe yakındır.

 Bu nedenle ortaya çıktıkları dönemin tarihî olayları bazen aynı şekilde bazen de hikâye gerçekliği içinde yer alır.

 Kaynağı Türk, Arap-İslam ve Hint-İran olan, büyük ölçüde meddahlar ve saz ustası âşıklar tarafından anlatılan halk hikâyelerinde ezgi ve şiir iç

içedir.(Nazım-nesir karışıktır.)

 Bu sözlü dönem ürünlerinde konuşma dilinin özellikleri görülür.

3 - ÖĞRETEN SORU / 2018 AYT

Zühre’nin annesi sihirbazı çağırıp durumu anlattı: “Padişah,

Zühre’yi Tahir’e verecek, ben buna razı değilim. Tahir, vezir

oğlu; benim kızım padişahlara layıktır. Bir ilaç ile padişahı Tahir’den soğut...” dedi. Padişah, sihirbazın hazırladığı şerbeti

içince Tahir’den soğudu ve onu saraydan kovdu. Tahir ile

Zühre birbirinden ayrılınca gece gündüz ağlaştılar. Zühre’nin

aşkından deliye dönen Tahir, eline sazını alıp bağlara ve bahçelere gidip türküler söylemeye başladı:

“Yârden ayrılmaklığım figândır

Dîdelerim pürnem, kaddim kemândır

Tan etmeyin dostlar âh u zârıma

Dostu görmeyeli hayli zamandır”

diyerek gönlünü avutmaya çalışıyordu. Bazen de aklına gelen

türküleri yazıyor ve geçtiği yerlerde bırakıp gidiyordu. Bu şiirler

başkalarının eline geçince aşkları bütün şehre yayıldı. Yaşlı

kadınlar bu şiirlerden bazılarını Zühre’ye de götürüyorlardı.

Bu parçayla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Bir halk hikâyesinden alınmıştır.

B) Mensur ve manzum parçalar içerir.

C) Ait olduğu dönemin dil özelliklerini yansıtır.

D) Nesil çatışması üzerine kurulmuştur.

E) Olağanüstü ögeye yer verilmiştir.

2 - ÖĞRETEN SORU / ÖSYM

Aşağıdakilerden hangisi anonim halk edebiyatı ürünlerinden değildir?

A) Mani B) Koşma C) Ninni

D) Ağıt E) Türkü

GELENEKSEL TÜRK HALK TİYATROSU

 Olayı bir topluluk önünde canlandırma esasına dayanan (temaşa) metinlerden oluşur.

 Türk kültürünün ürünü olduğu için geleneksel Türk tiyatrosu adı verilen tiyatro türleri Karagöz, orta oyunu, meddahlık ve köy seyirlik oyunları bu gruba girer.

KARAGÖZ OYUNU

 Bir gölge oyunu olan Karagöz oyununun başkişilerinden

Karagöz, cahil halk tipini; Hacivat ise aydın ya da yarı aydın tipi temsil eder.

 Oyun, deriden kesilmiş birtakım şekillerin (insan, hayvan,

bitki, eşya vb.) arkadan ışık verilerek beyaz bir perde üzerine yansıtılmasıyla oluşur.

 Oyun, seyircinin toplanabileceği karanlık bir yerde oynanır.

 Oyunun teknik araç ve gereçleri; zil, tef, kamış, düdük

(nareke) perdeyi aydınlatacak kandil veya ampuldür.

 Oyunda müziğin ayrı bir yeri vardır.

 Usta-çırak geleneği içinde yetişen, olayı anlatan ve bütün

kişileri şîve taklitleriyle konuşturan ustalara hayalî ya da Karagözcü denmiştir.

 Yardak, Karagözcünün isteği doğrultusunda, perde gazelleri, şarkılar, türküler okur. Def çalar. Zırıltı denen gürültüleri ve başka sesleri çıkarır.

 Oyun doğaçlama esasına dayandığından yazılı bir metne

bağlı kalınmaz.

KARAGÖZ OYUNUNUNDA TİPLER

 Karagöz okumamış bir insandır. Olduğundan başka gözükmeye çalışmayan bir halk adamıdır.

Hacivat’ın kullandığı yabancı sözcükleri anlamaz ya da anlamaz

görünüp onlara yanlış anlamlar yükleyerek ortaya çeşitli

nükteler çıkarırken Türkçe dil kuralları ile yabancı sözcükler

kullanan Hacivat ile alay eder.

 Hacivat kişisel çıkarlarını her zaman ön planda tutar. Medrese eğitimi görmüş, Arapça ve Farsça kelimelerle, tamlamalarla konuşan, her konuda bilgi sahibi olan biridir. Karagöz’le sürekli bir didişme içindedir.

 Oyunda yardımcı tipler, kendi şivesiyle konuşturulur.

 Zenne (kadın tipini canlandıran erkek oyuncu),

 Çelebi İstanbul şivesiyle konuşan, çıtkırıldım, zengin bir mirasyedi),

 Tuzsuz Deli Bekir (argo konuşmaları ve naralarıyla tanınan

kabadayı ve sarhoş),

 Beberuhi (cüce ve aptal), Arnavut (bahçıvan),

 Daha çok, 7’li, 8’li ve 9’lu hece ölçüsü ile söylenir.

NİNNİ ÖRNEĞİ

Dandini dandini danalı bebek

Elleri kolları kınalı bebek

Benim de yavrum cicili bebek

Uyusun da büyüsün ninni

İslamiyet Etkisindeki Türk Edebiyatı Dönemi

EDEBİYAT 14

FASİKÜL 2

 Efe (zorba), Matiz (sarhoş, külhanbeyi),

 Acem (zengin İranlı halı tüccarı), Tiryaki (afyoncu, tütüncü)

 Kastamonulu, Aydınlı, Bolulu, Kayserili, Rumelili gibi İstanbul’a iş aramaya gelmiş veya meslek tutmuş yerleşmiş taşralı tipler de vardır.

KARAGÖZ OYUNUNUN BÖLÜMLERİ

GİRİŞ (MUKADDİME)

 Bu bölümde perde ortasına göstermelik denen figürler (limon ağacı, çiçek saksısı, gemi, çeşme, hamam vb.) yerleştirilir.

 Göstermelik, kamıştan yapılmış nareke adlı düdüğün çıkardığı zırıltılı

ses ve def velvelesi eşliğinde perdeden yavaş yavaş kaldırılır.

 Ardından Hacivat, müzik eşliğinde bir semai okur, şarkısını bitirdikten sonra perde gazelini okur. Gazelin okunmasıyla oyun açılmış olur.

 Perde gazelinin bitimiyle Hacivat seyirciyi selamlar ve Karagöz’ü çağırmak için teganniye (şarkıya) başlar.

SÖYLEŞME (MUHAVERE)

 Bu bölümde, Karagöz’le Hacivat’ın aralarında geçenkonuşmalar yer alır.

 Karagöz ve Hacivat’ın tüm özelliklerini gözler önüne seren

bölümdür.

 Muhavere bölümü Hacivat’ın Karagöz’den dayak yiyip kaçması, Karagöz’ün “Sen gidersin de ben durur muyum.

Ben de giderim evime bakalım ayine-i devran ne suretler gösterir.” diyerek çıkması ile sona erer.

FASIL

 Asıl oyunun yer aldığı bölümdür.

 Karagöz oyunları, isimlerini (Abdal Bekçi Aşçı, Bahçe, Kanlı Kavak, Kanlı Nigâr, Yalova Sefası vb.) burada geçen olay

örgüsünden alır.

 Oyunun konusuna göre çeşitli tipler perdeye yansıtılır. Genellikle yöresel şiveyle konuşanlar ile azınlıkları temsil eden

tipler arasında geçen olaylar gösterilir.

 Her tip kendi müziği eşliğinde şarkısını söyler.

 Basit entrikalarla oluşan düğüm yine bu bölümde çözüme

kavuşturulur.

 Hacivat’ın Karagöz’e iş bulması, Karagöz’ün kendisini zor durumda bırakacak işler yapması en çok kullanılan temalardır.

BİTİŞ

 Karagöz oyununun en kısa bölümü bitiştir.

 Fasıl bölümü sona erdikten sonra Karagöz ile Hacivat perdeye gelirler.

 Burada kıssadan hisse söylenir.

 Gelecek oyunun adı, yeri ve zamanı konuşma arasında ilan

edilir.

 Karagöz Hacivat’ı tekrar döver, bunun üzerine Hacivat, klasik sözü, “Yıktın perdeyi eyledin viran, varayım sahibine haber vereyim heman!” diyerek perdeden ayrılır.

 Oyunu kapatan Karagöz’dür. “Her ne kadar sürç- i lisan ettikse affola!” diyerek perdeden çekilir.

 Perdedeki ışığın kararmasıyla oyun sona erer.

4 - ÖĞRETEN SORU / 2019 AYT

(I) Genellikle “gölge oyunu” olarak nitelendirilen Karagöz; çıra,

mum, lamba gibi bir aydınlatma kaynağı ile yarı saydam bir

perdeden yararlanılarak oynanır. (II) Karagöz ile Hacivat’ın

başından geçen olayların anlatıldığı oyunda Çelebi, Bebe Ruhi,

Tuzsuz Deli Bekir gibi yardımcı tipler de vardır. (III) Karagöz

oyunu; giriş, muhâvere, fasıl ve bitiş olarak adlandırılan dört

bölümden meydana gelir. (IV) Karagöz şakacı, nüktedan, meraklı

ve patavatsız bir tipi canlandırırken Hacivat medrese kültürüyle

yetişmiş eğitimli bir tiptir. (V) Toplumun aksayan yönlerinin

eleştirildiği oyunda Karagöz mendil, baston, sandalye gibi

aksesuarları kullanırken Hacivat bu aksesuarları kullanmaz.

Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde bir bilgi yanlışı vardır?

A) I B) II C) III D) IV E) V BAŞKA YERDE YOK

Şeyh Küşteri :İran’ın Küşter kasabasından Bursa’ya gelerek yerleşmiş ve söylentiye göre, ilk Türk

gölge oyununu oynatmış olan kişi.

 Eski Karagöz ustaları, onu “Pirimiz Şeyh Küşteri”diye anarlar.

 Gerçekte gölge oyununu onun bulduğu kesin

değildir; önemli olan eski Karagöz ustalarının

Şeyh Küşteri’yi önder, koruyucu ve kurucu olarak seçmiş olmalarıdır.

Şeyh Küşteri Meydanı:Türk gölge oyunu tasvirlerinin oynatıldığı gerginin başka adı.

ORTA OYUNU

 Seyircinin ortasında oynanan, doğaçlamaya dayanan, müzik, dans, taklit gibi unsurlardan da yararlanan geleneksel

halk tiyatrosudur.

 Canlı oyuncularla oynandığı için, bir gölge oyunu olan Karagöz’den temelde bir farklılığı bulunmasına karşılık, bu iki

tür arasında oyun dağarcığı, güldürme yöntemleri, kişiler

ve yapı bakımından önemli benzerlikler bulunmaktadır.

 Açık bir meydanda; metinsiz, suflörsüz, ezbersiz oynanan

bir tiyatrodur.

 Oyunun oynandığı alana palanga denir.

 Dekor olarak yenidünya adı verilen bezsiz paravan ile dükkân adı verilen alçak hasır iskemleler kullanılır.

 Karşılıklı konuşmalara, şive taklitlerine dayanır.

ORTA OYUNUNUNDA TİPLER

 Pişekâr , Karagöz oyunundaki Hacivat’ın karşılığıdır. Oyunu başlatır, yürütür ve bitirir. Elindeki iki dilimli tahtadan şakşağı (pastav) adam dövmek, kapı açmak gibi durumlar için

kullanır. Sırtında çevresi kürklü bir cüppe, altında çakşır,

başında dört dilimli bir serpuş bulunur.

 Kavuklu, Karagöz’ün karşılığıdır. Oyunun başkomiğidir. Hep

sahnededir, her karmaşık olayın içinde vardır. Bildiğini bilmemeyi, gördüğünü görmemeyi oynar. Dilimli kavuk, kırmızı kumaştan cüppe ve entari giyer. Beline şal kuşak bağlar.

 Cüce veya Kambur (Oyunun başında Kavuklu ile birlikte

İslamiyet Etkisindeki Türk Edebiyatı Dönemi

15 EDEBİYAT

FASİKÜL 2

meydana çıkar. Onun ardından yürüyen “Kavuklu arkası”

diye de adlandırılan bedensel veya zihinsel engelli kişidir.)

 Zenne (kadın tipini canlandıran erkek), Rumelili (pehlivan/

arabacı), Balama (Rum-Frenk taklitçisi), Çelebi (zengin

mirasyedi), Külhanbeyi (tulumbacı), Denyo (küstah mahalle çocuğu), Arnavut (celep/bahçıvan), Acem (tüccar),

Arap (kına tüccarı), Yahudi (eskici/kuyumcu) gibi yardımcı tipler bir müzikle sahneye çıkarlar.

ORTA OYUNUNUN BÖLÜMLERİ

 Orta oyunu, Karagöz oyunundakine benzer biçimde giriş

(mukaddime), muhavere (karşılıklı konuşma), fasıl ve

bitiş bölümlerinden oluşur.

 Alana önce çalgı eşliğinde oyunun iki ana tipinden biri olan

başoyuncu Pişekâr girer, başçalgıcı sayılan zurnacıyla kısa bir

konuşmanın ardından, oyunun

adını söyleyerek gösteriyi başlatır.

 İkinci ana tip olan Kavuklu’nun gene çalgı eşliğinde alana girmesiyle başlayan karşılıklı konuşma bölümü (muhavere) kendi içinde ikiye ayrılır:

Kavuklu ile Pişekâr’ın birbiriyle tanış çıkmalarıyla sonuçlanan

ilk bölüm arzbâr; ardından Kavuklu’nun, sonunda rüya olduğu

ortaya çıkan bir öykü anlattığı tekerleme bölümü gelir.

 Asıl oyunun yer aldığı fasıl bölümünde Kavuklu sürekli

olarak alanda kalır, oyunun konusuna göre sahneye çıkan

çeşitli tiplerle güldürücü konuşmalar yapar.

 Kavuklu, dobra ve patavatsız bir tip olduğundan, sırayla

oyuna katılan tiplerle çok defa tartışır ve kavga eder.

 Pişekâr, bu gibi durumlarda oyuna karışır; anlaşmazlıkları hallederek kırgınlıkları tatlıya bağlar.

 Bitiş bölümünde Pişekâr’ın oyunun son bulduğunu açıklaması, işlemiş oldukları kusurlardan ötürü özür dilemesi,

gelecek oyunun adını, yerini ve zamanını açıklamasıyla

oyun son bulur.

MEDDAH OYUNU

 Geleneksel Türk tiyatrosunun önemli kollarından biri olan

Meddah oyunu, canlandırma ve benzetme öğelerinden

yararlanarak öykü anlatma sanatıdır.

 Meddah denen anlatıcı, anlattığı öykünün konusuyla ilgili

çeşitli etnik gruplardan kişilerin, değişik yaştaki ve tipteki insanların; hayvanların, makinelerin ve doğa olaylarının taklitlerini yapar.

 Meddah, tiyatronun tüm kişilerini kendi

kişiliğinde birleştiren bir aktördür. Meddah, hikâyesini anlatmak için dinleyicilerden daha yüksek

bir yere konmuş sandalyeye oturur, eline baston alır, omzuna da büyükçe bir mendil koyar.

 Bir hikâyeyi başından sonuna, karakterleri şivelerine göre

konuşturarak doğaçlama olarak -yazılı bir metin olmadan- anlatır.

 Meddah; hikâyelerini çeşitli bilmeceler, söz oyunları ve

şiirlerle süsler, çeşitli taklitlerle seyircinin ilgi ve dikkatini

sürekli canlı tutmaya çalışır.

 Meddah; anlatılarına tekerlemeler, şiirler veya kalıplaşmış sözlerle başlar.

 Meddahın dili; yalın, kullanılan halk dilidir.

BAŞKA YERDE YOK

 ºıklık geleneğinde usta-çırak ilişkisi önemlidir.

 Usta âşık, saza ve söze yeteneği olan birini çırak edinir ve ona adım adım âşıklığı öğretir.

 Mahlas edinme âşıklıktaki ikinci adımdır.

 ºıklık yolunda ilerleyen kişinin kendini yansıtan

bir mahlas seçmesi geleneğin belirlediği bir durumdur.

 Kişinin “âşık” olabilmesi için saz çalması da gereklidir.

 Genellikle “Hay Hak!” ya da “Hak dostum hak!” diye söze başlayan meddah “Sürç-i lisan ettikse affola!” diye de

sözünü bitirir. Oyundan çıkarılması gereken dersi belirler.

Bir sonraki öykünün adını ve nerede söyleyeceğini bildirir.

5 - ÖĞRETEN SORU / 2021 AYT

(I) Karagöz “ve orta oyunu geleneksel Türk tiyatrosunun belli

başlı türlerindendir. (II) Bunlar, önceden yazılmış ve ezberlenmiş metinlere dayanmaktan ziyade gösteriyi ön plana alır. (III)

Orta oyununda asıl konunun işlendiği bölüme “fasıl” adı verilirken Karagöz’de bu bölümün adı “muhavere”dir. (IV) Zaman

zaman her iki oyuna da müzik eşlik eder. (V) Kişiler açısından

bir karşılaştırma yapılırsa Karagöz’deki Hacivat’ın orta oyunundaki karşılığı Pişekâr, Karagöz’ün karşılığı ise Kavuklu’dur.

Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde bir bilgi

yanlışı vardır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

ÂŞIK EDEBİYATI

 15. yüzyıldan sonra gelişerek günümüze kadar ulaşmıştır.

 ºık adı verilen halk şairleri tarafından ortaya konmuş ürünlerden oluşur. Bu sözlü ürünler, cönk adı verilen elyazması defterlerde toplanmıştır.

 Halk şairleri, genellikle okuryazar değildir; çoğu, şiirlerini

sazla çalıp söyler.

 Kalem ve kâğıt kullanarak yazan âşıklara kalem şairleri denir. Kalem şairleri eğitim görmüş, okuma yazma bilen, divan şiirinden etkilenmiş kişilerdir.

● Âşıklar; köylerden, kasaba ve şehirlerden, bir de asker

ocaklarından yetişmiştir.

● Âşıklar, saz şairliğini usta âşıkların yanında öğrenir sonra

onlardan mahlas alarak memleketi gezmeye, sazlarıyla şiirler söylemeye başlarlar.

● Âşıklar, şiirlerinin son dörtlüğünde mahlaslarına yer verirler.

● Âşık edebiyatı temsilcilerinden bazıları, divan şiiri geleneğinden etkilenmiş; şiirlerinde hecenin yanı sıra aruz ölçüsü de kullanmıştır.

● Şiirlerde halkın kullandığı sade dil kullanılmıştır.

● Şiirlerde aşk, tabiat, gurbet, ayrılık, ölüm, özlem, kıskançlık, yiğitlik, toplumun sorunları, insan davranışları gibi konular anlatılmıştır.

İslamiyet Etkisindeki Türk Edebiyatı Dönemi

EDEBİYAT 16

FASİKÜL 2

ÂŞIK EDEBİYATI ŞİİR BİÇİMLERİ

KOŞMA

 ºıkların en çok kullandığı şiir biçimidir. Aşk, sevgi, doğa

güzellikleri, türlü acılar, ölüm, insanlık sevgisi, yiğitlik gibi

konuların işlendiği şiirlerdir.

 Bu türün İslamiyet öncesi Türk edebiyatındaki karşılığı koşuk, divan edebiyatındaki karşılığı ise gazeldir.

 11’ li hece ölçüsüyle söylenir.

 Dörtlük şiir birimiyle söylenir.

 Dörtlük sayısı en az üç, genellikle 5-6’dır ancak dörtlük sayısı 6’dan çok da olabilir.

 Son dörtlükte ozanın adı yer alır.

 Uyak düzeni abab, cccb, dddb... şeklindedir.

 Koşmalar konularına göre “güzelleme, koçaklama, taşlama, ağıt” gibi çeşitli türlere ayrılır.

ÂŞIK EDEBİYATI NAZIM TÜRLERİ

1) GÜZELLEME

Doğa güzelliklerini anlatmak ya da at, silah, kadın gibi sevilen

varlıkları övmek için yazılan şiirlerdir. Aşk ve doğa şairi

Karacaoğlan güzelleme türünün önemli örneklerini vermiştir.

GÜZELLEME ÖRNEĞİ

Sabah kalktım bir güzele uğradım

Dedim güzel uykuların kaçtı mı

Hayli zaman ilimizden gideli

Senin gönlün başkasına düştü mü

2) KOÇAKLAMA

Yiğitçe ve coşkulu bir söyleyişle, savaş ve dövüşleri anlatan,

kahramanlık duygularını canlandıran şiirlerdir. Köroğlu ve

Dadaloğlu bu türün başarılı örneklerini vermiştir.

KOÇAKLAMA ÖRNEĞİ

Koç Köroğlu girdi meydan almaya

Nâra vurup düşmanına dalmaya

Yemin ettim yedi derya dolmaya

Doldurun denize basın kılıncı

3) TAŞLAMA

Bir kimseyi yermek ya da toplumun bozuk yönlerini eleştirmek

amacıyla yazılan şiirlerdir. Seyrani ve Bayburtlu Zihni bu türde

başarılı örnekler vermiştir. Taşlamalar satirik şiir türüne girer.

Divan edebiyatındaki karşılığı hicviyedir.

TAŞLAMA ÖRNEĞİ

Rüşvet ile yarar hâkim hücceti

Hüccet ile alır kadı rüşveti

Halk bilmiyor dini şer’i sünneti

Bozuldu sikkenin tuncuna kaldık

4) AĞIT

Bir kişinin ölümünden duyulan acının dile getirildiği belli bir ezgiyle söylenen şiirlerdir. Savaş, yangın, sel, deprem gibi afetlerin topluma verdiği zararları ve acıları anlatan ağıtlar da vardır.

İslamiyet öncesi Türk edebiyatındaki karşılığı sagudur. Divan

edebiyatındaki karşılığı mersiyedir.

6 - ÖĞRETEN SORU / ÖSYM

Seni sevmek bana verse de çile

Yılmadan çekerim yeter ki he de

Senin gibi biten ender bir güle

Gözyaşı dökerim yeter ki he de

Bu dörtlüğün nazım türü aşağıdakilerden hangisidir?

A) Taşlama B) Koçaklama C) Güzelleme

D) Ağıt E) Destan

ÂŞIK EDEBİYATINDA ARUZLA YAZILAN NAZIM

ŞEKİLLERİ

DİVAN: Âşık şiirinde aruz ölçüsünün fâliâtün / fâliâtün / fâliâtün / fâilün kalıbı ile söylenen ve âşıklar arasında “divânî”

olarak bilinen şiirlerdir.

SELİS: Aruzlu türler arasında yer alan selis, aruz ölçüsünün

feilâtün (fâilâtün) / feilâtün / feilâtün / feilün kalıbıyla yazılan

şiirlerdir. Hecenin on beşli şekliyle de uyumlu olan bu şiirler

özel ezgilerle söylenir.

KALENDERÎ: Özel ezgileri olan kalenderîler, aruzun mefûlü

/ mefâilü / mefâilü / feûlün kalıbıyla söylenirler. Gazel,

murabba, muhammes ve müseddes şekillerinde yazılan bu

şiirlerin hece ölçüsüyle ve dörtlükler hâlinde söylenmiş

örnekleri vardır.

SATRANÇ: Aruz vezninin müfteilün / müfteilün / müfteilün

/ müfteilün kalıbında yazılan satrançlar hecenin 8+8=16’lı

şekliyle uyum gösterir. Özel bir ezgiyle okunan bu şiirlerde

iç kafiye vardır. Beyitler, içerideki kafiyeli bölümlerden

bölündüğünde dörtlük şekline dönüşür.

VEZN-Î ÂHAR: Âşık şiirinde aruzun müstefilâtün/

müstefilâtün / müstefilâtün / müstefilâtün kalıbıyla

yazılan, her mısrası dört parçadan oluşan dört mısralık ve

aynı zamanda musammat, yani iç kafiyeli şiirlere denir.

SEMAİ

 Aşk, sevgi, doğa güzellikleri, ayrılık acıları, özlem, ölüm gibi konuların işlendiği duygu yüklü şiirlerdir.

 Hece ölçüsünün 8’li kalıbıyla söylenir.

 Uyak düzeni koşmaya benzer.

 Dörtlük sayısı en az 3, en çok 5-6’dır.

 Kendine özgü bir ezgisi vardır.

 Koşmadan bestesi, ölçüsü ve dörtlük sayısı yönünden ayrılır.

BAŞKA YERDE YOK

 Geleneğe göre kişinin âşık olduğunun en önemli göstergesi bade içme veya rüya görmedir.

 Bu durumla âşıklıkta çok sık karşılaşılır.

 ºıkların bazıları, rüyalarında Hızır aleyhisselamı görüp uyanınca saz çalıp şiir söylemeye başlamışlardır.

 Bazıları da yine rüyalarında pir elinden bade

içerler, pirin gösterdiği sevgilinin yüzüne âşık

olurlar ve böylece âşıklık makamına ulaşırlar.

İslamiyet Etkisindeki Türk Edebiyatı Dönemi

17 EDEBİYAT

FASİKÜL 2

SEMAİ ÖRNEĞİ

Çağır Karacaoğlan çağır

Taş düştüğü yerde ağır

Yiğit sevdiğinden soğur

Sarılmayı sarılmayı

VARSAĞI

 İlk olarak Toroslar’da yaşayan Varsak Boyu’ndan ozanlar

tarafından kullanılmıştır.

 Kendine özgü bir ezgiyle söylenir.

 Hece ölçüsünün 8 ’ li kalıbıyla söylenir.

 “Bre, behey, hey” gibi ünlemlere yer verilir.

 Daha çok, içinde yaşanılan zamandan ve talihten şikâyet

dile getirilir.

 Sözlerinde ve ezgisinde; meydan okuyan, babacan bir hava vardır.

VARSAĞI ÖRNEĞİ

Bre ağalar bre beyler

Ölmeden bir dem sürelim

Gözümüze kara toprak

Dolmadan bir dem sürelim

DESTAN

● Toplumu derinden etkileyen olayların -savaş, deprem, bulaşıcı hastalıklar, yangınlar, değişik felaketler- dile getirildiği uzun şiirlerdir.

● Dörtlük sayısında bir sınırlama yoktur.

● Son dörtlükte şairin mahlası geçer.

● Hece ölçüsünün 11’ li kalıbıyla söylenir.

● Bu türe en güzel örneklerden biri Yeniçeri şairi Kayıkçı Kul

Mustafa’nın Genç Osman Destanı’dır.

DESTAN ÖRNEĞİ

İbtida Bağdat’a sefer olanda

Atladı hendeği geçti Genç Osman

Vuruldu sancaktar, kaptı sancağı

İletti hendeğe dikti Genç Osman

...

Kul Mustafa karakolda gezerken

Gülle kurşun yağmur gibi yağarken

Yıkılası Bağdat seni döğerken

Şehitlere serdâr oldu Genç Osman

DİNÎ-TASAVVUFİ HALK EDEBİYATI

(TEKKE EDEBİYATI)

● Dinî-tasavvufi halk şiiri geleneği, toplumsal bir görev üstlenmiş, halkı aynı düşünce etrafında kenetlemiş, onların hoşgörü içinde bir arada yaşamalarında kilit rol oynamıştır.

● Yunus Emre, Hacı Bektaş Veli gibi mutasavvıf şairlerin ve

diğer tekke bireylerinin toplumdaki birleştirici rolü sonraki

yüzyıllarda da devam etmiştir.

DİNÎ-TASAVVUFİ HALK EDEBİYATI NAZIM TÜRLERİ

İLAHİ

 Allah’ı övmek ve ona yalvarmak için yazılan şiirlerdir.

 Özel bir ezgiyle okunur.

 Hecenin 7’li, 8’li ve 11’li kalıbıyla söylenir.

 Yunus Emre, bu türün en başarılı örneklerini vermiştir.

 Söylendiği yere, kesime veya tarikata göre “Âyin, Nefes,

Tapuğ, Deme” gibi farklı isimler alır.

NEFES

 Bektaşi şairlerin söyledikleri tasavvufi şiirlerdir.

 Genellikle tasavvuftaki vahdet-i vücut düşüncesi anlatılır.

 Bunun yanında Hz. Muhammed ve Hz. Ali için övgüler de

söylenir.

 Pir Sultan Abdal, bu türün başarılı örneklerini vermiştir.

NUTUK

Pirlerin ve mürşitlerin, tarikata yeni giren dervişlere tarikat

derecelerini ve tarikat adabını öğretmek için söyledikleri

şiirlerdir.

ŞATHİYE

 İnançlardan alaylı bir dille söz eder gibi yazılan şiirlerdir.

 Görünüşte saçma sanılan bu şiirlerin, yorumlandığında tasavvufla ilgili değişik konulara değindiği anlaşılır.

 Kaygusuz Abdal, bu türde başarılı örnekler vermiştir.

DEVRİYE

Bu şiirler, ezelden beri var olan insan ruhunun Allah’tan gelip

tekrar Allah’a dönmesi düşüncesini ele alır.

7 - ÖĞRETEN SORU / 2020 AYT

Edeblü ol cân isen

Hakk’ı bil insan isen

Müştâk-ı Sultân isen

Var edeb öğren edeb

Bu dörtlüğün nazım türü aşağıdakilerden hangisidir?

A) Nutuk B) Devriye C) Şathiye

D) Güzelleme E) Münacaat

8 - ÖĞRETEN SORU / ÖSYM

Gelse celâlinden cefâ

Yahud cemâlinden vefâ

İkisi de cana safâ

Senden hem ol hoş bu hoş

Bu dörtlüğün nazım türü aşağıdakilerden hangisidir?

A) Devriye B) İlahi C) Şathiye

D) Nefes E) Nutuk

9 - ÖĞRETEN SORU / ÖSYM

Türk edebiyatındaki en önemli temsilcisi Yunus Emre olan ilahi;

Allah aşkını konu edinen, onu övmek için özel bir ezgiyle yazılıp söylenen, herhangi bir tarikat izi taşımayan şiirlerdir. Bu şiirler; söylendiği yere, kesime veya tarikata göre farklı isimler alır.

Aşağıdakilerden hangisi bu isimlerden biri değildir?

A) Âyin B) Nefes C) Tapuğ

D) Devriye E) Deme

İslamiyet Etkisindeki Türk Edebiyatı Dönemi

EDEBİYAT 18

FASİKÜL 2

Aşağıda verilen kavramları, uygun bölümlerin altına yazınız.

Halk edebiyatının aşağıda verilen genel özellikleriyle ilgili yargılardan doğru olanların karşısına ‘’D’’ yanlış olanların karşısına

‘’Y’’ harfi koyunuz.

Etkinlik - 1

Etkinlik - 2

Semai, şathiyeAralarında benzerlik ilgisi kurulan varlık veya kavramlardan ni , mâni, varsağı, nutuk, ninni, nefes, telikçe zayıf olanın, kuvvetli olana benzetilerek anlatılmasıdı destan, ağıt, deme, devriye r.

1. Genellikle hece ölçüsü kullanılmakla birlikte aruz ölçüsü de kullanılmıştır.

2. Şiirlerde genellikle tam uyak kullanılmış ve rediften yararlanılmıştır.

3. Doğaya ve gerçek yaşama dayalı soyut bir şiir anlayışı benimsenmiştir.

4. Aşk, tabiat, ayrılık, hasret, ölüm, yiğitlik, toplum, din, zamandan şikâyet işlenen konulardır.

5. Anonim halk edebiyatındaki manzum ürünlerde hece ölçüsü ve dörtlük nazım birimi esastır.

6. Anonim halk edebiyatı ürünlerinin en belirgin özelliği ürünlerin sözlü olmasıdır.

7. Meddah, seyircinin ortasında oynanan, doğaçlamaya dayanan, müzik, dans, taklit gibi unsurlardan

da yararlanan geleneksel halk tiyatrosudur.

8. Karagöz okumuş bir insandır. Olduğundan başka gözükmeye çalışmayan bir halk adamıdır.

9. Halkın ortak malı olan halk hikâyeleri, göçebe hayattan yerleşik hayata geçişin ilk ürünlerindendir.

10. Nefes, söylendiği yere, kesime veya tarikata göre “Âyin, Tapuğ, Deme” gibi farklı isimler alır.

11. Devriye, ezelden beri var olan insan ruhunun Allah’tan gelip tekrar Allah’a dönmesi düşüncesini ele

alır.

ÂŞIK EDEBİYATI NAZIM

BİÇİMLERİ

Koşma

………..

………..

………..

ANONİM HALK EDEBİYATI

NAZIM

BİÇİMLERİ

Türkü

………..

………..

………..

TEKKE VE TASAVVUF

EDEBİYATI

NAZIM BİÇİMLERİ

İlahi

………..

………..

………..

………..

………..

İslamiyet Etkisindeki Türk Edebiyatı Dönemi

19 EDEBİYAT

Öğreten Test FASİKÜL 2

2. Aşağıdaki terimlerden hangisi karşısında verilen anonim halk edebiyatı ürünüyle uyuşmamaktadır?

A) Zenne - Orta oyunu

B) Şive taklitleri - Karagöz

C) Gölge oyunu - Meddah

D) Ahenkli söyleyiş - Tekerleme

E) Güldürü ögeleri - Fıkra

5. Orta oyununun ilk bölümünde ---- sahneye çıkar ve izleyiciyi selâmladıktan sonra ---- ile konuşmaya başlar.

Elinde iki dilimli tahtadan yapılmış şakşak bulunur. Bu

konuşmada, oynanacak oyunun adı bildirilir; oyun hakkında bilgi verir.

Bu cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangileri getirilmelidir?

A) Kavuklu - Matiz

B) Acem - Zenne

C) Çelebi - Kambur

D) Pişekâr - Zurnacı

E) Cüce - Denyo

3. Türküyle mâniyi karşılaştıran aşağıdaki yargılardan

hangisi yanlıştır?

A) Her ikisinin de söyleyeni belli değildir.

B) Mâni başta aşk olmak üzere her konuda söylenirken

türküler daha çok doğa güzelliklerini övmek için söylenir.

C) Nazım birimleri birbirinden farklıdır.

D) Her ikisi de hece vezniyle yazılır.

E) Türküler yörelerine göre adlandırılırken mânide yöresel adlandırmalar yapılmaz.

4. Aşağıdakilerin hangisinde âşık edebiyatına ait nazım

biçimleri bir arada verilmiştir?

A) Koşma, ninni, türkü, ağıt

B) Koşma, semai, varsağı, destan

C) Mâni, semai, türkü, şarkı

D) Koşuk, mâni, varsağı, destan

E) Koşuk, ağıt, türkü, şarkı

6. Koşma ile ilgili olarak aşağıdaki yargılardan hangisi

yanlıştır?

A) Âşık edebiyatında en çok kullanılan şiir biçimidir.

B) Hece ölçüsünün 11’li kalıbıyla söylenir.

C) İşlenen konuya göre semai, varsağı, bozlak ve kırık

gibi adlar alır.

D) Son dörtlükte ozanın adı ya da mahlası yer alır.

E) Saz eşliğinde söylenen, en az üç en çok on iki dörtlükten oluşan, lirik şiir türüdür.

1. Ayrılık olmaz beğlerde

Bülbül zâr eder bağlarda

Gök çimen ağlar dağlarda

Kurt iniler kuş iniler

Bu dörtlüğe bakılarak halk şiiriyle ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez?

A) Anlaşılır bir dil kullanılır.

B) Ozanın mahlası şiirinde yer alır.

C) Söz sanatlarından yararlanılır.

D) Hece ölçüsü kullanılır.

E) Uyak ve rediften yararlanılır.

7. İlahi ile ilgili olarak aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?

A) Âşık edebiyatına ait bir nazım türüdür.

B) Hece ölçüsüyle söylenir.

C) Ezgiyle okunur.

D) Allah’a övgü ve yakarışlar içerir.

E) Tarikatlara göre değişik şekillerde adlandırılır.

8. Aşağıdakilerden hangisi halk edebiyatında aruz ölçüsüyle yazılan nazım biçimlerinden biri değildir?

A) Satranç B) Divani C) Selis

D) Kalenderi E) Alkış

1-B 2-C 3-B 4-B 5-D 6-C 7-A 8-E

EDEBİYAT 20

Pratik Test FASİKÜL 2

1. Anonim halk edebiyatı ile ilgili aşağıdaki yargılardan

hangisi yanlıştır?

A) Şiirlerde hece ölçüsü kullanılmıştır.

B) Ürünlerde yalın bir dil kullanılmıştır.

C) Koşma, semai, şarkı gibi ortak şiir biçimleri kullanılmıştır.

D) Karagöz, meddah ve orta oyunu gibi tiyatro ürünleri

ortaya konmuştur.

E) Söyleyeni bilinmeyen ürünlerden oluşmuştur.

4. Türkü nazım biçimiyle ilgili olarak aşağıdakilerden

hangisi söylenemez?

A) Kendine özgü bir ezgiyle söylenen anonim halk edebiyatı şiir biçimidir.

B) Daha çok, 7’li, 8’li veya 11’li hece ölçüsü ile söylenir.

C) Konusu ve şekli devirden devire ve çevreden çevreye değişir.

D) Taşlama, koçaklama, güzelleme gibi türleri vardır.

E) Asıl sözlerinin bulunduğu bölüme bent, her bendin

sonunda tekrarlanan nakarat bölüme ise kavuştak

ya da bağlama denir.

6. ----, yuvarlak ve çevresi seyirciyle dolu bir meydanda oynanır. Ana karakteri olan Kavuklu ve Pişekâr gölge tiyatrosundaki Karagöz ve Hacivat’ı andırmaktadır. Bundan

dolayı Karagöz oyununun açık bir alanda, gerçek oyuncularla sahnede canlandırılmış şekli gibidir. Bölümleri ve

karakterlerin birçoğu bile aynıdır.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) Köy seyirlik oyunları

B) Meddah

C) Kukla

D) Drama

E) Orta oyunu

5. Aşağıdakilerin hangisinde bir bilgi yanlışı vardır?

A) Kesik mânilerde, ilk mısra hece sayısı bakımından

diğerlerinden eksiktir.

B) Düz mâninin sonuna aynı kafiyede iki dize daha eklenerek söylenen mânilere yedekli veya artık mâni

adı verilir.

C) Deyiş mânilerde uyak genellikle cinasla oluşturulduğu için bunlara cinaslı mâni de denir.

D) Mânilerin konusu genellikle aşk olmakla birlikte her

konuda mâni söylenebilir.

E) Mâniler kendine özgü bir ezgiyle okunur.

2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde boş bırakılan yere

ayraç içinde belirtilen sözcük getirilemez?

A) ----, anonim halk edebiyatında ölüm ve doğal felaketlerle ilgili söylenen şiirlerin genel adıdır. (Ağıt)

B) Dörtlüklerle oluşturulan mâninin uyak düzeni ---- şeklindedir. (axaa)

C) Türküde asıl sözlerin bulunduğu bölüme bent adı verilirken her bendin sonunda tekrarlanan nakarat bölümüne ---- denir. (kavuştak)

D) Annelerin, bebeklerinin uyumasını sağlamak ya da

ağlamasını durdurmak için, sade bir dille ezgili olarak söyledikleri şiirlere ---- denir. (ninni)

E) Anonim halk edebiyatı nazım biçimlerinden mâni ----

hece ölçüsüyle söylenir. (7’li)

3. I. Türkü

II. Ninni

III. Koşma

IV. Nefes

V. Kaside

Yukarıdakilerden hangileri, anonim halk edebiyatı nazım biçimlerindendir?

A) I ve II B) I ve III C) II ve IV

D) III ve V E) IV ve V

21 EDEBİYAT

Pratik Test FASİKÜL 2

12. Kendine özgü bir ezgiyle söylenir. Söyleyeni belli olanlar da vardır; ancak bunlar da zamanla halka mal olmuştur. Oluşturuldukları yöreye göre değişik isimlerle (kayabaşı, bozlak, kırık vb.) adlandırılır. Konusu ve biçimi dönemden döneme, yöreden yöreye değişiklik gösterebilir.

Bu parçada açıklanan anonim halk edebiyatı şiir biçimi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Şarkı B) Ninni C) Mâni

D) Türkü E) Semai

11. Koşma ile ilgili olarak aşağıdaki yargılardan hangisi

yanlıştır?

A) Anonim halk edebiyatı nazım biçimidir.

B) Hece ölçüsüyle oluşturulmuştur.

C) Dörtlük şiir biçimiyle oluşturulmuştur.

D) Değişik türlere ayrılır.

E) Genellikle aşk, sevgi, doğa güzellikleri, yiğitlik gibi

konular işlenmiştir.

10. Savaşlar, kıtlıklar, yıkımlar, sevgiler, seviler, ölümler, ayrılıklar, yaşamın ağır koşullarına başkaldırı ve yakınmalar... anonim halk edebiyatı ve âşık edebiyatı ürünlerinin

konu haritası olmuştur.

Aşağıdakilerin hangisinde verilenler, bu cümlede altı çizili dönemlere ait ürünler değildir?

A) mâni - koşma B) türkü - semai

C) ninni - varsağı D) ağıt - destan

E) ilahi - koşuk

9. Anonim halk edebiyatı; ne zaman, nerede, kim tarafından oluşturulduğu belli olmayan ürünlerin tümüne birden verilen addır. ----, bu ürünler arasında yer alır.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilemez?

A) Mâniler B) Türküler C) Koşmalar

D) Bilmeceler E) Tekerlemeler

8. İnançlarla alay eder gibi yazılan ama yorumlandığında derin anlamlar taşıdığı görülen tekke ve tasavvuf

edebiyatı şiirlerine ne ad verilir?

A) Nutuk B) Şathiye C) İlahi

D) Nefes E) Devriye

7. Koşma, konularına göre değişik adlar alır. Bunlardan biri,

----.

Bu bilgiye göre boş bırakılan yere aşağıdakilerden

hangisi getirilemez?

A) bir kişinin ölümünden duyulan acının lirik bir şekilde

anlatıldığı ağıttır

B) daha çok, içinde yaşanılan zamandan ve talihten

şikâyetlerin dile getirildiği varsağıdır

C) coşkun ve yiğitçe bir üslupla, kahramanlık duygularını belirten koçaklamadır

D) doğa güzelliklerinden, at , silah ve kadın gibi varlıklardan söz eden güzellemedir

E) bir kimseyi yermek veya toplumun bozuk yönlerini

eleştirmek için yazılan taşlamadır

1-C 2-B 3-A 4-D 5-C 6-E 7-B 8-B 9-C 10-E 11-A 12-D

EDEBİYAT 22

Sınav Tadında FASİKÜL 2

4. (I) Genellikle mânilerin ilk iki dizesi, uyağı doldurmak ya

da düşünceye giriş yapmak için söylenir. (II) Temel duygu

ve düşünce son dizede ortaya konur. (III) Üçüncü dizenin uyak bakımından serbest olması söyleyene kolaylık

sağlar. (IV) Mâniler genellikle yiğitlik ve savaş konularında yazılır. (V) Düz mâni, artık mâni, kesik mâni gibi çeşitleri vardır.

Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde bir

bilgi yanlışı vardır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

5. Halk edebiyatında “mâni” nazım biçimine karşılık divan edebiyatında hangi nazım biçimi geliştirilmiştir?

A) Tuyuğ B) Müstezat C) Murabba

D) Rubai E) Kıta

6. Aşağıdakilerden hangisi Karagöz oyununda yer aldığı hâlde orta oyununda yer almaz?

A) Musiki

B) Göstermelik adı verilen tasvirler

C) Ön deyiş, söyleşme gibi bölümler

D) Güldürmeye dayalı unsurlar

E) Rum, Ermeni, Yahudi gibi Müslüman olmayan tipler

2. Aşağıdakilerden hangisi anonim halk edebiyatı ürünlerinden biri değildir?

A) Türkü B) Ağıt C) Mâni

D) İlahi E) Ninni

3. Edebiyatımızın en küçük nazım biçimlerinden olan mâni,

I

anonim halk edebiyatı nazım biçimlerinden biridir. Tek

II

dörtlükten oluşan bu nazım biçiminin uyak düzeni aaxa

III IV

şeklindedir. Anlatılmak istenen ilk iki dizede verilmektedir. V

Bu parçada numaralı yerlerden hangisinde bir bilgi

yanlışlığı vardır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

1. (I) Anonim halk edebiyatı, söyleyeni bilinmeyen, halkın

ortak malı sayılan ürünlerden oluşur.(II) Sözlü edebiyat

geleneğinin devamı niteliğinde olan bu edebiyat, şiir ağırlıklıdır. (III) Şiirlerde, hece ölçüsü yanında aruz ölçüsü de

kullanılmıştır. (IV) Şiirlerde halkın konuştuğu dil kullanılarak ölüm, aşk, hasret, yiğitlik gibi evrensel konular işlenmiştir. (V) Şiirle müzik iç içedir ve şairler, şiirlerini birtakım ezgilerle oluşturmuştur.

Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde bir

bilgi yanlışlığı vardır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

7. Tekke ve tasavvuf edebiyatında devir kuramını anlatan

şiirlere ----, Bektaşi şairlerin söyledikleri tasavvufi şiirlere

----, Allah’ı övmek ve ona yalvarmak için kaleme alınan

şiirlere ---- denir.

Bu cümlede boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden

hangileri sırasıyla getirilmelidir?

A) devriye, şathiye, nefes

B) nefes, nutuk, ilahi

C) şathiye, nefes, nutuk

D) devriye, nefes, ilahi

E) ilahi, nefes, nutuk

8. Aşağıdakilerden hangisi semai için söylenemez?

A) Kendine özgü bir ezgisi vardır.

B) Uyak düzeni abab, cccb, dddb şeklindedir.

C) Dörtlük sayısı en az 3 en fazla 5’tir.

D) Hecenin 7’li kalıbı ile söylenir.

E) Aşk ve doğa konusu işlenir.

1-C 2-D 3-E 4-D 5-A 6-B 7-D 8-D

23 EDEBİYAT

FASİKÜL 2

ÂŞIK EDEBİYATI SANATÇILARI

16. YÜZYIL

KÖROĞLU

 Bolu Beyi’nden babasının öcünü almak için dağa çıkan,

yiğitlik ve iyilikseverliğiyle halkın gönlünde destanlaşan

Köroğlu’nun kim olduğu kesin olarak bilinmemektedir.

 Şiirleri arasında yiğitçe ve coşkun bir seslenişle söylenmiş

koçaklamalar önemli yer tutar.

 Aşk, doğa ve ölüm konularını dile getirdiği şiirleri de vardır.

Mert dayanır namert kaçar

Meydan gümbür gümbürlenir

Şahlar sahi divan açar

Divan gümbür gümbürlenir

Yiğit kendini övende

Toplar menzili döğende

Kılıç kalkana değende

Kalkan gümbür gümbürlenir

Ok atılır kal’asından

Hak saklasın belasından

Köroğlu’nun narasından

Dağlar gümbür gümbürlenir

Köroğlu

KARACAOĞLAN

 Koşma türündeki şiirleriyle, özellikle de güzellemeleriyle

tanınmıştır.

 16. yüzyılın sonları ile 17. yüzyılın başlarında yaşadığı sanılmaktadır.

 ºık edebiyatının en büyük şairi kabul edilmektedir. Kendisinden sonra gelen halk şairlerinin üzerinde çok etkili olmuştur.

 Aşk ve doğa şairidir.

 Dili sade bir Türkçedir.

 Şiirlerinde, tasavvufa ve dini konulara yer vermemiştir.

 Şiirlerinde, yaşadığı dönemin önemli siyasi ve sosyal olaylarına yer vermiştir.

 Divan şiirinden etkilenmemiş, bütün şiirlerinde halk şiirinin

şekil ve söyleyiş özelliklerine bağlı kalmıştır.

Vara vara vardım ol kara taşa

Hasret ettin beni kavim kardaşa

Sebep ne gözden akan kanlı yaşa

Bir ayrılık bir yoksulluk bir ölüm

Nice sultanları tahttan indirdi

Nicesinin gül benzini soldurdu

Nicelerin gelmez yola gönderdi

Bir ayrılık bir yoksulluk bir ölüm

Karacoğlan der ki kondum göçülmez

Acıdır ecel şerbeti içilmez

Üç derdim var birbirinden seçilmez

Bir ayrılık bir yoksulluk bir ölüm

Karacaoğlan

1 - ÖĞRETEN SORU / ÖSYM

XVI. ve XVII. yüzyıllarda yaşayan, Yunus Emre ile Nasreddin

Hoca gibi nereli olduğu konusunda değişik rivayetler bulunan

bir saz şairidir. Çukurova, Balkanlar, Azerbaycan, Türkmenistan gibi değişik bölgelerde yaşadığı düşünülen saz şairi hakkındaki bir başka tartışma da Barak veya Varsak boyuna mensup olup olmadığıdır. Şiirlerinin temasını genellikle güzellik ve

gurbet kavramları oluşturan âşık, bütün şiirlerini hece ölçüsüyle söylemiştir.

Bu parçada söz edilen saz şairi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Köroğlu B) Âşık Ömer C) Karacaoğlan

D) Ercişli Emrah E) Gevheri

Çözüm:

İslamiyet Etkisindeki Türk Edebiyatı Dönemi

EDEBİYAT 24

FASİKÜL 2

17. YÜZYIL

KAYIKÇI KUL MUSTAFA

 Nerede doğduğu, nerede öldüğü kesin olarak bilinmemektedir.

 Cezayir’den Bağdat’a dek çeşitli yerlerde savaşmış; destanlar ve ağıtlar düzmüş bir Yeniçeri ozanıdır.

 Şiirlerinde çağının önemli tarihsel olaylarını yansıtmıştır.

 Divan şiirinin etkisinden uzak, halk zevkine bağlı, doğal bir

söyleyişle geniş bir üne kavuşmuştur.

 Bağdat kuşatmasında kaleden atılan oklarla yaralanıp Dicle’ye düşerek boğulan kahraman bir asker olan Genç Osman için yazdığı destan, şiirlerinin en tanınmışıdır.

 Genç Osman D"estanı kısa sürede bütün Anadolu’ya yayılmış, büyük ün kazanmıştır.

ÂŞIK ÖMER

 17. yüzyıl saz şairlerinden olan Âşık Ömer; İran, Suriye,

Irak, Arabistan ve Türkiye’de köy köy dolaştıktan sonra

uzun yıllar Türkiye’de kalmıştır. Konya’da doğan şair, saz

şairleri içinde en çok şiiri olan (yaklaşık 1500) şairdir.

 Divan şiirinden de etkilenerek aruz ölçüsüyle şiirler yazmıştır. Aşık Ömer’in gazel, kaside, murabba, tevhit ve naatları bulunmaktadır.

 Divan edebiyatından etkilenerek şiirler yazmasına karşın

halk şiirinin koşma, semai, varsağı nazım biçimlerinde daha başarılı olmuştur.

 Üstat olarak da anılan sanatçının Şairname adlı eseri, aşık

edebiyatının ilk Şairname'sidir.

Ela gözlerine kurban olduğum

Yüzüne bakmaya doyamadım ben

İbret için gelmiş derler cihana

Noktadır benlerin sayamadım ben

…

Kaldı deli gönül kaldı hep yasta

Mevla’m erdir beni murada kasda

Aşık Ömer eydür sevgili dosta

Allah’ısmarladık diyemedim ben

Âşık Ömer

18. YÜZYIL

GEVHERİ

 Şam’a, Arabistan’a gittiği ve Rumeli’de bulunduğu, bir paşanın divan kâtipliği yaptığı şiirlerinden anlaşılmaktadır.

 Toplumsal olaylarla ilgilenmemiş, şiirlerinde aşk ve doğa

güzelliklerini işlemiştir.

 Halk dili ve hece ölçüsü ile yazdığı şiirlerinin yanı sıra aruz

ölçüsüyle yazılmış şiirleri de vardır.

Ala gözlü nazlı dilber

Seni kandan sakınırım

Kandan değil hey efendim

Seni candan sakınırım

…

Gevheri der ben bir merdim

Yüreğimden çıkmaz derdim

Sen bir kuzu ben bir kurdum

Seni benden sakınırım

Gevheri

İslamiyet Etkisindeki Türk Edebiyatı Dönemi

25 EDEBİYAT

FASİKÜL 2

DERTLİ

 Bolu ile Gerede arasında Şahnalar köyünde doğmuştur.

 İstanbul’da, Konya’da, Mısır’da kalmış tekrar köyüne dönmüştür. Bir süre Orta Anadolu’da dolaşmış; İstanbul’a gitmiş, kısa süreli birkaç memurluk yapmış, sonra da Ankara’ya gitmiş, orada ölmüştür.

 Şiirlerinde hem aruz hem hece ölçüsünü kullanmıştır ancak asıl ününü, hece ölçüsüyle yazdığı şiirlerinde göstermiştir.

 Gevheri, Âşık Ömer, Fuzuli gibi ozanlardan etkilenmiştir.

Açıldı sümbüller erişti bahar

Garip bülbül gibi güllere düştüm

Aşk ile eyledim ben terk-i diyar

Zelil sefil gurbet ellere düştüm

…

Niçin cuş eyleyip çağlamayım ben

Nar-ı aşka ciğer dağlamayım ben

Niçin ah eyleyip ağlamayım ben

Dertli turna gibi göllere düştüm

Dertli

19. YÜZYIL

DADALOĞLU

 Toroslar’da yaşayan göçebe Türkmenlerin Avşar boyundan olan sanatçının hayatı tam olarak bilinmemektedir.

 Türkmen aşiretlerini yerleşik hayata geçirme çabası karşısında, devlete karşı başkaldıranlarla birlik olmuş, çoğu şiirinde derebeyleri ve aşiretler arasındaki kavga ve mücadeleleri dile getirmiştir.

 Şiirlerinde yiğitçe bir seslenişin yanında, içli bir söyleyiş de

vardır.

 Yiğitçe ve coşkun bir seslenişle söylediği koçaklamalarıyla tanınmıştır.

Belimizde kılıcımız kirmani

Dışı deler mızrağımın temreni

Hakkımızda devlet etmiş fermanı

Ferman padişahın dağlar bizimdir

BAYBURTLU ZİHNİ

 Hem divan hem de halk şiiri türündeki eserleriyle tanınmıştır.

 Medrese eğitiminden sonra İstanbul’a gelmiş, toplumdaki yanlışları hicivleriyle ortaya koymuştur.

 Divan şiirini çok iyi bilen şair, Arapça ve Farsça şiirler yazmıştır.

 Asıl ününü âşık tarzında hece ölçüsüyle yazdığı şiirleriyle

sağlamıştır.

Bayburtlu Zihni’nin Eserleri:

 Divan

 Sergüzeştname: Manzum bir hayat öyküsü niteliği taşır.

 Kitab-ı Hikâye-i Garibe: Haksızlığa uğrayan bir delikanlının

macerası anlatılır. Düzyazı ağırlıklı

yazılmış olsa da kaside, mesnevi,

gazel gibi manzum bölümler de

içerir.

2 - ÖĞRETEN SORU / ÖSYM

(I) Güney Anadolu’daki Avşar Türkmenlerinden olan Dadaloğlu, 19. yüzyılın başında yaşamıştır. (II) Osmanlı Devleti’nin

Türkmenleri göçebelikten yerleşik hayata geçirme politikasına

tepki göstermiştir. (III) “Benden selam olsun Bolu Beyi’ne” diye

başlayan şiiri meşhurdur. (IV) Şiirleriyle, Toroslarda yaşayan

göçebe Türkmen aşiretlerinin geleneksel dünyasını, törelerini

yansıtmıştır. (V) Asıl başarısı, bir meydan okuma ve mertlik havasında söylemiş olduğu koçaklamalarında görülür.

Yukarıdaki numaralanmış cümlelerin hangisinde bir bilgi

yanlışı vardır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

Çözüm:

 ….

Dadaloğlu yatın kavga kurulur

Öter tüfek davlumbazlar vurulur

Nice koç yiğitler yere serilir

Ölen ölür kalan sağlar bizimdir

Dadaloğlu

İslamiyet Etkisindeki Türk Edebiyatı Dönemi

EDEBİYAT 26

FASİKÜL 2

SEYRANİ

 Kayseri’nin Develi ilçesinde doğmuştur. İstanbul’a gelmiş

ancak devrin büyüklerini hicvettiği için memleketine dönmek zorunda kalmıştır.

 Dönemindeki aksaklıkları ele almış, taşlamalarıyla tanınmıştır.

 Aruzla da yazmakla beraber gerçek şair kişiliği hece ile

yazdığı koşma, nefes, destan, semai, devriye tarzındaki

şiirlerinde görülür.

 Halk şiirimize, hicivle mizah karışımı değerli örnekler kazandırmıştır.

ERZURUMLU EMRAH

 Halk edebiyatının 19. yüzyıldaki önemli temsilcilerinden biridir.

 Erzurum’da medrese eğitimi almış,

ömrünün büyük bir bölümünü seyahatle geçirmiştir.

 İyi bir tahsil gördüğü, şiirlerinde kullandığı dil ve sanatlı söyleyişten anlaşılmaktadır.

 Başta Fuzuli olmak üzere Baki ve

Nedim’den etkilenmiş, hem divan hem de halk şiiri tarzında eserler vermiştir.

 Halk şiiri geleneğine bağlı olarak yazdığı eserleri sanat yönünden daha başarılıdır.

 Pek çok şiiri türkü ve şarkı formuna sokularak okunmuştur.

 Şiirleri Divan-ı Emrah adıyla yayımlanmıştır.

DİNÎ-TASAVVUFİ HALK EDEBİYATI SANATÇILARI

HACI BEKTAŞ VELİ

 13. yüzyılda yaşamış ünlü bir Türk mutasavvıfıdır.

 Bektaşiliğin kurucusudur. Türkistan’ın Nişabur şehrinde

dünyaya gelmiş, birçok mutasavvıftan ders alarak iyi bir eğitim görmüştür.

 Türkistan’ın büyük şeyhi Ahmet Yesevi’nin işaretiyle Anadolu’ya gelmiştir. Kırşehir’e yerleşmiş ve pek

çok derviş yetiştirmiştir.

 Ömrü boyunca halka, doğru yolu

göstermeye çalışmış, Anadolu’da büyük ilgi görmüştür.

 Makalat: Hacı Bektaş Veli’nin “sohbetler, sözler” anlamına gelen eseri, Ahmet Yesevi’nin Fakirname adlı yapıtının

açıklaması gibidir.

 Eser, tasavvuf konusunda ve farklı bölümler hâlinde yazılmıştır.

YUNUS EMRE

 13. yüzyılda yaşadığı söylenir.

 Yaşadığı dönemi, geniş bir bakış açısıyla ve Anadolu insanının diliyle duru bir biçimde şiirlerine yansıtmıştır.

 Yunus Emre’de Allah inancı ve derin bir insan sevgisi vardır.

 Şiir dili oldukça güzel, temiz ve içtenlik taşıyan bir halk

Türkçesidir.

 İnsan, Allah, ölüm, varlık, yokluk kavramlarını tasavvuf anlayışında eriterek, halka ve hayata bağlı kalarak yazdığı ilahilerinin toplandığı Divan’ı Tekke edebiyatının en güzel örneğidir.

 Halk dilini özentisiz, coşkun bir lirizmle kullanır.

 Şiirlerinde hem aruz hem de hece ölçüsü kullanmıştır.

 Şiirleri insana ait duyguları işlemesi yönüyle evrenseldir.

 İlahileri yüzyıllarca, insanlar tarafından ezberlenmiş ve söylenegelmiştir.

Eserleri:

 Divan: Allah, insan, ölüm, varlık, yokluk kavramlarını tasavvuf anlayışında eriterek yazdığı şiirleri yer alır.

3 - ÖĞRETEN SORU / ÖSYM

I. Âşık Ömer, Şairname adlı eserinde kendisinden önce ve

kendi döneminde yaşamış birçok şairin adını anarak onlar

hakkında kısaca bilgiler vermiştir.

II. Dertli, Gevheri ve Bayburtlu Zihni gibi divan şiirinden etkilenen şairler, hece ölçüsünün yanında aruz ölçüsüyle de eser

vermişlerdir.

III. Şiirlerinde divan ve tekke edebiyatından etkiler görülen

Köroğlu, dönemine göre ağır bir dille koçaklama tarzı şiirler

söylemiştir.

IV. Hayatının büyük bölümünü Güney Anadolu yöresinde geçiren Karacaoğlan, koşma ve semailerinde günlük konuşma

dilini bütün canlılığıyla yaşatmıştır.

Yukarıdaki numaralanmış cümlelerin hangisinde bir bilgi

yanlışı vardır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

Çözüm:

İslamiyet Etkisindeki Türk Edebiyatı Dönemi

27 EDEBİYAT

FASİKÜL 2

Çözüm:

HACI BAYRAM VELİ

 4. yüzyılda yaşamış Türk mutasavvıfıdır.

 Bayramilik tarikatını kurmuştur, düşüncelerini içeren lirik-didaktik şiirler yazmıştır.

 Yunus Emre tarzında şiirler söylemiş,

şiirlerinde Bayrami mahlasını kullanmıştır.

 Tasavvufla ilgili görüşleri, kendinden sonra gelenlerce belli bir inanç düzeni olarak benimsenen Bayramilik’te son biçimini almıştır.

KAYGUSUZ ABDAL

 15. yüzyılın Bektaşi şairlerindendir. Bir Bektaşi “ulu”su olarak Kaygusuz Sultan diye adlandırılmıştır.

 Şiirlerinden ve öğretici düzyazılarından, onun kültürlü bir

şair olduğu anlaşılır.

 Hece ölçüsünün yanında aruz ölçüsünü de kullanmıştır.

Çoğu şiirinde, benimsediği tasavvuf ve Bektaşilik ilkelerini, özgür bir düşünce içinde, softa görüşle alay edercesine savunmuştur.

 İnançlardan teklifsizce, alaylı bir dille söz eder gibi yazdığı

şathiyeleriyle tanınmıştır.

Eserleri:

 Divan, Gülistan, Gevhername: Şiir

 Budalaname, Kitab-ı Miglate, Vücutname: Düzyazı

Garip kulun yaratmışsın

Derde mihnete katmışsın

Anı âleme atmışsın

Sen çıkmışsın uca Tanrı

Kaygusuz Abdal Yaradan

Gel içegör şu cur’adan

Kaldır perdeyi aradan

Gezelim bilece Tanrı

Kaygusuz Abdal

EŞREFOĞLU RUMÎ

 15. yüzyılda yaşamış bir mutasavvıftır. Asıl adı Abdullah’tır. Babasının

adı olan Eşref ile anılmıştır.

 Tasavvuf yoluna giriş yapmak istediğinde Bursa’nın ünlü velilerinden

Emîr Sultan’a bağlanmak ister. Fakat Emir Sultan onu Ankara’ya, Hacı Bayram Veli’ye gönderir.

 Eserlerinde genelde yalın bir Türkçeyi tercih etse de Arapça ve Farsça sözcükler de kullanmıştır.

 Müzekkin-i Nüfus adlı tasavvufî eseri, şiirlerinin yer aldığı

Eşrefoğlu Rumî Divanı ile ünlenmiştir.

PİR SULTAN ABDAL

 16. yüzyılda yaşamış Bektaşi tarikatına bağlı şairlerden biridir.

 Hayatı hakkında, söylentiler dışında kesin bir bilgi yoktur.

 Şiirlerinde tasavvuf, tabiat, aşk ve halkın gerçek yaşayışıyla ilgili konuları işlemiştir.

 Divan edebiyatından hiç etkilenmemiş, halk edebiyatı nazım şekilleri içinde, duygu ve düşüncelerini sade bir halk

söyleyişiyle dile getirmiştir.

 Nefes türünde söylediği başarılı şiirleriyle tanınmıştır.

 Risaletü’n Nushiye: İnsanın su, toprak, ateş ve hava ile

sonradan ona eklenen canın birleşmesinden meydana gelişini anlatır. Nasihat kitabı anlamına gelen bu eser mesnevi biçiminde yazılmıştır.

Mecnun oluban yürürüm

O yâri düşte görürüm

Uyanıp melûl olurum

Gel gör beni aşk neyledi

Miskin Yunus biçareyim

Baştan ayağa yareyim

Dost elinden avareyim

Gel gör beni aşk neyledi

Yunus Emre

4 - ÖĞRETEN SORU / ÖSYM

Onu halk şairi saymak bir bakıma yanlıştır. Ama o, halka halkın diliyle seslenerek halkın şairi olabilmiştir. Zaten başarısının sırlarından biri de budur. Hece ile söylediği şiirlerinden

başka, aruzla yazılmış şiirleri de vardır. Yaşamı üzerine kesin

bilgiler yoktur. Risalet’ün Nushiye adlı mesnevisinin yazılış tarihinden yola çıkarak XIII. yüzyılda yaşadığı konusunda birleşilmiştir.

Bu parçada sözü edilen şair aşağıdakilerden hangisidir?

A) Pir Sultan Abdal

B) Hacı Bayram Veli

C) Yunus Emre

D) Mevlana Celaleddin Rumi

E) Kaygusuz Abdal

İslamiyet Etkisindeki Türk Edebiyatı Dönemi

EDEBİYAT 28

FASİKÜL 2

Mürşidim Muhammed bildim yolumu

Rehberim Ali’dir verdim elimi

Tığbend ile bağladılar belimi

Erenler meydanın gördüm bu gece

...

Pir Sultan’ım Hakk’a niyaz ederim

Erenler rahına doğru giderim

Küllü varım Hakk’a teslim ederim

Hakkın cemalini gördüm bu gece

Pir Sultan Abdal

NİYAZİ-İ MISRİ

 17. yüzyılda yaşamış, dini ilimler üzerinde çalışarak tefsir, hadis, fıkıh ve tasavvuf alanlarında adını duyurmuştur.

 Aruz ve hece ölçüsüyle şiirler yazmış,

bu şiirlerini Divan-ı İlahiyat adlı eserinde toplamıştır.

 Yunus Emre’ye büyük bir hayranlık duyan şair, onun tarzında şiirler yazmıştır.

ERZURUMLU İBRAHİM HAKKI

 18. yüzyılda yaşayan, şiirlerini, Divan’ında toplayan şair, ünlü eseri Marifetname’de ise döneminin jeolojiden astronomiye, fizyolojiden psikolojiye kadar pek çok alandaki bilgilerini bir araya getirmiştir.

 Marifetname, yaşadığı dönemin bütün bilgilerini kapsayan, Doğu ve Batı dillerine çevrilmiş, her devirde ilgi görmüş ansiklopedik nitelik taşıyan bir eserdir.

5. ÖĞRETEN SORU

Halk edebiyatıyla ilgili olarak aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?

A) Az da olsa doğadan yararlanılarak oluşturulmuş söz sanatlarına yer verilmiştir.

B) Aşk, doğa güzellikleri, ayrılık, ölüm, yiğitlik gibi konular

işlenmiştir.

C) Deyimlerden ve halk söyleyişlerinden yararlanılmıştır.

D) Şiirler, sadece hece ölçüsüyle oluşturulmuştur.

E) Gerçek yaşamı esas alan somut bir şiir anlayışı benimsenmiştir.

6. ÖĞRETEN SORU

I. Dadaloğlu

II. Pir Sultan Abdal

III. Köroğlu

IV. Karacaoğlan

V. Kaygusuz Abdal

Yukarıda numaralanmış sanatçılardan hangileri koçaklamalarıyla tanınmıştır?

A) I ve II B) I ve III C) II ve V

D) III ve IV E) IV ve V

7. ÖĞRETEN SORU

Aşağıdakilerin hangisinde bilgi yanlışı vardır?

A) Budalaname ve Kitab-ı Miglate, daha çok; şathiyeleriyle

ünlenmiş Kaygusuz Abdal’ın yapıtlarıdır.

B) Karacaoğlan, şiirlerinde dini ve tasavvufi konulara yer vermemiş; Divan şiirinden etkilenmemiştir.

C) Erzurumlu Emrah ve Bayburtlu Zihni’nin şiirlerinde, divan

edebiyatının etkisi görülmektedir.

D) Hacı Bektaş Veli’nin Makalat adlı yapıtında tasavvufla ilgili konular bölümler halinde anlatılmıştır.

E) Dostlar Beni Hatırlasın, Âşık Ömer’in şiirlerinin yer aldığı

bir yapıtıdır.

Çözüm:

Çözüm:

Çözüm:

İslamiyet Etkisindeki Türk Edebiyatı Dönemi

29 EDEBİYAT

FASİKÜL 2

Aşağıda verilen bilgilerden yola çıkarak bilgilere karşılık gelen sanatçıları uygun kutucuklarla eşleştiriniz.

Etkinlik

Kayseri’nin Develi ilçesinde doğmuştur. Dönemindeki aksaklıkları ele almış, taşlamalarıyla tanınmıştır. Halk şiirimize, hicivle mizah karışımı

değerli örnekler kazandırmıştır.

3

16. yüzyılda yaşamış Bektaşi tarikatına bağlı şairlerden biridir. Divan edebiyatından hiç etkilenmemiş, duygu ve düşüncelerini sade bir halk

söyleyişiyle dile getirmiştir.

5

13. yüzyılda yaşamış ünlü bir Türk mutasavvıfıdır. Bektaşiliğin kurucusudur. Türkistan’ın Nişabur şehrinde dünyaya gelmiş, birçok mutasavvıftan ders alarak iyi bir eğitim görmüştür.

7

18. yy. da yaşayan şair, şiirlerini, Divan’ında

toplamıştır, ünlü eserinde ise döneminin jeolojiden astronomiye, fizyolojiden psikolojiye kadar pek çok alandaki bilgilerini bir araya getirmiştir.

1

17. yüzyılda yaşamıştır. Cezayir’den Bağdat’a

dek çeşitli yerlerde savaşmış; destanlar ve ağıtlar düzmüş bir Yeniçeri ozanıdır. Şiirlerinde çağının önemli tarihsel olaylarını yansıtmıştır.

2

13. yüzyılda yaşadığı söylenir. Yaşadığı dönemi,

Anadolu insanının diliyle duru bir biçimde şiirlerine yansıtmıştır. Onda Allah inancı ve derin

bir insan sevgisi vardır.

4

15. yüzyılın Bektaşi şairlerindendir. Şiirlerinden

ve öğretici düzyazılarından, onun kültürlü bir

şair olduğu anlaşılır. İnançlardan teklifsizce,

alaylı bir dille söz eder gibi yazdığı şathiyeleriyle

tanınmıştır.

6

KAYGUSUZ

ABDAL

HACI BEKTAŞİ

VELİ

KAYIKÇI KUL

MUSTAFA

YUNUS

EMRE

SEYRANİ

ERZURUMLU

İBRAHİM HAKKI

PİR SULTAN

ABDAL

İslamiyet Etkisindeki Türk Edebiyatı Dönemi

EDEBİYAT 30

Öğreten Test FASİKÜL 2

2. I. Âşık Ömer

II. Erzurumlu Emrah

III. Bayburtlu Zihni

IV. Karacaoğlan

V. Dadaloğlu

Yukarıda verilen şairlerden hangileri şiirlerini divanda toplamamıştır?

A) I ve II B) I ve V C) II ve IV

D) IV ve V E) III ve IV

4. ---- Kayıkçı Kul Mustafa’nın Bağdat kuşatması sırasında

bir gencin büyük kahramanlıklar gösterip daha sonra

kaleden atılan bir okla yaralanarak Dicle’ye düşmesi ve

burada ölmesini anlattığı uzun bir şiiridir.

Bu cümlede tanıtılan yapıt aşağıdakilerden hangisidir?

A) Risaletü’n Nushiye

B) Sergüzeştname

C) Genç Osman Destanı

D) Battal Gazi Destanı

E) Satuk Buğra Han Destanı

1. (I) 18. yüzyılın sonları ile 19. yüzyılın başlarında yaşadığı

sanılan halk şairidir. (II) Türk aşık edebiyatına yepyeni

bir söyleyiş biçimi getiren şair Âşık edebiyatının en büyük şairlerindendir. (III) Dili sade, arı ve duru bir Türkçedir. (IV) Şiirlerinde, tasavvufa ve dini konulara yer vermemiştir. (V) Aşk, doğa,ayrılık, gurbet, sıla özlemi ve ölüm

en çok değindiği konulardır.

Bu parçadaki numaralandırılmış cümlelerin hangisinde Karacaoğlan ile ilgili bir bilgi yanlışı vardır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

5. Anadolu’dan İstanbul’a gelmiş ancak devrin büyüklerini

hicvettiği için memleketine dönmek zorunda kalmıştır.

Orada yoksulluk içinde ölmüştür. Dönemindeki aksaklıkları ele almış, değersiz yöneticileri ve ham sofuları yerden

yere vurduğu taşlamalarıyla tanınmıştır. Aruzla da yazmakla beraber gerçek kişiliği hece ile yazdığı koşma, nefes, destan, semai, devriye tarzındaki şiirlerinde görülür.

Bu parçada tanıtılan sanatçı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Seyrani

B) Kaygusuz Abdal

C) Köroğlu

D) Dadaloğlu

E) Karacaoğlan

3. Halk şairleri arasında en kültürlü şairlerden biridir. Divan

şairlerini aratmayacak tarzda gazeller, murabbalar söylemiştir. En çok bilinen şiiri, 38 dörtlükten meydana gelen ve 105 şairin adının sayıldığı Şairname’sidir. Burada

17 saz şairinin adı geçmektedir.

Bu parçada ele alınan sanatçı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Karacaoğlan B) Kuloğlu C) Dertli

D) Dadaloğlu E) Âşık Ömer

6. Kaygusuz Abdal ile ilgili olarak aşağıdaki yargılardan

hangisi yanlıştır?

A) Şathiye türündeki şiirleriyle tanınmıştır.

B) Risaletü’n Nushiye adlı, düzyazı türünde kaleme aldığı yapıtında tasavvufi konuları ele almıştır.

C) Tekke ve tasavvuf edebiyatının bir temsilcisidir.

D) Şiirlerini yalın bir dille oluşturmuştur.

E) Hem hece hem aruz ölçüsüyle şiirler yazmıştır.

31 EDEBİYAT

Öğreten Test FASİKÜL 2

12. Okuyanda coşkunluk, yiğitlik duygusu, savaşma arzusu uyandırmaya yönelik şiirler yazan Dadaloğlu ve

Köroğlu gibi halk ozanlarımız, aşağıdaki şiir türlerinin hangisiyle ilişkilendirilebilir?

A) Didaktik B) Satirik C) Pastoral

D) Epik E) Lirik

9. I. Dili sade, arı ve duru bir Türkçedir.

II. Hem aruz hem heceyle şiirleri vardır.

III. Şiirlerinde tasavvufa ve dini konulara yer vermiştir.

IV. Mesnevi türünde yapıtı vardır.

Aşağıdaki sanatçılardan hangisi, yukarıda numaralanmış yargılardan hepsiyle ilişkilendirilebilir?

A) Hoca Dehhanî

B) Yunus Emre

C) Hacı Bektaş Veli

D) Pir Sultan Abdal

E) Mevlana Celaleddin Rumî

7. I. Şathiyeleriyle tanınmıştır. (Seyrani)

II. Taşlama türünde başarılı örnekler ortaya koymuştur.

(Kaygusuz Abdal)

III. Divanı ve mesnevisi vardır. (Yunus Emre)

IV. Bütünüyle halk şiiri geleneğine bağlı kalmıştır. (Pir

Sultan Abdal)

V. Güzellemeleriyle tanınmıştır. (Karacaoğlan)

Yukarıda numaralanmış cümlelerle birlikte verilen sanatçı adlarından hangi ikisi yer değiştirirse bilgi yanlışlığı giderilmiş olur?

A) I ve II B) I ve V C) II ve III

D) III ve IV E) IV ve V

8. I. Şiirde hem aruzu hem heceyi kullanma

II. Şathiye türündeki şiirleriyle tanınma

III. Divan ve mesnevi ortaya koyma

Aşağıda verilenlerden hangisi yukarıdakilerden biriyle ilişkilendirilemez?

A) Kaygusuz Abdal B) Âşık Ömer

C) Yunus Emre D) Karacaoğlan

E) Âşık Seyrani

10. I. Koçaklamalarıyla ünlenme

II. Divan şiirinden etkilenmeme

III. Mesnevi kaleme alma

Aşağıda verilenlerden hangisi yukarıdakilerden biriyle ilişkilendirilemez?

A) Dadaloğlu B) Âşık Paşa C) Yunus Emre

D) Pir Sultan Abdal E) Seyrani

11. ----, bir öğüt kitabı olan Risâletü’n-Nushiyye mesnevisinde iyilikleri ve kötülükleri saymış, insanı yücelten ve

alçaltan ne varsa anlatmış ve insan olmanın yolunu göstermiştir. Bunu yaparken peygamberlerin hayatlarından

örnekler de vermiş; cimrilik, haset, kibir, öfke, gaflet,

dünya sevgisi, kin, gıybet ve dedikodunun insanı felakete sürüklediğini belirterek bunların aşağılık ve insanı

küçük düşüren şeyler olduğunu vurgulamıştır.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) Yusuf Has Hacip

B) Edip Ahmet Yükneki

C) Yunus Emre

D) Mevlana Celaleddin Rumi

E) Hacı Bayram Veli

1-A 2-D 3-E 4-C 5-A 6-B 7-A 8-D 9-B 10-E 11-C 12-D

EDEBİYAT 32

Pratik Test FASİKÜL 2

2. Tekke ve Tasavvuf edebiyatı ile ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?

A) Şiirlerde, sadece hece ölçüsü kullanılmıştır.

B) Hacı Bektaş Veli, Yunus Emre, Kaygusuz Abdal

önemli temsilcileridir.

C) Sanatçılar, şiiri, dini ve tasavvufi düşüncelerini yaymak için araç olarak görmüşlerdir.

D) Sanatçılar daha çok; şeyhler, pirler ve dervişlerdir.

E) İlahi, şathiye, nefes, nutuk ve devriye gibi ürünler ortaya konmuştur.

4. XVII. yüzyıl âşık edebiyatının en önemli temsilcilerindendir. Divan şiiri tarzında da şiirler söylemiştir. Şiirlerinden

iyi bir medrese eğitimi aldığı anlaşılmaktadır. Divan tarzındaki şiirlerinde “Adlî” mahlasını kullanmıştır. Türk ve

İran divan şairlerinin eserlerini okuyup anlayacak derecede bu iki dile ve kültüre hâkimdir. Hayatı hakkında kesin bilgiye sahip olmadığımız şairin, Aydınlı bir aileye

mensup olduğu bilinmektedir. Ailesi Aydın’dan Konya’ya

göç etmiş, Gezlevi (şimdiki adıyla Korualan) köyüne yerleşmiştir. Tasavvuf kültüründen de etkilenmiş, şiirlerinde

tasavvufî temalar da işlemiştir. Şiirleri Divan'ında toplanmıştır.

Bu parçada sözü edilen sanatçı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Karacaoğlan B) Âşık Ömer

C) Pir Sultan Abdal D) Âşık Veysel Şatıroğlu

E) Hacı Bektaş Veli

1. I. Şiirlerinde, tasavvufa ve dinî konulara yer vermemiştir. (Karacaoğlan)

II. Sergüzeştname adlı yapıtı, manzum bir hayat öyküsü niteliği taşır. (Bayburtlu Zihni)

III. Divan edebiyatından etkilenmiş, yazdığı “fes” redifli

kasidesiyle adından söz ettirmiştir. (Erzurumlu Emrah)

IV. Şiirleri arasında yiğitçe ve coşkun bir seslenişle söylenmiş koçaklamalar önemli yer tutar. (Gevheri)

Yukarıda numaralanmış açıklamalardan hangileri ayraç içinde belirtilen sanatçıyla ilgili değildir?

A) I ve II B) II ve III C) II ve IV

D) III ve IV E) Yalnız IV

5. Aşağıdakilerin hangisinde divan edebiyatından etkilenmeyen halk ozanları bir arada verilmiştir?

A) Karacaoğlan - Köroğlu - Dadaloğlu

B) Köroğlu - Yunus Emre - Âşık Veysel

C) Yunus Emre - Âşık Ömer - Dadaloğlu

D) Âşık Veysel - Erzurumlu Emrah - Seyrani

E) Kaygusuz Abdal - Seyrani - Pir Sultan Abdal

3. Karacaoğlan ile ilgili olarak aşağıdaki yargılardan

hangisi yanlıştır?

A) Şiirlerinde dini lirizme ağırlık vermiştir.

B) Şiirlerinde hece ölçüsü kullanmıştır.

C) Güzellemeleriyle tanınmıştır.

D) Âşık edebiyatının önemli temsilcilerindendir.

E) Duru bir söyleyişi vardır.

6. İlâhiler, Allah’ı övmek, Allah’a yalvarmak için söylenen

ya da yazılan şiirlerdir. Tarikattaki şair müritlerce yazılır,

bu nedenle müridin bağlı olduğu tarikata göre adı değişir. Örneğin Bektaşilikte nefes, Mevlevilikte âyin denir.

Tekke ve tasavvuf şairlerinden ---- ilâhileriyle, ---- nefesleriyle tanınır. Nefeslerde Allah sevgisinin yanı sıra On İki

İmam’ın övgüsü işlenir.

Bu parçada boş bırakılan yerlere aşağıdakilerin hangisinde verilenler sırasıyla getirilmelidir?

A) Yunus Emre - Pir Sultan Abdal

B) Kaygusuz Abdal - Erzurumlu Emrah

C) Mevlânâ Celâleddin Rûmî - Seyrani

D) Yunus Emre - Kadı Burhaneddin

E) Mevlânâ Celâleddin Rûmî - Gevherî

33 EDEBİYAT

Pratik Test FASİKÜL 2

8. Aşağıdaki dizilerin hangisindeki şairlerin, şiirlerinde

divan şiirinden etkilenmediği söylenebilir?

A) Yunus Emre - Âşık Ömer

B) Pir Sultan Abdal - Karacaoğlan

C) Erzurumlu Emrah - Kaygusuz Abdal

D) Âşık Paşa - Everekli Âşık Seyrani

E) Bayburtlu Zihni - Âşık Veysel Şatıroğlu

11. ---- şiirlerinde temel konu kavga ve kahramanlıktır. O, göçebe bir toplumun içinden çıkmıştır. Dağlara, yaylalara,

soğuk pınar başlarına, kara ardıçlı yurtlara vurgunluğu,

sürdüregeldiği bu toplumsal yaşamın gereklerinden kaynaklanmaktadır. İsyanı da bu alışageldiği yaşam biçiminin dışına itilmek istenmesine tepkiden kaynaklanmaktadır. Göçebe toplum içerisinde olması, onu, aydın/şehirli sanatçıların süslemeli dillerine karşı özenti içerisinde

olan çağdaşlarından ayırmış, halk şiiri geleneğinin güzel

örneklerini vermesine yaramıştır.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) Seyranî’nin B) Âşık Veysel’in C) Âşık Ömer’in

9. ----, Osmanlı Devleti’nin iktisadi bunalımlar ve iç karışık- D) Dadaloğlu’nun E) Pir Sultan Abdal’ın

lıklar içinde bulunduğu bir çağda yaşamıştır. Yaşamı üstüne kesin bilgi yoktur. Bugüne değin yapılan inceleme

ve araştırmalara göre 17. yüzyılda yaşamıştır. Şiirinin kaynağını, doğup büyüdüğü göçebe toplumunun gelenekleri ve içinde yaşadığı, yurt edindiği doğa oluşturur. Güneydoğu Anadolu, Çukurova, Toroslar ve Gavurdağları

yörelerinde yaşayan Türkmen aşiretlerinin yaşayış, duyuş ve düşünüş özellikleri, onun kişiliği ile birleşerek âşık

edebiyatına yepyeni bir söyleyiş getirir. Şiirlerindeki insana dönüklüğünün özünde belirgin olan tema doğa ve

aşktır. Dil ve ölçü bakımından divan şiirinin etkisinden

uzak kalmıştır.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) Âşık Ömer B) Gevherî C) Dadaloğlu

D) Karacaoğlan E) Everekli Âşık Seyrani

10. Toplumsal yaşamdaki eksiklikleri, bozuklukları; yöneticilerin yanlış tutum ve davranışlarını eleştiren şiirlere halk

edebiyatında ---- adı verilir. ----, bu tarzdaki şiirleriyle tanınmış bir halk ozanıdır.

Bu parçada boş bırakılan yerlere aşağıda verilenlerden hangisi getirilmelidir?

A) koçaklama - Dadaloğlu

B) nutuk - Pir Sultan Abdal

C) şathiye - Kaygusuz Abdal

D) taşlama - Everekli Âşık Seyrani

E) varsağı - Âşık Veysel Şatıroğlu

12. I. En çok eser veren halk şairidir.

II. Budalaname adlı eseri vardır.

III. Makalat adlı tasavvufi içerikli bir eseri vardır.

IV. Halk şiirinin son büyük şairi olarak kabul edilir.

Yukarıda numaralanmış cümlelerde aşağıdaki sanatçılardan hangisine ait bir özellik verilmemiştir?

A) Yunus Emre

B) Kaygusuz Abdal

C) Âşık Ömer

D) Hacı Bektaş-ı Veli

E) Âşık Veysel

7. ---- yaşamış Bektaşi şairlerinden olan ----, hem şiir hem

düzyazı alanında yapıtlar ortaya koymuştur. Şiirlerinde

hece ölçüsünün yanında aruzu da kullanmıştır. Bektaşilik

ilkelerini softa bir görüşle alay derecesinde savunduğu

şathiyeleriyle tanınmıştır. Asıl adı Alaaddin Gaybi’dir. İyi bir

öğrenim görmüş, genç yaşta Abdal Musa’ya derviş olmuştur. Mısır’a giderek bir tekke açmış, Hicaz, Suriye ve

Irak’ı dolaşarak Anadolu’ya dönmüştür. Rumeli’nin Yanya,

Filibe ve Manastır şehirlerinde de bulunmuştur.

Bu parçada boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıdakilerin hangisinde verilenler getirilmelidir?

A) 13. yüzyılda - Yunus Emre

B) 19. yüzyılda - Seyrani

C) 15. yüzyılda - Kaygusuz Abdal

D) 16. yüzyılda - Köroğlu

E) 16. yüzyılda - Pir Sultan Abdal

1-D 2-A 3-A 4-B 5-A 6-A 7-C 8-B 9-D 10-D 11-D 12-A

EDEBİYAT 34

Sınav Tadında FASİKÜL 2

1. Bu şairler Anadolu’nun güneyinde, Toroslarda göçebe

yaşayan Türkmen boyları içinde yetişmişlerdir. Bu şairlerden ilki olan ---- şiirlerinde gerçek yaşam sahneleri,

gerçek doğa tasvirleri, giyim kuşam ve süslenişi iyice

belirlenmiş gerçek güzeller, onlarla geçirilmiş maceralar, geçit vermez dağlar, at üzerinde gidilen uzun yollar,

dostlarla sözleşmeler ve dargınlıklar, somut şekilde işlenmiştir. ---- ise Osmanlının göçebe yaşayan Türkmenleri yerleşik hayata geçirmeye kalkışmasına karşı çıkmış,

daha çok epik anlatımlı şiirler söylemiştir.

Bu parçada boş bırakılan yerlere sırasıyla aşağıda

verilen şairlerden hangileri getirilmelidir?

A) Köroğlu’nun - Karacaoğlan

B) Dadaloğlu’nun - Pir Sultan Abdal

C) Karacaoğlan’nın - Dadaloğlu

D) Köroğlu’nun - Kayıkçı Kul Mustafa

E) Karacaoğlan’nın - Kayıkçı Kul Mustafa

4. I. Şiirlerinde Allah aşkını ve insan sevgisini coşkun bir

lirizmle dile getiren, ilahileri dilden dile dolaşan, tasavvuf edebiyatı şairidir.

II. Âşık edebiyatının, aşk konulu şiirleriyle tanınmış, divan edebiyatından etkilenmemiş bir şairidir.

III. Âşık edebiyatının, koçaklamalarıyla ün yapmış şairidir.

Yukarıda numaralanmış cümlelerde özellikleri verilen sanatçılar aşağıdakilerin hangisinde sırasıyla verilmiştir?

I II III

A) Yunus Emre Karacaoğlan Köroğlu

B) Mevlana Âşık Veysel Seyrani

C) Ahmet Yesevi Köroğlu Dadaloğlu

D) Kaygusuz Abdal Karacaoğlan Âşık Ömer

E) Yunus Emre Seyrani Dadaloğlu

5. I. Erzurumlu Emrah

II. Ruhsati

III. Sümmani

IV. Karacaoğlan

V. Dadaloğlu

Yukarıda verilen sanatçılardan hangileri tasavvuftan

etkilenmemiş, şiirlerinde tümüyle din dışı konulara

yer vermiştir?

A) I ve II B) I ve IV C) II ve III

D) II ve IV E) IV ve V

2. Âşık edebiyatının duygu yönünden en zengin ve güçlü

şairidir. Bugüne değin yapılan inceleme ve araştırmalara göre 17. yüzyılda yaşamıştır. Yaşamı hakkında kesin bilgilere sahip olmadığımız ozanın Güney Anadolu’da yaşayıp dolaştığı sanılmaktadır. Toroslarda, Türkmen boyları arasında yetişmiş; göçebe bir ozan olarak

Anadolu içinde ve dışında gezmiştir. Geleneksel halk şiirinin dil, anlatım, ölçü anlayışından ayrılmadan şiirlerinde aşk, doğa, ölüm, ayrılık gibi temaları işlemiştir.

Özellikle koşma ve semailerinde oldukça başarılıdır. Şiirlerinde dini konulara yer vermemiştir.

Bu parçada tanıtılan halk ozanı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Seyrani B) Köroğlu C) Karacaoğlan

D) Âşık Veysel E) Dadaloğlu

3. Aşağıdaki sanatçılardan hangisinin, karşısında verilen türde şiiri yoktur?

A) Köroğlu - kalenderi

B) Seyrani - taşlama

C) Dadaloğlu - koçaklama

D) Karacaoğlan - güzelleme

E) Bayburtlu Zihni - mesnevi

6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir bilgi yanlışı vardır?

A) Âşık Ömer, divan edebiyatı dil özelliklerinin saz şairleri arasında yayılmasında öncülük etmiştir.

B) Karacaoğlan, şiirlerinde tasavvufa ve dini konulara

yer vermiştir.

C) Köroğlu, yiğitçe söylediği koçaklamalarıyla tanınmıştır.

D) Dadaloğlu, Türkmen aşiretlerinin yerleşik hayata geçirilme çabalarına karşı çıkmıştır.

E) Seyrani, dönemin ileri gelenlerine taşlamalar yazdığı

için memleketine dönmek zorunda kalmıştır.

35 EDEBİYAT

Sınav Tadında FASİKÜL 2

7. Şiirleri, 17. yüzyılda yaşadığını doğrular niteliktedir. Çeşitli savaşlara katıldığı, Yeniçeri Ocağı’nda yetiştiği söylenir. Tanık olduğu tarihi olayları konu olarak seçmesi,

coşkunluğu, içtenliği ve halkın benimsediği deyişleri yansıtmasından dolayı şiirleri uzun yıllar söylenegelmiştir.

Bağdat kuşatması sırasında şehit olan Genç Osman adlı

askerin kahramanlıklarını anlattığı destanı, ününün uzun

yıllar yaşamasını sağlamıştır.

Bu parçada sözü edilen halk ozanı aşağıdakilerden

hangisidir?

A) Âşık Veysel

B) Kayıkçı Kul Mustafa

C) Niyazi-i Mısri

D) Erzurumlu Emrah

E) Everekli Âşık Seyrani

10. Durmayın orada kargı kucakta

Dolansın yiğitler köşe bucakta

Bir savaş edelim kelle kucakta

Şehitler aşkına çalın kılıcı

İçerik ve biçim özellikleri göz önünde bulundurulduğunda, yukarıdaki şiirin aşağıdaki şairlerden hangisi tarafından yazıldığı söylenebilir?

A) Köroğlu

B) Ömer Hayyam

C) Kaygusuz Abdal

D) Yunus Emre

E) Hoca Dehhani

8. Tekke edebiyatı şairlerinden Kaygusuz Abdal şathiye,

I II III

Pir Sultan Abdal kaside türünde söylediği şiirleriyle

IV V

tanınmıştır.

Bu cümledeki bilgi yanlışının giderilmesi için aşağıdaki değişikliklerden hangisi yapılmalıdır?

A) I. nin yerine “Divan edebiyatı” getirilmeli

B) II. nin yerine “Nefi” getirilmeli

C) III. nün yerine “hicviye” getirilmeli

D) IV. nün yerine “Nedim” getirilmeli

E) V. nin yerine “nefes” getirilmeli

11. I. Risaletü’n Nushiye adlı mesnevisi vardır.

II. Divan-ı Hikmet şiirlerinin yer aldığı yapıtıdır.

III. Süslü, sanatlı ve ağır bir dil kullanmıştır.

IV. Şiirlerinde daha çok, ilahi aşk temasını işlemiştir.

V. Şiirlerinde hece ölçüsünün yanı sıra aruz ölçüsü de

kullanmıştır.

Yukarıda numaralanmış yargılardan hangisi Yunus

Emre için söylenemez?

A) I ve II B) II ve III C) II ve IV

D) III ve V E) IV ve V

9. I. Haksızlığa, rüşvete, toplumsal dengesizliklere, kaba

sofuluğa, ahlaksızlığa karşı yazdığı taşlamalarıyla tanınmıştır. (Seyrani)

II. Makalat adlı yapıtında, tasavvufla ilgili konuları bölümler halinde anlatmıştır. (Hacı Bektaş Veli)

III. Koçaklamalarıyla tanınmıştır. (Köroğlu)

IV. Divan şiirinden etkilenmemiş, hece ölçüsüyle söylediği nefesleriyle tanınmıştır. (Kaygusuz Abdal)

V. Tasavvufi konuları alaylı bir üslupla işlediği şathiyeleriyle tanınmıştır. (Pir Sultan Abdal)

Yukarıda numaralanmış cümlelerle birlikte verilen sanatçı adlarından hangi ikisi yer değiştirirse bilgi yanlışlığı giderilmiş olur?

A) I ve II B) I ve V C) II ve III

D) III ve IV E) IV ve V

12. Aşağıdaki açıklamalardan hangisi ayraç içinde verilen ozanla uyuşmamaktadır?

A) Şiirlerinde çağının önemli tarihsel olaylarını yansıtmıştır. (Kayıkçı Kul Mustafa)

B) Divan şiirinin ifade ve dil özelliklerinin âşıklar arasında yayılmasına öncülük etmiştir. (Âşık Ömer)

C) Şiirleri arasında yiğitçe söylediği koçaklamalar önemli

yer tutar. (Kaygusuz Abdal)

D) Dönemindeki aksaklıkları ele almış, bazı yöneticileri

ve sofuları yerden yere vurmuştur. (Seyranî)

E) Başta Fuzuli olmak üzere Baki ve Nedim’den etkilenmiş, hem divan hem de halk şiiri tarzında eserler

vermiştir. (Erzurumlu Emrah)

1-C 2-E 3-A 4-A 5-E 6-B 7-B 8-E 9-E 10-A 11-B 12-C

EDEBİYAT 36

FASİKÜL 2

DİVAN EDEBİYATI

 Divan edebiyatı, XIII. yüzyılda Hoca Dehhani ile başlayıp

XIX. yüzyıla kadar varlığını devam ettirmiştir.

 Saray edebiyatı, klasik edebiyat, yüksek zümre edebiyatı gibi değişik adlarla anılan bu edebiyat için en yaygın

kullanılan isim divan edebiyatıdır.

 Bu adlandırmada şairlerin, eserlerini “divan” adı verilen bir

kitapta toplamaları etkili olmuştur.

 Bütün divan şairleri, geleneğin belirlediği bu kurallara uymuşlar, ortak söz varlığının dışına çıkmamışlardır.

 Divan edebiyatında sanatçıların beslendikleri kaynaklar,

İslami inançlar olmak üzere İslami ilimler, İslam tarihinin

olayları, tasavvuf, Hint-İran kökenli söylenceler, peygamber kıssaları, evliya menkıbeleri, çağın bilimleri, günlük

olaylar, gelenek ve görenekler, terimler, deyimler, atasözleridir.

 Genellikle; aşk, şarap, sevgili, ölüm, övgü, yergi, tabiat ve

tasavvuf gibi konular işlenmiştir.

 Divan şiirinde aşk büyük yer tutar. Ama bu aşk hem dünyevi hem de tasavvufidir.

 Hoca Dehhani ile başlayan bu geleneğin en tanınmış sanatçıları arasında XIV. yüzyılda Ahmedî, Süleyman Çelebi;

XV. Yüzyılda Şeyhi, Ahmet Paşa, Necati; XVI. yüzyılda Fuzuli, Baki, Hayali Bey, Taşlıcalı Yahya; XVII. yüzyılda Nef’i,

Nabi; XVIII. yüzyılda Nedim, Şeyh Gâlip; XIX. yüzyılda Enderunlu Vasıf vb. sayılabilir.

DİVAN EDEBİYATININ GENEL ÖZELLİKLERİ

 Şiirler, aruz ölçüsüyle yazılmıştır.

 Hem beyit, hem dörtlük şiir birimiyle yazılan ortak şiir biçimleri kullanılmıştır.

 Uyak kulak için değil, göz içindir.

 Genellikle zengin uyak kullanılmıştır.

 Arapça, Farsça sözcük ve tamlamalarla yüklü ağır bir dil

kullanılmıştır.

 Söz sanatlarına ağırlık verilmiş, süslü ve sanatlı bir söyleyiş önem kazanmıştır.

 Şiirlerde, konu her beyitte tamamlandığından; konu bütünlüğü aranmamış, beyit bütünlüğü esas alınmıştır.

 Konu bütünlüğü olmadığından, şiirlerde başlık yoktur.

 Her şiir, redifiyle veya türünün adıyla anılmıştır.

 Bütün güzelliği değil, parça güzelliği önemlidir.

 Anlamdan çok, söyleyiş güzelliği önemlidir.

 Şiirlerde, “mazmun” adı verilen; klişeleşmiş, kalıplaşmış

ortak sözler “badem (göz), keman/yay (kaş), ok (kirpik,

gamze), inci (diş), gonca (dudak), servi (boy), gece (saç)

vb.” kullanılmıştır.

 Şairler, şiirlerinde “mahlas” denen takma ad kullanmışlardır.

 İnsanın iç dünyasına yönelik, soyut edebiyattır.

 Şiirlerde, yaşamdan kopuk konular, hayaller işlenmiş; günlük yaşama pek yer verilmemiştir.

 Arap ve Fars edebiyatlarının etkisinde gelişmiştir.

1 - ÇÖZÜMLÜ SORU / ÖSYM

Divan şiiriyle ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?

A) Yabancı sözcüklerle ve kurallarla yüklü bir dil kullanılmıştır.

B) Ölçü olarak aruz kullanılmıştır.

C) Kavramlar, ortaklaşa kullanılan kalıplaşmış sözlerle anlatılmıştır.

D) Konular genellikle gerçek yaşamdan alınmıştır.

(Divan şiirinde bireysellik, soyut nitelikler taşıyan, gerçek

yaşamdan kopuk bir anlayış egemendir. Cevap D)

E) Şiirler “divan” adı verilen kitaplarda toplanmıştır.

2 - ÖĞRETEN SORU / ÖSYM

Aşağıdaki edebiyat dönemlerinin hangisinde, şairlerin büyük bir çoğunluğu, şiiri, toplumsal amaçlardan, bilimsel

içeriklerden uzak, salt şiirsel değerleri ön plana alarak

yazmışlar ve ortak biçimler içinde kalıplaşmış ortak kavramlar kullanmışlardır?

A) Cumhuriyet Dönemi edebiyatı

B) Milli Edebiyat

C) Servetifünun edebiyatı (Edebiyatıcedide)

D) Tanzimat edebiyatı

E) Divan edebiyatı

Çözüm:

İslamiyet Etkisindeki Türk Edebiyatı Dönemi

37 EDEBİYAT

FASİKÜL 2 BAŞKA YERDE YOK

 İkinin üstünde bütünlük oluşturan dizelere “bent

(küme, bölüm)” denir.

 Divan edebiyatı şiir geleneğinde mısra ve beyit

dışındaki bütün nazım birimlerine bent denmiş,

bir şiiri oluşturan aynı ölçüye sahip üçer, dörder,

beşer, altışar vb. mısralık birimlerin her biri

bir bent olarak adlandırılmıştır.

BAŞKA YERDE YOK

 Gazeller; başta aşk ve güzellik olmak üzere ayrılık, sevgilinin güzelliği, baharın verdiği neşe

gibi konuları işler.

 Daha çok lirik konuların işlendiği gazeller işledikleri konuya göre birtakım isimler alır.

 Aşkın verdiği mutluluğu, sıkıntıyı, sevgilinin güzelliğini anlatan gazeller âşıkane gazel

 Hayata karşı kayıtsızlığı, yaşamaktan zevk almayı anlatan gazeller rindane gazel

 Kadını ve aşkın zevklerini şuh bir tavırla ifade

eden gazel türü şûhane gazel

 Ahlakla ilgili öğütler veren, özdeyiş niteliğindeki sözlerin ağır bastığı gazeller hikemî gazel olarak adlandırılır.

 Türk edebiyatında Fuzûli, âşıkane gazelin; Baki, rindane gazelin; Nedim, şûhane gazelin;

Nâbî hikemî gazelin öncüsü sayılır.

 Dize ortalarında uyak bulunan gazellere “musammat gazel” denir.

 Gazelleri makamla okuyan kişilere “gazelhan”,

gazel yazan usta şairlere ise “gazelsera” adı verilir.

 Musarra, mısraları birbiri ile kafiyeli olan beyitlere denir. Gazellerin ilk beyitleri (matla) musarra’dır. Her mısrası aynı kafiyede olan şiirlere de musarra denir.

DİVAN EDEBİYATI ŞİİR BİÇİMLERİ

ŞİİR BİRİMİ BEYİT OLANLAR

GAZEL

 Türk edebiyatına Arap edebiyatından geçmiştir.

 Divan şairlerinin en çok kullandığı nazım biçimi olan gazel,

beyitlerle oluşturulur ve kafiye düzeni aa-xa-xa-xa… şeklindedir.

 Gazellerde beyit sayısı 5-15 arasında değişmektedir.

 Gazelin ilk beytine matla, son beytine makta, matladan hemen sonraki beyte hüsn-i matla, maktadan bir önceki beyte ise hüsn-i makta adı verilir.

 Şairin mahlasının bulunduğu beyte mahlas beyit ya da

mahlas-hâne adı verilmekte ve mahlas genellikle gazelin

son beytinde yer alır.

 Gazelin en güzel beyti beytül-gazel ya da şâh-beyit olarak

adlandırılır.

 Beyitler arasında anlam birliği bulunan gazeller yek-âhenk

gazel denir.

 Anlam birliğinden başka bütün beyitleri aynı güçte, değerde ve güzellikte olan gazellere yek-âvâz adı verilir.

 Konu bakımından halk edebiyatındaki karşılığı koşmadır.

GAZEL - Fuzuli

Hâsılım yok ser-i kûyunda belâdan gayrı

Garazım yok reh-i aşkında fenâdan gayrı

Yetti bî-kesliğim ol gaayete kim çevremde

Kimse yok çizgine girdâb-ı belâdan gayrı

Ne yanar kimse bana âteş-i dilden özge

Ne açar kimse kapım bâd-ı sabâdan gayrı

Bezm-i aşk içre Fuzûlî nice âh eylemeyem

Ne temettu’ bulunur bende sadâdan gayrı

3 - ÖĞRETEN SORU / 2018 AYT

Bir gazele ait üç beyit şu şekildedir:

I. Ne denlü ağlasa zâr olsa âşık

Açılsa gülse gül-zâr olsa dilber

II. Cefâyı az kılsa Hayretî’ye

Sözüm bu kim vefâ-dâr olsa dilber

III. Öpülse yâr ile yâr olsa dilber

Koculsa râm-ı dil-dâr olsa dilber

Bu beyitlerin şiirde yer alma sırası aşağıdakilerden hangisinde doğru olarak verilmiştir?

A) I - III - II B) II - I - III C) II - III - I

D) III - II - I E) III - I – II

Çözüm:

İslamiyet Etkisindeki Türk Edebiyatı Dönemi

EDEBİYAT 38

FASİKÜL 2

4 - ÖĞRETEN SORU / 2018 AYT

Her beyti başlı başına bağımsız bir şiir olmakla birlikte bütün

beyitleri arasında bir duygu ve düşünce birliği bulunan şiirlere

Divan edebiyatında ---- denir. Örneğin Fuzûlî’nin gerek Divan’ında gerekse ---- mesnevisinde bu türden şiirlerin sayısı

oldukça fazladır.

Bu parçada boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden hangisi sırasıyla getirilmelidir?

A) yek-ahenk gazel - Leyla vü Mecnun

B) rindane gazel - Şikâyetname

C) âşıkane gazel - Rind ü Zâhid

D) yek-avaz gazel - Hadîkatü’s-Süeda

E) beytü’l gazel - Beng ü Bade

Çözüm:

KASİDE

 Divan edebiyatında sıklıkla kullanılan bir nazım biçimidir.

 Arap edebiyatından İran edebiyatına oradan da Türk edebiyatına geçmiştir.

 Kasideler, din veya devlet büyüklerini övmek amacıyla yazılır.

 Bazen de kasidelerde yergi söz konusudur.

 Kaside denilince akla gelen ilk isim Nef’î’dir.

 Giriş (Nesib-Teşbib) bölümlerinde işlenen konulara ya da

rediflerine göre adlandırılır.

 Konularına göre, Bahariye (Bahar), Iydiye (Bayram), Şitaiye (Kış) Ramazaniye (Ramazan), Sayfiye (Yaz) adlarını alır.

 Divan edebiyatında rediflerine göre adlandırılmış başlıca

kaside örnekleri:

Su Kasidesi, Sühân kasidesi, Gül kasidesi, Sünbül Kasidesi.

 Beyit sayısı 33-99 arasında değişir. Ancak beyit sayısı 33’ten

az ve 99’dan çok olan kasideler de vardır.

 Uyak düzeni aa, xa, xa... biçimindedir.

 İlk beytine “matla”, son beytine “makta” denir.

 Şairin mahlasının bulunduğu beyte “taçbeyit” adı verilir.

 En güzel beytine “beytü’l kasid” adı verilir.

GÜL KASİDESİ - Necati

Yılda bir kere menâr-ı şahdan didâr gül

Gösterür nite ki nur-ı Ahmed-i Muhtâr gül

Oldı mânend-i Medine hoş münevver gülistan

Devha-i güldür menâre pertev-i envâr gül

Cem’ idüp evrâk-ı âl üstine itmiş zer-fişân

Yazmış ol mecmuaya vasf-ı ruhun ey yâr gül

…

Gülşen-i vasfunda her beyti Necati çakerün

Benzer ol mevzun nihale kim ucında var gül

KASİDENİN BÖLÜMLERİ

 Giriş (Nesib-Teşbib) Bölümü: Asıl konuya geçilmeden

önce; kış, bahar, yaz, ramazan, bayram tasvirleri yer alır.

 Girizgâh Bölümü: Asıl konuya geçiş ifade eden, nükteli ve

ince sözlere yer verilir.

 Methiye Bölümü: Övülecek kişinin yücelikleri sanatlı ve

süslü bir söyleyişle sıralanır.

 Fahriye Bölümü: Şair, kendini ve şiirini başka şairlerle karşılaştırarak över.

 Tegazzül Bölümü: Kasideyle aynı uyak ve ölçüde bağımsız bir gazel yer alır.

 Taç Bölümü: Şairin mahlası -takma ad- yer alır.

 Dua Bölümü: Kaside yazılan kişiye başarılı olması için edilen dualar yer alır.

5 - ÇÖZÜMLÜ SORU / 2021 AYT

Aşağıdaki beyitlerin hangisi bir kasidenin “fahriye” bölümünden alınmış olabilir?

A) Lâle-hadler yine gülşende neler itmediler

Servi yürütmediler gonceyi söyletmediler

B) Ayagı yer mi basar zülfüne ber-dâr olanun

Zevk ü şevk ile virür cân u seri döne döne

C) Yok bu şehr içre senin vasf ettiğin dil-ber Nedîm

Bir perî-sûret görünmüş bir hayâl olmuş sana

D) Görüp bu hâli gül-istanda dondu cedvel-i âb

Bahâra dek duramaz korkarım kenâr çizer

E) Arab u Rûm’da üstâd-ı sühandır Vehbî

Acemî oldu yanında şuârası Acem’in

İslamiyet Etkisindeki Türk Edebiyatı Dönemi

39 EDEBİYAT

FASİKÜL 2 AKLINDA OLSUN

Genellikle Kaside Biçimiyle Yazılmış Divan Edebiyatı Şiir Türleri Şunlardır:

 Tevhid: Allah’ın bir ve tek olduğunun anlatıldığı şiirlerdir.

 Münacaat: Allah’a yalvarış ve yakarışların dile

getirildiği şiirlerdir.

 Naat: Hz. Muhammed’in (sav) büyüklüğünü

anlatmak ve onu övmek için yazılan şiirlerdir.

Fuzuli’nin Su Kasidesi başarılı bir naat örneğidir.

 Methiye: Padişahları, vezirleri ve devrin ileri

gelen kişilerini övmek için yazılan şiirlerdir.

 Mersiye: Devlet büyüklerinin ölümünden duyulan acıların dile getirildiği şiirlerdir. Baki’nin,

Kanuni Sultan Süleyman’ın ölümünden duyduğu acıyı dile getirdiği “Kanuni Mersiyesi” bu

türün güzel bir örneğidir.

 Hicviye: Bir kimseyi yermek amacıyla, sert ve

abartılı bir dille yazılan şiirlerdir. Edebiyatımızda bu türün en başarılı ismi Nefi’dir. -Nefi’nin

Siham-ı Kaza adlı yapıtındaki şiirler, bu türün

en başarılı örnekleri arasında yer almaktadır.

MESNEVİ

 İran (Fars) edebiyatından Türk edebiyatına geçmiştir.

 Türk edebiyatına girişi 11. yüzyılda Yusuf Has Hacip’in Kutadgu Bilig adlı eseriyle olmuştur.

 Mesnevilerde aşk, kahramanlık, din, tasavvuf gibi konular

işlenir.

 Beyit sayısı ve konu bakımından sınırlama yoktur.

 Uyak düzeni aa, bb, cc, dd, ee... şeklindedir.

 Daha çok, aruzun kısa kalıplarıyla yazılır.

 Genellikle, öyküleme gerektiren konular işlenmiştir.

 Mesneviler bir bakıma divan edebiyatında günümüz roman ve hikâyesinin yerini tutan eserlerdir.

MESNEVİNİN BÖLÜMLERİ

 Dibace : Mesnevinin ön sözüdür.

 Tevhit: Allah’ın birliği ve bütünlüğü anlatılır.

 Münacaat: Allah’a yakarışta bulunulur.

 Naat: Hz. Muhammed (sav) övülür.

 Miraciye : Miraç olayı anlatılır.

 Meth-i Çihar-yâr-i Güzîn: Dört Halife övülür.

 Methiye : Eserin sunulacağı kişi övülür.

 Sebeb-i Telif: Mesnevinin yazılış nedeni belirtilir.

 Âgâz-ı Dâstan: Mesnevinin asıl konusu bulunur.

 Hatime: Mesnevinin bittiğini belirten bölümdür.

HÜSN Ü AŞK’ tan - Şeyh Galip

Dil-zinde-i feyz-i Şems-i Tebrîz

Ney-pâre-i hâme-i şeker-rîz

Bu resme koyup beyân-ı aşkı

Söyler bana dâstân-ı aşkı

Kim vardı Arab’da bir kabîle

Mustecmi’-i haslet-i cemîle

Ser-levha-i defter-i fütüvvet

Ser-hayl-i Arab Benî Mahabbet

….

DİVAN EDEBİYATINDA ÖNEMLİ MESNEVİLER

 Leyla ile Mecnun, Beng ü Bade - Fuzuli

 İskendername, Cemşid ü Hurşid - Ahmedi

 Harname, Hüsrev ü Şirin - Şeyhi

 Hayrabad, Hayriye - Nabi

 Hüsn ü Aşk - Şeyh Galip

 Mantıku’t Tayr - Gülşehri

 Şem ü Pervane - Lamî Çelebi

 Ferhad u Şirin - Ali Şir Nevaî BENDEN UYARMASI

Hamse: Bir sanatçının beş mesnevisinden oluşan

eserine verilen isimdir.

 Hamse yazarı şairler, hamse şairi ya da hamsenüvis diye adlandırılır.

 Türk edebiyatında 16. yüzyılda gelişmeye başlamıştır.

 Türk edebiyatında ilk hamseyi Ali Şir Nevaî yazmıştır.

Hamse Sahibi Bazı Divan Şairleri:

Ali Şir Nevaî , Lamî Çelebi, Taşlıcalı Yahya, Nevizade Atai, Nergisi, Genceli Nizami

6 - ÖĞRETEN SORU / ÖSYM

Mesneviyle ilgili olarak aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?

A) Uyak düzeni aa ba ca... biçimindedir.

B) Beyit sayısı, konunun işlenişine göre belirlenir.

C) Daha çok, aruz vezninin kısa kalıplarıyla yazılır.

D) Arap ve Türk edebiyatına İranlılardan geçmiştir.

E) Öyküleme gerektiren konular, bu türde işlenmiştir.

Çözüm:

İslamiyet Etkisindeki Türk Edebiyatı Dönemi

EDEBİYAT 40

FASİKÜL 2

MÜSTEZAT

 Bir gazelin her dizesine bir kısa dize ekleyerek oluşturulan

şiir biçimidir.

 Eklenen bu kısa dizeye ziyade denir.

 Kısa dizeler okunsa da okunmasa da beytin anlamı bir

bütün oluşturur.

 Uyak düzeni gazelinki gibidir.

 Gazelde işlenen konular işlenir.

MÜSTEZAT - Nedîm

Ey şûh-i kerem-pîşe dil-i zâr senindir

Yok minnetin aslâ

Ey kân-ı güher anda ne kim var senindir

Pinhân ü hüveydâ

8 - ÖĞRETEN SORU / ÖSYM

Kalbim yine üzgün seni andım da derinden

Geçtim yine dün eski hazan bahçelerinden

Üzgün ve kırılmış gibi en ince yerinden

Geçtim yine dün eski hazan bahçelerinden

Bu dizeler biçim ve içerik özelliklerine göre aşağıdaki nazım biçimlerinin hangisinden alınmış olabilir?

A) Şarkı B) Kaside C) Terkibibent

D) Kıta E) Rubai

7 - ÖĞRETEN SORU / 2021 AYT

Ey serv-i sehi sen geleli seyr ile bağa

Baş çekmedi ar’ar

Çok ali-nesebler özünü saldı ayağa

Kul böldü sanavber

Biçim ve içerik özellikleri dikkate alındığında bu şiirin nazım şeklinin aşağıdakilerden hangisi olduğu söylenebilir?

A) Müstezat B) Kıt’a

C) Şarkı D) Terkibibent

E) Rubai

Çözüm:

TUYUĞ

 Genellikle, aşk ve aşk yüzünden çekilen acılar ve içki gibi

konuların dile getirildiği şiirlerdir.

 Halk edebiyatındaki mani türüne benzer tarzda yazılmış şiirlerdir.

 Bazen dört mısra da birbiriyle kafiyeli olabilir.

 Tek dörtlükten oluşur.

 Uyak düzeni aaxa biçimindedir.

 Konu sınırlaması yoktur.

 Aruzun yalnızca fâilâtün, fâilâtün, fâilün kalıbıyla yazılır.

 Divan edebiyatına Türkler tarafından kazandırılmıştır.

 Kadı Burhaneddin, Ali Şir Nevai, Nesimi bu türün başarılı

örneklerini vermişlerdir.

KITA

 Sözlük anlamıyla “parça” demek olan kıta, iki ya da daha

çok beyitten oluşan şiir biçimidir.

 Felsefi, tasavvufi bir fikir, bir hayat görüşü, bir nükte, bir kişiyi övme ya da yerme, bir olayın tarihi kıtanın konusu olabilir.

 Kıtalarda mahlas bulunmayışı genel bir kural olmakla birlikte uzun kıtalarda şairler çoğunlukla mahlaslarını söylemişlerdir.

 Uyak düzeni gazelinki gibidir.

 Beyitler arasında anlam bütünlüğü bulunur.

KITA - Nefi

Ey dil hele âlemde bir âdem yoğ imiş

Vâr ise de ehl-i dile mahrem yoğ imiş

Gam çekme hakîkatte eğer ârif isen

Farz eyle ki el’ân yine âlem yoğ imiş

DİVAN EDEBİYATI ŞİİR BİÇİMLERİ

ŞİİR BİRİMİ DÖRTLÜK OLANLAR

ŞARKI

 Türklerin, divan edebiyatına kazandırdığı iki nazım biçiminden biri olan şarkı (diğeri tuyuğ), bestelenmek amacıyla

yazılır.

 Genellikle dörder dizeli bentlerle kurulur ancak beş ya da

altı dizeli bentlerden oluşan şarkılar da vardır.

 Her bendin üçüncü dizesi miyan, her bendin sonunda tekrarlanan dize ise nakarat olarak adlandırılır.

 Miyan, şarkının en dokunaklı ve en anlamlı dizesidir.

 Genellikle aşk, sevgili, eğlence, ayrılık gibi konuların işlendiği şarkılarda dörtlük sayısı 2-5 arasında değişmektedir.

 Kafiye düzeni aaaa-bbba-ccca, abab-cccb-çççb veya aAaA-bbbA-cccA’dır. (A: Nakaratları belirtir.)

 Türk edebiyatında şarkı adıyla yazılan ilk manzumeler, XVII.

yüzyılın sonlarında görülür.

 Divan edebiyatının en güzel şarkı örneklerini Nedim vermiştir. Şeyh Gâlip, Enderunlu Fâzıl, Enderunlu Vâsıf gibi

sanatçılar da bu nazım biçimini yaygınlaştırmıştır.

ŞARKI - Nedim

Bir safâ bahşedelim gel şu dil-i nâ-şâda

Gidelim serv-i revânım yürü Sa’d-âbâd’a

İşte üç çifte kayık iskelede âmâde

Gidelim serv-i revânım yürü Sa’d-âbâd’a

Gülelim oynayalım kâm alalım dünyâdan

Mâ-i Tesnîm içelim çeşme-i nev-peydâdan

Görelim âb-ı hayât aktığın ejderhâdan

Gidelim serv-i revânım yürü Sa’d-âbâd’a

…

İslamiyet Etkisindeki Türk Edebiyatı Dönemi

41 EDEBİYAT

FASİKÜL 2

MURABBA

 Felsefi, didaktik, dini konuların yanı sıra aşkın işlendiği şiirlerdir.

 Övgü, yergi, manzum, mektup, mersiye gibi türlerde yazılmıştır.

 Aruzun her kalıbıyla yazılabilir.

 Uyak düzeni aaaa, bbba, ccca... biçimindedir.

 Dörtlük sayısı 3-7 arasında değişir.

 Şairin mahlası son dörtlükte yer alır.

 Taşlıcalı Yahya ve Namık Kemal bu türün başarılı örneklerini vermiştir.

TUYUĞ - Kadı Burhanettin

Ben seven hûblar içinde şâh imiş

Sanasın yılduz içinde mâh imiş

Ben denize çalmışum cânumı

Kamu işi başaran Alllah imiş

RUBAİ

 Hayatın anlamı, yaşam felsefesi, ölüm, dünyanın türlü nimetlerinden yararlanma, şarap gibi konular işlenir.

 Divan edebiyatında Mevlana, Cumhuriyet Dönemi’nde Yahya Kemal Beyatlı ve Arif Nihat Asya rubai nazım biçimiyle

şiirler yazmıştır.

 Tek dörtlükten oluşur.

 Uyak düzeni aaxa biçimindedir.

 Kendine özgü yirmi dört aruz kalıbı vardır.

 Divan edebiyatına İran edebiyatından gelmiştir.

 Ömer Hayyam, bu türün başarılı örneklerini vermiştir.

RUBAİ - Yahya Kemal Beyatlı

Her rind, bu bezmin nedir encamı bilir

Dünyamızı nagâh zalam örtebilir

Bir bitmeyecek şevk verirken beste

Bir tel kopar ahenk ebediyen kesilir

9 - ÖĞRETEN SORU / ÖSYM

Bize İran edebiyatından geçmiştir. Dört dizeden oluşur. Aruz

ölçüsünün kendine özgü kalıplarıyla yazılır. Az sözle önemli

bir şey söylenerek sağlanan anlam yoğunluğu, başta gelen

özelliğidir. Genellikle felsefeyle ilgili düşünsel temalar işlenir.

Bu parçada sözü edilen divan şiiri biçimi, aşağıdakilerden

hangisidir?

A) Gazel B) Müstezat C) Murabba

D) Rubai E) Kaside

Çözüm:

MURABBA - Fuzuli

Hasılım berk-i havadisten melamet dağıdır

Mesnedim kuy-i melamette fena toprağıdır

Zâr gönlüm tende zından-ı bela tutsağıdır

Rahm kıl devletli sultanım mürevvet çağıdır

...

Gör Fuzuli’nin ruh-i zerdinde eşk-i âlini

Perde-i ibdar dutmuş suret-i ikbalini

Derd-mendindir inayetler edip sor halini

Rahm kıl devletli sultanım mürevvet çağıdır

DİVAN EDEBİYATI DİĞER ŞİİR BİÇİMLERİ

TERKİBİBENT

 Felsefi ve tasavvufi konuların yanı sıra aşkın işlendiği şiirlerdir.

 Mersiye, methiye ve hicviye türünde şiirler daha çok, terkib-i bent biçiminde yazılmıştır.

 Bentlerin her biri 7 veya 10 beyitten oluşur.

 Bent sayısı 5-15 arasında değişir.

 Bentler birbirine “vasıta beyti” denilen beyitlerle bağlanır.

 Vasıta beyti her bentten sonra değişir.

 Bentlerin uyak düzeni aa-xa-xa-xa…şeklinde gazeldeki gibidir.

 Bağdatlı Ruhi, Şeyhi, Ziya Paşa bu türün başarılı örneklerini vermişlerdir.

(Kanuni Mersiyesi’nden) / Baki

1. BENT

Ey pây-bend-i dâm-geh-i kayd-ı nâm ü neng

Tâ key hevâ/yi meşgale-i dehr-i bî-direng

An ol günü ki âhir olub nev-bahâr-ı ömr

Berg-i hazana dönse gerek ruy-ı lale-reng

…

Yüz yire kodu lûtf ile gül-berg-i ter gibi

Sanduka saldı hâzin-i devrân güher gibi

2. BENT

Hakka ki zîb ü ziynet-i ikbâl ü câh idi

Şâh-ı Skender-efser ü Dârâ-sipâh idi

Gerdûn ayağı tozuna eylerdi ser-fürû

Dünyâya hâk-ı bâr-gehi secde-gâh idi

….

Hurşîde baksa gözleri halkın dolagelür

Zîrâ görünce hâtıra ol meh-likaa gelür

İslamiyet Etkisindeki Türk Edebiyatı Dönemi

EDEBİYAT 42

FASİKÜL 2

TERCİİBENT

 Allah’ın kudreti, evrenin sırları, doğanın zıtlıkları gibi konuların yanı sıra felsefi konuların da işlendiği şiirlerdir.

 Biçim yönüyle terkib-i bent gibidir.

 Terkibibentten farkı vasıta beytinin değişmemesidir.

 Bentler arasında geçişi sağlayan “vasıta beyti” değişmeden tekrarlanır.

 Vasıta beytinin değişmemesi bütün bentlerde aynı

konunun işlenmesini gerektirir.

 Bütün şiir boyunca aynı konu işleneceği için, yazılması oldukça zordur.

 Şeyh Galip, Ziya Paşa bu türün başarılı örneklerini vermişlerdir.

TERCİİBENT / Fuzuli

1. BENT

Ben kimem bir bî-kes ü bî-çâre vü bî-hânmân

Tâli’üm aşüfte ikbâlüm nigûn bahtum yaman

Nemlü eşkümden zemîn memlû ünümden âsmân

Âh ü nâlem nâvek ü peyveste ham kaddüm kemân

…

Sensüz olman ayru mihnetden belâdan bir zemân

El-amân hicrân belâ vü mihnetinden el-amân

2. BENT

Fâriğ idüm cümle âlemden bilür âlem beni

Ayb iderdi bî-haber sanub benî-Âdem beni

Koymadı devrân-ı çerh öz hâlüme hurrem beni

Şâd iken âlemde çerh itdi esîr-i gâm beni

…

Sensüz olman ayru mihnetden belâdan bir zemân

El-amân hicran belâ vü mihnetinden el-amân

10 - ÖĞRETEN SORU / ÖSYM

Bir şairin, başka bir şairin şiirini konu ve biçim yönünden

örnek alarak aynı ölçü, aynı uyak ve aynı redifle yazdığı

benzer şiire ne ad verilir?

A) Muhammes B) Nazire C) Murabba

D) Taştir E) Müseddes

Çözüm: BAŞKA YERDE YOK

NAZİRE: Bir şairin başka bir şairin şiirini model

alarak aynı uyak, redif ve ölçüde yazdığı benzer şiire verilen addır.

TEHZİL: Nazirenin, şaka ve alay amacıyla yazılmış

haline verilen addır.

MUHAMMES: Aynı vezinde beşer dizelik bentlerden oluşan nazım şeklidir. İlk bendin beş dizesi birbiriyle kafiyeli, sonraki bentlerin son

bir veya iki dizesi ilk bent ile kafiyeli olur. (aaaaa-bbbba... veya aaaaa-bbbaa... )

TAŞTİR(TAHMİS) : Bir gazeldeki beyitlerin mısraları arasına başka bir şair tarafından üç dize

yazılmasıyla beş dizeye tamamlanan nazım

biçimidir.

MÜSEDDES: Bentleri altı dizeden oluşan divan

şiiri nazım biçimidir. Uyak düzeni genellikle

aaaaaa-bbbbba-ccccca-ddddda... şeklinde

olur.

İslamiyet Etkisindeki Türk Edebiyatı Dönemi

43 EDEBİYAT

FASİKÜL 2

12 - ÖĞRETEN SORU / ÖSYM

Aşağıdaki dizilerden hangisi, tümüyle divan edebiyatı ürünlerinin adlarıdır?

A) şarkı - ağıt - rubai - müstezat - mani

B) müstezat - mersiye - gazel - naat - münacaat

C) tuyuğ - kaside - murabba - türkü - gazel

D) rubai - muhammes - destan - tuyuğ - masal

E) gazel - şarkı - murabba - mani - mesnevi

13 - ÖĞRETEN SORU / ÖSYM

Gazel ve koşmanın karşılaştırılması ile ilgili aşağıdaki yargılardan hangisi yanlıştır?

A) Gazel, Divan edebiyatına; koşma, Halk edebiyatına özgü

nazım biçimidir.

B) Gazelde nazım birimi beyit, koşmada dörtlüktür.

C Gazel, aruzun istenilen her kalıbıyla yazıldığı halde; koşma,

genellikle hece ölçüsünün 11’li kalıbıyla yazılır.

D) Gazel 10-20 beyitten, koşma 7-12 dörtlükten oluşur.

E) Gazellerin konusu sevgilinin güzelliği, aşk ve şarap; koşmalarınki ise genellikle aşk, sevgi ve doğa güzellikleridir.

14 - ÖĞRETEN SORU / ÖSYM

Aşağıdaki beyitlerin hangisi bir kasidenin matla (ilk) beytidir?

A) Bahar erdi yine düştü letâfet gülsitân üzre

Yine oldu zemînin lütfu gâlip âsmân üzre

B) Gül devri ayş eyyâmıdır zevk u sefâ hengâmıdır

Âşıkların bayramıdır bu mevsim-i ferhunde dem

C) Cefâ taşın ne gam atsa Hayâlî sana alçaklar

Belâgat meyvesin hâsıl eden nahl-i hünersin sen

D) Bu devr içinde benim padişah-ı mülk-i sühan

Bana sunuldu kasîde bana verildi gazel

E) Arızın yâdıyla nemnâk olsa müjgânım n’ola

Zâyi olmaz gül temennâsıyla vermek hâre su

Çözüm:

Çözüm:

Çözüm:

11 - ÇÖZÜMLÜ SORU / 2020 AYT

Aşağıdaki açıklamalardan hangisi ayraç içinde verilen terimle uyuşmamaktadır?

A) Bir kimseyi yermek amacıyla abartılı bir üslup kullanılarak yazılan şiirlere denir. (Hicviye)

B) Dört dizeden oluşan bu nazım şekli yalnızca Türk edebiyatında görülür. (Tuyuğ)

C) Ahenk sağlamak amacıyla bir gazelin her dizesine kısa

bir dize eklenerek oluşturulan nazım şeklidir. (Müstezat)

D) Hemen hemen her kasidede yer alan bu bölümde şairler kendilerini ve şiirlerini mübalağalı bir şekilde överler.

(Fahriye)

E) Her beytinin dizeleri kendi arasında kafiyeli olan bu nazım şekli, divan edebiyatının en uzun nazım şeklidir. (Murabba)

(Dizeleri kendi arasında kafiyeli olan nazım şekli, mesnevidir.

Cevap E)

İslamiyet Etkisindeki Türk Edebiyatı Dönemi

EDEBİYAT 44

FASİKÜL 2

Aşağıda verilen boşluklara uygun kavramları getiriniz.

Kasidenin

hamse

Mesneviler mersiyeler

kasideler

Şarkılar

nazire

tuyuğ

mahlas rubai

Etkinlik

.............................., daha çok, aruz ölçüsünün kısa kalıplarıyla yazılan hacimli şiirlerdir. Aralarında benzerlik ilgisi kurulan varlık veya kavramlardan nitelikçe zayıf olanın, kuvvetli olana benzetilerek anlatılmasıdır.

Aralarında benzerlik ilgisi kurulan varlık veya kavramlardan ni Divan şairleri, şiirlerinde ............................ denen takma ad kullanmışlardır. telikçe zayıf olanın, kuvvetli olana benzetilerek anlatılmasıdır.

Ölen kişilerin ardından yazılan ............................. genellikle terkibibent biçiminde yazılmıştır. Aralarında benzerlik ilgisi kurulan varlık veya kavramlardan nitelikçe zayıf olanın, kuvvetli olana benzetilerek anlatılmasıdır.

............................., giriş bölümlerinde işlenen konulara ya da rediflerine göre adlandırılır. Aralarında benzerlik ilgisi kurulan varlık veya kavramlardan nitelikçe zayıf olanın, kuvvetli olana benzetilerek anlatılmasıdır.

Bir sanatçının beş mesnevisinin bir araya gelmesiyle oluşan yapıtına .............................. denir. Aralarında benzerlik ilgisi kurulan varlık veya kavramlardan nitelikçe zayıf olanın, kuvvetli olana benzetilerek anlatılmasıdır.

Tek dörtlükten oluşan .......................... kendine özgü yirmi dört aruz kalıbıyla yazılır. Aralarında benzerlik ilgisi kurulan varlık veya kavramlardan nitelikçe zayıf olanın, kuvvetli olana benzetilerek anlatılmasıdır.

Aralarında benzerlik ilgisi kurulan varlık veya kavramlardan ni ............................, bestelenmek için dörtlükler halinde yazılan şiirlerdir. telikçe zayıf olanın, kuvvetli olana benzetilerek anlatılmasıdır.

Bir şairin şiirine başka bir şairce aynı ölçü, uyak ve redifte yazılan benzerine ............................ denir. Aralarında benzerlik ilgisi kurulan varlık veya kavramlardan nitelikçe zayıf olanın, kuvvetli olana benzetilerek anlatılmasıdır.

Tek dörtlükten oluşan ......................., divan şiirine Türkler tarafından kazandırılan bir nazım biçimidir. Aralarında benzerlik ilgisi kurulan varlık veya kavramlardan nitelikçe zayıf olanın, kuvvetli olana benzetilerek anlatılmasıdır.

Aralarında benzerlik ilgisi kurulan varlık veya kavramlardan ni ............................. beyit sayısı 33-99 arasında değişir. telikçe zayıf olanın, kuvvetli olana benzetilerek anlatılmasıdır.

A

B

C

D

E

F

G

H

I

İ

İslamiyet Etkisindeki Türk Edebiyatı Dönemi

45 EDEBİYAT

Öğreten Test FASİKÜL 2

2. Genellikle 5 ile 15 beyit arasında yazılan lirik şiirlerdir.

Uyak düzeni aa, xa, xa... şeklindedir. Beyitleri arasında

anlam birliği bulunma şartı yoktur. Çoğu kez, her beytin

tek başına güzel olmasıyla yetinilir. Daha çok; güzellikten, aşktan ve aşk yüzünden çekilen acılardan söz edilir.

Bu parçada açıklanan divan edebiyatı nazım biçimi

aşağıdakilerden hangisidir?

A) Şarkı B) Terkib-i bent C) Mesnevi

D) Gazel E) Rubai

4. Kasidenin ilk beytine matla, en güzel beytine beytül-kasid,

I II

şairin ismi geçen beytine de taçbeyit denir. Kasidelerde

III

asıl konu ile ilgili olmayan tasvirlerin yapıldığı bölüme

nesip, şairin kendini övdüğü bölüme methiye denir.

IV V

Bu parçada numaralanmış bölümlerin hangisinde bir

bilgi yanlışı vardır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

1. Divan edebiyatıyla ilgili aşağıdaki bilgilerden hangisi yanlıştır?

A) Şiirde bütün güzelliğine önem verilir.

B) Daha çok, beyit birimiyle yazılan kaside, gazel, mesnevi gibi nazım şekilleri kullanılır.

C) Dil; Arapça, Farsça sözcüklerle ve yabancı dil kurallarıyla fazlaca yüklüdür.

D) Beyitle ve dörtlükle oluşturulmuş nazım biçimleri vardır.

E) Gazel türünde Fuzuli, Baki; kasidede Nef’i; şarkıda

Nedim en tanınmış sanatçılardır.

5. Divan şiiri ile ilgili olarak aşağıda verilen bilgilerden

hangisi yanlıştır?

A) Arap ve Fars edebiyatının etkisinde gelişmiştir.

B) Halktan uzak, sanatlı ve ağır bir dil kullanılmıştır.

C) Gerçek hayattan çok, hayali ve soyut konular işlenmiştir.

D) Hece ölçüsünün yanında aruz ölçüsü de kullanılmıştır.

E) Şiirlerde genellikle zengin uyak kullanılmıştır.

3. Dil-harab-ı aşkınam sensin sebeb berbâdıma

Dini ayrı kâfir olsa rahm eder feryâdıma

Taş mıdır bağrın ki gelmezsin benim imdâdıma

Dini ayrı kâfir olsa rahm eder feryâdıma

Bu dizeler aşağıdaki nazım şekillerinden hangisiyle

yazılmış olabilir?

A) Tuyuğ B) Şarkı C) Rubai

D) Gazel E) Mesnevî

6. Aşağıdakilerden hangisi nazım birimi bakımından ötekilerden farklıdır?

A) Gazel B) Kaside C) Mesnevi

D) Kıta E) Murabba

7. Aşağıdakilerden hangisi şarkı ile tuyuğun ortak özelliğidir?

A) Dörtlük sayılarının aynı olması

B) Uyak düzenlerinin aynı olması

C) Nakarat bölümlerinin olması

D) Divan edebiyatına Türklerce kazandırılmış olmaları

E) Besteyle okunmak için yazılmış olmaları

1-A 2-D 3-B 4-E 5-D 6-E 7-E

EDEBİYAT 46

Pratik Test FASİKÜL 2

2. Divan edebiyatında bir şairin ---- türündeki beş yapıtının

bir araya getirilmesiyle oluşturulan esere ---- adı verilir.

Bu eserin sahibi olan sanatçılar edebî çevrelerde büyük

saygı görürdü.

Bu parçada boş bırakılan yerlere aşağıdakilerden

hangisi getirilmelidir?

A) mersiye - muhammes

B) mesnevi - hamse

C) müstezat - muhammes

D) müseddes - hamse

E) methiye - müseddes

4. (I) Terkibibentler divan edebiyatında bugünkü roman ve

öykünün yerini tutmuştur bir bakıma. (II) Bu şiirlerde savaş, aşk, tarihi olaylar, din ve tasavvuf konuları ile çeşitli

toplumsal konular işlenmiştir. (III) Beyit sayısında bir sınırlama yoktur. (IV) Her beytinin kendi arasında uyaklanması hem yazma kolaylığı sağlamış hem de daha uzun

metinlerin bu şekle uygun olarak kaleme alınmasına imkân tanımıştır. (V) Ahmedi’nin İskendername'si bu türün

başarılı örneklerinden biridir.

Bu parçanın bütünü dikkate alındığında numaralanmış cümlelerin hangisinde bir bilgi yanlışının olduğu

söylenebilir?

A) I B) II C) III D) IV E) V

1. Kaside ile ilgili olarak aşağıdaki yargılardan hangisi

yanlıştır?

A) Beyit sayısı 33-99 arasında değişir.

B) Arap edebiyatında ilk dönemlerden beri kullanılan

çok önemli ve yaygın bir şiir biçimidir.

C) Giriş bölümlerinde işlenen konulara ya da rediflerine

göre adlandırılır.

D) Divan edebiyatında kasideleriyle tanınmış isim, Siham-ı Kaza şairi Nedîm’dir.

E) Şairin mahlasının bulunduğu beyte “taçbeyit” adı verilir.

5. Divan edebiyatında şairlerin çoğu, şiiri, toplumsal amaçlardan, bilimsel içeriklerden uzak, salt şiirsel değerleri

ön plana alarak yazmışlar ve ortak biçimler içinde kalıplaşmış ortak kavramlar kullanmışlardır.

Aşağıdakilerden hangisinde bu cümlede sözü edilen

“ortak biçimler” bir arada verilmiştir?

A) Gazel - kaside - şarkı - türkü

B) Rubai - murabba - gazel - semai

C) Tuyuğ - müstezat - kaside - varsağı

D) Kıta - terci-i bent - müstezat - semai

E) Mesnevi - şarkı - gazel - kaside

3. Şarkı ile ilgili olarak aşağıdaki yargılardan hangisi

yanlıştır?

A) Dörtlük sayısı 3-5 arasında değişir.

B) Yaşamın anlamı, yaşam felsefesi, ölüm, dünyanın

türlü nimetlerinden yararlanma başlıca işlenen konular arasında yer alır.

C) Divan edebiyatına Türkler tarafından kazandırılmıştır.

D) Kafiye örgüsü “abab, cccb, dddb...” biçimindedir.

E) Birinci dörtlükte ikinci ve dördüncü dizeler, sonraki

dörtlüklerde dördüncü dizeler aynen tekrarlanır; buna

nakarat denir.

6. Rubai ile ilgili olarak aşağıda verilen bilgilerden hangisi yanlıştır?

A) Uyak düzeni “aaxa” biçimindedir.

B) Divan edebiyatına İran edebiyatından gelmiştir.

C) Yahya Kemal, bu türde başarılı örnekler vermiştir.

D) Genellikle yaşam felsefesi, dünyanın türlü nimetlerinden yararlanma, şarap gibi konular işlenir.

E) Aruzun yalnızca “fâilâtün, fâilâtün, fâilün” kalıbıyla

yazılır.

1-D 2-B 3-B 4-A 5-E 6-E

47 EDEBİYAT

Sınav Tadında FASİKÜL 2

1. Türklerin İslam dinini benimsemesinden sonra ortaya çıkan yazılı edebiyattır. Arap ve Fars edebiyatının etkisi altında gelişmiş, bu dillerden çok sayıda sözcük alınmıştır. Şiirler, aruz ölçüsüyle yazılmış; hem beyit hem dörtlükle yazılan ortak şiir biçimleri kullanılmıştır. Arapça, Farsça sözcük ve tamlamalarla yüklü ağır bir dil kullanılmıştır. Gazel, kaside, mesnevi, rubai gibi çok sayıda nazım

biçimine yer verilmiştir.

Bu parçada sözü edilen edebiyat dönemi aşağıdakilerden hangisidir?

A) Servetifünun Edebiyatı

B) Divan Edebiyatı

C) İslamiyet Öncesi Türk Edebiyatı

D) Tanzimat Edebiyatı

E) Millî Edebiyat

4. Terkibibent ile ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi

yanlıştır?

A) Sayısı 5 ile 15 arası değişen bentlerle oluşturulur.

B) Her bent 7 ya da 10 dörtlükten oluşur.

C) Genellikle şairin felsefi düşünceleriyle toplumsal konular işlenir.

D) Vasıta beyti bentleri birbirine bağlamak için kullanılır ve her bentten sonra değişir.

E) Terkibibentin en ünlü ismi divan edebiyatında Bağdatlı Ruhî, Tanzimat edebiyatında ise Ziya Paşa’dır.

5. Satirik şiir türünün divan edebiyatındaki karşılığı aşağıdakilerden hangisidir?

A) Methiye B) Naat C) Mersiye

D) Kaside E) Hicviye

2. (I) Aruzun hemen hemen her kalıbıyla yazılabilen gazel,

divan edebiyatında çok yaygın olarak kullanılan bir nazım şeklidir. (II) Beyitler hâlinde yazılır ve beyit sayısı beş

ile on beş arasında değişir. (III) Gazelde birinci beyit kendi

arasında kafiyeli, diğer beyitlerin birinci mısraları serbest,

ikinci mısraları birinci beyit ile kafiyelidir. (IV) Gazelin ilk

beyitine matla, son beyitine makta adı verilir. (V) Gazeller genellikle öğretici bir nitelik taşımasına karşın bazen

de aşk şiirleri ve lirik şiirler gazel tarzında yazılmıştır.

Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde bir

bilgi yanlışı vardır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

3. Aşağıdakilerden hangisi kasidenin türlerinden biri

değildir?

A) Naat B) Methiye C) Tegazzül

D) Münacaat E) Hicviye

6. Aşağıdakilerden hangileri, divan edebiyatına İran edebiyatından geçen nazım biçimleridir?

A) Mesnevi - rubai

B) Gazel - tuyuğ

C) Kaside - müstezat

D) Şarkı - murabba

E) Kıta - terciibent

EDEBİYAT 48

Sınav Tadında FASİKÜL 2

1-B 2-E 3-C 4-B 5-E 6-A 7-C 8-D 9-B 10-E 11-E 12-A

7. I. Şarkı

II. Tuyuğ

III. Murabba

Yukarıda verilen nazım biçimlerinin ortak yönü aşağıdakilerden hangisidir?

A) Aynı uyak düzenine sahip olmaları

B) Türkler tarafından geliştirilmeleri

C) Aynı nazım birimiyle yazılmaları

D) Şairin mahlasının şiir içinde geçmesi

E) Aruzun belli bir kalıbıyla yazılmaları

10. (I) Divan edebiyatı nazım biçimlerinden şarkı, dörtlüklerden oluşur ve dörtlük sayısı üç ile beş arasında değişir.

(II) Şarkının konusu genellikle aşk, sevgili, ayrılık, içki ve

eğlencedir. (III) Aruzun bestelenmeye uygun ölçü kalıpları ile yazılır. (IV) Nazım birimi, kafiye şeması bakımından halk edebiyatındaki koşmaya benzer. (V) Divan edebiyatının ilk şarkı yazarı Nedim olarak kabul edilir.

Bu parçada numaralanmış cümlelerin hangisinde bir

bilgi yanlışı vardır?

A) I B) II C) III D) IV E) V

8. Kasideler genellikle ---- göre adlandırılır. Kimi zaman da

kasideye redifi ya da uyağına göre ad verilir.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) övülen kişinin niteliklerine

B) gündelik hayatın gereklerine

C) şairin mahlasına

D) nesib bölümünün konusuna

E) verilen mesaja

11. I. Her beyitte uzun dizelerin sonuna eklenen, ziyade

adı verilen kısa dizelerle oluşturulur.

II. Uyak düzeni gazelle aynıdır.

III. Şairin mahlasına yer verilmez.

IV. Beyit sayısı 33 - 99 arasında değişir.

Müstezat nazım biçimiyle ilgili olarak verilenlerden

hangileri yanlıştır?

A) I ve II B) I ve III C) II ve III

9. Aşağıdaki halk edebiyatıyla divan edebiyatı karşılaş- D) II ve IV E) III ve IV

tırmalarının hangisinde bir bilgi yanlışı vardır?

A) Halk edebiyatında ağırlıklı olarak hece vezni kullanılırken divan edebiyatında aruz vezni tercih edilmiştir.

B) Her iki edebiyatta da şairler medrese eğitimi almış,

kültürlü kişilerdir.

C) Halk edebiyatı toplumun sosyal yaşamına yer verirken divan edebiyatı aşk, tasavvuf, ölüm gibi soyut

konulara yönelmiştir.

D) Her iki edebiyat da şiir ağırlıklı bir edebiyattır ve düzyazı ikinci planda kalmıştır.

E) Halk şairleri günlük konuşma dilini kullanırken divan

şairleri daha çok Arapça ve Farsça sözcüklerle yüklü

ağır bir dil kullanmıştır.

12. Aşağıda ayraç içinde verilen terimlerden hangisi, birlikte verildiği açıklamaya uygun değildir?

A) Bir gazelin en güzel beyti (Makta beyit)

B) Bağımsız tek beyit (Müfred)

C) Kasidede şairin mahlasının geçtiği beyit (Taç beyit)

D) Bir gazelin ilk beyti (Matla beyti)

E) Terkibibentte bentleri birbirine bağlayan beyit (Vasıta beyti)

İslamiyet Etkisindeki Türk

Edebiyatı Dönemi

FASİKÜL 3

1 EDEBİYAT

1 - ÖĞRETEN SORU / 2021 AYT

“Esnaftandır. Ayakkabıcı olduğu için ona ‘Huffî’ şeklinde seslenmişlerdir. Tahsil ile kazanılmış ilimlerden mahrum ve halk

arasında ümmîliği ile meşhur idi. Ama zâtında kabiliyet ve tabiatında selâkat (güzel söz söyleme yeteneği) olduğu için bütün söz ve ibâreleri fasih ve sahih idi. Mürettep Divan’ı ve şiirleriyle hayli şöhreti vardı. Şiir sanatlarından cinasa mâyildir.”

Bu parça aşağıdaki edebî türlerin hangisinden alınmış olabilir?

A) Seyahatname B) Tezkire

C) Şehrengiz D) Pendname

E) Surname

2 - ÖĞRETEN SORU / 2019 AYT

Tezkire ile ilgili olarak aşağıda verilen bilgilerden hangisi

yanlıştır?

A) Dönemin şairlerinin biyografisine yer verilir.

B) Şairlerin şiirlerinden örneklere rastlamak mümkündür.

C) Yer yer şiirle ilgili eleştiriler veya değerlendirmeler yapılır.

D) Birbirinin tekrarı mahiyetinde bilgiler bulunabilmektedir.

E) Şairlerin kendi şiirleriyle ilgili değerlendirmeleri geniş olarak yer alır.

DİVAN EDEBİYATINDA NESİR (DÜZYAZI)

SADE NESİR

 Halkı bilgilendirmek için yalın, sanatsız bir dille yazılan eserlerden oluşur.

 Genel olarak tefsir ve hadis kitapları, din ve tasavvuf konularını içeren tarih, menakıpname ve destan niteliği taşıyan

eserler sade nesirle yazılmıştır.

 Mercimek Ahmet’in Farsçadan çevirdiği, didaktik özellikler taşıyan Kâbusname adlı eseri sade nesrin bir örneğidir.

ORTA NESİR

 Günlük konuşma dilinden ayrılmış, zaman zaman süslü

nesrin niteliklerini taşımakla beraber iletilmek isteneni, anlaşılır bir şekilde ortaya koyan nesirdir.

 Öğretici bir amacı olan, bilim ve kültür konularında yazılmış eserlerin birçoğu orta nesir özelliği gösterir.

 Belirgin özellikleri, söz ve anlam oyunlarından kaçınılmış

ve içeriğin ön planda tutulmuş olmasıdır.

 Özellikle tarih, gezi, coğrafya ve din kitapları bu türde yazılmıştır.

SÜSLÜ NESİR

 Arapça, Farsça sözcük ve tamlamalarla yüklü, “seci”lerin

kullanıldığı, söz ve anlam sanatlarıyla dolu, bağlaçlarla uzayıp giden cümlelerle örülmüş, güç anlaşılır bir nesirdir.

 Divan edebiyatında süslü nesir türünün karşılığı olarak “inşa” sözü de kullanılmıştır.

 Çok uzun cümlelerin, bol söz ve anlam oyunlarının göze

çarptığı bu türün en belirgin örneklerini Veysî ve Nergisî

vermiştir.

 Süslü nesrin ilk örneğini Tazarruname adlı eseriyle Sinan

Paşa vermiştir.

DİVAN EDEBİYATI NESİR (DÜZYAZI) TÜRLERİ

TEZKİRE

 Tezkire, tanınmış kişilerin hayat hikâyelerinden söz eden

eserlerin genel adıdır.

 Tezkireler, anlattıkları mesleğin adıyla (şairleri anlatanlara

“tezkiretü’ş şuara”, velîleri anlatanlara “tezkiretü’l evliya”

gibi) adlandırılır.

 Tezkirelerde, biyografisi yazılan kişinin hayatında geçen belli

başlı hadiseler kısaca nakledilir. Şairlerin şiirlerinden örnekler

verilir, onların edebî kişilikleri ortaya konmaya gayret edilir.

 Türk edebiyatında ilk tezkireyi Mecâlisü’n-Nefâis adıyla Ali

Şîr Nevâî yazmıştır. Anadolu’da yazılan ilk tezkire Sehî Bey’in

Heşt Behişt’idir

 Sinan Paşa’nın Tezkiretü’l Evliya adlı eseri evliyaların yaşamlarının yer aldığı bir tezkiredir.

 Gülşen-i Şuara (Ahdî), Tezkiretü’ş Şuara (Latifî), Meşairü’ş Şuara (Âşık Çelebi) önemli tezkirelerdir.

SEYAHATNAME

Yazarların gezip gördükleri yerlerden edindikleri izlenim ve

bilgileri aktardıkları eserlerdir.

 Amaç, gezilen yerlerin doğal güzelliklerini, toplumsal yaşamlarını, gelenek ve göreneklerini tanıtmaktır.

 Evliya Çelebi’nin Seyahatname adlı eseri bu türün en önemli örneklerinden biridir.

 Seydi Ali Reis’in Miratü’l Memalik adlı eseri hem bir seyahatname hem de bir anıdır.

 Babürname; Babür Şah’ın, anı türünün ağır bastığı, gezi

yazısı özelliği de gösteren bir eseridir.

 17. yüzyıl divan şairi Nâbî’nin, edebî üslubu ve içerdiği

tarihî, sosyolojik, coğrafik, otobiyografik bilgiler bakımından dikkati çeken Tuhfetu’l-Harameyn’i de bu tür içinde değerlendirilebilir.

SİYASETNAME

 Devlet adamlarına yöneticilik ile ilgili bilgiler veren edebî

eserlerdir.

 Genellikle yöneticiler için kaleme alınmış olan bu eserlerde

devlet yöneticilerinin sahip olması gereken nitelikler anlatılır.

 Türk edebiyatında bu türün ilk örneği Yusuf Has Hacib’in

mesnevi tarzındaki Kutadgu Bilig adlı yapıtıdır.

 Nizamülmülk’ün Siyasetname, Lütfi Paşa’nın Asafname

adlı yapıtları bu türün başarılı örneklerindendir.

3. ÜNİTE

EDEBİYAT 2

FASİKÜL 3

TARİH – VAKAYİNAME

 Tarih, geçmişteki belli bir dönemi anlatan, resmi olmayan

yapıtlardır.

 Vakayiname ise Osmanlı Devleti’nin resmi tarihidir.

 Tarih yazarına “müverrih”, vakayiname yazarına da “vakanüvis” adı verilir.

 Silahtar Mehmet Ağa’nın Tarih, Naima’nın Naima Tarihi,

Peçevi’nin Peçevi Tarihi adlı yapıtları bu türlerin başarılı örnekleri arasında yer alır.

 Osmanlı Devleti’nin ilk tarihleri, kuruluştan bir buçuk asır

sonra kaleme alındı. Âşıkpaşazâde’nin Tevârih-i Âl-i Osman adlı eseri olmak üzere, daha sonraki tarihçilere kaynaklık eden Yahşi Fakih’e ait Menâkıb-ı Âl-i Osman ilk Osmanlı tarihi sayılabilir.

SEFARETNAME

 Osmanlı elçilerinin, bulundukları ülkelere ait bilgileri ve izlenimlerini içeren ve gezi yazısına benzeyen eserlerdir.

 Siyasal bir görevle yurtdışına gönderilen elçilerin ya da

bunların yanlarında bulunanların gittikleri yerin durumuna

ve özelliklerine ilişkin izlenimlerini, görüşlerini, olayları anlattıkları eserlerdir.

 Viyana’ya gönderilen Kara Mehmed Paşa’nın Sefaretname’si; İran büyükelçisi Kesriyeli Ahmed Paşa’nın maiyetinde vakanüvis olan Mustafâ Rahmî’nin Sefaretname-i

İran’ı; Ebu Bekir Râtıb’ın Nemçe Sefâretnamesi; Paris’e

elçi gönderilen Yirmisekiz Mehmed Çelebi’nin Fransa

Sefaretnamesi gibi yazılan yirmiden fazla sefaretname, ayrı bir edebî tür oluşturacak kadar önem kazanmıştır.

ŞEHRENGİZ

Bir şehrin güzelliklerinin anlatıldığı yapıtlardır. Bu yapıtlarda,

şehirle ilgili bilgiler verildikten sonra o şehre övgüler düzülür.

MÜNŞEAT

 Sanatlı bir dille yazılmış düzyazıların ve mektupların bir araya

toplandığı eserlerdir veya mektuplardan veya çeşitli konulardaki süslü nesir örneği olan düzyazılardan oluşan yapıtlardır.

 Nabi’nin özel-resmi mektuplarından ve değişik yazılarından

oluşan Münşeat adlı yapıtı bu türün başarılı örneklerindendir.

SİYER

 Hz. Muhammed’in (sav) hayatını anlatan eserlerdir. Peygamber’in dünyaya gelişi, peygamberliği, Miraç olayı, Hicret olayı, savaşları, mucizeleri ve vefatı derin bir heyecanla dile getirilir.

 Edebiyatımızda bu türün ilk örneği, Erzurumlu Darir’in Siretü’n Nebi adlı yapıtıdır.

SURNAME

 Şehzadelerin sünnet, kadın sultanların evlilik törenlerinin

anlatıldığı eserlerdir.

 Bu eserler, yazıldığı dönemin toplumsal yaşamına ilişkin

bilgiler de verdiği için tarihi bir özellik taşır.

GAZAVATNAME

 Savaşların, kahramanlıkların, zaferlerin anlatıldığı yapıtlardır.

 Türk edebiyatında ilk gazavatname örnekleri 15. yüzyılda

yazılmaya başlanmıştır.

 Kâşîfi’nin, Gazaname-i Rumu bu türün örneklerindendir.

HABNAME

 Görülen bir rüya anlatılıyormuş gibi, bir olay ya da kişi hakkında görüşlerin söylenmesi biçiminde yazılır.

 Hâbnameler tenkit ve hiciv maksadıyla yazılmış eserlerdir.

 Veysî’nin Hâbname-i Veysî’si bu türün en önemli örneğidir.

FÜTÜVVETNAME

Fütüvvet “gençlik, yiğitlik, cömertlik” anlamına gelir.

 Ahilik teşkilatının esaslarını anlatan, öğüt içerikli eserlerdir.

 Fütüvvetnameler, Selçuklu ve Osmanlı devrinde esnafların

bağlı olduğu bir örgüt olan ahiliğin ahlak anlayışını ve uyması gereken kuralları açıklar.

 Fütüvvetnamelerin en ünlüsü, Haliloğlu Yahya Burgazi’nin

Fütüvvetnâme’sidir.

KIYAFETNAME

 İnsanların dış görünüşlerinden, onların karakterleriyle ilgili

bilgiler çıkarmayı amaç edinen eserlere kıyafetname denir.

 Vücut organlarından ya da vücudun dış görünüşünden kişinin karakteri belirlenmeye çalışılır.

 Türk edebiyatında Hamdullah Hamdi’nin Kıyafetname,

Erzurumlu İbrahim Hakkı’nın Marifetname adlı eseri bu

türde önemli eserlerdir.

RUZNAME

 Genel olarak günlük tarzında yazılmış, özel olarak padişahların günlük faaliyetlerinin kaydedildiği tarihî eserlere

verilen ad.

 Batı dillerindeki journal kelimesi de aynı anlamdadır. Ruzname günlük gazete için de kullanılmıştır.

MENAKIPNAME (VELAYETNAME)

Din büyüklerinin, bazen de tanınmış başka gruptan kimselerin olağanüstülüklerle beslenmiş hayat öyküleri ve mücadelelerini konu alan eserlerdir.

PENDNAME

 İnsanlara öğüt vermek amacıyla yazılmış manzum ve mensur eserlerdir.

 Pendname türü kaside, gazel, terci-i bend, mesnevi nazım

şekilleriyle kaleme alınmıştır.

 Güvahi’nin Pendname adlı eseri bu türde yazılmıştır.

3 - ÖĞRETEN SORU / 2018 AYT

Gözle konşu hakkını dinle beni

İster isen Hak seve dâ’im seni

Kırma gönlün hoş geçin mü’min isen

Dü cihânda olmak istersen esen

Konşusunu kim ederse bî-huzûr

Dü cihânda Hak anı ede kusûr

İçerik özelliklerinden hareketle bu beyitlerin aşağıdaki metin türlerinin hangisinden alındığı söylenebilir?

A) Surnâme B) Pendnâme C) Kıyafetnâme

D) Seyahatnâme E) Gazavatnâme

İslamiyet Etkisindeki Türk Edebiyatı Dönemi

3 EDEBİYAT

FASİKÜL 3

4 - ÇÖZÜMLÜ SORU / ÖSYM

Aşağıdaki açıklamalardan hangisi ayraç içinde verilen terimle uyuşmamaktadır?

A) Din uğruna yapılan savaşları konu alan eserler (Gazavatnâme)

B) Sanatlı bir dille yazılmış düzyazıların ve mektupların bir

araya toplandığı eserler (Münşeat)

C) Elçi olarak bir ülkeye gönderilen kişilerin elçilikleri sırasındaki gözlemlerini dile getirdikleri eserler (Sefaretnâme)

D) Herhangi bir manzumeyi alaycı bir şekilde taklit etmek

için oluşturulmuş eserler (Tehzil)

E) Bir şehrin güzelliklerinin sanatkârane bir biçimde dile getirildiği eserler (Surnâme)

(Bir şehrin güzelliklerinin sanatkârane bir biçimde dile getirildiği eserlere “şehrengiz” denir. Surname ise şehzadelerin sünnet, kadın sultanların evlilik törenlerinin anlatıldığı

eserlerdir. Cevap E)

5 - ÖĞRETEN SORU

Ey oğul geldik imdi onlara ki civanmertlik nasip oldu, civanmertliğin aslı nedir bilsinler. Çünkü civanmertliğin aslı üç nesnedir: Biri odur ki yapabileceğin bir işe sıva kolunu, yani bir

söz ki söyleyesin, yerine getirmelisin. İkincisi “gerçek”ten

başka söz söylemeyesin, üçüncüsü her işte sabrı âdet edinesin çünkü civanmertlikle ilgili her sıfat bu üçtendir.

Bu parça aşağıdaki edebî türlerin hangisinden alınmış olabilir?

A) Fütüvvetname B) Seyahatname C) Sefaretname

D) Ruzname E) Surname BAŞKA YERDE YOK

T DİVAN EDEBİYATINDA AKIMLAR ANLAYIŞLAR

T TÜRKİ-İ BASİT AKIMI

 16. yüzyılda etkili olan bu akımın temsilcileri, aruz

ölçüsünü ve divan şiiri biçimlerini kullanmakla

birlikte bütünüyle öz Türkçe denebilecek şiirler

yazmışlardır.

 Mazmunlar yerine halk dilindeki mecazları, deyimleri ve atasözlerini kullanmışlardır.

 Yabancı sözcükler kullanmadan, Türkçe şiirler

yazılabileceğini kanıtlamayı amaçlayan bu eğilim, dönemin önemli şairlerince benimsenmemiş ve yaygınlık kazanamamıştır.

Temsilcileri:

- Tatavlalı Mahremi - Aydınlı Visali - Edirneli Nazmi

BAŞKA YERDE YOK

MAHALLİLEŞME AKIMI

 Bu akımda, Divan şiirinde İstanbul şivesine ve İstanbul tabiatına daha fazla yaklaşma amacı güdülmüştür.

 Bu akımla birlikte halkın konuşma dilinden bazı unsurlar şiire girmiştir.

 Atasözlerinin ve deyimlerin kullanılmasına ağırlık

verilmiştir.

 Dil son derece sadedir;

 Arapça ve Farsça sözcüklerin kullanımı çok azdır.

 En başarılı temsilcisi Nedim’dir.

Temsilcileri:

- Baki - Nedim - Enderunlu Vasıf

SEBK-İ HİNDİ (HİNT TARZI) AKIMI

 17. yüzyılda Hindistan’a seyahat eden İran şairlerinin oluşturduğu bir akımdır.

 Bu akımın divan şiirine getirdiği yenilikler şunlardır:

 Sözden çok, anlama önem vermek

 Açık ve düz söyleyişi bırakıp mecazlarla yüklü, kapalı ve güç anlaşılır bir söyleyiş oluşturmak.

 Her dizede üstün bir iç musikisi ve ahenk sağlamak.

 Şeyh Galip bu akımın öne çıkan ismidir.

Temsilcileri:

- Neşati - Nail-i Kadim - Şeyh Galip

DİVAN EDEBİYATI SANATÇILARI

13. YÜZYIL

HOCA DEHHANİ

 13. yüzyılda yaşadığı sanılmaktadır.

 Divan edebiyatının ilk temsilcisi olarak kabul edilir.

 Anadolu’da, dini içerik taşımayan Türkçe şiirler yazan ilk

şairlerdendir.

 Selçuklu sultanı Alaaddin Keykubat’ın isteği üzerine 20 bin

beyitten oluşan bir Selçuk Şehnamesi (Selçukname) yazmıştır.

 Farsça yazdığı bu eserinin yanı sıra Türkçe gazel ve kasideleri vardır.

6 - ÖĞRETEN SORU / ÖSYM

Divan edebiyatı diye adlandırdığımız düşünüş ve yazış biçiminin tam anlamıyla başlaması, Türklerin Anadolu’ya egemen

oldukları 13. yüzyıl sonlarına rastlar. Bu edebiyat, ---- etkisi altında yeni edebiyatın doğduğu 19. yüzyılın ortalarına kadar

sürer. İlk divan şairi diyebileceğimiz şair ise 13. yüzyılda yaşamış olan ----.

Bu parçadaki boş yerlere sırasıyla aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir?

A) Fransa - Sultan Veled’dir

B) Batı - Hoca Dehhânî’dir

C) Avrupa - Yusuf Has Hâcib’dir

D) Tanzimat - Ahmet Yesevî’dir

E) Halkçılık - Âşık Paşa’dır.

İslamiyet Etkisindeki Türk Edebiyatı Dönemi

EDEBİYAT 4

FASİKÜL 3

MEVLANA CELALEDDİN-İ RUMİ

 Belh şehrinde doğmuştur.

 Bir süre sonra Konya’ya gelmiş ve

oraya yerleşmiştir.

 Burada Şems-i Tebrizi ile tanışarak

ondan tasavvuf eğitimi almıştır.

 Büyük bir hoşgörü sahibidir. Ona

göre kâinatın temeli, insanı olgunlaştıracak ve Allah’a yaklaştıracak

şey sevgidir.

 Bu felsefesiyle yüzyıllardan beri bütün insanlığın ilgisini çekmektedir.

Eserleri:

Mesnevi: Küçük manzum hikâyelerle dini ve tasavvufi öğütler yer almaktadır. Mesnevi biçiminde yazılmıştır.

Divan-ı Kebir (Büyük Divan): Sanat gücünü ortaya koyan gazel, kaside, müstezat ve rubailerinden oluşur.

Fihi Mafih (Ne varsa içinde): Dini ve tasavvufi sohbetleri yer

almaktadır.

Mektubat: Devrin ileri gelenlerine nasihat için veya kendisine sorulan sorulara cevap olarak yazdığı mektuplar yer almaktadır.

Mecalis-i Seba (Yedi meclis): Çeşitli zamanlarda verdiği yedi

vaazı yer almaktadır.

SULTAN VELED

 Mevlana’nın oğlu ve Mevlevilik tarikatının kurucusudur.

Eserleri:

Divan, İbtidanme, Rebabname, İntihaname, Maarif

AHMET FAKİH

 Mevlana’nın babasından fıkıh dersleri aldığı için “fakih” olarak anılmıştır.

 Eski Anadolu Türkçesinin en eski şairi olarak bilinmektedir.

Eserleri:

Çarhname: Dini-tasavvufi konuları işleyen, kaside biçiminde

yazılmış bir eserdir.

Kitab-ı Evsaf-ı Mesacidi’ş-Şerife: Mesnevidir. Hac yolculuğu

sırasında gördüğü yerleri ve camileri anlatmıştır. İlk manzum

seyahatname özelliği taşır.

ŞEYYAD HAMZA

 Dini-tasavvufi şiirler yazmıştır.

 Bir derviş olarak Anadolu’yu dolaşmıştır.

 Şiirlerinde hem aruz hem heceyi kullanmıştır.

Eserleri:

Yusuf u Züleyha: Türk edebiyatında yazılmış olan ilk Yusuf u

Züleyha mesnevisidir. Aynı zamanda Türk edebiyatında aşk

konulu ilk mesnevidir.

Dastan-ı Sultan Mahmud

14. YÜZYIL

GÜLŞEHRİ

 Sade bir Türkçeyle yazmış, Türkçeyi sanat dili haline getirmeye çalışmıştır.

Eserleri:

Mantıkut Tayr: Feridüddin Attar’ın aynı isimli eserini esas alarak yazmıştır. Vahdet-i vücud inancını işlediği alegorik bir mesnevidir. Gülşenname olarak da bilinir.

Felekname: Farsça, tasavvufi bir mesnevidir.

Aruz Risalesi: Farsça yazılmıştır.

Keramet-i Ahi Evran: Türkçe mesnevidir.

7 - ÖĞRETEN SORU / 2018 AYT

“Kuşların dili” anlamına gelen ve mesnevi nazım şeklinde yazılmış olan ---- adlı eser, İranlı şair Feridüddin Attar tarafından

kaleme alınmıştır. İçinde tasavvufi hikâyeler bulunan eserin

Türkçe uyarlaması, yazıldığı dönemin dil özelliklerini göstermesi bakımından oldukça önemlidir.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi

getirilmelidir?

A) Makâlât B) Garibnâme C) Mantıku’t-Tayr

D) Dânişmendnâme E) Atebetü’l-Hakâyık

ÂŞIK PAŞA

 Eserlerini sade bir Türkçeyle yazmış ve Türkçenin edebiyat dili olmasında önemli katkıları olmuştur.

 Hem aruz hem de hece ile yazmıştır.

Eserleri:

Garipname: Dini tasavvufi bir mesnevidir. Halka tasavvufu

öğretmek amacıyla sade bir Türkçeyle yazılmıştır.

Fakrname: Tasavvufi bir mesnevidir.

Kimya Risalesi :Nazım-nesir karışık bir eserdir.

AHMEDÎ

 Aşk, şarap, eğlence, tarih ve tabiat konulu şiirler yazmıştır.

 Şairliğin yanında tıp, astronomi, geometri, resim, hattatlıkla da ilgilenmiştir.

 Türkçeyi ustalıkla kullanan, şiir tekniği iyi olan bir sanatçıdır.

Eserleri:

İskendername: On bin beyitlik bir mesnevidir. Büyük iskender’in savaşlarını ve hayatını anlatır.

Cemşid u Hurşid:  Çin hükümdarı Cemşid ile Rum kayserinin kızı Hurşid’in aşkını anlatan bir mesnevidir.

Tervihu’l Ervah: Tıpla ilgili bir mesnevidir.

Mirkatü’l Edeb: Arapça-Farsça manzum lügattir.

KADI BURHANEDDİN

 Şair, bilgin, devlet adamıdır.

 Aruz ve heceyi kullanmıştır.

 Aşk, tabiat, yiğitlik ve tasavvuf temalarını işlemiştir.

 Tuyuğ türündeki şiirleriyle tanınmıştır. Azeri lehçesiyle yazdığı şiirlerinin toplandığı bir Divan’ı vardır.

SEYYİT NESİMÎ

 Vahdet-i vücud düşüncesini Hurufilik inancı çerçevesinde

cesur ve taşkın bir şekilde anlatmıştır.

 Alevi-Bektaşi şairler arasında yedi ulu ozandan biri kabul

edilir.

 Şiirlerinde coşkun bir lirizm görülür.

 Tuyuğlarıyla ünlüdür.

 Arapça, Farsça, Türkçe olmak üzere üç divanı vardır.

HOCA MESUD

 Hayatı hakkında yeterli bilgi yoktur. Eserlerinden anlaşıldığı kadarıyla Türkçeyi iyi kullanmıştır.

Eserleri:

Süheyl ü Nevbahar : Mesnevi biçiminde yazılan  eserin asıl

adı Kenzül Bedayi’dir. Yemen padişahının oğlu Süheyl ile Çin

imparatorunun kızı Nevbahar’ın aşkı anlatılmıştır.

Ferhengname-i Sadi:  Sadi’nin Bostan adlı eserinden çevirdiği tasavvufi bir mesnevidir.

İslamiyet Etkisindeki Türk Edebiyatı Dönemi

5 EDEBİYAT

FASİKÜL 3

15. YÜZYIL

ALİ ŞİR NEVAİ

 Çağatay edebiyatının en ünlü şairlerindendir. *Eserleriyle

Türk dil birliğini kurmaya çalışmıştır.

 Muhakemetü’l Lügateyn adlı eserinde Türkçenin Farsçadan daha zengin bir dil olduğunu söylemiştir.

 Türk edebiyatında ilk hamse sahibi bir şairdir.

 Türk edebiyatında ilk tezkire olan, Mecalisü’n Nefais adlı eseri yazmıştır.

Eserleri:Divan (Türkçe), Divan (Farsça)

Muhakemetü’l Lügateyn: Farsça ile Türkçe karşılaştırılarak

Türkçenin daha üstün bir dil olduğu ortaya konur.

Mecalisü’n Nefais: Edebiyatımızda, şairlerin hayatlarının yer

aldığı ilk tezkiredir.

Mizanü’l Evzan: Aruz ölçüsü ve nazım biçimleriyle

ilgili bilgiler yer almaktadır.

Hamse: (Beş mesneviden oluşan eseri)

1) Hayret-ül Ebrar

2) Ferhad ve Şirin

3) Leyla ve Mecnun

4) Seba-i Seyyare

5) Sedd-i İskenderî

ŞEYHİ

 Asıl adı Yusuf Sinaneddin’dir.

 Tıp ve tasavvuf alanlarında eğitim görmüştür.

 Ankara’da Hacı Bayram Veli’ye uğramış, ona bağlanmış ve

“Şeyhi” mahlasını almıştır.

 Divan edebiyatının önde gelen hiciv şairlerindendir.

Eserleri:

Divan

Harname: Yergi tarzında yazılmış bir mesnevidir.

Hiciv edebiyatının en güzel örneklerinden biridir.

Çelebi Mehmet’in kendisine armağan ettiği Kütahya’ya bağlı

Tokuzlu köyüne gitmiş, burada köylüler tarafından dövülmesi

üzerine bu mesneviyi kaleme almıştır. Alegorik (sembolik) bir

anlatımı olan eser, bu anlamda Türk edebiyatının ilk fabl örneği de kabul edilir. Eserde Şeyhî söylemek istediklerini bir

eşeğe (har) söyletir.

Hüsrev ile Şirin: Mesnevi biçiminde yazdığı bir aşk hikâyesidir.

8 - ÖĞRETEN SORU / 2020 AYT

Bâtıl isteyü hakdan ayrıldum

Boynuz umdum kulakdan ayrıldum

Ne yüküm bir nefes giderici var

Ne biraz çekmeğine yarıcı var

Ger tonuzlara olmaya buyruk

Âh gitti kulağ ile kuyruk

Bu beyitler aşağıdaki eserlerin hangisinden alınmıştır?

A) Harnâme B) Şikâyetnâme C) Mantıku’t-Tayr

D) İskendernâme E) Sihâm-ı Kaza

AHMET PAŞA

 Kadılık ve vezirlik yapmıştır.

 Döneminde “sultanu’ş-şuara(şairler sultanı) olarak anılmıştır.

 Fatih için yazdığı Güneş Kasidesi ve Kerem Kasidesi ünlüdür.

 Din dışı gazel ve murabbalarıyla tanınmıştır.

 Tarih düşürme ve nazire yazmada önde gelen isimlerdendir.

 Divan sahibidir.

SÜLEYMAN ÇELEBİ

 Yıldırım Bayezit döneminde Bursa Ulu Camii’de imamlık

yaptığı sanılmaktadır.

 Edebiyatımızda en tanınmış mevlid yazarıdır.

 Bir vaizin Hz Muhammed (SAV)’in diğer peygamberlerden farklı olmadığını ileri sürmesi üzerine, peygamberin büyüklüğünü

göstermek için yazdığı Vesiletü’n Necat adlı eseri yazmıştır.

Vesiletü’n Necat (Kurtuluş Vesilesi):

 Hz. Muhammed SAV)’in övüldüğü ve hayatının anlatıldığı

yaklaşık 800 beyitten oluşan bir mesnevidir.

 Halk arasında “mevlid” diye bilinir.

 Münacaat (Tanrı’ya yakarış), velâdet (doğum), risalet (peygamberlik), miraç (göğe yükseliş), rıhlet (ölüm) ve dua bölümlerinden oluşmaktadır.

NECATİ BEY

 Şair ve hattat bir sanatçıdır.

 Aşk konulu gazelleriyle ünlüdür.

 Şiirlerinde sade bir dil kullanmış; atasözlerine, deyimlere

ve halk söyleyişlerine şiirlerinde yer vermiştir.

 Türkçe divanı vardır.

YAZICIOĞLU MEHMET

 Hakkında kesin bilgiler yoktur.

 En önemli eseri Muhammediyye’dir.

SİNAN PAŞA

 Divan edebiyatında süslü nesrin ilk temsilcilerindendir.

 Söz sanatları ve mazmunlarla dolu, süslü ve ahenkli bir dili vardır.

 Genellikle din, tasavvuf, ahlak ve felsefe gibi konuları ele

almıştır.

Eserleri:

Tazarruname adlı yapıtı süslü nesrin ilk örneğidir.

Maarifname: Öğüt kitabı

Tezkiretü’l Evliya: Biyografi

Tehzibü’l Ahlak: Öğüt kitabı

MERCİMEK AHMET

 Sultan II. Murad devrinde yaşamıştır.

 Aslı Farsça olan Kâbusname’yi padişahın isteği üzerine sade bir Türkçe ile tercüme etmiştir.

 Asrının Anadolu Türkçesinin güzel bir örneğidir.

HAMDULLAH HAMDİ

 Hamse sahibi yazarlardandır.

 Türk edebiyatındaki en güzel Yusuf u Züleyha mesnevisini yazmıştır.

AHMED-İ DAİ

 Asıl adı Ahmed olan şair, Dai mahlasını kullanmıştır.

Eserleri:

Türkçe Divan, Farsça Divan

Çengname: Tasavvufi-alegorik bir mesnevidir.

İslamiyet Etkisindeki Türk Edebiyatı Dönemi

EDEBİYAT 6

FASİKÜL 3

9 - ÖĞRETEN SORU / 2020 AYT

----, Kanuni’ye sunduğu şiirlerle onun himayesini kazanmıştır.

Padişahın ölümü üzerine edebiyatımızın en güzel

mersiyelerinden birini yazmıştır. Şairler sultanı olarak tanınan

şair, gazellerindeki güçlü ifade kudretiyle dikkati çeker.

Bu parçada boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi

getirilmelidir?

A) Hayâlî B) Taşlıcalı Yahyâ C) Fuzûlî

D) Bâkî E) Necâtî

16. YÜZYIL

FUZULİ

 Divan edebiyatının birçok türünde eser vermesine rağmen

“gazel şairi” olarak tanınmıştır.

 “İlimsiz şiir, temelsiz duvara benzer.”  sözü ona aittir.

 Beşeri aşktan ilahi aşka dönüşen platonik aşkı anlatır. Leyla ile Mecnun adlı mesnevisinde bu konuyu ustaca işlemiştir.

 Şiirlerinde, Azeri Türkçesinin özellikleri görülür ve lirizm

en üst seviyededir.

Eserleri:

Divan (Türkçe), Divan (Farsça), Divan

(Arapça)

Beng ü Bade - Leyla ile Mecnun - Su

kasidesi

Rind ü Zahid - Muamma Risalesi

Şikâyetname - Hadis-i Erbain Tercümesi:(Kırk Hadis)

Hadikatü’s-Süeda (Saadete ermişlerin

bahçesi) - Heft-cam/Saki-name -Sıhhat ü Maraz -Enisü’l Kalb

BAKİ

 Divan şiirini, Arap ve İran şiiri seviyesine getirmiştir.

 Sultanu’ş şuara (şairler sultanı) olarak bilinir.

 Şiirlerinde dine, tasavvufa yer vermemiştir.

 Aşk, doğa, dünya zevki, hayattan tat alma ve devrinin ihtişamı, şiirlerinde yer alan başlıca konulardır.

 Gazel türünün tanınmış şairlerindendir.

 Dili kullanmada son derece başarılıdır; ahenkli, akıcı, zevkli bir dili vardır.

Eserleri: Divan

Kanuni Mersiyesi: Şairin, Kanuni’nin ölümünden duyduğu

üzüntüyü dile getiren, terkibibent biçiminde yazdığı şiiridir.

Fezail-i Mekke: Mekke’nin faziletlerinin anlatıldığı, çeviri bir

yapıttır.

TAŞLICALI YAHYA

 Hamse sahibi ve mahallileşme akımı içinde yer alan bir şairdir.

 Kanuni’nin oğlu Şehzade Mustafa’nın ölümü üzerine yazdığı Şehzade Mustafa Mersiyesi ile ünlüdür.

HAYALÎ

 Şiirlerinde mahalli çizgilere ve deyimlere yer vermiş, mahallileşme akımının içinde olmuştur.

 Divan’ı vardır.

ZATİ

 Gazel ve kaside türlerinde eserler vermiştir.

 Tanzimat Dönemi sanatçısı Ziya Paşa tarafından Türk şiirine temel koyan şairlerin üçüncüsü olarak anılmıştır.

Eserleri:

Şem ü Pervane, Şehrengiz, Ahmed ü Mahmud, Ferruhname,

Siyer-i Nebi, Fal-i Kur’an

SEHÎ BEY

 Anadolu sahasının ilk tezkire örneği olan Heşt Behişt (Sekiz Cennet) adlı eseriyle bilinir.

LATÎFÎ

 Öğrenimini tamamladıktan sonra, kâtiplik göreviyle İstanbul, Belgrad, Mısır ve Rodos’ta bulunmuştur.

 On civarında eser yazmıştır ve en meşhurları Evsâf-ı İstanbul ve Tezkiretü’ş-Şuara isimli mensur eserlerdir.

 Tezkiretü’ş-Şuara, Anadolu sahasında Sehî Bey’inkinden

sonra bu türde yazılan ikinci eserdir.

SEYDİ ALİ REİS

 Osmanlı denizcisi, Türk amirali, coğrafya ve matematik bilgini bir yazardır.

 Mir’at ül Memalik (Memleketlerin Aynası) adlı eseri Türk

edebiyatının gezi türündeki ilk örneği kabul edilir.

 Muhit ve Mirat’ı Kâinat (Kâinatın Aynası) diğer eserleridir.