M%E1B0Ö0ĞREUTİYMUPRMOLGURADMUINRA KONU ANLATIM FÖYLERİ Okula Yeni Akıllı Yardımcı/ Nesil Tahta Sınavlara Sorular Uyumlu Hazırlık 10 KONU 8 FÖY Kazanım ABC Odaklı Konu SINIF Testleri Pekiştirici Etkinlikler

7. SINIF KON FÖY 01 U 01 SÖZCÜKTE ANLAM Sözcükler, bir dili oluşturan en küçük yapı birim- Gerçek Anlam (Temel Anlam) leridir. Dil, anlaşmak için kullanılan bir araçtır. Bu aracın sağlıklı çalışabilmesi için sözcüklere ihtiyaç Sözcüğü okuduğumuzda ya da duyduğumuzda vardır. Sözcükler, dili oluşturan yapılar içinde (cüm- sözcüğün zihnimizde oluşan ilk tasarısı, o sözcü- leler veya söz öbekleri) kazandıkları anlamlara göre ğün “gerçek (temel) anlamı”dır. Eğer bir sözcük farklı anlam özellikleri gösterirler. kullanıldığı metin içerisinde bu anlamını taşıyorsa “gerçek (temel) anlam” ile kullanılmıştır. 1. SÖZCÜKTE ANLAM ÖZELLİKLERİ ÖRNEK Sözcüklerin cümle veya söz grubu içinde kazan- dıkları anlamsal özelliklerdir. Aşağıdakilerin hangisinde altı çizili sözcük te- Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili sözcükleri mel anlamıyla kullanılmamıştır? inceleyiniz. Sözcüklerin cümle içinde kazandık- ları anlamlar yay ayraç içinde verilmiştir. A) Evin içinde sağa sola serpilmiş birçok eşya duruyordu. 1. Bu yaz ayağından ameliyat olacakmış. (Bacak- ların bilekten aşağıda bulunan ve yere basan B) Kayaya çarpan teknenin burnunda büyük bir bölümü) yarık açıldı. 2. Sandalyenin bir ayağı çoktan kırılmıştı. (Birta- C) Diş sağlığımıza dikkat etmeli, dişlerimizi her kım şeylerin yerden yüksekçe durmasını sağla- gün fırçalamalıyız. yan dayak, destek veya bunlardan her biri) D) Bazen bu neşeli aileye bakıyor ve onlara im- 3. Verdiğimiz işi yapmamak için ayaklarını sürü- reniyorduk. meye başlamıştı. (Verilen bir işi ağırdan almak) ÇÖZÜM: 4. Gölün ayaklarından biri bu yaz kurudu. (Bir gö- lün artan sularını denize, başka bir göle veya A, C ve D seçeneklerindeki altı çizili sözcükler zih- ırmağa taşıyan akarsu) nimizde tasarlanan ilk anlamlarıyla kullanılmıştır. B seçeneğindeki sözcük ise zihnimizdeki ilk anlamını Yukarıdaki cümleler incelendiğinde bütün karşılamamaktadır. Cevap B seçeneğidir. cümlelerde “ayak” sözcüğünün kullanıldığını göreceksiniz. Ancak bu sözcük her cümlede ÖRNEK farklı anlamda kullanılmıştır. I. II. UYARI Uçmak Uçmak Bir sözcüğün anlam özelliğini belirleyen tek III. IV. şey, o sözcüğün içinde yer aldığı cümle veya söz öbeğidir. Sözcükler anlamlandırılırken Yüzmek Yüzmek tek başlarına değil, içinde bulundukları Numaralanmış görsellerin hangisi, altında ya- metinle birlikte anlamlandırılmalıdır. zan eylemin gerçek anlamını çağrıştırmaz? A) I. B) II. C) III. D) IV. 1

FÖY 01 SSSSSSSSSSSSSS ÇÖZÜM: ÖRNEK ‘‘Uçmak’‘ sözcüğünün aklımıza gele ilk anlamı kuş, Çatladı sanki tavan, esnedi döşemeler. kanatlı böcek vb. hareketli kanatları yardımıyla ha- vada düşmeden durmaktır. I II Karıştı canıma can duygularım I. Görselde bir insanın bir alet yardımıyla havada uçtuğu görülmektedir. Bu durum, yukarıdaki III uçmak tanımına uymamaktadır. Merdivenin ruhunda gidip gelmeler, II. Görseldeki kuşun uçması ‘‘uçmak’‘ sözcüğü ta- IV nımına uyar. Bana getirmeyin ölümden haber. ‘‘Yüzmek’’ sözcüğünün aklımıza gelen ilk anlamı V kol, bacak, yüzgeç vb. organların özel hareketleriy- Bu dörtlükte numaralanmış sözcüklerle il- le su yüzeyinde veya su içinde ilerlemek, durmaktır. gili olarak aşağıdakilerden hangisi doğru- III ve IV. görsellerdeki insanın ve balığın yüzmesi bu dur? tanıma uyar. Gerçek Anlam Mecaz Anlam Cevap A seçeneğidir. A) I, III ve IV II ve V Mecaz Anlam B) III ve V I, II ve IV “Aslanlarımız Çanakkale’de kahramanca savaştı- C) I, III ve V II ve IV lar.” cümlesindeki altı çizili sözcük “askerlerimiz” D) I ve II III, IV ve V anlamında kullanılmıştır. ÇÖZÜM: “Akşam dışarı çıkmak için evden izin almalıyım.” cümlesindeki altı çizili sözcük “aile” anlamında kul- I, III ve V numaralı sözcükler zihnimizde tasarlanan lanılmıştır. ilk anlamlarıyla kullanılmıştır. II ve IV numaralı söz- cükler ise zihnimizdeki ilk anlamını karşılamamak- Mecaz anlam, bir sözcüğün gerçek anlamından tadır. Cevap C seçeneğidir. tamamen uzaklaşarak başka bir anlam yerine kul- lanılmasıdır. Terim Anlamı Bir sözcüğün gerçek anlamından tamamen uzakla- Bir sözcüğün bilim, sanat, spor ya da meslek ala- şarak kazandığı yeni anlamdır. nına özgü kavramları karşıladığında kazandığı an- lamdır. ETKİNLİK-1 “Evin perdeleri her ay mutlaka yıkanıyor.” cümle- Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili söz- sinde kullanılan “perde” sözcüğü temel anlamla cükler mecaz anlamlarıyla kullanılmıştır. kullanılmıştır. Ancak “Bu yıl üç perdelik bir oyun ha- Siz de cümlelerin altındaki boşluklarda ve- zırlıyoruz.” cümlesindeki “perde” sözcüğü ise bir rilen sözcükleri mecaz anlamlı olacak şe- tiyatro terimi olarak kullanılmıştır. kilde birer cümlede kullanınız. Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili söz- cükler mecaz anlamlarıyla kullanılmıştır: • Bugün bize çok tatlı sözler söyledi. • Söyledikleriyle onun kalbini kırmıştı. • Bu işte senin de parmağın olduğunu bili- yorum. (Parlak).......................................................... (Zengin)......................................................... (Soğuk)......................................................... 2

FÖY 01 SSSSSSSSSSSSSS UYARI ETKİNLİK-2 Diğer bütün anlam özelliklerinde olduğu gibi terim anlamın oluşmasında da sözcüğün Aşaağıdaki cümlelerde geçen altı çizili söz- cümle içinde kazandığı anlam etkili olmak- cüklerin anlam özelliklerini (gerçek, mecaz tadır. veya terim) cümlelerin yanındaki boşluklara “Dünya” sözcüğünü “Senin bu yaptıklarına G, M ve T harfleriyle örnekteki gibi yazınız. bütün dünya güler.” cümlesinde kullandı- ğımızda terim anlamlı olmazken “Güneş 1. (M) İki gözlü bir evde bütün ömürlerini ışınları Dünya’ya yaklaşık 8 dakikada ulaşır.” geçirdiler. cümlesinde bu sözcük, terim anlamıyla kul- lanılmıştır. 2. ( ) Gençliğimde Ömer Seyfettin’i bir hayli okumuştum. ÖRNEK 3. ( ) Yarın akşama kadar boşum, hiç işim Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili söz- yok. cüğün anlam özelliği ayraç içinde yanlış veril- miştir? 4. ( ) Konsere yetişemedikleri için ellerin- A) Kitaptaki bazı boşluklar yeni baskıda düzel- deki biletler yanmıştı. tildi. (Gerçek anlam) 5. ( ) Hakem, maçtaki penaltıyı haksız yere B) Çocuğun yüzünde bir anda bir gülümseme vermişti. belirdi. (Mecaz anlam) 6. ( ) İnsanlara hiçbir zaman sert sözler C) Bazı iletken maddeler elektriği daha iyi iletir. söylemezdi. (Terim anlamı) 7. ( ) Elindeki keskin bıçağı, insanlara zarar D) Evde yaşanan derin hüzün hepimizi çok etki- vermemek için çok dikkatli taşıyordu. ledi. (Mecaz anlam) 8. ( ) İki uçurum arasına yeni bir köprü yapılarak ulaşım sağlandı. ÇÖZÜM: A, C ve D seçeneklerindeki altı çizili sözcüklerin 9. ( ) Bir bayram sabahı bütün ev bir araya anlam özellikleri yay ayraç içinde doğru verilmiştir. geldi. B seçeneğindeki “yüzünde” sözcüğü ise bu sözcü- ğün gerçek anlamını karşılayacak şekilde verilmiş- 10. ( ) Bayramda sokağı bayraklarla donattı- tir. Cevap B seçeneğidir. lar. 11. ( ) Bugünkü dersimizde üçgenin açı özelliklerini işledik. 12. ( ) Bu konuya daha geniş bir pencereden bakınca haklı olduğumuzu görmüştü. 13. ( ) Gitarın bozulan akordu yüzünden ses düzgün çıkmıyor. 14. ( ) Eline bir kalem alıp babasının söyle- diklerini yazmaya başladı. 3

FÖY 01 SSSSSSSSSSSSSS ETKİNLİK-3 Durak Aşağıdaki sözcüklerin verilen anlamlarının 1. ( ) Tren, tramvay, otobüs, minibüs vb. genel gerçek anlam mı mecaz anlam mı ya da ter- taşıtların durmak zorunda olduğu veya rim anlamı mı olduğunu cümlelerin yanındaki durabileceği yer boşluklara ( G, M ve T ) harfleriyle örnekteki gibi yazınız. (Not: Bir sözcüğün birden fazla 2. ( ) Çok sayıda taksinin bir arada çalıştığı ve mecaz ya da terim anlamının verilmiş olabi- bağlı olduğu işletme leceğini göz önünde bulundurun.) 3. ( ) Kısa bir süre konaklanacak, durulacak yer Söz 4. ( ) Konuşmada, anlamın gerektirdiği biçim- 1. ( ) Bir düşünceyi eksiksiz olarak anlatan ke- de kelimeler arasındaki ses kesintisi lime dizisi, lakırtı, kelam, laf, 5. ( ) Hece ölçüsüyle yazılmış şiirlerde ölçü 2. ( ) Kesinlik kazanmayan haber, söylenti kalıpları içindeki durma yerleri Taşımak 6. ( ) Müzikte bir ölçü uzunluğunda susma 1. ( ) Üstünde bulundurmak 2. ( ) Bir şeyi bir yerden alıp başka bir yere Baskı götürmek 1. ( ) Giysinin içine kıvrılıp dikilen kenarı Köprü 2. ( ) Top oyunlarında karşı takım oyuncusunun 1. ( ) Güreşte omuzları yere değdirmemek için hareketini ve sonuç almasını engellemek amacıyla uygulanan yakın savunma duru- ayakları ve alnı yere dayayıp beli yukarı mu kaldırarak alınan durum 2. ( ) İki şey arasında bağ veya ilişkiyi sağlayan 3. ( ) Bir eserin tekrarlanarak yapılan baskı şey işlemlerinden her biri, Alt 4. ( ) Bir eserin basılış biçimi veya durumu 1. ( ) Oturulurken uyluk kemiklerinin yere gelen 5. ( ) Hak ve özgürlükleri kısıtlayarak zor altın- bölümü da bulundurma durumu, tahakküm 2. ( ) Bir şeyin yere yakın bölümü 6. ( ) Bası sayısı Burun 1. ( ) Alınla üst dudak arasında bulunan, 7. ( ) Belirli ruhsal etkinlik ve süreçleri, kişinin isteği dışında bilinçaltına itmesi veya bu çıkıntılı, iki delikli koklama ve solunum or- itilenlerin bilince çıkmasını önleme durumu ganı 2. ( ) Bazı şeylerin ön ve sivri bölümü Çekirdek 3. ( ) Karanın, özellikle yüksek ve dağlık kıyılar- da, türlü biçimlerde denize uzanmış 1. ( ) Etli meyvelerin içinde bir veya birden çok bölümü bulunan, çoğu sert bir kabukla kaplı to- hum 2. ( ) Bir hücrenin merkezini oluşturan cisimcik \"İnsan kanındaki alyuvarlar, çekirdeği ol- mayan hücrelerdir.\" 3. ( ) Bir şeyin temelini oluşturan 4

Test - 1 FÖY SSSSSSSSSSSSSS 01 1. Aşağıdakilerin hangisinde, altı çizili sözcü- 4. (I) Dostlar, birbirine güvenen insanlardır. (II) ğün anlam özelliği yay ayraç içinde yanlış Dostların arasındaki köprüyü hiçbir rüzgâr yı- verilmiştir? kamaz. (III) Güven yoksa dostluk ilişkisi de yok olur. (IV) Bu yüzden dostlar, önce birbirilerine A) Ayakkabısının burnunu demirlere dayayıp güvenmeyi öğrenmelidir. sokağı seyretti. (Mecaz anlam) Numaralanmış cümlelerin hangisinde me- B) Kitaplığımızı bir sürü kitapla doldurduk. (Ger- caz anlamlı bir sözcük kullanılmıştır? çek anlam) A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 C) Dağın eteklerinde, göçebe topluluklar ya- şar. (Gerçek anlam) D) Arkadaşımız okulun en parlak öğrencilerin- den biridir. (Mecaz anlam) 2. ‘‘Dünya genelinde kumun görsel anlamda sa- 5. Aşağıdakilerin hangisinde mecaz anlamıyla nata dönüşmesi hangi yıllara uzanıyor?’’ kullanılmış bir sözcük bulunmamaktadır? I A) Çarşıda gördüğüm kişiyi amcama benzet- sorusunun cevabını, tezim için bilgi tim. toplarken ciddi anlamda araştırmaya B) Öğretmenin tok sesini koridorun başından II III duydular. başladım. Ancak Osmanlı Devleti’nin divan C) Çevresindekileri parmağında oynatmayı severdi. yönetimlerine kadar gidebildim. Bunun D) Suyun tatlı sesi hepimizin uykusunu getiri- IV yor. öncesi yok. Yani başlangıç noktası orası. V Bu metinde numaralanmış sözcüklerden hangileri gerçek anlamı dışında kullanılmış- tır? A) I ve II. B) I ve IV. C) II ve III. D) IV ve V. 3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bütün 6. Aşağıdakilerin hangisinde mecaz anlamlı sözcükler temel anlamlarıyla kullanılmıştır? bir sözcük kullanılmamıştır? A) Arkadaşları arasında durgun, sakin ve ses- A) Bayram kutlamalarına bütün okul katılacak. siz bir insan olarak tanınırdı. B) İki arkadaş arasındaki soğukluk giderek B) Birkaç gün önce çok sevdiği bir arkadaşını büyüyor. ziyaret için gitmişti. C) Hocalarımız bütün makalelerimizi büyük bir C) Hayal gücü öyle genişti ki kaldırımlarla bile titizlikle inceledi. konuşur, dertleşirdi. D) Çalışmamıza destek bulamadığımız için D) Olayları duyan mahalle, tepki göstermek hevesimiz kırıldı. için meydana çıkmıştı. 5

FÖY 01 SSSSSSSSSSSSSS 7. Aşağıdakilerin hangisinde terim anlamlı bir 11. Aşağıdakilerin hangisinde altı çizili sözcük sözcük kullanılmamıştır? mecaz anlamıyla kullanılmamıştır? A) Bazı bölgelere meteor parçaları düşebiliyor. A) Tablodaki bazı renkler çok sırıtıyor. B) Hayatını kalemiyle kazanan insanlar var. B) Öğretmen, ödev olarak ağır bir konu verdi. C) Ağabeyim bir takımda kalecilik yapıyor. C) Eve geniş bir avlunun içinden geçerek giri- D) Polen alerjisi artık tedavi edilebiliyor. lirdi. D) Şair, gülümseyen kelimelerle yazıyor dizeleri- ni. 8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “yumuşak” 12. Aşağıdakilerin hangisinde bütün sözcükler sözcüğü mecaz anlamla kullanılmamıştır? gerçek anlamıyla kullanılmıştır? A) Her şiirde yumuşak bir üslup kullanılmama- A) Rüzgâr, bir türkü fısıldıyor kulaklarımıza. lıdır. B) Gülümsemesiyle odanın havasını ısıttı. C) Ağaçlar belediye işçileri tarafından budan- B) Öğretmen yumuşak bir ses tonuyla konuştu. C) Doktor, yumuşak bir yatakta yatmasını söy- dı. D) Küçük kızın saçlarından ışıklar dökülüyor. lemiş. D) Takımın oyuncuları yumuşak bir dille uyarıldı. 13. Düz arazinin taban suyu genellikle yüzeye ya- 9. Aşağıdakilerin hangisinde, terim anlamıyla kın olduğundan kökte çürüme yapar. Buna en- I kullanılmış bir sözcük vardır? gel olmak için arazini ortasında ve etrafında A) Okullarda kullanılan dolaplar yenilenecek. B) Bisikletimin pedalını tamir ettirdim. suyun akmasını temin bakımından hendekler C) Odasının perdelerini sona kadar açtı. II D) Düz bir tahtaya birçok çivi çakılmış. açılır. Arazi derince sürülür ve dekarına 3-4 10. “Okumak” sözcüğü, aşağıdakilerin hangi- III sinde gerçek anlamından uzaklaşarak me- ton ahır gübresi serilir caz anlam kazanacak şekilde kullanılmış- tır? IV A) Bulduğu kitapları yıllarca okumuş ve kendi- Bu metinde numaralanmış sözcüklerin ni yetiştirmişti. hangileri terim anlamlıdır? B) Öğrencilerin yazıları okunmaz hale gelmiş- A) I ve II. B) I ve III. tir. C) II ve IV. D) III ve IV. C) Gazete okumak, Avrupa ülkelerinde bir kül- tür işidir. D) İçinde bulunduğu durumun ciddiyeti yü- zünden okunuyordu. 6

Test - 2 FÖY SSSSSSSSSSSSSS 01 1. Aşağıdakilerin hangisinde, altı çizili sözcü- 4. Bir toplum tarafından alınan kararlar, o toplu- ğün ayraç içindeki anlam özelliği yanlıştır? I A) Büyüyünce her birimiz bir dağa serpildik. mun bütün üyelerini bağlar. Üyeler bu kararlar (Mecaz anlam) II B) Dersimizin bugünkü konusu edatlarmış. (Mecaz anlam) karşısında sorumlu davranmazsa düzensizlik C) Güvenli bir şehirde yaşamak huzur verir. III IV (Gerçek anlam) oluşur. Böyle bir durumda toplumsal yapıda D) Makinenin kolunda bir arıza meydana gel- di. (Gerçek anlam) çözülmeler başlar. V Bu metinde numaralanmış sözcüklerden hangileri gerçek anlamının dışında kullanıl- mıştır? A) I ve V. B) II ve IV. C) II ve V. D) III ve IV. 2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bütün 5. Aşağıdakilerden hangisinde “sırt” sözcüğü sözcükler gerçek anlamıyla kullanılmıştır? mecaz anlamıyla kullanılmıştır? A) Baharda toprak aniden değişiyor. A) Sırtına yüklediği çuval, ihtiyara ağır geldi. B) Yabancılara karşı hep böyle soğuktur. B) Kar yağdığında, dağın sırtı bembeyaz olu- C) Adamın kahkahası sokağı yıkıyor. D) Bu iş için canını ortaya koyacaktı. yor. C) Bir süredir sırt ağrıları çekiyordu. D) Sırtını dayadığı dostlarına hep güvenirdi. 3. Aşağıdakilerin hangisinde terim anlamlı bir 6. Aşağıdakilerin hangisinde bütün sözcükler sözcük kullanılmamıştır? gerçek anlamlarıyla kullanılmıştır? A) Bu aralar tarihî bir dizi senaryosu yazıyorlar. A) Her kitap hayatımızda yeni kapılar açar. B) Dizinin kaç bölümden oluşacağı henüz ke- B) Sert tartışmalar dostlukları zedeleyebilir. C) Öğrencilere verilen kitaplar çok güzeldi. sinleşmedi. D) Değişimler, insanın kalbinden başlamalıdır. C) Birkaç gün içinde bazı bilgiler alınabileceği söylendi. D) Dizinin yönetmenliğini kimin yapacağı ise belli değil. 7

FÖY 01 SSSSSSSSSSSSSS 7. Aşağıdakilerin hangisinde “yol” sözcüğü zih- 10. (1) Güzel insanlar bizim gibi yüzeysel değil, de- nimizde çağrışan ilk anlamıyla kullanılmış- rin düşünürler. (2) Bütün düşünceleri insanlık tır? için değerlidir, aydınlıktır, berraktır. (3) Böyle insanlar, kendilerinden başka herkesin iyiliğini A) Bu meseleyi çözmenin bir yolunu bulduk. isterler. (4) İnsanlığın karanlık düşüncelerini te- B) İşler yolunda giderken birden sinirlendi. mizleyip parlatanlar da onlardır. C) Dedesi onu mutlu etmenin yolunu iyi bilirdi. D) O kasabaya tozlu ve bozuk yollardan gidilir. Numaralanmış cümlelerden hangisinde mecaz anlamlı bir sözcük kullanılmamıştır? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 8. Aşağıdakilerin hangisinde bütün sözcükler 11. (I) Fabrikanın sorunlarının konuşulduğu bir gerçek anlamlarıyla kullanılmıştır? toplantıda herkes sırayla söz alıyordu. (II) Hiç kimse gerçek sorunla ilgilenmiyor, herkes bir- A) Aydınlık bir gülümsemeyle karşıladı bizi. birini suçluyordu. (III) Böyle giderse bir süre B) Odadaki eşyalardan kimse oturamıyordu. sonra kavga kaçınılmazdı ve hiçbir sorun da C) Arkadaşlarını soğuk sözlerle eleştirdi. çözülemeyecekti. (IV) Ustabaşı Halit bu duru- D) Soluk almadan okunan romanlar güzeldir. ma dayanamadı, demir yumruğunu masaya vurdu. Bu parçada numaralanmış cümlelerden hangisinde altı çizili sözcük mecaz anla- mıyla kullanılmıştır? A) I B) II C) III D) IV 9. Aşağıdakilerin hangisinde altı çizili sözcük 12. Aşağıdakilerin hangisinde altı çizili sözcük mecaz anlamda kullanılmıştır? terim anlamıyla kullanılmıştır? A) Küçük köpek, ıslak burnunu havaya kaldır- A) Sokağın köşesinde bir müzisyen keman dı. çalıyor. B) Meydanda toplananlar birbirlerini suçluyor. B) Sabaha kadar ay ışığında sohbet edip dert- C) Değer yargıları aşınmış bir toplum mu olu- leştik. yoruz? C) Araçların arasından geçip kaldırıma yürü- D) İstediğiniz paketler adresinize gelecek. düler. D) Bir termometreyle suyun sıcaklığını ölçece- ğiz. 8

FÖY 01 SSSSSSSSSSSSSS 2. SÖZCÜKTE ANLAM İLİŞKİLERİ Yakın Anlamlı Sözcükler Eş anlamlı gibi göründükleri hâlde aralarında küçük Eş Anlamlı (Anlamdaş) Sözcükler anlam farkları bulunan sözcüklerdir. Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili sözcükler ya- Farklı biçimlerde yazılmalarına ve okunmalarına kın anlamlı sözcüklerdir. rağmen cümle içindeki anlamları aynı olan söz- cüklerdir. Bu sözcükler birbirlerinin yerine kullanı- Korkak insanlar sorumluluk almaktan labilir. Eş anlamlılık, çoğunlukla Türkçe sözcüklerle kaçındıkları için başarılı olamazlar. dilimize yabancı dillerden giren sözcükler arasında Toplumdaki çekingen insanlar davranışlarıy- bulunur. la kendilerini belli ederler. Aşağıdaki cümle çiftlerinde altı çizili sözcükler eş anlamlı olacak biçimde kullanılmıştır: Çoğu insanın gözbebeği siyahtır. UYARI Gökyüzünü kara bulutlar kaplamıştı. Yakın anlamlılıkta da sözcüğün cümle için- Türk kültüründe misafir ağırlamak çok deki kullanımı belirleyicidir. önemli bir değerdir. Konuklarımızı dedemin köydeki evine “Hayatı boyunca yasaları hiç çiğnemedi.” davet ettik. cümlesinde geçen “çiğnemek” sözcüğü ile “basmak”, “ezmek” sözcükleri arasında bir yakın anlamdan söz edilemez. “Bu parkta çimlere basmamaya özen göste- ririz.” cümlesinde kullanılan “basmak” söz- cüğüyle “ezmek”, “çiğnemek” sözcükleri arasında yakın anlamlılık olduğu söylenebilir. UYARI ÖRNEK Cümle içinde kullanılmadıkları zaman eş “Ocaktaki yemeğin kokusu bütün evi sarmıştı.” anlamlı görünen bazı sözcükler, cümlede cümlesinde geçen “sarmak” sözcüğüyle yakın kazandıkları anlama göre eş anlamlı olma- anlama gelen bir sözcük aşağıdakilerin hangi- yabilirler. sinde kullanılmamıştır? “İnsan bütün güzel duyguları kalbinde taşı- A) Bahçenin etrafını dolaşan adam giriş kapısı- yabilir.” cümlesinde kullanılan “kalp” sözcü- na yöneldi. ğünün yerine “gönül” sözcüğü de kullanıla- bilir: “İnsan bütün güzel duyguları gönlünde B) Koridorları dolduran sesin kimden çıktığını taşıyabilir.” Ama “Dengesiz beslenme bazı merak ettiler. kalp rahatsızlıklarına yol açabilir.” cümle- sinde kullanılan “kalp” sözcüğünün yerine C) Tarlayı kaplayan zararlı otların çoğundan kur- “gönül” sözcüğü eş anlamlı olarak kullanı- tulduk. lamaz. D) Şehri kuşatan bu sessizlikte birazcık huzur var- dı. 9

FÖY 01 SSSSSSSSSSSSSS ÇÖZÜM: Yüzüme bakarak bana çok güvendiğini söyledi. Kişi başına yüz liralık harcama yapıldı. B seçeneğindeki “dolduran”, C seçeneğindeki Yüzmeyi birkaç yıl önce babam öğretti. “kaplayan” ve D seçeneğindeki “kuşatan” sözcük- leri “sarmak” sözcüğüyle yakın anlamlıdır. A seçe- ETKİNLİK-4 neğinde ise yakın anlamlı herhangi bir sözcük kul- lanılmamıştır. Cevap A seçeneğidir. Aşağıdaki sözcükleri sesteş olacak şekil- de farklı cümlelerde örnekteki gibi kul- Zıt (Karşıt) Anlamlı Sözcükler lanınız. Anlamca birbirinin karşıtı olan, birbiriyle çelişen Bizim okula bu yoldan gidiliyor. sözcüklerdir. yol Aşağıdaki cümle çiftlerinde geçen altı çizili sözcük- Bu güzel çiçekleri yolmadan koklam- ler birbiriyle zıt anlamlıdır. alısınız. Elbiselerini her zaman temiz tutmaya özen bin gösterirdi. el Kirli bulaşıkları toplayıp hepsini yıkadım. İyimser insanlarla birlikte çalışmak bana enerji uç veriyor. Genel ve Özel Anlamlı Sözcükler Bir yazar olarak hiçbir kitabımda kötümser ka- Sözcüklerin anlam açısından birbirini kapsaması- rakterler kurgulamadım. dır. Aşağıdaki sözcükler genel anlamdan özel anlama UYARI doğru sıralanmıştır. Canlı – Bitki – Çiçek – Lale – Dağ lalesi Bir sözcüğün olumsuzu, zıt anlam değildir. Yukarıdaki sıralamada en genel anlamlı sözcük “canlı”dır, en özel anlamlı sözcük ise “dağ lalesi”dir. Gelmek Gitmek ETKİNLİK-5 (Zıt anlam) Aşağıda karışık olarak verilen sözcükleri Gelmemek genel anlamdan özel anlama doğru sıra- (Olumsuz anlam) layınız. Eş Sesli (Sesteş) Sözcükler Otobüs – Taşıt – Yolcu – Varlık – Makine ..................................................................... Yazılış ve okunuşları aynı olduğu hâlde anlamları Edebiyat – Sanat – Şiir – Cahit Külebi birbirinden çok farklı olan sözcüklerdir. ..................................................................... Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili sözcükler sesteş olacak biçimde kullanılmıştır. 10

FÖY 01 SSSSSSSSSSSSSS UYARI • Soyut Anlamlı Sözcükler: Beş duyu organı- mızla algılayamadığımız, varlıklarını ancak zihin Bazı sözcüklerin genel ve özel anlamları sor- yoluyla kavrayabildiğimiz varlıkları karşılayan söz- ulurken o sözcüğün cümlede geçen anlam cüklerdir. kapsamı sorulmaktadır. Örnek: Dostluk, öfke, sevgi, rüya, arkadaşlık… “Kitap, insanlığın yolunu aydınlatan bir fen- UYARI erdir.” cümlesinde geçen “kitap” sözcüğü, karşıladığı türün tamamı için kullanılmıştır. Bazı sözcükler temel anlamlarıyla somut anlamlıyken cümledeki kullanımları soyut bir “Arkadaşımın kitabı bende kalmış.” cüm- anlamı karşılayabilir. lesinde geçen “kitap” sözcüğü ise bütün kitapları değil, sadece arkadaşta kalan kitabı “Hayatta başarılı olabilmek için kafasını kul- karşılamaktadır. lanması gerektiğini biliyordu.” cümlesinde geçen altı çizili sözcük temel anlamıyla ÖRNEK somut bir varlığı karşılarken bu cümlede “akıl, zekâ” anlamlarıyla kullanılarak soyut- Aşağıdakilerin hangisinde altı çizili sözcük daha laşmıştır. genel anlamla kullanılmıştır? ÖRNEK A) İnsanın en çok huzur bulduğu yerlerin başın- da ev gelir. Aşağıdakilerin hangisinde soyut anlamlı bir sözcük kullanılmamıştır? B) Sahildeki masalardan birine oturup çay içti- ler. A) En çok da bu acı sözleri işitiyorduk ondan. B) Hepimiz de ortak bir endişeyi paylaşıyoruz. C) Bozulan bilgisayarın parçalarını değiştirip C) Bir süre bekleyip aklındaki planı açıkladı. düzelttik. D) Yazdığı şiir bir dergide yayımlandı. ÇÖZÜM: D) Bütün hayatı boyunca üstündeki paltoyu hiç çıkarmadı. A seçeneğinde “acı”, B seçeneğinde “endişe”, C seçeneğinde ise “plan” sözcükleri soyut anlamlı- ÇÖZÜM: dır. Cevap D seçeneğidir. B, C ve D seçeneğinde altı çizili sözcükler sadece Nitel ve Nicel Anlamlı Sözcükler o anda sözü edilen varlık için kullanılmıştır. A seçe- neğindeki “ev” sözcüğü ise bu sözcüğün kapsa- • Nicel Anlamlı Sözcükler: Kavramların ve var- dığı bütün anlam alanı için kullanılmıştır. Cevap A lıkların sayılabilen, ölçülebilen, sayısal olarak ifade seçeneğidir. edilebilen özelliklerini karşılayan sözcüklerdir. Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili sözcükler ni- Somut ve Soyut Anlamlı Sözcükler cel anlamlarıyla kullanılmıştır. • Somut Anlamlı Sözcükler: Beş duyu orga- Uzun boylu arkadaşlarımızı basketbol takımına nımız olan göz, dokunma, kulak, dil ve burundan seçtiler. en az biriyle algılayabildiğimiz varlıkları karşılayan Sırtındaki ağır çantayla yürümekte çok zorlanıyordu. sözcüklerdir. Bu bölgede insanlar geniş evlerde oturmayı sevi- Örnek: Çatal, rüzgâr, kalem, elektrik, su… yorlar. 11

FÖY 01 SSSSSSSSSSSSSS • Nitel Anlamlı Sözcükler: Kavramların ve var- Sözcüğün Cümle İçindeki Anlamı lıkların sayılamayan, ölçülemeyen, sayısal olarak Sözcükler cümle içerisinde kazandıkları anlamla ifade edilemeyen özelliklerini karşılayan sözcükler- önem kazanırlar. Bu yüzden biz sözcüğün cümle dir. içindeki anlamı dikkatli bir şekilde kavranmalıdır. Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili sözcükler ni- Sözcüğün cümle içindeki anlamı değerlendirilirken, tel anlamlarıyla kullanılmıştır: diğer sözcüklerle olan anlam ilişkilerine de dikkat edilmelidir. Anneannem her zaman lezzetli yemekler yapar. Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili sözcüklerin Dostlarına her zaman yakın davranırdı. cümle içinde kazandıkları anlamları inceleyiniz: Ege’nin neşeli insanları, hiçbir olaya kötümser bak- • Bu sürahi en fazla üç litre su alır. mazlar. • Burada bütün işlerimizi gören bir avukatımız Ad Aktarması (Düz Değişmece) vardı. • Çocuk, kuşun bütün hareketlerini dikkatle izli- Benzetme amacı olmaksızın bir sözcüğün başka bir sözcük yerine kullanılmasıdır. yordu. • Küçük çocuğun bakımını ablası üstlenmişti. Ad aktarması şu ilişkiler çerçevesinde kurulabilir: • Öğrenciler iki maddeyi birbirinden ayırabil- • İç – Dış İlişkisi: Bir varlığın dışı söylenerek içi ya mek için bir deney yaptılar. da içi söylenerek dışı kastedilir. • Kayıp bir kitabın izini süren ünlü kâşif, nihayet “Komşularımız geçen hafta evlerini taşıdılar.” cüm- onu buldu. lesinde geçen “ev” sözcüğü “evin içindeki eşyalar” • Çiçekler açıldığında buralara bahar gelmiş anlamında kullanılmıştır. sayılır. • Bütün – Parça İlişkisi: Bir varlığın bütünü söy- lenerek parçası ya da parçası söylenerek bütünü ÖRNEK kastedilir. “Çekmek” sözcüğü aşağıdakilerin hangisinde “Caddenin başındaki apartmanda oturuyorlar.” “hoşa gitmek, beğenmek” anlamında kullanılmış- cümlesinde geçen “apartman” sözcüğü, “apart- tır? man dairesi” anlamında kullanılmıştır. A) Caddeye park edilen arabayı çektiler. • Sanatçı – Eser İlişkisi: Bir sanatçının adı verile- B) Bu araba 500 kilodan fazlasını çekmez. rek o sanatçının eseri kastedilir. C) Bazı kitaplar her okuyucuyu çeker. “Ömer Seyfettin’i okuyarak büyüdük biz.” cüm- D) Onun sözlerini farklı yerlere çekiyorsunuz. lesinde geçen “Ömer Seyfettin” sözcüğü, “Ömer Seyfettin’in eserleri” anlamında kullanılmıştır. ÇÖZÜM: • Yer – Orada Yaşayanlar İlişkisi: Bir yer adı C seçeneğindeki “çekmek” sözcüğü okuyucularla verilerek o yerde yaşanlar kastedilir. ilgili olarak “hoşa gitmek, beğenmek” anlamında “Bu yetim ve öksüz çocukları bütün İzmir bağrına kullanılmıştır. Sözcüğün diğer seçeneklerdeki an- basmıştı.” cümlesinde geçen “İzmir” sözcüğü, “İz- lamları farklıdır. mir’de yaşayan insanlar” anlamında kullanılmıştır. Cevap C seçeneğidir. 12

Test - 3 FÖY SSSSSSSSSSSSSS 01 1. “Geniş caddenin bittiği yerden itibaren uçsuz 4. Aşağıdakilerin hangisinde, temel anlamıyla bucaksız bir tarla başlıyor.” cümlesindeki somut olan bir sözcük soyut anlamda kul- sözcüklerin anlamlarıyla ilgili olarak aşağı- lanılmıştır? dakilerden hangisi yanlıştır? A) Okuyarak kafanızı dinç tutmalısınız. A) “Geniş” sözcüğü gerçek anlamlıdır. B) Kitaplar ruhumuzla dostluk kurarlar. B) İkilemeye yer verilmiştir. C) Masada çok önemli bir konu tartışılıyordu. C) “Başlıyor” sözcüğü mecaz anlamlıdır. D) Yüz yıl sonrası için insan eğitmeliyiz. D) “Sonra” anlamında bir sözcük kullanılmış- tır. 2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili 5. “Yolun iki tarafında sıralanan çam ağaçları sı- sözcükler genelden özele sıralanmıştır? cak havayı biraz serinletiyor.” cümlesindeki sözcüklerin kullanımlarıyla ilgili olarak aşa- A) Tiyatroda gösterişli bir dekor kullanacağız. ğıdakilerden hangisi söylenemez? B) Bütün odalar bu evin arkasına bakıyordu. C) Resim çizebilmek sanat eğitimi gerektirir. A) Sesteşi olabilecek bir sözcük kullanılmıştır. D) Ağaçlar, bütün canlıların hayat kaynağıdır. B) Terim sözcükler bir arada kullanılmamıştır. C) Mecaz anlamlı sözcükler kullanılmıştır. D) Nicelik bildiren sözcük kullanılmıştır. 3. Aşağıdakilerin hangisinde karşıt kavramlar 6. Aşağıdakilerin hangisinde karşıt anlamlı bir arada kullanılmamıştır? sözcükler bir arada kullanılmamıştır? A) Yoksulluğun sebebi, zenginlerin israfıdır. A) İnsanoğlu az çalışarak çok kazanmanın pe- B) Düz yolda ilerlerken bozulmuş arabalarla şindedir. karşılaştık. B) Kurak mevsimden en çok sulak yerler etki- C) Tenha şehirlerimiz gittikçe kalabalıklaşıyor. lendi. D) Görevi, sevgiyi anlatmak olan insanlara C) Küçük adımlar bile bizi yüce hedeflere gö- nefret söylemleri hiç yakışmıyor. türür. D) Bu filmi gören görmeyen herkes aylardır konuşuyor. 13

FÖY 01 SSSSSSSSSSSSSS 7. Aşağıdakilerin hangisinde “Hiç olmazsa 11. Aşağıdakilerin hangisinde ad aktarması ya- sana verilen kitapları bitir.” cümlesindeki altı pılmıştır? çizili sözün anlamı vardır? A) Masaya oturup herkesi tek tek dinledi. A) En azından kırıcı davranmıyor. B) Bir kahramanın hayat hikâyesini anlattı B) Bazı yazarlar gençlikte okunmalıdır. C) Bütün işlerini daima planlayarak yapar. bize. D) Hayat bir yarıştan daha fazlasıdır. C) Kitaptaki bazı bölümlerin altı çizilmişti. D) Odanın dışında bekleyenler iyice sıkılmıştı. 8. Aşağıdakilerin hangisinde altı çizili sözün 12. “Okuma âşığı bu kadının kitaplığında yüzlerce yerine ayraç içindeki sözcük getirilemez? kitap vardı, ----- bu kitapların pek çoğu da bir- kaç defa okunmuştu.” cümlesinde boş bıra- A) Genç yaşta deneyim kazanmak iyidir. kılan yere aşağıdakilerden hangisi getirile- (Tec-rübe) mez? B) Yaklaşık iki yıldır kitabını yazıyor. (Büyük ih- A) üstelik B) hatta timalle) C) eminim ki D) aksine C) Hepimizi bir bir dinleyip not alırdı. (Tek tek) D) Romanı bitirdi, üstelik bize teslim etti. (Bu- nun yanında) 9. Aşağıdakilerin hangisinde soyut anlamlı bir 13. Uçtum Kıbrıs üstüne üstüne. sözcük kullanılmamıştır? Beşparmak Dağları’nın doruklarında Bir kız, bir hanım kız, bir bacım kız, A) Bu bölgede rüzgâr her zaman serin eser. Bir eliyle demir kuşa selam verir. B) Çalışmayanlar için başarı sadece rüyadır. Dayamış tüfeğinin dipçiğini göğsüne. C) Konuyu arkadaşlarına anlatmak için sabır- Yürür düşman üstüne üstüne. Bu şiirde altı çizili sözcük ve sözcük grup- sızlanıyor. ları ile ilgili aşağıdakilerden hangisi söyle- D) Sevinçten ne yapacağını şaşırmıştı. nemez? 10. “Gülenlerin çok olduğu, ağlayanların hiç olma- A) İkilemeler aynı anlamda kullanılmıştır. B) Gerçek anlamlı sözcükler kullanılmıştır. dığı bir dünya istiyoruz.” cümlesinde geçen C) Mecaz anlamlı sözcüklere yer verilmiştir. altı çizili sözcüklerde görülen anlam ilişkisi D) Genel anlamlı sözcüğe yer verilmiştir. aşağıdakilerin hangisinde vardır? A) Soğuk günlerde bile bazen Güneş açardı. B) Ters bir yola girince tedirgin olmuştu. C) Bazı konularda bilip bilmeden konuşuyor. D) Cesur adam, korkak olmadığını göstermek zorundadır. 14

Test - 4 FÖY SSSSSSSSSSSSSS 01 1. “Dönmek” sözcüğü aşağıdakilerin hangisin- 4. “Çoğu sanatçı, hayatının bir döneminde sana- de “reddedilmek, onaylanmamak” anlamında tıyla hiç örtüşmeyen, tuhaf işlerle uğraşmıştır.” kullanılmıştır? cümlesinde geçen altı çizili sözün yakın an- lamlısı aşağıdakilerin hangisinde kullanıl- A) Bütün çiçekler yüzünü Güneş'e döner. mamıştır? D) Oyuncular, sahanın etrafında iki tur döndüler. C) Belediyenin aldığı karar valilikten döndü. A) Her şiirinde sıra dışı bir üslupla karşımıza D) Evde cüzdanını unutunca yoldan döndü. çıkıyor bu şair. 2. ● Turpgillerden, geniş ve kalınca kat kat yap- B) Projenin en sıkıcı tarafını yine bana vere- cekler. rakları olan, güz ve kış sebzesi olarak ye- tiştirilen ve birçok türü olan bitki, kelem C) Hata yaptığı hâlde özür dilememesi çok ■ Metal paranın resimli yüzü garipti. ★ Küçültücü söz veya davranış ▲ Soylu D) Araştırma konusu olarak genellikle bana il- ginç gelen konuları seçerim. “●, ■, ★, ▲” simgeleriyle bazı sözcüklerin an- 5. “Dökmek” sözcüğü aşağıdakilerin hangisin- lamları yukarıda verilmiştir. de farklı anlamda kullanılmıştır? Bu sözcükleri bulmacaya yerleştirdiğimiz- de ortak kullanılan harflerle aşağıdaki söz- A) Torbadaki elmalar yere döküldü. cüklerden hangisi oluşturulabilir? B) Dökülen su hemen buharlaştı. C) Çantasındakiler dökülünce şaşırdık. A) ALSA B) ANNE C) KATA D) ALTA D) Ağaçlar yapraklarını geç döktü. 3. “Romandaki başkahramanın tekdüze yaşamı 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sesteş hepimize kendi hayatlarımızın renksizliğini ha- sözcükler bir arada kullanılmıştır? tırlatıyor.” cümlesinde geçen altı çizili sözün anlamı aşağıdakilerden hangisinde vardır? A) Evin yan tarafına büyükçe bir apartman ya- parak evin önünü kapattılar. A) Sıradan anlatımına rağmen filmi beğendim. B) Yazılarında çok ilginç konuları ele alıyor. B) Bir hafta sonra sizinle bu konuyu tekrar gö- C) Şair, duygularını saklayamıyor dizelerinde. rüşelim. D) Onun şiirde başarılı olduğunu biliyoruz. C) Yıllarca hiç yılmadan çalışarak hedeflerine ulaştı. D) Kâğıdın üzerindeki cümleleri rahatça oku- yabiliyoruz. 15

FÖY 01 SSSSSSSSSSSSSS 7. Aşağıdakilerin hangisinde “oyun” sözcüğü- 10. Aşağıdakilerin hangisinde altı çizili sözcü- nün anlamı ayraç içinde yanlış verilmiştir? ğün cümleye kattığı anlam yanlış açıklan- mıştır? A) Anadolu, halk oyunları açısından çok zen- gindir. (Müzik eşliğinde yapılan hareketlerin Sözcüğün Anlamı bütünü) kullanımı B) Atatürk, düşmanların oyununu bozarak ül- A) Yığınla para ödenen İşlemez, çalış- keyi kurtardı. (Hile, düzen, entrika) makineler bakımsız- maz durumda lık yüzünden yatıyor. beklemek; boş C) Tarih boyunca, Türkler üstünde bazı oyun- yere beklemek. lar oynandı. (Şaşkınlık uyandırıcı hüner) B) Yeni şirketin başına Yapı kurmak, D) Yıl sonunda “Hababam Sınıfı” adlı oyun diktikleri müdür can- inşa etmek. sergilenecek. (Tiyatro eseri, temsil, piyes) la başla çalışmaya başladı. 8. Aşağıdakilerin hangisinde “cevap” sözcüğü C) Ağaçların kuruyan Bitkilerde göv- kolları budanır. deden ayrılan “bir soruya verilen karşılık” anlamında kulla- parça, dal. nılmamıştır? D) Yeni arkadaşlıklar, Hareketli, hayat A) Çanakkale’ye saldıranlar, cevaplarını çok daha canlı ilişkiler dolu, dinamik. sert şekilde aldılar. kurmak için çevresi- ni değiştirdi. B) Sınavda bütün cevaplarımı tekrar kontrol ettim. 11. Hokkabazın, çocukların kulak diplerinden göz C) Televizyondaki sunucunun sorusuna cevap hızını aşan bir hızla yumurtaları alıp cebine veremediler. koyduğunu görünce, şalvarını çekiştirip duran yaşlı bir kadın, elindeki çocuğun elini gözle D) Öğretmenimiz, dünkü sorunun cevabını görülür bir şekilde sıkarak ‘‘Habire cebine atı- bugün istiyor. yorsun kahrolası! Herkese dağıt şu yumurtaları herkese!’’ diye haykırmış. 9. Aşağıdakilerin hangisinde, “sağlıklı” sözcü- Bu cümlede aşağıdakilerden hangisinin an- ğü ayraç içinde verilen açıklamanın karşıt lamını karşılayan bir söz kullanılmamıştır? anlamıyla kullanılmamıştır? A) Genellikle bir şey koymaya yarayan, giysi- A) Hazırladıkları proje çok sağlıklı yürüyor. nin belli bir yeri açılarak içine yerleştirilen (Düzensiz, plansız, işlemeyen) astardan yapılmış parça B) Sağlıklı insanların yaşadığı bu ülkede orta- B) Durmadan, ara vermeden, arka arkaya, sü- lama ömür çok uzun. (Hasta olan, sağlığını rekli olarak kaybetmiş) C) Yaşı ilerlemiş, kocamış, ihtiyar C) Medya her zaman sağlıklı haberler vermez. (Güvenilmez, gerçek dışı) D) Bakış, görüş D) İnsanlarla sağlıklı ilişkiler kurmayı beceriyor. (Canlı hücresi kalmamış olan, çürümüş) 16

FÖY 01 SSSSSSSSSSSSSS 3. SÖZ ÖBEKLERİ Zıt anlamlı sözcüklerle yapılabilirler: Yansıma Sözcükler Bu şehirde aşağı yukarı dört yıl kaldık. Konudan az çok onun da haberi vardı. Doğada, insan dışında varlıkların çıkardığı seslerin dile sözcük olarak alınmış biçimleridir. Biri anlamlı, diğeri anlamsız sözcüklerle Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili sözcükler yapılabilirler: yansımadır: Çoluk çocuk pikniğe gittiler. Arabanın patlayan lastiği herkesi korkuttu. Bu aralar hiç söz möz dinlemiyor. Ocaktaki tencereden cızırtılar yükseliyor. Köpek havlamaları yüzünden sabaha kadar uyuya- İkisi de anlamsız sözcüklerle yapılabilirler: madık. Bütün ıvır zıvırı toplayıp çöpe attık. Her yerde abuk sabuk konuşmaması gere- UYARI kiyor. Yansıma sözcükler cümle içinde ikileme biçi- Deyimler minde de kullanılabilir. Olayları, durumları veya kavramları anlatmak için Ağaçlardaki meyveler patır patır dökülüyor. kullanılan kalıplaşmış söz öbekleridir. Çoğu deyim, Davullar gümbür gümbür çalınıyor. sözcüklerin gerçek anlamlarından uzaklaşarak me- Çocuklar kendi aralarında fısır fısır konuşuy- cazlaşmalarıyla oluşmuştur ve yüzlerce yıldır kalıp- orlar. laşarak günümüze ulaşmışlardır. Deyimler, hem ya- zılarımıza hem de konuşmalarımıza derinlik katar. İkilemeler Anlattıklarımızı ilgi çekici hâle getirir. Birkaç cüm- Anlamı güçlendirmek için sözcüklerin arka arkaya leyle anlatabileceğimiz bir durumu iki üç sözcük- yinelenmesiyle oluşturulan söz öbekleridir. ten oluşan bir deyimle anlatabiliriz. Böylece kısa ve İkilemeler farklı yapılış özellikleri taşır: özlü bir anlatım sağlamış oluruz. Deyimler söz öbekleri biçimindendir ve içinde kul- Aynı sözcüğün tekrarıyla yapılabilirler: lanıldıkları cümleye göre çekimlenirler: Dağcılar ağır ağır tırmanarak dağın zirvesine ulaştılar. Bazen bir soruyu derin derin düşünüyordu. Eş veya yakın anlamlı sözcüklerle yapılabi- Kitaptaki hatalar gözünden kaçmamıştı. (gözünden lirler: kaçmamak) Hepimize yalan yanlış sözler söylemiş. Etrafta olup biteni anlayabilmesi için gözünü dört açması gerekiyor. (gözünü dört açmak) Hatırladığım kadarıyla kara kuru biriydi 17

FÖY 01 SSSSSSSSSSSSSS UYARI ETKİNLİK-6 Deyimler kalıplaşmış söz öbekleri olduğu için Aşağıdaki numaralanmış deyimleri karşıların- sözcüklerinde değişiklik yapılamaz. daki anlamlarla eşleştiriniz. “Dışarıda sürahiden boşanırcasına yağmur DEYİMLER ANLAMLAR yağıyordu.” cümlesinde kullanılan deyim “sürahiden boşanırcasına” değil, “bardaktan 1 Saman altından a Geçim sıkıntısı için- boşanırcasına” şeklinde olmalıdır. su yürütmek ( ) de olmak ve borç- Deyimler, bir metin içinde anlamına uygun 2 İki yakası bir ara- tan kurtulamamak olacak biçimde kullanılmalıdır. ya gelmemek b Güç bir işi başarı ile ÖRNEK ( ) sonuçlandırmak Aşağıdakilerin hangisinde, bir deyim cümlenin 3 Nuh deyip pey- c Kimseye belli et- anlamına uygun biçimde kullanılmamıştır? gamber deme- ( ) meden gizli saklı mek A) Derste anlatılanları can kulağıyla dinlemelisi- işler yapmak niz. 4 Masal okumak d Özlemini duyduğu ( ) şeye uzun zaman B) Başı sıkışınca hemen bana gelir ve benden 5 Hakkından yardım isterdi. gelmek kavuşamamak e Birine yardım et- C) Sevdiklerini gözünden sakınır, onlara çok ezi- 6 Hasret kalmak ( ) mesi için yalvar- yet ederdi. 7 Ocağına düşmek mak, koruması için D) Yaptığı başarılı çalışmalarla patronunun gö- sığınmak züne girmeyi başardı. 8 Nefes f Çok inatçı olmak aldırmamak ÇÖZÜM: () 9 Nabza göre C seçeneğinde kullanılan “gözünden sakınmak” şerbet vermek g İnandırıcı olmayan, deyimi “bir şeye aşırı ilgi göstermek, önemle bakıp ( ) oyalayıcı ve avutu- korumak” anlamındadır ve cümlenin anlamına uy- mamaktadır. cu sözler söylemek h Birinin hoşuna gi- SIRA SENDE -1 ( ) decek, eğilimle- Aşağıdakilerin hangisinde bir deyim anlamına rine cevap verecek uygun olmayacak şekilde kullanılmıştır? biçimde davran- mak A) Projelerini zamanında yetiştirebilmek için ca- ı Dinlenmesine nını dişine takmış çalışıyordu. ( ) fırsat vermemek, B) Müdürün söylediklerini, kulak asmadan dik- sıkıştırmak, rahat katli şekilde dinliyordu. bırakmamak C) Ne yapacağını bilememiş, iki arada bir dere- de kalmıştı. D) Bu cesur kız, gözünü budaktan sakınmadan her yere koşar. 18

FÖY 01 SSSSSSSSSSSSSS Atasözleri 2. Atasözleri tüm zamanlar için ve herkes için geçerlidir. Deyimler ise anlık durumlar için ve İnsanların uzun yıllar yaşadıkları gözlem ve dene- sözü söyleyen kişi ya da kişiler için geçerlidir. yimlerin sonucunda oluşmuş, bilgi ve öğüt veren kalıplaşmış sözlerdir. 3. Atasözlerinin tamamı cümle biçimindedir. De- Atasözlerinin söyleyeni belli değildir, atasözleri hal- yimler ise çoğunlukla mastar (-mek/-mak) bi- kın ortak malıdır. çiminde olurlar ve içinde kullanıldıkları cümleye Atasözleri kalıplaşmış sözlerdir. Bu yüzden sözcük- göre çekimlenirler. leri değiştirilemez, sözcüklerin diziliminde de deği- şiklik yapılamaz. Örneğin “Komşu komşunun külü- ETKİNLİK-7 ne muhtaçtır.” atasözü “Komşu komşunun iyiliğine muhtaçtır.” şeklinde değiştirilemez. Aşağıdaki ifadeleri okuyunuz. Deyim Atasözlerinin hepsi tamamlanmış bir yargı bildirir. olanların başına “D”, atasözü olanların Bu nedenle atasözleri cümle biçiminde olur. başına “A” yazınız. Atasözlerinin çoğunda mecazlı söyleyiş vardır: 1. (...) Bal bal demekle ağız tatlanmaz. “Minareyi çalan kılıfını hazırlar.” “Terzi kendi söküğünü dikemez.” 2. (...) Uzun yıllardır yeri yurdu belirsizdi. Gerçek anlamlı atasözlerimiz de vardır: “Dost ile ye iç, alışveriş yapma.” 3. (...) Bir süre önce kabuğuna çekilip kim- “Bugünün işini yarına bırakma.” seyle görüşmez oldu. Atasözleri ve Deyimlerin Ortak Özellikleri 4. (...) Aça dokuz yorgan örtmüşler, yine uyuyamamış. 1. İlk söyleyicileri belli olmayan, halkın ortak malı kabul edilen, kalıplaşmış sözlerdir. 5. (...) Çalma elin kapısını, çalarlar kapını. 2. Kısa ve özlü sözlerdir. Az sözcükle çok şey 6. (...) Her yerde kendime kafa dengi bir anlatırlar. arkadaş bulurum. 3. Kalıplaşmış oldukları için sözcüklerinde veya 7. (...) Burada yabancılık çekmeden söz dizimlerinde herhangi bir değişiklik yapı- yaşayabileceğimizi söylüyor. lamaz. 8. (...) Gençliğin kıymeti ihtiyarlıkta bilinir. 4. Çoğunlukla mecaz anlam taşırlar. 9. (...) Araba devrilince yol gösteren çok Atasözleri ve Deyimlerin Farkları olur. 1. Atasözleri öğüt vermek, bir deneyim aktar- 10. (...) Bu işten de yakasını sıyırmayı be mak veya bir tehlikeden sakındırmak ama- cermişti. cıyla söylenir. Deyimler ise bir durumu daha etkili ve anlaşılır bir biçimde anlatmak için 11. (...) Verilen görevi yapmamak için ipe kullanılır. un seriyordu. 12. (...) Dost dostun ayıbını yüzüne söyler. 19

FÖY 01 SSSSSSSSSSSSSS Özdeyişler (Vecizeler) Kalıplaşmamış Söz Öbekleri Herhangi bir konuyla ilgili bir düşünceyi kısa ve Dilimizde ikilemeler, deyimler ve atasözleri gibi ka- özlü bir biçimde anlatan, büyük ve tanınmış kişiler lıplaşmış söz öbekleri olmasının yanı sıra bir duru- tarafından söylenen sözlerdir. Özdeyişler de ata- mu anlatmak için birden fazla sözcüğün bir araya sözleri gibi ders vermeyi veya tecrübe kazandır- getirilmesiyle oluşan kalıplaşmamış söz öbekleri de mayı amaçlayan sözlerdir. Atasözlerinden farkı ise vardır. kimin tarafından söylendiğinin bilinmesidir. “Bu genç şairin kalbindeki her şeyi kaleminin ucun- Aşağıdaki özdeyişleri inceleyiniz ve vermek iste- dan dökülenlerde görmek mümkündü.” cümlesin- dikleri iletileri altlarındaki boşluklara birer cümle ile de geçen altı çizili söz öbeğiyle neyin anlatıldığını yazınız: bulabilmek için metnin tamamını anlamak gerek- mektedir. Bu metinde genç bir şairden söz edil- Beşikten mezara kadar ilim öğreniniz. mektedir. Bu şairin “kalbindeki her şey” ifadesi ise şairin duygularını kastetmektedir. “Kaleminin Hz. Muhammed (sav) ucundan dökülenler” söz öbeğinde ise şairin şiirle- rinden söz edilmektedir. O hâlde bütün bu anlamlar ........................................................................ bir araya getirildiğinde söyle bir sonuca ulaşılabilir: “Bu genç şairin bütün duygularını, yazdığı şiirlerde ........................................................................ görmek mümkündür.” Sanatsız kalmış bir milletin hayat damarların- ÖRNEK dan biri kopmuş demektir. Roman, yazarın kafasındaki kurgudan ve düş gü- Atatürk cünden beslenir. Ne var ki tamamen düş gücü üze- ...................................................................... rine kurulu bir romandan bahsedemeyiz. Gerçeği, ....................................................................... hayatın kokusunu da bir parça vermek zorundadır. Bu parçada geçen altı çizili söz öbeğiyle anlatıl- Bencil insan, tek başına kalmış meyvesiz bir mak istenen aşağıdakilerden hangisidir? ağaç gibi kurur gider. A) Romanlar tamamen gerçek olaylardan esin- Turganyev lenir. ...................................................................... ...................................................................... B) Her roman yazarı sadece kendi hayatını anla- tır. Bir insanın tek başına mutlu olması, utanıla- cak bir şeydir. C) Romanlarda sadece kurgu değil, hayatın ger- çekleri de vardır. Albert Camus ...................................................................... D) Bir roman yazarı, eserini oluştururken başka- ...................................................................... larının hayallerini de yazar. ÇÖZÜM: Altı çizili söz öbeğinin anlamını sadece C seçeneği kapsamaktadır. 20

Test - 5 FÖY SSSSSSSSSSSSSS 01 1. Aşağıda “görmek” sözcüğünün bazı anlamları 3. Aşağıdakilerin hangisinde, “bir şeye ilgisi, verilmiştir: yönelimi olmak” anlamında bir söz kullanıl- mıştır? • Göz yardımıyla bir şeyin varlığını anlamak, seçmek A) Ölçülü ve güzel şiir yazmayı herkes becere- mez. • Ziyaret etmek B) Öğretmenimizin verdiği çalışmaları heye- • Yanına gidip konuşmak canla yapıyoruz. • Anlamak, kavramak, sezmek C) Kitaplara olan merakı, çocuk yaşta başla- Aşağıdakilerin hangisinde “görmek” sözcü- mıştı. ğü yukarıdaki anlamlarından biriyle kulla- D) Evin içinde ne olduğunu herkes görecekti nılmamıştır? sonunda. A) Buradan bakınca bizim evi rahatlıkla göre- 4. “Çökmek” sözcüğü aşağıdakilerin hangisin- bilirsin. de “Karanlık çökerken yola çıkacağız.” cüm- B) Ders bittikten sonra okul müdürünü göre- lesindeki anlamıyla kullanılmıştır? ceğim. A) Çocuğun yanakları çökmüş, benzi sarar- C) İşimizi görmesi için ünlü bir avukatla anlaş- mıştı. tık. B) Ne zaman çöktüğü bilinmeyen bir sis sardı D) Türklerin gücünü bütün dünya görecek. şehri. 2. Aşağıdaki kutucuklarda numaralanmış bölüm- C) Kasabadaki köprü çökünce yolda kaldık. D) Öğle sıcağında atların hepsi bir gölgeye lere, üstündeki sözcüklerin çağrıştırdığı uygun bir kavram yazılmak istenmektedir. çöktüler. Gecimsizlik Karikatür Barış 5. Aşağıdakilerin hangisinde altı çizili sözcü- ğün anlamı yanlış verilmiştir? Kavga Mizah Anlaşmak Sözcüğün Anlamı Cümle I II III A) Çanakkale Zaferi, Bağış, lütuf, ih- Allah’ın bu millete san Buna göre, numaralanmış yerlere getirile- armağanıdır. cek kavramlar aşağıdakilerin hangisinde doğru verilmiştir? B) Caddeler bugün en Issız, boş tenha hâlini yaşıyor. I II III C) Karanlık planları A) Şiddet Gülmece Huzur olanlar, amaçlarına Kötü, kanunsuz, B) Gülmece Şiddet Huzur ulaşamayacaklar. zarar verici C) Şiddet Huzur Gülmece D) Huzur Şiddet D) Arkadaşına yazdığı Uzun, sıkıcı, Gülmece mektuplarda pırıltılı anlaşılmaz cümleler kullanırdı. 21

FÖY 01 SSSSSSSSSSSSSS 6. Aşağıdakilerin hangisinde “derecesini, ma- 9. Aşağıdaki atasözlerinin hangisinde “tedbirli kamını, seviyesini yükseltmek” anlamında bir olmak” vurgulanmaktadır? söz ya da söz öbeği kullanılmıştır? A) Geç olsun da güç olmasın. A) Başarılardan dolayı genel müdürlüğe terfi B) Gülü seven dikenine katlanır. etti. C) Her sakallıyı deden sanma. D) Damlaya damlaya göl olur. B) Kasabamızın doktoru Bursa’ya tayin edildi. C) Bütün derslerimden tam puan aldım. D) Barajlardaki su seviyesi iyice yükseldi. 7. Toplumun, onu düşüncelerinden dolayı dışla- 10. • Kendini akıllı zannetmek dığı, linç etmek istediği zamanlarda hiç nefret • Çaresiz, çözümsüz kalmak etmedi aralarında yaşadığı insanlardan. Gay- retle, inatla ve iyimserlikle yazdığı öyküleri • Kimseye sezdirmeden iş çevirmek insanlık tezgâhında dokuyarak topluma yön göstermeye çalıştı. • Çok utanmak, sıkılmak Bu metinde geçen altı çizili sözle anlatıl- Aşağıdakilerin hangisinde, yukarıda anlamı mak istenen aşağıdakilerden hangisidir? açıklanan bir deyim kullanılmamıştır? A) Öykülerini insan sevgisi temeli üzerine kur- A) Müdürün karşısında suçluluktan yerin dibi- ması ne geçtik. B) Öykülerinin kahramanlarını yaşadığı çevre- B) Bütün işlerini saman altından su yürüterek den seçmesi yapardı. C) Öykülerinde yaşadığı sokağı anlatması C) O, akıllı geçinenlerden değil, gerçekten akıllı olanlardandı. D) Öyküleriyle önemli başarılar elde etmesi D) Onun bu hâlini görünce boğazımız düğüm- leniyordu. 8. Aşağıdakilerin hangisinde eş ya da yakın 11. Aşağıdakilerin hangisinde cümlenin anla- anlamlı sözcüklerin tekrarıyla oluşturulmuş mına uymayan bir deyim kullanılmıştır? bir ikileme kullanılmıştır? A) Bize yardım etmek için elinden geleni ardı- A) Okumayanlar saçma sapan düşünürler. na koymadı. B) Teyzem için sarı sarı papatyalar topladım. C) Çamura bata çıka ilerliyorduk. B) Kitap fiyatları ateş pahası olduğu için kimse D) Bütün eşi dostu çağırıp yemek yedik. kitap alamıyor. C) Burnunun dikine giden insanlar kendi hata- larından sorumludur. D) Artık bıçak kemiğe dayanmış, hiçbirimizde sabır kalmamıştı. 22

Test - 6 FÖY SSSSSSSSSSSSSS 01 1. Aşağıdakilerin hangisinde cümlenin anla- 4. Aşağıdaki atasözlerinden hangisinin konu- mına uymayan bir deyim kullanılmıştır? su yay ayraç içinde yanlış verilmiştir? A) Basit bir konu yüzünden iki arkadaşın arası A) Azıcık aşım, ağrısız başım. (Kanaat etme, açılmıştı. yetinme) B) Buralar o kadar tenha olur ki iğne atsan B) Atılan ok geri gelmez. (İnatçılık, dik başlılık) yere düşmez. C) Düğün yel ile, harman el ile. (Yardımlaşma, C) İşleri bozulan esnafın iki yakası bir araya birlik olma) gelmiyor. D) Paça ıslanmadan balık tutulmaz. (Bedel, D) Biraz dinlenmek isteyen adam, herkesi ba- karşılık) şından savdı. 2. Aşağıdakilerin hangisinde “zor durumda kal- 5. “Bu kadar yüksek kazançlı bir işi eline yüzüne mak” anlamında bir deyim kullanılmıştır? bulaştırdı.” cümlesinde kullanılan deyimin karşıt anlamlısı aşağıdakilerin hangisinde A) Bütün kavanozları ağzına kadar doldur- verilmiştir? muş. A) Üstesinden geldiğimiz işlerden zevk alırız. B) Başı sıkışınca hemen arkadaşlarını arıyor- B) Suratını astığı zaman kızdığını anlardık. du. C) Olanlara rağmen yüzü kızarmadan konu- C) Bu aralar hiçbir eleştiriye kulak asmıyor. şuyor. D) Sinirlenirse hiçbir şeyi gözü görmez. D) Bunca gürültü insanın dengelerini sarsıyor. 3. Aşağıdakilerden hangisinde, cümlede kul- 6. Atasözleri bir öğüt vermek ya da uyarı yapmak lanılan deyimin açıklaması ayraç içinde amacıyla söylenmiş sözlerdir. yanlış verilmiştir? Aşağıdaki atasözlerinden hangisinde uyarı A) Böyle olacağı içime doğmuştu. (Hisset- anlamı ağır basmaktadır? mek, sezmek) A) Babanın sanatı oğula mirastır. B) Küçük kardeşini dilinden düşürmez. (Sü- B) Büyük lokma ye, büyük söz söyleme. rekli bahsetmek, anmak) C) Acı patlıcanı kırağı çalmaz. D) Kurt, komşusunu yemez. C) Sınavı kazanınca havalara uçtu. (Çok se- vinmek) D) Oğlunu görünce gözleri doldu. (Bir durum- dan rahatsız olmak) 23

FÖY 01 SSSSSSSSSSSSSS 7. Okulda çok sevdiğim bir arkadaşım vardı. Za- 10. “Ünlü şairimiz 82 yıllık hayat yolculuğunu ta- yıf, sıska, çelimsiz duruşundan dolayı kimse mamlayarak ebedi âleme göç etti.” cümle- onunla arkadaşlık etmek istemezdi. Oysa çok sinde geçen altı çizili sözcüklerin eş anlam dürüst, çalışkan saygılı bir insandı. Bir gün ol- eşleştirmeleri aşağıdakilerin hangisinde sun kimseye kötü söz söylemedi. Ben onun yanlış verilmiştir? dış görünüşüne değil, düşüncelerine hayran- dım. A) ünlü – tanınmış Bu metnin ana düşüncesini en iyi anlatan B) şair – ozan atasözü aşağıdakilerden hangisidir? C) hayat – yaşam D) ebedi – bilinmeyen A) İyilik eden iyilik bulur. B) Ne ekersen onu biçersin. 11. Zaman zaman iyilik yapmak isterken kötülük C) Arkadaş arkadaşın aynasıdır. D) Dost başa, düşman ayağa bakar. yaptığımız durumlar olabiliyor. Bir işin sonucu- nu enine boyuna hesap etmeden giriştiğimiz 8. Aşağıdakilerin hangisinde pekiştirilmiş bir işlerde kaş yaparken göz çıkarmak söz konu- su olabiliyor. Aslında iyi niyetli davrandığımı- sözcük kullanılmamıştır? zı, gerçek niyetimizin iyilik yapmak olduğunu herkes biliyor. Önemli olan bu değil zaten. Ya- A) Resimlerinde capcanlı renkler kullanıyor. pılan işin sonucunda ortaya çıkan durumdan B) Ormanlarımız gittikçe küçülüyor. herhangi bir insan zarar görüyorsa yaptığımız C) Evden ayrılınca yapayalnız kalmıştım. iyilik gerçekte amacına ulaşmıyor aslında. On D) Şimdi masmavi bir deniz kenarındayız. kişiye iyilik yaparken bir kişinin zarar görmesi o iyiliğin bütün büyüsünü ortadan kaldırıyor. 9. Yansıma sözcükler, doğadaki varlıkların çıkar- Bu metin için aşağıdakilerden hangisi söy- lenemez? dıkları doğal seslerin dile sözcük olarak yansı- mış biçimleridir. Hemen hemen her dilde yan- A) Deyim kullanılmıştır. sıma sözcüklere rastlamak mümkündür. B) İkilemeye yer verilmiştir. Aşağıdakilerin hangisinde yansıma sözcük C) Zıt anlamlı sözcükler bir arada kullanılmış- kullanılmamıştır? tır. A) Burada sabaha kadar kuş ve böcek sesi D) Yansıma sözcük kullanılmıştır. duyulabiliyor. 12. Aşağıdakilerin hangisinde kullanılan ikile- B) Kamyon kasalarının gümbürtüsü gittikçe yaklaşıyordu. me cümleye “güçlükle” anlamı katmıştır? A) Akşamdan beri lapa lapa kar yağıyor. C) Kuş cıvıltıları arasında geçen yolculuğun B) Eşyaları ite kaka üst kata çıkardık. sonuna gelindi. C) Tehlikelere göz göre göre dalıyorsun. D) Bu hatayı bile bile yaptık. D) Asırlardır şırıldayan küçük dere artık kuru- du. 24

7. SINIF KON FÖY 02ANLATIM FÖYÜ-2 U 02 CÜMLEDE ANLAM Bir duyguyu, düşünceyi veya iletiyi tam olarak UYARI ileten, tamamlanmaya ihtiyacı olmayan yargılara cümle denir. Cümleler, taşıdıkları anlam ve duygu- Neden – sonuç ve amaç – sonuç cümleleri lar bakımından çeşitli özellikler taşırlar. genellikle birbirine karıştırılır. Bu iki anlam arasındaki en belirgin fark, amaç cümlele- 1. Neden–Sonuç (Gerekçe) Anlamlı rinde amaca ulaşılıp ulaşılmadığının belli Cümleler olmamasıdır. Neden – sonuç cümlelerinde Bir yargının nedeninin, sebebinin, gerekçesinin ise neden ve sonucun gerçekleştiği bellidir. söylendiği cümlelerdir. Otobüse binmek için durakta bekliyoruz. (Otobüse binip binilmediği belli değildir. Bu Aşağıdaki cümlelerde altı çizili bölümler yargının yüzden bir amaç – sonuç cümlesidir.) gerekçesini bildirmektedir: Derse geç kaldığı için öğretmeninden özür Çok kitap okuduğu için güzel konuşuyor. diledi. (Derse geç kalındığı bellidir. Bu yüz- Derslerinde oldukça başarılıdır çünkü öğretmen- den bir neden – sonuç cümlesidir.) lerini dikkatli dinler. 3. Koşul (Şart) Anlamlı Cümleler UYARI Yargının gerçekleşmesinin bir koşula bağlı olduğu- Bir cümle içinde neden – sonuç anlamı nu anlatan cümlelerdir. bulunabileceği gibi cümleler arasında da neden – sonuç anlamı ilişkisi bulunabilir. “Ödevlerini düzenli olarak yaparsan çok başarı- En sevdiği kalemini nereye koyduğunu hatır- lı olursun.” cümlesinde “başarılı olmanın” koşulu layamadı. Bu yüzden evin her yerini aramak “ödevleri düzenli yapmak” olarak gösterilmiştir. istiyordu. Yukarıda altı çizilen bölüm birinci cümledeki ÖRNEK yargının gerekçesidir. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde neden – sonuç 2. Amaç–Sonuç Anlamlı Cümleler anlamı vardır? Yargının hangi amaca bağlı olarak gerçekleştiğini A) Arkadaşlarını gördüğü için yanlarına gitti. söyleyen cümlelerdir. B) Kapıyı kapatmak için ayağa kalktı. C) Kardeşine hediye almak üzere kitapçıya uğ- Aşağıdaki cümlelerde altı çizili bölümler yargının amacını bildirmektedir: radı. D) Düzenli okursanız başarılı olursunuz. Okula gitmek için erkenden hazırlandı. Güzel bir resim yapmak amacıyla boyalarını hazırladı. ÇÖZÜM: B ve C seçeneklerinde amaç – sonuç, D seçene- ğinde ise koşul anlamı vardır. Cevap A seçeneğidir. 25

FÖY 02 CCCCCCCCCCCCC ETKİNLİK - 1 Aşağıdaki cümlelerde yer alan anlam ilişkilerini örnekteki gibi eşleştirerek cümlelerin başına yazınız. I. Neden – Sonuç Anlamı II. Amaç – Sonuç Anlamı III. Koşul Anlamı 1. (I) Salonda bir anda sessizlik olmuştu çünkü herkes konuşmacının ne diyeceğini merak edi- yordu. 2. (...) 3. (...) Yeterince para biriktirebilirse kendine bir bisiklet alacak. 4. (...) Geçen akşamki toplantıya katılamadığından alınan kararlardan haberi yok. 5. (...) Babam bizi müzeye götürmek için bir gezi planı yapıyor. 6. (...) Yardıma ihtiyacı olan insanlara yardım etmek için öğretmenimizle bir proje hazırlıyoruz. 7. (...) İstediğim zaman geri getireceksen kalemlerimi alabilirsin. 8. (...) Yıl sonundaki sınava katılabilmek için başvuru yapmalısınız. Üstünü çok sıkı giyinmişti çünkü dışarıda soğuk bir hava vardı. 4. Karşılaştırma Cümleleri 5. Öznel ve Nesnel Yargılı Cümleler Birden fazla varlık, kavram ya da durumun herhan- Öznel cümleler; söyleyenin kendi düşüncesini, gi bir açıdan karşılaştırıldığı cümlelerdir. Karşılaş- duygusunu veya beğenisini içeren cümlelerdir. tırmada benzerlik, farklılık, üstünlük gibi değişik Doğruluğu ya da yanlışlığı kişiden kişiye değiştiği durumlar ifade edilebilir. için kanıtlanamaz. • Yüksek bölgeler alçak bölgelere göre daha • Ona en çok yakışan renk sarıydı. soğuktur. • Bolca kitap okuyan insan her zaman mutlu • Tiyatro da sinema kadar etkili bir sanat dalıdır. olur. • Romanda olaylar daha detaylı anlatılırken öy- Nesnel cümleler; söyleyenin duygu veya düşünce- küde biraz daha kısa anlatılır. sini içermeyen, doğruluğu ya da yanlışlığı kişiden kişiye değişiklik göstermeyen cümlelerdir. Nesnel UYARI yargılar araştırma sonucu ulaşılabilecek, herkesçe kabul görmüş, kanıtlanabilir yargılardır. Karşılaştırma cümlelerinde her zaman karşılaştırılan varlıkların ya da durumların • Yazarın bu eseri altı bölümden oluşuyor. her ikisi de söylenmeyebilir. • Türkiye’nin nüfus bakımından en büyük kenti Ekibimizin en uzun boylu oyuncusu sensin. İstanbul’dur. Çocukken en çok mendil kapmaca oyununu • Şair, bu şiirinde bir ağacın dilinden duyguları oynardık. anlatmıştır. 26

FÖY 02 CCCCCCCCCCCCC UYARI Öznel ve nesnel yargılı cümleler bazen “kanıtlanabilirlik açısından” ifadesi kullanılarak sorulabilmek- tedir. “Aşağıdaki cümlelerden hangisi kanıtlanabilirlik açısından diğerlerinden farklıdır?” gibi yönergeler de sizden öznel ve nesnel anlamlı cümleleri bulmanızı isteyen yönergelerdir. ETKİNLİK - 2 Aşağıdaki cümlelerin öznel anlamlı olanlarının başına “Ö”, nesnel anlamlı olanlarının başına “N” yazınız. 1. (...) Bu oyunda üçü kadın olmak üzere toplam on oyuncu yer alacak. 2. (...) Dostluk, insanın ve insanlığın en büyük ve değerlerinden biridir. 3. (...) En çok zeytin ihracatı yapan bölgemiz Ege Bölgesi’dir. 4. (...) Ülkemizdeki sinema seyircisi sayısında her yıl artış gözleniyor. 5. (...) Öykünün yanı sıra şiir de yazmış, bu şiirlerinden bazıları bestelenmiştir. 6. (...) Yeşilliklerin içinde bu dere kenarı, insana eşsiz huzur verir. 7. (...) Nurullah Ataç yazılarında yeni sözcükler icat ederek bu sözcükleri kullanmıştır. 8. (...) Odanın içinde üst üste raflardan oluşan bir kitaplık bulunuyordu. 9. (...) Son yıllarda teknoloji çok hızlı bir şekilde gelişiyor. 10. (...) Bu güzel bahçede renk renk çiçeklerin arasında yaşıyor. 11. (...) Yazarın bazı romanları sinemaya uyarlanarak film senaryosuna çevrildi. 12. (...) Hafta sonları ailece bir şeyler yapmayı çok seviyorlar. 13. (...) Dostluğun olmadığı yerde insanca değerler de gelişemez. 14. (...) Sanatçılar genellikle son derece duygusal insanlardır. 15. (...) Gençleri iyi yetiştirirsek dünyanın geleceğini değiştirebiliriz. 16. (...) Son üç yılda yazdığı yazıların tamamı bu dergide yayımlandı. 17. (...) Âşık Veysel’in şiirlerinde etkileyici bir insan sevgisi vardır. 18. (...) Hakem her iki takımın oyuncularına da uyarılarda bulundu. 27

FÖY 02 CCCCCCCCCCCCC 6. Eş ve Yakın Anlamlı Cümleler ÖRNEK Farklı sözcükleri ve söz dizimlerini kullanarak birbi- “Sessizliği her zaman sevmişimdir - - - - eserleri- rine yakın yargıları anlatan cümlelerdir. Farklı söz- mi oluştururken kendimle baş başa kalabileceğim cüklerle yapılmış olsalar da cümleler birbirine yakın yerlerde olmayı seçtim.” cümlesinde boş bırakı- anlamları taşırlar. lan yere aşağıdaki ifadelerden hangisi getiril- melidir? Aşağıdaki iki cümleyi okuyunuz: 1. Uzun zamandır üzerinde çalıştığı romanını bi- A) bu yüzden B) hâlbuki tirdiğinde içini doyumsuz bir rahatlık doldur- C) aksine D) oysa muştu. 2. İçindeki bu tadına doyulmaz rahatlığın nede- ÇÖZÜM: ni, yıllardır yazmaya çalıştığı romanını nihayet tamamlamasıydı. Cümlenin anlam bütünlüğüne bakıldığında boş bı- rakılan yere A seçeneğindeki ifadenin getirilmesi Her iki cümlede de “uzun bir zamandır yazılmakta uygun olacaktır. olan romanın tamamlanmasıyla duyulan rahatlık” dile getirilmektedir. Cümleler farklı sözcük ve söz Cevap A seçeneğidir. dizimleriyle kurulmuş olsalar da iletmek istedikleri yargılar birbirine çok yakındır. Aşağıdaki cümleler 9. Cümle Oluşturma de yakın anlamlı yargılardır: Karışık ögelerden anlamlı ve kurallı bir cümle oluş- Sanatçıların özgünlüklerini kaybetmelerinde yaşları- turulması istendiğinde öncelikle cümlenin yüklemi nın ilerlemesinin önemli bir etkisi vardır. sona yerleştirilmelidir. Daha sonra diğer ögeler an- lam bütünlüğü içinde yerine oturtulmalıdır. Yaşları ilerleyen sanatçılar bir süre sonra birbirinin tekrarı olan eserler vermeye başlarlar. ÖRNEK 7. Karşıt (Zıt) Anlamlı Cümleler 1. davranmalıdır Anlamca birbirine zıt olan, birbiriyle çelişen cüm- 2. insanlar lelerdir. 3. saygıyla Aşağıdaki cümlelerde birbirine karşıt yargılar dile 4. her zaman getirilmektedir: 5. birbirlerine Sanatçı, hayatı olduğu gibi değil, kendi bakış açısıyla verir. Yukarıdaki sözcük ve sözcük gruplarıyla anlam- lı ve kurallı bir cümle oluşturulduğunda doğru Gerçek sanatçılar, yaşamdaki olayları hiç değiştir- sıralama aşağıdakilerden hangisi olur? meden eserlerine alan kişilerdir. A) 2 – 5 – 1 – 4 – 3 B) 2 – 5 – 4 – 3 – 1 8. Cümle Tamamlama C) 3 – 4 – 5 – 1 – 2 D) 4 – 1 – 2 – 5 – 3 Cümlede boş bırakılan bölümün cümlenin anlam bütünlüğüne göre tamamlanması gerekir. Bu yüz- ÇÖZÜM: den cümle tamamlanırken cümledeki anlam bütün- lüğü göz önünde bulundurulmalıdır. Cümlenin anlamlı ve kurallı bir cümle olabilmesi için doğru sıralamanın B seçeneğindeki gibi yapıl- ması gerekir. 28

FÖY 02 CCCCCCCCCCCCC Düşüncenin Yönünü (Anlam Yönünü) • Eleştiri Cümleleri: Bir eserin ya da sanatçının Değiştiren İfadeler olumsuz veya olumlu açıdan değerlendirmesini ya- Cümle içindeki sözcükler ve söz öbekleri anlamca pan yargılardır. birbirini tamamlar. Fakat bir konudan başka bir ko- Mehmet Akif Ersoy pek çok şiirinde toplumsal so- nuya geçilirken “fakat, ama, lakin, ancak, oysa, ne runları başarıyla işlemiştir. (Olumlu eleştiri) var ki, yalnız, hâlbuki” gibi anlamın akışını değişti- Bu romanın içeriğindeki tutarlılık nedense kapak ta- ren sözcükler kullanılabilir. Bu tür sözcükler genel- sarımına yansımamış. (Olumsuz eleştiri) likle zıtlık ifade eder. Sizinle gelmeyi çok istiyordu ama son anda önemli • Uyarı Cümleleri: Kişi ya da kişileri yanlış dav- bir işi çıktı. ranışlardan uzak tutmak için bir konu, sorun ya da olumsuz bir durum ile ilgili ikaz ve hatırlatmaları Derse epeyce geç kaldı hâlbuki her zaman vaktin- içeren cümlelerdir. de gelirdi. Arabaya bindiğinizde emniyet kemerinizi takmayı unutmayın. Cümlenin İfade Ettiği Anlam Özellikleri • Tasarı Cümleleri: Gelecekte yapılması planla- nan işleri anlatan cümlelerdir. • Tanım Cümleleri: “… nedir?” veya “… kimdir?” Aldığım kitapları bu yaz okumayı düşünüyorum. sorularına cevap veren cümlelerdir. Su, canlıların temel yaşam kaynağıdır. • Öneri (Tavsiye) Cümleleri: Bir sorunun çözü- • Tahmin Cümleleri: Olacak bir durumla ilgili mü veya bir durumun daha iyi olması için tavsiyede sezgi ve öngörülere dayanan yargılardır. bulunan yargılardır. Sanırım misafirlerimiz yola çıkmışlardır. Bir sonraki çalışmanızın içindekiler bölümünü daha geniş tutmalısınız. • Olasılık (İhtimal) Cümleleri: Gerçekleşmesi kesin olmayan bir olayın veya bir durumun ortaya • Varsayım Cümleleri: Henüz gerçekleşmemiş çıkmasının beklenilmesi, umut edilmesi, olabilirliği bir durumun bir an için gerçekleşmiş gibi kabul ile ilgili cümlelerdir. edilmesine dayanan cümlelerdir. Bu tür cümlelerde Havalar biraz daha soğursa kar yağabilir. “tut ki, diyelim ki, varsayalım ki, say ki…” gibi ifade- ler sıkça kullanılır. • İkilem (Kararsızlık) Cümleleri: Herhangi bir Yolda tanımadığın biri senden yardım istedi diyelim, konuda kesin karara varılamadığını anlatan yargı- ne yaparsın? lardır. Acaba yarın tiyatroya mı gitsem, sinemaya mı git- • Aşamalı Durum Bildiren Cümleler: Bir olayın sem? veya durumun giderek değiştiğini bildiren cümle- lerdir. Eylem aniden değil, süreç içinde gerçekleşir. Çocuklar her geçen gün büyüyor. 29

FÖY 02 CCCCCCCCCCCCC ETKİNLİK - 3 Aşağıdaki cümleleri ifade ettikleri anlam özelliklerine göre karşılarındaki anlam özelliklerinin nu- maralarıyla örnekteki gibi eşleştiriniz. 1. (5) Koridordaki gereksiz yanan bütün lambaları söndürün. 1. Tanım Cümlesi 2. (...) Siyah kazağı mı yoksa yeşil kazağı mı alsam? 2. Öneri Cümlesi 3. (...) Resimlerinizde biraz daha canlı renkler kullanabilirsiniz. 3. Varsayım Cümlesi 4. (...) Sanatçılar, toplumların hayatlarına ışık tutan kişilerdir. 4. Eleştiri Cümlesi 5. (...) Böyle giderse okulu birincilikle bitirecek gibi görünüyor. 5. Uyarı Cümlesi 6. (...) Bazı basit önlemlerle kazalar önlenebilir. 6. Tasarı Cümlesi 7. (...) 7. Tahmin Cümlesi 8. (...) Sınavdan çok yüksek puan aldığını düşünelim, hangi okula gide- 8. Olasılık Cümlesi ceksin? Okul, bize hayatta lazım olacak bilgileri öğreten yerdir. 9. (...) Sanırım bu uzaklıktan bizi duyamıyorlar. 9. İkilem Cümlesi 10. (...) Yazarın olayları anlatmadaki başarısı herkesin dikkatini çekiyor. 11. (...) Bu konuyu öğretmenimizin anlatmamıştır. 12. (...) Bu işin altından da başarıyla kalkmayı hedefliyoruz. 13. (...) İş, oluş, durum bildiren sözcüklere fiil (eylem) adı verilir. 14. (...) Bu konuda biraz sabırlı davranmanız sizin için iyi olacak. 15. (...) Farz et ki çok büyük bir projeye başladın, kimlerle çalışırsın? 16. (...) Tuttuğum takım son maçında çok güzel oynadı. 17. (...) İş yerinizde bu kadar sıkı kurallar uygulamayın. 18. (...) Gökyüzü bir anda karardı, fırtına kopabilir. 19. (...) Haftaya ben de sizinle o geziye katılabilirim. 20. (...) Okulu bitirince mühendislik okumayı düşünüyorum. 21. (...) Yazarın kapalı anlatımı okuyucuyu da zaman zaman sıkıyor. 22. (...) Komşuluk, sınır ve gönül ortaklığıdır. 23. (...) Su kaynaklarımızı daha tutumlu kullanmalısınız. 30

FÖY 02 CCCCCCCCCCCCC Cümlelere Hâkim Olan Duygular • Özlem (Hasret) Cümleleri:Geçmişte yaşanan Cümleler, düşüncelerimizi bildirmenin yanı sıra olayların veya günlerin tekrar yaşanma isteğini dile duygularımızı da ifade edebileceğimiz yapılardır. getiren cümlelerdir. Yıllardır görmediğim teyzem burnumda tütüyor. Cümlelerde karşımıza çıkan başlıca duygular şu Ah, nerde o eski bayram ziyaretleri! başlıklar altında incelenebilir: • Endişe (Kaygı) Cümleleri: Olumsuz bir duru- • Yakınma (Şikâyet) Cümleleri: Bir durumdan mun veya olayın gerçekleşme olasılığından duyu- duyulan rahatsızlığın dile getirildiği cümlelerdir. lan endişeyi anlatan cümlelerdir. Birkaç yıl içinde güzelim parkı çöplüğe çevirdiler. Acaba yolda kötü bir şey mi oldu? • Hayıflanma (Pişmanlık) Cümleleri:Bir kişi- • Küçümseme Cümleleri: Bir kişi veya durumun nin geçmişte yaptığı veya yapmadığı durumlar için nitelik bakımından yetersiz bulunduğu, hafife alın- duyduğu pişmanlığı anlatan cümlelerdir. dığı cümlelerdir. Keşke daha çok kitap okumaya zaman ayırsaydım. Çevrenizde olup bitenler hakkında hiçbir fikriniz yok. • Sitem Cümleleri:Bir kimsenin yaptığı bir ha- reketten veya söylediği bir sözden dolayı duyulan • Azımsama Cümleleri: Bir şeyin miktarca az üzüntünün, öfkelenmeden yumuşak bir şekilde dile olduğunu, yetersiz görüldüğünü ifade eden cüm- getirildiği cümlelerdir. lelerdir. İnsan buraya kadar gelir de amcasını görmeden gi- Bu aile bu kadarcık parayla nasıl geçinecek? der mi? • Beklenti Cümleleri: Gerçekleşmesi beklenen, • Ön Yargı (Peşin Hüküm) Cümleleri: Bir kişi umulan davranış veya işleri bildiren cümlelerdir. veya bir durumla ilgili belirli şart, olay ve görüntü- Bu sınavdan en yüksek puanı almayı umuyorum. lere dayanarak önceden edinilmiş yargıları belirten cümlelerdir. • Gerçekleşmemiş Beklenti Cümleleri: Bek- Ne kadar istese de bu işi başaramayacak. lenen bir durumun veya olayın gerçekleşmediğini anlatan cümlelerdir. Hayal kırıklığı duygusunu an- • Şaşırma Cümleleri: Beklenmeyen bir durum latmak için kullanılır. karşısında ne yapacağını bilememe, hayret etme Ankara’ya geldiğinde bizi ararsın sanıyordum. durumunu anlatan cümlelerdir. Çoğunlukla ünlem- Bu konuda benim de fikrimi almanı beklerdim. lerle birlikte kullanılır. Bu yağmur da nereden çıktı böyle? • Yadsıma (İnkar) Cümleleri: Yapılan bir şe- Aa, siz de mi bizimle geliyorsunuz? yin yapılmadığını, söylenen sözün söylenmediğini veya tanık olunan bir şeyin bilinmediğini ifade eden cümlelerdir. Ben arkadaşıma hiç böyle bir şey yapar mıyım? 31

FÖY 02 CCCCCCCCCCCCC • Beğeni (Beğenme) Cümleleri: Bir olay, durum veya kişiyle ilgili beğenme duygusunu ifade eden cümlelerdir. Roman dediğin insanı böyle etkileyip sarmalı. • Onay (Katılma) Cümleleri: Yapılan bir işin ya da davranışın yerinde ve doğru olduğunun kabul edildiği cümlelerdir. Arkadaşından özür dileyerek yerinde bir davranış sergiledi. Cümlelerde Doğrudan ve Dolaylı Anlatım Başkasından alınan sözün, cümledeki yargıyı değiştirmeden kendi sözcüklerimizle aktarılmasına dolaylı anlatım denir. Dolaylı anlatımlı cümleler “söyledi, belirtti, açıkladı, ifade etti” gibi eylemlerle biter ya da yük- lemleri öğrenilen geçmiş zamanla çekimlenir. Uzmanlar bu yılın daha kurak geçeceğini söylüyorlar. Öğretmenimiz, bu konunun birkaç hafta süreceğini belirtti. Başkasına ait bir sözün hiç değiştirilmeden aktarılmasına doğrudan anlatım denir. Olduğu gibi aktarılan söz genellikle tırnak işareti içerisinde yazılır. Tırnak işareti kullanılmadan virgül kullanılarak da aktarılabilir. Uzmanlar, “Bu yıl daha kurak geçecek.” diyor. Bu konu birkaç hafta sürecek, dedi öğretmenimiz. ETKİNLİK - 4 Aşağıda, dolaylı anlatımı verilen cümleleri doğrudan anlatıma; doğrudan anlatımı verilen cümleleri de dolaylı anlatıma çevirerek boş bırakılan kutucukları doldurunuz. Doğrudan Dolaylı Anlatım Cümlesi Anlatım Cümlesi Atatürk, “Hayatta en hakiki mürşit ilimdir.” demiştir. Atatürk, hayatta en hakiki mürşidin ilim olduğunu belirtmiştir. Bol bol kitap okuyun ki zihniniz gelişsin, derdi öğret- Öğretmenimiz bol bol kitap okuyarak zihnimizi menimiz. geliştirmemizi söylerdi. Başarı hiçbir zaman tesadüf değildir, derdi dedem. Teknik direktör bazı futbolcuları maç kadrosuna almayacağını açıkladı. Öğretmenimiz “Bu yıl hepiniz birer proje hazırlayacak- sınız.” dedi. Okul müdürümüz hafta sonunda geziye gidilece- ğini söyledi. 32

FÖY 02 CCCCCCCCCCCCC Üslup (Biçem) ve İçerik Cümleleri “bugünden itibaren” ifadesi örtülü anlamın oluş- masını sağlamıştır. Üslup bir duygunun, düşüncenin kişisel anlatım biçimidir. Sanatçının dili kullanma biçimi, anlatım ÖRNEK şekli üslupla ilgilidir. Cümlelerin uzunluğu, kısalığı, sözcük seçimi, sanatlı ya da yalın oluşu, sanatçının Okulumuzun öğrencileri - - - - üslubunu ortaya koyar. Herhangi bir metne yönelt- Bu ifade, aşağıdakilerden hangisiyle sürdürü- tiğimiz “Nasıl anlatılmış?” sorusu, üslupla ilgili ifa- lürse bir etkinliğin en az iki kez yapılmış olduğu deleri bulmamıza yardımcı olur. anlamı kesin olarak çıkarılabilir? A) sene sonunda mezuniyet töreni düzenleye- Şair, şiirlerinde genellikle kısa benzetmeler ve me- cazlar kullanıyor. cekler. B) gelecek hafta “4. Geleneksel Mezuniyet Tö- Romanlarında süslü, söz oyunlarına dayalı bir dil yerine, günlük konuşma dilini tercih etmiştir. reni” düzenleyecekler. C) bu yıl da Çanakkale’ye gidecekler. Yazarın, yapıtında ele aldığı konuya değinilen cüm- D) Haldun Taner’in bir tiyatrosunu hazırlıyorlar. leler ise içerik cümleleridir. “Ne anlatılmıştır?” so- rusu, içeriğin tespit edilmesine yönelik bir sorudur. ÇÖZÜM: “Okulumuzun öğrencileri” ifadesi “gelecek hafta Yazar, romanında günlük hayatın kargaşasından bu- ‘4. Geleneksel Mezuniyet Töreni’ düzenleyecekler.” nalan insanların sıkıntılarını anlatıyor. ifadesiyle tamamlandığında söz konusu törenin daha önce üç kez yapıldığı anlamı ortaya çıkmak- Cümlede Örtülü Anlam tadır. Doğru cevap B seçeneğidir. Cümlede açık olarak söylenmediği halde cümlenin SIRA SENDE -1 anlamından veya cümledeki bazı ifadelerden çıka- rılabilen anlama örtülü anlam denir. “Bizim okulda da TÜBİTAK projeleri yürütülüyor.” cümlesinin örtülü anlamı aşağıdakilerden han- Bu tip cümlelerde kıyaslamalara, aşamalı durum- gisidir? lara yer verilebilir. Ağırlıklı olarak “de/da” bağlacı A) Okulda başka projeler de yürütülüyor. kullanılır. B) Okuldaki her proje TÜBİTAK desteklidir. C) Okulumuz ikinci kez proje hazırlıyor. “Basketbol takımımız bu yıl da şampiyon oldu.” D) Başka okullar da TÜBİTAK projesi yürütüyor. cümlesinden basketbol takımının daha önce de en az bir kere şampiyon olduğu anlaşılmaktadır. “Canan Tan’ın romanını bu yaz yine okumayı düşü- nüyorum.” cümlesinde söz konusu romanın daha önce okunduğu anlaşılmaktadır. Bu cümlede kulla- nılan “yine” ifadesi örtülü anlamın oluşmasını sağ- lamıştır. “Ankara’ya geçen ay da gittik.” cümlesinin örtülü anlamına göre Ankara’ya daha önce de gidildiği anlaşılmaktadır. Bu cümledeki “da” bağlacı örtülü anlamın oluşmasını sağlamıştır. “Havalar bugünden itibaren düzelecekmiş.” cüm- lesinin örtülü anlamı bize havaların bugüne kadar düzgün gitmediğini anlatmaktadır. Bu cümledeki 33

FÖY 02 CCCCCCCCCCCCC ETKİNLİK - 5 Aşağıdaki metni okuyunuz. Metinden hareketle metnin altındaki anlamları karşılayacak cümleler bularak örnekteki gibi yazınız. Cevaplarınızı öğretmeninizle birlikte kontrol ediniz. OKUMAK VE YAZMAK Kitap okumak, çok değerli ve mühim bir iştir. Ben bunu çok küçük yaşlarda öğrendiğimden hayatımı okumaya adadım. Ailem de küçük yaştan itibaren bana hep okumam gerektiğini söyledi. Bir süre sonra okumak da yetmedi bana. Bu kez yazmak için kolları sıvadım. Ama iyi bir okuyucuyu olursam iyi bir yazar olabileceğimi de biliyordum. “Ancak okuduklarım kadar yazabilirim.” diyordum kendi kendime. Okuma serüvenimle yazma serüvenim hep baş başa, yan yana gitti uzun yıllar. İlk kitabımı 1986 yılında yayımladım. O yıllarda edebiyat dergileri önemli bir okuldu. Kitabımın Hisar dergisinde yayımlanan tanıtım yazısından sonra güzel eleştiriler almaya başlamıştım. Bu eleştirilerin hemen hepsinde benim ne kadar iyi bir okuyucu olduğum da vurgulanıyordu. İkinci kitabımı çıkarmak için hazırlıklar yapmaya başladım. İkinci kitabımı yayımlarken okuduğum kitap sayısı bütün zamanlarda okuduğum kitap sayısından daha fazlaydı. En çok kitabı ikinci kitabımı yazarken okuduğum için ikinci kitabım daha birikimli oldu. Tanım Cümlesi Neden - Sonuç Cümlesi Kitap okumak, çok değerli ve mühim bir iştir. En çok kitabı ikinci kitabımı yazarken okuduğum için ikinci kitabım daha birikimli oldu. Karşılaştırma Cümlesi ........................................................................................................................................................... Nesnel Anlatım Cümlesi Amaç - Sonuç Cümlesi ..................................................................... ............................................................................... Doğrudan Anlatımlı Cümle ............................................................................... ...................................................................... ............................................................................... ...................................................................... ............................................................................... ...................................................................... ............................................................................... ............................................................................. Dolaylı Anlatım Cümlesi ........................................................................................................................................................... 34

FÖY 02 CCCCCCCCCCCCC ETKİNLİK - 6 Aşağıdaki cümlelerde bulunan duyguları belirleyerek cümlenin başına duygunun numarasını örnekteki gibi yazınız. 1. Yakınma 2. Hayıflanma 3. Sitem 4. Ön yargı 5. Şaşırma 6. Özlem 7. Endişe 8. Küçümseme 9. Azımsama 10. Beklenti 11. Gerçekleşmemiş Beklenti 12. Yadsıma 13. Beğeni 14. Onay 1. (5) Bu araba da nereden çıktı böyle? 2. (...) Aferin sana, öğretmeninden yardım istemen doğru bir davranıştı. 3. (...) Babam bugün okula gitmediğimi duyar mı ki? 4. (...) Yazar, olayları sıradanlığa düşmeden güzel bir üslupla yansıtmış. 5. (...) Bu yemeği teyzem yapmışsa mutlaka çok lezzetlidir. 6. (...) Bu çocuğa verdikleri harçlık bir simit parası bile etmez. 7. (...) Bu kadar meyveyi tek başıma yediğimi mi düşünüyorsun? 8. (...) Bu hızla oraya asla zamanında varamazsın. 9. (...) Gençliğimdeki güzel günlerin değerini hiçbir zaman bilemedim. 10. (...) Defalarca hatırlatmama rağmen toplantıya yine gelmediniz! 11. (...) Bu işten çok para kazanırım, sanıyordum. 12. (...) Eskinin o mis gibi kokan domatesleri olsa da yesek. 13. (...) İnsan, davete en yakın arkadaşını çağırmaz mı? 14. (...) Şehir dediğin İstanbul kadar güzel olmalı. 15. (...) Karşıma birden dayım çıkmasın mı? 16. (...) Keşke zamanında daha düzenli çalışsaydım. 17. (...) Sen kendini düzenli bir insan mı zannediyorsun? 18. (...) Yazarın bu kitabı kesinlikle tutulmayacak. 19. (...) Beni bu sefer daha sıcak karşılayacaklarını düşünüyorum. 20. (...) Günlerdir çalışıyorsun, bu kadar mı iş yaptın? 21. (...) Ben hiç sana yalan söyler miyim? 22. (...) Yıllardır görmediğim memleketime gitmeye can atıyorum. 35

FÖY 02 CCCCCCCCCCCCC ETKİNLİK-7 4. (I) Doğayı anlatırken akıcı bir üslup tercih eden yazar, yoğunluktan uzak bir hikâye an- Aşağıdaki metinlerle ilgili yargıların başın- latmaktadır. (II) Kitap içten ve sade bir dille daki boşluğa yargı doğru ise D, yanlış ise Y yazılmakta, masala çok yaklaşan tarzıyla yazınız. dikkat çekmektedir. (III) Yazar kendine özgü masalsı dilini bu eserinde de korumaktadır. 1. (I) Gördüğü her yeni bitki ve hayvan türünü (IV) Masalların genelinde hâkim olan ço- çocuğunuza özellikleriyle ayrıntılı bir şekilde cuksu anlatıcının sesi, burada ağacın bakış anlatın. (II) Türlerin kaybolmaya, biyolojik açısından anlatılan bir hikâyeye dönüşmek- zenginliklerin yoksullaşmaya başladığı dün- tedir. (V) Genç gürgen ağacının hem kahra- yamızda anlattıklarınız çocuğunuzun neleri man hem de anlatıcı olarak konuşabilmesi yitirdiğini anlayabilmesine önemli ölçüde ve diğer unsurlar -rüzgârın fısıldaması gibi- katkıda bulunacaktır. anlatıya masalsı bir hava vermektedir. ( ) I. cümle bir emir cümlesidir. ( ) I. cümlede yazarın neyden söz ettiği belirtil- miştir. ( ) II. cümlede, I. cümlenin gerekçesi açıklan- mıştır. ( ) II. cümlede yazarın konuyu ele alış biçimi vurgulanmıştır. 2. (I) Hikâyenin ana kahramanı genç bir gürgen ağacıdır. (II) Gürgenin ağzından dinlediğimiz ( ) III. cümle örtülü anlam vardır. bu hikâyede, umut dolu bu gürgen ağacı her ( ) IV. aşamalı durumdan söz edilmektedir. şeyi düşünür (III) ve iyi bir şey yapabilmek ( ) V. cümlede üslup açıklanırken örnek veril- için kendini güzelleştirmeye ve dik tutmaya çabalar. miştir. 5. (I) Kesilip götürülen ağaçların ormana ha- ( ) I. cümle bir tanım cümlesidir. ber göndermek için kullandığı yol -rüzgâr ( ) II. cümle kişiye göre değişen yargılar içerir. ile haberleşme- oldukça dikkat çekicidir. (II) Hasan Ali Toptaş’ın rüzgâr betimlemesi ger- ( ) III. cümle amaç-sonuç cümlesidir. çekçi bir boyut kazanmakta; (III) onun taşı- dığı sesleri ve umutları, kokuları, çocuk gü- 3. (I) Genç gürgen ağacı da düzlükteki her lüşlerini, sevdalı türkülerini, deniz havalarını, ağaç gibi güzel bir ortamda sonsuza dek ağaçların dilinden olağanüstü bir anlatımla yaşamayı dilemektedir. (II) Bebekler için gü- dile getirmektedir. zel bir beşik, çocuklar için tahtırevan ve he- ( ) I. cümlede eylem gerekçesi, ile belirtilmiştir. yecanlı bir gencin elinde gitar olmak gürgen ( ) II. cümlede gözlemden yararlanılmıştır. için en güzel seçeneklerdir. (III) Fakat gürgen -diğer ağaçlar da dâhil- ne kadar iyi ve güzel ( ) III. cümlede beğeni dile getirilmiştir. olursa olsun, ne kadar hayal kurarsa kursun, 6. (I) Kitapta olayların daha iyi anlaşılmasını her şey insanoğlunun kafasındaki düşünce- lere bağlıdır. sağlamak adına resimlere yer verilmiştir. (II) Kitabın görsel dünyası çocuk için ilk uyarı- ( ) I. cümlede gerçekleşmemiş beklenti dile ge- cılardandır ve çocuğa kitabı sevdirmektedir. tirilmiştir. (III) Bu resimlerle kitap daha iyi anlaşılmakta, çocuklar metne dair yeni yorumlar üretmek- ( ) II. cümle düşsel ögeler içerir. tedir. (IV) Kitapta yer alan resimler çocukların belleğinde nesne ve varlıkların çağrışımlarını ( ) III. cümlede hayıflanma söz konusudur. oluşturmakta, onların kavramsal gelişimini desteklemektedir. ( ) I. cümlede eylemin amacı açıklanmıştır. ( ) II. cümledeki bağlaç, sebep cümlesi ile so- nuç cümlesini birbirine bağlamaktadır. ( ) III. ve IV. cümlelerde kitaptaki görselliğin okura katkısı vurgulanmıştır. 36

Test - 1 FÖY CCCCCCCCCCCCC 02 1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde neden - 4. Aşağıdaki cümlelerden hangisi “Her şeyin sonuç ilişkisi vardır? ters gittiğini düşünüyorsanız yanlış yönde gi- den siz olabilirsiniz.” cümlesiyle anlamca çe- A) Dostlarınızla her şeyinizi paylaşın ama sır- lişmektedir? larınızı kendinize saklayın. A) Yolunda gitmeyen işler bize yanlış yolda ol- B) Okuduğunuz her şeyi doğru kabul etmedi- duğumuzu hatırlatır. ğiniz sürece her şeyi okuyabilirsiniz. B) Doğru bildiğimiz yolda her zaman ısrarcı ol- C) Çevrenize yabancı kalmamak için çevreniz- mamız gerekir. deki insanları tanımalısınız. C) Yönünüzü değiştirmek çoğu zaman işleri D) Başkalarını asla küçümsemeyin, küçümse- yoluna sokar. diğiniz insanlar sizi geçebilir. D) İşlerimiz yolunda gitmediğinde öz eleştiri yapabilmeliyiz. 2. (I) Sanatı toplumdan dışlarsanız toplumu bir ro- 5. Aşağıdakilerin hangisinde koşul anlamı bota çevirirsiniz. (II) İnsanların insan olduklarını vardır? fark etmeleri sanatın gücüne bağlıdır. (III) Bu yüz- den sanatçılar bir toplumda mutlaka olmalıdır. A) Şehirde yaşamak köyde yaşamaktan daha (IV) Onların sayısı artmadıkça yok olur gideriz. zordur. Numaralanmış cümlelerin hangisinde koşul B) İnsan toplumsal bir varlık olduğu için kuralla- anlamı yoktur? ra uyar. A) I. B) II. C) III. D) IV. C) İnsanlar hoşgörülü oldukça dünya güzelleşe- cek. D) Kitap okumayarak kendimize kötülük ediyo- ruz. 3. I. Genç Osman, dediğin bir küçük aslan. II. Bağdat’ın içine girilmez yastan, III. Her ana doğurmaz böyle bir aslan, 6. Aşağıdakilerin hangisinde yargı gerekçe- IV. ‘‘Allah, Allah!’’ deyip geçer Genç Osman. siyle birlikte verilmiştir? Numaralanmış dizelerin hangisinde gerek- A) Şiir kitapları okumak en büyük zevkiydi. B) Kısacık hayatına binlerce kitap sığdırmıştı. çe belirtilmiştir? C) Kafasını dinlemek için saatlerce okurdu. D) Kitaplıkta çalıştığından sessizliği severdi. A) I. B) II. C) III. D) IV. 37

FÖY 02 CCCCCCCCCCCCC 7. Aşağıdakilerin hangisinde yargının nedeni 10. “Yazdığı şiirleri - - - - ” ifadesi aşağıdakile- olarak belirtilen ifade gerekçe bildirmez? rin hangisiyle tamamlanırsa nesnel bir yargı oluşur? Cümle Neden A) birçok insan zevkle okuyor. B) güzel bir kitap hâline getirdi. A) Gözlüğünü değiş- Gözlerinin C) önemli sanatçılar bestelediler. tirmiş çünkü gözleri düzelmesi D) hep aynı dergide yayımlandı. biraz düzelmiş. 11. (I) Sahip olduğum her şeyi okuduğum kitaplara B) Diğer araçlardan Taksilerin diğer ayırmak için taksileri araçlardan borçluyum, diyor Alev Alatlı. (II) Gerçekten de sarıya boyuyorlar. ayrılması Alatlı’nın hayatındaki her şey okuduğu eser- lerin tamamından izler taşıyor. (III) Kendimizi C) Sınavlarını başarıyla Sınavlarını yetiştirmemiz ve zenginleşebilmemiz için ki- geçtiği için diplo- başarıyla taplardan başkasına ihtiyacımız olmadığını da masını aldı. geçmesi söylüyor Alatlı. (IV) Kitaplarla hayatını doldur- muş bir insanın yoksul kalması mümkün mü? D) Hafta sonları kalabalık Hafta son- Bu metindeki numaralanmış cümleler için oluyor diye caddeyi larının kalabalık aşağıdakilerden hangisi söylenemez? trafiğe kapattılar. olması A) I. cümlede öznel bir anlatım yapılmıştır. B) II. cümlede bir düşünce onaylanmaktadır. 8. (I) Kitaplığım karışıklık içindeydi. (II) Ne yapa- C) III. cümlede dolaylı anlatım yapılmıştır. D) IV. cümlede kişisel görüşe yer verilmiştir. cağımı düşünüyordum. (III) Kitaplığımı düzenli bir şekle sokmak istiyordum. (IV) Kitaplarımı yazarlarının adına göre dizmeyi keşfettim. Bu cümlelerin hangisinde amaç anlamı var- dır? A) I. B) II. C) III. D) IV. 9. Aşağıdaki cümlelerden hangisi, yay ayraç 12. Aşağıdakilerin hangisinde doğrudan anla- içinde verilen anlamı içermemektedir? tım vardır? A) Hep birlikte güzel bir şarkı söyleyelim. (is- A) Herkes kendini “şair” zannediyor. tek) B) “Uzayın Sırları” adlı kitabı beğendim. C) Ovada ince bir ses yankılandı. B) Bu kadar yükü tek başına nasıl taşıdın? (şa- D) “Bu işi de hallettik.” dedi içinden. şırma) C) Dostlarımı bugünlerde ben de özlüyorum. (kanıksama) D) Bu kış da bitmek bilmedi bir türlü. (bıkkınlık) 38

Test - 2 FÖY CCCCCCCCCCCCC 02 1. (I) Konya’nın tarihi Selçuklular’a dayanmakta- 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisi yay ayraç için- dır. (II) Bir süre başkentlik yapan şehirdeki bir- de verilen anlamla örtüşmemektedir? çok yapı bu dönemden kalmadır. (III) Selçuklu- A) Diyelim ki ben de sizinle aynı fikirdeyim. lar’dan sonra Osmanlılar da Konya’ya büyük eserler kazandırmışlardır. (IV) Bugün Konya (varsayım) önemli bir kültür şehri olarak korunmaktadır. B) Bir dahaki sefere daha dikkatli olmalısınız. Bu parçada numaralanmış cümleler için (uyarı) aşağıdakilerden hangisinde verilen bilgiler C) Keşke seni daha önce tanımış olsaydım. doğrudur? (özlem) D) Sizinle yarın akşam burada buluşalım. (is- I II III IV tek) A) nesnel nesnel öznel öznel 5. (I) Televizyon çağımızın en büyük icadıdır. (II) Aynı B) nesnel nesnel nesnel öznel zamanda bütün silahlardan daha tehlikelidir. (III) C) öznel nesnel öznel öznel Kitleleri istediği tarafa yönlendirebilir. (IV) Böyle bir güce sahip olması onu tehlikeli bir silah yapı- D) nesnel öznel öznel öznel yor. Bu cümlelerle ilgili olarak aşağıdakilerden 2. Aşağıdaki cümlelerden hangisi yay ayraç hangisi söylenemez? A) I. cümle tanım cümlesidir. içinde verilen anlamı taşımamaktadır? B) II. cümlede karşılaştırma vardır. C) III. cümle olasılık bildirmektedir. A) Bu kadarcık parayla araba mı alınır? (azımsa- D) IV. cümlede amaç anlamı vardır. ma) B) Bu soğuk havada ısınabildiler mi acaba? (endişe) C) Yarın siz de bizimle gelebilirsiniz. (varsa- yım) D) İşlemlerin hepsini bitirdiklerini sanıyorum. (tahmin) 3. (I) İnsan duygularını yalın bir dille anlatır türkü- 6. (I) İstanbul, Avrupa’nın en pahalı üçüncü şehri lerimiz. (II) Bu yüzden herkesin dilinde, gönlün- oldu. (II) Nüfus bakımından da en kalabalık beş dedir. (III) Türkülerimiz olmasaydı bizi bize kim şehir arasında yer alıyor. (III) Bu kadar paha- anlatacaktı? (IV) Bize insanlığımızı kim öğrete- lı şehirlerin aynı zamanda bu kadar kalabalık cekti? olmaları da çok şaşırtıcı. (IV) İstanbul’un nüfu- sunun dörtte üçünü, çalışmak için İstanbul’a Bu metinde numaralanmış cümlelerden gelenler oluşturuyor. hangisinde hem üslup hem de içerikten söz edilmiştir? Bu metindeki numaralanmış cümlelerden hangisinde kişisel değerlendirme yapılmış- tır? A) I. B) II. C) III. D) IV. A) I. B) II. C) III. D) IV. 39

FÖY 02 CCCCCCCCCCCCC 7. (I) Yahya Kemal, Türk edebiyatının en titiz şai- 10. (I) Bayram dolayısıyla caddeler çok kalabalıktı. ridir. (II) Bir kelime için yıllarca düşündüğü an- (II) Bayram hafta sonuna gelince mağazalar da latılır. (III) Bu titizlik, onu diğer şairlerden daha dolmuştu. (III) Mağazaların bayram süresince hassas yapar. (IV) Öyle ki her şiirinde şairlik de açık olacağı söyleniyordu. (IV) Bankaların nezaketinin izleri görülür. çalışıp çalışmayacağı ise henüz belli değildi. Bu metinde numaralanmış cümlelerin han- Numaralanmış cümlelerin hangisinde do- gilerinde karşılaştırma yapılmıştır? laylı anlatım yapılmıştır? A) I ve II. B) II ve III. A) I. B) II. C) III. D) IV. C) I ve III. D) III ve IV. 8. Aşağıdaki cümlelerden hangisi öznel bir 11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde gerçek- yargı içermektedir? leşmemiş beklenti anlamı vardır? A) Öğrencilerin bir kısmı geziye katıldı. A) Bu kışın soğuk geçeceğini biliyorduk. B) Yardım kampanyamızı onlara anlattık. B) İlk fırsatta beni arayacağına inanmıştım. C) Görmediğim şehirlerden biri de Rize’dir. C) İstedikleri bilgisayar son derece pahalıydı. D) Bu yıl tatilimiz çok hareketli geçti. D) Şimdiden hazırlıklarını tamamladılar. 9. “Türkçenin sözcük alışverişi yaptığı birden faz- 12. I. Size gelmek üzere yola çıkmışlar. la dil vardır.” cümlesinden aşağıdaki yargı- II. Say ki planlarınızda değişiklik oldu. lardan hangisi kesin olarak çıkarılabilir? III. Bir avuç tohum bu tarlaya yetmez. IV. İşlerimi bitirmek için çalışmalıyım. A) Türkçede yabancı sözcükler de bulunmakta- dır. Numaralanmış cümlelerle ilgili olarak aşa- ğıdakilerden hangisi söylenemez? B) Fransızcaya Türkçeden geçmiş sözcük yoktur. A) I. cümlede amaç anlamı vardır. B) II. cümle varsayım cümlesidir. C) Türkçedeki yabancı sözcüklerin bazıları İn- C) III. cümlede azımsama anlamı vardır. gilizcedir. D) IV. cümle ön yargı bildirmektedir. D) Türkçe kökenli sözcükler başka dillerde benimsenmemiştir. 40

Test - 3 FÖY CCCCCCCCCCCCC 02 1. Aşağıdakilerin hangisinde onaylama anlamı 4. “Son yapılan deneme sınavında okuldaki - - - ” vardır? ifadesi aşağıdaki yargılarla ayrı ayrı tamamlan- mıştır: A) Öğrencilerim için bir kitap da ben hazırlıyo- I. en yüksek puanı almak için yarıştık. rum. II. en yüksek puanı alırsam ödüllendirilece- B) Söylediklerimize herkesi inandıramayız. ğim. III. en yüksek puanı aldığım için birinci oldum. C) Bu kitapta eksik olan tek şey renkli bir kah- IV. en yüksek puanı aldığımı söylediler. raman. Bu bilgilere göre, aşağıdakilerden hangisi D) Hepimiz arkadaşımızın sözlerine katılıyo- söylenemez? ruz. A) I. yargıyla tamamlandığında neden – sonuç 2. (I) Edebiyat, sözlü ve yazılı bir sanat dalıdır. (II) anlamı oluşur. B) II. yargıyla tamamlandığında koşul anlamı Sanatın diğer dalları gibi, edebiyat da insana doğruyu ve güzeli anlatmaya çalışır. (III) Sine- oluşur. ma, müzik ve diğer sanat dalları da edebiyat C) III. yargıyla tamamlandığında neden – so- ürünlerini kullanır. (IV) Dinlediğimiz şarkıların bazıları önce şiir olarak yazılmıştır. nuç anlamı oluşur. D) IV. yargıyla tamamlandığında dolaylı anla- Bu metinde numaralanmış cümlelerden hangisi kanıtlanabilirlik açısından diğerle- tım oluşur. rinden farklıdır? 5. Aşağıdakilerin hangisi tanım cümlesi değil- A) I. B) II. C) III. D) IV. dir? 3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bir du- A) Ülkemize olan bağlılığımız, onurumuzdur. B) Kararsızlık, benim kötü huylarımdan biridir. rumdan başka bir duruma geçiş anlamı var- C) Dürüstlük, insana hiçbir şey kaybettirmez. dır? D) Mutluluk, insanın kendisini özgür hissetme- A) Bir yıl içinde, şiir alanında söz sahibi eleştir- sidir. menler arasına girdi. 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde öz eleştiri B) Sözlerinin bir yerinde bizimle alay ettiğini sezmiştim. yapılmıştır? A) Bazı formülleri ezberlemek zorunda deği- C) Kültür, çağlar ötesinden günümüze sesle- nen birikimimizdir. lim. B) Size sormak istediğim birçok soru var. D) Bizden önceki toplumların birikimlerinden C) Yeni yerler görmeyi her zaman sevmişimdir. yararlanmalıyız. D) Okuduğum yazarları hemen unutuyorum. 41

FÖY 02 CCCCCCCCCCCCC 7. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde hem 10. Koşul anlamı olumlu hem de olumsuz değerlendirme bir Olasılık (ihtimal) anlamı arada yapılmıştır? Doğrudan anlatım Aşamalı durum anlamı A) İhsan Oktay Anar, uzun bir aradan sonra yeni romanını yayımladı. Aşağıdaki cümlelerden hangisi, verilen an- lam özelliklerinden biriyle eşleştirilemez? B) Buket Uzuner’in “Kumral Ada Mavi Tuna” romanında düş ve gerçek iç içe geçmiş gi- A) Bir kitabı beğenmişsem başkalarının da bi. okumasını isterim. C) Hikâyeciliğiyle adından söz ettiren Mustafa B) Her şiir, bize yalnızlığımızın bir anlamı oldu- Kutlu eleştirilerinde yansız olamıyor. ğunu anlatır. D) Fantastik roman kurguları çoğu zaman aşırı C) Hayatımızdaki güzel insanlar gün geçtikçe düşsel ögelerle okuyucuyu yoruyor. en yakınlarımız olurlar. D) Bir sanatçı bazen farklı sanat dallarında eserler verebilir. 8. I. Bir bekleyeniniz varsa yakınma şanslısınız demektir. 11. Aşağıdaki cümlelerden hangisi pişmanlık II. Odanın rengi insanın içini olumsuz karartıyor. eleştiri anlamı içermektedir? III. Sabaha kadar gürültüden koşul A) Bu işi nasıl yapacağını ben mi öğreteceğim uyuyamıyoruz. sana? IV. Kardeşim benim kadar karşılaştırma B) Zamanında çalışırsan her şeyi yapmak için düzenli değildir. vaktin kalır. V. Saatler ilerledikçe merakı- aşamalı C) Şimdiki aklım olsa daha az uyur, daha çok mız da arttı. durum kitap okurdum. Bu cümlelerin karşılarındaki anlamlarla D) Düzensiz insanların en büyük sorunu za- doğru eşleşmeleri için hangi cümleler yer man israfıdır. değiştirilmelidir? 12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde sitem an- A) I ve III. B) I ve IV. C) II ve III. D) III ve V. lamı vardır? 9. Aşağıdakilerin hangisinde karşılaştırma an- A) Zavallı kadın, çocuklarını okutmak için çır- pınıyor. lamı yoktur? B) Çocuklarımıza sahip çıkmazsak geleceği- A) Kimse babam kadar sabırlı değildir. mizi ateşe atarız. B) Sınıfta en çok kitabı ben okuyorum. C) Bu yıl daha düzenli çalışabiliyorum. C) Bütün gün beklememe rağmen bir kez ara- D) Öğretmenimiz herkese nazik davranır. madın. D) Bazı sorunlarımızın üstesinden tek başımı- za gelmemiz gerekebilir. 42

Test - 4 FÖY CCCCCCCCCCCCC 02 1. ` Karikatür sanatının geçmişi çok eski değil- 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde amaç an- dir. lamı bulunmaktadır? A) Eve geldiğinden beri odasından çıkmıyor. ` Toplumun her kesimi karikatür sanatını be- B) Arkadaşımı iyi tanıdığım için ona güveniyo- nimsemiş ve sevmiştir. rum. Bu iki cümlede ifade edilenlerin anlamca C) Havalar ısınmaya başladığından kıyafetler doğru bir biçimde birleştirilmiş hâli aşağı- dakilerden hangisidir? de hafifliyor. D) Sınavı kazanabileyim diye ailem sürekli A) Geçmişi çok eski olmayan karikatür sanatı- nı benimseyenler toplumca sevilir. destek oluyor. B) Geçmişi çok eski olmayan karikatür sanatı 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde kişisel toplumda her türlü insan tarafından benim- senerek sevilmiştir. düşünce dile getirilmiştir? A) Henüz hiç kimseyle görüşmemiş. C) Geçmişi çok eski olmayan toplumlar kari- B) Yolun iki yanına ağaçlar dikmişler. katür sanatını benimsemiş ve sevmiştir. C) Buradaki göl bu yaz başında kurudu. D) Nasıl davranacağını merak ediyorum. D) Karikatür sanatını çok eskiden seven ve benimseyen toplumlar vardır. 2. “Okulumuzda kimsesiz çocuklar yararına bü- yük bir şenlik düzenlendi.” cümlesinden han- gi sözcük çıkarılırsa cümle nesnel anlam kazanır? A) kimsesiz B) okulumuzda C) şenlik D) büyük 3. Aşağıdakilerin hangisinde varsayım anlamı 6. “Her roman kahramanı, kendisini kurgulayan yoktur? roman yazarından izler taşır.” cümlesinin an- lamından hareketle aşağıdaki yargılardan A) Bir adaya düştüğümüzü hayal edelim. hangisine kesin olarak ulaşılamaz? B) Tut ki bir anda uzaya gönderildin. C) Arkadaşımın hediyesini kabul ettim. A) Roman yazarları romanlarında kurgu ya- D) Dünyada tek başına kaldığını düşün. parlar. B) Roman kahramanlarının hepsi bir esinlen- me ürünüdür. C) Kahramanı, yazarına benzemeyen roman yoktur. D) Roman dışında, başka türlerde de kurgu yapılmaktadır. 43

FÖY 02 CCCCCCCCCCCCC 7. (I) Makale yazmak çok ciddi bir hazırlık gerek- 11. Aşağıdakilerin hangisinde şaşırma anlamı tirir. (II) Son makalemi yazarken kırk üç kaynak vardır? taradım örneğin. (III) Ayrıca internet taraması A) Bu beklenmedik başarı karşısında ağzı açık da yaparak bazı kaynaklara ulaştım. (IV) Ya- rarlandığım kaynakların hepsini makalemde kaldı. tek tek belirttim. B) Oradaki herkesi tanıyor musun? C) Küçük çocuk sizinle mi gelecek? Numaralanmış cümlelerden hangisi öznel D) Elimde ne olduğunu merak etmedin mi? bir anlatıma sahiptir? 12. I. Koskoca ağaçta iki tanecik erik var. A) I. B) II. C) III. D) IV. II. Sorunlarımızla yeterince ilgilenmediler. 8. Aşağıdakilerin hangisinde istek anlamı var- III. Yıl sonunda güzel bir gösteri yapalım. IV. Önümüzdeki yıllarda bu bitkiler yok ola- dır? caktır. A) Kimsenin eşyasını izinsiz almayın. Bu cümleler için aşağıdakilerden hangisi B) Burada isteklerimizi kime ileteceğiz? C) Akşam yemeğinde beraber olsak. söylenemez? D) Sorularıma herkesten önce cevap verir. A) I. cümlede azımsama anlamı vardır. B) II. cümlede küçümseme anlamı vardır. C) III. cümlede istek anlamı vardır. D) IV. cümlede tahmin anlamı vardır. 9. Aşağıdakilerin hangisinde dolaylı anlatım 13. Aşağıdakilerden hangisi bir tanım cümlesi- yapılmıştır? dir? A) İnsan, dostlarından çok etkilenir, değil mi? A) Şiir, insanın duygularına seslenerek insanı B) Komşuluk ilişkileri canlı olmalıdır. yüceltir. C) Aralarında rekabet olduğu söylenir. D) Hiç kimse için kötü söz söylemedi. B) İnsanı kötü olmaktan koruyan şey vicdan- dır. C) Bir sanat yapıtı eleştirildikçe kusursuzlaşır. D) Teknolojinin yükselişi edebiyatı olumsuz et- kiliyor. 10. Aşağıdakilerin hangisinde bıkkınlık anlamı 14. Aşağıdakilerin hangisinde karşılaştırma vardır? yapılmıştır? A) İnsanları eleştirirken ölçülü davranın. A) Yazar, kafasındakileri çok yalın anlatmış. B) Hafta sonları daha çok yoruluyorum. B) Son kitabınız çok güzel eleştiriler alıyor. C) İnatçılığın beni canımdan bezdirdi. C) Uzun bir aradan sonra yeni şiirler yazdı. D) Memleketine gitmekten birden vazgeçti. D) Orhan Veli, bizim en yenilikçi şairimizdir. 44

Test - 5 FÖY CCCCCCCCCCCCC 02 1. Dijital kitapların hızla çoğaldığı ve hayatımıza 4. Öğretmeninin verdiği araştırmayı tamamlayan girdiği çağımızda, bazı eleştirmenler kâğıtlara Bengü’nün, yaptığı araştırmanın sonuçlarını basılı kitapların öneminin azaldığını söylüyor- yazılı olarak öğretmenine vermesi gerekmek- lar. tedir. Bengü, yazısına bir varsayım cümlesiyle Aşağıdakilerden hangisi, bu cümleden ke- başlamak istemektedir. sin olarak çıkarılabilecek yargılardan biri değildir? Bu bilgilere göre, aşağıdaki metinlerden A) Kâğıt baskılı kitapların öneminin azalmadı- hangisi Bengü’nün yazısından alınmış ola- maz? ğını söyleyen eleştirmenler de vardır. B) Günümüzde kitapların bir kısmı kâğıt bas- A) Bir sabah uyandığınızda okula geç kaldığı- nızı ve ilk ders önemli bir sınava gireceğini- kısı yapılmadan satılmaktadır. zi düşünün. Böyle bir durumda ne yapar- C) Dijital baskı kitapların satışları çok hızlı bir dınız? Uyanmışsınız ve ilk ders neredeyse bitmek üzere. şekilde yapılmaktadır. D) Kitap sektöründe bilgisayar kullanımı yay- B) Diyelim ki bilimsel bir çalışma yapacaksı- nız. Öncelikle iyi bir plana ihtiyacınız var gınlaşmaktadır. demektir. Plan yapmadan bir çalışmayı yü- rütmek hem sizi yorar hem de kaynaklarını- 2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde kesinlik zın israfına sebep olur. anlamı vardır? C) Büyük ihtimalle, önümüzdeki ilk on yıl dün- A) Eşyalarınızı toplayın da yola çıkalım. yada önemli gelişmeler yaşanacak. Enerji B) Program yarından itibaren değişmiştir. kaynaklarının paylaşılması konusundaki C) Yolcular beklemekten sıkılmışlardı. uluslararası çatışmalar bunu göstermekte- D) İyi alışkanlıklar genellikle zor edinilir. dir. D) Şimdilik Dünya'mızın dışında başka bir yer- de canlı bir ize rastlanmadı ama bir an için Dünya’mıza benzer bir gezegen bulduğu- muzu kabul edelim. Şu anda sahip oldu- ğumuz teknolojiyle o gezegene gitmenin mümkün olmadığını biliyoruz. 3. (I) Hayatınızda size hiçbir katkısı olmayıp sa- 5. Aşağıdakilerin hangisinde kaygı (endişe) dece yük olan insanlardan bir an önce kurtu- anlamı vardır? lun. (II) Öyle insanlar size hiçbir zaman fayda sağlamayacaktır. (III) Onlara tamamen yokmuş A) İşin geri kalanını bunlar mı yapacaklarmış? gibi davranın, demiyorum. (IV) En azından size bir şeyler öğretebilecek insanlarla geçirebile- B) Sağlam olmayan binaları güçlendirmeliyiz. ceğiniz zamanı onlar için harcamayın. C) Bu yaz da kurak geçerse felaketimiz ola- Bu metinde numaralanmış cümlelerin han- cak. gisi ön yargı anlamı içermektedir? D) Elektrik kesintilerine çözüm bulabildiniz A) I. B) II. C) III. D) IV. mi? 45

FÖY 02 CCCCCCCCCCCCC 6. (I) Elektrik tüketimi açısından tasarruflu lamba- 8. Aşağıdakilerin hangisine bir yargı gerekçe- lar diğer lambalara göre %30 az elektrik har- siyle birlikte söylenmiştir? car. (II) Tasarruflu ampuller kullanılırsa ülke ge- A) Para biriktirmek için durmadan çalışıyor. nelinde elektrik tüketiminde önemli bir tasarruf B) Dikkatli bakmadığından seni görememiş. sağlanacaktır. (III) Ayrıca enerji santrallerinin C) Güzel bir yemek yiyeceğiz diye gelmiştik. daha az çalışması demek, doğanın da daha D) Sanatçı duyarlı olmazsa başarılı olamaz. az kirletilmesi demektir. (IV) Doğayı kurtarmak adına tasarruflu ampullerin kullanılması büyük 9. Aşağıdakilerin hangisinde azımsama anla- bir adım olacaktır. mı vardır? Bu metinde numaralanmış cümlelerin an- A) Bu kadarcık kömürle kışı çıkaramazsınız. lam özellikleriyle ilgili olarak aşağıdakiler- B) İhtiyarın üstünde yırtık bir palto vardı. den hangisi söylenemez? C) Düşüncesizliğiyle hepimizi tehlikeye attı. D)Yardım edemeyeceğini söyleyip ayrıldı. A) I. cümlede karşılaştırma anlamı vardır. B) II. cümlede koşul anlamı vardır. C) III. cümlede tanım yapılmıştır. D) IV. cümlede neden – sonuç anlamı vardır. 7. Son yıllarda şehirlerden doğaya kaçış daha da 10. Aşağıdakilerin hangisinde ayraç içinde ve- hızlandı. Pek çok insan şehirlerin, insanı yoran rilen anlam cümlede yoktur? ve bunaltan havasından kurtulmak için kırsal bölgelere yerleşmeye çalışıyor. Çünkü artık şe- A) Sizi seyretmek için bir kenara çekildi. (ne- hir yaşamı dayanılmaz bir hâl alıyor. Her geçen den-sonuç) gün daha da artan trafik, ulaşım sorunu, insan- ların birbirlerine karşı olan samimiyetsizlikleri B) Çalışmada bana yer vereceğini sandım. şehirlerden kaçışların temel sebepleri arasın- (hayal kırıklığı) da yer alıyor. Aslında hepimiz şehirden kaçıp doğaya sığınmak istiyoruz. Ama cesaret edip C) Keşke notlarımı daha yüksek tutsaydım. de adım atamıyoruz. Penceremizden, şehirde- (pişmanlık) ki düzenini bırakıp kendine doğayla iç içe bir yaşam kurmayı başaran insanları hayranlıkla D) Bu hafta sonu misafirlerimiz gelebilir. (olasılık) seyrediyoruz. 11. Aşağıdakilerin hangisinde beğenme anlamı Bu metne göre aşağıdakilerden hangisi söylenemez? vardır? A) “Çünkü” ifadesiyle başlayan cümle gerek- A) Kasabadaki binalar depreme dayanıklı yapıl- çe bildirmektedir. mış. B) Metinde amaç – sonuç anlamlı cümleye yer B) İhtiyacımız olan eşyaları bizim okuldan alabi- verilmiştir. liriz. C) Bir cümlede karşılaştırmaya yer verilmiştir. C) Sınavın ne zaman yapılacağı henüz söylen- medi. D) Metinde bazı yargılar koşula bağlanmıştır. D) Dersini dört dörtlük işleyen bir öğretmenimiz var. 46

Test - 6 FÖY CCCCCCCCCCCCC 02 1. Şu bir gerçek ki benim bir derdim var ve onu 4. Gençlik kültüründe ortak bir dilin oluşmasında sadece şiirle ifade edebiliyorum. bir sosyalleşme aygıtı olarak betimlenen cep Bu cümle ile ilgili olarak aşağıdakilerden telefonları, genç bireylerin sosyal hayatını ko- ordine etmede, farklı sosyal gruplarla bağlantı hangisi söylenebilir? kurmalarında ve gündelik yaşamlarını düzenle- mede fonksiyonel bir araç olarak değerlendiril- A) Örtülü anlam vardır. mektedir. B) Nesnel yargı içerir. C) Beğeni söz konusudur. Bu cümleden cep telefonları ile ilgili aşağı- D) Küçümseme ifade eder. dakilerden hangisi kesin olarak çıkarılabi- lir? 2. Güney ve Orta Amerika ile Karayipler'in otan- A) Gençlerin evrensel değerleri pekiştirmesine tik ritimlerinin harmanlandığı salsa, Yeni Dün- yardımcı olur. ya'da cazla iç içe geçerek etkisi tüm dünyaya yayılan benzersiz bir müziğin doğuşunu müj- B) Gençlerin iletişim kurmada en çok kullandı- deledi. ğı araçtır. Bu cümlede salsa ile ilgili aşağıdakilerden hangisine değinilmemiştir? C) Gençlerin daha başarılı olmalarını sağlar. A) Tanınırlığına D) Sosyalleşmek isteyen gençler için etkili bir B) Özgünlüğüne C) Farklı unsurları barındırdığına yoldur. D) Belli bir kesimce benimsendiğine 5. Aşağıdakilerin hangisinde cümleyi söyleye- nin haklı çıktığı anlaşılmamaktadır? A) İşte, siz de benim sözüme geldiniz. B) Olacağı buydu ama beni dinlemediniz. C) Böyle olacağını söylemiştim size. D) \"Olan oldu.’’ demek zorunda kalmanız üzü- cü. 3. Bugünkü dünyada yazar, etrafı güçlü kom- 6. Huzur zıtların barışıdır, onun için zıtların arasın- şularla çevrili bir küçük devlet gibi olmalıdır, da savaşın başlaması huzurun ölümü demek- komşularıyla dostça geçinmeye çalışan fakat tir. bağımsızlığına toz kondurmayan ve bu uğurda bütün baskılara yiğitçe karşı koyan bir devlet- Bu cümleye göre aşağıdakilerden hangisi çik gibi davranmalıdır. huzurlu olmanın koşulları arasında yer al- maz? Bu cümlede yazarın hangi yönüne dikkat çekilmemiştir? A) Herkese saygı duymak B) Uyum içinde yaşamak A) Cesur olması C) Farklılıkları zenginlik olarak görmek D) Maddi ve manevi güçlü olmak B) Uyumlu olması C) Güçlü olması D) Özgürlüğüne düşkün olması 47

FÖY 02 CCCCCCCCCCCCC 7. Aşağıdaki cümlelerden hangisi ‘‘Dil, yılanı 10. Yaşadığı çağdan kopmamak gerektiğine ina- ininden; insanı dininden çıkarır.’’ cümlesiyle nan yazarlar, malzemelerini iç dünyalarından, anlamca aynı doğrultudadır? çevrelerinden ve yaşamdan almazlar da ya ne- A) Söz ola kese savaşı söz ola bitire başı. reden alırlar? B) Sözünü etki uyandıracağını bildiğin zaman Bu cümleden aşağıdakilerden hangisi çıka- söyle. rılamaz? C) Sözü, akıl ile söyle; bilgi ile süsle. A) Kişisel duygularını anlatan yazarlar zamanı- D) Her bildiğini söyleme, her söylediğini bil. nın gerisinde kalır. B) Sanatçının ruh dünyası sanatçı için ilham 8. • Serinlemek isteyenler denize girerdi. kaynağıdır. C) Yazar, deneyimlerini yapıtlarına yansıtma- • Deniz, öğleden sonraları uslu bir çocuk gi- lıdır. bi durgunlaşırdı. D) Yazarın güncelliği yapıtlarının hayattan kopmamasına bağlıdır. Bu iki cümlede ifade edilenlerin anlamca doğru bir biçimde birleştirilmiş hâli aşağı- 11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde, kişinin işi dakilerden hangisidir? A) Serinlemek isteyenler öğleden sonraları us- yapmaya “gücünün yetmediği” anlamı var- lu bir çocuk gibi denize girerdi. dır? B) Öğleden sonraları serinlemek isteyenler A) Onu mutlu görmek olanaksız bir olasılık sa- uslu bir çocuk gibi durgunlaşan denize gi- rerdi. yılır. C) Serinlemek isteyenler denize girince deniz C) Gideli aylar oldu, bizimkiler daha dönmedi. uslu bir çocuk gibi durgunlaşırdı. C) Öğle olmuş ama daha işlere başlamamışlar. D) Serinlemek isteyenler, öğleden sonraları D) Kapıya kadar getirdiğin un çuvalını içeri ta- uslu bir çocuk gibi durgunlaşan denize gi- rerdi. şıyamadım. 9. Şiirlerinizi okuduğunuzda bunu daha önce 12. Yazarın diğer yazarlardan ayrılan yönü ---- okumuş gibiyim ama yine de farklı bir tat veri- Bu cümle aşağıdakilerden hangisi ile sür- dürülürse farklı bir anlam oluşur? yor, dersiniz. A) kahramanlarını sıradan insanlardan seçme- sidir. Bu cümlede yazarın hangi yönü vurgulan- B) karakterleri senden, benden, ondan oluş- mıştır? turmasıdır. C) gündelik konuşma dilini ustaca kullanması- A) Özlülük B) Doğallık dır. D) eserlerindeki kişilerin hayatta karşımıza C) Tutarlılık D) Özgünlük çıkabilecek tipler olmasıdır. 48

7. SINIF KON FÖY 03 U 03 PARAGRAFTA ANLAM PARAGRAF NEDİR? Size bugüne kadar okuduğum en sarsıcı kitabı an- latmak istiyorum. Paragraf, düşüncelerin veya olayların bir anlam bü- tünlüğü içinde sıralandığı cümlelerden oluşur. Bu UYARI nedenle paragraflarda düşünce ya da olay birliği vardır. Bu düşünce veya olay bütünlüğünü sağla- Kendinden önce bir cümlenin varlığını his- yan en önemli unsur cümleler arasındaki geçişler- settiren cümleler paragrafın giriş cümlesi için dir. uygun olmayan cümlelerdir: Aşağıdaki paragrafı koyu yazılmış sözcüklere dik- kat ederek okuyunuz. Galiba bilim insanları da bunu söylemek Kültürün oluşumu çağlara dayanır. Bu nedenle her istiyor. kültür uzun bir zaman sürecinde meydana gelir. Bu sürecin uzunluğu ya da kısalığı kültürün zenginliğini (Neyi söylemek istiyor?) belirler. Bir milletin kültürü ne denli uzun zamanda oluşmuşsa o kadar zengin bir içeriğe sahip olur. • Gelişme ve Sonuç Cümleleri: Paragrafta iş- Bu parçada cümleler arka arkaya rastgele sıralan- lenen konunun ya da anlatılan olayların geliştiği ve mamıştır. Cümlelerde koyu yazılmış olan sözcükler sonuçlandığı cümlelerdir. Bu tür cümleler genellikle anlam bütünlüğünü sağlamaktadır. Bu açıdan pa- geçiş ve bağlantı ifadeleri içerir. Bu tür cümleler ço- ragrafta bir bütünlük sağlanmıştır. ğunlukla örtülü anlama sahiptir. Ben hiçbir zaman buna inanmadım. Paragrafın Yapısı Böylece istediğimiz yolculuğa çıkacağımız günü iple çekmeye başladık. Yazılar bir plana göre yazılır. Paragraflar da bir met- Demek ki şairler bazen böyle konuları işleyebiliyorlar. nin parçalarını oluşturduğu için paragrafların da bir planı vardır. Paragraflar “giriş, gelişme, sonuç” ÖRNEK cümlelerinden oluşur. Aşağıdaki cümlelerden hangisi bir paragrafın • Giriş Cümlesi: Paragrafın giriş cümlesi, ken- giriş cümlesi olmaya uygun değildir? dinden önce bir cümlenin veya yargının varlığını hissettirmeyen cümledir. Bu cümle, öncesinde her- A) Aynı konuyu daha önce anlatmıştık. hangi bir şeyin anlatıldığı izlenimini taşımamalıdır. B) Bilim, hayatı kolaylaştırmak için vardır. C) İnsanlık tarihi başarılarla doludur. Aşağıdaki cümleler bir paragrafın giriş cümlesi ola- D) Evimizin balkonunda oturuyorduk. bilir. Bir kitabın içeriği ile anlatım biçimi tutarlı olmalıdır. ÇÖZÜM: Değerlerimiz bizi bir arada tutar. A seçeneğinde geçen “aynı konu” ifadesi, bu cüm- Her sanatçı içinde yaşadığı toplumun değerlerini lenin öncesinde bir şeylerin anlatılmış olabileceği taşır. düşüncesini akla getirmektedir. Bu nedenle bir pa- Okuduğumuz kitaplardan bazı beklentilerimiz vardır. ragrafın giriş cümlesi olmaya uygun değildir. 49

FÖY 03 PPPPPPPPPPPPPPPP ETKİNLİK-1 ÖRNEK Aşağıdaki cümleleri okuyunuz. Bir paragra- (I) Gemilerin ve gemi taşımacılığının dünya tarihinde fın giriş cümlesi olabilecek cümlelerin başı- çok eskilere dayanan bir yeri vardır. (II) İlk zamanlar rüzgârın ya da bilek kuvvetinin yardımıyla yürütülen na örnekteki gibi çarpı () işareti koyunuz. gemiler, teknolojik gelişmelerle birlikte günümüzde çok daha güçlü ve hızlı motorlarla hareket ettiril- 1. (  ) Geniş salonda oturan herkes tam bir mektedir. (III) Özellikle önemli doğal limanlara sa- hip ülkeler ve medeniyetler gemicilik alanında her sessizlik içinde bekliyordu. zaman söz sahibi olmuşlardır. (IV) Güçlü ve hızlı motorları kullanan gemiler her yıl milyarlarca ton 2. (...) Küresel ısınma, beraberinde bazı sağlık malzemeyi dünyanın her yerine ulaştırıyorlar. sorunlarını da getiriyor. Yukarıda numaralanmış cümlelerden hangisi 3. (...) Benzer durumda biz de kalabilirdik. paragrafın anlam bütünlüğünü bozmaktadır? 4. (...) Bu söylenenlere ben de inanmak iste- A) I. B) II. C) III. D) IV. memiştim. ÇÖZÜM: 5. (...) Bir şairin tek bir şiirinin mükemmel ol- I, II ve IV. cümlelerde gemicilik tarihinin teknik ge- ması o şairi de mükemmel yapmaz. lişmesinden söz edilmektedir. III. cümle ise farklı bir durumu anlatmaktadır. 6. (...) İnsanlar arası iletişimde bazı hatalar ya- III. cümlede paragrafın anlam bütünlüğü bozul- pılmaktadır. muştur. 7. (...) Birbirimizi anlayabilmemiz için böyle Cevap C seçeneğidir. araçlar gereklidir. SIRA SENDE -1 8. (...) Eğitim sorununu da aynı açıdan ele al- mamız gerekir. (I) Her yıl ağustos ayı geldiğinde bir yolunu bulur ve Karadeniz’e giderim mutlaka. (II) Karadeniz denin- 9. (...) Bir başkasına duyduğumuz güven, ko- ce akla mavi ve yeşilin eşsiz karışımı ve fındık gelir. layca zedelenebilir. (III) Ağustosun genellikle başında gittiğim Karade- niz’e, bu yıl ağustosun sonlarına doğru gidebildim. 10.(...) Daha önce böyle bir araştırma yapıldığı- (IV) Bu gidişimde gördüm ki Karadeniz’e, ne zaman nı hatırlamıyorum. giderseniz gidin aslında hep aynı güzelliklerle kar- şılaşıyorsunuz. 11.(...) Oysa bazı kitaplar bu konuyu farklı açı- dan ele alıyor. Numaralanmış cümlelerden hangisi paragrafın anlam bütünlüğünü bozmaktadır? Paragrafın Anlam Bütünlüğü Her paragraf, anlamca birbirini tamamlayan ve bir- A) I. B) II. C) III. D) IV. biriyle anlam ilişkisi içinde olan cümlelerden oluşur. Bu yüzden paragraftaki anlatım ve konu bir bü- tündür. Paragrafın anlam bütünlüğü dışında kalan cümleler “anlam bütünlüğünü bozan cümleler” ola- rak değerlendirilmelidir. Bu tür cümleler paragrafın anlam akışı içinde aykırılık gösterir. Konuyu ya da konuya bakış açısını saptırır. Örneğin “gemilerin ta- rihi gelişimi”ni anlatan bir paragrafta “hangi ülkenin daha çok gemisinin olduğu”nu söyleyen bir cümle anlam akışını bozabilir. 50

FÖY 03 PPPPPPPPPPPPPPPP ÇÖZÜM: ÇÖZÜM: (Çözümünüzü aşağıdaki yazı alanına gerekçeleriyle I ve II. cümlelerde okuyucunun beğenisi açısından birlikte yazınız.) kitaplar üzerine bir değerlendirme yapılmış ve ara- …………………….................................................. daki fark ortaya konmuştur. III. cümleden itibaren ......................................................................…..… ise beğenilen bir kitap ortaya çıkması için yazarın ......................................................................…..… sorumlulukları olduğu ortaya konmuştur. ......................................................................…..… Doğru Cevap C’dir. ......................................................................…..… ......................................................................…..… SIRA SENDE -2 ......................................................................…..… ......................................................................…..… (I) İnsanlık tarihinin yazıyla başladığı düşüncesi pek ......................................................................…..… çok bilim insanı tarafından kabul edilir. (II) Çünkü ......................................................................…..… yazının bulunmasıyla birlikte insanlığın hafızası da oluşmaya başlamış ve bilimsel ilerlemenin önü UYARI açılmıştır. (III) Yazının bulunuşundan önce özellikle ticari ilişkilerde büyük sorunlar yaşanmaktaydı. (IV) Paragrafta konu, olay ya da konuya bakış Bu nedenle de yazıdan önce sağlıklı bir ticaretin açısı değiştiğinde de yeni bir paragrafın baş- yapıldığını söylemek çok güçtür. laması gerekir. “Paragrafı ikiye bölme” ifade- siyle sorulan sorularda paragraftaki konunun Bu paragraf ikiye bölünmek istenirse ikinci pa- veya konuya bakış açısının değiştiği cümle ragraf numaralı cümlelerden hangisiyle başla- tespit edilmelidir. Ayrıca ikinci paragrafı baş- malıdır? latan cümle de “giriş cümlesi” niteliği taşı- malıdır. A) I. B) II. C) III. D) IV. ÖRNEK ÇÖZÜM: Çözümünüzü aşağıdaki yazı alanına gerekçeleriyle (I) Bazı kitaplar vardır, insanı bambaşka iklimlere birlikte yazınız. alır götürür, bazı kitaplar ise okuyucuyu sıkar, bu- …………………….................................................. naltır. (II) İkinci türden bir kitaba rastladığınızda ki- ......................................................................…..… tabın bitmesi için dua edersiniz neredeyse. (III) Bir ......................................................................…..… kitabın okuyucu tarafından beğenirliğini sağlamak, ......................................................................…..… bence yazarın en önemli görevi olmalıdır. (IV) Akı- ......................................................................…..… cılığı, sürükleyiciliği sağlamanın bir yolunu bulmalı- ......................................................................…..… dır yazar ve böylece okuyucusunun hafızasında da ......................................................................…..… güzel anılar bırakmalıdır. ......................................................................…..… ......................................................................…..… Bu paragraf ikiye bölünmek istenirse ikinci pa- ......................................................................…..… ragraf numaralı cümlelerden hangisiyle başla- ......................................................................…..… malıdır? ......................................................................…..… A) I. B) II. C) III. D) IV. 51

FÖY 03 PPPPPPPPPPPPPPPP Paragrafın Anlam Bütünlüğü UYARI Paragrafın boş bırakılan cümlesinin tamamlanma- Paragraf tamamlama çalışmalarında eksik sını isteyen sorular da paragrafın anlam bütünlü- bırakılan bölümün önündeki ve arkasındaki ğünden hareketle çözülmelidir. Bir paragrafın boş cümlelere dikkat edilmelidir. Bu tür sorular- bırakılan cümlesini tamamlamamız gerektiğinde da metnin tamamının anlamı göz önünde izlememiz gereken yol şudur: bulundurulmakla birlikte öndeki ve arkadaki Paragraf anlam ve konu açısından bir bütün oldu- cümlelere de özellikle dikkat edilmelidir. ğuna göre öncelikle paragrafta anlatılan konu iyi anlaşılmalıdır. Cümleler arasındaki anlam bütün- Atatürk, şüphesiz büyük bir komutan ve lüğü de göz önünde bulundurulmalıdır. Ekleyece- büyük bir liderdi. Kendini milletine ve vata- ğimiz cümle paragrafın anlam bütünlüğüne uygun nına bu denli adamış bir lider daha bulmak olmalıdır. Bunun yanında cümlelerin örtülü anlam- mümkün değildir. ---- Böyle düşündüğü için larına ve cümleler arasındaki geçiş ve bağlantı un- de hiçbir zaman kendi çıkarlarının peşinden surlarına da dikkat edilmelidir. gitmedi. Öncelikle milletin çıkarlarını ve raha- Paragrafta tamamlamamız gereken cümle, nerede tını düşündü. olursa olsun paragrafın anlam bütünlüğüne göre tamamlanmalıdır. Bu paragrafta boş bırakılan bölüme getiri- lebilecek cümlenin doğru yerleştirilebilmesi ÖRNEK için altı çizili bölümün anlamının göz önünde bulundurulması gerekir. Bu açıdan düşünüldü- Huzurlu, çağdaş ve düzenli bir millet olabilmek için ğünde bu bölüme gelebilecek en uygun ifade ilk koşul saygıdır. Saygıyı öğrenen toplumlar millet “Atatürk, bir devlet adamının öncelikle milletini olma yolunda çok başarılıdır. Dünyanın en güçlü düşünmesini gerektiğine inanmıştır.” olmalıdır. milletleri arasındadırlar. Saygının olmadığı toplum- larda ise ---- SIRA SENDE -3 Bu paragrafın sonuna, düşüncenin akışına göre aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? ---- O hâlde yazdıklarınızı yayımlamadan önce bir uzmana göstermenizde fayda var. Yazım sürecinde A) teknolojik ilerlemenin gerçekleşmesi beklen- yaptığınız hataları bir uzman fark ederse emeğiniz memelidir. boşa gitmeyecektir. Harcadığınız onca çabanın bu aşamada yazık olması gerçekten üzücü bir durum B) eğitimin temel hedefi millet olma bilincini aşı- olacaktır. lamaktır. Bu paragrafın başına, düşüncenin akışına göre aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? C) öğrencilere okudukları kitaplardan puan veril- melidir. A) Yazdıklarınızı beğenmiyorsanız tekrar tekrar yazmanız gerekebilir. D) millet olma bilinci ya çok yavaştır ya da hiç yoktur. B) Yazınızı tam yayımlayacağınız sırada bir eksiğin çıkması emeğinizi çöpe atar. ÇÖZÜM: C) Bir yazının ilk aşamada mükemmel olmasını Paragrafta “saygı” ile “millet olma bilinci” arasında beklemek yanlıştır. sıkı bir bağ olduğu vurgulanmaktadır. “Saygıyı öğre- nen toplumlar” ile “saygıyı öğrenmemiş toplumlar” D) Bazı yazılar yayım aşamasında yazar tarafın- arasında bir karşılaştırma yapılmak istenmektedir. dan kontrol edilmelidir. Bu nedenle son cümlenin bir karşılaştırma cümlesi olması gerekmektedir. Doğru cevap D seçeneğidir. 52

FÖY 03 PPPPPPPPPPPPPPPP ÇÖZÜM: ÇÖZÜM: Çözümünüzü aşağıdaki yazı alanına gerekçeleriyle Bu cümleler içinde paragrafın giriş cümlesi olmaya birlikte yazınız. en uygun cümle III numaralı cümledir. Giriş cümle- …………………….................................................. sini bulduğumuza göre diğer cümleleri olay akışına ......................................................................…..… uygun bir biçimde sıralayabiliriz. Bunu yaparken ......................................................................…..… cümleler arasındaki bağlantı ve geçiş unsurlarına ......................................................................…..… dikkat etmeliyiz. ......................................................................…..… ......................................................................…..… Paragraftaki olay akışı ve cümleler arasındaki an- ......................................................................…..… lam bağlantıları göz önüne alındığında doğru sıra- ......................................................................…..… lamanın şu şekilde olması gerekir: III – IV – I – V – II Bu nedenle doğru cevap B seçeneğidir. Paragraf Oluşturma SIRA SENDE - 4 Bazı soru tiplerinde bizden, karışık bir biçimde ve- I. Aksine her yazarın amacı geleceğe kalmak, rilen cümlelerle paragraf oluşturmamız istenebilir. ölümsüz olmaktır. Bu tür soruları çözerken karışık bir şekilde verilen cümlelerden anlamlı bir bütün oluşturmalıyız. Pa- II. Hiçbir yazar birkaç yıl içinde unutulmak için ragraftaki olay veya düşünce akışı, cümleler ara- yazmaz, yazamaz. sındaki geçiş ve bağlantı unsurları iyi anlaşılmalıdır. III. Bu yüzdendir ki bütün yazarlar nitelikli eser Paragraf oluşturma sorularında ilk olarak giriş cüm- vermenin peşindedir. lesinin tespit edilmesi de işimizi kolaylaştıracaktır. ÖRNEK IV. Bu amaçla yazan bir yazar varsa kesinlikle hiç- bir şey yazmıyordur. I. Bu yetmiyormuş gibi ben sınıfa girer girmez sı- V. Ölümsüz olmanın yolu da nitelikli eserler ver- nıftan bir kahkaha koptu. mekten geçer. II. Bu şaşkınlıkla sınıfa dönüp “Niçin gülüyorsu- Numaralanmış cümlelerle bir paragraf oluştu- nuz?” diye bağırdım. rulduğunda doğru sıralama aşağıdakilerden hangisi olur? III. O sabah okula geç kalmıştım ve sınıfa öğret- menden sonra girebildim. A) II – IV – I – V – III B) IV – II – I – V – III C) II – IV – I – III – V D) IV – I – V – III – II IV. İlk defa sınıfa öğretmenden sonra giriyordum ve moralim çok bozulmuştu. ÇÖZÜM: V. Neye güldüklerini anlayamamış ve çok şaşır- Çözümünüzü aşağıdaki yazı alanına gerekçeleriyle mıştım. birlikte yazınız. …………………….................................................. Numaralanmış cümlelerle bir paragraf oluştu- ......................................................................…..… rulduğunda doğru sıralama aşağıdakilerden ......................................................................…..… hangisi olur? ......................................................................…..… A) III – IV – V – II – I B) III – IV – I – V – II C) III – V – I – IV – II D) III – I – IV – V – II 53

FÖY 03 PPPPPPPPPPPPPPPP Anlatım Biçimleri • Betimleme: Bu anlatım biçimi genellikle “söz- cüklerle resim yapma sanatı” olarak adlandırılır. • Öyküleme: Olayların anlatıldığı metinlerin anla- Böyle adlandırılmasının nedeni, sözcükler yoluyla tım biçimidir. Öyküleyici anlatımla yazılmış metin- okuyucunun zihninde bir sahnelik bir görüntü oluş- lerde birbirine bağlı olaylar anlatılır. Öyküleyici anla- turmaktır. tım biçiminde sürekli bir hareket vardır. Arka arkaya gelişen olaylar sıralanır. Bu anlatım biçiminde yazar okuyucusunun kafası- na bir manzara, kişi ya da durumu canlandırmak is- Başladığımız işi yarım bırakmamalıyız, dedi içlerin- ter. Okuyucuya anlatılan varlık, okuyucu tarafından de en sıska olanı. Elindeki küreği toprağa batırıp zihinde canlandırılır. yumuşak toprağı kazmaya başladı. Gözcülük yapan çocuk da sokağı gözlemeyi bırakmış, onları seyre- Acımasız kış soğukları ağaçları çıplak bırakmıştı. diyordu. “İşini yapsana sen!” diye bağırdı Vedat. Caddeye sağlı sollu sıralanmış ağaçların hiçbirin- Çocukların hepsi Vedat’ın sesinden ürktüler. İçle- de bir tek yaprak görmek mümkün değildi. Sade- rinden biri ağlamaya başladı. Toprağı kazan çocuk ce ağaçlar mı? Caddedeki kaldırım taşları bile buz küreği bıraktı ve ağlayan arkadaşına sarıldı. kesmişti soğuktan. Kaldırımlarda biriken karın bem- Yukarıdaki metinde birbirine bağlı birkaç olay ar- beyaz görüntüsü de olmasa katlanılacak bir kış de- ka arkaya sıralanmıştır. Bu yüzden metinde bir akış ğildi. Evlerin bacalarından tüten simsiyah dumana ve hareketlilik vardır. Öyküleyici anlatım biçimini bir bakanlar bu kışın ne denli soğuk olduğunu bir kez videoya benzetebiliriz. Bu anlatım biçimiyle oluştu- daha anlayabilirdi. rulmuş metin bir sahneye sığdırılamaz. Çünkü bir- birine bağlı olayların anlatılabilmesi için bir olayın Yukarıdaki metinde soğuk bir kış manzarası betim- bitip diğerinin başlaması gerekir. lenmektedir. Şuna dikkat etmeliyiz ki bu metinde anlatılan durum bir fotoğraf karesine sığabilecek SIRA SENDE - 5 ölçüdedir. Eğer bu manzaranın bir kare fotoğrafı çekilmiş ve önümüze konulmuş olsaydı biz de bu Siz de aşağıdaki yazı alanına öyküleyici anlatım biçi- paragraftaki cümleleri kurabilirdik. miyle oluşturulmuş kısa bir metin yazınız. Metninize ilgi çekici bir başlık koymayı unutmayınız. Yazdığınız SIRA SENDE - 6 metni öğretmeninizle birlikte değerlendiriniz. Siz de aşağıdaki yazı alanına betimleyici anlatım bi- ......................................................................…..… çimiyle oluşturulmuş kısa bir metin yazınız. Metninize ......................................................................…..… ilgi çekici bir başlık koymayı unutmayınız. Yazdığınız ......................................................................…..… metni bir arkadaşınızla birlikte değerlendiriniz. ......................................................................…..… ......................................................................…..… ......................................................................…..… ......................................................................…..… ......................................................................…..… ......................................................................…..… ......................................................................…..… ......................................................................…..… ......................................................................…..… ......................................................................…..… ......................................................................…..… ......................................................................…..… ......................................................................…..… ......................................................................…..… ......................................................................…..… ......................................................................…..… ......................................................................…..… ......................................................................…..… ......................................................................…..… ......................................................................…..… 54

FÖY 03 PPPPPPPPPPPPPPPP • Açıklama: Yazar herhangi bir konuda okuyucu- • Tartışma: Bu anlatım biçiminde yazar, bir ko- ya bilgi vermek istediğinde bu anlatım biçimi kul- nu hakkındaki kişisel düşüncelerini ortaya koyar. lanılır. Bu nedenle genellikle öznel ifadeler kullanılır. Tar- tışmacı anlatım biçiminin dili genel olarak “bence” Açıklayıcı anlatımda bilgi verilmek istenen varlık hak- ifadeleri taşır. kında tanım ve açıklama cümlelerine sıkça yer verilir. Açıklayıcı anlatımın en büyük özelliklerinden biri de Yazarın karşı çıktığı, değiştirmek istediği, yanlış ol- genellikle nesnel ifadelerin tercih edilmesidir. duğunu düşündüğü bir düşünce var ise yine tartış- Bal insanların çok eski zamanlardan beri şeker kay- macı anlatım biçimini kullanır. Karşı çıkılan düşün- nağı olarak kullandığı bir besin. Bal büyük oranda ce çürütülmeye çalışılır. Ortaya koyulan düşünce şekerden oluşur. Ayrıca içinde enzimler, amino asit- ise bazı kanıtlarla ispatlanmaya çalışılır. ler, vitaminler, mineraller ve başka organik madde- ler de vardır. Bal arıları çiçekler tarafından üretilen Bu anlatım biçiminde soru cümleleri yer alabilir. Ya- nektarı bala dönüştürür. Nektar, çiçekli bitkilerin zar bazı sorular sorarak hem kendini hem de oku- böcek ve kuş gibi canlıları kendilerine çekmelerine yucusunu bir tartışmanın içine çekmeye çalışır. yardımcı olarak tozlaşmada önemli rol oynar. Nek- tar, çiçekli bitkilerde nektaryum olarak isimlendirilen Tiyatronun önemli bir görevi vardır. Ancak bunu yapılar tarafından salgılanır. Nektarın temel kaynağı abartarak tiyatronun bir silah olduğunu söylemek fotosentez sonucu oluşan besin maddeleridir. ne kadar doğrudur? Tiyatro bir silah değildir ama Bu metinde yazarın amacı “balın oluşumu” hakkın- bir uyarıcıdır. Gerçi tiyatro tarihi içinde bazı oyunla- da bilgi vermektir. Bu nedenle de bilimsel ifadelerle rın ayaklanmalara sahne olduğunu, halkı heyecana oluşturulmuş bir metin kullanmıştır. getirdiğini görürüz. Ancak bu ayaklanmaları ortaya Dikkat ederseniz metinde çoğunlukla nesnel ifade- çıkaran tiyatro değildir, tiyatro ayaklanmaya uygun lere yer verilmektedir. bir ortam içinde uyarıcı görevini yaptığı anda böyle ayaklanmalar ortaya çıkmıştır. Tiyatro, insanoğluna SIRA SENDE - 7 kendini gösteren bir aynadır; insanoğlunun eline si- lah verilen bir yer değildir. Siz de aşağıdaki yazı alanına açıklayıcı anlatım biçi- miyle oluşturulmuş kısa bir metin yazınız. Metninize Bu parçada yazar “Tiyatro bir silah olarak kullanıl- ilgi çekici bir başlık koymayı unutmayınız. Yazdığınız maktadır.” görüşüne karşı çıkmakta ve bu düşün- metni öğretmeninizle birlikte değerlendiriniz. ceyi çürütmeye çalışmaktadır. Bunu yaparken de bazı kanıtlardan hareket etmektedir. Ayrıca metin- ......................................................................…..… deki soru cümlesi de tartışmacı anlatımın en önem- ......................................................................…..… li özelliklerindendir. ......................................................................…..… ......................................................................…..… SIRA SENDE - 8 ......................................................................…..… ......................................................................…..… Siz aşağıdaki yazı alanına tartışmacı anlatım biçimiyle ......................................................................…..… oluşturulmuş kısa bir metin yazınız. Metninize ilgi çe- ......................................................................…..… kici bir başlık koymayı unutmayınız. Yazdığınız metni ......................................................................…..… öğretmeninizle birlikte değerlendiriniz. ......................................................................…..… ......................................................................…..… ......................................................................…..… ......................................................................…..… ......................................................................…..… ......................................................................…..… 55

FÖY 03 PPPPPPPPPPPPPPPP ÖRNEK Düşünceyi Geliştirme Yolları Büyük palmiye ağaçlarının arasından görünen yol, Düşünceyi geliştirme yolları, anlatım biçimlerinin kıvrılarak sahile kadar iniyordu. Yolun kenarında içinde kullanılan araçlardır. Bir metinde öne sürülen sağlı sollu sıralanmış evler zamana tanıklık eder- düşünce, bazı yollarla daha etkili ve inandırıcı hâle cesine köhnemişlerdi. Yer yer sıvaları dökülmüş, getirilmeye çalışılır. Yazar, düşüncesini veya duygu- boyaları solmuş, bahçe duvarları yıkılmıştı. Buna larını daha anlaşılır biçimde anlatmak, okuyucuda rağmen palmiyelerle sırt sırta vermiş bir duruşları etki uyandırmak veya okuyucunun ilgisini çekmek vardı. için düşünceyi geliştirme yollarına başvurur. Bu paragrafta aşağıdaki anlatım biçimlerinden Böyle bir durumda kullanılan düşünceyi geliştirme hangisi kullanılmıştır? yolları şunlardır: A) Tartışma B) Açıklama • Tanımlama: Bir varlığın tanımını yapan ifadeler- C) Betimleme D) Öyküleme dir. “Bu nedir?” veya “Kimdir?” sorularına cevap veren cümlelerdir. Daha çok açıklama ve tartışma ÇÖZÜM: anlatım biçimlerinde kullanılır. Parçada, okuyucunun zihninde bir tablo canlan- Dünya bir oyun yeridir ve insan bu oyun yerinin dırılmaya çalışılmıştır. Yazarın amacı, gördüğü bir oyuncusudur. Edebiyat ve sanat da bu hayatın için- manzarayı okuyucunun kafasında resimlemektir. de çeşitli oyunları yeniden kurgulayan araçlardır. Bu nedenle bu parçanın anlatım biçimi “betimle- me”dir. Doğru cevap C seçeneğidir. • Karşılaştırma: Bazı durumlarda birden fazla varlığın, durumun ya da olayın herhangi bir açıdan SIRA SENDE - 9 karşılaştırılması gerekir. Karşılaştırma cümleleri, bir durumun daha net kavranmasını sağlar. Toplantı sırasındaki bütün sert eleştirilere rağmen düşüncesini değiştirmedi. “Beni ikna edemediniz.” 1400’lü yıllarda Avrupa’da bilime ve sanata gere- dedi, “Aldığım kararları uygulamaya devam ede- ken değer verilmiyordu. Tam anlamıyla karanlık bir ceğim.” Toplantıya katılan herkesin yüzüne tek tek çağın yaşandığı aynı dönemde Anadolu’da ise çok baktı sonra. “Biliyorum, zor bir karar ama böyle büyük bilim insanları ve felsefeciler yetişiyordu. O olacak.” diyerek masadan kalktı. dönemde Avrupa karanlığı yaşarken Anadolu ger- çek bir aydınlanmayı yaşıyordu. Bu parçanın anlatım biçimi aşağıdakilerden hangisidir? • Sayısal Verilerden Yararlanma: İleri sürülen düşüncelerin daha inandırıcı olması için sayıla- A) Betimleme B) Açıklama ra dayalı bilgiler kullanılır. Bu bilgiler çoğu zaman C) Tartışma D) Öyküleme önemli birer kanıt olarak değerlendirilir. Sayısal ve- riler aynı zamanda açıklayıcı anlatım biçimlerinde ÇÖZÜM: de bilgi vermek amacıyla kullanılabilir. Çözümünüzü aşağıdaki yazı alanına gerekçeleriyle Öğrenciler çalışırken mutlaka dinlenmeye de za- birlikte yazınız. man ayırmalıdır. Ara verilmeden yapılan uzun soluk- …………………….................................................. lu bir çalışma, verimi düşürür. Bu durum bilimsel ......................................................................…..… çalışmalarla da kanıtlanmıştır. Ellişer kişiden oluşan ......................................................................…..… iki ayrı gruba yüz soruluk bir test uygulanır. Grubun ......................................................................…..… biri, testi hiç ara vermeden yanıtlarken diğer gruba elli sorudan sonra 15 dakikalık dinlenme verilir. Din- 56

FÖY 03 PPPPPPPPPPPPPPPP lenme almayan grubun başarısı, alan grubun başa- birleriyle olan yarışını, kol kola girmelerini hayranlık- rısından % 30 düşük çıkar. la izliyordu. Gökyüzü bir karnaval yerine dönmüştü. • Örneklendirme: Bir düşüncenin daha somut SIRA SENDE - 10 bir biçimde akılda kalabilmesi için çeşitli örneklerin kullanılmasıdır. Özellikle soyut konuların anlaşılma- Bir kömür gibi kara gözlerini iri iri açarak ko- sında örnekler oldukça yardımcı olur. nuşmaya başladığı zaman bir şeylere sinirlen- diğini hemen anlardık. Aslında sınıfımızın en Bir milletin yaşam biçimi, gelenekleri ve hayata sakin öğrencisiydi ama onun da ara sıra sinir- bakış şekli o milletin dilindeki sözcükleri doğrudan lendiği oluyordu. Diğer öğrencilerin yaptığı gibi etkiler. Bir dilin sözlüğü, o dili kullanan milletin ya- sinirlendiğinde hemen kavga etmeye başla- şamından ipuçları barındırır. Kutuplarda yaşayan in- maz, önce konuşarak halletmeye çalışırdı. sanlar buzun rengini tanımlamak için otuzdan fazla sözcük kullanıyor. Bizde de başka hiçbir dilde olma- Bu metinde aşağıdaki düşünceyi geliştirme dığı kadar akrabalık tanımlayan sözcük var. yollarından hangilerine başvurulmuştur? • Tanık Gösterme:Bir düşünce savunulurken o A) Tanımlama – Tanık gösterme düşüncenin inandırıcılığını artırmak için güvenilir B) Benzetme – Sayısal verilerden yararlanma veya uzman birinin sözüne başvurulmasıdır. Tanık- C) Karşılaştırma – Benzetme lığına başvurulan kişi, metinde öne sürülen düşün- D) Karşılaştırma – Örneklendirme ceyi destekleyen bir sözüyle anılır. Bazen atasözleri de tanık gösterme olarak kullanılabilir. ÇÖZÜM: Çözümünüzü aşağıdaki yazı alanına gerekçeleriyle Sanatın mutlaka toplumsal bir faydasının olması birlikte yazınız. gerektiği pek çok büyük sanatçı tarafından dile geti- rilmiştir. Mehmet Akif Ersoy “Sanatçı milletin derdi- …………………….................................................. ni anlamıyorsa boşa uğraşıyor.” diyerek toplumdan kopuk bir sanatı reddeder. ......................................................................…..… • Benzetme: İki ya da daha çok varlığın ortak bir ......................................................................…..… yönden birbirlerine olan benzerliklerinin vurgulan- masıdır. Benzetme cümle düzeyinde yapılabileceği ......................................................................…..… gibi metin düzeyinde de yapılabilir. …………………….................................................. Suya bir balık gibi atlayan çocukların neşesi görül- meye değerdi. Her biri fok balığı kadar usta bir yü- ......................................................................…..… zücü olan bu çocukların böylesine güzel yüzmeyi nerede ve nasıl öğrendiklerine şaşmamak elde de- ......................................................................…..… ğil doğrusu. ......................................................................…..… • Düşsel Öge Kullanımı (Hayal ürünü unsur): Bazı metinlerde yazarın düş gücünün ürünü olan unsurlar kullanılabilir. Genellikle yazar tarafından yapılan benzetmeler ve abartmalar düşsel ögeler olarak değerlendirilmelidir. Gökyüzündeki rengârenk uçurtmalar bir dans gös- terisinin oyuncularıymış gibi görünüyordu. Gözlerini bu büyülü gösteriye diken herkes uçurtmaların bir- 57

FÖY 03 PPPPPPPPPPPPPPPP ETKİNLİK-2 4. Uçurtma, birbirini kesen iki çıtanın kâğıtla kaplanıp, kuyruk da eklenerek meydana Aşağıdaki metinlerin altındaki yargıların ya- getirilen, uzun bir iple yerden kontrol edi- nındaki boşluğa yargı doğru ise D, yanlış ise len, rüzgârla uçurulan bir oyuncak. Uçurt- Y yazınız. manın ana vatanı Çin’dir. Çin ve Japon 1. Yerde biz, dallarda serçe uçurtmalarının kendilerine has enteresan Ortamızda kardan adam renkleri ve kuş, balık, ejderha şekilleri var- Kar topu oynadık saatlerce dır. Çin’de dokuzuncu ayın dokuzuncu gü- Bir ev kurduk kendimize buluttan. nü Uçurtma Günü olarak kutlanır. Uçtuk gizli ülkemize. I. ( ) Öyküleme başvurulmuştur. Bu metinde aşağıdakilerden hangisine II. ( ) Kişileştirme yapılmıştır yer verilmemiştir? III. ( ) Betimleme yapılmıştır. IV. ( ) Benzetmeye yer verilmiştir. I. ( ) Bir konuda bilgi verilmiştir. II. ( ) Tanımlama yapılmıştır. 2. Momo, çarşıda gezinirken eskiden tanıdı- III. ( ) Sayısal veriden yararlanılmıştır. ğı üç dostu ile karşılaştı. Ama üçü de çok IV. ( ) Bir görüşe karşı çıkılmıştır. değişmişti. Üzerlerinde tek tip gri elbiseler vardı. Yüzleri sanki taş gibi cansız görünü- 5. Düşünce tarihine damga vuran Sokrates’in yordu. Momo, onları sevinçle selamladı- imzasını taşıyan özlü söz budur: “Bildiğim ğında bile gülümsemediler. bir şey varsa o da hiçbir şey bilmediğim- dir.” Bilgelik sahibiymiş gibi duranlar ile I. ( ) Olaylar üçüncü kişi ağzıyla anlatılmıştır. bilgiyi tekelinde tutar görünenler toplumun II. ( ) Betimleme yapılmıştır. genelini oluştururlar. Birçok insan hiçbir III. ( ) Düşünceyi pekiştirmek için örnek verilmiştir. şey bilmediği hâlde bilge taklidi yaparak IV. ( ) Benzetme yapılmıştır. yaşar. Sadece fikirleri vardır, hiçbir araştır- maya dayanmaz. Birçok cümle kullanırlar, 3. Lezzetli olduğu kadar estetik görüntüsüyle hiçbir gerçeği yansıtmaz. de kalpleri çalan damat tepsisinin içinde başta baklava, bülbül yuvası, Antep sarma Bu metinde aşağıdakilerden hangisine ve billuriye gibi yöresel tatlılar var. Tatlılara başvurulmuştur? Antep fıstığı, badem, fındık gibi kuru yemiş- ler eşlik ediyor. Tabii ki her damat tepsisinin I. ( ) Alıntı yapılmıştır. içeriği birebir aynı değil. II. ( ) Sayısal veriden yararlanılmıştır. III. ( ) Bir kavramın tanımı yapılmıştır. Ancak hepsinin ortak özelliği yapıldığı yö- IV. ( ) Tartışma anlatım biçiminden yararlanılmıştır. renin meşhur ve enerji veren şerbetli tatlı- larını içermesi. Bu metinde numaralanmış cümlelerin hangilerinde örneklere yer verilmiştir? I. ( ) Karşılaştırmadan yararlanılmıştır. II. ( ) Örnek verilmiştir. III. ( ) Tanık göstermeye başvurulmuştur. IV. ( ) Kişisel görüşlere yer verilmiştir. 58

Test - 1 FÖY PPPPPPPPPPPPPPPP 03 1. Sanat bir üretim biçimi değil, sezgi sürecidir. 4. Anadolu, önemli bir deprem kuşağında yer Sanatı üretime indirgemek, sanatçıyı da sa- almaktadır. Çin’den başlayarak Avrupa’nın natçı olmaktan çıkarıp bir tüccar haline getirir. ortalarına kadar uzanan yüksek bir dağ hattı, Bu yüzden sanatçılar ne kadar eser ürettikle- ülkemizin de içinde bulunduğu toprakları kap- riyle ölçülmemelidir. Sanatçıların asıl başarısı, sar. Bu dağ sırası çok hareketlidir ve hareket sezgilerindeki orijinallikten gelmelidir. ettikçe şiddetli depremlere yol açmaktadır. Bu parçanın anlatımında aşağıdakilerden Bu parçanın anlatım biçimi aşağıdakilerden hangisi ağır basmaktadır? hangisidir? A) Tartışma B) Açıklama A) Betimleme B) Tartışma C) Öyküleme D) Betimleme C) Açıklama D) Öyküleme 2. Herkes sanatçı olabilir mi? Bu soruya “evet” 5. Öyküleyici anlatım biçimiyle yazılan metinler- olarak cevap vermek biraz zor. Ama herkesin de yazarın amacı, okuyucuyu olay içinde ya- sanatla ilgilenmesi gerekir mi, diye sorsalar şatmaktadır. Bu amaçla, bu anlatım biçimiyle cevabım her zaman aynıdır: Kesinlikle evet! yazılan metinlerde bir dizi olay anlatılır. Sanatçı olmak ile sanatla ilgilenmek arasında- ki farkı görmek gerekir. Bu açıklamaya göre, aşağıdakilerden han- Bu paragrafta aşağıdaki anlatım biçimle- gisi öyküleyici anlatım biçimiyle yazılmış bir metinden alınmıştır? rinden hangisi kullanılmıştır? A) Vadinin sağ tarafından dik bir yamaç uza- A) Betimleme B) Tartışma nıyordu. Vadinin tabanından geçen dere, C) Öyküleme D) Açıklama bu yamacın altını oyarak ilginç bir görüntü oluşturmuştu. 3. İnternetin yaygınlaşmasından önce ansiklope- B) İnsan mağara devrinde yaşarken de yalnız- diler önemli bir bilgi kaynağıydı. Bugün arama dı, bugün de yalnız aslında. İnsan nüfusu- motorlarından ulaştığımız bilgilere yüzlerce nun artması bu yalnızlığa çare olmadı. Hat- yıl boyunca ansiklopediler aracılığıyla ulaşa- ta kalabalıklaştıkça daha da yalnızlaştık. bildik. İlk ansiklopedi çalışmalarını başlatan Fransızlar, ansiklopedi hazırlama çalışmaların- C) Günümüzdeki edebi türlerin çoğu 19. yüz- da önemli yöntemlerin gelişmesini de sağladı- yılda Batı’dan alınsa da bazı türler bizde lar. uzun zamandır vardır. Gezi yazısı, bizde uzun zamandır var olan türlerden biridir. Bu parçanın anlatım biçimi aşağıdakilerden D) Büyük kamyonların geçtiği yolda toplanan hangisidir? insanlar, yolu taşlarla kapatmışlardı. Öfke- li kalabalık gittikçe çoğaldı. Kamyonların A) Öyküleme B) Açıklama başka yolları kullanması için yolu kapatmış- C) Betimleme D) Tartışma lardı. 59

FÖY 03 PPPPPPPPPPPPPPPP 6. Tarih boyunca önemli bir liman kenti olan 9. Askere erzak yetiştirmenin zor bir iş olduğu Bodrum’un göze çarpan en büyük özelliği bü- söylenmişti Kambur Kerim’e. Ama bu kadar tün evlerinin beyaz olmasıdır. İlçenin belediye zor olacağını tahmin etmemişti. Kaç geceyi yönetimi tarafından alınan bu karar ilçe halkı top ve tüfek sesleri arasında geçirdiğini saya- tarafından da benimsenmiştir. Bu uygulama, madı. Dün gece de hiç uyumamış, siperlerin karşıdan bakıldığında Bodrum’un tek bir bina arasında bir o yana bir bu yana koşturmuştu. gibi görünmesini sağlamaktadır. Yorgunluktan ölmek üzereydi. Bu parçanın anlatımında aşağıdaki anlatım Bu parçanın anlatım biçimi aşağıdakilerden biçimlerinden hangilerinden yararlanılmış- hangisidir? tır? A) Betimleme B) Açıklama A) Öyküleme - Tartışma C) Öyküleme D) Tartışma B) Tartışma - Açıklama 10. Karaya sessizce sokulan denizin meydana C) Açıklama - Betimleme getirdiği bu koylar, dünyanın en eşsiz man- zaralarından birini sunuyor. Mavi ve yeşilin D) Betimleme - Tartışma kucaklaşmasıyla oluşan renk armonisi sabah başka, öğleden sonra başka tonlarla göz zi- 7. Orhan Veli’nin şiir anlayışı, bilinen kalıpların yafeti çektiriyor insana. çok dışındadır. Onun şiiri üzerine yapılan Bu parçanın anlatım biçimi aşağıdakilerden tartışmaların temelinde de bu anlayış vardır. Ancak Orhan Veli’nin “sokağın dilini şiire ta- hangisidir? şıdığı” yönündeki kalıplaşmış tespit doğru değildir. O, sokağın dilini alıp bu dilden alışıla- A) Tartışma B) Öyküleme gelmişin ötesinde bir şiir yaratmıştır. C) Açıklama D) Betimleme Bu parçanın yazılış amacı aşağıdakilerden 11. Aşağıdaki cümlelerden hangisi betimleyici hangisidir? anlatım biçimiyle yazılmış bir metnin giriş cümlesi olabilir? A) Okuyucuya bir konuda bilgi vermek A) Kitap okuma alışkanlığı kazanmanın en gü- B) Bir görüşe karşı çıkarak kanıları değiştir- zel yolu, okuyucunun kendi kitabını kendi mek seçmesidir. C) Bir varlığı okuyucunun zihninde resimlemek B) Arabayı evin önüne yanaştırıp birkaç defa kornaya bastı ama pencereden bakan hiç D) Okuyucuyu olay içinde yaşatmak kimse olmadı. 8. Türk şiiri üzerine duygusal değerlendirmeler C) Yemyeşil vadinin ortasından kıvrıla kıvrıla akan buz gibi suyun başında iki çoban soh- yapanlar, korkunç bir yanılgıya düşüyorlar. Bir bet ediyordu. defa, Türk şiiri 1960 sonrasından ibaret değil- dir. Yenileşme döneminin öncesinde binlerce D) Bilgi paylaşıldıkça çoğalır ve en kötü cimri- yıllık şiir birikimimiz var. Bu göz ardı edilip lik de bilgi cimriliğidir. şiirimize 50 yıllık bir geçmiş biçiliyor. Bu parçanın anlatım biçimi aşağıdakilerden hangisidir? A) Betimleme B) Tartışma C) Öyküleme D) Açıklama 60

Test - 2 FÖY PPPPPPPPPPPPPPPP 03 1. Viyana Kitap Müzesi, 1967’den bu yana hiz- 3. Televizyonda, radyoda sıkça duyarız: “Kar met vermektedir. Bu müze, türünün dünyadaki yağdı, yollar kapandı ama ana arterler açık” tek örneğidir. Çok nadir bulunabilen bazı el İngilizce “artery” kelimesi olmuş “arter”. Peki yazması eserler müzenin hemen girişindeki şart mı bunu kullanmak “ana yol” desek anla- büyük salonda sergilenmektedir. İç kısımdaki şılmıyor mu? koridorlarda ise taş ve deri parçaları üzerine yazılmış eserler bulunmaktadır. Bu parçanın anlatımında aşağıdakilerden hangisi ağır basmaktadır? Bu paragrafın anlatımında aşağıdakilerden A) Açıklama B) Öyküleme hangileri ağır basmaktadır? C) Tartışma D) Betimleme A) Betimleme – Açıklama B) Açıklama – Tartışma 4. Yıllardır, yakın bir gelecekte dünyada temiz su C) Öyküleme - Betimleme D) Betimleme – Tartışma kaynakları için büyük savaşların yaşanacağı söylenir. Öyle bir gün gelecek mi, bilmiyorum. 2. Batmak üzere olan güneş, bütün sahili kızıla Ama ben dünyada temiz su kaynaklarının ye- tersiz olduğuna inanmıyorum. Yeterince kay- boyamıştı. Sabahtan bu yana denizde balık nağımız var aslında. Sadece bu kaynakların avlayan tekneler limana dönmeye başlamış- düzenli dağıtılması gerekiyor. lardı. Balıkçı Rüstem’in teknesi de o gün de- nize açılmış ve altı kişilik mürettebatıyla ağla- Bu parçanın anlatımda aşağıdakilerden rını sulara gömmüştü. Akşam olurken Rüstem ve tayfası son ağlarını denizden çıkardılar. hangisi ağır basmaktadır? Rüstem allı pullu balıkları görünce keyiflendi. A) Açıklama B) Tartışma Bu paragrafın anlatımında aşağıdakilerden C) Öyküleme D) Betimleme hangileri ağır basmaktadır? 5. Günlük hayatımızda iletişim için konuşmayı A) Betimleme – Tartışma B) Açıklama – Tartışma ne kadar kullanıyorsak beden dilimizi de aynı C) Öyküleme - Betimleme ölçüde kullanırız. Doğru beden diliyle destek- D) Betimleme – Açıklama lenmiş bir konuşma, duygu ve düşüncelerin iletiminde en başarılı yoldur. Bu yüzden başa- rılı konuşmacılar, beden dilini kullanmayı da iyi bilirler. Bu parçanın anlatım biçimi aşağıdakilerden hangisidir? A) Betimleme B) Açıklama C) Tartışma D) Öyküleme 61

FÖY 03 PPPPPPPPPPPPPPPP 6. Havuzun başında balıkları seyreden kadın, 9. Üniversitenin yeni öğrencileri, yepyeni bir ha- kendisine yaklaşan kırmızı renkli mercan ba- yata başlayacakları bu yağmurlu günü bir lığını görünce gülümsedi. Elini suya soktu. daha unutamayacaklardı. Şimdilik yabancı Balık önce korktu, sonra kadının eline yaklaştı. gözlerle etraflarını tanımaya çalışan bu zeki Kadın, gülümseyerek balığa bir şeyler söyledi. çocuklar, birkaç dakika sonra üniversitenin en Dışarıdan görenler, kadının balıkla konuştuğu- sıra dışı profesörüyle tanışacaklardı. na yemin edebilirlerdi. Bu parçanın anlatım biçimi aşağıdakilerden Bu parçanın anlatım biçimi aşağıdakilerden hangisidir? hangisidir? A) Betimleme B) Açıklama A) Betimleme B) Tartışma C) Öyküleme D) Tartışma C) Açıklama D) Öyküleme 7. Kırk yıldır evine ekmek götürmek için hamallık 10. Dev bir ahtapot gibi kollarını dört yana açmış yapan Hüseyin, sırtındaki küfede, hem ek- olan koca çınar üç yüz yirmi yaşındaydı. Hem meğini hem de hayatın yükünü taşıdı yıllarca. yaşına hem de on beş metrelik boyuna bakı- Yine de her akşam evine güler yüzle gitmeyi lırsa buranın en yaşlı çınarıydı. ihmal etmedi. Asırlık bir çınar gibi direndi ha- yata, yıkılmadı. “Baba, evin direğidir.” derdi Bu parçada, aşağıdaki düşünceyi geliştir- evlatlarına. me yollarından hangisi kullanılmamıştır? Bu paragrafın anlatımında aşağıdakilerden A) Örnek gösterme hangisinden yararlanılmamıştır? B) Sayısal verilerden yararlanma A) Tanımlama B) Karşılaştırma C) Benzetme D) Düşsel öge C) Karşılaştırma D) Hayal ürünü unsur 8. ‘‘Arkadaşımı ikna etmek, düşüncelerinin ben- 11. “Şehrimize - - - - bir hastane ve - - - - bir öğ- ce yanlış olan yönlerini göstermek istiyordum renci yurdu açıldı.” cümlesinde boş bırakılan ama bu yeterli değildi. Yanlışlığına inandır- yerlere aşağıdakilerden hangileri sırasıyla dığım düşüncelerinin yerine yenisini koyma getirilirse cümlede hem sayısal veri hem de ihtiyacını da gidermeliydim. Yenisini yani kendi benzetme kullanılmış olur? düşüncelerimi…Bu amaçla oturdum bir şeyler yazdım.’’ diyen birisi sözünü ettiği yazısında A) çok büyük – dev gibi hangi anlatım biçimi ağır basmıştır? B) üç yüz yataklı – gökdeleni andıran A) Açıklama B) Öyküleme C) Betimleme D) Tartışma C) dört katlı – oldukça geniş kapasiteli D) büyük – sağlam yapılı 62

Test - 3 FÖY PPPPPPPPPPPPPPPP 03 1. “Sonbahar benim mevsimimdir.” der ve son- 4. Dünya, insanlığa yön veren büyük düşünürlerin baharı diğer mevsimlerden daha çok severdi. doğumuna ve mücadelelerine sahne oldu. (I) Yılın dokuz ayında suratı asık gezen Nilüfer Bu sanatçılar, gördükleri ve duyumsadıkları Nine, sonbahar gelince gülümsemeye başlar- her olaydan bir insanlık dersi çıkardılar. (II) dı. Sonbahar, onun için sanki şenlik demekti. Dostoyevski, insanlık vicdanının sesi oldu. (III) Gandhi, sömürgeciliğe ve adaletsizliğe direndi. Bu parçanın anlatımında aşağıdakilerden (IV) Mevlana, hoşgörünün zirvesinde bir kristal avize gibi parladı. hangileri kullanılmıştır? Bu paragrafın giriş cümlesinde dile geti- A) Benzetme – Karşılaştırma rilen düşünce, numaralanmış cümlelerin B) Tanımlama – Sayısal veriler hangisinden başlayarak örneklendirilmiş- tir? C) Örnekleme – Karşılaştırma D) Tanık gösterme – Benzetme A) I. B) II. C) III. D) IV. 2. Alanya Kalesi’ne dört yüz yirmi basamak mer- 5. Aşağıdakilerin hangisinde benzetme yapıl- divenle çıkılır. Kalenin burçlarına ulaştığınızda mamıştır? Akdeniz masmavi bir çarşaf gibi uzanır önü- nüzde. Kendinizi, bu yükseklikten bulutların A) Şimdi bir pamuk tarlasıdır gökyüzünde bulut- üstünde hissedersiniz. lar. Bu parçanın anlatımında aşağıdakilerin B) Gecenin sessizliğini yırtan bir kartal kana- dıydı bu çığlık. hangisinden yararlanılmamıştır? C) Türk milleti, Anadolu’nun kültürüne damga A) Benzetme B) Hayal ürünü unsur vurmuştur. C) Sayısal D) Kişileştirme D) Sanki bu kalabalık sokakta bir başına kal- mış gibiydi. 3. Aşağıdakilerin hangisinde düşünceyi geliş- 6. Kapının önünde duran gencin gözlerimin içine tirme yollarından herhangi biri kullanılma- bakışı beni çok etkilemişti. Hayatımda da- mıştır? ha önce böyle bir bakışla karşılaşmamıştım. Sanki gözleriyle zihnimin içini tarıyor, ona karşı A) Burada çok farklı çiçek türleri bulunmakta- hissettiğim bütün duyguları bir bir buluyor, dır: gül, menekşe, sümbül… zihnimin kıvrımlarında saklamaya çalıştığım gizli hazineleri görebiliyordu. B) Akdeniz’in iklimi Karadeniz’e göre daha ku- rak ve sızak bir iklimdir. Bu parçanın anlatımında aşağıdakilerden C) Dünya’da yetişen iki bin ağaç türünün yüz- hangisine başvurulmamıştır? de beşi sadece ülkemizde yetişmektedir. A) Düşsel unsurlar B) Benzetme D) Yayladaki oksijen miktarını ölçmek üzere C) Tanımlama D) Karşılaştırma uzmanlar görevlendirildi. 63

FÖY 03 PPPPPPPPPPPPPPPP 7. Uzun yıllar Amerika’da bilimsel çalışmalar 9. “Sabah gezdiğimiz Antik Kent’te - - - -” ifa- yapan Doğan Cüceloğlu, insanın her yaşta desi aşağıdakilerden hangisiyle tamamla- önemli bir öğrenme kapasitesine sahip oldu- nırsa, yay ayraç içinde verilen düşünceyi ğuna inanır. Gerçekten de insanın öğrenme geliştirme yolu kullanılmış olur? kapasitesi her yaşta aynıdır. Fakat zamanla öğrenme yöntemlerimiz ve hızımız değişkenlik A) eski çağlardan kalma bir mozaik vardı. (ör- gösterebilmektedir. nekleme) Bu parçada savunulan düşünceyi inandırıcı B) insanlar çağlar boyunca yaşamışlardı. (sa- yısal veri kullanımı) kılmak için aşağıdakilerin hangisine başvu- rulmuştur? C) bulunan su kanalları bir yılanı andırıyordu. (benzetme) A) Sayısal verilerden yararlanma D) birkaç yıl daha kazı çalışmalarının yapılaca- B) Tanımlama ğı söyleniyordu. (tanık gösterme) C) Karşılaştırma D) Tanık gösterme 10. Bilim, insanın kendinden başlayarak bütün evreni anlama merakından doğmuştur. Bu süreçte insan önce her şeyi bir bütün ola- rak algılamış sonra da gördüklerini parçalara ayırmanın daha iyi olacağına karar vermiş- tir. Günümüzde parçalara ayırarak inceleme yöntemi eleştirilmeye başlanmış ve yeniden bütünsel bakış anlayışı gündeme gelmiştir. Bu parçanın anlatımında aşağıdakilerden hangisine başvurulmuştur? 8. Fethiye – Antalya sınırında bulunan Saklıkent A) Tanımlama B) Tanık gösterme C) Benzetme D) Karşılaştırma Vadisi rüya gibi bir yer. İki dağın ayrılmasıyla oluşan ve derinliği yer yer 100 metreyi geçen 11. Aşağıdaki soru cümlelerinden hangisinin vadinin tabanından kaynayan suyun soğuklu- ğu ise donma noktasına yakın sayılır. Bu vadi- cevabı betimlemeyi örneklendirir? de yürümek, bambaşka bir dünyaya yolculuk yapma hissi uyandırıyor. A) Beni soran adam nasıl biriydi? B) Neden ders çalışmadığını açıklar mısın? Bu parçada aşağıdakilerden hangilerine C) Yayla sezonu ne zaman açılıyor sizin ora- başvurulmuştur? larda? D) Çalıştığın işte ne kadar para kazanıyorsun? A) Benzetme – Karşılaştırma B) Benzetme – Sayısal veriler C) Örnekleme – Karşılaştırma D) Tanık gösterme – Benzetme 64

FÖY 03 PPPPPPPPPPPPPPPP Paragrafta Başlık UYARI İçerik hakkında okuyucuya bilgi vermek amacıyla Metinde başlık ve konu birbirine çok yakın- yazılan yazılara başlık konur. Başlık, bir anlamda dır. Hatta çoğu zaman başlık ve konu bir- yazının kimliğidir. Nasıl ki kitapların isimleri, gazete biriyle örtüşür. Aralarındaki fark, başlığın haberlerinin manşetleri var ise yazıların da başlık- konuya göre daha kısa olmasıdır. Konu ise ları olmalıdır. Her ne kadar soru olarak seçilen pa- biraz daha ayrıntılı ve kapsayıcı verilir. ragraflarda başlık göremesek de bu paragrafların başlıkları da bazen sorulabilmektedir. Demokrasi, halkın yönetime katıldığı bir yönetim şeklidir. Demokrasilerde halk oy Paragrafların başlıkları, yazıların başlıklarından bi- kullanarak yöneticileri belirler. Seçilen kişiler raz farklıdır. Bir metinde, okuyucunun ilgisini çek- de halktan aldıkları yetkiyle yönetim görevini mek için konuyla çok ilgisi olmayan çarpıcı bir baş- üstlenirler. Demokrasilerde yöneticilere yetki- lık kullanılabilir. Ancak paragrafta amaç ilgi çekmek lerini halk verir. değildir, anlatılanlar hakkında okuyucuya bir ön fikir vermektir. Bu nedenle bir paragrafın başlığını oluş- Bu parçanın başlığı “Demokrasi ve Halk” tururken paragrafta anlatılan duygu ve düşüncele- şeklinde ifade edilebilir. Konusu ise “halkın ri en iyi şekilde özetleyen bir ya da birkaç sözcük demokrasideki rolü” şeklinde ifade edil- bulmak gerekir. melidir. Kitapların insan hayatına kattığı değerler saymak- Paragrafın Ana Düşüncesi la bitmez. Bu değerlerden biri de insanın sözcük hazinesine yaptığı katkıdır. Kitap okuyan insanların Yazıların yazılma amacı, duygu ve düşüncelerin sözcük hazineleri daha geniştir. Bu nedenle de ki- okuyucuya anlatılmasıdır. Bunun yanında yazarlar tap okuma alışkanlığı olan insanlar kendilerini da- yazdıkları metinler aracılığıyla bize bir düşünceyi ha rahat ifade edebilir, daha berrak düşünebilirler. aktarmak, benimsetmek amacını taşırlar. Ana dü- Sözcük bilgisi geniş olan insanların düşünme ye- şünce, yazıda “asıl vurgulanmak istenen” düşün- tenekleri de kıvrak ve hızlıdır. Çabuk düşünebilen cedir. Aynı zamanda o yazıdan çıkarılabilecek “en bu insanlar sorunların çözümlerine diğer insanlara kapsamlı yargı”dır. Yazarın okuyucuya kabul ettir- göre daha hızlı ulaşabilirler. mek istediği düşüncedir. Okuyucuya kazandırılmak istenen temel düşüncedir. Bu parçada “kitap okuma alışkanlığı ile sözcük ha- zinesi” arasındaki fark vurgulanmaktadır. Bu met- Yazıda birçok düşünce bulunabilir. Ama asıl anlatıl- nin başlığının “Kitaplar ve Sözcük Hazinesi” olması mak istenen düşünce tektir. Ana düşünce, kısaca, mümkündür. parçanın bir cümlelik özetidir. Ana düşünce bazen parçanın içinde bir cümle hâlinde verilmiş olabilir. Paragrafta Konu Bu durumda o cümleye ana düşünce cümlesi di- yebiliriz. Ana düşünce parçada cümle hâlinde ve- Yazarlar, yazıları aracılığıyla okuyucularına bir me- rilmemişse parçanın bütününden ana düşünceyi saj vermeye çalışırlar. İnsanların yazı yazma neden- kendimiz çıkarmamız gerekir. leri de duygu ve düşüncelerini anlatmaktır. Paragraf, bir ana düşünce etrafında toplanmış Bir yazıda ne hakkında söz söyleniyorsa yazının cümleler topluluğudur. Paragraftaki cümlelerin konusu da odur. Metnin içeriği, aynı zamanda ko- hepsi ana düşünceyi destekler. Hiçbir cümle ana nuyu da verir. Metnin konusu, “Yazar bu yazıda ne- düşünceyle çelişemez. yi anlatıyor?” sorusuyla bulunmalıdır. Ana düşünce, konunun işlenmesindeki amaçtır. Paragrafın yazılma nedenidir. Metnin konusu, ana düşünceyle karştırılmamalıdır. Konu, metnin içeriğinde bahsedilen, üzerine söz söylenen şeydir. Ana düşünce ise o metinden bizim çıkardığımız sonuç, edindiğimiz derstir. 65

FÖY 03 PPPPPPPPPPPPPPPP ÖRNEK Paragrafın Yardımcı Düşünceleri İnsan öncelikle kendini, kendi yeteneklerini fark Bir yazı, tek başına ana düşünceden oluşamaz. Ya- etmelidir. Tarihte pek çok yetenek, kendine uygun zar, okuyucuya vermek istediği ana düşünceyi des- olmayan hayallerin peşinde giderek yok olmuştur. teklemek, inandırıcı hâle getirmek zorundadır. Ana Hepimizin hayran olduğu yıldızlar ise kendilerine düşünceyi okuyucuya daha inandırıcı ve somut bir en uygun yolun hangisi olduğunu erken fark etmiş- biçimde vermek gerekir. Okuyucu da yardımcı dü- lerdir. Yeteneklerle hayaller ve başarılar aynı yönde şünceleri görerek ve bunlar arasında ilişki kurarak giderse doğru yoldayız demektir. ana düşünceye ulaşır. Aşağıdakilerden hangisi bu parçanın ana dü- Metindeki yardımcı düşünceler, ana düşünceyi şüncesidir? destekleyen, açıklayan, örnekleyen, somut hâle getiren yan düşüncelerdir. Bu nedenle ana düşün- A) Yeteneklerimiz konusunda rehberliğe ihtiyaç cenin bir yönünü açıklayıp okuyucunun zihninde duyarız. netleştirirler. B) Yetenekleri doğrultusunda hayal kuranlar ba- Bir yazarın, metinde “İnsanlar arası iletişimde güler şarırlar. yüz önemlidir.” demesi ve bu ana düşünceyi ortaya atması yeterli değildir. Okuyucuyu sadece bu ana C) Çalışmak, insanın yeteneklerini geliştirmesini düşünceyi söyleyerek ikna etmek ve ana düşün- sağlar. ceye ortak etmek mümkün değildir. Çünkü bu ana düşünceyle karşılaşan okuyucu şu soruları sorma- D) Kalıcılığı sağlamak, üstün yetenekli insanın ya başlayacaktır: başarısıdır. İletişimde güler yüz niçin önemlidir? ÇÖZÜM: Metni okuduğumuzda insanın kendi yeteneklerini Güler yüzlü olmanın iletişimle ne gibi bir ilişkisi var- fark etmesinin başarıda ne kadar önemli olduğu- dır? nun anlatıldığını görmekteyiz. Ancak yetenekler fark edilmediği zaman bunun sonuçlarının ne ola- Güler yüzlü olmanın iletişimde önemli olduğunun cağı da anlatılmaktadır: kanıtları nelerdir? Tarihte pek çok yetenek, kendine uygun olmayan hayallerin peşinde giderek yok olmuştur. Okuyucu, metinde öne sürülen ana düşünceye O hâlde insanlar kendi yeteneklerine uygun ha- inanmak ve ana düşünceyi benimsemek için bu yaller kurmalı ve bunun peşinden gitmelidir. Böyle soruları sorar. Bu nedenle, yazarın yardımcı dü- olmadığında hayal kurmanın bir anlamı da kalma- şünceler yoluyla bu tür sorulara cevap vermesi ge- maktadır. rekmektedir. Eğer bu yapılmazsa ve ana düşünce Hepimizin hayran olduğu yıldızlar ise kendilerine en yardımcı düşüncelerle desteklenmezse metinde uygun yolun hangisi olduğunu erken fark etmişler- ortaya atılan düşünceler dayanaksız kalır. Daya- dir. naksız kalan bir ana düşüncenin okuyucu tarafın- Bütün bu düşünceleri bir araya getirdiğimizde B dan benimsenmesi zordur. seçeneği doğru yanıt olacaktır. Yardımcı düşüncelerin hiçbiri ana düşünceden ba- ğımsız değildir. Yardımcı düşünceler ana düşünceyi destekleyen, açıklayan, güçlendiren düşüncelerdir. Şimdi bir uygulama yapalım. Bize aşağıdaki cümle- lerden oluşan bir metin verilmiş olsun: Bitki örtüsünün zayıf olması buharlaşmanın da az olmasına neden olur. Buharlaşma az olduğu zaman yağmur yağışı azalır. Yağmurun az yağdığı bölgelerde kuraklık görülür. 66

FÖY 03 PPPPPPPPPPPPPPPP Kuraklık yaşandığı zaman o bölgenin ekonomisi UYARI bundan olumsuz yönde etkilenir. Yardımcı düşünce sorularında metne bağlı Cümleler incelendiğinde bizi “bitki örtüsü”nden kalmamız, parçanın dışına çıkmamamız “ekonomik olumsuzluk”a götüren bir düşünce zin- gerekir. Çünkü bize “bu metinden / parça- ciri oluşturulduğu görülmektedir. Bu düşünceler dan çıkarabileceğimiz” yargılar, düşünce- zinciri takip edildiğinde şöyle bir sonuca ulaşıla- ler sorulmaktadır. Seçeneklerdeki düşünce caktır: Bitki örtüsü zayıf bölgelerde ekonomi de ve yargıları metinle sınırlı tutmamız gerekir. olumsuz etkilenmektedir. Metnin dışında bir yorum yaparsak sorunun doğru cevabına ulaşmak zorlaşacaktır. Paragraflar da tıpkı bunun gibi, yardımcı düşün- celer yoluyla bizi ana düşünceye ulaştırır. Önemli olan, metni okurken yardımcı düşünceler arasında- ki bağlantıları iyi kurabilmektir. ÖRNEK SIRA SENDE - 11 Bireyin iletişim becerileri kazanarak toplumsallaş- İnsanın yeteneğini herhangi bir şeye benzetmem ması aldığı eğitimin bir sonucudur. Kişi, iyi bir yazılı gerekirse çamura benzetebilirim. İnsan bedenine ve sözlü anlatım becerisine sahipse diğer insanlar- ya da elbisesine bulaşan çamur değersizdir, kirdir. la daha iyi iletişim kurabilir. Bunun yolu, kitap oku- İnsana hiçbir şey katmadığı gibi insanın değerini ma alışkanlığının kazandırılmasından geçer. de eksiltebilir. Bu hâliyle çamur yüzüne bakılacak, herhangi bir değer yüklenecek bir nesne değildir. Bu parçadan aşağıdakilerin hangisi çıkarıla- Ancak seramiğe ya da heykele dönüştüğünde sa- maz? nattır çamur. Neye dönüşeceği,o çamurun nasıl değerlendirildiğine bağlıdır. A) Kitap okuyan insanlar topluluk karşısında ra- hattır. Bu parçadan hareketle aşağıdakilerin hangisine ulaşılamaz? B) Eğitim, bireyin toplumsallaşmasını sağlar. C) Kişinin anlatım becerisinin niteliği iletişimi de A) Yetenek, usta ellerde değer kazanır. etkiler. B) Kullanılmayan yetenek değersizdir. D) Toplumsallaşma iletişim becerilerine bağlıdır. C) Yetenekler hiçbir bedelle ölçülemez. UYARI D) Yeteneği kullanmak kişiye bağlıdır. Yardımcı düşünce soruları sınavlarda genel- ÇÖZÜM: likle “çıkarılamaz”, “söylenemez”, “deği- nilmemiştir” gibi ifadelerle sorulmaktadır. Çözümünüzü aşağıdaki yazı alanına gerekçeleriyle Soruyu çözerken seçeneklerdeki düşünce- birlikte yazınız. leri metnin içinden tek tek bulmamız gerekir. …………………….................................................. ......................................................................…..… ÇÖZÜM: ......................................................................…..… ......................................................................…..… B, C ve D seçeneklerindeki yargılar bu metinde ......................................................................…..… farklı biçimlerde yer almaktadır. A seçeneğindeki ......................................................................…..… “kitap okuyan insanların topluluk karşısında rahat ......................................................................…..… olacakları” ile ilgili bir yargı bulunmamaktadır. Bu nedenle doğru cevap A seçeneğidir. 67

FÖY 03 PPPPPPPPPPPPPPPP ETKİNLİK-3 Aşağıda verilen bilgilere uygun paragraflar yazınız. 1. Paragraf: 3. Paragraf: Oluşturulacak Paragrafın Konusu: Oluşturulacak Paragrafın Ana Düşüncesi: İn- Çevre temizliğinin önemi sanların sağlığı, doğanın sağlıklı olmasıyla doğ- rudan ilgilidir. ----------------------------------------------------- -------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------- -------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------- -------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------- -------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------- -------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------- -------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------- -------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------- -------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------- -------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------- -------------------------------------------------------- 2. Paragraf: 4. Paragraf: Oluşturulacak Paragrafın Başlığı: Oluşturulacak Paragrafın Başlığı: ÜLKEMİZDE ÇEVRE SORUNU TÜRKİYE ÇÖL OLMASIN ----------------------------------------------------- -------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------- -------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------- -------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------- -------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------- -------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------- -------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------- -------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------- -------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------- -------------------------------------------------------- ----------------------------------------------------- -------------------------------------------------------- 68

Test - 4 FÖY PPPPPPPPPPPPPPPP 03 1. Benim için yazma serüveninin sonu yok. Her 3. Ülkemizdeki haber sunucuları çok yaşamsal kitabımda kendimi biraz daha yeniliyor, aşıyor, bir hata yapıyorlar. Sundukları haberlerin içine büyütüyorum. Her eserimde daha da geliş- duygularını katıyorlar. Hatta pek çoğu bunu tiğime tanık oluyorum. Bana, en çok beğen- sadece yüz ifadeleriyle değil, kullandıkları diğim eserimin hangisi olduğunu soruyorlar. sözcüklerle de yapıyor. Oysa haber, bilgi ver- Yaşadığım sürece en iyi eserimi yazmış olma- menin ötesine geçmemelidir; insanların duy- yacağımı söylüyorum onlara. gularını yönlendirmemelidir. Bu parçanın yazarı için aşağıdakilerden Bu parçadan aşağıdakilerin hangisi çıkarı- hangisi söylenemez? lamaz? A) Bazı türlerde yazmanın daha öğretici oldu- A) Haber sunucusunun davranışları haberle il- ğunu düşünmektedir. gili olmalıdır. B) Kendisini hiçbir zaman yeterli görmediğine B) Haberlerde amaç sadece bilgi vermek ol- inanmaktadır. malıdır. C) Hayatının sonuna kadar yazı ile içi içe ola- C) Haber sunucuları haberlere duygu katma- cağını söylemektedir. malıdır. D) Her eserinde kendini geliştirmenin yollarını D) Bazı haber sunucuları duygusal sözcükler aramaktadır. kullanmaktadır. 2. Daha ilk öykülerinden beni sarıveren nadir ki- 4. Dünyada işini tutkuyla yapan insanlardan biri taplardan biridir bu. Bütün öyküleri bir solukta de fotoğraf sanatçısı Ara Gürel’dir. Fotoğraf okudum. Hepsi de yalın bir dille anlatılmış. onun hayatının tek gayesidir. O, mesleği uğru- Hem çocuksu hem de bilge bir kalemden çık- na sayısız çilelere katlanmış biridir. mışlar. Yepyeni dünyalara kapılar açıyorlar. Bu metne göre, Ara Gürel’le ilgili olarak Bu parçada sözü edilen öykülerle ilgili ola- aşağıdakilerden hangisi söylenemez? rak aşağıdakilerden hangisine değinilme- miştir? A) Yaptığı işte çok başarılı bir sanatçıdır. A) Yazarının zıt karakter özellikleri taşıdığına B) Hayatında fotoğraftan başka amacı yoktur. B) Anlatımının kolay anlaşılır olduğuna C) İşini tutkuyla yapan insanlardan biridir. C) Yazarının hayatıyla ilgili ipuçları içerdiğine D) Mesleği için bazı sıkıntılar çekmiştir. D) Etkileyici bir anlatıma sahip olduklarına 69

FÖY 03 PPPPPPPPPPPPPPPP 5. Düşünce soyut bir hayal perdesidir. Dile dö- 7. Resim ve heykel sanatçıları insan ellerine çok küldüğünde ete kemiğe bürünür. Düşünen önem vermişlerdir. Büyük ressamların eserle- insanlar dili iyi kullanmalıdır ki düşünceleri bir rinde gözlerden çok ellerin ön plana çıktığını hayal olarak ölüp gitmesin. görürsünüz. Mutluluğu, kaygıları, yaşamın yü- künü hep eller yansıtır. Bilimsel ve sanatsal Bu parçadan aşağıdakilerin hangisi çıkarı- eserlerden en önemlileri, insan ellerinin çağlar boyunca yaptığı hareketlerden doğmuştur. lamaz? Bu parçada aşağıdakilerin hangisine deği- A) Diller düşünceleri farklı biçimde iletir. nilmemiştir? B) Düşünceler dil yoluyla somutlaştırılır. A) İnsan elinin görsel sanatlara yansımasına C) Dile dökülmeyen düşünce soyuttur. B) Ellerin edebiyatta ifade ettiği anlamlara D) Düşünce ile dil arasında bağlantı vardır. C) Büyük ressamların neyi vurguladıklarına D) Ellerin yansıttığı duyguların neler olduğuna 6. Dünya ve insanlık, sonu yokmuş gibi görü- 8. Ben boş zamanlarında okuyan biri değilim. nen bir hastalığa kapıldı: gelişme ve ilerleme. Okumak için özel zaman ayırırım. Okumak Birkaç asır önce başlayan bu yarış, günümüz- benim eğlencem değil, işimdir. Hem de en de daha da hızlanarak devam ediyor. Bu arada önemli işlerimden biridir. Okumaya bu kadar kimse “Nereye kadar?” sorusunu sormuyor. önem verdiğim için okumaktan beklentilerim Böylece bir çılgınlığın içinde, bir bilinmeze de büyüktür. doğru hep birlikte sürükleniyoruz. Bu parçadaki düşünceleri dile getiren bir Bu metinden aşağıdakilerin hangisi çıkarı- yazarın aşağıdakilerden hangisini söyleme- si beklenemez? lamaz? A) İnsanlık, günümüzde ilerlemeyi bir rekabete A) Okumayı yaşamımın vazgeçilmez bir par- dönüştürmüştür. çası görürüm. B) Gelişim yarışının nerede biteceği tahmin B) Okuduğum kitapların bana bir şeyler kat- edilememektedir. masını beklerim. C) İnsanlık ilerledikçe değerlerini hızla kaybet- C) Okumak için plan yapmam, her fırsatta mektedir. okurum. D) İlerleme yarışının ne zaman başladığı kesin D) Okurken eğlenmeyi değil, üretmeyi hedef- olarak bilinmektedir. lerim. 70

Test - 5 FÖY PPPPPPPPPPPPPPPP 03 1. Kimi zaman ne kadar uğraşırsak uğraşalım 3. Pek çok yerde gençlerin dili iyi kullanmadı- bir karikatürün anlattığını anlatabilecek başka ğına yönelik eleştiriler yapılıyor. Bu eleştirileri araç bulamayız. Karikatür, bu nedenle önemli yerinde ve yararlı buluyorum. Fakat gençlerin bir anlatım aracıdır. Bir karelik çizginin içine Türkçenin güzelliklerini yazarlarımızdan öğ- dünyalar sığdırılır. Çizginin gücüdür bu. Buna renebilecekleri unutulmasın. Yazarların gü- rağmen karikatür, sanatçılar arasında çok az zel Türkçemizle eserler vermeleri gençlerimizi ilgi görür. olumlu etkileyecektir. Bu parçadan karikatürle ilgili aşağıdakile- Bu paragrafta aşağıdakilerin hangisine de- rin hangisine ulaşılamaz? ğinilmemiştir? A) Sanatçıların ilgi gösterdikleri bir tür olmadı- A) Dil konusunda gençlerin haksız eleştiriye ğına uğradıklarına B) Günümüzde iyi karikatür sanatçıları yetiş- B) Gençlerin dili kullanmada yetersiz oldukla- mediğine rına C) Bazı anlatım araçlarından daha güçlü olabi- C) Yazarların dil konusunda örnek olmaları ge- leceğine rektiğine D) Anlatım gücünü çizgi gücünden aldığına D) Gençlerin, dili güzel eserlerden olumlu etki- leneceklerine 2. Kitap sevgisi olan ve çok okuyan bir insan, 4. Son tahminlere göre dünya nüfusunun 8 mil- doğal olarak kendini daha iyi ifade edebilir. yara yaklaştığı sanılmaktadır. Her yıl bu sayıya Bu durumda, duygu ve düşünceleri toplum milyonlarca kişi daha eklenmektedir. Nüfus tarafından daha doğru anlaşılır. Kendini top- artışıyla gelecek kuşakların ihtiyacı olan temel luma doğru anlatabilen insanlar, ait oldukları kaynaklar da hızla tükenmektedir. Giderek toplumu benimseyip uluslarının gelişmesi için artan gıda, barınma, enerji sorunları bütün çalışırlar. dünyada hissedilmektedir. Bu parçaya göre, aşağıda verilen kavram- Bu parçadan aşağıdakilerin hangisi çıkarı- ların hangileri arasında bir ilişki kurulma- lamaz? mıştır? A) Nüfus artışı, gelecek kuşakların kaynakları- A) İletişim becerisi / Ulus sevgisi nı tüketmektedir. B) Okuma becerisi / Kavrama yeteneği B) Dünyada çok hızlı bir çevresel kirlenme ya- şanmaktadır. C) Okuma alışkanlığı / İfade edebilme gücü C) Bazı sorunlar dünyanın her yerinde hisse- D) Kitap sevgisi / İletişim becerisi dilmeye başlamıştır. D) Dünya her yıl bir önceki yıldan daha kalaba- lık olmaktadır. 71

FÖY 03 PPPPPPPPPPPPPPPP 5. Geleceği bilme arzusu insanlığın en eski ta- 7. Başarısızlıklarımıza bahaneler bulmayı, hatala- kıntılarından biridir. Bu konuda henüz ciddi bir rımızı başkalarının üstüne yıkmayı çok severiz. adım atılmış gibi görünmüyor. Gelecek hâlâ Bu çirkin huyumuzu çocukluğumuzda edin- hepimiz için bir bilinmezden ibaret. İyi ki de meye başlarız. Çocukken öğrenilen bu dav- öyle. Geleceği bilseydik bazı olayları değiş- ranış, aslında büyüklerden öğrenilir. Böylece tirmeye çalışırdık. Bu da büyük bir kargaşaya sonu gelmeyen bir bahaneler mirası kuşaklar sebep olurdu. arasında aktarılır gider. Aşağıdakilerin hangisi bu paragraftan çıka- Bu parçadan aşağıdakilerin hangisi çıkarı- rılabilecek düşüncelerden biri değildir? lamaz? A) Geleceği bilmek, yakın zamanda mümkün A) Bahaneler üretmeyi büyüklerimizden öğre- olabilecektir. niriz. B) İnsanların gelecek merakını giderecek bir B) İnsan, hatalarıyla yüzleşmeyi de çocukken gelişme yaşanmamıştır. öğrenir. C) İnsanlar geleceği öğrenmeyi uzun zamandır C) Hatayı başkasında aramak çocuklukta öğ- isterler. renilir. D) Geleceği bilmemek insanlık için faydalı bir D) Hatalarımızı kabullenmemek sevdiğimiz bir durumdur. davranıştır. 6. Bir bölgeye, bir kültüre, yerli bir kokuya ait 8. Bir bireye, toplumsal yaşam içindeki sorum- olmayan sanatçılar evrensel olmayı da başa- luluklarını öğretmek eğitimin en önemli hedef- ramazlar. Ben bir yere ait olmalıyım ki başka lerindendir. Sorumluluk bilinci aşılamak, uzun yerlerden bana ilgiyle baksınlar. Bende bakıla- bir süreç gerektirir. Aile bu süreçte okuldan cak bir renk bulsunlar. önce gelir. Sorumluluk eğitimi ilk olarak aile- deki eğitimle başlar. Bu parçadaki düşünceleri dile getiren ya- Bu paragrafta aşağıdaki sorulardan hangi- zarın aşağıdakilerden hangisini söylemesi beklenemez? sinin cevabı yoktur? A) Bir sanatçının yerel kaynaklardan beslen- A) Sorumluluk eğitiminde ailenin rolü nedir? mesi gerekir. B) Kişiye sorumluluk eğitimi ne zaman veril- B) Kendi kültürünün izlerini taşıyan sanatçı ev- melidir? renselleşir. C) Sorumlu davranan insanlara yaklaşımımız C) Yaşadığı topraklar, bir sanatçıya çok şey nasıl olmalıdır? katar. D) Sorumluluk eğitiminin eğitimdeki yeri ne- D) Dünyaca tanınan sanatçılar bir yere ait de- dir? ğillerdir. 72

Test - 6 FÖY PPPPPPPPPPPPPPPP 03 1. Evler, bulundukları bölgelerin iklim özellikle- 3. (I) İnsanlar, kendi yetenekleri doğrultusunda rini yansıttıkları kadar kültürünü de taşırlar. eğitim almalıdır. (II) Herkesin mühendis olmak Evlerin yapım ve kullanımında kültürler arası istediği bir toplumda hiç kimseye sağlıklı eği- farklar açıkça görülmektedir. Örneğin kapalı, tim verilemez. (III) Yeteneklerimize uygun eği- içe dönük kültürlerde evlerin bahçe duvarları tim almadığımızda mutlu olamayız. (IV) Yaptığı yüksek, pencereleri küçüktür. Açık kültürlü işte mutlu olmayan insanlar kalitesiz işler üre- toplumlarda ise tam tersidir. tirler. Bu paragraftan aşağıdakilerin hangisi çıka- Bu parçada numaralanmış cümlelerden rılamaz? hangisi parçanın anlam bütünlüğünü boz- maktadır? A) Açık kültürlerde bahçe duvarı kullanılmaz. B) Kültürel farklar mimari özellikleri etkiler. A) I. B) II. C) III. D) IV. C) İklim özellikleri evlerin yapımında etkilidir. D) Kapalı kültürlerdeki evler daha korunaklıdır. 4. Yaşlı adam, kendinden beklenmeyecek bir 2. Bir sanatçı, bütün eleştirileri olgunlukla karşı- çeviklikle yerinden doğruldu. Dışarıdan gelen gürültüden çok rahatsız olmuştu. Biraz sonra lamalıdır. Eleştirilen bir sanatçı doğru yoldadır, kaşlarını çatarak dışarı çıkacak, bütün huysuz- iyi işler yapıyor ve işini de iyi yapıyor demektir. luğunu takınarak sokakta bağıra çağıra oyun Eleştirilmeye değer olmak bu anlama gelir. O oynayan çocukları azarlayacaktı. Karşılarında hâlde, eleştirilere kulak verip eksik olduğu ko- huysuz ihtiyarı gören çocuklar da her zaman nularda kendini yetiştirmelidir. Eleştirileri gör- olduğu gibi yaşlı adamın hışmından korktukla- mezden gelerek eleştirmenlerle kanlı bıçaklı rı için, çaresiz, oyunlarına başka yerde devam olmak, sanatçının yararına değildir. etmek zorunda kalacaklardı. Evin kapısını açan yaşlı adam, sokaktaki çocukların neşeyle Bu paragraf aşağıdaki sorulardan hangisi- oyun oynadıklarını gördü. Kapının açıldığını gören çocuklar ise oyunlarını bırakıp oldukları ne cevap olarak söylenmiş olabilir? yerde, yüzlerindeki neşeyle donup kaldılar. Yaşlı adam, çocukların yüzündeki gülümsemeyle ka- A) Eleştiri türünün ülkemizdeki geleceğini na- rışık korkuyu görünce o güne kadar çocuklara sıl görüyorsunuz? kötü davrandığını fark etti ve aniden karar de- ğiştirdi. - - - - B) Sanatçıların eleştiriler karşısındaki tutumu nasıl olmalıdır? Metnin akışına göre, metnin sonuna aşağı- C) Eleştiri, bir sanatçıda hangi duyguları uyan- dakilerden hangisi getirilemez? dırır? A) Kapıyı yavaşça kapatıp içeri girdi. D) Sanatçılar eserlerinde hangi konuları işle- mektedir? B) Çocuklara hafifçe gülümseyip onları seyret- meye başladı. C) Çocukların üzerine doğru sinirli bir şekilde yürümeye başladı. D) Çocukların arasına girip “Oyununuza beni de alır mısınız?” diye sordu. 73

FÖY 03 PPPPPPPPPPPPPPPP 5. - - - - Sinemadaki bu değişim, en çok oyun- 7. Ahmet Haşim’i büyük bir şair yapan, sadece cuların işine yaramaktadır. Çünkü kullanılan kendi döneminde önemli bir şair olması de- teknoloji sayesinde oyunculuk yeteneği geri ğildir. Ahmet Haşim’i çağdaşlarından ayıran, planda kalmaktadır. Seyirci daha çok teknolo- başka şairlerde olmayan bir güce sahip olma- jinin büyüsüne odaklanmaktadır. sıdır. Onunla aynı dönemde yetişen pek çok şair, Ahmet Haşim’in söyleyişindeki sıra dışı Bu paragrafın anlam akışına göre, parag- tadı yakalayamamıştır. Bu yüzden de sadece kendi çağlarının sınırları içinde kalmış, uzun rafta boş bırakılan yere aşağıdakilerden soluklu bir serüven sürememişlerdir. Ahmet hangisi getirilmelidir? Haşim bunun üstesinden gelmeyi başarabil- miştir. A) Günümüz sineması bilgisayarlara bağımlı hâ- le gelmiştir. Bu metnin tamamı göz önünde bulundu- B) İnsanların sinemaya olan ilgileri gittikçe rulduğunda yazarın altı çizili sözle vurgula- azalmaktadır. mak istediği aşağıdakilerden hangisidir? C) Çağımızda sinema oyunculuğu önemli bir A) Ahmet Haşim, özgünlüğüyle unutulmaz şa- iştir. irler arasına girmiştir. D) Sinemanın, icadından bu yana aynı kalmış B) Ahmet Haşim diğer şairlerden daha güzel kuralları vardır. şiirler yazmayı başarmıştır. C) Araştırmacılar Ahmet Haşim’e özel bir önem vermişlerdir. D) Ahmet Haşim, şiirlerinde çok çarpıcı tema- ları işlemiştir. 6. Bir insan, elbette giriştiği her işte başarılı ola- 8. Bir yazarın en büyük arzusu okunmaktır. maz. Mutlaka başarısızlıklar da olacaktır. Ama Beğenilmek sonra gelir. Bir kitabı okuyan başarılarımız bize ait olduğu gibi, başarısızlık- herkes o kitabı beğenmeyebilir. Ama yazarın larımız da bize aittir ve başarısızlıklarımızdan aldığı olumlu ya da olumsuz eleştiriler, onun da büyük dersler ve faydalı bilgiler çıkarabili- bir sonraki yapıtını daha güzel oluşturabilmesi riz. için önemlidir. Bu metne göre, başarılı olmanın temel ko- Bu parça, aşağıdaki sorulardan hangisine şulu aşağıdakilerden hangisine bağlıdır? cevap olarak söylenmiştir? A) Daha önceki başarısızlıklarımızdan ders al- A) Eleştirmenler nasıl çalışmalıdır? maya B) En çok okunan kitabınız hangisidir? B) Düzenli ve etkili çalışmaya C) Sizin yazarlıktan beklentiniz nedir? C) Başkalarının eleştirilerine kulak asmamaya D) Okuyucularınızla ilişkileriniz nasıl? D) Her şeyin kendi elimizde olduğunu fark et- meye 74

Test - 7 FÖY PPPPPPPPPPPPPPPP 03 1. İnsanlar değiştikçe, okuma biçimleri de de- 3. Öykücülüğümüzün bugün belli bir olgunlu- ğişiyor. Günümüz insanı, okuduğu her şeye ğa ulaştığını söylemek çok zor. Hatta bazı inanmıyor. Araştırıyor, sorguluyor ve yazarın zamanlarda geçmişteki düzeyinin de altına açığını bulduğu zaman onu yerin dibine so- iniyor. Genç öykücüler kendilerinden önceki kuyor. Bu yüzden son üç kitabımın konusunu öykücülerden habersizler. Bu yüzden geçmi- tarihten almadım. şin deneyiminden yoksun, yaratıcılıktan uzak, son derece yetersiz öyküler yazıyorlar. Bu parça, aşağıdaki sorulardan hangisinin Bu paragrafta günümüz öykücülüğü ve cevabı niteliğindedir? öykücüleri ile ilgili olarak aşağıdakilerin A) Tercih ettiğiniz roman konusu hangisidir? hangisine değinilmemiştir? B) Tarihi romanlar yazmayı niçin bıraktınız? A) Geçmişin öykü birikiminin kullanılmadığına C) Bilim kurgu türünde roman yazacak mısı- B) Öykücülükte nitelik kaybının görüldüğüne nız? C) Öykü yazanların sayısının giderek azaldığı- D) Bir eserden beklentileriniz nelerdir? na D) Genç öykücülerin öykülerinin yetersizliğine 2. Sokaktaki erik ağacına çıkan çocuklardan biri- 4. Esprilerine hayran kaldığımız ve bizi güldüre- nin ayağı kaydı. Büyük bir gürültüyle ağaçtan rek çok para kazanan komedi sanatçılarının düşen çocuk, yerde acılar içinde kıvranıyordu. en büyük özellikleri çok okumalarıdır. Çünkü Hepimiz koşarak çocuğun başına toplandık. espri yapabilmek, hazırcevap olmayı gerektirir. ---- Bu da hızlı düşünen beyinlerin işidir. Bu paragrafın sonuna, düşüncenin akışına Bu paragraf aşağıdaki sorulardan hangisi- göre aşağıdakilerden hangisi getirilemez? ne cevap olarak verilmiştir? A) Hepimiz şaşkın bir şekilde yerde yatan ço- A) Komedi sanatçıları hangi kitapları okur? cuğa bakıyorduk. B) En başarılı sanatçılar komedyenler midir? B) İçimizden biri: “Arka bacaklarından biri kırıl- mış!” diye bağırdı. C) Gençler hangi mesleğe yönelmelidirler? C) Ne yapmamız gerektiğini bilemeyecek ka- D) Okumak, iş hayatımızı nasıl etkileyebilir? dar telaşlanmıştık. D) Birisi telefona sarılıp hemen bir ambulans çağırdı. 75

FÖY 03 PPPPPPPPPPPPPPPP 5. İlk şiir kitabımı yazdığımda on dokuz ya- 7. Yazarın son romanı daha önceki üç roma- şımdaydım. Her genç şair gibi ben de usta nından çok farklı. Önceki üç romanda gör- şairlerin eleştirilerine hedef olmuştum. Bu düğümüz kalabalık kahraman kadrosunu bu eleştirilerin içinde bana gerçekten yol gös- romanda göremiyoruz. Olayların birkaç kah- teren, bugünlere gelmemi sağlayan ve hâlâ raman etrafında dönüyor olması, romanın yolumu aydınlatan çok değerli eleştiriler de akıcılığına gölge düşürüyor, yaşanan olaylar vardı. Ama bunu, o zamanlar anlamam çok çoğalıyor ve bu olayları kavramak zorlaşı- zordu ve eleştirileri okudukça, duydukça çok yor. Düşüncelerine başvurduğum bazı okurlar, kırıldığımı hatırlıyorum. O günler geride kaldı. uzun cümlelerin romanın anlaşılırlığını olum- Her kitabımda kendimi biraz daha geliştirdim. suz etkilediğini de dile getiriyorlar. Bunlara Zamanla eleştirilere karşı daha güçlü olmayı, rağmen, romanın birkaç hafta içinde büyük bana yöneltilen her bir eleştiriden bir şeyler satış rakamlarına ulaşmasını yazarın daha kazanmayı öğrendim. İlk kitabım yayımlandığın- önceki romanlarının başarısına bağlamak hak- da “keşke” ile başlayan cümleler kuruyordum, sızlık olur. Yazarın bu romanında kullandığı bugün on altıncı kitabım yayımlandığında da farklı üslup bize, çok kahraman kullanma- “keşke” ile başlayan cümleler kuruyorum: Keşke dan da uzun soluklu romanlar yazılabileceği- ---- ni başarıyla kanıtlıyor. Olayların zenginliğiyle kahraman kadrosu dengelenebilseydi tadına Bu metnin anlam bütünlüğü dikkate alındı- doyulmaz bir eser çıkacaktı ortaya. ğında metnin sonuna aşağıdaki ifadelerden Bu metne göre, aşağıdakilerden hangisi hangisinin getirilmesi en uygundur? söz konusu romanla ilgili olarak yazarın A) bana yöneltilen eleştirilerin hiçbirine kulak dile getirdiği olumlu ya da olumsuz eleştiri- lerden biri değildir? asmasaydım. A) Akıcılığı engelleyen pürüzler taşıması B) şiirden başka türlere de yönelseydim. B) Yazarın önceki romanlarına benzememesi C) daha genç yaşta şiir kitabı yayımlayabilsey- C) Romanın satış rakamlarının yüksek olması dim. D) Olay anlatımında çok fazla ayrıntıya girilme- D) daha çok usta tarafından eleştirilseydim. si 6. Aşağıdaki cümlelerden hangisi bir paragra- 8. “Oğuz Atay, ‘Tutunamayanlar’ adlı romanında fın giriş cümlesi olamaz? - - - -” ifadesinin bir paragrafın giriş cümle- si olabilmesi için aşağıdakilerin hangisiyle A) Yunus Emre, çağının çok ötesindeki kuşak- tamamlanması gerekir? lara seslenebilmektedir. A) buna benzer bir tekniği ilk kez kullanır. B) Yunus Emre’nin şiirlerindeki sadelik bu tür eserlerinde de görülür. B) böylesine şaşırtıcı karakterleri bize sunar. C) Her milletin Yunus Emre’den öğrenebilece- C) romancılığımıza farklı bir pencere açar. ği bir şeyler vardır. D) kullandığı teknikle de aynı eleştiriyi alır. D) Millet olarak Yunus Emre’yi iyi anlamalı ve yaşatmalıyız. 76

Test - 8 FÖY PPPPPPPPPPPPPPPP 03 1. Üniversitedeki felsefe hocamız müthiş dere- 3. Saygı bir zorunluluktur, sevgi ise gönüllü ol- cede birikimli bir insandı. Sınıfa elinde hiçbir maya bağlıdır. Yani herkesi sevmeyebiliriz, şey olmadan gelir, saatlerce ders anlatır ve buna zorunlu değiliz. Ama saygıyı herkes hak sürekli okuduğu kitaplardan örnekler verirdi. eder. Hocamızın dersinden büyük bir keyif alırdık. ---- Bu parça, aşağıdaki sorulardan hangisinin Bu paragrafın sonuna, düşüncenin akışına cevabı niteliğindedir? göre aşağıdaki cümlelerden hangisi getiri- A) Saygı ve sevgi arasında nasıl bir fark var- lemez? dır? A) Onun dersinde sınıfta oturacak yer olmaz- B) Saygı göstermediğimizde ne olur? dı. C) İnsan sevmeyi hangi yaşlarda öğrenir? B) Hocanın dersine gitmediğim hiç olmadı. D) Sevgi ve saygı her zaman birlikte olur mu? C) Günlerce ders yapsa sıkılmadan dinlerdik. D) Dersin biteceği saati sabırsızlıkla beklerdik. 2. Karikatür önemli bir anlatım aracıdır. Bazen 4. İnsan zamanla değişebiliyor. Özellikle düşün- kelimeler dolusu anlatılamayan, sayfalara sığ- celerini yenileyen insanlar kendilerini de geliş- mayan düşünceler bir karikatürle anlatılabilir. tiriyorlar. - - - - Eskimiş düşüncelerini kimseye - - - - Mizah gücü gelişen insanlar, daha anla- kabul ettiremiyorlar. Zamanı yakalayamıyorlar. yışlı ve hoşgörülü olabilmektedir. Böylece hem başarısız oluyorlar hem de top- lumun dışına itiliyorlar. Bu paragrafın anlam bütünlüğüne göre, Bu paragrafta boş bırakılan yere aşağıdaki- boş bırakılan yere aşağıdakilerden hangisi getirilmelidir? lerden hangisi getirilmelidir? A) Karikatür sanatçıları ciddi insanlar olarak A) Düşüncelerini değiştirmeyenler ise gelişi- tanınır. min dışında kalıyorlar. B) Karikatür, ayrıca mizah duygusunu da ge- B) Geliştikçe daha da başarılı olup zamanı ya- liştirir. kalayabiliyorlar. C) Karikatürün en önemli yönü, sıra dışı bakış C) Böyle insanlar toplumda da yön gösterici açısıdır. oluyorlar. D) Karikatürün ülkemizdeki gelişimi çok eski- D) Başarılı insanların en büyük özelliği gelişi- ye dayanır. me açık olmalarıdır. 77

FÖY 03 PPPPPPPPPPPPPPPP 5. Montaigne, bütün zamanların en büyük dene- 7. Dağların arasından doğan güneş, çölü henüz me yazarı olarak kabul edilmektedir. Montaigne aydınlatmaya başlamıştı. Çölün aydınlanma- ve onun denemeleri üzerine çalışmalar yapmış sıyla birlikte sıcaklık da yavaş yavaş yükseli- olan birçok bilim insanı, onun farklı özellikleri yordu. Geceleyin dondurucu seviyelere düşen üzerine dikkat çekmişlerdir. Montaigne’in bir ısı, birkaç saat içinde kavurucu sıcaklıklara tek insanda bütün insanlığı dile getirmesi, ulaşacaktı. - - - - kimseye benzemeden herkes olması, dünya ile bağdaşıp kendine özgü kalması, biraz da Bu paragraf, anlam akışına göre aşağıdaki- emsalsiz, diri, kıvrak, tadına doyulmaz dili, düşüncesiyle sarmaş dolaş olan söyleyişidir. lerin hangisiyle sürdürülemez? Aslında Dante’nin İtalyancada, Cervantes’in İspanyolcada, Shakespeare’in İngilizcede A) Gecenin ayazı, yakıcı havaya bırakacaktı yaptığını Fransızcada yapmış, halkın, sokağın yerini. diliyle her düşüncenin, ne kadar derin, ne ka- dar ince olursa olsun pekâlâ söylenebileceğini B) Bu dondurucu soğuklar yüzünden mevsim ispat etmiştir. zor geçecekti. Yukarıdaki metne göre, aşağıdakilerden C) Gece ve gündüz arasında böyle bir sıcaklık farkı oluşuyordu. hangisi Montaigne’in özelliklerinden biri değildir? D) Çöldeki bu hava değişikliği çöl ikliminin özelliğiydi. A) Evrensel konularda denemeler yazmıştır. B) Sade ve herkesin anlayabileceği bir dille eserler vermiştir. C) Özgün bir üslupla derin düşünceler dile ge- tirmiştir. D) Bugüne kadar kendisi ve eserleri üzerinde yapılan çalışmalar yetersizdir. 6. İnsan çokça dinlemeli, tartarak konuşmalıdır. 8. Sevdiğiniz bir insanı kaybetmenin acısını dü- Dinleyerek kimseyi kıramayız ama ağzımızdan şünün. Bu acıyı unutamazsanız hayatınızın çıkan sözcükler nice kalbi yerle bir etmiştir. sonuna kadar acı içinde yaşamaya çalışırsınız. Bu yüzden dinlemeyi bilmeyenler konuşmayı Özellikle kötü olayları unutmak, hayat enerjini- denememelidir. zin sizi yeniden güçlendirmesini sağlar. Bu parça, aşağıdaki sorulardan hangisine Bu paragraf aşağıdaki sorulardan hangisi- cevap olarak söylenmiş olabilir? nin cevabı niteliğindedir? A) Dinlerken en çok nelere dikkat edilmeli? A) Hayatınızda unutmadığınız şeyler var mı? B) Yavaş bir tonla konuşmak önemli midir? B) Unutkanlık ne tür sonuçlar doğurur? C) Konuşma konuları neler olmalıdır? C) Sevdiğiniz insanları sık sık hatırlar mısınız? D) Sizce konuşmanın kuralı nedir? D) Unutmanın işe yaradığı durumlar var mıdır? 78

Test - 9 FÖY PPPPPPPPPPPPPPPP 03 1. Aslında belli bir saati yoktur. Ama sabah sa- 4. Sadece özel günlerde olmasına gerek yok, in- atleri bu iş için en uygun saatlerdir. Zihniniz san birine hediye almak için her zaman gerek- daha berrak olduğu için okuduğunuzu daha çe bulabilir. Ben dostlarıma hediye almak için iyi anlarsınız. O saatlerindeki sessizlik de kitap özel bir günü beklemem. Ne zaman istersem okuyanların en büyük dostudur. küçük bir hediye alıp koşarım kapısına. Bu paragraf aşağıdaki sorulardan hangisi- Bu parça, aşağıdaki sorulardan hangisine ne cevap olarak verilmiştir? cevap olarak verilmiştir? A) Okuma için en güzel zaman hangisidir? A) Dostlarınıza niçin hediye alırsınız? B) Hangi saatlerde ders çalışmak iyidir? B) Hediye alırken nelere dikkat edilmelidir? C) Yazılarınızı ne zaman yazabiliyorsunuz? C) Belli özel günlerde mi hediye alınmalıdır? D) Kitap okumak için nasıl bir yer seçilmeli? D) En son ne zaman birinden hediye aldınız? 2. I. Kitap okumak, dünyaya bakış açımızı de- ğiştirir mi? II. Kitaplarla ilgili bugüne kadar başka sorular da soruldu. III. Kitaptan beklentilerimiz bunlarla sınırlı ol- mamalıdır. IV. Her kitap bize yeni bir dünyanın kapısını aralayabilir. Numaralanmış cümlelerden hangileri bir metnin giriş cümlesi olabilir? A) I ve II. B) I ve III. C) I ve IV. D) II ve III. 3. “Türk romanı ve romancılığı - - - -” ifadesinin 5. Fabrikaya her gün uğruyor, makinaların olduğu bir paragrafın giriş cümlesi olabilmesi için imalat bölümünde bir tur atıp, giriş katındaki aşağıdakilerin hangisiyle tamamlanması odamda oturup misafirlerle, iş için gelenlerle gerekir? konuşuyorum. Daha sonra da oğlum ile birlik- te fabrika paydos ettiğinde evimize gidiyoruz. A) başka sıkıntılar da yaşayarak günümüze geldi. Bu metin aşağıdaki sorulardan hangisine cevap olarak söylenmiş olamaz? B) ilk kez bu konuya böyle başarılı bir şekilde eğiliyor. A) Günleriniz nasıl geçiyor? C) tarihin derinliklerinden gelen birikimi kulla- B) Bir anınızı anlatır mısınız? namıyor. C) Neyle uğraşıyorsunuz? D) böylesi sert bir eleştiriyi bence hiç hak et- miyor. D) Zamanınızı nasıl değerlendiriyorsunuz? 79

FÖY 03 PPPPPPPPPPPPPPPP 6. Çevre kirliliği, doğada normal şartlar altında 9. “Okuryazar olan” insanla “okuyan” insanı bulunmaması gereken maddelerin birikmesi- birbirine karıştırmamak gerekiyor. Ülkemizde dir. Çevre kirliliğine yol açan maddelerin çoğu okuryazar oranı neredeyse yüzde yüze yak- sanayi ürünleri ya da atıklarıdır. Bu atıklar laştı. Büyük ihtimalle, 65 yaş altında okuma yüzünden her yıl dünyamızın % 3 oranında yazma bilmeyen vatandaşımız kalmamıştır. kirlendiği tahmin edilmektedir. Bununla gurur duymamız gerekir elbette. Ama okuryazar olup da kitap okumayan insanların Bu parçada aşağıdaki sorulardan hangisi- oranı da çok yüksek olunca insanın aklına şu söz geliyor: Kitap okumayan bir kimsenin, nin cevabı yoktur? okuma bilmeyene karşı üstünlüğü yoktur. A) Çevre kirliliği nasıl oluşmaktadır? Bu metinde yazarın eleştirdiği durum aşa- B) Teknoloji çevreyi kirletmekte midir? ğıdakilerden hangisidir? C) Çevre kirliliği hangi seviyededir? A) Kitap okumayan insanların da okuma yaz- ma bilmesi D) Çevre dostu ürünler hangileridir? B) Okuryazar oranımız yüksek olduğu hâlde 7. (I) Ceza ile korkutulan çocuk ya içe kapanır ya kitap okuma oranımızın düşük olması da saldırganlaşır. (II) Her iki durumda da ceza C) Okuryazar kabul edilen insanların oranının fayda sağlamaz. (III) Çünkü her iki durumda yüksek olması da çocuk öğrenmeye kapalı hâldedir. (IV) Bu yüzden disiplinli çocuklar yetiştirmek isteyen D) 65 yaş üstünde okuryazar olmayan insanla- ebeveynler öncelikle kendi hayatlarını disipline rın bulunması etmelidir. Bu metinde numaralanmış cümlelerden hangisi düşüncenin akışını bozmaktadır? A) I. B) II . C) III . D) IV. 8. (I) Uzayla ilgili yeni bilgiler edindikçe dünyamı- 10. (I) Her insan, hayatında gerçekleştirmek istedi- zın ne kadar küçük olduğunu biraz daha anlı- ği bir amaca bağlanmalıdır. (II) Amacı olmayan yoruz. (II) Uzay boşluğunda uzaklıklar ışık yılı bir insan, rüzgârda savrulan yaprak gibidir. olarak hesaplanır. (III) Bunun nedeni, gezegen- (III) Amaçlarımızın hepsine ulaşamayabiliriz. ler ve yıldızlar arasındaki uzaklıkların çok fazla (IV) Ama bizim amaçlarımız arkadan gelenlere olmasıdır. (IV) Bu uzaklıkları dünyadaki uzunluk ilham verebilir. birimleriyle ölçmek olanaklı olmamaktadır. Bu parçada numaralanmış cümlelerden Bu parçada numaralanmış cümlelerden hangisi bir paragrafın giriş cümlesi ola- hangisi parçanın anlam bütünlüğünü boz- maz? maktadır? A) I. B) II. C) III. D) IV. A) I. B) II. C) III. D) IV 80

Test - 10 FÖY PPPPPPPPPPPPPPPP 03 1. - - - - Herkes evine çekilmiş, sobalarının ba- 3. Cemil Meriç, 1916 yılında Hatay’da doğdu. şında uzun bir kış gecesine hazırlanıyordu. (I) Hayatı boyunca yazdığı eserlerle düşünce Sokaktan geçen arabalar da artık seyrekleş- dünyamıza ışık tuttu. (II) Göçmen bir ailenin mişti. Akşama doğru açılan hava, gecenin çok çocuğu olarak dünyaya gelen Meriç, lise- soğuk geçeceğinin belirtisiydi. yi Antakya Sultanisinde okudu. (III) 1940’ta İstanbul Üniversitesine girip Fransız Dili ve Bu parçanın başına aşağıdaki cümlelerden Edebiyatı öğrenimi gördü. (IV) 1955’te gözlerini kaybetmesine rağmen hiçbir zaman okuma ve hangisinin getirilmesi uygundur? yazma aşkından uzak kalamadı. A) Sabaha doğru sokağın hareketi artmıştı. Bu parçada numaralanmış cümlelerden B) Sokakta beklenen kalabalık toplanmıştı. hangisi parçanın anlam bütünlüğünü boz- maktadır? C) Akşam olunca sokakta kimse kalmamıştı. D) Sokağın bu havada tenhalaşması ilginçti. A) I. B) II. C) III. D) IV. 2. Yetişkinlik dönemine geçişle birlikte her insan 4. Başarısızlıkla karşılaştığınızda başarılı olma- bazı sorunlar yaşar. Bu sorunlardan en büyü- nızı engelleyen sebeplere odaklanın. Bunun ğü de kişinin birey olma çabasıyla toplum ku- mutlaka bir sebebi olabileceğini unutmayın. ralları arasındaki çatışmadan kaynaklanır. Bu Başkalarının aynı konudaki deneyimlerinden noktada kişi, kendi kimliğiyle ve tercihleriyle yararlanın. Bütün bunları yaptıktan sonra tek- toplum arasındaki dengeyi iyi oturtmalıdır. rar, tekrar, tekrar deneyin. Bu parçada, aşağıdakilerin hangisine deği- Bu parçaya göre, aşağıdakilerden hangisi nilmemiştir? başarısız olan insanlara önerilenler arasın- da bulunmamaktadır? A) Kişinin, zaman zaman toplumla çatışma ya- şayabileceğine A) Diğer insanların deneyimlerini gözlemlemek B) Yetişkinliğe geçişte yaşanan sorunların B) Başarısızlığın gerekçesine yoğunlaşmak önemsiz olduğuna C) Başarıya giden yolda ısrarcı davranmak C) Toplumun, kişilerin birey olma çabasıyla çatışabileceğine D) Başarılı olmak için donanım sahibi olmak D) Yetişkinliğe sorunsuz bir şekilde adım atan insan bulunmadığına 81

FÖY 03 PPPPPPPPPPPPPPPP 5. Satranç, hayat gibidir. Her parçanın kendi 7. Yeni bir şeyler söylemeden, başkalarının söz- işlevi vardır. Bazıları zayıftır, bazıları ise güçlü. lerini ezberleyip tekrar ederek bilim yapılmaz. Bazıları oyunun başında işe yarar, bazılarıysa Herhangi bir konuda, sizden öncekilerin ne sonunda. Ama kazanmak için hepsini kullan- söylediğini bilmek tabi ki gereklidir. Ama bun- mak zorundasın. Taşlarının yarısını kaybedip ların üzerine az da olsa bir şeyler koymak yine de kazanabilirsin oyunu. Kazanmak için gerekmez mi? yapman gereken tek şey tahtanın üzerindeki olası hamleleri ve anlamlarını iyi bilmek ve Bu parçada öne sürülen düşüncelerle aşa- karşındakinin ne yapacağını kestirebilmek. ğıdakilerin hangisi eleştirilmektedir? Bu parçanın ana düşüncesi aşağıdakiler- A) Alanında yenilik yapamayan bilim insanları den hangisidir? B) Olaylara farklı açılardan bakamayan yöneti- A) Umutsuzluğa kapılan insanlar her şeylerini ciler kaybederler. C) Başkalarının sözlerine körü körüne inanan- B) Kararlarınızı alırken pek çok olasılığı hesaba lar katmalısınız. D) Alanında bilgi eksikliği olan mühendisler C) Koşullar değil, doğru hamleler başarıya ulaştırır. D) Başkalarının yaptığı hatalardan ders alma- mız gerekir. 6. I. Sizin de aklınıza bu tür konuların takıldığı 8. (I) Sahip olduğumuz bilgiler, hayatımızı ve oluyordur. aldığımız kararları doğrudan şekillendirir. (II) Hayatımızın tamamını verdiğimiz kararlar oluş- II. Zihnimizi meşgul eden sorular bazen bir maktadır. (III) Yiyeceğimiz yemeğe, giyeceğimiz yumak olur. kıyafete, okuyacağımız kitaba, çalışacağımız işe, evleneceğimiz kişiye, yaşayacağımız kente III. İnsanın bazı konular üstünde derin düşün- karar verir; bunların sonucunda hayatımıza yön celeri olabilir. veririz. (IV) Bizi mutlu edecek ve güzel bir hayat yaşamamızı sağlayacak olan şey de verdiğimiz IV. Bu durumda yapılacak en güzel şey araş- kararların bizim için uygun olup olmadığıdır ki tırma yapmaktır. bu noktada bilgilerimiz devreye girer. Numaralanmış cümlelerden hangileri bir Bu paragrafın ana düşüncesi numaralan- paragrafın giriş cümlesi olamaz? mış cümlelerin hangisinde belirtilmiştir? A) I ve II. B) I ve IV. C) II ve III. D) II ve IV. A) I. B) II. C) III. D) IV. 82

Test - 11 FÖY PPPPPPPPPPPPPPPP 03 1. Et yemeyen (vejetaryen) insanlar ikiye ayrılır: 4. Kaç yıl yaşadığımız değil, yaşamımızı verimli hiç et yemeyenler ve kırmızı et yemeyenler. (I) geçirip geçirmediğimizdir önemli olan. Çok Kardeşim Zehra, sadece kırmızı et yemezdi. (II) uzun yıllar yaşayıp arkalarında bir eser bırak- Özellikle balık etini en az benim kadar sever madan giden nice insan vardır. Buna karşılık, ve yerdi. (III) Bu yüzden bizim evde genellikle yaşlı dünyamız kısacık ömürlerine onlarca balık eti olurdu. (IV) Bir anlamda biz de Zehra eser sığdırmış insanları da konuk etmiştir. sayesinde yarı vejetaryen bir hayat sürerdik. Asırlarca sonra bile hatırlanırlar. Asıl uzun ya- şayanlar da onlardır. Bu paragraf ikiye ayrılırsa ikinci paragraf Bu parçadan aşağıdakilerin hangisi çıkarı- numaralanmış cümlelerin hangisiyle baş- lar? lamaz? A) I. B) II. C) III. D) IV. A) Çok eser bırakan insanlar hep hatırlanırlar. B) İnsan, hayatını verimsiz geçirmemelidir. 2. Geçen gün bir reklamda Şener Şen’i görünce C) İnsanın kalıcı olması uzun yaşamasına bağ- çok sevindim ve galiba bir de film geliyor, diye lıdır. düşündüm. Öyleymiş. Şener Şen’in bir sinema D) Az yaşayan insanlar da üretken olabilir. filminde oynayacağını duyunca bayram ettik tabi. Peki neden bayram ettik? Onu bir kez da- 5. Eleştirmenler, sanatçının eserinden öte geç- ha izleme fırsatımız olacak diye. Bir karakteri daha ölümsüz yapacak diye. memeyi, daha fazlasına dil uzatmamayı öğ- Bu parçadan Şener Şen ile ilgili aşağıdaki- renmeliler. Çünkü eleştirmenlerin bize verme- lerden hangisi çıkarılamaz? leri gereken, eleştirdikleri eserin olumlu ya da A) Usta bir oyuncu olduğu olumsuz yanlarıdır. Bundan fazlası bizi ilgilen- dirmez, işimize de yaramaz. Bir eleştirmenin B) Sanatsal yönü ağır basan projelerde yer al- tarafsız olması da bu anlama gelir. mak istediği Bu parçada asıl anlatılmak istenen aşağı- C) Canlandırdığı karakterlerin uzun yıllar unu- tulmadığı dakilerden hangisidir? D) Hayranlarının beyaz perde buluşmalarını A) Bazı eleştirmenler, okuyucuyu gereksiz bil- özlediği gilerle sıkıyor. 3. “Telefonun mucidi Graham Bell - - - -” ifadesi B) Eleştirmenler sadece eleştirdikleri esere odaklanmalıdırlar. aşağıdakilerin hangisiyle tamamlanırsa bu cümle bir paragrafın giriş cümlesi olamaz? C) Eleştiri yapan yazarlar çoğu zaman özgün- lüklerini kaybediyorlar. A) telefonun icadı için yıllarca aralıksız çalıştı. D) Tarafsızlık, eleştiri türü için sadece bir ha- B) başarısını nasıl bir çalışmaya borçluydu? yalden ibarettir. C) bu ölçüde bir eserde kendine yer bulamamış. D) birçok mucit için eşsiz bir ilham kaynağı ol- du. 83

FÖY 03 PPPPPPPPPPPPPPPP 6. Konfüçyüs’e sormuşlar: 8. Kitap okuma alışkanlığımın, babamın aldığı “Büyük sözler söyleyebilmek için ne yapma- çizgi romanlarla başladığını çok iyi anımsı- mız gerekiyor?” yorum. Çok ilginçtir, arkadaşlarımın çoğuna aileleri çizgi roman okumayı yasaklardı. Çizgi Konfüçyüs cevap vermiş: romanlar, aileler tarafından “ders çalışmayı engelleyen, zararlı şeyler” olarak görülürdü. “Öncelikle çok okumanız gerekiyor.” Arkadaşlarımın çoğunun hayatında kitap yok- tur şimdi. “Sadece bu kadar mı?” demişler. Bu metinde yazarın vurgulamak istediği “Değil tabi ki.” demiş Konfüçyüs, “Sonra da okuduğunuz her şeyi unutmalısınız.” düşünce aşağıdakilerden hangisidir? Bu metinde Konfüçyüs’ün altı çizili cümley- A) Çizgi romanların okunmasını engellemek doğru bir davranış değildir. le vermek istediği ana düşünce aşağıdaki- lerden hangisidir? B) İnsanlar çocukluklarında yaşadıkları bazı olayları unutamazlar. A) Çok kitap okuyan insanlar büyük fikirler üretmeyi becerebilir. C) Çocukları sevdikleri kitaplara yönlendir- mek, okuma alışkanlığı kazandırır. B) Büyük söz söylemek, kitaplardan hareketle özgün fikirler üretme işidir. D) Okuma alışkanlığı kazanmanın belli bir yaşı yoktur. C) Herkes büyük sözler söylememelidir. D) Düşüncelerinizi sözlere dökmeden önce di- ğer fikirleri de dinlemelisiniz. 7. (I) Petrol ürünleriyle çalışan araçlar sayesinde 9. Çok büyük sözlerle ve geniş bütçeli reklam hızlı bir şekilde seyahat edebiliyoruz. (II) Ne kampanyalarıyla piyasaya sürülmüş bir ro- var ki dünyadaki petrol sınırlı. (III) Bu yüzden mandı, heyecanla bekliyordum. İlk baskıların- artık diğer enerji türleriyle çalışan teknolojiler dan birini aldım ve bir gecede okudum. Daha gündemde. (IV) Elektrik motorları, petrolle çalı- önce okuduğum onlarca romandan farklı ola- şan araçların yerini almaya aday görünüyor. (V) cağını düşünüyordum, olmadı. Son yıllarda elektrikli araç sayısında gözlenen artış, bunun en ciddi habercisidir. Bu parçada sözü edilen romanın eleştirilen Bu paragraf ikiye ayrılırsa ikinci paragraf yönü aşağıdakilerden hangisidir? numaralanmış cümlelerin hangisiyle baş- A) Anlatımının sıradan olması lar? B) Özgünlüğünün bulunmaması A) I. B) II. C) III. D) IV. C) Reklamının çok yapılması D) Akıcılıktan yoksun olması 84

Test - 12 FÖY PPPPPPPPPPPPPPPP 03 (1 ve 2. soruları aşağıdaki metne göre (3 ve 4. soruları aşağıdaki metne göre cevaplayınız.) cevaplayınız.) İflas etmek üzere olan bir kolonya firması sa- Laos’ta bulunan mağaralarda otbiçen adıyla bi- linen ve örümceklerle akraba olan bir canlı gru- hibi, kendisi gibi iş insanı olan arkadaşından buna ait yeni bir tür keşfedildi. Bu yeni otbiçen borç ister. türünün uzunluğu bacakları açık vaziyetteyken -Zor durumdayım ancak para bulursam bu 33 santimetreyi buluyor. Yeni türü, Sencken- durumdan kurtulabileceğimi düşünüyorum. berg Araştırma Enstitüsü Araknoloji Kürsüsü Bana borç vermeni rica ediyorum. Başkanı Dr. Peter Jager, Laos’ta bir belgesel -Sana borç veremem ama istediğin borcun çekimi sırasında mola verdiklerinde buldu. Ja- onda birini, ileride para kazandığında bana ger, otbiçeni henüz tür seviyesinde tanımlaya- vereceğini vaat edersen bir yol gösterebilirim. madıklarını belirtiyor. Söz konusu bölgede daha Kolonya firması sahibi adam, arkadaşının işi önce benzer büyüklükte eklembacaklılar keşfe- yokuşa sürmek istediğini düşünerek, başka dilmiş ve bunların buradaki mağara sistemleriy- çaresi de olmadığından: le bağlantılı olduğu anlaşılmış. Jager, bölgede -Peki! dedi. sıkça görülen dev büyüklükteki canlılar üzerin- -Öyleyse dinle. Fabrikaya haber ver. Bundan de hangi mekanizmaların ya da etmenlerin etkili sonra kolonya şişelerinin ağızlarını yüzde on olduğunun hâlâ anlaşılamadığını söylüyor. oranında geniş üretsinler. Kolonya firması sahibi adam: 3. I. Eklembacaklılar tesadüfen keşfedilmiştir. - Ne? Bu muydu göstereceğin yol? diyerek hakarete uğramış hissederek oradan ayrıldı. II. Otbiçenlerin eklembacaklılar ailesinin en Neden sonra ‘‘Denemekten ne çıkar? Battı büyük üyesi olduğu tahmin ediliyor. balık yan gider.’’ gibi düşüncelere kapılarak arkadaşının tavsiyesini uyguladı. Aradan bir III. Laos'ta bulunan mağaralarda sıkça görü- yıl geçmemişti ki tüketim arttı ve buna bağlı len canlılar, hakkında net ve ayrıntılı bilgi- olarak üretim arttı. Şirket kendini toparlamaya lere ulaşılamamıştır. başladı. Kolonya firması sahibi adam, arka- daşını arayıp hem özür diledi hem de en kısa IV. Araştırma Enstitüsü çalışmalarını belgele- zamanda borcunu ödeyeceğini söyledi. mektedir. İşte size borç almaya giden ama borçlu çıkan adamın hikâyesi. Bu metinden hareketle numaralanmış yar- 1. Bu hikâyede anlatılmak isteneni aşağıdaki gılardan hangilerine ulaşılabilir? atasözlerinden hangisi yansıtmaktadır? A) I ve II B) I ve III C) II ve IV D) III ve IV A) Şeytanla kabak ekenin kabak başına patlar. B) Borç yiğidin kamçısıdır. C) İki cambaz bir ipte oynamaz. D) Akıl, akıldan üstündür. 2. Kolonya firması sahibinin arkadaşı ile ilgili 4. Bu metinde “otbiçen” ile ilgili olarak aşağı- olarak aşağıdakilerden hangisi söylenemez? dakilerin hangisine değinilmemiştir? A) Anasının gözü A) Nasıl bulunduğuna B) Bildiğini yedi mahalle bilmez B) Fiziki özelliğine C) Kumpas kuran C) Yaşam koşullarına D) Şeytan gibi D) Kim tarafından bulunduğuna 85

FÖY 03 PPPPPPPPPPPPPPPP 5. Eskiden bazı yazarlarımız okumadan yaz- 7. En gerçekçi yazarlar bile tam olarak gerçeği mayı marifet sayarlardı. Şimdi işler değiş- yansıtmaz. Her yazı, gerçeğin çarpıtılmış bir ti. Günümüz yazarlarının okumadan, dünyayı görüntüsünden ibarettir. Bunun nedeni, dilin anlamadan yazmaları mümkün mü? Otuz altı doğasıyla ilgilidir. Kelimelerin insan zihinle- yıllık yazarlık hayatımda ben de okumadan rindeki algılanış farkı, gerçeğin de tam olarak yazmanın sırrını bulabilmiş değilim. algılanmasını engeller. Bu metnin ana düşüncesi aşağıdakilerin Bu parçanın ana düşüncesi aşağıdakiler- hangisidir? den hangisidir? A) Yazarlık yeteneği doğuştan gelen ve gün A) Dil, bir yazının gerçeği tam olarak anlatma- geçtikçe gelişen bir yetenektir. sına yetmez. B) Başka yazarları okumadan yazılan yazılar B) Yazarlar gerçekleri olduğu gibi anlatmak is- dünya gerçeklerini yansıtmaz. temezler. C) Bir yazarın okuduğu kitaplar yazılarının içe- C) Bir yazının gerçekliği, okuyucusunun algısı- riğini şekillendirir. na göredir. D) İyi bir yazar olmak için çok okumak ve dün- D) Okuyucular, yazarın vermek istediği gerçe- yayı anlamak gereklidir. ği algılayamazlar. 6. Nurullah Ataç tartışmayı seven bir insandı. 8. Sipariş üzerine şiir yazılmaz, resim yapılmaz, Kim ne söylerse karşısındakini sarsmak ve dü- şarkı bestelenmez. Sanatçı ve para kazanma şündürmek için tam tersini söylerdi. Tartışmayı amacı yan yana geldiğinde sanat eseri, sanat istediği gibi yönlendirirdi. İstediği konularda eseri olma niteliğini kaybeder; ticaret malı olur. tartışır, istemediği konuyu değiştirmenin bir Sanatçının öncelikli amacı sanat yapmaktır. yolunu bulurdu. Bu metinde vurgulanmak istenen ana dü- Bu parçanın anlatımında aşağıdakilerden şünce aşağıdakilerden hangisidir? hangisi ağır basmaktadır? A) Sanatçılar hiçbir zaman eserlerinden para A) Tanık gösterme B) Öyküleme kazanmazlar. C) Örnekleme D) Açıklama B) Bir sanat eserinin alınıp satılması mümkün değildir. C) Ticaret piyasası, sanat eserlerine değer bi- çemez. D) Para kazanma amacı, sanat amacının önü- ne geçmemelidir. 86

Test - 13 FÖY PPPPPPPPPPPPPPPP 03 1. 3. Aşağıdaki cümlelerden hangisini, bu gör- Bu görseli anlatan aşağıdaki metinlerin han- seldeki cep telefonu tutan elin sahibi söy- gisinde yanlış bir gözlem dile getirilmiştir? leyemez? A) Güneşli bir havada gökyüzünde kuşlar sü- A) İyi ki gelmişim buralara. Görülmesi gereken zülüyordu. Bahar havası iyiden iyiye kendi- yerlermiş gerçekten. Dönüşte tavsiye ede- sini hissettiriyordu. ceğim dostlarıma. B) Ailenin neşesine köpekleri de katılmıştı. Bu B) Eyfel Kulesi, insanlarla içi içe bir yerdeymiş. coşkulu tablo görülmeye değerdi. C) Bir Eyfel Kulesi selfiesi (öz çekim) için selfie C) Yağmur yüklü bulutlar kararmaya başlamış- çubuğu kullansam daha güzel çıkardım. tı. Rüzgârla savrulan bulutların biri diğerini D) Bu ünlü yapıyı ve onu gördüğüm anı, kayda kovalıyordu. almalıyım. D) Yeşilliğin ortasındaki yaşama sevinci be- beğe bile işlemişti. Annesinin kucağındaki 2. Günümüzde cep telefonları iletişim amacı dı- bebek ellerini iki yana açmış, tebessüm edi- yordu. şında sıkça kullanılıyor. Kısa mesaj ve fotoğraf gönderme, müzik ve radyo dinleme, takvim, 4. “Sustu… Konuşmak gereksizdi. Bundan sonra saat, hesap makinesi, alarm kullanımı ya da selfie çekmek gibi. Bu durum telefonu iletişim kimseye söz etmeyecekti. Biliyordu, anlamaz- aracı olmaktan çıkarıyor. lardı.” Yusuf Atılgan Aşağıdaki görsellerin hangisinde, cep tele- Aşağıdaki görsellerden hangisi bu sözü fonu amacına uygun kullanılmaktadır? destekler? A) B) A) B) D) C) D) C) 87

FÖY 03 PPPPPPPPPPPPPPPP 5. Aslan, Ayşe, Emin ve Zeynep sade, kakaolu 7. 2,30 m 3,50 m 6t ve meyveli dondurma çeşitleri olan bir don- 10 m 23 4 durmacıya girerler. Ceplerindeki para ile her 1 biri ikişer top dondurma alabilmektedir. Araçların, yüklü veya yüksüz olarak karayolun- Dört arkadaşın dondurma zevkleri ile ilgili bili- nenler şunlardır: da güvenli seyirlerini temin amacı ile uzunluk, • Aslan meyveliyi sevmez. genişlik ve yüksekliklerini belirleyen ölçülere • Ayşe kakaolu sevmez. • Emin sade sevmez. gabari denir. • Zeynep ise Aslan’ın sevmediği ve Emin’in Yukarıda gabari ölçüleri verilen işaretler sevdiğini sever. hangi seçenekte doğru verilmiştir? Buna göre Zeynep’in aldığı iki top dondur- 1 23 4 ma aşağıdakilerden hangisidir? A) Uzunluk Genişlik Yükseklik Ağırlık A) Sade ve kakaolu B) Genişlik Yükseklik Ağırlık Uzunluk B) Sade ve meyveli C) Ağırlık Uzunluk Genişlik Yükseklik C) Kakaolu ve meyveli D) Yükseklik Ağırlık Uzunluk Genişlik D) Sadece sade 6. Burak, Mesut, Ekrem, Rana, Kübra, Gülşen, 8. Şiiri okurken ses tonlaması kadar beden Esma ve Tuğba Galatasaray, Fenerbahçe, dili ve yüz ifadesi de önemlidir. Buna gö- re aşağıdaki görsellerin hangisinde Kaan, Beşiktaş ve Trabzonspor taraftarlarıdır. Sunay Akın'ın • Her takımın iki taraftarı vardır. Yoksul bir çocuk görsem • Erkekler Fenerbahçe ve Beşiktaş taraftarı- Yağmur altında üşüyen Köprü olmak geçer dır. Hiç değilse • Burak ve Mesut aynı takım taraftarıdır. İçimden • Esma, Ekrem’le aynı takım taraftarıdır. • Kübra Galatasaraylıdır ve Rana ile farklı ta- dizelerini okuyor olabilir? kımı tutmaktadır. A) B) • Tuğba isminin baş harfi ile başlayan takımı C) D) tutmaktadır. Buna göre, Gülşen hangi takım taraftarıdır? A) Fenerbahçe B) Beşiktaş C) Galatasaray D) Trabzonspor 88

7. SINIF KON FÖY 04 U 04 SÖZ SANATLARI SÖZ SANATLARI Söz sanatlarının kullanılma amacı, bir sözün etkisini daha da artırmak ya da söylenenleri anlaşılır, somut hâle getirmektir. Genellikle şiir türünde görülen söz sanatları günlük hayatta da sıkça kullanılmaktadır. Sözcüklerin anlam çağrışımlarından ve sözcükler arası anlam ilişkilerinden yararlanılarak bazı söz sanatları yapılır. Söz sanatlarına başvurmaktaki amaç genel olarak ifadeye zenginlik katmak, ifadenin etkisini artır- mak ya da az sözle çok şey ifade etmektir. Söz sanatları özellikle şairler tarafından etkili ve güzel söz söyleyebilmek amacıyla kullanılmıştır. 7. sınıf Türkçe dersi öğretim programında yer verilen söz sanatları benzetme, kişileştirme, konuşturma, abart- ma ve zıtlık’tır. Benzetme (Teşbih) Dışarıdaki hava buz gibi soğuktu. Bu cümlede hava ve buz arasında benzerlik kurul- Benzetme yapılabilmesi için en az iki varlık gerek- muştur. Bu cümlede “hava” benzeyendir. “buz” ise lidir. Ortak bir yönleri bulunan iki varlık arasında kendisine benzetilendir. güçlü olandan güçsüz olana özellik aktarımı şeklin- “Hava” ile “buz” arasında kurulan ortak benzerlik de gerçekleşir. Birbirine benzetilen varlıklar arasın- yönü ise “soğuk”tur. Buz soğuktur, hava da soğuk- da mutlaka ortak bir yön bulunmalıdır. tur. O hâlde hava buza bu açıdan benzemektedir. Bu iki varlık arasındaki benzetme ilişkisi kurulurken İşçiler inşaatı bitirebilmek için arı gibi çalışıyor. “gibi” edatı kullanılarak benzetme cümlesi kurul- muştur. Bu cümlede işçiler ve arı arasında benzerlik kurul- Bütün bu unsurları sıralayacak olursak bu cümlenin muştur. Aralarında benzetme ilişkisi bulunan var- benzetme unsurları şu şekilde adlandırılabilir: lıklar “benzeyen” ve “kendisine benzetilen” olarak Benzeyen: Hava adlandırılır. Bu cümlede “işçiler” benzeyendir. Kendisine Benzetilen: Buz “Arı” ise kendisine benzetilendir. Ortak Benzerlik (Benzetme Yönü): Soğuk “İşçiler” ile “arı” arasında kurulan ortak benzerlik yönü ise “çalışma”dır. Arı, çalışma açısından de- Benzetme Edatı: Gibi ğerlendirildiğinde işçiden daha güçlüdür. Benzet- medeki “güçlüden güçsüze özellik aktarımı” bu şe- Aşağıdaki dizelerde geçen altı çizili bölümler- kilde gerçekleşir. Bu iki varlık arasındaki benzetme de benzetme yapılmıştır: ilişkisi kurulurken “gibi” edatı kullanılarak benzet- me cümlesi kurulmuştur. Akıp giden bir zaman gibidir insan Biraz hızlı, biraz peşinden kovalanan Bütün bu unsurları sıralayacak olursak bu cümlenin benzetme unsurları şu şekilde adlandırılabilir: Bir su kadar dingin akar zaman Benzeyen: İşçiler Ömrümüze güzellikler katan. Kendisine Benzetilen: Arı Ortak Benzerlik (Benzetme Yönü): Çalışma Benzetme Edatı: Gibi 89

FÖY 04 SSSSSSSSSSSSS ETKİNLİK-1 Aşağıdaki cümleleri okuyunuz. Cümlelerde benzetme sanatına ait unsurları cümlelerin karşısına örnekteki gibi yazınız. Bu çanta bana taş kadar ağır geliyordu artık. Benzeyen: Çanta Kendisine Benzetilen: Taş Benzetme Yönü: Ağır Edat: Kadar Gökyüzündeki ay, bir avize gibi pırıl pırıl parlıyor Benzeyen: .............................................................. bu gece. Kendisine Benzetilen: .......................................... Benzetme Yönü: .................................................... Edat: ....................................................................... Gözleri engin denizler gibi masmavi bakıyordu. Benzeyen: .............................................................. Kendisine Benzetilen: ........................................... Benzetme Yönü: .................................................... Edat: ....................................................................... Orman gibi ağaçlık bir yerde piknik yapmaya Benzeyen: .............................................................. karar vermişler. Kendisine Benzetilen: ........................................... Benzetme Yönü: .................................................... Edat: ...................................................................... Odanın avuç içi kadar dar olan bir penceresi Benzeyen: .............................................................. vardı. Kendisine Benzetilen: ........................................... Benzetme Yönü: .................................................... Edat: ...................................................................... 90

FÖY 04 SSSSSSSSSSSSS UYARI Bazı benzetmeler ortak benzerlik veya benzetme yönü söylenmeden yapılır. Aşağıdaki cümlelerde bu tür örnekleri görebilirsiniz. Dedem beni her zaman “zeytin gözlüm” diye severdi. Bu cümlede altı çizili bölüme baktığımızda “göz” ve “zeytin” arasında bir benzetme ilişkisi kuruldu- ğu görülmektedir. Benzeyen: Göz Kendisine Benzetilen: Zeytin Bu örnekte “göz”ün “zeytin”e hangi yönden benzetildiği söylenmemiştir. Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili bölümler de bu tür benzetmeye örnek gösterilebilir: Kurşun sözleriyle kalbimizi delip geçti. Utandığı zaman gül yanakları kızarırdı hemen. ÖRNEK SIRA SENDE -1 Bu dağlarda bir aslan gezer Bu gece, bir başka güzel! Yeleleri ateş gibi alev alev Bu gece, güneş doğumu kadar parlak Bu şiirde görülen benzetme sanatının unsurları aşağıdakilerin hangisinde yanlış verilmiştir? Bu şiirin ikinci dizesinde görülen söz sanatı aşağıdakilerden hangisidir? A) Benzeyen: Dağlar B) Kendisine Benzetilen: Ateş A) Abartma B) Benzetme C) Benzetme Yönü: Alev alev C) Konuşturma D) Kişileştirme D) Edat: Gibi ÇÖZÜM: ÇÖZÜM: Verilen şiirde “benzeyen” unsur “dağlar” değil, “as- Çözümünüzü aşağıdaki yazı alanına gerekçeleriyle lan”dır. Doğru seçenek A’dır. birlikte yazınız. …………………….................................................. ......................................................................…..… ......................................................................…..… ......................................................................…..… ......................................................................…..… ......................................................................…..… ......................................................................…..… 91

FÖY 04 SSSSSSSSSSSSS Kişileştirme (Teşhis) ETKİNLİK-2 Sadece insanın yapabileceği davranışların ya da sadece insana ait birtakım özelliklerin insan dışı Aşağıdaki cümlelerde kişileştirme yapılmış- varlıklara aktarılmasına dayalı söz sanatıdır. “Ki- tır. Bu cümlelerde kişileştirilen varlıkların alt- şileştirme” demek, insan olmayan bir varlığa “kişi larını örnekteki gibi çiziniz. özelliği verilmesi” demektir. 1. Issız bir gecenin koynunda uyuyor sokak Aşağıdaki cümlelerde altı çizili varlıklara insan özel- lambaları. likleri verilerek bu varlıklar kişileştirilmiştir: 2. Ağaçlar kışın erken gelmesinden tedirgin Arabamız yokuşu çıkarken homurdanmaya başlıyor. oldular. En güzel şarkıyı bir yaprak söyler. 3. Bu ormanda her fidan sonsuza kadar neşeyle yaşayacak. Bahar gelince bütün doğa bayram yapıyor. Ağrı Dağı kaşlarını çatmış şehre bakıyor. 4. Yorgun ve yaşlı gemileri limana çektiler. 5. Cılız ışıklarıyla doğan Güneş'in sevimli bir ÖRNEK gülümsemesi var. Bir yas tutar bu orman, 6. Büyük sanatçının ardında öksüz bir piyano Bu dağlar hüzünlüdür, Ne yana baksam mavi bir deniz kaldı. Kederli bir bulut çıkar karşıma. 7. Bu evler, benim çocukluğumun en canlı Aşağıdakilerden hangisi bu şiirde kişileştirilen tanığıdır. varlıklardan biri değildir? 8. Sahili döven huysuz dalgaların sesi hiç A) orman B) deniz C) dağlar D) bulut kesilmedi. 9. Ilık bahar rüzgârı şefkatle okşuyor çocukla- ÇÖZÜM: rın yüzünü. Bu şiirde kişileştirilen varlıklar şunlardır: orman (yas 10. Acı acı çalan telefon bir felaket habercisi tutar), dağlar (hüzünlüdür), bulut (kederlidir). Şiirde “deniz” ile ilgili kişileştirme yapılmamıştır. Cevap B gibiydi. seçeneğidir. Konuşturma (İntak) İnsan dışında bir varlığın konuşturulmasına dayalı söz sanatıdır. Özellikle masallarda ve fabllarda bu söz sanatına çok başvurulur. Bazen de şiirlerde ko- nuşturma sanatının yapıldığı görülür. Ormanın kralı aslan bütün hayvanları toplayıp istek- lerini sıralamaya başladı: “Bugünden itibaren ormanımda benim kurallarım geçerli olacak.” Yaşlı kurt aslanın bu sözüne karşılık verdi: “Bugüne kadar da sizin kurallarınız geçerliydi yüce kralım.” Aslan öfkeyle kükredi: “Sözümü kesme kurt!” Bu metinde “aslan” ve “kurt” konuşturularak ko- nuşturma sanatına başvurulmuştur. 92

FÖY 04 SSSSSSSSSSSSS UYARI anlatımlar yapabilmek için bu söz sanatını kullanır- lar. Konuşturma sanatı aynı zamanda bir kişi- Yaşama dört el sarıldık bu ölüm kumsalında. leştirme sanatı olarak da kabul edilebilir. Bu beyaz hüzün kapkara bir yalnızlıkla çöktü asker- Çünkü konuşmak, insanın yapabileceği bir lerin içine. davranıştır. Ama insan dışında bir varlığın En büyük yolculuklar bile küçük bir adımla başlar. sözü açıkça verilmişse bu bir konuşturma sanatı olur. İnsan dışındaki varlıkların açıkça ETKİNLİK-3 konuşturulmadığı durumlarda konuşturma sanatından söz edilemez. Örneğin “Çiçekler Aşağıdaki şiirlerde geçen söz sanatlarını bu- neşeyle şarkı söylüyor.” cümlesinde konuş- larak söz sanatının adını (benzetme, kişileş- turma sanatına değil kişileştirme sanatı- tirme, konuşturma, abartma, zıtlık) şiirin altı- na başvurulmuştur. Konuşturma olması için na yazınız. Bir şiirde birden fazla söz sanatı çiçeklerin söylediği şarkının sözlerine yer bulunabileceğini unutmayınız. verilmelidir. 1. Ölüm yağıyor gökten, Abartma (Mübalağa) Ölü püskürüyor yerden, Bir varlığı, durumu ya da olayı olduğundan daha Ne müthiş tipidir bu ya Rab! büyük veya daha küçük gösterme sanatıdır. ....................................................................... Babam, o kadar derin uyur ki başında top patlasa 2. Küçük bir çeşmeyim dağ başında duymaz. Akarım yazın da kışın da Bu gibidir sularım Oyuncağı kırılan çocuğun gözyaşları sel oldu. İçmezseniz ağlarım. Fındık kadar beyniyle bize akıl vermeye kalkmasına ......................................................................... şaşıyorum. 3. Hiç sevmez olur muyum kitaplarımı? UYARI Hepsi çiçek bahçesi gibi Güzel resimlerle süslüdür. Abartma ve yalan, öğrenciler tarafından sık Biri hayvanları tanıtır bana sık karıştırılan kavramlardır. Yalan, gerçekte Öbürü masallar anlatır uyurken. olmayan bir durumun veya olayın varmış gibi ........................................................................ gösterilmesi ya da bunun tam tersidir. Abart- mada ise gerçekte var olan bir durumdan söz 4. Okumayı öğrendik kitaplarla edilmektedir. Gerçekte var olan bir durum, old- Kurtulduk kara cahillikten. uğundan daha çok ya da az gösterilmiştir. ........................................................................ Zıtlık (Tezat) 5. Bizim evin karşısında bir okul Zıt anlamlı sözcüklerin veya kavramların aynı ifa- Adı Atatürk İlkokulu de içinde uyum hâlinde kullanılmasıdır. Zıtlık sanatı Sabah akşam çocuklar gider gelir çoğunlukla şiirlerde kullanılan bir söz sanatıdır. Sa- Gülümseyen ağaçların arasından natçılar sözcüklerin zıtlıklarından yararlanarak etkili Çocuklar mutludur, Dünyalar kadardır neşeleri. ........................................................................ 93

FÖY 04 SSSSSSSSSSSSS ETKİNLİK-4 4. Bazı kitap adlarında, söz sanatları- nın ilginç ve etkileyici örneklerini göre- Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerlere biliriz. Tolstoy'un “Yaşayan Ölüler” adlı gelmesi gereken söz sanatlarını (benzetme, tiyatro eserinde (I)....................... sanatı- kişileştirme, konuşturma, abartma, karşıtlık) ya- na; aynı yazarın “Savaş ve Barış” adlı zınız. romanı (II)..................... sanatına; Hasan Ali Toptaş'ın “Kuşlar Yasına Gider” adlı 1. Yazar, bu kitapta (I)................................. ve romanı (III)....................... sanatına; aynı (II)................................... sanatına kesinlik- yazarın “Geçmiş imdi Gelecek” adlı romanı le başvurmuştur. (IV)....................... sanatına örnektir. 5. Bir köşe başında kirli bir bezin üstüne topak topak peynir koymuş bir adam, elini 2. Bu iki görsel arasındaki ilişki ................. salladı da peynirlerden bir karasinek bulu- sanatını çağrıştırmaktadır. tunun kalktığını gördüm. 3. Bu ördeklerin ayaklarıyla su yüzünde kalma Bu cümledeki ‘‘karasinek bulutu’’ söz süresi kadar bir zaman içinde bu soruları grubu için şunlar söylenebilir: çözdüm, diyen bir öğrenci .......................... sanatına başvurmuştur. Karasineklerin havadaki dalgalanmaları- nın oluşturduğu görüntüden hareketle (I).................... sanatından yararlanılmış, karasineklerin ne kadar çok olduğunu anlatmak için (II)..................... sanatına başvurulmuştur. 6. ‘‘Yaşadığım şehir o zamanlar toz duman içindeydi. Caddelerden, sokaklardan, evlerden toz fışkırıyordu.’’ diyen biri, (I) ................ sanatını kullanmıştır çünkü (II)..................... sanatında bir durum anla- tılırken olduğundan büyük ya da küçük gösterilecek şekilde anlatılır. 7. Yağmur yağıyor Ömür Hanım... Gökten değil, yüreğimin boşluğundan ömrümün ıssız toprağına... Ve ben sonsuz bir düz- lükte bir küçücük, bir silik nokta gibi eriyip gidiyorum. Seslensem kim duyar sesimi yalnızlıklar katından? Bu metinde Şükrü Erbaş (I)..................... ve (II)....................... sanatına başvurmuştur. 8. O kuzu kuzu bulutlar, O ay, gök, deniz, O bismillahlarla açılan şafaklar , O havalar, pilotlar nicedir? Şair, bu dörtlükte ikilemeyi ................... sanatına başvurmak için kullanmıştır. 94

Test - 1 FÖY SSSSSSSSSSSSS 04 1. (I) Altın kalpli bir insandı. (II) Gece gündüz de- 4. Kurumuş bir söğüt dalı meden arı gibi çalışır, karıncayı bile incitmezdi. Pas geçerek taşla karışık toprağı (III) Mahalledeki ağaçlar bile onun geçişini Gecenin alnını karışladı rastgele salınarak izlerdi hayran hayran. (IV) Bir gün suratı asıldı Bu karanlıkta umutlarım kırıldı durduk yere, gülmüyordu artık. Bu şiirde kullanılan söz sanatı aşağıdakiler- Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin den hangisidir? hangisinde herhangi bir söz sanatı yoktur? A) I. B) II. C) III. D) IV. A) Kişileştirme B) Abartma C) Konuşturma D) Benzetme 2. Bir damla yaş düşse oğulcuğunun gözünden 5. Ne ufacık bir elem, Ananın yüreğinde okyanusa dönerdi kederden Ne damla kadar keder… Ben, dünyaları sığdırdım küçücük yüreğime. Bu dizelerde kullanılan söz sanatı aşağıda- Bu şiirin son dizesindeki söz sanatının gös- kilerden hangisidir? tergesi aşağıdakilerden hangisidir? A) Abartma B) Kişileştirme C) Benzetme D) Konuşturma A) Kalbe dünyanın sığması B) Yüreğin dünyaya benzetilmesi C) Dünyanın konuşturulması D) Yüreğin küçücük olması 3. Sisler Bulvarı’nda seni kaybettim 6. Nar çiçeği yanakların vardı Sokak lambaları öksürüyordu Nar çiçeği bayrakların Yukarıda bulutlar yürüyordu Terk edilmiş bir çocuk gibiyim Cumhuriyet’in türküsüydü, tutkusuydu. Aşağıdakilerin hangisi, bu dörtlükte kullanı- Belden aşağı dökülen saçların. lan söz sanatlarından birinin göstergesidir? Bu dizelerde başvurulan söz sanatı aşağı- A) Sokakların terk edilmiş bir çocuk gibi anla- dakilerden hangisidir? tılması A) Abartma B) Benzetme B) Bulutların sis oluşumuna sebep olduğunun D) Kişileştirme söylenmesi C) Karşıtlık C) Sokak lambalarına insana ait bir özelliğin verilmesi D) Sisler Bulvarı’nda sokak lambalarının bu- lunması 95

FÖY 04 SSSSSSSSSSSSS 7. Atasözleri ve deyimlerimizde de söz sanatları- 10. Benzetme, bir benzeyenle kendisine benze- nın kullanıldığı görülmektedir. tilen arasındaki benzetme yönünün ortaya konmasıyla yapılır. Aşağıdakilerin hangisinde söz sanatı olan Aşağıdakilerin hangisinde benzeyenle ken- bir deyim ya da atasözü kullanılmamıştır? disine benzetilen arasındaki benzetme yö- A) Deveye “Boynun neden eğri?” demişler, nü söylenmemiştir? “Nerem doğru ki?” demiş. A) Çocuğun saçları ay ışığı gibi parlıyordu. B) Yapılan bütün hatalar gün gibi ortadayken tartışmak gereksiz. B) Buz gibi dondurucu bir havada dışarıday- dık. C) İncir çekirdeğine sığmayacak konularla bü- tün gün bizi meşgul ediyor. C) Sert yüzünün altında pamuk gibi kalbi var. D) İstediğini söyleyen, istemediğini işitir, der- D) Kıtlıktaki hayvanlar da ekinler gibi öldüler. ler. 8. (I) Yeni aldığımız arabanın hiçbir sorunu yoktu. 11. “Akşama kadar çiçeklere, böceklere şarkılar (II) Saat gibi çalışıyordu. (III) Bir süre sonra ök- söyleyen bu tatlı çocuk, sabaha dek çığlık- sürür gibi sesler çıkarmaya başladı. (IV) Belli ki larıyla yeri göğü inletiyordu.” cümlesinde bize anlatmaya çalıştığı bir derdi vardı. kullanılan söz sanatı aşağıdakilerden han- gisidir? Numaralanmış cümlelerin hangisinde her- A) Kişileştirme B) Konuşturma hangi bir söz sanatı yoktur? C) Abartma D) Benzetme A) I. B) II. C) III. D) IV. 9. Bıçak dövüyor bıçak, Bursa’da bıçakçılar, 12. Aklın ersin ermesin sevdama Bir dilim güneş gibi Bursa bıçakları. Senden yanayım, dedi yeşeren çiçek Bu şiirde kullanılan söz sanatı aşağıdakile- Bu dizelerde kullanılan söz sanatı aşağıda- rin hangisinde vardır? kilerden hangisinde vardır? A) Duru sabahların gün ışığında A) Dün gece rüyamda bir gül gördüm, Serili bir kaplan derisi deniz! Bana “Sensin benim kırmızım.” dedi B) Mazlumun ahı dağları devirir B) Ben büyürken hızla bugüne doğru Meğerki ellerini göğe açmaya mazlum Çocukluğumda giydiğim hırkam eskimiş C) Bir sinekten insana ne bela gele? C) Her yanım kapkaralara boyandı. Sineğin derdi kendine ağır. Beni gören sümbül bile utandı. D) Bir esaslı dost arar isen D) Desem ki her gün aynı tazelik. Gir de onu kendi gönlünde ara Bilsen ki hepsi aynı sadelik. 96

7. SINIF KON FÖY 05 U 04 METİN TÜRLERİ METİN TÜRLERİ Şiir Düzyazıdan farklı olarak duygu ve düşüncelerin söz sanatları yoluyla anlatıldığı metin türüne “şiir” denir. Şiirin düzyazıdan farkı, özel bir anlatım biçiminin olmasıdır. Şiirlerde duygular, hayaller ve düşünceler belli bir düzene bağlı olarak anlatılır. Şiir, dizelerden oluşan anla- tımıyla belli bir ahenk (uyum) içinde oluşturulur. Dize sonlarındaki ses benzerlikleri ve şiirde kullanılan ölçü bu ahengi sağlar. Şiirdeki anlatım güzelliği, şiir dilinde kullanılan yoğun anlatımdan kaynaklanır. Keloğlan başlayınca davulunu çalmaya Yanda yer alan şiirde ahenk, dize sonlarında koyu Bir dev çıkmış davuldan başlamış bağırmaya yazılmış sözcüklerdeki ses uyumuyla sağlanmakta- “Bunlar dostun değil, düşmanındır Keloğlan, dır. Bu ses uyumuna “kafiye (uyak)” adı verilir. Şiirdeki Bak, gör şimdi onları, ölecekler sopadan.” uyaklar, şiirin dilini düzyazıdan farklı bir biçime sokar. ETKİNLİK - 5 Aşağıdaki şiirde dize sonlarında ses benzerliği bulunan sözcüklerin altını örnekteki gibi çizerek birbirine ses bakımından benzeyen dizeleri harflerle eşleştiriniz.  Fare ile kargayı alarak yanlarına, ( a ) 7. Çünkü bize ayak uyduramazsın sen.” ( )  Çıkarlar uzun bir yola, ( a ) 8. Ok gibi çıkıp giderler evden. ( )  Ceylanla kaplumbağa. ( a ) 9. Çölün ortasından geçerler toz, duman. ( )  Az giderler, uz giderler ( a ) 10. Önlerine çıkar büyükçe bir kapan. ( )  Dere tepe düz giderler. ( a ) 11. Bakarlar, ceylan var içinde ( ) 1. Günlerden bir gün güzel gözlü ceylan, ( ) 12. Hemen işe koyulurlar ikisi iki yerde. ( ) 2. Gelmez olur gittiği uzak yoldan. ( ) 13. Karga bekçilik yapar, fare keser ağı, ( ) 3. Dostları bir tasa alır, ( ) 14. Güneşli bir kuşluk çağı, ( ) 4. Karga ile fare hemen yollanır. ( ) 15. Tam işleri bitip yol alacakları sıra ( ) 5. Kaplumbağaya derler: “Sen gelme, ( ) 16. Bir de bakarlar kaplumbağa arkada. ( ) 6. Otur buralarda, bizleri bekle. ( ) 97

FÖY 04 MMMMMMMMMMMMM • Şiirde Tema: Şiirin anlatımında dile getirilen duygu, düşünce veya hayale “tema” denir. Şiirlerde genel- likle duygular dile getirilir. Bu nedenle şiirin temasıyla şiirde işlenen duygu birbirine çok yakındır. Şiirlerde kullanılan en yaygın temalar şunlardır: aşk, yalnızlık, kahramanlık, sevgi, özlem, doğa, baharın gelişi, mut- luluk, hüzün, arkadaşlık, gurbet, ölüm, yaşama sevinci vb. ETKİNLİK - 6 Aşağıdaki şiirleri okuyunuz. Bu şiirlerin temalarının neler olabileceğini tahmin ederek altlarına yazınız. 1 2 Uçun kuşlar uçun, doğduğum yere Ormanlar azalıyor, gelmiyor kuşlar Şimdi dağlarında mor sümbül vardır. Kirleniyor her geçen gün kara toprak Ormanlar koynunda bir serin dere, Yetiştiremiyor bir çiçek, bir yaprak Dikenler içinde sarı gül vardır. Neye yarar çörek topraklar ve taşlar? ......................................................................... ......................................................................... ......................................................................... ......................................................................... 3 4 Geniş, siyah gölgesi hayatımı kaplayan Kara tren gelmez oldu Tepemde kanat açmış bir kartaldır yalnızlık Düdüğünü çalmaz oldu Kalp çarpıntılarıyla günleri hesaplayan Gurbet ele yar yolladım Bir benim olan masaldır yalnızlık. Mektubunu salmaz oldu ......................................................................... ......................................................................... ......................................................................... ......................................................................... 5 6 Delikanlım! İşaret aldığın gün atandan Kirazın derisinin altında kiraz Yürüyeceksin, millet yürüyecek arkandan Narın içinde nar Sana selam getirdim Ulubatlı Hasan’dan. Benim yüreğimde boylu boyunca Yürü hâlâ ne diye oyunda oynaştasın? Memleketim var. Fatih’in İstanbul’u fethettiği yaştasın. Canıma ciğerime dek işlemiş Yürü hâlâ ne diye gündelik telaştasın? Ne yana gitsem nafile Fatih’in İstanbul’u fethettiği yaştasın. Memleketin hâli gözümden gitmez. ......................................................................... ......................................................................... ......................................................................... ......................................................................... 98

FÖY 04 MMMMMMMMMMMMM Hikâye (Öykü) Gerçek ya da gerçek olma olasılığı bulunan, içinde olağanüstü hiçbir unsur bulunmayan olay yazılarıdır. Hikâyede olaylar sınırlıdır, uzun uzun anlatılmaz. Genellikle tek bir olay anlatılır ve anlatım yoğun bir şekilde yapılır. Bu nedenle hikâyelerin anlatımı kısa ve özlüdür, kahraman kadrosu sınırlıdır. Hikâyeler dört unsuru içinde barındıracak biçimde kurgulanır: • Olay: Hikâyede kahramanların başından geçen yaşantılardır. Gerçek ya da gerçeğe yakın olaylar biçi- minde karşımıza çıkar. • Kişiler: Olayın oluşmasında etkili olan ya da olayı yaşayan kahramanlardır. Olaylar kahramanların başın- dan geçer. Hikâyedeki olay, gerçek ya da gerçeğe yakın olacağı için hikâyelerde kahraman olarak insanlar vardır. • Yer: Olayın yaşandığı çevre veya mekândır. Olaylar bu çevrede ya da bu yerde geçer. • Zaman: Olayın yaşandığı dönem, gün, mevsim ya da günün belli bir anıdır. Hikâyelerde zaman çoğun- lukla belli olmakla birlikte bazı hikâyelerde zaman unsuru söylenmeyebilir. Hikâyelerin planı da diğer yazı türlerinde olduğu gibi üç bölümden oluşur: 1. Serim: Hikâyenin giriş bölümüdür. Bu bölümde olayın geçtiği çevre, kişiler tanıtılarak olaya giriş yapılır. 2. Düğüm: Hikâyenin bütün yönleriyle anlatıldığı en geniş bölümdür. 3. Çözüm: Hikâyenin sonuç bölümüdür. Olayların bir sonuca bağlanarak giderildiği bölümdür. ETKİNLİK - 7 Aşağıdaki hikâye örneğini okuyunuz. Bu hikâyedeki unsurları (yer, zaman, kahramanlar, olay) bul- maya çalışınız. KİBRİTÇİ KIZ Bir yılbaşı gecesiydi. Dondurucu, kavurucu bir soğuk vardı. Yoldan geçenler paltolarının yakasını kaldırmışlar, atkılarına bürünmüşler, hızlı hızlı yürüyorlardı. Kimi evine geç kalmış, acele ediyor, kimi bir eğlence yerine gidiyordu. Çocuklar koşuyorlar, birbirlerine kartopu atıyorlardı. Gecenin zevkini en çok onlar çıkarıyorlardı. Kahka- halarla gülüyorlar, sevinçle haykırıyorlardı. Yalnız bir çocuk vardı ki gelip geçenler onun farkında değildi. Ufak bir kız çocuğu… Başı açık, elbisesi yama içinde, yoksul bir kızcağız. Bir kapının önüne büzülmüş, çıplak ayaklarını altına almıştı. Soğuktan morarmış tir tir titriyordu. Üzerinde oturduğu taş basamakta buz gibiydi. Yavrucağız da sanki donmuş, bir buz parçası kesilmişti. Geniş bir mukavva kutunun içine sıralanmış kibrit kutularına bakarken gözleri yaşarıyordu. Evet, bu bir kibritçi kızdı. O gün bir tek kutu kibrit bile sata- mamıştı. Satsa, birkaç kuruş para kazansa kalkıp evine gider, annesiyle birlikte hiç olmazsa bir kâse sıcak çorba içerdi. Gidemiyordu çünkü o gün hiç kibrit satamadığını annesine söylemekten çekiniyordu. Soğuk- tan, üzüntüsünden titreyen kısık, incecik sesiyle “Kibrit var, kibrit!” diye bağırıyordu. Sokaktan geçenlerin hiçbiri başını çevirip bakmıyordu. 99

FÖY 04 MMMMMMMMMMMMM Ah, hiç olmazsa ayaklarında terlikleri olsaydı! Biraz önce, sokak sokak dolaşırken hızla geçen bir ara- banın önünden kaçmış, kaçarken terlikleri ayağından fırlamıştı. Karşı kaldırıma geçtikten sonra dönüp bakmış, hınzır bir çocuğun terlikleri kapıp kaçtığını görmüştü. Arkasından seslenmişti ama çocuk alaylı alaylı gülerek koşa koşa uzaklaşmıştı. Kibritçi kız bunun üzerine bir kapının girintisine sığınmış, oracığa kıvrılıp oturmuştu. Parmakları donmuş, sızlamaya başlamıştı. Kızcağız bu acıya dayanamadı, kutulardan birini açıp bir kibrit çıkardı. Parmakları uyuşmuştu, kibrit çöpünü elinde güçlükle tutuyordu. Eli titreye titreye çöpü duvara sürttü. Kibrit birden alev aldı; tatlı, yumuşacık, turuncu bir alev… Zavallı kız, kibriti bir elinden öbür eline geçirerek parmaklarını ısıttı. İçi de ısınmıştı. Sanki gürül gürül yanan bir ocağın karşısındaydı. Gözleri aleve dikilmiş, düşlere dalmıştı: Güzel bir odada, büyük bir oc- ağın karşısında oturuyordu. Arkasında kalın bir yünlü hırka, ayaklarında kürklü terlikler vardı. Isınmış, terlemeye bile başlamıştı. Derken kibrit sönüverdi. Kibritin sönmesiyle o tatlı düşler de sona ermişti. Kızcağızın parmakları yeniden donmaya, sızlamaya başlamıştı. Bir kibrit daha yaktı. Bu sırada soğuk bir rüzgâr esti. Kız kibrit sönmesin diye, duvardan yana döndü. Öbür elini aleve siper etti. Aleve bakarken karşısındaki duvar sanki eridi, birden açıldı, içerisi göründü. İçeride geniş bir oda vardı. Kar gibi bembeyaz örtü yayılmış bir masanın üzerine tabak tabak yiyecek dizilmişti. Sofrada gümüş şamdanlar yanıyor, odayı gündüz gibi aydınlatıyordu. Kibrit yana yana sonuna gelmişti, parmağını yakıyordu. Kızcağız çöpü yere atıverdi. Atmasıyla birlikte rüyası, sofrası siliniverdi. Üçüncü kibrit daha fazla düş yarattı: bir yaz gecesi… Kibritçi kız kırda bir ağacın altına oturmuş, yıldı- zlara bakıyor. Gece olduğu hâlde hava sıcak. Altındaki toprak, gündüz güneşten ısınmış, fırın gibi yanıyor. Küçük kız gözlerini yıldızlardan ayıramıyordu. Uzaktan uzağa gece kuşları ötüyor, kurbağalar bağrışıyordu. Derken bir yıldız kaydı, gökyüzüne geniş bir yay çizerek uzaklaştı, söndü. Kızcağız: “İşte, biri daha öldü” diye mırıldandı. Bir gün, ninesi söylemişti: Her yıldız düştükçe yeryüzünden biri ölürmüş. Ninesini bir daha görebilmek için bir kibrit daha çaktı. Soğuktan kaskatı kesilmiş, beyni durmuştu. O şimdi sokak ortasında olduğunu unutmuş, düşler dünyasına dalmıştı. Kibritin alevinde yine ninesini görüyor, onun sesini işitir gibi oluyordu. İşte ninesi geliyordu. Lapa lapa yağan karların arasından bir melek gibi iniyor- du. Geldi, geldi, geldi… Kollarını açtı, torununu kucakladı, aldı göklere doğru götürdü. Hikâyenin olay unsuru:..................................... ................................................................................ ................................................................................ Hikâyenin yer unsuru: ................... KİBRİTÇİ Hikâyenin kahraman unsuru: ................... ......................................................... KIZ ..................................................................... ......................................................... ..................................................................... ......................................................... ..................................................................... ......................................................... ..................................................................... Hikâyenin zaman unsuru:..................................... ................................................................................ ................................................................................ 100

FÖY 04 MMMMMMMMMMMMM ETKİNLİK - 8 Aşağıdaki yazı alanına, unsurlarını kurgulayacağınız bir hikâye yazınız. Hikâyenize başlık koymayı unutmayınız. Hikâyenizi bir büyüğünüzün yardımıyla sosyal medyada paylaşınız. ………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………… ………………………………………………………………………………………………………………………... ...............................……………............……………............……………................……………………………. 101

FÖY 04 MMMMMMMMMMMMM Hikâyenin Anlatıcı Özellikleri Olay yazılarının en temel özelliklerinden biri de anlatıcının bakış açısıdır. Olay anlatan yazılarda (hikâye, roman, masal) iki tür anlatıcı özelliği bulunur. • Birinci Kişi Anlatımı: Olayı anlatan kişinin de olayın içinde bulunduğu anlatım türüdür. Olay anlatılırken anlatıcının da herhangi bir şekilde olayın içinde olduğu vurgulanır. Bu tür anlatımlarda çoğu zaman birinci tekil kişi (ben) veya birinci çoğul kişi (biz) ekleri kullanır. Büyük bir kapının önünde durdum. Çevrede hiç kimse görünmüyordu. Bu ürkütücü sessizliğin içinde ne yapacağımı bilmiyordum. Benden önce buraya gelenler aynı hisse kapıldılar mı, diye düşündüm. Öyle ol- malıydı. Bu büyük kapının önüne gelen herkes, bu yalnızlık duygusunu benim gibi yaşamış olmalıydı. Bütün cesaretimi toplayıp kapının yanındaki zile iki kez bastım. Korktuğum sessizlik zil sesiyle biraz dağıldı, cesa- retlendim. Bu parçada altı çizili ekler ve sözcükler bize bu hikâyenin anlatıcısının da olayların içinde olduğunu göster- mektedir. Bu nedenle parçanın anlatımında “birinci kişi anlatımı” kullanılmıştır. • Üçüncü Kişi Anlatımı: Olayı anlatan kişinin hiçbir şekilde olayların içinde yer almadığı, sadece bir göz- lemci olduğu anlatım biçimidir. Üçüncü kişi ağzıyla anlatımlarda yazar, genellikle duyduğu veya gördüğü şeyleri anlatır. Bu tür anlatımlarda çoğu zaman üçüncü tekil kişi (o) veya üçüncü çoğul kişi (onlar) ekleri kullanır. Osman Efendi bir sabah müthiş bir baş ağrısıyla uyandı. İlaç aldı, geçmedi. Bir iki gün bekledi, ağrı devam etti. Doktor çağırdılar. Osman Efendi’yi muayene eden doktor hiçbir şey bulamadı. Birkaç ağrı kesici verdi. Lakin Osman Efendi’nin baş ağrısı artarak sürdü. Üstüne üstlük baş ağrısının yanı sıra gözleri de yaşarmaya başladı. Başka doktorlar çağırdılar. Osman Efendi Uşak’ın ileri gelenlerindendi, ağrılarını dindirecek olan kişiye servet vaat etti. Doktorların hiçbiri ağrıyı durduramadığı gibi ağrının sebebini de bulamadı. Ev halkı birbirine karıştı, baş ağrısından geceleri uyuyamayan Osman Efendi’yi İstanbul’a götürmeye karar verdiler. İstanbul’da en iyi doktorlar seferber oldu. Röntgenler, beyin tomografileri çekildi, testler yapıldı. Görünü- şe bakılırsa Osman Efendi turp gibiydi. Oysa dayanması gittikçe zorlaşan baş ağrısı ve gözyaşları hayatı çekilmez hâle getirmişti. Ağrı kesici iğnelerle zor ayakta duran Osman Efendi bu defa da apar topar yurt dışına götürüldü. O devirde Amerika değil İsviçre modaydı, Osman Efendi’yi İsviçre’ye götürdüler. Hafta- larca hastanede kaldı, onlarca profesör Osman Efendi’yi inceledi, farklı testler uyguladı. Yapılan işlemlerin, incelemelerin sonucunda Osman Efendi’de hiçbir şey bulamadılar. Osman Efendi ve çevresindekiler ne yapacaklarını şaşırdılar. Bu parçanın anlatıcısı hiçbir şekilde olayların içinde yer almamaktadır. Sadece gördüklerini, gözlemledikle- rini anlatmaktadır. Bu nedenle parçanın anlatımında “üçüncü kişi anlatımı” kullanılmıştır. 102

Test - 2 FÖY MMMMMMMMMMMMM 04 1. Aşağıdakilerin hangisinde anlatılan olayın 4. Aşağıdakilerin hangisinde üçüncü kişili an- yer unsuru belirtilmemiştir? latım kullanılmıştır? A) Önlerinde uzun bir yol ve geçmek zorunda A) Evin kapısına vardığımızda kapıyı hangi- oldukları karlı dağlar vardı. mizin çalacağını bilmiyorduk. Elimi cebime atıp anahtarları aramaya başladım. B) Arkamı döndüğümde seslenen kişinin ba- bam olduğunu fark ettim. B) Yatağa uzandığından beri uyuyamamıştı. Kafasındaki sorunları bir türlü atamıyordu. C) İki sokak ötedeki satıcıların sesi evin salo- Kan çanağı gözleriyle yanıma geldi. nuna kadar ulaşıyordu. C) Yola çıktıklarında bizi de arayacaklardı. Ku- D) Balkondaki saksıların hepsi yere devrilmiş, lağımız telefondaydı. Bir hayli gecikmiş ol- çiçeklerin toprağı dökülmüştü. maları hepimizi endişelendiriyordu. D) Işıkta toplanan kelebekleri hayranlıkla izle- di. “Ne kadar da güzeller!” diye geçirdi için- den. Yüzüne bir gülümseme yayıldı. 2. Genç kadının bakışları ağlamaklıydı. Yine de duygularını belli etmemeye çalışarak mutfak masasının üstündeki bir bardak suyu alıp ya- vaş yavaş içti. Şimdi daha iyi görünüyordu ve aldığı haberi herkese açıklayabilirdi. Bu parçada aşağıdaki hikâye unsurlarından hangisi bulunmamaktadır? A) Olay B) Kişiler C) Zaman D) Yer 3. (I) Kütüphanedeki insanlar, önlerine gömülmüş 5. Bugün bu ormana binlerce fidan dikilecekti. bir şekilde okudukları kitabın tadını çıkarıyor- Fidanların pek çoğu bir karıştan ufak, or- lardı. (II) Bu sessizlik ve kitap kokusu huzur man toprağının üzerinde öylece yatıyordu. verdi bana. (III) Salonun bir köşesinde oturan Fidanlara ilk damla sularını verecek olan bi- görevli de okuyordu. (IV) Bir an göz göze gel- donlar sabah erkenden fidanların dikileceği dik. alana taşınmıştı. Güneş yükselince hummalı bir çalışma başladı. Bu parçada numaralanmış cümlelerden Bu metinde aşağıdaki unsurlardan hangisi hangilerinde anlatım üçüncü kişi ağzıyla yapılmıştır? yer almamaktadır? A) I ve III. B) I ve II. A) Kişiler B) Olay C) I ve IV. D) II ve IV. C) Yer D) Zaman 103

FÖY 04 MMMMMMMMMMMMM 6. Bu gürültüde ne söylediği anlaşılmıyordu. El 8. Aşağıdakilerin hangisinde anlatım birinci işaretleriyle biraz daha yüksek sesle konuş- kişi ağzından yapılmıştır? masını söylediler. O da bizimle anlaşamıyordu. Böylece uzun bir zaman geçti. A) Tozdan göz gözü görmeyen bir sokakta kaybolmuştu. Etrafına bakındı, tanıdık bir Bu parçada geçen altı çizili sözcüklerden yüz bulsa işi kolaydı. hangisi bu parçanın anlatımının birinci kişi B) İşler tersine dönmüş, akrabalarımızın hepsi ağzından yapıldığını göstermektedir? bizden korkar olmuştu. İşin aslını bilmeden davranıyorlar, dedi babam. A) gürültüde B) söylediler C) bizimle D) böylece C) Yapılacak bir yığın iş olduğunu düşündükçe yataktan çıkmak istemiyordu. Saatine bak- tı, öğlen olacaktı neredeyse. D) Dizlerini bükerek oturmaktan sıkılmış, ayakları uyuşmuştu. Kimseye belli etmeden uzattı ayaklarını, rahatladı. 7. Aşağıdakilerin hangisinde birinci kişi anla- 9. Büyük umutlarla geldiğim okuldan kırgın ayrı- tımı kullanılmıştır? lıyordum. Burada her şeyin daha farklı olaca- ğını düşünmüş, hayal ettiğim projelere destek A) Akşam yorgunluğu iyice çökmüştü üstüne. olacaklarını sanmıştım. Destek olmayı geçtim, Gözleri kapanıyordu. Bir an önce uyumak hayallerimin neler olduğunu dinlemediler bile. ve sabaha dinlenmiş olarak uyanmak isti- Ama bu okulun da kapısından son kez çıkar- yordu. ken umudumu kaybetmemeye karar verdim. B) Bildikleri bütün yerlere baktılar. Deliye dön- Bu parçada aşağıdaki hikâye unsurlarından müşlerdi. Saatler ilerledikçe ve beni bula- madıkça daha da telaşlanıyorlardı. hangisine yer verilmemiştir? C) İçeri girip pencerenin önünde oturdu. So- A) Olayın geçtiği zamana nunda hayallerine kavuşmuş, bütün hayatı boyunca beklediği amacına ulaşmıştı. B) Yer unsuruna D) Her gün pazar yerinden geçip hiç tanımadı- C) Kahramanın duygularına ğı insanlara selam vermeyi seviyordu. Her sabah yaptığı gibi yine pazar yerine yönel- D) 1. kişi anlatımına di. 104

Test - 3 FÖY 04 1. Aşağıdakilerin hangisinde anlatım üçüncü 3. Aşağıdakilerin hangisinde birinci kişili an- kişi ağzından yapılmıştır? latım kullanılmıştır? A) Kışın ortasında tatile gitme fikri bana pek A) Arabasını park edip markete girdi. Ne ala- cazip gelmedi. Bir bahane bulup gideme- cağını çoktan unutmuştu. yeceğimi söyledim. Bana kızdılar. B) Kardeşim yaptığı resmi görmemi istiyordu. B) Defterimin arasındaki yaprak iyice kuru- Odasına gidip resmini getirdi. muş, incelmişti. Bir çınar yaprağıydı. En yakın dostlardan birinin adı yazıyordu üs- C) Bugün doktorla olan randevusuna geç kal- tünde. mış, işleri hep ters gitmişti. C) Öyle acele etmiştim ki evden çıkarken çan- D) Öfkeli kalabalığın tam ortasında kaldı. İn- tamı unuttuğumu fark ettim. Geri dönecek sanların ne dediğini anlamaya çalışıyordu. zaman yoktu, uçağa yetişmeliydim. 4. İki kişi vapurdan indiler. Rüzgârda ters dönen D) Terliklerini koyduğu yerde bulamıyordu. An- nesine, terliklerini görüp görmediğini sordu. şemsiyelerini düzelttiler. Beklediğim insanların Bir yandan da aranmaya devam ediyordu. bunlar olduğunu düşündüm. Bu parçada geçen altı çizili sözcüklerden hangisi, anlatımının birinci kişi ağzından yapıldığını göstermektedir? A) indiler B) düzelttiler C) insanların D) düşündüm 2. Aşağıdakilerin hangisinde anlatım birinci 5. Aşağıdakilerin hangisinde yer unsuru belir- kişi tarafından yapılmıştır? tilmemiştir? A) Derin bir sessizlik oldu. Kimse ne diyeceği- A) Bir dahaki buluşmamız Edirne’de olacaktı. ni bilemiyordu. Bazıları alçak sesle düşün- O güne kadar hazırlıklarımızı tamamlama- celerini tartışıyorlardı. lıydık. B) Katıldığım ilk yarışmada elenmek gurur B) Bildiği ne kadar güzel söz varsa söyledi oğ- kırıcı olmuştu. Eve giden yol bugün daha luna. Şefkatle yaklaştı, dinletemedi. uzun, daha yorucuydu. C) Hava birden aydınlandı. Doğanın bütün C) İlk maaşıyla annesine söz verdiği koltuk sesleri evin pencerelerinden içeri doldu takımını almıştı. Tam da annesinin sevdiği sanki. gibiydi: geniş ve açık renkli. D) Buradaki diğer insanlar gibi, o da bu köyün D) Kitaplarını toplayıp odadan çıktı. Kedini kurallarını iyi bilir ve kurallara uygun yaşar- yorgun ama mutlu hissediyordu. Bu sınavı dı. geçecekti. 105

FÖY 04 6. Yıllar sonra tekrar gördüğü bu evin güzelliği 8. “Sergide boy gösteren resimlerin hepsi - - - -” karşısında gözlerine inanamadı. Aradan ge- cümlesi aşağıdakilerden hangisiyle ta- çen bunca zamana rağmen hiçbir şey eski- mamlanırsa parçanın anlatımı üçüncü kişi memiş, sanki yenilenmişti. Bu evde zaman tarafından yapılmış olur? geriye doğru gitmiş gibiydi. Ama nasıl olurdu? Görmeyi beklediği şeyle, gördüğü şey arasın- A) benimkilerin aynısıydı sanki. daki fark o kadar büyüktü ki şaşırmamak elde B) bana çok çekici gelmişti. değildi. C) aynı sanatçıya ait eserlerdi. D) tıpkı düşlerimdeki gibiydi. Bu parçada anlatılanlarla ilgili olarak aşağı- 9. Evimizin bahçesi çok geniş olmasına rağmen dakilerden hangisi söylenemez? biz yine de komşunun evinin arkasındaki ar- A) Olayın hangi mevsimde yaşandığı bilin- sada top oynamayı tercih ederdik. Yine bağıra mektedir. çağıra top oynadığımız günlerin birinde, duva- rını kale direği olarak kullandığımız evin sahibi B) Olayın anlatıcısıyla kahramanı farklı kişiler- top oynadığımız yere gelerek bizi bir araya dir. topladı. “Çocuklar, size bir teklifim var.” dedi. C) Anlatılanlar tek bir olay çevresinde geliş- Bu öykünün geçtiği yer unsuru aşağıdakile- mektedir. rin hangisinde doğru belirtilmiştir? D) Olay anlatılırken merak unsuruna yer veril- miştir. A) Evin bahçesi B) Top oynanan arsa C) Sokaktaki park D) Spor salonu 7. Yıllar süren yorucu çalışmaların sonucunda ni- 10. (I) Karnemi aldığım gün heyecandan titriyor- hayet - - - - projeyi tamamlamayı. Herkes çok dum. (II) En çok da babamın ne diyeceğini mutluydu. Bir an önce tanıtım yapılmalı ve bu merak ediyordum. (III) Okuldaki öğrencilerin haber herkesle paylaşılmalıydı. tamamı henüz karnelerini almamışlardı. (IV) Öğretmenler, ellerinde karnelerle sınıflara giri- Bu metinde boş bırakılan yere, aşağıdaki- yorlardı. lerden hangisi getirilirse parçanın anlatımı Bu parçada numaralanmış cümlelerden birinci kişi tarafından yapılmış olur? hangilerinde anlatım birinci kişi ağzıyla ya- pılmıştır? A) başardılar B) başarmışlardı A) I ve II. B) I ve III. C) başarmıştık D) başaracaklardı C) II ve IV. D) III ve IV. 106

Test - 4 FÖY MMMMMMMMMMMMM 04 1. Aşağıdakilerin hangisinde olay unsuru bu- 3. Aşağıdakilerin hangisinde anlatım üçüncü lunmamaktadır? kişi tarafından yapılmıştır? A) Düşüncelerimi açıkladığımda bütün salon A) İçimden geçenleri Efe de biliyordu. Bu yüz- şaşırmıştı. Kimse benden bunu beklemiyor- den telaşlanmıştı zaten. Gözlerini hızlı hızlı du. kırparak konuştu. B) Evrendeki en akıllı canlı insandır. Akıl, in- B) Bunca saat beklediğimize değmiş, balıkla- sanda var olan en değerli hazinedir. rın en tazesini almıştık pazardan. Elimizde poşetler, eve doğru yürüdük. C) Eşyalarını toplayıp beklemeye başladılar. Az sonra tren gelecekti. C) Şekersiz kahveyi oldum olası sevmişimdir. Hele Ulu Çınar’ın altındaki masalarda içti- D) Yabani hayvanların kol gezdiği bu ıssız yer- ğim kahveleri hiç unutmadım. de tek başına kalmıştı. İçini bir ıssızlık kap- ladı. Korkmaya başladı. D) Yine dediğini yapmış, mahalledeki bütün evlerin duvarlarına sevdiği kızın adını yaz- mıştı. Mahalleli buna da ses etmedi. 2. Aşağıdakilerin hangisinde anlatım üçüncü 4. Raflardaki bütün kitaplar yerlere saçılmış, bu kişi ağzından yapılmıştır? küçük kütüphaneyi düzene sokmak için har- canan bütün emek boşa gitmişti. Bunun so- A) Bir akşam kuzenlerimle toplandık. Dışarı rumlusunu tahmin etmek zor değildi. Hemen çıkmak için babamdan izin istedik. salona geçip kardeşini bulmalıydı. B) Sepetlere doldurduğumuz meyvelerin hep- Bu parçanın hikâye unsurları için aşağıda- si çürüktü. Bir işe yaramazlardı. kilerden hangisi kesin olarak söylenemez? C) Kavşağı geçen arabalardan biri ters yöne girdi. Trafik bir anda tıkandı. A) Hikâyede yer unsuru bulunmaktadır. D) O gece benim de bir şarkı söylememi iste- B) Zaman unsuru belirtilmemiştir. diler. Çok utanmıştım. C) Anlatılan olay bir öyküden alınmıştır. D) Olay, kahramanın ağzından anlatılmıştır. 107

FÖY 04 MMMMMMMMMMMMM 5. Ovada, sıcak güneşin altında çalışan işçiler 8. Sabah henüz mesai başlamadan müdürün yaz boyunca pamuk hasatıyla uğraşıyorlardı. odasına gelmiş, kendisiyle görüşmek isteyen Bu yaz ise Çukurova’ya bereket inmiş, her yer kişinin kim olduğunu merak ediyordu. On beş pamuk tarlası olmuştu. Ama mevsim de inadı- yıldır bu fabrikada ustabaşı olarak çalışmasına na sıcaktı. Bu yüzden işçiler gündüz uyuyup rağmen ilk kez müdür tarafından çağrılıyordu. gece çalışmaya karar vermişlerdi. Yüreği heyecanla çarpmaya başladı. Aşağıdakilerden hangisi bu hikâyenin un- Bu parçanın anlatımı ile ilgili olarak aşağı- surlarından biri değildir? dakilerden hangisi söylenemez? A) Pamuk tarlalarının bulunduğu ova A) Hikâyenin zaman unsuru belirtilmiştir. B) İşçilerin tarlalarda pamuk toplamaları B) Olayın geçtiği yerden söz edilmiştir. C) İşçilerin gündüz çalışmaya karşı çıkmaları C) Üçüncü kişi anlatımı yapılmıştır. D) Pamukların gece toplanmaya karar veril- D) Olağan dışı bir olay anlatılmaktadır. mesi 6. “Durakta bekleyen genç kız - - - -” cümlesi 9. 1. Metin: aşağıdakilerden hangisiyle tamamlanırsa Bir bahar günü tamamladığım yolculuğumu parçanın anlatımı birinci kişi tarafından ya- beş ayda tamamlayarak evime döndüm. Yolda pılmış olur? karşılaştığım her şey, insan aklının sınırlarını zorlayan türdendi. En çok da dev kanatlarıyla A) biraz sıkıntılı gibi görünüyordu. her gün Dünya’nın çevresini altı kez dolaşarak B) sık sık saatine bakıyor, surat asıyordu. insanlara talih dağıtan kuşlar şaşırtmıştı beni. C) kimseyi duymayacak kadar dalgındı. D) hepimizden önce otobüse bindi. 2. Metin: 7. “Biraz önce bitirdiği şiirini - - - -” cümlesi Büyüdüğünde, dünyadaki bütün savaşları bi- tirecek bir makineyi yapmanın hayaliyle gidi- aşağıdakilerden hangisiyle tamamlanırsa yordu okuluna. Her gün heyecanla yatağından parçanın anlatımı birinci kişi tarafından ya- kalkıyor, okula koşuyor ve bulabildiği her şeyi pılmış olur? okuyordu. A) dikkatle okuyarak inceledi. Bu metinlerle ilgili olarak aşağıdakilerden B) bir dergiye gönderebilirdi. C) bize yüksek sesle okudu. hangisi söylenemez? D) okuduğunda annesi duygulandı. A) İki metnin kişi anlatımları farklıdır. B) İkinci metinde zaman unsuru belirgindir. C) Her iki metin de olay yazısından alınmıştır. D) Metinlerde gerçek dışı olaylar anlatılmıştır. 108

FÖY 04 MMMMMMMMMMMMM Roman • Masal kahramanları çoğunlukla gerçek hayat- ta göremeyeceğimiz türden olağan dışı varlık- Tıpkı hikâyelerde olduğu gibi hayatta olması müm- lardır. kün ya da olmuş olayların geniş bir kahraman kad- rosu ile birden fazla yerde ve zamanda anlatıldığı Masal Örneği: yazı türüdür. PARMAK ÇOCUK Hikâye ve roman birbirine çok benzer. Aralarındaki farklar şunlardır: Bir varmış, bir yokmuş. Evvel zaman içinde, kalbur saman içinde... Pire berber iken, deve tellal • Hikâyeler romanlardan daha kısadır. iken, ben anamın beşiğini tıngır mıngır sallar iken. • Hikâyelerin anlatımı tek olay üzerine kuruludur. Tıngır elek, tıngır felek demişler, bu masalı şöyle anlatmışlar: Romanlarda ise birbirini takip eden ve iç içe geçmiş olaylar vardır. Vaktiyle yoksul bir oduncu varmış. Karısı ve yedi • Hikâyelerde olayların geçtiği yer romana göre çocuğuyla bir kulübede otururmuş. Çocukların daha dardır. Romanda çevre daha geniş anla- en sonuncusu minicikmiş. Ona “parmak çocuk” tılır. adını takmışlar. • Hikâyelerde kahraman kadrosu dardır. Ro- manların ise daha geniş bir kahraman kadrosu Günün birinde parasızlıktan yiyeceksiz kalmışlar. vardır. Ne yapacağını şaşıran anne ile baba çocukları or- • Hikâye kahramanları yüzeysel özellikleriyle mana bırakmaya karar vermişler belki zengin bir tanıtılır, derin betimlemeler yapılmaz. Roman avcı onları alır götürür diye. kahramanları ise ayrıntılı bir şekilde anlatılır. İç dünyalarıyla ilgili ayrıntılar verilir. Parmak çocuk onların konuşmalarını duyup ce- plerini beyaz çakıl taşlarıyla doldurmuş. Onları Romanlar çok uzun anlatım türleri oldukları için bu- birer birer yere atmış. Bu taşları izleyen çocuklar rada örneğine yer vermemiz mümkün değildir. evlerine dönebilmişler. Masal Anne ile baba çocukları yine ormana götürüp bırakmışlar. Ama parmak çocuk bu kez yola ek- Masalların roman ve hikâyeden farkı, olağanüstü mek kırıntısı atmış. Ne yazık ki kuşlar kırıntıları olayları ve kahramanları anlatmasıdır. Masallarda yemiş. yer ve zaman da gerçek dışı olduğu için genellikle belirsizdir. Çocuklar korkudan ağlamaya başlamışlar. Parmak çocuk ağaca tırmanmış. Uzaktan ışığı yanan bir ev Masalların özellikleri: görmüş. Gidip kapıyı çalmışlar. • Masallar çoğunlukla sözlü kültür içinde yaşar. Kapıyı açan kadın “Burası devin evidir. O, Ama yazıya geçirilmiş masallar da vardır. çocuk yer.” demiş. Sonra çocukları yatağın altı- • Masalların başında tekerleme söylenir. Teker- na saklamış. Dev eve gelince çocukları bulmuş. “Şimdi karnım tok. Yarın hepinizi yerim.” demiş. leme, kalıplaşmış sözlerden oluşan bir giriştir. • Masalların amacı ders vermektir. Bu nedenle Dev ile karısının yedi tane kızları varmış. Başlarında altın taçları, geniş bir yatakta uyuyorlarmış. Par- eğitici bir yöne sahiptir. mak çocuk kardeşlerinin takkelerini almış, küçük • Masalların sonu her zaman mutlu biter ve so- dev kızların taçlarıyla değiştirmiş. Böylece devin evinden kızların kılığına girerek kaçabilmişler. nunda iyiler kazanır. Eve döndüklerinde oduncu ve karısı çok pişman olduklarını söyleyip çocuklarına sarılmışlar. Ve parmak çocuk ile kardeşleri sonsuza kadar mutlu yaşamışlar. 109

FÖY 04 MMMMMMMMMMMMM Fabl Anı (Hatıra) Fabl bir masal türüdür, “kahramanları hayvanlar Gerçek hayatta yaşanmış ve insanların hayatında iz olan masallar” olarak tanımlanır. Fabl türü masal- bırakan olayların belli bir süre geçtikten sonra an- larda kişileştirme ve konuşturma sanatlarına yoğun latıldığı yazı türüdür. Yazar, kendi başından geçen biçimde başvurulur. Fabl türünde Ezop ve La Fon- ya da başkasının yaşadığı olayları kendi bakış açı- taine (Lafonten) en çok ürün veren sanatçılardır. sından yansıtır. Fabl Örneği: Anı Örneği: SALYANGOZ VE EVİ Bir bayram sabahıydı. Yaşım 11-12 ya vardı ya yoktu. Her zamanki gibi en güzel elbiselerimizi Salyangozları bilir misiniz? Onlar da tıpkı ka- giymiş, harçlıklarımızı almış, kendimizi caddelere, plumbağalar gibi evlerini sırtlarında taşırlar. Bir sokaklara atmıştık. Yanımda iki arkadaşım daha zamanlar evini sırtında taşımaktan hoşlanmayan vardı. Sokakta dolanırken, birisi sınıf arkadaşım sevimsiz bir salyangoz yaşarmış. Üstelik evinin olan iki kardeşle karşılaştık. Kendimizce bayram- rengi de hiç hoşuna gitmezmiş. laştıktan sonra harçlıklarımızdan bahsetmeye başladık. Bizim salyangoz, kelebek ve uğurböceğini çok severmiş. Arada bir onlarla dertleşir, sırtında Bu iki kardeşin ailesi son derece yoksuldu. Bi- taşıdığı evi onlara şikâyet edermiş. “Ah, keşke!” zim de durumumuz pek iyi değildi aslında fakat dermiş, “Evimi sırtımda taşımak zorunda olmas- harçlıklarımızı kıyaslayınca çok kötü oldum. O aydım. Hadi taşıyorum, bari sizinki gibi bol desenli zamanki parayı hatırlamıyorum ama, benim 10 li- ve renkli olsaydı.” ram varsa bu iki kardeşin her birinde 1 lira vardı. O an, çocuk olmama rağmen içim burkuldu. Kelebek ve uğurböceği birgün salyangoza: Çıkardım harçlığımı, onların da harçlığı benimki- “Sevgili arkadaşımız!” demişler, “Hani evim ren- siyle eşit olacak şekilde onlara verdim. Sadece kli olsun diyorsun ya biz çaresini bulduk. Ressam bayramlarda sahip olduğu harçlığı başkasına ver- olan bir tırtıl var. Seni ona götürürsek eğer evini mek, bir çocuk için hiç de kolay değildir aslında. rengârenk boyar.” Ama o zaman bambaşka duygular yaşamıştım. Salyangoz buna çok sevinmiş. “Ne duruyoruz? Aradan çok uzun yıllar geçtikten, yani ben 27- Hemen gidelim!” demiş. Böylece düşmüşler 28 yaşlarıma geldikten sonra, o zaman yanımda yola. Tırtılın kapısını çalmışlar. Gelen misafirleri olan bir arkadaşım hatırlattı: “O zaman, senin o dinleyen tırtıl, boyalarını ve fırçasını alıp çalışmaya hareketinden ne kadar çok etkilenmiştim.’’ dedi. başlamış. Sonunda salyangozun evine çok gü- Bu sözü duyunca ben de çok etkilendim doğrusu. zel desenler çizmiş. Salyangoz yeni görüntüsünü Yaptığım güzel bir davranışın takdir edilmesi ve beğenmiş beğenmesine ama yine de evinin sırtın- uzun yıllar hatırlanması beni onurlandırmıştı. da olması onu çok üzüyormuş. Dönüş yolculuğunda üç arkadaş şiddetli bir yağmu- ra yakalanmış. Kelebek ve uğurböceği öyle ıslan- mışlar ki sele kapılmaktan zor kurtulmuşlar. Oysa salyangoz hemencecik evinin içine girmiş. Yağmur dinip de evinden dışarı çıkınca, arkadaşlarının perişan halini görüp üzülmüş. Sonra da kendi ken- dine şöyle düşünmüş: “İyi ki saklanabileceğim bir evim var. Rengi olmasa da beni yağmurdan koruyor ya.” Sevimli salyangoz bu olaydan sonra bir daha hiç üzülmemiş. 110

FÖY 04 MMMMMMMMMMMMM ETKİNLİK-9 Günlük (Günce) Aşağıdaki yazı alanına bir anınızı yazınız. Bir gün içerisinde yaşanan olayların o günün so- Yazınızı, anı türünün özelliklerine uygun yaz- nunda günü gününe yazıya geçirilmesiyle oluşan maya çalışınız. Yazınızı tamamladıktan sonra türdür. Günlükler tarihi belge olarak da önemli bir öğretmeninizle kontrol ediniz. yere sahiptir. ........................................................................... Günlük Örneği: ........................................................................... ........................................................................... 22.05.2019 ........................................................................... ........................................................................... Sabah uyandığımda böyle bir gün yaşayacağımı ........................................................................... hiç tahmin etmezdim. Sıradan bir gün gibi başladı ........................................................................... bugün. Uyandım, kahvaltımı yaptım, okula kadar ........................................................................... yürüdüm. Okula vardığımda beni bir sürpriz bek- ........................................................................... liyordu: Daha okul kapısından girer girmez ark- ........................................................................... adaşlarım hep birlikte doğum günümü kutladılar. ........................................................................... Okulda ilk defa bugün doğum günüm kutlandı. ........................................................................... Öyle mutlu oldum ki… ........................................................................... ........................................................................... 05.02.2017 ........................................................................... ........................................................................... Annem aramıştı bugün. Kasabamızın kokusunu ........................................................................... taşıyan bir sesle usulca \"Ne yapıyorsun oğlum, ........................................................................... iyi misin? Baban geliyor oraya.\" dedi kulağıma. ........................................................................... İçimdeki ses, dört yüz altmış kilometre gitmiş de ........................................................................... oradan annemi taklit ediyormuş gibi geldi bir an. ........................................................................... Elimde ahize, boş boş duvara baktım. Toparlanın- ........................................................................... ca annemden kaç trenine bindiğini öğrenerek ba- ........................................................................... bamı karşılamak üzere tren garının yolunu tuttum. ........................................................................... Her taraf buz olduğundan arabayı çıkarmaya ce- ........................................................................... saret edemedim ve otobüse bindim. Sıkış tıkış bir ........................................................................... yolculuktan sonra gara vardığımda ikinci peron- ........................................................................... daki trenin yanındaydı babam. Elini öptüm, hasret ........................................................................... giderdik. Benim için güzel bir sürpriz oldu. ........................................................................... Günlük tutmanın birçok faydası vardır. Öncelikle gelecekte önemli bir bilgi kaynağı olarak kullanı- labilir. Bunun yanında, yapılan araştırmalar günlük tutan insanların hafızalarının daha güçlü olduğunu göstermektedir. Bu nedenle öğrencilerin ilkokul ça- ğından itibaren günlük tutmaları tavsiye edilir. Siz de bir an önce düzenli bir şekilde günlük tutmaya başlarsanız bunun çok büyük faydalarını görecek- siniz. 111

FÖY 04 MMMMMMMMMMMMM Biyografi (Yaşam Öyküsü) sokmasına karşı kullanılan panzehri oluşturmuştur. Kişilerin doğumlarından itibaren yaşam öykülerini İbn-i Sina’yı büyük üne kavuşturan bir başka yönü anlatan yazılardır. ise psikolojik hastalıkların tedavisinde gösterdiği üstün kabiliyettir. Birçok ülkede ruh hastası olarak • Yaşam öyküsü anlatılan kişinin hayatı tarih sı- kabul edilmeyen, ateşlere atılan ve deli diye ni- rasına göre verilir. telendirilen insanları tedavi etti. • Biyografi yazarları tarafsız bir tutumla yazılarını Yukarıda belirtiğimiz gibi İbn-i Sina çalışma alanı kaleme alırlar. olarak sadece bir dalı seçmemiş, değişik bilim dallarında çalışmalar yapmıştır. İbn-i Sina’nın • İçinde kurgusal bir unsur bulunmaz, anlatılan- küçüklü büyüklü 726 eseri mevcuttur. lar tamamen gerçeğe dayanır. Otobiyografi (Öz Yaşam Öyküsü) • Üçüncü kişi anlatımı kullanılır. Bir kişinin kendi hayatını anlattığı yazılardır. Biyog- • Biyografisi anlatılan kişinin hayatındaki önemli rafilerin “birinci kişi anlatımıyla” yazılmış biçimidir. olaylara yer verilir. Bir yazar kendi yaşam öyküsünü yazarken de nes- nel davranmalıdır. Biyografi Örneği: Otobiyografilerle biyografilerin tek farkı anlatıcı İBN-İ SİNA bakış açısıdır. Biyografilerde üçüncü kişi anlatımı kullanılırken otobiyografilerde birinci kişi anlatımı Asıl adı Hüseyin’dir. 980 yılında Buhara’nın Afşin kullanılır. köyünde dünyaya geldi. İlköğrenimini doğum yeri olan Buhara’da yaptı. Çeşitli hocalardan matem- Otobiyografi Örneği: atik, hukuk, mantık ve felsefe öğrendi. Kreş yılları (1964) Usluydum. İbn-i Sina, asıl ününü tıp konusunda gösterdi. Bu konuda teorik olarak öğrendiklerini hastalar üze- Sabah bir koltuğun üzerine bırakırlar, akşam gelip rinde uygulamaya koyarak hekimliği bilimsel te- oradan alırlardı. mellere oturttu. Çağının Buhara sultanını başarılı bir şekilde tedavi etmesi üzerine saraya alınan Utanılacak kadar normaldim. Hiçbir oyuncağımı İbn-i Sina, buradaki kitaplardan faydalanarak tıp kırmadım, zil çalıp kaçmadım, Ayşegül’lerimi yırt- biliminde seçkin bir yere geldi. Başta tıp olmak madım. Şimdi onları tek tek oğlum yırtıyor. üzere biyoloji, jeoloji, astronomi, fizik, matematik ve felsefe gibi birçok değişik bilim dalına önemli Pazarları Ankara’da banyo günüydü. Koca odun katkıları oldu. parçalarıyla zor yanan kazanların kaynar sularında tuğla büyüklüğünde yeşil sabunları kafama yiye Bağırsak sistemi hastalıklarının su ve toprak yiye yıkandım. yoluyla yayılma gösterdiğine dikkat çekti. Bağır- sak solucanı, menenjit, göğüsteki iltihaplanmalar Babamdan fiske yemedim ama annem feci kese- ve karaciğer apsesi üzerine detaylı incelemeler ler ve vurdu mu çınlatırdı. yaptı. Sarılık hastalığının ilacını ve tedavi şekillerini buldu. Hastalıkların teşhisinde nabzın önemi ve el Babamla 6. yaş günümde Lunaparkta alnıma ya- ile muayene metodu da yine ona aitir. Şarbonu da zısını bırakan kazanın izlerini silmeye çalışıyoruz. ilk defa o tarif etti ve şeker hastalarının idrarında (16.06.1966) Ulus’ta Kontrol Bebe’den giyinirdim. şeker bulunduğunu da ilk defa o teşhis eti. 6 yaşımda feci bir trafik kazası geçirdim. Bir mini- Cilt hastalıklarıyla da uğraştı. Bilhassa ameliyatta büs taklalar atarak geldi ve içinde bulunduğumuz şiddetli ağrıları halletmek amacıyla ilaç geliştirdi. Citroen’in üstüne çöktü. Arabanın motoru dizleri- Yine bitkilerden elde ettiği başka bir ilacı ise yılan me bindi, kafam ön cama geçti. Alnıma çizili yara, alın yazısı değil, kaza kalıntısıdır. 112

FÖY 04 MMMMMMMMMMMMM ETKİNLİK-10 Haber Yazısı Belli bir zaman içerisinde gerçekleşen olayların Aşağıdaki yazı alanını kullanarak aile okuyuculara anlatıldığı gazete veya İnternet yazı- büyüklerinizden birinin biyografisini ve kendi larıdır. yaşam öykünüzü yazınız. Yazılarınızı tamam- ladıktan sonra öğretmeninizle kontrol ediniz. • Haber yazılarında 5N (ne oldu, ne zaman oldu, nasıl oldu, nerede oldu, niçin oldu) 1K (kim/ Biyografi: kimler yaptı) sorularının cevapları bulunur. ........................................................................... ........................................................................... • Haber yazıları ilginç, tarafsız, açık ve doğru bil- ........................................................................... giler içermelidir. ........................................................................... ........................................................................... ETKİNLİK-11 ........................................................................... ........................................................................... İçinde 5N 1K sorularının cevabı olacak şekil- ........................................................................... de bir haber yazısı kurgulayarak aşağıdaki ........................................................................... yazı alanına yazınız. ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... Otobiyografi: ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... ........................................................................... 113

FÖY 04 MMMMMMMMMMMMM Söyleşi (Sohbet) ETKİNLİK-12 Yazarın gündelik olaylarla ilgili düşüncelerini anlat- tığı yazılardır. İçten bir üslubu ve okuyucuyla soh- Aşağıdaki metinlerin hangi yazı türlerinin bet eder gibi bir havası vardır. örneği olduğunu altlarındaki boşluklara ya- zınız. • Yazar, karşısında okuyucusu varmış gibi dav- ranır. 1. Annemin beni zamanında elçiliklere götürme- sinin faydasını görmeye başlamıştım. Tanıdı- • Konu sınırlaması yoktur. Her konu sohbet ko- ğım elçiler, elçi eşleri vardı. Çoğu, görev yap- nusu olabilir. tıkları ülkenin ressamlarından bir eser almayı içtenlikle istiyordu. Onlara âdeta danışmanlık • Yazar kişisel duygu ve düşüncelerini anlatır. yapıyor, tavsiyelerde bulunuyordum. Resmin • Düşünceler ortaya konurken kanıtlama amacı öneminin kavranmaya başlandığı bir dönemdi. güdülmez. --------------------------------------------------- Söyleşi Örneği: 2. 1940’ta mezun olan İnalcık, Timur hakkında hazırladığı bir seminerle Fuat Köprülü’nün Soğuğa dayanmanın en emin çaresi soğuğu dikkatini çekti, onun takdir ve tavsiyesiyle 30 sevmektir, derler. Gerçekten insan soğuğu aradığı Nisan 1940’da AÜDTCF Yeni Çağ Kürsüsüne zaman, ne kadar şiddetli olursa olsun, etkilen- ilmî yardımcı tayin edildi. 1942’de Türkiye’de mez. Sıcacık şehir dururken karlı dağlara çıkan- sosyo-ekonomik tarih yazıcılığının ilk örnek- lar, vaktinden önce kışı arayanlar vardır. Karların lerinden biri olan \"Tanzimat ve Bulgar Mese- içinde, gömleklerini de çıkararak bir pantolonla lesi\" adlı teziyle doktor oldu. âdeta çıplak gezerler. Soğuk, sıfırın çok altında olduğu hâlde onları üşütmez. Soğuğu sevdikleri --------------------------------------------------- için ona seve seve dayanırlar. Hayata dayanmanın en emin çaresi de hayatı sevmektir. İnsan, bir kere 3. Sanatçıların birbirlerini beğenmemeleri, çe- hayatı sevince onun bütün külfetlerine katlanır; kememeleri bazen da birbirlerini herkesten hiçbiri ağır gelmez. Sizi çok seven anneniz nasıl iyi anlamalarından ileri gelir. Ayrıca başkala- sizin yüzünüze hep gülerek bakarsa siz de hayata rını beğenmemek duygusu hatta kıskançlık güler yüzle bakar, etrafınızdaki insanlara da neşe yeni buluşlara da yol açar. Durum böyleyken verir, hayatın bir kat daha güzelleşmesine hizmet herhangi bir sergiye gidildiğinde seyirciler- edersiniz. den biri “Ben de bu kadar resim yaparım.” dediği zaman ressamların kızmaları, küplere Çalışmak, uçup giden bir alışkanlıktır; bırakması ko- binmeleri bir anlam ifade eder mi? Öncelik- lay, yeniden başlaması zordur. le sanatçılar kendi aralarında anlaşamıyorlar, birbirlerini çekemiyorlar. Victor Hugo --------------------------------------------------- 4. Herkes onların çok mutlu olduklarını sanı- yormuş. Öyle ya biri padişah biri sultan… Dünyanın en güzel sarayları, uçsuz bucaksız ülkeler; hazineler dolusu altın, gümüş; birçok kıymetli eşyalar emirlerinde. Onlar mutlu ol- mayıp da kim mutlu olacak? Halbuki iş öyle değilmiş. Güzel Sultan evlendiği günden beri bir türlü rahat uyku uyuyamıyor, hep korkulu rüyalar görüyormuş. --------------------------------------------------- 114

Test - 5 FÖY MMMMMMMMMMMMM 04 1. Hilmi Yavuz “Belleğin Kuytularında” adlı kita- 4. (I) Dünyanın birçok ülkesinden önemli ödüller bında, eski dostlarla yaşanan güzel zamanları almış, çalışkan, neşeli ve başarılı bir kimya anlatıyor. Bu dostların bazıları çoktan göçüp profesörüydü. (II) 1986 yılında bütün çalışma- gitmiş olsalar da yaşananların güzelliği yazarın larını yarıda bırakarak kendini bir dağ evine hafızasında bütün ayrıntılarıyla taptaze duru- kapattı. (III) Onun çalışmalarını takip edenler yor. neye uğradıklarını şaşırdılar. (IV) Profesörün niçin böyle davrandığı bir süre sonra anlaşıla- Bu parçada sözü edilen eserin türü aşağı- bildi. dakilerden hangisidir? Bu parçada geçen numaralanmış cümle- A) Günlük B) Biyografi lerden hangisinde betimleyici anlatım ağır C) Anı D) Sohbet basmaktadır? A) I. B) II. C) III. D) IV. 2. Nobel ödüllü romancımız Orhan Pamuk, 5. “Dört çocuklu bir ailenin en küçük kızı olarak özel ve sanat yaşamını kaleme alacak olsa dünyaya gelen yazar, 1986 yılında ilkokula hangi türde bir yapıt yazmış olacaktır? başladı.” cümlesi aşağıdaki yazı türlerinden hangisinde yer alabilir? A) Biyografi B) Otobiyografi A) Anı B) Biyografi C) Anı D) Günlük C) Otobiyografi D) Günlük 3. Okuyucusuyla senli benli bir tavırla yazmak, 6. Evin içine ağır bir koku yayılmıştı. Bütün ev bunu yaparken de sanki karşısındakiyle ko- halkı telaşlanmıştı. Yanık kokusunu andıran bu nuşuyormuş havasını sağlamak… Nurullah sert kokunun kaynağını araştırmak için hemen Ataç bunu ustalıkla yapan kalemlerden biridir. odalara dağıldık. Bir süre sonra gerçekten de Onun kıvrak dili, müthiş zekâsı ve okuyucu- bir şeylerin yandığını fark eden annem çığlık suyla olan iletişimi Nurullah Ataç’ı bu türün en çığlığa bağırmaya başladı: “Ütüyü prize takılı önemli yazarlarından biri yapmaktadır. unutmuşum! Çabuk yangın söndürücüyü ge- tirin!” Bu parçada bahsedilen yazı türü aşağıdaki- Bu parça hangi metin türüne örnek göste- lerden hangisidir? rilebilir? A) Söyleşi (sohbet) B) Biyografi A) Anı B) Biyografi C) Anı (Hatıra) D) Öykü C) Günlük D) Mektup 115

FÖY Test - 5 04 MMMMMMMMMMMMM 7. 1958 yılında Denizli’nin Çal ilçesinde doğ- 10. Aşağıdakilerden hangisi “sohbet” türünde du. İlk öykü kitabı “Bir Gülüşün Kimliği” yazılmış bir yazıdan alınmış olabilir? 1987’de, ikinci öykü kitabı “Yoklar Fısıltısı” 1990’da yayımlandı. “Ölü Zaman Gezginleri” A) İnsanların niçin mutlu olmadıklarını hiç dü- adlı öykü dosyasıyla 1992 yılında Çankaya şündünüz mü? Ben düşündüm. İnsanlar Belediyesi ile Damar edebiyat dergisinin dü- mutlu olmak istemedikleri için mutlu olmu- zenlediği yarışmada birincilik ödülü aldı. Aynı yorlar. yıl “Sonsuzluğa Nokta” adlı yayımlanmamış romanıyla Kültür Bakanlığının düzenlediği ya- B) Bu şiirler insanın kalbine dokunan türden. rışmada mansiyon aldı ve Sonsuzluğa Nokta Şairin içten ve duygulu ifadeleri şiirin içinde Kültür Bakanlığı tarafından yayımlandı. yaşadığınız hissini uyandırıyor. Böyle olun- ca da ölümsüz dizeler çıkıyor karşımıza. Bu parça hangi metin türünden alınmış ola- bilir? C) Depremde zarar gören evlerin onarılması için çalışmaların başlatıldığı bildirildi. Bu A) Anı B) Günlük konuda açıklama yapan yetkililer, yaraların C) Biyografi D) Otobiyografi sarılması için ne gerekiyorsa yapılacağını söylüyorlar. 8. Aşağıdaki cümlelerden hangisi bir masal- D) Lisede okuduğum yıllarda ülkede önem- dan alınmış olabilir? li ölçüde mühendis açığı vardı. Bu yüzden mühendislik eğitimi almaya karar vermiş- A) Güneş toprağı kavuruyor, hayvanlar gölge- tim. ye sığınıyordu. 11. Babam anlatırdı: \"Rahmetli Cemal dedem, B) Bu eserin en güzel yönü, anlatımının sade olmasıdır. Çanakkale Savaşı’na katılmış. Anlatır dururdu yaşadıklarını tanık olduklarını. Türk askerinin C) O gün devler ülkesinde büyük bir şenlik ve- olağanüstü gayretini, bütün bir milletin tek bir rilecekmiş. beden gibi hareket etmesini, tek kalbi varmış gibi aynı şeyleri hissetmelerini gözleri dolarak D) Benim doğduğum zamanlarda henüz tele- ve gururla anlatırdı. Keşke, diyorum tüm bu fon yoktu. anlatılanları sesli ya da yazılı kaydetseydik de kitap hâline getirip yayımlasaydık.\" 9. 18 Ocak 2019 İyi bir tatili hak ettim sanırım. Karneyi alıp Bu metne göre, Cemal Dede’nin anlattıkları kitap hâline getilirip yayımlanabilseydi han- doğruca babama, anneme koştum. Notlarımı gi türden yazıları içeren bir kitap olurdu? önceden bilmelerine rağmen bilmez gibi ya- pıp sevinçli bir şaşkınlıkla baktılar karneme. ‘‘Aferin, aferin oğlum, aferin sana!’’ dedi ya babam, dünyalar benim oldu. Çünkü annemi babamı çok seviyorum. Onları sevindirmeyi de… Bu parça hangi metin türünden alınmış ola- A) Masal B) Hikâye bilir? C) Roman D) Anı A) Anı B) Günlük C) Biyografi D) Otobiyografi 116

Test - 6 FÖY MMMMMMMMMMMMM 04 1. 3. Aşağıdakilerden hangisi farklı türdeki bir Türkçe Öğretmeni'nin ‘‘Metin türlerinden bi- metinden alınmıştır? rini araştırıp bir dosya hazırlayın. Araştırmanızı A) Onu, eni boyu bir buçuk metreyi aşmayan görselle destekleyin.’’ diyerek verdiği ödevi dikdörtgen, kavanoza benzeyen bir hücre- yapan Çağatay, yukarıdaki görseli kullandı- ye kapatmışlardı. Kapısının üstünde avuç ğına göre Çağatay’ın ödev başlığı aşağıda- içi kadar, küçük penceresi olan… kilerden hangisi olabilir? A) Biyografi Nedir? B) Evde yataklar yer yer söküldü, şiltelerin, B) Anı Hakkında yastıkların köşeleri mıncıklandı. Sandık, C) Masallar dolap, yüklük, kapalı neresi varsa her yer D) Günlük arandı, bir şey bulunamadı. C) Denizi yararak usul usul yaklaşmakta olan karaltıyı ilk görenler, onu bir düşman gemisi sandılar. Ama üzerinde ne bir bayrak ne de direk görünce bir balina olabilir diye düşün- düler. D) Şimdi de yapay zekâ çıktı başımıza. Her şeyimiz yapaydı zaten. Öyle değil mi? İç- ten davranmayı, samimi dostluklar kurmayı terk edeli çok mu oldu az mı oldu, hatırla- mıyoruz bile. 2. O yıllarda Ankara’da kadınlar arasında araba 4. 1902’de doğdum. kullananlara pek rastlanmazdı. Azra Teyze, Doğduğum şehre dönmedim bir daha istisnaydı bu yüzden. Arabasıyla evi önünde durduğunda ben üzerimde üst üste giydirilmiş Geriye dönmeyi sevmem. üç hırka, paltom, yün başlığım, ayaklarımda bana büyük gelen, babamın dağlarda giydiği Üç yaşımda Halep’te paşa torunluğu ettim. kalın örgü çoraplar ve Tahir’in çizmeleri kapı dibinde bekliyordum. Hanife beni battaniyeye Nâzım Hikmet sarıp kucakladı. Merdivenlerden inene kadar uslu durdum. Sokak kapısından çıkar çıkmaz, Şair, bu dizelerle başlayan şiirine başlık olarak Hanife’nin kollarından yere atlayıp bir kar bir metin türünün adını koymuştur. kümesine doğru koştum ve boylu boyunca üzerine yattım. Buna göre Nazım Hikmet’in bu şiirinin baş- lığı aşağıdakilerin hangisi olabilir? Bu metin aşağıdaki türlerin hangisinden A) Masal B) Günlük alınmıştır? C) Biyografi D) Otobiyografi A) Biyografi B) Makale C) Fıkra D) Anı 117

FÖY 04 MMMMMMMMMMMMM 5. Aşağıdaki metinlerden hangisinin türü yay 7. Aşağıdaki metinlerden hangisinde düşsel ayraç içinde yanlış belirtilmiştir? ögeye yer verilmiştir? A) Vücudunuzun yaşını bir tarafa bırakın da siz A) Kıyıya çarpan dalgaların şıpırtısından ve kı- kafanızın, gönlünüzün kaç yaşında olduğu- yı çalılarının hışırtısından doğan düşündü- na bakın. Gönül ihtiyarladı, yaşamaktan rücü ezgiyi bozkıra yayarak, nemli soğuk zevk almamaya başladı mı vücut ne kadar bir rüzgâr esiyordu denizden. Kimi zaman genç olursa olsun çöker gider. (Sohbet) hızlanarak, taşıyıp getirdiği buruşuk, sarı yaprakları ateşe fırlatıyordu. B) O gün mahallemize taşınan Cemil ile daha sonraki zamanlarda iyi bir dostluk kurduk. B) Oralarda yaşayıp gidiyorduk. İşlerimiz fena Matematiği çok iyiydi. Her yazılı öncesi bize değildi o sıralar. O da bizimle birlikteydi. Ar- konuları tekrar ederdi. Biz yine başarılı ola- kadaş diye ben öylesine derim işte! Yaşlı bir mazdık ama o hiç kırmadı bizi, küçümse- adam kadar bilgiliydi. Anlamadığı şey yok- medi ve faydasız yardımlarına devam etti. tu. (Anı) C) Akşam olmak üzereydi. Denizin enginlerin- C) Sendeleye sendeleye, ürkek bir gölge gibi, de bir karanlık belirdi; az sonra dalgalar bu- masaya doğru yeniden yürüdüm. Doğrusu- lanık, koyu mavi bir renge büründüler. Altı- nu istersen içimdeki hikâyenin hangi cüm- nımsı bir kızıllıkla çevrelenmiş sarı ve leylak leden başlayacağını bilemiyordum o sırada. renkli akşam bulutları ufka dizildiler. Gitgide (Otobiyografi) koyulaşan karanlık bozkıra doğru kaydı. D) Goethe, babasından edindiği disiplin, cid- D) Büyük bir dağa tırmandı. Daha önce kendi diyet ve akıl unsuru ile annesinden edindiği gezegenindeki üç yanardağın dışında hiç hayal gücü, anlatma zevki ve duygu unsu- dağ görmemişti. Bu yanardağların boyu ise runu geliştirme fırsatı bularak dengeli bir sadece dizlerine geliyordu. Sönmüş yanar- bütünlükten, henüz çocukluktayken nasibi- dağı tabure olarak kullanırdı. Ona ayaklarını ni almıştır. (Biyografi) uzatırdı. 6. Onca zahmetle ve sevinçle bahçeden topladı- 8. Kurmaca yapıt, gerçekte olmadığı hâlde var- ğı portakallara baktı küçük kız. Sepetin içinde mış gibi tasarlanan, düşsel yapıttır. çok güzel görünüyorlardı. Sanki portakallar ona turuncu turuncu gülümsüyor, onun mut- Buna göre aşağıdakilerin hangisi, günlük luluğuna ortak oluyorlardı. Sepeti kucağına türünün kurmaca eser olmamasının gerek- sıkıca bastırıp tozlu yollardan geçerek evin çesidir? yolunu tuttu. A) Olayların ayrıntılı şekilde anlatılması Bu metinde aşağıdaki hikâye unsurlarından B) Birinci kişili anlatımın kullanılması C) Yayımlanmak amacı taşımaması hangisi kullanılmamıştır? D) Anlatılan olayların gerçek olması A) Yer B) Kişi C) Olay D) Zaman 118

Test - 7 FÖY MMMMMMMMMMMMM 04 1. I. Kaçak, hiç kıpırdamadan durup onun 2. • Ansızın iri bir damla gözyaşı yanağından arkasından baktı, dilini anlayan tek kişi aşağı yuvarlandı, masanın üzerine damladı. oradan uzaklaştıkça onun az önce ay- Utanarak çevresine bakındı. Salondakiler dınlanmış olan yüzü de gitgide karardı. bunu fark etmişlerdi, ani bir sessizlik oldu. Uzaklaşmakta olan adamın arkasından Adam utandı; sarı saçlı, büyükçe olan ka- gamlı bakışlarla, adam tepedeki otele fası masanın koyu renkli tahtasına daha da varana kadar baktı, kendisinin tuhaf hare- çok eğildi. ketlerine şaşıran ve gülen ötekilere aldırış etmiyordu. • Akşama kadar öylece oturdu. İnsanlar gi- (Mekân ögesi belirgin değildir.) rip çıkıyordu ama ne o onları hissediyor ne de onlar artık onu fark ediyorlardı; bir gölge II. Köylülerden biri acıyarak omzuna doku- gibi sobanın yanına sığınmış oturuyordu, nup ona hanı gösterdiğinde geniş omuz- ellerini masaya dayamıştı. ları sanki çöktü, başını öne eğerek hanın kapısından içeri girdi. Masaya çöktü, hiz- • Herkes onu unutmuştu, alacakaranlıkta an- metçi kız, ona bir hoş geldin çayı verdi. Adam orada bütün sabah kıpırdamadan sızın ayağa kalktığını, bir hayvan gibi otele kederli bakışlarla oturdu. giden yola yöneldiğini kimse fark etmedi. Orada bir iki saat, kasketi elinde, hiç kim- (Olayın birden fazla kahramanı vardır.) seye bakmadan öylece kapının önünde bekledi. III. Köyün çocukları durmaksızın pencereden içeriyi gözetliyorlar, gülüyorlar, adama bir • Otelin ışıl ışıl giriş kapısının önünde kök sal- şeyler bağırıyorlardı ama o, başını hiç kal- dırmadı. İçeri girenler meraklı gözlerle onu mış gibi kaskatı ve kapkara bekleyen butu- inceliyorlar, o ise gözleri masaya dikilmiş haf adam, sonunda otel çalışanlarından bi- durumda sırtını kamburlaştırıp utanarak, rinin dikkatini çekince, çocuk gidip müdürü ürkerek oturuyordu orada. çağırdı. Kendi diliyle konuşulduğunu duyan adamın kederli yüzü hafifçe aydınlandı. (Kahraman bakış açısıyla yazılmıştır.) Aşağıdaki yargılardan hangisi bu metinlerin IV. Öğlen yemeği sırasında, bir öbek insan tümü için geçerli değildir? salonu kahkahalarıyla doldurunca, çevre- sinde anlamadığı sözcükler uğuldarken, A) Söz sanatına yer verilmiştir. yabancılığının alabildiğine farkında olarak sağır, dilsiz gibi o hareketliliğin içinde otu- B) Öznel betimleme yapılmıştır. rurken elleri öylesine titriyordu ki çorbaya daldırdığı kaşığını dudaklarına götüremi- C) Gözlemci bakış açısıyla yazılmıştır. yordu. D) Olaylar, oluş sırasına göre aktarılmıştır. (Gözlem gücünden yararlanılmıştır.) 3. Bu konudaki düşüncelerimi anlatmasına an- Numaralanmış metinlerin hangisi ile ilgili yay ayraçta belirtilen yargı doğru değildir? latacağım ama bunu yaparken kimseyi ikna etmeye çalışmamalıyım. Ben fikrimi söylerim A) I. B) II. C) III. D) IV. beğenen, alır; beğenmeyen reddeder. Orası benim değil, okuyucunun bileceği iştir. Ama bana düşen, okuyucuyu karşıma alıp onunla konuşuyormuş gibi, senli benli bir üslup be- nimsemektir. Böyle yapmazsam bir - - - - ya- zarı olduğum nereden belli olacak ki? Bu metinde boş bırakılan yere aşağıdaki- lerden hangisi getirilmelidir? A) Sohbet B) Biyografi C) Günlük D) Anı 119

FÖY 04 MMMMMMMMMMMMM 4. Üniformasını bir ceset gibi terk edilmiş görün- 6. ce boğazına bir hıçkırık tıkandı, bu üniformayı O gün ilk kez ‘‘av’’ denen anlamsız ve insafsız tam yirmi savaşta giymiş, karnında çocuğunu eyleme katılmıştım. Neydi bu eğlencenin(!) taşıyan anne gibi o da bu üniformayla tek amacı? Güçlünün güçsüzü ezdiği bir dünyada beden olmuştu. Ama çektiği açlık onu yola, yaşadığımızı biliyordum ama bunun sırf keyfe batıya doğru itti. Son bir kez, veda ederce- dayalı olmasını kabullenemiyordum. Günün sine arkasına baktığında gözyaşlarının ara- sonunda avcılar şu zavallı ayıyı yaralamış, sından, parlayan bir göz gördüğünü sandı. yanına yaklaşamayıp fotoğrafını çekmekle ye- Napoléon’un savaş alanında taktığı madalyay- tinmişlerdi. Ayıcık, arkamı sağlama aldım, bir dı gördüğü. Onu burada bırakamazdı. Kanlı can almadan canımı vermem, der gibiydi. hançeriyle madalyayı elbiseden kopardı ve cebine attı. Ve sonra yürüdü, öne atıldı, koştu, Bu metin ile ilgili aşağıdakilerden hangisi yola doğru fırladı. doğrudur? I. Hâkim bakış açısıyla yazılmıştır. A) Düşsel öge içerdiği için masaldan alınmıştır. B) Bir düşünce kesin yargılara varmadan anla- II. Söz sanatına yer verilmiştir. tıldığı için sohbet türünü örneklendirir. III. Mekân etraflıca betimlenmiştir. C) Yaşanmış bir olay anlatıldığı için anıya ör- IV. Düşsel ögeler içerir. nektir. D) Yazar, hayatını kronolojik bir sıra ile anlattı- Bu metin ile ilgili numaralanmış yargılardan hangileri söylenemez? ğından otobiyografi özelliği göstermektedir. A) I ve II. B) I ve IV. 7. Böyle oyalanıp dururken ansızın evin önünde C) II ve III. D) III ve IV. duran bir kızağın gıcırtısını duydu, ardından 5. Her gün 70 ton plastik atık üreten Güneydoğu sorgu yargıcı Grişutkin eşikte gözüktü. Hiç beklemediği bir konuktu bu. Doktor yattığı Asya ülkesi Doğu Timor, Avustralyalı araş- yerden doğruldu; korku dolu, utangaç gözlerle tırmacıların inşa edeceği dev geri dönüşüm gelene baktı. Grişutkin gözlerini önüne indire- tesisiyle plastik atığının tamamını geri dö- rek öksürdü, ağır ağır kanepeye yaklaştı. nüştürerek dünyanın ilk ‘‘sıfır plastik’’ ülkesi Bu metin ile ilgili aşağıdakilerden hangisi olacak. Tesis 2020 sonu itibariyle faaliyete söylenemez? geçecek. Bilim insanları okyanuslara her yıl 8 milyon ton plastik atıldığını, bunun dakikada A) Kişi kadrosuna yer verilmiş bir hikâyeden bir kamyon dolusu plastik anlamına geldiğini alınmıştır. aktarıyor. Plastik atık üretiminde başı çeken ülkeler ise Çin, Endonezya, Vietnam, Filipinler B) Niteleyici sözcüklere yer verilmiştir. ve Tayland. Asya-Pasifik Ekonomik İşbirliği C) I. kişili anlatım kullanılmıştır. grubu, insan sağlığı ve doğal yaşama verdiği D) Düşsel ögelere yer verilmemiştir. zararın yanında bölgenin turizm, balıkçılık ve denizcilik sektörlerinin plastik atıklardan her yıl 1,3 milyar dolar zarar gördüğünü belirtiyor. Bu metin aşağıdaki türlerin hangisinden alınmıştır? A) Biyografi B) Haber yazısı C) Günlük D) Anı 120

7. SINIF KON FÖY 06 U 05 YAZIM KURALLARI YAZIM KURALLARI Türkçenin yazım kuralları TDK (Türk Dil Kurumu) tarafından düzenlenmektedir. Bu bölümde size TDK tarafından belirlenen yazım kuralları verilecektir. Dil sürekli gelişen ve değişen, canlı bir varlıktır. TDK tarafından sistemleştirilen bu kurallar dilimizin uzun yıllar boyunca edindiği birta- kım nitelikler göz önünde bulundurularak düzenlenmektedir. Bu yüzden Türkçenin bazı kuralları da zaman zaman değişebilmektedir. Bizler, dilimizde zaman zaman yapılan kural değişikliklerini sürekli takip etmek zorundayız. Bu nedenle, yazım kurallarının en doğru biçimi için her zaman “www.tdk.gov.tr” adresine ya da Türk Dil Kurumu tarafından yayımlanan güncel “Yazım Kılavu- zu”na başvurmak gerekir. Ek Olan “-de/-da/-te/-ta” Nasıl Yazılır? Bağlaç Olan “de/da” Nasıl Yazılır? Türkçede ekler her zaman kendisinden önceki söz- Bağlaç olarak kullandığımız de/da kendinden ön- cüğe bitişik ya da kesme işaretiyle eklenerek yazılır. ceki sözcükten her zaman ayrı yazılır. Yazarın romanlarında insan ruhunun dokunaklı de- Aynı yönetmen belgesel de çekmiş. rinliği yer alıyor. Sanki beni anlıyor da sözlerimi eleştiriyor. Dedem 1940’ta dünyaya gelmiş. Televizyon izlemek de zihni yorar. Bu sözcükleri birer cümlede kullanmanız gerekir. UYARI UYARI Bağlaç olarak kullanılan “de/da” cümleye Ek olarak kullanılan “-de/-da/-te/-ta” eklen- “bile, dahi” anlamlarını katar ve hiçbir zaman diği sözcüğe “kimde, nerede, ne zaman” te/ta biçiminde yazılmaz. anlamlarını katar. Bağlaç olan “de/da” cümleden çıkarıldığın- Ek olan “-de/-da/-te/-ta” cümleden çıka- da cümlenin anlamında değişiklik olur ama rıldığında cümlenin yapısı bozulur, cümle cümle yapısı bozulmaz. Yine anlamlı bir anlamsızlaşır. cümlemiz olur. “Güzel ahlâk önce ailede öğrenilir.” cümlesinden “Aynı gayreti sizden de bekliyoruz.” cümlesinden -de ekini çıkardığımızda “Güzel ahlâk önce aile öğ- bağlacı çıkardığımızda “Aynı gayreti sizden bekli- renilir.” gibi anlamsız bir ifadeyle karşılaşırız. yoruz.” cümlesi oluşacaktır. Bu cümle de anlamlı ve kurallı bir cümledir. Onunla ilk kez bir düğünde karşılaşmıştık. Beni de aranıza almanızı çok isterim. Onunla ilk kez bir düğün karşılaşmıştık. Beni aranıza almanızı çok isterim. 121

FÖY 05 YYYYYYYYYYYYYYY Ek Olan “-ki” Nasıl Yazılır? Bağlaç Olan “ki” Nasıl Yazılır? Türkçede ekler her zaman kendisinden önceki söz- Bağlaç olarak kullandığımız “ki” kendinden önceki cüğe bitişik yazılır. sözcükten ayrı yazılır. Gazetedeki bulmacayı hemen çözdü. Burayı çok beğendiler ki burada kalmak istediler. Senin çantan dursun, benimki eşyalarımızı alır. Bu sınavı kazanmayı o kadar çok istedi ki... Dünkü sınavdan yüksek puan bekliyorum. Neyse ki korktuğumuz başımıza gelmedi. UYARI UYARI Ek olarak kullanılan “-ki” kendisinden sonra Bağlaç olarak kullanılan “ki” kendisinden sonra ek alabilir. Bu yüzden “-ki” ekine “-ler“ ekini ek alamaz. Bu yüzden “ki” bağlacına “-ler“ de ekleyerek meydana getirdiğimiz sözcü- ekini ekleyerek meydana getirdiğimiz sözcü- ğün anlamlı olup olmadığını kontrol ederiz. ğün anlamlı olup olmadığını kontrol ederiz. Yerdeki çöpleri hemen toplayalım. Ona bir sarıldı ki bir daha bırakmayacak sandık. ↓ ↓ yerdeki + ler sarıldıki + ler sözcüğü anlamlı bir sözcük müdür? sözcüğü anlamlı bir sözcük müdür? “Yerdekiler herkesi rahatsız ediyor.” cümlesini kura- “sarıldıkiler” biçiminde bir sözcüğümüz yoktur. Bu biliriz. O hâlde bu sözcük “-ler” ekini getirdiğimizde nedenle “ki” bu cümlede bağlaç olarak kullanılmış anlamlı olmaktadır. Bu nedenle “-ki” eki doğru ya- ve doğru yazılmıştır. zılmıştır. UYARI “ki”nin bağlaç olduğu hâlde kalıplaşmış olarak bitişik yazılan sözcükler vardır: mademki, sanki, hâlbuki, illaki, oysaki, meğerki, belki, çünkü. “ki” bağlacı çoğu zaman cümleleri bağlar. Bu durumda “ki” bağlacının öncesi ve sonrası cümle biçiminde karşımıza çıkar. Bu durum da bizim “ki” bağlacını fark edebilmemizi kolaylaştırır. “Tam evden çıkacaktı ki yanına para almadığını fark etti.” cümlesinde “ki”den önce kullanılan “Tam ev- den çıkacaktı.” ifadesi bir cümledir. “ki”den sonra kullanılan “Yanına para almadığını fark etti.” ifadesi de bir cümledir. Bu nedenle iki cümle arasında kullanılan “ki”nin bağlaç olduğunu görebiliriz. 122

FÖY 05 YYYYYYYYYYYYYYY “mi/mı/mu/mü” Soru Eki Nasıl Yazılır? UYARI Cümlelere soru anlamı katmak için kullanılan “mi /mı / mu / mü” soru eki kendisinden önceki “mi / mı / mu / mü” soru eki, kendinden sonra sözcükle hiçbir zaman birleşmez. gelmesi gereken kişi ekleriyle bitişik yazılır. Mezuniyet törenine sen de katılacak mısın? İstediğin kitaplar haftaya gelecek mi? Üst kata taşınacak eşyalar bunlar mıdır? Dersin kaçta başlayacağını öğrenmiş mi? UYARI “mi / mı / mu / mü” soru eki bazı cümlelerde soru anlamı için değil, pekiştirme ya da zaman anlamı için kullanılır. Bu durumlarda da her zaman ayrı yazılır. Yaz tatilinde güzel mi güzel bir roman okumuştum. (Pekiştirme anlamı) Haziranda çalışmalarımız bitirdik mi tatile çıkmayı düşünüyoruz. (Zaman anlamı) ETKİNLİK - 1 Aşağıdaki cümlelerde yanlış yazılan ek ve bağlaçları bularak altlarını örnekteki gibi çiziniz. • Buraya kadar geldide amcasına uğrama- • Zamanında çalışacaksınızki başarının tadı- dan gitti. na varabilesiniz. • Salonda sıkıcı bir hava vardı oysa ki camlar • İstediği kitapların hepsini buradan alabil- açıktı. mişmi? • Çalışmasını bitirmişki mola vermiş. • Birazda sahip olduklarımızın kıymetini bile- lim. • Sen de bu akşam misafirliğe gelecekmisin? • Günlerdir bu kitabımı okuyormuş? • Bana öyle geliyorki siz bu işi başaracaksı- nız. • Biraz önce buradan geçtide sizi görmedi. • İnsanlara güveneceksinizki size güvensin- • Bu sabah odanı toplamışmıydın? ler. • Böyle bir adamın bu işi yaptığına gelde • Yorulmalıyızki çalışmalarımızın bir değeri inanma. olsun. • İşlerini bitirde arkadaşlarının yanına git. • Eserlerinde her zaman akıcımı akıcı bir dil var. • Okuldaki görevi almaya siz de bizim kadar isteklimisiniz? • Dışarı çıkmaktan vazgeçmiş hâlbu ki çok istiyordu. 123

FÖY 05 YYYYYYYYYYYYYYY Kesme İşareti (’) Nerelerde Kullanılır? Akşam geç saatte Ahmet’ler size uğrayacak. Ahmetler 1. Özel isimlere ve bunlara bağlı unvanlara getiri- len çekim eklerinde kesme işareti kullanılır. Bu koyu Elif Hanımlar’a danışsanız daha iyi olur. Hanımlara Mehmet Akif Ersoy’u anlamak, Türk gençliği- nin görevidir. 2. Sayılara getirilen eklerde kesme işareti kullanı- lır. Yıllar sonra İstanbul’dan ayrıldılar. 1923’te Cumhuriyet’i kurduk. Babam 2012’de yurt dışına gitmişti. Yarışmayı 2’nci sırada tamamlamış. UYARI Özel isimlere ve bunlara bağlı unvanlara 3. Kısaltmalara getirilen ekler yazılırken kesme yapım eki getirildiğinde kesme işareti kulla- işareti kullanılır. nılmaz. Son gelişmeler TSK’nin gücünü bütün dünya- Hepimizi Türkçeyi doğru kullanmalıyız. ya gösterdi. ↓ TÜBİTAK’a bir proje önerisi gönderecekler. Bu sözcükte kullanılan –çe eki bir yapım ekidir. “Türk” sözcüğünden yeni anlamlı bir sözcük tü- Sayılar Nasıl Yazılır? retmiştir. Bu ek bir yapım eki olduğu için sözcü- ğün yazımında kesme işareti kullanılmaz. • Sayılar yazıyla yazılabilir. Böyle bir durumda bütün basamakları ayrı yazılmalıdır. Okulumuzun Bursa’lı bir müdürü vardı. Bursalı Yüz altmış iki yıl önce Anadolu’ya büyük bir göç yaşandı. UYARI • Sayılar rakamla yazılabilir. Böyle yazımlarda Kurum, kuruluş ve iş yeri adlarına getirilen binler basamakları arasında nokta kullanılabi- eklerde kesme işareti kullanılmaz. lir. Noktanın kullanılmadığı durumlar da yanlış değildir. Türkiye Büyük Millet Meclisinin çalışmaları yoğunlaş- tı. Arabayı 45.000 liraya almış. Kuzenim Ankara Üniversitesini kazandı. Bütün inşaat izinleri Kayseri Belediyesinden alındı. Bu işe 12000 lira yatırdım. UYARI • Sayılar yazıyla ve rakamla karışık yazılabilir. Özel isimlere ve bunlara bağlı unvanlara geti- rilen çokluk ekinde ve bu ekten sonra getiri- Yeni evini 90 bin liraya almış. len eklerde kesme işareti kullanılmaz. UYARI Üleştirme sayıları kesinlikle rakamla yazıla- maz. Her zaman yazıyla yazılmalıdır. Bu işi bitirdiğimizde kişi başı 50’şer lira alacağız. ellişer 124

FÖY 05 YYYYYYYYYYYYYYY Kısaltmalar Nasıl Yazılır? Bu hafta Güneydoğu Anadolu’ya bir gezi yapıla- cak. • Birden çok sözcükten oluşan özel isimlerin sa- Türkiye’nin güneybatısına bahar erken geliyor. dece baş harfleri kullanılarak kısaltma yapılır. Bu tür kısaltmalarda Türkiye Cumhuriyeti (T.C.) Yön adı bir kıtayı veya özel olarak bir ülkeyi çağ- kısaltması dışında nokta kullanılmaz. rıştıracak biçimde kullanıldıysa büyük harfle başlar. Teknolojik gelişmelerin çoğu Batı’da görüldü. (“Ba- MEB (Milli Eğitim Bakanlığı) tarafından sınavla tı” sözcüğü “Avrupa” anlamında kullanılmıştır.) ilgili açıklama yapılacak. Tarihler, Gün ve Ay Adları Nasıl Yazılır? UYARI • Tarihler sayıyla yazıldıklarında aralarına nokta Sözcüklerin baş harfleriyle yapılan kısaltma- (.) veya eğik çizgi (/) konularak yazılabilir. lara getirilen ekler kısaltmanın okunuşuna uydurulur. 25.08.2017 tarihinde önemli bir toplantı için buluştular. Bazı yazım kurallarıyla ilgili TDK’ndan açıklama Sınav sonuçları 25/11/2018 tarihinde açıklana- yapıldı. ↓ cakmış. Bir kısaltma yapıldığında bu kısaltmanın açılımı • Ay ve gün adları yazılırken yanlarında bir sayı- değil, sadece kısaltma biçimi okunur: T(e)D(e)K(e). ya bağlı olarak yazıldıklarında özel isim olurlar. Kısaltmaya getirilen ek de bu okunuşa göre ge- İlk maçımıza 15 Mayıs’ta çıkacağımızı söylediler. tirilir. Okulun mezuniyet programı 22 Nisan Salı gü- • Küçük harfle yapılan kısaltmalara getirilen ek- nü yapılacak. ler, kısaltılan sözcüğün açılımına göre getirilir. Gelecek çarşamba günü dayımlarda olacağız. Bu torbanın ağırlığı 15 kg’dan fazladır. İkilemeler Nasıl Yazılır? • Kısaltılan sözcük unvan ise sadece baş harfi büyük yazılır. İkilemeler her zaman ayrı yazılır ve aralarına her- hangi bir noktalama işareti girmez. Sınıfımızı Öğr. Suzan Hanım’ın danışmanlığına iç içe, art arda, el ele, göz göze, baş başa, ileri geri, verdiler. aşağı yukarı… Üniversitede Prof. Dr. İskender Pala’dan ders Pekiştirilmiş Sözcükler Nasıl Yazılır? aldı. Pekiştirilmiş sözcükler her zaman bitişik yazılır. Yön Bildiren Sözcükler Nasıl Yazılır? yapayalnız, darmadağın, güpegündüz, sapasağ- lam, sırılsıklam… Yön adları özel isimlerden önce kullanıldıklarında büyük harfle, sonra kullanıldıklarında küçük harfle Başlıklar Nasıl Yazılır? başlar. En dağlık bölgemiz Doğu Anadolu’dur. • Başlığı oluşturan sözcüklerin bütün harfleri bü- Anadolu’nun doğusu oldukça dağlıktır. yük yazılabilir. UYARI GENÇLİĞİMİZ VE DEĞERLERİMİZ Ara yönler bitişik yazılır. ÇEVRE KİRLİLİĞİ ÖNLENEBİLİR Mİ? 125

FÖY 05 YYYYYYYYYYYYYYY • Başlığı oluşturan sözcüklerin sadece ilk harf- UYARI leri büyük yazılabilir. Böyle bir durumda baş- lık içinde yer alan “ve, ile, ya da, veya…” gibi Özel isimlerden sonra gelen ve akrabalık bil- bağlaçlarla “mi / mı / mu / mü” soru eki küçük diren sözcükler büyük harfle başlamaz. harfle başlar. Birkaç gün önce Nazlı halasına uğramıştı. Gençliğimiz ve Değerlerimiz • Hitaplarda kullanılan bütün sözcükler büyük Çevre Kirliliği Önlenebilir mi? harfle başlar. “Güneş, Dünya, Ay” sözcükleri Nasıl Yazılır? Sayın Belediye Başkanım, Bu sözcükler terim anlamlı olarak kullanıldıklarında Değerli Kardeşim, özel isimdir. Diğer durumlarda özel isim olmaz. Ay’ın hareketleri Dünya’yı etkilemektedir. • Cümle içinde özel adın yerine kullanılan ma- Bu konuda haksızlığa uğradığını bütün dünya gör- kam veya unvan sözleri büyük harfle başlar. müştü. Burdur bu hafta sonu Başbakan’ı ağırladı. Büyük Harfler Nerelerde Kullanılır? • Hayvanlara verilen özel adlar büyük harfle • Cümleler büyük harfle başlar. başlar. Büyük fikirler büyük hayallerden çıkar. Köpeğim Karabaş bahçede gezmeyi çok sevi- yor. Cümle içinde tırnak veya yay ayraç içine alınan cümleler büyük harfle başlar ve sonlarına uy- • Millet, boy, oymak adları büyük harfle başlar. gun noktalama işareti (nokta, soru, ünlem vb.) konur: Şirket ortaklığı için İtalyan bir firma ile görüştü- ler. Yazar “Bu kitabımı Türk gençliğine armağan ediyorum.” diyor. • Dil adları büyük harfle başlar. • İki noktadan sonra gelen cümleler büyük harf- Birkaç yıl içinde İngilizce ve Almancayı öğren- le başlar. mişti. Söylediklerinden bir şey anladım: Bize çok gü- • Devlet adları büyük harfle başlar. veniyorsun. Okulumuzdan bir grup öğrenci Rusya’ya gide- • Dizeler büyük harfle başlar. cek. Ne büyüksün ki kanın kurtarıyor tevhidi • Din ve mezhep adlarıyla bunlara ait terimler büyük harfle başlar. Bedr’in arslanları ancak bu kadar şanlı idi Anadolu’da Müslümanlık 10. yüzyıldan itibaren • Kişi adlarıyla soyadları büyük harfle başlar. yayılmaya başladı. Mehmet Akif’in eserleri dikkatle okunmalıdır. Elimizden geleni yapıp Allah’a tevekkül etmeli- yiz.. • Kişi adlarından önce ve sonra gelen unvanlar, saygı sözleri, rütbe adları ve lakaplar büyük • Yer adları (kıta, bölge, semt, cadde, mahalle, harfle başlar. sokak, apartman vb.) büyük harfle başlar. Okulumuzda Profesör Musa Çiftçi’yi ağırladık. Avrupa Kıtası, Ege Bölgesi, Hisarcık Sem- Acilen Ali Bey'i aramanız gerekiyor. ti, Ova Caddesi, Cumhuriyet Mahallesi, Fatih Apartmanı… 126

FÖY 05 YYYYYYYYYYYYYYY UYARI • Ulusal, resmî ve dinî bayramlarla anma ve kut- lama günlerinin adları büyük harfle başlar. Yer adlarından sonra gelen “göl, deniz, nehir, ova, dağ, boğaz…” sözcükleri özel isme Cumhuriyet Bayramı, Ulusal Egemenlik ve dâhildir. Yer adlarından sonra kullanılan “il, Çocuk Bayramı, 19 Mayıs Atatürk’ü Anma ilçe, köy, kasaba” sözcükleri ise özel isme Gençlik ve Spor Bayramı, Ramazan Bayramı, dâhil değildir. Kurban Bayramı, Dünya Tiyatro Günü, Kadir Gecesi… Muş Ovası, Erciyes Dağı, Uşak Yaylası, Ça- nakkale Boğazı… • Kurultay, bilgi şöleni, çalıştay, açık oturum gi- bi toplantıların adlarında her kelimenin ilk harfi Ankara ili, Polatlı ilçesi, Seydiler kasabası, Ev- büyük yazılır. renli köyü… VI. Uluslararası Türk Dili Kurultayı, Kitle İleti- • Saray, köşk, han, kale, köprü, kule, anıt vb. ya- şim Araçlarında Türkçenin Kullanımı Sempoz- pı adlarının bütün kelimeleri büyük harfle baş- yumu… lar. • Tarihî olay, çağ ve dönem adları büyük harfle Çırağan Sarayı, Ramiz Paşa Köşkü, Çılandıras başlar. Köprüsü, Şehitler Kulesi, Çanakkale Şehitleri Anıtı… Kurtuluş Savaşı, Millî Mücadele, Cilalı Taş Devri, İlk Çağ, Buzul Dönemi… • Kurum, kuruluş ve kurul adlarının her kelimesi büyük harfle başlar. • Tabela, levha ve levha niteliğindeki yazılarda geçen kelimeler büyük harfle başlar. Türkiye Büyük Millet Meclisi, Türk Dil Kurumu, Millî Kütüphane, Çocuk Esirgeme Kurumu, Giriş, Çıkış, Otobüs Durağı, Dolmuş Durağı, 3. Atatürk Orman Çiftliği… Kat… • Kanun, tüzük, yönetmelik, yönerge, genelge UYARI adlarının her kelimesi büyük harfle başlar: Para birimleri büyük harfle başlamaz. Medeni Kanun, Türk Bayrağı Tüzüğü, Telif Hakkı Yayın ve Satış Yönetmeliği... lira, dolar, avro… • Kitap, dergi, gazete ve sanat eserlerinin her • Yer, millet ve kişi adlarıyla kurulan tamlamalar- kelimesi büyük harfle başlar. da sadece özel adlar büyük harfle başlar. Bu şairimiz yıllarca Büyük Doğu dergisini ya- Antep fıstığı, Hindistan cevizi, İngiliz anahtarı, yımladı. Maraş dondurması, Van kedisi… Reşat Nuri Günteki'nin Anadolu Notları adlı Bitişik ve Ayrı Yazılma Kuralları eserini okuyorum. • Birleşik sözcüğün oluşumu sırasında bir ses UYARI olayı (ünlü düşmesi ya da ünsüz türemesi) oluşmuşsa bu sözcük bitişik yazılır. Özel isme dâhil olmayan “gazete, dergi, roman, öykü, tablo” gibi sözler büyük harfle hissetmek, hapsolmak, zannetmek, seyretmek, başlamaz. kaçabilmek, düşüvermek, bakakalmak… Bu haber ilk olarak Milliyet gazetesinde verildi. • Sözcük oluşurken ses olayı meydana gelmi- yorsa bu sözcükler ayrı yazılır. arz etmek, park etmek, fark etmek… 127

FÖY 05 YYYYYYYYYYYYYYY • Sözcüklerden her ikisi veya ikincisi gerçek an- Bitişik ve Ayrı Yazılma Kuralları lamını kaybettiyse bu sözcükler bitişik yazılır. Satır sonuna sığmayan sözcükler heceden bölü- Vezirparmağı (tatlı), aslanağzı (çiçek), balköpü- nür. Satır sonunda kesme işareti (‘) kullanıldığında ğü (renk)… kısa çizgi kullanılmaz. • Her iki sözcük veya ikinci sözcük anlamını ko- Doğru Yanlış ruyorsa bu sözcükler ayrı yazılır. Asla- Aslan- köpek balığı, bal arısı, hava yolu… ağzı nağzı • Sözcükleri tür değişimine uğrayan birleşik sözcükler bitişik yazılır. Ankara' Ankara'- dan dan çekyat, kapkaç, biçerdöver, gecekondu, oyun- bozan, barışsever… ÖRNEK • “Baş” sözcüğüyle yapılan birleşik sözcükler Aşağıdakilerin hangisinde bir yazım yanlışı bitişik yazılır. yapılmamıştır? Başbakan, başçavuş, ustabaşı, başyönet- A) Bilinçsizce söylenen bazı sözlerde kırıcı men… olabiliriz. • “Ev” sözcüğüyle yapılan birleşik sözcükler bi- B) Toplantının ilk yapılacağı tarih 26 ekim ola- tişik yazılır. rak belirlendi. öğretmenevi, orduevi… C) Gelecek yıl kasabamız da önemli bir festi- val yapılacak. UYARI D) Üniversitemizin yüzaltmış yıllık bir tarihi Bu kurallar dışında dilimizde yazımı karış- vardır. tırılan sözcüklerin en yaygın kullanılanları aşağıda verilmiştir: ÇÖZÜM: B seçeneğinde tarihin yazımında yanlışlık ya- • birdenbire • gitgide • herhangi • bugün • birkaç • herkes pılmıştır. “26 Ekim” biçiminde yazılmalıydı. • hiçbir • birçok • iddia • sürpriz • makine • meyve C seçeneğinde “-da” ekinin yazımında yanlış- • şarj • tıraş • kılavuz lık yapılmıştır. –da eki sözcüğe bitişik yazılır. • antrenman • eşofman • karakter “kasabamızda” şeklinde yazılmalıydı. • laboratuvar • unvan • kravat • yanlış • yalnız • üniversite D seçeneğinde sayının yazımında yanlışlık yapılmıştır. Sayılar yazıyla yazıldıklarında her “Şey” sözcüğü her zaman ayrı yazılır: hiçbir basamakları ayrı yazılır. “yüz altmış” şeklinde şey, her şey, bir şey… yazılmalıydı. Doğru cevap A seçeneğidir. 128

FÖY 05 YYYYYYYYYYYYYYY ETKİNLİK - 2 Aşağıdaki cümlelerde yanlış yazılmış sözcükleri bularak altlarını çiziniz. Bu sözcüklerin doğru biçimlerini sözcüğün altına örnekteki gibi yazınız. • Statta bir grup tarafdar tezahürat yapıyor. 11. Elele verince her zorluğu yenebiliriz. taraftar 1. Burak Bey’ler bu konuda bilgi sahibi değil. 12. Kardeşim Muğla’nın Ula İlçesinde doğdu. 2. Yüzüme boşboş bakması beni üzüyor. 13. Evlerinde iki tane Japon Balığı varmış. 3. Sınavdan saat onbirde çıkacaklarmış. 4. Bu konu herkezi az ya da çok ilgilendirir. 14. Yaşlanınca yapa yalnız kalmaktan korku- yor. 5. Disiplinsiz insanlar TSK’da barınamaz. 15. Hafta sonu cumhurbaşkanı buraya gele- cek. 6. Bize “Hoşgeldiniz.” diyen kimdi acaba? 16. Türkçenin gücü sempozyumuna katılacak. 7. İlk görüşme 22 nisanda yapılacakmış. 17. Birden bire öfkelenip bağırmaya başladı. 8. Herkes muhtar Ahmet’e çok güveniyor. 18. Bu topraklar Dicle nehriyle sulanır. 9. Aracını parkedip geleceğini söyledi. 19. Kuzey batı bölgelerimiz yağışlı geçecek. 10. Antalya Belediyesi’nin bu kararı çok güzel. 20. Türkiye’nin Batısında verimli araziler var. 129

FÖY 05 YYYYYYYYYYYYYYY ETKİNLİK - 3 Sol sütundaki yazım yanlışlarını bularak sağ sütundaki hangi kurallarla ilgili olduğunu örnek- teki gibi belirtiniz. 1. Yaşar Kemal’in Peri bacaları adlı eserini a. (1) Özel adların yazımı okudunuz mu? b. (5) Ek olan “-ki” nin yazımı c. ( ) Bağlaç olan “ki”nin yazımı 2. Rüştü Asyalı’yı sinema da ‘‘Keloğlan’’ tipiy- d. ( ) “mi/mı/mu/mü” soru ekinin yazımı le, tiyatroda kılıktan kılığa girdiği rolleriyle e. ( ) Sayıların yazımı ve kendine özgü sesiyle tanıyoruz. f. ( ) Ara yönlerin yazımı g. ( ) Kurallı birleşik fiillerin yazımı 3. Çorum’un denizi yok ki Çorumlu’nun sahili h. ( ) Yardımcı eylemle kurulan birleşik fiille- olsun. rin yazımı 4. Yeni gelenler, bir yandan büyük şehrin bü- ı. ( ) Eser adlarının yazımı yülü havasını keşf etmeye çabalarken bir j. ( ) “Şey” sözcüğünün yazımı yandan da şehrin çamuruna bulanmaya k. ( ) Ek olan “-de/-da/-te/-ta” nın yazımı başlar. l. ( ) Bağlaç olan “de/da” nın yazımı m. ( ) Özel isimlere gelen çekim eklerinin ya- 5. Hiçbir şey düşlemeden gözünü açtığında, öyle bir şey görürki yeniden gözünü kapar zımı ve düşünü sürdürür. n. ( ) Özel isimlere eklenen yapım eklerin- 6. Kuzey batıdaki bir Karadeniz Kasabasında den sonra gelen çekim eklerinin yazımı onüç günlük tatilini bizim otelde kalarak o. ( ) Kurum, kuruluş adlarının yazımı geçirmeyi tercih etti. p. ( ) Kısaltmalara eklenen eklerin yazımı r. ( ) Pekiştirilmiş sözcüklerin yazımı 7. Düşüncelerimden vazgeçmedimki bana ni- s. ( ) Bitişik yazılması gereken birleşik söz- ye kızıyorsun? cüklerin yazımı 8. Kemal amcam doktordur ve bana 10 kg’den fazla kilo vermem gerektiğini söyler. 9. Belli zamanlarda tatil yapmakta yarar var dene bilir ama para kazanmak da gerekir. 10. Cumhuriyet Üniversitesi’nden mezun olup memlekete gelince kendimi bir süre yapa- yalnız hissettim. 130

Test - 1 FÖY YYYYYYYYYYYYYYY 05 1. Bağlaç olan de/da her zaman ayrı yazılırken ek 4. Yön bildiren sözcükler özel adların sıfatı ola- olan –de/-da kendinden önceki sözcüğe bitişik rak kullanıldıklarında büyük, diğer durumlarda yazılır ya da kesme işareti kullanılarak yazılır. küçük harfle başlatılır. Ara yönleri oluşturan sözcükler her zaman bitişik yazılır. Aşağıdakilerin hangisinde bu kurala uy- Bu kurala göre aşağıdakilerin hangisinde mamaktan kaynaklanan bir yazım yanlışı yapılmıştır? yön bildiren sözcüklerin yazımıyla ilgili bir yanlışlık yapılmıştır? A) Çocuklar sabahtan beri sokak da oynuyor. B) Misafirlerini köy odasında ağırlamak istiyor. A) Bundan üç yıl önce Doğu Anadolu’dan aile- C) Sanat da insanları eğitmek için kullanılan siyle buraya geldi. bir araçtır. B) Marmara’nın Kuzeyi’nde zengin çam or- D) Hayalinde çok güzel bir yer olduğunu söy- manları bulunur. lüyor. C) Bazı rüzgârlar kuzeydoğudan eserek hava- yı serinletir. 2. D) Yağışlı hava Batı Trakya’dan başlayarak et- I. Klozete kâğıt vb. atmayınız! kili olacak. II. Kılozete kâğıt vb. atmayınız! III. Klozete kağıt vb. atmayınız! IV. Kılozete kağıt v.b. atmayınız! Numaralanmış uyarılardan hangisi doğru yazılmıştır? A) I. B) II. C) III. D) IV. 3. Aşağıdakilerin hangisinde “ki” bağlacının 5. (I) On iki yıl önce yaşlı bir adam bu köyü ziyaret yazımında yanlışlık yapılmıştır? ederek bir teklifte bulundu. (II) Köylülere bütün araziye, kendisinin dağıtacağı ceviz fidanlarını A) Bizden öyle bir çalışma istedi ki yıllar süre- dikmelerini ve birkaç yıl sabretmelerini söyle- cek. di. (III) Köylüler bu teklife sıcak baktı ve bütün arazi bu yaşlı adamın köylüye dağıttığı cevizle B) Mademki bu kadar okudunuz, şimdi de dolduruldu. (IV) Birkaç yıl içinde mucize gibi yazmalısınız. birşey oldu: Bütün cevizler salkım salkım ceviz vermeye başladı. C) Sanmaki buradaki işimiz kısa sürede bite- cek. Bu parçada numaralanmış cümlelerin han- D) Başkalarının kusurlarını görme ki rahat ede- gisinde bir yazım yanlışı yapılmıştır? sin. A) I. B) II. C) III. D) IV. 131

FÖY 05 YYYYYYYYYYYYYYY 6. Aşağıdakilerin hangisinde herhangi bir ya- 9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde büyük zım yanlışı yapılmamıştır? harflerin kullanımıyla ilgili bir yazım yanlışı yapılmıştır? A) Kış gelmeden dağda ki hayvanları ahıra ge- A) Köylüler Doktor Ahmet’in öğütlerine her za- tirmeliydi. man uymaya çalışır. B) Son anda gelip bu görüşmeye yetişecek- B) Nilgün Teyzem yaz tatilinde beni yurt dışına miydi? götürecek. C) Şirket müdürüyle başbaşa görüşmek isti- C) Uşak Üniversitesinin kuruluş yıl dönümü et- yordu. kinlikleri yapılacak. D) Sen de bu başarının mimarlarından birisin. D) Leyla Hanım şirketin yeni müdürü olarak 7. (I) Sınıftaki öğrenci sayısını ana okulunda 12’yi göreve başladı. aşmayacak şekilde öngörmeliyiz. (II) Yoğunluk 10. Aşağıdakilerin hangisinde tarihlerin yazı- arttıkça kişinin mekânla ve insanla iletişimin- de problemler başlıyor. (III) Çocuk ya içine mıyla ilgili bir yazım yanlışı yoktur? kapanıyor ya da kabalaşıyor veya vurdum- A) Belgeselimiz 2 nisanda gösterime girecek. duymazlaşıyor. (IV) Oysaki eğitim ve öğretimin B) Ek derslerden birini Perşembe günü yapa- amacı, insan ilişkilerinde sağlıklı bir iletişim ve duyarlılık ortamının oluşturulması, başkası ile cağız. empati yapma becerimizin geliştirilmesidir. C) 21 ocak 1826’da iki devlet yeni bir anlaşma Bu metinde numaralanmış cümlelerin han- yaptı. gisinde bir yazım yanlışı yapılmıştır? D) 21 Ağustos Salı akşamı düğün yapmaya A) I B) II C) III D) IV karar verdiler. 8. Sözcüklerin baş harfleriyle yazılan kısaltmalarda 11. Aşağıdakilerin hangisinde bir yazım yanlışı nokta kullanılmaz ve bu tür kısaltmalara getirilen yapılmamıştır? ekler kısaltmanın okunuşuna uydurulur. A) Ev ev dolaşarak herkesi bilgilendirdi. B) Yalan söylediği ap açık belli oluyor. Aşağıdakilerin hangisinde bu kurala uy- C) Oraya gitsede bizi asla unutmaz. D) Bakış açını değiştirki sıkıntıya düşme. mamaktan kaynaklanan bir yazım yanlışı yapılmıştır? A) MTA’dan izin alabilirse maden aramalarına başlayacakmış. B) Bütün projeler SODES'in yaptığı projeler mi? C) Gelecek yıl İTÜ’nden mezun olarak yurt dı- şına gidecek. D) Şimdi herkes TBMM’den çıkacak yeni ka- nunları bekliyor. 132

Test - 2 FÖY YYYYYYYYYYYYYYY 05 1. Kurum ve kuruluş adlarını oluşturan bütün 4. Aşağıdakilerin hangisinde bir yazım yanlışı sözcükler büyük harfle başlar. Kurum ve ku- vardır? ruluş adlarına getirilen ekler kesme işaretiyle ayrılmaz. A) Doğum günümde gelen hediyeler birbirin- den güzeldi. Aşağıdakilerin hangisinde bu kurala uy- B) Bazı Şairler henüz “Safahat”i bile okuma- mamaktan kaynaklanan bir yazım yanlışı mış. yapılmıştır? C) Sporcular madalyalarını alıp seyircileri se- A) Bir süre İzmir Devlet hastanesinde tedavi lamladı. gördü. D) Eline geçen bütün fırsatları çok iyi değer- B) Bu üniversitede otuz bin öğrenci öğrenim lendirdi. görüyor. C) Kocaeli Belediyesinin her etkinliği büyük ses getiriyor. D) Bazı etkinlikler için İstanbul Valiliğinden izin almışlar. 2. Aşağıdakilerin hangisinde yönlerin yazı- 5. Aşağıdakilerin hangisinde altı çizili sözcü- mıyla ilgili bir yanlışlık yapılmıştır? ğün yazımında yanlışlık yapılmıştır? A) Bu bölgede rüzgâr kuzeyden eser. A) Ne kadar uğraşsak da bize inanmayacak. B) Türkiye’nin Doğu’su bu hafta yağışlı. B) Sabaha kadar ders çalışmak ta kararlıydı. C) Dağların güneyi daha fazla ısınıyor. C) Sınava öyle bir çalışmış ki çok şaşırdım. D) Bu yıl Doğu Karadeniz’e kar yağmadı. D) Aynı konu üzerinde altı yıl çalışmış. 3. Aşağıdakilerin hangisinde bir yazım yanlışı 6. (I) Yazar, her zaman okuyucusunu düşünerek yapılmamıştır? yazmaz. (II) Aslında bir kitapta herşey yazara göre ayarlanır. (III) Oysaki gerçek tam olarak A) Herkes Murat beyi iyi tanıyordu. böyle de değildir. (IV) Ben bir yazar olarak B) Hata yaptığını herkesten önce farketti. zaman zaman kendimi okuyucuma göre de C) Bir çok hatasını önce kendisi gördü. ayarlarım. D) Sınav boyunca her bir soruyu çözdü. Bu parçadaki numaralanmış cümlelerin hangisinde altı çizili sözcüğün yazımında yanlışlık yapılmıştır? A) I. B) II. C) III. D) IV. 133

FÖY 05 YYYYYYYYYYYYYYY 7. Kendini bugünlerde çok iyi his ediyordu. 9. Aşağıdakilerin hangisinde bir yazım yanlışı Çünkü tatil yaklaşmıştı ve okullar 9 haziranda vardır? kapanacaktı. Tatilde Bursa Belediyesi’nin yaz kamplarından birine katılmayı düşünüyordu. A) İstanbul’a gidince Topkapı sarayını geze- cekler. Bu metinde yapılan yazım yanlışlarıyla ilgili B) Çok istese de bizimle bir yere kolay kolay olarak aşağıdakilerden hangisi söylene- gelemez. mez? C) Güneş’ten gelen enerjiyi depolayan piller A) Tarihlerin yazımında yanlışlık yapılmıştır. yapılıyor. B) Birleşik sözcüklerin yazımında yanlışlık ya- D) Evi baştan başa Uşak kilimleriyle döşemek pılmıştır. istiyor. C) Özel isimlere getirilen eklerin yazımında yanlışlık yapılmıştır. D) Kurum ve kuruluş adlarına getirilen eklerin yazımında yanlışlık yapılmıştır. 8. • Sayıların yazımı 10. Aşağıdakilerin hangisinde kesme işaretinin • Özel isimlere getirilen eklerin yazımı (‘) kullanımıyla ilgili bir yazım yanlışı yapıl- • Tarihlerin yazımı mıştır? • Büyük harflerin kullanımı A) Bazı araştırmalar yapıp TDK’ye gönderdi. B) Arapça’yı öğrenmek için çok çalışıyor. Aşağıdakilerin hangisinde, yukarıdaki ko- C) 2’nci sınıfta okuyan kardeşini çalıştırıyor. D) Elindeki terazi 20 kg’dan fazla tartmaz. nuların birinde yazım yanlışı yapılmamıştır? 11. Aşağıdakilerin hangisinde birleşik sözcük- A) Bütün dağcılar Ağrı dağına tırmanmak ister. lerin yazımıyla ilgili bir yanlışlık yapılmıştır? B) 25 Mayıs Salı Günü yola çıkacağını söyledi. A) Siz de bu soruları yapa bileceksiniz. B) Kendisine yapılanı hiç affetmedi. C) Sınıfı 5’er kişilik sınıflara ayırmamız gereki- C) Kötü alışkanlıklarını ve arkadaşlarını terk et- yor. ti. D) Ahmet Bey ile yanyana durmak istemiyor- D) Annem bahçeye aslanağzı dikmiş. du. 134

Test - 3 FÖY YYYYYYYYYYYYYYY 05 1. Aşağıdakilerden hangisinde yazım yanlışı- 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yön adla- nın gerekçesi yay ayraç içinde yanlış veril- rının yazımıyla ilgili bir yanlışlık yapılmıştır? miştir? A) Bu yıl Kuzey Ege’de sular bir türlü durulmu- A) Söylediklerim de onları incitecek en ufak yor. birşey yoktu. (de/da bağlacı yanlış yazıl- mıştır.) B) Karadeniz’in doğusunda yoğun kar yağışı görülecek. B) Haluk beyin en küçük oğlu bu yıl sınava gi- riyor. (Büyük harfle başlaması gereken bir C) Arabanın yönünü batıya doğru çevirip man- sözcük yanlış yazılmıştır.) zarayı seyretti. C) 18 haziran tarihli bu sözleşmenin her mad- D) Güney’den gelen sıcak su akıntıları denizi desi önemliydi. (Tarihin yazımında yanlışlık ısıtıyor. yapılmıştır.) D) Bütün gün boyunca Kuzey’e doğru yolcu- luk yaptılar. (Yön bildiren sözcük yanlış ya- zılmıştır.) 2. 21 Haziran (I) Perşembe günü başımızı yukarı 5. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde altı çizili kaldırdığımızda (II) pırıl pırıl bir gökyüzü görü- ifadenin yazımı doğrudur? nüyordu. Biz bu manzaranın tadını çıkarırken hava (III) birdenbire kapandı. (IV) Doğu’dan A) TTK’nun yayınlarını takip etmeni öneririm. gelen simsiyah bulutlar sağanak bir yağmuru B) Rüzgâr, kuzey batı yönünde esiyor. da beraberinde getirdi. C) Suç üstü yakalandığını söylediler. D) Burada Doğu kültürü etkisini koruyor. Numaralanmış altı çizili sözcüklerden han- gisinin yazımında yanlışlık yapılmıştır? A) I. B) II. C) III. D) IV. 3. Aşağıdakilerin hangisinde kesme işaretinin 6. Yazar Mehmet Seyda, 1937’de Zonguldak kullanımıyla ilgili bir yazım yanlışı yapılmış- ta Ereğli Kömür İşletmeleri’nde eczacı olarak tır? çalışan babasının yanında, memur olarak işe alını vermişti. A) Okulunun 3’üncü yılında Ankara Üniversite- Bu metinde aşağıdakilerin hangisi ile ilgili si’nden burs kazandı. bir yazım yanlışı yapılmamıştır? B) Ay’ın hareketleri Dünya’daki bazı doğa A) Özel adların yazımı olaylarını etkiler. B) -de ekinin yazımı C) 1999’dan bu yana her alanda gelişme kay- detti şirketimiz. C) Kurallı birleşik fiillerin yazımı D) Burada çalışan herkes Ali Bey’in çalışmaları D) Kurum, kuruluş ve kurul adlarına gelen ek- takdir eder. lerin yazımı 135

FÖY 05 YYYYYYYYYYYYYYY 7. Aşağıdakilerin hangisinde bir yazım yanlışı 10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yazım yapılmamıştır? yanlışı yapılmıştır? A) Bursa’nın Nilüfer İlçesine gidecekler. A) Bir az akıllı olsan olmaz mı? B) Kılasik müzik dinlemeyi çok severim. B) Birkaç kişi dışında herkes işini bitirmişti. C) Sınıfımızda herkez fikrini söyleyebilir. C) Ali’ye de bizimle gelmesini söyleyelim. D) Seni tanıyor olmalı ki sana selam veriyor. D) Ay ışığı altında şiir yazmayı çok severdi. 8. Mahallede yaşayanların hiçbiri ona bu konuda 11. (I) Kitabında anlattığı herbir kahramanı çok iyi I tanır, çok iyi betimlerdi. (II) Bu kahramanlardan birini de çocukluk arkadaşlarının arasından hak vermedi. Kendini savunmaya çalışsada seçmişti. (III) Art arda yayımladığı iki romanda da aynı kahramanı yazdı. (IV) Herkes onun II III bu kahramanı nasıl kurguladığını uzun zaman merak etti. bunu başaramadı. Artık burada onu rahatsız Numaralanmış cümlelerin hangisinde bir edebileceklerini iyi biliyordu. IV yazım yanlışı yapılmıştır? Bu metinde numaralanmış kelimelerin han- A) I. B) II. C) III. D) IV. gisinde yazım yanlışı yapılmıştır? A) I. B) II. C) III. D) IV. 9. Aşağıdakilerin hangisinde “de/da” bağ-lacı- 12. Aşağıdakilerin hangisinde bir yazım yanlışı nın yazımıyla ilgili bir yanlışlık yapılmıştır? yapılmıştır? A) Olaya bir de farklı açıdan bakmanı tavsiye A) On sekiz yaşına geldiğinde büyük bir mira- ediyoruz. sa kavuştu. B) Herkes için fedakârlık yaptıda kimseye ya- B) İçiçe geçmiş kutulardan oluşan bir maket ranamadı. yaptılar. C) Bu kitapta çok farklı bir anlatım tekniği kul- C) Olayın ayrıntılarını anlatmaya devam eder- lanılmış. ken sen geldin. D) Murat gelecek hafta sonu bizde kalmayı D) Akşam Ankara keçisi ile ilgili bir belgesel düşünüyor. izledim. 136

Test - 4 FÖY YYYYYYYYYYYYYYY 05 1. (I) Sözleştiğimiz yerde bekliyordum. (II) Nihayet 4. Kütüphanedeki kitapları incelerken bir tanesine köşedeki fırında onu gördüm. (III) Hemen ar- I kasında durup işinin bitmesini bekledim. (IV) gözüm takıldı. Kapakta ki çizimler öyle güzeldi Söz verdin de niye gel miyorsun, diye çıkıştım. II Bu parçada numaralanmış cümlelerin han- ki hayranlığımı gizleyemedim. Kitaba bakmaya gisinde bir yazım yanlışı yapılmıştır? III devam ediyordum ki başlık dikkatimi çekti. A) I. B) II. C) III. D) IV. IV Bu parçadaki altı çizili bölümlerden hangi- sinin yazımında yanlışlık yapılmıştır? A) I. B) II. C) III. D) IV. 2. I. Karanlıkta yürümek kolay değildi. 5. (I) Güneş’te ki patlamalar bilim insanları tedir- II. Şimdi biraz dinlenin de sonra çalışın. gin ediyor. (II) Gelecekte büyük bir patlamanın III. Ona cevap vermek te istemiyordu. olabileceği tahmin ediliyor. (III) Bu patlamanın IV. Sorumluluk almakta acele ediyorsunuz. gezegenimizdeki hayatı yok edeceği düşünü- Numaralanmış cümlelerin hangisinde altı lüyor. (IV) Böyle bir patlamanın 2562’de ger- çekleşebileceği tahmin ediliyor. çizili bölümün yazımı yanlıştır? Bu parçada numaralanmış cümlelerin han- A) I. B) II. C) III. D) IV. gisinde bir yazım yanlışı yapılmıştır? A) I. B) II. C) III. D) IV. 3. Aşağıdakilerin hangisinde bir yazım yanlışı 6. (I) Kitaplara olan ilgimi bilmez misiniz? (II) yapılmıştır? Bir kitaba başladımmı bitirmeden uyuyamam. (III) Bendeki kitap aşkı aileden gelmedir. (IV) A) Hep birlikte yarınki filme gidecekler. Ailemden birçokları herkes hayatını kitaplara B) Sorunun cevabını bilmiyorki… adadı. C) Herkes ondaki okuma aşkına hayrandı. D) Öyle bir çalıştı ki herkesi geçti. Bu parçada numaralanmış cümlelerin han- gisinde bir yazım yanlışı yapılmıştır? A) I. B) II. C) III. D) IV. 137

FÖY 05 YYYYYYYYYYYYYYY 7. Aşağıdakilerin hangisinde bir yazım yanlışı 10. (I) Yıllardır bu yolcuğun hayalini kuruyordu. yapılmıştır? (II) 2 Mart günü İstanbul’dan uçağa bindi. (III) Önce iki günlüğüne Almanya’ya gitti. (IV) A) O yıllarda henüz böyle küçük cep telefonları Ardından Fransada üç gün sürecek bir tura yoktu. katıldı. B) Roman okumak ta yararlı bir uğraş. Bu parçada numaralanmış cümlelerin han- C) Tartışmada karşınızdakinin söyledikleri gisinde yazım yanlışı vardır? önemlidir. D) Görülen her şeyi anlamlandırmada dil kulla- A) I. B) II. C) III. D) IV. nılır. 8. (I) Çanakkale savaşı bizim en büyük desta- 11. (I) Sait Faik’in “Son Kuşlar” Öyküsü bir çevre- nımızdır. (II) Çanakkale, aynı zamanda des- cilik bildirisi gibidir. (II) Öyküde Konstantin ve tanlarımızın en hüzünlüsüdür. (III) 18 Mart’ta mühendis Ahmet Bey karakterleri üzerinden bir destan yazan atalarımız, Birinci Dünya olaylar anlatılır. (III) Olaylar sonucunda doğa- Savaşı’nın seyrini değiştirdiler. (IV) Çanakkale nın nasıl katledildiği gözler önüne serilir. (IV) Yarımadası’nı aziz kanlarıyla sulayıp şehitliğe Nesli tükenmekte olan Saka, Bıldırcın, Keklik yürüdüler. gibi kuşların niçin neslinin tükendiği bu öykü- de açıkça görülür. Bu parçada numaralanmış cümlelerin han- Bu parçada numaralanmış cümlelerin han- gisinde yazım yanlışı vardır? gisinde yazım yanlışı yoktur? A) I. B) II. C) III. D) IV. A) I. B) II. C) III. D) IV. 9. Özel isimler yapım eki aldıklarında, bu isme 12. Aşağıdakilerin hangisinde bir yazım yanlışı getirilen ekler kesme işaretiyle ayrılmaz. yapılmıştır? Aşağıdakilerin hangisinde bu kurala uy- A) Müzenin bir kısmı Uşak kilimleri için ayrıl- mış. mamaktan kaynaklanan bir yazım yanlışı yapılmıştır? B) Bizim gelin Adıyaman'ın Susanlar Köyü'n- dendir. A) Bu yaz Muğla’ya gideceğiz. B) Arkadaşım Fenerbahçe’yi tutuyor. C) Gerekli şartları taşıyanlar cumhurbaşkanı C) Babam 1982’de dünyaya gelmiş. adayı olabilir. D) Bu sıcakta Mersinli'nin işi zor. D) Mağazaların hemen hepsi pazar günleri de açıktır. 138

Test - 5 FÖY YYYYYYYYYYYYYYY 05 1. I. Ahmetler’e bu sabah uğrayacağım. 4. Aşağıdakilerin hangisinde bir yazım yanlışı II. Bilgileri Ayşegül Hanım’dan alacakmışız. vardır? III. Yarışmada 7’nci olmayı başardık. IV. Ben Doğu Anadolu’ya hiç gitmedim. A) Çocuğun öyle bir gülümsemesi vardı ki gö- Numaralanmış cümlelerin hangisinde kes- rülmeye değerdi. me işareti yanlış kullanılmıştır? B) Gelecekteki en önemli hedefi savaşları bi- tirmekti. A) I. B) II. C) III. D) IV. C) Ortalık sakinleşmiş, sabahki fırtınadan eser kalmamıştı. D) Gece gündüz çalışıyordu, demekki bir planı vardı. 2. Aşağıdakilerin hangisinde kısaltmaların ya- 5. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde yazım zımıyla ilgili bir yanlışlık yapılmıştır? yanlışı yapılmıştır? A) ODTÜ’nün enerji projeleri dünyanın ilgisini A) Benden yapmam için herhangi bir şey iste- çekiyor. mediler. B) Haftaya Doç. Dr. Zekeriya Batur ile röportaj B) 15 Temmuz Şehitler köprüsünde trafik çok yapacağız. yoğundur. C) Bu yıl TSK’nın altı bin personel alacağı du- C) Yağmurun bir anda bastırdığına şahit oldu- yuruldu. lar. D) Bazı futbol takımlarına TFF’den uyarı yapıl- D) Sınav soruları gitgide zorlaşıyor. dı. 3. Aşağıdakilerin hangisinde sayıların yazı- 6. (I) Sevgisizlik bir hastalıkdır. (II) İnsanı içden mıyla ilgili bir yanlışlık yapılmıştır? içe eritir, yok eder. (III) Bu hastalığa tutulma- mak için kalbinizi açın. (IV) Kalbinizle başbaşa A) Okuldaki 3’üncü yılımda takıma seçildim. kalın ve sevin her şeyi. B) Her birimize 8’er lira kadar para düştü. C) Borsa bu hafta % 3 oranında değer kazan- Yukarıdaki parçada numaralanmış cümle- dı. lerin hangisinde yazım yanlışı yoktur? D) Yarışmalara altmış sekiz ülke katılacak. A) I. B) II. C) III. D) IV. 139

FÖY 05 YYYYYYYYYYYYYYY 7. (I) Dinazorları yok eden şeyin ne olduğu hâlâ 10. Aşağıdakilerin hangisinde bir yazım yanlışı gizemini koruyor. (II) Bir gök cismi miydi, yapılmıştır? yoksa bir çevre felaketimiydi? (III) Uzmanlar, birkaç milyon yıl önce büyük bir çevre felaketi A) İnsanın bunalımları, yanlızlık edebiyatının yaşandığını düşünüyorlar. (IV) Atmosfer dışı bir malzemesidir. etkinin bu kadar yıkıcı olamıyacağı fikri ağırlık kazanıyor. B) Sahip olduklarımızın değerini bilmek zorun- dayız. Bu parçada numaralanmış cümlelerden C) Bitkilerin fotosentezi sonucunda oksijen hangisinde yazım yanlışı yapılmamıştır? üretilir. A) I. B) II. C) III. D) IV. D) Edebiyat bazen fantastik kurgular da yapabi- lir. 8. Aşağıdakilerin hangisinde yazım yanlışı 11. I. Uçtum Konya ovasından, Muş ovasından vardır? II. Ağrı’dan, Cilo’dan uçtum. A) İzmir’de Arnavut kaldırımlı sokaklar çok III. Bir buyruk almıştım ki Anavatan’dan yaygındır. IV. Kucak kucağaydım kuzu kuzu bulutlarla B) Akşamki programa Aysun da geliyor mu? C) İnsanlar genellikle futbol maçlarını seyre- V. Oh, ne hoştum! Numaralanmış dizelerin hangilerinde yazım derler. D) Okul da en çok fen bilgisi dersinde proje yanlışı yapılmıştır? yapılıyor. A) I ve II. B) I ve III. C) II ve IV. D) III ve V. 12. 9. (I) 1975’de ilk kitabımı yazdığımda on sekiz Bir mektuptan alınan yukarıdaki parçada yaşımdaydım. (II) “Adak Ağacı” Romanımı da- numaralanmış bölümlerin hangilerinde ya- ha sonra yazdım. (III) İlk kitabımı Samsun’lu bir yayınevi basmıştı. (IV) İkinci kitabım Berlin’de zım yanlışı yapılmamıştır? hem Türkçe hem Almanca olarak basıldı. A) I ve II. B) II ve III. Bu parçada numaralanmış cümlelerin han- C) II ve IV. D) III ve V. gisinde yazım yanlışı yoktur? A) I. B) II. C) III. D) IV. 140

Test - 6 FÖY YYYYYYYYYYYYYYY 05 1. I. Bilim insanları insanlığı nasıl bir sonun 3. 28 Eylül 2018 tarihinde Artvin'in Yusufeli beklediği konusundaki araştırmalarına de- I II vam ediyor. ilçesine bağlı Bağcı Köyü’nde 10 haneli II. Dünya'daki değişiklik, Sahra Çölü'nün mevsiminde farklılığa yol açacak. III III. Kırmızı cüce gezegen Ross 248,3014 ışık Çakmak Mahallesi'ne ilk kez elektrik verildi. yılı içerisinde güneşe en yakın yıldız hâline gelecek. IV IV. Çernobil faciasının yaşandığı Ukrayna ve Bu cümlede numaralanmış bölümlerin han- Beyaz Rusya'nın aynı adı taşıyan bölgesi insanlar için uygun yaşam alanı olacak. gisinde bir yazım yanlışı yapılmıştır? Numaralanmış cümlelerin hangisinde ya- A) I. B) II. C) III. D) IV. zım yanlışı yapılmıştır? 4. Hatice Sarkaya • 7 ay önce A) I. B) II. C) III. D) IV. Ne zaman içim sıkılsa buraya gelirim. Huzur mu desem, mutluluk mu desem ne desem bilmi- yorum ama bir boşvermişlik geliyor içime. Garip bir duygu. Sizi tanımıyorum ama iyiki varsınız. 6,4 B 58 Ferhat Yıldız • 1 hafta önce Ağaköy’den Biga’ya kadar birlikte gittiğimiz bir arkadaşın arabasında çalıyordu. Sordum. Ender Balkır, dedi ve yere göğe sığdıramadı.Dediği kadarda varmış. Gönlü sevdadan, güzellikten geçen herkese selam olsun! 2. I 2,5 B 38 Şu Hortumlu I Baran Gök • 1 yıl önce Dünyada Fil Piedra Irmağının Yalnız Bir Kıyısında Ben bu vidyonu ilk kez İnstagram hesabında Hayvandır Oturdum görmüştüm. O kadar çok aradım ki burada, Ağladım anlatamam. Bir zaman sonra tesadüfen çıktı Ahmet Şerif karşıma. Sesine sağlık! Sen hep söyle, biz hep İzgören Paulo Ceolhe dinleyelim. IV III 4,2 B 25 Evet Ama Bir Sizin Lokomotif Memlekette Burak Çakar • 4 gün önce Bunları Yapa Eşek Yokmu? bilir mi? Herkezin bir kızıl goncası vardır... Kimi gonca kalmıştır kimisi açılıp serpilmiştir gönül bahçesinde... Kimisi açmıştırda lakin gönülde balçık kokmuştur... Kimisi de nefes olup sinmiştir ciğerlerimizin en ücra köşelerine. 8,5 B 105 Woody Allen Aziz Nesin Bir YouTube klibinin altına yorum yazanla- Bu kitap kapaklarının hangisinde yazım rın hangisi birden fazla yazım yanlışı yap- yanlışı yapılmamıştır? mıştır? A) I. B) II. C) III. D) IV. A) Hatice Sarkaya B) Ferhat Yıldız C) Baran Gök D) Burak Çakar 141

FÖY 05 YYYYYYYYYYYYYYY 5. Personel Hijyen Talimatı 7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde bitişik ya- 1. Erkek personelin saçları kısa, ense- zılan sözcüklerin yazımı ile ilgili yanlışlık si tıraşlı olacak. Tüm personelin saçları yapılmıştır? üretim ve depo alanlara girişte enseyi kulakları içine alacak şekilde bone ile ka- A) Bu gece Büyükayı yıldızlarını gözlemleme- patılacak. ye çalışacağız. 2. İş esnasında kürdan, kirbit çöpü vb. gibi B) Bu günden sonra hiçbir yere gitmiyorum. malzemeleri ağzına almıyacak. Kulak ar- kasına kalem vb. takılmıyacak. C) Askerlere arabalara binmeleri emredildi. 3. Çalışmaya başlamadan önce, tuvalet D) Rast gele atılmış eşyalarını çabucak topla- sonrası, yemek dönüşü eller mutlaka yı- dı. kanacak ve dezenfekte edilecek. 8. (I) Bazan çocukluğuma dönmek istiyorum. (II) 4. Her türlü takı, saat, kolye, bilerzik, küpe, saç tokası, yüzük ve firkete kullanılmaya- O hayatı özlüyorum çünki. (III) Bu pencerede cak. oturup kuşları izliyorum. (IV) Şu karşıda ki kuşu gördün mü? 5. Üretim alanlarında ve depolarda herhan- gi bir şey yenilmeyecek, sakız bile çiğ- Numaralanmış cümlelerden hangisinde ya- nenmeyecek. zım yanlışı yapılmamıştır? 6. İş elbiselerinin belden yukarı kısımında A) I. B) II. C) III. D) IV. üst cebleri açık olmayacak. Açık ise diki- lecek veya sökülecek. I. 1. ve 3. maddede yazım yanlışı yoktur. II. 2. ve 6. maddede birden fazla yazım yanlı- şı vardır. III. 4. maddede yazım yanlışı vardır. IV. 5. maddede yazım yanlışı vardır. Bu görseldeki maddelerle ilgili numaralan- mış yargılardan hangisi yanlıştır? A) I. B) II. C) III. D) IV. 6. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde bir ya- 9. (I) Köpeklerin duyu hassasiyetleri insanınkin- zım yanlışı yapılmıştır? den daha uç sınırlara erişebiliyor. (II) Yani kö- pekler bizim duyamadığımız tiz sesleride du- A) Tam bir Batı müziği hayranıdır. yabiliyorlar. (III) Bu sebeple uzmanlar, köpek- lerin aşırı gürültülü seslerde kulaklarından ra- B) Alacağın evin, güneydoğu cephesi olmalı. hatsız olduklarını ve buna tepki olarak havlayıp uluduklarını söylüyorlar. (IV) Bu aşırı gürültülü C) Ülkenin Güney illerinde sıcaklık artıyor. seslerde genellikle hoparlörler aracılığıyla güç- lendirilmiş birtakım sesler, ambulans ve itfaiye D) Batı, Doğu’nun din anlayışına mesafeli ol- gibi araçların sirenleri vb. seslerdir. muştur. Bu metinde numaralanmış cümlelerin han- gilerinde yazım yanlışı yapılmamıştır? A) I ve II. B) II ve III. C) II ve IV. D) III ve IV. 142

Test - 7 FÖY YYYYYYYYYYYYYYY 05 1. Aşağıda büyük harflerin kullanıldığı yerlerle 3. Beyaz adam kabile reisine şöyle der: ‘‘Burada ilgili bazı kurallar verilmiştir: sizin ilk düşmanlarınız bizler değildik. Sizler de bir zamanlar bizim şu an yaptığımızı yaparak, ● Akrabalık bildiren sözcükler başa geldiğin- bu toprakların asıl sahiplerini kovarak buraları de veya lakap yerine kullanıldığında büyük elde ettiniz. Şimdi de gelmiş buraların size, harfle başlar. Tanrılarınız tarafından efsanevî olarak verildi- ğini söylüyorsunuz. ● Yer-yön bildiren sözcükler, özel isimden sonra kullanıldıklarında küçük harfle, özel Bu metinde yapılan yazım yanlışı aşağıdaki isimden önce kullanıldıklarında büyük kuralların hangisiyle ilgilidir? harfle başlar. A) Bağlaç olan ‘‘de’’ ayrı yazılır . ● Hitap kelimeleri büyük harfle başlar. B) Cümle içinde başkasından aktarılan ve tır- Bu kurallara göre, nak içine alınan cümleler büyük harfle baş- lar. I. Orada yaşadığımız değerli dostluklar, zih- C) Tanrı, Allah, İlah” sözleri özel ad olarak kul- nimdeki canlılığını hâlâ koruyor. lanılmadıklarında küçük harfle başlar. D) Yardımcı eylemle birleşik fiil oluşturulurken II. Kristof Kolomb, yeni bir kıta diye kuzey ses türemesi veya ses düşmesi olursa yar- Amerika’yı mı keşfetmişti? dımcı fiile isme bitişik yazılır. Aksi durumda ayrı yazılır. III. Büyük ortağımızın aldığı ev, Adana’nın gü- neyinde kalıyordu. IV. Gençliğimde Müslüm babayı çok dinle- dim. cümlelerinden hangilerinde yazım yanlışı yapılmıştır? A) I ve II. B) I ve III. C) II ve IV. D) III ve IV. 2. Aşağıdakilerden hangisinde yazım yanlışı 4. (I) 1895’te Viyana Tıp Fakültesi’ni bitirdi. (II) yoktur? 1902’de Sigmund Freud ile tanıştı ve onun öğrencisi oldu. (III) Ancak bir süre sonra arala- A) Çok orjinal, çok bilinmedik, bulunmadık bir rındaki görüş ayrılıkları giderek keskinleşti (IV) yakıttı bizimkisi. ve Adler’in Organ Eksikliği Üzerine İnceleme adlı kitabının yayımlanmasından sonra uzlaşı- B) Çatıya son çivi çakılıp da tamir işi bitince lamaz duruma geldi. (V) 1911’de izleyicileriyle onun sevinciyle tüm aile sırtüstü yere yattık. birlikte, Freud’u açıkça eleştirerek bireysel pisikolojiyi geliştirmeye koyuldu. C) Bu yaysız, insanın barsaklarını yerinden oynatan arabada bir tek şey çok hoşuma Numaralanmış cümlelerin hangilerinde ya- giderdi. zım yanlışı yapılmıştır? D) Birkaç ayak merdiven iner, kap kara bir kö- A) I ve IV. B) I ve V. mür tozu yığınıyla karşılaşırdık. C) II ve III. D) IV ve V. 143

FÖY 05 YYYYYYYYYYYYYYY 5. 8. Aziz Sancar, 8 eylül 1946 da Mardin’in Savur Satlık Kaloriferli Garajın Önüne ilçesinde doğmuştur. İlk eğitimini Mardin'de Daire Parketmeyiniz tamamladı. Sancar, 1963 yılında girdiği İstanbul Tıp Fakültesini 1971 yılında bitirdi I. II. ve eğitim için ABD'ne gitti. Savur'da iki yıl doktorluk yaptı. Sonrasında Dallasa giderek Hafta sonu açığız. İtina ile saç Teksas Üniversitesinde Moleküler Biyoloji da- Saatci Hakan kesimi yapılır. lında doktora yaptı. Kuaför Ayten III. Bu metinde aşağıdakilerden hangisi ile ilgili IV. yazım yanlışı yapılmamıştır? Bu görsellerden hangisinde yazım yanlışı A) Kurum, kuruluş ve kurul adları B) Ay ve gün adlarının yazımı yapılmamıştır? C) Özel adlara gelen çekim eklerinin yazımı D) Kısaltmalara gelen eklerin yazımı A) I. B) II. C) III. D) IV. 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yazım 9. (I) Nuri Demirağ, Atatürk’ün uçak mühendis- yanlışı yoktur? liği eğitimi alması için Fransaya gönderdiği A) Sessiz ol da ders te fırça yemeyelim. Selahattin Reşit Alan’la birlikte uçak fabrikası B) Dikkat et te yolda, izde kalmayalım. için hazırlıklara başlamıştır. (II) Türk Hava C) Oruç tutmak ta istedi ama tutamadı. Kurumu’ndan 24 uçak ve 65 planör siparişi D) Onda para var da bende yok, derdi hep. alır. (III) İlk aşamada on yıllık bir uçak için üretim proğramı yapılır. (IV) 17 Eylül 1936’da 7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ‘‘ki’’ bağla- da uygulamaya geçilmiş ve bir Çekoslovak Firması ile motorlar için anlaşma yapılmıştır. cının yazımı ile ilgili bir yanlışlık yapılmıştır? A) Mademki sobayı yaktık o zaman kestane Bu metindeki cümlelerde yazım yanlışı yapıl- mıştır. pişirelim. B) Her yere illa ki arabayla mı girmek gerekir? Numaralanmış cümlelerin hangisinde ya- C) Çalışırken özet çıkar ki kalıcı olsun. zım yanlışına sebep olan kelimenin altı D) Halbuki ben onu hep destekledim. çizilmemiştir? A) I. B) II. C) III. D) IV. 144

7. SINIF KON FÖY 07 U 06 NOKTALAMA İŞARETLERİ Yazılarda duygu ve düşüncelerin daha anlaşılır ve UYARI açık bir biçimde ifade edilebilmesi için noktalama işaretleri kullanılır. Noktalama işaretleri, yazıda an- Saat ile dakika arasında iki nokta kullanma latılmak istenenlerin okuyucu tarafından doğru bir alışkanlığı çok yaygındır. Saat ve dakika şekilde anlaşılmasını sağlar. Bu nedenle iyi ve nite- arasında kesinlikle iki nokta kullanılmaz, likli bir yazı yazabilmek için noktalama işaretlerinin nokta kullanılır. İki nokta kullanımı yanlıştır. doğru kullanımını öğrenmek gerekir. 7. Dört ve dörtten çok rakamlı sayılar sondan sa- Nokta (.) yılmak üzere üçlü gruplara ayrılarak yazılır ve araya nokta konur. 1. Bitmiş, tamamlanmış, yüklemi olan cümlelerin sonunda kullanılır. Bu arabayı 57.400 liraya almış. 8. Genel Ağ (İnternet) adreslerinde kullanılır. Şiirlerinde kış manzaralarına çok yer verir. www.limityayinlari.com 2. Bazı kısaltmaların sonuna konur. 9. Matematikte çarpma işareti yerine kullanılır. Üniversiteye Prof. Dr. Ahmet Ayaz atandı. 5.8 = 40 3. Sayılardan sonra sıra bildirmek için kullanılır. Sınıfta önden 2. sırada ben oturuyorum. ÖRNEK UYARI Aşağıdakilerin hangisinde nokta (.) yanlış kulla- nılmıştır? Sıra bildiren sayılar arka arkaya virgülle sıra- landıklarında son sayıda kullanılır. A) T.S.K. yeni personel alımları yapacak. B) Komşularımız 4. kata taşınacakmış. Listedeki 2, 4, 6 ve 8. öğrencilere bu görev ve- C) Bankalar 08.30’da çalışmaya başlıyor. rilecek. D) Mahkeme 12.12.2019 tarihine ertelendi. 4. Bir yazının maddelerini gösteren rakam veya ÇÖZÜM: harflerden sonra kullanılır. Sözcüklerin baş harfleriyle yapılan kısaltmalarda Bir yazının bölümlerini şöyle sıralamak müm- nokta (.) kullanılmaz. A seçeneğinde yanlışlık ya- kündür: pılmıştır. A. Giriş (Serim) Virgül (,) B. Gelişme (Düğüm) C. Sonuç (Çözüm) 1. Birbiri ardınca sıralanan eş görevli sözcük ve 5. Tarihlerin yazılışında gün, ay ve yılı gösteren sa- sözcük gruplarının arasında kullanılır. yıları birbirinden ayırmak için kullanılır. Okulumuzda futbol, voleybol, basketbol ve İlk karşılaşmamız 25.03.2007 tarihinde olmuştu. masa tenisi dallarında takımlar kuruldu. 6. Saat ve dakika gösteren sayıları birbirinden Bu ülkenin insanlarını, yarına umutla bakan ayırmak için kullanılır. çocuklarını, değerlerine sahip çıkan gençlerini Derslerimiz 08.45’te başlayacakmış. çok seviyorum. 145

FÖY 06 NNNNNNNNNNNNNNNNNNNN 2. Sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için konur. 12. Kitap, dergi, makale gibi eserlerin künyelerin- de kullanılır. Çalışmalarını henüz bitirmemişti, biraz dinlen- mek istedi, dışarı çıktı. BATUR, Zekeriya, OBED Uygulamaları, PE- GEM Yayınları, Ankara, 2017. 3. Uzun cümlelerde yüklemden uzak düşmüş olan özneyi belirtmek için kullanılır. UYARI Şair, hem ülkesinin hem de bütün dünyanın 1. Bağlaçlardan önce ya da sonra virgül kul- dertlerini dert edinmişti kendine. lanılmaz. 4. Cümle içinde ara sözleri veya ara cümleleri Bu şehirde etnografya, ya da sanat müz- ayırmak için ara sözlerin veya ara cümlelerin esini gezebilirsiniz. başına ve sonuna konur. 2. Koşul (şart) ekinden sonra virgül kullanıl- Sınavın en uzun sorusu, 6. soru, hepimizin ka- maz. fasını karıştırdı. İnsanlara güveniyorsan, bunu onlara gös- 5. Anlama güç kazandırmak için tekrarlanan söz- termelisin. cüklerin arasında kullanılır. ETKİNLİK-1 Dedem şehirden döndüğünde kucağına atlar ve onu öper, öper, öperdik… Aşağıdaki cümlelerde uygun yerlere, renkli kalemlerinizi kullanarak örnekteki gibi virgül 6. Tırnak içinde olmayan alıntı cümlelerin sonun- (,) yerleştiriniz. Yerleştirdiğiniz virgüllerin alt- da kullanılır. larını çiziniz. Sadece seninle çalışmak istiyorum, diyor. 1. Babam, annem ve ablam mezuniyet tören- ime geldiler. 7. Konuşma çizgisinden önceki ifadenin sonuna konur: 2. Yok ben sizinle aynı düşüncede değilim. Kendisini seyreden çocuğa dönerek, 3. En çok istediği şeyi Çanakkale’ye gitmeyi başka zamana erteleyecekmiş. – Çok mu güzel oynuyorum, diye sordu. 4. Burada bulunmamızın nedeni kızımızın 8. Kendisinden sonraki cümleye bağlı olarak ret, büyük başarısıdır dedi gururla. kabul ve teşvik bildiren “hayır, yok, evet, peki, pekâlâ, tamam, olur, hayhay, öyle, haydi, el- 5. Beni her zaman çok sevdi hiçbir zaman beni bette” gibi sözcüklerden sonra konur. kıracak bir şey yapmadı. Hayır, teklifiniz bize mantıklı gelmedi. 6. Sınavı kazanmak için sabahlara dek çalışmış çalışmış çalışmıştı… 9. Özellikle cümle başında kullanılan ifadelerde anlam karışıklığını önlemek için kullanılır. 7. İhtiyar mühendisin sözlerine itiraz ederek kaşlarını çattı. Kadın, öğretmenden bir şeyler istiyordu. Yaşlı, doktora teşekkür edercesine baktı. 10. Hitap için kullanılan sözcüklerden sonra konur. Sevgili Ablacığım, 11. Sayıların yazımında kesirleri göstermek için kullanılır. Çocuğun ateşi 36,6 dereceye düşmüş. 146

FÖY 06 NNNNNNNNNNNNNNNNNNNN Noktalı Virgül (;) İki Nokta (:) 1. Cümle içinde virgüllerle ayrılmış tür veya ta- 1. Kendisiyle ilgili örnek verilecek cümlenin so- kımları birbirinden ayırmak için kullanılır. nunda kullanılır. Murat, Kemal, Ertan futbol takımına; Ebru, Edebiyatımızın millî şairleri güzel şiirler yazmış- Zeynep, Hande basketbol takımına seçildiler. tır: Ziya Gökalp, Mehmet Akif, Mehmet Emin Yurdakul… 2. Ögeleri arasında virgül bulunan sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için kullanılır. 2. Kendisiyle ilgili açıklama yapılacak cümlenin sonunda kullanılır. Dostlarımı, akrabalarımı, tanıdıklarımı aradım; evi, bahçeyi, mutfağı onlar için hazırladım. Bir milleti ayakta tutan şeyler şunlardır: bilim, ahlak, sanat… Canı sıkıldı, pencereye gitti; camı açtı, dışarıyı seyretti. Bu tuhaf davranışlarından şunu anlıyorduk: Hatalarından dolayı telaşlanmıştı. 3. Özneden sonra gelip virgülle sıralanan ögeler- den özneyi ayırmak için kullanılır. 3. Karşılıklı konuşmalarda, konuşan kişiyi belir- ten sözlerden sonra kullanılır. Elif; Haluk, Sinan ve Ömer’le anlaştı. (Haluk, Sinan ve Ömer’le anlaşan Elif’tir.) Binbaşı: - Bu gece taarruz için hazırlanabilir misiniz? Türkiye; Fransa, İspanya, Portekiz ve İtalya’nın Teğmen: grubunda yer alıyor. - Evet, hazırlanabiliriz. Binbaşı: ETKİNLİK-2 - Gerekli hazırlıklarınızı hemen yapınız. 4. Edebi eserlerde konuşma bölümünden önceki Aşağıdaki cümlelerde uygun yerlere, renkli kalemlerinizi kullanarak örnekteki gibi nok- ifadenin sonunda kullanılır. talı virgül (;) yerleştiriniz. Yerleştirdiğiniz nok- Ahmet dayım gülümseyerek konuştu: talı virgüllerin altlarını çiziniz. - Ben uzun yıllardır bunun farkındayım çocuklar. 1. Bir milleti yaşatan şeyler kültür, ahlâk, ge- Sadece siz benim bunu fark ettiğimi geç anladınız. lenek; sanat, bilim ve edebiyattır. 5. Genel Ağ (İnternet) adreslerinde kullanılır. http://www.limityayinlari.com 2. Televizyonu, buzdolabını, radyoyu mutfağa 6. Matematikte bölme işareti olarak kullanılır. koltukları, sandalyeleri salona koyduk. 50 : 2 = 25 3. Fazla yüz verme, arsız edersin fazla uzak durma, huysuz edersin. UYARI 4. Murat Selin, Mehmet, Ayşe ve Kerem için Öğrenciler genellikle noktalı virgül (;) ve iki hediyeler aldı. noktayı (:) karıştırdıklarından yakınırlar. Aslın- da bu iki noktalama işaretinin birbiriyle hiçbir 5. Sen geldin, bahar geldi sen gittin, neşem ilgisi yoktur. bitti. Noktalı virgül (;) aslında bir virgüldür. Virgülün sıraladığı unsurları gruplayıp birbirinden ayırır. Açıklama yapmayla ya da örnek ver- meyle kesinlikle ilgisi yoktur. Örnek veri- leceğinde ya da açıklama yapılacağında iki nokta (:) kullanılır. 147

FÖY 06 NNNNNNNNNNNNNNNNNNNN Çok çalıştı, çok okudu; istediği yeri kazandı, 5. Karşılıklı konuşmalarda suskunluğu anlatmak büyük icatlar yaptı. için kullanılır. Bu evin benim için bir tek anlamı vardı: huzur. Öğretmen: - Bu işi senin yapabileceğine inanıyorum? UYARI Sinan: -… İki noktadan sonra gelen bölüm özel isim ve Öğretmen: cümle ise büyük harfle başlar. - Yapabilirsin değil mi Sinan? Ben sana güveni- Bu küçük köyde sadece birkaç kişi kalmıştı: yorum. Muhtar Salih Efendi, Öğretmen Zeliha Ha- Soru İşareti (?) nım… 1. Soru eki veya sözü içeren cümle veya sözlerin Ben dostlarıma her zaman şunu söyledim: Siz- sonunda kullanılır. ler benim gibi düşünmek zorunda değilsiniz. Hangi filmi izlemeyi düşünüyorlar? Odadaki dağınıklık hemen göze çarpıyordu: et- Törenlere biz de katılacak mıyız? rafa saçılmış giysiler, eşyalar, kitaplar… 2. Bilinmeyen, kesin olmayan veya şüpheyle kar- UYARI şılanan bilgiler için kullanılır. Karagöz ve Hacivat’ın 14. yüzyılda (?) yaşadık- “Örneğin, mesela” gibi ifadelerden sonra iki nokta (:) kullanılmaz. ları sanılmaktadır. Erzurumlu Emrah (? – 1860) önemli bir halk şa- Türk edebiyatında da dünyaca tanınmış şairler vardır. Mesela Nazım Hikmet böyle bir şairdir. irimizdir. Üç Nokta (…) UYARI 1. Anlatım olarak tamamlanmamış cümlelerin so- Soru anlamı taşıyan birden fazla cümle arka nunda kullanılır. arkaya sıralanmışsa soru işareti (?) en sonda kullanılır? Odaya üç kişi girdi. Sonra kısa bir sessizlik… Yerlere saçılmış kâğıtlar, kalemler, kitaplar… Ne zaman gelirsin, kaç gün kalırsın, tek başına 2. Verilen örneklerin devam edebileceğini anlat- mı gelirsin? mak için kullanılır. Ünlem İşareti (!) Türk milletinin değerlerini bütün dünya iyi bilir: 1. Sevinç, kıvanç, acı, korku, şaşma gibi duygu- vatanseverlik, misafirperverlik, merhamet… ları anlatan cümle veya ifadelerin sonunda kul- 3. Herhangi bir sebeple söylenmek istenmeyen lanılır. sözcüklerin yerine kullanılır. Hava ne kadar güzel! Dayısına getirdiği bu hediyeyi C…’den almıştı. Eyvah! Anahtarımı içeride unuttum. 4. Alıntılarda başta, ortada veya sonda alınma- 2. Seslenme, hitap ve uyarı sözlerinden sonra yan bölümleri göstermek için kullanılır. kullanılır. … bu sırada tuhaf görünüşlü bir adam yanımı- Dur, oraya giremezsin! Arkadaşlar, çabuk buraya gelin! za yaklaştı. 148

FÖY 06 NNNNNNNNNNNNNNNNNNNN UYARI İzmir–İstanbul arası yolculuk daha da kısala- cak. Ünlem işareti, seslenme ve hitap sözlerinden hemen sonra kullanılabileceği gibi cümlenin 1914–1918 yılları arasında 1. Dünya Savaşı ya- sonunda da kullanılabilir. şandı. Bu hafta sonu Fenerbahçe–Beşiktaş karşıla- ması oynanacak. Allah’ım, bize yardım et! UYARI Allah’ım! Bize yardım et. İkilemelerde ve sayı adlarının tekrarında 3. Alay veya küçümseme anlamı kazandırılmak araya kısa çizgi konmaz. istenen sözden hemen sonra yay ayraç içinde ünlem işareti kullanılır. Kuracağı iş için üç - beş bin lira yetecekmiş. üç beş Kendini akıllı (!) zannedenlerden hiç hoşlanmazdı. 8. Matematikte çıkarma işareti olarak kullanılır. Kısa Çizgi (-) 50 – 20 = 30 9. Sıfırdan küçük değerleri göstermek için kulla- 1. Satıra sığmayan sözcükler bölünürken satır sonunda kullanılır. nılır. Burada su sıcaklığı –2 derece civarındadır. Eserlerinin tamamında toplumun hayatın- dan kesitler sunuyor. Uzun Çizgi (—) 2. Cümle içinde ara sözleri veya ara cümleleri Yazıda satır başına alınan konuşmaları göstermek için kullanılır. Buna konuşma çizgisi de denir. ayırmak için ara sözlerin veya ara cümlelerin Ahmet: başına ve sonuna konur. — Sabah beni niçin aramadınız? Taşıdığı eşyaları – bir çanta ile birkaç kitap– ye- Ezgi: re bırakarak koşmaya başladı. — Rahatsız etmek istemedik. Bu şehri – Konya’yı– hiçbir zaman unutmadı. Ahmet: 3. Sözcüklerin kökleri, gövdeleri ve eklerini birbi- — Arasaydınız ben de gelirdim sizinle. rinden ayırmak için kullanılır. sev–gi, süpür–ge… UYARI 4. Fiil kök ve gövdelerini göstermek amacıyla “-mek / -mak” eki yerine kullanılır. Konuşmalar tırnak içinde verildiğinde uzun koş– (koşmak) , atla– (atlamak), sev– (sevmek) , çizgi kullanılmaz. oku– (okumak)… 5. Ekleri göstermek için kullanılır. Ahmet: -den, –ınca, –yor… “Sabah beni niçin aramadınız?” 6. Heceleri göstermek için kullanılır. Ezgi: a–raş-tır–ma, söz–lük–çü–lük… “Rahatsız etmek istemedik.” 7. İki sözcük veya sayı arasında “ve, ile, ila, ...-den/...-e” anlamları var ise bu sözcükler ya da sayılar arasında kullanılır. 149

FÖY 06 NNNNNNNNNNNNNNNNNNNN Eğik Çizgi (/) 3. Cümlede geçen eser adları tırnak içine alınır. Mehmet Akif’in “Safahat” adlı eseri herkes ta- 1. Dizeler yan yana yazıldığında dizelerin arasın- da kullanılır. rafından okunmalıdır. Korkma! Sönmez bu şafaklarda yüzen al san- UYARI cak / Sönmeden yurdumun üstünde tüten en son ocak / O benim milletimin yıldızıdır, parla- Tırnak içine alınan sözlerden sonra gelen yacak / O benimdir, o benim milletimindir an- ekleri ayırmak için kesme işareti kullanılmaz. cak. Ahmet Haşim’in “Göl Saatleri”ni okuyanlar çok 2. Adreslerde kullanılır. beğenirler. Fatih Mahallesi Kurtuluş Sokağı No.:73 / 6 Emirdağ / AFYON Yay Ayraç ( ) 3. Tarihlerin yazılışında gün, ay ve yılı gösteren 1. Cümledeki anlamı tamamlayan ve cümlenin sayıları birbirinden ayırmak için kullanılır. dışında kalan ek bilgiler için kullanılır. Yay ay- 12 / 08 / 1998 raç içinde bulunan ve cümle biçiminde olan 4. Dil bilgisinde eklerin farklı biçimlerini göster- ifadelerin sonuna uygun noktalama işareti ko- nur. mek için kullanılır. -ma /-me, -lık /-lik / -luk / -lük… Bu gençler (Ben bu insanları her zaman uyar- 5. Genel Ağ (İnternet) adreslerinde kullanılır. dım.) hata yapmakta ısrar ediyorlar. http://www.limityayinlari.com 6. Matematikte bölme işareti olarak kullanılır. 2. Tiyatro eserlerinde konuşanın hareketlerini, 50 / 2 = 25 durumunu açıklamak ve göstermek için kulla- nılır: Tırnak İşareti (“ ”) Baba – (Yavaş yavaş oğluna yaklaşır, kollarını 1. Başka bir kimseden veya yazıdan olduğu gibi açar.) Gel sana bir sarılayım. aktarılan sözler tırnak içine alınır. ETKİNLİK-3 Cemil Meriç “Kelimeleri kaybeden milletler benliğini de kaybeder.” demiştir. Aşağıdaki cümlelerde renkli dairelerle gös- terilen yerlere uygun noktalama işaretlerini UYARI yerleştiriniz. Tırnak içindeki alıntının sonunda bulunan Gözlerini kıstı hafifçe gülümsedi yavaş işaret (nokta, soru işareti, ünlem işareti vb.) yavaş konuşmaya başladı. tırnak içinde kalır. Hiç beklemediğim bir soru sordu aniden Sen Bu tavırlara sinirlenen adam “Beni anlayan bir de benim gibi mi düşünüyorsun? kişi yok mu aranızda?” diye sordu. Kardeşine annesine babasına sarıldı on- 2. Özel olarak vurgulanmak istenen sözler tırnak larla uzun uzun vedalaştı. içine alınır. Ben bu işi yapabilirim dedi ve kolları sıvayıp Milleti millet yapan değerlerin başında “dil” çalışmaya başladı. gelmektedir. Sert bir gök gürültüsü Ardından bardaktan boşanırcasına bir yağmur Aman Allah’ım! Bu yağmur hiç dinmeyecek mi? 150

FÖY 06 NNNNNNNNNNNNNNNNNNNN ETKİNLİK - 4 Aş ağıdaki metinde renkli dairelerle gösterilen yerlere uygun noktalama işaretlerini yerleştir- iniz. Hava birden değişti kapandı Bizi ilklerimize kadar ıslatacak üstümüzde kuru yer bırak- mayacak yağmurun yağması an meselesiydi Hızlı adımlarla bir an önce eve ulaşmaya çalışıyorduk Üstelik sadece biz telaşlı değildik yolda karşılaştığımız herkes özellikle de çocuklar yağacak yağmurdan korunmak istiyordu İşte bu telaşın ortasında Zeynep’e rastladım Gülümseyerek seslendim – Hey bu kadar telaşlanmana gerek yok! Şaka yaptığımı fark ederek cevap verdi Sen ıslanmaya çok mu niyetlisin Yok, ben de ıslanmaya niyetli değilim arkadaşım O hâlde sen de benim gibi telaşlanmalısın yoksa kaçacak yer bulamayacaksın Gülüşerek yürümeye başladık Caddenin köşesini döndük birlikte eski sinema binasının önünden geçtik Böyle olmayacak acaba bir otobüse mi binsek diye sordu yürürken 151

FÖY 06 NNNNNNNNNNNNNNNNNNNN ETKİNLİK - 5 No ktalama işaretleri aşağıdaki metindeki görev ve kullanımları ile ilgili görüş bildirmişler. Cümlelerin sonundaki boşluklara, bu görüşler doğru ise D, yanlış ise Y yazınız. — Aman! diye çığlık attı. — Ne oldu ! diye hepimiz döndük. Arkadaki: — Kamyon gitti, dedi. Otobüsten inip geriye doğru koşmaya başladık. Vardık ki ne görelim! Kamyon uçuruma yuvarlanırken iki kayanın arasına sıkışmış, öylece kalmış ama kimseye bir şey olmamış. Haksızlık yapmayın bana. ‘‘Ne oldu’’ cümlesinden sonra! değil ben gelmeliyim. ( ) Beni boşuna yormuşlar çünkü bu metnin hiçbir yerinde bana ihtiyaç yok. ( ) Benim görevlerim arasında kendisiyle ilgili örnek verilecek cümlenin sonunda kul- lanılmak da var, kendisiyle ilgili açıklama yapılacak cümlenin sonunda kullanılmak da. ( ) Ama görüyorum ki bu metinde bu görevlerimin ikisi ile de ile kullanılmamışım. ( ) ‘‘Kamyon gitti’’ cümlesinden sonra gelmek benim hakkım ( ) çünkü ben anlamca tamamlanmış cümlenin sonuna getirilirim. ( ) Metindeki tüm kullanımlarımda olduğu gibi. ( ) Kaç kere söyledim, beni ama, fakat, ancak vb. bağlaçlardan önce kullanmayın hat- ta sonra da kullanmayın diye. Çünkü bana gerek yok buralarda. ( ) Bakın yine yanlış kullanılmışım. ( ) Sıralı cümleleri birbirinden ayırmak için getirilmem gerekirdi ( ) ama maalesef bu yapılmamış. ( ) Tırnak içinde olmayan alıntı cümlelerin sonunda getirilmek görev ta- nımlarımın arasında var. ( ) Metinde bu amaçla kullanıldığım için teşekkür ederim. ( ) Ayrıca ‘‘ki’’ bağlacından sonra getirilmem de doğrudur. ( ) 152

Test - 1 FÖY NNNNNNNNNNNNNNNNNNNN 06 1. Bir süre dağ yolunda gittikten sonra yaylaya 4. Aşağıdakilerin hangisinde noktalı virgül ulaştık (I) Her yerde renk renk çiçekler, ağaç- yanlış kullanılmıştır? lar, delidolu akan ırmaklar (II) Buraya boşuna “Cennet Yaylası” dememişlerdi (III) Sanki ilk A) Hayatta öğrenebileceğimiz en büyük ders; defa görüyorduk böylesine güzel bir yeri (IV) insanları küçümsememektir. Bu parçada numaralanmış yerlerden hangi- B) Söz vardır, savaşı durdurur; söz vardır, sa- hibini vurdurur. sine nokta konulması uygun değildir? C) Sordum, söylemedi; ayağa kalktı, kapıyı A) I. B) II. C) III. D) IV. açtı, gitti. D) Türkiye; Avusturya, Fransa ve Almanya’dan farklı bir kültüre sahiptir. 2. (I) Hiç kimseyle selamlaşmadan içeri girdi, 5. (I) Saat 17.30’da başlayacak olan toplantıya masaya oturdu. (II) Cebinden kalem, kâğıt, geç kalmıştım. (II) Toplantı salonuna girdi- silgi çıkardı. (III) Kâğıtları masaya serdi, not ğimde herkes oturmuş, beni bekliyordu. (III) almaya başladı. (IV) Bu süre boyunca kimseye Patronum saatini gösterip, bana baktı. (IV) bakmadı, yazdıklarından gözünü ayırmadan Toplantının 50. dakikasında olduklarını o an oturdu. anladım. Numaralanmış cümlelerin hangisinde virgül Numaralanmış cümlelerin hangisinde nok- farklı görevde kullanılmıştır? ta veya virgülün kullanımıyla ilgili bir yanlış- lık yapılmıştır? A) I. B) II. C) III. D) IV. A) I. B) II. C) III. D) IV. 3. Virgül, tırnak içine alınmamış alıntı cümlelerin 6. Dünyada her şey ışığa muhtaçtır . Ağaçlar, sonunda kullanılır. I bitkiler, hayvanlar ; hatta cansız varlıklar… Aşağıdakilerin hangisinde bu kurala uygun II bir kullanım vardır? Az ya da çok . Hiç ışık olmadan , ışığı görmeden A) Okul, onun için en keyif aldığı yerdi. III IV B) Bu konuda ben de boş durmadım, oku- varlığı sürdürmek mümkün değildir. dum. Bu metinde numaralanmış noktalama işa- C) Herkes gülünce kıpkırmızı oldu, utandı. D) Sen büyük adam olacaksın, derdi dedem. retlerinden hangilerinin kullanımı yanlıştır? A) I ve II. B) I ve III. C) II ve III. D) III ve IV. 153

FÖY 06 NNNNNNNNNNNNNNNNNNNN 7. (I) Tatilde okuyacağı kitapları, geçen hafta 10. Aşağıdakilerin hangisinde noktalı virgülün aldıklarını, valize yerleştirdi. (II) Diş fırçasını, kullanımında yanlışlık yapılmıştır? havlularını, terliklerini de poşete doldurup ağzını bağladı. (III) Sonra biletini, telefonunu A) Dünyanın dört bir yanından gelen sanatçı- kontrol etti. (IV) İşten, stresten ve yoğunluktan lar; bu festivalde toplanmıştı. uzak bir tatile hazırdı artık. B) Sanatçı; sporcu, siyasetçi ve tüccardan Numaralanmış cümlelerin hangisinde virgül farklı düşünmelidir. farklı bir görevle kullanılmıştır? C) Festivale ressamlar, besteciler, şairler; sıra- dan insanlar ve sporcular da katıldılar. A) I. B) II. C) III. D) IV. D) Sanatçılar, çocuklar, öğrenciler bir köşede 8. Aşağıdakilerin hangisinde virgülün kullanı- toplanmış; sanat, spor, müzik konuşuyor- lardı. mının yay ayraç içinde verilen açıklaması yanlıştır? 11. Sağlığında çok kitap okumuş (I) çok yazı yaz- A) İkinci sınıfta tanıştığım Tuna, en iyi arkada- mıştı. Bugün de yine kitaplarla iç içe olmak şım, bana bütün sırlarını anlatırdı. (Ara söz- istiyordu (II) Ama sağlığı izin vermiyordu. Bu lerin başında ve sonunda kullanılır.) kadın (III) benim hayatta tanıdığım en kültürlü insandı. Her şeyi hafızasında sıkı sıkı tutar (IV) B) Burak, Mehmet’i kırdığının farkında değil- hiçbir şeyi unutmazdı. miş gibi davranıyor ve bizi de üzüyordu. (Eş görevli sözcükleri sıralamak için kullanılır.) Bu parçada numaralanmış yerlerden hangi- C) Dersimizin yarınki konusu hepinize sürpriz sine farklı bir noktalama işareti getirilmeli- olsun, diyerek dersi tamamladı. (Tırnak içi- dir? ne alınmayan alıntı sözlerin sonunda kulla- nılır.) A) I. B) II. C) III. D) IV. D) Ne kadar yağmur yağsa da toprak doymu- 12. Aşağıdakilerin hangisinde yay ayraçla gös- yor, çatlamış damarlarına su istiyordu. (Sı- ralı cümlelerin arasında kullanılır.) terilen yere herhangi bir noktalama işareti getirilemez? 9. Bahar ( ) taze bir serinlik içinde karşıladı ka- A) Anadolu’da kurulan medeniyetlerden bazı- sabayı ( ) İnsanlar sokağa koştular ( ) şenlikler ları Hititler ( ) Urartular ve Lidyalılardır. yapıldı ( ) Herkes mutluydu çünkü kış bitmişti. B) Çanakkale ( ) o unutulmaz destan, Türk’ün Bu metinde yay ayraçla gösterilen yerlere gücünü dünyaya göstermiştir. sırasıyla aşağıdaki noktalama işaretlerin- C) Yalan ( ) haber yaparak toplumu kandırma- den hangileri getirilmelidir? nın cezası çok ağır olmalıdır. A) (,) (.) (;) (,) B) (;) (.) (.) (.) D) Bazen hislerinize güvenmek iyidir ( ) sizi ha- C) (,) (.) (,) (.) D) (;) (.) (,) (.) ta yapmaktan korur. 154

Test - 2 FÖY NNNNNNNNNNNNNNNNNNNN 06 1. Aşağıdakilerin hangisinde iki noktanın kul- 4. (I) İnsanoğlu –benim tahminim- birçok şeyi lanımıyla ilgili bir yanlışlık yapılmıştır? tesadüfen öğrendi. (II) Ama bazı şeylerin te- sadüfen öğrenilmediği çok açık; yazı yazmak, A) Bu derin sessizliğin bir tek anlamı olabilirdi: matematiği kullanmak… (III) Bunlar zihinsel huzur. beceri gerektiren, karmaşık işlemlerdir. (IV) Bu yüzden sistemli düşünme olmaksızın keşfedil- B) Birbirlerini yıllarca görmediler, duymadılar: meleri imkânsızdır. ama dost kaldılar. Bu metinde numaralanmış cümlelerin han- C) Telaşlanan kadın, çocuğuna seslendi: “O çukurdan uzak dur!” gisinde bir noktalama yanlışı yapılmıştır? D) Canlılar üç gruba ayrılır: insanlar, hayvanlar A) I. B) II. C) III. D) IV. ve bitkiler. 2. Öğretmen ( ) “İçinizden birini ( ) gönüllü olan birini ( ) bu iş 5. Kitaplar, iki konuda insanlığın vazgeçilmezi için görevlendireceğim ( )” oldu ( ) bilgiyi gelecek nesillere aktarmak ( ) Murat hemen elini kaldırdı ( ) başkalarının düşüncelerini öğrenmek ( ) Bu ikisi olmasaydı ( ) bugün insanlığın durumu biraz “Ben gönüllüyüm öğretmenim.” ilginç olurdu ( ) Bu parçada yay ayraçla gösterilen yerlere Bu parçada yay ayraçla gösterilen yerlere, sırasıyla aşağıdakilerden hangisi getirilme- sırasıyla aşağıdakilerden hangisi getirilme- lidir? lidir? A) (:) (;) (-) (.) (;) B) (;) (-) (-) (.) (;) A) (:) (,) (.) (,) (.) B) (;) (,) (.) (;) (.) C) (:) (-) (-) (.) (:) D) (,) (:) (-) (.) (:) C) (.) (,) (.) (,) (.) D) (;) (,) (,) (.) (.) 3. Aşağıdakilerin hangisinde, kısa çizginin 6. Aşağıdakilerin hangisinde üç nokta farklı kullanımında bir yanlışlık yapılmıştır? bir görevle kullanılmıştır? A) Ankara-Konya arasında yol yapımı çalışma- A) O gün okula gelemeyen öğrenciler vardı: ları devam ediyor. Ali, Murat, Sezgin… B) Birinci Dünya Savaşı’nda (1914-1918) Os- B) Gölgeli bir bahçenin içinde nergisler, güller, manlı Devleti yenildi. manolyalar… C) Mustafa Kemal Atatürk –başöğretmen- eği- C) Bazı şairler (Mehmet Akif, Namık Kemal…) timi çok önemsedi. milli değerlerle yazdılar. D) Türkiye’de aşağı-yukarı 20 yıldır iklim deği- D) Denizlerimizde farklı balık çeşitlerine rastla- şiklikleri görülüyor. nır: hamsi, palamut… 155

FÖY 06 NNNNNNNNNNNNNNNNNNNN 7. I. Kendisinden sonra açıklama yapılacak ya 9. Eskiler “yârenlik” derlerdi , yaygın adıyla da örnek verilecek cümlenin sonunda kul- I lanılır. “sohbet” diyoruz . Konuşmayı, dertleşmeyi çok II. Sıralanan örneklerin devam ettirilebilece- ğini anlatmak için örneklerden sonra kul- II lanılır. sevdiğimiz içindir herhalde : “muhabbet” III. Ara sözleri belirtmek için ara sözlerin ba- şında ve sonunda kullanılır. III IV. Özneden sonra gelip virgülle sıralanan sözcüğünü de kullanırız bu kavram için . ögelerden özneyi ayırmak için kullanılır. IV Aşağıdaki cümlelerin hangisinde numara- Numaralanmış altı çizili noktalama işaretle- lanmış açıklamalarda yer alan noktalama işaretlerinden biri kullanılmamıştır? rinden hangisi yanlış kullanılmıştır? A) Bana anlattıklarınızdan şunu anlıyorum: A) I. B) II. C) III. D) IV. Bana güveniyorsunuz. 10. Mermer ustalığı çok zor bir meslektir ( ) yıpratı- B) Türkler tarihte önemli destanlar oluşturdu- lar: Ergenekon, Bozkurt, Göç… cıdır ( ) Emek ister, sabır ister, dayanıklılık ister ( ) Dünyadaki en sert malzemelerden birine mey- C) Okulda kaldığım gün –cuma günü- öğret- dan okumaktır mermer ustalığı bir anlamda ( ) menimizle de bu konuyu görüştük. Bu parçada yay ayraçla gösterilen yerlere D) Adam, özveriyle çalışarak bütün işleri başa- rıyla tamamladı. sırasıyla aşağıdakilerden hangisi getiril- me-lidir? 8. Sanat –edebiyat da dâhil- insanın kendine A) (,) (:) (,) (.) B) (,) (.) (.) (.) yabancılaşmasının, kendiyle kavgasının bir C) (;) (:) (…) (…) D) (,) (.) (:) (.) ifadesidir. İnsan, sanat yoluyla şu iki şeyden birini yapmayı öğrendi: kendiyle başa çıkmayı 11. (I) Türk sineması 1990’dan sonra küllerinden ya da kendiyle barışmayı. yeniden doğdu, diyebiliriz. (II) Eski ustalarla, Bu parçadaki noktalama işaretlerinin kulla- onların yetiştirdiği yeni nesil başardı bunu. (III) Bir yanda Şener Şen, Kadir İnanır; diğer yanda nımıyla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisi Uğur Yücel, Olgun Şimşek ve nice genç yete- yanlıştır? nek… (IV) Yeni sinemamızın ilk çıkış filmini de hepiniz hatırlarsınız: Eşkıya. A) Kısa çizgi, ara sözü belirtmek için kullanılmış- tır. Numaralanmış cümlelerin hangisinde bir B) Virgüller birbirinden farklı görevlerde kulla- noktalama yanlışı yapılmıştır? nılmıştır. A) I. B) II. C) III. D) IV. C) İki noktanın yerine noktalı virgül kullanılmalı- dır. D) “insan” sözcüğünden sonraki virgül özneyi belirtmek için kullanılmıştır. 156

Test - 3 FÖY NNNNNNNNNNNNNNNNNNNN 06 1. Evimizin arka sokağındaki parkta, Ziya Gökalp 4. Kitap okumasam ne olur? diye soran birisi, Parkı’nda, otururduk çoğunlukla. hayatının en ölümcül soru işaretine takılmış demektir. Aşağıdakilerin hangisinde virgül bu cümle- Bu parçadaki noktalama yanlışını düzelt- deki göreviyle kullanılmıştır? mek için aşağıdakilerden hangisi yapılma- A) Şerif İzgören’in son kitabı, Sarı ve Siyah, bir lıdır? roman tadındaydı. A) Soru işaretinin yerine virgül getirilmelidir. B) İşin başına geçince herkesi dinlediler, bü- tün sorunları tespit ettiler. B) Cümlenin sonunda üç nokta kullanılmalıdır. C) Okul kitaplıkları, en çok önem verilmesi ge- C) Virgülün yerine iki nokta getirilmelidir. reken yerlerdendir. D) Soru işaretinin yerine ünlem kullanılmalıdır. D) Sanatçının görevi nedir, diye sormak sanat- çının ilk görevidir. 2. Bankanın önünde üç kişi bekliyordu : yaşlı 5. Aşağıdakilerin hangisinde noktalı virgül I yanlış kullanılmıştır? bir adam, çocuklu bir kadın, genç yaşlarda bir A) Tuna; Efe, Ömer ve Ali’nin takıma alınması için ısrar ediyordu. erkek . Bize ne zaman sıra gelecek ? diye bir B) İyilik yap, denize at; balık bilmez, Halik (Al- II III lah) bilir. ses duyuldu bankanın içinden … C) Gün boyunca okulu, sınıfları, bahçeyi gez- di; ağaçları, çiçekleri seyretti. IV D) Kütüphaneye her gün gitti fakat; aradığı ki- Yukarıdaki parçada numaralanmış noktala- tabı bir türlü bulamadı. ma işaretlerinden hangileri yanlış kullanıl- mıştır? A) I ve II. B) I ve IV. C) II ve III. D) III ve IV. 3. Parlak renkler giymeyi severdi (I) Bir gün kırmı- 6. Aşağıdakilerin hangisinde iki noktanın kul- zı renkli (II) bir elbise giymişti (III) Hepimiz (IV) lanımında yanlışlık yapılmıştır? ona bu rengin çok yakıştığını fark ettik. A) Yüzüme gülümseyerek baktı: “Buraya ilk Yukarıdaki cümlede, numaralanmış yer- gelişiniz mi?” diye sordu. lerden hangisine herhangi bir noktalama B) Hayat: yaşayarak edindiğimiz tecrübelerin işareti getirilemez? bizde bıraktığı birikimdir. A) I. B) II. C) III. D) IV. C) İskandinav ülkelerinde bir tek suç asla affe- dilmez: insanları kandırmak. D) Benim oradakilere ilk sorum şu oldu: Bu işin planını ayrıntılı yaptınız mı? 157

FÖY 06 NNNNNNNNNNNNNNNNNNNN 7. Acımasız zaman ( ) başkalarına yaptığını ona 10. Muhteşem bir manzara (I) Yolun iki yanında yapamadı ( ) onun karakterinden hiçbir şey ek- çam ağaçları (II) Yolun bittiği yerde (III) göle siltemedi ( ) Dürüstlüğü, ilkeli duruşu ( ) Herkes kadar uzanan yemyeşil bir çayır (IV) değişti ( ) o değişmedi. Bu parçada numaralanmış yerlerin hangisi- Bu parçada yay ayraçla gösterilen yerlere ne diğerlerinden farklı bir noktalama işareti sırasıyla aşağıdakilerden hangileri getiril- getirilmelidir? melidir? A) I. B) II. C) III. D) IV. A) (,) (.) (.) (:) (,) B) (,) (.) (.) (.) (,) C) (,) (;) (.) (…) (,) D) (:) (;) (.) (…) (,) 11. 10-10-1977 tarihinde doğan yazar, bugüne 8. Vaktiyle Atilla İlhan’ı ve şiirlerini eleştirdiler ( ) kadar bazı eserler yazdı: Kapı, Gurbetlerim, Aynalar… ( ) Sen bu şiirleri rüyanda mı yazdın ( ) ( ) diyen- ler bile oldu ( ) Bu cümlede bir noktalama yanlışı yapılmış- Bu parçada yay ayraçla gösterilen yerlere tır. Aşağıdakilerden hangisi bu cümlenin noktalama yanlışı yapılmadan yazılmış bi- sırasıyla aşağıdakilerden hangileri getiril- çimidir? melidir? A) 10-10-1977 tarihinde doğan yazar, bugüne A) (!) (“) (!) (”) (.) B) (…) (“) (?) (”) (.) kadar bazı eserler yazdı; Kapı, Gurbetlerim, C) (.) (-) (?) (-) (.) D) (.) (“) (?) (”) (.) Aynalar. 9. Sınıfın en arkasında oturan uzun boylu kız B) 10/10/1977 tarihinde doğan yazar, bugüne kadar bazı eserler yazdı: Kapı, Gurbetlerim, –ismi Ayşegül olan- derste gözünü tahtadan Aynalar. ayırmazdı. C) 10.10.1977 tarihinde doğan yazar bugüne Aşağıdakilerin hangisinde, kısa çizginin bu kadar bazı eserler yazdı; Kapı, Gurbetlerim, Aynalar… cümledeki işlevini yerine getirecek şekilde farklı bir noktalama işareti kullanılmıştır? D) 10.10.1977 tarihinde doğan yazar bugüne kadar bazı eserler yazdı: Kapı, Gurbetlerim, Aynalar... A) Doğduğu o güzel şehri, İzmir’i, yıllardır gö- 12. ( ) Hey ( ) çabuk buraya gelin ( ) ( ) diye seslendi remiyordu. bahçedekilere ( ) B) Televizyonda “Tarihin Sırları” adlı programı seyrettim. Bu parçada yay ayraçla gösterilen yerlere C) Rus yazar Dostoyevski “Suç ve Ceza”nın sırasıyla aşağıdakilerden hangileri getiril- yazarıdır. melidir? D) İnsan beyninde sınırlar, duvarlar, tel örgüler A) (-) (,) (!) (”) (.) B) (“) (!) (.) (”) (.) yoktur. C) (“) (,) (!) (”) (.) D) (“) (,) (.) (”) (!) 158

Test - 4 FÖY NNNNNNNNNNNNNNNNNNNN 06 1. I. Ögeleri arasında virgül bulunan sıralı cüm- 4. Aşağıdakilerin hangisinde yay ayraçla gös- leleri birbirinden ayırmak için konur. terilen yere farklı bir noktalama işareti ge- II. Kendisiyle ilgili örnek verilecek cümlenin tirilmelidir? sonuna konur. A) Sanat ( ) edebiyat, müzik, resim gibi dallar- III. Kaba sayıldığı için veya bir başka sebep- dan oluşur. ten dolayı açık yazılmak istenmeyen keli- B) Okulumuzda futbol, basketbol ( ) tiyatro, me ve bölümlerin yerine konur. müzik çalışmaları yapılıyor. Numaralanmış cümlelerde işlevi belirtil- meyen noktalama işareti aşağıdakilerden C) Tenis maçları pazar günleri ( ) diğer maçlar hangisidir? salı günleri oynanacak. A) ; B) : C) … D) ! D) Yarışmalar, etkinlikler ertelendi ( )konser ip- tal edildi. 2. Bir bardak demli çay istedi ( ) Çayını içtikten 5. Spor ( ) müzik ( ) resim ve edebiyattan bir yö- sonra cebinden bir şeyler çıkardı ( ) renkli kâ- nüyle ayrılır ( ) Sanatta yeteneğe ihtiyaç vardır ğıtlar ( ) birkaç kurşun kalem ( ) küçük bir not ( ) sporda ise fiziksel yeterlik gerekir ( ) defteri ( ) Yukarıdaki parçada yay ayraçla gösterilen Bu parçada yay ayraçla gösterilen yerlere yerlere sırasıyla aşağıdakilerden hangileri sırasıyla aşağıdakilerden hangileri getiril- getirilmelidir? melidir? A) (.) (:) (,) (,) (…) B) (.) (;) (,) (,) (…) A) (:) (,) (:) (,) (.) B) (;) (,) (:) (,) (.) C) (.) (;) (,) (,) (.) D) (:) (:) (,) (,) (.) C) (:) (,) (;) (,) (.) D) (;) (.) (;) (,) (.) 3. (I) Futbol, bütün dünya tarafından sevilen 6. I. Dünyanın, her yerinde Türklerin yaptığı bir spor türüdür. (II) Hatta artık bir spor de- eserlere rastlanır. ğil, dev bir endüstri olarak görülmektedir. II. Yardım elini uzatıp, elinden geleni yaparak (III) Futbolculara ödenen ücretler, maç yayın hakları ve kulüplerin marka satışından elde fakirleri mutlu etmiştir. ettikleri gelirler büyük bütçelere ulaşmaktadır. III. Sınavı kazanan Osman: ailesine çok güzel (IV) Futbol kulüpleri oyuncu yetiştirip, futbol dünyasına kazandırmak için yatırımlarını sü- bir sürpriz yaptı. rekli artırmaktadırlar. IV. Buradaki ustalar –yaklaşık iki yıldır- sürekli Bu parçada numaralanmış cümlelerin han- çalışıyorlar. gisinde virgülün kullanımıyla ilgili yanlışlık Numaralanmış cümlelerin hangisinde bir yapılmıştır? noktalama yanlışı yoktur? A) I. B) II. C) III. D) IV. A) I. B) II. C) III. D) IV. 159

FÖY 06 NNNNNNNNNNNNNNNNNNNN 7. Genç kadın ( ) Hayır ( ) ben bu sorumluluğu 10. Öğretmen; alabilecek deneyime sahip değilim ( ) ( ) diyerek “Yarınki çalışmaya katılacaksın? değil mi?” görevi reddetti ( ) Çağla; “Evet! katılacağım öğretmenim.” Bu parçada yay ayraçla gösterilen yerlere Bu parçada kaç yerde noktalama yanlışı sırasıyla aşağıdakilerden hangileri getiril- melidir? yapılmıştır? A) (:) (,) (.) (,) (.) B) (-) (-) (.) ( ) (.) A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 C) (“) (!) (.) ( ) (.) D) (“) (,) (.) ( ) (.) 8. Eskiden hep vefalıydı insanlar birbirlerine kar- 11. Bizimle burada kalmak isteyip istemediğini şı (I) Dostlarının kıymetini bilirlerdi iyi gün- sorduk (I) Kalamayacağını söyledi (II) Niçin de ve kötü günde (II) Dost kaybetmektense kalamayacaksın (III) dedik (IV) para kaybederim (III) diye düşünürlerdi (IV) Güvenirlerdi insanlar kardeşlerine. Bu parçada numaralanmış yerlerden hangi- Bu parçada numaralanmış yerlerden hangi- sine farklı bir noktalama işareti getirilmeli- dir? sine farklı bir noktalama işareti getirilmeli- dir? A) I. B) II. C) III. D) IV. A) I. B) II. C) III. D) IV. 9. Biz çocukken hiç kavga etmezdik ( ) Ama şim- 12. Kalkıp bir bardak su doldurmaya dermanı yok- diki çocuklar öyle mi ( ) Her sorunlarını ( ) her tu ( ) öyle bitkin ( ) öyle yorgun ( ) öyle perişan anlaşmazlıklarını kavgayla çözmeye çalışıyor- hissediyordu ( ) Kimseyle görüşmek istemiyor- lar ( ) Kavga kime ( ) nasıl bir çözüm sunmuş ki du ( ) bugüne kadar ( ) Bu parçada yay ayraçla gösterilen yerlere Bu parçada yay ayraçla gösterilen yerlere sırasıyla aşağıdakilerden hangileri getiril- sırasıyla aşağıdakilerden hangileri getiril- melidir? melidir? A) (.) (?) (,) (.) (,) (?) B) (:) (?) (,) (:) (,) (?) A) (,) (,) (,) (…) (!) B) (;) (,) (,) (.) (.) C) (,) (!) (,) (:) (,) (?) D) (,) (!) (,) (.) (?) (?) C) (:) (;) (,) (.) (.) D) (!) (,) (,) (…) (.) 160

7. SINIF KON FÖY 08 U 07 FİİLLER (EYLEMLER) FİİLLER (EYLEMLER) UYARI Bir işi, bir oluşu veya bir durumu anlatan kelimele- \"sat-, bul-, sev-, boya-, kaybet-, öğren-, re fiil(eylem) denir. koru-, bekle-, izle-, affet-, razı et-, gör-, duy- Örnek: Koş- , sev- , bak- , oku- , çöz- , düşün- , ... \" iş fiilidir. otur- ... Fiiller \"-mek, -mak\" mastar ekini alırlar, \"-mek, 2. Oluş Fiilleri: Öznenin isteği dışında zamana -mak\" mastar ekini alamayan kelimeler fiil olamaz- bağlı olarak kendiliğinden gerçekleşen fiillerdir. lar. Örnek Elma birdenbire çürümez, Örnek Elma çürüdü. → zamanla çürür. Git(mek), başla(mak), öt(mek), koru(mak), uyu(- mak), bekle(mek) → fiildir. Oluş fiili kitap(mak), ev(mek), bulut(mak), güneş(mek) → bu kelimeler fiil değildir. Demir paslanmış. → Demir birdenbire paslanmaz, Oluş fiili zamanla paslanır. Fiilde Anlam Ekmekler bayatlıyor. → Ekmek birdenbire bayat- Oluş fiili lamaz, zamanla bayatlar. Fiiller anlam özelliklerine göre üç grupta incelenir- ler: 3. Durum Fiilleri: Öznenin süreklilik gösteren bir durumunu anlattığı fiillerdir. Durum fiillerinde işin 1. İş(kılış) Fiilleri: Öznenin kendi isteğiyle ger- gerçekleşmesi için nesneye ihtiyaç duyulmaz. Ör- çekleşen ve gerçekleşmesi için bir nesneye ihtiyaç neğin, “düş-” fiilinin gerçekleşebilmesi için bir nes- duyulan fiillerdir. ne gerekmez. Bunu daha iyi anlamak için ‘‘onu’’ kelimesini “düş-” fiilinin başına (onu) düş- şeklinde İş fiilinin gerçekleşebilmesi için mutlaka bir nesne- getirdiğimizde anlamsız olduğu görürüz. ye ihtiyaç duyulur. Örneğin, \"oku-\" fillinin gerçek- leşebilmesi için okunacak bir kitap, gazete veya Örnek dergi gerekir. \"Yıka-\" fiilinin gerçekleşebilmesi için (onu) ağla- → anlamlı değil → durum fiilidir. mutlaka yıkanacak bir nesne gerekir. (onu) öl- → anlamlı değil → durum fiilidir. (onu) gel- → anlamlı değil → durum fiilidir. Örnek (onu) gerek → anlamlı değil → durum fiilidir. (onu) dur → anlamlı değil → durum fiilidir. (onu) kır- → anlamlı → iş fiilidir. (onu) ürk → anlamlı değil → durum fiilidir. (onu) düşün- → anlamlı → iş fiilidir. (onu) kork → anlamlı değil → durum fiilidir. (onu) gel- → anlamsız → iş fiili değildir. (onu) çök → anlamlı değil → durum fiilidir. (onu) kuru- → anlamsız → iş fiili değildir. 161

FÖY 07 FFFFFFFFFFFFFFFFFF ETKİNLİK - 1 Aşağı da verilen fiilleri anlam özelliklerine göre ait olduklara yerlere yazınız. \"bak-, yaşlan-, morar-, dol-, yak-, hatırla-, sıkıl-, yat-, uza-, küs-\" İş Fiilleri Oluş Fiilleri Durum Fiilleri ETKİNLİK - 2 Aşağıd aki cümlelerde geçen fiillerin anlam özelliklerini işaretleyerek belirtiniz. İş Oluş Durum 1 Haziranın gelmesiyle havalar iyice ısındı. 2 Cebinden bir şeker çıkarıp küçük çocuğa verdi. 3 Öğretmenimiz geçen ders anlatmıştı bu konuyu. 4 Usta şair 1951 yılında İstanbul'da öldü. 5 En çok sevdiğim küpelerim evde kayboldu. 6 Yalnız sana yazıyorum bu şiiri. 7 Geceleri çimenlere uzanıp kayan yıldızları izlerdik. 8 Bahçedeki kiraz ağacı her geçen gün büyüyor. 9 Yaşlı kadının eli yıllarca çalışmaktan nasırlaşmış. 10 Padişahı gören halk saygıyla eğildi. 162

FÖY 07 FFFFFFFFFFFFFFFFFF ÖRNEK Fiilde Kip ve Kişi \"sula-, eğlen-, ekşi-, sus-, çöz-\" Fiillerin kip ve kişi eki almış biçimine çekimli fiil de- nir. Fiiller cümlede mutlaka çekimlenerek yani kip Yukarıdaki fiillerden anlamları bakımından iki- ve kişi eki alarak kullanılırlar. Çekimli fiiller cümlenin şerli grup oluşturulunca hangi fiil dışta kalır? yüklemini oluştururlar. A) Sula- B) Eğlen- C) Ekşi- D) Sus- Fiil Kip Eki Kişi Eki Çekimli Fiil Koş- + muş um = Koşmuşum Yaz- + acak + sınız = Yazacaksınız ÇÖZÜM: Oku- + r + sun = Okursun \"Sula- ve çöz-\" fiilleri başına \"onu\" kelimesini geti- Çalış- + malı + (y) ız = Çalışmalıyız rebildiğimiz için iş fiilidir. \"Eğlen- ve sus-\" fiilleri durum fiilidir. Gez- + e + lim = Gezelim \"Ekşi-\" fiili oluş fiilidir. ETKİNLİK-3 Doğru cevap C seçeneğidir. Aşağıdaki metinde geçen çekimli fiilleri bu- SIRA SENDE - 1 larak altını çiziniz. Aşağıdaki altı çizili fiillerden hangisi anlam ba- Kara tren büyük bir gürültüyle geldi. Yolcular kımından diğerlerinden farklıdır? meraklı gözlerle trene bakıyorlardı. Tren durun- ca kapılar açıldı. Kapılardan inenler sağa sola A) Canı sıkılınca odasını topladı. baktılar. Tren tamamen boşalmıştı. Birkaç insan B) Babam kardeşime çok sinirlenmiş. üzgün gözlerle hala treni izliyordu. Sonra onlar C) Genç kızın kızıl saçları rüzgârda dağılmış. da gittiler. İstasyonda biraz önceki insan selinden D) Dün başlayan yağmur bugün durdu. eser kalmamıştı. ÇÖZÜM: Fiilde Kişi (Çözümünüzü aşağıdaki yazı alanına gerekçeleriyle birlikte yazınız.) Fiilin bildirdiği işin, oluşun veya hareketin kimin ……………………................................................... tarafından gerçekleştirildiğini ve kiminle ilgili oldu- ......................................................................…...... ğunu belirten eklere kişi ekleri denir. Türkçemizde ......................................................................…...... üçü tekil, üçü çoğul olmak üzere altı tane kişi bu- ............................................................................... lunmaktadır. ......................................................................…...... ......................................................................…...... Koyu olarak yazılmış ekler kişi ekleridir. ......................................................................…...... ......................................................................…...... 1. Tekil Kır-dım-m Bil-iyor-um Gör-meli-y-im (ben) Bil-iyor-sun Gör-meli-sin Tekil 2. Tekil Kır-dı-n Bil-iyor Gör-meli (sen) Bil-iyor-uz Gör-meli-y-iz Gör-meli-siniz 3.Tekil Kır-dı Bil-iyor- Gör-meli-ler (o) sunuz Bil-iyor-lar Çoğul 1. Çoğul Kır-dı-k (biz) 2.Çoğul Kır-dı-nız (siz) 3. Çoğul Kır-dı-lar (onlar) 163

FÖY 07 FFFFFFFFFFFFFFFFFF ETKİNLİK-4 anından önce yapılmıştır. Fiil kök ya da gövdelerine getirilen “-mış, -miş, -muş, -müş” ekleriyle yapılır. Aşağıdaki cümlelerdeki çekimli fiillerin kişile- rini cümlenin sonundaki boşluğa yazınız. Örnek 1) Renkli camlardan sokaktan gelip geçenleri (Ben) Bil - miş - im (Sen) Bil - miş - sin izliyorduk. (biz → 1. çoğul kişi) ( O ) Bil - miş (Biz) Bil - miş - iz 2) Çimenlerin arasında durmadan çalışan karın- (Siz) Bil - miş - siniz caları gördü. (.............................) (Onlar) Bil - miş - ler 3) Derslerinize çok çalıştığınız için iyi bir tatili (Ben) Unut - muş - um hak ettiniz. (.............................) (Sen) Unut - muş - sun ( O ) Unut - muş 4) Uzmanlar her gün bol bol su içmemizi tavsi- (Biz) Unut - muş - uz ye ediyorlar. (.............................) (Siz) Unut - muş - sunuz (Onlar) Unut - muş - lar 5) Hedeflerime ulaşabilmek için gece gündüz çalışacağım. (.............................) (Ben) Gör - müş - üm (Sen) Gör - müş - sün Fiilde Kip ( O ) Gör - müş (Biz) Gör - müş - üz Eylemin gösterdiği iş, oluş veya durumun zamana (Siz) Gör - müş - sünüz bağlı olarak nasıl gerçekleştiğini veya gerçekleşe- (Onlar) Gör - müş - ler ceğini gösteren söyleyiş kalıplarına kip adı verilir. Dilimizde dokuz tane kip vardır. b) Görülen (Bilinen) Geçmiş Zaman: Fiilin ya- pıldığının kesin olarak bilindiğini gösterir. Bu kipte Kipler fiil konuşma anından önce yapılmıştır. Fiil kök veya gövdelerine getirilen “-dı, -di, -du,-dü, -tı, -ti, -tu, 1. Haber Kipleri 2. Dilek Kipleri -tü” ekleriyle yapılır. a) Gereklilik Kipi a) Duyulan (Öğrenilen) b) Şart Kipi Örnek Geçmiş Zaman c) İstek Kipi (Ben) Bil - di - m d) Emir Kipi (Sen) Bil - di - n b) Görülen (Bilinen) ( O ) Bil - di Geçmiş Zaman (Biz) Bil - di - k (Siz) Bil - di - niz c) Şimdiki Zaman (Onlar) Bil - di - ler d) Gelecek Zaman (Ben) Unut - tu - m e) Geniş Zaman (Sen) Unut - tu - n 1. Haber (Bildirme) Kipleri Çekiminde belirli bir zaman ifadesi bulunan fiiller- dir. Yapılan fiilin geçmişte mi, şimdi mi, gelecekte mi yoksa her zaman mı yapıldığını gösterirler. a) Duyulan (Öğrenilen) Geçmiş Zaman: Fii- lin bildirdiği işin yapıldığını başkasından duyma şeklinde ifade eden fiil çekimidir. Fiil konuşma 164

FÖY 07 FFFFFFFFFFFFFFFFFF ( O ) Unut - tu d) Gelecek Zaman: (Biz) Unut - tu - k (Siz) Unut - tu - nuz Fiilin bildirdiği işin, oluşun, hareketin hâlâ gerçek- (Onlar) Unut - tu - lar leşmediğini ileride, gelecekte gerçekleşeceğini anlatan zamandır. Fiil kök ve gövdelerine getirilen (Ben) Gör - dü - m “-acak, -ecek” ekleriyle yapılır. (Sen) Gör - dü - n ( O ) Gör - dü Örnek (Biz) Gör - dü - k (Ben) Bil - eceğ - im (Siz) Gör - dü - nüz (Sen) Bil - eceğ - sin (Onlar) Gör - dü - ler ( O ) Bil - ecek (Biz) Bil - eceğ - iz (Siz) Bil - ecek - siniz (Onlar) Bil - ecek - ler c) Şimdiki Zaman: Fiilin içinde bulunulan zaman- (Ben) Unut - acağ - ım da hem söylendiği hem de yapıldığı zamandır. Fiil (Sen) Unut - acak - sın kök ve gövdelerine getirilen “-(i)yor” ekiyle yapılır. ( O ) Unut - acak (Biz) Unut - acağ - ız Örnek (Siz) Unut - acak - sınız (Ben) Bil - iyor - um (Onlar) Unut - acak - lar (Sen) Bil - iyor - sun ( O ) Bil - iyor (Ben) Gör - eceğ - im (Biz) Bil - iyor - uz (Sen) Gör - ecek - sin (Siz) Bil - iyor - sunuz ( O ) Gör - ecek (Onlar) Bil - iyor - lar (Biz) Gör - eceğ - iz (Siz) Gör - ecek - siniz (Ben) Unut - uyor - um (Onlar) Gör - ecek - ler (Sen) Unut - uyor - sun ( O ) Unut - uyor e) Geniş Zaman: Fiilin her zaman yapıldığını ya (Biz) Unut - uyor - uz da yapılabileceğini bildiren zamandır. Fiil kök veya (Siz) Unut - uyor - sunuz gövdelerine getirilen “-r, -ar, -er, -ur, -ür, -ır, -ir” (Onlar) Unut - uyor - lar ekleriyle yapılır. (Ben) Gör - üyor - um Örnek (Sen) Gör - üyor - sun (Ben) Bil - ir - im ( O ) Gör - üyor (Sen) Bil - ir - sin (Biz) Gör - üyor - uz ( O ) Bil - ir (Siz) Gör - üyor - sunuz (Biz) Bil - ir - iz (Onlar) Gör - üyor - lar (Siz) Bil - ir - siniz (Onlar) Bil - ir - ler 165

FÖY 07 FFFFFFFFFFFFFFFFFF (Ben) Unut - ur - um 2. Dilek (İsteme) Kipleri (Sen) Unut - ur - sun Bir gerekliliği, şartı, isteği veya bir emri ifade eden ( O ) Unut - ur kiplerdir. Dilek kiplerinde zaman anlamı yoktur. (Biz) Unut - ur - uz (Siz) Unut - ur - sunuz a) Gereklilik Kipi: Fiilin bildirdiği işin yapılmasının (Onlar) Unut - ur - lar gerekliliğini anlatan kiptir. Fiillere getirilen \"-meli, -malı\" ekleriyle yapılır. (Ben) Gör - ür - üm (Sen) Gör - ür - sün Örnek ( O ) Gör - ür (Ben) Oku - malı - y - ım (Biz) Gör - ür - üz (Sen) Oku - malı - sın (Siz) Gör - ür - sünüz ( O ) Oku - malı (Onlar) Gör - ür - ler (Biz) Oku - malı - y - ız (Siz) Oku - malı - sınız ETKİNLİK-5 (Onlar) Oku - malı - lar Aşağıdaki fiilleri istenilen zaman ve kişide (Ben) Çalış - malı - y - ım çekimleyerek örnekteki gibi yapınız. (Sen) Çalış - malı - sın ( O ) Çalış - malı 1 Anla- Şimdiki zaman Anlıyorum (Biz) Çalış - malı - y - ız 1. tekil kişi (Siz) Çalış - malı - sınız (Onlar) Çalış - malı - lar 2 Duy- Geniş zaman 3. çoğul kişi (Ben) Söyle - meli - y - im (Sen) Söyle - meli - sin 3 Sor- Gelecek zaman ( O ) Söyle - meli 2. tekil kişi (Biz) Söyle - meli - y - iz (Siz) Söyle - meli - siniz 4 Kov- Görülen g. z. (Onlar) Söyle - meli - ler 3. tekil kişi NOT 5 Ez- Geniş zaman Gereklilik kipi cümleye olasılık anlamı da kat- 1. çoğul kişi abilir. Örnek: \" Annem eve varmış olmalı.\" 6 Yol- Duyulan g. z. 2. çoğul kişi 7 Çık- Görülen g. z. 2. tekil kişi 8 Dal- Şimdiki zaman 3. çoğul kişi 9 Bin- Gelecek zaman 1. çoğul kişi 10 Git- Duyulan g. z. 1. tekil kişi 166

FÖY 07 FFFFFFFFFFFFFFFFFF b) Şart Kipi: Fiilin gerçekleşmesini şarta bağla- (Sen) Çalış - a - sın yan kiptir. Fiillere getirilen \"-se, -sa\" ekleriyle yapılır. ( O ) Çalış - a Örnek (Biz) Çalış - a - lım (Ben) Oku - sa - m (Siz) Çalış - a - sanız (Sen) Oku - sa - n (Onlar) Çalış - a - lar ( O ) Oku - sa (Biz) Oku - sa - k (Ben) Söyle - y - e - y- im (Siz) Oku - sa - nız (Sen) Söyle - y - e - sin (Onlar) Oku - sa - lar ( O ) Söyle - y - e (Biz) Söyle - y - e - lim (Ben) Çalış - sa - m (Siz) Söyle - y - e - siniz (Sen) Çalış - sa - n (Onlar) Söyle - y - e - ler ( O ) Çalış - sa (Biz) Çalış - sa - k d) Emir Kipi (Siz) Çalış - sa - nız (Onlar) Çalış - sa - lar Fiilin bildirdiği işin yapılmasının emredildiği kiptir. Emir kipinin eki yoktur. Emir kipinin çekimi kişi ek- (Ben) Söyle - se - m leriyle yapılır. (Sen) Söyle - se - n Kişi kendine emir veremeyeceği için 1. tekil kişi ve ( O ) Söyle - se 1. çoğul kişide çekimi yoktur. (Biz) Söyle - se - k (Siz) Söyle - se - niz Örnek (Onlar) Söyle - se - ler (Sen) Oku ( O ) Oku - sun Örnek: Keşke bu hafta sonu tatile gitsek. (istek (Biz) ........... anlamı vardır.) (Siz) Oku - y - un (Onlar) Oku - sunlar c) İstek Kipi (Ben) ............ Fiilin yapılmasının istendiğini bildiren kiptir. Fiillere (Sen) Çalış getirilen \"-e, -a\" ekleriyle yapılır. ( O ) Çalış - sın (Biz) ........... Örnek (Siz) Çalış - ın (Ben) Oku- y - a - y - ım (Onlar) Çalış - sın - lar (Sen) Oku- y - a - sın ( O ) Oku- y - a (Ben) ............ (Biz) Oku- y - a - lım (Sen) Söyle (Siz) Oku- y - a - sınız ( O ) Söyle - sin (Onlar) Oku- y - a - lar (Biz) ........... (Ben) Çalış - a - y - ım (Siz) Söyle - y - in (Onlar) Söyle - sin - ler 167

FÖY 07 FFFFFFFFFFFFFFFFFF ETKİNLİK - 6 Aşağıdaki cümlelerde geçen dilek kipiyle çekimlenmiş fiillerin hangi dilek kipinde ve kişide çekimlendiğini örnekte olduğu gibi verilen boşluğa yazınız. 1 Hava kararmadan önce eve gel. Emir Kipi - 2. tekil kişi 2 Geleceğe ulaşmak için geçmişimizden ders almalıyız. 3 Bu konu hakkındaki fikirlerimi bir anlatabilsem. 4 Çocuklarımıza paylaşmanın önemini hatırlatalım. 5 Keşke biz de herkes gibi pikniğe gitsek. 6 Başarıya ulaşmak isteyenler mutlaka düzenli çalışmalılar. 7 Verdiğim görevleri en kısa sürede bitiresin. 8 Kitabını kaybeden öğrenci birazdan yanıma uğrasın. 9 Bu vatanı düşmanlardan korumalısın yavrum. 10 Kompozisyon yazarken yazım kurallarına dikkat edin. ETKİNLİK - 7 lAeşyainğiızd. aki fiillerin haber kipi veya dilek kipiyle mi çekimlendiğini belirterek uygun olanı işaret- Haber Kipi Dilek Kipi 1 Görürsün  2 Açacaklar 3 Bitirin 4 Alıyorum 5 Oynasak 6 Affet 7 Hayrola 8 Unutmuşsuz 9 Taşımalıyım 10 Bitti 168

FÖY 07 FFFFFFFFFFFFFFFFFF Fiillerin Olumsuz Çekimleri Fiillerin Soru Çekimi Fiillerin olumsuz çekimi fiillere getirilen \"-ma, -me, Fiillerin soru çekimi fiillere getirilen \"-mı, -mi, -mu, -maz, -mez\" olumsuzluk ekleriyle yapılır. -mü\" soru ekleriyle yapılır. Örnek anladım. (Olumlu) Ben bu konuyu çok iyi Örnek anla - ma - dım H er ço cuk b üyüklerin- ister. (Olumlu) d en masal dinlemek ister mi? (soru) (olumsuz) NOT Geniş zamanın olumsuzu yapılırken geniş zaman eki olan \"-r\" düşer, yerine olumsuzluk ekleri olan \"-ma, -me, -maz, mez\" eki gelir. Olumlu: Katılacaksın Ödemiş Almalıyım Tanıyoruz Saysın Örnek Her sabah dişlerimi fırçala - r - ım. Soru: Katılacak mısın? Ödemiş mi? Almalı mıyım? Tanıyor muyuz? ↓ Saysın mı? Her sabah dişlerimi fırçala-ma- m. Sabahları evimizin önünden simitçi geç - er. ↓ Sabahları evimizin önünden simitçi geç-mez. ETKİNLİK-8 Dökersiniz Yıkasan ETKİNLİK-9 Olumlu: Konuştuk Aşağıdaki cümlelerdeki çekimli fiilleri soru biçimiyle verilen boşluğa yazınız. AşağıdakViuormluamlılyuımfi illeri oUlnuumt suz, olumsuz fiilleri 1) Annem yemeğe tuz ve baharat eklemiş. ...................................................................... Odluemolsuumz:luKoyanpuşıpmyaadzıkın ız.Dökmezsiniz Y ı k a m a - 2) Yetkililer, açıkta satılan gıdalara yasak getir- san Olumlu Olumsuz meliler. YaşıyoruzVurmamalıyım Unutma ...................................................................... Görüşelim 3) Bu hafta sonu babamla dedemin çiftliğine Pişecekler gideceğiz. Hoplayın ...................................................................... İzlersiniz 4) Aramızda yaşanan tatsız olayları unutalım. Vazgeçmem ...................................................................... Düşmeyesin 5) Bir yıl boyunca başarı olmak için çok çalıştınız. İnanmadık ...................................................................... Bırak- mamalılar Beklemiyor- sunuz 169

FÖY 07 FFFFFFFFFFFFFFFFFF ETKİNLİK-10 Aşağıdaki cümlelerde geçen fiillerin kip ve kişisini örnekteki gibi belirleyiniz. Fiil Kipi Olumlu Olumsuz Soru Boz -maz Boz-ar mı? 1 Boz- Geniş Z. Boz -ar 2 Ak- Gereklilik K. 3 Dinle - Emir K. 4 Üşü- Duyulan G. Z. 5 Dök- Şimdiki Z. 6 Otur- İstek K. 7 Sol- Görülen G. Z. 8 Kur- Gelecek Z. 9 Yıka - Koşul K. 10 Bitir- Şimdiki Z. ETKİNLİK-11 Aşağıdaki cümlelerde geçen fiillerin kip ve kişisini örnekteki gibi belirleyiniz. KP KS HABER KİPLERİ DİLEK KİPLERİ TEKİL ÇOĞUL Duyulan G.Z Görülen G. Z imdiki Z. Gelecek Z. Geni Z. Gereklilik K. art Kipi stek Kipi Emir Kipi 1.Tekil Ki i 2.Tekil Ki i 3.Tekil Ki i 1.Ço ul Ki i 2.Ço ul Ki i 3.Ço ul Ki i 1 Yaşlı adama araba çarpmış. X X 2 Aradığım kalemi şimdi buldum. 3 Yazı yazmaktan elim yoruldu. 4 Bu iş bugün bitmeli. 5 Herkes bana bakıyor. 6 Her cumartesi köye giderim. 7 Bu arabayı burada çeksinler. 8 Ben de sizinle sinemaya geleyim. 9- Hepimiz takdir alsak. 10 Düzenli kitap okumalısın. ÖRNEK Yağız atlar kişnedi, meşin kırbaç şakladı ÇÖZÜM: 1-Kişnedi 2-Şakladı 3-Durakladı Bir dakika araba yerinde durakladı. 4-Sarsıldı 5- Geçti Neden sonra sarsıldı altımda demir yaylar, Gözlerimin önünden geçti kervansaraylar. Cevap: C Bu dörtlükte kaç tane çekimli fiil vardır? A) 3 B) 4 C) 5 D) 6 170

FÖY 07 FFFFFFFFFFFFFFFFFF SIRA SENDE - 2 ÇÖZÜM: Senin ak alnından gök gözlerinden Çözümünüzü aşağıdaki yazı alanına gerekçeleriyle Önce dallar sonra yapraklar öpsün birlikte yazınız. Eğilsin yıldızlar tutsun elinden …………………….................................................. Gecelerden sonra şafaklar öpsün ......................................................................…..... Yukarıdaki dörtlükte fiiller hangi kipte çekim- ......................................................................…...... lenmiştir? ................................................................................ .....................................................................…...... A) Geniş Zaman B) Emir Kipi ......................................................................…...... D) Şart Kipi ......................................................................…...... C) İstek Kipi ......................................................................…..... Fiilde Anlam ve Zaman Kayması Cümle içinde bir kipin başka bir kipin anlamını karşılayacak şekilde kullanılmasına anlam ve zaman kay- ması denir. \"Babam yarın akşam yurt dışından dönüyor.\" cümlesinde şimdiki zaman, gelecek zaman anlamında kul- lanılmıştır. Çünkü \"yarın akşam\" dediği için fiil daha gerçekleşmemiştir. \"Gelecek zaman\" kullanılması gerekirken \"şimdiki zaman\" kullanılmıştır. Örnek Dedem elli yıl önce Uşak'a yerleşir (yerleşmiş) Geniş zaman Geçmiş zaman kullanılmış Birazdan otobüs durağa gelir. (gelecek) Gelecek zaman yerine kullanılmış Geniş zaman Her gün iki saat ders çalışıyor. (çalışır) Geniş zaman yerine kullanılmış Şimdiki zaman 171

FÖY 07 FFFFFFFFFFFFFFFFFF ETKİNLİK-12 Biçim olarak Anlam olarak kaste- Aşağıdaki fiillerin kip ve anlam özelliklerini yazınız. kullanılan kip dilen kip 1 Birkaç dakika sonra yanında olurum. Geniş zaman Gelecek zaman 2 Derste arkadaşlarımızı rahatsız etmeyelim. 3 Fatih, İstanbul'u 1453 yılında fetheder. 4 Kış geceleri bu şehre aç kurtlar iniyor. 5 Önümüzdeki hafta tüm sınavlar bitiyor. 6 Bundan sonra benim sözümden çıkmayacaksın. 7 Kalan bulaşıkları ödevimi bitirince yıkarım. 8 Nasrettin Hoca bir gün eşeğine ters biner. 9 Ah, şimdi bu böreğin yanında bir de çay olacak! 10 Gelecek yıl 8. sınıfa başlıyorum. ÖRNEK ÇÖZÜM: Aşağıdakilerin hangisinde anlam ve zaman kay- Çözümünüzü aşağıdaki yazı alanına gerekçeleriyle ması yoktur? birlikte yazınız. ……………………................................................... A) Annem mutfakta yemek yapıyor. ......................................................................…...... B) Bu şenlik her yıl yapılıyor köyümüzde. ......................................................................…...... C) Gençliğimiz her daim bizlere umut oluyor. ................................................................................ D) 2023'te Cumhuriyeti'miz 100 yaşına giriyor. ......................................................................…...... ......................................................................…...... ÇÖZÜM: ......................................................................…...... Şimdiki zaman, B seçeneğinde geniş zaman yerine, C seçeneğinde geniş zaman yerine, D seçeneğinde FİİLDE YAPI gelecek zaman yerine kullanılmıştır. Doğru cevap A seçeneğidir. Fiiller yapısı bakımından basit, türemiş ve birleşik olmak üzere üçe ayrılır. SIRA SENDE - 3 Yapı Bakımından Fiiller Aşağıdakilerden hangisinde geniş zaman, ge- lecek zaman anlamında kullanılmıştır? 1. Basit fiil 2. Türemiş fiil 3. Birleşik fiil A) 23 Nisan 1920'de TBMM açılır. 1. Basit Fiil B) Keser döner, sap döner; gün gelir, hesap döner. C) Pazartesileri sınıfta nöbet tutarım. Yapım eki almamış fiiller yapı bakımdan basit fiildir. D) Bu kadar az ekmekle karnım doymaz. Dilimizdeki basit fiiller genelde tek hecelidir. 172

FÖY 07 FFFFFFFFFFFFFFFFFF Örnek Fiilden Fiil Türeten Yapım Ekleri: Dün onu çarşıda gör-düm. Gez-dir - dim Yık-ıl - ıyorsun ↓ Basit fiil Al-dır - acağım Çiz-il - di Siz yarın bize gel-ir misiniz? Yap-tır - mışlar Kır-ıl - ırsınız ↓ Basit fiil Kan-dır - ıyorlar Boz-ul - muş Çok yağmur yağınca dere taş-ıyor. Bak-ın - dık Öt-üş - üyorlar Sev-in - se Döv-üş - müşler ↓ Basit fiil Sür-ün - üyorum Böl-ün - müş Koş-uş - tu Uç-uş - urlar İstediğim kitabı yarın getir-ecekler. ↓ Basit fiil ETKİNLİK-13 NOT Aşağıda verilen fiillerin basit fiil mi, türemiş fiil mi olduğunu belirleyiniz. Fiilin yapısı incelenirken “Kip ve kişi eklerinin” çekim eki olduğu unutulmamalıdır. \"koşturmalıyız, otursanız, yayılacak, esniyo- rum, tüketelim, kovulduk, barışmışlar, güldürdü\" 2. Türemiş Fiil Basit Fiil Türemiş Fiil İsim ve fiil köklerine “yapım eki” getirilerek oluşan fiiller türemiş fiildir. Dilimizde fiil türeten birçok yapım eki olmakla birlikte bazı yapım ekleri daha fazla kullanılmaktadır. İsimden Fiil Türeten Yapım Ekleri: Tuz-la - dık Gurur-lan - ıyor Giz-le - mişsin Süs-len - ecekler Su-la - sanız Bit-len - dim Şeker-le -y-ecek Ev-len - dik İyi-leş - ti Yaş-a - dım Kötü-leş - miş Kan-a - sın Basit-leş - me Boş-a - mışlar Çirkin-leş - iyor Uz-a - dı 173

FÖY 07 FFFFFFFFFFFFFFFFFF 3. Birleşik Fiil Örnek Birazdan yağmur yağabil-ir. (olasılık) Yeni bir eylemi karşılamak üzere, en az iki sözcüğün Müsaitseniz içeriye girebil-ir miyim? (izin isteme) bir araya gelmesiyle oluşan fiillere birleşik fiildir. Sınavı bitenler dışarı çıkabil-ir. ( izin verme) Birleşik fiili oluşturan kelimeler biri veya her ikisi fiil NOT olabilir ama en az biri fiil olmalıdır. Birleşik fiiller üçe ayrılır. Yeterlilik birleşik fiilinin olumsuzu yapılırken \"ebil-\" fiilden \"bil\" düşer. Birleşik Fiil 1. Kurallı 2. Yardımcı 3. Anlamca Örnek Yüz-ebil-miş Koş-abil-ecek Birleşik Fiille Oluşan Kaynaşmış ↓↓ Fiiller Birleşik Fiiller Birleşik Fiiller Yaz-abil-dim ↓ Yüz-e-me-miş Koş-a-ma-y-acak a) Yeterlilik Burnunun B. Fiili dikine git- Yaz-a-ma-dim Gözden düş- b) Tezlik et- Başvur- b) Tezlik Birleşik Fiili: Fiillere getirilen “iver-” B. Fiili ol- fiiliyle yapılır. Cümleye tezlik çabukluk anlamı katar. eyle- c) Yaklaşma B. Fiili Örnek Şu soruları hemen çözüver-in. d) Sürerlik Daha zaman çok, derken yaşlılık geliver-miş. B. Fiili Babam bana hediye alıver-miş. Tabağındaki yemeği bitiriver-me-miş. 1. Kurallı Birleşik Fiiller Polisler kaçan hırsızı yakalayıver-di. İki fiilin belli bir kurala göre bir araya getirilerek yapılan birleşik fiildir. Kurallı birleşik fiiller, yapılışlarına göre kendi arasın- da dörde ayrılırlar. a) Yeterlilik Birleşik Fiili: Bir fiile \"ebil-\" yeter- c) Yaklaşma Birleşik Fiili: Fiillere getirilen lilik fiilinin getirilmesiyle yapılır. Cümleye \"gücü “eyaz-” fiiliyle yapılır. Fiilin gerçekleşmesine çok yetme\" anlamı katar. az bir zaman kaldığını ifade eder. Olumsuz şekli yoktur. Örnek Biraz daha gayret edersen bu zor soruları da Örnek çözebil-irsin. Elimdeki bardakları yere düşüreyaz-dım. Çok akıcı bir şekilde İngilizce konuşabil-iyor. Geçen gün neredeyse öleyaz-dım Kitap parasını evde unutayaz-mış NOT Adam çıkan yangında yanayaz-mış Yeterlilik birleşik fiili cümleye \"gücü yetme\" an- lamının dışında \"olasılık, izin, istek\" gibi anlam- lar da katar. 174

FÖY 07 FFFFFFFFFFFFFFFFFF d) Sürerlik Birleşik Fiili: Fiillere getirilen “edur, Ünsüz Türemesi Olanlar: egel-, akal-” fiilleriyle yapılır. Cümleye devam etme, süreklilik anlamları katar. his et- af ol- hal ol- Olumsuz şekli yoktur. hisset- affet- hallol- Örnek Sen evde bizi bekleyedur. 3. Anlamca Kaynaşmış Birleşik Fiiller Arabanın motoru çalışadur-sun. Böyle sözler halk içinde söylenegel-miştir. En az bir isim veya isim soylu sözcükle bir fiilin Bu hikâyeler asırlardır anlatılagel-miştir. anlamca kaynaşmasıyla oluşturulan birleşik fiildir. Birden onu karşımda görünce bakakal -dım Deyimlerimiz yapı bakımından anlamca kaynaşmış birleşik fiillerdir. 2. Yardımcı Fiille Oluşan Birleşik Fiiller Örnek Bir isimle bir yardımcı fiilin birleşmesiyle oluşan birleşik fiillerdir. Dilimizde en çok kullanılan yardımcı Küçük çocuk başarılarıyla ailesinin göğsünü kabarttı. fiiller \"et-, ol-, eyle-\" yardımcı fiilleridir. Eve vaktinde gelmeyince içine bir kurt düştü. Bana yardım etmemek için bin dereden su getirdi. Örnek hasta ol- farz eyle- Düşmanlar vatan toprağımıza göz koydular. mutlu ol- minnet eyle- teşekkür et- razı ol- terk eyle- ETKİNLİK-14 rica et- memnun ol- kabul eyle- şikâyet et- kefil ol- asker eyle- Aşağıdaki fiilleri yapılarına göre gruplandırınız. merak et-  Üzülmek  Zannetmek  başvurmak terk et-  Getirmek  Paketlemek  Ağlamak  Okuyabilmek  Unutmak  Zehirlenmek  Kahrolmak  Çalışmak  Barışmak NOT Basit Fiil Türemiş Fiil Yardımcı fiille oluşan birleşik fiillerin yazımında isim olan kelimede ünlü düşmesi veya ünsüz türemesi varsa bitişik yazılırlar, eğer bir ses olayı yoksa ayrı yazılırlar. Ünlü Düşmesi Olanlar: Birleşik Fiil emir et- kayıp ol- seyir eyle- seyreyle emret- kaybol- 175

FÖY 07 FFFFFFFFFFFFFFFFFF ETKİNLİK-15 Aşağıdaki cümlelerde geçen fiillerin yapılarını belirleyerek uygun olan kutucuğu işaretleyiniz. Birleşik Fiil Basit Fiil Türemiş Fiil Kurallı Yardımcı Anlamca 1 Olacakları önceden tahmin Birleşik Fiile Kaynaşmış etmeliydiniz. 2 Buldum seni hiç ara- madığım anda. 3 Ayşe'nin son günlerde bur- nu büyümüş. 4 Ben seni nedense hiç an- layamadım. 5 Kutuları kapının önüne bıraktı. 6 Elindekileri yere düşüreyazmış. 7 Dün arkadaşımla biraz dertleştik. 8 Şunları elimden alabilir misiniz? 9 Siz burada beni bekleyedu- run. 10 Sen bugün gözümden düştün maalesef. 11 İstediklerimi hemen getire- ceksin. 12 Aradığım kitabı bir türlü bulamadım. 13 Sen şimdi oturadur burada. 14 Evdeki değerli vazoyu kırayazdık. 15 Babasının verdiği harçlığı bitiriverdi. 176

FÖY 07 FFFFFFFFFFFFFFFFFF EK FİİL 2) Ek fiilin Görülen Geçmiş Zamanda Çekimi İsimlere getirilen \"i-di\" ekiyle yapılır. İsim ve isim soylu sözcüklere gelerek onların cüm- lede yüklem olarak kullanılmalarını sağlayan ve Örnek Doktor-du-m çekimlenmiş fiillere gelerek birleşik çekimli fiiller Doktor i-di-m Doktor-du-n oluşturan “imek” fiiline denir. Ek fiil “i”(mek) fiilidir Doktor i-di-n Doktor-du ve tek başına bir anlamı yoktur. Ek fiilin iki görevi Doktor i-di Ek fiilin Doktor-du-k vardır: Doktor i-di-k düşmüş Doktor-du-nuz Doktor i-di-niz hâli Doktor-du-lar Ek Fiil Doktor i-di-ler 1. Görevi: 2. Görevi: İsim soylu sözcüklere Basit zamanlı fiillere gelerek isimlerin kip gelerek birleşik zaman eki almasını sağlar. yapar. Ek Fiilin 1.Görevi Eskiden insanlar daha çok mutlu-y-du. (mutlu i-di) İnternet, telefon yok-tu. (yok i-di) Ek fiil isimlere gelerek onların kip eki almasını Ben mahalle takımında kaleci-y-di-m. (kaleci sağlar. Böylelikle isimler de fiiller gibi kip eki alarak i-di-m) çekimlenirler ve cümlenin yüklemi olurlar. Ek fiilin Hepimiz kardeş-ti-k. (kardeş i-di-k) tüm kiplerde çekimi bulunmamaktadır. Ek fiilin dört zamanda çekimi yapılır. 3) Ek fiilin Şart Kipinde Çekimi İsimlere getirilen \"i-se\" ekiyle yapılır. 1) Ek fiilin Duyulan Geçmiş Zamanda Çekimi İsimlere getirilen \"i-miş\" ekiyle yapılır. Örnek Güzel-miş-im Güzel i-miş-im Güzel i-miş-sin Güzel-miş-sin Örnek Güzel i-miş Ek fiilin Güzel-miş Hasta i-se-m Güzel i-miş-iz düşmüş Güzel-miş-iz hâl i Güzel i-miş-siniz Güzel-miş-siniz Hasta-y-sa-m Hasta-y-sa-n Güzel i-miş-ler Güzel-miş-ler Hasta i-se-n Hasta-y-sa Hasta i-se Ek fiilin Hasta-y-sa-k Önceden çok ama çok fakir-miş-iz.(fakir i-miş-iz) Hasta i-se-k düşmüş Hasta-y-sa-nız Eski bir arabamız var-mış.(var i-miş) hâli Hasta-y-sa-lar Ben bebek-miş-im.(bebek i-miş-im) Buralar hep boş-muş. (boş i-miş) Hasta i-se-niz Hasta i-se-ler 177

FÖY 07 FFFFFFFFFFFFFFFFFF 4) Ek fiilin Geniş Zamanda Çekimi Ek fiilin geniş zamanda çekimi yapılırken ek fiil ve NOT geniş zaman eki görülmez. Ek fiilin geniş zamanda Ek fiilin geniş zaman 3.tekil kişisinde çekim ya- çekimi kişi ekleriyle yapılır. pan \"-dır\" eki bazen düşebilir. Mehmet'in dersleri çok iyi. → ek fiilin geniş Örnek Doğru-y-um Çalışkan-ım zamanı 3.tekil kişide çekimlenmiştir. Türk' üm NOT Türk' sün Doğru-sun Çalışkan-sın Ek fiille çekimlenmiş bir ismin olumsuzu \"değil\" kelimesi ile yapılır. Türk'(tür) Doğru-(dur) Çalışkan-(dır) Ben öğretmen-di-m. (Olumlu) Ben öğretmen değil-di-m. (Olumsuz) Türk' üz Doğru-y-uz Çalışkan-ız Burada havalar soğuk-muş. (Olumlu) Burada havalar soğuk değil-miş. (Olumsuz) Türk' sünüz Doğru-sunuz Çalışkan-sınız Türk' ler Doğru-lar Çalışkan-lar Örnek • Hasretindir benim boynumu büken. • Sözünde durmayan ben miyim? • Biz Mersin'deyiz, siz neredesiniz? • Onlar karı-koca öğretmenler. ETKİNLİK-16 Aşağıda verilen kelimeleri ek fiilin istenilen zamanında çekimini yaparak örnekteki gibi yazınız. 1 Cesur Ek fiilin görülen geçmiş zamanı 1. çoğul kişi cesurdum 2 İnsan Ek fiilin geniş zamanı 2. tekil kişi 3 Mükemmel Ek fiilin duyulan geçmiş zamanı 3. tekil kişi 4 Üzgün Ek fiilin şart kipi 2. çoğul kişi 5 Korkak Ek fiilin geniş zamanı - olumsuz 1. tekil kişi 178

FÖY 07 FFFFFFFFFFFFFFFFFF Ek Fiilin 2.Görevi (Görülen geçmiş zaman ve emir kipinin rivayet Ek fiil basit zamanlı fiillere gelerek birleşik zaman birleşik zamanda çekimi yoktur.) yapar. 2) Hikâye Birleşik Zamanı: Basit çekimli fiillere Birleşik Zamanlar \"i-di\" ekinin getirilmesiyle yapılır. 1) Rivayet 2) Hikâye 3) Şart Birleşik Örnek Birleşik Birleşik Zamanı (i-se) Zaman (i-miş) Zaman (i-di) Ek fiilin düşmüş hâli Yaz-mış i-di Yaz-mış-tı 1) Rivayet Birleşik Zamanı: Basit çekimli fiillere Duyulan Geçmiş Zamanın → Hikâye Birleşik \"i-miş\" ekinin getirilmesiyle yapılır. Zamanı Ek fiilin düşmüş hâli Örnek Yaz-dı i-di Yaz-dı-y-dı Ek fiilin düşmüş hâli Görülen Geçmiş Zamanın Hikâye Birleşik Zamanı Gel-miş i-miş Gel-miş-miş Ek fiilin düşmüş hâli Duyulan Geçmiş Zamanın → Rivayet Birleşik Yaz-ıyor i-di Yaz-ıyor-du Zamanı Şimdiki Zamanın → Hikâye Birleşik Zamanı Ek fiilin düşmüş hâli Ek fiilin düşmüş hâli Gel-iyor i-miş Gel-iyor-muş Yaz-acak i-di Yaz-acak-tı Şimdiki Zamanın → Rivayet Birleşik Zamanı Gelecek Zamanın → Hikâye Birleşik Zamanı Ek fiilin düşmüş hâli Ek fiilin düşmüş hâli Gel-ecek i-miş Gel-ecek-miş Yaz-ar i-di Yaz-ar-dı Gelecek Zamanın → Rivayet Birleşik Zamanı Geniş Zamanın → Hikâye Birleşik Zamanı Ek fiilin düşmüş hâli Ek fiilin düşmüş hâli Gel-ir i-miş Gel-ir- miş Yaz-malı i-di Yaz-malı-y-dı Geniş Zamanın → Rivayet Birleşik Zamanı Gereklilik Kipinin → Hikâye Birleşik Zamanı Ek fiilin düşmüş hâli Ek fiilin düşmüş hâli Gel-meli i-miş Gel-meli-y-miş Yaz-sa i-di Yaz-sa-y-dı Gereklilik Kipinin → Rivayet Birleşik Zamanı Şart Kipinin → Hikâye Birleşik Zamanı Ek fiilin düşmüş hâli Ek fiilin düşmüş hâli Gel-se i-miş Gel-se-y-miş Yaz-a i-di Yaz-a-y-dı Şart Kipinin → Rivayet Birleşik Zamanı İstek Kipinin → Hikâye Birleşik Zamanı Ek fiilin düşmüş hâli (Emir kipinin hikâye birleşik zamanda çekimi yok- tur.) Gel-e i-miş Gel-e-y-miş İstek Kipinin → Rivayet Birleşik Zamanı 179

FÖY 07 FFFFFFFFFFFFFFFFFF 3) Şart Birleşik Zamanı: Basit çekimli fiillere \"i- Geniş Zamanın → Şart Birleşik Zamanı se\" ekinin getirilmesiyle yapılır. Ek fiilin düşmüş hâli Örnek Gör-meli i-se Gör-meli-y-se Gereklilik Kipinin → Şart Birleşik Zamanı Ek fiilin düşmüş hâli (Şart kipinin, istek kipinin ve emir kipinin şart birleşik zamanda çekimi yoktur.) Gör-müş i-se Gör-müş-se Duyulan Geçmiş Zamanın → Şart Birleşik Zamanı Ek fiilin düşmüş hâli NOT Gör-dü i-se Gör-dü-y-se Birleşik zamanlar cümleye \"terk edilmiş alışkan- lık, gerçekleşmemiş niyet, küçümseme, olasılık Görülen Geçmiş Zamanın → Şart Birleşik Zamanı vb.\" anlamlar katar. Ek fiilin düşmüş hâli Gör-üyor i-se Gör-üyor-sa Şimdiki Zamanın → Şart Birleşik Zamanı Örnek Önceden her sabah spor yapardım. (terk edilmiş Ek fiilin düşmüş hâli alışkanlık) Gör-ecek i-se Gör-ecek-se Dün seni ziyarete gelecektim. (gerçekleşmemiş ni- yet) Gelecek Zamanın → Şart Birleşik Zamanı Bu zekâyla çalışıp doktor olacakmış.(küçümseme) Ek fiilin düşmüş hâli Şimdi bizim oralara bahar gelmiştir.(olasılık) Gör-ür i-se Gör-ür-se ETKİNLİK-17 Bu çantayı bu kadar seveceğini düşünmemiştim. Bu çanta dedemin bir hediyesiydi. Dedem eskiden yiğit bir güreşçiymiş. Rakiplerini teker teker yenermiş. Dedem bana da güreşmesini öğretecekmiş. Dedem hâlâ güçlü biridir. Kendine iyi bakar. Okulu çok sevdiysem bu dedem sayesinde oldu. Yukarıdaki metinde geçen ek fiilleri bulup hangi görevde kullanıldıklarını belirleyerek uygun bölümlere yazınız. İsimlere gelip isimleri yüklem yapar. Basit zamanı birleşik zaman yapar. 180

FÖY 07 FFFFFFFFFFFFFFFFFF ETKİNLİK-18 Aşağıdaki cümlelerde ek fiilin hangi zamanda kullanıldığını belirleyerek uygun olan kutucuğu işaretleyiniz. Ek Fiilin Ek Fiilin Ek Fiilin Ek Fiilin Geniş Duyulan Görülen Geçmiş Z. Geçmiş Z. Şart Kipi Zamanı 1 Kitaplar en iyi dostumuzdur. 2 Yarışmada ikinci olduğu için üzgünmüş. 3 Gerçekten zeki biriysen bunu çözersin. 4 Dilencinin sırtındaki elbise çok eskiydi. 5 Şu gelen kız, öğretmenimizin kızıymış. 6 Eskiden utangaç bir öğrenciydim. 7 Sen gerçekten çok iyi bir insansın. 8 Türkçemiz bizim ses bayrağımızdır. 9 Bana anlattıklarının hepsi yalanmış. 10 O elmalar çürükse asla yemeyin! 11 Sabır acı, meyvesi tatlıymış. ETKİNLİK-19 Aşağıdaki birleşik zamanla çekimlenmiş fiilleri örnekte olduğu gibi inceleyerek yazınız. Başlasaydı şart kipinin hikâye birleşik z. Yapabilecekseniz Korkmazmış Kovduydum İzliyormuş Öğrenmeliydik Bileydim Görmüşmüş Okumuşsa Gezerdiniz 181

FÖY 07 FFFFFFFFFFFFFFFFFF ETKİNLİK-20 Hangi ülkeye veya ile ait olduğuna dair basında tartışmalar yer alsa da künefe ortak bir kültürün tatlısıdır. Öyle görünüyor ki Arap ve Ortadoğu’nun ortak bir ürünüdür. Sanki kardeşliğin ve bu toprak- lardaki kucaklaşmanın \"tatlı” bir ifadesidir. Künefeyi kadayıftan ayıran en önemli özellik, künefenin künefenin kadayıf tatlısından daha ince oluşu ve içerisinde peynir olmasıdır. Künefe 4 çeşit gıdadan yapılır. Bunlar şeker unu, tereyağı ve peynirdir. Künefe ilk çıktığında adı peynirli kadayıftır. Halen peynirli kadayıf adıyla satıldığı yerler vardır. İlk çıktığında künefe dışında başka tatlılarda yapılmıştı. Örneğin ‘‘mamül’’ denilen tatlı irmikle ve tatlı artıklarıyla yapılır ve ekmek arasında satılırdı. Günümüzde künefe Hatay ’da daha çok biliniyor ama diğer illerde tüketim Hatay'dan fazladır. Pişirmek için piknikteysek üç adet büyükçe taş konarak hazırlanmış, közü ile kalmış ocakta; ev- deysek tüp gazlı ocağa, tüm gözleri en kısıkta yakarak tepsiyi yerleştirip pişirmeye başlarız. Arada altını bir bıçak ucuyla kaldırıp, kızarıp kızarmadığına bakarız. Alt taraf iyice kızarmışsa eğer mahir ya da ustaysak siniyi elimize alır, künefeyi havada takla attırarak pişmeyen tarafı alta getirtiriz. Eğer usta değilsek aynı büyüklükte başka bir siniyi tersten koyar, çevirir sonra da sıcak tepsiye tersini koyarız. Diğer tarafını da aynı şekilde pişirdikten sonra hiç bekletmeden, bu sıcak hâliyle soğuk şurubu üzerine gezdirerek dökeriz. ‘‘Kayseriliyim, Hataylıyım.’’ diyorsanız ya da başka bir yerdensiniz, fark etmez. Önemli olan, ortak kültürlerin kardeşçe bir arada buluştuğu bu coğrafyada ortak zevklerimizin olabilmesidir. Aşağıdaki tabloda istenenleri metne bakarak doldurunuz. İsmi Yüklemleştirmek İçin Kullanılan Ek Fiili Alan Sözcükler Birleşik Zamanlı Fiil Kurmak İçin Kullanılan Ek Fiili Alan Sözcükler 182

Test - 1 FÖY FFFFFFFFFFFFFFFFFF 07 1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde fiil anlam 4. Aşağıdaki seçeneklerin hangisinde “iş, özelliğine göre diğerlerinden farklıdır? oluş, durum” fiilleri sırasıyla verilmiştir? A) Murat Dağı'ndaki karlar eriyor. A) Dolaşmak, Zayıflamak, Kazanmak B) Tören bitince öğrenciler dağıldı. B) Solmak, Şişmanlamak, Düşünmek C) Çok sigara içtiği için dişleri sararıyor. C) Fırlatmak, Olgunlaşmak, Kırılmak D) Sulanmayan çiçekler kurudu. D) Katılmak, Sabretmek, Koparmak 2. Hava kararınca dükkânlar kapanmıştı. Yaşlı 5. Zil çalınca hemen sınıfa girdik. Kitap ve def- bir adam salına salına evine gidiyordu. Sokak terlerimizi çantamızdan çıkardık. Hepimiz çok lambasının oluşturduğu gölgeler uzuyordu. Bir heyecanlıydık çünkü bugün yeni öğretmeni- köpek, her akşam olduğu gibi komşumuzun mizle tanışacaktık. Birkaç dakika sonra öğ- kedisini kovalıyordu. retmenimiz geldi. Üzerindeki ceket solmuş, saçları beyazlamıştı. Bu metinde geçen altı çizili fiillerin anlam Bu metinde kullanılan fiillerin anlam özel- özelliği hangisinde sırasıyla ve doğru ola- rak verilmiştir? liklerinin sayısına göre oluşturulan grafik- lerden hangisi doğrudur? A) Durum - İş - Oluş - İş İş Fiili Oluş Fiili Durum Fiili B) Oluş - Durum - Durum - İş A) 2 3 B) 2 2 2 C) Durum - Oluş - Oluş - Durum 1 D) Durum - Durum - Oluş - İş C) 3 D) 3 2 2 1 1 3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde durum fiili 6. Aşağıdaki fiillerden hangisinin gerçekleşe- kullanılmıştır? bilmesi için bir nesneye ihtiyaç yoktur? A) Bu kitabı bir haftada okudum. A) Karalamak B) Aramak B) Deniz kenarında oturup gelip geçen gemi- C) İzlemek D) Gezinmek lere baktım saatlerce. C) Bu şehri avucumun içi gibi bilirim. D) Benim çayıma iki şeker at. 183

FÖY 07 FFFFFFFFFFFFFFFFFF 7. İş Fiilleri Oluş Fiilleri Durum Fiilleri 10. Çözmek Koşmak Çürümek Solmak Bozmak  Savaşmak Kırmak Beslemek Bayatlamak   Küflenmek Gülmek Bu tabloda nalam özelliğine göre sembol- Bu terazinin her kefesinde birer tane “iş, lerle belirtilen yerlere gelmesi gereken fiil- oluş, durum” fiili bulunursa terazi dengeli ler aşağıdakilerin hangisinde doğru olarak olacaktır. Terazinin dengeli olabilmesi için verilmiştir? havada kalan kefeye hangi fiil yazılmalıdır? ------------------- ------------------- ------------------- A) Tükenmek B) Üretmek C) Saçmak D) Taşımak A) Yeşermek Saklamak Uzanmak B) Saklamak Uzanmak Yeşermek C) Saklamak Yeşermek Uzanmak D) Uzanmak Yeşermek Saklamak 8. I. Köydekiler kara haberi hemen duymuş. 11. DY II. Nefes almak için dışarı çıktı. \"Üşümek\" fiili iş fiilidir. \"Bıkmak\" fiili durum fiilidir. III. Küçük bir tekne ile denize açıldı. \"Koparmak\" fiili iş fiilidir. \"Doğramak\" fiili oluş fiilidir. IV. Atık malzemelerden oyuncak yapacak. \"Bozmak\" fiili oluş fiili değildir. Yukarıdaki cümlelerin hangi ikisinde iş fiili vardır? A) I ve IV. B) II ve III. Yukarıda fiillerin anlam özellikleriyle ilgili bir C) II ve IV. D) III ve IV. etkinlik hazırlanmıştır. Bu etkinliğin doğru cevap anahtarı aşağı- dakilerin hangisinde verilmiştir? 9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde iş fiili kul- A) D Y B) D Y C) D Y D) D Y lanılmıştır?       A) Korkudan rengi iyice sararmış.    B) Yaşlı kadın sert toprağı aralıksız çapaladı. C) Babam akşamları erkenden yatar.    D) Gökyüzünde kuşlar özgürce uçar.    184

Test - 2 FÖY FFFFFFFFFFFFFFFFFF 07 1. Kalemim elimde başlıyorum düşünmeye. Ak- 4. Aşağıdaki dizelerin hangisinde haber kipiy- lımdaki bütün fikirler uçup gitmiş. Toparlamaya le ve dilek kipiyle çekimlenmiş fiiller bir çalışıyorum. Bir başlık atayım ilk olarak. Kısa arada kullanılmıştır? ve etkileyici bir başlık. Biraz daha uğraşma- lıyım. Yoksa bu gece yazmasam mı? Karar A) Bin atlı akınlarda çocuklar gibi şendik veremedim. Bin atlı o gün dev gibi bir orduyu yendik Bu metinde kullanılan çekimli fiiller hakkın- B) Haykırdı, ak tolgalı beylerbeyi “İlerle!” Bir yaz günü geçtik Tuna’dan kafilelerle da verilen bilgilerden hangisi yanlıştır? C) Şimşek gibi atıldık bir semte yedi koldan A) Çekimli fiillerin hepsi 1. tekil kişide çekim- Şimşek gibi Türk atlarının geçtiği yoldan lenmiştir. D) Bir gün yine doludizgin atlarımızla B) Geniş zamanda çekimlenen bir fiil yoktur. Yerden yedi kat arşa kanatlandık o hızla C) Yedi tane çekimli fiil vardır. D) Kullanılan kiplerin sayısı bakımından en çok kullanılan kip şimdiki zamandır. 2. Çaycı getir ilaç kokulu çaydan 5. Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yüklemin- Dakika düşelim senelik paydan de anlam kayması vardır? Zindanda dakika farksızdır aydan Karıştır çayını, zaman erisin A) Bana yardım etmene çok sevindim. Köpük köpük, duman duman erisin. B) Yoksul ve kimsesizleri hep gözetir. C) Sonunda bazı konularda anlaşmışlar. (Necip Fazıl Kısakürek) D) Her yaz tatilinde köye gidiyoruz. Bu dizelerde kaç tane çekimli fiil vardır? A) 3 B) 4 C) 5 D) 6 3. Kipler, haber kipleri ve dilek kipleri olmak 6. Ağlaya ağlaya düştüm yollara. üzere ikiye ayrılır. Karışayım boz bulanık sellere. Adı, sanı bilinmedik illere. Aşağıdaki cümlelerde çekimli fiillerden Gitmeyince gönül yardan ayrılmaz. hangisi farklı bir kiple çekimlenmiştir? Bu dörtlükte aşağıdaki kiplerden hangisi- A) Taş basasın artık yüreğine. nin örneği yoktur? B) Zalimin gittiği yola minnet eylemem. C) Ben derdimi kimlere anlatayım? A) İstek Kipi B) Görülen Geçmiş Zaman D) Tut kelin perçeminden. C) Emir Kipi D) Geniş Zaman 185

FÖY 07 FFFFFFFFFFFFFFFFFF 7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde çekimli fiil 10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde işin yapıl- yoktur? ma anı, söylenme anından sonradır? A) Acı patlıcanı kırağı çalmaz. A) Bu sorunun cevabını iyi biliyorum. B) Ak akçe, kara gün içindir. B) Azimle çalışarak ulaşacağız hedefimize. C) Baba oğluna bir bağ bağışlamış, oğul ba- C) Kalemimin mürekkebi kurumuş. D) Nihayet ödevlerim bitti. baya bir salkım üzüm vermemiş. D) Bükemediğin bileği öpeceksin. 8. Şimdiki zaman 2. tekil kişi ? 11. Aşağıdaki cümlelerin hangisinin yüklemin- Gereklilik kipi 2. çoğul kişi ? de zaman anlamı yoktur? Geniş zaman 1. çoğul kişi ? A) Ne kadar çabalasam da onu kararından döndüremedim. Emir kipi 3. tekil kişi ? B) Ödevlerinizi en geç pazartesi gününe ta- Gelecek zaman 1. tekil kişi ? mamlayacaksınız. Aşağıdaki çekimli fiillerden hangisi tablo- C) Geçen sene diktiğim ağaçlar bu yıl meyve vermiş. daki boşluklardan herhangi birine yazıla- D) Anlattığımız konuların üzerinden evde bir maz? kere daha geçin. A) Karıştırsın B) Uyuyorsun 12. Fiil Çekim Çarkı C) Yıkayacağım D) Beklemelisin 9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde şimdiki Topla- Gele- Sor- Araştır- cek z. zaman eki, gelecek zaman anlamı verecek Süpür- Boya- Şim- şekilde kullanılmıştır? diki z. Geniş z. Tanı- Emir k. İstek k. A) Bundan on yıl önce, buraya ilk dükkânı de- Şart k. dem ve babam birlikte açıyorlar. ? B) Şu an toplantısı olduğu için sizi kabul ede- miyor. Fiil çekim çarkında 1. çarktaki fiil, 2. çarktaki C) Hiçbir zaman hayallerinin peşinde koşmak- kip ile çekimlenecektir. tan vazgeçmiyor. Buna göre soru işaretinin yerine aşağıdaki- D) İnternetten satın aldığınız kitaplar yarın lerden hangisi gelemez? size ulaştırılıyor. A) Tanısa B) Boyuyor C) Toplayacak D) Araştırır 186

Test - 3 FÖY FFFFFFFFFFFFFFFFFF 07 1. Basit 4. I. Gayri dayanamam ben bu hasrete. Türemiş Birleşik II. Kabuk bağlayan yarası kanadı. III. Kurtuluncaya kadar akla karayı seçtim. I Anlatamıyorum kimseye.  IV. Acıma vatanına hainlik edenleri. II Bu çiçekleri sulamalısınız.  Yukarıdaki fiillerin yapıları hangi seçenekte III Onu son anda fark ettim.  sırasıyla doğru olarak verilmiştir? IV Annem gönlümü aldı.  A) Basit - türemiş - birleşik- birleşik B) Birleşik - türemiş- basit- türemiş V Bana biraz para verecek.  C) Basit - birleşik - birleşik - basit D) Birleşik - türemiş - birleşik - basit Bu tabloda numaralanmış cümlelerin han- gilerinde fiilin yapısı yanlış işaretlenmiştir? A) I ve III. B) I ve IV. C) II ve IV. D) III ve V. 2. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birleşik fiil 5. Aşağıdakilerin hangisinde birleşik fiillerin farklı bir yolla oluşturulmuştur? yazımıyla ilgili bir yanlışlık yapılmıştır? A) Ben o işi şimdi hallederim. A) Gidip Müdür Bey’e programı arz ettim. B) Akadur ey zaman sen durmadan! B) Babam arabayı evin arkasına park etti. C) Dokunabilir misiniz gözyaşlarıma elleriniz- C) Cebimdeki beş lirayı kayıp ettim. D) Bu şehrin trafik sorunu bizlere hayatı zeh- le? D) Şimdi giriversen kapıdan içeri tutuversen retti. bomboş kalmış ellerimi. 3. Okuldan geç çıktığım için otobüse yetişeme- 6. Aşağıdakilerin hangisinde fiilin yapısı diğer- dim. Eve kadar yürüyecektim. Yavaş yavaş lerinden farklıdır? yürümeye başladım. Ayaklarım sanki yürüme- yi unutmuştu. A) Dün bu konudan bahsettiniz mi? B) Dedem ile ninemi tatile gönderdik. Bu parçada aşağıdakilerden hangisinin bir C) Öğrenciler tatilin gelmesini dört gözle bek- örneği yoktur? liyorlar. D) Şu fırından bana iki ekmek alıver. A) Yardımcı fiille yapılan birleşik fiil B) Kurallı birleşik fiil C) Türemiş fiil D) Basit fiil 187

FÖY 07 FFFFFFFFFFFFFFFFFF 7. Komutan, cesurca mücadele eden askerlerini 10. Basit Fiil Türemiş Fiil tebrik etti ve gitti. Askerler gelen ziyaretçilere Uçuyoruz Karaladık sarıldı. Bir çocuk, babasına doğru koşturdu. Arayın Gizlemiş Bir eş, kocasını görünce yüzünde güller açtı. Toplayacak Yazdırsa Artık herkes eve gidebilirdi. Çalıştı Boyarım Bu parçada geçen fiiller, yapısı bakımın- Yukarıdaki fiillerin yapısının doğru yerde dan incelendiğinde aşağıdaki hangi grafik yazılabilmesi için hangi fiiller karşılıklı yer doğru olur? değiştirmelidir? Basit Türemiş Birleşik A) Çalıştı - Boyarım A) B) B) Toplayacak- Gizlemiş 5 5 C) Arayın - Karaladık 0 0 C) D) D) Toplayacak - Boyarım 5 5 00 8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde kurallı bir- 11. (I) Herkes birbirine baktı. (II) Hiç kimse olayın leşik fiil yoktur? ne olduğunu bilmiyordu. (III) Hakan, düşün- mekten hiç vazgeçmedi. (IV) Arkadaşlarına A) Bu efsaneler söylenegelmiştir günümüze seslendi. (V) Sonra sorunları çözmek için kafa kadar. kafaya verdiler. B) Hiçbir zaman haksızlığa tahammül etmem. Bu cümleler, fiillerin yapısına göre ikişerli C) Özenle yaptığım resim ıslanayazdı. D) Bu kitabı bir haftada bitirebilirim. gruplandırılırsa hangi cümle dışta kalır? A) I. B) II. C) III. D) IV. 9. Aşağıdakilerin hangisinde türemiş fiil yok- 12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde anlamca tur? kaynaşmış birleşik fiil yoktur? A) Eve biraz yiyecek götürdü. A) Bu çantada gözüm kaldı. B) Babasına zorla telefon aldırdı. B) Birden öylece donakaldım. C) Taşınırken eşyaları paketledik. C) Neden böyle suratını asıyorsun? D) Bugün nedense çok daraldım. D) Herkes onun damarına basıyor. 188

Test - 4 FÖY FFFFFFFFFFFFFFFFFF 07 1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ek fiil 4. (I) Bir köyde iki kardeş babalarından kalma farklı bir görevde kullanılmıştır? çiftlikte birlikte çalışıyorlardı. (II) Kardeşlerden biri evliydi. (III) Diğer kardeş ise bekardı. (IV) A) Çalışmalarınızı samimi bir gayretle yapar- Bekar olan kardeş, evli olan kardeşine yardım sanız başarılı olabilirsiniz. etmek istediği için her gece bir çuval buğdayı alıp kardeşinin ambarına boşalttı. B) Vaktimizi faydasız, boş işlerle geçirmeme- liydik. Numaralanmış cümlelerin hangisinde ek fiil C) Hani hemen dönecektin gittiğin yerden? kullanılmamıştır? D) Babamın maddi desteğiyle okuyan genç A) I. B) II. C) III. D) IV. gerçekten çok vefalıymış. 2. Pencerenin kenarına yaslanıp olup bitenle- 5. Şart kipinin hikayesi ri anlamaya çalışıyordum. Dışarıya baktım. Yapamazdım Güneş bir hayli tepeye çıkmıştı. Aklıma tekrar Acıkmışsa Gelecek zamanın bana yapılan haksızlıklar geldi. Bunları kabul Dinlemeliymiş hikayesi etmemeliydim. İtiraz etmezsem rahat edeme- Koşacaktınız yeceğim. Gelseydin Geniş zamanın hikayesi Bu metinde birleşik zamanla çekimlenmiş Gereklilik kipinin kaç fiil vardır? rivayeti A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 Bu çekimlenmiş fiillerle birleşik zamanları eşleştirdiğimizde hangi fiil dışarıda kalır? A) Acıkmışsa B) Gelseydin C) Yapamazdım D) Koşacaktınız 3. Aşağıdakilerden hangisinin yüklemi ek fiilin 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde ek fiil geniş zamanı 2. çoğul kişide çekimlenmiş- yoktur? tir? A) Bu, çok zor bir yarışmış. A) Kitaplıktan okumak için aldığınız kitapları, B) Tren sabaha karşı İzmir'e vardı. okuyunca yerine koyarsınız. C) Bu gördüğünüz yer Marmaris'teki en güzel B) Her türlü olumsuzluğa rağmen gelecekten koymuş. çok umutluyum. D) Ayşe, akıllı ve çalışkan bir kızdı. C) Sen, benim bu hayattaki tek dostumsun. D) Bugünden itibaren gökyüzünde uçan kuş- lar kadar özgürsünüz. 189

FÖY 07 FFFFFFFFFFFFFFFFFF 7. Aşağıda ek fiilin cümleye kattığı anlamlar 10. (I) Dostluk benim için önemlidir. (II) Her insan cümlelerin sonuna yazılmıştır. bir dosta ihtiyaç duyar. (III) Hayatın ağır yü- kü altında zorlanırdık dostlar olmasaydı. (IV) Aşağıdakilerin hangisinde yanlışlık yapıl- Yorulurduk hepimiz. mıştır? Bu parça için aşağıdakilerden hangisi söy- A) Bu konu burada kapanmıştır. (İhtimal) lenemez? B) Bayramlarda kapı kapı dolaşıp komşularımı- A) I. cümlede ek fiilin geniş zamanı vardır. zın bayramını kutlardık. (Terk edilmiş alışkan- lık) B) II. cümlede ek fiil kullanılmamıştır. C) Bu zor konuyu hemen anlamışmış. (Kü- C) III. cümlede bir tane birleşik zaman kulla- çümseme) nılmıştır. D) Matematik dersinden de proje ödevi ala- D) IV. cümlede fiil geniş zamanın hikâye birle- caktım. (Gerçekleşmemiş niyet) şik zamanı ile çekimlenmiştir. 8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birleşik 11. I. Kiminin gözlerinden yaş, kiminin gözlerin- zamanlı fiil vardır? den uyku akıyordu. II. Kimisi daha tüyleri bitmemiş bir yetimdi, A) Ceketinin cebinden bir kalem çıkardı. B) Sonbahar gelince buralara ağaçların yeşil kimisi ciğeri yanık bir ana. III. Kimileri üşümüştü aç açıkta kalmaktan yaprakları sarardı. IV. Kimileri yorgun düşmüştü ufka bakmak- C) Kadın “Evladım!” diye yalvarıp yakardı. D) Babam bana eskiden çok kızardı. tan. Numaralanmış cümlelerin hangisinde ek fiil farklı bir görevde kullanılmıştır? A) I. B) II. C) III. D) IV. 9. Derslerime çok çalışıyorum. Beni çalıştıran, 12. Bastığın yerleri toprak diyerek geçme, tanı; geleceğime dair büyük hedeflerimdir. Bu he- Düşün altında binlerce kefensiz yatanı. deflere ulaşmak kolay olmayacaktı. Fedakârlık gerekiyordu ama ben kafama koydum. Sen şehit oğlusun, incitme, yazıktır, atanı. Azmimin önünde hiçbir engel duramazdı. Verme, dünyaları alsan da bu cennet vatanı! Bu parçada kaç tane ek fiil kullanılmıştır? İstiklal Marşı'mızdan alınmış yukarıdaki A) 3 B) 4 C) 5 D) 6 dörtlüğün kaçıncı dizesinde ek fiil vardır? A) 1. B) 2. C) 3. D) 4. 190

Test - 5 FÖY FFFFFFFFFFFFFFFFFF 07 1. 4. Biniyor Atasın Beklemiş Alacak Gelmeli “Semirmek” Kaçsın Unuttu Yakarım iş fiili değil Bıraksak DY Bu tabloda dilek kipleriyle çekimlenmiş “Yazılmak” “Ağlamak” fiilleri boyarsak yeni şekil aşağıdakilerden iş fiilidir. durum fiilidir. hangisi olabilir? A) B) DY DY ▲ ■● ◆ C) D) Yukarıdaki verilen etkinliği doğru olarak tamamladığımızda hangi sembole ulaşılır? A) ▲ B) ■ C) ● D) ◆ 2. Aşağıdakilerden hangisinde oluş fiili kulla- 5. Aşağıdakilerden hangisinin yüklemi gele- nılmıştır? cek zamanın rivayet birleşik zamanı 1. çoğul kişisinde çekimlenmiştir? A) Ben İngilizce konuşabiliyorum. B) Arkadaşım beni çok kırdı. A) Bankaya para yatıracakmışım. C) Bu aralar havalar serinledi. B) Bu konuyu çalışacaktım. D) Eski resimlere baktık babamla. C) Derste çok fazla konuşuyormuşum. D) Burada biraz bekleyecekmişiz. 3. Aşağıdakilerden hangisinde “düşmek” fiili 6. Türk'ü ölümden geniş zaman 1. tekil kişide çekimlenmiştir? Odur kurtaran Odur yeniden Türklüğü kuran Yukarıdaki dörtlükte ek fiilin hangi zamanı kullanılmıştır? A) Düşmeyelim B) Düşmem A) Görülen G. Z. B) Duyulan G. Z. C) Düşmeyiz D) Düşmez C) Geniş Zaman D) Şart Kipi 191

FÖY 07 FFFFFFFFFFFFFFFFFF 7. Şekerin az bulunduğu bir zamanda öğret- 10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde geniş menin biri bir eve misafir olur. Akşam yeme- zaman eki, gelecek zaman anlamında kul- ğinden sonra evde bir telaş başlar. Ev sahibi lanılmıştır? şekerleri sakladığı sandığın anahtarını bir türlü bulamaz. Konuğuna ikram etmek için komşu- A) Her sabah soğuk suyla abdestini alır, koşa sundan iki tane şeker ister. koşa camiye gider. Bu parçadaki hangi yapıda fiil bulunma- B) Yapamadığımız soruları yarın öğretmenimi- ze sorarız. maktadır? C) Kahraman ordumuz, dün olduğu gibi bu- A) Basit Fiil gün de mazlumları korur. B) Türemiş Fiil D) 23 Nisan 1920'de TBMM açılır. C) Kurallı Birleşik Fiil D) Anlamca Kaynaşmış Birleşik Fiil 8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde birleşik 11. Aşağıdaki cümlelerden hangisinde fiilin zaman cümleye “gerçekleşmemiş niyet” yapısı diğerlerinden farklıdır? anlamı katmıştır? A) Bu söylediklerimi iyi düşün. A) Program iptal olmasaydı Türkçenin korun- B) Beni biraz daha dinleyebilir misiniz? ması konusunda bir konuşma yapacaktım. C) Genç işçi hayatını kaybetti. D) Bana yaptıklarını sineye çekmeyeceğim. B) Beni çok çok sevmişmiş. C) Önceden öğrenciler öğretmenlerinin karşı- sında, elleri cebinde durmazdı. D) Soruları dikkatli okursan doğru sonuca daha kolay ulaşabilirsin. 9. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde anlam ve 12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde yapı bakı- zaman kayması yoktur? mından türemiş olan bir fiil, haber kiplerin- den biriyle çekimlenmiştir? A) Bu yaz tatile İzmir'e gideriz. B) Her akşam güneşin batışını izlerim. A) Bu şehri bugün terk edeceksin. C) Çocuğu orada unutup eve geliyorlar. D) 1071'de Alpaslan, 30 bin kişilik ordusuyla B) Birkaç bardak su iç ki susamayasın. Bizans ordusunu yeniyor. C) Bayramda sınıfımızı süsledik. D) Uzun yıllar para biriktirip en sonunda bu kü- çücük evi aldık. 192

7. SINIF KON FÖY 09 U 08 ZARFLAR (BELİRTEÇLER) ZARFLAR (BELİRTEÇLER) Cümlelerde fiilleri ve kendileri gibi zarfları durum, zaman, miktar (azlık-çokluk), yer-yön ve soru anlamıyla etkileyen / tamamlayan sözcük ve sözcük gruplarına “zarf” denir. Aşağıdaki cümleleri inceleyelim: Sınavın bazı sorularında çok zorlandım. Bu sözcüğün Bu nedenle “çok” sözcüğü bu cümlede cümlede zarf olarak kullanılmıştır. kullanılma nedeni nedir? 3 1 Bu sözcüğün kullanılma nedeni, cümlede yer alan “zorlanmak” fiilinin miktarını söylemektir. “Ne kadar zorlandım?” 2 Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili sözcüklerin etkilediği fiillere dikkat ediniz: Küçük çocuk, annesinin kucağında rahatça oturuyor. Bugün arkadaşlarımızla toplanarak sinemaya gideceğiz. Düzenli yaşayan insanlar her şeye zaman ayırabilirler. İşlerini zamanında yetiştirebilmek için epeyce çalıştı. İşlerine yaramayan eşyaları dışarı taşıdılar. Büyük salondaki toplantı birkaç saat önce başladı. Durmadan şikâyet eden kadına hiç kimse derdini sormadı. 193

FÖY 08 ZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZ Zarflar, fiilleri etkileme anlamlarına göre 5 gru- etkilediği için (Nasıl insanlar?) sıfat göreviyle kulla- ba ayrılır: nılmıştır. Soru Durum Miktar “Herkes için daima güzel düşünen biriydi.” cümle- zarfları zarfları (Azlık- ZARFLAR çokluk sinde “güzel” sözcüğü “düşünmek” zarfları) fiilini etkilediği için (Nasıl düşünen?) zarf göreviyle kullanılmıştır. Yer-yön Zaman zarfları zarfları Miktar (Azlık-Çokluk) Zarfları Fiilleri miktar yönünden belirten zarflardır. Bir fiilin miktarını öğrenebilmek için “Ne kadar?” sorusu yöneltilir. Bu nedenle miktar zarfları fiillere sorulan “Ne kadar?” sorusuyla bulunur. Durum Zarfları Aşağıdaki cümlelerde kullanılan altı çizili söz- cükler miktar zarflarına örnektir: Fiilleri durum yönünden belirten zarflardır. Bir fiilin Yanında çalıştırdığı adamlara her zaman çok güve- durumunu öğrenebilmek için “Nasıl?” sorusu yö- nirdi. neltilir. Bu nedenle durum zarfları fiillere sorulan Biraz çalışınca ara vermek zorunda kalıyor, bugün- “Nasıl?” sorusuyla bulunur. lerde bir hayli yoruluyordu. Azıcık uyuyarak kafasını dinlemek istediğini söyle- Aşağıdaki cümlelerde kullanılan altı çizili söz- di. cükler durum zarflarına örnektir: Ders anlatan öğretmenlerini sessizce dinliyorlar. UYARI Koşarak yanımıza gelen Erdem, hızlı hızlı konuşu- Miktar zarfları, sıfatları ve zarfları etkileyerek yordu. “üstünlük”, “en üstünlük” ve “aşırılık” anlam- Hiç durmadan çalışan bir makine gibi yorulmak bil- larıyla kullanılabilir. miyor. “Sevdiklerine karşı daha dikkatli davranmalısın.” UYARI cümlesinde “daha” sözcüğü “dikkatli” zarfına “üs- tünlük” anlamı katmıştır. “Nasıl?” sorusunu isimlere yönelttiğimizde alacağımız cevap bize sıfatı gösterir. Zarfı dikkatli davranmak / daha dikkatli davranmak bulabilmek için bu sorunun bir fiile yöneltil- mesi gerekmektedir. “Sıfatlar” konusu için 6. sınıf bilgilerinizi gözden geçirmenizi tavsiye ederiz. “Bu ülkede her zaman güzel insanlar yaşamıştır.” cümlesinde “güzel” sözcüğü “insanlar” ismini 194

FÖY 08 ZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZ “Sınıfımızın en başarılı öğrencisi Ayşegül’dü.” cüm- UYARI lesinde “en” sözcüğü “başarılı” sıfatına “en üstün- Yer-yön zarfları ek almadan fiilleri etkileye- lük” anlamı katmıştır. cek şekilde kullanılır. Ek aldıklarında isim görevinde, isimleri etkilediklerinde ise sıfat başarılı öğrenci / en başarılı öğrenci görevinde kullanılır. “Şirketin başına geçer geçmez küçücük şirketi “Sevgi, çok düzenli bir insan olarak bilinir.” cüm- daha da ileri götürdü.” cümlesinde “ileri” sözcüğü lesinde “çok” sözcüğü “düzenli” sıfatına “aşırılık” anlamı katmıştır. düzenli bir insan / çok düzenli bir insan Zaman Zarfları ek almamış biçimiyle ve “götürmek” fiilini etkileye- cek şekilde kullanıldığı için yer-yön zarfıdır. Fiilleri zaman yönünden belirten zarflardır. Bir fiilin zamanını öğrenebilmek için “Ne zaman?” sorusu “Gürül gürül bir nehir dağlardan aşağıya akıyor.” yöneltilir. Bu nedenle zaman zarfları fiillere sorulan cümlesinde “aşağı” sözcüğü “-a” yönelme “Ne zaman?” sorusuyla bulunur. durum ekini alarak kullanıldığı için “isim” görevin- dedir. Aşağıdaki cümlelerde kullanılan altı çizili söz- “Burada duramayıp bir süre sonra yukarı mahalleye cükler zaman zarflarına örnektir: Eşyalarını toparlayıp saat 6’da yola çıktı. taşındılar.” cümlesinde “yukarı” sözcüğü Dün okulda bir provalar yapıldı, bugün de gösteri- “mahalle” ismini etkilediği için “sıfat” göreviyle kul- ler yapılacak. lanılmıştır. Balıkçılıkla uğraşan ihtiyar adam bazen huysuzla- nıyordu. ÖRNEK Yer-Yön Zarfları Aşağıdakilerin hangisinde zarf görevinde bir sözcük kullanılmıştır? Fiilleri yer ve yön anlamıyla tamamlayan zarflardır. A) Bize cevabını yarın verecek. “İleri, geri, içeri, dışarı, aşağı, yukarı, öte, beri” söz- B) Karada kimseyi tanımıyordu. cükleri ek almadan bir fiili etkileyecek biçimde kul- C) Ailesi de burada oturuyor. lanıldıklarında yer-yön zarfı olarak kullanılır. D) Kitaplarını raflardan indirdi. Aşağıdaki cümlelerde kullanılan altı çizili söz- ÇÖZÜM: cükler yer-yön zarflarına örnektir: A seçeneğinde \"yarın\" sözcüğü zaman zarfı göre- Kullanmadıkları eşyaların hepsini dışarı çıkardılar. vinde kullanılmıştır. Gelenleri karşılamak için aşağı inmesi gerekiyordu. Yukarı gel de biraz konuşalım, dedi. 195

FÖY 08 ZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZ ETKİNLİK-1 Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili sözcüklerin türünü (zarf, isim, sıfat) tablo üzerinde örnekteki gibi işaretleyiniz. Zarf İsim Sıfat 1 Pırıl pırıl bir güneş açtı, haydi dışarı çıkalım!  2 Aşağıdan gelen seslerin kaynağını hepimiz merak ettik. 3 Arabasını biraz ileri park etmesi gerektiğini söyledik. 4 Yukarı kata çıktığımda hoş bir sürprizle karşılaştım. 5 Azıcık öteye gidersen biz de oturabiliriz. 6 Geri döndüğünde orada kimseyi bulamayacaktı. 7 Birkaç adım attım, başını geriye çevirip bize baktı. 8 Balkondaki çamaşırların bazıları aşağı uçmuş. Soru Zarfları UYARI Fiilleri soru anlamıyla tamamlayan ve cevabı zarf “Nasıl” sözcüğü soru sıfatı olarak da kulla- olan sorulardır. “Nasıl, ne zaman, ne kadar, niçin, nılabilir. Bir ismin niteliğini soruyorsa sıfat neden, niye” soru sözcükleri soru zarfı olarak kul- görevindedir. Bir fiilin durumunu soruyorsa lanılır. zarf görevindedir. Aşağıdaki cümlelerde kullanılan altı çizili söz- “Nasıl kitaplar okumaktan hoşlanırsın?” cümlesinde cükler soru zarflarına örnektir: kullanılan “nasıl” sorusu “kitaplar”ın niteliğini sor- Bu kadar yoğun işin altından nasıl kalkacaksınız? guladığı için sıfat görevindedir. Yeni arkadaşınız takıma ne zaman katıldı? “Buradaki insanlar geçimlerini nasıl sağlıyorlar?” Otobüsün gelmesini daha ne kadar bekleyecekler? cümlesinde kullanılan “nasıl” sorusu “sağlamak” fiilinin durumunu sorguladığı için zarf Sizi gördüğü hâlde size niçin selam vermedi? görevindedir. Böyle bir davranışı neden onayladığını size söyle- medi mi? İstanbul’a nasıl gideceğinizi kimseye niye sormu- yorsunuz? 196

FÖY 08 ZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZ ETKİNLİK-2 Aşağıdaki metinde, zarf göreviyle kullanılan sözcüklerin ya da sözcük gruplarının altını renkli kalemle- rinizle örnekteki gibi çiziniz. Bugün ilk kez hayvanat bahçesine gittim. Benim için farklı bir deneyim oldu. Gitmeden önce orada çok eğleneceğimi söyleseler inanmazdım. Akşam eve yorgun döndüm ama hayvanat bahçesinde geçirdiğim üç saati size nasıl anlatırım, bilemiyorum. Hayvanat bahçesinde bazı gerçeklerin çok iyi farkına vardım. Doğanın hassas bir şekilde yürüyen bir dengesi var. Bunu çok açık bir şekilde görebiliyorsunuz. Bu den- geyi biraz bozarsak kendi sonumuzu da getirmiş oluyoruz. Bir gün herkes bu gerçeği açık bir şekilde görecek. Bunu görmek için bir hayvanat bahçesine üç saatliğine uğramak yetiyor. Siz de hayvanat bah- çesine hemen gitmelisiniz. ETKİNLİK-3 Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili zarfların türünü tablodaki uygun yerlere örnekteki gibi işa- retleyiniz. İşaretlemelerinizi öğretmeninizle birlikte kontrol ediniz. Durum Miktar Zaman Yer-Yön Soru Zarfı Zarfı Zarfı Zarfı Zarfı 1 Sorularını bitirdikten sonra sınavın bitmesini sabırla  bekledi. 2 Dayımın akşam anlattığı hikâyeye çok güldük.  3 İnsanlara nasıl davranırsanız onlar da size öyle davranır. 4 Az beri git de rahat oturayım. 5 Kitap okuduğumda kendimi yenilenmiş gibi hisse- diyorum. 6 Genç kadın gülümseyerek yanımıza geldi. 7 Hiç ara vermeksizin çalışan makineleri biraz dinlen- dirmeye karar verdik. 8 Size verilen değeri niçin görmek istemiyorsunuz? 9 Okulun mezuniyet töreni bu akşam yapılacak. 10 Her zaman tertemiz görünen bu yerde misafirlerini ağırlamak istiyordu. 11 Beklemediği bir anda karşılaştığı bu davranış onu epeyce üzmüştü. 12 Okulumuzun futbol takımı bütün rakiplerini eleyerek birinci oldu. 13 Rahat yatağı görünce, uzanıp tadını çıkardı. 14 Bu heyecana ne kadar dayanabileceğini o da tam bilmiyordu. 197

FÖY 08 ZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZ ETKİNLİK-4 Metinde geçen altı çizili sözcüklerden zarf göreviyle kullanılanları belirleyerek türlerine göre tab- loya yazınız. Tarihte resmî duyuruların taşlara, tuğlalara, papirüslere, derilerin üzerlerine yazılması sürecinin ar- kasından ilk kez Çin’de bulunan kâğıdın Avrupa’ya 1151 yılında gelip yaygınlaşabilmesiyle duyuruların, resmî yazıların ve giderek romanların, anıların, raporların kâğıt üzerine mürekkepli kalemlerle (önce kaz tüyünü mürekkebe banarak, daha sonraları hokka ve kesik uçlu kalemlerle ve daha sonra dolmakalem- le) yazılması başlı başına bir yazı ve iletişim devrimiydi ve çok uzun süre devam etti. Yazılar kalem ve mürekkeple kâğıtlar üzerine yazılarak çok daha hızlı üretilebiliyor ve yayılması sağlanıyordu. Bürokrasi düzleminde kâğıt ve mürekkep yoluyla yazı üretmek teknolojinin gelişmesiyle yerini 1930 yılında seri üretimi başlatılan daktilolalara bıraktı. Yani raporlar, resmî yazılar ve daha önce elle yazılan her şey yazı makineleriyle yazılmaya başlandı. Böylece yazma süreci kısaldı, yazılar (raporlar) daha kalıcı olmaya başladı ve aynı anda çok sayıda yazılabilmeye başlandı. Yazı makineleri resmî dairelerden yazı yazmayı sevenlerin evlerine kadar çok ge- niş bir alana yayıldı. Yazı makineleri bürokrasiyi de geliştiren bir öge olarak tarihte yerlerini aldı. Bürokrasi ile özdeşleşti. Bu, devrimin ikinci aşamasıydı. Yazı makinesinin yaygınlaşması gayet süratli oldu ve ama ömrü pek uzun süremedi. 1930’dan 1980’li yıllara kadar, ortalama 50 yıl... Sözü edilen yıllarda yaygınla- şan bilgisayarlar yazı makinelerini ortadan kaldırdı. Her ne kadar elektrik üretimi olmayan ya da düzenli olmayan Afrika ve Güney Afrika ile Asya ülkelerinde bürokraside, resmî dairelerde hâlâ kullanılmaktaysa da bugün en hızlı, en pratik ve en çabuk biçimde ve sınırsız sayıda kopya veren bilgisayarlar yazı maki- nesinin egemenliğini ortadan kaldırmıştır. 1981 yılında, yani 80’li yılların başında dünyada bilgisayarın ilk olarak piyasaya sürülmesi ve 1990’lı yıllarda evlere, dükkânlara, iş yerlerine girmesi ve aynı dönemlerde internet kullanımının giderek yaygınlaşması ile bilgisayar dünyası ile buluştu. Giderek \"Bilişim Devri- mi\" adıyla adlandırılan bilgisayar dünyasının sadece teknik değil, toplumsal düzeni ve bu kapsamda bürokrasi dünyasını ele geçirmeye başlamasıyla rapor yazma ve sunum yapma işleri de bilgisayarlarla yapılmaya başlandı. DDuurruummZZaarrffllaarrıı ZZaammaannZZaarrffllaarrıı MMiikkttaarrZZaarrffllaarrıı 198

Test - 1 FÖY ZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZ 08 1. Aşağıdakilerin hangisinde altı çizili sözcük 4. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde fiili durum zarf görevinde kullanılmamıştır? yönüyle tamamlayan bir zarf kullanılmıştır? A) Uzun yolculuklarda kitap okumayı çok se- A) Almanya’daki teyzem bu yaz bizi ziyarete verdi. gelecek. B) Hayata iyimser bakmasıyla tanınan bir şair- B) Hiçbir soruyu iyice anlamadan çözmeye dir. çalışmayın. C) Bu fıkrayı duyunca saatlerce güldüğümü C) Kendine yakışan, renkli bir kıyafet almıştı hatırlıyorum. dün. D) Annesini gören çocuk uçarcasına annesine D) Tezgâhtan aşağı yuvarlanan karpuzlar kırıl- koştu. mış. 2. Aşağıdaki cümlelerde geçen altı çizili zarf- 5. “Bunca yolu nasıl yürüdüğünü çok düşündüm lardan hangisinin türü yay ayraç içinde ama bir türlü çözemedim.” cümlesi için aşa- yanlış verilmiştir? ğıdakilerden hangisi söylenemez? A) Okul müdürümüz bugün çok coşkulu ko- A) “Nasıl” sözcüğü soru zarfı olarak kullanılmış- nuştu. (Zaman zarfı) tır. B) Yalnız kalınca kafasını dinlemek için fırsat B) “Bir türlü” ifadesi durum zarfı olarak kulla- buldu. (Durum zarfı) nılmıştır. C) Başladıkları inşaatı bir yıl sonra teslim ede- C) “Bunca” sözcüğü miktar (azlık-çokluk) zarfı cekler. (Miktar zarfı) olarak kullanılmıştır. D) Araba yokuşta geri gidince hemen frene D) “Çok” sözcüğü “düşünmek” fiilini az- bastım. (Yer-yön zarfı) lık-çokluk anlamıyla tamamlamaktadır. 3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarf kulla- 6. (I) Mağazaya girince kırmızı bir perde dikkatimi nılmamıştır? çekti. (II) Tezgâhtar kız benim perdeye dikkat- lice baktığımı fark etti. (III) Biraz çekinerek ya- A) Kendisine gösterilen yerde, ayakta duru- nıma yaklaştı. (IV) Nasıl bir perde aramıştınız, yordu. dedi. B) Burada çok kalacaksanız bir ev kiralayın. Numaralanmış cümlelerin hangisinde zarf C) Zaman bizi öğüten bir değirmen, diyor şair. D) Bütün gününü evde yatarak geçiriyor. kullanılmamıştır? A) I. B) II. C) III. D) IV. 199

FÖY 08 ZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZ 7. “Sessiz Gemi” Yahya Kemal’in severek oku- 10. Aşağıdakilerin hangisinde altı çizili sözcük duğum şiirlerinden biridir. Dün bu şiir üzerine zarf göreviyle kullanılmıştır? bir eleştiri yazmak istedim. Olmadı, kalemi çok gezindiremedim kâğıdın üzerinde. Başlıktan A) Sessiz sokakların birinde rastladım çaresiz ileriye gitmedi bütün yazdıklarım. yalnızlığıma. Bu parçada aşağıdaki zarf türlerinden han- B) Ne yapması gerektiğini saatlerdir düşünü- yordu. gisi kullanılmamıştır? C) Dostlarını görmeyeli hayli zaman oldu. A) Durum zarfı B) Yer-yön zarfı D) Dün rastladığımız araba çok pahalı görünü- C) Miktar zarfı D) Zaman zarfı yordu. 8. I Bayramlıklarını giydiğinde bir Durum 11. Sözcükler, fiilleri veya isimleri anlamca ta- kelebek gibi görünmüştü. zarfı mamlayabilirler. Fiilleri tamamladıklarında zarf, II Yeterince dinlenmek onun Miktar isimleri tamamladıklarında sıfat göreviyle kul- da en doğal hakkıydı. zarfı lanılırlar. III Benim gönlüm dağlara akan Yer-yön Aşağıdakilerin hangisinde altı çizili sözcük bir ırmak gibidir her zaman. zarfı diğerlerinden farklı türde bir sözcüğü ta- IV Bundan sonra ona niye Soru zarfı mamlamıştır? güveneceğimi bilmiyorum. A) Sınavda yöneltilen soruları kolayca cevap- Numaralanmış cümlelerin hangisinde, kar- lamıştı. şısında verilen zarf türü kullanılmamıştır? B) Kitapta kolay sorularla karşılaşınca epeyce şaşırdı. A) I. B) II. C) III. D) IV. C) Arabalar dik bir yokuşu zorlukla tırmanma- ya çalışıyor. D) Her tartışmadan mutlaka yeni bir fikir edi- nerek çıkar. 9. “Mahallede yaşanan olayları - - - -” ifadesi 12. “Aklının almadığı bir konuda - - - - kimseyi aşağıdakilerden hangisiyle tamamlanırsa dinlemezdi.” cümlesinde boş bırakılan yere, cümlede zarf kullanılmamış olur? aşağıdakilerden hangisi getirilirse cümlede A) pek büyüttü gözünde zavallı. B) bıkıp usanmadan her yerde anlattı. zarf kullanılmış olur? C) birkaç saat içinde öğrendiler. D) aşağı mahalledekiler de duydu. A) bazen B) hiç C) sevmediği D) eleştiren 200

Test - 2 FÖY ZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZ 08 1. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “yalnız” 4. (I) Bir eseri tekrar tekrar okumanız gerekir sözcüğü zarf göreviyle kullanılmıştır? bazen. (II) Çünkü öyle kitaplar vardır, bir kere okuyarak anlaşılmaz. (III) Okuyucusunu çok A) Bu soruları yalnız sen çözebilirsin. yoran kitaplardır bunlar ama böyle kitaplar B) Konuyu dinledi yalnız şüpheleri vardı. sayesinde bilim gelişir, sanat gelişir, insanlık C) Ablası gidince evde yalnız kalacaktı. gelişir. (IV) Bu tür bir kitaba rastladım kitaplı- D) Bizim okula yalnız bu yoldan gidilir. ğımda, mutluyum. Bu parçada numaralanmış cümlelerin han- gisinde zarf kullanılmamıştır? A) I. B) II. C) III. D) IV. 2. Çok çalışmak onu bir hayli yormuş, acımasız 5. Aşağıdakilerin hangisinde farklı türde zarf- soğuk da elini ve ayağını morartmıştı. Çalıştığı lar bir arada kullanılmıştır? yerden başını kaldırdı, yukarı baktı, gözlerini hiç ayırmadı gökyüzünden. Şaşırdı. Bulutlar A) Bir kez olsun tartılmadan söylenen sözler niçin bu kadar beyaz, dedi yanındaki arkada- dostlarımızı hep yaralar. şına. B) Birkaç gündür üzerinde çalıştığı makaleyi Bu metinde aşağıdaki zarf türlerinden han- bugün bitirebilecekmiş. gisi kullanılmamıştır? C) Çok çalışmak önemli değildir, çalışmanın verimliliği önemlidir. A) Durum zarfı B) Miktar zarfı C) Yer-yön zarfı D) Soru zarfı D) Sürekli gezen bir maceracı gibi bütün dün- yayı dolaşmalıyım. 3. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde altı çizili 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde “ne” söz- sözcük veya sözcük grubu zarf göreviyle cüğü soru zarfı olarak kullanılmıştır? kullanılmamıştır? A) Bugünlerde genellikle ne tür kitaplar oku- A) Pazar günü iki takım arasında sezonun son yorsun? maçı oynanacak. B) Konuyla ilgili anlattığım neyi anlayamamış B) Müzik dinleyerek günün yorgunluğunu at- Murat? maya çalıyor. C) Bu adam gözlerini bize dikmiş ne bakıyor C) Büyük hayaller kurup büyük düşünürseniz böyle? başarırsınız. D) Bundan sonra sana ne söylesem fayda et- D) Endişelendiği zaman iri gözlerini açıp etrafı- meyecek. na bakardı. 201

FÖY 08 ZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZZ 7. Aşağıdakilerin hangisinde soru anlamını 10. (I) Çok sağlam yapılı bir romanda karakterler sağlayan altı çizili sözcük bir soru zarfıdır? canlı gibidir. (II) Her karakter hayatın içinden seçilmiş gibi canlanır gözümüzde. (III) Kolay A) Yarınki piknikte kaç kişi olacaksınız? yazılmaz böylesi eserler, gözlem yapmayı ge- B) Yazın nereye gitmeyi düşünüyorsun? rektirir. (IV) Okuyucular böylesi eserlerde kendi C) Aynı sözleri ne diye sürekli söylüyor? hayatlarını bulurlar. D) Kimin maçını seyretmeye geldiniz? Bu parçada numaralanmış cümlelerin han- gisinde zarf kullanılmamıştır? A) I. B) II. C) III. D) IV. 8. Aşağıdakilerin hangisinde ikileme zarf gö- 11. (I) Bölgemizde yapılan kazı çalışmalarını son reviyle kullanılmamıştır? derece deneyimli bir ekip yürütüyor. (II) Şu ana kadar en çok bulguya geçen hafta aralık- A) Koca koca adamlar bir işi beceremediler sız yapılan kazılarda rastlandı. (III) Birkaç ay kaç saattir. içinde çalışmaları sonlandıracaklarını belirten arkeologlar, kazı bölgesinin yakınına bir müze B) Yavaş yavaş tırmanmalı insan hayat yoku- kurulmasını istiyorlar. (IV) Bu istek gerçekleşti- şunu. ğinde bölgede büyük bir müze kurulacak. C) Bu gece ışıl ışıl parlayan yıldızları seyrettik Bu metinde numaralanmış cümlelerin han- birlikte. gisinde farklı türde zarflar bir arada kulla- nılmıştır? D) Ekmeği parça parça böldükten sonra önü- müze koydu. A) I. B) II. C) III. D) IV. 9. Bugünlerde ne yapıp ettiğini oldukça (I) sık 12. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde zarfın et- unutuyordu. Mesela geçen gün (II) çantasını kilediği sözcük yanlış belirtilmiştir? akşamdan hazırlamayı unuttuğu için sabah dakikalarca uğraştı. Uzman (III) bir doktora A) Düzenli okumak insanı başarıya kolay yol- görünmesini, bu unutkanlığın sebebini öğren- dan ulaştırır. mesini tavsiye ediyorum ona. “Ben iyiyim.” diyor ısrarla (IV), ben de üstüne gitmiyorum. B) Onun böyle bir eser yazabileceğini hiç bek- lemiyorduk. Bu metinde geçen altı çizili numaralanmış ifadelerden hangisi zarf göreviyle kullanıl- C) Öğretmen sınıftaki öğrencilerine gayretli mamıştır? çalışmalarını öğütledi. A) I. B) II. C) III. D) IV. D) Karmaşık görünen sorunların kolay çözüm- leri olabilir. 202

7. SINIF KON FÖY 10 U 08 ANLATIM  BOZUKLUKLARI ANLATIM BOZUKLUKLARI Daha önceki yıllarda Türkçe Dersi Öğretim Programı’nın 8. sınıf kazanımları arasında bulunan anlatım bo- zuklukları 2017 yılından itibaren 7. sınıf kazanımları arasına alınmıştır. Anlatım bozukluğuna yol açan durumlar iki temel başlık altında toplanabilir: 1. Anlamdan Kaynaklanan Anlatım Bozuklukları 2. Yapıdan (Dil Bilgisinden) Kaynaklanan Anlatım Bozuklukları Türkçe Dersi Öğretim Programı, 7. sınıf kazanımları arasında sadece “anlamdan kaynaklanan anlatım bo- zuklukları” na yer vermektedir. Bu nedenle bu bölümde yalnızca anlam açısından karşılaşılan anlatım bo- zukluklarına yer verilecektir. Anlamdan kaynaklanan anlatım bozukluklarını 7 başlık altında toplayabiliriz: 1 Gereksiz Sözcük Kullanımı 7 2 Mantık Hataları Yanlış Sözcük Kullanımı 6 Anlamdan 3 Kaynaklanan Anlam Belirsizliği Çelişen Anlatım Sözcüklerin Bir Bozuklukları Arada Kullanımı 5 4 Yanış Yerde Atasözü ve Sözcük Kullanımı Deyim Yanlışlıkları 203

FÖY 08 AAAAAAAAAAAAAAAAAAAA 1. Gereksiz Sözcük Kullanımı Bir cümlede anlamları aynı olan sözcüklerin bir arada kullanılması gereksiz sözcük kullanımına yol açar. “Doktorlar her zaman sağlığımıza ve sıhhatimize dikkat etmemiz gerektiğini söyler.” cümlesinde “sağlık” ve “sıhhat” sözcükleri eş anlamlıdır. Bu sözcüklerden biri gereksizdir. Yurt dışında aşağı yukarı yaklaşık beş yıl kalmıştı. (“Aşağı yukarı” ve “yaklaşık” sözcükleri eş anlamlıdır.) Bir cümlede sözcüklerden birinin anlam olarak diğer sözcüğü karşıladığı durumlarda gereksiz sözcük kul- lanımı ortaya çıkar. “Bahçede yaklaşık otuz kadar çocuk toplanmıştı.” cümlesinde sayı sözcüğünün yanında “kadar” edatı kullanılmıştır. Sayıların yanında kullanılan “kadar” edatı “yaklaşık” anlamı için kullanılır. Bu nedenle “yakla- şık” veya “aşağı yukarı” gibi ifadelerin kullanılmasına gerek yoktur. Bir cümlede herhangi bir sözcükte kullanılan ek, bir sözcüğün anlamını karşılıyorsa gereksiz sözcük kulla- nımı ortaya çıkar. “Her sabah okula arkadaşlarıyla birlikte gider.” Sözcüklere ek olarak da getirilebilen “ile” edatı “birlikte” anlamında kullanılabilir. Böyle bir durumda “birlik- te” sözcüğünün kullanılmasına gerek yoktur. “Havaların soğumasının nedeni kış mevsiminin gelmesindendir.” Cümlelerin yükleminde kullanılan “-dendir / -dandır” eki cümleye “neden / sebep” anlamı katmak için kul- lanılır. Yüklemde bu ek kullanılmışsa cümlede “neden” sözcüğünün kullanılmasına gerek yoktur. ETKİNLİK-5 Aşağıdaki cümlelerde gereksiz sözcük kullanımı olanların başına örnekteki gibi çarpı (✘) işareti koyunuz. ( ✘ ) Merdivenlerden yukarı çıkardığımız eşyalar çok ağırdı. 1. (…..) Büyük bir coşkuyla söylenen sözler herkesi heyecanlandırdı. 2. (…..) Yurt dışındaki akrabalarıyla uzun yıllar karşılıklı mektuplaştılar.. 3. (…..) Son dakikada atılan golle takımımız şampiyon oldu. 4. (…..) Ülkemizdeki bazı ürünler yurt dışına ihraç ediliyor. 5. (…..) Günümüzde insanların huzura ve barışa ihtiyacı var. 6. (…..) Yazarların büyük çoğunluğu kendi hayatlarından ilham alıyor. 7. (…..) Arkadaşının kulağına alçak sesle bir şeyler fısıldadı. 8. (…..) Yeni aldığım telefonum bozulunca firmaya geri iade ettim. 9. (…..) Gelecek yıl tamamlayacağı görevinden sonra emekli olacak. 10.(…..) İki ülke arasındaki bulunan anlaşmazlık nihayet çözüldü. 204

FÖY 08 AAAAAAAAAAAAAAAAAAAA 2. Yanlış Sözcük Kullanımı (Sözcüğün Yanlış Anlamda Kullanımı) Bazı sözcüklerin anlamları birbirine karıştırıldığı için yanlış bir biçimde birbirlerinin yerine kullanılırlar. Böyle durumlarda anlatım bozukluğu meydana gelir. Yanlış şekilde birbirinin yerine kullanılan sözcüklerin bazılarını birlikte görelim: “Neden olmak, yol açmak, se- “Sağlamak” Olumlu du- Bazı sorular sınavdan düşük not almasını bep olmak, meydana getirmek” rumlar için kullanılır. sağladı. olumsuz durumlar için kullanılır. (Yanlış) Bazı sorular sınavdan düşük not almasına neden oldu. “Yüzünden, sebebiyle, nedeniy- “Sayesinde, yardımıyla” Kardeşim sayesinde sabah le” olumsuz durumlar için kulla- olumlu durumlar için (Yanlış) nılır. kullanılır. okul servisini kaçırdım. Kardeşim yüzünden sabah okul servisini kaçırdım. Ayrıcalık: Bir kişiye ya da bir Ayrım: İki şey arasında- İki takım arasındaki ayrıcalık hemen göze şeye tanınan özel hak. ki fark. çarpıyordu. (Yanlış) İki takım arasındaki ayrıcalık hemen göze çarpıyordu. Ücret: Kullanım veya kiralama Fiyat: Satın alma bedeli. Bu kış pazarda domates ücretleri çok yük- bedeli. selmiş. (Yanlış) Bu kış pazarda domates fiyatları çok yük- selmiş. “Azımsamak” nicelik özellikleri “Küçümsemek” Nitelik Bu ülkenin çocuklarının Atatürk’e bağlılığını için kullanılır. Ölçülebilen du- özellikleri için kullanılır. sakın azımsamayın. rumlar için kullanılır. Ölçülemeyen durumlar (Yanlış) için kullanılır. Bu ülkenin çocuklarının Atatürk’e bağlılığını sakın küçümsemeyin. Dikmek: Fidanla yapılan üretim- Ekmek: Tohumla yapı- Bu yıl bahçemize kayısı ağaçları ekmek isti- ler için kullanılır. lan üretimler için kulla- yoruz. (Yanlış) nılır. Bu yıl bahçemize kayısı ağaçları dikmek is- tiyoruz. “Artmak, çoğalmak, azalmak” “Yükselmek, düşmek, Çocuğun ateşi sabaha doğru azalmış. miktar için kullanılır. çıkmak” seviye için kul- (Yanlış) lanılır. Çocuğun ateşi sabaha doğru düşmüş. 205

FÖY 08 AAAAAAAAAAAAAAAAAAAA 3. Çelişen Sözcüklerin Bir Arada Kullanımı Anlam yönünden birbiriyle çelişen sözcüklerin bir arada kullanılması anlatım bozukluğuna yol açar. Genel- likle kesinlik ve olasılık bildiren sözlerin bir arada kullanılması bu anlatım bozukluğu türünü ortaya çıkarır. “Yazdığı son romanına aşağı yukarı tam iki yılını harcamış.” cümlesinde “aşağı yukarı” ifadesi bir “yaklaşık- lık” anlamı bildirirken “tam” sözcüğü “kesinlik” anlamı katmaktadır. Bu ifadeler birbiriyle anlam yönünden çelişmektedir. “Niyetimizin ne olduğunu eminim siz de anlamış olmalısınız.” cümlesinde “eminim” ifadesi bir “kesinlik” anlamı bildirirken “anlamış olmalısınız” ifadesi “olasılık” anlamı katmaktadır. Bu ifadeler birbiriyle anlam yönünden çelişmektedir. 4. Atasözü ve Deyim Yanlışlıkları Atasözleri ve deyimler kalıplaşmış söz öbekleridir. Bu nedenle cümlede kullanılırken sözcüklerinde herhan- gi bir değişiklik yapmak anlatım bozukluğuna yol açar. Rahmetli dedem böyle durumlar için “Oğlan dayıya, kız teyzeye çekermiş.” derdi. Bu cümlede bir atasözü kullanılmıştır: “Oğlan dayıya, kız teyzeye çekermiş.” Bu atasözünün doğrusu “Oğ- lan dayıya, kız halaya çekermiş.” olmalıdır. Bu nedenle anlatım bozukluğu yapılmıştır. “Bu kadar gürültüye katlanamadığı için bizi kafasından savdı.” cümlesinde geçen “kafasından savmak” de- yiminin doğrusu “başından savmak” şeklindedir. Bu nedenle cümlede anlatım bozukluğu yapılmıştır. Deyimlerin cümlenin anlamına uygun kullanılmaması durumunda anlatım bozukluğu meydana gelir. “Telaştan ne yapacağını bilememiş, eli ayağı buz kesilmişti.” cümlesinde kullanılan “eli ayağı buz kesilmek” deyiminin anlamı “çok üşümek”tir. Bu nedenle bu cümlenin anlamına uymamaktadır. Bu cümlede kullanıl- ması gereken deyimin “eli ayağına dolaşmak” olması gerekir. 5. Yanlış Yerde Sözcük Kullanımı Sözcüklerin veya söz öbeklerinin cümlede yanlış yerde kullanılması anlatım bozukluğuna yol açar. Yanlış Doğru Odaya girdiğimde ilk gözüme çarpan şey dağı- Odaya girdiğimde gözüme çarpan ilk şey dağınık- nıklıktı. lıktı. Televizyon, tekrar tekrar kaza yapan insanları Televizyon, kaza yapan insanları tekrar tekrar gös- gösteriyor. teriyor. Kötü hava şartları yüzünden bugün oynanacak Bugün oynanacak maç kötü hava şartları yüzün- maç iptal edildi. den iptal edildi. Bazı insanlar her Allah’ın günü buraya gelmek- Bazı insanlar Allah’ın her günü buraya gelmekten ten zevk alıyor. zevk alıyor. 206

FÖY 08 AAAAAAAAAAAAAAAAAAAA 6. Anlam Belirsizliği Bir cümlenin anlamının açık ve net olması gerekir. Bir cümlede birden fazla farklı anlamın olması anlatım bozukluğuna yol açar. “Yolda kardeşine rastladım.” cümlesinde bir anlam belirsizliği vardır. Bu cümleden iki farklı anlam çıkarıla- bilir: “Yolda senin kardeşine rastladım.” veya “Yolda onun kardeşine rastladım.” anlamlarının her ikisini de bu cümleden çıkarmak mümkündür. Bu nedenle cümlede bir anlam belirsizliği vardır. “Çalışmaya başladığında ben henüz evdeydim.” cümlesinde bir anlam belirsizliği vardır. Bu cümleden iki farklı anlam çıkarılabilir: “Sen çalışmaya başladığında ben henüz evdeydim.” veya “O çalışmaya başladığında ben henüz evdey- dim.” anlamlarının her ikisini de bu cümleden çıkarmak mümkündür. Bu nedenle cümlede bir anlam belir- sizliği vardır. “Yaşlı kadına doğru iki adım atıp bekledi.” cümlesinde bir anlam belirsizliği vardır. Bu cümleden iki farklı anlam çıkarılabilir: “Yaşlı birisi, bir kadına doğru iki adım atıp bekledi.” veya “Birisi, yaşlı kadına doğru iki adım attı.” anlam- larının her ikisini de bu cümleden çıkarmak mümkündür. Bu nedenle cümlede bir anlam belirsizliği vardır. “Küçük evden koşarak çıktı.” cümlesinde bir anlam belirsizliği vardır. Bu cümleden iki farklı anlam çıkarıla- bilir: “Küçük bir kişi, evden koşarak çıktı.” veya “Birisi, küçük evden koşarak çıktı.” anlamlarının her ikisini de bu cümleden çıkarmak mümkündür. Bu nedenle cümlede bir anlam belirsizliği vardır. 7. Mantık Hataları Cümlede yapılan mantık hataları ya da mantıksız sıralamalar anlatım bozukluğuna neden olur. “Bu tür hastalıklar zamanında tedavi edilmezse ölüme hatta sakatlıklara yol açabilir.” cümlesinde geçen altı çizili ifadelerin yanlış sıralanması mantık hatasına yol açmıştır. Cümlenin anlam mantığı içerisinde sıra- lanmış biçimi “Bu tür hastalıklar zamanında tedavi edilmezse sakatlıklara hatta ölüme yol açabilir.” biçi- minde olmalıdır. “Küresel ısınma durdurulmazsa sadece kıtalar yok olmakla kalmaz, canlılar da yok olabilir.” cümlesinde geçen altı çizili ifadelerin yanlış sıralanması mantık hatasına yol açmıştır. Cümlenin anlam mantığı içerisinde sıralanmış biçimi “Küresel ısınma durdurulmazsa sadece canlılar yok olmakla kalmaz, kıtalar da yok olabi- lir.” biçiminde olmalıdır. 207

FÖY 08 AAAAAAAAAAAAAAAAAAAA ETKİNLİK-6 Aşağıdaki cümlelerde yer alan anlatım bozukluklarını düzelterek cümlenin doğrusunu örnekteki gibi karşısına yazınız. Cevaplarınızı arkadaşlarınızla karşılaştırarak kontrol ediniz. Yanlış Doğru Emniyet kemeri takılmadığı zaman kazalarda yaralan- Emniyet kemeri takılmadığı zaman kazalarda ma şansı yüksektir. yaralanma riski yüksektir. Yurt dışından ithal edilen ürünlerde bazı standartlar .......................................................................... olmalı. ....................................................................... Seninle bir şehri gezmeyi bırak, dünya turuna bile .......................................................................... çıkmam. ....................................................................... Özel okul fiyatlarına bu yıldan itibaren zam yapılacak- .......................................................................... mış. ....................................................................... Yoğun kar yağışı bazı yolların kapanmasını sağlıyor. .......................................................................... ....................................................................... Köpekleri görünce öyle çok korkmuştu ki ağzı kulak- .......................................................................... larına varmıştı. ....................................................................... Evini birkaç günlüğüne bana kiraya verebilir misin? .......................................................................... ....................................................................... Yeni ayağına giydiği ayakkabılarla biraz zor yürüyor- .......................................................................... du. ....................................................................... Eminim ki müdürünüz de çalışmalarınızdan memnun .......................................................................... olmalı. ....................................................................... 208

FÖY 08 AAAAAAAAAAAAAAAAAAAA ETKİNLİK-7 Aşağıdaki cümlelerde yapılan anlatım bozukluklarını bularak karşılarındaki boşluğa anlatım bo- zukluğunun nedenini örnekteki gibi yazınız. Anlatım Bozukluğu Nedenleri Yanlış anlamda sözcük kullanımı Çelişen sözlerin bir arada kullanımı Sözcüğün yanlış yerde kullanımı Atasözü veya deyim yanlışlığı Gereksiz sözcük kullanımı Anlam belirsizliği Cümle Anlatım Bozlukluğunun Nedeni 1. Benim kardeşim 20 Nisan 1999 yılında doğdu. Yanlış anlamda sözcük kullanımı 2. Siz de eminim böyle bir başarıyı hedefliyor ......................................................................... olmalısınız. 3. Düzenli yağan yağmur yüzünden bu yıl ürünler ......................................................................... çok verimli. 4. Zorlukla kapıyı açarak bahçedekilere seslendi. ......................................................................... 5. 17 yaşımdayken ilk üniversite sınavına girmiş- ......................................................................... tim. 6. Dikkatli bakarsanız çiçeklerin boyunun büyü- ......................................................................... düğünü göreceksiniz. 7. Dinleyicilerine saygı ve hürmetlerini sunarak ......................................................................... konuşmasını bitirdi. 8. Edebiyat konusundaki karşılıklı tartışmaları ......................................................................... yersiz buluyorum. 9. Bu büyük şehirde ilk gözüme çarpan şey hal- ......................................................................... kın misafirperverliğiydi. 10. Kurduğumuz iki sistem arasında çok büyük ......................................................................... ayrıcalık var. 11. Burada gündüz sıcaklıkları bazen sıfırın altında ......................................................................... eksi 10 dereceye kadar düşebiliyor. 12. Kanca beraber, anca beraber. ......................................................................... 13. Ev ile okul arasını her gün yaya yürüyordu. ......................................................................... 14. Tatildeyken her gün çiçeklerini suladım. ......................................................................... 209

FÖY 08 AAAAAAAAAAAAAAAAAAAA ETKİNLİK-8 C. Aşağıda, yanlış yerde sözcük kullanımı olan cümleleri düzelterek örnekteki gibi A. Aşağıdaki cümlelerde kullanılan gereksiz yeniden yazınız. sözcüklerin altlarını çiziniz. 1. Orhan Bey, hızla yayılan akrabalarının öfkesini 1. İşini mükemmel ve eksiksiz yapan memurlar- dikkate almıyordu. dandı. Orhan Bey, akrabalarının hızla yayılan öfkesini 2. Geçmişteki anılar, zihnimizde hoş bir iz bıraktı. dikkate almıyordu. 3. Kapıya dokununca kapı birden açılıverdi. 2. Akşam namazından cemaatle kılınmış dağılan askerler, çadırların arasından gürültü ile geçi- 4. Çocuk durup dinlenmeden sürekli çalıştı. yorlardı. 5. Onunla ilk tanışmamız okulda olmuştu. ..................................................................... 3. Yeni eve girmiştim ki kapı çaldı. B. Aşağıdaki cümlelerdeki yanlış anlamda ..................................................................... kullanılan sözcüklerin altını çizip örnekteki gibi düzeltiniz. 4. Annesine sık sık sevdiğini söylüyor. ..................................................................... 1. Bana biraz süreç tanıyın. süre 5. Akşamki olayla ilgili kısaca duyduklarını anlattı. 2. Bulgular, şüphelinin suçlu olma olanağını ..................................................................... güçlendiriyor. D. Aşağıdaki cümlelerde anlamca çelişen sözcüklerin altını çizerek örnekteki gibi 3. Bu para sana, dünkü çalışmana karşın verile- belirtiniz. cek. 1. Eminim ki aramızda en çok para kazanan bel- 4. Piknikte çekilmiş resimlerimizi bana da gön- ki de Kemal’dir. derir misin? 2. Hiç kuşkusuz bu sipariş bizimki olabilir. 5. Birçok temsilci çekingen oy kullanmış. 3. Mutlaka otobüs gelmiş olmalı. 4. Dükkânda seni yaklaşık tam üç saat bekle- dim. 5. Elbette en kısa zaman da bir işe girecektir. 210

Test - 3 FÖY AAAAAAAAAAAAAAAAAAAA 08 1. Aşağıdakilerin hangisinde yanlış sözcük 4. Aşağıdakilerin hangisinde anlamca çelişen kullanımından kaynaklı bir anlatım bozuk- sözlerin bir arada kullanılmasından kay- luğu vardır? naklanan bir anlatım bozukluğu vardır? A) Okuduğum kitaplar, kelime hazinemi zen- A) Yaklaşık altı aydır yayınevinden haber bek- ginleştirdi. liyordu. B) Bu lokantanın ustası çok lezzetli yemekler B) Bazen söylediklerimizle söylemek istedikle- yapar. rimiz farklı olabiliyor. C) Başkalarıyla kavga etmekten her zaman C) Kesinlikle bu işin de üstesinden geleceğini kaçınmalıdır insan. tahmin ediyorum. D) Anne sütü, bebeklerde kemiklerin gelişme- D) İyi yetişmiş bir insan, bütün insanlığın biri- sine sebep olur. cik umududur. 2. “Bu yıl birçok sınav ve imtihandan başarılı 5. Aşağıdakilerin hangisinde bir sözcüğün sonuçlar aldım.” cümlesindeki anlatım bo- gereksiz kullanımından kaynaklı anlatım zukluğunun özdeşi aşağıdakilerden hangi- bozukluğu vardır? sinde vardır? A) İşlerin tamamını kendi yapmaya karar ver- A) Geldiğini kimselere haber vermemiş. miş. B) Tenha olmayan kalabalık sokaklarda dolaşır B) Üst kattan ses gelince merdivenlerden yu- hep. karı çıktı. C) Bir süredir çok mutluydu hâlbuki güzel bir C) Kitabın sonunda yer alan düşünceler benim haber almıştı. düşüncelerimdir. D) Yaşadığı sıkıntılar, önüne çıkan engeller onu D) Yaklaşık altı aydır evden hiç çıkmıyor, kita- yıldıramadı. bıyla ilgileniyordu. 3. Aşağıdakilerin hangisinde bir anlatım bo- 6. (I) Çoğumuz, eklemlerimizdeki ağrıları önem- zukluğu yapılmıştır? semeyiz. (II) Geçici olduklarını düşünürüz. (III) Doğrudur, çoğu da geçici ve önemsizdir. (IV) A) Kazada kırılan arabanın aynası değiştirildi. Ama uzun süre devam eden eklem rahatsızlık- B) Elindeki kalemi, kâğıdı bırakıp arkasına da- ları ölüme hatta kalıcı sakatlıklara yol açabilir. yandı. Bu parçada numaralanmış cümlelerin han- C) İnsan, yaşı ilerledikçe olgunlaşır, dinginleşir. D) Açık mağazaların ışıklı vitrinlerini seyrede- gisinde bir anlatım bozukluğu vardır? rek yürüdü. A) I. B) II. C) III. D) IV. 211

FÖY 08 AAAAAAAAAAAAAAAAAAAA 7. Aşağıdakilerin hangisinde bir anlatım bo- 10. (I) Ahmet bugün okula geldiğinde suratından zukluğu vardır? düşen yüz parçaydı. (II) Hepimiz ne olduğunu merak ettik. (III) Ahmet’in moralinin neden A) Benim hakkımda böyle söylediğini kendi bozuk olduğunu öğrenebilmek için teneffüste ağzıyla itiraf etti. yanına gittik. (IV) “Bir şey yok arkadaşlar, gece pek uyuyamadım.” dedi. B) Bir kitap okunurken o kitabın önemli yerleri not edilmelidir. Bu parçada numaralanmış cümlelerin han- C) Kendimize karşı dürüst olmamız, kendimize gisinde bir anlatım bozukluğu vardır? saygımızla ilgilidir. A) I. B) II. C) III. D) IV. D) Selden sonra, dere yatağından bir süre ça- mur aktı. 8. Aşağıdakilerin hangisinde bir anlatım bo- 11. Aşağıdakilerin hangisinde bir sözcüğün zukluğu vardır? yanlış yerde kullanılması anlatım bozuklu- ğuna sebep olmuştur? A) Her yıl okulun çatısına aynı kuşlar yuva ya- pıyor. A) Gün aşırı, iki günde bir ilaçlarını kullanmak zorundaydı. B) Çağırdığı arkadaşlarının bir kısmı henüz gelmemişti. B) Aşağı yukarı tam on yıldır bu okulda görev yapıyordu. C) Etin bozulmasının nedeni havanın sıcak ol- masındandır. C) Herkes onu beğeniyor, çalışmalarını ayakta ıslıklıyordu. D) Kütüphaneye ulaşabilmek için köşeden sa- ğa dönmek gerekir. D) Yetişkin insanlar sessiz kitap okumayı daha çok severler. 9. (I) Babasından harçlık istemek için babasının 12. “Böylesi ameliyatlarda iz kalma şansı biraz iş yerine gitti. (II) Hilmi Bey, kızının harçlığını yüksektir.” cümlesindeki anlatım bozuklu- zaten hazırlamıştı. (III) Parayı kızına uzattı. (IV) ğunun nedeni aşağıdakilerden hangisidir? Kız, babasının uzattığı paraya küçümseyerek baktı. A) Anlam belirsizliği B) Yanlış yerde sözcük kullanımı Bu parçada numaralanmış cümlelerin han- C) Yanlış anlamda sözcük kullanımı D) Çelişen sözlerin bir arada kullanılması gisinde bir anlatım bozukluğu vardır? A) I. B) II. C) III. D) IV. 212

Test - 4 FÖY AAAAAAAAAAAAAAAAAAAA 08 1. “Onunla ilk tanıştığımızda kaç yaşımda oldu- 4. “Kasabadaki insanların neşesi gün geçtikçe ğumu hatırlamıyorum.” cümlesindeki anlatım artarak çoğaldı.” cümlesindeki anlatım bo- bozukluğunun nedeni aşağıdakilerden han- zukluğu aşağıdakilerden hangisi yapıldığın- gisidir? da ortadan kalkar? A) Yanlış anlamda sözcük kullanımı A) “Kasabadan” sözcüğü cümleden çıkarıldı- ğında B) Gereksiz sözcük kullanımı B) “Gün geçtikçe” ifadesi “çoğaldı” sözcüğü- C) Bir sözcüğün yanlış yerde kullanımı nün önüne alındığında D) Mantık ve sıralama hatası C) “Artarak” sözcüğü cümleden çıkarıldığında D) “Geçtikçe” sözcüğü “geçtiğinde” şeklinde yazıldığında 2. Aşağıdakilerin hangisinde gereksiz sözcük 5. Deyimlerin cümle içinde anlamlarına uygun kullanılmıştır? kullanılmaması anlatım bozukluğuna yol açar. A) İki yolun kesiştiği kavşakta büyük bir kam- Aşağıdakilerin hangisinde bu nedenden yon bozulmuş. kaynaklanan anlatım bozukluğu yapılmış- B) Etkili iletişim kurma yollarından biri de em- tır? patidir. A) Çok sevdiği dedesini dilinden hiç düşürmez- C) Engelli insanların engellerini kaldırmak bi- di. zim görevimizdir. B) Herkese yardım etmek için elinden geleni D) İstanbul-İzmir arasında yeni açılan tüneller ardına koymuyor. var. C) Soğukta fazla kalan çocukların eli ayağı buz kesmişti. D) Her zaman yaptığı gibi bu işin de üstesin- den gelecektir. 3. Aşağıdakilerin hangisinde çelişen sözlerin 6. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde anlatım bir arada kullanılması anlatım bozukluğuna bozukluğu yapılmamıştır? yol açmıştır? A) Elinden her iş gelen birisi bize de yardım A) Genç adamın yanına doğru yaklaşarak gü- edebilir. lümsedi. B) Bir insanın seni üzmesine asla izin verme- B) Tatil günlerinde bomboş evde oturduğumu melisin. sanıyorlar. C) Okuyacağınız her kitap size yeni dünyalar C) Yaptıklarına hiçbir zaman bir anlam vere- gösterecek. medik. D) Sanırım bu saatlerde kesinlikle eve gelmiş D) Şehrin temiz su kaynakları yağmur sayesin- olmalı. de arttı. 213

FÖY 08 AAAAAAAAAAAAAAAAAAAA 7. Aşağıdakilerin hangisinde bir sözcüğün 10. “Her önüne çıkan insana hemen güvenmeme- yanlış anlamda kullanılması anlatım bozuk- lisin.” cümlesinin anlatım bozukluğu yapıl- luğuna yol açmıştır? mamış biçimi aşağıdakilerden hangisidir? A) Son yıllarda yapılan ağaçlandırma yüzün- A) Her önüne çıkan insana asla güvenmemeli- den yeşil alanlar çoğaldı. sin. B) İçeri alınan davetlilere önce lokum ve şer- B) Her önüne çıkan insana hemen sarılmama- bet ikram edildi. lısın. C) Trafikte sıkışıp kalan araçlar yayaları da zor C) Önüne her gelen insana asla sarılmamalı- durumda bırakıyor. sın. D) Öğretmenin bugün verdiği kitabı hemen D) Önüne çıkan her insana hemen güvenme- okuyacağım. melisin. 8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde anlatım 11. Aşağıdakilerin hangisinde bir anlatım bo- bozukluğunun nedeni yay ayraç içinde yan- zukluğu yapılmamıştır? lış gösterilmiştir? A) Sizin de yaşanmış deneyimlerinizden yarar- A) Ona bu konuda fazla sağda solda konuş- lanmak isteriz. mamasını söyledim. (Sözcüğün yanlış yer- de kullanımı) B) Gece geç saatte eve geldiğim için hiç uyu- yamadım. B) Bu olaya öyle sevinmişti ki ağzını bıçak aç- mıyordu. (Deyimin yanlış kullanımı) C) Üç saat süreyle otobüsün gelmesini bekle- dim. C) Bundan yaklaşık 10 yıl kadar önce buraya geldi. (Çelişen sözlerin bir arada kullanımı) D) Genç insanların gururunu her zaman azım- sıyordu. D) Merdivenlerden aşağı inen çocuk acıktığını söyledi. (Gereksiz sözcük kullanımı) 9. “Kısaca bu konuda bildiklerimi size de anla- 12. (I) Evinizdeki bulunan bazı eşyalar sizin için tacağım.” cümlesindeki anlatım bozukluğu- tehlikeli olabilir. (II) Özellikle elektrikle çalışan nun nedeni aşağıdakilerden hangisidir? aletlerde bu tehlike daha da fazladır. (III) Bu nedenle elektrikli aletleri kullanırken çok dik- A) Gereksiz sözcük kullanılması katli olmalısınız. (IV) Küçük bir dikkatsizlik, çok B) Sözcüğün yanlış yerde kullanılması üzücü sonuçlar doğurabilir. C) Anlam belirsizliği D) Yanlış anlamda sözcük kullanılması Bu parçada numaralanmış cümlelerin han- gisinde anlatım bozukluğu yapılmıştır? A) I. B) II. C) III. D) IV. 214

Test - 5 FÖY AAAAAAAAAAAAAAAAAAAA 08 1. Tüm imalat işlemleri (I) sırasında (II) önlük, 4. Şimdi hayıflanıyorum neden daha fazla sanat, bone, galoş veya (III) iş terliği (IV) kullanılacak. I Bu cümlede numaralanmış yerlerden han- edebiyat konuşmadık, incir çekirdeği dolduracak gilerine “mutlaka’’ kelimesi getirildiğinde anlatım bozukluğu olmaz? II III siyaset tartışmaları yerine neden onun sanatını, A) I veya II. B) I veya IV. IV C) II veya IV. D) III veya IV. edebiyatını tartışmadık, diye. Bu cümledeki anlatım bozukluğu numara- lanmış sözcüklerin hangisinden kaynaklan- maktadır? 2. I. II. A) I. B) II. C) III. D) IV. İş İlanları İş İlanları 5. ‘‘Çuval gidip çuval gelmek’’ demek ‘‘yurt dışına FiyÖaDtzeaerslM,i UaVteyegrmiluiran. tik Kadın, Bayan Eleman I II gidip olanı biteni fark etmeden, hiçbir şeyi duy- Alınacaktır. III III. VI. madan geri dönüp gelmek’’ anlamında kulla- Gekliİonşnliukİlsavunenladabariıye İş İlanları IV elemtaencarülıbnealci aktır. Ağır vasıtadan nılırdı. anlayan Bu cümledeki anlatım bozukluğunu gider- tamirci aranıyor. mek için numaralanmış sözcüklerin hangi- leri çıkarılmalıdır? Bu ilanların hangilerinde anlatım bozukluğu yapılmamıştır? A) I ve II. B) I ve III. C) II ve IV. D) III ve IV. A) I ve II. B) I ve IV. C) II ve IV. D) III ve IV. 3. (I) Biz bugün yaptıklarımız ile geleceğimizi be- 6. — (I) Kendisi ile yapılan bir röportajdan öğ- lirliyoruz. (II) Bugün güçlü ve sağlıklı olan rendiğimize göre, edebiyatla ilgisi 1923 yılı bizler yarın bu imkânı kaybedeceğiz, (III) yarın sonlarında başlıyor. (II) Edebiyata karşı ilk kurduğumuz bu mekânlar bizlere yaşlı ve güç- ilginiz ne zaman başladı? (III) İlk basılan şii- süz insanlar olarak şehirde yer açacak mı? riniz hangisidir? (IV) Hürmet ve saygı görerek bizden önceki nesiller ve çocuklarımız ile birlikte bu şehrin — (IV) Okuma-yazma öğrenmeye başladığım sokaklarını ve parklarını paylaşabilecek miyiz? çağlarda, 1923 yılının sonlarına doğru baş- ladı, diyebilirim. (V) İlk basılan şiirim, “Sö- Numaralanmış cümlelerden hangisinde ge- nere Gözler” adlı bir şiirdi ve altında sadece reksiz sözcük kullanımından kaynaklanan “Ziya” yazılıydı. bir anlatım bir anlatım bozukluğu vardır? Bu metindeki numaralanmış cümlelerin hangilerinde anlatım bozukluğu vardır? A) I. B) II. C) III. D) IV. A) I ve II. B) II ve III. C) II ve V. D) IV ve V. 215

FÖY 08 AAAAAAAAAAAAAAAAAAAA 7. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde deyim 9. Cümle Cümledeki Bozukluğun Sebebi yanlışından kaynaklanan bir anlatım bozuk- luğu yoktur? İhlal ettiğin bu kural, Mantık yanlışı (I) hapis hatta para ce- A) Gelişen olayları gözaltına alarak incelediler. zası almana yol aça- bilir. B) Milleti ayağa kaldırmak istediği belliydi. Kesinlikle sana borç Anlamca çelişen söz- C) Gözden kaybettiği sorulara dönüp tekrar vermiş olabilir. cüklerin bir arada baktı. kullanılması (II) D) Ayağı suya erdiği için hayal peşinde koş- maktan vazgeçmiyordu. Çenesini bıçak açmı- Sözcüğün yanlış yer- yor, ha bire yaşadık- de kullanılması (III) larını anlatıyordu. Deprem, hiç olmasını istediğimiz bir doğal Deyim yanlışı (IV) afettir. 8. (I) Bayrama günler kala, gelecek olan misafir- Bu tabloda, cümleler ve cümlelerdeki anlatım bozukluklarının sebebi verilmiştir. lere neler ikram edileceğinin, kimlere ne hedi- yeler götürüleceğinin telaşı başlar. (II) Bakla- Numaralanmış sebeplerden hangileri yer valar, börekler, sarmalar… derken liste uzar, değiştirirse cümlelerdeki anlatım bozuk- gider. (III) Geleneksel lezzetimiz lokum da bu lukları doğru gerekçelendirilmiş olur? listede vazgeçilmez bir yere sahiptir. (IV) Bü- yük, küçük herkesin severek yediği bu tatlı; A) I ve II. B) I ve III. kaymaklısı, sakızlısı, ballısı, güllüsü, cevizli- D) III ve IV. siyle her yiyenin yüzünde bir güldürü garantisi C) II ve III. olan geleneksel bir lezzetimizdir. 10. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde anlatım I. IV. cümlede sözcüğün yanlış anlamda kul- lanılmasından kaynaklanan bir anlatım bo- bozukluğu yoktur? zukluğu vardır. A) Cemil Bey, karşısında diz getirmiş kâhyası- II. III. cümlede anlamca çelişen sözcüklerin nın anlattıklarını dinliyordu. bir arada kullanılmasından kaynaklanan bir anlatım bozukluğu vardır. B) Cemil Bey, karşısında diz çökmüş kâhyası- nın anlattıklarını izliyordu. III. II. cümlede mantık yanlışından kaynakla- nan bir anlatım bozukluğu vardır. C) Cemil Bey, karşısında diz çökmüş kâhyası- nın anlattıklarını dinliyordu. IV. I. cümlede gereksiz sözcük kullanılmasın- dan kaynaklanan bir anlatım bozukluğu D) Cemil Bey, karşısında yorgunluktan dizinin vardır. bağı çözülmüş kâhyasının anlattıklarını din- liyordu. Bu metindeki numaralanmış cümleler ile ilgili yukarıdakilerden hangileri doğrudur? A) I ve II. B) I ve IV. D) III ve IV. C) II ve III. 216

FÖY 08 CCCCCCCCCCCCCC 1. KONU : SÖZCÜKTE ANLAM ETKİNLİK 2 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 MMMM T MG GMG T M T G ETKİNLİK 3 Söz: 1.G 2.M Taşımak : 1.M 2.G Köprü: 1.G 2.M Alt: 1.M 2.M Burun: 1.G 2.M 3.T Durak: 1.G 2.M 3.M 4.T 5.T 6.T Baskı: 1.M 2.T 3.M 4.G 5.M 6.M 7.T Çekirdek: 1.G 2.T 3.M TEST - 1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 C B B B A C B C B DCCB 12345 TEST - 2 8 9 10 11 12 BACBB 67 B CCDD CD Otobüs - Taşıt - Yolcu - Varlık - Makine Varlık - Makine - Taşıt - Otobüs - Yolcu ETKİNLİK 5 Edebiyat - Sanat - Şiir - Cahit Külebi Sanat - Edebiyat - Şiir - Cahit Külebi TEST - 3 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 CABACDABADADA 12 3 4 TEST - 4 7 8 9 10 11 A B 56 C ADB D CD DC 78 9 SIRA SENDE - 1 eı h Cevap : B 9 10 11 12 123 ETKİNLİK 6 6 ADD A ca f 45 d gb 1234 8 ADDA ETKİNLİK 7 A 567 ADD 217

CCCCCCCCCCCCCC TEST - 5 11 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 A CACBDAADCD 12 TEST - 6 B 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 BBDBABDBADD 2. KONU: CÜMLEDE ANLAM ETKİNLİK 1 1. (I) 2. (III) 3. (I) 4. (II) 5. (II) 6. (III) 7. (II) 8. (I) ETKİNLİK 2 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 NÖNNNÖNNÖÖNÖÖÖÖNÖN ETKİNLİK 3 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 59217231747612345786415 ETKİNLİK 4 Doğrudan Anlatım Cümlesi: Teknik direktör “Bazı futbolcuları maç kadrosuna almayacağım.” dedi. Okul müdürümüz “Hafta sonunda geziye gidilecek.” dedi. Dolaylı Anlatım Cümlesi: Dedem, hiçbir başarının tesadüf olmadığını söylerdi. Öğretmenimiz bu yıl hepimizin birer proje hazırlayacağını söyledi. SIRA SENDE - 1 Cevap : D ETKİNLİK 6 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 5 13 7 13 4 9 3 4 2 1 11 6 3 13 5 2 8 4 10 9 12 6 ETKİNLİK 7 1. I. Y II. D 2. I.Y II.Y III. D 3. I.Y II.D III.Y 6. I.D II.D III.D 4 . I.D II.D III.D IV.Y V.D 5. I.Y II.Y III. D 218

FÖY 08 CCCCCCCCCCCCCC TEST - 1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 CCBBCDBCCDAD TEST - 2 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 ABACDCCDACBD TEST - 3 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 D B A A CDC A D BCC TEST - 4 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 BDCDDDACCCABBD TEST - 5 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 CBBCCDDB A A D TEST - 6 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 ADCDDDADDADC 3. KONU: PARAGRAFTA ANLAM ETKİNLİK 1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11    ETKİNLİK 2 1. I.Y II.Y III.Y IV.D 2. I.D II.Y III.D IV.Y 3. I.D II.D III.Y IV.D 4. I.D II.D III.D IV.Y 5. I.D II. Y III.Y IV.Y SIRA SENDE - 1 SIRA SENDE - 2 SIRA SENDE - 3 SIRA SENDE - 4 SIRA SENDE - 9 Cevap : B Cevap : C Cevap : B Cevap : A Cevap : D SIRA SENDE - 10 Cevap : C TEST - 1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 ABBCDCBBCDC 219

CCCCCCCCCCCCCC TEST - 2 11 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 B ACCBBDDD A A 11 TEST - 3 A 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 ADDBCCDBCD 8 SIRA SENDE - 11 C Cevap : C 8 TEST - 4 C 1234567 ACAAACB 8 C TEST - 5 1234567 8 BBADADB C TEST - 6 8 1234567 A ABBCAAA 10 TEST - 7 D 1234567 BBCDDBD 8 A TEST - 8 1234567 9 DBADDDB B TEST - 9 123456789 ACCCBDDAB TEST - 10 1234567 CBADCBA TEST - 11 12345678 ABCCBBDC 220

FÖY 08 CCCCCCCCCCCCCC TEST - 12 12345678 DCDCDDCD TEST - 13 12345678 CDCACCAD 4. KONU: SÖZ SANATLARI ETKİNLİK 1 Bu çanta bana taş kadar ağır geliyordu artık. Benzeyen: Çanta Kendisine Benzetilen: Taş Benzetme Yönü: Ağır Edat: Kadar Gökyüzündeki ay, bir avize gibi pırıl pırıl par- Benzeyen: ay Kendisine Benzetilen: avize Edat: gibi lıyor bu gece. Benzetme Yönü: parlama Gözleri engin denizler gibi masmavi bakıyor- Benzeyen: gözler Kendisine Benzetilen: deniz du. Benzetme Yönü: masmavi Edat: gibi Orman gibi ağaçlık bir yerde piknik yapmaya Benzeyen: yer Kendisine Benzetilen: orman Edat: gibi karar vermişler. Benzetme Yönü: ağaçlık Odanın avuç içi kadar dar olan bir penceresi Benzeyen: pencere Kendisine Benzetilen: avuç içi vardı. Benzetme Yönü: dar olması Edat: kadar SIRA SENDE - 1 Cevap : B ETKİNLİK 2 2. Ağaçlar kışın erken gelmesinden tedirgin oldular. 3. Bu ormanda her fidan sonsuza kadar neşeyle yaşayacak. 4. Yorgun ve yaşlı gemileri limana çektiler. 5. Cılız ışıklarıyla doğan güneşin sevimli bir gülümsemesi var. 6. Büyük sanatçının ardında öksüz bir piyano kaldı. 7. Bu evler, benim çocukluğumun en canlı tanığıdır. 8. Sahili döven huysuz dalgaların sesi hiç kesilmedi. 9. Ilık bahar rüzgârı şefkatle okşuyor çocukların yüzünü. 10. Acı acı çalan telefon bir felaket habercisi gibiydi. 1. Abartma, zıtlık ETKİNLİK 3 3. Benzetme, kişileştirme 4. Zıtlık 5. Kişileştirme, abartma 2. Konuşturma, benzetme, kişileştirme ETKİNLİK 4 1. (I) kişileştirme (II) konuşturma 2. benzetme 3. abartma 4. (I) benzetme (II) karşıtlık III. kişileştirme IV. karşıtlık 7. (I) benzetme (II) abartma 5. (I) benzetme (II) abartma 6. (I) abartma (II) abartma 8. benzetme 221

CCCCCCCCCCCCCC TEST - 1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 D ACA A BD A A CCA 12 345 5. KONU: METİN TÜRLERİ cc dde ETKİNLİK - 5 1. özlem 2. hüzün 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 eccccee f f aa ETKİNLİK 6 3. yalnızlık 4. gurbet 5. kahramanlık 6. özlem TEST - 2 7 8 9 123456 B B A BCADAC 8 9 10 TEST - 3 C B A 1234567 DBBDBAC 7 8 9 C D D 123 TEST - 4 BCD 456 DCD 1. Otobiyografi 2. Biyografi ETKİNLİK 12 3. Sohbet 4. Masal 123 TEST - 5 9 10 11 CBA 45678 BAD ABACC 12 78 CD TEST - 6 DD 3456 12 DDCD 67 CA CD TEST - 7 345 ADB 222

FÖY 08 CCCCCCCCCCCCCC 6. KONU: YAZIM KURALLARI ETKİNLİK 1 • Salonda sıkıcı bir hava vardı oysa ki camlar açıktı. • İstediği kitapların hepsini buradan alabilmişmi? • Çalışmasını bitirmişki mola vermiş. • Birazda sahip olduklarımızın kıymetini bilelim. • Sen de bu akşam misafirliğe gelecekmisin? • Günlerdir bu kitabımı okuyormuş? • Bana öyle geliyorki siz bu işi başaracaksınız. • Biraz önce buradan geçtide sizi görmedi. • İnsanlara güveneceksinizki size güvensinler. • Bu sabah odanı toplamışmıydın? • Yorulmalıyızki çalışmalarımızın bir değeri olsun. • Böyle bir adamın bu işi yaptığına gelde inanma. • Eserlerinde her zaman akıcımı akıcı bir dil var. • Dışarı çıkmaktan vazgeçmiş hâlbu ki çok istiyordu. • İşlerini bitirde arkadaşlarının yanına git. • Zamanında çalışacaksınızki başarının tadına vara- • Okuldaki görevi almaya siz de bizim kadar istekli- bilesiniz. misiniz? ETKİNLİK 2 1. Bey’ler 2. boşboş 3. onbirde 4. herkezi 5. TSK’da 6. Hoşgeldiniz Beyler boş boş on birde herkesi TSK’de Hoş geldiniz 7. 22 nisanda 8. muhtar 9. parkedip 10. Belediyesi’nin 11. Elele 12. İlçesinde 22 Nisan’da Muhtar park edip Belediyesinin El ele ilçesinde 13. Balığı 14. yapa yalnız 15. cumhurbaşkanı 16. gücü sempozyumuna 17. Birden bire balığı yapayalnız Cumhurbaşkanı Gücü Sempozyumu’na Birdenbire 18. nehriyle 19. Kuzey batı 20. Batısında Nehri’yle Kuzeybatı batısında ETKİNLİK 3 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 a l nhb f cpgo TEST - 1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 BACBDDABBDA TEST - 2 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 ABDBBBCDABA TEST - 3 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 ADADDADCBAAB 223

CCCCCCCCCCCCCC 1234 TEST - 4 9 10 11 12 DCBB 5678 DDCB ABBA 1234 9 10 11 12 ACBD TEST - 5 DABC 5678 123 BCCD 789 CAB DCC TEST - 6 123 456 789 CBC DDC BAB TEST - 7 456 BDD 7. KONU: NOKTALAMA İŞARETLERİ ETKİNLİK 1 2. Yok, ben sizinle aynı düşüncede değilim. 3. En çok istediği şeyi, Çanakkale’ye gitmeyi, başka zamana erteleyecekmiş. 4. Burada bulunmamızın nedeni kızımızın büyük başarısıdır dedi, gururla. 5. Beni her zaman çok sevdi, hiçbir zaman beni kıracak bir şey yapmadı. 6. Sınavı kazanmak için sabahlara dek çalışmış, çalışmış, çalışmıştı… 7. İhtiyar, mühendisin sözlerine itiraz ederek kaşlarını çattı. ETKİNLİK 2 2. Televizyonu, buzdolabını, radyoyu mutfağa; koltukları, sandalyeleri salona koyduk. 3. Fazla yüz verme, arsız edersin; fazla uzak durma, huysuz edersin. 4. Murat; Selin, Mehmet, Ayşe ve Kerem için hediyeler aldı. 5. Sen geldin, bahar geldi; sen gittin, neşem bitti. ETKİNLİK 3 Gözlerini kıstı , hafifçe gülümsedi ; yavaş yavaş konuşmaya başladı. Hiç beklemediğim bir soru sordu aniden : Sen de benim gibi mi düşünüyorsun? Kardeşine , annesine , babasına sarıldı onlarla uzun uzun vedalaştı. Ben bu işi yapabilirim , dedi ve kolları sıvayıp çalışmaya başladı. Sert bir gök gürültüsü ... Ardından bardaktan boşanırcasına bir yağmur ... Aman Allah’ım! Bu yağmur hiç dinmeyecek mi? 224

FÖY 08 CCCCCCCCCCCCCC ETKİNLİK 4 Hava birden değişti , kapandı . Bizi ilklerimize kadar ıslatacak , üstümüzde kuru yer bırakmayacak yağmurun yağması an meselesiydi . Hızlı adımlarla bir an önce eve ulaşmaya çalışıyorduk . Üstelik sadece biz telaşlı değildik ; yolda karşı- laştığımız herkes , özellikle de çocuklar , yağacak yağmurdan korunmak istiyordu . İşte , bu telaşın ortasında Zeynep’e rastladım . Gülümseyerek seslendim : – Hey , bu kadar telaşlanmana gerek yok! Şaka yaptığımı fark ederek cevap verdi : - Sen ıslanmaya çok mu niyetlisin ? - Yok, ben de ıslanmaya niyetli değilim arkadaşım . - O halde sen de benim gibi telaşlanmalısın yoksa kaçacak yer bulamayacaksın . Gülüşerek yürümeye başladık . Caddenin köşesini döndük birlikte , eski sinema binasının önünden geçtik . “ Böyle olmayacak , acaba bir otobüse mi binsek ? ” diye sordu yürürken . ETKİNLİK 5 D Y D D Y D D DD DYDD DY TEST - 1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 BBDACCABCABC TEST - 2 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 BCDBABDCCBB TEST - 3 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 ADBADBCDADDC TEST - 4 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 DADCBBDCADCB 8. KONU: FİİLLER (EYLEMLER) ETKİNLİK 1 İş Fiilleri Oluş Fiilleri Durum Fiilleri yak- yaşlan- bak- hatırla- morar- dol- sıkıl- yat- küs- uza- 225

CCCCCCCCCCCCCC ETKİNLİK 2 1. oluş 2. iş 3. iş 4. durum 5. durum 6. iş 7. iş 8. oluş 9. oluş 10. durum SIRA SENDE - 1 Cevap : A ETKİNLİK 3 Kara tren büyük bir gürültüyle geldi. Yolcular meraklı gözlerle trene bakıyorlardı. Tren durunca kapılar açıldı. Kapılardan inenler sağa sola baktılar. Tren tamamen boşalmıştı. Birkaç insan üzgün gözlerle hâlâ treni izliyor- du. Sonra onlar da gittiler. İstasyonda biraz önceki insan selinden eser kalmamıştı. ETKİNLİK 4 2. ( O → 3. tekil kişi) 3. ( Siz → 2. çoğul kişi) 4. ( Onlar → 3. çoğal kişi) 5. ( Ben → 1. tekil kişi) 2. Duyarlar 3. Soracaksın ETKİNLİK 5 5. Ezeriz 6. Yolmuşsunuz 7. Çıktın 8. Dalıyorlar 10. Gitmişim 4. Kovdu 9. Bineceğiz 2. Gereklilik kipi 1 .çoğul kişi ETKİNLİK 6 4. İstek kipi 1. çoğul kişi 5. Koşul kipi 1. çoğul kişi 7. İstek kipi 2. tekil kişi 8. Emir kipi 3. tekil kişi 3. Koşul kipi 1. tekil kişi 10. Emir kipi 2. çoğul kişi 6. Gereklilik kipi 3. çoğul kişi 9. Gereklilik kipi 2. tekil kişi 1. Haber kipi 2. Haber kipi ETKİNLİK 7 4. Haber kipi 5. Dilek kipi 6. Dilek kipi 7. Dilek kipi 9. Dilek kipi 10. Haber kipi 3. Dilek kipi 8. Haber kipi yaşamıyoruz görüşmeyelim ETKİNLİK 8 hoplamayın izlemezsiniz vazgeçerim düşesin bırakmalılar bekliyorsunuz pişmeyecekler inandık 1. eklemiş mi? 2. getirmeliler mi? ETKİNLİK 9 4. unutalım mı? 5. çalıştınız mı? 3. gidecek miyiz? ETKİNLİK 10 Fiil Kipi Olumlu Olumsuz Soru Boz -maz Boz-ar mı? 1 Boz- Geniş Z. Boz -ar ak - ma -malı ak - malı mı? 2 Ak- Gereklilik K. ak-malı dinle - me - sin dinle - sin mi? 3 Dinle - Emir K. dinle - sin üşü - me - miş üşü - müş mü? 4 Üşü- Duyulan G. Z. üşü - müş dök - mü - yor dök - üyor mu? otur - ma - ya otur - a mı? 5 Dök- Şimdiki Z. dök - üyor sol - ma - dı sol - du mu? kur - ma - yacak kur - acak mı? 6 Otur- İstek K. otur - a yıka - ma - sa yıka - sa mı? bitir - mi - yor bitir - iyor mu? 7 Sol- Görülen G. Z. sol - du 8 Kur- Gelecek Z. kur - acak 9 Yıka - Koşul K. yıka - sa 10 Bitir- Şimdiki Z. bitir - iyor 226

FÖY 08 CCCCCCCCCCCCCC ETKİNLİK 11 KP KS HABER KİPLERİ DİLEK KİPLERİ TEKİL ÇOĞUL Duyulan G.Z Görülen G. Z imdiki Z. Gelecek Z. Geni Z. Gereklilik K. art Kipi stek Kipi Emir Kipi 1.Tekil Ki i 2.Tekil Ki i 3.Tekil Ki i 1.Ço ul Ki i 2.Ço ul Ki i 3.Ço ul Ki i 1 Yaşlı adama araba çarpmış. X X 2 Aradığım kalemi şimdi buldum. X 3 Yazı yazmaktan elim yoruldu. X X 4 Bu iş bugün bitmeli. X X 5 Herkes bana bakıyor. X X 6 Her cumartesi köye giderim. X X X 7 Bu arabayı burada çeksinler. 8 Ben de sizinle sinemaya geleyim. X X 9- Hepimiz takdir alsak. X 10 Düzenli kitap okumalısın. X X SIRA SENDE - 2 X X X Cevap : B ETKİNLİK 12 1. geniş zaman / gelecek zaman 2. istek kipi / emir kipi 3. geniş zaman / geçmiş zaman 4. şimdiki zaman / geniş zaman 5. şimdiki zaman / gelecek zaman 6. gelecek zaman / emir kipi 7. geniş zaman / gelecek zaman 8. geniş zaman / geçmiş zaman 9. gelecek zaman / istek kipi 10. şimdiki zaman / gelecek zaman SIRA SENDE - 3 Cevap : B ETKİNLİK 13 Basit Fiil Türemiş Fiil otursanız koşturmalıyız esniyorum yayılarak tüketelim kovulduk barışmışlar güldürdü Basit Fiil ETKİNLİK 14 Birleşik Fiil Türemiş Fiil getirmek okuyabilmek unutmak üzülmek kahrolmak çalışmak paketlemek zannetmek ağlamak zehirlemek başvurmak barışmak 227

CCCCCCCCCCCCCC ETKİNLİK 15 1. Yardımcı Fiil 2. Basit Fiil 3. Anlamca Kaynaşmış 4. Kurallı Birleşik 5. Basit Fiil 6. Kurallı Birleşik 7. Türemiş Fiil 8. Kurallı Birleşik 9. Kurallı Birleşik 10. Anlamca Kaynaşmış 11. Basit Fiil 12. Kurallı Birleşik 13. Kurallı Birleşik 14. Kurallı Birleşik 15. Kurallı Birleşik 1. cesurduk 2. insansın ETKİNLİK 16 4. üzgünseniz 5. korkak değilim 3. mükemmelmiş ETKİNLİK 17 İsimlere gelip isimleri yüklem yapar Basit zamanı birleşik zaman yapar hediyesiydi, güreşciymiş, biridir düşünmemiştim, yenermiş, öğretecekmiş, sevdiysem 1. Ek Fiilin Geniş Zamanı ETKİNLİK 18 3. Ek Fiilin Şart Kipi 4. Ek Fiilin Görülen Geçmiş Z. 6. Ek Fiilin Görülen Geçmiş Z. 7. Ek Fiilin Geniş Zamanı 2. Ek Fiilin Duyulan Geçmiş Zaman 9. Ek Fiilin Duyulan Geçmiş Z. 10. Ek Fiilin Şart Kipi 5. Ek Fiilin Duyulan Geçmiş Zaman 8. Ek Fiilin Geniş Zamanı 11. Ek Fiilin Duyulan Geçmiş Zaman ETKİNLİK 19 Başlasaydı şart kipinin hikâye birleşik z. Yapabilecekseniz gelecek zamanın koşulu Korkmazmış geniş zamanın rivayeti Kovduydum şimdiki zamanın rivayeti görülen geçmiş zamanın İzliyormuş istek kipinin hikâyesi Öğrenmeliydik hikâyesi Bileydim Görmüşmüş Okumuşsa görülen geçmiş zamanın koşulu gereklilik kipinin hikâyesi Gezerdiniz görülen geçmiş zamanın rivayeti geniş zamanın hikâyesi ETKİNLİK 20 İsmi Yüklemleştirmek İçin Kullanılan Ek Fili Alan Sözcükler Birleşik Zamanlı Fiil Kurmak İçin Kullanılan Ek Fili Alan Sözcükler tatlısıdır, ürünüdür, ifadesidir, olmasıdır. peynirdir, kadayıftır, yapılmıştı, satılırdı, kızarmışsa, diyorsanız vardır, fazladır, evdeysek, ustaysak, usta değilsek, Kayserili- yim, Hataylıyım, yerdensiniz, olabilmesidir. TEST - 1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 BDBCADCABAC 228

FÖY 08 CCCCCCCCCCCCCC TEST - 2 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 ACBBDCBDDBDB TEST - 3 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 BAADCBCBADDB 123 TEST - 4 11 12 DBC 4 5 6 7 8 9 10 B C DABADBC 123 11 12 BCB TEST - 5 10 A C 456789 B DDCDAB 8. Zarf 9. KONU: ZARFLAR (BELİRTEÇLER) ETKİNLİK 1 2. İsim 3. Zarf 4. Sıfat 5. İsim 6. Zarf 7. İsim ETKİNLİK 2 Bugün ilk kez hayvanat bahçesine gittim. Benim için farklı bir deneyim oldu. Gitmeden önce orada çok eğle- neceğimi söyleseler inanmazdım. Akşam eve yorgun döndüm ama hayvanat bahçesinde geçirdiğim üç saati size nasıl anlatırım, bilemiyorum. Hayvanat bahçesinde bazı gerçeklerin çok iyi farkına vardım. Doğanın has- sas bir şekilde yürüyen bir dengesi var. Bunu çok açık bir şekilde görebiliyorsunuz. Bu dengeyi biraz bozar- sak kendi sonumuzu da getirmiş oluyoruz. Bir gün herkes bu gerçeği açık bir şekilde görecek. Bunu görmek için bir hayvanat bahçesine üç saatliğine uğramak yetiyor. Siz de hayvanat bahçesine hemen gitmelisiniz. ETKİNLİK 3 3. Soru 4. Miktar/Yer - Yön 5. Zaman 6. Durum 7. Durum/Miktar 8. Soru 9.Zaman 10. Durum/Zaman 11. Zaman/Miktar 12. Durum 13. Zaman/Durum 14. Soru Durum Zarfları ETKİNLİK 4 Miktar Zarfları çok ilk kez Zaman Zarfları uzun süre hızlı daha böylece 1151 yılında çok sayıda kalıcı önce gayet düzenli daha sonraları pek sözü edilen yıllarda uzun hâlâ en bugün 80’li yılların başında aynı dönemlerde 229

CCCCCCCCCCCCCC TEST - 1 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 ACCBCDBCDBAA TEST - 2 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 CADDACCACDBC 10. KONU: ANLATIM BOZUKLUKLARI ETKİNLİK 5 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10    ETKİNLİK 6 Yanlış Doğru Yurt dışından ithal edilen ürünlerde bazı standartlar İthal edilen ürünlerde bazı standartlar olmalı olmalı. Seninle dünya turuna çıkmayı bırak, bu şehri Seninle bir şehri gezmeyi bırak, dünya turuna bile bile gezemem. çıkmam. Özel okul ücretlerine bu yıldan itibaren zam Özel okul fiyatlarına bu yıldan itibaren zam yapılacakmış. yapılacakmış. Yoğun kar yağışlı bazı yolların kapanmasına Yoğun kar yağışı bazı yolların kapanmasını sağlıyor. neden oluyor. Köpekleri görünce öyle çok korkmuştu ki ağzı Köpekleri görünce öyle bir korkmuştu ki yüreği kulaklarına varmıştı. ağzına gelmişti. Evini birkaç günlüğüne bana kiraya verebilir misin? Senin evini birkaç günlüğüne bana kiraya verebilir misin? Yeni ayağına giydiği ayakkabılarla biraz zor yürüyordu. Ayağına yeni giydiği ayakkabılarla biraz zor yürüyordu. Eminim ki müdürünüz de çalışmalarınızdan memnun Eminim ki müdürümüz de çalışmalarından olmalı. memnundur. 230

FÖY 08 CCCCCCCCCCCCCC ETKİNLİK 7 Cümle Antlatım Bozlukluğunun Nedeni 1. Benim kardeşim 20 Nisan 1999 yılında doğdu. Yanlış anlamda sözcük kullanımı 2. Siz de eminim böyle bir başarıyı hedefliyor Çelişen sözlerin bir arada kullanımı olmalısınız. 3. Düzenli yağan yağmur yüzünden bu yıl ürünler Yanlış anlamda sözcük kullanımı çok verimli. 4. Zorlukla kapıyı açarak bahçedekilere seslendi. Sözcüğün yanlış yerde kullanımı 5. 17 yaşımdayken ilk üniversite sınavına Sözcüğün yanlış yerde kullanımı girmiştim. 6. Dikkatli bakarsanız çiçeklerin boyunun Yanlış anlamda sözcük kullanımı büyüdüğünü göreceksiniz. 7. Dinleyicilerine saygı ve hürmetlerini sunarak Gereksiz sözcük kullanımı konuşmasını bitirdi. 8. Edebiyat konusundaki karşılıklı tartışmaları Gereksiz sözcük kullanımı yersiz buluyorum. 9. Bu büyük şehirde ilk gözüme çarpan şey Sözcüğün yanlış yerde kullanımı halkın misafirperverliğiydi. 10. Kurduğumuz iki sistem arasında çok büyük Yanlış anlamda sözcük kullanımı ayrıcalık var. 11. Burada gündüz sıcaklıkları bazen sıfırın altında Gereksiz sözcük kullanımı eksi 10 dereceye kadar düşebiliyor. 12. Kanca beraber, anca beraber. Atasözü veya deyim yanlışlığı 13. Ev ile okul arasını her gün yaya yürüyordu. Gereksiz sözcük kullanımı 14. Tatildeyken her gün çiçeklerini suladım. Anlam belirsizliği 231

CCCCCCCCCCCCCC ETKİNLİK 8 A. 1. İşini mükemmel ve eksiksiz yapan memurlardandı. 2. Geçmişteki anılar, zihnimizde hoş bir iz bıraktı. 3. Kapıya dokununca kapı birden açılıverdi. 4. Çocuk durup dinlenmeden sürekli çalıştı. 5. Onunla ilk tanışmamız okulda olmuştu. B. 1. Bana biraz süreç tanıyın. (süre) 2. Bulgular, şüphelinin suçlu olma olanağını güçlendiriyor. (olasılığını) 3. Bu para sana, dünkü çalışmana karşın verilecek. (karşı ) 4. Piknikte çekilmiş resimlerimizi bana da gönderir misin? (fotoğraflarımızı) 5. Birçok temsilci çekingen oy kullanmış. (çekimser) C. 1. Orhan Bey, hızla yayılan akrabalarının öfkesini dikkate almıyordu. 2. Akşam namazından cemaatle kılınmış dağılan askerler, çadırların arasından gürültü ile geçiyorlardı. 3. Yeni eve girmiştim ki kapı çaldı. 9 10 11 12 D A DC 4. Annesine sık sık sevdiğini söylüyor. 9 10 11 12 5. Akşamki olayla ilgili kısaca duyduklarını anlattı. B D AB D. 1. Eminim ki aramızda en çok para kazanan belki de Kemal’dir. 8 9 10 BDC 2. Hiç kuşkusuz bu sipariş bizimki olabilir. 3. Mutlaka otobüs gelmiş olmalı. 4. Dükkânda seni yaklaşık tam üç saat bekledim. 5. Elbette en kısa zaman da bir işe girecektir. TEST - 3 12345678 DBACBDAC TEST - 4 12345678 BADCBDAC TEST - 5 1234567 CDDCCCB 232