3Ü N İ T E Devletleşme Sürecinde Savaşçılar ve Askerler 1302-1453 Osmanlı Ordu Şeması Kara Ordusu Deniz Ordusu (Donanma) Kapıkulu Askerleri Eyalet Askerleri Yardımcı Kuvvetler Kapıkulu Kapıkulu Tımarlı Diğer Bağlı beylik ve Piyadeleri Süvarileri Sipahiler Kuvvetler devletlerin gönderdiği Acemioğlanlar Sipahiler askerler Yeniçeriler Silahtarlar Cebelüler Yaya ve müsellemler Cebeciler Azaplar Topçular Akıncılar DEVLETLEŞME SÜRECİNDE OSMANLI İlk Düzenli Osmanlı Ordusunun Kurulması SAVAŞÇILARI Devletin büyümesi ve sınırlarının genişlemesi üzerine Or- Osmanlı ordusu, kara ordusu ve deniz ordusu olarak iki- han Bey Dönemi’nde Yaya ve Müsellem adıyla ilk düzen- ye ayrılmıştır. li ordu kurulmuştur. Kuruluş Dönemi’nin ilk yıllarında Osmanlı askerî gücü boy Yaya ve müsellemlerin kurulmasında; ve aşiret kuvvetlerinden meydana geliyordu. Osman Bey Dönemi’nde düzenli bir ordu yoktu. Gaziyân-ı Rum, Doğu-batı yönlü sınırların genişlemesi ve fetih hareketle- Ahiyan-ı Rum, Bacıyan-ı Rum ve Abdalan-ı Rum adlı gö- rinin hızlandırılmak istenmesi nüllü zümrelerden faydalanılmıştır. Aşiret kuvvetlerinin vaktinde savaşa gelmemesi, kale ku- Osmanlı Beyliği’nin ilk savaşçı sınıfını, Osman Gazi’nin et- şatmalarında başarısız olmaları, dağınık ve askerî disip- rafında gaza ve ganimet amaçlı toplanan alpler ve gaziler linden uzak olmaları etkili olmuştur. oluşturmuştur. Orhan Gazi zamanında, Bursa Kadısı Çandarlı Kara Halil’in Eski Türk devletlerinin kuruluşunda etkili olan Alpler, İsla- önerisiyle yaya (piyade) ve müsellem (atlı) askerî birlikleri mi devir Türk devletlerinde Alp Gaziler olarak misyonları- kuruldu. Yaya ve müsellemler ilk aşamada sağlıklı ve güç- nı devam ettirdiler. Alp Gaziler, cihat ve gaza anlayışı ile lü Türk gençlerind en 1000 yaya, 1000 de atlı askerden ku- yeni vatan topraklarının fethinde önemli görevler aldılar. ruldu. Yaya ve müsellemler, ücretli asker sınıfındaydı. Bun- Nitekim Alp Arslan’ın yönlendirdiği alperenler Anadolu’yu lar sefer sırasında belli bir ücret alıyor, barış zamanında ise fethederek bir Türk ülkesi hâline getirdiler. kendilerine tahsis edilen arazileri ekip biçiyorlardı. Ancak bunun karşılığında belirli vergilerden muaf tutuluyorlardı. Osmanlı Devleti’nin ilk dönemlerinde gazilerden oluşan ve tamamı atlı olan aşiret kuvvetlerinin bir yerde toplanması XV. yüzyıl ortalarından sonra yaya ve müsellemler daha sağlanmış ve sefere çıkılmıştır. Savaş bitince bu kuvvetler profesyonel bir ordu niteliğinde olan Kapıkulu Ocakları- dağılmış ve herkes işinin başına dönmüştür. nın kurulmasından sonra tersanelerde, maden ocakları ve kale inşaatlarında çalıştırılmak üzere geri hizmet bir- likleri arasına alındılar. 5 0 10. SINIF Devletleşme Sürecinde Savaşçılar ve Askerler 3Ü N İ T E Azebler Tımar sistemini denetleme görevinin kadılara bırakılma- Orhan Bey Dönemi’nde yaya ve müsellem birlikleri dışında sıyla sistem hukuki olarak garantiye alınmıştır. askerliği kendisine meslek edinmiş kişilerden oluşan Azeb teşkilatı da kurulmuştur. Yeniçeri Ocağının kurulmasından Dirlik sisteminin temelleri Osman Bey Dönemi’nde atıl- sonra Azebler, öncü birlikler olarak kullanılmaya başlanmış- mıştır. tır. Osmanlı ordusunun savaş düzeninde en ön safta yer alan Azebler, savaş başladıktan sonra yanlara açılarak ar- Orhan Bey Dönemi’nde bu sistemde düzenleme yapıl- kalarındaki topçuların ateş etmelerini sağlamış ve düşma- mış, topraklar has ve tımar olarak bölünmüştür. I. Murat nın paniğe kapılmasına yol açmıştır. Dönemi’nde ise zeamet topraklarının da eklenmesiyle sistem son hâlini almıştır. Tımarlı Sistemi Dirlik Arazi: Yaptıkları hizmet karşılığında devlet görev- Tımar Sistemi lilerine ve savaşlarda yararlılık gösteren askerlere tahsis edilen gelir kaynaklarına dirlik adı verilmiştir. Dirlik araziler Tımar; geçimleri veya hizmetlerine ait masrafları karşıla- gelirlerine göre üç gruba ayrılmıştır. mak üzere bir kısım asker ve memura, vergi toplama yet- kisinin devredilmesidir. Has Arazi: Yıllık geliri 100.000 akçeden fazla olan dirlik- lerdir. Has sahipleri, dirliğinin her 5.000 akçesi için sefere Tımar Sisteminin Uygulama Aşamaları bir cebelü göndermekle mükelleftir. İlk aşamada, fethedilen herhangi bir bölgenin tahriri ya- pılarak vergi gelirleri belirlenmiştir. Zeamet Arazi: Yıllık geliri 20.000 ile 100.000 akçe ara- İkinci aşamada gelirler, farklı büyüklükte parçalara ayrı- sında olan dirliklerdir. Zeamet sahipleri dirliğinin her 5.000 larak ilgili şahısların rütbe ve mevkilerine göre dirlik ola- akçesi için sefere bir cebelü gönderirdi. rak verilmiştir. Tımar sistemi içerisinde yer alan bu dirlikler gelir duru- Tımar arazi: Yıllık geliri 20.000 akçeye kadar olan dirlik- muna göre has, zeamet ve tımar olarak üçe ayrılmıştır. lerdir. İlk 3000 akçe dışındaki her 3.000 akçesi için tımarlı sipahi bir cebelü yetiştirmek zorundadır. Tımar Sisteminin Uygulanma Sebepleri Paranın kullanımı ve naklinin günümüzdeki kadar yaygın Dirlik Sisteminin Faydaları olmaması Vergiler zamanında toplanmıştır. Tarımsal üretimde devamlılığın sağlanmak istenmesi Devlet hazinesinden para çıkmadan savaşa hazır bir or- Merkezî yapının güçlü tutulmaya çalışılması du teşekkül edilmiştir. Refah seviyesinin arttırılmak istenmesi Ülke toprakları ekilerek üretimde süreklilik sağlanmıştır. Toprağa bağlı askerî yapının oluşturulmaya çalışılması Merkezî otorite güçlü tutulmuştur. Vergilerin ürün üzerinden alınması ve düzenli olarak top- Ülke genelinde asayiş sağlanmıştır. lanma isteği Göçebelerin yerleşik halka zarar vermesi engellenmiştir. Devlet memurlarının maaşlarının karşılanma düşüncesi Ülke bayındır hâle gelmiştir. Tımar sisteminde devlet, ziraattan alacağı vergiyi doğru- Devlet memurlarının maaşları ödenmiştir. dan asker olan tımar sahiplerine bırakmıştır. Tımarlı sipahi, kanunlarca belirlenen vergiyi reayadan almıştır. Tımarlı si- pahi belirlenen oranlardan fazla vergi talep edememiştir. TARİH KONU ANLATIM FÖYÜ 51 TB Eİ YMOS- İYLOCRİ UL ME R İ 3Ü N İ T EEM SEERRALKELRI İS IDNevAletleşme Sürecinde Savaşçılar ve Askerler E K YBöİnL eGrİg e Osmanlı Toplumunda Beraya ve Reaya Beraya (Yöneten Sınıf) TımDBarİİ SKYistOKem-AinYiTnOBoRzuUlmMa Sebepleri EÖK FCRSUeetlENiaRhllieRiEAsriynLaKLdnuElarrmSıRnaınOsİıüRretUimi olumsuz etkilemesi Osmanlı Devleti’nde idari sisteme bağlı olarak bugünkü manada hem askerlik hizmeti yapanlar hem de memur EEÇ NÖKDüZfEusBÜBarİMtÎışLı- G İ R U M statüsünde bulunanlar askerî sınıfı oluşturmuştur. Y O Tımarlı sipahilerin çağa ayak uyduramaması Beylerbeyi, sancak beyi, müderris, kadı, tımarlı sipahi, ve- NDS DIİOirRKliTklAeKrinAShaTkEsıNz bDiçimEde dağıtılması zir, veziriazam bu sınıf içerisinde yer alan bazı görevlilerdir. EKÇ HKÖSUöayZzERliünÜnReAünniMnLtÖaocpZirSlapğEEaınrTaıNtieİhrDtkiyeaEtcmıneıski arşılamak için tımar Yaptıkları hizmet karşılığında bir yerin veya köyün vergi- sini toplama yetkisine sahip olan bu sınıftakiler vergiden ÖYE ltSDEaonpYmNEraakMBsİlaı rÎınNıN-n YiEltizOamSRaOUçeRMvrDilerUek?peşin bedelle kira- muaflardır. ESİL SORU Askerî sınıfta yer alabilmek için Müslüman olma şartı aran- NÇÇ ÖÖO ZZT Ü M mıştır. Ü M Divan-ı Hümayun askerî sınıf mensuplarınca oluşturul- EU SY EA RR IÖ Z E T İ muştur. aTsımkPYearrÜEî sailsNFatnelmaİrNiı OkNaOspmsKEaanyTSlaı nDİAebvLiSrlestIiis’SntedmOedyRiör.nUetim, ekonomi ve Reaya (Yönetilen Sınıf) Müslüman ve gayrimüslim halktan oluşan bu sınıf devle- TÇ ÖE ZMÜS Mİ L C İ L E R İ tin vergi yükünü çekmiştir. Şehirli, kasabalı, köy ahalisi ve konargöçerlerden oluş- M E R A K L I S TIımNarASistemi muştur. TımaYr, döevnleet gröregvleilerine hizmetleri karşılığında, belli Divan-ı Hümayunda temsilcileri yer almamıştır. Osmanlı Devleti’nde, askerî ve reaya ayrımı, tımar siste- bir bölgenin vergi toplama yetkisinin devredilmesi anlamı- minin siyasi ve ekonomik temellerine dayanmaktadır. na gBelmİ eYkteOdir-. GYeçOimRlik aUnlMamına gelen dirlik terimi, tımar ile eşanlamlı olarak kullanılmaktadır. Tımar yoluyla kâtipler, dinî Beraya - Askerî - Yönetenler göreEvliSler,EkaRdılaLr vEb. sRiviİl görevlilere maaşları karşılığında ge- lir tahsisleri yapılmasına rağmen, genel uygulamada, asıl ama- Yeniçeri Ocağının Kurulması cın sEefeKrler iBçinİasLkeGr bİeslemek olduğu söylenebilir. Tımar sis- temi, yalnızca askerî ihtiyaçları düzenlemekle kalmamış, eya- I. Murat Dönemi’nde Karamanlı Kara Rüstem Bey’in tavsi- let idDarİesKin inKyaAnı sTıra devletin ekonomik, sosyal ve zirai po- yesi ile pençik uygulaması başlatıldı. Bu uygulamaya göre litikalarını da büyük ölçüde şekillendirmiştir. esirlerin 1/5’i devletin payına ayrılırdı. Ayrılan bu kısma “pen- TımKarlıUsipRahAiler,Ltasarruf etmekte oldukları tımarın geliri dü- çik” denirdi. Farsçadaki penç 5 ve yek 1 rakamlarından tü- zeyinde ve belirlenen kurallar dâhilinde seferlere katılmak remiştir. Bu pençik oğlanları 3 yıl kadar “Türk’e vermek” de- mecEbuDriyEetinBdeÎyd- ilYer.OSeRferUmMevsimi başladığında -bu ge- nilen bir uygulamaya tabi tutulurlardı. Buna göre bir pençik nelde mart veya nisan aylarıdır- çeribaşları bir zeametteki 3 yıl kadar bir Müslüman ailenin yanına yerleştirilr böylelik- sipaNhileOri Ttoplayarak subaşına katılmakta, subaşılar da bir le İslamı ve Türkçeyi öğrenirdi. Ardından Gelibolu’da kuru- araya gelerek sancak beyinin etrafında toplanmaktadır. lan Acemioğlanlar Ocağı’na alınırlardı. Buradaki eğitimde BeyElerSbeEyi dRe saÖncZakElarTdaİn toplanan sipahi birliklerini bir tamamlanınca Kapıkulu Ocaklarına alınırlardı. arayYa gEetNirerİek pNadiEşahSınİoLrdusSunOa kRatıUlmak üzere toplan- ma yerine gitmektedir. UyaÇrı:ÖSeZferÜlerMsırasında sipahilerin onda biri, bulundukları bölgenin korunması, asayişin sağlanması ve günlük işlerin görülmesi amacıyla geride bırakılırdı. Böylece üretimde de- vamlılık sağlanırdı. Türkler Ansiklopedi, C 9, s. 899-905. sistemdir. 5 2 10. SINIF ÇÖZÜM SENDE ÖÇ ÖR ZN ÜE MK SENDE SORU DevlÖetSleşYmMe SüNreEcindSeOSaRvaDşçUıla?r ve Askerler ÖÇ ÖS YZ ÜM MN E S O R D U ? 3Ü N İ T E ÇÖZÜM I. Mehmet Dönemi’nde devşirme sistemi de uygulanma- SÇ IÖ RZ AÜ MS E N D E 2 ya başlandı. Yaşları 8-20 arasındaki çocuk ve gençler ai- ` UÇlPipaÖdYgieşZlaAmhÜelıRğyiıMIbsüarşeasSriannEceI.NgMirDudriğaEdi 3376syaavşaışnıdnataOmsammaınnldı taaghtaı-- UleleYrinAdenRrıIza yoluyla alınır ve tıpkı pençik oğlanları gibi ` ÖPSnaaSÜzçlııdkYFemreMışStNıra.vONaşKı’EndTaSBAizOSanRIs-BDulUga?r ittifakını mağlup ede- önce Türk’e verilir ardından acemi eğitimi alırlardı. Yalnız PdevÜşirFmeleNrinOpeKnçTiklAerdSenI farkı kapıkulu ocağına gide- rek Edirne’yi fethetmiştir. bildikleri gibi enderuna da gidebilir ve devlet adamı ya ` TÇSıpÖErsZıMndÜığSıMSİaLvaşCı’nİdLa HEaçRlı oİrduları imha edilmiştir. Bu TdaEsaMnatkSârİoLlaraCk İyeLtişEebiRlirleİrdi. zaferle Edirne ve Trakya’nın güvenliği sağlanmıştır. MERAKLISINA ` UMÇirYmEeAnRSRAavIaKşı’LnınIkSazIanNılmAasıyla Bulgar ve Sırplar Os- Yönerge manlı üstünlüğünü tanımıştır. ` PI. KÜosFoYvaöNSnavOeaşKrı’nTgdaeAHaSçlIı orduları mağlup edilerek Tu- BİYO-YORUM na Nehri’ne kadar olan topraklar ele geçirilmiştir. DevşEirmS eESRistLemEinRinİAmaçları ` TBhHiar,EİmYiYatMolvğOalSuç-HvİeYüLsKeOayCriaRnaİBğUeLayçM’E’dı e8Rn0 A0İk0ş0eahlitr,ınBkeayrşşeıhlığir,ınSdeaydsaişteın- Merkezî otoriteyi güçlü tutmak ve padişahın mutlak oto- ` MERalamSgEıuşEtsıRar. RCAuLmKhEuLriRyIetİSi ileI tiNcarAi antlaşma imzalamıştır. EriteKsini kBorİumLaGk İ Herhangi bir kişi veya grubun imtiyaz kazanması ve güç- `` EVPeernKaçsiekYtBssiösisİtetneLmmeinGinerdİdegadyeaenğaişnikYlieknyiçaeprai rOacka“ğÜınlkı ekuhrümkuüşmtudra. r Dlü bİirKsınKıf hAâlinTe gelmesini engellemek Türk İslam âdet ve geleneklerine, hükümdara ve devle- DBve İİoğKYullOaKrın-AınYdTıOr.” anlayışını getirmiştir. Kte sUadRakaAtleLbağlı asker ve yöneticiler yetiştirmek RUM Uç beylerine ve tımarlı sipahilere karşı denge unsuru olmak I. Murad ve faaliyetleri hakkında verilen bilgilere göre aşa- EÜstDünEözBellikÎle-reYsaOhipRasUkeMrî ve bürokrasi sınıfı oluşturmak ğıdakEKileSUrdEeRnRAhaLnLgEisiRneİulaşılamaz? Gayrimüslimlerin devlete olan bağlılıklarını arttırmak A) GÖazRa vNe cEihaKt anlaSyıOşınRa gUöre hareket edildiğine B) KEEÇuruÖKDmZsEaBlÜlBaşİMmÎLa- GçYalİıOşmRalaUrınMın yapıldığına NOT C) SADSNnınaırIdİOlaoRrKlıuTnABKgeeynAlieSşrlTebEmeyeNlisğiniD’ndienEfkaurkrulıldyoulğlaurnına izlendiğine D) şAirrnmEaevSuiçti,nEBteoRrşcnihakeÖ,dRilZiurkmeE,nBTTuülgrİka,rK, Süırrtp, AvceeHmır,vYaathçuodciu, Rkluasrı,dÇeinv-- E) MKEilleSUtleErRaRrAasıLaÖntZlaşEmTalaİrın yapıldığına gene ve Gürcü çocukları devşirilmezdi. Ermeni çocukları ara- ÇÖZÜM SENDE sınYdaEçokNazİ sayNıdaEçoScuİk LsarayShOizmRetlUeri için devşirilmiş- EY DE EN Bİ Î N- YE OS Rİ LU MS O R U lerdir. Şehirlerde yaşayan Yahudi çocuklarının kültür bakımın- ÖSYM NE SORDU? danÇ kÖendZinÜe gMöre bir kişiliğe sahip olmalarından dolayı Os- NÇÇ ÖÖO ZZT Ü M manlı Devleti’nde Musevilerden devşirme alınmamıştır. Ü M ÖRNEK SORU ÇBuÖsisZteÜm Mile yaklaşık iki asır kapıkulu ordusunun asker E S E R Ö Z E DTevİşirme Kanunu ihtiyacı kaşılanmıştır. Uhh8YyAaş RaltıIve 20 yaş üstü devşirilemez. SIRA SENDE 1 hhYDEevşNirilİeceNk oEğlaSnlaİr LgüzeSl, aOkıRllı vUe iyi huylu olmalı- PdÜır. F N O K T A S I OdasnmHaÇnrilsÖıtDiyZeavnlÜegtie’Mnniçn vfeeSthyeEettteiNğnietDkolipEçraokcluakrdlaarnınötzoepllliakmleaBsaı,lkbaunçlaor-- hhÇPÖadZişaÜh veMya yeniçeri ağasının ihtiyaç belirtmesi hâlinde cukların özel eğitimden geçirilerek askerî makam veya bürok- TpEadMişahSınİfeLrmCanİı ilLe dEevRşirİme yapılabilir, fermanda ratik ÖkadSemYeMlerdeNgöErevleSndOirilRmeDsinUi e?sas alan sistemdir. hangi bölgeden kaç devşirme alınacağı kesin olarak ÖRNEK SORU MbeElirtRilir,AdevKşirLilenI çSocIukNlarıAn seçildikleri saat ve bölge sBiudipr?ÇÇarçÖÖadZZa ÜtanMımı yapılan sistem aşağıdakilerden hangi- not alınır. Ferman, turnacıbaşı ağaya verilir; devşirme ÜM toplaYmaöişniniesürrügcüeağa ile beraber yaparlar. A) DeUvşiYrmAe R I B) Pençik C) İkta hh Bölgenin papazlarından vaftiz defterleri toplanır, tel- lallar ilan edilen saatte belirtilen yere devşirme aday- S I R AD) İSskEan N D E E) İstimalet BlaİrınYı gOeti-rirY. O R U M PÜF NOKTASI ÇÖZÜM SENDE hh Bir bölgede en fazla 40 haneden birinden bir devşirme EalSınıEr; aRilenLinEtekRoğİlu veya dul kadının oğlu alınamaz. TEMSİLCİLERİ ÖSYM NE SORDU? hh Evliler ve Müslümanlar devşirilemez. E K B İ L RGeşİad Ekrem KOÇU, Yeniçeriler, s. 30, 31. MERAKLISINA ÇÖZÜM D İ K K A TTARİH KONU ANLATIM FÖYÜ 53 KURAL Ü N İ 3T. ÜENİTEDevletleşme Sürecinde Savaşçılar ve Askerler KAZANIM 10.3.3Yeniçeri Ocağının ve devşirme sisteminin Osmanlı devletleşme sürecine etkisini analiz eder. Genel Beceriler Eleştirel Düşünme Alan BecerileriZamanı Algılama Etkinlik İsmi OSMANLI’NIN ASKERî GÜCÜ 20 dk. Bireysel Amacı Devletleşme sürecinde Osmanlı ordusunun gücünü açıklayabilme PENÇİK SİSTEMİ Rumeli’de, Edirne’nin fethinden sonra, Selanik doğrultusunda ilerleyen Evrenos Gazi ve Hacı İlbeyi gibi komutanların Via Egnatia (Via Eynatiya) üzerinde yaptıkları fetihler sonrasında savaş esirlerinde büyük artış olur. Bu sırada Karaman’dan Bursa’ya gelen Karamanlı Molla Kara Rüstem, Sultan I. Murat’ın kadıaskerî Çandarlı Kara Halil’le bu konuyu istişare eder (O tarihlerde kadıasker, padişahın siyasi ve adli müşaviridir; bugünkü tabirlerle hem başvekil hem adliye vekilidir). Bu tarihî buluşma, en eski kaynaklarımızda şöylece nakledilir; Molla Rüstem Kara Halil’e: — Akıncı gazilerin aldıkları esirlerin beşte biri Tanrı buyruğunda padişahındır, niçin almıyorsunuz? der. Kara Halil de bu teklifi Sultan Murat’a arz eder, o da: — Tanrı buyruğu ne ise onu yapın! der. Bunun üzerine akıncı gazilerin elindeki her beş esirden birinin, padi- şah adına alınmasına karar verilir. Alınacak esiri seçme hakkı padişaha aittir. Esir başına 125 akçe kıymet biçilir; elinde beş esiri olmayan esir başına iki akçe verir. Tanrı buyruğu gereğince alınan bu vergi ye“beşte bir” manasında “pencik resmi” adı verilir. Böylece devlet elinde toplanan çok sayıda pencik oğlandan, sultan kapısında yeni bir asker, yeniçeri (yeni asker) yapma fikri oluşur. Oğlanlar, Bursa civarında Türk köylerine gönderilir;Türkçe öğrenip İslamlaşmaları sağla- nır. Sonra bunlar, bir kışlada toplanıp Sultan’ın emrine bir “yoldaş” ordu, yeniçeri ordusunu oluştururlar. Halil İNALCIK, Devlet-i Aliyye Aşağıdaki soruları verilen bilgiler doğrultusunda cevaplayınız. 1. Osmanlı Devleti sizce neden pençik sistemine ihtiyaç duymuştur? .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. 2. Kapıkulu ordusunun Osmanlı Devleti’nin ekonomisine etkileri ne şekilde olmuştur? .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. 5 4 10. SINIF KAZANIM TESTİ TEST LY10TARKA22-007 Devletleşme Sürecinde Savaşçılar ve Askerler 7 1. Devlet görevlilerinin yaptığı hizmetler ve savaşlarda ya- 3. Rumlara karşı gazileriyle yaptığı askerî faaliyetlerdeki ba- rarlılık gösteren askerlere tahsis edilen gelir kaynakları- şarıların duyulmaya başlanmasıyla diğer Türkmen aşiret- na dirlik adı verilir. Dirlikler üç kısma ayrılır. leri de Osman Bey’in etrafında toplanmışlardır. Elde edi- len zaferlerde Osman Bey kendisine katılan aşiretlere eşit • Has arazi: Yıllık geliri yüz bin akçeden fazla olan top- pay vermiş ve kazanılan topraklarda yerleşim hakkı tanı- raklardır. Padişah ve üst düzey devlet adamlarına ve- mıştır. Elde edilen topraklar karşılığında aşiretler, Osman rilmektedir. Her 5000 akçesi için 1 cebelü beslenir. Bey’e tabi olmuş ve savaş zamanlarında askerler gön- dermişlerdir. Bu dönemde ayrıca Bacıyan-ı Rum, Abdalan-ı • Zeamet: Yıllık geliri 20 bin ile 100 bin akçe arası olan Rum, Gaziyan-ı Rum ve Ahilere bağlı zümrelerdeki askerî topraklardır. Orta dereceli devlet memurlarına verilir- di. Her 5000 akçesi için 1 cebelü beslenir. kuvvetler de seferlere katılmışlardır. • Tımar: Yıllık geliri 3 bin ile 20 bin arası olan topraklar- Buna göre Osman Bey Dönemi için, dır. Savaşlarda yararlılık gösteren askerlere verilirdi. I. Düzenli askerî ordu teşkilatı mevcut değildir. Her 5000 akçesi için 1 cebelü beslenir. II. Gaza ve cihat anlayışı ön plandadır. Buna göre aşağıdakilerden hangisi söylenemez? III. Ordu gönüllü ve aşiret kuvvetlerinden oluşur. A) Toprakların dağıtımında mevki ve makam ön plandadır. yargılarından hangilerine ulaşılabilir? B) Dirlik arazi gelirlerine göre ayrılmıştır. A)Yalnız I B) I ve II C) I ve III C) Askerlerin maaşları hazineden karşılanmıştır. D) II ve III E) I, II ve III D) Gelirlerin bir kısmıyla asker beslenmiştir. 4. “Sipahinin savaş alanlarında bulunmamak gibi bir maze- reti olamaz. Eğer hastaysa sedyede taşınır, eğer küçük E) Tarıma dayalı ekonomi hâkimdir. çocuksa sepetlerde veya beşiklerde taşınır. Savaş disip- linine ve zorluklara işte böyle alışırlar.’’ 2. Osmanlı Devleti’nde askerî eğitimle yetiştirilen tımarlı sipa- hiler tarımsal ekonominin dışında bulundukları taşradaki es- İngiliz tarihçi Paul Rycaut’un ifadesine bakıldığında naf, memur ve köylünün hukuki haklarının korunması ve gü- aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? venliklerin sağlanmasından da sorumludurlar. Profesyonel askerler olan yeniçeriler, şehir ve kasabalarda bir süre gö- A) Sipahiler genelde zayıf bünyeli kişilerdir. rev yaparak bu bölgedeki insanları koruyarak el sanatları ve B) Savaş, sağlıklı insanlara göre değildir. ticaret için güven ve barış ortamını oluşturmuşlardır. Yeni- C) Çocuk yaşta sipahilerin savaşa katılmama hakkı vardır. çeriler ve tımarlı sipahiler, sahip oldukları askerî, idari ve hu- D) Sipahinin normal şartlarda savaşa katılmaması suçtur. kuki yetkileriyle devletin otoritesini temsil ederlerken aynı E) Tımarlı sipahiler ordu geri hizmetinde kullanılmıştır. zamanda birbirlerine karşı da denge unsuru olmuşlardır. 5. Osman Gazi, etrafında toplanan Türkmen aşiretlerine ga- Buna göre, nimetlerden pay vermiş ve ele geçirilen topraklara yer- leşme hakkı tanımıştır. I. Yeniçeriler ve eyalet askerleri etkin bir şekilde kulla- nılmıştır. Bu durum aşağıdakilerden hangisinin gerçekleşme- sine yol açmıştır? II. Merkezî otoritenin güçlendirilmesi için farklı askerî un- surlar kullanılmıştır. A) Düzenli ordu birliklerinin kurulmasına III. İmtiyazlı ve güçlü askerî sınıfların ortaya çıkmasına B) Türkmen aşiretlerinin Osmanlı Beyliğine katılmalarına izin verilmemiştir. yargılarından hangilerine ulaşılabilir? C) Cihat ve gaza anlayışının ortaya çıkmasına A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) Ücretli askerî teşkilatın ortaya çıkmasına D) II ve III E) I, II ve III E) Devşirme sisteminin ortaya çıkmasına TARİH KONU ANLATIM FÖYÜ 55 T E S T DEVLETLEŞME SÜRECİNDE SAVAŞÇILAR VE ASKERLER 7 Devletleşme Sürecinde Savaşçılar ve Askerler 6. “Her sancağın sipahisi her zaman orada mevcut bulu- 9. Tımar ve devşirme sistemleriyle ilgili olarak verilen nup bir köşede düşman peyda olsa hepsi üç günde ha- karşılaştırmalardan hangisi yanlıştır? zır ve amade olur; her ne tarafa gitmek icap etse o tara- fa koşup teşekküre değer hizmetler var ederlerdi.’’ Tımar Sistemi Devşirme Sistemi Koçi Bey’in ifadelerinden hareketle sipahilerin en önem- A) Müslüman nüfustan Gayrimüslim nüfustan li özelliklerinin aşağıdakilerden hangisi olduğu savu- yararlanılmıştır. yararlanılmıştır. nulabilir? B) Toprağa bağlı daimi Hazineye bağlı ücretli A) Tehditlere karşı mücadele etmek ordu kurulmuştur. ordu kurulmuştur. B) Topraktaki düzeni sağlamak C) Taşrada devlet otoritesi Merkezde devlet otori- güçlü tutulmuştur. tesi güçlü tutulmuştur. C) Düşman faaliyetleri hakkında merkeze bilgi vermek D) Göçebeler yerleşik Toprakların boş kalma- D) Sınır karakollarında asayişi korumak yaşama ısındırılmıştır. sı önlenmiştir. E) Ordudan önce düşmana saldırmak E) Dirlik sistemine bağlı Dirlik sisteminden ba- olarak ortaya çıkmıştır. ğımsız ortaya çıkmıştır. 7. Osmanlı tarihinde top ilk defa sesiyle düşmanı korkut- 10. Tımarlı sipahiler eyalet askerleri içerisindeki en kalabalık sı- mak için I. Murat Dönemi’nde Kosova Savaşı’nda kulla- nıfı oluşturmaktadır. Savaş zamanı beylerbeyinin emrine gi- nılmıştır. II. Murat Dönemi’nde seyyar top imalathanele- rerlerdi. Beylerbeyinin himayesinde sancak ve alay beyleri ri kurulmuştur. II. Mehmet Dönemi’nde şahi adı verilen ile subaşılar görev yapmaktadır. Sefer zamanı beylerbeyi surları yıkabilecek büyüklükte toplar imal edilmiştir. II. Ba- emrindeki askerlerle hızlıca orduya dahil olurlardı. yezit Dönemi’nde gemilerde yivli uzun menzilli toplar kul- lanılmaya başlanmıştır. Buna göre aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? Buna göre; A) Toprağa bağlı askerî sistemin düzenli olarak yürütül- düğü I. Orduyu idare edenler kendilerini sürekli yenilemiştir. B) Osmanlı ordusunda en kritik görevleri sipahilerin yaptığı II. Ateşli silahlar etkin olarak kullanılmaya çalışılmıştır. C) Tımarlı sipahi sisteminin Osmanlı Devleti’ne has bir III. Topçu Ocağı ordunun en gözde sınıfı olmuştur. uygulama olduğu D) Ordu hiyerarşisinde beylerbeyinin en üst düzeyde ko- yargılardan hangilerine ulaşılabilir? mutan olduğu A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III E) Tımarlı sipahilerin devşirme sistemiyle oluşturulduğu D) II ve III E) I, II ve III 11. Osmanlı ordusunda tünel kazarak kalelere girmek ve içeride bomba patlatmak, aynı zamanda kalenin ka- 8. Orhan Bey Dönemi’nde aşiret kuvvetlerinin dağınık ve di- pısını açmak gibi görevler verilmiş olan askerî sınıf siplinden uzak yapısı, sevk ve idarelerinde yaşanılan so- aşağıdakilerden hangisidir? runlar ve kale kuşatmalarının uzun sürmesi düzenli askerî birliklere ihtiyaç duyulmasına yol açmıştır. Orhan Bey Dönemi’nde düzenli askerî birlik ihtiyacı aşağıdakilerden hangisinin kurulmasıyla çözüme ka- vuşmuştur? A) Tımarlı sipahiler B) Yeniçeriler A) Humbaracılar B) Lağımcılar D) Akıncılar D) Azaplar C) Yaya ve müsellemler C) Bostancılar E) Kapıkulu Ocakları E) Deliler 1-C 2-E 3-E 4-D 5-B 6-A 7-B 8-C 9-D 10-A 11-B 5 6 10. SINIF DOĞRU YANLIŞ DEVLETLEŞME SÜRECİNDE SAVAŞÇILAR VE ASKERLER PÜF NOKTASI ÜNİTE Osmanlı Merkez Ordusu ve Osmanlı Toplum Yapısı T E M S İ L C İ L E FR Öİ Y 3 08M E R A K L I S I N A Yönerge DEVŞİRME SİSTEMİ VE YENİÇERİ OCAĞI BAnİkaYra OSa-vaYşı’OndRakiUağMır yenilgi sonra devletin yaklaşık 11 yıl padişahsız kalması, I. Mehmet Dönemi’nde büyük Devşirme sistemi Türk İslam devletlerinde görülen askerî ve idari bir uygulamadır. EaskSerEî zaRferLlerEin Rgelİmeyişi dolayısıyla esir elde edileme- mesine bu da Yeniçeri Ocağının zor duruma düşmesine Türk İslam Tarihi’nde gulam sistemi denilen bu uygula- mayı ilk olarak başlatan Karahanlı Devleti’dir. EnedKen oBluyİoLrduG. Bİ u açıdan yeni bir sistem daha gelişti- rerek devşirme sistemine geçildi. Bu sistemde Balkan- Karahanlılar Gulam denilen savaş esirlerini Gulamhane DÖlardRİaKkNi OKEsmAKanTlı StebOaaRsı Uarasından yaşları genel olarak 8 Ocaklarında belli eğitimlerden geçirerek kendi bünyele- ile 20 arasındaki çocuk ve gençler toplanır, pençik siste- rine katmayı ve kendileri için savaşır hâle getirmeyi ba- KÇminÖUdeZRoÜldAuMğLu gibi “Türk’e vermek” uygulanır, devşirilen şarmışlardır. Bu doğrultuda kurulan Guleman-ı Saray or- bu kişiler Acemioğlanlar Ocağından sonra ya Yeniçeri dusu Osmanlı Devleti’nde görülen kapıkulu ordusunun ESOcIDağRıEnaAByaÎdS-aEYsaNrOayDRokEUuluMdenilen ‘Enderun’a alınırdı. ilk örneği sayılabilir. ÇÖZÜM SENDE Selçuklu tarihinde de görülen bu uygulamayı Osmanlı NOT Devleti devam ettirmiştir. aBliırnEÖmpeSıSşntçıYEri.k MoRğlanÖNı EZEndEerSTunOİ’a RalınDmaUzk?en devşirme oğlanı Osman Bey Dönemi’nde gönüllülerin desteğiyle savaş ÇÖZÜM yapılırken Orhan Bey Dönemi’nde düzenli orduya geçil- YENİ NESİL SORU di. Fakat sınırların hızla genişlemesi üzerine orduya olan ihtiyaç ve önem artmıştır. UÇ ÖY ZAÜI.RMMUIRAT I. MEHMET I. Murat Dönemi’nde Karamanlı Kara Rüstem’in tavsiye- P Ü PFENÇİKNSİOSTEKMİT A S I DEVŞİRME SİSTEMİ siyle pençik sistemi uygulanmaya başlandı. Savaş esirle- rinin 4/5’i savaşa katılan askere dağıtılırken 1/5’i devlet ha- TSAEVAMŞ ESSİRLİERLİNİNC1İ/5’Li E R İ AİLELERDEN RIZA zinesine ayrılırdı. Kısaca beşte bir devletin payı idi. Pençik MERAKLISINA İLE TOPLANAN kelimesi penc ve yek yani 5 ve 1 kelimesinden türemiştir. Penc-ü yek zamanla pençik olarak kullanılmıştır. TÜRK’E VERMEK Devlet, pençik oğlanı adını verdiği bu çocuk ve gençleri Yönerge TÜRK’E VERMEK “Türk’e vermek” uygulaması ile Anadolu’ya Müslüman ACEMİOĞLANLAR OCAĞI Türk ailelerinin yanına gönderirdi. Amaç çocuğun Müs- lüman olması ve Türk kültürüne göre yetişmesiydi. Yak- BİYO-YORUM ACEMİOĞLANLAR OCAĞI laşık 3 yıl kadar bu ailelerin yanında kalan bu çocuklar daha sonra Gelibolu’da açılan Acemioğlanlar Ocağına ESERLERİ alınırdı. Orada eğitimini tamamlayan bir pençik oğlanı “çıkma” adı verilen bir görevlendirme ile Yeniçeri Ocağı- EK BİLGİ na alınırdı. DİKKAT K UKapRıkulAu OLrdusu Enderun Mektebi EDEBÎ-YORUM NOT dBeirvEpşierSmnçeEik, yoReğnlaiçnÖeıreiZanğEfaaszTılaoİlyaebnilidçieğrii ağası olabiliyorken bir gibi bir sadrazam dahi Yeniçeri askerlerî - Temsili olabiliyordu. Çünkü enderuna pençik oğlanları alınmazdı. YENİ NESİL SORU Ç Ö Z Ü M TARİH KONU ANLATIM FÖYÜ 57 3Ü N İ T E Osmanlı Merkez Ordusu ve Osmanlı Toplum Yapısı ÖRNEK SORU ÇÖZÜM SIRA SENDE ÇÖZÜM SENDE ÖSYM NE SORDU? ÇÖZÜM UYARI PÜF NOKTASI TEMSİLCİLERİ Kapıkulu Ordusu (Hassa Ordusu) YneiçneirçiMeOrciEaOğcıR,aIğ.AMı: KuKaraptLıktaurIlaufSaınsdIkaenNrlekruAinruinlmeunşötun.eÜmçli kısmı olan Ye- ayda bir maaş I. Murat Dönemi’nde kurulan Kapıkulu Ocaklarında yeti- şen ve doğrudan padişaha bağlı olan maaşlı askerlerdi. (ulufe) alan Yeniçeriler, savaşta ve barışta padişahı korumakla Bu ordu ilk zamanlar savaş esirlerinden oluşan pençik görevliydi. YYenöiçenrileerinr kgırkeyaşına kadar evlenmeleri ve asker- sistemi ile sonradan devşirme usulü ile oluşturulmuştur. Kapıkulu askerleri devletten üç ayda bir ulufe adı verilen lik dışında başka bir işle uğraşmaları yasaktı. Osmanlı Devleti, maaş alırlardı. Kendi aralarında Kapıkulu piyadeleri ve YeniçBeriİlerYsaOyes- inYdeOpRrofeUsyMonel ve daimi bir ordu kurdu. Ni- Kapıkulu süvarileri olarak ikiye ayrılmıştır. tekim Yeniçeriler aldıkları eğitim ve disiplin sayesinde, döne- Kapıkulu Piyadeleri min TEürkSdEevlRetleLri iEle ARvrİupa ordularından askerî güç ve teşki- Acemioğlanlar Ocağı, Yeniçeri Ocağı, Cebeciler, Topçu- lat açısından büyük ölçüde ayrıştı. Osmanlı Devleti, aynı za- lar, Top Arabacıları, Humbaracı ve Lağımcılar olmak üze- mandEa KyeniBçerİileLr Gsaİyesinde diğer Türk devletlerine ve re toplam yedi gruptan oluşuyordu. Bunlardan; Humba- racı Ocağı, Top Arabacıları Ocağı ve Lağımcılar Fatih Avrupa’ya karşı askerî ve siyasi üstünlük sağladı. Yeniçeriler, Dönemi’nden sonra Kapıkulu piyadelerine katılmışlardır. OsmaDnlıİ DKevKleti’AninTüç kıtaya hükmetmesinde ve yüzyıllarca Avrupa’yı titretmesinde etkin rol oynadı. Komutanlarına Yeni- çeri AKğaUsı dRenAirdLi. III. Murat’tan itibaren bozulmaya başlayan Yeniçeri Ocağı, II. Mahmut tarafından kaldırılmıştır. (1826) EDEBÎ-YORUM Temsili Kapıkulu Piyadeleri NOT Acemioğlanlar Ocağı: Yeniçeri Ocağına asker yetiştirmek EyennEbiçüeSyrüi EkkıyyeaRnfeiçtieÖgriiypZeardEvieşTamhatİıar.şPlaardınişı yaehnlaiçr eurliuafeğadsaığnıdtıamnınadlıra- amacıyla I. Murat tarafından Gelibolu’da kuruldu. Devşirme lardı. usulü ile toplanan gayrimüslim çocuklar Türk-İslam kültürü ala- rak yetiştirildikten sonra Acemioğlanlar Ocağına alınıyordu. Bu- YENİ NESİL SORU rada savaş nizamını öğrenen acemiler, Yeniçeri Ocağına nak- Cebeci Ocağı: Ordunun silah bakım ve onarım işlerine ba- ledilmişlerdir. karlaÇrdı.ÖKZomÜutaMnlarına Cebecibaşı denirdi. 5 8 10. SINIF Topçu Ocağı: Top dökmek, top mermisi yapmak ve savaş- larda top kullanmakla görevlendirilmişlerdi. Savaşlarda, Ye- niçerilerin önünde durarak hem Yeniçerileri korurlar hem de düşmanın ilerlemesini engellerlerdi. Komutanlarına Topçu- başı denirdi. Osmanlı Merkez Ordusu ve Osmanlı Toplum Yapısı ÖRNEK SORU 3Ü N İ T E ÇÖZÜM Kapıkulu Süvarileri I. Murat Dönemi’nde kurulan “Altı bölük halkı’ adı verilen Tımar sahipleri 20.000 akçeye kadar olan gelirlerinden ve atlı askerlerden oluşan Kapıkulu Süvarileri; Sipahi, Si- SheIr 3R00A0 akSçeEiçNin bDir,E20.000’in üzerindeki gelirin her lahtar, Sağ ve Sol Ulufeciler, Sağ ve Sol Garipler olarak 5000 akçesi için bir cebelü beslemek zorunda idi. Sa- bölümlere ayrılmıştır. ÇvaşÖzZamÜanMı orduSyaEkaNtılDanEeyalet askerleri barış zama- nında ise buldukları bölgede huzur ve güveni sağlamak Sipahi ve Silahtarlar: Savaş sırasında hükümdarın sağ ve ÖiçinSbYir nMevi jaNndEarmaS gOöreRviDyüUrüt?müşlerdir. sol taraflarında durarak hükümdarın çadırını yani otağ-ı hü- mayunu korurlardı. ÇÖZÜM Sağ ve Sol Ulufeciler: En önemli sancak padişahı temsilen aksancaktı. Ardından sipahilere ait kırmızı, silahtarlara ait UYARI sarı sancaklar vardı. Sadrazam sancağı yeşildi. Tüm bu san- cakları koruma görevi ulufecilerindi. PÜF NOKTASI Sağ ve Sol Garipler: Savaşta ordunun ağırlıklarını ve hazi- neyi korurlardı. TEMSİLCİLERİ Osmanlıda Eyalet Asketleri MERAKLISINA Eyalet Askerleri Akıncılar - Temsili Osman Bey Dönemi’nde temeli atılan Orhan Bey Döne- Yönerge mi’nde uygulanmaya başlanan I. Murat Dönemi’nde sis- Akıncılar temleştirilerek son hâlini alan tımar sistemi sonucunda Osmanlı ordusuna tımarlı sipahi adıyla yeni bir askerî güç BTürİklYerdOen- oYluşOurRveUatlMı askerlerdir. daha katılmıştır. Ordunun keşif hizmetlerini görmek EDüSşmEanRın pLusEu kRurİmasına engel olmak Nehirler üzerine köprü kurmak EK BİLGİ Kaçan düşmanı kovalamak gibi görevleri vardır. DOsİmaKn BKeyADTönemi’nde temeli oluşturulan akıncı teşki- latı, varlıklarını sınır boylarında devam ettirirlerdi. Devlet KücrUet vRe sAilaLh dâhil akıncılara hiç bir yardımda bulunmaz, akıncılar ihtiyaçlarını yaptıkları akınlardan temin ederler- Edi.DKaErşılBığınÎd-a YiseOdeRvleUt oMnlardan vergi almazdı. NOT YbeertEgmöiSşğtüirE.SaRvaşıÖ’ndZanEsoTnrİa Akıncı Ocağı etkinliğini kay- YENİ NESİL SORU 1826’da II. Mahmut tarafından resmen ortadan kaldırıl- ÇmışÖtırZ. Ü M Tımarlı sipahiler Eyalet askerleri; Osmanlı ordusunun önemli bir kısmını oluşturuyordu. Tamamen Türklerden oluşan ve cebelü adı verilen bu atlı askerlerin tüm ihtiyaçları dirlik sahiple- ri (sipahi) tarafından karşılanırdı. Selçuklulardaki ikta askerleri örnek alınarak kurulmuştur. TARİH KONU ANLATIM FÖYÜ 59 3Ü N İ T E Osmanlı Merkez Ordusu ve Osmanlı Toplum Yapısı Azaplar OSMÖ ARNNLIETKOPSLUOMR YUAPISI Halk arasından seçilen gönüllü askerlerdi. Masraflarının ÇÖZÜM bölge halkı karşılardı, bekârlardan oluşur, yaya olarak sa- vaşırlardı. Yeniçeri Ocağından önce kurulmuşlardır. BERAYA Merkez ordusunun önünde bulunurlar ve düşmana ilk sal- S I R A S YEönNetDenlEer (Askerîler) dırıyı azaplar yaparlardı. XVI. yy’dan itibaren maaşa bağ- lanmışlardır. Aynı zamanda kalelerde de görev almışlardır. ÇÖZÜM SENDE Seyfiye İlmiye Kalemiye ÖSYM NE SORDU? ÇYöÖneZtimÜ M Din Maliye Hukuk Yazışma Güvenlik Eğitim Diplomasi UAsYkeArlikR I Osmanlı tokatı - Temsili PÜF NOKTASI Yaya ve Yörükler Sadrazam İ L C İ LKaEzasRkeİr Defterdar Orhan Gazi Dönemi’nde kurulan bu ilk düzenli ordu birlik- T EVezMir S Nişancı lerinden olan yayalar, Yeniçeri teşkilatının kurulmasından Şeyhülislam Reisülküttap sonra bir süre sonra daha hizmet ettikten sonra XV. yy or- KaMptaEnıdRerAya K L I SINA talarından itibaren geri hizmetlere alınan yayalar, yol açmak, Yeniçeri Ağası Muhtesip hendek ve siper kazmak, top ve gülle nakletmek, ordunun Muhassıl yiyeceğini taşımak gibi görevleri üstlenmişlerdir. Yayaların Yönerge Divan kalemleri Anadolu’da yaptığı bu işi Rumeli’de Yörükler yapmıştır. Müftü Müsellemler BBeyİleYrbeOyi- Y O R U MKadı Orhan Bey Dönemi’nde kurulan ilk atlı birliklerdi. XV. yüz- Sancakbeyi yıldan itibaren geri hizmetlere alınan Müsellemler hem Müderris Anadolu’da hem Rumeli’de istihdam edilmişlerdir. ESSubEaşıR L E R İNakibûleşraf Anadolu’da Türklerden, Rumeli’de yöre halklarından teş- Asesbaşı kil ediliyorlardı. Atlı birlik olan Müsellemler, köprü kurmak Kassam ve yol açmak gibi işler yaparlardı. TıEmaKrlı sipBahİi L G İ Osmanlı Sakalar - Temsili DİKKAT Sakalar KURAL Nakibûleşraf: Hz. Kassam: Miras Ordunun su ihtiyacını karşılayan birimdir. Asesbaşı: Gece Muhammed’in so- paylaşımı görevlisi Turnalar güvenliği yundan gelenlerle Ordunun haber alma ihtiyacını karşılayan birimdir. Göz- E D E B Î - Y iOlgilReneUn mMemur cülük yaparlar. NOT OrasyEmadaSannlıErDeaeRyvaleytaiÖ’ngdeZeçiEuşyygTauşlİaannıar.nBmunüasaddikeerye sistemi ile be- hareketlilik de- nilmiştir. YENİ NESİL SORU ÇÖZÜM 6 0 10. SINIF PÜF NOKTASI ÖRNEK SORU 3Ü N İ T E ÇÖZÜM Osmanlı Merkez Ordusu ve Osmanlı Toplum Yapısı TEMSİLCİLERİ M E R A KTLEIBAS AI N- RAEAYA SIRA SENDE 3 Yönetilenler Malazgirt Savaşı’ndan sonra Anadolu’nun Türkleşme süreci Yönerge başlaÇdı.ÖBZu sÜüreMç AsSyaE’daNn ADnaEdolu’ya süregelen Türkmen göçleriyle hızlandı. Anadolu’ya gelen Türkmenler arasında çok B Dİ iYn O- İ-naYnOç R U M Yerleşim Yeri sayıdÖa tSariYkatMmensNubEu vaSrdıO. BRu tDarikUat?mensupları, eski Türk inancındaki “Şaman” anlayışı ile İslamiyet’teki “Veli” (ermiş) ESERLERİ kearernaklÇetrei”ÖrindiZesneÜirndtieM. zDleamhaişskoinşrilaerbdui. Bu yüzden onlara “Horasan Müslümanlar “veli tipi”, kahramanlığı tem- EK BİLGİ Köylüler sil eden “Alp” kavramı ile birleşerek “Alperen” şeklini aldı. Tür- kiye SUelçYukAlu DRevIleti, uç (sınır) bölgelere yerleştirdiği Alperen- lerin hem fetihlerde bulunmalarını hem de bulundukları bölge- DGaİyrKimKüslAimlTer Şehirliler lerdePİslÜamFiyet’iNyaOymKalaTrınAı sSağIladı. Nitekim Anadolu’yu boy- dan boya fetheden ve Türkiye Selçuklu Devleti’ni kuran alpe- ÖRNEK SORU dreanldeaTrinaEktotirfMurnollaSorıy,İnikaLidaıs.Cır İsoLnraEORsmİanlı Devleti’nin kuruluşun- KURAL Konargöçerler ÇÖZÜM BunaMgöEreRAlpAerKenLlerIle SilgIiliNolaArak, EDEBÎ-YORUM I. Gaza ve cihat anlayışı ile fetihlerde önemli görevler üst- SIRA SENDE lenmişYlerödirn. e r g e NOT II. Anadolu’nun Türkleşmesinde aktif rol oynamışlardır. III. ÖBBaRzİı TYNürOkE-İ-sKlaYmOdSeRvOleUtRlerMiUnin kuruluşuna katkı vermişlerdir. kYeölEÇnleefitÖSyeenZtEliedriÜRri.leYMaynöÖinbeZeStirleEâEnyalTeNrveİaDrrgaisEvınedrmakeiztkeemnerlefâayrka vergi mü- meÖk zSorYundMadır.N E S O R D U ? vergi ver- yargıEÇlarÖSındZEanÜRhMLangEileRrinİe ulaşılabilir? YENİ NESİL SORU A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III ÇÖZÜM ES IKR BADİ) IILSveGEIINİI D E ÇÖZÜM E) I, II ve III UYARI DÇ Öİ KZ ÜK MA T S E N D E tBüisrPüynöÜenedtFüicşiegrNövreeOvvdeKergniTavzeAlermdSielirkIszeoyraunnidaalınkıarslıar. o tebaa sta- KÖ SU YR MA LN E S O R D U ? TEMSİLCİLERİ EÇ ÖD ZE ÜB MÎ - Y O R U M MERAKLISINA NU YO TA R I Yönerge EP ÜS EF R N ÖO ZK ET TA İS I BİYO-YORUM YT EE MN İS İNL EC Sİ İL LE RS İO R U ESERLERİ MÇ ÖEZRÜAMK L I S I N A EK BİLGİ Yönerge DİKKAT BİYO-YORUM KURAL ESERLERİ EDEBÎ-YORUM EK BİLGİ NOT DİKKAT ESER ÖZETİ KURAL YENİ NESİL SORU TARİH KONU ANLATIM FÖYÜ 61 EDEBÎ-YORUM Ü N İ 3T. ÜENİTEDevletleşme Sürecinde Savaşçılar ve Askerler KAZANIM 10.3.2Tımar sisteminin özelliklerini siyasi, sosyal, askerî ve ekonomik açılardan değerlendirir. Genel BecerilerEleştirel Düşünme Alan BecerileriZamanı Algılama Etkinlik İsmi TIMAR SİSTEMİ 20 dk. Amacı Tımar sisteminin özelliklerini ve Osmanlı Devleti’ne etkilerini değerlendirebilme Bireysel TIMAR SİSTEMİ Tımar, devlet görevlilerine hizmetleri karşılığında, belli bir bölgenin vergi toplama yetkisinin devredilmesi anlamına gelmektedir. Geçimlik anlamına gelen dirlik terimi, tımar ile eşanlam- lı olarak kullanılmaktadır. Tımar yoluyla kâtipler, dinî görevliler, kadı- lar vb. sivil görevlilere maaşları karşılığında gelir tahsisleri yapılması- na rağmen, genel uygulamada, asıl amacın seferler için asker besle- mek olduğu söylenebilir. Tımar sistemi, yalnızca askerî ihtiyaçları dü- zenlemekle kalmamış, eyalet idaresinin yanı sıra devletin ekonomik, sosyal ve zirai politikalarını da büyük ölçüde şekillen- dirmiştir. Tımarlı sipahiler, tasarruf etmekte oldukları tımarın geliri düzeyinde ve belirlenen kurallar dâhilinde seferlere ka- tılmak mecburiyetindeydiler. Sefer mevsimi başladığında -bu genelde mart veya nisan aylarıdır- çeribaşları bir zeamette- ki sipahileri toplayarak subaşına katılmakta, subaşılar da bir araya gelerek sancak beyinin etrafında toplanmaktadır. Bey- lerbeyi de sancaklardan toplanan sipahi birliklerini bir araya getirerek padişahın ordusuna katılmak üzere sefere katılırdı. Seferler sırasında sipahilerin onda biri, bulundukları bölgenin korunması, asayişin sağlanması ve günlük işlerin görülmesi amacıyla geride bırakılırdı. Böylece üretimde devamlılık sağlanırdı. Aşağıdaki soruları verilen bilgiler doğrultusunda cevaplayınız. 1. Tımar sistemi ile Osmanlı Devleti hangi alanlardaki eksiklerini kapatmak istemiştir? .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. 2. Tımarlı sipahiler ile yeniçeriler arasındaki farklar nelerdir? .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. 6 2 10. SINIF KAZANIM TESTİ TEST LY10TARKA22-008 Osmanlı Merkez Ordusu ve Osmanlı Toplum Yapısı 8 1. Askerî sınıf Görevi 4. Osmanlı Devleti’nde savaşlardan sonra ele geçirilen ga- Yeniçeri nimetlerin büyük bir kısmı savaşa katılan asker ve komu- Humbaracı Sarayın ve İstanbul’un güvenliği- tanlara dağıtılmıştır. Akıncı ni sağlayan merkez ordusudur. Bu uygulama ile; Bostancı Humbara adı verilen el bomba- larını yapan ve kullanan sınıftır. I. orduya katılımları artırma, Deliler II. yeni askerî birimler oluşturma, Savaş zamanında düşmanı oya- III. toprakların boş kalmasını önleme lama ve ordu güzergâhının gü- venliğini sağlayan sınıftır. amaçlarından hangilerine ulaşılmak istenmiştir? Savaş esnasında hazine ve ordu- A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III nun ağırlıklarını koruyan askerî birliklerdir. D) I ve II E) I, II ve III Hafif süvari birlikler olup ordunun keşif hizmetini yürütmüşlerdir. Bu eşleştirmelerden kaç tanesi yanlıştır? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 2. Tımarlı sipahilerin topladıkları vergilerin bir kısmı ile 5. Baron Vratislav “Orada binlerce insan bulunmasına rağ- beslemek zorunda oldukları atlı askerler aşağıdaki- men ne bir konuşma ne bir fısıltı ve ne de oraya buraya lerden hangisidir? gidip gelme gibi bir kıpırdanış vardı. Savaş alanlarında bu denli sert ve haşin olan yeniçerilerin, burada komu- A) Ulufeci B) Akıncı C) Cebelü tanlarına karşı, çocukların hocalarına karşı gösterdikleri saygıdan daha büyük ve derin bir saygı gösterdikleri gö- D) Cebeci E) Yeniçeri rülüyordu. Sanki mermerden birer heykel gibiydiler.’’ de- miştir. Baron Vratislav’ın ifadelerine göre yeniçerilerle ilgili aşağıdakilerden hangisi söylenemez? A) Düzensiz B) İtaatkâr C) Cesur 3. Üç ayda bir ulufe adı verilen maaş alan Yeniçeri Ocağı D) Disiplinli E) Tertipli I. Murat Dönemi’nde kurulduğunda sayıları 1000 kişiy- di. II. Murat Dönemi’nde sayıları 3-4 bine, Fatih Döne- 6. Osmanlı Devleti’nde hem askerlik hizmeti hem de me- mi’nde 8-12 bine, Kanuni Dönem’inde 12-14 bine ve III. mur statüsünde bulunanlar askerî sınıfı oluştururdu. Mehmet Dönemi’nde ise 45 bine çıkmıştır. Buna göre aşağıdakilerden hangisi askerî sınıfa men- Buna göre; sup değildir? I. askerî gücün zamanla arttığı, II. hazine giderlerinin fazlalaştığı, III. askerliğin vatani görev kapsamına alındığı yargılarından hangilerine ulaşılabilir? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) Sancakbeyi B) Hattat C) Kadı D) II ve III E) I, II ve III D) Subaşı E) Müderris TARİH KONU ANLATIM FÖYÜ 63 T E S T DEVLETLEŞME SÜRECİNDE SAVAŞÇILAR VE ASKERLER 8 Osmanlı Merkez Ordusu ve Osmanlı Toplum Yapısı 7. Osmanlı ordusunu oluşturan gruplarla ilgili olarak 10. Seyfiye teşkilatı; aşağıdakilerden hangisi yanlıştır? I. güvenlik, Sınıf Özelliği Bağlı olduğu II. diplomasi, teşkilat III. askerlik A) Cebeci Piyade konularından hangilerinde yetki sahibidir? B) Akıncılar Süvari Kapıkulu Ocağı C) Topçu Ocağı Piyade Eyalet Askerî A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) Garipler Süvari Kapıkulu Ocağı E) Lağımcılar Piyade Eyalet Askerî D) II ve III E) I, II ve III Kapıkulu Ocağı 8. I. Mehmet Dönemi’nde başlatılan devşirme sistemi; 3-5 11. I. Durum: Tımar sisteminde köylü, kendisine tahsis edilen yılda bir yapılması, evlilerin ve tek çocukların alınmama- toprağı işlemek ve vergisini sipahiye ödemekle yükümlü- sı, aileden rıza alınması, bedensel bir kusurunun bulun- dür. Köylü, keyfî olarak tarlasını boş bırakamaz; çiftini, çu- maması gibi kurallar çerçevesinde işlemekteydi. buğunu terk edip bir başka memlekete gidemezdi. Buna göre devşirme sistemiyle ilgili, II. Durum: Tımarlı sipahi, reayadan kanunnamelerde be- lirtilen oranlardan fazla vergi talep edemezdi. Ayrıca ürün I. Sistematik şekilde uygulanmıştır. olarak ödemesi gereken vergiyi nakit olarak alamaz ve- II. Çok yönlü düşünülerek oluşturulmuştur. ya ürünü daha uzak pazarlara götürmesini köylüden is- III. Ulusal ordu kurma süreci hızlanmıştır. teyemezdi. Bu sistemin denetlenmesi kadıya aitti. yargılarından hangilerine ulaşılamaz? Bu iki durum birlikte değerlendirildiğinde, A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II I. Tımarlı sipahilerin, toprak ve köylü üzerindeki yetki- leri hukuk çerçevesine alınmıştır. D) I ve III E) II ve III II. Devletin sosyo-ekonomik, üretim ve askerî yapısının bozulmasının önüne geçilmek istenmiştir. III. Hizmet kalitesinin artırılması için köylülere sınırlı hak- lar verilmiştir. yargılarından hangilerine ulaşılabilir? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III 9. Osmanlı ordusunda başarı sağlayan bir yeniçeri kendi bir- D) II ve III E) I, II ve III liği içinde yükselebilir, süvari birliğine geçebilir ya da tımar elde edip tımarlı sipahi olarak cebelü yetiştirebilirdi. 12. Osmanlı yönetiminde seyfiye, ilmiye ve kalemiye teşki- latları padişahın yetkilendirmesiyle onun yürütme yetki- Buna göre, sini kullanıyordu. I. Yeniçeriler yönetim kadrosunda yer alabilmektedir. Aşağıdaki devlet görevlileri bulundukları teşkilatlara II. Ordu sınıfları arasındaki geçişte liyakat önemsenmiştir. göre ikişerli gruplandırıldığında hangisi dışarıda kalır? III. Yeniçeriler orduda sınıflararası geçiş yapabilmektedir. yargılarından hangilerine ulaşılabilir? A) Yalnız I B) Yalnız III C) I ve II A) Kadı B) Nişancı C) Kaptanıderya E) Müderris D) I ve III E) I, II ve III D) Sadrazam 1-A 2-C 3-B 4-A 5-A 6-B 7-D 8-B 9-E 10-C 11-B 12-B 6 4 10. SINIF DOĞRU YANLIŞ 1. DÖNEM DEĞERLENDİRMESİ 09F Ö Y TEST Genel Tekrar 9 LY10TARKA22-009 1. Anadolu Selçuklu Sultanı II. Kılıç Arslan, hayatının son 4. Türkiye Selçukluları ve Venedikliler arasında yapılan tica- yıllarında ülkesini on bir oğlu arasında paylaştırmıştır. rette Bizans ve Venedik paralarının ve ölçü birimlerinin kullanıldığı görülmektedir. Bu durumun aşağıdakilerden hangisinin bir göster- gesi olduğu savunulabilir? Bu durumla ilgili olarak aşağıdakilerden hangisinin söylenmesi doğru olur? A) Atabeylerce meliklerin eğitildiğinin B) Yönetme yetkisinin Tanrı tarafından verildiğinin A) Akdeniz limanlarının önem kaybettiği C) Ülke içerisinde siyasi birlikteliğin sağlandığının D) Merkeziyetçi devlet yapısının korunduğunun B) Anadolu ile İtalya arasında ortak para birimine geçil- E) Devletin hanedanın ortak malı olduğunun diği 2. Danişmentoğlu Gümüştekin Ahmet tarafından Sivas mer- C) Selçukluların henüz kendi paralarını bastırmamış ol- kez olmak üzere kurulan Danişmentliler; Bizanslılar, Haç- duğu lılar ve Ermenilere karşı mücadele etmişlerdir. Tokat’ta in- şa ettikleri Yağıbasan Medresesi’nde birçok ilim insanı- D) Anadolu’da siyasi birliğin sağlanamadığı nın yetişmesine katkıda bulunmuşlardır. Bu medrese ay- nı zamanda Anadolu’da inşa edilen ilk medrese olma E) Venedik ile ittifak kurulduğu özelliğine de sahiptir. Kayseri’de Ulu Cami ve Amasya’da Hilafet Gazi Kümbeti günümüze ulaşan diğer önemli mi- 5. Türkiye Selçuklularında devletin başında Selçuklu aile- mari eserleridir. sinden gelen bir “sultan” bulunurdu. Sultan unvanı ya- nında hükümdarlar “Keyhüsrev, Keykavus, Keykubat” gi- Buna göre Danişmentliler ile ilgili, bi unvanlar da kullanırlardı. I. Anadolu’yu dış saldırılara karşı korumuşlardır. Bu bilgiler dikkate alındığında Türkiye Selçukluları ile II. Anadolu’nun İslamlaşma sürecini başlatmışlardır. ilgili aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılabilir? III. Anadolu’da bilimi ve sanatı geliştirmişlerdir. A) İran kültürünün etkisinde kalmışlardır. yargılarından hangilerine ulaşılamaz? B) İlk Türk devletlerine ait gelenekleri devam ettirmişlerdir. C) Arapça unvanları kullanmayı terk etmişlerdir. D) Anadolu′nun eski kültürlerinden etkilenmişlerdir. E) Grek kültürüne uygun unvanlar kullanmışlardır. A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III 6. Urfa, Antakya ve Kudüs Haçlılar 1. I. Haçlı Seferi tarafından ele geçirilmiştir. 3. Anadolu Selçuklularında divan-ı saltanata bağlı ola- 2. II. Haçlı Seferi İznik elden çıkınca Konya başkent rak çalışan divanlardan biri olan divan-ı arzın görevi yapılmıştır. aşağıdakilerden hangisidir? Kudüs’ü kurtarmak için yola çıkan A) Devletin mali işleriyle ilgilenmek 3. III. Haçlı Seferi Haçlılar İstanbul’u yağmalayıp ge- B) Hukuk ve askerlik dışında devlete dair tüm işleri tef- ri dönmüştür. tiş etmek 4. IV. Haçlı Seferi İstanbul’da Latin krallığı kurulmuş- C) Ülke topraklarının kayıtlarını tutarak has ve iktalara tur. ait kararları düzenlemek Haçlı Seferlerinin ve sonuçlarının verildiği yukarıda- D) Devletin iç ve dış yazışmalarını yapmak ki tabloda kaç numaralı alanlardaki bilgiler doğrudur? E) Ordunun ihtiyacını karşılamak A) 1 ve 2 B) 1 ve 4 C) 2 ve 3 D) 2 ve 4 E) 3 ve 4 TARİH KONU ANLATIM FÖYÜ 65 TEST 1. DÖNEM DEĞERLENDİRMESİ 9 Genel Tekrar 7. Mengücekoğlu Ahmet ve eşi Melike Turan tarafından 9. Artuklular Dönemi’nde yaşamış olan 1228-1229 yılları arasında yaptırılan Divriği, Ulu Cami ve Darüşşifası UNESCO Dünya Miras Listesi’nde yer almak- El-Cezeri yapmış olduğu çalışmalar- tadır. Birbirinden farklı eşsiz süslemelerden oluşan yapı iki kubbeli türbe, cami ve camiye bitişik olan hastaneden la; haberleşme, kontrol, denge kur- oluşmaktadır. ma ve ayarlama ilminin kurucusu ka- Bu bilgilerden hareketle; bul edilmiştir. El-Cezeri, dişli çarklar- I. beylikler döneminde kalıcı mimari eserlerin inşa edil- diği, la çalışan makineler, güneş, su ve fil- II. Anadolu’da mabet mimarisinin Türkler tarafından baş- El-Cezeri’nin tasarımı li saati, kendiliğinden akıp kesilen su latıldığı, olan filli saat fıskiyesi, mekanik müzik aletleri ve şifreli kilitler yapmıştır. Hatta onun, si- III. bazı Türk eserlerinin uluslararası bir nitelik kazandığı ber tekniğinin ve bilgisayarın ilk adımlarını attığı ve ilk robotu yorumlarından hangileri yapılabilir? yapıp çalıştırdığı kabul edilmektedir. A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III Bu bilgilere göre, D) II ve III E) I, II ve III I. Artuklu ülkesinde canlı ve gelişmiş bir kültürel hayat mevcuttur. II. Anadolu’da bilim ve teknik konusunda önemli çalış- malar yapılmıştır. III. El Cezeri’nin yapmış olduğu icatlar Batı dünyasında etkili olmuştur. yargılarından hangilerine ulaşılabilir? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 8. Anadolu’da Türk destanları zincirinin birinci halkası Battal Gazi Destanı ikinci halkası ise Danişment Gazi Destanı’dır. Battal Gazi ve arkadaş- larının şehit olmasıyla lidersiz kalan Malatya ileri gelenleri Battal Gazi’nin Danişment Gazi soyundan gelen Danişment Gazi’ye (Ö.1085/Temsilî resim) müracaat etmişlerdir. Anadolu’nun bir kısmına yeniden hâkim olan Hristiyanlara karşı mücadele- 10. Oğuzların Kınık Boyu’ndan olan Süleyman Şah’ın 1077 yı- lında İznik merkezli Türkiye Selçuklu Devleti’ni kurmasın- ye giren Danişment Gazi, bu toprakların bir kısmını alarak dan sonra Anadolu’ya yönelik Oğuz göçleri hızlanmıştır. Müslüman Türklere vatan yapmıştır. Göçlerin hızlanmasında aşağıdaki durumlardan han- gisinin etkili olduğu söylenemez? Buna göre Danişment Gazi ile ilgili, A) Bizans’ın Anadolu’daki üstünlüğünü kaybetmesi I. Anadolu’yu yurt tutma çabalarına katkıda bulunmuştur. II. Gaza ve cihat anlayışına göre hareket etmiştir. B) Selçuklu hükümdarlarının göçleri teşvik etmesi III. Kahramanlıkları sözlü kültüre konu olmuştur. yargılarından hangilerine ulaşılabilir? C) Anadolu’nun Türkleştirilmesinin Selçuklularca bir dev- let politikasına dönüştürülmesi A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) Türklerin Anadolu’yu yurt edinmeye başlaması D) II ve III E) I, II ve III E) Cengiz Han’ın Türk boyları üzerindeki baskısını art- tırması 1-E 2-B 3-E 4-C 5-A 6-B 7-C 8-E 9-B 10-E 6 6 10. SINIF DOĞRU YANLIŞ 1. DÖNEM DEĞERLENDİRMESİ TEST LY10TARKA22-010 Genel Tekrar 10 1. 1078’de Süleyman Şah, Bizans İmparatoru VII. Mihail ile 4. “Adım adım Türklerin Anadolu Hakimiyeti’’ konusu ile il- Bizans tahtını eline geçirmek üzere isyan eden General gili bir makale hazırlayan Alev makalesinde şu alt başlık- Nikiforos Botaneiates’e karşı askerî yardım anlaşması lara yer vermiştir: yapmıştır. Fakat Süleyman Şah ordusu İznik ile Kütahya arasında general ile karşılaşınca asi generalin sağladığı 1. Malazgirt Savaşı ve İlk Türk Beylikleri daha uygun şartlar nedeniyle taraf değiştirip generale as- 2. Türkiye Selçuklu Devleti keri yardım sağlamış ve onun III. Nikiforos ismi ile Bizans 3. Deniz Kavimleri Hareketi İmparatoru olmasına önayak olmuştur. 4. İkinci Beylikler Dönemi 5. Osmanlı Devleti Buna göre aşağıdaki yargılardan hangisine ulaşılamaz? 6. Türkiye Cumhuriyeti A) Bizans ülkesinde taht kavgaları yaşanmıştır. Buna göre Alev hazırlamış olduğu makalenin hangi B) Selçuklular komşu ülkelerin iç işlerine karışmıştır. sıralamasında yanlışlık yapmıştır? C) Bizans İmparatorluğu, Türkiye Selçuklularının ege- A) 2 B) 3 C) 4 D) 5 E) 6 menliği altına girmiştir. D) Selçuklular kendi bölgelerinde etkin bir güç hâline 5. Türkiye Selçukluları ve beylikler döneminde Anadolu’da çok sayıda imarethane, medrese, darüşşifa, han, hamam, gelmiştir. kervansaray, köprü ve bedesten inşa edilmiştir. E) Selçuklular çıkarlarını korumaya yönelik siyaset izle- Bu durumun aşağıdakilerden hangisine ortam hazır- mişlerdir. ladığı savunulabilir? 2. Orta Çağ’ın en büyük siyasi ve askerî olaylarından biri A) Rum ve Ermenilerin İslamlaşma sürecine girmesine Haçlı Seferleridir. B) Fetihlerde devamlılığın sağlanmasına C) Anadolu’nun Türk yurdu hâline gelmesine Bu seferlerin başlamasında aşağıdakilerden hangisi- D) Anadolu’da siyasi birlikteliğin kurulmasına nin etkili olduğu söylenemez? E) Ulus devlet anlayışının ortaya çıkmasına A) Hristiyanlarca kutsal sayılan yerlerin Müslümanlardan 6. a. İç ve dış yazışmalara ba- alınmak istenmesi I. Divan-ı İstifa kan divandır. II. Divan-ı Tuğra B) Akdeniz, Anadolu, Suriye ve Filistin gibi bölgelerden III. Divan-ı İşraf b. Ordu ile ilgili işlere bakan Türklerin uzaklaştırılmak istenmesi IV. Divan-ı Arz divandır. V. Divan-ı Mezalim C) Toprak sahibi olmayan soyluların toprak ve makam c. Sultanın başkanlığında sahibi olma isteği toplanan yargı divanıdır. D) Harun Reşit’in Kudüs’ü ziyaret etmeleri için Hristiyan- d. Mali işlerle ilgilenen di- lara izin vermemesi vandır. E) Ortodoks dünyasının kontrol altına alınmak istenmesi e. İdari ve mali denetimi ya- pan divandır. 3. Türk tarihinde donanma kurarak denizcilik faaliyet- Türkiye Selçuklu Devleti’ndeki divanlar ve görevleri leri yürüten ilk siyasal güç olan Çaka Beyliği’ne aşa- ile ilgili yapılan eşleştirmeler hangi seçenekte doğru ğıdaki devletlerden hangisi son vermiştir? verilmiştir? A) Türkiye Selçukluları B) Büyük Selçuklular A) 1d, 2a, 3e, 4b, 5c B)1a, 2d, 3c, 4e, 5b C) Bizans İmparatorluğu D) Memlûk Devleti C)1d,2e,3a,4b,5c D)1a, 2b, 3c, 4e, 5d E) Venedik Krallığı E) 1b, 2d, 3e, 4c, 5a TARİH KONU ANLATIM FÖYÜ 67 TEST 1. DÖNEM DEĞERLENDİRMESİ 10 Genel Tekrar 7. Türkiye Selçuklu Devleti batıda Bizans aleyhine sınırlarını 10. Osmanlı Devleti’nde şehzadeler sancaklara gönderilerek genişletirken doğuda Halep, Adana, Tarsus ve Antakya devlet yönetiminde tecrübe sahibi olmaları sağlanıyordu. gibi Büyük Selçuklu Devleti’nin hâkimiyetinde olan bölge- leri ele geçirmiştir. Osmanlı Devleti’nde sancakbeyi görevini yaptıktan sonra tahta çıkan ilk padişah aşağıdakilerden hangi- Bu durum aşağıdakilerden hangisine kanıt olarak gös- sidir? terilebilir? A) Osman Gazi B) Orhan Bey C) I. Murat A) Anadolu egemenliğinin hedeflendiğine B) İslam dünyasındaki birlikteliğin kurulmaya çalışıldığına D) I. Bayezit E) I. Mehmet C) Büyük Selçuklu Devleti’nin parçalanmak istendiğine D) Haçlılara karşı güçlü bir savunma hattının kurulduğuna E) Çok uluslu güçlerle ittifakların yapıldığına 8. Osmanlı Devleti Kuruluş Dönemi’nde aşağıdaki şe- 11. Orhan Bey, Bursa’nın İstanbul’la irtibatını hirlerden hangisinde herhangi bir mimari eser inşa etmemiştir? kesmek için 1321’de Mudanya’yı fethetmiş- tir. Çevreden yardım alamadığı için zor du- A) Edirne B) Manisa C) İstanbul rumda kalan Bursa tekfuru, şehirden ayrıl- Bursa’nın mak isteyenlerin canlarına ve mallarına do- D) Trabzon E) Bursa Fethi kunulmaması şartıyla şehri teslim edeceğini bildirmiştir. Böylece Bursa, 6 Nisan 1326’da Orhan Bey tarafından fethedilmiştir. Fetihten sonra evini terk etmeyen ve şehirde kalan Hristiyanlara adaletle davranılmıştır. Palekanon Savaşı sonrası Bizans’tan yar- dım alma ümidi kalmayan İznik tekfuru, ar- 9. Osmanlı Devleti’nin kuruluş sürecinin konu edildiği derste tık kuşatmadan kurtulmanın mümkün olma- Hüseyin Öğretmen, öğrencilerine aşağıdaki bilgileri verir: İznik’in dığını anlamış ve şehrin kapıları Türklere ` İsmi ilk defa Bizanslı Tarihçi Pachymeres’in Relations Fethi açılmıştır. Şehrin teslim olmasından sonra Historiques (Bizanslı Gözüyle Türkler) adlı eserinde isteyenlerin şehirden ayrılmasına izin veril- geçmiştir. miş kalanların ise cizye vergisi ödemeleri ` Koyunhisar Savaşı’nda Bizans’ı mağlup etmiştir. şartıyla dinî inançlarına, örf, âdet, gelenek ` Karacahisar’ın fethinden sonra Dursun Fakih’i ilk Os- manlı kadısı olarak tayin etmiştir. ve göreneklerine karışılmamıştır. ` İlk Osmanlı parasını bastırmıştır. Gayrimüslimlere uygulanan bu politikaların aşağıda- kilerden hangisini kolaylaştırdığı söylenebilir? Hüseyin Öğretmen’in, hakkında bilgi verdiği Osman- lı padişahı aşağıdakilerden hangisidir? A) Fetihlerde kalıcılığın sağlanmasını B) Federatif yönetim modelinin güçlenmesini A) Osman Bey B) Orhan Bey C) I. Murat C) Taht kavgalarının önlenmesini D) Sınırların kan dökmeden genişletilmesini D) II. Murat E) I. Bayezit E) Türk birliğinin sağlanmasını 1-C 2-D 3-A 4-B 5-C 6-A 7-A 8-D 9-A 10-C 11-A 6 8 10. SINIF DOĞRU YANLIŞ 1. DÖNEM DEĞERLENDİRMESİ TEST LY10TARKA22-011 Genel Tekrar 11 1. 3. Osmanlı Devleti’nin ilk dönemlerinde fetihlerde yararlılık İskân Siyaseti gösteren Abdal Musa, Abdal Murad, Geyikli Baba, Ala- Osmanlı Devleti’nin Rumeli’de fethettiği toprak- ca Hırkalı, Selahaddin Buhari ve Karaca Ahmed gibi der- lara Anadolu’dan getirdiği Türk ailelerini yerleştir- vişlere topraklar verilmiştir. Dervişler, Balkanlarda kurmuş mesidir. İskân politikası ilk defa Orhan Bey zama- oldukları zaviye ve tekkeler aracılığı ile gayrimüslim hal- nında Rumeli’ye geçilmesiyle uygulanmaya baş- kı etkileyerek bölgeyi psikolojik olarak Osmanlı fetihleri- lanmıştır. Osmanlı Beyliği; kuruluşundan itibaren ne hazır hâle getirmişlerdir. Şeyh ve dervişler hoşgörülü özenle takip ettiği iskân politikası ve güçlü askerî tutumlarıyla bölge halkını İslamiyet’e meylettirmiştir. Der- yapısı sayesinde fethedilen bölgelerde kalıcılığı vişler aynı zamanda Anadolu’dan gelen nüfus kitlelerinin sağlamayı başarmıştır. Balkanlara yerleşmesini de organize etmişlerdir. Aşağıdakilerden hangisi iskân politikasının sonuçla- Buna göre derviş ve abdalların; rından biri değildir? I. İslamlaştırma, A) Fethedilen bölgelerin Türkleşmesi ve İslamlaşması II. iskân etme, sağlanmıştır. III. Türkleştirme B) Konargöçer Türkmenlerin yerleşik hayata geçmesi politikalarından hangilerinde Osmanlı Devleti’ne hiz- sağlanmıştır. met ettiği söylenebilir? C) Mezhep çatışmalarına son verilerek dinsel birliktelik A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III sağlanmıştır. D) II ve III E) I, II ve III D) Gayrimüslim halkın ayaklanma ihtimali ortadan kal- dırılmaya çalışılmıştır. 4. Yıldırım Bayezid Dönemi E) Türk-İslam kültürünün Balkanlara yayılması sağlan- ` Niğbolu Savaşı’nda haçlı orduları mağlup edile- mıştır. rek Orta Avrupa kapıları Osmanlı Devleti’ne açıl- mıştır. Bu zaferden sonra Abbasi Halifesi, Yıldı- 2. Ankara Savaşı’nın Sonuçları rım Bayezid’e “Sultan-ı İklim-i Rum” (Anadolu Sultanı) unvanını vermiştir. ` Kadı Burhaneddin ve Karesioğulları dışındaki beyliklerin yeniden kurulmasıyla Anadolu Türk si- ` 1391,1395,1396 ve 1400 yıllarında İstanbul ku- yasi birliği bozulmuştur. şatılmıştır. ` Yıldırım’ın oğulları arasında 11 yıl sürecek olan ` İstanbul Kuşatması sırasında Bizans’a denizden Fetret Devri başlamıştır. yardım gelmesini engellemek amacı ile boğazın Anadolu yakasına Güzelce Hisar inşa edilmiştir. ` Akkoyunlu Devleti güçlenerek Osmanlı Devleti’ne rakip olmuştur. ` Anadolu beyliklerinin büyük bir kısmı ortadan kal- dırılarak sınırlar Fırat Nehri’ne kadar genişletil- ` Yıldırım Bayezid ve Mustafa Çelebi esir düşmüştür. miştir. ` Balkan fetihleri durma noktasına gelmiştir. Buna göre Osmanlılar ile ilgili aşağıdakilerden han- gisi söylenemez? ` İstanbul’un alınması gecikmiştir. Bu gelişmeler aşağıdakilerden hangisini olumsuz yön- A) İslam dünyasının liderliğini üstlenmiştir. de etkilememiştir? B) Kendisine karşı kurulan ittifak blokunun başarılı ol- masına izin vermemiştir. A) Fetih siyasetini B) İskân politikasını C) Anadolu’daki etkinliğini arttırmıştır. C) Merkezî otoriteyi D) Saltanat sistemini D) Boğazlardaki geçişi kontrol altına almaya çalışmıştır. E) Türk birliğini E) Bizans İmparatorluğu üzerinde baskı kurmuştur. TARİH KONU ANLATIM FÖYÜ 69 TEST 1. DÖNEM DEĞERLENDİRMESİ 11 Genel Tekrar 5. Osmanlı kroniklerinde yer alan bilgilere göre Osman Ga- 7. Sırp Kilisesi I. Kosova Savaşı’nda Sırpların yenilgiye uğ- zi; Eskişehir’i kardeşi Gündüz Bey’e, Karacahisar’ı oğlu ramasına rağmen bu savaşı yüzyıllar boyunca zafer ola- Orhan Bey’e ve bölgenin subaşılığını kardeşinin oğlu Alp rak işlemiş ve XIX. yüzyılda ortaya çıkan Sırp milliyetçili- Gündüz’e, Yarhisar’ı Hasan Alp’e, İnegöl’ü silah arkada- ği düşüncesinin kökenlerini bu savaşa dayandırmıştır. şı Turgut Alp’e, Bilecik’in öşür vergisini ise kayınbabası Şeyh Edebali’ye bırakmıştır. Buna göre, Bu bilgilere göre; I. Birinci Kosova Savaşı Türkler ve Sırplar tarafında fark- lı yorumlanmıştır. I. Osman Gazi’nin idari düzenlemelere gittiği, II. Türkler ve Sırplar arasındaki mücadele günümüzde II. fetihlerin özendirilmeye çalışıldığı, de devam etmiştir. III. ülke topraklarına ait bir kısım gelirlerin Osman Gazi’nin III. Birinci Kosova Savaşı, Sırp millî kimliğinin oluşma- silah arkadaşları arasında paylaştırıldığı, sında önemli bir milat olarak kabul edilmiştir. IV. birbirine yakın yerlerin dirlik olarak verildiği, yargılarından hangilerine ulaşılabilir? V. dirliklerin, “Ülke hanedanın ortak malıdır.” anlayışıyla A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III dağıtıldığı D) II ve III E) I, II ve III çıkarımlarından hangisine ulaşılamaz? A) I B) II C) III D) IV E) V 8. Yıldırım Bayezid Dönemi’nde siyasi varlıklarına son veri- len Saruhan, Aydın, Menteşe, Hamit, Germiyan, Canda- roğulları ve Karamanoğulları beylikleri 1402 Ankara Savaşı’ndan sonra yeniden kurulmuştur. Bu gelişme aşağıdakilerden hangisinin göstergesidir? 6. XIII. yüzyıl sonlarında Balkanlarda Bizans İmparatorluğu, A) Osmanlı toprak bütünlüğünün bozulduğunun Sırp, Bulgar, Arnavut krallıkları, Eflâk ve Boğdan voyvo- B) Kafkaslara yönelik Türkmen göçlerinin yaşandığının dalıkları, Bosna ve Hersek Prenslikleri bulunuyordu. Si- C) Timur’un Anadolu’da siyasi birlik kurduğunun yasi rekabetin dışında yöneticilerin kendi mezheplerini D) Anadolu’da Türk nüfusunun azaldığının halka zorla kabul ettirmek istemeleri nedeniyle Ortodoks, E) Osmanlı hâkimiyet sahasının genişlediğinin Katolik ve Bogomil mezhepleri arasında da sürekli çatış- malar yaşanmıştır. Bölgede din ve inanç özgürlüğü Os- 9. Kösedağ Savaşı’ndan sonra İlhanlılara ait vergi kayıtla- manlı hâkimiyeti ile sağlanmıştır. rında Anadolu’daki bazı iller ile bazı Türkmen beylikleri- nin isimleri geçmiştir. Bu gelişmenin; Bu durum; I. Osmanlı egemenliğinin süreklilik kazanması, I. Anadolu’nun İlhanlılarca kontrol altına alınması, II. Osmanlı hâkimiyetindeki bölgelerde dinsel çatışma- II. beyliklerin İlhanlılara bağlı olması, ların sona ermesi, III. Türklerin İslam dünyasının koruyuculuğunu üstlen- III. toplumsal huzur ve barışın sağlanması, mesi IV. yeni mezheplerin ortaya çıkması, gerekçelerinden hangileri ile açıklanabilir? V. gayrimüslimlerin devlete olan bağlılığının artması, A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III sonuçlarından hangisine ortam hazırladığı söylene- D) II ve III E) I, II ve III mez? A) I B) II C) III D) IV E) V 1-C 2-D 3-B 4-A 5-E 6-D 7-C 8-A 9-B 7 0 10. SINIF DOĞRU YANLIŞ 1. DÖNEM DEĞERLENDİRMESİ TEST LY10TARKA22-012 Genel Tekrar 12 1. Osmanlılar Rumeli’ye geçtikten sonra ele geçirdikleri top- 4. Osmanlı Devleti’nin kuruluşu aşamasında Turgut Alp, Ko- raklara Anadolu’nun çeşitli yerlerinden önemli miktarda nur Alp, Saltuk Alp ve Hasan Alp gibi alplar önemli görev- Türk nüfusu nakletmiştir. Rumeli’ye geçirilen bu kitlele- ler üstlendiler. Bunlar bazen tek bazen de hep birlikte mey- rin iskânında bazı tarikatlara mensup dervişler de rol oy- dan savaşlarına, büyük bir hisarın zaptına, bazen bir ka- namıştır. lenin muhasarasına katıldılar. Bazen bir şehrin idare ve imarında görev aldılar. Alpların en önemli özelliği ise ister Buna göre aşağıdakilerden hangisi söylenemez? harp ister sulh esnasında olsun yapılacak her işten evvel mutlaka ulema mensuplarının katıldığı bir istişare meclisi A) Balkanların demografik yapısının değiştiği tertip etmeleri ve kararlarını ona göre almalarıydı. B) Yeni yerleşim alanlarının açıldığı C) Daha ileriye fetih yapma imkânının doğduğu Bu bilgilere göre Alplarla ilgili olarak; D) Hristiyan halkın asimile edildiği E) İslamiyet’in farklı bir coğrafyaya yayıldığı I. idari ve askerî görevleri üstlendikleri, 2. Niğbolu zaferinden sonra Abbasi Halifesi, Yıldırım Bayezid’e II. farklı fikirlere açık oldukları, “Anadolu’nun Sultanı” anlamına gelen “Sultan-ı İklim-i Rum” unvanını vermiştir. III. fetihlerde aktif rol oynadıkları Bu gelişmenin aşağıdakilerden hangisine neden ol- yorumlarından hangileri yapılabilir? duğu söylenebilir? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) Osmanlıların İslam dünyasındaki saygınlıklarını artır- masına D) II ve III E) I, II ve III B) Oğuzların kitleler hâlinde Müslüman olmasına 5. Tımar, devlet görevlilerine hizmetleri karşılığında belli bir C) Osmanlılara yönelik Haçlı Seferlerinin başlamasına bölgenin vergi toplama yetkisinin devredilmesi anlamına D) Memlûk ve Eyyûbîlerle siyasi ilişkilerin bozulmasına gelmektedir. Geçimlik anlamına gelen dirlik terimi, tımar E) Balkan fetihlerinin hızlanmasına ile eş anlamlı olarak kullanılmaktadır. Tımar yoluyla kâtip- ler, dinî görevliler, kadılar vb. sivil görevlilere maaşları kar- 3. Eski Türk devletlerinin kuruluşunda etkili olan Alplar, İsla- şılığında gelir tahsisleri yapılmasına rağmen, genel uygu- mi devir Türk devletlerinde Alp Gaziler olarak misyonları- lamada asıl amacın seferler için asker beslemek olduğu nı devam ettirdiler. Alp Gaziler, cihat ve gaza anlayışı ile söylenebilir. Tımar sistemi, yalnızca askerî ihtiyaçları dü- yeni vatan topraklarının fethinde önemli görevler aldılar. zenlemekle kalmamış, eyalet idaresinin yanı sıra devle- Nitekim Alp Arslan’ın yönlendirdiği alperenler Anadolu’yu tin ekonomik, sosyal ve zirai politikalarını da büyük ölçü- fethederek bir Türk ülkesi hâline getirdiler. de şekillendirmiştir. Buna göre Alplarla ilgili olarak aşağıdaki çıkarımlar- Buna göre; dan hangisine ulaşılabilir? I. taşrada merkezî otoritenin güçlü tutulması, A) Anadolu’nun fethinde önemli görevler üstlenen üc- retli askerlerdir. II. üretimde sürekliliğin sağlanması, B) Pençik sistemine bağlı olarak kurulmuşlardır. III. vergilerin düzenli olarak toplanması C) Güçlü, daimi ve disiplinli askerî birliklerdir. D) Geçmişten gelen savaşçılık özelliklerine sahiplerdir. özelliklerinden hangilerinin yukarıdaki bilgilere uygun E) İslamiyet öncesi inanç sistemi ile İslami değerlerin gelişmeler olduğu söylenebilir? birleşmesiyle ortaya çıkan savaşçılardır. A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III TARİH KONU ANLATIM FÖYÜ 71 TEST 1. DÖNEM DEĞERLENDİRMESİ 12 Genel Tekrar 6. Osman Bey’in gazileri ile yaptığı başarılı askerî faaliyet- 9. Ertuğrul Gazi’nin vefatından sonra yönetimi devralan Os- ler diğer aşiret Türkmenlerinin de onlara katılmalarını sağ- man Bey’in huzuruna gelen çevre illerin beyleri ve kethü- lamıştır. Osman Gazi, kendi safında savaşan Türkmen daları şöyle demişlerdir: “Bundan böyle Selçukilerden bi- aşiretlerine ganimetlerden pay vermiş ve ele geçirilen ze medet ve çare yoktur. Memleketin çoğu ellerinden git- topraklara yerleşme hakkı tanımıştır. Bu şekilde elde et- ti. Tatar onların üstüne galip geldi. Ayrıca merhum Sul- tikleri topraklar karşılığında aşiretler, Osman Bey’e tabi tan Alâeddin’in babanıza ve sizlere teveccühü oldu. Bu olmuş ve savaş zamanlarında atlı askerler göndermiştir uçları size ol verdi. Bu sebeple sizin han olmanız gerekir. Sizde sultan ve hanlığa liyakat var. İttifak dahi bulunsun, Bu durumun aşağıdakilerden hangisine ortam hazır- zira saltanat ya ittifakla ya istihkakla (liyakat) olur. Biz de ladığı savunulamaz? sizlere gereği gibi muti ve tabi oluruz. Ta kim bu taraflar- A) Osmanlı Beyliği’nin askerî yapısının güçlenmesine da gönül hoşluğu ile gaza edelim.” B) Gaza ve cihat anlayışının ortaya çıkmasına Buna göre, I. Selçuklu ülkesinde otorite boşluğu ortaya çıkmıştır. C) Osmanlıların harcama yapmadan askerî unsurlara sa- II. Osman Bey, çevre illerin beyleri arasında saygın bir hip olmasına konuma sahiptir. D) Sınırların genişlemesine III. Anadolu’da siyasi üstünlük Kayı boyuna geçmiştir. E) Fethedilen yerlerin Türkleşmesine yargılarından hangilerine ulaşılabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) II ve III 7. Aşağıdaki askerî sınıflardan hangisi merkez ordusun- da yer almıştır? A) Akıncılar B) Tımarlı sipahiler C) Müsellemler D) Cebeciler E) Azaplar 8. Gabor Agoston: “Osmanlı fetih ve hâkimiyet yöntemleri- 10. � Osmanlı Devleti’ne katılan ilk beylik nin gücü, Osmanlıların değişen jeopolitik koşullar karşı- ---- sında stratejilerini hızlı şekilde yenilemeleri ve yeni şart- � Osmanlı Devleti’ni en çok uğraştıran beylik lara uygun hâle getirmelerinde yatmaktadır.” demiştir. ---- � Osmanlı Devleti’ne vasiyet yoluyla katılan beylik Buna göre Osmanlı Devleti ile ilgili; ---- I. askerî alanda kendini yenileyen dinamiklere sahip ol- � Topraklarını Osmanlı Devleti’ne satan beylik ---- duğu, Verilen özellikler ile aşağıdaki beylikler eşleştirildiğin- II. geleneksel değerleri önemsemediği, III. dönemin şartlarına göre pozisyon aldığı de hangisi dışta kalır? yorumlarından hangileri yapılabilir? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III A) Germiyanoğulları B) Karesioğulları C) Candaroğulları D) Karamanoğulları E) Hamitoğulları 1-D 2-A 3-C 4-E 5-E 6-B 7-D 8-C 9-D 10-C 7 2 10. SINIF DOĞRU YANLIŞ 1. DÖNEM DEĞERLENDİRMESİ 10 13F Ö Y TEST Genel Tekrar (Yeni Nesil Sorular) LY10TARKA22-013 1. 2. Aşağıdaki tabloda ilk Türk beylikleri ile ilgili bilgilere yer verilmiştir. No Beylik Özellik Beylikler arasında en güçlü ola- I. Danişmentliler nıdır. Bir dönem Türkiye Selçuk- luları bu beyliğe bağlı hareket et- miştir. Malazgirt Savaşı’ndan sonra II. Saltuklular Anadolu’da kurulan İlk Türk bey- liğidir. Malazgirt Savaşı’ndan Önce Anadolu Peçeneklerle ittifak kurarak III. Çaka Beyliği İstanbul’u kuşatmışlardır. Türk tarihinde donanma kuran ilk bey- liktir. Saltuklular Urfa’yı Haçlılardan geri alarak II. Mengücekliler Sökmenliler IV. Mengücekliler Haçlı Seferinin başlamasına ne- Danişmentliler Dilmaçoğulları Çakabeyliği den olmuşlardır. Tanrıvermişoğulları Çubukoğulları İnaloğulları Sibernetik biliminin öncüsü El İnançoğulları Artuklular V. Artuklular Cezeri bu dönemde yaşamıştır. En uzun süre varlığını koruyan beyliktir. Malazgirt Savaşı’ndan Sonra Anadolu Buna göre tabloda kaç numaralı alanda yanlışlık ya- pılmıştır Yukarıdaki haritalarda Malazgirt Savaşı’ndan önce ve sonra Anadolu coğrafyasında oluşan siyasi yapılar veril- A) I B) II C) III D) IV E) V miştir. 3. 1 Buna göre; Bizanslılar I. Türk kültürünün Anadolu’da yayıldığı, II. Bizans’ın hâkimiyet sahasının daraldığı, 5 İlk Türk 2 III. Anadolu’daki siyasi gücün değiştiği, Ruslar Beyliklerinin Ermeniler IV. Anadolu Türk birliğinin sağlandığı Mücadele Ettiği V. Anadolu’nun demografik yapısının değiştiği Topluluklar çıkarımlarından hangisine ulaşılamaz? Haçlıla4r G3ürcüler A) I B) II C) III D) IV E) V Yukarıdaki diyagramın doğru olabilmesi için kaç nu- maralı alan çıkartılmalıdır? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 TARİH KONU ANLATIM FÖYÜ 73 TEST 1. DÖNEM DEĞERLENDİRMESİ 13 Genel Tekrar (Yeni Nesil Sorular) 4. Aşağıdaki infografikte İlk Türk Beyliklerine ait özellikler 6. Haçlı Kroniği verilmiştir. Rumların zulmünden kaçan üç bin 1. Kuzeyde Gürcüler, batıda Bizans olmak Haçlı, Müslüman oldu. Ah merha- üzere zaman zaman Haçlılar, güneyde ise Eyyubiler ile mücadele etmişlerdir. met, sen hıyanetten de daha zalim- sin! Çünkü Türkler Hristiyanlara yar- 2. Anadolu’nun Türkleşmesini ve Haçlı Askerleri dım edip şefkat göstererek dinleri- İslamlaşmasını sağlamışlardır. ni satın alıyor, bununla beraber as- 3. İç işlerinde serbest dış işlerinde Büyük Selçuklu la onları din değiştirmeye zorlamıyorlardı. Devleti'ne bağlıdırlar. İlk Turk Buna göre aşağıdakilerden hangisi söylenemez? Beyliklerinin A) Türklerin hoşgörülü politika izlediği Genel B) Türklerin insani değerlere önem verdiği Özellikleri C) Bazı Haçlıların Türklerin izlemiş olduğu siyasetten ra- 4. Genellikle kurucularının hatsız olduğu adlarıyla anılmışlardır. D) İslam dinine inananların sayısının arttığı E) Anadolu’da din birliğinin sağlanmaya çalışıldığı 5. Kuruluşlarında iskân siyaseti etkili olmuştur. Buna göre infografikte kaç numaralı alanda yanlışlık yapılmıştır? A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 5. Beylik Önemli Mimari Eserleri 7. Anadolu Akınlarını ve Fetihleri Kolaylaştıran Etkenler Tokat Yağıbasan Medresesi, ? Danişmentliler Kayseri’de Ulu Cami, Amasya’da Hi- ? ? ? lafet Gazi Kümbeti Saltuklular Kale Cami, Tepsi Minare, Ulu Cami, Üç Kümbetler, Mama Hatun Kümbeti Mengücekliler Divriği Ulu Cami, Sitte Melik Kümbeti Artuklular Diyarbakır Ulu Cami, Mardin’de Zinci- Aşağıdakilerden hangisi Anadolu akınlarını ve fetih- riye ve Mesudiye medreseleri, Ulu Ca- leri kolaylaştıran etkenler ile ilgili hazırlanacak olan mi, Babüsur Camisi ve Batman Çayı tabloya eklenemez? üzerindeki Malabadi Köprüsü A) Bizans’ın yönetimde katı bir merkeziyetçi anlayışa sa- Bu bilgilere bakıldığında ilk Türk beylikleri ile ilgili, hip olması I. Bölgelerini bayındır hâle getirmişlerdir. B) Anadolu’daki farklı etnik gruplar üzerinde Bizans’ın II. Anadolu’nun İslamlaşmasında katkıda bulunmuşlardır. otorite kuramaması III. Anadolu’daki otorite boşluğundan faydalanmışlardır. yargılarından hangilerine ulaşılabilir? C) Selçukluların ele geçirdikleri bölgelerde adaletli ve hoşgörülü yönetim anlayışı sergilemesi A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) Bizans halkının Türkleri kurtarıcı olarak görmesi D) II ve III E) I, II ve III E) Önemli geçit ve yolların Selçukluların eline geçmesi 1-D 2-D 3-E 4-E 5-B 6-E 7-A 7 4 10. SINIF DOĞRU YANLIŞ 1. DÖNEM DEĞERLENDİRMESİ TEST LY10TARKA22-014 Genel Tekrar (Yeni Nesil Sorular) 14 1. 2. Türkiye Selçuklu Hükümdarları 1 1. Kutalmışoğlu Süleyman Şah Güçlü bir merkezi- 2. I. Kılıç Arslan 3. II. Kılıç Arslan yetçi yönetim 4. I. Mesud anlayışının 5. I. Gıyaseddin Keyhüsrev görülmesi 6. İzzettin Keykavus 7. Alâeddin Keykubad 5 Osmanlı 2 8. II. Gıyaseddin Keyhüsrev İskân ve istimalet Devleti'nin Kısa Bizans sınırında politikalarının kurulması Sorular uygulanması I. Türkiye Selçuklu devleti hangi hükümdar tara- fından kurulmuştur? Surede Büyüme II. Suğdak Seferi hangi hükümdar döneminde ya- Sebepleri pılmıştır? III. Çaka Bey’i öldürterek bu beyliğe son veren hü- 4 3 kümdar kimdir? Anadolu’da siyasi Halifeliğin dinî IV. Miryokefalon Savaşı hangi hükümdar dönemin- gücünü etkili de yapılmıştır? birliğin bulunmaması kullanması Yukarıdaki soruların cevapları aşağıdaki seçenekle- rin hangisinde doğru olarak verilmiştir? Yukarıdaki diyagramda kaç numaralı alanda yanlışlık yapılmıştır? I II III IV A) 1 B) 2 C) 3 D) 4 E) 5 A) 8 3 7 1 B) 8 2 7 4 3. C) 7 1 2 3 D) 1 7 2 3 Bu harita incelendiğinde Osmanlı Devleti ile ilgili ola- E) 1 4 6 5 rak; I. Doğuda ve batıda askerî faaliyetlerde bulunulduğu, II. Gaza ve cihat anlayışına göre hareket edildiği, III. Batılı devletlerle diplomatik ilişkilerin kurulduğu çıkarımlarından hangilerine ulaşılabilir? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III TARİH KONU ANLATIM FÖYÜ 75 TEST 1. DÖNEM DEĞERLENDİRMESİ 14 Genel Tekrar (Yeni Nesil Sorular) 4. 6. İskan Orhan Bey: Bizans’ta yaşanan taht kavgalarında Politikasının Kantakuzen’e yardım edilerek başa geçmesi sağ- lanmıştır. Tahta geçen Kantakuzen, Orhan Gazi’den Amaçları bir kez daha yardım istemiş ve karşılık olarak da Ge- libolu’daki Çimpe Kalesi’ni Osmanlılara vermiştir. I. II. Fethedilen bölgelerin Konargöçer Türkmen- I. Murat: Edirne ve Filibe gibi stratejik bölgelerin Os- manlı Devleti’nin eline geçmesi üzerine Macar, Bul- Türkleşmesini ve lerin yerleşik hayata gar, Sırp, Eflâk ve Bosnalılardan oluşan Haçlı ordu- İslamlaşmasını geçmesini sağlamak su Sırpsındığı Savaşı’nda mağlup edilerek Meriç Nehri’nin kontrolü Osmanlı Devleti’ne geçmiştir. sağlamak IV. 1389’da yapılan I. Kosova Savaşı ile Haçlı orduları III. Fetih hareketlerinde bir kez daha mağlup edilerek Tuna Nehri’ne kadar sürekliliği sağlamak olan topraklar ele geçirilmiştir. Gayrimüslim halkın ayaklanma ihtimalini Buna göre aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? ortadan kaldırmak A) Balkan ulusları Osmanlı Devleti’ne karşı kutsal ittifak V. kurmuştur. İhracata dayalı ticari B) Orhan Bey Dönemi’nden itibaren Osmanlı toprakları gelirleri arttırmak Haçlı saldırılarına maruz kalmıştır. Yukarıdaki diyagramda kaç numaralı alanda yanlışlık C) I. Murat Dönemi’nde Balkan hâkimiyeti kesinleşmiştir. yapılmıştır? D) Osmanlı Devleti, Balkanlardaki etkinliğini zamanla ar- A) I B) II C) III D) IV E) V tırmıştır. E) Osmanlılar Alperen, şeyh ve dervişler vasıtasıyla Bal- 5. Sınıf içi etkinlik çalışmasında aşağıdaki diyalog yaşan- mıştır. kanlardaki hâkimiyet sahasını genişletmiştir. Buğlem: Haçlılarla Osmanlı Devleti arasında yapılan ilk savaştır. Fatma: Balkanlardaki Macar hâkimiyeti kırılmıştır. Gülnaz: Edirne ve Trakya’nın güvenliği sağlanmıştır. Diyalogta bahsedilen bu gelişme aşağıdakilerden han- gisidir? A) Çirmen Savaşı B) I. Kosova Savaşı C) Sırpsındığı Savaşı D) II. Kosova Savaşı E) Varna Savaşı 1-D 2-C 3-A 4-E 5-C 6-D YANLIŞ 7 6 10. SINIF DOĞRU 1. DÖNEM DEĞERLENDİRMESİ TEST Genel Tekrar (Yeni Nesil Sorular) 15 LY10TARKA22-015 1. 2. Aşağıdaki haritada Osman ve Orhan Bey dönemlerine ait sınırlar verilmiştir. 1326 Bursa’nın Fethi KARADENİZ Edirne 1345 1329 Karesi Beyliği’nin Palekanon Savaşı İstanbul alınması 1363 İzmit Bolu Edirne’nin Fethi Sakarya 1364 Sırpsındığı Savaşı 1371 Çanakkale Bursa İznik Çirmen Savaşı Balıkesir Bilecik 1389 Ankara I. Kosova Savaşı 1396 Domaniç Söğüt Niğbolu Savaşı 1402 Kütahya Ankara Savaşı 1402-1413 Fetret Devri İzmir Konya Osman Bey Dönemi Antalya Orhan Bey Dönemi AKDENİZ 0 60 km Buna göre Osmanlı Devleti ile ilgili; Yukarıdaki tarih şeridi incelendiğinde Osmanlı Devle- I. Osman Bey Dönemi’nde denizlerle bağlantının sağ- ti’yle ilgili; lanamadığı, I. toprak bütünlüğünün sağlandığı, II. Devletin sınırlarının Asya kıtası dışına taştığı, II. diplomatik ilişkilerini devam ettirdiği, III. doğulu ve batılı güçlere karşı mücadele verildiği, III. Devletin imparatorluk karakteri kazandığı, IV. Rumeli bölgesine geçildiği, V. Anadolu’da Türk birliğinin kurulmaya çalışıldığı IV. Marmara Bölgesi’ndeki hâkimiyet sahasının zaman- yorumlarından hangisi yapılamaz? la genişlediği, A) I B) II C) III D) IV E) V V. Boğazların Anadolu yakasının kontrol altına alındığı yorumlarından hangisine ulaşılamaz? A) I B) II C) III D) IV E) V 3. I. Murat Dönemi’nde ----’da kurulan ---- askerlikle ilgili te- mel eğitimin verildiği ilk yerdir. Burada eğitilen devşirmeler başta ---- olmak üzere diğer ocaklara dağıtılırdı. Eğitimler sırasında zeki ve üstün özelliklere sahip olanlar ----’na gön- derilerek devletin ihtiyaç duyduğu idari görevlerde değer- lendirilirdi. Bu anlatımın doğru olabilmesi için boş bırakılan alan- lara aşağıdakilerden hangisi getirilemez? A) Enderun B) Yeniçeri Ocağı C) Gelibolu D) Akıncı Ocağı E) Acemi Ocağı TARİH KONU ANLATIM FÖYÜ 77 TEST 1. DÖNEM DEĞERLENDİRMESİ 15 Genel Tekrar (Yeni Nesil Sorular) 4. Osmanlı Ordu Teşkilatı 6. Askerî Özellik ? sınıf ? 1. Cebeci a. El bombalarının yapımında ve kulla- Kapıkulu Ocağı nımından sorumlu sınıftır. Piyadelerini Oluşturan 2. Lağımcı b. Savaş esnasında padişahı ve padi- Ocağı şah çadırını koruyan sınıftır. Birlikler ? Humba- Ordunun kullandığı ok, yay, kılıç ve ? 3. racı c. kalkan gibi silahların bakım, onarım Ocağı ve imalatını yapan askerî sınıftır. Kapıkulu Ocağı ile ilgili çeşitli bilgiler veren Hüseyin Öğ- retmen sınıf tahtasına yukarıdaki şemayı çizerek öğrenci- 4. Silahtar- d. Savaş esnasında hazine ve ordunun lerinden bu şemayı doldurmalarını istemiştir. lar ağırlıklarını koruyan sınıftır. Buna göre aşağıdaki askerî sınıflardan hangisi tablo- Kale kuşatmalarında tüneller kazıp ya eklenirse konu ile ilgili yanlış bir bilgi verilmiş olur? 5. Garipler e. fitil döşeyerek kale surlarının çökme- sini sağlayan sınıftır. Osmanlı ordu teşkilatında yer alan askerî sınıflar ve A) Yeniçeri Ocağı B) Lağımcı Ocağı bu sınıflara ait özellikler aşağıdaki seçeneklerin han- gisinde doğru olarak eşleştirilmiştir? C) Akıncı Ocağı D) Humbaracı Ocağı E) Cebeci Ocağı A) 1c - 2e - 3a - 4b - 5d B) 1c - 2e - 3a - 4d - 5b C) 1a - 2c - 3b - 4e - 5d D) 1a - 2b - 3c - 4e - 5d E) 1b - 2d - 3a - 4c - 5e 5. 7. Tımar sisteminin faydaları nelerdir? Saltanatksoarunmca#ağını *koSruınmıraları İbrahim: Devlet hazinesinden para çıkmadan savaşa ha- zır bir ordu kurulmuştur. toBpilglaima Akıncıların yaKpeşmifa Görevleri İsmail: Vergilerin düzenli olarak toplanması sağlanmıştır. Ô! Eren: Devlet görevlilerinin maaşları ödenmiştir. C Düşmanı İshak: Tarımsal üretimde süreklilik kazanmıştır. oyalama Raşit: Vakıfların ve halkın sosyal ihtiyaçları karşılanmıştır. Akıncıların görevleri ile ilgili hazırlanan kavram hari- tasında hangi sembolle gösterilen alanda yanlışlık ya- Buna göre öğrencilerden hangisinin verdiği cevap pılmıştır? yanlıştır? A) B) # C) ! D) E) * A) İbrahim B) İsmail C) Eren D) İshak E) Raşit 1-B 2-C 3-D 4-A 5-B 6-C 7-E 7 8 10. SINIF DOĞRU YANLIŞ 1. DÖNEM DEĞERLENDİRMESİ TEST Genel Tekrar (Yeni Nesil Sorular) 16 LY10TARKA22-016 1. Kavram Tanım 3. Devletten maaş alan Devletten maaş almayan askerî birlikler Osmanlı Devleti’nde idari sisteme bağlı ola- askerî birlikler Askerî rak bugünkü manada hem askerlik hizmeti ya- sınıf pan hem de memur statüsünde bulunanların ---- Derbentçiler ---- Sakalar oluşturduğu yönetici sınıftır. ---- Akıncılar ---- Tımarlı Sipahiler Osmanlı Devleti’nde tımar sisteminin uygu- Tahrir landığı eyaletlerde yapılan sayımlara verilen isimdir. Yaptıkları hizmet karşılığında devlet görevlile- --A-- rine ve savaşlarda yararlılık gösteren askerle- re tahsis edilen arazilerdir. Geçimleri veya hizmetlerine ait masrafları kar- Tımar şılamak üzere bir kısım asker ve memura, ver- gi toplama yetkisinin devredilmesidir. --B-- Önceleri pençik daha sonra ise devşirme sis- Bu terazinin dengelenebilmesi için aşağıdakilerden temiyle oluşturulan merkez kuvvetleridir. hangisi devletten maaş alan askerî birlikler kısmına eklenemez? Bu tablonun tamamlanabilmesi için harflerle gösterilen alanlara aşağıdakilerden hangileri getirilmelidir? A) Yeniçeriler B) Ulufeciler D) Bostancılar AB C) Turnalar A) Dirlik Tımarlı sipahi E) Silahtarlar B) Tımarlı sipahi Mukataa C) Mukataa Dirlik D) Dirlik E) Kapıkulu Ocağı Kapıkulu Ocağı Mukataa 2. KARADENİZ 4. I. Herhangi bir kişi veya grubun imtiyaz kazanması ve güçlü bir sınıf hâline gelmesini engellemek MARMARA DENİZİ II. Üstün özelliklere sahip askerî ve bürokrasi sınıfı oluş- turmak 0 III. Uç beyleri ve tımarlı sipahilerin taşradaki otoritesini Osmanlı Beyliği’nin kurulup geliştiği Batı Anadolu’da- sonlandırmak ki bu bölge Antik Çağ’da aşağıdaki isimlerden han- gisi ile anılmıştır? IV. Gayrimüslimlerin devlete olan bağlılıklarını arttırmak A) Bitinya B) Frigya C) İyonya V. Hükümdar ile devlete sadakatle bağlı asker ve yöne- ticiler yetiştirmek Devşirme sisteminin uygulanmasının amaçları ara- sında numaralanmış bilgilerden hangisi yoktur? A) I B) II C) III D) IV E) V D) Paflagonya E) Kapadokya TARİH KONU ANLATIM FÖYÜ 79 TEST 1. DÖNEM DEĞERLENDİRMESİ 16 Genel Tekrar (Yeni Nesil Sorular) 5. Beylik Kurulduğu bölge 7. G U Erzurum Danışmentliler AK I NC I L AR Artuklular Mardin RU Saltuklular Erzincan Çaka Bey İzmir S İ PAH İ F P PENÇ İ K L Mengücekler Sivas CEBEC İ LER Bu beylikler ile kuruldukları bölgeler eşleştirildiğinde R aşağıdaki seçeneklerden hangisi ortaya çıkar? A) B) C) Bu bulmacada aşağıdaki tanımlardan hangisine yer verilmemiştir? D) E) A) Kapıkulu ocaklarına bağlı askerlerin üç ayda bir al- dıkları maaştır. B) Başta Yeniçeri olmak üzere ordunun kullandığı ok, yay, kılıç ve kalkan gibi silahların bakım, onarım ve imalatını yapan askerî teknik sınıftır. C) Havan topu ve humbara adı verilen el bombalarını imal eden ve kullanan sınıftır. D) Savaş esnasında hazine ve ordunun ağırlıklarını ko- ruyan askerî birliklerdir. E) Savaşlarda esir alınan Hristiyan çocuklardan beşte birinin devlet hizmetine alınmasıdır. 6. 8. Osmanlı Ordu Teşkilatı Yukarıdaki görsel incelendiğinde; Maaş Alan Askerî 1574’teki 1631’deki I. Anadolu’da siyasi birliğin sağlanamadığı, Sayı II. Türk beyliklerinin sıcak denizlere ulaşamadığı, Birlikler Sayı 3400 III. Anadolu’da İslamlaşma sürecinin kurumsallaştığı, 1805 IV. Mora Yarımadasının Bizans kontrolünde olduğu, Ulufeciler (Sağ ve Sol) 807 V. Osmanlı Beyliği’nin Anadolu siyasi hayatında boy gös- 46113 Garipler ( Sağ ve Sol) 813 terdiği 5978 çıkarımlarından hangisine ulaşılamaz? Yeniçeriler, Sekbanlar, 13599 1452 Piyadeler, Zağarcılar 591 A) I B) II C) III D) IV E) V 1-D 2-A 3-C 4-C Cebeciler 625 8 0 10. SINIF Topçular 1099 Top Arabacıları 400 Bu bilgilere bakıldığında; I. zamanla asker sayısının fazlalaştığı, II. hazine giderlerinin arttığı, III. Batılı subaylardan yardım alındığı yorumlarından hangileri yapılabilir? A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) I ve II E) I, II ve III 5-C 6-B 7-C 8-D DOĞRU YANLIŞ BEYLİKTEN DEVLETE OSMANLI MEDENİYETİ FÖY ÜNİTE Kavramlar 11 4 KAVRAMLAR TARİKAT KETHÜDA TÜRBE/KÜMBET Lonca yöneticilerinin Siyasi ve dinî alanda Yol İslami düşünce akımı yardımcısı önemli kişilerin mezarları ZAVİYE GEDİK Bakış açısı AHİLİK Tarikatlara ait sohbet ve İş yeri ruhsatı Selçuklularda esnaf ibadet TEFEKKÜR örgütü mekanı Düşünmek Kardeşlik Varlıklara inanç TASAVVUF penceresinden bakmak YİĞİTBAŞI Loncaların güvenlik Saflaşmak SOFİ-SUFİ Kötülüklerden arınmak Tarikat mensubu sorumlusu FÜTÜVVET Mürid NARH KESMEK Ahi üyesi Fiyat belirlemek Alçak gönüllü, eli açık Esnaf teşkilatı NAKLİ BİLİM Dinî bilimler LONCA Osmanlı’da esnaf birliği teşkilatı TARİH KONU ANLATIM FÖYÜ 81 4Ü N İ T E Beylikten Devlete Osmanlı Medeniyeti SUFİLER-ÂLİMLER VE ANADOLU’NUN donandı. XIII. yüzyıl başlarından itibaren ise Orta Asya’nın İSLAMLAŞMASI maruz kaldığı Moğol İstilası’nın ardından kaçan birçok Türk boyu Anadolu’ya sığındı. Bunun neticesinde Anadolu tam bir kültür merkezi hâlini aldı. Hoca Ahmet Yesevi, Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî, Hacı Bektâş-ı Veli, Ahi Evran, Yunus Emre ve Hacı Bayrâm-ı Veli gibi pek çok sûfi ve âlim bu devirde yetişmiş ve öğretileriyle halkın yaşamına ışık tut- muşlardır. Bu sûfi ve öğretileri özetle şunlardır: Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslamlaşmasında Orta Ahi Evran Asya’dan Anadolu’ya yapılan göçlerin ve Anadolu’da ku- rulan ilk beyliklerin çalışmaları oldukça etkili olmuştur. Gerçek adı Nasiruddin Mahmud El Hoy’dur. İslam ahlâk anlayışını; mesleki, ticari ve sosyal hayata yönelik öğüt- Bunların yanı sıra gönüllü halk zümrelerinin çabaları da ler vererek, güncel ilkeleri ortaya koymuştur. Ahilik teşki- yatsınamaz. Zira Anadolu abdalları, ahileri, erenleri ve latının kurucusudur. bacıları isimli gruplar bir çeşit silahsız, mücadelesiz bir şekilde insanların gönüllerini fethetmişlerdi. Henüz dev- Ahilik Teşkilatı let yokken halk bu görevi bireysel olarak üstlenmişti. Ahi Evran tarafından Türkiye Selçuklu Devleti Dönemi’nde Kayseri, Konya ve Kırşehir gibi şehirlerde başlayıp za- Büyük çoğunluğu tasavvuf ehli olan önemli simaların manla Anadolu’ya yayılan esnaf ve zanaatkâr birliklerine İslam’ı yayma geyretleri tarikat, tekke ve zaviye gibi ya- verilen isimdir. pı ve anlayışın ortaya çıkmasıyla doğrudan ilgilidir. AhileÖDrienRvGleNötlreeEevslenKraif, üSreOticRi ileUtüketici, halk ile devlet arasın- Tasavvuf: İslam’ın temel prensiplerine dayanarak nefsi ÇdaÖadZaleÜti sMağlamak, arındırma, ahlakı güzelleştirerek dinî yaşama, ruhun yü- celmesine ve kemale ermesine çalışarak Allah’a ulaşma İhtiyaca göre üretimi ayarlamak, ilmidir. Tasavvuf yolunda giden kişiye “mutasavvıf” ve- SPiyIasRayAa çıkSanEmNallaDrı nEarh etmek (fiyat belirlemek), ya “sûfi” denir. Malları kontrol ederek kaliteyi korumak, Çİş yÖerZi aÜçmMa ruhSsatEı (gNedDik Ehakkı) vermek, Tarikat: Aynı dinin içinde birtakım yorum ve uygulama Üyelerine kredi imkânları sunmak, farklılıklarına dayanan, bazı ilkelerde bir birinden ayrılan ÖÜySeleYrinMe meNsleEki eğSitimO vRermDeUktir?. Allah’a ulaşma ve onu tanıma yollarından her biridir. Mev- Kadınların ve gayrımüslimlerin üye olamadığı Ahi teşki- levi ve Bektaşi tarikatı gibi. ÇlatıÖOZsmÜanMlı Devleti’nde Lonca Teşkilatına dönüşecektir. XIII. yüzyılda tasavvuf ilmi ile yoğrulan sûfiler, gittikleri yerlerde halka manevi destek verdiler. Terk edilen, yıkı- UYARI lan yerleri yeniden imar etmeleri gibi bayındırlık çalışma- larda bulundular. Bunun yanında sultanlar ve devlet adam- rAehvPileteriÜşykoilFakttıunrı.nNveOrgKi toTplaAmaSveI üyelerini yargılama gibi gö- ları da vakıflar kurarak onları desteklediler. Böylece kay- nağı İslam olan adalet anlayışı ve devletin desteği ile TEMSİLCİLERİ sûfiler Anadolu’nun yeniden imarında büyük rol oynadı- lar. Hem mutasavvıf hem gerektiğinde savaşçı olan der- AhiliMk DEışıRndAakKi DLiğIerSÖInNemAli Grupları vişler; yol kenarlarına, boş topraklara tekke ve zaviyeler Bâcıyân-ı Rûm: Dünyanın ilk kadın teşkilatı olan birlik inşa ederek; yerli halkın da İslamlaşmasına vesile oldu- FatmaYBaöcıntareafırndganekurulmuştur. Anadolu Kadınlar Bir- lar. Sûfiler, aynı zamanda Osmanlı Devleti’nin kuruluş ve liği anlamına gelmektedir. Teşkilat hakkında ilk bilgileri gelişme aşamasına büyük katkı sağladılar. BAşıİkpYaşOaza- dYe vOerRmeUkteMdir. Türklerin İslamiyet’i kabulüyle başlayan ve XIII. yüzyılda Abdalân-ı Rûm: Horasan Erenleri olarak da bilinen Ana- gelişimini tamamlayan tasavvuf düşüncesi ve bu düşün- EdolSu DEerRvişLlerEteşRkilİatıdır. cenin mirasçıları Anadolu’nun İslamlaşmasında büyük bir rol üstlendiler. Özellikle Sultan Alaaddin Keykubat EFetKeyanB-ıİRLumG: Aİnadolu gençleri teşkilatıdır. Dönemi’nde Anadolu, Horasan âlimlerine ev sahipliği yap- Gaziyan-ı Rum: Re’îs’ül-fityân veya Sipâhsâlâr-ı Gazi- tı. Anadolu kısa sürede âdeta dinî ve tasavvufi terbiye ile Dyanİ dKa dKenAilenTAnadolu gazi ve alpler teşkilatıdır. 8 2 10. SINIF KURAL Beylikten Devlete Osmanlı Medeniyeti 4Ü N İ T E HOCA AHMET YESEVI MEVLÂN CELÂLEDDIN-İ RÛMÎ (Piri Türkistan) İlk büyük Türk mutasavvıfı kabul edilen Hoca Ahmet Yesevi XIII. yüzyıl başlarında Horasan’ın Belh kentinde dünyaya ge- XI. yüzyılda Kazakistan’da doğdu. Türk kültürü ile İslam kül- len Mevlânâ’nın asıl ismi Muhammed’dir. Mevlânâ kelime türünü kaynaştırarak yani sentezleyerek Asya’nın İslamlaş- anlamı olarak efendimiz demektir. Halk arasında kendisine masına büyük katkıda bulundu. Yesi şehrinde doğduğundan saygıdan ötürü Mevlânâ denilmiştir. Tıpkı diğer erenler gibi dolayı kendine Yesevi denilmiştir. Onun öğretilerinden, soh- o da Moğol istilasından kaçan gruplar içinde yer almıştır. betlerinden, yazdığı şiirlerden etkilenenler Yesevi yolu anla- Tevazuu, bilgisi, hitabeti ve ihlaslı yani samimi sohbetleri yü- mına gelen Yesevilik tarikatını kurdular. Artık tarikatın men- zünden Selçuklu sultanlarınca himaye edilmiş ve destek gör- supları olan ve kendilerine mürid denilen kişiler Yesevilği yay- müştür. Konya bölgesinde yerleşmiş bu şehirdeyken Şems-i maya başladılar. Türkistan’ın farklı şehirlerinde eğitimini ta- Tebriz’i isimli bir âlimle tanışmıştır. Kısa süren arkadaşlıkla- mamlayan Ahmet Yesevi, fikirlerini özellikle “Ehl-i Beyt”e du- rına rağmen Şems, Mevlânâ’yı oldukça etkilemiştir. yulan sevgi üzerinde yoğunlaştırdı. Hoşgörülü olma, kişiyi ol- Mevlânâ Celaleddin-i Rumi hazretlerinin fikirleri oğlu Sul- duğu gibi kabullenme, her ne olursa olsun bir kimseyi kına- tan Veled tarafından yaşatıldı. Veled Dönemi’nde bu fikir- mama gibi kavram ve tavırları öne çıkardı. Bu fikir ve tavırlar leri benimseyenler Mevlânâ’ya ait olanlar anlamına gelen başlarda Türkistan’da etkili oldu. Daha sonra İran, Horasan Mevlevi olarak anılmaya başladılar. Mevlevihaneler kura- ve Azerbaycan’daki Türklerce de benimsendi. XIII. yüzyılda rak tarikat faaliyetleri gerçekleştirdiler. Anadolu’da etkisini göstermeye başlayan Yesevilik Tarikatı Mevlânâ Celaleddin-i Rumi’nin önemli eserlerinden bazıla- Balkanlar’a kadar yayıldı. Tarikatın Anadolu’ya ulaşmasında rı şunlardır. Divan-ı Kebir, Mesnevi, Mektubat, Mecalis-i Moğol istilasıyla birlikte Türkmenlerin Anadolu’ya kaçmış ol- Seb’a, Fihi Ma Fih. maları etkili olmuştur. Ahmed Yesevi eselerini Türkçe olarak kaleme almıştır. Bu bir bakıma öz kültürünü de koruduğunun ÖRNEK SORU önemli bir göstergesidir. Yazdığı şiir ve nesirler Yesevi derviş- lerince yazıya dökülüp bir araya getirilmiş ve Divan-ı Hikmet agduınnÖdbaiRrkMi kNüitsalEüpmoKlaunşmnSausşıOtluor.lRmYeaUslıdevır,i yazdıklarıyla kamil yani ol- kişi hangi durumlarda ya- ratıcıya daha yakın olur, Allah hangi durumda kulundan mem- nunÇolÖur sZorÜulaMrına yanıt bulmaya çalışmıştır. ÇÖZÜM SIRA SENDE 1 SIRA SENDE 2 Kuvvetli bir dil ve edebiyat eğitimi alan sultanlardan pek çoğu I. Mevlana Fîhi Mâ Fîh şiir yaÇzmÖışZhaÜttaMbazı SsuEltanNlarDdiEvan tertip edecek kadar şair- ÇÖZÜM SENDE lik vasıflarını ön plana çıkarmıştır. Tekke eğitimi ve terbiyesi çer- çevesÖindSeYeğMitim alNanEOsmSanOlı pRadDişaUhla?rının pek çoğunun Ye- II. Yunus Emre Risaletü’n Nushiye sevi, Halveti, Mevlevi, Bayrami ve Nakşi gibi tarikatlarla ilişkile- ri yazÇmıÖş oZlduÜklaMrı şiirlerin dini içerikli olmasına etki etmiştir. III. ÖHaScı YBeMktaş-ıNVeEli S MOakRalaDt U ? IV. ÖÇHaÖRcı ZBNaÜyEraMmK-ı VSeli O RVaUridat V. Ahmet Yesevi Divan-ı hikmet ÇÖZÜM Buna göre Osmanlı sultanları ile ilgili; YukaUrıdYakAi yaRzaIr-eser eşleştirmesinden hangisi yanlıştır? I. UtasYavvAufRçeIvreleri ile irtibatlı oldukları, A) I SP IÜRF AB)NIIS O EKNT DACES) IIII D) IV E) V II. ÖPşiirÜRleriNFni yEaNlıKnObirKSTüTOrkARçeySUleIkaleme aldıkları, III. eserlerinde gerçek adlarını gizleyip mahlas kullandıkları ÇÖZÜM SENDE TEMSİLCİLERİ yorumTÇ laÖErıZnMdÜaSnMhİaLngCileİri yLapEılaRbilİir? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III ÖM SEYRMA KNLEI SS IO NR AD U ? MS IERRADA) IIKSveELIINII SD IEN A E) I, II ve III ÇÖZÜM Yönerge Ç Ö ZYÜö Mn e Sr gE eN D E ÖB Sİ YY OM- YNOER SU OM R D U ? UB İY YAOR- IY O R U M EÇ ÖS ZE ÜR ML E R İ PE ÜS EF R NL OEKR Tİ A S I EU KY ABRİ IL G İ ET EK MBSİ İLLTGACRİ İİHLKOENUR AİNLATIM FÖYÜ 83 MERAKLISINA 4Ü N İ T E Beylikten Devlete Osmanlı Medeniyeti AHI EVRAN - AHILIK YUNUS EMRE hh Ahilik teşkilatının kurucusu Ahi Evran, Azerbaycan’ın hh XIII.yüzyılda Anadolu’da yaşamış, şiirlerini yalın bir Türk- Hoy kasabasında dünyaya gelmiştir. Uzun adı Nasrud- çe ile kaleme almış mutasavvıf ve halk şairidir. Şiirle- din Mahmud El Hoy’dur. İlk eğitimini burada tamam- rinde en baskın unsur Allah ve insan sevgisdir. Hakkın- layan Ahi Evran daha sonra Horasan’a giderek bura- daki bilgiler sınırlı olup şiirlerinin ölümünden yaklaşık 1 da çeşitli hocalardan dersler almıştır. Özellikle döne- asır sonra kaleme alındığı ve günümüze ulaşan yakla- min ünlü alimlerinden Fahruddin Razi’nin felsefe, Ku- şık 300 şiirinin olduğu kabul edilmektedir. ran ve tefsir derslerini alarak kendisini geliştirmiştir. hh Horasan pirlerinden Ahmet Yesevi’den etkilenmiştir. hh Ahilik; dürüstlüğün, sevginin, dostluğun, yardımlaş- Bazı kaynaklarda Mevlânâ ile de görüştüğü nakledilir. manın, hoşgörünün, bilginin ve dayanışmanın sanat ile birleşimidir. Bu anlamda Ahilik, işçinin, çalışanın, hh Yunus Emre halk için halkın diliyle yazmış, bu neden- üretenin, namuslu kazancın, namuslu ticaretin ve ada- le de iyi anlaşılmış ve çok sevilmiştir. Dizeleri, iyilik ve letli yönetimin simgesi oldu. Ahilik geleneğine göre dostluğa yönelik temel öğretilerinden bazılarıdır. Bu bir ahinin; eli açık, cömert, yardımsever olmalı, dilini öğretiler, Yunus Emre’nin halk arasında “Bizim Yunus” yalandan, gıybetten, iftiradan bağlam alı, gözünü ayıp aramaktan, elini haramdan bağlamalıydı. ÖoRlaraNk tEanıKnmaSsınOa nRedUen oldu. Yunus Emre’nin Risa- letü’n-Nushiyye ve Divan adlarında iki eseri bulun- hh Osmanlı Devleti’nin gelişiminde de önemli bir pay sa- hibi olan Ahi Evran hayatını kazanmak için debbağlık Ç mÖakZtaÜdır.M zanaatı öğrenmiş ve bu mesleği Anadolu’da gezdiği yerlerde insanlara öğretmişti. İyi ahlaklı olgun bir Müs- SIRA SENDE 4 lümandır. İslam ahlâk anlayışını; meslekî, ticarî ve sos- yal hayata yönelik öğütler vererek, güncel ilkeleri or- Farklı dönemlerde her düzeydeki insana hitap eden büyük mu- taya koymuştur. Böylece Anadolu’da özellikle Kırşe- tasavÇvıfÖveZdiÜl usMtası oSlanEYNunuDs EEmre dini, ahlaki ve tasavvufi hir, Kayseri, Konya, Denizli ve bu illerin civarındaki birçok terimi Türkçe manzum olarak yazmış ve bu kavramları merkezî yerlerinde uygulanışına önderlik etmiştir. O genişÖhaSlkYkitlMelerinNe sEevdirSmOiştiRr. MDoğUol?işgalinin sürdüğü, hal- dönemde Ahilik teşkilâtı, hemen her bölgede şubele- kın umutsuzluğa düştüğü zamanda ortaya çıkan Yunus Emre ri oluşturulmuş, Türk toplumunun iş ve meslek ahla- öğretÇileÖri ilZe AÜnaMdolu coğrafyasında yeni bir ses ve nefes ol- kına, cihat ruhuna canlılık kazandırmıştır. Ahilik kuru- muştur. Yunus Emre’nin öğretileri XIV. asırdan itibaren Horasan munun ilk Piri’dir. Yunus Emre ile de çağdaş olan Ahi ErenlUeri YvasAıtaRsıylIa Osmanlı fetihlerine paralel olarak başta Ru- meli olmak üzere bütün Türk-İslam coğrafyasına etki etmiştir. ÖERvraNn, aEynKı zamSaOndRa hUadis ve tasavvuf alanında çok iyi yetişmiş olup, dericilik sanatında oldukça hünerli BunaPgÜöreFYunNusOEmKreT ilAe iSlgiIli; I. Türkçenin yaygınlaşmasında önemli rol oynamıştır. Ç bÖir uZstÜadıMr. Metâliu’l-İmân önemli eserlerindendir. II. TŞiirElerMindeS MİoLğoCllarİınLyaEğmRa vİe talanlarına değinmiştir. III. MÖmEsışeREtrılre.NrRinEiAheKKrkeLsSinIOaSnRlaIyUaNbilAeceği bir üslupla kaleme al- SIRA SENDE 3 AhilikÇ öÖrgZütüÜneMüye SalıEmıNndDa; E I. dil, II. ÖdinS, Y M N E S O R D U ? yargıÇlarÖındZYanÜöhManngeilerrigneeulaşılabilir? C) I ve III III. ÖmeRsleNk, E K S O R U A) Yalnız I B) I ve II IV. ÇırkÖ Z Ü M SB Iİ RY AOD)- IISYveEOIINIR DU EM E) I, II ve III unsuÇrlaÖrınZdaÜn hMangilerinin dikkate alındığı söylenebilir? EÇ ÖS ZE ÜR ML E SR Eİ N D E A) I vUe IIYI A R I B) II ve III C) I, II ve III S I RDA) II, ISII vEe INV D E PÜF NOKTASI E) I, II, III ve IV EÖ SK Y BMİ LNGEİ S O R D U ? ÇÖZÜM SENDE TEMSİLCİLERİ DÇ Öİ KZ ÜK MA T ÖSYM NE SORDU? MERAKLISINA KU UY AR RA IL ÇÖZÜM EP ÜD EF BNÎ O- YK OT RA US MI 8 4 1Y0. öSINnIFe r g e UYARI Beylikten Devlete Osmanlı Medeniyeti 4Ü N İ T E HACI BEKTAŞ-I VELI HACI BAYRAM-I VELI hh XIII. Yüzyılda Orta Anadolu’da bugünkü Nevşehir ili Kendi adıyla anılan Bayramiye tarikatının kurucusudur. XIV. Hacı Bektaş ilçesinde yaşamış mutasavvıfır. Türkiye yüzyıl başlarında Ankara’da doğmuştur. Anadolu’nun çe- Selçuklu Devleti’nin himayesinde Anadolu’nun Türk- şitli şehirlerinde medreselerde nakli bilimlerde yani dinî bi- leşmesi ve İslamlaşmasına büyük katkıda bulunmuş- limlerde ihtisas yapmıştır. tur. Kendisinin Moğol istilası nedeniyle başlayan ikin- ci dalga göçlerinde Anadolu’ya geldiği varsayılmak- Bir gün medreseye birisi gelerek “Hocam (Somuncu Ba- tadır. Hoca Ahmet Yesevi’nin yolundan gitmiştir. Ye- ba’nın) selamı var. Sizi Kayseri’ye davet ediyor.” dedi. O sevi dergahında yetişmiş ünlü âlim Lokman Parende’nin da, “Madem bize hikmet kapısından davet var icabet ge- öğrencisidir. İlk dergahını Sulucakarahöyük’te kur- rekir’’ diyerek yola koyuldu. Birlikte Kayseri’ye yöneldiler muştur. Dergahından yetişen müridleri, Anadolu’nun ve Somuncu Baba diye bilinen Hamidüddin-i Veli ile Kur- ve Balkanlar’ın İslamlaşmasında öncülük etmiştir. Sa- ban Bayramı’nda buluştular. Somuncu Baba ona Bayram rı Saltuk Rumeli’de, Geyikli Baba Bursa’da, Karaca lakabını verdi. Din ve fen ilimlerinde yüksek derecede eği- Ahmet İstanbul’da Hacı Bektaş-ı Veli’nin düşüncele- tim aldı. Kendisine ermiş gözüyle bakıldığı için de ‘Hacı rini, öğretilerini yaymışlardır. Bayram Velî’ ismiyle anılmaya başladı. hh Yeniçeri Ocağının kurulmasında etkili olan Karaman- 1410’lu yıllarda hocasının ölümünden sonra Ankara‘ya dö- lı Kara Rüstem bir Bektaşi tekkesine bağlıdır. Yeniçe- nüp irşad faaliyetlerine başladı. Düşüncelerini ve inancını ri Ocağının kurulmasında Bektaşiliğin etkisi olduğu yayÖmaRk iNçinEbirKdergSahO kRurdUu. Açtığı dergahta Erşrefoğlu gibi ocağın varlığını sürdürmesinde ve kültürünü ya- Rumi, Akşemseddin gibi alimleri yetiştirdi. Osmanlı Sulta- şatmasında Bektaşi anlayışı etkili olmuştur. Yeniçeri dnıuIkIÇ.çaMÖeutrZkailteÜDdiö.MnVeamazil’anrdıneı büyük itibar gördü. Padişahı ol- ulufelerinin ödenmesi ya da şehzadelerin kılıç kuşan- sohbetlerini Ankara’da sürdürdü. ma törenlerinde görüldüğü gibi bu merasimlerde oku- nan gülbanklar birer Bektaşi tekkesi duasıdır. Yeniçe- SIRA SENDE 6 ri Ocağı kaldırılınca Bektaşiliğe ait tekke ve zaviyeler de kapatılmıştır. Bektaşilik yeniçeriler tarafından 15. yüzyıldan itibaren benim- senmÇeyÖe bZaşÜlamMış veS16E. yNüzDyıl Esonlarından itibaren ise Hacı hh Önemli eserleri arasında, Velayetname, Makalat ve Şathiyye yer alır. Bektaş-ı Veli, resmen yeniçeri piri kabul edilmiştir. Bu dönem- hh Hoşgörüye dayalı ilmi ve düşünceleri ile kısa zaman- de biÖr BSekYtaşMi babNasıEdaimSi oOlaRrakDocUak?ta kalmaya başlamış- da Hıristiyanlığın merkezi Kapadokya’da genişçe mil- tır. Bektaşi tarikatıyla yeniçeri ocağı o denli bir birinden ayrıl- let kitlelerine ulaşmayı başarmıştır. tmaanzbuhÇla’dlÖeagkZei lymÜeinşMitçirekrii,kbışirladseındae tarikat başkanı seçildiğinde İs- hhÖhARanyaaNdtoalEug’eyKçamgeelSleerniOnkeoRbnüaUyrgüökçkeartTkıüsrkamğleandlıeğrıingiybei;rlfeikşiirk- gelir, tacını kendisine Yeniçeri leriyle Anadolu’da Türk ve İslam birliğinin sağlanma- Ağası giydirirdi. Yeniçeri Ordusu seferlere giderken yanların- Ç sÖındZa bÜüyMük rol oynadı. da daUimYa BAekRtaşIi dede ve babaları eşlik ederlerdi. Bektaşiliğin yeniçeri ocağında yaygın bir inanış olarak ken- dini gPösÜteFrmesNi; O K T A S I SIRA SENDE 5 I. devşirmelerin belli bir dönem Anadolu’daki Türk köyleri- TneEgöMndeSrilmİ eLsi,C İ L E R İ � ÇrYıensÖdeavnZîdlikıÜr.taFMrikikiraletırnSinıniEAMnNaakdaDolalutE’addalkı ei esnerbinüdyeüktoupylagmulaışytııcr.ıla- II. devşirilen çocukların halk arasındaki inançlara eğilim gös- � ÖHaSlifeYlerMini BaNlkaEnlarSa, ORuRmeDli’yUe ?göndererek, buradaki III. MÖtSearRmfeEveNislRei,rEiAn oKKcakLSiçIeOrSisRiIndUNe yAoğun bir Şiilik propaganda- halkın İslamlaşmasına katkı sağlamıştır. duruÇmsınlÖaargıZnYirdiÜşaömnMenhsaiengrilegrinein etkili olduğu söylenebilir? ÇeşitÖÇli öÖRzeZNlliÜkEleMrKi verSileOn mRuUtasavvıf aşağıdakilerden han- A) YaSBlnıIzİ IR Y AOD)- IISYveEOIINIR DUBEM) I ve II C) I ve III gisidir? A) YuUÇnuÖsYEZAmÜreR MI B) Hacı Bektaş-ı Veli C) Ahmet Yesevi E) I, II ve III EÇ ÖS ZE ÜR ML E SR Eİ N D E PS IÜRDF) HAaNcıSBOaEyKraNTmD-Aı VEeSli I E) Mevlana EÖ SK Y BMİ LNGEİ S O R D U ? TÇ ÖE ZMÜS Mİ L SC Eİ LN ED RE İ DÇ Öİ KZ ÜK MA T MÖ SEYRMA KNLEI SS IO NR AD U ? KU UY AR RA IL EP ÜD EF BNÎ O-TYKAROTİHRAKUOSNMIU ANLATIM FÖYÜ Ç Ö ZYÜö Mn e r g e 85 Ü N İ 4T. ÜENİTEBeylikten Devlete Osmanlı Medeniyeti KAZANIM 10.4.1Sufi ve alimlerin Anadolu’nun İslamlaşmasındaki rollerini kavrar Genel BecerilerEleştirel Düşünme Alan Becerileri Zamanı Algılama Etkinlik İsmi ANADOLU’NUN KANDİLLERİ 20 dk. Amacı Anadolu’nun İslamlaşma sürecini kavrama Bireysel Anadolu’nun Kandilleri Kul ol! Elem, keder çek ey gafil! Gel, ne olursan ol yine de gel. Akıllıysan, ganimettir sana şu an. İster kafir, ister mecusi, ister putpe- Gamsız olma emanettir sana bu can. rest ol, yine gel. Dinleyip yere girdi Kul Hoca Ahmed. Bizim dergahımız ümitsizlik dergahı değildir. Hoca Ahmet Yesevi Hz. Mevlânâ “Eğer bir insan, hem çalışkan hem Her kim ki Kur’an bilmedi, akıllı ise takdir et; çalışkan fakat Say ki o hiç dünyaya gelmedi... akıllı değilse dikkat et; akıllı fakat tembel ise ikaz et; hem akılsız hem Yunus Emre tembel ise terk et.” Hacı Bektaş-ı Veli Aşağıdaki soruları cevaplayınız. 1. “Anadolu’nun Kandilleri” ifadesi ile sizce ne anlatılmak istenmiştir? .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. 2. Temsili resimleri verilen mutasavvıfların İslamiyet’in yayılması konusunda ne tür çalışmaları olmuştur? Yorumlayınız. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. .............................................................................................................................................. 8 6 10. SINIF KAZANIM TESTİ TEST LY10TARKA22-017 Beylikten Devlete Osmanlı Medeniyeti 17 1. Ahmet Yesevi’nin öğretilerinde; 4. Konargöçerlerin yerleşik hayata geçmesi için müritlerini • hakkı bilmek için ilk önce kendini bilmek toprağa bağlı yaşama teşvik etmiştir. Günümüzdeki Bağ- • ölmeden önce ölmek kur, Kızılay ve Çocuk Esirgeme Kurumu gibi sosyal yar- • ben, sen diyen kimselerden vazgeçmek, yer alır. dımlaşma organizasyonlarının temelini atmıştır. Öğretisi- Bu öğretilere bakıldığında; nin temeli önce Allah’a sonra tüm varlıklara sevgi duy- mak ve onların hizmetine kendini adamaktır. I. ölçülü yaşama, II. gururlu insanlardan uzaklaşma, Bu parçada hakkında çeşitli bilgiler verilen ünlü mu- III. kendini tanıma tasavvıf kimdir? özelliklerinden hangilerinin önemsendiği söylenebilir? A) Şah Nakşibendi B) Yunus Emre D) Yusuf Has Hacip C) Hacı Bayram-ı Veli E) Mevlânâ A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 2. Öğretisinde insanlara iyiliği, cömertliği, merhameti, doğ- 5. Osmanlı Devleti kendinden önceki şehir modellerinin ak- ru olmayı ve alçak gönüllüğü öğütlemiştir. Her türlü sev- sine cami, şifahane, hamam, imarethane ve bedesten gi- gisizliğe, kötülüğe, bağnazlığa karşı İslami ve insani ilke- bi kurumları şehrin merkezinde bir site içerisine topla- leri şiir ve musiki içinde birleştirip dile getirmiştir. Tüm ha- mıştır. Halkın oturacağı yerleşim alanları merkezdeki bu yatını “Hamdım, piştim, yandım, elhamdülillah.” sözleriy- yapıların dışına kaydırılmıştır. Cami veya mescidin hâkim le özetlemiştir. unsur olduğu dış mahalleler cemaatin aileleri ile birlikte ikamet ettikleri alanlara dönüştürülmüştür. Bu parçada hakkında çeşitli bilgiler verilen ünlü mu- tasavvıf kimdir? Buna göre, A) Mevlânâ B) Yunus Emre I. Osmanlılar şehirleşmeye yeni bir mimari anlayış ge- tirmişlerdir. C) Hacı Bayram Veli D) Ahmet Yesevi II. Dağınık hâlde bulunan sosyal kurumlar bir araya top- E) Hacı Bektaş-ı Veli lanmıştır. III. Osmanlı Devleti’nde mahaller millet esasına göre bö- lünmüştür. yargılardan hangilerine ulaşılabilir? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III 3. Mevlânâ: “Biz pergel gibiyiz. Bir ayağımız din üzerinde D) II ve III E) I, II ve III sağlamca durur, öteki ayağımız yetmiş iki milleti dolaşır.” 6. Açtığı dergâhında Eşrefoğlu Rumi Akşemseddin gibi Buna göre; âlimleri yetiştirerek dönemin padişahı II. Murat’a na- sihatlar eden ve onun takdirini kazanan Ankara ve I. Müslümanların tüm insanları kucaklayabileceği, çevresinde vaaz ve sohbetlerle İslamiyet’i ve Türklü- II. Kuran ve sünnete bağlılığın sürdürülmesi, ğü anlatan İslam âlimi aşağıdakilerden hangisidir? III. çevrenin etkisiyle sevginin sınırlı olacağı A) Yunus Emre B) Hacı Bayram-ı Veli yargılarından hangilerine ulaşılabilir? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III C) Hacı Bektaş-ı Veli D) Mevlânâ Celaleddin D) II ve III E) I, II ve III E) Ahmet Yesevi TARİH KONU ANLATIM FÖYÜ 87 T E S T BEYLİKTEN DEVLETE OSMANLI MEDENİYETİ 17 Beylikten Devlete Osmanlı Medeniyeti 7. Gönül ızdırap ile oldu helak 10. I. Mevleviye Gelin görün bu afeti can mıdır? II. Ekberiyye Demiş Avni’ye: “Ben cefa etmem” III. Bayramiyye Ona cevreden yoksa devran mıdır? tarikatlarından hangilerinin Anadolu coğrafyasının İs- Bu dizeler aşağıdaki Osmanlı padişahlarından hangi- lamlaşmasında etkilerinin olduğu söylenebilir? sine aittir? A) I. Murat B) II. Mehmet C) II. Bayezid A) Yalnız I B) Yalnız II C) Yalnız III D) III. Selim E) II. Mahmut D) I ve II E) I, II ve III 8. 11. “---- öğretileriyle Anadolu’nun İslamlaşmasında etkili ol- muştur.’’ “Toplum çeşitli sanat kollarını yürüten in- sanlara muhtaç olduğuna göre bu sanat Bu cümlede boş bırakılan yere aşağıdakilerden han- kollarını yürütecek çok sayıda insanın bel- gisi yazılırsa anlatım yanlış olur? li bir yerde toplanması ve her birinin bel- li bir sanatla uğraşması gerekir ki toplu- mun tüm ihtiyacı karşılanmış olsun.” Ahi Evran’ın bu görüşleri Osmanlı Devleti’nde aşağıda- A) Hacı Bektaş-ı Veli B) Hacı Bayram-ı Veli kilerden hangisinin oluşmasına katkıda bulunmuştur? C) Yunus Emre D) Yusuf Has Hacip E) Mevlânâ Celâleddîn-i Rûmî A) Vakıf teşkilatının B) Devşirme sisteminin C) Lonca teşkilatının D) Tımar sisteminin E) Uç teşkilatının 9. Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslamlaşmasında 12. Mevlana Celaleddin-i Rumi’ye ait olan “Biz pergel gibi- yiz. Bir ayağımız din üzerinde sağlamca durur, öteki aya- Etkili Olan Tarikatlar ğımız yetmiş iki milleti dolaşır.” sözünü tahtaya yazan Hü- ? seyin Öğretmen öğrencilerinden bu ifadeden ne anladık- ? larını sormuştur. Hüseyin Öğretmen’in sorusunu öğren- ? cileri şu şekilde cevaplamıştır: ? Akif: Dinî değerlerin korunarak tüm insanların kucakla- Aynı dinin içinde birtakım yorum ve uygulama farklılıkla- nabileceği ifade edilmiştir. rına dayanan, bazı ilkelerle birbirinden ayrılan, Allah’a ulaşma ve onu tanıma yollarından her birine tarikat adı Berke: İnsanlar arasındaki ayrımcılığa karşı çıkılmıştır. verilmiştir. Canan: “Yaratılanı severiz, yaratandan ötürü.” ilkesi be- Buna göre aşağıdaki tarikatlarden hangisinin Anado- nimsenmiştir. lu’daki İslamlaşma sürecine katkısının olduğu söyle- nemez? Figen: Ben yerine biz olmayı seçmiştir. A) Babaîlik B) Kübrevîlik C) Yesevîlik Gül: Sadece din kardeşlerinin huzur ve mutluluğu için çalışmayı önemsemiştir. Buna göre öğrencilerden hangisinin verdiği cevap yanlıştır? D) Bayramilik E) Batınılik A) Akif B) Berke C) Canan D) Figen E) Gül 1-E 2-A 3-B 4-C 5-B 6-B 7-B 8-C 9-E 10-E 11-D 12-E 8 8 10. SINIF DOĞRU YANLIŞ BEYLİKTEN DEVLETE OSMANLI MEDENİYETİ FÖY ÜNİTE Osmanlı Merkez Teşkilatı - Hukuk, Eğitim Sistemleri, Bilim ve Kültür 12 4 DEVLET TEŞKILATLANMASI Osmanlı Devleti’nde hukukun kaynakları şunlardır: Seyfiye (Ehl-i Örf) Şer’i Hukuk: İslam hukukudur. Özü Kur’an-ı Kerim, ha- Bu kol yürütme gücünü temsil ediyordu. Seyfiye’nin, yö- dis, icma ve kıyasa dayanmaktadır. Osmanlı’da şeri hu- netim ve askerlik olmak üzere iki önemli görevi vardı. kuk sadece Müslüman halka uygulanırdı. Divandaki temsilcileri: Sadrazam-Vezirler-Kaptan-ı Der- Örf’i Hukuk: Kaynağını padişah fermanları ve Türk töre- ya-Yeniçeri Ağası si oluştururdu. Seyfiye sınıfının taşradaki temsilcileri ise; eyaletleri yöne- Kuran-ı Kerim ten beylerbeyleri ile sancakları yöneten sancak beyleri idi. Bilinen ilk Osmanlı Kanunnamesi Fatih Dönemi’ne ait olan İlmiye (Ehl-i Şer) Kanunname-i Ali Osman’dır. Daha sonra II. Bayezid ve Kanuni geniş çapta örfi kanunlar yaptılar. Fatih Kanun- B u kol yürütmenin yanında yargı yetkisini de kullanmış- namesi ile kardeş katli, sancağa çıkma, cülus bahşişi ve tır. Üç önemli görevi üstlenmiştir. müsadere yasallaştırıldı. XV. ve XVI. yüzyıllarda Zenbilli Ali Cemali Efendi, İbn-i Kemal, Ebusuud Efendinin, fet- T edris: Eğitim–öğretimin temin edilmesidir. vaları şer-i hukukun gelişmesi yönünden önem taşır. Kaza: İslam hukukuna göre hüküm verme görevidir. Mahkemelerde hâkim görevini kadılar yaparlardı. Kadılar, kar- şılarına gelen davaları Şer-i ve Örf-i hukuk kurallara göre in- İ fta: Yapılan işlerin şeriata uygun olup olmadığı hakkın- celeyip karar verirlerdi. Devletten maaş almaz gördükleri da- da fikir beyan etme yetkisidir. valar ve konular üzerinden harcırah adı altında ücret alırlardı. Bir bölgede 3 yıl görev yaptıktan sonra tayin edilirlerdi. Bu ta- Divandaki temsilcileri: Kazasker ve şeyhülislamdır. yinler bağımsız yargının etkilenmemesi için yapılırdı. Kadılar kazasker tarafından seçilirdi. Şer-i hukuk konularında karar Kalemiye (Ehl-i Kalem) veremedikleri zaman müftüden fetva isterlerdi. Bu sınıf, Osmanlı idari ve mali bürokrasisini oluşturuyor- Mahkeme kararları şer’iye sicillerine kaydedilirdi. Mah- du. Kalemiye sınıfı, merkez teşkilatında Osmanlı bürok- kemeler herkese açıktı. Mahkemelerin verdiği kararlar- ratik geleneklerinin oluşmasında, resmî yazışma usulle- dan şüpheye düşenler bir üst mahkeme olan divanıhü- rinin ortaya çıkmasında önemli rolü olmuştur. mayuna müracaat edebilirlerdi. Burada alınan kararlar kesin olup değiştirilemezdi. Divandaki temsilcileri: Nişancı- Defterdar- Reisülküttap Osmanlı Hukukçuları OSMANLI HUKUK SİSTEMİ TARİH KONU ANLATIM FÖYÜ Osmanlı Devleti’nin ilk yıllarında yazılı bir hukuk sistemi yoktu. Hukuki anlaşmazlıkların çözümünde töre ve gele- nekler geçerliydi. Nüfusun artması ile yönetim, toprak ve askerî konularda düzenlemeler yapılırken hukuk alanında da yeni düzen- lemeler ihtiyacı ortaya çıktı. Osmanlılar fethettikleri yerlerdeki kanunları, hemen kal- dırmıyor bu kanunları halkın Osmanlı yönetimine uyumu- nu sağlamak için, bir süre yürürlükte bırakıyorlardı. Da- ha sonra bu kanunları Osmanlı kanunlarına uygun hâle getiriyorlardı. 89 4Ü N İ T E Osmanlı Merkez Teşkilatı - Hukuk, Eğitim Sistemleri, Bilim ve Kültür Osmanlıda İlim ve İlmiye Sınıfı Bir Kültür Unsuru Olarak Din Osmanlı Devleti’nde ilmiye sınıfı Dinî faaliyetler, özellikle tarikatların çevresinde yoğunla- hh Eğitim-öğretimin sürdürülmesi şıyordu. Ahi ve Babai tarikatları Osmanlı Devleti’nin ku- hh İdari ve adli hizmetlerin görülmesi ruluşunda önemli rol oynadı. Tarikat şeyhleri bulunduk- hh Sosyal, idari ve askerî konularda dinî görüşün açıklanması ları yerlerde, devlet işlerine karışmadan hem kendi gö- görevlerini üstlenmiştir. revlerini yerine getiriyorlar hem de kültürel gelişmeye kat- İlmiye sınıfından olan kadı, idare ve yargı görevini yerine kıda bulunuyorlardı. Böylece, din bir kültür unsuru ola- getirmiştir. rak dil, edebiyat, musiki, mimari, güzel sanatlar ve dü- Müftüler ve şeyhülislamlar toplumun inanç ve ibadetle- şünce hayatı üzerinde etkisini artırmaya başladı. riyle ilgili sorunların çözülmesi ve devlette şeriatın uygu- lanmasından sorumludur. Örgün Eğitim Kanuni Dönemi’nde müftüler de kadılar gibi teşkilatlan- dırılmış ve şeyhülislamlık makamı ortaya çıkmıştır. Sıbyan Mektepleri: Eğitim-öğretimin ilk basamağını oluş- Şeriatla ilgili konular üzerinde fetva veren şeyhülislamın, turan Sıbyan Mektepleri günümüzdeki ilkokullara denk devlet işlerine müdahale etme hakkı olmayıp sadece dev- gelmektedir. Bu okullarda okuma yazma, basit dört iş- let işlerinin dine uygunluğu konusunda görüşü alınmıştır. lem ve temel dinî bilgiler verilmektedir. Medrese: Osmanlı Devleti’nde eğitim ve öğretim etkin- liğinin yapıldığı en temel kurum medreseydi. Medreseler de verilen eğitim, ortaöğretim ve yükseköğretim düze- yindeydi. Medreselerde dinî bilimler yanında tıp, mate- matik, fizik, kimya, tarih, coğrafya gibi bilimler de verilir- di. Burada yetişenler Osmanlı ilmiye sınıfı içerisinde önem- li mevkilere yükselirlerdi. Medreselerde eğitimini tamamlayanlar müftü, kadı, dok- tor, astronom, müderris (öğretmen) oldu. Medrese Eğitimi (temsili) SARAY EĞİTİMİ OSMANLI EĞİTİM KURUMLARI Şehzadegan Mektebi Düşünce Hayatı Sıbyan Mektebi seviyesinde olup 7-13 yaş arasında şeh- Osmanlılar, Anadolu’da siyasi birliğin sağlaması yanında, zadelerin eğitim gördüğü okuldur. düşünce birliğinin sağlanmasına da büyük önem verdiler. Osmanlıların bütün sistemlerinin teorik yapısına İslam hu- Harem kuku, eski Türk geleneği ve yaşanılan bölgenin özellikleri birleşerek esas teşkil ediyordu. Osmanlılarda Sünni İslam Cariyelerin, padişah eşleri ve kızlarının kalfalar deneti- inanışı, Anadolu’ya gelirken İran’ın Tasavvufi düşüncesin- minde yeteneklerine göre edebiyat, resim, müzik, dinî den, eski Türk inançlarından ve Anadolu’daki uç bölgele- bilgiler ve tarih alanlarında eğitildiği mekândır. rin kültüründen yararlanarak senteze ulaşmıştır. Enderun 9 0 10. SINIF Enderun devletin ihtiyaç duyduğu devlet adamı kadro- sunun yetiştirildiği saray okuludur. Eğitim dilinin Türkçe olduğu bu okullarda acemi oğlanlar ocağında fark edilen zeki ve yetenekli devşirmeler eğitilmiştir. Seyfiye ve ka- lemiye sınıfı bu okul mezunları tarafından meydana geti- rilmiştir. Osmanlı Merkez Teşkilatı - Hukuk, Eğitim Sistemleri, Bilim ve Kültür 4Ü N İ T E ASKERÎ EĞİTİM Osmanlı Devleti’nin Kuruluş Dönemi’nde ortaya çıkan sözlü ve yazılı edebiyat ürünleri Türk-İslam kültür dünya- Tophane: Top döküm ve yapımı ile ilgili askerî sanat mek- sıyla benzerlik göstermiştir. tebidir. Anadolu’da farklı kesimden insanlar XII. yüzyıldan itiba- Humbarahane: Havan toplarını ve el bombalarını yapan ren hikâye dinleyerek, kukla ve taklit izleyerek, nükte ve askerî sanat mektebidir. şaka yaparak gülüp eğlenirdi. Tüfekhane: Tüfek yapımı, bakımı ve onarımı ile ilgili askerî Anlatılar; genel olarak hikâye, menkıbe, masal, fıkra, İran sanat mektebidir. ananeleri, eski Türk kültüründen gelen unsurları ve İs- lam kültür dünyasının etkilerini içermiştir. Kılıçhane: Kılıç ve kesici silahların yapımı ile ilgili askerî sanat mektebidir. Osmanlı Devleti, çeşitli etnik ve dinî kökene mensup top- lum yapısı geniş ve zengin bir kültürel birikimin ortaya Mehterhane: Askerî mızıka mektebidir. çıkmasına sebep olmuştur. Bu birikim, tarih boyunca ya- zılı veya sözlü olarak kuşaktan kuşağa aktarılmıştır.Söz- Osmanlı Devleti’nde, bilim, eğitim ve öğretim alanında, lü kültür sayesinde Anadolu halkı yüzyıllar boyunca ken- Orhan Bey Dönemi’nde Orhan Gazi Medresesinin açıl- di dil, kültür ve beğenilerini koruyup geliştirme imkânı masıyla başladı. Selçuklu medreselerinin devamı olan bulmuştur. Toplumsal sevinçler, kederler ve üzüntüler Orhan Gazi Medresesinin ilk müderrisi Kayserili Davut sözlü halk kültürü sayesinde Osmanlı halkının dayanış- idi. Bursa’nın fethinden sonra, “Lala Şahin Medresesi” ma ve kaynaşmasını güçlendirmiştir. Sözlü kültür ürün- inşa edildi. I. Murat Dönemi’nde ise “Hüdavendigâr Med- leri aynı zamanda halkın ortak duygu ve düşüncelerini di- resesi” hizmete girdi. Sonraki Osmanlı padişahları dö- le getirmeleri bakımından Türk kültürünün korunmasın- nemlerinde (I. Bayezid, I. Mehmed ve II. Murat) Bursa ve da ve yaşatılmasında önemli bir işleve sahip olmuştur. Edirne’de birçok medrese inşa edildi. Fatih ve Kanuni Dönemi’nde medreseler geliştirilerek hadis araştırmala- Osmanlı Devletinde tercüme, kitap, risale ve minyatür gi- rı için Darülhadis, tıp eğitimi için Darüttıp, Kur’an’ın okun- bi eserler ile ferman, berat, ahitname gibi devlet yayınlar ÖmaRsı vNe eEzbKerlenSmOesiRiçiUn Darülkurra gibi ihtisas medre- vasıtasıyla kültürün yazılı olarak aktarılması ve korunma- ÇselÖeriZkuÜrulMmuştur. sı yoluna gidilmiştir. SIRA SENDE 7 Kültürün korunmasında padişahların ve kurumların kita- bi kültüre önem vermeleri de etkili olmuştur. OsmÇanÖlı DZevÜletMi’ndeS; E N D E II. Murad tarafından Bursa’da kurulduğu ifade edilen kü- I. humbaracı, tüphane, ilk saray kütüphanesi olarak nitelendirilir. II. ÖtopSçuY, M N E S O R D U ? Fatih, kendi kurduğu saray kütüphaneleri dışında ülke- III. ÇcebÖecZi Ü M nin çeşitli şehirlerinde yaptırılan külliye, cami ve medre- selerde içerisinde de çok sayıda kütüphane kurmuştur. askeÖrî sRınıNflarEındKan hSanOgRilerUinin üç ayda bir ulufe adlı ma- aş alUdıkYlarAı söRylIenebilir? Yavuz Sultan Selim bilim, kültür, sanat ve eğitim alanla- YaPÇlnızÖÜI ZF Ü M rında önemli merkezler olan Urfa, Kahire, İskenderiye, A) NO AB)SI vIe II C) I ve III Halep, Kudüs, Şam’daki kültür ve sanat eserlerini İstan- K T bul’a getirtmiştir. S I R AD) IISveEIINI D E E) I, II ve III Kanuni Sultan Süleyman, ünlü Macar Kralı Matthias Corvinus’a ait kütüphaneden bazı kitapların İstanbul’a TEMSİLCİLERİ getirilmesini istemiştir. ÇÖZÜM SENDE MERAKLISINA ÖSYM NE SORDU? Yönerge ÇÖZÜM BİYO-YORUM UYARI ESERLERİ PÜF NOKTASI TARİH KONU ANLATIM FÖYÜ 91 EK BİLGİ 4Ü N İ T E Osmanlı Merkez Teşkilatı - Hukuk, Eğitim Sistemleri, Bilim ve Kültür OSMANLI’DA FIKIR VE BILIM ÖNCÜLERI Matrakçı Nasuh Uluğ Bey Kanuni Dönemi’nde yaşamış ünlü matematik bilgini ve Timur’un torunudur. Semerkand Medresesi’ni kurmuş; minyatür ustasıdır. Kitabu’l Menazir-i Fi Seferü’l Irakeyn devrin en büyük rasathanesi olan Semerkand Gözlemevi’ni önemli eserlerindendir. Ayrıca Matrakçı Nasuh dövüş de yaptırmıştır. Zîc-i Uluğ Bey, konumsal gök biliminin sporlarıyla da ilgilenmiştir. temel kitabı olarak kullanılmıştır. Kâtip Çelebi Kadızade-i Rûmi Keşfü’z Zünun isimli bibliyografyası ile coğrafya kitabı II. Murat Dönemi bilim insanlarındandır. Matematik ve olan Cihannüma’sı çok ünlüdür. astronomi bilginidir. Uluğ Bey zamanında Semerkant ra- sathanesinde müdürlük ve medresede müderrislik yap- Tarih alanında Peçevi İbrahim Efendi, Kâtip Çelebi, So- tı. Kitab-ı Muhtasar Fi’l Hisab önemli eserlerindendir. lakzade Hemdemi Çelebi, Müneccimbaşı Ahmet Dede’dir. Ayrıca, coğrafya alanında, Evliya Çelebi Seyahatnamesi Ali Kuşçu önemlidir. Fatih Dönemi bilim insanıdır. Matematik öğretiminin ilk ku- Takiyyüddin Mehmet rucusudur. Akkoyunlu Devleti’nin elçisi olarak İstanbul’a gelmiş ilmi, vakarı ve hitabeti ile padişahı etkilemiştir. Os- III. Murat Dönemi’nde yaşamış ünlü astronomi bilginidir. manlı hizmetine girip Ayasofya Medresesinde baş müder- İstanbul’da Osmanlı Devleti’nin ilk rasathanesini kurmuştur. rislik yapmıştır. Risaletü’n Fethiye önemli eserlerindendir. Burada Ay ve Güneş tutulmaları, Dünya’nın eğim açısını Matematik ve astronomi alanında önemli çalışmalar yap- %1’lik bir farkla hesaplanmış ve diğer gezegenlerle ilgili ba- mıştır. İstanbul’un enlem ve boylamını ölçmüştür. zı çalışmalar yapılmıştır. Fakat bu çalışmalar dönemin ge- ÖlenRekçNilerEi arKasındSaOhoRş kUarşılanmamış; veba salgınının, çı- NASA tarafından Ay’ın ilk haritasını çıkaran Ali Kuşçu’nun kan yangınların ve olan depremlerin rasathaneden kaynak- adı bugün Ay’ın bir bölgesine verilmiştir. ÇlanÖdığZı ilÜeri sMürülmüş ve rasathane kapatılmıştır. Âşıkpaşazade SIRA SENDE 8 Fatih Dönemi’nde yaşamış Osmanlı Kuruluş Dönemini OsmÇanÖlı ZDeÜvleMti S E N D E anlatan ünlü tarihçidir. Tevarih-i Al-i Osman önemli eser- lerindendir. ` Kullanılan alfabe Arap alfabesi Piri Reis ` RÖesSmYî diMl N E S OTüRrkçDe U ? Kanuni Dönemi’nin ünlü coğrafya bilgini ve askeridir. Çiz- ` EÇdeÖbiZyatÜdilMi Farsça diği dünya haritalarıyla ünlenmiştir. Kitab-ı Bahriye en ` Bilim dili Arapça önemli eseridir. 2. Hint Deniz Seferi’nden sonra başarı- sız bulunarak idam edilmiştir. Bu dUuruYmuAn RaşaIğıdakilerden hangisine ortam hazırladığı söylenebilir? Akşemseddin PÜF NOKTASI Fatih Dönemi’nin ünlü siyaset, tıp insanıdır. Mikrobiyolo- A) Türkçenin gelişiminin hızlanarak kullanım alanının yaygın- jinin öncüsüdür. Mikropların varlığını açıkça ifade etmiş- tir. Maddetü’l- Hayat adlı eserinde ilk defa bazı hastalık- laTşmEasMına S İ L C İ L E R İ ların, tohum adını verdiği mikroplardan kaynaklandığını B) GÖeleRneNkseEl TKürk kSültOürüRneUait değerlerin unutulmasına öne sürmüştür. C) TGMÇüürnkÖüçEmeZüiRçzÜeTrAiüsMirnKkdçeeLskinuIilnlaSnoırIltaanNyaAArçaıkpmçaasvıenaFarsça kelimelerin Seydi Ali Reis D) Kanuni Dönemi’nin ünlü coğrafyacılarındandır. IV. Hint E) sHaSaylkıIsınınRıtYnekAaköretmnvSaesedEınirvaNagnDeedEebiyatına yönelmesine Deniz Seferine komuta etmiştir. Muhit ve Mirat-ul Mema- lik önemli eserlerindendir. BÇ Öİ YZ OÜ -MY OS RE UN MD E 9 2 10. SINIF ESERLERİ ÖSYM NE SORDU? EÇ ÖK Z BÜ İML G İ DİKKAT UYARI KURAL ÖRNEK SORU 4Ü N İ T E Osmanlı Merkez Teşkilatı - Hukuk, Eğitim Sistemleri, Bilim vÇe ÖKüZltüÜr M II. Murat Dönemi’ndeki Kültürel Gelişmeler SIRA SENDE 10 II. Murad, Danişment ve Selçuklu dönemindeki Fars kül- Kırım, Arabistan ve Türkistan’dan birçok ilim insanının II. Mu- türünün etkilerini azaltmaya çalışarak millî kültür hareke- rat DöÇneÖmZi’nÜde MOsmaSnlıEDeNvleDti’nEe gelmesiyle ilim hayatı can- tine öncülük etmiştir. lanmıştır. Türkçenin önemli eserlerinden Yazıcızâde Ali’nin TevârÖih-Si ÂYl-i MSelçuNk aEdlı eSseOri iRle çDevUiri e?serler olan Molla Arif Bu dönemde padişahın teşvikiyle birçok eser Türkçeye Ali’nin Danişmendnâme’si, Şeyhî’nin Hüsrev ve Şirin’i ve Mer- tercüme edilmiş ve Türkçe eserler yazılmıştır. cimeÇk AÖhmZetÜ’inMKâbusnâme’si döneme ait önemli eserlerdir. Yine bu dönemde yaşayan Hacı Bayram-ı Veli ve Emir Sultan hh Yazıcızâde Ali’nin Tevarih-i Âl-i Selçuk’u; gibi sUimaYlarAOsRmIanlı halkını etkileyen önemli mutasavvıflardır. hh Molla Arif Ali’nin Danişmendnâme’si; hh Şeyhî’nin Hüsrev ve Şirin’i; Bu bilgilere bakıldığında II. Murat Dönemi’nde; I. PdinÜî haFyat,N O K T A S I hh Mercimek Ahmet’in Kâbusnâme’si hh Yazıcızâde Mehmet Efendi Muhammediyye’si bu dönem- II. kültür seviyesi, de yazılan önemli eserlerdir. III. TÖsiyERasiMNyaEpSı Kİ L SC Oİ LR EU R İ II. Murat, ömrünü gaza meydanlarında geçirdiği hâlde, alanlMÇarıÖnEdZaRnÜhAaMnKgilLeriIndSe IgeNlişmAelerin yaşandığı savunu- labilir? imar işlerine de büyük önem verdi. Döneminde birçok A) YaSlnıIz IR YAö nS eErNgBDe) YEalnız II C) Yalnız III eserin yapılmasına öncülük ettiği için “Ebü’l-Hayrat” di- D) I ve II E) II ve III ye anıldı. Başta Bursa ve Edirne olmak üzere Rumeli’de birçok şehirde camiler, medreseler, saraylar ve köprüler BÇ Öİ YZ OÜ -MY OS RE UN MD E yaptırdı. Külliye binaları ile birlikte inşa edilen Bursa Mu- radiye Cami ve Edirne Muradiye Cami kendi adını verdi- EÖ RS YEN MRE LKNE ESR OİSROUR D U ? ği en büyük eserlerdir. Ayrıca Edirne Gazi Mihal Cami, Amasya Yörgüç Paşa Cami, Filibe Şehabeddin Paşa Ca- EÇ ÖK Z BÜ İML G İ mi, Üsküp Alaca İshak Bey Cami, Üsküp Sultan Murat Cami, Edirne Şah Melek Paşa Cami, Edirne Beylerbeyi DSU IİYRKAAKR AIS TE N D E 11 ÖCaRmiNveEKaKracaSBeOy RCaUmi yine onun döneminde yapıl- dı. II. Murat Dönemi’nin en önemli eserlerinden biri olan, II. Murat Dönemi’nde, âlim ve şairlerin çoğu, eserlerini Türk- çe yaKPÇzmÖÜUışlZaFRrdÜAır.NMILI.OMKuSraTEt, AANraSDpçIaE ve Farsça eserlerden Türk- ÇEdÖirnZe’dÜe inMşa edilen Üç Şerefeli Camii’nin yanına ise bir çeye tercümeler yapılırken mütercimlere eserlerinde sade ve açık bÖETirSEDdilYMEkuMBllSanÎİmN-LalYaECrıOnİı StRaLvOUsEiyRMeReDtİmUişt?ir. Türkçenin Çağatay medrese ve fakirler için bir de imarethane mevcuttur. lehçesini ve Uygur harflerini kullanan II. Bayezid, Adlî mahla- sıyla NMÇşiirÖOlEerZTyRaÜzAmMışKveLbIir SdivIanNteArtip etmiştir. SIRA SENDE 9 Osmanlı Devleti’nde devletin taşra ve merkez bürokrasisi ile BunaEUgöSYreEAYaRşRöağnIıdÖeaZkrileEgrdTeenİ hangisi söylenebilir? ordu ÇteşÖkilZatıÜndaMgöreSv yEapNacDakEolan yönetici kadroları yetiş- A) Geleneksel Türk kültürü Osmanlı sultanlarınca yaşatılma- tirmek amacıyla Enderun Mektebi açılmıştır. yaPYBçÜEİalıYşNFılmOİışN-tırY.NO OKE RTS UAİ MLS I S O R U ÖSYM NE SORDU? B) Osmanlı sultanlarından önce Türk kültür hayatı kesintiye Bu durumun Enderun Mektebi’nde aşağıdakilerden han- gisinÇi zÖoruZnlÜu hMâle getirdiği söylenebilir? C) uOğTEÖÇsrmaÖERSmanıZEMNşlıtıDÜrR.ESevMLlKİetELi’nSdCReOİçİoLRk ERİ yapı II. Murat’la ku- sUesli kültürel A) EÖğitiRminNstEanKdart SkaOliteRdeUverilmesini B) DUersYlerAin TRürkIçe okutulmasını D) rOuMEÇslmmÖKuaEşnZtluRı pBrÜ.aAdİMişKLahGLlarİIınıSn INA bir Türkçeciliğe sa- C) KÇarmÖaZeğÜitimMmodelinin benimsenmesini tamamı bilinçli D) EPğitiÜminFvakNıflaOr kKonTtroAlünSdeI yapılmasını E) ÖTSğreIEnRcMileArSarİaSsLınEdCaNeİtDnLikEEköRkenİin esas alınmasını hiDptiİr. KY Kö An Te r g e E) ASrapI vRe FAars kSülEtürNleriDOsEmanlılar döneminde gerilemiştir. ÇÖZÜM SENDE MERAKLISINA KBÇ ÖİUYZROÜA-MLY OS RE UN MD E ÖSYM NE SORDU? E SD EE RB LÎ -EYROİR U M Yönerge ÖSYM NE SORDU? ÇÖZÜM ENÇ ÖKO ZTBÜ İML G İ BİYO-YORUM DEU İSY KEA KRR AÖTZ E T İ ANLATIM FÖYÜ 93 I TARİH KONU UYARI ESERLERİ KPY ÜEU NFR İANLNO KE TS İA LS S O R U I PÜF NOKTASI EK BİLGİ 4Ü N İ T E Osmanlı Merkez Teşkilatı - Hukuk, Eğitim Sistemleri, Bilim ve Kültür ETKİNLİK 1 Aşağıdaki cümleleri doğru-yanlış (D/Y) olarak değerlendiriniz. Cümleler DY 1. Ahilik teşkilatının kurucusu Şeyh Edebali’dir. 2. Ahilik örgütü ilk olarak debbağ denilen dericiler tarafından kurulmuştur. 3. Kutadgu Bilig’in yazarı Kaşgarlı Mahmut’tur. 4. İlk Türkçe sözlük Divan-ı Hikmet’tir. 5. Hamdım, çiğdim, piştim elhamdülillah sözü Mevlânâ’ya aittir. 6. Hoca Ahmet Yesevi Konya’da yaşamıştır. 7. Makalat’ın yazarı Hacı Bektaş-ı Veli’dir. 8. İlmiye teşkilatı hukuk, eğitim ve din işlerinden sorumludur. 9. Mahkeme kararları şeriye sicillerine kaydedilmiştir. 10. İlk Osmanlı şeyhülislamı Molla Fenari’dir. 11. Örf’i hukukun kaynaği islami ilimlerdir. 12. Medreselerde eğitim dili Arapçadır. 13. Medreselerin giderleri hazineden karşılanır. 14. Mikrobiyolojinin öncüsü Akşemseddin’dir. ETKİNLİK 2 Aşağıdaki cümlelerde boş bırakılan yerleri uygun kelimelerle doldurunuz. 1. Divan kararlarına …………………………… denir. 2. Osmanlı’da ilk divan …………………………… Dönemi’nde kurulmuştur. 3. Minyatür ustalarına …………………………… veya …………………………… denilmiştir. 4. …………………………… maden işçiliğine dayalı sanat dalıdır. 5. …………………………… alanında öncülük yapan alim Akşemseddin’dir. 6. İlk Osmanlı medresesi …………………………… açılmıştır. 7. ……………………………, …………………………… hakikat ve marifet olarak 4 kapı ve 40 makamdan geçmeden gerçek mürşit olunmaz sözü Hacı Bektaş-ı Veli’ye aittir. 8. Hüsrev ile Şirin’in yazarı ……………………………’dir. 9. …………………………… ve …………………………… İslamlaşmasında Horasan Erenleri adlı dervişler etkin rol oynamıştır. 10. Padişahların şiirlerinde kullandıkları takma isimlere …………………………… denir. 9 4 10. SINIF KAZANIM TESTİ TEST 18Osmanlı Merkez Teşkilatı - Hukuk, Eğitim Sistemleri, Bilim ve Kültür LY10TARKA22-018 1. Osmanlı Devleti’nde ilk medrese Orhan Gazi Dönemi’nde 4. Yazılı ve sözlü kültürün özellikleriyle ilgili olarak aşa- açılmıştır. Fatih Sultan Mehmed Dönemi’ne kadar ğıdaki karşılaştırmalardan hangisi yanlıştır? Bursa’da 25, Edirne’de 13, İznik’te 4 ve küçük şehirler- de ise 40 medrese açılmıştır. Yazılı Kültür Sözlü Kültür Buna göre; A) Yazı ile aktarılır. Kulaktan kulağa akta- rılır. I. Eğitim-öğretim işleri Orhan Gazi Devri’nden itibaren B) Tekke ve zaviyelerde önemsenmiştir. yaygındır. Saray ve çevresinde yaygındır. II. Donanımlı insanların yetişmesi için uygun zemin ha- C) Sözlü kültürden sonra zırlanmıştır. ortaya çıkmıştır. İlk ortaya çıkan kültür- dür. III. Yargı işlerini yürütecek kadrolar oluşturulmaya çalı- D) Kitap, mektup, vakai- şılmıştır. name, risale gibi un- Masal, menkıbe, fıkra, surlardan oluşur. destan ve hikâye gibi yargılarından hangilerine ulaşılabilir? unsurlardan oluşur. E) Okuru değişebilir ama A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III metin değişmez. Okur ve metin içeriği değişebilir. D) II ve III E) I, II ve III 2. 5. Fatih Sultan Mehmet, inşaatından itibaren yakından ilgi- lendiği kendi adıyla anılan medresenin ders programın- Ayasofya Cami’inde görülen süsleme sanatı aşağıda- dan, müderrislerin maaşlarına, okutulacak ilim dalların- kilerden hangisidir? dan kitaplara kadar her şeyle yakından ilgilenmiştir. Bu dönemde yapılan düzenlemelerle medrese eğitimi daha A) Hat B) Minyatür C) Vitray bilimsel ve sistematik hâle getirilmiştir. Bu düzenlemede medreseler Yirmili, Otuzlu, Kırklı, Ellili, Sahn-ı Seman ve D) Çini E) Tezhip Altmışlı Medreseler şeklinde derecelere ayrılmıştır. 3. Fatih Dönemi’nde yapılan Topkapı Sarayı sadece askerî Buna göre aşağıdakilerden hangisi söylenebilir? ve idari işlerin yürütüldüğü merkez değil aynı zamanda sanat, edebiyat ve sosyal alanlardaki önemli gelişmele- A) Medrese eğitimi Fatih Sultan Mehmet ile başlamıştır. rin yaşandığı ve yönlendirildiği bir nevi kültür evidir. B) Medreselerin masrafları hazineden karşılanmıştır. Buna göre Topkapı Sarayı ile ilgili, C) Medrese hocaları padişahlarca belirlenmiştir. I. Yönetim işleri dışındaki alanlarda da faaliyet göster- miştir. D) Eğitim faaliyetleri devlet politikasına dönüşmüştür. II. Sanatsal faaliyetlerin gelişmesine zemin hazırlamıştır. E) Medrese eğitimi zorunlu ve parasızdır. III. Toplumun bazı kesimlerine hitap etmiştir. 6. Din, dil, ırk ve cinsiyet ayırımı gözetmeksizin herkese eşit yargılarından hangilerine ulaşılabilir? şekilde davranılması gerektiğini ifade eden sufiler Anadolu’nun İslamlaşmasında önemli katkılar vermişlerdir. Aşağıdaki sufilerden hangisi Anadolu’ya gelmemesi- ne rağmen müritleri vasıtasıyla bu coğrafyanın İslam- laşmasında önemli rol oynamıştır? A) Ahmet Yesevi B) Yunus Emre A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III C) Taptuk Emre D) Mevlânâ D) II ve III E) I, II ve III E) Sadreddin Konevi TARİH KONU ANLATIM FÖYÜ 95 T E S T BEYLİKTEN DEVLETE OSMANLI MEDENİYETİ 18 Osmanlı Merkez Teşkilatı - Hukuk, Eğitim Sistemleri, Bilim ve Kültür 7. Dikey hareketlilik, toplumu oluşturan bireylerin statü de- 10. Tarihçi Busbecg; kenvansaraylar için, dinlenmek için yete- ğiştirmesi veya sınıflar arası geçiş yapmasıdır. rince geniş ve ferah olduğu ve güleryüzle ağırlamada bulu- nulduğu; tekke ve zaviyeler içinse konuk kabul etme rolü- Buna göre; nü oynadıklarını belirtmiş ve bu kuruluşların çekicilikleriyle yeni yerleşmelerin oluşmasını sağladığını söylemiştir. I. devşirmenin sadrazam olması, II. iskân politikasının uygulanması, Buna göre, III. reayanın tımarlı sipahi olması I. Oluşturulan kurumlar çok amaçlıdır. durumlarından hangileri dikey harekeketliliğe örnek II. Sosyal yapılar yerleşmeyi özendirici niteliktedir. gösterilebilir? III. Tarımın geliştirilmesi amaçlanmıştır. A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III yargılarından hangilerine ulaşılabilir? D) II ve III E) I, II ve III A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III D) II ve III E) I, II ve III 8. Aşağıdaki sanat dallarından hangisinin yazma eser- 11. XII. yüzyıla kadar Farsça, Anadolu’da yazı dili olarak kul- lerle ilgili olduğu söylenebilir? lanılırken bu yüzyılın ortalarından itibaren Türkçe, Farsça’nın hâkimiyetine son vermiş ve bir yazı dili olarak filizlenmeye A) Çini B) Kündekari C) Saraçlık başlamıştır. D) Tezhip E) Vitray Bu durumun ortaya çıkmasında; 9. XIII. yüzyıl başlarından itibaren Orta Asya’nın maruz kal- I. Moğol baskısı nedeniyle Türklerin kitleler hâlinde dığı Moğol istilasının ardından kaçan birçok Türk boyu Anadolu’ya göç etmesi Anadolu’ya sığınmıştır. Anadolu’ya göç eden kitleler ara- sında din adamları, çiftçiler, sanatkârlar ve tüccarlar da II. Anadolu’da kurulan beyliklerin öz kültürlerine sahip yer almıştır. Anadolu’ya gelen esnaf ve sanatkârlar Ahi çıkması Evran öncülüğünde kurulan Ahi teşkilatı sayesinde ken- dilerini ticaret açısından kurulu bir düzen içerisinde bul- III. Türkçenin gelişmiş bir bilim dili olması muşlardır. gelişmelerinden hangilerinin etkili olduğu söylenebilir? Buna göre Ahi teşkilatının; A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III I. Ekonomik hayatta teşkilatlanmayı oluşturma, D) II ve III E) I, II ve III II. Anadolu coğrafyasındaki ticari hayatı yönlendirme, 12. Çok uluslu toplum yapısı Osmanlı Devleti’nde geniş ve III. Müslüman tüccarların ticari pazarlardan pay alması- zengin bir kültürel birikimin ortaya çıkmasına sebep ol- nı sağlama muştur. Bu birikim, tarih boyunca yazılı veya sözlü ola- rak kuşaktan kuşağa aktarılmıştır. amaçlarından hangilerini gerçekleştirmek için kurul- duğu söylenebilir? Osmanlı Devleti’nde aşağıdakilerden hangisi kültü- rün yazılı olarak aktarılması ve korunmasında kulla- nılan argümanlardan biri değildir? A) Yalnız I B) I ve II C) I ve III A) Ferman B) Ahitname C) Risale D) II ve III E) I, II ve III D) Menkıbe E) Minyatür 1-E 2-A 3-B 4-B 5-D 6-A 7-C 8-D 9-E 10-B 11-A 12-D 9 6 10. SINIF DOĞRU YANLIŞ ÇÖZÜM BEYLUİKYTENA DREVILETE OSMANLI MEDENİYETİ FÖY ÜNİTE ÖP RÜ NF ENKO KS TO AR SU I Sanat, Zanaat 13 4 SözlTÇüÖEveZMYÜaSzMİılıLKCülİtüLr - ve Kültür Rİ E EDESMBIIEYRARATA KS EL NI SD IEN A KEMALPAŞAZADE ÇObisyÖmataaZnYklıÜaDörşeMınvoleledtiupSrkaçdgEaişmeaNhelraDarkı Eslıiyoalmseutşinladrıdşıırn. dHaetmareihnvheeemdeen- II. Bayezid, I. Selim ve I. Süleyman dönemlerinde yaşamış ÖBhdeapSİosldYiYnuinkOMçFaa- yrsYeNçtkaOinEveoRlAdrSUuakpOlMaçraıRgböiDldrüiğlUüinr.d?Beinrçhoakrepkaedtilşeabhuınafalarns-- ünlü din alimi ve şeyhülislamıdır. Yavuz Selim ile Mısır Seferi’ne EÇçaÖSdivZEanÜRı vaMLrdEır. BRirçİoğu şair ve hatiptir. Şiirlerinde mah- katılmıştır. Bu sefer sırasında Kemalpaşazade’nin atının aya- las yani takma isim kullanmışlardır. ğından bir parça çamurun Yavuz’un kaftanına sıçradığı, EU KY ABRİ IL G İ Yavuz’un da bu kaftanı öldüğünde kefeni yapmalarını vasiyet ettiği anlatılır. Yusuf ile Züleyha mesnevisi meşhurdur. BilPDineÜİnKFmKahNAlaOsTlaKr T A S I Divan edebiyatında önemli simalar yaşamıştır. Bunlar, Ba- IFI.aMtTKihuEUSrautM.lR.t.a..n.AS..M..İL.e..h.L.m...eC..t....İ......L..........E........R..........İ.................................. Muradi ki, Nefi, Nabi, Fuzuli, Taşlıcalı Yahya ve Bağdatlı Ruhi’dir. Avni II. BMEayDEezEiRd.B.A....Î.K..-...LY....IO....S.R...I.U..N..M...A.................... Adli-Şahi YavNuzOSuTYltaön Sneleimr....g....e............................... Selimi Kanuni Sultan Süleyman.............................. Muhibbi II. SEBelSİimYE....O.R...-...Y.Ö....OZ....RE....TU....İ.M........................... Selimi III.YEMuESraEtN....R.İ...L...N.E....E.R...S.İ...İ....L.......S....O....R....U........ Muradi BAKÎ III. Mehmet................................................... Adni I. AEÇhmÖKetZ....BÜ....İ.M..L....G....İ..................................... Bahti Sultan-üş Şuara yani “şairler sultanı” olarak tanınmıştır. XVI. yüzyılda yaşamıştır. Osmanlı Dönemi’nin en büyük şa- II. ODsmİ aKn..K.....A.....T.......................................... Farisi irlerinden biridir. Şiirlerinde genellikle din dışı konuları işle- miş, Kanuni Devri’nin ihtişamını şiirlerine aksettirmiştir. Şi- IV. KMuUratR.....A....L.............................................. Muradi irleri “Divan” adlı eserinde toplanmıştır. Kanuni’nin ölümü IV. Mehmet................................................... Vefai üzerine yazdığı “Kanuni Mersiyesi” önemli şiirlerindendir. II. MEuDstaEfa.B.....Î...-...Y....O.....R....U....M....................... İkbali NÂBÎ III.NAhOmeTt...................................................... Necib III. Mustafa................................................... Cihangir ESER ÖZETİ III. Selim....................................................... İlhami II. MYaEhmNut..İ......N.....E....S....İ....L.......S....O....R....U........ Adli V. MÇ eÖhmZetÜReMşat.......................................... Reşat Sanma şahım herkesi sen sadıkane yar olur XVII. yüzyılda yaşayan sanatçı, didaktik şiirin önemli tem- Herkesi sen dost mu sandın belki ol ağyar olur silcilerindendir. “Hayrabad” ve “Hayriyye” önemli eserle- Belki ol cihanda serdar olur rindendir. Yar olur ağyar olur derdar olur dildar olur Selimi TARİH KONU ANLATIM FÖYÜ 97 4Ü N İ T E Sözlü ve Yazılı Kültür - Sanat, Zanaat ve Kültür NEFÎ OSMANLI’DA ZANAAT, SANAT VE KÜLTÜR FAALİYETLERİ XVII. yüzyılda yaşayan hiciv yani yergi ustasıdır. IV. Murat Dönemi’nde yazdığı hicivlerden dolayı 2 kez affedilmesine Osmanlı’da Şehir Planlaması rağmen hicivlerinden vazgeçmeyince rivayete göre boğ- durularak öldürülmüş ve Haliç’e atılmıştır. Hicivlerinin yer Osmanlı Devleti’nde, şehir planlamacılığı ticari faaliyet- aldığı “Siham-ı Kaza” (kader okları) önemli eseridir. lerin yoğunlaştığı güzergâhlar üzerinde kuruldu. Bu özel- lik ekonomik örgütlenmeyi etkiledi. Osmanlı şehirleri ge- TAŞLICALI YAHYA nelde iki parçalı işlevsel alana sahipti. Bunlardan ilki Os- manlı merkezi iş sahası, diğeri ise konut alanları idi. Mer- Yavuz ve Kanuni Dönemleri’nin ünlü divan şairidir. Kanuni kezde, çarşı denilen bölgelerde ekonomik, dinî, kültürel Dönemi’nde yazdığı “Şehzade Mustafa Mersiyesi” önemli çeşitli faaliyetler yapılmaktaydı. Bu alan gelişigüzel seçil- şiiridir. miş bir yer değildi. Öyle ki çarşı konumunun belirlenme- sinde kale veya şehir surları, önemli yollar ve önemli kül- FUZULI türel alanlara yakınlık belirleyici rol oynardı. Osmanlı Devleti’nde; cami, bedesten ve imaret klasik dönem Os- XVI. yüzyılda yaşayan sanatçı lirik şiirin önemli temsilcile- manlı şehir planına hâkim unsurlardı. rindendir. Tasavvuf, ilahi aşk ve ehlibeyt sevgisi üzerine yo- ğunlaşmıştır. Kendisine bağlanan maaşı alamayınca “Şi- Orhan Bey’in İznik’te kendi vakfı olarak kurduğu imare- kayetname” adlı ünlü mektubunu yazmıştır. Türkçe Divan, tiyle birlikte yeni bir şehir merkezi modeli ortaya çıkmış- Farsça Divan, Arapça Divan, Hadikatü-s Süeda önemli eser- tır. Türk şehir modeliyle şehir merkezine cami, aşevi, ha- lerindendir. Divan’ında yer alan “Su Kasidesi”nde Hz. mam, şifahane gibi kurumlar yapılmış, yerleşme ise dış Muhammed’e (s.a.v) olan sevgisini dile getirmiştir. mahallelere kaydırılmıştır. Dağınık sosyal kurumlar bir si- te içine toplanmıştır. Şehirler ticaret yollarıyla bağlantısı olan yerlere kurulmuş ve şehir merkezlerine inşa edilen işyerleriyle sosyo ekonomik hayat canlı tutulmaya çalışılmıştır. Balkanlarda bulunan bu- günkü yol ve şehir ağının ana hatları Osmanlı Dönemi’nde ortaya çıkmıştır. Filibe, Sofya, Belgrad, Üsküp, Manastır, Köstence ve Rusçuk birer küçük kasaba veya köy iken Os- manlı Dönemi’nde büyük şehirler hâline gelmiştir. Osmanlı şehirlerinin fiziki yapısının ikinci kısmını ise mahal- leler meydana getirirdi. Osmanlı Devleti’nde mahalle aynı mescitte ibadet eden ce- maatin, aileleri ile birlikte ikamet ettikleri şehrin bölümüdür. Osmanlı Devletinde müslümanların ve gayri müslimlerin ay- nı mahallede bir arada oturmalarına Tanzimat Dönemi’ne kadar izin verilmemiştir. ŞEYH GALIB Osmanlı’da Mahalle Temsilî XVIII. yüzyılda yaşamış son büyük divan şairidir. Mevlevi tarikatına mensuptur. Şiirlerinde dinî ve tasavvufi konuları işlemiştir. En önemli eseri “Hüsn’ü Aşk Mesnevisi”dir. 9 8 10. SINIF Sözlü ve Yazılı Kültür - Sanat, Zanaat ve Kültür 4Ü N İ T E Konut alanlarının ötesinde şehir halkına rahatsızlık veren Osmanlı Devleti’nde, XVI. yüzyılda yetişmiş en büyük mi- endüstriyel faaliyetler ile kırsal kesimle bağlantısı olan mari ustası Mimar Sinan’dır. Mimar Sinan ilk olarak Ya- zanaatkârlar yer alırdı. Bunları; dericiler, boyacılar, kesim- vuz Dönemi’nde Osmanlı ordusuna katıldı. Kanuni haneler, kasaplar, demirciler, çilingirler, bakırcılar, çöm- Dönemi’nde, devletin tüm inşaat işlerinden sorumlu mi- lekçiler, saraçlar, gıda maddesi satıcıları şeklinde sırala- marbaşı olarak görevlendirildi. Bu görevini II. Selim ve III. mak mümkündü. Şehre yeni gelenler, sanayide çalışan- Murat dönemlerinde de devam ettirdi. Dört yüzden faz- lar genelde bu alanda yaşardı. la eseri mevcuttur. Mimar Sinan; yaşamı boyunca 81 cami, 50 mescit, 55 medrese, 19 türbe, 14 imaret, 3 hastane, 7 su bendi (ba- raj), 8 köprü, 16 kervansaray, 33 saray, 32 hamam, 6 mah- zen, 7 dârülkurrâ (Kur’an-ı Kerim okunan yer) inşa etti. Mimar Sinan’ın önemli eserleri: Çıraklık eseri: Şehzade Camii Kalfalık eseri: Süleymaniye Cami U stalık eseri: Selimiye Cami Mostar Köprüsü Selimiye Cami Şehzade Camisini OSMANLI MİMARİ ANLAYIŞI Süleymaniye Cami Erken Dönem diye bilinen Osmanlı mimarisinin temel öge- sini külliyeler, külliyelerin ana unsurunu ise camiler oluş- Selimiye Cami turmaktaydı. Osmanlı mimari anlayışında farklı planlarda yapılan çok sayıda cami ön plana çıktı. Osmanlı Erken TARİH KONU ANLATIM FÖYÜ Dönemi’ne ait ilk eserler genelde İznik, Bursa ve Edirne’de yapıldı. İznik’teki Hacı Özbek Cami, Süleyman Paşa Med- resesi, Bursa’da Yıldırım Bayezid Dönemi’nde inşa edilen Ulu Cami, Yıldırım Bayezid Bedesteni, Osmanlı Devleti’nin ilk hastanesi niteliğinde olan Yıldırım Darüşşifası bu döne min mimari eserleri arasında gösterilebilir. Osmanlı Devleti’nin kendine has üslubunu oluşturduğu Klasik Dönem’e geçiş İstanbul’un Fethi’yle başladı. Os- manlı Devleti, bu dönemde siyasi alanda ulaştığı başarı- ları sanata da yansıttı. İlk kez merkezî kubbeli camilere yarım kubbeler eklenerek yeni camiler yapıldı. Bu cami- lerin yanına dinî, ekonomik ve sosyal ihtiyaçları karşıla- yacak alt yapı kuruluşlarını barındıran tesisler inşa edile- rek “külliyeler” oluşturuldu. Bu nedenle bu döneme aynı zamanda “Büyük Külliyeler Devri” de denilmektedir. Ni- tekim bu dönemde inşa edilen Fatih, II. Bayezid ve Sü- leymaniye külliyeleri ile başkent İstanbul âdeta yeni bir kimliğe büründü. ilk örneği İstanbul Bayezid Cami’dir. 99
