Etkinlik 49 7 ( ) Dirsek çürütmek, çok çalışmak ve gayret etmek anlamlarında kullanılır. ( ) Kişinin arkasından konuşulması, dedikodu ve gıybet yapılması iyi değildir. ( ) İnatçı insanlara çok dil dökmek gerekir. ( ) Dilinde tüy biten kimse çok az konuşmuş demektir. ( ) Dirsek çürütenleri hemen doktora götürüp dirseğine baktırmak gerekir. 1 Aşağıdaki deyimlerle anlamlarını eşleştirelim. 2 Aşağıda karışık olarak verilen kelimelerden deyim oluşturup yazalım. Aşağıdaki cümlelerden doğru olanların başına “D”, yanlış olanların başına “Y” yazalım. 3 Dil(ler) dökmek Dile (dillere) düşmek Dirsek çürütmek Etekleri zil çalmak Bir konuda birini ikna etmek ya da kandırmak için tatlı sözler söylemek. Bir meslek sahibi olmak, bilgisini arttırmak için uzun yıllar okumak, öğrenim görmek. Bir olay ya da haber üzerine aşırı sevinme ve heyecanlanma. Yaptığı bir işten dolayı adının kötüye çıkması ve hakkında herkesin dedikodu yapması. ............................................................................................................................................................ diller dillere dirsek etekleri çalmak dağdan çalım düşmek akıyla tutsa ............................................................................................................................................................ çalmak düşmek dökmek kulakları zil dereden etekleri çorbada atı alan Cevap Kontrol
Test 50 7 1. Aşağıdaki deyimlerden hangisi yalvarmak anlamında kullanılır? A) Dil dökmek B) Dile düşmek C) Dirsek çürütmek D) Etekleri zil çalmak 5. Sakalını değirmende ağartan birinin hayatı nasıl geçmiştir? A) Yatarak B) Çok çalışarak C) Sürekli kuaförde D) Eğlencede 2. Toplumda sürekli arkasından konuşulan kişinin durumunu aşağıdaki deyimlerden hangisi anlatır? A) Dirsek çürütmek B) Etekleri zil çalmak C) Dil dökmek D) Dile düşmek 6. Aşağıdaki deyimlerden hangisi “etekleri zil çalmak” deyimi ile benzer anlam taşımaz? A) Ağzı kulaklarına varmak B) Sevinçten uçmak C) Gözlerinin içi gülmek D) Başını dinlemek 3. Aşağıdaki deyimlerin hangisinde çok emek harcadı, okudu anlamı ile takdir etme vardır? A) Ağzı var dili yok. B) Atı alan Üsküdar’ı geçti. C) Dirsek çürütmek D) Alnının akıyla çıkmak 7. “Dil dökmek” deyimi ile aynı anlama gelen deyim aşağıdakilerden hangisidir? A) Mürekkep yalamış B) Dilinde tüy bitmek C) Adını çıkarmak D) Sevinçten uçmak 4. LYS’de ilk yüze giren öğrencinin ruh hâlini hangi deyim anlatır? A) Bağrı yanmak B) Bindiği dalı kesmek C) Etekleri zil çalmak D) Karnı zil çalmak 8. Bir meslekte uzun yıllara dayanan tecrübeleri ve bilgi birikimini anlatmak için de kullanılan deyim aşağıdakilerden hangisidir? A) Dil dökmek B) Dile düşmek C) Dirsek çürütmek D) Etekleri zil çalmak Cevap Kontrol
51 Deyim 29 Kısa Anlamı: Uzun zaman aradığı bir nesneyi ya da kişiyi birdenbire bulmak, ona ulaşmak. Açıklama: Uzun zaman göremediğimiz bir arkadaşımızı ya da akrabamızı görme ihtimalimizin olmadığı bir yerde karşımızda görünce söylediğimiz bir deyimdir. Evin içinde uzun zamandır aradığımız ama bulamadığımız bir eşyamızın başka bir şey ararken birden karşımıza çıkması da bu deyimle ilişkilendirilebilir. Bir emniyet görevlisinin uzun zamandır aradığı ama yakalayamadığı bir suçluyu başka bir olay esnasında birden karşısında bulup yakalaması da örnek olarak verilebilir. Mecaz anlamlı bu deyimde aranılan şeyin arandığı yer ile bulunduğu yerin ilgisiz olduğunu anlatmak için gök ve yer gibi iki zıt kavram kullanılmıştır. Cümle İçinde: 1. Tertip, seni gökte ararken yerde buldum, nerelerdesin? 2. Seni gökte ararken yerde buldum, bir daha asla bırakmam. 3. Gökte ararken yerde bulmak bu olsa gerek, on gün önce kaybettiğim yüzüğümü ceketin astarında buldum. Benzer Sözler: Daima ara, bugün altın ararken bakır bulursun, yarın bakır ararken altın. (Cenap Şehabettin) Aradığınız şeyi baktığınız son yerde bulursunuz. (Murphy Felsefesi) GÖKTE ARARKEN YERDE BULMAK
52 Deyim 30 Kısa Anlamı: Uzun yıllar boyunca görmediği bir yakınına ya da dostuna duyulan özlem, hasret. Açıklama: Burnunda tütmek, hasret çekmeyi, duyulan aşırı özlemi ifade eden bir deyimdir. Özellikle yabancı ülkelere giden gurbetçi adı verilen vatandaşlarımız, memleketlerine duydukları özlemi ifade için bu deyimi çokça kullanır. Bir ana, askere giden evladını görme hasretiyle yanar. Gözünde tüten evladı bir an önce gelsin diye gün sayar. Gözü yaşlı analar, eskiden mektup getiren kara trenleri hasret çektikleri evlatlarından bir haber getirecek diye beklerdi. Ama o kara tren, hep gecikir belki de hiç gelmezdi. Bu deyimde uzun zaman görmediğine duyulan özlem anlatılsa da bazen uzun zaman geçmesine gerek kalmadan da duyulan özlem için kullanılabilir. Çalışan bir annenin çalıştığı için bütün gün göremediği bebeğinin gözünde tütmesi gibi. Cümle İçinde: Anam gözümde tütüyor ama üzülmesin diye belli etmiyorum. Benzer Sözler: Burnunda tütmek (Deyim) Özlemini çekmek (Deyim) Gözü yolda (yollarda) kalmak (olmak) (Deyim) Gurbet çekmek (Deyim) GÖZÜNDE TÜTMEK
53 Deyim 31 Kısa Anlamı: Hiçbir şeyden korkmayan, çok cesur kişi için kullanılan bir ifade. Açıklama: Atılgan ve gözü pek insanlar için kullanılır. Bu kişiler, tehlikeli bir durum yaşandığında hiç korkmadan olayın içinde olan cesur kişilerdir. Riski seven, etrafındaki insanları koruyan ve sevdikleri için canını tehlikeye atan kişiler bu gruba girer. Kurtuluş Savaşı’nda esir düşen bir düşman komutanının dediği gibi: ‘’Biz askerlerimiz cepheden kaçmasın diye ayaklarından bağlarız ama sizin askerleriniz ölüme koşarak ve cesaretle gidiyor.’’ Hava atmak için, birilerine şirin gözükmek için cesurmuş havası veren hareketler yapan insanlar vardır. Aslında cesur olmayan bu insanlar zaten kendini belli eder. Gözünü daldan budaktan sakınmayan insanlar ise hava atmak için değil, sadece yeri zamanı geldiğinde, gerektiğinde ve akıllarını kullanarak olayları halledebilmek için girişimde bulunurlar. Cümle İçinde: Küçükken de böyleydi bu, gözünü daldan budaktan esirgemezdi. Benzer Sözler: Yüreklilik göstermek (Deyim) Aslan kesilmek (Deyim) Gözünü karartmak (Deyim) GÖZÜNÜ DALDAN BUDAKTAN ESİRGEMEMEK
54 Deyim 32 Kısa Anlamı: Sonucu itibari ile yararsız ve fayda getirmeyen boş işlerle vaktini harcama, kendini boşa yorma. Açıklama: Havan, içinde sarımsak ve baharat ezmeye yarayan tahta kaptır. Yani içine katı nesneler konulup ezilir. Sıvı maddeyi katı gibi ezmeye çalışmak gereksiz ve sonucu olmayan bir iştir. Mecaz olarak kullanılan bu deyimde hiç fayda getirmeyen boş işlerle uğraşmanın gereksizliği anlatılmıştır. Zaman, insan için en değerli nimetlerdendir. Zamanımızı boşa harcamak ve emeğimizi boşa tüketmek yapacağımız faydalı işlerin gecikmesine ve yorulmamıza sebep olur. Plansız, faydasız ve sonucu boş olduğu belli olan işlerle uğraşıp hayal kurmak gereksizdir. Birini bir konuda ikna etmeye çalışırken de bu deyim kullanılır. Yani ikna etmeye uğraşma, çabalama çünkü o kişiyi ikna edemezsin. Boşuna vaktini harcamana gerek yok anlamındadır. Cümle İçinde: Desene havanda su dövmüşüz. Benzer Sözler: Akıntıya (akıntıya karşı) kürek çekmek (Deyim) Çene yormak (Deyim) Havaya pala (kılıç) sallamak (Deyim) Irmak kenarına çeşme yapılmaz. (Atasözü) HAVANDA SU DÖVMEK
Etkinlik 55 8 ( ) Birini gökte ararken yerde bulursak çok şaşırırız. ( ) Gözü yolda kalan kişi özlem çekmektedir. ( ) Gözünü daldan budaktan esirgemeyen insanlar pısırık ve korkak olur. ( ) Gereksiz işlerle uğraşmak kişiyi çok geliştirir. ( ) Gözünde tütmek deyimini kullanan kişiden duman çıkmaktadır. 1 Aşağıdaki deyimlerle anlamlarını eşleştirelim. 2 Aşağıda karışık olarak verilen kelimelerden deyim oluşturup yazalım. Aşağıdaki cümlelerden doğru olanların başına “D”, yanlış olanların başına “Y” yazalım. 3 Gökte ararken yerde bulmak Gözünü daldan budaktan esirgememek Havanda su dövmek Gözünde tütmek Uzun yıllar boyunca görmediği bir yakınına ya da dostuna duyulan özlem, hasret. Sonucu itibari ile fayda getirmeyen boş işlerle vaktini harcama. Hiçbir şeyden korkmayan, çok cesur kişi için kullanılan bir ifade. Uzun zaman aradığı bir nesneyi ya da kişiyi birdenbire bulmak, ona ulaşmak. ............................................................................................................................................................ tütmek dövmek esirgememek bulmak yerde budaktan su gözünde daldan ............................................................................................................................................................ ararken daldan su gözünde yerde gökte yerde aklında ağız bulmak dalı Cevap Kontrol
Test 56 8 1. Uzun zaman göremediğimiz bir arkadaşımızı ya da akrabamızı, görme ihtimalimizin olmadığı bir yerde, karşımızda görünce söylediğimiz deyim hangisidir? A) Gökte ararken yerde bulmak B) Havanda su dövmek C) Gözünü daldan budaktan esirgememek D) Gözünde tütmek 5. “Boşuna vakit harcama.” anlamına gelen deyim hangisidir? A) Gökte ararken yerde bulmak B) Havanda su dövmek C) Gözünü budaktan esirgememek D) Burnunda tütmek 2. “Burnunda tütmek” deyiminin benzer anlamlısı aşağıdakilerden hangisidir? A) Gözünü daldan budaktan esirgememek B) Gözünde tütmek C) Gökte ararken yerde bulmak D) Havanda su dövmek 6. Bir yeri ya da kişiyi çok özlemek anlamına gelen deyimimiz hangisidir? A) Aklı çıkmak B) Avucunu yalamak C) Gözünde tütmek D) Etekleri zil çalmak 3. Cesur insanlar için kullanılan deyim aşağıdakilerden hangisidir? A) Bin dereden su getirmek B) Gözünü daldan budaktan esirgememek C) Çizmeyi aşmak D) Dirsek çürütmek 7. Aşağıdaki deyimlerden hangisi “havanda su dövmek” deyimi ile aynı anlama gelmemektedir? A) Akıntıya karşı kürek çekmek B) Gözünü karartmak C) Çene yormak D) Havaya kılıç sallamak 4. İçinde sarımsak ve baharat ezmeye yarayan tahta kaplara ne denir? A) sarımkap B) baharkap C) ezmekap D) havan Cevap Kontrol
57 Deyim 33 Kısa Anlamı: Hiç emek harcamadan başkasının gayretleri ile ortaya çıkan bir şeyden yararlanmak, üzerine konmak. Açıklama: Her insanın yapmak zorunda olduğu sorumlulukları vardır. Arkadaşlarımız bazen bizlere yardım eder ve yapmakla yükümlü olduğumuz işleri bizim yerimize yaparlar. Yani bize iyilik yaparlar. Ama armut piş ağzıma düş tarzında davranmak, hiç çalışmadan başkasının yaptığı işe konmak, insanların iyi duygularını kötüye kullanmak hoş değildir. Ders sırasında öğretmeni dinleyip not tutmayan öğrenci, sınav zamanı arkadaşlarının tuttuğu notları isterse hiç emek vermediği için hazıra konmuş olur. Hazıra konmayı alışkanlık hâline getiren insanlar, bizim iyi duygularımızı kötüye kullanırlar. Cümle İçinde: 1. Hazıra konmayı bırak artık, biraz çalış! 2. Ne kadar da hazıra konmayı seviyorsun, boş mezar görsen yatacaksın. 3. Hazıra konmaya o kadar çok alıştı ki çalışmanın ne demek olduğunu unuttu. Benzer Sözler: Ver yiyeyim, ört uyuyayım; gözle, canım çıkmasın. (Atasözü) Armut piş ağzıma düş! (Atasözü) HAZIRA KONMAK
58 Deyim 34 Kısa Anlamı: Bir konu üzerinde herkesin rastgele ve birbirinden farklı konuşması. Açıklama: Curcunayı ve karışıklığı ifade etmek için kullanılan bir deyimdir. Bir ailenin tatilde nereye gideceğine karar vermesi için herkes fikrini söyler ancak her birey farklı yerleri teklif eder. Biri Antalya’ya, biri Bodrum’a, biri Kuşadası’na gitmeyi isterken rastgele konuşmalar ortamı sıkıcı bir hâle getirir. Sorun çözülemediği gibi sinirler de gerilir. Herkesin sahip olduğu bir fikir vardır. Fikirlerin çeşitliliği zenginlik katar. Ama burada vurgulanan, konunun çözümü için değildir; herkesin kendini haklı göstermenin peşinde olmasıdır. Kişiler, diğer insanları dinlemediğinden sorun iyice büyür. Belki fikirlerden birkaçı çok güzel olduğu hâlde kimse birbirini dinlemediği için güzel fikirler de arada heba olmaktadır. Cümle İçinde: 1. Her kafadan ses çıkınca tatilde gideceğimiz yere karar veremedik. 2. Apartman toplantısını her kafadan ses çıkınca başlamadan bitirdik. 3. Curcunaya dönen pazar yerinde her kafadan ses çıkıyor, havada uçan sebze ve meyvelerin altında haklı haksız kavgası yapılıyordu. Benzer Sözler: Taban tabana zıt (olmak) (Deyim) HER KAFADAN BİR SES ÇIKMAK
59 Deyim 35 Kısa Anlamı: Çok istenen bir şeyin elde edilememesi ya da plan ve programı yapılan bir işin son anda çıkan bir durum yüzünden iptal edilmesi. Açıklama: Herkesin başına gelebilecek büyük hayal kırıklıklarını ifade eden bir deyimdir. Hevesi kursağında kalan kişi, büyük bir hayal kırıklığı yaşar. Hafta sonu için plan yaparsınız. En güzel kıyafetlerinizi giyip sokağa çıktığınızda, birden bastıran yağmurun altında ıslanınca yaşanan hayal kırıklığı ile ailece gittiğiniz piknikte yine yağmura yakalanıp geri dönmeniz hevesinizin kursağınızda kalmasına örneklerdir. Mağaza vitrininde gördüğünüz ve bayıldığınız ama paranız yetmediği için alamadığınız elbise için bir ay para biriktirip, almaya gittiğinizde elde kalan son ürünün satıldığını duyunca yaşanan hayal kırıklığı da bu deyimi örneklendirebilir. Uzun zamandır beklediğimiz ve büyük bir hevesle gittiğimiz filmin beklentilerimizi karşılamamasını da hevesimizin kursağımızda kalmasıyla ilişkilendirebiliriz. Cümle İçinde: Haberi alınca proje yapma hevesim kursağımda kaldı. Benzer Sözler: Eli böğründe kalkmak (Deyim) Hevesi kırılmak (Deyim) Şevki kırılmak (Deyim) HEVESİ KURSAĞINDA KALMAK
60 Deyim 36 Kısa Anlamı: Akla gelen bir şüphe ya da kuruntu yüzünden çok üzülmek, yüreğin acı duyması. Açıklama: Genelde annelerin yaşadığı ama herkesin başına gelebilen bir durumdur. Ortada bir durum yokken sevdiğimiz birinin başına bir şey geldi mi şüphesi ile birden kalpte duyulan ve insanı etkileyen acıdır. Evham yani vesvese etmek, kuruntuya kapılmak şeklinde başlar ve büyür. Ancak başına bir şey geldiği düşünülen kişi aranıp iyi olduğu öğrenilince rahatlama olan bir durumdur. Ama içine kurt düşen kişi, olayın haberi gelmeden olayı yüreğinde duyar. Kurtuluş Savaşı’nda cephedeki oğlundan haber bekleyen ananın içine kurt düşmesi ve oğluna bir şey olduğunu hissetmesi örnek verilebilir. Cümle İçinde: 1. Pencereden buğulu gözlerle bakıyorsa yine içine kurt düşmüş demektir. 2. Ablam hâlâ gelmedi ve annemin içine kurt düştü. Benzer Sözler: İçine kuşku çökmek (Deyim) Kuşkuya düşmek (Deyim) Şüpheye düşmek (Deyim) İÇİNE KURT DÜŞMEK
Etkinlik 61 9 ( ) Sürekli hazıra konan insanlar, bizlerin iyi duygularını kötüye kullanırlar. ( ) Her kafadan ses çıktığı zaman sorunlar çok kolay çözülür. ( ) Hevesi kırılan insan çok mutlu olur. ( ) Evhamlı insanlar daha panik olur. ( ) İçine kurt düşen kişi mutludur. 1 Aşağıdaki deyimlerle anlamlarını eşleştirelim. 2 Aşağıda karışık olarak verilen kelimelerden deyim oluşturup yazalım. Aşağıdaki cümlelerden doğru olanların başına “D”, yanlış olanların başına “Y” yazalım. 3 Hazıra konmak Hevesi kursağında kalmak Her kafadan bir ses çıkmak İçine kurt düşmek Çok istenen bir şeyin elde edilememesi, büyük hayal kırıklığı yaşanması durumu. Herkesin rastgele ve birbirinden tamamen farklı konuşması. Akla gelen bir şüphe ya da kuruntu yüzünden çok üzülmek, yüreğin acı duyması. Hiç emek harcamadan başkasının gayretleri ile ortaya çıkan bir şeyden yararlanmak, üzerine konmak. ............................................................................................................................................................ düşmek çıkmak kalmak konmak ateş ses bir kursağında her hazıra ............................................................................................................................................................ her içine kafadan çıkmak kurt içine dalı düşmek kesmek dillere Cevap Kontrol
Test 62 9 1. Başkasının gayret ve emeği ile ortaya çıkmış şeyleri sahiplenmek anlamına gelen deyimimiz hangisidir? A) İçine ateş düşmek B) Her kafadan bir ses çıkmak C) Hevesi kursağında kalmak D) Hazıra konmak 5. İçine kurt düşen kişinin yaşadığı duygu hangisidir? A) sevinç B) huzur C) gurur D) şüphe 2. Aşağıdaki deyimlerden hangisi curcunayı ve karışıklığı anlatır? A) Atı alan Üsküdar’ı geçti. B) Her kafadan bir ses çıkmak C) Hevesi kursağında kalmak D) Hazıra konmak 6. “Hevesi kursağında kalmak” deyiminin benzer anlamlısı aşağıdakilerden hangisidir? A) Bıyık altından gülmek B) Çorbada tuzu bulunmak C) Ağzı kulaklarına varmak D) Eli böğründe kalmak 3. Hayal kırıklığını ifade eden deyim aşağıdakilerden hangisidir? A) Alnının akıyla çıkmak B) Çizmeyi aşmak C) Hevesi kursağında kalmak D) Hazıra konmak 7. Aşağıdaki deyimlerden hangisi “içine kurt düşmek” deyimi ile aynı anlama gelmemektedir? A) Hevesi kırılmak B) Kuşkuya düşmek C) İçine kuşku çökmek D) Şüpheye düşmek 4. Evham ve vesvesenin eş anlamlısı aşağıdakilerden hangisidir? A) veresiye B) evcilik C) kuruntu D) vesile Cevap Kontrol
63 Deyim 37 Kısa Anlamı: Zamanın çoğunu beraber geçirip her türlü işini beraber yapan, sırdaş ve birbirinden ayrılmayan kimseler için kullanılan bir deyimdir. Açıklama: Arkadaşlarımız arasında çok yakın olduğumuz, sıkı fıkı dost tabiri ile anlatılan sırdaşlarımız vardır. Bizim her hâlimizi bilen, derdimize ortak olan, bizimle sevinip bizle ağlayan; aradaki bağın maddi değil, tamamen manevi olduğunu hissettiren dostlarımız için kullandığımız bir ifadedir. Günlük hayatta vücudumuzun ihtiyaç duyduğu en önemli şey sudur. Arkadaşımızla o kadar çok beraberizdir ki her su içtiğimizde aynı kaptan beraber su içer, aynı kaptan beraber yeriz. Akraba bağından öte, kardeş kadar sevdiğim ya da kardeşten öte sevdiğim dost anlamındadır. Cümle İçinde: 1. İçtikleri su ayrı gitmezdi, şehitlik de aynı gün nasip oldu. 2. Bir zamanlar içtiğimiz su ayrı gitmezdi; bu, ne soğukluk, anlamadım. Benzer Sözler: Ayrısı gayrısı olmamak (Deyim) Aralarından su sızmamak (Deyim) Kenet gibi yapışmak (Deyim) (kenet: İki sert cismi birbirine bağlamaya yarayan; iki ucu sivri ve kıvrık metal parça.) İÇTİKLERİ SU AYRI GİTMEMEK
64 Deyim 38 Kısa Anlamı: İmkânsızlıklar ve yetersizlikler içinde çalışarak azim ve sabırla büyük bir işi başarmaya çalışmak. Açıklama: Mermeri aşındıran suyun gücü değildir, sürekliliğidir. Bazen istediklerimiz düşündüğümüz gibi olmaz.Yeterli imkânlar olmadan bir işi başarmamız gerekebilir. Azimli ve sabırlı insanlar için imkânsız diye bir şey yoktur. Araç ve gerecin olmaması bir olumsuzluk olsa da bu tür kişiler yapacakları işten vazgeçmez. Eldeki çok az imkânlarla adım adım ilerleseler de işi başarmak için sabırla çalışırlar. İmkânsızlıklar içinde de olsa bir davaya inanan Anadolu insanı Kurtuluş Savaşı’nı kazanmasını bilmiştir. Azim, cesaret ve kararlılıkla hareket eden Türk insanı, iğne ile kuyu kazarak savaştan galip gelmesini bilmiştir. Eldeki olanaklarla herkes bir şeyler yapabilir. Mesele, yokken ne yapabildiğindir. Mecaz anlamda olan bu deyimi gerçek olarak düşünürsek iğne ile santim santim toprağı kazmak için kuvvetli bir parmak, el ya da kol kası gerekmez. Gereken çelik gibi bir iradedir. Cümle İçinde: Bu şirketi yıllarca çalışarak, iğne ile kuyu kazarak kurdum. Benzer Sözler: Ok meydanında buhurdan yakmak (Deyim) Deveye hendek atlatmak (Deyim) İĞNE İLE KUYU KAZMAK
65 Deyim 39 Kısa Anlamı: Giyim kuşamına özenmiş, bakımlı ve şık giyinen anlamında kullanılan bir deyimdir. Açıklama: Dirhem ve çekirdek eski zamanlarda kullanılan ağırlık ölçü birimlerindendir. En hafifi olan çekirdek, onun bir üstü ise dirhemdir. En değerli para olan Osmanlı altını, gram olarak 6,8 gram gelir. İki dirhem, bir çekirdek de tam olarak bu ağırlığa denk gelmektedir. Şık giyinmiş, kendine özenmiş birisine iki dirhem bir çekirdek deyince altın gibi olmuşsun anlamında iltifat söz konusudur. Bir iş görüşmesine ya da kız isteme merasimlerine giderken herkes iki dirhem bir çekirdek giyinir. Göze hoş gelen, en bakımlı hâlimizle gideriz. Bu da dikkat çekmemizi ve değer görmemizi sağlar. Cümle İçinde: 1. Maşallah, beyimiz iki dirhem bir çekirdek! 2. Yine iki dirhem bir çekirdek giyinmişsin, nazar değecek diye korkuyorum. 3. Benim babam her zaman iki dirhem bir çekirdek giyinirdi. 4. Babamın damatlık fotoğrafındaki iki dirhem bir çekirdek hâli çok hoşuma gidiyor. 5. Eski İstanbul’un iki dirhem bir çekirdek giyinen beyefendi ve hanımefendileri, Göksu Deresi’nde gezermiş. Benzer Sözler: Giyinip kuşanmak (Deyim) Özen göstermek (Deyim) İKİ DİRHEM BİR ÇEKİRDEK
66 Deyim 40 Kısa Anlamı: Kendisinden yapılması istenen bir işi yapmamak ya da istenen bir eşyayı vermemek için türlü bahaneler uydurmak, güçlük çıkarmak. Açıklama: Yapılması istenen işte çalışmakta niyeti olmayanlar, türlü bahaneler üreterek o işten kurtulmaya çalışır. Birisi bizden bir eşya istediğinde vermek istemiyorsak olmadık bahaneler üreterek vermemeye çalışırız. Nasreddin Hoca’nın fıkrasında Hoca, sürekli ödünç eşya alan ama zamanında getirmeyen, getirdiğinde de eşyayı kırık getiren komşusuna kızmaya başlamış ve bir daha bir şey vermeyeceğim diye karar almış. Komşu yine Hoca’dan urgan(kalın ip) isteyince Hoca bahane aramış ama bulamamış. İpi vermek istemeyen Hoca: “Komşu, hanım ipe un seriyor, lazım.” demiş. Komşu da: “Hiç ipe un serilir mi?” demiş. Hoca da şunu söylemiş: “Vermek istemeyince un da serilir, her şey de...” Cümle İçinde: 1. Adama bak, beş kuruş yardım yapmamak için ipe un seriyor. 2. Onun ipe un seren bahanelerinden o kadar bıktım ki! Benzer Sözler: Eşeği düğüne çağırmışlar, ya odun eksik ya su demiş. (Atasözü) Hık mık etmek (Deyim) İPE UN SERMEK
Etkinlik 67 10 ( ) Azimli ve sabırlı insanlar için imkânsız diye bir şey yoktur. ( ) Deveye hendek atlatmak deyimi, işin ne kadar zor olduğunu anlatır. ( ) Osmanlı altını, gram olarak 8,6 gram gelir. ( ) İpe un güneşli havada serilir. ( ) Hık mık etmek isteksizliği ifade eder. 1 Aşağıdaki deyimlerle anlamlarını eşleştirelim. 2 Aşağıda karışık olarak verilen kelimelerden deyim oluşturup yazalım. Aşağıdaki cümlelerden doğru olanların başına “D”, yanlış olanların başına “Y” yazalım. 3 İçtikleri su ayrı gitmemek İğne ile kuyu kazmak İki dirhem bir çekirdek İpe un sermek Giyim kuşamına özenmiş, bakımlı ve şık giyinen. Türlü bahaneler uydurmak, güçlük çıkarmak. Zamanın çoğunu beraber geçirip her türlü işini beraber yapmak. İmkânsızlıklar ve yetersizlikler içinde çalışarak azim ve sabırla büyük bir işi başarmaya çalışmak. ............................................................................................................................................................ ile iki ipe su iğne kuyu dirhem un kuyu ayrı piş dereden kazmak ............................................................................................................................................................ gitmemek sermek ayrı kuyu bir avucunu un suda dereyi etekleri ipe Cevap Kontrol
Test 68 10 1. Çok yakın dostlar, sırdaş, sıkı fıkı anlamlarına gelen deyim hangisidir? A) İpe un sermek B) İki dirhem bir çekirdek C) İğne ile kuyu kazmak D) İçtikleri su ayrı gitmemek 6. “Mermeri aşındıran suyun gücü değildir, ..................................” sözünü aşağıdakilerden hangisi ile tamamlayabiliriz? A) tazyikli akmasıdır B) asittir C) sürekliliğidir D) havanın gücüdür 2. İmkânsızı sabır ve azimle başarmak anlamında kullanılan deyim hangisidir? A) İpe un sermek B) İki dirhem bir çekirdek C) İğne ile kuyu kazmak D) İçtikleri su ayrı gitmemek 7. İçtikleri su ayrı gitmeyen kişiler nasıl olur? A) Sırlarını birbirinden saklar. B) Birbirinin arkasından konuşur. C) Aralarından su sızmaz. D) Sürekli küs olurlar. 3. Eski zamanda kullanılan ağırlık ölçülerinden hangisi en hafifi idi? A) kilogram B) okka C) dirhem D) çekirdek 4. Aşağıdaki deyimlerin hangisinde güzel ve özenli bir durum söz konusudur? A) Boynunu bükmek B) İki dirhem bir çekirdek C) Çizmeyi aşmak D) İçtikleri su ayrı gitmemek 5. Bahane uydurmak, güçlük çıkarmak anlamlarına gelen deyim aşağıdakilerden hangisidir? A) İpe un sermek B) İki dirhem bir çekirdek C) Gökte ararken yerde bulmak D) Gözünde tütmek Cevap Kontrol
69 Deyim 41 Kısa Anlamı: Bir işin ya da durumun kontrol edilemeyecek duruma gelmesi, duruma hâkim olamama, ölçüyü kaçırmak. Açıklama: Bir işin kontrol edilemeyecek duruma gelmesini anlatan bir deyimdir. Konular biraz biriksin diye düşünerek zamanında ders çalışmayıp konuların kontrol edemeyeceğimiz, çalışamayacağımız kadar birikmesi sonucu dersten zayıf almamız bu deyime örnektir. Plansızlığın ve boşvermişliğin sonucunda kontrolü kaybetmeyi anlatan bir deyimdir. Disiplinsiz ve işini savsaklayan bir yöneticinin zamanla yönettiği kadronun kontrolünü kaybetmesi ve bunun önüne geçememesi durumunda yönetici ipin ucunu kaçırmış olur. Bazen de maddi konular dışında duygu kontrolünü kaybedip birisine gereğinden fazla öfke gösterme durumunda da bu deyim kullanılabilir. Cümle İçinde: 1. Annem ipin ucunu kaçırmış, kredi kartı borcumuz çok yüklü geldi. 2. Muhasebecimiz yine ipin ucunu kaçırmış, gelirler ve giderler tutmuyor. 3. Bir kere ipin ucunu kaçırınca toparlanmak çok zor oluyor. Benzer Sözler: Ölçüyü kaçırmak (Deyim) Ölçü kaçınca en tatlı şeyler en tatsız olur. (Demokritos) İPİN UCUNU KAÇIRMAK
70 Deyim 42 Kısa Anlamı: Kişinin gizlediği bütün suçlarının ve hilelerinin bir bir ortaya çıkması. Açıklama: Günümüzdeki kullanım şekli kişinin foyasının ortaya çıkmasıdır. Gerçekler er ya da geç mutlaka ortaya çıkar. Yalan, uzun süre saklanamaz. İnsanları yalan ve hileyle aldatanlar bir gün gelir aldattığı insanların önünde rezil olurlar. Herkes onu iyi bilirken ve ona güvenirken gizlediği kötü karakteri, yaptığı tüm suçları ile ortaya çıkınca bir daha insan içine çıkacak yüzü kalmaz. Güzel sözlere çabuk kanarız ve insanlara hemen güveniriz. Kötü niyetli insanlar da insanların bu güven duygusundan istifade ederek onları kandırırlar. Ama bir gün her şey ortaya dökülüp gerçek ortaya çıktığında insanları kandırdığını düşünen kötü nitelikli insanlar esas kaybeden olurlar. Cümle İçinde: İpliği pazara çıkan adamın yüzü, utancından kıpkırmızı olmuştu. Benzer Sözler: Ayyar tilki art ayağından tutulur. (Atasözü) Hile ile iş gören mihnet ile can verir. (Atasözü) Zeyrek kuş iki ayağından tutulur. (Atasözü) Foyası meydana (ortaya) çıkmak (Deyim) İPLİĞİ PAZARA ÇIKMAK
71 Deyim 43 Kısa Anlamı: Bir işi düzeltmek isterken daha kötü hâle getirmek, büsbütün bozmak. Açıklama: İstemeyerek yapılan hatalar için kullanılan bir deyimdir. Birilerine iyilik yapma niyetinde olan kişi,farketmeden karşısındaki kişiyi kötü bir duruma düşürür. İnsanların dikkatli olması gerektiğini anlatan bir deyimdir. Eski zamanda gelinlerin süslenmesi ile uğraşan kalemkârların kaş düzelteyim derken kalemi göze batırmasından doğan bu deyimde, işimizde usta da olsak çok dikkatli olmayı, çok güzel bir eser ortaya koyacakken işin kötü sonuçlanabileceğini belirtmiştir. Yirmi beş yaşındaki birine otuz beş yaşında gösteriyorsunuz demek bu deyimle ilişkilendirilebilir. Bu durum pot kırmak ve eline yüzüne bulaştırmak deyimleriyle de hatırlanabilir. Cümle İçinde: Ahmet’in yaptığı resmi beğenmeyip kendisi boyadı ama resim çok kötü oldu. Anlayacağın kaş yapayım derken göz çıkardı. Benzer Sözler: Bir çuval inciri berbat etmek (Deyim) Ağzına burnuna bulaştırmak (Deyim) Eline yüzüne bulaştırmak (Deyim) KAŞ YAPAYIM DERKEN GÖZ ÇIKAR(T)MAK
72 Deyim 44 Kısa Anlamı: Yaşadığı büyük sıkıntılardan dolayı bunalıma girmek, telaşlı hareket etmek, akıl sağlığını geçici olarak yitirmek. Açıklama: Yaşanılan ani öfke çıkışları ve telaş durumunda bu deyimi kullanırız. Akıl sağlığımız yerinde değil iken garip ve anlamsız şeyler yapabiliriz. Duyduğumuz acı bir haber veya şahit olduğumuz üzücü bir olay sonrası birden aklımız durabilir, ne yapacağımızı bilememenin verdiği telaşla öfkeli ve taşkın hareketler yapmaya başlayabiliriz. Zamanında, öğlen sıcağında keçilerini kaybettiğini sanıp yaşadığı korku ve telaşla köye koşup bağıran ama sonra keçilerini bulan garip çobanın olayından sonra kullanılmaya başlanmıştır. Bu deyim, bizleri şok eden durumlarda yaşadığımız geçici delirme hâli için kullanılır. Delirme hâli yaşayan insanların sakinleşmesi sağlanmazsa bu durum kalıcı hâle gelebilir. O yüzden kötü haberler, kişiye birden değil, alıştıra alıştıra söylenmelidir. Cümle İçinde: Biraz daha burada kalırsam keçileri kaçıracağım. Benzer Sözler: Aklını kaçırmak (Deyim) Cinnet getirmek (Deyim) Kafayı üşütmek (Deyim) KEÇİLERİ KAÇIRMAK
Etkinlik 73 11 ( ) Keçileri kaçırmak deyimi bir çobanın hareketinden doğmuştur. ( ) Gerçekler, er ya da geç ortaya çıkar. ( ) Keçileri kaçıran kişiler sakin ve uysal olurlar. ( ) Acemi olanlar genelde işi eline yüzüne bulaştırır. 1 Aşağıdaki deyimlerle anlamlarını eşleştirelim. 2 Aşağıda karışık olarak verilen kelimelerden deyim oluşturup yazalım. Aşağıdaki cümlelerden doğru olanların başına “D”, yanlış olanların başına “Y” yazalım. 3 İpin ucunu kaçırmak Kaş yapayım derken göz çıkarmak İpliği pazara çıkmak Keçileri kaçırmak Kişinin gizlediği bütün suçlarının ve hilelerinin bir bir ortaya çıkması. Bir işin ya da durumun kontrol edilemeyecek duruma gelmesi, duruma hâkim olamama. Bunalıma girip akıl sağlığını geçici olarak yitirmek. Bir işi ya da durumu düzeltmek, iyilik yapmak isterken daha kötü hâle getirmek. ............................................................................................................................................................ kaçırmak çıkarmak çıkmak ipin keçileri pazara derken gülmek hevesi ............................................................................................................................................................ ipin kaş keçileri ipliği göz çıkmak dil hazıra havanda pazara dirsek Cevap Kontrol
Test 74 11 1. “Plansızlığın ve boşvermişliğin sonucunda kontrolü kaybetme”yi anlatan bir deyim aşağıdakilerden hangisidir? A) Keçileri kaçırmak B) Kaş yapayım derken göz çıkarmak C) İpliği pazara çıkmak D) İpin ucunu kaçırmak 6. İnsanları yalan ve hileyle aldatanlar, bir gün gelir aldattığı insanların önünde rezil olurlar. Aşağıdakilerden hangisi bu cümleyi özetler? A) Hile ile iş gören mihnet ile can verir. B) Bir çuval inciri berbat etmek C) Keçileri kaçırmak D) Kaş yapayım derken göz çıkarmak 2. “Foyasının, gizlediği şeylerin ortaya çıkması” anlamına gelen deyim aşağıdakilerden hangisidir? A) Keçileri kaçırmak B) Kaş yapayım derken göz çıkarmak C) İpliği pazara çıkmak D) İpin ucunu kaçırmak 7. Aşağıdakilerden hangisi “keçileri kaçırmak” deyimi ile benzer anlamlı değildir? A) Aklını kaçırmak B) Cinnet geçirmek C) Kafayı üşütmek D) Başa kakmak 3. Kısaca eline yüzüne bulaştırmak diyebileceğimiz deyim aşağıdakilerden hangisidir? A) İki dirhem bir çekirdek B) İpin ucunu kaçırmak C) Aklını kaçırmak D) Kaş yapayım derken göz çıkarmak 4. Eski zamanda evlenecek kızları süsleyen meslek sahiplerine ne denirdi? A) kuaför B) kına C) kalemkâr D) süsçübaşı 5. Olumsuz ve kötü haberler insanlara nasıl söylenmelidir? A) birdenbire B) alıştıra alıştıra C) bağırarak D) kulağına birden fısıldayarak Cevap Kontrol
75 Deyim 45 Kısa Anlamı: Her zaman kendi çıkarlarını düşünmek, başkalarını umursamamak. Açıklama: Çıkarcı ve kendini düşünen insanlar için söylenen bir deyimdir. Nalıncı keseri gibi kendine yontmak şeklinde de kullanılır. Keser ile tahtaya vurulunca kesilen kısım, keserin ağzının şekli yüzünden tahtayı kesen kişinin tarafına düşer. Oradan hareketle sadece kendini düşünen ve başkalarının çıkarlarını, haklarını umursamayan insanlar için mecaz anlamda kullanılır olmuştur. Bencil insanlar için kullanılır. Bu insanlar, bir felaket bile olsa bundan nasıl yarar sağlarım diyecek kadar kendini düşünen insanlardır. Bu insanlar, toplum içinde sevilmeyen, kendi çıkarını toplumun çıkarından önde ve üstün gören ama sonunda hep kaybeden insanlardır. Sürekli kendine yonttuğu için mal, mülk, zenginlik, makam onda olsa da kazandığını sansa da fani dünyadan eli boş ayrılanlar onlardır. Cümle İçinde: Sürekli kendine yontma, biraz da bizi düşün. Benzer Sözler: Çıkar gözetmek (Deyim) Arpalık yapmak (Deyim) Kan alacak damarı bilmek (Deyim) KENDİNE YONTMAK
76 Deyim 46 Kısa Anlamı: Başa gelen bir olaydan ders çıkarma, tecrübe edinme, kendisine edilen nasihatleri unutmama. Açıklama: Hayatımız boyunca birçok hatamız olur. Bazı hatalar küçük olsa da hayatımızı etkileyecek büyük yanlışlar da yaparız. Hata yapmak insana mahsustur, herkes hata yapabilir. Hatalarımızdan ders çıkarmak o hatayı tekrarlamamızı engeller. “Ben bu hatayı neden yaptım?” deyip sürekli kendimizi yıpratmak yerine ders çıkararak, ‘’Gelecek sefere bu hataya düşmeyeceğim.’’ demeliyiz. Küpe takıldığı kulaktan nasıl ki düşmezse ders çıkardığımız şeyler de kulağımızdan çıkmayan küpe gibi her zaman kalmalıdır. Bazen acı olayları tecrübe etsek de kendimiz ders çıkaramayız. Yakınlarımızdan ve dostlarımızdan bize destek olan insanlar, yaşadığımız sıkıntılardan kurtulmamız için destek olurken öğütler verirler. İşte bunlar da kulağa küpe yapılması gereken şeylerdir. Cümle İçinde: Sözlerimi kulağına küpe et, evladım. Benzer Sözler: Kıssadan hisse almak (çıkarmak) (Deyim) Ders olmak (Deyim) KULAĞINA KÜPE OLMAK
77 Deyim 47 Kısa Anlamı: Konuşulanları gizlice dinlemeye, duymaya çalışmak. Açıklama: Pek hoş karşılanmayan bir durumu anlatan deyimdir. İki insan bir ortamda konuşurken konuşmayla alakası olmayan üçüncü kişinin konuşulanları merak ettiği için dinlemiyormuş gibi davranmasını ve konuşulanları duymaya çalışmasını ifade eder. Lokantada, okulda, iş yerinde kısaca her yerde kulak kabartan insanlar bulunur. Bir bakıma kulakların uydu anteni gibi etrafta konuşulanları duymak için mecazi olarak büyümesidir. Dedikoduyu çok seven insanların sıklıkla yaptığı bir eylemdir. Bunu yaptığı belli olan insanlara diğer insanlar güvenmemeye ve yanlarında daha az şey konuşmaya başlarlar. Cümle İçinde: 1. Her konuşulana kulak kabartıp dinlediği için Kabakulak diye lakabı vardı. 2. Kulak kabartıp dinlemeye çalışmak yapımızdaki merak duygusundandır. 3. Otobüste önümde oturan iki amcanın konuşmasına kulak kabartıp dinleyince, oldukça güldüm. Benzer Sözler: Kulak misafiri olmak (Deyim) Kulak vermek (Deyim) KULAK KABARTMAK
78 Deyim 48 Kısa Anlamı: Anlatılan bir konuyu daha sözün başındayken anlamak, açıklamaya ihtiyaç duymamak, zeki olmak. Açıklama: İlk defa duyduğu bir şeyi anlatılan birkaç kelimeden hareketle çabucak kavrayan anlayışlı, zeki insanlar için kullanılan bir deyimdir. Her ne kadar zeki ve anlayışlı olmayı ifade etse de acelecilik ve çokbilmişlik yapmamak gerektiğini de ifade eder. Çünkü bu tür pratik zekaya sahip insanlar yerinde duramaz, her lafa karışırlar. Çoğu zaman doğru bilseler de acelecilik yüzünden hata da yaparlar. Eski zamanda medresede sınav yapan öğretmeni Farsça dudak anlamına gelen, LEB diye söze başlayınca zeki öğrenci hemen atılır ve “Hocam, leblebi mi diyecektiniz?” der. Hocası gülümseyerek “Aferin, leb demeden leblebiyi anladın ama lafın gerisini bekleseydin!” der. Günümüzde ise çok zeki ve anlayışlı, yerinde duramayan ve her konuya atlayan anlamlarında kullanılır. Cümle İçinde: Leb demeden leblebiyi anlayan adamsın ama sen de hata yaptın. Benzer Sözler: Hâlden anlamak (Deyim) Arif olan anlar. (anlasın) (Deyim) LEB DEMEDEN LEBLEBİYİ ANLAMAK
Etkinlik 79 12 ( ) Çıkarcı ve bencil insanlar kan alacak damarı bilirler. ( ) Kıssadan hisse almayı bilmeliyiz. ( ) Kulak kabartan insanların kulaklarına kabartma tozu katılmıştır. ( ) Eski zamandaki okullara medrese denirdi. ( ) Kulak kabartma olayı hiç hoş karşılanmaz. 1 Aşağıdaki deyimlerle anlamlarını eşleştirelim. 2 Aşağıda karışık olarak verilen kelimelerden deyim oluşturup yazalım. Aşağıdaki cümlelerden doğru olanların başına “D”, yanlış olanların başına “Y” yazalım. 3 Kulağına küpe olmak Leb demeden leblebiyi anlamak Kendine yontmak Kulak kabartmak Her zaman kendi çıkarlarını düşünmek, başkalarını umursamamak. Konuşulanları gizlice dinlemeye, duymaya çalışmak. Anlatılan bir konuyu, daha sözün başındayken anlamak, açıklamaya ihtiyaç duymamak. Başa gelen bir olaydan ders çıkarma, tecrübe edinme. ............................................................................................................................................................ olmak anlamak yontmak kabartmak kulağına küpe leb fırtına kesmek ............................................................................................................................................................ kendine anlamak olmak kulak yontmak ağzı kulağına kaçırmak Cevap Kontrol
Test 80 12 1. Çok zeki insanlar için kullanılan deyim aşağıdakilerden hangisidir? A) Leb demeden leblebiyi anlamak B) Kulak kabartmak C) Kulağına küpe olmak D) Kendine yontmak 6. Farsça “leb” kelimesi ne anlama gelir? A) kep B) leblebi C) levent D) dudak 2. Kulak kabartma işini genelde kimler yapar? A) Kabakulak hastası olanlar B) Uydu anteni olmayanlar C) Dedikoduyu sevenler D) İnsanları gönülden sevenler 7. Aşağıdaki araçlardan hangisi sürekli kendine doğru yontar? A) balyoz B) nalıncı keseri C) kerpeten D) testere 8. Aşağıdaki deyimlerden hangisi “kendine yontmak” deyimi ile aynı anlama gelmemektedir? A) Çıkar gözetmek B) Arpalık yapmak C) Kan alacak damarı bilmek D) Kıssadan hisse almak 3. İnsanlar, yol gösterici öğütleri ne yapmalıdır? A) Dinlememelidir. B) Kulak ardı etmelidir. C) Kulağına küpe yapmalıdır. D) Boynuna kolye yapmalıdır. 4. Kendini düşünen insanlar için söylenen deyim aşağıdakilerden hangisidir? A) Leb demeden leblebiyi anlamak B) Kulak kabartmak C) Kulağına küpe olmak D) Kendine yontmak 5. Kendini düşünen, bencil anlamına gelen kelime hangisidir? A) vefalı B) hakperest C) ahde vefalı D) egoist Cevap Kontrol
81 Deyim 49 Kısa Anlamı: Küçük ve önemsiz sayılabilecek bir meseleye öfke ile kızıp kendisine daha büyük zarar verecek davranışta bulunmak. Açıklama: Aşırı tepki göstermek diye özetlenebilecek bir deyimdir. Acelecilik, abartma ve öfkenin karışımı ile ortaya çıkan ve kişiyi daha çok zarara uğratan durumun resmidir. Öğretmenin sınıfta ödevini yapmayan sadece bir öğrenci olmasına rağmen tüm sınıfa eksi vermesi, bir annenin yemeğini yemediği için çocuğuna kızıp yemek yapmaktan vazgeçmesi pire için yorgan yakmak deyimiyle ilişkilendirilebilir. Öfke ile kalkanın zararla oturacağını bilmesine rağmen pireyi deve yapan insanların duygularına yenilip kendi başlarına büyük iş açmalarıdır. Cümle İçinde: 1. Hapishaneler, pire için yorgan yakan ve öfkesine yenilenler ile doludur. 2. Pire için yorgan yakmak kolay. Hadi, Roma’yı yak bakalım! Benzer Sözler: Pireyi deve yapmak (Deyim) (Elinden gelse, bıraksalar) Bir kaşık suda boğmak (Deyim) Deliye dönmek (Deyim) Yemişsiz ağaca taş atmazlar. (Atasözü) PİRE İÇİN YORGAN YAKMAK
82 Deyim 50 Kısa Anlamı: Kimseye belli etmeden iş çevirmek, açıkgöz davranmak. Açıklama: Her zaman kendi çıkarını düşünen, açıkgöz ve sinsi insanların tavırları için kullanılan bir deyimdir. Gizlide gizliye iş yapan ve bunu belli etmeyen, insanların arkasından iş çeviren ve ortalığı karıştıran kişileri anlatır. Bu şekilde davranan kişiler kendilerini zeki sanan kurnazlardır. Birilerinin kulağına bir şeyler fısıldayıp birbirine düşüren, fitne çıkaran ve sonra insanların birbirine düşmesini seyreden tiplerdir. Bu deyim, birilerinin sinsice iş yaptığını ve bu yüzden o kişiye güvenmemek gerektiğini anlatmak için kullanılır. Cümle İçinde: 1. Saman altından su yürütenleri toplum sevmez. 2. İnsanlar birbirinden o kadar koptu ki herkes saman altından su yürütme peşinde. Benzer Sözler: Karda yürüyüp (gezip) izini belli etmemek (Deyim) İşini uydurmak (Deyim) Şeytana külahı (pabucu) ters giydirmek (Deyim) Anasının gözü (Deyim) SAMAN ALTINDAN SU YÜRÜTMEK
83 Deyim 51 Kısa Anlamı: Çok az ya da hiç etkisi olmayan bir iş yapmak ya da yapacak olmak, boşuna uğraşmak. Açıklama: Sıvı yani akışkan olan suyun ya da onun katı hâli olan buzun üzerine yazılan yazı nasıl ki su akınca veya buz eriyince kaybolursa yapılan bazı işlerin de etkisi iz bırakmaz. Bu işin yapılması boşunadır. Bu deyimi bir uyarı sözü olarak kullanırız. Boşuna uğraşıyorsun, boş yere kendini yoruyorsun anlamlarındadır. Yapacağı bir işe başlayacak olan kişi, bazen bu işin önünü göremeyebilir. Tecrübesizlikten, bazen de gençliğin verdiği enerji ile her şeyi başaracağım düşüncesinden iş ile ilgili olumsuzlukları fark edemez. Yapacağı iş, fayda yerine zarar getirebilir ya da bu işin hiçbir faydası olmaz. Bu işi yapmak sadece vakit kaybı olacağından etrafındaki insanlar “Buza yazı yazma, uğraşma.” der. Cümle İçinde: 1. O yaptığından sonra özür dilemen su üstüne yazı yazmaktan farksız benim için. 2. Benim eserlerim buz üstüne yazılan yazılar gibi geçici değil, yıllarca okunacak. Benzer Sözler: Akıntıya (akıntıya karşı) kürek çekmek (Deyim) Havanda su dövmek (Deyim) SU (BUZ) ÜSTÜNE YAZI YAZMAK
84 Deyim 52 Kısa Anlamı: Duyduğu bir söz ya da gördüğü bir olay yüzünden kızgın ve öfkeli olduğu yüzünden anlaşılmak. Açıklama: Nasıl ki etekleri zil çalan yani çok mutlu olan birinin hâlinden, tavrından ve ağzı kulaklarına varan gülümsemesinden çok mutlu olduğunu anlarız; canı sıkkın olan ve çok derinden üzüntüye kapılan kişinin de suratının asık olmasından mutsuz olduğunu anlarız. Suratı sirke satan kişiye çok soru sorulmamalı, sakinleştirici birkaç kelime söylenmelidir. Çünkü yüzünü mahkeme duvarı gibi bembeyaz ve asık hâle getiren ciddi bir olay vardır. Her insan üzülebilir, kırılabilir ya da öfkelenebilir. Suratı sirke satan kişi bu duyguları yüzüne yansıtır. Cümle İçinde: 1. Eve geç gelince kapıyı suratı sirke satan babam açtı. 2. Eli bal satsa da suratı sirke satan adamın müşterisi çok az oluyordu. 3. Ne oldu yine suratın sirke satıyor? Benzer Sözler: Barut fıçısı gibi (Deyim) Canı burnundan çıkmak (Deyim) Surat (suratı) bir karış (Deyim) SURATI SİRKE SATMAK
Etkinlik 85 13 ( ) Suratı sirke satan kişi, çok öfkeli ve üzgündür. ( ) Buz üstüne yazı yazan, havanda su dövmüş olur. ( ) Sinsi insanlar işini gizli yapar. ( ) Öfke ile kalkan fayda ile oturur. ( ) Küçük meseleleri büyütmek anlamında deveyi pire yapmak deyimi kullanılır. 1 Aşağıdaki deyimlerle anlamlarını eşleştirelim. 2 Aşağıda karışık olarak verilen kelimelerden deyim oluşturup yazalım. Aşağıdaki cümlelerden doğru olanların başına “D”, yanlış olanların başına “Y” yazalım. 3 Su üstüne yazı yazmak Saman altından su yürütmek Suratı sirke satmak Pire için yorgan yakmak Önemsiz sayılabilecek bir şeye kızıp kendisine daha büyük zarar verecek davranışta bulunmak. Çok az ya da hiç etkisi olmayan bir iş yapmak veya yapacak olmak, boşuna uğraşmak. Kimseye belli etmeden iş çevirmek, açıkgöz davranmak. Duyduğu bir söz ya da gördüğü bir olay yüzünden kızgın ve öfkeli olduğu yüzünden anlaşılmak. ............................................................................................................................................................ yazı su sirke yorgan satmak yazmak yakmak hevesi suratı ............................................................................................................................................................ üstüne yazmak için sirke limon elma saman su yazı ekşi Cevap Kontrol
Test 86 13 1. Bir insanda öfke, kırgınlık, şaşkınlık ve mutsuzluk varsa aşağıdaki hangi deyime uyar? A) Suratı sirke satmak B) Su üstüne yazı yazmak C) Saman altından su yürütmek D) Pire için yorgan yakmak 2. Aşırı tepki göstermek diye özetlenebilecek bir deyim aşağıdakilerden hangisidir? A) Acı patlıcanı kırağı çalmaz. B) Su üstüne yazı yazmak C) Saman altından su yürütmek D) Pire için yorgan yakmak 5. Sonunda hiçbir faydası olmayan iş ya da sözler için kullanılan deyimimiz hangisidir? A) Saman altından su yürütmek B) Pire için yorgan yakmak C) Suratı sirke satmak D) Su üstüne yazı yazmak 6. Aşağıdakilerden hangisi “suratı sirke satmak” deyimi ile benzer anlamlıdır? A) Suratı bir karış B) Ağzı kulaklarında C) Etekleri zil çalmak D) İçi kıpır kıpır 3. Gizlide gizliye iş yapan, insanların arkasından iş çeviren ve ortalığı karıştıran kişileri anlatan deyim aşağıdakilerden hangisidir? A) Aklını kaçırmak B) Su üstüne yazı yazmak C) Saman altından su yürütmek D) İpe un sermek 4. Aşağıdakilerden hangisi “saman altından su yürütmek” deyimi ile benzer anlama gelmez? A) Karda yürüyüp izini belli etmemek B) Şeytana pabucu ters giydirmek C) Anasının gözü D) Kaş yapayım derken göz çıkarmak Cevap Kontrol
87 Deyim 53 Kısa Anlamı: Kişiler arasında olan anlaşmazlığı ve gerginliği arttıracak şekilde konuşmak, kişileri kışkırtarak olayın şiddetini arttırmak. Açıklama: Bazen evde ya da iş yerinde gerginlikler ve ufak tefek tartışmalar olur. Sinirlerin gerildiği bu durumlarda kavganın dışında yer alan kişiler hemen müdahale eder ve olayı yaşayanları sakinleştirmeye çalışır. Genel tavır bu olmasına rağmen bazı kişiler bunun tersini yapar. Tartışan insanların sinirini arttıracak söz ve davranışlarda bulunarak kızgınlık ateşinin daha da büyümesine sebep olurlar. Bazı saf niyetli insanlar bunu bilmeden yapsa da genelde bunu bilerek yapanlar vardır. Özellikle kişiler arasındaki kavgalarda bazı kendini bilmezler; dost gibi görünüp, kavga edenleri gizli gizli kışkırtarak olayın büyümesine sebep olurlar. Bir bakıma yanan ateşin üzerine benzin dökerler. Cümle İçinde: 1. Ya bir dur, sen de yangına körükle gitme! 2. Kuzenim yangına körükle gitmeseydi amcam ile yengem barışacaktı. Benzer Sözler: Arının yuvasına kazık (çöp) dürtmek (Deyim) (Birine) Fit vermek (sokmak) (Deyim) Tavşana kaç, tazıya tut demek (Deyim) YANGINA KÖRÜKLE GİTMEK
88 Deyim 54 Kısa Anlamı: Birdenbire çok korkmak, aşırı korku veya sevinçten fazlasıyla heyecanlanmak, endişelenmek. Açıklama: Korkmak ve irkilmek herkesin yaşadığı duygulardır. Ama yüreğimizi ağzımıza getirecek korkular, birdenbire gerçekleşen olaylar karşısında yaşanır. Bu tür korku ve irkilmelerin yaşanmasına günlük hayatta her zaman kullandığımız şeyler bile sebep olabilir. Evde hiç kimse yokken ve sessizlik hâkimken birden cep telefonumuzun çalması ya da birden yanımızdaki balonun patlaması bu deyimi örneklendirebilir. Bu korkuyu yaşamak için tek başına olmak şart değildir. Kalabalıkta yürürken arabanın ani fren sesi ile birden bu korku yaşanabilir. Yüreği ağzına gelen kişinin korkudan dizlerinin bağı çözülür ve oturmak ister. Çok korktuğu için ağzı kurur, su içmesi gerekir. Cümle İçinde: 1. Korkudan yüreği ağzına gelen kadın bayıldı. 2. Yüreğim ağzıma gelince annem parmağı ile damağımı yukarı kaldırdı. Benzer Sözler: Aklı gitmek (Deyim) Beti benzi atmak (Deyim) Dehşete kapılmak (düşmek) (Deyim) YÜREĞİ AĞZINA GELMEK
89 Deyim 55 Kısa Anlamı: Birisinin hâline ya da yaşanan üzücü bir olaya aşırı üzülme ve acıma hâli. Açıklama: Merhametten doğan bir hâlin ifadesidir. Vicdan sahibi her yürek, kötü bir olay karşısında üzülür. Doğal afet yaşayan insanların hâline, evladını kaybetmiş bir ananın feryadına, sokakta aç kalmış bir çocuğa ya da sokakta yaşayan hayvanlara üzülürüz ve yüreğimiz cız eder. Bazen de tek başına kalmış bir ana ya da babanın, evlatları aklına gelince yüreği sızlar ve gözlerinden yaşlar süzülür. Sevdiğinden ayrı kalan kişinin de yüreği sızlar. Zaten yüreği sızlayan âşıkların dillerinden ve yüreklerinden dökülür bağrı yanık türküler. Yemen’e evladını gönderip, haber alamayanlar “Şu Yemen elleri ne de yaman...” diye türkü söyler. Ya da sevdiğine mektup yazan gözü yaşlı gelin kızımızın mektubuna cevap getiren kara trenin bacasından çıkan siyah dumanında ne yürek sızıları saklıdır. Cümle İçinde: Seni andıkça yüreğim sızlar yağmur gözlüm. Benzer Sözler: Yüreği cız etmek (cızlamak) (Deyim) Yüreği kan ağlamak (Deyim) Yüreğe işlemek (Deyim) Yüreği boğazına tıkanmak (Deyim) YÜREĞİ SIZLAMAK
90 Deyim 56 Kısa Anlamı: Bir konuda suçlu ve haksız olmasına rağmen kurnazlıkla ve kelime oyunları ile karşısındakini bastırıp kendini haklı çıkarmaya çalışmak. Açıklama: Zeytinyağı gibi üste çıkmak, her zaman kendi fikirlerini doğru kabul eden kişilerin tavrıdır. Zeytinyağının suya göre yoğunluğu azdır. Eğer zeytinyağı ile suyu kaba döküp karıştırırsak bir süre sonra su aşağı iner, zeytinyağı ise üste çıkar. İşte, zeytinyağının bu özelliğini mecaz olarak ele alan atalarımız, haksızlığına rağmen ısrarla haklı olduğunu savunan kişileri bu şekilde tarif etmiştir. Zaten bu tip insanlarla tartışmanın anlamı yoktur. Çünkü laf ebesidirler. Kurnazlıkla ve ustaca söyledikleri sözlerle kafanızı karıştırıp bir şekilde olaydan sıyrılırlar. “Yaptım ama sor bakalım, neden yaptım?” diyerek soru sormanızı beklerler. Siz o soruyu sorunca öyle ikna edici cevaplar verirler ki acaba suçlu ben miyim, diye düşünürsünüz. Cümle İçinde: 1. Siz zaten hep böyle zeytinyağı gibi üste çıkarsınız. 2. Adamda utanma duygusu yok ki! Yine zeytinyağı gibi üste çıktı. Benzer Sözler: Kadı anlatışa göre fetva verir. (Atasözü) Paçayı kurtarmak (sıyırmak) (Deyim) ZEYTİNYAĞI GİBİ ÜSTE ÇIKMAK
Etkinlik 91 14 ( ) Yemen Türküsü, Yemen’e gidip de geri gelemeyen askerlerimiz için söylenir. ( ) Yüreği ağzına gelen kişiye su vermek gerekir. ( ) Yangına körükle giden insanlar iyi insanlardır. ( ) Vicdan sahibi her insanın kötü bir olay karşısında yüreği sızlar ve üzülür. ( ) Arının yuvasına çomak sokanlar, arılara iyilik yapmak istemektedir. 1 Aşağıdaki deyimlerle anlamlarını eşleştirelim. 2 Aşağıda karışık olarak verilen kelimelerden deyim oluşturup yazalım. Aşağıdaki cümlelerden doğru olanların başına “D”, yanlış olanların başına “Y” yazalım. 3 Yangına körükle gitmek Yüreği sızlamak Zeytinyağı gibi üste çıkmak Yüreği ağzına gelmek Birdenbire duyulan bir ses ya da görülen korkunç bir şey yüzünden aşırı korkma. Kişiler arasında olan anlaşmazlığı ve gerginliği arttıracak şekilde konuşmak. Kurnazlıkla ve kelime oyunları ile karşıdakini bastırıp kendini haklı çıkarmaya çalışmak. Birisinin hâline ya da yaşanan üzücü bir olaya aşırı üzülme ve acıma hâli. ............................................................................................................................................................ acımak çıkmak gelmek gitmek körükle üste ağzına keçileri yüreği ............................................................................................................................................................ zeytinyağı körükle sermek yangına taşı gelmek kuşa yürütmek gitmek Cevap Kontrol
Test 92 14 1. Aşağıdakilerden hangisinin yoğunluğu suya göre daha azdır? A) su B) zeytinyağı C) civa D) demir 2. Yüreği sızlayan âşıkların dillerinden ve yüreklerinden neler dökülür? A) bağrı yanık türküler B) pop parçalar C) dişleri D) ter 6. Kişileri kışkırtarak olaydaki gerginliği arttırma anlamına gelen deyim aşağıdakilerden hangisidir? A) Yüreği ağzına gelmek B) Zeytinyağı gibi üste çıkmak C) Yangına körükle gitmek D) Yüreği sızlamak 7. “Yaptım ama sor bakalım, neden yaptım?” diyerek soru sormanızı beklerler. Siz o soruyu sorunca öyle ikna edici cevaplar verirler ki acaba suçlu ben miyim diye düşünürsünüz. Bu durumu aşağıdaki deyimlerden hangisi anlatır? A) Yüreği ağzına gelmek B) Zeytinyağı gibi üste çıkmak C) Yangına körükle gitmek D) Yüreği sızlamak 3. Zeytinyağı gibi üste çıkan insanların özelliği nedir? A) Uysaldırlar. B) Hiç konuşmazlar. C) Laf ebesidirler. D) Naziktirler. 4. Eski zamanda mektup taşıyan ve bacasından siyah dumanlar çıkaran taşıt aşağıdakilerden hangisidir? A) Kara saban B) Kara tren C) Elektrikli araba D) Kağnı 5. Yüreği ağzına gelen kişi hangi durumda olur? A) Neşeli B) Kıpır kıpır C) İçi içine sığmaz hâlde D) Beti benzi atmış Cevap Kontrol
Deyimler Genel Tarama Testi 93 1. Aşağıdaki karikatür şıklardaki deyimlerden hangisini anlatmaktadır? A) İki ayağını bir pabuca sokmak B) İki dirhem bir çekirdek C) İpe un sermek D) İçtikleri su ayrı gitmemek 2. “Üslup bozuk, fikirler rastgele ve dağınık. Sonuç, çözümsüzlük.” Bu durumu anlatan deyim aşağıdakilerden hangisidir? A) Bıyık altından gülmek B) Dil dökmek C) Kendine yontmak D) Her kafadan bir ses çıkmak 3. Aşağıdaki karikatür şıklardaki deyimlerden hangisini anlatmaktadır? A) Kulak kabartmak B) Pabucu dama atılmak C) Saman altından su yürütmek D) Leb demeden leblebiyi anlamak Cevap Kontrol
Deyimler Genel Tarama Testi 94 4. Aşağıdaki deyimlerin hangisinde üzüntü duygusu yoktur? A) İçine ateş düşmek B) Yüreği sızlamak C) Suratı sirke satmak D) İki dirhem bir çekirdek 5. Aşağıdaki karikatür, şıklardaki deyimlerden hangisini anlatmaktadır? A) Pire için yorgan yakmak B) Suratı sirke satmak C) Pireyi deve yapmak D) Yüreği sızlamak 6. Aşağıdaki deyimlerin hangisinde “çıldırmak, deliye dönmek” anlamı yoktur? A) Aklı başından gitmek B) Cinnet geçirmek C) Keçileri kaçırmak D) Başını dinlemek 7. Aşağıdakilerin cümlelerin hangisinde "ağız" kelimesi deyim içinde kullanılmamıştır? A) Dişini fırçalamadın mı, ağzın çok kötü kokuyor! B) Salih kendi hâlinde, ağzı var dili yok, sessiz bir çocuktur. C) Ağız birliği edip beni öğretmene şikâyet etmişler. D) Sınavdan yüz aldığını duyunca ağzı kulaklarına vardı. 8. Aşağıdaki cümlelerin hangisinde deyim yanlış kullanılmıştır? A) Çok sevindiği eteğinin zil çalmasından belli. B) Ödevi yapmamak için bin dereden su getirdi. C) Bu projeden de alnımızın akıyla çıktık. D) Düğünde herkesin eğlendiğini görünce yüreğim sızladı. Cevap Kontrol
Deyimler Genel Tarama Testi 95 9. Ahmet ile Salih söz kavgası ederken, Alparslan da “Zaten geçen hafta Ahmet sana bunları da söylemişti.” deyince kavga daha da büyüdü. Bu durumu aşağıdaki deyimlerden hangisi anlatır? A) Yangına körükle gitmek B) İpe un sermek C) Uçan kuşa borcu olmak D) Gözünde tütmek 10.Aşağıdaki deyimlerden hangisi Nasreddin Hoca fıkrasından doğmamıştır? A) Buyurun cenaze namazına! B) Bindiği dalı kesmek C) Parayı veren düdüğü çalar. D) Suratı sirke satmak 11. “Aniden çıkan tayin yüzünden tası tarağı toplayıp taşınmaya başlamıştık. Ev halkının suratı sirke satıyor, özellikle annemin yüreği sızlıyordu.” Yukarıdaki deyimlerde hangi duygu hâkimdir? A) Öfke B) Üzüntü C) Mutluluk D) Korku 12.“Anne, babam genel müdür olarak atanınca taşınacak mıyız? Evet oğlum. Peki anne, babam araba da alır değil mi? Dur bakalım oğlum. ....................................... Ataması bir olsun, bakarız.” Yukarıdaki boş bırakılan yere hangi deyim gelmelidir? A) Hevesi kursağında kalmak B) İçine ateş düşmek C) Dereyi görmeden paçayı sıvama D) Çizmeyi aşmak 13.Yağmurlu bir havada arabasını yıkmaya çalışan biri için aşağıdakilerden hangi deyim uygundur? A) Kulağına küpe olmak B) Havanda su dövmek C) Bin dereden su getirmek D) Çalım satmak 14.Aşağıdaki deyimlerden hangisinde arkadaşlık işlenmektedir? A) İçtikleri su ayrı gitmemek B) Zeytinyağı gibi üste çıkmak C) İğne ile kuyu kazmak D) Bıyık altından gülmek Cevap Kontrol
96 Cevap Anahtarı Sayfa Eşleştirme Atasözü/Deyim Oluşturma D/Y Test 13-14 D-D-Y-Y-D 1. D 2. D 3. A 4. D 5. B 6. D 7. C 8. B Aklı başından gitmek Ağzı var, dili yok 37-38 D-Y-Y-Y-Y 1. A 2. B 3. D 4. B 5. A 6. D 7. B 8. C Boynunu bükmek Çalım satmak 79-80 D-D-Y-D-D 1. A 2. C 3. C 4. D 5. D 6. D 7. B 8. D Kulağına küpe olmak Kendine yontmak 31-32 D-D-Y-Y-D 1. B 2. A 3. D 4. B 5. C 6. D 7. D 8. A Başını dinlemek Başının derdine düşmek 73-74 D-D-Y-D 1. D 2. C 3. D 4. C 5. B 6. A 7. D Keçileri kaçırmak İpliği pazara çıkmak 55-56 D-D-Y-Y-Y 1. A 2. B 3. B 4. D 5. B 6. C 7. B Gözünde tütmek Gökte ararken yerde bulmak 91-92 D-D-Y-D-Y 1. B 2. A 3. C 4. B 5. D 6. C 7. B Yüreği ağzına gelmek Yangına körükle gitmek 25-26 D-D-Y-Y 1. B 2. B 3. C 4. C 5. D 6. C 7. D 8. C Baltayı taşa vurmak Ayıkla pirincin taşını 67-68 D-D-Y-Y-D 1. D 2. C 3. D 4. B 5. A 6. C 7. C İğne ile kuyu kazmak İpe un sermek 49-50 D-D-D-Y-Y 1. A 2. D 3. C 4. C 5. B 6. D 7. B 8. C Dillere düşmek Etekleri zil çalmak 19-20 D-D-Y-D-Y 1. C 2. D 3. C 4. C 5. A 6. A 7. A 8. D Armut piş ağzıma düş Avucunu yalamak 61-62 D-Y-Y-D-Y 1. D 2. B 3. C 4. C 5. D 6. D 7. A Hazıra konmak İçine kurt düşmek 43-44 D-Y-D-Y 1. C 2. D 3. C 4. C 5. A 6. C 7. C 8. D Çorbada tuzu bulunmak Dereyi görmeden paçayı sıvamak 85-86 D-D-D-Y-Y 1. A 2. D 3. C 4. D 5. D 6. A Suratı sirke satmak Su üstüne yazı yazmak Deyimler Gerçek ve Mecaz Anlam Test (Sayfa: 7-8) 1. D 2. D 3. A 4. B 5. D 6. C 7. D 8. C 9. A 10. D 11. D 12. B 13. C Deyimler Genel Tarama Testi (Sayfa: 93-95) 1. A 2. D 3. B 4. D 5. C 6. D 7. A 8. D 9. A 10. D 11. B 12. C 13. B 14. A
KALİTELİ EĞİTİM YAYINLARI Kocasinan Merkez Mah. Kuşçu Sok. No.: 19/A Bahçelievler/İSTANBUL Tel.: 0212 515 05 00 Fax: 0212 515 05 00 www.keyyayinlari.com [email protected] /keyyayinlari /keyyayinlari Hikâye Setlerimiz Cümle İçinde Kullanma Etkinlik Test Deyimler Karikatürlerle Deyimler Karikatürlerle 10 Kitap 32 Sayfa 10 Kitap 32 Sayfa 10 Kitap 32 Sayfa 10 Kitap 48 Sayfa 10 Kitap 48 Sayfa 10 Kitap 64 Sayfa 10 Kitap 48 Sayfa 10 Kitap 64 Sayfa 10 Kitap 64 Sayfa 10 Kitap 64 Sayfa 10 Kitap 64 Sayfa 10 Kitap 64 Sayfa 10 Kitap 80 Sayfa 10 Kitap 64 Sayfa 10 Kitap 64 Sayfa 10 Kitap 64 Sayfa Benzer Sözler Açıklama Kısa Anlam
